Büyük sorular kesilmeyen tartışmalar

05.01.2015 - Bu Yazı 577 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Türkiye toplumsal tartışmasını, istisnâlar dışında, sığ sayılabilecek konular üzerinde yoğunlaştırmakta ve sürdürmektedir. "Entelektüel" gündemini "köşe yazarı" olarak adlandırılan literatinin belirlediği Türkiye'nin gündemindeki temel konular, partiler arası rekabet ve siyasî liderlerin görüş ve eylemleri olmakta, daha kapsamlı sorunlar ise bunlara yapılan atıflar yardımıyla tartışılmaktadır.

İlginç olan, toplumun, yaşanan düşük yoğunluklu iç savaşla kendisine dayatılan "kimlik sorunu" ve özel yaşama dokunduğu ölçüde gündeme gelen "dinin toplumsal rolü" dışında "devamlılık gösteren," farklı dönemlerde değişik tezlerle tartışılan "büyük sorunları"nın "tartışma gündemi"ne girememesidir.

Böylesi sorunlarını sürekli biçimde tartışmayan, onlar üzerine farklı entelektüel yaklaşımlar geliştiremeyen toplumun "kapsamlı meseleler"i üzerine uzlaşı ve çözümler de geliştirememesi doğaldır.

Bu açıdan değerlendirildiğinde Türkiye var olan "sorunları"nı halının altına süpüren ve onları bıçak kemiğe dayanmadan tartış(a)mayan bir toplumdur.

Gerçekleşen tartışma ise süreklilik göstermemektedir.

Büyük tartışmalar

İlginç bir karşılaştırma yapacak olursak, Amerikalı ünlü gazeteci Howard Fineman 2008'de kaleme aldığı The Thirteen American Arguments kitabında on üç temel konu üzerinde süregelen tartışmanın Amerika'yı bir toplum olarak şekillendirdiğini ileri sürmektedir.

Önemli yankılar uyandıran bu çalışma "Birey kimdir?" "Amerikalı kimdir?" "İnancın toplumsal rolü nedir?" "Bireyselliğin sınırları nelerdir?" "Kanunu kimler işlevselleştirir?" "Yerel ve ulusal otorite arasındaki ilişki nedir" benzeri, ekonomik yaklaşımları da kapsayan on üç konuda ülkenin kuruluşundan beri süregelen tartışmaların toplumu biçimlendirdiğini, dönüştürdüğünü ve ona kimlik kazandırdığını savunmaktadır.

Doğal olarak, Alexis de Tocqueville'in de vurguladığı gibi, "tartışan" bir toplum olarak inşa edilen, "farklılık"ın doğal olduğu varsayımına dayalı bir toplum tasavvuru temelinde yapılanan ABD ile "tartışmayan," kimlikten dinin toplumdaki rolüne, millet tanımından bireyin nasıl vatandaş olacağına uzanan bir yelpazedeki konularda üretilen "tekil tanımlar" üzerine yükseltilen, "farklılık"ı sorunlaştıran Türkiye arasında yapılacak kıyaslama gerçekçi olmayacaktır.

Toplumumuzun pek çok alanda olduğu gibi bu konuda da temel sorunu "ilk düğmenin yanlış iliklenmiş olmasından" kaynaklanmaktadır.

Ancak var olan yapısal engeller "büyük sorular" ortaya konmasını ve bunların tartışılmasını engellememelidir.

Soruları sormak

Kendisine tartışmaması, öğretilen "doğru"ları içselleştirerek tekrarlaması telkin edilmiş bir toplumun üyelerinin büyük sorular şekillendirmesi kolay değildir. Bu nedenle Türkiye'de kapsamlı konular üzerine soru sorma, dayatılan tekelci yorumları reddetme biçiminde gerçekleşmekte ve sert eleştirilere maruz bırakılma, dışlanma benzeri maliyetleri de beraberinde getirmektedir.

Buna karşılık ulaştığımız toplumsal aşamada Türkiye "dayatılanı tekrarlama" sınırını geçmiştir. Gerekli olan ise toplumun "doğru" olduğu kendisine söylenenleri sadece reddetmenin ötesine geçerek büyük sorular şekillendirme ve bunlar üzerine tartışma başlatmasıdır.

Örneğin, "Belirli bir coğrafyada yaşamak dışında ortak paydamız nedir?" "İnançlar toplumda ne gibi roller oynamalıdır?" "Toplumsal kaynaşmayı farklılıkları muhafaza ederek nasıl pekiştirebiliriz?" "Yerel ve merkezî güçler arasındaki iktidar paylaşımı nasıl olmalıdır?" türünden soruları sormamız ve bunlar üzerine gündelik siyasetten sıyrılabilen tartışmaları başlatabilmemiz gerekmektedir.

Tartışmayı sürdürmek

Böylesi soruları sormak ve toplumun geleceğini şekillendirecek konularda tartışmalar başlatmak, doğal olarak, sadece bir başlangıç noktası oluşturacaktır. Önemli olan toplumun bu tür büyük sorular etrafında tartışmayı sürdürebilmesi, bu faaliyetin kesintiye uğramamasını sağlayabilmesidir.

Örnek verecek olursak "Amerikalı kimdir?" sorusu iki asrı aşan bir süredir tartışılmakta, bu ise Amerikan toplumunu farklı biçimlerde şekillendirmektedir.

Diğer bir ifadeyle, "Amerikalı kimdir?" sorusuna on sekizinci yüzyıl sonu ile günümüz arasını kapsayan dönemde birbirinden farklı cevaplar verilmiş ve bu konuda süregelen tartışma günümüz toplumunun şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Bu tartışma farklı dönemlerde zamanın ruhunun (Zeitgeist) etkisiyle değişik kavramsallaştırmaların yapılmasına yol açmakta ve toplumu dönüştürmektedir.

Benzer şekilde çoğu deist olan kurucu babaların sadece Hıristiyanlık değil, Aydınlanma ve bilim temelinde oluşturmayı düşündükleri ABD'de "dinin oynayacağı toplumsal rol," kesintisiz biçimde sürdürülen bir tartışmanın konusu olmuş ve değişik dönemlerde farklı biçimlerde yorumlanmıştır.

Bu, benzer sorulara Âfet İnan'ın vatandaşlık bilgisi kitabında dile getirilen "sorgulanamaz tanım"larla cevap vererek, tartışmayı ortadan kaldırmayı hedeflemiş bir toplumun kolaylıkla anlayamayacağı bir süreçtir.

Böylesi soruların sorulmaması ve tartışma süreçlerinin işletilememesi durumunda toplum dönüşememekte, kısır tanımları "kabul ya da reddetme" ve onlar etrafında çatışmaya sürüklenmektedir.

Soralım ve tartışalım

Dolayısıyla Türkiye'nin kısır, siyasî liderlerin beyânları üzerinden belirlenen gündemlerin yanı sıra "büyük sorular" sorması ve bu konuda ortaya atılacak farklı tezleri kesintisiz biçimde tartışması gerekmektedir.

"Biz o soruları çok önce sorduk ve onlara kesin cevaplar verdik; o konular kapandı" yaklaşımı, zannedilenin tersine uzlaşma ve toplumsal barış sağlayamayacağı gibi toplumun tıkanmasına, sorunlarına zamanın ruhuna uygun cevaplar verememesine neden olmaktadır.

Bu alanda düşülebilecek önemli hatalardan birisi de "O tür sorular geçmişte sorulmuş ve yanlış cevaplandırılmıştı. Şimdi doğru cevapları vererek sorunu çözelim" yaklaşımına cevâz vermektir. Mesele "büyük sorulara," yetkin kişiler ya da liderler tarafından "kesin" cevaplar verilmesi, "tartışılmaz" yeni tanımların yaratılması değildir.

Böylesi bir yaklaşım bizi bir süre sonra, bu farklı tanımları yapanlar, "zamanın ruhunu en iyi kavrayan dehâlar dahi olsa" yeniden aynı başlangıç noktasına geri getirecektir.

Yapılması gereken "soruları sormak" ve daha sonra onlar üzerine kesintisiz, demokratik ve çoğulcu bir tartışmayı mümkün kılmaktır. Bu tartışma bizim değişen ortamlara daha iyi uyum sağlamamızı, dönüşmemizi ve demokratikleşmemizi mümkün kılacaktır.

Türkiye'nin mevcut entelektüel kapasitesi ve sivil toplumun ulaşmış olduğu seviye göz önüne alındığında bunun gerçekleştirilmemesi için bir neden yoktur.

Bu alanda entelektüel gündemi belirleyen literatiye de önemli bir görev düştüğü ortadadır.

 

Türkiye'nin "büyük sorular" etrafında sürekliliğe sahip tartışmaları sürdüremeyerek dayatılan "doğru"ları "kabul ya da reddetmesi" önemli bir sorundur


.

Siyasal hareketler ve

12.01.2015 - Bu Yazı 635 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Komplo kuramları karmaşık gelişmeleri açıklama konusunda tüm dünyada yaygın biçimde kullanılan bir araçtır. Konu üzerine çalışan antropologlar bu kuramların popülerliğini çetrefil, çok katman ve aktörlü ilişkilere, erken dönemlerin animistik inançları gibi "doğrudan ve kesin" açıklamalar getirmesine bağlamaktadırlar. Ünlü mikrobiyolojist René Dubos, yirminci yüzyılda onlara gösterilen ilgideki artışın bireylerin inanılmaz bir ivme ile gerçekleşen toplumsal değişimlere ayak uydurmada karşılaştıkları zorluk ve ulaşıma açık bilginin karmaşıklaşmasından kaynaklandığını savunmuştur.

Şüphesiz günümüz gerçekliğinin karmaşıklığı ve ulaşılabilir bilginin yoğunluğu "komplo kuramları"na önemli avantajlar sağlamaktadır. Bu çerçevede, Daniel Pipes benzeri "uzmanlar"ın "Ortadoğu'da bireylerin komplo kuramlarına yatkın oldukları" benzeri, ırkçılık sınırlarını zorlayan tezlerine cevaz vermeden toplumumuzda da söz konusu teorilere yaygın ilgi gösterildiğini belirtmek gerekir. Bu iliginin tarihî kökleri bulunmaktadır.

 

Açıklama aracı

On dokuzuncu yüzyılda Düvel-i Muazzama'nın Osmanlı siyasetine artan müdahaleleri ve halkın "küçük sultan" adını taktığı Stratford Canning benzeri elçilerin hükûmetler üzerindeki etkileri, değişik gelişmeler ve siyasal hareketleri "yabancı komplosu" olarak nitelendirme eğilimini artırmıştı.

Bunun neticesinde Tanzimat karmaşıklığındaki bir hareket "İngiliz komplosu" olarak açıklanabiliyor, Osmanlı anayasacılığı da aynı devletin farklı bir "proje"si olarak yorumlanabiliyordu.

Bu çerçevede büyük gelişmeleri eleştirmenin en kolay yolu onların dışarıdan kurgulanmış "projeler" olarak yaftalanması oluyordu. Daha sonraki dönemden bir örnek verecek olursak, tarihimizin değerlendirilmesi en zor örgütlenmelerinden birisi olan İttihad ve Terakki Cemiyeti, "Filistin'i Siyonistlere satmayı planlayan Masonlar"ın "proje"si olarak tanımlanabiliyordu.

Bu çerçevede Cumhuriyetin kuruluşundan günümüzdeki siyasal hareketlere uzanan bir yelpazedeki gelişmeler de farklı komplo kuramları ile açıklanmasına çalışılmıştır.

On dokuzuncu yüzyıl Düvel-i Muazzaması ve 1945 sonrası ABD başta olmak üzere dünya siyasetini şekillendirmeye çalışan güçlerin bu amaçla değişik ilişkiler tesis ettikleri gizli değildir. Sorun, kapsamlı değişimler ve geniş kitleler tarafından benimsenen siyasal hareketlere sadece bu "ilişkiler"in ürünü olarak ve "komplo kuramı" çerçevesinde yaklaşılmasıdır.

Örneğin İngiltere, reformlar aracılığıyla güç kazanarak Rusya'nın önlenemez gözüken yayılmasını durduracak Osmanlı devletinin kendisine hayatî yararlar sağlayacağını düşünüyor ve bu nedenle de Tanzimat siyasetlerini destekliyordu. Ancak buradan hareketle "Tanzimat'ın bir İngiliz projesi" olduğu neticesine ulaşmak sadece fazlasıyla karmaşık bir olayı basit bir neden-sonuç ilişkisine indirgemekle kalmaz, onu anlamlı biçimde değerlendirmemizi de engeller.

Benzer şekilde İngiliz elçisi Henry Elliot'un da dile getirdiği gibi "Osmanlı liberalliği" olarak nitelendirilen anayasa hareketi de İngiltere'den ciddî destek görmüştü. Ancak Osmanlı anayasa hareketi bir "İngiliz projesi" değildi. Bir diğer örnek olarak sunulabilecek İttihad ve Terakki Cemiyeti ise sığ bir "Siyonist-Mason ittifakı" ile açıklanması mümkün olmayan bir örgütlenmeydi.

Böylesi kapsamlı hareketlerin güdümlü "projeler"e indirgenemeyeceği onlardan kendi çıkarlarına uygun siyasetler bekleyenlerin arzuları hilâfına uygulamalar gerçekleştirmeleri ile de ispatlanmaktadır. 1876-77 Doğu Krizi sırasında İngilizlerin kendilerine en yakın, tavsiyelerini dinlemeye en yatkın siyasetçi olarak gördükleri, önemli destek sağladıkları anayasacı hareketin lideri Midhat Paşa, Lord Salisbury'nin Osmanlı egemenliğini sınırlandıracak tekliflerini "hiçbir Osmanlı sadrâzamının böylesi önerileri kabûl edemeyeceği" cevabını vererek reddetmiş ve kanuni esasîyi Londra'nın talep ettiği Hıristiyanlar lehine reformları durduracak bir araç olarak kullanmaya çalışmıştır.

Benzer şekilde Siyonist hareketin tarihî gelişimi üzerine en kapsamlı çalışmalardan birisini yapan David Vital'in de belirttiği gibi "İslâmcı" II. Abdülhamid ile "Türkçü"

İttihadçıların Filistin siyasetleri özünde birbirinden farklı olmamış, Siyonistler İstanbul'da bir türlü aşamadıkları bir "Türk duvarı" ile karşılaşmışlardır.

Talât Paşa, Filistin'in İngiliz işgaline girdiği I. Dünya Savaşı'nın son dönemlerinde bile Almanların bir "Osmanlı Balfour deklarasyonu" yayınlaması talebine ayak diremiştir.

 

Destek ve proje farklılığı

Burada değişik güçlerin belirli hareketlere destek vermelerinin, onlardan kendi çıkarlarına uygun siyasetler beklemelerinin onları birer "proje"ye dönüştürmeyeceğinin vurgulanması gerekmektedir. Yukarıdaki örnekler üzerinden değerlendirme yaparsak, İngilizlerin Tanzimat reformları ve Osmanlı anayasacı hareketini kendi çıkarlarına uygun görerek desteklemeleri, Siyonistlerin, tekliflerini elinin tersiyle iten II.

Abdülhamid'in siyasal rakibi Jön Türklerden büyük bir değişim beklemeleri, bu hareketleri onların "projeleri" haline getirmez.

Unutulmaması gerekir ki, bu kapsam ve ölçekteki hareket ve örgütlenmelerin uzun süreli toplumsal mühendislik projeleri olarak kurgulanması ve yönetilmesi mümkün değildir.

Böylesi hareketler üzerinde etki gerçekleşebilmekte ama uzun vâdede onların uzaktan kumandası mümkün olamamaktadır. Nitekim, Osmanlı anayasacılığı ve İttihadçı örgütlenme kendi doğal seyirlerini izlemişlerdir.

 

Günümüz siyaseti

Komplo kuramlarının günümüz siyasetini açıklama aracı olarak kullanılması tarihî örneklerde görülen sorunlarla malûldür. Örneğin, İslâmcı hareket ile Soğuk Savaş sonrası global dönüşümden, Türkiye'deki sermaye yapısının değişimine uzanan bir yelpazedeki nedenlerin doğurduğu Adalet ve Kalkınma Partisi'nin bir "ABD projesi"ne indirgenmesi, kurduğu mekanik sebeb-netice ilişkisi çerçevesinde şüphesiz karmaşık bir gelişmeyi "değerlendirme" alanında düşünsel bir rahatlık getirmektedir.

Buna karşılık, bu indirgeyici yaklaşım, karmaşık toplumsal nedenlerin doğurduğu bir düşünsel hareket ve siyasal örgütlenmeyi "anlamamızın" önünde önemli bir engel oluşturmaktadır.

İslâmcı hareket ve Adalet ve Kalkınma Partisi kapsamındaki yapıları "proje"ler olarak dışarıdan kurgulamak ve onları "yöneterek" belirli siyasetler üretmeye zorlamak mümkün değildir. Söz konusu partinin Ortadoğu'daki gelişmeler karşısında benimsediği siyasetler, tıpkı Osmanlı anayasacılığı ve İttihad ve Terakki yaklaşımları gibi, ondan farklı beklentileri olan çevreleri tatmin etmekten fazlasıyla uzaktır. Bu siyasetler, Osmanlı liberalleri ve İttihadçıların yaklaşımları gibi doğru ya da yanlış bulunabilir; ancak onları üreten yapıların özgün bağlam ve koşullar çerçevesinde değerlendirilmesi zorunludur.

Bu yapıldığında geçmiş yapıları tarihselleştirmemiz, güncel hareketleri ise anlamamız mümkün olacaktır.

 

"Komplo kuramları" karmaşık gelişmeleri "açıklama" alanında kolaylık sağlamalarına karşın gerçekte onları "anlamamızı" engellerler 


.

Onlar da "gerçeklik " iddiasına

18.01.2015 - Bu Yazı 746 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Charlie Hebdo dergisine yönelik saldırı Siyasal İslâm hareketlerinden Avrupa, özellikle de Fransa'nın çok kültürlülüğe yaklaşımına ulaşan geniş bir yelpazedeki konuların tartışılmasına neden oldu.

Doğal olarak bu olayın farklı açılardan ele alınması ve nedenlerinin tartışılması gerekmektedir. Bunların en önemlilerinden birisi de böylesi saldırıları mümkün kılan düşünsel arkaplanın değerlendirilmesidir. Bu yapıldığında, İslâm dünyasını yakından ilgilendiren ve "gerçek İslâm ile ilgisi olmadığı" savıyla dışlanması mümkün olmayan bir sorunun varlığı ortaya çıkacaktır.

"Gerçek" İslâm 

Tüm inançların çok sayıda farklı yorumu olduğu olgusunun ışığı altında, "gerçek" İslâm, Hıristiyanlık ya da Budizmin tanımını verebilmek mümkün değildir. Bunu yapabilmek zannedildiği kadar kolay olsaydı, kendi yorumlarının inancın "gerçek" biçimi olduğunu savunan sayısız mezhep, tarikat ve cemaat yerine özcü (essentialist) yaklaşımların varsaydığı tekil, monolitik yapılar varolurdu.
İnsanlığın binlerce yıllık serüveni bir anlamda kendi yorumlarının "gerçek"i temsil ettiğini ileri süren inanç sahipleri arasındaki çatışmanın tarihidir. Geçmiş bir örnek vermek gerekirse, on sekizinci yüzyıldan itibaren Osmanlı hilâfeti ile Necd'den yarımadaya yayılan Vahhabi hareketinin liderleri kendi yorumlarının "gerçek İslâm" olduğunu savunarak amansız bir çatışmanın içine girmişlerdir.
Bu açıdan bakıldığında Paris saldırısı benzeri eylemler, dünya Müslümanlarının büyük çoğunluğu tarafından benimsenen değerlere aykırı olmasına karşılık, son tahlilde, yaklaşımlarını dinin "gerçek" yorumu olarak gören kişiler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bunun İslâmiyet'i bir barış ve rahmet dini olarak gören çoğunluğu fazlasıyla rahatsız edici bir olgu olduğu ortadadır. Ancak bu "gerçek" ile yüzleşerek onu doğuran nedenleri ele almak gerekmektedir.
Günümüz Selefiliği ve Hint yarımadasında yaygın kabûl gören Deobandi hareketinin önemli bölümü radikal, çatışmacı ve saldırgan bir din yorumunu medreseler ve etkin Internet ağı ile yaymaya çalışmakta ve çok sayıda Müslümanı cezbetmektedir.
Batı ülkelerinde yerleşik Müslümanları da etkileyen bu hareketler bir buçuk milyarı aşkın nüfûsa sahip bir camia içinde şüphesiz azınlıktadır. Buna karşılık aktivist karakterleri ve sanal âlemdeki orantısız temsilleri onları, İslâm adına yorum ve tezler geliştirenler sınıflamasında fazla da marjinal sayılamayacak bir konuma yerleştirmektedir. Bu nedenle söz konusu hareketlerin "gerçek İslâmla ilgisi olmadığı" değerlendirmesiyle Müslümanların sorunu olmadığını ileri sürebilmek mümkün değildir. 

Tepkiye indirgemek 

İslâmiyeti, Müslüman çoğunluğu rahatsız edici biçimde yorumlayan bu yaklaşımların doğuş ve yaygınlık kazanmasında Batı sömürgeciliğinin önemli bir payı olduğu doğrudur (Bu sömürgeciliğin İslâm coğrafyasıyla sınırlı olmadığı unutulmamalıdır). Siyasal İslâm, Batı yayılması, Oryantalizmi ve tahakkümüne verilen "modern" bir cevaptır. Buna karşılık, öze dönüş iddiasıyla kültürel modernliğe karşı çıkan, onun İslâm ile bağdaşamayacağını savunan püriten karakterli yorumlar yerleşik yaklaşımlara da savaş açmıştır.
Gene kendi tarihimizden örnek verecek olursak bu tür hareketler Osmanlı İslâm anlayışının "küfr" olduğu konusunda hemfikir olmuşlardır. En detaylı yorumunu Şeyh Süleyman ibn Sihman'ın Osmanlı ile Hıristiyan ve Yahudilerden hangisinin küfr alanında daha ileride olduğu konusundaki fetvasında bulan bu yaklaşım, yerleşik İslâm yorumlarını en az Batı sömürgeciliği kadar eleştirmiştir.
Batı müstemlekeciliğinin Siyasal İslâm'ın şekillenmesi ve radikalleşmesindeki etkisi gözardı edilemezse de bilhassa yirminci yüzyılın ikinci yarısından sonra gelişen hareketler ona gösterilen tepkiye indirgenemez.
Benzer şekilde konu, sadece "Cumhuriyet değerleri" zemininde çok kültürlülüğe direnen, katı laiklik yorumu çerçevesinde inanç özgürlüğünü sınırlayan Fransa ile Müslümanları "ikinci sınıf" ve güvenlik tehditi oluşturan vatandaşlar olarak gören, bazen bunun da ötesine giderek "canavarlaştıran" diğer Batı ülkelerinin İslâmofobik siyasetlerinin ürettiği bir sorun değildir.
Bunlara ek olarak, Osmanlı pozitivizminin önde gelen simalarından Ahmed Rıza Bey'in daha 1922'de ahlâken iflâs ettiğini savunduğu "Batı'nın Doğu politikasının" günümüzde Oryantalist vurguları güçlü bir ikiyüzlülüğe evrilmiş bulunması, Müslüman coğrafyasına yapılan müdahalelerin istatistik olarak görülen kitlesel can kayıpları doğurması da bu alanda kolaycı bir sebeb-netice ilişkisi kurmamıza neden olmamalıdır. 

İslâm ve demokrasi 

Batı'nın bu alandaki günahlarının kabarık defteri, Müslüman çoğunluğun sahip çıkmaya çalıştığı demokrasi ve çoğulculuğa bunların "küfr" olduğu savıyla karşı çıkan, öze dönüş iddiasıyla kutsal metinlerden çatışmacı (örneğin Bakara, 2:190'dan gayrımüslimlerin katline cevaz verici) tezler üreten bir yaklaşımın gözardı edilmesi neticesini doğurmamalıdır.
Bu çerçevede ele alındığında Müslümanlar, Batı siyasetlerinde değişim taleplerini dile getirmek kadar, İslâmiyeti demokrasi karşıtı, "gerçek" Müslüman olmayanlarla çatışan ve şiddeti kutsayan bir inanç sistemi olarak kavramsallaştıran akımların tezlerine de cevap vermek zorundadır.
Başka bir ifadeyle Müslümanların, Charlie Hebdo'nun Hz. Muhammed'i seviyesiz biçimde resmeden, örneğin kendi şakalarına gülmekten katılmayanlara yüzer kırbaç vurulmasını isteyen, elbisesini çıkarttıktan sonra vücudunun ne kadar beğenildiğini soran karikatürlerine, benzer aşağılamalara maruz bırakılan diğer dinlerin mensupları gibi cevap verecek demokratik olgunluğu göstermesi gereklidir.
Bu sığ, tahrik edici yayınların dindar Müslümanları fazlasıyla rencide etmesi doğaldır. Ancak Ronald Dworkin'in de belirttiği gibi "bir demokraside kimse aşağılanmamak ya da duygularının incitilmemesi hakkına sahip olmadığı" için bu tür yaklaşımlar eleştirilmeli, demokratik haklar kullanılarak protesto edilmeli, buna karşılık her türlü şiddetten uzak durulmalıdır.
Dolayısıyla sorun Batı siyaset ve uygulamalarının eleştirilmesinin yanı sıra İslâm dünyasının çoğulculukla olan ilişkisinin de yeniden ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. "Gerçek" İslâm'ın bunu mümkün kıldığını düşünen Müslümanların bu yorumun çoğunluğun yaklaşımı olduğunu dile getirmeleri gerekmektedir.
Unutulmamalıdır ki, karşı tezin geçerliliğini savunan çatışmacı ideoloji de "gerçek" olma iddiasında olup çoğulcu yaklaşımları "küfr" olarak yaftalamaktadır. Bu nedenle sorun basit bir "gerçeklik" tartışması olmanın oldukça ötesindedir.


.

Cevabı kim verecek?

25.01.2015 - Bu Yazı 603 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Charlie Hebdo saldırısı sonrası yaşanan tartışma gündemimizi şekillendiren litaratinin konuya ne denli kendi merkezli biçimde ve sığ parametrelerle yaklaştığını sergilemiştir.

Bunun neticesi olarak, günümüz İslâm dünyasının karşılaştığı cesamet ve karmaşıklıktaki bir sorun, iktidar eleştirisi ve "laiklik gümüş kurşunu" ile çözüm önerisine indirgenmiştir.

Sorunun niteliği

İslâm dünyası tarihinin en önemli krizlerinden birisini yaşamakta, modernlik sonrası gerçekliğe, kapsamlı global değişime cevap üretme alanında büyük sıkıntılarla karşılaşmaktadır. Yarattıkları "sanal Türkiye'nin" bu "aydınlanmamış, çağdışı dünyanın" dışında olduğunu düşünen seküler literanin varsaydığının tersine karşı karşıya olunan sorun bizim de birincil meselemizdir.

Mesele yüz yıl önce modernliğin doğurduğu yeni gerçekliği kavrayarak anlamlı entelektüel projeler üretme çabasını başlatmış bir dünyanın süreç içinde büyük bir tıkanma yaşamasıdır.

Açılan makas

On dokuzuncu asrın ikinci yarısından Harb-i Umumî'ye uzanan süreçte İslamî entelektüel hareketler modernliğin neden olduğu büyük dönüşüme, geleneğe bağlı kalarak cevap verme alanında önemli başarılar sağlamışlardır.

Bunun siyasal yansıması sadece Batı yayılmacılığına karşı çıkan, çatışmacı bir ideoloji olmamıştır. Bu alanda temsilî yapıların güçlenmesi ve gayrımüslimlerle "vatandaşlık" zemininde ortak hareket edilmesini savunan güçlü hareketler şekillenmiştir.

Örneğin Osmanlı anayasacı hareketi basit bir Batı taklitçiliği, kanun tercüme girişimi olmanın ötesine geçerek, İslâmî ilkeler ile temsile dayalı siyaset ve kültürel çoğulculuğu bağdaştırmaya çalışmıştır. Namık Kemal ve Ali Suavi'nin yazılarından, taslağını Elmalılı Muhammed Hamdi (Yazır)'ın yaptığı 1909 Kanun-i Esasî değişiklikleri hakkındaki esbâb-ı mucibe lâyihasına ulaşan metinler, II. Meşrutiyet Dönemi İslâmcı dergilerinin neşriyatı bunu açık biçimde ortaya koymaktadır.

Bunun global bir eğilim olduğunu görebilmek zor değildir. Bu dönem İslâmcı hareketi, Kuzey Afrika'dan İran ve Hindistan'a ulaşan bir alanda Batı sömürgeciliğini eleştirmek kadar modernliğe gelenekten kopmadan cevaplar verme ve katılımcı siyaset talep etme karakteri taşımıştır.

Yirminci asır başının üç büyük anayasal devriminden ikisi 1906 ve 1908'de İran ve Osmanlı Devleti'nde gerçekleşmiş ve Şiî ve Sünnî ulemâ tarafından desteklenmiştir. Bu aynı dönemde püriten karakterli, kültürel modernliği reddeden radikal hareketlerin varolmadığı anlamına gelmez; ama genele bakıldığında zikrettiğimiz eğilimlerin egemenliği kolaylıkla görülür.

Yaklaşık yüz yıl sonra oldukça farklı bir görüntü söz konusudur. Varolan gerçekliğin önüne koyduğu sorunlara cevap vermekte zorlanan, püriten radikalizmin aktivizm sayesinde "gerçek temsilci olma" iddiasında önemli yol almasını engelleyemeyen bir dünya şekillenmiş durumdadır.

Muhammed Abduh'un Transvaal fetvalarını ürettiği bağlam neredeyse bütünüyle ortadan kalkmıştır.

Konuya kendi örneğimiz yardımıyla yaklaşacak olursak "eşit vatandaşlık" zemininde "modern siyasal toplum" oluşturulmasına güçlü destek veren, uygulamadaki sorunlara karşılık dinlerarası hiyerarşiyi siyasal alandan çıkaran bir geleneğin mirasçılığını sahiplenenler, dar fıkhî yorumlarla kütürel modernliği reddetmekte, Medine Vesikası'nı dahi beğenmeyerek "hiyerarşi" özlemini dile getirmekte, "gerçek Müslüman" olmayanlara mahalle baskısı uygulanmasını talep etmektedir. Bunun temel rakip ve alternatifi ise kültürel modernliğe daha kuvvetli biçimde karşı çıkan radikal püritanizmdir.

Nasıl cevap verilemez?

İçinde yaşadıkları gerçekliğe cevap üretemeyen, onu reddetmek dışında bir tez yaratamayan bu iki kutbun yaşadığı tıkanma, bu konuda bir dizi diğer alternatifin de çözüm olamayacağı gerçeğini değiştirmemektedir.

İlk olarak bu soruna kapsamlı kültürel Batılılaşma projeleri ve katı laiklik yorumunun dini şahsîleştirecek bir araç olarak kullanılmasıyla cevap verilmesi mümkün değildir. Kendi yakın tarihimiz, Kuzey Afrika'da hayata geçirilen projelerin alabildikleri yol ortadadır.

İkinci olarak kaynakları zorlayarak "modernliğe uygun İslâm" yaratılması çabaları sonuçsuz kalacaktır. Doktor Abdullah Cevdet Bey'in Müslümanların "terakkiyat-ı medeniyeyi ancak Müslüman bir menba'dan istinbât ve kabûl edecekleri" tespiti anlamlıydı.

Kendisinin buradan yola çıkarak "materyalist İslâm" yaratma çabası ise meyve vermemişti.

Modern bilimlere âşina olması nedeniyle Abduh'dan daha anlamlı bir sentez yaratabileceğini düşünen Abdullah Cevdet'in günümüzdeki, rafinelik düzeyi fazlasıyla düşük taklitçilerinin çabaları beyhude girişimlerdir.

Aynı şekilde Batı desteğiyle yaratılacak "ılımlı İslâm" projeleri de anlamlı cevaplar ortaya koyamayacaklardır. Thomas Friedman'ın iki hafta önce New York Times'da yayınlanan yazısında radikalizm ve püritanizme kaptırılmasından duyulan üzüntüyü dile getirdiği "beş vakit namazın akşamları bir bira ile yumuşatıldığı," "açık, mülâyim, kucaklayıcı İslâm," Batı desteğiyle "geri" getirilemeyecektir. Friedman benzeri literatinin "iyi Müslümanlığı tanımlama" iddiasıyla kullandıkları dilin radikalizmi teşvik ettiğini görememeleri ilginçtir.

Nihayet İslâm âleminin Lutherleri olma iddiasıyla "din reformu" projeleri ortaya atan "âlim"ler de bu cevabı üretemeyeceklerdir. Doğrudan yaptığı atıflarla Protestanlık deneyimini İslâm dünyasında uygulama amacını ortaya koyan Ubeydullah Efganî'nin "Kavm-i Cedîd"i benzeri projeler, mimarlarına kısa süreli popülerlik sağlama dışında netice vermeyecektir.

Tecdîd, otorite ve cevap

İslâm dünyasının vereceği cevap basit bir reddiye ya da taklidin ötesinde yeni bir entelektüel sentez olmak zorundadır. İctihad kapısının kapalı olması nedeniyle tecdîdin mümkün olmadığı, 1924 sonrasında İslâm adına konuşacak "otorite" kalmadığı türünden nedenlerle bir buçuk milyarı aşkın bireyi kapsayan bir toplumun hayatî sorunlarına kayıtsız kalması mümkün değildir.

Benzer engeller on dokuzuncu yüzyılda modernliğe cevap verilmesi alanında önemli girişimler yapılmasını engellememiştir. Bunlar ise İstanbul'daki halife değil, değişik coğrafyalardaki âlim ve entelektüeller tarafından ortaya konulmuş ve sınırlı iletişim kanallarına karşın global bir etki yaratmışlardır.

Demokratik, çoğulcu, kültürel modernlik ile geleneği birleştiren, Müslümanların "eşitlikçi bir siyasal toplum" içinde farklı inanç sahipleriyle beraber yaşayabildikleri bir İslâm tasavvuru yaratılması kaçınılmazdır. Dağınık entelektüel girişimlerde bunun ümit verici filizlerini görebilmek mümkündür.

Sorun bunun şekillenmesi ve global etkisinin kısa vâdede gerçekleşmeyecek, buna karşılık radikalizmin İslâm dünyasında uzunca bir süre güçlü biçimde temsil edilecek olmasıdır.


.

Tarihin önü açılırken siyaset devreye girmelidir

02.02.2015 - Bu Yazı 677 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Türkiye'nin talî tartışmalar üzerine yoğunlaşan gündemi Başbakan Ahmet Davutoğlu'nun, Hrant Dink'in ölümünün sekizinci yıldönümü dolayısıyla yaptığı açıklamanın hak ettiği ilgiyi görmesine engel oldu. Bu açıklama, 23 Nisan 2014'te yayınlanan taziye mesajı ile beraber okunduğunda, 1915'te ne olduğu ve buna nasıl yaklaşılacağı konusundaki "resmî tez"in önemli bir değişime uğradığını ortaya koymaktadır.

Tarihin özgürleştirilmesi

23 Nisan taziye mesajının en önemli vurgusu, o güne değin katı biçimde benimsenen tekil, tartışılamaz tarih yorumu yerine "çoğulcu bir bakış açısı" ile dile getirilebilecek farklı "tarihler" olabileceği, bunun da doğal olduğu idi.

Mesaj bunun da ötesinde 1915'te gerçekleşen olayın "gayr-ı insanî" karakterine dikkat çekiyor ve "acılar hiyerarşisi kurularak" "acıların birbiriyle mukayese edilmesi ve yarıştırılması"nın "acının öznesi için bir anlam ifade etmeyeceğinin" altını çiziyordu.

Tarihin uzun süre resmî yorumlarla sorunlardan arındırılarak "mükemmelleştirildiği" ve bundan sapmalara izin verilmediği bir toplumda 23 Nisan mesajının "devrim" niteliği taşıdığı ortadadır. Davutoğlu'nun açıklamasında Türkiye'nin "geçmişten miras basmakalıp söylemleri, genellemeleri geride bıraktığı"na işaret edilmesi bu alanda benimsenen yeni yaklaşımı ileri bir aşamaya taşımaktadır.

Diğer bir ifade ile basmakalıp, olgularla uyumsuz, kitlesel sivil ahali kayıplarını ölü sayısı pazarlığına indirgeyen bir söylemi müdafaa etme uğruna uzun yılları heba eden Türkiye, tarihî tartışmanın önünün tamamen açılmasını kabûl etmektedir. Devletlerin kemikleşmiş resmî söylemlerini değiştirmelerinin ne denli zor olduğu gözönüne alındığında bunun önemi daha iyi takdir edilebilir.

Davutoğlu'nun açıklamasının 23 Nisan taziye mesajını daha ileri bir aşamaya taşıyan bir diğer özelliği ise uzun süre savunulan "işi tarihçilere bırakalım" yaklaşımından uzak durmasıdır. Ancak resmî tarih inşa ve dayatma geleneğinin fazlasıyla güçlü olduğu bir toplumda revaç bulabilecek bu yaklaşım sadece siyasetin kafasını kuma gömmesi ve kendi alanındaki bir sorunu "teknik uzmanlık sahibi bilirkişiler"e devrederek ötelemesini sağlamıştır.

Tarihin kimya benzeri bir "bilim," tarihçinin de "kimyager" niteliğinde bir uzman olduğu varsayımına dayanan bu yaklaşım, tekil, tartışmasız ve herkesce kabûl olunacak bir yorumun laboratuvar koşullarında üretilebileceğini ileri sürmekteydi.

Halbuki tarih bu anlamda bir bilim değil bir "inşa faaliyeti" olduğu için tartışmasız ve herkesin kabûl edeceği bir "yorum"un tarihçiler tarafından üretilmesi mümkün değildir. Günümüzde aynı malzemeye bakarak 1915'te ne olduğu konusunda taban tabana zıt görüşler ileri süren tarihçilerin, oluşturulacak bir komisyonda herkesin kabûl edeceği bir "hüküm" üzerinde uzlaşacaklarını düşünmek fazlasıyla yanıltıcıdır. Tarihin serbestçe tartışıldığı, "tarih" değil birbirleriyle çatışan "tarihler"in varolmasının doğal bulunduğu demokratik toplumlarda böylesi önerilerin ilgi görmemesi doğaldır.

Bu, tarihin daha iyi anlaşılması alanında devletin sorumluluğu olmadığı anlamına gelmez. Ancak bu, "işi tarihçilere bırakarak" değil, kontrolündeki arşiv malzemesini araştırmacıların hizmetine sunarak ve farklı tarih yorumlarına izin vererek gerçekleştirilebilir. Bu yapılırken siyaset de devreye girmek zorundadır.

Siyaset devreye girmelidir

Türkiye "tarihte ne olduğunu" resmî yorumla açıklama ve "konuyu tarihçilere havale ederek" onlardan "nihaî hüküm" talep etme yaklaşımlarını bir kenara bıraktıktan sonra "siyaset"i devreye sokmak zorundadır.

Siyasetin konunun özgürce tartışılabilmesini sağlaması, resmî tez dayatmaya son vermesi 1915'te ne olduğu yolunda çoğulcu yollarla üretilebilecek bir toplumsal kanaat oluşmasının yolunu açacaktır. Bu, hiç şüphesiz, bugünden yarına gerçekleşmeyecektir. Yaklaşık yarım asır tabu olarak konuşturulmayan, daha sonra ise tarihî olgular çarpıtılarak inşa edilen bir tarih yorumunun kitlelere dayatıldığı, bunu eleştirenlerin "vatan hainliği" ile suçlandığı bir toplumda söz konusu kanaatin oluşması kolay olmayacaktır. Ancak, siyasetin mümkün kılacağı özgür tartışma ortamı engelleyici bir duvarın yıkılması işlevi görecek ve süreç içinde bu kanaat şekillenecektir.

Siyaset bunun yanı sıra bir dizi konuda daha devreye girmek zorundadır. Bunlardan en önemlisi 23 Nisan taziye mesajında da vurgulandığı gibi "acılar hiyerarşisi kurulması"ndan kaçınılmasıdır. Osmanlı Ermenileri yirminci yüzyılın en büyük trajedilerinden birisini yaşamışlar, kitlesel sivil ölümlerine maruz kalmanın yanı sıra asırlardır varoldukları bir coğrafyadan sökülmüşler, buna ilâveten kültürel varlıkları ve izlerinin silinmesi acısına da katlanmak zorunda bırakılmışlardır.

Davutoğlu'nun açıklamasında dile getirilen "köklü acıların aşılması, tarihî birlikteliğin hatırlanması," onların anlaşılması ve "sıradanlaştırılmaması" ile mümkün olabilir. Davutoğlu'nun açıklamasında "zamanı 1915'te donduran büyük travmayı geride bırakma" arzusunun ifade edilmesi de önemlidir. 1915'te olanı sıradanlaştırmadan, asırlara yayılmış bir toplumsal ilişkiyi onun esiri olmaktan kurtarmak gerekmektedir. Burada atılacak ilk adım Ermeniler ile Türklerin tarih boyunca çatışmış aktörler olarak kavramsallaştırılmasına son verilmesi, onların değişik "biz"lerin parçası olduklarının vurgulanmasıdır. Sonu gelmeyen "çatışma" ve "ihanet" temalarını işlemekle kalmayarak "nefret suçu" sınırlarında dolaşan anlatımların ders kitaplarından çıkarılması ile başlatılabilecek bu girişim, önemli hizmetlerde bulunmuş Ermeni bürokrat, sanatkâr ve kültür insanlarının hâtıralarının canlandırılması, onların toplumun "geneline" yaptıkları katkıların vurgulanması ile geliştirilebilir.

Davutoğlu'nun mesajı bu girişimlerin kısa sürede başlayacağı izlenimini vermektedir. Bunlar yapılırken konuya "Türklüğe hizmet eden sadık Ermeniler" temelinde yaklaşmaktan kaçınılması gerektiğinin altı çizilmeli, bu şahsiyetlerin "ortak" bir dünyanın parçası oldukları ve ona katkıda bulunmaya çalıştıkları vurgulanmalıdır.

İçi doldurulmalıdır

Türkiye, Davutoğlu'nun açıklamasında da vurgulandığı gibi resmî düzeyde basmakalıp söylemleri bir kenara bırakarak "tarihin serbestçe tartışılmasının" önünü açtığını ilân etmektedir. Bu aşamada siyaset devreye girmeli ve yeni söylemin içini doldurarak onu "eylem"e dönüştürmelidir. 23 Nisan taziye mesajı ile başlayan, Davutoğlu'nun açıklamasıyla ivme kazanacağını umduğumuz yeni yaklaşımın temel ihtiyacı onun siyaset tarafından ete kemiğe büründürülmesidir.


.

Bizim SYRIZA hangi parti?

09.02.2015 - Bu Yazı 651 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Yunanistan seçimlerinin Radikal Sol Koalisyon (SYRIZA) tarafından kazanılması Türkiye'de hangi siyasal örgütlenmenin bu harekete karşı geldiği tartışmasını başlattı.

Muhafazakâr Science Sociale hareketi takipçisi Sabahaddin Bey'den "liberalizm kurucusu," dindar Anadolu tüccarından "Protestan ahlâklı kapitalist" çıkarabilen literatimiz sığ benzemetlerle, CHP, HDP ve AK Parti'nin SYRIZA'nın Türkiye'deki karşıtları olduğu yolunda tezler üretmekte gecikmedi.

Bu benzetmeleri ortaya koyanlar şüphesiz Avrupa solunun karşılaştığı ideolojik tıkanma kadar toplumumuz gerçeklerini de yeteri kadar kavrayamamaktadırlar.

 

Krizin kapsamı

Yirminci yüzyılın son çeyreğinde başlayan global ekonomik buhran, yapısal nedenli yeni krizleri tetikleyen, içinden çıkılamayan bir sarmala dönüşmüştür. Avrupa sosyal demokrat partileri bu dönemde karşılaşılan devâsâ sorunlara cevap verebilecek kapsamlı siyasetler, Keynesyen parametreleri aşan yaklaşımlar üretememişlerdir.

Genel eğilim olarak ortaya çıkan, neoliberalist siyasetleri taklit ederek, bunlar aracılığıyla yaratılacak artı değerle sosyal programları sürdürme çabaları sınırlı başarılar yaratabilmiştir. Bu yaklaşımı benimseyen sosyal demokrat hareketler neoliberalist siyasetleri hayata geçiren merkez sağ partilerden sadece harcama kalemlerinin kapsam ve alanları konusunda ayrılmışlardır.

Azınlıkta kalarak neoliberal yaklaşımları şiddetle eleştiren ve bu temellere dayanan düzenin çökeceği varsayımıyla hareket eden sosyal demokrat hareketler ise daha büyük bir hayâl kırıklığı ile karşılaşmışlardır.

Colin Crouch'un çarpıcı ifadesiyle ekonomik "neo-liberalizmin tuhaf bir şekilde ölmemesi," tersine beklentiyle siyaset geliştirmeyen, geçici bir parantezin kapanması sonrasında eski tezleriyle toplumu ileriye götüreceğini varsayan sosyal demokat kesimlerin şaşkınlık dışında bir tepki verememesine neden olmuştur.

Sosyal demokrasinin siyaset üretememesi bilhassa krizin etkili olduğu bölgelerde radikal yaklaşımların alternatif olarak sivrilmesine yol açmıştır. Ciddî "sol gelenek"e sahip toplumlarda, sosyal demokrat partiler karşısında sonu gelmeyecek izlemini veren bir gerileme yaşayan hareket ve ittifaklar bu süreçte ön plana çıkmışlardır.

Bu açıdan bakıldığında, söz konusu krizin Avrupa'da en belirgin biçimde hissedildiği ülke ve güçlü bir "sol gelenek"in mirasçısı olan Yunanistan'ın bu alanda başı çekmesi, onu benzer özelliklere sahip İspanya'nın izleyecek olması tesadüfî değildir.

 

Büyük değişim

Dolayısıyla 2004 sonrasında ivme kazanan ve geçtiğimiz günlerde ülke yönetimine gelen SYRIZA hareketine uzun süredir "Avrupa'yı değiştirecek büyük bir eylemin habercisi" olarak bakan Slavoj Zizek benzeri entelektüeller, Yunanistan seçimleri ile gerçekleşenin global bir devrimin işaret fişeği olduğunu ileri sürmektedir.

Bu yaklaşımlara göre SYRIZA, Nelson Mandela'nın Güney Afrika ya da Luiz Inacio Lula da Silva'nın Brezilya'da yaptığından farklı olarak radikal değişim sloganıyla iktidara geldikten sonra global kriz sarmalını yaratan çevrelerle uzlaşmayacak, onun doğurduğu sorunlara cevap verecek siyasetler üretecektir.

SYRIZA'nın böylesi beklentileri karşılayacak bir program üretip, bunu yerleşik sistemin baskılarına karşılık uygulayabilme alanında ne denli başarılı olacağı süreç içinde görülecektir. Sosyal demokrasinin cevaplayamadığı tepkileri etkileyici bir söyleme dönüştürmeye muvaffak olan bir hareketin geliştireceği siyasetler sadece Yunanistan değil, Avrupa ölçeğinde, hattâ global düzeyde bir değişimin kapısını açabilir. Bunların üretilememesi, söylem ötesine geçilememesi ise hareketin ileride kısa süreli bir parantez olarak hatırlanmasına neden olabilir.

 

Türkiye temsilcisi

SYRIZA'nın Türkiye temsilcisinin hangi siyasal örgütlenme olduğu konusunda fikir yürütenler, toplumumuzun bu hareketi doğuran süreçlerin büyük çapta dışında kaldığı gerçeğini unutmaktadırlar.

Herşeyden önce Türkiye'de uluslararası ekonomik düzenden kaynaklanan sorunlara "cevap veremeyen" bir sosyal demokrasi bile varolmamış, global düzen eleştirisi marjinal siyasete ait bir konu olarak görülmüştür.

Söz konusu sorunların farkında dahi olmayan "Kemalist sol" kendisine "sosyal demokrat" pâyesi vermiş, ama 1930'lar devletçiliği ötesinde bir ufka sahip olmamıştır. "Ortanın solu," "demokratik sol" ya da "Anadolu solu" benzeri sıfatlar kullanarak kendisini "sol"da konuşlandıran bu hareket gerçekte milliyetçi-devletçi bir dünya görüşü ile "yaşam tarzı" ve "kimlik" siyasetleri yapmıştır.

Buna karşılık HDP'nin temsil ettiği hareketin zikredilen sorunları söylem düzeyinde sorguladığı doğrudur. Ancak bu hareketin de, son tahlilde, bir "kimlik siyaseti" eylemciliği olması nedeniyle SYRIZA benzeri bir kapsayıcılığa ulaşması mümkün değildir. "Türkiye partisi" olabilme konusunda sınırlı başarı elde edebilmiş bir hareketin, SYRIZA benzeri bir toplumsal çıkışa liderlik edebileceğini varsaymak gerçekçi değildir.

Benzer şekilde AK Parti'nin uluslararası düzene ve global dengelere yönelik eleştirileri temelde "siyasal"dır.

Bu parti siyaset sahnesinde bir ekonomik kriz sonrasında yükselmiş, ama, SYRIZA'yı iktidara taşıyan türde bir "global düzen" tepkisini değil, toplumun kaynaklarını kötü kullananlara yönelik "ulusal" düzeydeki hoşnutsuzluğu seslendirmiştir.

Bütün bunların ötesinde Türkiye'de Yunanistan'dakine benzer bir sol geleneğin bulunmaması da benzer girişimlerin geniş bir toplumsal tabana hitap etmesini önlemektedir. Yunanistan'ın global düzene karşı dile getirilen radikal tepkide öncü rolü oynamasının temel nedenlerinden birisi ülkenin yaşadığı ekonomik krizin çapı ise diğeri de toplumun kökü derinlere giden güçlü bir "sol gelenek"e sahip bulunmasıdır.

 

Değişim ve Türkiye

Değişik "kimlik siyaseti" biçimleri ve gelenek karşıtlığının "sol" olarak kavramsallaştırıldığı, tarihinde gerçek anlamda iktidar alternatifi bir "sosyal demokrat" yapılanma varolmamış Türkiye'de devletçi modernleşmecilik iki temel siyaset kutbundan birisini oluşturmuştur.

Bu kutbun Türkiye ve dünyadaki değişimlere cevap verme alanında fazlasıyla yetersiz kaldığı ortadadır. Buna karşılık, sosyal demokrat bir örgütlenme ve kitlesel tabana sahip "sol" yaratamamış bir toplumun, global düzene isyan bayrağı çekecek radikal bir hareketi iktidar alternatifi haline getirmesi olağanüstü koşulların oluşmaması halinde mümkün gözükmemektedir.

SYRIZA'nın global yansımaları olacağı şüphesizdir. Bunun, Ege'nin karşı yakasında yapay benzetmeler ve kitlesel boyuta ulaşamayacak taklitçilik biçiminde şekilleneceğini varsaymak ise kehânet değildir.

Sosyal demokrat bir hareket yaratamayan toplumumuzun neoliberalist ekonomi ve ona dayalı global düzeni sorgulayacak radikal bir hareketi iktidar alternatifi yapabilmesi kolay değildir


.

Öncelikli sorun

16.02.2015 - Bu Yazı 724 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Yeniden canlanan "sistem" tartışmasının uzun süre ana gündem maddesi olacağı şüphesizdir. Bu geçmişi oldukça eskilere giden, gerçekte ise hiç gündemden inmeyen bir tartışmadır. Ancak bu süreklilik nedeniyle "sistem"in Türkiye'nin "öncelikli sorunu" olduğunu varsaymak yanıltıcı olabilir.

 

Saray-Bâb-ı Âlî tahterevallisi "

Vak'a-i Hayriye" olarak kavramsallaştırılan Yeniçeri Ocağı'nın ilgası (1826), Osmanlı siyasetinin geleneksel denge ve fren mekanizmalarını darmadağın etmiştir. Yeni ordunun bürokrasi kontrolü altına girmesi ile vurucu gücünü kaybeden ulemânın sistem dışı kalması sonrasında iktidar mücadelesi "Saray-Bâb-ı Âlî tahterevallisi"ne dönüşmüştür.

II. Mahmud sonrasında Bâb-ı Âlî güçlenerek, genişleyen bürokratik örgütlenme ve Şûra-yı Devlet gibi idarî kaza müessesesi olmanın ötesinde kanun yapıcılık niteliği kazanan bir yapı üzerinden Saray'ı kuşatmış ve diktatörlüğünü hayata geçirmiştir.

Saray 1871 sonrasında iktidarı tedricen geri almaya başladığında, Said Halim Paşa'nın ileride vurgulayacağı gibi bürokrasi, evvelce şiddetle karşı çıktığı, anayasacılığı sahiplenerek "millet"i tahterevallinin kendi tarafındaki ağırlığı artıracak bir unsur olarak kullanma girişiminde bulunmuştur.

1876 sonunda tahterevallinin dengelendiği ve "millet" adına hareket eden istişarî bir temsil kurumunun da katkısıyla Saray'ın etkinliğinin yeniden sınırlandığı düşünülmüşse de II. Abdülhamid kısa sürede "neo-patrimonyal" bir yapılanma inşa ederek iktidarı Saray'a taşımış ve Bâb-ı Âlî'yi "iş takipçisi" konumuna indirgemiştir.

Önemli kararların nezaretler ve sadarette değil, Yıldız Sarayı'nda toplanan komisyonlarda alındığı, bir kısmı istizan olmadan re'sen sudûr eden, değişik konulardaki iradelerin doğrudan uygulandığı bir yapıda Bâb-ı Âlî cılız protestolar dışında direniş gösterememiştir.

1895 Krizi'nin en kritik günlerinde Sadrâzâm Kâmil Paşa'nın İngiliz ve Fransız desteği ile iktidarı yeniden Bâb-ı Âlî'ye transfer edecek "sorumlu hükûmet" projesiyle ortaya çıkması bürokrasinin son karşı hamlesi olmuştur.

Kâmil Paşa'yı Aydın valiliğine başlamak üzere "muhafaza altında" İzmir'e götüren vapur, Bâb-ı Âlî'nin iktidarı paylaşma hayâllerini taşıyan bir tabut işlevi görmüştür.

 

Cemiyet tekeli

"İnkılâb-ı Azîm" sonrasında siyaset yeniden düzenlendiğinde çok kutuplu bir dengenin oluşacağını bekleyenler yanılmışlardır. Oyuna iki yeni aktör, iktidarı millet adına kullanmak isteyen yasama meclisi ve denkleme girmeye çalışan ordu katılmış, böylece 1826 öncesindekine benzer bir dengenin oluştuğu düşünülmüştür.

Ancak bir kurum daha siyasete ağırlığını koymuştur. Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti Saray'dan Bâb-ı Âlî'ye, ordudan meclise tüm yapıları ikinci plana iterek "yasama-yürütme" dengesiyle dilediğince oynamıştır.

İhtilâl sonrasında Saray'ın yeniden güç kazanabileceği korkusuyla Meclis'i alabildiğince güçlendiren Cemiyet, 1909 Kanun-i Esasî değişiklikleri ile konvansiyonel karaktere yaklaşan bir yasama yaratmıştır. Bunu tetikleyen Saray'ın II. Abdülhamid benzeri bir sultan elindeki gücünden duyulan korku olmuştur. Daha sonra kolayca yönlendirilebilecek bir sultanla çalışma durumunda kalan Cemiyet, bu kez, ne yapacağı belli olmayan meclise karşı Saray'ı güçlendirmeyi hedeflemiştir.

Kanun-i Esasî'nin 7 ve 35. maddelerinde bu çerçevede yapılacak değişiklikler kapsamlı bir çatışmanın başlamasına neden olmuş, 1911'de başlayan girişimler ancak 1914'te neticelendirilebilmiştir.

Bu tarihte tek parti iktidarını kurmuş ve "yok kanun, yap kanun" hizmeti sunan meclisi de tamamen kontrolü altına almış olan Cemiyet'in güçlü Saray'a ihtiyacı kalmamıştır.

 

Çankaya egemenliğinden vesayete

İstiklâl Harbi, konvansiyonel karakterli, tüm erkleri tekeline alan bir meclis ile onun yetkilerini şahsen kullanmak isteyen bir lider arasındaki mücadeleye sahne olmuştur. Askerî zafer sonrasında Mustafa Kemal (Atatürk) karizmasına dayanarak iktidarı Çankaya'ya nakletmiş ve süreç içinde hükûmet ve göstermelik seçimlerle göreve getirilen meclisi "iş takipçisi" ve "gerekli görülen düzenlemelerin yapıcısı" statüsüne indirgemiştir. Bu düzen, Çankaya'nın sınırlı güç kaybı dışında, İsmet İnönü'nün Millî Şefliği süresince de devam etmiştir.

Çok partili yaşama geçiş fiilî başkanlık sisteminin de sonunu getirmiş ve parlamenter sistem tecrübesine dönülmüştür. On yıllık bir parantez sonrasında ise Tanzimat dönemi Bâb-ı Âlî'sinin rolünü oynamak isteyen bürokratik vesayet örgütlenmesi ile yasama ve yürütmeyi kontrol altında alan siyaset çatışması gündeme gelmiştir. Bu dönemde Çankaya bir vesayet kurumu işlevini görmüştür.

Son dönemde vesayetin geriletilmesi ve cumhurbaşkanının halkoyu ile seçilmesi hiç gündemimizden çıkmayan "sistem" tartışmasını yeniden canlandırmıştır.

 

Sorun nedir?

Toplumumuz iki asra yaklaşan bir süredir iktidarın nasıl paylaşılacağı ve kullanılacağı alanında kıyasıya bir çatışmaya sahne olmuş ve düşünülebilecek her türlü "sistem"i tecrübe etmiştir.

Saray ve cumhurbaşkanının siyaseti tamamen kontrol ettiği II. Abdülhamid (1878-1908) ve Egemen Tek Parti (1925-1945) rejimleri dönemlerinde lider yönetimi, Tanzimat'ın büyük bölümünde ise Bâb-ı Âlî diktatörlüğü yaşanmıştır. Parlamentarizm tecrübeleri 1908-1912, 1950-1960 ve 2007-2014 dönemlerinde gerçekleşmiştir. 1871-1876 döneminde Bâb-ı Âlî-Saray, 1960 sonrasında ise siyaset-vesayet arasında paylaşılan iktidar, 1913-1918 arasında tüm kurumları ikinci plana iten bir örgütlenme tarafından tasarruf olunmuştur.

Burada farklı lider ve siyasal örgütlerin aynı kanunlara tabi olmalarına karşılık fiilen değişik rejimler geliştirmiş olmalarının öneminin altı çizilmelidir.

Örneğin, 1924 Anayasası altında de facto başkanlık ve parlamenter rejimler uygulanmıştır.

İlginç olan değişik sistemlerin uygulandığı bu dönemlerin hepsinde kısa aralar dışında "otokratik siyaset" üretilmiş olması ve hukuk devleti idealine erişilememesidir. Bu açıdan bakıldığında toplumumuzun öncelikli sorununun "sistem" meselesi olmadığı yorumu yapılabilir.

Bu, değişik sistemlerin alternatifler olarak tartışılmaması anlamına gelmez. Ancak Türkiye'nin öncelikli sorunu kuvvetler ayrılığı ile hukukun üstünlüğünü gerçek anlamda hayata geçirmek, otonom yapıları güçlendirmek ve siyasal alanın hegemonik kontrolünün önüne geçmektir. Dolayısıyla yeni anayasa "sistem"den ziyade bu öncelikler üzerine odaklanmalıdır. Geçmiş deneyimler bunlar gerçekleşmedikçe "sistem" ne olursa olsun demokrasi ve hukuk devleti alanlarında arzulanan hedeflere ulaşılamadığını göstermektedir.


.

Neden kutuplaşıyoruz?

23.02.2015 - Bu Yazı 746 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç'ın yükselen "kutuplaşma"nın tehlikelerine işaret eden konuşması konu üzerine devam eden tartışmayı yeniden alevlendirdi.

Kutuplaşmanın postmodern çağ toplumlarının önemli sorunlarından birisi haline gelmesi nedeniyle bilhassa Batı ülkelerinde siyaset bilimciler bu olgunun yapısal nedenlerini ortaya koymaya çalışmaktadırlar.
Dolayısıyla konunun şahsiyet, lider psikolojisi, uslûb ve siyasette kullanılan dil düzeyine indirgenmeden böylesi belirleyiciler çerçevesinde ele alınması anlamlı olabilir. (Burada söylenilmeye çalışılan siyaset dil ve uslûbu benzeri unsurların toplumumuzda yükselen kutuplaşmada rol oynamadığı değildir). 

Kimlik siyaseti ve kutuplaşma 
Derin biçimde bölünen toplumlarda siyasetin işleyiş ve liberal demokrasinin hayata geçirilişi toplumsal bilim uzmanlarının önemli araştırma konularından birisidir. Eric Nordlinger, Ian Lustick benzeri akademisyenler, değiştirilmesi zor ve kolaylıkla siyasallaştırılan kimlikler üzerinden çatışan kutuplar yaratılması ve bunların uzun süre farklı konular üzerinden yürüttükleri mücadele ile hem kendi kimlikleri hem de kutuplaşmayı keskinleştirmeleri üzerinde geniş bir literatür yaratmışlardır.
Konu hakkındaki çalışmaların da ortaya koyduğu gibi etnisite, din, dil, sınıf benzeri ayraçların keskin olduğu, bireylerin bunlar aracılığıyla değiştirilmesi zor kimlikler edindiği toplumlarda "kutuplaşma" daha kolay olmaktadır.
Türkiye'de siyasetin temelde, değiştirilmesi fazlasıyla zor "kimlik"ler üzerinden yapılması şüphesiz toplumsal kutuplaşma için son derece elverişli bir ortam hazırlamaktadır. Toplumdaki bireylerin önemli bir kısmının "kimlik"lerine karşı geldiği düşünülen "siyasal"konum, kültürel tercih ve oy verme eğilimlerini benimsemesi sınırları katı, aralarındaki geçişlilik ise oldukça sınırlı olan kutuplar yaratmakta ve istisnalar dışında bunlara yönelik aidiyetler değişmemektedir. 

Siyasal merkez 
ABD'de artan kutuplaşma üzerine yapılan araştırmalar, siyasal merkezin daralması ve ağırlığın tedricen uçlara kaymasının bu alandaki rolünün altını çizmektedir. Bu araştırmalar bilhassa 1990'lar sonrasında, evvelce önemli bir kesişme alanı yaratan muhafazakâr demokrat ve liberal cumhuriyetçilerin neredeyse sahneden tamamen çekildikleri, bunun neticesinde ise iki temel partinin daha radikal siyasal pozisyonlara savrulduğunu ortaya koymaktadır. Bu gelişme kutuplaşmayı hızlandırdığı gibi, kutuplaşma da siyasal merkezin daralmasına katkıda bulunmaktadır. Bu karşılıklı etkileşim ise ciddî bir "yönetilebilme" sorununu tetiklemektedir.
Türk siyasetinde de benzer bir gelişme yaşanmaktadır. Merkezin fazlasıyla daraldığı bir yapılanmada siyasetin ağırlık merkezi değişmiş, bu ise kutuplaşmayı hızlandırmıştır. ABD'de yaşandığı gibi bu alanda karşılıklı bir etkileşim gerçekleşmiş, kutuplaşma da siyasal merkezin daralmasına katkıda bulunmuştur. Bu süreç kendini daha radikal biçimlerde yeniden üretmektedir.
Bir diğer yazımızda da işaret etmeye çalıştığımız gibi (Sabah, 18 Ağustos 2013) muhalefetin "cepheleşme" eğilimi taşıdığı bir siyasal gelenekte "cephe" karargâhının merkez dışında inşa edilmesi daha önemli sonuçlar doğurmaktadır.
Partilere pencere süsü olarak yerleştirilen ve tabanda karşılıkları olmaması nedeniyle tutmayan yama özelliği gösteren "farklı sesler" dışında karşı kutbun dilinden anlayan kimselerin dahi bulunmaması siyaseti "ortak paydaların bulunamadığı" bir siper savaşı haline sokmuştur. Bu açıdan bakıldığında toplumumuzda siyasal merkezin daralması ve uçlara savrulma "kutuplaşma" konusunda, "kimlik ağırlıklı siyaset" kadar etkili olmaktadır. 

Seçkinler, kitle, medya 
Morris Fiorina'nın başını çektiği siyaset bilimciler, "kutuplaşma"nın "seçkinlerarası" bir olgu olduğunu ve siyasal örgütler ile medya üzerinden gerçekleştirilen "savaşlar"ın"kitle"de anlamlı karşılıklar bulmadığını ileri sürmektedirler.
Bu yaklaşıma göre "ortalama" vatandaş, elitler düzeyinde yaşanan çatışmaya büyük çapta duyarsız kalmanın yanı sıra temel tartışma konularında daha uzlaşmacı tutumları benimsemektedir. Kendimizden bir örnek verecek olursak, seçkinlerin açık oturumlarda bir ölüm-kalım meselesi olarak tartıştığı "başörtüsü" konusunda başörtüsü takan ya da takmayan ortalama vatandaşlar çok daha uzlaşmacı bir tutumu benimsemişlerdir.
Buna karşılık Alan Abramowitz benzeri uzmanlar, yirminci yüzyılın son çeyreğinden itibaren zikredilen durumun değiştiğini, ideolojik kutuplaşmanın tedricen kitlede de ciddî karşılık bulmaya başladığını savunmaktadırlar. İstatistikî verilerle de desteklenen bu gelişme toplumsal kutuplaşmanın kapsama alanı açısından alarm zillerinin çalmakta olduğunu göstermektedir.
Gerçekten de modern medyanın, başını rating kaygılarının çektiği nedenlerle temel kutuplaşma konularında uzlaşmacı değil çatışmacı görüşlere ağırlık vermesi ve kutupların katı, kemikleşmiş görüşlere sahip olduğu konuları sürekli gündemde tutması, geçmişte kitleye yansıması sınırlı kalan tutumların geniş tabanlara nüfûz etmesi neticesini doğurmuştur.
Benzer şekilde iletişim devrimi de daha önce seçkinler düzeyinde kalan çatışmaların geniş topluluklara ulaşmasını sağlamıştır. Bir örnek üzerinden açıklayacak olursak, televizyon programları kutuplaşma doğuran konular üzerine daha radikal ve çatışmacı görüşlerin temsilcilerini tercih etmekte, bu ise sosyal medya üzerinden yürütülen ve kitlede karşılık bulan yeni tartışmaları tetiklemektedir.
Kutuplaşmanın "kimlik siyaseti" nedeniyle uzun bir geçmişe dayandığı Türkiye'de bilhassa görsel medyanın bu alanda takındığı tutum bir çığ etkisi yaratmaktadır.
Kutuplaşmanın kitlede güçlü karşılık bulmasının bir diğer neticesi de partilerin kendi tabanlarını bir arada tutabilmek için özellikle seçim dönemlerinde "çatışmacı"yaklaşımları tercih etmelerine neden olmasıdır. 

Sorunun niteliği 
Ortaya koymaya çalıştığımız analiz çerçevesinde global bir olgu olan kutuplaşmanın, uslûb ve dile indirgenemeyecek bir sorun niteliği taşıdığı belirtilebilir. Uslûb, dil, siyasal liderler arasındaki ilişkiler şüphesiz toplumsal kutuplaşmayı etkilemektedir. Ancak yapısal sorunlar yanında bu etkinin marjinal kaldığının altı çizilmelidir.
Diğer bir ifadeyle siyasal liderlerin son derece yumuşak bir dille konuştuğu, Salı günleri gerçekleştirilen parti meclis grubu toplantıları akademik konferansları andıran bir Türkiye'de de "kutuplaşma" olacaktır.
Buna karşılık "kutuplaşma"ya önlenmesi mümkün olmayan doğal bir âfet gibi yaklaşmak da anlamlı değildir.
Kimlik siyasetinin gerilemesi, siyasal merkezin genişlemesi, siyasetin "cepheleşme"geleneğinden arındırılması, çatışmacı yaklaşımların medyada aşırı temsilinin önüne geçilmesi global ölçekli bu sorunun toplum için en büyüğü "yönetilememe" olan tehlikeler yaratmasını önleyebilecektir.


.

Demokratikleşmeyi engelleyen global trendler mi?

02.03.2015 - Bu Yazı 188 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

Türkiye demokrasisinin kalitesi hakkındaki eleştirileri ciddiye almalı, ancak bunları global trendlere bağlama yerine yapısal nedenler üzerine odaklanmalıdır

Son iki yıldır akademik çevreler ve Batı basınında Türkiye'nin demokrasi karnesi hakkında son derece olumsuz değerlendirmeler yapılmaktadır.

Güncel örnekler verecek olursak, Larry Diamond'ın geçtiğimiz ay Journal of Democracy dergisinde yayınlanan "demokratik durgunluk" makalesi Türkiye'yi sadece seçime dayanan (liberal olmayan) demokrasiler ile otokratik yapılar arasında kalan "gri alandaki" rejimlerin önde gelen örneklerinden birisi olarak sunmaktadır.

Bu makaleden esinlenen yayın organları ise Thomas Friedman'ın geçtiğimiz hafta New York Times için kaleme aldığı yazıda yapıldığı gibi Türkiye'de "demokrasinin gerilemesinin" daha büyük ve kapsamlı bir sorunun yansıması olduğunu ileri sürmektedirler.

Diamond'ın temsil ettiği akademik ve Friedman'ın dile getirdiği popüler-siyasî yaklaşımların her ikisi de Türkiye'ye global bir trendin en çarpıcı örneklerinden birisi olarak yaklaşmaktadır. Buna göre demokrasi alanında global ölçekli bir gerileme yaşanmakta, bunun etkileri ise en belirgin biçimde Türkiye, Rusya, Botsvana, Kenya benzeri ülkelerde hissedilmektedir.

Türkiye'nin demokrasi alanında aynı kategoriye sokulduğu ülkelerin çoğu ile önemli farklılıklarının bulunduğu söylenebilir. Buna karşılık, "demokrasi"nin kalitesine getirilen eleştiriler "başarılarımızı çekemeyen bedhâhların iftiraları" olarak görülerek bir kenara bırakılmamalı, bunlar üzerinde ciddiyetle durulmalıdır. Yapılması gereken "sorun var" diyenle kavga etmek değil, onu gerçek nedenlerini kavrayarak cevaplama olmalıdır.

 

Global trendi mi izliyoruz?

Sorulması gereken ilk soru Türkiye'de demokrasinin "global trendlere bağlı olarak" mı değişime uğradığıdır. Başka bir ifadeyle Türkiye'nin demokratikleşme dalgalarının güçlendiği dönemlerde hızlı ilerlemeler kaydederken, Diamond benzeri akademisyenlerin savunduğu gibi "global durgunluk" süreçlerinde gerilediği varsayımını sorgulamak gerekmektedir.

Bu alanda mukayeseli bilgi sunulması ve sınıflamalar yapılması şüphesiz anlamlıdır. Buna karşılık Diamond benzeri siyaset bilimcilerin ortaya koydukları türde "trend"lerin global düzeyde genel eğilimlere işaret etmekle birlikte özgün örneklerdeki gelişmeleri açıklamada yetersiz kaldıkları vurgulanmalıdır.

Demokratikleşme alanında farklı nedenlerle sorun yaşayan toplumları aynı torbaya doldurduktan sonra onları "global bir trendin neticeleri" olarak sunmak, başka bir ifadeyle, onların hem "neden" hem de "netice" olduklarını iddia etmek yanıltıcıdır.

Bunun yanı sıra özgün örneklerdeki değişimleri genel trend üzerinden açıklama yaklaşımı, son tahlilde, "demokrasi"nin de "ekonomi" benzeri global belirleyicilerinin olduğu varsayımına dayanmaktadır. Bu kabul edildiğinde "ekonomik durgunluk"a benzer "demokratik gerileme"den de bahsetmek mümkün olabilmektedir. Ancak söz konusu varsayım ciddî sorunlar taşımaktadır.

İlk olarak "demokrasi," "ekonomi"de mevcut olanlara benzer global belirleyicilere sahip değildir. Buna ilâveten İkinci Dünya Savaşı sonrasında başarılı olduğu varsayılan "demokrasi ihracı"nın ne gibi sorunlarla malûl olduğu Irak'ın işgaliyle açık biçimde ortaya konulmuştur.

1905 sonrasında gerçekleşen anayasal ihtilâller, 1989 Doğu Avrupa devrimleri ya da Arap Baharı benzeri "dalga"ların domino etkisi yarattığı ortadadır. Ancak buradan yola çıkarak "demokratikleşme"nin temelde global trendler çerçevesinde gerçekleştiğini savunabilmek mümkün değildir.

Benzer şekilde iki büyük savaş arası dönemde otoriterliğin yükselişi benzeri zamanın ruhu ile bağlantılı gelişmeleri inkâr etmemekle birlikte "demokratikleşme alanında geri viteste yol alınması"nın sadece bununla açıklanması mümkün değildir.

 

Özgün sorunlar

Tarihî süreç içinde ele alındığında Türkiye'de demokratikleşmenin sürekli biçimde ileriye giden bir çizgiye sahip olmayıp iki yönlü geliştiği görülecektir. Bunun yanı sıra "ileriye gidiş" dönemlerinde "demokratikleşme" hızının da kısa süreli ivme kazanmalar bir kenara bırakılırsa fazlasıyla yavaş olduğu da ortadadır.

Çok partili yaşam ve serbest seçimleri 1908'de hayata geçirmiş bir geleneğin mirasçısı olan Türkiye günümüzde aynı süreçleri ileri tarihlerde başlatan pek çok ülkenin gerisindedir. Soruna daha yakın dönemleri kapsayan süreçler üzerinden baktığımızda da 1974'te toplam kırk altı demokrasiden ve Batı dışındaki nadir örneklerden birisi olan toplumumuz günümüz sıralamalarında kendisine oldukça aşağılarda yer bulabilmekte, tasniflerde "liberal olmayan" demokrasi kategorilerine dahil edilmekte, bu alt sınıflama içindeki yeri de yükseklerde olmamaktadır.

Bu açıdan değerlendirildiğinde Türkiye'nin demokrasi liginde kısa süreli yükselişler sonrasında irtifa kaybetmesinin global trendlerden ziyade yapısal sorunlardan kaynaklandığını belirtmek gerekir. Bir asrı aşkın bir süreç ele alındığında Türkiye'nin demokratikleşme alanında bazen global trendlerle uyumlu, bazen de onlarla ters düşen çizgileri izlediği görülebilir.

Günümüz Türkiyesi'nde "demokrasi"nin sorunları değerlendirildiğinde de "global trendler"in, tamamen etkisiz olmamakla birlikte fazla da açıklayıcı olmadığı görülecektir. Türkiye'deki demokrasinin sorunlarının Vladimir Putin ve Ian Khama benzeri otoriter liderlerin uygulamalarının global düzeyde yaygınlık kazanmasına indirgenmesi fazlasıyla basitleştirici bir açıklama sunmaktadır.

Dolayısıyla sorun, Türkiye'nin bir asrı aşan bir çabaya karşılık neden "liberal demokrasi"ler arasına giremediği, toplumun "kimin tarafından" değil "nasıl" yönetileceğini kurallara bağlama ve hayata geçirme alanında sınıf atlayamadığıdır.

 

Nedenler ve çözümler

Bunun cevabının demokrasi teorisi uzmanlarının "Konfiçyüscü toplumlarda demokrasinin farklı şekillendiği," liberal demokrasinin temel değerlerinin benimsenemediği benzeri "kültür"e aşırı belirleyicilik yükleyen, ya da Wittfogel'in "hidrolik toplum" kuramı üzerinden ulaştığı "Doğu Despotizmi" benzeri "coğrafî determinist" genellemelere sapılmadan verilmesi gerekmektedir.

Benzer şekilde "sistem"i sorunu kökünden halledecek bir "gümüş kurşun" olarak sunmanın da fazlasıyla mekanik bir cevap olduğu ortadadır. Yakın tarihimiz, demokratikleşmenin istikametini "liderlik"e bağlayan yaklaşımların da anlamlı olmadığını ortaya koymaktadır.

Dolayısıyla global trendler, kültürel uyumsuzluk, liderlerin karakteri, "sistem" benzeri nedenler yerine "çoğulculuk," "iktidar paylaşımı," "kuvvetler ayrılığı," "sivil toplum," "yatay katılım kanalları" ve "özerk yapılar" benzeri konular üzerinde ciddî değerlendirmeler yapılması gerekmektedir.

Son yıllardaki gelişmeler bu alanlarda dönüşümler sağlanamadıkça demokratikleşmenin önünü tıkayan bürokratik vesayet ve logokratik söylem gibi büyük engellerin kaldırılmasına karşılık demokrasi liginde ilerleme bir yana gerileme durumuyla bile karşı karşıya kalacağımızı ortaya koymaktadır.


.

Türk Usûlü Başkanlık"ın kökü İttihad ve Terakki'de mi?

08.03.2015 - Bu Yazı 282 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

Değerli akademisyen Ali Bayramoğlu Türkiye'deki başkanlık sistemi tartışmasının gelişimine değinen yazısında bunun Celâl Bayar'ın "saf millî irade" yaklaşımı üzerinden Türk muhafazakârlığı ile eklemleştiğini vurguladı (Yeni Şafak, 26 Şubat 2015). Bir diğer değerli akademisyen Ahmet İnsel ise bu muhafazakâr yaklaşımın köklerinin üçüncü cumhurbaşkanının da mensuplarından olduğu Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti'nde bulunabileceğini dile getiren bir değerlendirme yaptı (Radikal, 27 Şubat 2015). İnsel yazısında "Türk tipi başkanlık sistemi önerisine tarihsel bir dayanak aranacaksa, esas olarak İttihat ve Terakki muhafazakârlığı"na bakmanın gerekli olduğunu ileri sürdü.

Örgüt kültü

İttihad ve Terakki Cemiyeti güncel tartışmalarımızda sıklıkla atıfta bulunulan bir örgütlenme olmasına karşılık hakkındaki yaygın kanaatlerin büyük çoğunluğu hatalıdır.

Öncelikle belirtilmesi gerekir ki, İttihad ve Terakki gizli faaliyet döneminden başlayarak "lider" merkezli örgütlenmenin karşısında olmuştur. Cemiyet'in lider kültüne dayalı II.Abdülhamid rejimine karşı bayrak açtığı göz önüne alındığında bunun fazla şaşırtıcı olmadığı ortadadır. Örgütün içinde de facto lider durumuna gelmeye çalışan Ahmed Rıza Bey'in durdurulmasından yeni yapılanmalarda "riyaset"in ya fahrî düzeyde tutulması ya da olmadığının vurgulanmasına ulaşan bir yelpazedeki tutumlar, lider merkezli yapılanmaya karşı takınılan yaklaşımı ortaya koyar.

Örgüt 1906'da Osmanlı Terakki ve İttihad Cemiyeti adı altında yeniden teşkilâtlandırıldığında "başkan"ı olmayan, değişik görevlerin eşit haklara sahip üyelere dağıtıldığı bir merkezî yürütme heyeti ve her birinin farklı dahilî nizamnamesi bulunan, tamamen özerk yerel şubelerden oluşan bir yapılanma yaratılmıştı. Cemiyetin 1908 sonrasında yasal bir örgüt haline gelmesi ve açık siyasal faaliyette bulunması nedeniyle gerçekleştirilen değişiklikler dışında bu iskelet ilerleyen yıllarda da muhafaza edilmiştir.

Bu yapılanma içinde İttihad ve Terakki "örgüt kültü" ve ideolojiyi ön plana çıkaran, içinde tek kişinin aşırı güçlenmesine izin verilmeyen bir cemiyet olmuştur. Cemiyetin "lider"i değil "liderleri" vardı. Siyasal örgütlenme Dr. Nâzım ve Dr. Bahaeddin Şakir Beylerin liderliğinde yürütülmüş, askerî, paramiliter alanlarda Enver ve Cemal Paşalar sivrilmiş, esnaf teşkilâtlanması Kara Kemal Bey'in idaresi altında yapılmış, ekonomi partinin ideolojik yaklaşımlarıyla uyumlu olmayan liberal tezleri benimseyen Cavit Bey'e emanet edilmiş, parti ideologları olarak Ziya Gökalp ve Hüseyinzâde Ali Beyler faaliyette bulunmuş, bu özerk alanlar arasında koordinasyonu ise Talât Paşa sağlamıştır. Bunun yanı sıra bilhassa 1913 sonrasında merkezin kontrolünün artmasına karşın yerel teşkilâtlar geniş bir özerklik içinde çalışmış ve mebusların belirlenmesinde önemli rol oynamışlardır.

Dolayısıyla İttihad ve Terakki "güçlü lider" yaklaşımının karşı tezi bir yapılanma olmakla kalmayıp örgüt içi demokrasiyi, otoriter bir ideolojiyi savunan bir örgüt için oldukça iyi işletmiştir. Merkez-i Umumî üyeleri sıklıkla değişmiş, önde gelen isimler değişik görevlerde istihdam edilmiş ve önemli kararlar uzun tartışmalardan sonra alınmıştır. Bir karşılaştırma yapacak olursak, İttihad ve Terakki, parti içinde dengelenemeyen güce sahip, yerel teşkilâtlara dilediğince müdahale eden, milletvekili adaylarının kimler olacağı yolunda son sözü söyleyen başkanlara sahip günümüz partilerine nazaran "örgüt içi demokrasi"yi çok daha güçlü biçimde hayata geçirmiştir.

Millet iradesi

Güçlü, tek, karizmatik ve örgüte her istediğini yaptıran "lider"likten sakınan İttihad ve Terakki Cemiyeti "hakimiyet-i milliye" kavramına da sıklıkla atıfta bulunmakla beraber bunu bir fetiş haline getirmekten kaçınmıştır.

İlginç olarak bunu fetişleştiren Cemiyet muhalifleri olmuş, örneğin Hakimiyet-i Milliye adındaki gazete Osmanlı Demokrat Fırkası (Fırka-i İbad) tarafından yayınlanmıştır. Benzer şekilde meclis konuşmalarında da muhalefet bu kavrama daha fazla atıf yapmakla kalmamış, bunun yanı sıra "seçim" dışı araçları, bilhassa orduyu devreye sokmakla suçladığı İttihad ve Terakki'yi "hakimiyet-i milliye"ye söylem ötesinde değer vermemekle itham etmiştir. Bu açıdan ele alınırsa İttihad ve Terakki, "hakimiyet-i milliye" kavramını tıpkı çok partili yaşam öncesi CHP'si gibi kullanmış, bu kavramı fetişleştiren, onun gerçek anlamıyla hayata geçirilmesini talep eden ise siyaset yelpazesinin değişik yerlerinde bulunan muhalifler olmuştur.

Bu nedenlerle "başkanlık" sistemi arzularını Celâl Bayar üzerinden İttihad ve Terakki muhafazakârlığına bağlamak oldukça zordur. Burada işaret edilmesi gereken bir diğer olgu da İttihad ve Terakki Cemiyeti üyeliğinin 1908 sonrasındaki yaygınlığıdır. Örneğin Atatürk ve İsmet İnönü de örgütte yasa dışı faaliyet dönemlerinden itibaren görevler almışlardır. Bu nedenle Bayar'ın katılımının kalkınmacı muhafazakâr siyaseti İttihadçılık ile ilişkilendirme alanında yetersiz kalacağı vurgulanmalıdır. Bayar'ın 1960 ve 1970'li yılların sonlarında dile getirdiği görüşlerin kalkınmacı muhafazakârlığı ne derece temsil ettiği de tartışmalıdır.

İki örnek

"Türk tipi başkanlık" alanında yakın tarihimizde iki çarpıcı örnek bulunmaktadır. Bunlar güçlü şahıs kültleriyle desteklenen II. Abdülhamid rejimi ile Takrir-i Sükûn ilâ çok partili yaşama geçiş aralığındaki Erken Cumhuriyet otoriterliğidir (ikinci dönem de 1938 öncesi ve sonrası biçiminde bir ayırıma tabi tutulabilir). Her iki örnekte de modern bürokrasi ile çalışan neo-patrimonyal liderlik fiilî "başkanlık" rejimi yaratmıştır. Önemli olan birinci dönemde "millî irade"nin dışlanması, ikincisinde ise onu "halk adına ama halka rağmen halkçılık" biçiminde kavramsallaştırılmasıdır.

Bu nedenle "Türk usûlü başkanlık"ın tarihsel köklerine "saf millî irade" fetişizmi üzerinden ulaşabilmek mümkün değildir. Kalkınmacı muhafazakârlığın vesayet eleştirileri uzun süre "başkanlık sistemi" benzeri bir çözümü temel almamıştır.

Dolayısıyla Turgut Özal ile başlayarak "başkanlık sistemi" taleplerini "saf millî irade" üzerinden meşrulaştırmaya çalışan yaklaşımların özgün bir gelişme olarak ayrı bir kategoride değerlendirilmesi gerekir. Bunun anlamlı tarihî kökleri yoktur. Benzer şekilde "fiilî başkanlık rejimlerine" tepki olarak gelişmiş örgütlenmelerin bu sistemin başlatıcıları olduğunu söylemek de mümkün değildir.

 

.

Post-Kemalist toplum ve yeni Kemalizm

15.03.2015 - Bu Yazı 301 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

Güncel tartışmalardan kafamızı kaldırarak büyük resme baktığımızda Türkiye'nin post-Kemalist döneme girmiş olduğunu görebilmek zor değildir. Toplumun gündemindeki tartışmaların önemli bir bölümünü üreten de içinde yaşadığımız için algılamakta güçlük çektiğimiz bu büyük dönüşümdür.

Türkiye hazırlıksız giriş yaptığı ve el yordamıyla ilerlediği bir geçiş döneminde Kemalist logokratik söylemin tedricen zayıflaması sonrasında ne yapılacağı konusunda anlamlı çözümler üretememiş ve Post-Kemalist gerçekliğin, Kemalizmin tezlerinin zıddını benimseyerek inşa edilebileceğini varsaymanın ötesine geçememiştir. Bunun ise geçiş döneminin uzamasına yol açmanın yanı sıra söylem düzeyinde onun karşıtı olmakla birlikte özünde "Kemalizm"e fazlasıyla benzer bir ideolojiyi üretme tehlikesini de taşıdığı ortadadır.

Logokrasi çökünce

İlginç olan post-Kemalist döneme en hızlı geçiş ve yeni koşulların gerektirdiği en kapsamlı dönüşümün bizzat "Kemalist" ideoloji tarafından gerçekleştirilmiş olmasıdır.

Bu açıdan bakıldığında yeni döneme uyum sağlama alanında "Kemalist ideoloji"nin, post-Kemalist dönem hakkında onun "Kemalizmin zıttı olması gerektiği" ötesinde bir tasavvur geliştiremeyen diğer yaklaşımlardan bir adım ileride olduğu söylenebilir.

Kemalist dönem "Kemalizm"inin en önemli sorunu şüphesiz onun "çeşitliliği" idi. Resmî ideoloji tarafından anayasadan ilkokul andına, zorunlu inkılâp tarihi dersinden milletvekili yeminine ulaşan her alana sokulan "söylem" herkesi "Kemalist yapmak" iddiasıyla ortaya çıktığı için istemeden de olsa "Kemalizm"in bir logokratik söyleme dönüşmesine neden olmuştu.

Milliyetçisinden sosyalistine, "liberal"inden "Atatürk sağ olsaydı" kendi partisine katılacağını ileri süren "İslâmcı" liderine ulaşan bir yelpazede herkes "Kemalist"leştiğinde, "Kemalizm" kaçınılmaz olarak logokratik bir söylem biçimini alıyordu. Süreç içinde içi daha da boşaltılan bu söylem içinde yaşanılan gerçeklikle ilintilendirilemeyen ancak toplumun tümü tarafından yüksek sesle sabah andını söyleyen ilkokul öğrencileri gibi "anlamından ziyade kural gereği tekrarlanan" bir ezbere dönüşmüştü.

Sovyetler Birliği'nin son dönemlerinde görülen logokrasinin daha sığ bir benzeri olan bu yapının uzun bir süreç içinde tedricen çökmesi bir yandan siyasal alanda doldurulması gereken önemli bir boşluk yaratırken öte yandan da Kemalizm'i logokratik bir söylem olarak değil belirli tezleri öne çıkartan bir ideoloji olarak savunan bir kesimin ayrışmasına neden olmuştur. Diğer bir ifadeyle "herkesin Kemalist olmadığı," "logokratik ezberi tekrar etmediği," hattâ onu "eleştirdiği" bir toplumda "yeni Kemalizm" belirginleşebilmiş ve kendi içinde tutarlı bir ideolojik yaklaşım üretebilmiştir.

Post-Kemalist Kemalizm

Sağ, liberal ve İslâmcı logokratik Kemalist söylemlerin ortadan kalkışı, kendisini "sol"da konumlandıran (bunun gerçekle ilişkili olmaması farklı bir sorundur), otoriter, seküler, yabancı düşmanlığı ve milliyetçi vurguları güçlü, özgün bir Kemalizmin şekillenmesini ve ideoloji üzerinde tekel oluşturmasını mümkün kılmıştır.

Günümüzde CHP'nin bir kesimi dışında logokratik söylemi tekrarlayan kalmamıştır. Diğer Kemalizmlerin logokrasinin sona erişinden sonra doğan kuşaklar tarafından tevârüs edilmeyecek kalıntıları günümüzde kendisini "Ulusalcı" sıfatıyla tanımlayan çevrenin "yeni Kemalizm"in temsilcisi olduğu gerçeğini görmemize engel olmamalıdır.

Post-Kemalist dönemin Kemalizmi olan "Ulusalcılık"ın anakronik karakteri nedeniyle günümüz gerçeklerinden kopuk, post-modern dünyanın karşı karşıya bulunduğu sorunlara cevap verebilmesi mümkün olmayan bir ideoloji olduğu ortadadır. Buna karşılık logokratik Kemalist söylem ile karşılaştırdığımızda bu ideolojinin belirgin tez ve yaklaşımlar içerdiği, iç tutarlılık taşıdığı şüphe götürmez.

On dokuzuncu yüzyıl sonundaki egemen düşüncelerinin ürünü olan bu seküler milliyetçilik, altınçağdaşlaştırdığı 1930'lar dünyasını yeniden üretme amacıyla "tekil modernlik" tasavvuru üretmekte, Regis Debray'nin sığ tezlerini daha da sulandırarak "demokrasi" ile çatışan "evrensel cumhuriyetçilik" yaklaşımı üzerinden seçkinci bir otoriterliği kutsamaktadır.

Bu "otoriter cumhuriyetçilik" kendisini anti-emperyalizm ve açık piyasa ekonomisi karşıtlığı üzerinden "sol"da konuşlandırmaktadır. Tekrar edilmesi gerekirse bu, günümüz gerçekleri çerçevesinde ele alındığında fazla anlamlı olmayan, buna karşılık "iç tutarlılığı" bulunan bir ideolojidir.

Gelecekte Kemalizm

Post-Kemalist dönemin ilerleyen yıllarında "Ulusalcılık"ın popülerliğinin azalacağını ileri sürmek kehânet olmaz. Günümüzde logokratik Kemalist söylemi tekrar eden yegâne yapılanma olan CHP'nin de ya Ulusalcılığın örgütü haline gelerek marjinalleşeceği ya da gerçek anlamda bir sol partiye dönüşerek yeni Kemalist ideolojiyi kendi dışında alanlara yönelmeye zorlayacağı ortadadır.

"Ulusalcılık"ın marjinalleşmesi Türkiye'nin normalleşmesi ve içinde yaşadığı çağın global gerçeklikleriyle bağdaşabilmesinin önemli göstergelerinden birisi olacaktır. Ancak "Ulusalcılık"ın kaçınılmaz marjinalleşmesi, post-Kemalist yapılanma alanındaki sorunları çözemeyecek ve boşlukları dolduramayacaktır.

Post-Kemalist Türkiye, logokratik bir söylemin toplumu varolduğuna inandırdığı, gerçekte ise aldatıcı bir dış görünüş ötesinde içerikten yoksun bir yapının yeniden inşa edilmesiyle şekillenecektir. Gereken dönüşümün hedefi ise şüphesiz logokratik bir vesayet rejiminden katılımcı, çoğulcu bir demokrasiye geçilmesidir. Logokrasi çökmüştür; ama yeni yapının inşa edilmesinde oldukça sınırlı yol alınabilmiştir.

Logokratik "Kemalist" söylemin yerini "Ulusalcı" ideolojinin alması dönüşüme en hızlı ayak uyduranın "Kemalizm" olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak dönüşümün sadece post-Kemalist Türkiye'de hızla marjinalleşecek bir ideolojinin anakronik tezlerinin çürütülmesiyle gerçekleştirilemeyeceği ortadadır. Toplumun bu alanda kapsamlı bir tartışmayı başlatması ve çoğulcu yeni düzenin temellerini atacak yeni bir toplum sözleşmesini yaratması zorunludur.

Ulusalcılığın marjinalleştiği ancak farklı bir logokratik söylem geliştirerek, çoğulcu, katılımcı toplum yaratma çabasında sınıfta kalmış bir Türkiye bu amaca ulaşamadığı gibi sıkıntılı süreçlerden yeniden geçme zorunda kalacak, zaman ve enerjisini israf edecektir.

Post-Kemalist toplum yaratılması, son tahlilde, Kemalizm ile ilintilendirilemeyecek bir gelişmedir. Ulusalcılık olarak adlandırılan, zamanın ruhu ile çelişen ancak iç tutarlılığı olan bir ideoloji yaratarak marjinalleşmeyi kabul eden toplum kesimleri yeni düzene geçiş alanında öncülüğü gerçekleştirmişlerdir. Bu aşamada toplumun geri kalanının da bu düzenin açık, çoğulcu bir demokrasi olması konusunda harekete geçmesinin gerektiği ortadadır.

.


.

“Çanakkale”den alınacak farklı bir ders

22.03.2015 - Bu Yazı 273 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Çanakkale savaşlarının yüzüncü yıldönümünde sadece savaştan değil “yenilgi”nin nasıl soruşturulduğundan da alınacak önemli dersler bulunmaktadır

Çanakkale savaşları Türkiye'nin imparatorluk mirâsından seçerek anmayı sürdürdüğü tarihî olaylardan birisidir. Bu yapılırken genellikle bağlam kaydırması yapılarak Harb-i Umumî'nin gelişimini etkileyen bir cephede yaşananlar "ulus-devlet"e geçişin hazırlayıcı aşaması olarak sunulmaktadır.

Teleolojik tarih yazımının güzel bir örneği olan söz konusu bağlam kaydırması şüphesiz Çanakkale savaşlarının değerlendirilmesini zorlaştırmaktadır. Burada karşılaşılan sorun çarpıcı bir askerî zaferin hangi bağlamda ve nasıl tarihselleştirileceğidir.

Dolayısıyla genellikle bağlamından çıkartılarak ideolojik hamaset malzemesi olarak kullanılan Çanakkale savaşlarından, "zafer"in mirâsçıları olarak alabileceğimiz önemli dersler vardır. Bunun yanı sıra bu cephede önemli bir yenilgiye uğrayanların "mağlubiyet"i nasıl ele aldıklarından çıkarılacak farklı dersler de bulunmaktadır.

Yenilginin soruşturulması

Çanakkale ve Irak cephelerinde yaşanan yenilgiler Büyük Britanya'da önemli bir tartışmanın kapısını açmakla kalmayarak hükûmet üzerinde sorumluların ortaya çıkarılması ve başarısızlığın nedenleri konusunda kamuoyunun "aydınlatılması" talebinde bulunan yoğun bir baskının oluşmasına yol açmıştır. Bu ise 17 Ağustos 1916'da söz konusu iki cephenin açılması kararının kimler tarafından ve nasıl alındığı ile operasyonların ne şekilde idare edildiği konularını soruşturacak özel komisyonların kurulmasına neden olmuştur.

Kurulan Çanakkale Komisyonu önce Lord Cromer, onun 1917 başlarında ölümü sonrasında ise Lord Justice of Appeal William Pickford başkanlığında parlamentonun her iki kanadı ve savaşa birlik gönderen Avustralya ve Yeni Zelanda'yı temsil eden siyasetçilerden oluşmuştur. Donanma komutanı Amiral Sir William May ve eski ordu kurmay başkanı Mareşal Lord Nicholson ise komisyonda deniz ve kara kuvvetlerini temsil etmişlerdir.

Komisyon değişik hükûmet temsilcileri ve askerî yetkilileri dinlemenin yanı sıra başta Savaş Konseyi olmak üzere kritik kararların alındığı toplantıların stenografik zabıtlarını incelemiş ve 1917 başında karar alma sürecinde yapılan hatalar ve sorumlular üzerinde yoğunlaşan ilk raporunu yayınlamıştır.

Savaşın, merkezî devletler lehine sonuçlanması ihtimalinin yüksek olduğu, en kritik günlerinde yayınlanan rapor "askerî sır" benzeri bahanelerin arkasına sığınmadan Çanakkale'nin sadece deniz gücü ile geçilebileceğini savunan ve bu alanda dile getirilmiş itirazların nihaî kararın alındığı toplantıda tartışılmasına engel olan Donanma Birinci Lordu Winston Churchill başta olmak üzere sorumluları hedef tahtasına yerleştirmiştir.

İlginç olan savaş bütün hızıyla sürerken yayınlanan bu altmış sahifelik raporun kitap halinde basılması ve satışa sunulmasıdır. Bu şekilde Çanakkale cephesindeki başarısızlığın nedenleri ve sorumluları hakkında kamuoyunun bilgilendirilmesi amaçlanmıştır. Askerî ve diplomatik açıdan yayımı sakıncalı olabilecek bir kaç paragrafta asteriks işareti ile kısa boşluklar bırakılmış, bunlar da yıl sonunda neşrolunan bir buçuk sahifelik bir ek ile kamuoyunun bilgisine sunulmuştur.

Rapor sadece uzmanların görüşlerini dinlemeyerek deniz harekâtı seçeneğinde ısrarcı olan Churchill'in değil, "her işi kendi başına yapmaya çalıştığı" değerlendirilmesiyle komisyonun kurulmasından önce ölen dönemin Savaş Bakanı Lord Kitchener ile gerekli koordinasyonu sağlayamadığı ima edilen başbakanı Herbert Asquith'in de sorumluluğuna işaret etmiştir.

Seçilenler ve atananlar

Çanakkale Komisyonu'nun ilk raporunda ilgi çeken bir tartışma da danışmanların ihtarlarına kulak asmadığı gibi bunların harekât kararının alındığı Savaş Konseyi toplantısında dile getirilmesini engelleyen Churchill'in davranışı konusunda ortaya konulmaktadır. Tüm komisyon üyeleri Churchill'in sorumluluğu konusunda hemfikir olmakla beraber bu alanda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir.

Savaş Konseyi'nin 13 Ocak 1915 tarihindeki toplantısında deniz harekâtının başarısı konusunda şüpheler besleyen Lord Fisher, Sir Arthur Wilson ve Sir James Murray söz almamış, sadece Lord Kitchener ve Churchill konuşmuşlardır. Komisyon bu nedenle deniz harekâtı kararının "olup bitti" şeklinde karara bağlandığı kanaatine ulaşmıştır.

Komisyon üyelerinin çoğunluğu toplantıda deniz harekâtının sakıncalarını dile getirmeyen yüksek rütbeli görevlilerin vazifelerini lâyıkıyla yapmadıklarını ileri sürerken Andrew Fisher ve Sir Thomas MacKenzie karşı oy yazılarıyla bu görüşe katılmadıklarını ortaya koymuşlardır. Her iki siyasetçi de bir toplantıya bakan ile beraber katılan askerî ve sivil danışmanların "sorumlu hükûmet ilkesi" gereğince kendi başlarına görüş açıklayamayacaklarını, bakana itiraz edemeyeceklerini, düşüncelerini ise sadece bakan isterse dile getirebileceklerini savunmuşlardır.

Komisyon raporu bu tartışma ile seçilmiş sorumlu hükûmet ile atanmış profesyonel görevliler arasındaki ilişkinin niteliği konusunda da önemli bir ders sunmaktadır.

Alınacak ders

Çanakkale Komisyonu faaliyetini 1919'a kadar sürdürmüştür. Bu tarihte yayınlanan Nihaî Rapor ise operasyonların nasıl yönetildiği ve askerî sorumluluk üzerine yoğunlaşmıştır. Komuta heyetinin kararlarından askerin iaşesine, yaşanan içme suyu sorunundan mektupların cepheye nasıl ulaştırıldığına ulaşan alanlarda tüm ayrıntıları masaya yatıran bu rapor, operasyonel başarısızlıkta temel sorumluluğu General Sir Ian Hamilton'a yüklemiştir.

Bu rapordaki detayların askerî tarih açısından son derece önemli olduğu ortadadır. Ancak komisyon faaliyetinden alınacak en büyük ders başarısızlık ve hatalar konusunda şeffaf, tüm ayrıntıları kamuoyu önüne koyan, sorumluları belirleyen bir soruşturmanın savaş tüm hızıyla sürerken yapılabilmesidir. Hükûmet ve askerî yetkililerin operasyonel kararlarından mesul tutulmaları, atananların, seçimle gelen, halka karşı sorumluluk taşıyan siyasetçilerin talimatlarına uymaları gerekliliğinin vurgulanmasından da yaklaşık bir asır sonra alınacak dersler vardır.

İngiliz tarihçiliği Kırım Harbi'nin idaresi konusunda savaş devam ederken alınan soruşturma komisyonu kurulması kararının 1855 yılı Ocak ayında Aberdeen hükûmetinin istifasına yol açması örneğiyle kıyaslayarak, Çanakkale Komisyonu sorgulamalarının sınırlı neticeler doğurduğunun altını çizmektedir. Bu kıyaslama anlamlıysa da komisyon faaliyetinin önemini azaltmaz. Konuya karşıolgusal bir örnekle yaklaşacak olursak, 1917'de "Sarıkamış" ve "Kanal" harekâtlarını sorgulayan ve başarısızlıktan Enver ve Cemal Paşaları sorumlu tutan resmî raporların kitapçılarda satıldığını hayâl dahi edebilmemiz mümkün müdür?

.


.

Sistemi “sistem” olarak tartışmak

30.03.2015 - Bu Yazı 415 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

  Gündemimizin önemli maddelerinden birisi haline gelen “sistem” meselesini kişiselleştirici ve indirgemeci yaklaşımlardan kaçınarak tartışmak gereklidir

Türkiye önümüzdeki seçimlerden yeni anayasa yapımına uzanan bir alanı "sistem" tartışması ekseninde değerlendirmeye başlamıştır. Bu çerçevede seçimlere "başkanlık plebisiti," yapılacak toplumsal sözleşmeye ise "sistem değişimi belgesi" olarak yaklaşma eğilimi güçlenmiştir.

"Türk usûlü" sistem

Darbecilerin hazırlattığı 1982 Anayasası, vesayete ait alanları koruyacağı düşünülen cumhurbaşkanının yetkilerini parlamenter rejimin sınırlarını zorlayacak derecede artırmıştır.

Vesayetin tepe makamı olarak görülen ve "siyaset"e asla terkedilmeyeceği varsayılan bu "kale"nin güçlendirilmesi, rejimi savunacak kurumlara atamalar yapması, uygulamada, bir "çeyrek başkanlık" sistemi tesis etmiştir. Böylece, günümüzde farklı bir kavramsallaştırma amacıyla kullanılan, "Türk usûlü" rejimin temelleri atılmıştır.

Vesayet rejiminin "yüksek siyaset" merkez üssü Çankaya'yı bırakmama amacıyla yarattığı "367 Krizi"ne siyasetin cumhurbaşkanlığını vesayet alanından çıkartacak "halkoyu ile seçim" cevabını vermesi, "Türk usûlü" rejimin daha da karmaşık bir karakter kazanmasına neden olmuştur.

Parlamenter rejim için olağan olmayan yetkilere sahip olan cumhurbaşkanının başkanlık sistemlerinde olduğu gibi yasama seçimlerinden ayrı bir halkoylaması ile göreve getirilmesi "çeyrek ile yarım" arasında konuşlanan bir yapılanma üretmiştir. Yaratılan bu sistem, ne başkanlık ne de parlamenter sisteme uyan, yürütme erkinin kullanımı alanında ciddî karmaşa yaratan ve fazlasıyla sorunlu bir rejimin doğmasına yol açmıştır.

Sistemi tartışmak

Bu nedenle, süreç içinde fiilen her türlü sistemi denemiş olan Türkiye'nin temel sorununun "katılımcı demokrasinin nasıl geliştirileceği" olmasına karşılık, mevcut karmaşanın izalesi gündemin öncelikli maddelerinden birisi haline gelmiştir.

Bu yapılmaya çalışılırken karşılaşılan iki temel sorun bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi konunun kişiselleştirilmesidir. Günümüzde başkanlık sistemine karşı dile getirilen "olumsuz" tezlerin neredeyse tamamı konuyu mevcut cumhurbaşkanı üzerinden değerlendirerek kişiselleştirmektedir.

İkinci sorun ise başkanlık sistemi savunusu yapan yaklaşımların değişimin muhtemel getirileri konusunda "karar alma süreçlerinin hızlanması" benzeri "avantajlar" ile "başka toplumlarda da uygulandığı" ve "bize daha uygun olduğu" gibi vurgular dışında kapsamlı ve yapısal gerekçeler ortaya koymamalarıdır.

Bunun neticesi olarak "sistem" tercihi kişisel ya da indirgemeci bir boyutta ele alınmaktadır. Buna karşılık hakkında geniş bir literatür bulunan "sistem" tartışmasının rejimin temel özellikleri çerçevesinde değerlendirmesi daha anlamlı sonuçlara ulaşılmasını mümkün kılacaktır.

Bize mi özgü?

Türkiye parlamenter ve başkanlık sistemlerinden hangisinin daha avantajlı olacağını tartışan ilk toplum değildir. 1960'lı yıllarda Hollanda'da süregelen koalisyon hükûmetlerinin karar alma ve uygulamadaki sorunlarından şikâyetçi olan toplumsal gruplar Democraten 66 Partisi çatısı altında örgütlendikten sonra parlamenter rejim yerine ABD'dekine benzer bir başkanlık sistemine geçiş tartışmasını başlatmakla kalmayarak, konunun Cals-Donner komisyonunda ele alınmasını da sağlamışlardır.

Benzer şikâyetleri dile getirerek, "başkan"ın değişik eksenlerde bölünen İsrail toplumunu birleştireceği tezini savunan ve Yitzak Şamir gibi siyasetçilerin başını çektiği bir hareket aynı tartışmayı 1980'lerde İsrail'de gündeme getirmiştir. Son yıllarda Avusturalya'da benzer bir tartışma ivme kazanmış durumdadır.

Türkiye'de Turgut Özal tarafından başlatılan tartışma ise bunlardan farklı olarak kişiselleştirilmiş ve "belirli bir siyasetçinin başkanlığının ne gibi neticeler doğuracağına" indirgenmiştir. Buna karşılık yapılabilecek sistem değişikliğinin "getirileri" de fazlasıyla indirgemeci bir yaklaşımla ele alınmıştır.

Nasıl yaklaşalım?

Dolayısıyla söz konusu iki sistemi varolan geniş literatürün temel tartışma eksenleri üzerinden karşılaştırmak anlamlı olacaktır. Bu alanda yayımı üzerinden otuz yıl geçmesine karşılık iki sistemin en analitik karşılaştırmasını sunan Juan Linz'in "Başkanlık veya Parlamenter Demokrasi Fark Yaratır mı?" çalışması anlamlı ipuçları sunabilir.

Linz'in parlamentarizmin başkanlık sistemine göre daha dengeli demokratik rejimler yarattığı tespiti karşı görüşü savunan akademisyenlerce önemli eleştirilere uğratılmıştır. Buna karşılık onun çalışmasında ortaya konulan temel karşılaştırma soruları elimizdeki konuyu kişisellikten arındırarak "sistem tartışması"na dönüştürmek amacıyla kullanılabilir.

Başkanlık sisteminin parlamenter rejime göre en önemli dezavantajı, her ikisi de "halkın oyu ile seçilen ve kendilerini ona karşı sorumlu gören" başkan ve yasama arasında varolan ve değişik süreçlerde "patlama" eğilimi gösteren anlaşmazlıkları çözecek "demokratik bir ilke"nin (parlamenter rejimdeki güvensizlik oyu benzeri) olmamasıdır. Bu anlaşmazlıklar demokrasi kültürünün etkin olduğu toplumlarda geliştirilmiş teâmüller yardımıyla çözülmektedir. Demokrasinin "işleyişi" alanında güçlü teâmüller yaratamamış olan Türkiye'nin böylesi anlaşmazlıkları nasıl aşabileceği ciddî tartışmayı gerektirmektedir.

İkinci olarak, başkanın "belirli bir dönem için" seçilmesi, partisinin ya da seçimde onu destekleyen partilerin desteğini yitiren bir liderin görevini uzun süre bu koşullar altında yürütmesi neticesini doğurabilmektedir. Başkanlık sistemi bu alanda parlamenter rejimin sahip olduğu esnekliğe sahip değildir. Uzlaşmaya dayalı demokrasi karnesi zayıf Türkiye böylesi bir senaryo ile karşılaştığında ne yapacaktır?

Üçüncü olarak, başkanlık rejimi siyasette "kazanan hepsini alır" yaklaşımını güçlendirmektedir. Türkiye gibi siyasetin parlamenter sistemde dahi "paylaşım"a yanaşmadığı bir toplumda bu eğilimin güçlenmesi ne gibi neticeler doğurabilir?

Dördüncü olarak "halk tarafından belirli bir programı icra ile görevlendirilme," başkanı "misyon gerçekleştiricisi" konumuna sokarak muhalefete karşı daha sert tavır almasına neden olmaktadır. Siyasetin "taleplere cevap verme" değil "davaya hizmet" biçiminde kavramsallaştırıldığı Türkiye'de başkanlık sistemi bu alanda nasıl bir değişime neden olacaktır? Bunlara ek olarak başkanlık sistemi doğrudan halkoyu ile seçilen liderlerin partilere bağımlılığını azaltmaktadır.

Bu nedenle başkanlık rejimi parti disiplininin zayıf olduğu yapılarda daha başarılı olmaktadır. Türkiye gibi parti disiplininin fazlasıyla güçlü olduğu bir toplumda "liderlik" vurgusu kuvvetli başkanlığın Max Weber'in öngördüğü "liderlik demokrasisi"ni güçlendirmesi nasıl önlecektir?

Konuya böylesi sorular çerçevesinde yaklaşmak şüphesiz "seni başkan yapmayacağız"- "bize daha uygun" ekseninde gerçekleştirtilen bir münakaşadan daha yararlı olacak, "sistem"i sistem olarak tartışmamızı mümkün kılacaktır.


.

“Mezhepçilik” eleştirilmeli ama “mezhep”in önemi anlaşılmalıdır

06.04.2015 - Bu Yazı 440 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Eşit, seküler vatandaşlık temelli, “kimlik siyaseti”nin zayıfladığı “siyasal toplum”lar yaratmaya çalışırken, mezheplerin oynadıkları rollerin de iyi anlaşılması gerekmektedir

Yemen'de 2004 yılında başlayarak tedricen tırmanan Husi/ Ensarullah isyanının bölgesel güçlerin de katıldığı bir savaşa dönüşmesi "Yeni Ortadoğu" oluşum sürecinin ne denli karmaşık olduğunu ortaya koymaktadır. Irak ve Suriye tecrübelerinin ardından bu gelişme de bölgede siyasetin temel belirleyicilerinden olan "mezhep"in "Yeni Ortadoğu" düzeninin şekillenmesinde ağırlık taşıyacağını göstermektedir.

"Mezhep"in önemi

Diğer coğrafyalarda da etkili olabilen mezhep aidiyeti, Ortadoğu'daki en önemli kimliklerden ve siyasetin temel belirleyicilerinden birisidir. "Seküler vatandaşlık" yaratılması alanında uzun zamana yayılan gayretlerin sergilendiği ve önemli mesafenin alındığı Türkiye'de dahi mezhep temelli "kimlik siyaseti" son derece yaygındır.

Bu çabaların ortaya konulduğu ama "vatandaşlık"ın "mezhep"in gölgesinde kaldığı Suriye benzeri yapılarda söz konusu belirleyicilik yükselmekte, böylesi "vatandaşlık" kavramsallaştırmalarının mevcut olmadığı Suudi Arabistan, Yemen ve Bahreyn gibi toplumlarda ise "mezhep," siyaset ve iktidar mücadelesinin temel şekillendiricisi olmaktadır.

Bu açıdan bakıldığında "mezhep" Ortadoğu siyasetinin tartışılmaz parametrelerinden birisidir ve uzun süre de öyle kalacaktır. Dolayısıyla 1918 sonrası oluşturulan status quo üzerinde de etkili olan "mezhep"in günümüz "Ortadoğu"sunun temel ayrıştırma ve fay hattı haline gelmesi şaşırtıcı değildir. Ortadoğu'nun yeni düzeninin belirlenmesi alanında yaşanan mücadeleye katılan bölgesel güçler de "mezhep" kartını kullanmakta, el-Kaide ve DAİŞ benzeri sınırları reddeden örgütler ise bu temeldeki çatışmayı tırmandırmaktadır.

Bu nedenle "mezhepçilik"in eleştirilmesi, onun vatandaşlık temelli "siyasal toplum" oluşturma önünde oluşturduğu engellerin vurgulanması ne denli anlamlıysa, "mezhep"in belirleyiciliğinin anlaşılması da aynı derecede önem taşımaktadır. Başka bir ifadeyle "mezhep"in oynadığı rollerin önemsizleştirilmesi Ortadoğu'da uzun vâdede "siyasal toplum"lar yaratılması için gereklidir. Buna karşılık realpolitik kısa vâdede "mezhep" temelli sorunların ve çatışmanın ancak onun öneminin anlaşılması ve ona doğal bir "yaşam alanı" sağlanmasıyla çözüleceğini ortaya koymaktadır.

Aşırılığın güçlenmesi

Geçtiğimiz günlerde Suudi Arabistan'ın başını çektiği askerî müdahale ile iç savaşın tırmandığı Yemen örneği "mezhep" temelli çatışmanın "mezhepler" adına hareket eden "köktenci" yapıları nasıl ön plana çıkarttığını ortaya koymuştur. Saadah merkezli Ensarullah ile ülkenin el-Javf, Marib, Hadramut vilâyetlerinin değişik bölgelerinde fiilî egemenlik kuran el-Kaide ve Cemaat Ensarü'l Şeria'nın da katılımlarıyla fazlasıyla genelleştirici bir ifadeyle "Şiî-Sünni" çatışması olarak sunulan mücadele, aşırılık yanlısı yapıların bölgede ne denli güç kazandığını da göstermektedir. Zeydî eski cumhurbaşkanı Ali Abdullah Salih ve onun yerine aynı göreve gelen Sünnî Mansur Hadi'nin farklı örgütlenmelere verdikleri destek ve değişik aşiretlerin ittifakları ile daha da karmaşık hale gelen iktidar mücadelesi gerçekte basit bir mezhep çatışmasının oldukça ötesindedir. Ama sorun "mezhep"in bu çetrefil mücadelede nasıl ön plana çıkabildiğidir.

Burada sorulması gereken soru neden pek çok önde gelen Zeydî âlimin de "aşırı" bularak eleştirdiği, Sanaa benzeri Zeydî merkezlerinde bilhassa üst sınıflardan destek görmeyen Ensarullah hareketinin nasıl olup da Zeydî toplumunun sözcüsü olarak hareket etmesinin mümkün olabildiğidir. Madalyonun ters yüzünde ise el-Kaide ile Cemaat Ensarü'l Şeria'nın Sünnîler adına benzeri bir temsilciliğe soyunma gayretleri bulunmaktadır.

Tarihî süreç gözönüne alındığında "mezhep"lere doğal yaşama alanı tanımama ya da onların "doğru olmayan inançlarını düzeltme" baskısının sadece çatışmayı tetiklemekle kalmayarak "mezhep"i diğer tüm kimliklerin önüne geçiren "aşırı" yaklaşımları da güçlendirdiği görülmektedir.

Yemen örneğinden yola çıkacak olursak, Zeydî hukukunun uygulanmasına karşı çıkarak büyük bir çatışmayı göze alan Osmanlı merkezi 1911'de Daan anlaşması ile İmam Yahya Hamideddin ile uzlaştığında bölgedeki sorunlar on binlerce hayata mâlolan bir mücadeleden sonra çözülebilmişti.

Osmanlı Devleti, Sanaa', Hajjah, Kavkaban, Amran ve Haraz gibi Zeydî nüfûsun çoğunlukta olduğu yerleşim alanlarında bu mezhep hukukunun uygulanmasına izin verdiğinde o zamana kadar en büyük tehdit olan Zeydîler merkezin bölgedeki en önemli destekçisi haline gelmişlerdi. Yarımadadaki Sünnî liderlerin isyan örgütlediği ya da İngilizler ile savaş sonrası düzeni için pazarlığa oturduğu I. Dünya Savaşı'nda, İmam Yahya ve Zeydîler, yaptıkları anlaşmaya sonuna kadar bağlı kalmışlardı.

Tahlilimizi bir diğer örnekle desteklersek, İkinci Meşrutiyet Dönemi'nde İstanbul ile Irak'daki Şiîler arasında kurulan yapıcı ilişkiler ve kültürel alanlarda tanınan serbestlikler, Necef ve Kerbelâ'daki müçtehidler ve takipçilerinin merkeze güçlü destek vermeleriyle neticelenmişti. İlginçtir ki, Osmanlı "Cihad-ı Ekber"inin etkisi fazlasıyla sınırlı olurken, Şiî müçtehidler çok sayıda "cihad fetvası" ile takipçilerini İngilizlere direnmeye çağırmışlar ve bu davet genel kabûl görmüştü.

Karşı çıkarken anlamak

Bu açıdan ele alındığında "mezhepçilik"i eleştirmek kadar "mezhep"in Ortadoğu'da taşıdığı önemi anlamak gerekmektedir. "Mezhepçilik"i ortadan kaldırma ya da "sapma olduğu" gerekçesiyle "mezhep" ile çatışma onu güçlendirme ve aşırı eğilimlerin onun adına konuşabilmesini sağlayabilmektedir.

Bu nedenle eşit, seküler vatandaşlık temelli, "kimlik siyaseti"nin zayıfladığı "siyasal toplum"lar yaratmaya çalışırken, mensupları tarafından aidiyetine büyük önem verilen mezheplere kendilerini ifade, geliştirme ve farklılıklarına sahip çıkma imkânları tanınmalıdır.

Aksi davranışların toplumu söz konusu hedeflere taşıma yerine çatışmaya zemin hazırlayabileceği ve "aşırı eğilimleri" temsilci durumuna sokabileceği gözden uzak tutulmamalıdır. Irak, Suriye, Bahreyn ve Yemen'deki gelişmeler bu gerçekliği acı örneklerle ortaya koymaktadır.

Bu örnekler tüm Ortadoğu için laboratuvar hizmeti sunmaktadır. Dolayısıyla bu gelişmelerden seküler vatandaşlık temelli "siyasal toplum" yaratma konusunda ciddî mesafeler katetmiş olan Türkiye'nin de çıkaracağı önemli sonuçlar olmalıdır. Alınmış olan yol nedeniyle Türkiye'nin "zaten parçası olmadığı" Ortadoğu'da meydana gelen olaylardan alacağı ders bulunmadığını düşünmek yanıltıcı olabilir. Bu tür saplantılardan uzak durabilenlerin çıkarabilecekleri ders ise şüphesiz hayatî ehemmiyeti haizdir.


.

Siyasal şiddet neden bitmiyor?

13.4.2015 - Bu Yazı 530 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Türkiye’de siyasal şiddetin varlığını sürdürmesinin temel nedenlerinden birisi onun “kimlik” temelli siyaset yapımının etkili bir aracı olarak görülmesidir

Türkiye, "şiddet"in siyasetin önemli araçlarından birisi olarak kullanıldığı toplumlardan birisidir. Siyasal kültürün ayrılmaz bir parçası haline gelen "şiddet"e başvuran gruplar değişik idealleri savunmakta ve bu aracı kullanmalarını farklı düşünsel temeller üzerinden meşrulaştırmaktadır. Ancak "siyasal şiddet" kullanımında belirleyici olan bu "idealler" ve "düşünsel çerçeve" değil onun "kimin adına" gerçekleştirildiği olmaktadır.

Burada önemli olan sadece "şiddet"i kullananlar değil, toplumun büyük bir bölümünün "kendi kimliğinin sözcüsü olduğunu" düşündüğü akımlar adına uygulanan "şiddet"in meşru olduğunu ya da en azından "değişik nedenlerin onu zorunlu kıldığını" düşünmesidir. Devletin aşırı güç kullanımı ve şiddet uygulaması ise şüphesiz durumu daha da karmaşık hale getirmektedir.

Bu açıdan bakıldığında tarihî kökleri oldukça derinlere giden "siyasal şiddet" geleneğimiz sosyolojik "anomie" tahlilleri veya "anarşik eğilimler" ile açıklanabilmesi kolay olmayan bir toplumsal olgudur. Bu nedenle süregelen "siyasal şiddet"in farklı bir açıdan değerlendirilmesi anlamlı olacaktır.

Siyasal şiddet geleneğimiz

Toplumumuzun yakın tarihi değişik etnik ve dinî grupların "şiddet"i temel siyaset aracı olarak kullandığını ortaya koymaktadır. II. Abdülhamid döneminin ikinci yarısından itibaren değişik etnik ve dinî gruplar adına "siyaset" yapan örgütlenmeler gerektiğinde "şiddet" üreten alt yapılanmalara sahip olmuşlardır. Daşnaktsutyun ve Hınçak partileri fedaî teşkilâtlarını, Makedonya'da ise başta VMORO olmak üzere etnik ve dinî grupların siyasal örgütlenmeleri "çete"lerini devreye sokarak şiddeti temel siyaset aracı olarak kullanmışlardır. Daha sonra siyasete ağırlığını koyacak olan Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti de temelde bu örgütlerden etkilenen, fedaî teşkilâtı ile şiddeti araçsallaştıran, para-militer bir örgüt olmuştur. 1908'de yeniden anayasal rejime geçiş sonrasında bu örgütlerin yasal partilere dönüşmesi, siyasetin "kimlik" temelinde yapılması ve "şiddet"in bunun temel araçlarından birisi olması konusunda önemli değişiklikler yaratmamıştır.

Bu gelişmenin aynı dönemde Batı dünyasında anarşizm ve nihilizm temelli siyasal şiddet ve terörün yükselmesinden farklı olduğu unutulmamalıdır. 1894 yılında Fransız Cumhurbaşkanı Marie François Sadi Carnot'nun öldürülmesiyle başlayarak, İspanya Başbakanı Antonio Canovas del Castillo, Avusturya- Macaristan İmparatoriçesi Elisabeth, İtalya Kralı I. Umberto ve ABD Başkanı William McKinley'in katledilmelerine uzanan saldırılar farklı bir "siyasal şiddet"in ürünleri olmuştur. Benzer şekilde Nobel tarafından 1875 yılında icat olunan dinamiti kullanarak etkinliklerini artıran anarşist ve nihilist hareketler, bunun yanı sıra yüzlerce dergi yayınlamışlar ve "Toplumsal Mesele"nin halli konusunda Carlo Cafiero, Pyotr Kropotkin, Errico Malatesta, Johann Most ve Elisee Reclus benzeri düşünürler tarafından dile getirilen kapsamlı düşünsel çerçeveler geliştirmişlerdir.

Buna karşılık siyasal şiddete başvuran Osmanlı örgütleri, bunu anarşist eğilimler ya da "Toplumsal Mesele" çözümleri amacıyla değil değişik etnik ve dinî kimliklerin "gaspedildiğini iddia ettikleri" haklarını alma adına yapmışlardır. Bunların bir kısmının "şiddet"e sosyalist tezler üzerinden meşruiyet kazandırmaya çalıştığı doğrudur. Örneğin kapsamlı bir gerilla örgütlenmesine sahip olan Daşnaktsutyun 1907'de II. Enternasyonal'e üye olmuş, VMORO ise şiddetin Makedonya'da yaratılacak sosyalist düzene geçişin aracı olduğunu savunmuştur. Buna karşılık "sosyalist" cilâ kazındığında ortaya milliyetçi vurguları güçlü, kimlik temelli "siyasal şiddet" çıkmaktadır.

Dolayısıyla toplumumuzda "siyasal şiddet," geleneksel olarak, Ted Robert Gurr'un da işaret ettiği gibi, hakları olduğunu varsaydıkları kaynaklara ulaşmalarının engellendiğini düşünen toplumsal grupların başvurduğu aslî araç olmuştur. Anarşist düşünce ve nihilizme ilginin fazlasıyla sınırlı olduğu toplumumuzun yakın geçmişi değişik etnik ve dinî grupların şiddeti, "hakları"nı alma yolunda, siyasal mücadelelerinin aracı olarak kullanmalarına şahitlik etmiştir.

Şiddet kimin adına yapılıyor?

Cumhuriyet sonrasında bu alanda kapsamlı değişiklikler gerçekleştiğini söyleyebilmek zordur. Siyasal hayatımız, bilhassa çok partili rejime geçiş sonrasında "şiddet"in temel bir siyaset aracı olması özelliğini sürdürmüştür. Türkiye'de "sağ," "sol," "liberal," "sosyalist," "muhafazakâr," "ilerici" benzeri kavramsallaştırmaların yaygın kullanımına karşılık siyaset güçlü "kimlik" vurguları çerçevesinde icra edilmiştir. Etnik ve dinî kimlikler temelinde gerçekleştirilen siyasetin temel araçlarından birisi ise "şiddet" olmuştur. İlginç olan demokratikleşmenin farklı kavramsallaştırmalar altında yapılan "kimlik siyaseti"ni daha alenî kılması ve bu amaçla "şiddet" kullanımının da ivme kazanarak "olağanlaşması"dır.

Etnik ve dinî kimlikler etrafında derin bölünmeler yaşayan toplumda "şiddet" kendisine yöneltilen "şiddetli" eleştirilere karşılık, bir "talep iletme" ve "verilmeyen hakları alma" aracı olarak kullanılmaktadır. Soyut bir kavram olarak herkes tarafından eleştirilen "şiddet" buna karşılık somut bir "siyaset aracı" olarak görülmektedir. Bu çerçevede Charles Tilly'nin de vurguladığı gibi "kolektif şiddet," son tahlilde, "hükûmet etme" ile ilişkilendirilmektedir. Türkiye'deki derin kimlik mücadelesi nedeniyle iktidar "devlet adına" yasal yahut ölçüsüz şiddet kullandığında da muhalif "kimlikler" bunun "bir kimlik adına" ve kendilerine karşı yapıldığını varsaymaktadırlar.

Türkiye'de siyasal şiddetin aslî nedenlerinin "anomie" ya da "toplumsal düzene tepki" olmaması, onun geriletilmesini fazlasıyla güçleştirmektedir. Nitekim böylesi nedenlerden kaynaklanan siyasal şiddet dünyada büyük ölçüde kontrol altına alınırken, toplumumuzda farklı kaynaklardan beslenerek yapısal karakter kazanan "siyasal şiddet" varlığını ve değişik kesimler nezdindeki "meşruiyetini" sürdürmektedir. Farklı kimlikler, kendi adlarına yapılan şiddeti desteklemekte ya da en azından "alelâde şiddetten farklılaştırarak" ona meşruiyet kazandırmaya çalışmaktadırlar.

Bu nedenle Türkiye'de kimliklerarası çatışmaların önlenmesi, farklı kimliklere özgürce yaşama ve kendilerini geliştirme imkânları sağlanarak "kimlik siyaseti" yoğunluğunun düşürülmesi, beraberinde getireceği diğer faydaların yanı sıra, "şiddet"in temel bir siyasal araç olarak kullanımını da azaltacaktır. Bu gerçekleşmedikçe değişik kimliklerin mensupları değişik sloganlarla ambalaj edilse de kendi adlarına gerçekleştirilen "siyasal şiddet"i meşrulaştırmayı sürdürecekler, onun gelişmiş toplumlardaki düzeye geriletilmesi ise mümkün olamayacaktır.


.

Yukarıda demokrasi aşağıda çoğulculuğun reddi

19.4.2015 - Bu Yazı 374 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

  Türkiye oldukça uzun sayılabilecek bir süreç sonucunda "demokrasi"yi tartışılmaz rejim olarak benimsemiş buna karşılık onu "genel seçim" merkezli bir "irade" olarak kavramsallaştırmıştır.

Bunun siyasal iktidarın "özgür genel seçim" ile belirlenmesi alanında karşılaşılan büyük dirençten kaynaklandığını belirtmek yanlış olmaz. Meclis-i Meb'usan'ın 1877'de pâyitahtta sınırlı seçim, taşrada bürokratik tayinler ile oluşturulması, 1908'de yapılan ilk özgür seçimi "sopalı" ve merkez- i umumî denetiminde icra edilenlerin izlemesi, Erken Cumhuriyet döneminde bireylerin ayak basmadıkları illeri temsilen meb'us yapılması, 1946'da "açık oy, gizli tasnif" dayatmasının gerçekleşmesi, 1960 sonrasında ise iktidar olanı muktedir kılmayan vesayet sisteminin egemenliği "millî irade" olarak kavramsallaştırılan belirleme sürecinin "demokrasi" ile eşanlamlı olarak kullanımı ve fetişleştirilmesine yol açmıştır.

Yöneticileri özgür seçimlerle belirlenen siyasetin temel karar alıcı olması alanında verilen mücadelenin uzunluğu ve "siyaset yapımının halka bırakılmayacağını" savunan seçkinci yaklaşımın inatçı direnişinin doğurduğu en önemli sonuçlardan birisi de "demokrasi"nin "genel seçim"e indirgenmesidir. Burada karşılaştığımız sorun, demokrasi için vazgeçilmesi mümkün olmayan "gerek şart"ın "yeter şart" olduğunu düşünülmesidir. Bu ise Türkiye'nin, demokrasi kuramcılarının "oyokrasi" olarak kavramsallaştırdıkları bir anlayışı, "ideal" ve temel hedef haline getirmesine neden olmaktadır.

Tepede biten demokrasi

Demokrasinin bu şekilde kavramsallaştırılması sadece "kazanan hepsini alır" türünden bir siyaset anlayışının benimsenmesine yol açmakla kalmayarak "siyasal iktidar" dışındaki alanlarda katılımın asgarî seviyede gerçekleşmesini de olağanlaştırmaktadır. İlginç olan katılımın fazlasıyla düşük tutulmasının siyaseti şekillendiren en önemli kurumlar olan partilerde dahi "demokrasi"nin kalitesini etkilemediğinin düşünülmesidir.

Siyasal partilerin liderlerin mutlak kontrolünde ve Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin 1917'de yapılan 6.Kongresi'nde benimsenen türde bir "merkeziyetçiliği" içselleştiren yapılara dönüşmüş olması "kendi bünyelerinde demokrasiyi işlet(e)meyen" kurumların onu en üst seviyede hayata geçirmeleri benzeri bir çelişkiyi beraberinde getirmektedir.

Bu açıdan bakıldığında Türkiye, katılımın "dikey" olarak gerçekleştiği ve "genel seçim" ile sınırlandığı, "en tepede" demokrasi onun altında ise çoğulcu olmayan uygulamaların geçerli olduğu bir sistem yaratmış durumdadır.

Bu sistemin geçerliliği sadece siyasetle sınırlı kalmayarak her türlü toplumsal örgütlenmede karşımıza çıkmakta ve siyasal partilerden yüksek öğrenim kurumlarına, spor kulüplerinden farklı amaçlarla kurulmuş derneklere ulaşan bir yelpazede sürekli biçimde yeniden üretilmektedir.

Parti liderleri, üniversite yöneticileri (onlar için en üst düzeyde seçim dahi sınırlandırılmaktadır), spor kulübü başkanları, dernek idarecileri seçildikten sonra katılımı fazlasıyla sınırlandırarak, onu genellikle "danışma" düzeyinde tutan, gerektiğinde ise tamamen rafa kaldıran, önderlik vurguları güçlü bir uygulamanın araçları durumuna gelmektedirler.

Diğer bir ifadeyle Max Weber'in yirminci yüzyılda güçleneceği kehânetinde bulunduğu "liderlik demokrasisi" Türkiye'de her toplumsal organizmada varolmaktadır. En tepede demokratik mekanizmalar ile seçilen yöneticiler kurumların temel kararlarını şekillendirirken, daha aşağı katmanlarda çoğulcu olmayan, katılımın kâğıt üzerinde kaldığı bir yapılanma varolmakta ve demokrasinin "yukarıdan aşağıya" gerçekleşeceği varsayılmaktadır.

Bunun doğal sonucu olarak da "aşağıdan yukarıya" iletişim ve "yatay" katılım kanalları ortadan kalkmakta, tüm toplumsal yapılar görünüşte "demokratik" uygulamada ise "otokratik" yönetimin geçerli olduğu yapılar karakterini kazanmaktadır.

"Danışan" liderler

Dolayısıyla Türkiye'nin demokrasi kalitesi sıralamalarında geri sıralarda bulunmasının, "liberal olmayan"lar sınıflamasına sokulmasının önemli bir nedeni de "demokrasi"nin kavramsallaştırılma biçimidir.

Sadece özgür genel seçim yaparak ve siyaseti egemen kılarak "demokrasi" olunabileceğini savunan bu yaklaşım, örgütlenme ve karar alma mekanizmaları açısından "Leninist" partiler, her konuda son sözü söyleyen liderler, üniversite kampüslerinde tanrının gölgesi imişcesine dolaşan rektörler, spor kulüplerini kendilerine kalıtım yoluyla intikal etmiş işletmeler gibi yöneten başkanlar yaratarak katılımı yok derecesine indirmektedir.

Sorun parti liderleri, üniversite yöneticileri ya da spor kulübü başkanlarının kişisel eğilimlerinden kaynaklanmamakta ve yapısal karakter arzetmektedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde Türkiye'nin "demokrasi"nin kavramsallaştırılması ve hayata geçirilmesi alanında büyük bir değişim yaşaması gerektiği ortadadır.

Uzun ve ağır yol alan demokratikleşme serüvenimiz bunun gerçekleştirilmesinin kâğıt üzerinde basit gerçekte ise fazlasıyla zor olduğunu ortaya koymaktadır. Sorunun sadece yasal değişikliklerle (söylenilmeye çalışılan başta özgürlükçü bir anayasa olmak üzere yasal düzenlemelerin gerekli olmadığı değildir) çözülmesi mümkün değildir. Bunların yanı sıra çok daha kapsamlı değişimlerin hayata geçirilmesi de zorunludur.

Çoğulculuk kültürü

Kısa sürede değil uzun vâdede gerçekleşebilecek bu değişim için "demokrasi"nin farklı biçimde, "gerek şart" olan "özgür genel seçim"in ötesinde bir "kültür" olarak kavramsallaştırılması ve benimsenmesi şarttır.

Aile içi demokrasinin son derece zayıf olduğu, kadının karar alma süreçlerine katılımının fazlasıyla sınırlandığı, eğitimin çoğulculuğu teşvik etmemenin yanı sıra onu küçümsediği ve diğer temel sosyalleştirme hedeflerinin gölgesinde bıraktığı, kurumların otoriter yönetimi içselleştirdiği bir toplumda bunun ne denli zor olduğu ortadadır.

Ancak kısa sürede netice alınamayacak olması bu konunun gündemimizin en önemli maddelerinden birisi olmasını engellememelidir. Türkiye'nin entelektüel tartışması sadece en üst seviyede varolacak demokrasinin işleyişi için "hangi sistemin daha uygun olduğu" benzeri konular yerine "çoğulculuk kültürü oluşturulması" üzerine yoğunlaşmak zorundadır.

Bu alanda "Leninist merkeziyetçi yapıları," katılımı araçsallaştıran "mega" hedefleri ve "dava" söylemleriyle "en yukarıda demokrasi, onun altında emirle yönetim" sisteminin yerleşmesinde önemli bir rol oynayan siyasal partilerin "demokratikleşmesinden" eğitim sisteminin çoğulculuğu ön plana çıkarmasına ulaşan bir yelpazede kapsamlı dönüşümlerin gerçekleşmesi gerekmektedir.

Demokrasiyi "genel seçim"e indirgemeyen, çoğulculuğu her alanda yaşamaya çalışan bir toplum ancak uzun soluklu bir değişim ve "çoğulculuk kültürü"nün kökleşmesi neticesinde şekillenebilecektir. Gündemimizdeki kısır çekişmeler bu kültürün gelişiminin hayatî önceliklerimizden birisi olduğunu unutturmamalıdır.


.

Adı” tarihçi koymayacaktır

27.4.2015 - Bu Yazı 1602 Kez Okundu.
Yorum : 1 - Onay Bekleyenler : 0

 

 “1915’te ne olduğu” konusunda “işi tarihçilere bırakmadan” bir “kanaat” oluşturmak ve buna dayalı somut siyasetler geliştirme zamanı gelmiştir

Coğrafyamızda 1908 ilâ 1918 arasında büyük değişimler yaratan olayların yaşanmış olması, bunların yüzüncü yıldönümleri çerçevesinde daha yoğun biçimde tartışılması ve değerlendirilmesine yol açmaktadır.

Bu olayların en önemlilerinden birisi olan "Vakt-i Seferde İcraat-ı Hükûmete Karşı Gelenler İçün Cihet-i Askeriyece İttihaz Olunacak Tedâbir Hakkında Kanun-i Muvakkat" öncesi ve sonrasında meydana gelen gelişmeler için de benzer bir durum söz konusudur.

Söz konusu geçici kanunun uygulanması sırasında yirminci asrın önemli insanlık trajedilerinden birisi yaşanmış, sayısı yüz binlere ulaşan sivil vatandaşımız hayatını kaybetmiş, bir bölgenin en eski sakinleri olan bir toplum söz konusu coğrafyadan çıkarılmış ve kültürel varlığı ile mirâsı tamiri imkânsız zararlar görmüştür.

Doğal olarak bu gelişmenin oluştuğu bağlam içinde "yeniden inşa edilmesi" gerekmektedir. Ancak, bu yapılırken sadece söz konusu "bağlam" objektiflikten uzak biçimde değerlendirilmemiş, konu bir "ad koyma" mücadelesine indirgenmiştir.

Uzun süredir bu gelişmenin "nasıl adlandırılabileceği" konusuna kilitlenmiş olan bu tartışma olayın yüzüncü yıldönümünün yaklaşması nedeniyle kazandığı yoğunluğa karşılık aynı eksende sürdürülmüştür. Burada ilginç olan, bu yaklaşımın konuya ilişkin tarihçiliğe de sirayet etmiş olmasıdır.

Konu üzerine, bilhassa son yıllarda gerçekleştirilen tarih yazımı a priori kanaatlerden yola çıkarak "Soykırımdır" ya da "Soykırım değildir" şeklindeki iki hükümden birisine ulaşmayı hedeflemiştir. Sorun bu yargılara "ulaşılması" değil bunlara "ulaşmak üzere yola çıkılması"dır. Tarihçiler de "kavramsallaştırma" yapabilirler, "ad koyabilirler;" ama yaptıkları faaliyetin temel amacı bu olmayıp "yeniden inşa" üzerinden tarihselleştirmedir.

Bu çerçeveden bakıldığında konu üzerine geliştirilen tarihçilik, büyük çapta, siyasetin yapması gereken bir işlevi üstlenmekle kalmamakta, geçmişi yeniden inşa etme yerine bir yargılama faaliyetine dönüşmekte ve bir "ad koyma" tartışmasına kilitlenmektedir.

Tarih mi, tarihler mi?

Tarihçiliğin böylesi bir faaliyete dönüşmesinde şüphesiz toplumumuzda resmî yaklaşımların onu bir tür "gerçeklik arkeolojisi"ne dönüştürmüş olması önemli rol oynamaktadır. Hegelyen bir anlayışla ve H. G. Wells'den esinlenerek kosmosun oluşumundan Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna kadar tarihte "ne olduğu" ve "olanların nasıl kavramsallaştırılacağı" yolunda "tartışılmaz" tezler ortaya koyan resmî tarihçilik geçmişin farklı biçimlerde "yeniden inşa" edilebileceğini şiddetle reddetmiştir. Tarihe pozitif bilim statüsü veren bu yaklaşım tarihçiyi de "kimyager" benzeri bir kişi olarak kavramsallaştırmıştır. Beklenen tarihin kimya gibi kesin kararlar vermesi, tarihçinin ise belgelere bakarak "laboratuvarda deney yapan kimyager gibi" bunu sağlamasıdır. İşin ilginci resmî tarih söylemlerini şiddetle eleştirenlerin de "tarih değil tarihler" olabileceği yaklaşımına mesafeli yaklaşarak geçmişin "tekil, tartışılmaz" biçimde yeniden inşa edilmesinin mümkün olduğunu düşünmeleridir.

Buna karşılık "tarih değil tarihler" olabileceğinin kabûlü tarihten "yargı" beklemedeki yanlışlığın da görüldüğü anlamına gelir. Bunun yanı sıra tarihte ne olduğunun değişik dönemlerde egemen olan Zeitgeist nedeniyle farklı biçimde yorumlanabileceği de unutulmamalıdır. Örneğin Fransız İhtilâli 1889 ve 1989 tarihlerinde farklı biçimde yorumlanmış ve kavramsallaştırılmıştır; 2089'da daha değişik biçimde değerlendirileceği şüphesizdir.

"İş" ve "tarihçiler"

Bu çerçeveden ele alındığında uzun süre Türkiye'nin resmî tezi olan "1915'de ne olduğuna tarihçilerin karar vermesi" yaklaşımı ile fazla bir yol alınamaması şaşırtıcı değildir. Çünkü "işin tarihçilere bırakılması" mümkün olmadığı gibi, sorunun çözümü de yeni arşivlerin açılması ile gerçekleşmeyecektir.

Yapılacak tarih çalışmaları, araştırmaya açılacak yeni arşiv belgeleri doğal olarak konunun daha kapsamlı biçimde ele alınabilmesini kolaylaştıracaktır. Ancak "1915'te ne olduğu" konusunda kanaat oluşturabilmek için yeterli belge ve diğer tarihî malzeme mevcuttur. Yapılması gereken siyasetin "bilimsel" bir "tarihî yargı" beklemek yerine oluşturacağı kanaate uygun siyasal yaklaşımlar geliştirmesidir. Bunu da ancak siyaset yapabilecektir.

23 Nisan 2014 günü dönemin başbakanı tarafından yayınlanan taziye mesajı ve bu yılın ocak ayında Başbakan Ahmet Davutoğlu'nun, Hrant Dink'in ölümünün sekizinci yıldönümü dolayısıyla yaptığı açıklama, siyasetin konuya o döneme kadar benimsenen resmî tezden farklı yaklaşma arzusunu ortaya koymuştur. Türkiye'nin "geçmişten mirâs basmakalıp söylemleri, genellemeleri geride bıraktığı"na işaret eden yeni yaklaşım konuya bakış açısından büyük bir değişimi yansıtmıştır.

Eski söyleme dönüş riski

Dolayısıyla yapılması gereken, siyasetin "işi tarihçilere bırakmayarak" bu yeni yaklaşımı somutlaştırması ve kaba hatlarını ortaya koyduğu "kanaat"in içini doldurmasıdır. Siyasetimiz bu alanda ağır kalırken, konu üzerine geçtiğimiz günlerde Papa Francis tarafından yapılan değerlendirme ve Avrupa Parlamentosu tarafından 15 Nisan'da kabûl edilen karara gösterilen tepkiler eski söyleme dönüş riskini ortaya çıkartmıştır.

Gösterilen tepkilerin eski söylemin bağlamdan çıkartma ve olağanlaştırma yaklaşımlarını tekrar etmesi ve "tarihçilere bırakma" tezine dört elle sarılması, bir yıl içinde alınmış olan küçümsenmeyecek mesafenin heba edilmesi tehlikesini ortaya koymaktadır.

Siyaset, haklı olarak, bu meselenin bir "ad koyma"ya indirgenmesine karşı çıkarak daha geniş bir çerçeve oluşturulması arzusunu dile getirebilir. Ama bu karşı çıkışın "ad koymanın tarihçilere bırakılması" temelinde yapılması ya da eski söylemin, olayı kavramsallaştırma biçimimizin "tüm dünya düşmanımız olduğu" için kabûl görmediği tezine dönüş ciddî riskleri de beraberinde getirecektir.

Dolayısıyla siyasetin, soğukkanlılığını koruyarak eski söyleme dönüşten özenle kaçınması, başlattığı girişimi somutlaştırması ve konunun "ad koyma"ya indirgenmesine karşı çıkmakla birlikte onun hakkında kavramsallaştırmalar yapması gerekmektedir.

Bu yapılırken farklı "tarihler"den yararlanılması, değişik yaklaşımların gözönüne alınması doğal olduğu kadar yararlıdır. Ancak siyasetin "işi daha fazla tarihçilere" bırakmadan somut bir yaklaşım geliştirmesinin zamanı gelmiştir. Daha çarpıcı olmak istenirse bu zamanın hızla "geçmekte" olduğu ve bu gecikmenin maliyetinin oldukça kabarık olacağı da söylenebilir


.

Birinci Dünya Savaşı'nın temel nedeni

4.5.2015 - Bu Yazı 927 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Modernlik sonrası toplumları "geçmiş" ile "güncel" arasındaki ilişkiyi devamlılık ve belirleyicilik temelinde inşa etmişlerdir.

Reinhardt Kosseleck'in "tarihsel zaman" kavramsallaştırması ile vurguladığı gibi modernliğin ürettiği ve söz konusu ilişkiyi sağlayan "tarih," bir "gerçeklik deposu" olmayıp bir "söylem"dir.

Toplumumuzda "geçmiş" ile "güncel" arasındaki köprüyü kuran "söylem" işlevi gören "tarih"in en önemli hususiyetlerinden birisi de ezelî bir "mağduriyet"i tesis etmeye çalışmasıdır.

Bu söylemin öznesi ise sürekli biçimde "haksızlıklara uğrayan," "aleyhine komplolar kurulan" ve "parçalanmak isteyen" bir yapı olmaktadır. Bu söylem kendi merkezli bir anlatım geliştirerek söz konusu "komplo" ve "parçalama" girişimlerini dünya tarihinin de değişmeyen gündemi olarak kavramsallaştırmaktadır.

Farklı zaman dilimlerine geri taşınarak oradan günümüze ulaşan bir çizgiyi üreten bu "söylem/tarih," genellikle Birinci Dünya Savaşı'nı başlangıç noktası olarak alan "ezelî" bir süreci inşa etmektedir.

Bu yaklaşıma göre Birinci Dünya Savaşı'nın temel nedeni ve amacı "Osmanlı Devleti'nin parçalanma ve paylaşılması" olmuş, bunu gerçekleştirmeye fazlasıyla yaklaşan "düşmanlar" son anda başarısızlığa uğramış- lar, buna karşılık emellerinden vazgeçmemişlerdir.

Günümüzde varolan sorunlarımızın temel kaynaklarından birisi de bu kendini sürekli biçimde yeniden üreten ve sonu gelmeyen süreçtir.

Birinci Dünya Savaşı ve bu büyük çatışma sırasında gerçekleşen olayların yüzüncü yıldönümleri nedeniyle sıklıkla gündeme getirilen bu yaklaşım bir tarih metodolojisi sorunu olmanın oldukça ötesine geçerek derin toplumsal etkiler yaratmaktadır.

Temmuz krizi bağlamı

Dünyadaki yerimiz ve ilişkilerimizi özgün ve sonu gelmeyen bir "mağduriyet" sarmalı üzerinden açıklayan bu yaklaşıma karşılık 1914 Temmuz Krizi sırasındaki koşulların değerlendirilmesi yaratılan kurgunun yaşanan gerçeklikle bağdaşmadığını ortaya koymaktadır.

Diğer bir ifadeyle, "Osmanlı paylaşımı" iki büyük Avrupa ittifakı arasında başlayan çatışmanın temel nedenlerinden birisi değildir. Bu değişik güçlerin Osmanlı devleti üzerinde emelleri bulunmadığı anlamına gelmez.

Benzer şekilde 1915 "İstanbul Anlaşması" ile başlayarak 1916 Sykes-Picot-Sazonov uzlaşması ile süren ve harp içinde en önemlisi Bolşevik İhtilâli olan gelişmeler çerçevesinde düzeltilen ve savaş sonrasında önemli değişikliklere uğrayan "paylaşım planları" da "çatışmanın temel amacının Osmanlı'nın sona erdirilmesi ve topraklarının dağıtımı" olduğunu kanıtlamaz.

Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için Temmuz Krizi sırasında Osmanlı Devleti'nin konumunun değerlendirilmesi gereklidir. 1914 yılının Saraybosna suikastına kadar geçen dönemi Osmanlı Devleti'nin sorunlarını çözme konusunda uluslararası arenada attığı önemli adımlara sahne olmuştur.

Balkan Savaşları sonrasında "Doğu Meselesi" en azından "ahlâkî bir sorun" olarak sona ermiştir. Ermeniler dışında kalan Hıristiyan Osmanlı anâsırı için girişimlerde bulunulması artık Avrupa kamuoyunda bir temel gündem maddesi oluşturmuyordu.

1914 yılı Şubat ayında Rus baskısı altında Doğu ve Güneydoğu Anadolu'yu içine alan geniş bir alanda uygulanacak bir reform projesini kabûl eden Osmanlı yönetimi, adı böyle konulmamakla birlikte fiilen Ermeni ıslahâtını başlatmış ve oluşturulacak iki geniş bölgeye Avrupalı valilerin atanmasına rıza göstermişti.

Temmuz Krizi başladığında bu süreç hızlı biçimde ilerlemekte idi.

Benzer şekilde Osmanlı Devleti'nin en önemli sorunu olma niteliği taşıyan Arabistan Yarımadası'ndaki ihtilâflı bölgeler de İngiltere ile varılan 1914 Anglo-Turkish Convention çerçevesinde halledilmişti.

Haziran ayında sultan tarafından onaylanan bu anlaşma, yarımadada Britanya himayesine girmiş olan Kuveyt, Katar benzeri stratejik bölgelerin ve bir "İngiliz nüfûz sahasının" tanınmasına karşılık Necd başta olmak üzere fiilen Osmanlı kontrolünde olmayan alanların İstanbul'dan yönetilmesinin kabûlünü sağlıyordu.

Bu anlaşma yarımadanın paylaşımının yanı sıra gümrük tarifelerinden Dicle ve Fırat üzerinde ulaşımın nasıl yapılacağına ulaşan bir alanda Osmanlı Devleti ile Britanya arasındaki sorunları sona erdiriyordu.

Osmanlı Devleti bu uluslararası hamlelere ek olarak milliyetçi programlar izleyerek merkezle yükselme eğilimi gösteren çatışmalar içine girmiş olan değişik etnik grup örgütlenmeleri ile de uzlaşma girişimleri başlatmıştı.

Örneğin 1913 yılında Paris'te Arap Kongresi'ni toplayan muhalifler ile başlatılan çözüm süreci Temmuz Krizi öncesinde önemli ilerlemeler kaydetmişti.

Neden parçalayacaklardı?

Dolayısıyla Doğu Meselesi'nin sona erdiği bir ortamda, Hıristiyan unsurların büyük bölümü ile Avusturya-Macaristan ve İtalya tarafından desteklenen Arnavutların imparato rluktan ayrıldığı, Ermeni ıslahât programını uygulamaya koymuş, Britanya ile bölgesel sorunlarını çözmüş ve etnik milliyetçilikler ile uzlaşma süreçleri başlatmış bir Osmanlı devletinin parçalanarak "sona erdirilmesi" 1914 Temmuz Krizi öncesinde kimsenin arzulamadığı bir gelişme idi.

Bu, Rusya'nın Boğazlar üzerinde beslediği emeller benzeri stratejik tehditlerin bütünüyle ortadan kalkmış olduğu anlamına gelmez.

Britanya'nın 1907 sonrasında bu emellere eskisi kadar muhalefet etmediği de doğrudur. Ama 1915 yılının zor koşullarında bile Churchill'in Boğazlar bölgesinin Rusya'ya terkine ne kadar direndiği göz önüne alınırsa bunun kolaylıkla gerçekleşmeyeceği açıktı. Ayrıca Boğazlar üzerine mevcut Rus arzularının bir şekilde tatmin edilmesi de Osmanlı Devleti'nin tamamen dağıtılmasını zorunlu kılmıyordu.

"Dünya düşmanımız" mıdır?

Osmanlı Devleti temel amacı "onun paylaşımı" olmayan bir savaşa kendi tercihi neticesinde dahil olmuştur. Doğal olarak Osmanlı katılımı savaşın en önemli paylaşım alanını ortaya çıkartmış ve bunun nasıl yapılacağı üzerine 1915 ilâ 1920 yılları arasında değişik senaryolar kaleme alınmıştır. Ancak bu planları tetikleyenin "ezelî paylaşım düşüncesi" değil, Osmanlı Devleti'nin "savaşa girmesi" olduğu unutulmamalıdır.

Harp süresinde Osmanlı yöneticileri de benzer genişleme planları yapmışlardır.

Tarihin bir "söylem" olduğunu göz önüne aldığımızda geliştirdiğimiz "egemen söylem"in mağduriyet temelli ve kuşatılmışlık vurguları güçlü bir anlatı olduğu ortadadır.

Dolayısıyla dünyaya bakışımızı fazlasıyla olumsuz biçimde etkileyebilen bu "söylem"i tarihsel bağlamları gerçeğe daha uygun biçimde yorumlayarak değiştirmek zannedilenin ötesinde bir önemi haizdir..

Kendisini parçalamak fikrinden asla vazgeçmeyen düşmanlarla boğuşan bir yapının sonu gelmeyen mağduriyetlerini dile getiren egemen tarih söylemimiz en önemli sorunlarımızdan birisidir

 

Başka bir "sol" mümkün mü?

 

10.5.2015 - Bu Yazı 384 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Ana akım siyasetimizde "sol"un mevcut olmamasının yarattığı sorunlar entelektüel gündemimizin süregelen tartışma konularından birisidir. Son günlerde yeniden ivme kazanan bu tartışmanın yanı sıra toplumumuzdaki İslâmî siyasal hareketlerin "sol düşünce ile ilgilenmemesi"nin nedenleri üzerine de değişik görüşler ileri sürülmektedir.

Birinci tartışmanın merkezinde Kemalizm, kimlik siyaseti ve antiemperyalist milliyetçilik karması "sentez"in "sol" olarak kavramsallaştırılmasının yarattığı entellektüel sığlık ve siyasal tıkanmışlık bulunmaktadır. Dolayısıyla bu "sentez"in yerini "gerçek anlamda sol" bir entelektüel/siyasal hareketin almasının siyasetteki tıkanmanın önünü açacağı varsayılmaktadır. Bunun tersini savunarak "sol"un dünyada yaşamını tamamladığı, Türkiye'de herhangi bir biçimde yeniden güç kazanmasının mümkün olmadığını iddia edenlerin sayısı da az değildir.
İkinci tartışma ise "sol"un Türkiye'de "din" ile çatışan bir ideoloji şeklinde gelişmesinin, İslâmcı hareketlerin "sağ" siyasal eylemciliğe dönüşmesine neden olduğu tezinden hareketle, bu alanda yaşanacak bir değişimin de "sol"a farklı bir entelektüel ivme kazandırabileceği tezi üzerine yoğunlaşmaktadır. Burada da "İslâmî" bir "sol" yaratılmasının "imkânsızlığı"nı ileri sürerek bu yaklaşıma ciddî itirazlar yöneltilmektedir.

Düşünce "sol"unun evrimi 
Sami Paşazâde Sezaî Bey, Şûra-yı Ümmet dergisindeki bir yazısında Fransa'da "varidât üzerine vergi tarhı ve amelenin tekaüdlüğü" meseleleri üzerindeki tartışmanın yoğunluğuna dikkat çekerek, "sosyalist" programın hayata geçirilmesi olarak yorumlanan bu siyasetlerin Osmanlı toplumunda fazla ilgi uyandırmayacağı yorumunu yapmıştı. Buna karşılık Sezaî Bey bu tür konular bizim "millet meclisi"ne gelse (söz konusu yazısı 1908 yılı Nisan ayında, "İnkılâb-ı Kebîr" öncesinde kaleme alınmıştı) hem gelir üzerine konulacak verginin hem de "biçâre amelenin tekaüdlüğünün" kolaylıkla kabûl edileceğini iddia etmişti.
İlginç olan toplumda güçlü "sol" siyasal örgütlenme ve entelektüel tartışma olmamasına karşılık "sol" siyasetlerin bunların varolduğu Fransa'dan daha kolay biçimde kabûl görebileceğinin düşünülmesiydi. Gerçekten de sanayileşmesi fazlasıyla güdük kalmış Osmanlı toplumunda, Selânik benzeri merkezlerdeki örgütlenme ve tartışmalara karşın on dokuzuncu yüzyıl "sol" siyasal pratiğinin dayandırılacağı toplumsal zemin mevcut değildi.
Bu zeminin o dönemdeki Rusya'da da sanayileşme konusunda ileri gitmiş Avrupa toplumları kadar oturmuş olmadığı doğrudur. Ancak Rusya'nın, Avrupa coğrafyasındaki şehirlerinde oluşan "işçi sınıfı"nın bu alandaki açığı on dokuzuncu yüzyılda ortaya konan olağanüstü yoğunluktaki entelektüel tartışma ile kapatılabilecek seviyedeydi. Osmanlı toplumunda ise bunların her ikisi de mevcut değildi. Cenevre'de bir kütüphanede karşılaştığı Lenin ile fikir alışverişinde bulunan Sezaî Bey, bu nedenle, onun ihtilâlci tezlerinin Osmanlı örneğinde uygulanamayacağını düşünmüştü.
Dolayısıyla Osmanlı toplumunda "sol," toplumsal tabana dayanmayan bir düşünce hareketi olarak gelişti. "Sol"un bu karakteri Selânik başta olmak üzere sanayileşmenin nispeten ileri düzeyde olduğu Avrupa merkezlerinin Balkan Harbi sonunda kaybı sonrasında daha da güçlendi.
İlginç olarak, siyasal örgütler düşünce boyutunda "sol" ile bağlantı kurabiliyor, "sol" siyasetler uygulayabiliyor; ancak "sınıfsal" boyut taşıyan "sol" eylemciliği reddediyorlardı. Örneğin, Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti "antiemperyalizm" üzerinden kendisini "sol" bir örgütlenme olarak kavramsallaştırıyor, Enver Paşa ile Dr. Bahaeddin Şakir Bey, 1920 Bakü Doğu Halkları Kongresi'ne "sol" liderler olarak katkıda bulunabiliyorlardı. Buna karşılık Cemiyet, "Tatil-i Eşgâl Kanunu" ile grevleri engellemekte sakınca görmemiş, sosyalist hareketlere karşı sert önlemler almıştı. İstiklâl Harbi sırasında Mirsaid Sultan-Galiev'inkini andıran bir "İslâmî sosyalizm" söylemi kullanan Mustafa Kemal Paşa da kendisini anti-emperyalizm üzerinden siyaset yelpazesinin solunda konuşlandırır ve "Türkiye'de hususî bir sosyalizm" uygulanmasının gerekliliğini vurgularken, "işçi sınıfı" temelli bir "sol"u tehdit olarak görüyor, "komünizm" gerekirse onu da kendilerinin yapacağını savunuyordu.
Benzer şekilde, "sosyalist" harekete katılmış Osmanlı/ Türk entelektüelleri 1930'lu yıllarda "sınıf temelli" bir "sol"dan Kadro dergisinin dile getirdiği türde "anti-emperyalizm, Türk Tarih Tezi, Die Tat hareketi ve Hans Zehrer'in fikirleri"nin "sentez"i bir "Kemalist Sol"a yönelmeyi tercih etmişlerdi.
Bu, İkinci Meşrutiyet ve Erken Cumhuriyet dönemlerinde "sınıf temelli," Marksist vurguları kuvvetli "sol" hareketlerin örgütlenmediği anlamına gelmez. Ancak, bu hareketler marjinal olmanın ötesine geçemezken, kendisini düşünce, bilhassa "anti-emperyalizm" üzerinden "sol"da konuşlandıran hareketler geniş siyasal temsile sahip olmuşlardır.

Yeni "sol" neyin yerine? 
Dolayısıyla 1960'lardan itibaren dünyada "yeni sol"un doğuşu ve sonrasında Sovyet tipi "sosyalizm"in çöküşü çerçevesinde "sol"un "sınıf" temeli vurgusunu azaltarak toplumun diğer kesimlerine açılan bir entelektüel eylemciliğe dönüşmesi ve güç kazanan feminizm, çevrecilik benzeri hareketler ve dışlanan toplumsal azınlık gruplarıyla köprüler kurması, Türk "sol"u için yeni bir fırsat doğurmuştur.
On dokuzuncu yüzyıl sonu ve yirminci asır başında toplumsal yapısının uyumsuzluğu nedeniyle "sol"u büyük çapta düşünce zemininde üretmiş ve anti-emperyalizm üzerinden milliyetçi vurguları baskın, devletçi ve Kemalist bir kavramsallaştırmaya dönüştürmüş toplumumuzda "sol"un global ölçekte dönüşmekte olduğu "özgürlükçü" akımlar şemsiyesi biçiminde değerlendirilmesinin siyasetteki derin tıkanmaya cevap verebilmesi mümkündür.
Özgürlükçü akımlar şemsiyesi olarak yeniden kavramsallaştırılan "sol"un söz konusu ideolojinin geleneksel ekonomik yaklaşımlarından bütünüyle kopmadan, "çalışan kitlelerin çıkarlarını" gözeterek neo-liberalizme alternatif tezler üretebilmesi de mümkündür. Milliyetçi, Kemalist, kimlik siyaseti temelli ana akım "sol" ile, on dokuzuncu asır gerçekliğinde yaşadığımızı zanneden anakronik marjinal "sol"un yerini böylesi bir "sol"un alması Türkiye siyasetinde bir "devrim" etkisi yaratabilir.
Doğal olarak bunlardan ikincisi oldukça kolay, kemikleşmiş ve sürekli tekrarlayarak toplumun bir bölümünü kendisinin "sol" olduğuna inandırmış ideolojinin tasfiyesini gerektiren birincisi ise fazlasıyla zordur. Ama bu ideolojinin çözülmesinin durdurulması mümkün olmadığı için söz konusu zorluk temelde bir zamana yayılma problemidir.
İslâm ile "sol" düşünce arasındaki ilişki ise bir diğer yazının konusudur.


.

"Sol" ve İslâm: Bağdaştırmayı kim yapacak?

17.5.2015 - Bu Yazı 1369 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Geçen hafta toplumumuzda kendisini anti-emperyalizm üzerinden "sol"da konuşlandıran milliyetçi-

Kemalist ideolojinin yerine "başka bir sol" üretilmesinin ne denli mümkün olabileceği üzerinde durmaya çalıştık.
Entelektüel gündemimiz, bunun yanı sıra İslâmî hareketler ile "sol" arasındaki ilişki, daha doğrusu, "uzaklık" üzerinde de yoğunlaşmaktadır. Bu çerçevede Türkiye'de "sol"un benimsediği güçlü din karşıtı tutumun onu "yabancı" bir ideoloji haline getirdiği, bunun ise İslâmî hareketlerin kendilerini siyasal yelpazenin "sağ"ında konuşlandırmasına yol açtığı ileri sürülmektedir. 

Osmanlı son dönemi 
Nedenlerinden bağımsız olarak Erken Cumhuriyet ile birlikte "sol" ile "İslâm" arasında hızla karşıtlığa dönüşen bir ilişki şekillendiği, aradaki mesafenin süreç içerisinde daha da açıldığı tespitini yapmak mümkündür. Halbuki İmparatorluğun Hıristiyan unsurlarının milliyetçi-sosyalist hareketlerinin güçlü din karşıtı söylemlerine karşılık, daha geç başlayan Osmanlı Müslüman "sol" yapılanma bundan kaçınmakla kalmamış, ciddî bir bağdaştırma çabasını da ortaya koymuştur.
Örgütlenmiş din kurumlarıyla çatışan Ermeni, Bulgar, Makedon milliyetçi-sosyalist yapılanmalarından farklı olarak 1908 sonrasında ivme kazanan Müslüman sosyalist hareketi İslâmiyet ile saygı temelli bir ilişki kurmakla kalmayarak ulemâdan destek de almıştır. Örneğin, Osmanlı Sosyalist Fırkası lideri Hüseyin Hilmi "âyât-ı kerîme ve ehâdis-i şerîfe"nin sosyalist ilkeleri dile getirdiğini ileri sürerken, Abülaziz Mecdi (Tolun) Efendi gibi İttihad ve Terakki içindeki Hizb-i Cedîd yapılanmasının liderlerinden olan bir âlimİştirak mecmuasındaki yazılarında inanmış Müslüman olmanın "sosyalist"liği zorunlu kıldığını savunmuştur.
Böylesi bir yakınlaşma ve bağdaştırma çabalarına her iki taraftan da itiraz edenler olmuşsa da İslâmî hareket ile "sol" arasında zikrettiğimiz Osmanlı unsurlarının toplumlarında yaşananlara benzer bir çatışma şekillenmemiştir. Burada ilginç olan, Müslüman sosyalist hareketinin Avrupa'daki gelişmeyi geriden izlemesi ve zamanın ruhunu yansıtmamasıdır.
Fransa başta olmak üzere eski kıtada "Hıristiyan sosyalist" örgütlenmeler on sekizinci asrın ilerleyen yıllarına kadar "genel sol" içinde önemli bir yere sahip olurken "sol" daha sonra Alman vülgermateryalizmini ideolojisinin temel dayanaklarından birisi haline getirmişti.
Örneğin, Arnold Ruge, Deutsch-
Französische Jahrbücher'i Karl Marx ile beraber hazırlarken, buna katkıda bulunacak Fransız sosyalistleri bulmakta fazlasıyla zorlanmıştı.
Bunun nedeni Fransız sosyalistlerinin çoğunun Alman vülgermateryalizmine karşı olmalarıydı. Ancak yüzyılın sonlarında bu alanda tersine bir gelişme yaşanmıştır.
Dolayısıyla 1908 sonrasında ivme kazanan Osmanlı Müslüman sosyalizmi, din ile münasebeti açısından dünya genelinden farklılaşan eğilimler taşımıştır. İstiklâl Harbi döneminde Mirsaid Sultan-
Galiev'inki benzeri söylemleri dile getiren liderler de "din" ile "sol" arasında benzer bir ilişki kurmuşlardır. 

Cumhuriyet "sol"u 
Erken Cumhuriyet ideolojisi tıpkı asır sonu Avrupa "sol"u ve sol olmayan hareketleri gibi Alman vülgermateryalizminden derin biçimde etkilenmişti. Bu çerçevede kendisini anti-emperyalizm üzerinden "sol"da konuşlandıran milliyetçi-devrimci Kemalist ideoloji "din"e karşı oldukça çatışmacı bir tavır takınmıştı. Kemalist olmayan sol da sosyalist hareketleri global düzeyde etkileyen Sovyet deneyimini örnek alarak hızla benzer bir çizgiye kayacaktır. Bunun neticesinde İkinci Meşrutiyet Dönemi'nde yaşananın tersine tüm "sol," İslâm ile çatışmacı bir ilişki geliştirmiştir.
İlerleyen yıllarda da bu ilişkide önemli değişiklikler gerçekleşmeyecektir.
Bu çerçevede "sol," neredeyse tüm eğilim ve örgütlenmeleriyle "din" ile ya açıktan çatışan ya da bu eğilimini örtmeye çalışan bir ideoloji haline gelmiş, bu ise onun toplumla ilişkisini derinden etkilemiştir.
Buna karşılık toplumun geniş katmanları da "sol"u temel yaklaşımı "din karşıtlığı" olan bir ideoloji olarak kavramsallaştırmıştır.
Bunun doğal neticelerinden birisi Cumhuriyet dönemi İslâmî hareketlerinin de her kesimden "sol"u "inanç ile çatışan" bir ideoloji ve tehdit olarak görerek kendisini "sağ"da konuşlandırmasıdır.
Türkiye'deki İslâmî hareketin yeniden örgütlendiği yıllarda Soğuk Savaş'ın etkisiyle güç kazanan bu eğilim, onun Seyyid Kutb benzeri düşünürlerden etkilendiği süreçte ilginç bir değişim yaşamıştır. Birinci dönemde kendini "sol"un karşısında "sağ"da konuşlandıran söz konusu hareketler daha sonra tıpkı Kutb gibi milliyetçilik, sosyalizm, kapitalizm benzeri tüm ideolojileri eleştiren, "sosyal adalet"in böylesi "materyalist yaklaşımlar" tarafından değil ancak İslâmî bir rejim tarafından sağlanabileceğini savunan bir çizgiye kaymışlardır. Bu çerçevede böylesi görüşlerin siyaset yelpazesine yerleştirilmesi için kullanılan "sağ" ve "sol" benzeri kavramlar da anlamını kaybediyordu. "İslâmî hareket" bunların hepsine karşı ve tümünün alternatifi olduğu için "sağ-sol" ayrımını yapay buluyor ve artık kendisini onlar aracılığıyla tanımlamıyordu.
Buna karşılık kendisini "sol" olarak tanımlayan Kemalist milliyetçilik ile diğer sol yapılanmalar onu siyaset yelpazesinin en "sağ"ına yerleştiriyordu. 

Günümüzde "sol" ve "İslâm" 
Bu tarihî gelişmelerin ışığında günümüze yönelik değerlendirmeler yapılırken Türkiye'de İslâmî vurguları güçlü bir partinin siyasette yükselişi ve kendisini solda konuşlandıran ana akım "sol"a karşı iktidar olması yanlış okunmamalıdır.
Söz konusu gelişmeler gerçekte Türk siyasetinin iki temel kutbundan birisi olan "kalkınmacı muhafazakârlık"ın dinî vurguları daha fazla kullanan bir çizgiye kaymasını temsil etmektedir. Yeni "kalkınmacı muhafazakârlık" ekonomik açıdan "sosyal adalet"e daha fazla önem atfetmekle birlikte, bunu kurulu iktisadî düzeni değiştirmeden sağlama yaklaşımını benimsemektedir.
Söz konusu çizgi bu nedenle "sağ-sol" ayrımını kendisi dışındakilere ait ve yapay bir kavramsallaştırma olarak görerek reddeden İslâmî hareketlerden önemli bir farklılık göstermektedir.
Dolayısıyla İslâm ile "sol"u bağdaştırma çabaları "sol" ile "İslâm"ı bağdaştırma gayretlerinden daha zor bir çabayı dile getirmektedir.
İslâmî vurguları güçlenen "kalkınmacı muhafazakârlık," son tahlilde, "sağ"da konuşlanmayı sürdürecektir.
Bunun dışındaki İslâmî hareketler ise "sol-sağ" ayrımının yapay olduğunu düşünmektedir. Bu "kalkımacı muhafazakârlık"ın sosyal adalet vurguları daha güçlü bir çizgiye kayamayacağı anlamına gelmez.
Ancak "İslâm" ile "sol"un bağdaştırılmasının bu kanaldan gerçekleşmeyeceğini söylemek yanlış olmaz.

İslâm ile "sol"u bağdaştırma çabaları "sol" ile "İslâm"ı bağdaştırma gayretlerinden daha güç bir çabayı dile getirmektedir. Bu bağdaştırmanın ana akım siyasette temsili de fazlasıyla zordur

Ortadoğu'ya "bulaşmama" neyin karşı tezidir?

2.8.2015 - Bu Yazı 447 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 İki hafta önce yayınlanan Ortadoğu'ya "bulaşmama" konulu yazım üzerine değişik yorumlar dile getiren elektronik posta mesajları aldım. Bu mesajlar Türkiye'de "aidiyet" konusunda mevcut ciddî bir kafa karışıklığını yansıtmakla kalmayarak toplumun bir bölümünün coğrafyasını "dışlama"nın mümkün olduğunu düşündüğünü de göstermektedir. 

Ne oluyor? 
"Ortadoğu" benzeri Avrupa merkezli bir kavramsallaştırmayı, haklı olarak, anlamsız bulabiliriz. Buna karşılık adını ne şekilde koyarsak koyalım Türkiye'nin de içinde olduğu coğrafyada son derece kapsamlı bir dönüşüm yaşanmaktadır.
Yüz yıl önce Londra ve Paris'de tasarlanan "Ortadoğu" daha sonra önemli değişimlere uğramasına karşılık yapay sınırlar ve ülkeler yaratılmasına neden olmuş, bu gerçekleştirilirken de bölgede yaşayanların istekleri kaale alınmamıştır.
Örneğin toplumsal yapı ve demografik özellikleri farklı, birbirlerinden ziyade çevredeki diğer alanlarla yoğun ilişkileri olan üç Osmanlı vilâyeti (Musul, Bağdat, Basra) birleştirilerek ve başına Hicaz'dan kral getirilerek Irak oluşturulmuştur. Benzer şekilde Fransızlar kaç devlet kuracaklarına oldukça zor karar verdikleri Suriye'de idaresi güç bir yapılanmaya gitmişler, bir İngiliz diplomatının "bir tarih kazası" olarak adlandırdığı yeni ülke Ürdün'ün başına Şerif Hüseyin'in bir diğer oğlu geçirilmiş, Filistin'de ise günümüze uzanan büyük bir sorunun altyapısı inşa edilmiştir. Bu gelişmeler, doğal olarak, etnik ve mezhepsel kimliklere dayalı siyaseti tahkim etmiştir.
Ortadoğu'nun 1914 öncesinde sömürgeleştirilmiş ya da o sene onaylanan Anglo-Turkish Convention ile İngiliz nüfûz alanı olarak belirlenmeyen alanlarının önemli bir bölümü ise daha sonra çatışacağı İhvan'ı vurucu güç olarak kullanan Abdülaziz ibn Sa'ud'un denetimine girmiştir.
Bu ise Necd merkezli Vahhabi ideolojisinin başta Hicaz olmak üzere Ha'il, Asir, Necran gibi diğer mezheplerin yaygın olduğu alanlarda egemenlik kurmasıyla neticelenmiştir. Dolayısıyla Ortadoğu'da bölge sakinlerinin rızası hilâfına oluşturulan sınırlar ve kimlik temelli siyaset yerel aktörlerin denetimindeki alanlarda da geçerli olmuştur.
Uluslararası müdahaleler ve Arap Baharı'nın yapay sınırları totaliter yöntemlerle koruyan diktatörlere karşı eylemlere dönüşmesi zorlukla muhafaza edilebilen düzenin yeniden inşa edilmesi işlemine ivme kazandırmıştır. Irak ve Suriye ile başlayan bu gelişme diğer alanlara da yayılacak, yeni sınırlar ve devletler ortaya çıkacak, bunların yanı sıra pek çok rejim de değişecektir. 

Coğrafya değişirken 
Sınırlarının ötesinde yeni devletlerin kuruluşuna yol açacak gelişmeler yaşanırken Türkiye'nin bunlara sırt çeviren bir içe kapanmacılığı benimseyebileceğini varsayabilmek güçlü bir Oryantalizm kadar realpolitik konusunda yaşanan kafa karışıklığını da ortaya koymaktadır.
İran, Suudi Arabistan benzeri diğer bölgesel aktörler gibi Türkiye'nin de yeni düzenin oluşumunu etkilemeye çalışma dışında bir seçeneği yoktur. Bu açıdan bakıldığında "Ortadoğu'ya bulaşmama" tezi Rusya'nın Doğu Avrupa'daki gelişmelere sırtını dönmesi ya da Fransa'nın Batı Avrupa'nın geleceğiyle ilgilenmemesi benzeri bir yaklaşımdır. 
"Ortadoğu'ya bulaşmama" tezinin anlamlı, gerçekleştirilebilir ve "realpolitik" ile uyumlu bir yaklaşım olarak savunulabilmesi onun kendisinin "karşı tezleri" olarak yarattığı kavramsallaştırmalar ve Erken Cumhuriyet döneminde izlendiği iddia olunan siyasete dayandırılmaktadır. Bu ise mevcut olmayan bir seçeneğin ciddî şekilde tartışılmasına yol açmaktadır. 

Neyin karşıtı? 
Genellikle savunulanın tersine "Ortadoğu'ya bulaşmama" yaklaşımının karşı tezi "savaş" değildir. Onun karşı tezi yeni Ortadoğu ile ilgili bir tasavvur geliştirilerek buna ulaşılmasını sağlayacak ya da bunun bütünüyle zıttı bir düzenin oluşmasını önleyecek siyasetlerin geliştirilmesidir.
Bu alandaki gelişmelere sırtımızı dönmemizi tavsiye edenlerin "Türkiye'nin bölgeye nizam veremeyeceği" tezi realpolitik açısından doğrudur; ama bu, ülkemizin "gelişmeleri etkileyemeyeceği" anlamına gelmez.
Yeni Ortadoğu düzeni 1916 sonrasında yaşanan sürecin tersine tüm küresel aktörler, bölgesel güçler ve yerel yapıların katkısıyla belirlenecektir.
ABD'nin dahi kendi başına oluşturamayacağını acı deneylerle öğrendiği bir düzeni Türkiye'nin dilediğince şekillendiremeyeceği ortadadır.
Ama bu düzenin kendi tasavvuruna en yakın biçimde şekillenmesini sağlayabilmek tüm aktörler gibi Türkiye'nin de temel hedefi olmalıdır. Bunu gerçekleştirmenin tek yolu da "savaş" ya da askerî güç kullanımı değildir. Daha doğrudan bir ifade ile "Ortadoğu'ya bulaşmama"nın karşı tezinin tanklarımızın sınırlarımızın ötesine gönderilmesi olduğu yaklaşımı yanıltıcıdır. 
"Ortadoğu'ya bulaşmama" tezinin kurucu ideoloji tarafından yaratıldığı iddiası da doğru değildir. Türkiye'nin Erken Cumhuriyet dönemindeki en kapsamlı iki sorunu "Ortadoğu" komşularıyla yaşanmıştır. Çözümü Cemiyet-i Akvam'a bırakılan Musul Vilâyeti'nin geleceği Büyük Britanya'nın istekleri çerçevesinde belirlenmiş, buna karşılık İskenderun Sancağı Suriye'den ayrılarak Türkiye'ye katılmıştır. Türkiye bunun yanı sıra Ortadoğu'da varlığını güçlendirecek değişik talepleri gündemde tutmuştur. Örneğin Suriye'de hava şehitleri Fethi, Sadık ve Nuri Beylerin mezarları gibi değişik alanların Süleyman Şah Türbesi benzeri statüye kavuşturularak Türk toprağı sayılması girişimleri ortaya konulmuştur.
Amit Bein'in yakında yayınlanacak Not So Distant Neighbors: Kemalist Turkey and the Middle East (Fazla Uzak Olmayan Komşular: Kemalist Türkiye ve Ortadoğu) kitabı, Türkiye'nin Erken Cumhuriyet döneminde Ortadoğu ülkelerinde iktidar ve muhalefetteki değişik aktörler ve yerel unsurlarla yürüttüğü kapsamlı ilişkileri ortaya koymakla kalmayarak bu dönem siyasetinin Ortadoğu'ya "fazlasıyla bulaştığını" da göstermektedir. 

Ne yapmalı? 
Türkiye'nin içinde yaşadığı coğrafyanın yeniden düzenlenmesi sürecine katılmaması mümkün değildir.
Yapılması gereken Türkiye'nin ahlâkî ve "realpolitik"i göz ardı etmeyecek bir "Ortadoğu tasavvuru"nu çoğulcu bir tartışmayla şekillendirmesi ve bu çerçevede üretilen siyasetlerin hızla değişen koşullar ve beliren yeni aktörler çerçevesinde gene çoğulculukla değiştirilmesidir. 
"Kimlik siyaseti"nin Türkiye'deki hızlı yükselişinin bunu zorlaştırdığı, bu tartışmanın dahilî fay hatlarında kırılma risklerini ortaya çıkaracağı doğrudur. Ancak "bulaşmama" bir seçenek değildir. Onun karşıtı ise "savaş" değil "siyaset üretimi"dir.


.

Tarihî örnekler yardımıyla süreç, pazarlık ve çözüm (1): Muhatap

10.8.2015 - Bu Yazı 430 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

Yeniden içine girdiğimiz ve tırmanma eğilimi gösteren şiddet sarmalı "çözüm süreci" adı verilen girişimin bir kez daha tıkanmasına yol açtı. Kökleri derinlere inen ve değişik aşamalarında şiddetin yoğun biçimde yaşandığı bir sorunu siyasal çözüme ulaştırma çabalarının kısa sürede ve tıkanıklarla karşılaşmadan neticelenmesini beklemek şüphesiz gerçekçi değildir.

Ancak yaşanan tıkanıklığın arızî değil yapısal nedenleri olabileceği gözönüne alındığında konunun tarihî örnekler yardımıyla değerlendirilmesi yararlı olabilir.

Tasavvurların çöküşü

Tarihimiz çok sayıda benzer "süreç"e sahne olmuştur. Bunlar aynı zamanda "biz" yaratma alanında karşılaşılan başarısızlıkların neticesidir. "Farklılıklara rağmen" ortak paydalar etrafında birleşilememesi, merkezin, özgürleşmeyi yeterli görmeyerek, yükselen milliyetçiliklerin etkisiyle "toplumsal tanınma, kolektif haklar ve adem-i merkeziyet temelli yönetim" talep eden yapılarla pazarlık masasına oturması neticesini doğurmuştur.

Osmanlıcılık siyasetlerinin görece başarısızlığı ve milliyetçi hareketlerin güçlenmesi "biz" tasavvurlarının çöküşünün zımnen kabûlü anlamına gelen süreçlerin kapısını aralamıştır. Günümüzde "çözüm süreci" olarak adlandırılan "pazarlık" da benzer özelliklere sahiptir. Yarattığı kapsayıcı ama herkesin "kendisi" olarak giremeyeceği "biz" tasavvurunu uzun süre zor kullanarak hayata geçirmeye çalışan Türkiye, bundan vazgeçmiş; ama yükselen milliyetçiliğin de etkisiyle "toplumsal tanınma ve kolektif haklar" talebinden taviz vermeyen bir yapı ile pazarlığa oturma zorunda kalmıştır.

Muhatabın niteliği

On dokuzuncu yüzyılda sosyalist hareketlerin ivme kazanması sonrasında değişik toplumların sözcüsü olma iddiası ile ortaya çıkan milliyetçi-sosyalist örgütlenmeler Bulgar, Makedon ve Ermeniler adına Osmanlı merkezi ile "çözüm süreçleri" yönetmişlerdir. Bu süreçler "çatışmanın durdurulduğu" fâsılalar dışında "çözüm"ler üretememiş, tümü başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

Bunun yanı sıra farklı mezhepler adına konuşan yerel liderler de İstanbul ile değişik pazarlıklar içine girmişler ve anlaşmalar aracılığıyla özerklik elde etmişlerdir. Yemen'in Cibal bölgesinde Zeydîler adına İmam Yahya, Necd ve el- Hasa'da Vahhabilerin lideri Abdülaziz ibn Sa'ud ile anlaşılmış, Asir'de bir sufî devleti kuran Seyyid İdrisî ise Osmanlı önerilerini reddetmiştir. Dolayısıyla bu tür liderlerle uzlaşma alanında ciddî başarılar sağlanabilmiştir.

Bunlara ek olarak Arnavut milliyetçiliği ile Suriye merkezli Arap hareketi de sosyalist tonları bulunmayan girişimler örgütlemişler ve bunlar geleneksel yapıların desteğini arkalarına alarak Osmanlı hükûmetleri ile masaya oturmuşlardır. Bu aktörlerle gerçekleştirilen pazarlıklarda uzlaşma zeminleri yaratılabilmiş ve değişik "çözüm" projeleri üretilebilmiştir. Ancak uluslararası gelişmeler bunların hayata geçirilmesini engellemiştir.

Bu örneklerin de ortaya koyduğu gibi "muhatabın niteliği" söz konusu süreçleri derinden etkilemiştir.

 

Güncel muhatap ve talepler

Türkiye'de merkezin uyguladığı siyasetler ile kendisine yöneltilen talepleri anlama ve cevaplama konusunda gösterdiği ağırlık benzer tarihî örneklerde olduğu gibi maksimalist taleplerle ortaya çıkan sosyalist-milliyetçi bir örgütlenmenin "temsil" tekeli oluşturması ve onunla masaya oturulması neticesini doğurmuştur. Bu ise "çözüm süreci"nin uzlaşma açısından en katı muhatapla sürdürülmesi anlamına gelmektedir.

Örneğimizde on dokuzuncu asır sosyalist- milliyetçi partilerini andıran ve yirminci yüzyıl tecrübelerinden de ciddî biçimde etkilenen bir örgütlenme önce toplumu içinde rakip gördüğü yapılarla çatışarak "sözcülük" ve "temsil" tekeli kurma girişimini başlatmıştır.

Amira sınıfı ve dinî yapılanma ile çatışan Daşnaktsutyun ve "Çorbacılar" sıfatıyla aşağıladığı, Osmanlı düzeninin devamını arzu eden üst sınıf mensuplarına savaş açan Balkan örgütlenmeleri gibi PKK da siyasal temsilcilik ve sözcülük iddiasını hem toplumuna hem de merkeze kabûl ettirmiştir.

Tarihî örnekler yardımıyla günümüzün "çözüm süreci" ele alınırken bu "hoşa gitmeyen" olgu gözden kaçırılmamalıdır. Bu aşamada sürecin başarıya ulaşabilmesi için demokratikleşme ve yeni bir "biz" kavramsallaştırması yaratılması yeterli olamayacaktır (bu tespit bu alanlarda atılacak adımların anlamsız olduğu anlamına gelmez). Yeni bir muhatabın kısa vâdede muhatap durumuna geçmesini beklemek ise gerçekçi değildir. Bu nedenle sürecin devamının sürdürülebilmesi "muhatabın değişimi"nde düğümlenmektedir.

"Biz" yaratmanın zorluğu

Bu aşamada yeni bir "biz" tasavvuru yaratarak bunu topluma benimsetmenin ne derece zor olduğu tarihî örnekler aracılığıyla görülebilir. On dokuzuncu asırdan günümüze dünyada yaşanan büyük değişim bu alanda daha ümitvâr olunmasına neden olabilir. Buna karşılık günümüz Türkiye'sinde hem merkezin hem de masanın karşı tarafında oturanların bir asır öncesi reflekslerle siyaset üretmesi ancak uzun vâdede etkili olabilecek bu neticeye ulaşılmasını imkânsız kılmaktadır.

Kolektif olmayan haklar

Pazarlıkların anılan nitelikteki muhataplarla sürdürülmesi durumunda demokratikleşme ve toplumun genelinde özgürlüklerin artışının "çözüm süreci"ne sınırlı etkide bulunabildiği unutulmamalıdır. 1908 sonrasında Meb'usan'da temsil edilen Daşnaktsutyun "hürriyet"in varolduğu görece çoğulcu ortamda taleplerinde niteliksel değişiklikler yapmamıştır. Dolayısıyla toplumsal liberalleşme yoluyla pazarlığın sonlandırılmasını, çözüme ulaşılmasını ümit etmek gerçekçi değildir.

 

Muhatap değişimi/ muhatabın değişimi

Türkiye büyük ölçüde kendi siyasetlerinin neticesinde "çözüm"e ulaşma alanında en katı muhatapla pazarlık durumunda kalmıştır. Tarihî örneklerin de ortaya koyduğu gibi "şiddet" kartını elinde tutan temsil tekellerinin kırılması son derece zordur.

Bu alandaki tek anlamlı beklenti "muhatap değişimi" değil "muhatabın değişimi" olmalıdır. Resmî siyaset yapımının "dağ Türkleri" söyleminden günümüzdeki yaklaşımına gelebildiği bir süreçte muhatabın geçirdiği değişim fazlasıyla sınırlı kalmıştır.

Ancak tarihî örnekler "muhatabın değişimi"nin zorluğunu, "şiddet" kartı ile siyaset yapan örgütlerde "sertlik, çatışma ve maksimalist talepler ileri sürme" yanlılarının egemen olduklarını ortaya koymaktadır. 1908 sonrasında dahi VMORO'nun Yane Sandanski öncülüğündeki uzlaşmacı kanadı değil Hristo Matov liderliğindeki sertlik yanlısı hizbi örgüt siyasetlerini şekillendirmiştir. Benzer bir gelişme Daşnaktsutyun yönetiminde de görülmüştür.

Günümüz örneğinin bu genel eğilimin dışına çıkması sürece yeni ve güçlü bir ivme kazandırabilir. Ancak bu zor değişim farklı toplumsal dinamiklerin devreye girmesini zorunlu kılmaktadır.


.

Tarihî örnekler yardımıyla süreç, pazarlık ve çözüm (2): Türkiyelilik

17.8.2015 - Bu Yazı 406 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Geçen hafta "çözüm süreci" olarak adlandırılan girişimi "muhatap"ın temel yaklaşımları çerçevesinde ve tarihî örnekler yardımıyla ele almaya gayret etmiştik. Söz konusu sürecin önemli unsurlarından birisi de onu sürdüren taraflara ait tasavvurların kapsam ve sınırlarıdır. 

Konu tarihî örnekler yardımıyla değerlendirildiğinde tasavvurların kapsamlarında görülen farklılıkların süreçlerin başarısında belirgin rol oynadığı kolaylıkla görülebilmektedir. Böylesi farklılıklar değişik "biz" temellerinde geliştirilen tasavvurların uzlaşmasını imkânsız kılabildiği gibi çatışmacı eğilimleri de güçlendirebilmektedir. 

Türkiyelilik ve kapsama alanı 
Resmî ideoloji tarafından uzun süre uygulanan tektipleştirme siyasetleri "coğrafya"yı etnik grup/ırk temelinde kutsallaştırmıştır. Erken Cumhuriyet döneminin "ideolog"larından Âfet İnan'ın "Millî Irk Toprağı Türkiye" kavramsallaştırması coğrafyayı vatandaşlık ve toplum tasavvurunun temeli olarak ele almıyordu. Bu şekilde yaklaşıldığında yaratılan tasavvur, son tahlilde, "Türkiye" değil "Türk" merkezli oluyor; "Türkiye," "Türklerin" olmasıyla anlam kazanıyordu. 
"Türkiye" tasavvuru ile "Türk"lük arasındaki bu belirleyici ilişki onun farklı alt kimlik grupları tarafından benimsenmesini önlüyordu. Bunun Kürt sorununun Cumhuriyet dönemindeki gelişimi üzerinde fazlasıyla etkili olduğu ortadadır. 
Ancak yaratılan karşıt tasavvurun da etnik temelli olduğu ve "Türkiye"yi "Türklere ait" görmekle beraber kendi alanını bunun dışında mütalâa ettiği unutulmamalıdır. Bu tasavvur Birinci Dünya Savaşı sonrasında oluşturulan yapay sınırların böldüğü bir alanı kutsuyor ve onun Türkiye'de kalan kısmının gerçekte "Türkiye"nin değil bu idealin parçası olduğunu varsayıyordu. 
Bu çatışan tasavvurların "Türkiyelilik"i dışladığı, onu "yapay" ve "anlamsız" olmanın da ötesinde "tahayyül edilen millet"e ihanet olarak kavramsallaştırma noktasında birleşmeleri ilginçtir. Her iki tarafta da milliyetçilikten derin biçimde etkilenen yaklaşımlar "Türkiyelilik"i "Türklük"ün inkârı ya da "Kürt kimliğinin reddi amacıyla yaratılmış suni bir aidiyet" olarak mahkûm etmişlerdir. Toplumun geneli de bu yaklaşımların etkisiyle "Türkiyelilik"e mesafeli yaklaşmıştır. Burada önemli olan "Türkiyelilik"e hem merkez hem de ona direnen çevrenin karşı çıkmasıdır. 

Tarihî örnekler ışığında 
Bu, şüphesiz, toplumun Osmanlılık gibi etnik aidiyetler üstü bir kimlik etrafında birleştirilmeye gayret edildiği Tanzimat sonrası dönem ile önemli bir farklılık oluşturur. Ancak merkez, bu yaklaşımına karşılık o dönemde de, yarattıkları tasavvurların kapsamı sınırlar ötesine uzanan yapılarla çatışmalar yaşamıştır. 
Osmanlı sınırları dışında alanları da içeren ve çevre ülkelerdeki toplumlarla birleşerek "tarihî yanlışlıkları düzeltmeyi" amaçlayan hareketler "Osmanlılık" yaklaşımını, günümüzdekine benzer şekilde bir "Türkleştirme" siyaseti olarak mahkûm etmişlerdir. 
Örneğin "Makedonya" ideali için savaşan Slavlar arasında sadece gözlerini Bulgaristan'a çeviren Vırhovistler değil VMORO'nun sağ kanadını oluşturan liderler de böylesi bir yaklaşımı benimsiyordu. 1908 Köstendil Kongresi'nde de dile getirildiği gibi bu yaklaşım Osmanlılığı dışlayan bir tasavvura dayanıyordu: "Biz Makedonya'nın ayrı bir bölge olmasını istiyoruz. . . Halkımızın arzularını bir tür anayasa ile idare olunan Türkiye benzeri yabancı bir rüyaya kurban edersek büyük bir suç işlemiş oluruz. Türk devletinin geleceği bizi ilgilendirmiyor." 
Burada önemli olan "Osmanlılık" ile örtüşmeyen ve sınırların öte tarafına geçen bir "Makedonya" tasavvurunun yaratılmış ve içselleştirilmiş olmasıydı. Bu ise üzerinde çalışılan "çözüm süreci"nin önündeki en belirgin engeli oluşturuyordu. "Ermeni Sorunu"nun çözüme kavuşturulması için ortaya konan gayretlerde de benzer bir olumsuzlukla karşılaşılıyordu. Osmanlı sınırları dışına taşan bir "Ermenistan" tasavvurunu sahiplenen Daşnaktsutyun bu nedenle "Osmanlılık" temelindeki çözümleri reddediyordu. 
Daşnaktsutyun'un "gelecek tasavvuru"nda "Doğu Ermenistan," Osmanlı coğrafyasının "Batı Ermenistan" dışındaki alanlarının önüne geçiyordu. Dolayısıyla Ermeni liderler "Osmanlılık" ile sınırlanan bir "çözüm" sürecini ideallerine gem vurulması olarak görüyorlardı. Sosyalist-milliyetçi örgütlenmelerin bu tasavvurları ve "Osmanlılık"ı kendi ideallerine getirilen bir "sınırlama" olarak yorumlamaları yürütülen "çözüm süreçleri"nin başarısızlığındaki temel yapısal nedendi. 

Günümüzdeki süreç ve Türkiyelilik 
Günümüzde bir kez daha kesintiye uğrayan "çözüm süreci" önünde de benzer bir yapısal engel bulunmaktadır. Toplum sözcüsü durumuna gelen sosyalist- milliyetçi bir örgütlenme merkezin, "sadece Türklere ait olmadığını kabûl ederek" önemli bir taviz verdiğini düşündüğü "Türkiye" temelli bir "çözüm"ü tasavvuruna yapılan bir saldırı olarak görmektedir. 
Ortadoğu sınırlarının yeniden belirlendiği bir dönemde "Türkiyelilik"i bir "ideal sınırlaması" ve "dayatma" olarak gören yaklaşımların güç kazanması şaşırtıcı değildir. Bu ise bir "Türkiye projesi" olmak zorunda olan "çözüm süreci"nin iflâsı anlamına gelir. 
Çözüm süreci, son tahlilde, "Türkiyelilik" temeline dayanmak zorundadır. "Türkiyelilik" ise genellikle varsayılanın tersine Kürtler dışındaki etnik grupları da barındıran parti örgütlenmesine indirgenemez (burada söylenilmeye çalışılan farklı toplumsal gruplara açılmanın, kimlik siyasetinin yoğunluğunu azaltmanın anlamsız olduğu değildir). "Türkiyelilik" vatandaşlık temelli, geleceğini Türkiye'de gören ve bu çerçevede yaratılacak bir "biz"i diğer aidiyetlerin önüne yerleştirebilen bir yaklaşım olmak zorundadır. 
Bu gerçekleşmedikçe "çözüm süreci" örtüşmeyen ve çatışan tasavvurlar arasında sürdürülen bir "pazarlık" olmanın ötesine geçemez. Bu vurgulanırken "Türkiyelilik"in çok uluslu bir imparatorluğun parçalanması ve bilhassa Birinci Dünya Savaşı sonrasında dayatılan karakuşî sınırlarla ayrılan toplumların üyelerinin birbirleriyle ilişkilerini kesmesi anlamına gelmediğinin de altı çizilmelidir. 
Türkiye'deki Kürt nüfusun Irak ve Suriye'deki Kürtlerin sorunlarına ilgi göstermesi, onlara yönelik endişeler taşıması doğaldır. Ancak bu nüfusun söz konusu alanları da kapsayan bir tasavvurun arkasına geçmesi "çözüm süreci"nin neticeye ulaşmasını imkânsız kılar. Bu söz konusu olduğunda ise geçmişteki örneklerde yaşandığı gibi çatışma kaçınılmaz olur. 
Bu açıdan değerlendirildiğinde "çözüm süreci"nin ancak vatandaşlık temeline dayanan bir Türkiyelilik zemininde yürüyebileceği kolaylıkla görülür. 
Bunun ise merkezin "Türkiye Türklerindir" yaklaşımından vazgeçmesi kadar kendisini farklı görenlerin de tasavvurlarını "Türkiyelilik" ile sınırlamalarına bağlı olduğu gözden uzak tutulmamalıdır.


.

Şiddet ve uluslararası bağlam

23.8.2015 - Bu Yazı 1080 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Tarihî örnekler yardımıyla süreç, pazarlık ve çözüm (3):

Son iki yazımızda tarihî örnekler yardımıyla "çözüm süreci"ni "muhatap" ve "Türkiyelilik" çerçevesinde ele almaya çalışmıştık. Söz konusu değerlendirmelerde maksimalist talepler ortaya koyan sosyalist- milliyetçi örgütlenmeler ile örtüşmeyen tasavvurlar üzerinden "çözüm"e ulaşma alanında karşılaşılan zorluklar üzerinde durmuştuk.

Bugün aynı konuyu "şiddet"in çözümün şekillenmesinde oynadığı rol açısından değerlendirmeye gayret edeceğiz. Bunun yanı sıra uluslararası bağlamın "çözüm süreci"nin geleceğini nasıl etkileyeceğini de ele almaya çalışacağız.

Talep aracı olarak şiddet

Yakın tarihimiz "şiddet"in siyasal talepler iletiminde önde gelen bir araç olarak kullanıldığı bir laboratuvardır. Toplumlarının "sözcü"sü durumuna gelmek için de "şiddet"den yararlanan örgütler daha sonra onu "millet"in taleplerinin dile getirilmesindeki temel araç haline getirmişlerdir.

Bu süreçte merkezin "şiddet tekeli" kırılmakla kalmamış, "şiddet"i ona karşı ve talepleri masaya koyan "millet" adına dile getiren ve bunu romantik milliyetçi söylemle kutsayan yapılanmalar yaratılmış ve şiddet olağanlaştırılmıştır.

Milliyetçilik öncesi dönemin merkeze direnme, kanunları tanımama ve yerel toplumları koruma yaklaşımlarıyla ortaya çıkan dağınık örgütlenmelerinin "kültür"ünü de sahiplenerek onu "millîleştiren" bu silahlı yapılar "millet"in koruyucusu rolünü üstlenmişlerdir.

VMORO ve Makedon Slavlarının diğer silahlı yapıları, Çerçis Topulli ve Âdem Bey çeteleri gibi Tosk ve Geg silahlı unsurları "hajduk" ve "kaçakeve" kültürlerini "millîleştirmiş" ve "isyan, kurallara karşı çıkma, merkezî otoriteyi tanımama" eylemlerini romantize ederek yeni bir bağlama yerleştirmişti.

Daşnaktsutyun ve diğer Ermeni örgütlenmeleri de benzer şekilde "fedaî"leri terör uygulayıcıları değil "millet"i koruyan unsurlar olarak kavramsallaştırıyordu. Bu yeni, "millîleştirilmiş" bağlamında "şiddet" eleştirilmek bir yana "kutsanan" bir araç, "müdafaa ve hak talep etme" vasıtası haline geliyordu.

Günümüzde de benzer bir kutsama ve "şiddet"in "millîleştirilmesi" onun temel "hak talep" etme aracı haline getirilmesi ile karşı karşıya bulunulduğu ortadadır. Geçmiş örneklerde olduğu gibi bu şekilde kavramsallaştırılan ve romantize edilen "şiddet" olumsuz yönlerinden arındırılarak kutsanan bir araç haline gelmiştir.

Bu çerçevede "şiddet" geçmiş örneklerde olduğu gibi çözüm sürecine "toplum sözcüsü" olarak katılan tarafın elinden bırakmayı kabul etmeye yanaşmadığı ve doğal gördüğü bir talep iletme ve pazarlık aracına dönüşmüştür. Burada önemli olan koşullarda değişim ve demokratikleşmenin kutsanan "şiddet"in bir kenara bırakılması için "yeterli" olmadığının varsayılmasıdır.

Demokratikleşme ve şiddet

Her an devreye sokulabilecek "şiddet"in temel bir araç olarak kullanımının "çözüm"ü ne denli zorlaştırdığı ortadadır. Geçmiş örneklerin de gösterdiği gibi para-militer teşkilâtlarını dağıtmayı reddeden, bunların "milletin koruyucusu" olduğunu savunan sosyalist-milliyetçi örgütlenmeler onları sürdürdükleri pazarlıkların önemli bir kozu olarak kullanmışlar, bu ise sadece "çözüm"ü değil toplumun demokratikleşmesini de engellemiştir.

1908 sonrasında yeni ve katılımcı talepleri iletme kanallarının açılımı para-militer örgütlenmelerin geçici süre ile faaliyetlerini askıya almalarına neden olmuş ancak merkezle uzlaşma sağlanamayınca bunlar yeniden devreye sokulmuşlardır. Günümüzde de toplumun demokratikleşme alanında aldığı hatırı sayılır yol "şiddet"in talep iletme aracı olarak kullanılmasını durdurmamıştır.

Burada ilginç olan "şiddet"ten vazgeçmeyi reddedenlerin onun "demokratikleşme"yi engellemediğini tersine talep iletilmesini ve o uygulanmadan hak vermeye yanaşmayan merkezi zorlayarak onu güçlendirdiğini savunmalarıdır. Böylece millîleştirilerek kutsanan "şiddet" bunun da ötesinde bir "demokratikleşme" aracı olarak da kavramsallaştırılarak tüm olumsuz yönlerinden arındırılmaktadır.

Uluslararası bağlam

Türkiye, toplum sözcülüğüne el koyan, gelecek tasavvuru Türkiyeliliğe dayanmayan sosyalist-milliyetçi bir örgütlenme ile çetrefil bir "çözüm süreci" yürütme durumundadır. Paramiliter karakterli bu örgütlenme romantize ettiği "şiddet"i temel pazarlık aracı olarak kullanma konusunda ısrarcıdır.

Bu özelliklerin "çözüm süreci"nin başarıya ulaşmasını fazlasıyla zorlaştırdığı ortadadır. Benzer örneklerle girişilen geçmiş süreçlerin hiçbirisinin "çözüm"e ulaşamamış olması şüphesiz bu konuda ümitvâr olunmasını güçleştirmektedir.

Evvelce de belirttiğimiz gibi "muhatabın değişimi"nin sürece yeni bir ivme kazandırması mümkündür. Ancak yeni Ortadoğu'nun şekillendirilmesi mücadelesinin bunu fazlasıyla zorlaştırdığı ortadadır. Bu kapsamlı ve çok aktörlü savaşım Türkiyelilik sınırları içinde kalınmasını zorlamakta ve şiddeti yeni kazanımlar elde edilmesinin temel aracı haline getirmektedir.

Geçmişte benzer örgütlerle yürütülen çözüm süreçleri neticesiz kalmış, kısa aralar dışında çatışma sürmüş ve nihaî sonuç uluslararası bağlamdaki kapsamlı değişimlerle şekillenmiştir. Sadece yakın geçmişe bakılacak olursa Arnavut, Arap milliyetçileri ve Ermeni, Makedon sosyalist-milliyetçileri ile yürütülen çözüm süreçleri büyük uluslararası gelişmeler tarafından kesilmiştir.

Son iki örnekte tıkanan süreçler Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı benzeri yeni Balkanlar ve Ortadoğu'yu şekillendiren gelişmelerle sona ermiştir. Aynı gelişmeler ilk iki örnekte ulaşılmış anlaşmaların anlamlarını yitirmesine de neden olmuştur.

Sürecin geleceği

Gösterilen tüm çabalara karşın günümüzde yürütülen "çözüm süreci"nin tıkandığı ve aşılması güç yapısal engellerle karşılaştığı ortadadır.

Bunların aşılması engellerin niteliği nedeniyle fazlasıyla zordur. Toplum baskısı neticesinde muhatabın değişimi ve kendisini Türkiyelilik ile sınırlandırarak şiddeti bir kenara bırakması imkânsız değilse de en azından kısa vâdede mümkün gözükmemektedir.

Burada bir parantez açarak demokratikleşmenin, merkezin daha liberal siyasetler benimsemesinin sürecin önünü tıkayan yapısal sorunları aşılması alanında sınırlı etki yapabileceğinin altı çizilmelidir.

Bu çerçevede değerlendirildiğinde "çözüm"ün, artan bir ivme ile "uluslararası gelişmeler"e dayanan, neticesi onun tarafından belirlenecek bir sürece evrildiği vurgulanmalıdır. Geçmişte ortak paydalar bularak ve bir "biz" yaratarak halledemediğimiz sorunların uluslararası değişimlerle çözülmesinin neticeleri ortadadır.

Günümüzde de çözümün çatışma ile şekillenecek yeni Ortadoğu'nun doğuşuna terkinin kanlı ve acılarla dolu bir süreci beraberinde getireceği açıktır. Bundan kaçınmak ise ancak "şiddet"i reddeden ve "Türkiyelilik" temelli bir "çözüm" ile mümkün olabilir.


.

 

Siyaset sınıfı"nın başarısızlığı

30.8.2015 - Bu Yazı 419 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Seçimler sonrasında anayasanın koyduğu kırk beş günlük sınır içinde herhangi bir hükûmet modeli üzerinde uzlaşma üretemeyen Türkiye siyaseti bir kez daha önemli bir başarısızlığa imza atmıştır. Burada başarısızlığın partilerden bağımsız olarak "siyaset sınıfı"na ait olduğunun vurgulanması gereklidir. Sınıfta kalan, söz konusu sınıfın yönettiği tüm "siyaset"tir.

Dolayısıyla kalın kırmızı çizgilerinden taviz vermeyen, hamaset vurguları güçlü mega söylemlerinin gerçeklik ve toplumsal taleplerle ilişkisini sorgulamayan ve kendilerini desteklemeyen kesimlerin taleplerini kavramakda fazlasıyla zorlanan siyaset yapıcıları yeni bir başarısızlığa imza atmışlardır. 

Siyaset sınıfı "bilinci" 
1908 sonrasında siyasal partilerin örgütlenmesi ve gerçek anlamda seçimlerin yapılması bürokrasi ile "siyaset sınıfı"nın ayrışması sürecini başlatmıştır.
Takrir-i Sükûn sonrasında yirmi yıllık bir paranteze alınan bu süreç çok partili yaşama geçişle birlikte yeni bir ivme kazanmıştır. Buna karşılık sürecin tamamlandığı ve ortak aidiyetlerinin bilincinde olan siyaset yapıcılardan oluşan bir "siyaset"in şekillendiğini savunmak zordur.
Max Weber yaklaşık bir asır önce sadece "siyaset için yaşamayan" bunun yanı sıra "yaşamını siyaset ile sağlayan" bir profesyonel siyasetçi sınıfının doğduğu tespiti yapmıştı. Bu sınıfın üyeleri "siyaset"i şeref için yapan geçmiş dönem aristokratları ya da devlet vazifesi olarak ifa eden bürokratik kadrolardan farklı nitelikler taşımakla kalmayarak değişik yaklaşımlarına karşılık ortak bir bilinç geliştiriyorlardı.
Fransız siyaset bilimci Georges Burdeau ise Weber'in tespitinden kırk yıl sonra bir adım daha ileri giderek "siyaset sınıfı"nın üyelerinin partileri aşan ortak nitelikler geliştirdikleri bu nedenle de "siyasal seçkinlik" ile "siyaset sınıfı" üyeliği arasında ciddî bir farklılık olduğunu vurgulamıştır.
Bu değerlendirmeler çerçevesinde ele alındığında "siyaset sınıfı" çağdaş siyasetin çarpıcı gerçeklerinden birisidir.
Burada önemli olan, Burdeau tarafından da dile getirildiği gibi, değişik idealleri benimsemelerine karşılık aynı sınıfın üyeleri olarak değişik ortak paydaları paylaşan profesyonel siyasetçilerin varlığıdır.
Bunun doğal sonucu "siyaset sınıfı" üyelerinin ortaklıklar üzerinden siyasal alanı sahiplenmeleri, farklı vizyon ve idealleri savunmalarına karşılık siyaseti işlevselleştirebilmeleridir.
Yaşadığımız son örneğin de ortaya koyduğu gibi bu Türkiye'de geçerli olamamakta, siyaset ancak "kazananın hepsini alması," kaybedenlerin ise marjinalleştirilmesi yoluyla işletilebilmektedir.
Bu gerçekleşmediğinde ise siyaset tıkanmaktadır.
Sadece yakın geçmişe bakıldığında siyaset sınıfı sadece 7 Haziran seçimlerinden sonra hükûmet kuramayarak değil toplumun ezici çoğunluğunun ülkeye giydirilmiş deli gömleği olduğu yargısını paylaştığı bir anayasa yerine otuz yılı aşkın süredir özgürlükçü bir toplumsal sözleşme yapamayarak da ortaya koymuştur.
Benzer şekilde 1980 öncesinde cumhurbaşkanlığı seçiminde siyaseti işletemeyen siyasetçiler aynı alanı sahiplenmelerinin gerekliliğini ancak Hamzaköy ve Zincirbozan askerî tesislerinde kavrayabilmişlerdir.
Bu örnekleri modern anlamda siyasetin toplumumuzda başladığı döneme kadar giderek çoğaltmak mümkündür.
Burada Marksistlerin işçi sınıfı için kullandıkları bir kavramdan yararlanarak varolanın bir "bilinç" sorunu olduğu ileri sürülebilir. Türkiye siyasetinin önemli bir zaafı "siyaset sınıfı" üyelerinin değişik ideal ve vizyonlar benimsemelerine karşılık ortak bir alanı sahiplenme ve siyaseti işletme zorunda oldukları bilincinden yoksun olmalarıdır. 

Nedenler 
Siyaset sınıfının söz konusu bilinci geliştirememesi ve siyaseti işletememesinin yapısal nedenleri bulunmaktadır.
Bunlardan birincisi siyasetteki güçlü "kimlik" vurgusudur.
Siyasal alanın "kimlikler" çerçevesinde parsellenmesi ve partilerin değişik kimliklerin sözcülüğü vazifesini yerine getirmesi fazlasıyla "ötekileştirici" ve çatışmacı bir siyaset yaklaşımının benimsenmesine yol açmaktadır. Bu nedenle pek çok toplumda önemli bir ortak payda olan "siyaset sınıfı üyeliği" arka plana itilmekte ve önemini kaybetmektedir.
Siyaset sınıfının ortak bilinç geliştirmesi önündeki ikinci temel engel mega söylemlerin yaygınlığıdır. Siyaseti tarihin derinliklerinden ebediyete giden büyük "dâvâ"ların aracı haline getiren bu söylemler kimlik vurgularının gerçekleştirdiğine benzer bir ayrışmanın yaratılmasına neden olmaktadır. Böylesi söylemler doğaları gereği kalın kırmızı çizgiler de üretmektedirler.
Siyasal partilerin ideolojik tercihlere dayanan programlara sahip olmaları, değişik vizyon ve gelecek tasavvurlarını sahiplenmeleri doğaldır. Ancak "siyaset" ideoloji ve tasavvurlar çerçevesinde toplumu şekillendirme gayreti olduğu kadar toplumsal talepleri cevaplandırmanın da aracıdır. Türkiye'de siyaset kavramsallaştırılırken ağırlığın güçlü biçimde "yüksek siyaset" olarak tanımlanabilecek birinci yoruma verilmesi "siyaset sınıfı" üyeleri arasında ortak noktalar bulunmasını güçleştirmektedir.
Siyasetçilerin kökleri tarihin derinlerine giden "büyük dâvâlar"ı temsil ettiklerini düşünmeleri onların "gereğinde taviz vererek toplumsal talepleri cevaplayabilme" yeteneğini fazlasıyla törpülemektedir.
Bu ikisi kadar belirleyici olmayan bir diğer neden de Weber'in 1918 yılında öngörmediği bir gelişmenin Türkiye'de diğer toplumlara göre çok daha güçlü biçimde yaşanmasıdır. Ülkemizde Weber'in varsaydığı gibi "profesyonel siyasetçiler"den ziyade "parti bürokratları"ndan oluşan bir "siyaset sınıfı" oluşmuştur.
Parti bürokratlarının, oligarşinin tunç kanununun son derece güçlü biçimde hissedildiği örgüt yapıları üzerinde kurduğu egemenlik "ortak siyasal alan" yaratılması ve bunun sahiplenilmesini güçleştirmektedir. Değişmeyen parti bürokratları "uzlaşmama" temelli bir siyaset anlayışının sürdürülmesinde önemli rol oynamaktadır.
Bu nedenlerle "siyaset yapımı" toplumumuzda mutlak, paylaşılmayan "iktidar" ile özdeşleştirilmiş durumdadır.
Siyasetçiler bir "sınıf"ın üyeleri olarak alanlarını sahiplenememekte, onu beraberce yönetememekte ve siyaseti "iktidar icraatı"na indirgemektedirler.
Bu çerçevede değerlendirildiğinde Türkiye'de ötekileştirdikleri diğer örgütlenmeler ile herhangi bir ortaklıkları bulunmadığını düşünen, alanına yönelik aidiyet ve bilinç geliştiremeyen "siyaset sınıfı" süregelen bir başarısızlık sergilemiştir.
Bunun bir partinin değil bir "sınıf"ın başarısızlığı olduğu ve Türkiye'yi siyasetin iktidar yaratma dışında işletilemediği bir topluma mahkûm ettiği unutulmamalıdır.
Söz konusu sınıfın üyeleri ile siyasal partilerin yapısal nedenlerini vurgulamaya çalıştığımız bu başarısızlığı görmeleri ve ona çâreler üretmeleri zorunludur.
Bu ise ancak "siyaset sınıfı" üyelerinin anılan bilinci geliştirmesi ve alanlarına sahip çıkmasıyla mümkün olabilecektir...

Alanına yönelik aidiyet ve bilinç geliştiremeyen ve onu beraberce yönetemeyen "siyaset sınıfı"nın süregelen başarısızlığına çâreler üretmesi zorunludur


.

Amaç ethnos ve plethos yaratma olursa çatışma durmaz

6.9.2015 - Bu Yazı 673 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Türkiye yeniden içine girdiği ve tırmanma eğilimi gösteren çatışma ortamının nedenleri üzerinde düşünmek zorundadır. Bunlar cevaplandırılmadığı sürece eldeki sorunun "çözüm"ü mümkün değildir. Bu yapılmadıkça Türkiye "çatışma" ya da "çatışmasızlık" durumlarından birisi içinde yaşayacak ama bunların her ikisi de sorunu "çözemeyecek"tir.

Yetersiz değişim

Modern Türkiye kurulurken iki temel seçenek mevcuttu. Bunlardan birincisi eşit vatandaşlık temelli, farklı etnik kökenlerden bireylerin gönüllü olarak katılacakları bir "demos" yaratmak ve çok kültürlü bir toplum oluşturmaktı.

İkinci seçenek ise hâkim etnik grup üzerinden tanımlanan bir "millet" inşa etmek, bunu da farklılıklarında ısrarcı olmayanlara açık tutarak ve tektipleştirici siyasetler uygulayarak tahkim etmekti. İkinci seçeneğin tercihi ile farklılıkları törpülemek amacıyla hayata geçirilen siyasetler kısa vâdede başarılı bir "millet inşa" projesinin gerçekleşmekte olduğu izlenimini vermekle birlikte uzun vâdede toplumsal çatışmanın tohumlarını ekmiştir. Bu çatışma ilerleyen dönemlerde tırmanmış ve on binlerce vatandaşımızın yaşamına malolmuştur.

Bu gelişme 1920'lerde başlatılan "inşa" projesinin tıkanması anlamına da geldiğinden merkez, fazla istemeden de olsa, "ethnos" yaratma temelli tasavvurunda değişikliklere gitme kararı almıştır. Resmî söylemde vatandaşlık vurgusu artırılmış, farklılıkların, değişik kültürlerin varolmasına izin verilmesi alanında sınırlı adımlar atılmıştır. Ancak bu çabalar ethnos merkezli bir tasavvurdaki "değişiklikler" olmanın ötesine taşınamamıştır. Bunda ise toplumun önemli bir bölümünün "ethnos merkezli tasavvuru" içselleştirmiş olması önemli rol oynamıştır. Bu çerçevede toplumun genelinde fazlasıyla etkili olan negatif milliyetçilik daha ileriye gidilmesine karşı çıkmış ve "eşit vatandaşlık temelli bir demos yaratılmasını" bir "Türk Sorunu" haline getirmiştir.

Bunun neticesinde Türkiye, ethnos temelli ama eşit vatandaşlık vurguları güçlendirilmiş bir toplum tasavvuru ile sorununu çözme eğilimini benimsemiştir. Bu yaklaşım sorunu çözemeyeceği gibi "demos"a dönüşümü kendisinin tepede yer aldığı hiyerarşik ilişkiye saldırı olarak gören "Türk Sorunu" yaratıcılarını da tatmin edemeyecektir.

"Daha yetersiz" değişim

Resmî Türkiye'nin değişiminin yetersiz kaldığı vurgulanırken bu alanda Kürt siyasetinin ortaya koyduğu dönüşümün daha da kısıtlı olduğunun altı çizilmelidir. Modern Türkiye'nin oluşturulması sürecinde tedricen muhalefete geçen ve yoğun baskılarla karşılaşan Kürt siyaseti, merkezin "ethnos temelli tasavvuru"na ağırlıklı olarak bir "karşı ethnos tasavvuru" ile cevap vermiştir. Güçlü bir milliyetçiliğe dayanan bu yaklaşım, coğrafya üzerinden tanımlanan ve Türkiye ile sınırlı olmayan bir millet inşa etme amacını benimsemiştir.

Şüphesiz Kürt siyaseti içinde, bu ana akım dışında, farklı tezleri savunan hareketler de varolmuştur. Ancak çözümü Türkiye'nin eşit vatandaşlık temelinde bir "demos"a dönüştürülmesinde bulan yaklaşımlar, etnik parametrelerle tanımlanan "millet"i "kurtarılacak vatanda" inşa etmeyi hedefleyen ana akımın fazlasıyla gölgesinde kalmıştır.

"Çözüm süreci" çerçevesinde fazla gönüllü olmayan bir biçimde "ethnos tasavvuru"nda rötuşlar yapmakla birlikte bu alanda temel bir dönüşüm gerçekleştirerek vatandaşlık temelli bir "demos" yaratılmasına yönelemeyen merkez gibi Kürt siyaseti de etnik temelli tasavvurunu bir kenara bırakmaya yanaşmamıştır.

"Türk Sorunu" yaratanlarınkilere benzer tezlere dayalı, vatandaşlık temelli "demos" tasavvurunu "Türkleştirme oyunu" olarak kavramsallaştıran Kürt siyasetindeki değişim "daha da sınırlı" olmuştur.

Dolayısıyla çatışan iki taraf "ethnos" tasavvurlarından vazgeçemedikleri gibi onu tahkim etme eğilimine girmişlerdir. Kürt siyasetinin sorununu daha da derinleştiren "millet adına" söz söyleme tekeli kuran örgütün "etnik temelli" tasavvur yanında "egemen sınıflar karşıtı" bir "plethos" yaratma hedefidir.

"Millet"i yirminci yüzyılın "halk demokrasileri" gibi belirli bir sınıfın ve onun adına söz söyleyecek örgütün egemen olacağı bir "plethos"a dönüştürmek isteyen bu yaklaşım Türkiyelilik merkezli bir "demos"a oldukça mesafeli bir tavır almaktadır.

Özerklik ilân(lar)ı

Kürt siyaseti içinde yeşererek eşit vatandaşlık temelli ve Türkiyelilik merkezli "demos" yaratılması arzusunu dile getiren sesleri bastıran bu yaklaşımın üretebildiği temel siyasetin "bölgesel özerklik ilân(lar)ı" olması şaşırtıcı değildir. 1978 İspanyol Anayasası'ndan da izler taşıdığı ileri sürülebile- cek Kürt özerklik talepleri, son tahlilde, Stalin'in 1913 yılı başında yayınlanan Marksizm ve Ulusal Sorun çalışmasının temel tezlerini içermektedir.

Otto Bauer benzeri Avusturya- Macaristan sosyal demokratlarının "ulusal sorun"a getirmeye çalıştığı toprağa bağımlı olmayan çözümlere ve "kültürel muhtariyet"e karşı çıkan Stalin'in bu alandaki sihirli formülü "bölgesel özerklik" olmuştu.

Stalin böylesi "özerk" yapılar içinde farklı etnik gruplar arasında çıkabilecek çatışmaların "demokrasi" ile çözümlenebileceğini düşünüyordu: "Tam demokrasi" sağlandığında bu konuda duyulan "endişelerin nedenleri" ortadan kalkacaktı. Stalin iktidarında böylesi "demokratik özerklikler" çerçevesinde oluşan her "millet"e bir "devlet" verecek; ama kurduğu düzende herhangi bir "özerklik"in anlamı kalmayacaktı.

"Plethos" yaratma amaçlı, milliyetçilik vurguları son derece güçlü Kürt siyasetinin "çözüm"ü 1913 model "demokratik özerklik"te bulması şaşırtıcı değildir. Bu gelişme, ana akım Kürt siyasetinin, resmî siyaset üreticilerine benzer biçimde, Alfred Stepan'ın çarpıcı ifadesiyle "asimilasyon" ve "ayrılma" kutupları dışındaki seçenekleri dikkate almayan "Gellnerci oksimoron"u fazlasıyla içselleştirdiğini ortaya koymaktadır. Halbuki günümüz demokrasilerinde soruna bu iki uç arasında ve çok kültürlülük çerçevesinde değişik çözümler üretilebilmektedir.

Yaşadığımız çatışmanın sonlandırılması "ethnos" ve "plethos" tasavvurlarının yerini eşit vatandaşlık temelli bir "demos" tasavvurunun almasıyla mümkün olabilecektir. Bu dönüşüm sağlanmadan ulaşılabilecek en ileri noktanın her an çökebilecek "çatışmasızlık" olduğu unutulmamalıdır. Ancak her iki tarafta da egemen olan negatif milliyetçilikler bu dönüşümü fazlasıyla zorlaştırmaktadır.

Erken Cumhuriyet'in "ethnos" tasavvurundan vazgeçemeyen merkezin bu alanda gerekli dönüşümü sağlamakta ağır ve yetersiz kaldığı ortadadır. Ancak bu, on dokuzuncu yüzyıl tezlerine saplanan ve bunlara dayalı bir "plethos" tasavvurunun ötesine gidemeyen Kürt siyasetinin aynı konuda daha da başarısız olduğu gerçeğini değiştirmemektedir. 


.

Hamaset denizinde semboller aşınır, kavramların içi boşalırken

14.9.2015 - Bu Yazı 434 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Hamaset, toplumumuzun entelektüel tartışması ve siyaset yapımında yaygın biçimde kullanılan bir araçtır. Kullanımı modern siyaset ve partilerin ortaya çıkışı ile ivme kazanan "hamaset"ten "sağ" ve "sol" siyasal eğilimleri çatısı altında barındıran Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti tarafından yaygın biçimde yararlanılmıştır. "Hamaset" daha sonra "sağ" ve "sol" etiketler altında farklı gelişim çizgileri izlemiştir.

Dolayısıyla son dönemlerde yeni bir yoğunluk kazandığı gözlemlenen "hamaset," genellikle varsayıldığı gibi sadece "tarih," "din," "Osmanlı," "fetih," "evliya ve sultan menâkıbı," "tarihin derinliklerinden gelen kutsal dava," "milletin emanetini sahiplenme" benzeri kavram ve yaklaşımlar üzerinden yapılan muhafazakâr ve siyasal olarak da "sağ" bir söylem olmaktan uzaktır.

Türkiye'de muhafazakâr siyaset ve entelektüel hareketlerin hamaset vurgusu fazlasıyla güçlü söylemler ürettiği olgusu tartışma götürmez. Buna karşılık kendilerini "sol"da konuşlandıran entelektüeller ve bu iddia ile ortaya çıkan siyaset de "mücadele tarihi," "aydınlanma," "Cumhuriyet," "kurtuluş," "lider kültü," "seküler biçimde kutsanan dava," ve "halkı koruma onu ileriye götürme" gibi kavram ve yaklaşımlar yardımıyla "hamaset"i yoğun biçimde kullanmaktadır.

 

Mega söylemler

Hamasetin entelektüel tartışma siyaset yapımında bu denli yoğun kullanımının değişik nedenleri vardır. Bunlardan birincisi pek çok yapısal sorunumuzun tetikleyicisi olan siyaset kavramsallaştırmasıdır. "Siyaset"in toplumsal talepleri karşılama biçiminde değil "tarihî davalar"ı gerçekleştirme amacı olarak kavramsallaştırılması, "mega söylem"leri zorunlu kılmakta, onlar ise en etkili biçimde yoğun hamaset kullanımı ile dile getirilebilmektedir.

"Siyaset"i tarihin derinliklerinden günümüze ulaşan ve ebediyete kadar sürdürülecek büyük "davalar"ın ya da "Türk Aydınlanması" benzeri yüksek dönüşüm projelerinin aracı haline getiren söylemler doğal olarak "tarih," "din," "bilim," "aydınlanma," benzeri kavramların hamasî biçimde kullanılmasını gerekli kılmaktadır.

 

İdeokrasi ve logokrasi

Hamasetin temel siyaset söylemi haline gelmesinin Osmanlı "din ü devlet" yaklaşımı ve siyaset kavramsallaşmasına götürülmesi mümkün kökleri vardır. Zikrettiğimiz gibi toplumda modern siyasetin başlaması sonrasında İttihad ve Terakki Cemiyeti "hamaset"i mega söylemini dile getirme ve iletmenin temel aracı olarak kullanmıştır. Dolayısıyla "hamaset"in tarihi Cumhuriyet öncesine uzanmaktadır.

Buna karşılık söz konusu kullanımın Cumhuriyet sonrasında yeni zirvelere ulaşmasının temel nedeni modern Türkiye'nin bir ideokrasi olarak kurulması ve süreç içinde bir logokrasiye evrilmesidir.

Erken Cumhuriyet söylemi siyasete yüksek idealler, büyük projeleri hayata geçirmek için yapılan bir toplumsal mühendislik faaliyeti olarak yaklaşmıştır. Oluşturulan ideokrasi bu çerçevede siyaseti "medeniyetin kurucusu olan bir ulusun neolitik çağdan yaşanan zamana uzanan büyük serüveni"ni zafere eriştirme aracı olarak kavramsallaştırmış, hamaset ise bu mega söylemi kitlelere iletmek ve benimsetmek için yoğun biçimde devreye sokulmuştur.

Bu çabanın, aynı dönemde ortaya konulan "dinî"nin yerine "millî" olanı geçirerek "millet inşa etme" gayretleriyle kesişmesi kullanılan hamasî söylemlerin, törensellik ve yaygın sembol kullanımıyla desteklenmesini beraberinde getirmiştir.

Türkiye'nin süreç içinde mega söylemlerin inanılmadan tekrarlandığı ve bunun bir âyin özelliği kazandığı bir logokrasiye dönüşmesi "hamaset" kullanımında bir değişikliğe neden olmamıştır. Söylemlere inanç fazlasıyla azalmış, ancak onların temel niteliği ve onlar aracılığıyla yapılan siyaset kavramsallaştırılmasında ciddî bir değişiklik olmamıştır.

 

Sembol aşınması

Hamasetin siyaset yapımında yoğun biçimde kullanılmasının önemli toplumsal neticeleri olması nedeniyle onun küçümsenerek bir kenara bırakılması mümkün değildir. Çünkü o, sadece siyasal söylemleri ilkokul müsameresine dönüştürmekle kalmamakta, bunun yanı sıra ortak sembolleri aşındırmakta, önemli tarihî gelişmeleri farklı söylemler çerçevesinde çarpıtmakta, kavramların içini boşaltmakta ve onlar üzerinde toplumsal uzlaşma sağlanmasını önlemektedir. Bunlar ise son derece ciddî sorunlardır.

Bu sakıncalar değerlendirilirken "sağ" hamasetin sembol aşındırma, "sol" hamasetin ise kavramların içini boşaltma alanında öne çıktığını, tarihî gelişmelerin araçsallaştırmasının ise paylaşılan bir yöntem özelliği taşıdığını vurgulamak yerinde olur.

Sağ siyasetin mega söylemlerinin aracı olarak kullanılan hamaset, yaygın semboller ile kilometre taşı niteliğindeki tarihî gelişmeleri de fazlasıyla aşındırmakta ve bunların toplum nezdindeki önemlerini yitirmelerine neden olmaktadır.

 

Kavramların içi boşalırken

"Sağ" siyasetin aracı olarak kullanılan ve vülger düzeyde İttihad ve Terakki Cemiyeti hatibi Ömer Naci Bey'in "Vatan, Millet, Edirne (Cumhuriyet sonrasında Edirne ifadesi Sakarya ile idame edilecektir)" söylemiyle dile getirilen "hamaset" fazlasıyla eleştirilerek alay konusu yapılırken, kavramların içini boşaltan "sol" hamaset genellikle gözardı edilmektedir.

Halbuki "sol" hamaset de toplum için son derece hayatî kavramların içini boşaltmakta, bunları ortak uzlaşı alanının dışına itmekte ve önemsizleştirmektedir. Türkiye'de "sol" hamasî söylemin "barış," "özgürlük," "demokratikleşme" benzer hayatî önemdeki kavramları, keyfemayeşâ biçimde tanımlayarak, Ömer Naci Bey'in "Vatan, Millet, Edirne" nutuklarına benzer biçimde her bağlamda tekrar etmesi onların içini fazlasıyla boşaltmakla kalmayarak toplumun bir bölümünün onlara karşı mesafeli tavır almasına neden olmaktadır.

Sol "hamaset"in tekelci yaklaşımı ve böylesi kavramları bağlamlardan bağımsız olarak sürekli biçimde tekrarı, onları ortak tanımları üzerinde ulaşılacak toplumsal uzlaşmadan yoksun kılmaktadır.

Şüphesiz bu kavramların özcü (essentialist) tanımlarını yaparak bununla uyum göstermeyen yorumların saf durumdan "sapma" olduğunu söylemek anlamlı değildir. Buna karşılık toplumun temel kavramlar üzerinde taban tabana zıt yorumlar etrafında kutuplaşması son derece önemli bir sorundur. "Sağ" ve "sol" karakterinden bağımsız olarak "hamaset"in "hamaset için yapılmadığı" gerçeği onu üreten nedenlerin tartışılmasını zorunlu kılmaktadır. "Hamaset" ve onun kullanımının doğurduğu zararların önlenebilmesi en başta "siyaset" kavramsallaştırmasının gözden geçirilmesini gerektirmektedir. Bu yapılırken de "hamaset"in "vatan, millet, Sakarya" söylemi ile sınırlı kalmadığını gözden uzak tutmamak gerekmektedir


.

Demokratikleşme, iktidar paylaşımı ve Kürt sorunu

21.9.2015 - Bu Yazı 342 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Pek çok kapsamlı sorunun içiçe geçtiği Türkiye'de bunları doğuran nedenler birbirine karışmakta, bunun neticesinde ise anlamlı olmayan sebeb- sonuç ilişkileri kurulmaktadır. Bunların en önemli örneklerinden birisi de şüphesiz demokratikleşme, iktidar paylaşımı ve Kürt Sorunu arasındaki karmaşık münasebettir.

Genellikle varsayıldığının tersine toplumun genel anlamda "demokratikleşmesi" Kürt Sorununu çözecek sihirli bir değnek olmadığı gibi "şiddet"i ortadan kaldırma alanında da sınırlı etkiye sahiptir.
Tarihî gelişmelerin de ortaya koyduğu gibi "genel demokratikleşme" gerekli olmasına karşılık sorunun çözümü alanında yeterli olamamaktadır. Bunun temel nedeni egemen Kürt siyasetinin soruna toplumun genelinde ne olduğundan bağımsız biçimde belirli bir coğrafya ile ilintili bir "iktidar mücadelesi" olarak yaklaşmasıdır.
Dolayısıyla Kürt Sorunu'nun siyasal çözümü genel demokratikleşmenin yanı sıra iki önemli gelişmenin gerçekleşmesini zorunlu kılmaktadır. Bunlardan birincisi Kürt siyasetinin kendisini büyük toplumsal resim içine yerleştirmesi, son zamanların popüler kavramsallaştırması kullanılacak olursa, "Türkiyelileşmesi"dir. İkincisi ise bunun neticesinde toplumun geri kalanı ile ortak paydalar etrafında yaratılacak "biz" tasavvurunun Kürt vatandaşların çoğunluğu tarafından çoğulcu yollarla benimsenmesidir.

"Sorun" ve demokratikleşme 
Tarihî süreçler gözönüne alındığında toplumun genel demokratikleşmesi ile "Kürt Sorunu"nun çözümü arasında belirleyici bir ilişkinin varolmadığı yorumu yapılabilir. Örneğin toplumun genelinde eşitlik temelinde bir dönüşüm yaratmayı hedefleyen Tanzimat siyasetleri Bedirhan Bey isyanının da gösterdiği gibi merkez ile Kürtler arasında daha çatışmacı bir ilişkinin gelişmesine neden olmuştur.
Buna karşılık merkez ile Kürtler, II. Abdülhamid rejimi altında, iktidar paylaşımına dayalı bir denge üzerinde uzlaşabilmişlerdir. Bu uzlaşma Kahire'de yayına başlayan Kürdistanmecmuası ya da "Kürtleri Ermeniler ile ��atışmamaya davet eden" Azm-i Kavî Cemiyeti benzeri örgütlenmelerin temsil ettiği proto milliyetçiliğin etkisini marjinalleştirmiştir.
Kürt seçkinleri büyük resme bakıldığında Saray ile kurdukları yeni dengenin karşılığını aldıklarını düşünmüşlerdir. Millî İbrahim Bey benzeri yerel liderlerin paşa yapıldığı, Hamidiye Alayları üzerinden yerel iktidarın yeniden güç kazandığı, merkezî bürokraside Kürt seçkinlere önemli mevkilerin tahsis edildiği bir denge proto-milliyetçi rejim eleştirilerinin Kürt coğrafyasında etkili olmasını önlüyordu. Kürt unsurunun merkezle en olumlu ilişkileri sürdürdüğü dönemlerden birisi II. Abdülhamid rejimi olmuştur.
Buna karşılık coğrafyamızın pek çok bölgesinin çoğulculuk alanında uzun süre ulaşamadığı koşulları yaratan 1908 İhtilâli sonrasında beklenenin tersine Kürt proto milliyetçiliği güçlenirken merkezle yaşanan gerilim artmış, Rusya ile ilişki kuran İrşad ve Cihandanî benzeri örgütlenmeler merkezle ciddî çatışmaya girmişlerdir.
Bu tarihî sürecin ortaya koyduğu gibi Osmanlı son döneminde Kürtler ile merkez arasındaki ilişkinin niteliğini şekillendiren toplumun genel anlamda demokratikleşmesi, rejimin liberalleşmesi değil Kürt unsurun kendi coğrafyası olarak mütalâa ettiği alanlardaki "iktidar paylaşımı" olmuştur.

Cumhuriyet sonrası çatışma 
1918 sonrasında Kürt seçkinlerinin çoğunluğu ayrılıkçı tezleri de dile getiren etnik milliyetçiliği değil tabandan yukarıya gelişen bir "dar ölçekli Panislâmizm" girişimi olan "Müslüman milliyetçiliği"ni tercih etmiştir. Bunda ise Kongreler İktidarı ile başlayan süreçte İttihad ve Terakki siyasetlerinden farklılaşan ve ittifaka katılan değişik İslâm anâsırına geniş alanlar açacağı düşünülen bir yönetim yaklaşımının benimseneceğine duyulan inanç önemli rol oynamıştır.
Bu beklentilere karşılık Erken Cumhuriyet'in tektipleştirme çabaları Kürtlerle merkez arasındaki ilişkinin şiddetli bir çatışmaya dönüşmesine neden olmuştur. Bu çatışmanın temel nedeni Erken Cumhuriyet'in "toplumun genelinde ne yaptığı"ndan ziyade Kürtlere iktidardan herhangi bir parça vermeyi reddetmesiydi. Bu da Kürtler ile merkez arasında şiddetin yoğun biçimde kullanıldığı bir ilişkinin gelişmesine yol açmıştır.
Şiddet kullanımı ile bastırılan isyanlar, tektipleştirme siyasetleri, zorunlu iskân uygulamaları, 1950 sonrasında ivme kazanan iç göç sorununun daha karmaşık hale gelmesine yol açtığı kadar onu toplumun genelindeki gelişmelerle daha irtibatlı hale getirmiştir. 

Kürtler ve toplumun geneli 
Buna karşılık bu acılarla dolu süreç Kürt siyasetinin toplumun geri kalanı ve merkezle olan ilişkilerindeki temel belirleyiciyi değiştirmemiştir. Kürt toplumunun sözcülüğü üzerinde tekel kuranlar günümüzde de bu alanda önemli olanın belirli bir coğrafî alanda iktidar paylaşımı/ devri olduğu yaklaşımıyla siyaset şekillendirmektedir.
Bu nedenle demokratikleşme alanında atılan adımlar Kürt siyaseti ile uzlaşma yaratılması alanında sınırlı etki yaratabilmektedir. Bu siyaset Kürt kimliğini inkâr eden, toplumun genelinde de ağır bir baskıcılık uygulayan merkezle de bu alanlarda önemli liberalleşme sağlayan merkezle de benzer biçimde çatışmıştır.
Bu açıdan bakıldığında "Türkiyelilik" yaklaşımı ile ciddî bir dönüşüm yaratacağı, toplumun geri kalanına açılacağı izlenimini veren egemen Kürt siyasetinin İlinden ayaklanması sonrasında kurulan Kruşevo Cumhuriyeti benzeri özerklik ilânları üretmesi şaşırtıcı değildir. Bu, egemen Kürt siyasetinin değişimi okumak ve toplumun geri kalanıyla bütünleşmek alanında fazlasıyla ağır kaldığını ortaya koymaktadır.
Dolayısıyla sorunun siyasal çözümü için Kürt siyasetinin toplumun bütünüyle "iktidar paylaşımı" ötesinde bir ilişki kurması gerekmektedir. "Türkiyelilik"i "coğrafya temelli iktidar paylaşımı taleplerimize destek veren diğer toplum unsurlarına açılma" olarak kavramsallaştıran bir siyasetin bunu gerçekleştirmesi ise fazlasıyla zordur.
Söz konusu egemen siyasetin Kürtler arasında toplumun geneliyle farklı boyutta ilişki kurmak isteyenlerin seslerini duyurmasına izin vermemesi sorunu daha da çetrefilleştirmektedir. Bu ise çoğulcu biçimde gerçekleştirilecek bir "biz" tasavvuru ile toplumun geri kalanıyla eklemleşilmesini imkânsız hale getirmektedir.
Bu çerçeveden bakıldığında "demokratikleşme"ye Kürt Sorunu'nu çözecek bir gümüş kurşun biçiminde yaklaşılması doğru değildir. Bu, toplumun genelinde demokratikleşme ve Kürt vatandaşlarımızın doğal haklarının teslimi alanındaki çabaların bir kenara bırakılması gerektiği anlamına gelmez. Ancak Kürt siyasetinin de "çözüm" için kendisinin atması gereken adımlar olduğunu unutmaması gereklidir.


.

Daha sol” “sol”un başarı ümidi

27.9.2015 - Bu Yazı 609 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Uzun yıllar örgütün "marjinal" görülen bir hizbinin üyesi olarak siyaset sahnesinin arka planında kalan Jeremy Corbyn'in rakiplerine ciddî fark yaparak İşçi Partisi liderliğine gelmesi küresel ölçekte yaşanan bir değişimin çarpıcı örneklerinden birisidir. 

Corbyn'in kamuoyunda şaşkınlık yaratan zaferi, SYRIZA lideri Aleksis Çipras'ın Yunanistan siyasetindeki yükselişi, Pablo Iglesias Turrion önderliğindeki Podemos'un İspanya'da kısa sürede önemli mesafe alması, ABD'de sosyalist Senatör Bernie Sanders'ın Demokrat Parti adaylık yarışında ciddî seçeneklerden birisi haline gelmesi benzeri gelişmeler ile birlikte değerlendirildiğinde küresel bir yönelimi yansıtmaktadır. 
Bu yönelim "merkezdeki ikiliden solda olanının" neoliberalist ekonomik tezlere temelden karşı çıkmayarak, o zeminde uygulanacak siyasetlerle refah devleti kalıntılarını muhafaza etme ve yaratılan artı değerin bir bölümünü sosyal programlara aktarmaya çalışma yaklaşımını benimsemesine duyulan toplumsal tepkiyi ortaya koymaktadır. 
Geniş bir tabandan yukarıya doğru yükseltilen bu tepki "sol neoliberalizm" olarak tanımlanabilecek ve en iyi örneğini Tony Blair başkanlığındaki İşçi Partisi'nin ana akım siyasetinde bulan yaklaşım yerine neoliberalizme yapısal eleştiriler getiren, yeni bir sosyal devlet tasavvuru geliştirilmesini talep eden, "daha solda" bir "sol" arzusunu dile getirmektedir. 

Önceki söyleme dönüş 
Söz konusu gelişmeler ve talepler en çarpıcı örneği Blairizm olan "neoliberal sol"un iflâsını da ortaya koymaktadır. Anlamsız olduğu kadar imkânsız bir bir bağdaştırma çabasını üstlenen "Yeni Sol," neoliberalist yaklaşımların doğurduğu toplumsal sorunları çözme alanında fazlasıyla başarısız olmuştur. 
Pierre Dardot ve Christian Laval neoliberal toplum üzerine kaleme aldıkları çalışmada İngiliz İşçi, Alman Sosyal Demokrat ve Fransız Sosyalist partileri benzeri sol örgütlenmelerin süreç içinde "muhafazakâr sağ partilerden daha iyi neoliberaller haline geldikleri"ni vurgulayarak çarpıcı bir gerçeğe parmak basmaktadırlar. 
Ancak "neoliberalizm"e anlamlı alternatif üretemeyen "üçüncü yol" yaklaşımının iflâsı bizzat "neoliberalizm"i doğuran başarısız yaklaşımlara yeniden kurtarıcı olarak sarınılması sakıncasını beraberinde getirmektedir, ki Corbyn'in şaşırtıcı zaferi, son tahlilde, bunu simgelemektedir. 
Bu çerçeveden değerlendirildiğinde, devlet harcamaları ve kamulaştırmayı artırmayı, zarar eden kömür madenlerini yeniden açmayı, "azamî ücret" sınırlaması getirmeyi, merkez bankasını yeniden hükûmete bağımlı kılmayı savunan Corbyn, başarısızlığı kanıtlanmış siyasetlere nostaljik bir dönüşü temsil etmektedir. 
Buna karşılık, Çin Komünist Partisi'ne dahi gereğinden fazla "pazar ekonomisi"ne yöneldiği gerekçesiyle eleştiriler getiren Corbyn, özgün bir alternatif ortaya koymaktan ve "postneoliberalist" bir tasavvur geliştirmekten fazlasıyla uzaktır. 
1983 yılından beri Avam Kamarası üyeliği yapan Corbyn gibi o tarihte ilkokul talebesi olan ve günümüzde "neoliberal sol"a karşı yükselen hareketlerin başına geçen genç liderler de çarpıcı söylemler ve şiddetli neoliberalizm eleştirilerine karşılık Keynesyen tezlerin parlatılmasının ötesine geçen yaklaşımlar üretememişlerdir. 
Neoliberalizm kendisini sürekli biçimde yenilerken ona getirilen "sol" eleştiriler refah devleti dağıtımları ile kamu harcalamalarının etkinliğinin ölçüm ve malî denetlenebilirliği konusunda çözümler önermekten bir hayli uzak kalmışlardır. Foucault'nun çarpıcı ifadesini kullanacak olursak, neoliberalizmin "ekonomik olmayan davranış biçimlerini ekonomik değerlendirme süzgecinden geçirilebilme imkânı sunması"na karşılık onu eleştiren "sol" bu nitelikten yoksun bir Keynesçiliği savunmakla yetinmiştir. 

Semboller ve söylem 
Neoliberalizme karşı anlamlı alternatifler geliştiremeyerek onun toplumsal dokuda meydana getirdiği tahribatı eleştirmekle yetinen ve Keynesyen tezleri yeniden kullanıma süren "daha sol" "sol" bu alandaki açığını sembol kullanımı, protesto ve hamasî söylemle kapatmaya çalışmaktadır. 
Resmî törende "God Save the Queen"i söylemeyen Corbyn'in Glasgow çarşısında "Bandiera Rossa"yı coşkuyla haykırması bu sembolizmin ilginç örneklerinden birisidir. Kravat takmayan, saçlarını at kuyruğu biçiminde arkada toplayan, motosiklete binen böylece yerleşik değerlere tavır koyan "daha sol" "sol"un yeni liderlerinin "protesto" vurguları güçlü söylemleri, neoliberalist kemer sıkma siyasetlerinin mağduru kitlelerin, "iyiye giden ekonomik göstergeler"e karşılık "reel durumları kötüleşen" toplum katmanlarının duyduğu güçlü tepkileri dile getirmektedir. 
Benzer şekilde "sola kayan" "sol"un uluslararası sorunlar hakkında daha eleştirel bir söylem dile getirmesi, stratejik ve ekonomik çıkarlar uğruna göz yumulan adaletsizlikleri vurgulaması da aynı amaca hizmet etmektedir. 
Sorun eleştiri, protesto ve başarısızlıkları geçmiş deneylerle sınanmış siyasetlerin küresel neoliberalizmin doğurduğu tahribat ve adaletsizliklere çözüm getirmekten uzak olmasıdır. Neoliberalizmin "yoksulluk inkârcılığı" yaptığı doğrudur; ama bunu söylemek "yoksulluk"a çözüm getirmemektedir. 
Bu alanda "sola kayan" "sol"un bir diğer açmazı en güzel örneği Sovyet ekonomik programları olan Keynesçiliğin ötesine geçmiş radikal deneylerin daha büyük başarısızlıkları beraberinde getirmiş olmasıdır. 
Corbyn'in hayranlık duyduğunu ifade ettiği Hugo Chavez'in petrol fiyatlarının zirve yapması sonucunda elde edilen kaynaklarla yaratmaya çalıştığı "21. Yüzyıl Sosyalizmi"nin ulaşabildiği nokta da bu alanda ümitvâr olunmasını zorlaştırmaktadır. Meseleyi daha da derinleştiren, Sovyet deneyleri ile Venezuela girişiminin demokrasi dışı siyasal rejimler altında yürütülmüş olmasıdır. 

Katılımcı demokrasi 
Buna karşılık Corbyn kampanyasının sloganı "2020, Jez we can" ("Podemos" da kelime anlamı olarak herhangi bir tarih vermeden ve "evet" vurgusu yapmadan aynı mesajı vermektedir) tabandan yukarıya doğru, katılımcı bir demokrasi anlayışını dile getirmektedir. Bu yaklaşım şüphesiz "daha sol" olmak iddiasıyla ortaya çıkan hareketlerin en olumlu niteliğidir. 
Ancak "küresel düzeyde örgütlenmiş sermaye" karşısında aşağıdan yukarıya gelişecek, örgütlenmesi son derece zor kitle hareketlerinin başarısının tutarlı ve hayata geçirilebilir bir "post-neoliberalist" tasavvur yaratmaya bağlı olduğu unutulmamalıdır. 
Bu yapılmadıkça "önerdiği siyasetlerin uygulanmasının yaratacağı adaletsizliğin bunların uygulanmamasının doğuracağı adaletsizlik yanında devede kulak kalacağını" iddia eden neoliberalizmin küresel egemenliği sürecektir. "Sol"un başarısı ise getirdiği eleştirilerin şiddeti, ortaya koyduğu protestoların şekli ve kullandığı nostaljik sembollerin yoğunluğuna değil böylesi bir "tasavvur" yaratabilmesine bağlıdır..
 

"Millî"lilerden "millî" beğenmek

 

5.10.2015 - Bu Yazı 343 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Millî, toplumumuzdaki değişik söylemlerde yoğun biçimde kullanılan kavramların başında gelmektedir. Üzerine güncel bir tartışma başlatılan bu kavramın geçirdiği evrim, yakın dönem tarihimize egemen olan temel siyaset yaklaşımlarının özeti gibidir. 

Millî ve din 
"Millî" sıfatı asırlar boyunca "millet" adı verilen dinî cemaatler etrafında örgütlenen bir toplumda bu niteliği taşıyan aidiyetlere atıfta bulunmuştur. Dolayısıyla "millî," "Müslüman milleti,""Rum milleti" "Yahudi milleti," "Katolik milleti" benzeri yapılara yönelik, etnik kökenden bağımsız aidiyetleri yansıtmıştır.
Örneğin, Müslüman bir Arap "Müslüman," Ortodoks bir Arap "Rum," Katolik bir Arnavut ise "Katolik" milletinin üyesi olmuşlar, devlet de onlara bu sıfatları çerçevesinde yaklaşmıştır.
Bu "milletler" arasında hiyerarşik bir ilişki varolmuş, "millet-i hakime"yi oluşturan "Müslümanlar" en üstte yer alırken "mahkûm milletler" de kendi aralarında eşit olmamışlar, bir merâtip çerçevesinde sıralanmışlardır.
Nüfûs tezkirelerinde "milleti" hanesi karşısında "İslâm," "Rum Ortodoks" benzeri dinî aidiyetler belirtilmesinin imparatorluğun sonuna kadar sürdürüldüğü Osmanlı toplumunda buna karşılık "millet" ve "millî" süreç içinde farklı anlamlar kazanmaya başlamıştır.
Milliyetçilik çağında "millî," geleneksel "dinî cemaate ait" anlamının yanı sıra değişik etnik grupların oluşturduğu yapılar için kullanılmaya başlanmış, on dokuzuncu asrın son çeyreğinden itibaren ise artan bir ivme ile imparatorluğun "Türk unsuru" ile ilişkilendirilmiştir. 

İttihadçı "millî"lik 
İttihad ve Terakki Cemiyeti, yasa dışı faaliyet sürdürdüğü dönemin son yıllarında "millî" ile "Türklük" arasında bağlantı kurmaya ve Türkleri, Tanzimat öncesinin "millet-i hakime"sine benzer şekilde tanımlamaya başlamıştır. Ancak bu tanım ile "dinî" anlamda "millîlik" ve seküler mânâda "Osmanlı milletine ait olma" içiçe geçebilmiştir.
Örneğin, Cemiyet 1908 İhtilâli sırasında dağa çıkarttığı isyancı birliklere "Millî Tabur," "Millî Alay" benzeri unvânlar vermiştir. İttihadçı liderler bununla temel olarak "Osmanlı milleti"ni temsil iddiasını vurgulamak istemişlerdir. Buna karşılık Müslüman köylüler, çoğunluğu Arnavut gönüllülerden oluşan bu birlikleri "Elhamdülillah, millet askerini çıkarttı" diyerek karşıladıklarında "millî"liğe din temelinde yaklaşmışlardır. İmparatorluğun değişik bölgelerindeki Türkçüler ise bu "millî"liğin Türklük temelli olduğunu düşünmüşlerdir.
İttihad ve Terakki iktidarında farklı "millî"likler varolmakla birlikte "Türklük" merkezli "millî"lik tedricen güç kazanmıştır. "Millî" sıfatının yerel banka adlarından Millî Ta'lim ve Terbiye Cemiyeti benzeri derneklere, Millî Mahsûlat Şirketi gibi kuruluşlara ve "Millî İktisad" siyasetinin güzel bir örneği olduğu temel politikalara eklendiği İkinci Meşrutiyet döneminin egemen "millî"liği "Türklük" merkezli bir yaklaşımı yansıtmıştır. Örneğin "İslâm medeniyeti ve Türk harsı"nı araştırmayı hedefleyen Millî Tetebbu'lar Mecmuası,son tahlilde, etnik vurguları fazlasıyla güçlü bir "millî"liği temsil etmiştir.
Bu "millî"lik yaklaşımının İttihad ve Terakki tarafından yoğun biçimde kullanımı, ulus-devlet refleksleriyle hareket eden bir çok uluslu imparatorluk yaratarak merkezin diğer anâsırla ilişkisini fazlasıyla gerginleştirmiştir.
Cemiyet'in önde gelen muhaliflerinden birisinin ifadesiyle "Millî sıfatı mevsufuna büyük bir câzibe ve kuvvet-i teshîr" veriyordu. Ancak bu "büyüleyici kuvvet" çok uluslu bir imparatorlukta önemli sorunları da beraberinde getiriyordu. 

"Mücahede"den "Mücadele"ye 
Mondros Mütarekesi sonrasında şekillenen Kongre İktidarları döneminde yükselen Müslüman milliyetçiliği aşağıdan yukarıya gelişen, katılımcı ve dar ölçekli bir Panislâmizm girişimini yansıtmıştır. Bu hareketin Müslüman "millet"i adına başlattığı "Mücahede-i Millîye" süreç içinde sadece "aşağıdan yukarıya" karakterini kaybetmekle kalmamış, askerî zafer sonrasındaki ulus-devlet inşa edilmesi sürecinde Sosyal Darwinist vurguları kuvvetli bir "Mücadele-i Millîye"ye dönüştürülmüştür.
Bu yapılırken de sadece "cihad" vurgusu yapan "mücahede"nin yerine "yaşam savaşı"nın altını çizen "mücadele" geçirilmemiş, dinî anlamdaki "millî", en güçlü vurgusuyla etnik temelli ve hiyerarşik "millî"ye çevrilmiştir.
Cumhuriyet resmî ideolojisi "millî" kavramını dinî bağlantılarından bütünüyle arındırılarak inşa edilmeye çalışılan "ethnos" ile ilişkilendirmiştir.
Süreç içinde bakanlık adlarından ders kitapları başlıklarına uzanan bir alanda kullanılan "millî" sıfatı, egemen etnik gruba aidiyeti vurgulayan, buna katılmaya yanaşmayanları dışlayan bir işlev görmüştür. Buna itiraz ederek karşıt ethnos tasavvurları geliştirenler ise alternatif "millî"likler yaratmışlardır. 

"Dinî"nin ihyası 
Çok partili hayata geçiş sonrasında yeniden örgütlenen, 1970'lerden itibaren ise toplumsal tabanlarını genişleten İslâmcı hareketler uzun yıllar boyunca unutulan dinî anlamda "millî" kavramını yeniden ihya etme gayreti içine girmişlerdir. Millî Selâmet, Millî Nizam benzeri parti adları, "Millî Görüş" gibi toplum tasavvurları bu gayreti ortaya koymuştur.
İlerleyen yıllarda resmî ideolojinin bütünüyle etnik bir "millî"likten "Türk-İslâm Sentezi" yaklaşımında mündemiç bağdaştırmacılığa yönelme zorunda kalması bu çabaların toplumsal tabanda ciddî karşılık bulduğunu göstermektedir.
Bu çerçevede Türkiye, egemen etnik gruba aidiyet temelli "millî"lik, karşıt etnik "millî"likler, dinî referanslı "millî"lik ve bunlar arasında gerçekleştirilen bağdaştırmaların beraberce yaşadığı, zaman zaman da çatıştığı bir toplum özelliği kazanmıştır. 

"Millî"lik ve "Biz" 
Çatışan "millî"liklerin toplumsal tabanlarını genişletmeye çalıştığı Türkiye'de yeni bir "millî" kavramsallaştırılmasına ihtiyaç duyulması doğaldır. Bu aynı zamanda varolan "millî"liklerin bir "biz" yaratılması konusunda yetersiz kaldıklarının da kabûlü anlamına gelmektedir.
Yeni bir "millî"lik yaratma girişimi gerçekleştirirken, düşülebilecek hata mevcut "millî"liklerin "biz" yaratılmasını engelleyen yaklaşımlarında ısrar edilmesidir. Böylesi bir "biz," bunun yanı sıra, kapsayıcı olabilmek için, mevcut "millî"likleri "ortadan kaldırma"yı değil onların üzerinde olabilmeyi hedeflemelidir.
Dolayısıyla hiyerarşik ilişkiler yaratan ya da dışlayıcı "millî"likler veyahut bunların sentezleri yerine "eşitlik" temelli ve kapsayıcı bir "millî"liğin tasavvur edilmesi gerekmektedir. Bu da ancak "millet"in "eşit vatandaşlık temelli bir siyasal toplum" olarak kavramsallaştırılmasıyla yaratılabilir.
Böylesi bir "millî"lik etnik ve dinî "millî"lerle çatışmadan, buna karşılık herhangi bir hiyerarşi kurmadan ve kimseyi dışlamayarak bir "biz" yaratabilir. Son tahlilde "millet" inşa etmenin amacı da bundan başka birşey değildir.
 

"Yerlilik"in yeniden keşfi

 

12.10.2015 - Bu Yazı 355 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 "Yerlilik"in sahiplenilmesi sadece kendisiyle barışık bir toplum yaratılmasına değil yarattığı "Doğu"yu "medenîleştirme"yi vazife edinen tersine ontolojik Oryantalizmin marjinalleştirilmesine de katkıda bulunacaktır

"Yerli" uzun süre Batı emperyalizminin genel olarak diğer coğrafyalarda yaşayanlar, özel anlamda ise sömürgeleştirdiği toplumların mensupları için dile getirdiği, edilginlik vurgusu güçlü, aşağılayıcı bir sıfat olmuştur. Gerek Batı toplumları, gerekse de değişik toplumlardaki Batılılaşmış seçkinler tarafından bu anlamıyla kullanılan maduniyet temelli "yerli" ifadesi süreç içinde sahiplenilmesi ve savunulması gereken kültürel değerlerin temsilcisi statüsüne kavuşmuştur. Gündemimizdeki "yerli"lik tartışması da hiç şüphesiz, bu değişim sürecini yansıtmaktadır. 

Tersine oryantalizm 
Osmanlı modernleşme projesi, bilhassa ilerleyen yıllarında, kendi "Doğu"sunu yaratan ve onu "medenîleştirmeye çalışan" bir entelektüel/ siyasal girişime dönüşmüştür. Yerel değerler ve İslâm ile modernliği bağdaştırmaya gayret eden entelektüel girişimler, Yeni Osmanlılar ve II. Abdülhamid rejimi sonrasında ivme kaybederken, kendi "Doğu"sunu üretme ve onu Batılılaştırarak "medenîleştirme" girişimi hız kazanmıştır. 
İlginç olan II. Abdülhamid'in siyasal muhalifi Yeni Osmanlılığın "bağdaştırıcı modernleşmesi"ni ana hatlarıyla sürdürmesine karşılık, Yeni Osmanlı entelektüel mirasını sahiplenme iddiası taşıyan Jön Türklük ve İttihadçılığın "medenîleştirme projesi"ne yakın bir çizgiye kaymasıdır. 
Terakki ve İttihad Cemiyeti yayın organı Şûra-yı Ümmet "native" ve "indigène" sıfatlarının "mahkûmiyet- i ecânibe duçâr olan Şarklılar"a atıfta bulunmak amacıyla kullanılmasını tartışırken "bizim bunu 'yerli' şeklinde tercüme etmemizin" söz konusu kelimelerin "zımnında bir mefhûm-i zillet müstetir" olması nedeniyle yeterince kapsayıcı olmadığını ileri sürmüştü. 
Cemiyet mensuplarından ve Cambridge Üniversitesi okutmanlarından Halil Halid Bey ise "Osmanlılar" için "native /yerli" sıfatını kullanmaya "cür'et eden" bir muhabiri eleştirmek için Times gazetesine gönderdiği notta görüşünü "Ben bir 'yerli akademisyen' değilim... Ben bağımsız bir milletin mensubuyum ve asla yabancı bir güce tabi olarak 'yerli'biçiminde adlandırılmamak için Allah'a dua ediyorum" ifadesiyle özetlemişti. 
Burada önemli olan "yerlilik"in madun bir kategori olduğunun kabûlü, buna karşılık "yerli" olunmadığı, "Ötekiler" hakkında bu nitelendirmeyi yapan, "tefevvuk" iddiasındaki Batılılarla eşit olunduğu yolundaki yaklaşımdır. 
Bu nedenle İttihad ve Terakki Cemiyeti iktidara geldikten sonra benimsediği güçlü anti-emperyalist siyasetin yanı sıra kendi "Doğu"sunu inşa ederek onu "medenîleştirme" misyonuna da ağırlık vermiştir. Bu ilk bakışta bir çelişki olarak görülebilir. Buna karşılık daha sonra Kemalist projenin tüm açıklığı ile ortaya koyacağı gibi "Batı hegemonyası ve Oryantalizmi"ni eleştirirken, Sadık el-Azm'ın kavramsallaştırmasıyla "tersine ontolojik Oryantalizm" üretilmesi sıklıkla karşılaşılan bir olgudur. Bu yapılırken toplumun bir bölümü ve değerlerine, diğer bir ifadeyle "yerlilik"e, Batılılar gibi yaklaşılması da mümkün olabilmektedir. 

Kemalizm ve yerlilik 
İttihad ve Terakki iktidarında ivme kazanan "tersine ontolojik Oryantalizm" şâhikasına Erken Cumhuriyet döneminde ulaşmıştır. Dönemin anti-emperyalist söylemi, "maddî" anlamda "yerlilik"i en güzel örneği "yerli malı" hafta ve fuarlarında görülen biçimde sahiplenirken, toplumun yeteri ölçüde "medenî" ve "çağdaş" olmadığını düşündüğü katmanlarındaki "kültürel yerlilik"i ortadan kaldırmayı temel hedeflerinden birisi olarak görmüştür. 
Kültürel "yerlilik" ile değerlerinin ortadan kaldırılmasının zorunlu olduğunun düşünülmesi neticesinde bir yandan "Türklerin ırken Asyaî olduğu" benzeri tezlere şiddetle karşı çıkılır, onların "brakisefal kafataslı, medeniyet kurucusu bir ırka aidiyeti" antropolojik ve antropometrik çalışmalarla ispatlanmaya gayret edilirken, öte yandan da "yerli" değerler "hurafât, esâtir ve mitler" biçiminde yorumlanarak ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. 
Bu çerçevede yemeklerde ikinci sunumlarla hangi şarapların içileceği, yeni yıl kutlamalarının nasıl yapılacağı, hangi müzik biçimlerinin "çağdaş" nitelik taşıdığı, hangi giyim şekillerinin "medenî" olduğundan "dinin ne yolda yorumlanması gerektiği"ne ulaşan bir alanda "yerel" ve değerlerini ortadan kaldırmayı hedefleyen siyasetler kendi "Doğu"sunu yaratan bir seçkinler grubu tarafından, gereğinde yasakçılık da devreye sokularak, uygulanmış ve kapsamlı bir "medenîleştirme misyonu" hayata geçirilmiştir. 
Bu açıdan değerlendirdiğinde Kemalist proje şüphesiz yirminci yüzyılın en önemli "tersine ontolojik Oryantalizm" örneklerinden birisidir. Bu programın güçlü "milliyetçi" ve "anti-emperyalist" tonlara sahip olması, onun aynı zamanda "yerlilik" ile ilintili kültürel değerleri ortadan kaldırmayı hedeflediği gerçeğinin görülmesine engel olmamalıdır. 

Nasıl sahiplenilecek? 
Türkiye "yerlilik" ve değerlerinin sahiplenilmesi yaklaşımı çok partili yaşama geçiş sonrasında ivme kazanmıştır. Ancak uzun süreli "medenîleştirme misyonları" "yerlilik" üzerinde varsayılanın ötesinde bir etki yaratmış ve onun farklı bir biçime evrilmesine neden olmuştur. Söz konusu siyasetler, yerel kültürler ve onların coğrafî muhayyileleri üzerine yaptığı araştırmalarla tanınan Joanne Sharp'ın madun topluluklar hakkındaki tezini tekrarlayacak olursak, yerellik kendi "bilgi"sini ancak "medenîleştirme" girişimleri ile kendisine benimsettirilen biçimler çerçevesinde dile getirmek zorunda kalmış, bu ise onun doğal olmayan ancak kapsamlı bir dönüşüm yaşamasına neden olmuştur. 
Bu açıdan bakıldığında yeniden sahiplenilmeye çalışılan "yerlilik"in de ciddî bir farklılaşma sürecinden geçmiş olduğu unutulmamalıdır. Bu olgu daha sonra yaşanan küreselleşmenin etkisi ile birleştiğinde "yerli" ve "değerleri"nin "yerli"liklerini ne ölçüde koruyabildiğini fazlasıyla tartışmalı hale getirmektedir. 
Bu şüphesiz "yerlilik"in mevcut haliyle sahiplenilmesine engel değildir. Bunun yapılması bir yandan müfrit bir milliyetçilik ile anti-emperyalizmi içselleştirirken öte yandan da kendi "Doğu"sunu inşa ederek her türlü toplumsal değer ve inanca "hurafât, isrâiliyât ve bâtıl itikadât" olarak yaklaşan ve onların sadece "efsâne ve mit" olarak dile getirilmesini talep eden "tersine ontolojik Oryantalizm"in de marjinalleştirilmesini mümkün kılacaktır. 
Bu açıdan bakıldığında "yerlilik"in sahiplenilmesinin, kendi değerleriyle barışık, bunlar ile evrensel olanlar arasında anlamlı bağdaştırmalar yapmaya çalışan ve böylece postmodern gerçekliğin önüne koyduğu devâsâ sorunlara cevap vermeye çalışan bir toplumun şekillenmesinin önünü açabileceği yorumu yapılabilir. Benzer girişimlerin geçmişte "medenîleştirme misyonları" karşısında tutunamamış olması bu durumun "kaçınılmaz bir kader" olduğu hükmüne ulaşmamıza neden olmamalıdır.


.

Yeni Ortadoğu'da nasıl varolacağız?

19.10.2015 - Bu Yazı 313 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Türkiye zorluklarla dolu bir dönemden geçmektedir. Karşılaşılan zorluklar iki temel eksende gerçekleşmektedir. İlk olarak coğrafyamızdaki devletler kompozisyonu ile sınırlar uluslararası, bölgesel ve yerel aktörlerin dahil olduğu bir mücadele ile yeniden şekillenmektedir.

Bu uzun sürecek, acılarla dolu süreç sadece Türkiye'nin yeni güney komşularının kimler olacağını değil ülkemizin oluşacak yeni "status quo" içindeki yerini de belirleyecektir. Türkiye'nin coğrafî ve kültürel nedenlerle bu mücadelenin dışında kalacağını ummak gerçekçi olmaktan fazlasıyla uzaktır.
Yeni Ortadoğu düzeni mücadelesi Türkiye'nin büyük zorluklarla karşılaştığı ikinci eksenin daha açık biçimde farkedilmesini de sağlamıştır. Zikrettiğimiz süreçte toplumumuzda "kiminle ittifak yapılacağı," "hangi siyasetlerin üretileceği" benzeri konularda etnik ve mezhepsel çizgiler çerçevesinde şekillenen keskin bölünmeler üstü örtülmeye çalışılan temel fay hatlarının ne denli belirleyici ve kırılgan olduklarını ortaya koymuştur.
İlginç olan çok sayıda aktörün müdahil olduğu birinci sorunun, "halının altına süpürmeyi" tercih ettiğimiz diğer meseleyi açığa çıkartmasıdır.
Türkiye'nin etnik ve mezhepsel eksenler çerçevesinde oluşma eğilimi güçlenen yeni Ortadoğu düzeninde nasıl yer alacağını belirleyen ise "siyasal toplumu"nun gücü olacaktır. 

Kimliklerin belirleyiciliği 
Toplumumuz bireyin statüsünün uzun süre dinî kimliklerle belirlediği bir mirası devralmıştır. Taşınan kimliğin bireyin hangi renkte elbise giyebileceğinden, evinin yüksekliğinin ne olabileceğine, hangi oranda vergilendirileceğinden davasını nerede gördüreceğine varan bir yelpazede belirleyici olduğu bir toplumda "vatandaşlık" kültürü fazlasıyla zayıf kalmış ve "dinî cemaatler"in üzerinde kapsayıcı bir "siyasal toplum" tasavvuru gelişmemiştir.
1789 sonrası dünyasına ayak uydurma amacıyla ivme kazandırılan Osmanlı modernleşmesi pek çok alanda olduğu gibi "eskiyi de yeninin yanında muhafaza eden" bir dönüşüm süreci başlatmıştır. Bunun neticesinde bir yandan "eşit vatandaşlardan oluşan bir siyasal toplum" oluşturulması için toplumdaki hiyerarşiyi törpüleyici, aidiyetlerle ilişkilendirilen farklı muameleleri ortadan kaldırıcı düzenlemeler yapılırken, öte yandan da farklı dinî gruplara verilen yeni nizamnâmelerle inanca bağlı kimlikler tahkim olunmuştur.
Bunun sonucunda "aynı vatanı paylaşan (compatriot)" anlamında "vatandaşlık" yaratılmasına karşılık "bir siyasal toplumun üyesi olan (citizen)" mânâsında "vatandaşlık" tasavvuru oldukça cılız kalmıştır. İnşa olunan "Osmanlı" üst kimliği de büyük çapta birinci tür "vatandaşlık"a atıfta bulunmuştur. Yarattıkları dönüşüm küçümsenemezse de Tanzimat ve İkinci Meşrutiyet deneyimleri "kimlikleri ikinci plana iten" "eşit vatandaşlık temelli" bir "siyasal toplum" yaratma alanında yetersiz kalmışlardır. 

Cumhuriyet ve kimlikler 
İkinci Meşrutiyet Dönemi'nde "statü" talebiyle ortaya çıkan "etnik" gruplar "siyasal toplum" yaratılması alanında Tanzimat'ın ilerleyen yıllarına kıyasla daha sorunlu bir tablonun ortaya çıkmasına neden olmuşlardır. Erken Cumhuriyet ideolojisi "ethnos inşa edilmesi" ve bu amaca ulaşabilmek için toplumun tektipleştirilmesini hedeflediği için söz konusu alanda Tanzimat sonrasında gözlenen gerilemeye ivme kazandırmıştır.
Cumhuriyet yasakçılığı farklı etnik kimlikleri "konuşulamaz" hale getirmiş, buna karşılık onların etkinlik ve belirleyiciliğini fazlasıyla artırmıştır.
Benzer şekilde "kamusal" alanın inşa edilen yeni kimliği benimseyenler dışındakilere kapatılması, "siyasal toplum" tasavvurunu güçlendirmemiş, "siyaset" ile "kimlik" arasında doğrudan ve belirleyici bir ilişki tesis etmiştir. Cumhuriyet siyasetleri bunun yanı sıra "kimlik"lerin belirleyiciliğini engellemeyi hedefleyen araçların yeni "kimlik"ler üretmelerine de neden olmuşlardır. Örneğin dinî farklılıkların kamusal alanda gözönüne alınmamasını amaçlayan "laiklik" bir "inanç sistemi" biçimini alarak yeni bir "dinî kimlik" yaratmıştır. Bunun neticesinde "kaynaşmış bir kitle" olmasının gerekli olduğu düşünülen toplum, etnik ve dinî kimlikler etrafında örgütlenen, dışarıya kapalı gruplaşmaları barındırmıştır.
Bu tabloda çok partili yaşama geçiş sonrasında yaşanan değişim oldukça sınırlı kalmış, Türkiye egemen olanlar dışında kalan "kimlikler"in kolaylıkla ifade olunamadığı ama "siyaset"in onlar üzerinden yapıldığı bir toplum olma özelliğini sürdürmüştür. 

Yeni düzende varolabilme 
Türkiye'de son yıllarda "kimliklerin özgürleşmesi" alanında kapsamlı bir dönüşüm gerçekleşmiştir. Bunun neticesinde sadece adları ağza alınamayan "kimlik"ler özgürleşmemiş, yakın zamana kadar "üstü kapalı" biçimde yapılan "kimlik siyaseti" de aleniyet kazanmıştır. Buna karşılık "siyasal toplum" tasavvuru güçlenmemiştir.
Kanlı Suriye iç savaşı sırasında etnik ve mezhepsel aidiyetler çerçevesinde alınan tavırlar Türkiye'nin "siyasal bir toplum oluşturma" alanında ciddî anlamda geri kaldığını ortaya koymaktadır. Coğrafyasındaki örneklerle kıyaslandığında Türkiye'nin bu konuda hatırı sayılır yol katettiği yorumu yapılabilir. Ancak bu alanda başarı sağlamış yapılara bakıldığında karamsar olabilmek de mümkündür. 
Değerleri, sembolleri farklı, siyaseti ait olunan hüviyetin toplumsal ağırlığını artırma aracı olarak gören, ortak paydaları fazlasıyla zayıf kimlik adalarının oluşturduğu toplumun yeni Ortadoğu'nun oluşum sürecinden nasıl etkileneceğini öngörebilmek zordur.
Yeni Ortadoğu köşeleri törpülenen kimlikler üzerinden inşa edilirken, "siyasal toplum"u güdük kalmış, üstü örtülü ya da açık kimlik siyasetinin hükümferma olduğu Türkiye'nin bu süreçten etkilenmemesi kolay değildir. Senfoni orkestrasına sahip olması, Batılılaşmasını ileri seviyeye taşımış bulunması nedeniyle "Avrupalı" olan Türkiye'nin Ortadoğu'daki yeni düzen oluşumunun dışında kalacağını zanneden literatinin savunduğunun aksine mevcut dengeleri altüst edecek, yeni sınırlar ve devletleri ortaya çıkaracak büyük dönüşüm ülkemizi de derinden etkileyecektir.
Ortadoğu'daki çatışmalar bölgenin havası, suyu, topografik özellikleri, popüler müziğinin kalitesi nedeniyle değil "siyasal toplum"ları olgunlaşmamış yapılardaki "kimlik mücadeleleri" nedeniyle yaşanmaktadır. Aynı özellikler diğer coğrafyalarda da benzer neticelerin doğmasına neden olmaktadır. Örneğin "Avrupalı" olması, 1923 yılında Belgrad'da filarmonik orkestra kurulmuş bulunması kimlikler etrafında çatışan Yugoslavya'nın Irak'dan daha kolay biçimde dağılmasını önleyememiştir.
Türkiye'nin yeni Ortadoğu'da ne şekilde yer alacağını belirleyecek olan da "Batılılaşma derecemiz" değil başarılı örneklerin bir hayli gerisindeki "siyasal toplumumuz"un kimliklere dayalı kırılmalara gösterebileceği direnç olacaktır.


.

Tarih, hâtıra yasaları ve ifade hürriyeti

25.10.2015 - Bu Yazı 299 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Büyük Dairesi, 2. Daire tarafından 2013 sonunda verilen kararı onaylayarak, "1915'te Ermeni soykırımı olmadığı"nı söyleyen Doğu Perinçek'i cezalandıran İsviçre'nin, İnsan Hakları Avrupa Konvansiyonu'nun "ifade hürriyeti"ni düzenleyen 10. maddesini ihlâl ettiğine karar verdi.

Büyük Daire onayı da 2. Daire kararı gibi karmaşık ve çelişkili tezlere dayanmakta, tarihle ilgili ne tür yorumların "nefret suçu" oluşturacağı konusunda muğlak bir yaklaşım ortaya koymakta ve Yahudi Soykırımı (Holocaust)'ı "ifade hürriyeti" tartışması dışında bir kategori haline sokmaktadır.
Bir yargıcın karara kısmen katılıp kısmen karşı çıktığı, diğer yedisinin muhalefet şerhi koyduğu, bunlardan dördünün bir ek muhalefet şerhi daha kaleme aldığı göz önüne alınırsa konu üzerinde hukukçular arasında da fikir birliği yoktur. Ancak dağınık görüntüsüne karşılık Büyük Daire kararının değişik konularda "inkârcılık"ı yasaklayan "hâtıra yasaları"nın neşir ve bilhassa uygulanması alanında çığır açacağı şüphesizdir.
Büyük Daire kararı, 2007'de İspanya Anayasa Mahkemesi'nin "inkârcılığın yalnızca dile getirilmesinin doğrudan şiddete teşvik olarak yorumlanamayacağı"na hükmetmesi, 2011'de Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu'nun "tarihî olaylara ilişkin görüşlerin açıklamasını yasaklayan kanunların, devletlerin İnsan Hakları Sözleşmesi'nden doğan yükümlülükleriyle bağdaştırılmasının mümkün olmadığı" yorumunu yapması ve bir yıl sonra Fransız Anayasa Mahkemesi'nin "yasayla tanınmış soykırımın varlığının inkârını suç sayan" kanunu ifade ve araştırma özgürlüklerine aykırı bulması ile beraber okunduğunda ağırlık kazanan bir eğilimi yansıtmaktadır.
Bu ise tarihçiler ve ifade özgürlüğü savunucuları tarafından "hâtıra yasaları" adı verilen düzenlemeler hakkında dile getirilen sakıncaların "hukuk" tarafından gecikmeli de olsa paylaşıldığını göstermektedir. 

Hâtıra yasaları ve "tarih" 
Fransa'da 1990'da, Nürnberg Mahkemesi'nin tanımladığı anlamda "insanlığa karşı işlenen suçları" inkâr etmeyi suç haline getiren Gayssot Kanunu ile başlayan süreç, 1932 Ukrayna Kıtlığı (Holodomor)'dan Romanların marûz kaldığı muamelelere uzanan değişik tarihî olayları kapsayan konularda karşı görüş ileri sürülmesini yasaklayan çok sayıda "hâtıra yasası"nın kabûlü ile devam etmiştir. Avrupa toplumlarının başını çektiği diğer ülkeler de değişik "hâtıra yasaları" neşretmişler ve tarihçiler ile ifade özgürlüğü savunucuları uzun süre bu düzenlemeler konusunda sessiz kalmışlardır.
Bu tutumun benimsenmesinde ana akım tarih yazımı yaklaşımında görülen değişim de önemli rol oynamıştır. Yirminci yüzyılın ortalarına doğru "seçkinler" yerine "ortalama" insanlar üzerine yoğunlaşma eğilimi gösteren ana akım tarih yazımı, daha sonra geçmişi "muzafferler"in değil "ezilenlerin" zaviyesinden inşa etmenin daha anlamlı olacağını kabullenmiştir.
Dolayısıyla "ezilenler"in seslerinin duyulmasını sağlayacağı düşünülen "hâtıra yasaları" tarih yazımında egemen olan yeni yaklaşımla da örtüşmüştür. Ancak "seslerini duyuramamış olanlara bu imkânı sağlama" düşüncesinin yasakçılıkla tahkim edilmesi, tarihî yargılara "ezilenleri koruma" adına res judicata zırhı giydirilmesi nedeniyle ifade özgürlüğüne yönelik ciddî bir tehdidi de gündeme getirmiştir. Buna karşılık siyasal partiler söz konusu yasaları alan genişletme aracı olarak görmüşler, ana akım tarihçilik ise onların yasakçı boyutunu "siyaseten doğru" söylemi benimseme adına gözardı etmeyi tercih etmiştir.
Bu yasalar esir ticareti üzerine kaleme aldığı kitabı önemli ödüller kazanan Olivier Pétré-Grenouilleau'nun 2001'de çıkarılan Taubira Kanunu'na muhalefet nedeniyle yargılanması örneğinde görüldüğü gibi hukukun ifade özgürlüğü ve tarih yazımına ciddî müdahalelerde bulunmasını tetiklemiştir.
Tarihi ezilenlerin gözünden yazmayı hedefleyen söz konusu "hâtıra yasaları"nın bir "ifade özgürlüğü" sorunu haline geldiğini gören "Liberté pour l'Histoire (Tarihe Özgürlük)" benzeri örgütlenmeler bunlara itiraz etmişlerdir. Temel eleştirileri önde gelen Fransız tarihçiler tarafından kaleme alınarak 2005 sonunda yayınlanan bildiriden aktaracak olursak: "Tarihçi güncel olayların kölesi değildir... O güncel hassasiyetleri geçmiş olaylara tatbik etmez. Tarih hafıza değildir... Tarih hafızayı dikkate alır; ama ona indirgenemez. Tarih yasal bir konu değildir." 

Alınacak dersler 
Büyük Daire onayının 1915'te Osmanlı Ermenilerinin yaşadığı trajedi ile ilişkilendirilmesi anlamlı değildir. Söz konusu karar, hangi tezin "1915'te ne olduğunu" daha anlamlı biçimde yansıttığı ya da "doğru" olduğunu tartışmamaktadır.
Karar, tarihî olaylar hakkında görüş beyan etmenin nefret suçu sınırı aşılmadığı müddetçe yasaklanamayacağını vurgulayarak "ifade özgürlükleri" konusunda daha geniş sınırların çizilmesi gerekliliğini vurgulamıştır. Büyük Daire onayı "Ermenilerin emperyalist güçlerin âleti olduğu" söyleminin "onların katliama uğrama ya da yokedilmeyi hakettikleri" benzeri vurgular taşımaması nedeniyle, ifade özgürlüğü çerçevesinde değerlendirilmesinin uygun olacağının altını çizmiştir.
Bu nedenle karardan "tezimizin zaferi" benzeri bir sonuç yerine iki önemli neticenin çıkarılması anlamlıdır. Bunlardan birincisi toplumumuzda 1915'te ne olduğu tartışılırken, Büyük Daire'nin "o ifadeler kullanılsaydı cezaî uygulama meşruiyet kazanırdı" meâlindeki yorumunun önemini kavramaktır. Türkiye'de konu ele alınırken böylesi ifadeler sıklıkla istimâl edilmekte ama bunlar herhangi bir yaptırımla karşılaşmamaktadır.
Daha da önemli olan ise mahkemenin "hâtıra yasaları"nın ifade özgürlüğü alanında oluşturduğu sorunların altını çizmesidir. Türkiye 1951'de kabûl edilerek "Atatürk'ün hâtırasına hakaret"i cezalandıran kanun ile "hâtıra yasaları" alanında pek çok ülkeden önce eyleme geçmiştir. Bu yasanın belirli dönemlerdeki yorumlanma biçimleri "ifade özgürlüğü" sınırları ile tarihte ne olduğu konusunda farklı görüşler ortaya koyabilme serbestisini zorlamıştır. Benzer şekilde TCK'nın 301. maddesi de belirli zaman aralıklarında tarihin tüm gelişmelerini tekil yorumlara indirgeyerek ve onlara res judicatazırhı kuşatan bir "hâtıra yasası" biçiminde yorumlanmış ve böylece "ifade özgürlüğü" üzerinde sallanan bir Demokles kılıcı haline sokulmuştur.
Dolayısıyla Büyük Daire kararının "tezimiz"e katkısını tartışmak yerine aslî mesajının anlaşılması ondan ifade özgürlüğü alanında önemli dersler çıkarabilmemizi mümkün kılabilir.


.

Neden bir "diller hiyerarşisi" geliştiriyoruz?

1.11.2015 - Bu Yazı 205 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Almanca ve Fransızca ile beraber Arapçanın da seçmeli yabancı dil olarak okutulması teklifi, fazla da yadırgatıcı olmayan biçimde, değişik boyutlara taşındı. Bu alanda yapılan öneri "Türk olmaktan vaz geçmek"ten "dinselleştirme"ye, "Aydınlanma"ya sırtımızı dönmekten "badem cumhuriyetinde çakma Arap olmaya alışma"ya uzanan yelpazedeki yaklaşımları içeren bir zeminde eleştirilere neden oldu.

Burada çarpıcı olan "Arapça"nın "yabancı lisan" olmaktan çıkartılarak bir sembole dönüştürülmesi, ona "kimliğimizi kaybetmemize" yol açabilecek bir "virüs" biçiminde yaklaşılması ve "Arabın Yalellisi" benzeri ırkçılık sınırlarında dolaşan ifadelerin kullanılmasıdır. 

"Doğu"nun dili Arapça 
Geçtiğimiz yıl sonlarında yaşadığımız "Osmanlıca" tartışmasında olduğu gibi "Arapça eğitimi" konusunda da temel sorun bir "dil"in sembolleştirilerek "ileri-geri" ekseninde oluşturulan hiyerarşi piramitinin tabanına yerleştirilmesidir.
Daha da ilginç olan Osmanlıca gibi Arapça öğrenmenin de kimliğimizi tahrip ederek bizi "Araplaştıracağı"nın varsayılmasıdır. Almanca eğitiminin "Almanlaşma"ya neden olacağı ve kimliğimize zarar vereceğinin düşünülmemesine karşılık "Arapça"ya böylesi bir işlev atfedilmesi şüphesiz bu dilin yarattığımız "Doğu"nun egemen lisanı olması ve "gerilik kaynağı" olduğu iddia olunan "din" ile özdeşleştirilmesidir.
Osmanlı Batılılaşmasının evrimi ile Türkçülüğün yükselişi, Erken Cumhuriyet döneminde zirve noktasına ulaşacak kendi "Doğumuz"u yaratma girişimine hatırı sayılır bir ivme sağlamıştır. Bu inşa faaliyeti, Türklüğün içinde bulunduğu coğrafyaya ait olmadığı, "Batılı" karakter taşıdığı ve yaşadığı bölgede yerleşik diğer akvâm ile "medenîlik" açısından karşılaştırılamayacağı tezlerine dayandırılmıştır.
Bu tezleri ileri süren ilk yayın organlarından birisi olarak Kahire'de yayınlanan Türkmecmuasından aktaracak olursak "Türk, her dürlü itiyâdât-ı muzırra-i hazırâsını Şark'dan" almış, "her dürlü esbâbı za'af ve tedenniyi ise yine Şark'da" bulmuştu. Bu yaklaşıma göre "Türk . . . Avrupa'ya cenubdan gireceğine şimalden doğru girseydi, Şark'a değil Garb'a giderek yerleşseydi, hâsılı esasen bir dereceye kadar hemnesli olduğu Macarlar gibi yapabilseydi . . . yine onlar gibi parlak bir hükûmeti, hâkimiyeti, ikbâli ve istikbâli olurdu."
Türk mecmuası yazarları daha sonra Reşid Rıza ve el-Menâr dergisi ile giriştikleri polemikte de Türklerin Araplar ile coğrafyada bulunan diğer etnik gruplara üstünlüklerini vurgulamışlardı. Bu yazılarda basit bir "tefevvuk" iddiası dile getirilmiyor, Batı entelektüellerinin "Doğu" için kullandığı sıfat ve ifadelerin tekrarı yoluyla modernliğe cevap verdiği iddia olunan Türklerin "Doğu"su da inşa ediliyordu. Gene Türk'den nakledecek olursak "Avrupalılar"ın "Türkler"i "Şark"ın, ezilmiş ve geri kalmış "akvâm-ı zâifesiyle karışdırmaları" büyük bir hata idi. Türkler "Doğu"ya ait değildi; o "Doğu," Araplar ve diğerlerini kapsıyordu.
Osmanlı Garplılaşma hareketi ile seküler vurguları güçlü Türkçülüğün ürünü olarak yaratılan bu "Doğu," Batılıların Türkler için kullandığı sıfatlarla inşa ediliyor, buna karşılık "gerilik"i Araplar üzerinden tanımlıyordu. Bu inşa süreci Arap kültürünü dili, alfabesi, gelenekleri, müziği üzerinden aşağılıyor, "modernlikle bağdaşmış" Türklerin öz değerlerinin ise bunların karşı tezini oluşturduğunu savunuyordu.
Garblılaşma ve Türkçülüğün seküler yaklaşımları "Arap dini" olarak kavramsallaştırılan İslâm'ın da bu "Doğu"nun inşa faaliyetinde önemli bir yapı malzemesi olarak kullanılmasını sağlıyordu. Keçecizâde İzzet Fu'ad Paşa'nın ifadesiyle İslâm, son tahlilde, "1300 sene evvel çölde, çöl için yapılmış kavânin ve nizâmât" olduğu için onunla yirminci yüzyılda "Avrupa'da yaşayabilmek" mümkün değildi. 

Şark'daki Garblı 
Erken Cumhuriyet ideolojisi bu alanda devraldığı mirâsı yeni ufuklara taşımıştır. Bu yapılırken, yaşanan coğrafyaya aidiyetin reddi ve "medenîleştirme misyonu" daha güçlü biçimde vurgulanmıştır. Türk Ocakları Mesâî Programı'nda işaret edildiği gibi "Türk milletinin, Garb'ın Şark'daki temsilcisi" olduğu iddiası "Doğu" inşa faaliyetinin temel tezi haline getirilmiştir.
Ait olmadığı bir coğrafyada "ileri" bir kültürün temsilcisi olarak yaşayan "medenî" bir kavim olan Türkler, uzun süre taşımak zorunda kaldıkları "medenîleştirme misyonu" yükünden kurtulmuşlardı. Bu çabanın başarısızlığı da Araplar benzeri kavimlerin çağdaşlaşma ve medenîleşmeye gösterdikleri güçlü dirençten kaynaklanmıştı. Dolayısıyla Türkler, taşıdıkları her türlü "gerilik"in nedeni olan "Doğu"da bir vâhâ oluşturmayı temel hedefleri haline getirmişlerdi.
Bu parametrelerle inşa edilen muhayyel "Doğu"yu ete kemiğe büründüren, onun geriliğini ortaya koymak için kullanılan örnekler de genel olarak "Araplar" oluyordu. Bu çerçevede Arapça ve Arap alfabesi de yabancı dil ve yazım aracı olmanın ötesinde yarattığımız "Doğu"nun "gerilik"ini vurgulayan semboller olarak işlevselleştiriliyor, onlara siyasal nutuklardan ders kitaplarına ulaşan bir yelpazede bu bağlamda atıfta bulunuluyordu. Arapçanın bir diğer sorunu ise "Arap dini"nin lisanı olmasıydı. Bu din, onu kabûl etmeden önce çok daha yüksek bir kültüre sahip olan Türklerin gerilemesinin temel nedenlerinden birisi olmuştu. 

Lisanla sınırlı değil 
Bu tarihî arka plan gözönüne alınmadan Arapça öğrenimi konusunda dile getirilen ve ırkçı tonları belirgin eleştirileri anlayabilmek zordur. Toplumumuzun bir bölüm seçkini için Arapça, "Doğumuz"un lisanıdır, geriliği temsil etmektedir ve bizi "Araplaştırarak karanlığa geri götürme" aracı olarak kullanılabileceği için tehdit oluşturmaktadır. O nedenle de bu dile Almanca ya da Fransızca gibi bir "yabancı dil" olarak yaklaşılması mümkün değildir.
Lisan ve alfabelerin "gerici" ya da "ilerici" karakter taşıyabileceği, soldan sağa yazmakla "çağdaş" ve "medenî" olunabileceğini savunan yorumların düşünsel arka planını bu "Doğu" inşa etme faaliyeti oluşturmaktadır.
Bu fikrî çerçevenin sığlığı ortadadır. Sorun, önde gelen sembolleri "Arap" ve "Arapça" olan "Doğumuz"un "ilerici- gerici" ekseninde bir lisanlar hiyerarşisi yapmamızın ötesinde etkiler yaratmasıdır. Bu "muhayyel gerilik alanı," tesirini coğrafya algımızdan değerlerimizin şekillenmesine, dış siyaset yapımımızdan düşük yoğunluklu bir iç savaşı yönetmemize uzanan alanlarda hissettirmektedir.


.

Neden "Kalkınmacı Muhafazakârlık" kazanıyor?

9.11.2015 - Bu Yazı 392 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Türkiye'de çok partili yaşama geçiş sonrasında yapılan özgür seçimlerin büyük çoğunluğunun "kalkınmacı muhafazakârlık" çizgisini sürdüren partiler tarafından kazanılması, konuya konjonktürel değil yapısal açıdan yaklaşılmasını zorunlu kılmaktadır.

Böylesi bir değerlendirme, geniş kitlelerin oy verme davranışları nedeniyle eleştirilmesi veyahut "cahil toplulukların kandırıldıkları" ya da onların "evrensel değerleri umursamadıkları"nın varsayılmasından daha anlamlı tespitlere ulaşılmasını mümkün kılacaktır.
Yapısal bir analiz, "karizma" ve "liderlik" gibi seçim neticelerini etkileyen çok sayıda faktörün ötesine geçen, belirleyicilerin ortaya çıkarılmasını da mümkün kılacaktır. 

Merkezde konumlanma 
"Kalkınmacı muhafazakârlık"ın çarpıcı başarısı ve "egemen parti"ye evrilme potansiyelini güçlendirmesinin önde gelen nedenlerinden birisi iki aslî eksenini oluşturan "kalkınmacılık" ile "muhafazakârlık" arasındaki dengenin değişmesine karşılık "siyasal merkez"deki konumun muhafaza edilmesidir. Demokrat Parti'den Adalet ve Kalkınma Partisi'ne uzanan yetmiş yıllık süreçte, söz konusu hareketin "muhafazakârlık" boyutu güçlenmiştir, ancak bayrağı teslim alan son parti de sınırları zorlamasına karşın siyasal merkezde konuşlanan bir "kitle partisi" olma özelliğini sürdürmüştür.
Bu hususiyet gözönüne alındığında Türkiye'de siyasal merkezin ortadan kalktığı ya da aşırı biçimde daraldığı yolundaki tespitlerin doğru olmadıkları, en azından abartılı bir yaklaşımı dile getirdiklerini belirtmek yanlış olmaz. Türkiye'de son yıllarda gerçekleşen siyasal merkezin buharlaşması değil, kimlik siyaseti grupları ittifakına dönüşen "devletçi modernleşmecilik"in bu alanı büyük çapta terki neticesinde, onun paylaşımının sona ermesidir. Merkeze tek başına yerleşen "kalkınmacı muhafazakârlık" yirmi yıl öncesi ile kıyaslandığında daha güçlü bir muhafazakârlığı yansıtmaktadır; ama bu onun "merkez"de yer alma özelliğini ortadan kaldırmamaktadır. 

Kimlik siyaseti 
Merkezde konuşlanan "kalkınmacı muhafazakârlık," siyasetin özgürleşen kimlikler etrafında yapılması eğiliminin güçlenmesinden de en az etkilenen yapılanma olma özelliği taşımıştır. Bunun iki temel nedeni vardır. Bunlardan birincisi "kalkınmacı muhafazakârlık"ı destekleyen, onu doğal adresi olarak gören "kimlik"in toplumda ezici bir çoğunluğa sahip olmasıdır. İkincisi ise bu siyasal hareketin, "kitle partisi" olma özelliğini koruyarak diğer kimlikler ile iletişimi sürdürebilmesidir. Farklı dinî ve mezhepsel kimliklerle olan ilişkinin, değişik "açılım" çabalarına rağmen sınırlı kalmasına karşılık, "kalkınma"nın cazibesine kapılan ve "muhafazakârlık" ortak paydasında birleşen farklı etnik kimlikler bu harekete destek vermişlerdir.
"Devletçi modernleşmecilik"in, muhafazakârlığı "Sünnî hegemonyası" ve "yaşam tarzı tehdidi" olarak gören biri mezhepsel diğeri dışlayıcı sekülarist iki kimliğin ittifakına dönüştüğü, etnik ve diğer kimlik duvarlarını "devletçilik" ve "yaşam tarzı modernliği" tezleri aracılığıyla aşamadığı bir ortamda söz konusu desteğin önemi ortadadır.
Bu destek kalkınmacı muhafazakârlığın "kitle partisi" olma özelliğini kesintisiz biçimde sürdürmesi ve ülkenin her yerinde varolmasını mümkün kılmıştır. "Devletçi modernleşmecilik"in Fırat'ın doğusuna geçemediği, bozkırda mezhepsel ve sekülarist kimlik adalarına sıkıştığı, sahillerde ise yaşam tarzı savunucularının desteği ile yetinmek zorunda kaldığı siyaset sahnesinde bu avantajın ne derece önemli olduğu âşikârdır. 

Kalkınmanın somutluğu 
Kalkınmacı muhafazakârlığın başarısının bir diğer temel nedeni ise iki aslî bileşeninden birisinin "somut" niteliğidir. Devletçi modernleşmeciliğin fazlasıyla soyut ve "Cumhuriyet," "Aydınlanma" benzeri "değerler" üzerinden vaat ettiği "çağdaşlaşma" ile "terakki" kalkınmacı muhafazakârlık tarafından barajlar, köprüler, yollar, hava alanları, tüp geçitler ve gelişmiş teknoloji kullanımı aracılığıyla inşa edilmektedir.
"Kalkınma"nın somutluğu, ona, tekil ve yaşam tarzı temelli modernlik vurgusu güçlü siyaset yaklaşımı karşısında ciddî bir öncelik kazandırmaktadır. Devletçi modernliğin, süreç içinde, böylesi projelere, Boğaziçi Köprüsü örneğinde görüldüğü gibi, karşı çıkması ve "kalkınma karşıtı" bir çizgiye savrulması bu alanda sağlanan avantajı daha da pekiştirmiştir. Devletçi modernlik, kendisini yeniden üreterek "otarşi savunusu"na evrilen bu anlamsız çizgiden geri dönmeye çalışmış, ama gösterdiği tüm çabaya karşılık üzerine yapışan "kalkınma karşıtlığı" yaftasından kurtulamamıştır. 

Muhafazakâr modernlik 
Kalkınmacı muhafazakârlığın siyaset üzerinde tesis ettiği egemenliğin bir diğer belirleyicisi de bu yaklaşımın modernleşme ile anlamlı bir bağdaştırma yaratabilmesidir. Kalkınmacı muhafazakârlık resmî ideolojinin "tekil" modernlik yorumuna sadece güçlü bir teknolojik gelişme yaklaşımı ile cevap vermemiş, bunun yanı sıra "modernlikler"in varlığını savunarak hem daha çoğulcu bir çizgiyi sahiplenmiş hem de toplumsal değerlerle modernliği bağdaştırmıştır.
Eisenstadt ve Jager benzeri modernlik kuramcılarının da vurguladıkları gibi "Aydınlanmanın tekil, karmaşıklık ile yansıtıcılığın basitlik ve geleneğin yerine geçtiği modernliğinin" çoğul ya da "alternatif" modernliklere dönüşmesinin üzerinden uzunca bir süre geçmiştir.
Dolayısıyla, kalkınmacı muhafazakârlık, bir asır öncesinin tekil modernlik tasavvurunu kutsayarak, bunu yaşam tarzı üzerinden üretmekte ısrarcı olan devletçi modernleşmecilik ile kıyaslandığında çok daha "modern" bir yaklaşımı benimsemiştir. Toplumun değerleriyle barışık, çoğulcu bir modernliği savunmanın, siyasal alanda, onlarla kavga eden, "dindarlık" ile "modernliğin" asla bağdaştırılamayacağını iddia eden yaklaşıma nasıl bir üstünlük sağlayacağı ortadadır. Türkiye örneği bu alanda verilebilecek en çarpıcı örneklerden birisidir.
Bu açılardan değerlendirildiğinde kalkınmacı muhafazakârlığın siyasete egemen olması, "bir seçim daha kazanması"nın yapısal nedenlere dayandığını ifade edebilmek mümkündür. Bu şüphesiz "karizma," "liderlik," "parti örgütlenmesi" benzeri etmenlerin bu alanda rol oynamadığı anlamına gelmez. Ancak süreç içinde egemen partiye dönüşme eğilimi kazanan kalkınmacı muhafazakârlık siyasetinin başarısının yayıldığı zaman diliminin genişliği yapısal nedenlerin daha etkili olduğunu ortaya koymaktadır.
Siyasetimiz tahlil edilirken bu yapısal belirleyicilerin gözönüne alınmasının, "cahil kitlelerin bilinçsizliği," "aydınlanma karşıtlığı" benzeri usandırıcı klişelerin tekrarından daha açıklayıcı olacağı ortadadır. Bunun yanı sıra "kalkınmacı muhafazakârlık"ın başarısında ona karşıt yaklaşımların ve bilhassa karşı kutup olan "devletçi modernlik"in yaşadığı tıkanma da önemli rol oynamaktadır. Bu yaklaşımın süregelen başarısızlığı da benzer şekilde yapısal nedenlerden kaynaklanmaktadır. Bu ise şüphesiz ayrı bir yazı konusudur.


.

"Devletçi modernleşmecilik" neden kaybediyor?

16.11.2015 - Bu Yazı 431 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Çok partili siyasal hayatımız, siyasetin iki temel kutbundan birisini oluşturan "devletçi modernleşmecilik"in yaşadığı seçim başarısızlıklarının da tarihidir. İlginç olan bu olgunun tekil seçimler veyahut kısa dönemler bağlamında sorgulanmasıdır.

Bu yaklaşım, doğal olarak, konjonktürel etkenler ile liderlik ve parti örgütü benzeri unsurların belirleyiciliğini ön plana çıkartmaktadır. Buna karşılık söz konusu kutbun süregelen başarısızlığı, çoğulculukla uyumsuz bir ideolojiyi değiştirirken "ne olunduğuna" karar verilerek bir tasavvur geliştirilememesi, bunun neticesinde de yükselen "kimlik siyaseti"nin aracı durumuna düşülmesinden kaynaklanmakladır. 

Çoğulculuk karşıtlığı 
Devletçi modernleşmecilik temel entelektüel tezleri itibarıyla bir on dokuzuncu asır ideolojisidir. İki savaş arası dönemin siyasal hareketlerinden de etkilenen bu yaklaşımın "modernlik" yorumu ile buna ulaşma için benimsediği siyaset anlayışı günümüz demokratik değerlerine fazlasıyla yabancıdır. "Tekil" bir modernlik tasavvurunu yaşam tarzı üzerinden üretmeyi amaçlayan devletçi modernleşmecilik, bunu yukarıdan aşağıya gerçekleştirmeyi hedeflemiştir. "Modernlikler"in varlığını reddederek çoğulculuk karşıtı bir çizgiyi sahiplenen bu yaklaşım kitle ile ilişkisini "aydınlatma-aydınlanma" temelinde kurmanın gerekli olduğunu düşünmüştür. Siyaset uygulayıcılarının gereğinde yasak koyabilen, ceza verebilen "hoca," halkın ise edilgen, dersini iyi öğrenmekle mükellef "talebe" rolünü oynadığı bu ilişkinin düşünsel arka planını seçkincilik oluşturmuştur.
Bu çoğulculuk karşıtı, elitist, "halka rağmen halkçılık"ı savunan düşünsel çerçevenin siyaset aracı ise otoriter "ilerletici tek parti" olmuştur. Devletçi modernleşmecilik iktidardaki altın çağını böyle bir rejim içinde yaşamıştır. Çok partili yaşama geçiş sonrasında özünde çoğulculuk karşıtı olan bu hareket "demokratikleştirilme"ye çalışılmış, ancak doğasına aykırı bu bağdaştırmada ciddî mesafe alınamamıştır. Uzun süre katılımı sınırlamayı amaçlayan vesayet odaklarıyla çalışan, darbeleri "reform aracı" olarak destekleyen bu hareket son yıllarda bu konumunu sorgulamış ve değişime yönelmiştir.
Başörtüsü takmanın "modernlik karşıtlığı" anlamına gelmeyeceğinin itirafı ile dolaylı yolla da olsa "modernlikler"in varolabileceğinin kabûllenilmesi gibi "darbeler"e "devrim" biçiminde atıfta bulunmaktan vazgeçilmesi bu alandaki değişimi ortaya koymaktadır. Ancak bu konuda netice alınmasını zorlaştıran iki unsur vardır. Bunlardan birincisi değişime karşılık tarihî mirâsın muhafaza edilmeye çalışılması, örneğin bir yirmi birinci yüzyıl demokrasisinde "devrimcilik"in ilke olarak korunmasıdır. Daha temel ikinci sorun ise bu değişimin "devletçi modernleştirme"yi kendisi olmaktan çıkarması ama kolaylıkla tanımlanabilir bir şeye de dönüştürmemesidir. 

Kendisi olmayınca 
Devletçi modernleşmenin çoğulculuk ile bağdaştırılmasının zorluğu bu hareketin "kendisi olma" alanında önemli tavizler vermesine neden olmuştur. Ancak sorun onun kendisi olmayınca "ne olacağı"nda düğümlenmektedir. Bu hareketin kendisini tanımlamak amacıyla "Ortanın solu," "Demokratik sol," "Üçüncü Yol," "Anadolu solu" benzeri kavramsallaştırmalar üretme ihtiyacı duymasının nedeni de "ne olduğunu bilememek"ten kaynaklanmaktadır.
Burada karşılaşılan mesele gerçekte kendisine yakınlığı olmayan bir düşünce sistematiği ile ilintilendirilmek olmuştur. Milliyetçi ve devlet merkezli bir yaşam tarzı modernleştiriciliğinin "sol" siyaset yapılanması olduğunu iddia etmesi, daha da önemlisi kendisini buna inandırması, onun "ne olduğunun tanımlanabilmesi"ni fazlasıyla zorlaştırmıştır. Erken Cumhuriyet d��neminde Kadro dergisi tarafından da yapıldığı gibi "anti-emperyalizm" üzerinden "sol"da konuşlanma girişimleri yetersiz olmuştur. Bunun neticesinde devletçi modernleşmecilik bu yaklaşımın saf halini savunan marjinal partiler doğurmanın yanı sıra kendisini "kalkınmacı muhafazakârlık" karşıtlığı üzerinden tanımlamak zorunda kalmıştır. Devletçi modernleşmecilik tek parti döneminde Hans Zehrer'in Tatkreis hareketi benzeri otarşi kutsayıcısı, iktisadî planlamacı yaklaşımlardan etkilendiği için bu kolay da olmuştur.
Ancak bu "karşıt"lık net bir siyasal konum belirlenmesi alanında yetersiz kalmıştır. "Ne olduğu" konusundaki muğlaklık ve konumunu "karşıtlık" üzerinden üretme, değişerek çoğulcu siyasete uyum sağlama uğraşı içine giren devletçi modernleşmeciliği yükselen "kimlik siyaseti"nin temel hedeflerinden birisi haline getirmiştir.
Siyasetin bu kutbu, süreç içerisinde, muhafazakârlığı kendilerine yönelik tehdit olarak algılayan mezhepsel ve dışlayıcı seküler kimliklerin hareketine dönüşmüştür. Kimliklere dayalı siyasetin bu hareketin çözülmesini, içinden çıkardığı marjinal partiler gibi yüksek perdeden konuşan, tek parti dönemini altınçağdaşlaştıran, ama toplumsal ağırlığı olmayan eylemciliğe evrilmesini engellediği ortadadır. Buna karşılık, bu kimliklerin toplumun genelinde azınlıkta kalması, hareketin kitlesel boyut kazanması ve "iktidar" olmasını fazlasıyla güçleştirmektedir. 

Beyaz atlı lider 
Devletçi modernleşmeciliğin süregelen başarısızlığının temelinde doğası itibarıyla çoğulculuk karşıtı olan bir hareketin demokrasiyi içselleştiren bir yapıya dönüştürülmesindeki zorluk yatmaktadır.
Demokrasi ve farklı modernliklerin varlığını kabûllendiğinde toplum tasavvuru anlamsızlaşan bu hareket, ne olduğunu "karşıtlık" üzerinden tanımlamaya çalışınca önemli bir sarsıntı geçirmiş ama kendinden menkûl "sol"culuk iddiası ve bir kimlik siyaseti ittifakının egemenliği altına giriş sayesinde, siyasetin "daimî kaybedeni" haline gelme ve merkezden uzaklaşma pahasına, kutup olma vasfını koruyabilmiştir.
Kimlik siyasetinin fazlasıyla güç kazandığı Türkiye'de söz konusu hareketin bu niteliği uzun süre muhafaza edebilmesi mümkündür. Buna karşılık onun özgür seçimlerle iktidara gelebilmesi, ancak "karşıt" olduğu kutbun yapacağı büyük hatalarla gerçekleşebilir; bu iktidar ise süreklilik göstermez.
Dolayısıyla bu hareketin entelektüel müktesebâtı zengin, hitabeti güçlü, tercihan kravat takmayan karizmatik lider ve kunduz-arı bileşkesi çalışkanlıkla faaliyet gösteren parti teşkilâtlanması ile iktidara yürüyebileceğini varsaymak gerçekçi değildir.
Türkiye'de hakim partiye evrilme eğilimi gösteren "kalkınmacı muhafazakârlık"a seçenek olabilecek bir hareket ne olduğunu köşeleri kapatarak tanımlayabilmeli, geçmişini "zamanın koşulları" benzeri apolejetik zorlamalara başvurmadan tarihselleştirebilmeli, program ve toplum tasavvuru üreterek siyasetteki pozisyonunu "karşıtlık" yerine bunlar aracılığıyla belirlemeli, ilişkisi olmadığı siyasal konumları sahiplenmemeli ya da aidiyet iddia ettiği görüşlere uygun politikalar üretmeli ve kimlik siyasetinin yoğunluğunu azaltmalıdır. Bunlara yönelmek yerine "beyaz atlı genç lider"e intizar, Vladimir ile Estragon'un Godot'yu beklemelerinden pek de farklı değildir.


.

DAİŞ "Medeniyetler Çatışması"nın "İslâm" kutbu mu?

22.11.2015 - Bu Yazı 311 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 DAİŞ'in hayalî "Batı-İslâmiyet medeniyetler çatışmasının" temel aktörü haline getirilmesi karşılaşılan sorunu çözme yerine onu daha çetrefilleştirmeye hizmet eder

Dinî hareketler ve eylemciliğin 1970'li yıllarda başlayan yükselişi, insanlığın gelişimini lineer "ilerleme" şablonlarıyla açıklayan kuramları içselleştirenler ile modernleşme teorisi savunucuları kadar sosyal bilimcileri de şaşkınlığa uğratmıştı.
Dinin kendisine biçilen "laikleşen ve bireyselleşmenin güçlendiği modern dünyada ayrıntı haline gelme" rolünü üstlenerek ve bilim karşısındaki mukadder yenilgisini kabûllenerek tarihin süresi dolan araçlar deposuna kaldırılma yerine güç kazanması ve işlevselleştirilmesi, bu kuramların öngördüğünden oldukça farklı bir dünyanın şekillenmekte olduğunu ortaya koyuyordu.
Din sosyolojisi ve Durkheim üzerine yazdığı eserlerle tanınan William Pickering, 1968'de "Din"i, benzer seçeneklerle rekabet halindeki bir "Boş Vakit Meşguliyeti" olarak tanımlamanın uygun olduğunu ileri sürmüştü. Fakat değişen dünyada dinler modernleşme kuramcılarını fazlasıyla şaşırtan bir rol üstlendiler.
Modernleşme kuramcıları açısından bu beklenmeyen gelişmeyi daha da "vahim" hale getiren gelişme söz konusu dinî hareketlerin Latin Amerika'da ortaya çıkarak Marksizm ile Hıristiyan öğretisini bağdaştıran Teología de la liberación benzeri "ilerici" kuramlar olmak yerine geleneğin saf halini yeniden üretmeye çalışan "gerici" yaklaşımlar biçimini taşımasıydı. 

Küresellik 
Bu açıdan değerlendirildiğinde geleneğin "saf" halini aslî kaynaklara dayanarak yeniden inşa etme ve egemen kılmaya çalışan, bu amaçla şiddet kullanımını meşrulaştıran ve bunu da siyasallaştıran köktenci hareketlerin yaygınlığının küresel karakterde olduğu belirtilebilir.
Değişik Budist, Hindu ve Hıristiyan inanışlarına dayanan ve Tokyo metrosunda Sarin gazı saldırısı gerçekleştiren Aum Shinrikyo, Jarnail Singh Bhindranwale'nin, "gerçek Sih anlayışını" yeniden egemen kılabilmek amacıyla şiddete başvuran takipçileri, ABD'de kürtaj kliniklerine saldırarak doktorları öldüren köktendinciler, Jim Jones'un Jonestown'daki Temple ve David Koresh'in Waco'daki Branch Davidians hareketleri gibi içe ya da dışa dönüş şiddet uygulayan Hıristiyan kültler, Gush Emunim benzeri, güvenlik güçleri ile çatışarak Yahudileri "vaad edilen topraklar"a yerleştirmeye çalışan yapılanmalar ve nihayet en çarpıcı örnekleri El-Ka'ide ve DAİŞ olan cihadî-selefî teşkilâtlar şiddet kullanan köktenci hareketlerin global karakterini ortaya koymaktadır.
Dolayısıyla özcü bir yaklaşımla "İslâmiyetin diğer inanç sistemlerine göre şiddete daha fazla cevâz veren bir din" olduğunu ileri sürmek, büyük bir iddia ile ortaya çıkarak bunun içini dolduramamak anlamına gelmektedir. Geleneği "saf" hali üzerinden inşa etmeye çalışan ve buna karşı çıkanları cezalandırarak dünyayı değiştirmeyi hedefleyen diğer dinî hareketler gibi cihadî-selefîlik de kutsal metinleri şiddet kullanımına cevâz verici biçimde yorumlamaktadır. 

DAİŞ ve "Medeniyetler Çatışması" 
Ancak buradan yola çıkarak cihadî- selefî aktivizmin fazlasıyla marjinal "İslâm" yorumunun bir buçuk milyarı aşkın üyesi olan bir toplumdaki egemen görüşü dile getirdiği, bir "medeniyet"in dünya görüşünü yansıttığı, Ebu Muhammed el-Makdisî, Ebu Basir el-Tartusî ve Ebu Mus'ab el-Zarkavî'nin tezlerinin Müslümanlar arasında yaygın kabûle mazhar olduğunu düşünmek ciddî bir hata olur.
Buna karşılık bu görüş Batı popüler kültür ve siyasetinde hakim olma eğilimi kazanmıştır. Bunun düşünsel arka planını da "Batı" ile "İslâm" arasında bir "medeniyetler çatışması" yaşandığı ve DAİŞ'in bu mücadelede Müslümanları temsil ettiği varsayımı oluşturmaktadır. Bu ise Samuel Huntington benzeri "medeniyetler çatışması" kâhinlerinin öngördüğü role uygun bir kostümün "İslâm"a giydirilmesidir.
Huntington, Soğuk Savaş sonrasının "yeni düşman" arayışlarına Oswald Spengler, Arnold Toynbee ve Carroll Quigley'in yapmış olduklarına benzer bir "medeniyet" kavramsallaştırması ile cevap verilmesinin anlamlı olduğunu savunmuştu. Bu yaklaşıma göre "İslâmiyet" "farklı bir uygarlık" idi. Bu medeniyet, mensuplarının "kültürlerinin üstünlüğüne duyduğu inanç" ve "güçsüzlükleri"nden kaynaklanan aşağılık duygusu nedeniyle "Batı" ile büyük bir çatışma yaşayacaktı.
Amartya Sen başta olmak üzere pek çok düşünür ve akademisyen, Huntington'ın aşırı genelleyici sınıflamasındaki sorunların altını çizerek buna dayanan öngörülerinin anlamsızlığını ortaya koymuşlardır. Buna karşılık, Batı popüler tartışmasında Huntington ve Bernard Lewis benzeri akademisyenlerin varsaydığı türde "değerlerimize düşman İslâm ile çatışma" tezi yaygın kabûl görmektedir.
Monolitik "medeniyet" kavramsallaşmaları üzerinden üretilen "Batıİslâmiyet" çatışması gerçekte hayalî olmanın ötesine geçememektedir. DAİŞ'in bu kurgunun temel aktörü haline getirilmesi ise anlamsızlık sınırlarını zorlamaktadır.
Karşılaşılan sorunun çözümü için herşeyden önde onun "doğru tanımlanması" gerekmektedir. Mesele, özcü değerlendirmeler yardımıyla iddia edildiği gibi, "İslâmiyet"in karakteri ve temel ilkelerinden kaynaklanmamaktadır. Bu nedenle onunla muhayyel "Batı" arasında bir "medeniyetler çatışması" da yaşanmamaktadır. 

İlginin nedeni 
Sorun "şirk"in önlenmesi, "müşriklerin bulundukları yere bakılmadan cezalandırılması" ve "tevhîd"in sağlanması amacıyla meşrulaştırılan ve on dördüncü asırda vefat eden Hanbelî âlim İbn Teymiyye'nin görüşleri ile desteklenen tezlerin "ortaya atılması" değil "bunların Müslümanlar arasında göreceli olarak daha fazla takipçi bulması"dır.
Benzer amaçlar ve geleneği yeniden saf biçimiyle inşa etme iddiasıyla ortaya çıkan diğer hareketlere katılım sınırlı olurken, önemli bir kısmı Batı Müslüman toplumlarından gelen gençlerin DAİŞ'in ilân ettiği Darü'l-İslâm'a "hicret"i, bu yapının şiddet çağrılarının karşılık bulması şüphesiz üzerinde durulması gereken bir olgudur.
Bunun nedenlerini araştırmak için bakılacak kaynaklar ise Kur'an, ehâdis ve fetavâ mecmuaları değildir. Benzer şekilde Huntington ve Lewis'in kumdan kuleler kolaylığıyla inşa edilen "medeniyetler"i bilgisayar oyunu rahatlığında çatıştıran kitapları da bu alanda fazla yardım sağlamayacaktır.
Buna karşılık on dokuzuncu yüzyıldan itibaren geliştirilen Batı emperyalist siyasetleri, I. Dünya Savaşı sonrasında hayata geçirilen düzeni, baskıcı kukla rejimlere günümüze uzanan süreçte sağlanan desteği ve yakın geçmişteki askerî işgalleri ele alan çalışmalar ile çok kültürlülüğü reddederek "Öteki"leştirdiği Müslümanları ikinci sınıf vatandaşlar olarak toplumun sınırlarına iten değişik Avrupa toplumlarının sosyolojik tahlilini yapan eserler 
şüphesiz bu konuda yol gösterici olabileceklerdir.


.

"Batı karşıtlığı" sözcüsü olarak DAİŞ

29.11.2015 - Bu Yazı 261 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 DAİŞ'e bahşedilen abartılı temsil ve sözcülük konumları, güncelleştirilen medenîleştirme misyonlarına önemli katkılar sağlamaktadır

Geçtiğimiz hafta vurgulamaya çalıştığımız gibi Batı akademik çevreleri ve medya organlarında sayıları hızla artan "cihadî- selefî terör uzmanları"nın savunduklarının tersine, bu hareketlerin kullandıkları İslâmî kaynakları incelemek, onları doğuran nedenleri anlama alanında son derece sınırlı yardım sağlayabilir.
Buna karşılık, bu kaynaklar üzerinden yapılan, çoğunluğu art niyetli değerlendirmeler, DAİŞ'in hayâlî bir medeniyetler çatışması kurgusunun meşrulaştırılması amacıyla kullanılmasına, İslâmiyetin ise "Batı değerlerine düşman," ortaçağı günümüzde egemen kılmaya çalışan bir anakronizm olarak resmedilmesine hizmet etmektedir.
Ancak DAİŞ, dünyanın önemli bölümüne on dokuzuncu asır "medenîleştirme misyonu" çerçevesinde yaklaşan çevrelere önemli bir hizmet daha sunmaktadır. 

"Batı" karşıtlığı 
"Batı" benzeri bir kavramsallaştırma yapmanın zorluğu, bu alanda ortaya konulan tanımların özcü karakter taşıdığı ortadadır. Buna karşılık dünyanın değişik bölgelerinde farklı sınırlara sahip "Batı" kavramsallaştırmaları yapılmakla kalınmayarak buna yönelik "karşıtlık"ın da düşünsel çerçevesi inşa edilmektedir.
Konuya tarihî örnekler yardımıyla yaklaşacak olursak 1904-1905 Rus- Japon Harbi, Hindistan'dan Afrika'ya uzanan bir coğrafî yelpazede "Doğu'nun modern tarihte Batı'ya karşı kazandığı ilk zafer" biçiminde kavramsallaştırılmıştır. Buna karşılık Slavofiller, Rus seçkinlerinin "Batılılaştırma" yoluyla toplumu geleneklerinden kopardığı eleştirisini dile getirerek Rossiya-Matuşka'nın "Batı'ya ait olmadığını" savunmuşlardır. Daha güncel bir örnek verecek olursak, genellikle "Batı"da yer aldığı varsayılan Sırbistan'da, Aleksa Djilas'ın yazılarında dile getirildiği gibi, tarihî nedenlere dayandırılan güçlü bir "Batı aleyhtarlığı" varolabilmektedir.
Tekrar etmek gerekirse sınırları değişken, fazlasıyla özcü ve aşırı monolitik bir kavram olan "Batı" anlamlı bir kategori değildir. Ancak bu kavram farklı toplumlarda "Amerikan aleyhtarlığı"ndan "Hıristiyanlık karşıtlığı"na ulaşan bir yelpazede işlevselleştirilmekte ve "Ötekileştirme" vazifesini ifa etmektedir.
Bunun neticesinde "Batı" kavramsallaştırmasını yapanların onun düşünsel beşiği olduğunu varsaydıkları Yunanistan "Batı karşıtlığı"nın kalesi olabilmekte, Mahathir bin Muhammed'in Çinli entelektüellerin benzer bir ifade (Zhongguo Keyi Shoubu/ Çin Hayır Diyebilir) ile tekrarladıkları "Asya Hayır Diyebilir" yaklaşımı geniş bir coğrafyada yaygın kabûle mazhar olabilmektedir.
Bu tez popüler düzeyde "yoga"nın bir "Batı karşıtlığı" aracı olduğunu ileri süren Guru Baba Ramdev ya da Batı aleyhtarlığı vurgularıyla Çin üniversite öğrencilerini derinden etkileyen, "Ovalarda Esen Rüzgârlar" romanının yazarı, muhalif entelektüel Yuan Hongbing tarafından da dile getirilmektedir.
Kendi örneğimize bakacak olursak kurucu ideolojisi "Batı" ile bir "aşk-nefret" ilişkisi tesis etmiş olan toplumumuzda "Batı karşıtlığı" sadece muhafazakâr, Batılılaşmayı geleneklere saldırı olarak algılayan kesimlerle sınırlı değildir. Kendilerine "ulusalcı" sıfatını yakıştıran çevreler de bir yandan "Batı" yaşam tarzına dayalı bir modernleşmeciliği kutsarken öte yandan da yabancı düşmanlığı seviyesinde "Batı aleyhtarlığı"nı fazlasıyla içselleştirmiş durumdadır. "Batı karşıtlığı" bir anlamda toplumun büyük bir bölümünü birleştiren ortak paydadır. 

Yeni sözcü 
İslâm dünyası, tarihî gelişmeler çerçevesinde "Batı" ile "Ötekileştirme" temelli bir ilişki tesis etmiştir. "Pan-İslâmizm" modern tarihin önde gelen "Batı karşıtı" ideolojileri ve siyasal hareketlerinden birisidir.
Uzun bir süreçte Malezya, Hindistan, Endonezya, Kuzey Afrika, Mısır ve Sudan'ı pençesine alan "Batı" yayılmacılığı yirminci yüzyılda İran'ı nüfûz bölgelerine ayırarak, dağılan Osmanlı devletinin geride bıraktığı alanların büyük bölümünde de mandat rejimleri kurarak devam etmiştir. Bu ise İslâm dünyasında "Batı" karşıtlığının hatırı sayılır bir ivme kazanmasına neden olmuştur.
Bu ülkelerin önemli bir bölümünün güçlü "Batı" karşıtlığı tonlarına sahip "Üçüncü Dünyacılık" hareketinin saflarına katılması tesadüfî değildir. Bu da Batı aleyhtarı konumun bu ülkelerde Ba'asçılık ve Pan-Arabizm benzeri sol- milliyetçi yapılanmalar tarafından da sahiplenilmesinin neticesidir.
Ortadoğu'da kimlik siyasetinin yükselişi sonrasında gerileyen "sol" ve "milliyetçi" yapıların yarattığı boşluğu dolduran İslâmcı hareketler toplumun ortak paydası olan "Batı karşıtlığı"nı İslâmî referanslar kullanımıyla yeniden üreterek ülkeleri ve Müslüman diasporasında varolan güçlü bir tepkinin sözcüsü haline gelmişlerdir.
DAİŞ de sınırları son derece geniş bir "Batı" kavramsallaşması yaparak onunla mücadelenin temel aktörü olmaya çalışmış ve bu alanda "karşıtlarının" yardımıyla önemli mesafe kaydetmiştir.
Dolayısıyla DAİŞ'in köktencilik kadar önemli niteliklerinden birisi de "Batı karşıtlığı"nın sözcüsü olmaktır. Bu ise "Batı"ya güncel "medenîleştirme misyonları"nı meşrulaştırma ve çok kültürlülüğün reddedilmesi konularında önemli bir destek sağlamaktadır.
DAİŞ'in vahşi uygulamalarının "değerler"e düşmanlık olarak tanımlanan "Batı karşıtlığı"nın çarpıcı örnekleri haline getirilmesinin güncelleştirilen "medenîleştirme misyonları"na bilhassa İslâm dünyası ve Müslüman diasporası bağlamında geniş bir alan açacağı, bunlara ahlâkî üstünlük sağlayacağı ortadadır. 

Medenîleştirme söylemi 
"Batı" entelektüel çevrelerinde post-Marksist, post-kolonyal ve Oryantalizm eleştirisi yapan yaklaşımlar egemen olurken, bu toplumlarda siyaseti yönlendirenler değişik biçimlerde dile getirilen "Batı" karşıtlığının "değerlerine ve medeniyetlerine düşman" çevrelerin ürünü olduğuna inanmakta ve onu bir "terörle mücadele" sorununa indirgemeye gayret etmektedirler (burada söylenilmeye çalışılan DAİŞ ile mücadelenin terör boyutunun bulunmadığı değildir).
Bu siyaset yapımcıları, Samuel Huntington'ın "aşağılık kompleksleri nedeniyle Batı ile çatışan Müslümanları"nın, Pascal Bruckner'in "Beyaz Adam"ının "gözyaşları" dökmesine neden olduğunu düşünmekte ve "cihadîselefî terör uzmanları"nın "İslâm'ın gerçek yüzünü DAİŞ'in yansıttığı" iddiasını sahiplenmektedirler.
Bunun neticesinde DAİŞ sadece "medeniyetler çatışması"nın değil "Batı karşıtlığı"nın da sözcüsü durumuna getirilmektedir. Söz konusu karşıtlığın sözcüsünün bu yapılanma olması ise onun "medeniyet düşmanlığı ve barbarlık" olarak kavramsallaştırılmasına, "Batı" siyasetlerinin ahlâkî eleştirilemezlik zırhına büründürülmesine katkıda bulunmaktadır.
DAİŞ'in "medeniyetler çatışması"nın İslâm kutbu haline getirilmesi, içinde fazlasıyla marjinal bir konuma sahip olduğu İslâm dünyasına büyük zararlar vermektedir.
Bu yapılanmanın "Batı karşıtlığı"nın sözcülüğü ile taltifi ise global ölçekte uygulanacak siyasetleri meşrulaştırma amacına hizmet ederek çok daha büyük bir coğrafyayı tehdit etmektedir.


.

Meczub değil geleneğin köktenci inşa edicisi

7.12.2015 - Bu Yazı 324 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Uzmanlığı dışındaki konularda medya görünürlüğü yüksek bir jeoloji profesörünün bir mülâkatta dile getirdiği ifadeler kendisinin "ne dediğinin farkında olmayan bir meczub" biçiminde eleştirilmesine yol açtı.

Adı geçen profesörün "dışkı yedirmenin işkence olmadığı" yolundaki ifadesinin fazlasıyla sorunlu olduğu ve zikredilen türde bir yaftalamaya zemin hazırlayabileceği ortadadır. Buna karşılık, bu kişinin anılan mülâkatı ile benzer açıklamaları dikkatle okunduğunda ortaya çıkan tablo "söylediklerinin farkında olmayan şahıs" görüntüsünün oldukça uzağındadır.
Diğer bir ifadeyle, ortada bir "incizâb" vardır; ancak bu "olumlu" anlamda, güçlü bir "cezb"dir.
Söz konusu profesör de olumsuz mânâda "meczub" değil, bir geleneğin saf halini oldukça iyi kavrayarak onu köktenci yorumlar yardımıyla aslına sadık biçimde inşa etmeye çalışan bir şahıstır. 

Kemalizm ve demokrasi 
Entelektüel tartışmamızın temel sorunlarından birisi Erken Cumhuriyet rejimi ile 1930'lu yıllarda şekillenen Kemalist ideolojinin kavramsallaştırılma biçimidir.
Türkiye, yeni devlet kurulurken, 1908-
1912 dönemi ve Kongreler İktidarı ile İstiklâl Harbi sırasında yaşanan çoğulcu deneyimlere sırtını çevirerek, İttihad ve Terakki tarafından Bâb-ı Âlî Baskını sonrasında hayata geçirilen "ilerlemeci tek parti" rejimine yönelmiştir.
Bu yönelim, Takrir-i Sükûn Kanunu ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılması ile belirgin hale gelmiştir. Genellikle varsayılanın tersine Türkiye tek parti rejimine otoriter ve totaliter rejimlerin yaygınlaştığı 1930'lu yıllarda değil, Macaristan ve İtalya ve Sovyetler Birliği dışındaki Avrupa devletlerinde çoğulcu rejimlerin sürdürülmeye çalışıldığı bir dönemde yönelmiştir. Bu tercih ise bir toplum mühendisliği projesinin hayata geçirilmesi amacıyla ve bilinçli olarak yapılmıştır.
Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kurulması ve kısa süre içinde kendisini feshetmesinin de ortaya koyduğu gibi rejimin gidebildiği en uç nokta "güdümlü demokrasi" olmuş, ancak onu bile "uygulanamaz" bulmuştur.
Dolayısıyla Erken Cumhuriyet rejiminin demokrasiyi hedeflediği ve onun temellerini atmaya çalıştığını iddia etmek tarihî olgular ile çelişmektedir.
Unutulmamalıdır ki, 1930'lu yıllarda şekillenen "sağ" ve "sol"
Kemalizmlerin her ikisi de yukarıdan aşağıya "otoriter ilerlemecilik"i savunmuşlardır.
Egemen "sağ" Kemalizm bu dönemde Avrupa'da yaygınlık kazanan otoriter ve totaliter rejimlerden etkilenmiş, cılız kalan "sol" Kemalizm ise Marksist tahlil araçları kullanarak, ancak muhafazakâr Tatkreis hareketinden de ilham alarak, "Türk Devrimi"nden kapitalizm ve sosyalizm dışında üçüncü bir "model" çıkartmaya çalışmıştır.
Aralarındaki farklılıklara karşın Kemalist yaklaşımlar temel tezleri açısından önemli benzerlikler gösterirler.
Bunların en önemlileri seküler temelli kutsal lider kültü, bilimcilik, seçkincilik ve güçlü demokrasi aleyhtarlığıdır. 
"Türk inkılâbının gizli ruh illetlerinin doğurduğu bir peygamberde değil, herşeyiyle tam bir insan zekâsında, hakikî bir dehâda ifadesini bulmuş" olduğunu ileri süren "sağ" ve insanüstü vasıflarla kutsadığı "Şef"in toplumsal ilerlemedeki belirleyiciliğini vurgulayan "sol" Kemalizm bilimin toplumsal yaşamı şekillendirmesinin gerekliliği alanında da benzer görüşleri savunmuştur.
Bunun yanı sıra Gustave Le Bon'dan etkilenen sağ ve sol Kemalistler, çoğulculuk ve demokrasiyi sadece uygulamaya konan toplumsal mühendislik projesine yönelik tehditler olarak görmemişler, "dâhi sosyolog"larının izinde onları "keşmekeş" sıfatıyla aşağılamışlardır. 

Köktenci münşî 
Bu tarihî arka plan gözönüne alındığında söz konusu profesörün haksız eleştirilere marûz bırakıldığı ortadadır. O, tarih bilgisinin zayıflığına rağmen, bir geleneğin aslî vasıflarını esaslı biçimde kavrayarak onu yeniden inşa etmeye çalışan bir kişidir.
Bu açıdan bakıldığında yönetenin "dâhi" olması durumunda "gücün tek elde toplanması"nın yararlı olduğunu belirten jeoloji profesörü Kemalist ideolojinin temel tezlerinden birisini tekrarlamaktadır.
Onun seçkinci, oligarşiyi demokrasiye tercih eden görüşleri ile "en ileri halk kümeleri dahi kendi başlarına bırakılırlarsa, kendi menfaatlarını bulup ayırd etmekte" sorun yaşayacaklarını, dolayısıyla "kümenin mahiyeti ne olursa olsun, mutlaka şeflere ihtiyacı" olduğunu ileri süren Mahmut Esat Bozkurt'un konuya yaklaşımı açısından ciddî bir farklılık bulunmamaktadır.
Benzer şekilde "otoriteden halka doğru" gerçekleşen "inkılâb"ın "halkın hakikatlere uzak kalmış tabakalarından" mukavemet gördüğünü düşünen ve bu nedenle çok partili rejimi önlemek için TBMM'nin "hususî çalışma tarzı"na sahip kılındığını ileri süren Recep Peker ile "cehele"nin karar alımına etki etmesini önlemek için 27 Mayıs darbecilerinin önerdiklerine benzer tedbirler üzerine kafa yoran jeoloji profesörünün temel sorunsalı aynıdır.
Onun sadece "bilim"e dayanmanın "ideal" toplum yaratacağı konusundaki "inanç"ı ise yalnızca Kemalizmin değil on dokuzuncu asır dünyasının bilimci (scientist) temel dünya görüşünü yeniden üretmektedir. 

Başarılı inşa 
Dolayısıyla otoriter bir ideoloji olan "Kemalizm"den "çoğulcu demokrasi" çıkartmaya uğraşan literati ile kıyaslandığında, söz konusu profesör "gelenek"i daha iyi anlamakta ve onu "aslına sadık" biçimde yorumlamaktadır. O, bilimsel yöntemlerle değil, derme çatma "bilgi" parçalarıyla anlama gayreti içine girdiği bir "gelenek"i takdire şâyân bir yetkinlikle değerlendirebilmektedir.
Hitler hakkındaki yorumları, kendisinin Recep Peker çizgisi, yâni Sağ Kemalizm'e daha yakın olduğu izlenimini uyandırıyorsa da, adı geçen profesör Sol Kemalizm ile de temel ilkeler düzeyinde çatışan bir yaklaşımı dile getirmemektedir. Bunun nedeni ise yaklaşımındaki güçlü "köktencilik"tir.
Onun görüşleri bu geleneğin saf haliyle yeniden hayata geçirilmesi durumunda nasıl bir toplumda yaşanacağı konusunda çarpıcı ipuçları sunmaktadır. Bunlara bakıldığında, böylesi tezleri savunan bir şahsa Türk Silahlı Kuvvetleri'nin en yüksek eğitim kurumunda bilgi alanı dışında kalan konular üzerine açış konuşması yaptırılması, pek çok gazetecinin köşelerini onun ilk bakışta eksantrik izlenimi veren görüşlerini topluma iletme forumları haline getirmesi yadırganabilir.
Buna karşılık, Recep Peker caddesinde yürünerek Şükrü Saraçoğlu Stadyumu'na gidilen, Mahmut Esat Bozkurt adına "hukuk ödülü" verilen bir ülkede onun "geleneği aslına sadık biçimde yorumladığı" için mükâfatlandırıldığını düşünmek daha anlamlıdır.

Kemalizmi saf haliyle yeniden inşa girişiminin, otoriter ve demokrasi karşıtı bir yaklaşım üretmesi kaçınılmazdır


.

İdeolojik söylem, veriler ve tarih yazımı

14.12.2015 - Bu Yazı 258 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Profesör Mehmet Genç'e sunulan ödül, basmakalıp söylemleri kanıtlamaya zorlanmanın yarattığı tahribata karşılık kapsamlı analizler yapmaya yönelen tarihçiliğimize de verilmiştir

Ödüller ile onlara lâyık görülenler arasında iki yönlü bir ilişki yaşanmaktadır. Genellikle prestijli ödüller, onları alanların toplumsal itibarına katkıda bulunmakta, nadir durumlarda ise bunun tersi gerçekleşerek ödülleri alanlar onların saygınlığını artırmaktadır.
Bu yıl değerli sanat ve kültür insanlarına takdim edilen Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri'nden birisinin Profesör Mehmet Genç'e verilmesi şüphesiz ikinci sınıflamadaki örneklerden birisini oluşturmaktadır. 

Barkan ve tarih devrimi 
Cumhuriyet sonrası tarihçiliğimiz, resmî ideolojinin bu disipline atfettiği aşırı önemden olumsuz biçimde etkilenerek ciddî bir gerileme yaşamıştır. Proto Türklerin neolitik çağda "dünya medeniyeti"nin temelini atmalarından İstiklâl Harbi'ne ulaşan zaman dilimini resmî tezler çerçevesinde açıklamaya çalışan tarihçilik global eğilimlere sırtını dönmenin yanı sıra, fizikî antropoloji ve antropometrinin alt dalı haline sokulmuştur.
Resmî tezi dolaylı yoldan eleştirmeye "cüret eden" akademisyenlerin kongrelerde lise öğretmenleri tarafından azarlandığı, onların görevlerine Darülfünûn reformu bahanesiyle son verildiği bir dönemde ideolojik baskı tarihçilik üzerinde ciddî tahribat icra ederken, Türklerin parlak geçmişinin "karanlık parantezi" biçiminde kavramsallaştırılan Osmanlı tarihinin dışlanması, günceli binlerce yıl öncesindeki uygulamalar üzerinden anlamaya çalışan bir yaklaşımın benimsenmesine neden olmuştur.
Dünya medeniyetinin oluşumunu açıklama benzeri büyük iddialarla mega söylemler geliştiren ancak bunların içini dolduramayan bu tarihçilik Avrupa, Akdeniz ve Ortadoğu tarihlerinin de daha geniş bağlamlarda anlaşılmasını zorlaştırmıştır.
Bu açıdan bakıldığında Lucien Febvre ve March Bloch'un Strasbourg'da Annales dergisini çıkartmaya başladığı yıllarda bu şehirde doktora eğitimine başlayan merhum Ömer Lütfü Barkan tarihçiliğimizde bir dönüm noktası oluşturmuştur. Annales ekolü ve Braudel'den etkilenerek Osmanlı tarihini uzun dönemler çerçevesinde ve sosyo-ekonomik kurum ve yapıları değerlendirerek inceleyen Barkan, tarihçiliğimizde bir devrim başlatmıştır.
Cumhuriyet döneminin en büyük tarihçisi Barkan'ın bir süre lise tarih öğretmenliği yaptıktan sonra İstanbul Üniversitesi'nde "İktisat Tarihi" çalışmalarının başına geçmesi ise kafatası ölçümleri, Hitit ve Sümer kadavraları incelemeleri ve arkeolojik araştırmalarla yapılan tarihçilikten oldukça farklı bir inşa faaliyetinin başlatılması ile neticelenmiştir.
Bu yeni yaklaşım, dünya tarihçiliğindeki gelişimle uyumlu bir araştırma ve tahlil faaliyeti doğurmakla kalmayarak, Osmanlı geçmişinin "karanlık parantez" yerine "günümüz üzerinde ciddî tesirler doğuran" bir süreç olarak ele alınmasını mümkün kılmıştır.
Barkan'ın öncülük ettiği ve ufuk açıcı çalışmalarla taçlandırdığı bu tarihçilik daha sonra öğrencileri tarafından sürdürülmüştür. Annales ekolünü Türkiye'ye taşıyan bu yaklaşım, ilerleyen yıllarda Journal of Economic History tarafından başlatılan ve ekonomik model tahlillerini de analiz aracı olarak kullanan Cliometrics yaklaşımının da Osmanlı tarihini anlama alanında kullanılmasını sağlamıştır.
Bu çerçevede her biri literatüre önemli katkılar yapan merhum Halil Sahillioğlu para kullanımından, merhum Lütfi Güçer iâşe siyasetlerinden, Ahmet Tabakoğlu ve Yavuz Cezar malî uygulamalardan, Tevfik Güran ziraî ekonominin değişiminden yola çıkarak Osmanlı toplumunu ideolojik saplantı ve klişeler yerine somut veriler üzerinden anlamamıza yardımcı olmuşlardır. 

Rakamlardan çıkan tarih 
Osmanlı geçmişini Barkan'ın açtığı yolda değerlendirme ve "büyük sorular"ı içi boş mega söylemler yerine somut verilere dayanarak cevaplandırma alanında ön plana çıkan akademisyenlerin en önemlilerinden birisi de Profesör Mehmet Genç olmuştur.
Osmanlı sınaî yapıları ve manifaktür işletmelerine ait verileri dönemsel biçimde inceleyerek Sanayi Devrimi'nin Osmanlı toplumu üzerindeki etkilerini sorgulayan Profesör Genç, uzun yıllar süren araştırma ve derinlik taşıyan tahlilleri sonrasında sadece bu konu değil "Osmanlı ekonomisinin temel ilkeleri" üzerinde de ezber bozan yorumlar üretmeye muvaffak olmuştur.
Bu değerlendirmeler, topluma mal sunma amaçlı (provizyonist), bu nedenle modern ekonomiler gibi ihracatı değil ithalâtı teşvik eden, devletin gelirlerini artırma amacıyla malî araçları kullanan (fiskalist), ticaret odaklı, "mirînin kazancı" ile bireylerin zarara uğramasının önlenmesi arasındaki hassas dengeyi sağlama amaçlı, gereğinde para vakıflarını da devreye sokarak sosyal programlar uygulayan ve gelir dağılımı adaletini hedefleyen bir iktisat anlayışını "kendi değer ve uygulamaları" çerçevesinde anlamamızı mümkün kılmaktadır.
Profesör Genç'in binlerce mukata'a kaydından süzmeye muvaffak olduğu verilere dayanan analizleri, on yedinci yüzyılda Osmanlı toplumu açısından "duraklama"dan bahsetmenin zorluğunu, bir sonraki asra ise "değişim" ve "dönüşüm" çerçevesinde yaklaşılmasının anlamlı olduğunu ortaya koymakta, manifaktürdeki gerilemenin, Batı ürünlerinin piyasaya egemen olduğu on dokuzuncu asır öncesinde başladığını, dönemsel olarak "değişmeyen rakamların" kapsamlı "değişimler"e işaret ettiğini de göstermektedir.
Bu ezber bozucu tespitler, basmakalıp söylemlerle açıklanmaya çalışılan bir geçmişin ne denli karmaşık olduğunu da ortaya koymakla kalmayarak, onun hakkında yaratılan "zihniyet" temelli eleştirilerin anlamsızlığını da açık biçimde göstermektedir. Bu çalışmalar, "iktisadî zihniyet"i toplumsal kültür ve değer yargılarından değil bizatihi "iktisat pratikleri" üzerinden yeniden ürettikleri için ezber bozucudur.
Kelimenin gerçek anlamı ile âlim bir insan olan Profesör Genç, yaptığı ufuk açıcı çalışmalarla uluslararası düzeyde de Osmanlı tarihine yeni ve farklı açılardan yaklaşılmasını mümkün kılmıştır. Önemli örnekleri arasında Ariel Salzmann'ın ve dört yıl önce vefat eden Donald Quataert'in çalışmaları sayılabilecek pek çok araştırma Genç'in kapsamlı tahlillerinden derin biçimde yararlanmışlardır.
Unvân almak için değil açıklayıcı analizler yapmak amacıyla yaşamını meşakkatli projelere adayan Profesör Genç, akademik çalışmanın gâyesi ve uzun solukluluğu alanlarında genç araştırmacıların örnek alması gereken bilim insanlarımızdan birisidir.
Uzun yılların emeğine dayalı, ufuk açıcı çalışmalarını "hac yolunda bir karınca" benzetmesiyle değerlendiren Profesör Genç'in fazlasıyla hakettiği ödül, bir anlamda, ideolojik dayatmaların tahribatını onararak sadece geçmişimiz değil daha kapsamlı yapıların da anlaşılmasına önemli katkılar yapan tarihçiliğimizin mükâfatlandırılmasıdır.


.

Dış siyaset yapımı, Yeni-Osmanlıcılık ve realpolitik

21.12.2015 - Bu Yazı 351 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 İki kutuplu dengenin sona ermesi global düzeyde bir Pandora kutusu açılması etkisi yaratmıştır. Soğuk Savaş döneminin "dehşet dengesi" nedeniyle derin dondurucuya kaldırılan pek çok bölgesel sorun buradan çıkarılmış, Doğu Avrupa, Kafkasya ve Orta Asya başta olmak üzere pek çok coğrafyada haritalar değişmiştir.

Bu global nitelikli gelişmenin, yukarıdan dayatılan ve zorlamayla sürdürülen bir düzenin hükümrân olduğu Ortadoğu'da da kapsamlı bir kaosa neden olması şaşırtıcı değildir. Sahip olduğu doğal kaynaklar, stratejik konumu ve içerdiği kimliklerin katılığı, bu bölgede başlayan değişim süreci ve çatışmanın "lokal" ya da "bölgesel" ölçekte tutulmasını imkânsız kılmıştır.
Suriye'de merkezî hükûmet ile rejim muhalifleri arasında dört yıl önce başlayan çatışma bugün ABD'den Rusya'ya, İran'dan DAİŞ'e uzanan bir yelpazedeki güçleri içine almıştır. Çünkü yaşanan çatışmalar "yeni düzen" oluşturulmasının önemli parçalarıdır; değişim Suriye ve evvelce müdahale edilerek darmadağın edilen Irak ile sınırlı kalmayacaktır. 

Türkiye ve Yeni Düzen 

Bir bölüm seçkinin varsaydığının tersine Türkiye, Ortadoğu'nun da önemli parçalarından biridir. Dolayısıyla coğrafyasında yeni bir düzen oluşturulması sürecinin dışında kalma seçeneğine sahip bulunmamaktadır. Bunu dile getirmek, okuduğunu anlayamayan literatinin iddia ettiği gibi "Ortadoğu'daki çatışmalara fiilen dahil olalım" ya da "irredentist siyasetler izleyelim" demekle eşanlamlı değildir. Böylesi yaklaşımlar üç temel sorun içermektedir.
Bunlardan birincisi sürecin kapsamının kavranamamasıdır. Sorun zannedildiği gibi Suriye ve Irak ile sınırlı değildir. Bir coğrafyanın düzeni yeniden belirlenmektedir. Onun içinde yer alan herhangi ülkenin gelişmelere sırtını dönmesi mümkün değildir.
İkinci sorun ABD benzeri bir global gücün gerçekleştirmekte başarısız olduğu "bölgeyi kendi arzusuna göre yeniden düzenleme"yi Türkiye'nin asla yapamayacağı gibi anlamlı bir tespitten yola çıkarak bu alanda "ilgisiz kalma" siyasetinin meşrulaştırılmasıdır.
Türkiye'nin gücünün bölgeyi şekillendirmeye yetmeyeceği, bunun da ötesinde yeni düzenin "tek bir güç" tarafından tesis edilemeyeceği ortadadır. Ancak bu Türkiye'nin potansiyel tehdit olarak gördüğü gelişmeleri önlemeye çalışmasının anlamsız olduğu anlamına gelmez.
Üçüncü sorun Ortadoğu'ya yönelik dış siyaset üretiminin "Yeni Osmanlılık" ve "realpolitiki anlayamama" suçlamasına neden olmasıdır. Bunlar ise şüphesiz daha kapsamlı değerlendirmeleri hak etmektedir. 

Yeni Osmanlılık 

Türkiye'nin Soğuk Savaş sonrasında bağlı bulunduğu kutup üzerinden "yaptığı" dış siyaseti terk ederek değişen koşullarla uyumlu politika üretme "zorunda kalması" beraberinde "Yeni Osmanlılık" eleştirilerini getirmiştir.
Şüphesiz toplumumuzda duygusal yönü baskın bir "Osmanlı özlemi"ni dile getiren, geniş bir coğrafyanın yeniden İstanbul'dan yönetilmesinin mümkün olduğunu düşünen çevreler vardır.
Bunların önemli bir bölümünün Osmanlı kurumları, toplum düzeni, ekonomik yapısı ya da siyasetleri hakkında detaylı bilgi sahibi olmadığı, "Osmanlı"yı popüler kültür verileri ile varolan hamasî söylem üzerinden yeniden ürettiği doğrudur. Ancak buradan yola çıkarak coğrafyamızda olup bitenle ilgilenme ve onlara yönelik siyaset üretmenin "Yeni Osmanlılık" olarak yaftalanması ciddî bir hatadır.
Tekrar vurgulamak gerekirse "Osmanlı geçmişi"nin dış siyaset yapımında işlevselleştirilmesi son derece zordur. Coğrafyamızdaki "Osmanlı" algısının olumsuzluğu, onu kullanışlı bir araç olmak bir yana önemli bir "yük" haline getirebilmektedir. Bu "olumsuz algı"nın ne derece anlamlı olduğu tarihçilerin tartışma alanlarından birisidir.
Bu nedenle pratikte "Osmanlı mirâsı" üzerinden dış siyaset üretmek, ders programları ve popüler kültürler tarafından nesilden nesile aktarılan ciddî önyargılarla boğuşmak anlamına gelmektedir; bu da varsayıldığından çok daha zordur. Örneğin Arap dünyasının önemli bir bölümü ve istisnâlar dışında Balkan coğrafyasına "Türk askeri" gönderilmesi, zikrettiğimiz nedenlerden dolayı diğer ülke kuvvetlerinin sokulmasından daha zordur.
Ancak bu nedenle Türkiye'nin bir zamanlar İstanbul'dan yönetilmiş olan coğrafyaya yönelik dış siyaset üretmemesini, üretirse "Yeni Osmanlılık" yapmış olacağını varsaymak anlamsızdır. Bu zaviyeden bakılırsa Musul ve Hatay sorunlarına yaklaşımından dolayı Atatürk dönemi dış siyasetini de "Yeni Osmanlı"cı olarak yaftalamak gerekir ki, bunun tarihî gerçeklikle ne denli çeliştiği ortadadır.
Dolayısıyla yeniden şekillenen coğrafyamıza yönelik her türlü girişim ve siyasetin, duygusal "Osmanlı"yı ihyâ tezleri çerçevesinde eleştirilmesi, Türkiye'nin dış siyasetteki hareket alanını daraltan bir yaklaşımdır. Yeni komşularımızın kimler olacağı, hangi gelişmelerin uzun vâdede tehdit oluşturma ihtimâlinin yüksek olduğu, o bölgelerin bir dönem İstanbul'dan yönetilmiş olmasından bağımsız olarak ilgilenmemiz gereken bir konudur. 

Realpolitik 

Dış siyasette realpolitik yaklaşımının yararlarına itiraz kolay değildir. Ancak karmaşık ve çok aktörlü sorunlarda "realpolitik"in ne olduğunu kavrayabilmek kolay değildir. Bu nedenle bir konuda "realpolitik"in ne olduğunu genellikle uzun süre sonra "tarihçiler" kararlaştırmaktadır.
Karmaşık sorunlarda "realpolitik"in ne olduğu, gelişmelerin izleyeceği yol ve nihaî sonuçları kolaylıkla görülebilseydi hiçbir ülke dış siyaset yapımında hataya düşmezdi. Realist dış siyaset yapımının önemli kuramcılarından, ünlü tarihçi E. H. Carr'ın 1938 Münih Paktı'nı dünyayı kurtaracak bir uzlaşma olarak göklere çıkardığı, 1939 Sovyet-Alman Saldırmazlık Paktı'nı ise büyük bir realpolitik başarısı olarak gördüğü unutulmamalıdır.
Ortadoğu'nun yeniden şekillenmesi sürecinin karmaşıklığı, global ve bölgesel güçler ile yerel kimlik gruplarının çatışmaya dahil olmaları "realpolitik"in ne olduğunu anlamayı fazlasıyla güçleştirmektedir. "Yeni Ortadoğu"nun şekillenmesi sürecinde realpolitik temelli dış siyaset yapımı bu nedenle hiç de kolay olmadığı gibi durağan ve katı doktrinler değil sürekli değişimi gerektirmektedir.
Dolayısıyla temel sorun "Yeni Osmanlılık" yaklaşımı ve "realpolitik"in dayattığı "gereklilikler"e sırt çevrilmesi değil, hızla değişen seçenekler üzerine anlamlı ve toplumsal temsili haiz bir tartışmanın yapılamamasıdır. Bunun yapılabilmesi için ise doğal olarak "Arapların meseleleri bizi ilgilendirmez" ya da "Beşşar el-Esed rejiminin 'barış'ı tesisine yardımcı olalım" sığlığını aşan yaklaşımlar üretilmesi gerekmektedir.


.

Anlaşılamayan adam

28.12.2015 - Bu Yazı 293 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Abdullah Cevdet sokağına yönelik son isim değişikliği girişimi, kendisi hakkında yanlışlığı defaatle dile getirilen bazı görüşlerin tekrarına neden oldu. Bu gelişme, toplumumuzda düşünceleri basitleştirerek derinliksiz, tek bir sıfata indirgeme eğiliminin çarpıcı örneklerinden birisidir. Her entelektüel ya da literatusun "cı, ci, cu" takıları eklenerek "ne olduğu"nun tanımlandığı bir toplumda Abdullah Cevdet Bey de "damızlık adam"cı olarak vülgarize edilmektedir.

Abdullah Cevdet'in, Cumhuriyetin ilk yıllarında Cevat (Çobanlı) Paşa'nın istifası sonrasında boşalan Elaziz meb'usluğuna getirilmesi amacıyla başlatılan girişimler bir karalama kampanyasına neden olmuştu. Tevhid-i Efkâr ve Son Telgraf gazetelerinin başını çektikleri bu kampanyada "Avrupa'dan Damızlık Adam Celbini İsteyen de Var" benzeri başlıklarla yayınlanan yazılarda "min tarafi'ş-şeytan milletin akâid-i diniye ve milliyesini bozmağa me'mur olan Abdullah Cevdet"in "damızlık Alman ve İtalyan herifleri getirüb Türk kadınlarıyla izdivaç etdirmek" benzeri bir projesi olduğu ileri sürülmüştü.
Söz konusu yayın organları bu proje nedeniyle "Elaziz'de bu adama re'y değil selâm bile verecek Türk ve Müslüman çıkmayacağı"nı ileri sürüyorlardı. Onlara göre "liberallik ve laiklik yapacağım diye hergün hezeyân kusan bu adamı Millet Meclisi'ne sokmak değil, Toptaşı'na tıkmak lâzım" gelmekteydi.
Söz konusu kampanyada fazlasıyla çarpıtılan görüşler yaklaşık beş yıl önce Abdullah Cevdet, Sıhhiye Müdir-i Umumîliği'ne atandığında dile getirilmişti. Nüfûs artırımının önde gelen savunucularından olan Abdullah Cevdet, Presse du Soir gazetesine verdiği mülâkatta savaşlar nedeniyle erkek nüfusta yaşanan büyük düşüşün neden olduğu sorunların halli için tercihan tarımla uğraşan ülkelerden Türkçe öğrenmeleri ve kültüre uyum sağlamaları koşuluyla göçmen getirilmesinin uygun olabileceğini savunmuştu.
Abdullah Cevdet, aleyhindeki kampanyaya karşılık Mustafa Kemal (Atatürk) ile de görüşmüş ve meb'usluğa getirilmesi ihtimali kuvvetlenmişti. Ancak bu kez Kılıç Ali Bey benzeri rejim ileri gelenleri tarafından hakkında Kürt milliyetçiliği ve Mütareke Dönemi'nde Ankara hükûmeti karşıtlığı ileri sürülerek başlatılan diğer bir kampanya nedeniyle meb'usluk gerçekleşmemiştir. Dolayısıyla Abdullah Cevdet için genellikle dile getirilen "damızlık adam"cı vülgarizyonu bir karalama kampanyasında yapılan çarpıtmanın tekrarından başka bir şey değildir. 

"Neci" idi? 
Günümüzde değişik çevreler tarafından "sahiplenilen" ya da "eleştirilen" Abdullah Cevdet "ci" takısının ekleneceği bir kelime ile tanımlanması oldukça güç bir entelektüeldi. Abdullah Cevdet, Cumhuriyet devrimleri adı verilen programın entelektüel altyapısını, Garpçılık akımının Kılıçzâde Hakkı Bey, Celâl Nuri (İleri) benzeri diğer liderleriyle, İkinci Meşrutiyet Dönemi'nde hazırlayan en önemli entelektüel idi.
Ancak kendisinin genellikle yapıldığı gibi bir "materyalist" ve "şartsız Batılılaşma taraftarı" olarak tanımlanması buzdağının sadece ucunu gösteren bir değerlendirme olur.
Abdullah Cevdet, şüphesiz, önde gelen bir "materyalist" ve "tam Garbcı" idi; ama tezleri, şekillenmesinde fazlasıyla etkili olduğu Erken Cumhuriyet ideolojisinin nüfûz edemediği bir derinliğe sahipti. Onun, Fransız Üçüncü Cumhuriyeti'ni Türkiye'de tesis etmeyi hedefleyen Cumhuriyet kurucularının "din karşıtı materyalizm" olarak vülgerleştirerek siyasal programa dönüştürdükleri düşünceleri, on dokuzuncu asır sonunda günlerinin sayılı olduğuna inanılan "din"in ortadan kalkmasıyla oluşacak boşluğun nasıl doldurulabileceği üzerine yoğunlaşıyordu.
Abdullah Cevdet asır sonu popüler materyalizminin amentüsü olan Ludwig Büchner'inMadde ve Kuvvet eserinden bölümleri daha Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne öğrencisi iken çevirmişti. Buna karşılık, gençliğinde son derece dindar bir kişi olan hattâ bir na'at-ı şerîf kaleme alan Abdullah Cevdet, böylesi bir "materyalizm"in geleceğin toplumunun sorunlarını çözemeyeceğini savunuyordu. Ona göre, dinlerin dogmalarını değil ama ahlâkî yaklaşımlarını içererek bireyi "felsefî anlamda" dindarlaştıracak yeni bir felsefe üretilmeliydi.
Abdullah Cevdet, bu nedenle Büchner'in Aus Natur und Wissenchaft çalışmasını, antik Yunan düşünürlerinden İslâm felsefecilerinin tespitlerine, İncil, Kur'an âyetleri ve hâdislerden yapılan alıntılardan modern düşünür ve bilim adamlarının temel fikirlerine uzanan yelpazedeki görüşlerle destekleyerek "fünûn" ile "felsefe"yi bağdaştırmaya çalışmış, Fünûn ve Felsefe başlıklı çalışmalarıyla "materyalizm, deneysel bilim, dinlerin de dahil olduğu ahlâk kuramları"ndan oluşan bir "felsefe" yaratmaya çalışmıştı.
Daha sonra bu görüşlerini Jean-Marie Guyau'nun "vecibesiz ve müeyyidesiz," felsefî din yaklaşımıyla bağdaştıran Abdullah Cevdet, modern toplumdaki "din yokluğu"nun bu şekilde kapatılabileceğini, bunun Bergson'un "élan vital" kavramı benzeri bir işlevi olacağını düşünüyordu. 

Kaba materyalist mi? 
Bu açıdan değerlendirildiğinde Abdullah Cevdet, Büchner taklitçiliğine indirgenemeyecek bir entelektüeldi. O sadece Doğulu bir Büchner olmakla kalmayarak, modernliğe İslâmî cevaplar vermeye çalışan bir Osmanlı Muhammed Abduh'u ve felsefî dindarlık yaratmaya çalışan yirminci asır Jean-Marie Guyau'su da olmaya soyunuyordu. Kendisine "İçtihad sahibi" sıfatını yakıştıran Abdullah Cevdet, "materyalist" olmanın yanı sıra modernlik ile İslâmı bağdaştıracak bir "müctehid" ve felsefî dindarlık yaratabilecek bir "filozof" da olma iddiasındaydı.
Onun fazlasıyla eklektik projesinin ne derece sorunlu olduğu ortadadır. Dinlerin şaşırtıcı yükselişi ile kaçınılmaz olduğu varsayılan "din yokluğu"nun oluşmaması bu projeyi daha da anlamsız kılmıştır. Abdullah Cevdet'in bilimdeki gelişmeleri kavrayışı nedeniyle, Cenevre'de tanışarak hayran olduğu Abduh'un modernlikle dinin bağdaştırılması alanındaki girişimlerini daha kolay yapabileceğini düşünmesi ise "dinî otorite"nin oluşumu hakkında ne denli naif bir yaklaşıma sahip olduğunu ortaya koyar.
Erken Cumhuriyet ideolojisinin onun tezlerinde buzdağının ucunda kalan kısma bakarak kaba materyalist ve bilim-din çatışması temelli bir ideoloji üretmiş olması, şüphesiz Abdullah Cevdet için de büyük bir hayâl kırıklığı olmuştur. Onun projesi, böylesi bir materyalizmin yaratacağı sorunları cevaplama iddiasındaydı.
Abdullah Cevdet, son tahlilde, kendisinden "ilham alan" Erken Cumhuriyet'in "anlayamadığı" bir entelektüeldi. Onun bir "damızlık adamcı"lığa indirgendiği günümüzde daha da anlaşılmaz hale geldiği şüphesizdir.


.