Sual: Dua âyetlerinin mealleri ile dua etmek caiz ise, birkaç dua âyeti meali yazar mısınız?
CEVAP
Dua âyetlerinin mealleri ile de dua etmek caizdir. Ancak mealleri, tam tercüme edilemediğinden pek hoş olmuyor. Dua âyetlerinden birkaçının meali şöyledir: 

Ey Rabbimiz bize dünya ve ahirette iyilik ver, bizi Cehennem azabından koru! (Bekara 201)

Ey Rabbimiz bize sabır, cesaret ve sebat ver, kâfirlere karşı bize yardım et! (Bekara 250)

Ey Rabbimiz, unutur veya hataya düşersek bizi sorumlu tutma, bizden öncekilere yüklediğin gibi bize de ağır bir yük yükleme! Ey Rabbimiz, bize gücümüzün yetmediği işleri de yükleme, bizi affet, bizi bağışla, bize acı, sen bizim Mevlâmızsın. Kâfirlere karşı bize yardım et!(Bekara 286)

Ey Rabbimiz, bizi doğru yola ilettikten sonra kalblerimizi kaydırma! [bizi sapıtma] Bize, tarafından rahmet bağışla! Lütfu en bol olan sensin. (Al-i İmran 8)

Ey Rabbimiz, iman ettik; günahlarımızı bağışla, bizi Cehennem azabından koru. (Al-i İmran 16)

Ey Rabbimiz, günahlarımızı ve işimizdeki taşkınlığı bağışla; ayaklarımızı [yolunda] sabit kıl; kâfirlere karşı bizi muzaffer eyle! (Al-i İmran 147)

Ey Rabbimiz, "Rabbinize inanın" diyen davetçiyi [Peygamberi] işittik, hemen iman ettik. Artık bizim günahlarımızı bağışla, kötülüklerimizi ört, ruhumuzu iyilerle beraber al! Ey Rabbimiz, bize, Peygamberlerin vasıtasıyla vaad ettiklerini de ikram et ve kıyamette bizi rezil-rüsvay etme; şüphesiz sen vaadinden caymazsın. (Al-i İmran 193-194)

Ey Rabbimiz, bize çok sabır ver, müslüman olarak canımızı al! (Araf126)

Ey Rabbim, beni ve neslimi namazı devamlı kılanlardan eyle; duamı kabul et, kıyamette hesap olunacağı gün beni, ana-babamı ve müminleri bağışla! (İbrahim 40-41)

Ey Rabbim, bana hikmet ver ve beni salihler arasına kat! (Şuara 83)


XXXXXXXXXXXXXX

Hamilelik Esnasında Okunacaklar

1 – Hamilelik esnasında 900.000 defa “Subhanallah” derse hem doğumu kolay olur hem çocuğu salih olur.

2- Doğumun kolay olması için her gün 316 defa “Ya Rakib (cellecelalühü)” ismi şerifi okunur.

Üzerinde Taşınacaklar

°^Ayet ve Allah-u Teala’nın isimlerini muska yapıp üzerinde taşıyan kişinin bunlarla helâya banyoya girmesi, abdestsiz dolaşması uygun değildir.

Ancak üzerinde kılıf olduğunda caiz olur. O nedenle bunları sürekli üzerinde taşıyacak olan kişi, deri parçası ile veya naylona sarıp üzerini bezle dikerek bir kılıf oluşturabilir.

1 – “Doğum zorluğu çeken kimse Ashab- Kehfin isimlerini yazıp sol baldırına bağlarsa kolay doğum yapar.”

2-      “İbn-iAbbas (radıyallahuanhuma) şöyle demiştir:

“Bir gün İsa (aleyhisselam) doğum yapmakta olan bir ineğin yanından geçiyordu. İnek dile gelerek şöyle dedi:

“Ey Allah’ın Peygamberi! Dua et de bu sıkıntıdan kurtulayım.”

İsa (aleyhisselam) da şöyle dua etti:

Bunun üzerine inek doğumunu hemen yaparak sıkıntısından kurtuldu.

İbn-i Abbas (radıyallahuanhuma) bundan sonra;

“Doğumu zor olan kadına, bu dua yazılır (üzerine asılır)” buyurdu.”

3-      “Doğumu zor olan kadın üzerinde Nalin-i şerifi taşırsa doğumu Allah-ü Teala’nın izniyle kolay olur.”

4-     Yunus suresinin 31. ayeti kağıda yazılır sancı başlayınca kola bağlanır.

5-      Hamile olan kadın üzerinde Kantaşı Amazonitin taşını bulundurursa doğumu kolay olur.191’

6-      Hamile olan kadın şu taşları üzerinde bulundurursa doğum sancılarını azaltır. – Kantaşı – Yeşim1921

(Taşlar hakkında ayrıntılı bilgi ve temizlikleri için değerli taşlarla ilgili kitaplara bakınız veya taş satın aldığınız yere muhakkak sorunuz.)

Doğuma Yakın Yiyecek ve İçeceklere Okunacak Olanlar

1-                                   Çocuğun akıllı – uslu olması için doğuma yakın üç hurmaya ayrı ayrı birer Yasin suresi okunur.

Birinci hurmayı anne doğum sancısı başlayınca yer.

İkinci hurmayı anne doğumdan sonra yer.

Üçüncü hurma doğduktan sonra çocuğa tahnik ettirilir.

(“Bebeğin doğduğu ilk günde yapılacak olanlar” bölümünün “tahnik” konusuna bakınız.)

2-       Doğuma yakın bir erkek mürekkepli bir kalemle Abese suresinin 19 ve 20. ayetlerini yazar, bu yazı suya bırakılır, sancılanınca kadın bu suyu içerse doğumu kolay olur. Bu ayetler rahmin açılma ayetleridir.

3-       Doğumun kolay olması için Ahkaf suresi 35. ayet, Naziat suresi 42. ayet, Yusuf suresi 111. ayet yazılıp suda silinir. Bu su sancı başlayınca içilir.

4-       Doğumun kolay olması için cam bardağın içine 40 tane Besmele yazılıp zemzem suyuyla silinir. Sancı başlayınca içilir.

5-       Doğum anında 7 tane inşikak suresi suya okunup içilir. Tilavet secdeleri yapılır.

6-       Tarık suresi okunur.

7-      Kolay doğum için nisan yağmuruna şu sure ve tespihler okunur:

Büyük istiğfar, Fatiha, Ayetel Kürsi, Ala suresi, İnşikak suresi, Kadir suresi, Kafirun suresi, Ihlas suresi, Felak suresi, Nas suresi, Tevhid, Sübhanellahi vebihamdihi, La havle ve la guvvete illa billah, salavat-ı şerife.

Buraya kadar olanların hepsi 70 tane okunur.

8-      Arabistan’da satılan “Fatıma anamızın eli” (ışbe Meryem) denilen ot sancılar başlayınca ılık suyun içerisine koyulur. Rahmin açılması için koyarken bir defa Yasin suresi, 3 defa Ihlas, 1 defa Fatiha, Felak ve Nas sureleri okunup üflenir, sudan bir miktar içilir. Bu otun dalları açıldıkça rahimde açılır ve böylece Allah-u Teala’nın izni ile doğum kolay olur.

9-       “Kadının doğumda zahmet çekmemesi için mümkünse bir gümüş tas içine bu dua yazılır. İçine su

doldurup yazılar yıkanır. Suyu kadına içirilir.”

“Veya bu dua bir kağıda yazılıp bir bardak içerisine bırakılır ve bardağın içerisi su ile doldurulup yazılar silinir. Daha sonra da doğuma hazırlanan hanıma içirilir.”

10- Doğumun kolay olması için 7 pirincin her birine birer Ayetel Kürsi, Taha suresi, Yasin suresi, Meryem suresi okunur.

Geniş bir porselen tabağa zaferanla 1 defa inşirah suresi 21 defa besmele yazılır. Üzerine su dökülüp bir şişeye alınır.

Kadın her sancıda bir tane olmak üzere surelerin okunduğu pirinçleri bu suyla yutar.

10-        İnşikak suresi yazılıp suyu içilir.

1 1- “Doğum zorluğu bulunan bir hanım için; besmele, fatiha suresi, ihlâs ve muavvizeteyn sureleri yazılır ve aynı yazıya şu kısım eklenir ve suya çıkartılıp hamile olan hanıma içirilir:”

Sancı Anında Okunacak Olanlar

1-      “Hz. Fatıma (radıyallahu anha)’m doğumu yaklaştığında Rasulullah (sallallahu aleyhi ve selem) hanımlarından Ummü Seleme ve Zeynep binti Cahş’ı Hz. Fatıma (radıyallahü anhaj’nın yanına gönderir ve ona Ayetel Kürsi, Araf suresi’nin 54. ve Yunus suresi’nin 3.ayetini Felak ve Nas surelerini okumalarını emreder.”

2-       “Meryem suresi okunur.”

3-      Sancı anında Abese suresinin 20. Ayeti çok okunur.

4-      İnşirah suresi 10 defa okunur.

5-      “Kolay doğum için şu dua okunur.”

6-       Ebu Hureyre (radıyallahu anh)’den rivayet olunmuştur:

“İsa, Zekeriyya ve Yahya (aleyhimüsselam) Hazretleri birlikte şehir dışında yürümekteydiler. O sırada sancısı tutmuş, doğurmakta olan bir koyun gördüler. İsa (aleyhisselam), Yahya (aleyhisselam)’a:

“Ey Yahya! Şu kelimeleri bu koyun üzerine okuyun” dedi. O kelimeler şunlardır:’

Hammad b. Zeyd diyor ki:

“Bir yerde doğum ağrısı çeken bir kadının üzerine bu kelimeler okunacak olursa kolayca doğum yapar.”

7-       “Doğum yapmak üzere olan hanımlara saman tütsüsü koklatmak kolay doğum için yararlıdır.”

8-      İnşirah suresi bir kağıda yazılıp gül suyuyla silinir, sancı esnasında bu su göbeğe sürülür.

9-       “Doğum anında zorluk çeken kadınların yanında bu salevat yedi defa okunursa biiznillah doğum kolay

olur.”

Bebeğin Rahimde Farklı Bir Pozisyonda Olması

“Eskiden bebek makat veya ayakla gelse bile bütün ebeler doğumu rahatlıkla yaptırabilirdi. Ancak sezeryana alışan kadın doğum uzmanları, bu tecrübeyi kazanamamıştır.

Rahimde bebeğin aldığı değişik pozisyonlar annenin sağlığı ile bağlantılıdır. Bebek, annesinin hasta organından başını uzak tutmaya çalışır. Fakat doğum sırasında İNŞİKAK SURESİ okunur (secde ayetinin secdesi yapılır) sa, bu suredeki secde ayetiyle Allah’tan (celle celalühü) secde emri alan bebek rahimde ters bile olsa pozisyonunu değiştirir.”

XXXXXXXXXXXXXXXXX

Gökyüzü ve Yeryüzünün Nuru: Dua

Duâ kelimesi sözlükte, seslenme (nida), isimlendirme ve bir şeyi sevk etme anlamlarındadır. 
Arap dilinde, uzaktakine seslenmek için nidâ, yakındakine seslenmek için ise duâ kullanılmıştır. Cenab-ı Hakk’a seslenme, ondan bir şeyler istemeyi ifade etmek için “duâ” kelimesi daha uygundur. Zira Cenab-ı Hakk, “Kullarım Beni senden soracak olurlarsa bilsinler ki Ben pek yakınım. Bana duâ edenin duâsına icabet ederim” (Bakara suresi, 2/186) buyurarak, kullarına yakın olduğunu, kısık bir sesle seslenseler (duâ) de onları duyacağını bildirmiştir. Duâ, Kur’ân-ı Kerim’de “Allah-u Teâlâ’ya yönelme, kulluk, yardım isteme, istek, söz, seslenme (nida) ve isimlendirme” gibi farklı anlamlarda kullanılmıştır. (Ebu’l-Bekâ, s. 447) Duâ terimini, bu makalede konunun ele alınışına esas teşkil edecek şekilde şöyle tanımlamak mümkündür: “Duâ; bir çağrı, bir yakarış ve küçükten büyüğe, aşağıdan yukarıya, arzdan, arzlılardan semâlar ötesine bir yöneliş, bir talep, bir niyaz ve bir iç dökmedir. Duâ, bir kulluk şuuruyla Hakk’a yönelip, tevazu ve mahviyet içinde, acz, fakr ve ihtiyaçlarımızın lisanıyla O’na arzıhâlde bulunmaktır” (Gülen, “Duâ”, s. 251). 

Duâ, Kur’ân-ı Kerim ve hadis-i şeriflerin temel konularından birisidir. İslâm âlimleri, duânın faydaları, önemi, faziletli duâlar ve hangi duânın ne zaman okunacağı gibi hususlar üzerinde durmuşlar, bu konularla ilgili bir çok eser telif etmişlerdir. Bazı mutasavvıflar, duânın hikmetleri ve sırlarından bahsetmişlerdir. Asrımızın büyük mütefekkiri Bediüzzaman Said Nursî Hazretleri, Risale-i Nur adlı külliyatında duânın hem kabul şartları gibi konulara temas etmiş hem de mahiyeti/hakikati ve sırlarına ilişkin açıklamalar yapmıştır. Duânın kabulü ve sırlarına ilişkin görüşleri başka bir makale çalışmasına bırakılarak, duânın mahiyeti ve çeşitlerine ilişkin tespitleri bu makalede ele alınmaya çalışılacaktır.

Bediüzzaman Hazretleri, en sıkıntılı zamanlarında bile duâya vakit ayırmış, evrad-ü ezkarını asla ihmal etmemiştir. Risaleler’in bir çok yerinde duânın ehemmiyeti üzerinde durmuş, talebelerini özellikle cemaat halinde duâ okumaya teşvik etmiştir. Duânın topluca yapılmasını “küllî duâ” diye nitelendirmiştir. Onun “küllî duâ”ya ilişkin görüşleri de ayrıca üzerinde durulmaya değer önemdedir. Bir çok risalede duâ konusuna temas etmiş, 23. Söz’ün Birinci Mebhası’nın 5. noktası ve 24. Mektub’un Birinci Zeyl’inde ise duânın mahiyeti ve hikmetlerini tafsilatlı bir şekilde anlatmıştır. 

Bediüzzaman Hazretleri, duâyı yalnızca bir yakarış olarak değerlendirmemiş, duâ ile tefekkür ederek, dini hakikatleri anlama ve tespitte duâlardan yararlanmıştır. 3. Şu’a olan Münâcât risalesini, tesbih, tahmid, senâ ve duâ ile ilgili yaklaşık 700 âyet-i kerimeden istifade ederek yazmıştır (Fihrist Risalesi). Bu münâcât onun duâ ile tefekkürü nasıl mezc ettiğinin harikulade bir örneğidir. Dine inanmayan bir kısım kimselerin Münâcât Risalesi’nin telifi sebebiyle telaşlanıp, bu risalenin neşrini engellemeye çalıştıklarını söyleyerek, inanç esaslarının ispatında duânın ne kadar tesirli olabileceğini göstermiştir (EL: s. 1860). Münâcât Risalesi’nin telif sebebini, risalenin girişinde “Bu Risale-i Münâcât, hem vücûb-u vücud, hem vahdet, hem ehadiyet, hem haşmet-i rububiyet, hem azamet-i kudret, hem vüs’at-i rahmet, hem umumiyet-i hâkimiyet, hem ihata-i ilim, hem şümul-ü hikmet gibi en mühim esasat-ı imaniyeyi hârika bir îcaz içinde fevkalâde bir kat’iyet ve hâlisiyet ve yakîniyet ile ispat eder. Haşre işârâtı ve bilhassa âhirdeki şiddetli işârâtı çok kuvvetlidir” şeklinde ifade eder. Yalnızca Münâcât Risalesi’ni telifle yetinmemiş, bu risaleyi kendisi de sık sık tefekkür maksadıyla okumuştur. Duâ ile yaptığı bu tefekkür ona yeni hakikatler ilham etmiştir: “Evet, şimdi Siracü’n-Nur başındaki Münâcât’ı okudum. Ülfet ve âdet ve yeknesaklık perdeleri altında çok harika hakikatler gizleniyor gördüm.” (EL. s. 1860). Dini hakikatleri tam anlayabilmek ve hissedebilmek için ülfetten kurtulmak gerektiğini ise şöyle ifade eder: “İşte, kardeşlerim, hakikaten bugün, Siracü’n-Nur’un başındaki Münâcât’ı tashih niyetiyle okudum. Kuvve-i hâfızam tam söndüğü için, birden o münâcâtın hakikatlerine karşı, güya seksen yaşında iken yeni dünyaya gelmişim gibi, birden ülfet ve âdetleri bilmiyor gibi, o malûm âdetler perde olamadı. Kemâl-i şevkle tam istifade edip okudum. Pek harika gördüm” (EL. s. 1860). Haşrin ispatında zikrettiği delillerden birisi de Peygamber-i Zîşan -aleyhi ekmelü’t-tehâya ve’s-selâm- Efendimiz’in duâsıdır. Haşir Risalesi’nin 5. Hakikatin’de “Resul-i Ekrem -aleyhissalâtü vesselâm-, nasıl ki risaletiyle, hidayetiyle saadet-i ebediyenin sebeb-i husûlü ve vesile-i vusûlüdür. Onun gibi, ubudiyetiyle ve duâsıyla o saadetin sebeb-i vücûdu ve Cennetin vesile-i îcadıdır” diyerek, haşri onun duâsıyla irtibatlandırır. 

Duânın tevhid delili olması, kâinattaki canlı cansız bütün varlıkların duâ ettiklerinin ispat edilmesiyle yakından alakalıdır. Bediüzzaman’a göre duâ bütün varlık âlemini kuşatmış fıtrî bir kanun gibidir. Varlıkların bütünü dikkate alınarak duânın tabakalarını basitten mürekkebe doğru şöyle sıralar: “Evet, hakikat-i halde, âyât-ı beyyinâtın beyanıyla sabit olan budur ki: Bütün mevcudat, herbirisi birer mahsus tesbih ve birer hususî ibadet, birer has secde ettikleri gibi, bütün kâinattan dergâh-ı İlâhiyeye giden, bir duâdır: (1) Ya istidat lisanıyladır-bütün nebâtat ve hayvânâtın duâları gibi ki, herbiri lisan-ı istidadıyla Feyyâz-ı Mutlak’tan bir suret talep ediyorlar ve esmâsına bir mazhariyet-i münkeşife istiyorlar. (2) Veya ihtiyac-ı fıtrî lisanıyladır-bütün zîhayatların, iktidarları dahilinde olmayan hâcât-ı zaruriyeleri için duâlarıdır ki, herbirisi o ihtiyac-ı fıtrî lisanıyla Cevâd-ı Mutlak’tan idame-i hayatları için bir nevi rızık hükmünde bazı metâlibi istiyorlar. (3) Veya lisan-ı ıztırariyle bir duâdır ki, muztar kalan herbir zîruh, kat’î bir iltica ile duâ eder, bir hâmî-i meçhulüne iltica eder, belki Rabb-i Rahîmi’ne teveccüh eder. Bu üç nevi duâ, bir mâni olmazsa, daima makbuldür. (4) Dördüncü nevi ki, en meşhurudur, bizim duâmızdır. Bu da iki kısımdır: Biri fiilî ve hâlî, diğeri kalbî ve kâlîdir. Meselâ, esbaba teşebbüs, bir duâ -yı fiilîdir… İkinci kısım, lisanla, kalble duâ etmektir. Eli yetişmediği bir kısım metâlibi istemektir (23. Söz, 1. Mebhas).

1. Varlık Âleminin Duâsı: İstidat Lisanıyla Duâ
Canlı ve cansız bütün varlıklar Cenab-ı Hakk’ı tesbih ederler. “Göklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Allah’ı tesbih ve tenzih eder. Hâkimiyet O’nundur. Bütün hamdler ve övgüler O’na mahsustur. O her şeye kadîrdir” (Tegâbûn Suresi, 64/1). Şuursuz varlıklar, Cenab-ı hakk’ı hem tesbih ederler hem de O’na duâ ederler. “Baksana göklerde olan, yerde olan herkes, kanatlarını çarparak uçan dizi dizi kuşlar, hep Allah’ı tesbih ederler. Onlardan her biri kendi duâsını ve tesbihini pek iyi bellemiştir. Allah onların yaptıklarını hakkıyla bilir” (Nur sûresi, 24/41) Hatta bir başka âyet-i kerimede, canlı cansız bütün varlıkların Cenab-ı Hakk’a secde halinde ibadet ettikleri bildirilmiştir: “Görmez (bilmez) misin ki göklerde ve yerde bulunan kimseler, hatta güneş, ay, yıldızlar, dağlar, ağaçlar bütün canlılar ve insanların da bir çoğu Allah’ın yüceliğine secde ediyorlar” (Hac sûresi, 22/18). Son iki âyet-i kerimede doğrudan Peygamber Efendimize -sallallahu aleyhi ve sellem- hitap edilmiştir. Bu hitap şeklinden onun bu varlıkların duâ ve secdelerini gördüğü/bildiği anlaşılmaktadır. Böylece Cenab-ı Hak, her varlığın sadece Allah’a secde ettiğine Peygambermiz’i -sallallahu aleyhi ve sellem- şahit etmiştir (İbn Arabî, s. 48). 

Bir hadis-i şeriflerinde Peygamber Efendimiz –sallallahu aleyhi ve selem-, “Duâ, müminin silahı, dinin direği, göklerin ve yeryüzünün nurudur” buyurmuşlardır (Hâkim, I, 492). Duânın, göklerin ve yeryüzünün nuru olması, bütün varlıkların duâyla bir ilişkisi bulunduğunu göstermesi açısından manidar bir teşbihtir. Varlıklar, kendileri duâ ettikleri gibi yapılan duâlardan da etkilenmektedirler. Bediüzzaman, bu hakikatı “bütün mahlûkat, Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm’ın duâsına iştirak ederek “Evet ya Rabbenâ! İstediğini ver; biz de onun istediğini istiyoruz” diyorlar” (11. Şu’a, 7. Mesele) sözleriyle ifade etmiştir. Nitekim kâinatın insanla alakası âyet-i kerimede “Onların perişan hallerine gök de ağlamadı, yer de ağlamadı” (Duhân, 44/29) şeklinde dile getirilmiştir. 

Duânın ilk basamağı “Tahavvül, tekemmül şe’ninde olan şeylerin, lisan-ı istidatla hissedilen istidadî duâlarıdır. Evet, herşey Cenab-ı Hakk’ı tesbih ettiği gibi lisanıyla, ihtiyacıyla, istidadıyla dahi Allah’a duâ eder” (MN. s. 1362) Aslında bütün varlık, istidât, kabiliyet veya fıtrî ihtiyaçlarının dilleriyle hep O’na duâ ederler. O da bunların hepsine, belli bir hikmet çerçevesinde cevap verir ve her sesi duyup ona icabet ettiğini herkese ve her şeye duyurur (Gülen, “Duâ”, s. 252). Bediüzzaman Hazretleri, bütün varlıkların istidat lisanıyla tesbih ve duâ ettiklerini kalbine Farsça olarak gelen bir şiirde şöyle ifade eder: “Çünkü, bütün eşya Lâ ilâhe illâ Hû deyip, kâinatın azîm halka-i zikrinde beraber zikrederek çalışıyorlar. Vakit-be-vakit, lisan-ı istidat ile, Cenâb-ı Hak’tan hukuk-u hayatını “Yâ Hak” deyip hazine-i rahmetten istiyorlar. Baştan başa da, hayata mazhariyetleri lisanıyla “Yâ Hayy” ismini zikrediyorlar” (17. Söz, 2. Makam). Bu nev’i duâda “bütün hububat, tohumlar, lisan-ı istidatla Fâtır-ı Hakîm’e duâ ederler ki, “Senin nukûş-u esmânı mufassal göstermek için bize neşvünemâ ver. Küçük hakikatimizi sümbülle ve ağacın büyük hakikatine çevir” (24. Mektup, 1. Zeyl) diye duâ ederler. Bitkilerin istidat lisanıyla duâlarını ise şöyle tasvir eder: “Yeryüzünün tarlasında nebâtâtın herbir taifesi, lisan-ı hal ve istidat diliyle Fâtır-ı Hakîmden sual ediyorlar, duâ ediyorlar ki, “Yâ Rabbenâ! Bize kuvvet ver ki, yeryüzünün herbir tarafında taifemizin bayrağını dikmekle saltanat-ı rububiyetini lisanımızla ilân edelim. Ve rû-yi arz mescidinin herbir köşesinde Sana ibadet etmek için bize tevfik ver. Ve meşhergâh-ı arzın herbir tarafında Senin Esmâ-i Hüsnânın nakışlarını, Senin bedî ve antika san’atlarını kendi lisanımızla teşhir etmek için bize bir revaç ve seyahate iktidar ver” derler. Fâtır-ı Hakîm, onların mânevî duâlarını kabul edip ki, bir taifenin tohumlarına kıldan kanatçıklar verir; her tarafa uçup gidiyorlar, taifeleri namına esmâ-i İlâhiyeyi okutturuyorlar (ekser dikenli nebâtat ve bir kısım sarı çiçeklerin tohumları gibi)” (24. Söz, 4. Dal).


.

Ubudiyetin Ruhu: Duâ ve Sırları

Giriş

Kudreti sonsuz Yüce Yaratıcı ya iman ve teslimiyetle, kulluk şuuru içinde, acz ve zaafını hissederek, fakr ve ihtiyaçlarını arz etmeye duâ denilir. Duâ hakkında söylenen sözler incelendiğinde iman, kulluk, acz ve fakr hususlarının açık ve zımnî her duâ tanımında bulunduğu görülür. Duâ, imanın neticesidir. Duânın yerine getirilişi ibadettir. Duânın kaynağı insandaki acz ve zaaf halidir. Fakr ve ihtiyaçlar ise duânın söze ve fiile dökülüp ifade edilişine vesile olur. 

Bir çok İslâm mütefekkiri gibi Bediüzzaman hazretleri de duâ üzerinde önemle durmuş, duâyı yalnızca irade sahibi varlıkların sesli yakarışı şeklinde değil kainattaki bütün varlıkların ortak lisanı olarak görmüştür. Bediüzzaman a göre Cenab-ı Hakk a ulaştıran en güvenilir yol acz, fakr, şefkat ve tefekkür yoludur. Duâ konusunu da bu dört esas çerçevesinde ele almış, bazı mutasavvıfların aşk a dayalı yol ve duâlarına karşılık acz, fakr, şefkat ve tefekkür yolunu tercih edişini, Cenab-ı Hakk a vâsıl olacak tarikler pek çoktur. Bütün hak tarikler Kur ân dan alınmıştır. Fakat tariklerin bazısı, bazısından daha kısa, daha selâmetli, daha umumiyetli oluyor. O tarikler içinde, kâsır fehmimle Kur ân dan istifade ettiğim ‘acz ve fakr ve şefkat ve tefekkür tarikidir. sözleriyle dile getirir. Zira aczin insanı, kulluk yoluyla mahbubiyete ulaştırması, fakr ın da Rahmân ismine kavuşturması aşk yolundan daha kolay ve daha tehlikesizdir (26. Söz, Zeyl). 

Cenab-ı Hakk karşısında acz ve fakrını hissetmek, duânın esasıdır. Fıtrattaki acz ve fakr duygularının harekete geçirilmesi duânın gayesi olduğu gibi, insanı duâya sevk eden de acz ve fakrdır. Bediüzzaman hazretlerine göre duânın ilk ve en önemli delili, Cenab-ı Hakk a imandır. Duâ, hem imana ulaştıran bir vesile hem de imanın sonucudur. Duânın ikinci delili insanın fıtraten âciz ve muhtaç olmasıdır. Üçüncü delili ise, Cenab-ı Hakk ın hitabı ve Duâ edin! emridir. Duânın ibadet olması Kur ân-ı Kerim in emri olması cihetiyledir. Emirler kayıtlanmadıkları sürece vücub ifade ettiklerinden dolayı bütün inananlara duâ etmek vaciptir. O, bu hususu şöyle dile getirir: İman, duâyı bir vesile-i kat iye olarak iktiza ettiği ve fıtrat-ı insaniye onu şiddetle istediği gibi, Cenâb-ı Hak dahi, De ki: Duânız olmazsa Rabbim size ne diye değer versin ki? (Furkân sûresi, 25/77) ferman ediyor. Hem Bana duâ edin ki size karşılık vereyim (Mü min sûresi, 40/60) emrediyor (23. Söz, 1. Mebhas). 

Duâ ubudiyetin en büyük sırrıdır. İnsan, acz ve fakrını duâ ile Rabbine arz eder. Bu yönüyle duâ hadis-i şerifte buyrulduğu gibi ibadetin özüdür (Tirmizî, Duâ , 1). Bediüzzaman hazretleri, Duâ bir sırr-ı ubudiyettir. Ubudiyet ise, hâlisen livechillâh olmalı. Yalnız aczini izhar edip, duâ ile O na iltica etmeli, rububiyetine karışmamalı. (23. Söz, 1. Mebhas) diyerek duânın, kulluk sırrı olduğunu ifade eder. Bir başka yerde Duâ bir sırr-ı azîm-i ubudiyettir. Belki ubudiyetin ruhu hükmündedir. diyerek, duânın ibadetin özü olduğunu bildiren hadise işarette bulunur (24. Mektup, 1. Zeyl). Ruh bulunmadığında yalnızca cansız ceset kaldığı gibi ibadetleri tam bir teslimiyet, acz ve fakr duygusu içinde Cenab-ı Allah a arz etme düşüncesi bulunmadığı zaman ibadetten geriye yalnızca şekil kalacaktır. Nitekim ünlü hekim Alexis Carrel, Duâ, durumunu arzetme ve isteklerini sıralamanın çok üstünde, yücelere varan bir şeydir. İnsan, duâyla her şeyin yaratıcısı ve sahibi olan Allah a O nu sevdiğini, O nun nimetlerine şükrettiğini ve O nun iradesi doğrultusunda her zaman hareket etmeye hazır olduğunu gösterir. (Duâ 1999, s. 36) diyerek, duânın ubudiyet yönüne dikkat çekmiştir.



İmanın Vesile ve Neticesi Duâdır

Duâ, insana samimi ve katışıksız tevhid inancı kazandırır. Bediüzzaman ın ifadesiyle: Duâ eden adam anlar ki, Birisi var, onun hâtırât-ı kalbini işitir, her şeye eli yetişir, her bir arzusunu yerine getirebilir, aczine merhamet eder, fakrına medet eder. (23. Söz, 5. Nokta). Aslında duâlarımızla biz, beşerî isteklerimizin gerçekleştirilmesinden daha çok, Rabbimize kulluğumuzu arz eder, O na olan saygımızı, güvenimizi ve O nun gücünün her şeye yettiğini itiraf eder; son noktayı bazen bir sükûtla, bazen de †esbâba tevessül mülâhazası mahfuz†her şeyi O ndan bekleme durumunda bulunduğumuzu vurgulama adına: Ne hâlimiz varsa hepsi de Sana ayân/ Duâ, kapı kullarından miskince bir beyan.. manâsına hâl-i pür-melâlimizi dile getiririz. İnanan bir insan ellerini açıp yakarışa geçince, kendisini gören, soluklarını duyan, içinden geçenleri bilen ve iniltilerini değerlendiren her şeye Kâdir, her şeye Hâkim, istediğini istediği gibi yapan, yaptığı her şeyde farklı hikmetler gözeten birinin var olduğunu düşünür; O nun merhameti, iradesi, meşieti sayesinde her şeyin üstesinden gelebileceği inancıyla gerilir ve en karanlık anlarında bile sürekli huzur yudumlar, itminan soluklar ve ümitle oturur-kalkar. Bu çerçevede günde birkaç defa O na yönelmek, kalbin gözü-kulağıyla fizik ötesi şeyleri görüp işitmeye çalışmak o kadar derin ve anlamlıdır ki, bir kere bu mazhariyeti duyup tadan birinin, bir daha da o kapıdan ayrılması düşünülemez (Gülen 2000, s. 251, 55). 

Duâ, aynı zamanda gerçek tevhid inancının bir neticesidir. Duâ konusuna tahsis ettiği 24. Mektub un birinci Zeyl inde Bediüzzaman şöyle yazar: Duâ ubudiyetin ruhudur ve hâlis bir imanın neticesidir. Çünkü duâ eden adam duâsıyla gösteriyor ki: Bütün kâinata hükmeden birisi var ki, en küçük işlerime ıttılaı var ve bilir. En uzak maksudlarımı yapabilir. Benim her halimi görür, sesimi işitir. Öyleyse, bütün mevcudatın bütün seslerini işitiyor ki, benim sesimi de işitiyor. Bütün o şeyleri O yapıyor ki, en küçük işlerimi de Ondan bekliyorum, Ondan istiyorum . İşte, duânın verdiği hâlis tevhidin genişliğine ve gösterdiği nur-u imanın halâvet ve sâfiliğine bak, De ki: Duânız olmazsa Rabbim size ne diye değer versin ki? (Furkân sûresi, 25/77) sırrını anla ve Rabbiniz buyurdu ki: Bana duâ edin, size karşılık vereyim. (Mü min sûresi, 40/60) fermanını dinle. Yine aynı bahiste duâ ile elde edilen sonuçları latîf, leziz ve hazır bir meyveye benzeterek Duâ eden adam bilir ki, birisi var ki onun sesini dinler, derdine derman yetiştirir, ona merhamet eder. Onun kudret eli her şeye yetişir. diyerek Cenab-ı Hakk ın onun bütün hallerini bildiği gibi, keremiyle bütün ihtiyaçlarını da yerine getireceğini vurgular. Böylece insan, kendini Cenab-ı Hakk ın huzurunda tasavvur ederek, tam bir teslimiyet ve gönül rahatlığıyla O na tevekkül eder. 

Bediüzzaman, yağmur namazında yapılan duânın imanın hakikatini, çocukların dahi anlamasına vesile olduğunu söyler ve şöyle der: Yağmur namazının zahir neticesi yağmurun gelmesidir; fakat asıl hakikî, en menfaatli neticesi ve en güzel ve tatlı meyvesi şudur ki: Herkes o vaziyetle anlar ki, onun tayınını veren babası, hanesi, dükkânı değil; belki onun tayınını ve yemeğini veren, koca bulutları sünger gibi ve zemin yüzünü bir tarla gibi tasarrufunda bulunduran bir Zat, onu besliyor, rızkını veriyor. Hattâ en küçücük bir çocuk da, daima aç olduğu vakit validesine yalvarmaya alışmışken, o yağmur duâsında, küçücük fikrinde büyük ve geniş bu manâyı anlar ki: Bu dünyayı bir hane gibi idare eden bir Zat, hem beni, hem bu çocukları, hem validelerimizi besliyor, rızıklarını veriyor. O vermese, başkalarının faydası olmaz. Öyleyse O na yalvarmalıyız der, tam imanlı bir çocuk olur (Risale-i Nur Külliyatı, Emirdağ Lâhikası, II, 1688-9).

İnanan insanın esas vazifesi duâdır. Bediüzzaman ın ifadesiyle İman, insanı insan eder. Belki insanı sultan eder. Öyleyse, insanın vazife-i asliyesi, iman ve duâdır. Duâ fıtratın gereğidir. İnsan fıtratı ilim, duâ ve ubudiyet ile tekemmül eder. Bediüzzaman, mahiyet ve istidat itibarıyla her şeyi ilme bağlar; gerçek ilimlerin kaynağının da Allah ı bilmek ve O na iman etmek olduğunu söyler. İnsan, yaratılış gayesi olan iman hakikatine ise duâ ile ulaşır. Kimin merhametiyle böyle hikmetli idare olunuyorum? Kimin keremiyle böyle şefkatle terbiye ediliyorum? Nasıl birisinin lütuflarıyla böyle nezaket ve ihtimamla besleniyor ve idare ediliyorum? sorularının cevapları, insanı esas vazifesi olan imana ulaştırır. İnsan, binde birisini dahi yerine getirmekten âciz kaldığı ihtiyaçlarını, bütün ihtiyaçları yerine getiren Zat tan acz ve fakr lisanıyla yalvararak ister. İnsanın esas vazifesi, Aczin ve fakrın cenahlarıyla makam-ı âlâ-yı ubudiyete uçmaktır. Demek, insan bu âleme ilim ve duâ vasıtasıyla tekemmül etmek için gelmiştir. (23. Söz, 4. Nokta). 

Duâ insanı iman hakikatine ulaştırdığı gibi duâların kabulü ve kabul keyfiyeti de Cenab-ı Hakk ın varlığının delillerindendir. Tohumların ve benzeri maddelerin istidatlarıyla, hayvanların fıtrî ihtiyaçlarıyla ve zorda kalanların ıztırar lisanıyla yaptıkları duâların kabul edilmesi O nun varlığının delilerindendir. Bediüzzaman, İşte, bu nihayetsiz duâların bilmüşahede kabul ve icabeti, her biri vücuba ve vahdete şehadet ve işaret ettikleri gibi, mecmuu, büyük bir mikyasta, bilbedâhe, bir Hâlık-ı Rahîm ve Kerîm ve Mücîbe delâlet eder ve baktırır. diyerek, duânın kabulünün tevhid delillerinden olduğunu ifade eder (33. Söz, 4. Pencere). 


Ubudiyetin Ruhu Duâdır

Bir hadislerinde Peygamberimiz, sallallahu aleyhi ve sellem, Allah, kendisinden bir şey istenilmesini sever. İbadetin en faziletlisi, insanın (duâ edip de duâsının neticesinde) sıkıntıdan kurtuluşu beklemesidir. (Taberânî, II, 795); yine başka bir hadislerinde: Duâ ibadettir. buyurmuş ve sonra Rabbiniz buyurdu ki : ‘Bana duâ edin ki size karşılık vereyim. Zira bana ibadet, yani duâ etmeyi kibirlerine yediremeyenler, zelil ve rezil olarak Cehennem e gireceklerdir. (Mü min Sûresi, 40/60) âyetini okumuştur (Tirmizî, Duâ , 1). Duânın ubudiyet olması, hadis-i şerifte işaret buyurulduğu gibi Cenab-ı Hakk ın emri olmasından dolayıdır. Dünyevi, uhrevi bir çok fayda ve hikmetlerinin yanı sıra duâ, edası bizatihi sevap kazandıran bir ibadettir. Zira Cenab-ı Hak, kullarına kendisine duâ etmelerini emretmiştir. Bediüzzaman Hazretleri, duânın ibadet oluşunu, 23. Söz ün Birinci Mebhas ında şöyle delillendirir: Hem duâ bir ubudiyettir. Ubudiyet ise, semerâtı uhreviyedir. Dünyevî maksatlar ise, o nevi duâ ve ibadetin vakitleridir. O maksatlar, gayeleri değil. Meselâ, yağmur namazı ve duâsı bir ibadettir. Yağmursuzluk, o ibadetin vaktidir. Yoksa, o ibadet ve o duâ, yağmuru getirmek için değildir. Eğer sırf o niyetle olsa, o duâ, o ibadet hâlis olmadığından kabule lâyık olmaz. Nasıl ki, güneşin gurubu, akşam namazının vaktidir. Hem güneşin ve ayın tutulmaları, küsuf ve husuf namazları denilen iki ibadet-i mahsusanın vakitleridir. Yani, gece ve gündüzün nuranî âyetlerinin nikaplanmasıyla bir azamet-i İlâhiyeyi ilâna medar olduğundan, Cenâb-ı Hak, ibâdını o vakitte bir nevi ibadete davet eder. 

Duâ, ibadet olduğu için istenilen maksatlar, bazen aynıyla yerine getirilmediği gibi bazen de insana sebepler üstü bir keyfiyette lütuflar ihsan edilebilir. duâda Rabbimiz den istediğimiz şeylerle O nun veriş keyfiyeti arasında sebep-sonuç mülahazasına göre bir münasebet yoktur. Müsebbibü l-esbab ve Kâdiu l-hâcat olan Cenab-ı Allah, O ndan güven ve itimat ederek istenildiğinde, sebeplerle tartıldığında bizim istek ve yakarışlarımızla ortaya çıkması imkânsız neticeleri, hatta bazen herhangi bir sebebe iktiran ettirmeksizin verdiği görülür (Gülen, 2002, s. 131). Bediüzzaman, bazen olması sebepler dairesinde kesin gibi gözüken bazen de olması imkânsız şeyler için duâ edilmesinin sırrını izah ederken duânın ibadet olduğunu söyler ve Abd, kendi aczini ve fakrını duâ ile ilân eder. Zâhirî maksatlar ise, o duânın ve o ibadet-i duâiyenin vakitleridir; hakikî faydaları değil. İbadetin faydası âhirete bakar. Dünyevî maksatlar hâsıl olmazsa, ‘O duâ kabul olmadı denilmez. Belki ‘Daha duânın vakti bitmedi denilir. diyerek, dünyevi maksatların duâda esas alınmaması gerektiğini vurgular (24. Mektup, Birinci Zeyl). Duânın dünyevi fayda ve maksatlarının duâya vakit olduğunu, duânın tam karşılığının âhirette verileceğini ifade eder: Duâ bir ibadettir. İbadetin semeresi âhirette görülür. Dünyevî maksatlar ise, namaz vakitleri gibi, duâ ibadeti için birer vakittirler. duâların semeresi değillerdir. Bediüzzaman a göre, Zâlimlerin tasallutu ve belâların nüzulü, bazı hususî duâlara vakittir. Bu vakitler bâki kaldıkça, o namazlar, o duâlar yapılır. Duânın dünyevi maksatları ise duâların neticesi değil, mukaddimesidir (Külliyat, Mesnevi-i Nuriye, II, 1359). 

Bediüzzaman Hazretleri, yağmur duâlarının bazen kabul edilmemesinin hikmetini izah ederken Yağmursuzluk, bu çeşit duâ ve namazın vaktidir, illeti ve hikmeti değil. Nasıl ki güneş ve ayın tutulması zamanında küsuf ve husuf namazı kılınır ve güneşin gurubuyla akşam namazı kılınır; öyle de, yağmursuzluk, kuraklık, yağmur namazının ve duâsının vaktidir. İbadet ve duânın sebebi ve neticesi emir ve rıza-i İlâhîdir, faydası uhrevîdir. Eğer namazdan, ibadetten dünyevî maksatlar niyet edilse, yalnız onlar için yapılsa, o namaz battal olur. Meselâ, akşam namazı güneşin batmaması için ve husuf namazı ayın açılması için kılınmaz. Öyle de, bu nevi ibadet, yağmuru getirmek için kılınsa yanlış olur. Yağmuru vermek Cenab-ı Hakk ın vazifesidir. Biz vazifemizi yaptık; Onun vazifesine karışmayız. der (Külliyat, Emirdağ Lâhikası, II, 1688).

Acze Karşı İstinat Noktası Duâdır

İnsan, fıtraten zayıf ve âcizdir. İnsanın zayıflığına bir çok yazar dikkat çekmiştir. Fransızların ünlü yazarlarından Montaigne, Ne kadar bilge olmak istesek de sonuçta insanız. İnsandan daha dayanıksız, daha sefil ve daha hiç ne var ki? diyerek, insandaki zayıflık halinin fıtriliğini vurgular (Sponville, s. 183). İnsanın kendi güçsüzlüğünü ve zaafını bilmesi büyük bir erdemdir. Kibirlenme ise bilgisizlikten kaynaklanır. Kendini bilen, alçakgönüllü ve mütevazıdır. Yaratıcısına karşı kibirlenen insan ise ya O nu bilmiyordur ya da kendini (Sponville, s. 184).

Bediüzzaman, insanın benlik ve iktidarının gerçekte yaratıcı hiçbir gücü bulunmadığını, her şeyin acz, ihtiyaç, samimî istemek ve fiilî duâ ya dayandığını söyler. Ona göre dış âlemde tabiat fikri insanların sapmalarına nasıl sebebiyet veriyorsa iç âlemde de ben/ene duygusunun bütün sapmaların menşei olduğunu şöyle ifade eder: Zaten ben, nasıl tabiatı icad itibarıyla inkâr ediyorum ve Risale-i Nur bunu kat î ispat etmiş. Öyle de, beşeri gurura, enaniyete, firavunluğa sevk eden iktidarı da tabiat gibi inkâr ediyorum der. Konunun devamında, Kur ân ın feyzi ve Risale-i Nur un delilleriyle evvelâ kendi nefsinde, sonra da herkesteki benlik ve iktidarın Cenab- Hakk ın icad, ihsan ve tevfikinin yalnızca bir perdesi olduklarını aynelyakîn gibi kesin olarak bildiğini söyler (a.g.e., EL . II, 1874). Böylece insan tabiatında asıl olanın acz ve zaaf olduğunu belirten Bediüzzaman, Acz, nidânın mâdenidir. İhtiyaç duânın menbaıdır. (a.g.e., Mesnevi, II, 1320) diyerek, duâ ve yakarışın kaynağının da bu sürekli ve değişmez acz hali olduğunu vurgular.

İnsandaki bu zayıflık hali Yaratıcı nın karşısında hissedildiğinde bir mâna ifade eder. Aksi halde ümitsizlik, ye s ve kederin kaynağıdır. Bu sebeple acz, başkalarına halini şikayete değil duâya vesile olmalıdır. Bu takdirde acz, büyük bir güç olur. Bediüzzaman, insanın acz ve zayıflığındaki bu gücü anlatmak için nazlı bir çocuk örneğini verir. Çocuğun zaafında büyük bir kuvvet, aczinde büyük bir kudret vardır. Eğer zaafını anlayıp duâ etse, aczini bilip istimdat etse, metalibine öyle muvaffak olur ve makasıdı ona öyle musahhar olur ki, iktidar-ı zâtisiyle, aşr-ı mişarına (yüzde birine) muvaffak olamaz. Çocuk ağladığı zaman istediği kendisine hemen verilir. Kendisinden çok daha kuvvetli anne-babası ise çocuk ağladığı zaman âdeta onun emrine girerler. Çocuk, kendi kuvvetiyle elde edemeyeceği bir çok şeyi ağlamasıyla kolaylıkla elde eder. Demek ki, saltanat-ı insaniyet, celb ve gasp etmekle ve galip olmakla değildir. Belki insana bu derece musahhariyetin sebebi, şefkat ve rahmet ve hikmet-i Hâlıktır ki, eşyayı insana musahhar etmiş. Bir gözsüz akrep ve bir ayaksız yılan gibi haşarata mağlûp olan insana, bir kurttan ipeği giydiren ve bir böcekten balı yediren, zaafının semeresi olan teshir-i Rabbânîdir. Yoksa netice-i iktidarı değildir. (Külliyat, Mesnevi-i Nuriye, II, 1386). 

Bediüzzaman, 23. Söz ün birinci Mebhas ında duânın insana kazandırdığı kuvveti açıklarken İnsan, nihayetsiz acziyle nihayetsiz beliyyâta maruz ve hadsiz âdânın hücumuna müptelâ; ve nihayetsiz fakrıyla beraber nihayetsiz hâcâta giriftar ve nihayetsiz metâlibe muhtaç olduğundan, vazife-i asliye-i fıtriyesi, imandan sonra duâdır der. Duâ ise ubudiyetin esasıdır. Nasıl ki bir çocuk, eli yetişmediği meramını ya da arzusunu elde etmek için acz lisanıyla ya ağlayarak fiilî ya da isteyerek kavlî bir duâ etse maksuduna muvaffak olur. Öyle de, insan, bütün zîhayat âlemi içinde nazik, nazenin, nazdar bir çocuk hükmündedir. Rahmânü r-Rahîm in dergâhında, ya zaaf ve acziyle ağlamak veya fakr ve ihtiyacıyla duâ etmesi gerekir ki fıtratındaki eksiklikleri kuvvete çevirebilsin. 

Acz ve zaaf, Allah-u Tealâ nın isim ve sıfatlarının tecelli etmelerine sebep oldukları için insanı güçlü kılar ve insanın sürekli ibadet halinde olmasını temin eder: Cenâb-ı Hak insana hadsiz bir acz ve nihayetsiz bir zaaf vermiş, tâ ki daimî bir surette dergâh-ı İlâhiye ye iltica edip niyaz etsin, duâ etsin (25. Lem a, 12. Deva). İnsanın fıtratındaki acz ve fakr, O nun Rahmet hazinelerine açılan iki küçük pencere gibidirler. Bu pencereler vasıtasıyla Hak Teâla nın isim ve sıfatlarının insan üzerinde tecelli edişi hakkında Bediüzzaman, Gecede zulümat nasıl nuru gösterir. Öyle de insan, zaaf ve acziyle, fakr ve hâcâtıyla, naks ve kusuruyla bir Kadîr-i Zülcelâl in kudretini, kuvvetini, gınâsını, rahmetini bildiriyor ve hâkezâ, pek çok evsâf-ı İlâhiye ye bu suretle ayinedarlık ediyor der (33. Söz, 31. Pencere). 

Acz ve zaaf, duânın makbul ve tesirli olması için en önemli vesilelerdir. Bu sebeple hastaların, elden ayaktan düşmüş ihtiyarların ve çaresizlerin duâlarının makbul olduğu bildirilmiştir. Oruçlunun duâsının kabul edilmesinin bir sebebi de oruç esnasında açlığın getirdiği acz ve zaaftır. Bediüzzaman hazretleri, Bu Ramazan-ı Şerifte acz ve zaafı ve fakr ve ihtiyacı tam hissedip Cenab-ı Hakka iltica etmek, bu surette intibah ve heyecan ve şuur ve şiddet verdi. Ramazan-ı Şerifte şimdi okuduğum münacatların okunmasına bu hâdise mühim bir kuvvet oldu. Zaten musibetler, dergâh-ı İlâhîye sevk etmek için birer kader kamçısıdır. Her okuduğum bir kelime ve duâ da ve münâcâtda şuurlu ve şiddetli oluyor. Resmî ve ruhsuz olmuyor. diyerek Ramazan da yapılan duâların kabul edilmesinin sebebini izah eder. İçinde yaşadıkları ortamda manâsını tam hissederek tesbih ve zikirleri yaptıkları için sahabe-i kiram efendilerimizin ibadet ve duâlarına yetişilemediğini ifade eder (Külliyat, BL , II, 1525). 


Fakra Karşı İstimdat Noktası Duâdır

İnsanın bir çok şeye ihtiyacı vardır. İhtiyaçlar insanın hayallerinin ulaştığı yere kadar uzanır. Bediüzzaman ın ifadesiyle: İnsan, mahiyetinin câmiiyeti itibarıyla, sıtmadan müteellim olduğu gibi, arzın zelzele ve ihtizâzâtından ve kâinatın kıyamet hengâmında zelzele-i kübrâsından müteellim oluyor. Ve nasıl ki hurdebinî bir mikroptan korkar, ecrâm-ı ulviyeden zuhur eden kuyruklu yıldızdan dahi korkar. Hem nasıl ki hanesini sever, koca dünyayı da öyle sever. Hem nasıl ki küçük bahçesini sever; öyle de, hadsiz ebedî Cennet i dahi müştakane sever. Kâinatla bu derece alâkalı olan insanın Mâbudu, Rabbi, melcei, halâskârı, maksudu öyle bir Zat olabilir ki, umum kâinat Onun kabza-i tasarrufunda, zerrat ve seyyârat dahi taht-ı emrindedir. Müminler için makbul bir duâ olduğu hadis-i şerifte bildirilen (Taberânî, II, 838) Hazret-i Yunus Aleyhisselâm ın, balığın karnında yaptığı (Sonra karanlıklar içinde şöyle yakarmıştı:) Ya Rabbî! Sensin yegâne İlâh, Senden başka yoktur ilâh. Sübhansın, bütün noksanlardan münezzehsin, Yücesin. Doğrusu kendime zulmettim, yazık ettim. Affını bekliyorum Rabbim! (Enbiyâ Sûresi, 21/87) duâ ve münacatı, sebeplerin sukût ettiği yerde, onları da yaratan Cenab-ı Hakk a halis teveccühten dolayı kabul görmüştür. O halde biz de aynelyakin anlamalıyız ki, gaflet ve dalâletimiz sebebiyle aleyhimize ittifak eden istikbal, dünya ve hevâ-yı nefsin zararlarını def edecek yalnız o Zat olabilir ki, istikbal taht-ı emrinde, dünya taht-ı hükmünde, nefsimiz taht-ı idaresindedir. Acaba Hâlık-ı semâvat ve arzdan başka hangi sebep var ki, en ince ve en gizli hâtırât-ı kalbimizi bilecek. Ve bizim için istikbali, âhiretin icadıyla ışıklandıracak ve dünyanın yüz bin boğucu emvâcından kurtaracak -hâşâ- Zât-ı Vâcibü l-Vücud dan başka hiçbir şey, hiçbir cihette, Onun izin ve iradesi olmadan imdad edemez ve halâskâr olamaz (1. Lem a).

İnsanın ihtiyaçlarını yalnızca Cenab-ı Allah karşılayabileceği gibi, elem ve kederlerini da yine O giderir. Zira insan ruhu Hadsiz hâcâta müptelâ, nihayetsiz a dânın hücumuna hedeftir. Allah a iman, ona bütün hâcâtını temin edecek bir hazine-i rahmet kapısını açar ve bütün a dâsının şerrinden emin edecek bir Kudret-i Mutlaka nın sahibi olan kendi Mâbudunu ve Hâlıkını bildirir ve tanıttırır, sahibini gösterir, mâliki kim olduğunu irâe eder. Böylece insan ruhu kuvvetli bir dayanak ve medet isteme mercii bularak kalbi, vahşet-i mutlakadan ve ruhu hüzn-ü elîmden kurtularak , bitip tükenmeyen bir ferah ve sürekli bir sevinç kazanır (20. Mektup, 1. Makam). İnsanın bütün ihtiyaçlarını karşılayıp onu sürekli mutlu edebilecek yalnızca Allah Teâlâ dır. Nitekim bir hadis-i şeriflerinde Peygamber Efendimiz, sallallahu aleyhi ve sellem, Allah tan kusurlarınızı örtmesini, korkularınızdan emin kılmasını isteyin. (Taberânî, II, 787) buyurmuştur. Bu sebeple Bediüzzaman tam bir teslimiyet içinde şöyle seslenir: Hiçbir şeyi duâlarıma, taleplerime ve niyazlarıma hedef ittihaz etmem. Ancak küre-i arzı harekete getiren, felek çarklarını durdurmaya ve şems ve kamerin yerleştirilmesiyle zamanın hareketini teskin ettirmeye ve vücudun şahikalarından yuvarlanıp gelen şu dünyayı sakin kılmaya kadir olan kudreti nihayetsiz Rabb-i Zülcelâle duâlarımı, niyazlarımı arz ve takdim ediyorum. Çünkü, her şeyle alâkadar âmâl ve makasıdım vardır. Ve keza, kalbime vaki olan en ince, en gizli hatıraları işittiği ve kalbimin müyûl ve emellerini tatmin ettiği gibi, akıl ve hayalimin de temenni ettikleri saadet-i ebediyeyi vermeye kâdir olan Zât-ı Akdes den maada kimseye ibadet etmiyorum (Külliyat, MN , II, 1322). 

Acz ve fakrın duânın iki önemli esası olduğunu sürekli vurgulayan Bediüzzaman Hazretleri, Ey Said! Gurur ve enaniyeti bırak. Dergâh-ı ulûhiyetinde, acz ve zaafını, fakr ve fâkatını istimdat ve lisan-ı tazarru ve ubudiyetle ve duâyla ilân et. (a.g.e. 1386) diyerek, duâda acz ve fakrın kulluk şuurunun yerleşmesinde ne derece önemli olduğuna dikkat çekmiş ve duâlarında şöyle yakarmıştır: Yâ Rabbî, yâ Hâlıkî, yâ Mâlikî! Seni çağırmakta hüccetim, hâcetimdir. Sana yaptığım duâlarda uddetim fâkatimdir. Vesilem, fıkdan-ı hile ve fakrimdir. Hazinem aczimdir. Re sülmâlim, emellerimdir. Şefîim, Habîbin (aleyhissalâtü vesselâm) ve rahmetindir. Af eyle, mağfiret eyle ve merhamet eyle, yâ Allah, yâ Rahmân, yâ Rahîm! Âmin. (a.g.e., II, 1320). 


Sonuç

Yalnızlık, çaresizlik, sıkıntı, ümitsizlik ve gelecek korkusu gibi çağımız insanının problemlerinin aşılması insan fıtratının tanınmasıyla mümkündür. Yaratılışın tesadüflere havale edilmesi, insanın başıboş ve gayesiz tasavvur edilmesi sonucunda ortaya çıkan psikolojik ve vicdani problemleri aşmanın yegane yolu insanın tanınmasıdır. Dahilerin, dünya nimetlerinden en üst seviyede istifade eden mal ve makam sahiplerinin iç sıkıntıları ve buhranlarını aşamadıkları, hattâ bu kabil problemlerle en fazla onların karşılaştığı müşahede edilmektedir. Halbuki insanın Cenab-ı Hakk a kul olduğunu kabul ederek, tam bir iman ile O na teslim olması durumunda geçmiş, şimdi ve gelecek anlam kazanmakta ve aydınlanmaktadır. Bunun sonucunda gelecek endişesi ve şimdiki halin sıkıntılarından kurtulan insan, tam bir hürriyet kazanarak hayatın anlamını idrak etmesi mümkün olmaktadır. 

Hak Teâlâ ya teslimiyetin ve kulluğun en halis şekillerinden birisi duâdır. Duâ, sebeplerin bitip de insanın çaresiz kaldığı durumlarda bile her şeyi Allah tan bekleme ve O na sığınma duygusuyla insanı çaresizlikten kurtarmakta, ona önünde daima açık bir kapı bulunduğunu hatırlatmaktadır. Mevlanâ Câmi nin Bir i iste, başkaları istenmeye değmiyor; Bir i çağır başkaları imdada gelmiyor (17. Söz, 2. Makam) sözleriyle ifade ettiği her duâyı duyan, her ihtiyaca cevap veren bir Rabb-i Rahimimiz bulunduğu gerçeğine inanmak, her dönemde insan oğlunun en büyük dayanağı ve ümit kaynağıdır. 

Ubudiyetin her an hissedilmesi ve hayatın kulluk şuuruyla tanzim edilmesi, böylece hayatın anlam kazanması ancak duâ ile mümkündür. İnsan, kendi fıtratını ve hayatın anlamını pratik olarak yalnızca duâ ile keşfedebilir. Nitekim ünlü hekim Alexis Carrel, Duâ ortamında insan kendini olduğu gibi görür, kendine gelir. Hırsını, hatalarını, eğri düşüncelerini, kibir ve gururunu belirleyerek ahlâki görevlerini yerine getirmeye hazır bir duruma ulaşır. (s. 45) diyerek duânın ahlâkın güzelleştirilmesindeki önemini vurgulamıştır. Ahlâk, duâ ile tekamül eder. Bediüzzaman bu hususu Duâ ve tevekkül meyelân-ı hayra büyük bir kuvvet verdiği gibi, istiğfar ve tevbe dahi meyelân-ı şerri keser, tecavüzâtını kırar. (26. Söz, İkinci Mebhas) ifadeleriyle belirtir. İnsanın cüzî iradesinin yaratıcılık gücü yoktur. Matüridîlere göre insan iradesi yalnızca hayra ya da şerre meyledebilir. İnsanın hayra meyletmesinde duânın ciddi tesiri vardır. Bu meyelanın ortaya çıkmasında da Cenab-ı Hakk ın irade ve kudretinin aslî rolü çok önemlidir. 

Bediüzzaman hazretleri, duâ ve ibadetlerin yerine getirilmesinde aşk yerine acz ve fakrı hareket noktası almıştır. Zira o, Cenab-ı Hakk a olan ihtiyaçların hissedilmesinin insanı kademe kademe Hak Teâlâ nın esma ve sıfatlarına ulaştıracağını, acz ve fakrın şuurunda olarak yapılan duâ ve ibadetlerin aşkı da içine alan bir yol olduğunu vurgulamıştır. İnsanın mahiyeti ulviye, fıtratı câmia olduğundan, binler envâ-ı hâcât ile binbir esmâ-i İlâhiye ye, her bir ismin çok mertebelerine fıtraten muhtaçtır. Muzaaf ihtiyaç, iştiyaktır. Muzaaf iştiyak, muhabbettir. Muzaaf muhabbet dahi aşktır. sözleriyle bu gerçeği ifade eder. Yani ihtiyaçlar insanı iştiyaka, katmerli iştiyak muhabbete, katmerli muhabbet ise aşka götürür. O, bu gerçeği bir başka yerde şöyle açıklar: Bazen insan, câmiiyet-i mahiyet cihetiyle hadsiz ihtiyacât noktasında esmâya muhtaç ve müştak olur ve o ihtiyaçla sever. Meselâ, sen bütün şefkat ettiğin akraba ve fukara ve zayıf ve muhtaç mahlûkata karşı âcizâne istimdat ihtiyacını hissettiğin halde biri çıksa, istediğin gibi onlara iyilik etse, o zâtın in âm edici ünvanı ve kerîm ismi ne kadar senin hoşuna gider; ne kadar o zâtı o ünvanla seversin. Öyle de, yalnız Cenâb-ı Hakk ın Rahmân ve Rahîm isimlerini düşün ki, sen sevdiğin ve şefkat ettiğin bütün mü min âbâ ve ecdadını ve akraba ve ahbabını dünyada nimetlerin envâıyla ve Cennet te envâ-ı lezâizle ve saadet-i ebediyede onları sana gösterip ve kendini onlara göstermesiyle mes ud ettiği cihette o Rahmân ismi ve Rahîm ünvanı ne kadar sevilmeye lâyıktırlar; ve ne derece o iki isme ruh-u beşer muhtaç olduğunu kıyas edebilirsin (32. Söz, 3. Mevkıf, 2. Mebhas).

Bediüzzaman hazretlerinin 32. Söz ün sonundaki şu münâcâtı onun duâ konusundaki fikirlerinin özeti gibidir: Yâ Rab! Nasıl büyük bir sarayın kapısını çalan bir adam, açılmadığı vakit, o sarayın kapısını, diğer makbul bir zâtın sarayca menus sadâsıyla çalar, tâ ona açılsın. Öyle de, bîçare ben dahi, Senin dergâh-ı rahmetini, mahbub abdin olan Üveys el-Karânî nin nidâsıyla ve münâcâtıyla şöyle çalıyorum. O dergâhını ona açtığın gibi, rahmetinle bana da aç: 

İlâhî ente Rabbî ve ene l-abd ve ente l-Hâliku ve ene l-mahlûk ve ente r-Rezzâku ve ene l-merzûk ve ente l-Mâliku ve ene l-memlûk ve ente l-Azîzu ve ene z-zelîl ve ente l-Ganiyyü ve ene l-fakîr. (Mecmûatü l-Ahzâb, Evrâd-ı Şâzelî, s. 323-324).

* Araştırmacı -Yazar 
bkutluboga@yeniumit.com.tr

Kaynaklar

- Bediüzzaman Said Nursî, Risale-i Nur Külliyatı, I-II, Nesil yayınları, İstanbul 2001. 
- Carrel, Alexis, Duâ, (çev. Ali Erçetin), İstanbul 1999. 
- Gülen, M. Fethullah, Duâ , Işığın Göründüğü Ufuk un içinde, s. 251-257, İstanbul 2000. 
- Gülen, Kırık Testi, İstanbul 2002. 
- Gülen, Duâ Zamanı , Örnekleri Kendinden Bir Hareket in içinde, s. 132-155, İstanbul 2004. 
- Gümüşhanevî, Ahmed Ziyaüddîn, Mecmûatü l-Ahzâb, Evrâd-ı Şâzelî cildi. 
- Huxley, Aldous, Kalıcı Felsefe, (çev. Latif Boyacı), İstanbul 2003. 
- Sponville, Andre Comte, Büyük Erdemler Risalesi, (çev. Işık Ergüden), İstanbul 2004. 
- Taberânî, Kitâbu d-Duâ, I-III, Beyrut 1987. 

Peygamber Dualarının İrşat Boyutu

İnsanların kulluk için ahsen-i takvim sırrına mazhar yaratıldığını ve başıboş bırakılmayacağını beyan eden Allah (celle celâluhu), peygamberler göndermiştir. Onlara vazifelerinin; ilâhî mesajları muhataplarına tebliğ, kulluğu yaşayarak temsil, örnek alınacak güzellikler için en güzel misâl, dünya-ukbâ dengesini temin ve âhirette sunulabilecek her türlü itirazın kapısını kapatacak hakikatleri talim olduğunu bildirmiştir. Üstlendikleri bu mühim tebliğ vazifesinin şuuruyla hareket eden peygamberler, gayelerini gerçekleştirmek, bu konumda tavzifin hakkını vermek, Allah (celle celâluhu) ile insanlar arasındaki engelleri kaldırıp hidayet köprüleri kurmak için sahip oldukları bütün imkânları seferber etmiş, gönüllere girme adına her müspet yolu denemiş, bu yolda çok ciddi azim, kararlılık, cehd ve cesaret sergilemişlerdir.Hayatlarının her ânını bu istikamette yaşamış peygamberlerin tebliğ ve temsil yörüngeli hayat ve hareketlerinin temel düsturlarından birisi de duadır. Dua; peygamberler (aleyhimüsselam) için Allah (celle celâluhu) karşısındaki acziyetlerinin, O'na inanmışlıklarının fiilî ve sözlü ifadesi, en girift problemlerinin çözüm adresi, en amansız dertlerinin ilâcı, Rabbe kurbiyetin en hızlı aracı, kulluklarının baş tacı bir ibadettir. Onlar duayı Allah (celle celâluhu) ile irtibatın her zaman açık bir koridoru olarak kabullenmişler ve onu insanlarla Allah arasındaki irtibatın sağlanmasına bir vesile olarak değerlendirmişlerdir. Sürekli insanlığın hidayeti için dua etmişler ve her zaman dualarına hidayete götürücü hususları dâhil ederek insanları bu yolla da irşat etmiş, aydınlatmışlardır.1Bu çerçevede Kur'ân'da zikredilen peygamber yakarışlarının muhtevası, onların tebliğ ve irşatlarına duaları vesile kıldıklarını gösterir mahiyettedir. Bu dar hacimli makalede misâl olarak o dualardan bazıları seçilmiş ve bu hakikat ifade edilmeye çalışılmıştır.Hz. Âdem'in (aleyhisselâm) Duası ve Tevbe Hakikati Cenab-ı Hakk'ın sıfat ve isimlerinin üzerinde tecelli ettiği ilk insan ve insanların ilk peygamberi olan Hz. Âdem (aleyhisselâm) varlık gayesini gerçekleştirebileceği bir fıtrat, mahiyet ve istidatla yaratılmış, eşi Hz. Havva ile nimetler yurdu Cennet'e yerleştirilmiş ve bir ağaca dokunmaları yasaklanarak imtihana tâbi tutulmuştur.2 İnsan mahiyetinin derinliğini ve enginliğini, yaratılış gayesinin ulviliğini anlayamayan şeytan onun kalıbına takılmış, Allah'ın (celle celâluhu) secde emrine karşı haddini aşmış, günahını ikrar etmemiş, isyanına pişmanlık duymamış, kendini hesaba çekmektense azgınlığını, haddi aşmışlığını Allah'a nispet etmiş, sınırsız rahmete yönelmemiş, neticede huzuru İlâhî'den kovulmuş ve kendince buna sebep gördüğü bu yeni varlığı ebedî olarak hasım bellemiş ve kendini insanla Allah (celle celâluhu) arasındaki irtibatı koparmaya adamıştır.İşe Hz. Âdem (aleyhisselâm) ile eşinden başlamış ve gözünü Hz. Âdem'in şahsında insanın ilk imtihanına dikmiştir. Bunu başarmak için vesveseye başvurmuş, nefsin isteklerini kullanmış, onların ayaklarını kaydırmış3 ve böylece insanın, Rabbi karşısındaki ilk sürçmesi yaşanmıştır.4 İlk insanın Cennet'ten çıkmasına sebep olan İblis daha sonra insan neslinin büyük çoğunluğunun oraya giremeyeceğini iddia etmiş ve bu uğurda her türlü yolu deneyeceğini bildirmiştir.5Yaşanan zellenin derin üzüntüsünü iliklerine kadar hisseden Hz. Âdem (aleyhisselâm) Rabbinden ızdırabını dindirecek kelimeler almış,6 o ve eşi bu kelimelerle Allah'a yönelmiş ve gözyaşları içerisinde şöyle yalvarıp yakarmışlardır:رَبَّنَا ظَلَمْنَآ أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ"Ey bizim Rabbimiz, kendimize yazık ettik. Şayet Sen kusurumuzu örtüp, bize merhamet buyurmazsan, en büyük kayba uğrayanlardan oluruz." (A'râf: 23)Bu iniltiyle hâlini Allah'a (celle celâluhu) arz eden Hz. Âdem (aleyhisselâm) zellesini itiraf etmiş, derin pişmanlığını göstermiş, nefsini hesaba çekmiş, tevbe ve istiğfara yönelmiş ve asla rahmet-i ilâhîyeden ümidini kesmemiştir.7Hz. Âdem (aleyhisselâm), mağfiretine vesile olan bu yakarışıyla aynı zamanda insanoğluna mahiyetlerinin günah işlemeye açık bir potansiyelde yaratıldığını, iç dünyalarında ulvî duygularla beraber kaymaya zemin teşkil edebilecek süflî arzu ve meyillerin de bulunduğunu hatırlatmıştır. Şeytanın her an insanı Allah'a (celle celâluhu) giden yollardan saptırmak için çalıştığını, türlü türlü vesvese, plân ve aldatmalarla zayıf noktaları kullanarak gönülleri O'ndan uzaklaştırmaya uğraştığını anlatmış ve şeytanla mücadelede sürekli temkin, tedbir ve tevbeyle hareket edilmesini, imanın sağlam tutulmasını, Allah'ın hatırdan çıkartılmamasını, şeytanın her türlü tahrik ve hücumundan sakınıp Allah'a sığınılmasını, hevanın değil hidayetin tercih edilmesini ifade etmiştir.8 Nesline, Cenab-ı Hakk'ın çizdiği istikametin ve çerçevenin içinde kalma hususunda çok dikkatli, temkinli ve tedbirli hareket etmezlerse, kendilerini insan-ı kâmil olmaya götürecek mekanizmalara, lâtifelere ve istidatlara yazık edebilecekleri konusunda ikazlarda bulunmuştur. Böylesi bir halin insan için en büyük hüsran ve tevbeye yönelmediği, günahta ısrar ettiği takdirde azaba sebep olacağını ifade etmiştir.9 Çocuklarına da bu kapandan kurtuluşun yolunu, tevbeyle sonsuz merhamet sahibi Allah'a yönelme olarak göstermiştir.10Hz. Yûsuf'un (aleyhisselâm) Duası ve Akıbet Endişesi Hz. Yûsuf (aleyhisselâm) çile, ızdırap ve imtihanlarla bütünleşmiş bir ömür sürmüştür. Kardeşlerinin kendisine olan hasedi zamanla kine ve nefrete dönüşmüş ve onu bir su kuyusuna atıp terk etmişlerdir. Hz. Yûsuf (aleyhisselâm) Allah'ın inayetiyle oradan geçen bir kervan tarafından bulunmuş, kuyudan kurtulmuş ve ilerde farklı enginliklere açılacak yeni bir yola koyulmuştur. Kervandakiler onu Mısır'a götürmüş ve orada devlet ricalinden bir aileye satmışlardır. Yıllar geçtikçe sıkıntılar bitmemiş kendisini satın alan nâzırın hanımının nefsanî arzularıyla karşı karşıya kalmıştır. Bütün bu süreçte acziyetinin farkına varıp Cenab-ı Hakk'ın kudretine sığınan, sürekli kendisine yeni kapılar aralayan/açan Rabbinin rahmetinin enginliğine güvenen, gönülden yakarışlarla O'na yönelen Hz. Yûsuf (aleyhisselâm), en sonunda bir iftiraya maruz kalmış ve zindana konulmuştur. Medreseye çevirdiği bu zindandan mâsumiyeti itiraf edilerek çıkartılan Hz. Yûsuf (aleyhisselâm), Mısır'ın maliyesine nezaretçi kılınmıştır. O peygamberlik fetâneti ve Rabbi'nin kendisine lütuf, ihsan ve öğrettikleriyle bütün bu bâdirelerin üstesinden gelmiştir.11Neticede babasına, suçlarını itiraf edip pişman olan kardeşlerine ve kavmine kavuşmuş, dünyada artık rahat etmesini sağlayacak saltanata, makama, mevkie ve imkânlara nâil olmuştur. Bunları kuyudan, zindandan daha tehlikeli bir imtihan gören Hz. Yûsuf (aleyhisselâm), fâni dünyanın insanı aldatan geçici güzelliklerini değil de sonsuz âhiret âleminin ebedi güzelliklerini istemiş, ihsan edilen bütün nimetleri Rabb'inden bilmiş ve tam da rahata erdiği bu zamanlarda her şeyden tecerrüt ederek zikir ve şükürle Rabb'ine yönelmiş, şöyle diyerek yalvarıp yakarmıştır:12رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِي مِنْ تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ فَاطِرَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ أَنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ"Ya Rabbî! Sen bana iktidar ve hâkimiyet verdin. Kutsal metinleri ve rüyaları yorumlama ilmini öğrettin. Ey gökleri ve yeri yaratan! Dünya'da da, âhirette de Mevla'm, yardımcım Sen'sin. Sana tam itaat içinde bir kul olarak canımı al ve beni hayırlı ve dürüst insanlar arasına dâhil eyle!" (Yûsuf: 101)Onun bela, musibet ve meşakkatlerle dolu bir yaşantıdan sonra insanların arzu ettiği hatta imrendiği bu kadar nimetlerin neticesinde yaptığı bu gönülden yakarışı, insanlara, dünya adına elde ettikleri hiçbir dünyevî imkânın asıl gaye edinilemeyeceğini, en hayatî meselenin Allah'ın kendisinden razı olduğu, tevhid, ihlas ve taat üzerinde bir Müslüman kul olarak ötelere gitmek ve oralarda peygamber yolunun temsilcisi salih kullara dâhil olmak şeklindeki hüsnüâkibet olduğunu anlatmaktadır.13 Zira Kur'ân'da onun bu yakarışını beyan eder bir şekilde "Ey iman edenler! Allah'a karşı gelmekten sakının! O'na lâyık olduğu tazimi gösterin ve ancak O'na teslim olan Müslüman olarak can verin!" (Âl-i İmrân: 102) buyurmaktadır.İlim ve hikmet temsilcisi Hz. Yûsuf (aleyhisselâm), bu duasıyla insanlara/inananlara sahip oldukları şeylerin Allah tarafından bahşedilen ve hesabı sorulacak birer emanet olduğunu haber vermiş; hayatları boyunca yaşayacakları her türlü sıkıntıda, hak ve hakikat düşmanlarının insafsız saldırıları karşısında asıl yardım merciinin, melceinin kâinatın yaratıcısı, dünyada da âhirette de salih kullarının yardımcısı Allah olduğunu bildirmiş;14 elinde kurtuluş garantisi olmayan insanın hiçbir zaman içinde bulunduğu hale, istihdam edildiği makama ve sahibi gibi gözüktüğü imkâna güvenmemesi gerektiğini ifade etmiştir. Hüsnüâkıbetin ancak, insana sürekli son nefeste sonunun ne olacağı, kısa hayatına sığdırdığı sözlü ve fiili amellerinin hesabını verip veremeyeceği endişesini iliklerine kadar hissetmekle ve salihler gibi yaşamakla nasip olacağını hatırlatmıştır.15 Hz. Yusuf (aleyhisselâm) bu duasıyla Allah'tan canını herşeyiyle O'na teslim olmuş bir halde almasını ve bu şekilde almakla üzerindeki nimetini tamama erdirmesini talep etmiştir.16Hz. Süleymân'ın (aleyhisselâm) Duası ve Şükür HakikatiHz. Süleymân (aleyhisselâm) peygamber ocağında yetişmiş bir güzel kul ve nebidir. Cenab-ı Allah, babasına ihsan ettiği peygamberlik, makam, ilim, hikmet ve hükümdarlık nimetlerine kardeşleri arasında onu varis kılmış,17 ona çok büyük ve geniş saltanat lütfetmiş, rüzgârı, cinleri ve karıncaları emrine vermiş, kuşların dilini, mantığını öğretip onlardan istifade etme yollarını göstermiştir. O, sürekli en küçüğünden en büyüğüne ihsan edilen bu nimetlerin şuurunda olmuş, onların şükrünü hakkıyla eda etme adına kıvranmış, inlemiş ve bütün nimetleri veriliş gayesi istikametinde kullanarak yeryüzüne ilim, iman ve adaleti yaymaya çalışmıştır.Bir seferinde insanlardan, cinlerden ve kuşlardan oluşan muntazam ordusuyla beraber hareket ederken karıncalarla dolu bir vâdiye indiğinde, orduyu gören bir karınca, diğerlerine: "Ey karıncalar, haydin yuvalarınıza girin. Süleymân ve orduları, sizi fark etmeyerek ezip çiğnemesinler!"18 diye seslenir. Onun karıncalara bu seslenişini işiten Hz. Süleymân (aleyhisselâm), karıncanın karıncalar ezilmesin diye gördüğü tedbirin, nizam ve intizam içindeki askerlerinin karınca da uyandırdığı teessüratın güzelliğinden19 ve onların konuşmalarını anlama imkânını Rabb'inin kendisine ihsan etmesinden tebessüm eder.20 Ardından şöyle dua eder:رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِي بِرَحْمَتِكَ فِي عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ"Ya Rabbî, beni nefsime öyle hâkim kıl ki gerek bana, gerek ebeveynime ihsan ettiğin nimetlere şükredeyim, Seni razı edecek güzel ve makbul işler yapabileyim. Bir de lütfedip beni hayırlı kulların arasına dâhil eyle!" (Neml: 19)Hz. Süleymân (aleyhisselâm) bu içten yakarışıyla öncelikle kendisine ve ailesine ihsan edilen hususî ve umumî bütün nimetleri hatırlamış ve bunların şükrünü hakkıyla eda etme adına bütün varlığını, lisanını, kalbini, zihnini, zikrini, hareketlerini, sözlerini, ifadelerini, amellerini, yönelişlerini hepsini bir noktaya toplamasını, baştan sona bütün güç kaynaklarını birleştirmesini ve bir lisanla bin türlü şükretme imkânını bahşetmesini O'ndan istemiş ve bu hususta O'nun yardımına sığınmıştır.21 Böylece O'nun tutması, desteklemesi, teyit etmesi ve zahir olması olmadan O'na lâyıkıyla şükretmenin mümkün olamayacağını ifade etmiştir.22İnsanın nimetlere karşılık Rabbi'ne göstermesi gereken şükre nefsin isteklerinin mani olacağını hatırlatmıştır. Vahiy terbiyesi almamış nefis, Cenâb-ı Hakk'ın razı olmayacağı kötü istekleriyle Allah'a şükreden bir kul olmayı hedefleyen insanın önünde çok büyük bir engeldir. İnsan iradesinin hakkını vermeli, yaratılış gayesini gerçekleştirme, vazifelerini hakkıyla yerine getirme ve kâmil bir insanlığa erme adına nefsine hâkim olmalıdır. Aksi takdirde kendisine şükür kapılarını açamayacak, O'nu razı edecek güzel ve makbul işler yapamayacaktır. Böyle olunca da Rahmân'ın has ve hayırlı kulları arasına dâhil olamayacaktır. Hâlbuki esas olan O'nun rızasıdır ve kul, hayatı boyunca şükür ve hamd hisleriyle gerilip bu hedefin peşinde koşmalıdır.Hz. Yûnus'un (aleyhisselâm) Duası ve Acz–Fakr HakikatiHz. Yûnus (aleyhisselâm) sürekli Yüce Allah'ı zikreden ve O'na ibadet eden bir resûldür.23 Yıllarca vazife yeri Ninova'da kalmış, ilahi hak ve hakikatlerin sesi soluğu olmuş, kavmini Cenab-ı Hakk'ın varlığını ve birliğini kabule ve O'na kulluğa davet etmiş, mevcut yaşantılarını, duygu ve düşüncelerini sürdürmeleri halinde başlarına gelecek elim akıbetten onları haberdar eylemiştir. Fakat kavminin sunduğu mesaja karşı kör ve sağır kesildiğini, küfür ve isyanda direttiğini görünce kızmış ve emareleri belirmeye başlayan ilahi azaba yakalanmamak için emr-i ilahiyi beklemeden Ninova'dan ayrılmaya karar vermiştir.24 Bunun için dolu bir gemiye binmiş, gemi hareket halindeyken yaşanan bir hadise üzerine çekilen kur'a neticesinde denize atılmış ve pişmanlık duyguları içerisinde çırpınırken bir balık kendisi yutmuş ve denizin derinliklerine doğru alıp götürmüştür.25 Balığın karnında derin bir hüzün içerisinde yaşadığı bu hayretengiz ve hikmetli hadisenin muhasebesini yapmış, gözyaşları içerisinde Rabb-i Rahim'ine yönelmiş ve dua lisanıyla halini arz etmiştir:أَنْ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِين"Ya Rabbî! Sensin İlah, Senden başka yoktur ilah! Sübhansın, bütün noksanlardan münezzehsin, Yücesin! Doğrusu kendime zulmettim, yazık ettim. Affını bekliyorum Rabbim!" (Enbiyâ: 87)Hz. Yûnus (aleyhisselâm) balığın karnında iç içe geçmiş karanlıklar içerisindedir.26 Zira o balığın karnında, balık denizin karanlık sularında ve deniz de gecenin karanlığında kalmıştır. Üstelik hiç kimsenin de onun yaşadığı bu hadiseden haberi yoktur. Ne yardım sesinin duyulması mümkündür ne de duyulup imdadına koşulması. İşte sebeplerin tam anlamıyla sukût ettiği, sarılacak hiçbir şeyin kalmadığı bu halde Hz. Yûnus (aleyhisselâm)'ın bu duası, acziyet ve ihtiyaç içinde kıvranan insanlar için tam bir çıkış yoludur. O, bu yakarışıyla öncelikle sebepler ne kadar aleyhte olursa olsun mü'minin dünyasında ümitsizliğe yer olmadığını ve samimi bir yönelişle halini Yüce Mevlâ'ya arz etmesi gerektiğini hatırlatmıştır. Zira O, kendisinden başka ilah olmayan, her türlü noksanlıktan münezzeh ve bütün kemal sıfatlarla muttasıf bir Rabb-i Rahîm'dir. Kul O'nun hoşnut olmayacağı tercihlerinin aslında kendi nefsine bir zulüm olduğunun idrakinde olup O'nun affına sığınırsa acz ve fakrını kendisini kurtuluşa ulaştıracak bir rampa haline getirebilir. Zira O, her şeyin yaratıcısı, sahibi ve malikidir. Kul kendisini boğan sebepleri aşıp yalnızca O'na dönerse, yönelirse ve ihlasla halini arz ederse icabet görecektir.Hz. Habîbullah'ın (sallallâhu aleyhi ve sellem) Duası ve Mağfiret-Merhamet HakikatiKur'ân' da ahlakı ve hayatı bütün insanlara örnek gösterilen Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi vesellem) âlemlere rahmet olarak gönderilmiş ve mahlûkata karşı Cenab-ı Hakk'ın sonsuz rahmetinin engin bir tecellisi ve temsilcisi olmuştur. O bütün benliğini, temsilini, tebliğini, idareciliğini kuşatan raûfiyet ve rahimiyet vasıflarıyla insanlığı ebedî helaketten kurtarmak için yaşamış, bu uğurda kendisini helak edercesine bir aksiyon ortaya koymuş ve her vesileyle Rabbi'ne bunun için yalvarıp yakarmıştır. O'nun hayat-ı seniyyesi bu uğurda çektiği ızdırabı sunmakta; sünneti ebedi felaha giden güzergâhları aydınlatmakta; duaları ise bu hakikatleri anlatmaktadır.Allah'a sürekli ümmetinin kurtuluşu için dua etmiş, Kur'ân O'nun dualarına yer vermiş, böylece hem onun ümmetine olan merhametini ve hem de rahmet-i ilahiyeye giden yolda nelere ihtiyaç duyulacağını göstermiştir. Mesela şöyle diyerek Rabbî'ne yalvarıp yakarmıştır:رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّاحِمِين"Ya Rabbî, sen bizi affet, Sen bize merhamet et. Zira merhamet edenlerin en hayırlısı Sensin Sen!" (Mu'minûn: 118)Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem) bu duasıyla merhametlilerin en hayırlısı Yüce Mevlâ'mızın mağfiretine ve rahmetine sığınmış, af ve merhamet talebinde bulunmuştur. Her türlü korku ve afetten korunmanın yolu, O'nun mağfiretine ve merhametine iltica etmektir.Temsil ve tebliğ yörüngeli risaleti esnasında bir taraftan müminlere hayatları boyunca sürekli istiğfarda bulunmalarını emreden ve onlara bu konuda "Vallahi ben günde yüz defa Allah'tan mağfiret diliyorum"27 buyurarak kendi yaptıklarını örnek gösteren Allah Resûlü; diğer taraftan da hiç kimsenin Cenab-ı Hakk'ın rahmeti olmadan kurtuluşa nail olamayacağını, sığınılacak yerin sadece O'nun rahmet kapısı olduğunu hatırlatmış ve bu konularda ümmetine uyarılarda bulunmuştur.28 Hz. Ebû Bekir'e namazda okuması için: "Allah'ım! Ben kendime çok zulmettim. Doğrusu günahları ancak sen bağışlarsın; beni bağışla, kendi katından bir bağışlamayla beni mağfiretine erdir. Bana merhamet et. Çünkü her günahı yarlıgayan, rahmeti bol ancak Sensin." duasını talim buyurmuştur.29Günahların affedilerek örtülmesi, tevbelerin kabul edilmesi, işlenen günahlar karşısında cezanın terkedilmesi ancak O'nun rahmetine sığınmakla ve asla ümit kesilmemesi gereken o kapıya30 yönelmekle mümkündür.31 O'nun (sallallâhu aleyhi ve sellem) Kur'ân'da yer alan bu duası inananlara bu hakikati anlatan bir işaretçi konumundadır. Zira mü'minlerin kurtulduğunu ifade ederek başlayan Mü'minûn sûresi, bu kurtuluşun ancak Cenab-ı Hakk'ın mağfireti ve rahmet-i ilahiyesi ile mümkün olacağını beyan ederek bitmektedir.32Netice Kur'ân'da zikredilen hayatlarından bütün hâl, hareket, hamle, tavır ve sözlerinin temsil, tebliğ ve irşad endeksli olduğunu anladığımız peygamberlerin, kendilerini Allah (celle celâluhu) indinde makamlar üstü makamlara, halk ve hâdiseler karşısında zaferden zafere ulaştıran yakarışlarının bizler için hem en güzel dua örnekleri, hem mahiyetlerindeki derinlik ve enginlikleri itibarıyla nübüvvetlerine birer delil ve hem de anlattıklarıyla insanları dünya ukbâ saadetine sevk edici birer irşad ve tenvir ifadesi olduğu anlaşılmaktadır. Biz bu hususiyeti sadece bu yazıda bir kısmını zikrettiğimiz peygamber dualarında değil Kur'ân'da zikredilen bütün dualarda ve Allah Resûlü'nün (sallallâhu aleyhi ve sellem) Fem-i Güher-i Nebevî'sinden sâdır olan Sünnet-i Sahiha'daki dualarda da görmekteyiz. Zîrâ hayatlarının her ânını kelime gibi mânâlı sürdüren peygamberler; temsil, tebliğ ve dualarıyla, insanları hidayete, takvaya ve ebedî felâha götüren aynı noktaya temas etmişlerdir.

 

Müstecap Dualar

Bu makale, İmam Süyûtî Hazretleri'nin Sihâmü'l-İsâbe fî Kenzi'd-Daavâti'l-Müstecâbe isimli risalesinin Mehmed Zihni Efendi tarafından yapılmış tercemesinin bazı tasarruflarla sadeleştirilmiş ve kaynaklarının tesbit edilmiş hâlidir.Selçuk CAMCIBütün hamdler evvel-âhir, Kendisine ümit ve recâ hisleriyle yönelenlerin ümitlerini boşa çıkarmayan ve Kendisine dua edenlerin dualarını reddetmeyen Allah Teâlâ'ya mahsustur. Salât ve selâm da Efendimiz Hazreti Muhammed'e ve O'nun tertemiz aile ve ashabına olsun.Bu kitapçık müstecâb duaları ihtiva etmektedir. Duaların kabulü, ya dua edende olması gereken özelliklere veya zaman ve mekânda olan fazilete veya hadis-i şeriflerde geldiği için bizzat duanın kendisinde bulunan şeref ve meziyete bağlıdır. Bu kitapçığa Sihâmü'l-İsâbe fi'd-Daavâti'l-Müstecâbe ismini verdim. Onu dört bölüm ve bir netice şeklinde düzenledim.DUA EDENE DAİR Hazreti Ebû Hüreyre'den (radıyallahu anh) rivayet edildiği üzere, Nebiyy-i Ekrem Sallallâhu Aleyhi ve Sellem Efendimiz Hazretleri buyurmuşlardır ki "Üç dua şüphesiz kabul olunur: Mazlûmun duası, yolcunun duası, anne-babanın çocukları hakkında duası." (Tirmizî, daavat 48; birr 6; Ebû Davud, kıraat 365)Aleyhissalâtü Vesselâm Efendimiz Hazretleri Ebû Hüreyre'nin rivayet ettiği bir hadîslerinde şöyle buyurmuşlardır: "Mazlûmun duası fâcir, günahkâr (bir rivayette kâfir) dahi olsa kabul edilir. Onun günahı kendi nefsine aittir." (Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 2/367)Hazreti Ümmü Hakîm'den (radıyallahu anhâ) rivayetle Rasûlüllah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem: "Peder duası vâsıl-ı sürâdık-ı icâbet olur (Hak ile aramızdaki perdeyi aşar ve Allah'a ulaşır)." (İbn Mâce, dua 2) buyurmuşlardır.Aleyhissalâtü Vesselâm Efendimiz Hazretleri, Ebû Hüreyre'den (radıyallahu anh) rivayetle "Üç sınıfın duasını Cenab-ı Hak reddetmez: Hak celle ve alâ'yı çok zikredenlerin duası, mazlûmun bedduası, âdil sultan ve idarecinin duası." (Taberânî, el-Mu'cemü'l-evsat, 7/145) buyurmuşlardır.Hazreti Sevbân'dan (radıyallahu anh) rivayeten Aleyhissalâtü Vesselâm Hazretleri buyurmuşlardır ki: "Dört sınıfın duası kabul edilir: Âdil sultanın duası, din kardeşlerinden birinin gıyabında yaptığı dua, mazlûmun bedduası, bir kimsenin kendi çocuğu hakkındaki duası." (Ali el-Müttakî, Kenzü'l-ummâl, 2/43)Hazreti Ebu'd-Derda (radıyallahu anh) rivayet etmişlerdir ki Nebiyy-i Ekrem Sallallâhu Aleyhi ve Sellem Efendimiz: "Müslüman olan kişinin din kardeşi hakkında gıyâben ettiği dua müstecâbdır. Başı ucunda bir vazifeli melek vardır. Kardeşi hakkında hayır ile dua ettikçe o melek âmin-hân olarak 'sana da öyle olsun' der" (Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 5/195) buyurmuşlardır.İbn Abbas Hazretleri'nin rivayet ettiği bir hadîste Peygamberimiz Efendimiz (aleyhissalâtü vesselâm) şöyle buyurdular: "Beş dua kabul edilir: Mazlûmun yardım görünceye kadar olan bedduası, hacının hacdan dönüşüne kadar olan duası, gazinin cihaddan dönüşüne kadar olan duası, hastanın iyi oluncaya kadar olan duası, müminin din kardeşi hakkında gıyâben duası. Bu duaların icâbete en hızlı olanı, müminin mümin kardeşi için gâibâne ettiği duadır." (Beyhaki, Şüabü'l-iman, 2/46-47)Hazreti Abdullah b. Abbas rivayetiyle Nebiyy-i Ekrem Sallallâhu Aleyhi ve Sellem Efendimiz Hazretleri: "Sizin biriniz ihrama girdiğinde dua ettikçe âmin desin. 'Allahümmeğfirlî' dediği vakit âmin desin. Hayvana ve insana beddua etmesin. Çünkü ihramda olanın duası müstecâbdır. Duasını kadın erkek bütün mü'minlere teşmil edenin dahi duası müstecâb olur." (Süyûtî, Cem'ü'l-cevâmi', 1/34) buyurmuşlardır. Ve yine Hazreti Ebû Hüreyre'den rivayetle Nebiyy-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem: "Üç sınıfın duasını reddetmemek Kendi fazl ve keremiyle Cenâbı Hakk'a aittir: İftar edinceye kadar oruçlunun duasını, yardım görünceye kadar mazlûmun duasını, dönünceye kadar yolcunun duasını." (Ali el-Müttakî, 2/44) buyurmuşlardır.Hazret-i İbn Ömer (radıyallahu anh): Aleyhissalâtü Vesselâm "Bir hastanın yanına girdiğin vakit sana dua etmesini iste; çünkü hastanın duası meleklerin duası gibidir." (İbn Mâce, cenâiz 1) buyurdu, der. Hazreti Ebû Hüreyre'den rivayetle Aleyhissalâtü Vesselâm Hazretleri: "Sıkıntı, meşakkat ve hastalık vaktinde duasının kabul edilmesini isteyen kimse rahat zamanında çok dua etsin" (Hâkim, el-Müstedrek, 1/729) buyurmuşlardır.Hazreti İbn Ömer'den rivayet edilen bir hadîste Hazreti Rasûlüllah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem "Duasının müstecâb olmasını ve endişesinin giderilmesini arzu eden kimse, sıkıntıya maruz bir kardeşinin derdine derman olsun." (Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 2/23) buyurmuşlardır.Hazreti Ebû Hüreyre'den merfûan rivayet olunan bir hadîs-i şerîfte "Sıkıntıya maruz kalan kimsenin bedduasından sakınınız" (Ali el-Müttaki, Kenzü'l-ummâl, 6/91) buyrulmuştur.Hazreti Enes'e müstenid bir rivayette Aleyhissalâtü Vesselâm Efendimiz Hazretleri "Saçı sakalı ağarmış olan müslüman, sünnet-i seniyye dairesinde olduğu müddetçe Hak celle ve alâ'dan bir şey isteyecek olursa Cenâbı Hak onu vermemekten şanına şâyeste bir şekilde hayâ eder." (Taberânî, el-Mu'cemü'l-evsat, 5/270) buyurmuşlardır.Hazreti İbn Ömer'den merfûan rivayet edilmiştir ki Efendiler Efendisi: "İyilik görenin iyilik eden hakkındaki duası geri çevrilmez." (Ali el-Müttakî, Kenzü'l-ummâl, 2/43) buyurmuşlardır.Hazreti Ebû Ümâme'den rivayetle tahric edilmiştir ki Hazreti Resûlüllah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem "Hâmil-i Kur'ân olanın (Kur'ân'ı okuyan ve yaşayanın) kabul edilecek bir duası vardır ki, onu eder ve makbul olur." (Beyhakî, Şüabü'l-iman, 2/405) buyurmuşlardır.Hazreti Hubeyb b. Mesleme el-Fihrî: Ben Resûlüllah'tan işittim, O; "Bir cemaat, bir kısmı dua edip bir kısmı âmin demek üzere toplandığında Hak celle ve alâ onların duasını mutlaka kabul eder." buyurmuştur. (Hâkim, el-Müstedrek, 3/347)Hazreti Enes'ten (radıyallahu anh) rivayetle Hazreti Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm buyurmuşlardır: "Üç kişi bir yere gelip dua ettiklerinde onların ellerini boş çevirmemek Cenâbı Hakk'ın fazl ü keremindendir." (Ebû Nuaym, Hilyetü'l-evliyâ, 2/226)VAKİTLERE DAİRSehl b. Sa'd'den (radıyallahu anh) mevkûfen mervî olduğu üzere buyurulmuştur ki; "İki vakit vardır ki o vakitlerde semanın kapıları yani icâbetgâh-ı dua açılır ve duası reddedilen az bulunur. Biri ezana icâbet zamanı ve diğeri Allah yolunda savaşanların safında hazır olunan zamandır." (Muvatta, salât 1) Ve yine Resûlüllah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem "İki dua reddolunmaz: Ezan okunduğunda yapılan dua ve harbde göğüs göğüse gelindiği vakit edilen dua" (Hâkim, el-Müstedrek, 1/198) buyurmuşlardır.Hazreti Cabir (radıyallahu anh) buyurdular: Ben, Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem)'ı işittim, buyuruyorlardı ki: "Gecede bir vakit vardır, ehl-i iman olan bir adam o vakti yakalar da Hak celle ve alâ'dan dünya ve ahiret işlerine dair bir hayır isterse Hak teâlâ onu mutlaka verir. O vakt-i icâbet her gece vardır." (Müslim, müsafirîn 166)Hazreti İbn Abbas rivayetiyle, Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem)'ı gecenin son üçte biri hakkında şöyle buyurdular: "O öyle bir vakittir ki melekler o vakitte hâzır ve edilen dua kabul olur." (Tirmizî, daavât 15; Hâkim, el-Müstedrek, 1/461)Osman b. Ebi'l-Âs es-Sekafî'den (radıyallahu anh) rivayetle Nebiyy-i Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurmuşlar: "Gecenin yarısında sema kapıları açılıp bir münadi şöyle nida eder: Dua eden yok mu cevap verilsin? İsteyen yok mu verilsin? Mükedder var mı ki kederi giderilsin? Hiçbir mümin yoktur ki o vakitte dua etsin de duası kabul edilmesin; meğerki zinâkâr bir kadın veyahut haksız bir öşürcü (zekât memuru) ola." (Taberânî, el-Mu'cemü'l-kebîr, 9/59)Hazreti Ebû Ümâme'den rivayetle Resûlüllah (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurdular: "Semanın kapıları açılır ve dört yerde dua kabul edilir: Düşman ile Allah yolunda karşı karşıya gelindiğinde, yağmur yağarken, namaza kâmet getirildiğinde, Kâbe-i Muazzama görüldüğü anda." (Taberânî, el-Mu'cemü'l-kebîr, 8/169)Abdullah b. Ebî Evfâ'dan (radıyallahu anh) rivayetle Hazreti Resûlüllah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem "Gölgeler çekildiğinde ve rüzgârlar estiğinde (akşam olduğunda) Hak celle ve alâ'ya bütün ihtiyaçlarınızı arz ediniz ki o zamanlar evvâbîn (tevbe edenler) zamanı ve Hakk'a yönelmek vaktidir." (Ebû Nuaym, Hilyetü'l-evliyâ, 7/227) buyurmuşlardır.Ebû Hüreyre Hazretleri buyuruyorlar: Hazreti Rasûl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz Hazretleri Cuma gününden bahsedip şöyle dediler: "O günde bir saat vardır ki bir müslüman kul namazda olduğu hâlde o saate tevafuk ederek Hak celle ve alâ'dan bir şey isterse Hak teâlâ onu mutlaka verir." (Buhârî, Cuma 35; Müslim, Cuma 14)Resûl aleyhisselâm buyurmuşlar: "Beş gece vardır ki onlarda dua reddolunmaz: Recebin ilk gecesi, Şaban'ın yarı (15.) gecesi, Cuma gecesi, Ramazan ve Kurban bayramı geceleri." (Deylemî, el-Firdevs, 2/196)Hazreti Ubâde b. Sâmit rayıdallahu anh'dan rivayetle Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem bir Ramazan-ı Şerif geldiğinde şöyle buyurmuşlar: "Size bir şehr-i bereket yani feyizli bir ay geldi ki onda rahmet iner, günah ve hatalar silinip affedilir ve dua kabul edilir." (Münzirî, et-Terğîb ve't-terhîb, 2/149)Nebiyy-i Ekrem aleyhi ekmelüttehâyâ, Hazreti Enes rivayetiyle buyurdular ki "Kur'ân-ı Kerîm'in her hatminde bir müstecâb dua vardır." (Beyhakî, Şüabü'l-iman, 2/374)Ebû Bekir b. Ebyad meşhûr hadis Cüz'ü'nde Eyyûb es-Sehtiyânî'den mervî olarak zikir ve tahric etti ki müşarun ileyh Eyyûb: Bize ulaştığına göre dua, كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ âyeti okunduğunda müstecâb olur, demiştir. Şunu da tahric etmiştir ki Aleyhissalâtü Vesselâm Hazretleri "Farz bir namazı kılan kimse için kabul olacak bir dua vardır." buyurmuşlardır. (Süyûtî, Sihâmü'l-isabe, s. 44)Hazreti İbn Abbas'dan mervî olarak Nebi aleyhisselâm buyurmuşlar: "Ben rükû ve secdede Kur'ân okumaktan nehyolunmuşumdur. Rükûda Rab Teâlâ'ya tazim edip secdede dua etmeye gayret ediniz ki duanız müstecâb olmaya lâyıktır." (Müslim, salât 207)Hazreti İbn Ömer'den rivayetle Aleyhissalâtü Vesselâm Hazretleri "Kulun gönlüne dua arzusu düşürülünce hemen dua etmelidir ki Hak teâlâ o vakitte duaya icâbet eder." (Tirmizî, Daavât 100) buyurmuşlardır. Halid el-Hazzâ'dan nakledildiğine göre Hazreti İsa aleyhisselâm "Kendinizde ürpermek ve göz yaşarmak hâli hâsıl olduğunda hemen dua edin." buyururlar imiş. (Ahmed b. Hanbel, ez-Zühd, 1/59)Ebû Rihm es-Sem'î rivayetiyle Sallallahu aleyhi ve sellem Hazretleri "Duanın müstecâb olacağı zamanın biri de hapşırma zamanıdır." (Heysemî, Mecmau'z-zevâid, 4/181) buyurmuşlardır.Ebû İdris'e Muaz b. Cebel (radıyallahu anh) hitaben buyurmuş: "Sen bazen bir takım kimseler ile oturursun ki onlar lakırdıya dalarlar, boş konuşurlar. Sen onları gâfil gördüğünde Rabb'ine teveccüh edip dua eyle." (Ebû Nuaym, Hilyetü'l-evliyâ, 1/236)MEKÂNLARA DAİRHazreti Cabir (radıyallahu anh) buyurmuş: "Rasûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem Mekke fethinde Mescid-i Haram'da pazartesi, salı ve çarşamba günü dua buyurdular. Çarşamba günü iki namaz arasında dualarının müstecâb olduğunu müşâhede ettim. Ben dahi sıkıntılı bir hâl vukûunda çarşamba günü iki namaz arasında o saati kollayarak ne vakit dua etti isem kabul olduğunu gördüm." (Buhârî, el-Edebü'l-müfred, 1/246)Hazreti İbn Abbas rivayetiyle Resûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem: "Mescid-i Haram'da Hacer-i Esved ile Kâbe kapısı arası Mültezem'dir. Bir âfet veya musibete maruz kalan kişi orada dua ederse mutlaka Allah duasını kabul eder." (Heysemî, Mecmau'z-zevâid, 3/246) buyurmuşlardır.Hazreti Resûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem: "Üç yer vardır ki, onlarda bir kulun duası reddolunmaz: Çölde kendisini Hak celle ve alâ'dan başka gören olmadığı bir yerde bulunduğunda ve bir bölük adam ile düşman karşısında bulunup da yanındakiler kaçıp kendisi sebat ettiğinde ve gecenin sonunda uyanıp kalktığında." (Münâvî, Feyzü'l-kadir, 3/322) buyurmuşlardır.BİZZAT DUALARA DAİRHazreti Enes buyurmuşlar: Ben Hazreti Nebiyy-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem ile beraber bulundum. Bir kimseيَا بَديِعَ السَّمَوَاتِ يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ اِنيِّ اَسْأَلُكَ…diye dua etmiş idi. Resûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdular ki: "Biliyor musunuz bu adam nasıl bir isim ile dua etti? Canım kudret elinde olan Zât-ı Ecell hakkı için Cenâbı Allah'a öyle bir ismiyle dua etti ki onunla edilen duaya Hak celle ve alâ icâbet eder, kabul buyurur." (Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 3/245)Hazreti Enes (radıyallahu anh) buyurdular: Biz Nebiyy-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem ile beraber bulunduk. Bir kimse ayakta namaz kılmakta idi. Rükû, secde ve teşehhüdden sonra şu duaları okudu:اَللّٰهُمَّ اِنيِّ اَسْأَلُكَ بِاَنَّ لَكَ الْحَمْدَ لاَ اِلَهَ اِلاَّ اَنْتَ بَديِعَ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ يَا ذَا الْجَلاَلِ وَالْاِكْرَامِ يَاحَيُّ يَا قَيوُّمُHazreti Rasûl sallallahu aleyhi ve sellem: "Şüphesiz ki bu adam Cenâbı Hakk'a öyle bir ism-i a'zamıyla dua etmiştir ki, onunla edilen duaya Hak Teâlâ icâbet eder ve onunla istenilen şeyi Cenâbı Hak ihsan eder." (Hâkim, el-Müstedrek, 1/683) buyurdular.Hazreti Enes'ten (radıyallahu anh) mervî olmak üzere Resûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem Hazretleri, bir kimseاَللّٰهُمَّ اِنيِّ اَسْأَلُكَ بِاَنَّ لَكَ الْحَمْدَ لاَ اِلَهَ اِلاَّ اَنْتَ الْحَنَّانُ الْمَنَّانُ يَا بَديِعَ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ يَاذَا الْجَلاَلِ وَالْاِكْرَامِ اَسْأَلُكَ الْجَنَّةَ وَاَعُوذُ بِكَ مِنَ النَّارِdiye dua ederken işittiler: "Şüphesiz ki bu adam Hak teâlâ'ya öyle bir ismiyle dua ediyor idi ki o isim ile dua edildiği vakit Cenâbı Hak icâbet eder ve o isim ile bir şey istenildiği vakit verir." (Hâkim, el-Müstedrek, 1/683) buyurdular.Hazreti İbn Abbas (radıyallahu anh): "Bir kimse hüzün veya keder yahut korkuya maruz kaldığı vakit şu kelimât ile dua ederse duası kabul olur:اَللّٰهُمَّ اِنيِّ اَسْأَلُكَ بِلاَ اِلَهَ اِلاَّ اَنْتَ رَبُّ السَّمٰوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظيِمِ وَاَسْأَلُكَ بِلاَ اِلَهَ اِلاَّ اَنْتَ رَبُّ السَّمٰوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْكَريِمِ وَاَسْأَلُكَ بِلاَ اِلَهَ اِلاَّ اَنْتَ رَبُّ السَّمٰوَاتِ السَّبْعِ وَالْاَرَضيِنَ السَّبْعِ وَمَافيِهِنَّ اِنَّكَ عَلىَ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌBunu oku, daha sonra isteyeceğini iste." (Buhârî, el-Edebü'l-müfred, 1/248) buyurmuştur.Hazreti Büreyde rivayetiyle Rasûl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem Hazretleri, bir kimseاَللّٰهُمَّ اِنيِّ اَسْأَلُكَ بِاَنَّكَ اَنْتَ اللهُ الَّذِي لاَ اِلَهَ اِلَّا اَنْتَ الْاَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِي لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يوُلَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا اَحَدٌdiye dua eder iken işitip buyurmuşlar ki: "Şüphesiz sen Hak celle ve alâ'ya öyle bir ism-i a'zamıyla dua ettin ki o ismiyle bir şey istenildiğinde Cenâbı Hak verir ve o cümlelerle dua edildiğinde icâbet eyler." (Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 5/360)Hazreti Âişe rivayetiyle gelmiştir ki, Nebiyy-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm Hazretleri "Kul dört defa 'Ya Rabbi' dediği vakit Hak teâlâ kuluna teveccüh buyurup 'Kulum iste, sana verilecek' der." buyurmuşlardır. (Münâvî, Feyzü'l-kadir, 1/411)Hazreti Enes'den rivayetle Seyyidü'l-Enâm Aleyhissalâtü Vesselâm Hazretleri bir sabah Hazreti Âişe'nin yanına girdiklerinde Hazreti Âişe Annemiz: "Yâ Resûlallah, bana, okuduğumda ettiğim duanın kabul edilip isteklerimin verileceği Cenâbı Hakk'ın ism-i a'zamını öğretseniz." dediler. Aleyhissalâtü Vesselâm Hazretleri ona cevap vermediler. Hazreti Âişe kalkıp abdest aldılar, daha sonraاَللّٰهُمَّ اِنيِّ اَسْأَلُكَ مِنَ الْخَيْرِ كُلِّهِ مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَمَالَمْ اَعْلَمْ وَبِاسْمِكَ الْعَظيِمِ الَّذيِ اِذَا دُعيِتَ اَجَبْتَ وَاِذَا سُئِلْتَ بِهِ اَعْطَيْتَdiye dua ettiler. Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm bunun üzerine "İsm-i a'zam bunların içindedir" buyurdular. (Heysemî, Mecmau'z-zevâid, 10/156)Hazreti Muaviye b. Ebî Süfyan buyurdular ki: "Ben Rasûlullah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem'den işittim, buyuruyorlar idi ki: "Her kim şu beş kelime ile dua eder ise Allah Teâlâ ona her istediğini verir:لَا اِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَاللهُ اَكْبَرُ لاَاِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَشَريِكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَديِرٌ لاَاِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَلَاحَوْلَ وَلاَقُوَّةَ اِلاَّبِاللهِdemiştir. (Heysemî, Mecmau'z-zevâid, 10/157)Hazreti Hasan Basrî buyurmuşlar: Semure b. Cündeb (radıyallahu anh) bana dedi ki, Resûlüllah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem'den defalarca ve Hazret Ebû Bekir'den defalarca ve Hazreti Ömer'den kerrât ile işittiğim bir hadis-i şerifi sana söyliyeyim: "Bir kimse sabaha çıktığında ve akşama erdiğindeاَللّٰهُمَّ اَنْتَ خَلَقْتَنيِ وَاَنْتَ تَهْديِنيِ وَاَنْتَ تُطْعِمُنيِ وَاَنْتَ تَسْقيِنيِ وَاَنْتَ تُميِتُنِي وَاَنْتَ تُحْييِنيِder ise Allah Teâlâ onun duasını kabul eder." (Heysemî, Mecmau'z-zevâid, 10/118)Hazreti İbn Abbas'dan mervî olarak gelmiştir ki, bir kimse "Yâ Resûlallah, reddolunmayacak dua var mıdır?" diye sual etti. Hazreti Resûlüllah Aleyhissalâtü Vesselâm "Evet, (duadan önce)اَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الْاَعْلَى الْاَعَزِّ الْاَجَلِّ الْاَكْرَمِdersin" buyurdular. (Heysemî, Mecmau'z-zevâid, 10/156)Hazreti Sa'd b. Ebî Vakkas (radıyallahu anh) rivayetiyle Hazreti Resûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem buyurmuşlar: "Kardeşim Yunus aleyhisselâm'ın balığın karnında iken duasıلاَ اِلَهَ اِلاَّ اَنْتَ سُبْحَانَكَ اِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِميِنَidi. Bir Müslüman bu duayı her ne hakkında okur ise müstecâb olur." (Hâkim, el-Müstedrek, 1/505)Hazreti Abdullah b. Mesudاَللّٰهُمَّ اِنِّي اَسْأَلُكَ ايِمَانًا لاَ يَرْتَدُّ وَنَعيِمًا لاَ يَنْفَدُ وَمُرَافَقَةَ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ فيِ اَعْلَى دَرَجَةِ الْجَنَّةِ جَنَّةِ الْخُلْدِdiye dua etmişler. Resûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem Hazretleri dahi işitip "İste, mutlaka verilir" buyurmuşlar. (Hâkim, el-Müstedrek, 1/524)Hazreti Enes'ten mervî olmak üzere Hazreti Resûlüllah sallallahu aleyhi ve sellem يَا أَرْحَمَ الرَاحِميِنَ diyen bir kimseye rastladılar ve ona "İste ki, Cenâbı Hak sana teveccüh buyurmuştur, duanı kabul edecektir." buyurdular. (Hâkim, el-Müstedrek, 1/544)Hazreti İbn Mesud'dan mervî olarak Nebiyy-i Ekrem Sallallâhu Aleyhi ve Sellem buyurmuşlar: "Arafe gecesi şu on kelimeyi bin kere okuyan kimse Cenabı Hak'tan her ne dilerse Hak teâlâ onu verir. Meğerki dilediği şey akrabalara iyilik etmemek veyahut başka bir günah ve vizr ü vebal ola." (Taberânî, el-Mu'cemü'l-Kebir, 10/227)سُبْحَانَ الَّذيِ فيِ السَّمَاءِ عَرْشُهُ سُبْحَانَ الَّذيِ فيِ الْاَرْضِ مَوْطِئُهُ سُبْحَانَ الَّذيِ فيِ الْبَحْرِ سَبيِلُهُ سُبْحَانَ الَّذيِ فيِ النَّارِ سُلْطَانُهُ سُبْحَانَ الَّذيِ فيِ الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فيِ الْقُبُورِ قَضَاؤُهُ سُبْحَانَ الَّذيِ فيِ الْهَوَاءِ رُوحُهُ سُبْحَانَ الَّذيِ رَفَعَ السَّمَاءَ سُبْحَانَ الَّذيِ وَضَعَ الْاَرْضَ سُبْحَانَ الَّذيِ لاَ مَلْجَأَ مِنْهُ اِلاَّ اِلَيْهِHazreti Enes'ten mervî olmak üzere Hazreti Nebiyy-i Ekrem Sallallâhu Aleyhi ve Sellem buyurmuşlar: "Bir ihtiyacın var ve onun gerçekleşmesini istiyorsan şöyle dua eyle: (Taberânî, el-Mu'cemü's-sağîr, 1/123)لاَ اِلَهَ اِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَريِكَ لَهُ الْعَلِيِّ الْعَظيِم لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَريِكَ لَهُ الْحَليِمُ الْكَريِمُ بِاسْمِ اللهِ الَّذيِ لاَ اِلَهَ اِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيوُّمُ الْحَكيِمُ سُبْحَانَ اللهِ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظيِمِ اَلْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعَالَميِنَ كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مَايوُعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا اِلَّا سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ بَلَاغٌ فَهَلْ يُهْلَكُ اِلاَّ الْقَوْمُ الْفَاسِقوُنَ كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَهَا لَمْ يَلْبَثوُا اِلاَّ عَشِيَّةً اَوْ ضُحٰيهَا اَللّٰهُمَّ اِنيِّ اَسْأَلُكَ مُوجِبَاتِ رَحْمَتِكَ وَعَزَائِمَ مَغْفِرَتِكَ وَالْغَنيِمَةَ مِنْ كُلِّ بِرٍّ وَالسَّلَامَةَ مِنْ كُلِّ اِثْمٍ اَللّٰهُمَّ لاَ تَدَعْ ليِ ذَنْبًا اِلاَّ غَفَرْتَهُ وَلاَ هَمًّا اِلاَّ فَرَّجْتَهُ وَلاَ دَيْنًا اِلَّا قَضَيْتَهُ وَلاَ حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ اِلَّا قَضَيْتَهَا بِرَحْمَتِكَ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِينَHazreti Âişe (radıyallâhu anhâ) buyurmuşlar: Pederim bana dediler ki, "Resûlüllah Aleyhissalâtü Vesselâm Hazretleri'nin bana öğretmiş oldukları duayı sana ta'lim edeyim mi ki, Hazreti İsa Aleyhisselâm dahi onu havarilerine öğretirler imiş? Senin Uhud dağı kadar borcun olsa da, o duayı etsen, Hak celle ve alâ o borcu sana ödettirir." Ben de "Pekiyi, öğretiniz" dedim. Buyurdular kiاَللّٰهُمَّ فَارِجَ الْهَمِّ وَكَاشِفَ الْكَرْبِ مُجيِبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّ رَحْمٰنَ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَرَحيِمَهُمَا اَنْتَ تَرْحَمُنيِ فَارْحَمْنيِ رَحْمَةً تُغْنِنيِ بِهَا عَمَّنْ سِوَاكَde. (Hâkim, el-Müstedrek, 1/515)Hazreti Muaz b. Cebel'den (radıyallahu anh) mervî olmak üzere Hazreti Resûlüllah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem Efendimiz, Muaz'a buyurmuşlar: "Sana bir dua öğreteyim mi ki o duayı sen okuduğunda üzerinde dağlar kadar borç olsa Hak teâlâ o borcu eda eder." Hazreti Muaz dahi "Evet, öğretiniz" demişler. Onun üzerine Hazreti Rasûlüllah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem "Şu duayı et buyurmuşlardır: (Heysemî, Mecmau'z-zevâid, 10/185-186)اَللّٰهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتيِ الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ بِيَدِكَ الْخَيْرُ اِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَديِرٌ تُولِجُ الَّليْلَ فيِ النَّهَارِ وَتوُلِجُ النَّهَارَ فيِ الَّليْلِ وَتُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَتُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَتَرْزُقُ مَنْ تَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ رَحْمٰنَ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَرَحيِمَهُمَا تُعْطيِ مَنْ تَشَاءُ مِنْهُمَا وَتَمْنَعُ مَنْ تَشَاءُ فَارْحَمْنيِ رَحْمَةً تُغْنِنيِ بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاكَ اَللّٰهُمَّ أَغْنِنيِ مِنَ الْفَقْرِ وَاقْضِ عَنيِّ الدَّيْنَ وَتَوَفَّنيِ فيِ عِبَادِكَ وَجِهَادٍ فيِ سَبيِلِكَHazreti Ali (kerremallahu vecheh ve radıyallahu anh) bir kimseye "Rasûlüllah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem Hazretleri'nin bana ta'lim buyurmuş oldukları kelimâtı sana öğreteyim mi ki üzerinde Sebîr dağı kadar borç olsa o dua kelimelerinin bereketiyle Hak celle ve alâ o borcu sana ödettirir." buyurup şöyle dua et demişlerdir:اَللّٰهُمَّ اكْفِنيِ بِحَلاَلِكَ عَنْ حَرَامِكَ وَأَغْنِنِي بِفَضْلِكَ عَمَّنْ سِوَاكَ(Hâkim, el-Müstedrek, 1/538)Mâruf-u Kerhî Hazretleri "Her kim yatağına girerkenسُبْحَانَ اللهِ وَالْحَمْدُ لِلهِ وَلاَاِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَأَسْتَغْفِرُ اللهَ اَللّٰهُمَّ اِنيِّ اَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ وَرَحْمَتِكَ فَاِنَّهُمَا بِيَدِكَ لاَ يَمْلِكُهُمَا اَحَدٌ سِوَاكَderse mutlaka Cenâbı Hak kullarının ihtiyaçlarını, isteklerini yerine getirmekle vazifeli olan Hazreti Cibril'e 'Yâ Cibril, şu kulumun isteklerini yerine getir.' buyurur." demişlerdir. (Ebû Nuaym, Hilyetü'l-evliyâ, 8/366)Said b. Müseyyeb Hazretleri buyurmuş ki: "Bana sıkıntı veren bir olay oldu. Geceleyin Mescid-i Nebeviye gittim. Mescid-i Şerif'in içine girdiğimde yerdeki çakıllarda ses duydum, bakındım, kimseyi göremedim. Yalnız bir ses işittim ki bana: 'Şu mükedder olduğun iş için Cenâbı Allah'a dua et ve şöyle de diyor idi':اَللّٰهُمَّ اِنيِّ اَسْأَلُكَ فَاِنَّكَ لَنَا مَالِكٌ وَاِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَديِرٌ مُقْتَدِرٌ وَاِنَّكَ مَا تَشَاءُ مِنْ اَمْرٍ يَكُنْSaid b. Müseyyeb derler ki: Hangi konuda bu duayı etti isem kabul olduğunu buldum." (İbn Asakir, Tarih-i Dimeşk, 64/354)NeticeFudâle b. Ubeyd (radıyallahu anh) rivayetiyle gelen bir habere göre Resûlüllah Sallallâhu Aleyhi ve Sellem Mescid-i Şerif'de otururlar iken bir adam gelip namaz kıldı, ardından اَللّٰهُمَّ اغْفِرْليِ وَارْحَمْنيِ diye dua etti. Aleyhissalâtü Vesselâm Hazretleri buyurdular ki: "Ey namaz kılan, sen acele ettin. Namaz kılıp oturduğun vakit Hak Teâlâ'ya hamdetmeli ve sonra Peygamber'e salavât okumalı ve ardından dua etmelisin." Daha sonra başka birisi gelip namaz kıldı, Hak Celle ve Alâ'ya hamdden ve Nebiyy-i Ekrem'e salavâttan sonra dua etmişti. Aleyhissalâtü Vesselâm Hazretleri de ona "İsteyeceğini iste, sana verilir." buyurdular. (Heysemî, Mecmau'z-zevâid, 10/156)Hazreti Ali b. Ebî Talib (radıyallahu anh): "Her dua, Hazreti Peygamber'e ve O'nun tertemiz ailesine salavât getirilmedikçe icâbet olunmaz yani kabul edilmez." (Heysemî, Mecmau'z-zevâid, 10/160) buyurmuştur. Ahmed b. Ebi'l-Havârî naklediyor: Bana Ebû Süleyman dedi ki "Hak Teâlâ'dan bir şey istediğin vakit duaya salavât-ı şerife ile başlayıp sonra ihtiyacını iste ve duayı yine salavât-ı şerife ile bitir. Çünkü iki başta okunan salavât-ı şerife reddolunmayacak bir duadır. Artık onların ikisi arasında edilen dua geri çevrilmez." (İbn Asakir, Tarih-i Dimeşk, 12/41)* * *İmam Süyûtî Hazretlerinin risalesi burada bitti. Duanın âdâbıyla alâkalı sadece şu iki hadîsi hatırlatarak makaleyi bitirelim:Efendimiz (Aleyhi Ekmellüttehâyâ) şöyle buyururlar: "Bir Müslüman günah olan bir şeyi istememek ve akrabalarla münasebeti kesmemek ve acele etmemek şartıyla Allah'a dua ederse, Allah onun duasını mutlaka kabul eder. Efendimiz'e sorulur: "Acele etmek nasıl olur Ey Allah'ın Resulü?" Şöyle buyurdular: Dua eden kişi, 'dua ettim, dua ettim de bana cevap verilmedi' deyip yorulur ve duayı terkeder." (Müslim, zikir 92)Başka bir rivayette de Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyuruyorlar: "İçinde günah ve akrabalarla ile münasebeti kesmek olmayan bir dua eden Müslüman'a Allah şu üç şeyden birini ona mutlaka verir: Ya onun duasını hemen kabul eder, ya duasını onun için âhirette azık yapar veya duası nispetinde ona kötülüklerin gelmesini önler." Orada bulunanlar: "Öyleyse çok dua edelim." dediklerinde, Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem): "Evet, Allah duayı çok kabul edendir." buyurmuştur. (Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 3/18)s.camcı@yeniumit.com.tr

Beddua Olarak Lânet Sözünün Vebâli

 

Allah’a havale etmede bir mahzur olmadığını, yapılan beddualara da âmin demememiz gerektiğini, ikisinin birbirinden ayrıldığını ve mü’mine yaraşan hususun dua etmek olduğunu söyleyebiliriz.

Lânet, sözlükte “kovmak, uzaklaştırmak” anlamında Allah’ın bağış ve merhametinden uzak olmayı ifade eder. Lânetullah da “Allah lânet etsin, Allah belasını versin” anlamında Allah’ın rahmetinden uzaklaştırma düşüncesiyle yapılan bir bedduadır (kötü dua). (Rağıb el-İsfehanî, el-Müfredât, s. 454) Allah’ın rahmetinden uzaklaştırıldığı için şeytan “laîn, mel’ûn” veya “racîm” olarak isimlendirilir. Kur’ân-ı Kerîm’de Cenâb-ı Hak: “İnsan hiçbir söz söylemez ki yanında gözetleyen, dediklerini zapteden bir melek bulunmasın.” (Kâf, 50/18) buyurmaktadır. Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) de “Kişi bazen mahzur görmediği değersiz bir söz söylediğini zanneder. Hâlbuki o söz sebebiyle, cehennemin yetmiş yıllık dibini boylar” (İbn Mâce, Fiten, 12) şeklinde haber vermektedir. Dolayısıyla Müslüman, diğer insanların elinden ve dilinden zarar görmediği kişi olduğuna göre (Tirmizi, İman, 12), ağzından çıkan her söze dikkat etmeli ve ondan mesul olduğunu unutmamalıdır.

Peygamberimiz’den, bazı kişiler aleyhine beddua edilmesi istenince “Ben lânet edici değil, rahmet peygamberi olarak gönderildim” (Bkz. Müslim, Birr, 87) diyerek bunu kabul etmediğini görmekteyiz. Nitekim Uhud Savaşı’nda Hz. Peygamber’in mübarek dişi kırıldığı, yüzü yarılıp kanlar aktığı bir sırada bütün bu musibetlere sabrederek bunların müsebbipleri olan Kureyş’in hidayete nail olmaları için dua yapmış, beddua etmemiştir. Zîrâ askerî dehasıyla tanınan Halid b. Velid, Uhud Savaşı’nda düşman safındayken, h. 8. yılda Mekke fethinden hemen önce İslâm’a girerek “seyfullah” unvanını almış, Müslüman bir komutan olmuştur.

Bununla birlikte Peygamberimiz “lânet” kelimesini insanların günahlara karşı daha dikkatli olmaları için zaman zaman “zecir=sakındırma” anlamında kullandığı da olmuştur. Meselâ “Faiz yiyen ve yedirene Allah lânet etsin!” (Darimi, Büyu, 4) “Anne ve babasına söven kimse lânetlenmiştir” (Ahmed b. Hanbel, I, 217) “Arazi işaretlerini bozana (sınır taşlarını kaldırana) Allah lânet etsin” (Müslim, Edâhî, 44) “Allah’ın lâneti rüşvet alan ve verenedir” (Suyutî, Fethu’l-Kebir, III, 15) “Güzellik için döğme vuran ve vurduran ve bu suretle Allah’ın yarattığı güzelliği değiştiren kadınları Allah lânet etsin!” (Tirmizi, Edeb, 33) gibi hadîsler bunlardan bazı örneklerdir.

Son hadîste yalnız kadınların zikredilmesi, Arabistan’da o dönemde döğmenin kadınlar arasında yaygın olduğundan kaynaklanmaktadır. Yasaklama hikmetinin de, Allah’ın yarattığı fıtrî güzelliği değiştirmek olduğu açıkça belirtilmiştir. Diğer hususlar da yine fert ve toplumun huzur ve saadeti için uyulması gereken kuralların önemine işaret etmektedir. Lânet şiddetli bir vaîd (tehdid) olduğu için yukarıdaki sayılan hususlar (bazı âlimlerin kabul ettiği gibi) büyük günahlardandır. Yine “Fitne uykudadır, onu uyandırana Allah lânet etsin” (Suyutî, Fethu’l-Kebir, II, 280) rivayeti de, fitnenin toplum içinde meydana getireceği huzursuzluklara işaret etmektedir. Zîrâ fitne, toplumun düzenini bozduğu için adam öldürmekten daha büyük tahribat yapmaktadır. Hz. Peygamber, Uhud savaşından sonra h. 4. yılın başlarında Bi’r-i Maûne bölgesinde 70 Kur’ân öğreticisinin pusu kurularak şehit edilmesine çok üzülmüştü. Bu sebeple sabah namazlarında bir ay süreyle Bi’r-i Maûne faciasına yol açan kabilelere beddua şeklinde “kunut” yapmıştır. (Müslim, Mesâcid, 299-301) Onlar da cezalarını dünyada bulmuş ve perişan olmuşlardır. Oysa rahmet peygamberi olarak gönderilen Peygamberimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem) kendisine ve ashabına yöneltilen birçok haksızlık ve tecavüz karşısında bedduaya tevessül etmediği hâlde, Bi’r-i Maûne hâdisesi sebebiyle bedduada bulunması dikkat çekicidir. Çünkü bu olay, masum insanların zulmen öldürülmesinin Allah katında ne kadar büyük bir günah olduğuna işaret etmektedir. Ayrıca hayatını Kur’ân hizmetine verenlerin Allah ve Hz. Peygamber yanındaki kıymetini ve şerefini göstermektedir.

Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) “Mü’mine lânet eden, onu (mânen) öldüren gibidir. Kim bir mü’mine küfür nisbet ederse, onu öldürmüş gibidir (vebale girer)” (Tirmizi, İman, 16) buyurmuşlardır. Nitekim kâtil, öldürdüğü kimseyi sadece dünya menfaatlerinden mahrum eder. Lânetçi ise, ahiret nimetlerinden ve Allah’ın rahmetinden mahrum bırakmaya çalışır. Zîrâ Kur’ân, “lânetullah zalimlerin üzerine olsun” diyerek, bu sıfatın kâfir ve zalimlerin vasfı olduğunu belirtmektedir. (Bkz. A’râf 7/44) O hâlde mü’min, Peygamberimiz’in “Allah’ın gazabı, Allah’ın lâneti ve cehennem ateşi ile birbirinizle lânetleşmeyin” (Tirmizi, Birr, 48) tembihine kulak vermeli ve lanetten kaçınmalıdır. Cenâb-ı Hakk’ın rahmeti geniştir, tevbe eden her mü’mini rahmetiyle bağışlayabilir. Yeter ki O’nun rahmetinin genişliğini unutmayalım. Benî İsrail’de birbirine zıd maksad güden (ayrı niyetli ve amelli) iki arkadaş vardı. Bunlardan biri günahkârdı, diğeri de ibadette gayret gösteren bir âbid idi. Âbid olan diğerini günah işlerken gördüğünde “Vazgeç, bırak!” derdi. Bir gün yine onu günah işlerken gördüğünde ona “Terket, vazgeç!” diye ikazda bulundu. Öbürü “Beni Rabbimle baş başa bırak. Sen beni kontrol eden murakıp mısın?” dedi. Bunun üzerine âbid olan kişi “Vallahi Allah seni mağfiret etmez veya Allah seni cennetine koymaz!” deyiverdi. Bir müddet sonra Allah ikisinin de ruhlarını kabzetti. Bunlar Allah’ın huzurunda bir araya geldiler. Allah ibadetinde gayret edene ve ikaz edene “Sen benim elimdekine kâdir misin? (Benim adıma nasıl böyle bir şey söyleyebilirsin)” dedi. Günahkâra da yönelerek “Sen git, rahmetimle cennete gir!” buyurdu. Diğeri için de “Bunu ateşe götürün!” diye emretti. Hadîsin ravisi Ebu Hüreyre (r.a) der ki: Adamcağız kızgınlıkla ve hissi olarak öyle bir kelime konuştu ki bu kelime dünyasını da ahiretini de mahvetti. (Ebu Davud, Edeb, 51) Demek ki mü’min hissî değil, aklî (Kur’ân ve Sünnet ölçüsünde) davranmak mecburiyetindedir.

Hz. Peygamber zamanında Abdullah b. Nuayman isminde nükteleriyle, şakalarıyla tanınan halk arasında da hımar (eşek) lakaplı bir kişi vardı. Bu lakabına kendisi de kızmazdı. Zîrâ yaptığı esprilerle Hz. Peygamber’i (sallallahu aleyhi ve sellem) dahi güldürebiliyordu. Abdullah bir gün içki yasağına uymadığı için Hz. Peygamber’in huzuruna getirilir. Peygamberimiz de, bu yasağı devamlı ihlâl ettiğinden Abdullah’a had vurulmasını ister. O anda Hz. Ömer de orada bulunmaktadır. Bu hâdiseyi görünce dayanamayarak “Allah’ım! Şu adamı rahmetinden uzak kıl! Sarhoş olarak Hz. Peygamber’e getiriliyor ve Resulullah’ı üzüyor” diyerek beddua ve lânet eder. Bunun üzerine Peygamberimiz: “Ey Ömer! (suçlu da olsa ona lânet etmeyiniz.) Vallahi ben onun Allah ve Resulü’nü sevdiğini biliyorum.” diyerek inançlı bir kimseyi (bilerek veya bilmeden işlediği bir günahtan dolayı) kınamamasını, bilakis kötülükten vazgeçmesi için hayır dua edilmesi gereğine hikmetli bir şekilde işaret etmişlerdir. (Bkz. Buhari, Hudud, 5; Aynî, Umdetü’l-Kâri, Kitâbu’l-hudûd) Nitekim bir başka rivayette “Allah’ım! Ona rahmet et, onun taksiratını affet!” (Ebu Davud, Hudud, 36) şeklinde dua edilmesi tavsiye edilmiştir. Hadîslerde cehenneme en çok sebep olan hususun düşünmeden veya kızgınlıkla “ağızdan çıkan söz” olduğu belirtilmektedir. (Bkz. Tirmizi, Birr, 62) Peygamberimiz bir bayram hutbesinde: Ey kadınlar! Sadaka verin, zîrâ bana cehennem ehlinin çoğu kadınlar olarak gösterildi dedikten sonra sebebini de “Siz lâneti fazla yapıyor, kocalarınıza (çoğu kere) nankörlükte bulunuyorsunuz” (Müslim, İman, 132) şeklinde açıklamıştır. Dolayısıyla “lânet” bedduasını kullanmama konusunda kadınlar daha hassas olmalıdırlar.

Ağızdan çıkan lânet sözü ya söylenene veya söyleyene döner. Nitekim hadîste bu mesele şöyle haber verilmektedir: “Kişi bir şeye beddua ile lânet etti mi, bu lânet semaya yükselir. Sema kapıları lânetin önüne kilitlenir. Sonra bu lânet yeryüzüne iner, orada da kapı önüne kapanır. Sonra bu lânet sözü sağa ve sola yönelir orada da geçit bulamayınca, lânet olunana döner. Şayet lânete hak kazanmışsa onda kalır. Fakat müstahak değilse bu söz söyleyene döner.” (Ebu Davud, Edeb, 53)

Hz. Peygamber ashab-ı kiram ile beraber otururken, rüzgâr sebebiyle bir kimsenin elbisesi âniden açılmıştı. O kimse de gayriihtiyari rüzgâra kızarak ağzından “lânet” kelimesini sarfetti. Bunun üzerine Peygamberimiz “Rüzgâra sövme, lânet etme! Çünkü o da Allah’ın emrinde vazifelidir. Her kim lânete müstahak olmadığı hâlde bir şeyi lânetlerse, o lânet kendisine döner.” (Ebu Davud, Edeb, 53) buyurmuşlardır. Hz. Peygamberle bir sefer esnasında Ensar’dan bir kadın devesine kızarak “lânet olsun” demişti. Peygamberimiz bu sözü duyunca, “Yükünü alın, deve artık mel’ûn olmuştur, kimse ona binmesin!” buyurarak, bu kötü söze karşılık deveyi serbest bırakmıştır. (Ebu Davud, Cihad, 55)

Rivayete göre Hz. İsa’nın (a.s) yanından bir domuz geçmişti. Hz. İsa (a.s) domuza “Selâmla geç!” deyince, yanındakiler hayretle “Domuz hakkında da böyle mi dersin?” dediler. Bunun üzerine Hz. İsa (a.s) “Dilimi kötü söze alıştırmak istemedim.” (Gazali, İhya, III,120) diye cevap vermiştir. Peygamberimiz bir başka hadîslerinde ise “Çok lânet ediciler, kıyamet gününde şefaatçi ve şahit olamazlar.” (Müslim, Birr, 86) buyurmuşlardır. Zîrâ kıyamet günü mü’minler günahkâr din kardeşlerine şefaatte bulunurlarken, lânetçiler bu nimetten mahrum kalacaklardır. Dolayısıyla mü’min lânet kelimesini ağzına alarak bu sözü söylemeyi âdet hâline getirmekten sakınmalıdır.

Allah mü’minleri birbirine merhamet etmek, yardımda bulunmak sıfatlarıyla vasıflandırmış ve onları bir vücut gibi kabul etmiştir. Nasıl ki hiç kimse kendisine kötü sözün söylenmesini istemezse, mü’min de kendisi için istemediği bir şeyi din kardeşi aleyhine söylememelidir.

Âlemlere (bütün varlığa) rahmet olarak gönderilen Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) (Bkz. Enbiya 21/107) özellikle mü’minlere karşı da çok şefkatli ve merhametlidir. (Bkz. Tevbe 9/128) Dolayısıyla böyle bir peygamberden ne ümmetine ne de mahlukata karşı “lânet” sözü istisna dışında sâdır olmamıştır. Çünkü lânet, Allah’ın rahmetinden uzaklaştırmaktır. Şu hâlde lânet sözü, mü’mine yakışmadığı gibi, mü’min aleyhine hatta hayvanat ve nebatat için bile kullanılmamalıdır. Çünkü Mü’min lânet edici ve kötü sözlü olamaz. (Tirmizi, Birr, 48) Abdullah b. Ömer de (r.a) şöyle der: Allah katında en sevimsiz insan, şuna buna kötü söyleyip lânet eden kimsedir. Demek ki Müslümanların olur olmaz sebeplerle birbirleri aleyhine beddua etmeleri İslâm ahlâkıyla bağdaşmamaktadır. Hadîslerde lânete konu olan hususlar ise genellikle toplum düzenini bozan, insanlar arasındaki huzur ve güveni kaldıran, dinî ve ahlâkî çöküntüye sebep olan veya bunlara zemin hazırlayan davranışlardır. O hâlde mü’min lânete sebep olmamalı ve beddua olarak da lânet sözünü kimseye kullanmamalıdır.

.

Fâtiha Sûresi ve Dua Âdâbı

 

Fatiha, Kur’ân-ı Kerim’in, dolayısıyla bütün semavî kitapların ana gayesini, temel esaslarını ihtiva eden, tam bir kitap genişliğinde mübarek bir sûredir.

Fâtiha Sûre-i Celîlesi değişik hususiyetleriyle, Kur’ân-ı Kerîm’in bir fihristi ve özeti gibidir. Onda, Kur’ân’ın tevhid, nübüvvet, haşir, adalet ve ibadet gibi temel konularının tamamına ya sarahaten temas edilmiş ya da bir işaret ve delâlette bulunulmuştur. Kur’ân-ı Kerîm’in dünya ve ahiretle alâkalı hikmet, hüküm ve maksatları ve Cenâb-ı Allah ile kâinat ve insanlar arasındaki nispet ve rubûbiyet alâkası da çok belâgatli bir şekilde Fâtiha Sûresi’nde icmâlen yerini almıştır. Öyle ki, bu sûrenin ilk yarısı Mekkî, son yarısı da Medenî hükümleri temsil eder gibidir. Bu ölçüde geniş bir muhtevaya sahip olan Fâtiha Sûresi’nin o genişlik nispetinde pek çok hususiyet ve faziletleri olması da pek tabiîdir. 

Fâtiha Sûresi’nin, engin muhteva ve çok hususiyetlerine işaret eden değişik isimleri vardır. Şüphesiz bu isimler de Kur’ân’ın bu ilk sûresinin üstünlük ve şerefine delâlet ederler. Zîrâ isimlerin çokluğu müsemmanın faziletine ayrı bir delildir. Örnek olarak bu isimlerden birkaç tanesini zikredecek olursak, ona her şeyin başı ve esası mânâsında “Fâtiha” denilmiştir. Maddî-mânevî, ferdî-içtimâî pek çok dertlere derman olması itibariyle “Şâfiye”, insanlığın bütün problem ve sıkıntılarına yeterli bir reçete olması cihetiyle “Kâfiye”, bütün kitapların fihristi ve Kur’ânî hakikatlerin ezelî bir hülâsası olması yönüyle de “Ümmü’l-Kitâb” isimleri verilmiştir.1 İmam Süyûtî (rahmetullahi aleyh) Kur’ân ilimlerine dair kaleme aldığı el-İtkan adlı eserinde bu mübarek isimlerin sayısını yirmi beşe kadar çıkarmış ve “Tespit edebildiklerim bunlardır; bu zamana kadar da hiçbir kitapta bu kadar isim yer almamış.” demiştir.2

Fâtiha Sûresi’nin isimlerinden “Dua, Münacaat, Hamd, Şükür, Rukye, Şifa, Şâfiye, Suâl (isteme) ve Ta’lim-i Mes’ele” gibi pek çoğunun dua ile doğrudan alâkalı olması ayrıca dikkatleri çeken bir husustur. Duanın, Kur’ân-ı Kerîm’deki ehemmiyetli yerine işaret etmesi bakımından üzerinde durulması icap eder. Fakat, biz burada Fâtiha Sûresi’nin isimlerinden biri olan “Ta’lim-i Mes’ele”3 üzerinde durmaya çalışacağız.

Ta’lîm-i Mes’ele 
Bu ismin Fâtiha Sûresi’ne verilmiş olması, onun okuyup tefekkürde bulunanlara, Cenâb-ı Hakk’a dua etmeyi ve dua âdâbını öğretiyor olmasından kaynaklanmaktadır. Ta’lîm; öğretme, ders verme ve yetiştirme gibi mânâlara gelir. Mes’ele ise “suâl” ile aynı kökten olup istemek ve dilenmek mânâsındadır. Türkçemizde soruya suâl denmesi de cevabını istemek münasebetiyledir. Nitekim, Duhâ Sûre-i Celîlesi’nin onuncu âyet-i kerîmesinde geçen “es-sâil” kelimesi hem dilenen hem de soran mânâsına tefsir edilmiştir.

Dua âciz ve muhtaç durumdaki bir kulun, Kudreti Sonsuz Ğaniy-yi Mutlak’a yönelişini ve O’ndan taleplerini ifade eden çok cami bir ibadetin ismidir. Bu yöneliş ve talepte kulun bir edep dairesinde hareket etmesi, tavır ve davranışlarını o edebin gereklerine göre ayarlaması –ki biz ona dua âdâbı diyebiliriz- o teveccüh ve isteklerin icabetle karşılanması için en önemli şarttır. Aksine en büyük huzurda yapılan edebe muhalif küçük gibi görünen bir inhiraf bile o huzura karşı büyük bir saygısızlık addedilir/addedilmelidir. Binaenaleyh kul, Rabbinin huzurunda nasıl duracağını bilmek ve o mârifete göre hareket etmek durumundadır.

Mârifet ya da Allah Bilgisi 
Fâtiha Sûre-i Celîlesi’nin ilk âyeti, الرَّحِيمِ الرَّحْمٰنِ اللّٰهِ بِسْمِ dir. Besmelenin anlamı, “Rahmân ve Rahîm Allah’ın adıyla” şeklindedir ki, biz konumuzla alâkalı olarak bu âyet-i kerîmeden, her hayırlı işimizde olduğu gibi duaya başlarken de Allah’ın (azze ve celle) mübarek ismini zikretmemiz gerektiğini öğreniriz. Zîrâ, bilir ve inanırız ki, Allah’ın ismiyle başlanmayan her iş neticesiz kalmaya mahkûmdur. 

Fâtiha Sûresi’nin iki, üç ve dördüncü âyet-i kerîmelerinde, اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ “Bütün hamdler, Âlemlerin Rabbi Allah’adır. O Rahmân’dır, Rahîm’dir. Din (hesap) gününün tek mâliki de O’dur” buyrulmuştur. Cenâb-ı Hak, arz-ı hâlde bulunacağımız hususlarla Dergâh-ı İzzet’ine varmadan önce bu hakîkatleri ikrar etmemizi, yani dilimizle söylememizi ve o hakîkatlerin özüne muttali olmamızı emretmektedir. Bu bir ta’limdir. Zaten pek çok müfessire göre sûrenin başında, zikredilmeyen ama takdir edilen bir “قُلْ/Söyle” emri vardır ki, ta’lime işaret eder. 

Bu âyetleri okuyan mü’min, Allah Teâlâ’nın, bütün âlemlerin yegâne Rabbi olduğunu, topyekün varlığın O’nun emri ve izniyle vücut bulduğunu ve yine O’nun Kayyûmiyetiyle ayakta durduğunu anlar. Dolayısıyla o varlığın bir cüz’ü olarak içindeki şükran ve hamd ü sena hislerini sadece O’na tevcîh eder. Yine, âlemlerin O Yaratıcı’ya işaret eden alemlerle (işaret) lebâleb dolu olduğunu, binaenaleyh bütün mahlûkatın kendi lisanlarıyla Allah’a (celle celâlüh) teşekkürlerini sunduğunu anlar. Zaten kâinattaki mevcûdatın yaratılmasından maksat da Hakk’a ibadettir.

Sonra Yüce Yaratıcı’nın Rahmâniyet ve Rahîm-iyetini tefekkür eder. Anlar ki, bütün kâinatla birlikte kendisini vücut sahasına çıkaran zât, vücut vermekle daha başta rahmet ve şefkatini göstermiştir. Ayrıca o rahmet, re’fet ve şefkat kesilmemiş, devam etmektedir. Rahmet tecellîlerinin akışında bir kesinti gözükmemekte, aksine bütün varlık âlemi o merhametin cilveleriyle şenlenip durmaktadır. Bu kısacık dünya hayatındaki Rahmâniyet tecellîleri, arz-ı hâlde bulunacak mü’min için ahirette Rahîmiyet tecellîleri olarak devam edecek ve rahmet ve merhametin aslı o bekâ yurdunda görülecektir. 

Rahmân, Rahîm ve Âlemlerin Rabbi Allah, aynı zamanda Din Gününün de Mâliki, Sahibidir. Sevdiği kullarını rahmet ve şefkatiyle asıl orada sevindirecek, burada tattırdığı nimetlerinin asıllarını orada yedirecektir. O’nun, izzet ve azametine perde vazifesi gören sebeplerin aradan çekilmesiyle, dünya ve ukbâ âlemlerinin yegâne Sahibi olduğu herkes tarafından ayan-beyan görülecek, işte o zaman inanmayanlar âh u vahlarla inlerken, inananlar imanlarının hazlarını gönüllerinde bir kez daha hem de en derinden duyacaklardır.

Allah Teâla’nın Rabb, Rahmân, Rahîm, Mâlik gibi güzel isim ve sıfatlarını duyan ve onların tecellîlerini görüp hisseden bir mü’min, elbette O Zât-ı zü’l-Celâl ve’l-Cemâl’in daha başka birbirinden güzel isim ve sıfatları ve o isim ve sıfatların farklı farklı tecellîleri olduğunu anlar. Bundan hareketle O Zât-ı Akdesi, kâinatı cilveleriyle dolduran esmâsıyla tanımaya çalışır. 

Bu ve emsali mülâhazalar, inanç ve düşünceler Fâtiha Sûresi’nin ilk üç âyetinde inananlara ta’lim buyurulan mârifet bilgileridir. İşte, Hakk’ın yüce huzuruna varıp da tezellülde bulunup ihtiyaçlarını arzedecek olan kulun, önce bu mârifet bilgileriyle kalbini doldurması ve Cenâb-ı Hakk’ın ululuğuna yakışır hamd ü sena ifadeleriyle duasına başlaması icap eder.

Yalnız O’na Kulluk ve Dua
Fâtiha Sûresi’nin beşinci âyet-i kerîmesinde de Cenâb-ı Hak, إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ buyurur. Meâl-i münîfi, “Yalnız Sana kullukta bulunur, yalnız Senden yardım dileniriz.” şeklindedir. Bu âyet-i kerîmeyi okuyan mü’min, Cenâb-ı Hakk’ın ilk üç âyette zikrettiği esmâ-i hüsnâ ve sıfât-ı ulyâsını hatırlar ve Rabbine yönelişini “Yalnız Sana kullukta bulunuruz.” diyerek gerçekleştirir. Zîrâ bilir ki, Ma’bûd-u bi’l-hak yalnız Allah’tır. Eksiği-gediğiyle kulluğunu kabul edecek rahmet ve merhametin sahibi de O’dur. Yapılan kulluğa mükâfat verebilecek yegâne zât da ancak Âhiretin sahibi Mâlikü’l-Mülk Allah olabilir. Burada, Yüce Yaratıcı’nın her şeyin mâliki olduğu bir kez daha hatırına gelir ve yardımı, güç ve kuvvetleri sınırlı vâsıta, vesîle ve sebeplerden değil de bitmez, tükenmez, galebe edilemez havl ve kuvvetin sahibi Cenâb-ı Allah’tan ister. “Yalnız Senden yardım dileniriz.” diye Rabbine yalvarır. Evet, kat’iyen ara-sıra açılıp kapanan kapıların eşiğine yüz sürmez. Her zaman kapıları açık bir Fâtihü’l-Ebvâb olan Allah’ın Yüce Dergâh’ının eşiğine baş koyar. Zîrâ o kapıdan hiçbir zaman eli boş, haybet ve hüsran içinde dönmeyeceğini bilir. “Yalnız Sana…” demek aynı zamanda ihlâslı olmanın da ifadesidir ve ihlâs her ibadette olduğu gibi duanın kabulü için de olmazsa olmaz bir şarttır. 

Dergâh-ı İzzet’in önünde duran kul, bu mülâhaza-larını seslendirirken Rabbi’nin ta’limine uyarak, “ben” yerine “biz” der. Âdeta tek başına huzur-u İlâhi’ye varmaktan hicab eder. Eder de ya vücudundaki bütün uzuvları mülâhazaya alarak hepsinin hesabına “biz” der. Ya kendisini, Allah’a inanan kullardan müteşekkil çok geniş bir dairenin içerisinde düşünerek “biz” diye seslenir. Ya da mevcudatta, Allah’ı tesbîh edip duran bütün yaratılmışlarla beraber huzur-u âlîde bulunduğunu tefekkür eder ve “biz” der.4 Burada duaların külliyet kesbetmesi ve külliyet kesbetmiş olan yakarışların Hak nezdinde daha çok ve daha çabuk kabul gördüğü mülâhazası da düşünülebilir. 

Diğer bir husus da şudur: Kulluk bilindiği üzere çerçevesi çok geniş bir kavramdır. “Yalnız Sana kulluk ederiz.” beyanıyla Cenâb-ı Allah’a kulluğunu ikrar eden mü’min, duasına mevzu’ yaptığı konu ya da konularda sebepler adına ortaya koyması gereken amelleri yaptığını ifade etmiş ya da yapacağına söz vermiş demektir. Çünkü kavlî (dille yapılan) duanın makbûliyeti sebepler açısından düşünüldüğünde fiilî duanın yapılmış olmasına bağlıdır. Tarlasına tohum ekmeden ürün isteyen bir çiftçiye de Cenâb-ı Hak hususî hazinelerinden ürün verebilir; ama âdet-i İlâhiye açısından ürün alabilmek için önce toprağa tohum atmak, sonra da Cenâb-ı Hakk’a el açmak gerekir. 

Ayrıca, “yalnız Sen’den yardım dileriz.” diyen mü'min bir istiânede bulunmuş olmaktadır. İstiâne de anlaşılacağı üzere yardım istemektir. Cenâb-ı Allah isteme duygusunu kullarının içine atmıştır. Mü’mine düşen irâdî olarak bu isteği işler hâle getirmesidir. İşte bu isteme de duanın bir yönünü teşkil eder. Cenâb-ı Hak Kur’ân’ın ve Rasûlü’nün lisanıyla, dua etmelerini başka yerlerde kullarına açıkça ferman buyurduğu gibi Fâtiha Sûresinde de bu şekilde emretmiş olmaktadır.

Taleplerin En Yücesi
Altıncı âyet-i kerîmede, اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ buyurulmuştur ki, “Bizi sırat-ı müstakîme hidayet et.” mealindedir. Dosdoğru yol da diyebileceğimiz sırat-ı müstakîme hidayet, kulun bir mânâda Rabbinden ilk talebi olmaktadır. Rabbinin mârifetine eren, ne kadar yüce bir huzurda bulunduğunu anlayan ve esmâ ve sıfatlarıyla O’nu senâ eden mü’min kul, bu şuur içerisinde artık dileklerini dillendirmeye başlamıştır. Şüphesiz bu hidayet talebi, taleplerin en güzelidir. Zîrâ hidayet ve sırat-ı müstakîm pek çok güzelliği içine alan çok kuşatıcı kavramlardır. 

Üstad Bediüzzaman Hazretleri, İşârâtü’l-İ’caz adlı eserinde bu genişliğe şu vecîz cümlelerle işaret eder:
نَسْتَعِينُ ile yardım talep edilirken makam gereği, ‘ne istiyorsun?’ diye takdîr edilen sual اِهْدِنَا ile cevaplandırılmıştır. اِهْدِنَا ile istenilen şeylerin ayrı ayrı olması اِهْدِنَا mânâsının da ayrı ayrı olmasını icap eder. Sanki اِهْدِنَا dört mastardan müştaktır. Meselâ, bir mü’min hidayeti isterse, اِهْدِنَا sebat ve devam mânâsını ifade eder. Zengin olan isterse, ziyade mânâsını, fakir olan isterse verme mânâsını, zayıf olan isterse yardım ve muvaffak kılma mânâsını ifade eder. (…) En büyük hidayet, perdenin kaldırılmasıyla hakkı hak, bâtılı bâtıl göstermektir.”5

Hidayet talebinin büyüklüğüne, merhum Allâme Elmalılı Hamdi Yazır daha farklı bir açıdan temas etmiştir. Biraz sadeleştirerek onun engin mülâhazalarını da buraya almakta fayda görüyoruz:
“Nimetin yoluna nâil olmak en büyük nimettir. Çünkü herhangi bir nimetin yoluna nâil olmak o nimete bir kere değil daima nâil olmayı netice verir. Cenâb-ı Allah’tan, ‘Yâ Rab! Bana şu nimeti ver.’ diyerek istiânede bulunmak pek küçük bir talep olur. Hatta ‘Her nimeti ver.’ demek bile böyledir. Zîrâ bu dua kabul olunmakla o nimetlerin her zaman devamı temin edilmiş olmaz. Fakat ‘Şu nimetin yolunu lütfet ve o yolda sebat nasip eyle.’ diyerek talepte bulunulacak olursa, bu dua kabul olduğu zaman o nimet bir kere değil ilânihaye elde edilmiş olur. Yolların en büyüğü de İlâhî yardımı elde etme yoludur. Bunun en kısası da sırat-ı müstakîmdir. Zîrâ o bulununca bütün nimetlerin yolu bulunmuş olur. Nimetlerin yolu elde edildikten sonra da o nimetlerin hepsine erilir.6

Yine “sırat-ı müstakîm” de başka kelimelerle ifade edilemeyecek kadar yüce bir taleptir. Çünkü onun muhtevasında Allah’ın yolu, hak yol, orta yol, Kitabullah, iman ve ona tâbi hususlar, İslâm, şeriat-ı İslâm, Peygamberimiz ve ashabının yolu, Sünnet, Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat’in yolu, Cennet’e götüren yol gibi pek çok mânâ vardır. Ayrıca sırat-ı müstakîme nâil olan kimse her meselenin orta yolunu bulur, dolayısıyla da her hususta ifrat ve tefritlere düşmekten kurtulur. Zaten insanoğlu için en önemli mesele de budur. Meselâ, humûd (uyuşukluk/isteksizlik) ve fısk u fücurdan kurtulur, hep iffetli yaşar. Cebanet (korkaklık) ve tehevvürden (kontrolsüz öfke) uzak kalır ve bir yiğit olarak hep şecaatle yaşar. Yine gabavet (hiçbir şeyden haberi olmama) ve cerbezeye (aldatıcı bir zekâya sahip olma) mahkûm olmaz, aksine ömrünü hep hikmet eksenli sürdürür. 

Böylece, Cenâb-ı Allah’tan sırat-ı müstakîme hidayet talep eden kul, istenilebilecek nimetlerin en büyüğünü istemiş olur. Zaten talep edenin kıymeti de talebin kıymetiyle doğrudan irtibatlıdır. Öyleyse insan, isteyince büyük şeylere, dahası Büyükler Büyüğü’ne, O’nun rıza ve hoşnutluğuna tâlip olmalıdır. Çünkü O’nun muradı budur. O’nun muradının önüne başka muratları geçirmek duanın âdâbı ile bağdaşmaz. 

Fâtiha Sûre-i Celîlesi ile Rabbine teveccüh eden mü’min kul, صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ، غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَifâde-i celîlesinden de dua âdâbı hesabına bazı dersler alır. Şöyle ki, Cenâb-ı Hak’tan dilediği sırat-ı müstakîm, tasavvur ve hayalden ibaret, yaşanmamış ve yaşanamaz bir yol değildir. Bilakis o yol, nebîlerin, sıddîklerin, şehitlerin ve sâlih kulların daha evvel üzerinde yürümüş oldukları ve o yol vasıtasıyla saadete erip her muradlarına nâil oldukları selâmetli bir cadde, bir şehrahtır. İşte bu mülâhazalarla o da “nimet verdiklerinin yoluna hidayet eyle; gazabına uğramış ya da dalâlete düşmüş olanların yoluna değil” diyerek duasını devam ettirmiş olur. 

Netice
Cenâb-ı Allah, Kur’ân-ı Kerîm’e âdeta mukaddime yaptığı Fâtiha Sûre-i Celîlesi’nde inanan kullarına dua âdâbını da en vecîz ve belîğ şekilde ta’lim buyurmuştur. Bundan dolayı sûrenin güzel isimlerinden biri de Ta’lîm-i Mes’ele’dir. Dikkat ve tefekkürle tilâvet edildiğinde –tabiî zikredilen bütün mânâları namazda okurken düşünmek namazın ruhuna uygun olmayabilir- Âlemlerin Rabbi Allah’ın bu sûrede kullarını duaya davet ettiği görülecektir. Dua için huzur-u İlâhîye varacak olan kul, huzur sahibi O Zât’ı güzel isim ve yüce sıfatlarıyla, merhamet ve kudretiyle iyice tanımalıdır. Başka bir ifadeyle, Allah bilgisine ulaşmalı, mârifet sahibi olmalıdır. Çünkü herkesin edepten hissesi irfanı nispetindedir. Duanın şartlarından birisi de o hususta gerekli olan esbâbı yerine getirmektir. Peşinden ihtiyaç hissi gelir. Evet, insan O Kudreti ve Merhameti Sonsuz’a olan ihtiyacının farkında olmalıdır. Dolayısıyla duasının kabul olacağına inanmalı ve dua ederken şuurlu bulunmalıdır. Bu ihtiyaç hissiyle huzura vardığında, Rabbini hamd ü senalarla anmalı, “Gelip arz-ı hâlde bulunulabilecek bir tek Senin kapın vardır.” mülâhazalarıyla ihlâs ve samimiyetini ortaya koymalı, ondan sonra da taleplerini arz etmelidir. Bunu yaparken de ne isteyeceğini iyi ölçüp biçmeli, a’lâsı var iken ednâya tâlip olmamalı, kendi isteklerini Hakk’ın muradının önüne geçirmemelidir.

Cenâb-ı Allah, Fâtiha Sûre-i Celîlesi hürmetine dualarımızı kabul buyursun ve bizi sırat-ı müstakîm ehlinden eylesin. 

*Araştırmacı-Yazar
myilmaz@yeniumit.com.tr

Dipnotlar
1. M. Fethullah Gülen, Fatiha Üzerine Mülahâzalar, sh. 11
2. Celâlüddîn Abdurrahman es-Suyûtî, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, 1/148
3. Sûreye bu ismin verilmesi ile alâkalı olarak bakılabilecek bazı kaynaklar: el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, 1/151; el-Bahru’l-Muhît, 1/153; et-Tefsîru’n-Neysâbûrî, 1/23; Rûhu’l-Meânî, 1/38; Hak Dini Kur’ân Dili, 1/6, 55
4. Bedîüzzaman Said Nursî, İşârâtü’l-İ’caz, Şahdamar Yayınları, sh. 10
5. Az bir tasarrufla, İşârâtü’l-İ’câz, sh. 20, 
6. Hak Dini Kur’ân Dili, 1/130


.