Ana Sayfa
Alt Sayfa
MÜSLÜMAN NASIL OLUR
LİNKLER
İletişim
ANA BABA HAKKI
ANA BABA HAKKI-BALLI
ESB EVLAT HAKKI
FAYDALI SİTELER
KÜTÜPHANE
KUTSAL EMANETLER
NEDEN MÜSLÜMAN OLDULAR
DİİNİMİZİSLAM.COM RADYO
ESHABIN HEPSİ MÜÇDEHİDDİR
VAHDETİ VUCUD VE ARABİ
vahdeti vucud
MÜZİK AFETİ
MÜZİKSİZ İLAHİLER
DUALARLA AÇILAN MECLİS
HAK DİN İSLAM
FETRET EHLİ
TEMKİN VAKTİ
TÜRK-İSLAM ÜLKÜSÜ
S.AHMET ARVASİ
DİNDE ŞAHSİ GÖRÜŞ OLMAZ
SESLİ DİNLE
HAKİKAT KİTAPEVİ KİTAPLARI
TAM İLMİHAL
MEKTUBAT
FAİDELİ BİLGİLER
HAK SÖZÜN VESİKALARI
İSLAM AHLAKI
HERKESE LAZIM OLAN İMAN
ESHABI KİRAM*
KIYAMET AHİRET
KIYMETSİZ YAZILAR
CEVAP VEREMEDİ
İNG.CASUS İTİRAF
NAMAZ KİTABI
ŞEVAHİDİ NÜBÜVVE
MENAKIBI ÇİHARI GÜZİN
EVLİYALAR ANS.TEK
PADİŞAH ANNELERİ
ÖRENBAY
KAR HADDİ
C AHMET AKIŞIK
===SOHBETLER===
SOHBETİN ÖNEMİ
M.A.D SOHBET 2001
M.A.D SOHBET 2002
M.A.D SOHBET 2003
M.A.D SOHBET 2004
M.A.D SOHBET 2005
M.A.D.SOHBET 2006
M.A.D.SOHBET 2007
M.A.D.SOHBET 2008
M.A.D.SOHBET 2009
M.A.D.SOHBET 2010
M.A.D.SOHBET 2011
M.A.D.SOHBET 2012
M.A.D.SOHBET 2013
M.A.D.SOHBET 2014
SOHBET 2015
ünlü sohbet 2004-06
ünlü sohbet 2007-09
ünlü sohbet 2010-11
ünlü sohbet 2012-13
ünlü sohbet 2014-15
ÜNLÜ SOHBET 2015
ÜNLÜ SOHBET 2016
ÜNLÜ SOHBET 2017*
ÜNLÜ SOHBET 2018
ÜNLÜ SOHBET 2019
ÜNLÜ SOHBET 2020
ÜNLÜ SOHBET 2021
ÜNLÜ SOHBET 2022
ÜNLÜ SOHBET 2023
ÜNLÜ SOHBET 2024
O ÜNLÜ ÖZEL
6..--
6--
55
20**
2005
2006
2008
2009
2011
305
HİKMET EHLİ ZATLAR
YOLUMUZU AYDINLATANLAR VİDEO
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2001
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2002*
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2003*
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2004
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2005
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2006
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2007
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2008
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2009
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2010
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 11
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2012
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2013
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2014
YOLUMUZ AYDIN 2015
YOLUMUZ AYDIN 2016
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 17
YOLUMUZ AYDINL 2018
YOLUMUZ AYDIN 2019
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2020
YOLUMUZU AYDIN 2021
YOLUMUZU AYDIN 2022
YOLUMUZU AYDIN 2023
YOLUMUZ AYDIN 2024
video-sş barkçın
9.
VEHBİ TÜLEK GENEL
VEHBİ TÜLEK 2005
VEHBİ TÜLEK 2006
VEHBİ TÜLEK 2007
VEHBİ TÜLEK 2008
VEHBİ TÜLEK 2009
VEHBİ TÜLEK 2010
VEHBİ TÜLEK 2011
VEHBİ TÜLEK 2012
VEHBİ TÜLEK 2013
VEHBİ TÜLEK 2014
VEHBİ TÜLEK 2015
VEHBİ TÜLEK 2016
VEHBİ TÜLEK 2017
VEHBİ TÜLEK 2018
VEHBİ TÜLEK 2019
VEHBİ TÜLEK 2020
VEHBİ TÜLEK 2021
VEHBİ TÜLEK 2022
VEHBİ TÜLEK 2023
VEHBİ TÜLEK 2024
VT-OSMANLI
ET
M.ORUÇ 1994
M.ORUÇ 1995
M.ORUÇ 1996
M.ORUÇ 1997
M.ORUÇ 1998
M ORUÇ GB-1999
M ORUÇ GB 2000
M ORUÇ GB 2001
M ORUÇ GB 2002
M ORUÇ GB 2003
M ORUÇ GB 2004-05
G.BAHÇESİ 2006-07
G.BAHÇESİ 2008-10
M ORUÇ H SÖZLER
M ORUÇ HİKMETLER
M ORUÇ İMAN-EVLİLİK
M ORUÇ-İ AHLAKI
M ORUÇ-MEKTUBAT
D.DİYALOĞ M ORUÇ
N-
SALİM KÖKLÜ g
SALİM KÖKLÜ 1
SALİM KÖKLÜ 23
ÖZ
M.SAİD ARVAS 1
M.SAİD.ARVAS 2
.M.SAİD ARVAS 3
336
R AYVALLI GENEL
R.AYVALLI 11-12.
R AYVALLI 13-15
R.AYVALLI 15-16
R AYVALLI 17-18
R AYVALLI 19-20
R AYVALLI 21-24.
AA*
C AHMET AKIŞIK G
C AHMET AKIŞIK*
1**
HY-ESHABI KİRAM
HY-İMAN
HY-BESMELESİZ GENÇLİK
HY-EHLİSÜNNETYOLU
HY İNG.İSLAM DÜŞM
HY GENEL
HY-OSMANLI
HASAN YAVAŞ 15-16
HASAN YAVAŞ 17-21
HASAN YAVAŞ 22-24
306
AHMET DEMİRB 11-13
AHMET DEMİRB 14-15
AHMET DMİRBŞ 16-17
A DEMİRBAŞ 18-19
A DEMİRBAŞ 20-21
A DEMİRBAŞ 22-24
M-
5 A
H 1.ASIR ALİMLERİ-
H 2 ASIR ALİMLER *
H 3.ASIR ALİMLER*
H 4 ASIR ALİMLER-
H 5 ASIR ALİMLER**
H 6 ASIR ALİMLER
H 7 ASIR ALİMLER
H 8. ASIR ALİMLER
H 9. ASIR ALİMLERİ
H 10.ASIR ALİMLER
H 11.ASIR ALİMLERİ
H 12.ASIR ALİMLER
H 13 ASIR ALİMLERİ
ALİMLER ÖZEL 1
EVLİYALAR 1
EVLİYALAR 2
EVLİYALAR 3
H 5
===1.BÖLÜM===
EMRİ MAĞRUF
E-MAĞRUF-SÜNNETULLAH
FİTNE
CİHAD
CİHAD*F
CİHAD-R.MUHTAR
CİHAD-ENFALDE
CİHAD YKS
CİHAD-FECR
CİHAD-FİRASET
22-*
İSLAMİYET NEDİR
İSLAM NAKİL DİNİDİR
DİNİMİZİ DOĞRU BİLMEK
DİİNİMİZİN ÖZELLİKLERİ
AKLIN DİNDEKİ YERİ
AKLIN DİNDEKİ YERİ 2
AKIL-FECRNET
FELSEFE NEDİR
İLK İNSAN VAHŞİ DEĞİLDİ
HZ.İBRAHİMİN BABASI
HZ ADEM İLK PEYGAMBER
HIRSTIYANLIK 1
HIRISTIYANLIK 2
YAHUDİLİK
SEBATAYİZM
KEŞF
VEHBİ İLİM-İLHAM-
EHLİ KİTAP
EHLİ SÜNNET ...
EHLİ SÜNNET İ.HAKKI
*GIPTA EDİLENLER
222*
==2.BÖLÜM===
İLMİN ÖNEMİ 1
İLMİN ÖNEMİ 2
İLİM-R.AYVALLI
İLİM-İLİMSAATİ
İLİM-İHVANLAR
ALİMİN ÖNEMİ
ALİMİN KÖTÜSÜ
İSLAM İLERLEMEYİ EMREDER
DİNİMİZ VE FEN
İSLAM VE BİLİM
OSMANLIDA BİLİM
MÜSLÜM. GERİ KALIŞI
MATBAA GEÇ GELMEDİ
MÜSLÜMAN İLİM ÖNCÜLERİ
HER KİTAP OKUNMAZ
İSLAM MEDENİYETİ
VAKIF KÜLTÜRÜ
B.OSM.TARİHİ
B.OSM TARİHİ 2
ANSİKLÖPEDİLER
EVLİYALAR ANSİKLÖPEDİSİ
REHBER ANSİKLÖPEDİSİ
İSLAM TARİİHİ ANSİKLÖPEDİSİ
OSMANLI TARİHİ ANS.
33
===3.BÖLÜM===
İMAN NEDİR 1
iman nedir 2
HİDAYET
İTİKAT-M ORUÇ
İTİKAT CÜBBELİ
İMAN-FİRASETNET
TEVHİD-KELAM-FİRASET
KOCAKARI İMANI
MİRAC-AKLIN BİTTİĞİ YER
KELİMEİ TEVHİD
TEVHİD-HAZNEVİ
ESMA ÜL HÜSNA
-ALLAHA İMAN
ALLAHIN SIFATLARI
ALLAHI TANI-İLİM SAATİ
ALLAHIN YARATMASI
ALLAHA GÜVEN VE ISPAT
ALLAH SEVGİSİ
ALLAH SEVGİSİ-ŞİİR
ALLAH KORKUSU
ALLAH VE ADALET
ALLAHA ULAŞMAYI DİLEMEK
ALLAH GAYBI BİLİR BİLDİİRİR
A*.
HUBBU FİLLAH
-MELEKLERE İMAN
ŞEYTAN
KİTAPLARA İMAN
AHİRETE İMAN
AHİRETE İMAN*
AHİRET-İLMEDAVET
AHİRET-FİRASETNET
KABİR AZABI -ÖLÜM
KABİR ZİYARETİ
KABİR-İSLAMKALESİ
CENNET ŞU AN VAR
CENNET-CEHENNEM
CENNET-CEHENNEM 2
CENNET-FİRASET
CENNET-İLİMSAATİ
CENNET-FECR
CEHENNEM-FECR
CENNET-CEH-BİRİZBİZ
A.
KIYAMET ALAMETLERİ
KIYAMET ALAMETLERİ 2
K.ALEMETLERİ-ERRAHMAN
KIYAMET GÜNÜ
KIYAMET-FİRASET
KIYAMET-DERVİŞAN
KIYAMET ALAMETLERİ*
A...
HZ.İSA GELECEK 1A
HZ İSA GELECEK 1B
HZ İSA GELECEK 2
HZ İSA GELECEK 3
HZ MEHDİ GELECEK
HZ MEHDİ GELECEK 2
HZ.MEHDİ-TEBYANNET
MEHDİLİK KONUSU
MEHDİ TASLAKLARINA
DECCAL GELECEK
KAZA KADERE İMAN
KAZAYA RIZA
KADER-YÜMİT
KADER SAPIKLARI
KÜFR HALLERİ
ŞİRK VE KÜFR SÖZLER
ŞİRK-KÜFR SÖZLER 2
ŞEHİD OLMAK
GÜNAHKARIN DURUMU*
KELAM TARİHİ
CİNLER
RUH
MÜÇDEHİD OLMA ŞARTI
İTİKAT-NESEFİ
AKAİD-TAHAVİ
İTİKAT-SADAKAT
AKAİD-ENFALDE
AKAİD-HAKŞAİRİ.C
AKİDE-HALİS ECE
AKAİD-İSMAİLAĞA
AKAİD İHVAN
AKAİD-İHVAN-1*
AKAİD-İHVAN 2
AKAİD-BİRİZ BİZ
AKAİD-İLME DAVET
AKAİD-SÜNNETULLAH
AKAİD-guraba*
AKAİD-A KALKAN
AkAİD-İSLAMHAYAT
AKAİD-FİRASET
AKAİD-İNCE.M
NEZİH İTİKAT-İNCE M
İTİKAT-ES KALESİ
AKAİD-HAZNEVİ
TAFTAZANİ KELAM
AKAİD.İLİMİRFAN-
AMENTÜ-MEDİNE
ALLAHIN GÖRÜLMESİ
site-iman
4444
===4.BÖLÜM===
PEYGAMBERLERE İMAN
PEYGAMBERLERİN HAYATI
PEYGAMBERİMİZ
PEYGAMBRİMİZ 2
KAİNATIN EFENDİSİ 1
KAİNATIN EFENDİSİ 2
KAİNATIN EFENDİSİ 3
KAİNATIN EFENDİSİ 4
SEVGİLİ PEYGAMBERİM
PEYGAMBER HASLETLERİ
peygamberim 2
peygamberim 3
PEYG.TARİHİ-BALLI
RESULULLAHIN ÇOK EVLENMESİ
PEYGAMBERİN MUCİZELERİ
PEYGAMBERİMİZ HZ. MEHDİYİ ANLATIYOR
PEYGAMBERİMİİZİN HAYATI 1
PEYG.HAYATI SESLİ
peygamberimiz SES 2
PEYGAMBERİMİZE İFTİRA
hz.muhammed ont 1
hz.muhammad ont 2
rahmet peygamberi o.n.t
nebiler o.n.t.2
nebiler o.n.t.
HADİSİ ŞERİFLER
İSLAMIN DOĞUŞU
MEVLİD
M.MUSTAFA.C
KAİNATIN EFENDİSİ demek
HİCRET
KUTLU DOĞUM ALDATMACASI
NEBİİHAYAT-İHVANLAR
NEBİHAYAT-İİMREHBERİ
ZÜLKARNEYN ALEYH.
SİYERİ NEBİ-SADAKAT
NEBİ HAYAT-HALVETİ
NEBİMİZ-TAHAVİ
NEBİ-R AYVALLI
K.E.salih SURUÇ 1
K.E.salih SURUÇ 2
peygamber ahlakı -hakşairi
peygamberimiz-m.paksu
siyer
SİYER-MEDİNE
NEBİ-YÜMİT
HZ.AYŞE ANNEMİZİN YAŞI
PEYG TARİHİ- İLİMSAATİ*
ŞİİRLER
PEYGAMBERLER TARİHİ
555
===5.BÖLÜM===
KURAN OKU ÖĞREN
KURAN MUCİZESİ
kuran mucizeleri 2*
kuran mucizeleri-hakşaiiri
kuran mucizeleri 3
K.MUCİZE-DAMLALAR
KURAN -İLMEDAVET
ATEİST DİYORKİ 1
ATEİST diyorki 2
ATEİZM ELEŞTİRİSİ
ATEİSTLERE
SURELERİN FAZİLETİ
TA KENDİSİ - AYETİ
YALNIZ KURAN DİYENLER
K. RESULULLAH AÇIKLADI
MEAL-TEFSİR OKUMAK
KURANIN ÖZELLİKLERİ
kuranın özellikleri 2
KURAN bilgileri
KURAN BİLİM-ballı
KURANI HERKES ANLAYABİLİRMİ?
İLK MEAL BASIMI
MEAL OKUMAK-T
MEAL OKUMAK -G
M.Ş.EYGİ-MEAL
KURAN KİME İNDİ
KURAN VE TERCÜME
KURANDA MECAZLAR
kuranda tarih
KURAN-SORULAR
MEALCİLERE REDDİYE 1
MEAL SAVUNMALARI
KURAN İSLAMI SAFSATASI
KURAN -şenocak*
K.FAZİLETİ-SEVDEDE
K.BİLİM-SEVDEDE
K.BİLİM-DAMLALAR
K.BİLİM-İLME DAVET
KURAN-ENFALDE
YASİNİ ŞERİF
HAŞR-KURAN
YÜMİT-KURAN
MODERNİZM
İSL.DÜŞÜNCESİ DEMEK
KURAN-MEDİNEVEB
TEFSİR USULÜ
KURANA ABDETSİZ DOKUNULMAZ
***---
===6.BÖLÜM===
EHLİ SÜNNET İTİKADI 1
EHLİ SÜNNET 2
EHLİ SÜNNET İTİKADI 3
EHLİ SÜNNET-MEDİNEVEB
E-SÜNNET-SÜNNETULLAH
E.SÜNNET-FİRASET
E-SÜNNET-SEVDEDE
SÜNNET NEDİR
SÜNNETDE DELİLDİR
sünnetde delildir 2
sünnetde delildir 3
SÜNNET DELİLDİR-İSL.KALESİ
SÜNNET-sadabat
EHLİ SÜNNET-ihvan
7---
777*
==7.BÖLÜM==
BİDAT NEDİR
BİDAT-GURABA
KUT DOĞUM BİDATİ
DİNDE REFORM 1
DİNDE REFORM M.O 2
DİYANET RFORM 3
DİYANET REFORM 2
REFORMCULARA ALDANMA
TASAVVUF SİFİL
DİYALOĞ TUZAĞI
D.DİYALOĞ 1
D.DİYALOĞ 2
EYGİ-DİYALOĞ
DOĞRUYU BULMAK
DİN ADAMI BÖLÜCÜ OLMAZ
HOPARLÖR BİDATI
ATASÖZLERİNİ DOĞRU ANLA
19 CULUK
DİNİ TABİRLERİ BOZMAK
DİYALOĞ-ihvanlar-
M FELSEFE
S---
888
===8.BÖLÜM===-
EHLİ BEYT
ESHAB
ESHABI KİRAM
ESHABI KİRAM *
ESHABIN HAYATLARI
ESHAB-İHVANLAR
ESHAB-BİRİZ BİZ
HZ.EBUBEKİİR-FEDEK
HZ.MUAVİYE
HZ ALİ İNCE SÖZLERİ
MÜSLÜMANLARIN İKİ GÖZBEBEĞİ
EBU HUREYRE R.A.
İSLAMDA İLK FİTNE
HANIM SAHABİLER
NEVRUZ YALANI
HARİCİLER
HARİCİ-HAZNEVİ
ÖMER BİN ABDÜLAZİZ
GADİRİ HUM OLAYI
EBU ZER HZ.
999-
===9*.BÖLÜM===
VEHHABİYE REDDİYE ALİM
YOBAZ VE GENÇLİK
VEHHABİYE REDDİYE
VEHHABİLİK
VEHHABİLER HIRISTIYAN GİBİ İNANIYOR
VEHHABİLİĞE EHLİ SÜNNETİN CEVABI
VEHHABİLİĞİN BAŞLANGICI
VEHH- CEVAP-SADAKAT
VEHHABİ-İHVANLAR
vehhabi red-ihvan
VEHHABİ-İSL.KALESİ
TEVESSÜL-İSL-KALESİ
İBNİ SEBECİLİK
SELEFİLİK
GÜNAH İŞLEYEN KAFİR OLMAZ
RUH ÖLMEZ ÖLÜ İŞİTİR
ŞEFAAT VARDIR 1
şefat vardır 2
şefaat var 3
RESULULLAHI ÖĞMEK
KABİR ZİYERETİ
TÜRBE CAİZ
İNG.CASUSUNUN İTİRAFI
KANDİLLER UYDURMA DEĞİLDİR
MUCİZE KERAMET
MUCİZE KERAMET 2
mucize keramet 3
SEBEBPLERE YAPIŞMAK EMİRDİR
İNTİHAR ETMEK
HACILARA VERİLEN KİTAPLAR
TEVESSÜL-VESİLE
VESİLE-NAKŞNET
VESİLE-A.KALKAN
TEVESSÜL-İHVANLAR
KANDİL-İLİM SAATİ
RE ENKARNASYON YOK
BOZUK DİNLER
RECM VARDIR
DİNDE ZORLAMA YOK
MEZHEBE UYAN KAFİR DEĞİL
SAPITANLAR TR GG
ŞİRK NEDİR
BÖLÜCÜYE ALDANMA
EVLİYADAN YARDIM
KABİR-ÖLÜ-İSL.KALESİ
ŞEFAAT-İSL.KALESİ
İSTİĞASE-İSL.KALEİ
ŞİAYA CEVAP
ŞİAYA CEVAP-TAHAVİ
ŞİA-HAZNEVİ
ÖLÜLER İŞİTİR
ALİ ŞERİATİ
abduh
GASPIRALI İSMAİL
istiğase-darusselam
460
459
==10.BÖLÜM==
==REDDİYELER==
REDDİYELER
mezhepsizlere cevap
REDDİYELER-ihvan
SAPIKLARA REDDİYE
SABATAYCILIK
İBNİ TEYMİYYE-İHVAN
ŞİA-İHVANLAR
S.N.1
ZAMANİ
SN REDDİYE
SN3
İSLAMA SUKASTLER
MEZHEPSİLİK DİNSİZLİKTİR
SULTANA İSYAN
MEZHEPSİZLERİ TANI
İKBAL-ABDUH
İBNİ TÜFEYL
S.ULUDAĞ
N. YILDIZ
İBNİ TEYMİYYE
KANDEHLEVİ-KARDAVİ
İBNİ KAYYIM
SEYİD KUTUP
F.GÜLEN
BAYRAKLI-S.ATEŞ
HAMİDULAH
MEVDUDİ- CARULAH
SAPIKLIKLAR-İHVANLAR
MUSTAFA ÖZTÜRK
H.KARAMAN
***İKİ AKİF
M.İSYANOĞLU
SAPIKLAR-İHVANLAR.
A.HULİSİ ve sapıklar
REŞİT RIZA
SAPIKLAR-İNCE.M
BAYINDIR-ŞERİATİ
sapıtanlar
M.ESED
YAŞAR NURi
İSMAİL GASPIRALI
hadis inkarına cevap
tarihselcilere cevap
mealcilere cevap
İSLAM ANS.EFGANI
İ TEYMİYYE-ESK
VEHHABİYE RED-ESK
DİYALOĞ-ESK
M OKUYAN
290
999
DOST KAZANMA KİTABI
===11*.BÖLÜM===
TASAVVUF NEDİR
TASAVVUF NEDİR 2
TASAVVUFUN ÇIKIŞI
T-İLİMİRFAN
TASAVVUF-KONDERN
TASAVVUF-MEDİNE
TASAVVUF-HAZNEVİ
TASAVVUF DÜNYASI*
TASAVVUF-İNFO
TASAVVUF TAHAVİ
TASAVVUF SADABAT
TASAVUFLAMELİF-PDF
TASAVVUF-F.ATLASI
TASAVVUF-GİKEV
tasavvufi AHLAK
SOHBET-HİKAYELER
TASAVVUF-NAKŞ
TASAVVUF-DERVİŞAN*
TASAVVUF TERİMLERİ
TASAVVUF-SÜNNETULLAH
TASAVVUF BAHÇESİ
TASAVVUF-HALVETİ-
TASAVVUF-İHVANLAR
TASAVVUF-ihvan*
TASAVVUF REYHANGÜL
TASAVVUF-CANDAMLA
TASAVVUF-ŞENOCAK
TASAVVUF-HACETN.COM
TASAVVUF-SADAKAT
TASAVVUF-İSLAMHAYAT*
TASAVVUF-HALİSECE
TASAVVUF-İLİMSAATİ
TASAVVUF İHVAN
TASAVVUF-İNCE.M.
TASAVVUF-İNCE.M 2
TASAVVUF-İNCE.M.3
TASAVVUF* FİRASET
TASAVVUF-İSL.KALESİ
TASAVVUF-halveti
TASAVVUF BAHÇESİ
TASAVVUF.İHSAN
KALPLERİN KEŞFİ
TABAKATI KUBRA HŞ
yusuf hakiki-tasavvuf risalesi
YUNUS TASAVVUF
VESVESE-İ DAVET
KİBİR
TASAVVUF sorular mc
TASAVVUF BAHÇ-NFK
tasavvuf risalesi*
osmanlıda tasavvuf
somuncu baba
NAZARİYAT
121212-
1313-
==12*.BÖLÜM====
TARİKAT
TARİKATLAR VE OSMANLI
TARİKAT MELHEMLU
RABITA
RABITA-NAKŞ
RABITA-İHVANLAR
TEVEKKÜL
İNSANI KAMİL 1
İNSANI KAMİL 2
İNSANLIK ŞEREFİ
ZENGİNLİK-FAKİRLİK
FAZİLET MEDENİYETİ*
ŞEYTAN HİLELERİ 1
ŞEYTAN HİLELERİ 2
ŞEYTAN-ÖSELMİŞ
SIKINTILARIN SEBEBİ
NEFS
NEFS-REYHANG
REŞEHAT
İHLAS -NİMET
SABIR*
MESNEVİ
TAKVA*
SEVGİYE DAİR
TÖVBE*
TÖVBE-SÜNNETULLAH
TÖVBE fecir
AF-FECR
AF-İSRAF
TEFEKKÜR
GIYBET
EDEP HAYA
DÜNYA NEDİR*
ŞÜKÜR
HASET
KÖTÜ HUYLAR
GÜZEL AHLAK
AHLAK-ENFALDE
*İSLAM AHLAKI
AHLAK BİLGİLERİ
AHLAK BİLGİLERİ 2
AHLAK-İLİMREHBERİ
DİNİN RUHA ETKİSİ
kimyayı saadet-site
VESVESE
TASAVVUF-ES KALESİ
EVLİYAYI TANIMAK
ALİM VE EVLİYALAR
17-
131313-
==13* BÖLÜM==
ZİKİR
ZİKİR-NAKŞ
ZİKİR- İHVANLAR
GÜLDEN BÜLBÜLE
GÜLDEN BÜLBÜLE 2
GÜLDEN BÜLBÜLE 3
GÜLDEN BÜLBÜLE 4
TEVECCUH SOHBETİ
R.AYVALLI 2013-14
AŞK MAHFİYET
DEDE PAŞA -REYHANİ
ÖLÜM-KABİR AZABI
ÖLÜM-KABİR-BİRİZBİZ
ÖLÜM İHVANLAR
EFGANİ-ALBANİ
RUH-BİRİZBİZ
MARİFETNAME
GÜNAH-FECR
KISSADAN HİSSE
Ö.NASUHİ BİLMEZ
RİSALE-İNCE.M
TEFEKKÜR-İSLAMİHSAN
MÜSLÜMAN-ÖSELMİŞ
NEFS-İLİMİRFAN
İKTİSAT
KISSA-HİSSSE
SU
15-
141414
====14*.BÖLÜM===
İSLAM ALİMLERİ
İMAMI AZAM COM
SİLSİLEİ ALİYE
İMAMI AZAM İKİ YILI
İMAMI AZAM-İ.ŞENOCAK
İMAMI AZAMIN BÜYÜKLÜĞÜ
İMAMI AZAM-FIKIH
İMAMI AZAM HADİS
İMAMI AZAM PDF
İMAMI AZAM PDF 2
İMAMI MATURUDİ
İMAMI EŞARİ
MATURUDİ-EŞARİ
MEZHEP İMAMLARI
HADİS ALİMLERİ
HASAN HARAKANİ
BÜYÜK ALİMLER
H.HİLMİ IŞIK
ABDULKADİRİ GEYLANİ
EBU YUSUF
İBNİ MACE
BİYOĞRAFİLER
MEVLANA HZ
MEVLANA-SEMAZEN
FAHREDDİNİ RAZİ
S.ABDULHAKİM ARVASİ
MUSTAFA SABRİ HOCA
İSKİLİPLİ ATIF HOCA
ZAHİD EL KEVSERİ
DİĞER ALİMLERİMİZ
ŞAHI.B.NAKŞİBENDİ HZ
PİRİ REŞAHATI-ADAB
MİNAHI HALİDİYE
İMAMI RABBANİ HZ.
M.HALİDİ BAĞDADİ
HARİSİ MUHASİBİ
EMİR SULTAN-ŞİİR
İBNİKEMAL-BAKILANİ
M.İBNİ ARABİ
EBUSUUD-HADİMİ
AK ŞEMSEDDİN HZ
ÇANKIRI EVLİYALARI
ISLAH DE*
1515-
151515-
===15*.BÖLÜM=====
UYDURMA HADİS OLURMU
HADİS TARİHİ
HADİS ANS
HADİS USULÜ
1041 HADİS
RAMÜZ -99-70
HADİS-PDF
HADİS ARAMA
HADİS KİTAPLARI
İTTİFAK HADİSLERİ
kaynak hadisler ih
7 İMAM İTİFAK HADİSLER
uydurma sanılan hadisler
HADİS-ENFALDE
HADİS-İSLAMHAYAT
LULU MERCAN-İSLAMHAYAT
HADİS-HAKSANCAĞI
HADİS-DAMLALAR
HADİS-BALLICOM
RİYAZUS SALİHİN
S-HADİSLER-İHVANLAR
SAHHİ BUHARİ
İHYAİULUM
İMAMI GAZALİ
797
1616-
SI
===16*:BÖLÜM===
TÜRKLER VE MEZHEBİ
MEZHEPLER TARİHİ
MEZHEP. M.ORUÇ
MEZHEP DİĞER 1
MEZHEP DİĞER 2
MEZHEP-İLME DAVET
MEZHEP GENEL
MEZHEP 1
MEZHEP 2-DELİL
MEZHEP 3 LÜZUM
MEZHEP 4 MEZHEP
MEZHEP 5 NAKİL
MEZHEP 6
MEZHEP 7 TAKLİD
MEZHEP 8
MEZHEP 9 KİTAP
MEZHEP 10-TARİHSEL
MEZHEP 11 SİZLER
MEZHEP 12
MEZHEP 13
MEZHEP TAKLİDİ
MEZHEP MUHALİF
MEZHEP-DAMLALAR
MEZHEP-İLMEDAVET
MEZHEP-SEVDEDE
MEZHEP-İSL.KALESİ
1717-
80-
171717-
===17*.BÖLÜM===
BESMELE
VATAN SEVGİSİ İMANDAN
FIKIHIN ÖNEMİ
FIKIH USULÜ
FIKIH USULÜ 2
FIKIH USUL TARİHİ
EDİLEİ ŞERRİYE
İÇDİHAD
MÜÇDEHİD
müçdehid 1
İCMA-KIYAS
içdihad-KIRKINCI
SAKAL BİR TUTAMDIR
GAYRİMÜSLÜME BENZEMEK
NİYET-ARKADAŞ
EFALİ MÜKELLEFİN
FIKIH-ENFALDE
FIKIH-yusuf semmak
FIKIH-BALLI CIM
FIKIH-FİRASET
FIKIH-GURABA*
FIKIH-İHVANLAR
FIKIH USULÜ-
FIKIH-İLİMİRFAN
FIKIH-H.ECE
EMANET VE EHLİYET
EMANET VE EHLİYET *
MİRİ-MÜLK ARAZİ
MECELLE
SELAM VERMEK
fıkıh soruları
FERAİZ-İSKAT PROĞRAMI
RECM
CİN HAKKINDA
islammerkezi.com...
181818
19
1818--
===18 BÖLÜM===
KUTUBU SİTTE*
KUTUBU SİTTE İHAYAT
KUTUBU SİTTE BALLI
FETAVAİ HİNDİYYE
EBUSUUD FETVA
DURER
RUHUS-SALAT
MUCİZE-KERAMET
HAK-UKUBAT
MAKALELER-TAHAVİ
MAKALE DERYASI
310
1919**
191919**
===19 BÖLÜM===
İBADETLERİMİZ
SÜNNET YERİNE KAZA
SÜNNET YERİNE KAZA 2
ABDEST
ABDESTİN EDEPLERİ-K SİTTE-HŞ
ESB-ABDEST
ESB ADAK
ESB HOPARLÖR
ABDEST-İHVANLAR
ABDEST-BİRİZBİZ
ABDEST-SÜNNETULLAH
HAYZ-NİFAS
GÜSL-DİŞ DOLGUSU
DOLGUYA MUHALİFLER
İSTİKBALİ KIBLE
NAMAZIN ÖNEMİ
NAMAZIN KILINMASI
YOLCULUKDA NAMAZ
CUMA CEMAAT-ZUHR
SABAH NAMAZINA KALK
NAFİLE NAMAZLAR
TERAVİH-İTİKAF
NAMAZ-TAHAVİ
HASTALIKDA NAMAZ
HOPARLÖRLE NAMAZ
NAMAZDA VAKİT NİYET
NAMAZDA TADİLİ ERKAN
NAMAZ-İLİMSAATİ
NAMAZ-İHVANLAR*
NAMAZ-H.ECE
NAMAZ-ENFALDE
NAMAZ-FİRASTE
TEHARET
TEHARET-TAHAVİ
TAHARET-İHYA
TAHARET-ENFAL
TEHARET-FİRASET
SANDALYEDE NAMAZ
<
2020-
202020-
****20.BÖLÜM***
KAĞIT PARA İLE ZEKAT
ZEKAT
ZAKAT-TAHAVİ
ZEKAT-H.ECE
ZEKAT-İHVANLAR
ZEKAT-ENFALDE
ZEKAT-FİRASET
SB ZEKAT
O
ORUÇ
ORUÇ-TAHAVİ
ORUÇ-SÜNNETULLAH
ORUÇ-İHVANLAR
ORUÇ-GURABABL
ORUÇ-H.ECE
ORUÇ-FİRASET
ORUÇ-ERRAHMAN
ORUÇ-ENFALDE
RAMAZAN-FİRASET
K-
KURBAN
KURBAN-FİRASET
KURBAN-TAHAVİ
KURBAN-CANDAMLALARI
KURBAN-İHVANLAR
KURBAN-H.ECE*
ADAK
HAC-UMRE
ALIŞVERİŞ BİLGİLERİ
ALIMSATIM-HAZNEVİ
SİGARA HARAMMI
HAC-FİRASET
SARF
FAİZ-SİGORTA
FERAİZ-MİRAS
NELER YENİR
NELER KULLANILIR
TAKKE SARIK ÇARŞAF
NAZAR VARDIR
FAL-BÜYÜ
HARAC ZARURET
RESİM YAPMAK
LİAN KİTABI
212121-
21
2121
==21.BÖLÜM==
===DUA===
DUA ŞARTLARI
DUADA EL -KOMUT
365 GÜN DUA
DUA-İNCİMERCAN
DUA-İHVANLAR
DUA-REYHANG
DUA-İLİMSAATİ
DUA --SADAKAT
DUA-FECR
DUA-FİRASET
DUA-HAZNEVİ
DUA-İSLAMVEİHSAN
BAYRAM VE RAMAZAN
69
2222---
2222222
===22 BÖLÜM==
==AİLE BÖLÜMÜ==
EVLİLİK REHBERİ
KİMLERLE EVLENİLİR
EVLLİK VE AİLE NİKAH
NİKAH-İHVANLAR
TESETTÜR FARZDIR
EVLİLİK-SEVDEDE
HUZUR KAYN AİLE
AİLE-BALLICOM
KADIN-BİRİZBİZ
KADIN-SADABAT
AHVALÜ NİSA-İNCE.M
BABANIN KIZINA MEKTUBU
AİLE-FİRASET
KADIN AİLE-FİRASET
AİLE GENEL-FİRASET
YÜKSEK İSLAM AHLAKI
KADIN HAK VE HAYZ-FİRASET
AİLE-R AYVALLI
aile saadeti-ballı
AİLE-medine veb
kadının değeri
KADIN ŞAHİTLİK-MİRAS
s maraşlı genel
maraşlı hb genel
SEMA MARAŞLI DT
SEMA MARASLI 7
FATMA BARBAROS GENEL
EVLİLİK-İS HAYAT
LEKE TEMİZİĞİ
S MARAŞLI -F ATLASI
FU
nis*
202020
==23.BÖLÜM==
ÇOCUK EĞİTİMİ
ÇOCUK-FİRASET
ÇOCUK VE DİN-EVLATLIK
ÇOCUK-SADAKAT
ÇOCUK-BALLICOM
COCUK GELİŞİM
İZDİVAÇ VE MAHREMİYET
GÖRGÜ KURALLARI
İDERECİLİK BİLGİLERİ
TESETTÜR-TAHAVİ
80--
14-2
8--
===24-BÖLÜM====
EDEBİYAT KÖŞESİ
K.S.ÖREN
EDEBYAT-ENFALDE
SALİH BABA DİVANI
EDEBİYAT-H.ECE
NİYAZİ MISRİ
TÜRKÇENİN ÖNEMİ
TAM İLMİHAL ŞİİRLERİ
NECİP FAZIL ŞİİRLERİ
HÜDAİ DİVANI
DARÜL HARPTE BANKA
YT DİZİ
YT HATIRALAR
YK MTT
YK MTT 2
gö*
M***

****TARİH VE ÖNEMİ****
TARİH TANI
BATILILAŞMA İHANETİ
BİR DEVRİMİN ANATOMİSİ
TARİH OSMAN İHVAN
TARİHİ HAKİKATLER *
TARİHİ HAKİKATLER 1
TARİHİ HAKİKATLER 2
TÜRKLERİN İSLAMI KABULÜ
M*-
İS--
İSMAİL YAĞCİ*
İSMAİL YAĞCI 2001-02
İSMAİL YAĞCI 2003-04
İSMAİL YAĞCI 2005-06
İSMAİL YAĞCI 2007-09
İSMAİL YAĞCI 2010-12
601Ü
M 3
METİN ÖZER 1
METİN ÖZER 2
METİN ÖZER 3
İBRAHİM PAZAN 23
N*
M--*
A ŞİMŞİRGİL GENEL TÜM
AHMET ŞİMŞİRGİL
ŞİMŞİRGİL ESERLERİ
ŞİMŞİRGİL-İLMİ--PDF
ŞİMŞİRGİL-TARİH
PAZAR DİVANI-AŞ
CUMA DİVANI-AŞ
CUMA DİVANI 2017-18
CUMA DİVANI 2019
CUMA DİVANI 2020
CUMA DİVANI 2021-A
CUMA DİVANI 2021 B
CUMA DİVANI 2022*
CUMA DİVANI 2023
CUMA DİVANI 2024
ASR İHANETİ-ŞİMŞİRG
HZ MUHAMMED- A SİMŞİRGİL

Ş*
ZEY
==F.BOL===
F BOL PAZAR Y
FUAT BOL-CHP 1
FBOL M CHP 19-18
AKINCI CHP
CHP Yİ KONUŞ
FUAT BOL CHP 2023*
FUAT BOL-TARİH
F BOL M 19-18
F BOL 2022
F BOL 2022-2
F BOL 2022 D
FUAT BOL 2023*
fuat bol 2023 ekim
F 1
FU--
NE--
814
İH
ABDULHAMİD HAN
ABDULHAMİD DÜŞMANLIĞI
A.HAMİD-LOZAN-MUSUL
ABDULHAMİD OSM CNK
ABDULHAMİD HAN *
İSLAM TARİHİ-AŞ
İSLAM TARİH-MEDENİYET
TARİH-GENEL
TARİH SİTESİ.ORG*
TARİH VE MEDENİYET
TARİH- NUR DERGİSİ
İSLAM TARİHİ-ENFALDE
İSLAM TARİHİ- FİKİR ATLASI
TARİH-B-İSLAMCOM
TARİH İSLAM ANAHTARI
TARİH-TAHAVİ
MİMAR SİNAN
A.HAMİD NEDEN SESSİZ KALDI
TARİH -FİRASETNET
TARİH-HALİS ECE
TARİH-EMPOZE.HÜRREM
TARİH-BALLICOM
TÜRK DÜNYASI DERGİSİ
TARİH-SANALÜLKE
TARİH-İHVANLAR
TARİH-SADAKAT
TARİH-NAKŞ
TARİH-DAMLALAR
TARİHEYOLCULUK.ORG
TARİH YAZILARI
TARİH YAZILARI 2
TARİH YAZILARI 3
GEZİ NOTLARI
BİLİM TARİHİ
AB
===OSMANLI===
BİYOĞRAFİ NET
**RAMAZAN AK TARİH
R.AYVALLI-OSMANLI
OSMANLI NASIL YIKILDI
OSMANLI PADİŞAHLARI*
OSMANLIYI TANIMAK
OSMANLICANIN ÖNEMİ*
OSMANLI MEDRESELERİ
OSMANLIYA İFTİRA
OSMANLI 1*
OSMANLICA
OSMANLI 2**
OSMANLI KÜLÜBÜ*
OSMANLI-YÜMİT
OSMANLILAR.GEN.TR
BÜYÜK OSMANLI TARİHİ
OSMANLI HİKAYELERİ
OSMANLI HANEDANI
OSMANLI-ENFALDE
OSMANLI-HAKSANCAĞI
HZ OSMANIN ŞEHİD EDİLMESİ
OSMANLIDA İMAMLIK
OSMANLI İLİM-ENFAL
OSMANLI MEDENİYETİ-ENFAL
OSMANLICA SÖZLÜK
OSMANLI-enfal
SAKLI OSMANLI
İ.ANS BATILILAŞMA
BATININ İSLAMA BAKIŞI 1
ENDÜLÜSÜN FETHİ
SELÇUKLU TARİH
TARİH ENSTİTÜSÜ DER
TİMUR HAN
ARAP İHANETİ YALANI*
İSTANBUL VE FETİH
94 YILLIK TARTIŞMA
ARAPCA-İHVAN
DURSUN GÜRLEK GENEL
çanakkale-taha uğurlu
FAHREDDİN PAŞA
BATININ OYUNLARI
ALİ KEMAL TORUNU
GÜN TARİHİ
TÜRKTARİHİM.C

Hİ-
HİLMİ DEMİR GENEL
HİLMİ DEMİR 1
HİLMİ DEMİR 21-18
HALİL ÖNÜR
Y.BÜLENT BAKİLER
o.k
KEMAL KAYRA 21-23
KEMAL KAYRA 24
E.
E B EKİNCİ ŞAHS
EB EKİNCİ GEN
EB EKİNCİ GENEL YENİ
E.B.EKİNCİ 2008-
E.B.EKİNCİ 2009
E.B.EKİNCİ 2010
E.B.EKİNCİ 2011
E.B.EKİNCİ 2012
E.B.EKİNCİ 2013
E.B.EKİNCİ 2014
E.B.EKİNCİ 2015
E.B.EKİNCİ 2016
E.B.EKİNCİ 2017
E.B.EKİNCİ 2018
E.B.EKİNCİ 2019
E.B.EKİNCİ 2021
E.B.EKİNCİ 2022
E.B.EKİNCİ 2023
E B EKİNCİ 2024
KU--
TG-M.FATİH ORUÇ
M.N. ÖZFATURA GENEL TÜM
MN.ÖZFATURA-CHP
M.N.ÖZFATURA 2001
MNÖFATURA-OSMANLI
MNÖFATURA-TÜRKLER
MNÖ.FATURA-DİYALOĞ
MNÖ FATURA-TEFEKKÜR
MN ÖFATURA-SU
MN ÖFATURA-MADEN
MN.ÖFATURA-ERMENİ
M.M.ÖZF-2016
MN ÖZFATURA -GENÇLER
İ.ÖZFATURA 2014
İRFAN ÖZFATURA 2
İRFAN ÖZFATURA 3
İRFAN ÖZFATURA GENEL
S--
299
AKINCI 1
AKINCI 2
ÖMER N YILMAZ 1
İBRAHİM YAVUZ
ALTINBAŞ A
UFUK COSKUN 1
UFUK COŞKUN 2
KENAN ALPAY
sabri gültekin
misafir yazar
Y*
M YÜKSEL-GENEL
M.YÜKSEL 2013
M.YÜKSEL 2014
M.YÜKSEL 2015-
M.YÜKSEL 2016
KÜ-
KEMAL SUNAL FİLMLERİ ZARARLARI
TG-*KAZIM K.YÜCEL
TG-HASAN ULU
TG-HAKKI ASLAN
NASIL BATTI RILDI
NİMETULLAH
VAHDET YAZAR
AH**
Y-
FE
YUSUF KAPLAN-TIME
Y KAPLAN 2007-8
Y KAPLAN 2009-10
Y KAPLAN 2011-12
Y KAPLAN 2013-14
Y KAPLAN 15-16
Y KAPLAN 2017
YUSUF KAPLAN 2018
YUSUF KAPLAN 2019
YUSUF KAPLAN 2020
YUSUF KAPLAN 2021
YUSUF KAPLAN 2022
YUSUF KAPLAN 2023
YUSUF KAPLAN 2024
Y**
Y.BAHADIROĞLU 2012
YAVUZ BAHADIR 2013
YAVUZ BAHADIR 2014
YAVUZ BAHADIR 2015
YAVUZ BAHADIR-2016 A
YAVUZ BAHADIR-2017 A
YAVUZ BAHADIROĞLU 2017 A
Y.B.TIME TÜRK VE 2016 B
CE
22*
BELGELERGERÇEK TARİH GENEL
B.GERÇEKTARİH.C-1
B.GERÇEKTARİH.C 2
B.GERÇEKTARİH.C 3
BGERÇEKTARİH C 4
B.GERÇEKTARİH.C 5
B GERÇELTARİH C.6
B GERÇEKTARİH C.7
BG KONUŞUYOR
B G TARİH 1
B G TARİH 2
B G TARİH-DİYANET
BG T-HAFIZ
BGT VAHDETİN
BGT ŞALCI B
BGT CHP EKO
BGT KADIN
İNG DERVİŞ
ALİ ŞÜKRÜ CİNAYETİ
607
604
M.Ş.EYGİ 2005
M.Ş--EYGİ 16
M.Ş.EYGİ 19
M.Ş.EYGİ YD GENEL
4-2
M ***
M.ARMAĞAN 1997
M ARMAĞAN 2010
M ARMAĞAN 2011
M.ARMAĞAN 2012
M ARMAĞAN 2013
M.ARMAĞAN 2014
M.ARMAĞAN 2015
M ARMA 15-16 KİŞİ
M.ARMAĞAN Y-16
M.ARMAĞAN YŞ-17
M ARMA 2016 DT
M ARMA 2017-18 K
M ARMA 2021 MÜZEK
M ARMAĞAN-2022 AK
M ARMAĞAN 23- AKİT
M ARMAĞ İTTİFAK
EC
M *A
RAHİM ER GENEL
RAHİM ER 2014
RAHİM ER 2015
RAHİM ER 2016
RAHİM ER 2017
RAHİM ER 2018
RAHİM ER 2019
RAHİM ER 2020
RAHİM ER 21-22
RAHİM ER 2023
RAHİM ER 2024
RAHİ
324
EA
E.AFYONCU 2010
E. AFYONCU 2016
E AFYONCU 2017
E23 GENEL
NERDE KALDIK E A
HİSAR 23
HİSAR 22-20
HİSAR 20-19
293
FU-
TURGAY GÜLER SESLİ
FUAT UĞUR
KADİR MISIROĞLU
NUREDDİN TAŞKESEN
KÜBRA DEĞİRMEN
MEHMET CAN
MEHMET KUMAŞ
MESİH-Ş SİMAVİ
A.DOĞAN İLBAY
B ACUN
MUSTAFA UZUN*
AF ARI-ALİ ERYIL
Ö SAPSAĞLAM*
ALTAN ÇETİN*
F SARRAFOĞLU
R AKBAY
ISLAHDE-PDF
322
333
MEKTEBİDERVİŞ
MD-KUDÜS
MD-ZALİMLER 1
MD-ZALİMLER 2
MD-A GEYLANİ
MD-FUTUHULGAYB
MD ŞEFAAT HAKTIR
MD İMAMLARIMIZ
MD H İMAMLARI
MD REDDİYE
MD AŞEREİ MÜBEŞER
MD NEFS VE ŞEYTAN
MD TAS VE TAR
MD MÜRŞİD
MD A SİLSİLE
MD İZ BIRAKANLAR
MD İZ BIRAKANLAR 2
MD İZ BIRAKANLAR 3
MD İZ BIRAKALAR 4
MD KÜTÜBÜ SİTTE 1
MD KÜTÜBÜ SİTTE 2
MD KÜTÜBÜ SİTTE 3
MD KÜTÜBÜ SİTTE 4
MD KÜTÜBÜ SİTTE 5
MD KÜTÜBÜ SİTTE 6
MD KÜTÜBÜ SİTTE 7
MD KÜTÜBÜ SİTTE 8
MD KÜTÜBÜ SİTTE 9
MD KÜTÜBÜ SİTTE 10
MD KÜTÜBÜ SİTTE 11
MD KÜTÜBÜ SİTTE 12
MD KÜTÜBÜ SİTTE 13
MD KÜTÜBÜ SİTTE 14
MD KÜTÜBÜ SİTTE 15
MD KÜTÜBÜ SİTTE 16
MD KÜTÜBÜ SİTTE 17
MD KÜTÜBÜ SİTTE 18
317
292
252
329
ANAYASA
KÜLLİYAT-COŞAN
İNTERNET HUKUKU
arapçanın önemi
SSK KANUN
MEB KANUN
MEMURLAR KANUNU
DARULHARP
SADAKAT.NET
SAHİHİ BUHARİ NAMAZ
SAHİHİ BUHARİ
İ.ŞENOCAK-GENEL*
NECATİ AKSU NET
SABRİTANDAOĞAN
İSLAM KÜLTÜR.COM
YAZAROKU ESK
KIRKINCI.COM
ERRAHMAN DE
-ENFAL kavram
enfal 1
kavramlar
ARAPÇA ÖĞREN
YEZİDİLİK
BİLGELİK ÖYKÜLERİ
LÜGAT-BALLI
320
297
298
296
SAĞLIK ÖĞÜTLERİ
SAĞLIK 1
SAĞLIK 2
SAĞLIK 3 KAZA
SAĞLIK 4
BASARI SIRLARI
BESLENME
BİTKİ TEDAVİ-FİRASET
CEMAL ABİ İLE DEMİR GİBİ
ŞİFALI BİTKİLER
prostata çözüm
BİYOLOJİ SÖZLÜĞÜ
erdal yeşilada-SAĞLIK
294
316
304
DİYANET-İHVANLAR
MENKİBELER-İHVAN
MUHARREF D.-İHVANLAR
TESBİTLER-İHVAN
MENKİBE-İHVANLAR
KAVRAM-İHVANLAR
TV DEŞİFRE-İHVANLAR
GÜNDEM-İHVANLAR
MENKİBELER-NAKŞ
NASİHATLER-yusuf semmak
GENEL-NASİHAT.ORG
NASİHATLER 2 Y semmak
zikr nakş
nefs nakş
rabıta nakş
İBRAHİM KİRAS GENEL
İBRAHİM KİRAZ-
HAYDAR ORUÇ DİR-POS
İSMAİL YAŞA DİR POS
AHMET TAŞGETİREN
287
286
288
291
CEMİL KOÇAK 2011
CEMİL KOÇAK 2012
CEMİL KOÇAK 2013
CEMİL KOÇAK 2014
CEMİL KOÇAK 2015
CEMİL KOÇAK 2016
285
284
M.ŞÜKRÜ HANİ 2010
M ŞÜKRÜ HANİ 2011
M ŞÜKRÜ HANİ 2012
M ŞÜKRÜ HANİ 2013
M ŞÜKRÜ HANİ 2014
M ŞÜKRÜ HANİ 2015
M ŞÜKRÜ HANİ 2016
M ŞÜKRÜ HANİ 17-18
282
AYŞE HÜR TARAF 2008
AYŞE HÜR TARAF 2009
AYŞE HÜR TARAF 2010
AYŞE HÜR TARAF 2011
AYŞE HÜR TARAF 2012
AYŞE HÜR RAD 2013
AYŞE HÜR RAD 2014
AYŞE HÜR RAD 2015
AYŞE HÜR RAD 2016
281
=İHYAORG.KİTAPLIK=
4 İNCİL FARKLI
HADİS TARİHİ
ATEİZM ELEŞTİRİSİ*
280
277
TAMER KORKMAZ GENEL
İBRAHİM KARAGÜL GEN
YÜCEL KOÇ GENEL
İSMAİL KAPAN GEN
K**
NUH ALBAYRAK GEN
NUH ALBAY TÜRKİYE 9-14
NUH ALBAY ST 15-16
NUH ALBAY ST 17-18
NUH ALBAY ST 19-20
NUH ALBAY ST 21-22
NUH ALBAYRAK 2023
KA***
241
246
METİN HÜLAGU-G
M HÜLAGU 22-23
M HÜLAGU 21
M HÜLAGU 19-20
M HÜLAGÜ 18
mn
263
243
234
238
MURAT ÇETİN GENEL
MURAT ÇETİN DP
260
ÜZEYİR İLBAK DP
YUNUS EMRE ALTIN
ENES BAYRAK
HAZAR TÜRK
SESLİ MAKALE
TÜRK YÜZYILI RG
FİLİSTİNLİLER TOPRAK SATTIMI
İSMAİL ÖZ *
HAKAN ERDEM 2016
238-
240
F-BAKA-A İMR-NİSA
MAİD-ENAM-ARAF-ENFAL
TEVB-YNS-HUD-RAD-İB
HİC-NAHL-İSRA-KEHF-MRYM
TAHA-ENB-HAC-MÜMİNUN-NUR
FURK-ŞUARA-NEML-KAS-ANK
RUM-LKM-SEC-AHKF-MHMD
FTH-HUC-KHF-TUR-NECM-KMR
RHMN-VAKIA-HDD-MCDL-HŞR
MHTN-SAF-CUMA-MNFK-TEĞA-TLK
THRM-MÜLK-KLM-HKA-MARC-NUH
CİN-MÜZ-MÜD-KYM-İNS-MRS-NB
NZAT-ABS-TKVR-
232*
232
231
230
229
228
227
226
225
224
223
222
221
220
219
218
217
216
215
214
213
212
211
210
209
208
207
206
205
204
203
24-
2
5
4
3
7
1
202
ü7
13-
10
8
17--
14-
16--
6
ME
21-
12-
İRAN -GÜLDAĞI
VAHD VUCUD MUD
DOĞ-GÜN İS TARH 1-7
SELÇUK ŞİA
KADIZADELİLER
nesefi t
mesnevi anevi
ahmet kavas
pdf moğol-zengi
yazıcı-mesut
Z KEVSERİ
KAL-ÇAKIRGİL 24
PDF HADİS
pdf açık öğr-hadis
PDF İRAN
PDF MESNEVİ
pdf moğol istila
PDF DİNİ TERİM SÖZL
PDF Ö NESEFİ TEFSİR
PDF KİTAP 1
TASAVVUF E S
PDF EMİR SULTAN
PDF SUFİ-SİYASET
PDF İSLAM HUKUKU
PDF KONEVİ-FATİHA
PDF İBNİ ARABİ
PDF N TOPÇU
PDF HZ AYŞE
PDF ABD.İBN MESUD
PDF KURTUBİ
PDF SUFFE ASHABI
PDF HZ ÖMER S
PDF SUYUTİ-MEHDİ
PDF İLİMLER
PDF FAHREDDİN RAZİ
PDF HZ OSMAN
PDF HARİCİLİK
PDF VEHHABİ
PDF ESİ
PDF CENNET CEH
PDF ZAHİD KEVSERİ
PDF ŞABANI VELİ
PDF MİRAS HUKUKU
PDF MATURUDİ
PDF İBNİ HALDUN
PDF MSP
PDF İHV MÜSLİM
PDF HANEFİ M
PDF SELEFİ
PDF ABDULHAMİDİ SANİ
PDF M HALİDİ BAĞDADİ
PDF İ VE TERAKKİ
PDF E.B.EKİNCİ
PDF NECİP FAZIL
PDF AVRASYA ETÜD
PDF İMAM MATURUDİ
PDF KADIZADEL,LER
PDF EMRİ MAĞRUF
PDF CİHAD
PDF KAVRAMLAR 2
PDF KAVRAMLAR
PDF HZ FATIMA
pdf PEYGAMBERİMİZ
PDF AHMET YESEVİ
pdf istiklal m.
pdf anadoluluculuk
PDF-YSSELİM ROMANI
PDF HACI BAYRAM VELİ
PDF MEVLANA
PDF AHİLİK
PDF GAZALİ
pdf gazali 2
pdf batıniler
PDF NİYAZİ MISRİ
pdf bedreddin ayni
pdf pezdevi
pdf ibni hümam
pdf yunus emre
pdf 31 mart vakası
PDF KAYI 10
PDF ABDULHAMİD HAN
PDF BUHARİHANLIK
OSMANLI KÜLTÜRÜ PDF
pdf osmanlı kültürü
PDF OSM.EDENİETİ
pdf osmanlıda adalet
pdf milliyetçilik 1
pdf osm milliyetçilik 2
islamcılık zyt brn bl2
pdf islamcılık 1
-İSLAMCILIK ARŞİVİ
osmanlıda batıcılık pdf
PDF OSM BATICILIK
ÖZAK İRŞAD 1-2
ÖZAK İRŞAD 3
ÖZAK Z KULUP
PDF COŞAN 1-2
PDF TÜRKÇÜLÜK
OSMANLIDA TASAVVUF 1
PDF TASAVVUF 1
H K YILMAZ
PDF A SELÇUKLU
PDF SELÇUKLU
PD.YABANCI OKULLAR
PDF EMRE AYDI
A İSKENDERİ
CÜNEYDİ BAĞDAD PDF
EBU HANİFE ÖZEL SAYISI
EBU HANİFE PDF 1
İ H A DERGİ
PDF KATILIM
PDF MODERN
==DERGİLER==
YASİN OKUMAK
YORUM -dergileri
DÜZCE HABER
MİSAK DERGİSİ
elmalı tefsir enfal 1-9
elmalı tefsir enf 10-28
elmalı tefsir enf 30-38
elmalı tefsir enf 39-58
elmalı tefsir enf 59-86
elmalı tefsir enf 87-114
İMAN-is hayat
mesnevi-i hayat
ehli sünnet- i hayat
kıssa-is hayat
g isla.-is hayat
A-
ruhus salat-ince
nezih itikat-ince
evlilik-ince
hayzı nisa-ince
tas-zikr-rabt-ince
hakayık-ince
risale-ince
risale-ince 2(seytan-nefs)
nimeti islam-ince
sohbetler-ince 1
sohbetler-ince 2
hikayeler-ince
riyazüs salihin-sadakat
fıkıh-sadakat
fetevai hindiyye-sadakat
b islam ilmihali-sadakat
bir bilene soralım-sad
vehhabilere cev.-sadakat
fıkıh ans-sadakat
nurul izah-sadakat
kutubu sitte-sadakat
sahihi buhari-sadakat
evliyalar ans.-sadakat
R---
TEBLİĞ YÖNTEMLERİ
İBRAHİM KİRAZ
M.BARDAKÇI 1
ALPER TAN
TÜRKİYE -A.AKGÜL
ULUS İLİŞKİL M ORTAK
AHMET VAROL-DIŞ POL
DIŞ İŞL 2
DIŞ İŞL 3
DIŞ İŞL 4
DIŞ IŞL 5
dış 5 yeni
B.PAKMAN WORDPTRES.COM
SN-TEKHAFIZ
f-İTİRAFLAR
AGET 1-4
İİİ..GÖLGESİ
IŞIK-UFUK
SUKUT ÇIĞLIĞI
BAHARI SOLUK
Z.ALTIN DİLİ
ÖRNEK HRK.
BUH.AN.İNS
YİT.CEN.DOĞ
BABANIN BABASI
ozan arifin refe şiiri
KİTAP-SÜNNET-KADER
ABDULHAMİD HAN

ABDÜLHAMİD HAN Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı. İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar: Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi. Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur. Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur. Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı. Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız. Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar. Rabbim Başbakanımızı korusunu2026

 


İHSAN ŞENOCAK

İSLAM TARİHİ ANS.


İSLAM TARİHİ ANSİKLOPEDİSİ

HARİCÎLER

 
 

Sıffîn muharebesinde hakem tâyinine razı olup, taraflar sulhu kabul ettiği için, hazret-i Ali’nin ordusundan ayrılarak; “Hâkim, ancak Allah’tır. Hazret-i Ali, iki hakemin hükmüne uyarak halîfeliği hazret-i Muâviye’ye bırakmakla büyük günah işledi” diyen ve kendileri gibi düşünmeyen Eshâb-ı kiram ile diğer müslümanları kâfir bilen sapık kimselerin tâbi olduğu fırka.

Haricîlerin ortaya çıkışları, Sıffîn muharebesinden sonra hakem tâyin edilmesine dayanmaktadır. Hazret-i Muâviye, Amr bin Âs’ı; hazret-i Ali ise Ebû Mûsâ el-Eş’arî’yi hakem tâyin edip, aralarında anlaşmayla ilgili bir mukavele yazdılar ve imzaladılar. Andlaşma şartları yazıldıktan sonra, hazret-i Muâviye ordusuyla birlikte Şam’a döndü. Hazret-i Ali’nin ordusunda; “Allah’tan başkasının hükmetme hakkı yoktu r” diyerek, hakem tâyinine karşı çıkanlar oldu. Sayıları on iki bin kadar olan bu grup, hazret-i Ali ile Kûfe’ye dönmeyip; “Ey Allah’ın düşmanları! Allah’ın emrinde gevşeklik edip, insanları hakem tâyin ettiniz” diyerek ayrıldılar ve Harûra mevkiine gittiler. Hazret-i Ali, onları ikna etmek için İbn-i Abbâs’ı gönderdi. Daha sonra da, kendisi giderek iknâya çalıştı. Fakat haricîler adı verilen bu grup, ilk başta kendilerinin hakem tâyinine razı olmakla küfre girdiklerini, bunun için Allah’a tövbe ettiklerini, kendileri gibi tövbe ettiği takdirde ona bî’at edeceklerini; aksi hâlde karşı çıkacaklarını söylediler. Ali’nin radıyallahü anh îzâhları üzerine Kûfe’ye döndüler. Bir müddet sonra, tâyin edilen hakemlerin karârı açıklanınca, haricîler tekrar karşı çıkıp, hakem tâyini mes’elesini kabul edenleri küfürle itham ettiler. Abdullah bin Vehb er-Râsib’in evinde toplanıp; “Halka; zâlim olan bu şehirden çıkın, sapıklıklarınızı bırakarak bize gelin” dediler. Abdullah bin Vehb’i reis tâyin edip, ona bî’at ettiler. Kûfe’den ayrılıp, Nehrevan’da toplandılar ve hazret-i Ali’ye karşı isyan ettiler. Onları nasîhat ile ikna edemeyen hazret-i Ali, 658 (H. 37)’de isyancılara savaş açtı ve onları mağlûb etti. Fakat haricîlerin bu muhalefetleri durmayıp, sonraki yıllarda küçük mahallî isyanlar şeklinde devam etti. Nihayet İbn-i Mülcem adlı bir haricî, hazret-i Ali’yi 660 (H. 40)’da şehîd etti. Emevîler devrinde de devam eden haricî isyanları pek çok müslüman kanının dökülmesine sebeb oldu. Emevîler tarafından kendilerine karşı sert tedbirler alınan haricîler grup grup dolaşıyor, müdafaasız şehirleri basıyor, kadın, çocuk demeden pek çok müslümanı şehîd ediyorlardı. Basra civarındaki Betâih ve Dicle kıyısındaki Cuha’yı merkez edindiler. Kısa zamanda kendi aralarında da anlaşmazlığa düşen haricîler, 684 (H. 65)’de dört ana fırkaya bölündüler. Son derece câhil, kaba ve medeniyetsiz insanlardan meydana gelen haricîler, kendilerine katılmayanların ve kendileri gibi inanmayanların kâfir olduklarını ileri sürdüler. Kur’ân-ı kerîmi bütün yönleriyle ve incelikleriyle kavrayabilecek özellikte olmayan haricîler, Kur’ân-ı kerîmin sâdece zahir mânâsına göre hüküm veriyorlardı. Abbasî halîfeleri zamanında da yer yer isyan eden bu taife, İran taraflarında ortadan kaldırılmışsa da, Arabistan ve Kuzey Afrika’da İbâdiyyeadıyla tehlike teşkil etmiş, kendilerine has inanış ve yaşayışlarıyla bu güne kadar devam edegelmişlerdir. Samîmî ve ihlâslı görünmeye çalışan, her söylediklerinin ve yaptıklarının Kur’ân-ı kerîme uygun olduğunu iddia eden haricîlerin, ortak temel görüş ve düşünceleri şöyle özetlenebilir:

1-Hazret-i Osman ve hazret-i Ali’ye; Sıffîn muharebesi sonunda hakem tâyin edilen Amr bin As ile Ebû Mûsâel-Eş’arî’ye; Cemel vak’asına katılan hazret-i Âişe, Talha ve Zübeyr’e (radıyallahü anhümâ) ve hakemlerin hükmüne razı olan herkese kâfir derler.

2-”Büyük günah işleyen kâfirdir” diyerek, böylelerinin ebedî Cehennemlik olduğunu söylerler.

3-Zâlim imâma karşı çıkmayı vâcib sayarlar. Halîfe’nin, Kureyş dışından da hür seçimle seçilebileceğine inanırlar.

Haricîlerin dört ana kolu vardır. Bunlar da, pek çok küçük kollara ayrılır. Bunlar:

1-Ezrâkiyye: Çoğulu Ezârika’dır. Ebû Reşîd Nâfi’ bin el-Ezrâk’ın liderliğini kabul eden ve 685 (H. 65)’de Emevîlere baş kaldıran haricîlerdir. Daha katı düşünceli olan Ezrakîler, diğer haricîlerden farklı olarak önce hazret-i Ali’yi tekfir ederken, sonraları Osman, Talha, Zübeyr, Abdullah bin Abbâs ve Âişe’yi de (radıyallahü anhüm) küfürle itham ettiler. Bu taife; haricîlerin isyanlarına katılmayıp bir kenarda oturanları, kendi görüşlerinde olsalar bile, kâfir sayarlar. Kendileri gibi inanmayanların, kadın ve çocuklarının katli de mubahtır. Müşriklerin çocukları da babaları da Cehennem’de ebedî kalacaklardır. Takiyye yâni gizlenme caiz değildir.

2-Necdiyye: Çoğulu Necedât’dır. Emevîlere karşı 686 (H. 66)’da isyan edip, Nâfi’ bin el-Ezrâk’ın katı fikirlerin den dolayı ayrılarak Yemâme ve Bahreyn’i işgal edip, 689 (H. 69) yılında öldürülen Necdet bin Âmir’e uyanlardır. Ezrâkiyye’yi küfürle itham ederler.

Ezrâkiyye’ye göre daha mutedil görüşleri olan Necdiyye fırkası mensubları, sonraları kendi aralarında pek çok kısımlara ayrılıp, birbirlerini tekfîr ettiler. Haccac bin Yûsuf’un müdahalesiyle imha edildiler.

3-Sufriyye: bunlar, Ziyâd bin el-Asfar’a uyanlardır. Görüşleri ezârika’nın görüşleri gibidir. Günah işleyenler kâfirdir. Ancak muhaliflerinin çocukları ile kadınlarını öldürmeyi mubah kabul etmezler. Sufriyye’den bir kısmı, hakkında ceza bulunan fiilleri işleyen yâni zina eden, hırsızlık yapan, kasden adam öldüren kimselerin ne kâfir ne de müşrik olmadığını, ancak, namaz kılmamak, oruç tutmamak gibi hakkında belli ceza bulunmayan her türlü günahı işleyen kimsenin kâfir olduğunu söylerler.

4-İbâdiyye: Abdullah bin İbâd’a uyan ve zamanımıza kadar devam eden haricîlerdir. Bunlara, kendilerini Allah’a satanlar mânâsına Şurat adı da verilir.

Başlangıçta Basra’da sakin bir hayat süren ve mezheplerini yaymak için etrafa propagandacılar gönderen ibâdîler, Abbasîler zamanında Kuzey Afrika’daki, Kayravan, Libya ve Tunus’da geçici hükümetler kurdular. Arab yarım-adasında, Umman’da kurdukları idare ise günümüze kadar gelmiştir. 1921 (H. 1340)’da Libya’da kurmaya çalıştıkları “Trablus Cumhuriyeti” İtalyanlarca ortadan kaldırıldı. Bu gün Arab yarımadasının bâzı bölgelerinde; Umman, Libya, Madagaskar, Cerbe adası ile Kuzey Afrika ülkelerinde mensupları vardır.

Kur’ân-ı kerîmin lâfzına (zahirî mânâsına) sıkı sarıldıklarını söyleyen İbâdîler, hazret-i Ebû Bekr, hazret-i Ömer zamanlarını ve hazret-i Osman’ın ilk altı yıllık dönemini ve hazret-i Ali’nin tahkim’e (hakem tâyinine) kadar olan zamanlarında tatbik edilen şeklini benimserler. Bunların dışında kalan veya bu anlayışa ters düşen bütün tefsîr ve açıklamaları reddederler. Onlara göre îmân ile İslâm bir bütündür. Amel îmândan bir cüzdür. Bu sebeple günah işleyen kimse îmândan çıkar. Allahü teâlânın sıfatları hususunda mutezile ile aynı görüştedirler. Kur’ân-ı kerîm’in, mahlûk (yaratılmış) olduğunu söylerler. Peygamberlere inanırlar, fakat şefaati inkâr ederler. Allahü teâlânın dünyâda ve âhırette görülmeyeceğini ileri sürerler. Günah işleyen küfre girmiştir. Lâkin küfür, nîmet küfrü ve şirk küfrü olmak üzere ikiye ayrılır. Büyük günah işleyen nîmet küfrü içindedir. Ölmeden önce günahlarına tövbe eden kimse, Cehennem’de temelli kalmaz. Tövbe etmez ise, günahta ısrardan dolayı şirk küfrü işlemiş olacağından, temelli Cehennem’de kalır. Müslümanların işlerini yürütecek bir imâmın seçim yoluyla başa geçirilebileceğini ileri süren ibâdîler; “İmamlar, Kureyş’tendir” hükmüne karşı çıkarak, imamet için soyun önemli olmadığını söylerler. Allah’ın kitabından ayrılan ve halka zulm eden imâmın azl edilmesi zarurîdir. Ona isyan etmek vâcibdir derler ve bu hususta çok katı tutum içindedirler.

Acâride, Hâzımiyye, Şuaybiyye, Mâlûmiyye, Mechûliyye, Ashâb-ı Tâat, Saltıyye, Ahseniyye, Şebîbiyye, Şeybâniyye, Mâbediyye, Ruşeydiyye, Muhremiyye, Hamziyye, Şemrahıyye, İbrâhimiyye ve Vâkıfa adlı fırkalar da, hâriciyyenin bu dört kolundan ayrılmışlardır.

Başlangıçta “Emr-i bil mâruf ve Nehy-i anil münker” yapmak gibi dînî bir hüviyetle ortaya çıkan hâriciler, kısa zamanda siyâsî bir mâhiyete bürünmüşler, ortaya koydukları sapık fikir ve görüşlerden dolayı pek çok kimsenin Ehl-i sünnet yolundan ayrılmasına sebeb olmuşlardır. Haricî reislerinin hutbelerini ihtiva eden risaleler vücûde getirmişlerdir. Bu risalelerden zamanımıza kadar gelenler, hâricîlik hakkında oldukça geniş malûmat vermektedir.



İslam’a Karşı İslam: Çağdaş Haricilik

       
3868
   
0
PAYLAŞ  
 

İslam’a Karşı İslam: Çağdaş Haricilik

Kimyasal saldırı sonrasında ortaya çıkan görüntüler az da olsa dünyanın vicdanını tahrik etti. Hadise üzerine Batılı haydutlar, sömürü nizamını korumak için kurdukları BM gibi uluslar arası müesseselerin yere çakılan itibarlarını kurtarmak için kamuoyuna, “Suriye’ye karşı hareket planı hazırlığında olduklarını” ilan etmek zorunda kaldı. Böylece hem Müslümanların, hareket planlarını mutlaka kendilerinin hazırlamaları gerektiği yönündeki iradenin büyük kalabalıklar tarafından kabul edilmesi önlendi,  hem de Mısır’daki katliamlar gölgelendi.

Bütün hesaplarını, Bilâd-ı Şam’da Müslümanların yönetime gelmesiyle Türkiye-Mısır ve Suriye arasında oluşacak İslam Birliği’nin engellenmesi üzerine kuran Batılılar, derin stratejik oyunlarında yeni mevziler kazandırma peşinde. Rusya ve Emperyalizmin uç karakolu olan İran’ın bizzat Suriye cephesinde yer alması, İsrail ve ABD’nin “düşman görünerek” siyasi mahfillerde Esed’i himaye etmesi, bu derin oyunun bir parçası.

Bu ümmet en ağır siyasi darbeleri İbn Sebeler’in “Şeriat’a karşı Şeriat isteriz” oyununa kör kalarak aldı. Sultan II. Abdulhamid’e karşı tertip edilen gösterilerde kullanılmak üzere meyhanelerden toplanıp getirilen, ceplerinde şarap şişesi olan ayyaşlar da başlarına sarık takılarak İstanbul’da “Şeriat isteriz” diye yürütülmüşlerdi. Manasındaki derinliğin siyasi istismarı gizlediğini fark eden “Şeriat isteriz” lobisi, fikri ve siyasi mevzilerimizi parçalarken çoğunlukla bu terkibi kullandı.

 

 DAİŞ

Kimyasal saldırı ve askeri harekat söylentileri sonrasında adını duyuran Daiş (Irak ve Şam İslam Devleti) Özgür Ordu’nun, Şebbiha ve Suriye ordusundan aldığı şehirlere “Şeriat isteriz.” talebiyle saldırıIar düzenledi. Müslümanlar hakkında “mürted” hükmü verip kanlarının “heder” olduğunu ilan etti. ÖSÖ’nün tugaylarını bastı, mücahitleri esir aldı. Yüzleri maskeli komutanlar tarafından yönetilen gerillalar, nereden geldiğini ve kim olduğunu bilmediği emirlere uyup, Allah’ın adını yüceltmek için cihad eden kardeşlerine silah doğrulttu. Şeria talebelerinin de içinde aktif olarak yer aldığı, fetva heyetlerinin denetlediği tugayları küfür nizamı için mücadele etmekle itham etti. Silah zoruyla minberden imam indirdi, ölümü göstererek DAİŞ lehine hutbe okumaya zorladı. Kim oldukları, onlardan emir alan insanlar tarafından da çok iyi bilinmeyen kurmay kadro, Suriye Müslümanlarının organize yapılarına da karşı savaş açtı. Fetva ve yardım kuruluşlarını tanımadığını ilan etti. Halka ulaştırılmak üzere sevkedilen mallara el koydu. Anneleri tarafından cepheye, “Eve ya sedyede ya da tabutla gelebilirsin.” diye gönderilen müslüman gençler, basit hatalar nazara verilerek tekfir edildi. Kabirler yıkıldı, taşlara “ed-Devletu’l-İslamiyye/İslam Devleti Şirki ortadan kaldırıyor.” nevinden ibareler yazılarak, zimnen müşrik olduğu söylenen halk tövbeye davet edildi. Duvarlara, altında “ed-Devletu’l-İslamiyye fi’l-Irak ve’ş-Şam” imzası olan, “Ya İslam Hilafeti ya da bütün yeryüzünü yakarız.” şeklinde tehditkar ibareler yazıldı. Gasp, saldırı ve cinayetler yazı ve videolarla sosyal medyada paylaşılarak ümmetin İslam Devleti idealine ağır darbe vuruldu. Amaç, “Neyin ne olduğunu” temyiz edemeyenleri, “Eğer İslam Devleti Müslüman katletmek, adam kaçırmak ise böyle bir devlete lanet olsun.” noktasına getirmekti. Oyunu yönetenlerin bunda büyük oranda –maalesef ki- başarılı aldıkları söylenebilir.

 

 DAİŞ’le, Müslümanları Çökertme Planı

Hadiseye en hassas şeriat ölçüleriyle mahrem noktalarından bakmaktan mahrum olanlar, muhalefeti yekpare gördüğünden, “DAİŞ cinayetlerini” de ÖSO‘nün hesabına yazıp yorumladı. Bu ise Suriye Müslümanlarını hem siyasi, hem de insani yardım anlamında daha da yalnızlaştırdı. Suriye muhalefetini “el-Kaide”nin bir uzantısı olarak göstermeyi hedefleyen bu ameliyeler, dünyanın Esed’in katliamlarını “ihkak-ı hak” bağlamında değerlendirmesine de kapı açacak bir tehlikeyi barındırmakta. Böylece mücahitleri destekleyen tek ülke olan Türkiye, “teröre destek veren ülke olma” tehdidiyle Suriye muhalefetinin yanında yer almaktan vazgeçmeye zorlanacak.

Mücahitlere gönderilen silahları engelleyen ABD ve müştemilatı devletler DAİŞ’e adeta “yolun açık olsun.” demekte. Çünkü DAİŞ ilerledikçe Esed zaman kazanıyor, mücahitler güç kaybediyor. Belki de bunun için DAİŞ bütün birlikleriyle ÖSO’nün kurtardığı bölgelerde Müslümanlara karşı savaşıyor.

 

 Azaz İşgali

DAİŞ, Türkiye sınırındaki Azaz ilçesini işgal ederek mücahitlerin Türkiye üzerinden dünya ile irtibatını büyük oranda kesti. İşgalle Müslüman, Müslümanı katletti. Türkiye’den gönderilen yardımların Halep’e ve kırsalına ulaşması engellendi. Yaralılar Türkiye’ye nakledilemedi.

 

Yeni Haricilik Tehlikesi

Suriye’de Müslümanları katleden, muhtaçlara dağıtılan yardımları engelleyen, ÖSO’nun kurtardığı bölgelere saldıran, Pakistan’da kiliseye bomba atan, Kenya’da alış veriş merkezindeki masum insanları katleden bir anlayış İslamî olabilir mi? Ehl-i Sünnet tekrardan İbn Sebe’nin kurduğu mezheple, İngilizlerin tesis ettiği çağdaş hariciliğin yönettiği kanlı bir iç savaşa mı sürükleniyor?

Zor şartlar altında onurlu mücadele veren Müslümanları daha da yalnızlaştıran bu taifenin Selef-i salihîne aidiyet iddiasında bulunması, avam nazarında onları töhmet altında bırakacaktır. Dünya milletlerine savaşın da bir hukuku olduğunu öğreten İslam’ın müntesipleri nasıl olur da masum insanların kanlarını heder edebilir? Kiliseye, alışveriş merkezine saldırarak masum canlara kıyabilir? Böyle bir anlayışın nesebi selefe değil, günahkar Müslümanları tekfir eden, müşrikleri bırakıp müslümanlarla savaşan, kardeşlerini öldürmeyi ibadet sayan, aşırılığı dindarlık zanneden, cahillerden oluşan Hariciliğe dayanmaktadır.  

Kur’an-ı Kerim’de kasten bir Müslümanı öldürmenin cezasının ebedi olarak cehennemde kalmak olduğunu okuyan bir Müslüman, mücahitlere ait tugayları basar, onlara hiçbir mahluka reva görülmeyecek işkenceleri yapabilir mi?

 

  Fitne Mayalandı

DAİŞ’in elinde esir olan bir Şeria talebesinin gönderdiği mektup, fitnenin müslümanların yüreklerinde nasıl mayalandığını gözler önüne sermektedir: “Hocam! Biz burada DAİŞ’in elinde tutsağız. Şahsi ihtiraslarını tatmin edebilmek adına, bize sürekli dayak atıyorlar, hakaret ediyorlar. Hitap ederken de, “Ey domuzlar, Siz Yahudi, mürted ve kafirlerden bile daha aşağılıksınız. Hatta Hristiyan ve Şiilerden bile sefilsiniz…” diyorlar.  Bütün bunları hocalarına anlattığımızda ise onların cürümlerini örtebilmek için, “bir anlık öfke halidir, aldırmayın” demekteler. Biz bunların elinde din adına her türlü aşağılık muameleye maruz kaldık. Her halimiz murakabe altında. Müslümanları, İslam’la tehdit ediyorlar.”

 

 İslam Şavaş Hukuku  

Oysaki Batının savaş hukuku noktasında tavsiye niteliğinde kararlar alacak iradeden dahi mahrum olduğu bir zamanda Kur’an-ı Kerim savaş hukukuna dair önemli esaslar belirlemişti. “Sizinle savaşanlarla siz de Allah yolunda savaşın ve aşırı gitmeyin.” Bakara: 190) ayet-i kerimesindeki, “Sizinle savaşanlarla” şeklindeki ihtirazi kayıt, müfessirler tarafından, “savaşmayan yaşlı, çocuk, rahip ve kadınlarla savaşılmayacağı” (Beydavi, I, 172) şeklinde tefsir edildi.  

Allah Resulü de ashabını cihada gönderirken onlara şu talimatı verirdi: “Allah’ın adıyla, Ona dayanarak, Allah Resulü’nün milleti olarak hareket edin. Yaşlıları, çocukları, kadınları öldürmeyin.” (Ebu Davud, Cihad; Beyhaki, 17932). Efendimiz mabetlerde ibadetle meşgul olanları öldürmeyi de yasakladı.

 

Batılılar Nazarında İslam Ordusu

Sahabede Kur’an ve Sünnet’in tayin ettiği esaslardan oluşan savaş hukukuna riayet ederek dünya tarihçilerini hayrette bıraktı. Arnold Toynbee, Sahabenin İran seferine dair şu değerlendirmelerde bulunmuştu: “Dünya böyle bir ordu görmedi. Şehirler, nehirler geçildi. Ne bir ev, ne de bir dükkan yağmalandı.”

 

Sivilleri Koruma Hassasiyeti

Sahabe, devletleri kılıçla değil yaşantılarıyla fethetti. Kalelerini, Hulagu gibi kestikleri kelleler üzerinde değil, fethettikleri yüreklerde kurdu. Onlar insanları kılıçlarının keskinlikleriyle değil, Sünnet’e ittibalarıyla büyüledi. Allah Resulü’nün talimatı gereği ne kadın, ne çocuk ne de rahip öldürdüler. Hz. Ebû Bekir Devlet Başkanı olarak Usame’yi Şam’a gönderirken ordusuna şu talimatları verdi: “Küçük çocukları, yaşlıları, kadınları öldürmeyin. Ağaçları kesmeyin. Koyun, sığır ve develeri -yemeniz dışında- boğazlamayın. Kendilerini kiliselere hapseden rahiplere dokunmayın.“ (Taberî, III, 226). Hz. Ömer’de sefere gönderdiği komutanlarına takvayı tavsiye etti, kadın, yaşlı ve çocukları korumayı emretti.

 

Ölüm Fetvaları

Masum bir hayatı muhafaza etmeyi bütün insanlığın diriltilmesine muadil gören bir dinin mensupları nasıl olur da kardeşleri için ölüm fetvaları neşredebilir? Kiliselere çekilen insanlara yönelik intihar saldırıları düzenleyebilir? Allah ve Resulü’nün talimatlarına rağmen savaş hukuku belirler, sonra da bunu “selefilik” nisbesi ile İslam’a isnad eder?

 

İntikam Duygusuyla Örtülen Akıllar

Bu ümmet tarihin farklı dönemlerinde çok alçakça saldırılara maruz kaldı fakat hiçbir dönemde DAİŞ’in Suriye’de, Şebab’ın Kenya’da yaptığı gibi intikam duygusuyla hareket etmedi. Kiliseye, masum insanlara saldırmadı. Buna rağmen yaptıkları hayırlı amelleri İslam’a nisbet etmekten haya ettiler. Hz. Ömer, talimatının baş tarafına, “Bu Allah’ın ve Ömer’in görüşüdür.” ibaresini yazan kalem müdürüne müdahale edip, yazıyı şöyle tashih etmesini emretti: “Bu Ömer’in görüşüdür. Eğer Ömer isabet ederse ne ala, yoksa Allah’a iftira etmiş olur.” buyurdu. Selefilik nisbesiyle kendilerini bu ümmetin en hayırlılarına isnad edenler selefi değil, ancak tarihi tecrübe ve medeni birikimimizi yok etmeleri açısından telefi olabilir.

 

İbn Sebe Faktörünü Dikkate Almak

İbn Sebe tecrübeleriyle defalarca sarsılan bu ümmet, yakın dönemde de en ağır darbeleri mustagribler vasıtasıyla almıştı. Tahrik sonunda kardeşlerinin yurdunu basan, Şeria talebelerini esir alan, rahipleri katleden anlayış, İbn Sebe faktörünü dikkate alarak İslam Savaş Hukuku’nu yeniden okumalı.

Hani, isyancı taife arasına katılıp Halife Hz. Osman’ın evini basan Hz. Ebu Bekir’in oğlu Abdullah, Halife’nin sakallarına yapıştığında, Halife kendisine, “Abdullah! Baban Ebu Bekir seni bu halde görse ne derdi.” dediğinde, Abdullah irkilip kendine gelmişti fakat içeriye aldığı isyancıların Hz. Osman’ı şehit etmesine mani olamamıştı. Tahrikler sonunda DAİŞ saflarında ümmete karşı savaşanlar da, hadiseleri basiretle tahlil etmezlerse yarın pişman olduklarında, ne “Müslüman katili” olma cürmünden, ne de İbn Sebe oyununda aktör olmanın verdiği vicdan azabından kurtulabilecekler.

Şüphesiz ki mutedil çizgideki selefi kardeşlerimiz, bu kirli oyunun kimler tarafından yönetildiğini ve Ehl-i Sünnet’i çökertmeye matuf olduğunu bilmekte, bu yüzden de bir an önce son bulması için çaba sarfetmektedir.

Mevcut hal, çağdaş haricilik formatında bir harekete dönüşürse bu, hem ümmet, hem de insanlık için bir felaket olacaktır. Bu yüzden ulema ikinci, üçüncü derecede önem arzeden meseleleri bir tarafa bırakıp bu hususta yoğunlaşmalı, fıkıh konseyleri de acil koduyla toplanıp, DAİŞ formatındaki hareketlerin Batılılar tarafından “İslam’a karşı İslam” olarak kurgulandıklarını, bu yüzden meşru olmadıklarını tarihi bir bildiri ile Âlem-i İslam’a beyan etmelidir.



.

Bugün 6 ziyaretçi (45 klik) kişi burdaydı!
 





Ehl-i Sünnete ve Şiîlere göre on iki imam meselesinin aslı ...

www.sorularlaislamiyet.com/.../ehl-i-sunnete-ve-siilere-gore-on-iki-imam... 
15 May 2006 - İşte bu fırka, imam olarak sadece on iki İmamı kabul ettiklerinden dolayı “İsnâ Aşeriyye (onikiciler)”, 



.
Ehl-i Sünnete ve Şiîlere göre on iki imam meselesinin aslı nedir?

Kullanıcı:

   
Sorularlaislamiyet.com
   

| Tarih:

   
Pt, 15/05/2006 - 00:00
 
 
 
 

 

Değerli kardeşimiz;

Şiîler; Gâliye, Zeydiye ve İmamiye gibi birkaç sınıfa ayrılsalar da günümüzde Şiî denince, umumiyetle İmâmiye anlaşılmaktadır.

Bunlar, Peygamberimizin (a.s.m.) dâr-ı bekaya irtihalinden sonra Hz. Ali (r.a.) ve sırasıyla iki oğlu ile torunlarını Allah’ın emri, Resulullahın tayini ve vasiyeti ile meşru imam (halife) kabul eder ve böylece on iki İmama inanmayı imânî bir rükün olarak görürler. İşte bu fırka, imam olarak sadece on iki İmamı kabul ettiklerinden dolayı “İsnâ Aşeriyye (onikiciler)”, imamlara inanmayı îmânın şartlarından birisi olarak kabul ettiklerinden dolayı “İmâmiye”, hem itikat hem de ibadet ve muamelâtta İmam Cafer Sâdık’ın görüşlerine dayandıkları için “Caferiyye” adı verilmektedir.

Şiîler, imametin, yani halifeliğin, Ehl-i Sünnetin kabul ettiği gibi, Müslümanların istek ve seçimine bırakılabilecek “küçük” işlerden olmadığı görüşündedirler. Onlara göre imamet, dinin aslında bulunan bir rükündür ve îman esasları arasında yer alır. Bundan dolayı Şiiler nasıl Allah’a, peygamberlere ve âhiret gününe îman ediyorlarsa, aynı şekilde imamın mevcudiyetine de inanmak zorundadırlar. Bu inanca göre, imamlar aynen peygamberler gibi mâsumdurlar; ne küçük ne büyük hiçbir günah işlemezler, zulmetmezler; onları tanımayan kimse küfre girer. Hattâ,

“Onların emirleri Allah’ın emirleridir; nehiyleri de O’nun nehyidir. Onlara itaat, Allah’a itaattir, onlara isyan Allah’a isyandır.” 

Bugün İmamiyeliği resmî bir mezhep olarak kabul eden İran, dinî selâhiyetleri haiz imamlık vazifesini de “Âyetullahi’l-Uzmâ”ya vermiştir. Bunun için bu “imam”a mutlak sûrette itaat gerekmektedir. Ona karşı gelmek Allah’a ve Peygambere karşı gelmek gibidir.

“İran’ın resmî dini İslâm ve İsnâ Aşerî Câferî mezhebidir. Ve bu madde ebediyyen değiştirilmez.”

şeklinde yer alan İran Anayasasında “On iki İmama” inanma mühim bir esas olarak kabul edilmektedir.(1)

Şiiler tarafından bu şekilde görülen imamet meselesi, Ehl-i Sünnete göre, kesinlikle dinin usulü arasında yer almaz. İmam, yani halife, Müslümanların meşvereti ve seçimi ile işbaşına gelir. Din ve dünya işlerinde belli vasıfları taşıyan herhangi bir şahıs Müslümanların idaresini üstlenebilir. Hiçbir şekilde mâsum ve günahsız olamaz.

Ehl-i Sünnetin On iki İmama bakışına gelince; Peygamberimizin mübarek neslinden gelen on bir imam (Hz. Ali efendimizle birlikte on iki) olur fazilet, takva ve mânevî mertebe olarak büyük veli ve kutupturlar.

Bediüzzaman,

“Ümmetimin âlimleri Beni İsrâil peygamberleri gibidir.”

hadisinin sırrına mazhar olan zatları sayarken, on iki imamı da zikreder.(2) Başka bir ifâdesinde,

“Ehl-i hakikat başta Eimme-i Erbaa [dört mezhep imamı] ve Ehl-i Beytin Eimme-i İsnâ Aşer [On iki İmam] olarak Ehl-i Sünnet,..”(3)

diyerek on iki İmamı ehl-i sünnetin büyükleri olarak takdim eder.

On İki İmam şu zatlardır:

Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin, Ali bin Hüseyin, Muhammed Bâkır, Câfer-i Sâdık, Musâ Kâzım, Ali Rıza, Muhammed Takî, Ali Nakî, Hasan Askerî ve Muhammed Mehdî (Allah hepsinden razı olsun.)

 

Kaynaklar:

1. Çağımızda İtîkâdî İslâm mezhepleri, s. 118-139; Muvazzah îlm-i Kelam, s.24.
2. Şualar, s. 527.
3. Emirdağ Lahikası, 1:201.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet



.

Hariciler kimdir, nasıl ortaya çıkmıştır ve temel özellikleri ...

www.sorularlaislamiyet.com/.../hariciler-kimdir-nasil-ortaya-cikmistir-ve... 
10 Tem 2012 - Hariciler, Hz. Ali döneminde meydana gelen Sıffin savaşından sonra ortaya çıkarlar. Hz. Ali ve 



.
Hariciler kimdir, nasıl ortaya çıkmıştır ve temel özellikleri nelerdir?

Kullanıcı:

   
Sorularlaislamiyet.com
   

| Tarih:

   
Sa, 10/07/2012 - 09:57
 
 
 
 

 

Değerli kardeşimiz;

Hariciler, Hz. Ali döneminde meydana gelen Sıffin savaşından sonra ortaya çıkarlar. Hz. Ali ve Hz. Muaviye taraftarları arasında meydana gelen bu savaşta, Hz. Muaviye taraftarları yenileceklerini anlayınca mızraklarının ucuna Kuran sayfaları takarlar, "aramızda Kuran hakem olsun" derler. Bunun üzerine çatışmalar durur, görüşmeler başlar.

İşte bu "hakem olayından" sonra bir kısım insanlar "sen insanları hakem olarak kabul ettin. Halbuki hüküm ancak Allah’ındır" diyerek Hz. Alinin saflarından ayrılırlar.(1) Bunlara "hariciler" denir.

"Hüküm ancak Allahındır" (2) cümlesi haricilerin sloganı haline gelir. Hatta bir gün Hz. Ali halka hitabederken haricilerden biri kalkar,"Ey Ali! Allah’ın dinine insanları ortak kıldın. Hüküm ancak Allah’ındır" der. Bunun üzerine her taraftan "Hüküm ancak Allahın!", "Hüküm ancak Allahın!" sesleri yükselir. Hz. Ali buna mukabil şöyle der: "Söz, hak bir söz, fakat bununla batıl murat ediliyor."(3)

Bir gün Hz. Peygamber ganimet dağıtırken biri çıkar, "Ya Muhammed, adil ol! Adaletle dağıtmadın!" der. Kıpkırmızı olan Hz. Peygamber "Ben adil olmazsam daha kim adil olur?" der ve şunu bildirir: "Dikkat edin, bunun neslinden (bu cinsten) ilerde bir kavim zuhur edecek. Okun yaydan çıktığı gibi dinden çıkacaklar."(4)

İşte hariciler bu hadisin çizdiği çerçevede insanlardır. İslam kahramanı Hz. Aliyi bile tekfirden çekinmemişlerdir. Aslında ibadete düşkündürler. Hz. Peygamberin tarifiyle, "Sizden biri onların namazı yanında kendi namazını, onların orucu yanında kendi orucunu küçük görür. Lakin onların imanı boğazlarını aşmaz."(5) Şatıbî'nin yorumuyla, yani okuduklarını anlamazlar.(6)

Hz. Ali, İbn-i Abbası haricilere elçi olarak gönderir. Onlar "Hüküm ancak Allahın!" dediklerinde İbn-i Abbas "Evet der, hüküm ancak Allahın. Fakat Allah karı- koca arasındaki geçimsizlikte hakem tayinini istemiştir.(7) Keza, ihramlı iken avlanan hakkında yine hakem tayin etmiştir.(8) Dolayısıyla karı- koca ve av meselesinde hakem tayin etmek mi önce gelir, yoksa ümmeti ilgilendiren bir meselede mi?"(9)

Hariciler genelde çöl araplarıdır. İslam öncesinde fakir bir halde yaşamışlardır. Çölde yaşamaya devam ettiklerinden İslama girince de ekonomik durumları iyileşmez. Bunların fikirleri basit, tasavvurları dardır.

Bu yüzden dinde mutaassıp, mahakeme güçleri noksan insanlardır. Çabuk öfkelenirler, kolaylıkla infiale kapılırlar. Yaşadıkları çöl misali, sert tabiatlı, katı kalplidirler.(10)

Hariciler gayr-i müslimler yerine hep müslümanlarla uğraşmışlardır.(11)

Hoşgörüsüzlük, fanatiklik, kendinden olmayanlara kapıları kapatmak,kaba kuvvete, şiddete başvurarak politik değişmeyi etkilemek ve dar kafalılık bunların en belirgin özelliklerindendir. (12)

Hariciler her günahı küfür olarak kabul ederler. Büyük günah işleyenlerin ebedi cehennemde olacağını söylerler.(13) Onlara göre küfür ve imanın ortası yoktur.(14) Amelin imandan bir cüz olduğunu iddia ederler. Müşrikler ve kafirler hakkında inen ayetlerin zahiri manalarından hareketle hüküm çıkarırlar.(15)

Mesela, "Ona bir yol bulan için beytullahı haccetmek Allahın insanlar üzerinde hakkıdır. Kim de inkar ederse, şüphesiz Allah alemlerden müstağnidir" (16) ayetiyle, hacca gitmeyenin kafir olduğuna hükmederler. Halbuki hüküm hac yapmayan için değil değil, onu inkar eden içindir.(17)

Keza, "Allahın indirdiğiyle hükmetmeyenler, kafirlerin ta kendileridir"(18) ayetiyle fasıkın, günahkarın mü'min olmadığına delil getirirler. (19) Halbuki, Allahın indirdiğini tasdik ( kabul ) etmeyenin kafir olduğuna itiraz yok ise de, Allahın emrini kabul ettiği halde yapmayan günahkarlar yine mümindirler. Bunlara asla kafir denilemez.

Neredeyse bir iman esası konumuna yükseltilen dinî hoşgörüsüzlüğü siyasî ala­na da taşımak, kendinden olmayanlara karşı zora başvurarak sosyal ve politik değişmeyi sağlamaya çalışmak şeklinde özetlenebilecek olan Hârici siyaset anla­yışının uzantılarını sonraki dönemlerde de görmek mümkündür. İslâm tarihi bo­yunca bazı grup ve fırkaların benzer ra­dikal anlayışları bayraklaştırdıkları bili­nen bir husustur. Hz. Peygamber'in İslâm toplumunun oluşup gelişmesinde gös­termiş olduğu esnekliği ortaya koyama­yan Hâriciler zamanla küçük gruplara ay­rılmışlar ve kendilerinin dışındaki müslümanlar için başvurdukları zor kullanma yöntemini kendilerinden kabul etmedik­leri diğer Haricî gruplara da uygulamış­lardır.

Sonuçta giderek küçük gruplara ayrılan Hâricîler'den ancak itidali tercih edenler bugüne ulaşabilmiştir. Günümüz­de Umman, Zengibar, Doğu ve Kuzey Af­rika'da küçük topluluklar halinde yaşa­yan ve artık müslüman çoğunluğu tekfir etmeyen, amaçlarına ulaşmak için de si­yasî cinayetlere başvurmayan Hâriciler İbâdî mezhebine bağlıdır. Aradan geçen uzun zaman onları geniş İslâm topluluğunun etkisi altına almıştır. (20)

İlave bilgi için tıklayınız:

HÂRİCÎLİK (HÂRİCİYE)

Kaynaklar:
1-Şehristani, s. 106-107; Eş'ari, I, 167-168; İbnu Teymiye, Takıyyüddin, et-Tefsiru'l - Kebir, Daru'l- Kütübi'l- İlmiyye, Beyrut, 1988, II, 8-9; Şatıbi, Ebu İshak, el- Muvafakat fi Usuli'ş- Şeria, Beyrut, ts., III, 292; Ebu Zehra, Muhammed, Tarihu'l-Mezahibi'l-İslamiye, Daru'l-Fikri'l-Arabi, I, 65; Yemeni, Ebu Muhammed, Akaidu seles ve's- Sebîne fırka, Tahkik: Muhammed Abdullah Zerban el-/amidi, Mektebetu'l- Ulûm ve'l- Hikem, Medine, 1414 h., I, 11-12; Kılavuz, s. 311
2-En'am, 57; Yusuf, 40, 67
3-Şehristani, s. 107 (dipnotta).
4-Buhari, Megazi, 61; Müslim, Zekat. 144-146; İbnu Hanbel, III, 4
5-Buhari, Menakıb, 25; Müslim, Zekat, 147; İbnu Mace, Mukaddime, 12
6-Şatıbî, el-İ'tisam, s. 403
7-"Eğer karı- koca arasının açılmasından korkarsanız, erkeğin ve kadının ailelerinden birer hakem gönderin" ayetine işarettir. Nisa, 35.
8-Maide, 95
9-Cevzi, İbnu Kayyim, İ'lamu'l- Muvakkiin an Rabbi'l - Alemin, Daru'l - Kütübi'l -İlmiyye, Beyrut, 1991, I, 163; Şatıbi, el- Muvafakat, III, 292
10-Bkz. Ebu Zehra, I, 68-69
11-Akyol, Taha, Haricilik ve Şia, Kubbealtı Neş. İst. 1988, s. 97
12-Fazlurrahman, İslam, Ter. Mehmet Aydın ve Mehmet Dağ, Selçuk Yay. Ank. 3. Bsk, s. 234
13-Eş'ari, I, 167-168
14-Taftezani, Şerhu'l - Akaid, s. 140-141
15-Bkz. Şatıbî, İ'tisam, s. 404; Koçyiğit, Talat, Hadisçilerle Kelamcılar Arasındaki Münakaşalar, TDV. Yay. Ankara, 1989, s. 37-39
16-Al-i İmran, 97
17-Ebu Zehra, I, 71-73
18-Maide, 44
19-Alûsî, VI, 145
20- bk. DİA, HAricilik md.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet



.

HÂRICÎLIK

www.enfal.de/tarih22.htm 
Hâricîler baska adlar ve lâkablarla da anIlmis, taninmislardir. Sözgelimi Hz. Ali'nin ordusundan ayrildikl



.
HÂRICÎLIK

(HÂRICIYE, HAVÂRIC)

Hz. Ali döneminde ortaya çikan siyasî ve itikadî mezhep. Mezhebe Hârici"lik adinin verIlmesi konusunda çok çesitli yorumlar yapilir. Mezhepler tarihçilerince en çok kabul gören yoruma göre, mezhep üyeleri, ümmetin basindaki hak Imam olan Hz. Ali'ye karsi çikarak itâattan ayrildiklari için Havâric (Hâriciler) olarak anIlmis, mezheblerine de Hâricilik adi verIlmistir. Kendi ifadelerine göre ise, Allah yolunda huruc etmelerinden dolayi hâricîler adini almislardir.

Hâricîler baska adlar ve lâkablarla da anIlmis, taninmislardir. Sözgelimi Hz. Ali'nin ordusundan ayrildiklarinda Ilk toplandiklari yer olan Harûra'nin adina izafetle Harûrîler (Harûrîye); Allah'tan baska kimsenin hüküm verme yetkisine sahip olmadigi gerekçesiyle hakem olayina karsi çiktiklari için el-Muhakkime adiyla anIlmislardir. Kendilerinin ençok hoslanarak kullandiklari isim ise Sürât'tir. Satin alici anlamindaki Sârî'nin çogulu olan Sürât'i kendini Allah'a verenler, satanlar anlaminda kullaniyorlardi. Hâricîler iman sorununa yanlis bir usulle yaklasarak bu konuda kimlerin kâfir oldugunu tartistilar. Hakem olayinda hakemlik yapanlari ve taraflarini kafir ilan ettiler. Cemel Vak'asi'na karIsanlari ve taraftarlarini lânetlediler. Adâletsiz hükümdara karsi isyani bütün mü'minlere fari kabul ettiler. Büyük günâhlar isleyen (mürtekîbü'l-kebâir) herkesi kâfir ilân ettiler (el-Bagdâdî, el-Fark beyne'l-Firâk, s. 55).

Hâricîler, Hz. Ali ile Sam valisi Muâviye arasinda yapilan Siffin savasinda, sorunun çözümü için taraflarin birer hakem atamalari üzerine ortaya çiktilar. Onlara göre Allah'tan baska kimsenin herhangi bir konuda hüküm verme yetkisi yoktur. (lâ hukme illâ lillâh). Böyle bir yetkiyi kabul edenler kâfir olurlar. Sorunu hakemler araciligi ile çözmeyi kabul ettigi için Hz. Ali de kâfir olmustur. Kâfir olduguna inandiklari Hz. Ali'den ayrIlmanin farz oldugu düsüncesiyle Hâricîler, gizlice ordudan ayrilarak Harûra'da toplandilar. Bu huruc (çIkis) hareketi ile Islâm tarihindeki Ilk siyasî parçalanma gerçeklesti. Harûra'dan sonra Nehrevân'da üslenen bu grup, Islâm tarihinin en kati, en savasçil partisini olusturdu (Ahmet Emin, Duha'l-Islâm, III, 5).

 

0sin ilgin ç yani, Kur'ân'i mizraklarinin ucuna takarak Hz. Ali ve ordusunu kitab'in hükmüne çagiranlar, bunu düpedüz yenilgiden kurtulmak amaciyla bir hile olarak yapmisladi ve Ilk basta buna aldanarak savasi durdurmasi ve Isteklerini kabul etmesi için Hz. Ali'yi zorlayanlar, hattâ tehdit edenler, sonradan hurûc edenlerle ayni Insanlardi. Savasi kendileri durdurmus, Hz. Ali adina, onun hiç Istemedigi bir kisiyi hakem atamislar, sonra da bütün bunlardan dolayi Hz. Ali ve ona uyanlari kâfir ilân ederek ayrIlmislardi. Bu durum, en bagnaz düsmanlarinca bile teslim edilen dogruluk ve samimiyetleri konusunda süphe uyandirdiktan baska, hareketin kökeninde sadece inanç farkinin yatmadigini da düsündürmektedir.

Mezhepler tarihçileri, Hâricîlerin ortaya çIkisini ünlü hakem olayina baglamakla birlikte baska nedenlerin varligindan ve etkisinden de sözetmektedirler. Bunlarin en önemlileri söyle özetlenebilir:

1. Hâricîlik hareketi, kurra diye bilinen son derece dindar ve bilgili bir kesimin öncülük ettigi bir düsünceyi temsil etmektedir. Bu kesim siyas"i çalkantilardan ve toplumsal dengesizlikten rahatsiz olmakta, Islâm'in Ilk yillarindaki ideal toplumun özlemini duymaktadirlar. Hâricîlik hareketi, bu idealist grubun özlemlerini gerçeklestirme girisimidir.

2. Hâricîligin ortaya çikmasindaki önemli bir neden, merkezî yönetime karsi süregelen geleneksel direnis psikolojisidir. Buna, câhiliye döneminin zihin yapisini karakterize eden bireysel bagimsizlik egiliminin de önemli bir etkisi oldugu eklenebilir.

3. Hâricîlik hareketinde, çesitli Arap kabîleleri arasinda eskiden beri süregelen kavmiyet psikolojisi ile babadan ogula geçen savas ruhu da önemli ölçüde kendisini göstermektedir.

4. Hâricîlerin ortaya çikmalarina yol açan nedenlerden biri de, bu kisilerin asiri Sii firkalardan olan Sebeiyye ile olan baglantilaridir. Hz. Osman'in sehid edIlmesiyle sonuçlanan isyan hareketleri sebeiyye tarafindan baslatIlmis ve yürütülmüstü. Hâricîler ve önderleri de bu hareketler içinde yeralmislardi. Hâricîler, Hz. Osman'in sehîd edIlmesi sorumluluguna katiliyorlar, hattâ bununla övünüyorlardi. Haremlerin bir anlasma saglamalari durumunda hiç süphesiz bundan en çok zarar görecekler Hâricîler olacaklardi. bu riedenle Hz. Ali'yi terkederek bu yoldaki muhtemel bir gelismenin etkilerinden kendilerini kurtarmak Istemislerdi.

Hz. Ali'den ayrilarak önce Harûra'da, daha sonra Nehrevân'da toplanan ve Abdullah b. Vehb er-Râsibî el-Ezdî'yi kendilerine halife seçen Hâricîler, kIsa zamanda tam bir terör havasi estirmeye basladilar. Görüslerine katIlmayan, önderlerini halife olarak tanimayan, Ali ve Osman'i kâfir ilân edip lânetlemeyen her müslümani kâfir sayiyor, acimasizca öldürüyorlardi. Baslangiçta sayilari on Iki bin kadardi. Hz. Ali'nin çesitli girisimleri sonucunda büyük bir bölümü isyandan vazgeçerek Ali saflarina katIlmis, geride yalniz dört bin kisi kalmisti. Bunlarin bütün uyarilara ragmen eylemlerini sürdürmeleri, Hz. Ali'nin ordusuyla üzerlerine gelmesine neden oldu. Nehrevân'da, Hz. Ali'nin ordusuyla Hâriciler arasinda yapilan savas, güçler arasindaki dengesizlik nedeniyle Hâricîler için tam bir felâketle sonuçlandi. Bazi rivâyetler bu savastan ancak sekiz-on Hâricînin kurtulabildigini belirtir. Bu büyük hezimetten sonra hayatta kalabilen Hâricîlerin her birinin baska bir yere kaçtiklari ve çok sayida hâricî kollar olusturduklari söylenir.

Nehrevân bozgunu Hâriciler üzerinde silinmez bir etki birakmis, onlar için Allah yolunda ölmenin, sehâdetin bir simgesi hâline gelmistir. Bu olaydan sonra hâricileri yönlendiren en önemli duygu, intikam duygusu olmus ve bu, bir türlü tatmin edilememistir. Hz. Ali bir Hâricî tarafindan sehîd edIlmis; Hâricîler, Emevîler ve Abbasîler döneminde de sayisiz isyan hareketiyle varliklarini sürdürmüslerdir (Taberî, Tarih, VI, 29 vd).

Hâricîlerin büyük çogunlugunu bedevî çöl Araplari olusturuyordu. Yasama sartlari ve biçimleri, çogu yoksul olan bu Insanlari sertlige, siddete ve kabaliga sürüklemisti. Taskin bir ruha, atilgan bir mizaca sahiptiler. Islâm'a samimiyetle inanmislardi ancak ufuklari dar, düsünceleri yüzeyseldi. Onlar için hareket her zaman bilgiden önce geliyordu. Bu nedenle inançlarindaki samimiyet onlari bagnazliga, katiliga, hosgörüsüzlüge götürmüstü. Kendilerini bilgi degil, bir din hâline getirdikleri slogan ve heyecanlari yönlendiriyor, muhâlif olma düsüncesi gerçege ulasmalarini engelliyordu. Kur'ân'i çok okuyor, zâhir anlamina sariliyor, kendi anladiklarinin disinda baska bir anlam tanimiyorlardi. Kendilerinin haklilik ve dogrulugundan öylesine emindiler ki, her an ölmeye, kendilerini fedâ etmeye hazirdilar. Hiçbir önemli neden olmadan tehlikelere atIlmaktan sakinmiyorlardi. Kendileri gibi düsünmeyen bütün Insanlari kâfir sayiyor, öldürülmeleri gerektigine inaniyor ve bu yolda son derece acimasiz davraniyorlardi. Baslangiçta tek bir slogan (lâ hukme illâ lillâh) etrafinda toplanan Hâricîler, Nehrevân olayindan sonra çesitli kisileri önder taniyarak kollara ayrildilar ve kendilerine özgü kimi inanç ve düsünce Ilkeleri belirlediler. Bu kollar arasinda, ayni kökten geldiklerinden süpheye düsürecek kadar derin görüs ayriliklari görülür. Muhâlif tavirlari ve savasçiliklari bir yana, düsünce ve inanç açisindan paylastiklari görüsler son derece azdir. Mezhepler tarihçilerinden Ka'bî ve Sehristânî'ye göre bütün Hâricîler yalnizca su üç noktada görüs birligi içindedirler.

1. Hz. Ali ve Hz. Osman'i, hakemler Amr b. el-Âs ve Ebû Musa el-Es'arî'yi, Cemel savasina katilan Hz. Âise, Talha ve Zûbeyir'i hakemlerin hükmüne razi olan herkesi kâfir kabul etmek.

2. Büyük günâh isleyen kimseyi cehennemde ebedî olarak kalacak kâfirlerden saymak.

3. Zâlim devlet baskanina karsi isyani farz kabul etmek. Bunlara göre ayrica devtet baskaninin Kureys'ten olmasi gerekli degildir. Hür seçimle isbasina gelmesi sartiyla herkes Imam olabilir. Hattâ zulme saptiginda görevden alinmasi daha kolay olacagi için Imam'in Kureys'ten olmamasi daha iyidir. Seçimle basa geçirilen kisi dogru yoldan saparsa görevden alinmasi, hattâ öldürülmesi farz olur.

Es'arî ve Bagdâdî'ye göre hâricîler yukarida siralanan maddelerden yalnizca birinci ile üçüricüde sözbirligi içindedirler. 0sferâyînî ve Razi'ye göre ise, yalniz birinci ve Ikinci maddede ittifak edebIlmektedirler. Bu bilginlere göre Hâricîler yalniz büyük günâh isleyenleri degil, küçük günâh isleyenleri, hattâ bir hata yapanlari bile kâfir saymaktadirlar.

Muhakkime-i Ulâ da denilen Ilk Hâricîlerden sonra Hâricîlik çok sayida kola ayrildi. Bunlar içinde en önemlileri, kendilerinden de birçok kollara aynlan Ezânka, Necâdât, Sufriyye, Acâride, Ibâdiyye ve Sebibiye'dir.

Ezârika, Ebû Râsid Nâfi b. el-Ezrâk'i Imam taniyan Hâricîlerin olusturdugu koldur. el-Ezrâk, taraftarlariyla birlikte 64/683 yilinda Basra'da isyan etti, Ehvâz'da Basra valisinin kuvvetleriyle savasirken öldürüldü (ö. 65/684). Ezârika'nin görûsleri söyle özetlenebilir: Hz. Ali, Hz. Osman, Hz. Âise, Hz. Talha, Hz. Zübeyir, Hz. Abdullah b. Abbâs ve bunlarla birlikte hareket edenlerin tümü kâfirdir ve cehenemde ebedî kalacaklardir. Savaslarda kendilerine katIlmayarak bir kenarda oturmayi seçenler de kâfirdir. Hem bunlar, hem de kadin ve çocuklarinin öldürülmesi mübahtir. Zinâ suçunun cezasi kirbaçtir, recm uygulamak yanlistir. Müsriklerin çocuklari da babalari ile birlikte cehennemde ebedî olarak kalacaklardir. Takiyye hiçbir sekilde câiz degildir. Büyük günâh isleyen kimse Islâm'dan çikmistir. Imam'in emrine itâat, emri Ister hakli, Ister haksiz olsun, farzdir. Imamin emrine karsi gelen kâfir olur ve öldürülmesi gerekir.

Necedât, Necde b. Âmir el-Hanefiyye'yi Imam taniyan Hâricîlik koludur. Necde, Yemâme'de isyan etti. Yemen, Hadramût ve Taif'i istilâ etti. Kendisi ve taraftarlari Haccac tarafindan öldürüldü (ö. 69/688). Necedât'a göre din Iki bölümdür. Birincisi, Allah'i, Peygamber'i, müslümanlarin (yani kendilerinin) kanlarinin haram oldugunu ve Allah katindan gelen seylerin tümünü bIlmektir. Bunlari bIlmek farzdir, bIlmemek özür sayIlmaz. Ikincisi ise bu sayilanlarin disinda kalan hususlardir. Insanlar, haram ve helâl olan hususlarda kendilerine delil gösterilene kadar bilgisizliklerinden dolayi mazurdurlar. Kendileriyle anlasma yapilan kisilerin kan ve mallari helâldir. Küçük, zararsiz bir yalan söyleyip bu yalaninda israr eden kisi müsriktir. Buna karsilik zinâ eden, içki içen, hirsizlik yapan fakat bu hareketinde israr etmeyen kimse müsrik degildir. Can korkusu varsa takiyye câizdir. Insanlarin basinda bir Imam'in bulunmasi sart degildir.

Sufriyye Ziyâd b. el-Asfar'a uyanlarin olusturduklari koldur. Buna Ziya'diyye de denir. Sufriyye'ye göre kendileriyle birlikte isyan ettikleri halde savasa katIlmayanlar, inançlari kendilerininkine uyuyorsa, tekfir edIlmez. Zinâ eden recmedilir. Müsriklerin çocuklari cehennemlik degildir. Takiyye, amelde degil, ancak sözde câizdir. Zinâ, içki ve Iftira gibi dünyada cezayi gerektiren fiilleri isleyenlere kâfir ya da müsrik denilemez. Fakat bu dünyada cezasi olmayan namazi terk gibi büyük günâhlari isleyenler kâfirdir. Birisi seytana uymak, digeri putlara tapinmak olmak üzere Iki çesit sirk vardir. Küfür de, birisi nimeti inkâr, digeri Allah'i inkâr olmak üzere Iki çesittir. Berâet de Ikiye ayrilir; birisi, sünnet olan, haddi gerektiren fiilleri isleyenlerden uzaklasmak; digeri de farz olan ve Allah'i inkâr edenlerden uzaklasmak.

Acâride, Abdulkerim b. Acred'e uyanlarin olusturdugu Hâricîlik koludur. Kurucusu hakkinda hemen hiçbir sey bilinmeyen bu kolun baslica görüsleri sunlardir: Yûsuf sûresi Kur'ân'dan degil, yalnizca bir kissadir. Böyle bir ask kissasinin Kur'ân'da yer almasi câiz degildir. Büyük günâh isleyenler dinden çikmislardir. Savasa katIlmayanlar, ayni inanci paylasiyorlarsa düsman sayIlmazlar. Acâride kolu, kendi içinde Hazimiyye, Su'aybiyye, Halfiyye, Ma'lûmiyye, Mechuliyye, Saltiyye, Hamziyye ve Sa'lebiyye olmak üzere sekiz kola ayrildi. Sa'lebiyye'den de Ma'bediyye, Ahnesiyye, Seybaniyye, Rûseydiyye, Mukremiyye adlariyla anilan kollar sürdü.

Ibâdiye, Abdullah b. Ibâd tarafindan kurulan Haricilik koludur. Günümüze kadar varligini sürdüren tek Hâricîlik kolu budur. Haliç ülkelerinden Umman sultanligi ve Zengibar'da resmî mezheb durumundadir. Bu kola göre kendi görüslerini paylasmayanlar kâfirdir. Ama bunlarla evlilik iliskisi kurulabilir, miraslari helâldir. Bu kimselerle savasildigi zaman ele geçirilen ganimetler helâl, kalanlari haramdir. Muhâliflerin sâhitligi câizdir. Büyük günâh isleyenler mü'min degildirler. Müsriklerin çocuklarini ne olacagim yalniz Allah bilir. 0ntikam amaciyla iskence câizdir. Nifak çikaran kimse müsrik degildir. Ibâdiyye'nin Hafsiyye, Harisiyye ve Beyhesiyye adlariyla anilan üç kolu vardir (bk. E. Ruhi Figlali, Ibadiyenin Dogusu ve Görüsleri, s. 53).

Sebibiyye, Sebib b. Yezid es-Seybâni'ye uyanlarin olusturdugu koldur. Abdulmelik b. Mervan zamaninda huruç eden Sebib, Haccac ve Abdulmelik tarafindan üzerine gönderilen yirmi ayri askerî birligi bozguna ugratti. Sonunda Kûfe'yi basti. Mescide giderek orada bulunanlari öldürdü. Ancak sabahleyin toplanan Haccac'in askerlerince kaçmak zorunda birakildi. Sebib, Duceyl (Küçük Dicle) irmagi üzerindeki asma köprüden geçerken, Haccac'in askerlerinin köprüden iplerini kesmesi üzerine irmaga düserek boguldu. Sebib, kisisel Isteklerinin yerine getirIlmemesi üzerine isyan ettigi için düsünce ve inançlari konusunda bilgi yoktur. Fakat kendisinin ve taraftarlarinin Hâricîligin genel inançlarini benimsedigi bilinmektedir.

Hâricîler "Allah'in vahyettigi ile hükmetleyenler kâfirdirler" (el-Mâide, 5/47) âyetini "Lâ hukme illâ lillâh" (Allah'tan baska kimse hükmedici degildir) seklinde formüle ediyorlardi. Akîdelerini de mâsum mü'minleri kiliçlariyla katlederek tatbike geçtiler ve öldürülünceye kadar öldürmeye doymadilar (el-Malatî et-Tenbîh, Nesr. Izzet el-Attar el-Hüseynî, s. 51).

 

Hâricîler Allah'in sifatlarinda tesbihe karsidirlar. Kur'ân'in mahluk oldugunu, çünkü yalnizca Allah'in Kadîm oldugunu ifade ederler. 0mâmet hakkinda Imamlarin Kureys'ten olmasina karsidirlar. Son derece sert ve acimasiz bir adâlet görüsüne sahiptirler. Emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'lmünker Ilkesini siddet yoluyla müslümanlara tatbik etmislerdir. Hâricîler bu görüsleriyle Mu'tezile'ye tesir etmislerdir.

Bazi görüslerinde Kur'ân ve Sünnet'e dayandiklarindan ehl-i sünnet'e uygun görüsleri de vardir. Ancak ehl-i sünnet'le temel de ters düstükleri meseleler de vardir. Allah'in hem dünyada hem âhirette görülemeyecegi, haktan ayrilan Imami azletmek için isyan etme, ehl-i kibleyi tekfir, Islâm'in imandan oldugu, Kur'ân'in yaratIlmis olmasi, Hz. Peygamber'in günahkârlara sefâatini red, büyük günâh isleyenin ebedî cehennemde kalacagi gibi görüsleriyle ehl-i sünnet'e karsi çikmislardir.

Ahmed ÖZALP



.

İSLAMDA SİYASİ YAPI VE İKİ SİYASİ MEZHEB: HARİCİLİK ...

www.yeniumit.com.tr/.../islamda-siyasi-yapi-ve-iki-siyasi-mezheb--harici... 
İSLAMDA SİYASİ YAPI VE İKİ SİYASİ MEZHEB: HARİCİLİK VE ŞİİLİK 3 - Taha F. Ünal.



.

İSLÂM'DA SİYASÎ YAPI VE İKİ SİYASÎ MEZHEB: HARİCÎLİK ve ŞİÎLİK

Taha F. Ünal

Dünden bugüne bir takım ehl-i ilim ve ehl-i iman, Din'i bir tekerleğe benzetmişlerdir. Bu tekerleğin çerçevem idarî-ictimaî hükümler, ahkâm ve müeyyidât denilen Cihad ve Emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker gibi, uygulanmaları daha çok cemiyete bakan yükümlülükler oluşturur. Tekerlekte çerçeveden sonra, merkezi çerçeveye, çerçeveyi de merkeze bağlayan, şu kadar ki, çerçeveden değil de merkezden çıkan namaz, oruç, hacc, içki-kumar yasağı; hile, aldatma, yalan gibi menhiyât; infak, zikir, duâ, tefekkür, murakabe, nafile ibadetler, tefakkuh, zühd, tevekkül, sabır ve şükür gibi ibadetlerin teşkil ettiği çubuklar gelir. Merkezle çerçeveyi birbirine bağlayan bu çubuklar sayesinde merkezi oluşturan hakikat, bütünüyle çerçevede yansır. Merkez, en net ve özlü ifadesiyle "Lâ ilâhe illallah, Muhammedün Rasûlü'llah" kelimesinde ifadesini bulan hakikattir. Tekerleği kendinde tamamlamış olan insan, hakikate ulaşmış ve yeryüzünde yaratılış gayesini yerine getirmiş bulunan kâmil insandır ve bu tekerleğin üzerinde idame-i hayat eden cemiyet de, kâmil cemiyet olma vasfına lâyık cemiyettir.
Bilhassa klâsik eserlerde gördüğümüz ibadetler muamelât (ukûbât dahil) ve ahlâk tasnifi de, esasen yukarıdaki teşbihte ifadesini bulan merkez, çubuklar ve çerçeve tasnifinden farklı değildir. İbadetler, tekerleğin çubuklarını, muamelât-ukûbât çerçeveyi, temelde Dinin hedefi ve tekerleği kendinde tamamlamış kâmil insanın hayat ve halinin adı olan ahlâk da, iman merkeziyle birleşmiş bütün tekerleği ifade etmektedir. Nitekim, "Ben, ancak mekârim-i ahlâkı tamamlamak için gönderildim" hadîs-i şerifi de, bu gerçeğin en özlü bir ifadesi değil midir?

DİNİN ÖZÜ VE DİNİ TEBLİĞİN SEYİR ÇİZGİSİ
İnsan, nefsinden ve çevresinden kaynaklanan çok çeşitli faktörlerin tesiri altındadır. Onun ferdî ve içtimaî -'içtimaî' derken, beşerî ve tabiî tüm çevreyi kastediyoruz- olmak üzere iki yön arzeden yeryüzü hayatını şekillendiren, bu tesirler neticesi oluşturduğu zihin ve kalb yapısıdır. Bu yüzden, kendisine hitap eden ve omuzlarında yükselmek isteyen 'sistemler', ya önce kendi temel prensipleri istikametinde onun zihin ve kalb yapısını şekillendirme, yani onu kendilerine 'inandırma', ya da, önce onu kendi temel prensiplerini kabul edecek şekilde mecbûrî bir hayata tabî tutup, sonra da 'yaşadığı gibi inandırma' yollarından birini seçerler. Birinci yol, önce söz veya yazıyla tebliğe, anlatmaya, iknaya ve 'en güzel biçim'de mücadeleye; ikinci yol ise baskı, zulüm ve şiddete dayanır. Tarih, İslâm'ın dışındaki bütün sözde dinlerin ve sistemlerin umûmiyetle ikinci yolu seçtiklerine ve neticede zulüm ehramları diktiklerine şahidlik etmektedir. Bu şekilde baskı, zulüm ve despotizmle bir takım sistemler, insanı şahsiyet, hürriyet, haysiyet ve idealizminden koparır ve insanları 'emredersinci' köleler haline getirirken; sözde bunlara alternatif başka bazı sistemler de tutkularına, şehvet ve arzularına hitab etmekle, insanları rahata, refaha ve lükse tapınan basit ve idare edilir 'sürüler' derekesine düşürmüştür ve düşürmektedir. Şahsiyet, hürriyet, haysiyet ve insanlık idealini bu şekilde baskı, korku veya tutkulara feda eden insan, kendisini sürekli rahatsız eden fıtratı, yani insanlığıyla vicdanında tutuştuğu savaşta iradesini sürekli karşı taraf lehinde kullanmakla, artık yaşadığı gibi inanan bir varlık halini alır.
İslâm, sözünü ettiğimiz bu ikinci yolu asla benimsemez. İnsanı da yaratan Âlemlerin Rabbi'nin insan için seçip razı olduğu Hakk Din kabul eder ki, insan ruh, nefs ve beden üçlüsünden oluşur. İnsanın varlığının özünü, aslını teşkil eden ve onu düşünen, akleden, muhakemede bulunan, ölçüp biçen, değerlendiren ve seçip tercih eden bir varlık yapan ruhudur. Bu ruh fedakârlık, diğergâmlık, merhamet, şefkat, hikmet, ilim, cesaret, iffet, sabır, şükür, adalet, şeref ve haysiyet gibi ahlâkî faziletlerin de merkezidir. Buna karşılık, her insanın tek tek 'ben'ini oluşturan nefs ise, dünya hayatını yaşamanın merkezi olarak, bu hayat için gerekli kuvvelerle donatılmıştır. 'Gazap, güç, hareket, şehvet, arzu, emel" gibi çeşitleri bulunan bu kuvveler, asliyeti kirlenmemiş bir ruhun emrinde çalıştıkları zaman, ruhî melekeleri destekleyen faydalı birer unsur; aksi takdirde ise 'gereksiz korku, sabırsızlık, acelecilik, haysiyetsizlik, tabasbus, öfke, kin, kıskançlık, manâsız ve yersiz düşmanlık, kibir, zulüm, ihanet, tamah, hırs, cinsî sapıklık, başkalarını küçümseme, dalkavukluk, riya, koğuculuk, dedikodu, aldatma, yalan, gıybet, hased, bağy, bozgunculuk, tûl-i emel, günahta ısrar, nankörlük, cehalet, hile, bencillik' gibi kötü huyların birer kaynağı haline gelir. İnsanı, bütün bu menfî sıfatlarla muttasıf nefs-i emmâre sahibi bir varlık olmakla, her türlü faziletlerle donanmış 'nefs-i natıka' sahibi bir varlık olmak arasında tercih yapmaya yönelten, kendi iradesidir. Hayatı daima 'iki şeyden birini seçmek'le geçen insanı diğer varlıklardan ayıran en önemli husûsiyet, onun irade sahibi olmasıdır.
İslâm, yukarıda sözünü ettiğimiz yollardan birinciyi seçmekle, insanı iradesini doğru yolda kullanmaya çağırır ve bu yolu bütün açıklığıyla ortaya kor; daha doğru bir ifadeyle, kendisi bu Yolun adıdır. İslâm, insanın iradesini hiçe sayıp, onu zor, baskı ve zulümle, ya da tutkularını tatminle kendini kabûle çağırmaz; tam tersine zor, baskı, zulüm, ya da tutkularının tatminiyle emredersinci köleler veya güdülmeğe mahkûm sürüler haline gelmiş insanlara yeniden şeref, haysiyet, hürriyet ve kimlik kazandırmak için güzel söz, güzel davranış, kısaca 'en güzel mücadele yöntemi'yle onların kalb ve zihinlerini arıtmaya girişir. Onu önce 'la' demeğe, yani önceden edinilmiş tüm yanlış değer hükümlerini, gayr-ı İslâmî hayat tarzını, kendisini böyle bir hayata iten kabulleri, Allah'ın rağmına kendine yol çizmeye kalkan tağutları, asılsız inançları ve kötü alışkanlıkları red, inkâr ye terketmeğe çağırır. Bunun bir diğer adı, 'arınma'dır. İslâm, insanın muhakeme, düşünme, tartma, akıl ve fıkhetme melekelerine hitabla, onu âfâk ve enfüsteki âyetleri okumaya yöneltir. Yaradan'ın fıtratına koyduğu, vicdanına yerleştirdiği şehâdetle Rabbi'ni tanıyan, O'nun sonsuz ve sınırsız isimlerinin tecellilerinden ibaret olan kâinatı ve bu kâinatın bir misâl-i müsağğarı olan kendisini tedkikle "Allah" diyen insan, haberlerinde sâdık bir rehberin 'illâ Hû' haberini tasdikle de kâinatın ve kendi benliğinin sırlarını çözmeğe, manâsını idrake ve dolayısıyla vicdanındaki şehâdeti kâinattakiyle birleştirmeğe çalışır. Tekerleğin merkezini teşkil eden İMAN hakikatına girme, bu hakikatin kapısından içeri adım atma demektir bu; ayrıca cehlden ilme, cahiliyeden İslâmî hayata, inkârdan inanca, nefsten rûha, kölelikten hürriyete ve nebâtî-hayvanî buuddan gerçek insanî buuda geçiş, yani HİCRET için atılan ilk adımdır da; böyle bir geçiş, doğruyla yanlış, iyiyle güzel, günahla sevab, hayırla şer arasında doğru, güzel, iyi ve sevab yönünde devamlı bir tercihi de içine alması cihetiyle iradenin kavgasını vermek demek de olduğundan, aynı zamanda CİHADdırda.
İnsan, Kur'an-ı Kerimin sık sık vurguladığı üzere, Allah'a kul, dolayısıyla başka her şeye efendi olabildiği gibi, şeytanın da tesiriyle, aslında dünya hayatını yaşamasının unsurları olan bir takım ihtiyaçlarını tutku haline getirerek nefsini ve arzularını, bunlara dayalı olarak da doğru bildiği ve 'fikir, düşünce, neticede kanun' kılıfı giydirdiği kendi "zann'ını ilâh, bir takım insanları ve beşerî güçleri de rabb ve melik kabul edebilir. Onun hevâsı istikametinde attığı her adım, âyetlerin, yani kâinattaki, insandaki ve insanın hayatındaki her nesne, her hadise ve her vâkıa, kısaca Meşîet ve Kudret-i İlâhî'nin neticesi olan her şeyin delil ve ibret olma noktasında kalbe giriş kapıları olan 'işitme' (sem) ve 'görme' (basar) melekelerini kapar. Böylece, âyetler karşısında insan, sağır ve kör hale gelebilir. Bu yüzden, âyetlerin insan üzerinde tesirli olabilmesi, bir başka ifadeyle, fıtratla özdeş enfüsi âyetlerin âfâkîlerle birleşip özdeşleşebilmesi için insanı tutkularından, hevâ ve hevesinin iğvalarından ve en mühimmi, sürdüğü hayat tarzından alıkoymak gerekir. Çünkü, ancak çevresinde hakim ve kendi üzerinde baskı kurmuş olan şirkin değer hükümlerinin ve bu değer hükümleri çerçevesinde oluşmuş bulunan zihin yapısının kırılabilmesi için, cahili değer hükümlerine kaynaklık eden hayat tarzının terkedilmesi, 'başkaları' için yaşamaya alışmış insanın, bu 'başkaları'nın kınamasından kurtulabilmesi mutlaka gereklidir. Bu da ancak, imanın sürekli ibadetlerle, ilimle, tefekkürle ve haramlardan kaçınmakla güçlendirilmesine bağlıdır. Dolayısıyla, kişinin ferdî hayatında İMAN adına HİCRET ve CİHAD, ölünceye kadar kesintisiz sürmek mevkiindedir.
İslâm'a omuz verenler için, artık çetin bir imtihan dönemi başlamış demektir. Şurası unutulmamalıdır ki, İslâm, adı ve sayısı ne olursa olsun, her türlü beşerî sistem ve batıl dinlerin yegâne muhalifi ve tam simetrik karşıtıdır; dolayısıyla, İslâm'ı seçen herkesin, ta baştan ateşten gömlekler altında imtihana tabî tutulacağını da bilmesi gerekir. İslâm, kendini hiç bir zaman bir takım dünyevî vaadlerle takdim etmez; refah, bolluk, rahat bir hayat, lüks ve konfor gibi bütünüyle 'dünya hayatını tercihin unsurları' olan vaadler, asla İslâm'ın takdim ettiği vaadler değildir. İnsanı kâmil hale getirmenin, haysiyet, hürriyet ve gerçek benliği kazandırılarak gerçek insan yapmanın biricik yolu olan İslâm'ı seçen herkes, dünya hayatını daha baştan küçümsemeyi ve daha baştan Ahiret'i dünyaya tercihi kabullenmiş demektir. Dolayısıyla, kendisini takip ettiği sürece müslümanın "tükenmez su"ya varması ve "başının üstünden ve ayaklarının altından nimetlenmesi" tabiî bir neticeyse de, İslâm'ın takdiminde hedef, daima Allah'ın rızası ve karşılık da 'Cennet' olmak durumundadır. İslâm'ı kabûl etmek, beşer ve beşer-altı her türlü ilân ve rablere kulluğu reddedip, peşinen Allah'a kulluğu kabûllenmek; zerrelerden sistemlere kadar her varlığı ve insanı ve insanın yaptıklarını yaratan; yaşatan, öldüren, rızıklandıran, zerrelerden sistemlere her şeyi Kudret El'inde döndüren, sayıya girmez, Kendi'nden başka ilâh, rabb ve melik olmaması manâsında bir, ezelî ve ebedî Mutlak Vâcibü'l-Vücûd olarak Allah'a kulluğu kabûllenmek ve bu uğurda candan, 'Allah bir göğüste iki kaib var etmemiştir" ferman-ı İlâhîsince başka her türlü yârden, maldan, mülkten, geçici şan, şeref ve mevkilerden geçmek ve yeryüzünde tekebbüre kapılıp, insanlar üzerinde rablık taslayanların her türlü işkencelerine katlanmayı en baştan göze almak demektir. İslâm'ı kabûl etmek, yeryüzünde Allah'ın halifesi olmak hâsiyet ve haysiyetiyle yeryüzünü sulh içinde kâinatın kalan bölümleriyle birleştirmek, yani yeryüzünde Allah'ın Dini istikametinde icrâatla, Dini ve Hükmü yalnız Allah'a has kılmak; fitneyi, yani, şirki, zulmü ve fesadı yeryüzünden kaldırmaktır. Yine bunun yolu da İMAN, HİCRET ve CİHAD'dır; belki, tek kelimeyle, İslâm'ın tahsilinden ibaret olan İMAN'dır, şöyle de diyebiliriz: İMAN, BÜTÜNÜYLE İSLÂM'IN TAHSİLİNDEN İBARETTİR!
İslâm, Kur'an-ı Kerimin Feth Sûresi'nde bir ağaca benzetilir: Tohumu, kendisini yoğun olarak bütünüyle İhtiva eden Lâ ilâhe İll'allah, Muhammedün Rasûlüllah' hakikatı, kökleri iman, gövdesi, dalları, yaprakları ve çiçekleri Hicret vs Cihad, bir başka ifadeyle amel ve meyvesi 'hüküm' vs ahkâm olan bir ağaç. Bu ağacı yetiştirmenin, yani yeryüzüne âsûde gölgesini salacak ve bütün insanlığı gölgesinde barındıracak hale getirme gayretlerinin adı da, Hicrete Cihad'dır.
Bu ağacın tohumunu Rasûlüllah ekmiştir; O'ndan sonra bu ağaç defalarca budanmış; yeniden büyüyüp meyve vermiş, fakat son asrın başlarında, tohumunu bırakarak, "batan güneşle beraber insanlığın ufkunda gurub etmiştir. "O tohumu yeniden ekecek veya ekmiş olan, bu defa Rasûl değildir ama, tam manâsıyla bir Vâris-i Rasûl'dür. Kur'an-ı Kerim'de Rasûl'ün fonksiyonlarını ifade eden ayetin (Bakara/2:151) mazmûnu dahilinde, âyetleri en iyi şekilde okuma ve aktarma, aynı zamanda manâlandırma kabiliyetine bihakkın sahip; kalbi her türlü kirden-pastan uzak kâmil manâda velî ve mürşid, Kitab'ı bütün emir ve nehiyleriyle, mutlak-mukayyed, nâsih-mensûh, âmm ve hâssıyla bilen kâmil manâda fakih; zamanın şartlarını, ictimaî-siyasî-iktisadî çemberini, İslâm'ın ve küfrün ana dinamiklerini ve husûsiyetlerini en iyi derecede kavramış, nasıl ve niçine vâkıf, hadiselerin te'viline sahip; neyin, ne zaman ve nasıl yapılacağının şuurunda, bizzat Allah tarafından istifa edilmiş kâmil manâda ehl-i hikmet bir vâris-i Rasûl olma mevkiindedir o. İşte böyle bir Vâris-i Rasûl, İslâm ağacının çekirdeği veya tohumu olan Lâ ilahe ill'allah, Muhammedür Rasûlüllah hakikatini toprağa, yani müsaid kalblere eker ve bu tohum o kalblerde iman kökünü salar; daha sonra da amelle gövdesi üzerinde yükselir. İbadetler; namaz, oruç, zekât, sadaka, tefekkür, sabır, şükür... bu ağacın suyu, ısısı ve ışığı mesâbesindedir.
İslâm ağacının tohumuna toprak olan kalblerin sahip oldukları ve kazandıkları vasıflar, Kur'an-ı Kerim'in çeşitli ayetlerinde anlatılır. Her adımda hayatları, aile, haysiyet, mevki, korku, endişe, açlık, susuzluk, servet ve candan-maldan yana eksilme gibi bin türlü ateşten gömleklerle imtihana çekilen ve bütün bunlara karşı sabır ve namazla, infak, gözyaşı ve seherlerde istiğfarla karşı koyan bu erler, "Sahâbe ve Tâbiûn neşvesini kazanmış, ilim ve irfan hayatı adına müesseseleri bir yönüyle tekye ve zaviye haline getirmiş, buralarda Şâh-ı Geylânîlerin, Şâh-ı Nakşibendlerin, Ahmed Bedevilerin, Hz.Şâzelîlerin gönül derinliğini, aşk ve heyecanını yaşayan bir cemaat olma durumundadır. Evet, İslâmî ilimlerle doygun, meskeneti üzerinden atmış ve dolayısıyla meselelerin üzerine Osmanlı askeri gibi dosdoğru giden, hayatı istihkârla, Allah ve Rasûlüllah uğrunda her şeyi terkedebilen fedâiler cemaati. İslâm'a tek gözle ve tek taraflı bakan ve tek yanlı bir hayat yaşayan değil, heptenci bir cemaat. İlim, aşk ve heyecanı gönlünde yoğurmuş, basiretini kılıcına takmış, aklı kalbinin emrinde, coşkun ve hikmet ehli bir cemaat. Devrin ve şartların gerekli idraki içinde, hali ve kaliyle Kur'an'a tercüman, dünyada olup bitenleri mü'min feraset ve basîretiyle değerlendirmeye muktedir, ilim, irfan ve hikmetle donanmış komple insanlardan oluşan bir cemaat.. Ne, basit ve loş akademi odalarının kuru akıl ve mantık adamı; ne salt izbeleşmiş tekkelerin miskin ve akıldan, muhakemeden mahrum kalenden dervişi, ne de sokakların aşksız, basiretsiz, ilimsiz ve hikmetsiz yumruk ve gürültü adamı değil; gecesinin dudağında teheccüdü, dilinde evradı, seccadesinde iniltisi, kalbinde iyinin, güzelin, hak ve adaletin coşkun tutkusu olan bir cemaat.." İşte, maddî-ictimaî planda İslâm ağacının gövdesi olan bu cemaatin, şimdiye kadar izahına çalıştığımız ferdî ve ictimaî hicret ve cihadıyla, İslâm ağacının 'hüküm' ve ahkâm meyvesini kendine has seyri ve mecraı içinde vermesinden daha tabiî bir şey herhalde yoktur.



.

İSLAMDA SİYASİ YAPI 2

Taha F. Ünal

İslâm dini, insanları Rabbii Rahim'in Kendini şu dünyada hakkıyla temsil etme liyakatına ulaştırmak için vardır. Bütün emirleri buna yönelik, bütün yasakları da yine bunun tahakkuku içindir. Dinin bütün prensiplerinde her zaman bu yönü yani, bu hikmeti görmek mümkündür.

Müslümanın vazifesi insan olarak Cenab-ı Hakk'ı temsildir. Öyle ise bu amaca götürücü bütün meşru vesileleri kullanmak durumundadır. Bunlardan biri de siyasettir. Dinin bu yönde emirleri zaten vardır ve müslüman bunları yeri ve zamanı geldiğinde tahakkuk ettirecektir. Yalnız burada tavzihi gereken bir husus şudur:

İnsan, gücünün yettiği ile emrolunduğundan, içinde bulunduğu şartlara göre o anda bulunduğu temsil makamına göre bir emirle mükellef kılınmıştır. Bunu da bütün emirler ve yasaklarda görmek mümkün olduğu gibi, Mekke devrinde maddi cihadın, yani kılıçla cihadın emredilmemesinden anlıyoruz. Çünkü -muhalfarz- emredilmiş olsaydı, müslümanlar buna o gün için güç yetiremezlerdi. İslâm ölü insanlar vasıtasıyla yayılamaz. Zira Mekke gibi müslümanların gayet az oldukları bir zeminde yapılacak bir savaş, sadece ölmelerini netice verirdi. Müslümandan beklenen, bulunduğu zemin ve şartları iyi değerlendirmesi, kendinden beklenen temsil hangi merkezde ise, onu bitmesidir. Allah'ın yücelerden Yüce olan adını bütün âfâkı âlemde şehbal açtırmak bütün mü'minlerin en yüce idealidir, lakin bu, biraz sabır, biraz dikkat ve daha nice şartların beraber bulunmasını İster.

Rabbimiz'in dininin Kendi gözetiminde yayılma, yani tebliğ tarihi var önümüzde. Tebliğ tarihinin tetkikinden Cenab-ı Hakk'ın bizden nasıl bir tebliğ takip etmemiz gerektiğini anlıyoruz. Zira bu din O'nundur, koruyan O'dur ve bizden Kendi koyduğu prensiplere uygun tebliğ etmemizi de isteyen yine O'dur. Öyleyse mü'min, işini Rabb'e beğendirirken, ancak O'nun koyduğu prensipler doğrultusunda olanları beğendirebilir. Diğerlerinin ise vebalini çeker hem de diğer aldattığı insanların vebalini de.

İslâm'ın tebliği tarihi içinde zaman zaman siyasi şartlara ağırlık verenler olmuştur. Bunların bazıları Ehi-i Sünnet ölçüleri içinde kabul edilmemektedir. Zira bunun Rabbimiz'in istediği tebliğ metoduna zıt olduğunu görüyoruz. Bu yazıda, bizim birer cümle ile temas ettiğimiz konular mufassal olarak işlenmiştir.


19. asırla 20. asrın ilk çeyreği, İslâm tarihinin en talihsiz asırlarıdır. Belki Hz. Adem'den bu yana her peygamberin kabir azabıyla birlikte ümmetini korkuttuğu Âhir Zaman 'fitne'siyle sarsılan İslâm dünyası, bu dönemde Batı ten ve felsefesinden kaynaklanan inkâr rüzgârlarına açık hale gelmiş ve denebilir ki, çok az sayıda kalb ve zihin, bu 'kara, kızıl' rüzgârlardan ma'sûn ve mahfuz kalabilmiştir.

Basit bir tıp kaidesi olarak, 'semptomlar hastalığın teşhisine yarar; fakat tedavide sadece pansuman tedbirlerle semptomları izaleye çalışmak, derindeki hastalığın zamanla daha da artıp, tehlikeli hale gelmesinden başka fonksiyon görmez. Bunun gibi, toplum da bir bünyedir; bilhassa İslâmî toplumlarda, meâlen, "Bir kavim (inanç ve zihniyet) planında kendini değiştirmedikçe, Allah da onların (içtimaî, siyasi..) vaziyetlerini değiştirmez" âyetinde de İfade olunduğu üzere, zihin ve kalbler değişmedikçe, içtimaî ve siyasî yapının değişmesi mümkün değildir. Darbeler veya devrimlerle bu yapıya belki geçici şekiller verilebilir, aşılar yapılabilir ama, bunlar hiç bir zaman kalıcı olmaz. Türkiye topraklarında 20. asrın ikinci çeyreğinde gerçekleştirilen 'devrimler, esasen bir başlangıç değil, neticeyi tayin eden son darbeler olmuş, buna rağmen, asırlardır İslâm'la yoğrulan bünye, her türlü iç, yani zihnî ve kalbî yıpranmalara rağmen, kendisine giydirilmeğe çalışılan yeni cilde hiç bir zaman tam bir uyum göstermemiştir.

İSLÂM'DA SİYASÎ YAPI
Bir hatırlatma:
Yazımızın önceki bölümünde de ifade etmeğe çalıştığımız gibi, toplum, hem bir vücuda, hem de bir ağaca benzetilebilir. Vücuda benzetildiğinde kalb ve beyin, toplumun inanç ve zihniyet yapısına, diğer iç organlar, kalb ve beyinle uyumlu olarak çalışan eğitim müesseseleri gibi temel müesseselere, cild ise içtimaî ve siyasî yapıya tekabül eder. Dolayısıyla, beyin ve kalbdeki arızalar bir vücud için alabildiğine önemlidir. Evet, "zahirdeki yaralar çok defa kabil-i iltiyamdır ama, doğrudan doğruya temeli alâkadar eden zihnî ve kalbî yaralar pek derindir."

Toplumu bir ağaca benzettiğimizde, ağacın kökü, toplumun dayandığı inanç ve zihniyet yapısının, yani çekirdeğin zihin ve kalblerde yerleşmiş haline tekabül eder. Ağacın gövdesi ve dalları, toplumda köke göre şekillenmiş hayâtî müesseselerdir. Ve, her çekirdek tabiî olarak kendi meyvesini vereceği için, ağaçta meyveye benzetebileceğimiz siyasî-ictimaî yapı da, kalb ve zihinlerde kökleşmiş çekirdeğin türünden olacaktır.

İşte, 19. asırla 20. asrın iik çeyreğinde İslâm ağacı, meyveleri dökülmüş, dalları kırılmış, gövdesi kurumaya yüz tutmuş, kökleri ise, zihin ve kalb topraklarından adeta sökülmekle burun buruna gelmiş durumdaydı. Böyle bir vaziyette meyveyi tamire çalışmak, hattâ köklerinden sarsılan bir ağaçtan taptaze meyveler beklemek belki abes olurdu ama, ne var ki, efkâr-i âlemin nazarları, hep meyveyle meşguldü. İçtimaiyat ve siyaset, bugün olduğu gibi pazarda revac gören en önemli meta idi. Batı'dan esen inkâr fırtınaları, hattâ ferd ferd kalb ve zihinleri etkiliyor, memleket sathında 'ihtiyarlamış' ulu İslâmî bünye çınarını köklerinden sarsıyor, kafalar bu fırtınalara göre 'batı'ya doğru yatarken, kalbler de batmaya yüz tutuyordu. Ne ki, her zaman olduğu gibi, yine batı'nın takdim edip, muhtevasını her zaman değişen 'standardlara göre doldurduğu kelimeler adına, ilim, medeniyet, terakki, tekâmül, kardeşlik, eşitlik adına İslâm'ın temel değerleri eğilip bükülüyor ve evet, sadece 'meyve', üzerinde duruluyordu. Tahtavî'den Tunuslu Hayreddin Paşa'ya, Cemaleddin-i Efganî'den Muhammed Abduh'a ve Reşid Rıza'ya, Ali Abdürrazık'tan daha başkalarına, hattâ "felâketli günlerimizin dertli şairi" Mehmed Akif'e kadar, İslâm dünyasının bütün büyük dimağları, siyaset eksenli kurtuluş reçeteleri hazırlamakla meşguldüler.

İçinde bulundukları korkunç fitne kasırgalarının tesiriyle mesailerini bir yöne hasretmiş 'iyi niyetli' seleflerimizi tenkid gibi bir gaye taşımamakla birlikte, bugün de halâ tesirleri devam eden, belki çok yerde azalmamacasına devam eden bir vakıayı vurgulama noktasında; şunu da belirtmeliyiz ki, her şeyden önce kalbî ve sonra zihnî bir vakıa olan ve tamamen iç tecrübeye, duymaya, tatmaya dayalı bulunan Din'i öncelikle siyaset eksenli ele almak, Din adına yapılan gayretlere herhangi müsbet bir ilâvede bulunamamanın da ötesinde, Din'i maddîleştirmek gibi bir hataya da sebebiyet verebilecek keyfiyettedir. Dolayısıyla, Dinle siyasî bir sistem olarak karşılaşan kimselerde derin bir dînî hayat bulmak zor olacağı gibi, Din'i siyaset bazında ele alıp takdime çalışanlarda da, zamanla "ye'se kapı açması muhtemel hayal kırıklıkları ve siyasî cedelcilikten kaynaklanan bir fecaat olarak meleğe şeytan, şeytana melek deme ve tarafgirlik adına zulme ortak olma" da, her zaman müşâhede edilebilecektir.

Dinin, yazımızın önceki bölümünde de ifadeye çalıştığımız gibi, siyasî ve içtimaî hayata hakim olması adına takip ettiği kendine has bir mecrası vardır. Umûmî planda Kur'an'da anlatılan nebî kıssalarında, husûsî planda Efendimizin (sav) Sünnet-i seniyyelerinde ana hatları çizilen bu mecrânın tersine çevrilmesi Din adına mümkün olmadığı gibi, saptırılması da, saptıranların boğulmasıyla neticelenir. İslâm'da, meşrû gayeye götürücü sebep ve vasıtaların da meşrû olması vazgeçilmez bir prensiptir; bundandır ki, farza sebep olan ameller de farz (abdest gibi), harama götürücü ameller de haramdır. Ayrıca, tamamen gayr-ı İslâmî temellere dayalı bir içtimaî-siyasî yapılanma içinde, o yapının bir takım problemlerine doğrudan İslâmî çareler üretmeğe çalışmak, kendine has mecrâsı içinde henüz teşekkül etmemiş İslâmî içtimaî yapının yarın alacağı şekli bugünden tartışmak, herhalde hem abes, hem yanlışla iştigal, hem yapılması gerekenleri ihmal, hem de bugüne harcanması gereken kuvveti yarının karanlığına taş atarak tüketmek olacaktır. Bu sebeple, İslâm'da siyasî yapıyı yazı konusu yapmamız, ne bugünün toplumuna İslâm'ın teklif edeceği siyasî yapıyı tartışmak, ne de yarının toplumuna İslâm'ın vereceği siyasî yapıyı gündeme getirmek içindir. Esas gayemiz, biri bizzat, diğeri ana esaslarıyla dünden bugüne var olan ve bugün de varlığını sürdüren iki siyasî mezhebi, Haricîlik ve Şiîliği ele alıp, İslâm'a siyasî sahada hizmet etmekle karıştırmadan, İslâm'ı salt siyasî bir din gibi takdim ve o sahada mücadele vermenin hatarlarını ve İslâm bünyesinde dünden bugüne açtığı rahneleri incelemekten ibarettir. Bu sebeple, sebeb-i vücudları itibariyle siyasî olan Haricîlik ve Şiîliğin -hiç bir mezheb, top-yekûn terazinin menfî kefesinde tartışmayacağından- şu veya bu şekilde İslâmî bünyede sebep oldukları hasarları iyi görebilmek için de, İslâm'ın dünden bugüne vücud verdiği siyasî yapıyı sadece ana hatlarıyla görmemiz yerinde olacaktır:

İSLÂM'DA SİYASÎ YAPI
Gerek Kur'an-ı Kerim'e, gerek Sünnet-i seniyyeye ve gerekse İslâm tarihiyle, Ahkâm-ı Sultaniyye yazarlarının eserlerine baktığımızda, İslâm'ın siyasî yapıya vereceği dış şekille uğraşıldığını görmek mümkün değildir, Ancak, bu sahada temel prensipler vaz' edilmekte ve şekil, bu prensipler çerçevesinde zamana ve şartlara bırakılmaktadır. Bunun inkâr edilemez bir gerçek olduğuna en mühim delil, tarihî hadiselerin ve bu hadiseler neticesinde vücud bulan siyasî mezheblerin tesiriyle akaid-kelâm kitablarına da giren bu mes'elenin aslî değil fer'î mes'eleler içinde ele alınması ve mezheblere vücud veren ayrılıkların bu fer'î mes'elelerden doğmuş olmasıdır. Hakikat buyken, nefis siyasetle, 'meyve'yle pek içili-dışlı olduğundan, amelden çok söze, itikaddan çok cedele, ittihaddan çok iftirak ve ihtilâfa pek düşkün bulunduğundandır ki, bu fer'î mes'eleler, İslâm bünyesi içinde kapanmaz rahneler açabilmiştir.

Kur'an-ı Kerim'de ve Sünnet-i Seniyye'de, İslam'da siyasî yapının üç temel taşını görürüz; Adalet ve kanun hakimiyeti, meşveret ve itaat.

Müslüman bir sosyologun da çok güzel tesbit ettiği üzere, şu ayet-i kerime, mevzûmuza temel olacak mahiyettedir:

"Andolsun, rasûllerimizi apaçık delillerle ve apaçık prensiplerle gönderdik ve insanlar TAM BİR ADALET'le kâim olsunlar diye beraberlerinde KİTAB'ı ve MİZAN'ı indirdik. Kendisinde şiddetli bir güç ve insanlar için faydalar bulunan DEMİR'i de indirdik..." (Hadid, 57/25)

Evet, tamamen adalet esasına dayalı İslâmî bir sistemin en mühim üç unsuru Kitab, Mizan ve Demir'dir. Kitab, bu ayette geçen manâsıyla, Kur'an'ı ve herhalde vahy-i gayr-ı metlûv olması cihetiyle Sünneti de içine alacak şekilde, İslâm anayasasıdır. Fer'î mes'elelerde icmâ, kıyas ve maslahat gibi yan esaslara dayalı tüm istinbatlar, bu anayasanın prensiplerine aykırı olamaz. Demir, zahiri ve ilk manâsında 'tekniğin ve tekniğe dayalı madde medeniyetinin temelini teşkil eden' mühim bir madde olmakla ve 'inzâlinin zikri, Allah'ın rahmet semâsından indirdiği vazgeçilmez bir nimet oluşuna delâletle birlikte, âyetin şümülü dahilinde, bazı müfessirlerce de ifade edildiği üzere, otoriteye işaret etmektedir. Otoritesiz kitab, yani kanunlar mecmuası, anayasa, kâğıt üzerinde kalmaya mahkûmdur. İlâhî bir kitab olmaz, bunun yerine sadece otorite olursa, o zaman otorite ya kendinden bir 'kitab' ortaya, kor ve bu şekilde halk üzerinde 'rabbleşmiş olur; ya da kendine ortak bir takım çevrelerle ortaklaşa bir kitab teşkil edip, bunu halka kabûl ettirir; bu takdirde de yine 'oligarşik' bir rubûbiyet iddiası ve taklidi ortaya çıkar. Her iki hal de neticede zulüm demektir.

Eğer, hem otorite, hem kitab olur, fakat otoritenin kitabı uygulamada elinde bir kıstas olmazsa, bu takdirde, otorite kitabı istediği gibi uygular. İşte, İslâm bunun da önüne geçmek üzere mizan'ı vaz' etmiştir ki, otorite kitab-ı mizan'a, yani Allah'ın belirlediği ölçülere göre uygulamak mecburiyetindedir. Bunlar gerçekleştiği zamandır ki, toplumda adalet te'sis edilmiş ve Tevhidin amelî yanı da gerçekleşmiş olur.

İşte, İslâm'da siyasî yapının birinci ana temeli, kitab, mizan ve otoriteye dayalı sistem içinde ADALET'in tesisidir. Bu o kadar mühimdir ki, küfre dayalı bir sistemin idare bazında adaleti tesis etmesi halinde ayakta kalabileceği, buna karşılık, müslümanlarca da kurulmuş olsa, adaleti yerine getirmeyen bir sisteminse fazla ömürlü olamayacağı, İslâm alimlerinin de üzerinde ittifak ettikleri tarihî bir vâkıadır.

Adaletin temelinde kanun hakimiyeti yatar. İslâm tarihi, gerek Hulefâ-i Raşidûn ve Mürşidûn döneminde, gerekse 'saltanat' denilen daha sonraki dönemlerde, kanun hakimiyettim en güzel uygulanışının misalleriyle doludur. Meselâ Hz. Ebû Bekir (ra), halife seçildiği gün verdiği hutbede, 'Ey insanlar! En hayırlınız olmadığım halde, işlerinizi üzerime aldım. Ama, önümüzde Kur'an ve Sünnet var. Bilin ki, elbiselerin en güzeli takvâ elbisesi, ahmakların en ahmağı da fâcirlerdir. Kuvvetliniz, kendinden başkalarının hakkını alıncaya kadar yanımda zayıf, zayıfınız da, hakkını başkalarından alıncaya kadar yanımda kuvvetlidir. Ey insanlar, ben uyulan değil, uyanım. Eğer iyi işler yaparsam beni destekleyin; yok eğrilirsem, o zaman da beni doğrultun" buyurmuştu. (İbn Sa'd, Tabakat, III: 182-183). Hz.Ömer'in adalet sembolü şahsiyeti; Hz. Ali'nin, kendi malında sahiplik iddia eden bir yahudiyle Kadı Şüreyh'in önünde mürafaa olup, şahid gösterememesi üzerine malın yahudi-ye verilmesini gönül rahatlığıyla kabul etmesi, hattâ Kadı Şüreyh yahudiye ismiyle hitab ederken, kendisine künyesi olan Ebu'l-Hasen' diye hitab edince, bunu adaletsizlik sayması ve Hz. Fatih'in Kadı Hızır önünde Rum mimarla duruşması neticesinde aleyhinde verilen kısas hükmünü kalbinde hiç bir burkuntu duymadan kabul etmesi, tarihimizin bembeyaz sayfalarını süsleyen misallerdir. Yine, mevzûmuzu dağıtma pahasına da olsa, tarihlerimizde II. Ömer olarak geçen Ömer İbn Abdülaziz (ra) hakkında hanımının söylediklerini nakletmeden geçemeyeceğiz:

"Vallahi o, sizden daha çok namaz kılan ve oruç tutan kimse değildi. Yalnız onun kadar Allah'tan korkan birini görmedim. Merhum, cismini ve rûhunu insanlar uğrunda tüketti. Halkın ihtiyaçlarını gidermek için bütün gün vazifesi başında kalırdı. Akşam olur da, bazı kişilerin işi bitmezse, gece de devam ederdi. Bir gece, halkın ihtiyaçlarını bitirdikten sonra, kendi kandilini istedi; elini çenesine dayayıp oturdu, gözyaşları yanaklarından akıyordu. "Ben ki" diyordu, "bu milletin akına karasına halife oldum. Garip, kanaat eden, kendi haline bırakılmış çaresizleri, yoksulları, muhtaçları, zorla tutulmuş esirleri ve ülkenin dört bir yanındaki nice kederlileri hatırladım. Anladım ki, Allah onların hepsinin hesabını benden soracak. Korktum da, halimin ne olacağını düşündüm." (Ebû Yusuf, Kitâbü'l Haraç, A. Özek terc. 45-46)

Hüccetü'l-İslâm İmam-ı Gazalî Hz. "Hükümdar adaletli olursa, yeryüzünde Allah'ın, adalet ve şefkatten uzak olursa şeytanın halifesi olur" der ve on adalet kuralı sayar:

"Halife, bir işle karşılaştığında kendisini emredilen, başkasını emreden makamında görmeli; işi olanların huzuruna gelmelerine hiç bir zaman mânî olmamalı; şehvetleri ve istekleriyle uğraşmayı kendine adet edinmemeli; bütün işlerini elinden geldiğince yumuşak yapmalı; bütün halkı Şeriat çerçevesinde elden geldiğince razı etmeğe çalışmalı; hiç kimsenin Şeriat'a aykırı hoşnutluğunu aramamalı; işinin güçlüğünün şuurunda olmalı; her zaman dinini seven ve kayıran alimlerle birlikte olmayı arzu etmeli; kendisi zulümden kaçındığı gibi, memur ve valilerini de sıkı bir gözetim altında bulundurmalı ve hiç bir zaman kibirli olmamalıdır." (Gazalî, Kimyâyı Saadet, A. Faruk Meyan terc. s.375-386)

Adalete en hassas ölçüde tecelli etmesi gereken devlet müesseselerinden biri de, devlet bütçesinin kullanım şeklidir. İslâm'ın ve ondört asırlık tarihimizi şanla, şerefle dolduran idarecilerimizin bu husustaki titizliğini, adalet âbidesi Hz.Ömer Efendimizin (ra) şu sözlerinden anlayabiliriz:

"Ey insanlar! Hak sahibi hakkına riayette, Allah'a isyan olduğu halde kendisine itaat edilmesini isteyecek dereceye ulaşmamıştır. Ben görüyorum ki, bu devlet malını ancak üç şey meşrû kılar: Hak ile alınması, hak edene harcanması ve gerek alırken, gerek harcarken haksızlıktan kaçınılması.

"Benim bu mallarla alâkam, yetimin velîsinin yetimin malıyla olan alâkası gibidir. Eğer kendi kazancım bana yeterse, Beytü'l-Mâl'den bir şey almam; eğer ihtiyaç duyarsam, iyilikle alırım.. Bana düşen, sizden aldığım vergi ve arazi gelirlerini hak ve adalet ölçülerine göre almam ve elime mal geçtiğinde, onu hak edenlere vermek için çalışmamdır." (Kitâbü'l-Harac, 193)

Selmân-ı Farisî, "Ben melik miyim, yoksa halife miyim?" diye kendisine soran Hz. Ömer Efendimiz'e, "müslümanların malından haksız olarak bir dirhem veya daha az alırsan meliksin" cevabını vermişti. (İbn Sa'd, Tabakat, III, 306)

Hz.Ebû Bekir Efendimiz, halifeyken bile bir kadının ineğini sağarak geçimini te'min ediyordu. Daha sonra kendisine günde üç dirhem maaş bağlanmış ve vefatında müslümanların feyinden bir dişi deve, Habeşli bir köle ve bir parça kumaştan başka bir şey bırakmamıştı. (Yakubî, Tarih, II 126-7) Ayrıca, maaşından artan paraları bir çömlekte biriktirmiş ve bunun kendisinden sonra halife olacak zata devredilmesini vasiyet etmişti.

İslâmî idarenin ikinci temel taşı meşverettir. Bu, o kadar mühimdir ki, Kur'an-ı Kerim, Sahâbe'yi övme sadedinde, "Onların işleri aralarında meşveret iledir" (Şûrâ,42/38) buyurur. Ve, Sahâbe'den bazılarının kendi seviyelerinde belki küçük bir itaat dişilik sayılabilecek davranışları sebebiyle Uhud'da savaş tali'inin tersine dönmesinin arkasından Efendimiz'e gelen emirde, yine "iş husûsunda onlarla meşveret et" (A.İmran, 3/159) buyurulmaktadır. Efendimizin hevâsından değil, ancak kendisine vahyedileni konuşan bir peygamber olduğu göz önüne alındığında, bu işin ehemmiyeti daha bir ortaya çıkacaktır. Dolayısıyla, meşveret, İslâm'da siyasî yapının ikinci ana temel taşı olma mevkiindedir.

"Biliniz ki, Allah ve Rasûlü, herhalde müşavereye ihtiyaç duymaz; fakat, Allahü Tealâ, bunu benim ümmetime bir rahmet kıldı. Onlardan her kim istişâre ederse, doğrudan mahrum kalmaz; her kim de istişareyi terkederse yanlıştan kurtulamaz" (E.H.Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, II,1217) buyuran Efendimiz (sav), hakkında vahiy gelmeyen bütün konularda Ashâbına danışırdı. Danıştığı kişiler, bazen ileri gelen sahâbeler olur, bazen de Ashâbın ekseriyetine mevzûyu açardı. Uhud Savaşı'nda Medine dışına çıkıp çıkmama mevzuunda, Hendek Sa-vaşı'nda takip edilecek strateji hususunda, Bedir Savaşı'nda alınan esirler konusunda böyle yapmış, Hendek Savaşı sırasında Gatafan kabîlesinin müşrikler yanına savaşa katılmasını engellemek için, onlara Medine mahsûlâtının üçte birini verme mevzûunda Hazrec'in reisi Sa'd b. Ubâde ve Evsin reisi Sa'd b. Muaz ile istişâre buyurmuşlardı. (Abdülkerim Zeydan, İslâm'da Ferd ve Devlet, s:48)

Râşid Halife Efendilerimiz, her mevzûda olduğu gibi, bu mevzûda da Efendimizi takip etmişlerdir. Mes'eleyi bir kitab halinde inceleyen Mahmud Bâbilii, "Şûrâ, devletin ve milletin hakkıdır; ümmeti alâkadar eden bütün hususların istişâre meclisine sunulması idarecinin hem hakkı, hem vazifesidir; istişâre Allah için olmalıdır ve umûmiyetle ekseriyetin fikri kabûl edilmelidir" şeklinde istişarenin prensiplerini özetlerken, "Ümmetim dalâlet üzerinde birleşmez; Allah'ın eli cemaatle birliktedir, ayrılan ateşe düşer ve Ümmetimin dalâlet üzerinde birleşmemesini Allah'tan diledim ve bunu bana verdi" hadislerini zikreder. (Babilli, İslâm'da Şûrâ, 42-46). Abdülkerim Zeydan da, bu hususta müfessir Kurtubî'den şunları aktarır:

"İdarecilerin bilmedikleri ve içinden çıkamadıkları dini mevzûlarda ulemâ ile, harple ilgili mevzûlarda ordu komutanlarıyla, ülke mes'elelerinde vüzerâ, meslek temsilcileri ve alâkalı kişilerle istişaresi mecburîdir. Danışılan kişilerin sahalarında tecrübeli ve bilgili, ayrıca dindar ve mûttaki olmaları gerekir, "(İslâm'da Ferd ve Devlet, s:52)

İslâm'da siyasî yapının üçüncü temel taşı, itaattır. Kur'an-ı Kerim'de bu mevzûda, "Ey iman edenler, Allah'a itaat edin, Rasûl'e itaat edin ve sizden olan, içinizden çıkan, sizin inancınızı taşıyan emir sahiplerine de (itaat edin).." (Nisâ,4/59) buyurulmaktadır. İtaatla alâkalı hadis-i şerifler de pek çoktur. İslâm, anarşi ve fitnenin karşısında; silm ve sulh manâsıyla daima huzur ve istikrarın yanındadır. İtaatsizlik, bünyeyi götürücü hücre anarşisi, yani kanser gibidir. Gerçi, gerek Kur'ân-ı Kerim'de, gerekse hadis-i şeriflerde ma'siyette, yani Allah ve Rasûlü'nün hükümlerine aykırı işlerde itaat olmayacağı açıkça ifade edilmiş ve zalim sultan karşısında hakkı söylemek övülürken, bu uğurda öldürülenin de şehidlerin hayırlılarından olacağı belirtilmiştir. Şu kadar ki, itaatia isyan birbirine karıştırılmamalıdır, insanların nasılsa öyle idare olunacakları, bir kavim inanç ve zihniyetini, tutum ve davranışını değiştirmedikçe, Allah'ın da onların durumunu değiştirmeyeceği Allah'ın değişmeyen sünnetindendir. Kendine has mecrâsı içinde teşekkül edecek İslâmî siyâsî yapıda, fasık ve tacirlerin en üst makamları işgal etmeleri beklenmemelidir. Eğer bu tür insanlar idarecilik makamlarına geliyorlarsa, bu, tabanda inanç, zihniyet ve amel planında bozulmaların başladığına işarettir ve müminler hidayet üzere oldukça dalâlette olanların dalâletinin onlara zarar veremeyeceği Kur'an'ın ifadesidir. Bu sebeple, idârî bozukluklarda halk kendini kontrol etmeli ve daha sonra, kendinden olan idarecisini güzel söz ve hikmete ikaz etmelidir. Bu mevzûda, İslâm şehrinin surları mesâbesindeki müeyyidâtın ihmaline ve terkine sebep olacak bir fitne ve ayaklanmaya varmama noktasında isyandan kaçınmakla birlikte, fıkıh kitablarında izah edildiği şekilde emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker'de bulunmak ve münkeri elle, olmazsa dille düzeltmek de mü'minlerin vazifeleri arasındadır. Çünkü, İslâm'da ictimaî ve siyâsî yapı, bütün mü'minlerin vazifesinin şümulü içindedir ve kifaî farz ifade eder.. Çok su götürür bu mes'ele mevzûmuz haricinde olduğu için, burada üzerinde daha fazla duramıyoruz. Yalnız şu kadarını da belirtmemiz gerekiyor ki, ondört asırlık İslâm tarihinde Emevîler'den Yezid ve Veiid gibi zalim idarecilerin sayısı bir elin parmakları kadar azdır denebilir.

İslâm'da idarecinin vazifeleri Ahkâmü's-Sultaniyye kitablarında tek tek sayılmıştır. Bunun dışında, bilhassa Haricîlik ve Şiîlik mevzuunu alâkadar ettiğinden, idarecinin seçilmesi mevzûunda bir kaç kelime söylememiz gerekiyor:

İslâm'da aslolan, idarecinin halkın tasvibiyle iş başına gelmesidir; bu, ister hepsi bir dereceye kadar siyasî mes'elelerde de hayır ve şerri tartabilecek seviyeye gelmiş tüm mümeyyiz halkın katılımıyla olur; isterse tek dereceli veya iki dereceli usûllerle ehl-i hal ve'l-akd'in tensibiyle olur veya daha başka şekillerde olur, farketmez. Hz. Ebû Bekir, o kritik noktada önce önde gelen beş-on sahâbenin seçmesi ve ardından Ashâb-ı Kiram'ın tasvibi, Hz. Ömer, Hz. Ebû Bekir'in tavsiyesi ve Ashâb'ın kabulü, Hz. Osman, Ashâb'ın da tasvib ettiği Hz.Ömer tarafından teşkil edilen Şûrâ heyetinin tensibi, Hz. Ali ise daha geniş bir halk kitlesinin seçmesiyle halife olmuştur. Burada dikkat çeken nokta şudur ki, Medine dışındaki şehirler halkı bu seçimlerde rol oynamamış, fakat İbn Sa'd'ın Mutarraf'tan naklettiğine göre (III,83) şehirler halkı, Medineliler'in seçimini her defasında kabûl etmiştir. Bu yüzden, bu mes'ele, İslâmî siyasî yapı içinde birinci dereceden bir mes'ele olmayıp, kısmen zamanın ilcaatına ve maslahata bırakılmış gibidir. Daha sonra seçimsiz iş başına gelen halifelerin çoğunun makamlarını bihakkın dolduran kişiler olması da câlib-i dikkattir ve seçimsiz başa gelmek, hak halife olmaya mani olmasa gerektir.

(Devam edecek)



.

İSLAMDA SİYASİ YAPI VE İKİ SİYASİ MEZHEB: HARİCİLİK VE ŞİİLİK 3

Taha F. Ünal

HARİCÎKİK
"Ümmetimin ihtilâfı rahmettir" hadisinde 'rahmet' olarak tavsif buyuruları ve burada mevzûmuz dışı olan 'müsbet' ihtilâfın "müsbet alternatif sunma" dışındaki menfî ihtilâfın ana sebebi, Kur'ân'ın net olarak ifade buyurduğu üzere 'bağy', yani bazı insanların diğerleri üzerinde haksızlıkta bulunması, onların payına el atması ve saldırgan bir tutum takınmasıdır. Bu şekilde, başkaları üzerinde bağyetmeğe yeltenen kişiler, bir araya gelip bir 'fırka' teşkil ederler ve böylece ilk 'tefrika', yani fırkalaşma başlar. Bundan sonra, bâğî gruplar, davranışlarını haklı çıkarıcı sebepler bulmaya çalışır ve Allah'ın yolu olan Şeriat'ten saparak, başka başka yollara girerler; güçleri yetmezse, Şeriat'ı ve onun kaynağı Kur'ân ve Sünneti, gayr-i İslâmî toplumlarda da beşerî 'anayasa'yı keyiflerince yorumlara tabî tutarlar; güçleri yeterse, bu defa kendi yanlarından yeni yasalar ortaya kor, yeni anayasalar yaparlar. Bu şekilde 'ihtilâf başlar ve her fırka "ben haklıyım" diyerek, "elindekiyle sevinir gider."
İslâm Ümmeti'nin ihtilâfı, daha çok siyasî menşeli olmuştur. Ehl-i Sünnet dışı tüm mezheblerin temeli deşildiğinde, karşımıza en belirgin şekilde siyasî görüş ayrılıkları çıkmaktadır; bunda da temel nokta, birtakım müsbet fikir ve tavırlar görülse bile, daha çok şu hadîste ifadesini bulan keyfiyettir: "Sizin için korktuğum, dünyanın sizden öncekilerin önüne yayıldığı gibi sizin önünüze de yayılıp, onların birbirlerine karşı nefsaniyet güttükleri gibi, sizin de birbirinize karşı nefsâniyet gütmeniz ve bu durumun onları helâk ettiği gibi, sizi de helâk etmesidir" (Buhari, IV:117, Rikak).
Günümüzde çokça tartışıldığı ve âdetâ ana mes'ele haline getirildiği, bir de İslâm düşmanlarınca bazı mezheb mensubları ve mezheb farklılıkları istismar edilmeğe çalışıldığı için, üç sayıdır İslâm'da siyasî yapı ve iki siyasî mezheb olan Haricîlik ve Şiîliği mevzû edinmiş bulunuyoruz. Aşağıdaki satırlarda okuyacağınız üzere, Haricîlik, tamamen siyasî bir mezheb olup, müntesibleri her ne kadar asırlarca önce kalmamış görünse de, fikir ve zihniyet planında varlığını sürdüregelmiş, bilhassa günümüzde olduğu gibi karışıklık ve fetret dönemlerinde farkında olunmadan çoklarınca izlenegelmiştir. Fârik vasıfları itibariyle şekilci, klikçi, neyin ne zaman yapılacağından habersiz, katı, İslâm'ın özünden uzak, şaşı nazarlı, ma'nâ-yı ismî ile ma'nâ-yı harfîyi birbirinden ayıramayan, doğruları yanlışlara alet etmenin ve vukufsuzluğun en tipik misâli olan Haricîlik ve benzeri siyasî mezheplerden İslâm ve müslümanlar çok çekmiştir. Bu bakımdan, bunların tesbit ve tanınmasında fayda mülâhaza etmekteyiz.


Bilindiği üzere Haricîlik, Hz. Ali zamanında Sıffîn savaşı sonunda 'hakeme müracaat edilmesi üzerine ortaya çıkmış bir mezhebdir. Savaş tam Hz. Ali (r.a)'nin galibiyetiyle neticelenecekken, karşı tarafta Hz. Muaviye'nin sağ kolu -Ahmed Cevdet Paşa'nın zamanın Arap dahîlerinden biri olarak zikrettiği- Amr İbnül-Âs, Kur'ân sayfalarını mızrakların ucuna geçirterek, Hz. Ali'nin ordusunu 'Kur'ân'ı hakem yapmaya çağırır. Hz. Ali, bunun bir harp hilesi olduğunu söyleyip, ordusuna "savaşa devam" emri verdiyse de, rivayetlerde 'kurrâ' -Kur'ân okuyucuları- olarak geçen önemli bir grup: "Ali ne yapmak istiyor? Kur'ân'a karşı mı savaşacağız? Savaşımız Kur'ân için olduğuna ve onlar da Kur'ân'a teslim olduğuna göre, ne için savaşı sürdüreceğiz" diye söylenir. Hz. Ali bunlara, "ben de Kur'ân için savaştığımı söylüyorum; bunlar, canlarını kurtarmak için böyle yapıyorlar" cevabını vermesine rağmen, sözünü dinletemez.

Savaşın tam Hz. Ali (r.a) lehine döndüğü ve bitmek üzere olduğu bir zamanda Kur'ân okuyucularının bu tavrı, her şeyi tersine çevirir. "Biz Kur'ân 'a karşı savaşamayız; Kur'ân 'a karşı savaşanla savaşırız" şeklinde kendisine açıkça cephe alınması karşısında Hz. Ali, çaresiz, Kur'ân sayfalarının hakemliğine boyun eğer.

Neticede, Hz. Ali ile Hz. Muaviye arasındaki savaşın Kur'ân'ın hakemliğiyle noktalanması kararlaştırıldı. Muaviye tarafı Amr İbnü'l-Âs'ı Kur'ân'ın hükmünü ortaya koyacak kişi olarak seçerken, Halife tarafı, Abdullah İbnü'l-Abbas'ı karşı tarafın kabul etmemesi ve kendi ordusundaki kurranın da ısrarıyla Ebû Musa el-Eş'arî'yi hakem tayin etmek mecburiyetinde kaldı.

Hakemler, Hz. Ali ile Muaviye savaşında 'içtihadında kimin haklı olduğunu Kur'ân'a göre tesbit edeceklerdi. Fakat, ikisi anlaşarak Hz. Ali'yi hilâfetten azl ile, biri Abdullah İbn Ömer'i hilâfete aday gösterirken, diğeri Muaviye'yi halife ilân etti ve neticede Hz. Muaviye, Sıffîn Savaşı'nın bir noktada galibi durumuna yükseldi.

Hâdiselerin vardığı noktayı gören 'Kur'ân okuyucuları', yanlışlarının savaşı durdurmak ve İbnü'l-Abbas'ın hakemliğinde ısrar etmemek olduğunu kabûl ve itiraf edecekleri yerde, kişilerin 'hakem' olamayacağı ve "hükmün ancak Allah'a aid olduğu" teziyle ortaya çıkarak, ümmet içinde ayrı bir grup oluşturdular, yani 'haricî' oldular.

Bugün mensubu kalmamış olmakla birlikte, görüşleri, tutum ve davranışları büyük ölçüde yaşamaya devam eden Haricîliğin belli başlı husûsiyetleri şunlardır:

1. Haricîler, tek bir Kur'ân âyetine dayanıyorlardı: "Hüküm, ancak Allah'ındır." Onlar, bununla insanlar arası anlaşmazlıklarda kişilerin 'hakem' olamayacağını, ancak Allah'ın hakem olabileceğini kastediyorlardı. Zanlarınca. Hz. Ali kişileri hakem kabûl etmekle 'küfr'e düşmüştü. Baştan kendileri de aynı şeyi yapmakla küfre düşmüşlerdi ama. tevbe etmiş bulunuyorlardı. Hz. Ali'ye gelerek, onun da tevbe etmesini istediler. Hz. Ali bunlara. "Tevbe, her zaman için iyidir; günahlarımız için daima tevbe ederiz. Söylediğiniz doğru, evet, "hüküm, ancak Allah'ındır", fakat kasdınız yanlış. İnsanların başında her zaman Allah'ın hükmünü tatbik edecek birinin bulunması gerekir" şeklinde cevap verdi.

Hz. Ali Efendimiz (r.a), bir sözünde "Kur'ân, Fatiha Sûresi"ndedir; Fâtiha Besmelededir; Besmele, başındaki 'b' harfindedir, 'b' harfi de, altındaki 'nokta' '.' dadır" buyurur. Bu söz, çok önemli bir hakikatin ifadesidir. İmâm-ı Mübîn'in, kader defterinin ve aynı zamanda Kâinat Kitabı'nın Kelâm sahasında birkaç yüz sayfalık kelime ve cümlelerle ifadesi olan Kur'ân-ı Kerîm, kâinat gibi, insan gibi tam ve bütün bir organizmadır. Onun bütün âyetleri, kelimeleri ve harfleri, birbirleriyle iç içe bir bağlantı halinde olup, bir âyeti anlamak, Kur an'ın bütününü anlamaya bağlıdır denebilir. Daima âyet âyeti tefsir eder. Kur'ân'a bugün de bazı çevrelerde geçerli olan 'haricî' yaklaşım, bu önemli hakikati kavramaktan uzak mekanik bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımı, mekanik fiziğin kâinata, modern tıbbın da insana bakışına benzetebiliriz. Modern tıb, aslında her hücresi, her uzvu birbiriyle içten ve kopmaz bir bağlantı halinde olan insanı parça parça ele alır; bu yüzden, her uzman doktor kendi sahasında tedavide bulunur ve verdiği ilaçlar, çoğu zaman bir başka organda yan tesirle bozulmalara yol açar. Aynı şekilde modern bilim de, böyle parçalı ve mekanik bir insan, kâinat ve hakikat anlayışında olduğundan, bütün bir hakikat, insan ve kâinat anlayışına ulaşamamış ve maddenin dar kalıplarını bir türlü aşıp, kendinden bekleneni henüz verememiştir. Halbuki, insan da, kâinat da, Kur'ân da her zerresi birbiriyle içten bağlantılı birer organizma, birbirinin üç değişik sahada ifadesi olan her harfi birbiriyle münasebet içinde muhteşem birer kitabdır. Bu sebeple, Kur'ân'a, tamamını anlamadan, âyeti âyete tefsir ettiremeden, insan ve kâinat gerçeklerini tanıyamadan ve onları Kur'ân'da bulamadan parçalı bir zihniyetle yaklaşmak, Kur'ân aynı Kur'ân. Allah aynı Allah. Kâ'be aynı Kabe, Peygamber aynı Peygamber olduğu halde, çok çeşitli ihtilâflara, yanlış anlamalara kapı açar ve bunlar nefsin düşkün olduğu 'münakaşa ve münâfese' ile birleştiğinde klikler, gruplar ve çatışmaların doğmasına yol açar. İşte, bugün de belli ebadda varlığını sürdüren Haricî mantalitenin ana keyfiyeti bu noktada aranmalıdır. Nâsihî mensûhu, mutlakı mukayyedi, umûmîyi husûsiyi, muhkemi müteşâbihi bilmeden bir âyete dayanarak hüküm vermek, parçalı bir zihniyete sahip olmaktır ve neticede bütünden kopmaya, yani 'haricî' olmaya yol açacaktır.

2. Haricîliğin ikinci ana husûsiyeti, klikçiliktir. Haricîlik. bir 'siyasî mezheb' olarak ortaya çıkmıştır. Bütün temel dayanaklarını hilâfet ve halifelerle alâkalı görüşler oluşturur, Dolayısıyla, mes'elelerin özüne vâkıf olamamak, her şeyi 'zahir'e göre değerlendirmek ve kendi siyasî görüşlerini paylaşmayanları tekfir ve tadlîl etmek, Haricîliğin en önde gelen husûsiyetlerindendir.

Haricîler, rivayetlerde geldiğine göre, Kur'ân okuyucularıydı. Dinin emir ve yasaklarına dıştan öylesine bağlıydılar ki, çok secdeye gitmekten alınları şişerdi. Hayatları, zühd üzerine kuruluydu. Fakat, bu meziyetlerine rağmen, Dinin özüne vâkıf değillerdi. Siyasî bir klik olarak ortaya çıkmaları da, bu vukufiyetsizliklerinin neticesiydi. Sonra, siyasî klik olmanın verdiği ruhla, kendi varlık sebeplerini, yani hilâfet ve halifeler hakkındaki görüşlerini öyle bir noktaya getirmişlerdi ki, bu, onların yanında İslâm'ın temel şartı olmuştu. Dolayısıyla, kendilerinden olmayan herkesi tekfir ettikleri gibi, 'amel'i mutlak manâda imanın şartından saymışlar ve günah işleyen kişinin, tevbe etmediği sürece kâfir olacağı inancına saplanmışlardı. Kaynaklarda geçen şu meşhur hâdise, onların gerçek husûsiyetlerini en açık şekilde ortaya koymaktadır:

Ashab'dan Abdullah b. Habbab b. Erett, hamile hanımını bir merkebe bindirip giderken, Nehrevan yakınlarında bir grup haricîye rastlar. Kendisine kim olduğu sorulur ve "Ashâb-ı Rasûlullah'îan Hubâb'ın oğlu Abdullah" cevabını verir. "Korkma, bize şöyle fayda verecek bir hadîs rivayet et"derler. O da, şu rivayette bulunur: "Babam, bana bildirdi ki, Rasûlullah (sav) şöyle buyurmuş: "Bir fitne olacak; onda kişinin bedeni öldüğü gibi kalbi de ölecek. Kişi, mümin olarak akşamlayıp, kâfir olarak sabahlar ve kâfir olarak sabahlayıp mümin olarak akşamlar." Bunun üzerine, "Biz bu hadîs için sana sorduk; şimdi söyle bakalım: Ebû Bekir ve Ömer hakkındaki fikrin nedir?" derler. O da onları hayırla anınca, "Peki, Osman hakkında hilâfetinin öncesi ve sonrası için ne dersin? diye sorarlar ve 'önünde de, sonunda da doğrudan ayrılmadı" cevabını alırlar. Ali hakkında, hakem olayı öncesi ve sonrası için ne dersin?" diye sorduklarında. Hz. Abdullah: "Ali, Cenâb-ı Hakk'ı hepinizden iyi tanır. Dininde herkesten çok takva sahibidir ve herkesten daha basiretlidir" cevabını verir. Bunun üzerine, "sen hevâya uyuyorsun, isim ve şöhrete aldanarak taraftarlık ediyorsun, amellere bakmıyorsun; biz de, kimseye yapmadığımız şekilde seni öldürelim" diyerek, bu sahâbiyi hâmile hanımıyla birlikte bir hurma ağacının altına götürürler. Tam bu esnada ağaçtan bir hurma düşer ve içlerinden biri onu ağzına alır almaz, bir diğeri, "hurmayı sahibi helâl etmeden, ya da parasını vermeden aldın" diye çıkışır. Bunun üzerine diğeri, hurmayı hemen ağzından çıkarır. Bu sırada, zimmîlerden birinin domuzu o tarafa gelir ve haricîlerden biri o domuzu öldürür. Bir başkası, "bu senin yaptığın, yeryüzünde fesad çıkarmaktır" der ve bunun üzerine domuzu öldüren haricî, öldürdüğü domuzun sahibini bularak, onu râzı eder. Bütün bu olup bitenlere şâhid olan Abdullah bin Hubab (r.a), "bu gördüğüm hallerde sâdık iseniz, sizden bana bir zarar gelmez. Çünkü, ben müslüman ve herhangi bir günah da işlemiş değilim" der. Ama, kendisini yatırıp, koyun boğazlar gibi boğazlarlar ve karısının da karnını yardıkları gibi, Tay kabilesinden üç kadını da idam ederler.(Bkz. el-Fark Beyne'l-Fırak, Terc:E. Ruhi Fığlalı, s.56).

3. Haricîliğin üçüncü ana vasfı, klikçilik sebebiyle neyin, ne zaman ve nasıl yapılacağını bilmemektir.

Haricîler, 'Hüküm ancak Allah'ındır" diyerek bir klik teşkil ettikten ve kendilerinden olmayan herkesi tekfir ve tadlile tâbî tuttuktan sonra, adaletli davranmayan her idareciye ayaklanmayı farz bilmişler ve bunu "emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker"in gereği saymışlardır.

İslâm'da nâsih-mensûh mes'elesi, ne zaman nasıl davranılacağının anahtarlarındandır. İslâm beş temel şarta otururken, cihad ve emr-i bi't-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker ise, bu beş şartı ve İslâm ahkâmını yaşayıp yaşatmada, İslâm'ın yaşanılırlığını sağlamada oldukça önemli iki temel unsurdur; bu sebeple bunlara 'müeyyidât' denmiştir. Bunlar yapılmazsa günahlar, haramlar ye zulümler ortalığı kaplar ve ortada İslâm'ın yalnızca adı kalır. Fakat, bunları yerine getirmenin de şartları vardır: sözgelimi, inanmayan bir insana önce "namaz kıl" denmeyeceği gibi, insanların kalben ve rûhen çöktüğü bir zamanda, hayat şartlarının İslâmîleştirilemediği bir zamanda, küfrün her yandan zihinleri ve ruhları istila ettiği bir zamanda 'devlet, hükümet, içtihad' adına ortaya çıkılamayacağı gibi, adaletli davranmayan idareciye itaatla isyan da iki ayrı mes'ele olup, İslâm'ın hayrının her zaman ön planda tutulması gerektiği de ortadadır.

4. Haricîlik, şekilciliktir.
Haricîler, İslâm'ın emir ve yasaklarını yerine getirmede zahiren çok titizdiler. Dünya ve çekiciliklerine karşı hiçbir arzuları yoktu. Hz. Ali, Nehrevan savaşı öncesi, kendilerini yanlışları konusunda ikna etmek üzere İbn Abbbas'ı göndermiş ve İbn Abbas, alınları çok secdeye varmaktan şişmiş, elleri kuru ve yakıcı toprağa vara vara deve ayağı gibi sertleşmiş, gömlekleri yırtık ve yamalı, fakat görüşlerinden dönmez ve kararlı on iki bin kişi gördüğünü söylemişti.

Böylesi görüntüler -tabiî görüntü kaldıkları sürece- çok aldatıcı olabilir. Niyetler, sağlam zemine dayanmadığı, nazarlar şaşılıktan kurtulamadığı ve ma'nâ-yı harfî ile ma'nâ-yı ismî ayırt edilemediği sürece, zahirde zühd, takvâ ve âbidlik alâmeti olarak görülen şeyler, birer görüntü olarak kalır ve hem sahiplerini, hem de toplumu aldatır. Nitekim, Haricîlere uygulanan bir hadîs-i şerifte, onların Kur'ân okuyucuları olacağı, fakat okudukları Kur'ân'ın boğazlarından aşağı inmeyeceği ifade duyurulmaktadır. Dıştan İslâm'a böylesine bağlı görüntü âbid ve zâhidlerini katlettikten sonra Hz. Ali Efendimiz (r.a), şunu söylemiştir:

"Fitnenin gözünü çıkardım: karanlığı, ortalığı sardığı ve kuduzluğu şiddetlendiği bir zamanda başkası buna cesaret edemezdi" Evet, görüntü ve bazı orijinal görünen 'fikirler', bilhassa fitne ve fetret dönemlerinde çabuk yayılır ve çoklarını avlayabilir.

5. Haricîlik, gerçekleri kavrayamama, hâdiseleri yanlış yorumlama ve doğruları yanlışlara âlet etmenin adıdır.

Haricîler, zahirde İslâm'ı çok iyi yaşıyor görünseler de, tek yönlüydüler ve onulmaz bir saplantının içine düşmüşlerdi. Siyasî bir klik olarak ortaya çıkmaları, kendilerini inançlarında daha bağnaz, davranışlarında daha sert ve yanlışlarında daha ısrarlı ve inatçı yapmıştı.

İslâm'ın ilk döneminde Mekke'de gördükleri her türlü işkence ve alaya rağmen mü'minfere uzun bir süre hicret ve kıtal izni verilmemiş, önce karşılaşılan her şart ve durumda İslâm'ın gerektirdiği şekilde davranabilmeleri neyin, ne zaman ve nasıl yapılacağını kavramaları ve cahili hamiyetin yerini İslâmî hamiyetin bütünüyle alabilmesi için mü'minler sıkı bir eğitimden geçirilmişlerdi. Maddenin, tonlarca toprağın birkaç gram altın için kazanda kaynatılması örneği, hâdiselerin kızgın cenderesinde kaynamışlar, şirkin ve cahiliyenin her türlü kirinden arınmışlar ve artık Medine'ye hicret edildiğinde İslâm'ın mücessem birer temsilcisi, söz ve davranışlarıyla mükemmel birer mübelliği haline gelmişlerdi. Hz. Ali'nin ifadesiyle, "basiretleri kılıçlarıyla birleşmişti." Fakat, Haricîler böyle değildi. Çoğunluğu bedevi Araplardan oluşan, İslâm'ın rûhundan ve öz keyfiyetinden habersiz, oradan buradan toplanmış, köleler gibi güdülmeğe müsaid ve nerede nasıl davranılacağını bilmeyen tek buudlu kişilerdi. Görünüşte dindar ve zahid, günlük amellerde titiz, fakat Kur'ân'ın bir âyetini alıp, doğruyu yanlışa alet etmenin en tipik örnekleriydiler.

Kur'ân, ulü'l-emr'e itaatten söz eder; ama kimin ulü'l-emr olduğu bilinmeden, her 'emir'e körü körüne itaat etmek, çok zaman şeytana itaat etmek demek olabilir. Kur'ân, kıtalden, kâfirlerle savaşmaktan söz eder; ama hangi durum ve şartlarda savaşılacağı bilinmezse, İslâm adına katliamda bulunulabilir. Kur'ân, bazı önemli suçlar karşılığında hadler, kor; fakat Kur'ân'ın hayata hayat yapıldığı bir zemin teşekkül ettirilmeden, İslâm'ın kendi seyir çizgisinde bir Medine kurulmadan bu hadleri uygulamaya kalkmak, İslâm adına nice şerlere yol açabileceği gibi, İslâm'ın zihinlere, kalblere ve hayata hayat olan diriltici nefesi ve âb-ı hayatı, çokları nezdinde yanlış değerlendirilebilir, istismar edilir ve İslâm düşmanlarına propaganda malzemesi olur. Haricîliğin ana vasıflarından biri işte budur. Kalbe takvâ elbisesini giydirmeden bedeni örtmenin adıdır Haricîlik: İslâm'ı her durum, zaman ve her şartta davranışlarla ortaya koymadan dille haykırmanın adıdır Haricîlik. Bundan dolayıdır ki, böyle zahire bağlı kişileri insandan şeytanlar, yani münafıklar rahatlıkla kullanabileceği, İslâm'ın önüne engeller olarak dikebileceği ve ellerinde kılıç, yaylarında ok yapabileceği gibi, böylesi davranışlar da bir bakıma 'nifak'tan bir şube olur. Nitekim, Hz. Ali. Mısır'a vali tayin ettiği Muhammed b. Ebî Bekr'e şunu yazmıştı.

"Allah Rasûlü'nden şunu duydum: Ümmetim içinde müminden ve kâfirden korkmam. Mü'mini imanından dolayı Allah korur; kâfiri ise küfründen dolayı zelil eder. Fakat, sizden her biriniz için korktuğum, kalbi münafık, dili âlim olandır. Hoşunuza gidecek şeyi söyler, fakat hoşunuza gitmeyecek şeyi yapar."

Hz. Ali'nin haricîliği değerlendirmesinde dikkat çeken önemli bir nokta, onun haricî isyanını 'kuduz hastalığına benzetmesidir. Bilindiği gibi, bu öyle bir hastalıktır ki, onulmaz seviyesinde hastayı her tarafa saldırtır. Gerçekten haricîler, "hüküm ancak Allah 'indir" diyerek bir isyan çıkarmışlar, vara vara en ufak bir günah işleyenin kâfir olduğu noktasına ulaşmışlar ve İslâm'ı siyasî görüşlerine göre şekillendirmişlerdir. Daha sonra, "marufu emredip, münkerden nehyetmek, Kur'ân'ın en başta gelen hüküm/erindendir Bunu yerine getirirken karşılaşılacak her türlü tehlike, ölüm ve işkencenin mükâfatı Ahi-ret'te verilecektir. Zulmün hakim olduğu şu şehirden gidelim. Dağlara, ya da başka şehirlere çekilerek, bid'atlara karşı duralım" diyerek şehirlere dehşet vermeğe başlamışlardı. Toplum içinde bu türden yeni ve bir bakıma nefsi okşayıcı fikir ve davranışlar hızla yayılma istidadında olup, çok çeşitli kişilere de çekici gelebilir. İş bu noktaya varıp, araya bir de kan girer ve ok yaydan çıkacak olursa, toplumda pek çok haksız kanın döküleceği, şeytanın da sağdan gelerek, şahsiyeti teşekkül etmemiş, gerek idareye, gerekse birtakım kurum ve kuruluşlara kırgın ve birtakım eksiklik ve aşağılık duygularını yüceltme yolları arayan kişileri ağına çekebileceği açıktır. Böylesi tavırların yol açtığı kargaşa ve anarşi, haklıyla haksızın ayrılmasında da çoklarınca ölçünün yitirilmesine yol açacaktır. Bu tür davranışlar, bilhassa kurulmuş bir toplum içinde 'nefsi' tesirlerin büyük rol oynadığı siyasî kutuplaşma ve klikleşmelerde, doğruların yanlışlara alet edilmesinin ve bir kez fırka fırka olduktan sonra, buna Kur'ân ve Sünnet'ten yanlış anlama ve yorumlamalarla 'delil' (!) getirip, kitabı parça parça etmenin en önemli sebebidir. Tarihin ve hâdiselerin şahid olduğu üzere, parçalanmaya yol açıcı menfî ihtilaflar, iftirakların neticesinde ortaya çıkmakta, yani önce birtakım kişiler gerek cehalet, gerekse ölmemiş cahili değerler ve gerekse nefsi tutkuların tesiriyle bir grup teşkil etmekte ve sonra yaptıklarını haklı çıkarıcı delil bulma gayretiyle Kitab ve Sünneti fasid tevillere mevzû kılmaktadırlar. Şüphesiz İslâm için en büyük tehlikelerden biri budur; hele bu tehlike, bir de zahirde kendini salih bilinen amellerle gizleyebilirse, daha fecî bir hâl alır. Bu sebepledir ki, Hz. Ali, "fitnenin gözünü çıkardım. Karanlığının ortalığı kapladığı ve kuduzluğu şiddetlendiği bir zamanda başkası buna cesaret edemezdi" diyerek, işin tehlikesini ve önemini ortaya koymuştur. Ama ne yazık ki Haricîlik, fikir ve tavır buudunda hiç ölmemiş, bilhassa günümüzde olduğu gibi, fetret dönemlerinde hep dirilmiş ve meş'um rolünü oynayagelmiştir.
 

İslam’a Karşı İslam: Çağdaş Haricilik

       
3868
   
0
PAYLAŞ  
 

İslam’a Karşı İslam: Çağdaş Haricilik

Kimyasal saldırı sonrasında ortaya çıkan görüntüler az da olsa dünyanın vicdanını tahrik etti. Hadise üzerine Batılı haydutlar, sömürü nizamını korumak için kurdukları BM gibi uluslar arası müesseselerin yere çakılan itibarlarını kurtarmak için kamuoyuna, “Suriye’ye karşı hareket planı hazırlığında olduklarını” ilan etmek zorunda kaldı. Böylece hem Müslümanların, hareket planlarını mutlaka kendilerinin hazırlamaları gerektiği yönündeki iradenin büyük kalabalıklar tarafından kabul edilmesi önlendi,  hem de Mısır’daki katliamlar gölgelendi.

Bütün hesaplarını, Bilâd-ı Şam’da Müslümanların yönetime gelmesiyle Türkiye-Mısır ve Suriye arasında oluşacak İslam Birliği’nin engellenmesi üzerine kuran Batılılar, derin stratejik oyunlarında yeni mevziler kazandırma peşinde. Rusya ve Emperyalizmin uç karakolu olan İran’ın bizzat Suriye cephesinde yer alması, İsrail ve ABD’nin “düşman görünerek” siyasi mahfillerde Esed’i himaye etmesi, bu derin oyunun bir parçası.

Bu ümmet en ağır siyasi darbeleri İbn Sebeler’in “Şeriat’a karşı Şeriat isteriz” oyununa kör kalarak aldı. Sultan II. Abdulhamid’e karşı tertip edilen gösterilerde kullanılmak üzere meyhanelerden toplanıp getirilen, ceplerinde şarap şişesi olan ayyaşlar da başlarına sarık takılarak İstanbul’da “Şeriat isteriz” diye yürütülmüşlerdi. Manasındaki derinliğin siyasi istismarı gizlediğini fark eden “Şeriat isteriz” lobisi, fikri ve siyasi mevzilerimizi parçalarken çoğunlukla bu terkibi kullandı.

 

 DAİŞ

Kimyasal saldırı ve askeri harekat söylentileri sonrasında adını duyuran Daiş (Irak ve Şam İslam Devleti) Özgür Ordu’nun, Şebbiha ve Suriye ordusundan aldığı şehirlere “Şeriat isteriz.” talebiyle saldırıIar düzenledi. Müslümanlar hakkında “mürted” hükmü verip kanlarının “heder” olduğunu ilan etti. ÖSÖ’nün tugaylarını bastı, mücahitleri esir aldı. Yüzleri maskeli komutanlar tarafından yönetilen gerillalar, nereden geldiğini ve kim olduğunu bilmediği emirlere uyup, Allah’ın adını yüceltmek için cihad eden kardeşlerine silah doğrulttu. Şeria talebelerinin de içinde aktif olarak yer aldığı, fetva heyetlerinin denetlediği tugayları küfür nizamı için mücadele etmekle itham etti. Silah zoruyla minberden imam indirdi, ölümü göstererek DAİŞ lehine hutbe okumaya zorladı. Kim oldukları, onlardan emir alan insanlar tarafından da çok iyi bilinmeyen kurmay kadro, Suriye Müslümanlarının organize yapılarına da karşı savaş açtı. Fetva ve yardım kuruluşlarını tanımadığını ilan etti. Halka ulaştırılmak üzere sevkedilen mallara el koydu. Anneleri tarafından cepheye, “Eve ya sedyede ya da tabutla gelebilirsin.” diye gönderilen müslüman gençler, basit hatalar nazara verilerek tekfir edildi. Kabirler yıkıldı, taşlara “ed-Devletu’l-İslamiyye/İslam Devleti Şirki ortadan kaldırıyor.” nevinden ibareler yazılarak, zimnen müşrik olduğu söylenen halk tövbeye davet edildi. Duvarlara, altında “ed-Devletu’l-İslamiyye fi’l-Irak ve’ş-Şam” imzası olan, “Ya İslam Hilafeti ya da bütün yeryüzünü yakarız.” şeklinde tehditkar ibareler yazıldı. Gasp, saldırı ve cinayetler yazı ve videolarla sosyal medyada paylaşılarak ümmetin İslam Devleti idealine ağır darbe vuruldu. Amaç, “Neyin ne olduğunu” temyiz edemeyenleri, “Eğer İslam Devleti Müslüman katletmek, adam kaçırmak ise böyle bir devlete lanet olsun.” noktasına getirmekti. Oyunu yönetenlerin bunda büyük oranda –maalesef ki- başarılı aldıkları söylenebilir.

 

 DAİŞ’le, Müslümanları Çökertme Planı

Hadiseye en hassas şeriat ölçüleriyle mahrem noktalarından bakmaktan mahrum olanlar, muhalefeti yekpare gördüğünden, “DAİŞ cinayetlerini” de ÖSO‘nün hesabına yazıp yorumladı. Bu ise Suriye Müslümanlarını hem siyasi, hem de insani yardım anlamında daha da yalnızlaştırdı. Suriye muhalefetini “el-Kaide”nin bir uzantısı olarak göstermeyi hedefleyen bu ameliyeler, dünyanın Esed’in katliamlarını “ihkak-ı hak” bağlamında değerlendirmesine de kapı açacak bir tehlikeyi barındırmakta. Böylece mücahitleri destekleyen tek ülke olan Türkiye, “teröre destek veren ülke olma” tehdidiyle Suriye muhalefetinin yanında yer almaktan vazgeçmeye zorlanacak.

Mücahitlere gönderilen silahları engelleyen ABD ve müştemilatı devletler DAİŞ’e adeta “yolun açık olsun.” demekte. Çünkü DAİŞ ilerledikçe Esed zaman kazanıyor, mücahitler güç kaybediyor. Belki de bunun için DAİŞ bütün birlikleriyle ÖSO’nün kurtardığı bölgelerde Müslümanlara karşı savaşıyor.

 

 Azaz İşgali

DAİŞ, Türkiye sınırındaki Azaz ilçesini işgal ederek mücahitlerin Türkiye üzerinden dünya ile irtibatını büyük oranda kesti. İşgalle Müslüman, Müslümanı katletti. Türkiye’den gönderilen yardımların Halep’e ve kırsalına ulaşması engellendi. Yaralılar Türkiye’ye nakledilemedi.

 

Yeni Haricilik Tehlikesi

Suriye’de Müslümanları katleden, muhtaçlara dağıtılan yardımları engelleyen, ÖSO’nun kurtardığı bölgelere saldıran, Pakistan’da kiliseye bomba atan, Kenya’da alış veriş merkezindeki masum insanları katleden bir anlayış İslamî olabilir mi? Ehl-i Sünnet tekrardan İbn Sebe’nin kurduğu mezheple, İngilizlerin tesis ettiği çağdaş hariciliğin yönettiği kanlı bir iç savaşa mı sürükleniyor?

Zor şartlar altında onurlu mücadele veren Müslümanları daha da yalnızlaştıran bu taifenin Selef-i salihîne aidiyet iddiasında bulunması, avam nazarında onları töhmet altında bırakacaktır. Dünya milletlerine savaşın da bir hukuku olduğunu öğreten İslam’ın müntesipleri nasıl olur da masum insanların kanlarını heder edebilir? Kiliseye, alışveriş merkezine saldırarak masum canlara kıyabilir? Böyle bir anlayışın nesebi selefe değil, günahkar Müslümanları tekfir eden, müşrikleri bırakıp müslümanlarla savaşan, kardeşlerini öldürmeyi ibadet sayan, aşırılığı dindarlık zanneden, cahillerden oluşan Hariciliğe dayanmaktadır.  

Kur’an-ı Kerim’de kasten bir Müslümanı öldürmenin cezasının ebedi olarak cehennemde kalmak olduğunu okuyan bir Müslüman, mücahitlere ait tugayları basar, onlara hiçbir mahluka reva görülmeyecek işkenceleri yapabilir mi?

 

  Fitne Mayalandı

DAİŞ’in elinde esir olan bir Şeria talebesinin gönderdiği mektup, fitnenin müslümanların yüreklerinde nasıl mayalandığını gözler önüne sermektedir: “Hocam! Biz burada DAİŞ’in elinde tutsağız. Şahsi ihtiraslarını tatmin edebilmek adına, bize sürekli dayak atıyorlar, hakaret ediyorlar. Hitap ederken de, “Ey domuzlar, Siz Yahudi, mürted ve kafirlerden bile daha aşağılıksınız. Hatta Hristiyan ve Şiilerden bile sefilsiniz…” diyorlar.  Bütün bunları hocalarına anlattığımızda ise onların cürümlerini örtebilmek için, “bir anlık öfke halidir, aldırmayın” demekteler. Biz bunların elinde din adına her türlü aşağılık muameleye maruz kaldık. Her halimiz murakabe altında. Müslümanları, İslam’la tehdit ediyorlar.”

 

 İslam Şavaş Hukuku  

Oysaki Batının savaş hukuku noktasında tavsiye niteliğinde kararlar alacak iradeden dahi mahrum olduğu bir zamanda Kur’an-ı Kerim savaş hukukuna dair önemli esaslar belirlemişti. “Sizinle savaşanlarla siz de Allah yolunda savaşın ve aşırı gitmeyin.” Bakara: 190) ayet-i kerimesindeki, “Sizinle savaşanlarla” şeklindeki ihtirazi kayıt, müfessirler tarafından, “savaşmayan yaşlı, çocuk, rahip ve kadınlarla savaşılmayacağı” (Beydavi, I, 172) şeklinde tefsir edildi.  

Allah Resulü de ashabını cihada gönderirken onlara şu talimatı verirdi: “Allah’ın adıyla, Ona dayanarak, Allah Resulü’nün milleti olarak hareket edin. Yaşlıları, çocukları, kadınları öldürmeyin.” (Ebu Davud, Cihad; Beyhaki, 17932). Efendimiz mabetlerde ibadetle meşgul olanları öldürmeyi de yasakladı.

 

Batılılar Nazarında İslam Ordusu

Sahabede Kur’an ve Sünnet’in tayin ettiği esaslardan oluşan savaş hukukuna riayet ederek dünya tarihçilerini hayrette bıraktı. Arnold Toynbee, Sahabenin İran seferine dair şu değerlendirmelerde bulunmuştu: “Dünya böyle bir ordu görmedi. Şehirler, nehirler geçildi. Ne bir ev, ne de bir dükkan yağmalandı.”

 

Sivilleri Koruma Hassasiyeti

Sahabe, devletleri kılıçla değil yaşantılarıyla fethetti. Kalelerini, Hulagu gibi kestikleri kelleler üzerinde değil, fethettikleri yüreklerde kurdu. Onlar insanları kılıçlarının keskinlikleriyle değil, Sünnet’e ittibalarıyla büyüledi. Allah Resulü’nün talimatı gereği ne kadın, ne çocuk ne de rahip öldürdüler. Hz. Ebû Bekir Devlet Başkanı olarak Usame’yi Şam’a gönderirken ordusuna şu talimatları verdi: “Küçük çocukları, yaşlıları, kadınları öldürmeyin. Ağaçları kesmeyin. Koyun, sığır ve develeri -yemeniz dışında- boğazlamayın. Kendilerini kiliselere hapseden rahiplere dokunmayın.“ (Taberî, III, 226). Hz. Ömer’de sefere gönderdiği komutanlarına takvayı tavsiye etti, kadın, yaşlı ve çocukları korumayı emretti.

 

Ölüm Fetvaları

Masum bir hayatı muhafaza etmeyi bütün insanlığın diriltilmesine muadil gören bir dinin mensupları nasıl olur da kardeşleri için ölüm fetvaları neşredebilir? Kiliselere çekilen insanlara yönelik intihar saldırıları düzenleyebilir? Allah ve Resulü’nün talimatlarına rağmen savaş hukuku belirler, sonra da bunu “selefilik” nisbesi ile İslam’a isnad eder?

 

İntikam Duygusuyla Örtülen Akıllar

Bu ümmet tarihin farklı dönemlerinde çok alçakça saldırılara maruz kaldı fakat hiçbir dönemde DAİŞ’in Suriye’de, Şebab’ın Kenya’da yaptığı gibi intikam duygusuyla hareket etmedi. Kiliseye, masum insanlara saldırmadı. Buna rağmen yaptıkları hayırlı amelleri İslam’a nisbet etmekten haya ettiler. Hz. Ömer, talimatının baş tarafına, “Bu Allah’ın ve Ömer’in görüşüdür.” ibaresini yazan kalem müdürüne müdahale edip, yazıyı şöyle tashih etmesini emretti: “Bu Ömer’in görüşüdür. Eğer Ömer isabet ederse ne ala, yoksa Allah’a iftira etmiş olur.” buyurdu. Selefilik nisbesiyle kendilerini bu ümmetin en hayırlılarına isnad edenler selefi değil, ancak tarihi tecrübe ve medeni birikimimizi yok etmeleri açısından telefi olabilir.

 

İbn Sebe Faktörünü Dikkate Almak

İbn Sebe tecrübeleriyle defalarca sarsılan bu ümmet, yakın dönemde de en ağır darbeleri mustagribler vasıtasıyla almıştı. Tahrik sonunda kardeşlerinin yurdunu basan, Şeria talebelerini esir alan, rahipleri katleden anlayış, İbn Sebe faktörünü dikkate alarak İslam Savaş Hukuku’nu yeniden okumalı.

Hani, isyancı taife arasına katılıp Halife Hz. Osman’ın evini basan Hz. Ebu Bekir’in oğlu Abdullah, Halife’nin sakallarına yapıştığında, Halife kendisine, “Abdullah! Baban Ebu Bekir seni bu halde görse ne derdi.” dediğinde, Abdullah irkilip kendine gelmişti fakat içeriye aldığı isyancıların Hz. Osman’ı şehit etmesine mani olamamıştı. Tahrikler sonunda DAİŞ saflarında ümmete karşı savaşanlar da, hadiseleri basiretle tahlil etmezlerse yarın pişman olduklarında, ne “Müslüman katili” olma cürmünden, ne de İbn Sebe oyununda aktör olmanın verdiği vicdan azabından kurtulabilecekler.

Şüphesiz ki mutedil çizgideki selefi kardeşlerimiz, bu kirli oyunun kimler tarafından yönetildiğini ve Ehl-i Sünnet’i çökertmeye matuf olduğunu bilmekte, bu yüzden de bir an önce son bulması için çaba sarfetmektedir.

Mevcut hal, çağdaş haricilik formatında bir harekete dönüşürse bu, hem ümmet, hem de insanlık için bir felaket olacaktır. Bu yüzden ulema ikinci, üçüncü derecede önem arzeden meseleleri bir tarafa bırakıp bu hususta yoğunlaşmalı, fıkıh konseyleri de acil koduyla toplanıp, DAİŞ formatındaki hareketlerin Batılılar tarafından “İslam’a karşı İslam” olarak kurgulandıklarını, bu yüzden meşru olmadıklarını tarihi bir bildiri ile Âlem-i İslam’a beyan etmelidir.



GURABA
 

İbn Abbas'ın Haricilerle Münazarası..

Etiketler: 
 
İBN’İ ABBAS’IN HARİCİLERLE MÜNAZARASI 
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِِ

Değerli Müslümanlar ! bilindiği gibi bu ümmetin içerisinde bulunduğu bazı fitne ve fesadın kökleri taa ilk asırlara kadar uzanır….. Raşid halife Ömer bin Hattab r.a nun bir Mecusi tarafından öldürülmesi ile başlayan, sonra Osman zinnureyn r.a nun alçakça katledilmesi daha sonra da kaderin nefyi görüşü derken bir çok fitne ve fesat arzı endam etmiştır…

Müslümanlar arasında fitne ateşi tutuşturulmuş, aralarında korkunç savaşlar olmuş ve bu sefer de, Hariciler çirkin bir görüşle ortaya çıkmış-lardır…. Bu yetmemiş gibi Şiilik meydana gelmiş ve taraftarları dinden inhiraf ederek çok çirkin aşırılıklar sergilemişlerdir…. Dolayısıyla bu çirkin hastalıklar İslam aleminin çeşitli yerlerine yayıldı…. Ama Allah’a hamdolsunki her defasında bu sapıklıkların karşısında ilim ehli insanlar dikildi ve İslam’ın berrak atmosferini bu tür sapmalardan temizlemeye çalıştılar.

Değerli kardeşlerim ! hepinizinde bildiği gibi bu çirkin hastalıklar geçmişte arzı endam edip tahribatını sürdürdüğü gibi, zamanımızda aynı şekilde sürdürmektedir.... İşte bundan dolayı bu günkü sohbe-timizde, zikri geçen bu hastalıkların en çirkinlerinden biri olan haricilikten bahsetmeye çalışacağız..... Diğer bir ifadeyle ; inananların bir kısmı tarafından henüz doğru düzgün anlaşılamayan, veya anlaşıldığı zannedildiğinden dolayı, bir çok kimsenin yerli yersiz suçlandığı tekfir konusundan bahsetmeye çalışacağız…. Çünkü tekfir denilince akla hemen hariciler gelir.

Değerli kardeşlerim ! tekfir konusu bu ümmete bulaşan en çirkin hastalıklardan birisidir desek mubalağa etmiş olmayız.

Cehaletin meyvesi olan bu çirkin hastalık, - biraz önce de ifade ettiğimiz gibi - dün olduğu gibi bu gün de bir çok inananın birbirlerine sırt çevirmesine, birbirlerini terk etmesine ve birbirlerini hak etmedikleri bir takım çirkin vasıflarla itham etmelerine vesile olmuştur.

Hatta bu akıntıya kendilerini kaptıranlar, içerisine düştükleri bu çirkin musibet ve bela yüzünden, kendi aralarındaki kısa bir sohbet neticesinde dahi, birbirlerini rahatlıkla tekfir edecek bir aşırılığa sahip olmuşlardır.

Temeli asırlar öncesine dayanan bu çirkin fitne, - biraz önce de ifade ettiğimiz gibi - cahilliğin, aceleciliğin, insafsızlığın ve hissi, nefsi davranış-ların ta kendisidir…

Halbuki Kur’an’ın ve sünnetin tertemiz sayfalarında, bu insafsız, bu kuralsız ve bu acımasız mantığın tam tersine yığınlarla deliller mevcuttur.

Bununla beraber ; islamın ilk halkasını oluşturan güzide sahabenin hayatında da bunu reddeden mükemmel örnekler vardır.

Değerli kardeşlerim ! ben sözü daha fazla uzatmadan, siz değerli müslümanlara bu gün ümmette ortaya çıkan bu tehlikeli ve çirkin sapmaya Resulullah s.a.v medresinde yetişen bir zatın – taa bu fitnenin çıkışı zamanında - nasıl karşı koyduğunu ve onlarla yapmış olduğu mükemmel bir munazarayı anlatmak istiyorum…. Bununla beraber, bu munazaradan nasıl istifade edileceği hususunda da bazı hassas noktalara değinmeği ve onlardan faydalanmayı uygun görüyorum.

Rabbimden niyazım, bu kısa ve özlü çalışmamı inanan kardeşlerime faideli kılsın………

Değerli kardeşlerim ! öncelikle üzerinde duracağımız zikri geçen eserin metnini sizlere sunmak istiyorum….. Eserin metni şöyle :

“ … İbn-i Abbas r.a’dan,dedi ki : Haruriyye - yani Hariciler - düşmanlık üzere bir yerde toplandılar. Ali b.Ebi Talib ile onunla beraber olan Peyganber s.a.v’in ashabına karşı çıkmaya karar verdiler. İbni Abbas dedi ki : Bir adam gelip “ ey emirül mü’minin bu topluluk sana karşı gelecek “ demeye başladı. Ali dedi ki : bana karşı çıkana kadar onları bırak. Onlar bana karşı savaşa girişene kadar ben onlarla savaşmıya-cağım. Gerçi öylede yapacaklardır. - yani savaşacaklardır – İbni Abbas devamla dedi ki : Bir gün Ali’ye dedim ki : Ey emirül mü’minin biraz namazı geciktir ki onu kaçırmayayım. Ben bu arada o topluluğun yanına gidip onlarla konuşayım. Çünkü sana bir şey yaparlar diye korkuyorum . Ali dedi ki : Hayır inşallah bir şey yapmazlar.Ben güzel davranıp kimseye eziyet vermeyen biriyim.İbni Abbas dedi ki : Yemaniyye’den güzel bir kumaş giydim ve yanlarına geldim. Öğle istirahatında idiler. İbadette onlardan daha şiddetli gayret gösterenini görmedim. Bundan dolayı ellerinde deve izleri gibi izler ve yüzlerinde de secde izleri görülüyordu. Üzerlerinde yıkanmış gömlekler vardı.Yüzleri uykusuzluktan zayıflamıştı. Yanlarına gelince bana dediler ki :
- Bu üzerindeki elbisede ne ? ….. İbn-i Abbas :
- Beni bununlamı ayıplıyorsunuz ? Ben Resulullah s.a.v’in üzerinde bundan daha güzelini görmüştüm. Ve bilindiği gibi bu konuda da şu Ayet inmişti.

“ De ki : Allah’ın kulları için yarattığı ziynet ve temiz rızıkları haram kılan kimdir ? ……………. “
A’RAF : 32
- Niye buraya geldin ? dediler. İbni Abbas :
- Size Rasulullah’ın ashabından,onun yanında olup da vahyin üzerlerine indiği insanlardan bahsetmeye geldim ki aranızda onlardan hiç biri yok !
Onlardan bazılarıda dedi ki :
- Kureyşle münakaşa etmeyin. AllahTeala onlar hakkında buyuruyor ki :
“ ………… Onlar şüphesiz kavgacı bir millettir. “ ZUHRUF : 58
İçlerinden iki üç kişi dediler ki :
- Keşke onlarla bi konuşsan.İbn-i Abbas dedi ki :
- Söyleyin bana Resulullahın amca oğlu ve damadı olup, ona ilk iman eden ve ashabının da kendisiyle birlikte olduğu kişiden alıp vereme-diğiniz nedir ? …. Dediler ki :
- Biz ona üç konuda muhalefet ediyoruz. İbni Abbas dedi ki :
- nedir onlar ?... Dediler ki :
- Birincisi, o Allah’ın dininde insanları hakem kıldı.Halbu ki Allah’u Teala buyuruyor ki : “ Hüküm ancak allah’ındır. “ YUSUF : 40
Dolayısiye Allah’ın bu sözünden sonra insanların hükümde onun ne işi olabilir ? … İbni Abbas :
- başka ? … dediler ki, ikinci olarak :
- Ali insanlarla savaştı ama ne köle aldı ne de ganimet. Eğer savaştıkları insanlar kafir idiyseler mallarının Ali’ye helal olması gerekirdi. Yok eğer mümin idiyseler müminlerin kanını dökmek haramdır… İbni Abbas :
- Başka bir itirazınız var mı ? dedi. Dediler ki üçüncü olarak :
- Ali kendisi için emirel mu’minun sıfatından vaz geçti. Eğer emirel mu’minun değilse emirel kafirin demektir. İbni Abbas dedi ki :
- Başka bir itirazınız var mı ? .. Dediler ki :
- Bu kadarı bize yeter. İbni Abbas dedi ki :
- Eğer size Allah’ın muhkem kitabından ve nebisinin sünnetinden fikir-lerinizi çürütecek deliller getirirsem bu davanızdan dönecek misiniz ?
- Evet, dediler…. İbni Abbas dedi ki :
- Siz Ali’yi Allah’ın dini konusunda insanların hükmüne başvurdu diye suçluyorsunuz. Halbuki Allah’u Teala buyuruyor ki :

“ Ey inananlar ihramlı iken av öldürmeyin.İçinizden kim onu kasden öldürürse, yaptığı işin vebalini tadması için, Kabeye ulaşınca öldür-düğü hayvanın dengi olarak ona bir ceza vardır. Ki bunu tesbitte aranızda iki adil kimse karar verir……… “
MAİDE : 95

Ve yine Allah’u Azze ve Celle aralarında geçimsizlik bulunan kadın ve kocası ile alakalı şöyle buyuruyor :

“ Eğer karı kocanın arasının açılmasından endişelenirseniz, erkeğin ailesinden bir hakem ve kadının ailesinden de bir hakem gönde-rerek aralarını ıslah edin. Eğer iki tarafta ıslah olmak isterse Allah onları muvaffak kılar. Şüphesizki Allah, her şeyi hakkıyla bilen ve her şeyden hakkıyla haberdar olandır. “
NİSA : 35

Peki şimdi Allah’a yemin verdirerek soruyorum size : insanları birbirlerinin kanına girmekten alıkoymak için hüküm vermek mi … veya … karı kocanın aralarını bulmak için hüküm vermek mi daha evladır, yoksa değeri çeyrek dirhem olan tavşan veya birkaç kadın hakkında hüküm vermek mi daha evladır ? … Üstelik biliyorsunuz ki Allah dileseydi bu konularda hükmünü verir onu insanlara bırakmazdı… Dediler ki :
- Vallahi doğru söylüyon, inananları birbirlerinin kanına girmekten alıkoymak ve onların aralarını düzeltmek daha evladır…. İbni Abbas :
- Ali savaştı ama köle ve ganimet almadı, diyorsunuz. Bu sözünüzde hatalı oluşunuza gelince o da şöyledir ;

Şimdi söyleyin bana anneniz aişe’ye sövüyor veya başka kadınlarda helal olanı onda da helal kılıyor musunuz ? … Eğer böyle diyorsanız küfre düştünüz demektir…. Veya … onun, müminlerin annesi olmadığını söylüyorsanız yine kafir oldunuz ve İslam’dan çıktınız demektir… Çünkü Allah’u Teala buyuruyor ki :

“ Nebi müminlere kendi canlarından daha evladır ve zevceleri de müminlerin anneleridir…………. “
AHZAB : 6

Bu duruma göre görülüyor ki siz, - hangisini seçerseniz seçin - iki sapıklık arasında bocalıyorsunuz. Şimdi bu görüşlerinizden vazgeçtiniz mi ? …. Birbirlerine baktılar ve dediler ki :
- Vallahi evet ! …. İbni Abbas tekrar :
- Ali’nin kendisi için emirul müminin sıfatından vazgeçtiği söylüyorsunuz. Bu görüşünüze gelince, size bu konuda da razı olacağınız sözler söy-leyeceğim.

Unutmayınki Hudeybiye günü Resulullah s.a.v kureyşi, aralarında anlaşma yazmak için davet etti. Suheyl bin Amr ve Ebu Süfyan ile yazışacaklardı. Peygamber s.a.v Ali’ye dedi ki : “ ey Ali yaz ; bu, Allah’ın rasulü Muhammed’in hükmüdür. “ dediler ki : vallahi senin Allah’ın resulu olduğunu bilseydik seni Kabe’den alıkoymazdık,sana karşı savaşmazdık. Sen onun yerine Muhammed b Abdullah yaz.

Peygamber s.a.v dedi ki : “ vallahi beni yalanlasanız da ben ger-çekten Allah’ın resulüyüm…. yaz ey Ali : Muhammed b. Abdullah yaz.

Şimdi bu hususu da iyi düşünün ! … peygamber s.a.v Ali’den üstün olduğu halde, kendisinin nebi olarak zikredilmemesine razı olduysa bu onu peygamberlikten çıkardı mı ? … elbetteki çıkarmadı … Şimdi bu görüşünüzden de vazgeçtiniz mi ? …. Dediler ki :
- Vallahi evet ! .. İbni Abbas devamla dedi ki :
- Bunun üzerine onlardan iki bin kişi geri döndü. Dört bin kişi ise sonraki savaşlarda sapık olarak öldürüldüler.
Bu eseri Abdurrezzak … Ebu Nuaym … Beyhaki ve diğerleri tahric ettiler.

Bu eseri Arapça metinlerden yan yana getiren değerli hocamız - ki onun değerli olan makalesinden faydalanarak bu konuyu hazırladım - Abdulkadir el-Muhacir der ki :

Bu eserin takdiminde tutulan yol, bütün rastladığım rivayetlerin ortaya konması, sonra diğer rivayetlerdeki ziyadelerin asıl ifadeye katılması şeklindedir…Bazı yerlerde asıl metindekinden biraz farklısını veriyorsam, bunun sebebi lafızdaki ziyadede fayda olduğundandır… Asıl rivayetin metni musannef sahibi hadis ehlinin kullandıkları ilk rivayettendir.

BU ESERDEN İSTİFADE EDİLECEK NOKTALAR VE DERSLER

Değerli kardeşlerim ! Unutmayalımki zikri geçen bu eserde Müslü-manların anlamaları gereken bir çok incelikler, bir çok faydalar ve bir çok mükemmel metodlar vardır………. İsterseniz gelin hep beraber bu eserde sunulan o güzellikleri ve istifade edilecek hassas noktaları öğrenelim.

1 = Değerli kardeşlerim ! her şeyden önce bu esede ; davetin - veya diğer bir ifadeyle tebliğin - önemine vurgu yapılmış ve inananların bir birlerine karşı merhamet göstererek yardımcı olmaları anlatılmıştır.

Çünkü İbni Abbas r.a, onlara merhamet ederek – her ne kadar dava-larının haklı olduğunu da sansalar – kendilerine hakkı anlatmak için yanlarına gitmiştir…. Ayrıyeten bu da gösteriyor ki ; davetçi yeri gelir insanların ayağına gider…. Yani, bazılarımızın yaptığı ve dediği gibi ; biz batıl bir yolda değiliz ki … biz batıl bir şey anlatmıyoruz ki … dolayısıyla onlar bizim yanımıza gelsinler, denilmez.

2 = Bu eserde yine ; İbni abbas r.a’nun çok önemli bir metodu uygu-ladığına delil vardır… Şöyle ki ; Haricileri müslümanların safına döndür-mek için onların yanına gittiğinde, onlarla münaşaka etmeden önce doğru yolu ve doğru metodu kendilerine açıklaması vardır.

Hatırlayacağınız gibi onlara dedi ki : Eğer size Allah’ın muhkem kitabından ve nebisinin sünnetinden fikirlerinize karşı delil getirirsem bu görüşlerinizden vaz geçecek misiniz ? ...
Bu da demektir ki ; bu, ihtilaf anında insanları kitaba ve sünnete davet etmek, hayırlı bir sonuç için en güzel vesiledir…. Ve sahabenin yolu da buydu.

3 = Değerli kardeşlerim ! bu eserde yine mükemmel bir metoda daha işaret vardır ki o da ; Kur’anı ve sünneti anlamada sahabenin yolu, Müslümanlar için en sağlam ve en kestirme yoldur.

Çünkü İbni Abbas onlara şunu dedi : “ Size Rasulullah’ın ashabından ve onun yanındayken üzerlerine vahyin indiği kimselerin yanından geliyorum … O kimseler ki ; Kur’an’ın tevilini - yani nasıl anlaşı-lacağını - en iyi bilenlerdir. “

Görüldüğü gibi İbni Abbas burada, Kur’anı ve sünneti anlamada saha-benin metodunun büyük bir öneminin olduğunu açıklamıştır…. Nasıl öyle olmasın ki ! .Çünkü Allah’u Teala bunu kerim kitabında bile zikretmiştir :

وَمَن يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِيراً

" Her kim, HUDA kendisine beyan olunduktan sonra, peygambere muhalefet eder ve mü'minlerin yolundan başka bir yola tabi otursa, onu döndüğü o yola bırakır ve onu cehenneme sokarız, orası ne kötü bir gidiş yeridir "
NİSA : 115.AY.

İşte zikredilen bu Ayet’i kerimede, hidayetin kendilerine açıkça anla-tıldığı mü’minlerin yolundan bahsediliyor.. Yani müslümanların ilk halkası olan sahabeden ve onların takip ettiği yoldan bahsediliyor.

Hatta Ayeti celilenin son kısmında ; onların yolundan yan çizenlerin cehennemi boylayacakları anlatılmıştır.

Öyleyse şunu asla unutmamak gerekir ki ; beşer olarak örnek ve önder Allah resulü s.a.v olduğu gibi, topluluk olarak örnek ve önder insanlar da sahabedir.

4 = Bu eserde yine ; Müslümanların birlik ve beraberliklerini zedeleyecek gayri İslami oluşumları veya gelişmeleri idarecilere haber vererek tedbir alınmasını sağlamak vardır.

Çünkü Müslümanlardan bir kimse Ali r.a ya gelerek, “ ey emirül mü’minin ! bir topluluk sana karşı gelmeye hazırlanıyor “ diye kendisini uyarmıştır.

Öyleyse Müslümanların da bu konu da uyanık olmaları ve aralarında birlik ve beraberliği zedeleyici oluşumarı, onları izale edebileceğine inandıkları ilim ehline haber vermeleri gerekir.

5 = Bu eserde yine ; Kur’an Ayet’lerini aceleci ve yüzeysel bir şekilde anlamaya kalkışmanın ne kadar yanlış ve hatalı olduğuna açıkça deliller vardır… Çünkü Hariciler, Kur’an Ayetlerini hastalıklı bir şekilde anlayarak sapıklığa düşmüşlerdir… Bunun en önemli sebepleri ise şunlardır :

a - Acele ederek, yüzeysel ve basit bir şekilde Ayetlerin maksadlarını dikkate almadan ve derinlemesine onları incelemeden yorumlamak. 

b - Delillerin yalnızca bir kısmını göz önünde bulundurarak, parçacı bir yaklaşımla tek bir nassı ele alıp diğer nasları düşünmeksizin onunla hüküm vermek…

c – Makadusu’ş şeriayı bilmemek. Yani, bir meselede tek delile daya-narak, bu konudaki şeriatin maksadının ne olduğunu anlayamamak.

Halbuki İbni Abbas r.a nun yaptığı gibi ; aynı konudaki diğer delilleri de göz önünde bulundurmak gerekir.

İmam Şatibi’nin de dediği gibi ; Haricilerin sapıklıklarının sebebi Müslümanlardan bir çok taifenin de sapıklık sebebi olmuştur…. Bu sapık-lıklarının asıl nedeni ise ; makasıdı seriayı bilmemek, manalarda ispatsız bir zanla yanılmak, ya da ilk beliren zanna göre hareket etmektir. İşte böyleleri ilimde derinleşemezler.
el – İ’tisam : 2/182

Şimdi düşünün değerli kardeşlerim ! zamanımızda da aynı şeyler yapılmıyor mu ? … Allah’ın kitabından tek bir Ayet alarak inananlar tekfir edilmiyor mu ?
وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأ ُوْلَـئِكَ هُمُ لْكَافِرُونَ 

( ….. Her kim Allah’ın indirdiği ile hükmetmezse işte onlar kafirlerin ta kendisidirler. ) MAİDE : 44

Ayeti okunarak bir çok Müslüman tekfir edilmiyor mu ? … Bununla beraber :
ٍ……” إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلّهِ “………….. 

“ ….. Hüküm yalnız Allah’ındır….. “
YUSUF : 40.AY.

Diyerek, Müslümanların ufak tefek yanlışlıkları şirk ve küfür kabul edilmiyor mu ?

Halbuki, biraz önce de ifade edildiği gibi ; bu mevzularda çok acele ediliyor… şeriatın maksadı anlaşılmıyor ve konuyla ilgili diğer deliller göz önünde bulundurulmuyor.

Örneğin ; Allah’ın indirdikleri ile hükmetmeyenler hakkında sadece kafir ifadesi kullanılmıyor Kur’an da … Konuyla alakalı üç Ayeti celile vardır. Yani, Allah’ın indirdiği ile hükmetmeyenler hakkında kafir, zalim ve fasık ifadeleri kullanılmıştır…. Dolayısıyla, haricilerin yaptığı gibi tek bir Ayeti ele alarak insanları hemen tekfir etmemek gerekir.

6 = Değerli kardeşlerim ! bu eserde anlatılan önemli hususlardan bir tanesi de ; İnsanları değerlendirirken ölçünün nasıl olacağıdır…

Malum Hariciler çokca ve ağır ibedet eden insanlardı.. Hatta Allah Rasulü s.a.v onlarla alakalı bir hadislerinde şöyle buyurmuştu :

“ Siz onların namazlarını görünce kendi namazınızı, oruçlarını görünce kendi oruçunuzu küçümseyeceksiniz. Onlar Kur’an okuya-caklar ama o Kur’an onların köprücük kemiklerinden aşağıya inme-yecektir…….. “
BUHARİ : 7.C.3381.S

İbni abbas r.a da onları şöyle vasfediyordu : ibadette onlardan daha şiddetli gayret gösterenini görmedim. Ellerinde deve izleri gibi izler ve yüzlerinde de secde izleri görülüyordu. Üzerlerinde yıkanmış gömlekler vardı.Yüzleri uykusuzluktan zayıflamıştı.

Görüldüğü gibi bu delillerde, onların ibadete nasıl önem verdikleri anla-tılmaktadır… Ama bütün bunlara rağmen çok tehlikeli bir bid’atle ortaya çıktılar ve Müslümanların arasına ayrılık tohumları serptiler….

Öyleyse basiretli her Müslümanın şunu asla unutmaması gerekir ki ; iti-kadi bir sapıklık söz konusu olduğu sürece, inananların samimi olmaları, çokca ibadet etmeleri veya inançlarında çalışıp yorulmaları, diğer tevhid ehli müslümanlarla aynı saffın müntesipleri olduğu anlamına gelmez.

Tarihe bakın …. Selim bir akideye sahip olan her Müslüman onları zemmetmiştir. Bununla beraber basiretli ve şuurlu her alim, onların ibadetlerinin çokluğundan etkilenmeksizin, itikadlarının bozukluğunu açıklamış ve inananları bidatlerine karşı uyarmışlardır..

Hulasa, bu konuda İslamın metodu açıktır. Bu metod bize, insanları önce akideleri açısından değerlendirmemizi gösterir.

Bunun diğer bir ifade şekli ise ; İslam’ın bu husustaki ölçüsü tevhit’tir. insanlarda aradığı ve arayacağı ilk şey budur… Onları bununla değer-lendirir..

Öyleyse, İslam’ın bu kaide ve kurallarını kendisine rehber edinmiş şuurlu bir Müslümanın, fertleri veya cemaatleri değerlendirmedeki tek ölçüsü de tevhit olmalıdır…

Yani, onların hakka ne kadar yakınlıkları var, veya haktan ne kadar uzaklıkları var, bunları tesbit etmedeki ölçüsü tevhit olmalıdır. 

Ne onların, ” samimiyetleri “ ne “ ibadetlerinin çokluğu “ ne “ biz müslümanız “ demeleri ne “ namaz kılmaları “ ne “ oruç tutmaları “ ve nede “ sair amelleri “ tevhit ehli bir müslümanı asla aldatmamalıdır.

Bütün amellerin geçerliliğini sağlayacak tevhid olmadığı sürece, onların samimiyetleri ve bu tür amellerle meşkul olmaları, kendilerinin hakta olduklarını isbat etmeye yeterli değildir.

Yani önce Tevhid … diğer ameller ve meziyetler sonra gelir. Eğer hariciler samimiyetleri ve ibadetlerindeki çoklukları ile değerlendirilecek olsalardı, sahabe onları sapık görmezdi ve hakka davet etmezdi.

Allah resulü s.a.ve de onlar için : Hariciler, cehennemin köpekleri-dirler, buyurmazdı.AHMED : 4 /355 – EL- ALBANİ S.CAMİ : 3347.N ….. SAHİH DER.

Öyleyse bu arada şunu da hatırlatmakta fayda var ki ; birlik olsun diye temel esaslardan vazgeçmeye razı olmak şeri olmayan bir yoldur. Hatta ondan da öte aklın dahi onaylamadığı bir ameldir…

Bu gün Müslümanlar arasında şüphesizki bir çok ayrılıklar mevcuttur. Fakat Allah’u Teala’nın buyurduğu gibi : “ Rabbi’nin merhamet ettikleri bundan müstesnadır…… “
HUD : 118

Allah rasulü s.a.v’in şu sözlerini de unutmamak lazım : “ Bu ümmet 73 fırkaya ayrılacaktır. “ ve “ Rabbim’den ümmetimin birbirlerine düş-memelerini istedim, benin bu duamı kabul etmedi. “

EBU DAVUD : 5.C.4596.N

Öyleyse ayrılığın tamamen kaldırılması imkansızdır… Bu naslara inanan her Müslüman Allah’ın takdir buyurduğu bu konuda gereksiz bir ümide kapılmamalıdır… Ama burada unutulmaması gereken hassas bir nokta daha varki o da ; basiretli bir Müslüman en azından sorumluluktan kurtulması için, Allah resulü s.a.v’in haber verdiği hak taifeyi bulup onlardan olmaya çalışmasıdır…. Çünkü Allah resulü s.a.v : Hak bir taife kıyamete kadar eksik olmayacaktır, buyurmaktadır.
MÜSLİM : 1.C.156.N

7 = Değerli Müslümanlar ! bu eserde anlatılan en güzel şeylerden biri de ; Müslümaların birliğine ve cemaat halinde saflarının vahdetine gayret gösterme vardır…. Bunu, Ali r.a’nun tavrında gayet açık ve net bir şekilde görmekteyiz.

Haberi getiren insan : “ ey emirul müminin ! insanlardan bir topluluk size karşı gelmeye hazırlanıyor “ dendiğinde, o şöyle demişti : bana karşı çıkana kadar bırakın onları… Onlar bana karşı savaşa girişene kadar ben onlarla savaşmayacağım.

Yani ; Müslümanlar arasında ayrılığa sebep olacak, onların güçlerini zayıflatacak bir çatışmaya girmeyi asla arzu etmemiştir Ali r.a.

Aksine ne yapmıştır ? … onlar saldırmadıkça veya bidatlarıyla müslü-manlara eziyet etmedikçe onlara saldırmamıştır…. Bununla beraber onların şüphelerini giderip hakka dönmelerini sağlamak için İbni Abbas’a nasihat için izin vermiştir… Böylece müslümanların kuvvetlerini zayıf-latmaktan kaçınmış ve safların birliği için gayret sarf etmiştir…

Öyleyse unutulmamalıdır ki bu kaide çok önemli bir kaidedir…. Belki de Müslümanların şu an şiddetle ihtiyaç duydukları kaidelerin en önemlisi ve en büyüğüdür…

Ne yazıkki bu gün müslümanların ağızlarından düşürmediği… her cemaatin dile getirdiği ve davet ettiği şey ; birlik ve beraberliktir… Herkes ona çağırıyor, herkes o yolda çalıştığını iddia ediyor… Peki bu birlik ve beraberliğin yolu nedir ? … Bu iş sadece temennilerle gerçekleşir mi ? …

Elbetteki hayır ! … Öyleyse ihtilafın olduğu, ayakların kaydığı, anla-yışların saptığı ve kalemlerin inhiraf ettiği bu noktada durmalı ve dikkatlice düşünmelidir Müslümanlar… Madem ki Müslümanların birlik ve beraberliği hepsinin arzu ettiği büyük bir amaçtır, öyleyse ona giden yolu Kur’an’dan Sünnetten ve bu iki kaynağı hakkıyla anlayan sahabeden öğrenmeleri gerekir.

Unutmayalımki müslümanların birlik ve beraberlikleri de Allah’a takdim edilen bir ibadet çeşididir… ibadet ise ancak şeriatın gösterdiği şekilde yapılmalıdır.. Hangi ibadet şeriata göre değilse, o, Resulullah s.a.v‘in bildirdiği gibi merduddur.

{ … Aişe r.anha'dan ; Resulullah s.a.v söyle buyurdular : Kim bizim şu işimizin – yani dinimizin - içinde ondan olmayan bir şeyi ihdas ederse, o merdutdur. } diğer bir rivayette ise :

{ ... Her kim bizim emrimize uymayan bir amel işlerse o amel merdutdur. }
MÜSLİM : 5.C.1718.N

Müslümanların birlik ve beraberliği ; Allah’ın kitabını ve Resulü s.a.v’in sünnetini doğru bir anlayışla anlayan selefi salihinin anlayışından geçer … birleşmemiz ancak ve ancak böyle mümkündür…. Bu metod, safların birleştirilmesi için tek yoldur…. Dolayısıyla bu yol ; zikri geçen eserde de anlatıldığı gibi, Ali r.a nun ve İbni Abbas’ın tuttuğu yoldur.

İbni Abbas burada, basiretli ve şuurlu bir muvahhid olarak şer’i metodu belirledikten sonra onların delillerini çürütmeye, şüphelerini gidermeye ve yollarının bozukluğunu izah etmeye başladı…. Onlardan kim görüş ve inancından vazgeçer ve Müslümanların cemaatinin itikadı üzere olursa yeniden saffa dönmüş olacağını belirtti…. Kimde kaçınır ve kendi sapık itikadında ısrar ederse, müslümanların saffından çıkmış olur ki artık onunla birlik ve beraberliğin de artık mümkün olmayacağını anlattı…. 

Değerli kardeşlerim ! Unutmayalımki Müslümanların birlik ve beraber-liği, kitap ve sünnette sabit olmuş asıllar üzerinde yan yana gelmekle olur… Şeriatın ikrar etmediği diğer bütün metod, menheç ve asıllar hiçbir zaman birlik ve berabirliği gerçekleştirmede ölçü olamazlar.

Rabbimiz kerim kitabında :
وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعاً وَلاَ تَفَرَّقُواْ

“ Topluca Allah’ in ipine sarılın. Ayrılmayın….. “
ALİ İMRAN : 103

Buyurmaktadır… Rabbimizin ipi ise ; katından indirdiği Kitabı ve Resu-lünün sünnetidir…bunların içerisinde zikredilen asıllardır, metod ve men-heçtir.

Şunu aklınızdan asla çıkarmayınız ki ; Müslümanın bid’at ve delalet ehli ile olan her türlü ortak özelliği, esas bir ölçü olamaz… Yani tevhidi asılda yan yana gelinmediği sürece, diğer hiçbir güzellik ve özellik inananları kardeş yapmaz…. Onların aynı safta olduklarını göstermez.

Ne yazıkki bu gün, bahsini ettiğimiz bu temel kuraldan haberi olma-yanlar, çoğu İslamcıları aşırı bir şekilde övmekte, savunmakta ve hatta şehittir, cennetliktir şeklinde onları tezkiye etmektedir.

Kendilerince onların takdire şayan yönleri ; İslam’ı yayma, savunma, mevcut idarelere kafa tutmaları olmuş, ama asıl ölçü ihmal edilmiştir.

Hatta inananların gözlerinde büyütüp kutsallaştırdiklerı bunlardan daha başka şeylerde var … Davet yolunda kıdem, elinden İslam’a girenlerin çokluğu veya Tağutlardan gördüğü işkencenin şiddeti, yada zindanlarda kalma süresinin uzunluğu gibi şeyler, sanki asıl değerlermiş gibi kabul edilmiş, asıl ölçü ihmal edilmiştir.

Elbetteki bu sözlerimizle, bu tür amellerin hiç kıymeti olmadığını kesin-likle kastetmiyoruz… Eğer temel kaideye uygunluk varsa bu amellerin fazileti çok büyüktür… Fakat bizim burada anlatmaya çalıştığımız ve mahzurlu gördüğümüz şey, sadece hissi nefsi hareketler yüzünden sempati duyulan bazı kimseleri aşırı büyütmemiz, kahramanlaştırmamız ve doğruluklarına, adilliklerine ve pürüsüzlüklerine kayıtsız şartsız şahadet etmemizdir…. Mahzurlu olan bu …

7 = Değerli kardeşlerim ! bu eseden istifade edeceğimiz hususlardan bir diğeri de ; meseleleri derinlemesine incelemeden, araştırmadan, hemen bir fikre sarılanların sık sık fikir değiştirecekleri gerçeğidir.

Diğer bir ifadeyle ; muayyen ve arızı sebepler üzerine hızla fikir inşa edenler, yine başka sebeplerle o fikirleri aynı süratle terk ederler.

Eserde de anlatıldığı gibi Haricilerin başlangıçtaki durumu, görüş hatası, ayırt edememe ve acele etme gibi sebeplerdir… Ama ne zamanki şüphelerin giderilmesi için münazara edildi ve deliller getirildi, hemen sohbetin başlamasından kısa bir zaman sonra fikirlerinden vazgeçtiler..

Yani, nasları yüzeysel okuyup, onları anlamada acele etmeleri ve o anlayışlarının da delil olduğunu zannettikleri şeyler ne zamanki çürü-tüldü, içlerinden bir çoğu hemen fikirlerini değiştirip teslim oldular.

Öyleyse Müslümanların bu konuda da çok uyanık olmaları gerekir.. Her hangi bir fikri aceleci bir şekilde kabullenmeden önce, onu enine boyuna güzelce araştırması lazım.

8 = Değerli kardeşlerim ! bu eseden istifade edeceğimiz hususlardan bir diğeri de ; inananların muhaliflerine karşı adil davranıp, onların iyi yönlerini de dile getirmeleridir.

Çünkü İbni abbas’ın haricilere olan muhalefeti, onu sözlerinde adil olmaktan alıkoymadı ve onlarda gördüğü ibadete olan düşkünlüklerini dile getirdi… Ne demişti : “ …… yanlarına geldim. Öğle istirahatında idiler. İbadette onlardan daha şiddetli gayret gösterenini görmedim. Bundan dolayı ellerinde deve izleri gibi izler ve yüzlerinde de secde izleri görülüyordu. Üzerlerinde yıkanmış gömlekler vardı.Yüzleri uykusuzluktan zayıflamıştı.
Demekki Allah’a davet yolunda mücadele verenlerin, karşıtlarını adilane vasfetmeleri, iyi yönlerinden bahsetmekten kaçınmamaları, bilakis o yönlerinden yararlanmaları da gerekir.

9 = Bu eserden faydalanılacak bir başka konuda ; cemaatle namazın önemi… Ne yazıkki İslam yolunda amel edenlerin bir çoğunda önemli bir eksiklik haline gelen cemaatle namazdır. Bir çok defa da işittiğimiz şekliyle, ilim talebi bahanesiyle, önemli bir araştırma sebebiyle veya Müslümanların önemli bir işi ile uğraşıyoruz diyerek bir çok Müslüman cemaatle namazı ihmal etmektedirler… Böylelerinin İbni abbas’ın durumunu ibretle düşünmeleri gerekir…

İbni abbas’ın Müslümanların yararına olacak bir işe giriştiğine şüphe yoktu. Buna rağmen cemaatle namaza verdiği şiddetli önemden dolayı Ali r.a ya ne demişti : ben gidip onlarla konuşup dönene kadar namazı geciktir ki onu kaçırmayayım….

10 = Değerli kardeşlerim ! bu eseden istifade edeceğimiz hususlardan bir diğeri de ; Allah’ın yoluna davet eden ıslahcıların, sapmış taifelerin hakka dönmelerinden ümitlerini kesmemeleridir.

Eserde de şahit olunduğu gibi, şiddetli bid’atlerine rağmen haricilerden ümit kesilmemiş ve hakka davet edilmiştir…Onların şiddetlerine bakın ki ; onlardan biri olan Abdurrahman b. Mülcem, Allah’a yaklaşmak amacıyla Ali’yi katlediyor… Buna rağmen kendilerine hak beyan edilince bir çoğu geri döndü… Öyleyse haktan sapanların geriye dönmesinden ümidi kesmemek ve Allah resulü s.av’in şu sözlerini de asla unutmamamız gerekir :

“ … Ebu Said el Hudri r.a dan. Resulullah s.a.v buyurdular ki : Sakın Allah falana hidayet vermez demeyin. Allah ona hidayet verir de sizi mahçup eder. “
AHMED :

Hulasa değerli kardeşlerim ! Müslüman her konuda uyanık olmalıdır. İslami meseleleri acele etmeden ... aynı konu ile alakalı nasları birbirin-den koparmadan anlamaya çalışması gerekir… Bununla beraber şuurlu, insaflı ve merhametli bir şekilde davranarak insanlara yardımcı olması gerekir.

Hele hele ; intikamcı bir zihniyetle inandığını söyleyenleri, - cahillikleri yüzünden - tekfir etmemelidir….. Defalarca anlatmaya çalıştığımız gibi ; tekfir, insanın ayağının kaymasına ve kafir olmasına sebep olan en etkin bir vesiledir.
Öyleyse sözü daha fazla uzatmaya ve sizleri usandırmaya gerek yoktur…. Son söz olarak bizim her samimi Müslümana tavsiyemiz odur ki, kendisini temel konularda sağlamlaştırsın … her konuda şer’i delilleri araştırsın … onları doğru bir metodla anlasın … onları inandığı ve davet ettiği fikirlerden bağımsız olarak incelesin … asıl mıdır yoksa bir tesirden veya rağbetten ötürü mü kabul ediyor, buna dikkatlice baksın ….

Rabbimden niyazım ; bizlere şuurlu ve basiretli bir şekilde dinimizi yaşamayı nasip etsin… ve yine bizlere, hakkı hak bilip ona ittibayı ve batılı da batıl bilip ondan uzak durmayı nasip etsin.

Vel hamdu lillahi rabbil alemin 




TACUDDİN EL - BAYBURDİ
 

 

 



.

Haricîliğin Ortaya Çıkışı ve Haricî Zihniyetin Özellikleri

Prof. Dr. H. İbrahim Bulut
AddThis Sharing Buttons
20 36

 

Haricîler, İslâm'a inanmış olsalar da dar ufuklu, düşünce fakiri insanlardı... Onlar için hareket her zaman bilgiden, marifetten önce geliyordu.

Haricîlik, İslâm'ın ilk asrında siyasî gayelerle ortaya çıkan, dinî ve siyasî konularda aşırı görüşleri ve faaliyetleriyle tanınan bir fırkadır. Başlangıçta Hz. Ali ile birlikte hareket eden bu grup, Sıffin Savaşı sırasında Kur'ân'ın hakemliği iddiasını desteklemiş; ancak savaş sonrasında gerçekleşen tahkim çözümüne karşı çıkmış, neticede hakemleri ve bunu tasvip edenleri tekfir etmiştir. Başlangıçta tamamen siyasî maksatlarla vuku bulan bu hareket, kısa bir zaman sonra kendisini haklı göstermek ve taraftar toplayabilmek için başta "Allah'tan başka hüküm verecek yoktur/ Hüküm Allah'ındır" (bkz. el-En'an 6/ 57; Yusuf 12/ 40, 67) mealindeki âyetleri sloganlaştırarak bunları kendi çıkarlarını destekleyen bir araç olarak kullanmıştır. Haricîler, var oldukları her dönemde marjinal bir hareket olmanın ötesine geçememekle birlikte, hemen her asırda farklı isim ve görüntülerle varlıklarını devam ettirebilmişlerdir. Günümüzde de farklı isim yahut görüntüler hâlinde ancak aynı zihniyetle hareket eden benzer marjinal yapılanmalar, pek çok İslâm ülkesinde faaliyetlerine devam etmektedir. Bu makalede Haricîliğin teşekkül süreci ve bu zihniyetin temel özellikleri hakkında kısaca bilgi verilecektir.

Haricîliğin Doğuşu ve Teşekkül Süreci

"Haricî"; "insanlardan, dinden, haktan veya meşru halifeye karşı çıkan ve yönetime isyan ederek ana bünyeden ayrılan" kimselere verilen bir isimdir.1 Bunlara, okun yaydan çıktığı gibi dinden çıkanlar anlamında "Mârika" da denilmiştir.2 Mezhep mensupları kendilerini ifade edebilmek için "Allah ve Peygamber'inin rızasını kazanmak uğruna canlarını satanlar" (bk. el-Bakara 2/207; et-Tevbe 9/111) mânâsına gelen "şârî/şurât" sıfatlarını kullanmayı tercih etmiştir. Bununla birlikte onlar, "haricî" ismini, muhaliflerin kullandığı mânâda değil, "Kâfirlerin arasından çıkarak Allah'a ve peygamberine hicret edenler" (en-Nisâ 4/100) mânâsında da kullanmışlardır.3Hz. Peygamber'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) vefatından sonra devletin başına geçecek yöneticinin kim olacağı, nasıl belirleneceği, görev ve sorumluluklarını yerine getirmediğinde meselenin nasıl çözüleceğiyle ilgili olarak Kur'ân'da ve sahih hadîslerde açık ifadeler bulunmadığından bazı problemlerle karşılaşılmıştır. İlk halife Hz. Ebû Bekir (radıyallâhu anh) ve halefi Hz. Ömer (radıyallâhu anh), karşılaştıkları siyasî problemlerin çözümünde dönemin şartlarını dikkate alarak İslâm toplumunun birlik ve beraberliğini pekiştirecek, devleti güçlendirecek politikalar izlediler. 3. Halife Hz. Osman (radıyallâhu anh) dönemi bazı problemlerin gün yüzüne çıktığı bir devir olarak bilinir. Halife, on iki yıllık hilafeti döneminin ilk altı yılında selefleri gibi ülkeyi adaletle yönetmiş; ancak ikinci altı yılında bazı valilerin hatalı icraatları halk arasında infiale sebebiyet vermiş ve valilerin sebep olduğu bu olumsuzluklar doğrudan Hz. Osman'a mal edilmiştir. Bunlara ilâveten siyasî, sosyal, ekonomik ve kültürel yapıda meydana gelen değişimler, yönetimden rahatsız olanların sayısını artırmıştır. Nihayetinde -gayrimüslimlerin de katkısıyla- Kûfe, Basra ve Mısır gibi eyaletlerde güç kazanan muhalifler, Medine'ye gelerek halifeyi eleştirmiş, tehdit etmiş ve sonunda şehit etmişlerdir. Bu vahim hâdisenin sonrasında Hz. Ali, hilâfet makamına geçmek zorunda kalmış ve Müslümanların birliğini sağlamaya çalışmıştır. Onun önemli ilk icraatı, Hz. Osman döneminde atanan valileri değiştirmek olmuş; ancak Şam valisi Muaviye, Osman'ın ölümünden Ali'yi sorumlu tutarak ona biat etmemiş ve iktidarı Hâşimîlere bırakmayacağını açıklamıştır.

Bu hâdiselerin akabinde Hz. Ali, ümmetin birlik ve beraberliğini sağlamak maksadıyla kendisine itaat etmeleri için Şamlılar üzerine yürüme kararı almış, Sıffin Savaşı'na uzanan elîm hâdiseler bu sürecin neticesi olarak vuku bulmuştur. Böylece Müslümanlar arasında siyasî açıdan bir otorite boşluğu ortaya çıkmıştır. Haricîlerin ortaya çıkışında, bu bunalımlı dönemin ve otorite boşluğunun rolü büyüktür.Haricîliğin ortaya çıkışında sosyal, iktisadî, siyasî, dinî olmak üzere pek çok faktör tesirli olmuştur. Doğrusu hiçbir dinî-politik hareket, tek bir sebebin neticesinde oluşmaz ve birdenbire ortaya çıkmaz. Sosyal içerikli akımlar, bir dizi hâdisenin akabinde ve pek çok sebebin tesiriyle uzun bir süreçte oluşur. Nitekim Haricîliğin ortaya çıkmasında da sosyal değişimin ve özellikle şehirleşme sürecinin etkili olduğu görülür. Haricîler, önceleri çölde bedevî bir hayat sürerken, İslâm'ı kabul ettikten sonra, yavaş yavaş yerleşik hayata geçen kabileler arasından çıkmıştır. Onların önemli bir kısmı bu büyük sosyal değişimi hazmedememiştir. Çünkü badiyede kabile hayatı ve kabilenin çıkarları her şeyin önünde olduğundan kabile merkezli bir anlayış belirleyicidir. Buna göre kabile mensupları her şartta birbirlerine güvenmeli, destek olmalı ve başkalarına karşı kendi kabilesini savunmalıdır. Bu yüzden onlar, kendilerinden yana olmayanları düşman kabul etmiş; renkleri siyah ve beyazdan ibaret görüp dost-düşman tanımlamasını bu çerçevede yapmışlardır. Bu zihniyetin, zamanla, sadece kendilerini "kurtuluşa eren fırka" olarak tanımlamalarına, kendileriyle birlikte hareket etmeyen diğer Müslümanları düşman (kâfir) olarak görüp her fırsatta onları cezalandırma anlayışına zemin hazırladığı anlaşılmaktadır.

Netice olarak, Hz. Osman'ın şehit edilmesi ile başlayan siyasî hâdiseler ve özellikle Emevî-Hâşimî mücadelesi, hızlı sosyal değişim ve şehirleşmenin getirdiği problemler, fetihlerle birlikte İslâm coğrafyasının genişlemesi ve yeni toplumların İslâm'a girmeleri gibi faktörler "Haricîler" diye isimlendirilen böyle bir grubun ortaya çıkmasına sebebiyet vermiştir.Haricîliğin tarihi Sıffin Savaşı (36/ 657), hakemlerin kabulü ve bunun neticesinde Hz. Ali'nin ordusundaki bölünmelerle başlatılır.4 Cemel Savaşı'ndan sonra Kufe'ye giderek ülkeyi buradan yönetmeye başlayan Müminlerin Emiri Hz. Ali, Müslümanların siyasî birliğini sağlamak için Şamlıları bir kere daha kendisine biat etmeye çağırmıştı. Ancak onlar biat çağrısını kabul etmeyince savaş kaçınılmaz hâle gelmişti. Nihayetinde Sıffin'de Hz. Ali idaresindeki Irak ordusu ile Şam ordusu karşılaşmış, uzun süren bir mücadelenin sonunda Hz. Ali üstünlüğü ele geçirmişti. Muaviye, Amr b. el-Âs'ın teklifiyle askerlerine yanlarında bulunan Kur'ân sayfalarını havaya kaldırarak Iraklıları Kur'ân'ın hükmüne çağırmalarını emretmiş, Kufelilerden bir kısmı -ki onlara daha sonra "Haricî" denilecektir- bu siyasî hamleye kanarak Hz. Ali'yi tahkime zorlamış, gelişen hâdiseler neticesinde bu zümre Hz. Ali'den ayrılmıştı. Bunlar, Ali, Muaviye ve Amr b. el-As başta olmak üzere tahkimi kabul eden bütün Müslümanları da tekfir etmişlerdi.Hz. Ali'den ayrılan bu grup, Müslümanlar arasında terör estirmeye, kendileri gibi düşünmeyenleri öldürmeye başladılar. Hz. Ali, Haricîlerin bu tutumunu çok tehlikeli bulduğundan Muaviye ile mücadeleye devam etmeden önce, Haricî probleminin çözülmesini zorunlu görmüş ve bu doğrultuda Nehrevan ve Nuhayle savaşlarıyla onlara çok ağır bir darbe indirmiştir. Ancak savaştan kurtulan bazı Haricîler, Hz. Ali'ye suikast düzenleyip onu şehit etmiştir (21 Ramazan 40/ 28 Ocak 661). Böylece Haricîler, başlangıçta lider olarak seçtikleri, uğrunda canlarını verdikleri halifeyi, kendi düşüncelerine ve şablonlarına uymadığı gerekçesiyle önce tekfir etmişler, sonra da şehit etmişlerdir.

Emeviler döneminde Hâricî isyanlarının ardı arkası kesilmedi. Bu ayaklanmalar, özellikle Hz. Hasan'ın hilâfeti Muâviye'ye teslim etmesinden sonra daha bir hız kazandı. Onlar, sadece kendilerinin tertip ettikleri isyanlarla yetinmediler, Emevîlere karşı olan diğer isyanlara da destek verdiler. Ancak valilerinin sıkı takibi ve sert tedbirleri sebebiyle söz konusu isyanların önemli bir başarı elde edemediği söylenebilir. Abbasiler dönemi de Haricîler açısından pek parlak değildir. Bazı isyan girişimlerine yönetim yerinde müdahalelerle fırsat vermemiştir. Kendi içinde pek çok fırkaya ayrılan Haricîler, ilk iki asırda yok olup gitmiştir. Ancak Basra merkezli İbaziyye grubu kendisini zamana ve zemine uydurarak, aşırı görüşlerini esneterek günümüze kadar yaşamayı başarmıştır. Bu gruba mensup olanlar Kuzey Afrika'da Tâhert'te Rüstemîler Devleti'ni kurarak bir buçuk asır kadar varlıklarını koruyabildiler. Günümüzde Uman Sultanlığı İbaziliğin merkezi kabul edilmektedir. Ayrıca Cezayir'in iç kesimlerinde, özellikle Berberî kabileler arasında ve de Zengibar'da İbaziliğin yaygın olduğu bilinmektedir. Ancak burada şunu da ifade etmeliyiz ki, İslâm Mezhepleri Tarihi kaynaklarında İbazilik Haricîliğin bir uzantısı olarak gösterilmekle birlikte, günümüz çağdaş mezhepler tarihi araştırmaları İbazilerin bu iddiayı kabul etmediklerini, kendileri ile Haricîlik arasına mesafe koymaya çalıştıklarını ve her fırsatta erken dönem Hariciliğini eleştirdiklerini ortaya koymaktadır.5 Bu itibarla mezhepler tarihi kaynaklarındaki bu bakış açısının yeniden gözden geçirilmesi, İbazilerin kendilerini nasıl tanımlıyorlarsa o şekilde kabul edilmesi bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır.

Haricî Zihniyeti ve Özellikleri

İslâm tarihi kaynaklarında erken dönem Hâricîleri, ibadete düşkünlükleri, züht, takva ve ihlâsları, fikrî ve dinî taassupları, buna bağlı olarak katılık ve taşkınlıkları, savaşmaktan ve ölümden hiç çekinmemeleri, Kur'ân'ı ezberlemekle ve çok okumakla beraber âyetleri anlamadaki sathilikleri, nassların zahirine sarılmaları gibi özellikleriyle tasvir edilirler. Onları böyle yapan asıl unsur zihniyet dünyalarıdır. Kendilerince doğru kabul ettikleri bir hususu, olabilecek tek doğru kabul eden ve inandıkları şeylere körü körüne bağlı kalan Hâricîler, düşmanlarının hiçbir deliline ikna olmaz; ne kadar açık-seçik ve hakka yakın olursa olsun muhaliflerin görüşlerini benimsemezlerdi. Diğer yandan bedevilikten gelmiş olmaları da tartışmalarda çok sert ve katı davranmalarına sebebiyet veriyordu. Bununla birlikte onların ibadetlere çok düşkün oldukları, gündüzleri oruç tuttukları ve geceleri ibadetle geçirdikleri bildirilmektedir. Söz konusu kaynaklarda onların bir taraftan takva ve ihlâs sahibi olduklarına vurgu yapılırken, diğer yandan sapkınlık, çılgınlık, katılık, inançlarına davet etmede taşkınlık, insanları baskı ve zorla kendi görüşlerini kabullenmeye icbar etme gibi aşırılıklara düştükleri ifade edilmektedir. Haricî zihniyetini biraz anlamaya çalıştığımızda, onların dünyasının fikrî derinliği olmayan düz bir dünya olduğunu, basit bedevi mantığı ile hareket ettiklerini görürüz. Bu basit çöl hayat tarzının sathî anlayışını dindarlıklarına da yansıttıkları ve dinin inceliklerini anlamakta güçlük çektikleri, bu bağlamda Kur'ân hükümlerini bilen ve anlayan kültürlü insanlar olmadıkları ve Kur'ân'a dâir bilgilerinin çok yüzeysel olduğu görülür.Haricîlerin sahip oldukları bu düz mantığın sadece kendileri dışındaki grupları değerlendirmek üzere kullanılmadığını, aynı şekilde grup içindeki değerlendirmelerin de bu doğrultuda yapıldığını görmekteyiz. Nitekim Nafî b. Ezrak, kendisi ile birlikte Emevilere karşı isyan etmeye yanaşmayan Basra Haricîlerini ve liderleri Abdullah b. İbad'ı tekfir etmiştir. Bir haricî olmasına ve bütün ömrünü bu uğurda harcamasına rağmen İbn İbad, liderlerinin dışlamasından ve tekfir etmesinden kurtulamamıştır.Dindeki vukûfiyetsizlikleri ve âyetleri anlamadaki sathilikleri Haricîlerin temel vasıflarındandır. Onların Kur'ân'ı anlamadaki sığlıklarını göstermesi bakımından Hz. Ali'nin Abdullah b. Abbas'ı onlarla görüşmeye gönderirken yaptığı tavsiye anlamlıdır.

Hz. Ali, İbn Abbas'tan, Haricîlerle tartışırken âyetlere nispetle daha müşahhas ve anlaşılır olan Hz. Peygamber'in fiilî sünnetlerinden delil getirmesini istemiştir. Çünkü Kur'ân'daki kelimelerin siyaklarına göre değişen mânâları vardır. Haricîler ise bunu anlamaktan uzak ve kendi doğrularını dine onaylatma mantığıyla hareket eden kimselerdir. Nitekim Hâricî liderlerinden biri olan Necde b. Âmir, "Kim küçük bir günah işler veya küçük bir yalan söyler ve bunda da ısrar ederse, o kimse müşriktir. Fakat üzerinde ısrar etmeksizin zina eden, hırsızlık yapan ve içki içen biri, -kendi taraftarlarından biri olmak şartıyla- Müslüman'dır." dediği kaynaklarımızda kayıtlıdır.6 Kaynakların naklettiği benzer hâdiselerden anlaşılacağı üzere, Hâricîler dinî hükümleri Kur'ân ve Sünnet'e bütüncül yaklaşımdan çok parçacı bir yaklaşım içinde vermekte ve aceleci davranmaktadırlar. Bu durum, verdikleri kararlarda yanılmalarına, çelişkiye düşmelerine ve çoğu defa ihtilaf edip bölünmelerine yol açmıştır.Öte taraftan Haricîler, "İyiliği emretmek ve kötülüklerden alıkoymak" prensibini tatbikte İslâm'ın ruhuna aykırı düşen uygulamalar içinde olmuşlar, İslâm'a davet adı altında Müslümanları katletmeye varan aşırılıklar göstermişlerdir. Onlar, gerçek imanın ancak kendilerinin yaptığı gibi olması gerektiğine inandıklarından, diğer Müslümanların yeniden dine ve imana davet edilmesinin lazım geldiğini, kabul etmedikleri takdirde katledilmelerinin kaçınılmaz olduğunu ileri sürmüşler ve imkân bulduklarında bunu fiiliyata dökmüşlerdir.Haricîlere göre ameller imana dâhildir. Diğer bir ifade ile ibadetleri eksik olanın ya da günah işleyen bir kimsenin imanı eksiktir.7 Bu itibarla onlar, ibadetlerini ifa etmeyen ya da günah işleyen bir Müslüman'ın küfre düştüğünü; imandan sonra küfre düşen bir kimsenin de tövbe etmediği takdirde öldürülmesi gerektiğini kabul ederler. Bu sebeple günahkâr Müslümanların katledilmesi onlara göre dinî bir vecibedir. Nitekim Hz. Osman ve Hz. Ali gibi bazı büyük sahabileri bu gerekçe ile katletmişlerdir.

Haricîlerin Şiddeti Meşrulaştırma Yolları

Haricîler, "emir bi'l-ma'ruf" ve "cihad" esaslarına dayanarak İslâm adına şiddet ve terörü temellendirmekte idiler. Aslında "iyiliği emretmek, kötülükten alıkoymak" prensibi İslâm'ın her bir Müslüman'a yüklediği bir görevdir. Kur'ân'da meâlen;"Siz, insanların iyiliği için ortaya çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz; iyiliği emreder, kötülükten alıkoyar ve Allah'a inanırsınız." (Al-i İmran 3/110) buyrulmaktadır. Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) de, "Sizden bir kötülüğü gören, onu eliyle düzeltsin, gücü yetmezse diliyle düzeltsin, buna da gücü yetmezse kalbi ile buğz etsin, ama bu imanın en zayıfıdır." (Müslim, "İman", 78) buyurmuştur. Müslümanlar bu emir gereği iyiliği tavsiye edecek, kötülüklerden ise sakındıracaktır. Bu genel bir görev olmasına karşın, Hâricî zihniyetinden etkilenen bir kısım cereyanların bu prensibi uygulayış tarzları farklılık göstermektedir."İyiliğin emredilmesi, kötülüğün engellenmesi" prensibinin uygulanmasında Ehl-i Sünnet âlimleri zor kullanmanın caiz olmadığı noktasında hemfikirdir. Meselâ Ebû Hanife, bu prensip adına İslâm ümmetinin başında bulunan ve ümmetin birliğini temsil eden devlet başkanına karşı isyan ederek, silâhlı mücadeleye girişen ve böylece cemaatin birliğini tehlikeye sokanların ıslahtan ziyade ifsat ettiklerini belirtmiş ve bu özellikleri sebebiyle Hâricîleri şiddetle eleştirmiştir. Ehl-i Sünnet âlimlerine göre, toplumda yeni haksızlıkların, fitne ve fesadın ortaya çıkmasını önlemek maksadıyla, "yaptırımlı fiilî müdahaleler" sadece resmi kurumlara bırakılmalıdır. Fertlerin ve sivil örgütlerin yetkileri ise eğitim, aydınlatma ve uyarma gibi barışçı teşebbüsler ve iyiliğe ortam hazırlamakla sınırlıdır.Haricîlerin "iyiliği emretmek, kötülükten alıkoymak" prensibini uygulamalarına gelince, bu konuda onlar, son derece sert ve acımasızdırlar. Onlar, devlet otoritesine karşı eylemlerinde "lâ hükme illâ lillâh/hüküm yalnız Allah'ındır" mealindeki âyetleri slogan olarak kullanırken; kişilere karşı tutumlarında "iyiliği emretmek kötülükten alıkoymak" prensibini esas almışlardır. Hz. Ali'ye, sonrasında Emevilere ve Abbasilere karşı çıkarken bu sloganı kullanmışlar; isyan ve terör faaliyetlerini bu sloganla meşru göstermeye çalışmışlardır. Kendileri gibi düşünmeyen bazı Müslümanları da "iyiliği emretme" prensibi gereğince katletmişlerdir. Onların bu prensibi uygularken ne denli aşırılığa düştüklerini göstermesi bakımından Hz. Abdullah b. Habbab b. Eret ile hamile hanımını şehit etmeleri hâdisesini örnek olarak göstermek yeterlidir: Bir grup Haricî, Basra yakınlarında Abdullah b. Habbab ve kafilesi ile karşılaşmıştı. Hâricîler, Abdullah'a kim olduğunu sorduktan sonra, ona kendisini güvende hissetmesini ve sorularını doğru olarak cevaplamasını istediler. İlk olarak, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer hakkındaki görüşlerini sordular. Abdullah, onları hayırla andı. Hz. Osman'ı sorduklarında ise, onun başlangıçta da sonrasında da haklı olduğunu ifade etti. Hz. Ali ile ilgili sorularına ise, "O, Allah'ı sizden çok iyi bilir ve sizden daha dindardır, görüşü de sizden daha isabetlidir." cevabını verdi. Bunun üzerine onlar, İbn Habbab'ın verdiği bu cevaplardan memnun kalmayıp öfkelendiler ve kızarak şöyle dediler: "Sen hevâya uyuyor ve kişileri işleri ile değil, adları ile tanıyorsun. Allah'a yemin ederiz ki, seni acımasız bir şekilde öldüreceğiz." Sonrasında Abdullah'ı ve hamile olan eşini katlettiler.8 Haricîlerin bu aşırılıkları Hz. Ali'ye ulaşınca hâdiseyi soruşturmak üzere Hâris b. Mürre'yi görevlendirdi. Hâris, oraya varır varmaz, Hâricîler tarafından sorgusuz sualsiz öldürüldü... Bu ve benzeri hâdiseler, Haricî zihniyetinin ne denli tehlikeli olduğunu ve Hz. Ali'nin bunlarla mücadelesinin ne kadar önemli ve mânâlı olduğunu göstermektedir.Hz. Peygamber'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) seçkin ashabını öldürecek kadar ileri giden Haricî zümreler, bunu kendilerince gaye edindikleri "iyiliği emredip kötülüğü yasaklama" prensibi adına yapıyorlardı. Ancak bu prensibi yerine getirirken büyük bir fitnenin fitilini tutuşturduklarının farkında da değillerdi. Zîrâ onlar, dini gerekçelerle Müslümanların katledilmesinin zeminini oluşturdular ve böylece benzer zihniyette olanlara kapı araladılar. Nitekim günümüzde etkin olan radikal grupların asıl hedeflerinin samimi Müslümanlar olduğu dikkate alındığında Haricî zihniyetinin Müslümanlara karşı şiddet ve terör uygulamasının hiçbir dönemde değişmeyerek hâlen devam ettiğini üzülerek söyleyebiliriz.

Sonuç ve Değerlendirme

Günümüzde İslâm coğrafyasının farklı kesimlerinde isimleri farklı olsa da dinî motifli şiddet hareketlerinin tesirli olduğu görülmektedir. Hiç şüphesiz dinî motifli şiddet hareketlerinin en önemli sebeplerinden biri İlâhî emirleri pratik hayata uygularken ortaya çıkan yorum farkları ve bazen de İlâhî emirlerin maksadının tamamen tersine yapılan yorumlardır. Yorumlardan birini sadece doğru olarak kabul etmek ve bu fikirleri, çevresindeki insanlara zorla kabul ettirme çabası insanları taassuba sürüklemektedir. Öte taraftan dinî metinler kendi bütünlüğü ve varlık gayesi dikkate alınmadan, parçacı bir bakış açısıyla ele alındığında ve özellikle bazı art niyetli kimselerin elinde şiddet, terör ve karmaşanın bir gerekçesi olarak sunulabilmektedir. Dinden beklenen yararın tam olarak elde edilebilmesi, öncelikle onun doğru anlaşılmasına bağlıdır. Zîrâ yanlış anlaşılan din; taassup, bağnazlık ve hayatın zorlaştırılması gibi olumsuz sonuçlar doğurarak, hem insanları sıkıntıya sokmakta, hem de onları dinden soğutarak dine zarar vermektedir. Dinin yanlış anlaşılması, zorlaştırılması, din taassubu ve din baskısı gibi, din adına sergilenen olumsuz davranışların dine verdiği zarar, dine karşı mücadelelerin ona verdiği zarardan daha büyüktür. Tarih göstermiştir ki insanları dinden soğutmanın en başarılı yolu din baskısı, en başarısız yolu ise dine baskıdır.Sonuç olarak denilebilir ki, Haricî zihniyetinin İslâm tarihinin belli bir döneminde zuhur edip sonradan kaybolup gittiğini söylemek imkânsızdır. Bu zihniyeti ortaya çıkaran benzer şartlar teşekkül ettiği her zaman ve zeminde dinî motifli şiddet hareketlerinin mücessem hâle gelmesi kaçınılmaz olmuştur. Haricî zihniyeti başta olmak üzere, şahsî çıkarlarına ulaşmak için dinî motifli şiddet anlayışını silâh olarak kullanan marjinal gruplara karşı takip edilmesi gereken en sağlam yol, hiç şüphesiz İslâm'ın güzelliklerini; sevgi, barış, kardeşlik ve huzuru temin etmeyi hedefleyen eğitim yoludur.

DİPNOTLAR
1. Toplandıkları yere nisbeten Harûrîler diye de adlandırılmışlardır. Şehristânî, Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdulkerim, el-Milel ve'n-nihal, (nşr. Emîr Ali Menha- Ali Hasan Fâ'ur), Beyrut 2008, s.132.
2. Bir rivâyete göre Allah Resulü şöyle buyurmuştur: "Bu adamın soyundan, okun yaydan çıktığı (marika) gibi dinden uzaklaşacak bir topluluk ortaya çıkacaktır." (bk. Buhari, "Mağazî", 61; Müslim, "Zekat", 144, 145.)
3. Bulut, Halil İbrahim, Dünden Bugüne Siyasi-İtikadi İslâm Mezhepleri Tarihi, Ankara 2013, s.137 vd.
4. Geniş bilgi için bkz. Şehristânî, a.g.e., s. 131-160.
5. Bu konuda detaylı bilgi için bk. Orhan Ateş, Günümüz Umman İbadiyyesi, U.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2007, tür. yer.
6. Abdülkahir Bağdâdî, Mezhepler Arasındaki Farklar, (trc. E.Ruhi Fığlalı), Ankara 1991, s.64.
7. Bkz. Ebû Mutî' Mekhûl b. Fadl en-Nesefî, Kitâbu'r-red alâ ehli'l-bida' ve'l-ehvâi'd-dâlle, (nşr. Seyyit Bahçıvan), Konya 2013, s.149 vd.
8. Bağdâdî, a.g.e., s. 56.


.

İSLÂM'DA SİYASÎ YAPI VE İKİ SİYASÎ MEZHEB: HARİCÎLİK ve ŞİÎLİK

Taha F. Ünal
AddThis Sharing Buttons
2

Dünden bugüne bir takım ehl-i ilim ve ehl-i iman, Din'i bir tekerleğe benzetmişlerdir. Bu tekerleğin çerçevem idarî-ictimaî hükümler, ahkâm ve müeyyidât denilen Cihad ve Emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker gibi, uygulanmaları daha çok cemiyete bakan yükümlülükler oluşturur. Tekerlekte çerçeveden sonra, merkezi çerçeveye, çerçeveyi de merkeze bağlayan, şu kadar ki, çerçeveden değil de merkezden çıkan namaz, oruç, hacc, içki-kumar yasağı; hile, aldatma, yalan gibi menhiyât; infak, zikir, duâ, tefekkür, murakabe, nafile ibadetler, tefakkuh, zühd, tevekkül, sabır ve şükür gibi ibadetlerin teşkil ettiği çubuklar gelir. Merkezle çerçeveyi birbirine bağlayan bu çubuklar sayesinde merkezi oluşturan hakikat, bütünüyle çerçevede yansır. Merkez, en net ve özlü ifadesiyle "Lâ ilâhe illallah, Muhammedün Rasûlü'llah" kelimesinde ifadesini bulan hakikattir. Tekerleği kendinde tamamlamış olan insan, hakikate ulaşmış ve yeryüzünde yaratılış gayesini yerine getirmiş bulunan kâmil insandır ve bu tekerleğin üzerinde idame-i hayat eden cemiyet de, kâmil cemiyet olma vasfına lâyık cemiyettir.
Bilhassa klâsik eserlerde gördüğümüz ibadetler muamelât (ukûbât dahil) ve ahlâk tasnifi de, esasen yukarıdaki teşbihte ifadesini bulan merkez, çubuklar ve çerçeve tasnifinden farklı değildir. İbadetler, tekerleğin çubuklarını, muamelât-ukûbât çerçeveyi, temelde Dinin hedefi ve tekerleği kendinde tamamlamış kâmil insanın hayat ve halinin adı olan ahlâk da, iman merkeziyle birleşmiş bütün tekerleği ifade etmektedir. Nitekim, "Ben, ancak mekârim-i ahlâkı tamamlamak için gönderildim" hadîs-i şerifi de, bu gerçeğin en özlü bir ifadesi değil midir?

DİNİN ÖZÜ VE DİNİ TEBLİĞİN SEYİR ÇİZGİSİ
İnsan, nefsinden ve çevresinden kaynaklanan çok çeşitli faktörlerin tesiri altındadır. Onun ferdî ve içtimaî -'içtimaî' derken, beşerî ve tabiî tüm çevreyi kastediyoruz- olmak üzere iki yön arzeden yeryüzü hayatını şekillendiren, bu tesirler neticesi oluşturduğu zihin ve kalb yapısıdır. Bu yüzden, kendisine hitap eden ve omuzlarında yükselmek isteyen 'sistemler', ya önce kendi temel prensipleri istikametinde onun zihin ve kalb yapısını şekillendirme, yani onu kendilerine 'inandırma', ya da, önce onu kendi temel prensiplerini kabul edecek şekilde mecbûrî bir hayata tabî tutup, sonra da 'yaşadığı gibi inandırma' yollarından birini seçerler. Birinci yol, önce söz veya yazıyla tebliğe, anlatmaya, iknaya ve 'en güzel biçim'de mücadeleye; ikinci yol ise baskı, zulüm ve şiddete dayanır. Tarih, İslâm'ın dışındaki bütün sözde dinlerin ve sistemlerin umûmiyetle ikinci yolu seçtiklerine ve neticede zulüm ehramları diktiklerine şahidlik etmektedir. Bu şekilde baskı, zulüm ve despotizmle bir takım sistemler, insanı şahsiyet, hürriyet, haysiyet ve idealizminden koparır ve insanları 'emredersinci' köleler haline getirirken; sözde bunlara alternatif başka bazı sistemler de tutkularına, şehvet ve arzularına hitab etmekle, insanları rahata, refaha ve lükse tapınan basit ve idare edilir 'sürüler' derekesine düşürmüştür ve düşürmektedir. Şahsiyet, hürriyet, haysiyet ve insanlık idealini bu şekilde baskı, korku veya tutkulara feda eden insan, kendisini sürekli rahatsız eden fıtratı, yani insanlığıyla vicdanında tutuştuğu savaşta iradesini sürekli karşı taraf lehinde kullanmakla, artık yaşadığı gibi inanan bir varlık halini alır.
İslâm, sözünü ettiğimiz bu ikinci yolu asla benimsemez. İnsanı da yaratan Âlemlerin Rabbi'nin insan için seçip razı olduğu Hakk Din kabul eder ki, insan ruh, nefs ve beden üçlüsünden oluşur. İnsanın varlığının özünü, aslını teşkil eden ve onu düşünen, akleden, muhakemede bulunan, ölçüp biçen, değerlendiren ve seçip tercih eden bir varlık yapan ruhudur. Bu ruh fedakârlık, diğergâmlık, merhamet, şefkat, hikmet, ilim, cesaret, iffet, sabır, şükür, adalet, şeref ve haysiyet gibi ahlâkî faziletlerin de merkezidir. Buna karşılık, her insanın tek tek 'ben'ini oluşturan nefs ise, dünya hayatını yaşamanın merkezi olarak, bu hayat için gerekli kuvvelerle donatılmıştır. 'Gazap, güç, hareket, şehvet, arzu, emel" gibi çeşitleri bulunan bu kuvveler, asliyeti kirlenmemiş bir ruhun emrinde çalıştıkları zaman, ruhî melekeleri destekleyen faydalı birer unsur; aksi takdirde ise 'gereksiz korku, sabırsızlık, acelecilik, haysiyetsizlik, tabasbus, öfke, kin, kıskançlık, manâsız ve yersiz düşmanlık, kibir, zulüm, ihanet, tamah, hırs, cinsî sapıklık, başkalarını küçümseme, dalkavukluk, riya, koğuculuk, dedikodu, aldatma, yalan, gıybet, hased, bağy, bozgunculuk, tûl-i emel, günahta ısrar, nankörlük, cehalet, hile, bencillik' gibi kötü huyların birer kaynağı haline gelir. İnsanı, bütün bu menfî sıfatlarla muttasıf nefs-i emmâre sahibi bir varlık olmakla, her türlü faziletlerle donanmış 'nefs-i natıka' sahibi bir varlık olmak arasında tercih yapmaya yönelten, kendi iradesidir. Hayatı daima 'iki şeyden birini seçmek'le geçen insanı diğer varlıklardan ayıran en önemli husûsiyet, onun irade sahibi olmasıdır.
İslâm, yukarıda sözünü ettiğimiz yollardan birinciyi seçmekle, insanı iradesini doğru yolda kullanmaya çağırır ve bu yolu bütün açıklığıyla ortaya kor; daha doğru bir ifadeyle, kendisi bu Yolun adıdır. İslâm, insanın iradesini hiçe sayıp, onu zor, baskı ve zulümle, ya da tutkularını tatminle kendini kabûle çağırmaz; tam tersine zor, baskı, zulüm, ya da tutkularının tatminiyle emredersinci köleler veya güdülmeğe mahkûm sürüler haline gelmiş insanlara yeniden şeref, haysiyet, hürriyet ve kimlik kazandırmak için güzel söz, güzel davranış, kısaca 'en güzel mücadele yöntemi'yle onların kalb ve zihinlerini arıtmaya girişir. Onu önce 'la' demeğe, yani önceden edinilmiş tüm yanlış değer hükümlerini, gayr-ı İslâmî hayat tarzını, kendisini böyle bir hayata iten kabulleri, Allah'ın rağmına kendine yol çizmeye kalkan tağutları, asılsız inançları ve kötü alışkanlıkları red, inkâr ye terketmeğe çağırır. Bunun bir diğer adı, 'arınma'dır. İslâm, insanın muhakeme, düşünme, tartma, akıl ve fıkhetme melekelerine hitabla, onu âfâk ve enfüsteki âyetleri okumaya yöneltir. Yaradan'ın fıtratına koyduğu, vicdanına yerleştirdiği şehâdetle Rabbi'ni tanıyan, O'nun sonsuz ve sınırsız isimlerinin tecellilerinden ibaret olan kâinatı ve bu kâinatın bir misâl-i müsağğarı olan kendisini tedkikle "Allah" diyen insan, haberlerinde sâdık bir rehberin 'illâ Hû' haberini tasdikle de kâinatın ve kendi benliğinin sırlarını çözmeğe, manâsını idrake ve dolayısıyla vicdanındaki şehâdeti kâinattakiyle birleştirmeğe çalışır. Tekerleğin merkezini teşkil eden İMAN hakikatına girme, bu hakikatin kapısından içeri adım atma demektir bu; ayrıca cehlden ilme, cahiliyeden İslâmî hayata, inkârdan inanca, nefsten rûha, kölelikten hürriyete ve nebâtî-hayvanî buuddan gerçek insanî buuda geçiş, yani HİCRET için atılan ilk adımdır da; böyle bir geçiş, doğruyla yanlış, iyiyle güzel, günahla sevab, hayırla şer arasında doğru, güzel, iyi ve sevab yönünde devamlı bir tercihi de içine alması cihetiyle iradenin kavgasını vermek demek de olduğundan, aynı zamanda CİHADdırda.
İnsan, Kur'an-ı Kerimin sık sık vurguladığı üzere, Allah'a kul, dolayısıyla başka her şeye efendi olabildiği gibi, şeytanın da tesiriyle, aslında dünya hayatını yaşamasının unsurları olan bir takım ihtiyaçlarını tutku haline getirerek nefsini ve arzularını, bunlara dayalı olarak da doğru bildiği ve 'fikir, düşünce, neticede kanun' kılıfı giydirdiği kendi "zann'ını ilâh, bir takım insanları ve beşerî güçleri de rabb ve melik kabul edebilir. Onun hevâsı istikametinde attığı her adım, âyetlerin, yani kâinattaki, insandaki ve insanın hayatındaki her nesne, her hadise ve her vâkıa, kısaca Meşîet ve Kudret-i İlâhî'nin neticesi olan her şeyin delil ve ibret olma noktasında kalbe giriş kapıları olan 'işitme' (sem) ve 'görme' (basar) melekelerini kapar. Böylece, âyetler karşısında insan, sağır ve kör hale gelebilir. Bu yüzden, âyetlerin insan üzerinde tesirli olabilmesi, bir başka ifadeyle, fıtratla özdeş enfüsi âyetlerin âfâkîlerle birleşip özdeşleşebilmesi için insanı tutkularından, hevâ ve hevesinin iğvalarından ve en mühimmi, sürdüğü hayat tarzından alıkoymak gerekir. Çünkü, ancak çevresinde hakim ve kendi üzerinde baskı kurmuş olan şirkin değer hükümlerinin ve bu değer hükümleri çerçevesinde oluşmuş bulunan zihin yapısının kırılabilmesi için, cahili değer hükümlerine kaynaklık eden hayat tarzının terkedilmesi, 'başkaları' için yaşamaya alışmış insanın, bu 'başkaları'nın kınamasından kurtulabilmesi mutlaka gereklidir. Bu da ancak, imanın sürekli ibadetlerle, ilimle, tefekkürle ve haramlardan kaçınmakla güçlendirilmesine bağlıdır. Dolayısıyla, kişinin ferdî hayatında İMAN adına HİCRET ve CİHAD, ölünceye kadar kesintisiz sürmek mevkiindedir.
İslâm'a omuz verenler için, artık çetin bir imtihan dönemi başlamış demektir. Şurası unutulmamalıdır ki, İslâm, adı ve sayısı ne olursa olsun, her türlü beşerî sistem ve batıl dinlerin yegâne muhalifi ve tam simetrik karşıtıdır; dolayısıyla, İslâm'ı seçen herkesin, ta baştan ateşten gömlekler altında imtihana tabî tutulacağını da bilmesi gerekir. İslâm, kendini hiç bir zaman bir takım dünyevî vaadlerle takdim etmez; refah, bolluk, rahat bir hayat, lüks ve konfor gibi bütünüyle 'dünya hayatını tercihin unsurları' olan vaadler, asla İslâm'ın takdim ettiği vaadler değildir. İnsanı kâmil hale getirmenin, haysiyet, hürriyet ve gerçek benliği kazandırılarak gerçek insan yapmanın biricik yolu olan İslâm'ı seçen herkes, dünya hayatını daha baştan küçümsemeyi ve daha baştan Ahiret'i dünyaya tercihi kabullenmiş demektir. Dolayısıyla, kendisini takip ettiği sürece müslümanın "tükenmez su"ya varması ve "başının üstünden ve ayaklarının altından nimetlenmesi" tabiî bir neticeyse de, İslâm'ın takdiminde hedef, daima Allah'ın rızası ve karşılık da 'Cennet' olmak durumundadır. İslâm'ı kabûl etmek, beşer ve beşer-altı her türlü ilân ve rablere kulluğu reddedip, peşinen Allah'a kulluğu kabûllenmek; zerrelerden sistemlere kadar her varlığı ve insanı ve insanın yaptıklarını yaratan; yaşatan, öldüren, rızıklandıran, zerrelerden sistemlere her şeyi Kudret El'inde döndüren, sayıya girmez, Kendi'nden başka ilâh, rabb ve melik olmaması manâsında bir, ezelî ve ebedî Mutlak Vâcibü'l-Vücûd olarak Allah'a kulluğu kabûllenmek ve bu uğurda candan, 'Allah bir göğüste iki kaib var etmemiştir" ferman-ı İlâhîsince başka her türlü yârden, maldan, mülkten, geçici şan, şeref ve mevkilerden geçmek ve yeryüzünde tekebbüre kapılıp, insanlar üzerinde rablık taslayanların her türlü işkencelerine katlanmayı en baştan göze almak demektir. İslâm'ı kabûl etmek, yeryüzünde Allah'ın halifesi olmak hâsiyet ve haysiyetiyle yeryüzünü sulh içinde kâinatın kalan bölümleriyle birleştirmek, yani yeryüzünde Allah'ın Dini istikametinde icrâatla, Dini ve Hükmü yalnız Allah'a has kılmak; fitneyi, yani, şirki, zulmü ve fesadı yeryüzünden kaldırmaktır. Yine bunun yolu da İMAN, HİCRET ve CİHAD'dır; belki, tek kelimeyle, İslâm'ın tahsilinden ibaret olan İMAN'dır, şöyle de diyebiliriz: İMAN, BÜTÜNÜYLE İSLÂM'IN TAHSİLİNDEN İBARETTİR!
İslâm, Kur'an-ı Kerimin Feth Sûresi'nde bir ağaca benzetilir: Tohumu, kendisini yoğun olarak bütünüyle İhtiva eden Lâ ilâhe İll'allah, Muhammedün Rasûlüllah' hakikatı, kökleri iman, gövdesi, dalları, yaprakları ve çiçekleri Hicret vs Cihad, bir başka ifadeyle amel ve meyvesi 'hüküm' vs ahkâm olan bir ağaç. Bu ağacı yetiştirmenin, yani yeryüzüne âsûde gölgesini salacak ve bütün insanlığı gölgesinde barındıracak hale getirme gayretlerinin adı da, Hicrete Cihad'dır.
Bu ağacın tohumunu Rasûlüllah ekmiştir; O'ndan sonra bu ağaç defalarca budanmış; yeniden büyüyüp meyve vermiş, fakat son asrın başlarında, tohumunu bırakarak, "batan güneşle beraber insanlığın ufkunda gurub etmiştir. "O tohumu yeniden ekecek veya ekmiş olan, bu defa Rasûl değildir ama, tam manâsıyla bir Vâris-i Rasûl'dür. Kur'an-ı Kerim'de Rasûl'ün fonksiyonlarını ifade eden ayetin (Bakara/2:151) mazmûnu dahilinde, âyetleri en iyi şekilde okuma ve aktarma, aynı zamanda manâlandırma kabiliyetine bihakkın sahip; kalbi her türlü kirden-pastan uzak kâmil manâda velî ve mürşid, Kitab'ı bütün emir ve nehiyleriyle, mutlak-mukayyed, nâsih-mensûh, âmm ve hâssıyla bilen kâmil manâda fakih; zamanın şartlarını, ictimaî-siyasî-iktisadî çemberini, İslâm'ın ve küfrün ana dinamiklerini ve husûsiyetlerini en iyi derecede kavramış, nasıl ve niçine vâkıf, hadiselerin te'viline sahip; neyin, ne zaman ve nasıl yapılacağının şuurunda, bizzat Allah tarafından istifa edilmiş kâmil manâda ehl-i hikmet bir vâris-i Rasûl olma mevkiindedir o. İşte böyle bir Vâris-i Rasûl, İslâm ağacının çekirdeği veya tohumu olan Lâ ilahe ill'allah, Muhammedür Rasûlüllah hakikatini toprağa, yani müsaid kalblere eker ve bu tohum o kalblerde iman kökünü salar; daha sonra da amelle gövdesi üzerinde yükselir. İbadetler; namaz, oruç, zekât, sadaka, tefekkür, sabır, şükür... bu ağacın suyu, ısısı ve ışığı mesâbesindedir.
İslâm ağacının tohumuna toprak olan kalblerin sahip oldukları ve kazandıkları vasıflar, Kur'an-ı Kerim'in çeşitli ayetlerinde anlatılır. Her adımda hayatları, aile, haysiyet, mevki, korku, endişe, açlık, susuzluk, servet ve candan-maldan yana eksilme gibi bin türlü ateşten gömleklerle imtihana çekilen ve bütün bunlara karşı sabır ve namazla, infak, gözyaşı ve seherlerde istiğfarla karşı koyan bu erler, "Sahâbe ve Tâbiûn neşvesini kazanmış, ilim ve irfan hayatı adına müesseseleri bir yönüyle tekye ve zaviye haline getirmiş, buralarda Şâh-ı Geylânîlerin, Şâh-ı Nakşibendlerin, Ahmed Bedevilerin, Hz.Şâzelîlerin gönül derinliğini, aşk ve heyecanını yaşayan bir cemaat olma durumundadır. Evet, İslâmî ilimlerle doygun, meskeneti üzerinden atmış ve dolayısıyla meselelerin üzerine Osmanlı askeri gibi dosdoğru giden, hayatı istihkârla, Allah ve Rasûlüllah uğrunda her şeyi terkedebilen fedâiler cemaati. İslâm'a tek gözle ve tek taraflı bakan ve tek yanlı bir hayat yaşayan değil, heptenci bir cemaat. İlim, aşk ve heyecanı gönlünde yoğurmuş, basiretini kılıcına takmış, aklı kalbinin emrinde, coşkun ve hikmet ehli bir cemaat. Devrin ve şartların gerekli idraki içinde, hali ve kaliyle Kur'an'a tercüman, dünyada olup bitenleri mü'min feraset ve basîretiyle değerlendirmeye muktedir, ilim, irfan ve hikmetle donanmış komple insanlardan oluşan bir cemaat.. Ne, basit ve loş akademi odalarının kuru akıl ve mantık adamı; ne salt izbeleşmiş tekkelerin miskin ve akıldan, muhakemeden mahrum kalenden dervişi, ne de sokakların aşksız, basiretsiz, ilimsiz ve hikmetsiz yumruk ve gürültü adamı değil; gecesinin dudağında teheccüdü, dilinde evradı, seccadesinde iniltisi, kalbinde iyinin, güzelin, hak ve adaletin coşkun tutkusu olan bir cemaat.." İşte, maddî-ictimaî planda İslâm ağacının gövdesi olan bu cemaatin, şimdiye kadar izahına çalıştığımız ferdî ve ictimaî hicret ve cihadıyla, İslâm ağacının 'hüküm' ve ahkâm meyvesini kendine has seyri ve mecraı içinde vermesinden daha tabiî bir şey herhalde yoktur.


.

İSLAMDA SİYASİ YAPI 2

Taha F. Ünal
AddThis Sharing Buttons
1

İslâm dini, insanları Rabbii Rahim'in Kendini şu dünyada hakkıyla temsil etme liyakatına ulaştırmak için vardır. Bütün emirleri buna yönelik, bütün yasakları da yine bunun tahakkuku içindir. Dinin bütün prensiplerinde her zaman bu yönü yani, bu hikmeti görmek mümkündür.

Müslümanın vazifesi insan olarak Cenab-ı Hakk'ı temsildir. Öyle ise bu amaca götürücü bütün meşru vesileleri kullanmak durumundadır. Bunlardan biri de siyasettir. Dinin bu yönde emirleri zaten vardır ve müslüman bunları yeri ve zamanı geldiğinde tahakkuk ettirecektir. Yalnız burada tavzihi gereken bir husus şudur:

İnsan, gücünün yettiği ile emrolunduğundan, içinde bulunduğu şartlara göre o anda bulunduğu temsil makamına göre bir emirle mükellef kılınmıştır. Bunu da bütün emirler ve yasaklarda görmek mümkün olduğu gibi, Mekke devrinde maddi cihadın, yani kılıçla cihadın emredilmemesinden anlıyoruz. Çünkü -muhalfarz- emredilmiş olsaydı, müslümanlar buna o gün için güç yetiremezlerdi. İslâm ölü insanlar vasıtasıyla yayılamaz. Zira Mekke gibi müslümanların gayet az oldukları bir zeminde yapılacak bir savaş, sadece ölmelerini netice verirdi. Müslümandan beklenen, bulunduğu zemin ve şartları iyi değerlendirmesi, kendinden beklenen temsil hangi merkezde ise, onu bitmesidir. Allah'ın yücelerden Yüce olan adını bütün âfâkı âlemde şehbal açtırmak bütün mü'minlerin en yüce idealidir, lakin bu, biraz sabır, biraz dikkat ve daha nice şartların beraber bulunmasını İster.

Rabbimiz'in dininin Kendi gözetiminde yayılma, yani tebliğ tarihi var önümüzde. Tebliğ tarihinin tetkikinden Cenab-ı Hakk'ın bizden nasıl bir tebliğ takip etmemiz gerektiğini anlıyoruz. Zira bu din O'nundur, koruyan O'dur ve bizden Kendi koyduğu prensiplere uygun tebliğ etmemizi de isteyen yine O'dur. Öyleyse mü'min, işini Rabb'e beğendirirken, ancak O'nun koyduğu prensipler doğrultusunda olanları beğendirebilir. Diğerlerinin ise vebalini çeker hem de diğer aldattığı insanların vebalini de.

İslâm'ın tebliği tarihi içinde zaman zaman siyasi şartlara ağırlık verenler olmuştur. Bunların bazıları Ehi-i Sünnet ölçüleri içinde kabul edilmemektedir. Zira bunun Rabbimiz'in istediği tebliğ metoduna zıt olduğunu görüyoruz. Bu yazıda, bizim birer cümle ile temas ettiğimiz konular mufassal olarak işlenmiştir.


19. asırla 20. asrın ilk çeyreği, İslâm tarihinin en talihsiz asırlarıdır. Belki Hz. Adem'den bu yana her peygamberin kabir azabıyla birlikte ümmetini korkuttuğu Âhir Zaman 'fitne'siyle sarsılan İslâm dünyası, bu dönemde Batı ten ve felsefesinden kaynaklanan inkâr rüzgârlarına açık hale gelmiş ve denebilir ki, çok az sayıda kalb ve zihin, bu 'kara, kızıl' rüzgârlardan ma'sûn ve mahfuz kalabilmiştir.

Basit bir tıp kaidesi olarak, 'semptomlar hastalığın teşhisine yarar; fakat tedavide sadece pansuman tedbirlerle semptomları izaleye çalışmak, derindeki hastalığın zamanla daha da artıp, tehlikeli hale gelmesinden başka fonksiyon görmez. Bunun gibi, toplum da bir bünyedir; bilhassa İslâmî toplumlarda, meâlen, "Bir kavim (inanç ve zihniyet) planında kendini değiştirmedikçe, Allah da onların (içtimaî, siyasi..) vaziyetlerini değiştirmez" âyetinde de İfade olunduğu üzere, zihin ve kalbler değişmedikçe, içtimaî ve siyasî yapının değişmesi mümkün değildir. Darbeler veya devrimlerle bu yapıya belki geçici şekiller verilebilir, aşılar yapılabilir ama, bunlar hiç bir zaman kalıcı olmaz. Türkiye topraklarında 20. asrın ikinci çeyreğinde gerçekleştirilen 'devrimler, esasen bir başlangıç değil, neticeyi tayin eden son darbeler olmuş, buna rağmen, asırlardır İslâm'la yoğrulan bünye, her türlü iç, yani zihnî ve kalbî yıpranmalara rağmen, kendisine giydirilmeğe çalışılan yeni cilde hiç bir zaman tam bir uyum göstermemiştir.

İSLÂM'DA SİYASÎ YAPI
Bir hatırlatma:
Yazımızın önceki bölümünde de ifade etmeğe çalıştığımız gibi, toplum, hem bir vücuda, hem de bir ağaca benzetilebilir. Vücuda benzetildiğinde kalb ve beyin, toplumun inanç ve zihniyet yapısına, diğer iç organlar, kalb ve beyinle uyumlu olarak çalışan eğitim müesseseleri gibi temel müesseselere, cild ise içtimaî ve siyasî yapıya tekabül eder. Dolayısıyla, beyin ve kalbdeki arızalar bir vücud için alabildiğine önemlidir. Evet, "zahirdeki yaralar çok defa kabil-i iltiyamdır ama, doğrudan doğruya temeli alâkadar eden zihnî ve kalbî yaralar pek derindir."

Toplumu bir ağaca benzettiğimizde, ağacın kökü, toplumun dayandığı inanç ve zihniyet yapısının, yani çekirdeğin zihin ve kalblerde yerleşmiş haline tekabül eder. Ağacın gövdesi ve dalları, toplumda köke göre şekillenmiş hayâtî müesseselerdir. Ve, her çekirdek tabiî olarak kendi meyvesini vereceği için, ağaçta meyveye benzetebileceğimiz siyasî-ictimaî yapı da, kalb ve zihinlerde kökleşmiş çekirdeğin türünden olacaktır.

İşte, 19. asırla 20. asrın iik çeyreğinde İslâm ağacı, meyveleri dökülmüş, dalları kırılmış, gövdesi kurumaya yüz tutmuş, kökleri ise, zihin ve kalb topraklarından adeta sökülmekle burun buruna gelmiş durumdaydı. Böyle bir vaziyette meyveyi tamire çalışmak, hattâ köklerinden sarsılan bir ağaçtan taptaze meyveler beklemek belki abes olurdu ama, ne var ki, efkâr-i âlemin nazarları, hep meyveyle meşguldü. İçtimaiyat ve siyaset, bugün olduğu gibi pazarda revac gören en önemli meta idi. Batı'dan esen inkâr fırtınaları, hattâ ferd ferd kalb ve zihinleri etkiliyor, memleket sathında 'ihtiyarlamış' ulu İslâmî bünye çınarını köklerinden sarsıyor, kafalar bu fırtınalara göre 'batı'ya doğru yatarken, kalbler de batmaya yüz tutuyordu. Ne ki, her zaman olduğu gibi, yine batı'nın takdim edip, muhtevasını her zaman değişen 'standardlara göre doldurduğu kelimeler adına, ilim, medeniyet, terakki, tekâmül, kardeşlik, eşitlik adına İslâm'ın temel değerleri eğilip bükülüyor ve evet, sadece 'meyve', üzerinde duruluyordu. Tahtavî'den Tunuslu Hayreddin Paşa'ya, Cemaleddin-i Efganî'den Muhammed Abduh'a ve Reşid Rıza'ya, Ali Abdürrazık'tan daha başkalarına, hattâ "felâketli günlerimizin dertli şairi" Mehmed Akif'e kadar, İslâm dünyasının bütün büyük dimağları, siyaset eksenli kurtuluş reçeteleri hazırlamakla meşguldüler.

İçinde bulundukları korkunç fitne kasırgalarının tesiriyle mesailerini bir yöne hasretmiş 'iyi niyetli' seleflerimizi tenkid gibi bir gaye taşımamakla birlikte, bugün de halâ tesirleri devam eden, belki çok yerde azalmamacasına devam eden bir vakıayı vurgulama noktasında; şunu da belirtmeliyiz ki, her şeyden önce kalbî ve sonra zihnî bir vakıa olan ve tamamen iç tecrübeye, duymaya, tatmaya dayalı bulunan Din'i öncelikle siyaset eksenli ele almak, Din adına yapılan gayretlere herhangi müsbet bir ilâvede bulunamamanın da ötesinde, Din'i maddîleştirmek gibi bir hataya da sebebiyet verebilecek keyfiyettedir. Dolayısıyla, Dinle siyasî bir sistem olarak karşılaşan kimselerde derin bir dînî hayat bulmak zor olacağı gibi, Din'i siyaset bazında ele alıp takdime çalışanlarda da, zamanla "ye'se kapı açması muhtemel hayal kırıklıkları ve siyasî cedelcilikten kaynaklanan bir fecaat olarak meleğe şeytan, şeytana melek deme ve tarafgirlik adına zulme ortak olma" da, her zaman müşâhede edilebilecektir.

Dinin, yazımızın önceki bölümünde de ifadeye çalıştığımız gibi, siyasî ve içtimaî hayata hakim olması adına takip ettiği kendine has bir mecrası vardır. Umûmî planda Kur'an'da anlatılan nebî kıssalarında, husûsî planda Efendimizin (sav) Sünnet-i seniyyelerinde ana hatları çizilen bu mecrânın tersine çevrilmesi Din adına mümkün olmadığı gibi, saptırılması da, saptıranların boğulmasıyla neticelenir. İslâm'da, meşrû gayeye götürücü sebep ve vasıtaların da meşrû olması vazgeçilmez bir prensiptir; bundandır ki, farza sebep olan ameller de farz (abdest gibi), harama götürücü ameller de haramdır. Ayrıca, tamamen gayr-ı İslâmî temellere dayalı bir içtimaî-siyasî yapılanma içinde, o yapının bir takım problemlerine doğrudan İslâmî çareler üretmeğe çalışmak, kendine has mecrâsı içinde henüz teşekkül etmemiş İslâmî içtimaî yapının yarın alacağı şekli bugünden tartışmak, herhalde hem abes, hem yanlışla iştigal, hem yapılması gerekenleri ihmal, hem de bugüne harcanması gereken kuvveti yarının karanlığına taş atarak tüketmek olacaktır. Bu sebeple, İslâm'da siyasî yapıyı yazı konusu yapmamız, ne bugünün toplumuna İslâm'ın teklif edeceği siyasî yapıyı tartışmak, ne de yarının toplumuna İslâm'ın vereceği siyasî yapıyı gündeme getirmek içindir. Esas gayemiz, biri bizzat, diğeri ana esaslarıyla dünden bugüne var olan ve bugün de varlığını sürdüren iki siyasî mezhebi, Haricîlik ve Şiîliği ele alıp, İslâm'a siyasî sahada hizmet etmekle karıştırmadan, İslâm'ı salt siyasî bir din gibi takdim ve o sahada mücadele vermenin hatarlarını ve İslâm bünyesinde dünden bugüne açtığı rahneleri incelemekten ibarettir. Bu sebeple, sebeb-i vücudları itibariyle siyasî olan Haricîlik ve Şiîliğin -hiç bir mezheb, top-yekûn terazinin menfî kefesinde tartışmayacağından- şu veya bu şekilde İslâmî bünyede sebep oldukları hasarları iyi görebilmek için de, İslâm'ın dünden bugüne vücud verdiği siyasî yapıyı sadece ana hatlarıyla görmemiz yerinde olacaktır:

İSLÂM'DA SİYASÎ YAPI
Gerek Kur'an-ı Kerim'e, gerek Sünnet-i seniyyeye ve gerekse İslâm tarihiyle, Ahkâm-ı Sultaniyye yazarlarının eserlerine baktığımızda, İslâm'ın siyasî yapıya vereceği dış şekille uğraşıldığını görmek mümkün değildir, Ancak, bu sahada temel prensipler vaz' edilmekte ve şekil, bu prensipler çerçevesinde zamana ve şartlara bırakılmaktadır. Bunun inkâr edilemez bir gerçek olduğuna en mühim delil, tarihî hadiselerin ve bu hadiseler neticesinde vücud bulan siyasî mezheblerin tesiriyle akaid-kelâm kitablarına da giren bu mes'elenin aslî değil fer'î mes'eleler içinde ele alınması ve mezheblere vücud veren ayrılıkların bu fer'î mes'elelerden doğmuş olmasıdır. Hakikat buyken, nefis siyasetle, 'meyve'yle pek içili-dışlı olduğundan, amelden çok söze, itikaddan çok cedele, ittihaddan çok iftirak ve ihtilâfa pek düşkün bulunduğundandır ki, bu fer'î mes'eleler, İslâm bünyesi içinde kapanmaz rahneler açabilmiştir.

Kur'an-ı Kerim'de ve Sünnet-i Seniyye'de, İslam'da siyasî yapının üç temel taşını görürüz; Adalet ve kanun hakimiyeti, meşveret ve itaat.

Müslüman bir sosyologun da çok güzel tesbit ettiği üzere, şu ayet-i kerime, mevzûmuza temel olacak mahiyettedir:

"Andolsun, rasûllerimizi apaçık delillerle ve apaçık prensiplerle gönderdik ve insanlar TAM BİR ADALET'le kâim olsunlar diye beraberlerinde KİTAB'ı ve MİZAN'ı indirdik. Kendisinde şiddetli bir güç ve insanlar için faydalar bulunan DEMİR'i de indirdik..." (Hadid, 57/25)

Evet, tamamen adalet esasına dayalı İslâmî bir sistemin en mühim üç unsuru Kitab, Mizan ve Demir'dir. Kitab, bu ayette geçen manâsıyla, Kur'an'ı ve herhalde vahy-i gayr-ı metlûv olması cihetiyle Sünneti de içine alacak şekilde, İslâm anayasasıdır. Fer'î mes'elelerde icmâ, kıyas ve maslahat gibi yan esaslara dayalı tüm istinbatlar, bu anayasanın prensiplerine aykırı olamaz. Demir, zahiri ve ilk manâsında 'tekniğin ve tekniğe dayalı madde medeniyetinin temelini teşkil eden' mühim bir madde olmakla ve 'inzâlinin zikri, Allah'ın rahmet semâsından indirdiği vazgeçilmez bir nimet oluşuna delâletle birlikte, âyetin şümülü dahilinde, bazı müfessirlerce de ifade edildiği üzere, otoriteye işaret etmektedir. Otoritesiz kitab, yani kanunlar mecmuası, anayasa, kâğıt üzerinde kalmaya mahkûmdur. İlâhî bir kitab olmaz, bunun yerine sadece otorite olursa, o zaman otorite ya kendinden bir 'kitab' ortaya, kor ve bu şekilde halk üzerinde 'rabbleşmiş olur; ya da kendine ortak bir takım çevrelerle ortaklaşa bir kitab teşkil edip, bunu halka kabûl ettirir; bu takdirde de yine 'oligarşik' bir rubûbiyet iddiası ve taklidi ortaya çıkar. Her iki hal de neticede zulüm demektir.

Eğer, hem otorite, hem kitab olur, fakat otoritenin kitabı uygulamada elinde bir kıstas olmazsa, bu takdirde, otorite kitabı istediği gibi uygular. İşte, İslâm bunun da önüne geçmek üzere mizan'ı vaz' etmiştir ki, otorite kitab-ı mizan'a, yani Allah'ın belirlediği ölçülere göre uygulamak mecburiyetindedir. Bunlar gerçekleştiği zamandır ki, toplumda adalet te'sis edilmiş ve Tevhidin amelî yanı da gerçekleşmiş olur.

İşte, İslâm'da siyasî yapının birinci ana temeli, kitab, mizan ve otoriteye dayalı sistem içinde ADALET'in tesisidir. Bu o kadar mühimdir ki, küfre dayalı bir sistemin idare bazında adaleti tesis etmesi halinde ayakta kalabileceği, buna karşılık, müslümanlarca da kurulmuş olsa, adaleti yerine getirmeyen bir sisteminse fazla ömürlü olamayacağı, İslâm alimlerinin de üzerinde ittifak ettikleri tarihî bir vâkıadır.

Adaletin temelinde kanun hakimiyeti yatar. İslâm tarihi, gerek Hulefâ-i Raşidûn ve Mürşidûn döneminde, gerekse 'saltanat' denilen daha sonraki dönemlerde, kanun hakimiyettim en güzel uygulanışının misalleriyle doludur. Meselâ Hz. Ebû Bekir (ra), halife seçildiği gün verdiği hutbede, 'Ey insanlar! En hayırlınız olmadığım halde, işlerinizi üzerime aldım. Ama, önümüzde Kur'an ve Sünnet var. Bilin ki, elbiselerin en güzeli takvâ elbisesi, ahmakların en ahmağı da fâcirlerdir. Kuvvetliniz, kendinden başkalarının hakkını alıncaya kadar yanımda zayıf, zayıfınız da, hakkını başkalarından alıncaya kadar yanımda kuvvetlidir. Ey insanlar, ben uyulan değil, uyanım. Eğer iyi işler yaparsam beni destekleyin; yok eğrilirsem, o zaman da beni doğrultun" buyurmuştu. (İbn Sa'd, Tabakat, III: 182-183). Hz.Ömer'in adalet sembolü şahsiyeti; Hz. Ali'nin, kendi malında sahiplik iddia eden bir yahudiyle Kadı Şüreyh'in önünde mürafaa olup, şahid gösterememesi üzerine malın yahudi-ye verilmesini gönül rahatlığıyla kabul etmesi, hattâ Kadı Şüreyh yahudiye ismiyle hitab ederken, kendisine künyesi olan Ebu'l-Hasen' diye hitab edince, bunu adaletsizlik sayması ve Hz. Fatih'in Kadı Hızır önünde Rum mimarla duruşması neticesinde aleyhinde verilen kısas hükmünü kalbinde hiç bir burkuntu duymadan kabul etmesi, tarihimizin bembeyaz sayfalarını süsleyen misallerdir. Yine, mevzûmuzu dağıtma pahasına da olsa, tarihlerimizde II. Ömer olarak geçen Ömer İbn Abdülaziz (ra) hakkında hanımının söylediklerini nakletmeden geçemeyeceğiz:

"Vallahi o, sizden daha çok namaz kılan ve oruç tutan kimse değildi. Yalnız onun kadar Allah'tan korkan birini görmedim. Merhum, cismini ve rûhunu insanlar uğrunda tüketti. Halkın ihtiyaçlarını gidermek için bütün gün vazifesi başında kalırdı. Akşam olur da, bazı kişilerin işi bitmezse, gece de devam ederdi. Bir gece, halkın ihtiyaçlarını bitirdikten sonra, kendi kandilini istedi; elini çenesine dayayıp oturdu, gözyaşları yanaklarından akıyordu. "Ben ki" diyordu, "bu milletin akına karasına halife oldum. Garip, kanaat eden, kendi haline bırakılmış çaresizleri, yoksulları, muhtaçları, zorla tutulmuş esirleri ve ülkenin dört bir yanındaki nice kederlileri hatırladım. Anladım ki, Allah onların hepsinin hesabını benden soracak. Korktum da, halimin ne olacağını düşündüm." (Ebû Yusuf, Kitâbü'l Haraç, A. Özek terc. 45-46)

Hüccetü'l-İslâm İmam-ı Gazalî Hz. "Hükümdar adaletli olursa, yeryüzünde Allah'ın, adalet ve şefkatten uzak olursa şeytanın halifesi olur" der ve on adalet kuralı sayar:

"Halife, bir işle karşılaştığında kendisini emredilen, başkasını emreden makamında görmeli; işi olanların huzuruna gelmelerine hiç bir zaman mânî olmamalı; şehvetleri ve istekleriyle uğraşmayı kendine adet edinmemeli; bütün işlerini elinden geldiğince yumuşak yapmalı; bütün halkı Şeriat çerçevesinde elden geldiğince razı etmeğe çalışmalı; hiç kimsenin Şeriat'a aykırı hoşnutluğunu aramamalı; işinin güçlüğünün şuurunda olmalı; her zaman dinini seven ve kayıran alimlerle birlikte olmayı arzu etmeli; kendisi zulümden kaçındığı gibi, memur ve valilerini de sıkı bir gözetim altında bulundurmalı ve hiç bir zaman kibirli olmamalıdır." (Gazalî, Kimyâyı Saadet, A. Faruk Meyan terc. s.375-386)

Adalete en hassas ölçüde tecelli etmesi gereken devlet müesseselerinden biri de, devlet bütçesinin kullanım şeklidir. İslâm'ın ve ondört asırlık tarihimizi şanla, şerefle dolduran idarecilerimizin bu husustaki titizliğini, adalet âbidesi Hz.Ömer Efendimizin (ra) şu sözlerinden anlayabiliriz:

"Ey insanlar! Hak sahibi hakkına riayette, Allah'a isyan olduğu halde kendisine itaat edilmesini isteyecek dereceye ulaşmamıştır. Ben görüyorum ki, bu devlet malını ancak üç şey meşrû kılar: Hak ile alınması, hak edene harcanması ve gerek alırken, gerek harcarken haksızlıktan kaçınılması.

"Benim bu mallarla alâkam, yetimin velîsinin yetimin malıyla olan alâkası gibidir. Eğer kendi kazancım bana yeterse, Beytü'l-Mâl'den bir şey almam; eğer ihtiyaç duyarsam, iyilikle alırım.. Bana düşen, sizden aldığım vergi ve arazi gelirlerini hak ve adalet ölçülerine göre almam ve elime mal geçtiğinde, onu hak edenlere vermek için çalışmamdır." (Kitâbü'l-Harac, 193)

Selmân-ı Farisî, "Ben melik miyim, yoksa halife miyim?" diye kendisine soran Hz. Ömer Efendimiz'e, "müslümanların malından haksız olarak bir dirhem veya daha az alırsan meliksin" cevabını vermişti. (İbn Sa'd, Tabakat, III, 306)

Hz.Ebû Bekir Efendimiz, halifeyken bile bir kadının ineğini sağarak geçimini te'min ediyordu. Daha sonra kendisine günde üç dirhem maaş bağlanmış ve vefatında müslümanların feyinden bir dişi deve, Habeşli bir köle ve bir parça kumaştan başka bir şey bırakmamıştı. (Yakubî, Tarih, II 126-7) Ayrıca, maaşından artan paraları bir çömlekte biriktirmiş ve bunun kendisinden sonra halife olacak zata devredilmesini vasiyet etmişti.

İslâmî idarenin ikinci temel taşı meşverettir. Bu, o kadar mühimdir ki, Kur'an-ı Kerim, Sahâbe'yi övme sadedinde, "Onların işleri aralarında meşveret iledir" (Şûrâ,42/38) buyurur. Ve, Sahâbe'den bazılarının kendi seviyelerinde belki küçük bir itaat dişilik sayılabilecek davranışları sebebiyle Uhud'da savaş tali'inin tersine dönmesinin arkasından Efendimiz'e gelen emirde, yine "iş husûsunda onlarla meşveret et" (A.İmran, 3/159) buyurulmaktadır. Efendimizin hevâsından değil, ancak kendisine vahyedileni konuşan bir peygamber olduğu göz önüne alındığında, bu işin ehemmiyeti daha bir ortaya çıkacaktır. Dolayısıyla, meşveret, İslâm'da siyasî yapının ikinci ana temel taşı olma mevkiindedir.

"Biliniz ki, Allah ve Rasûlü, herhalde müşavereye ihtiyaç duymaz; fakat, Allahü Tealâ, bunu benim ümmetime bir rahmet kıldı. Onlardan her kim istişâre ederse, doğrudan mahrum kalmaz; her kim de istişareyi terkederse yanlıştan kurtulamaz" (E.H.Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, II,1217) buyuran Efendimiz (sav), hakkında vahiy gelmeyen bütün konularda Ashâbına danışırdı. Danıştığı kişiler, bazen ileri gelen sahâbeler olur, bazen de Ashâbın ekseriyetine mevzûyu açardı. Uhud Savaşı'nda Medine dışına çıkıp çıkmama mevzuunda, Hendek Sa-vaşı'nda takip edilecek strateji hususunda, Bedir Savaşı'nda alınan esirler konusunda böyle yapmış, Hendek Savaşı sırasında Gatafan kabîlesinin müşrikler yanına savaşa katılmasını engellemek için, onlara Medine mahsûlâtının üçte birini verme mevzûunda Hazrec'in reisi Sa'd b. Ubâde ve Evsin reisi Sa'd b. Muaz ile istişâre buyurmuşlardı. (Abdülkerim Zeydan, İslâm'da Ferd ve Devlet, s:48)

Râşid Halife Efendilerimiz, her mevzûda olduğu gibi, bu mevzûda da Efendimizi takip etmişlerdir. Mes'eleyi bir kitab halinde inceleyen Mahmud Bâbilii, "Şûrâ, devletin ve milletin hakkıdır; ümmeti alâkadar eden bütün hususların istişâre meclisine sunulması idarecinin hem hakkı, hem vazifesidir; istişâre Allah için olmalıdır ve umûmiyetle ekseriyetin fikri kabûl edilmelidir" şeklinde istişarenin prensiplerini özetlerken, "Ümmetim dalâlet üzerinde birleşmez; Allah'ın eli cemaatle birliktedir, ayrılan ateşe düşer ve Ümmetimin dalâlet üzerinde birleşmemesini Allah'tan diledim ve bunu bana verdi" hadislerini zikreder. (Babilli, İslâm'da Şûrâ, 42-46). Abdülkerim Zeydan da, bu hususta müfessir Kurtubî'den şunları aktarır:

"İdarecilerin bilmedikleri ve içinden çıkamadıkları dini mevzûlarda ulemâ ile, harple ilgili mevzûlarda ordu komutanlarıyla, ülke mes'elelerinde vüzerâ, meslek temsilcileri ve alâkalı kişilerle istişaresi mecburîdir. Danışılan kişilerin sahalarında tecrübeli ve bilgili, ayrıca dindar ve mûttaki olmaları gerekir, "(İslâm'da Ferd ve Devlet, s:52)

İslâm'da siyasî yapının üçüncü temel taşı, itaattır. Kur'an-ı Kerim'de bu mevzûda, "Ey iman edenler, Allah'a itaat edin, Rasûl'e itaat edin ve sizden olan, içinizden çıkan, sizin inancınızı taşıyan emir sahiplerine de (itaat edin).." (Nisâ,4/59) buyurulmaktadır. İtaatla alâkalı hadis-i şerifler de pek çoktur. İslâm, anarşi ve fitnenin karşısında; silm ve sulh manâsıyla daima huzur ve istikrarın yanındadır. İtaatsizlik, bünyeyi götürücü hücre anarşisi, yani kanser gibidir. Gerçi, gerek Kur'ân-ı Kerim'de, gerekse hadis-i şeriflerde ma'siyette, yani Allah ve Rasûlü'nün hükümlerine aykırı işlerde itaat olmayacağı açıkça ifade edilmiş ve zalim sultan karşısında hakkı söylemek övülürken, bu uğurda öldürülenin de şehidlerin hayırlılarından olacağı belirtilmiştir. Şu kadar ki, itaatia isyan birbirine karıştırılmamalıdır, insanların nasılsa öyle idare olunacakları, bir kavim inanç ve zihniyetini, tutum ve davranışını değiştirmedikçe, Allah'ın da onların durumunu değiştirmeyeceği Allah'ın değişmeyen sünnetindendir. Kendine has mecrâsı içinde teşekkül edecek İslâmî siyâsî yapıda, fasık ve tacirlerin en üst makamları işgal etmeleri beklenmemelidir. Eğer bu tür insanlar idarecilik makamlarına geliyorlarsa, bu, tabanda inanç, zihniyet ve amel planında bozulmaların başladığına işarettir ve müminler hidayet üzere oldukça dalâlette olanların dalâletinin onlara zarar veremeyeceği Kur'an'ın ifadesidir. Bu sebeple, idârî bozukluklarda halk kendini kontrol etmeli ve daha sonra, kendinden olan idarecisini güzel söz ve hikmete ikaz etmelidir. Bu mevzûda, İslâm şehrinin surları mesâbesindeki müeyyidâtın ihmaline ve terkine sebep olacak bir fitne ve ayaklanmaya varmama noktasında isyandan kaçınmakla birlikte, fıkıh kitablarında izah edildiği şekilde emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker'de bulunmak ve münkeri elle, olmazsa dille düzeltmek de mü'minlerin vazifeleri arasındadır. Çünkü, İslâm'da ictimaî ve siyâsî yapı, bütün mü'minlerin vazifesinin şümulü içindedir ve kifaî farz ifade eder.. Çok su götürür bu mes'ele mevzûmuz haricinde olduğu için, burada üzerinde daha fazla duramıyoruz. Yalnız şu kadarını da belirtmemiz gerekiyor ki, ondört asırlık İslâm tarihinde Emevîler'den Yezid ve Veiid gibi zalim idarecilerin sayısı bir elin parmakları kadar azdır denebilir.

İslâm'da idarecinin vazifeleri Ahkâmü's-Sultaniyye kitablarında tek tek sayılmıştır. Bunun dışında, bilhassa Haricîlik ve Şiîlik mevzuunu alâkadar ettiğinden, idarecinin seçilmesi mevzûunda bir kaç kelime söylememiz gerekiyor:

İslâm'da aslolan, idarecinin halkın tasvibiyle iş başına gelmesidir; bu, ister hepsi bir dereceye kadar siyasî mes'elelerde de hayır ve şerri tartabilecek seviyeye gelmiş tüm mümeyyiz halkın katılımıyla olur; isterse tek dereceli veya iki dereceli usûllerle ehl-i hal ve'l-akd'in tensibiyle olur veya daha başka şekillerde olur, farketmez. Hz. Ebû Bekir, o kritik noktada önce önde gelen beş-on sahâbenin seçmesi ve ardından Ashâb-ı Kiram'ın tasvibi, Hz. Ömer, Hz. Ebû Bekir'in tavsiyesi ve Ashâb'ın kabulü, Hz. Osman, Ashâb'ın da tasvib ettiği Hz.Ömer tarafından teşkil edilen Şûrâ heyetinin tensibi, Hz. Ali ise daha geniş bir halk kitlesinin seçmesiyle halife olmuştur. Burada dikkat çeken nokta şudur ki, Medine dışındaki şehirler halkı bu seçimlerde rol oynamamış, fakat İbn Sa'd'ın Mutarraf'tan naklettiğine göre (III,83) şehirler halkı, Medineliler'in seçimini her defasında kabûl etmiştir. Bu yüzden, bu mes'ele, İslâmî siyasî yapı içinde birinci dereceden bir mes'ele olmayıp, kısmen zamanın ilcaatına ve maslahata bırakılmış gibidir. Daha sonra seçimsiz iş başına gelen halifelerin çoğunun makamlarını bihakkın dolduran kişiler olması da câlib-i dikkattir ve seçimsiz başa gelmek, hak halife olmaya mani olmasa gerektir.

(Devam edecek)

.

İSLAMDA SİYASİ YAPI VE İKİ SİYASİ MEZHEB: HARİCİLİK VE ŞİİLİK 3

Taha F. Ünal
AddThis Sharing Buttons
5 5

HARİCÎKİK
"Ümmetimin ihtilâfı rahmettir" hadisinde 'rahmet' olarak tavsif buyuruları ve burada mevzûmuz dışı olan 'müsbet' ihtilâfın "müsbet alternatif sunma" dışındaki menfî ihtilâfın ana sebebi, Kur'ân'ın net olarak ifade buyurduğu üzere 'bağy', yani bazı insanların diğerleri üzerinde haksızlıkta bulunması, onların payına el atması ve saldırgan bir tutum takınmasıdır. Bu şekilde, başkaları üzerinde bağyetmeğe yeltenen kişiler, bir araya gelip bir 'fırka' teşkil ederler ve böylece ilk 'tefrika', yani fırkalaşma başlar. Bundan sonra, bâğî gruplar, davranışlarını haklı çıkarıcı sebepler bulmaya çalışır ve Allah'ın yolu olan Şeriat'ten saparak, başka başka yollara girerler; güçleri yetmezse, Şeriat'ı ve onun kaynağı Kur'ân ve Sünneti, gayr-i İslâmî toplumlarda da beşerî 'anayasa'yı keyiflerince yorumlara tabî tutarlar; güçleri yeterse, bu defa kendi yanlarından yeni yasalar ortaya kor, yeni anayasalar yaparlar. Bu şekilde 'ihtilâf başlar ve her fırka "ben haklıyım" diyerek, "elindekiyle sevinir gider."
İslâm Ümmeti'nin ihtilâfı, daha çok siyasî menşeli olmuştur. Ehl-i Sünnet dışı tüm mezheblerin temeli deşildiğinde, karşımıza en belirgin şekilde siyasî görüş ayrılıkları çıkmaktadır; bunda da temel nokta, birtakım müsbet fikir ve tavırlar görülse bile, daha çok şu hadîste ifadesini bulan keyfiyettir: "Sizin için korktuğum, dünyanın sizden öncekilerin önüne yayıldığı gibi sizin önünüze de yayılıp, onların birbirlerine karşı nefsaniyet güttükleri gibi, sizin de birbirinize karşı nefsâniyet gütmeniz ve bu durumun onları helâk ettiği gibi, sizi de helâk etmesidir" (Buhari, IV:117, Rikak).
Günümüzde çokça tartışıldığı ve âdetâ ana mes'ele haline getirildiği, bir de İslâm düşmanlarınca bazı mezheb mensubları ve mezheb farklılıkları istismar edilmeğe çalışıldığı için, üç sayıdır İslâm'da siyasî yapı ve iki siyasî mezheb olan Haricîlik ve Şiîliği mevzû edinmiş bulunuyoruz. Aşağıdaki satırlarda okuyacağınız üzere, Haricîlik, tamamen siyasî bir mezheb olup, müntesibleri her ne kadar asırlarca önce kalmamış görünse de, fikir ve zihniyet planında varlığını sürdüregelmiş, bilhassa günümüzde olduğu gibi karışıklık ve fetret dönemlerinde farkında olunmadan çoklarınca izlenegelmiştir. Fârik vasıfları itibariyle şekilci, klikçi, neyin ne zaman yapılacağından habersiz, katı, İslâm'ın özünden uzak, şaşı nazarlı, ma'nâ-yı ismî ile ma'nâ-yı harfîyi birbirinden ayıramayan, doğruları yanlışlara alet etmenin ve vukufsuzluğun en tipik misâli olan Haricîlik ve benzeri siyasî mezheplerden İslâm ve müslümanlar çok çekmiştir. Bu bakımdan, bunların tesbit ve tanınmasında fayda mülâhaza etmekteyiz.


Bilindiği üzere Haricîlik, Hz. Ali zamanında Sıffîn savaşı sonunda 'hakeme müracaat edilmesi üzerine ortaya çıkmış bir mezhebdir. Savaş tam Hz. Ali (r.a)'nin galibiyetiyle neticelenecekken, karşı tarafta Hz. Muaviye'nin sağ kolu -Ahmed Cevdet Paşa'nın zamanın Arap dahîlerinden biri olarak zikrettiği- Amr İbnül-Âs, Kur'ân sayfalarını mızrakların ucuna geçirterek, Hz. Ali'nin ordusunu 'Kur'ân'ı hakem yapmaya çağırır. Hz. Ali, bunun bir harp hilesi olduğunu söyleyip, ordusuna "savaşa devam" emri verdiyse de, rivayetlerde 'kurrâ' -Kur'ân okuyucuları- olarak geçen önemli bir grup: "Ali ne yapmak istiyor? Kur'ân'a karşı mı savaşacağız? Savaşımız Kur'ân için olduğuna ve onlar da Kur'ân'a teslim olduğuna göre, ne için savaşı sürdüreceğiz" diye söylenir. Hz. Ali bunlara, "ben de Kur'ân için savaştığımı söylüyorum; bunlar, canlarını kurtarmak için böyle yapıyorlar" cevabını vermesine rağmen, sözünü dinletemez.

Savaşın tam Hz. Ali (r.a) lehine döndüğü ve bitmek üzere olduğu bir zamanda Kur'ân okuyucularının bu tavrı, her şeyi tersine çevirir. "Biz Kur'ân 'a karşı savaşamayız; Kur'ân 'a karşı savaşanla savaşırız" şeklinde kendisine açıkça cephe alınması karşısında Hz. Ali, çaresiz, Kur'ân sayfalarının hakemliğine boyun eğer.

Neticede, Hz. Ali ile Hz. Muaviye arasındaki savaşın Kur'ân'ın hakemliğiyle noktalanması kararlaştırıldı. Muaviye tarafı Amr İbnü'l-Âs'ı Kur'ân'ın hükmünü ortaya koyacak kişi olarak seçerken, Halife tarafı, Abdullah İbnü'l-Abbas'ı karşı tarafın kabul etmemesi ve kendi ordusundaki kurranın da ısrarıyla Ebû Musa el-Eş'arî'yi hakem tayin etmek mecburiyetinde kaldı.

Hakemler, Hz. Ali ile Muaviye savaşında 'içtihadında kimin haklı olduğunu Kur'ân'a göre tesbit edeceklerdi. Fakat, ikisi anlaşarak Hz. Ali'yi hilâfetten azl ile, biri Abdullah İbn Ömer'i hilâfete aday gösterirken, diğeri Muaviye'yi halife ilân etti ve neticede Hz. Muaviye, Sıffîn Savaşı'nın bir noktada galibi durumuna yükseldi.

Hâdiselerin vardığı noktayı gören 'Kur'ân okuyucuları', yanlışlarının savaşı durdurmak ve İbnü'l-Abbas'ın hakemliğinde ısrar etmemek olduğunu kabûl ve itiraf edecekleri yerde, kişilerin 'hakem' olamayacağı ve "hükmün ancak Allah'a aid olduğu" teziyle ortaya çıkarak, ümmet içinde ayrı bir grup oluşturdular, yani 'haricî' oldular.

Bugün mensubu kalmamış olmakla birlikte, görüşleri, tutum ve davranışları büyük ölçüde yaşamaya devam eden Haricîliğin belli başlı husûsiyetleri şunlardır:

1. Haricîler, tek bir Kur'ân âyetine dayanıyorlardı: "Hüküm, ancak Allah'ındır." Onlar, bununla insanlar arası anlaşmazlıklarda kişilerin 'hakem' olamayacağını, ancak Allah'ın hakem olabileceğini kastediyorlardı. Zanlarınca. Hz. Ali kişileri hakem kabûl etmekle 'küfr'e düşmüştü. Baştan kendileri de aynı şeyi yapmakla küfre düşmüşlerdi ama. tevbe etmiş bulunuyorlardı. Hz. Ali'ye gelerek, onun da tevbe etmesini istediler. Hz. Ali bunlara. "Tevbe, her zaman için iyidir; günahlarımız için daima tevbe ederiz. Söylediğiniz doğru, evet, "hüküm, ancak Allah'ındır", fakat kasdınız yanlış. İnsanların başında her zaman Allah'ın hükmünü tatbik edecek birinin bulunması gerekir" şeklinde cevap verdi.

Hz. Ali Efendimiz (r.a), bir sözünde "Kur'ân, Fatiha Sûresi"ndedir; Fâtiha Besmelededir; Besmele, başındaki 'b' harfindedir, 'b' harfi de, altındaki 'nokta' '.' dadır" buyurur. Bu söz, çok önemli bir hakikatin ifadesidir. İmâm-ı Mübîn'in, kader defterinin ve aynı zamanda Kâinat Kitabı'nın Kelâm sahasında birkaç yüz sayfalık kelime ve cümlelerle ifadesi olan Kur'ân-ı Kerîm, kâinat gibi, insan gibi tam ve bütün bir organizmadır. Onun bütün âyetleri, kelimeleri ve harfleri, birbirleriyle iç içe bir bağlantı halinde olup, bir âyeti anlamak, Kur an'ın bütününü anlamaya bağlıdır denebilir. Daima âyet âyeti tefsir eder. Kur'ân'a bugün de bazı çevrelerde geçerli olan 'haricî' yaklaşım, bu önemli hakikati kavramaktan uzak mekanik bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımı, mekanik fiziğin kâinata, modern tıbbın da insana bakışına benzetebiliriz. Modern tıb, aslında her hücresi, her uzvu birbiriyle içten ve kopmaz bir bağlantı halinde olan insanı parça parça ele alır; bu yüzden, her uzman doktor kendi sahasında tedavide bulunur ve verdiği ilaçlar, çoğu zaman bir başka organda yan tesirle bozulmalara yol açar. Aynı şekilde modern bilim de, böyle parçalı ve mekanik bir insan, kâinat ve hakikat anlayışında olduğundan, bütün bir hakikat, insan ve kâinat anlayışına ulaşamamış ve maddenin dar kalıplarını bir türlü aşıp, kendinden bekleneni henüz verememiştir. Halbuki, insan da, kâinat da, Kur'ân da her zerresi birbiriyle içten bağlantılı birer organizma, birbirinin üç değişik sahada ifadesi olan her harfi birbiriyle münasebet içinde muhteşem birer kitabdır. Bu sebeple, Kur'ân'a, tamamını anlamadan, âyeti âyete tefsir ettiremeden, insan ve kâinat gerçeklerini tanıyamadan ve onları Kur'ân'da bulamadan parçalı bir zihniyetle yaklaşmak, Kur'ân aynı Kur'ân. Allah aynı Allah. Kâ'be aynı Kabe, Peygamber aynı Peygamber olduğu halde, çok çeşitli ihtilâflara, yanlış anlamalara kapı açar ve bunlar nefsin düşkün olduğu 'münakaşa ve münâfese' ile birleştiğinde klikler, gruplar ve çatışmaların doğmasına yol açar. İşte, bugün de belli ebadda varlığını sürdüren Haricî mantalitenin ana keyfiyeti bu noktada aranmalıdır. Nâsihî mensûhu, mutlakı mukayyedi, umûmîyi husûsiyi, muhkemi müteşâbihi bilmeden bir âyete dayanarak hüküm vermek, parçalı bir zihniyete sahip olmaktır ve neticede bütünden kopmaya, yani 'haricî' olmaya yol açacaktır.

2. Haricîliğin ikinci ana husûsiyeti, klikçiliktir. Haricîlik. bir 'siyasî mezheb' olarak ortaya çıkmıştır. Bütün temel dayanaklarını hilâfet ve halifelerle alâkalı görüşler oluşturur, Dolayısıyla, mes'elelerin özüne vâkıf olamamak, her şeyi 'zahir'e göre değerlendirmek ve kendi siyasî görüşlerini paylaşmayanları tekfir ve tadlîl etmek, Haricîliğin en önde gelen husûsiyetlerindendir.

Haricîler, rivayetlerde geldiğine göre, Kur'ân okuyucularıydı. Dinin emir ve yasaklarına dıştan öylesine bağlıydılar ki, çok secdeye gitmekten alınları şişerdi. Hayatları, zühd üzerine kuruluydu. Fakat, bu meziyetlerine rağmen, Dinin özüne vâkıf değillerdi. Siyasî bir klik olarak ortaya çıkmaları da, bu vukufiyetsizliklerinin neticesiydi. Sonra, siyasî klik olmanın verdiği ruhla, kendi varlık sebeplerini, yani hilâfet ve halifeler hakkındaki görüşlerini öyle bir noktaya getirmişlerdi ki, bu, onların yanında İslâm'ın temel şartı olmuştu. Dolayısıyla, kendilerinden olmayan herkesi tekfir ettikleri gibi, 'amel'i mutlak manâda imanın şartından saymışlar ve günah işleyen kişinin, tevbe etmediği sürece kâfir olacağı inancına saplanmışlardı. Kaynaklarda geçen şu meşhur hâdise, onların gerçek husûsiyetlerini en açık şekilde ortaya koymaktadır:

Ashab'dan Abdullah b. Habbab b. Erett, hamile hanımını bir merkebe bindirip giderken, Nehrevan yakınlarında bir grup haricîye rastlar. Kendisine kim olduğu sorulur ve "Ashâb-ı Rasûlullah'îan Hubâb'ın oğlu Abdullah" cevabını verir. "Korkma, bize şöyle fayda verecek bir hadîs rivayet et"derler. O da, şu rivayette bulunur: "Babam, bana bildirdi ki, Rasûlullah (sav) şöyle buyurmuş: "Bir fitne olacak; onda kişinin bedeni öldüğü gibi kalbi de ölecek. Kişi, mümin olarak akşamlayıp, kâfir olarak sabahlar ve kâfir olarak sabahlayıp mümin olarak akşamlar." Bunun üzerine, "Biz bu hadîs için sana sorduk; şimdi söyle bakalım: Ebû Bekir ve Ömer hakkındaki fikrin nedir?" derler. O da onları hayırla anınca, "Peki, Osman hakkında hilâfetinin öncesi ve sonrası için ne dersin? diye sorarlar ve 'önünde de, sonunda da doğrudan ayrılmadı" cevabını alırlar. Ali hakkında, hakem olayı öncesi ve sonrası için ne dersin?" diye sorduklarında. Hz. Abdullah: "Ali, Cenâb-ı Hakk'ı hepinizden iyi tanır. Dininde herkesten çok takva sahibidir ve herkesten daha basiretlidir" cevabını verir. Bunun üzerine, "sen hevâya uyuyorsun, isim ve şöhrete aldanarak taraftarlık ediyorsun, amellere bakmıyorsun; biz de, kimseye yapmadığımız şekilde seni öldürelim" diyerek, bu sahâbiyi hâmile hanımıyla birlikte bir hurma ağacının altına götürürler. Tam bu esnada ağaçtan bir hurma düşer ve içlerinden biri onu ağzına alır almaz, bir diğeri, "hurmayı sahibi helâl etmeden, ya da parasını vermeden aldın" diye çıkışır. Bunun üzerine diğeri, hurmayı hemen ağzından çıkarır. Bu sırada, zimmîlerden birinin domuzu o tarafa gelir ve haricîlerden biri o domuzu öldürür. Bir başkası, "bu senin yaptığın, yeryüzünde fesad çıkarmaktır" der ve bunun üzerine domuzu öldüren haricî, öldürdüğü domuzun sahibini bularak, onu râzı eder. Bütün bu olup bitenlere şâhid olan Abdullah bin Hubab (r.a), "bu gördüğüm hallerde sâdık iseniz, sizden bana bir zarar gelmez. Çünkü, ben müslüman ve herhangi bir günah da işlemiş değilim" der. Ama, kendisini yatırıp, koyun boğazlar gibi boğazlarlar ve karısının da karnını yardıkları gibi, Tay kabilesinden üç kadını da idam ederler.(Bkz. el-Fark Beyne'l-Fırak, Terc:E. Ruhi Fığlalı, s.56).

3. Haricîliğin üçüncü ana vasfı, klikçilik sebebiyle neyin, ne zaman ve nasıl yapılacağını bilmemektir.

Haricîler, 'Hüküm ancak Allah'ındır" diyerek bir klik teşkil ettikten ve kendilerinden olmayan herkesi tekfir ve tadlile tâbî tuttuktan sonra, adaletli davranmayan her idareciye ayaklanmayı farz bilmişler ve bunu "emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker"in gereği saymışlardır.

İslâm'da nâsih-mensûh mes'elesi, ne zaman nasıl davranılacağının anahtarlarındandır. İslâm beş temel şarta otururken, cihad ve emr-i bi't-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker ise, bu beş şartı ve İslâm ahkâmını yaşayıp yaşatmada, İslâm'ın yaşanılırlığını sağlamada oldukça önemli iki temel unsurdur; bu sebeple bunlara 'müeyyidât' denmiştir. Bunlar yapılmazsa günahlar, haramlar ye zulümler ortalığı kaplar ve ortada İslâm'ın yalnızca adı kalır. Fakat, bunları yerine getirmenin de şartları vardır: sözgelimi, inanmayan bir insana önce "namaz kıl" denmeyeceği gibi, insanların kalben ve rûhen çöktüğü bir zamanda, hayat şartlarının İslâmîleştirilemediği bir zamanda, küfrün her yandan zihinleri ve ruhları istila ettiği bir zamanda 'devlet, hükümet, içtihad' adına ortaya çıkılamayacağı gibi, adaletli davranmayan idareciye itaatla isyan da iki ayrı mes'ele olup, İslâm'ın hayrının her zaman ön planda tutulması gerektiği de ortadadır.

4. Haricîlik, şekilciliktir.
Haricîler, İslâm'ın emir ve yasaklarını yerine getirmede zahiren çok titizdiler. Dünya ve çekiciliklerine karşı hiçbir arzuları yoktu. Hz. Ali, Nehrevan savaşı öncesi, kendilerini yanlışları konusunda ikna etmek üzere İbn Abbbas'ı göndermiş ve İbn Abbas, alınları çok secdeye varmaktan şişmiş, elleri kuru ve yakıcı toprağa vara vara deve ayağı gibi sertleşmiş, gömlekleri yırtık ve yamalı, fakat görüşlerinden dönmez ve kararlı on iki bin kişi gördüğünü söylemişti.

Böylesi görüntüler -tabiî görüntü kaldıkları sürece- çok aldatıcı olabilir. Niyetler, sağlam zemine dayanmadığı, nazarlar şaşılıktan kurtulamadığı ve ma'nâ-yı harfî ile ma'nâ-yı ismî ayırt edilemediği sürece, zahirde zühd, takvâ ve âbidlik alâmeti olarak görülen şeyler, birer görüntü olarak kalır ve hem sahiplerini, hem de toplumu aldatır. Nitekim, Haricîlere uygulanan bir hadîs-i şerifte, onların Kur'ân okuyucuları olacağı, fakat okudukları Kur'ân'ın boğazlarından aşağı inmeyeceği ifade duyurulmaktadır. Dıştan İslâm'a böylesine bağlı görüntü âbid ve zâhidlerini katlettikten sonra Hz. Ali Efendimiz (r.a), şunu söylemiştir:

"Fitnenin gözünü çıkardım: karanlığı, ortalığı sardığı ve kuduzluğu şiddetlendiği bir zamanda başkası buna cesaret edemezdi" Evet, görüntü ve bazı orijinal görünen 'fikirler', bilhassa fitne ve fetret dönemlerinde çabuk yayılır ve çoklarını avlayabilir.

5. Haricîlik, gerçekleri kavrayamama, hâdiseleri yanlış yorumlama ve doğruları yanlışlara âlet etmenin adıdır.

Haricîler, zahirde İslâm'ı çok iyi yaşıyor görünseler de, tek yönlüydüler ve onulmaz bir saplantının içine düşmüşlerdi. Siyasî bir klik olarak ortaya çıkmaları, kendilerini inançlarında daha bağnaz, davranışlarında daha sert ve yanlışlarında daha ısrarlı ve inatçı yapmıştı.

İslâm'ın ilk döneminde Mekke'de gördükleri her türlü işkence ve alaya rağmen mü'minfere uzun bir süre hicret ve kıtal izni verilmemiş, önce karşılaşılan her şart ve durumda İslâm'ın gerektirdiği şekilde davranabilmeleri neyin, ne zaman ve nasıl yapılacağını kavramaları ve cahili hamiyetin yerini İslâmî hamiyetin bütünüyle alabilmesi için mü'minler sıkı bir eğitimden geçirilmişlerdi. Maddenin, tonlarca toprağın birkaç gram altın için kazanda kaynatılması örneği, hâdiselerin kızgın cenderesinde kaynamışlar, şirkin ve cahiliyenin her türlü kirinden arınmışlar ve artık Medine'ye hicret edildiğinde İslâm'ın mücessem birer temsilcisi, söz ve davranışlarıyla mükemmel birer mübelliği haline gelmişlerdi. Hz. Ali'nin ifadesiyle, "basiretleri kılıçlarıyla birleşmişti." Fakat, Haricîler böyle değildi. Çoğunluğu bedevi Araplardan oluşan, İslâm'ın rûhundan ve öz keyfiyetinden habersiz, oradan buradan toplanmış, köleler gibi güdülmeğe müsaid ve nerede nasıl davranılacağını bilmeyen tek buudlu kişilerdi. Görünüşte dindar ve zahid, günlük amellerde titiz, fakat Kur'ân'ın bir âyetini alıp, doğruyu yanlışa alet etmenin en tipik örnekleriydiler.

Kur'ân, ulü'l-emr'e itaatten söz eder; ama kimin ulü'l-emr olduğu bilinmeden, her 'emir'e körü körüne itaat etmek, çok zaman şeytana itaat etmek demek olabilir. Kur'ân, kıtalden, kâfirlerle savaşmaktan söz eder; ama hangi durum ve şartlarda savaşılacağı bilinmezse, İslâm adına katliamda bulunulabilir. Kur'ân, bazı önemli suçlar karşılığında hadler, kor; fakat Kur'ân'ın hayata hayat yapıldığı bir zemin teşekkül ettirilmeden, İslâm'ın kendi seyir çizgisinde bir Medine kurulmadan bu hadleri uygulamaya kalkmak, İslâm adına nice şerlere yol açabileceği gibi, İslâm'ın zihinlere, kalblere ve hayata hayat olan diriltici nefesi ve âb-ı hayatı, çokları nezdinde yanlış değerlendirilebilir, istismar edilir ve İslâm düşmanlarına propaganda malzemesi olur. Haricîliğin ana vasıflarından biri işte budur. Kalbe takvâ elbisesini giydirmeden bedeni örtmenin adıdır Haricîlik: İslâm'ı her durum, zaman ve her şartta davranışlarla ortaya koymadan dille haykırmanın adıdır Haricîlik. Bundan dolayıdır ki, böyle zahire bağlı kişileri insandan şeytanlar, yani münafıklar rahatlıkla kullanabileceği, İslâm'ın önüne engeller olarak dikebileceği ve ellerinde kılıç, yaylarında ok yapabileceği gibi, böylesi davranışlar da bir bakıma 'nifak'tan bir şube olur. Nitekim, Hz. Ali. Mısır'a vali tayin ettiği Muhammed b. Ebî Bekr'e şunu yazmıştı.

"Allah Rasûlü'nden şunu duydum: Ümmetim içinde müminden ve kâfirden korkmam. Mü'mini imanından dolayı Allah korur; kâfiri ise küfründen dolayı zelil eder. Fakat, sizden her biriniz için korktuğum, kalbi münafık, dili âlim olandır. Hoşunuza gidecek şeyi söyler, fakat hoşunuza gitmeyecek şeyi yapar."

Hz. Ali'nin haricîliği değerlendirmesinde dikkat çeken önemli bir nokta, onun haricî isyanını 'kuduz hastalığına benzetmesidir. Bilindiği gibi, bu öyle bir hastalıktır ki, onulmaz seviyesinde hastayı her tarafa saldırtır. Gerçekten haricîler, "hüküm ancak Allah 'indir" diyerek bir isyan çıkarmışlar, vara vara en ufak bir günah işleyenin kâfir olduğu noktasına ulaşmışlar ve İslâm'ı siyasî görüşlerine göre şekillendirmişlerdir. Daha sonra, "marufu emredip, münkerden nehyetmek, Kur'ân'ın en başta gelen hüküm/erindendir Bunu yerine getirirken karşılaşılacak her türlü tehlike, ölüm ve işkencenin mükâfatı Ahi-ret'te verilecektir. Zulmün hakim olduğu şu şehirden gidelim. Dağlara, ya da başka şehirlere çekilerek, bid'atlara karşı duralım" diyerek şehirlere dehşet vermeğe başlamışlardı. Toplum içinde bu türden yeni ve bir bakıma nefsi okşayıcı fikir ve davranışlar hızla yayılma istidadında olup, çok çeşitli kişilere de çekici gelebilir. İş bu noktaya varıp, araya bir de kan girer ve ok yaydan çıkacak olursa, toplumda pek çok haksız kanın döküleceği, şeytanın da sağdan gelerek, şahsiyeti teşekkül etmemiş, gerek idareye, gerekse birtakım kurum ve kuruluşlara kırgın ve birtakım eksiklik ve aşağılık duygularını yüceltme yolları arayan kişileri ağına çekebileceği açıktır. Böylesi tavırların yol açtığı kargaşa ve anarşi, haklıyla haksızın ayrılmasında da çoklarınca ölçünün yitirilmesine yol açacaktır. Bu tür davranışlar, bilhassa kurulmuş bir toplum içinde 'nefsi' tesirlerin büyük rol oynadığı siyasî kutuplaşma ve klikleşmelerde, doğruların yanlışlara alet edilmesinin ve bir kez fırka fırka olduktan sonra, buna Kur'ân ve Sünnet'ten yanlış anlama ve yorumlamalarla 'delil' (!) getirip, kitabı parça parça etmenin en önemli sebebidir. Tarihin ve hâdiselerin şahid olduğu üzere, parçalanmaya yol açıcı menfî ihtilaflar, iftirakların neticesinde ortaya çıkmakta, yani önce birtakım kişiler gerek cehalet, gerekse ölmemiş cahili değerler ve gerekse nefsi tutkuların tesiriyle bir grup teşkil etmekte ve sonra yaptıklarını haklı çıkarıcı delil bulma gayretiyle Kitab ve Sünneti fasid tevillere mevzû kılmaktadırlar. Şüphesiz İslâm için en büyük tehlikelerden biri budur; hele bu tehlike, bir de zahirde kendini salih bilinen amellerle gizleyebilirse, daha fecî bir hâl alır. Bu sebepledir ki, Hz. Ali, "fitnenin gözünü çıkardım. Karanlığının ortalığı kapladığı ve kuduzluğu şiddetlendiği bir zamanda başkası buna cesaret edemezdi" diyerek, işin tehlikesini ve önemini ortaya koymuştur. Ama ne yazık ki Haricîlik, fikir ve tavır buudunda hiç ölmemiş, bilhassa günümüzde olduğu gibi, fetret dönemlerinde hep dirilmiş ve meş'um rolünü oynayagelmiştir.

.

İSLAMDA SİYASİ YAPI VE İKİ SİYASİ MEZHEB: HARİCİLİK VE ŞİİLİK (4)

Taha F. Ünal
AddThis Sharing Buttons
4

Şiîlik, siyasî, fakat bilâhare itikadı temellere oturmuş bin mezhebdir. Onu Ehl-i Sünnet'ten ayıran başlıca esas, "imamet" mes'elesidir. Bu da, Rasûlüllah'tan sonra, Hz. Ali ile başlayan 12 imamın ümmetin dinî ve siyâsî liderliğini üstlenmesi gerektiği, fakat, ümmetçe bu hakkın, bilhassa siyasî sahada kendilerinden esirgendiği iddiasına dayanmaktadır. Bu esas, 12 imamla sınırlı olduğundan, 12. İmam'dan sonra, onlarca gaybûbet-i kübrâ döneminde, Şiîlik'le Sünnîlik arasında siyasî noktada da bir görüş ayrılığı kalmamaktadır. Bu esasa bağlı olarak, Şiîliği Sünnîlikten ayıran bir diğer nokta, Sünnet'in sonraki nesillere nakli meselesidir. Şiîler, bunun da Ehl-i Beyt imamlarına ait olduğunu iddia etmekle birlikte, nasıl Sünnîlik'te 'senet', yani hadisleri 'nakil silsilesi' varsa, aynı şekilde Şiîlikte de 12 imam'ın sözleri yine 'nakil silsilesi'yle bize kadar gelmektedir. Bu durumda, yine ortada ciddî bir ayrılık yok demektir. İmamlardan nakilde bulunan şiî râvîler ölçüsünde olsun, Resûlüllah'ın Ashâbı'nın da âdil ve güvenilir kabûl edilmesi, bu mes'elenin çözülmesi için yeterlidir.
Bu iki esas dışında, Şiîlik'le Sünnîlik arasında fark yoktur: İki taraf da Allah'a Peygamberlere, Kur'ân'a ve diğer İlâhî kitablara, Ahiret Günü'ne, kaza ve kadere inanmakta, iki taraf da namaz, oruç, hacc, zekât gibi farzları farz, faiz, içki, kumar, zina.. gibi haramları haram kabûl etmektedir. Ayrıca Ehl-i Beyt sevgisi ve bağlılığı Ehl-i Sünnet'te esas olduğu gibi, Sünnî tarihte çoğu müctehid ve mehdî-misal zatlar da Ehl-i Beyt'ten gelmiştir. Şu kadar ki, Sünnîlik'teki Ehl-i Beyt sevgisi, Ashâb-ı Kiram'ın ve diğer büyük imamların sevilip sayılmasına mânî değildir. Bu sebeple, Ehl-i Beyt sevgisi ve bağlılığını kendilerine esas ittihaz etmiş bulunan Şiîler'le, İslâmî bünyenin ana unsurunu teşkil eden Sünnî dünyanın karşı karşıya gelmesinde hiç bir temel mazeret söz konusu olamaz. Ve, bu iki cemaatin, kendilerini istismarla parça parça yutmaya çalışan düşman bir küfür dünyası karşısında birleşip istismarcılara meydan vermemeleri, bugün her zamankinden daha elzemdir.


ŞİİLİK
Şiîlik, dünden bugüne İslâm'ın bünyesi içinde, tarihî hadiselerin ve devletler arası savaşların da beslemesiyle en mühim bir fırka olagelmiştir. İslâm tarihinde şüphesiz yalnızca Şiîlik-Sünnîlik ayırımı olmamıştır. Şiîliğin, itikadî sahada, İslâm toplumunun ana bünyesini oluşturan Ehl-i Sünnet ve'l-Cemâat'ten ayrı bir mezheb olmasının yanısıra, aynı sahada kazâ-kader, irade, büyük günah işleyenin durumu ve Allah'ın sıfatları gibi mevzûlarda Mutezile ve Cebriye gibi Ehl-i Sünnet dışı kalmış mezhebler de ortaya çıkmış, fakat hiç biri, ne Şiîlik gibi bugünlere kadar gelen bir devamlılık arzetmiş. ne de 'cemaat'ten kopuk ayrı bir bünye teşkil etmiştir. Şiîliğin, Resûlüllah'ın ve Ashâbı'nın yoluna (Sünnet) ters düşme ma'nâsında bid'i telâkkî edilmesinin dışında, cemâatten de ayrı görünmesi, onun Mu'tezile ve Cebriye gibi yalnızca itikadî değil, ayrıca ve aslı itibariyle siyasî bir mezheb olarak tarih sahnesine çıkması dolayısıyladır1.

ŞİÎLİĞİN İTİKADÎ MENŞEÎ
Şiîliğin tarihini itikadî menşeinden, itikadî temellerini de tarihinden ayırarak itikadî menşeini mütalâa edeceğiz.
Şiîlik bir bakıma dar ma'nâda Hz. Ali, geniş ma'nâda Ehl-i Beyt taraftarlığı olarak göründüğünden, mevzûyu ister istemez Hz. Ali ve Ehl-i Beyt-i Rasûl çevresinde işlemek durumundayız. Evet, Hz. Ali Efendimiz'in (r.a.) gerek iman, İslâm, ilim, şecâat ve sadr-ı İslâm'daki fedakârlık ve kahramanlığıyla şahsî kemalâtı, gerekse Ehl-i Beyt-i Nebevî'ye baba olma fonksiyonuyla İslâm bünyesinde sahip olduğu mevki, kimsenin inkâr edemeyeceği büyüklüktedir. Sahih rivayetlerde geldiği üzere, Hz. Hatice'den sonra İslâm'a ilk giren, en azından çocuklar içinde ilk müslüman olan Hz. Ali'dir2. Yine, Resûlüllah'la (s.a.v.) birlikte ilk defa namaz kılan Hz. Ali'dir3. Kitab'ı ve Sünnet'i bilme noktasında Ashâb'ın en önde geleni Hz. Ali'ydi Efendimiz (s.a.v.), kerîmeleri Hz. Fâtıma'yı (r.a.) ona tezvîcinde, "Kızım seni ümmetim içinde İslâm'a ilk giren, ilmi en çok olan ve en fazla bilim sahibi bulunanla everdim" buyurmuşlardı4. Hz. Ömer, ortaya çıkan fıkhî mes'elelerde çok zaman onun görüşüyle amel eder ve "Ali olmasa, Ömer helâk olmuştu; ey Ali, Allah beni senden sonraya bırakmasın; Allah beni, Ebû Tâlib'in oğlunun hazır bulunmadığı güç bir mes'eleyle karşı karşıya getirmesin" şeklinde Hz. Ali'nin ilmine olan saygısını ifade ederdi5.
Hz. Ali (r.a.) hakkında Efendimiz'den (s.a.v.) şeref-südûr olmuş bulunan senâ dolu hadîsler, başka bir sahabî hakkında aynı çoklukta sâdır olmamıştır. Bu mevzûda fikir verici bir misâl olması bakımından, sahih bir rivayette Hz. Sa'd İbn Ebî Vakkas Şöyle buyurmuştur:
"Resûlüllah'ın Ali hakkında üç sözü var ki, bunlardan birinin benim hakkımda olması, benim için kırmızı develerden daha kıymetli olurdu: Resûlüllah, gazaların birinde (Tebûk seferi) Ali'yi Medine'de nâib olarak bıraktı ve ona, "Bana karşı, Musâ'ya göre Harun menzilesinde olmak istemez misin? Şu kadar ki, benden sonra Peygamber yoktur" buyurdu. (Hayber vak'asında), "Sancağı bugün, Allah ve Resûlü'nü seven ve Allah ve Resûlü'nün kendisim sevdiği birine vereceğim" dedi ve sonra onu Ali'ye verdi. Bir de, (Necran hristiyanlarına karşı mübâhale bâbında "...oğullarımızı ve oğullarınızı, kadınlarımızı ve kadınlarınızı çağıralım.." ayeti inince, Resûlüllah (s.a.v.) Ali, Fâtıma Hasan ve Hüseyin'i çağırıp, "Allah’ım bunlar benim Ehl-i Beyt'imdir" buyurdu6.
Hz. Ali hakkında Efendimiz'den şeref-südûr olmuş bu hadislerden başka, yine gerek Hz. Ali gerek Hz. Fâtıma, gerekse Hz. Hasan ve Hüseyin hakkında daha pek çok hadis-i şerif vardır ve Resûlüllah'ın "Âl-i abâ' olarak da anılan bu şerefli Ehl-i Beyt'ine karşı beslediği sevgi kitablara geçmiş ve dilden dile anlatılagelmiştir. Bunun yanısıra, Şûrâ Sûresi'nde geçen, "De ki: "Ben (bu tebliğim karşısında) sizden bir ücret istemiyorum; ancak yakınlara meveddet istiyorum" (ayet:23) ayetinde geçen 'yakınlar'dan kasdın Ehl-i Beyt-i Nebevî olduğu müfessirlerce ifade edilmiş7 ve daha bazı hadislerde de geldiği üzere, Ehl-i Beyt'e sevgi, adeta zarûrât-ı dîniyeden biri haline gelmiştir8.
Şiîlerce davâlarına delil olarak ileri sürülen İki hadis-i şerif daha vardır ki, bilhassa bunları mevzûmuz dahilinde anmadan geçemeyeceğiz:
Vedâ Haccı dönüşü Resûlüllah (s.a.v.) Ashâbı'na hitaben, "Ben kimin mevlâsı isem, Ali de onun mevlâsıdır" buyurmuştur9. Yine, Kütüb-ü Sitte'nin dördünde geçen sahih bir hadiste de. "Benden sonra size iki şey bırakıyorum; onlara tutundukça yolunuzu şaşırmazsınız: Allah'ın Kitabı ve Ehl-i Beytim" buyurulmuştur10.
İşte, bütün bu ve bunlara benzer âyet-i kerime ve hadîs-i şerifler, bilâhare Şiîlerce dâvâlarına delil ittihaz olunmuş ve ortaya temelde sünnet'in veya hadisin sahasına uzanan bir imamet mes'elesi çıkmıştır. Ehl-i Sünnet'le Şia arasında temel anlaşmazlık mevzuu olan imamet mes'elesinin aslı şudur:

İMAMET
Şîa'nın esaslarını şöyle özetleyebiliriz:
İslâm'da temel iki teşrii kaynak Kur"ân ve Sünnet'tir. Bu iki kaynak, Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminde müslümanların bütün mes'eleleri için yeterli olduğu gibi, müslümanların Kıyâmet'e kadar karşılacakları her türlü mes'eleye de çözüm bulucu mahiyettedir. Fakat, Kur'ân ve Sünnet, zamanlan ve mekânları kuşatıcı İslâm'ın genel çerçevesini çizen prensipler bütünü olmalarının yanısıra, ihtiva ettikleri bazı hükümler umûmî bazıları husûsî, bazıları mutlak, bazıları mukayyed, bazıları nâsih, bazıları mensûh ve bazıları emir ifade ederken, bazıları da tavsiye ifade edicidir. Ayrıca, hadisleri nakil mevzuunda da Ashâb'ın tümüne güvenmek mümkün değildir. Çünkü, bazı sahâbeler, hadisleri Resûlüllah'tan alırken yanılmalara düşmüş kimisine sonradan nisyan arız olmuş, kimisi de duyduğu hadisi, nâsih mi mensûh mu, mutlak mı mukayyed mi.. olduğunu bilmeden ve çok zaman da derelerde bulunarak nakletmiştir. Bu bakımdan, Kur'ân gibi kesinlik ifade etmesi gereken hadîs-i şeriflerde ihtilâflar ârız olmuş, bu da, zamanla Kur'ân'ı anlama ve tefsir etmede de kendini gösteren ihtilaflarla birlikte, Din'de farklılıklara ve farklı farklı mezheblerin doğmasına yol açmıştır. Oysa, Din'de ihtilâf zemmedildiği gibi, bir hakikat değişik şekillerde olamaz. Kur'ân ve hadis, ihtilâfa sebep teşkil edemez. Şu halde, bütün bunları tek bir kaynaktan almak gerektir ki, bu kaynak da, "Ben kimin mevlâsıysam, Ali de onun mevlâsıdır; size iki şey bırakıyorum ki, onlara sarıldıkça şaşırmazsınız: Kur'ân ve Ehî-i Beytim" hadis-i şeriflerinde de ifade buyurulduğu üzere, Hz. Ali ve onun soyundan gelen 11 imamdır.
İmamlar, "... Size âyetlerimizi okuyor, sizi tezkiye ediyor; size Kitabı, hikmeti ve bilmediklerinizi öğretiyor" (Bakara: 151) âyetinde ifade buyurulan risâletle alâkalı bütün fonksiyonlara sahiptirler; şu kadar ki, nebî ve resûl değildirler. Bu fonksiyonlara, Resûlüllah'ta olduğu gibi, devlet başkanlığı (dünyevî iktidar-hilâfet) de dâhil olmakla birlikte, eğer ümmet tarafından hilâfet kendilerine verilmeyecek, veya haklan olan hilâfet gaspedilecek olursa, bu, onların imâmetine halel getirmez. İmâmet, seçimle değil, nübüvvet ve risâlet gibi İlâhî nass'la, yani Allah'ın tayiniyledir; hilâfet de imâmetin buudu veya fonksiyonlarından biri olarak, yine nass'la belirlenir. Dolayısıyla, Hz. Ali'nin ve daha sonraki onbir imamın hilâfeti, önce Sahâbe-i Kiram, daha sonra da Emevîler ve Abbâsilerce gaspedilmiştir. İmâmet, risâletin fonksiyonlarının devamı mahiyetinde Din'in bir rüknüdür ve dolayısıyla, geniş ma'nâda imameti, dar ma'nâda Hz. Ali'nin ve soyundan gelen onbir imamın imametini kabûl etmemek, dinin bir rüknünü yıkmak olacağından, küfre kadar gider. Bu yüzden, Sahâbe-i Kiram, başta dördü (Mikdad. Selman, Ammar, Ebû Zer) ve daha sonra tevbe eden otuz kadarı hariç, irtidad etmiş ve mutlak küfre düşmemişlerse de, 'Kâ'be menzilesindeki imandan çıkmış, fakat Mescid-i Haram menzilesindeki İslâm'da bakî kalmışlardır. Aynı şekilde, Ehl-i Sünnet müslümanlar da, en fazla 'mü'min-i âm' ve müslüman olabilirler ama. gerçek ma'nâda mü'min değillerdir11. Şiîlik, buradan hareketle, daha başka şu doktrinleri de geliştirmiştir:
Bedâ: Allah, kaderde değişikliğe gidebilir; nitekim, normal silsile yoluyla İmam Cafer-i Sadık'tan sonra büyük oğlu İsmail imam olacakken, Allah, takdirini değiştirmiş ve İsmail'i Cafer-i Sadık'ın sağlığında vefat ettirerek, küçük oğlu Musa Kâzım'ı imam nasbetmiştir.
Ric'at: Tarihin büyük zalimleri ve bilhassa Ehl-i Beyt'e zulmedenler, Kıyamet'e yakın tekrar dünyaya gönderilecek ve kendilerinden intikam alınacaktır. Aynı şekilde, uzun yıllar devam eden gaybet-i suğradan sonra 74 yaşında gaybet-i kübrâya giden ve halen sağ bulunan 12. imam Muhammed Mehdî de, Kıyamet'e yakın âlemi yeniden adaletle doldurmak üzere kıyam edecektir.
İman-İslâm mes'elesi: İman, Kâbe menzilesinde, İslâm ise, Mescid-i Haram menzilesindedir. Büyük günah işleyenler ve husû-sen İmamet'i kabûl etmeyen Ehl-i Sünnet mensubları, imandan çıkmakla birlikte, müslüman sıfatını kendilerinde taşımaya devam ederler12.

ŞİÎLİĞİN TARİHİ MENŞEİ VE MEVZÛUNUN TENKİDİ
Bir mezheb olarak Şiîliğin tarihi en fazla Sıffîn savaşı ve daha belirgin hatlarıyla Kerbelâ hadisesi ertesine uzanıyorsa da, bilhassa Hz. Ali'ye taraftarlık ma'nâsında, Şiî müelliflerce Efendimiz'in (s.a.v.) devr-i saadetlerine kadar götürülür13.
Efendimiz (s.a.v.) zamanında İslâm toplumu, Kureyşü'l-bitah (Kâbe etrafında oturan Kureyşliler), Kureyşü'l-zevâhir (Mekke'nin dış mahallelerinde oturan Kureyşliler), Yemen menşeli Evs ve Hazrec kabileleri ve Medine dışında oturan bâdiye Araplarıyla birlikte, Selman, Bilâl ve Suheyb (r.a.) gibi İran, Habeşistan ve Anadolu'dan göç etmiş gayr-ı Arap unsurlardan oluşuyordu. Bilhassa Araplar'da ictimâî ve idarî sistem kabilecilik temelleri üzerine oturuyordu ve soy asaletiyle, yaşlılık (şeyhûhet) gibi bazı sıfatlar, kişilerin ictimaî rütbelerini tayinde mühim faktörlerdi. Araplar, fizikî karakterin yanısıra, ahlâkî vasıfların da nesilden nesile geçtiğine inandıklarından, atalara dayalı soyluluk, mühim bir şeref telâkki ediliyordu. Yemen'de ise, eskiden beri köklü bir dinadamı-krallık (bir ma'nâda teokrasi) geleneği hakim olduğundan, Yemen menşeli Araplar'da tabiî olarak babadan oğula geçen bir 'teokrasi' anlayışı hakimdi. Nihayet İslâm geldi ve kan bağını bir realite olarak değerlendirdi, 'kana, soya dayalı kabilecilik ve ırkçılığı' men' ve kişinin şerefinin ancak takvada yattığını ilân etti. Ayrıca, aşağıda da görüleceği üzere, idarî mekanizma açısından iktidara gelme noktasında kesin kaideler vaz' etmedi. Şûrâ'yı müslümanların işlerini görmede bir temel yaptı ve emareti de buna bağladı (Emrleri, aralarında şûrâ iledir (Şûrâ:38). Bununla birlikte, bir peygamberin yanısıra, bir melikin bulunabileceğini de, İsrail Oğullarıyla alâkalı naklettiği bir kıssa ile beyan buyurdu (Bakara:247). Ayrıca, Allah ve Resûlü'ne itaat ve Allah ve Resûlü'nün yolu istikametinde mü'minlerin içinden çıkmış ülü'l-emr'e itaati farz kıldı ve emaret de dahil, emânetlerin ehline tevdîini emir buyurdu (Nisâ:58-59). Fakat, yine aşağıda görüleceği üzere, Şiîliğin bir mezheb olarak ortaya çıkışında, yukarda kısaca izahına çalıştığımız Arap soy ve idare anlayışının herhangi bir rol oynamadığı da ileri sürülemez.
Hz. Ali'ye taraftarlık mânâsında Şiîliği Resûlüllah (s.a.v.)'ın zamanına kadar götüren Şiî müelliflere göre, bunun ilk tezahürleri Sakîfe'de ortaya çıkmıştır. Bilindiği gibi Sakîfe'de, Ensar'la Muhacirler arasında geçen bir müzakereden sonra Hz. Ebû Bekir (r.a.) halife seçilmiş ve Haşimîler baştan buna karşı çıkmışlarsa da bilâhare Hz. Ali'nin Hz. Ebû Bekir'e biat etmesiyle bu mes'ele kapanmıştır. Daha sonra, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer zamanında, bilhassa Hz. Ömer'in seçiminde bu mesele açılmamış ve ancak Hz. Osman'ın müessif şehâdetinden sonra alevlenmeğe yüz tutmuştur.
Evet, Hz. AH Efendimiz (r.a.), Ebû Bekir'e Hz. Fâtıma'nın vefatına kadar biat etmemiştir. Bunun sebebi, birinci derecede, Resûlüllah'ın vefatından sonra yakında vefat edeceği ihbâr-ı Nebevi ile bilinen ve Hz. Ebû Bekir'le aralarında bir münazaa geçmiş bulunan Hz. Fâtıma'yı kırmamak olsa gerektir. İkinci ve belki daha mühim bir sebep ise şudur ki, Hz. Ali Efendimiz (r.a.) ilk başta biaat etmiş olsaydı, o nazik anda hilâfeti kendilerine lâyık gören Haşimîler ve bilhassa Hz. Zübeyr İbn Avvam gibi nüfuzlu kişiler, Hz. Ali'yi de dinlemeyerek bir fitneye mahâl verebilirlerdi. Bir dahîyi a'zam olan Hz. Ali, bunu sezerek ihtimal biati geciktirmiştir.
Gerek Hz. Ebû Bekir'in seçilmesi hadisesinde, gerekse Hz. Ali'nin biati geciktirmesinde ve daha sonra ilk üç halife hazerâtına karşı takındığı tavırda, Şiîler'in iddialarını haklı çıkarıcı ve imâmet inançlarına delil teşkil edici herhangi bir unsur bulmak zordur. Bir defa, imamet Din'in bir rüknü olmuş olsaydı ve Hz. Ali'nin hilâfeti nassla sâbit bulunsaydı, bütün sahabenin bunu bilmesi gerekirdi. Çünkü, imana bâis hiç bir mevzû kapalı ve esrar dolu olarak gelmez; aksi halde 'teklif-i mâ lâ yütak' olur. Bu mevzûda, Şiî müelliflerce anlatılan bir hadise vardır ki, nakletmeden geçemeyeceğiz:
Şiîlerce Mü'minü't-Tâg denilen Muhammed b. Ali'ye Hz. Zeydü'-Şehid b. Ali Zeynelâbi-dîn, "Sen, Al-i Beyt içinde kendisine itaat farz olan bir imam bulunduğuna inanıyormuşsun?" der. M. İbn Ali, "Evet, baban Ali İbn Hüseyin bunlardandı" cevabını verir. Hz. Zeyd, "Babam hana lokma yedirirken, ağzımı yakmasın diye üflerdi; beni bir lokmanın yakmasından korkan babam, böyle bir şeyi bana söylemeyerek Cehennem'e girmeme nasıl râzı olur?" diye hayretini ifade eder. Mü'minü't-Tâg, bunun üzerine, "kabul etmezsin de, hakkında şefâati geçerli olmaz diye korktu. Senin işin, Allah'ın meşietine kalmıştır" karşılığında bulunur. Huzurunda geçen bu konuşmayı dinleyen Hz. Cafer-i Sadık daha sonra Mü'minü't-Tâg'a "Onu dört bir yanından yakaladın; çıkacağı bir yer bırakmadın" diye, takdirini ifade eder14.
Şiî müelliflerce, imamete delil getirilen bu hadise, esâsen, tam tersi yönde bir delildir. Dinî bir rüknün, bir iman esasının gizlenmesi câiz ve mümkün olamayacağı gibi, Cafer-i Sadık Hazretlerine atfedilen söz de, esâsen Şiîler'in Âl-i Beyt'in 12 İmam dışındaki mensublarına bakış açılarını vermesi açısından dikkat çekicidir.
İkinci olarak, Hz. Ali Efendimiz ve diğer Ehl-i Beyt mensubları hilâfet haklıklarını zaman zaman ifade etmiş bile olsalar, kaynaklar bilhassa Hz. Ali Efendimiz'in ağzından bunun İlâhî bir nasb şeklinde olduğunu nakletmemektedir. Bilakis, Hz. Ali'nin hutbe, mektub ve sözlerini ihtivâ ettiği ileri sürülen Nehcü'l Belâğa'da tam tersini okuyoruz:
Hakkındaki şikâyetler çoğalınca halk, Hz. Ali'yi Hz. Osman'a nasihat için gönderir ve o da, şunları söyler:
"Bizim bildiğimizi biliyorsun; bizim gördüğümüzü gördün, işittiğimizi işittin. İbn Ebî Kuhafe ve Ömer İbn Hattab, takvada ve doğrulukta senden daha çok mes'ûl değillerdi; çünkü sen akrabalıkta Allah'ın Resûlü'ne (s.a.v.) onlardan daha yakınsın ve aynı zamanda, onların sahip olmadığı sıhrî yakınlığa da sahipsin. Öyleyse, Allah'tan kork. Her şey apaçıktır. Bilmelisin ki, Allah katında en değerli insan, adaletli imam, en kötüsü de zalim imamdır..."15.
Yine Hz. Ali'nin Nehcü'l-Belâğa'da geçen şu sözlerinden, onun hilâfet anlayışının Ehl-i sünnetinkinden hiç de farklı olmadığı ortaya çıkmaktadır:
"Haricîler, "Hüküm ancak Allah'ındır" demekle doğru söylüyorlar, fakat maksatları yanlış. İnsanlar, iyi veya kötü mutlaka bir idareciye muhtaçtır. Mü'minler, onun idaresi altında salih amellerde bulunurken, kâfirler de dünyalarını yaşarlar. Ve, bu sürede Allah her şeyi varacağına vardırır. İdareciyle vergiler toplanır, düşmanlarla savaşılır, yol emniyeti sağlanır, zayıfların hakkı güçlülerden alınır ve faziletli insanlar, kötüler şerrinden emin olarak huzura ererler"16.
Öte yandan, gelerek Sünnî-Şiî kaynaklarda, gerekse Nehcü'l-Belâğa'da okuduğumuz kadarıyla, Hz. Ali, İslâm'da önceliği ve Resûlüllah'a yakınlığı noktasından kendisini hilâfete yakın görmekte, yoksa bunu hiç bir zaman imanî bir hak olarak iddia etmemektedir17.
Şiîler, gerek Hz. Ali'nin, gerekse diğer imamların İslâm'ın selâmeti nâmına takıyyede bulunup, imametlerinin İlâhî nasba dayandığını gizlediklerin ve mevcud halifelere itaat edip, isyanda bulunmadıklarını iddia etmektedirler ki, böyle bir iddia bu pak insanlar için bir töhmetten başka bir şey değildir. Çünkü, eğer iddi-a ettikleri gibi imâmet, dinin, hele imanın bir rüknü olsaydı ve Ehl-i Beyt'in imametini kabûl etmemek kişiyi imandan çıkarsaydı, o zaman, Resûlüllah'a bilhassa cibillî yakınlıkları bakımından İslâm'ı korumaya daha meyyal ve ayrıca, "Size iki şey bırakıyorum.." hadisince de Kur'ân'ı ve Sünnet'i korumaya vazifeli bu insanlar, hakikati haykırmaktan bir an bile geri durmazlardı. Çünkü, imânî ve dinî bir rüknün gizlenmesinin vebâlini kimse çekmek istemez ve kaldıramaz. Ayrıca, yine Şiilerin iddiasınca Kureyş, Haşimîler'i kıskanarak hilâfeti Ehl-i Beyt'e vermemiştir; fakat, Sakîfe'de hilâfet iddiasında bulunan yalnızca Kureyş değildi; İslâm'a on yıl canları pahasına omuz vermiş ve 'Ensâr' adıyla şereflenmiş Medineli müslümanlar da halifenin kendilerinden olmasını taleb ediyorlardı.
Şiilerin bir diğer iddiası, Sünnet'in sadece Ehl-i Beyt kanalıyla nakledilmesi gerektiğidir. Teorik açıdan doğru gibi görünen bu iddia bizzat Şiî hadis rivayet esaslarınca tekzib olunmaktadır. Resûlüllah'ın terbiyesinden geçmiş ve her bakımdan üstünlükleri tarihçe ispatlanmış insanlara hadis rivayetini çok görenler, Ehl-i Beyt'in hadislerini doğrudan imamların ağzından değil, yine 'Şiî' râvilerce nakletmektedirler ki, burada tam bir mezhebcilik anlayışı yatmaktadır. Şiîler, Ehl-i Sünnet'in Kütüb-ü Sitte gibi temel hadis kaynaklarını kabûl etmeyerek, Kütüb-ü Erbaa denilen kendilerine ait dört hadis kitabını esas almaktadırlar. Ne var ki, buradaki hadisler, her ne kadar Ehl-i Beyt imamlarına dayandırılıyorsa da, arada yine bir kaç ravî vardır. Ve, Şiî kelâmı da bu ravîlerin önde gelenlerinden Zürâre b. A'yün, Muhammed b. Müslim, Muhammed b. Ali Mü'minü't-Tâq, Ebû Basîr, Hakem b. Uteybe gibi mütekellimlere dayanmaktadır ki, bunlar hakkında Şiî ricâl' kitablarında övücü sözlerin yanısıra, Cafer-i Sadık hazretlerinden nakille, "Zürâre, M. b.Müslim, Büreyd, İsmail el-Cu'fî helak oldu; Zürâre, Yahudi ve Hristiyanlar'dan daha şerlidir; Allah, Zürâreye lânet etsin; Zürâre helâk üzere ölecek; A'yün ailesinin (Zürare, Hümran...) söyledikleri, ne benim, ne de babalarımın dinindendir.." şeklinde tehditvârî sözler de bol bol geçmektedir18. Bütün bunlar, Ehl-i Beyt'i takip etme iddiasındaki Şiîliğin, esasen Ehl-i Beyt'in yoluna en azından Sevâd-i a'zamdan ayrıldığı noktalarda pek de muvâfık düşmediğini ortaya koyucu keyfiyettedir.
Nassla sâbit imâmet anlayışına Kur'ân'dan delil bulamayan Şiîlik, Sünnet'e sarılmış, fakat bilhassa ilk döneminde, Kur'ân'da eksiklik, fazlalık ve değiştirme vardır gibi sakîm iddialara sapmıştır. Şiîliğin dört hadis kitabından Usûl-ü Kâfî'nin müellifi, bu inancı müdafaa edenlerden olduğu gibi, kitabında bu konuda çok sayıda rivayete yer vermiş, hatta, "İmamlardan bununla alâkalı elimde binden fazla rivayet var" iddiasında bulunmuştur19. Daha sonra, Şeyh Tûsî, Şeyh Müfid ve Seyyid Şerif Razî gibi kısmen mu'tedil şiî alimler bu sakîm anlayışa karşı çıkmışlardır. Kur'ân'ın bir kelimesine dahi dokunmadan bize kadar gelmesini sağlayan Sabâbe-i Kiram sünnete dokunması için ne sebep vardır? Kaldı ki, Hz. Ali ve Ehl-i Beytle alâkalı tüm senâ dolu hadis-i şerifler, sünnî hadis ve menkıbe kitablarında kayıtlıdır ve hiç biri gizlenmemiş ve değiştirilmemiştir.
Hz. Ali ve Ehl-i Beyt'le alâkalı hadislerin bazıları, bu mübarek ailenin başına geleceklerden dolayı bir tenbih ve ümmeti bu sahada uyarmaya ve onların haklarını ifa ile birlikte, kendilerine yapılabilecek iftiralardan temizlemeğe yöneliktir. Ayrıca, Şiîlik, 12 imamdan sonra, doktrinin pratiği noktasında Ehl-i Sünnetle aynıdır. Bu durumda, imanî ve dinî bir rüknün belli şahıslar ve belli bir zamanla sınırlı olması neyle izah edilecektir? Sonra, hadis-i şerifte, Kur'ân'la Ehl-i Beyt'in belli bir dönem için değil, Kıyamet'e kadar birbirlerinden ayrılmayacakları ifade olunmaktadır. Oysa, İmâmet'i 12 kişiye tahsis, daha sonra gelecek mübarek ve hâdî-mehdî Ehl-i Beyt mensublarını, bu hadisin medlûlünden adeta ihrac etmektedir.

NETİCE
Şiîlik, ifade etmeğe çalıştığımız mezhebî doktriniyle, tarihî hadiselerin uzantısı olarak, bilhassa Kûfe'de Yemen menşe'li Araplarla, İran menşeli mevâlînin ve daha başkalarının çok çeşitli faktörlerin tesiri altında tesis etmiş oldukları bir mezheb görünümündedir. Dinî temelleri ve itikadî esasları daha sonra ortaya konmuş olup, ayrıca, tek bir Şiî mezhebi de yoktur.
12 İmam'dan sonra Şiîlik, temel doktrininin pratiğini kaybetmesiyle Sünnîliğe yaklaşmıştır. Bu bakımdan, tarihin bir dönemiyle alâkalı bir inanç yüzünden İslâm ümmetinin ana bünyesinden ayrı kalmak, İslâm kardeşliği ve ümmet bütünlüğüne ters düşmektedir. Bu yüzden, bir zaman Şeyh Müfid ve Seyyid Şerif Razî gibi alimler nasıl Şiîliğin yanlış Kur'ân telâkkisini düzeltmişlerse, bugünkü insaflı şiî âlimleri de, Ashâba, bilhassa Hulefâ-ı Raşidîn'e bakış ve Sünnet anlayışlarına bir neşter atıp, sevâd-ı a'zama yaklaşmak gibi tarihî bir vecibeyi yerine getirmekle karşı karşıyadırlar.
Bunun dışında, Sünnîlikle Şiîlik arasında önemli bir fark bulmak mümkün değildir. Ehl-i Sünnet, belki Şiîlerden daha çok ve muvazeneli şekilde Ehl-i Beyt'i sever; Sünnî dünyada Ali, Hasan, Hüseyin gibi isimlerin Şiî dünyadakinden daha çok oluşu; hutbelerde Ehl-i Beyt'in ve husûsen Hz. Ali, Hasan ve Hüseyin'in adlarının anılışı ve camilerinde yazılı bulunuşu; ayrıca bilhassa Tasavvufta Cafer-i Sadık ve İmam Ali Rıza gibi Celîlü'l-kadr imamların tarikat silsilerinde yer alışı; Ehl-i Beyt sevgisinin dinî, hattâ imanî bir esas olarak kabûl edilişi, o kadar ki Şafiî mezhebinde Resûlüllah'la birlikte Ehl-i Beyt'i salât ü selâm getirmenin namazın rükünlerinden oluşu; İmam A'zam Ebû Hanife gibi Ehl-i Sünnet mezheb imamlarının Ehl-i Beyt'i kendi zamanlarında hilâfete elyak bulup, Hz. Zeydü'ş-Şehid gibi Ehl-i Beyt imamlarına yardım edişi.. evet, bütün bunlar, Ehl-i Sünnet'teki Ehl-i Beyt sevgisini gösteren binlerce delilden sadece birkaçıdır. Ehl-i Sünnet, gerek Cemel, gerekse Sıffîn savaşlarında her zaman Hz. Ali'yi haklı bulmuş, Hz. Hüseyin için gözyaşlarını Fırat'ın suyu gibi akıtmış, fakat, ümmet arasında fitnelere yol açacak mes'elelerin 'ma'nâ-yı ismî' cihetinden üzerine gitmeyi gereksiz görüp, "onlar bir ümmetti, gelip geçtiler, kazandıkları kendilerine, sizin kazandığınız da size; onların yaptıklarından siz mes'ûl tutulmayacaksınız" ayeti uyarınca ve "elimizin bulaşmadığı kana dilimiz de bulaşmasın" fehvasınca orta yolu tutarak birleştirici olmuş ve her zaman İslâm'ın menfaatini ön planda tutmuştur. Dolayısıyla, bilhassa istismarcılara fırsat vermemek için, ma'nâsız Şiî-Sünnî nizalarını bir tarafa bırakıp birleşmenin tam zamanıdır.. Yoksa, -Allah korusun- yarın çok geç olabilir.


KAYNAKLAR:
1. S.M.M Jafri. The Origins and Early Development of Shi'a İslam, Kum. s:5, 11-7
2. Tirmizî, Menâkıb, HN: 3980: İ. Hanbel, Müsned, 1: 373, 4:364.
3. Tirmizî, Menâkıb, HN: 3979: İn. Mace, 1:11; Hanbel, 1:141; İ. Hişam, Şîre, 1:262.
4. İ. Hanbel, 5:26: İ.Abdi'l-Ber. İstîâb. 3:36: Heysemî. Mecmaü'z-Zevâid, 9:110-114.
5. İstîâb. 3:39; Harizmî, Menâkıb, 48: Sıbt İbnü'l-Cevzî, Tezkire. 87.
6. Nesâî, Hasâis, 32; Tirmizî, HN.3970.
7. Said Nıırsî, Lemalar. 21; Zemahşerî, Keşşaf. 2:339: EbuVSuûd, Hamiş-i Tefsiri'r-Razî. 7:665; Heysemî, Mecma', 9:168.
8. Süyûtî, Ed-Dürrü'l-Mensûr, 6:7; İ.Hacer-i Heylemî. Savâik, 101.
9. İ. Hacer. İsâbe, 3:408; İ.Hanbel, 4:281; İ.Mâce, 1:21,29; İstİâb, 2:473; İ.Kesîr, El-Bidâye ve'n-Nihâye, 5:209.
10. Müslim, 2:325; Tirmizî, HN:4036,4038; İ.Hanbel, 5:182,189.
11. Jafri. a.g.e. 280-312: M.H.Kâşifii'l-Gıtâ, Aslü'ş-Şia ve Usulühâ, 48-54; M.Rıza el-Muzaffer. The Faith of Shia İslâm, 31-46.
12. Küleynî, Usûl-ü Kâfî, c.3;A. Gölpınarlı, Tarih Boyunca İslâm Mezhebleri ve Şiîlik, s:269: M.R. el-Muzaffer. a.g.e. s.43.
13. Şeyh Tûsî, İhtiyârü Ma'rifet'r -Ricâl, (Ricâl-i Keşî), Meşhed, s.186.
14. Jafrî. a.g.e. 14-22.
15. Nehci'l-Belâğa, (İng. terc. Müftü C. Hüseyin), 162.hutbe.
16. A.g.e., 40. hutbe.
17. A.g.e.. 72. 160. hutbe vb.
18. Şeyh Tûsî. a.g.e.. 149, 150, 160, 169.
19. Küleynî, Usûl, 1:110-115. Tcfsîru's-Safî. s: 14. 

    

Bir Dinin Radikal Grubu: Hariciler

Prof. Dr. Sayın Dalkıran
AddThis Sharing Buttons
2 4

Günümüzde İbâdiye hariç, Hâricîliğin yaşayan bir kolu bulunmamaktadır. Ancak, Hâricîlerin düşünce tarzları ve davranış modelleri, farklı isimler altında veya en azından şahıs bazında devam etmektedir. İslam dünyasında bazen Hâricîlerin gerek düşünce olarak, gerkse eylem olarak takipçileri görülmüştür. 


Hz. Peygamber (s.a.v.)’in vefatından sonra, farklı nedenlerle ve özellikle de İslâm Coğrafyasının genişlemesi ile birlikte bir takım fikir ayrılıkları doğmuş ve çeşitli mezhepler ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri Hâricîlik hareketidir. Hâricîlik, “İnsanlardan, dinden, haktan veya Hz. Ali’den uzaklaşan ve yönetime karşı ayaklanarak cemaatten çıkanlar” anlamında kullanılmıştır. 

Hâricîlik, İslâm Mezhepleri Tarihi’nde ortaya çıkan ilk mezheptir. Her ne kadar tarihi arka planı ile birlikte, değişik faktörler onun doğuşuna ve ana bünyeden kopuşuna zemin hazırlamış ise de, bir fırka olarak zuhuru Sıffin Savaşı (m. 657) sonrasında olmuştur. Biz bu çalışmamızda öncelikli olarak, “el-emru bi’l-ma’rûf ve’n-nehyu ani’l-münker / iyiliği emredip kötülükten sakındırma” prensibinden çok kısa olarak bahsedip, sonra da Hâricîlerin söz konusu prensiple alakalı düşünceleri ile, tatbikat şekillerinden söz edeceğiz.

Şurası bilinmektedir ki, günümüzde İbâdiye kolu hariç, Hâricîliğin yaşayan bir kolu bulunmamaktadır. Ancak, Hâricîlerin düşünce tarzları ve davranış modelleri, farklı isimler altında veya en azından şahıs bazında devam etmektedir. İslâm dünyasında zaman zaman Hâricîlerin sadece düşünce olarak değil, eylem olarak da takipçisi bir kısım yapılanmalar bulunmaktadır. Dolayısıyla, günümüzdeki bir takım örgütlerin tarihteki örneklerini göstermek bakımından böylesi bir çalışma büyük bir öneme sahip bulunmaktadır. Bunları söylerken Hâricîliğin söz konusu yönlerinin hiç ele alınmadığını söylemek istemiyoruz. Zira, Hâricîlikle alakalı pek çok çalışma yapılmıştır. 

Mezhepler Tarihi araştırmacıları bilirler ki, Hâricîliğin İbâdiye koluna ait bir kısım kaynak eserler hariç, kendileri tarafından kaleme alınmış eserler farklı nedenlerle günümüze kadar ulaşamamıştır. Kaldı ki, bir kısım İbâdîler, İbâdiye’nin Haricilerin bir kolu olarak görülmesini doğru bulmazlar1. Dolayısıyla, Hâricîlerle ilgili verilen bilgiler genellikle farklı fırka mensuplarının yazmış oldukları kaynak eserlere dayanmaktadır. Bizim burada verecek olduğumuz bilgiler ise, klasik İslâm Mezhepleri Tarihi eserleri ile, İslâm Tarihi temel kaynaklarının karşılaştırılması ve bir kısım çağdaş çalışmalarla desteklenmesi sonucu oluşturulmuştur. 

Şu hususa da işaret etmemiz yerinde olacaktır: Hâricîlerin bütün gruplarını aynı kategoride değerlendirmek mümkün değildir. Örneğin, ilk Hâricîler olan el-Muhakkimetü’l-Ûlâ ile, onlardan kopan Ezârika son derece sert davranışlar sergilerken, diğerleri onlara göre biraz daha yumuşaktırlar. İbâdiye ise en mutedili olup, bu yüzdendir ki, günümüze kadar ulaşmayı başarabilmiştir. Verecek olduğumuz örnekler, genellikle en sert ve acımasız kollarına aittir.


El-Emru Bi’l-Ma’rûf Ve’n-Nehyu Ani’l-Münker Prensibi 
“El-emru bi’l-ma’rûf ve’n-nehyu ani’l-münker” İslâm’ın her bir Müslümana yüklediği bir görevdir. Müslümanlar bu emir gereği, iyiliği tavsiye edecek, kötülüklerden ise sakındıracaktır. Bu genel bir görev olmasına karşın, Hâricîlerin ve Hâricîlerden etkilenen bir kısım fırka ve cereyanların bu prensibi uygulayış tarzları çok farklıdır. Öncelikle “iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak” anlamına gelen bu prensiple ilgili İslâm Mezheplerinin farklı telakkileri ile, bu prensip içinde yer alan “ma’rûf” ve “münker” kelimelerinin hangi manalarda kullanıldıklarına bakalım.

Arapça’da “bilmek, tanımak, düşünerek kavramak” anlamındaki irfan kökünden gelen ma’rûf, sözlükte “bilinen, tanınan, benimsenen şey” manasına gelir. “Bir şeyi bilmemek, bir şey zor ve sıkıntılı olmak” gibi anlamlar taşıyan “nükr” kökünden gelen münker ise; “tasvip edilmeyen, yadırganan, sıkıntı duyulan şey” demektir2. İbn Manzur, ma’rûfu; “Ma’rûf münkerin zıddı olup insanın faydalı bulduğu, hoşlandığı, memnun olduğu şeydir.3” şeklinde tanımlarken, Râgıb el-Isfahânî, “Ma’rûf, akıl ve şeriatın iyi olarak nitelendirdiği fiilleri ifade eden isimdir; münker de yine aklın ve şeriatın benimsemediği, yadırgadığı şeydir.4” diyerek kapsamını biraz daha genişletmiştir.

Ma’rûf ve münkerin tesbiti konusunda, zamanla farklı anlayışlar doğmuştur. Örneğin, Mu’tezile bilginlerinin çoğunluğuna göre, aklın iyi gördüğü fiiller ma’rûf, kötü saydıkları da münker kabul edilmiştir5. Eşarîler ise, akıl yerine nakli esas almışlar ve genellikle ma’rûfu “şeriatın iyi saydığı söz ve fiil”, münkeri de “şeriatın vukuunu sakıncalı gördüğü şey” diye tanımlamışlardır6. 

Kur’ân’da bu iki kelime genellikle kalıp halinde kullanılmaktadır. İlgili âyetlerden birinde şöyle denilmektedir: “Siz, insanlar için ortaya çıkarılan, iyiliği emreden, kötülükten alıkoyan, Allah’a inanan hayırlı bir ümmetsiniz.7” Ancak Kur’ân’da bu kavramların kapsamı tam anlamıyla tesbit edilmemiştir. Bu durum, söz konusu terimlerin çok daha geniş anlamlara gelebileceğini göstermektedir8. Hz. Peygamber ise, hadisinde konumuzla alakalı şöyle demektedir: “Sizden bir kötülüğü gören, onu eliyle düzeltsin, gücü yetmezse diliyle düzeltsin, buna da gücü yetmezse kalbi ile buğzetsin, ama bu imanın en zayıfıdır.9” 

İslâm âlimlerine göre, özellikle ictihad alanına giren konularda emir ve nehiy, yetkili kimselerce yapılmalıdır. Zemahşerî, ilgili âyeti açıklarken bu görevi ancak emir ve nehyin metotları hakkında bilgi sahibi olanların yerine getirebileceğini, aksi halde iyiliğin kötülük veya kötülüğün iyilik zannedilmesi gibi hatalara düşülebileceğini hatırlatır10. Ehl-i Sünnet âlimlerinin görüşleri de genellikle bu yöndedir11. Ancak göreceğiz ki, bu prensipleri yerine getirmekte her bir Hâricî kendisini yetkili kabul etmiş ve sonuçta anarşizme sebebiyet vermiştir.

Bu prensibin yerine getirilmesi esnasında kullanılacak metotla ilgili de çok değişik görüşler bulunmaktadır. Bu konuda Ehl-i Sünnet âlimleri çoğunlukla zor kullanmanın caiz olmadığı noktasında ittifak etmektedirler. Ancak tatbikatlarından örnekler sunacak olduğumuz Hâricîlere göre, kesinlikle kötülüğe sapan herkese karşı silahlı mücadele gereklidir. En ılımlı Hâricîler olan İbâdîlere göre ise, halka karşı silah kullanılamaz. Ancak zalim olan devlet başkanları, silahlı ya da silahsız olarak idareden uzaklaştırılırlar12. Hâricîler, isyan hareketlerini de bu temel anlayışlarına dayandırmışlardır.

Hasan el-Basrî, bu prensibi daha çok ahlaki bir prensip olarak değerlendirdiğinden, silahlı isyan fikrini reddetmiştir. Ancak o, halife ve diğer yöneticilerin haksız uygulamalarını ise ağır bir dille eleştirmiştir. Ebû Hanife de; “el-emru bi’l-ma’rûf ve’n-nehyu ani’l-münker” adına, İslâm ümmetinin başında bulunan ve ümmetin birliğini temsil eden devlet başkanına karşı isyan ederek, silahlı mücadeleye girişen ve böylece cemaatin birliğini tehlikeye sokanların, “ıslah ettiklerinden ziyade ifsat ettiklerini” belirtmiş, bu sebeple Hâricîleri şiddetle tenkit etmiştir13.

Ehl-i Sünnet âlimlerine göre, genellikle İslâm ümmetini devlet başkanı etrafında birleştirmek, sosyal barışı korumak, toplumun fitne ve fesat hareketlerine kapılarak parçalanmasını önlemek düşüncesiyle, siyasi otoriteye karşı silahlı mücadeleye girişilmesi doğru değildir14. Gazzâlî de İhyâ’sında benzeri görüşleri dillendirir15.

“Sizden kim bir kötülük görürse onu eliyle düzeltsin, buna gücü yetmezse diliyle düzeltsin, buna da gücü yetmezse kalbiyle buğz etsin. Bu ise imanın en zayıf derecesidir.16” hadisi gereği her Müslüman bu prensibin icabını yerine getirmekle yükümlüdür. Ancak, Ehl-i Sünnet dünyasında yukarıda ifade edildiği gibi, farklı bir uygulama söz konusudur. Bu da, toplumda yeni haksızlıklara, fitne ve fesada yol açılmasını önlemek amacıyla, iyiliği emir kötülükten uzaklaştırma faaliyetlerinde, yaptırımlı fiili müdahalelerin sadece resmi kurumlara bırakılmasıdır. Fertlerin ve sivil örgütlerin yetkileri ise eğitim, aydınlanma ve uyarma gibi barışçı teşebbüsler ve iyiliğe ortam hazırlamakla sınırlandırılmıştır17.

Bu prensibin gerekliliği ile ilgili, son olarak şunu ifade edelim: Bir yönüyle İslâm’ın temel dinamiği olan bu prensibin, ihmal edilmesi, değerler sisteminin zayıflamasına, giderek kaosa yol açarak din ve devlet hayatında telafisi zor birtakım felaketlere neden olacaktır18. Gazzâli de, bu prensibin ihmal edilmesi durumunda peygamberlik müessesesinin anlamını yitireceğini, dinin ortadan kalkacağını, fesat ve anarşinin yayılacağını, ülkenin harap olacağını söyler19.

Söz konusu prensiple alakalı bu kadar bilgi ile yetinerek, şimdi Hâricîlerden ve onların bu prensini anlayış ve tatbik şekillerinden söz edelim.


Prensibin Hâricî Uygulaması 
İslâm’ın ana bünyesinden ilk kopuş Hâricîlerle gerçekleşmiştir. Hâricîler, İslâm düşüncesinde tepkisel din söyleminin ya da kabilevî zihniyetin tipik temsilcileridir20. Hâricîlik hareketinin doğuşundaki en önemli etken, şüphesiz bedevîlikten yerleşik hayata geçen Arap toplumunun geçirdiği değişimdir21. Hâricîlerin en büyük motiflerinden biri; “el-emru bi’l-ma’rûf ve’n-nehyu ani’l-münker” prensibi, diğeri ise “cihad” anlayışlarıdır22. Hâricîlere göre, devletin en önemli vasfı adalet olduğundan imamın ilk işi, söz konusu prensibi uygulamaktır23. 

Hâricîlerin bu prensibi uygulamaları, şüphesiz diğer İslâm fırkalarından çok farklıdır. Hâricîler bu konuda, son derece sert ve haşindirler, herhangi bir taviz veya müsamahaya tahammülleri yoktur. Zira, içinde bulundukları kabileler arasında sürekli savaş ve kan davalarının hüküm sürmesi ve oldukça zor hayat şartları altında yaşamak zorunda kalmaları, bu insanları sert tabiatlı, savaşçı ve şiddet yanlısı yapmıştır24. Onların bu hoşgörüsüzlüğü, fırkayı çok süratli bir şekilde alt kollara ayırmıştır. Zira onlar, dışarıya karşı gösterdikleri müsamahasızlığı, çok zaman kendi aralarında da göstermişlerdir25. Bu açıdan aradan çok kısa bir süre geçmeden 65/684 yılında el-Muhakkimetü’l-Ûlâ26 denilen ilk Hâricîlerden, kurucularının adlarına izafeten Ezrakiyye, Necdiyye, Sufriyye ve İbâdiye olmak üzere dört ana fırka doğmuştur27. 

Hâricîler, bu dört önemli kolun dışında yirmi kadar da alt kola ayrılmıştır ki, çok farklı fikirler öne sürmüşlerdir28. Bizim bu çalışmamızda, Hâricî kollarını ayrı ayrı ele almamız mümkün değildir. Ancak şu kadarını ifade edelim ki, Hâricî fırkalarının en şiddetlisi Ezârika, en mutedili de İbâdiye’dir. Ezârika’nın üzerinde hassasiyetle durduğu fikir, Hz. Ali, Hz. Osman’ın yanı sıra Hz. Talha, Hz. Zübeyr, Hz. Aişe, Hz. Abdullah b. Abbas (r.anhüm) ve bunlara taraftar olan herkesin dinden çıkmış olduğuna inanmaktır29. Hatta Hâricî olmayan Müslümanlar bir tarafa, kendilerine katılmayan Hâricîler de kafirdirler30. Yine onlara göre, büyük günah işleyen herkes kafirdir. Muhaliflerin tamamının büyük günah işlediğini kabul ettiklerinden, onların ülkeleri “dâru’l-küfr” kabul edilmiştir31. Büyük günahları işleyenleri kafir saydıkları gibi, küçük günahları işleyenleri de kafir ve müşrik kabul etmektedirler32. Bir kısım Hâricîlere göre, büyük günah işleyenler; kendilerinden ise kafir olmazlar, ancak kendi dışındaki Müslümanlardan ise, kafir olurlar33. Hâricîlerin büyük bir ekseriyeti, böylece iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak adına Müslümanların büyük çoğunluğunu küfürle itham etmektedirler. Ezârika, muhaliflerinin müşrik olduklarını, dolayısıyla kendilerinden olmayan bütün Müslümanların kim olduklarına bakılmaksızın kadın ve çocukları da dahil hepsinin öldürülmelerini ve onların kanları ile birlikte her şeylerinin kendilerine mübah kılındığını iddia etmektedir34. Onlar, sadece idarecilere hücum etmekle kalmadılar, ümmetin çoğunluğunu oluşturan insanları da körü körüne boyun eğmekle suçlayıp karşılarına aldılar35.

Hakemlerin kabulü ile, Hz. Ali’nin saflarından ayrılan Hâricîler, aslında tahkim/hakem tayini işini Hz. Ali’ye başlangıçta zorla kabul ettirmişlerdi. Ancak sonradan farklı nedenlerden dolayı36 bu düşüncelerinden pişman olmuşlar ve Hz. Ali’den de kararından dönmesini istemişlerdi. Hz. Ali’nin kararından dönmemesi üzerine Harûra’ya çekilmişler ve orada kendilerine, Şebes b. Rib’î et-Temîmî’yi askeri komutan, Abdullah b. el-Keva el-Yeşkurî’yi de namaz kıldırmak üzere imam seçmişlerdi. Böylece kendi idarelerini oluşturduktan sonra, işlerin şura yoluyla icra edileceğini, beyatın Allah’a olduğunu ve iyilikle emredilip kötülükten menedileceğini münâdilerle ilan etmişlerdi37. Görülmektedir ki, onların aldıkları ilk kararlar arasında, “el-emru bi’l-ma’rûf ve’n-nehyu ani’l-münker” prensibinin icrası bulunmaktaydı.

Hz. Ali, ayrı bir yönetim kuran bu insanlarla görüşme yapmak üzere Hz. Ali, öncelikle Abdullah b. Abbas’ı göndermiş38, daha sonra da kendisi liderleri ile bizzat görüşmüştü39. Onun konuşması sonrasında bir kısmı geri dönmüştü. Geride kalanlar ise, “çok secde etmekten dizleri deve dizleri gibi çatladığı” için, Zü’s-Sâfinât denilen Abdullah b. Vehb er-Râsibî’nin evinde toplanarak durumu gözden geçirmişlerdi. Râsibî, amaçlarının iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak prensibini bu dünyaya yaymak olduğunu belirtmişti40. Râsibî, 19 Şevval 37 / 30 Mart 658 tarihinde kendisine beyat edenlere okuduğu hutbede şunları söylemişti: “Allah, iyiliği emretmek ve kötülüğü yasaklamak, doğruyu söylemek ve yolunda savaşmak üzere bizden ahd ve misak almıştır…41”

Hâricîler, devlete karşı eylemlerinde “lâ hükme illâ lillâh/hüküm yalnız Allah’ındır” ifadesini slogan olarak kullanırken42; kişilere karşı eylemlerinde “el-emru bi’l-ma’rûf ve’n-nehyu ani’l-münker” prensibini esas almışlardı. “Lâ hükme illâ lillâh” sloganını Hâricîler; “Allah’ın indirdikleriyle hükmetmeyenler, işte onlar kafirlerdir.43” âyetine dayandırmışlardı44. İlk olarak Hakem Olayı’nda Hz. Ali’ye karşı kullandıkları bu slogan için, Hz. Ali, “Bu zulüm kasdedilen hak bir sözdür.” şeklinde bir değerlendirmede bulunmuştu45. Kaldı ki, Hâricîlerin bir kısmı Hz. Ali’yi dinleme cesaretini de gösteremeyip, o konuşurken kulaklarını tıkıyorlardı. İbn Kesîr’in ifadesi ile dalalete düşmüş cahillerin, söz ve fiillerinde eşkıya olan bu grup mensuplarının46 iyiliği emrederken ve kötülükten sakındırırken nasıl hareket edebilecekleri aşikardır. 

Bu fırka mensuplarının ne derece ikilem içinde bulunduklarını, iyiliği emredip kötülüğü yasaklama adına İslâm Dünyasında nasıl bir terör estirdiklerini ayrıntılı olarak ele alacağız. Zira Hâricîlerin ne derece şiddet yanlısı oldukları, kendi anlayışlarının dışında doğru kabul etmediklerinin pek çok örneği bulunmaktadır.

Hâricîlerin lideri Râsibî, Basra’da bulunan Hâricîlere yazdığı mektupta onların kendilerine katılmalarını, iyiliği emredip kötülükten menetmelerini istemişti47. Râsibî’nin bu teklifine olumlu cevap veren Basra Hâricîleri, Nehrevan Köprüsü’nde toplanmış olan Kûfe Hâricîlerine katılmak üzere Basra’dan çıkıp, Nehrevan’a yaklaşmışlardı. Bu arada, içlerinde Abdullah b. Habbab b. Erett ile doğumu yaklaşmış bir derecede hamile bulunan hanımı veya cariyesi olan bir topluluğa rastladılar. Abdullah b. Habbab’ın48 boynunda bir Kur’ân asılı idi. 

Hâricîler, Abdullah’a kim olduğunu sorduktan sonra, ona kendisini güvende hissetmesini ve sorularını doğru olarak cevaplamasını istediler. İlk olarak, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer hakkındaki görüşlerini sordular. Abdullah, onları hayırla andı. Hz. Osman’ı sorduklarında ise, onun başlangıçta da sonrasında da haklı olduğunu ifade etti. Hz. Ali ile ilgili sorularına ise, “O, Allah’ı sizden çok iyi bilir ve sizden daha dindardır, görüşü de sizden daha isabetlidir.” cevabını verdi. Hâricîler, İbn Habbab’ın verdiği bu cevaplardan memnun olmadılar ve kızarak şöyle dediler: “Sen hevâya uyuyor ve kişileri işleri ile değil, adları ile tanıyorsun. Allah’a yemin ederiz ki, seni görülmedik bir şekilde öldüreceğiz.” 

Bundan sonra, Abdullah’ı hamile olan eşi ile birlikte alıp, kollarını arkasına bağladılar ve yolda bir hurmalığa vardılar. Abdullah, bunlara; “Ben Müslümanım, öldürülmemi gerektirecek bir harekette bulunmadım. Ayrıca size ilk rastladığımda bana emniyette olduğumu söylediniz” dedi. Ancak onlar, “Senin boynunda asılı olan Kitab, bize senin öldürülmeni emrediyor” diyerek, İslâmiyet’e büyük hizmetler etmiş, birçok gazalarda bulunmuş bu önemli zatı yere yatırıp koyun keser gibi kestiler; karısının da hiçbir suçu yokken, feryat ve yalvarmalarına bakmadan karnını yararak şehid ettiler. Ayrıca bu kafilede bulunan diğer dört kadını da kestiler49.
 

Haber Hz. Ali’ye ulaşınca, olayı soruşturmak üzere el-Hâris b. Mürre’yi görevlendirdi. Hâris, oraya varır varmaz, Hâricîler tarafından sorgusuz sualsiz öldürüldü. Bunun üzerine, Hz. Ali’nin yanındakiler dehşete kapılarak, Muâviye’nin üzerine gitmeden, öncelikle Hâricîlerin işinin bitirilmesi gerektiğini söylediler. Zira onlar, Şam’a gittiklerinde geride kalan ailelerine ve mallarına Hâricîlerin zarar vereceklerinden korkuyorlardı50.          

.XXXXXXX

Kendi Kaynaklarına Göre İbâziye

Yrd. Doç. Dr. Orhan Ateş
AddThis Sharing Buttons
1 2

İbâzîlerin Haricîlerle münasebeti hem Sünnî hem de İbâzî yazarlar arasında bir spekülasyon alanı olarak devam edegelmiştir.1 Meseleyi bu kadar tartışmalı hâle getiren sebeplerden birisi İbâzî kaynakların azlığı ve bu az sayıdaki kaynağın yeterince ilim âlemine duyurulamayışı, diğeri ise İbâzî olmayan müelliflerin İbâzîler tarafından yazılan kaynakları dikkate almamalarıdır.2 İbâzî kaynaklara göre, İbâzîler'i daha baştan Havâric'den kabul eden anlayışlar, İbâzîlik'i Havâric üzerinden anlatarak İbâzîler'e ait dinî ve siyasî görüşlerin tespitinde ve fırkanın teşekkülünün tespitinde bazı hatalar yapmışlardır. İbâzî kaynaklar bu hatalara yapılan itirazlarla doludur.3Muhakkime'nin şiddeti benimseyen fırkaları tarihin yaprakları arasında yok olup giderken fikirlerini yaymada irşat ve tebliğ metotlarını benimseyen İbâzîye günümüze kadar gelmeyi başarmıştır. İslâm'ın temel esaslarıyla alâkalı konularda Ehl-i Sünnet ile mutabakat içerisinde olan İbâzîler kendilerini Ehl-i Sünnet dairesi içerisinde görürler. İbâzîye'nin tekfir anlayışı en fazla tenkid gören konuların başında gelir. Fakat onların günahkâr bir mümini tekfir etmeleri, İslâm'ın kök değerlerini inkâr eden bir kimsenin tekfiri mânâsında değildir. İbâzîler günah işleyen müminleri fasık anlamında küfür dune küfür kavramı içerisinde değerlendirirler.Gerek konuya alâka duyan müsteşrikler gerekse diğer İbâzî olmayan müellifler zihnî bir temellük gayreti içerisinde İbâzîler'i anlamak yerine onları kendilerine göre tanımlama, sonra da yargılama yoluna gitmişlerdir. Hâlbuki İbâzîler'in bu konudaki kanaati son derece açıktır. Onlara göre Havâric, Sıffin Savaşı'nda değil, H. 64/683-684'lü yıllarda Muhakkime-i Ûlâ'nın parçalanması neticesi teşekkül eden ve kendileri gibi düşünmeyenleri tekfîr eden şiddet yanlısı Ezârika fırkasıdır. Bunun dışındaki açıklamalar günümüz İbâzî görüşü yansıtmaktan uzaktır. Bu makalede İbâzîye'nin Haricî bir fırka olmadığına dair İbâzî görüşlere ve delillere yer verilecektir.Muhalif Fırkaların Teşekkülü Düşünce tarihine bakıldığında dinî ya da siyasî bir düşüncenin kısa zamanda karşıt fikirlerin teşekkülüne sebep olduğu görülür.4 Bu anlamda, aynı konuda görüş beyan eden karşıt fikirler birbirlerinin tanınmasında ayna vazifesi görürler. Bu makalede Mürtekib-i kebire konusunda Muhakkime'nin karşıtları olan Mürcie ve Mu'tezile'nin tarihî ve fikrî gelişimlerinden faydalanarak Havâric'in tarihi gelişimini ve İbâziyye'nin yerini anlamaya çalışacağız.Mu'tezile'nin teşekkülü ve bu ismin hangi sebeple verildiği hususunda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Bu konuda en yaygın kanaat, devrin en büyük âlimi sayılan Hasan el-Basrî (110/728) ile Mu'tezile'nin kurucusu Vâsıl b. Ata (131/748) arasında geçen şu hâdiseye dayanmaktadır: Basra Camii'nde ders verdiği sırada Hasan el-Basrî'ye bir adam gelir ve 'büyük günah işleyenlerin bazıları tarafından kâfir olarak vasıflandırıldığını; günahın imana zarar vermeyeceğini iddia eden başka bir grubun ise, büyük günah işleyenlerin tekfir edilmeyip mü'min sayılacağını söylediğini' belirterek, bu mesele hakkında kendisinin ne düşündüğünü sorar. Hasan el-Basrî vereceği cevabı zihninde tasarlarken, talebelerinden Vâsıl b. Ata büyük günah işleyen kimsenin ne mü'min ne de kâfir olacağını, bilakis bu ikisi arasında bir yerde, yani fasık olduğunu söyler. Hâlbuki Hasan el-Basrî büyük günah işleyenin münafık olduğu kanaatindeydi. İşte bu hâdiseden sonra Vâsıl b. Ata, Hasan el-Basrî'nin ilim meclisinden ayrılır. Arkadaşı Amr b. Ubeyd (144/761) ile caminin başka bir köşesine çekilen Vâsıl yeni bir ilim meclisi oluşturarak görüşlerini anlatmaya başlar. Bunun üzerine Hasan el-Basrî, "Vâsıl bizden ayrıldı (Kad i'tezele annâ Vâsıl)" der. Böylece Vâsıl'ın önderliğini yaptığı bu grup Mu'tezile adını almış olur.5Konuşmaların akışı iyi tetkik edildiğinde, büyük günah meselesinin toplum içinde yeni yeni konuşulan bir mesele olduğu, fıkhî ve itikadî neticeleri hakkında genel kanaatlerin netleşmediği anlaşılmaktadır. Büyük günah meselesi her ne kadar Cemel (36/656) ve Sıffin savaşlarında (37/656–657) gündeme gelmiş olsa da, o dönemde hâdiselerin siyasî boyutu itikadî boyutunu arka plânda bırakmış gibi görünmektedir. Muhakkime büyük günah meselesinin dinî boyutunu merkeze alarak mücadelesine yön vermemiştir. Bu zaman aralığında toplumun büyük günah meselesine bağlı olarak fırkalara ayrıldığını söylemek çok güçtür. Bu durumda ümmetin nefretine sebep olan Hâricî iman nazariyesinin Sıffin Savaşı'ndan hemen sonra safların belirlenmesinde tesirli olduğunu söylemek mümkün görünmemektedir. Fikir–hâdise irtibatı bağlamında Mutezile'nin teşekkülüne de sebep olan Hasan el-Basrî ile Vasıl b. Ata (131/749) arasında geçen konuşmayı tahlil edecek olursak:Hâdisede yer alan Amr b. Ubeyd (144/761), Hasan Basrî ve Vasıl b. Ata gibi şahsiyetlerin ölüm tarihleri ve bu olayın Hasan Basri'nin ölümüne yakın yıllarda cereyan ettiği dikkate alınırsa, bu konunun malum savaşlardan çok sonra tartışıldığı ve bir zihniyet olarak daha sonra gündeme geldiği anlaşılır. Şöyle ki: Hasan Basrî'nin doğum tarihi yaklaşık (22/642-643) olarak kaynaklarda geçmektedir. Dolayısı ile Sıffin (37/656–657) ve Cemel savaşlarının (36/656) yapıldığı zaman Hasan el-Basrî en fazla on beş yaşında bir çocuktur. Onun malum ilmî seviyeyi yakalayabilmesi için yapacağı tahsil ve bu olayın onun ömrünün sonlarına doğru gerçekleştiği dikkate alınırsa H. 22 üzerine yaklaşık bir kırk yıl eklemek gerekir. Bu da yaklaşık Hicri (62/672–681)'li yıllara tekabül eder. Buradan çıkan netice şudur: Büyük günah meselesi itikadî bir sorun olarak Hicri (60/679-680)'li yıllardan sonra toplumsal bir sorun olarak gündemi işgal etmiştir. Bu da Muhakkime'nin ilk parçalanması sonucu oluşan gruplardan Ezârika'nın teşekkül ettiği döneme tekabül eder. Ezârika, iman anlayışı ve buna bağlı olarak mürtekib-i kebîre hakkındaki görüşlerinden dolayı dâhilde şiddete baş vurduğundan ümmetin nefretini kazanmıştır. Mürtekib-i kebîreyi müşrik gören anlayışı sebebiyle bir fırka tenkit edilecekse İbâzîye'yi de içine alacak şekilde Havâric'in şahsında genelleştirmek yerine doğrudan Ezârika, Necedât, Sufriyye ve Beyhesiyye gibi şiddet yanlısı fırkaları zikretmek daha doğru olacaktır.Bir diğer husus da genelde bütün kaynaklar Havâric içerisinde ilk ihtilafı çıkaran kişinin Nâfî b. el-Ezrak olduğunu söyler. Bilindiği gibi Nâfî, kendisi gibi düşünmeyenleri ve Muhakkime'den kendisine katılmayanları müşrik ilân ederek Ehvâz taraflarına çekildi. Nâfî'nin muhaliflerin imanı hakkında bu denli katı bir tutum takınması Muhakkime'nin parçalanmasına yol açmıştı. Muhakkime, muhalifleri müşrik sayan bir iman anlayışına sahip olsaydı (36/656-657) Tahkîm'den Nâfî'nin hurûcu olan (64/683-684) yılına kadar geçen yirmi sekiz sene içerisinde bu düşünceyi içselleştirir ve parçalanmazdı. Yerleşmiş böyle bir kanaat mevcut olmadığından Nâfî dışındaki diğer Muhakkime liderleri özellikle de Kaade bir anda infial göstererek fırkanın bölünmesine yol açmışlardır.S. Kutlu'nun Mürcie'nin teşekkülü hakkında verdiği bilgilerden yola çıkacak olursak: "…Ancak belli olaylar ve belli şahıslar için bu fikri benimseyenler, bu tavırları dolayısıyla (60/679-680)'li yıllara kadar Mürciî ismini almamaktaydılar."6 Buradan anlaşılan Mürcie Tahkîm sonrası ortaya çıkan Muhakkime'ye bir tepki olarak değil H. 64 yılında kendisi gibi düşünmeyenleri tekfir eden Ezârika'ya bir tepki olarak doğmuştur. Hz. Ali bir konuşmasında kendisini terk eden Muhakkime'nin görüş farklılığından dolayı kendilerinden ayrıldığını ve onların hakkı talep ederken yanlışa düştüklerini belirtir. Muhakkime'nin ayrılışına Murûk mânâsı yüklemediği de görülür.7 Yine Muaviye Hz. Hasan'a (ra) haber göndererek yanında bulunan kimseleri de alarak Muhakkime'ye karşı savaşmasını ister. Hz. Hasan ise gönderdiği cevabî mektupta şunları söyler: Eğer ben Ehl-i Kıble'den birisiyle savaşmak isteseydim önce seninle savaşırdım. Ama ben ümmetin barış içinde yaşamasını ve kan akmamasını arzu ettiğim için seninle savaşmayı terk ettim.8 Hz. Hasan'ın cevabî mektubu çok açık bir şekilde Muhakkime'nin bu dönemde Murûk hadisinde mânâsını bulan bir çerçeveye kavuşmadığını göstermektedir.İbâzîye'nin Kur'ân'ı Anlamada Hâriciler'den Farklılığıİbâzîler her ne kadar başlangıçta Muhakkime çatısı altında Havâric ile beraber olmuş olsalar da, Havâric ile İbâziyye arasında derin dinî ve siyasî farklılıkların olduğunu ileri sürerler. Bu farklılık sahabe zamanından ziyade tabiun ve tebe-i tabiun zamanında ortaya çıkmıştır.9 İbâzîler bu konuda öylesine kesin ve yerleşik fikirlere sahiptirler ki, onlara göre, İbâzîler'i Havâric'den saymak, İbâzî tarihini ve İbâzî fıkhını bilmemek demektir.10 Mekke dönüşü Muhakkime'nin parçalanmasının sebeplerinden birisi Ezârika'nın Kur'ân âyetlerini zahirî bir mantıkla ele almasıdır. Ehvâz'a çekilen ve kendisine katılmayan herkesi tekfîr eden İbn Ezrak, tekfîrine gerekçe olarak En'âm Sûresi'nin 121. âyetini delil gösterdi. Üzerlerine Allah'ın ismi anılmadan kesilmiş hayvanların etinden yemeyi tevil etmeksizin şirk kabul etti. Oysa İbâzîler Ehl-i Sünnet anlayışına uygun olarak "Üzerlerine Allah'ın ismi anılmadan kesilen hayvanların etinden yemeyi değil bunu helal kabul etmeyi şirk kabul ederler. İbn Ezrâk âyetin zahiri tefsirini inanç esası olarak kabul etmekle kalmadı, bu anlayış üzerinden bir kısım dinî hükümler geliştirdi. Bu hükümleri İbâzî bilgin Ebû Ya'kub kitabında şu şekilde açıkladı: Ezârika, Allah'ın âyetlerini yanlış tevil etmek suretiyle bazı yanlış fikirler edindi. Küçük günah işleyen Ehl-i Tevhîd'i şirkle itham etti. "Ve in ata'tümû hüm inneküm le müşrikûn"11 âyetini yanlış tevil ederek günah işleyen herkese müşrik damgası vurarak ahkâmı tahrif ettiler, kendilerinden olmayan kişilerin katlini helâl gördüler, onların mallarını almayı helâl saydılar, kendileri gibi düşünmeyen Müslümanların aile efradını esir almayı helâl gördüler. Böyle yapmakla İslâm'ın altını üstüne getirdiler, isimleri ve ahkâmı değiştirdiler. Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) döneminde de insanlar günah işliyorlardı; ancak Hz. Peygamber onlara şirk ahkâmını uygulamıyordu. Sanki Hz. Muhammed ümmetinden değillermiş gibi, recmi, celdeyi ve hırsızın elinin kesilmesi cezasını iptal ettiler.12İbâzî müellif Siyâbî'ye (1415/1999) göre, Havâric tabiûn ve tebe-i tabiûn zamanında ortaya çıkan bir taifedir. İmamları Nâfî b. Ezrak, Necde b. Amir (69/688) ve Abdullah b. Saffâr'dır. Onlara Havârîc denmesinin sebebi siyasî değil, tamamıyla dinîdir. Çünkü onlar, itikadî konularda verdikleri hükümlerle hak yoldan ayrılmışlardır: Büyük günah işleyene şirk isnat etmeleri, kendilerinden olmayan masum Müslümanların kanlarını ve mallarını helâl görmeleri onların hak yoldan çıkmasına sebep olmuştur. En'âm Sûresi'ndeki "Üzerlerine Allah'ın ismi anılmamış olanlardan yemeyin. Çünkü bu muhakkak ki bir fasıklıktır…"13mealindeki âyeti "helal görmek" anlamında anlayacakları yerde "yemek" şeklinde anlayarak hata ettiler. Bir başka İbâzî müellif Muammer konuya şu şekilde açıklık getirir: Havâric kelimesi Hz. Ali'den i'tizal edenleri isimlendirmek için kullanılamaz. Bu kavram ancak ve ancak Allah'ın kitabındaki âyetleri yanlış tevil ederek bazı hükümleri inkâr eden akîde ve amelde İslâm'dan çıkan kimseleri ifade eder.14Tarihî Hâdiseleri Misal Göstermeleriİbâzîler, Muhakkime'nin (64/683–684)'deki ilk parçalanmasından sonra Ezârika'nın yanında değil hep karşısında olmuşlardır.15 Hattâ Murûk hadîsi16 olarak bilinen hadîste Hz. Peygamber'in kast ettiği kimselerin Ezârika olduğunu ifade ederek hükümete karşı kılıç kaldırmayarak devlete -Ümeyye'ye- dolaylı destek sağlamışlardır. İbâzîler, kaynaklarında bazen Havâric tabirini kullanırlar. Ancak bu kullanışın gerisinde yatan sebep, Havâric kavramını benimsemekten ziyade eski ve yeni yazarların İbâziyyeyi öyle tanımlamış olmalarıdır. Fakat İbâzîler bunun bir hata olduğunu belirtmek için " el-Havâric"i, kendilerini ifade etmek anlamında olduğu zaman el-Muslimûn şeklinde tevil ederler.17Raşidî'ye göre Emevîler, halkı devlete karşı ayaklanmaya davet eden Ezârika ve şiddet yanlısı Muhakkime fırkalarını Havâric olarak isimlendirdi.18 Ilımlı bir yol takip eden ve dâhilde silâhlı mücadeleyi bir yöntem olarak benimsemeyen İbâziyye, kendisini Havâric kavramının dışında tutar. İbâzîler'in Havâric denildiği zaman kast ettikleri fırka Ümeyye'nin Havâric diye adlandırdığı Ezârika, Sufriyye, Necedât ve Beyhesiyye fırkalarıdır. Dolayısıyla İbâzîler'e göre tarihte Havâric adıyla işlenen bütün şenaatlerin sorumlusu da bu fırkalardır. İbâziyye'nin bunlarla hiçbir alâkası yoktur. Hâricî kelimesinin ifade ettiği mânâ ile ilgili muteber sayılabilecek ilk kaynak Abdullah b İbâz 'ın, Halife Abdülmelik b. Mervân'a (65–86/683–705) gönderdiği mektuptur.19 Bu mektuptan anlaşıldığına göre halife İbâzîler'i dışarıda tutarak hükümete karşı ayaklananları Havâric kavramı içerisinde değerlendirmiştir. Bilindiği üzere İbâzîler Benû Ümeyye'ye karşı pasif bir muhalefet yürüttüler. Onlarla iyi geçinmenin yollarını aradılar. İbâzîler Ezârika ile de mücadele içine girdiler. Ezârika bu düşmanlığın bir ifadesi olmak üzere İbâzîler'e tahkir mânâsında el-Kaade adını verdi. Böyle olunca; devlete karşı şiddetli bir muhalefet başlatan Ezârika'ya düşman olan İbâziyye'nin, Emevîler tarafından Havâric olarak isimlendirilmesi mantıklı olmasa gerek.Câbir b. Zeyd'in Hayatından ve Talebelerinin Tavırlarından Çıkarılan DelillerFırkanın kurucusu Câbir b. Zeyd'in hayat hikâyesi de İbâziyye'nin Havâric'le ilgisinin olmadığına delil olarak gösterilir.a. Câbir b. Zeyd (22/642–643) tarihinde Uman'da doğdu ve ileriki yaşlarında ilim tahsili için Basra'ya geldi. Uman'dan Basra'ya gelebilmek için en az on beş yaşında olması gerektiğini sonrasında da ilim tahsili için gerekli zamanı bunun üzerine eklersek; Câbir b. Zeyd'in Tahkîm olayının yaşandığı tarihte bir fırkaya imam olacak ve kitleleri yönlendirecek yaşa ve ilmî olgunluğa sahip olmadığı görülecektir.b. Siyasî tarih kitaplarında Câbir'in Sıffin Savaşı'na katıldığına dair hiçbir bilgi yer almaz.c. Havârîc'in genel tanımları arasında Hz. Ali'den itizal önemli yer tutar. Oysa İbâziyye fırkasının kurucusu Câbir b. Zeyd'in Hz. Ali'den i'tizal ettiğine dair bir bilgi yoktur.d. Câbir b. Zeyd hayatının bilinen döneminde devlete kılıç kaldırmamıştır. O, bu ılımlı tavrı sebebiyle Ezârika, Sufriyye ve Necedât gibi şiddet yanlısı Hâricî fırkaların uzağında durarak onların öfkesini kazanmıştır.e. Câbir b. Zeyd'in ılımlı tavrı Benî Ümeyye tarafında olumlu karşılanmıştır. Haccâc b. Yusuf e-Sakafî ona hediyeler veriyor, meclisinde oturtuyordu.f. Halîfât gibi düşünen İbâzî müelliflere göre, Haccâc (81–82/701–702) imam olarak onun önünde cuma namazlarını kıldırıyordu.20g. Câbir b. Zeyd'in ölümünden sonra da İbâzîler ehl-i kıblenin tamamının ardında namaz kılmayı câiz gördüler.ğ. Zâlim imamların arkasında "cuma dahil" namaz kıldılar.21h. Hâricî fırkalarla birlikte hiçbir savaşa katılmadılar.ı. Zâlim imamın hükmü altında ikameti câiz gördüler.22 Hâricîler çokça ibadet yapmalarına karşılık dinîn özünü kavrayamayan lâfızların zahirine göre hüküm veren kimseler olarak tasvir edilir.23 Oysa Rebi' b. Habîb'den (175/791) sonra imamet vazifesini yürüten Ebû Sufyan Mahbûb b. er-Rahîl, Basra'da yaşamıştır. Namaz, oruç, hac ve umre gibi ibadetlerine insanlar şahit olmuşlardır. er-Rahîl ibadetlerini eda ederken diğer insanlardan daha ziyade yapmıyordu.24Bu konuda bir diğer İbâzî âlim Dercînî (670/1373) ise, İbâziyye'nin Kitap ve Sünnet'e bağlı olduğunu, ricalün taklit değil selef-i salihîn gibi ricalün takyît (delillere, kayıtlara bağlı) olduğunu söyler.25İbâzîler Ehli Tevhid'e karşı kılıç kaldırmadılar. Haccâc ve Ziyâd şüphelerden yola çıkarak baskılarını artırdı.26 Hatta Said b. Cübeyr ve İbrahim en-Nehaî'nin imamlığını yaptığı kimseler hurûc ettiler. Haccâc onları öldürdü, sadece üç kişi kurtuldu. Haccâc'ın zulmüne karşı isyan eden bu kimselere Havâric denmedi.İbâzîler usulde Kitap ve Sünnet'e bağlı olduklarını, usul ve furu meselelerinin birçoğunda Ehl-i Sünnet ile ittifak içinde olduklarını ve ihtilaf edilen hususların az olduğunu ifade ederler. Mevcut ihtilafların gereğinden fazla abartılmamasını zîrâ Ehl-i Sünnet'in kendi fırkaları arasında da ihtilafların mevcut olduğunu söylerler.27a- Bilindiği üzere Basra'da ağırlıklı olarak Temîm ve Ezd kabileleri meskundu. Ezd kabilesinin Basra üzerinde belirgin bir ağırlığı vardı. Hatta Basra'ya "Mühelleb'in Basrası" da denilmekteydi. Bu kabilenin büyük çoğunluğu İbâzî idi.28 Ezd kabilesinden Mühelleb ailesinin üyelerinden meşhur komutan Mühelleb b. Ebî Sufrâ el- Ezdî el-Umanî, Hâricîler'le (Ezârika'ya karşı) uzun süren savaşlar yapmıştır. Şayet İbâzîler, Ezârika Havâric'i gibi her durumda merkezî otoriteye karşı düşmanlığı âdet hâline getirselerdi, onlarla savaşmaz; aksine onlara yardım ederlerdi.b- İbâziyye'nin önemli liderlerinden Abdullah b. İbâz, Ezârika ve Sufriyye Hâricîler'inin fikirlerini çürütmek için şiddetli çaba göstermiştir. Hatta Abdullah b. İbâz'ı tarihî bir şahsiyet hâline getiren en önemli hâdise, Emevî Devletine karşı yürüttüğü muhalefet değil, Ezârika'ya karşı yürüttüğü mücadeledir. Bu da gösteriyor ki İbâzîler Havâric'den değildir.c- Önemli İbâzî muhaddis, Sahîh sahibi Rebi' b. Habîb (175/791) Havâric'den beri durmuştur.d- İbâziyye'den Cülendî b. Mes'ud, Sufriyye Hâricîler'inden Şeybân Hâricî (130/747) ile savaşmış Şeybân ve adamlarını öldürmüştür.e- Ayrıca Sufriyye'den önemli bir komutan İbâzî olmak ister. Ancak İbâzîler bunu hemen kabul etmezler. İbâzî fikirlerin doğruluğunu, Hâricî fikirlerin yanlışlığını kabul ettirdikten sonra İbâzî olmasına izin verirler. Bu hâdise gösteriyor ki, İbâzîler hem fikrî hem de fiilî mânâda Hâricî fırkalara muhalifti, onlardan değildi.29f- İbâzîler devletleşen nadir fırkalardan birisidir. Bu devletlerin tarzına bakıldığı zaman savaştan değil sulhtan yana oldukları görülür.Sonuç İbâzîler Muhakkime ile olan alakalarını inkâr etmezler; hatta Muhakkimeyi selefleri olarak kabul ederler. Haricîler'in 64/683-684'ten sonra teşekkül ettiğini ifade ederler. Onlar, Havâric denilince, Muhakkimeden ayrılan, başta Ezârika olmak üzere, Necedât, Sufriyye, Beyhesiyye gibi aşırı fırkaları kast ederler.İbâziyye ve İbâzîler'in gerçek Haricî olarak kabul ettikleri Ezârika birinci bölünmeye kadar aynı grup (Muhakkime) içerisinde yer aldılar. İbâzîler birinci bölünmeye gelinceye kadar, Muhakkime çatısı altında yapılan mücadelelerin tümüne sahip çıkarlar ve bu dönemde kendilerini utandıracak hiçbir iş yapmadıklarını belirtirler. Havârîc, Benî Ümeyye'nin İbn Ezrak ve adamlarına verdiği bir isimdir. Ezârika İbâziyye tarafından kabulü mümkün olmayan ve Marika hadîsinde fikrî çerçevesi çizilen yeni dinî ve siyasî fikirler edinmiştir. Bu yönü ile İbâziyye'nin Havâric ile alâkası olduğu söylenemez.*Dicle Üniv. İlahiyat Fak. Öğretim Üyesi orhan.ates@yeniumit.com.trDipnotlar 1. Kalhâtî, el-Keşf ve'l-Beyân, (thk, Josef Van Ess), Beyrut, 1971, II, 325–326. 2. Râşidî, Ebû Ubeyde, 146,148. 3. Geniş bilgi için bkz. Muammer, Ali Yahyâ, el-İbaziye Beyne Fırakı'l-İbâziye, 4. Yücedoğru, Tevfik, Ehl-i Sünnet'e Giden Yolda İbn Küllâb ve Küllâbiye Mezhebi, Bursa, 2006, 31. 5. Sehristanî, el-Milel ve'n-Nihal, I, 48, Beyrut, 1975; Bagdadî, Mezhepler Arasındaki Farklar, (Çev. E. Ruhi Fığlalı), İstanbul, 1979, 101, 104. 6. Kutlu, Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, 35. 7. İbn Ebi'l-Hadîd, Şerhu Nehci'l-Belaga, Beyrut, 1983, II, 144. 8. İbn Esîr, el-Kâmil, III, 409. 9. Talibî, "Allah'ın hükmüyle hükmetmeyenler…" (Maide, 44) ayetini tevil ederek Ali'ye karşı çıkmaları sebebiyle Muhakkime'yi ilk te'vilciler olarak ele alır. Tâlibî, Arau'l- Havâric, I, 155. 10. Kâşif, Uman,35. 11. "Üzerlerine Allah'ın ismi anılmamış hayvanlardan yemeyin. Çünkü onu yemek, emre aykırı harekettir (fısktır). Doğrusu şeytanlar sizinle mücadele etmek için, kendi dostlarına telkinde bulunurlar. Ey müminler eğer siz onlara itaat ederseniz, muhakkak siz de Allah'a ortak koşanlardan olursunuz." Enâm (6), 121. 12. Ebû Yakub Yusuf b. İbrahim, ed-Delîl li-Ehli'l Ukûl, 10. 13. "Üzerlerine Allah'ın ismi anılmamış 'Besmele çekilmemiş' olan hayvanlardan yemeyin. Çünkü onu yemek, emre aykırı harekettir ( fısktır). Doğrusu şeytanlar sizinle mücadele etmek için, kendi dostlarına telkinde bulunurlar. Ey müminler eğer siz onlara itaat ederseniz, muhakkak siz de Allah'a ortak koşanlardan olursunuz." Enâm ( 6 ), 121. 14. Muammer, el-İbâziyye fî Mevkibi't-Tarih,33-35. 15. Harisî, el-Ukûdu'l-Fiddiyye, 103. 16. Buharî, VIII, 52; Müslim, I, 740; İbn Mace, Sünen, I, 61; İbn Hanbel, Müsned, I, 563. 17. Kâşif, Uman, 35. 18. Râşidî, Nazârât, 14. 19. Bârûnî, Süleyman b. Abdullah, Muhtasâr Tarihi'l-İbâziyye, Uman, 2003, 23-29. 20. Kindî, Beyanü'ş-Şer', XIII, 166- 170. 21. Kindî, Musannaf, V, 285. 22. Horasânî, el- Müdevvenât, Maskat 1984, I, 195- 196. 23. İbn Hazm, el- Fasl, IV, 156. 24. Şemmâhî, Siyer, I, 102. 25. Dercinî, Tabakât, II, 479. 26. İbn Esîr, Kâmil, III, 517; Belazurî, Ahmed b. Yahya b. Cabir, Ensâbü'l-Eşraf, Beyrut, 1996, I, 385b. 27. Zavî, Ahmed, Tarihu'l-Fethi'l- Arabî fi Libya, Mısır 1963, 120 - 121. 28. İbâziyye, Temim'den ziyade Uman'ın Ezd kabilesinin omuzlarında yükselmiştir. Basra'da meskun iki büyük kabile vardı. Birisi Temîm diğeri Ezd idi. Câbir b. Zeyd'in Ezdî olması sebebiyle Ezdîler daha çok İbâziyye fırkasına teveccüh göstermişlerdir. İbn Hallikan, II, 292. 29. Ettafeyyiş, el-Fark, 7.                      

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

HÂRİCÎLER

(الخوارج)

Dinî ve siyasî konulardaki aşırı görüşleri ve faaliyetleriyle tanınan fırka.

Hâricî, “çıkmak, itaatten ayrılıp isyan etmek” anlamındaki hurûc kökünden “ayrılan, isyan eden” mânasında bir sıfat olan hâric kelimesine nisbet ekinin ilâve edilmesiyle meydana gelmiş bir terim olup topluluk ismi için hâriciyye ve havâric kullanılır. Fırkanın adı konusunda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Kendilerine karşı isyan ettikleri yöneticilerle fırkanın muhalifleri Havâric ismini “insanlardan, dinden, haktan veya Hz. Ali’den uzaklaşan ve yönetime karşı ayaklanarak cemaatten çıkanlar” anlamında kullanmışlardır. Meselâ Şehristânî’ye göre hâricî, ümmetin ittifak ettiği meşrû bir halifeye baş kaldıran herhangi bir kimsedir (el-Milel, I, 114). Bu baş kaldırı Hulefâ-yi Râşidîn’e veya daha sonraki devlet başkanlarına karşı olabilir. Yine muhalifleri tarafından Hâricîler hakkında kullanılmış diğer bir isim de “dinden çıkmış” anlamında mârikadır. Kendileri ise Havâric ismini, “kâfirlerin arasından çıkarak Allah’a ve peygamberine hicret edenler” (krş. en-Nisâ 4/100), “kâfirlerle her türlü bağı koparanlar” anlamında kullanırlar. Hâricîler’in beğendikleri ve kendilerini ifade için kullandıkları başka bir isim de “Allah yolunda savaşıp O’nun rızâsı için canlarını ve mallarını satan ve Allah’ın da bunları cennete karşılık satın aldığı kimseler” anlamındaki (krş. et-Tevbe 9/111) şurâttır. Hâricîler’e, aralarında bazı gruplara ayrılmadan önceki dönemde, Sıffîn olayının ardından taraflarca benimsenen hakemlere rızâ göstermeyi reddetmelerinden dolayı muhakkime, Hz. Ali’den ayrıldıktan sonra ilk toplandıkları yer olan Harûrâ’ya nisbetle Harûriyye ve buradaki reisleri Abdullah b. Vehb er-Râsibî’ye izâfeten Vehbiyye adları da verilmiştir.

Hâricîler’in doğuşu, hemen hemen bütün tarihçiler tarafından Sıffîn Savaşı’nda hakem meselesinin ortaya çıkışına bağlanmıştır. Buna göre Havâric, hakem tayinini (tahkîm) kabul etmesinden dolayı Ali b. Ebû Tâlib’den ayrılanların meydana getirdiği bir fırkadır. Fırkanın doğuşunun böyle bir olaya bağlanması isabetli gibi görünürse de tahkîmden çok önce Hz. Osman’ın hilâfetinin son yıllarında vuku bulan sosyal karışıklıklar sebebiyle müslümanların zihinlerini meşgul eden bazı fikir ve davranışlar göz önünde tutulduğu takdirde, Hâricîliğin tahkîm olayı üzerine birden bire varlık kazanmış bir fırka olmadığı anlaşılır. Esasen Hâricîler’in, “Osman’ı hepimiz öldürdük” şeklindeki sözlerine ve daha o dönemlerden itibaren ihtilâlci unsurların devamı oldukları yolundaki iddialarından hareketle menşelerinin Hz. Osman’ın 35 (656) yılında şehid edilmesinden önceki zamanlara kadar götürülmesi daha isabetli olur.

Hz. Osman’ın halife oluşundan itibaren takip ettiği yönetim tarzı, yakınlarına karşı davranışları, Medine’de ve Medine dışında yaşayan ashabın halifeyi kıyasıya tenkit etmesi İslâm toplumunda huzursuzluklara sebep olmuştur. Asr-ı saâdet’i ve ilk iki halife dönemini gören müslümanlar o devirlerin disiplinli ve huzurlu ortamını aramaya başlamışlardı. Halife Osman’a karşı çıkanlar valilerinin idaresinden, Emevî ailesinin taşkınlık ve kabile taassubu dolayısıyla başkalarına tahakküm etmesinden şikâyetçiydiler. Hâricîliğin doğuşuna sebep olarak zikredilen şikâyet konuları ve sosyal düzensizlikler arasında, Hz. Osman’ın belli kişilere Irak’ta toprak bağışlarında bulunması, önemli valiliklere tayinler yaparken toplum tarafından sevilmeyen Abdullah b. Âmir, Velîd b. Ukbe ve Abdullah b. Sa‘d b. Ebû Serh gibi yakınlarını tercih etmesi, savaş ganimetlerini dağıtırken seferlere katılmayan yakınlarına da pay ayırması, Ehl-i Bedr’in paylarını kısması, seleflerinin aksine bazı cezaların icrasında yavaş davranması veya bunları hiç uygulamaması gibi sebepler sayılmaktadır. Doğrudan üçüncü halifenin icraatıyla ilgili olan bu hususlar, her ne kadar kaynaklarda onun şehid edilmesiyle ilgili meseleler tartışıldığı sırada ileri sürülmekteyse de ona karşı girişilen hareketlerde sadece bu sebeplerin rol oynadığını söylemek güçtür. Aslında o dönemle ilgili şikâyetlerin altında yatan asıl etken içtimaî, iktisadî ve siyasî bünyede vuku bulan ciddi değişmelerde ve bunlara uyum sağlamada güçlük çeken bedevî zihniyetinde aranmalıdır. Bedevîlerin bu uyumsuzluğu, yönetime karşı güvensizlik ve hayal kırıklığını da beraberinde getirmişti. Öyle ki değişen şartlar onların eski hayatlarına göre olumsuz şartlardı ve düzeltilmesi gerekliydi. Kayıtsız şartsız çöl hayatından teşkilâtlı bir devlet içinde yaşamaya geçişin getirdiği sıkıntılar bedevîler için hissî gerginlikler doğurmuş ve bu gerginlikler sonunda patlama noktasına ulaşmıştır. Ayrıca İslâm’ın gelmesiyle eski kültürleri zarar gören yahut ortadan kalkan kimselerin düşmanlıkları ve müslümanlar arasında ayrılık ve fitne çıkarmaları da huzursuzluk sebepleri arasında düşünülmelidir. Nitekim Hz. Osman’ın şehid edilmesi, “fitne” diye anılan siyasî ve içtimaî patlamaların en önemlisi ve İslâm tarihinde zümreleşme faaliyetlerinin başlangıcı olarak görülebilir. Bununla birlikte Hâricî ayrılmasının bir zümreleşme faaliyeti olarak vücut bulması Sıffîn Savaşı sonrasına rastlar.

37 yılının Safer ayı başında (Temmuz 657) fiilen başlayan Sıffîn Savaşı 10 Safer (28 Temmuz) sabahına kadar bütün şiddetiyle devam etti. Ali b. Ebû Tâlib, ünlü kumandanı Eşter vasıtasıyla Muâviye ordusuna son darbeyi vurmak üzere iken (Müberred, III, 1232; Taberî, I, 3330) Mısır fâtihi Amr b. Âs, Muâviye’nin imdadına yetişti ve çarpışmayı durdurarak çözüm için Allah’ın kitabının hakemliğine başvurulması şeklindeki meşhur önerisini ortaya koydu. Hezimete doğru giden Suriyeliler, Amr’ın tavsiyesiyle büyük Şam mushafını beş mızrağın ucuna bağlayarak Iraklılar’ı Allah’ın kitabının hakemliğine davet ettiler. Bu hareket, savaştan yorulmuş ve karşısında kendi kabilesinden olanlara, dindaşına kılıç çekmede tereddütlere düşmüş bulunan Iraklılar üzerinde Amr’ın beklediği tesiri gösterdi. Hz. Ali tereddüde düşen ordusuna bunun bir tuzak olduğunu, gerçekte Şamlılar’ın Allah’ın kitabını bir kenara ittiklerini söylediyse de etkili olamadı, hatta tehdit bile edildi. Bunun üzerine savaşı durdurup Eşter’i geri çağırmak zorunda kaldı.

Hz. Ömer döneminde çeşitli fetihlere katılan, Hz. Osman ve Ali zamanında valilik yapan Eş‘as b. Kays tahkîme gidilmesinde ısrar etti ve Ali’nin karşı çıkmasına rağmen kendisine katılanlarla birlikte Ebû Mûsâ el-Eş‘arî’yi Iraklılar’ın hakemi olarak ilân etti. Muâviye’nin hakemi ise Amr b. Âs idi. Hakemlerin anlaşmayı imzalaması üzerine Eş‘as anlaşma metnini kimseye danışmadan askerler arasında okumaya başladı. Askerlerin pek çoğu ve özellikle Temîm kabilesine mensup olanlar, “lâ hükme illâ lillâh” (hüküm ancak Allah’a aittir) sloganıyla anlaşmaya karşı çıktılar. Halife Ali’nin bütün açıklamalarına rağmen başlangıçta savaşın durdurularak hakeme başvurulması hususunda ısrar eden bu kişiler öyle anlaşılıyor ki pişmanlık duymaya başlamıştı. Onlar, savaşa haklı olarak girdikleri inancını taşıdıkları halde bu defa bozguna uğramış ve haklılıklarında şüpheye düşmüş bulundukları


.intibaına kapılmışlardı. Bunun üzerine anlaşmayı bozması ve tövbe ederek tahkîmi reddetmesi hususunda halifeyi ikna edemeyince onu terkedip Kûfe yakınındaki Harûrâ’ya çekildiler ve böylece ilk Hâricî zümreyi oluşturdular.

Hz. Ali Döneminde Hâricîler. Harûrâ’da toplanan 12.000 dolayındaki Hâricî, Sıffîn’de Hz. Ali ordusunun sol kanadına kumanda eden Şebes b. Rib‘î et-Temîmî’yi askerî kumandan, Abdullah b. Kevvâ el-Yeşkürî’yi de namaz kıldırmak üzere imam seçtiler ve idareyi ellerine aldıktan sonra bundan böyle İslâmî hususların şûra yoluyla icra edileceğini, biatın Allah’a olduğunu ve iyiliğin emredilip kötülüğün yasaklanacağını ilân ettiler. Öte yandan onlarla görüşmek üzere Hz. Ali Abdullah b. Abbas’ı görevlendirdi. İbn Abbas, çeşitli delillerle Hâricîler’i davranışlarının yanlışlığı konusunda ikna etmeye çalıştıysa da onlar bu delilleri kendi kanaatlerine uygun biçimde yorumlayarak baştan beri ortaya koydukları dar ve katı anlayışlarını sürdürdüler. Bu defa Hz. Ali karargâhlarına kadar bizzat giderek imamları İbnü’l-Kevvâ ile ayrılmalarının sebepleri ve davranışlarının yanlışlığı hakkında bir görüşme yaptı. Bu görüşmenin sonunda İbnü’l-Kevvâ da dahil olmak üzere yaklaşık 6000 kişi, halifenin tahkîmden caydığını sanarak onunla birlikte Kûfe’ye gittilerse de Hz. Ali bundan caymadığını söyleyince geri döndüler. Bunun üzerine Hz. Ali yine Abdullah b. Abbas’ı gönderdi. İbn Abbas’ın telkinleriyle 2000 kadar Hâricî fırkadan ayrıldı. Geride kalanlar üstün zekâsı, ileri görüşlülüğü, hitabeti ve ibadete düşkünlüğü ile tanınan Abdullah b. Vehb er-Râsibî’yi kendilerine emîr seçtiler (19 Şevval 37/30 Mart 658). Küçük gruplar halinde gizlice Kûfe’den çıkarak Dicle’nin sol kıyısında Bağdat ile Vâsıt arasındaki Nehrevan kasabasında toplandılar.

Hz. Ali Hâricîler’e bir mektup yazarak meşrû bir sebebe dayanmadıklarını, Kitap ve Sünnet’le amel etmediklerini belirttikten sonra kendisine itaat etmelerini ve düşmana karşı savaşmalarını istedi. Ancak Hâricîler bunu kabul etmediler. Hz. Ali, Şamlılar’a karşı savaş hazırlıklarına başlamayı tasarlarken gittikçe tutumlarını sertleştiren Hâricîler’in sırf kendi görüşlerini paylaşmadığı için ashaptan Abdullah b. Habbâb b. Eret’i ve hamile karısını öldürmeleri, Osman ve Ali’yi tekfir etmeyenin kâfir olduğunu ve bu sebeple öldürülmesi gerektiğini ilân etmeleri, görüşlerine katılmayanlara hayat hakkı tanımamaları üzerine onların üstüne yürüdü. Nehrevan’da önce kendileriyle konuşup şehid edilen müslümanların katillerinin teslim edilmesini istedi; red cevabını alınca da son olarak Kays b. Sa‘d b. Ubâde ile Ebû Eyyûb el-Ensârî’yi nasihat için gönderdi. Bunun üzerine Hâricîler’in bir kısmı Ferve b. Nevfel el-Eşcaî ile birlikte topluluktan ayrılıp Bendenîcîn’e gitti. Bu duruma sinirlenen Hâricîler savaşı başlattılar; sonuçta Hâricîler’in tamamına yakını katledildi (9 Safer 38/17 Temmuz 658).

Daha sonra Şamlılar’a karşı savaşa çıkmak için Kûfe yakınlarındaki Nuhayle’de konaklayan Hz. Ali, bir taraftan yanındakilerden Kûfe’ye gidip hazırlık yapmalarını isterken diğer taraftan Nehrevan’da Abdullah b. Vehb er-Râsibî’den ayrılarak Ebû Eyyûb el-Ensârî’ye sığınan ve kendilerine Ehl-i Nuhayle denilen yaklaşık 2000 kişilik bir Hâricî topluluğuna hitap edip kendisine katılmalarını istedi. Bu teklifi kabul edilmeyince çıkan çatışmada pek çoğu öldürüldü. Öte yandan Hz. Ali’nin Kûfe’ye giden adamları yeniden bir savaşa girişmek konusunda çekimser davranınca halife de şehre girdi. Nehrevan ve Nuhayle savaşları siyasî tarih açısından birer büyük zafer sayılırsa da savaştan kaçıp kurtulan Hâricîler ve onların gelecek müntesiplerinde bir intikam arzusu doğurdu. Nitekim Hz. Ali, böyle bir intikam duygusuyla Abdurrahman b. Mülcem tarafından hançerlendi ve bunun tesiriyle 21 Ramazan 40 (28 Ocak 661) tarihinde vefat etti.

Nehrevan ve Nuhayle’den itibaren Hz. Ali’nin şehid edilmesine kadar iki yılı aşkın süre içinde Hâricîler zaman zaman küçük mahallî isyanlar çıkardılar. Bunların en önemlisi, Nehrevan’dan kurtulup Şehrezûr’a kaçan Ebû Meryem es-Sa‘dî’nin isyanıdır. Ebû Meryem, Arap asıllı altı kişi hariç mevâlîden oluşan 400 kişilik kuvvetiyle Kûfe’ye yaklaşınca halife tarafından itaate çağrılmasına rağmen buna yanaşmayıp savaşa girmiş, sonuçta mağlûp olmuş, adamlarından sadece elli kişi ölümden kurtulup teslim olmuştur (Ramazan 38/Şubat 659). Nehrevan savaşının üzerinden henüz bir yıl bile geçmeden Hâricîler’e bu kadar çok sayıda mevâlînin katılmasına halifenin Kureyş’ten olması şartına gösterilen tepkiler yol açmış olmalıdır. Bununla birlikte reislerin hepsi Arap’tır.

Emevîler Döneminde Hâricîler. Hz. Ali’den sonra hilâfeti ele geçiren Muâviye döneminde Hâricî isyanlarının ardı arkası kesilmemiştir. Bu ayaklanmalar, özellikle Hz. Hasan’ın hilâfeti Muâviye’ye teslim etmesinden sonra (Rebîülevvel 41/Temmuz 661) Nehrevan’da Hâricîler’den ayrılan Ferve b. Nevfel’in hareketiyle kızıştı. Kûfe’deki bu isyan Muâviye’nin sert tedbirleriyle hemen bastırılmışsa da Hâricîler’in intikam duyguları bir türlü yok edilememiştir. Nitekim Hâricîler, Muâviye ile yine Kûfe dolaylarındaki Nuhayle’de üçüncü defa karşılaştılar (Cemâziyelevvel 41/Eylül 661). Mugīre b. Şu‘be’nin Kûfe valiliğine tayininden sonra ise Ferve b. Nevfel’in ölümüyle sonuçlanan yeni bir ayaklanma oldu. Ancak isyanların Muâviye tarafından çok şiddetli bir şekilde bastırıldığını gören Hâricîler, Nehrevan’da ölen Abdullah b. Vehb er-Râsibî’den beri ilk defa şûra yoluyla kendilerine bir halife seçerek Müstevrid b. Ullefe et-Teymî’ye biat ettiler (Cemâziyelâhir 42/Eylül 662) ve 43 (663) yılında yeni bir ayaklanmaya karar verdiler. Bu toplantıyı haber alan Vali Mugīre b. Şu‘be yakalayabildiklerini hapse attırdı, Kûfeliler’den ve Şîa’dan teşkil ettiği bir ordu ile diğerlerinin üzerine yürüdü. Müstevrid’in de hayatını kaybettiği bu savaştan çok az sayıda Hâricî kurtulabildi. Kûfe Hâricîleri’nin Müstevrid’den sonra yeni bir halife seçmeleri ve ikinci bir isyana teşebbüsleri, Mugīre’nin ölümünden ve hapisten çıkan Hâricîler’in Hayyân b. Zabyân’a biat etmelerinin ardından 58 (677) yılı sonunda vuku buldu. Ancak bu ayaklanma da yeni Kûfe valisi İbn Ümmü’l-Hakem’in sert tedbirleriyle 59 (678) yılı başında bastırıldı ve Kûfe yakınlarındaki Bânikyâ’da Hâricîler’in hemen hemen hepsi öldürüldü. Bu yenilgi bir bakıma Kûfe Hâricîliği’nin sonu olmuştur.

Basra Hâricîliği, Nehrevan’dan kurtulan Mis‘ar b. Fedekî et-Temîmî tarafından kuruldu. Buradaki ilk Hâricî hareketi, 41 (661) yılında müslüman bir topluluğun Basra civarında öldürülmesiyle başladı. Ziyâd b. Ebîh’in 45’te (665) Basra valiliğine tayini ve 51 (671) yılında Kûfe valiliğinin de kendi uhdesine verilmesiyle Hâricîlik için yeni bir dönem başlamış oldu. Ziyâd, Hâricîler’in kıyamına fırsat tanımayacak derecede sert bir yönetim kurdu. Onun ölümünden (53/673) iki yıl sonra Basra valiliğine getirilen oğlu Ubeydullah sertlik hususunda babasını geride bıraktı. Ubeydullah, Hâricîler’i en küçük davranışlarını bahane ederek hapse attırır veya kadın erkek ayırımı yapmadan el ve ayaklarını kestirerek sokağa bıraktırırdı.

.Kaynaklarda, bu iki vali dönemindeki uygulamalarla ilgili olarak Hâricîler lehine oldukça zengin bilgiler mevcuttur. Bu çok sert yönetimlere rağmen isyanlarından vazgeçmeyen Hâricîler, Urve b. Üdeyye’nin dahil olduğu bir cemaatin öldürülmesinden sonra kardeşi Ebû Bilâl Mirdâs b. Üdeyye’nin etrafında toplanarak faaliyetlerini çete savaşları şeklinde sürdürmelerine rağmen Ubeydullah tarafından yakalanıp hapsedilmekten kurtulamadılar. Ebû Bilâl hapisten kurtulur kurtulmaz Basra’dan ayrıldı ve kendisine bağlı kırk kişilik bir süvari birliğiyle Ahvaz’a geldi. Fakat Vali Ubeydullah, üzerlerine İbn Hısn et-Temîmî kumandasında bir kuvvet sevketti. Bunlar, Ebû Bilâl’in çatışmak istemediklerini söylemesine rağmen saldırıya geçince Hâricîler tarafından Âsik’te bozguna uğratıldılar. Ubeydullah bu defa Ebû Bilâl üzerine 3000 kişilik bir ordu sevketti. Ebû Bilâl’i ve arkadaşlarını caminin içinde kılıçtan geçirdi. Zühdü, takvâsı ve cesaretiyle muhaliflerinin bile takdirini kazanmış olan Ebû Bilâl’in öldürülmesi değişik zümrelerce büyük bir üzüntü ile karşılandı.

Muâviye’nin ölümünden sonra (Receb 60 / Nisan 680) yerine geçen oğlu Yezîd devri de Hâricîler için huzurlu bir dönem olmamıştır. Ubeydullah b. Ziyâd’ın şiddet yönetimi sonucunda Basra kısmen boşalmıştı. Ayrıca Yezîd devrinde başlayan iç huzursuzluk, Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da şehid edilmesinin ardından Abdullah b. Zübeyr’in hilâfet davası ve bu uğurdaki silâhlı mücâdelesi, 63 (682) yılında Medineliler’in isyan teşebbüsü, Yezîd’in kumandanı Müslim b. Ukbe’nin Medine’ye saldırması (63/683) ve arkasından Kâbe’nin yakılması (3 Rebîülevvel 64/31 Ekim 683) huzursuzluğu arttırdı. Hâricî hareketi de Kâbe’nin yakılmasından on bir gün sonra ölen Yezîd’in arkasından alabildiğine genişleyerek önem kazandı. Ziyâd ve Ubeydullah’ın şiddetli baskıları üzerine Hâricîler, liderleri Nâfi‘ b. Ezrak’ın teklifiyle bir ara Abdullah b. Zübeyr’in hilâfet davasına yardımcı oldular ve onun safında Şamlılar’a karşı savaştılar. Ancak Yezîd’in ölümünden sonra kanaatlerini tam olarak bilmedikleri birine yardım etmenin doğru olup olmayacağını tartışmaya başladılar. Nihayet İbn Zübeyr’e gidip Allah’ın kitabı ve Resulünün sünnetiyle amel eden Ebû Bekir ve Ömer hakkındaki kanaatini, seleflerinin yolundan ayrıldığını ileri sürdükleri Osman b. Affân ile Allah’ın işinde insanların hakemliğine başvurduğunu söyledikleri Ali b. Ebû Tâlib’le ilgili düşüncesini, Hz. Ebû Bekir’in seçilmesi sırasında âdil bir imam olan Hz. Ali’ye biat ettikleri halde daha sonra bundan dönen, Hz. Âişe’yi de kandırarak savaşa sokan babası Zübeyr b. Avvâm ile Talha b. Ubeydullah hakkındaki görüşünü sordular. Abdullah b. Zübeyr, bu sahâbîlerin hepsini hayırla anarak onların kanaatine iştirak etmeyince Hâricîler kendisinden ayrıldılar. Nâfi‘ b. Ezrak, Abdullah b. Saffâr, Abdullah b. İbâz, Hanzale b. Beyhes Basra’ya; Ebû Tâlût, Necde b. Âmir, Ebû Füdeyk, Atıyye b. Esved Yemâme’ye gittiler. Bu sırada sayıları 10.000 civarında idi. Ebû Tâlût, Necde b. Âmir ve Ebû Füdeyk 62-72 (681-691) yılları arasında Yemâme, Hadramut, Yemen ve Tâif’i zaptettiler. Yemâme ve Bahreyn’de güçlenen Necde b. Âmir’e bağlı olan Necedât fırkası, Mus‘ab b. Zübeyr’in 66 (685-86) yılında sevkettiği ordu karşısında tutunamayarak San‘a’ya geçti. Burada hâkimiyet sağlayacakları esnada aralarında çıkan anlaşmazlık sebebiyle liderlerini öldürdüler (72/691); ardından da Haccâc b. Yûsuf es-Sekafî’nin gönderdiği ordu tarafından tamamen yok edildiler.

Aslında bu dönem Hâricîler’in kısmen idarî, ağırlıklı olarak da dinî mahiyette birtakım ihtilâflara düşerek bölünmeye hazır olduklarının izlerini taşır. Şöyle ki, İbn Ziyâd’ın Basra’da hapsettiği 400 kadar Hâricî, şehirdeki kabileler arası savaşın doğurduğu karışıklıktan faydalanarak hapishaneden kaçtılar ve o sırada İbn Zübeyr’i terkedip Basra’ya gelen diğer Hâricîler’e katıldılar. Nâfi‘ b. Ezrak’ın etrafında toplanan ve Ezârika diye anılan başka bir Hâricî topluluğu da Allah yolunda hurûc edilmesini isteyerek Ahvaz’a gitti (Şevval 64/Mayıs 684). Bu hurûc olayını uygun görmeyen Abdullah b. Saffâr, Abdullah b. İbâz ve taraftarları Basra’da kaldılar. Bunun üzerine Nâfi‘, kendileriyle gelmeyip Basra’da kaldıkları için “kaade” (oturanlar) adını verdiği bu topluluğun Allah’ın ve peygamberinin düşmanı olduğunu ilân etti; mensuplarıyla birlikte ayaklanarak bir süre Kirman, Fars ve diğer doğu illerinde hâkimiyeti ele geçirdi. Fakat önce Mühelleb b. Ebû Sufre, ardından Haccâc b. Yûsuf’un sert tedbirleri sonucu Nâfi‘ (64/684 veya 65/685) ve fırkanın en önemli adamlarından Katarî b. Fücâe’nin (78/697 veya 79/698) öldürülmesiyle bu zümre de tamamen bertaraf edildi. Bu arada Musul’da Sufriyye’ye mensup Sâlih b. Müserrih isyan ederek bölgede siyasî hâkimiyet kurmaya teşebbüs etti ve Haccâc tarafından gönderilen kuvvetleri yenilgiye uğrattı; ancak sonunda Kûfe ordusuna mağlûp olarak öldürüldü (76/695). Hâricîler, bu defa Şebîb b. Yezîd eş-Şeybânî’nin liderliğinde Mardin ile Nusaybin arasındaki Yukarı Dicle bölgesine yerleşerek Kûfe ve civarına baskınlar düzenlediler. Üzerlerine otuza yakın kuvvet sevkeden Haccâc’ın ordularını birçok defa yenen, hatta bir ara Kûfe’ye de giren Şebîb de Haccâc’ın saldırıları yüzünden 77 (696) yılı sonlarında Kirman dağlarına kaçmaya çalışırken Ahvaz’da Düceyl suyuna düşüp boğuldu.

Hâricîler Emevîler’in son dönemlerinde, öncekiler kadar tehlikeli olmamakla beraber hânedanın zayıflamasına paralel olarak isyanlarını yaygınlaştırdılar ve çeşitli bölgelerde çevreye korku salmaya devam ettiler. Ömer b. Abdülazîz devrinde Kûfe yakınındaki Cûha’da seksen kişiyle isyan eden Şevzeb adlı bir Hâricî, II. Yezîd zamanında çoğu Benî Rebîa’dan olan kuvvetleriyle hükümet güçlerine galip geldiyse de halifenin kardeşi Mesleme b. Abdülmelik’in gönderdiği Saîd b. Amr el-Haraşî kumandasındaki ordu tarafından 101 (720) yılında ortadan kaldırıldı. II. Mervân döneminde Dahhâk b. Kays liderliğinde gelişen Sufriyye, Hişâm b. Abdülmelik’in oğlu Süleyman’ın da katılmasıyla Emevîler için büyük bir tehlike oluşturdu. Mervân’ın Irak valiliğinden azlettiği Abdullah b. Ömer b. Abdülazîz’in iştirakiyle daha da güçlenen Dahhâk, 127 (744) yılında sayısı 100.000’i aşan mensupları ile Kûfe’de etkinlik kazandı. Önce Musul’a, ardından Nusaybin’e yürüdü. Nihayet Abdullah b. Mervân’ın ordusu tarafından Mardin yakınlarında mağlûp edilerek öldürüldü (128/745). Emevîler devrinin sonlarında ortaya çıkan Tâlibülhak lakabıyla meşhur Abdullah b. Yahyâ el-Kindî ve Ebû Hamza eş-Şârî’nin Hadramut ve Yemen’de gelişen, Mekke ve Medine’ye de sıçrayan isyanları da 130’da (748) Emevî ordusu tarafından bastırıldı.

Emevîler devrinde Kuzey Afrika’da başlangıcı 102 (720) yılına dayanan Hâricî isyanları yirmi yıl sonra umumi bir gelişme gösterdi. Matgara kabilesi reisi Meysere adlı Kayrevanlı bir kişinin başlattığı isyan hareketi Fas’ta süratle gelişti. İsyancılara katılan büyük kabileler şehirleri tahrip ederek yağmaladılar, üzerlerine gönderilen devlet kuvvetlerini mağlûp ettiler. Bu isyan Mağrib’in hemen her tarafında hissedilir hale geldi. Meysere’nin ölümünden sonra Zenâte kabilesinden

.Hâlid b. Hamîd, Emevî Valisi Külsûm b. İyâz’a karşı Hâricî mücadelesini sürdürdü, valiyi öldürünce şöhreti daha da arttı. Ebû Kurre el-Magīlî’nin liderliğinde devam ettirilen Hâricî Berberî isyanları Emevîler’in son yıllarında gönderilen güçlerle de bastırılamadı.


Abbâsîler Döneminde Hâricîler. Bu dönem Hâricîler açısından pek hareketli değildir. Gerçi Abbâsîler’in ilk yıllarında Ezârika, Sufriyye, Necedât gibi bazı kollar özellikle Irak ve dolayları ile Kuzey Afrika’da birtakım isyan hareketlerine başvurmuşlardır. Ancak bunlar devlet kuvvetlerince hemen bastırılmıştır. Halife Mehdî-Billâh zamanında Horasan’da ortaya çıkan Yûsuf b. İbrâhim el-Berm adlı Hâricî Abbâsîler’e isyan edince (160/777) halife, o sırada Yahyâ eş-Şârî adlı Hâricî’nin liderliğindeki isyancılarla savaşan Sicistan Valisi Yezîd b. Mezyed eş-Şeybânî’yi Yûsuf’un üzerine gönderdi. Daha önce Bûşenc, Merverrûz ve Cürcân’ı ele geçiren Yûsuf Yezîd’in kuvvetleri karşısında mağlûp oldu, yakalanarak halifeye gönderildi ve öldürüldü. Aynı yıl el-Cezîre ve Şam’ın kuzeyinde isyan edip Kınnesrîn ve Halep civarını hâkimiyeti altına alan Abdüsselâm b. Hâşim el-Yeşkürî, Abbâsîler’in iki yıl süren mücadeleleri sonunda öldürülerek isyan bastırıldı. Yine Mehdî-Billâh devrinde Musul’da ayaklanan ve nüfuzunu el-Cezîre’nin geniş bir bölgesine yayan Yâsîn el-Mevsılî et-Temîmî, Muhammed b. Ferruh ve Herseme b. A‘yen kumandasındaki kuvvetler karşısında yenilgiye uğradı. Abbâsî halifelerinin takip ettiği malî siyaseti beğenmeyen Musul ahalisinin desteklediği Hamza b. Mâlik el-Huzâî’nin isyanı da liderlerinin öldürülmesiyle sona erdi. Hârûnürreşîd döneminde Velîd b. Tarîf eş-Şeybânî el-Cezîre bölgesinde isyan etti (178/794-95); önceleri bazı başarılar elde ettiyse de Yezîd b. Mezyed eş-Şeybânî kumandasındaki birlik karşısında yenildi (179/795-96). Aynı yıl Kirman’da Hamza b. Abdullah eş-Şârî idaresinde isyan eden Hâricîler önce Herat’ı, ardından Sîstan’ı ele geçirdiler (185/801).

Öte yandan Abbâsîler’in kuruluş yıllarında Berberîler’in toplu olarak katılması ile güçlenen Hâricîler Kuzey Afrika’da çeşitli isyanlar çıkardılar. 141 (758) yılında ayaklanan Verfecûme kabilesi Kayrevan’ı işgal ederek burada üç yıl hâkimiyet sürdü. Hevvâre ve Zenâte kabileleri de Trablus, Miknâse ve Sicilmâse bölgelerini istilâ ettiler. Hâricîler’in İbâzıyye koluna mensup olan Benî Rüstem, Tâhert’te Rüstemîler Devleti’ni kurmaya muvaffak oldu. Abbâsî Halifesi Mansûr’un İfrîkıye (Tunus) valisi Muhammed b. Eş‘as el-Huzâî isyanları bastırma konusunda önemli bir başarı gösteremedi. Daha sonraki Abbâsî valileri de Hâricîler’le mücadeleyi sürdürdüler. Nihayet Yezîd b. Hâtim Rüstemîler’i zayıf düşürüp bölmeyi başardı. Sonraki devirlerde, Fâtımîler tarafından ortadan kaldırılacak olan Tâhert’teki Rüstemîler ile Sicilmâse ve civarındaki Sufrî Midrârîler dışında Hâricî hareketi görülmemektedir. Fâtımîler’den Kāim-Biemrillâh devrinde Kuzey Afrika’daki en önemli isyan, Tunus ve Kayrevan’ı işgal eden ve Fâtımîler’i kuruluş dönemlerinde uzun süre uğraştırıp ancak Mansûr-Billâh devrinde bastırılabilen Ebû Yezîd en-Nükkârî’nin ayaklanmasıdır. İbâzıyye dışındaki Hâricî fırkalarının Abbâsîler döneminde hemen hiçbir ciddi tehlike teşkil etmediği söylenebilir. İbâzıyye ise Basra, Yemen, Hadramut, Umman, Kuzey Afrika ve Mağrib’de hâlâ varlığını sürdüren tek Hâricî fırkası olma özelliğini taşır.

Hâricîler’in Görüşleri. İbâzıyye dışındaki Hâricîler itikadî alanda tam bir sistem ortaya koyamamışlardır. Bununla birlikte Muhakkime-i Ûlâ diye anılan ilk dönem Hâricîler’i, Sıffîn’den itibaren yaklaşık yirmi yıl süreyle hemen hemen ortak bir görüş etrafında birleşmişlerdir. I. Yezîd’in ölümünden sonra Ezârika, Necedât, Sufriyye, Beyhesiyye ve Acâride gibi kollara ayrılan Hâricîler’in görüşleri artık bu kolların, özellikle de reislerinin isimleriyle temsil edilmiştir. Bu bakımdan en geç 64 (683) yılından itibaren Hâricî ismi tek başına siyasî ve askerî alanda kullanılabilirse de fırkanın akaidle ilgili görüşlerinin reislerin isimleriyle birlikte ortaya konması daha isabetli görünmektedir. İlk Hâricîler ve diğerleri için esas olan nokta, İslâm ümmetinin Kur’an’a dayandırılması hususundaki ısrardır. Onlara göre Kur’ân-ı Kerîm kesin bir kanun olup te’vil veya tefsire ihtiyaç göstermeksizin lafzî hüviyetiyle değişmez bir şekilde hem itikadî hem de amelî hayat için yegâne nizamdır. Bu anlayış, yanlış yola sapmadan İslâm’ı yaşamayı ve adaleti gerçekleştirmeyi gerektirir. Adaletin gerçekleşebilmesi için bütün işlerin Allah’ın emir ve yasaklarına uygun olarak yürütülmesi şarttır; çünkü hüküm ancak Allah’ındır. Buna göre Hâricîler’in görüşlerinin hareket noktası, devletin en önemli niteliği olan adalet ilkesiyle Allah’ın hükmünün gerçekleştirilmesinden birinci derecede sorumlu makam olması açısından hilâfet meselesidir. Halifelik âdil, âlim ve zâhid olması şartıyla hür yahut köle her müslümanın hakkıdır; diğer mezheplerin ileri sürdükleri Kureşî, Hâşimî, Emevî yahut Arap olma gibi şartlar geçerli değildir. Halife, müslümanlar arasında yapılan hür seçimle iş başına getirilir; doğru yoldan ayrıldığı zaman da azledilir ve öldürülür. Koruyucu çevresi az olacağı ve azledilmesi gerektiğinde güçlü bir direniş gösteremeyeceği için Arap olmayan kimsenin halifeliği tercih edilir. Önceleri müslüman ve hür olan her Arap’ın hilâfete lâyık olduğu düşüncesinden hareket eden Hâricîler, daha sonra Araplar dışındaki müslüman grupların kendilerine katılması ile fikir değiştirdiler. Hâricîler, bu görüşleriyle hürriyetçi demokrasinin ve gelişen olaylara göre süratli değişmenin temsilcileri olarak görülmektedir. Hz. Ebû Bekir ile Ömer’in hilâfetlerinin tamamını, Osman’ın ilk altı yılını ve Ali’nin tahkîme kadarki halifeliğini meşrû sayıp Hz. Osman’ın ikinci altı yıllık halifelik döneminden itibaren vuku bulan olayları, siyasî ve idarî karışıklıkları ve Osman’ın bu dönemdeki icraatını adaletsizlik şeklinde değerlendirmeleri hemen bütün Hâricîler’in ittifak ettiği hususlardır. Bu anlamda Hâricîler devlet adamlarının yetkilerini, hüküm verme salâhiyetlerini reddederek devlet kurumuna karşı bedevî tepkisini ve bir tür anarşizmi dile getirmişlerdir. Esasen kabile toplumunda bütün değerler kabile içinde oluşur ve kabile dışında hiçbir değer kabul edilmez. Geniş ölçüde bedevîlerden teşekkül eden Hâricîler de bir kabile gibi idrak ettikleri kendi topluluklarının dışında kalan herkesi düşman görmüşlerdir. Bir başka deyişle Hâricîler fiilî hayatta insanları ve toplulukları, şeriatı bilen ve uygulayan ile şeriatı bilmeyen veya uygulamayanlar şeklinde ikiye ayırmışlardır. Dolayısıyla onlara göre doğru yoldan sapan ve Allah’ın hükmünü uygulamayan imamı sırf bundan dolayı gayri meşrû ilân edip ona karşı çıkmak gerekir. Bu esasa dayalı olarak Allah’a itaat eden ve kendisi de itaata lâyık olan ilim ve zühd sahibi her mümin, siyahî bir köle de olsa cemaatin seçimi ve bunun vazgeçilmez şartı olan biatla imam olabilir.

Hâricîler için devletin en önemli vasfı adalet olduğundan imamın ilk işi, iyiliği emretme ve kötülükten uzaklaştırma (emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker) prensibini uygulamaktır. Aslında bu prensip her müminin vazgeçilmez görevidir. Ahlâkî


.endişenin doğurduğu bu görevi yerine getirme hususunda Hâricîler’in son derece sert oldukları hemen hemen bütün ilk dönem kaynaklarında belirtilmiştir. Meselâ Abdullah b. Habbâb b. Eret gibi seçkin bir sahâbîyi hunharca katletmeleri, buna karşılık, “Peygamberinizin emanetini koruyunuz” diyerek hıristiyanlara ve Hâricîler’in kötülüklerinden korunmak için “müşrik gibi görünen” Vâsıl b. Atâ ve arkadaşlarına arka çıkmaları hep bu ters bedevî anlayış ve dar görüşlülüğün örnekleridir (Müberred, III, 1078-1079, 1134-1135).


Akîde ve amelden oluşan dinin emirlerini yerine getirmeyen ve yasaklarından kaçınmayan kimseler Hâricîler’e göre kâfir kabul edilir. Öyle anlaşılıyor ki Hâricîler, kabile zihniyetinin tesiriyle İslâm’ın getirdiği ferdî sorumluluğu anlayamamış ve günahla küfür arasındaki farkı tesbit edememiştir. Hâricîler’ce imanla İslâm ayrılmaz bir bütün olarak eş anlamda kullanılmış, Ehl-i sünnet’in aksine amellerin ihmal edilmesinden dolayı imandan çıkılacağı görüşü benimsenmiştir. Aslında Hâricîler, büyük günah işleyenin imandan çıkması ve İslâm topluluğunun dışına atılması konusunu doğrudan doğruya “lâ hükme illâ lillâh” ilkesine bağlamaktadırlar. Çünkü onlara göre büyük günah işleyen kişi, bu tutumuyla Allah’ın yasak kıldığı şeyi helâl saydığından mümin değildir ve cehennemde ebedî kalacaktır. Hatta bu anlayışı daha da ileri götürerek Hâricî olmayan herkesi düşman ve kâfir kabul etmişler, buna bağlı olarak kendilerinin dışındaki müslümanların kadınlarını ve çocuklarını da esir almış veya öldürmüşlerdir. “İsti‘râz” adı verilen bu öldürme zihniyeti, muhtelif Hâricî kolları tarafından sonraki devirlerde oldukça yumuşatılmıştır.

Hâricîler’in ahlâkî davranışlarının iki ana temeli takvâ ve şecaattir. İbadetlere devam, dünyadan uzaklaşma, sürekli Kur’an okuma, özendirici ve sakındırıcı naslara titizlikle uyma onların en önemli özellikleri olarak görülmektedir. Abdullah b. Abbas, Hz. Ali tarafından Hâricîler’e gönderildiğinde onların alınlarının çokça secde etmekten dolayı zedelenmiş, secde esnasında yere temas eden diz ve dirseklerinin nasır tutmuş olduğunu görmüştü. Kaynaklarda Hâricîler’in zühd ve takvâsıyla ilgili birçok örnek yer almaktadır. İslâm fırkaları içinde cesaret, sıkıntıya tahammül, inancı uğruna fedakârlık ve mücadeleden yılmamak gibi erdemlerde Hâricîler başta gelmektedir.

Hâricî Fırkaları. Hâricîler kendi aralarında çeşitli fırkalara ayrıldıkları gibi bu fırkalar da tâli kollara bölünmüştür. İslâm mezhepleri tarihiyle ilgili kaynaklarda farklı sınıflandırmalar görülmekle birlikte ana Hâricî fırkalarını şu başlıklar altında incelemek mümkündür: 1. Muhakkime-i Ûlâ. Sıffîn Savaşı sonunda tahkîm hadisesi ortaya çıktığı zaman Harûrâ’da toplanan, bu sebeple Harûriyye diye de anılan, başlarında Abdullah b. Kevvâ, Abdullah b. Vehb er-Râsibî, Attâb b. A‘ver, Urve b. Cerîr, Hurkūs b. Züheyr ve Yezîd b. Ebû Âsım gibi liderlerin bulunduğu bu fırka, hilâfetin Kureyş’e aidiyetini reddederek Hz. Ali’yi önce hatalı, daha sonra kâfir kabul etmiş, Osman b. Affân ile Cemel Vak‘ası’na ve Sıffîn Savaşı’na katılanlara dil uzatmıştır. 2. Ezârika. Nâfi‘ b. Ezrak’a nisbet edilen ve Hz. Ali, Osman, Talha, Zübeyr, Âişe ile Cemel ve Sıffîn’e katılanların kâfir ve ebedî cehennemlik olduğunu ileri süren, kendilerinin bulunduğu yere hicret etmeyen Hâricîler’i (kaade) tekfir eden, takıyyeyi reddeden devrinin en güçlü fırkasıdır. 3. Necedât. Necde b. Âmir el-Hanefî liderliğinde Ezârika’ya iltihak edecekken Nâfi‘ b. Ezrak’ın, Hâricî olup hicret etmeyenleri kâfir sayması üzerine bundan vazgeçen, ictihadî konularda bilgisizlikleri sebebiyle yanlış işler yapanları mâzur kabul ettiği için Âziriyye diye de anılan bu fırka Atıyye b. Esved’e uyan Ataviyye, Ebû Füdeyk’e tâbi olan Füdeykiyye ve kaynaklarda adı belirtilmeyen bir grupla birlikte üç tâli kola ayrılmıştır. 4. Sufriyye. Ziyâd b. Asfar veya Abdullah b. Asfar et-Temîmî’ye nisbet edilen, günah işleyenleri müşrik kabul etmekle birlikte muhaliflerin kadın ve çocuklarını öldürmeyi câiz görmeyen bu fırka da isimleri kaynaklarda zikredilmeyen üç tâli kola ayrılmıştır. 5. Acâride. Abdülkerîm b. Acred’in bağlılarından oluşan bu fırka, kâfirlerin çocukları hakkında bulûğ çağına gelip İslâm’ı kabul veya reddettikleri sabit olmadan hüküm verilemeyeceğini, Hâricîler’in bulunduğu yere hicret etmenin farz değil fazilet olduğunu, hicret etmeyenlerin büyük günah işlemedikleri sürece mümin sayılması gerektiğini ileri sürmüştür. Çoğunluğunu Horasanlılar’ın teşkil ettiği Acâride, Meymûniyye, Halefiyye, Hamziyye, Şuaybiyye, Hâzimiyye, Ma‘lûmiyye, Mechûliyye, Saltiyye ve Etrâfiyye gibi tâli kollara ayrılmıştır. 6. Seâlibe (Seâlibiyye). Sa‘lebe b. Mişkân veya Sa‘lebe b. Âmir’e nisbetle anılan fırka, Acâride ile aynı görüşte iken kâfirlerin çocukları yanında müminlerin çocuklarına da bulûğ çağına erişinceye, İslâm’a çağırılıncaya, iman veya inkâr ettikleri sabit oluncaya kadar sevgi ya da düşmanlık beslemenin veya onlarla ilgiyi kesmenin doğru olmayacağını kabul ederek bu fırkadan ayrılmıştır. Ma‘bediyye, Ahnesiyye, Şeybâniyye, Ruşeydiyye, Mükremiyye, Bid‘ıyye, Ziyâdiyye ve adı zikredilmeyen diğer bir fırka Seâlibe’nin tâli kollarıdır. 7. Beyhesiyye. Ebû Beyhes Heysam b. Câbir’e nisbetle bu adı alan fırkaya göre iman ilim, ikrar ve amelden meydana gelir. Dolayısıyla bir kimse Allah’ı, peygamberlerini, Hz. Muhammed’in tebligatını bilip ikrar etmedikçe, ayrıca ilâhî emir ve yasakları yerine getirmedikçe müslüman sayılmaz. Beyhesiyye’nin bünyesinde Avniyye yahut Avfiyye, Şebîb en-Necrânî’ye nisbet edilen Ashâbü’s-suâl, Kûfeli Hakem b. Mervân’a bağlanan Ashâbü’t-tefsîr gibi tâli kollar ortaya çıkmıştır. 8. İbâzıyye. Abdullah b. İbâz’a nisbet edilen bu fırka, büyük günah işleyenleri sadece nimete karşı nankörlük anlamında kâfir sayar; muhalif müslüman grupların yaşadığı toprakları İslâm ülkesi kabul ederek onlarla evlenmeyi ve miras intikalini meşrû görür. İbâzıyye, Hâricîliğin en ılımlı ve günümüze kadar ulaşan tek koludur. Hârisiyye, Tarîfiyye, Yezîdiyye, Hafsıyye, Dahhâkiyye, Sekkâkiyye, Halefiyye, Ömeriyye, Nefâsiyye (Neffâsiye), Fersiyye ve Nükkâriyye gibi tâli kollara ayrılmıştır (geniş bilgi için bk. MUHAKKİME-i ÛLÂ; EZÂRİKA).

Ebü’l-Hüseyin adlı bir kişiye nisbet edilen, kendilerine uyanların günahlarının affedileceğini savunan, muhalif günahkârları ise müşrik sayan Hüseyniyye (Eş‘arî, s. 119), İbn Azre adlı şahsa bağlananların teşkil ettiği Azriyye ile (Malatî, s. 178) Ümmü Necrân adlı kadının Basra’ya yerleşmesinden sonra iki erkekle evlendiği ortaya çıkınca onun hareketini tasvip edenlerin oluşturduğu Necrâniyye (a.e., s. 179) yukarıda belirtilen aslî fırkaların kapsamına girmemektedir. Kebîre işleyenlerin ebedî cehennemlik oldukları düşüncesinden dolayı Hâricîlik bünyesindeki bir kısım fırkalar da Vaîdiyye adıyla anılmaktadır.

Herhangi bir mezhep yahut düşünce sisteminin doğru olarak anlaşılması ve yorumlanabilmesi, büyük ölçüde mensuplarının sosyal ve kültürel seviyelerinin tesbitine bağlıdır. Çoğunluğu bedevî Arap kabilelerinden oluşan, dinî düşüncelerini kabile taassubunun etkisi altında ve genellikle sertlik temayülü içinde nasların zâhirine dayandıran Hâricîler,


.muhalifleri bir yana kendi fırkaları arasında da birlik sağlayamamış ve birbirlerini tekfire yönelmişlerdir. Başlangıçtan beri düşüncelerini tarafsız şekilde ortaya koyan âlimlere göre aşırı grupları bir yana Hâricîler dalâlette kalmış, fakat küfre girmemiş bir topluluktur. Nitekim Hz. Ali, mensuplarına kendisinden sonra Hâricîler’le savaşmamalarını, zira hakkı arayıp bulmak isterken ona ulaşamayanların bâtılı arayıp buna ulaşanlar gibi olmadığını söylemiştir (Ahmed Emîn, s. 263). Bu ifadenin ilk kısmında Hâricîler, ikincisinde ise Muâviye b. Ebû Süfyân ve taraftarları kastedilmiştir. Hâricîler’in aşırı (gālî) grupları ise bu hükmün dışında mütalaa edilmiş ve her aşırı fırka iddiasına göre değerlendirilmiştir. Meselâ Yûsuf sûresini bir aşk hikâyesi olduğu gerekçesiyle Kur’ân-ı Kerîm’den saymayan Acâride’nin bir grubu, Allah’ın Acemler’den Hz. Muhammed’in şeriatını iptal edecek bir nebî göndereceğini iddia eden Yezîdiyye, kız torunlarla erkek ve kız kardeşlerin torunlarının haramlığının Kur’an’da yer almadığını ileri sürerek bunlarla evlenmeyi helâl sayan Meymûniyye gibi fırkalar gāliyyeden olmaları sebebiyle (DİA, XIII, 336) İslâm dışı fırkalar olarak kabul edilmiştir.

Çeşitli Hâricî liderleri ve gruplarının yöneticilerin sert tepki ve uygulamalarına, hatta zulümlerine mâruz kaldığı bilinmektedir. Ancak genellikle Hâricîler, ibadet türünden dinî vecîbelerini eksiksiz olarak yerine getirmeye çalışmakla beraber sert tabiatlı, kendilerine mensup bulunmayan müslüman gruplara karşı merhametsiz olmakla nitelendirilmiştir. Bu sebeple Hâricî ruhu haşin, âsi ve çevresine uyum sağlamayan bir insan tipinin simgesi olarak telakki edilmiştir.

Literatür. Hâricî ileri gelenlerinin daha ziyade “makale” türünde yazdıkları yazılar günümüze ulaşmadığından onlarla ilgili bilgiler daha çok umumi tarihler, belde tarihleri ve ilimler tarihiyle ilgili eserler, kelâm ve mezhepler tarihi kitapları, edebiyat tarihleri ve konuyla ilgili monografilerden elde edilebilmektedir. Kronolojik sıraya göre Ya‘kūbî’nin Târîħ, Belâzürî’nin Ensâbü’l-eşrâf, Dîneverî’nin el-Aħbârü’ŧ-ŧıvâl, Taberî’nin Târîħu’l-ümem ve’l-mülûk, Mes‘ûdî’nin Mürûcü’ź-źeheb, İbnü’l-Cevzî’nin el-Muntažam, İbnü’l-Esîr’in el-Kâmil fi’t-târîħ, Nüveyrî’nin Nihâyetü’l-ereb, Zehebî’nin Târîħu’l-İslâm, el-Ǿİber ve İbn Kesîr’in el-Bidâye ve’n-nihâye adlı eserleri gibi umumi tarihlerle Hatîb el-Bağdâdî’nin Târîħu Baġdâd’ı, İbn Asâkir’in Târîħu Dımaşķ’ı ve Makrizî’nin el-Ħıŧaŧ’ı gibi belde tarihlerinin ilgili bölümleri Hâricîler konusunda önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Müberred’in el-Kâmil’i, İbnü’n-Nedîm’in el-Fihrist’i, Hârizmî’nin Mefâtîĥu’l-Ǿulûm’u ve İbn Ebü’l-Hadîd’in Şerĥu Nehci’l-belâġa’sı gibi ansiklopedik ve bibliyografik kitaplar da önemli kaynaklardır. Eş‘arî’nin Maķālâtü’l-İslâmiyyîn, Malatî’nin et-Tenbîh ve’r-red, Bağdâdî’nin el-Farķ beyne’l-fıraķ, İsferâyînî’nin et-Tebśîr fi’d-dîn, İbn Hazm’ın el-Faśl, Şehristânî’nin el-Milel ve’n-niĥal, Fahreddin er-Râzî’nin İǾtiķādâtü fıraķı’l-müslimîn ve’l-müşrikîn adlı eserleri ise özellikle Hâricî fırkaları ve tâli kollarının inanç ve düşüncelerinin tesbitinde aslî kaynak özelliği taşımaktadır. Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevĥîd, Ebû Hâtim er-Râzî’nin Kitâbü’z-Zîne, Kādî Abdülcebbâr’ın el-Muġnî (XX/2), Seyfeddin el-Âmidî’nin Ebkârü’l-efkâr adlı eserleri yanında kelâmla ilgili kitapların hemen hepsi Hâricîler’e dair bilgi ihtiva etmektedir. Câhiz’in el-Beyân ve’t-tebyîn, el-ǾOŝmâniyye, el-Ĥayevân adlı kitapları, İbn Kuteybe’nin ǾUyûnü’l-aħbâr’ı, İbn Abdürabbih’in el-Ǿİķdü’l-ferîd’i ve Ebü’l-Ferec el-İsfahânî’nin el-Eġānî’si Hâricîler’in özellikle şiir, hutbe ve benzeri edebî ürünleri hakkında önemli kaynaklardır. Çağdaş araştırmacılardan Ahmed Emîn’in Fecrü’l-İslâm, Đuĥa’l-İslâm ve Žuhrü’l-İslâm’ı, I. Goldziher’in el-ǾAķīde ve’ş-şerîǾa fi’l-İslâm’ı (trc. Muhammed Yûsuf Mûsâ v.dğr., Kahire 1946), J. Wellhausen’ın Die religious-politischen oppositionsparteien im alten Islam’ı (Berlin 1901, T. trc. Fikret Işıltan, İslâmiyet’in İlk Devrinde Dinî Siyasî Muhalefet Partileri, Ankara 1989), Montgomery Watt’ın The Formative Period of Islam (Londra 1973, T. trc. Ethem Ruhi Fığlalı, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, Ankara 1981), Islamic Political Thought (Edinburg 1968) ve “Kharijite Thought in the Umayyad Period” (Der Islam, XXXVI/3, s. 215-231) başlıklı çalışmaları, A. Bell’in el-Fıraķu’l-İslâmiyye fi’ş-şimâli’l-İfrîķī (Ar. trc. A. Bedevî, Beyrut 1981) adlı eseri Hâricîler’le ilgili önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Hâricîler hakkında müstakil çalışmalar da yapılmış olup Ömer Ebû Nasr’ın el-Ħavâric fi’l-İslâm (Beyrut 1949, 1956, 1970), Mahmûd İsmâil Abdürrezzâk’ın Eŝerü’l-Ħavâric fi’l-ĥayâti’s-siyâsiyye (doktora tezi, 1970, Câmiatü’l-Kāhire kısmü külliyyeti’l-âdâb), Ebû Yâbis Muhammed es-Seyyid Muhammed’in DaǾvetü’l-Ħavâric (Kahire 1982), Âmir Neccâr’ın el-Ħavâric (Beyrut 1990), Fuat Kavukçu’nun Emevîler Devrinde Hâricî Hareketleri (doktora tezi, 1990, UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü) ve Adnan Demircan’ın Hâricîler’in Siyasî Faaliyetleri (doktora tezi, 1994, SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü) adlı kitaplarıyla William Thomson’un “Kharijitism and the Kharijites” (The Macdonald Presentation Volume, Princeton-New Jersey 1933, s. 373-389), G. Levi Della Vida’nın “Hâricîler” (İA, V/1, s. 232-236) ve “Kharijites” (EI² [İng.], IV, 1074-1077), Selîm en-Nuaymî’nin “Žuhûrü’l-Ħavâric” (MMİIr., XV [1967], s. 10-37), Muhammed Kafâfî’nin “Abu Said Muhammed b. Saîd al-Azdi al-Kalhati’ye Göre Hâricîliğin Doğuşu” (trc. Ethem Ruhi Fığlalı, AÜİFD, XVIII [1970], s. 177-192), E. Ruhi Fığlalı’nın “Hâricîliğin Doğuşuna Tesir Eden Sebepler” (AÜİFD, XX [1975], s. 219-248) başlıklı makaleleri bu tür araştırmalardan bazılarıdır.

BİBLİYOGRAFYA:

Belâzürî, Ensâb, II, 350-377; III-V, bk. İndeks; Müberred, el-Kâmil (nşr. M. Ahmed ed-Dâlî), Beyrut 1406/1986, II, 828-829; III, 1078-1079, 1098-1101, 1114-1123, 1130-1144, 1160-1197, 1201-1361; Dîneverî, el-Aħbârü’ŧ-ŧıvâl, s. 208 vd.; Ya‘kūbî, Târîħ, II, 188-193, 272-273, 397; Ebû Halef el-Kummî, Kitâbü’l-Maķālât (nşr. M. Cevâd Meşkûr), Tahran 1963, s. 5, 8, 12, 14, 15, 85; Nevbahtî, Fıraķu’ş-ŞîǾa, s. 6, 10, 14, 15, 64; Taberî, Târîħ (de Goeje), I, 3330, 3341 vd.; II, tür.yer.; Malatî, et-Tenbîh ve’r-red (nşr. S. Dedering), İstanbul 1936, s. 38-43, 178-179; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Teceddüd), s. 233-235, 295-297; Makdisî, el-Bedǿ ve’t-târîħ, V, 134-139; Eş‘arî, Maķālât (Ritter), s. 86-131; Bağdâdî, el-Farķ (Abdülhamîd), s. 72-113; İbn Hazm, el-Faśl (Umeyre), V, 51-57; Şehristânî, el-Milel (Kîlânî), I, 114-138; Neşvân el-Himyerî, el-Ĥûru’l-Ǿîn (nşr. Kemâl Mustafâ), Kahire 1948, tür.yer.; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, III, 316 vd.; İbn Ebü’l-Hadîd, Şerĥu Nehci’l-belaġa (nşr. M. Ebü’l-Fazl), Beyrut 1385/1965, II, 206-264, 307, 310-312; IV, 132-278; V, 3-4; VI, 44-45; Nüveyrî, Nihâyetü’l-ereb, XX, 160-181, 272-288; XXI, 397-399, 447-451; Makrîzî, el-Ħıŧaŧ, II, 354; Kalkaşendî, Śubĥu’l-aǾşâ (Şemseddin), XXIII, 225-229; W. Thomson, “Khārijitism and The Khārijites”, The Macdonald Presentation Volume, New Jersey 1933, s. 373-389; Ahmed Emîn, Fecrü’l-İslâm, Kahire 1969, s. 256-265; a.mlf., Đuĥa’l-İslâm, Beyrut, ts. (Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî), III, 330-347; Şevkī Dayf, Târîhu’l-edeb, III, 26-32; J. Schacht, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford 1975, s. 260-261; J. Wellhausen, el-Ħavâric ve’ş-ŞîǾa (trc. Abdurrahman Bedevî), Küveyt 1978, s. 25-100; I. Goldziher, Introduction to Islamic Theology and Law (trc. A. R. Hamori), New Jersey 1981, s. 170-174; Bel, el-Fıraķu’l-İslâmiyye, s. 140-151; W. M. Watt, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri (trc. E. Ruhi Fığlalı), Ankara 1981, s. 11-42; Abdülmün‘im Mâcid, et-Târîħu’s-siyâsî, Kahire 1982, II, 134-154; M. Halîl Zeyn, Târîħu’l-fıraķi’l-İslâmiyye, Beyrut 1405/1985, s. 85-107; Âmir en-Neccâr, el-Ħavâric, Kahire 1990;




 

Bugün 293 ziyaretçi (718 klik) kişi burdaydı!


Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol