• BESMELE . Besmele; Anlam ve Mâhiyeti
• Besmele Bir Ayet midir? .
• Besmelenin Tahlili
• Kur'an'da Besmele
• Besmelenin Anlam Derinlikleri
• Besmele, Allah'la Yapılan Bir Sözleşme Gibidir
• Besmele, Her Rasul ve Ümmetinin Kullandığı Bir Şifredir
• Besmele, Allah'tan İzin ve Onay İstemektir
• Besmele, Laik Mantığı Protestodur
• Besmele Çekmenin Hükmü
• Besmele Şuurunun Mü'mine Kazandırdıkları
• Besmeleyle İlgili Geniş Bilgi Alınabilecek Kaynaklar

Anlam ve Mâhiyeti:
 
Besmele:
"Bismillâhirrahmânirrahîm" sözünün kısaltılmış şekli. Hayırlı ve helâl bir işe
başlarken, Allah'ın adını anmak ve bu adla işe başlamak için besmele çekilir.
Bismillâhirrahmânirrahîm: "Rahmân ve Rahîm Allah'ın adıyla (başlarım)"  anlamına
gelir.[1]
Besmeleyi  "esirgeyen, bağışlayan Tanrı'nın adıyla" gibi yanlış; yanlış olduğu
kadar gaflet ve cehâlet kokan tercümeyi kabul etmek mümkün değildir. "Allah"
lafzı, özel isim olduğu ve Yaratıcımızın tüm güzel isimlerini içinde barındıran
bir anlam taşıdığı için başka bir dile tercüme edilemez. Ayrıca "esirgeyen"
tabiri çok yanlış bir tercümedir. Türkçede "esirgemek", daha çok olumsuz bir
sıfat anlamında kullanılır. Saklamak, korumak gibi anlamlarından daha çok;
kıyamamak ve cimrilik yapmak manalarında kullanılır ki Allah'ın Rahmân sıfatının
kesinlikle karşılığı değildir.[2]   

Kur'ân-ı Kerîm'in ilk nâzil
olan âyet-i kerimesi "Yaratan Rabb'inin adıyla (besmele çekerek) oku!.."
(Alak: 96/1)[3]
mealinde olup emir sıgasıyla inzâl buyurulmuştur. Bu emir sadece Peygamber
Efendimize değil, bütün mü'minleredir. Çünkü usûl-i tefsirde kaidelerden birisi
de: "Sebebin hususî olması, hükmün umumî olmasına mâni değildir"[4]
cümlesiyle ifade olunmuştur. Mü'minler meşrû (şer'i, mübah) bir işe başlarken
"Besmele-Hamdele ve Salvele" getirmeyi ihmal etmezler. Çünkü bilirler ki, bu
usûle riayet edilmeden başlanan herhangi bir işte, mutlaka bereketsizlik ortaya
çıkar.[5]
Kur'ân-ı Kerim okurken, hayvan keserken, abdest alırken, namaz kılarken ve av
ile meşgul olurken besmeleyi ihmal etmezler. Kaldı ki hayvan keserken, ava silah
atarken ve ava köpeği salarken besmele çekmenin kat'i delille (nassla) sabit
olduğunun şuurundadırlar.[6]
Aksi davranışın, yani besmeleyi kasten terk etmenin; elde ettikleri eti haram
kılacağını bilirler.[7]
Kur'ân-ı Kerîm'de; Fir'avn
kıssası haber verilirken, sihirbazların "Kaalû bi'izzeti Fir'avne" (Fir'avn'ın
izzeti için) diyerek asalarını yere bıraktıkları beyan edilir.[8]
Bilindiği gibi Fir'avn kelimesi "RA ilâhının oğlu" anlamına gelen bir terkiptir.
Fir'avn, Mısır'ı "RA" ilâhı adına yönetirdi. Tabii bu, bugünkü çağdaş
ideolojilerden farklı bir tutum değildi. Dikkat edilirse; sosyalist ülkelerin
yöneticileri, başta Karl Marx olmak üzere, Lenin ve diğer teorisyenler adına
sistemi sürdürürler. Kapitalizm'de de durum bundan farklı değildir. Genel olarak
her ülkede, iktidar durumunda olan ideoloji, aynı metodlarla ayakta tutulur. Her
işe başlarken, o ideolojinin kurucusunun adını anmak zarurettir. Dolayısıyle,
Fir'avna bağlı olan sihirbazların kıssasında, bu hususun beyan edilmesi,
sürekliliğinin bir belgesidir.

[9]
İslâmiyet'ten önce Araplar,
herhangi bir işe başlarken, bağlı bulundukları ilâhlarının adlarını anarak
başlarlar, meselâ, Bismi'l-Lat (Lat'ın ismiyle), Bismi'l-Uzza (Uzza'nın ismiyle)
derlerdi. Her kavimde buna benzer sözlerin kullanıldığı ve meselâ bir
hizmetlinin, âmirinin verdiği bir emri yerine getirirken,
"Bunu falanın adına yapıyorum"
demesi âdettendir.
Resulullah (s.a.s.), İslâm
dinini tebliğ etmeğe başladıktan sonra, cahiliye Arapları'nın kullandığı sözü
değiştirmiş ve, "Ey Allah'ım, senin adınla" anlamına gelen, "Bismike
Allahümme" ve "Allah'ın adıyla" anlamına gelen, "Bismillahi"
sözlerini kullanmıştır. Ancak Kur'an-ı Kerîm'de Neml suresinin otuzuncu ayeti
nazil olduktan sonra besmele son şeklini almıştır. Bu ayette Süleyman (a.s.)
tarafından yazılan bir mektup söz konusudur. Mektupta "Bu mektup
Süleymandan'dır ve Rahman, Rahim olan Allah'ın adıyla başlamaktadır."
denilmektedir. Kısaca besmele dediğimiz ve "Rahman, Rahim olan Allah'ın adıyla"
anlamına gelen Bismi'llahi'r-Rahmani'r-Rahim'in Kur'ân-ı Kerîm'den bir ayet,
yahut bir ayetin bir kısmı olduğu anlaşılmaktadır.
"İşime, Rahman ve Rahim olan
Allah'ın adıyla başlıyorum. O'nun emriyle ve O'nun için bu işin başındayım ve
O'nun adına teşebbüste bulunuyorum, O'nun emriyle yapıyorum. Çünkü bu başladığım
işin tamamlanmasında gerekli olan kuvvet ve kudret O'nun tarafından bana
verilmiştir ve O'ndandır. O bana bu kuvvet ve kudreti vermezse ben bu işi
tamamlayamam."
Helâl ve hayırlı bir işe
başlarken, Allah'ın adını anmak, her müslümanın üzerinde titizlikle durması
gereken görevlerindendir. Kur'an-ı Kerîm'de buna işaret eden pek çok emirler,
vardır.
"Atalarınızı andığınız gibi,
hatta daha çok Allah'ı anın." (el-Bakara: 2/200)
"Namazlarınızı kıldıktan
sonra, ayakta otururken ve yanlarınızın üzerinde iken Allah'ı anın."
(en-Nisa: 4/103)
"Rabbı'nın adını an. İhlâs
ile O'na yönel." (el-Müzzemmil: 73/8)
"Rabbı'nın adını sabah akşam
an" (İnsan: 76/25)
Resulullah
(s.a.s.)'den nakledilen bir hadîsde şöyle denilmiştir: "Bismillah ile
başlamayan her ciddi iş noksandır."[10]

[1]
Şâmil İslam Ansiklopedisi: 1/226.

[2]
Ahmet Kalkan, Kur'an Kavramları.

[3] Geniş
bilgi için bkz.: Mecmuat'u't-Tefasir, İst.1320, Mt. Amire baskısından
tıpkıbasım Çağrı Yay. 1979 c. VI, sh. 539 (Kadı Beyzâvi ve Haazin bölümü)

[4]
Celâlüddin Abdurrahman İbn-i Ebû Behir es-Suyuti, el-İtkan fi ûlumû'l Kur'ân,
Kahire,1951, c. I, sh. 29.

[5] Ebû
Abdullah b. Yezid b. Mace, Sünenû İbn-i Mace; İst.1401, Çağn Yay. c. I, sh.
610 Had. No:1894.

[6]
Molla Hüsrev, Dürerû'l-Hükkam fi Şerhû
Gureru'1 Ahkâm, İst.1307, c. I, sh. 278. Ayrıca, Ebu Bekir el-Cessas, el-Ahkâmu'l-Kur'ân,
Beyrut 1335 c. I, sh. 8.

[7] İmam-ı
Merginani, el-Hidaye, Kahire, 1965, c. IV, sh. 63, Molla Hüsrev, a.g.e., c.
I, sh. 278 (Not: İmam-ı Şafü'ye göre haram olmaz. İmam-ı Malik'e göre haram
olur.)

[8] Şuara:
26/44. (Geniş bilgi için bkz.: İbn-i Kesir, Tefsirü'l Kur'ân'il Azim,
Beyrut:1969, Daru'1 Ma'rife Yay. c. III, sh. 334).

[9] Yusuf
Kerimoğlu, Kelimeler ve Kavramlar, İnkılap Yayınları: 65-66.

[10] Şâmil
İslam Ansiklopedisi: 1/226-227. Ahmet Kalkan, İslam Akaidi: 328-329.


.


.Besmele Bir Ayet

midir?
 
Besmele, Neml suresinde bir
ayet olmasına rağmen, gerek Fatiha suresinin, gerek diğer surelerin başındaki
"besmele"lerin, o surelerden bir ayet olup olmadığı konusunda değişik görüşler
ileri sürülmüştür. Hatırlanacağı üzere Fatiha suresi başındaki besmele, surenin
bir ayetidir. Bu, diğer surelerin başındaki besmele gibi değildir. Berae suresi
dışındaki diğer bütün sureler ise besmele ile başlar. Fatiha suresinin ilk
ayetinin besmele olduğunu kabul eden Şafiî mezhebi âlimleri ayrı bir besmeleyi
öteki surelerde de kabul etmez ve sure başlarındaki besmeleyi sureden sayarlar.
Bilindiği gibi,
bugün müslümanların ellerinde bulunan mushaflar, Hz. Osman b. Affân (r.a.)
zamanında yazılan, sonra çoğaltılarak çeşitli vilayetlere gönderilen nüshaların
kopyasıdır. Bu nüshalarda Berae suresi dışındaki bütün surelerin başına besmele
yazılmıştır. Hz. Osman'ın (r.a.) bu işi yaparken, şüphesiz, ne yaptığını çok iyi
bildiği ve yazılan mushaf nüshalarına herhangi bir sözün girmemesi için büyük
dikkat ve titizlik gösterdiği muhakkaktır. İşte bu görüşten hareketle sure
başlarına yazılan besmelenin, ilgili oldukları surelerden bir ayet olması
düşünülebilir. Nitekim İmam Şâfiî, bu görüşe kâni olarak, Fatiha suresi
başındaki besmelenin bu sureden bir ayet olduğunu söylemiş ve namazda okunmasını
farz saymıştır. Diğer sureler hakkında ise, kendisinden, bir defasında,
besmelenin surelerden bir ayet olduğu, bir defasında da olmadığı tarzında iki
değişik rivayet mevcuttur.
Hanefilere
göre, besmelenin mushafta yazılmış olması, onun Kur'an' dan olduğuna işaret eder.
Ancak namazda, Fatiha suresinin başında okurken, Fatiha gibi cehren (sesli)
okunmaması, besmelenin Kur'an'dan bir ayet olmadığını gösterir. Diğer surelerin
başında yer alan besmeleler de böyledir. O halde her sure başındaki besmele,
Kur'an'dan bir ayet olsa bile, başında bulunduğu sureden bir ayet değildir.
Sadece surelerin arasını ayırmak için, teker teker indirilmiştir.
İmam Mâlik'in
bu konudaki görüşü diğerlerinden farklıdır. O'na göre, sure başlarındaki besmele,
Kur'an'dan değildir. Bununla beraber yeni bir sureye başlarken her işte olduğu
gibi, başlama alâmeti olarak yazılmıştır. Bu sebepledir ki İmam Mâlik, farz
namazlarda, Fâtiha'dan önce besmelenin cehren okunmasına karşıdır. Aynı şekilde
o, sessiz (sırren) okunmasını da meneder.

[1]
 

[1] Şâmil
İslam Ansiklopedisi: 1/227.



.


.Besmelenin Tahlili:

Bismillahi'r-rahmani'r-rahim sözü dört kelimeden oluşan bir cümledir. Bunlar:
İsim, Allah, Rahman, Rahim kelimeleridir. Ancak isim kelimesinin başına bir "b"
harfi getirilmiştir. Bu harf, kendinden önce var olduğu düşünülen bir fiile,
sonraki cümleyi bağlamak için kullanılmıştır. 'b' harfinden önce var sayılan
fiil başlarım, 'okurum', 'yaparım' olabileceği gibi 'başla', 'oku', 'yap'
şeklinde emir de olabilir. Buna göre besmele, bu fiillerden birisinin var kabul
edilmesiyle beş kelimeden meydana gelmiş olur.
"(Rahim) ve (Rahman)
olan Allah'ın adıyla başlarım" gibi
Besmeledeki ilk
kelime olarak görülen isim, bir hususa işaret etmek üzere konulmuş addır. Ahmet,
Ali, ağaç, su gibi isimler, özel isim ve cins ismi olmak üzere iki kısımdır.
Şahıs isimleri ile yer veya şehir isimleri özel isimdirler. Bu isimler kimin adı
ise, hangi yer, şehir, kurumu belirtiyorsa başkalarında bulunmayan, kendilerine
özgü özellikleri vardır. Buna karşılık, tahta, masa, ağaç, insan gibi isimler
cins ismidirler. Genel bir anlam belirtirler. Bu sebeple "Ahmet" denildiği zaman,
onun insan olduğu anlaşılır. Çünkü Ahmet, insan cinsi içinde yer alır. Fakat
insan denildiği zaman mutlaka Ahmet anlaşılmaz. Çünkü Ahmet'ten başka insanlar
da vardır.
Özel isim olan
Ahmet kelimesi ile, cins isim olan insan kelimesi arasındaki bu farklılık,
Ahmet'in her insanda müşterek olan sıfatlarla tarifini imkânsız kılar. Meselâ
Ahmet, iki eli ve kulağı olan, iki göze ve bir buruna sahip bulunan kimsedir
demekle tarif edilmez. Çünkü bunlar, her insanda bulunan uzuvlardır. Bu
sebepledir ki, bir kişiye veya bir şeye and olarak verilen özel isim, sadece ona
hastır. Ve onu diğer benzerlerinden ayıran özelliklerin alâmetidir. Yine bu
sebeple özel isimlerin eş anlamlısı aranmaz. Başka bir kelimeye tercemesi
yapılmaz.
Besmele'de yer
alan ikinci kelime Allah ismidir. Allah, kendine has doksandokuz sıfatı olan
zatın yüce ismidir. Gerçek mabudun adıdır ve özel ismidir. Allah Teâlâ'nın
kendine has sıfatlarından bazılarını, Kur'an-ı Kerîm'in aşağıdaki birkaç ayetine
işaret ederek gösterebiliriz.
"O, öyle
Allah'tır ki, O'ndan başka ilâh yok'tur. O, gizliyi de aşikârı da bilendir. O,
esirgeyen, bağışlayandır. O, öyle Allah'tır ki O'ndan başka ilâh yoktur.
Hükümrandır. Mukaddestir, selâmdır, mümindir, müheymindir, azizdir, cebbardır.
Allah müşriklerin ortak koşmasından münezzehtir. O öyle Allah'tır ki, yaratan,
yarattıklarına şekil verendir. En güzel isimler O'nundur. Göklerde ve yerde ne
varsa hepsi O'nu tesbih eder. O, hüküm ve hikmet sahibidir."
(el-Haşr: 59/22-24)
İşte Allah,
bazılarını işaret ettiğimiz bu ve buna benzer, üstün sıfatları zatında
toplamaktadır.
Besmele'de
yer alan üçüncü kelime, 'Rahman' kelimesidir. Bu kelime kendinden önce ismi
zikredilen yüce zatın sıfatıdır. Yani Allah Teâlâ'nın sıfatıdır. Rahman
kelimesi, rahmet kelimesinden türetilmiştir. Rahmet, sözlükte, insan kalbinin
bir kimseye acıma ile birlikte meydana gelen bir yakınlık duygusudur ki, bu
acıma ile yakınlığın artması ve şiddet kazanması halinde, o kimseye karşı fiilî
yardıma dönüşür. Bu sebepledir ki, o kimse hakkında 'çok merhametli' denir.
Ancak insandaki bu merhamet duygusunu, Allah Teâlâ'nın merhametini arılamakta
bir ölçü olarak kullanmamız mümkün değildir. Çünkü insandaki merhamet duygusu
geçici bir haldir. Ancak bir üzülme ve acıma neticesinde ortaya çıkar. Üzülme ve
acımanın ortadan kalkması ile merhamet duygusunun da yok olduğu görülür. Allah
Teâlâ ise üzülme ve ani olan, sönüp geçen acıma duygusundan münezzehtir. Acıma
kelimesindeki insanî haslet geçicidir. Allah Teâlâ bu geçici hasletlerden
münezzehtir. Bu sebeple Allah Teâlâ'nın rahmeti, kullarının merhametiyle kıyas
olunamıyacak bir üstünlük arzeder ve ezelden ebede, eser ve neticesi nimetler ve
bağışlar olarak ortaya çıkan sonsuz bir merhameti gösterir.
İlâhi
rahmetin ezelden ebede sonsuzluğu, Allah Teâlâ'nın zatına has olan, zatıyla
birlikte kadîm olan irade sıfatının bir sonucudur. Bu kulları için daima hayrı
murat ettiğini gösterir.
Allah
Teâlâ'nın iradesi, olabilecek veya olmayabilecek her şeyi, irade sıfatının
taalluku ile dilediği zamanda ve dilediği şekilde yapması veya yapmaması
anlamına gelir. Bir şeyi yapmasında veya yapmamasında, O'nun iradesine dışarıdan
tesir edecek, yapmaya zorlayacak veya yapmamaktan vazgeçirecek hiç bir güç
yoktur. Allah Teâlâ'nın bu sıfatı, O'nun zatına has bir sıfat olması
dolayısıyla, zatıyla kaim ve kadîm bir sıfattır. İşte ilâhî rahmet, böyle bir
sıfatın insanların hayrına, yahut iyiliğine ortaya çıkmasını gösterir.
Allah
Teâlâ'nın bütün âlemleri, canlı cansız bütün varlıkları iradesiyle yaratması,
yaşayışlarını sürdürebilmeleri için çeşit çeşit rızıklar vermesi, bunlar
arasında insana ayrı bir mertebe vererek, onu akıl, duygu ve düşünce ile
diğerlerinin üstüne çıkarması, kısacası, her şeyi yerli yerinde sevk ve idare
etmesi, O'nun sonsuz rahmetinin bir neticesidir.
Rahman,
yukarıda da işaret edildiği gibi, rahmet kelimesinden türemiş olup, son derece
merhametli, çok rahmet sahibi anlamlarına gelen bir sıfattır. Ancak bu sıfat,
ezelî ve ebedî bir rahmeti işaret ettiği için hiç kimse hakkında kullanılmamış,
yalnız Allah Teâlâ'ya tahsis edilmiştir.
Rahman
kelimesinin diğer bir özelliği de Kur'an-ı Kerîm'de, Allah ismi makamında özel
bir isim olarak kullanılmış olmasıdır.
"İster
Allah diye çağırın, ister Rahman diye çağırın, hangisi ile çağırırsanız, en
güzel isimler O'nundur." (el-İsra: 17/110)
"Senden
evvel gönderdiğimiz resullerimizden sor: Biz, Rahman'dan başkasını ilâhlar
yapmış mıyız?" (ez-Zuhruf: 43/45)
"Sen
ancak Kur'an'a uyan ve görmeden Rahman'dan korkan kimseleri korkutacaksın."
(Yâsin: 36/11)

"(Cennet), görmeden Rahman'dan korkan ve (O'nun tâatına) yönelmiş bir kalp ile
gelen kimselere hastır." (Kaf: 50/33)
"Ey
babam, şeytana tapma, Çünkü şeytan Rahman'a çok asi olmuştur."
(Meryem: 19/45)

"Rahman'ın yaratışında hiç bir düzensizlik göremezsin."
(Mülk: 67/3)
Mealleri
zikredilen bu ve sayıları elliye varan diğer ayetlerde Rahman kelimesinin
Allah'a has ve Allah ismine eşit bir anlamda nasıl kullanıldığı açıkça
görülmektedir. Bu sebepledir ki, Rahman özel bir isimdir. Ve diğer özel isimler
gibi herhangi bir dile terceme edilemez.
Besmele'de
de görüldüğü gibi, Rahman kelimesi, Allah Teâlâ'nın sıfatı olması ve ezelden
ebede O'nun sonsuz rahmetine delâlet etmesi dolayısıyla, kapsamı geneldir. Yani
gözle görülsün veya görülmesin, yoktan var edilmiş veya yaratılmış her ne varsa,
hepsi de Rahman'ın eseri neticesidir. Bu rahmetin dışında kalmış hiç bir varlık
düşünülemez. Bu bakımdan her şeyin vücut buluşu, ortaya çıkışı, veya yaratılışı
kesbî değil, vehbîdir, irâdî değil cebrîdir, Rahman'ın eseridir. İşte bundan
dolayıdır ki "Allah Teâlâ, dünya ve ahiretin Rahmanı'dır" denilmiştir.
Allah Teâlâ,
hiç bir şeyi sebepsiz ve kıymetsiz yaratmamış, yarattıklarını başı boş
bırakmamıştır. Rahmet-i Rahman'ın bir eseri olarak insanı yarattığı zaman, ona
kendi iradesinden bir de irade ihsan etmiş; böylece insanın kendi irade ve
ihtiyariyle çalışıp kazanmasını ve değişip gelişmesini sağlayacak yolu
göstermiştir. Zira insana çalışmakla tembelliği, ilim ile cehaleti, hak ile
haksızlığı, adalet ile zulmü, şükür ile nankörlüğü, itaat ile isyanı, iman ile
küfrü, kendisini dünya ve ahiret saadetine kavuşturacak doğru yol ile hüsrana
götürecek eğri yolu biribirinden ayırt etmesini sağlıyacak bir akıl vermiş;
aklını kullanıp doğru yolu bulana rahmetini artıracağını; akılsız davranıp eğri
yolu seçeni bu rahmetten mahrum bırakacağını, üstelik akılsızlığının cezasını
çok ağır bir şekilde ödeteceğini bildirmiştir.
İşte, Allah
Teâlâ'nın, Rahman sıfatının bir eseri olarak, âlim, cahil, çalışkan, tembel,
haklı, haksız, adil, zalim, mutî, âsi, mümin, kâfir ayırımı yapmadan herkese ve
her yarattığına teşmil ettiği rahmetine ilâve olarak; sadece, âlime, çalışana,
haklıya, adile, mutîye, mümine hasılı kendi iradelerini Allah'ın iradesiyle
ahenk içerisinde tutabilen herkese ihsan ederken diğerlerini mahrum bıraktığı
rahmeti, O'nun Rahîm sıfatının icabıdır. Bu Rahîm sıfatı, besmelenin dördüncü
kelimesi olarak yer almıştır. O halde bunu kısaca ifade etmek gerekirse;
başlangıçta çalışana ve çalışmayana bakmadan, onu vücuda getirerek öylece idare
etmek, Allah Teâlâ'nin Rahman sıfatının eseri iken, sonradan çalışana
çalıştığının semeresini vermek de O'nun Rahîm sıfatının sonucudur. Bir başka
ifadeyle denebilir ki, insan istese de istemese de, kendisine vücut verilmiş ve
bunun bekâsı için gerekli nimetler ihsan edilmiştir. Bu, ezelden ebede Rahman
olan Allah Teâlâ'nın rahmetidir. Fakat insan, Allah Teâlâ'nın irade ve
ihtiyarını temsil etmek ve O'na yakınlaşarak rızasını kazanmak için
yaratılmıştır. Bunun için kendisine irade ve akıl verilmiştir. Bunları doğru
yolda kullanarak rızasını kazanan insan, Allah Teâlâ'nın mükâfatına nail olur.
Doğru yoldan sapan ise bundan mahrum olur. Bu da Cenâb-ı Hakk'ın Rahîm
sıfatından yayılan rahmetidir. Bu sebeple denilir ki "Allah Teâlâ, ahiretin
Rahîmidir. Yani ahiret günü bütün müminlere rahmeti ile muamele eder."
Allah
Teâlâ'nın Rahman sıfatı, kendisine has zât sıfatı olduğu halde; Rahim sıfatı,
kendi iç güdüleri veya iradeleriyle hareket eden yaratıklara bir nebze olsun
bahşedilmiş bir sıfattır. İnsanların kendi yavrularına veya biribirlerine
besledikleri şefkat ve merhamet dolu yardım duygusu, yahut bir kuşun, yavrusu
başında kanat çırpışı, sahip oldukları bu rahîm sıfatının bir eseridir. Bundan
dolayı insanın, Allah Teâlâ'nın zatına has olan Rahman sıfatıyla
nitelendirilmesi mümkün olmadığı halde rahîm sıfatıyla nitelendirilmesi mümkün
olabilir. Nitekim bir kimse hakkında çok merhametli anlamına rahîm denilmesi
bundandır.

[1]
Besmelede geçen Rahmân ve Rahîm
kelimeleri kökte "rahmet"e dayanır. Rahmân kelimesi cumhura göre sıfat-ı
müşebbehedir. Bazıları "fağlan" vezninden mübalağalı ism-i fail olduğunu
söylemişlerdir. Rahmân, Rahîm'den bir harf ziyadedir. Halbuki rahmin sığası
itibariyle mübalağalı ismi faildir. Rahmân, ondan fazlaya delalet eder. Zira
Rahmaniyet; mü'min ve kâfir, herkese şâmildir. Bütün yarattıklarına rızk ve
nimet verme durumunu izah eder. Rahimiyet ise yalnız mü'minlere mahsustur.[2]
Dolayısıyla "dünyada mü'min ve kâfir ayırdetmeksizin herkesi rızıklandıran ve
âhirette yalnız mü'minlere acıyan, Allahû Teâla (cc)'nın adıyla başlarım" demek,
oldukça önemli bir vakıadır. Nitekim, cünüp bir kimsenin (zikri niyet
etmeksizin) besmele çekmesi haramdır. Zira besmele Kur'ân-ı Kerim'den bir
âyettir.[3]
Ayrıca haram liaynihi olan (domuz eti, şarap vs.) bir maddenin yenilmesi ve
içilmesi halinde, kasden besmele çeken kimsenin küfrüne fetva verilmiştir.[4]
Dolayısıyla mü'minler besmelenin şuuruna erdikleri gün, yeryüzünde hiçbir tâğûtî
iktidar güçlerini muhafaza edemez. Çünkü besmeleyi duyan şeytan ve tâğût;
çılgına döner, mahvolur.

[5]
 

[1] Şâmil
İslam Ansiklopedisi: 1/227-229.

[2] İbn-i
Abidin, Reddü'l Muhtar Ale'd Dürrü'l Muhtar. (Mukaddime bölümü).

[3]
Abdurrahman el-Ceziri, Kitabû'l Fıkh Ale'l Mezahibi'1 Erbaa, Mısır 1970, c.
I, sh. 47. Ayrıca, İmam-ı Kurtubi, el-Camü li Ahkâmû'I Kur'ân, Kahire: 1976,
c. XVII, sh. 225-226.

[4]
Şeyh Nizamüddin ve bir heyet, Feteva-ı Hindiyye, Beyrut: 1400, c. II, sh.
73. (Ayrıca haram li aynihi olan bir yiyeceği veya içeceği kullandıktan
sonra, haram olduğunu bilerek ve kasden elhamdülillah diyen kimsenin de
küfre gireceği beyan edilmiştir. Çünkü istihza ve istihfaf, delalet-i subuti
kat'i bir hükümde cereyan ederse, tıpkı inkâr gibidir.)

[5] Yusuf
Kerimoğlu, Kelimeler ve Kavramlar, İnkılap Yayınları: 66-68.


.

.Kur'an'da Besmele:

 
Besmele'yi oluşturan kelimeler
Kur'an'da en çok tekrar edilen kelimelerdir. "Bismillâhirrahmânirrahîm"
cümlesini meydana getiren kelimelerden "ism" (isim) kelimesi, türevleriyle
birlikte 71 yerde geçer; aynı kökten gelen semâ ve çoğulu semâvât kelimelerini
de ilâve edersek, isim kelimesinden türeyen kelimeler toplam olarak 381'e çıkar.

Besmeleyi meydana getiren
ikinci kelime olan  "Allah" lafzı ise, Kur'an'da tam 2697 yerde kullanılır; 
ayrıca  "ey Allah'ım" anlamına gelen "Allahümme" kelimesi de 5 yerde geçer.
Üçüncü kelime olan "Rahmân" kelimesi, Kur'an-ı Kerim'de 57, "Rahîm" kelimesi ise
115 yerde tekrar edilir. Rahmân ve Rahîm kelimelerinin kendisinden türediği 
"rahmet" ve türevleri ise Kur'an'da toplam 339 yerde geçer.     
Helâl ve hayırlı bir işe
başlarken Allah'ın adını anmak, her müslümanın üzerinde titizlikle durması
gereken görevlerindendir. Kur'an-ı Kerim'de buna işaret eden pek çok emir vardır
.
İlk inen âyette besmele çekmek
emredildiği gibi, mushaf olarak tertip edilen Kur'an-ı Kerim'in ilk âyeti de
besmeledir. Besmele, Kur'ân-ı Kerim'in 114 sûresinden 113'ünün giriş cümlesi
olarak yer almaktadır. Neml: 27/30. âyetinin de bir bölümüdür. Dolayısıyla
Kur'an'da 114 yerde "bismillâhirrahmânirrahîm" vardır.
"O Süleyman'dandır, ve o "bismillâhirrahmânirrahîm"ledir."
(Neml: 27/30)
"(Nuh) dedi ki: ‘Gemiye
binin! Onun yüzüp gitmesi de, durması da Allah'ın adıyladır. Şüphesiz ki Rabbim
Ğafûr'dur, Rahîm'dir." (Hûd: 11/41)
"Atalarınızı andığınız gibi,
hatta daha çok, daha kuvvetli bir şekilde Allah'ı zikredin." (Bakara: 2/200)
"Namazı kıldıktan sonra da,
ayakta, otururken ve yanlarınız üzerinde yatarken Allah'ı zikredin." (Nisâ:
4/103)
"Rabbinin adını an. Bütün
varlığınla, ihlâsla O'na yönel." (Müzzemmil: 73/8)
"Sabah akşam Rabbinin adını
an." (İnsan: 76/25)  
Besmeleye vücut veren 4 kelime
(isim, Allah, Rahmân, Rahîm) 'den 3'ü Allah'ın isimleri olup, bunların 2'si
bağış, merhamet, cömertlik, affetmek gibi anlamlar taşımaktadır. Kur'an'ın ilk
cümlesine bunları koyarak, temel konusu ülûhiyet ve insan-Allah ilişkisi olan
Kur'an'da hâkim olan ögenin rahmet ve merhamet olduğuna Rabbimiz dikkat
çekmektedir. Rahmân ve Rahîm'in kökü olan rahmet kelimesi Kur'an'ın açık
beyanlarına göre Allah'ın hâkim niteliğidir. Enbiyâ: 21/107. âyette Son Rasulü
de Kur'an "âlemlerin rahmeti" olarak nitelendirmektedir. O halde, şunu
rahatlıkla söyleyebiliriz: Kur'an'ın tanıttığı Allah, yarattığı mahlûkata, her
şeyden önce rahmet sıfatıyla tecellî etmektedir.
İslâm'ı korku dini, Allah'ı
sadece korkulacak bir zât olarak göstermeye çalışan besmelesizlere en büyük
darbe, besmeledeki rahmet ve merhamet ifadeleridir.

[1]
 

[1]
Ahmet Kalkan, İslam Akaidi: 329. Ahmet
Kalkan, Kur'an Kavramları.


.

.Besmelenin Anlam Derinlikleri

Besmelenin Anlam
Derinlikleri:
 
İslâm ahlâkı, incitme, öldürme
ifade edecek davranışlarda ve bu davranışlara müsaade eden sözlerde besmeleyle
başlamayı yasaklamıştır. Savaşmaya müsaade eden ve putperestlere ültimatom
içeren Tevbe sûresi, besmelesiz başlayan tek suredir. Eti yenen hayvanların
kesimi ve avlanması sırasında besmeledeki Rahmân ve Rahîm sıfatlarının anılması
uygun görülmemiştir. Hayvan keserken "bismillâh" veya "bismillâhi Allahu Ekber"
denilir.  
Kur'ân-ı Kerim'in konusunun;
Allah ile evren, özellikle de insanlık âlemi arasındaki münasebeti bildirmekten
ibaret olduğunu söylemek mümkündür. Besmelenin başındaki "ba" edatı ("b" harfi)
bu münasebeti ortaya koymakta ve kulun, Yaratanından yardım isteyerek hep O'na
bağlı kalışını ifade etmektedir. Hz. Ali'ye atfedilen meşhur bir söz vardır: "Kur'an'ın
tümü Fâtiha sûresinde eksiksiz özetlenmiştir. Fatiha'nın özeti de besmeledir.
Besmele de "b" harfinde özetlenmiştir. Dolayısıyla besmele'nin b'si Kur'an'ın
özetidir." İlk planda abartılı gibi gelen bu ifade doğrudur. Arapçada harf-i cer
olan "b" ilsak içindir. Türkçe tam karşılığını, "... ile ..."  şeklinde
gösterebiliriz. Kendi başına bir anlamı olmayan bu harf, en az iki kişi
arasındaki bir ilişkiyi belirten bağlaçtır. "Ahmed  ile Mehmed" örneğinde
olduğu gibi. Aralarında bir münasebet, bir bağ olmadan bu bağlaç kullanılmaz.
Besmele'de deki "B" aralarında alâka olan iki tarafı belirtir. Bu tarafların
biri, besmeleyle işe başlayan kul; diğeri Allah'tır. "B" Allah ile kul
arasındaki ilişki ve bağı anlatır. Kur'an'ın ana konusu ve temel vurgusu,
insanla Rabbi arasındaki kulluk-ilâhlık münasebetidir. Rubûbiyet ve ubûdiyet
alâkasıdır. "B" harfi de bu ilişki ve bağı içerdiği için Fâtiha ve Kur'an'ın
özeti olmuş olur.
Arapça cümle yapısı itibariyle
besmeleden önce "ba"nın ilgili bulunduğu mahzuf bir fiil vardır. Bu, besmele ile
başlanacak herhangi bir fiildir: "Bismillâh diye başlıyorum", "Allah'ın ismiyle
kalkıyorum, okuyorum, hayvan kesiyorum..." gibi. Böylece Allah ile kul arasında
sevgiye dayalı olan derûni münasebeti ifade eden besmele, İslâm'ın bir sembolü
ve her iyiliğin anahtarıdır. Kişi ile Allah arasındaki bu ilişki, sadece
Allah'tan yardım istenip O'ndan medet umulacağını[1]
idrâk etmektir. Kendisi âciz olan, korunmaya muhtaç kimselerin başkalarını
koruması mümkün olmadığını bilip her şeye kaadir Allah'ın kapısını çalmaktır
besmele. Besmele, bütün iyiliklerin, tüm güzelliklerin O'ndan olduğunu kabul
edip O'nun müsaade ettiği şeylerin O'nun adıyla yapılması sayesinde daha da
güzelleşeceğini anlamaktır.

[2]   

[1]
Fâtiha: 1/5.

[2]
Ahmet Kalkan, İslam Akaidi: 329-330.
Ahmet Kalkan, Kur'an Kavramları.


.

.Besmele, Allah'la

Yapılan Bir Sözleşme Gibidir:
 
Evet, Besmele, Allah'la
yapılmış bir sözleşme gibidir. Allah, Rahmân ve Rahîm sıfatlarıyla bize
merhametle muâmele edeceğini vaadediyor; biz de, imtihan için bize verilen
irâdeyi istismar etmeyeceğimizi ve O'nun ilkelerine bağlı kalacağımızı
besmeleyle kabullenmiş oluyoruz. Besmele, Allah'ın tesbit ettiği kulluk
programını kabul etmektir. Besmele çeken kul, şöyle demiş olur: "Ya Rabbi, şu
an, kulluk maddelerinden birini işleyeceğim. Senin ismini anıyor ve iznini
istiyorum."
O yüzden haramlara besmele
çekilmez. Besmeleden maksat, yapılan işte bereketin artmasını
taleptir. Haram veya mekruh bir fiilin çoğalması ve bereketi istenemez. Haram
meclislerde, meyhane ve kumarhane görevi yapan kahvehanelerde otururken, faizli
işlemlerde bulunurken, yalan ve kandırma içeren ticari ilişkilerde, haram
sayılan programlar izlerken besmele çekilmez. Haram olduğu tartışmalı olan
hususlarda ve harama yakın mekruhlarda da besmelenin çekilmesi, vebali büyüktür.

En doğrusu, Allah'ın isminin
anılamayacağı bu tür davranış ve eylemleri terk etmektir. Unutulmamalıdır ki,
haram olan eylemlerde besmele çekilmez. Kâmil bir müslüman da, besmele
çekemeyeceği bir işi yapmamaya özen gösterir. O yüzden, besmele insanı eğitir,
terbiye eder, kötülüklerden uzak tutar. Çünkü besmele çeken bir kimse, ağzından
çıkan ifade ile yaptığı eylem arasında bir paralellik kurmak zorunda olduğunu,
eliyle dilinin birbirini yalanlamaması gerektiğini düşünür. Besmele, kötülük ve
haramları işlemeye hakkımız olmadığını bize hatırlatır.      
Besmele, "Allah'ın adı ile"
demektir; "Allah'ın adına" değil. Bu ikisi arasında önemli fark bulunmaktadır.
Müslüman her yaptığı şeye, her söylediği söze Allah'ın adı ile başlar. Allah'tan
izin alarak; Ama Allah adına değil. İnsan beşer ve âciz olduğu için hatalar
yapabilir. Allah adına demek; yapılana bir anlamda ilâhî özellik, günahsızlık,
hatasızlık iddiası atfetmektir. O'nun adına iş iddiası, Allah'ın temsilcisi olma
anlayışını, bu da ruhban sınıfını oluşturur. Tarihte Allah adına nice zulümler
işlenmiştir. Teokrasi de budur. Kulun yaptığı iş, müslümanca olmalıdır ama,
beşerî özellik taşıdığından iddiasız olmalıdır.  
Besmeledeki "isim" kelimesi;
ad, ad vermek anlamına geldiği gibi, -bi harf-i cerri ile de- yüceltmek,
yükseltmek anlamına gelmektedir. Nitekim gökyüzü anlamında "semâ" kelimesi aynı
kökten gelmektedir. O yüzden, "bismillâh" ın anlamı,  "Allah'ı yücelterek" 
şeklinde de anlaşılabilir.[1]

[1] İhsan
Eliaçık-İslâm ve Sosyal Değişim: 24; Ahmet Kalkan, İslam Akaidi: 330. Ahmet
Kalkan, Kur'an Kavramları.


.


.Besmele, Her Rasul

ve Ümmetinin Kullandığı Bir Şifredir:
 
Besmele, sadece Muhammed
(s.a.s.) ümmetine has bir anahtar değil; önceki ümmetlerin de kullandığı bir
şifredir. Besmele'nin Muhammed'den (sa.s.) önceki nebi ve rasuller döneminde de
kullanıldığını Kur'ân-ı Kerim'den anlıyoruz: Süleyman'ın, Sebe kraliçesi
Belkıs'a yazdığı İslâm'a dâvet mektubu bu cümleyle başlamaktadır. "O (mektup)
Süleyman'dandır ve o bismillâhirrahmânirrahîm -Rahmân ve Rahîm olan Allah'ın
adıyla- (başlamakta)dır." (Neml: 27/30)  Nuh (a.s.) da tufandaki gemi
yolculuğuna bu ifadeyle başlıyor. Gemiyi bu cümleyle hareket ettiriyordu:
"(Nuh) dedi ki: 'Gemiye binin! Bismillâhi mecrâhâ ve mürsâhâ  -Onun yüzüp
gitmesi de, durması da Allah'ın adıyladır.-" (Hûd: 11/41) bu
vesileyle ifade edelim ki, ister sürücü ve ister yolcu olarak bindiğimiz tüm
araçlara binerken besmele çekmek, Kur'an'ın işaret yollu tavsiyesidir.
İnsanlık tarihi boyunca nebi ve
rasullerin tümü tarafından bir şifre, bir anahtar olarak kullanılmıştır besmele.
O yüzden, değişmez evrensel değerlerin öbür ismi olan İslâm'ın, değişmez
değerlerinden biri de besmelenin verdiği bakış açısıdır. Bu bakış açısı, bize şu
gerçekleri gösterir: Allah, insanın her işine karışır. İnsan, eğer Allah'ın
yardımını istiyorsa, her hayırlı işine Allah ile başlamak durumundadır. İnsan
yaptığı her bir şeyde Allah'a olan borcunu hatırlamak ve O'na teşekkür etmek
durumundadır. İşte bunlar, insanlığın değişmez değerlerinin değişmez
göstergesidir.        
Her değerli iş gibi, Kur'an
okumaya başlarken de Eûzü Besmele çekmek gerekir. "Kur'an okuduğun zaman
kovulmuş şeytandan Allah'a sığın (Eûzü çek)." (Nahl: 16/98) diye emreden
Allah, okumaya besmeleyle başlamamızı da emretmektedir: "Yaratan Rabbinin
adıyla oku." (Alak: 96/1)      
Kur'an'a başlarken, besmeleden
önce istiâze gelir. Çünkü istiâze'yi aşmadan besmeleye geçilmez. Eûuzü ile
Allah'ı yardıma çağırdıktan, O'nun yardımı ile şeytanları etkisiz hale
getirdikten sonra, şirki ve şirke götüren şeytanî isyanları kendimizden
uzaklaştırarak Allah'ı lâyıkı ile anabileceğimizi düşünüyoruz.
Gönlümüzde ve düşüncemizdeki,
dilimizde ve davranışlarımızdaki şeytanî pisliklerden temizlenerek tertemiz bir
şekilde Allah'la beraber oluyoruz. Eûzü süpürgesiyle temizlediğimiz gönül ve dil
sarayımıza Allah'ın ismini yazıyoruz. Tıpkı kelime-i tevhidde önce "lâ ilâhe"
(hiçbir ilâh yok) deyip Allah dışındaki ilâh taslaklarını kaldırıp atarak
gerçekleştirdiğimiz tevhidî temizlikten sonra, "illâllah" (ancak Allah var)
dediğimiz gibi.     
Kur'an'a besmele ile başlarken,
kullarına rahmet, acıma, lütuf  ve bağışlaması sonsuz olan Allah'ı hatırlıyoruz.
Kur'an'ın nüzûlünün bu sonsuz rahmetin bir yansıması olduğunu düşünüyor ve bu
büyük nimeti anarak O'na hamdimizi, şükrümüzü vurguluyoruz. O'nun Rahmân
sıfatıyla dünyada mü'min-kâfir herkese merhametine şahid oluyor, dünya hayatında
bu nimetlerin kadrini bilerek verene teşekkür edip kulluğa/ibâdete, Kur'an'a
yöneliyoruz. Rahîm sıfatının ise, âhirette adâleti gereği sadece mü'minlere
merhamet edip, kâfirlere azab etmesi olduğunun bilincine vararak âhireti, cennet
ve cehennemi hatırlayıp ümit ve korku arasında Kur'an okumaya, tefekküre
başlıyoruz.           
Sadece Kur'an okurken değil;
insan ve evren kitaplarını okurken, hayat mektebinde öğrencilik ve öğretmenlik
yaparken de besmele şuuruna uygun davranmalıyız. Tüm eylemlerimizin dünyada O'na
yaraşır, ahirette de O'nun rızasını kazandırır özelliklerde olmasına gayret
etmeliyiz. Kur'an, besmeleyle başlıyor, biz de Allah'ın Kitabını Allah'ın
ismiyle okuyoruz.
Eğitimle ilgili eserler başta
olmak üzere nice kitaplar, gazeteler, dergiler, besmele ile mi başlıyor?
Öğrenciler için hazırlanan bazı din kültürüyle ilgili kitaplar, bir müslümanı
"bu, benim dinim değil!" diye isyan ettirecek modern hurâfe ve tuğyanla  dolu
olabiliyor. Peki, İslâm'a ters içeriği kalarak yayınların besmele ile
başlamasını tercih edebilir miyiz?
Laiklik, resmî din kabul
edilmediği için ve bazı İslâmî âdetlere ses çıkarılmadığından Arap ülkelerinin
çoğunda televizyonlarda sunucular besmele ve hamdele ile başlıyor programlarına.
Besmele ile başlanan programda ise Allah'ın yasakladığı neler yok ki?! Düşünün
bir kere, İslâm düşmanlığını her fırsatta en rezil şekilde gösteren bir tv.
kanalı, programlarını sunarken besmele ile başlıyor. İslâm'a her gün hakaretler
yağdıran, ahlâksız bir gazetenin ilk satırında besmele yazıyor. Bu Allah ile,
din ile alay olmaz mı? Haram katmerleşmez mi bu tavırlarla? Peki, "onlar besmele
ile başlamasınlar da biz onlara bakarken besmele çekelim" diyebilir misiniz? 

"Yaratan
Rabbinin ismiyle oku." 
(Alak: 96/1) âyeti bizden sadece şekil ve lafızla değil; muhtevâ ile ilgili
tavır beklemektedir öncelikle. Okuduklarımızın Allah'ın ismiyle okunması;
Allah'ın izniyle, O'nun rızası için, O'nun yolunda, O'nu unutturmayan, O'na
yaklaştıran yapıda olmasını gerektirir. Okumak gibi, artısı büyük olan bir
eylemde besmele bilinci bunu gerektiriyorsa, diğer eylemlerimizde bu
özelliklerin aranma zorunluluğu daha fazla olmaz mı?
[1]
                                         

[1]
Ahmet Kalkan, İslam Akaidi: 330-331.
Ahmet Kalkan, Kur'an Kavramları.


.


.Besmele, Allah'tan

İzin ve Onay İstemektir:
 
Bismillâh, "Evvel Allah (önce
Allah)" deyip, O'na danışmak, yapacağımız herhangi bir işte Allah'ın onayını
istemektir. Allah'ın adını herşeyin önüne geçirip yüceltmektir. Müşriklerin
putlar adına yaşamaları ve onlar adına iş yapmalarına karşılık, biz Allah adına
yaşayacağımıza, O'nun adıyla iş yapacağımıza söz vermiş oluyoruz. Bu yüzden,
dilimiz "Allah'ın adıyla" derken, diğer organlarımız da aynı şeyi
söyleyebilmelidir. Bu ise, her şeyimizle O'nun ölçülerine uygun olarak yaşamakla
mümkündür. Aksi takdirde dilimiz "Allah'ın adıyla" derken; elimiz, ayağımız
şeytan veya Allah'ın dışında başkaları adına iş yaparsa bu, tevhidle
bağdaşmaz.             
"Bismillâh" diyor ve sonra
ekliyoruz "Rahmân, Rahîm" sıfatlarını. Aslında "Allah" ismi, Cenâb-ı Hakkın tüm
isim ve sıfatlarıyla birlikte Rahmân ve Rahîm sıfatlarını da içermektedir. Ama
bunlar özellikle hem besmelede, hem Fâtiha sûresinin ilk âyetlerinde özel yer
alır. Kur'an, Allah'ın rahmetle ilgili  sıfatlarını öncelikle ve ısrarla
vurgular. O'nun başka isim ve sıfatları değil de, özellikle Rahmân ve Rahîm
sıfatları! Çünkü varlığımızı O'nun Rahmân ve Rahîm oluşuna borçluyuz. O'nun
üzerimizdeki merhametiyle varız ve varlığımızı bu sayede sürdürüyoruz. O'nun
merhameti olmadan, nefes alıp vermemiz bile imkânsız. Bedenimiz, aklımız,
ruhumuz hep O'nun rahmetinin birer eseri. Rasulullah'ın ve vahyin bize gelişi de
O'nun rahmetiyledir. İşte bunları hatırlamak için "Rahmân" diyoruz, "Rahîm"
diyoruz.
Rahmet, her çeşit âfetlerden
kurtulup her türlü hayra ermektir. Rahmân, mü'min-kâfir ayırt etmeden tüm
herkese hayat hakkı tanıyan, yaşaması için gereken şartları hazırlayıp nimetleri
veren demektir. Rahîm ise, hak edenlere ve lâyık olanlara nimetini bol bol,
sürekli olarak veren demektir. Bu yüzden Rahmân sıfatı, O'nun dünyadaki
tecellîsi; Rahîm  ise  âhiretteki  tecellîsidir. Rahmân ve Rahîm derken, hem
dünyayı, hem âhireti hatırlıyoruz. Dünyanın âhiretten ayrı değil; âhiretin
tarlası, hazırlık safhası olduğunun bilincinde dünyada da O'nunla, O'nun
ölçüleriyle olmaya gayret ediyoruz.[1]

[1] Ali
Akpınar-Namaz Duaları ve Sûreleri: 23-24; Ahmet Kalkan, İslam Akaidi: 331.
Ahmet Kalkan, Kur'an Kavramları.


.
.Besmele, Laik

Mantığı Protestodur:
 
Bir mü'min, her eyleminin
başına besmeleyi yerleştirmekle laik mantığa en büyük protestoyu yapmış olur.
Besmele, insanın Allah'la iş yapması, Allah'ı işine karıştırmasıdır. Dolayısıyla
besmele; ateizmi, materyalizmi, laisizmi reddir. Bu manada besmele, İslâmî dünya
görüşünün anahtarı mesabesindedir. Laik dünya görüşü  "besmelesiz" olmaktır.
Laik olmakla olmamak arasındaki fark, besmeleli olmakla olmamak arasındaki fark
kadardır. Besmeleli yapılan iş, meşrûiyetini Allah'tan alır ve meşrû işlere
besmele çekilir. Besmelesiz işlerse şeytana lâyıktır.    
Besmelesizlik demek olan
laisizm, aynı zamanda şeytanî bir dünya görüşüdür. Bunun için Allah Rasûlü her
eylemine "Rahmân, Rahîm Olan Allah'ın adıyla"  başlayarak bu sapkınlığı mahkûm
etmiştir.[1] 

Besmele, müslümanın alâmet-i
fârikalarından (ayırıcı özelliklerinden) birisidir. Mü'min, her vesileyle ve sık
sık besmele çeker. Günümüzde müslümanım diyen insanların çoğu, yemek vb. bir iki
şeyin dışında besmele çekme gereği duymuyor, her hayırlı şeye başlarken besmele
çekmek, tarihe karışıyor. Yine, günümüzdeki insanların ağızlarından çıkan
besmele, formalite icabı, âdet ve alışkanlık gereği söylenmiş gibi, ruhsuz ve
cansız kelimelerden ibaret kalıyor. Mekanik bir telaffuzdan ibaret, şuursuzca
dudaklardan dökülüveriyor. Adını andığı Allah'a isyanla meşgul bir işyerinin
açılışında besmele okunarak kurdela kesilmesi, örneklerden sadece biri. Günlük
hayatımızın her zaman diliminde Allah'ın ilkelerine ve hükümlerine bağlı
olduğunu göstermek için her çeşit hayırlı işlere besmele ile başlar. Besmele ile
Allah'a ilticâ eder, şeytânî düşünce ve eylemlerden O'na sığınarak, O'nun
yüceliğini itiraf eder ve O'ndan yardım ister. Allah'ın Rahmân sıfatını
düşünerek, her çeşit nimetin Allah tarafından kendisinin istifadesine
sunulduğunu düşünür, O'na şükürde bulunur. Rahîm sıfatını düşünerek de
ümitsizliğe giden yolu tıkar, dünyada başına gelen musîbet ve zorlukların geçici
olduğunu, esas ve sonsuz rahmetin âhirette tecelli edeceğini değerlendirir.

[2]
      

[1]
Mustafa İslâmoğlu-İman Risalesi: 180.

[2]
Ahmet Kalkan, İslam Akaidi: 331. Ahmet
Kalkan, Kur'an Kavramları.


.

.Besmele Çekmenin

Hükmü: 
                          
 
Besmelenin yerine göre farz,
vâcip, sünnet, mendup, haram ve mekruh gibi hükümleri vardır. "Üzerlerine
Allah'ın adı anılmayan hayvanları yemeyin. Çünkü bunu yapmak Allah'ın yolundan
çıkmaktır."  (En'âm: 6/121) mealindeki âyet, hayvan keserken besmelenin farz
olduğunu gösterir. "Yetiştirdiğiniz avcı hayvanların size tutuverdiklerinden
de yiyin ve üzerine Allah'ın adını anın."  (Mâide: 5/4) âyeti de av üzerine
hayvanı gönderirken veya av için silâh kullanırken, yani avcılık yaparken
besmele çekmenin farz olduğunu belirtmektedir. Hayvan keserken besmelenin kasten
terkedilmesi halinde, o hayvanın etinden yemek haramdır. Namaz dışında Kur'an
okumaya başlarken sûrenin başında istiâze ve besmele âlimlerin çoğuna göre
sünnettir. Namazda ise, Hanefî mezhebine göre her rekâtta Fâtiha'dan önce
besmele sünnet; Şâfiî mezhebine göre farzdır.
Önemli sünnetlerden ve yaygın
muâşeret kurallarından biri de yemek yemeye başlarken besmele çekmektir. Konu
ile ilgili hadis-i şerifte belirtildiği üzere başlanırken unutulduğu takdirde
hatırlandığı zaman, "Başında da sonunda da Allah'ın adıyla" anlamında
"Bismillâh fî evvelihî ve âhirihî" demek gerekir.[1]
Herhangi bir işe başlarken besmele çekmenin hükmü işin mahiyetine göre değişir.
Meselâ içki içmek, gasbedilen veya çalınan bir şeyi yemek gibi yasak fiillere
besmele ile başlamak, onları meşrû saymak anlamına geleceği veya dinle alay
hükmüne gireceği için haram kabul edilmiştir.
Abdest almak, duâ okumak gibi
ibâdetlerle, yenilmesi helâl olan gıdaları yemek, helâl şeyleri içmek gibi
fiillere besmele ile başlamak sünnettir. Besmele, Allah'ı hatırlattığı, zikr
olduğu, kul-ilâh ilişkisi ve kurallarını düşündürdüğü için, her meşrû eylemimize
besmeleyle başlamak, sürüden ayrılıp seviye kazanmak ve işimize bereket katıp
ibâdet sevabı almaktır. Necâset mahallerinde besmele çekmek ise mekruh
sayılmıştır. Cünüp ve âdetli olanların duâ ve senâ maksadıyla besmele çekmesinde
bir sakınca yoktur.[2]    
          

[1]
Ebû Dâvud-Et'ıme: 15; Tirmizî-Et'ıme:
47.

[2]
Diyanet Vakfı-İslam Ansiklopedisi: 5/531; Ahmet Kalkan, Kur'an Kavramları.




.Besmele Şuurunun

Mü'mine Kazandırdıkları:
 
Besmele şuuru, bize şu anlayış
ve davranışları kazandırır (kazandırmalıdır):
Müslümanın her işi Allah'ın
adıyla ve O'nun emir ve müsaadeleri doğrultusunda olmalı.
Müslümanın
her işinde 'evvel Allah' olmalı. Yani mü'min, başlayacağı işi yapıp yapmama
konusunda önce Allah'a danışmalı.
Harama besmele çekilmeyeceği
için, besmele çekemeyeceğimiz hiçbir işe girişmemeliyiz.
"Besmelesiz iş ebterdir, yok
olmaya mahkûmdur" hadisinden anlıyoruz ki besmelesizler ve onların düzenleri
devrilip yıkılmaya mahkûmdur. 
Kesilirken besmele çekilmeyen
her hayvan murdardır, pistir. Besmeleyle ve besmele doğrultusunda olmayan her
düşünce, fikir, iş ve düzen de murdar ve leş hükmündedir.
Besmele Allah'tan yardım
dilemedir. Allah ise, ancak Kendi yolunda olanlara yardım eder.[1]

Müslüman, her türlü davranışa
İslâmî ölçüler ışığında başlamalı, eylem, hizmet ve faâliyet yaparken ilâhî
rahmet ve merhamet üzere bulunmalıdır. Besmele bu bilinci yansıtmalıdır.
Müslüman, bütün düşünce ve
davranışlarında merhametle hareket etmek zorunda olduğunu besmeledeki rahmetle
ilgili iki sıfatla idrak etmelidir.
Müslüman, besmeleyi hayatının
tamamına yansıtmalıdır. Şuursuz bir şekilde söylenen besmelenin, istenen faydayı
sağlamayacağını bilmelidir.  
Besmele, müslümanın elini
attığı her işte, adımını attığı her yolda Allah ile beraber olduğunun, O'nun
yardımıyla iş yaptığının şuurunda olmasını sağlar/sağlamalıdır.
Besmelenin her işte sürekli
tekrar edilmesi, Allah'ı zikir olduğu gibi, müslümanın Allah'la rahmet üzerine
iş yapacağına, O'nun izin verdiği şekilde davranacağına dair sözleşme
yenilemesidir.
Besmele, her işte Allah'tan
yardım istemenin gerekliliğini, başarı ve zaferin Allah'a ait olduğunu unutmamak
demektir.[2]   

Besmeleyle, yapılan işi kendi
adımıza, fakat Allah'ın ismi ve izniyle, Allah'tan yardım dileyerek yaptığımızı
belirtiyoruz.
Allah'ı yücelterek
başladığımızda o iş, Allah için oluyor. O'nun dini için yapılan bir gayret
şeklini alıyor.
Şeytanın iğvâsına karşı direnme
bilinci yenileniyor. Her işe besmeleyle başlamak hayatı anlamlandırıyor.
Allah'ın sözünü toplum
hayatının dışına iten kökten laik anlayış reddedilmiş, tüm müşrikler ve
putperestlere muhâlefet etmiş oluyor.[3]
Mü'minler istiaze ve besmelenin
şuuruna erdikleri gün, yeryüzünde hiçbir tağuti iktidar gücünü muhafaza edemez.
Çünkü euzü-besmeleyi duyan şeytan ve tağut çılgına döner, mahvolur.[4]

[1] Ali
Akpınar-Namaz Duaları ve Sûreleri: 28.

[2]
Abdullah Büyük-Müslümana Mesajlar: 19.

[3] İhsan
Eliaçık-İslâm ve Sosyal Değişim:  22; Ahmet Kalkan, Kur'an Kavramları.

[4]
Ahmet Kalkan, İslam Akaidi: 332.



.

.Konuyla İlgili

Kuşeyrî Tefsirinde Besmele'nin tahlili

Kuşeyrî ve Tefsiri: Letâifü'l-İşârât

Abdülkerim ibn Havazin ibn Abdülmelik ibn Talha Ebu'l-Kasım el-Kuşeyrî, 986 (H. 376) yılında Nisabur civarındaki Ustava kasabasında doğmuştur. Lakabı "Zeynü'l-İslâm", yani "İslâm'ın süsü"dür (Zehebî 1313, 17:250). Arap olan Kuşeyr kabilesine nispetle Kuşeyrî olarak anılan Abdülkerim, sofî müelliflerdendir.
Kuşeyrî, maliye okumak için Nisabur'a giderken orada, tevafuk eseri, devrin büyük mutasavvıflarından Ebu Ali el-Hasan ibn Ali ed-Dekkâk'ın (412/1021) bir meclisinde bulunur ve bunun tesiriyle tasavvuf dairesine girip, ona intisap eder. Çok kabiliyetli olduğu için, bu ilk hocasından hususî ilgi görür. Ebu Bekir Muhammed ibn Ebî Bekir et-Tusî'den fıkıh dersi almasını isteyen hocasının tavsiyesi üzerine fıkıh okur; aynı tavsiye ile, kelâm alimi Ebû Bekir Muhammed ibn Hasan el-Fûrek'ten kelâm tahsil eder (a.g.e., 18:228). Bir çok mühim âlimden daha ders aldıktan sonra, bütün Horasan'ın tasavvufta en büyük üstadı haline gelir (Ateş, 1993, 6:1035).

Kuşeyrî'nin, hayatın her alanında başarılı ve becerikli bir mütefekkir olduğu hususunda ittifak vardır Özellikle "zikir" meclislerinde müritleri arasında oturup, onların sorularına tatmin edici cevaplar vermesi ve kendisine anlatılan ruhî halleri kavrayıp izah ve tefsir etmesi fevkalâde idi. Akîdede Eş'arîliği, fıkıhta Şafiî mezhebini benimseyen Kuşeyrî, kendisi Hanefî ve Sünnî olan Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey'in veziri Mutezilî Ebû Nasr Muhammed ibn Mansur el-Kündürî'nin, Ebu'l-Hasen el-Eş'arî (324/935) aleyhinde başlatmış olduğu aleyhtarlık neticesinde harekete geçip, Eş'arî'nin "hadis ashabı"ndan ve "Ehl-i Sünnet"ten büyük bir imam olduğunu, akidesinin de Ehl-i Sünnet akidelerine tamamıyla uygun bulunduğunu anlatan bir fetva verdi (Sübkî, 2:259).

Bu hadiseyi takiben 1045 yılında "imla meclisleri" oluşturup, hadis yazdırmaya başladığı söylenen Kuşeyrî, Eş'arî aleyhtarlığının yanlış olduğunu talebelerine anlatmış ve müteakip yıllarda İslâm ülkelerindeki âlimlere hitaben "Şikâyâtü Ehli's-Sünne bi Şikâyâti mâ Nâlehüm mine'l-Mihne" adını verdiği çok uzun bir mektup kaleme almıştır (Ateş, 6:1036). Fakat, değişik sebeplerle kendisine rahat vermeyen Kündürî tarafından hapse atılmış ve yakınlarının yardımı ile hapisten çıktıktan sonra hacca gitmiştir. Dönerken Bağdat'a uğramış (448/1056) ve geniş bilgisi, şairliği ve belâgatı ile Abbasî halifesi el-Kaim Biemrillah'ın teveccühlerini kazanmıştır (eş-Şirazî, 1:251).

Sultan Alparslan'ın hükümdar olup, Kündürî'yi idam etmesinden sonra Bağdat'tan memleketine dönen Kuşeyrî -ki ta Mekke'de iken "keşif yolu ile" onun öldürüldüğünü arkadaşlarına söylemişti (Ateş, 6:1036)- hayatının bundan sonraki son 25 yılını hadis yazdırmak ve eserler okutmak suretiyle geçirdi ve miladî 1072'de (h. 465) vefat etti. Kaynakların verdiği bilgiye göre, Kuşeyrî'nin 25 kadar eseri vardır (Zehebî, 18:232). Tefsir alanında et-Tefsîrü'l-Kebîr ve "Besmele" ile ilgili yorumu üzerinde duracağımız Letâifü'l-İşârât bi Tefsîri'l-Kur'ân" adlı işarî tefsiri, çok kıymetlidir. 

Letâifü'l-İşârât bi Tefsîri'l-Kur'ân

Bu eser, işarî tefsir geleneğine uygun bir şekilde yazılmasına rağmen, tasavvufî tefsirler içinde anlaşılması en kolay olup, edebî fakat anlaşılır bir üslupla kaleme alınmıştır. O, meselâ, âyetlerin zahirî manâlarıyla çok ilgili gibi görünmeyen ve müellifi hakkında ağır ithamlarda bulunulmasına yol açan yorumlar ihtiva eden Muhiddin ibn Arabî'nin tefsiri gibi değildir.
Kuşeyrî'nin söz konusu tefsirinin belirgin özellikleri şunlardır: Tefsir'de geçen hemen bütün tasavvufî fikirlerin Kur ân'dan bir aslı ve Sünnet'ten bir dayanağı vardır. Onda, İlâhî Kelâm'ın emin yorumcuları sayılan işaret ehli, tasavvufî düşünceleri için en güzel bir tatbik alanı bulur. Tefsirde her lâfzın kendine özgün bir edası ve her kelimenin yerine göre farklı bir anlamı ortaya konmuştur.

İşaret ehli, Kur ân'daki tekrarların parlak bir hikmeti olduğunu kabul eder. Bu sebeple Kuşeyrî'ye göre, Kur ân sûrelerinin başlarında bulunan her bir "besmele," bulunduğu sûreden bir âyettir. Her sûre için tekrar edilen besmele, her sûrenin umumî muhtevasına uygun bir işaret ve mânâyı haizdir ki, bu, çok özgün bir yorumdur. Böylece her "besmele", bulunduğu sûrenin muhtevasına göre, diğer sûrelerin başında yer alan besmele'nin anlamından başka anlamlar da ihtiva eder. Yine Kuşeyrî'ye göre, "fevâtihü's-süver" (Sûre başlangıçları) ve "Kur ân'ın tılsımları" sayılan "Hurûf-u mukattaa"nın kendilerine mahsus farklı anlamları vardır. Meselâ Bakara sûresinin başında bulunan in Âl-i İmran sûresindeki den başka bir anlamı vardır (Kuşeyrî, 1:10-11 [Mukaddime]). 
Letâifü'l-İşârât tefsirinde yapılan yorumlar, denebilir ki aklî olmanın ötesinde, kalb gözü açık bir müfessirin ilhamlarının ürünüdür. Zira müellifin, önce yazmış olduğu et-Teysîr fî't-Tefsîr ismiyle bilinen et-Tefsîrü'l-Kebir adlı eseri, rivâyet ve dirâyet metotlarının neticesinde elde edilen bir mahsul iken, bu tefsir, ilâhî feyizlerin ve rabbanî ilhamların bir semeresi olmuştur. Kuşeyrî, bu tefsirinde, tasavvufta -büyük olsun küçük olsun- her ilmin Kur'ânî bir temeli olduğunu ihsas etmiş (a.g.e., 1:18), böylece, tasavvufun Grek, Fars, Hint, Hıristiyanlık vb. doktrinlerden ithal olmadığını ortaya koymuştur.
Kuşeyrî, "hakikat ilmi" dediği tasavvufun, "şer'î ilim"lere zıt olmadığını ispat etme hedefine bağlı olarak söz konusu tefsiri yazdığını belirtmiştir. Kuşeyrî tefsirinin diğer tasavvufî tefsirlerden farkı şudur: Diğerleri tasavvufî görüşlerini ispat için âyetlerin manâ alanını zorlarken, Kuşeyrî buna hiç tevessül etmemiştir. Yani âyetlere teslim olmak gerekirken, onları fikirlerini ispat sadedinde kullananlara ve tefsirlerini "felsefe meclisleri" hâline getirenlere uymamıştır (Kuşeyrî, 1:36 [Muhakkikin önsözünden]).

Besmele Hakkında Ön Bilgi

"Tesmiye" veya "Besmele", "Bismillâhirrahmanirrahim"i yazmak veya okumak anlamına gelen fiilinden mastar veya menhût bir kelimedir.1 "Eûzü/besmele" ise "Eûzübillâhimineşşeytânirracîm" cümlesiyle birlikte besmelenin ortak adıdır. Diğer dinlerde de "besmele"ye tekabül eden kelime ve tabirler vardır. Bu cümleden olarak Hinduizm'de "om" lâfzı; Yahudilikte "başem" ifadesi; Hıristiyanlık'ta "baba, oğul ve kutsal ruh" veya "Rab İsa'nın adıyla" ifadeleri, söz konusu dinlerde İsmâm'daki "besmele"ye mukabil olarak kullanılır (Yıldırım 1992, 5:529). İslâm'dan önce Araplar işlerine bazen "bismi'llât ve'l-Uzzâ" diye putlarının adıyla, bazen de "bismikallâhümme" diye başlarlardı (a.g.e., 5:530).
Kaynaklara göre, İslâm öncesinde olduğu gibi İslâm'ın ilk devirlerinde de "bismikellâhümme/ ibaresi kullanılmıştır (Derman, Uzun, 5:533). "Bismillâhi mecrâhâ/
âyetinden (Hud 11/41) sonra Hz. Peygamber'in emriyle "bismillah/ " şeklinde " / bismihi" veya " " yazılıp söylenmiş ve bu şekil, besmelenin en kısa ifadesi olarak günümüze kadar ulaşan geniş bir kullanıma sahip olmuştur (Wensick, Mu'cem, "İsim" md.). Neml sûresinin "innehû min süleymâne ve innehû bismillâhirrahmânirrahîm/ 
" (Neml 27/30) âyetini takiben son şeklini almıştır (el-Kurtubî, 1:92).
Kur ân-ı Kerim, ana konuları içinde Allah ile âlem, özellikle de insanlık âlemi arasındaki münasebeti de ele alır. Besmele'nin başındaki "ba" ( ) edatı bu münasebeti ortaya koymakta ve kulun Yaratanından yardım isteyerek hep O'na bağlı kalışını ifade etmektedir. Arapça cümle yapısı itibarıyla besmeleden önce "ba"nın ilgili bulunduğu mahzuf bir fiil vardır. Bu, besmele ile başlanacak herhangi bir fiildir: "Bismillah diye başlıyorum", "Bismillah diye kalkıyorum", "Bismillah diye okuyorum" gibi. Bu cümleden olarak sûrelerin başında bulunan besmelelerin mahzuf fiilinin, Kur ân-ı Kerim'deki ilk nâzil olan âyetinin ilk kelimesi " /oku" olduğu kabul edilebilir (et-Taberî, 1:51; Şihabüddin Ahmed, 1:50).
Neml sûresinin 30. âyetinde geçen besmelenin Kur ân'dan bir âyet olduğu icma ile kesindir. Ancak Tevbe sûresi istisna edilirse, Kur ân'daki sûre başlarında bulunan 113 besmelenin her birinin müstakil birer âyet olup olmadığı meselesi âlimler arasında ihtilaflı olup, bu konudaki görüşleri dört grupta toplamak mümkündür: 

1. Bu besmelelerden hiçbiri âyet değildir. 

2. Her biri müstakil bir âyettir ve sûrelerin arasını ayırmak için nâzil olmuştur. Başında bulunduğu sûrenin bir cüzü de değildir. Son devir Hanefî âlimlerine göre bu görüş, İmam Ebû Hanife'nin görüşüdür.

3. Her biri başında bulunduğu sûreden bir âyettir. İmam Şafiî bu görüştedir.

4. Yalnız Fatiha sûresinin başındaki besmele bir âyet olup sûreye dahildir; diğerleri ise âyet değildir, teberrüken yazılmaktadır. Bu da yine Şafiî'ye nispet edilir (el-Cassas, 1:7; el-Kurtubî, 1:92-96).

Kuşeyrî ise, amelde Şafiî mezhebinden olduğu için yukarıda zikredilen görüşlerden üçüncüyü benimser (Letâif, 1:38). Sûre başlarındaki her besmeleyi müstakil birer âyet kabul eden Kuşeyrî, Kur ân'da tekrarın olmadığına inanır ve ona göre, bir sûrenin başında bulunan besmele, diğerlerinden farklı anlamlar ihtiva eder. Kuşeyrî'nin bu besmele yorumunu çok orijinal bulduğumuz için, besmelenin kelimelerini ayrı ayrı ele alıp her bir sûrede kazandığı anlamlara temas edeceğiz.

Kuşeyrî, Tevbe sûresinin başında besmelenin olmamasını şöyle izah eder: Allah (c.c.), bu sûreyi "besmele"den tecrit etti ki, herkes, Allah'ın dilediğini dilediğine verdiğini, dilediğini dilediğine has kıldığını, dilediğini dilediği ile tek başına bırakabileceğini anlasın. O'nun yaratması, herhangi bir sebebe bağlı değildir. O'nun fiilleri, herhangi bir ihtiyaçtan da kaynaklanmaz. Bilinir ki, besmele âyet olarak Kur ân'da nâzil olmuştur. Bazıları, bu sûrenin başında besmeleyi zikretmez. Çünkü bu sûre kâfirlere karşı ağır bir ültimatom ile başlar. Bununla birlikte, Kur ân'daki "Beyyine", "Kâfirûn", "Hümeze" ve "Tebbet" gibi bazı sûreler de, ilk defa kâfirlerden bahisle başlamakta ve her birinin başında ise besmele yer almaktadır. Yalnız anlaşılan o ki, bu gibi sûrelerde kâfirler ve onlara olan ağır ithamlar anlatılsa bile, "Tevbe" sûresindeki gibi ağır bir "ültimatom" açık değildir. Bu yüzden, muhtevası "rahmetle dolu" olan besmele, bu sûrenin başında zikredilmemiştir. Zayıf bir görüşe göre ise, bu sûrenin besmele gibi bir âyetten tecrit edilerek yazılması, bir "ayrılık" ihtarıdır. En uygun olan ise, namazda besmeleyi terk etmekten korkmak gerekir. Zira namazda besmeleyi terk etmek, tam bir vuslata ve hakkiyle namaza kendini vermeğe manidir" (Letaif, "Önsöz").

Önce de ifade ettiğimiz gibi, Kuşeyrî, her sûrenin başında yazılı bulunan besmeleyi, o sûreden bir âyet kabul ederek ve Kur ân sûrelerinin başlarındaki besmeleyi ayrı ayrı tefsir etmiştir. Kimi sûrelerin başlarındaki besmele yorumlarının diğer bazılarıyla aynı olduğu tespit edilmişse de, onun sûreye göre farklı yorumlarda genelde başarılı olduğu söylenebilir. Kuşeyrî'nin bu tarz bir besmele yorumu, diğer müfessirler arasında mevcut değildir. Dolayısıyla biz burada, her sûre başında bulunan besmele yorumunu "besmelenin kaldırılan (yazılmayan) elifi", "besmelenin ba harfi", "besmeledeki isim kelimesi", "besmeledeki Allah lâfzı", "besmelenin er-Rahmani'r-Rahim bölümü" ve nihâyet "besmelenin hepsi" olmak üzere altı başlık altında toplamayı ve Kuşeyrî'nin lâfızlarını tefsirî bir tercüme yapıp, farklı sûrelerin başlarındaki yorumları bu altı bölüme ekleyerek bir kompozisyon çıkarmayı deneyeceğiz. 

1. Besmele'nin Kaldırılan/Yazılıp-Okunmayan elif'i
Besmelede bulunan "vasıl elifi"nin, -yani olması gerekirken, yazılıp okunmayan "ba" ile "sin" arasındaki "vasıl" elifinin- uygulamada bir yeri yoktur. Hattâ, yukarı doğru uzadığından, yazıda düşürülüp, "ba" doğrudan "sin"e bağlanmış ve böylece telâffuza ilk harf sükûna vasledilerek başlanmıştır. Şu kadar ki, lâfız olarak bulunmamakla birlikte, kendini hissettirmektedir. (Letâif, Ön. Ver., III:284)

2. Besmeledeki ba Harfi

Bismillah'taki "ba" harf-i vasıtalık ifade eder. Bu fonksiyonuyla, besmeleye şu anlamı katar: "Bütün hâdiseler, Allah'ın yaratmasıyla, O'nun sebepleri de yaratan olmasıyla ortaya çıkar; bütün yaratıklar, O'nun vücuda getirmesiyle meydana gelirler. Göz olsun iz olsun toz olsun, taş olsun balçık olsun, yıldız olsun ağaç olsun, resim olsun harabe olsun, hüküm olsun illet olsun, yaratılan hiçbir yaratık, tanzim ve koordine edilen hiçbir sistem yoktur ki, O'nun varlık vermesiyle vücuda gelmemiş bulunsun. Hakiki anlamda varlık, O'nun varlığı iledir. Hakiki anlamda hükümranlık O'nundur. Bu varlıklar Hak olan O'ndan geldi, yine Hak olan O'na gidecek. O'nu bir bilen bulur. O'ndan sapan inkârcı ise bilerek sapıtır. O'nu itiraf eden, O'na arif olur. O'ndan geri duran suç işler (a.g.e., Ön. ver., I:56)." İnsanlar, bismillâh lâfzını duyunca, "ba" ile Allah'ın onları her türlü kötülükten koruduğunu anlarlar. Kimileri de, "ba" harfiyle, O'nun eşsiz kıymetini hissederler.

"Ba" harfi, zâtında kesre ile harekelidir. Arapça'da hangi ismin başına gelirse onun sonunu kesre yapar. Yazı olarak, hattı da kısa bir çizgidir. Benzerlerinden ( ) kendini ayıran, noktasının "tek" olması, ayrıca ( ve )den farklı olarak, altta yazılmasıdır. Bu ise, "kıllet-azlık" belirtir. Noktasının alta konulmasıyla da, her bakımdan tevazu, yumuşak başlılık ve söz dinlemeye işaret eder. "Ba" harfinin, Allah'ın, hakikat ehlinin kalplerine doğdurduğu keşif ve keramet lütuflarını beyan anlamı verdiği de söylenir. Başkalarına gizli kalan bu "beyan" ile, "gayb" onlara açılır, "haber" onlara aynı ile ayan olur (a.g.e., Ön. ver., II:212) 
Gramerde vasıtalık ve ilsak bildiren "ba" harfi, işaret eder ki, kim ne bilirse Allah'ın bildirmesi ile bilir. Kim nerde durursa, Allah'ın durdurması ile durur. Böylece Allah'a ulaşmak, O'nun ihsanı ile olur. Kim de O'ndan geri durursa, bu da yine, Allah'ın onu yardımsız bırakması iledir (a.g.e., Ön. Ver., III:165).
Besmele'deki "ba" harfinde, gerçek Muvahhidînin, âhiretteki çetin sorguya çekilmekten kurtulup, beraat edeceklerine de işaret vardır. Aynı zamanda "ba"nın, üzüntü sevinç, şiddet rahatlık, kısaca her hâlde "masivadan kopup Allah'a bağlanma" anlamında "inkıta"a da delâleti söz konusudur. (a.g.e., Ön. ver., I:339)

3. Besmele'deki isim Lafzı

"İsim" kelimesinin kökü konusunda ihtilaf edilmiştir. Kimi bunun, "ululuk, büyüklük" anlamına gelen mastar kökünden türemiş olabileceğini savunurken, kimi de "yanık, dağlama, damgalanma" anlamına gelen kökünden gelmiş olduğunu kaydeder (a.g.e., Ön. ver., I:64; II:5, III:164)). Önceki mânâya göre, "kim bu ismi zikrederse rütbesi en yüksek menzillere yükselir"; "kim bu ismi kavrarsa yüksek hallere mahzar olur", "kim bu ismi dilinden eksik etmezse himmeti âlileşir". Bu durumda rütbenin üstünlüğü, sevap ve hayırların çoğaltılmasını; keyfiyet üstünlüğü ise, nur ve sırların ortaya çıkmasını gerektirir. Yine âlî himmetlik, günaha bulanmaktan sakınmayı icap eder. İkinci manâya göre ise, "kim bu ismi zikrederse artık ibadet damgası ile mühürlenir"; "kim bu ismi artık dilinden düşürmezse irade mührü ile damgalanır"; "kim bu ismi severse özel hassalara sahip olur"; "kim bu ismin hakikatini kavrarsa ihtisas nişanesi ile bilinir". İbadetle dağlanmak ise, Cehennem ateşine girme korkusunun daha ileri olduğunu ima eder. İrade mühürlü olmak, çok istediği Cennet'in haşmetini çağrıştırır. Hassası dağlanmış olmak, bütün âleme üstün olarak yaratılan insanın gururunu kırmayı gerektirir. İhtisas nişanesi ise, gerçek Sultan'ın istilası anında tam teslimiyeti icap eder (a.g.e., Ön. ver., II:5, III:164). Kim besmeleyi okumayı sürdürürse, Yüce Allah hakkındaki evhamları kalkar; kim de ondan uzak durursa ayrılığın ateşiyle kalbi dağlanır. Besmele'nin içindeki "ism" kelimesini işiten bir insan zahirî mücadeleleri anlar. Himmeti ile "müşahede" ufuklarına yükselir. Olup bitenlerin zahirini anlamaktan yoksun olan kimse, Allah'ın sırlarına ulaşmada himmetini kaybeder; "besmele" okumakla ondan doğacak latif halleri ve iç saffete ulaşılacak "kurbiyet"in" güzelliklerini yitirir. (a.g.e., Ön. ver., I:64-65)
İnsan dilinde, billah yerine, teberrüken denmiştir. Bu iki terkip arasında şu fark vardır. Âlimler, "isim" ile "müsemma"nın aynı olduğu inancındadır. Bu sebeple, ehl-i irfana göre, Allah'ın dupduru ve safî bir şekilde gönüllerde taht kurması için, kalbin bütün beklentilerden arınması; sırların, onların meydana gelmesine engel olacak şeylerden temizlenmesi gerekir. Kimileri besmelenin "ismi"nden, asfiyaya verilen sırrı; "mim"inden, ehl-i velâyete verilen cömertlik ve şükranı anlamışlardır. Böylece, Allah'ın onlara verdiği feza dolusu iyilikle (el-birr) O'nun sırlarını anlarlar; Allah'ın onlara verdiği şükran duygusuyla O'nun emrini muhafaza ve O'nun kadrini de böylece takdir ederler. İnsanlar, "Bismillâh"ı duyunca onun "sin"i ile, Allah'ın onları her türlü ayıptan selâmete çıkaracağını anlar; "mim" ile, O'nun ne büyük izzete sahip olduğunu kavrar ve O'nu sena ederler (a.g.e., Ön. ver., I:56). Kimileri de "sin" harfi ile onun erişilemez yüceliğini (senâ), "mim" ile O'nun hükümranlığını (Melik) hatırlarlar.

Allah'ın ismi duyulunca "heybet" ve "haşyet" hasıl olur. Heybet ise, "fena"2 ve "gaybet"i3 gerektirir (a.g.e., Ön. ver., II:91).
Bismillâh'da bulunan "sin", harekesi sakin olan bir harftir. "Ba" harfi ile birlikte düşünüldüğünde, der ki: "Tevazu ve alçakgönüllülüğü, cühd ve tevessülü kolayca nasıl elden bırakırsınız da, sonra kaderi bekleyerek huzurlu olursunuz? Zira Allah, iradeye, gayrete bakar. Rızasına uyana, ona göre muamelede bulunur. Bununla birlikte O, yine de sadece fazlından verir; her verdiği, O'nun fazl u ihsanıdır. Şu hâlde, "mim" harfi, eğer dilerse O'nun vereceği ihsanına işaret etmektedir. Lütuf ve ihsanda bulunmasa bile, sana düşen şey, Allah'ın takdirine uyman ve ona rıza göstermendir. "Mim" harfi, Hakk'a karşı muhabbete de işaret eder ki, O'nu sevmek elzemdir. Her sevginin kaynağı da O'dur. Her kimde sevgi varsa, kendisine verilen bu sevgi ile sever. O'nun yönlendirmesi ile ister. O'nun dilemesi ile murad diler. Muvahhitlerin esrarla dolu manevî seyahatlerinde, mola yerinde deveyi çöktürürken "bismillâh" denir. Bir mahalde yerleştiklerinde, kutsiyetin bahçelerinde gıdalanır, üns'ün meltemleriyle soluk alırlar. "Bismillâh" sözü, dostların baharıdır ki, gülleri vuslat lütufları, diğer çiçekleri ise "kurbiyet"in taşmalarıdır (a.g.e., Ön. ver., II:211-212). "Bismillah"ı işitmek, kalbin rahatı ve ziyasıdır. Ruhların şifası ve devasıdır. "Bismillâh," ariflerin yol azığıdır. Onunla sıkıntı ve zorlukları geçerler. İstiklâlleri ve bekaları ona bağlıdır (a.g.e., Ön. ver., III:47). 
"Bismillâh" öyle aziz bir Zât'ın ismini sertaç etmektir ki, kim O'na kulluk ederse cihad etmiş demektir. Kim Allah'ı isterse, baş koyup yattığı yastığına artık veda eder. Kim Allah'ı bilirse, artık O'ndan başka dostlarını bırakır. Kime "bismillâh" demek müyesser olursa, O'nun sevgisine kendini adar. Kim hakkıyla "bismillâh" derse, kendi ismini bile unutur. Kim "Bismillâh"a şahit olursa aklını da bu uğurda kaybeder. O öyle bir aziz isimdir ki, kalpler muhabbetine celp olmuştur. O'nun muhabbetine adanmayan her kalbin, erişeceği başka hiçbir çare kalmaz. "Bismillâh" diyen, kalbinde sebebini bilemediği bir vecde şahit olur (a.g.e., Ön. ver., IV:238).

Besmeledeki "sin", ayrıca gaybdan akıp gelenlerin altında, edep şartına riâyetle, muvahhidlerin "sükûn"larına işaret eder. "Mim" ise, Allah'ı hakkı ile bilen ve O'na itaati bir ahlâk hâline getiren muvahhidlere olan ihsana parmak basar (a.g.e., Ön. ver., I:339).

4. Besmele'de Allah Lafzı

Ehl-i tahkik, "Allah" isminin, müştak (türemiş) bir isim olup olmadığı konusunda ihtilaf etmişlerdir. Daha çok kabul gören görüş, O'nun herhangi bir kelimeden türemediği ve Zât-ı Ecelli A'lâ'nın has ismi olduğudur. Bu Allah lâfzı marifet ehlinin kulağında çınlayınca, ondan ancak Allah'ın varlığı anlaşılır. Bu sözün gerçek anlamına kalbî müşahede ile yaklaşılabileceği bir hakikattir. İnsan, diliyle "Allah" deyince veya kulağına "Allah" sözü gelince, kalbi ile de "Allah"a şahit olur. "Allah" lâfzı ile "Allah"tan başkası anlaşılmadığı gibi, bu lafzı zikreden kimse de kâinatta Allah'tan başkasına şahitlik etmez. "Lâ meşhude illâ Hû" hakikati burada belirir. Böyle olunca, artık o, lisanıyla Allah der, kalbi ile Allah'ı bilir, anlar; ruhu ile Allah'ı sever; "sır"rı ile Allah'a şahit olur; zahiri ile Allah'ın önünde eğilir, sırrı ile hakikat-i ilahiyi kavrar, "Allah" için "Allah"ta "halvet"e4 erer. Artık o kimsenin gönül dünyasında Allah'tan başka bir şey kalmamıştır. Mahv iklimine, "Allah"ta, "Allah" için, "Allah" ile bulunmak için yükseldiğinde Hak Sübhanehü rahmeti ile ona yetişir; ona "er-Rahman" ve "er-Rahim" sözü ile bu halin devamını, yok olmaktan korunmak ve kalpleri arındırmak için gereken yolu gösterir. Bundan böyle, tamamen "Fena"ya ermek için, Hak Sübhanehû'den ihsan ve lütufların gelmesi kesintisiz bir hal alır (a.g.e., Ön. ver., I:229-230).

"Allah" lâfzının manası, "ulûhiyet" yalnız O'nundur demektir. "Ulûhiyet," O'nun "Celâl" sıfatının bir gereğidir. Bu durumda, Bismillah'ın anlamı, "Kuvvet ve kudretiyle eşsiz ve tek olanın ismi ile" demektir. "er-Rahmanü'r-Rahim" ise, "yegâne ihsan ve yardım eden" demektir. "Ulûhiyet"'i işiten, bundan Allah'ın heybetini ve dilerse hey şeyi bir anda mahvedebilecek bir Rab olduğunu anlar. "Rahmet"ini duyan ise, O'nun tevfik ve inâyetiyle yakınlığını, ikramını ve bu sebeple Allah ile arasındaki ezelî ahde vefalı kalması, kâlûbelâ'da verdiği sözde durması gerektiğini anlar (a.g.e., Ön. ver., I:65). Artık, bu zikri duyduktan sonra Allah her kime lütufta bulunursa o kimse, "sahv" ve "mahv"5 arasında, "beka" ve "fena" mabeyninde gider gelir. İlâhî sıfatları keşfedince O'nun Celâl'ine şahit olur ki, bu durumda onun hâli, "mahv"; rahmet sıfatlarını keşfedince Cemâl ine şahit olur ki, bu durumda onun hâli, "sahv"dır (a.y.).
Allah'ın ismi ile kalpler aydınlanır ve istiklâlini kazanır, yükselir. Yine bu isimle, bütün tasa, endişe ve tedirginlik zail olup dağılır. O'nun rahmetiyle ruhlar marifete erer ve rahat bir soluk alır. "Bismillâh" ile her arzu yerine gelir; "Allah'ın rahmeti"yle her şey maksudunu bulur (a.g.e., Ön. ver., II:154).
"Beyan" ve "hüküm" gereği olarak, besmelede "Allah" ismi, "er-Rahman" ve "er-Rahim" isminden önce zikredilmiştir. Bu durumda kul, O'nun dünyadaki rahmetiyle İlâhî marifete ulaşır. "Bismillâh", "billâh" anlamındadır. Böylece, ariflerin kalpleri, Allah ile nurlanır, yüzleri bu nur ile aydınlanır. Çılgınca Allah'ı sevenlerin kalpleri, "Allah" ile yanar tutuşur. Ayrıca bunlarda, Allah'ın rü yetine müthiş bir şevk vardır. Vuslat ehli, "billâh" dediler ve neticede bu Hakk'ı arayanların varacakları yere vardılar (a.g.e., Ön. ver., III:238).

Kalpler ancak "Allah"ın ismini duyunca mutlu olurlar. Sırlar ancak Allah'ın varlığı ile aydınlanır. Ruhlar ancak Allah'ın celâlini görmekle şevke gelirler (a.g.e., Ön. ver., III:47).

Bismillâh, Hak olan Allah'ın varlığının kıdemini haber verir. "Allah" ismi, ezelde var olan bir Celâl'in varlığına delâlet eder. Ezelde mevcut olan bir Cemâl'i haber verir. Hiç zeval bulmayan birinin ihtimam ve ilgisini gösterir. Yokluk semtine uğramayan birinin "ihsan"ına işarette bulunur. İş böyle olunca "ârif" olan O'nun celâlini temaşa edip, kendinden geçer. Sofî olan cemâlini temaşa eder, hayatını böyle yaşar. Velî olan, ihtimamına şahit olur, mânen zenginleşir. Mürid olan, O'nun ihsanını müşahede eder, bu ihsan yettiği için artık başka bir şey istemez (a.g.e., Ön. ver., VI:313).

5. Besmele'nin er-Rahmânü'r-Rahim Lafzı

"Er-Rahmanü'r-Rahîm", Allah'ın hoşnutluk ve rıza ile tasarrufunu; güzel bir usul ile koruyup kollamasını haber verir. Böylece O'nun, kudretiyle, muradı ne dilerse icat edeceğini bildirir. Allah'ın birliğine inanan ve O'nun yegâne olduğunu anlayan da, O'nun yardımı ile emeline ulaşır (a.g.e., Ön. ver., II:296). 

"Bismillâh"ın sadası "heybet" ve "gaybet"i gerektirir ki, bu, âbidlerin "mahv" vaktidir. "Er-Rahmani'r-Rahim"in sadası, "üns" ve "kurbet"i gerektirir ki, bu da, âbidlerin "sahv" ânıdır. Besmele'nin bütünü işitilince "mahv" ve "sahv" bir ubudiyet hattı üzerinde dizilirler (a.g.e., Ön. ver., IV:199).

"Er-Rahmanü'r-Rahîm", "huzur" ve "evbe"yi; yani Hakk'ın huzurunda bulunma ve kendinden geçmeyi, O'na dönüşü hasıl eder. Huzur ise yapısında "Beka" ve "Fena"yı bulundurur. Böylece, her kim "Bismillâh"ı işittiğinde, bu onu, Allah'ın Celâl'inin ortaya çıkmasıyla hayrete düşürür. "Er-Rahmani'r-Rahîm"i duyması ile de, Allah'ın ihsanının lütuflarıyla sağ salim yaşar (a.g.e., Ön. ver., II:91).
"Er-Rahmani'r-Rahîm"in sadası, kalplere peşin bir sevinç doldurur. Âbidler, bununla ıstırap ve tedirginlik hastalığından şifa bulur. Cinnetleri Allah'ın Celâli'nin müşahedesiyle ortaya çıktığı gibi, ıstırapları da Allah'ın Cemâli'nin lütfu içinde avdet eder (a.g.e., Ön. ver., IV:199-200).
"Er-Rahmanü'r-Rahim", kerem ve yüceliğini tanıtarak, Allah'ın bâki olduğunu haber verir (a.g.e., Ön. ver., VI:300). Nefisleri, karasevdalı yapar. Böyle olunca, artık ruhlar O'nun celâlinin keşfi ile "dehşet"e düşerler. Nefisler, O'nun cemâlinin lütfuna susarlar.


Notlar: 1) Edebî ıstılahta iki ve daha çok kelime kısaltılarak bir kelime yapılır. İşte buna "menhût (yontulmuş) kelime" denir. "Elhamdülillah" yerine "hamdele" vb. demek gibi. Bkz. Asım Efendi, Okyanûsü'l-Basît fî Tercümeti'l-Kamusi'l-Muhît (h. 1250), III, 142. 2) Üç mertebede ele alınan bu tabir, sırası ile: kulun sırf Allah'ın irade ve isteğine göre hareket etmesi, her şeyi Allah'ın tecellisi olarak görmesi, Allah'ın tecellilerinde kendini, kendi varlığını unutmasını ifade eder. 3) "Gaybet" sâlikin, Hak'tan gelen feyiz ve tecellinin çokluğu ve kuvveti sebebiyle çevresinin ve bizzat kendisinin ne yaptığını fark edemeyecek şekilde kendini kaybetmesidir. 4) Uzlet ile birlikte zikredilen "hâlvet", kalbi bâtıl itikatlardan, karanlık duygulardan, çirkin tasavvurlardan ve Hak'tan uzaklaştıran tahayyüllerden arındırarak, bütün masivaya karşı kapanıp, mânevî latifelerin dili ile Hakk ile sohbet anlamına gelir. 5) Sâlikin İlâhî varidatla kendinden geçmesine "mahv", bu mânevî tecrübeden sonra kendine gelip, şuur ve idrâk hâline dönmesine ise "sahv" denir. 6) Tasavvufta, aniden görülen mâşûkun heybetinden âşıkın aklının başından gitmesine ve ne yapacağını bilmez bir hâlde kalmasına "dehşet" denir.

Kaynaklar:

- Ateş, Ahmed, "Kuşeyrî," İslâm Ansiklopedisi, Çeviri: Leiden tabı esas tutularak, telif, tadil, ikmâl ve tercüme sureti ile neşredilmiştir (İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1993), 6:1035.
- Derman, M. Uğur ve Uzun, Mustafa, "Besmele/Hat", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 5:533.
- el-Cassas, Ahmed ibn Ali er-Razî Ebû Bekir (h.370), Ahkâmü'l-Kur'ân, Tah.: Muhammed Sadık, (Beyrut: Darü'l-İhyai't-Türasi'l-Arabî, h. 1405), 1:7.
- el-Kurtubî, Muhammed ibn Ahmed ibn Ebî Bekir Ebû Abdillah (h. 671), el-Câmi' li Ahkâmi'l-Kur'ân, Tah.: Ahmed Abülalim (İkinci Baskı. Kahire: Darü'ş-Şüub, h. 1372), 1:92
- eş-Şafiî, Muhammed ibn İdris Ebû Abdillah (h. 204), Ahkâmü'l-Kur'ân, Tah.: Abdülganî Abdulhâlık (Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye, h. 1400), 1:63.
- eş-Şirazî, İbrahim ibn Ali ibn Yusuf (h. 476), Tabakâtü'l-Fukahâ, (Beyrut: Darü'l-Kalem), 1:251.
- et-Taberî, Muhammed ibn Cerir ibn Yezîd ibn Halid (h. 310), Câmiü'l-Beyân an Te'vîli Âyi'l-Kur ân, (Beyrut: Darü'l-Fikr, h. 1405), 1:51.
- ez-Zehebî (h. 738), Siyerü A'lâmi'n-Nübelâ, Tah: Şuayb el-Arnavud (Dokuzuncu Baskı. Beyrut: Müessesetü'r-Risale, h. 1313), 17:250.
- Kuşeyrî, Letâifü'l-İşârât, Tah.: İbrahim (Kahire: Darü'l-Kitabi'l-Arabî), I, 38. (Tahkik edenin ön sözü).
- Subkî, Tabakâtü'ş-Şafiiyyeti'l-Kübrâ, 2:259.
- Şihabüddin Ahmed ibn Muhammed (h. 815), et-Tibyân fî Tefsîr-i Ğarîbi'l-Kur'ân, Tah.: Fethi Enver (Birinci Baskı. Kahire: Darü's-Sahabe li't-Türas bi Tanta, m. 1992), 1:50.
- Yıldırım, Suat, "Besmele", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992), 5:529.


.

Besmele Bir Dua ve Anahtardır

Besmele; bütün mevcudatın lisan-ı haliyle ve kavliyle dillerinde devamlı tekrar edilen dua, zikir ve anahtardır. Böylece Allah a uzanan manevî bir hat ve irtibattır. Bu duaya insanlar, hayvanlar ve bitkilerden tutun, cansız varlıklara kadar her şey iştirak etmektedir. Zira Kur'ân-ı Kerîm deki O nu hamd ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur. Ama siz onların tesbihini anlamazsınız (İsrâ sûresi, 17/44) âyeti, bu hususu ortaya koymaktadır. Sahâbîlerin önde gelen isimlerinden Abdullah b. Mesûd un (r.a): Biz Hz. Peygamber in yanında yemek yerken yemeğin Allah ı tesbih ettiğini işitirdik (Buharî, Menakıb , 25) şeklindeki haberi de, buradaki ayetin açık bir tefsiridir. 19. asırda Almanya nın yetiştirdiği filozoflardan Fechner (ö.1305/1887), mazhar olduğu nuranî bir müşahede ile tabiatın hayat sahibi olduğunu söylemiş ve ileride de herkesin bu fikri benimseyeceğini haber vermiştir. (Çantay, 2:506) Günümüzde de tüm varlıkların canlı olduğunu deneyle ispatlayan Japon bilim adamı Prof. Dr. Masaru Emoto nun bu konudaki bir araştırması ise şöyledir: Su cansız bir madde değil; canlı ve duyguları algılayan kristallerden oluşmaktadır. Yanında güzel sözlerle dua edildiğinde su, berrak ve estetik bir yapıya bürünür. Kötü sözler veya şeytan ifadeleri kullanıldığında kristaller kaotik ve karışık bir biçime dönüşmektedir. Bir başka deneyde ise iki kavanozun içine pirinç konmuş, birine teşekkür , diğerine aptal yazılmış. Bir ay boyunca bu sözler şişelere söylenmiş, sonuçta aptal denen kavanozun içindeki pirinçler siyahlaşmış ve kötü koku saçmış, diğerinde ise; pirinç beyaz kalıp, hoş bir koku salgılamıştır. (Senih, Sızıntı , s: 287) Demek ki varlıklar, Allah ın adıyla can ve hayat bulmakta, O nun ismiyle huzura ve sükuna kavuşmaktadır. 

Besmele, dinî açıdan da İslâm nişanını gösteren bir definenin anahtarıdır. Çünkü Rahman ve Rahîm olan Allah ın adıyla başlarım diyerek, yapacağımız işlerin gerçek faili, yaratanı olmadığımızı, bizi de fiillerimizi de yaratan bir güç ve kudrete bağlı bulunduğumuzu, ancak O nun müsaadesiyle işe başlayabileceğimizi, yapacağımız her şeyi O nun için yapmamız gerektiğini ilan ederiz. Dolayısıyla zahiri sebepler neticesiyle gelen nimetleri de o esbâp hesabına almamız doğru olmaz. Çünkü o sebepler, (meselâ ağaçların meyve vermesi, hayvanların süt vermesi v.s.gibi) doğrudan doğruya o nimeti Allah hesabına ve O nun müsaadesiyle, yaratmasıyla ürettikleri aşikârdır. Böylece biz de bu nimetleri alır, onlardan istifade ederken, Allah adına (besmele ile) almamız ve yapmamız gerekmektedir. 
Besmeledeki bir başka sır da kısaca şöyle özetlenebilir: Besmelenin başındaki be cer edatı beraberlik veya yardım dileme manâsında bağlayıcı bir edattır, yani bağlaçtır. Dolayısıyla, başla, oku veya başlıyorum, okuyorum.. gibi hazfolunmuş takdiri bir fiile işaret eder. Allah ismi ise gerçek İlâh ın özel adıdır. Bütün sıfat-ı kemâliyeye sahip bulunan varlığı zaruri olan Zât ın ismidir. Oysa tanrı ve hudâ isimleri Allah gibi birer özel isim değildir. Ayrıca İlâh, Rab, Ma bud gibi genel anlam ifade eden isimler de böyledir. Zira İlâh ın çoğulu âlihe, Rabb ın çoğulu erbâb, hudâ nın çoğulu hudâyân ve tanrı nın çoğulu tanrılar şeklinde kullanılırken, hâlbuki Allah için Allahlar denemez, kullanılamaz. Bundan dolayı, meselâ Süleyman Çelebi Mevlidine Allah adıyla başlamış, Tanrı adı dememiş, o bahrin sonunda da Birdir Allah, andan artık tanrı yok diyerek tanrı kelimesini ilâh karşılığında tam yerinde kullanmıştır. 

Yine Allah kelimesinde şu nükte de vardır: kelimesinin baştaki hemzesi kaldırılırsa geriye lâh kalır ki yükselme ve gizlenme fiilinden mastar ve ilâh anlamında bir isim olur. Şayet lâh da kaldırılırsa geriye Hû şeklinde zamir kalır ki, bu da Allah a râcî olan bir isme delâlet etmektedir. Görüldüğü gibi buradaki harfler bile tek başına Allah a işaret etmekte ve O nu göstermektedir. Besmeledeki er-Rahmân kelimesi de yüce Allah a mahsus bir isim, çok merhametli, çok rahmet sahibi manâsına bir isim-sıfattır. er-Rahîm kelimesi de, çok merhamet edici manâsında Allah ın sıfatlarından biridir veya yine bir isim-sıfattır. Rahmân ve Rahîm ikisi de rahmet masdarından mübalağalı birer sıfattır. Aralarındaki nüans inceliği ise; Allah ın Rahmân oluşu ezele, Rahîm oluşu ebede ve haşre işaret etmektedir. Bundan dolayı mahlukât, Allah ın Rahmân olmasıyla başlangıçtaki rahmetinden, Rahîm olmasıyla da sonuçta meydana gelecek merhametinden doğan nimetler içinde büyürler ve ondan faydalanırlar. Böylece Allah dünyada Rahman oluşuyla hem mü minlere, hem de kâfirlere acımakta ve nimetlerini vermektedir. Ahirette Rahîm oluşuyla da yalnız mü minlere merhametli olacağını göstermektedir (Yazır, 1:38-49). Kainattaki canlı ve cansız bütünündeki yardımlaşma ve dayanışma da Allah ın rahmetine bakmaktadır. Meselâ ağaçlar ve nebatâtların gıda anbarı, hayvanların süt çeşmesi, güneşin de bir lamba gibi insanların emrinde olmaları, bu nimetlere kaynaklık eden varlıkların insanın ihtiyaçlarını bilmesinden değil, belki insanı bilen ve tanıyan, merhamet sahibi bir Rahman ın olmasından dolayıdır. Bunun için önce Rahmaniyete sonra Rahimiyete bağlanarak işlere başlanılır. Böylece besmele dünyadaki manevi kapıları açan bir anahtar ve Allah ile irtibatı sağlayan manevi bir bağ ve duadır. Hz. Peygamber Efendimiz (s.a.s.), bu konuya işareten, Besmele ile başlanmayan önemli işler güdüktür (gerçek ve müspet manâda sonuçsuzluğa mahkûmdur) (Süyuti, 2:322) buyururken, bir başka hadislerinde Besmele her kitabın (önemli işin) anahtarıdır buyurmuşlardır (a.g.e., 2:4). Böylece hayvanı keserken çektiğimiz besmeleden tutun, sabah evden çıkarken çektiğimiz besmelelere kadar, her işimizde Allah la manen irtibatlı olduğumuzu göstermektedir. Dolayısıyla yaptıklarımızı Allah için yapabilmeli, Allah için verebilmeli ve Allah için alabilmeliyiz ki, amellerimiz ahirette de kıymet kazansın ve sevap olsun.

Besmeleye devam etmek ve ona karşı hürmet ve saygı göstermek, kişinin dünyevî ve uhrevî yükselmesine vesiledir. Meselâ ilk devir sûfîlerinden olan ve yalınayak manâsına gelen ismi kendisine, O (Allah) yeryüzünü size bir döşek kıldı (el-Bakara, 2/22) âyetinden hareketle Allah tarafından döşenmiş bir yerde ayakkabı ile gezilmez diyerek yalınayak gezmeyi tercih etmesinden dolayı verildiği rivâyet olunan (Kara, Bişr el-Hâfî D.İ.A. 6:221) Bişr el-Hâfî nin (ö.227/841) seyr u sülûku ve seyr u sülûktaki mertebesi şu hadiseye dayanmaktadır: O, yolda bulduğu ve üzerinde Besmele yazılı bir kâğıdı itina ile temizledikten sonra levha haline getirerek muhafaza etmiş, bunun üzerine rüyada bir ses kendisine, besmeleye karşı bu hürmetinden dolayı adının dünya ve ahirette saygın kılındığını bildirmiş, böylece Bişr, zühd ve takvada zirveye ulaşmıştır (Ebu Nuaym, 8:336). Bişr el-Hafî, kaç asır sonra günümüzde bile bilinen, hayır ve sena ile anılan evliyâdandır.

Besmele ile ilgili olarak şöyle bir hikâye de anlatılır: Dindar bir kadın ağzından besmeleyi hiç düşürmezmiş. Bir şey alırken ya da koyarken mutlaka besmele çekermiş. Kadının bu hâlinden hoşlanmayan kocası onu denemek ve mahcup etmek için kendisine bir kese altın vermiş ve saklamasını söylemiş. Kadın keseyi besmele ile sandığa koymuş. Kocası, gizlice sandıktan keseyi alıp kuyuya atmış. Sonra da kadından keseyi istemiş. Kadın besmele ile sandığı açmış ve sular sızan altın kesesini kocasına vermiş. Besmelenin bereketi hürmetine Allah, kadını mahcup etmemiş ve kocasının da aklı başına gelmiştir.

Netice olarak besmele, dünyevi kapıları açan, âdetleri ibadete çeviren (yemek yerken, su içerken v.s de çekilen besmeleler gibi) sihirli bir anahtardır. Besmele, aynı zamanda Allah ile kul arasındaki irtibatı sağlayan manevi bir bağ ve duadır. 


Kaynaklar
- Buhârî, el-Cami es-Sahih.
- Çantay, Hasan Basri, Kur'ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. 
- Ebû Nuaym, Hılyetü l-Evliyâ.
- Kara, Mustafa, Bişr el-Hâfî D.İ.A. c:6.
- Senih, Saffet, Sızıntı Dergisi, Sy. 287. 
- Suyûtî, el-Fethu l-Kebîr.
- Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur ân Dili, Azim Neşr.

Besmeleyle İlgili Bazı Meseleler

Okumaya veya herhangi bir işi yapmaya Yüce Yaratıcı nın adıyla başlamak, Allah tarafından Hz. Peygamber'e (s.a.s.) vahyedilmiş bir edep ve saygı kuralıdır. Bu kural, ilk inen âyet olduğu ittifakla kabul edilen اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ
اْلإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ اِقْرَأْ وَرَبُّكَ اْلأَكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ اْلإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ Yaratan Rabbinin adıyla oku. İnsanı yapışkan bir hücreden yaratan. Oku, Rabb in sonsuz kerem sahibidir. Kalemle yazmayı öğretendir. İnsana bilmediklerini öğretendir. (Alâk/92: 1-5) âyetlerinde ifade edilmektedir. Yine bu, Allah Teâla nın: هُوَ اْلأَوَّلُ وَاْلآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ Evvel Odur, Âhir O. Zâhir Odur, Bâtın O. O, her şeyi hakkiyle bilir. (Hadid/57: 34) beyanıyla vurgulanan temel İslâmî ilkeyle uyum içindedir. Buna göre O, her varlığın varoluşunu kendisine borçlu olduğu, her şeyin, her hâdisenin başlangıcının O ndan kaynaklandığı yegâne kaynaktır. O hâlde her başlangıç, her hareket ve her icraat O'nun adı ile olur. Bunun önemindendir ki Cenab-ı Hak Besmele nin, Kur ân-ı Kerîm in 113 sûresinin başında, denebilir ki bir anahtar olarak, bir sûrenin içinde de başlı başına bir âyet olarak bulunmasını murad buyurmuştur.

Besmelenin önemiyle ilgili hadisler

Besmelenin önemiyle ilgili pek çok hadis-i şerif vardır. Bunlardan birkaçını şöyle sıralayabiliriz:

Bana öyle bir âyet indirildi ki, Dâvûd oğlu Süleyman la Ben den başka kimseye indirilmedi. Bu ‘Bismillâhirrahmânirrahim dir (Heysemî, 7:86).

Bismillahirrahmânirrahim ile başlamayan her iş bereketsizdir, devam etmez ve köksüzdür (Müsned 2/259).

Sizden birisi eşine yaklaşmak istediğinde: ‘بِاسْمِ اللهِ اللَّهُمَّ جَنِّبْنَا الشَّيْطَانَ وَجَنِّبِ الشَّيْطَانَ ما رَزَقْتَنَا Bismillah! Ey Allah ım! Bizi şeytandan, şeytanı da bize ihsan ettiğin çocuktan uzak kıl! der ve eğer bu yakınlıktan onlara bir çocuk bahşedilirse, o çocuğa şeytan ebediyen zarar veremez (Buhârî, nikâh 66; Müslim, nikâh 116).

Gerçek şu ki şeytan, Besmele çekilmeyen yemeği benimseyerek kendi hakkı sayar (Müslim, eşribe 102; Ebû Dâvûd, et ime 15).

Gerek her sûrenin başında zikredilmesi, gerekse Hz. Peygamber den (s.a.s.) gelen rivâyetler Besmele nin önemini vurgulamaktadır. Bundan dolayıdır ki o, bir anlamda Kur'ân'ın özeti kabul edilmiştir. Evet Allah Tealâ, kâinat gerçeklerini, insanlığın başlangıcından itibaren değişik peygamberler vasıtasıyla bildirmiştir. Aynı zamanda her peygambere gönderilen bu gerçekler, en son kitap olan Kur'ân da bir bütün olarak yer almıştır. Ve yine Kur'ân Fâtiha sûresinde, Fâtiha sûresi de Bismillahirrahmânirrahim cümlesinde özetlenmiştir. Dolayısıyla Besmele, bir anlamda bütün peygamberleri ve kitapları birbirine bağlayan mânevî bir ip/bağ konumundadır.

Besmele nin, her sûrenin bağımsız bir âyeti mi, yoksa bütün sûrelere başlarken okunan tek bir Kur ân âyeti mi olduğu konusu tartışmalı bir meseledir. Önce, kısaca bu tartışmalara ve bu konuda benimsenen görüşlerin delillerine bir göz atalım:

1. Şâfiiler ve Hanbeliler: 

Şâfiilere göre Besmele hem Fâtiha sûresinde ve hem de diğer sûrelerde müstakil birer âyettir. Bu görüşü savunanların dayandıkları deliller:

a. Ebû Hureyre nin (r.a.) rivâyeti: Fatiha sûresini okuduğunuzda Besmele yi de okuyunuz. Zira Fâtiha Kur'ân'ın anası, Kitab ın anası ve Seb ul-Mesânîdir. Bismillahirrahmanirrahim de onun âyetlerinden bir âyettir. (Dârekutnî, Sünen, 1/312)

b. İbn Abbas ın (r.a.) rivâyeti: Resûlullah (s.a.s.), namaza Besmele yle başlardı (Tirmizî, salât 181).

c. Enes b. Mâlik in (r.a) rivâyeti: Hz. Enes e Resûlullah'ın (s.a.s.) namazdaki kıraatı sorulmuştu da o, Hz. Peygamber in (s.a.s.) Besmele yle başlayıp, elhamdülillahi rabbi l-âlemîn... şeklinde devam ettiğini söylemiştir (Tirmizî, mevâkît 67; Ebû Dâvûd, salât 119).

d. Bir defasında Resûlullah'a (s.a.s.) vahiy gelmişti. Vahiy bittikten sonra: Bana bir sûre nâzil oldu. buyurarak, Besmele yle birlikte Kevser sûresini okudu (Müslim, salât 607; Tirmizî, tefsîru sûre 108).

e. Bunların dayandığı diğer bir delil de şudur: Mushaf ta Besmele hem Fâtiha hem de sûrelerin başlangıcında yazılıdır. Bize kadar gelen bütün Mushaflarda da böyledir. Sahabenin Kur'ân dışındaki bir şeyi Kur'ân'a koymayacakları hususu da tevatüren sabit olduğuna göre ve hem de bu konuda oldukça titiz davranıldığı nazara alınırsa †öyle ki noktalama, ta şir (sayfa kenarlarında âşirleri, hizipleri, secdeleri gösteren işaretler) vs. gibi hususlara bile, Sahabe zamanında yapılmadığı için karşı çıkmalar olmuştur†Besmele nin Kur ân da bir sûre hariç, her sûrenin başında yer alması, onun müstakil bir âyet olduğunu gösterir.

2. Mâlikîler:

Mâlikîler: Besmele, ne Fâtiha dan ne de diğer sûrelerden bir âyettir. derler. Onların dayandıkları deliller şunlardır:

a. Hz. Âişe nin (r.a.) rivâyeti: Resûlullah (s.a.s.), namaza tekbirle, okumaya da elhamdülillah ile başlardı. (Ebû Dâvûd, salât 122; İbn Mâce, ikâme 40)

b. Hz.Enes in (r.a.) rivâyeti: Resûlullah'ın (s.a.s.), Hz. Ebû Bekr in (r.a.), Hz. Ömer in (r.a.), Hz. Osman ın (r.a.) arkasında namaz kıldım. Hepsi de namaza elhamdülillahirabbi l-âlemin ile başlardı. (Buhârî, ezân 89; Ebû Dâvûd, salât 122)

c. Malikîlere göre Besmele nin Fâtiha dan bir âyet olmadığına diğer bir delil de şu kudsî hadistir: Fâtiha yı ikiye taksim ettim. Yarısı benim, yarısı kulumundur. Kul, اَلْحَمْدُ ِللهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ dediği zaman Allah Tealâ, ‘Kulum bana hamdetti. der. Kul, اَلرَّحْمَانِ الرَّحِيمِ dediği zaman Allah Tealâ, ‘Kulum beni senâ etti. der. Kul, مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ ediği zaman Allah Tealâ, ‘Kulum beni temcid etti der. Ve, buraya kadar benimdir. Kul, إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ dediği zaman Allah Tealâ: ‘Bu, kulumla benim aramdadır. der. Sûrenin sonu ise sadece kulumundur ve kuluma istediği verilecektir (Müslim, salât 38, 40; Ebû Dâvûd, salât 132). Görüldüğü üzere, burada Besmele zikredilmemiştir. Dolayısıyla Fâtiha dan bir âyet değildir. 

d. Mâlikîlere göre Besmele nin sûrelerin başında yazılması teberrük içindir (Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-Ensari, el-Cami Li Ahkâmi l-Kur ân, Daru l-Kütübi l-İlmiyye, Beyrut, 1988, 1:59-60).

3. Hanefîler:

Hanefîlere göre Besmele, Kur'ân'dan bir âyettir. Ancak onun her sûrenin başında yazılı olması, herbir sûrede ayrı bir âyet olduğunu göstermez. Dolayısıyla Besmele bir âyet olarak Kur'ân'dandır. Sûrelerin arasını ayırmak için inzal edilmiştir. Besmele nin namazlarda Fâtiha ile birlikte okunmadığına dair değişik rivâyetler de göstermektedir ki, o, Fâtiha dan bir âyet değildir. Nitekim ashabın: Biz Besmele nâzil oluncaya kadar, bir sûrenin ne zaman sona ereceğini bilemezdik. (Ebû Davud, salât 122) şeklindeki rivâyeti de Besmelenin her sûrede müstakil bir âyet olmayıp, sûrelerin arasını ayırmak için indirildiğini göstermektedir.

Besmele, ister sûreleri birbirinden ayırdetmek için, ister o sûreye bereket getirmek, isterse o sûrenin içindekileri hakkıyla anlamak maksadıyla Allah'ın yardımını istemek için olsun Yüce Allah'ın insanlara uzattığı mânevî bir ip hükmündedir.

Bütün bu tartışmaların ve farklı rivâyetlerin özeti şudur: Besmele, Neml sûresinde müstakil bir âyettir. Diğer sûrelerde ise, müstakil bir âyet olmayıp sûrelerin arasını ayırdetmek için nâzil olmuştur. Dolayısıyla her bir sûrede müstakil bir âyet değildir. Buna göre, aslında ihtilâflar meselenin esasıyla değil, teferruatıyla ilgilidir. Yani bu görüşleri savunanlardan her birinin aslında, Besmelenin âyet olduğu noktasında bir tereddütleri yoktur. Tereddüt edip, farklı düşündükleri nokta, sadece Besmele nin her bir sûrede müstakil bir âyet olup olmadığıdır. Hele hele Besmele nin Resûlullah (s.a.s.) döneminde bizzat O nun emirleriyle sûrelerin başına yazılıp, günümüze kadar da bu ilk şekliyle böylece gelmiş olduğu konusunda hiçbir kimsenin asla bir tereddüdü olmamıştır.

Besmele Kur ân dandır

Besmele nin Kur'ân'dan olduğuna dair hem aklî hem de naklî pek çok delil vardır:

1. Ashabın şu anda elimizde bulunan Kur'ân hakkında başından sonuna kadar icmâı vardır. Besmele de Kur'ân da yer aldığına göre ve onların da Besmele nin her sûre başında bulunup-bulunmamasıyla ilgili tereddütleri bulunmadığına göre, Besmele Kur'ân'dan dır.

2. Ashap, sûrelerin başlangıç ve bitişini Besmele nâzil olduktan sonra öğrendiler (Beyhaki, es-Sünenü s-süğrâ, 1/250).

Müslümanlar, Besmele ininceye kadar sûrenin bittiğini bilmiyorlardı. Besmele nâzil olunca, işte o zaman sûrenin bittiğini anlıyorlardı (Hâkim, el-Müstedrek 1:356).

İbn Abbas: Biz Resûlullah (s.a.s.) döneminde Kur'ân öğreniyorduk. Sûrenin bittiğini ancak Besmele nâzil olunca anlardık (Ebû Dâvud, salât 121; Taberani, el-Mu cemü l-Kebir, 12/81; Beyhaki, es-Sünenü l-kübrâ, 2/42) demektedir.

Yukarıdaki rivâyetler de göstermektedir ki Besmele, sûrelerin başlarında nâzil olan bir âyettir.

3. İbn Abbas ın şu rivâyeti de Besmele nin bir âyet olduğunu teyid eder: Kim Besmele yle kıraata başlamayı terkederse, Allah'ın kitabından bir âyeti terketmiş olur (Beyhaki, Şuabu l-imân, 1:440).

4. Besmelenin Kur'ân'da sadece Berâe sûresinde terkedilip diğer sûrelerde yazılmış olması da onun bir âyet olduğunu gösterir.

5. Kur'ân tarihine baktığımızda, Kur'ân'a sûre isimlerinin yazılması, noktalama işaretlerinin konulması, ta şir gibi icraatlar karşısında değişik tepkiler olmuştur (Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 1983, 88-94). Fakat Besmele yle ilgili herhangi bir tartışma olmamıştır. Şâyet olsaydı, rivâyet edilirdi. Demek ki Besmele Kur'ân dandır ve bizzat Resûlullah bunun böyle olduğunu belirtmiştir.

Kur'ân'dan olmayan bir şeyin Kur'ân'a yazılmasıyla ilgili daha ilk dönemlerden itibaren oldukça titiz davranılmıştır. Hatta o kadar ki Hz. Ömer (r.a.), bir adamın sûrelerin yan tarafına o âyetlerle ilgili açıklayıcı küçük notlar yazdığını duyunca onu çağırtmış ve ağır bir şekilde cezalandırmıştır (İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, 7:198).

Aynı tepkiyi sadece Hz. Ömer değil, ashabın umumunda görmek mümkündür. Meselâ İbn Mes ûd (r.a.): Kur'ân'ı her şeyden tecrid ediniz. demektedir. Hattâ bir defasında birinin elindeki bir mushafta Kur'ân'ın dışında yazılan bir yazı (muhtemelen o âyetle ilgili bir tefsir) görünce onu alıp kendi eliyle sildi ve: Kur'ân'a başka bir şey karıştırmayınız! dedi (İbn Ebî Şeybe, a.g.e., 7:198)

İşte bütün bu ve buna benzer rivâyetler göstermektedir ki, Hz. Ebû Bekr (r.a.) zamanında cem ve Hz. Osman (r.a.) zamanında Sahabenin icmâıyla istinsah olunan mushaf, bizzat Allah Resûlü ne nâzil olan mushaftır. Şâyet sûrelerin başındaki Besmele Resûlullah'ın (s.a.s.) bildirdiği şekliyle olmasaydı veya Kur'ân'dan olmasaydı, ashap diğer hususlarda karşı çıkıp tepkilerini gösterdikleri gibi, bu hususta da sert bir şekilde itiraz eder ve Besmeleleri yazdırmazlardı.

Tabiin ve daha sonraki dönemlerde Mushaf a ta şirlerin yapılması, âyetlerin isim ve sayılarının yazılması gibi hususlar câiz görüldü. Ancak bu icraatı yapanlar, bu davranışlarına farklı meşru sebepler getirmelerine rağmen, asla Hz. Osman ın Besmeleyle ilgili tutumunu delil olarak kullanmadılar. Bu da göstermektedir ki, sûrelerin başlarındaki Besmele Resûlullah'ın bildirmesiyledir ve bu konuda asla bir tereddüt yoktur (Bakıllani, Kadı Ebû Bekr, el-İntisar Li l-Kur ân, (thk.Dr.Muhammed İsam Kuzat), Dar-u İbn-i Hazm, Beyrut, 2001, 1/204/225).

Sonuç:

Yukarıdan beri bazı özellikleri açısından üzerinde kısaca durduğumuz Besmele, Kur'ân'ın Neml sûresinde müstakil bir âyettir. Aynı âyet, tam olarak hikmetini anlayamasak da, her sûrenin başında zikredilmiştir. Bu zikredilme, ister her defasında bizzat Allah tarafından yeniden nâzil olmuş bulunmasından kaynaklansın, isterse bir defa nâzil olup, diğer defalar bunun okunması ve zikredilmesi Resûlullah'a bildirilmiş olsun farketmez. Zâten Besmeledeki ihtilâflar, onun Kur ân dan bir âyet olup olmadığı değil, her sûre ile birlikte inen bir âyet olup olmadığı konusundadır. Yoksa hiçbir Sahabinin, sûrelerin başında yazılan Besmele nin Resûlullah (s.a.s.) döneminde olmayıp, Kur ân a sonradan eklendiğine dair en küçük bir itirazı olmamıştır. Ayrıca bu konunun, yani Besmele yle ilgili farklı görüşlerin bulunmasının, sûrelerin şu andaki mushaflarda dizilişlerinin tevkîfî olup olmamasıyla ise hiçbir ilgisi yoktur. Çünkü tartışılan husus, Besmelenin, her bir sûreye ait müstakil bir âyet olup-olmamasıdır. Yoksa sûrelerin başında yazılan Besmelenin ilk dönemde yani Resûlullah (s.a.s.) zamanında olmayıp sonradan yazıldığı gibi bir konuda asla değildir. Kaldı ki, en zayıf bir ihtimalle Besmele nin bir âyet olmadığını düşünsek dahi, bu, hiçbir zaman sûrelerin sıralamasının tevkîfî olmadığını göstermez. Zira Besmele, Hz. Peygamber (s.a.s.) hayatta iken okunmakta ve bilinmekte idi.

*Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Öğretim Üyesi.