Geçmişte olmamışı, olmuş kabul etmek bir yana; böylesine bir ‘uydurukçuluk’ üzerinden törenler ve anmalar düzenlemeye kalkışmak da, bunun bir ileri adımı olsa gerek… Ama neden böyle oluyor?

Alkışı hak edenler…

Basından izlemeye devam edersek; Mardin Artuklu Üniversitesi Tarih

bölümünde okutman olan Aysel Fedai, yaptığı araştırmalar sonucunda, Mardin’in hiç işgale uğramamış olduğunu fark etmişti. Dahası, -pek çok kez pek çok akademisyenin yaptığının aksine-  bu bilgiyi kendisine saklamak yerine, açığa vurmuştu. Hatta dahası da var; böylesine bir ‘işgüzarlık’, bu kez cezalandırılmak yerine, ciddîye alınmıştı. Mardin belediye meclisi, bu tarihsel bilgiyi reddetmek yerine, ‘kurtuluş günü töreni’ düzenlemekten vazgeçmeyi tercih etmişti. Kanımca, bu haberin üzerinde önemle durulmalıydı.

Öncelikle; genç bir akademisyenin cesareti ödüllendirilmeliydi. Üniversitesinin ona sahip çıkışı da kayda değerdi. Fakat onun orta koyduğu bu tarihsel bilginin çok uzun yıllardan beri süren bir törenin sonunu getirmesi, ancak resmî düzeyde kabullenilmesini gerektirirdi ve bu da yapılmıştı. Bu bakımdan Mardin’in belediye meclisi de alkışı hak etmişti. Sayın Fedai’nin15 Kasım 2010 tarihinde Mardin belediye meclisine yaptığı bu sunum sonucunda, törenlerden vazgeçilmesinin kabulü, bizim pek de alışkın olmadığımız bir resmî olgunluğa işaret etmektedir.

Nereden çıktı bu kutlama?

İşte, araştırılacak ilginç bir konu daha… Olmayan bir işgalin olmayan bir kurtuluşunun törenlerle kutlanması geleneğinin yaratılması, gerçekten de olmayacak bir yaratıcılığın ürünü olabilirdi ancak. Elbette kurtuluş savaşı ve sonrasında bütün Mardinliler, şehirlerinin düşman işgaline uğramadığını biliyor ve hatırlıyorlardı; aksini düşünmek bile mümkün değildir. Bu bakımdan geçmişi bilenler ve hatırlayanlar açısından ilk kurtuluş töreni, muhtemelen şaşırtıcı olmuş olmalıdır! Ama acaba hangi tarihte olmuştu; işte bunu bilemiyoruz! Ama bir an için durup hayal etmeye çalışalım; hangi tarihte başlamış olursa olsun, o dönemi bilen ve içinde yaşamış olanlar açısından ilginç bir tören olmuş olmalıdır. Acaba içlerinden ve akıllarından neler geçirmiş olabilirler? Bunu bilemeyeceğiz; fakat herhalde bir itiraz sesi yükselmemiş olmalıdır ki, basında 91 yıldan bu yana kutlanmakta olan bir törenden söz edilmektedir! Fakat ben kuşkuluyum. Bu törenin muhtemelen basında yer aldığı tarih olan 2011 yılında 91. kez kutlanmadığını düşünüyorum. Muhtemelen törenler ve kutlamalar, yıllar sonra başlamış olmalıdır.

Ne zaman başlamış olabilir?

Elbette bundan sonra yazacaklarım yalnızca bir tahminden ibaret... Gözüme birden bire Ali Enver Teksoy’un 1939 yılında yazdığı “Millî Mücadele’de Mardin” kitabı ilişti. Korkarım, Mardin’in bir zamanlar düşman işgaline uğradığı ve sonra da kurtulduğu yönündeki bütün tarihsel anlatının kaynağını -galiba- bu kitap oluşturuyor. Kitabın sadece kapağını görebildim. Daha kapakta kitabın zamanında CHP Mardin Halkevi tarafından yayınlandığı görülmektedir. Yani resmî bir girişimden söz ediyoruz. Bana soracak olursanız, Mardin’in kurtuluş savaşı yıllarını anlatan başkaca bir yayın olmaması bile -tek başına- üzerinde önemle durulmasını gerektirirken; bu kitabın birdenbire bu tarihte ortaya çıkması, rastlantı da sayılamayabilir.

Komşu Urfa, biraz ötede Maraş, kahramanlık öyküleriyle çalkalanırken, Mardin’in kendisini hayli yalnız hissetmiş olabileceğini düşünebiliriz. Belki de bu nedenle Mardin’in de ‘düşman işgaline karşı direndiği’ yönünde bir yayına ihtiyaç duyulmuştu. Doğrusunu isterseniz; Mardin’in ‘düşman işgalinden kurtuluş törenleri’nin bu sıraya rast geldiğini öğrenirsem bir gün; bu bilgi, benim için artık şaşırtıcı olmayacaktır.

İşte, araştırmacıların önüne gelmiş yepyeni bir konu daha… Ne var ki; Mardin’in “onur günü” kutlamaları 2011 yılında başlarken; Mardin’in yerel gazeteleri üzerinden eski törenin ne zaman ve nasıl başladığına ilişkin bir araştırma çabasına henüz rastlanmamış olması da düşündürücü… Pek çok genç araştırmacı, mesela yüksek lisans tezi ararken, böylesi zengin bir konuyu hiç akıllarına getirmiyorlarsa; araştırma ruhunda bir eksiklik olduğuna kesin olarak kanaat getirmek mümkündür.

NEDEN BÖYLE OLUYOR?

Biliyorum, kısaca yanıtlamak çok güç; fakat bir iki fikir kırıntısı yazmak isterim: Her politik-ideolojik kanat; içinde bulunduğu günün politik ve ideolojik ihtiyaçlarının bir çeşit dayatması altında, geçmişi adeta yeniden yaratma eğilimi içinde… Günün kendilerince anlamlı gelen politik-ideolojik çerçevesine yerleşebilecek, daha doğrusu yerleştirilebilecek her vesile; gerçekte olup olmaması hiçbir önem ve anlam taşımadan; yeniden yaratılıyor; ve sonra yeniden günümüze taşınıyor. Yani süreç çok farklı işliyor: Ortada bir tarihsel gerçeği arama, bulma ve sorgulama ihtiyacı olmaksızın; bugünü tarihe taşıma ve onu orada ‘bir şekilde bularak’, yeniden bugüne dönme sarkacı gündeme geliyor.

Bir anlamda, olmamışı, olmuş gibi kabullenmek; bu sarkacın olmazsa olmaz koşuludur. Tarihsel gerçeklik kırılıyor; ama bunun hiçbir önemi yok; çünkü aslolan tarih değil; geçmişte gerçekte ne olduğunu bilmeye çalışmak da değil; aslolan tek şey, günün politik, ideolojik ve hatta psikolojik ihtiyacını bir şekilde karşılayabilecek malzeme yaratabilmek…

Politik ve ideolojik bakımdan karşıt kutuplarda yer alan anma törenlerinin aslında -korkarım- benzeştiğini ve buluştuğunu yazmak zorundayım. Birbirine karşıt gibi görünen bu iki politik-ideolojik tutum, temelde aynı noktada buluşmakta sakınca görmüyor. Her ikisi de, uydurma bir tarihin üzerinden, kendisine ‘yeni bir geçmiş’ kuruyor; sonra da, bu uydurma geçmiş üzerinden gününü anlamlandırıyor. Aslında gayet ‘anlamlı’; fakat iş, tarihçilik açısından yüz karası… Her ikisi de, tarihçilik açısından sorunlu; olmamış bir geçmiş üzerine kurulan politik-ideolojik dünyanın sağlamlığına da artık siz karar verin!

YUNANLI  KOMÜNİSTLER DE İZMİR’DE ANILDI!

Belki sadece birkaç gün önce basında yayınlanan bir haber, sizin de ilginizi çekmiştir. Habere göre; İzmir’in işgali sırasında Yunanistan’dan İzmir’e gelen Yunan ordusu içinde 200 Yunan askeri, Türklerle savaşmak istemeyince; İnciraltı’nda kurşuna dizildiğinden; onların bu soylu davranışını anmak üzere de, 4 Ocak’ta bir anma töreni düzenlenmiş… Yine İnciraltı sahilinde… İlk bakışta, gerçekten de duygulandırıcı bir girişim… Lâkin tek bir eksiği var; acaba böyle bir olay gerçekten de olmuş mudur diye sormadan edemiyor insan…

Kanıt nerede?

Doğrusunu isterseniz; memleketimde böyle bir olayın gerçekleşmiş olduğuna ilişkin ne bir satır okuduğumu hatırlıyorum; ne de İzmir’de böylesine bir olayın anlatıldığını… O kadar ki, uzun yıllar boyunca özellikle sosyalist yayınlar arasında kaldığım halde; sosyalistlerin enternasyonalist dayanışma adına pek çok başkaca anma töreni düzenlemelerine karşın, böylesine bir dayanışmadan hiç söz etmemiş olmalarını da, doğrusu yadırgatıcı bir tutum olarak görüyorum! O zaman geriye sadece tek bir seçenek kalıyor demektir: Acaba tarihte böyle bir olay olmuş muydu sorusunu sormanın tam zamanı…

Birdenbire bu ‘olay’ın hatırlanmasına neden olan gelişme, şair Tuğrul Keskin’in yeni yayınlanan bir şiir kitabı vesilesiyle oldu. Keskin, kitabını kurşuna dizilen Yunan askerlerine adamış… En azından kendisi, “ben tarihçi değilim; bu kitap bir tarih kitabı gibi okunmamalıdır” demesine rağmen; gelişmeler pek de öyle olmamış… Bu hayli romantik ve duygusal ithaf; birdenbire, olmamış bir olayın törenle anılmasına kadar varmış olmalı…

Romantik bir ithaf...

Bir kere; sayı bile çok muntazam: 200… Ayrıca, savaş esnasında kendi ordusu tarafından kurşuna dizilerek cezalandırılan askerler olağan ve sıradan bir konudur. Her orduda çok sayıda örneği vardır. Dahası; bu askerlerin cezalandırılma nedeni; resmî kayıtlarda ‘emre itaatsizlik’, ‘disiplinsizlik’, ‘korkaklık ve kaçma (firar)’ olarak tanımlanır. Sadece askerlerin değil, fakat subayların da böyle cezalandırıldığına rastlarız. Bu bakımdan arşiv kayıtlarına bakılacak olsa bile, hiçbir askerin -öyle söylenildiği gibi- ‘kardeşime kurşun sıkmam’ dediği için kurşuna dizildiğini de bulamayız.

25 Nisan sabahında Seddülbahir’de olmak..

26.4.2015 - Bu Yazı 724 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Gelibolu’nun öyküsü; bazen Anzak koyundaki çıkarmaya ve ardından da Conkbayırı ile Anafartalar savunmasına odaklanır. Bu kez de dikkatimizi yarım adanın güney cephesine, Seddülbahir’deki çıkarma plajlarına vermemize ne dersiniz?

Seddülbahir cephesini adeta iki kolunuzu açarak kucaklamak isterseniz; Gelibolu’ya uğradığınızda; Yahya Çavuş şehitliğinin yakınına gelmeniz gerekir. Bu noktada, bir yanınız Ege Denizi’ne, diğer yanınız da boğazın girişine bakar. Yolun hemen sağında İngiliz anıtını görmemeniz mümkün değildir. Hemen Gözcü baba tepesinin üzerinde yükselen bu anıt, otuz metreden daha yüksektir. Anıtın burada olmasının iki nedeni var; birincisi, İngiliz birliklerinin ilk karaya çıktıkları ve Gelibolu’dan son çekildikleri toprak parçası olması… İkincisi ise, gerek deniz ve gerekse kara savaşlarında İngiliz ordusunda savaşmış ve ölmüş askerlere ve denizcilere adanmış olması…

Donanma ateşine açık cephe

Tıpkı Anzak koyunda olduğu gibi, 24 Nisan gecesi sabaha karşı Seddülbahir’de de beş ayrı çıkarma plajına İngiliz ve Fransız birlikleri çıkıyordu. Eğer İngiliz anıtının önünde durup; sağınıza ve solunuza bakarsanız, bütün bu çıkarma plajlarını görmeniz mümkündür. Harekât, kesif bir donanma ateşi ile açıldı. Seddülbahir cephesi, düz bir arazi üzerindeydi. Orada bulunduğunuzda sırtınızı denize vererek, kara yönüne bakacak olursanız, arazinin çok az bir meyille yükselmekte olduğunu görürsünüz. Ve savunma açısından kâbus bir konumdu bu... Çünkü, bütün bölge, donanma ateşine olduğu gibi açıktı Saklanabilecek, korunabilecek pek bir yer yoktu. Bu bakımdan kuzeydeki Anzak cephesiyle karşılaştırıldığında, savunma çok daha güç bir hâldeydi.

Tek bir cümleyle özetlemek gerekirse; bütün çıkarma birliklerinin ilk gün hedefi, Alçı tepe’yi almaktı. Alçı tepe deyince; sizi Seddülbahir cephesine getirecek olan vasıtanız muhakkak Alçıtepe’den geçecektir. İçinden geçeceğiniz köy, Kirte köyü olup; yörenin en yüksek tepesinin burası olduğu muhakkak ki, dikkatinizden kaçmayacaktır.

Morto, Ertuğrul ve Tekke koyuna çıkan kuvvetler, daha sabahın ilk anında, kıyıya ayak basar basmaz, güçlü savunma ateşi altında erimeye başlamıştı bile… Geride kalanlar da ancak kıyılarda sindiler. İlerleyebilenler, güneş batarken, ancak Gözcü baba sırtını ve bugün hayli restore edilmiş Ertuğrul tabyasını ele geçirebilmişti. Morto koyuna çıkanlar ise; hemen önündeki eski hisarlık kalesini bir süre sonra ele geçirebildi.

Sürpriz saldırı başarılı oluyor

Pınariçi koyuna çıkan birlikler için ise, şans bir an olsun güler gibiydi. Bölgenin denize dik inen yarlar dolayısıyla çıkarmaya elverişli olmaması nedeniyle savunma önlemi alınmamıştı. Bu noktadan karaya çıkanlar için ilerlemek daha kolaydı. Nitekim hızla ilerlediler de... Savunma geç kalmıştı ve sürpriz saldırı, bu noktada başarılı oluyor gibiydi. Pek de zayiat vermeyen İngilizler, sarı tepeyi tuttular ve Zığındere’ye doğru ilerlediler. Önlerinde Alçı tepe belirmişti. Öğle saati olmasına rağmen savunma hâlâ yerini almamıştı. Akşam olduğunda donanma ateşi kesilince; savunma, karşı saldırıya geçebildi. Fakat İngilizler yerlerini korudular.

Sabah olduğunda ise, donanma ateşi altında savunmanın elinden pek de bir şey gelmiyordu. Fakat İngilizler de fena halde yıpranmışlardı. Takviye alamayınca, ertesi sabah koyu terk ettiler. 24 Nisan gecesi başlayan çıkarmanın tek geri çekilen kuvveti bu oldu. Oysa biraz daha hızlı hareket edebilselerdi; belki de yıllar sonra askerî tarih kitaplarının yazdığı gibi, Alçı tepe’yi arkadan kuşatabilecekler ve ilk gün hedefine varılmasında çok önemli katkıda bulunabileceklerdi.

Savunma direniyor

Bu koyun hemen altında İkiz koyu vardı ve orası da çıkarma bölgesiydi. Savunma kuvveti azdı; fakat İngilizlerin ilerlemesini durdurmayı başardı. Zaman savunmanın lehine, saldırı gücünün ise aleyhine işleyen bir faktördü. Bir günlük bir savunma direnci; çıkarma planlarını alt üst etmeye yeterliydi. Boğazın hemen girişindeki Tekke koyu da çıkarma plajıydı. Bütün gün süren çarpışmalardan sonradır ki, İngiliz kuvvetleri, önlerindeki ilk yükseltiyi ele geçirebildiler. 25 Nisan günkü çarpışmaların en şiddetli olduğu yerlerden birisi de burası oldu. Savunmanın karşı saldırıları da püskürtüldü.

Belki de kilit taşı…

Eğer İngiliz anıtında durup da, sağınızda ve solunuzda 25 Nisan’ın erken saatlerinden itibaren şiddetlenen çarpışmaları gözünüzün önüne getirdiyseniz; bir başka önemli çıkarma plajına doğru yola çıkabiliriz artık… İngiliz anıtına sırtınızı vererek; Yahya Çavuş şehitliğine, Ertuğrul tabyasına; hani şu tek başına mahzun kalmış eski büyük Krupp topunun yanına doğru yavaş yavaş yürümeye başlasanız iyi olur.

Sağınızda boğazın girişi; solunuzda karaya ayak basan birliklerin sadece birkaç kilometre kadar uzaklıktaki Kirte köyüne doğru ilerlemesini ve savunmanın gündüz donanmanın ölümcül ateşi altındaki direnişini hayal ederek; birkaç yüz metre ilerlerseniz; bu kez de Ertuğrul koyuna gelmiş olursunuz. Hemen Krupp topunun yanından ve onun bulunduğu minik tepenin üzerinden, Ertuğrul koyunun sakinliğini ve duruluğunu seyrederek, nefeslenebilirsiniz de…

Şimdi tepeciğin üzerinden aşağıya, koya bakabilirsiniz. Çıkarmanın esas bölgesine geldiniz çünkü… En büyük kuvvetler buraya yığılmıştı. Bugün yazlık evlerin çoluk çocuk neşeli seslerinin duyulduğu bu bölge; o sabah ölümcül bir alan haline gelmişti bile… Savunma kuvveti zayıftı; fakat iyi mevzilenmişti. O sabah kıyıya çıkıp da ölmemiş ya da yaralanmamış pek az İngiliz askeri vardır. Donanma ateşi bile savunmayı yerinden sökememişti. Yıllar sonra; bugün mavilikler ve yeşillikler arasında oynaşan denizin kıyıdan elli metre boyunca kırmızıya boyandığı yazılacaktır! Bu, günlerce de devam etmişti! Bir sonraki sabahın ilk ışıkları ortaya çıktığında; savunmanın hâlâ pozisyonlarını koruyabildiği görüldü.

Yıllar sonra harb tarihi kitaplarında savunmanın bu başarısı, bütün çıkarma harekâtının başarısızlığının ana nedenlerinden biri olarak yazılacaktır. Savunma, ilk gün direnişiyle, karaya çıkanların bütün harekât planlarını yerle bir etmişti. Hiçbir hedefe ulaşılamamıştı. Daha da vahim olan nokta; elbette bunu henüz o sırada bilmiyorlardı ama; bu koyda yitirilen basit bir yirmi dört saatin, bundan sonra bu cephede geçecek olan dokuz aya yakın bir zaman içinde de telâfi edilemeyecek olmasıydı!

Son çıkarma yeri

Şimdi de vasıtanıza binin ve büyük anıta doğru ilerlemeye başlayın lütfen… Sağınızda Morto koyunu gördünüz bile… Bu durgun ve minicik koy, son çıkarma plajıydı. Bugün arabanızın park yerinin neredeyse hemen önünde duruyor. Büyük anıtın yanından Seddübbahir cephesine, geldiğiniz yöne dönüp bakarsanız, ayağınızın altında uzanıyor demektir. Beşinci çıkarma plajını seyrediyorsunuz.

Seddülbahir cephesinin tamamını gördünüz işte; evet işte bu kadar dar bir alan… Şimdi de neredeyse dokuz ay boyunca burada savaşan ve ölen yüz binlerce genci bir kez daha düşünün… Siperlerin her iki yanını da saygıyla selâmlayın… Gelibolu’nun her yıl yeniden açan kır çiçeklerinin hemen altındalar çünkü…

ASKERLER

“Ben hiç zaman kaybetmeden kıyıya çıktım ve kendimi ilk bulduğum yerin arkasına attım. Filikamdakilerin dördü dışında hepsi ölmüştü ve kumlar da tüfekleri bozduğundan, ateş edemeden yere yatmış bekliyorduk. 150 metre ötemizde bir makinalı tüfek, üzerimize ateş kusarken; bu çıldırtıcı bir durumdu; ama Tanrıya şükürler olsun ki, oradan kurtulmayı başardım.”

“Gözlerimizin önündeki manzarayı anlatmak olanaksızdı. Filikalar, şimdiden hemen hemen birbirlerine yanaşmış olarak, kıyıya kadar uzanıyordu ve içleri parçalanmış cesetlerle doluydu. Sonucu filika ile kıyı arasında cesetlerden bir iskele vardı. Ölülere basmadan kıyıya çıkmak mümkün değildi ve koyun suları, kandan kıpkırmızı kesilmişti.”

“Kumsala getirilen çok sayıda yaralı asker vardı ve bu zavallıları, hastane gemisine götürecek araç yoktu. Gündüz hava sıcaksa da; gece dondurucuydu. Bu zavallı yaralılar, orada taş gibi donmuş bir halde yatıp, kendilerine yardım edilmesi için yalvarıyorlardı. Aslında her şey çok yavaştı. Doktorlar çok meşguldüler ve biz ilk yardım yapıyorsak da, kanamaları falan durduramıyorduk. Çok kötüydü. Bizler de duygulu delikanlılardık. Yaralıların çığlıkları ve inlemeleri karşısında çok hassastık. Onların inlemeye hakları vardı. Kendilerine bakan yoktu çünkü…”

“Mevzilerimize yaklaşan Türk saflarını görebiliyorduk. Olağanüstü bir cesaretle çarpışıyorlardı ve ateşimiz karşısında yıkılan bir safın yerini alan bir diğeri, bize karşı yürüyor; sağ kalanlar, korunmalı bir yerde toplanıp, tekrar üzerimize geliyorlardı. Mevzilerimizde zayıf bir nokta arıyorlarmış gibi, saldırı tüm cephe boyunca sürüyordu. Bu saldırılar sırasında bir askerin tüm arkadaşlarını durdurduktan sonra bize doğru koşmaya devam ettiğini gördüm. Olanca hızıyla sağa sola sekerek koşuyordu. Siperin elli metre yakınına kadar geldiğini; sonra da devrildiğini gördüm.”

Sandık cinayeti’

 

2.5.2015 - Bu Yazı 992 Kez Okundu.
Yorum : 2 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Biliyorum; genç nesiller, bunu hiç duymamışlardır bile... 12 Mart’ın o kadar çok karanlık koridoru var ki, içlerinde kaybolmak işten bile değil...  ‘Sandık cinayeti’ ise, sosyalistlerin iç hesaplaşmasının yalnızca tek bir fotoğraf karesinden ibaret...

12 Mart muhtırasının üzerinden bir yıldan daha uzun bir zaman geçmişti. Pek çok sosyalist ve solcu örgüt çökertilmiş; eylemcilerin çoğu da yakalanmıştı. Sıkıyönetim mahkemeleri, sürekli olarak mahkûmiyet kararları veriyordu. Mahir Çayan’ın lideri olduğu THKP-C, muhtıradan yalnızca iki buçuk ay kadar sonra İsrail Başkonsolosu Elrom’u kaçırıp, infaz etmişti. Kısa bir süre sonra da silâhlı çatışmanın ardından Çayan yaralı olarak yakalandı. Yine tam bu sırada bu kez de Deniz Geçmiş’in lideri olduğu THKO’nun gerilla kadrosu, Nurhak dağlarında silâhlı çatışma sonucunda öldürüldü.

Türkiye İşçi Partisi için Anayasa Mahkemesi’nde kapatma davası açılmıştı bile… Parti kapatılacaktır. Yılsonunda ise, Çayan ve arkadaşlarının askerî cezaevinden kaçtığı haberi şaşkınlık yaratmıştı. 1972 yılının başında sıkıyönetim mahkemesince verilen Gezmiş ve iki arkadaşının idam cezası, Yargıtay tarafından da onaylandı. Ardından askerî cezaevinden kaçanlardan bir kısmı, silâhlı çatışmada öldürüldü. Ve idam kararları cumhurbaşkanın imzasından da çıktı.

THKP-C’den son kalan grup, Çayan’ın liderliğinde Sinop’taki İngiliz üssünden üç İngilizi kaçırdığında; amaçları, idamları engellemekti. Birkaç gün içinde Kızıldere’de bütün grup, silâhlı çatışmada öldürüldü. Aralarından sadece bir kişi sağ kurtulabildi. Jandarma genel komutanı da bu sırada idamları engelleme amacıyla kaçırılmak istendiyse de, başarısız bir eylem oldu. Hemen ardından da idamlar gerçekleşti. Kısaca; 1971 Martından 1972 Haziranına kadar geçen süreyi özetledim. Şimdi de bu sıradaki başkaca bir gelişmeye dikkatimizi verelim…

Genç bir kızın sandığı

Robert Kolej, 1971 yılının sonbaharında kabul edilen bir yasa ile, Boğaziçi Üniversitesi’ne dönüştürülür ve tarihe karışırken; aynı okulun bazı öğrencileri de tarihe geçmek üzereydiler. 1972 yılının 13 Haziran günü artık yeni kurulan üniversitenin öğrencisi olan Banu Ergüder, İstanbul’un Anadolu yakasında Paşabahçe civarında elinde ağır bir sandık ile yakalanmıştı. Sandığın içinden bir ceset çıkmıştı ve ceset, sıkıyönetimce aranan bir başka eylemciye aitti. Öldürülen kişinin adı; Âdil Ovalıoğlu idi. Ama tuhaf olan nokta; yakalanan genç kızın da ‘devrimci örgüt’ üyesi; hatta aynı örgütün üyesi olmasıydı. Üstelik bu cinayette yalnız da değildi. Dahası, aynı ‘devrimci örgüt’ içinde oluşan liderlik mücadelesinde olsun, ideolojik anlaşmazlıklarda olsun; ‘sorun’ cinayetle çözülmüştü!

‘Devrimci örgüt’ mü?

Gerçekten de ortada ‘devrimci bir örgüt’ var mıydı sorusuna yanıt vermek kolay değildir aslında… Ama bir bakıma da mümkündür. Çünkü, savcılıkça açılan davada ortaya konulan iddianameye göre; sadece on üç kişi hakkında ceza talep edilmişti. ‘Örgüt’ün boyutlarını buradan çıkarmak mümkündür. Bana soracak olursanız eğer; her ne kadar savcılık ‘gizli örgüt’ten söz ediyorsa da, o zamanki gizli örgütlerle kıyaslandığında, bu ‘örgüt’ün ciddîye alınabilecek bir genişliği yoktu doğrusu… Fakat diğer yandan; cinayete karışmış olsun, olmasın bütün sanıklar, bir zamanlar Maocu olarak bilinen Proleter Devrimci Aydınlık (PDA) hareketinden gelmişler; ancak son zamanda ondan ayrılmışlardı. Niyetleri, yeni bir örgütlenmeye gitmekti; ama buna ne imkân bulabilmişlerdi; ne de içinde bulundukları örgüt ve kadrolar, buna imkân verebilecek durumdaydı.

Cinayetin nedeni!

Savcılığın iddianamesinde bile bir örgüt adının geçmemesi, buna bir işaret olabilir. Her neyse; ‘örgüt’ içi anlaşmazlıkların işte bu anlattığım siyasal atmosfer içinde geliştiğinden söz edilebilir. Sonunda, örgütün liderliği mücadelesinde Ovalıoğlu, ‘devrimci yoldaşları’ tarafından ortak kullandıkları evde öldürülmüştü. İddianameye göre; cinayet, önceden tasarlanmış ve hazırlanmıştı. Önce örgüt içinde cinayete karar verilmiş; ardından da plân yapılmıştı. Cinayet, taammüden işlenmişti. Cinayetin ‘örgüt’sel gerekçesi ise; kesinlik kazanmamıştı.

Sandıktaki cesedin esrarı

Ergüder’in farklı ve çelişkili ifadelerine rağmen; kendisi, cinayetin önceden tasarlandığını ve cinayet işlenirken de orada bulunduğunu itiraf etmişti. Katil belirsizdi; kesinlik kazanamamıştı. Ama cinayet mahallinde birkaç kişi olduğu açıktı. Fakat anlaşılan ondan sonrası için ayrıntılı bir plân hazırlanmamıştı. Hazırlanmamış olmalıydı ki; bundan sonrası iyi bilinmektedir.

Cinayet; İstanbul’un Avrupa yakasında, Rumelihisar’ına yakın bir evde işlenmişti. Önceden hazırlanmış olan sandığa yerleştirilmiş cesetten kurtulmak aslında kolay olabilirdi. Rumelihisarı civarı o tarihlerde kısmen ıssızdı; buradan boğaza inilip, sandığın boğaza atılması mümkün olabilirdi. Ne var ki, nedenini bilmediğimiz şekilde, böyle yapılmadı. Çok daha uzun ve karmaşık ve riskli bir yol izlendi. Şimdi de ne yapıldığına bir bakalım…

Cesetten kurtulma görevi de Ergüder’e verilir. Kendi ifadesiyle; sandığı bir taksiye koyar ve kendisine verilen talimat uyarınca, Bebek’ten karşı kıyıya Beykoz’a geçer. Burada diğer arkadaşlarıyla buluşacaktır. Ancak en yakını randevuya gelmez. Adeta yalnız başına bırakılmış ve kaderine terk edilmiş bir genç kız; yanında sandıkla (bir cesetle) baş başa kalmıştır. Randevuya gelen yoldaşının ondan istediği ise; sandığı aldığı yere geri götürmesidir. Beykoz, Paşabahçe sahilinde karanlıkta sandığın neden boğaza atılmaktan vazgeçilmiş olduğu da, ayrı bir soru işareti olarak kalmaya mahkûmdur.

Ve yakalanış anı

Genç kız, kendisine söyleneni yapmak üzere, bir kez daha harekete geçer. Yeni bir taksi bulunmuş ve sandık, bir kez daha gerisin geriye gitmek üzere, arabaya yüklenmiştir. Şöför, sandığın ağırlığından şüphelenmiş ve bunu açıkça söylemiştir. Şöförün sandığın içine görmek istemesi üzerine ikili arasında çıkan tartışma, bir başka taksi şöförünün dikkatini çekmiş ve o da tartışmaya katılmıştır. İkinci taksiyle yola devam eden Ergüder’in girişimi ise, bir önceki şöförün karakola ihbarı ile son bulur. Nitekim polis, Ergüder’in içinde bulunduğu taksiyi yolda çevirdiğinde; perde kapanmış sayılabilirdi artık…

DAVANIN SONUCU

Belki bazı okuyucular merak etmiş de olabilirler. Acaba davanın sonucu ne oldu diye… Yazayım: Bütün sanıklar ağır cezalara mahkûm oldular. Ergüder, idama mahkûm oldu. Sonra 1974 affı ile cezasında indirim yapıldı ve 1982 yılında tahliye oldu. Cezaevinde tanıştığı bir kişiyle evlenmiş olduğu basında yazıldı. Ama hayatının geri kalanının nerede ve nasıl geçtiği tamamen belirsiz…

Ergüder’i kaderine terk eden örgüt yoldaşı bir daha hiç görülmedi. Yurt dışında yaşadığına dair rivayet var. Ergüder’in ev arkadaşı, yine aynı üniversitede öğrenci olan bir başka genç kız; yakalandı. Sorguda işkence ihtimalinden korktuğu için emniyet müdürlüğünün üst katından kendisini atarak intihara kalkıştı. Ölmedi; fakat uzun bir rehabilitasyon döneminden sonra sakat kalarak ayağa kalkabildi. Hapishaneden çıktıktan sonra intihar ettiğini duydum.

‘TARİHLE YÜZLEŞMEK’

Bu yazımda olabildiğince isim zikretmemeye çalıştım. İsimlerin önemi yok çünkü… Asıl vurgulanması gereken; ‘devrimci bir örgüt’ün kendi militanını, hatta liderini bir cinayetle ortadan kaldırmaya varacak kadar… (boşluğu herkes kendine göre doldurabilir!) Sözün kısası: Günümüzde her ne kadar ‘tarihle yüzleşmek’ pek bir moda lâkırdı olduysa da; aslında politik arenada her siyasal pozisyon, kendi karşıtının kendisiyle yüzleşmesini talep etmekten başkaca bir şey yapmamaktadır. Neredeyse hiçbir siyasal pozisyonun kendi geçmişiyle yüzleşmek ve hesaplaşmak gibi bir gündemi bulunmuyor. Varsa yoksa; karşıtlarının bunu yapmasını talep etmek var sadece…

Ne kadar çok 12 Mart, 12 Eylül filmi ve romanı var. Ovalıoğlu’nu ve onu öldüren yoldaşlarını anlatan bir film de çekilebilir mi acaba? Ya da romanı yazılabilir mi bu dramın? Hani şöyle bir şey; aradan yıllar geçmiştir; anne ve babaların ya da büyükbabalar ya da büyükannelerin geçmişini merak eden çocuklar ya da torunlar, bir gün tavan arasında bazı gazete kupürleri falan bulurlar. Buna benzeyen şeyler işte… Büyüklerinin gençliklerini merak ederler; onlara anlatılanlarla, bulduklarının pek de birbirine benzemediğinin farkına varırlar. Merak derinleşir ve filmin son sahnesinde, çok sevdikleri insanların geçmişlerini bütün gerçekliğiyle öğrenmiş olurlar.

Hayır; ben senarist falan değilim. Elbette kopya çektim. Jessica Lange’in oynadığı şu ünlü film nedense hatırımdan hiç gitmez: Music Box… Evet, Costa Gavraz’ın politik filminden söz ediyorum. Eğer hâlâ seyretmediyseniz; bu hafta sonu için size güzel bir film öneriyorum işte… ‘Tarihle yüzleşmek’ isteyenler de belki ilgilenirler. Belki de kendilerinden de bir şeyler bulabilirler bu filmde… Kim bilir?


.

CHP’nin 1950 seçim propagandası

9.5.2015 - Bu Yazı 733 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Seçimler geldi mi; eski seçimlerden, tıpkı eski bayramlar gibi, söz etmemek olmaz… Bu defa da CHP’nin 1950 seçimindeki propaganda çalışmalarına bakabiliriz. Belki bugünle kıyaslamak da mümkün olabilir.

1950 seçimi, CHP’nin iktidarda iken katıldığı son seçim oldu. Bu bakımdan iktidar partisi olarak seçim propagandasında vaatlerinin yanında, iktidarda geçirdiği uzun yıllar içinde yaptıklarını anlatması da doğaldı. Bir anlamda CHP, hem geçmişiyle övünüyordu, hem de aynı zamanda o zamana kadar gerçekleştiremediklerini bir sonraki iktidar döneminde gerçekleştireceğini vaat ediyordu.

Anayasa değişikliği    

CHP’nin 1950 milletvekili seçimi beyannamesinde göze çarpan önemli noktalar şöyle özetlenebilirdi: CHP, anayasa değişikliğini gündeme getiriyor ve ikinci meclisin (senatonun) kurulmasını, iki meclis arasındaki ilişkilerin düzenlenmesini, meclislerin görevlerinin saptanmasını ve Cumhurbaşkanı’nın görev ve yetkilerinin belirlenmesini, anayasal alanda düzenlenmesi gereken hususlar olarak sunuyordu. Ayrıca, “tek-parti hayatı devrinin icabı sayılarak anayasaya sokulmuş olan 6 Umde’yi [Oku] anayasadan” çıkarmak da söz konusuydu. 

Fakat anayasaya “laik cumhuriyet rejiminin korunması için gerekli kayıtların kon[ul]ması” da gerekiyordu. Oysa anayasa değişikliği, bu tarihe kadar zaman zaman gündeme gelmişse de, hiçbir zaman ciddî olarak tartışılmaya açılmamış bir konuydu. Bu nedenle, CHP’nin iktidar partisi olarak bu meseleyi seçim sonrasına bırakmış olmasına anlam vermek de kolay değildir. Gerçekten de iktidar partisi olarak CHP, bir anayasa değişikliğini gündeme getirmiş olsaydı, bunu o zamana kadar gerçekleştirmiş olurdu zaten… Nitekim bir anayasa değişikliği yapmamış olmanın siyasal neticeleri, aradan geçen yıllardan sonra, çok acı tecrübelerle görülecektir.

Köylülere yönelik vaatler

CHP’nin seçim beyannamesinin öncelikle “köylü ve çiftçi”ye hitap etmeye çalışması anlaşılabilir. Türkiye, geniş oranda bir köylü ülkesiydi çünkü… Köylerde ilk öğretim sorununun çözümü, köye yönelik yayınlar, köylerde radyo sayısının artırılması, köy yollarının yapımı, köyde sağlıklı içme suyu, “devlet elindeki geniş topraklardan başlayarak, topraksız veya az topraklı köylüye arazi dağıtma işini hızlandırmak”, iç iskânı kolaylaştırmak, elverişli tarım yöntemlerinin eğitimi ve öğretiminin sağlanması, ziraî kredi imkânlarının artırılması, modern tarım araçlarından topluca yararlanmanın sağlanması, yeni üretim çeşitlerinin yaratılması, sigorta ve sağlık sorunlarının çözümü, orman ve ormancılık sorunlarının giderilmesi, bu alanda vaat edilen hususların tüketici bir listesini oluşturur.

Kent ve kasabaların elektrik ve su ihtiyacının giderilmesi, konut sorununun halledilmesi, sıtma ve veremle mücadele, özel idarelere özerklik verilmesi, kasabalarda derneklerin ve hayırsever vatandaşların yaptıracakları ortaokullara kadro verilmesi, teknik okulların genişletilmesi, elektrik enerjisi sağlanması, İller Bankası’nın imkânlarının genişletilmesi, yol yapımına süratle devam edilmesi, doğu bölgesinin özel bir kalkınma programına tâbi tutulmaya devam etmesi, petrol aramalarında atılım yapılması ve bu alanda gerekirse yabancı sermayeden de yararlanılması, limanların yapımı, adlî cihazın geliştirilmesi, sosyal dayanışmanın artırılması ve bu alanda işçiler ve memurlar için sosyal sigortaların geliştirilmesi ve yetimlerin bakımı ve ekonomik sahadaki görüşler, beyannamenin tam bir özeti olarak kabul edilebilir.

Hükûmet partisinin cansız beyanları

CHP’nin seçim beyannamesi, adeta resmî bir hükûmet bildirisinden farksız ve o oranda da cansız bir metindi. Hiçbir inandırıcılığı olamayacak kadar soğuk, resmî ve günlük hayatın dışındaydı. Adeta her bakanlıktan birer cümle ile alt alta sıralanmış bir paket izlenimini veriyordu.

CHP’nin seçim propagandasına yönelik parti broşürleri de aynı havayı yansıtıyordu. Bu türden parti propaganda broşürleri, daha ziyade bürokratlarca hazırlanmış ve hükûmet programına benzer metinlerdi. Son derece kuru, cansız, sıkıcı ve heyecansız bir üslûpla kaleme alınmış olan bu broşürler, CHP iktidarı döneminde ülkede meydana gelen gelişmeleri istatistikî olarak gösteriyordu. Sadece bu propaganda broşürlerini gözden geçirmek dahi, CHP’nin bu tarihte ne denli bir hükûmet partisi olduğunu gözler önüne seriyor ve üzerindeki bürokrat örtüyü bir kez daha ortaya koyuyordu. CHP’nin vaat edebilecek pek az bir şeyi kalmış olduğu görülüyordu.

Daha ne yapılabilir ki?

CHP’nin propaganda broşürlerinde verilen bilgileri de şöyle özetlemek mümkündür: Buna göre; karayollarının uzunluğu 1923 yılında 18.335 km iken, 1950’de 43.500 km’ye yükselmişti. Köprülerin uzunluğu da, aynı yıllarda 14.250 metreden 16.395 metreye çıkmıştı. Bu yıllarda 3.645 km demiryolu inşa edilmişti. 1950 yılına gelindiğinde ülkede toplam 305.000 kilovat saat kapasitede elektrik santrali vardı.

1923 yılında sadece İstanbul, İzmir ve Tarsus’ta elektrik varken; 1950 yılına gelindiğinde artık 217 kent, kasaba ve köyde elektrik vardı. 1923 yılında sadece 23.000 tonilotoluk 26 gemi varken; bu sayı, 1950 yılında özel girişimin elinde bulunan 155.000 tonilotoluk 70 ve devletin elinde bulunan 205.000 tonilotoluk 56 gemiye yükselmişti.

Bu arada, 15 il arasında uçak seferi bulunuyordu. Telgraf hatlarının uzunluğu ise, aynı yıllar içinde 27.000 kilometreden 31.687 kilometreye çıkmıştı. Haberleşme alanındaki bir başka gelişmeye gelince; 158 kent ve kasabada, on dört tanesi otomatik olmak üzere, telefon bulunuyordu. Telefon abonelerinin sayısı 12.500’den 61.645’e yükselmişti. Kentler arası telefon hattı uzunluğu ise, 16.661 kilometre idi ve 408 kent ve kasabayı birbirine bağlıyordu.

SAĞLIK, EĞİTİM VE EKONOMİDE DEV ADIMLAR

Sağlık hizmetleri

Gelelim sağlık alanındaki gelişmelere: 1923 yılında doktor sayısı sadece 554 iken; bu rakam, 1950 yılında 2.617 olmuştu. 1923 yılında diş tabibi hiç bulunmazken; 1950 yılına gelindiğinde bu sayı 27 olmuştu. Hemşire sayısı da dörtten 643’e yükselmişti. Özel muayenehanesi olan doktor sayısı ise, 1.967 idi. Memur, asker ve serbest bütün doktorların sayısı, 6.047’i bulmuştu. Diş tabibi sayısı 1.166; eczâcı sayısı 2.864 ve hemşire sayısı da 1.353 idi.

Eğitimdeki atılım

Eğitim alanında da önemli gelişmeler görülmüştü: İlkokul öğretmenlerinin sayısı 1923 yılında 4.894 iken, bu rakam 1950 yılında 12.535 olmuştu ve Köy Enstitüsü mezunu öğretmen sayısı da 12.159 idi. Teknik ve meslekî öğretimde öğrenci sayısı da 1950 yılında 70.835 idi. Ticaret okullarının sayısı 1923 yılında dört iken; 1950 yılında bu sayı 46 olmuştu.

Ekonomideki gelişmeler

Ekonomik alanda da rakamlar önemliydi: Kömür üretimi; 1923 yılından 1948 yılına kadar geçen dönemde, 597.000 tondan 4.021.787 tona yükselmişti. Aynı şekilde linyit üretimi de 4.000 tondan 989.000 tona; krom üretimi 1.000 tondan 285.353 tona; 1923 yılında hiç olmayan demir üretimi 185.434 tona, bakır üretimi 189 tondan 10.979 tona, yine 1923 yılında hiç olmayan kükürt üretimi 2.407 tona ve nihayet çimento üretimi de 6.841 tondan 344.524 tona çıkmıştı.

Ziraat Bankası’nın şube sayısı ilk yıllarda 317 iken; 1950 yılında 384 olmuştu. Kredi miktarı, 1923 yılında 5.000.000 TL iken; 1950 yılında 195.000.000 TL’ye yükselmişti. Tarım, kredi ve satış kooperatiferi, 1949 yılında 129.000.000 TL kredi açmıştı. 1950 yılına gelindiğinde bu kooperatiflerin sayısı 879’du ve 411.518 köylü ortağı bulunuyordu. Pulluk sayısı, ilk yıllarda 210.794 iken; 1950 yılında 447.000 olmuştu. Marshall yardımı ile 1950 yılına dek 4.206 traktör gelmişti. 1947 yılı itibariyle ülkede 4.364 otomobil; 7.315 kamyon ve 1.234 de otobüs bulunuyordu. Karayollarının toplam uzunluğu 12.000 kilometre idi.


.

CHP’nin politik görselliği

17.5.2015 - Bu Yazı 933 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 CHP’nin resmî yayın organı Ulus gazetesindeki görsellik, partinin politik görüşlerini de ortaya koyuyordu. 1946 seçimi sonrasındaki görseller bu bakımdan dikkate değerdir. Demek, yetmiş yıl öncesine dönüyoruz.

İkinci Dünya Savaşı’nın bitiminden hemen sonra Türkiye, ABD ile hayli süratli bir şekilde yakınlaştı. Dış politikadaki bu yakınlaşma, içeride de değişik şekillerde tezahür etti. Amerikanlaşma olarak tabir edilebilecek olan bütün gelişmeler de bu tarihten sonra başladı. Amerikan kültürü ile tanışmanın başlangıç noktası; kısa bir süre sonra ‘soğuk savaş’ olarak adlandırılacak olan bu dönemdir.

‘Küçük Amerika’

Bu dönemi anlatan pek çok kitaba açıp bakarsanız, Amerikan etkisinin sanki DP dönemiyle başlamış olduğu gibi bir izlenim edinebilirsiniz. Doğrudur; DP döneminde bu etki daha da artacaktır. Ama başlangıcı ondan öncedir. Bilmem somut bir örnek vermeme izin verir misiniz? Muhtemelen herkesin bildiği bir öyküden başlayalım: ‘Küçük Amerika’ deyimini muhtemelen duymuşsunuzdur. Bu deyimin DP iktidarında Celâl Bayar’ın ağzından çıktığı da söylenir.

Fakat ‘küçük Amerika’ imgesi, daha 1946 yılında kamuoyunda belirmişti bile… Şimdi de Ulus gazetesinin bu sırada yayınladığı bir karikatüre göz atalım isterseniz… Dönemin Başbakanı Recep Peker, hükûmetinin programını okurken, beş ilâ yedi yıl içinde ekonomik kalkınmanın ana hatlarının gerçekleştirileceğini de açıklamıştı. Elbette bu sırada Türkiye, ekonomik bakımdan çok zayıf bir haldeydi. Ekonomik gelişme, savaşın getirdiği zorluklar nedeniyle de, neredeyse sıfırlanmıştı. Bu sorunun üzerinden gelinmesi, her hükûmetin aslî ve öncelikli görevi olarak duruyordu. Toplumun da ana beklentisi bu yöndeydi.

Ulus’un karikatürü

Bu çerçevede Ulus gazetesinin karikatüründe topluma umut veren bir ışık görülmesi yadırganmamalıdır. Karikatürde; beş yıl yurt dışında -muhtemelen de ABD’de- kalan bir vatandaşımızın uçakla memlekete geri dönmesi canlandırılmaktadır. Pilot kabininde yukarıdan ülkeye baktığında gördüklerini pilota şaşkınlıkla anlatan vatandaşın ne dediği çok önemlidir: “Türkiye yerine Amerika’ya iniyoruz galiba!”

Aşağıda görülen şehir, artık ülkenin bilinen ve alışılagelen şehirlerinin görünümünden çok farklıdır. Arabalar ve geniş yollar her yeri kaplamıştır. Fabrikalar ve bacaları, yani dönemin sanayileşmesinin bütün önemli sembolleri, gözler önündedir. Trenler ve tabiî demiryolları bunlara eşlik etmektedir. Toplumun ekonomik gelişme adına beklentileri en genel çizgileriyle tesbit edilmiş sayılabilir. Bu denli kısa sürede meydana gelen bu gelişmeden yolcu şaşkındır; pilot da neşeyle ona eşlik etmektedir. CHP hükûmetinin yeni politikası ve amacı bu şekilde resmedilmiştir.

Bu dönemde, daha 1946 yılında CHP, ülke kalkınması ile Amerika’yı özdeş hale getirmişti bile… Bir anlamda Türkiye, kısa sürede ‘küçük Amerika’ olacaktı. DP’den önce bu imgeyi CHP kullanıyordu. DP, olsa olsa bayrağı ondan devralmış olabilir.

FOTOĞRAFLA PROPAGANDA

Yine Ulus gazetesinde bu dönemde yayınlanan fotoğraflardan birinde de; DP lideri Celâl Bayar hedef alınmıştı. Propaganda çalışmalarında fotoğrafın önemi yeni yeni anlaşılıyordu. Görselin önemi ve etkisi henüz belki de yeterince bilinmiyordu. Bu bakımdan bu yöntemin yeniliğinin yanı sıra, kamuyondaki etki gücü de bir anlamda sınanıyordu.

Açıkçası; fotoğrafların alt alta sunulmasıyla; Celâl Bayar’ın Atatürk’ü taklit ettiği ileri sürülüyor ve bir bakıma Bayar, Atatürk’ün taklitçisi olarak eleştiriliyordu. Fotoğrafın doğrudan ima ettiği buydu. Muhtemelen okuyucuların DP lideri ile biraz eğlenmesi de arzu edilmişti. Diğer yandan; bu benzetme

boşuna da değildi. Öncelikle; fotoğraflardaki pozların birbirinin aynısı olmasa da, hayli benzemesi vurucuydu. İkinci olarak; bu sırada

DP ile CHP arasında hangi partinin ‘hakiki Atatürkçü’ olduğu yönünde ciddî bir tartışma ve rekabet vardı. CHP, eski liderini, muhalefet liderine kaptırmak istemiyordu. Bayar’ın ise, böyle bir fotoğraf benzerliğini yakalamak isteyip istemediğini asla bilemeyeceğiz.

KADIN HAKLARI

CHP’nin her zaman için kadın haklarını öne çıkardığından da o kadar emin olmamalıyız. Yine bu sırada Ulus gazetesinde yayınlanan sıradan bir karikatür, bize böyle söylemektedir çünkü… Bu karikatürde ise, kadınların ‘biraz fazla ileri’ gittiğinden söz edilmektedir. Bu kez kadınlar, dengeyi erkekler aleyhine bozmuşlardır. Bu nedenle erkeklerin şikâyetiyle karşılaşmaktayız. Elbette -görüldüğü gibi- karikatürde erkekler de, kadınlar da toplumun üst kesimindendir. Kılık kıyafetlerinden bunu daha ilk bakışta anlarız zaten… Erkeklerin aralarındaki biraz da ‘fis kos’lu konuşmadan, bu söylediklerinin hanımlar tarafından duyulmamasına gayret sarf ettikleri bellidir. Bu çekinme, onlardan

korktukları şeklinde de yorumlanabilir. Biri, diğerine, hanımların aralarında birlik kuracaklarını anlatırken; diğeri, bu birliğin nedeni olarak da; “erkeklerin günün birinde müsavat (eşitlik) istemelerini önlemek için olmalı” yorumunda bulunur. Belli ki, işin dengesi bozulmuştur. Kadınlar erkeklerle olan eşitlik mücadelelerinde öne geçmişlerdir. Erkekler, kendileri aleyhine bozulan bu dengeden şikâyetçidirler. Üstelik bir gün yeniden eşitlik için girişimde bulunurlarsa; bu kez de kadınların birlikleri nedeniyle bu dengeyi bir daha asla temin edemeyeceklerinden dolayı endişeli görünmektedirler. Bir anlamda ‘erkekler dünyası’ tarih olmuştur. Hatta ‘kadınlar dünyası’ başlamıştır bile denilebilir!


.

Bir zamanlar Anadolu Kulübü

30.5.2015 - Bu Yazı 706 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Anadolu Kulübü, Cumhuriyet tarihinin erken dönemlerinden itibaren Ankara ve İstanbul seçkinlerinin adeta merkezi olmuştur denilebilir. Kulübün üyesi olmak, sosyal hayatta (eskiden sosyetede de denilirdi) başarılı olunduğunun adeta bir kanıtı gibiydi.

Anadolu Kulübü, Atatürk’ün talebiyle 1926 yılında kuruldu. Ankara’da Hakimiyeti Milliye matbaasında basılmış olan ilk tüzüğünde kuruluş amacı şöyle ifade edilmişti: “Anadolu Kulübü, Ankara’da oturan Türk ve yabancı üyelerine buluşup, görüşme imkânı sağlamak ve başkentte bir kuruluş meydana getirerek, kulübe girecek üyeler arasında sosyal ilişkileri kolaylaştırmak amacıyla kurulmuştur.” Sonradan İstanbul Büyükada’da da güzel bir yeri oldu kulübün… 

Kurucuları tanıyalım

Kulübün ilk fahri başkanı, Başbakan İsmet İnönü’dür! Uzun yıllar boyunca kulübün yönetim kulübü, o sırada göre yapan bakanlar kurulu idi! Kulübün kurucuları arasında Cumhurbaşkanlığı başkâtibi Tevfik Bıyıklıoğlu; Kılıç Ali; Necip Ali Küçüka; Reşit Galip; Hasan Saka; Falih Rıfkı Atay; Hamdullah Suphi Tanrıöver; Ruşen Eşref Ünaydın; İbrahim Tali Öngören; Fuat Bulca; Kâzım Özalp ile Fevzi Çakmak da vardı. Bu isimlere Şükrü Kaya ile Refik Koraltan’ı da katabiliriz.

Kuruluş ve yükseliş

1950 yılına kadar Ulus’ta; vakıflar binası ile Stad Oteli arasında; Anadolu Ajansı’ nın da bulunduğu Vakıflar İdaresi’ne ait binalarda; 1953 yılına kadar Merkez Bankası’ nın bir katında kiracı olarak hizmetlerini sürdüren kulüp; 1952 yılının sonlarında eski Başbakanlardan Hasan Saka’nın Kızılay’da iki dönüme yakın bir bahçe içinde bulunan iki katlı evi satın alınarak, 23 Mart 1953 tarihinde kendi malı olan binasında hizmete açılmış ve 1965 yılına kadar da burada hizmete devam etmişti.

Daha sonra bu bina 1965 yılında yıkılmış ve yerine inşaata başlanmış; yapımı 1968 yılında tamamlanarak; aynı yılın ortalarında Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından hizmete açılmıştı. Bütün bunlar devletin desteği ile olmuştu. 

İstanbul Büyükada’ da bulunan ve 1906 yılında kurulmuş bulunan İngilizlerin Yat Kulübü; tüm bina ve tesisleriyle birlikte 1928 yılında Anadolu Kulübü’ne verilmişti. Kulübün Büyükada şubesi; bugün de kulüp üyelerinin yazın dinlendikler ve tatillerini geçirdikleri nezih bir yer olarak hizmet vermektedir. Kulübün Büyükada şubesinde bulunan ve Atatürk’ün hediyesi olan tarihi köşkler ve binalar da zikredilmelidir elbette... Anadolu Kulübü her hangi bir dernek değildir. Bugüne kadar hükûmet ve Meclisle yakın ilgisi nedeniyle devletten daima himaye ve yardım görmüştür. Bugüne kadar da bu mahiyetinden ötürü sürekli olarak devlet hazinesinden yardım almıştır. Zaten kulübün üyelerinin “büyük çoğunluğu; eski ve yeni milletvekilleri olmak ükere; üniversite rektörleri, yüksek yargı organlarının başkan ve üyeleri; yüksek seviyeli askerî ve sivil büroktaları ile içtimaî mevki sahibi zevattan oluşmaktadır.”

Arşivden bir esinti

Anadolu Kulübü’nün Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde bulduğum bir çağrısını sizlerle paylaşmadan edemedim doğrusu… Anadolu Kulübü Büyükada şubesi, 1945 yılının Nisan ayında; yani savaşın bitmesine haftalar kala; yönetim kurulunun bir kararını üyelerine duyurmuştu bile… 1945 yılında Büyükada şubesi, 30 Mayıs’ta açılacaktı. Bunun için “küçük bir yemek servisi” düzenlenecekti. 

Haziran ayı sonuna kadar yıllık abone kartı almayanlar, kulübe giremeyeceklerdi. Üstelik tüzük hükmü gereğince üyelik hakkından da vazgeçmiş sayılacaklardı. Yıllık üyelik aidatı da açıklanmıştı: Üyelik aidatı, eşi ve on sekiz yaşına kadar olan çocukları dahil kişi başına 35 lira idi. Eğer kız çocuğunun yaşı on sekizin üzerinde ise; bu takdirde diğer aile efradı için de kişi başına on lira ödenmeliydi. İlk kez üye olacaklar için ise; bir kere mahsus olmak üzere, üyelik girişi için ayrıca 50 lira ‘duhuliye’ ücreti alınıyordu. Ama bu hükümler de herkes için değildi tabiî; kulübün merkezine kayıtlı olanlar bundan muaftılar.

Büyükada’da oda fiyatı

Eğer yazı geçirmek için Büyükada’da kulüpte oda tutmak istiyorsanız; önce bu konuda bir başvuruda bulunmanız gerekiyordu. Tarih tercihinize göre, dileğinizin gerçekleşip gerçekleşemeyeceği size bildirilecekti. Eğer oda revervasyonunda bulunursanız ve gelmezseniz, oda kirası sizden tahsil edilecekti. İstanbul’a geçici olarak gelen yerli ve yabancılar, iki daimî üyenin önerisi üzerine kulübe geçici olarak katılabilirlerdi. Bu gibiler, kulüpte bulunacakları ilk üç gün için üç ve daha sonraki her gün için de bir lira ödeme yapacaklardı. 

Geçici üyelerin de bazı hakları vardı tabiî: Önceden yönetime bildirmek, misafir defterine adını yazdırmak ve her bir misafiri için de bir lira ödemek koşuluyla; her üye dışarıdan kulübe yemeğe misafir davet edebilirdi. Yemek harici olarak davet edilecek misafirler için ise; yine önceden haber verilmek kaydıyla, hafta içinde bir ve hafta sonlarında da üç lira ödenmeliydi. 

Uyulması gereken kurallar

Elbette böylesine nezih bir toplulukta bazı kurallar da olacaktı; buna göre; “misafirler, davet eden üye ile birlikte bulunmak şartıyla, kulübün büfe, lokanta, salon ve bahçesinden ancak istifade edebilirler”di. Misafirlerin kulüpte yatması kesinlikle yasaktı; oyun bahçesine ve salonuna girmeleri de keza yasaktı. Eğer gerekirse; hafta sonları kulübe misafir getirilmesi yasaklanabilirdi. Ayrıca, bir mevsim içinde bir kişi iki defadan daha fazla misafir olarak kulübe getirilemezdi. Kulüp üyeleri, “kendisini hariçten görmeye gelenleri hususî misafir odası’nda kabul edebilirdi. Fakat “odasına ve üyelere mahsus yerlere bu gibilerin götürülmesi yasaktı.” Üyeler, çocukları hakkında tüzükte bulunan kurallara harfiyen uymalıydılar.

MENÜ VE FİYATLAR

Fiyatlar da değişiklik gösteriyordu; yazının ekindeki fiyat listesine göre; ‘büyük ev’de oda fiyatları 725 ilâ 950 kuruş arasında değişiyordu. İki kişilik oda fiyatı ise 1600 ilâ 1850 kuruş arasında idi. Eğer ‘beyaz ev’de oda kiralamak isterseniz, bu takdirde tek kişilik oda için 960 kuruş; iki kişilik oda için ise 1750 ilâ 1900 kuruş ödemeniz gerekirdi. Üç kişilik oda fiyatı 2400 kuruştu. Bir de ‘sarı ev’ vardı; buradaki oda fiyatları tek kişilikler için 950 ilâ bin ve iki kişilikler için ise 1800-1900 kuruştu. İki kişilik odalar 1800-1900 kuruş iken; eğer canınız ‘köşk’te kalmak isterse, bu takdirde 2400 kuruş ödemeniz gerekecekti.

Pahalı mı geldi? Gelmesin; çünkü bu fiyata; akşam yemeği (çorba; et suyu veya börek; balık, piliç veya et; etli veya zeytinyağlı zerzevat; meyve, komposto veya yoğurt ile taşdelen suyu ve ekmek) de dahildi! Yine mi pahalı geldi? Fakat sabah kahvaltısı da fiyata dahildi: Sütlü çay veya kahve, tereyağı, reçel ve kızarmış ekmek…

İlânda şu açıklama da yapılmıştı: “Akşam yemeği ve sabah kahvaltısı, oda kirasının içinde olduğundan, kulüpte oda tutanlar, akşam yemeğini veya sabah kahvaltısını ister yesin ister yemesin, bu parayı verecektir. Yalnız esenlik yüzünden akşam yemeğini yemeyenler, önce müdüriyete söylemek ve hiç değişmemek üzere akşam yemeğini her daim öğle de yiyebilirler ve akşam ne yerse, onun parasını verir. Bunun dışında sabah kahvaltısını akşam veyahut akşam yemeğini öğle yemeği yerine yiyemez.”

YEMEKHANE DÜZENİ

Hâlâ kesin karar verememiş olan okuyucular açısından biraz daha detay vereyim bari… Öğle yemeği saati, çocuklar için 11:30-12:30 arasındaydı. Üyeler için bundan sonra başlıyordu ve iki saat boyunca sürüyordu. Akşam yemeği çocuklar için 19:30’da başlıyor ve bir saat sürüyordu; ardından saat 20:00 ile 22:00 arasında üyelere akşam yemeği veriliyordu. Böylece yemekler çocuk gürültüsünden uzakta, sakince yenebiliyordu! Ama bu benim yorumum! Çünkü, ilânda; çocukların yemeklerini “dadıları” ile beraber, kendilerine ayrılan yemek salonunda yiyecekleri özellikle vurgulanmıştı! Bu arada; kulüp üyesi olup da; dadısı olmayan çocuk olur mu hiç! Yoksa sizin dadınız olmadı mı hiç? -Burada bir yüz buruşturma ifadesi koymadan geçmek de olmaz yani…

Öğle yemeği, alakarttı; yalnızca yirmi kuruştu; akşam yemeği ise tabldot olup, üç kaptı ve meyve de buna dahildi. Perhizdekiler de düşünülmüştü; arzu edenler yemeklerini her sabah ona ve akşamları da altıya kadar metrdotele haber vermek kaydıyla yiyebilirlerdi. Biraz güç beğenenler için de bir yöntem bulunmuştu: “Akşam tabldot yemeklerinden birini başka bir yemekle değiştirmek” ancak bazı şartlara göre mümkündü. Aksi halde, değişen yemek, alakart olarak hesaba geçecekti. Elbette sağlık açısından mazereti olanlar ya da misafir çağıranlar, önceden haber vermek koşuluyla, istedikleri yemekleri ısmarlayabilirlerdi. Oda servisi de var mı diye soracak olanlar varsa eğer; “odalarda yemek isteyenlerden elli kuruş fazla” ücret alınacaktı. Ben beğendim doğrusu; bu yazı Büyükada’da geçirebilirim. Tabiî bir zaman makinem olsaydı!


.

Mal sahiplerinin hakkı ne olacak peki

6.6.2015 - Bu Yazı 597 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Bizde âdet, genellikle kiracıların hakkını savunmaktır. Rahmetli Kemâl Sunal’ın filmlerinde mağdur kiracılar ile gözü doymaz ev sahiplerinin kavgasına yeterince şahit olduk. Bir de ev sahiplerini dinlesek mi acaba?

Ama önce olayın perde arkasını bilmeliyiz. İkinci Dünya Savaşı yıllarında fiyat artışlarının önüne geçebilmek için Millî Korunma Kanunu (MKK) çıkarılmıştı. Hükûmet bu yasaya dayanarak pek çok malın satış fiyatını belirleme yetkisine sahipti. Bu arada ücretli ve maaşlı kesimin hayat standardını korumak amacıyla kiralar da sabitlendi ve kira artışları yasaklandı.

Elbette pek çok yasak gibi, bu da, çok kez delindi; uygulanamadı; ya da hülle yoluyla geçiştirildi. Fakat pek çok ev sahibine de, özellikle kira gelirine muhtaç olanlar açısından bu yasak fazlasıyla zorluk yarattı. Tahmin edebileceğiniz gibi; bütün ev sahipleri yasayı delemediler. Pek çok kiracı, uzun yıllar boyunca kiralarında artış yapmadan evlerinde oturabildiler.

Gayri menkul sahipleri derneği

Savaşın bitiminde bu yasağın kalkacağı umulmuştu. Nihayet MKK’nın pek çok maddesi uygulamadan kaldırılmıştı. Fakat nedense kira bahsinde uygulama sürdü. Kira artışı mümkün değildi. Elbette ev sahipleri buna tepki göstermekte gecikmedi. Belki de şimdiye kadar tepki gösterememelerinin nedeni, böyle bir tepki gösterme imkânı olmamasıydı. Bu arada rejim değişmiş; muhalefet partileri kurulmuş; seçimlere sıra gelmişti. Partilerin seçmen desteğini kazanabilmek için onların sorunlarıyla yakından ilgilenmeleri gerekiyordu artık… Ve ev sahipleri de bundan yararlanmaya çalıştılar hâliyle…

1950 seçimine az bir zaman kala Gayri Menkul Sahipleri Derneği Başkanı Süreyya İlmen, CHP Genel Sekreterliği’ne ilettiği yazısında; derneğin binleri aşan üyelerinin yaptıkları toplantı sonucunda önemli kararlar aldıklarını belirtiyordu. Buna göre; MKK’nın kiralarla ilgili maddesinin de yürürlükten kaldırılması gerekiyordu. Çünkü, yasaya göre, olağanüstü koşullar sona erdiğinde, yasanın da ortadan kaldırılması öngörülmüştü. Eğer iktidar seçim öncesinde bunu yapmazsa; bu takdirde ev sahipleri de, seçimde yasayı kaldıracağını vaat eden partileri ya da Toprak ve Emlâk Partisi’ni destekleyecekti.

“Adalet istiyoruz!”

Aynı dernek, yine CHP Genel Sekreterliği’ne ilettiği bir başka yazısında da; bu kez “adalet istiyoruz!” diyordu. Hükûmete “politika oyunları” yakışmazdı. Ev kiraları, on yıldan bu yana artış kaydetmemişti. Fakat yiyecek, içecek, giyecek ve yakacak fiyatları hep artmıştı. Bu mallar yüzde 500 artış göstermişti; kiralar sabit kalırken… Hükûmetin eğer “gücü yetiyorsa” her şeyin fiyatını 1939 yılına geri döndürmeliydi.

Ev sahipleri sonunda patlamışlardı: Kiracılar; “on seneden beri evlerimizde beş veya on kâğıda, bedava denecek derecede gayet ucuz oturmaya alışmışlardı.” Fedakârlıklar, ev sahiplerinin sırtına yüklenmişti. Bu, büyük bir haksızlıktı. Hesap sorma zamanı da yakındı. Hükûmet, “kiracıları kazanmak için” ev sahiplerini feda ediyordu. 

Mülk sahipleri birleşin!

1946 yılında kurulduğu anlaşılan derneğin amacı, çok açıktı: Mülk sahiplerinin çıkarlarını korumak… Aynı yıl milletvekillerine hitaben yayınlanan bildiride ise; mülk sahiplerinin tasarruf haklarının elinden alındığına dikkat çekiliyordu. Bu, anayasaya da aykırıydı. Mal sahipleri, “derin ıztıraplar” içinde kalmıştı. Kira gelirlerinin düşüklüğü yüzünden; bir yandan gelirlerini kaybetmişlerdi. Diğer yandan, yine bu yüzden mülklerini onarımdan geçirecek imkânı da yitirmişlerdi. Mülkleri yıkılıyor, çürüyordu. Dahası; “Havada tavada kazancını lükse ve israfa sarf eden ve vatanın toprağında bir dikili ağacı bile bulunmayan bir kısım müstehlik [tüketici] vatandaş zümresi, bir müstahsil [üretici] sınıfa hâkim kılınmıştı.”Bütün bu gelişmelerin sonucunda pek çok mal sahibi, yegâne çare olarak mülklerini satmaya karar vermişti.

Adalar ve Moda’lar

Derneğin bir bildirisinde de şöyle yazılmıştı: “Yalnız adalarla, banliyöde ve Marmara sahilinde binlerce boş ev ve köşk vardır. Sahipleri yazın binlerce liraya bunları kiralarlar ve diğer mülk sahiplerinin İstanbul ve Beyoğlu’ndaki mülklerini hadhavaya yakın ücretlerle işgal etmiş bulunuyorlar. Bu zevat acaba neden kışın bu konforlu köşklerinde oturmuyorlar veya kış mevsimi için talip olan kiracılara vermiyorlar? Çünkü, kiralasalar, yazın binlerce liraya kazançlarından kaybetmiş olacaklardır.” “Diğer taraftan Beyoğlu’nda, Şişli, Maçka, Nişantaşı, Cihangir Ayazpaşa’da senelerden beri boş ve kapalı tutulan yüzlerce apartman dairesi vardır. Buralarda bir takım karaborsa zenginleri zevk ve ihtiraslarını tatmin ederler.”

“Yeni türediler”

Dernek, bildirisinde, bugün biz tarihçiler için renkli sayılabilecek şekilde,  İstanbul’un sosyal hayatına ilişkin bilgiler vermeye devam ediyordu: “Birçok yeni türediler de vaziyet ve mesken değiştirmektedir. Bu gibiler; Üsküdar’dan, Çapa’dan, Kumkapı’dan, Hasköy’den, Beyoğlu’na taşınmakta ve fırsat buldukça ceplerini şişiren banknotları bol bol sarf etmektedirler. Yazın sayfiyelerde ve kışın Beyoğlu’nda oturmayı âdet edinmiş yüzlerce aile vardır; bunlar, bütün bir sene için ev kapatmak masraf ve külfetine katlanmak istemiyorlar. Yazın sayfiyelere gidiyorlar; kışın da mobilyalı apartmanları kiralıyorlar.”

Aslında dernek, kiraların serbest bırakılması sonucunda, ev sahipleri ile kiracıların mâkul bir düzeyde anlaşacaklarını savunuyordu. Neticede hiç kimse kiracısını kaçırmak istemezdi. Kiracı da kolay bulunmuyordu çünkü! Formül basitti aslında: “Bırakınız hancı ile yolcuyu karşı karşıya; onlar anlaşmak ve sevişmek yolunu daha pratik usûllerle bulurlar; sıkı karar ve usullere ne lüzum var?”

KİRALARA ÖZGÜRLÜK

Elbette derneğin daha önce de bazı girişimleri olmuştu. 1947 yılında yapılan kongresinde; ev sahiplerinin başına gelen bu felâketin ancak sosyalist ülkelerde görülebileceğine işaret edilmişti. “Kiracı zümresi”nin haklarının korunması amacıyla yapılan bu uygulama “adilane” değildi. Olmamıştı. “1938 senesi fiyatlarının tatlı bir rüyadan ibaret olduğunu resmen belirten hükûmet, bu rüyanın yalnız emlâk sahiplerine karşı acı bir şekilde tatbik edilmesinde ısrar” etmekteydi. Memlekette “mülkiyet düşmanlığı cereyanlarını” güçlendirecek işlerden uzak durmak gerekirdi.

DERNEĞİN AMACI

Elimizde derneğin tüzüğü de bulunmaktadır. Buna göre; derneğin amacı; “mal sahiplerinin ekonomik, kültürel, sosyal bakımlarından anayasa ile sağlanan el dokunulmaz hak ve hürriyetlerini kanun yolları ile aramak ve korumak”tı. Ayrıca, dernek; “gayri menkullerin bekalarını sağlamak ve idamelerini temin etmek; gayri menkul mal sahiplerini birbiriyle tanıştırmak, güvenlik ve beraberlik duygularını kuvvetlendirmek” de istiyordu. Son bir amaç da; “deprem, yangın gibi âfetlerden zarar gören üyelere yardım etmek”ti.

Dernek; “gayri menkullerin; orman, maden, demiryolları gibi memleketin iktisadî bünyesini teşkil eden temel servetlerden biri olduğunu göz önünde tutarak, mâmur kalmalarını ve verimli olmalarını temine çalışır”dı. Sahtekârlar, dolandırıcılar, caniler, derneğe üye olamazlardı. Derneğin genel sekreteri olarak da Ruşeni Barkın’ın ismini görmek hoş bir sürpriz oldu benim için…

KİM HAKLI?

Zor soru… Belirtmeliyim ki; İkinci Dünya Savaşı yıllarını içine alan doktora tezimi hazırlarken, bu konuya da rastlamıştım. Basında MKK kararları ile bu kararlara aykırı davrananların sevk edildikleri Millî Korunma Mahkemeleri haberleri çok sayıda yer alıyordu çünkü… Bazı davalar, kirayla ilgiliydi. Kiraların artışı yasaktı. Fakat bazı ev sahipleri, bir şekilde kiracılarına tazyik ediyorlar ve kiraları artırıyorlardı. İstanbul’da ev buhranı olduğu söyleniyordu; belki de yeni ev bulmak güçtü. Bu bakımdan kiracılar, bu tazyik altında kiralarını yükseltmek zorunda kalıyorlardı. Şikâyet çoktu yani…

Evi boşalan ev sahipleri ise; yüksek kira talep edebiliyorlardı. Hiçbir şey yapamayanlar, yeni kiracıdan ‘hava parası’ adı altında ekstra para alabiliyordu. Ben basın koleksiyonunda evinin kirasını artırdığı için mahkemeye sevk edilen üniversite hocaları  olduğunu bile görmüştüm!


.

27 Mayıs 1960 sonrasının koalisyonları

20.6.2015 - Bu Yazı 666 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Türkiye, koalisyonun ne demek olduğunu ilk kez 1961 seçiminden sonra anladı. Çünkü, Türkiye tarihinde ilk kez hiçbir parti tek başına iktidar olabilecek durumda değildi. Koalisyonlar devri böyle başladı. Ve arkası da geldi.

27 Mayıs 1960 darbesinin ardından ilk seçim, 15 Ekim 1961 tarihinde yapıldı. Bu dönemde kabul edilen yeni seçim yasası gereğince, seçim sistemi olarak artık nisbi temsil usûlü uygulanacaktı. Bu da Türkiye’de ilk kez uygulamaya sokulmuştu. Ama nisbi temsil sistemi deyip de geçmemek gerekir; çünkü, bu sisteminin de kendi içinde farklı matematiksel formülasyonlarının bulunduğu alt başlıkları bulunmaktadır. Yeni seçim yasası, D’Hont yöntemini öngörmüştü. Bu yöntem, partilerin aldığı oyların milletvekili hesabında olabildiğince boşa gitmemesini sağlıyordu.

Partiler

27 Mayıs sonrasında DP kapatılmıştı. Fakat diğer partiler varlıklarını koruyordu. DP’nin yerini doldurmak üzere yeni partilerin kurulması da gecikmedi. 11 Şubat 1961’de Adalet Partisi (AP) kuruldu. Sadece iki gün sonra onu Yeni Türkiye Partisi (YTP) izledi. AP, DP’nin mirasına daha sıkı bir şekilde sahip çıkar gibiydi; DP’nin yerini almaya çalışan YTP’nin genel başkanı Ekrem Alican’ın 27 Mayıs hükûmetlerinde Maliye Bakanı olarak görev alması, ona biraz da ‘muvaza’ partisi görünümü vermişti. Tuhaf bir tesadüf ama, YTP’nin kurulduğu yine aynı gün, bu kez de Türkiye’de uzun aradan sonra legal bir sosyalist parti yeniden kuruldu: Türkiye İşçi Partisi (TİP)…

Seçim

27 Mayısçıların gönlünden geçen seçimin CHP tarafından kazanılmasıydı. Gerçekten de CHP, bu seçimden birinci parti olarak çıktı. Oyların neredeyse % 37’sini almıştı; fakat bu oran, onun tek başına iktidar olmasına imkân tanımıyordu. Yeni seçim sistemi, geçmiş on yılın siyasal tecrübesi ışığında, bu kez birinci partiye önemli avantajlar sağlamıyordu artık… Aksine, seçim sistemi, küçük payı olan partilere bile milletvekili kazanabilme imkânı sağlamıştı.

Zaten bu seçim sisteminin kabul edilmesinin önemli bir nedeni de; DP’nin mirasçıları olan partilerin parlamentoda tek başına iktidar olmalarına engel olmaktı. Sistem, biraz da sigorta görevi olarak tasarlanmıştı. Eğer seçimde, eskiden olduğu gibi, DP benzeri partilerin kazanmasına engel olunamazsa; bu takdirde, seçim sistemi sayesinde, böyle bir partinin Meclis’te mutlak çoğunluğu sağlamasının önüne geçilmek istenmişti.

Seçim sonucunda; CHP, toplam 450 üye bulunan Meclis’te, 173 milletvekilliği elde etmişti; onu AP izliyordu. AP’nin oy oranı da yine % 35’e yakındı. Yani neredeyse birinci parti kadar oy toplamıştı. Milletvekili sayısı ise, 158 idi. Üçüncü parti olan YTP, 65 üyelik elde etmişti. Oy oranı % 13 kadardı. Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) ise, 54 üyelik karşılığında, yaklaşık % 14 oy oranına erişmişti.

Senatoda durum farklı

27 Mayıs’tan sonra kabul edilen 1961 anayasası, parlamentoyu Meclis’ten ve Senato’dan oluşturmuştu. Senato böyle kuruldu. Senato seçimi ise, aksine, çoğunluk sistemine göre yapılıyordu ve bunun sonucunda aynı seçim sırasında AP 71, CHP 36, CKMP 16 ve YTP de 27 senatörlük elde etti. CHP, bu seçimde en çok oyu alan parti olmasına karşın, çoğunluk sisteminin azizliği sonucunda, daha az üyelik kazanabilmişti!

Buyurun koalisyona

CHP, seçimi kazanmış görünüyordu; oysa seçimi asıl kazanan ‘DP’ sayılabilirdi. Çünkü, DP’nin uzantısı sayılan iki partinin, AP ile YTP’nin ve bu arada CKMP’nin oy oranı toplamı % 60’ı aşıyordu! Ama koalisyon hükûmeti kurulması zorunluydu. Aslında, birinci parti olmasına rağmen, CHP olmadan da diğer partiler, birlikte Meclis’te çoğunluk oluşturabilecek ve hükûmet kurabilecek durumdaydılar. Üç partinin üye sayısı toplamı, gerek Meclis’te ve gerekse Senato’da çoğunluk sağlıyordu. Fakat siyasal koşullar buna imkân tanımıyordu. Askerî yönetim, DP uzantısı böylesi bir koalisyona geçit vermek niyetinde değildi ve nitekim vermedi de…

Millî Birlik Komitesi, önce bütün partilerin katılabileceği bir koalisyon hükûmeti için çaba harcadıysa da, bu girişimden bir sonuç alınamadı. Bunun üzerine; partiler üzerindeki baskı yoğunlaştırıldı. Ordu içinde gücünü artıran bir başka cunta, Silâhlı Kuvvetler Birliği, seçim sonuçlarını tanımamaya karar verdi ve ordunun parlamento açılmadan hemen önce yönetime el koyması için girişimlerde bulundu. Cumhurbaşkanlığı seçimi de ayrı bir siyasal baskıya neden oldu. Cemâl Gürsel’in Cumhurbaşkanı seçilmesi garanti altına alınınca; CHP’nin de içinde bulunacağı ve Başbakanın İsmet İnönü olacağı bir koalisyon formülüyle Meclis’in açılmasına izin verildi.

Kısa ömürlü hükûmetler

Nihayet ağır siyasal baskılarla CHP’nin AP ile bir koalisyon kurmasına karar verildi. Bakanlıklar, iki parti arasında neredeyse eşit olarak paylaşılmıştı. Hükûmetin güvenoyu alması da sorun oldu; bazı AP’li üyeler, hükûmete güven oyu vermediler. İki parti arasında derin siyasal ve ekonomik görüş ayrılıkları; 27 Mayıs’ın tazeliği içinde güncel konularda da sürüyordu. AP’nin Yassıada’da mahkûm olmuş olan eski Demokratlar için af yasası çıkarmaya kalkışması üzerine; Birinci İsmet İnönü koalisyon hükûmeti, kısa sürede dağıldı. Ömrü sadece altı ay olmuştu! Koalisyon hükûmetinin ne demek olduğu yeni yeni anlaşılıyordu!

Ama ardından yenisi geldi: Bu kez yine CHP önderliğinde; AP’den ayrılan bir grupla; CKMP’den ayrılan ve Millet Partisi (MP)’yi kuran bir grup da buna katılınca; CHP; YTP ve CKMP’den kopan üyelerle yeni bir hükûmet kurdu. Sonuçta karmaşık bir formül işlemişti: CHP on bir; YTP altı; CMKP dört ve bağımsızlar da iki bakanlık almıştı. Sadece beş ay sonra; İsmet İnönü, ABD’yi ziyaret ederken, YTP ile CKMP’nin koalisyondan çekilmeye karar vermesi üzerine, bu hükûmet de düştü. Başbakanın yurt dışı seyahati sırasında hükûmetinin düşmesi, ilk ve son kez olmuştu!

Zayıf siyasal iktidarlar, ordu içindeki darbecileri de adeta besliyordu: Bu koalisyon sırasında 22 Şubat 1962 ayaklanması oldu. Bastırıldı. Sadece bir yıl sonra bu kez 21 Mayıs’ta benzer bir darbe girişiminin zorlukla önü alındı. Tarihe Talât Aydemir’in darbe girişimleri olarak geçen bu iki girişim; İsmet İnönü’nün başbakanlığı dönemine, zayıf koalisyon hükûmetleri devresine rastlamıştı. Bu, elbette basit bir tesadüf değildi; ülkede siyasal istikrar sağlanmadıkça, iktidar zayıf kaldıkça, bu boşluğu doldurmaya aday darbeci zihniyet ağırlık kazanıyordu.

CHP bir daha deniyor

CHP’nin iki koalisyon hükûmeti denemesi, ardı ardına başarısızlıkla sonuçlanmıştı; bunun üzerine İnönü, üçüncü kez bir deneme daha yaptı ve yeni bir koalisyon hükûmeti kurdu. Bu kez koalisyonda CHP yalnızdı; hükûmete bağımsızlardan üye alınmasıyla yetinilmişti. Bu arada, koalisyon hükûmetlerinin başarısızlığı ve ataleti, ilk seçimde kendisini göstermiş oldu. 7 Haziran 1964 tarihinde bu kez nisbi temsil usûlüyle 26 ilde yapılan Senato kısmî seçiminde; AP, oyların % 50’sini almayı başardı. CHP ise, % 40 oy oranı ile 19 üyelik kazanabilmişti. CKMP ile YTP ise, hiçbir üyelik kazanamadılar.

1965 yılının Şubat ayında AP, diğer partileri yanına aldı ve CHP’nin koalisyon hükûmetini bütçe oylamasında düşürdü. Hükûmetin bütçesi reddedilmişti; yani hükûmete Meclis’te güvensizlik oyu verilmiş oldu. Bu kez Suat Hayri Ürgüplü’nün başbakanlığında yeni bir koalisyon hükûmetinde anlaşıldı. AP on; YTP dört; CMKP dört ve MP de dört bakanlık elde etti. Bu kez seçimin birinci partisi olan CHP, hükûmet dışında bırakılmıştı. Bu, dört yıl içinde kurulan dördüncü koalisyon hükûmetiydi. Ve 1965 seçimine kadar da görevde kaldı. Bu dönemde hükûmetlerin ömrü, ortalama sadece bir yıl olmuştu.

KOALİSYONLARIN SONU

1965 seçimi, koalisyon döneminin de sonu oldu. Bu kez AP, yaklaşık % 53 oy oranı ile tek başına iktidar olabildi; üstelik seçim sisteminin yol açtığı küçük partilere üyelik aktarılması imkânına rağmen! CHP % 29; MP % 6 ve YTP de % 4 kadar bir oy alabilmişti. Koalisyon hükûmetine son anda katılan AP, büyük bir siyasal başarı sağlamıştı. Diğer koalisyon ortakları ise, CHP dışında, siyasal yaşamdan ayrılıyor gibiydiler. Nitekim YTP, kısa sürede ortadan kalkacak; MP ise küçük bir parti olarak faaliyetine devam edecektir.  1965-1971 yılları arasında AP, tek başına iktidardı artık… AP, 1969 seçiminde % 46 oy oranı ile birinci olacaktır. CHP’nin oy oranı ise, % 27 kadardı.  Çoğunluğu sahip iktidar sürüyordu. Ama bu devrin ömrü kısa oldu. Tâ ki, 12 Mart 1971 askerî muhtırasından hemen önce; AP içindeki bölünmeyle, Süleyman Demirel hükûmetinin, yine bir bütçe oylamasında, kendi milletvekilleri tarafından düşürülmesine kadar… 12 Mart geldiğinde AP içindeki parçalanma ve çatlama derindi. Çoğunluk iktidarının sonu gelmişti; ama henüz hiç kimse bunu bilmiyordu!


.

70’li yılların ömür tüketen koalisyonları

4.7.2015 - Bu Yazı 934 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Geçen haftalarda aktardıklarımı tarih kitaplarından biliyorum; lâkin bundan sonraki koalisyonları bizzat yaşadım. 1973 seçimi sonrasında başlayan ve Türkiye’yi her bakımdan derin istikrarsızlıklar içinde 12 Eylül’e sürükleyen karanlık bir dönemin tanığı olarak da yazacağım.

12 Mart döneminden çıkışı sağlayan 14 Ekim 1973 seçimiyle başlayalım… İlk gençliğimin de heyecanı ile sıkı Ecevitçi olarak CHP’nin İzmir’deki seçim kampanyasına liseden yakın bir arkadaşımla birlikte katılmıştım. Bir iki gün sabahtan akşama kadar bir minibüsün içinde şehrin değişik mahallelerinde seçim propagandasına çıkmıştık. Bu sefer CHP’nin kazanacağından adım kadar emindim.

Akşam televizyonda seçim sonuçları açıklanırken; CHP’nin önde gittiği belli belirsiz ortaya çıktı. O sırada akşam yemeğini yiyen babama bu haberi heyecanla ilettiğimde; benim heyecanıma katılmadı ve akşamın ilerleyen saatlerinde özellikle köylerden gelecek oylarla CHP’nin geride kalacağından emin olduğunu söyledi ve yemeğine devam etti. Biraz daha zaman geçti; hâlâ Ecevit öndeydi; haberi yeniden tekrar ettim.

Bu kez babam, yemeğin sonuna doğru yerinden kalktı ve televizyonun önüne kadar geldi. CHP’li; fakat sıkı ‘paşacı’ olduğundan ‘karaoğlan’a fazla itimadı yoktu. Bu bakımdan daha ilk gençlik dönemimden itibaren siyasal görüşlerimiz ancak kısmen uyuşabiliyordu. Babam, televizyonu dikkatle izleyerek; sadece ‘bravo Ecevit’e’ dedi. ‘Paşanın yapamadığını yaptı demek…’

CHP seçimin galibi

Seçimi gerçekten de uzun yıllardan sonra CHP kazanmıştı. CHP’nin oy oranı %  33’ü ancak geçiyordu. 185 milletvekili elde etmişti. İkinci parti, AP idi. Neredeyse % 30 oy oranı ile CHP’nin hemen ardından geliyordu; 149 da üyelik elde etmişti. 12 Mart muhtırasının hemen öncesinde AP’den ayrılan üyelerin kurduğu Demokratik Parti (DP), % 12 oy oranı ile 45 üyelik elde ederken; Necmettin Erbakan’ın 12 Mart döneminde Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatılan Millî Nizam Partisi (MNP)’nin yerini alan Millî Selâmet Partisi (MSP), yaklaşık % 12 oy oranı ile 48 milletvekili çıkarmıştı. Üçüncü büyük partiydi.

Bu arada; yine 12 Mart döneminde CHP içinde baş gösteren politik anlaşmazlık ve ayrışmada partiden ayrılan; Ecevit ve ‘ortanın solu’ politikası karşıtı eski CHP’lilerin kurduğu Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP), % 5 kadar oy oranı ile ancak 13 üyelik kazanabilmişti. Alpaslan Türkeş’in Milliyetçi Hareket Partisi (MHP), % 3,5 kadar oy oranı ile üç milletvekili ile yetinmek zorundaydı. Mustafa Timisi’nin genel başkanı olduğu Türkiye Birlik Partisi ise, sadece % 1 oy oranı ile yalnızca genel başkanını milletvekili seçtirebilmişti. MP’nin aldığı oy oranı ise önemsizdi.

DP oylarında geniş parçalanma

Seçime katılım oranı hayli düşüktü; % 65’i ancak geçmişti. Bu, seçim tarihinin en düşük katılımlı seçimlerinden biriydi. CHP kazanmıştı; ama bunun asıl nedeni; Türkiye’nin siyasal ve sosyolojik ayrışmasının tarihin bu safhasındaki görünümüydü. 12 Mart’ın hemen öncesinden itibaren DP’nin geniş kitle partisi olma özelliğini AP yitirmeye başlamıştı bile…

Önce MNP, bu geniş ittifaktan ayrılmış ve bağımsız İslâmcı bir çizgiye oturmuştu; ardından eski Demokratların devamı olarak DP, AP çizgisini terk etmişti. Türkeş’in milliyetçi damarı kuvvetli MHP’si ise, daha evvelden zaten bu şemsiyeden çıkmıştı. Buna sağ damara yakın CGP de eklenmişti. Sonuçta; DP’nin geniş oy havuzu bölünmüş ve parçalanmıştı. AP, bu havuzun en büyük kısmı olabilirdi; ama bu, tek başına iktidar olmak için yeterli değildi artık…

Koalisyon geldi hanım!

Geldi gelmesine de; ben de tam bu sırada 1974 yılının Şubat ayında dil eğitimi için Almanya’ya gittim. Orada yedi ay geçirdim. Ben memleketten ayrılırken hükûmet kurma çalışmaları ancak bitmişti! Aradan geçen dört aydan sonra yani! Şimdi koalisyon pazarlığının ne olduğunu Türkiye yeniden hatırlamaya başlamıştı. Ben de hatırlatmaya ve hatırlatmaya çalışayım:

Demokratik teamüllere uygun olarak; birinci gelen partinin genel başkanı Ecevit, hükûmeti kurmakla görevlendirildi. Ne var ki, CHP’nin kendisine bir ortak bulması, diğer partilerle olan ideolojik ve siyasal ayrılığından dolayı çok güçtü; hatta imkânsızdı da. Nitekim aradan geçen on günden sonra Ecevit görevi iade etti.  Bu kez görev, AP genel başkanı Süleyman Demirel’e verildi; o da başaramadı ve görevi iade etti. Çıkmaz bir sokağa girilmişti bile…

Bu sırada yerel seçimler yapıldı; CHP, oy oranını % 37’ye kadar yükseltmişti. Partinin belediye başkanlığı seçimindeki oy oranı da % 40’a varmıştı; belediye meclisi seçimindeki oy oranı ise % 41,5 idi. Seçmenlerin CHP’li bir hükûmet talebi açıkça görülüyordu.

12 Mart’ın mirası

Hükûmet kurulamayınca; yine ‘partiler üstü hükûmet’ formülü akla geldi ve Naim Talû, hükûmeti kurmakla görevlendirildi. Ne var ki, o da pes etti. Talû’nun önerisi, millî koalisyondu; yani bütün partiler bu hükûmete katılacaktı. Amaç da, erken seçime gitmekti. Her ne kadar AP, bu öneriye yanaştıysa da; diğerleri, MSP ile DP, erken seçim önerisini reddettiler. Bunun üzerine yeni bir formül denendi: CHP dışındaki partilerin katılacağı bir koalisyon hükûmeti gündeme geldi: Bu kez de MSP ile DP öneriye sıcak yaklaştılar; ama AP, bağımsız başbakanın başkanlığında kurulacak böyle bir kabineyi ilke olarak reddetti. Talû’nun son önerisi, ‘tarafsız’ bir başbakan önderliğinde ‘partiler üstü’ bir hükûmet modeli oldu.

Türkiye’nin askerî yönetim dönemlerinde; kısaca ‘ara rejim’de, böylesine ‘olağanüstü dönemler’de, böylesine kimsenin aklına gelmeyecek ‘orijinal’ hükûmet modelleri de geliyordu! Bu formülde; ‘tarafsız bir başkan’, yine tarafsızlardan ve partili olmayan uzmanlardan bir ‘teknokratlar hükûmeti’ kuruyordu. Onlar da ‘teknik elemanlar’ olarak memleketi yönetmekle görevli oluyorlardı. Ama bu formül de işlemedi.

Aylar geçer; geçer…

Koalisyon hükûmeti pazarlıkları bıktırıcı ve yıpratıcıydı; partiler arası görüşmeler, sonuçsuz kalmakla kalmıyor; dahası, hiçbir alanda bir karar da alınamıyordu. Basında siyasete ve siyasetçilere yönelik geleneksel ve alışılmış bütün olumsuz yargılar, kamuoyunun gözünde yeniden belirmişti. Parti çıkarlarının ve hatta politikacıların kişisel çıkarlarının göze batar derecede ön plâna çıktığı bir andı bu… Sanılanın aksine; CHP dışındaki sağ kanat partiler arasında bile bir anlaşma, uzlaşma belirtisi yoktu. Hatta bir yakınlaşmadan da bile söz etmek imkânı yoktu!

‘LAİKLERLE İSLÂMCILAR KOLKOLA’

En olmayacak şey diye bakılan, sonunda oldu. Laikliğin kalesi bilinen CHP, İslâmcı parti MSP ile koalisyon görüşmelerine oturdu. Ecevit’in deyimi ile; CHP, ‘tarihsel bir hata’dan dönüyordu artık… Onlarca yıldan beri ayrı kamplarda toplanan iki ayrı dünya görüşü bir araya gelecek ve barışacaktı! Ama bu nasıl olacaktı? Basit: Bu koalisyonu savunanlara göre; MSP, dinî inançları güçlü olan, İslâmî karakteri ön plânda gelen geniş halk yığınlarının haklarını savunmaya çalışıyor ve bunu yaparken de dinî motifler kullanıyordu. Bu bakımdan MSP ile CHP arasında siyasal ve ekonomik temel görüşlerde uzaklık değil, aksine belirli bir yakınlık vardı!

Aslında CHP’lilere göre; laiklik sorununun uzun zamandan beri yanlış anlaşılması ya da yorumlanması sonucunda; bu konuda “tarihî bir yanılgı” oluşmuştu ve artık şimdi bu aşamada bu ‘yanılgı’dan kurtulma zamanı da gelmişti! İki parti bir hükûmet protokülü üzerinde anlaştılar. Pazarlıklar çetindi. MSP, Ecevit’in ilk koalisyon önerisini reddetmişti; ama ikincisini kabul etti ve Ecevit’in başbakanlığında ilk koalisyon hükûmeti de, ben memleketi terk ederken, yeni yılın ilk günlerinde, 25 Ocak 1974 tarihinde ilân edildi.

Ben Almanya’ya vardığımda; hükûmetin güven oyu aldığı haberini de aldım. Nihayet yeni bir hükûmet kurulmuştu.


.

12 Eylül’e giden yolda Milliyetçi cephe koalisyonları

12.7.2015 - Bu Yazı 551 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 CHP-MSP koalisyonu ümit dolu bir başlangıçtı diye hatırlıyorum; ancak sonraki yıllarda ayrışmalar kaçınılmaz oldu. Ben Almanya’dan 1975 yılının yaz sonunda döndüğümde koalisyon bozulmuştu bile.

CHP-MSP koalisyonu döneminde Almanya’da idim. Ama babam; gelişmeleri izlemem için bana Türkiye’den gazeteleri her hafta tomar tomar posta ile iletiyordu. Hükûmet içi tartışmalar, kısa sürede göz ardı edilemeyecek hâle gelmişti bile…

Sıkıntılar; sıkıntılar…

İlk ciddî anlaşmazlık konusu; af meselesi idi. Aslında hükûmet protokolünde; 12 Mart döneminde mahkûm olmuş olanlar dahil bir genel af çıkarılması benimsenmişti. Hatta hükûmet programında da bu talep açıklanmıştı. Lâkin MSP içindeki bazı milletvekilleri, bu girişimden memnun kalmadılar. Af yasası Meclise geldiğinde, kimi MSP milletvekilleri, TCK’nın 141 ve 142. maddelerinden dolayı mahkûm olanları affetmek konusunda çekingen davrandılar. Bu maddeler, komünistleri cezalandırıyordu. Bu bakımdan af yasa tasarısının bu kısmına oy vermediler. Gerek koalisyon ve gerekse hükûmet protokülüne karşın bu davranış, CHP açısından sıkıntı yarattı.

Her ne kadar koalisyon sürse de, araya bir kere soğukluk ve güvensizlik girmişti. Anayasa Mahkemesi’nin af yasasının bu eşitliğe aykırı hususunu iptal ederek, diğer mahkûmların da affedilmesini sağlaması; hiç olmazsa kısa vadede bir miktar yatıştırıcı etkide bulundu.

Kıbrıs harekâtı

Kıbrıs’taki darbe; ardından başlayan harekât, bir anlamda koalisyonun kamuoyundaki prestijini artırdı ve millî birlik havasının oluşumuna katkıda bulundu. Ne var ki, Kıbrıs politikası, iki parti arasındaki bütün anlaşmazların üzerine adeta tuz biber ekti. Bülent Ecevit; Kıbrıs ‘başarısı’ndan yararlanarak, bir erken seçimde partisinin tek başına iktidara gelebileceğini hesap ederek, koalisyonun erken seçime gitmesi için adım atmaya başladı. Diğer yandan; MSP de, Kıbrıs’ın ‘başarısı’nı kendi hanesine yazdırmak için harekete geçmişti. O kadar ki, Kıbrıs adasının tamamının ‘alınması’ndan bile söz ediliyordu artık… Yaz ayları sona erdiğinde; ‘tarihsel hata’nın giderilmesi için kurulan hükûmetin, bizzat kendisinin bir ‘tarihsel hata’ olduğundan söz edenler birdenbire artmıştı!

Açık denize doğru

Ecevit, erken seçim istemişti; ama istemek yeterli değildi; çünkü CHP, tek başına Meclis’ten erken seçim kararı çıkaramazdı; nitekim çıkaramadı da... 18 Eylül 1974 tarihinde istifa eden Ecevit hükûmetinin yeri doldurulmaz değildi de ondan! CHP dışındaki partiler erken seçim önerisini reddettiler. Ecevit, yeniden hükûmeti kurmak için uğraştı; ama başaramadı. Yıl sonuna doğru; ki ben bu sırada Ankara’da SBF BYYO’ya (bugünkü İletişim Fakültesi) kayıt yaptırmış ve üniversite öğrencisi olarak eğitimime başlamıştım; eski CHP’lilerden Sadi Irmak, eski modelde bir partiler üstü hükûmet kurmak için girişimde bulundu ve bizim okul açılırken, 17 Kasım’da Irmak kabinesi de ilân edildi.

Ne var ki, bu çeşit bir ‘teknokratlar hükûmeti’, 12 Mart döneminin bir ürünüydü. Dönemin şartları tükendiğinden, yeni siyasal koşullarda bu türden bir hükûmetin ayakta kalması güçtü. Hattâ imkânsızdı. Nitekim Irmak kabinesi Meclis’ten güvenoyu alamadı ve düştü. Sadece 17 milletvekili hükûmete güvenmişti! Ama yeni hükûmet kuruluncaya kadar da görevinin başında kaldı!

Önce Irmak, bir daha hükûmet kurmayı denedi; ardından Ecevit, denemeyi bile reddetti. CHP-MSP hükûmetinin görevden ayrılmasından sonra aradan 200 günü aşkın süre geçmişti; ama ortada hâlâ bir hükûmet yoktu!

Milliyetçi cephe (MC) hükûmeti

Bu defa Demirel atağa geçti; DP’nin içinden kopmalarla birlikte; AP, MSP, MHP ve CGP arasında Meclis’te çoğunluk oluşturacak bir hükûmet modeli üzerinde anlaşmaya varıldı ve 1975 yılının Nisan ayında yeni hükûmet güven oyu aldı. MC hükûmeti ile birlikte bir süre önce başlamış olan sokak çatışmaları, silâhlı vuruşmalara dönüştü ve 12 Eylül sabahına kadar da artarak sürdü.

Koalisyon, 1977 yılında yapılan seçime kadar sürdü. Bu sırada yapılan ara seçimlerde CHP, oyunu % 43’e kadar yükseltmeyi başarırken; AP de, oy oranını % 41’e eriştirmeyi başardı. İki büyük partinin oy oranları neredeyse başa baş geliyordu.

Bu dönemde koalisyon ortakları arasında siyasal çekişme ve çatışmalar hiçbir zaman son bulmadı. Siyasal ve ekonomik kararlar, bu nedenle, son derece güçlükle ve genellikle de geç kalınmış olarak alınabildi ya da hiç alınamadı. Bürokrasiye atamalar bile partiler arasında aylar süren anlaşmazlıklara neden oluyor ve bu nedenle önemli atamalar ya gecikiyor ya da vekâleten idare ediliyordu. Hükûmetin bir zayıf noktası da, parlamentoda zayıf bir çoğunluğa dayanıyor olmasıydı. Güçlü CHP muhalefeti, hükûmeti pek çok kez köşeye sıkıştırıyordu.

Kısa bir süre sonra; Türkiye’de çok uzun zamandan beri pek görülmemiş ölçüde ekonomik sıkıntılar, gündelik hayatı etkilemeye başladı. Bir yandan, sokaktaki silâhlı çatışmalar; diğer yandan sosyal huzursuzluklar; ekonomik sorunların üzerine adeta tüy dikiyordu.

1977 seçimi ve kâbus yılları

5 Haziran 1977 seçimi, erkene alınmıştı. CHP, bu kez % 41 oy oranı ile yine birinci partiydi; 213 milletvekili çıkardı. AP, % 37 oy oranı ile 189; MSP, % 8,5 kadar oy oranı ile 24 ve MHP de 16 milletvekili kazanmıştı. Senato kısmî seçiminde ise, CHP’nin oy oranı % 42’yi geçmişti. Seçime katılma oranı çok yüksekti.

Ancak CHP az bir farkla yine parlamentoda çoğunluğu sağlayamamıştı. Seçim, tek parti iktidarı açısından adeta son ümit sayılırdı. Seçmenlerin önemli bir kısmı, bir kez daha Ecevit’i denemeye karar vermişti. Ecevit’in üzerinde hükûmeti kurması için ezici bir baskı vardı. Ne var ki, siyaset ile matematik örtüşmüyordu.

Ecevit, hükûmeti kurmak için bir deneme yaptı; CHP-AP koalisyon hükûmeti için de bir talep olduğu görülüyordu. Ne var ki, partiler arasındaki siyasal ve ideolojik ayrışma, son yıllarda daha da derinleşmişti. Partiler birbirinden kopmakla kalmamış; fakat bunun yanında partilerin seçmen kitleleri de birbirinden ideolojik bakımdan uzaklaşmıştı. Aradaki derin engellerin aşılması güçtü; belki de imkânsızdı.

Ecevit’in azınlık hükûmeti

Ecevit, eksik kalan on üç milletvekilini bulamadan bir azınlık hükûmeti kurdu. Oysa, karşısında yer alan diğer sağ kanat partiler, böyle bir hükûmeti desteklemeyeceklerini zaten ilân etmişlerdi. Bu zorlama bir girişimdi aslında; sonuç alma şansı da hemen hemen hiç yoktu. Nitekim Ecevit hükûmetine güven oyu verilmedi ve kabine düştü. Ecevit’in başbakanlığı ancak iki hafta sürebilmişti! Bunu üzerine Ecevit, istifa etti ve bir tarafsız başbakanın liderliğinde CHP-AP hükumeti önerdi. Öneri makul sayılabilirdi; fakat çok geç kalmıştı. Çünkü, sağ kanat partiler arasında bir koalisyon hükûmeti için anlaşmaya varılmıştı bile…

Yeniden MC hükûmeti

Demirel’in başbakanlığında AP, MSP, MHP koalisyon hükûmeti kurulduğunda; tarih, 1 Ağustos 1977 idi. Bu kez ikinci ayın sonunda bir hükûmet formülü bulunmuştu. Ama muhalefet de güçlüydü; aynı yılın sonlarında yapılan yerel seçimlerde CHP’nin oy oranı % 42 idi ve 42 ilde de belediye başkanlığını kazanmıştı! CHP’nin seçmen tabanında güçlenmesi, genel siyasal ortamı da etkiledi. Aynı sırada AP içinden on bir milletvekili partilerinden ayrıldılar. 1977 yılının son günü MC hükûmeti düştü.

ECEVİT, HÜKÛMETİ KURUYOR

Hemen ardından yeni yılın ilk günlerinde Ecevit, AP’den ayrılan üyelerle birlikte CHP hükûmetini kurdu. Hükûmette fire olmaması için bütün bağımsız, yani AP’den ayrılan milletvekillerine bakanlık verilmişti! Hattâ, hükûmete DP ve CGP’den ayrılan üyeler bile alınmıştı! Elbette bu ‘yöntem’ çokça eleştirildi. Bir yandan, gerçek bir CHP hükûmetinin kolunun kanadının kırılarak kurulmuş olması, geleceğe yönelik ümitleri ortadan kaldırıyordu. En azından bazıları açısından… Kimileri için ise, bu türden ‘transferler’le kurulan bir kabinenin geleceği olamazdı.

Muhalefet ise, ‘pazarlıklar’la kurulan hükûmetin etik olmayan yönüne işaret ediyordu! Yeni hükûmetten ana beklenti; anarşinin önlenmesiydi; olmadı; hatta silâhlı eylemler daha da arttı. Yıl sonunda meydana gelen Maraş olayları, yüzün üzerinde ölümle sonuçlandığında, yeniden sıkıyönetim ilânı gündeme gelmişti bile… 1979 yılının kışında Abdi İpekçi’nin öldürülmesi, suikastların geldiği noktayı gösteriyordu. Çıkmaz bir sokağa girilmiş gibiydi.

Son AP iktidarı

1979 yılında yapılan ara seçimi CHP, büyük farkla kaybetti ve bunun üzerine Ecevit, hükûmetten ayrıldı. Yerine AP, azınlık hükûmeti kurdu. Yıl sonu gelmişti. Ordunun ‘uyarı mektubu’ basında yayınlandı. Azınlık hükûmeti, parlamentoyu çalıştıramıyordu. Dahası, Cumhurbaşkanı seçimi, aylar süren sonuçsuz oylamalara takılıp kalmıştı! Partiler arası kavga, sokaktaki kavgaya adeta eşlik ediyordu. 12 Eylül, perdeyi kapattı!

HAFTAYA: 90’LI YILLAR


.

90’lı yılların bitmez tükenmez hükûmet arayışları

18.7.2015 - Bu Yazı 667 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 12 Eylül sonrasında ANAP’ın tek başına iktidarı, 1989 yerel seçimleri sonrasında zayıflamaya başladı. 1991 seçimi, bir kez daha koalisyonlara dönüş anlamına geliyordu. Türkiye on yıldan uzun bir süre kendisini bu badirenin içinde buldu.

21 Ekim 1991 seçimi, ANAP’ın, aslında Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın yenilgisiyle son buldu. Bu seçim, yeniden koalisyon arayışlarına yol açan bir başka seçim oldu. Ancak bu arayışların yüzyılın sonuna kadar süreceği henüz bilinmiyordu; bilinemezdi. Seçim sonucunda Demirel’in Doğru Yol Partisi (DYP) birinci parti olmayı başarmıştı; ama oy oranı, yalnızca % 27 idi. Ardından gelen eski iktidar partisi ANAP sadece üç puan gerideydi. Erdal İnönü’nün genel başkanı olduğu Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP), üçüncü sıradaydı ve oy oranı % 21 kadardı. Erbakan’ın Refah Partisi (RP), % 17 oy oranı ile göz dolduruyordu. Bülent Ecevit’in Demokratik Sol Partisi (DSP) ise, ancak % 11 kadar oy alabilmişti.

Demirel başbakan oluyor

Sağ kanat partilerin bir koalisyon hükûmeti kurması mümkünken -ama bir o kadar da siyasal açıdan güçken- DYP-SHP hükûmeti kurulduğunda; bu defa, CHP-DP karşıtlığından bu yana ilk kez, iki büyük geleneğin partisinin yan yana gelmesi, büyük ümitler de uyandırdı. Seçmenlerin neredeyse yarısının desteğini alan bu iki parti, kırk yılı aşkın bir süre  sonra, tarihsel karşıtlığın yerine işbirliği anlayışını hâkim kılabilirdi; en azından beklenti bu yöndeydi. Hükûmet, 20 Kasım 1991 tarihinde kurulduğunda; hükûmet programı da, Türkiye’nin demokratikleşmesi doğrultusunda temellendirilmişti ki, tek başına bu bile, yeterince dikkat çekiciydi.

Kişisel bir not

Bu koalisyonun diğerlerinden bir farkı vardı; bu da, belirli bir ortak siyasal hedefi olmasıydı. Bu koalisyon hükûmeti, en azından bir ümit ışığı doğurmuştu. Hatta hükûmet programının vaat ettiği demokratik reformların bir listesi gazetede yayınlandığında, onu kesmiş ve o sırada çalıştığım TÜBİTAK’taki duvarıma bile yapıştırmıştım. Hiç unutmam; amacım, her gerçekleşen reformdan sonra, o maddenin üzerini çizmekti. Evet, biliyorum; bu naif düşüncem hiçbir zaman gerçekleşmedi.

Yine tesadüfen bu sırada; DP’nin önde gelen politikacılarından Samet Ağaoğlu’nun günlüğünü (“Demokrat Parti’nin Kuruluşu”; İletişim yayınları) oğlu Tektaş Ağaoğlu aracılığıyla yayına hazırlarken; uzun yıllardan sonra iki parti arasındaki tâbiri câizse ‘kan davası’nın sonuna gelindiğinden dolayı memnundum.

Kitabın sunuşuna şöyle yazmıştım (Ocak 1992): “Türkiye Cumhuriyeti’nin iki büyük ve köklü partisinin, CHP ile DP’nin, aralarında tam 45 yıl süren kavgaya, hattâ son 30 yıldır süren kan davasına artık bir son vererek, Türkiye’nin politik iklimini ve üslûbunu değiştirmeye koyuldukları tam da bu sırada, Samet Ağaoğlu’nun yazdıklarının, düşündüklerinin, yorumlarının ve tahlillerinin dikkatle okunacağını umuyorum.”

Bugünden geriye dönerek baktığımda bu satırlar hayli naif geliyor artık bana… Ama o zamanki ruh hâlimi anlatmak için belgesel nitelikte…

En uzun koalisyon

Demirel-İnönü koalisyonunun ömrü uzun oldu. 1993 yılının Haziran ayının sonlarına kadar devam etti. Etti ama; SHP, bu hükûmette sadece küçük ortak değildi. Etkisiz ortaktı da… DYP’nin gerektiğinde Meclis’teki diğer sağ kanat partilerinden kolayca destek alması karşısında, SHP’nin etkinliği zayıflamıştı. SHP’nin reform önerileri ve girişmelerinin bazıları boşa çıktı. Diğer yandan; “Kürt realitesi’nin tanınması yönündeki girişimler de sonuçsuz kaldı. SHP içindeki huzursuzluklar; 1992 yılında CHP’nin yeniden kurulması ve Deniz Baykal ile birlikte bazı SHP milletvekillerinin bu partiye katılması ile gözle görünür hâle de geldi. Turgut Özal’ın zamansız ölümü; Cumhurbaşkanlığı seçimini gündeme getirdiğinde; SHP, Demirel’in Cumhurbaşkanlığını destekledi. Tansu Çiller de, 1993 yılında DYP genel başkanı seçildi.

Bu kez Çiller’in başbakanlığında DYP-SHP koalisyon hükûmeti yenilendi. Fakat her iki hükûmet döneminde de kendisini dayatan ‘Kürt meselesi’nde ileri bir adım atılamadı. Aksine; askerî yöntemler tercih edildi. Kısa sürede, ekonomik darboğaz, yeni bir krizle sonuçlandığında, koalisyon partilerinin zayıflığı açığa çıktı. 1993 yılının bir önemli gelişmesi de, Erdal İnönü’nün politikadan ayrılmasıydı. Yerine gelen Murat Karayalçın ile hükûmet bir miktar daha yol aldı.

Yerel seçimlerin genel sonucu

1994 yılının son günlerinde yapılan yerel seçimler, üç sol partinin (CHP, SHP; DSP) başarısızlığı ile sonuçlandı. 1995 yılında SHP, CHP’ye katıldı. Baykal, bir süre sonra genel başkanlığa getirildi. Bu kez sahneye o zamana kadar ‘marjinal’ kalmış, ama hayli eski bir geleneğe dayanan Refah Partisi (RP) çıkıyordu: RP, 1984 yerel seçiminde % 5’i bile bulmayan oy oranını; 1987 genel seçiminde  ancak % 7’ye çıkarabilmişti. Aslında on yıl önce MSP, zaten bundan daha yüksek oy oranına sahipti! Üstelik % 10 seçim barajına takıldığından Meclise de katılamamıştı!

1989 yerel seçiminde RP % 10 oranına yaklaşmıştı. 1991 seçiminde ise, küçük partilerle kurduğu seçim ittifakı sonucunda ulaştığı % 16 oy oranı, siyasette deprem etkisi yarattı. İstanbul ve Ankara’da, az farkla da olsa, belediye seçimini kazanması, başkaca bir kalıcı etkiydi. Oysa, SHP % 13; DSP % 9 ve CHP ise % 5 kadar oy alabilmişti. Sol partilerin oy oranı toplamı, % 27’yi bile bulamıyordu.

Koalisyonun âkıbeti

Evet, pek parlak olmamıştı. 1995 yılının son günlerindeki genel seçimin sonucunda; bu kez RP, % 21 ile birinci parti olurken; ANAP, yaklaşık olarak % 20 ile ikinci ve DYP de yine aşağı yukarı o kadar oy oranı ile üçüncü parti olmuşlardı. CHP, % 10’u biraz geçerek, baraj altında kalmamayı başarırken; DSP, % 14’ü geçen bir oy oranına ulaşmıştı. Halkın Demokrasi Partisi (HADEP), % 4 gibi bir oyla kendisini göstermişti.

Bu kez yeni hükûmet arayışında yeni bir koalisyon ANAP tarafından Mesut Yılmaz’ın başbakanlığında kuruldu. ANAP-DYP koalisyonu kurulması, yine zaman aldı. 1996 yılının Mart ayı geldiğinde ancak kurulabildi. Bu hükûmet, adeta yıldırım hızıyla yıkıldı. Ömrü sadece üç ay olmuştu! Haziran ayına gelindiğinde koalisyon sona ermişti bile!

Refah-Yol denemesi

Haziran 1996’ta başlayan Erbakan-Çiller (RP-DYP) koalisyonu da, yalnızca bir yıl kadar sürebildi. 28 Şubat süreci, işte bu sırada gerçekleşti. Zayıf koalisyonlar, siyasal iktidarın etkisi azaltmış ve siyaset dışındaki müdahale imkânlarını da artırmıştı. Ordu, bir kez daha etkisini gösteriyordu. 28 Şubat darbesi ile hükûmet düştü. DYP, bu çalkantılı devrede hayli fire verdi. Çiller’in partisinden pek çok milletvekili ayrıldı. Bunu üzerine bu defa da Mesut Yılmaz’ın başbakanlığında; ANAP-DSP ile DYP’den ayrılan üyelerin kurdukları Demokratik Türkiye Partisi (DTP) arasında yeni bir koalisyon kuruldu. CHP bile hükûmeti dışarıdan desteklemeye karar vermişti. En büyük destek ise ordudan geliyordu.

Anasol-D formülü

Ordunun da desteğini arkasına alan hükûmetin uzun ömürlü olacağı düşünülüyordu. Hükûmetin öncelikli görevi; 28 Şubat sürecinin öngördüğü kararları almaktı. Bunu yapmakta gecikmedi. Merkez sağ olarak tanımlanan DYP ile ANAP’ın bitmez tükenmez kavgası, hükûmetlerin ömrünü kısaltan önemli bir faktördü. Ekonomik krizlerin ve sıkıntıların örselenmesi altında partiler, bir bakıma iktidarda zaman geçirmekten öteye bir icraatta bulunmuyorlardı bile! 1998 yılının Kasım ayına gelindiğinde; arka arkaya patlak veren skandallar arasında, CHP’nin desteğini çekmesi sonucunda, Yılmaz hükûmeti de düştü.

SALLANTILI HÜKÛMETLER

Önce Yalım Erez’e verilen hükûmet kurma görevinden bir sonuç alınamayınca, Ecevit, bir azınlık hükûmeti kurdu. Dört ay kadar da iktidar oldu. Abdullah Öcalan’ın Türkiye’ye getirilmesinin ‘başarısı’ DSP’ye mal edilince; 28 Nisan 1999 tarihinde yapılan genel seçimden DSP birinci parti olarak çıktı. Oy oranı % 22 idi. MHP, tarihinde ilk kez % 18 oy oranı ile bir rekor kırmıştı. 28 Şubat sürecinde kapatılan RP’nin yerine kurulan Fazilet Partisi (FP), bu kez % 15 oy oranına düşmüştü. ANAP ise, ancak % 13 sınırındaydı. DYP de ancak bu kadardı. CHP ise, baraj altı kalmıştı! Bu kez de aynı yılın Mayıs ayında DSP-MHP ve ANAP koalisyonu kuruldu. 3 Kasım 2002 seçimine kadar da krizler içinde debelenerek işbaşında kaldı bu koalisyon… Ömrü, pek çok benzerinden uzundu; fakat âkıbeti dehşet oldu. Yaşanan derin krizler içinde gidilen 2002 seçimi ise, Türkiye’nin ömrünü tüketen koalisyonların sonunu getirdi. Bugüne kadar…


.

Uydurma ‘uzaylı’ yorum Atatürk’e nasıl atfedildi?

25.7.2015 - Bu Yazı 1002 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 ‘BİR GÜN İNSANOĞLU GEZEGENLERE GİDECEK!’

Atatürk’ün 1936’da Eskişehir’i ziyaretinde söylediği kayıtlara geçen uzay bilimlerinde yaşanacak gelişmelere dair öngörülü ifadeler, Sabiha Gökçen’in anılarında yapılmış ilavelerden ibaret...

Şimdiye kadar duymamış olabilirsiniz diye, Atatürk’ün gizli kalmış bir öngörüsünü sizlerle paylaşmak istedim. Benim de haberim yoktu bundan… Ama ne demişler; bilmemek değil, öğrenmemek ayıp!

Bu bilgiyi Emre Kongar’dan aldım. O da bunu Cumhuriyet gazetesinde 6 Aralık 2012 tarihinde yazmış… Özetle; Eskişehir’e gitmiş ve orada Eskişehir’de büyükşehir belediyesinin hazırlamış olduğu Eskişehir bilim parkında Sabancı uzay evini gezerken Atatürk’ün bu sözleriyle karşılaşınca, o da benim gibi şaşırmış…  Pek de inanamamış… Neden mi; okuyalım da, öğrenelim…

‘Gezegenlere gidecek’

Kısacası, Atatürk, 1936 yılında Eskişehir’i ziyaret ettiğinde, “Bir gün insanoğlu, tayyaresiz de göklerde yürüyecek, gezegenlere gidecek; belki aydan bile haber yollayacaktır. Bu mucizenin tahakkuku için 2000 yılını beklemeye gerek kalmayacaktır. Gelişen teknoloji, bize daha şimdiden bunu müjdeliyor.” demiş… Sonra da devam etmiş: “Bize düşen görevse Batı’dan bu konuda fazla geri kalmamayı temindir.”

Gerçekten de inanılmaz…

İnanılmaz; çünkü NASA bile ancak 1 Ekim 1958 tarihinde kurulacaktır!

Kongar da, benim gibi kuşkuya düştüğünden, bu sözlerin kaynağının ne olduğunu merak etmiş ve sormuş… . Kendisine verilen bilgiye göre; bu sözler, Stuart Kline’nın Türkçe’ye de tercüme edilmiş olan “Türk Havacılığının Kronolojisi” adlı kitaptan alınmış. Bu kitapta yer alan bu satırlar; ayrıca hali hazırda Türk Hava Kuvvetleri’nin resmî internet sitesinde de bulunmaktadır. Nitekim hâlâ oradalar!

Kaynaktaki farklılık

Ancak bu sözlerin yer aldığı belirtilen kaynak, yani Kline’nın kitabı, doğru kaynak değildir. Çünkü, bu sözlerin yer aldığı asıl kaynak, Sabiha Gökçen’in anılarıdır. Gökçen, ilk kez 1982 yılında yayınlanan “Atatürk’ün İzinde Bir Ömür Böyle Geçti” adlı anılarında; Atatürk’ün bu sözleri aktardığını yazmaktadır (sayfa: 64). Sözlerin gerçek kaynağı; Gökçen’in anılarıdır. Nitekim günümüzde Türk Hava Kuvvetleri’nin sitesinde de yer alan sözlerin kaynağı olarak, Gökçen’e atıfta bulunulmaktadır. Hiç kuşkusuz sözlerin kaynağı bu kitaptır.

Gökçen’in aktarımı

Şimdi bir de bütün bu öykünün aslını oluşturan Gökçe’nin anılarında ne yazdığına bir bakalım… Şöyle diyor Gökçen: “Bundan sonra insanlığın hizmetine girecek en büyük gelişmeler, havacılık alanında olacaktır ona göre... Hatta gün gelecek insanoğlu uzaya gidecek, başka dünyalara gidecek, ayı ve benzeri gezegenleri bile fethedecekti. İşte bu çağdaş savaşlar da, göklerde üstün olan uluslar tarafından kazanılacaktı. Gerçi çok pahalı bir teknikti, havacılık tekniği… Ama uygar ve çağdaş Türkiye'nin bu aşamayı yapması şarttı, gelecek yönünden...” Evet; hepsi bu kadar…

Peki, madem Türk Hava Kuvvetleri’nin internet sitesinde de yer alan sözler için Gökçen’in anılarına atıfta bulunulmaktadır; o halde nasıl olur da; Atatürk’e ait olduğu belirtilen şu sözlere yer verilmiş olabilir acaba? “Kanatlı bir gençlik memleketin geleceği bakımından en büyük güvencedir. Bir gün Batılı ayaklar, Ay’da ayaklarının izlerini bırakacaklarsa, bunların arasında bir de Türk’ün bulunması için şimdiden çalışmalara girişmek, aşamalar kaydetmek gerekir.”

Tırnak içinde yazıldığına göre, bu sözlerin Atatürk’e ait olduğuna inanmamız gerekiyor! Çünkü, hemen ardından bu sözlerin Atatürk’e ait olduğu şöyle açıklanıyor: “Veciz ifadesi de, Atatürk’ün gelecekte yapacağı aşama ile ilgili öngörüsünü ortaya koymaktadır.” En iyisi ben de bir ‘öngörüde’ bulunayım: Eğer Gökçen’in ömrü daha uzun olsa ve anılarını da daha sonra kaleme alsaydı; muhakkak ki, Mars’ın keşfinden de söz edildiğini bize aktaracaktı!

Kulaktan kulağa

Biraz suyunun suyu gibi oldu; biliyorum. Görüldüğü gibi, Kongar, kuşkulanmakta haklıdır. Eğer bu sözlerin gerçek kaynağı Gökçen ise; ki öyle olduğu muhakkaktır, bu durumda Eskişehir’de rastladığımız ve Eskişehir’de söylenildiğine tanık olunduğu belirtilen sözler, gerçekte Eskişehir’de ifade edilmemiştir. Hatta 1936 yılında da ifade edilmemiştir. Gökçen’in aktarımında bu yönde hiçbir bilgi bulunmamaktadır.

Kline’nın kitabında da yer alan bilgiler için ise, doğrudan Ülger’e atıfta bulunulmaktadır. Eğer Ülger’in anlatımı yanlışsa, Kline’ın yazdıkları ona dayandığından, onun da yazdıklarını ciddîye alma imkânı yoktur. Ülger’in aktarımının ve ‘belge’sinin de doğru olmadığını artık biliyoruz.

Ama önemli bir notum daha var: Kline, kitabına aldığı bu alıntılar için yalnızca Ülger’i referans göstermekle kalmamakta; fakat Kongar’ın yazdığına göre, aynı zamanda bunun kaynağı olarak; Cumhuriyet gazetesi ile Anıtkabir müzesini de göstermektedir. Bu son iki kaynağın tamamen hayal ürünü olduğunu söylemeye bilmem ki gerek var mı artık?

Kuyuya düşen taş

Pek çok kez olduğu gibi, esas kaynağın artık ortadan tamamen kaybolduğu bir sürecin izini sürdük. Aslında ‘olay’ basit: Gökçe’nin yazdıklarıyla bile tatmin olmamış biri(leri)… İşi daha da köpürtmek lâzım geldiğine inanmış olmalı(lar) ki, Gökçe’nin yazmadıklarını da aktarmak ve bütün bunları ona, bu vesileyle Atatürk’e de söyletmek ihtiyacını duymuş(lar). Velhasıl kaynak tahrif edilmiştir diyemem. Böyle demek çok basit ve kolay olurdu. Burada yapılan, tahrifatın çok ötesinde artık. Benim hep dediğim gibi, ‘uyduruk tarihçilik’ devreye çoktan girmiş bile. Sadece internette bazı sitelerde kalsa, yine iyi. Türk Hava Kuvvetleri’nin internet sitesine kadar gelebilmiş; Eskişehir’deki ‘bilim’ merkezine dek sokulabilmiş… Bakalım, bu ‘taş’ı kim, ne zaman yerinden kaldırır, bilinmez.

BELGE Mİ İSTİYORSUN? ANILARIMI VERSEM!

Ben maalesef Ülger’in adı geçen dergide yayınladığı bu ‘tarihsel belge’yi göremedim. Fakat bu öykü; Gökçen’in anılarında yer alan şifahî anlatımın ‘belge’ye tahvil edilmesi sürecini çok net olarak göstermesi bakımından hayli anlamlıdır. Demek ki; sadece bir anıda yer alan bir aktarımın bile ‘belge’sine ihtiyaç duyulmaktadır ve bu durum, son zamanlarda artık sıklaşmaya başlamıştır!

Tarih alanındaki tartışmalarda; ‘ey tarihçi; belgen kadar konuş!’ ya da ‘belgeni göreyim’ tarzı basitlikler ortaya çıktığından beri; aynı anda ‘belge üretimi’nde de hamle yapıldığına şahit oluyoruz.

ATATÜRK’ÜN TÜRKÇESİ BÖYLE BERBAT DEĞİL!

Kongar’ın bu yazısı üzerine kendisine itirazlar da gelmişti. Bunlardan biri de, zamanında Kaynak Yayınlarından çıkan “Atatürk’ün Bütün Eserleri” dizisinin  redaktörü Kurtuluş Güran’dı. Şöyle diyordu: “Hemen belirtmeliyim ki, köşenizde aktardığınız metin, Atatürk’e atfolunan uydurma yazılardan biridir. Atatürk’e ait olmadığı ilk bakışta anlaşılan ‘M. K. Atatürk 936 Eskişehir Tayyare Alayı’ imzalı el yazısı sözde belge, ilk olarak Eriş Ülger tarafından yayımlandı. (Bütün Dünya dergisi, Kasım 2002, s.33) Birincisi; el yazısının Atatürk’ün el yazısı olmadığı, uzmanlığı gerektirmeyecek kadar bellidir. İkincisi; Atatürk 1936 ve sonrasında imzasını ‘K. Atatürk’ ya da ‘Kamâl Atatürk’ olarak atmaktadır. Söz konusu yazıda ise, imza ‘M. K. Atatürk’ şeklindedir.  Üçüncüsü; Atatürk, Türkçe’yi ve Osmanlıca’yı son derece hâkimane kullanan biridir. Söz konusu yazı ise, ifade bozukluğu ve yazım hatalarıyla doludur.

 Gerçek olansa şudur:  Atatürk, 9 Haziran 1936 günü saat 10’da Eskişehir’e gelmiş; hava kıt’alarını ve tesislerini teftiş etmiş, havacıları tebrik ettikten sonra kumandanlık defterine şunu yazmıştır:  ‘9.6.1936; çok sevindim, gördüklerimden’ ‘K. Atatürk’… Reisicumhur Atatürk, istasyona dönerek, Ankara’ya hareket etmiştir. (Bkz. Atatürk’ün Bütün Eserleri, cilt: 28, s. 207)

Bu haber, 10 Haziran 1936 tarihli Ulus, Cumhuriyet, Kurun, Son Posta, Tan ve Akşam gazetelerinde yer almaktadır. Ancak yazınızda aktardığınız yazı ya da konuşmanın hiçbir yerde bahsi geçmemektedir. Atatürk’ün en ufak bir cümlesine yer veren gazetelerin, [onun] gelecekten haber veren(!) sözlerini duymamış olması düşünülemez.  30 cilt olarak tamamladığımız Atatürk’ün Bütün Eserleri’ni hazırlarken önümüze gelen bunun gibi birçok uyduruk belgeyi cilde koymadık. Bu da onlardan biri…”


.

Nazım Hikmet mahkûmiyetinden sonra neden yurt dışına çıkmadı?

8.8.2015 - Bu Yazı 942 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Bu öyküyü ilk kez ne zaman duydum ya da okudum, öğrendim; şimdi tam olarak hatırlayamıyorum. Demek ki, aradan hayli uzun zaman geçmiş olmalı… Pek az kişinin öykünün farkında olduğunu anladığımda da, paylaşmaya karar verdim.

Herhalde Nâzım Hikmet’in de içinde bulunduğu 1938 yılının ünlü donanma davasını duymayan kalmamıştır. Ama biraz hatırlatmak isterim: Nâzım Hikmet, 1938 yılında iki ayrı suçtan tutuklanmış ve hakkında dava açılmıştı. İlk davanın konusu, Deniz Harb Okulu’ndaki bazı öğrencilerle birlikte orduyu isyana teşvikti. Şair, bu davada on beş yıla mahkûm oldu. Ama iş bununla da sınırlı kalmadı.

Orduyu isyana teşvik

Kısa bir süre sonra da donanmadaki bazı astsubayların da içinde bulunduğu bir başka dava daha açıldı. Şair de bu davaya eklenmişti. Bu kez sanıklar arasında Dr. Hikmet Kıvılcımlı ile Kemal Tahir de bulunuyordu. İddia yine aynıydı; donanmayı isyana teşvik… Davalar askerî mahkemede görülüyordu. Son dava, Erkin gemisinde görülmüştü. Belki de asıl yıkıcı karar, bu davanın sonucunda açıklandı; şair, zaten on beş yıla mahkûmdu. Mahkûmiyeti dolayısıyla cezaevinden alınmış ve askerî mahkemeye çıkarılmıştı. İkinci dava da mahkûmiyetle sonuçlandı. Neredeyse bir bu kadar daha ceza kesildi ve nihayetinde iki davanın ceza toplamı, 28 yılı aşkın bir hapis cezası oldu. Ve karar temyizde de onaylandı. Kıvılcımlı da on beş yıla mahkûm olmuştu.

Elbette Nâzım Hikmet, karara itiraz etti. Bu sırada gündeme gelmiş olan bazı yasa değişikliklerinin cezasının süresini kısalttığını ileri sürüyordu. Fakat bu itirazlar da reddedildi. 1939 yılının yaz aylarına gelindiğinde şair için bütün hukuk yolları kapanmış görünüyordu. Her iki ceza da temyizde onaylanmıştı çünkü…

Nâzım Hikmet açısından yapılabilecek hiçbir şey kalmamıştı artık… Otuzlu yaşlarının daha ilk yarısı bitmişken; önünde otuz yıla yakın sürmesi beklenen bir hapis hayatı açılmıştı. Bu basit hesaba göre, eğer ömrü yeterse, hapisten çıktığında 64 yaşında olacaktı! Bir affın çıkmasının dışında şairi özgürlüğüne kavuşturacak hiçbir başka çare görünmüyordu.

Tebdili hava kararı

Şimdi yazacaklarım ise, muhtemelen pek çok kişinin dikkatinden kaçmış ‘minik; minicik’ bir ayrıntı olarak da görülebilir. Ama bir kitabıma da adını verdiğim gibi; “Geçmiş Ayrıntıda Saklıdır” Nâzım Hikmet için olsun, Hikmet Kıvılcımlı için olsun, hiçbir umut kalmamış gibiydi. Her ikisi de İstanbul’da Sultanahmet cezaevinde idi. Tam bu sırada adeta mucize kabilinde bir gelişme oldu. Şimdi sıra öykünün bu ‘küçük’ ayrıntısına geldi.

Öykünün bu kısmının literatüre geçmesi ancak çok yakın bir tarihte mümkün olabildi. Emin Karaca’nın 2001 yılında yayınlanan “Sevdalınız Komünisttir” kitabı ile tuhaf bir tesadüf ile yine aynı yıl yayınlanan Saime Göksu ile Edward Timms’in “Romantik Komünist” kitaplarında yer alan bu ‘fark’ı fark etmek zaman alabilmiş demek ki…

Temyizin de onayladığı cezaların çekilmesine, yine yasa gereğince, ancak önemli bir hastalık halinde ara verilebilirdi. Bu haktan yararlanmak her mahkûmun hakkıydı. Sözünü ettiğim ikinci kitapta bu yol şöyle tarif edilmektedir: “Uzun süreli cezalar alan muhkûmlar arasında en gözde hilelerden biri de, hasta olup, doktor raporu almaktı.” Çünkü, “ağır hastalık durumunda iyileşene kadar cezanın askıya alınmasına” imkân tanınıyordu.

Bu yol denendi ve belki bugünden bakıldığında hayli şaşırtıcı bir şekilde başarılı da olundu. Önce Hikmet Kıvılcımlı, hastalık tesbit edildiğinden salıverildi. Ardından da şair, ciddî bir akciğer rahatsızlığından şikâyetçi olduğunu belirterek, rapor almak üzere başvurdu. Sonradan Münevver hanımdan doğacak olan oğlu Memet Fuat’ın yıllar sonra anlatacağı gibi; aslında bu bir hile idi. Kendisi tüberküloz olduğunu kanıtlamak için muhtemelen hasta bir mahkûmun tükrüğünü muayene için sunmuştu!

Nâzım da serbest kalıyor!

Belki de inanılması güç; fakat gerçek… Neredeyse otuz yıla mahkûm olmuş olmasına rağmen şair de, hasta olduğu gerekçesiyle, serbest bırakılmıştı sonunda… 1939 yılının Nisan ayında… Bu gelişmenin perde arkasını tam olarak kimse bilmiyor sanırım… Bilenler de, muhtemelen yazmadan ve anlatamadan toprak oldular. İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı döneminde şair serbest bırakılmıştı! Tek bir koşul vardı; evde dinlenmesi… Yani, hasta olduğundan ortalıkta pek de görünmemesi gerekiyordu. Doktor denetiminde olmalıydı.

Nâzım kaçmayı düşünüyor

Bu aşamada ilk mahkûmiyet kararı, 28 Mayıs 1938 tarihinde temyizce onaylanmıştı bile… İkinci mahkûmiyet kararı için ise, henüz temyiz görüşmeleri sürüyordu. Tabiî herkesin ilk aklına gelen; bu aşamada şairin bir an önce yurt dışına çıkması gerektiğidir. Nitekim Nâzım Hikmet de bu olasılığı düşünmüştü. Bu arada, hatırlamalıyız ki, Dr. Hikmet Kıvılcımlı da, aynı şeyi düşünmüştü. Yurt dışına güney sınırından çıkmayı denerken yakalanmış ve yeniden hapse girmişti!

Nâzım Hikmet de, benzer bir yolu yoldaşlarıyla görüştü ve tartıştı. Bilindiği gibi, kendisi o zamanlar gizli faaliyet yürüten Türkiye Komünist Partisi (TKP)’nin üyesiydi. Fakat bir süreden beri partiyle arası açıktı. Parti yönetimine karşı muhalefete geçmiş ve bu nedenle de partiden ihraç edilmişti. Yani, bu sırada Nâzım Hikmet, ‘partili’ de sayılamazdı. Böylesi bir karar için partinin onayına ihtiyacı yoktu doğrusu… Ama o, kararı parti yönetimine bıraktı.

Tam olarak anlayamadığım ve bilemediğim nokta; Nâzım Hikmet’in böylesi hayatî bir karar için kendisini partiden atan yönetime başvurmasıdır. Her neyse; yazılageldiğine göre; parti toplantısında Nâzım Hikmet’in durumu görüşüldü ve şairin cezasının haksız ve kanıtsız verildiği ve bu nedenle de temyiz aşamasında cezaların bozulacağı ve sanıkların serbest kalacakları düşüncesiyle; Nâzım Hikmet’in yurt dışına çıkışına gerek olmadığına karar verildi. Kıvılcımlı ise, parti kararına gerek görmeden hareket etmeyi tercih etmişti.

Nâzım, hapse geri dönüyor

Böylesi bir karar, bugünden bakıldığında, akıl ve mantık dışı sayılabilir. Şairin hayatının geri kalan kısmını hapiste geçirme olasılığı bu kadar güçlü iken, yurt dışına çıkmamasına karar verilmesi, adeta şaka gibidir! Benim şahsî izlenimim; bu kararda; Nâzım Hikmet’in partiden ihraç edilmesinin ve muhalefet grubuna dahil olmasının, aralarındaki siyasî rekabet hatırlanacak olursa, etkili olmuş olabileceğidir. Acaba TKP, Nâzım Hikmet’i hapiste görmeyi mi tercih etmişti? Ne de olsa partiyi içinden karıştıran güçlü bir isimdi bu sırada…

Evet, belki çok şaşırdınız; ama Nâzım Hikmet, Kıvılcımlı gibi yapmayacak; kaçmaya yeltenmeyecektir. Parti jargonuyla yazarsam; ‘parti disiplini’ne uydu! Hasta raporuyla evinde kaldı. Ama bir süre sonra sıkıldı; evden dışarıya da çıktı. Dolaşmaya… Tabiî görüldü. İlgili yerlere yapılan ihbar sonucunda; yeniden muayeneye sevk edildi ve bu kez ‘temiz’ çıktı. Temmuz ayı geldiğinde Nâzım Hikmet, yeniden hapishaneye geri dönmüştü bile… Birkaç ay sonra da Çankırı cezaevine nakledildi ve uzun mahpusluk dönemi başlamış oldu.

BİRİSİ ‘RESMÎ TARİH’ Mİ DEDİ?

Şimdi tekrar Nâzım Hikmet’in mahkûmiyetiyle ilgili olarak daha gençliğimde okuduğum yayınlara geri döneceğim… Orta okulu bitirdiğim yaz hâlâ büyük bir zevkle okuduğumu hatırladığım Vâ-Nû’nun (Vâlâ Nureddin)’in “Bu Dünyadan Nâzım Geçti” (ikinci basım: 1969) kitabını ele alalım meselâ… Sonra kitaplığımın eski sayılabilecek diğer kitaplarına bakalım sırayla; meselâ, Zekeriya Sertel’in “Mavi Gözlü Dev’ine (1968); Rady Fish’in ‘Nâzım Çilesi’ne (1969); Aydın Aydemir’in “Nâzım”ına (1969?); aynı davadan yargılanıp mahkûm olan (Abdülkadir)’in “1938 Harb Okulu Olayı ve Nâzım Hikmet”ine (1966);  Kerim Korcan’ın “Harbiye Kazanı”na (1989); Kemâl Sülker’in “Nâzım Hikmet Dosyası’na (1967);  Mehmet Ali Sevük’ün “Nâzım’ın Özgürlük Savaşı’na (1990); Atilla Çoşkun’un “Nâzım’ın Siyasal Yaşamı ve Davaları”’na (1989)…

Bütün bu kitaplarda söz konusu davalar uzun uzun yer alıyor. Ben de şairin başına gelenleri bu kitapları okuyarak öğrenmiştim zamanında…

Fakat itiraf etmeliyim ki; bu yazıda paylaştığım bilgiyi bu kitapların hiçbirinde bulamadım. Bu yazıyı hazırlarken, emin olamadım ve hafızama güvenerek yanlış bir şey yazmamak için de, hepsine bir daha baktım; hayır, bu bilgi, bu kitapların hiçbirinde yer almıyor. Bugün bildiğimizin o günlerde bilinmemesi ise mümkün değildi. Demek ki, 1960’lı ve sonrasındaki yıllarda şairin yaşamına ilişkin bilgi edinmek isteyen okuyucuların başvurabilecekleri esas kaynaklarda bu bilgiye yer verilmemesi tercih edilmişti. Peki, ama neden? Çünkü, Nâzım Hikmet’i mahkûm eden siyasal iktidar ve süreçle ilgili olarak yazılanlarla bu gelişme birbiriyle örtüşmüyordu da ondan… Neresinin örtüşmediğini de artık bir başka sefere yazarım!


.

Nâzım Hikmet’in mahkûmiyeti ve sosyalist literatür

15.8.2015 - Bu Yazı 741 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 1960’lı ve 70’li yıllarda sosyalistler, Kemâlizmle olan ideolojik yakınlık ve  bağlılıklarını sürdürebilmek adına, Nâzım Hikmet ‘dosyası’nda kendilerine ‘resmî târih’ yazmayı tercih etmişlerdir. Nazım Hikmet’in mahkumiyeti her ne kadar Atatürk dönemine rastladıysa da, onun bu olayla bir irtibatının olmaması gerekiyordu!

aha önce Nâzım Hikmet’in yargılandığı ve mahkûm olduğu iki davayı (Harb Okulu ve donanma davalarını) yazmıştım. Bu yazıda üzerinde durmak istediğim husus ise bambaşka… Nâzım Hikmet’in mahkûmiyetinin açıklanmasına sıra gelince; sosyalist

literatürün Atatürk ve Kemâlizm ile olan bağını ve bağlılığını gözler önüne sermek gerekiyor. Belki de bu hâdise, bu ilişkinin güzel bir örnek olayı olarak kabul edilebilir.

Nâzım neden mahkûm edildi?

Daha önce de bir vesile ile Star’da yazmıştım (“Rasih Nuri İleri: ‘Atatürk ve Komünizm’”, 20 Aralık 2014); Rasih Nuri İleri, “Atatürk ve Komünizm”

kitabında, Atatürk döneminde komünistlerin neredeyse hiç baskı altında kalmadıklarını ve neredeyse hiç tutuklanmadıklarını; mahkûm olmadıklarını ileri sürüyordu. 1969 yılında… Aynı yıllarda yayınlanan ve Nâzım Hikmet’in mahkûmiyetini anlatan pek çok başka yayında da, Nâzım Hikmet’in başına gelen bu haksız ve yasa ve hukuk dışı tasarrufun siyasal iktidarın hangi ‘kanadı’na ait olduğu uzun uzun tartışılıyordu.

Neredeyse bütün yazarlar, adeta söz birliği etmiş şekilde, İleri’yi tekrar ediyorlardı. Meselâ, Kemâl Sülker, 1967 yılında ilk baskısı yapılan “Nâzım Hikmet Dosyası” kitabında; daha kitabının kapağında; Atatürk’ün ağzından şöyle yazıyordu: “Şükrü Kaya, Nâzım’ı takmış parmağına; onunla uğraşıyor; ben tanırım, mert oğlandır o… Şükrü Kaya, müşiri de (Çakmak) kandırmış; askerlerin arasında onun yazılarına benzer yazılar uydurup, dğıtmışlar. Başını yakmaya çalışıyorlar oğlanın…”

Okuyucu, daha kitabın kapağında Nâzım Hikmet’in mahkûmiyeti ile Atatürk’ün bir ilgisinin bulunmadığını öğrenmiş oluyordu! Bütün suç, dönemin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya’nındı. Üstelik bunu bizzat Atatürk söylemişti! Hatta o sırada başbakanlıktan çoktan uzaklaştırılmış bulunan İsmet İnönü bile, yine kitabın kapağından bize şöyle sesleniyordu: “Nâzım’ın hapiste olmasına canım yanıyor.”

Suçlu bulundu

Evet, bütün suç, ondaydı; yani Şükrü Kaya’da… Nâzım Hikmet’i hapse atmak için o ve Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak, bir komplo hazırlamışlardı. Yoksa onun Atatürk döneminde hapse girmesi asla düşünülemezdi! Hatta Atatürk, ona olan saygısını ifade etmişken! Elbette o sırada neredeyse hiçkimse Atatürk’ün bu sözleri nerede ve ne zaman söylediğini, yani kaynağını sormamıştı. Belki bugün de sormayacaktır. Neden mi? Onu da yazayım bari; çünkü, bu sözler pek çok kişinin hoşuna gitmiştir ve gidecektir de ondan… Hoşuna gitmesi yeterlidir; gerisi sadece küçük bir ‘ayrıntı’dır da ondan…

Nihayetinde, iddiaya göre; Kaya, Çakmak ile bir mizansen hazırlamıştır ve amacına da ulaşmıştır. Onun bu komplosuna mâni olabilmek için zamanında çok uğraşılmışsa da, başarılı olunamamıştır.  O kadar ki, Atatürk’ün hastalığı sırasına denk gelen bu süreçte; -muhtemelen komplonun bu tarihe denk getirilmesi de, onun hastalığıyla ilgiliydi; ama yazarlar, böyle bir ihtimali akıllarına getirmemişlerdir- bizzat Nâzım Hikmet’in dayısı olan Ali Fuat Cebesoy da, Atatürk’ü ikâz etmişse de, bu ikâz bile hiçbir işe yaramamıştı.

Yine de sormak gerekir: Atatürk, nasıl olup da, bu komployu engelleyememişti? Yanıt basittir: Engelleyebilirdi; fakat bu sırada ağır hastaydı ve iktidarı büyük ölçüde kaybetmişti. Yorumlar böyle... Oysa 1938 yılı başında Nâzım Hikmet tutuklandığında Atatürk siyasete hâkimdi. Hastaydı; ama hastalığı henüz ilerlememişti. Onun siyasetten koptuğuna yönelik bu sırada hiçbir işaret bulunmamaktadır. İlk mahkûmiyet kararı ile temyiz başvuru sonucu da nihayet aynı yılın Mart ve Mayıs aylarıdır. Tarihsellikten ve kronolojik gelişmelerden kopuk bir analiz ve sonuç, korkarım, gerçekçi olmadığı gibi, yanlıştır da…

Bir karşı kanıt da; gerek yargılamalar ve gerekse temyiz aşamasında Şükrü Kaya’ya da, Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak’a da şairin ailesinin başvuruda bulunmasıdır. Demek o sırada, böyle bir ‘komplo’ düşüncesi bulunmuyordu! Aksi halde neden başvurulsun ki? Dahası; bizzat Şükrü Kaya’nın Nâzım Hikmet’ten affa uğraması için Atatürk’e mektup yazmasını istediğini de biliyoruz. Şair, bu ünlü mektubu da yazmıştır; mektubun yine Kaya’ya teslim edildiği bilinmektedir!

‘Komplo’

Nâzım Hikmet, bundan önceki yıllarda da, sanıldığının aksine, rahat değildi; daha 1936 yılı sonlarında birkaç ay tutuklu kalmıştı. Oysa, onun uzun yıllar hapiste kalmasını sağlamak isteyen gayretkeşler vardı. Şimdi de Saime Göksu ile Edward Timms’in birlikte kaleme aldıkları ve yakın bir zamanda yayınlanan bir başka kitaba gözlerimizi çevirelim: “Romantik Komünist”e… Orada “sağ görüşlü bir milletvekili”nin onu askerî mahkemede mahkûm ettirmek sevdasından söz edilmektedir.

Demek ki, o dönemde “sol görüşlü” milletvekilleri de vardı ki, yazarlar açısından bir ayrım yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur!  2001 yılında yayınlanan bu kitapta bile ‘sosyalist bakış’ın Atatürk dönemini değerlendirmesi bundan ibarettir ya da bu kadardır. ‘Sağcı milletvekilleri’ olmasa, hiçbir üzüntü verici olaya rastlanmayabilecekti tarzında…

‘Komplo’; “iktidar çevreleri”nce planlanmıştı, yazarlara göre… Hangi çevreler? İktidarın başkaca çevreleri nelerdi? Bunları bilmiyoruz; yazarlar bu konuda bizi aydınlatmıyorlar. Ama bir takım ‘kötü’ iktidar çevreleri olduğu yönünde bir izlenim ediniyoruz. Elbette bunun aksi de bir o kadar doğrudur. Yani, ‘iyi’ iktidar çevreleri de vardı o sırada… Sadece kimler olduğu yazılmamıştır, o kadar…

Öykü ve tarihyazımı bu şekilde gelişti işte…

Oysa, 1938 yılının Kasım ayında İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, bakanlıktan ayrılmıştı; İsmet İnönü Cumhurbaşkanı olmuştu. Yine de şairin durumunda bir değişiklik olmadı. Temyiz için ümitler boşa çıktı. Ardından da bir af beklentisi, uzun yıllar devam edecektir. Ama bu da bir başka yazının konusu artık…

Nâzım Hikmet Ankara’da

İlginç olan husus; 1937 yılında Nâzım Hikmet’in yine o sırada gizli faaliyet içinde olan Türkiye Komünist Partisi (TKP)’nin eski yöneticisi Şevket Süreyya Aydemir aracılığıyla ve onun sofrasında Şükrü Kaya ve sonradan İçişleri Bakanı da olacak olan Emniyet genel müdürü Şükrü Sökmensüer ile buluşmasıdır. Bir anlamda Nâzım Hikmet’in Ankara’da rejimin önde gelenleriyle tanışması ve buluşmasına tanık oluruz. Aslında bu sırada Nâzım Hikmet, TKP’den parti içi muhalefeti nedeniyle çoktan ihraç edilmişti. Partinin ve dünya komünist hareketinin gözünde ‘Troçkist-polis muhalefeti’nin başında bulunuyordu. Bu bakımdan siyasî olarak çok güç bir dönemindeydi. Bir bakıma yalnız bırakılmış; siyasî alanda tecrid edilmişti.

Nâzım Hikmet ihbar ediyor!

Aslında mahkûmiyetle sonuçlanacak olan bu gelişmelerin fitilini ateşleyen şey; Nâzım Hikmet’in kendisini ziyarete gelen Deniz Harb Okulu öğrencisi Ömer Deniz’i polis ajanı olarak algılamasıyla başladı. Gerçekten de Ömer Deniz’in üzerinde askerî üniformayla onu önce işyerinde, ardından evinde ziyarete gitmesi, sadece şaşırtıcı değil; ama aynı zamanda dehşet vericiydi de… Nâzım Hikmet, bu ısrarlı ziyaretlerden kuşkulanmıştır; haklıdır da… Elbette polisin kendisine bir tuzak kurabileceğinden endişe etmektedir. Daha birkaç ay önce tutuklanmış bir sabıkalı komünist için bundan daha tabiî bir düşünce herhalde olamazdı. Yoldaşlarıyla da bu gelişmeyi paylaşmıştır; onlardan fikir almıştır. Pek çoğu bunun üzerinde durmamasını istemiştir. Fakat o, bu tuzağı deşifre etmeyi tercih etmiş ve emniyet müdürlüğüne telefon ederek, yaptıkları provakasyonu anladığını söylemiştir.

Oysa emniyetin, anlatıldığına göre, hiçbir şeyden haberi yoktur. Şairin evininin polis gözeteminde olması gerekirdi oysa… Artık bu kısım gerçekten de karanlık… Her neyse, emniyet, şairin telefonu üzerine alarma geçmiş ve bu genç harbiye öğrencisinin peşine düşmüştür. Bu takip sonucunda önce Deniz Harb Okulu’ndaki yarı arkadaş, yarı siyasî ilişkiler deşifre edilmiş; ardından da donanma ve Yavuz zırhlısındaki ilişkiler açığa çıkarılmıştır. Nâzım Hikmet, bu tablo içinde emniyetin harekete geçmesine neden olan kişi olarak ortaya çıkmaktadır. O sırada partiden çoktan ihraç edilmiş olduğundan da, muhtemelen hakkında çok sayıda dedikodu edilir. Ama bunlar, sosyalist literatüre girmiş, girebilmiş meseleler değildir henüz… Olanlar da marjinal kalmıştır.


.

1938 donanma davası ve ünlü kalemlerin af beklentisi

22.8.2015 - Bu Yazı 1182 Kez Okundu.
Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0

 

 Dr. Hikmet Kıvılcımlı ile Kemâl Tahir ve Nâzım Hikmet’in de mahkûm olduğu ünlü donanma davasının serpintileri uzun yıllar sürdü. Hikmet Kıvılcımlı ile Kemâl Tahir, karardan kısa bir süre sonra itiraz dilekçeleri verdiler. Özel af talep ediyorlardı.

1938 yılının ünlü donanma davasının mahkûmiyetle sonuçlanmasından hemen sonra uzun zaman sürecek bir af beklentisi gündeme geldi. Davanın ünlü isimleri, -aralarında Dr. Hikmet Kıvılcımlı, Kemal Tahir ve Nazım Hikmet de var- bu beklentiyle özel af için başvuruda bulundular.

Kıvılcımlı’nın yazdıkları

Kıvılcımlı, 23 Aralık 1940 tarihinde, doğrudan Başbakanlığa hitaben kaleme aldığı dilekçesinde, uğradığı haksızlığı vurgulayarak, özel af talebinde bulunuyordu. Kıvılcımlı, davanın hukuksal boyutuna hiç değinmeksizin, meselenin siyasî boyutuna dikkat çekiyordu.

Kıvılcımlı, dilekçesinde özel af talep ederken, talebini birkaç noktaya istinat ettiriyordu. İlk nokta, kendisinin İsmet İnönü’nün Atatürk’ün hastalığı sırasında Başbakanlıktan ayrılmasından üzüntü duyduğunu açıklamasıdır. Kıvılcımlı, dilekçesinde, o sırada yazdığı kitabında, Celâl Bayar’a karşı İsmet İnönü’nün savunusunu yaptığını vurguluyordu. Mahkûmiyetinin tek nedeni de bu kitaptı. Her ne kadar kitap toplattırılmışsa da, Kıvılcımlı, aradan geçen zamanda görüşlerinin geçerlilik kazandığı kanısındaydı.

Kıvılcımlı’nın dilekçesinde göze çarpan ikinci nokta, İnönü’nün Millî Şef olarak onaylanmasıdır. Son ve üçüncü bir nokta da, Kıvılcımlı’nın Türkiye’nin dış politikasında Nazi Almanyası ile olan uzaklığını vurgulamaya çalışarak, zamanında kendisinin de Nazi aleyhtarı olarak yayınladığı kitapla bu pozisyonu desteklediğini belirtmeye çalışmasıdır. Gerçi bu tarihlerde Ankara’nın Berlin’e daha yakın bir pozisyon aldığını ve almakta olduğunu biliyoruz; fakat Kıvılcımlı, dış politikaya özellikle dikkat çekiyordu. Kendisi için özel af çıkarılması talebi, bu türden siyasî açıklamaların üzerine yerleştirilmişti.

Kemâl Tahir’in itirazı

Kemâl Tâhir de, hemen hemen aynı tarihte, 22 Aralık 1940’da, yine doğrudan Başbakanlığa hitaben bir dilekçe kaleme almıştı. Aynı cezaevinde bulunan ve aynı suçtan mahkûm olan iki ismin, birlikte ve ortak olarak dilekçe kanalı ile af talebinde bulunduklarını düşünmek sanırım yanıltıcı olmayacaktır. Kemâl Tahir de özel af istiyordu.

Suçsuz olduğu yolundaki

iddiasını da, gazeteci olarak uzun yıllar, 1935-1938 yılları arasında, CHP’nin “malı olan” Karagöz gazetesindeki ve İstanbul Eminönü Halkevi’ndeki çalışmalarına dayandırıyordu. Kemâl Tahir, dilekçesinde şöyle diyordu: “[Cumhuriyet] Halk Partimizin saflarında elimden geldiği mertebede çalışırken, bir ârızi buhran devrine rastlayarak uğradığım felâketi üç seneye yakın kusursuz ve kabahatsiz olarak çekiyorum. Bunun daha fazla devamına meydan verilmemesi hususunda…” Kemâl Tahir de, dilekçesini “siyasî mahkûm” olarak imzalamıştı.

İtirazlar reddediliyor

Her iki dilekçe de, 29 Ocak 1941 tarihinde Millî Savunma Bakanlığı’na sunulmuştu. Dilekçelerin ardına ilgili bakanlıkça isimleri geçen mahkûmların mahkûmiyet nedenlerine ilişkin açıklama da yapılmıştı. Millî Savunma Bakanı Ali Rıza Artunkal ise, 10 Şubat 1941 tarihinde, ilgili dilekçelere ilişkin görüşünü Başbakanlığa bildiriyordu. Artunkal’a göre, hüküm kesinleşmişti ve “işledikleri suçun vehameti ve mahkûm oldukları ceza miktarının henüz pek az bir kısmını çekmiş olmaları muvacehesinde cezalarının affını icab ettirir sebep bulunmadığı” da açıktı.

NÂZIM HİKMET’İN AF BEKLENTİSİ

Tabloyu tamamlayabilmek için yeniden Nâzım Hikmet’in bu sıradaki af gayretine geri dönmeliyiz. Şair, bizzat o sırada İçişleri Bakanı olan Şükrü Kaya’nın önerisiyle Atatürk’e bir mektup yazmıştı. Hikmet Kıvılcımlı ile Kemâl Tahir’in af dilekçelerinin yanında; o da bir dilekçe sunmuştu. Fakat maalesef bu dilekçeyi görmedim. Bilindiği gibi, Nâzım Hikmet, dönemin kalburüstü bir ailesine mensuptu. Dönemin önde gelenleriyle ailesinin yakın temas kurulması her zaman için mümkündü. Bu imkândan da yararlanılmak istendi.

Daha dava sırasında ve temyiz aşamasında müdahalede bulunan şairin dayısı Ali Fuat Cebesoy, bir süre sonra bakan da olmuştu. Bir yandan, şairin hapishanede yaşam koşullarının düzeltilmesine; bir yandan da, ona maddî getiri sağlayacak işlerin sunulmasına gayret ederken; ama asıl olarak özel bir af yasası için de zaman zaman girişimde bulunmuştu.

Af girişimlerinin birinde; şairin sonradan ‘Kuvayı Millîye Destanı” adını alacak olan devasa bir şiir kitabı yazması da istenmişti. Bu da yapıldı. 1940 yılının ortalarında başlayan şiir yazımı, yeni yılın başında tamamlanmıştı. Hatta Cebesoy bu şiirleri, bizzat Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’ye de okumuştu. Fakat af girişimi yine sonuçsuz kaldı.

Bir özel affa İsmet Paşa’nın da gücü yetmemiş miydi? Bilemiyoruz. Belki de Mareşal Çakmak, meselenin basit bir komünist propagandası olmadığını; işin içinde orduya el atılması olduğunu belirterek, sıkı durmuştu. Bir an için düşünelim; savaş yıllarında Sovyetler Birliği ile de harb riski varken; ordunun sağlam kalmasına ihtiyaç vardı ve bu riske atılamazdı. Belki de Harb Okulu ve donanma davalarında çok ağır cezalar verilmesi, böylesine bir risk ve tehdit görülmesiyle ilgili olabilir. Ama benimkisi sadece bir spekülâsyon…

KIVILCIMLI’NIN DİLEKÇESİ

“Dileğim; davanın hukuki kısmından bahsetmeyeceğim. 1938 yılında Atatürk hasta idi. Celâl Bayar Başvekildi. İsmet İnönü gibi memleket mukadderatını yıllarca müddet muvaffakiyetle idare etmiş bir Millî Şefin, velev sıhhî muazzeret dolayısıyla dahi, Cumhuriyet Hükûmeti başından ayrılmasından müteessir oldum. Nitekim, şimdiki Başvekilimiz de [Refik Saydam], Sıhhiye Vekâleti’nden istifa etmişti. Tam o sırada Alman Propaganda Nazırı Herr [Bay] Göbbels [Goebbels]’in Nazi kongresinde, ‘Türkiye’yi -hâşâ-  Alman nüfuzuna girmiş gösteren açık beyanatı, bu vatanî teessürümü şiddetlendirdi.

Onun üzerine, İsmet İnönü’nün vatanda ve cihanda başardığı ileri hareketi tebarüz ettirip, Göbbels [Goebbels]’in tecavüzünü iade eylemek ve Cumhuriyet müdafaa kuvvetlerinin aynen ‘en kahhar silâhlarla cihazlandırılmasını’ yazmak suretiyle, şuurlu bir vatandaş gibi, tamamen ilmî etüd mahiyetinde ve üslûbunda olan Demokrasi: Türkiye Ekonomi ve Politikası adlı kitabımı neşrettim. Kitabım toplatıldı ve ben tevkif olundum.

Bir tek askerî şahsın yüzünü görmediğim, bir tek askerî şahsa canlı veya cansız herhangi bir vasıta dahi bir tek söz veya imâda bulunmadığım mahkeme zabıtlarında münderiç bulunduğu halde, Donanma Kor Askerî Mahkemesi tarafından 15 yıl ağır hapse mahkûm edildim. Muhakemem sırasında hâkimler heyetinin masası üzerinde tutularak defalarca sorgu esası yapılan ve nihayet suç delili diye hâkimlerin kanaati vicdaniyelerine medar tutulan yegâne şey, mezkûr eserimdi.

Bu eserdeki fikrimin, o zaman için, hikmeti devlete uygun olup olamayacağını beyhude münakaşa etmeyeceğim. Yalnız bugünkü vatan ve cihan şeraiti, o fikrimin, o zaman telâkki edildiği gibi, bir suç sayılmasına imkân bırakmamaktadır. Çünkü, münakaşa edilmez bir hakikat olarak, bugün İsmet İnönü, Türkiye Cumhuriyeti’nin başıdır ve Millî Şef’tir. Gene çünkü, Nazi Almanyası ile taban tabana zıd bir millî siyasetimiz vardır.

Halbuki ben üç senedir kendim bir hapishanede, karım başka hapishanede sürgün ve mahpus yaşıyorum. Bugünkü Millî Şefin daha üç yıl evvel devlet[in] başından ayrılmamasını, hiçbir şahsî menfaat gütmeksizin, yazılı eseri ile istemiş yegâne Türk münevveri olmaklığım, Millî Şef aleyhinde bulunmadığımı ispat ettiği gibi, gene daha üç sene evvel, her türlü ecnebi tehlikesini ve tehdidini izzeti nefsime yedirememekliğim ve bunu tahrirî eserimle tesbit etmiş olmaklığım da, Millî Birlik politikasına aykırı davranmadığımı iki kere iki dört edercesine teyid kılar.

Bu sebeple; kusursuz, kabahatsiz uğradığım cezanın artık kâfi görülerek kaldırılması için hususî af yolunun açılmasını yüksek delâletinizden recalar [ricalar] eylerim.

 
XXXXXXXXXXXXX

Serbest Fırka’nın tarihi nasıl yazıldı? 5.9.2015 - Bu Yazı 354 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Tarihi ‘tarihçi’lerden öğrendiğimiz doğru da; kim, neyi, nasıl yazıyor ve bizler de bu yazılanlardan, söylenenlerden, anlatılanlardan geçmişi ne kadar öğrenebiliyoruz? Hele iş ders kitaplarına geldiğinde… Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) hakkında 1930 yılında dönemin iktidar basınında ve Meclis tartışmalarında ortaya çıkan resmî ideoloji, 1931 yılı boyunca pekişerek kendisini aynı yıl yayınlanan tarih ders kitabında da gösterdi: Lise öğrencileri için Türk Tarihini Tetkik Cemiyeti tarafından hazırlanan tarih ders kitabının dördüncü cildi olan “Tarih IV: Türkiye Cumhuriyeti”nde SCF’ye ilişkin olarak yazılanlara bir göz atmadan olmaz. Niçin ve nasıl? Tarihyazımında SCF söz konusu olduğunda, literatürdeki ilk tartışma konusu, muhalefet partisinin niçin kur(dur)ulduğuna ilişkindir. Soru, genellikle niçin 1930 yılının Ağustos ayında kur(dur)ulduğu sorusuna da bir yanıt vermeyi gerektirir. Dolayısıyla zamanlama faktörünün de değerlendirilmesi ve niçin böyle bir zamanlamanın uygun/zorunlu görüldüğünün de sorulmasını içerir. Niçin sorusuna verilecek yanıt, aslında nasıl kuruldu sorusunun yanıtı ile âdetâ içiçe geçmiş gibidir. Nitekim literatürde de bu iki sorunun yanıtları genellikle birlikte aranmıştır. Niçin ve nasıl sorularına verilecek yanıtlar, öykünün kurgusunun ana hatlarını oluşturur. Muhalefet partisinin âkıbetinin anlatımı da gerçekte bu kurgunun bir devamı olarak görülür. SCF’nin niçin fesh edilmek zorunda kaldığı sorusu, yanıtı aranan son sorudur. Bu soru, siyâsî sorumluluğun paylaştırılmasını da içerir. Resmî ideoloji Resmî ideoloji, ders kitabında, bu konuda hiçbir açıklamada bulunma ihtiyacını hissetmemiştir. SCF, bu anlatıma göre, adeta kendiliğinden ortaya çıkmıştır. Bu oluşumda iktidarın, değil teşvik ve himayesi, hatta hiçbir payı dahi bulunmamaktadır. Bu öyküde SCF’nin bahsi ve âkıbeti, sadece üçüncü dönem milletvekili genel seçiminin zamanından önce yapılmasının temel nedeni olarak takdim edilmektedir. Resmî teze göre, SCF’nin bahtsız sonu, onun hatasının sonucudur. Partiye akın eden “mürteci unsurlar”, partinin sonunu kendiliğinden hazırlamışlardır. Bu öykü öyle bir şekilde kurgulanmıştır ki, sanki yalnızca üçüncü dönem TBMM’nin niçin zamanından önce fesh edildiğini açıklamak kaygısıyla SCF’den söz edilmektedir. SCF adeta araya sıkıştırılmıştır; üstelik öykü, bugün bildiğimizden çok daha değişik şekilde anlatılmaktadır. Öncelikle SCF kurulmuştu. Bu cümlede, 1930 yılının Ağustos ayında gerçekleşen Atatürk-Okyar mektuplaşmasından olsun, Atatürk’ün “yeni bir siyasî teşekkül” yaratma gayret ve teşviklerinden olsun, hiç söz edilmemektedir. SCF, adeta talep üzerine değil de, muhalefetin özgür irâdesi sonucunda doğmuş gibi bir izlenim yaratılmaktadır. Yeni partinin iktidar partisinin temel ilkelerini paylaşmakla birlikte, özellikle ekonomik politika alanında farklı görüşlere sahip olduğu vurgulanmakta ve hemen ardından da, “yeni siyasî teşekkül”ün, hem Atatürk ve hem de CHP ileri gelenleri ve teşkilâtı tarafından “iyi karşılandı”ğının altı çizilmektedir. SCF, resmî anlatıma göre, ne arzu edilmiş, ne de teşvik edilmiş, fakat sadece “iyi” karşılanmıştı. Böylece iktidarın iyiniyeti ve samimiyeti de vurgulanmış oluyordu. “Mürteci unsurlar” olmadan olmaz! Fakat SCF, iktidar partisinin ilkelerine sahip çıkmasına karşın, “mürteci unsurlar”, CHP’yi “devirmeyi maksatlarının birinci kademesi sayarak” ortaya çıkmışlardı. Böylece bu anlatımda, “mürteci unsurlar” ile CHP’yi “devirmek” eş anlama gelmektedir. Muhalefet partisinin kurulmasını ve bir kısım aydınların da bu partiye katılmasını, yönetici elit içinde bir ayrılık belirtisi olarak gören “gerici unsurlar”, “her yerde nifak tohumu saçmaya” başlamışlardı. Burada anlatım, artık laikliğe düşman ve karşıt çevrelerin, tarikatların, şeyhlerin ve dervişlerin faaliyetine ayrılmıştır. Nitekim “yeni fırka siperi arkasında gizli irtica faaliyeti başlamıştı.” Bu noktada SCF ile “mürteci unsurlar” arasında bir eşitlik kurulmaktadır. Gerçi “gerici unsurlar”, muhalefet partisini yalnızca “siper” olarak kullanmaktadırlar, ama SCF de bu işlevi üzerine almak gibi bir günahı işlemiş bulunmaktadır. Menemen olayı Metin burada adeta kronolojik bir kopuş geçirmekte ve SCF’nin fesh edilmesinden beş hafta sonra meydana gelen Menemen olayına atlamaktadır. Menemen olayı ile SCF’yi bir arada tutan anlatımın kurgusu burada yatmaktadır. Burada SCF, Menemen olayının belki teşvikçisi olarak değil, fakat bu olaya vesile yaratan parti olarak suçlanmakta ve mahkûm edilmektedir. Tıpkı “mürteci unsurlar”a “siper” olan parti olarak suç işlemiş ve mahkûm edilmiş anlatımda olduğu gibi…  Fakat SCF, yine de içinde barındırdığı “samimi Cumhuriyetçiler”in “ciddî endişe”leri sonucunda, Menemen olayından tam beş hafta önce zaten bütün bu olacakları adeta öngörerek, “kendi kendisini” fesh etmişti bile... SCF’den sonra Ders kitabında öykünün devamına da yer veriliyor ve Atatürk’ün uzun yurt seyahati bu gelişmelere bağlanıyordu. SCF’nin eleştirilerinin sonuç verdiği, yenilenen milletvekili genel seçimi ile yeni Meclise katılan “işçi ve köylü” ve bağımsız milletvekilleri ile ortaya çıkmıştı. “Bağımsız adaylar için serbest bırakılan mebusluklara gelince: Bu da, Cumhuriyet Halk Fırkası’nın demokrasi prensiplerine bağlılığını ve kendi icraatını denetlettirmek hususundaki ısrarını göstermesi itibariyle, Cumhuriyet tarihinde her zaman takdirle anılacak bir hareket olarak kaydedilecekti.” Zaten yenilenen milletvekili genel seçiminde adayların hepsine “millet istisnasız oy vermiş”ti ve bu şekilde “millî birliğin sarsılmaz sağlamlığını dünya gözünde ispât eden bir görünüm” oluşmuştu. Bu satırların amacı, SCF’nin simgelediği muhalefetin güçsüzlüğünü ortaya koymak ve iç politikada bir karışıklık olduğu yolundaki izlenimi de yok etmektir. Fakat yine de ortadaki çelişkiyi gidermek mümkün olamamıştır: Eğer SCF muhalefeti, Türkiye’nin “içişlerinin çok karışık olduğu” izlenimini yaratmışsa, bu yalnızca bir izlenim mi idi, yoksa gerçeği mi yansıtıyordu? Bu soruya lise tarih ders kitabında verilen yanıt, son değerlendirmenin ışığında ortaya çıkmaktadır. Son seçimler “millî birliği” kanıtlamıştı. Fakat o hâlde muhalefeti bu denli tehdit ve riskli faktör olarak gören ve gösteren bir önceki değerlendirme gerçeği ne ölçüde yansıtıyordu? Buna yanıtım, yansıtmıyordu şeklinde olacaktır. Bütün bu anlatımın kurgusu, tutarlı olabilmek için, muhalefetin ya gerçekten gücünü vurgulamalıydı, ya da milletvekili genel seçiminde gösterilen “millî birlik”in gerçeğini; fakat her ikisi birden, doğru da, gerçekçi de olamazdı. Tarih ders kitabında, yabancıların Türkiye’de yönetimde ve “içişleri”nde bir sorun olduğu yolunda yanlış bir izlenime kapılmamaları konusunda gösterilen özen de dikkat çekicidir. Anlaşılan imaj da önemli bir unsurdu. Bu ders kitabında yer alan SCF anlatımı, doğrudan doğruya SCF’ye bir suçlamada bulunmamaktadır. Asıl suçlanan SCF değil, fakat “mürteci unsurlar”dı. Bununla birlikte, SCF’nin öyküsü, ne bütünüyle, ne de doğru anlatılmıştı. Anlatım, yönetimi haklı çıkaran bir izlenim uyandırıyordu. Dahası, bu metinde SCF ile “mürteci unsurlar”ı birbirinden ayırt etmek de o kadar güçtür ki, metni okuyan herkesin hafızasında, SCF “gerici unsurlar”ın siper aldıkları bir muhalefet partisi olarak yer alacaktır. Öte yandan, SCF muhalefet partisi olarak iktidarı yerinden etmek istediğine göre, aynı amacı, yani CHP’yi iktidardan düşürmek isteyen “mürteci unsurlar” ile aynı hedefleri paylaşıyordu. Bu kurgu da, SCF’yi doğrudan olmasa da, üstü örtük bir şekilde yine “mürteci unsurlar” ile işbirliği yapmakla suçlamakta ve mahkûm etmektedir. SCF, ne kadar “samimi” olursa olsun, bu suçlamalardan kurtulamamıştı. Ayrıca SCF’nin tamamının “samimi” olduğu da söylenmiyordu: “Yeni partinin başında veya teşkilâtında bulunan samimi Cumhuriyetçiler”den söz ediliyordu. Bu da partinin yönetimi ile tabanı arasında bir fark olduğunu göstermektedir. SCF yönetimi, tabanın, partiyi “siper” ederek, “gerici unsurlar” ile ittifak hâlinde, CHP’yi iktidardan düşürmek gayretlerine engel olamamıştı. İşte 1930 yılından yalnızca bir yıl sonra, yani SCF öyküsü pek çok kişinin siyasal hafızasında hâlâ bütünüyle yer tuttuğu bir sırada dahi, yeni lise tarih ders kitabı, yeni nesillere, geçmişi bu şekilde aktarmayı uygun görmüştü. DERS KİTABINDAN NELER ÖĞRENMİŞTİK? “Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Cumhuriyetçi ve Laik olduğunu ilânına rağmen, memlekette başkaldırmaya takat bulamayarak, ötede beride sinmiş olan mürteci unsurlar, [Cumhuriyet] Halk Fırkası’nı devirmeyi maksatlarının birinci kademesi sayarak meydana atıldılar; yeni bir fırkanın teşekkülünü ve bir kısım münevverlerin ona girişini, inkılâp hayatında tefrika alâmeti sanarak, her yerde nifak tohumu saçmaya koyuldular. Cumhuriyet Halk Fırkası’nın kaldırdığı tarikatlar, şeyhleri ve dervişlerile yeniden canlandılar. Yeni fırka siperi arkasında, gizli irtica faaliyeti başladı. Bu faaliyetler Nakşibendi tarikatı mensuplarından Derviş Mehmet isminde bir katil serserinin, aynı tarikattan müritlerle Menemen kasabasını basması (23 Kânunu Evvel [Aralık] 1930), zavallı genç zabit Kubilây’ı evvelâ kurşunla yaralamak, sonra bıçakla boynundan kesmek suretile şehit etmesi, bu genç inkılâp çocuğunun başını yeşil bir bayrağın direği ucuna takarak, halkı isyana teşvik eylemesi gibi ağır cinayet hareketlerine kadar vardı.” . Eski mektuplar arasında bir gezinti 13.9.2015 - Bu Yazı 373 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Şimdilerde mektup da tarih oldu ya; varsa yoksa mail trafiği; sms mesajları; eski kartpostalları renkli film sanacak bir kuşak da yetişti. Eski mektupların hatırı kaldı mı acaba? Epey uzun zaman oldu; edebiyatçıların, şairlerin, yazarların eski tarihli mektuplarının, kartpostalarının hiç olmazsa elde kalmış olanlarının yayınlanmayalı… Eskiden hayli sık olurdu oysa… Bir edebî tür de tarih oldu; oluyor. Üzülmenin anlamı yok; her dönem, kendi ruhunu yaratıyor ve yaşatıyor çünkü… Kabullenmek, belki de en çok tarihçiler açısından kolay… Çünkü, onlar nelerin gelip geçtiğini ve bir daha asla hatırlanmadığını da biliyorlar. Şimdilerde hiç mektup yazmamış ve mektup da almamış olan nesil açısından azıcık nostalji yapmanın sırasıdır belki de… Doğan Kardeş Doğan Kardeş dergisini hatırlayanlar hâlâ kalabalık bir sayı olmalıdır. Nasıl olmasın ki; neredeyse üst üste birkaç kuşağın ortak çocukluk dergisi olmuştu, Doğan Kardeş… Adını hiç duymamışlar için de biraz bilgi vermek isterim: Doğan Kardeş dergisi, Yapı Kredi Bankası’nın bir kültür hizmeti olarak yayınlanmaya başlandı. İlk sayısı,  23 Nisan 1945 tarihinde yayınlandı; yayıncıları da, Şevket Rado ile Vedat Nedim Tör idi. Yayınına son verdiği 1988 yılına kadar geçen otuz üç yıl boyunca çocuk dergiciliğinde bir efsane haline gelmiş olan dergi; Yapı Kredi Bankası’nın kurucusu olan Kâzım Taşkent’in İsviçre’de öğrenim gören on yaşındaki oğlu Doğan Taşkent’in 10 Nisan 1939 tarihinde bir dağ kazasında hayatını kaybetmesi üzerine; onun anısını yaşatmak için, adını taşıyan bir çocuk dergisi yayınlamaya karar vermesiyle; hayat bulmuştu. Bu arada, geçerken belirteyim, ben de uzun zaman Doğan Kardeş okuyucusuydum. Hâlâ elimde olan üç ya da dört ciltlik koleksiyonum artık oğlumun kütüphanesine terfi etti! Vedat Nedim Tör’ün mektubu Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde CHP kataloğu içinde bulunan evrakları karıştırırken, elime geçen Doğan Kardeş’in mektubunu da sizlerle paylaşmadan geçemiyorum. Yayın hayatına yeni adım atan bir derginin, Yapı Kredi gibi bir bankasının desteğini alsa bile, en büyük desteği elbette okurlarıydı. Okurlar da, dergiyi bayiden alabilecekleri gibi, dergiye abone de olabilirlerdi. Dağıtım imkânlarının düşük ve kısıtlı olduğu bir dönemde, abone satışı, derginin asıl kurtarıcısı olabilirdi. Bu bakımdan peşin parayla abone sayısını artırmak gerekiyordu. Derginin yayıncılarından Vedat Nedim Tör de bu yönde girişimde bulunmuştu. Onun derginin antetli kâğıdına yazdığı ve derginin ilk sayısının çıktığı güne ait 23 Nisan 1945 tarihli mektubu, bu çabayı açıkça yansıtıyordu. Mektup, o sırada Mahmut Şevket Esendal henüz CHP Genel Sekreteri olduğu sırada ona yazılmıştı. Yaklaşık bir ay sonra bu görevinden ayrılacaktır Esendal… Tör, Esendal’ın dergiye desteğini rica ediyordu: “Sayın Esendal” diye başlayan mektubuna şöyle devam ediyordu: “Doğan Kardeş ellerinizi öper. Tenkitlerinizi, alâkanızın en büyük ifadesi olarak karşılayacağımı saygılarımla arz ederim.” Tör, elbette dönemin güçlü politikacısı Esendal’dan da destek almayı ummuştu. Bu desteği alıp alamadığını ise bilemiyoruz.  Başkaca pek çok kişiye gönderildiği anlaşılan matbu mektup da buna iliştirilmişti. Bu mektubunda Tör, derginin amacını ve felsefesini açıklamaya çalışıyordu. Eğer hâlâ abone olmadıysanız; bu dergiyi kaçırmayın derim; abonelik de çok kolay… Yapı Kredi Bankası’nın Beyoğlu şubesinde 338 nolu hesaba yatırıyorsunuz  abonelik bedelini; bedelini unuttum ama; artık bankada sorarsınız. ‘Bankaya gittim, böyle bir hesabın olmadığını söylediler’ diye bana şikâyetçi olacak olanlar varsa eğer; onlara tek söyleyebileceğim şey; sadece geç kaldıkları olacaktır. Siz Doğan Kardeş’i kaçırdınız maalesef! TÖR’ÜN MEKTUBU “Sizce de malûmdur ki; bütün analar ve babalar, memleketimizdeki çocuk neşriyatının kifayetsizliğinden [yetersizliğinden] şikâyet etmekte birliktirler. Bu sahadaki büyük boşluğu doldurmaya çalışmak, benim öteden beri rüyalarıma giren bir arzu idi. İşte bugün bu arzumun gerçekleşmesine doğru ilk adımı atmış bulunuyorum. ‘Doğan Kardeş’ adı ile 23 Nisan’da doğacak olan çocuk dergisi, yavrularımız için hem bir kardeş, hem de bir arkadaş olmak gayesindedir. İlişik prospekten anlaşılacağı üzere, Doğan Kardeş, senelerden beri çocuk terbiyesiyle uğraşan mütehassıs [uzman] bir heyet tarafından hazırlanmaktadır. Onun için kuvvetle umuyorum ki, çocuklarımız, bu yeni kardeşlerini çok sevecekler ve onun yaşayıp serpilmesi için ellerinden geleni yapacaklardır. Bugünkü şartlar altında böyle bir teşebbüsün karşılaşabileceği müşkülleri herhalde takdir buyurursunuz. Bilhassa kâğıt darlığı, baskı sayısını dahi tehdit etmek zorunda bırakıyor. Çocukların devamlı surette Doğan Kardeş’in arkadaşlığından faydalanabilmeleri, ancak ona abone olmakla temin olunabilecektir. Ayrıca, çocukların adlarına posta ile gelecek bir abonenin onları ne kadar sevindirip gururlandırıcağını da tahmin buyurursuzunz. Bu itibarla; dergimize hem abone olmamızı, hem de muhitinizdeki çocuklu aileler nezdinde bir abone seferberliği açarak; mümkün olduğu kadar çok abone kaydetmek suretiyle, şahsıma olan itimadınızın yeni bir delilini bana bahşetmenizi sizden saygılarımla rica ederim.” REFİ CEVAD ULUNAY’IN MEKTUBU Refi Cevad Ulunay, hani şu ünlü 150’liklerden olan yazar da, aşağı yukarı aynı tarihlerde, yine CHP Genel Sekreteri Memduh Şevket Esendal’a bir mektup yazmıştı. Yine arşivde bulunan ve 16 Mayıs 1945 tarihini taşıyan bu mektubunda, Yeni Sabah ‘muharriri’ olarak imza atan Ulunay, son olarak yayınladığı “Enkâz Arasında” adlı eseri için destek talep ediyordu. Kendi ifadesiyle mektubunu okuyalım isterseniz: “Şimdiye kadar bütün eserlerimde olduğu gibi kitapçılar tarafından istismar edilmemek için masrafını borçlanmak suretiyle sineme çekerek bastırdım. Bu zamanda ne güçlükleri aşarak muvaffak olduğumu tabiî takdir buyurursunuz. ‘Enkâz Arasında’ malzemesini geçmiş bir devrin tereddi [gerileyen; soysuzlaşan; aşağıya düşen] kırıntılarından toplanmıştır. Bu itibarla gençliğin kendi benliğine bağlayacak bir gayeyi, realist ve müsbet misâllerle ispat eder. Bu bakımndan eserime güvenerek size takdime cesaret eyledim. Yalnız, arz ettiğim gibi, ben uzun seneler hariçte kalmış olmaklığım dolayısıyla parasızım. Burada ancak kalemimle hayatımı kazanabiliyorum. Siz de edebiyatımıza kıymetli eser vermiş bir zat olduğunuz için; benim gibi ekmeğini ancak elindeki kalemle kazanmaya mecbur olan bir adamı himaye edeceğinizi ümit ediyorum. Eserimin münasip gördüğünüz miktarının [Cumhuriyet] Halk Fırkası’nca alınması hususunda müzaharat [müzaheret/yardımda] buyurmanızı rica eder ve saygılarımı sunarım.” Ulunay, 150’likler arasındaydı; bu nedenle eserinin CHP tarafından desteklenmesini bekliyor olması ilginçtir. Bu destek beklentisi; Esendal’ın edebiyatçı kişiliğinden mi kaynaklanıyordu; yoksa CHP’nin kendisini en azından artık siyasî hasım olarak görmediğine ilişkin bir izlenim miydi? Bunu bilemeyeceğiz. Ama siyasî bakımdan ilginç bir mektup olduğu kuşkusuzdur. Ulunay’ın yıllar sonra yayınlanan bir eseri için CHP’ye müracaat etmiş olması bile artık eski hasımların yerlerini terk ettiklerini göstermektedir. Ya da cümleyi şöyle tamamlamak gerekirdi belki de: ‘göstermekte midir?’ . İstanbul’u kim kurtaracak? 27.9.2015 - Bu Yazı 392 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Biliyorum; uzun yıllardan beri İstanbul’un kıymetini bilmeyip de, onun tarihî ve doğal güzelliklerini yıkıp yaktığımızdan dolayı şikâyetçi olan kimbilir kaç nesil gelip de geçti? Bir de yetmiş yıl önceki şikâyetlere kulak verelim mi? Gayrimenkûl Malsahipleri Derneği, 1947 yılında yayınladığı “İstanbul Belediyesi Müstakil Olmalı ve Reisi de Halk Tarafından Seçilmelidir” broşüründe, ilginç taleplerde bulunmuştu. Talepler, elbette bir takım şikâyetlerle temellendirilmişti. Broşürün alt başlığı ise, “İstanbul belediyesi nasıl idare edildi?” şeklinde düzenlenmişti. Evet, iyi bildiniz, İstanbul belediyesine yönelik eleştirilerin temel meselesi, belediye başkanının doğrudan seçilmemesi üzerine kurulmuştu. Ankara ve İstanbul belediye başkanları Yasa, bu iki belediye başkanlığı için özel bir istisna hükmü içeriyordu. Diğer bütün belediye başkanları, seçimle gelen belediye meclis üyeleri arasından ve yine bu meclisler tarafından seçilirken; bu iki büyük kentin belediye başkanları atama ile işbaşına geliyorlardı. Vali, aynı zamanda kentin belediye başkanı da idi. Bu uygulama, muhtemelen Cumhuriyet yönetiminin bu iki büyük kenti daha kolay denetleyebilmek isteğinden doğmuştu. Uzun yıllar boyunca bu uygulama sürdü. Ama itiraz var! Tek partili dönemin sona ermesinden hemen sonra itirazlar da sökün etmişti. Söz konusu broşür, bu itirazların bir özeti niteliğindedir. Broşürü kaleme alanlara göre; bu uygulama, İstanbul şehrinin imârına sekte vurmuştu. Bu nedenle İstanbul ‘kaybedilmişti; kaybedilmekte’ydi. Bu satırları okuyunca, her neslin, İstanbul nostaljisini yeniden nasıl oluşturduğunu da anlamak mümkündür. Adeta her nesil; yıkımın, kendi döneminde ya da en kötü ihtimalle bir öncekinde başladığını düşünebilir; ama tarihçilerin görevi; sorunların kaynağının çok daha eskilere uzandığını hatırlatmak olmalıdır! Talep basitti: “Asırlık tarihî âbidelerin yükseldiği İstanbul’umuzun meşhur tabiat güzelliğine, medenî bir şehrin iktisadî, içtimaî ihtiyaçlarını kavrayan canlı bir şirinlik ilâve edilmiş olduğunu görmek” herkesin otak arzusuydu elbette… Şimdiye kadar buna benzeyen kimbilir kaç cümle okumuşsunuzdur! Ama bunun için belediyenin “halkın kayıtsız kontrolüne tâbi” olması lâzımdı. Dolayısıyla yasa değişmeli ve belediye, hükûmetten bağımsız olmalıydı. Hükûmetin atadığı “memur” belediye başkanları, yani valiler, şehre hiçbir şey katamamışlardı. Mevcut bütçe imkânları da çarçur edilmişti. Bunun nedeni, ‘memur vali ve belediye başkanı’nın halka değil de, üstlerine hizmet etmeyi tercih etmesiydi. Zabıta YOKKEN… Keşke belediye zabıtası işe yarasaydı diye devam ediyor broşürün eleştirileri… Kentte seyyar satıcılar için olsun, ulaşım araçları için olsun, başı boşluk almış başını gidiyordu. Gıda maddelerinin fiyatları denetlenmiyordu. Sokaklarda sıhhî olmayan yiyecekler serbestçe satılabiliyordu. Hiçbir alanda belediye denetimi görülemiyordu. İşte bu sebeple de, “İstanbul, memleketin bütün şehirlerinden en pahalı bir şehirdi.” Oysa etkili bir denetim sayesinde İstanbul, düzen, ucuzluk, kolaylık ve temizlik bakımından birinci olabilirdi. Bütün bu lüzumsuz masraflar için İstanbullular, vergilerini ödeyebilmekte de belediyenin bin bir çeşit zorluğuna katlanmak zorunda kalıyorlardı. Taksilere gelince… Her takside bir taksimetre vardı elbette; ama taksimetrenin gösterdiği ücretle seyahat etmek imkânsızdı! Taksi ücretleri de çok pahalıydı. Zaten bu taksiler, bol benzin yakan ve ekonomik ömrünü tamamlamış arabalardı. Hem nakliye ücretini artırıyorlardı; hem de ülkenin dövizini boş yere harcamış oluyorlardı. Bu arabaların piyasadan çekilip; yerlerine daha ucuz ve ekonomik arabaların gelmesi sağlanmalıydı. Hatta o kadar ki, bunca yıl içinde taksilerin ülkeye maliyetleri ile köylerde çok sayıda okul yapımı bile söz konusu olabilirdi! BELEDİYEYİ ELEŞTİRMEK SERBEST Tek parti iktidarı boyunca yayınlanan gazetelerin koleksiyonlarını okurken; gözüme çarpan bir husus da; belediyelere yönelik açık eleştiriler olmuştu. Gazetelerin olsun, yazarların olsun, CHP iktidarını ya da yöneticilerini eleştirebilmesi; hattâ bu konuda bir imâ da dahi bulunabilmesi elbette mümkün değildi. Ama hayatın gerçeklerinden bu kadar uzak durulamazdı da… Özellikle tiraj sıkıntısı içinde olan basın açısından her defasında iktidarın sesini duyurmak zorunda kalması, elbette güç bir durumdu. Oysa, yerel yönetimlere yönelik eleştiriler bir ölçüde serbest bırakılmış gibiydi. Özellikle İstanbul belediyesine yönelik eleştiriler dikkat çekicidir. Ankara belediyesine yönelik eleştiriler daha geri plandaydı. Elbette bu, basının iktidarın yerel düzlemdeki etkinliklerini açıkça, serbestçe ve hatta sertçe eleştirebilmesi anlamına da gelmiyordu. Fakat hiç olmazsa, makro politikada görülen ‘tek ses’ olma özelliği; yerel yönetimlerde biraz daha ılımlı bir şekle bürünebiliyordu. Bu bakımdan kent tarihçileri, eski basın koleksiyonlarında işlerine yarayabilecek çok sayıda haber, yazı, yorum ve belki de daha önemlisi fotoğraflarla karşılaşabileceklerdir. Elbette rejimin değişmesinden ve yeni yeni partilerin kurulmasından sonradır ki; elimizdeki broşürde olduğu gibi; çok daha net ve keskin eleştiriler sıralanmaya başlanabildi. Bu broşürün en önemli özelliği ise; belediyenin faaliyetlerini yalnızca belediye başkanının ya da yetkililerin beceriksizliğine atfetmemesidir. Aksine, mesele, bir sistem ve anlayış meselesiydi. Belediye başkanları, halk tarafından doğrudan seçilmediği sürece; ‘memur’ anlayışıyla başkaca bir netice almak mümkün olamazdı. Bu bakımdan yapılması gereken ilk iş; becerikli ve yetenekli bir belediye başkanı bulmaya çalışmak değil; tam aksine, halka karşı sorumlu bir belediyecilik anlayışının ortaya çıkmasıydı. Bunun sağlanması için de ilk adım; belediye başkanının halk tarafından doğrudan seçilmesi olmalıydı. Hakkaniyetli olmak gerekirse; broşürde bir önemli husus atlanmış gibi görünmektedir. Diğer yerlerde belediye başkanları belediye meclislerince seçiliyor olmalarına rağmen; acaba bu belediyelerde işler nasıl yürüyordu sorusuna bir yanıt aranmamıştı. Hatta bu soru sorulmamıştı bile! Sorunun yalnızca seçim meselesine indirgenmesi; kanımca çok karmaşık ve çok boyutlu bir meselenin yalnızca bir noktasına ışık tutmaktadır. Yine de ‘mal sahipleri’ne de haksızlık etmemek gerekir: Unutulmasın ki; 1947 yılında seçim ve elbette dürüst seçim yapılmaması; ülkenin içinde bulunduğu pek çok sorunun nedeni olarak görülüyordu. LEVENT İSTENMEMİŞTİ BroşÜ̈r, bu ‘teorik’ açıklamadan sonra sorunu somut eleştirilerle açıklamaya çalışıyordu: Buna göre; belediye başkanının otomobiline yılda dört bin lira tahsisat çıkarılmıştı! Bununla sınırlı değildi tabiî ‘saltanat’; belediye başkanının evi tefriş ediliyor, evin bütün masrafları karşılanıyordu. Bunun için yıllık onüç bin lira daha tahsisat ayrılmıştı. Belediyeye ayrılması gereken kaynaklar, bu şekilde önce başkanına ayrılmış oluyordu. Bunca masrafa rağmen belediye başkanı, yarı gü̈nü̈nü̈ de valilikte geçiriyordu. Çünkü̈, ikili bir görevi vardı. Ve tabiî her iki iş de aksıyordu. İmâr planı mı dediniz? Bu kadar da değildi şikâyetler… Yasaya göre, belediye bütçesinden çalışanlarına tahsis edilebilecek miktar, toplam bütçenin yüzde 30’unu geçemeyecek iken; pratikte belediyenin bütün bütçesi çalışanlarının maaşına ayrılmış gibiydi. Bunun nedeni de, belediyede gereğinden fazla memur ve mü̈stahdem çalıştırılmasıydı. Broşürde bakınız imar hakkında ne deniliyor: “Halk, şehir içinde çiftlikte bina yaptırır gibi dilediği şekil ve irtifada binalar yaptırmaktadır. İki buçuk kat yapılması icâb eden sokaklarda üç dört beş katlı binalar yapılmıştır.” “şehirde plansız programsız tarzda yapılan yüz binlerce liralık işler, şahsî emirlerle yıkılmış; belediye bü̈tçesi israf edilerek, yü̈z binlerce lira sarf edilmek suretiyle yıkılan yerler, tekrar ve yeniden yapılmıştır.” Şimdiki zamanda kentin iş hayatının merkezlerinden biri olan Mecidiyeköy’e gelince… “Beheri otuz sekiz bin liraya mal olan villalarla sü̈slenmiş bir Meciyeköyü̈ faciası vardır.” İkinci Dü̈nya Savaşı’nın getirdiği fakirlikten sonra; belediye, başka bir işi yokmuş gibi, “mü̈reffeh bir halk sınıfına kâşâneler” yaptırmıştı! Oysa, “fakir ve muhtaç halk tabakası için ucuz kiraya verilecek binalar” yapılması gerekirken (TOKİ’den mi söz ediliyor yoksa?) tam aksine “zenginlere villalar” yaptırılmıştı! Broşür, bu durumu protesto ediyor ve Mecidiyeköy’de kırk “zengin aile” için lüks villalar yapımını eleştiriyordu. Oysa; bunun yerine; “şehrin göbeğinde parke kaldırımı; elektriği, su şebekesi yapılmış caddeler ü̈zerine aynı parayla dört yü̈z ailenin ikâmetine mü̈sait ve işyerlerine nakil vasıtası kullanmadan masrafsızca gidecek, meskene muhtaç halk tabakası için binalar” yapılması daha uygun olurdu. . Barodan atılan Rum Avukat İsmet İnönü’den adalet istiyor! 4.10.2015 - Bu Yazı 475 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Bir yasa sonucunun yirmi yıldan sonra bile hâlâ izlenebilmesinin örneğini, İstanbullu avukat Yorgaki Effimianidis’in mektubunda buluyoruz. Effimianidis, hakkını istiyordu ama bu hiçbir zaman gerçekleşmedi. Avukat, daha doğrusu eskiden avukat olan Yorgaki Effimianidis’in sorunu gerçekten de önemliydi. 1924 yılında çıkarılan bir yasanın ilgili hükmü gereğince barodan çıkarılmış ve avukatlık yapma hakkı elinden alınmıştı. Bu tarihten sonra mesleğini yapamadığı açıktı. Fakat aradan geçen bunca yıldan sonra, bizzat Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’ye bir mektup yazarak, sorununun çözülmesini talep etmişti. Bu dilekçesinden bir sonuç alamadığını, onun 1948 yılında kaleme aldığı ve bu kez Başbakan Hasan Saka’ya yazdığı mektuptan anlıyoruz. HAK VE HÜRRİYET Effimianidis’in daha önceki yıllarda da benzeri girişimleri olduğu anlaşılmaktadır. Elimizde bulunan Adalet Bakanlığı’nın bir yazısında, ilgilinin 1941 ve 1946 yıllarında da benzer girişimlerde bulunduğunu görüyoruz. Onun İnönü’ye de mektubunu 1945 yılında yazmasının elbette bir anlamı vardı. Dünya yeniden ‘demokrasi patlaması’na doğru yol alırken; o da bu gelişmeden payını almak istemiş olmalıdır. Bunu Saka’ya yazdığı ve elimizde bulunan mektupta da göreceğiz. Effimianidis, mektubunda 24 yıldan beri süregelmekte olan bir haksızlığa dikkat çekmeye çalışıyordu. Bu da, zamanında büyük bir adaletsizliğe sebebiyet vermişti. Kendi ifadesiyle; “adalet ülküsünü ilgilendiren” eski bir muameleye, “24 senedir süregelen bir haksızlığa” karşı; “medeniyet âleminin ve bütün demokrat dünya efkârının” dikkatini çekmek istiyordu. “İnsan hak ve hürriyetlerine riayet için, devletimizin de San Fransisco’da üzerine bazı vecibeler almış bulunmasından” dolayı; “bu gibi yersiz ve milletimize ve yurdumuza zarar vermekten başka bir sonucu olmayan hâllerin” düzeltilmesi umulmuştu. Fakat maalesef beklenen sonuç alınamamıştı; Effimianidis, çeyrek asırdan daha uzun bir süredir mesleğinden mahrum bırakılmıştı. Effimianidis, bu aşamada tehdide bile başvurmayı gerekli görmüş olmalıydı ki; “yurdumuzda devlet ricalinin dikkat nazarını bu gibi haksızlıklar üzerine çekmek için içte ve dışta aleni propaganda ve matbuat vasıtasıyla yaygara yapmak” gerekip gerekmediğini soruyordu. Buna “açık mektuplar ve broşürler” de eklenebilirdi. Fakat bunlar millet için zararlı teşebbüsler olurdu. Bu bakımdan “samimi vatanseverler”, “sükût eder, inler”di. Yalnızca bu gibi mektuplar kaleme almakla yetinirlerdi. Kişisel çıkarları korumak için milletin zararına olacak girişimlerden kaçınırlardı. Ama her şeyin bir sınırı elbette vardı. Bu türden haksızlıklara engel olmamak da, hükûmete olan güveni ortadan kaldırırdı. Effimianidis, Başbakan Saka’ya; “sizi hakşinas, kadirşinas, mütevazi ve dürüst ve faziletkâr bir insan olarak tanıdığımdan”; “yüksek müsamahakârlığınıza güvenerek” diyerek; şöyle sesleniyordu; “Demokrasiden bahsederken, onunla barışmasına, bağdaşmasına imkân olmayan bu hâlleri düzeltebilecek durumda değilseniz; mesuliyet mevkiinden uzaklaşmak ve hiç olmazsa bu suretle kıymetli varlığınızı, vakarınızı kurtarmak, millî ve vatanî bakımdan ihtiyatta saklamak gerekir.” Eğer eski başbakanlardan Hasan Saka bunu gerçekleştirebilecek durumda değilse, Effimianidis’in önerisi şöyleydi: “Değilse, emsaliniz gibi, siz de yıpranır ve lüzumsuz kâğıt gibi sepete atılırsınız; o vakit de milletimiz ve yurdumuz namuskâr ve dürüst bir evlâdının hizmetinden mahrum kalır.” İNÖNÜ'DEN TALEP Adalet Bakanlığı tarafından yasa gereği işleme konulmayan geri çevirilen mektuplar üzerine, Effimianidis, Cumhurbaşkanına yazmaktan başka bir çare görememişti ki, 1948 yılının sonlarında kaleme aldığı mektubunu İsmet İnönü’ye takdim etmişti: “Adaleti baltalamaktan zerre kadar çekinmeyen kimseler, Adalet Bakanlığı sandalyesine oturtuldu. Memuriyeti ödevini suistimal etmekten suçlu görülüp, Yüce Divan’a sevkini istediğimiz bu zatlar, milletlerarası manevî kıymetler komisyonlarında milletimizin temsilcisi yapıldı. Böylece de sizin gibi millî başlar ve kıymetler heder olmak durumu yaratıldı. Çünkü, bütün kusurlar baştakilere atfedilmek politika hayatının icablarından olduğundan; bütün bu yolsuzluklar, haksızlıklar ve adaletsizlikler ve kanunsuzluklar, sizden bilinmek kapısı açık bırakıldı.” Effimianidis, bir yandan Cumhurbaşkanını methetmeye çalışırken; diğer yandan da, zamanındaki milliyetçi zihniyeti eleştirmeye gayret ediyordu. Effimianidis’in bu mektuplardan hiçbir zaman sonuç alamadığını biliyoruz. Avukatlık yasası 1924 yılında avukatlık yasası değiştirilmişti. Yasaya eklenen bir geçici maddeyle; her baroda Adalet Bakanlığı’nca atanacak bir tasfiye komisyonu kurulacaktı. Komisyonun görevi, baroya kayıtlı olan avukatların yasanın öngördüğü şekilde avukatlık yapabilme şartlarına ve niteliklerine haiz olup olmadığına karar vermekti.  Bu koşulları yerine getirmeyen avukatlar barodan çıkarılacaktı. Barodan atılanların Adalet Bakanlığı nezdinde itiraz hakları vardı. Ancak bakanlığın kararı kesindi. Bu tasfiye sürecinde; özellikle İstanbul barosundan çok sayıda avukat meslekten men edilmiştir. Mevcut avukat sayısının neredeyse yarısına yakın bir kısmının tasfiyeye uğradığı biliniyor. Rum asıllı avukatların üçte ikisinin barodan atıldığı belirtilmektedir. Yine de bütün gayri müslim avukatların meslekten men edildiği söylenemez. 1939 yılında İstanbul barosunda 45 Rum avukat olduğu saptanmıştır. Meraklı okuyuculara bu konuda Murat Koraltürk’ün “Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi” adlı kitabını önerebilirim. Bildiklerimiz; Bilmediklerimiz Meslekten men edilen Effimianidis işini kaybetmişti. Bu kişilerin daha sonraki yıllarda ne gibi işler yapmak zorunda kaldıklarını; hayatlarını nasıl ve ne şekilde sürdürdüklerini pek bilemiyoruz. Ama Effimianidis’in mektubu antetli kağıda yazdığı mektup bir miktar ipucu taşımaktadır. Buna göre; ‘hukuk doktoru ve ekonomist’ olan Effimianidis, İstanbul’da Billur sokak Büyük Tünel Han’da dört numarada ‘hukukî, iktisadî ve malî istişare evi tüccar vekili ve mümessilliği’nde çalışmaktadır. Bu karmakarışık ifadeden, bir yandan ticaretle uğraşırken; bir yandan da malî, ekonomik ve hukukî konularda danışmanlık yaptığını çıkarıyorum. . Türk Milliyetçiler Derneği’nin kısa hikayesi 11.10.2015 - Bu Yazı 621 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Bugün 1950’li yıllara doğru uzanalım… Kısa ömürlü Türk Milliyetçiler Derneği’ne bir göz atalım; zamanında epey ses getirdiğini de unutmadan… Türk Milliyetçiler Derneği’nin tüzüğüne ve amacına bir göz gezdirmenin zamanıdır artık… Elimizde 1951 yılında Hüsnü Çınar tarafından hazırlanarak, Türk Milliyetçiler Derneği Konya şubesi yayını olarak çıkarılmış bir metin bulunmaktadır. Bu metnin ‘genel esaslar’ kısmında, derneğin merkezinin Ankara’da bulunduğu ve gerekli gördüğü her yerde şubeler açabileceği belirtilmiştir. TEŞKİLATLANMA Derneğin amacı da şöyle ifade edilmişti: “Allah, vatan, tarih, dil, an’ane, sanat, aile, ahlâk, hürriyet ve millî mukaddesat esaslarına dayanan Türk milliyetçiliğini işlemek ve bütün milliyetçileri teşkilâtlandırmaktır.” Bu ifadeden; dağınıklık arz eden milliyetçiliğin tek bir örgüt çatısı altında birleştirilmek istendiği açıktır. Bunun ideolojik ifadesi ise, anlaşılabilir nedenlerle ve bu amaca hizmet edecek şekilde, gayet geniş tutulmuştu. Unutulmasın ki; bu dönemde 1944 yılında simgelenmiş milliyetçilik anlayışı çoktan değişime uğramıştı bile… Özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasında soğuk savaşın başlamasıyla birlikte milliyetçilik düşüncesi, genelde İslâm’la bir anlamda bütünleşmişti. Necip Fazıl Kısakürek’in çıkardığı Büyük Doğu dergisi, bu sürecin önemli bir parçası olarak görülmelidir. İletişim yayınlarından çıkarmakta olduğum “Türkiye’de İki Partili Siyasî Sistemin Kuruluş Yılları 1945-1950” serisinin “Dönüşüm” adını taşıyan dördüncü cildinde; bu dönemin din ve politika ilişkisini, özel olarak laiklik meselesinin nasıl tartışıldığını anlatırken; bu konuya da değinme fırsatı bulabilmiştim. Meraklı okuyucular, bu kitabımın ilgili bölümünden bu konudaki görüşlerimi ayrıntılı bir şekilde takip edebilirler. MUKADDESAT Gelelim derneğin amaçlarının ayrıntılarına… Bu da metinde şöyle açıklanmıştı: “Türkler arasında içtimaî tesanüt [dayanışma] fikirlerini yaymak ve cemiyette görülecek haksızlıklarla mücadele etmek; Türk ahlâk, âdet ve geleneklerine uygun yaşamayı ve millî mukaddesata hürmeti telkin etmek; Türk kültürüne vâki tecavüzlerle ve milliyetçiliğe aykırı fikirlerle fikir yoluyla mücadele etmek; gençliğin kültür ve ahlâk bakımından memleket ve dünya meselelerine âşinalık yönünden örnek Türk milliyetçileri halinde yetişmesine çalışmak; gençlik haklarını müdafaa ile isteklerine tercüman olmak…” Derneğin “siyaset”le uğraşmayacağı açıkça belirtilmişti. Hatta bununla da yetinilmemiş ve derneğin hiçbir siyasî ‘teşekkül’  ile ilgisinin bulunmadığı da vurgulanmıştı. Derneğin amaçları ile bu açıklama elbette tam olarak uyuşmuyordu; muhtemelen dernek, bu vurguyu yaparken, herhangi bir siyasî partinin yan kuruluşu olarak algılanmamasını istemiş olmalıydı. Yoksa amaçları, elbette tamamen politik bir tabana oturuyordu. Deneğin 23 Ocak 1953 günü “tedbirli” kapatılışı sırasında Dernek dizgievinden son anı. Tezgâh başındakiler Necmeddin Sefercioğlu ve Erhan Löker, arkadaki TMD Umumî Kâtibi Abdullah Savaşçı. YEMİN MERASİMİ “Her Türk” on sekiz yaşını bitirmek kaydıyla derneğe üye olabilirdi. Bunun için derneğin iki üyesinin referansına ihtiyaç vardı. On beş günlük bir adaylık devresinden sonra dernek idare heyeti, üyeliğin kabulüne karar verecekti. Üyelik için bir de “yemin merasimi” vardı. “Bu merasim bir şekil olmaktan ziyade ifade ettiği ruh ve mana itibariyle üyeler arası tesanüdün ve birliğin ifadesi” olarak uygun görülmüştü. Belli ki, “yemin merasimi” çok ciddiye alınıyordu. Şöyle ki; “Dernek şubelerinde en yaşlı üyenin başkanlığında teşekkül edecek üç kişinin nezaretinde; topluluğa karşı şu sözlerle yemin” edeceklerdi: “Ben … oğlu … namusum ve imanımla; bu vatanın refahı ve bu milletin yüceliği için çalışacağım. Üzerime alacağım her işte doğruluktan ve millî mefkûrenin bana gösterdiği yoldan şaşmayacağım. Milliyetçiler arasında her ne sebeple olursa olsun ayrılık yaratmayacağım.” Milliyetçiler arasındaki bölünmeler hayli hassasiyet yaratmış olmalıydı ki; yemin metnine bunu ilâve etmek zorunluluğu doğmuştu! Yemin merasimi ile birlikte “üyelik şeklen ve ruhen tamamlanmış” oluyordu. Dernek yönetimi, her üyeye “içinde bulundukları imkân ve şartlara uygun vazifeler verebilir”di. Her üye, “verilen vazifeyi yapmakla” yükümlüydü. Ne var ki, derneğin ömrü çok kısa olacaktır. DERNEĞİN ÖYKÜSÜ Türk Milliyetçiler Derneği’nin kurucu başkanı Halûk Karamağaralı idi. Derneğin ilk ve tek kurultayı 24 Temmuz 1952 tarihinde toplandı ve başkanlığa ileride ünlü bir politikacı olacak olan Sait Bilgiç getirildi. Zaten bu sırada DP milletvekiliydi. Dernek başkanlığına getirilmesinin bir nedeni de buydu. Ayrıca ünlü 1944 Irkçılık-Turancılık davasının sanıkları arasında yer almıştı. Bu davayla ilgili olarak benim “Türkiye’de Millî Şef Dönemi 1938-1945” kitabımda ayrıntılı bilgi bulunmaktadır. Derneğin üyesi bulunan Hüseyin Üzmez, 1953 yılında Malatya’da ünlü gazeteci Ahmet Emin Yalman’a suikast düzenlediğinde, dernek hakkında da dava açıldı ve bu nedenle derneğin kapatılmasına karar verildi. O kadar ki, Sait Bilgiç, yine bu nedenle DP’den ayrılmak zorunda kaldı. Derneğin kapatılması muhtemelen sarsıcı oldu. Ardından hiç zaman kaybetmeden yeni bir örgütlenmeye gidildi. Aralarında ileride ünlü bir politikacı olacak olan Ferruh Bozbeyli’nin içinde bulunduğu bir grup, Milliyetçiler Derneği’ni kuracaklardır. Sait Bilgiç, bu derneğin de başkanlığını yapacaktır. 1953 yılının yaz aylarında kurulan dernek; 1964 yılında bölünmeye uğrayacaktır. O zamana kadar Nurettin Topçu’nun da derneğe katkısı unutulmamalıdır. Meraklı okuyucular; Necmettin Sefercioğlu’nun “Türk Milliyetçiler Derneği ve Kapatılış Davası” adlı kitabına bakabilirler. Türk Milliyetçiler Derneği İstanbul şubesinin “Ayasofya” risalesi, hâlâ sahaflarda bulunabilir. TARIK ZAFER TUNAYA’NIN BİR MEKTUBU Ünlü siyasal bilimci ve tarihçi Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya’yı 1991 yılında kaybetmiştik. CHP arşivinde bulduğum bir mektubunun onu bir kez daha anmamıza vesile olmasını istedim. Hocamız; Eminönü Halkevi Dil-Edebiyat Şubesi Başkanı ve eski CHP İstanbul Talebe Müfettişi olarak imzaladığı 14 Mayıs 1945 tarihli ve Eminönü Halkevi antetli mektubunda, “Bursalı Mehmed Tahir”in “Osmanlı Müellifleri” adlı eserinin genel sekreterliğin kütüphanesinde olduğunu öğrendiğini belirttikten sonra; CHP Genel Sekreterliği’nden; “ileride başaracağım ilim vazifeme çok kıymetli bir yardımda bulunmak suretiyle bu eserden bir takım” lûtfedilmesini rica ediyordu. . İngiltere ile dostluk ve hilâfet meselesi 17.10.2015 - Bu Yazı 396 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    II. Dünya Savaşı sonrası Türkiye-İngiltere yakınlığı sürüyor, Türkiye, Sovyet tehdidine karşı ABD ile İngiltere’nin de desteğini almak istiyordu. Bu konuda Ohrili Kemal’in İnönü’ye tavsiyeleri vardı. Kemal Ohri adını, aslında Ohrili Kemal olarak biliyoruz. Elimizde bulunan ve Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’ye yazdığı 28 Şubat 1947 tarihli mektubunu Kemal Ohri olarak imzalamıştır. Bu tarihte İsviçre’nin Cenevre kentinde Segy pansiyonunda yaşadığını da yine mektubundan anlıyoruz. Ohri’nin İnönü’ye yazdığı mektuptaki ana fikri; savaş sonrasında İngiltere’nin hilâfeti yeniden tesis etmek düşüncesinde olduğu ve bunu gerçekleşmesi halinde hilâfetin Türkiye’nin dışında tesis edilmesinin uygun olmayacağıydı. İngiltere’nin gerçekten de böyle bir görüşü olup olmadığını bilmiyoruz. Bu bilgi, Ohri’ye aitti. Ona göre; “müttefikimizin en kuvvetli, en emin dost ve müttefiki elinde bu kuvvetin bulunması varken; başka ellerde bulunmasına muvafakat edeceğine hükmetmek caiz değildi.” Eğer İngiltere aksi bir davranış içine girerse, bu takdirde “dostluk’tan söz edilmesinin anlamı kalmayacaktı. Mektubun ekinde yer alan yedi sayfalık analizde; Ohri’nin ana fikrini destekleyen görüşlere yer verilmişti. I.Dünya Savaşı’nda cihat ilânıdır ki, İngiltere’nin Osmanlı devletini istilasına neden olmuştu.  Ancak unutmamak gerekirdi ki; Osmanlı ile İngiltere arasındaki münasebe tler uzun yıllardır dostluk içinde kalmıştı. Nitekim Türkiye ile İngiltere, yakın müttefik olmuşlardı ve bu sürmeliydi. Ohrili Kemal Bey, Çanakkale Savaşı sırasında karşı cephede gözü bağlı halde... LOZAN'DA GİZLİLİK Ohri’nin yazdığına göre; Türkiye’nin kurulması aşamasında saltanatın ve hilâfetin kaldırılması; ardından “halen devam eden İslâm terbiyesinin kaldırılması, mekteplerde kat’iyen men edilmesi, yalnız Türkiye’de değil; bütün âlemi İslâmda büyük bir hoşnutsuzluk uyandırmıştı.” Ona göre, hakkıyla söylemek lâzım gelirse; “İngiltere siyasetiyle teşriki mesaî menafi fevkâlade takdir edilmekle beraber; bu ilgalar, herkeste büyük bir infiali deruni uyandırmıştı.” Hatta daha da ötesi vardı: “Türkiye’de dini terbiyenin kaldırılması; İslâm âleminde hilâfetin ilgası, hep İngiltere devletinin tazyikinden münbais olduğu [kaynaklandığı] bilinmekte”ydi. Bu çerçevede İngiltere, “adeta İslâm ve İslâmiyet düşmanı olarak gösterilmiş”ti. İNGİLTERE VE HİLÂFET Ohri’ye göre; durum değişmişti; savaş sonrasındaki dünyada İngiltere’nin en büyük gücü, İslâm ahalisiydi. Sovyetler Birliği, bu mücadeleyi kazanırsa; İslâm da, Türkiye de, güç bir durumla karşı karşıya kalırdı. O halde ne yapılmalıydı? Ohri’ye göre formül basitti: İngiltere, Türkiye ile Lozan anlaşması öncesinde imzalamış olduğu dört maddelik ‘gizli’ anlaşmayı fesh etmeliydi. Buna karşılık, Türkiye de, yeni bir yasayla hilâfetin temsili hakkını 1924 yılında devrettiği Meclis’ten almalı ve Cumhurbaşkanına bahşetmeliydi. Diğer yandan; Türkiye, “diğer memleketlerde olduğu gibi; mekteplerde dini terbiyeye” izin vermeliydi. Bütün bunlar laikliğe halel getirmezdi; Ohri’ye göre; “Türkiye hükûmetinin laik vaziyetini kabine yine muhafaza eder”di. Böylece; “Türkiye’de dindar kalmış olan ekseriyet; infialini terk ile, kerhen değil, fakat samimi surette İngiliz dostluk ve ittifak siyasetine sarılır ve diğer siyasetlerin girmesine şiddetle muhalefet eder”di. “İslâm âlemi, bunu hisle, Türkiye’nin müttefiklerine karşı çok samimi davranır”dı. “Türkiye, hilâfeti temsil ettiğinden, bütün âlemi İslam üzerinde siyaseten müessir olur”du. Bu şekilde “başka muhalif cereyanlara” da engel olunabilirdi. "DİNDAR HALK" Ohri; mektubunda, hilafetin bir başka ele geçmesi ihtimaline de yer veriyor ve ardından Türkiye’nin dışında başkaca bir bağımsız İslâm devleti bulunmadığı sonucuna varıyordu. Bu nedenle böyle bir ihtimal gerçekleşemezdi. Hilâfete sahip bir Türkiye’nin Sovyetler Birliği karşısında da daha güçlü olacağı açıktı: “Milletin esas çekirdeğini teşkil eden dindar halkın hilâfetin tekrar teessüsü ve terbiyei diniyenin yeniden başlaması üzerine göstereceği tecellüd [yiğitlik], bunlara tamamen hail [engel] teşkil eder”di. Savaş ihtimali karşısında “manevi rabıtanın göstereceği kuvvet” her zaman için göz önüne alınmalıydı. Yine unutulmamalıydı ki; 1921-1922 yıllarında “Anadolu harbi”ni kazanan; ne ona yapılan yardımlar, ne de askerî güçtü; bunu “Türkün iman kudreti” sağlamıştı. Misâkı Millî’de hilâfetin kurtarılması başlıca amaç olarak belirtilmişti. Ohri, vaziyetten ümitliydi; İngiltere, yeniden İslâmın kalbini kazanmalıydı. İçinde bulunulan askerî ve siyasî vaziyet, bunu gerektiriyordu. O halde, hilâfetin yeniden tesisi ve onun Türkiye’ye bırakılması, İngiltere’nin de çıkarına olacaktı. Böylece İngiltere, zamanında yapılan “hatayı tashih” edecek [düzeltecek] ve “İslâmın kalbini kazanacak”tı. Türkiye’yi “tekrar baş yapacak”tı. Aksi halde, gücünü sürdüremezdi. Türkiye de bu yolda girişimlerde bulunmaktan kaçınmamalıydı. Hatta zaman tükeniyordu ve acele etmekte yarar vardı. OHRİLİ KEMAL KİMDİR? Ohrili Kemal, binbaşı olarak Çanakkale savaşına katılmıştı. Anzak cephesinde ateşkes görüşmelerinde de bulunmuştu. Hatta onun gözü bağlı olarak karşı siper içinde çekilmiş bir fotoğrafı dahi bulunmaktadır. Maalesef daha sonraki hayatına ilişkin bilgimiz pek yok gibidir. Bu tarihte niçin İsviçre’de bulunduğunu da bilmiyorum. Onun yurt dışında ne kadar kaldığını da… Bu konuda herhangi bir bilgiye erişemedim. Fakat, 15 Ocak 1947 tarihli İnönü’ye mektubunda Ohri’nin Cumhurbaşkanından bir ricası vardı: “Buradaki konsolosluk aldığı emre imtisalen tam bir pasaport vermekten imtina ettiğini [sakındığını] bildiriyor. Bura hükûmeti tabiatıyla bu şekle uyarak ikâmetimi kabul etmiyor. Döviz talebim dahi hiç netice vermedi. Başbakanlığa müracaatım dahi hiçbir netice vermediği için; vatandaşlık hakkımın tanınması için icab edenlere emir buyurulmasını dilerim. Konsolosluk hemen avdetimi [geri dönmemi] bile emrediyor. Halen buna maddeten ve manevî imkânım yoktur. Kaldı ki, hukuki medeniyeden sakıt [yoksun] bir adam vaziyetinde muameleye tabi tutulmaklığım şayanı hayret ve teessürdür.” . Emek Bankası niçin kurulamadı? 25.10.2015 - Bu Yazı 304 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Bir bankanın kuruluşu ile CHP Genel Sekreterliği’nin ne ilgisi olabilirdi? Neden böyle bir bilgilendirme ihtiyacı duyulmuştu? Görüldüğü gibi sorular yanıtını beklemektedir. Bir banka kurulması; olağan koşullarda ancak Ticaret Bakanlığı’nın ilgi duyacağı bir konuydu çünkü… Tarihçilerin her soruya yanıt verebildiklerini zannediyorsanız ya da böyle bir beklentiniz varsa; fena halde yanılıyorsunuz demektir! İşte yanıtını bilmediğim bir soru daha… Ama tarih biraz da soru sorarak başlar zaten… Dedim ya; ben de bilmiyorum. Ama böylesi bir bankanın kurulması için girişimde bulunulduğunu öğrendim. Şimdi Emek bankasının en azından elimizde bulunan bilgilerini paylaşmanın zamanıdır. Kurucuları kimdi? Neden böyle bir girişimde bulundular? En azından bu soruların yanıtlarını biliyoruz artık. Emek bankası neden kuruluyor? Bankanın kurucuları arasında isimleri geçen CHP milletvekileri ve emekli askerler Naci Eldeniz ile Sinan Tekelioğlu ve yine emekli Sait Aydos ile emekli asker Cevat Rıfat Atilhan; 22 Aralık 1942 tarihinde, CHP Genel Sekreteri Memduh Şevket Esendal’a hitaben kaleme aldıkları mektuplarında; Emek Bankası Türk Anonim Şirketi’nin kurulması için girişimde bulunduklarını açıklıyorlardı. Bankanın kuruluş amacı da şu şekilde ifade edilmişti: “ Normal sermayenin biricik kaynağı millî sai [çalışma] ve tasarruftur’ düsturu ile partimizin tahakkukunu hedef tuttuğu millî kalkınma ve refah işinde kendilerine düşen gayret payını mütekâsif [yoğun] ve müteazzıv [uzuvlaşmış] bir şekilde milletin emrine koymak gayesiyle, şimdiye kadar amme hizmetine ömürlerini hasretmiş olanlarla, betahsis ordu emektarlarından arzu edenlerin henüz dipdiri olan heyecanlarını ve hakiki alın teriyle toplanmış tasarruflarını müsbet bir surette işletmeye imkân vereceğine inandığımız bir Emek Bankası Türk Anonim Şirketi’nin kuruluş hazırlıklarına girişmiş buluyoruz.” İyi de; bir bankanın kuruluşu ile CHP Genel Sekreterliği’nin ne ilgisi olabilirdi? Neden böyle bir bilgilendirme ihtiyacı duyulmuştu? Görüldüğü gibi sorular yanıtını beklemektedir. Bir banka kurulması; olağan koşullarda ancak Ticaret Bakanlığı’nın ilgi duyacağı bir konuydu çünkü… CHP’nin de desteği rica olunur Mektubun esas amacı; sonraki satırlarda ortaya çıkmaktadır. Birlikte okuyalım isterseniz: “Sermaye terakümü [birikimi] ve teşebbüs sahasında halkçılık umdesini, sermaye imtiyazını önlemek suretiyle; milliyetçilik umdesini, yalnız milletdaşların kuvvetine dayanmak suretiyle, kendi nâciz çerçevesinde hakikat kılmayı titizlikle prensip edinecek olan yeni banka; iktisadî hayatımızda hususî sermayenin çalışmasına yeni ve inkılâbımıza uygun bir örnek yaratmak davasını da benimsemiş olacaktır.” Böylece bir bankanın partinin ilkelerini gerçekleştirmek üzere kurulmakta olduğunu öğrenmiş oluyoruz. Bu karmakarışık anlatımdan tam olarak bir anlam çıkarmak isteyenler, gerçekten de yorucu bir mesaî ile karşı karşıya kalacaklar demektir! Benim çıkardığım anlam; bankanın kurucularının bankanın kurulma sürecinde CHP’nin de desteğini almaktan başka bir amaçlarının bulunmadığı yolundadır. Zaten bankanın kurucuları arasında bulunan iki ismin de CHP milletvekili olması; belki de tamamen bu yöndeki girişimin sadece basit bir parçası olarak düşünülmüştü! Aksi halde; bir bankanın ‘halkçı ve milliyetçi’ olmasının bir başka anlamı herhalde olamazdı. Ya sonrası... Sonrasını bilemiyorum; ama CHP milletvekili emekli tümgeneral Eyüp Durukan, aradan geçen iki yıldan daha uzun bir süre sonra, 22 Mart 1945 tarihinde CHP Genel Sekreteri Esendal’a yazdığı bir yazıda; Emek bankasının âkıbetine ilişkin bilgi veriyordu. Kendisinden bankanın kurucuları hakkında bilgi toplaması istenmişti. Yazısında bunu açıkça belirtiyordu. Kendisinden talep edildiği üzere; bankanın “başlıca” kurucu kadrosunun isimlerini veriyordu. Bu bilgiyi yazıyı kaleme aldığı gün öğrendiğini de belirtiyor ve ileride yeni bilgiler de sunacağını açıklıyordu. Bu yazıda ise; bankanın “başlıca” kurucuları arasında; bu kez yeni isimlere yer verilmişti. Eski isimlerden yalnızca Cevat Rıfat Atilhan yerini koruyordu. Bu kez emekli asker ve tüccar olarak tanıtılmıştı. Diğer isimler artık listede yoktular. Bunun nedenini ise hiç bilmiyorum. Fakat yeni isimlere bir göz atabiliriz  artık… Hüsnü Himmetoğlu; Millî Mücadele yıllarında İstanbul’da Anadolu’ya silah ve subay kaçıran gizli örgütlenmenin önemli isimlerinden biriydi. Hatta 1975 yılında basılmış “Kurtuluş Savaşında İstanbul ve Yardımları” adlı iki ciltlik bir de önemli eseri vardır. Üç tüccarın ismine yer verilmişti; bu kişiler; İsmail Hakkı Kalkavan, İbrahim Yolal ve Mustafa Dinçer idi. Bir de otombilci olarak tanıtılan Ali Civan adı vardı listede… Yolal, Levent’te Levent cami olarak de bilinen Âfet Yolal camiini yaptırmıştır. Yanıt yerine spekülasyon… CHP Genel Sekreterliği’nin de bir bankanın müstakbel kurucularını ‘yakından’ tanımak istemesi düşündürücüdür. Acaba bu bankanın İş Bankası’na rakip olacağı mı düşünülmüştü? Sonradan CHP milletvekillerinin kurucu olmaktan çıkmasının nedenini de bu düşüncede mi aramalıyız yoksa? Çünkü, Naci Eldeniz olsun, Sinan Tekelioğlu olsun, CHP milletvekili olmayı sürdürdüler. Belki de bu girişimden vazgeçmeleri kendilerinden talep edilmişti. Ama belki de sadece kurucu ortaklar arasında baş gösteren anlaşmazlıklar, bankanın kurulmasına engel olmuştu. Yeni kuruculara gelince; bu isimlerin de ticarî bakımdan olsun, politik bakımdan olsun, ne ölçüde birbirleriyle uyuşabildiklerini bilemiyorum... Acaba uzun yıllardan beri kuvvetli milliyetçi ve anti-semitik görüşleriyle tanınan Atilhan’ın bu girişimin içinde yer alması mı politik bakımdan engel oluşturmuştu? Mümkün… Çünkü, 1945 yılının Mart ayında Atilhan’ın banka kurucusu olarak isminin geçmesi; Türkiye’nin yeni dış politikasında sakınca yaratabilirdi; ya da en azından öyle görülebilirdi! Bunu 1945 yılını anlattığım “İkinci Parti” kitabımda yeterince açıkladığım kanısındayım. Devletçilik ilkesinin şiddetli uygulama bulduğu 1942 yılının banka kurmak için özellikle uygun bir yıl olmadığı düşünülebilir; fakat bu durumda 1945 yılının Mart ayından sonra; yani özel teşebbüsün önünün açılmaya başlandığı bir sırada, banka teşebbüsünden netice alınamamasının nedeni daha basit de olabilir. Dönemin ekonomi anlayışını da yansıtan “Dönüşüm” kitabım yeterli açıklamaya sahiptir diye umuyorum. Unutulmasın ki, Yapı Kredi Bankası, 1944 yılında kurulmuştu! HİSSEDARLAR 99 yıl faaliyet göstermesi öngörülen bankaya hissedar olmak isteyenler için önemli bir fırsat vardı şimdi… Beheri 20 liradan toplam 50.000 adet nama yazılı hisselerle; bir milyon lira sermayeli bir banka olacaktı bu… Ama herkes hissedar olamazdı elbette; hissedar olabilmek için belirli koşullar vardı. Öncelikle Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak gerekiyordu. Milliyetçilik ilkesinin bu koşulda ne ölçüde payı vardı bilinemez; fakat yabancılara açık bir hissedarlık söz konusu değildi kesinlikle…  İkinci bir koşul daha vardı ki, bu, gerçekten de dikkat çekiciydi. Buna göre; hissedarların sadece vatandaş olması yeterli değildi; ayrıca “Türk ırkından bulunması” da gerekiyordu. Gerçekten de koşullar arasında bu ‘ilke’ aynen bu şekilde yazılmıştı. Bunun da ‘milliyetçilik’ ilkesiyle yakından ilgisini kurabiliriz kolayca… 1942 yılının sonlarında Türkiye’de milliyetçi anlayışın geldiği noktada; bu ‘ilke’nin anlamını çözmek hayli kolaydır. Zorlananlar için “Türkiye’de Millî Şef Dönemi 1938-1945” kitabımı tavsiye edebilirim!  MENFAATLERE GELİNCE… Bankanın amaçları çok açık bir şekilde ifade edilmişti: “İş sahalarında memleketimizin halen ve âtiyen [gelecekte] tecelli edecek olan ihtiyaç hal ve şartlarının vereceği imkânlar hudut ve kaydiyle işleyecek ve muvaffakiyet yolunu arayacak olan Emek bankası; kendi hissedar uzuvlarına temettü dağıtmak ve iş bulmak gibi menfaatler temini yanında; memleketin alım, satım, taahhüt, imâl ve istihsal işlerinde anonim mahiyeti ile emniyet ve itimat tesisine ve bunun pekleşmesine yardım etmek gibi faideler [faydalar] dahi vaat etmektedir.” CHP’nin katkısı ne olabilirdi sorusuna da yanıt verilmişti: “Emek bankasının gerek şimdiki hazırlık devresinde; gerekse ilerideki inkişâf safhalarında partimiz teşkilâtının da hususî dikkat ve alâkasına lâyık görüleceği” ümit ediliyordu! . Çetin Altan’ı uğurlarken aklımdan geçenler 1.11.2015 - Bu Yazı 287 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Çetin Altan’ın cenaze törenini izlerken, şaşırdım doğrusu. Altan’a hakaret edenlerin, onu aşağılayanların önemli bir kesimi, şimdi tabutunun önünde onu övmeye çalışıyorlardı! Çetin Altan’ın cenaze törenini izlerken, birdenbire kendimi çok genç yaşlarımda buluverdim; ister istemez… Onun gençliğine yetişemedim. Kendi yazılarından ‘hınzır’lığını ve polemikçi (belki kavgacı) yanını çıkarmak mümkündü: İlk kez ne zaman ve nerede okumuştum; şimdi geriye baktığımda hatırlayamıyorum; demek, çok eski bir yazısı olmalı… Ama belki de hafızam beni yarı yolda bırakıyor; bilemedim… ‘TABUTUNU KİM TAŞIYACAK?’ Çetin Altan, sözünü ettiğim yazısında, ona bir meslek büyüğünün, o daha çok gençken ve herkeslerle kavga halinde iken, verdiği bir öğüdü yazmıştı bir gün: O kadar kavgacı ve o kadar kavgacı imiş ki; o kadar çok kişiyle kavga edermiş ki, o meslek büyüğü, bir gün kendisine; ‘aman’ demiş; ‘dört kişiyi bir yana ayır’; ‘aksi halde tabutunu taşıyacak adam bulamayacaksın!’ Teşvikiye caminde yapılan cenaze törenini izlerken; birdenbire aklıma, onun bu yazısı ve kendisine verilen öğüt geliverdi işte… Hiç de öyle olmamıştı; hayatının değişik dönemlerinde ona hakaret edenler; aşağılayanlar; onunla kavga edenler; hepsi bir arada, şimdi onu övme yarışında birleşmişlerdi adeta… Şaşırmamın nedeni buydu işte… BENİM GÖZÜMLE... Yaşım icabı, onun Akşam gazetesindeki Taş sütununu izleyemedim. Onunla ‘ilk tanışmam’, bir kitabı vesilesiyle oldu. Okuduğum ilk kitabıydı: “Onlar Uyanırken” (Türk sosyalistlerinin el kitabı)… 1967 yılında Ararat yayınevinden çıkmış olan bu kitap, hâlâ kitaplığımda duruyor. Küçük, küçücük, cep kitabı boyutunda olan bu kitabın yeni baskılarının da yapılmış olduğunu, bu yazıyı yazarken internet üzerinde yaptığım küçük bir gezintiyle öğrendim. Bilmiyorum, hâlâ ilgi çeker mi? Şimdi uzaktan bakılınca, kitabının başlığından, onun Türkiye’de sosyalizm meselesine ilişkin bir kitap olduğu sanılabilir. Ama, hayır; alâkası yok… Bu kitapta, Çetin Altan, sanırım Türkiye İşçi Partisi (TİP) milletvekili iken ‘emekçiler’den kendisine gelen çeşitli mektupları derlemişti. Bu bakımdan anlamlı ve sarsıcı sayılabilirdi. Ya da o zaman bana öyle gelmişti. Sosyalist düşüncenin ana aksını oluşturan, daha doğrusu oluşturması gereken ve beklenen işçiler ve emekçiler, onun yazdıklarından ve söylediklerinden sonra, ‘uyanmışlar’dı. Öyleyse, ‘enseyi karartmaya gerek yoktu’ gerçekten de; zamanla işçi sınıfı ve emekçi kesimler, ‘bilinçlenecek’ler ve kendilerinden beklenen misyonu sahipleneceklerdi. Güzel günler yakın sayılırdı! MİLLETVEKİLİ ALTAN Ben onun TİP milletvekili olduğu döneme de rast gelmedim. Yaşım tutmadı yâni… Ama sonradan mizahî bir üslûpla kaleme aldığı “Ben Milletvekili iken” kitabını da, yine aynı sırada okuduğumu hatırlıyorum. Bu kez kitap Bilgi yayınevinden çıkmıştı. Hâlâ kitaplığımda… Yine küçük boy; yayınevinin biraz da kendine özgü şekil ve boyutunda… Biraz ince olsa, yayınevinin başka kitapları gibi, arka cepte taşınabilir olacak; ama hayli kalın… TİP’in ve özel olarak Çetin Altan’ın parlamento macerasını ve Adalet Partisi ile kavgasını da bu kitaptan öğrenmiştim, ilk olarak… SOSYALİST ALTAN Ben Çetin Altan’ı ‘tanıdığım’da, o sosyalistti. Ben de sosyalist olmak üzereydim. Ya da olmuştum… 12 Mart’ta hapse girdiğini hayal meyal hatırlıyorum. Sonra Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ün özel affı ile tahliye oldu. Sonra; ‘kıyamet koptu.’ Altan, 12 Mart’tan hemen sonra; yani benim sosyalist harekete katıldığım ilk gençlik devremde; sanki sosyalizmden de, soldan da kopmuştu artık… ‘Devrimci’ romanlar, ‘toplumcu gerçekçi’ edebiyat okuduğumuz sırada Çetin Altan, kendisinden hiç de beklenmeyen bir şey yapmış, ‘dönmüştü’! RİYAKÂRLIK her daim dimdik ayakta… Çetin Altan, 90’lı yıllarda politik yazılardan tamamen uzaklaştı. Meselelerin daha derin kökleri olduğunun belki de farkına varmıştı; meselelerin sadece bir politik tercih olmadığını görür gibi olmuştu, sanıyorum. Ve bunun sonucu da; meselelerin çözümünün öyle kısa dönemlerde olamayacağının farkına varması oldu mu acaba? Meşhur ‘enseyi karartmayın’ lâfı, acaba okuyucularına mı yönelikti; yoksa daha çok kendisine mi, bilemedim doğrusu…O da, pek çok ‘aydın’ gibi, ‘son tahlil’de, kendince güzel bulduğu bir ülke ve toplum tasavvur ediyordu. Ve bütün bu tasavvur ideolojileri gibi, bunun yalnızca bir ütopya olduğunun de kıyısından köşesinden farkındaydı. O da, pek çok ‘aydın’ gibi, ümitler, hayaller ve gerçekler arasında zigzag çizmek zorunda kalmıştı. Ama bu zigzagları, başka bir yazının konusu olarak bırakalım. Yazının başına dönecek olursak, şimdi bu eski hatıraları neden yazdığımı ve düşündüğümü açıklamaya çalışayım. Çünkü, sıkı durun, Çetin Altan’a değişik dönemlerde hakaret edenlerin, onu aşağılayanların önemli bir kesimi, tabiî ancak hayatta kalabilenler; şimdi onun tabutunun önünde, onu övmeye çalışıyorlardı. Bütün o eski kavgalar, uçup gitmişti sanki… Meğer o, bir gazetecinin yazdığına bakılırsa, ‘kalemini hep dik tutmuştu.” Halbuki zamanında hiç de böyle demiyorlardı; onun ‘satıldığından’ dem vuranlar, şimdi ölümünden sonra, onun ‘doğru bildiğini yazdığı”nı yazıyorlardı. Çetin Altan, bunu görseydi; eminim unutulmayacak bir yazı yazardı. Ve kimbilir, ardından kalan da bu yazı olurdu; “enseyi karartmayın değil… Kimbilir… Bir de ders çıkarabiliriz belki: Çetin Altan’ın meslek büyüğü yanılmış yani… O, belki de ‘aydınlar’ı hiç tanımıyormuş! Her şey buharlaşıyor, uçuyor, unutuluyor diye düşünenler varsa eğer; ama hayır; hiçbir şey unutulmadı, unutulmayacak diyen tarihçiler de var bu dünyada… 'Dönek' Altan “Büyük Gözaltı” (1972), “Bir Avuç Gökyüzü” (1974) ve “Viski” (1976) romanları; adeta ardı ardına yayınlanmıştı. Tam da 12 Mart’tan çıkış dönemiydi… Sosyalist hareketin daha da kitleselleştiği, güçlendiği ve ‘zafer’e doğru yürüdüğü bir sırada, bu romanlar karşısında buz kesenler çok oldu. Altan, sosyalist ve sol dünyadan, onun ayrılmaz parçası olan entelektüel çevrelerden dışlandı. Birdenbire… O, artık bir ‘küçük burjuva’ ve hatta ‘viski içen bir burjuva’ olmuştu, birdenbire… Dahası, ‘toplumcu gerçekçi’ edebiyatın dışına sürüklenmiş; adeta ruhunu yitirmiş bir yazardı. Yazık etmişti kendisine doğrusu…Yine bu sırada (hafızama dayanarak yazmak zorunda kaldım; umarım mahçup olmam) galiba Birikim dergisinde onun son romanı üzerine yazılan “bireyciliğin viski ile intiharı” başlıklı yazıyı, aradan geçen kırk yıldan sonra bile hâlâ hatırlayabiliyorum. Birey de neydi öyle; toplumun ve ‘halk’ın bunca derdi arasında, bunlarla ilgilenmek ne neyin nesiydi? Olsa olsa, sosyalizme “ihanet”ti; Lenin’in deyimi ile “döneklik”ti. Çetin Altan’ın sol ve sosyalist dünya içinde “döneklik”le damgalanması böyle başladı. Bütün o 70’li yıllarda bu nedenle kendisine sırt çeviren ‘aydınlar’, 12 Eylül sonrasında bu kez Altan’ın Turgut Özal’ı politik olarak desteklemesinden duydukları rahatsızlığı da, yüksek sesle ifade ettiler. O, bayağı bir “yağdanlık”tı; ve hatta “yalaka”ydı. Dahası da vardı; ikinci cumhuriyetçiydi. Cumhuriyete de ‘ihanet’ etmiş sayılırdı artık… Hele oğullarının politik arenadaki çıkışları bile yine babaya yansıtılıyordu. . Az daha bir İngiliz cumhurbaşkanımız olacakmış! 8.11.2015 - Bu Yazı 319 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Ben de yeni öğrendim; ama kaynak yine bir İngiliz gazetesi olunca insan inanmamazlık edemez tabiî! Kesin bilgi, yayalım bari! İngiliz The Sunday Times gazetesinin 11 Şubat 1968 tarihli haberi, gerçekten de ‘yakın tarihimizin yeniden yazılması gerektiği’ni bize kanıtlıyor! Son zamanlarda “anı’lara dayanarak ‘tarihin yeniden yazılması gerektiğini iddia edenler’ de çoğaldı doğrusu… Kendilerine de şimdilerde “alafranga tarihçi”ler lâkabını takmışlar! Nereden mi biliyorum; şundan: Kendilerini eleştirenleri “alaturka tarihçi” olmakla suçluyorlar da ondan! Eh, bu durumda onlar da tarihçinin alafrangası oluyorlar herhalde! İNGİLİZ BÜYÜKELÇİSİNİN YAZDIKLARI Benim de son dakikada haberim oldu doğrusu… Gazetenin haberi Martin Gilbert tarafından kaleme alınmıştı. Kaynağı ise, yine 1968 yılında yayınlanmış bir kitaba dayanıyordu. Piers Dixon, bir dönem İngiltere’nin Ankara Büyükelçiliğini de yapmış olan babası Percy Loraine hakkında yazdığı bir kitapta (“Double Diplomat”); büyükelçinin bir telgrafına da yer vermişti. Bu telgrafta; büyükelçi, Atatürk ölmeden kısa bir süre önce onu Dolmabahçe sarayında ziyaret ettiğini ve bu sırada Atatürk’ün kendisine ölümünden sonra Cumhurbaşkanlığını önerdiğini açıklıyordu! Şimdi isterseniz; bu ‘yakın tarihimizi tamamen değiştirecek ve onun yeniden yazılmasına neden olacak nitelikteki’ ‘belge’yi mercek altına alalım… Büyükelçi; İngiliz Dışişleri Bakanı Halifax’a yazdığı raporda; 1938 yılının Kasım ayında (maalesef günü kesin olarak belirtilmemiş) Atatürk’ü hasta halinde Dolmabahçe’de ziyaret ettiğini açıklıyordu. Telgraf metni; Dixon’un yazdığına bakılırsa; babasının evrakları arasından çıkmıştı. Artık öyküye gelebiliriz o halde… MEĞER ATATÜRK... Yazıldığına göre; Loraine, Atatürk’ü Dolmabahçe’de hasta yatağında ziyaret etmişti. Yanında iki doktor ve iki de hemşire bulunmaktaydı. Fakat onun gelişiyle birlikte Atatürk onların dışarı çıkmasını istemişti. Sonra büyükelçiyle yavaş, fakat dikkatli bir şekilde konuşmaya başlamıştı. Kendisini çağırmasının nedenini açıklamış; büyükelçiyi her zaman kendisine lâyık makamlarda görmek arzusundan söz etmişti. Loraine’e göre; Atatürk, zamanında birlikte çalıştığı yakın arkadaşlarının birçoğunu yanından uzaklaştırmış ve kaybetmişti. Artık o sadece kendisinin nasihatlerine ve dostluğuna güveniyordu. Aralarındaki dostluğun pekişmesine önem veriyordu. Büyükelçiyi sanki hükûmetin bir üyesiymiş gibi görüyor; kendisiyle bu çerçevede konuşuyordu. REDDEDİLMEYİ BEKLEMİYORDU Elbette Atatürk’ün kendisinden sonra Cumhurbaşkanı olacak kişiyi belirleme yetkisi ve hakkı vardı. Arzusu da… Onun arzusu; Loraine’in kendisinden sonra Türkiye’nin ikinci Cumhurbaşkanı olmasıydı. Bunu açıkça kendisine önermiş ve yanıtını da hemen almak istemişti. Yanıtın olumlu olmasını da bekliyordu. Büyükelçi, yanıt vermeden önce bir miktar düşünmüş ve nefeslenmişti. Sonra bütün gücünü toplayarak; kendisine müteşekkir hissettiğini söyleyebilmişti. Neticede bu öneriyi kabul etmesine imkân yoktu elbette… Kendisi daha uzun süre İngiliz dışişlerine hizmet etmeyi umuyordu. Bu bakımdan Cumhurbaşkanı olmasına imkân görmüyordu. Reddetmek zorundaydı bu öneriyi… Atatürk, bu yanıt üzerine heyecanlanmıştı. Yeniden dinlenmeye ihtiyaç duymuştu; ardından büyükelçiye önerisini reddetmesinin ardında yatan nedeni çok iyi anladığını belirtmişti. Biraz hayal kırıklığına uğramış olsa bile… Bu yanıtı beklediğini de söylemişti. Ve ardından yeni Cumhurbaşkanı olarak İsmet İnönü’nün adını telâffuz etmişti. Elbette büyükelçinin yerine… Atatürk, Loraine’nin gelecekte Türk-İngiliz ilişkilerinde önemli roller oynayacağını söyleyerek, kendisine veda etmişti. Ardından da hastalığı nedeniyle yine kendinden geçmişti. KÜÇÜK BİR ARAŞTIRMA Olabilir mi diye düşündüm gerçekten… Küçük bir araştırma yaptım. Acaba “Atatürk’ün Nöbet Defteri”nde böyle bir görüşme kayda geçmiş mi diye baktım özel olarak… 2 ve 3; ardından da 5-9 Kasım 1938 tarihli kayıtlar boş bırakılmış… Bu durumda kesin olarak bu görüşmeyi yok saymak mümkün değil… Gerçi bu sırada Atatürk çok hastadır; nöbet defterine göre, son görüşmesini ancak 13 Ekim’de yapabilmiştir. Yine de 16-26 Ekim tarihlerinin kayıt altında olmadığı görülüyor. Bu nedenle görüşmeye ilişkin kesin bir saptamada bulunmak mümkün değildir. Hastalığına geri dönecek olursak; araştırmamıza bu alanda devam edebiliriz artık… Bilâl Şimşir’in “Atatürk’ün Hastalığı” kitabından öğreniyoruz ki; büyükelçi, daha 21 Ekim’de Londra’ya yazdığı raporda; Atatürk’ün hastalığının çok ilerlediğinden ve sonunun geldiğinden söz ediyordu. Hatta o kadar ki, hastalık, onu mantığından yoksun bırakmıştı! Nitekim Atatürk, bu sırada ilk komadan çıkmak üzereydi. Loraine, 26 Ekim’de ise, Atatürk’ün krizi atlattığını İngiltere’ye haber veriyordu. Bu yazışmalarda Atatürk ile bir görüşme söz konusu edilmemişti! Büyükelçi, 29 Ekim’de cumhuriyet bayramının sönüklüğüne de dikkat çekiyordu. Atatürk’ün ikinci ve son komaya girmesine neden olacak tıbbî operasyonun 7 Kasım’da yapıldığını ve ertesi gün de komaya girdiğini biliyoruz. O halde büyükelçinin Atatürk ile görüşmesinin Kasım ayının ilk haftası içinde yapılması gerekir ki; Atatürk’ün bu kadar ağır hasta olduğu bir sırada böyle bir görüşmenin yapılmasına ihtimal vermek zordur. ASLINDA ŞAKAYMIŞ! Bu kadar araştırmaya gerek var mıydı diye soracak olanlara, bir yanıtım olamaz maalesef… Şimdi bir adım daha atalım ve gazete haberinden sonraki gelişmeleri görelim… Bir de ne görüyoruz; ünlü Alman dergisi Der Spiegel’in 19 Şubat 1968 tarihli sayısında yayınlanan bir açıklama… Bir başka İngiliz diplomatı; The Sunday Times gazetesini aramış ve yayınlanan bu telgrafı kendisinin kaleme aldığını açıklamıştı. Ama ‘şaka’ olsun diye yapmıştı bunu… Evet, yanlış okumadınız; sadece bir ‘şaka’… Anlaşıldığı kadarıyla, Loraine’in diplomatik misyonunu abartılı bir şekilde reklâm amaçlı kullanıyor olmasına karşılık; meslekdaşı; kendisine takılmak için, böylesi bir telgrafı yazmıştı! İki diplomat arasındaki rekabet ve çekişmenin ve nihayet ‘takılma’nın ‘şaka’ yollu ifadesinden ibaretti; bütün olan biten… Zaten telgrafın aslının İngiliz Dışişleri arşivinde bulunmaması da bayağı kuşku uyandırmalıydı! BATI BASINI VE ANILAR Elbette böylesi bir haberin yanlışlanması için büyük gayret gösterilmesine ihtiyaç yoktur. “Belge”nin içeriği ve zamanlaması, bunun gerçek olamayacağını zaten biz tarihçilere haykırmaktadır! Lâkin Batı basınında yayınlanan her haberin sadece ‘Batılı’ olduğu için inanılması ve asla sorgulanmaması gerektiğine inananlar da çoktur yani… Çoğunluk değilse de, epey çokturlar. Görüldüğü gibi, Batılı basın da, tongaya kolayca düşmektedir. Tabiî bir de anılar var. Uyduruk olduğunu her yönüyle haykıran anılara da aynı çerçevede yaklaşmak gerekir. Ne bütün ‘eski kâğıtlar’ ‘belge’dir; ne de ‘anı’ kisvesi altında anlatılan her şey; hatta anlatanlar ‘ecnebi’ bile olsalar, gerçektir. Onların gerçekliği ancak tarih metodolojisinin imkânları içinde test edilebilir. Herhangi bir ‘anı’nın geçekliğinden kuşku duymak ve onu sorgulamak; o ‘anı’ sahibinin kimliğinden bağımsız bir işlemdir. Anı sahibinin kimliği, kişiliği, hatta varsa politik vasfı; bir tarihçi açısından önemli değildir; değer taşımaz. Taşımamalıdır. Burada önemli olan testin ‘anı’ metninin kendisine, sadece ona yöneltilmesidir. Bu yazıda ‘İngiliz gazetesinin bile’ tongaya kolayca basabildiğini gösteriyorum. Kaynağın İngiliz gazetesi; ‘İngiliz belgesi’ ya da evrakın sahibinin bir İngiliz diplomat olması; hatta onun oğlu tarafından yayınlanması; dahası kitabının bir İngiliz yayınevi tarafından basılması; öykünün gerçeğini sorgulamamıza engel değildir; daha doğrusu olmamalıdır! Doğan Avcıoğlu’nun yazdığı “Millî Kurtuluş Tarihi”nde ünlü bir deyim geçer: “Asılacaksan İngiliz sicimiyle asıl” şeklinde… İngiliz malının ne denli kaliteli olduğunu anlatmak için zamanında uydurulmuş bir Doğu ülkesi lâfıdır. Batı basınında yayınlanan her şeye inanmamak da yeni düstur olmalıdır! . Atatürk’ü anma ve kopyala yapıştır töreni! 15.11.2015 - Bu Yazı 332 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Atatürk’ü anma programlarına önem veriyoruz. Ancak 10 Kasım törenlerinde hiç değişiklik olmuş mudur? İçişleri Bakanı ve CHP Genel Sekreteri Refik Saydam; 15 Kasım 1938 tarihinde; yani Atatürk’ün ölümünün üzerinden beş gün geçtikten sonra; bütün valilere ve CHP il başkanlıklarına ilettiği genelgesinde; Ankara’daki tören için “intizam ve ihtimam”a önem verilmesini istiyor ve İçişleri Bakanlığı tarafından düzenlenen cenaze töreninin ayrıntılarına yer veriyordu. TÖREN PROGRAMI Buna göre; tören öğleden sonra ikide başlayacaktı. “Halk, tam saat on dörtte heykel ve büst olan yerlerde, bunların etrafında; olmayan yerlerde Cumhuriyet meydanlarında toplanmış bulunacaktı.” “Heykel ve büst bulunmayan meydanlarda, güzel ve büyük bir kürsü üzerine Atatürk’ün iyi bir fotoğrafı konacaktı.” “Kürsü, Türk ve parti bayrağı ile örtülecek, hiçbir siyah işaret bulundurulmayacaktı.” “Toplanma işi, güdümlü ve intizamlı olmalı”ydı. “Bu maksatla; alâkadar ve salâhiyetli teşekküller mümessillerinden bir komisyon toplanarak, toplanma yeri tetkik edilmeli ve toplanma şetlini gösterir birer kroki yapılarak, toplanmayı idare edecek kâfi miktarda memur tâyin olunmalı ve bunlara vazifeleri öğretilmeli”ydi. Ayrıca, “parti mensuplarının bu işte ödevlendirilmesi esastı.” “Atatürk’ün büyük eserini emanet ettiği Türk gençliğine ve talebelere toplanma meydanında ön safta yer verilmeli”ydi. NUTUKLAR Tören böylece açıldıktan hemen sonra; her yerde sadece “üç nutuk” söylenecekti. “Bunları; parti mümessili belediyeden biri; belediye olmayan yerlerde köy ihtiyar heyetlerinden biri ve halktan bir genç söyleyecekti.” Fakat nutukların önceden “mahalli parti örgütünün” onayından geçmesi gerekiyordu. “Bu nutuklarda; “Atatürk’ün eserleri; memlekete ve millete yaptığı büyük hizmetler; hayatı ve onun aramızdan ayrılmasıyla duyulan yas ve elem tebrüz ettirilecekti.” Ayrıca, Atatürk’ün kendi nutuklarından olan onuncu yıl nutku ile gençliğe hitabesinden parçalar; nihayet “vecizelerden seçilmiş bazı kısımlar” okunacaktı. “Nutuklar, milletin Atatürk’e saygı ve sevgisini ebedî olarak onun manevî varlığı ve hatırası etrafında toplanacağını bu topluluktan en büyük millî vahdet ve kudreti alacağını; eserine bağının bu birliktelikte ebedileşeceğini söyleyerek ve nihayetinde Atatürk’ün eserlerine ve yaptığı inkılâplara daima artan bir inanla bağlı kalıp, onları ileri götüreceklerine ant içerek bitecektir.” SAYGI DURUŞU Saygı duruşu da ihmal edilmemişti; saat tam dörtte üç dakikalık “sükût ve ihtiram vakfesi yapılacaktı.” Bunun için törenin bu saate kadar tamamlanması gerekiyordu. Saygı duruşundan hemen sonra -CHP’nin altı okunu simgeleyecek şekilde olduğu anlaşılan- altı meşale ateşlenecek ve “Atatürk’ün heykeli, büstü veyahut resmi önünden ihtiram geçidi başlayacaktı.” Bu geçidin son ermesiyle birlikte tören de son bulacaktı.  Ancak “toplanma meydanına gelirken arzu edenler, heykel, büst veya fotoğrafları önüne çelenk buket veya yeşillik” koyabileceklerdi. HALKEVLERİ’NDE VE PARTİDE YAS Halkevleri, 22 Kasım’a kadar kapalı kalacak ve bina içinde hiçbir faaliyette bulunulmayacaktı. Yine Saydam, hemen ertesi gün, 16 Kasım’da, yine valiliklerle CHP il başkanlıklarına ilettiği genelgesinde; 21 Kasım’da sabah saat on birde Halkevlerinde özel bir tören yapılacağını belirtiyordu. Buna göre; tören istiklâl marşı ile açılacak, büyük önderin hayatı hakkında bir söylevden sonra; gençliğe hitabı okunacak”tı. Törenin sonunda üç dakikalık saygı duruşu da vardı. Halkevleri, daha sonra saat ikide başlayacak olan törene katılacaklardı. Bu törende Halkevi üyelerinden bir kişi konuşma yapacaktı. 22 Kasım’dan itibaren de Halkevleri olağan faaliyet programına yeniden başlayacaktı. Ancak, 10 Kasım’dan itibaren bir ay boyunca, Halkevlerinde balo, ziyafet, çaylı dans gibi toplantılar yapılmayacaktı. “Parti ve Halkevi mensupları, bu müddet içinde suvare ve akşam yemeklerine icabet etmeyecekleri gibi, kendileri de vermeyeceklerdi.” Yas programı belirginlik kazanmıştı bile… TIPKI  İLK GÜNKÜ GİBİ… Doğrusunu söylemek gerekirse; bu programı okuyunca; aklıma ilk gelen; günümüze kadar bundan sonraki bütün 10 Kasım törenlerinin neredeyse birbirinin aynısı olduğuydu. Sadece bu kadar da değil… Törenlerin içeriği ve şekli de, adeta bu programın basit bir tekrarından öteye de geçebilmiş değildi. Resmî tören sıkıcılığının da kökleri belki bu zihniyette yatıyordu. Bir önceki töreni kopyalama yöntemi; böylece ‘yanlış bir iş’ yapmaktan kurtulma imkânı; aradan geçen neredeyse seksen yıl boyunca hiç değişmeksizin sürmüş hâlde… Tören programında yapılabilecek en küçük bir değişiklik ise; günümüzde olduğu gibi; Cumhuriyete ihanet olarak damgalanmaya neden olabiliyor! Formül basit aslında; geçen seneki törenin dosyasını bul; kopyala ve yeni dosyaya yapıştır. Böylece bu seneki töreni de hayırlısıyla atlat… Başımıza da bir iş çıkarma… Yeter ki, eski dosyalar elimizin altında bulunsun; kaybolmasın… Kaybolursa fena; çünkü, eski töreni hatırlayanı bulmak da kolay olmayacaktır! Bu arada; resmî tören programlarının zaman içindeki gelişimini ve değişimini araştırmak da ilginç olurdu doğrusu… Bu tür araştırmaların şimdiye kadar pek de ilgi çekmemiş olmasının kendisini ilginç bulmamak mümkün değil açıkçası… Oysa resmî törenlerin biçimlenmesinin tarihi de, siyasî zihniyetin açıklığa kavuşması açısından üzerinde durmayı gerektirir(di). Bandoya gelince… “Bando mevcut olan ve Şopen [Chopin] ile Bethofen [Beethoven]’in matem havalarını çalabilecek vaziyette bulunan yerlerde, istiklâl marşısından sonra törene bu havalarla başla”nacaktı. “Bando bulunur ve bu havaları çalmak imkânı olmazsa; tören istiklâl marşı ile başlar; bando olmayan yerlerde dahi istiklal marşı ağızdan söylenilerek tören açılır ve artık bundan sonra hiçbir şey çalınamaz”dı. . Recep Peker partisinin milletvekili adayından kuşkulanınca 22.11.2015 - Bu Yazı 323 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Tek-parti döneminde CHP’den milletvekili seçilmek için aday listesine girmek yeterliydi. Fakat bu listeye girebilmek de herkesin harcı değildi doğrusu… Hele bir de partinin üst yönetimine “ihbar” geliyorsa… Milletvekili genel seçimi, 8 Şubat 1935 tarihinde yapıldı. Seçimden sadece bir gün önce; 7 Şubat’ta, CHP Genel Sekreteri Recep Peker, âcil bir mesele için telgraf başındaydı. Makine başında Peker, Tokat valisine, kendisine yapılan bir ihbarla ilgili bilgi veriyor ve iki CHP adayı için soruşturma yapılmasını istiyordu. Peker; Tokat’tan milletvekili adayı olduğunu belirttiği CHP adayı hakkında son anda ellerine geçen bilginin doğruluk derecesini soruyordu. Elbette bunu soruşturacak ve sonuca bağlayacak kişi, o ilin valisiydi. Sadece bu telgrafın kendisi bile, tek-parti döneminde valilerle parti arasındaki kesintisiz geçişkenliği açığa çıkarmaktadır! Olağan koşullarda, elbette partinin adayının soruşturulması, o ilin parti yönetimine düşerdi! Sizleri daha fazla merakta bırakmadan, şu “ihbar”ın ne olduğuna geliyorum… CHP Sivas milletvekili adayı bir kadın vardı. Hatırlanacağı gibi, bu seçimde kadınlar ilk kez Meclise girme hakkını kazanmışlardı. “Son anda” alınan “haber”e göreyse; Tokat valisinin adaydan bizzat sorup öğrenmesi gereken sorular şunlardı: “YUNANLILARLA BİRLİKTE ÇIKARILMIŞ FOTOĞRAF” İhbara göre; “Sabiha ve kocası [Kemal], Yunan işgalinde Trakya’da mektep müdürü ve muallimi [öğretmeni]”ydiler. “Millî hükûmetin yaptırdığı tahkikat neticesinde” görevlerine son verilmişti. Fakat daha sonra nasıl olup da yeniden göreve atandıkları konusu anlaşılamamıştı. Oysa, Trakya Yunan işgalinde iken, “Yunanlılarla birlikte çıkarılmış fotoğrafı görülmüş”tü. Hattâ yine aynı dönemde “Temin gazetesinde aleyhte nutukları görülmüş”tü. “VATANPERVERANE HİZMETLER” Peker’in soruları aynı gün yanıtlanmıştı. Buna göre; gerçekten de Sabiha hanım; “Trakya’nın Yunanlılar tarafından işgali esnasında” Edirne kız muallim mektebinde; kocası ise, erkek muallim mektebinde öğretmenlik yapmışlardı. “Edirne’nin Yunanlılar tarafından işgalinde” kendileri, “Edirne’yi terk ile İstanbul’a gitmişler”di. “İstanbul Maarif Nezareti, Türk unsurunun orada bulunmalarını temin için, bütün Türk heyeti tâlimesile birlikte ve cemaati İslâmiye tarafından idare edilmek suretiyle” onları “Edirne’ye iade” etmişti. Trakya’nın geri alınmasından sonra, Sabiha hanımın öğretmenlik görevine de son verilmiş değildi. Fotoğraf meselesine gelince; “Yunanlılar Trakya’yı işgallerinde Türk mekteplerinin heyeti umumîyesini kontrol için maarif müdürü olarak bir Yunanlı maarifçiyi tâyin etmişler; bu adam, bir gün bütün heyeti talimiyeyi bir araya toplayarak, resim aldırtmıştı.” “Bu meyanda Sabiha, muallimler arasında bulunmaya mecbur kalmıştı.” Gazete haberine gelince; “Sabiha’nın Temin azetesinde aleyhte bir nutuk veya yazısı yoktu.” “Yunanlılarla birlikte Trakya’dan kaçan Temin gazetesi sahibi Neyir tarafından, garazle kocası Kemal’in imzası atılmak suretiyle bir yazı yazılmış olduğunu ve fakat imkân ve zaman bulur bulmaz İstanbul gazeteleri ile Kemal, bu yazıyı tekzib ettirdiğini söylemişti.” Velhâsıl, ihbar doğru değildi. Aksine, yanıt yazısının son kısmında şöyle deniliyordu: “Sabiha ve kocası Kemal’in burada [Tokat’ta] bulundukları üç ve Sivas’ta sekiz sene zarfında bilfiil vatanperverane hizmetler başardıklarını ve bütün Tokat halkınca sevildiklerini…” Vali de, gereken açıklamayı yapmıştı; ama yine de yazısının sonunda “buyruğunuzu bekliyorum” demekten kendisini alamamıştı. AMA PEKER ISRARLI Partisinin milletvekili adayı hakkında gereken açıklamayı alan Peker, yine aynı gün, bir kez daha makina başında idi. O da iddiaların açıklığa kavuşmadığı kanısındaydı. Çünkü, bu kez de, “Kemal ve Sabiha hakkında ihbaratta bulunanın elinde resmî vesikalar ve söylenen fotoğrafın aynı mevcuttur” diyordu. Dahası; “gazeteye geçen bu yazı değil, halk tarafından dinlenmiş ve Yunan hükûmetinin devamı sadedinde bir nutuktu.” Bu mesele üzerinde yeterince durulmalı ve konu soruşturulmalıydı. Peker’e göre; “Sabiha ve kocasının şimdiden bizi bu geçmiş işin her noktası hakkında açıkça aydınlatması elzemdi.”  Peker, ikinci yazısının sonunda, nihayet ihbarcının kimliğini de deşifre ediyordu: “Bize bu haberlerni veren; Trakya istirdadında [geri alınmasında] millî hükûmet tarafından maarif müdürü olarak gönderilen Celil’dir. YA SONRASI… Bundan sonrasını ben de bilemiyorum. Çünkü, yazışmalar burada kesiliyor. Belki devamı da vardır; olmuştur; ama en azından Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’ndekiler bundan ibaret… Ama elbette Sabiha hanımın âkıbeti hakkında bilgi verebilirim: Eğer ‘başına bir iş’ geldiğinden dolayı telâş ettiyseniz; boşu boşuna kaygılandınız demektir. Çünkü, Sabiha hanım, ertesi gün CHP Sivas milletvekili seçildi! Ve görevine bir yasama dönemi boyunca, 1935-1939 yılları arasında devam etti. Üstelik Türkiye’nin TBMM’ye ilk seçilen kadın milletvekilleri arasında da yer aldı! Adı hâlâ listede duruyor! HATİCE SABİHA GÖRKEY KİMDİR? Resmî biyografisine göre; 1888 yılında İstanbul’da doğdu. Kendisinden bir yaş büyük olan Kemal bey ile evlendi. Kemal Görkey, 1977 yılında öldü. Sabiha hanım; önce Üsküdar kız sanayi mektebini 1903’te bitirdi; 1906 yılında ise, İstanbul Darülmuallimatını… 1917’de Darülfünun riyaziye (matematik) şubesinden mezun oldu. Bu tarihten sonra çeşitli illerde ve okullarda öğretmenlik yaparken, bir yandan da Darülfünuna devam etmişti. Eylül 1933-Şubat 1935 tarihleri arasında da Tokat orta okul matematik öğretmeni idi. Görkey, bu görevini sürdürürken Sivas’tan CHP milletvekili seçildi. Meclis’te önemli bir faaliyeti olmadığı görülmektedir. Milletvekili döneminin sonunda 1939 yılında emekli oldu ve 1963 yılında da öldü. Kocası Kemal bey hakkında ise, elimde herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Acaba Sabiha hanım ve kocası Kemal bey, daha sonra haklarındaki bu ihbardan haberdar oldular mı? Kendilerini savunma imkânı oldu mu acaba? Yoksa, bu da dosyasına konulan basit bir yazışma olarak, benim seksen yıl sonra dosyayı açmamı mı bekledi? Kimbilir… . CHP solcu dergiyi de kapatıvermişti! 29.11.2015 - Bu Yazı 907 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Ne zaman ‘basın özgürlüğü’ dense; aklıma önce bunu kimin söylediği geliyor doğrusu… Kendi iktidarlarında basın özgürlüğüne zerre kadar önem vermeyenlerin bu konudaki sicillerini hatırlamamak olmaz tabiî… Herkesin yakından bildiği gibi; 1945 sonrasındaki gelişmeler hep ‘çok partili hayat’a geçiş dönemi olarak adlandırılır. Elbette bu gelişmenin de CHP’nin sayesinde olduğu muhakkak yazılıp çizilir. Bu dönemi bütünüyle anlatan bir seri kitap yazmış ve yayınlamış bir kişi olarak; efsanelerden arınmış bir tarihin göz önüne alınmasından yanayım. SOLCU YURT VE DÜNYA DERGİSİ KAPATILMIŞTI Yurt ve Dünya dergisi, dönemin ‘solcu’ları tarafından çıkarılmaya başlanmıştı. Derginin imtiyaz sahibi Pertev Naili Boratav, genel yayın yönetmeni Adnan Cemgil idi. Bir süre de Behice Boran her iki pozisyonu üzerine almıştı. İlk sayısı 11 Ocak 1941 tarihinde çıkan dergi; uzun bir süre bir sanat ve edebiyat dergisi olarak kalmış; ancak 1943 yılı ortalarından itibaren, ırkçılık, faşizm, demokrasi ve özgürlük gibi konuları ele almaya başlayabilmişti. Ne var ki, 16 Mayıs 1944 tarihinde, başkaca pek çok dergi gibi, o da hükûmetçe ve süresiz olarak kapatılmıştı. İTİRAZ DİLEKÇELERİ Yurt ve Dünyâ dergisinin imtiyaz sahibi olan Pertev Boratav’ın aradan bir yıldan uzun bir süre geçtikten sonra 4 Eylül 1945’te Başbakanlığa yazdığı dilekçeye de değinmek gerekir. Bu konuda Basın ve Yayın Genel Müdürlüğü’nün de 7 Kasım 1944 târihli yazısı söz konusuydu. Boratav, derginin yayınına yeniden başlayabilmesi için adı geçen genel müdürlüğe 24 Mayıs 1945’te başvurmuş, fakat yanıt alamamıştı. Bunun üzerine 1 Ağustos’ta yeni bir girişimde daha bulunulmuştu. Ertesi gün, 2 Ağustos târihli yazısında ilgili genel müdürlük, başvurunun Başbakanlığa iletildiğini bildirmekle yetinmişti. Bunun üzerine de Boratav doğrudan Başbakanlığa başvurmaya karar verdiğini açıklıyordu. Boratav, dilekçesinde yeniden yayın izni talep ediyordu. BORATAV’IN ISRARI Şimdi de Boratav’ın son dilekçesine bir göz atmanın sırasıdır artık… Boratav, ‘çok partili hayat’a adım atıldıktan bir süre sonra; 4 Eylül 1945’te, Başbakanlığa bir dilekçe vermişti. Unutulmasın ki, bu tarihten sadece iki gün sonra, bu dönemin kurulan ilk partisi olan Millî Kalkınma Partisi’nin kuruluşuna resmen izin verilecektir. Dahası; İlginç bir tesâdüf de, yine tam bu sırada, 6 Eylül tarihli basında, ABD Kongresi üyelerinin Türkiye’ye yaptıkları ziyaret ve Türk yöneticilerle yapılan görüşmeler konusunda haberler yayınlanmasıdır. Yine hatırlanmalıdır ki; tam bu günlerde Adnan Mendedes de, Vatan gazetesinde, yönetimi eleştiren yazılar yazmayı sürdürüyordu. Yani, dışarıdan bakıldığında, Boratav’ın başvurusunun bu kez daha doğru bir zamanlama olduğu söylenebilirdi. Şimdi de gelişmelere bir bakalım… Boratav’ın dilekçesi şöyleydi: “Sahibi bulunduğum Yurt ve Dünya dergisinin bakanlar kurulunun 16 Mayıs 1944 tarih ve (…) sayılı kararıyla muvakkaten kapatıldığı, Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü’nün 7 Kasım 1944 tarih ve (…) sayılı yazısıyla bildirilmişti. Bir yıl bekledikten sonra; 24 Mayıs 1945 tarihinde dergimizin tekrar çıkarılmasını bakanlar kurulunca yeniden izin verilmesi hususunda gereken muamelenin yapılmasına aracılık edilmesi dileğiyle, adı geçen umum müdürlüğe verdiğimiz dilekçeye, iki ay geçtiği halde, hiçbir cevap verilmemesi üzerine, müracaatımızın neticesini öğrenmek üzere, 1 Ağustos 1945 tarihinde ikinci bir dilekçe ile başvurduk. Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü, 2 Ağustos 1945 tarih ve (…) sayılı cevabında; ilk dilekçemizin Başbakanlığa arz edilmiş olduğunu anlatan ve dergimizin kapatıldığı “günden bugüne kadar tekrar yayınlanmasına izin verildiğine dair bakanlar kurulu kararı çıkmamış olduğunu bildiren bir ifade kullanmıştır. Bu duruma göre, Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü yoluyla yapılacak müracaatın faydasız olacağını anmlamış bulunduğumdan, yüksek katınıza başvuruyorum. Yurt ve Dünya dergisinin kapatıldığı tarihten bu yana; geçen on beş aylık müddet zarfında ağır siyasî ithamlarla kapatılmış olan gazetelerin dahi çıkarılmasına izin verildiği halde, Türk demokrasisini fakir ve sanat yoluyla gelişmesine yardım etmek amacıyla çamışan dergimizin, gerek efkârı umumîye, gerek kanun karşısında hala cezalı olarak kalması, bizim için çok ağır ve bazı medeni haklarımızı zedeleyen bir durumdur. Yurt ve Dünya dergisinin tekrar çıkarılması hususunda bakanlar kurulunca gereken muamelenin yapılarak, bu duruma son verilmesine emir ve müsaadelerini saygılarımla dilerim.” YAPILACAK BİR ŞEY YOK… Bu girişimden de herhangi bir sonuç alınamayacaktır. Çünkü; Başbakanlık da dilekçeyi yeniden ilgili genel müdürlüğe iletmişti! Basın ve Yayın Genel Müdürlüğü de, “mecmuanızın tekrar yayınlanması hususunda yapılacak bir muamele bulunmadığını” ilgiliye yazacaktır! İlginç olan nokta, basın rejiminde görülen gevşemenin bu tarihte dahi Yurt ve Dünyâ dergisini kapsamamasıdır! Elbette; günümüzde bile CHP’nin ‘sol’cu bir parti olduğunu yazan, söyleyen ve çizen ‘solcular’ın bu türden gelişmelerden haberdar olmadıklarını düşünmek de herhalde imkânsızdır. O hâlde… CHP’NİN BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNDEN ANLADIĞI Yine 1945 yılındayız, aylardan Mart… Ünlü ‘toprak reformu yasasının Meclise sevk edileli sadece birkaç hafta olmuş… Tasarı hakkında basında yazılar çıkmaya başlamış… Bazı yazıların hoşa gitmediği; Ziraat Bakanı Şevket Raşit Hatipoğlu’nun 1 Mart 1945 tarihinde Başbakanlığa yazdığı bir yazıdan belli… Bakan, basında yayınlanan bazı yazılardan hayli şikâyetçidir. Şimdi de bu şikâyete bir göz atalım en iyisi… 27 Şubat 1945 tarihli Tanin, Vakit, Son Posta, Akşam, Haber ve Son Telgraf gazeteleri; “nüfusları artan büyük şehirlerde, toprak kanunu tasarısı ile âhenkli olarak 5 bin metre kareden fazla genişlikteki arsaların, 1943 vergi kıymeti üzerinden ve bono mukabili kamulaştırılabileceğini ve bu suretle toprak kanununun tatbiki yüzünden, ellerinden çiftlikleri alınacak vatandaşların göç etmek zorunda kalacakları şehirlerde kurulacak barınaklara yerleşmelerinin teminini” hedef tutan bir kanun tasarısının hazırlandığından söz ederek; bu haberleri “ilk sahifelerinde ve büyük puntolarla” yayınlamışlardı. Elbette, tasarıda bu yönde bir hüküm bulunmuyordu. Haber kesinlikle yanlıştı. Lâkin, bakan, haberin yalnızca yanlış olduğunu ve yalanlanması gerektiğine değinmiyordu yazısında… Aksine; Hatipoğlu, Başbakanlıktan bu gazeteler için muamele yapılmasını istiyordu: “Doğrudan doğruya onun [yasa tasarısının] ruhuna yöneltilmiş bu kabil hayalî ve tahrik edici yayınlanda bulunan gazeteler hakkında takdir buyurulacak muamelenin yapılmasını…” Bu gazeteler hakkında herhangi bir “muamele” yapıldığını görmedim. Elbette, bu tarihte böylesi bir tutum hükûmeti epey zorlardı. Neden mi? Şubat ayının son günlerinde, basın hayâtı açısından üzerinde önemle durulması gereken bir ziyâret gerçekleşmişti de ondan... ABD’de 350 Amerikan gazetesinin başyazarlarından oluşan Amerikan Gazeteleri Başyazarları Birliği kapsamında 1944 yılının Nisan ayında kurulan Hür Basın Komisyonu, dünyâdaki tüm basın rejimlerini incelemek amacı ile çalışmalar yapıyor ve hazırladığı ülke raporlarını, ABD Dışişleri Bakanlığı’na ve ABD Başkanı Roosevelt’e sunuyordu. Söz konusu târihte Türkiye’ye de gelen Hür Basın Komisyonu temsilcileri, Ankara’da Basın ve Yayın Genel Müdürü Nedim Veysel İlkin’i ve İstanbul’da da Türk Basın Birliği Merkez İdâre Heyeti Başkanı ve Ulus gazetesi başyazarı Fâlih Rıfkı Atay’ı ziyâret ederler. Ama tabiî ki, heyetin en önemli ziyareti, bizzat Başbakan Şükrü Saraçoğlu’na yapılanıydı. Ulus gazetesi haberi şöyle duyuruyordu: “Amerikan Gazeteleri Başyazarları Cemiyeti temsilcileri olarak basın ve yayın hürriyeti dâvâsını milletlerarası antlaşmalar yolu ile sağlamak üzere bütün dünyâda bir tetkik gezisine çıkmış olan...” . Türk Ocakları’nın malı mülkü de CHP’nin olmuştu 5.12.2015 - Bu Yazı 265 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Türk Ocakları kapandı diye yazmak âdet olmuştur; fakat gerçekte kapatıldı. CHP’nin 1931 yılındaki kurultayında partinin ve devletin dışında bir başka örgütlenmeye gerek olmadığına karar verilmişti. Tabiî tahammülün elbette bir sınırı vardı. Türk Ocakları (TO), 10 Nisan 1931 tarihinde toplanan kurultayında CHP’nin ve Atatürk’ün ısrarı sonucunda kendisini fesh etmeye ve CHP’ye katılmaya karar vermişti. Gerekçe; özetle, ‘inkılâbın bütün kuvvetleri’nin birleşmesi ve bütünleşmesiydi. Hemen ardından TO’nın malları ve paraları CHP’ye aktarılmaya başlandı. Ancak bu süreç çok uzun sürecek ve TO’nın tasfiyesine ilişkin yazışmalar 1936 yılında bile sürecektir. TASFİYE BAŞLARKEN CHP Genel Sekreteri Recep Peker, 25 Temmuz 1931 tarihinde, partinin il yönetim kurullarına ilettiği genelgesinde; her parti örgütünün kendi ilindeki TO’dan “devren alınmış para mevcudu”nun “tamamını” parti merkezine iletmesini talep ediyordu. TO’nın alacakları izlenecek ve tahsil edildikçe yine merkeze gönderilecekti. TO’nın, Peker’in yazısına göre, bir milyon liraya yakın borcu bulunuyordu ve bu borcun da zaman içinde ödenmesi lâzımdı. Bunun ödenmesi için ise acele edilmemeliydi. TO’nın malının mülkünün satılmasıyla bu borcun karşılanması düşünülmüştü. Bir başka benzer genelgenin ekinde ise; parti örgütünün yanıtlaması gereken soru listesi bulunmaktaydı. Buna göre; TO’nın elindeki binaların “fırka binası; Halkevi [unutulmasın ki; ilk Halkevleri 1932 yılında faaliyete geçecektir]; spor teşkilâtı”na elverişli olup olmadığı belirlenmeliydi. İş aceleydi; fakat Peker de gelişmelerden hoşnut sayılamazdı. Yine aynı tarihli genelgesinde bu durumu açıkça belirtme ihtiyacını duymuştu: “Bu malûmatın toplanması için mütemadiyen takip ettiğimiz, emek sarf ettiğimiz halde, bugüne kadar aldığımız netice bizi hal ve ihtiyaca uygun bir karar verebilmekten men ediyor. (...) Derin bir teessür noktası olarak arz ederim ki; fırkamızın Ankara’da işleyen merkezi ile taşra teşkilâtı arasındaki muhabere ve temaslarda gördüğüm itinasızlık ve dalgınlık, fırkamızın bütün ana rabıtalarını gevşek gösterecek ve fırka faaliyetinin inkişâfını şüpheli telâkki ettirecek bir mâhiyet arz ediyor.” Peker, haklıydı; yazdığına göre; 260 kadar TO şubesi hakkında; 97’ye yakın CHP örgütünden hiç yanıt alınamamıştı; yetmiş kadar örgüt ise, “maksada hiç hizmet etmeyecek eksik cevaplar” vermişti! VE PEKER KIZIYOR Şimdi buraya bir nokta koyalım... Recep Peker, zaten Serbest Fırka karşısında tel tel dökülen parti örgütünü adeta yeniden kurmak üzere genel sekreterliğe getirilmişti. O da zaten durumun bu kadar vahim olduğunu yeni yeni anlamaya başlamıştı. Şöyle yazıyordu: “Bu vaziyet karşısında vali beyefendileri rahatsız etmeye ve hükûmet vasıtasıyla sizlerden cevap rica etmeye mecbur oldum.” Şimdiye kadar hep yazageldiğim gibi; tek parti dönemi CHP’sinin etkili bir taşra örgütlenmesinden söz etmenin ne denli anlamsız olduğunu bize hatırlatan özgün bir belge ve ifade ile karşı karşıyayız demektir. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde CHP kataloğu içinde buna benzeyen çok sayıda yazışma, hâlâ meraklı araştırmacıları beklemektedir! SANCILI SÜREÇ Ama bu tasfiye sürecinin kolay yürütülmesine imkânyoktu. Çünkü; beş yıl sonra, yine CHP Genel Sekreterliği; 14 Nisan 1936 tarihli genelgesinde; bu sorunun hâlâ devasa boyutta sürdüğü görülüyor. TO’nın bir yandan hazineye; diğer yandan maliyeye borcu bulunuyordu. Bunların tasfiyesi de o kadar basit değildi. Çünkü; TO’nın kaydına girmemiş, fakat maliyece talep edilen borçlar olduğu gibi; tam aksine; bu kez de TO’nın kaydında maliyeye borç olarak kaydedilmiş, fakat maliyede söz konusu borcun kaydı olmadığından, maliyenin talebi olmayan borç miktarları da vardı. Ayrıca belediyelerin ve il özel idaresinin de alacakları bulunuyordu. Dikkat edilmesi gereken nokta, bu borçların önemli bir miktar olmamasıydı zaten... Yine de bu konuda yayınlanan farklı genelgelere bakarak; bu işlemin de yerine getirilmesinde zorluklar yaşandığına hükmedebiliriz. Resmi evrak başka; gerçek hayat başka Buraya bir not düşmek ihtiyacındayım: Tek parti dönemi CHP resmî evrakının değerlendirilmesinde de özenli olmak gerekir. Diyelim ki; tek parti döneminde Halkevleri’nin ve Halk Odaları’nın sayısıyla ilgili bir belge var. Bu tabloda yer alan rakamların gerçek hayattaki karşılıkları aynı olmayabilir. Ben de bu konularda yazarken her zaman resmî rakamlara dayanarak bilgi veriyorum. Fakat, diğer yandan, şu anda elimde bulunan bir belge, durumun her zaman için ‘resmî rakamlar’a karşılık gelmediğini de bize göstermektedir. Meselâ; Isparta’nın Büyükhacılar köyünün CHP Halk Odası Başkanı, evet bu ünvanla imza atan zat; CHP Genel Sekreterliği’ne 1950 yılının Şubat ayında yazdığı bir yazıda; aslında köyde bir Halk Odası binası olmadığını açıklamaktadır. Kıssadan hisse: Resmî bilgiler, her zaman için gerçek hayata karşılık gelmeyebilir ve aslında kâğıt üzerindeki rakamların her zaman için bir geçerliği de olmayabilir. Bu da tarihçilerin her zaman için dikkat etmelerini gerektirir. Aman dikkat! CHP Genel Sekreterliği, 1939 yılının yaz aylarında, Halkevi başkanlıklarına yazdığı bir yazıya göre; Halkevleri, elbette CHP’ye bağlı kuruluşlardı; fakat Halkevleri’nin bütçesi mahalli parti yönetimince incelenebilir ve onaylanabilirdi. Bunun için parti merkezinin onayına ihtiyaç yoktu. . Türk Ocakları’nın malları nasıl tasfiye edildi? 13.12.2015 - Bu Yazı 268 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Geçen hafta Türk Ocakları’nın nasıl kapatıldığını; ardından da malının ve mülkünün CHP’ye ve Halkevleri’ne nasıl devredildiğini yazmıştım.  Uzun yıllar süren bu süreç çok da sancılı olmuştu. Türk Ocakları’nın (TO) bütün hakları 1931 senesinde CHP’ye devredilmişti. Ama bu devir teslim işlemi güç bir süreçti. Öncelikle bir envanter çıkarmak lâzımdı. Bütün bunlar için de önce kuralları saptamak gerekiyordu. İşte, sürece yol veren ‘talimatname’ de bir süre sonra kaleme alındı. 6 Ağustos 1931 tarihinde de parti örgütüne iletildi. “Mefsuh Türk Ocakları’nın Borçlarının, Alacakları ve Menkûl ve Gayrı Menkûl Emlâk ve Eşyasının Tasfiyesine Dair Talimatname”ye göz atmanın sırasıdır şimdi… TÜRK OCAKLARI TASFİYE ENCÜMENİ Öncelikle CHP merkezinde bir tasfiye komisyonu kurulmuştu. Genel Sekreterlik’ten örgüte iletilen ve tasfiyeye ilişkin olan genelgeler, aslında bu komisyonun çalışmalarını ve kararlarını ortaya koyuyordu. BORÇLAR NASIL ÖDENECEK? Basit bir çözüm vardı: TO’nın elindeki mallar satılacaktı. “Her yerde satış neticesinde elde edilecek malların; evvel emirde hangi borçların tediyesine [ödemesine] tahsis olunacağı [ayrılacağı], alacakların mahiyetine ve ihtiyaçlarına ve borç şeklinin fırka [parti] haysiyeti maneviyesine yapacağı tesir esaslı bir mikyas olarak göz önünde tutulmak suretiyle tesbit olunacaktı.” “Böyle bir usûl ve prensip olmadan borç tediyesi yoluna girilmesi, fırkayı, alacaklı vaziyette bulunan birçok müessese ve vatandaşların teşkil ettiği alacaklılar grubuna karşı manen müşkül vaziyete sokabilir”di. SATIŞLAR NASIL OLACAK? Talimatnameye göre; mevcut TO binaları içinde; mahallinde Halkevi ya da CHP binası olarak kullanılmayacak olanlar varsa, bunlar hemen satılacaktı. Mağaza, dükkân gibi yerler de hemen satılacaktı. Sinema, zeytinlik, bahçe, arsa gibi yerler de hemen satışa çıkartılacaktı. Mevcut inşaatlar olduğu gibi bırakılacaktı. Tamamlanması için girişimde bulunulmayacaktı. Bu konuda masraf çıkarılmayacaktı. Bunlar olduğu gibi satılacaktı. Tek bir istisna olabilirdi; o da, bu gibi bitmemiş inşaatların tamamlanması halinde, bunların Halkevi ya da parti binası olarak kullanılmasına imkân olmasıydı. Bu halde, böyle bir karar, komisyonun görüşü doğrultusunda, ancak CHP genel yönetim kurulu tarafından alınabilirdi. Ancak, satış işlemlerinin de şart ve kısıtları vardı. Buna göre; “satılacak gayri menkûllerden sinema, gazino, değirmen, buzhane, yağhane, fırın ve umumî bahçe gibi mahalli halkın istifadesinde bulunanların satışı; bunların alıcı tarafından aynı hizmete tahsisi yolunda olabilir”di. SATILMAYACAKLAR Bir de satılmayacak mallar listesi vardı. Bir kere, Halkevi ya da CHP binası olabilecek hiçbir yer satılmayacaktı. Parti merkezinin onayı ile bu binalara yerleşilecekti. Diğer yandan, hukuksal durumu ihtilâflı yerler de vardı ve bu yerler, hukukî süreç tamamlanıncaya kadar elde tutulacaktı. Eğer ihtilâf parti lehine çözülürse; bu takdirde ileride bu malların satışı da yine bu talimatnameye göre olacaktı. Spor sahaları ile “tarih ve sanat kıymeti” olan yerler de asla satılamazdı. MÜZAYEDEDE SATIŞ Müzayede kuralları içinde en yüksek fiyatın malın değeri düzeyinde olduğu anlaşılırsa; satış, mahalli parti yönetimi tarafından onaylanacak ve kesinleşecekti. Satışlar peşin para ile yapılacaktı. Ancak özel idareler ile belediyelerin en çok üç taksit halinde ve üç yıl içinde ödemesine izin vardı. Malı alanın TO’dan alacağı varsa; bu takdirde de eğer elinde alacağını gösteren açık bir vesika varsa, o zaman satış meblağı alacağından düşülecekti. Kiralanmış yerlerde ise, satış öncesinde kiracı ile tahliye konusunda anlaşmak gereğine dikkat çekilmişti. Satışı CHP yapıyor Elimizde bulunan ve 1937-1938 yıllarına ait bazı yazışmalardan; Türk Ocakları’nın (TO) hangi mallarının kimlere satıldığını izleyebiliyoruz. Satılacak mallar, CHP genel yönetim kurulu tarafından kararlaştırılıyor; fakat CHP Genel Başkanı ile vekili ve Genel Sekreteri tarafından onaylanarak yürürlüğe giriyordu. Mersin’de TO’dan kalan binanın hususî idareye ait kilise binası ile değiştirilmesine; Çanakkale’ye bağlı Gelibolu’da TO’dan kalan harap binanın satılarak, elde edilecek gelirin Halkevi binasının genişletilmesine harcanmasına; İzmir’e bağlı Kuşadası’nda kale üzerinde bulunan ve TO’dan devredilip CHP’nin malı olan, hâlen boş bulunan binanın 4 bin 200 lira bedelle Millî Eğitim Bakanlığı’na satılmasına ve elde edilecek gelirin sahilde bulunan ve yine TO’dan partiye kalmış bulunan binanın tamirine ayrılmasına karar verilmişti. Eski ve hurda eşyaya gelince… Eşyalara gelince; CHP’nin kullanmasına ihtiyaç olmayan bütün eşyaların satışı mümkündü. Hurda ya da eski eşyaların da tamirleri masrafına değmeyecek olanların, hiçbir işe yaramayacakların satılması gerekiyordu. Ancak “tarih ve sanat kıymeti” olan eşyaların satışı söz konusu olamazdı. Bu arada; partinin ihtiyacı olmayan eşyaların mahalli spor kuruluşlarına bağış olarak devri daha uygundu. Bundan arta kalan eşya varsa, ancak bu işlemden sonra satışa çıkarılabilirdi. Talimatnamede belirtilen süreçlerin uygulamasına geçilmeden önce mahalli parti örgütleri, genel sekreterlik aracılığıyla komisyondan gerekli görüşleri almalıydı. İstisna olmak koşuluyla bazı satışların parti merkezinde yapılmasına da karar verilebilirdi. Fakat bu konuda mahalli parti yönetiminin görüşü muhakkak alınacak ve bu görüş doğrultusunda işlem yapılacaktı. . Tek-parti döneminde ‘Devlet büyükleri’nin Fotoğrafları ve resimleri 20.12.2015 - Bu Yazı 261 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0    Tek-parti iktidarında CHP’nin önde gelen yöneticilerinin, ‘devlet büyükleri’nin fotoğrafları da mesele olmuştu bir ara… İlk kez “Türkiye’de Millî Şef Dönemi (1938-1945)” kitabımı yazarken fark etmiştim: O zamana kadar kimsenin aklına gelmeyen bir mesele gündeme gelivermişti işte… Özetle; Başbakan İsmet Paşa’nın bu görevden uzaklaştırılmasından sonra, resimlerinin ve fotoğraflarının ne olacağı sorusuydu bu… İSMET PAŞA’NIN RESİMLERİ NE OLACAK? 1937 yılının son günlerinde CHP Genel Başkan vekili olan Celâl Bayar, ki artık aynı zamanda Başbakandı, yayınladığı genelge ile bu meseleyi çözmeye çalışmıştı:  “İşgal ettiği makamlardan ziyade yurduna ve ulusuna yaptığı hizmetlerle, inkılâp ricalimiz arasına girmiş olan İsmet İnönü’nün, parti teşkilâtı ve Halkevi binalarında resmine gösterilen hürmet ve itibarın, eski gibi devam etmesi tabiîdir. Bu resimlerin, yalnız mevki ve makam icabı asıldığı zehabı ile indirilmiş olanları varsa, eski yerlerine konulması lüzumunu bildirir…” Genelgeden anlaşılan, bazı yerlerde, CHP ile Halkevi binalarında İnönü’nün resimlerinin kaldırılmış ya da kaldırılıyor olmasıdır ki; bu tutum genelge ile engellenmek isteniyordu. Ancak resmî devlet dairelerinin genelgenin dışında tutulması dikkat çekicidir. İnönü’nün resmî devlet bulunan resimlerinin ise, kaldırılıp kaldırılmadığına ilişkin herhangi bir bilgiye rastlayamadım. O kadar ki; Âsım Us bile, hatıra notlarında şöyle yazmaktan kendisini alamayacaktır: “Başvekillikten çekildiği zaman İsmet İnönü’nün resimleri bir mesele olmuştu. Hatta Ankara’da köşe başındaki fotoğrafçı dükkanındaki resimleri kaldırılınca, gençler, dükkâncıyı asmaya mecbur etmişlerdi.” BAYAR’IN FOTOĞRAFLARI Başbakan olmasından birkaç ay sonra bu kez de Celâl Bayar’ın fotoğrafları parti ve Halkevleri’ne asılmaya başlanmıştı. 6 Nisan 1938 tarihli bir CHP genelgesinde; Bayar’ın “parti örgütleri ve Halkevlerimiz için lütfen imzalayarak hediye buyurdukları fotoğraflarından (…) tane”nin postaya verildiği ‘müjde’lenmişti! Bu konuda 1936 ve 1937 yıllarında iletilmiş iki genelgeye dikkat edilmesi özellikle tembih edilmişti. Maalesef bu genelgeler elimde bulunmamaktadır. İNÖNÜ CUMHURBAŞKANI OLUNCA… Politika hayatı, iniş çıkışlıdır. Başbakanlıktan uzaklaştırılan İnönü, aradan geçen bir yıldan biraz daha uzun bir zaman sonra, Cumhurbaşkanı olduğunda, elbette rüzgârın da yönü değişecektir. Bu rüzgârın yönünü de yine eski yazışmalardan izlemeye ne dersiniz? 1940 yılının Şubat ayı geldiğinde ise; bu kez Millî Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel, Başbakanlığa yazdığı bir yazıda; “Sayın Millî Şefimiz Reisicumhur İnönü’nün Türk ressamlarına yaptırılıp, Cumhuriyet Halk Partisi tarafından bastırılan resimlerinden” bakanlığa bağlı “daire, müessese ve her derecedeki mekteplerimiz için, 1,22x0,85 ebadındakilerden 300; 0,50x75 ebadındakilerden 7.500 ve 0,38x0,53 ebadındakilerden de 12.200 olmak üzere; 20.000 resme ihtiyaç” olduğunu belirtiyordu. “Partiden bildirildiğine göre; bir resmin bedeli 160 kuruştu.” Toplam masraf tutarı ise, 32.000 liraydı. Bu tahsisatın 1940 bütçesinde Başbakanlık ya da Maliye Bakanlığı için ayrılması isteniyordu. Bu kez de Maliye Bakanı Fuat Ağralı; Nisan ayında, Millî Eğitim Bakanlığı’nca satın alınacak resimler hakkında Başbakanlığa hitaben kaleme aldığı yazısında; bakanlığa bağlı “muhtelif daire, müessese ve mektepler için satın alınacak 20.000 adet Reisicumhur İsmet İnönü’nün resmi bedeli olan 32.000 Lirayı karşılamak üzere” bir miktar tahsisat talebine yanıt veriyordu. Millî Eğitim Bakanlığı’nın talebi incelenmişti. Fakat bakanlığın bu yönde bir tahsisatı bütçede bulunmadığından; bakanlığın bütçesinin TBMM bütçe komisyonunda görüşülmesi sırasında, “muvafık ve müsait tertiplerinden aynı miktar tahsisatın tenzil edilerek, mefruşat tertiplerine vazı hususunun teklif ve temin edilmesi” gerekiyordu. Başbakanlık ise, kısa bir süre sonra, Maliye Bakanlığı’nın önerisinin uygun olduğunu bildirecek ve bu yolda muamele yapılmasını isteyecektir. HASAN ÂLİ YÜCEL’İN TALİMATNAME PROJESİ İnönü’nün Cumhurbaşkanı olmasından bir yıl sonra; Başbakanlığa hitaben kaleme aldığı bir yazısında, Millî Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel, yine aynı hassas meseleye dokunuyordu. Buna göre; İnönü’nün CHP tarafından “üç boy üzerine bastırılmakta olan resimlerinin, yüksek millî ve temsili kıymetleriyle mütenasip olarak resmî dairelerle muhtelif müesseselerin nerelerine, ne suretle asılacağının muayyen esaslar dairesinde bir talimatname ile tesbiti”ne gerek görülmüştü. Eğer Başbakanlık da uygun görürse; çeşitli bakanlık temsilcileri ile CHP temsilcilerinden oluşan bir komisyonda, konunun görüşülmesi ve sonucun da bir talimatname ile saptanması yerinde olurdu. Bu konuda Başbakanlığın görüşü talep ediliyordu. Başbakanlık da talimatname projesini yerinde görmüştü. Komisyon için Millî Eğitim Bakanlığı’ndan bir temsilci istenmişti. Ayrıca Dışişleri Bakanlığı protokol dairesinden de bir temsilci rica ediliyordu. Yücel, bakanlığını temsilen Cevat Dursunoğlu’nu görevlendirmişti. Dışişleri Bakanı Şükrü Saraçoğlu da, durumu yeterince ciddîye almıştı besbelli… Çünkü, o da, acele bir şekilde, “ecnebi memleketlerde devlet reislerinin resimlerinin sureti taliki hakkında” bir talimatname olup olmadığını soruşturmuştu! Berlin, Roma, Atina Büyükelçiliklerinden gelen bilgiye göre; bu konuda bu ülkelerde bir talimatname mevcut değildi. “Bunların binaların nevine ve hususiyetine nazaran en yüksek ihtiram mevkiine asılması usûlden bulunduğu” bildirilmişti. Saraçoğlu, bu durumda; bir talimatname hazırlanmasına gerek olmadığını, ilgili yerlere bu durumun bildirilmesiyle yetinilmesini öneriyordu. Zaten Dursunoğlu da bu öneriye katılmıştı. Kasım sonlarında başlayan yazışma trafiği, Şubat başında tamamlanmıştı! Resim asılmasına dair bir talimatnameye ihtiyaç görülmemişti! Beden terbiyesi de teyakkuzda! Genel Müdür Tümgeneral Cemil Tahir Taner de, 1939 yılının yaz aylarında Başbakanlığa yazdığı yazıda; “genel direktörlüğümüzde müdüriyet odalarına ve bürolara konmak üzere Ebedî Şef Atatürk ile Millî Şefimiz İsmet İnönü’ye ve sayın Başvekilimiz Dr. Refik Saydam’a ait fotoğrafların ebatları ile” satın alınacak “yer hakkında verilmiş bir karar varsa” kendilerine bildirilmesini istiyordu. Başbakanlık da; İnönü’nün portrelerinin CHP tarafından yaptırılmakta olduğunu ve kendilerine ulaştırılacağını bildirmişti. . Cumhuriyet 10. yıldönümünü kutlarken… Halk hatipleri göreve 28.12.2015 - Bu Yazı 218 Kez Okundu. Yorum : 0 - Onay Bekleyenler : 0   CHP’nin Halk Hatipleri Teşkilâtı başlı başına ilginç bir konudur. Son zamanlarda bu konuda yapılan araştırmalara küçük bir katkıda bulunmak istiyorum. Demek ki, 1933 yılında bile bu girişimden beklenen sonuç henüz alınamamıştı!   Elimizde CHP’nin Cumhuriyetin onuncu yıldönümü için yaptığı hazırlıkları gösteren bir belge bulunmaktadır. Cumhuriyetin onuncu yıldönümündeki kutlama törenleri için hazırlanan ‘talimatname’ye göre; CHP, “bir yandan Cumhuriyet ve inkılâbın mefhum taraflarını ve öbür yandan on yıllık Cumhuriyetin yeni devlete getirdiği sayısız iyilikleri, Cumhuriyet bayramı münasebetiyle, memleket içinde ve dışında yayacak tedbir ve vasıtalar hazırlıyor”du. HALK KÜRSÜLERİ: ‘DERİN VE GÜZEL DUYGULAR’ CHP, “Cumhuriyetin ve inkılâbın heyecanı içinde büyük millî bayramı yaşayacak olan halk kitleleri arasında bu derin duygularını diğer vatandaşlara söz ile anlatmak isteyeceklerin çokluğuna” inanıyordu. Bunun için ‘halk kürsüleri’nden yararlanılacaktı. Cumhuriyet bayramı için CHP, kurduğu bir komisyon aracılığıyla, bir rehber hazırlamaktaydı ve bu rehberde “Cumhuriyetin eserlerine dair derli toplu ve olgun malumat” bulunacaktı. Bu eser, yakında çıkacaktı. Halka söz söylemek isteyenlerin bu eserden yararlanacakları umuluyordu. CHP, bu münasebetle, Cumhuriyet bayramını “fikir ve söz yolundan kuvvetlendirmek için fırka [parti] teşkilatı olan bütün” il ve ilçe merkezlerinde halk kürsüleri açmaya karar vermişti. Üç gün sürecek olan bayramda “millî duygularımızın inan verici sesler halinde bütün memlekette akisler yapmasına hizmet için halk kürsüleri inkılâba içinden bağlı bütün vatandaşlara” açık olacaktı. CHP tarafından saptanan kurallar şöyleydi: Parti teşkilâtı bulunan il ve ilçe merkezlerinde “halkın en çok toplanabileceği yerlerde” halk kürsüleri kurulacaktı. Nüfusça kalabalık yerlerde bu kürsülerin sayısı ona kadar çıkabilecekti. Halk kürsüleri, bayram sürecince açık olacaktı. Kürsülerin “halkın gelip geçmesine mani olacak şekilde cadde ve yol üstünde” kurulmaması gerekiyordu. Her vatandaş, kadın ya da erkek, eğer 18 yaşını bitirmişse, halk kürsüsünden söz söylemek hakkına sahipti. Her kürsü yerden en az yarım metre yüksekte kurulmalı ve üzerine de ‘CHP halk kürsüsü’ levhası asılmalıydı. NELER SÖYLENECEK? Elbette, halk kürsüsünden yararlanacak olanların ne söyleyecekleri çok önemliydi; bunun için yeterli önlem alınmıştı da… Buna göre; “halk kürsülerinde söylenecek nutukların mevzuu, inkılâbın, Cumhuriyetin ve istiklâlin kıymetini, üstünlüğünü ve ehemmiyetini mefhumlarla ve misallerle anlatmaktan ibaretti. Halk kürsülerinde söz söylemek, bayramdan evvel veyahut bayram esnasında kürsü başında söz istemek ve almakla mümkündü.” Önceden sıraya girmek için mahalli parti binasında parti başkanına ya da bu amaçla görevlendireceği heyete başvurmak gerekiyordu. Bir kişiye bir kez olmak üzere en çok bir saat söz süresi verilecekti.” NELER SÖYLENMEYECEK? Talimatnameye göre; halk kürsüleri,“maksada yarar sözler için açılmış olduğundan, kürsü başında fırkanın bulunduracağı heyet, söz sırasını tanzimden başka, mevzuun maksada uygunluğuna ve söz zamanının bir saati geçmemesi noktasına dikkat” edecekti. Bu arada; söz konusu heyet, “Türk Ceza Kanunu’nda ve umumî içtimaat kanununda yazılı suçlar mahiyetinde söz söylemelerine” de izin vermemeliydi. HALK HATİPLERİ TEŞKİLÂTI CHP Genel Sekreterliği’nin 16 Kasım 1933 tarihinde parti örgütüne ilettiği bir yazısından; CHP Halk Hatipleri Teşkilâtı’nın yine bu sırada canlandırılmak istendiği anlaşılmaktadır. Cumhuriyetin onuncu yıldönümünde belki de hayli yaygın olarak uygulamaya konulmuş olan bu girişimin köklerinin yine 1931 yılına kadar geri gittiğini biliyoruz. Elbette partinin toplumla olan ilişkisini canlandırmaya karar vermiş olan CHP Genel Sekreteri Recep Peker’in bu alandaki öncü rolü inkâr edilemez. Yine Peker’in söz konusu yazısından; Cumhuriyetin onuncu yıldönümü kutlamaları çerçevesinde, üç gün içinde toplam 356 kent ve kasabada kurulan 832 halk kürsüsünde toplam 5.885 nutuk verildiğini öğreniyoruz.   Bugün 61 ziyaretçi (179 klik) kişi burdaydı!  => Sen de ücretsiz bir internet sitesi kurmak ister misin? O zaman burayı tıkla! <=

.

.