Sual: Selefî olduğunu söyleyen bir genç, (Tasavvuf dini, İslamiyet’ten ayrı bir dindir. Evliya olarak millete anlatılan kimselerin hepsi, şeytanın evliyasıdır. Şeytanın evliyası olan bir tarikatçı, bir sofi, kâfir Firavun’un imanla öldüğünü söylüyor. Tasavvuf dinine mensup olan herkes kâfirdir) diyor. Bu Selefîler, hangi dine, hangi mezhebe mensuptur? Tarikatçılar, Firavun’a Müslüman mı diyorlar?
CEVAP
Bu suale bir seferde cevap verilirse çok uzar. Dört yazıyla cevap vermeye çalışalım.

Selefîlik, Vehhâbîlik dininin kamufle adıdır. Selefî denilen kimselerin,(Selef-i sâlihîn) denilen büyük zatlarla hiçbir alakası yoktur, hepsi Vehhâbî’dir. Selefîler, dört hak mezhepten birinde değildir, yani mezhepsiz kimselerdir. Vehhâbî dinine mensup olanların kâfir oldukları, Nimet-i İslam, Hülasat-ül-kelam fi beyani umerail beledil-haram, Firreddi alel-Vehhabiyye, Ed-Dürer-üs-seniyye, Şevahid-ül-hak, Mirat-ül-haremeyn, Tarih-i Vehhabiyan ve İslam Ahlakı gibi birçok muteber kitapta yazılıdır.

Farklı bir inanca sahip oldukları hâlde, kendilerine mezhepsiz denmesin diye, (Biz Muhammedîyiz) diyenler de, dört hak mezhebi kabul etmezler.

Şimdi suale dört başlık altında cevap verelim:
1- Dinde iş bölümü,
2- Tasavvuf nedir?
3- Vehhâbîlerin evliya düşmanlığı,
4- Firavun kâfir olarak ölmüştür.

1- Dinde iş bölümü:
Resulullah'ın “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” irşad vazifesi, üç kısımdı: 1- Allahü teâlânın emir ve yasaklarını, güç ve kuvvet kullanarak yaptırmaktı. Buna saltanat denir. 2- Allahü teâlânın emirlerini ve yasaklarını öğretmekti. 3- Kalbleri temizleyerek güzel ahlakı yaymaktı. Buna, ihsan dendi. Hulefa-i Raşidin, bu üç vazifeyi birlikte yaptı. Sonra gelen sultanlar, yalnız saltanat vazifesini yaptılar. Öğretmek vazifesi, mezhep imamlarına, ihsan vazifesi de tasavvuf büyüklerine verildi. (İzale-tül-hafa)

İmanı ve ahkâm-ı fıkhiyyeyi yani İslâmî hükümleri bildirme vazifesi, din imamlarına [müctehid zatlara] verildi. Bu müctehidlerden imanı bildirenlere mütekellim, fıkhı bildirenlere fakih denildi. Kur’an-ı azimüşşanın mânevî ahkâmına kavuşturma vazifesi de, tasavvuf büyüklerine verildi. Cüneyd-i Bağdâdî ve Sırri-yi Sekati gibi tasavvuf ehli zatlar bunlardandır. Ahkam-ı diniyyeyi kuvvet ile, saltanat ile yaptırmak işi, meliklere ve sultanlara verildi.

İmam-ı Şa’rânî hazretleri, buyuruyor ki: Fıkıh bilgilerinin mütehassısı ve fıkıh ilminin kurucusu olan İmam-ı a'zam Ebu Hanife, Abdülkadir-i Geylânî hazretleri gibi kerametlere sahip büyük bir veli idi. Fakat, kalb mârifetlerini yaymak, ruhları temizlemek vazifesini üzerine almayıp, bedenle yapılacak ibadetleri yani fıkıh bilgilerini yaymak vazifesini, üzerine almıştı. Yetiştirdiği müctehidler de böyleydi. (Mizan-ül kübra)

(Her yüz senede bir müceddid gelir) hadis-i şerifinde bildirildiği gibi, her yüz senede bir müceddid çıkıp, dini kuvvetlendirdi. Birinci yüzyılda, Ömer bin Abdülaziz, meliklerin zulümlerini kaldırıp, adaletin esaslarını kurdu. İkinci yüzyılda, İmam-ı Şâfiî, iman bilgilerini açıkladı ve fıkıh bilgilerini ayırdı. Üçüncü yüzyılda imam-ı Eş’arî, Ehl-i sünnet bilgilerini şekillendirdi ve bidat sahiplerini susturdu. Dördüncü asırda Hâkim, Beyhekî ve diğer muhaddisler, hadis ilminin temellerini kurdular. Beşinci asırda İmam-ı Gazâlî yeni bir çığır açıp, fıkıh, tasavvuf ve kelam bilgilerinin birbirlerinden ayrı şeyler olmadıklarını açıkladı. Altıncı asırda, İmam-ı Râzî, kelam bilgilerini, İmam-ı Nevevî de fıkıh bilgilerini yaydı. Onuncu asırda da İmam-ı Rabbânî hazretleri, bid’atleri temizledi, fıkıhla tasavvufu birleştirdi. Bunlar birer örnektir. Başka âlimler de bu vazifeleri yapmışlardır.

İmam-ı a’zam, imam-ı Ebu Yusuf ve imam-ı Muhammed de, Seyyid Abdülkadir Geylânî gibi büyük evliya zatlardı. Fakat âlimler kendi aralarında iş bölümü yapmışlardır. Yani her biri zamanında neyi bildirmek icap ettiyse onu bildirmişlerdir. İmam-ı a’zam zamanında fıkıh bilgisi unutuluyordu. Bunun için hep fıkıh üzerinde durdu. Tasavvuf hususunda pek konuşmadı. Yoksa Ebu Hanife nübüvvet ve vilayet yollarının kendisinde toplandığı, Cafer-i Sadık hazretlerinin huzurunda iki sene bulunup öyle feyz, nur ve varidat-ı ilahiyyeye kavuşmasını, (O iki sene olmasaydı, Numan helak olurdu!) sözüyle bildirdi. Silsile-i aliyyenin en büyük halkasından olan Cafer-i Sadık’tan tasavvufu alıp, (Evliyalık makamı)’nın en son derecesine kavuşmuştur. Çünkü İmam-ı a’zam Ebu Hanife, Peygamber efendimizin vârisidir. Hadis-i şerifte, (Âlimler peygamberlerin vârisleridir) buyuruldu. Vâris, her hususta veraset sahibi olduğundan, zâhirî ve bâtınî ilimlerde Peygamber efendimizin vârisi olmuş olur. O hâlde her iki ilimde de kemalde, yani zirvedeydi.

Vehhâbîler, sırf tasavvufu, yani evliyalığı, kerameti inkâr etmek için,(Ebu Hanife, “O iki sene olmasaydı, Numan helak olurdu!” sözünü söylemedi) diyorlar. Bununla ilgili, Din kitaplarındaki vesikaları da inkâr ediyorlar. Mesela Mektubat-ı Rabbânî’nin ikinci cilt 61. Mektubunda, İmam-ı a’zam hazretlerinin bu sözü bildiriliyor. Âriflerin ışığı, velilerin önderi, İslam’ın bekçisi, Müslümanların baş tacı, müctehid ve İslam âlimlerinin gözbebeği olan ikinci bin yılın müceddidi İmam-ı Rabbânî hazretleri gibi evliyanın en büyüklerinden olan bir zata değil de, Vehhâbî çömezlerine inanmak büyük ahmaklık olur.

2-Tasavvuf nedir?
İslâmî ilimlerin bir kolu olan tasavvuf, ahlâk ilmidir. Tasavvuf, kalbi kötü huylardan temizlemek ve iyi huylarla doldurmaktır. En mükemmel, en kıymetli tasavvuf kitabı, İmam-ı Rabbânî hazretlerinin Mektubat’ıdır. Bu kitapta, tasavvuf ilminin fıkıh ilminden ayrı olmadığı ispat edilmektedir. İmam-ı Süyuti hazretlerinin (Cem’ul cevami)kitabında, İbni Mesud Abdürrahman ibni Yezid’den, o da Hazret-i Cabir’den “radıyallahü anhüm” rivayet ederek bildirdiği hadis-i şerifte,(Ümmetimden Sıla isminde biri gelir. Onun şefaati ile, çok kimseler Cennete girer) buyuruldu. Burada sıla, birleştirici demektir. Tasavvufu, fıkıh bilgileriyle birleştirdiği için, bu isim İmam-ı Rabbânî hazretlerine verildi. Zamanın âlimleri, ona bu isimle hitap ettiler. Kendisi de, oğlu Muhammed Mâsum’a “kuddise sirruh” yazdığı bir mektupta, (Beni iki derya arasında sıla yapan Rabbime hamd ederim) demiştir.

İmam-ı Mâlik hazretleri buyurdu ki: Fıkıh öğrenmeyip, yalnız tasavvufla uğraşan dinden çıkar, zındık olur. Fıkıh öğrenip tasavvuftan haberi olmayan bid’at ehli yani sapık olur. Her ikisine kavuşan hakikate varır. (Merec-ül-bahreyn)

İmam-ı Ahmed bin Hanbel hazretleri, ilim ve ictihadda çok yüksek dereceye sahip olduğu hâlde, gerçek imana kavuşmak için Bişr-i Hafi ve Zünnun-i Mısrî hazretleri gibi tasavvuf ehli evliya zatların sohbetinde bulundu.

İmam-ı a'zam hazretleri de, ömrünün son yıllarında Cafer-i Sadık hazretlerinin sohbetinde bulunduktan sonra, (Bu iki yıl olmasaydı, Numan helak olurdu) yani (Gerçek imana kavuşamazdım) buyurmuştur.

Mezhepsizden veya Vehhâbî’den evliya olmaz. Çünkü dört mezhepten ayrılmak, İslamiyet'ten ayrılmak olur. Tasavvuf büyüklerinin hepsinin bir mezhebi vardı. Her biri, bir fıkıh âlimine bağlıydı. Mesela Cüneyd-i Bağdâdî, İmam-ı Süfyân-ı Sevrî’nin mezhebindeydi. Abdülkâdir-i Geylânî Hanbelî, Ebu Bekr-i Şiblî Mâlikî idi. İmam-ı Rabbânî ve Cerîrî Hanefî, Hâris-i Muhâsibî, Şâfiî idi "kaddesallahü teâlâ esrârehüm."

Bayezid-i Bistamî, Cüneyd-i Bağdâdî, Celaleddin-i Rumî ve Muhyiddin-i Arabî gibi evliya zatlar, diğer evliya zatlar gibi, bir mezhebe tâbi olmuşlardır.

Hazret-i Ömer vefat edince, oğlu Abdullah hazretleri, (İlmin onda dokuzu öldü) buyurdu. İşitenlerin buna şaşırdıklarını görünce de,(Fıkıh bilgilerini değil, Allah’ı tanımak ilmini söyledim) buyurdu.(Buhârî)

İmam-ı Gazâlî hazretlerinin tasavvufta mürşidi, Silsile-i aliyyenin büyüklerinden olan Ebu Ali Farmedi hazretleridir. Onun huzurunda kemale geldi. Zâhir ilimlerinde eşsiz âlim olduğu gibi, tasavvuf yani evliyalık ilimlerinde de mürşid oldu. Her iki ilimde, Peygamberimizin vârisi oldu. Nizamiye Üniversitesi’nde ders de verdi.

Muhammed Mâsum hazretleri buyuruyor ki:
Allahü teâlâyı tanımak iki türlüdür: 1- Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdikleri gibi tanımak, 2- Tasavvuf büyüklerinin tanımaları. Birinci şekildeki imanda nefs azgınlığından vazgeçmemiştir, iman hakiki değil, mecâzidir. Bu iman gidebilir. İkincisinde nefs de imana geldiği için, iman yok olmaktan korunmuştur. (Ya Rabbî, senden sonu küfür olmayan iman istiyorum) hadis-i şerifi ve Nisa sûresinin (Ey iman sahipleri, iman edin!) mealindeki 136. âyet-i kerimesi hakiki imanı bildirmektedir. Bu âyet, (Hakiki imana kavuşun!) mânâsındadır. (2/10)

Senaullah-i Dehlevi hazretleri buyuruyor ki:
Tasavvufta fena makamına kavuşan, muhakkak imanla ölür. Bekara sûresinin (Allahü teâlâ imanınızı zayi etmez) mealindeki 143. âyeti ve (Allahü teâlâ, kullarının imanlarını geri almaz. Fakat âlimleri yok ederek ilmi geri alır) hadis-i şerifi, hakiki imanın ve bâtın ilminin geri alınmayacağını göstermektedir. (İrşad-üt-talibin)

Abdülgani Nablusî hazretleri buyuruyor ki:
İlmi bâtından habersiz olanlar, tasavvuf kitaplarını okuyunca, âriflerin sözlerini küfür ve sapıklık sanıyorlar. Anlamadıkları mârifet bilgilerine inanmayıp tasavvuf büyüklerine dil uzatıyorlar. Bâtın bilgilerine inanmayan dinimizin sırlarına inanmamış olur. Böyle kimse bid’at ehli ve sapıktır. (Hadika)

Sapık ise de genelde, çok geçmeden küfre girer. Tasavvuf düşmanlarının kâfir olmaları bu yüzdendir.

İşte tasavvuf ilmi, yani bâtın ilmi bu kadar kıymetlidir. Bu ilme ilm-i ledün de denir. Ledün ilmi, Allahü teâlânın ihsanıyla kalbe ilham edilen, ilahi sırlara ait bilgilerdir. Görünüşte, akla ve nakle zıt gelebilir. İlm-i ledün sahibi olanlar, olaylardaki gizli sırları ve hikmetleri bilir.

Kehf sûresinde geçen bir olay bâtıni ilimden, ilm-i ledünden bahsetmektedir. Ubey ibni Ka’b hazretleri bildiriyor ki: Resulullah efendimiz, bu olayı anlattıktan sonra, (Musa aleyhisselam eğer sabretseydi, çok ibretli olaylarla karşılaşacaktı) buyurdu. (Buhârî)

Musa aleyhisselam gibi büyük bir peygamber bile, Allah’ın emriyle, evliyadan bir zattan bâtın ilmini öğrenmek için gidiyor. Gayba ait böyle ilimleri Allahü teâlâ, herkese bildirmiyor, ilm-i bâtın sahiplerine bildiriyor. Bâtın ilmini bilenler tasavvuf ehlidir. Tasavvuf ehli olmayan bu ilimden mahrumdur. Tasavvufu inkâr eden hiç kimse, evliya olamaz. Onun için Vehhâbîden evliya olmaz. (İnkâr eden mahrum kalır) sözü meşhurdur.

Kur’an-ı kerimden tasavvuf ilmine üç örnek verelim:
1- Hazret-i Süleyman, “Sebe Melikesinin tahtını bana kim getirebilir?” dedi. İlmi ledün [ilmi bâtın, yani tasavvuf] sahibi olan vezir Asaf bin Berhiya ise, “Gözünü açıp kapamadan ben onu sana getiririm” dedi ve bir anda getirdi. (Neml 38-40)

2- Hazret-i Meryem peygamber değildi. Yiyecekleri, kerametle hep yanında hazır olurdu. (Meryem 24)

3- Eshab-ı kehf, yiyip içmeden, bir zarara uğramadan asırlarca uyudular. (Kehf 17, 18)

Evliyanın kerameti âyetle ve hadisle sabitken Vehhâbîler inkâr etmekten çekinmiyorlar.

3- Vehhâbîlerin evliya düşmanlığı
Vehhâbîler, vahdet-i vücud sahibi evliya zatlara kâfir dedikleri gibi, vahdet-i şühud sahibi evliyaya da kâfir demekten çekinmezler. En çok düşman oldukları Muhyiddin-i Arabî hazretleridir.

Tefsir, hadis, fıkıh, tarih, ahlak ve tıb hakkında üç yüzden fazla eseri olan İmam-ı Süyutî hazretleri, Tenbih-ul-gabi kitabında İbni Arabi’nin büyüklüğünü vesikalarla ispat etmektedir.

Müfti-yüs-Sekaleyn yani cinlere de fetva veren ŞeyhülislamEbüssüud efendi, İbni Arabi’ye dil uzatılamaz diye fetva vermiştir.

Fıkıh, tefsir, hadis ve tasavvufta çok derin âlim olan Abdülganî Nablüsî hazretleri, İbni Arabi gibi büyük bir evliyaya dil uzatanın câhil ve gâfil olduğunu, bunların başında İbni Teymiyye’nin geldiğini bildirmektedir. (Hadîka)

Vehhâbîler, Mevlana Celaleddin-i Rumî, Bayezid-i Bistamî, Molla Câmî, Hallac-ı Mansur gibi evliya zatlara da düşmanlık yapıyorlar, sekr hâlinde söyledikleri sözlerinden dolayı onları tekfir ediyorlar. Hâlbuki sekr hâlinde söylenen sözlerden dolayı sorumlu olmazlar. Şuurlu sözlerinden sorumlu olurlar.

Vehhâbîler İbni Teymiyyecidir. İbni Teymiyye için Ehl-i sünnet âlimleri kâfir diyorlar. Şu linkte bilgi vardır:
İbni Teymiye

4- Firavun kâfir olarak ölmüştür
Ehl-i sünnet âlimleri, Firavun’un kâfir olarak öldüğünü bildiriyorlar. Günümüzdeki bazı cahil tarikatçıların, Firavun’un imanla öldüğünü söylemeleri, Vehhâbîlerin tasavvufa saldırmalarına sebep oluyor. Cahil tarikatçının suçunu, tasavvufa yüklemek, Müslümanın suçunu, İslamiyet’e yüklemek gibi yanlıştır. Hattâ Vehhâbîler, bu yanlış görüşleri kendileri çıkarıp, tasavvufu, Ehl-i sünneti suçlamaya çalışıyorlar. Hazret-i Mevlana’ya yaptıkları iftiralar az değildir.

Ruh, gargaraya gelince, yani âhiretteki yerini görmeye başlayınca, iman etmek fayda vermez. Daha önce iman etmesi gerekir. Bir âyet-i kerime meali:
(Ömrü kötülüklerle geçip de, hayattan ümit kesince, öleceği vakit, “Ben şimdi tevbe ettim” diyenlerin ve kâfir olarak ölenlerin tevbeleri makbul değildir.) [Nisa 18]

Firavun’la ilgili âyetlerden birkaçının meali:
(Firavun, denizde boğulurken, “İsrailoğulları’nın inandığından başka ilah olmadığına inandım, artık ben de Müslüman oldum” dedi. Ona, “Şimdi mi inandın, daha önce başkaldırmış ve bozgunculuk etmiştin” dendi.) [Yunus 90, 91]

(Bunların tutumu, Firavun ailesinin ve onlardan öncekilerin tutumu gibi ki, âyetlerimizi yalanladılar da, Allah, onları günahlarından dolayı yok etti. Allah’ın cezalandırması şiddetlidir.)[Âl-i İmran 11]

(Firavun, Kıyamet gününde milletine öncülük eder, onları Cehenneme götürür. Orası ne kötü yerdir.) [Hud 98]

(Onlar sabah akşam o ateşe sokulurlar. Kıyametin kopacağı gün de, Firavun ailesini azabın en çetinine sokun denilecektir.) [Mümin46]

Ehl-i sünnet âlimleri, Firavun’un kâfir olarak öldüğünü bildirmişlerdir.

(Küfr-i inâdî), Ebu Cehl, Firavun, Nemrud ve Şeddad’ın küfrü gibi, dini, imanı bilerek, inanmamaktır. Bunlar cehennemliktir. (Miftah-ül-Cennet)

Peygamber efendimiz, Ebu Cehil’in kellesi getirilince, (Ey Allah’ın düşmanı, seni zelil eden Rabbime hamd olsun. Bu ümmetin Firavun’u da bu kişiydi) buyurdu. (İ. Ahmed)

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

Tasavvufta Vahdeti Vücut Ve Vahdeti Şühut | İslam Dergisi

www.islamdergisi.com/tasavvuf/vahdeti-vucut-nedir/

28 Haz 2013 - Soru: Tasavvufta Vahdet-i Vücûd İnancı Şirk midir? Cevap: Vahdeti Vucutun kelime anlamı Varlığın Birliği an

.Cuma, Haziran 28, 2013 - 9:05, Yazar: Bekir 2 | SOHBETLER, TASAVVUF

Tasavvufta Vahdeti Vücut Ve Vahdeti Şühut

Elhamdulillâhi Rabbil âlemin Vessalâtü vesselâmü alâ Rasûlinâ Muhammedin ve alâ âlihî ve eshâbihi ecmeîn.
Bismillâhirrâhmânirrahîm
Her hayrın ve şerrin yegane yaratıcısı kendisinden başka İlah olmayan Allahu Tealadır. O’nun eşi ve benzeri ve dengi yoktur. Herkese kuvvet ve hayat veren O’dur.

Soru: Tasavvufta Vahdet-i Vücûd İnancı Şirk midir?

Cevap: Vahdeti Vucutun kelime anlamı Varlığın Birliği anlamına gelmektedir. Bu inancı savunan felsefeciler bu hususta yanılmaktalar. Aslında varlığın birliği fikri bir yanılmadır. Büyük Mutasavvıf İkinci Binin Müceddidi İmam-ı Rabbani hazretlerine göre varlık ikidir. Birincisi gerçek varlık Allahu tealanın varlığı, ikincisi ise mecazi varlıklar olan yaratılmışların varlıklarıdır. Mecazi varlık olan yaratılmışların varlığı her an Allahu tealanın varlığına muhtaçtırlar. O’nun El Kayyûm isminin tecelisi ile her an varlıkta durabilmektedirler. Büyük imam, İmam-ı Rabbani Müceddid-i Elf-i Sâni (k.s.) hazretleri, bu hususu şöyle izah etmektedirler:
– “Allahu Teala bu alemi; mahlukatı, hayal ve his mertebesinde yarattı.”
Bu ifade çok derin bir manadır. Yani; bu alem, Allahu tealanın varlığına göre yok hükmündedir ama, Allahu tealanın kudreti ile yarattığı his ve hayal mertebesinde ki varlık alemide O’nun var kılması ile vardır… O sapık felsefeciler yaratıkların varlıklarını da, Yaratanın kadîm varlığı saymakla küfre girmiştirler. Hiç, yaratılanlarla Yaratan bir ve aynı olabilir mi? Elbette olamaz. Onun içindir ki, mahlukları yani alemi, ezeli ve ebedi sıfatla vasıflandırmak, çok çirkin ve küfre batıran bir yanılgıdır.
İmamı Rabbani (kaddes Allahu sirrahul-akdes)hazretleri buyurdular ki:
-“Küçük alem(insan) ve büyük alem (insanın dışındaki yaratıklar), Allahu Tealanın isimlerinin ve sıfatlarının aynalarıdır. O’nun zatında bulunan şü’ûn(şe’nler, tecelliler) ve kemallerin görünüşleridir. Bu alemler kapalı bir hazine idi, bunları icmalden(toplu halden) tafsile(ayrıntılı hale) çıkarttı. Kendisine ve sıfatlarına alamet olacak şekilde yarattı. Alemin hiçbir parçasının Allahu teala ile hiçbir nisbeti yoktur. Yalnız O’nun yaratıklarıdır. İsimlerini şü’ûnlarını göstermektedir. Alemin Allahu teala ile birleşmiş olduğunu, O’nun benzeri olduğunu, alemi ihata etmiş olduğunu, aleme sirayet edip her zerreye girmiş olduğunu, her şeyle beraber olduğunu zan etmek, O’na olan sevginin tasavvufi sarhoşluğundandır. Halleri bunların üstünde olan veliler, Allahu tealanın hiçbir bakımdan bu aleme benzemediğini, bu alemin sadece O’nun yaratıkları olduklarını söylerler. Zat-ı ilahinin bu alemle hiç bir bağlılığı ve benzerliği yoktur. Varlık ikidir: Birisi hakikatta var olan Hak tealadır. İkincisi zıl, gölge gibi olan mahluklardır. ” (1.c.125. mktb.)

Vahdeti Vücutcular iki kısma ayrılırlar:
Bunların birinci kısmı Hal ehli kimseler olup, bulundukları halden dolayı özürlü kimselerdir. Çünkü, İslam şeriatında bulüğa ermemiş kimselerle, aklî dengesi olmayanlar mükellef değildir. Bu meczublar cezbe halinden ayılıncaya kadar akılları örtülmüş Allah delileridir(aşıklarıdır). İkinci kısımda olan kimselere gelince bunlar sırf taklitçiler olup, küfürleri barizdir. Bir örnek: Şemsi Tebrizi hazretleri Makalat’ta şöyle zikrediyor :
-” İki mukallit birbirleri ile övünerek tartışıyorlardı. Ariflerin marifetlerinden bahsederlerken biri ötekine dedi ki:” Şu eşeğe binmiş adam tanrıdır.”Öteki ona :” Bana göre o adamın eşeği tanrıdır.” diyordu. Bu adamlar bu inanç ve görüşleri ile Cebriye bataklığına düşmüş kâfirlerdi.”

İmam-ı Rabbani Ahmed-i Faruki Müceddidi Elfisani(k.s.) hazretleri şöyle buyurdular:
-“Sakın tasavvufçuların boş sözlerine aldanmayınız! Hak olmayanı hak sanmayınız. Bu tasavvufçular şuursuz oldukları için özürlü sayılırlar. Yanılan müçtehidler gibi hesaba çekilmezlerse de , bunları taklid edenlere bilmem nasıl azab ederler… Keşke bunlara uyanları da, yanılan müçtehidlere uyanları affettikleri gibi affetselerdi!( yani; bunlara tövbe nasib olsa da , bu hallerine tövbe etseler.) Affetmezlerse durumları vahimdir.
Kıyas ve ictihat , şeriatın dört temelinden biridir. Buna uymakla emr olunduk, evliyanın keşif ve ilhamına değil. Tasvvufçuların bir çoğu keşif ve ilhamla anlaşılan bilgileri inandırmak için insanları zorluyorlar. Keşke inkâr etmemelerini tavsiye etselerdi. Bu bilgilere inanmak zaruri değil , fakat inkar etmektende sakınmalıdır. Ne kadar şaşılır ki, kendilerinin tasavvufçu olduğunu söyleyen bazı kimseler, ” Allah’ı bu dünyada görüyoruz .”demektedirler. Gördükleri bazı nurları, hiç bir şeye benzemeyen Allahu Teala’ya benzetiyorlar. “Tasavvuf yolunun sonu, bu nuru görmekle biter diyorlar.” Allahu Teala bu zalimlerin dedikleri şeyden münezzehtir.”

Burada Yüce İmam(k.s.) dinen uyulması şart olan Edille-i Şer’iyeye vurgu yapmaktadır. Edille-i Şer’iye dörttür: Kur’an, Sünnet, İcamai ümmet(Eshabın icması), Kıyas-ı fukahadır. Bir başka mektubunda da “Nassa uyulmalı, Fussa değil” Yani Edille-i Şer’iyeye uyulmalı, tasvvufçuların şeriata aykırı söz ve fiillerine değil. Ahirette kurtuluşumuz buna bağlıdır.” diye uyarıda bulunmaktadır.

Güneş balçıkla sıvanmaz. İmam-ı Rabbani Müceddid-i Elfisani hazretleri Rasulullah’ın “Sıla”(Birleştirici) ünvanı ile ümmetine müjdelediği kimsedir. O’nun eserlerini tam olarak okuyup anlamadan, İmam-ı Rabbani (k.s.) hazretlerini, sekre girmiş meczub Vahdeti Vücutçular ve taklitçi sahte Vahdeti Vücutçularla karıştıran, kötü maksatlı art niyetli, mezhebsiz, reformcu zalimlere Allahu teala hidayet ihsan etsin.

Gerçek Vahdeti Vücutçular, haramlardan sakınarak, farz vacip ve sünnet ibadetlerle birlikte zikir, rabıta ve sohbetler sonucunda gönül gözleri açılır ve kalbleri İlahi nurlarla dolar. Güneşin ışığı dünyayı kaplayınca yıldızların gözden kaybolması gibi, bu kimselerinde kalbleri ilahi nurlarla dolunca her eşyada tecelli eden İlahi nurlardan başka bir şey göremez olurlar. Bu durumda olan veliler, o İlahi nurların üstün zevklerinden sarhoş olunca, “Hem ost” derler. Yani” Her şey O’dur” derler. Bu ve bunun gibi sözleri ayık olan biri taklidle, veya bilinçli olarak söylerse, küfürleri kaçınılmazdır. Bu meczublar Allahu Teala lutfederde sekrden sahva geçtiklerinde, bu sözlerine tövbe ederler. Muhyiddin-i Arabi hazretleri bu velilerdendir. Sahva yani ayıklık halıne geçildiğinde ise ” Hem ez ost ” derler. Yani, “Herşey O’dandır” derler. Buna da “Vahdeti şuhut” denilir ki İmam-ı Rabbani hazretleri de bu velilerin önde gelenlerindendir. Vahdet-i Şuhut hali: Kalb İlahi nurları her eşyada temaşa etmeye başladığında kalbin, her tecelliyi Allahu tealadan bilmesi durumuna denir. Yani: ”Görülen , işitilen ve hissedilen her şey Allahu tealadandır. Yani O’nun isimlerinin tecellisi ve kudreti ile oluşmaktadır.” anlamına gelen “Hem ez ost” inancına sahib bulunan velilerin bu ahvallerine Vahdet-i Şuhut denir.

Sekre girmeden, İlahi nurların üstün zevkleri bunların akıllarını örtmeden, ”Herşey O’dur” diyen Vahdet-i Vücütcular ma’zur değillerdir. Bu kimseler o inançlara tövbe etmezlerse imansız ölmelerinden korkulur. Bu kimseler tecellilere ”O’dur” demekle, Allah’ın mahluklarını, alemlerin Rabbi Allah (c.c.) olarak addetmiş bulunuyorlar… Bu kimselere göre; en aşağı mahluktan al da, en ulvi mahluka kadar hepsine: ” O’ndandır” demeleri yerine, “O’dur” demeleri sebebi ile, inandıkları halde imansız olmaktalar.. Allah(c.c.) buyurdu ki: “Kulhu vallâhu eHad(1), Allahus-samed(2), Lem yelid ve lem yûled (3), “Ve lem yekun lehû kufuven eHad.(4)”
Mealen:
”De ki O Allah, Zatında ve sıfatlarında bölünmeyen ve parçalanmayan tektir.(1), Allah Samedtir. Her şey O’na muhtaç, O ise hiç bir şeye muhtaç değildir.(2), O doğurmamış ve doğrulmamıştır. (3) Ve hiçbir mahluk O’na denk, olmadı ve olamaz da. (4)” (İhlas Suresi)

.Perşembe, Eylül 1, 2011 - 6:15, Yazar: Abdullah Bekir 6 | GÜNCEL YAZILAR, TASAVVUF

Vahdeti Vücut ve Vahdeti Şuhut

Soru: Tasavvufta Vahded-i Vucutculuk ve Vahded-i Şuhud ne demektir?

Cevap: Vahded-i Vucud kelimesinin manası; “Varlığın Birliği” ifadesiyle tanımlanır. Vahdeti Vücutcular iki kısma ayrılırlar. Bunların birinci kısmı Hal ehli kimseler olup bulundukları halden dolayı ma’zur sayılan kimselerdir. İkinci kısımda olan kimselere gelince bunlar sırf taklitçiler olup, küfürlerinden korkulur.

Gerçek Vahdeti Vücutçular; her türlü haramlardan ve şüphelilerden sakınan kimseler olup farz, vacip ve sünnetleri yaşayarak zikir, rabıta ve sohbetler ile kalblerini saf ayna haline getiren, gönül gözleri açık ve kalbleri İlahi nurlarla dolmuş kimselerdir. Güneşin ışığı dünyayı kaplayınca yıldızların gözden kaybolması gibi, bu kimselerinde kalbleri ilahi nurlarla dolunca her eşyada tecelli eden(beliren) İlahi nurlardan başka bir şey göremez olurlar. Bu durumda olan veliler o İlahi nurların üstün zevklerinden sarhoş olunca, “Hem ost” derler. Yani” Her şey O’dur” derler. Ama bunlar, Allahu Teala lutfederse sekrden sahva(ilahi sarhoşluktan ayıklığa) geçtiklerinde bu sözlerine tövbe ederler. Muhyiddin-i Arabi hazretleri bu velilerdendir.
Tasavvuf büyükleri, “Sahv Hali” denilen ayıklık halıne geçdiklerinde ise ” Hem ez ost ” derler. Yani, “Herşey O’dandır” “Her şey Allah’tandır” O’nun yaratması ile kainat oluşmaktadır. O bu mahluklardan münezzehtir”derler. Buna da “Vahdeti şuhut” denilir ki İmam-ı Rabbani hazretleri de bu velilerin önde gelenlerindendir. Vahdet-i Şuhut hali: Kalb İlahi nurları her eşyada temaşa etmeye başladığında kalbin, her tecelliyi Allahu Teala’dan bilmesi durumuna denir. Yani: “Görülen , işitilen ve hissedilen her şey Allahu Teala’dandır.” anlamına gelen “Hem ez ost” inancına sahib bulunan velilerin bu ahvallerine Vahdet-i Şuhut denir.

Sekre girmeden”Herşey O’dur diyen Vahdet-i Vücütcular ma’zur değillerdir. Bu kimselere; “Panteist” yani; “Vücutçular” da denilmektedir ki, bu kimseler o tür yanlış inançlarına tövbe etmezlerse, bunların imansız ölmelerinden korkulur. Bu kimseler tecellilere “O’dur” demekle, Allah’ın mahluklarını, alemlerin Rabbi Allah (c.c.) olarak addetmiş bulunuyorlar… Bu kimselere göre; en aşağı mahluktan al da, en ulvi mahluka kadar hepsine: ” O’ndandır” demeleri yerine, “Her şey O’dur, her görülen O’dur” diye itikat ettikleri için, inandıkları halde imansız olmaktalar.. Allahu Teala Kur’an’da buyurduki: “Ve lem yekun lehû kufuven eHad.” Mealen: “ Hiçbir mahluk O’na denk, olamadı.” (İhlas Suresi, Ayet:4)

..

Vahdet-i Vücut (Vücudun Birliği), Vahdet-i Şuhut (Şahit Olunan Birlik), Fenafillâh

Yazan: muhsin iyi –
01 Nisan 2012 – 10:15 tarihli yorum:

Maddeye, varlık âlemine bakış açısı çok önemlidir. Dünya görüşümüzü, dinimizi, itikadımızı maddeye, varlık âlemine bakış açımız tayin etmektedir. Başka bir söyleyişle din ve itikadımız, dünya görüşümüz maddeye ve varlık âlemine bakış açımızı şekillendirmektedir. İslam’ın dünya görüşü tevhit temeline dayanır. La-ilahe illallah (Allah’tan başka ilah yoktur) İslam dininin temelini teşkil eder. Bu söz, çeşitli derecelerdeki tevhit makamlarını da karşılar. Bu sözle İslam dinine girilir, bu sözle iman tazelenir, bu sözle manevi makamlar kat edilir. Bu söz son nefeste nasip olduğunda Allahın (c.c.) izni ile cennet kapıları o kimseye açılır. Onda pek çok anlam katmanı vardır. İlk anlamı Allah dışındaki tüm ilahları yok saymaktır. Her insanın Allah’ın kanunları karşısında eşit olması başka bir anlam katmanıdır. En üstteki anlam katmanında ise Allah dışındaki bütün varlıkların aslında yok oldukları, Allah karşısında hiçbir varlığın bulunmadığı ifade edilir. Bu katışıksız tevhittir. Bu üst anlam İslam’ın tasavvuf ve tarikat öğretisine hitap etmektedir. Konumuzu teşkil eden vahdet-i vücudu da tanımlamakta ve açıklamaktadır. Vahdet-i vücut öz olarak Allah dışında her şeyi yok bilmektir. Bu aynı zamanda tevhidin de en yüksek basamağıdır.

Tasavvuf ve tarikat, ince ve dar bir yoldur. Herkese hitap etmez. Ayrıca ayakların kaydığı bir alandır. Kavramların bazen yanlış tanımlandığı, şeytanların ve nefsin itikadı bozmak için kol gezdiği bir sahadır. Bu yolda esaslı mürşitlere ihtiyaç duyulduğu gibi yol gösterici kitaplara da büyük gereksinim vardır. Bu açıdan hicri ikinci bin yılın müceddidi İmam-ı Rabbani Hazretleri (k.s.) eserleri ile hususiyle Mektubatı ile bu alanda büyük bir boşluğu doldurmuştur. Onun rehberliği olmadan bir insanın tasavvuf ve tarikat yolunda ayağı kaymadan, şeytanların ve nefsin oyuncağı olmadan ilerlemesi mümkün değildir. Hele bu asırda imkânsız gibidir. Onun için yüzyıllardır İslam âlimleri, arifler Mektubatı Kuran-ı Kerim ve Hadis-i şerif kitaplarından sonra üçüncü kitap olarak görmüşler, itibar etmişlerdir. Üç cilt olarak Türkçe’ye değişik yayınevleri tarafından tercüme edilen Mektubatı bu günlerde üçüncü kez baştan sona okumak ile şereflendim. (Tabii arada sırada bazı sayfalarına göz atmalar, bazı mektupları okumalar bunun haricindedir.) Bu yazı bu okumaların mahsulü olarak yazılmak için adeta beni zorladı. Ama suyu kaynağından içmek tabii daha faydalıdır. Bir de tabii İmam-ı Rabbani Hazretlerinin (k.s.) büyüklüğünü idrak etmek ve böyle bir zatın eserinin kıymeti karşısında Allah’a (c.c.) şükretmek istedim. Allah ondan razı olsun. Âmin. Kim nefsin ve şeytanların kışkırtmalarıyla ayaklarının kaymasından korkuyorsa, tasavvuf ve tarikat yolunun aslını öğrenmek, ayrıca bu yolda Allah rızasına ermek istiyorsa mutlaka İmam-ı Rabbani Hazretlerinin (k.s.) Mektubatını yanından ayırmamalı, sık sık okumalı, onu bir el kitabı gibi daima mütalaa etmelidir.

Konunun karmaşıklığı, soyutluğu nedeniyle soru-cevap şeklinde bir yöntem uygun görülmüştür.

İslam dininde Vahdet-i vücut anlayışı nasıl bir probleme yol açıyor? Bazı sofiler tasavvuf ve tarikat yoluna girince zikir, rabıta ve murakabelerin feyzi ve nuru ile bir sekr (ilahi sarhoşluk ve muhabbet) hali yaşarlar. İlgili materyalleri incelediğimizde, yani vahdet-i vücut hali ile sofilerin ağzından çıkan sözlere baktığımızda, görünüşte onların şöyle bir tablo çizdiklerini müşahede ederiz: Varlık âlemi ile Allah’ı bir görürler. Vahdet-i vücut halini doğru anlamayanları, algılamayanları, taklitçileri veya daha ziyade sekr hali yaşayanları Allah’ı varlık âlemine sızmış, hulul etmiş (içine girmiş), karışmış, birleşmiş olarak hissederler. Daha doğru ileri halleri yaşayanları ise, varlık âlemini yok sayarak yada rüya, hayal mesabesinde görerek her şeyde Allah’ı görürler. Bunlar, yani genel olarak vahdet-i vücut halini yaşayanlar, genellikle ilahi isimleri varlık âleminde veya kendi üzerlerinde tecelli etmiş cinsinden sözleri dile getirirler. Onların nazarında ilahi aşk ve muhabbetle kâfir ve Müslüman ayrımı da kalkar. Bütün bunlar görünüşte İslam’ın Allah ile varlık âlemi arasındaki ilişki anlayışı ile çatışır.

Aslında vahdet-i vücut bir haldir. Düşünce değildir. Çünkü bunun düşüncesi apaçık olarak İslam’a aykırıdır. Zındıklıktır. Felsefede bu sapkın düşünceye panteizm derler.

İslam’a göre Allah (c.c.) ile varlık âlemi arasındaki ilişki nasıldır? İslam’a göre, Allah ile varlık âlemi arasında zati bir ilişki yoktur. Yani Allah ne zati (vücut, kıdem, beka, vahdaniyet, kıyam bi-nefsihi, muhalefetün havadis) ne de subuti sıfatları ile (hayat, ilim, irade, semi, basar, kelam, kudret, tekvin) varlık âlemi ile karışmamıştır. Allah (c.c.) ile varlık âlemi arasındaki ilişki ilmidir. Yani Allah ilim sıfatı ile varlık âlemini tasarlayıp yoktan yaratmıştır. Ama varlık âleminde Allah’ın ilim sıfatı tamamıyla tecelli etmemiştir. Allah (c.c.) varlık âleminde zatıyla tecelli etmemiştir. Allah (c.c.), varlık âlemini sonsuz ilmi ile yoktan yaratmıştır. Varlık âlemi ezeli olmadığı gibi ebedi de değildir. Hadis-i şerife göre hiçbir şey yok iken yalnızca Allah (c.c.) vardı. Allah ezeli ve sonsuz ilmi ile varlık âlemini yoktan var kıldı. Varlık âlemi Allah’ın ‘Ol!’ emri ile maddesiz olarak sonradan meydana geldi. Meydana gelirken de Allah’tan herhangi bir parça, unsur varlık âlemine karışmadı. Allah (c.c.) varlık âlemine ne dâhil oldu ne de ondan hariç kaldı. Çünkü yüce Allah varlıkların sınırlı bulunduğu şeylerden, hususiyle mekân ve zaman kayıtlarından uzaktır.

İslam’a uygun olan tasavvuf düşüncesine göre Allah (c.c.) ile varlık âlemi arasındaki ilişki nasıldır? Allah (c.c.) yokluk aynaları olan ayan-ı sabitelerde bazı güzel isimlerinin gölgeleri ile tecelli etti ve böylece varlık âlemi meydana geldi. Ayan-ı sabiteler eşyanın vücuda gelmeden önce Allah’ın ilminde olan suretleridir. Bu tecelli sırasında kendisinden herhangi bir şey varlık âlemine geçmemiştir. Bu tecelli olayı tıpkı gölge veya aynadaki suretler gibi gerçekleşmiştir. Nasıl gölgede ve aynada asıl varlığa ait bir parça söz konusu değilse ve bunlar arasındaki ilişki birbirine birleşmeksizin, katışmaksızın meydana gelmişse ayan-ı sabitelerde de durum böyledir. Allah (c.c.) yokluktan yarattığı ayan-ı sabitelerde güzel isimlerinin gölgelerini sadece ilmi boyutu ile buralarda tecelli ettirdi. Ayan-ı sabitelerden de bu varlık âlemi meydana gelmiştir. Bu bakımdan ayan-ı sabiteler varlık âleminin prototipleridir, asıllarıdır. İslam’a uygun tasavvuf düşüncesine göre, varlık âlemi aslında yoktur. Bir gölgedir. Var olan yalnızca Allah’tır. Varlık âleminin duyu organlarına hitap eden varlığı hayal mesabesindedir. Varlık âlemini tamamen inkâr etmek de doğru değildir. Çünkü varlık âlemi duyu organlarınca algılanmaktadır. Onun için vardırlar. Ama var oluşlarının derecesi farklıdır. Çünkü gerçek olarak var olan sadece Allah Celle Celaluhudur. Varlık âlemi hayal, gölge seviyelerine benzer türde vardırlar. Aslı yokluk olduğu ve Allah’ın güzel isimlerinin gölgelerine ayna tuttukları için varlık âlemini hayal ve gölge seviyesine benzettik. Eşya ve varlık âlemini ezeli ve ebedi kılmak, Allah (c.c.) gibi ona gerçek bir varlık görünümü vermek de doğru değildir. Onun için varlık âleminin aslının yokluk olduğunu, gölge veya hayal mesabesinde olduğunu ifade ettik. Varlık âlemi Allah’ın güzel isimlerinin gölgelerine ayna oldukları için var olarak gözükmektedirler. Allah kıyamet günü bütün varlık âlemini yok edecektir. Maddenin en küçük yapı taşları olan atomlar elementlerine ayrılacaktır. ‘Ol!’ emri nasıl bir enerji dalgası meydana getirip varlık âlemini oluşturmuşsa kıyamet günü ‘Yok ol!’ emrinin tecelli ettiği İsrafil’in suru da bütün varlık âlemini enerji dalgası haline getirip ortadan kaldıracaktır. Allah (c.c.) daha sonra bizleri hesaba çekmek için yeni bir yaratılışı ve tekrar dirilişi gerçekleştirecektir.

İslam’a uygun olmayan tasavvuf düşüncesi vahdet-i vücut anlayışına nasıl bakar? İslam’a uygun olmayan tasavvuf düşüncesinde vahdet-i vücut anlayışında varlık âlemi ile Allah bir, aynı görülür. Aslında buna modern çağın felsefesinde panteizm dendiğini yukarıda vurguladık. Bu düşüncede olan birisi, varlık âleminin Allah’tan bir parça olduğunu düşünür. Allah’ın zati veya subuti sıfatları ile varlık âleminde tecelli ettiğini varsayar. Her şeyden öte maddeye ezeli ve ebedi yakıştırması verdiği için düşüncesi din dışıdır. Bu anlayışı nedeniyle Allah’ın yoktan var edicilik sıfatını da inkâr eder. Maddeye ebedilik vasfı verdiği için kıyamet gününü de onaylamamış olur. Bu düşüncede olan birisinin İslamiyet’le yakından ve uzaktan bir ilişkisi yoktur.

Vahdet-i vücut düşüncesi kim tarafından ortaya atıldı, ona İslami bir anlam ve sistem kazandıran kimdir? Vahdet-i vücut bir hal olarak ortaya çıkmış, bu hali yaşayan kimi sofilerin ağzından çıkan sözlerle gündeme gelmiştir. Onu tasavvuf literatüründe ilk defa kullanan Muhyiddin İbn-i Arabi (13.y.y.) olmuştur. İmam-ı Rabbani (17.y.y.) ise, vahdet-i vücut halini bizzat yaşamış ve bu halin aslında seyr u sulukta uruc sırasında (ruhun Allah’a yükselişinde) yaşanan geçici bir aşama olduğunu bulgulamıştır. Ayrıca ruh seyr u sulukta tekrar varlık âlemine döndüğünde, yani nüzul sırasında, başka bir ifadeyle veli olgunlaştığında bu sekr halini yitirmekte olduğunu ifade etmiştir. İslam tasavvufunda “vahdet-i vücut” kuramı pek çok yanlış anlamalara konu, itikadi istismarlara da neden olduğu için ikinci bin yılın müceddidi olan İmam-ı Rabbani Hazretleri (k.s.) bunu “vahdet-i şühud” kuramıyla karşılamış ve İslam dinine ve tasavvufun ruhuna uygun olarak yeniden tanımlamıştır: O’na göre Allah’ın (c.c.) zatı ile varlık âlemi arasında hiçbir bağ yoktur. Varlık âlemi O değildir, O’ndan gelmiştir. Allah (c.c.) ne maddedir, ne de madde cinsinden tasvir edilecek bir şekle sahiptir. Allah (c.c.) akla gelen her şeyden başkadır. O’nun zatını düşünmek, O’na varlıklarda olduğu gibi zati nicelik ve nitelik yakıştırmak doğru değildir. Varlık âlemi O’nun güzel isimlerini gölgelerini tanıtmak için yaratılmıştır. Yoktan yaratıldığı için Allah (c.c.) karşısında da bir varlığa sahip değildir. Vahdet-i vücut görüşünü savunanlar, düşüncelerinin özeti olan “Her şey O’dur.”, “Ene’l-Hakk (Ben Hakk’ım) sözleri ile farkına varmadan bir itikadi yanlışlığa ve istismara kapı açmışlardır. İmam-ı Rabbani Hazretleri (k.s.) bu sözlerin sahibi olan Şeyh Muhyiddin İbni Arabi’nin (k.s.), Hallac-ı Mansur’un (k.s) ve onları bu tür sözlerle takip edenlerin iyi niyetlerini dile getirmekte ve bu büyüklerin veliliklerini de tasdik etmektedir. Ama bu ve benzeri sözlerin tasavvufi bir halle ve manevi bir sarhoşluk ve muhabbet eseri olarak ağızlarından çıktığını da belirtmektedir. Üzerlerinde böyle manevi bir hal ve sarhoşluk bulunmayanların bu sözleri tasavvuf büyüklerini taklit etmek amacıyla görünen anlamlarını kastederek söylemeleri küfre düşmelerine yol açabilir. Ona göre Allah’ın (c.c.) güzel isimlerinin gölgesi varlık âlemine, daha doğrusu yokluğa yansımıştır. Bu sırada nasıl aynadaki görüntü varlığı ne kapsamış ne de içine almışsa yani ayna ayna, varlık da varlık olarak kalmışsa yüce Allah (c.c.) da güzel isimlerinin gölgesi ile yoklukta tecelli edince O ne varlığa dahil olmuş ne de varlık O’nu kuşatmıştır. Allah (c.c.) ne varlık âleminin içindedir ne de dışındadır. O’na herhangi bir mekân tahsis edilemez. O yüce ve aşkındır. Kendi’si Kuran-ı Kerim’de yüce Arş’ına değer vermek için oraya istiva ettiğini belirtmiştir. Yine bir hadis-i şerifte yere göğe sığmayan yüce Allah’ın (c.c.) mümin kulun kalbine sığdığından söz edilse de bu ancak yüce Arş için olduğu gibi bir zuhurdan (ortaya çıkma) ve itibardan (değer verme) ibarettir. İmam-ı Rabbani Hazretleri (k.s.) “Her şey O’dur.” sözü yerine “Her şey O’ndandır.” sözünün tercih edilmesinin söz konusu yanlış anlamanın önüne geçeceğini belirtmiştir. Yine İmam-ı Rabbani Hazretleri (k.s.), Hallac-ı Mansur’un (k.s), (ve Seyyid Nesimi’nin) “Ene’l-Hakk (Ben Hakk’ım) sözü ile benliğini Hakk’ta fani (yok) eden kulun içerisinde bulunduğu manevi hal ve sarhoşlukla bu yoklukta Allah’ın (c.c.) el-Hakk güzel isminin tecelli ettiğinin vurgulandığını söylemektedir. Yani ilgili sözle ulaştıkları manevi makam icabı benliklerini Allah’ta fani kılınca geriye Hak’tan başka bir şey kalmadığını vurgulamışlardır. Bu söz bir düşüncenin mahsulü olarak değil de ilahi bir sarhoşluğun ve muhabbetin hali olarak ağızlarından çıktığı için de ayrıca onlar bundan mesul değillerdir. Kaldı ki ilgili sofiler bu sözleri ile ‘Ben Allah’ım’ diye iddiada bulunmamaktadırlar. Sadece Allah’ın El-Hakk güzel isminin üzerlerinde tecelli ettiğini söylemektedirler. Bu tecelli her birimizde de söz konusudur. Var (hak) olduğumuzu iddia ediyorsak demek ki bizler de bu tecelliden uzak değiliz. Bu yüzden bu sofilerin ilgili sözlerinden ötürü öldürülmelerini gerçekten anlamak zordur.

Vahdet-i vücut ile vahdet-i şuhut aynı kavramı farklı yöntemlerle anlatıyor. Bunu birer örnekle somutlaştırır mısınız? Evet, gerek vahdet-i vücut gerekse vahdet-i şuhut tasavvufta aynı halleri karşılıyor. Her ikisi de Allah dışında hiçbir varlığın gerçekte var olmadığı halini ifade etmektedir. Ama vahdet-i vücut bu konuyu kötüye kullananlara kapı açmaktadır. Vahdet-i şuhutta ise böyle bir tehlike yoktur. Her iki kavramın sahiplerinin verdiği örnekler de bunu gösterir ve kanıtlar. Vahdet-i vücut görüşünü savunanlar denizle üzerindeki dalga örneğini çok kullanırlar. Deniz, Allahın varlık âleminde tecelli eden güzel isimleridir. Yani onlara göre -hâşâ- Allah’tır. Dalga ise varlık âlemidir. Varlık âlemi ile deniz aslında aynıdır. Dalga bazen görünür, bazen kaybolur. Ama altındaki suyla karışmak dışında bir şey olmaz. Varlık âlemi ile Allah denizle dalga misali birbirine karışmıştır. Aynı şeylerdir. İmam-ı Rabbani Hazretleri (k.s.) ise vahdet-i şuhut kavramının anlaşılması için şu misali verir: Güneşli bir günde yıldızları göremeyen bir kimse yıldızların varlığını inkâr edemez. Yıldızlar vardır fakat görünememektedirler. Çünkü güneşin güçlü ışıkları onların görünmelerine mani olmaktadır. Ama akşam olunca, güneş kaybolunca yıldızlar açığa çıkmaktadır. Bunun gibi varlık âlemi yokluktan yaratılmıştır. Var gibi görünmektedirler. Ama aslında yokturlar. Varlık âleminin var gibi görünmesini sağlayan şey Allah’ın güzel isimlerinin gölgeleridir. Allah’ın güzel isimlerinin gölgeleri yoklukta tecelli edince varlık âlemi meydana geldi. Vahdet-i şuhut halini yaşayan sofi, varlık âlemini tıpkı güneş gibi görecektir. Onun varlığını kabul edecek, vahdet-i vücutçular gibi inkâr etmeyecektir. Ama sadece bakışını bu varlık âlemine kaydırmayacak, yıldızların da, yani Allah’ın güzel isimlerinin gölgelerini de ondan ayrı olarak hesaba katacaktır. Güneşin batışı varlık âleminin faniliğini simgelemektedir. Ama güneş batsa da batmasa da her zaman yıldızların var olması varlık âleminde tecelli eden Allah’ın güzel isimlerinin ezeli ve ebedi oluşunu karşılamaktadır. Vahdet-i vücutta her şey odur denirken vahdet-i şuhutta her şey ondandır denilmektedir. Vahdet-i vücutçular her şey odur anlayışı ile fakına varmadan maddeye ezeli ve ebedi yakıştırmasını veren materyalistlerin ekmeğine yağ sürerlerken vahdet-i şuhut görüşünde varlık âlemi ile Allah şeriatın çizgisinde birer anlam ve kıymet kazanmakta; varlık âleminin faniliği, Allah’ın ebedi ve ezeli oluşu farklı fenomenlerle ifade edilmektedir.

Vahdet-i vücut hali sofiler tasavvuf ve tarikat yoluna girince hemen mi meydana gelir? Vahdet-i vücut üst düzeyde bir haldir. Bu hal veliliğe yakın bir zamanda gerçekleşir. Yani fenafillâh (nefsini Allah’ta yok etme) olmadan biraz önce meydana gelir. Bunun için sofinin zülumattan ve nurlardan oluşan perdeleri aşması gerekir. Fenafillâh süresince hatta bekabillâh aşamasında da devam eder. Ta ki kişi manevi seyrinde en üst basamağa erip tekrar irşat için aşağı inip eşyanın sırları ile bilinçleninceye kadar sürer. Ama yetenekli bir sofi tasavvuf ve tarikat yoluna girer girmez vahdet-i vücudun basit bir şeklini sekr hali olarak yaşar. Buna tevhid-i ef’al (fiillerin birliği) denir. Bu kutlu bir haldir. Sofi bu hal ile bütün insanları bir kukla olarak görür. Perde arkasında onları hareket ettirenin yüce Allah olduğunu düşünür. Onun için başına gelen bela ve musibetleri de Allah’tan bilir.

Hayır ve şerrin Allah’tan geldiğine inanmak kadere imanın en önemli rüknüdür. Dolayısıyla tevhid-i ef’al halini yaşamak imanın şartlarından birisidir. Sofi nasıl bu halle bir üstünlük kazanıyor? Elbette kadere, hayır ve şerrin Allah’tan geldiğine inanmak imanın şartlarındandır. Ama insanlar başlarına bir bela ve musibet veya hayırlı bir iş geldiğinde genellikle sebeplere bakarlar ve takılırlar. Allah’ı (c.c.) pek düşünmezler. Oysa sofi gözlerini sadece Allah’a diker. İçerisinde bulunduğu ilahi sarhoşluğun ve muhabbetin etkisiyle sebepleri adeta yok sayar. Hâlbuki şeriat orta yolu emreder. Her şeyi yaratan Allah’tır. Öyle ki insanı ve yaptıklarını yaratan Allah’tır (bk. Saffat suresi, 96). Ama insan niyetiyle o filleri sahiplenmektedir. Dolayısıyla bunlardan sorumlu tutulmaktadır. Yani Allah (c.c.) mutlak yaratıcıdır, fiilleri yaratandır, insan ise yaptığını sandığı şeylerden niyeti nedeniyle sorumludur. Allah yarattığı fiillerin iyilerinden razıdır, kötülerinden ise razı değildir.

Gerek Vahdet-i vücut gerekse buna ulaşmaya zemin hazırlayan ve ara basamak olarak nitelenen tevhid-i ef’al, tevhid-i sıfat, tevhid-i zat (vahdet-i vücut) sofiye ne kazandırır, daha doğrusu bunların tasavvuf ve tarikat yolunda işlevleri nelerdir? Tasavvuf ve tarikat yolunun amacı kişinin gönlünden masivayı çıkarmaktır. Bunun yerine Allah sevgisini ve aşkını yerleştirmektir. Masiva Allah (c.c.) dışında insanın sevdiği her şeye denir: Para, eş, çocuklar, mevki makam, şöhret, övülme sevgileri vb. İşte vahdet-i vücut ve ona ulaşmayı hedefleyen ara basamaklar insanın ilahi bir sekr hali ve muhabbet ile bunlardan yüz çevirmesini, daha doğrusu masivayı gönülden tamamen çıkarmasını sağlar. Allah sevgisi ve aşkı masiva ile bir arada bulunamaz. Önce insanın nefsinin masivadan tezkiye (temizlenmesi) edilmesi gerekir. Masiva Allah’ın yasak, haram saydığı şeyler değil, bilakis mubah, helal kabul ettikleridir. Bunların ortak olan noktaları nefse hitap etmeleridir. Yani masiva olan şeyler, her ne kadar çok olsa da, değişik türde bulunsa da hepsinin ortak noktası nefse hitap etmeleridir. Haddizatında kötü olan şey bunlar değildir. Bunların kalpte yer almasıdır. Allah (c.c.) tasavvuf ve tarikat yolunda önce nefsin bu arzularını sofiden yok etmesini ister, bunlar yok olduktan yani fenafillâhtan sonra kuluna gerçekten başkalarının imreneceği dünyalıkları verir de bu sefer bunlar hiçbir zaman o kişinin kalbine girmeye yol bulamazlar. Çünkü kalp ilahi aşk dışında başka bir şeyi kabul etmemektedir. Vahdet-i vücut hali ile eşyada, varlık âleminde Allah’ı bulan sofi bunlara, yani eşyaya ve varlık âlemine gönül vermekten vazgeçer. Allah’a yönelir. Bu sayede eşya ve varlık âlemi onu oyalayamaz. Çünkü eşya ve varlık âleminin aslının yokluk olduğunu aynelyakin (gözü ile görürcesine) bilir. Bunlar Allah’a doğru olan seyrini engelleyemez. Şayet vahdet-i vücut hali olmazsa insanın eşyadan ve varlık âleminden ilgisini, bağını koparması, Allah’a (c.c.) doğru manevi yükselmesini gerçekleştirmesi mümkün değildir. Çünkü eşya, varlık âlemi nefsin gönlünü çelecek özelliklerde yaratılmıştır. Onları put edinmemek adeta imkânsızdır. Bunların cazibesinden ancak ilahi bir sarhoşlukla ve muhabbetle kurtulmak mümkündür. İnsanlar Müslüman, mümin olabilirler. Bunun için gönüllerinden masivayı çıkarmalarına da gerek yoktur. Daha doğrusu Müslümanlar ve müminler imanlarını koruyarak gönüllerinde belli bir oranda masivaya da yer verebilirler. Ama tasavvuf ve tarikat yolu öncelikle masivayı gönülden çıkarmayı şart koşar. Dünya olanca güzelliği, görkemi ve cazibesi ile insan nefsinin gözünden nasıl düşebilir ki? Bu, tabiat kanunlarına terstir. Nefis dünya ile aynı unsurlardan meydana gelmiştir: toprak, su, hava, ateş. Nefsin kendi doğasının üzerine çıkıp Allah’a karşı ilahi aşk ve muhabbet duyması tabiat kanunları ile çatışmaktadır. Nefis hiç görmediği Allah (c.c.) yerine nasıl dünyadan vazgeçebilir ki? Bu soru tasavvuf ve tarikat yolunun ancak bir nasip meselesi olduğu sırrı ile açıklanabilir. Allah (c.c.) kula verdiği bir cezbeyle, yani ilahi bir aşkla, bunun tabii sonucu oluşan ilahi bir sarhoşlukla ve muhabbetle kulun eşyadan ve varlık âleminden vazgeçmesini sağlamaktadır. İlahi aşk ve muhabbeti Allah’tan bir nefha (soluk) olan ruh duymaktadır. Ama ruh, nefsin elinde esirdir. Vücut ülkesinde komuta yetkisi tamamen nefsin elindedir. Tabii ilahi sarhoşluk ve muhabbet de zikrin ve rabıtanın tabii sonucu olarak ruhta oluşmaktadır. Bunun kalpte doğmasında en etkili zikir ise lafza-i Celal’dir (Allah kelimesi). Ruh zikrin ve rabıtanın nur ve feyzi ile zamanla güçlenerek nefsi etkilemeye ve kendisine benzetmeye başlar. Nefis başlangıçta ruhun bu eğilimlerine şiddetle karşı koyar. Çünkü ruh Allah’a inanırken, ibadetler, özellikle zikir ve rabıta ona huzur verirken, nefis Allah’ı inkâr eder, ibadetlerden de olabildiğince sıkılır ve kaçar. Ama ruhun ibadetlerde yaşadığı güzel ve zevkli haller zamanla nefsi etkileyip kendisine çeker. Nefis de ruhun zevk aldığı ibadetlere yönelerek mutmain olur. Allah’ın rızasına erer. Olgunlaşır. Sofi tasavvuf ve tarikat yoluna girdikten kısa bir süre sonra başına gelen her türlü olayı, hayır ve şerri Allah’tan bilip sebeplere önem vermemeye başlar. Bu vahdet-i vücut halinin ilk basamağı olan tevhid-i ef’aldir. Örneğin yolda yürürken birisi önüne çıkıp da onun yüzüne bir tokat atsa o bunun Allah’tan geldiğini bilir. Allah da sebepsiz yere bela ve musibet yazmadığına göre hemen tövbe ve istiğfara koyulur. O tokadı atana kızmaz bile. Nefsine dönerek ‘Allah’ın fazl u ikramıyla ucuz kurtuldun. Daha beteri başına gelmediği için haline şükret.’ der.

Sofinin kendisine zulmedenlere karşı böyle pasif kalması veya onları bu şekilde affetmesi şeriata aykırı değil midir? Elbette sofinin kendisine zulmedenleri sebepsiz böyle affetmesi şeriata aykırıdır. Tabii dinimizde insanları affetmek büyük bir fazilettir. Ama bunun için önce ilgili suçu işleyen kişinin gerçekten pişman olması, tövbe yoluna girmesi, zararı da az çok tazmin etmesi gerekir. Oysa bizim tevhid-i ef’al sofisi yaşadığı halin etkisiyle, yani başına gelen musibeti Allah’tan bildiği için hakkını arama zahmetine bile girmez. İmam-ı Rabbani’ye göre, hal şeriata aykırı olduğu zaman hale itibar edilmez, şeriata göre hareket edilir. Zira sevap kazanma ve Allah’ın rızası, tasavvufi halde değil şeriattadır. Tasavvuf ve tarikat yolunun amacı da şeriattır. Kişi bu yol ayrımını iyi bilmeli. İçerisinde bulunduğu hal ile şeriat çatıştığında hale hiç itibar etmemeli, şeriata yönelmelidir. Şayet şeriat karşısında hale değer verilirse bu açıkça yoldan çıkmak, şeytanların ve nefsin oyununa gelmek olur. Ama demin de dediğimiz gibi sofi bu kıymetli hali de kaybetmemelidir. Zira bu hal onu zamanla vahdet-i vücut haline, o da kişiyi zamanla fenafillâha götürecektir. Tasavvuf ve tarikat yolu bu çarklarla birbirine bağlıdır. Fenafillâh hali de kişiyi Allah’tan razı olmaya, bu hal de Allah’ın rızasına ulaştıracaktır. Nefis Allah’ın rızasına ulaştığı zaman insan-ı kâmil makamına yükselmiş demektir. Yani bu halin de -tevhid-i ef’al- kıymeti çok büyüktür. Öyleyse sofi uyanık olacak, içerisinde bulunduğu halin gerçekliğini ve önemini kavrayacak, nefsine gereken ithamlarda bulunup onu kınayacak, bela ve musibetin nedeni olan gizli günahları için tövbe ve istiğfar edecek, ama İslam’a da gereken saygıyı göstererek hak ve hukukunu arayacaktır. Çünkü zulme rıza göstermek de korkunç bir zulümdür. Bu zulüm kul haklarına kadar uzanabilir. Zalim cüret bularak başkalarına da zulmedebilir. Vebali de buna daha önce rıza gösterene kadar uzanır. Kaldı ki insanın canı, namusu, şerefi, çoluk çocuğu, malı mülkü Allah’ın insana verdiği birer emanetidir. Onlara da Allah’ın istediği, razı olduğu şekilde, yani ilahi kanunlarla herkes sahip çıkmak ve onları korumak zorundadır. Böyle (tevhid-i ef’al) bir sofi mutlaka musibetten dersini çıkararak tövbe ve istiğfarını bolca yapmalıdır. İlhamla kendisine bildirilen gizli günahın meyvesi olan ilgili musibeti bir ilahi ihtar olarak görüp hatasını maddi ve manevi boyutları ile tamir etme yoluna girmelidir. Zira gerçek tövbe ve istiğfar da (tövbe-i nasuh) bunu gerektirir. Ama ilahi kanunları da çiğnemeyerek, onu baş tacı edip yani üstün kılarak hakkını hukukunu da araması gerekecektir. Çünkü İmam-ı Rabbani’nin de belirttiği gibi tasavvufun da tarikatın da, hakikat ve marifetin de amacı şeriattır, ilahi kurallardır. Buna dikkat etmeyen sofi nefsinin ve şeytanların oyunlarına düşer. Yaşadığı hallerden Allah razı olmadığı için hüsrana uğrayanlardan olur. Allah insanları ahret günü tasavvuf ve tarikat hallerinden değil şeriat ahkâmlarından, yani ilahi kurallardan sorguya çekecektir, buna göre insanlar ebedi ödül ve ceza alacaklardır.

Vahdet-i vücut hali sofiyi nasıl fenafillâha götürür? Kişi varlık âlemini Allah’tan bir parça olarak görürse (panteizm) bu onu materyalizme (eskiler buna dehriyyun derlerdi) götürür. Çünkü farkına varmadan maddeye ebedi ve ezeli bir anlam yükler. Onda boğulur. Küfre düşer. Varlık âlemini Allah’a şirk koşar. İslam’a uygun olan tasavvuf ve tarikat anlayışında vahdet-i vücut halinde maddeye bir gölge, vehim, hayal anlamı yüklenir. Onun aslının yokluk olduğu bilinir. Aslı yokluk olan madde Allah’ın güzel isimlerinin gölgelerine ayna tutmakta, bu sayede varlık âlemi meydana gelmektedir. Dolayısıyla sofinin çektiği zikirle (la-ilahe illallah: Allah’tan başka ilah yoktur) amaçlanan üst hedef gerçekleşmiş olmaktadır. Bu üst hedefte amaçlanan şey sofinin nefsi ile varlık âlemini ilgili zikirle yok kılmasıdır. Sofi nefy ü isbat ve kelime-i tevhit zikrini çekerken ona bu anlamı yükler. Zira bunlar, yani nefis ve varlık âlemi Allah’a ulaşmada birer engeldirler. Zülumat perdeleridir. İnsan nefsine enfüsi âlem, varlık âlemine âfâk-i âlem denir. Tasavvuf ve tarikat yolunda, seyr ü sulukta bunlardan geçmek, bunların üzerine çıkmak gerekir. Bunların üstünde Allah’ın isimlerinin gölgelerinin yer aldığı nurlar âlemi vardır. Nurlar âleminde kişinin, isminin yer aldığı Allah’ın güzel isminin gölgesine ulaşarak fenaya ermesi gerekir. Tüm bunların gerçekleşmesi ise nefse ve varlık âlemine gölge, vehim, hayal gibi bir anlam yüklemekle ve onları zikir kılıcı ile rabıta ve murakabelerin nur ve feyzi ile yok etmekle mümkündür.

Allah’ın güzel isimlerini insan ve tabiat üzerinde yani varlık âleminde düşünen bir kişi tefekkür gibi güzel bir ibadeti yapıp bin yıllık ibadet sevabını kazanırken sofinin ilahi bir sarhoşluk ve muhabbetle varlık âleminden geçişi, onu yok kılışı bir kayıp değil midir? Tefekkür, güzel ve büyük bir ibadettir. Akla hitap eder. İnsanın kendisi ve varlık âlemi üzerinde düşünüp Allah’ın güzel isimlerini bulup anlamaya çalışmasıdır. İmanı akıl ve mantık yolu ile güçlendirir. Büyük de sevap kazandırır. Ama tasavvuf ve tarikat yolunun amacı nefsi tezkiye (temizleme), kalbi tasfiye (saflaştırma) etmektir. Bu yolda tefekkürden ziyade zikir, rabıta, murakabe birer yöntem olarak kullanılır. Ayrıca tasavvuf ve tarikat yolunda sevap kazanma temel amaç değildir. Önemli olan Allah’ın rızasıdır. Ruhu nefsin esiri olmaktan kurtarıp asli vatanına yükseltmek ve bu yolla nefsi terbiye etmek amaçlanır. Tefekkür yolu ile ancak kalbi iman kazanılır. İmam-ı Rabbani’ye göre kalbi iman şeytanların ve nefsin vesveselerinden etkilenebilir. Tasavvuf ve tarikat yolunda ise nefsi iman amaçlanır. İmam-ı Rabbani’ye göre bu iman Allah’ın izni ile sabittir. Değişmez. Şeytanın vesveseleri ona tesir etmez. Nefis mutmaine makamına ulaştığında Allah’ı görür gibi iman ve ibadet eder. Allah’ın rızasına ulaşır. Allah’ın güzel isimlerini insan ve tabiat üzerinde yani varlık âleminde düşünen bir kişi her ne kadar tefekkür gibi güzel bir ibadeti yapsa da sonuçta varlık âlemi ile bu çeşit bir temas onun kalbini masiva ile de meşgul edecektir. Masiva arttıkça orada ilahi aşk ve muhabbet azalacaktır. Şeytanlar kalpteki masivalar ile vesveselerini yoğunlaştıracaktır. Kişinin günaha bile düşmesi söz konusu olacaktır. Kısacası böyle bir kişi tefekkür yapayım derken bu dünyaya da gönül verme gibi bir manevi hastalığa düşebilecektir. Onun için tasavvuf ve tarikat yolunda, özellikle Nakşibendiyye tarikatında Allah’ın sıfatlarına ve güzel isimlerine değil Zatına karşı ilahi aşk ve muhabbet duyulur. Çünkü bunlar da sofiyi amacında engelleyen etmenler olarak kabul edilir. Allah’ın rızası O’nun Zatına karşı duyulduğunda tecelli eder. Bu açıdan en güzel zikir ‘Allah’ kelimesidir. Çünkü O Allah’ın bütün güzel isimlerini ve sıfatlarını kendisinde topladığı gibi Allah’ın Zatının da ismi olmaktadır. Tabii tasavvuf ve tarikat yolu dar ve zorlu bir yoldur. Müslüman ve müminlerin geneline pek hitap etmez. Tefekkür yolu ise, geniş ve rahat bir yoldur. Herkes zorlanmadan ve zevk alarak onda yürüyebilir. Ayrıca tefekkür yolu herkese seslenir. Zira insanlar düşünerek anlamayı çok severler. Bu sayede düşünerek imani hakikatleri anlamak, ibadet hayatını yaşamak ve zenginleştirmek herkese hoş görünür, herkesi memnun kılar. Cemaatlerde okunan kitapların ekseriyeti tefekkürü esas alarak iman hakikatlerini geliştirmeyi hedeflerler. Yapılan hizmetler ile başkalarının dualarını almak da inşallah nefsin ve şeytanların imanı çalmak için son nefesteki vesveselerin önüne geçecektir. Allah, bizler için en uygun ve rızasının tecelli ettiği yolları ihsan eylesin. Âmin. Muhsin İyi

Vahdet-i Vücut, Vahdet-i Şühut, Fenafillah(2)

Yazan: Muhsin İYİ – 26 Mart 2012 – 17:13 tarihli yorum:

Vahdet-i Vücut (Vücut Birliği), Vahdet-i Şuhut (Şahit Olunan Birlik), Fenafillâh (2)

Duygu ve coşkular sonuçta düşüncelere dayanır. İlahi bir sarhoşluk ve muhabbet hali (duygusu, coşkusu) ile sofilerin ağzından çıkan çoğu görünüşte şeriata ters düşen ve onunla çatışan sözler, böyle düşünsel bir temelden kaynaklanamaz mı? Duygu ve coşkular sabun köpüğü gibidir. Dışarıdan bakan onun bir şekle ve cisme sahip olduğunu düşünür, ama onlar ele avuca girdi mi yok olurlar. Yani duygu ve coşkuları bir düşünce kalıbına sokmaya çalıştığımızda onlar bir anda sönerler. Tabii duygu ve coşkular bir düşünsel temelden kaynaklanır. Ama bu düşünsel temeli ararken duygu ve coşkulardan hareket etmek doğru değildir. Bu insanı yanlış yargılara götürebilir. Örneğin Hallac-ı Mansur’un ‘Enel-Hak (Ben Hakkım)’ sözü, bir tasavvufi coşkunlukla ve muhabbetle söylenmiştir. Buradaki coşku ve duygu Allah’ın el-Hak güzel isminin kendi üzerinde tecelli ettiğidir. Şimdi bizler onun bu duygu ve coşkusunu temel alıp onu böyle bir düşünce ve mantık kalıbına koyduğumuzda Hallac-ı Mansur’un ilahlık davasında olduğunu düşünebiliriz. Onu haksız yere mahkûm ederiz. Nitekim devrinde de mübareği bu sözüyle mahkûm edip ilgili sözü şeriata uygun bulmadıkları için kanına girmişlerdir. Hâlbuki günde bin rekât nafile namaz kılan, ilgili sözü nedeniyle hapsedildiğinde ayağındaki ve kollarındaki zincirlerin tazyiki yüzünden ancak günde beş yüz rekât nafile namaz kılabilen Hallac-ı Mansur, böyle bir düşünceden, iddiadan uzaktır. Ama dedik ki, duygu ve coşkular, bir düşünsel temelden kaynaklanır. Öyle ise Hallac-ı Mansur’u bu sözü söyletmeye sevk eden düşünce temeli nedir? Evet, bu o kadar zor bir soru değildir. Görünmesi, anlaşılması güçlük arz eden karmaşık bir konu da değildir. Köpüğü ele avuca alamayız ama onun su ve sabundan kaynaklandığını hemen biliriz. Sabunu bilmeyen bir çocuk köpüğe bakıp da onun su ve sabundan kaynaklandığını hiçbir zaman anlayamayacaktır. Çünkü köpüğün ne suyla ne sabunla görünüşte bir ilgisi ve yakınlığı bulunmamaktadır. Bizler sofilerin rabıtanın ve zikrin, tabii en başta ‘Allah’ ve ‘La- ilahe illallah’ kelimelerinin zikirlerinin etkisiyle tasavvufi haller, hususiyle vahdet-i vücut halini yaşamakta olduğunu biliyoruz. Eldeki sabunun suyla teması neticesinde köpüğün oluşması kadar açık, gözler önünde olan bir gerçektir bu. Çünkü bu yol tevhit akidesiyle başlıyor, tevhit akidesinin derinleştirilmesi ile de ilerliyor. Bu yolun içerisindeki, dışındaki herkes de bu gerçeği bilmektedirler.

Bütün tasavvufi haller, hususiyle vahdet-i vücut hali temelini tevhit akidesinden alır: ‘La ilahe illallah (Allah’tan başka ilah yoktur).’ Sofi la ilahe (ilah yoktur) kazmasıyla nefsini, varlık âlemini deşmeye, yok etmeye çalışır. Çünkü bunlar Allah’ın ‘Ol!’ emri ile yokluktan yarattığı varlıklardır. Sofinin de Allah’a ulaşmasını engelleyen masivalardır. Sofi bu engelleri kaldırdıkça Allah’ın varlığını ispat etmiş (illallah) olur. Öyle bir dereceye gelir ki, ilahi bir sarhoşluk ve muhabbet eseri ağzından bazı şeriata ters düşen sözler dökülmeye başlayabilir. İşte örneğini verdiğimiz Hallac-ı Mansur’un ‘Enel-Hak (Ben Hakkım)’ sözü bu kabildendir. Bu sözle ilahlık (benlik) davası değil, bilakis ilahi sarhoşluk ve muhabbetin eseri olarak benliğini Allah’ta (El-Hak) yok etmiş bir kişinin kendisinden (nefsinden) geriye bir şey kalmadığı ve tıpkı kendisini ateşte yakan kelebekler misali eriyip kaybolduğu, yok olduğu ifade edilmektedir. Tabii her fedakârlık bir dava için yapılır. Bir şeyi ispat içindir. Kendini (nefsini) Allah’ın el-Hak güzel ismini ispat için yapılan fedakârlığın ve davanın temeli de apaçıktır ki ‘La ilahe illallahtır (Allah’tan başka ilah yoktur).’ Çünkü davanın amacı, davanın bayrağında, temel taşlarında az çok işaret edilir. Hallac-ı Mansur’un ilgili sözü tevhid-i zat (vahdet-i vücut) hali için klasik bir örnektir. Tevhid-i zat Allah’ın zat veya güzel isimlerinin kulda tecelli ettiği duygu ve coşkusunun mahsulü olarak meydana gelir. Tasavvufta çok ileri bir hal olduğu için onu sıradan bir insan olarak anlayabilmemiz mümkün görünmemektedir. Ancak çok uzak ve biraz da ilgisiz bir örnek olarak şunu verebiliriz: Bir küçük çocuk, babası yeni bir araba alınca, ailenin tüm bireylerinin sevincini daha bir coşkun ve duygusal boyutta yaşayabilir. Kendi yaşındaki arkadaşlarına arabayı göstererek ‘Benim arabam!’ diyebilir. Bunu söylerken de egosu müthiş bir haz duyacaktır. Çünkü araba kavramının yüklendiği sevinç coşku ve duygusu ile küçük çocuğumuz babası ile kendisini özdeştirmektedir. Bunun gibi, insan hangi makamda olursa olsun, Allah (c.c.) karşısında asla kulluktan öteye geçemeyecektir. İnsan insandır, Allah da Allah’tır. Aralarındaki ilişki, yaratanla yaratılandır. Allah (c.c.) kullarına hiçbir suretle muhtaç değildir. Hele Allah’ın insanların ibadetlerine hiçbir ihtiyacı yoktur. Ama insan Allah’a (c.c.) muhtaçtır. İbadetler hem dünyada hem ahrette huzur ve mutluluğumuz için muhtaç olduğumuz büyük nimetlerdir. Durum böyle iken, sofi tasavvuf ve tarikat yolunda çektiği zikirlerle ve yaptığı rabıtalarla yavaş yavaş nefsinden ve masivadan yüz çevirir. Öyle hale gelir ki tevhid-i ef’al, tevhid-i sıfat hallerinden sonra vahdet-i vücut hallerini yaşamaya başlayabilir. Allah’ın Zatına olan iştiyakı, ilahi sarhoşluğu ve muhabbeti ile üzerinde tecelli eden Allah’ın güzel isimlerini sahiplenme halini hissedebilir. Daha doğrusu nefsini ve bütün varlık âlemini yok bilerek tıpkı küçük çocuğun babasının arabasına ‘Benim arabam’ demesi gibi sofi de Allah’ın zat ve güzel isimlerinin üzerinde tecelli ettiğini vurgulayan cümleler söyleyebilir. Bu sözler görünüşteki anlamaları ile şeriata da ters düşebilir.

Vahdet-i vücut halinin tesiri ile iman ile küfrü bir, aynı gören birisi de böyledir. Kuşkusuz iman ve küfür ayrı şeylerdir. Allah (c.c.) küfürden razı değildir. Küfürle vasıflanan kişiyi ebedi cehennemle cezalandıracaktır. İmandan ise razıdır. Onu er geç cennetle mükâfatlandıracaktır. Bu, düşünsel temelde sofinin de bildiği ve onayladığı bir yargıdır. Çünkü şeriat bunu kalın çizgilerle belirlemiştir. Bunu inkâr, bu çizgileri aşmak, çiğnemek küfür demektir. Vahdet-i vücut hali ile ağzından ilahi muhabbetin ve sarhoşluğun etkisi ile iman ve küfrü bir, aynı gördüğünü söyleyen bir sofi bununla tevhid-i sıfat halini yaşadığını vurgulamaktadır. Bunu düşünsel boyutuyla kabul ettiğini iddia etmesi imkânsızdır. Kabul ederse dinden çıkmış olur. Zındıktır.

Tevhid-i ef’al gibi tevhid-i sıfat, tevhid-i zata (vahdet-i vücut) ulaştıran ara basamaklardır. Tevhid-i sıfat nasıl bir karakter arz etmektedir? Sofi tasavvuf ve tarikat yoluna girer girmez tevhid-i ef’al ahlini yaşamaya başlayabilir. Birinci yazımızda buna kısmen de olsa değindik: Yüzüne sebepsiz yere tokat yiyen bir sofinin halini anlattık. Bu halle şeriata aykırı düştüğünde sofinin hale değil şeriata dikkat etmesi, ama elden geldiğince de tevhid-i ef’al halini muhafaza etme yolunda gayret sarf etmesi gerektiğini belirttik. Fiilleri yaratan Allah’tır; ama Allah (c.c.) iyi fiillerden razıdır, kötülerinden razı değildir. Oysa bizim sofi, fiilleri Allah (c.c.) yarattığı için, tabii bir de başa gelen bela ve musibetin kulun yaptığı günahlar yüzünden olması ilahi kanunu ile (daha doğrusu başka nedenler de var ama kul manevi terakkisi için meseleyi böyle bilmelidir) sebepsiz olarak kendisine tokat atan kişiden davacı olmak şurada dursun, ucuz kurtulduğu için haline şükrediyordu. Bu çok kutlu ve kıymetli haldir. Bu halin seyr u sulukta terakki için muhafaza edilmesi gerekiyordu. Ama beri yandan da hale itibar edilmeyip hak hukukun da aranması gerekiyordu. İmam-ı Rabbani Hazretlerine (k.s.) göre insanlar ahrette tasavvuf ve tarikat yolundaki hallerine göre değil şeriata göre hesaba çekilmektedir. Halle, şeriat ahkâmları çatıştığında hale itibar edilmeyip şeriata yönelmek gerekiyordu.

Bu tevhid-i ef’al halinin (tevhid-i sıfat ve tevhid-i zat) en temel sebebi sofinin çektiği zikirle ve yaptığı rabıtalarla Allah’a doğru bir seyr u sulukta olmasıdır. Yani sofimiz manevi olarak yükselmektedir. Bu yükselme ruhen meydana gelmektedir. Elbette bu sırada kişinin ruhu aynı zamanda bedeninde de yer almaktadır. Ama ruh bizim gibi maddi kanunlara bağlı değildir. Onun bağlı olduğu kanunlar bambaşkadır. Allah’tan ilahi bir soluk olduğu için onun kanunlarına akıllar ermez. Onun için insanlar peygamberimize (s.a.s) ruhtan sordukları vakit, ‘Size bu ilimden pek az bir şey verilmiştir.’ diye, Rabb’imiz Kuran-ı Kerim’de açıklama yapmaktadır (bk. İsra suresi, 85). Ruh, bedende yer alırken manevi olarak da ya yukarıya ya da aşağıya doğru bir yolculuk halindedir. Cennet de cehennem de yaratılmış durumdadırlar. Bizleri beklemektedir. Peygamberimiz (s.a.s) miraçta her iki yeri de bizzat hem bedenleri hem de ruhları ile ziyaret buyurdular. Kim bunu inkâr ederse ehl-i sünnet çizgisinden dışarı çıkar. Bizler de bu dünyada ruhen bu iki yerden birisine, yani cennet veya cehenneme doğru bir manevi seyir halindeyiz. İnsanlar şöyle bir kendilerine ve etrafındaki insanlara derin bir nazarla bakarlarsa onların veya kendilerinin nereye doğru koştuklarını, hatta yükseldiklerini veya düştüklerini göreceklerdir. Zira cennet de cehennem de bin çeşit halleri ile çok uzaklardan bile varlıklarını hissettirmektedirler. Günahlar ruhu aşağı doğru çekerler. Hele küfür, kendisini bağlayan halatları kopmuş bir asansör gibi içerisindekileri sonsuz bir hızla cehennem doğru düşürür. O insanların halleri de derin bir nazarla bakıldığında bunu gözler önüne getirir. Sonsuz bir hızla düşen insanlar oldukları her hallerinden bellidir. Cennet kendisine doğru yaklaşan insanların ruhlarına huzurla, yüzlerine nurla esintiler serper. İnsanların uykuda iken aşağı doğru hızla düşmeleri de manevi hallerine bir işaret olabilir. (Tabii bunu pek vesvese yapmamak lazım. Rüyada düşme sadece bu anlama gelmez. Başka anlamları da var.) Tasavvuf ve tarikat yoluna giren sofi rabıta ve özellikle zikir sırasında ruhsal olarak yükselişe geçer. Rüyalarında uçması, denizlerde yürümesi de buna işaret eder. İşte bu durum ilahi sarhoşluğun ve muhabbetin neticesidir. Vahdet-i vücudun (tevhid-i zat) alt basamakları olan tevhid-i ef’al ile tevhid-i sıfatı doğurabilir.

Tevhid-i sıfat, yine ilahi bir sarhoşluk ve muhabbetle Allah’ın (c.c.) insanda ve varlık âleminde genellikle birbirine zıt olarak tecelli eden güzel isimlerinin sofi tarafından ayrım gözetilmeksizin eşit olarak sevilmesidir. Örneğin insanların bir kısmı kâfirdir, bir kısmı mümindir. Biz müminleri severiz, kâfirlerden nefret ederiz. Çünkü Allah (c.c.) kâfirlerden razı değildir, müminlerden ise razıdır. Allah (c.c.) Kuran-ı Kerim’de bunu emrettiği gibi peygamberimizin (s.a.s) sözleri ve hayatı da bunu doğrulamaktadır. Ama sofi bu nazarla olaya bakmaz. İçerisinde bulunduğu manevi sarhoşluk ve muhabbetle kâfirleri de müminleri de Allah (c.c.) yarattığı için bir ve aynı görmektedir. O Allah’ın her şeyine ilahi bir aşk duymakta, hayranlıkla kendinden geçmektedir. Tıpkı mecazi (kadın erkek) aşklarda âşıkların gözlerinin kör olması, âşık oldukları insanların kötü ve zayıf yanlarını görmemesi gibi sofi de vahdet-i vücut halinde sadece Allah’ı düşündüğü, bütün varlık âlemini yok hükmünde bildiği için O’nun yarattığı her şeyi de sevmekte ve hayran olmaktadır. Varlık âlemindeki zıtlıkları ayırmaya ve onlara karşı şeriatın emrettiği zıt duygular duymaya güç ve takat bulamamaktadır. İlahi aşkı ve sevgisi buna mani olmaktadır. Çünkü varlık âlemini, insanları, kendisini hayal, gölge mesabesinde görmekte, onlara gerçek birer varlık hüviyeti verememekte, Allah’a olan aşkı ve sevgisi nedeniyle zıtları da aynı oranda sevmektedir. Bu hal tıpkı içki içip sarhoş olan bir kişinin aklı muhakemesini yitirmesi sonucu içerisinde bulunduğu sevinç hali nedeniyle herkese sarılması ve herkesi öpmek istemesi gibi bir durumdur. Çünkü sarhoş herkesi kendisi gibi sevinçli görmekte, içerisinde bulunduğu sevinç duygu ve coşkusunu herkese ayrım gözetmeksizin yaymakta, yansıtmakta, onların da kendisi gibi sevinçli bir duygu ve coşku seli içerisinde olduğunu varsaymaktadır. İmam-ı Rabbani Hazretlerine (k.s.) göre, bu bir hal olduğu ve düşünce olmadığı için hal sahibi sofi bundan sorumlu tutulmamaktadır. Allah indinde de mazurdur. Ama bunun hal sahibi olmayan kişiler tarafından söze dökülmesi ve bir düşünce olarak savunulması din dışı bir durumdur, zındıklıktır. Allah göstermesin insanı dinden çıkarır. Küfre götürür. İmam-ı Rabbani Hazretlerine (k.s.) göre hal sahiplerini bu sözlerle taklit edenler de küfre düşerler. Bunlar sofi oldukları halde böyle bir hali gerçekte yaşamamaktadırlar. Ama hal sahibi sofinin Allah indinde bundan mazur olduğunu demin belirttik.

Sofi her zaman halinin kıymetini bilmeli, muhafaza etmelidir. Çünkü manevi seyrinde bu ilahi sarhoşluk ve muhabbet bir sermayedir, ama buna şeriat karşısında zerre kadar kıymet vermemeli, bunun düşüncesinin de küfür olduğunu, insanı ebedi olarak cehenneme götüreceğini bilmelidir. Elinden geldiğice de bu hali söze dökmemeli, bundan sakınmalıdır. Allah (c.c.) indinde önemli olan şeriattır. İmam-ı Rabbani Hazretlerine (k.s.) göre, tarikatın da, hakikatin de, marifetin de amacı şeriattır. Bahaeddin Nakşibendiyye Hazretlerine (k.s.) göre, tarikat ve tasavvuf yolunun amacı şeriatın özet ve öz olarak söylediği şeyleri ayrıntılı bir şekilde açıklamak, hükümlerini de keşfi bilgi ile doğrulamaktır. Başka bir şey değildir. Allah (c.c.) bu tür tasavvufi hallerden asla razı olmaz. Allah sadece ilahi emirlerinin yerine getirilmesinden razıdır. Kullarının onları yerine getirmesini ister. Temeli tevhide dayanan tasavvuf ve tarikatın da böyle düşüncelerle, yani küfrün ve imanın bir ve eşit olduğu türünden düşüncelerle, uzaktan yakından bir ilgisi yoktur. Bu tevhid-i ef’al, tevhid-i sıfat, kısacası vahdet-i vücut hallerinin amacının da sofiyi fenafillâha, bekabillaha götürmek olduğunu, amaç değil araç olduklarını ilk yazımızda belirtmiştik.

Rüyada bir kişinin oğlu ile cima etmesi iyi bir anlama gelir. Ona ilmini, gücünü, ahlakını vermesine, ayrıca evlatları içerisinde kendisine en çok benzeyecek olanına işaret eder. Her baba da zaten bunu ister. Çünkü evlat sahibi olmakta en birinci etken olan düşünce, insanın kendisini her yönü ile temsil eden varislere ve temsilcilere sahip olmak ve onları çoğaltmaktır. Ama gerçek hayatta bir babanın oğlu ile cima etmesi en çirkin ahlaktır ve en korkunç suçtur. Böyle bir babanın yeryüzünde varlığı bile insanı dehşete düşürür, iğrendirir. Ayrıca böyle bir baba, bu sapıklığı ile oğlunu da manevi olarak öldürmüş demektir. Yani rüyada babanın yaptığı cima oğluna ruh ve can verirken gerçek hayatta yaptığı cima oğlunun maneviyatını katletmektedir. Bunun gibi, haller de rüyalara benzer. Haller, rüyalar gibi birtakım anlamlara sahiptirler. Ama gerçek hayatla hiç bir ilgileri yoktur, olmamalıdır. Gerçek hayatta geçerliği olan şeyler, ilahi kanunlardır. Bunlar da Allah’ın kelamı olan Kuran-ı Kerim ile peygamberimizin (s.a.s) sünnetidir. Hallere ilahi kanunlar karşısında değer veren birisi, Allah göstermesin, rüyada örneğini verdiğimiz durumu gerçek hayatta gerçekleştirmek gibi çok korkunç ve iğrenç bir duruma düşebilir. İşte tevhid-i sıfat hali gereği mümin ile kâfiri bir, aynı görüp de bunu dile getiren sofi de rüyadaki durumu gerçek hayatta işleyen kişi gibidir. Çok korkunç ve vahim durumlara yol açabilir. Hele onu bu hal nedeniyle taklit edenleri ise doğruca sapıklığa ve azgınlığa sevk eder. Dünya ve ahretlerini karartır. Onun için arifler, bu yolun büyükleri, tasavvuf ve tarikat yoluna girip de mürşidi olmayanın mürşidinin şeytan olacağını söylemişlerdir. Şayet esaslı bir yol gösterici, yani bir mürşid-i kamil olmazsa yaşanan haller insanları nefsin ve şeytanların kışkırtmaları ile mutlaka yoldan çıkaracaktır. Onların vahdet-i vücut gibi temeli tevhide dayanan bir kavrama yanlış ve sapkın çeşitli anlamlar yüklemelerine, İslam’ın özü olan tasavvufu şirkle, küfürle bağdaştırmalarına neden olabilecektir. Maalesef tasavvuf ve tarikat kavramlarının kötü anlamlara çekilmesinde en çok bu durum etmen olarak rol oynamaktadır.

Vahdet-i vücut halini sadece sofiler mi duyar? Vahdet-i vücut halini tasavvuf ve tarikat yoluna girmeden de yaşamak mümkün değil midir? Bazı tasavvuf ve tarikatla uzaktan yakından ilgisi olmayan sanatçıların roman, hikâye, şiir gibi eserlerinde tevhid-i sıfat (örneğin imanla küfrü bir görme) ve vahdet-i vücut (örneğin kişiye veya bütün varlığa ilahi bir anlam yükleme) hallerine ilişkin ifadelerini nasıl değerlendiriyorsunuz? Tevhid-i sıfat, vahdet-i vücut gibi üst düzey manevi halleri sıradan insanların, sanatçıların yaşamaları imkânsızdır. Onlar sadece düşünsel ve felsefi temelden bu halleri yalan yanlış algılarlar. Nefs-i emmare düzeyinde de yaşarlar. Kaldı ki tasavvuf ve tarikat yoluna giren sofilerin de belki on binde birisine ancak bu halleri yaşamak nasip olur. Gerçi tevhid-i ef’al hali öyle değildir. Kadere imanın da bir rüknünü kapsadığı için -hayır ve şer Allah’tandır- tasavvuf ve tarikat yoluna girer girmez tevhid-i ef’al hali sofiyi etkisi altına alır. Ama tevhid-i sıfat ve vahdet-i vücut halleri enfüsi ve afaki âlemleri geçtikten, letaifler açılıp değişik renkteki nurları görüp nurlar âlemine vasıl olduktan epey sonra gerçekleşir. Yani Nakşibendiyye tarikatında durum böyledir. Bunlar da mutmaine nefse ulaşmadan önce meydana gelir. O zaman sofi şeytanların hücumlarından ve zulümlerinden de kurtulduğu için Allah’a karşı olan şevki ve aşkı artar. Murakabe-yi akrabiyyet ve murakabe-yi muhabbetlerin tesirleri ile ilahi bir aşk ve sarhoşluk hali yaşamak söz konusu olur. İşte hakkında gürültüler koparılan, tartışılan, eleştirilen, pek çok insan tarafından nefs-i emmare boyutuyla benimsenen bir konu olan tevhid-i sıfat ve vahdet-i vücut halleri o zaman yaşanılmaya başlanır. O da, bu haller, üst düzeydeki bazı sofileri etkisi altına bile alamaz. Yani bu tür bir hal ancak evliyalık yolunda olanların pek azına nasip olur. Sofi şeriatı ölçü olarak elinde bulundurduğu sürece olumsuz bir etkiye de yol açmaz. Onlar da bunları gizlemek zorundadırlar. Bu tür halleri söylerlerse vebal altına girerler. Bunu da genellikle bilirler. Ayrıca şeriat karşısında bu tür hallerine de zerre kadar değer vermezler. Verirlerse o halden bir üst hale yükselemezler, gayelerine de varamazlar. Mürşid-i kâmiller her zaman bu konuda sofilere uyarı yaparlar.

Vahdet-i vücut ve onun ara basamakları sadece birer haldir. Bunların söze dökülmesi, hele hele bir düşünce olarak ele alınması son derce yanlıştır. İnsanı dinden çıkarır. Sofileri bu yönüyle taklit etmek, onların bu tür sözlerine benzer sözleri eserlerinde bir düşünce ve felsefi görüş olarak yer vermek doğru değildir. Bunlar, Allah göstermesin, insanı küfre götürür. İmam-ı Rabbani Hazretleri (k.s) bu tür sözlerle sofileri taklit edenlerin küfre düşeceklerini Mektubat’ında mükerreren belirtmiştir. Sofiler yaşadıkları bu hali, yani tevhid-i sıfat, vahdet-i vücut gibi halleri şeriat karşısında değer verip dillendirirlerse, etrafa yayarlarsa şeriatla çatıştıkları için zarar görürler. Halleri nedeniyle Allah indinde mazurdurlar ama böyle yaparlarsa daha yukarı makamlara çıkamazlar, ileri halleri yaşayamazlar. Maksada ulaşamazlar, maksattan mahrum kalırlar. Tasavvuf ve tarikat yolunun amacı Allah rızasıdır. Onlar için tek ölçü ilahi kanunlar olmalıdır. Çünkü Allah (c.c.) ancak ilahi kanunlardan razıdır. Yoksa istidraca da düşebilirler. Yani o haller şeriata dikkat edilmediğinde bir takım şeytani halleri de davet edebilir. Allah (c.c.) o kişiye ilahi bir mekir (hile, oyun) kapısı açabilir.

İnsan daima içerisinde bulunduğu hali savunur. Tasavvuf ve tarikat yoluna intisap etmemiş insanlar genellikle nefs-i emmare seviyesindedir. Nefs-i emmare kötülükleri ve haramları işlemeğe can atan ve onları işlemek için her şeyi yapabilen nefis makamıdır. Bundan dolayı nefs-i emmare sahipleri vahdet-i vücut kuramına dört elle sarılır. Zira nefs-i emmare sahipleri tasavvufun İslam’ın özü olduğunu bilir. Haramları vicdani bir rahatsızlık duymadan işlemek için tasavvufi kavramları kendi hayat ve mantık sistemlerine göre düzenlerler, onlara yeni anlamlar yüklerler. Tasavvufi kavramlar da buna çok müsaittirler. Çünkü çoğu akılla ve mantıkla kavranamaz. Yaşantıyla ve halle anlaşılabilir. Panteizm bu şekilde doğmuştur. Bunlara göre, varlık âlemi ile Allah birdir. Dolayısıyla her şey Allah’tan bir parçadır. Dinler arasında da ayrım söz konusu olmamalıdır. Hele şeriatın haram helal daireleri son derece saçmadır. Kalpler kırılmadıktan sonra her şey mubahtır. İçki içmek, zina etmek başkalarını rahatsız etmedikten sonra günah değildirler. Kâfir ve mümin ayrımı da abestir. Dünyada sadece farklı kültürler vardır. Bunlar da Allah’tan birer parçadırlar. İşte nefs-i emmarenin günahları ve haramları rahatlıkla ve kolayca işlemek için tevhid-i sıfata ve vahdet-i vücuda verdiği anlamlar budur. Bu nefis türü de başkasında değil her birimizde vardır. Çünkü nefis emmare düzeyinde iken ilahi kanunlarla bağlanmak istemez. Özgürlüğe ve bağımsızlığa tutkundur. Onun için de her şeyi arzu ve isteklerine göre yorumlar ve anlamlandırır.

Maalesef pek çok sanatçı da roman, hikâye, şiir vb. eserlerinde tasavvuf ve tarikat kültürü, hususiyle vahdet-i vücut diye nefs-i emmarenin istek ve arzularını konuşturur. Varlık âlemine panteist bir yaklaşımı, nefs-i emmarenin arzu ve isteklerini güya tasavvuf ve tarikat kültürü ile en çok da bu vahdet-i vücut anlayışı içerisinde ortaya sererler, savunurlar. Örneğin söz konusu eserlerde evlilik dışı bir ilişki, yani şeriatın zina olarak adlandırdığı büyük günah olan bir ilişki, içki içme tasavvufi kavramlarla, hususiyle vahdet-i vücut düşüncesi ile ilahi aşka bir köprü (Klasik esrelerimizi, hususiyle Leyla ve Mecnun’u kast etmiyorum, o eserler şeriata saygı sınırı içerisinde yazılmışlardır.) ve kıvılcım gibi gösterilir, yüceltilir. Ne yazık ki ülkemizde, hem de en çok okunan eserler, tasavvufu, hususiyle vahdet-i vücudu böyle yozlaştırmışlar, insanların kafasında yanlış bir inanç ve bozulmuş bir tasavvuf ve tarikat kültürü meydana getirmişlerdir. İlahi dinlerin bozulması gibi tasavvuf ve tarikat kavramları da maalesef nefsin ve şeytanların oyuncağı haline getirilmiştir.

Elbette tasavvuf ve tarikat yolu herkese hitap etmez. İslam dini tasavvuf ve tarikat yolundan ibaret değildir. Ama tasavvuf ve tarikat yolunun da doğru bir şekilde anlatılması ve anlaşılması gerekir. Liselerde edebiyat derslerinde tasavvuf ve tarikat konusunda verilen yalan yanlış ve eksik bilgiler, bu tür roman, hikâye ve şiirlerin de katkılarıyla insanların zihinlerinde tasavvuf ve tarikat kavramlarını tamamen yozlaştırmakta, tanınmaz bir hale getirmektedirler.

Allah (c.c.), hak dinini dosdoğru anlamayı, yaşamayı ve rızasını kazanacak yolları nasip eylesin. Âmin. Muhsin İyi

.Çarşamba, Eylül 7, 2011 - 8:46, Yazar: Bekir 1 | SOHBETLER

İmam-ı Rabbani ve Vahdet-i Vücut

Soru: Vahdeti Vücudu inkar eden bir internet sitedesinde, tasavvuf büyüklerinin hemen bir çoğunun isimleri anılırken , her birine müşrik denilmektedir. Örneğin: Muhyiddini Arabi, Cüneydi Bağdadi, Beyazidi Bistami, Yunus Emre, Mevlana Celaleddini Rumi, Hallacı Mansur ve daha niceleri… Bunlardan başka büyük Müceddid ve Tevhid ehli İmam-ı Rabbani Hazretleri hakkında, müfterinin kendisine ait internetteki bir video kasetinde, ahlaksızca saldırı yapan bu Tasavvuf cahili, kendisini Eski Nakşi Şeyhi olarak adlandırmaktadır. Mezhebsiz proflarında etkisi altında kalmış olan bu karanlık kişi, Mektubat-ı İmam-ı Rabbani’deki İsmi Zahir konusunu anlayamayıp, Büyük İmam’ın; “Allah’ı nisa şeklinde gördüm”dediğini iddia ederek şirke girdiğini söylemektedir. Bunun aslı nedir konuyu açıklarmısınız?

Cevab: Bu Büyük İmam’ın; “Allah’ı nisa şeklinde gördüm”dediğini iddia eden kimse O’na iftira etmektedir. O sözün doğrusu 1. cild 1. mektubta aynen şöyle ifade edilir: “ Yolda (ruhani ilerleyiş) ilerlerken, Allahu Teala’nın zahir ismi o kadar tecelli etti ki, her şeyde ayrı ayrı göründü. Hatta nisa şeklinde. Ruhlar alemindeki latifelerin(nurların) halleri ve acaib güzellikler bu şekilde görüldüğü kadar başka hiç bir şeyde görülmüyordu. Onların yanında eriyor, yanıp kül oluyordum.” Bu konun açıklaması daha etreflıca aşağıda yapılacaktır.
Malum olunaki Vahdet-i Vücut inancına sahib kimseler iki kısımdır. Birinci kısımda olanlar Hal ehli veliler olup, basiret gözleri açık kimselerdir. Basiret gözü açılan kimselere Allahu Teala’nın nur perdeleri görülmeye başlayınca, bu ilahi ışıkların dayanılmaz güzellikleri ve parıltısı karşısında bu kimselerin akılları örtülür. Bunlara meczub da denilir. Şu bilineki, Allahu Teala akıllı olmayan ve büluğa ermemiş kimseleri hesaba çekmeyecektir. Bu kimselerin akılları ilahi aşkın zevki ile örtülünce bunlar akıl delisi değil, Allah delisi olurlar. Ta ki, tekrar akıllarının üzerinden bu sevgi nurunun örtüsü kalkıncaya kadar bu durumları devam eder. Bunların durumlarını avam insanlar asla anlayamaz. Anlayamadıkları için de, bu kuru mantık Molla Kasım türü kimseler, bu Allah delilerine kafir veya müşrik demeyi bir erdemlilik sayarlar. “Kişi bilmediğinin düşmanı olur. Öyle ya, bir kimsenin nefsi, nefsi- emmare ile levvamede içinde gel-gitlerde ise, o büyük sırlara vakıf olanları nasıl anlayabilir…

İkinci kısım Vahdeti Vücutcular ise : Bunlar sırf taklidçilerdir. Bunlar o meczub velileri taklit ettikleri için kafir ve müşrik olurlar. Bu kimseler yaratılan tüm mahluklara, Allah’ın parçaları dedikleri için küfre girerler. Parçalanmak, maddelere ait bir sıfattır. Allah(c.c.) parçalanmaktan ve başka şeylere muhtaç olmaktan münezzehtir. Meczub veliler şuurlu olmadıkları için sorumlu da değillerdir. Bu sebeten bunlar ayıldıklarında bu hallerine tövbe eder pişman olurlar. Bu tür söz ve fiillerden habersiz olduklarını ifade ederler. Bunlar tevhid ehi kimselerdir. Bunlara kafir ve müşrik demek kişiyi küfre sokar. Zira bir hadis-i şerifte mealen: “Tevhid ehline kafir demeyiniz, yoksa siz küfre girersiniz.”

İmam-ı Rabbani hz.leri Mektubatının 1. cildi 1. mektubunda o konuya şöyle değinmiştir: “Bu yolda (ruhani ilerleyiş) ilerlerken, Allahu Teala’nın zahir ismi o kadar tecelli etti ki, her şeyde ayrı ayrı göründü. Hatta nisa şeklinde. Alem-i emrdeki (ruhlar alemindeki) latifelerin halleri ve acaib güzellikler bu şekilde görüldüğü kadar başka hiç bir şeyde görülmüyordu. Onların yanında eriyor, yanıp kül oluyordum. Bunun gibi her yiyecekte ve içecekte ve her cisimde ayrı ayrı tecelliler oldu. Kısaca her tatlı şeyde başka başka kemal vardı. Bu tecellilerin hepsi karşısında (Refîk-ı a’lâ) yı istiyordum . Bu tecellilere bakmamağa çalışıyordum, fakat irademe hakim olamıyordum.

Birdenbire bu tecellilerin o zamansız ve mekansız, hiç bir şeye benzemeyen varlığa bağlılığı değiştirmediğini anladım. Batınım, yani kalb ve ruhum hep O’na bağlı idi. Bir zaman sonra, bu tecelliler görünmez oldu. Tecelliler yok oldu. Bundan sonra fena(kendi varlığından geçme hali) hasıl oldu. Bu zaman(nefs-i emmarede) islam-i hakiki başlamağa ve gizli şirkin alametleri yok olmağa başladı. İbadetleri kusurlu, niyetleri bozuk görmek, kulluk ve yokluk allametleri görünmeye başladı.” (Mektubatı İ.Rabbani 1.Cid 1.Mek.)

İmam-ı Rabbani hazretleri yukarıda adı geçen mektubta :”İsm-i Zahirin nisa şeklinde tecelli ettiğini beyan etmiştir. “Tecelli etti” demek Allah’ı (c.c.) görmek değildir. O yüce İmamın tecelli hakkında 1.cild 221. mektubundaki beyanı : ” (Allah ile kul arasındaki) Perdelerin en büyüğü engellerin en kuvvetlisi, çeşitli tecelliler ve başka başka görünüşlerdir. Bu tecelliler ve görünüşler isterse mahluklarda, isterse vücub aynaların da görünsünler, perde olmak bakımından farkları yoktur.” der ve devam eder: ” Çünki; tecelli demek, birşeyin ikinci veya üçüncü veya dahada öte mertebelerde görünmesi demektir.” der ve bu tecellilere rağmen kendisinin hep Refik-ı A’la’yı yani eşsiz ve benzersiz Allah’ı (c.c.) istediğini açıklıkla bildirmiştir. O yüce İmam (k.s.) yazının devamında ” O zamansız ve mekansız ve hiç bir şeye benzemeyen varlığa bağlılığı..” diyerek tecelliler ile Allahu Teala’nın varlığını bariz bir açıklama ile birbirinden ayırmıştır. Evet her veli seyir ve sülûk yaparken bu tür nurani tecellilere mazhar olur. Allahu Teala zatını sıfatları ile , sıfatlarını, isimleri ile, isimlerini de eşyalarla, yani mahlukları ile gizlemiştir. Bu dünyada O’nun zatını görmek mümkün değildir. Rasulullah (s.a.v.) dahi bu dünyada değil, mi’racda cennetlerin ötesinde ulvi bir alemde Rabbının dilemesiyle, Rabbını görebilmiştir. Velilere Bu dünyada ancak Allahu Teala’nın isimlerinin ve sıfatlarının nurlarını görmek nasib olmaktadır. Zat-ı İlahinin nurlarını görmek ise, velilerden pek azı ile enbiyalara nasib olmuştur. İmam-ı Rabbani hz.leri bu velilerdendir. O bu hususu: “Allahu Teala veraün vera, veraün vera ve veraün veradır.” (Allahu Teala ötelerin ötesi, ötelerin ötesi ve ötelerin ötesidir.) diyerek beyan etmiştir. İmam-ı Rabbani Ahmed-i Faruki Müceddidi Elfisani(k.s.) hazretleri, “Sakın tasavvufçuların boş sözlerine aldanmayınız! Hak olmayanı hak sanmayınız. Bu tasavvufçular şuursuz oldukları için özürlü sayılırlar. Yanılan müçtehidler gibi hesaba çekilmezlersede , bunları taklid edenlere bilmem nasıl azab ederler… Keşke bunlara uyanlarıda yanılan müçtehidlere uyanları affettikleri gibi affetseler! Affetmezlerse durumları vahimdir.”

Kıyas ve ictihat , şeriatın dört temelinden biridir. Buna uymakla emr olunduk, evliyanın keşif ve ilhamına değil. Tasvvufçuların bir çoğu keşif ve ilhamla anlaşılan bilgileri inandırmak için insanları zorluyorlar. Keşke inkar etmemelerini tavsiye etselerdi. Bu bilgilere inanmak zaruri değil , fakat inkar etmektende sakınmalıdır. Ne kadar şaşılırki kendilerinin tasavvufçu olduğunu söyleyen bazı kimseler, “ Allah’ı bu dünyada görüyoruz “demektedirler. Gördükleri bazı nurları, hiç bir şeye benzemeyen Allahu Teala’ya benzetiyorlar. “Tasavvuf yolunun sonu bu nuru görmekle biter diyorlar.” Allahu teala bu zalimlerin dedikleri şeyden münezzehtir.” ( Mektubatı İ.Rabbani 1.C. 272 Mek.)

Yukardaki yazıyı okuyup anlamadan, İmam-ı Rabbani (k.s.) hazretleri ile, sekre girmiş meczub Vahdeti Vücutçuları, veya Taklitçi sahte Vahdeti Vücutçuları birbirine karıştıran, kötü maksatlı art niyetli, mezhebsiz, reformcu zalimlere Allahu Teala hidayet ihsan etsin.

Evet, iftiracı kişi belliki nefs-i emmare ile nefs-i levvame arasında gelip giden birisidir. İlim başka, irfan başka, alim başka, arif başka. Adam daha, İmam-ı Rabbani (k.s.) hazretlerinin yazdıklarını anlayamamış ki, O’nun irfanını nasıl kavrıyabilsin. Allahu Teala İslam Dinini ve İslam alimlerini, en doğru olarak anlamak nasib etsin cümlemize… Vesselam.

.

Zühd, Züht Nedir, Tasavvufta Zühdün Mahiyeti

MUHSİN İYİ
01.04.2013 / 15:18 tarihinde gönderilmiş

Zühd, Züht Nedir, Tasavvufta Zühdün Mahiyeti ‘Zühd, Arapça rağbetsiz olmak, yüz çevirmek demektir. ‘ Kuran-ı Kerim’de sadece Yusuf suresinin 20. ayetinde geçer: ‘Onlar Yusuf’a rağbetsiz idiler. Onu az bir fiyatla, birkaç dirheme sattılar.’ Yani Hz. Yusuf’u (a.s.) elde tutmak istemiyorlardı. Onu hemen biraz para karşılığında köle olarak elden çıkarmak istediler. Zühd de Hz. Yusuf (a.s) gibidir. Onu az çok elde edenler, peygamberlere yaraşan bir imana ve ahlaka sahip olabilirler. Ama insanların büyük çoğunluğu zühdün kıymetini bilmezler. Onu hemen dünyalık biraz paraya satarlar. Zühd yerine dünyaya bağlı kalmayı isterler.

İslam tarihinde hicri üçüncü asırda başlayan tasavvuf, başlangıçta bir zühd hareketi idi. Sahabeler, tabiinler, tebe-i tabiinler içerisinde pek çok kişi ehl-i tasavvuf gibi dünyadan, dünya nimetlerinden yüz çevirmişler, ibadetlere, Allah’ın rızasına yönelmişlerdi. Özellikle peygamberimiz (s.a.s) döneminde mescidin bitişiğindeki çardaklarda kalan Ashab-ı suffeyi tasavvuf hareketinin başında görebiliriz. Bunlar gecesi gündüzü ibadetlerle geçen, maişet hususunda çalışmayıp Allah’a tevekkül eden kimselerdi.

Zühd konusu iyi kavrandığı taktirde bundan doğan tasavvuf ve tarikatlar kavram ve olgusu da doğru anlaşılacaktır.

Dinin ruhu ahrettir. Bütün peygamberler, insanları ahrette ebedi yaşamı cennette geçirmek için hak dinlere davet etmişlerdir. İnsanların hak dinlere girmemesinde en büyük etken, dünya hayatından hiçbir fedakârlıkta bulunmamayı, haram helal demeden dünya hayatından yararlanmayı istemeleridir. Dünya hayatına razı olmaları, onu yeterli görmeleridir. Oysa hak dinler, bunda bir sınırlama getirmiştir. Haram ve helal sınırları ile dünyanın bir imtihan yurdu olduğunu belirtmişlerdir. Kişi helal ve haram sınırlarına dikkat ettiği anda Müslüman ve mümin unvanlarına hak kazanmaktadır. Helal ve haram sınırları dünyanın sunduğu zevkleri ortadan kaldırmamakta, bunu insan onuruna uygun olarak düzenlemektedirler. Aslında haram olan şeyler, helallere göre hem çok azdır hem de helal olan şeylerden bunları karşılayan nice nimetler vardır.

Yüce Allah (c.c.), insanları dünya hayatına, dünyanın zevklerine, nimetlerine değil de ahrete talip olmaya pek çok ayetle teşvik etmiştir. Bunlardan bazıları şunlardır: ‘Ey inananlar! Eş ve çocuklarınızdan bir kısmı size düşmandır. Onlardan sakının… (Tegabün suresi, 14)’ ‘Biliniz ki mallarınız ve çocuklarınız birer fitnedir, imtihan konusudur (Enfal suresi, 28).’ ‘Dünya hayatı gurur (aldanma) metaından başka bir şey değildir (Al-i İmran suresi, 181).’ ‘Dünyanın metaı azdır. Ahret ise Allah’tan korkanlar için daha hayırlıdır (Nisa suresi, 77).’ ‘Dünya hayatı sadece bir oyun ve eğlenceden ibarettir (En’am suresi, 32).’ ‘Ahret dururken dünya hayatına mı razı oldunuz? Dünya hayatının geçimi ahrete nispetle çok azdır (Tevbe suresi 38).’

Bütün yaşamı Kuran-ı Kerim’i hayatına uygulamak olarak niteleyebileceğimiz peygamberimizin (s.a.s) dünya karşısında ahretin seçilmesi, dünyaya değer verilmemesi hususunda pek çok hadis-i şerifi vardır. Bunlardan bir kaçı şunlardır: ‘Dünya sevgisi, her kötülüğün başıdır.’ ‘Kimin himmet ve kaygısı dünya olursa Allah o kişinin işlerini dağıtır. Fakirliği gözünün önüne koyar. Kimseye nasibinden fazla dünyalık gelmez. Niyet ve himmeti ahret olanın işlerini Allah toparlar. Gönlüne zenginlik verir. O arkasını dönse de dünya ona gelir.’ ‘Dünya sevgisi helake götürür.’ ‘Ey Bilal, bu cihandan giderken zengin değil, fakir olarak gitmeye bak!’ ‘Allah’ın seni sevmesini istiyorsan dünyada zahid ol.’

Tasavvuf ve tarikat yoluna tövbe kapısında girilir. Bu, büyük dış kapıdır. Tövbe günahlardan uzaklaşmaktır. Bu, manevi bir makamdır. Ondan sonra zühd gelir. Kişi tövbe ettikten sonra manevi halleri ve makamları yaşamak ve aşmak için kendisine helal olan şeylerde de bir kısıtlama yaparsa, daha doğrusu bunlara karşı da bir isteksizlik içerisinde bulunursa, vaktini dünya ile ilgili şeyleri talep etmeye ayıracağına ibadetlere ve Allah’ın rızasına verirse böylece zühd sahibi olur. Yoksa fakir kişinin hali zühd değildir. Kişi dünyadan elini çekmişse buna zühd denir. Elde edemiyorsa ona fakir kişi olarak bakmak lazımdır. Çünkü fakir kişinin kalbi dünyayı arzuluyor olabilir. Zühd hali, istek ve irade ile meydana gelmektedir. Fakirlik ise mecburiyetten kaynaklanmaktadır. Fakir insanların genellikle olduğu gibi gönülleri dünya ile dolu olabilir.

Elbette fakir bir kişinin zühd halini elde etmesi, zühd yolunda manevi derecelere ulaşması varlıklı bir kişiye göre çok daha kolaydır. Zira fakir insanların bunda kaybedecekleri bir şeyleri yoktur. Zengin kişilerin ise en az varlıklarını gönüllerinden çıkarmaları gerekir ki bu da kolay bir şey değildir. Çünkü sermaye, mal mülk insanın kalbini çok meşgul eder. Kalbe milyonlarca damarla bağlı bulunurlar. Dinin özü ise kalpte yer alır. Böyle birisinin zühd sahibi olması şurada dursun ihlâsla ibadetlere ve Allah’a yönelmesi bile kolay kolay gerçekleşemez. Dikkat edilirse tarih boyunca tasavvuf yoluna girenler genellikle sermaye, mal mülk sahipleri değil de kaybedeceği bir şeyleri olmayan fakir kişiler olmuştur.

Zühd, tasavvufun temel kavramlarından birisidir. O yüzden usul-i aşere içerisinde yer alır. Bir insan tasavvuf ve tarikat yoluna girdiğinde nefsini usul-i aşeredeki kavramlarla terbiye ederek manevi makamları kat eder. Nefis bunlarla zinetlenmediği zaman tezkiye olmuş kabul edilemez. Usul-i aşeredeki hususlar ise şunlardır: Tövbe, zühd, uzlet (Allah’la baş başa kalmak), kanaat (Eldekiyle yetinmek, şükür), tevekkül (Elinden geldiğini yaptıktan sonra işleri ve sonuçları Allah’a bırakmak, kaygılanmamak), daimi zikir hali, Hakk’a teveccüh (Her hususta Allah’a yönelmek), sabır, murakabe (Daima Allah’ın kendisinin yanında olduğunu, kendisini gözetlediği varsaymak), rıza (Allah’tan razı olmak).

Zühd, tasavvuf ve tarikat yolunda tövbeden sonra gelir, adeta iç kapıdır. Zühd hali meydana gelmeden kişinin Allah’la başbaşa kalması mümkün değildir. Böyle birisinin uzlette kalbi hep dünyalık şeylerle meşgul olur. Yine zühd hali gerçekleşmeden eldekine kanaat ve şükür de meydana gelmez. Zira zühde sahip olamayan kişi, dünyaya rağbet eder, tutkuyla ona yapışır. Bunları artırma dertleri ile kanaat ve şükür aklının ucuna bile gelmez veya bu konuda istenilen düzeye ulaşamaz. Zühd kişide hal ve makam seviyesine gelmeden kişinin Allah’a tevekkül etmesi de mümkün değildir. Zira kalpteki dünyalık şeyler, nefsin ve şeytanların vesveseleri sonucu kaybedilebileceği yönündeki kaygılarla kişinin Allah’a gereği şekilde tevekkül etmesine mani olur. Zühdün sağlayacağı huzur ve sükûn halleri gerçekleşmeden kişinin istenilen düzeyde daimi zikre kavuşması ve Hakk’a teveccühte bulunması da imkânsızdır. Bütün bunlar da nefsin Allah’ın kaza ve kaderine rıza göstermesini engeller. Nefis Allah’tan razı olmayınca Allah da kuldan razı olmaz. Dolayısıyla Allah’ın rızasını elde etme yolu olan tasavvuf ve tarikattan beklenen netice gerçekleşmez. Bütün emekler boşa gitmiş olur.

Dikkat edilirse, nefsin en çok zorlandığı husus, zühddür. Tövbe için Allah’ın tehditleri vardır. Kişi korku ile günahlarına tövbe edebilir. Ama zühd kişinin iradesine ve isteğine kalmış bir şeydir. Yaparsa tasavvuf ve tarikat yolunda büyük faydasını görür. Ama kişi, tasavvufta istenilen derecedeki zühd haline ermeden de İslam’ın emir ve yasaklarına dikkat etmek şartıyla kendisini kurtarabilir. Allah’ın rahmetine erebilir.

Haramlardan, şüpheli şeylerden zaten yüz çevirmek gerekir. Bu bir Müslüman’da ve müminde aranan temel bir vasıftır. Zühd değildir. Zühd Allah’ın Müslüman ve müminlere ancak helal ve mubah ettiği şeylere karşı söz konusudur. Elbette bunun da bir ölçüsü vardır. Yüce Allah (c.c.), Kuran-ı Kerim’de bu konuda çeşitli ayetlerle bizlere yol göstermiştir. Bir ölçü vermiştir. Sınır çizmiştir: ‘Sonra bunların peşinden art arda peygamberlerimizi gönderdik. Onların arkasından da Meryem oğlu İsa’yı gönderdik. Ona İncil’i verdik ve kendisine uyanların kalplerine şefkat ve merhamet duygusu koyduk. Kendiliklerinden icat ettikleri ruhbanlığa gelince, biz onu onlara farz kılmamıştık. Allah’ın rızasını kazanmak için onu kendileri icat etmişlerdi. Fakat ona da gereği gibi uymadılar. Biz de içlerinden iman edenlere mükâfatlarını verdik. Fakat onlardan birçoğu da fasık kimselerdir (Hadid suresi, 27).’

Hıristiyanların Allah’ın rızasını kazanmak için icat ettikleri ruhbanlığın en temel özellikleri ömür boyu evlenmemek, manastırlara çekilmektir. Oysa yüce Allah (c.c.), insanı hem sosyal bir varlık olarak yaratmış hem de cinsel içgüdü ile donatarak evlenmesine zorlamıştır. Evlenmemek zina gibi büyük bir günaha kapı açabilir. Ayrıca kişinin kafasını sürekli cinselliğe takacağı için manevi ilerlemesine de büyük engel teşkil edebilir. Bu durum pek az insan için ancak bir istisna oluşturur. Elbette bunlar da cinsel enerjileri ya yeterli düzeyde olamayan veya cinsel enerjilerini başka sahalara yüceltebilen, örneğin bununla çeşitli ruhsal, zihinsel melekelerin işlemesine imkân oluşturabilen çok idealist kişilerdir. Yoksa insanların büyük çoğunluğu cinsel enerjilerini (şehvetlerini) evlilik yolu ile meşru zeminde tatmin edemedikleri zaman çeşitli sapıklıklara veya zinaya düşebilirler. Dolayısıyla bu yolla zühde girmek doğru değildir. Yukarıdaki ayette de zaten bu durum dolaylı bir şekilde yasaklanmaktadır. Nitekim ömür boyu evlenmemek, cinsel aletlerini kesmek… gibi yollarla kendilerini ibadetlere vermek isteyen sahabelere (Allah onlardan razı olsun) peygamberimiz (s.a.s) izin vermemiştir. Kendi sünnetlerinde evlilik bulunduğunu özellikle belirtmişlerdir. Zühd sahibi kişi, örnek olarak peygamberimizin yaşantısını (sünnetini) temel olarak almadığı zaman ilgili ayetin muhatabı durumuna düşebilir. Bu işin bir uç noktasıdır.

Zühdde dikkat edilmesi gereken diğer uç nokta ise, helal olan şeyleri nefse ömür boyu haram kılmamaktır. Bu konuda yüce Allah (c.c.), şöyle buyurmaktadır: ‘Ey peygamber, eşlerinin hoşnutluğunu isteyerek Allah’ın sana helal kıldıklarını niçin haram kılıyorsun? Allah, çok bağışlayandır, çok esirgeyendir (Tahrim suresi, 1).’ Bu ayet, peygamberimizin (s.a.s) içtiği bal şerbetinden güya kötü bir koku geldiğini iddia eden eşlerinin hatırı için bir daha bal şerbeti içmemeye yemin etmesi, onu nefsine haram kılması üzerine inmiştir. Ayeti genel olarak zühd kavramı içerisinde mütalaa ettiğimizde helal şeylerin haram olarak kabul edilmesinin yasaklandığını göstermektedir. Tasavvufta kişi nefsanî terbiyede, oruç, riyazet, çile (halvet) gibi durumlarda belli bir zaman için bazı nimetlerden kendisini kısıtlayabilir ama bunları her zaman, ömür boyu nefsine haram kılması doğru değildir.

İnsanın dünya hayatına karşı ilgisi ile zühd arasında ince bir çizgi vardır. Bir yanda dünya yaşamını sürdürme endişesi, öbür yanda zühdden uzak olma tedirginliği bulunmaktadır. Bu iki çizgi üzerinde Allah’ın rızasını bulmak, her Müslüman’ın yaşamsal bir ödevi ve sorumluğudur. Bu konu her Müslüman’ı düşündürmeli ve dünyaya karşı bir tavır almasını gerekli kılmalıdır. Kişinin dünya görüşünün, hayat felsefesinin temeli bu noktada kendisini somut olarak göstermektedir. Elbette insanların fıtratları farklı farklı olduğu gibi İslam dinindeki takva ölçüleri de birbirinden büyük ayrılıklar göstermektedir. Dolayısıyla herkesin zühdü birbirine benzememektedir. Zühd, tasavvufi bir kavramdır. Dolayısıyla zühdî bir hayat herkese farz değildir. Bir Müslüman’ın zühd kadar önem vermesi gereken diğer husus da dünyanın imarıdır. Bunun için dünyaya çalışmak gerekir. Tasavvufta ise insanın nefsanî isteklerinden ve dünyadan uzaklaşması amaçlanır.

Müslüman’ın dünyaya değer vermemesi ile dünya hayatını imar etmesi gerçekliği görünüşte birbiriyle çatışmaktadır. Peygamberimizin (s.a.s) şu hadis-i şerifi bu konuya büyük bir aydınlık getirmekte ve çelişkiyi ortadan kaldırmaktadır: ‘Yarın ölecekmiş gibi ahret için hiç ölmeyecekmiş gibi dünya için çalışınız.’

Yazımızın bu noktasında zühd konusunda iki farklı yaklaşımı konu alacağız ve aralarındaki çelişkiye dikkat çekip bir uzlaşmaya gideceğiz. Bunlardan birincisi şudur: ‘’Şibli’ye (k.s) zühdden sorulur. O da şu cevabı verir: Aslında zühd diye bir şey yoktur. Zira insan ya kendisine ait olmayan bir şeye rağbet etmez. Bu ise zühd değildir. Ya da kendisine ait olan bir şeye rağbet etmez. O zaman da insanın yanında ve beraberinde bulunan bir şeye rağbet etmemesi nasıl mümkün olur? Rağbet etmeseydi o şey elinde bulunmazdı. İnfak ederdi.’’

Şibli’nin paradoksal görülen zühd açıklamasına dikkatimizi verdiğimizde konu iki bölüme ayrılmıştır. İlkinde elde olunmayan şeye karşı zühd gösterilemeyeceği belirtilmektedir. Oysa biz şu ana kadar olan açıklamalarımızda zühdün genellikle elde olunmayan şeylere, dünyalıklara karşı olan bir ‘isteksizlik’ durumu olduğunu ifade ettik. Şibli ise burada insanın elde edemediği şeylere karşı rağbet etmesini mümkün görmemektedir. Bu görüş, bütün tasavvuf literatüründe kabul gören zühd kavramına karşı durmaktadır. Hepimiz biliyoruz ki, insan tabiatı elde edemediği şeylere karşı rağbet duygusu yanında büyük bir hırs ve şehvet de gösterebilir. Bunu elbette mubah ve helallere karşı düşünüyoruz. Şibli (k.s) bu karşı çıkışıyla acaba ne anlatmak istemiştir? Zira bu sözüyle tasavvufun temel kavramlarından zühdü adeta inkâr etmektedir. Konuya onun psikolojisi icabı bakarsak, zannedersem, büyük bir aydınlık yaşanacaktır. Şibli (k.s), bir Allah dostudur. Allah’ta fani olduğu için dünyaya rağbeti yoktur. Dünya ile ilgili her şeyi adeta boşamıştır. Kendi gözlüğü ile tüm insanların tabiatlarını değerlendirmek gibi bir hatada bulunmaktadır. İnsanların kendisi gibi elde edemediği şeylere, dünyalıklara rağbet hissinden yoksun olduklarını düşünmektedir. Bu durum Şibli’nin (k.s) bu sözü manevi bir sarhoşluk (sekr) eseri olarak söylediğini kanıtlamaktadır. Zira ancak bir manevi sarhoş, kendi durumunu tüm insanlar için teşmil edebilir.

Şibli’nin açıklamasının ikinci bölümü de calib-i dikkattir. Burada ise insanın kendisine ait olan bir şeye rağbet etmemesinin mümkün olmadığı, rağbet etmeseydi bunun infak edileceği belirtilmektedir. Bu konu insan-eşya münasebetine değindiği için açıklama ve yorum beklemektedir. İnsanın temel ihtiyaç maddelerini, nesnelerini infak edemeyeceği bir gerçektir. Çünkü kendisine gerekli olan temel şeyleri (günlük veya yıllık yiyecek miktarı, giysiler, ev, araba) infak etmesi doğru değildir. Bunları infak ederse bunlara muhtaç olur. Fakirlik ise manevi bir bunalım doğurabilir. Oysa tasavvuf yolu bu tür manevi bunalımları ortadan kaldırmak için vardır. Öyle ise Şibli’nin burada kastettiği şey, ihtiyaçtan öte olan şeylerdir. Bunların elde bulunması gönülde bunlara karşı bir rağbetin işaretine açıktır.

Gerçekten insan olarak sahip olduğumuz pek çok şeye ihtiyaç duymadığımız halde onları elimizde bulundurmamız bunlara bir bağlılıktır. Bir rağbettir. Yüce Allah (c.c.) konu ile ilgili şöyle buyurmaktadır: ‘‘Yine sana hangi şeyleri nafaka vereceklerini soruyorlar. De ki: ‘İhtiyacınızdan geri kalanı harcayın.’ Allah ayetlerini size böyle açıklıyor ki düşünesiniz (Bakara suresi, 219).’’

İhtiyaçtan arta kalan şeyler nelerdir? Bu nesneler ve eşyalar için söz konusu olabilir ama sermaye için büyük bir tehlike arz edebilir. Zira biliyoruz ki sermaye artmakla güçlenir. Dünyayı imar, sermayenin artması ve onun gerekli yerlerde kullanılması ile mümkün olmaktadır. İslam dininde sermaye her yıl zekâtla temizlendikten sonra ne kadar olsa da mubah ve helal kapsamındadır. Elbette yukarıdaki ayetin işaretiyle veya emriyle bu sermaye olduğu gibi veya kısmen yoksul insanlara infak edilebilir. Onun İslam dininin hizmetinde kullanılması ise büyük bir fazilettir, ibadettir. Bu her sahada söz konusu olabilir. Bunun yanında her yıl zekâtı verildikten sonra kişinin elinde bulunmasında da bir sakınca yoktur.

Tasavvuf yolunda bulunan kişilerin, böyle Şibli’nin dediği gibi, sermayeden uzak olmaları mı gerekmektedir? Zühd tasavvufun temel bir kavramı olduğuna göre, bu yola giren kişiler, elinde avucunda bulunan her ihtiyaçtan fazla şeyi infak etmek zorundalar mı? Evet, sözün özü şu ki, Şibli yukarıdaki sözleri ile bunu gerekli görmektedir. Nitekim çeşitli menkıbelerden biliyoruz ki, pek çok büyük sufi, bu yola girdiklerinde elinde avucunda bulunan şeyleri önce infak etmişlerdir. Bu durum tasavvuf yoluna giren her kişi için gerekli midir, zorunlu mudur? Zühd tasavvufun kilit bir kavramı olduğuna göre bu yola giren her kişinin yüce hal ve makamlara ulaşmak için, daha doğrusu Allah’ın rızasına ermede elinde avucunda bulunan her fazla şeyi ve sermayesini infak etmesi mi lazımdır?

Şibli’nin mantığını temel alırsak kendisine yetecek miktarın ötesinde para, mal mülk, sermaye sahibi olan her insanın bunları infak etmedikçe zühdü elde edemeyeceğini düşünürüz. Çünkü sahip olduğu şeyler onu dünyaya bağlamaktadır. Şibli’nin bu görüşü, madde ile insan arasındaki ilişkiyi çok materyalist bir tarzda tanımlamaktadır. Oysa bir Müslüman her şeyden önce idealisttir. Onun için öncelikle Şibli’nin (k.s) bu görüşüne katılmadığımı özellikle belirteyim.

Bu noktada Bahaeddin Nakşbend Hazretlerini (k.s) hatırlamamak mümkün değildir. O, zühd konusunda ikinci farklı yaklaşımı temsil etmektedir: ‘Bahaeddin Nakşbend Hazretleri (k.s) hacca gittiğinde Mina pazarında bir gencin 5000 dinarlık ticaret yaptığı halde kalbinin bir an bile Allah’tan gafil kalmadığını müşahede ederek ondan övgüyle bahsetmiştir. ‘

Gerçekten Nakşbendiyye tarikatında zühd kavramı bu çağa ve bugünün insanına daha uygun bir şekilde ele alınmaktadır. ‘El kârda, gönül yârda’ bu tarikatın adeta düsturudur. Yani bir insan ne kadar sermayeye, mala mülke sahip olsa da gönlü sevgilide oldukça bu ona zarar vermemektedir.

Şibli (k.s) konuya insanın sahip olduğu şeyleri infak etmedikçe zühde eremeyeceği görüşüyle bakarken Bahaeddin Nakşbendi Hazretleri (k.s) konuyu sahip olunan şeylerin zühde engel olamayacağı yargısıyla değerlendirmektedir. Elbette Şibli’nin (k.s) konuya bakışı çok materyalist iken Bahaeddin Nakşbendi Hazretlerinki (k.s) ise çok idealist olmuştur. Konuyu insan psikolojisi ve tabiatı açısında bir değerlendirelim: Gerçekten maddenin bir çekim gücü vardır. Buna ağırlık denir. Bu dünyada yaşadığımıza göre bu kanuna tabiyiz. Hiç kimse öyle kolay kolay nefsinin eğilimlerinden kurtulamaz. Her birimiz dünyaya sahip olduğumuz şeyler nispetinde bağlı durumdayız. Gerçeklik budur. Bunlar bizlerin Allah’a yönelmemizde, O’na karşı aşk ve şevk duymasında engel teşkil etmektedir. Bu noktaya kadar Şibli haklıdır. Ama bazı insanlar bir tarikata girip seyr ü sülüğa başladıklarında dünyadan yüz çevirmeyi başarabilmekte, Allah’a karşı büyük bir aşk ve şevk duyabilmektedirler. Bunlar ne kadar sermayeye, mala mülke sahip olsalar da bu durum onları Allah’a karşı aşk ve şevklerinde geri kılmamaktadır. Çünkü burada maddenin değil ruhun kanunları geçerli olmaktadır. Bahaeddin Nakşbendi Hazretlerinin, yukarıda dile getirdiğimiz, hacda bir gençte müşahede ettiği durum da bundan ibarettir.

İnsan, nefsinin hesabıyla baktığında dünyaya karşı aşırı bağlıdır. Ama insan sadece nefisten oluşmamakta, onda yaratıcıdan gelen bir nefha olan ruh da bulunmaktadır. Ruh, Allah’a karşı büyük bir aşk ve şevk duyduğunda ise pek çok maddeye sahip olsa da buna değer vermemektedir. Pek çok insanın gözünü bile kırpmadan canlarını ve mallarını İslam yolunda vermeleri bunun tanığıdır, ispatıdır. Burada ruh nefse üstün gelmektedir. Öyleyse Şibli (k.s) zühdü ele alırken onu nefsanî boyutta, Bahaeddin Naşkbendi Hazretleri (k.s) ise ruhanî yönüyle değerlendirmişlerdir. Böylece aralarındaki çelişki de anlaşılmış olmaktadır. Şibli (k.s) zühd konusunda nefsanî bir bakışla materyalist bir düşünceyi dile getirirken Bahaeddin Naşkbendi Hazretleri (k.s) ise ruhi bir bakış açısı ile idealist bir yorumu ortaya koymuştur. Her ikisi de doğruyu söylemişler ama insana farklı boyutları ile bakmışlardır.

Şibli (k.s) nefsini tezkiye kılarak tasavvuf yolunda ilerlemişken Baheddin Nakşbendi Hazretleri (k.s) ruhu (kalbi) tasfiye ederek seyr ü sülüğunu tamamlamıştır. Sonuçta her ikisi de Allah dostluğunda buluşmalarına rağmen, tasavvuf yolundaki veya tarikatlarındaki yöntem farklılığı, maddeye, dünyaya bakış açılarını da etkilemiştir. Bu yüzden zühd konusunda görünüşte birbiriyle çelişen sözler söylemelerine neden olmuştur.

Sonuç Zühd, dinin ileri derecedeki gayesini ve hedefini oluşturmaktadır. Tasavvufun giriş iç kapısı mesabesindedir. Tasavvufta zühd için ileri sürülen, elde bulunan varlığın ve sermayenin ihtiyaçtan fazlasının yoksullara infak edilmesi sadece bir görüştür. Bu nefse çok ağır gelen bir düşüncedir. Bunun yanında varlık ve sermayenin elde tutulması ama kalpten çıkarılması ise (‘El kârda, gönül yârda’) ayrı bir bakış açısıdır. Bu sonuncusu, insan tabiatına ve çağa daha kolay ve uygun görünmektedir.

Yüce Allah her birimize hidayet ve son nefeste iman nasip eylesin. Âmin.

Muhsin İyi

Kaynakça 1.Acluni İsmail bin Muhammed, Keşfü’l-Hafa, Beyrut, 1985, 2.C. 2.Beyhaki, ez-Zühdü’l-Kebir, Kuveyt, 1983. 3.Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul 2004. 4.Prof. Dr. H.Kamil Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Neşriyat, İstanbul 2000. 5.İbn-i Mace, Sünen, Beyrut 1975, 2.C. 6.İmam-ı Gazali, Kimya-yı Saadet, Bedir Yayınları, İstanbul 2003. 7.Kelabazi, et-Ta’arruf (Çev. Süleyman Uludağ), Dergah Yayınları, İstanbul 1979. 8.Mustafa Kara, Tasavvuf ve tarikatlar Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2003. 9.Ebu Nasr Serrac Tusi, el-Lüma’ (Çev. Prof. Dr. H. Kamil Yılmaz), Altınoluk Yayınları, İstanbul 1996. 10.Necdet Tosun, Bahaeddin Nakşbend Hayatı Görüşleri Tarikatı, İnsan Yayınları, İstanbul 2002. 11.Dr. Selçuk Eraydın, Tasavvuf ve Tarikatlar, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1994.

Vahdet-i Vücud - Vikipedi

https://tr.wikipedia.org/wiki/Sufi_metafiziği

"Vahdet-i vücud" tabiri bu öğretinin en büyük sözcüsü olan Muhyiddin İbn Arabi'nin eserlerinde bu kelimeler ile ifade edilme

Sufi metafiziği

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sufi metafiziği başlıca Vahdet (birlik) düşüncesi etrafında gelişmiştir. Öyle ki varlık bir "Mutlak Varlık" ve O'nun aynada yansımalarından oluşan görüntülerden ibarettir. Bu anlayışı açıklayan iki farklı ifade biçimi kullanılır; Vahdet-i vücud (varlık birliği) ve vahdet-i şuhut (Görünenlerin birliği). Bazı İslami reformcular bu iki deyim arasındaki farklılığın sadece semantik ve deyimle ilgili olduğunu, özünde bir farklılık içermediğini söylerler. Sufi metafiziğinde diğer dikkat çeken konular hulul, teşkik, ve maksut birliği gibi konulardır. Allah ile evren arasındaki ilişkinin tarzı sufiler arasında olduğu gibi, sufi olmayan müslümanlar arasında da tartışılagelmekte olan bir konudur.

İçindekiler

[gizle]

Vahdet-i Vücûd / varlık birliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Tasavvuf düşüncesinde, yaratanla yaratılanın tek kaynaktan geldiğini ve "bir" olduğunu savunan görüştür. Vahdet-i vücut, Panteizm'deki gibi tek hakikatin parçalandığını ve sadece içkinliğini savunmaz. Materyalist panteizm veya monizm gibi ilk ilke ile evrendeki her şey arasında maddî bir bütünlüğü tasavvur etmez ve savunmaz.

Sûfilere göre kendiliğinden var olan (kaimun bizatihi) varlık (vücûd) birdir; o da Hakk Teâlâ'nın varlığıdır. Bu varlık ezelidir; çoğalma, bölünme, değişme, yenilenme kabul etmez. Ancak Hak, zatı itibariyle değil; sıfat ve fiilleri itibariyle bütün suret ve şahıslarda mutlak olmaktan çıkmaksızın ve asla değişikliğe uğramaksızın tezâhür ve tecellî etmektedir. İçinde farklılıklar ve değişme barındıran tüm evren ve içindeki canlı ve cansız her unsur, ancak O'nun varlığı ile ayakta durmaktadır.

Yaratılışın amacı; Künt'ü, Kenz yani Gizli bir Hazine idim bilinmeyi istedim ifadesi bütün varlıkların ve tüm evrenin Tanrı'nın yansımaları olduğu anlamını taşır.

Nefsini terbiye eden insan oğlu Şeriat, Tarikât, Marifet ve Hakikât kapılarından geçer ve en sonunda Hak ile Hak olur (birleşir). (Hulul) Hallac-ı Mansur ve Seyyid Nesimi'nin kendilerini ölüme götüren "En-el Hak" sözü, bu inancın yansımasıdır.

"Vahdet-i vücud" tabiri bu öğretinin en büyük sözcüsü olan Muhyiddin İbn Arabi'nin eserlerinde bu kelimeler ile ifade edilmez. İfadeyi ilk kullanan, İbn Arabi'nin öğrencisi Sadreddin Konevi'dir.

Allah dostları dönemlerinde dinden çıkmakla sapkınlıkla ve şirkle suçlanmıştır. Hallac-ı Mansur, ölüm anında şu sözleri söylemiş ve Allah'tan katillerini bağışlamasını dilemiştir: Ya Rabbi canımı alan bu kullarını bağışla; çünkü onlar senin bana gösterdiğin sırlarından haberdar değiller, senin bana gösterdiklerini onlar göremezler bilemezler.

Bu inancın en büyük temsilcileri Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Niyâzî-i Mısrî gibi düşünürlerdir.

Varlık felsefesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Felsefi anlamda "varlık" üzerine yapılan tartışmalar, İslamiyet'in doğuşundan çok sonra, özellikle Yunan felsefesiyle gerçekleşen temaslar sonucunda ortaya çıkmıştır. İslam coğrafyasında özgün bir epistemoloji ve terminoloji geliştiren kelamcılar, filozoflar ve sufiler, varlık konusunda kimi zaman birbirine yaklaşan, kimi zaman da sert tartışmalara varacak kadar ayrımlaşan görüşler öne sürmüşlerdir. Tanrı'nın varlığı "varlık" yönünden bakıldığında "tek" ise bu durumda onun varlığı dışındaki diğer tüm varlıkların varlığı hangi anlamda bir "varlık"tır sorusu kafaları meşgul etmiş, bazı filozoflar Tanrı'nın varlığını "Mutlak varlık", diğer tüm yaratılmışları ise var olup olmama açısından mutlaklık taşımadığı için "Mümkün varlık" şeklinde tanımlayan bir ayrım yapmışlar ve aralarında bazı farklılıklar olsa da kelamcılar ve filozoflar bu ayrımı zihin dışında, ontolojik bir ayırım olarak algılamışlardır.

Vahdet-i vücud taraftarı sufiler ise bu ayırımın zihni bir ayırım olduğu, esasında varlığa bu şekilde bir ayrım getirilemeyeceğini ileri sürmüşlerdir. Her ne kadar varlık birliği düşüncesinde Tanrı ve kullar arasında Tanrı'nın "Tanrılığı" kulun "yaratılmışlığı" korunuyor olsa da bir kısım istisnaları bir kenara bırakacak olursak özelliklefıkıh, hadis, tefsir gibi dinî ilimler alanındaki bilginler bu anlayışın yaratıcı ile kul arasındaki farkı ortadan kaldıracak ve tüm dinî emir ve yasaklara kayıtsızlığa sevk edecek bir sapkınlığa yol açacağı endişesine kapılmışlardır.

Varlık tek ve mutlağın varlığından ibarettir ancak tıpkı güneşin çeşitli aynalardaki yansıması gibi çokluk olarak görülür. Varlığın tezahürü de bir gerçekliğe sahiptir dolayısıyla evrenin de bir gerçekliği vardır. Çokluk ile birlik arasında mahiyet farkı vardır. Işığın tekliği renklerin çokluğu benzetmesinde olduğu gibi her ikisi de gerçektir ancak gerçekten bilenler çeşitli renklerin varlığını ışıktan aldığını da bilmekle birlikte renklerin varlığını da onaylarlar. Her şey varlığın içinde yer aldığından evreni inkar varlığı da inkar anlamına geleceğinden evreni inkar etmek mümkün değildir.^[1].

Tarihte varlık birliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana maddeler: İbn Arabi ve Sadreddin Konevî

İbn Arabi'den önce bazı mutasavvıfların varlıkta Allah'tan başka bir şey olmadığına ilişkin ifadeleri vardır. Maruf el-Kerhinin (ö.815-816) kelime-i şehadeti "Vücûdda Allah'tan başka hiçbir şey yok" tarzında ifade eden ilk kişi olduğu söylenir. Hâce Abdullah el-Ensâri (ö.1089) ise kendisine tevhidin ne olduğu sorulduğunda "Yalnızca Allah! Başka bir şey yok!" (Allah bes! Bâkî heves!) diye yanıt vermiştir. Gazali'nin de benzeri deyişleri vardır. Mişkâtu'l-Envar adlı eserinde "Arifler, mecazın en aşağı noktasından hakikatın zirvesine yükseldikleri ve miraclarını tamamladıkları zaman vücutta Allah'tan başka bir şey olmadığını aynî müşâhede ile gördüler" demekte, ünlü eseri İhyâ-u Ulumiddin Din'de de "Vücûd'da Allah'tan başka bir şey yoktur...Vücûd yalnızca Gerçek Bir'e aittir" demektedir.^[2] Buradaki "Vücûd" terimiyle kastedilen herhangi bir sıfatla nitelendirilmeyen felsefenin de üzerinde durduğu mutlak Varlıktır.

Muhyiddin İbn Arabi ekolünün tarihteki tesirlerinin en çok görüldüğü coğrafya, Anadolu olmuştur. Endülüs'te doğup büyüyen İbni Arabi, Anadolu'da yaptığı seyahatler esnasında; Konya, Kayseri, Malatya, Sivas ve Aksaray gibi şehirlerde bulunmuş, oranın bilginleriyle görüşmüş, öğrenciler yetiştirmiştir. Bunların arasında en ünlüsü ve hocasının görüşlerini yaptığı şerhler ve izahlarla, gelecekteki nesillere taşıyan kişi Sadreddin Konevî'dir. Annesiyle yaptığı evlilik sebebiyle aynı zamanda Muhyiddin Arabi'nin üvey evladı da olan Konevî, yazdığı çok sayıda eserle, vahdet-i vücut düşüncesinin de ilk sistematik izahını yapan kişidir.

Osmanlılarda, İznik'te ilk medreseyi kuran ve ilk Şeyhülislam olan Molla Fenarî'nin, İbni Arabi'nin "Fusûs" adlı eserinin de şarihi bir Ekberi olması sebebiyle, vahdet-i vücuda karşı, Osmanlı topraklarında uzun süre doğrudan eleştiri yapılamamış; hatta İbn-i Arabi'ye karşıtlığıyla bilinen Şeyhülislam Çivizâde Mehmed Efendi görevinden azledilmiştir. Bu dönemde Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim'in emriyle İbn Arabi'ye yöneltilen itirazların cevaplandırıldığı Farsça bir kitap dahi kaleme alınmıştır. Ancak 17. yüzyıldan sonra bu durum değişmeye ve Vahdet-i vücud'a yönelik eleştiriler artmaya başlamıştır.

Tartışma ve eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana maddeler: Panteizm ve Panenteizm

Vahdet-i vücut konusu, İslam topraklarında asırlardır tartışılan ve tarafların kimi zaman birbirlerini cahillik, sapkınlık, zındıklık, mülhidlik ve dinden çıkmaklasuçladıkları çok tartışmalı konulardan biri olmuştur. İbn Teymiye^[3], Saadettin Taftazani, Mustafa Sabri Efendi gibi fakih, kelamcı ve şeyhülislamların da aralarında bulunduğu bir gurup vahdet-i vücudu kıyasıya eleştirmişlerdir. Öğretinin kaynağı veya sözcüleri sufiler olmakla birlikte 14. yüzyıl sufilerinden Alâuddevle Simnânî ve17. yüzyıl sufilerinden İmam-ı Rabbani gibi sufiler de vahdet-i vücudu eleştirmişlerdir.

Aralarında sufi ve selefilerin de bulunduğu bazı müslümanlar vahdet-i vücut ile panteizm arasında karşılaştırmalar yaparak ikisi arasındaki benzerliklere dikkat çekmişlerdir. Bazı selefi yazarlar vahdet-i vücut anlayışını, onun Hindu felsefesiyle etkileşime giren Arapların üretimi olduğunu ileri sürerek eleştirmektedirler.^[4] Bazı selefiler, Kabala ile benzerlikler üzerinde de durmaktadırlar.

Vahdet-i şuhut: İmam-ı Rabbani (Ahmed Sirhindi/Müceddid-i Elf-i Sani) gibi önde gelen bazı sufi büyükleri de vahdet-i vücudun, sufinin Seyru Sülukta karşılaştığı ve Hak'kın varlığında kendi varlığını yok olmuş görerek sadece tek bir varlık olduğunu müşahede ettiği bir hal olduğunu, ancak bu halin daha üstün makamlarda aşıldığını, dolayısıyla da sufinin yaşadığı en üstün makam olarak görülmemesi gerektiğini söylemişlerdir. İmam-ı Rabbani, Vahdet-i vücut kavramına karşı vahdet-i şuhut(görünenlerin birliği) kavramını geliştirmiştir. Rabbani, evrenin varlığı ile mutlak varlık (Vucud-u Mutlak) olarak nitelediği Allah arasında kesin bir ayırım yapılması gerektiğini belirtir.

Sufiler bu eleştirileri hem bazı ayet ve hadisleri kullanarak hem de vahdet-i vücudun Panteizm gibi bazı felsefi ekollerden farklarını ortaya koyarak yanıtlamaya çalışmışlardır. Bazıları da vahdet-i vücut için sadece içkinliği vurgulayan Panteizm değil, hem içkin hem aşkınlığı içeren Panenteizm tabirinin kullanımının daha doğru olduğunu ileri sürmüşlerdir.

Vahdet-i vücut ile ilgili müstakil bir eser sahibi olan İsmail Fenni Ertuğrul (1855-1946) eserinde, vahdet-i vücutta, panteizmin aksine, Tanrı'nın evrenin bütünü, toplamı olmadığı, sadece evrenin ayrı bir varlığa sahip olmayıp Hakkın vücuduyla ayakta durduğu (kaimliği), evrenin varlık (vücud) itibariyle Hak'kın aynı ise de eşyanın zat, hususiyet ve belirtileri (taayyünleri) itibariyle Hakkın eşyadan ayrı olduğunu söyler. Tanrı'nın dışındaki her şey yani eşya, varlığını Hakkın varlığına borçludur ve bir an bile ona muhtaç olmaktan azade değildir. Yani evren panteizmde olduğu gibi bizatihi mutlaklık taşımamakta ve Hak'kın varlığı aleme ihtiyaç duymamaktadır. Ertuğrul bununla ilgili olarak Muhyiddin Arabi'nin şu ifadesini de aktarmaktadır: "Allah, Allahtır, alemin mevcut olması veya olmaması eşittir" ^[5]

Vahdet-i vücut ile ilgili Panteizmle de ilişkili olan itirazlar arasında evrenin (alemin) ezeliliği (kadimliği) bahsi geçmektedir. Vahdet-i vücudu savunanlar, alemin Allah'ın ezeli ilminde bulunması sebebiyle ezeli olduğu ancak harici varlığı itibariyle ezeli olmadığı (hadis) yönünde savunma getirmişlerdir. Füsus şarihlerinden olan Ahmed Avni Konuk, konuyla ilgili olarak şunları söylemektedir: Kevn-i câmi olan, insân-ı kâmil sûretiyle hâdistir ve hakîkat-ı rûhiyyesiyle ezelîdir.

Vahdet-i Vücud görüşünü benimseyen sufiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana maddeler: Sadreddin Konevî, sufilik, ve Osmanlılar

Vahdet-i vücut inancını işleyenlerin en önemli temsilcilerinden biri de Yunus Emre'dir.^[6] Sadreddin Konevî'den itibaren günümüze kadar 7 asır boyunca İbn Arabî ekolünü Osmanlılar döneminde devam ettiren ve onun üzerine yorumları bulunan sufilerden bazıları şunlardır:

sufi	vefat tarihi	hakkında
Aziz Nesefi	(v.1300?)
Müeyyidüddin el-Cendi	(v. 691/1291?)
Fahreddin Iraki	(1213-1289)

Sadeddin Fergani (v. 699/1300)
Abdürrezzak Kaşani (v.1329)
Mahmud Şebüsteri (1288-1340)
Dâvûd-i Kayserî (v. 751/1350): Konevî'nin talebelerinden Kemaleddin Kâşânî'nin talebesidir.
Şeyh Bedreddin (1359–1420)
Abdülkerim el-Cili (1366-1424)
Molla Fenârî (v. 834/1430): Babası Konevî'nin halifelerindendir.
Şah Nimetullah-i Veli (1330–1431)
Muhammed Kutbuddin İznikî (v. 855/1450): Molla Fenârî'nin talebesidir.
Yazıcızâde Muhammed Efendi (v. 855/1451): Muhammediye isimli meşhur eserin müellifidir.
Akşemseddin (v. 863/1459): Fatih Sultan Mehmed'in hocasıdır. "Risâletü'n-Nuriyye" ve "Def'u Metaini's-Sufiyye" adlı eserlerinde İbn Arabi'nin görüşlerini savunmuştur.
Bıçakçı Ömer Sıkkinî: Hacı Bayram-ı Veli'nin müridir, 2. devre Melamîliğin kurucusu olur.^[7]
Abdurrahman Câmî (1414-1492)
Cemal Halvetî (Çelebi Halife, v. 912/1506): İbn Arabî'nin iki beytini şerh etmiştir.
İdris Bitlisî (v. 926/1520).
Sofyalı Bâli Efendi (v. 960/1552): Füsûs şârihidir.
Abulvehhab Şarani (1493-1565)
Nureddin Musliheddin Mustafa Efendi (981/1578).
Üftâde Muhammed Muhyiddîn (v. 968/1580): Bursalı ve Halvetiyye Tarikâtı büyüklerindendir.
Aziz Mahmud Hüdâyi (v. 1038/1629): Üftâde Hazretlerinin talebesi ve Halvetiye yolunun kurucusudur.
İsmail Ankaravî (v. 1041/1631): Meşhur Mesnevî şârihidir.
Abdullah Bosnevi (v. 1046/1636): Füsûs şârihidir.
Sarı Abdullah Efendi (v. 1071/1660).
Sunullah Gaybi (v. 1087/1676?). Keşfü'l Gıta adlı eserinde Vahdet-i vücud açıklanmaktdır.
Karabaş Veli (Ali Alâeddin Atvel, v. 1097/1685).
Atpazarî Osman Fazlı İlâhî (v. 1102/1690).
Niyâzî-i Mısrî (v. 1105/1693): En yaygın ve meşhur tasavvufî divanın sahibidir.
Abdülaziz Debbağ (v.1717)
Nasuhî Mehmet Efendi (v. 1130/1717).
İsmail Hakkı Bursevî (v. 1137/1724).
Abdülgani Nablusi (1641–1731)
Neccarzade Mustafa Rıza Efendi (v. 1159/1746).
Kırımlı Selim Baba ( Doğumu ?/v.1756).
Şah Veliullah Dehlevi (1703–1762)
Abdullah Salâhî-i Uşşâkî (v. 1196/1781).
Ahmed İbn Acibe (1747-1809)
Köstendilli Süleyman Şeyhi (1750-1820?)
Safranbolulu Mehmed Emin Halvetî (v. 1283/1867).
Harîrîzâde Seyyid Muhammed Kemaleddin (v. 1299/1881).
Emir Abdülkadir (1808–1883)
Muhammed Nur'ül Arabi (v. 1305/1887).
Ahmed Ziyâeddin Gümüşhânevî (v. 1311/1893): Tercüme-i Cânibü'l-Garbi fî Halli Müşkilâti İbn Arabî adlı bir eseri vardır.
Ahmed Amiş Efendi (1807-1920)
Hüseyin Vassaf (1872-1929). Uşşaki şeyhlerinden yazar.
Abdurrahman Sami Uşşâki (1878-1935): Halvetî-Uşşaki şeyhlerindendir. İbn Arabi'nin bazı eserlerini tercüme ve şerh etmiştir.
Ali Salahaddin Yiğitoğlu (v. 1937). Ahmed Avni Konuk ve Yakub Han Kaşgârî ile birlikte Osmanlı'nın son Füsûs şarihlerindendir. İbn Arabi'nin Füsûsu'l-Hikem'ini ve İbn Farız divanını Türkçeye tercüme ve şerh etmiştir. Eserleri basılmamıştır.
Ahmed Avni Konuk (1868-1938): İbn Arabi'nin Füsûs'unu hem tercüme hem şerh etmiştir. Ayrıca Mevlana'nın Mesnevisini, Fahrüddin Iraki'nin Lemaat'ını da Türkçeye tercüme etmiştir.
Hüseyin Şemsi Ergüneş (1872-1968) Muhammed Nur'ul Arabi'nin talebelerindendir. Çok sayıda tercümelerinden çok azı günümüz Türkçesine aktarılmıştır.
Lütfi Filiz (1911-2007)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Mahmut Erol Kılıç, "İbnu'l-Arabi", DİA, c.xx, s.507
^ Mahmut Ay, "Kuran'ın Tasavvufi Yorumu, İnsan Yay. 2011, s.403-403
^ Bakınız
^ http://www.tevhidnesli.de/4_B-_-EN-B-Ue-Y-Ue-K-%26%23350%3B%26%23304%3BRK--d--VAHDET_%26%23304%3B-VUCUD-%26%23304%3BNANCI.htm
^ Ertuğrul: s.83-84
^ Bakınız
^ Muhammed Nur'ül Arabi: Seyyid'ül Melamî. Yazan: Yusuf Ziya İnan, İstanbul, 1971

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmed Avni Konuk, Fusûsu'l-Hikem tercüme ve Şerhi, haz. Selçuk Eraydın-Mustafa Tahralı, İstanbul, 1994
İsmail Fenni Ertuğrul - Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabi, İnsan Yayınları, İstanbul, 1991
Mustafa Kara - Metinlerle Osmanlılarda Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul, 2004
Mustafa Tahralı - Muhyiddin İbn Arabi ve Türkiye'ye Tesirleri
Şeyh Mekki Efendi ve Ahmed Neylî Efendi - İbn Arabi Müdafası, İstanbul,2004
Sufi metaphysics/Wikipedia

Ek Okumalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bizbize Yayınları - vahdetin formülü, tekliğin ve tekilliğin formülü. [Bizbize Yayınları]
Adem DUDU : Vahdetin Formülü Bizbize Yayınları Ankara AGUSTOS 2006
İsmail Fenni Ertuğrul : Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabi, İnsan Yayınları, İstanbul, 1991
Mehmet Ali Ayni : Şeyh-i Ekber'i Niçin Severim, İst, 1922
Ferid Kam, Vahdet-i Vücud, İstanbul, 1912
A. E. Afifi : Muhyiddin İbn'ul Arabi'nin Tasavvuf Felsefesi, Çev. Mehmet Dağ, A. Ü. İlahiyat Fakültesi Yay. Ankara, 1975
Muhyiddin Arabi : Fütuhat-ı Mekkiyye Cilt I. Litera Yayıncılık, İstanbul, 2006.
_________________Fusus'ül Hikem M.E.B. Yayınları 1991
Sadreddin Konevi : Tasavvuf Metafiziği, İz Yayıncılık, İstanbul, 2002
Abdülgani Nablusi :Gerçek Varlık Vahdet-i Vücudun Müdafaası, (Vücud-u Hak), İz Yayıncılık, İstanbul, 2003
__________________Ariflerin Tevhidi, İz Yayıncılık, İstanbul, 2003

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Reddul Muhtar - Vahdet-i Vucud

reddulmuhtar.com/index.php/234-vahdet-i-vucud.html

Vahdet-i Vücûd erbabı ise, denize bakıp da, oradaki mahlûkatın maya ve sermayesinin ancak yine kendisi/deniz olup o çeşitli ma

.

Vahdet-i Vucud

Yayınlanma Manşet

Mustafa FEYZİ

Başlık olarak seçtiğim izâfet terkîbini/isim tamlamasını görüp te taklidçi cahillerin mümkinât alemine/Allah’ın dışındaki varlıklara kayıtsız şardsız hâşâ (Allah'dır) dedikleri gibi bir fikre kapılmayınız.

Maksadım o değildir; gerçekte de öyle olamaz. Büyük sûfîlerin hatıratının/kalblerine gelen Vâridât’ın ikiye ayrılıp ta bir kısmı (همه ازوست) (Hepsi ondanè mesleğinde vahdet-i şuhûd'a, diğer bir kısmı ise (همه اوست ) (Hepsi o) diyerek vahdet-i vucûda kâil olmaları bir başına çene yarıştırmakdan ibârettir. Netice itibariyle bir çekişme yoktur.

( همه ازوست ) (Hepsi ondandır) diyenler Şerîat’ın zâhirini de muhafaza buyurarak herkesin anlayabileceği bir yol gösteriyorlar. Her neyi görseler, esmâ ve sıfat-ı ilâhiye, dolayısıyla, Zat-ı Mutlak'ın eserleri ve şuûnâtı olması itibariyle Hakkı görüyorlar; fakat bu ifâdeden, eserden sahibine intikal suretiyle yaratılmışlardan yaratanın varlığını çıkarıyorlar sanılmasın. Gerçi bu bir yoldur ki, büyük ulemâ'nın beyânı üzere buna muvaffak olanlar, taklîd şübhesinden kurtulsalar da, ilmel-yakîn mertebesine terfî edemezler. Burada yaratılanlardan yaratana ulaşmak vardır.

Bizim arz etmek istediğimiz Vahdet-i Şuhûd mertebesi bunun aksidir. Orada haktan halka inme yolu vardır. Mesela delille anlayanlar, içinde bulundukları odanın penceresinden sızan ışığı görür de onunla güneşin varlığı neticesini çıkarır. Vahdet-i Şühûd erbabı ise, doğrudan doğruya güneşe bakar da kainatta mevcûd olan ışığın güneşten çıktığını görür, ki, işte kelam ve lisanla söylenebilecek ( همه ازوست) (Hepsi ondan) ve Vahdet-i Şühûd bu demektir. Bu yolun taklîdçileri her ne kadar hakikattan nasîbsiz olsalar da dinsizlik şaibesinden uzaktırlar.

Delille anlamak ile görmek arasında hiç münâsebetin olmadığı erbabı katında bellidir. Bunun ilerisi zevkle alâkalı hallerdir.

Vahdet-i Vücûd erbabı ise, denize bakıp da, oradaki mahlûkatın maya ve sermayesinin ancak yine kendisi/deniz olup o çeşitli mahluklar ondan ve ondaki hayat gücünden meydana gelip ve de izsiz olanların bir an bile yaşayamayacaklarını apaçık gören ve onların varlığının müstakil olmadığını bilip de hepsini nazar-ı itibardan uzaklaştırarak, yalnız denizin varlığını ileri süren kişiye benzetilebilir ki hakikaten mümkinâtın eğreti varlığının Hakk'ın Kayûmiy-yetiyle/vâr ediciliği ve ayakta tutmasıyla kaim/mevcûd olduğunda akıl ve nakil müttefiktir. (همه اوست) (Hepsi o dur ) Vahdet-i Vücûd erbabı, bu mananın hakîkâtıyla ictihad etmiş oluyorlar.

Gerek önceki Vahdet-i Şühûd ve (hepsi O’ndan) ve gerek sonraki Vahdet-i Vücûd ve (hepsi O’dur) yollarının şu belirtilen cereyan tarzı sadece bir İlm-i Yakîn’in beyânından ibâret tir. Ayne’l-Yakîn ve Hakkal-Yakîn mertebelerinin söz ve yazıyla tezahür edemeyeceği, arz ve beyana yeltenilse bile, hazırdakini aramaya çıkan kimseye, o var olan hazırın kayıblığıyla, daima aralarında uzaklık hâsıl olacağı misalini teşkil eden çıkmaz yola sapılacağı erbabı katında malumdur. Bunun için şu arz olunan dereceden ilerisi zevkle alâkalı hallerden olmakla birlikte, kapısı da yolu da kapalı değildir.

Muhammedî irfan mektebinde ilimden sonra amelî ahlak tahsîline bağlıdır. Fakat muallimin çok mükemmel olması, talebede de kabiliyet bulun ması şarttır.

Bu yolun muhakkıkı/hakîkatine varan, Vahdet-i Şühûd erbabıyla asılda ittifak etmekle birlikte, taklîdçileri cebir yolunda, kuldan Hakk’ın teklîfinin düşeceğini[1] gerekli görmek suretiyle ayakları kayıp, şeytanın yolunda nefis ve hevâları’nın ilah edinilmiş olduğunu bile anlamayacak kadar cahildirler.

Bu davanın isbâtı ise Ehl-i Vücûd’un/Vahdet-i Vücûdçuların büyüklerinin ilâhi teklîfler/kulluk vazîfeleri ve Şerîat’ın zâhirinde Resûlüllah S izinden asla ayrılmadıkları tevâtüren sabitken taklîdçilerin, cahillerin Şer’î muamele ve Allah Y nün teklîflerinde/kullarına yüklediği vazîfelerinde tembellik ederek nefsânî şehvetlerin icrasında büyük bir faaliyetle (Hak böyle istiyor, böyle yapıyor, kim kime ibadet edecek, hak hem ibâdet eden hem de ibadet edilen olur mu? Hakkın ibadete ihtiyacı yoktur) gibi birçok yanıltıcı sözlerle kendilerini aldattıkları bir takım nefis ve hevasına meyilli ve din ilminde nasîbsizliği hasebiyle dalâlet/sapıklık yoluna hazır olan halkın avâmını iğfal ederler.

Bu hususta, Şeyh-i Ekber Muhyiddîn İbn-i A’rabî kuddise sir-ruhû gibi Sûfiyye’nin mütefekkirleri-nin önde gelenleri melâike-i mukar-rebûn[2] gibi (سبحانك لاعلم لنا الا ما علمتنا) [3] diyerek kulluk secdesinden başlarını kaldıramazken, sapık taklîdçiler, (ابا واستكبر و كان)[4] ayeti celilesine münâsib olarak Allah’ın muhkem sınırlarına asla aldırmazlar. Ne büyük cesaret, ne muazzam cür’et!..

(والله خلقكم وما تعملون) [5] ayet-i celîlesinden yardımla cebir ve ibâha/ iyi kötü amellerin hepsini Allah’ın kullarına zorla yaptırması ve her günâhı mübâh görme yoluna sapanlar için bu ma- kalemize ek olacak olan diğer hitabemizde cevab vardır.[6]

Ceride-i Sûfiyye, Sayı: 65, sh. 184-1858 Zilk’ade 1331

[1] Evet, bu söz bazı muhakkıklardan da sâdır olmuştur; lâkin bunun onların yanındaki ve dilindeki ma’nâsı, esâsen bir yük ve ağırlık demek olan (teklîf)in, belli bir yüksek makama varan kimseler katında artık bir yük olmaktan çıkıp zevk hâlini alması, demektir. Nâşir.

[2] Melâikei kerûbiyyûn: Allah’a en yakın melekler.

[3] Bakara: 32 Meâli: (Sübhansın, ya Rabb!.. Bizim, senin bildirdiğinden başka hiçbir ilmimiz yoktur!...)

[4][4] Bakara süresi ayet 34 meali (ve o vakit meleklere “Âdem’e secde edin” dedik; derhal sec de ettiler; ancak İblis dayattı, kibrine yediremedi ve kâfirlerden oldu.)

[5] Saffât; 96. Meâli: (Halbu ki sizi ve yaptıklarınızı Allah yarattı.)

[6] Evet, ileriki sayılarda inşâallah Ğurabâ Mecmûası olarak biz de bu mes’elelere dâir makâleler neşredeceğiz.

.