ehlisunnnetde - İBRAHİM KİRAZ

ABDULHAMİD HAN

ABDÜLHAMİD HAN Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı. İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar: Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi. Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur. Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur. Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı. Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız. Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar. Rabbim Başbakanımızı korusunu2026

ehlisunnnetde

ibrahimkiras@karar.comİngilizler giderse Almanlar üzülür mü?0inShare18.06.2016 Cumartesi 02:59 -A+3YORUM YAZ
İngilizlerin bugünlerde “acaba Avrupa Birliği’nde kalalım mı, yoksa ayrılalım mı”diye kendi aralarında tartıştıklarını, hatta tartıştıkları yetmezmiş gibi bu konuda bir de referandum yaptıklarını duysa General De Gaulle mezarında ters dönerdi herhalde.

“Quelle alaka?” diye sorabilecekler için hikâyeyi baştan anlatayım: İkinci Dünya Savaşı’nın sonuçları özellikle kıta Avrupa’sının iki büyük gücünü hiç memnun etmedi. Savaşın asıl mağlubu Almanya ile galip tarafta yer alsa da siyasi ve ekonomik yıkım yaşayan Fransa… 1945’ten sonra dünya savaşın asıl iki galibi olan ABD ile Sovyetler arasında iki bloğa ayrılınca Amerikan nüfuz bölgesinde kalmış olmak da bilhassa Fransızların milli gururlarına dokunuyordu. Avrupa Birliği’nin ortaya çıkmasını sağlayan halet-i ruhiye buydu. Ama iş o kadar basit de değil; kafanızı karıştıracağım: AB aslında büyük oranda Amerikan projesiydi. Ben demiyorum bunu. Almanlar ve Fransızlar diyor. Amerikalılar da kabul ediyor.

Toplamda 45 milyon kişinin öldüğü, bazı ülkelerin baştan aşağı harap olduğu İkinci Dünya Savaşı gibi bir felaketin tekrar yaşanmasını istemiyordu Amerikalılar. Avrupa’nın bir yıkım daha yaşamasına tahammülleri yoktu. İki sebepten dolayı: İlki, Sovyet liderliğindeki doğu bloğuna karşı Atlantik ittifakına ve bu ittifakın ortaklarının sağlıklı ekonomilere ve istikrarlı siyasi yapılara sahip olmasına ihtiyaç duyulduğu için. İkincisi, bazılarına göre Avrupa’nın giderek küreselleşen Amerikan sanayii için en önemli pazarlardan biri olarak kalabilmesi için…

***

Birlik projesi zaten Almanlar ve Fransızlar için de bulunmaz nimetti. Almanlar savaştan mağlup ve yıkılmış çıkan ülkelerini hem ayağa kaldırmak hem de söndürülemeyen “Alman ihtirası”na yeni bir kanal bulmak ümidiyle sarıldılar Avrupa Birliği projesine. Arkasında durup dikkat çekmeden gelişmelerini sürdürecekleri bir sütreye ihtiyaç duydukları için AB projesine dört elle sarıldılar.

Öte yandan hem Almanlar hem de Fransızlar gerçek düşmanlarının kıta dışındaki Anglosakson gücü olduğunu düşünüyorlardı artık. Özellikle Fransızlar “büyük düşman” Anglosaksonlara karşı “küçük düşman” Almanlarla sırt sırta vererek varlıklarını garantiye alabileceklerini düşünmeye başlamışlardı. De Gaulle bu yaklaşımı “şeytana karşı burjuva ile anlaşmak” diye tarif eder.

Kömür ve Çelik Birliği ile başlayan birleşme macerası önce AET ve AT sonra AB haline gelirken Almanlarla Fransızların hedefi hep Avrupa’yı siyasi bir birliğe dönüştürmekti. Buna mukabil Amerikalılar ve eski kıtada onların ortağı olarak görülen İngilizler ise birliğin ekonomik işbirliği veya serbest ticaret çerçevesi içinde kalmasını istiyorlardı. Bu amaçla İngiltere’yi de Birlik’e dâhil etmek istediler. Ancak İngiltere’nin AB üyelik başvurusu iki kere reddedildi. Üçüncüsü, ancak De Gaulle’den sonra ve zar zor kabul edildi. Ama hem Almanlar hem de Fransızlar bugüne kadar daima İngiltere’yi “ABD’nin Truva Atı” olarak gördüler. Tıpkı yine ABD’nin desteğiyle AB’ye katılmak isteyen Türkiye’yi gördükleri gibi… Ama Türkiye kısmı şimdilik bahs-i diğer…

***

İngiltere konusunda De Gaulle’ün haklı çıktığı söylenebilir. Zira Londra’nın AB’ye dâhil olmasından itibaren “Fransalmanya”nın siyasi birlik projesi büyük ölçüde ortadan kalktı. AB’nin gevşek bir işbirliği teşkilatı olmanın ötesine geçmesini sağlayabilecek Shengen ve Euro uygulamalarına ise İngilizler dâhil olmadılar. Ama Brüksel’deki merkezi bürokrasinin güçlenmesini ve siyasi entegrasyonun gerçekleşmesini asıl engelleyen yine Anglosakson bloğun gayretiyle kabul edilen son “genişleme”lerdi.

Bu yüzden yanlış genişleyen ve özellikle son genişlemede aldığı üyelerin entegrasyonunu başaramayan Avrupa Birliği’ne İngilizlerin veda etmesi durumunda şüphesiz ekonomik bakımdan her iki tarafın da zarara uğraması söz konusu olabilir. Hatta Birlik’in çatırdaması, hatta dağılmaya yüz tutması da mümkün. Ancak bu yeni tablonun Avrupa’ya eski yapının yenilenmesi için harekete geçme fırsatı verebileceği de söylenebilir.

Benim tahminim, anketlere rağmen, İngilizlerin AB’den ayrılmaya evet demeyecekleri yönünde. Ama şayet Brexit referandumundan evet kararı çıksa dahi bunun Almanları ve Fransızları fazla üzmeyeceğini düşünüyorum.

Yanlış iliklediğimiz düğme0inShare30.06.2016 Perşembe 03:00 -A+16YORUM YAZ
Suriye iç savaşından sonra ortaya çıkıp başımıza bela olan IŞİD’in, bu sefer“yabancı hücreleri” marifetiyle gerçekleştirdiği İstanbul Havaalanı katliamı, yaşadığımız büyük acının yanında dış politikamızı revize etmekte geç kaldığımızı da gösterdi. Ama aynı zamanda bu konuda harekete geçmekte daha fazla gecikmenin problemin boyutunu çok daha fazla büyütebileceğine dair pahalı bir ikaz olarak da görülmeli bu terör eylemi. Dolayısıyla siyasi iktidarın “dostları çoğaltma, düşmanları azaltma” yolunda geç de olsa atmaya başladığı adımlar ne olursa olsun sürdürülmek zorunda. Çünkü maruz bulunduğumuz terör saldırıları büyük ölçüde bölgesel ve küresel yalnızlığımızın eseri. Bunun komplo teorileriyle bir ilgisi yok.

Türkiye bugün iki kanlı terör örgütünün saldırı hedefi. Bir yandan PKK, diğer yandan IŞİD toplumun direncini kırarak devleti zaafa uğratmaya çalışıyor. Ancak unutmayalım ki hem IŞİD’in hem de PKK’nın bölgesel ve küresel destekçileri olmasa bölgede bu kadar rahat at koşturmaları mümkün olmazdı. Doğrudan destek olmasa bile bu örgütlere yön gösteren veya bazı tutumlarıyla teşvik edici olan güçler de var.

Mesela PKK’nın “çözüm süreci” tamamen kendi lehine gelişirken durup dururken Türkiye’ye karşı “şehir savaşı” başlatma kararı alıp kazanma şansı olmadığını bile bile terör saldırılarını yeniden başlatması “bölgesel dengeler” hesaba katılmadan anlaşılamıyor. “PKK’ya verilen sözler” dersem komplo teorisi kapsamına girer, onun için PKK’nın başlıca iki “beklenti”si vardı diyorum: İlki, hemen herkesin bildiği ve gördüğü Rojava ümidi. Yani Suriye’nin kuzeyinde bağımsız bir Kürt devleti kurma ihtimali. Diğeri ise bu projenin gerçekleşmesine engel olabilecek yegâne güç olan Türkiye’de siyasi iktidarın tasfiyesine ilişkin beklenti… Bu iki beklenti olmasaydı PKK gül gibi çözüm sürecini terk edip kendisini hendeklere gömecek bir terör süreci başlatma riskini göze almazdı herhalde.

***

Daha önce hep sivil unsurları hedef alan ve önceki günkü havaalanı katliamıyla ilk defa bir devlet hedefine saldıran IŞİD’in ise Türkiye ile ne derdi olduğunu pek bilmiyoruz dolayısıyla hangi motivasyonun belirleyici olduğunu söyleyebilecek durumda değiliz. Ancak bütün terör eylemlerinin bir siyasi amacı olduğunu biliyoruz. İkincisi, önce ABD işgali altındaki Irak’ta filizlenip bilahare iç savaş ortamındaki Suriye’de “bölgesel bir güç” haline gelen IŞİD’in bölge dengeleriyle ilişkisi bilinmeyen bir alan değil. Dolayısıyla PKK hesabına varlığından söz ettiğim beklentilerin benzerlerinin IŞİD açısından da geçerliği olması gerekir gibi görünüyor. Ayrıntıya girmeksizin çok kabaca ifade edecek olursak Suriye’nin geleceğine ilişkin hesaplar… Ama artık 3 milyon Suriyeli nüfusa sahip olan Türkiye’nin de geleceği o hesaplara dâhil ediliyor…

Gömleğinin ilk düğmesini yanlış iliklersen gerisi de yanlış gider, demişler. Bizim yanlış iliklediğimiz düğme Suriye. Bunları beş yıldır yazıyorum, söylüyorum… Komşu ülkedeki siyasi otorite korunabilmiş olsaydı ne PYD ile uğraşma mecburiyetimiz olacaktı bugün ne de IŞİD’le. İran ve Rusya ile aramızın açılması veya ABD ile karşı karşıya gelmemiz de vaktiyle Suriye’deki sorunları siyasi düzeni muhafaza ederek çözme yolunu bulamamış olmamızdan.

Bu konuda Türkiye’deki siyasi iktidarı suçluyoruz haklı olarak ama Sezar’ın hakkını da Sezar’a vermek lazım: Suriye’de sokak olaylarının başladığı günlerden itibaren Ankara komşu ülkenin siyasi düzeninin korunarak bir çözüm bulunması için gayret göstermedi diyemeyiz. Yaklaşık altı ay böyle bir çözümün bulunması için çabalayarak geçti. Ama böyle bir çözüm bulunamadı. Diğer yandan ise hem içeriden hem dışarıdan yoğun bir baskı altındaydı hükümet. “Ne duruyorsun, girsene Suriye’ye” baskısı… Dış baskılar, benim kendi gözlemime göre, sanıldığının aksine Amerika kaynaklı olmaktan ziyade Körfez kökenliydi. İçeride bu konuda kampanya yürüten başlıca iki gruptan biri de sonradan Paralel Yapı adını alacak olan “the cemaat”, diğeri ise Körfez ülkeleriyle ve “küresel vahhabi”finansmanıyla irtibatı olduğu bilinen kişi ve gruplardı. Her neyse… Neticede Türkiye baskılara dayanamadı ve gömleğinin düğmesini neredeyse bile bile ters ilikledi. Şimdi yapılması gereken o düğmeleri teker teker çözüp sonra yeniden iliklemeye girişmek. Zor ama başka çare yok.

Mavi Marmara meselesinde kim haklı2inShare02.07.2016 Cumartesi 03:00 -A+41YORUM YAZ
2010 yılında Mavi Marmara gemisi Gazze’ye doğru yola çıktığı günlerde Türkiye ile İsrail ilişkileri pamuk ipliğine bağlı durumdaydı. Aslında her şey iyi başlamıştı, AK Parti iktidara geldikten sonra Ankara ile Tel Aviv işbirliği arayışına girmiş ve özellikle Gazze’yi kontrol eden Hamas ile İsrail hükümeti arasında arabulucu rolünü Türkiye üstlenmişti. Ne var ki bu konuda görüşmeler sürerken İsrail ordusunun Gazze’ye yönelik giriştiği kanlı operasyonlardan sonra ilişkiler hızla bozuldu. Mavi Marmara olayı işte bu süreçte yaşandı. Dolayısıyla 10 sivil vatandaşımızın İsrail askerleri tarafından katledilmesine Ankara en sert şekilde tepki göstermekten imtina etmedi. Doğru olanı yaptı. Kendi silahsız vatandaşları uluslararası sularda hukuksuz bir şekilde saldırıya uğrayıp öldürülen bir devletin yapması gerekeni yaptı.

Peki, Mavi Marmara gemisinin yola çıkmasına devlet izin vermiş miydi? İsrail ile Türkiye ilişkilerinin yeniden onarılmaya başlandığı bir süreçte bu sorunun cevabı en azından Türkiye’nin iç siyaset gündeminde önem taşıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın önceki gün söylediği “Mavi Marmara bize sormadan gitti” şeklindeki sözlerden sonra bu konu hararetle tartışılıyor biliyorsunuz. Hatta muhalif kesimlerde Erdoğan’ın sonraki süreçte sarf ettiği “izni ben verdim” mealindeki sözleri ortaya çıkarılarak aradaki çelişkiye dikkat çekiliyor ve İsrail ile barışma sürecinde İHH’nın harcandığı ileri sürülüyor.

İşin aslına bakarsanız, her iki tarafın da haklılık payı var. Erdoğan’ın saldırı olayının yaşandığı günden bugüne kadar Mavi Marmara’ya sahip çıktığı, hatta eleştirenlere karşı izni ben verdim dediği doğru. Ancak o günkü hükümetin söz konusu girişime soğuk baktığı, o seferin yapılmaması için İHH nezdinde tavsiye ve telkinlerde bulunduğu da doğru. “Günün başbakanı” Erdoğan’ın bu konuya olumsuz baktığı, dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ile Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç’ın hükümetin bu görüşünü İHH yetkililerine ilettikleri bilinen hususlar. Hatta Arınç’ın yaptığı görüşmenin bir parça tatsız geçtiği de biliniyor.

Neticede, Mavi Marmara gemisi hükümetin arzusu hilafına yola çıktı. Ama hükümet isteseydi bu geminin yola çıkmasına engel olabilirdi tabii. Bunun bin çeşit yolu olduğunu herkes biliyor. Yani son tahlilde gitmesi engellenmediğine göre “izin verildiği” de söylenebilir. Olacaklar tahmin edilmiş olsaydı hükümet geminin yola çıkmasına engel de olurdu elbette. Zaten böyle bir sonuçla karşılaşacaklarını bilseydiler Mavi Marmara girişimini başlatanlar da bu işten vaz geçebilirlerdi. Ama hiç kimse İsrail ordusunun çılgınca bir işe kalkışabileceğini aklının ucuna getirmiyordu. Ne Türkiye’de ne de dünyada. En fazla geminin Gazze’ye yaklaşmasına engel olmaları bekleniyordu. Daha önce de yaptıkları gibi… Dolayısıyla “Erdoğan izin vermeseydi bu facia yaşanmayacaktı” eleştirisi yersiz ve haksız. Ama tabii baştan gitmesini istemediği halde sonradan Mavi Marmara’ya hiç değilse kamuoyu önünde daima sahip çıkan Erdoğan’ın bunca zaman sonra “izin meselesini” gündeme getirip İHH’yı suçlaması başka bir konu. Bunu galiba İsrail’le barışma görüşmelerine karşı İHH’nın gösterdiği itiraza duyulan kızgınlıkla açıklamak lazım. Yani “senin yol açtığın problemi çözmek için gösterdiğim çabaya yine sen engel olmaya kalkışıyorsun” diyerek İHH’ya kızıyor olmalı Erdoğan.

Erdoğan’ın bu kızgınlığına hak verilebilir. Ama Mavi Marmara konusundaki olumsuz yaklaşımı bugüne kadar kamuoyunda bilinmediği için “dün seçim meydanlarında kullanıyordu, bugün Mavi Marmara’yı da sattı” eleştirisinde bulunanlar da haklı görünüyor. Diğer yandan mesele Erdoğan ve İHH arasında bir anlaşmazlıktan öte anlamlar kazanmış bulunuyor. Zira Erdoğan ile İHH çevresinin ortak duyarlıklarına yabancı “yeni AK Partili”lerin tartışmaya dâhil olması meselenin Mavi Marmara konusundaki görüş farkını aşan boyutunu gösteriyor.

Söz konusu tartışma bağlamında yaşanan tatsız bir hadisenin örnekliğinde ne demek istediğimi açayım: Geçen gün İHH’nın “yerli ve milli” olup olmadığını sorgulayan bazı “yeni AK Partili”lere itiraza kalkışan “eski AK Partili” bir kadın yazar, bu itirazı yüzünden hem yazdığı sütunu kaybetti hem de bir hanıma söylenmesi değil, bir kadının yanında söylenmesi bile düşünülemeyecek çirkin sözlere maruz bırakıldı.

Mavi Marmara konusunda veya İHH’nın çalışmaları hakkında farklı görüşlere sahip olabiliriz. Bunda bir anormallik yok… Ne var ki Mavi Marmara ve İHH isimlerini belki de ilk defa son üç yıl içinde işitmiş olan ve aslında bu konuda kendisine ait bir fikri de bulunmayan bazılarının dağdan gelip bağdakini kovma çabalarına bu tartışmayı alet etmeleri ve bunun da belli yerlerde hiç rahatsızlık uyandırmaması, hatta açıkça himaye görüyor olması gösteriyor ki burada mesele Mavi Marmara meselesi değil. Başka bir şey…

Galatasaray’ın Galata’sı0inShare05.07.2016 Salı 03:00 - Son Güncelleme: 05.07.2016 Salı 10:05 -A+3YORUM YAZ
Türk toplulukları yaklaşık bin yıl önce “Akdeniz’e bir kısrak başı gibi uzanan” Küçük Asya’ya doğu yönünden geldi diye biliyoruz. Doğru ama eksik. Türkmen-Oğuz toplulukları çoğunlukla İran ve Azerbaycan toprakları üzerinden akın akın Anadolu’ya gelip yerleştiler ama azımsanmayacak sayıdaki bazı Peçenek ve Kıpçak toplulukları da Karadeniz’in üstünden Balkanlara gelmişler, bazıları ise oradan Anadolu’ya geçmişlerdi. Bu dediğim Malazgirt’ten önce.

O devirde büyük bölümü Hıristiyanlığa giren bu topluluklar genellikle Bizans ordusunda paralı asker olarak görev yapıyordu. Hatta Malazgirt Savaşı’nda da Bizans ordusu saflarında savaşan bazı grupların karşılarında kendileriyle aynı dili konuşan bir topluluk olduğunu görünce saf değiştirdikleri rivayet edilir. Anadolu coğrafyası Selçuklular öncülüğünde Türkleşmeye başladığı devirlerden itibaren bu unsurlar büyük oranda Müslümanlaştı ve diğer etnik gruplarla kaynaşarak bugünkü nüfus yapımızın harcına karıştı.

O harca karışanlar içinde çok başka unsurlar da vardı elbette. Yalnızca Rumları, Ermenileri, Gürcüleri, Arapları ve Kürtleri kastetmiyorum... Genel olarak Rum kimliği altında düşünmeye alıştığımız Anadolu’nun eski halkları çoğunlukla Grekçe konuşmakla birlikte Helen kökenli olmayan topluluklardı. Ege kıyıları dışındaki nüfusun ekseriyetinin İonlarla akrabalığı yoktu. Yani Hititler, Frigler, Kapadoklar, Paflagonlar, Lidyalılar, Likyalılar, Karyalılar vs… gibi kendilerine ait dilleri ve kültürleri olan müstakil etnik toplulukların bakıyyesi olan insanlardan söz ediyoruz.

Bunlar Doğu Roma İmparatorluğu döneminde ve özellikle Hıristiyanlığa geçmelerinin ardından resmi kilise lisanı Grekçe’yi de kolayca benimseyerek etnik kimliklerini kaybettiler. Hıristiyanlaşan Peçenek ve Kıpçak toplulukları için de şüphesiz aynı şey geçerliydi. Bunun istisnası Hıristiyan olmakla birlikte Türkçe konuşmayı sürdüren Karamanlılardı.

***

Ancak Bizans devrindeki Helenizasyon sürecinden etkilenen bu unsurlardan hangilerinin daha sonra Anadolu’nun Türkleşme-Müslümanlaşma sürecinde bu sefer bu yenikimliği benimsemiş olduğunu tespit etmek kolay değil. Hıristiyan unsurun büyük ölçüde Rum kimliği altında varlığını sürdürdüğü biliniyor, ancak daha Selçuklu devrinden itibaren yerli halkın az çok Müslümanlaşması da bilinen bir olgu. Bilhassa farklı kültürel kökenleri itibarıyla resmi Hıristiyanlıkla ilgili sıkıntıları olan bazı grupların Müslümanlaşan nüfusa daha kolay katılmış olduğu tahmin edilebilir. Balkanlardaki Bogomiller gibi…

Galatları da bunlar içinde saymak mümkün görünüyor. Çünkü Galatların Hıristiyanlık anlayışının Doğu Roma’nın resmi anlayışından farklı olduğu belirtiliyor kaynaklarda. Bizzat Aziz Pavlus’un irşadıyla Hıristiyanlığı kabul eden ilk Anadolu halkı olmalarına rağmen Galatlar özellikle rahip hiyerarşisine karşı bir tutum içindeymişler.

İncil’in bir bölümünü oluşturan Aziz Paulus’un mektuplarından biri de Galatyalılara yazılmıştır. Burada Hıristiyan olmalarına öncülük ettiği bir grubun Yahudilerin etkisiyle sünnet geleneğini uygulamasına karşı çıkar; 'Biz köle kadının (Hacer) değil, özgür kadının (Sare) çocuklarıyız' der.

***

Anadolu’ya M.Ö. 3’üncü yüzyılda geçiyor Galatlar. İstanbul’u kuşatıyorlar, ama fethedemiyorlar. Bu amaçla tam bir yıl boyunca konaklamış oldukları bölgenin adı bu yüzden Galata. Demek ki en büyük spor kulüplerimizden birinin, Galatasaray’ın adında yaşıyor hiç değilse Galatlar. Tıpkı Celtic kulübü gibi… Veya Celta Vigo… Çünkü Kelt sözü bizim Galatların Avrupa’daki adı. Gal veya Gaul diyen de var. (Grekçe adı Galatae. Latincesi Celtae.)

Ankaragücü’nü de ekleyebiliriz yukarıdaki spor kulüpleri listesine. Ne de olsa -Yozgat ve Çorum’la birlikte- Galatya adı verilen bölgenin merkezinde yer alan Ankara’nın adı da Keltçe. Gelibolu zaten adı üstünde öyle… “Gal şehri” demek.

Avrupa’daki Keltçe yer isimleri daha fazla tabii. Mesela Galiçya. Portekiz’in adı (Portugal) Gal limanı anlamında. Galler de adı üstünde. İngilizce’de Wales denilen bu ülkenin halkının yanısıra İrlanda ve İskoçya nüfusu da Kelt soyundan. Diğer yandan, başta Fransa olmak üzere Batı Avrupa halklarının etnik karışımı içinde Keltler ciddi bir paya sahip.

Galiba o kadar olmasa bile bizim coğrafyamızda da belirli ölçüde yaşayan bir Kelt mirası var.

***

Başka bir “Bayram yazısı”nda veya o mümkün olmazsa bir “haftasonu yazısı”nda bu konuya tekrar dönme ümidiyle, bütün okurlarımızın bayramını kutluyor; bu özel günlerin bilhassa İslam dünyasının cehalet uykusundan uyanmasına ve topyekün insanlık aleminin olgunlaşmasına vesile olmasını diliyorum.

İnsanlık kaybederken kimse kazanamaz0inShare16.07.2016 Cumartesi 03:00 -A+2YORUM YAZ
Kadim zamanlarda Çinli bilgeler kızdıkları kişilere beddua yerine “ilginç zamanlarda yaşayasın” derlermiş. Epeydir ilginç zamanlarda yaşıyoruz bütün insanlık âlemi olarak. Hiçbir vicdan yasasının, hiçbir ahlak kuralının artık“standart” olmadığı zamanlardayız. Bazılarının postmodern diye tanımladıkları bu çağda ne iyiliğin ne de kötülüğün standardı var. Beşeriyetin tekâmül yolculuğunda tuhaf bir durak… Dua edelim de çok fazla sürmesin bu dönem.

Ama elbette sadece dua etmek yeterli değil; ayrıca “fiili dua”ya, yani çabaya ihtiyaç var. Bu belayı nasıl savuşturabiliriz diye düşünmeye, elimizi taşın altına koymaya, cesarete, fedakârlığa ve işbirliğine ihtiyaç var.

Meseleyi parçalarına ayırarak çözmeye çalışmak bir yöntem olabilir. Ancak meseleyi kendi parçalarına indirgemek riskli. Körlerin fil tariflerindeki hataya düşmeden meseleyi olanca bütünlüğü içinde ele almak ve gerekenleri bu anlayış içinde yapmak zorundayız. Fransa’da yaşanan son terör faciasının ardından bir kere daha gördük ki çoğumuz konuyu yalnızca kendi durduğumuz yerin bakış açısından değerlendirmeye eğilimliyiz. Oysa bizim gördüğümüz veya bizi öncelikli olarak etkileyen boyutlarının ötesinde bir yapısı var bugünkü terör salgınının.

Evet, Avrupa şehirlerinin varoşlarında yaşayan insanların öfkesini dindiremeyen, onlara insanca bir hayat ve eşit yurttaş duygusu veremeyen ülkelerin siyaseti üzerinde öncelikle durulmalı…

Evet, İslam’ın selefi yorumunun ürettiği ve aslında dinin özüyle ilişkisi biçimsel unsurlardan ibaret olan bir İslam anlayışının damarda yayılan zehir gibi toplumun problemli kesimlerinde yayılmasına karşı ne yapmak gerekiyorsa yapılmalı…

Evet, Avrupa’nın sömürge geçmişinin mirası olarak Afrika ve Ortadoğu başta olmak üzere bütün İslam dünyasında Batı karşıtlığının en başta bu mazlum ülkelere zarar verecek olan sağlıksız mecralara akmasının önüne geçecek politikalar geliştirilmeli…

Evet, böyle hadiselerin ardından daima klişe olarak -ve inanmadan- tekrarlanan“kimden gelirse gelsin, terörün her türlüsüne karşıyız” sözü hayata geçirilmeli…“Benim teröristim, senin teröristin” ayrımı yapılmamalı… Bu meyanda başta Fransa, Belçika ve Almanya olmak üzere bazı dost bildiğimiz Avrupa ülkeleri PKK’ya veya DHKP-C’ye verdikleri açık-örtülü her türlü destekten vazgeçmeliler… Terör konusunu günlük siyasi sorunlardan biri olarak değil, bir toplumsal ilke sorunu olarak ele almalılar…

Evet, İslam dünyasındaki radikalizmin en büyük gıdası olan Filistin meselesinin çözümünün aynı zamanda Batı dünyasının güvenliği de demek olduğunu anlamak ve anlatmak gerekiyor… Irak ve Suriye’nin bugün İslam dünyası için Filistin’den bile daha yaralayıcı bir konuya dönüşmesinin sorumluluğuyla yüzleşmek ve bu sorunun çözümü için milli çıkarlardan taviz vermek de içinde olmak üzere gerekenlerin yapılması iradesi göstermeye ihtiyaç var…

Evet, bütün bunlar doğru. Ama bunlardan yalnızca birinin veya birkaçının doğruluğunu kabul edip diğer sorunları görmezden gelmek bizi bulunduğumuz yerden bir adım daha ileriye bile taşıyamayabilir.

Biliyorsunuz, Fransız aydınları ve siyasetçileri geçen yılki Paris saldırısından bu yana tam da bu noktada takılıp kalmış durumdalar. İki ünlü “İslam uzmanı”nın temsil ettiği iki ayrı yaklaşımın etrafında.

Bunlardan Gilles Kepel ülkelerini ve Batı dünyasını tehdit eden IŞİD terörünü İslam’ın selefi yorumunun yayılmasına bağlı olarak değerlendirmek gerektiğini söylüyor. Olivier Roy ise meselenin aslında sosyolojik karakterde olduğunu, radikalizmin ve nihilist terör dalgasının İslam’dan kaynaklanmadığını, tam aksine toplumdaki problemlerin radikalleştirdiği kesimin kendilerine kimlik olarak selefi İslam’ını seçtiklerini savunuyor. Bu iki uzman bilim adamı ve taraftarları konuyu tartışıp duruyorlar. Oysa her ikisi de haklı. Mesele uzmanlıkların bazen konuyu bütüncül olarak görmeye engel oluşturması.

Uzmanlar arasındaki görüş farkı bir yere kadar masum hatta sevimli de bulunabilir. Ama devletler terörün artık insanlığın ortak yaşayışını tehdit eder hale gelmesini göz ardı ederek hala milli çıkarlar açısından konuya bakmayı sürdürürlerse yakın bir gelecekte hiçbir millî çıkarın değerinin olmadığı bir dünyayla karşılaşabiliriz. Çünkü bütün olarak insanlık kaybederken bundan birilerinin tek tek kazançlı çıkması söz konusu olamaz.

İnalcık neden en büyük tarihçimiz0inShare28.07.2016 Perşembe 03:00 -A+0YORUM YAZ
Halil İnalcık’ın vefat haberini aldığımda Twitter’da “en büyük tarihçimizi kaybettik” mealinde bir şeyler yazdım. Sonra da neden İnalcık için “en büyük tarihçimiz”dediğimi açıkladım: Çünkü bilim problem çözme işidir ve Osmanlı tarihine ilişkin en fazla problemi Halil İnalcık çözmüştür.

Osmanlı tarihiyle ilgili problemleri üreten temel problematik şöyle özetlenebilir: Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren sadece bir asır içinde bütün Anadolu’ya ve Rumeli’ye egemen olması ve bu egemenliğin beş asır gibi çok uzun bir süre daha sürdürülebilmesinde hangi dinamiklerin ne derecede etken oldukları…

Kadim asırlarda bu türden sorular sorulmuyordu. Sorulsa bile padişahların yiğitliği, askerimizin kahramanlığı, Allah’ın yardımı gibi pek analitik sayılamayacak türden cevaplar veriliyordu bu soruya. Bu konu modern bir kavrayışla ilk defa Batılılar’ın yaklaşımlarına cevap sadedinde başlamış olmak üzere aşağı yukarı son yüz yıldır gündemimizde yer alıyor.

Bu meyanda sahaya çıkan ilk tarihçimiz Fuat Köprülü’dür. O günlerde Batı’da yazılıp çizilmekte olan “Osmanlı başarısı Türklere ve Müslümanlara ait olamaz”şeklindeki tezi savunulamaz hale getiren çalışmalar kaleme alan Köprülü, Osmanlı idari ve mali yapısı ile ordu sisteminin Bizans’tan değil, Türk ve İslam geleneğinden alındığını ikna edici bir şekilde ortaya koymuştur.

***

“Osmanlı Devleti’nin kuruluşunu anlamak için her şeyden önce uclar’ın dâhili hayatını, oradaki içtimai şartları, dini, iktisadi ve siyasi amilleri öğrenmeye ihtiyaç” olduğunu söyleyen Köprülü’nün açtığı çığırda ilerleyip kendi ifadesiyle“Prof. Fuad Köprülü’nün kuruluş meselesini vazediş şekli” çerçevesinde Osmanlı düzeninin oluşumunda rol oynayan sosyal, iktisadi, demografik ve dinî etkenleri özellikle arşiv belgelerine dayanarak ortaya çıkarma yolunda önemli çalışmalara imza atan ikinci tarihçimiz Ömer Lütfü Barkan’dır.

Braudel’den İnalcık’a ve Karpat’a kadar Osmanlı sosyoekonomik düzeni veya nüfus ve fiyat hareketleri gibi alanlarda kalem oynatan herkesin müracaat ettiği başlıca kaynaklar Barkan’ın çalışmaları olmuştur.

Ömer Lütfü Barkan’a göre “Osmanlı tarihi, bütün diğer tarihler gibi, bir hanedanın destanını yapmak isteyen tarihçilerin kaydettikleri şekilde münferit ve müstakil bir seri vekayiden ibaret değildir. Her hâdise kendisini hazırlayan bir sürü sosyal, ekonomik ve dinî şartlarla işlenmiş ve haricî tesirlerle dünya yüzünün değişmesi nev’inden bir oluşla yavaş yavaş tabiî olarak hazırlanmıştır. Bu bakımdan siyasî şahsiyetler ve vekayi arkasında onları hazırlıyan içtimaî sebebleri aramak lâzımdır.”

Osmanlı tarihini hanedan masalları veya sadece siyasi hadiseler anlatımının ötesinde –ve aslında bu gelişmelerin temelinde yer alan- kurumlar, değerler, iktisadi ve sosyal hayat gibi unsurlar üzerinden ele alma eğilimi, bir kere daha hatırlatalım, bizde Köprülü ile başlamış ve Barkan bu kabil çalışmalarıyla hocasının hayrülhalefi olmuştur.

***

Bu iki büyük öncüyü takip eden ve onların açtığı çığırda ilerleyerek Osmanlı tarihine ilişkin belli başlı birçok önemli problemin çözümünü -yani izahını- yapan isim ise Halil İnalcık’tır. İnalcık bir yandan “kuruluş” ve “fetih” gibi konulardaki problemlerle ilgilenmiş, kılıç gücüne bağlanarak izah edilmeye çalışılan fütuhat sürecini “istimalet” politikasıyla açıklamış; diğer yandan Osmanlı’nın siyasi ve sosyal düzeninin dayandığı iktisadi düzeni açıklama sadedinde çift-hane sistemini kavramsallaştırmıştır.

İnalcık’ın eserlerinin bütününde ortaya konulan Osmanlı düzeni tablosu, elbette bütün soruların cevaplarını vermek iddiasında kabul edilemez. Ama artık Osmanlı tarihçilerinin eskisinden çok daha rahat çalışabilecekleri bir zemin var İnalcık sayesinde. Bu külliyatın da Köprülü ve Barkan gibi öncülerin çalışmalarının oluşturduğu zeminde vücut bulmuş olduğunu, ama o birikimi çok daha anlaşılır ve kullanışlı hale getirmiş olduğunu unutmadan… Zaten onun için Bernard Lewis “Köprülü ve Barkan döneminin büyük tarihçileridir, Halil İnalcık ise bütün zamanların büyük tarihçisidir” demiştir.

FETÖ kimin suçu?0inShare02.08.2016 Salı 02:59 -A+12YORUM YAZ
Türkiye’deki demokratik sistemin bugüne kadar karşılaştığı en büyük tehdit 15 Temmuz’da yaşanan darbe kalkışmasıydı. Darbe girişimi başarıya ulaşsaydı 16 Temmuz sabahında nasıl bir ülkeye uyanacağımızı kestirmek herhalde zor değil. Zaten bu yüzden hem toplumun kahir ekseriyeti hiç düşünmeden milli iradeye sahip çıktı hem de siyaset gereken refleksi derhal gösterdi ve sonuçta girişim önlendi. Siyaset kurumunun bir bütün olarak o ilk gece gösterdiği refleksin devamı olarak siyasi kesimler arasında belirli bir yumuşamanın başlatılmasına yönelik atılan adımlar Türkiye’nin içinde bulunduğu kritik sürecin bir gereği. Kendi aramızda kavga ederek, toplum içinde gerginlikleri ve kutuplaşmaları sürdürerek böylesine ciddi bir tehdidi alaşağı edebilmek kolay olmaz.

Bu çerçevede Cumhurbaşkanı’nın hakaret davalarını geri çekmesi, Başbakan’ın devlet kurumlarında başlatılan yapısal düzenlemeler konusunda muhalefet liderlerinin fikrini alma titizliği göstermesi olumlu gelişmeler. Keza yine Cumhurbaşkanı tarafından açıklandığı üzere bu hafta sonunda İstanbul’da düzenlenecek büyük kitlesel mitinge bütün partilerin çağrılı olması da bu amaca hizmet edecek bir yaklaşımı ifade ediyor. Nitekim geçtiğimiz hafta içinde CHP’nin düzenlediği mitinge de diğer partilerden katılım olmuş ve ellerde sadece Türk bayraklarının taşındığı partiler üstü bir kitle gösterisi gerçekleştirilmişti.

***

Ne var ki tarafların üzerine titizlikle eğilmesi gereken bir tespit veya uyarı da var: Özellikle ilk günlerde meydanlarda gördüğümüz partiler üstü havanın giderek zayıfladığı ve özellikle bazı bölgelerdeki demokrasi nöbetlerinin parti mitingi atmosferi kazanmaya başladığı eleştirileri dikkate alınmalı.

Ülkedeki birlik ve barış havasının sürdürülebilmesi için galiba öncelikle ortak değerlerimizin olduğu kadar ortak problemlerimizin de günlük siyaset tartışmalarının üzerinde tutulması gerekiyor. Bu cümleden olmak üzere, elbette“FETÖ’nün başımıza bela olması kimin suçu?” sorusuna cevap aranacak, kamuoyu mahkemesinde bu konuda kusuru görülenler mahkûm edilecek, hiç değilse siyasi anlamda ceza görecekler. Ama bugün itibarıyla meselenin kısır bir tartışma ve karşılıklı suçlama konusu haline gelmesi faydadan çok zarar getirebilecektir.

Maalesef benzeri bir yaklaşımı 17 Aralık sürecinde de görmüştük. Muhalif kesimler her ne kadar iktidarın Paralel Yapı’ya karşı mücadelesine karşı çıkmıyorlarsa da belki kendilerince haklı olarak bu yapının önceki dönemlerde hükümetten gördüğü destek ve müsamahaya dikkat çekmeye daha fazla önem veriyorlardı. Eleştirilerinde haklıydılar ama hem hükümetin önceki süreçteki kusurlarını eleştirip hem de bugün atmakta olduğu doğru adımlara destek verebilirlerdi. Bunu yapamadılar. Toplumdaki ve siyaset arenasındaki kutuplaşma da buna engel oldu. Neticede bu alanda yapılması gereken işlere toplum nezdinde bir meşruiyet zemini oluşmasına istemeden de olsa engel olundu.

Henüz siyasi iktidarla kavgaya tutuşmamış olduğu günlerde bile o zaman Gülen Cemaati diye andığımız Paralel Yapı’nın veya artık benimsenen adıyla FETÖ’nün uygulamalarına itiraz etmiş, bu çerçevede onlara kol kanat geren AK Parti hükümetlerini de uyarmış ve eleştirmiş az sayıdaki kalemden biri olarak şunu da söylemek isterim:

***

Fetullahçıların devlete sızması ve kilit noktaları ele geçirmeleri sadece AK Parti iktidarının müsamahası ve teşvikiyle olmadı. Kemalist-laik kesim bir bütün olarak dindar insanlara yönelik dışlayıcı tutum içinde olmasaydı, mesela TSK’da namaz kılan veya eşi başörtülü olan personel “disiplin gerekçesiyle” ihraç ediliyor olmasaydı toplumun dindar çoğunluğu da Fetullahçıların orduya veya diğer devlet kurumlarına sızma girişimlerine müsamahayla bakmazdı. Bu yapı toplumda kolayca taban ve zemin bulamazdı. Siyaset için de aynı misaller geçerli. Türkiye’yi AB’ye üye yapmaya uğraşan AK Parti “laikliğe aykırılığın odağı” diye kapatılmaya çalışılmasaydı veya 367 saçmalığıyla cumhurbaşkanı seçmesi engellenmesiydi büyük ihtimalle Ergenekon yargılamalarında veya yargı kurumlarındaki kadrolaşma çabalarında Fetullahçılara destek vermeyi düşünmezdi herhalde. AK Parti’yi yöneten kadroların Gülen’in iyi niyetine inanmış, “aldanmış” olmaları affedilmez bir kusur kabul edilebilir ama onları bu çetenin kucağına iten Kemalist-laik statüko da günahsız değil. Kusura bakmayın.

Dolayısıyla, hiç değilse bugünlerde bu türden karşılıklı suçlamaları, “tencere dibin kara, seninki benden kara” polemiğini bırakıp el birliğiyle yapılması gereken işlere el atılması gerekiyor. Bilhassa devletin yeniden yapılandırılması gündemd eyken konunun parti çekişmelerine kurban edilmesi affedilemez. Bütün taraflar buna titizlik göstermek durumunda. Türkiye’nin geleceği adına. Yani kendi gelecekleri…

Yenikapı’da CHP’nin ne işi var0inShare06.08.2016 Cumartesi 03:00 -A+13YORUM YAZ
Türkiye’deki sosyal ve politik kutuplaşma iklimi kimi zaman hepimizi tedirginliğe sevk edecek ölçüde keskinleşebiliyor. 1970’lerde üstelik ülke genelinde sokak çatışmalarına kadar uzanan gerginlik özellikle o yılları yaşayanların hâlâ hafızasındayken bahsettiğim tedirginlik hissi abartı sayılamaz. Dahası, toplumdaki kutuplaşma ve siyasetteki gerilim ülkenin yönetilebilir olma keyfiyetini çok olumsuz yönde etkileyen bir problem. Kurumları politikleştiren, dolayısıyla devletin işleyişini ve yönetimde kuralların egemenliğini sekteye uğratan ciddi bir problem bu. İletişimsizlik, kutuplaşma ve gerginlik Gezi Parkı olaylarında da örneği görülen birtakım tehlikeli toplumsal patlamalara sebebiyet verebiliyor. Bu açıdan siyasetin temel görevlerinden biri sokağı sakin tutmak olmalı. Burada hem iktidara hem de muhalefete sorumluluk düşüyor.

Gerçi bazen siyasetçiler ölçülü bir gerginliğe kendi tabanlarını konsolide edebilmek için kapı açmaktan geri durmazlar. Ama dediğim gibi bunun da ölçülü olması gözetilir. Yaklaşık 15 yıllık AK Parti hükümetleri döneminde ana muhalefet pozisyonunu daima koruyan CHP ile iktidar partisi arasındaki gerilim kimi zaman ölçü dinlemez boyutlara taşındı maalesef. Bunun da son yıllarda içinden geçtiğimiz olağandışı gelişmeler sürecinin sonucu olduğu malum. Ama ne olursa olsun devleti aşındıran, toplumun bir arada yaşama duygusunu ve hatta bütünlüğünü zedeleyen kutuplaşma atmosferini beslemekten kaçınmak lazım.

***

7 Haziran seçimlerinin ardından ortaya çıkan koalisyon arayışı toplumdaki ve siyasi arenadaki aşırı kutuplaşmanın risklerini minimize etme yolunda bir fırsat oluşturabilirdi. Türkiye’deki iki temel politik çizginin temsilcisi konumundaki AK Parti ile CHP’nin kuracakları bir hükümetin en büyük faydası bu olurdu herhalde. Ama bu imkân kullanılmadı. O gün bir koalisyonun kurulamamış olmasının CHP açısından kazanç değil kayıp olduğu 1 Kasım’da anlaşıldı. Ama 15 Temmuz’da yaşadığımız kanlı ihanet kalkışması da AK Parti’ye demokratik ve meşru muhalefetle işbirliği imkânının değerini bir kere daha gösterdi.

***

CHP lideri Kılıçdaroğlu’nun yarın Yenikapı’da yapılacak “Demokrasi ve Şehitler Mitingi”ne katılma kararı almış olması memnuniyet verici. Keza Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Başbakan Yıldırım’ın bu konuda başlangıçta isteksiz görünen Kılıçdaroğlu’nun katılımı doğrultusundaki ısrarları da aynı derecede memnuniyet verici. Öyle anlaşılıyor ki CHP liderinin mitinge katılım konusundaki çekincelerinin giderilmesi yönünde de somut adımlar atıldı. Elbette Türkiye’deki çok önemli siyasi çizginin temsilcisi olan MHP’nin buradaki duruşu da aynı derecede değerli ama CHP toplumda nispeten daha müstakil bir kutbu temsil ettiği için Kılıçdaroğlu’nun kararı daha anlamlı. Siyasi iktidarın CHP’yi fotoğrafın dışında bırakmama ısrarı da aynı derecede önemli.

Bunun önemi öncelikle ülkemizin ve milletimizin karşı karşıya olduğu çok vahim bir tehdit ve tehlikenin elbirliğiyle giderilmesi zaruretinden dolayı. Ama aynı zamanda iktidar ve muhalefet partilerinin kendi tabanlarının talep ve beklentilerini karşılamaları bakımından da önem taşıyor bu konuda alınan tavırlar.

***

Hükümetin içeride olup bitenleri dış dünyaya izah etme ve oradan destek alma konusunda, çeşitli sebeplerden kaynaklanan sıkıntısı aşikârken CHP’yi bu mücadelenin dışında bırakma lüksü yok.

CHP’nin ise milli iradenin temsilcisi olan meşru siyasi iktidarı ortadan kaldırmanın ötesinde Türkiye’ye yeni bir düzen getirmek hayaliyle ve yabancı güçlerle işbirliği yaparak devletin kılcal damarlarına kadar sızan ve milletin silahıyla millete kurşun sıkmaktan bile çekinmeyen gözü dönmüş bir topluluğa karşı milletin ezici çoğunluğunun onayı ve desteğiyle sürdürülen haklı ve gerekli bir mücadeleye kayıtsız kalma lüksü yok.

Dolayısıyla ister AK Parti cenahından, ister CHP camiasından gelsin “Yenikapı’da CHP’nin ne işi var” itirazı son tahlilde Türkiye’nin iyiliğini isteyenlerin itirazı olamaz.

İfrat bataklığı tefrit çiftliği0inShare23.08.2016 Salı 03:00 - Son Güncelleme: 24.08.2016 Çarşamba 14:09 -A+13YORUM YAZ
Fetullahçılık gibi bir yapının oluşumunda ve toplumda taraftar bulabilmesinde bir dizi sosyal ve politik problemin payı var. Örneğin, uzun süre devlet yönetiminde egemen olan “dışlayıcı” laiklik anlayışının bu husustaki günahını yıllardır yazıp çiziyoruz. Ancak sosyal ve siyasi problemlerin haricinde böylesi bir yapının vücut bulabilmesini mümkün kılan başka bir faktör daha var: Toplumumuzdaki din anlayışının bazı problemli yanları...

Türk toplumundaki din anlayışında mevcut problemler derken öncelikle birtakım“yüce kişilere” atfedilen insanüstü payeleri düşünmek durumundayız. İslam Peygamberi, kendisini “kuru ekmek yiyen Kureyşli bir kadının oğlu” diye tanımlayan ve insanüstü hiçbir vasfının olmadığını daima vurgulayan bir kişiydi. İslam imanının özünü de Hz. Peygamber'in kulluk özelliğinin kabulü oluşturur. Mümin olduğumuzu tasdik ve beyan için söylememiz gereken “şehadet” (tanıklık) cümlesinde Allah'tan başka bir ilah kabul etmediğimizi ve Hz. Muhammed'i onun kulu ve elçisi olarak tanıdığımızı ifade ederiz.

Gerek Kuran'da gerekse sahih kabul edilen rivayetlerde Peygamberimiz mucizeler gösteren insanüstü bir kişilik olarak gösterilmez. Sahih geleneğe göre bizim peygamberimize mucize olarak Kuran verilmiştir. Ancak sonraki asırlarda“israiliyat”tan beslenen mesihçi eğilimler ve bilhassa Hıristiyan ezoterizminden mülhem bazı din yorumları bu anlayışın yerine Allah’ın elçisine çok sayıda olağanüstülükler ve mucizeler atfederek “insanüstü bir peygamber” profili oluşturmaya yöneldi. (Müslüman zihinlerdeki peygamber tasavvurunun nasıl dönüşüm geçirdiği konusunda çağımızın en büyük İslam âlimlerinden Prof. Mehmed Said Hatipoğlu’nun eserlerine bakılabilir.)

Buna ilaveten, Hz. Peygamber'in vefatının ardından İslam toplumunun yöneticisi olarak Hz Ali'yi görmek isteyenlerin siyasi yaklaşımından doğan Şia inancı belirli bir soya mensubiyetin insanlar arasında üstünlük kaynağı olabileceği şeklinde bir sapmanın doğmasına yardımcı oldu. Yahudi ve Hristiyanlardaki Davut ailesinin kutsallığı inanışı sanki İslamî bir kisveye bürünmüştü.

Netice itibarıyla “kuru ekmek yiyen Kureyşli bir kadının oğlu” olan Peygamberimiz bazı zihinlerde neredeyse insanüstü bir varlığa dönüştü. Ama açılan bu yolda birtakım şeyhler, imamlar vs. Peygamber'den bile daha fazla olağanüstülüklerle donanmış mistik kimliklere büründüler. Bir maneviyat eğitimi, nefis terbiyesi, derin tefekkür yolu olan tasavvuf kültürü zamanla yozlaşıp akıldışı hurafelere inanma ve adeta tanrılaştırılmış tarikat şeyhlerine sorgusuz itaat ve bağlanma anlamına gelir oldu. Esas olarak irfan ehline ve maneviyat eğitimcilerine gösterilmesi kültürümüzün gereği olan saygı ve muhabbetin ötesinde oluşan sorgusuz itaat ve körü körüne bağlılıktan söz ediyoruz… (Ancak tasavvuf yolunu halen sağlıklı bir çizgide sürdüren az sayıdaki bazı yapıları bundan tenzih etmek ve bütün grupları aynı kaba koymamak gerektiğinin de altını çizelim.)

İşte bugünkü bazı problemlerin kaynağında yer aldığını düşündüğümüz “din anlayışımızdaki arızalar”ın en önemlisi böyle ortaya çıktı. İnsanüstü vasıflara sahip ve ağızlarından çıkan söz sorgulanamaz olan “din büyükleri” anlayışı... Dinin esaslarını bizzat Hz. Peygamber'den öğrenmiş olan insanların bilahare kendi oylarıyla “Resulullahın halifesi” olarak seçtikleri Müminlerin Emiri'ne“Gerekirse seni kılıçlarımızla düzeltiriz” diyebildikleri devirlerde mevcut olmayan bir anlayış...

Böyle bir kültürel atmosferin Fetullahçılık gibi hastalıklı yapıların teşekkülünü mümkün kıldığını söylemek afaki bir hüküm olmasa gerek.

Geçen haftaki yazıda da dile getirdim, bu konuyu en başta ilahiyatçılarımızın korkmadan, çekinmeden ele alıp tartışması lazım. Bu minvalde görevlerini bihakkın yerine getiren hocalarımız yok değil. Ne var ki Gülen'in vazettiği din tasavvuruna ve bilhassa fıkıh anlayışına İlahiyatçılarımızın çoğunun itirazı olmadığı vakıa. Tıpkı istediği zaman Hz. Peygamber'le görüşebilmesi gibi fevkaladelik iddialarına tasavvuf camiasında ciddi bir itirazın söz konusu olmadığı gibi...

Haddizatında biz IŞİD ve el Kaide gibi yapıları da varlıklarını mümkün kılan zihniyet ikliminden bağımsız şekilde ve sadece “aşırılık” adı altında eleştiriyoruz. Din anlayışları yanlış değil, uygulamaları aşırı...

Vücudumuzda bir rahatsızlık olduğunu kabul etmiyoruz. Onun için tedavi olmak yerine bu hastalığın semptomlarıyla uğraşmayı tercih ediyoruz. Öksürüğü kesmek için ıhlamur kaynatıyoruz, ağrılardan kurtulmak için nane-limon çayı içiyoruz.

****

Hamiş: Fetullahçılığı üreten ifrat bataklığının karşı sahilinde IŞİD, el Kaide gibi örgütlere asker yetiştiren tefrit çiftliği var. Bir sonraki yazıda oraya değinelim.

İbrahim Kirasİbrahim Kiras
ibrahimkiras@karar.comKula kulluk ve fanatizm0inShare25.08.2016 Perşembe 03:00 -A+3YORUM YAZ
Geçen yazıda Fetullahçılığı üreten ifrat bataklığını anlatırken o bataklığın karşı sahilinde de IŞİD, el Kaide gibi örgütlere asker yetiştiren tefrit çiftliğinin yer aldığını söylemiştik. İfrat bataklığı derken, tarihi süreç içinde İsrailiyat’tan ve Hristiyan ezoterizminden mülhem gelişen bir din yorumunun ürettiği “insanüstü vasıflara sahip ve ağızlarından çıkan söz sorgulanamaz olan din büyükleri”anlayışını kastettiğimizi söylemiştik... Yani peygamberlerin bile sahip olmadığı payeler verdiğimiz bazı kişilere kendi aklımızı ve irademizi teslim ederek körü körüne itaat ve bağlılık göstermemiz neticede FETÖ gibi yapılara kapı açıyor demiştik…

Bir anlamda tasavvufun yanlış yorumlanmasından kaynaklanan bu kültür, yani akıl yürütmeyi, birey özgürlüğünü ve kişi iradesini terk etme tutumu aslında bunun tam karşı kıyısında görünen yani tasavvuf karşıtı pozisyonda duran sözde Selefi yapılarda da hâkim tutum. Onlar da aklı, mantığı, bilimsel bilgiyi ve insan iradesini paranteze alan bir din yorumuna sahipler. Batı’daki Protestan-Evanjelik bağnazlığa benzer şekilde metnin lafzi anlamını esas kabul eden, dini kuralları maksatlarıyla değil biçimsel yönleriyle benimseyen dar ve katı bir anlayış.

***

(Her ne kadar dışarıya karşı kendilerini “ılımlı İslam” temsilcisi gibi sunmaya çalışsalar da Fetullahçılar da esas itibarıyla İslam’ın en dar, en katı ve en şekilci yorumunu benimsemiş bir fanatikler topluluğudur. Bu yapıyı yakından izleyenler bunu gayet iyi bilirler. Ne var ki Fetullahçılara karşı İslami kanattan yöneltilen eleştirilerde tam aksine bunların “tedbir” amacıyla yaptıkları bazı işler veya söyledikleri sözler İslami yönden gevşeklik kanıtı olarak ileri sürülür öteden beri. Güncel pratik tartışmalar bağlamında anlamlı ve yararlı görünüyor olsa da bu yaklaşım karşımızdaki problemin niteliğinin örtülmesine, dahası temeldeki problemi doğuran zihniyetin meşrulaştırılması riskine yol açabilir. Buna dikkat etmek gerekir.)

***

Bugün karşımıza düğünleri bombalayıp çocukları katleden vahşiler örgütü IŞİD olarak çıkan zihniyet de netice itibarıyla maalesef İslam’ın farklı bir yorumu. Maalesef deyişim bu insanlarla aynı dine inanıyor veya aynı kimliği taşıyor görünmemizden dolayı. İslam’ın farklı bir yorumu derken, herkesin de bildiği gibi, adına Selefilik denilen ama aslında fikir tarihimizdeki aynı isimli akımla uzaktan yakından ilgisi olmayan bir zihniyetten söz ediyoruz…

Bu konuyu başka bir vesileyle daha önce de dile getirmeye çalışmıştım: Aslında“selefi” terimi dinin şekilci ve geleneğe bağlı katı bir yorumunu esas alan bu aşırılıkçı örgütlerin ideolojik çizgisini doğru anlatan bir terim değil. Selefilik aklı ve serbest düşünceyi paranteze alan şekilci geleneksel din anlayışının İslam dünyasını geri bıraktığını düşünen ıslahat ve tecdit (reform ve yenileşme) taraftarı İslamcı aydınların fikir çizgisini ifade eden bir terim çünkü öncelikle.

Cemalettin Afgani, Muhammed Abduh ve Reşit Rıza gibi yenilikçi âlim, düşünür ve aydınların öncülük ettiği, bizde de Mehmet Akif, Elmalılı Hamdi, Şerafettin Yaltkaya, İzmirli İsmail Hakkı gibi isimlerin temsil ettiği yenilikçi İslamcılık akımıdır bu. Bu akım İslam’ın aslî mesajını tarih boyunca oluşan yorumlarından ayırmak anlamında “öze dönüş” fikrini esas aldığı için ve bu bağlamda 14. yüzyıl âlimlerinden İbn Teymiye’nin ıslahatçılığına bağlanan bir fikir zincirine eklendiği için “ikinci devir Selefilik” olarak adlandırılır.

İslam inancını, tarih içinde gerçekleşen kültürel etkileşimler sonucunda dışarıdan gelen yabancı kültür unsurlarından ve batıl inanışlardan arındırmak isteyen İbn Teymiye’nin felsefeyi ve tasavvufu da dışlayan katı tutumu yüzyıllar sonra içe kapanmacı ve şekilci bir din anlayışına dayanan Vahhabiliğin de ilham kaynağı oldu. Böylece “Selefi” adlandırması bir taraftan -Mehmet Akif, Muhammed İkbal gibi- yenilikçi İslâmcı aydınları, öbür taraftan ise Usame bin Ladin veya Ebubekir Bağdadi benzeri fanatik figürleri kapsayacak şekilde kullanılabiliyor bugün.

***

Sözün özü: Aşırılığın iki ucu olan ifrat da tefrit de bir yerde aynı problemin iki sonucu. Akılcılığı ve irade hürriyetini terk ettiğinizde kula kulluk ve fanatizm kapılarını açıyorsunuz.

Radikal politik hareketleri besleyen sosyolojik problemler ise bir başka konu…

Yavuz adına bir köprü daha lazım0inShare27.08.2016 Cumartesi 02:59 -A+11YORUM YAZ
Osmanlı tarihinde bugünü en fazla etkileyen politik aktör kimdir diye sorsanız, tereddüt etmeden Yavuz Sultan Selim derim. Dün açılışı yapılan İstanbul Boğazı’ndaki üçüncü köprüye adı verilen bu padişah devrinde atılan kimi adımlar hâlihazırda yaşadığımız sosyal ve siyasi süreçlerin temelini oluşturuyor.

Öncelikle o güne kadar bir “Avrupa devleti” olarak gelişen Osmanlı’nın yüzünü Ortadoğu’ya çevirmesi Yavuz devrinin stratejik adımlarından biri. Ama bu adım da aslında bir Avrupa devleti olarak diğer Avrupa devletleriyle rekabetin gereği olarak atıldı. Yavuz’un amacı Müslüman toplumlarının liderliğini ele geçirmek değil, Avrupa devletlerinin başlıca zenginlik ve güç kaynağı olarak görülen Doğu Akdeniz-Hint Okyanusu ticaret rotasını kontrol altına alabilmekti. Ne var ki Mısır’ın ve Basra Körfezi’nin kontrol altına alınmasıyla gerçekleştirilen bu çok önemli jeostratejik hamle için aslında çok geç kalınmıştı.

Daha doğrusu, hem Doğu hem de Batı açısından hayatî değeri olan Hint ticaret yollarını kısmen kontrol altına almayı sağladığı için önem taşıyan “Mısır’ın fethi”aslında bir “karşı hamle” anlamı taşıyordu. Çünkü Ümit Burnu’nu çoktan keşfetmiş olan Avrupalılar Hint Okyanusu’na hem ticarî hem de askerî filolarını kolayca sevk etme imkânı bulduktan sonra başvurulan bir çareydi Mısır Seferi...

Bilahare Portekiz’in Hindistan ticaret yolları üzerindeki kontrolünü kırmak için Osmanlı Donanması’nın Kızıldeniz ve Hint Okyanusu’nda girişeceği büyük çaplı askeri operasyonlar da son tahlilde fazla bir işe yaramayacaktı. Çünkü Yavuz döneminde Osmanlı düzeni zirve konumuna ulaştığında Batı kapitalizminin işleyişi çoktan önemli bir aşamaya gelmiş bulunuyordu. En başta sınai üretim fabrika düzeninde yapılmaya başlamıştı. Dolayısıyla ticari rekabette Avrupa karşısında Osmanlı dezavantajlı durumdaydı.

Ama bütün bu dezavantajlı şartlara rağmen bugün bize Yavuz’un kurmay kadrosundaki donanım ve analiz derinliğini de gösteren “Güney”e yönelik jeostratejik hamle belki de Osmanlı’nın ömrünü uzatan bir aşı vazifesi gördü.

***

Osmanlı’nın ömrünü uzatan bir diğer aşı ise bilhassa jeokültürel asetleri sahaya sürerek gerçekleştirilen politik birlik hamlesiydi. Bu çerçevede Şah İsmail yönetimine karşı elde edilen askeri başarı gerçekte Anadolu nüfusunun politik birliğini korumaya yönelikti ve ofansif olmaktan ziyade defansif bir duruşla elde edilmişti. Yani Osmanlı ordusu İran’ı fethetmek üzere yola çıkmamış, aksine Safevilerin Anadolu’yu kontrol altına alma girişimine cevap verilmişti.

Dönemin sosyal ve siyasi şartları içerisinde Anadolu’daki Türkmen aşiretlerinin de dâhil olduğu o mücadeleyi yanlış yöne çekerek “Alevi düşmanlığı” konusuna bağlamak gerçekten haksızlık…

Yavuz’un Safevilerle mücadelesi çerçevesinde İran devletinin yanında yer alan Alevi Türkmen aşiretlerine yönelik katliamlar yaptığına ilişkin inanış tarihin çok dar bir perspektiften okunmasının sonucu. Osmanlı devletine karşı İran devletinin yanında yer alan aşiretlerin tamamının Alevi olduğu da, bunların Alevi oldukları için hedef alındığı da söylenemez. Yavuz’un ordusunda yer alanların tamamının Sünni olması da söz konusu değil zaten. Dolayısıyla Osmanlı devlet güçleri ile Anadolu’daki bazı aşiretler arasındaki anlaşmazlık ve silahlı mücadele bir“mezhep kavgası” olarak değerlendirilmez.

İhtilaf esas itibarıyla özellikle Fatih’ten itibaren merkezi bir imparatorluk yapısına geçmeye çalışan Osmanlı Devleti’nin feodal unsurları denetim altına almaya yönelik politikasına karşı Doğu Anadolu’daki Türkmen aşiretlerinin direnişi ve merkeziyetçi imparatorluk yerine daha adem-i merkeziyetçi Safevi İran’ına yakınlık duymalarından kaynaklanıyordu. İran’ın Anadolu’daki Türkmen aşiretlerinin çoğunlukla Alevi inanışına mensubiyetlerini politik amaçla değerlendirmeye çalıştığı da doğrudur. Ancak esas olarak mesele mezhepler arasındaki inanç kavgasının değil, sosyolojik ve politik çekişmelerin sonucudur.

***

Elbette Anadolu’daki Sünni-Alevi kırılmasının başlangıç noktasında Yavuz döneminin Osmanlı-Safevi çekişmesinin ve bu çerçevede oluşan problemlerin yer aldığını inkâr etmek ve dolayısıyla Alevi vatandaşlarımızın kolektif hafızasındaki Yavuz imajının yok yere oluştuğunu söylemek mümkün değil. Bugün en ciddi toplumsal yaralarımızdan biri olan Alevi sorununu çözmek için iki tarafın da gayreti ve fedakârlığı lazım. Sadece İstanbul Boğazı’nda değil, toplumsal kesimler arasında da köprüler kurmak zorundayız.

En önemli köprüyü ise bilgi kirliliğinden oluşan bir denizin üstüne kurmak lazım. Sözgelimi Alevi vatandaşlarımız arasında yaygın bir inanış haline gelen bazı şehir efsanelerini kerameti kendinden menkul televizyon yorumcuları değil, gerçek tarihçiler vuzuha kavuşturmalı. Sözgelimi Yavuz’un emriyle “sistemli bir soykırım uygulanarak 40 bin Alevinin katledildiği” iddiası dönemin kaynaklarını ve arşiv belgelerini inceleyen ciddi akademik tarihçilerin hiçbirinin “gerçek” kabul etmedikleri bir iddia. Buna rağmen böyle zehirlerin bazı ağızlara sakız yapılması hem yanlış hem de çok tehlikeli. Onun için diyorum, en önemli köprüyü bilgi kirliliğinden oluşan denizin üstüne kurmak lazım diye...

***

“Yavuz’un Kürt aşiretleriyle ittifak siyaseti” ise artık başka bir yazının konusu…

Bütün cemaatleri aynı kefeye koymayalım ama…0inShare01.09.2016 Perşembe 03:00 - Son Güncelleme: 31.08.2016 Çarşamba 22:30 -A+18YORUM YAZ
Geçmişte Fetullah Gülen ve taraftarlarını eleştirmek kolay değildi. Sadece arkalarındaki siyasi destek veya bürokrasideki güçleri yüzünden değil, aynı zamanda savundukları fikirler çoğunluğun fikrinden farklı olmadığı için “içimizden birileri” olarak görülmeleri yüzünden.

17-25 Aralık’tan sonra bu yaklaşım kırıldı; 15 Temmuz’dan sonra ise tamamen berhava oldu. Bugün artık herkes FETÖ’ye karşı. Ama bu yapının durup dururken ortaya çıkıverdiğini düşünmek istiyor çoğu kişi. Çünkü iftiralarla masum insanların hayatını söndüren, kasetle şantaj yapan, sınav sorularını çalan, sivilleri bombalayan vs… bir güruhun beslendiği kaynak, yediği ekmek, içtiği su bizimkinden farklı olmalı diye düşünmek istiyorlar.

Bu devasa kötülük örgütlenmesinin toplumda taraftar bulabilmesinin sebepleri üzerinde tartışılırken yükselen “bütün cemaatler aynı kefeye konmamalı” feryadı bence de dikkate alınması gereken bir çağrı. Elbette bütün cemaatler aynı kefeye konmamalı. Tarikatlardaki dejenerasyonu eleştirirken de tasavvuf yolunu halen sağlıklı bir çizgide sürdüren yapılar tenzih edilmeli.

Ne var ki “ucu bize de dokunabilir” endişesiyle önümüzdeki vahim meselenin analiz edilmesinden kaçınmak doğru bir tutum değil. Aksine, toplumsal bünyemizdeki bu zehirli mikrobu bedeli ne olursa olsun etkisiz hale getirmek, gerekirse tadını sevmediğimiz bazı ilaçları da içmek zorundayız. Bu cesareti gösteremeyip “sivrisinekle mücadele edelim ama bataklığa dokunmayalım” dersek kendimizi kandırmış oluruz sadece. Bizden sonraki nesillere de kötülük yapmış oluruz. Çünkü toplumsal zihniyetle ilgili problemler bizimle birlikte ortadan kalkmıyor, miras olarak da devrediliyor.

***

Şimdi eğri oturup doğru konuşalım… Bilhassa 15 Temmuz’dan sonra herkesin lanetlemekte yarış halinde olduğu FETÖ’yü meydana getiren tek bir faktör veya tek bir sorumlu yok. Namaz kılan veya eşi başörtülü olan subayları ordudan atan Kemalist-Laik elitin de suçu var dindar insanların bu tür yapılara itilmesinde… Dindar seçmenin oyunu almak için bunları vitrin yapmak isteyen siyasetçinin de bu örgütün palazlanmasında günahı var… Statükoyla mücadelesinde bunların desteğini almak için kötülüklerini görmezden gelen öbür siyasetçinin de…

Ama sadece bunlar değil… Belki de bütün bunlardan bile daha fazla bu tabloda payı olan bir aktör daha var. Biraz da kodlama ihtiyacıyla “toplumumuzun din anlayışındaki bazı problemler” diyorum ben buna. Düşünün ki karşımızdaki insanlar -en azından sözlük anlamıyla- cahiller sürüsü sayılmaz… Generaller, büyükelçiler, profesörler, valiler… Kendilerince manevi veya dinî birtakım payeler yakıştırdıkları saçma sapan bir adamın lafıyla akla gelmedik her türlü cinayeti işleyebiliyorlar. Kimi sınav sorularını çalıyor, kimi devlet sırlarını yabancı devletlere sızdırıyor, kimi de halkın silahıyla halkın üstüne ateş açıyor…

Bu insanlar durup dururken ortaya çıkmadı. Amerika’da veya Avrupa’da yetiştirilip aramıza gönderilmediler. Söz konusu cinayetleri işlemeye başlayıncaya kadar“bizden biri” gibi görünüyorlardı gözümüze. Belki gerçekten de “bizden biri”oldukları için…

***

Belki hatırlayan olur, geçenlerde şunu yazmıştım: “Gülen’in vazettiği din tasavvuruna ve bilhassa fıkıh anlayışına ilahiyatçılarımızın çoğunun itirazı olmadığı vakıa. Tıpkı istediği zaman Hz. Peygamber’le görüşebilmesi gibi fevkaladelik iddialarına tasavvuf camiasında ciddi bir itirazın söz konusu olmadığı gibi...”

Peki, o itirazları neden göremiyoruz? Çünkü içtiğimiz su aynı olduğu için maalesef ortak su kaynağındaki bakterilerden muzdaribiz hepimiz aslında. Ama belki de hastalığı kendimize kondurmak istemiyoruz. Oysa gerçek şu ki hepimiz aynı bataklığın kıyısındayız. Şikâyet ettiğimiz hastalıklardan kurtulmanın ve korunmanın nihai çaresi o bataklığı kurutmak. Bunu bırakıp sadece bataklığın ürettiği sivrisineklerle uğraşmak faydasız.

Bu arada, doktorun verdiği ilacın tadı acı diye ciddi bir hastalığı ıhlamur içerek atlatmaya çalışmak da akıllıca değil.

Öbür cemaat ve tarikatların durumu0inShare03.09.2016 Cumartesi 02:59 -A+11YORUM YAZ
Hem siyaset sınıfında hem de toplumun genelinde gerçekten çok büyük bir travma oluşturan FETÖ felaketi dolayısıyla gündemdeki konu “öbür cemaat ve tarikatların durumu”… Bir kesim için Fetullahçıların yaptıklarını diğer cemaat ve tarikatların da yapmayacaklarının bir garantisi yok. Dolayısıyla bunların da sıkı denetim altına alınması gerekiyor. Öbür uçtaki görüş ise Fetullahçılığın gerçekte siyasi bir proje olduğunu, istihbarat örgütlenmesi olduğunu ve dolayısıyla dini cemaatlerle veya tarikatlarla aynı kefeye konmasının haksızlık olacağını savunuyor.

Bana sorarsanız her iki görüşün de eksikleri, yanlışları ve hatta tutarsızlıkları var kendi içlerinde. Bir defa Fetullahçılığın ülkemizdeki diğer dini cemaatlerden farkı ancak kısa zaman önce siyasi iktidarla çatışmaya girdiğinde görülebildi. Ondan önce, yani devlet kurumlarında sessiz sessiz örgütlendiği yıllar boyunca diğer dini cemaatlerin bu yapıya bir itirazı olmadı. Olamazdı da. Çünkü toplumdaki egemen din anlayışından farklı bir fikri savunuyor değillerdi Fetullahçılar. İşin bir tarafı bu…

Diğer yanda ise FETÖ’nün devlet kurumlarına sızıp özellikle emniyet, yargı, maliye gibi etkili yerlerde örgütlenme tecrübesi diğer bazı cemaatleri ve tarikatları da etkilememiştir diyemeyiz. Bu konuda -sadece 15 Temmuz’dan sonra değil- yıllardan beri işittiğimiz ve kısmen şahit olduğumuz bazı girişimler bunu gösteriyor.

Demek ki sütten ağzı yanmış bir toplum olarak yoğurdu üfleyerek yemek isteyişimizin haklı gerekçeleri var. Ancak yoğurdu üflemenin doğurabileceği sakıncaları da görmezden gelemeyiz. Öncelikle bütün vatandaşlara din ve vicdan hürriyetinin temini anlamındaki laik bir devlet düzeninde şu veya bu inanca veya dini gruba mensubiyet hiçbir alanda kısıtlanma gerekçesi olamaz. Tıpkı imtiyaz sebebi olamayacağı gibi… Ayrıca herhangi bir suç işlememiş kişi ve grupları potansiyel suçlu ilan etmek de kimsenin haddi olmamalı.

Yapılması gereken şey sivil kurumlarla resmi kurumlar arasında toplumun çoğunluğunun rıza göstereceği tarzda bir ilişki modeli oluşturmak ve bununla bağlantılı kuralları belirlemek olmalı.

***

Aslında temel mesele devletin devlet olma vasfından, tarikatların da tarikat olma vasfından uzaklaşması… İki kurum arasındaki ilişkilerin sağlıksızlaşması bu yüzden; yoksa kurumların asli vasıfları yüzünden değil. Öyleyse bir yanda devletin gerçek anlamda devlet olma vasfına uygun şekilde yapılanması ve o anlayışla yönetilmesi gerekiyor, diğer yanda ise tarikatların veya cemaatlerin kendi asli fonksiyonlarını icra etmeye bakmaları…

“Devletin gerçek anlamda devlet olma vasfı” dediğim şeyi sağlayan üç ayak var: Kurumların bağımsızlığı, kuralların egemenliği ve hukukun üstünlüğü, denetlenebilirlik. Bu üç ayak üstünde duran tarafsız idarenin olmaz olmazı da kamu hizmetinde liyakatin esas alınması, bunun dışındaki her türlü kişisel özelliğin görmezden gelinmesidir.

Tarikat ve cemaatlere gelince… Dini cemaat kavramı modern bir yapının ifadesi olduğu için bunun daha ziyade sosyolojik yönüyle değerlendirilmesi lazım. Buna belki başka bir yazıda değiniriz. Tarikatların “tarikat olma vasfından uzaklaşması”konusu benim şahsi görüşüm değil, tasavvuf çevrelerinde öteden beri dile getirilen bir husus. Tarihî süreçte gerçekleşen yozlaşmanın ifadesi. Hatta tekke ve zaviyeler kapatıldığında Nakşi-Halidi büyüklerinden Abdülhakîm Arvasî’nin“Tekkeleri devlet kapatmadı, tekkeler zaten kendi kendilerini kapatmıştı” diyerek bu hususa işaret ettiği rivayet edilir. Ancak benim bazı yazılarıma gelen itirazlara bakınca bugünkü tasavvuf erbabının aynı fikirde olmadığını, bugünkü tekkelerin fonksiyonlarının icrası konusunda hiçbir sorunun yaşanmadığını düşündüklerini görüyorum!

Oysa ne “devletin işleyişinde hiçbir sorun yok” diyerek ne de “cemaatime, tarikatıma laf söyletmem” tavrıyla bir yere varamayız. Problemlerin mevcudiyetini bile kabule yanaşmazsak çözümü nasıl bulacağız?

***

Bence bu konuda en anlamlı ilke önerisi Türkiye Günlüğü dergisinin değerli yayıncısı Mustafa Çalık’ın şu sözlerinde: “Devlet geleneğimizin ve millî şuurumuzun esası şudur: Devlete tâlipseniz servete de mârifete de tâlip olmayacaksınız… Eğer servete talip olacaksanız, ne devlete talip olacaksınız ne de mârifete… Mârifete mi tâlipsiniz, o zaman ne devlete talip olacaksınız ne de servete.”

Hem devleti hem serveti hem de mârifeti bir arada istemekten vazgeçmeye dayalı bir toplumsal sözleşmenin altına imza atmaya hepimiz razı olabilirsek ve siyasetçisiyle, işadamıyla, maneviyat talipleriyle toplumun bütün kesimlerinin bu uzlaşmaya yazılı olmayan bir anayasa olarak bağlı kalmasını sağlayabilirsek mesele hal yoluna koyulabilir.

Genelleme mi yapıyorum0inShare06.09.2016 Salı 02:59 -A+9YORUM YAZ
Bir süredir tarikatlar ve cemaatler konusunu yazıyorum. Fetullahçı darbe girişiminin dolayımında gündeme gelen bir konu bu. Gerçi Fetullahçı örgütlenmeyi salt siyasi bir proje olarak görüp meselenin sosyal boyutunu yok sayan bir yaklaşım geniş bir kesimde revaç bulabiliyor bugünlerde. Ama bu yaklaşımı tehlikeyle karşılaşınca başını kuma gömen devekuşunun realizmiyle eşdeğer görmek gerekir! Zira bugün itibarıyla artık İslam’ın özüne aykırı kabul edilen bir yapının geçmişte toplumun küçümsenemeyecek bir kısmında İslam adına kabul görmüş olması, pek öyle problem sayılmayacak bir konu değil.

Bana sorarsanız, söz konusu kriminal organizasyonun onca zaman boyunca toplumda meşru bir hareket olarak görülüp geniş ölçüde benimsenmesi ve kolayca taban bulabilmiş olması, yalnızca cehaletten veya geçmişteki “dışlayıcı”laiklik anlayışının doğurduğu reaksiyondan değil, biraz da toplumun İslam anlayışında bazı problemler olmasındandır diye düşünmeliyiz. Bunu düşündüğümüzde ise sivrisineklerle mücadele kapsamında asıl yapılması gerekenin o sivrisinekleri üreten bataklığın ıslahı olduğunu kolayca görürüz. Çünkü sivrisinekleri yok edip bataklığa dokunmazsak problemi gerçekten çözmüş olamayız. O bataklık bir süre sonra başka sivrisinekler üretir; problem devam eder gider.

***Bazı cemaat ve tarikatların mensupları bu konular konuşulurken “genelleme”yapılmasından rahatsız oluyorlar. Haklılar. Ben de mümkün olduğunca genelleme yapmaktan kaçınmaya çalışıyorum. Önceki yazılarımda da birtakım zihniyet problemlerinden ve yozlaşmadan söz ederken “sağlıklı yapıları tenzih ettiğimi”hep vurguladım. Ama belli ölçüde genelleme yapmadan böyle bir konu üzerinde konuşmak o kadar kolay değil. Çünkü tek tek birtakım isimler üzerinden konuşmayınca genelleme kaçınılmaz oluyor. Haddizatında bugün Türkiye’de cemaat veya tarikat denildiğinde öncelikle belli isimler akla geliyor. Kusura bakmazsanız, sayıları parmak kadar olan birkaç gerçek marifet eğitimcisi ile onların bir sinema salonunu dolduracak sayıdaki muhibbanını tanıyan da yok, tasavvuf denildiğinde bunları hatırlayan da. Çünkü ister istemez söz konusu kavramları daha ziyade toplumda yaygınlığı olan bazı yapılar temsil ediyor. Bu yüzden bana “genelleme yapıyorsun” diyerek yazdıklarımdan rahatsızlığını ifade eden tasavvuf ehlinden dostlarıma “Eğer bundan dolayı bir rahatsızlığınız varsa siz de biraz kendinizi o kalabalıktan ayrıştırmaya gayret edin” diyorum.

***

Aslında cemaat ve tarikatların toplumsal rolü konuşulurken muhatap bulmak bile kolay değil… Çünkü bir cemaate veya tarikata mensupsanız içinde bulunduğunuz yapıyı en doğru, en mükemmel ve en gerekli yapı olarak gördüğünüz için oradasınızdır. Dışarıdan size yöneltilecek yapıcı eleştirilere veya dostça uyarılara kulak asmaya bu yüzden kolay kolay yanaşmazsınız. Hatta bu tür eleştiri ve uyarıları “cemaatleri yok etme projesi” veya “tasavvuf düşmanlığı” diye niteleyerek peşinen mahkûm etmeye çalışanlar bile çıkabilir.

Ne var ki çuvaldızı başkasına batırırken kendimizi sütten çıkmış ak kaşık veya“fırka-i naciye” olarak görmekten vazgeçip küçücük bir iğneyi de o nazik bedenimize değdirmeye razı gelmiyorsak bu konuları tartışamayız. Dolayısıyla sorunlarımıza çözüm de bulamayız. Oysa bu sorunlar hepimizin ortaklaşa soluduğu atmosferin ürünü. Komşumuzu hasta eden mikropların bizim vücudumuza hiçbir etkisinin olmadığını düşünemeyiz. Gerçi böyle düşünenler de olabilir. Belki siz sütten çıkmış ak kaşık da olabilirsiniz ama sütten ağzı yandığı için yoğurdu üfleyerek yemek isteyenlerin halet-i ruhiyesini de anlamanız gerekir. Zaten bu ülkede hep birlikte yaşayacaksak toplumsal hayatta belirli kurallara ihtiyaç olduğunu ve bu kurallara herkesin uyması gerektiğini kabul etmek durumundayız. Burada önemli olan o kuralların beraberce belirlenmesi, bir toplumsal mutabakata dayalı olarak geçerlik kazanmasıdır.

Daha açık ifade etmek gerekirse, cemaatlerin ve tarikatların güven içinde varlıklarını sürdürmeleri ve toplumsal işlevlerini özgürce ifa etmeleri için toplumda karşılıklı uzlaşıya dayalı bir tür yazılı olmayan anayasal çerçeve belirlenmeli. Sütten ağzımız yandı diye yoğurdu da üfleyerek yemek zorunda kalmayalım. Hem bir kesimdeki kaygıları giderelim hem de öbür kesimin din ve vicdan hürriyetinin kısıtlanmasına izin vermeyelim. Bunun için de herhangi bir dini gruba mensubiyetin hiçbir alanda kısıtlanma gerekçesi olamayacağı hususunda anlaşalım. Ama kamu yönetimindeki resmi ve yasal hiyerarşiyi delecek bir paralel hiyerarşinin oluşmasına da imkân verilmeyeceğinin garantisi olan bir toplumsal mutabakat oluşturalım.

Türk adının kökeni meselesi0inShare20.09.2016 Salı 02:59 -A+8YORUM YAZ
Değerli tarihçimiz Y. Hakan Erdem’in önceki gün Karar’daki sütununda çıkan yazısı her zamanki gibi yeni şeyler öğrenerek okuduğum bir yazıydı. 19. asırda Osmanlı yönetiminin resmi belgelerde Türkiye için “Türkistan” adını kullandığını ortaya çıkaran Erdem, aynı zamanda bazı ezberleri de bozuyordu. Zira bizde Türk adının Cumhuriyet’le birlikte benimsendiğini sanan çoktur. Biraz daha mürekkep yalamışlarımız bu işi İttihatçılarla başlatırlar. Oysa Türk kimliğinin İkinci Meşrutiyet döneminde icat edilmiş olduğu iddiası tamamen dayanaksızdır.Mehmet Emin Yurdakul o ünlü “Ben bir Türküm, dinim cinsim uludur” mısraını 1897’de yazmıştı.

Okul kitaplarında okuduğumuzun aksine, genel anlamda Osmanlılar kendilerini daima Türk olarak tanımlıyorlardı. Zaten komşuları da bu ülkede yaşayan insanlara Türk demekteydi. Hatta gayrimüslimlere bile… Öte yandan, Rumeli’de“Türk olmak” tabiri Müslümanlığı kabul etmek anlamında kullanılıyordu. Sadece Rumeli’de değil, Batı Avrupa’daki literatür de Türk kelimesinin o devirde Müslüman veya Osmanlı kelimeleriyle müradif sayıldığını gösteriyor. Yani, Türk sözü, bugün bazılarının zannettiğinin aksine etnik değil millî kimlik adlandırmasıydı…

***

Bir “etnonim” olarak Türk sözünün kökeni meselesine gelince… Bizim bugün“Türk kavimleri” veya “Türk boyları” diye andığımız, hepsi aynı dili (“Türkçe”) konuşan ve herhalde hepsi olmasa da çoğu aynı soydan olan toplulukların ortak adı Türk değildi başlangıçta. Hepsinin ayrı ayrı adları vardı ve belki bunlardan sadece birinin adı Türk’tü.

Bugün “Göktürk” dediğimiz ama aslında sadece “Türk” adını taşıyan bu boy bilahare diğer boyları da kendi hâkimiyeti altına alınca aynı siyasi otoriteye bağlı olan ve aynı dili konuşan diğer bütün topluluklara da Türk denilmeye başlandı. Göktürkler’den önce aynı işi “Asya Hunları” gerçekleştirmiş ve Hun İmparatorluğu’nun siyasi otoritesi altında birleşen muhtelif boy ve budunlar daHun ortak ismini almışlardı. Mete, Çin hükümdarına gönderdiği bir mektupta, ele geçirdiği ülkeleri ve buraların halklarını nasıl kendisine tâbi haline getirdiğini övünerek anlatırken mealen “hepsini Hun yaptım” der.

Demek ki Hun adı o dönemde aynı zamanda vatandaşlık aidiyetini ifade ediyordu. Ancak Hunların -konuştukları dil de büyük ihtimalle Proto-Türkçe olmasına rağmen- Türk diye adlandırılmalarının hiçbir zaman söz konusu bile olmadığı ortada. Zaten Çin, Grek ve Fars kaynaklarında 6. asırdan önce de Altaylı kavimlerin bütününe Türk kelimesine benzer birtakım ortak isimler verildiğine ilişkin iddiaların yakıştırmadan öteye gittiğini söylemek kolay değil.

Mamafih bunlar doğru olsa bile, bence buna da cevap olacak bir açıklama var. O da şu: Göktürk devletini kuran topluluğun, Orta Asya’daki aynı dili konuşan ve çoğu ortak bir soydan gelen toplulukların tamamını adlandırmak üzere komşu milletlerin vermiş olduğu ancak daha önce hiçbir boyun kullanma ihtiyacı duymadığı ortak adı belki siyasi saiklerle benimsemiş olmaları ihtimali...

Ne var ki Mete adıyla bildiğimiz büyük Hun (Hiung-Nu) hükümdarı Mo-Tun’un da“Tu-Ku” kabilesine mensup olduğu doğruysa -ve kelimeler aradaki benzerlik fonetik yakınlıktan ibaret değilse- bu da Türk sözünün münhasıran köklü bir kabilenin adı olduğuna karine kabul edilmeli. Nitekim Göktürk devletinin de “Hun ailelerinden biri” tarafından kurulduğu Çin kaynaklarında belirtiliyor.

***

Diğer taraftan, başlangıçta daima iki heceli olarak “türük” veya “törük” (Yörük gibi) şeklinde söylenen kelimenin “töreli, töreye bağlı” (yani bir hukuk düzenine tâbi) anlamında olduğu görüşü doğruysa bu da Türk adının esasen en başından itibaren bir soy mensubiyetinden ziyade siyasî aidiyet ifade ettiğini gösterir. Yani bu durumda Türk, sözünü ettiğimiz devleti kuran veya yöneten kabilenin adı değil, söz konusu siyasi organizasyona tâbi olan farklı etnik grupların bütününün ortak adı olabilir.

Bütün bunlardan anlaşılan: Türk sözünün yönetici ailenin adı olduğu, bilahare yönetilen toplulukların da bu adla anılmaya başladığı... Tıpkı Osman oğullarının yönettiği devletin bütün tebaasına Osmanlı denmesi gibi... Keza Karahanlı, Çağatay, Kıpçak, Özbek vs. gibi halen kullanılan bazı topluluk isimlerinin de esas itibarıyla bir siyasi yapının kurucusu veya yöneticisi olan şahısların (veya ailenin) isminden geldiğini biliyoruz. Demek ki Türk adını taşıyan bir grubun kurup yönettiği devletin uyruklarının -hiç değilse ortak bir dil ve kültüre sahip olan kısmının- da aynı adla anılmaları neticesinde bunun sözünü ettiğimiz toplulukların şemsiye kimliğini ifade eden bir ortak ad olarak benimsenmiş olması mümkün ve muhtemel görünüyor.

Cinci hocaların en bayağısı0inShare22.09.2016 Perşembe 03:00 -A+1YORUM YAZ
Müritlerini “haşhaş”ın da yardımıyla birer robota çevirerek bunları bazen düşmanlarını alt etmek üzere bazen de düpedüz bazı makamlara ve bazı şahıslara para karşılığında kiralık katil hizmeti vermek üzere silah gibi kullanıyordu Hasan Sabbah. (Bugün batı dillerinde suikast-suikastçı anlamında kullanılan “assasin” kelimesi köken olarak Alamut Şeyhi’nin müritlerine verilen“Haşhaşi” adından geliyor.) Aralarındaki sayısız benzerlikler dolayısıyla Fetullahçılara da bugün Haşhaşi diyoruz ki son olarak 15 Temmuz gecesi yaptıklarını gördükten sonra bunlarla ilgili hüsnüzan beslemenin mümkün olmadığını ve bu adlandırmanın ne kadar isabetli olduğunu herkes gördü.

Ama FETÖ’nün tarihteki tek benzeri Hasan Sabbah ile Haşhaşî fedaileri değil tabii. Konuşma becerileriyle, olmazsa olmaz teatral yetenekleriyle ve elbette insanları kandırmaya yetecek kadar bilgileriyle etraflarına topladıkları kişileri parmaklarında oynatarak toplumsal güç ve siyasi nüfuz kazanan Fetullah gibi adamların örneği tarihte çoktur.

En fazla bilinenlerinden biri Rus papazı Rasputin’dir bu tarz adamların. Bizim kuşak daha çok Boney M grubunun meşhur şarkısından bilir bu ismi. Rasputin’in müthiş bir ikna gücü olduğu, karşısına alıp konuştuğu herkesi kolayca etkileyebildiği söylenir. Hatta sadece insanları değil, vahşi atları bile konuşarak sakinleştirdiğine ilişkin bir hikâye de var. Aslında bu hikâyeden anlaşılan şey adamın “hipnoz” yeteneğine sahip olduğundan ibaret. Ama bunu kendisinin“doğaüstü güçleri olan bir kişi” olduğunu göstermek amacıyla kullandığı belli. Gençlik yıllarında “Meryem Ana’nın kendisine göründüğünü” iddia ederek kendisini bir aziz olarak göstermeye çalıştığı ve etrafına birtakım insanları topladığını da hatırlarsak masum bir papazla karşı karşıya olmadığımızı anlarız herhalde.

***

Gençlik maceralarının ardından Rus başkenti St. Petersburg’u mekân seçen Rasputin ikna gücünü ve dinî bilgilerini kullanarak önce saygın bir din adamı olarak kendisini tanıtıyor topluma. Ardından “şifacılık” özelliğini devreye sokarak Rus Çarı’nın oğlunu iyileştiriyor ve sarayda kendisine mutena bir yer açıyor. Derken devlet işlerine müdahale edebilecek derecede nüfuz kazanıyor. Öyle ki bakanlar kurulunun belirlenmesinde bile etkili olduğu söyleniyor. Devlet yöneticileri bu cerbezeli papazın varlığından rahatsızlar. Alman ajanı olduğuna dair söylentiler yayılıyor. “İnsanın arınmak için günah işlemesi gerektiği” gibi tuhaf dini görüşleri ve dine hiç de uygun düşmeyen yaşayışı yüzünden Rus Ortodoks Kilisesi’nin de öfkesini çekmiştir zaten. Derken ülkeyi bu adamın elinden kurtarmak gerektiğine inanan hanedan üyelerinden bir prens harekete geçiyor. Prens ve adamları Rasputin’i öldürüyorlar. Anlatılanlar doğruysa bu operasyona katılan bir İngiliz istihbarat görevlisi papazın alnının ortasına ateş ederek işi tamamlıyor. Yıl 1916. Cihan Harbi’nde Rusların müttefiki olan İngilizler iki ülkenin ortak çıkarlarına tehdit olarak gördükleri Rasputin’in ortadan kaldırılmasında fayda görmüş olmalılar.

***

Rasputin hikâyesine çok benzeyen bir hadise de Osmanlı Sarayı’nda yaşanıyor. Çocuk yaşta padişah olan “Deli İbrahim”in annesi Kösem Sultan, özel hayatını etkileyen bazı psikolojik sorunlar yaşayan oğlunu iyileştirmesi için zamanın namlı üfürükçülerinden birinden yardım ister. Derken yaptığı tedavi başarılı olan “Cinci Hoca” sarayın en önemli adamlarından biri haline gelir. O da tıpkı Rasputin gibi devlet işlerine karışacak derecede nüfuz sahibi olmuştur. Aynı zamanda da muazzam bir servete kavuşmuştur. Medrese mezunu bile olmadığı halde sarayla ilişkileri sayesinde getirildiği kazaskerlik görevini paraya tahvil etmeyi becermiştir çünkü. Ama sonunda tıpkı Rasputin gibi Cinci Hoca da “devlet çıkarları” adına duruma el koyan bürokrasinin hışmından kurtulamaz.

***

Her ne kadar toplumsal güç ve siyasi nüfuz kazanma yöntemi itibarıyla daha çok Hasan Sabbah’ı andırıyor olsa da Fetullah Gülen’in karakterinde de Rasputin şarlatanlığından ve Cinci Hoca entrikacılığından aşağı kalmayacak bayağılık damarları var. Ama ne olursa olsun yol bitti… Geçmiş yıllar boyunca suret-i haktan görünerek sergilediği hizmet şovlarıyla, değme tiyatrocuda olmayan oyunculuk ve ikna yeteneğiyle, hepsinden kötüsü dini bilgisiyle birçok iyi niyetli insanı kandırabilen Fetullah Gülen ve hempaları için de yolun sonu geldi... Yalanla kurulan düzen ne olursa olsun payidar olmuyor.

Abdülhamid sağcı mıydı, solcu muydu?0inShare24.09.2016 Cumartesi 02:59 -A+3YORUM YAZ
Hem sağ hem de sol yorumculara ve takipçilere sahip olmak yalnızca Hegel gibi filozoflara mahsus değil. Bir hadise tarihe mal olduktan sonra herkes kendi bakış açısına göre aynı hadiseyi başka türlü yorumlayıp anlatabilir. Biz de öyle yapıyoruz.

Bilhassa yakın tarihimiz bugünkü siyasi pozisyonlarımızı meşrulaştırma atölyesi olarak işlev görüyor öteden beri. Mesela Atatürk yakın zamana kadar paylaşılamayan, çünkü meşrulaştırma gücüne ihtiyaç duyulan bir figürdü.

Bazılarına göre Cumhuriyetimizin kurucusu katıksız bir devrimciydi; bazıları için Batıcı-liberal… Başka bazıları için ise milliyetçi ve anti-komünist... RahmetliErbakan da “hayatta olsaydı Refah Partisi’ne oy verirdi” diyerek sahip çıkmıştı Mustafa Kemal’e.

Aslında kendilerince hepsi tezlerini kanıtlayacak gerekçelere sahipti. Çünkü Atatürk kısa sayılabilecek politik hayatı boyunca karşılaştığı farklı problemlere karşı farklı zamanlarda farklı tutumlar sergilemiş olduğu için her meşrebe uygun malzeme bulunabiliyor. Ama bu bize mahsus bir tuhaflık. Fransa’da bildiğim kadarıyla sol degolcülük yok. Şili’de Allendeci sağcılık var mıdır, bilmiyorum. Galiba bizim kültürel yapımızın icabı olarak liderlerin karizması temsil ettikleri fikirlerin önüne geçebiliyor. Ne de olsa binlerce yıllık monarşi geleneğini terk edip demokrasi deneyimine girişmemiz daha dünkü hadise.

***

Dolayısıyla “sağcı Atatürkçüler”le “solcu Atatürkçüler”in karşı karşıya geldiği tuhaf tabloya çok da şaşırmamak lazım. Gerçi bugün Atatürk adının meşrulaştırıcı gücü eskisine nispetle epeyce azaldı ama toplumun devlete ve siyasete bakışı pek değişmedi. Bakarsınız, belki yarın tıpkı Atatürk gibi Tayyip Erdoğan’ın da sağcı, solcu, liberal vs. yorumcuları çıkar; onu da kendi istedikleri bir çerçevenin içine oturtmaya çalışırlar. Zira kabul etmek lazım ki Erdoğan’ın kimi politikaları itibarıyla milliyetçi, kimi politikaları itibarıyla liberal ve kimi politikaları itibarıyla İslamcı diye nitelenmesi pekâlâ mümkün. Erdoğancılık siyasi meşruiyet kaynağı haline geldiği takdirde olur mu olur.

***

Bugün Abdülhamid tartışılıyor ya, oradan aklıma geldi bütün bunlar aslında… Sultan Hamid’in de çok yönlü veya çok boyutlu bir siyasi kişiliği var. Söz gelimi Abdülhamid yönetimine dönemin İslamcılarının “gayrıislami” olduğu gerekçesiyle muhalif olduklarını bilenler için bugün bu padişahın “İslamcı” olarak görülmesi tuhaf sayılabilir ama bütünüyle anlamsız değil bu. Dış politikada “Panislamizm”enstrümanını etkin şekilde kullanması, hatta hilafet unvanını en fazla öne çıkaran padişah olması da ayrı bir gerçek çünkü.

Daha doğrusu, Abdülhamid o kadar çok yönlü bir kişilik ki 33 yıllık saltanatında kim ne ararsa bulabiliyor. Bazıları Meclis’i açan padişah olarak, bazıları da aynı Meclis’i kapatan padişah olarak niteleyebiliyorlar ki her ikisi de haksız değil sonuçta. Hatta Sultan Hamid’i “Türkçü bir padişah” olarak gören Türkçüler de haksız sayılmaz. Çünkü biliyoruz ki özellikle 93 Harbi’nden sonra oluşan atmosfer içinde belirli bir Türklük duygusu yönetici elit arasında rağbet görmeye başlamıştı. Bizzat padişah da bundan azade değildi. Sultan Hamid de özellikle bazı jestlerle bu yeni kimlik vurgusunu benimsediğini göstermeye çalışmıştır.

***

Uzun sözün kısası, tarihte ne ararsak bulabiliyoruz. Hatta yakın tarihte bile. Çünkü her şey tarihi kimin nasıl yazdığına bakıyor. Bu gerçeği değiştirmek kolay değil. Ama Lichtenberg’in -galiba Enis Batur çevirisiyle- dediği gibi, “eski deliklerden yeni bakışlar” her zaman mümkün.

Şehir devletlerinden mezra devletlerine0inShare27.09.2016 Salı 03:00 -A+1YORUM YAZ
Önce biraz tarihî enformasyon… İnsanoğlu belirli bir tarihten itibaren topluluklar halinde yaşamaya başlayınca kişiler arasındaki ilişkileri düzenlemek için bazı kurallara ihtiyaç duyuldu. Bazı filozoflara ve sosyal bilimcilere göre suç işleyenleri cezalandırmak için, bazılarına göre ise insanlar arasındaki kargaşa ve çatışmalara engel olmak için bir otorite ihtiyacından doğmuştur devlet kurumu. Yani toplumun iradi olarak oluşturduğu bir sözleşmenin eseridir devlet. Başka bazı düşünürler ise devletin insan topluluklarının oluşmasıyla, yani toplumsal hayatın ortaya çıkışıyla birlikte kendiliğinden oluştuğu kanısındadırlar.

Marksist teoriye göre ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesine duyulan ihtiyaç devlet kurumunu ortaya çıkarmıştır. Bu da esas itibarıyla tarımla ilgili bir süreçtir. Avcı toplayıcı topluluklar yerleşik hayata geçip tarım yapmaya başlayınca“örgütlenme” ihtiyacı belirmiş ve ilk siyasi organizasyonlar oluşmuştu. Aile tarımından büyük ölçekli tarım faaliyetine geçilmesi aşamasında özellikle Dicle-Fırat ve Nil havzalarında ihtiyaç duyulan setlerin, barajların ve sulama kanallarının inşasına aileler ve hatta kabileler tek başına güç yetiremeyeceğinden kabilelerin veya köylerin birleşmesi gerekiyordu. Bu şekilde ilk büyük toplumsal örgütlenmeler yani devletler Mezopotamya ve Mısır’da ortaya çıkmıştır. Gerçi yeni bulgular bu teoriyi büyük ölçüde çökertti ama devletlerin ortaya çıkışını kalabalık insan topluluklarının bir arada yaşamaya başlamalarının doğurduğu organizasyon ihtiyacının sonucu olarak kabul etmek hâlâ makul.

***

Bu süreçte tarihteki ilk şehirler de görünmeye başlamıştı. Haddizatında ilk devletler şehir devleti modelindeydi. Zamanla birden fazla şehir üzerinde egemenlik kuran devletler ve bilahare kendilerine bağlı devletleri olan imparatorluklar ortaya çıktı. Ancak yine de şehirler temel sosyal ünite olarak kalmaya devam etti. Hem ekonomik hem de politik olarak…

Büyük Ortaçağ tarihçisi Henry Pirenne Fransa’da şehir devletlerinin hükmünün aslında Napolyon dönemine kadar sürdüğünü söylüyor. (Bu açıdan bakınca Almanya gibi bazı ülkelerde ise çok daha geç bir zamana kadar demek lazım…) Anlaşılan o ki ancak Fransız İhtilali’nin ertesinde değişiyor durum. Merkezi devlet modern anlamda millet kimliğinin oluşumuyla paralel olarak gelişiyor. Modern devletin bir diğer adı onun için ulus devlet.

Yine biraz geriye gidelim… Akdeniz havzasının bütününde hüküm süren Roma İmparatorluğu dağıldıktan sonra yerine yüzlerce şehir devletinin “yeniden” ortaya çıkması şehirlerin temel sosyal ünite olma vasıfları sayesindeydi. Gerçi Roma İmparatorluğu dağıldıktan hemen sonra Batı Avrupa’nın her yanında güçlü krallıklar ortaya çıkmıştı ama bunlar çok kısa süre içinde bu güçlerini kaybettiler. Merkezkaç feodal yapılar ise giderek güç kazandılar. Kralların otoritesi kendi taht şehirlerinin dışında işlemez haldeydi. Dolayısıyla uyruklarının can ve mal güvenliğini temin etmek gibi bir işlev gördükleri yoktu bu devletlerin.

***

Kâğıt üzerinde krala bağlı görünen başına buyruk feodaller ise boyuna birbirleriyle savaş halindeydiler. Sürekli bir saldırı tehdidi altında olan kasabalar ve şehirler yüksek savunma duvarlarının arkasında kendi içlerine kapalı bir sosyal hayat yaşamak durumundaydılar. Bunun sonucunda ise ekonomik faaliyet ancak en alt seviyede sürdürülebilir hale gelmişti. Ticaret hemen hemen bitmişti. Hatta para kullanımının yerini tekrar eski takas sistemi almaya başlamıştı çoğu yerde.

Derken -Haçlı Seferleri’nin dolaylı etkisiyle- ticari hayatta başlayan canlanma sonucunda Batı Avrupa şehirlerinde yeni bir toplumsal aktör ortaya çıktı: Burjuvazi...

Bu yeni “insan türü”nün yaratacağı modern ulus devlet modelinin tarihî/sosyolojik dayanaklarını ve günümüz Türkiye’sinde bu konuda yürütülen tartışmaları değerlendirmeye çalışalım bir sonraki yazıda…

Ulus devlet bize paraşütle mi indi?0inShare29.09.2016 Perşembe 03:00 -A+1YORUM YAZ
Nerede kalmıştık… Bir önceki yazımızda bugünkü toplum yapımızın ve özellikle modern devlet modelinin tarihî/sosyolojik dayanaklarını anlayabilmek için Ortaçağ sonlarında Batı Avrupa coğrafyasında “yeni bir insan türü” olarak ortaya çıkan burjuvazinin kilit önem taşıdığını anlatıyorduk.

Avrupa’nın yaklaşık bin yıllık uykusunun devam etmekte olduğu Ortaçağ sonlarında Akdeniz bir Müslüman Gölü’ne dönüşmüştü. Çin’den gelip Akdeniz’e ulaşan kadim ticaret yolları Müslümanların elindeydi. Güney İtalya’daki birkaç küçük şehir devleti dışında bu durumdan olumlu etkilenen yoktu Avrupa’da. Bizans’la karşılıklı işbirliği içinde Ege ve Adriyatik denizlerinde hüküm süren Venedikliler ile Cenovalılar Adriyatik ve Tren denizleri kıyılarında kurdukları kolonilerin yanı sıra Ege Denizi, İstanbul Boğazı ve Karadeniz’de de ticaret üsleri oluşturmuşlardı. İktisat tarihçilerine göre tüccarların yönetimde ağırlık sahibi olduğu İtalyan şehir devletlerinin yürüttüğü ticari faaliyetler açıkça kapitalist nitelik taşımaktaydı. İlk örnekleri aslında Akdeniz’in doğusunda ortaya çıkmış olan sigorta, finans ve kredi kurumları Avrupa kıtasına bu coğrafya üzerinden ayak basmıştı zaten.

Mamafih, tabiri caizse, Avrupa’nın makûs talihini değiştirmek yolunda ilk hareketlenme Haçlı Seferleri’yle başladı. İslam ülkelerindeki ekonomik refahı, kültür zenginliğini ve sosyal düzeni gören Avrupa’nın soyluları yeni bir dünya keşfetmişlerdi. Bu keşif mevcut ideolojik düzene yönelik eleştirel yaklaşımların ve giderek rasyonel/bilimsel zihniyetin gelişmesi yolunda bir eşik oldu. (Buna mukabil, bir yanda Haçlı Seferleri’nin diğer yanda Moğol istilasının yıkıcı etkilerine maruz kalan İslam dünyasında ekonomik ve sosyal düzende yaşanan sarsılma sonrasında başlayan içe kapanmaya birlikte giderek rasyonel/bilimsel zihniyetten uzaklaşma yönünde bir eğilim yaygınlık kazandı.)

Kapitalizmin en erken nüvelerinin görüldüğü İtalyan şehir devletlerindeki ticaret zihniyeti hakkında Henri Pirenne iki ilginç ayrıntı aktarıyor. İlki şu: Venedikliler yakalayıp kaçırdıkları ya da Dalmaçya kıyılarından satın aldıkları genç (Hıristiyan) Slavları Mısır ve Suriye’nin haremlerine ihraç ediyorlardı. Zaten köle anlamındaki “slave” kelimesi de Slav’dan geliyor. Vatikan’ın Hıristiyanları köle olarak satanları afaroz etmekle tehdit etmesine rağmen bu kârlı ticaretten vazgeçmeye yanaşmamış Venedikliler.

İkincisi, İslam ülkeleri kendilerinde bulunmayan kereste ve demiri yine Venedikli tacirlerden temin ediyorlardı. Bu kerestelerle yapılacak gemilerin ve demirlerden dökülecek silahların Hıristiyanlara ve hatta Venedikli denizcilere karşı kullanılacağında kuşku yoktu, diyor Pirenne, ama tacir kısa vadeli çıkarından ötesini göremiyordu. (Uygur Kocabaşoğlu’nun Türkçe çevirisi: “Ortaçağ Avrupa’sının Ekonomik ve Sosyal Tarihi”, İletişim, sh. 27; I. E. Clegg’in İngilizce çevirisi: “Economic and Social History of Medieval Europe”, Harcourt, Brace and Company, 1937, yine sh. 27)

Bu ticaret zihniyeti bilahare bugünkü Hollanda ve Belçika şehirlerinden başlayarak uzun vadeli çıkarlarını da hesaba katan yeni bir tüccar sınıfının içinden burjuvaziyi ortaya çıkardı. Kapitalizmin doğuşu da aynı sürece paralel olarak gerçekleşti.

Daha 11 ve 12. yüzyıllardan itibaren Batı Avrupa şehirlerinde bir toplumsal aktör olarak beliren burjuvazi iktisadi anlamdaki gücünün yanında şehir meclislerinde etkinliğini artırmak suretiyle kazandığı önemli bir siyasi güce de sahipti. Parası sayesinde temin ettiği bu gücü kendi çıkarı için kullanmaya başlamakta gecikmedi. Öncelikle aynı ülke içinde farklı yasal mevzuata ve farklı vergi oranlarına muhatap olmak istemiyordu tüccar sınıfı... Ekonomik faaliyetleri ve ticareti tek tek şehirlerle sınırlayan veya küçük bölgelere sıkıştıran bir anlayışın değişmesi için şehir kimliğinin yerine millet kimliğinin geçmesi gerekiyordu. Ayrıca öteki şehirlerin değil, öteki ülkelerin sanayicileriyle ve tüccarlarıyla sürdürülecek rekabet çerçevesinde siyasi (ve askeri) korunma arzu ediliyordu artık.

Bu gerekçelerle merkezi yönetimin güçlenmesi için feodal yapılara karşı kralların yanında saf tuttu burjuvalar. Burjuvazinin desteğiyle yeniden güçlenen mutlakiyetçi monarkların idaresindeki merkezi ve egemen devletler feodal yapıları iyice zayıflatıp sindirdiler. Krallar adeta yeniden tahta oturmuştu Avrupa’da... Gerçi bir süre sonra burjuva sınıfı mutlakiyetçi monarkların da biletini kesmeye başlayacaktı ama merkeziyetçi egemen devlet modeli güçlenmeye devam etti. Çünkü modernite adını verdiğimiz toplumsal gelişme aşamasının gereğiydi aynı zamanda modern ulus devlet. Devam edeceğiz…

Modern devlet ‘Modern Çağ’ın ürünü0inShare01.10.2016 Cumartesi 02:59 -A+3YORUM YAZ
Tarihçi John Lukacs 1914’e kadar olan iki yüzyıllık dönemi Modern Çağ olarak belirliyor ve bu çağa aynı zamanda “Burjuva Çağı” demekte de bir beis olmadığını söylüyor: “Burjuva Çağı aynı zamanda Devlet Çağı’ydı; Para Çağı’ydı; Sanayi Çağı’ydı; Şehirleşme Çağı’ydı; Kişisellik (Privacy) Çağı’ydı; Aile Çağı’ydı; Okullaşma Çağı’ydı; Kitap Çağı’ydı; Temsiliyet Çağı’ydı; Bilim Çağı’ydı; bir de gelişen bir tarih bilincinin çağıydı. Son ikisi hariç bütün bu özellikler bugün zayıflamış bulunuyor ve zayıflamaya da devam ediyor.” (John Lukacs, “At the End of an Age”, Yale University Press, 2003, sh. 15)

***

Modern devletin de Modern Çağ’ın bir ürünü olduğunu söyleyen Macar asıllı Amerikalı tarihçi 15. yüzyıldaki aristokrasiler arası savaşlara ve bundan bile daha yıkıcı olan 16. yüzyıl din savaşlarına tepki olarak ortaya çıkan siyaset modeli arayışının modern devleti inşa ettiğini ileri sürüyor.

Yani, bir anlamda, burjuva sınıfının güvenlik arayışının ürünü modern devlet. Ama sadece vatandaşların can güvenliği değil burada söz konusu olan. Belki ondan bile daha önemli olmak üzere ekonomik faaliyetlerin ve ticaretin güven içinde sürdürülmesini sağlayacak bir siyasi düzen. Bir önceki yazıda bunu anlatmıştık, hatırlarsanız…

Aynı ülke içinde farklı yasal mevzuata ve farklı vergi oranlarına muhatap olmak istemeyen, artık kasabalar, şehirler veya bölgeler ölçeğinde değil, “ulusal ölçekte”yani ülke çapında bir ekonomik faaliyet alanına ihtiyaç duyuyordu burjuvazi. Giderek öteki şehirlerin değil, öteki ülkelerin sanayicileriyle ve tüccarlarıyla sürdürülecek rekabet çerçevesinde “kendi devletinden” destek ve himaye bekliyordu. İşte bu yüzden merkezi yönetimin güçlenmesi için feodal yapılara karşı merkezi krallıkların güçlenmesi gerekiyordu.

Burjuvazi feodal yapılara karşı mutlakiyetçi monarkların idaresindeki merkezi ve egemen devletlerin güçlenmesine omuz verdi. Haddizatında merkezi krallıklar güçlenirken burjuvazi de gücünü artırıyordu. Derken burjuvazi mutlakiyetçi monarkları da saf dışı etmeye başladı. Kimi yerde (Fransa) kanlı, kimi yerde (İngiltere) kansız usullerle...

Ancak, başında bir kral olsun veya olmasın, merkeziyetçi egemen devlet modeli güçlenmeye devam etti. Batı Avrupa coğrafyasında bir zamanlar kapitalizmin temellerini atmış olan burjuva sınıfı ise giderek “orta sınıf”a dönüştü; burjuvazinin geçmişte siyasi ve toplumsal sahnede oynadığı rolü büyük çokuluslu şirketler devraldı.

***

Politik model olarak geçmişteki azınlık hâkimiyetinin yerini ise bugün artık çoğunluğun yönetimi (daha doğrusu çoğunluğun temsili) almış bulunuyor. Bu tablo yalnızca batı Avrupa ülkeleriyle de sınırlı değil; kimilerinin “modernleşme”, kimilerinin “dünyanın Batılılaşması” dedikleri malum süreçle birlikte yeryüzü coğrafyasının dört bir yanına yayıldı. Dolayısıyla modernitenin ortaya çıkardığı sorunlar da imkânlar da yalnızca Avrupa’ya özgü konular değil.

Modernite siyasetten eğitime, hukuktan bilime, iktisattan sanata ve dine kadar bütün toplumsal yapıların ve kurumların kadim örneklerinden farklı biçimde ve yeni bir anlayış, yeni bir dünya görüşü doğrultusunda yeni baştan şekillenmesi halidir. Bütün bu sürece yön veren temel ilkeler akılcılık, bireycilik, sekülerlik gibi modern değerlerdir. Bir de modernliğin alametifarikası durumundaki standartlaş(tır)ma duygusu veya eşitlik, özgürlük gibi kavramların başat yer tuttuğu bir zihin haritası var.Siyasette merkeziyetçilik, eğitimde kitlesellik, kültür ve sanatta popülerlik, bilim ve hukukta laiklik, ekonomide tekelcilik vs... modernitenin bazı ölçütleri.

Bunların dışında nüfusun şehirlileşmesi ve şehirlerin büyümesinden merkezi sivil bürokrasinin güçlenmesine kadar bir dizi ayırt edici özelliği daha var modernitenin sosyo-politik alanda. Bunlardan biri de milletleşme ve milli birlik duygusunun güçlenmesi… Bizim birkaç gündür üzerinde durduğumuz ve anlamaya çalıştığımız boyutu meselenin…

Yine buradan devam edelim…

Devleti ayakta tutma ideolojisi0inShare04.10.2016 Salı 02:59 -A+5YORUM YAZ
Ulus devlet modernitenin siyasi veçhesi. Ama iktisadi, sosyal, kültürel ve ideolojik veçheleri de var. Osmanlı eliti de bunun farkındaydı. Avrupa’nın başarısını taklit için İmparatorluğu ulus devlete dönüştürmeyi düşünecek kadar saf değillerdi. Ancak imparatorluk yapısını ayakta tutmanın mümkün olmadığının anlaşılmasının ardından milli devlet fikri kendisini zorunlu bir gerçeklik olarak dayatacaktı. Osmanlı eliti, bugünkü aydın sınıfından farklı olarak, birtakım sosyo-politik modelleri irrasyonel ideolojik angajmanları dolayısıyla değil, pratik gerekçelerle savunuyorlardı.

Mesela Türkçülük fikrinin öncülerinden Yusuf Akçura meşhur Üç Tarz-ı Siyaset makalesinde “Müslümanlık ve Türklük siyasetlerinden hangisi Devlet-i Osmaniye için daha nafi ve kabil-i tatbiktir?” diye sorduktan sonra kendi bilinen cevabını veriyor. Yani Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük görüşlerine “hangisi daha faydalı ve uygulanması mümkün” diye bakıyor Osmanlı aydınları…

***

Bilahare cumhuriyetin kurucularında da aynı bakış açısını görüyoruz. Atatürk 1921’de yaptığı bir konuşmada batı dünyasına karşı, adını vermeden İttihat Terakki’nin İngiliz karşıtı dış politika çizgisinin terk edileceği taahhüdünde bulunurken, aynı zamanda Osmanlı aydın geleneğiyle ilgisini bütünüyle kesecek olan Kemalizm’in temel yaklaşımını da yine “işe yararlık” ölçütüne göre, hatta tam bir pragmatizm temelinde ortaya koyar:

Büyük ve hayalî şeyleri yapmadan yapmış gibi görünmek yüzünden bütün dünyanın düşmanlığını, kötü niyetini, kinini bu memleketin ve milletin üzerine çektik. Biz Panislâmizm yapmadık; belki “Yapıyoruz, yapacağız!” dedik. Düşmanlar da “Yaptırmamak için bir an evvel öldürelim!” dediler. Panturanizm yapmadık, “Yaparız, yapıyoruz!” dedik, “Yapacağız!” dedik ve yine “Öldürelim!” dediler. Bütün dava bundan ibarettir. Bütün dünyaya korku ve telâş veren kavram bundan ibarettir. Biz böyle, yapmadığımız ve yapamadığımız kavramlar üzerinde koşarak düşmanlarımızın sayısını ve üzerimize olan baskılarını artırmaktan ise doğal duruma, geçerli duruma dönelim; haddimizi bilelim. (“Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I”, 1989, sh. 195-196)

***

Akçura gibi devleti ayakta tutmak yolunda Türklük siyasetini daha işe yarar görenler bu doğrultuda bir “Türk milleti” tasarımlamaya girişirlerken; Osmanlıcılar ve İslamcılar ise -tabiri caizse- yine aynı kumaştan farklı adlar taşıyan başka giysiler biçip dikmeye çalışmışlardır. Söz gelimi Osmanlılar adı verilen “millet”, Türkçülere göre Orta Asya’dan bu coğrafyaya gelip burada bir devlet kurmuş olan Oğuz Türkleridir. İslamcılara göre bu Osmanlılar farklı etnik kimlikleri de içinde barındıran ama hâkim özelliği Müslümanlık olan İslam milletidir ve zaten tarih boyunca kendilerini bu şekilde adlandırmışlardır. Osmanlıcılara göreyse Osmanlı milleti hem farklı etnik kimliklerin hem de farklı dinlerin mensuplarından müteşekkildir. Osmanlı devletini Müslümanlar ve gayrimüslimler beraberce kurup yaşatmışlardır.

Aslında her üç görüşün de yanlış olduğunu veya târihî hakikatlerle çeliştiğini söylemek mümkün değil. Zira her bir kesim ortadaki gerçeğin sadece belirli bir kısmını ifade ederek meşhur meseldeki körlerin fili tarif edişlerine benzer bir yaklaşım sergilemişlerdir. Çünkü Osmanlıcılar devletin bütün unsurlarını bir arada tutmanın hâlâ mümkün olduğunu, bunu sağlamanın yolunun da kendi siyasi tasarımlarını gayrimüslimlere de kabul ettirmekten geçtiğini düşünmekteydiler. İslamcılar ise milleti bir arada tutacak yegâne bağın Müslüman kimliği olduğuna inanmışlardı. Türk kimliğinin öne çıkarılmasının Arnavut, Gürcü, Çerkes, Kürt, Arap gibi Müslüman toplulukları devletten koparabileceğinden endişe ediyorlardı. Buna mukabil Türkçüler devleti ayakta tutabilmek için öncelikle “asli unsur”a dayanmak ve bu asli unsurun kendi kimliğinin bilincine varmasını sağlamak gerektiğine kanaat getirmişlerdi. Onlara göre milliyetler çağında bütün etnik topluluklar kendi kimlik bilinçlerini geliştirirken asli unsurun milli bilinçten uzak tutulması devletin bekası adına büyük bir tehlike oluşturuyordu.

Uzun sözün kısası, asıl mesele devleti ayakta tutmaktı. Bu amacı gerçekleştirmek yolunda hangi aracın kullanılması gerektiği konusunda ihtilaf vardı sadece.

İslam milliyetçiliğinden Türk milliyetçiliğine1inShare06.10.2016 Perşembe 03:00 -A+4YORUM YAZ
1789 Fransız ihtilalinden sonra başta Fransa olmak üzere Almanya ve İtalya gibi Avrupa ülkelerinde modern anlamda milletleşme süreci çerçevesinde etnik-bölgesel-dini kimlikler daha kapsamlı millî kimlikler içinde asimile olmuşlardır.

Osmanlı’nın önce Tanzimat’la temeli atılan ve akabinde Islahat Fermanı ile hayata geçirilen Osmanlı vatandaşlık rejimi de Fransa örneğinde olduğu üzere eşit ve imtiyazsız bir “Osmanlı milleti” yaratmayı hedeflemiş; ancak neticede arzu edilen amacın aksine Hıristiyan unsurun imtiyazlı bir kitleye dönüşmesine yol açmıştı.

***

Önce Yeni Osmanlılar, sonra Jöntürkler ve nihayet İttihatçılar bu çarpıklığı gidererek “ittihat”ı yani hürriyet ve eşit vatandaşlık zemininde “milli birliği”sağlamaya yönelik çaba içinde olmuşlarsa da en nihayet bunun boş bir uğraş olduğu kanaati galip gelmiştir. Bu çerçevede önce -Hıristiyanları dışarıda bırakarak- Osmanlılık adıyla devletin Müslüman tebaasına dayanan tabiri caizse bir çeşit “İslam milliyetçiliği” denendi. O da tutmayınca -bu sefer Arapları dışarıda bırakarak- Müslüman tebaanın bir bölümünü kapsayan Türk milliyetçiliği seçeneği gündeme geldi. Ama bu da çare olmadı. Devleti ayakta tutmak için milli birliği sağlamaya yönelik bu entelektüel/teorik girişimlerin hiçbiri istenen faydayı sağlayamadı. Neredeyse her gün bir parçasını kaybetmek suretiyle hızla dağılmaya yüz tutmuş olan imparatorluk Birinci Dünya Savaşı sonunda tamamen parçalanıp ortadan kalktı sonuç olarak.

***

Dolayısıyla böyle bir tarihi tecrübenin yaşandığı bir ülkede Cumhuriyetin kuruluşunun ardından Fransa örneği esas alınarak etnik-dini farklılıkları yok sayan bir vatandaşlık/milliyet anlayışının benimsenmesi şaşırtıcı olmasa gerek.

Zaten bizim bu konudaki asıl problemimiz de bu değil. Daha doğrusu problemlerimizin kaynağı burası değil. Hatırlarsanız, “bugünkü anlamıyla Millet kavramı modernitenin ürünü” demiştik geçen haftaki yazılardan birinde. Avrupa’nın, daha doğrusu öncelikle Batı Avrupa ülkelerinin tecrübe ettiği modernleşme süreçleri Osmanlı coğrafyasında yaşanmadığı –veya buradaki sosyoekonomik yapının özgül dinamikleri tarafından üretilmiş olmadığı- için“alelacele modernleşme” çabası içinde Türk toplumuna adapte edilmek istenen kurumların ve değerlerin bu topraklarda yeşerip kök salması kolay değildi. Haddizatında benzer sorunlar Doğu Avrupa ülkeleri ve Rusya için de geçerliydi.

***

Avrupa toplumlarında meydana gelen sosyal, siyasi ve iktisadi değişimlerin hiçbiri devleti ayakta tutmak amacıyla veya başka herhangi bir amaç adına ihtiyaç duyulduğu için ve bilerek, isteyerek gerçekleştirilmiş değildir. Sosyal hadiselerin kendi doğal akışı içinde meydana gelmiş olan süreçlerden söz ediyoruz Avrupa’daki köklü değişimleri anlatırken...

Osmanlı seçkinleri ise kendi toplumlarındaki doğal akışın yönünü değiştirmeye ihtiyaç olduğunu düşündükleri için ülkedeki sosyal ve siyasi düzeni yenilemek istiyorlardı. Bunun için Batı Avrupa toplumlarının kurumlarını örnek almak yanlış bir fikir değildi ama bu yolla Osmanlı toplumunu Batı Avrupa’nın sosyo-ekonomik seviyesine ulaştırmanın imkânsızlığını göremiyorlardı.

Buna karşılık Marksistlerin Türk modernleşme tarihi hakkında “alt yapı dururken üst yapıyı değiştirmekle uğraşmanın beyhudeliği”ne ilişkin eleştirilerinde haklılık payı var. Ama ne Marksist teori ne de komünist pratik toplumsal alt yapının değiştirilmesinin sağlıklı bir yolunu gösteremedi şimdiye kadar. Bunu da belki başka bir gün konuşuruz…

Eşit vatandaşlıktan ‘dinim, cinsim uludur’a0inShare08.10.2016 Cumartesi 03:00 -A+3YORUM YAZ
Osmanlı siyaset literatüründe millet kelimesi bugün bizim ümmet dediğimiz şeyi karşılıyordu. Millet kavramının bugünkü anlamını karşılayan kelime ise cins veya cinsiyetti. Mehmet Emin Yurdakul’un okul kitaplarında okutulduğu için hepimizin bildiği şiirindeki “Ben bir Türküm; dinim, cinsim uludur” mısraında geçen “cins”millet-milliyet anlamındadır. Dönemin Osmanlı metinlerinde “cinslerin birliği” gibi terkiplere rastlarsanız bunun da imparatorluğu oluşturan farklı milletleri ifade ettiğini bilin.

Şunu da bilin ki “cinslerin birliği” kavramı esas olarak Tanzimat döneminin yaklaşımını anlatır. (Bu tamlama aslında İkinci Meşrutiyet döneminin sloganı olacak “İttihad-ı Anasır” teriminin de eş anlamlısıdır. Ancak içeriklerinde ciddi farklılıklar vardır.)

Tanzimat Fermanı’ndaki “bilâ tefrik-i cins-ü mezhep” ifadesi, “din ve milliyet ayırmaksızın” demektir. Ki Osmanlı’nın kadim “milletler sistemi”nden vazgeçildiğinin ilanıdır. Çünkü -her ne kadar cins tefrikini reddetse de- temelde“mezhep” tefrikine dayanan kadim “milletler sistemi”ne göre Osmanlı uyruğu olan vatandaşlar (daha doğrusu “kullar”) dinî aidiyetleri itibarıyla İslam milleti, Yahudi milleti, Ortodoks milleti… vs diye tasnif edilen toplulukların mensubu sayılıyorlardı.

***

Tanzimat kadroları ülkenin modernleşmesi amacı doğrultusunda yapılması gereken işlerin başında Fransız modeline uygun bir vatandaşlık düzenine geçilmesini görüyorlardı. Zaten Batılı müttefiklerimiz de bunu kabul ettirmek için bize baskı yapmaktan geri durmuyorlardı. Bunun için kadim milletler sistemi terk edildi; dini ve milliyeti ne olursa olsun devletin bütün tebaası eşit vatandaşlar olarak ilan edildi. Ancak eşitlik ilan edince eşitlik gerçekleşmiyor her zaman. Sosyolojik şartlar değişmeden sosyal düzen de talimatla değişmiyor. Bu yüzden o dönemde halkın Tanzimat Fermanı’nın getirdiklerini “artık gâvura gâvur demek yasak” diye sarkastik bir ifadeyle özetleyişi anlamsız değil. Nitekim Yeni Osmanlılar diye anılan aydınlar grubu da toplum hayatındaki İslami geleneklerin yerine Batı normlarını ikame etmeye çalışan Tanzimatçıların “Batılılaşma”anlayışındaki bu “üstyapı devrimciliğine” itiraz ediyorlardı.

Geçen gün de bahsetmiştim, “Tanzimat’la temeli atılan ve akabinde Islahat Fermanı ile hayata geçirilen Osmanlı vatandaşlık rejimi eşit ve imtiyazsız birOsmanlı milleti yaratmayı hedeflemiş; ancak neticede arzu edilen amacın aksine Hıristiyan unsurun imtiyazlı bir kitleye dönüşmesine yol açmıştı.” Çünkü toplumsal “altyapı” değişmiş değildi. O günkü uluslararası düzen de hem ekonomik gerekçelerle hem de -bizim terk etmemizi istediği- din kardeşliği motivasyonuyla eşit vatandaşlıktan ziyade Osmanlı’nın gayrimüslim uyruklarına imtiyaz kazandırmaya yönelik bir tutum içindeydi.

***

Ancak, bütün itirazlara rağmen devleti ayakta tutmanın yolu olarak eşit vatandaşlık sistemi ve Osmanlıcılık görüşü 93 Harbi’ne kadar revaçta kaldı. Hıristiyan tebaasının meskûn olduğu toprakların ciddi bir bölümünü kaybederek gayrimüslim vatandaşlarının toplam nüfus içindeki oranları azalan Osmanlı Devleti için Osmanlıcılık fikri eskisi kadar cazibe taşımamaya başlamıştı. İlaveten savaş sırasında Müslüman ahaliye karşı işlenen vahşice kıyımların etkisiyle Müslüman aydınlar ve devlet adamları nezdinde de gayrimüslimlerle Müslümanların eşit vatandaşlık temelinde ortaklaşa oluşturacakları bir millet fikri gerçekçi bulunmamaya başlamıştı. Bunun neticesinde “bugünkü anlamıyla etnik temelli olmayan” bir Türklük fikri revaç bulur oldu. Geçenlerde bunu da yazmıştım, Abdülhamid dönemi Türkçülük akımının doğduğu zamandır. Hatta padişahın kendisi de birtakım kişisel jestlerle bu akıma ayak uydurmaya çalışmıştır. Bu yüzden Nihal Atsız gibi bazı Türkçü yazarlar Sultan Hamid’den “Gök Sultan” diye söz ederler. Oysa aynı Abdülhamid, imparatorluğu kurtarmak için, bir ara Arapça’yı resmi dil haline getirmeyi düşünmüştü. (Şerif Mardin, Türk Modernleşmesi, İletişim, sh. 97)

Çünkü padişah olsun, aydınlar veya bürokratlar olsun o dönemde herkesin tek bir amacı vardı; devleti ayakta tutmak. Bunun için de ne gerekirse yapılmaya çalışılıyordu.

Sürecek…

.

İbrahim Kirasİbrahim Kiras
ibrahimkiras@karar.comTürk milli kimliğinin Osmanlı muadili0inShare11.10.2016 Salı 03:00 -A+4YORUM YAZ
Türk milli kimliğinin İmparatorluk devrindeki muadilinden söz etmek anakronik görünebilir ilk bakışta ama dünyada millet olarak adlandırılan toplumların tamamının aynı özelliklere sahip olduğunu düşünmüyorsanız belki de anakronizm yok burada.

İmparatorlukları ister milletler ailesi diye, isterse milletler federasyonu veya konfederasyonu diye tanımlayın, imparatorluğu oluşturan unsurlar arasında daima bir hiyerarşi vardır. Avusturyalılar ile Macarlar arasında bile hiyerarşi vardı. Hatta İngilizlerle İskoçlar arasında bile… Dolayısıyla Osmanlı İmparatorluğu’nun kurucu unsuru olan Türklerin “millet-i hâkime” statüsüne sahip olması olağanüstü bir durum değil. Ancak Türklerden söz ettiğimizde iki büyük sorunla karşılaşıyoruz: İlki, tam olarak kimlere Türk diyoruz? İkincisi, kendilerine Türk dediğimiz insanlar bu adlandırmayı benimsemiş miydiler?

Her iki sorunun da cevabını aynı yerde bulacağız… Türk adlandırmasının bir etnik kimlik ifadesi olmanın ötesinde neredeyse bugünkü modern millet kavramına karşılık gelecek şekilde kullanımını Türklerin komşularında görüyoruz. Ortaçağ sonlarından başlamak üzere yakın zamanlara kadar Batı dillerinde Türk adlandırmasının karşılığı “Müslüman”dı. Özel olarak ise Osmanlı Müslümanları kastediliyordu. Söz gelimi Avrupalıların dilinde yine Müslüman anlamına gelen“Sarazen” adı daha fazla Araplar ve özellikle Mağripliler için tercih ediliyordu. Osmanlı asırlarında Rumeli’de İslam’ı benimseyenler için “Türk oldu” denildiğini zaten biliyoruz. Bu anlamda Boşnaklar veya Arnavutlar da Türk oluyordu. Demek ki Türk etnik isim olmanın ötesinde bugünkü anlamda millet ismiydi.

***

Nasıl ki insanlar kendi isimlerini kendileri koymuyorsa milletlerin isimleri de milletlerin kendisi tarafından konulmuyor. Nitekim komşularının Türk dediği Osmanlı millet-i hâkimesi kendisini “İslam milleti” diye tesmiye etmekteydi. Türk adının hiç kullanılmadığı da doğru değil ama o günkü kullanım alanının bugünkü modern millet tanımına karşılık gelmediği ortada.

Bizim kendimize Türk, ülkemize Türkiye demeye başlayışımız modernleşme sürecinin zorunlukları çerçevesinde ortaya çıktı. Ama Türk derken kastedilen topluluk İslam milleti derken kastedilenle aynıydı. Mesela bugünkü fikir akımlarının hemen hepsinin aynı anda öncülüğünü yapmış olan Namık Kemal de“Türk” kelimesini düpedüz “Osmanlı” anlamında kullanıyordu. (Şerif Mardin, Türk Modernleşmesi, İletişim, sh. 96)

Namık Kemal bugünkü fikir akımlarının çoğuna öncülük etti dedik… Bu ayrıntı önemli… Bugün liberalinden sosyalistine, Türkçüsünden İslamcısına belli başlı bütün fikir akımları vaktiyle Kemal’in paltosundan çıktılar ama sonraki nesiller bunu unuttular. Yine Nihal Atsız’dan örnek vereceğim: “Namık Kemal Osmanlıcı ve İslamcı idi” diyor Türkçü kanonun en müfrit temsilcisi ve devam ediyor, “Fakat onun zamanında milliyetçilik de ancak o şekilde yapılabilirdi.” (Atsız, Türk Tarihinde Meseleler, Ötüken, sh. 188)

***

Bu tespit aynı zamanda Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük diye ayrı ayrı isimler verdiğimiz çözüm önerilerinin bir yerde aynı kapıya çıktığını da gösteriyor. Bana sorarsanız sosyalizm ve liberalizm de çok farklı değil. Peki, tam da Türk adlandırmasından söz ederken bu örneği neden verdim? Şunun için: Esas itibarıyla adına ister Osmanlı, İster İslam milleti, ister Türk milleti denilsin hep aynı kitleden söz ediliyor. Bütün bu tartışmalar yapılırken de imparatorluk yavaş yavaş dağılıyor, parçalanıyor. Osmanlı kimliğinden nasıl vaz geçildiğini geçen yazılardan birinde anlatmıştım, tekrar etmeyelim. İslam milleti adlandırmasının Türk milleti adlandırmasına dönüşümü de aynı politik süreçlerin gereği olarak ortaya çıktı. Nihayet Cumhuriyet’le birlikte elimizde kalan topraklar üzerinde elimizde kalan insanlarla modern anlamda bir milli devlet veya daha yaygın ve üstelik teknik anlamıyla ulus-devlet kurduk. Artık bu aşamada söz konusu problemin çözülmüş olması gerekirdi ama tam aksine daha da içinden çıkılmaz hale geldi. Çünkü modernleşmeyle birlikte meseleye sosyoloji daha fazla dâhil oldu. Mecburen devam edeceğiz…

Bugün 535 ziyaretçi (1357 klik) kişi burdaydı!

Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?

Ücretsiz kaydol