Prof. Dr. M. Es’ad COŞAN GÜNCEL MESELELER 1 Hazırlayan: Dr. Metin ERKAYA 2 3 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .......................................................................................... 17 KISALTMALAR ............................................................................ 19 PROF. DR. MAHMUD ES’AD COŞAN ........................................ 21 1. İMAN......................................................................................... 31 a. Yaratılışımızın Sebebi ........................................................... 31 b. Allah-u Teàlâ’nın Biz Demesi................................................ 39 c. Yed-i Kudret Ne Demek? ....................................................... 40 d. İslâm’ın Şartı Beş .................................................................. 41 e. Müslüman Olmayan Cennete Girer mi? ............................... 43 f. İnsanın Eceli........................................................................... 46 g. Allah-u Teàlâ’yı Görmek........................................................ 49 h. Vesveseden Nasıl Kurtuluruz?.............................................. 51 i. Lâ ilâhe illa’llah Diyen Cennete Girer .................................. 54 j. Günah İşleyen Kimse ............................................................. 56 k. Son Nefeste İmanlı Gitmek................................................... 57 l. Allah Sevgisi........................................................................... 59 m. Ebû Tàlib’in İmanı................................................................ 60 n. Kadere Razı Olmak ............................................................... 61 o. Tanrı Demek Caiz mi? ........................................................... 63 p. İtikadda ve Amelde Selefîlik ................................................. 65 r. Kardeşlerime Bir Kavuşsaydım!............................................ 73 s. Sünneti İnkâr Eden ............................................................... 74 t. Herkesi Sevmek Gerekir mi? ................................................. 75 u. Yakîn...................................................................................... 77 4 v. Levh-i Mahfuz........................................................................ 78 y. İnsanın Sorumlulukları......................................................... 79 z. Sevapların Elden Gitmesi...................................................... 83 2. ŞİRK .......................................................................................... 87 a. Şirkin Tevbesi........................................................................ 87 b. Cenneti İsteyerek İbadet Etmek ........................................... 88 c. Her Şeyi Allah Rızası İçin Yapmak....................................... 90 d. Evliyânın Himmeti................................................................ 98 e. Yüzü Suyu Hürmetine Dua ................................................... 99 f. Yaptırdığı Camiye İsmini Koymak ...................................... 101 g. Ehl-i Kitab’ın Durumu......................................................... 101 3. PEYGAMBER EFENDİMİZ ................................................... 105 a. Peygamber Sevgisi............................................................... 105 b. Tek Yol Rasûlüllah’ın Yolu.................................................. 105 c. Peygamberler Ma’sumdur.................................................... 108 d. Şeytan Ayetleri Meselesi..................................................... 108 e. Peygamber Efendimiz’i Rüyada Görmek ............................ 117 f. Hadis-i Şerifi İnkâr .............................................................. 118 g. Örneğimiz Rasûlüllah SAS.................................................. 119 h. Kasîde-i Bürde..................................................................... 125 i. Kasîde-i Bür’e ....................................................................... 126 l. Sünnet Tarihsel mi? ............................................................. 134 4. NAMAZ.................................................................................... 139 a. Namaz Kılmayanın Durumu? ............................................. 139 c. Namazda Vesvese ................................................................ 147 d. Sabah Namazı...................................................................... 150 5 e. İkindinin Vakti .................................................................... 154 f. Kaza Namazı ........................................................................ 155 g. Namazı Oturarak Kılmak ................................................... 164 h. Seferilik Hakkında .............................................................. 165 i. Camide İhlâs Okunması....................................................... 168 j. Hem Namaz, Hem İçki ......................................................... 169 k. Namaz Terk Edilmez........................................................... 172 l. Namazın Hikmetleri............................................................. 174 m. Namazın Vakitleri.............................................................. 176 n. Teheccüd Namazı ................................................................ 178 o. Tesbih Namazı ..................................................................... 180 p. Gusül ve Abdest................................................................... 181 r. Namaz Kılmayanın Pişirdiği ............................................... 183 s. Kısa Kollu Gömlekle Namaz................................................ 184 t. Takke ve Sarık ..................................................................... 186 u. İbadette Ölçü ....................................................................... 187 v. Cenaze Namazı.................................................................... 189 y. Pantolonla Namaz Kılmak .................................................. 190 z. İmama Uyanın Fatiha Okuması ......................................... 191 5. TAHARET ............................................................................... 192 a. Tuvalette Abdest Almak...................................................... 192 b. Abdest Duaları..................................................................... 193 c. Misafirlikte Gusül................................................................ 196 d. Vesveseden Kurtulmak ....................................................... 197 e. İdrar Yolundan Gelen Akıntı............................................... 198 f. Elbisede Necaset................................................................... 204 6 g. Kolonya Kullanmak............................................................. 207 h. Alafranga Tuvalet ............................................................... 208 i. Abdesti Bozan Şeyler............................................................ 209 j. Cuma Günü Tırnak Kesmek ................................................ 209 k. Sargı Üzerine Mesh............................................................. 210 l. Guslü Gerektirir mi? ............................................................ 210 m. Adetli Hanımlar.................................................................. 211 6. İMAMLIK................................................................................ 212 a. İmamlık Önemli................................................................... 212 b. Diyanetin İmamları............................................................. 213 c. Kâbe’de Kılınan Namazlar .................................................. 224 d. Günahkâr İmama Uymak ................................................... 224 e. İmamın Maaş Alması........................................................... 227 f. Evden İmam’a Uyma............................................................ 228 g. İmamın Namazı Bozulursa ................................................. 229 h. Duvar Kâğıdında Resim...................................................... 229 7. CUMA NAMAZI ...................................................................... 231 a. Türkiye’de Cuma Namazı.................................................... 231 b. Cumanın Şartları Yeterli mi?.............................................. 233 c. Cumayı Terk Etmenin Cezası.............................................. 238 d. Cuma Meselesi Neden Halledilmiyor? ................................ 239 e. Dâru’l-harbde Cuma Namazı Kılınır mı?............................ 240 f. Bölük Mescidinde Cuma Namazı......................................... 241 g. Okulda Cuma Namazı ......................................................... 241 h. Zuhr-i Âhir Namazı............................................................. 243 i. Cumadan Sonra Çalışmak ................................................... 245 7 j. Hutbede Türkçe Konuşmak ................................................. 245 8. ORUÇ ...................................................................................... 248 a. Üç Aylarda Oruç Tutmak .................................................... 248 b. Hilâlin Gözlenmesi .............................................................. 249 c. Hamilenin Oruç Tutmaması................................................ 251 d. İ’tikâf.................................................................................... 251 e. Fidye Miktarı ....................................................................... 252 f. Kadir Gecesinin Değişmesi .................................................. 253 g. Ramazan Yaklaşınca Oruç Tutmak .................................... 253 h. Seferde Oruç ........................................................................ 255 i. Misafirlikte Nafile Oruç ....................................................... 256 j. Oruçlunun Harama Bakması............................................... 256 k. Sevabın Hediye Edilmesi..................................................... 258 l. Çeşitli Sorular ...................................................................... 259 9. ZEKÂT..................................................................................... 260 a. Zekât Kimlere Verilir?......................................................... 260 b. Partiye Zekât ....................................................................... 263 c. Öğrenciye Şartlı Zekât......................................................... 264 d. Zînet Eşyasından Zekât....................................................... 264 e. Fitre...................................................................................... 264 f. Zekât ve Vergi....................................................................... 265 10. HAC ....................................................................................... 266 a. Haccın İncelikleri................................................................. 266 b. Umre mi, Tavaf mı? ............................................................. 268 c. Safa ile Merve Arası............................................................. 269 d. Hacda Kunut Duası............................................................. 272 8 e. Kurban Kesme ..................................................................... 272 f. İhrama Girme....................................................................... 274 g. İhram Yasakları................................................................... 277 h. Arafat’a Çıkmadan Sa’y ...................................................... 280 i. Şeytan Taşlama.................................................................... 282 j. Hanımların Adet Durumu.................................................... 283 k. Alkolsüz Bira ....................................................................... 291 l. Bir Hatıra ............................................................................. 292 m. Tavafta Selâmlamalar........................................................ 293 n. Haccın Niyyeti ..................................................................... 294 o. Abdest Bozulması ................................................................ 295 p. İhramda İken Banyo............................................................ 298 r. Günahların Affolması .......................................................... 302 s. Ravza-ı Mutahhara’yı Ziyaret ............................................. 305 t. Hanımların Haccı................................................................. 306 u. Hicazda Tavuk Eti............................................................... 306 v. Haremde Yatmak................................................................. 307 y. Hac Sonrası.......................................................................... 309 z. Çeşitli Sorular...................................................................... 309 11. KURBAN ............................................................................... 311 a. Kurbanın Vücubu ................................................................ 311 b. Kurbanın Kesilmesi............................................................. 311 c. Kurban Etinin Paylaşılması ................................................ 315 d. Akika Kurbanı..................................................................... 315 12. KUR’AN-I KERİM................................................................. 317 a. Kur’an’ı Kerim’i Güzel Okumak.......................................... 317 9 b. Kur’an’ı Yüzünden Okumak................................................ 318 c. Kur’an Okurken Ağlamak ................................................... 319 d. Ölülere Kur’an Okumak...................................................... 320 e. Teypten Kur’an Dinlemek ................................................... 320 f. Kur’an’a Saygı Göstermek.................................................... 321 g. Hangi Meali Okuyalım?....................................................... 321 h. Abdestsiz Meal Okunur mu?............................................... 322 i. Mealden Hüküm Vermek Doğru mu? .................................. 324 j. Okunacak Tefsir Kitapları ................................................... 327 k. Sûrelerin Esrârı................................................................... 328 l. Kur’an’ın Abdestli Okunması............................................... 330 m. Kur’an’ı Ezberlemek........................................................... 331 n. Hastaya Kur’an Okunması ................................................. 334 13. İLİM....................................................................................... 336 a. İlim Öğrenmek..................................................................... 336 b. Alimlere Sormak.................................................................. 341 c. Kapasiteyi Artırmak ............................................................ 342 d. İlmihal Okumak .................................................................. 344 e. Okunacak Kitaplar .............................................................. 346 f. Kadınlar ve İlim ................................................................... 350 g. İslâmî İlimler ....................................................................... 351 h. Alimlerin Allah Korkusu..................................................... 352 i. Bilginin Kaynağı................................................................... 354 j. Hafızayı Güçlendirmek......................................................... 355 k. Bir Mezhebe Uymak............................................................ 357 l. Arapça Öğrenmek................................................................. 359 10 m. Geri Kalmamızın Sebebi .................................................... 362 n. Fıkhî Meseleler.................................................................... 364 o. Kelâm İlmi ........................................................................... 367 p. İbn-i Teymiyye..................................................................... 368 r. İlâhiyatçılara Tavsiyeler...................................................... 370 s. Hocamızın Emekliliği........................................................... 372 t. Sadaka Rasûlü’llah…........................................................... 373 u. Dünya ve Ahiret Dengesi .................................................... 374 14. RÂMÛZÜ’L-EHÂDÎS ............................................................ 376 a. Râmuz’da Zayıf Hadis Var mı?............................................ 376 b. Yolların En Güzeli ............................................................... 380 c. Allah’ın Kullarından Yardım İstemek................................. 386 15. BİD’AT / SÜNNET ................................................................ 388 a. Bid’at Nasıl Anlaşılır? ......................................................... 388 b. Nazardan Korunmak........................................................... 390 c. Mermerden Mezar Yapmak................................................. 390 d. Saati Sağ Kola Takmak....................................................... 391 e. Cenazeden Sonra Yemek Vermek ....................................... 392 f. Gümüş Yüzük Kullanmak.................................................... 392 g. Unun Elenmesi .................................................................... 392 h. Camide Hoparlör Kullanmak.............................................. 394 i. Müezzinin Tesbih Çektirmesi .............................................. 396 j. Camide Musafaha................................................................. 396 k. Hürmet İçin Ayağa Kalkmak.............................................. 401 l. İşrak’tan Sonra Uyumak...................................................... 402 m. El Öpmek............................................................................ 402 11 n. Konaklar ve Saraylar .......................................................... 403 o. Sünnet Olmayan Kimse....................................................... 405 p. Camide Bid’atler.................................................................. 405 r. Alimlerin Fetvası ................................................................. 407 s. Kısmeti Bağlanmak ............................................................. 407 t. Kıbleye Dönük Oturmak...................................................... 408 u. Sakal-ı Şerif Ziyareti........................................................... 409 v. Kandil Geceleri .................................................................... 411 y. Tesbih Kullanmak ............................................................... 412 z. Köpek Uluması..................................................................... 413 16. AHLÂK.................................................................................. 414 a. İnsanların Sevmesi.............................................................. 414 b. Selâm Verilmeyecek Kimseler............................................. 415 c. İyiliği Emretmek, Kötülükten Alıkoymak........................... 416 d. Münafığın Alâmetleri.......................................................... 417 e. Musafahada Tevazu............................................................. 419 f. Utangaçlık ............................................................................ 421 g. Gıybet................................................................................... 421 h. Kardeşine Sarılmak............................................................. 426 i. Gayrimüslime Sövmek ......................................................... 427 j. Komşu Hakkı........................................................................ 427 17. NEFİS TERBİYESİ............................................................... 429 a. Nefsi Terbiye Etmenin Yolu................................................ 429 b. Her Şeyi Allah İçin Yapmak............................................... 432 c. Şehvetin Kontrolü................................................................ 437 d. Çok Uyumak ........................................................................ 437 12 e. Dünya Sevgisi ...................................................................... 438 f. Nafile İbadetler .................................................................... 442 g. Huzurlu Olmak.................................................................... 444 h. Kalbi Korumak .................................................................... 446 i. Kibir ve Tevazu..................................................................... 447 j. Az Gülüp, Çok Ağlamak ....................................................... 448 k. Halvet .................................................................................. 449 l. Tevbe..................................................................................... 449 m. Nefsi Yenmek...................................................................... 451 n. İnsan-ı Kâmil....................................................................... 452 o. Kızmak................................................................................. 454 p. Feyze Engel Olan Şeyler ..................................................... 456 r. Sabah Namazı...................................................................... 458 s. Akıllı İnsan........................................................................... 460 t. Kur’an ve Sünnet ................................................................. 461 u. Takvâ ve Kibir ..................................................................... 463 v. Takvâ ve Fetvâ .................................................................... 463 y. Ricâlullah............................................................................. 464 18. TASAVVUF ........................................................................... 466 a. Tasavvufun Lüzumu............................................................ 466 b. Tasavvufta Hizmet Esas ..................................................... 467 c. Tasavvufta Tebliğ ve İrşad .................................................. 468 d. Said-i Nursî ve Tasavvuf..................................................... 471 e. Tasavvuf ve Modernizm....................................................... 474 f. Tasavvufta Dış Etkiler ......................................................... 475 g. Tasavvuf ve Cihad ............................................................... 476 13 h. Tasavvuf ve Devlet.............................................................. 478 i. Ene’l-hak Sözü...................................................................... 479 j. Kapımız Herkese Açık.......................................................... 480 k. Tasavvufu İnkâr Edenler .................................................... 482 l. Allah’a İsyanda Mahlûka İtaat Yoktur................................ 483 m. Tasavvuf Herkese Lâzım!................................................... 483 n. Lâ mevcûde illa’llah Demek................................................ 485 o. Evlenmek Esastır................................................................. 488 p. Hâtem-i Esam Hakkında..................................................... 489 r. Tasavvufta İhvânın Önemi.................................................. 491 s. Selefî Tasavvuf..................................................................... 493 19. TARİKAT............................................................................... 498 a. Tarikatın Lüzumu ............................................................... 498 b. Mürşidin Konumu ............................................................... 510 c. Tarikat ve Toplum Hayatı ................................................... 510 d. Nakşî Tarikatı ..................................................................... 513 e. Tarikattan Koğulma ............................................................ 514 f. Başkalarının Toplantısına Katılma..................................... 517 g. Başka Hocaları Kötülemek.................................................. 524 h. Tarikatlardaki Farklılık...................................................... 526 i. Tarikatta Keramet ve İstikamet.......................................... 528 j. Rufaîlerin Şiş Gösterisi ........................................................ 531 k. Hacı Bektâş-ı Velî ve Bektaşîlik ......................................... 534 l. Derviş, Mürid........................................................................ 541 20. BEY’AT - İNTİSAB ............................................................... 547 a. İnâbe ve Bey’at .................................................................... 547 14 b. Bey’at ve İntisab .................................................................. 549 c. Emir Seçilmesinde Ölçü....................................................... 552 d. Fatih ve Akşemseddin ......................................................... 558 e. Cihad Emirliği ..................................................................... 559 f. Hanımların Rabıtası............................................................. 560 21. MÜRŞİD................................................................................ 563 a. İrşad Etme Yetkisi............................................................... 563 b. Tarikat Silsilesi ................................................................... 572 c. Kıyamete Kadar İrşad Devam Edecek ................................ 573 d. Mürşide İtaat....................................................................... 575 e. Dervişlerin Eğitimi .............................................................. 578 f. Kadından Şeyh Olmaz.......................................................... 583 g. Şeyh Değiştirmek ................................................................ 583 h. Başka Tarikatların Toplantısı ............................................ 584 i. Şeyhin Sevgisi....................................................................... 585 j. Şeyhin Fotoğrafı ................................................................... 586 k. Mürşid-i Kâmil Gerekli ....................................................... 587 l. Kerâmet................................................................................ 592 m. Mürşidlerin Halleri ............................................................ 595 n. Şeyhin Sorumluluğu............................................................ 602 o. Müceddidlik ......................................................................... 603 p. Hocaefendinin Seyahati ...................................................... 604 r. Şeyhe Hürmet ...................................................................... 605 s. Zamanın Büyükleri.............................................................. 605 t. Kasetten Sohbet İzlemek ..................................................... 606 u. Mürşide Benzemek.............................................................. 607 15 v. Mürşidlerin İşleri................................................................. 613 z. Başka Bir Şeyhe Bağlanmak............................................... 620 22. ZİKİR..................................................................................... 622 a. Zikir Vazifesinden Korkmak ............................................... 622 b. Zikrin Sevabı........................................................................ 627 c. Zikirde Sayılar ..................................................................... 629 d. Zikrin Yapılışı...................................................................... 630 e. Hanımların Zikri.................................................................. 632 f. Zikri Aksatmak..................................................................... 633 g. Zikr-i Müdam....................................................................... 636 h. Peygamber Efendimiz’i Anmak........................................... 637 i. Zikirde Huşu ve Huzur......................................................... 639 j. Lâ mevcûde illa’llah Zikri..................................................... 640 k. Zikrin Efdal Olduğu Zamanlar ........................................... 642 l. Cehrî Zikir ............................................................................ 642 m. Ayakta Zikir........................................................................ 644 n. Zikir Sırasında İlâhi............................................................ 646 o. Zikir Meclisinde Bulunmanın Sevabı.................................. 647 23. RABITA ................................................................................. 649 a. Rabıta Nedir?....................................................................... 649 b. Sàdıklarla Beraber Olmak .................................................. 652 c. Rabıtanın Faydası................................................................ 657 d. Rabıtaya Karşı Çıkanlar ..................................................... 658 e. Rabıtanın Yapılışı................................................................ 660 f. Rabıtada Problemler ............................................................ 661 16 17 ÖNSÖZ Râmûzül-Ehâdis derslerinin yüz yılı aşan bir geçmişi var. Gümüşhaneli Ahmed Ziyâeddin Efendi Hazretleri’nin te’lif ettiği bu eser, müridlerin eğitimi ve sünnet-i seniyyenin öğretilmesi için dergâhın mutad ders kitabı olarak okundu, okutuldu. Gümüşhaneli Dergâhı’na mensub şeyh efendiler, bu uygulamayı günümüze kadar devam ettirdiler. Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan Hocaefendi’nin döneminde — 1980 sonrası— bu derslere ek olarak başka bir uygulama daha başlatıldı. Problemi olanlar, herhangi bir konuda sıkıntısı olanlar, meselelerini yazılı olarak hadis dersi esnasında Hocaefendi’ye gönderiyorlardı. Ders bitiminde Hocaefendi onları birer birer okuyor, her birisi için gerekli cevapları, açıklamaları, nasihatları yapıyor, tavsiyelerde bulunuyordu. Soruların güncel oluşu, Hocaefendi’nin üslûbu ve cevaplardaki incelik, cemaatin yoğun ilgisine sebep olduğu için, uygulama halâ devam ediyor. İtikadla, ibadetlerle ilgili sorular; evlilik ve aile hayatı ile ilgili problemler; tasavvufun incelikleri, şeyh mürid ilişkileri gibi hemen her konu, kolay anlaşılır ve akılda kalıcı bir tarzda izah ediliyor. Uygulanabilir pratik çözümler öneriliyor. Hemen herkese faydalı olabilecek bu açıklamaları daha fazla kişilere ulaştırmak, daha çok insanın istifade etmesini sağlamak düşüncesiyle, elinizdeki kitabı hazırlamış bulunuyoruz. Çeşitli zamanlarda hadis derslerinde sorulmuş sorular ve Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan Hocaefendi’nin onlara verdiği cevapların bir kısmını yazıya geçirerek hazırladığımız bu çalışmanın, okuyucu için ilgi çekici ve faydalı olacağına inanıyoruz. 18 Kaset çözümünde yardım eden M. Zahid Erkaya’ya ve M. Es’ad Erkaya’ya; fotoğraflarda ve teknik konularda yardımcı olan H. Ali Erkaya’ya, Abdüllatif Erkaya’ya ve Lütfullah Erkaya’ya teşekkür ediyoruz. Dr. Metin ERKAYA Sincan, Aralık 1994 19 KISALTMALAR SAS : Salla’llàhu aleyhi ve sellem. AS : Aleyhi’s-selâm. RA : Radıya’llàhu anh/ anhâ/anhümâ. Rh.A : Rahmetu’llàhi aleyh. KS : Kaddesa’llàhu sirrahû. RE. : Râmûzü’l-Ehàdîs ME. : Muhtâru’l-Ehàdîs RS. : Riyàzu’s-Sàlihîn a.g.e. : Adı geçen eser. v. : Vefatı. vs. : ve sâire s. : sayfa (خ (: Buhàrî, Sahîh (م (: Müslim, Sahîh (د (: Ebû Dâvud, Sünen (ت (: Tirmizî, Sünen (ن (: Neseî, Sünen (ه (: İbn-i Mâce, Sünen (حم (: Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned (عب (: Abdü’r-Rezzâk, Musannef (ط (: Tayâlisî, Müsned (ش (: İbn-i Ebî Şeybe, Musannef (ع (: Ebû Ya’lâ, Müsned (طب (: Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr (طس (: Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat (قط (: Dâra Kutnî, Sünen (حل (: Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ 20 (ق (: Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ (هب (: Beyhakî, Şuabü’l-İman (عق (: Ukaylî, Duafâ (عد (: İbn-i Adiyy, Kâmil fi’d-Duafâ (خط (: Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad (كر (: İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk (حب (: İbn-i Hibbân, Sahîh (ك (: Hâkim, Müstedrek (ض (: Ziyâ el-Makdisî, el-Ehâdîsü’l-Muhtare (در (: Dârimî, Sünen (خز (: İbn-i Huzeyme, Sahîh (بر (: İbn-i Abdi’l-Ber, el-İstiâb (غ (: Begavî, Şerhü’s-Sünneh (طح (: Tahâvî, Şerhü Maâni’l-Âsâr 21 PROF. DR. MAHMUD ES’AD COŞAN (14 Nisan 1938 - 4 Şubat 2001) 14 Nisan 1938 (13 Safer 1357) tarihinde, Çanakkale’nin Ayvacık ilçesinin Ahmetçe köyünde doğdu. Babası Halil Necâti Efendi, annesi Şâdiye Hanım’dır. Anne ve baba tarafından soyu, Buhàra’dan Çanakkale’ye göç etmiş seyyidlere dayanır. Küçük yaşta iken ailesi İstanbul’a taşındı. 1950’de İstanbul Vezneciler İlkokulu’nu, 1956’da Vefa Lisesi’ni bitirdi. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap-Fars Filolojisi Bölümü’ne girdi. Arap Dili ve Edebiyatı, İran Dili ve Edebiyatı, Ortaçağ Tarihi ile Türk-İslâm Sanatı sertifikalarını alarak, 1960 yılında Edebiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Aynı yıl, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde açılan asistanlık imtihanını kazanarak, Klasik-Dinî Türkçe Metinler Kürsüsü’ne asistan olarak girdi. Fakülte yayın komisyonunda iki yıl sekreterlik yaptı. 1965 yılında, XV. Yüzyıl şairlerinden olan Hatiboğlu Muhammed ve Eserleri konusunda doktora tezi vererek ilâhiyat doktoru ünvanını aldı. 1967-1968 yıllarında Ankara Yükseliş Mühendislik ve Mimarlık Özel Yüksek Okulu’nda Türkçe ve Hümaniter Bilgiler derslerini verdi. Askerlik görevine Tuzla Piyade Okulunda başladı (15 Ekim 1971). Ağrı Patnos’ta yedeksubay olarak tamamladı (31 Aralık 1972). 1973 yılında, Hacı Bektâş-ı Velî, Makàlât adlı doçentlik tezi ile doçent ünvanını aldı ve Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Türk-İslâm Edebiyatı Kürsüsü’ne öğretim üyesi olarak tayin edildi. 1977-1980 yıllarında Sakarya Devlet Mimarlık ve 22 Mühendislik Akademisi’nde Türk Dili ve Edebiyatı dersleri verdi. Yurtdışında çeşitli üniversitelerde misafir öğretim üyeliklerinde bulundu. 1982 yılında, “İbrâhim-i Müteferrika ve Risâle-i İslâmiyye” isimli takdim teziyle ilâhiyat profesörü oldu. Sosyal ve kültürel faaliyetlere daha fazla zaman ayırabilmek düşüncesiyle, 1987 yılında emekliliğini isteyerek üniversiteden ayrıldı. İlk dînî eğitimini ailesinde gördü. Dedesi Molla Mehmed Efendi, İstanbul’da medreselerde ilim tahsil etmiş ve Gümüşhaneli Ahmed Ziyâüddin Hazretleri’ne intisab etmiş bir kimseydi. Çanakkale Savaşında şehid olmuştur. Babası Halil Necâti Efendi, küçük yaşta köyünde hafızlığını tamamladı. Gençliğinde Gümüşhaneli dergâhına mensub Çırpılarlı Hacı Ali Efendi’nin medresesine devam etti. İlk tasavvuf dersini de ondan aldı. Medreseler kapandıktan sonra tekrar köyüne döndü. Şadiye Hanım’la evlendi (1928). Şâdiye Hanım da aynı sülâleden zikir ehli, bilgili bir hanımdı. Bu evlilikten beşi erkek, ikisi kız, yedi çocukları oldu. Prof. Dr. M. Es’ad Coşan Hocaefendi, ailenin dördüncü çocuğudur. Halil Necâti Efendi, çocuklarını okutmak amacıyla 1942 yılında İstanbul’a taşındı. Bir süre ticaretle meşgul oldu. O sırada, Şehzâdebaşı Damat İbrahim Paşa Camii’nde Serezli Hasîb Efendi’nin sohbetlerine devam etti. Onun vefatından sonra, Kazanlı Abdül’aziz Efendi’ye intisab etti. Onun Ümmügülsüm Camii’ndeki sohbetlerine katıldı. Abdül’aziz Efendi’nin tavsiyesi ile girdiği müezzinlik imtihanını kazanarak, Fatih Müftülüğü’nde göreve başladı. Abdül’aziz Efendi’nin vefatından sonra (1952), irşad görevini sürdüren Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri’nin sohbetlerine devam etti. Onun yakın dostlarından oldu. 23 Bu münasebetle, Prof. Dr. M. Es’ad Coşan Hocaefendi, küçük yaşta hocaefendilerin meclislerinde bulundu, onların maddî ve manevî ilgilerine mazhar oldu. Edebiyat Fakültesi’nden mezun olduktan sonra, 1960 yazında Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri’nin kızı Muhterem Hanım’la evlendi. Aynı yılın sonbaharında, Ankara İlâhiyat Fakültesi’ndeki asistanlık görevi dolayısıyla Ankara’ya taşındılar. İlâhiyat Fakültesi’ndeki öğretim üyeliği yıllarında, Hocaefendi’nin kapısı herkese açıktı. Öğrencilerin çok sevdiği ve saygı gösterdiği bir kimseydi. Talebe gelir, kapıyı çalar, derdini anlatır, cevabını alır, müsterih bir çehre ile ayrılırdı. Olaylı ve kavgalı zamanlarda öğrencilerin arasına girer, onları akl-ı selime davet eder, kavgaları önlemeye çalışırdı. 1960’lı yıllarda fakültede resmî ders olarak Kur’an-ı Kerim dersi yoktu. Öğrenciler kendi gayretleriyle, Arapça’dan, Farsça’dan faydalanarak Kur’an-ı Kerim öğrenmeğe çalışıyordu. Bunu gören Hocaefendi, müsait zamanlarında hasbî olarak, isteyenlere Kur’an-ı Kerim ve Osmanlıca dersleri veriyordu. Öğrencilerini bilimsel araştırmalara, master ve doktora yapmaya teşvik ederdi. Öğretim üyeleri arasında saygınlığı vardı. Sahasında söz sahibi idi. Özellikle Türk-İslâm edebiyatında, ilk müracaat edilen kimseydi. Kendisinden önce profesör olmuş hocalar bile, ağır bir parça, çetin bir şiir oldu mu; “—Es’ad Bey, şuna beraber bakabilir miyiz?” diye kendisine gelirlerdi. Herkese yardımcı olmaya çalışırdı. İlk yıllar Kurtuluş’ta oturuyorlardı. Daha sonra Kalaba’ya taşındılar (1963). Evlerinin yakınında cami yoktu. Bir mescid açılması için önderlik etti. Daha sonra onun gayretleriyle bir dernek kurulup, cami yeri alındı. Üstte Kur’an Kur’an Kursu, 24 altta cami olmak üzere cami inşaatının yapılmasına gayret etti. Buralarda zaman zaman hadis ve tefsir sohbetleri yaptı. Komşuluk ilişkileri çok mükemmeldi. Bütün yorgunluklarına ve yoğunluklarına rağmen, komşularına da vakit ayırırdı. Karşılıklı ziyaretleşmeler olurdu. Ziyaretlerde tebessümü eksik etmezdi. Ziyaret sırasında, kütüphaneden uygun bir kitap alır, orada bulunanlardan birisine bir yer açtırırdı. Sonra oradan bir miktar okuyarak sohbet ederdi. Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri, hemen her yıl Ankara’ya gelir, evlerinde bir süre misafir kalırdı. Ankara’nın çeşitli semtlerinde, çevre ilçelerde sohbetler, ziyaretler olurdu. Bazen de M. Es’ad Hocaefendi’yi de yanına alır, Anadolu’nun muhtelif şehirlerine beraber seyahat ederlerdi. 1977 Yılında, Mehmed Zâhid Kotku Efendi’nin bizzat elinden tutarak kürsüye oturtması ile İskenderpaşa Camii’nde Râmûzü’lEhàdîs derslerine başladı. Hafta sonlarında İstanbul’a gidiyor, pazar günü hadis dersini yapıp Ankara’ya dönüyordu. Mehmed Zâhid Efendi’nin hastalığında, ameliyatında hep yakın hizmetinde bulundu. Son demlerinde de yanıbaşındaydı. Onun arzusu üzerine, 13 Kasım 1980 (5 Muharrem 1401) günü vefatından sonra, cemaatin eğitimiyle ve her türlü meselesiyle ilgilenme, tebliğ ve irşad görevini üstlendi. Tasavvufî nisbeti; hocası Mehmed Zâhid Efendi vasıtasıyla Nakşibendî Tarikatı’nın, Hàlidiyye kolunun, Gümüşhâneviyye şubesidir. Ayrıca Kàdiriyye, Sühreverdiyye, Kübreviyye, Çeştiyye, Mevleviyye, Halvetiyye ve Bayrâmiyye tarikatlarından da irşada me’zundur. 25 Onun döneminde hadis derslerine ilgi daha da arttı. Cemaat yer bulamadığı için camiye ilâveler yapıldı, ders dinlenilecek yerler beş-altı kat genişletildi. Caminin yanındaki eski binalar alınarak camiye katıldı. Ayrıca Ankara, İzmir, Bursa, Sapanca, İzmit ve Eskişehir’de mutad hadis dersleri başlatıldı. Mehmed Zahid Kotku Efendi’nin emri üzerine kurduğu “Hakyol Vakfı”nın çalışmalarıyla bizzat ilgilendi, muhtelif yerlerde şubeler açtırdı. Eğitim ve yardımlaşma faaliyetini yaygınlaştırmak için çalışmalar yaptı. Sanat ve kültürle ilgili çalışmalar yapmak üzere “İlim, Kültür ve Sanat Vakfı”nı, sağlık hizmetleri için “Sağlık Vakfı”nı kurdurdu. Hanımların eğitimiyle ilgili olarak “Hanım Dernekleri”nin; çevre ile ilgili çalışmalar yapmak üzere “İlim, Ahlâk, Kültür ve Çevre Dernekleri”nin kurulmasını ve yaygınlaştırılmasını teşvik etti. Bu çalışmalarla toplumun güzel amaçlar için bir araya gelmesini, organize olmasını sağlamaya çalıştı. Vakıflara ait, harabe haline gelmiş birtakım ecdad yadigârı eserlerin tamir ve tecdidiyle ilgilendi. Onların gayesine uygun olarak tekrar faaliyete geçmesini temin etti. (Ahmed Kâmil Tekkesi, Selâmi Mustafa Efendi Tekkesi, Şeyh Murad Efendi Dergâhı, Şadiye Hatun Şifâ Külliyesi... ) Eğitimin yaygınlaştırılması için basın ve yayın çalışmalarıyla ilgilendi. 1983 Eylülünde İslâm dergisi, 1985 Nisanında Kadın ve Aile ve İlim ve Sanat dergisi yayınlanmaya başladı. Daha sonra, Gülçocuk dergisi çıkartıldı. Sağlık ve bilimle ilgili konularda isePanzehir dergisi yayınlandı. Vefa Yayıncılık adına yayınlanan bu dergilerle yakından ilgilendi ve makaleler yazdı. Bu dergiler ilgilendikleri sahalarda kamuoyuna önderlik ettiler. Yayınladıkları yazılarla, araştırma dosyalarıyla ve İslâm dünyasından haberlerle halkımızın bilgilenmesine ve bilinçlenmesine katkıda bulundular. İyimser, ümit verici, yol gösterici yazılarla pek çok hayırlı gelişmelere sebep oldular. Haklarında sempozyumlar, doktora tezleri yapıldı. Bir ara İslâm dergisinin tirajı yüz bini aştı. İslâm ve Kadın ve Aile dergileri, 1998 Haziranına kadar aksamadan yayınlarını sürdürdüler. 26 Kitap yayıncılığı için Sehâ Neşriyat’ı kurdu; çeşitli dinî, edebî, tarihî, kültürel eserler neşredildi. Yayıncılığın geliştirilmesi, haftalık ve günlük yayınlara geçilebilmesi için çalışmalar başlattı. Onun gayretleriyle bir matbaa tesis edildi (Ahsen), dizgi tesisleri kuruldu (Dehâ). Sesli ve görüntülü yayıncılık alanında hizmet etmek, millî ve mânevî değerlerimize uygun yayınlar yapmak üzere, Ak-Radyo (AKRA) adı altında bir müessesenin kurulmasına öncülük etti (1992). Halen İstanbul’dan radyo yayınları yapılmakta; bu yayınlar uydu vasıtasıyla Türkiye’nin her yerinden, Orta Asya’dan ve Avrupa’dan dinlenebilmektedir. Onun teşviki ile Ak-Televizyon adı altında Marmara Bölgesine yönelik bölgesel televizyon yayını başlatıldı (1997). Basın-yayın alanında Sağduyu isimli günlük bir gazete yayınlandı (3 Mayıs 1998 - 11 Temmuz 1999). Kaliteli bir eğitimi temin etmek amacıyla, özel eğitim kurumlarının kurulmasını teşvik etti. Çeşitli illerde ilkokul 27 öncesi, ilkokul ve orta öğrenime yönelik eğitim tesisleri, okullar ve dersaneler kurdurdu. (Asfa) Halka güvenilir bir sağlık hizmeti verilmesi için poliklinikler ve hastaneler açılmasını teşvik etti. Başta İstanbul olmak üzere bir çok ilde sağlık kuruluşları hizmete açıldı. (Hayrunnisâ Hastanesi, Esmâ Hatun Hastanesi, Afiyet Hastanesi…) Yurtdışındaki müslümanlarla diyaloğu sağlamak, ziyaretleri kolaylaştırmak amacıyla İskenderpaşa Turizm (İSPA) adı altında bir seyahat acentası kurulmasına öncülük etti. Bu şirket vasıtasıyla hac ve umre programları, çeşitli yurt içi ve yurt dışı geziler; aile ve eğitim toplantıları düzenlendi. İlmî seviyesi yüksek hocalar yetiştirmek amacıyla İstanbul’da, Ankara’da, Konya’da ve Bursa’da hadis ve fıkıh enstitüleri açtırdı. Buralarda ilâhiyat fakültelerinde okuyan veya mezun olan kimselere, özel hocalardan Arapça, hadis, tefsir ve fıkıh dersleri verdirilmesini temin etti. 28 Sohbet ve vaazlarına yurt içinde ve yurt dışında büyük ilgi gösterilmesi ve çeşitli yerlere davet edilmesi, onun çok seyahat etmesine neden oldu. Avrupa’da, Kuzey Amerika’da, Afrika’da, Orta Asya’da ve Avustralya’da pek çok ziyaretler, vaazlar, sohbetler yaptı; eğitim programlarına katıldı. Her yıl hac ve umre dolayısıyla değişik ülkelerden gelen müslümanlarla görüştü, diyalog kurdu. Hakkı ve hayrı, iyiyi ve güzeli tebliğ etme yönünde şumüllü ve verimli çalışmalar yapmaktan bir an bile geri kalmadı. Çevresini de daima bu tür çalışmalara teşvik etti. 1997 Mayıs’ından itibaren hizmetlerini yurtdışında sürdürdü. 1998 yılında Avustralya’nın Brisbane şehrine yerleşti. Tebliğ ve irşad çalışmalarını Avustralya’nın her tarafına yaygınlaştırdı. Pek çok yerde camiler, kültür merkezleri açıldı. Brisban’daki camide, her gün sabah ve yatsı namazlarından sonra, hadis sohbeti yapıyordu. Radyo sohbetleri yine devam etti. Cuma günleri Ak-Radyo’da yapmakta olduğu hadis sohbetlerine ilâve olarak, salı günleri tefsir sohbetleri yapmaya başladı (29 Eylül 1998). Fâtiha Sûresi’nden başladı. Her sohbette birkaç ayet-i kerime okuyup, izah ediyordu. Vefat etmeden önce yaptıkları son tefsir sohbetinde, Bakara Sûresi 224. ayetine kadar gelmişlerdi. 4 Şubat 2001 (10 Zilkade 1421) Pazar günü, bir cami açılışı yapmak için Grifit şehrine giderlerken, Avustralya yerel saatiyle 12’de (Türkiye saatiyle 04’te) Sydney civarında, Dubbo kasabası yakınlarında geçirdikleri elim bir trafik kazası sonucu, yanında bulunan damadı Prof. Dr. Ali Yücel Uyarel’le birlikte ahirete irtihal eylediler. Ani ölümleri ailesi, yakınları, sevenleri ve bütün müslümanlar tarafından derin bir üzüntüyle karşılandı. Mübarek naaşları, Sydney’de Auburn Gelibolu Camii’nde kılınan cenaze namazından sonra Türkiye’ye getirildi (8 Şubat Perşembe). 9 Şubat Cuma günü, Fatih Camii’nde yüzbinlerin iştirak ettiği muhteşem bir cenaze namazından sonra, tekbirlerle, salevatlarla, dualarla, gözyaşlarıyla, Ebû Eyyûb el-Ensàrî Hazretleri’nin kabri civarında, Eyüp Mezarlığında toprağa verildi. 29 Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan Rh.A, doğu dillerinden Arapça ve Farsça’yı, batı dillerinden Almanca ve İngilizce’yi bilmekteydi. Yurt içinde ve yurt dışında çok yönlü sosyal faaliyetlerini, tebliğ ve irşad çalışmalarını vefat edinceye kadar devam ettirdi. Rûhu şâd, mekânı cennetî a’lâ olsun... Yayınlanmış Eserleri: 01. Matbaacı İbrâhîm-i Müteferrika ve Risâle-i İslâmiye (1982) 02. Hacı Bektâş-ı Velî, Makàlât 03. Gayemiz (1987) 04. İslâm Çağrısı (1990) 05. Yeni Ufuklar (1992) 06. Çocuklarla Başbaşa 07. Başarının Prensipleri 08. Türk Dili ve Kültürü 09. İslâm’da Nefis Terbiyesi ve Tasavvufa Giriş (1992) 10. Avustralya Sohbetleri-1 (1992) 11. Avustralya Sohbetleri-2 (1994) 12. Avustralya Sohbetleri-3 (1995) 13. Avustralya Sohbetleri-4 (1996) 14. Yeni Dönemde Yeni Görevler (1993) 15. Haccın Fazîletleri ve İncelikleri (1994) 16. Zaferin Yolu ve Şartları (1994) 17. İslâm, Sevgi ve Tasavvuf (1994) 18. Sosyal Çalışmalarda Organizasyon ve Başarı (1994) 19. Güncel Meseleler-1 (1994) 20. Güncel Meseleler-2 (1995) 21. Hazret-i Ali Efendimiz’den Vecîzeler (1995) 22. Hacı Bektâş-ı Velî (1995) 23. Yunus Emre ve Tasavvuf (1995) 24. Başarı Yolunda Sevginin Gücü (1995) 25. İslâmî Çalışma ve Hizmetlerde Metod (1995) 26. Sosyal Hizmetlerde Hanımlar (1995) 27. Ramazan ve Takvâ Eğitimi (1996) 28. Tebliğ ve İrşad Çalışmaları (1996) 29. İslâm, Tasavvuf ve Hayat (1996) 30. Haydi Hizmete!.. (1997) 30 31. İslâm’da Eğitimin İncelikleri (1997) 32. Tasavvuf Yolu Nedir? (1997) 33. İmanın ve İslâm’ın Korunması-1 (1997) 34. İmanın ve İslâm’ın Korunması-2 (1998) 35. Allah’ın Gazabı ve Rızası (1997) 36. Mi’rac Gecesi (1998) 37. Doğru İnanç ve Güzel Kulluk (1998) 38. Ramazan ve Güzel Ameller (1998) 31 1. İMAN a. Yaratılışımızın Sebebi Soru: Allah-u Teàlâ Hazretleri kâinatı ve insanı niçin yarattı? Bunu Kur’an-ı Kerim’de, Allah-u Teàlâ Hazretleri ayet-i kerimeyle bildiriyor: وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَاْإلِنسَ إِالَّ لِيَعْبُدُونِ )الذاريات٥٦:( (Ve mâ halaktü’l-cinne ve’l-inse illâ li-ya’budûn.) “Ben cinleri ve insanları başka bir şey için yaratmadım; ancak ve sadece bana ibadet etsinler diye yarattım.” (Zâriyat, 51/56) buyuruyor. Şimdi, ibadet tabii sadece dar mânâlı namaz, oruç tutmak demek değil. İbadet, Allah’a kulluk yapmak demek... Yâni, Allah’a Allah’ın istediği şekilde kulluk yapmak demek. Her yönden kulluğunu güzel yapması demek... İbadetin mânâsı bu. Yâni uyu dediği yerde uyuyacak, uyan dediği yerde uyanacak; ye dediği yerde yiyecek, yeme dediği yerde yemeyecek, sabredecek, Allah’ın her emrini tutacak... Kalk dediği zaman kalkacak, yap dediği zaman yapacak... Başka bir ayet-i kerimede: لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَالً )الملك٢:( (Li-yeblüveküm eyyüküm ahsenü amelâ) “Hanginiz daha güzel ameller işleyecek?” (Mülk, 67/2) diye imtihan etmek için yaratıldığı bildiriliyor. Allah-u Teàlâ Hazretleri, insanı yaratacağını meleklere bildirdiği zaman: 32 وَإِذْ قَالَ رَبُُّـكَ لِلْمَلٰئِكَةِ إنِّي جَاعِلٌ فِي اْالَرْ ضِ خَلِيفَُـة،ً قَالُوا بُِـُـحَُـمُْـدِكَ وَ نُُـُـقَُـُـدِّسُ لَُـك،َ قَُـالَ إِ نِّى أَعُْـلَُـمُ مَُـا الَ تُـَُـعُْـلَُـمُـُُـونَ أَتَجُـْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاء،َ وَنَُـحْنُ نُُـسَُـبِّحُ )البقرة٣٠:( (Ve iz kale rabbüke li’l-melâiketi innî câilün fi’l-ardı halîfeh) “Yeryüzünde ben bir halife yaratacağım! Yeryüzüne hakim olan, orada idare eden, orada iş ve fiiliyatta bulunan varlıklar yaratacağım!” deyince, melekler de anlamamışlar ve demişler ki: (Kàlû etec’alü fîhâ men yüfsidü fîhâ ve yesfikü’d-dimâe, ve nahnü nüsebbihu bi-hamdike ve nükaddisü lek) “Biz sana ibadet ederken, sana tesbih ederken, seni takdis eylerken yâ Rabbi; orada kan döken, can yakan varlıkları mı yaratacaksın?” Biz insan cinsinin böyle savaşacağını, kan döküleceğini filân da Levh-i Mahfûz’dan görmüşler demek ki... (Kàle innî a’lemu mâ lâ ta’lemûn) Allah-u Teàlâ Hazretleri buyuruyor ki: “Ben sizin bilmediğiniz şeyleri bilirim! Bunu böyle murad eyledim, böyle istedim, böyle diledim.” (Bakara, 2/30) diyor. Demek ki, melekler dahi sormuşlar bu soru gibi... Hikmetleri var... Allah-u Teàlâ Hazretleri imtihan için insan neslini yaratmış. Ama, bir söz vardır hadis-i kudsî gibi... Eski ümmetler tarafından söylenmiş de, bizim İslâmî literatürümüze de geçmiş. Belki, Dâvud AS veya Benî İsrâil peygamberlerinden birisi tarafından söylendiği rivayeti var: كُنْتُ كَنْزًا مَخْفِيّا، فَأَحْبَبْتُ أَنْ أُعْرَف،َ فَخَلَ قْتُ الْخَلْقَ لِ يَعْرُفِنِي . (Küntü kenzen mahfiyyen) “Ben bir gizli hazine idim, (feahbebtü en u’rafe) bilinmeyi murad eyledim, sevdim, istedim; 33 (fehalaktü’l-halka li-ya’rifunî) beni bilsinler, bulsunlar, bana ibadet etsinler diye mahlûkatı ondan yarattım.” diye eski ümmetlerden gelme bir söz vardır. Tabii, onların da kaynakları hak kitaplar, semâvî dinler olduğu için, böyle bir rivayeti bizimkiler de almışlar. İsmâil Hakkı Bursevî Hazretleri de Kenz-i Mahfî diye bir kitap yazmış. Mutasavvıfların bu husustaki merakları ve onlara cevapları vardır. Yâni, Allah-u Teàlâ Hazretleri, “Kendisi bilinsin ve kendisine ibadet olunsun, kulları kendisini bilsinler ve kulluk etsinler!” diye insan neslini yaratmış. Onlara cenneti hazırlamış ve kötülük yaptıkları takdirde de ceza vereceğini bildirmiş oluyor. 2. Soru: Allah-u Teàlâ’nın bizleri, “Ben beğenilmek için yarattım...” diyerek yaratması bir âsilik ve kibre yol açmaz mı? Bu soruyu soran şuna işaret etmek istiyor. Eski ümmetlerden gelen bir söz vardır hadis-i kudsî gibi. Allah-u Teàlâ Hazretleri buyurmuş ki: كُنْتُ كَنْزًا مَخْفِيّا، فَأَحْبَبْتُ أَنْ أُعْرَف،َ فَخَلَ قْتُ الْخَلْقَ لِ يَعْرُفِنِي . (Küntü kenzen mahfiyyen) “Ben bir gizli hazine idim, (feahbebtü en u’rafe) bilinmeyi murad eyledim, sevdim, istedim; (fehalaktü’l-halka li-ya’rifunî) beni bilsinler, bulsunlar, bana ibadet etsinler diye mahlûkatı ondan yarattım.” Herhalde o sözü kasdediyor. Onun kibir olacak bir tarafı yok. Allah kulları kendisini bilsinler diye yaratmış. Kullar bilmeye çalışsınlar, ma’rifetullahı tahsile çalışsınlar. Bunda bir kibirlilik malzeme yok, durum yok. Ama insanoğlu, kendisi güzel yaratılmıştır gibi bir mânayı kasdediyorsa doğrudur. Allah-u Teàlâ Hazretleri insanları ahsen-i takvîm üzere yaratmıştır, gerçekten mahlukâtın en 34 mükemmelidir. Akılla irfanla nice güçlü kuvvetli mahlukları, filleri, develeri bile tasarrufumuzun altında kullanıyoruz. Semaya çıkıyoruz, yerin içine gidiyoruz. Tabii bu da Yaradan’a hamd ü senâ edilecek bir şey. Allah bizi güzel bir hal üzere yaratmış ama, bu güzellik iman ile tamam oluyor. İnsan küfür ile esfel-i sâfilîne düşüyor, o zaman yine övünülecek bir şey yok. “Ben mü’minim, bununla övünebilirim.” dersek, ona da güvencemiz yok. İşin sonu önemli; insan âhir ömründe hüsn-ü hâtimeye mazhar olursa, tamam. Ama en son anda sûi hâtimeye uğrarsa, yani kötü bir şekilde ölürse, o zaman yazık… Demek ki, sonunu bilmediği için, sonu meçhul olduğundan ondan da övünülecek bir durum yoktur. Binâen aleyh, hiçbir yerden insanın kendisini beğenmesine, kibre düşmesine yol açacak bir durum görünmüyor. Haddini bilip boynunu bükmekten, aczini anlayıp Allah’a iltica etmekten başka bir çare yoktur. İnsan yaratılışına nasıl sevinmeli? Bir tarafta hiçlik, öbür tarafta zor bir test ve mükâfaat... Allah-u Teàlâ’nıın beğenilmek için yaratmış olması sevinmemiz için yeterli mi? Hz. Ömer RA: “—Yâ Ömer, keşke anan seni hiç doğurmasaydı!” demiş, “Keşke ot olsaydın! Keşke mükellef olmayan bir yaratık olsaydın!” diye söylemiş. Tabii bu, Allah’ın rızasını kazanmanın zor olduğunu gösteriyor. Ama insan olmanın şerefi çok büyüktür. Allah-u Teàlâ Hazretleri kimseye vermediği şerefi insanoğluna vermiştir. İnsanoğlu Allah’ın istediği insan olunca, meleklerden de üstün olur. Bu büyük bir avantajdır, büyük bir nimettir. Ma’rifetullaha mazhar olmak, emanete ehil olmak, lâyık olmak, rızasını kazanmak, cennetine girmek nimeti böyle oluyor. Öteki mahlukâta bu avantaj olmadığından insan olarak yaratıldığımıza ne kadar şükretsek az gelir! El-hamdü lillah, çok şükür Rabbimiz’in nimetlerine... 35 3. Soru: Hem dünya hem âhiret için çalışmak konusunda hadis-i şerifler var. Bunu bize biraz açıklar mısınız? Müslüman bu dünyaya neden gönderilmiştir? Müslüman bu dünyaya imtihan için gönderilmiştir. Ayetler bu konuda sarih, kesin ve açık: الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَالً )الملك٢:( (Ellezî haleka’l-mevte ve’l-hayâte li-yeblüveküm eyyüküm ahsenü amelâ) [O ki, hanginizin daha güzel davranacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratmıştır.] (Mülk, 67/2) gibi ayet-i kerimelerde bildirildiği gibi imtihan için gönderildiği kesin. Dünyaya imtihan için gönderildik. Allah’ın sevdiği şeyleri yaparak imtihanı kazanacağız. Sevmediği şeyleri yaparsak imtihan başarısız olacak, insan cezaya uğrayacak; bu belli. Onun için, bu dünyada ana zihniyetimiz, gayemiz, faaliyetlerimiz âhireti kazanmaya yönelik olacak. Fakat bunu yapayım derken, insanlar bazen sorumluluklarını da unutuyorlar. Yüklendikleri sorumluluklar var. “—Nedir o sorumluluklar?” Onlar da hadîs-i şeriflerle sabit. Zaten dinde fakih olmak, yani gerçek alim olmak işin her tarafını bilmekle mümkün oluyor. Yani bir nasihati duyup ona göre hareket edip, bir tarafı yapıp öbür tarafı yıkmakla olmuyor. Her tarafı düzeltmek lazım. O da hadis-i şerifte. Bir ayet-i kerimede şöyle bir hüküm varsa, şu tarafta da bu hüküm var; ikisini birden bilirse tam alim oluyor. İnsan âhiret için çalışacak ama vücudunun kendisi üzerinde hakkı var, bir. Şu vücut davacı olabilir; sahibi iyi kullanmazsa bu vücut ondan davacı olabilir. Yıpratırsa… Ben mesela sigara içenlere, vücudunu yıpratanlara, bakmayanlara acıyorum. 36 Neden? Vücut bir emanettir. “Emaneti iyi kullanmadı, koruyamadı.” diye sorgu sual olacak. Yıpratmaya hakkı yok mesela, bir. Ailesine karşı sorumlulukları var. Meselâ evin reisi ise; umumiyetle erkekler evin reisi oluyor, değil mi? Hanımın, çocuğun, evdeki insanların nafakası, iâşesi, giyimi, kuşamı, tahsili, terbiyesi bunun boynuna borç… Bunu ihmal ederse sorumlu olur. Allah çünkü o vazifeyi vermiş: الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَآءِ )النساء٣٤:( (Er-ricâlü kavvâmûne ale’n-nisâi) [Erkekler kadınların yöneticisi ve koruyucusudur.] (Nisa, 4/34) buyurmuş. Bu vazifenin yapılması lazım. O halde ailesine helâl lokma getirmesi gerekiyor. Sonra annesinin, babasının hakları var, onlara riayet etmesi lazım. Sonra Allah’a karşı ibadet borçları var, onları yerine getirmesi lazım. İçinde bulunduğu topluma karşı görevleri var. Mesela, düşman hücum etti, ne yapıyoruz? Ordu kuruyoruz, düşmana karşı çarpışıyoruz. Herkes cihada gidiyor. Neden yapıyoruz bunu? Topluma karşı vazifemiz var, onun için bunu yapıyoruz. Yani toplumu korumak için. “Ben Ankara’da oturuyorum, düşman Edirne’ye gelmiş, bana ne!” demiyor millet; Kars’ta bile olsa askere gidiyor, çarpışıyor, değil mi? Topluma karşı vazifeler var. Bunların hepsinde ayetler, hadis-i şerifler var. “—Ben Allah’ın rızasını kazanacağım?” diye ahirete çalışıp, öteki görevleri ihmal ederse bir insan, o zaman çoluk çocuk perişan oluyor, aç kalıyor, açık kalıyor, hatta ölüyor. Çocuğunu doktora götürmüyor, çocuk hastalıktan ölüyor. “—Niye tedavi ettirmedin? Niye bakmadın? Niye gıdasını sağlamadın?” diye sorumlu olur. Cihada çağrıldı, savaşa çağrıldı; 37 gitmezse sorumlu olur. Falanca işi yapmasa sorumlu olur. Hatta evli, karısına karşı sorumlulukları var, yapmasa sorumlu olur. Vazifeleri var, yapmasa sorumlu olur. “—Ben evlendim, zahidâne bir hayat yaşamak istiyorum. Hanım öbür odada dursun, ben de bu odada dururum.” Olmuyor, o da yasak, o da doğru değil. İşte bütün bunları dengeli bir şekilde götürmek gerektiğinden. Peygamber Efendimiz hadis-i şerifte de böyle buyurmuş, alimlerimiz de bunu açıkça beyan etmişler. Dünyevî birtakım şeyler için çalışmış, çalışmak lazım. Sahabe-i kiramın da mesleği vardı. Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz bezzaz idi, yani manifaturacıydı. Hz. Osman Efendimiz’in kervan getirip sattığını biliyoruz. Peygamber Efendimiz’in kervan yönettiğini bir kere biliyoruz. Herkesin Medine çarşısında işi gücü vardı, gelip gidiyorlardı, tarlası bahçesi vardı, hurmalara bakıyorlardı, topluyorlardı, aşılıyorlardı, satıyorlardı. Yani bu vazifelerin de yapılması lazım. Peygamber SAS Efendimiz bir meşhur hadis-i şerifinde Ebü’dDerdâ Hazretleri’ne hitaben şöyle buyurdu:1 يَا أَبَا الدَّرْدَاءِ! إِنَّ لِجَسَدِكَ عَلَيْكَ حَقّ ا، وَألَهْلِكَ عَلَيْكَ حَقّا، وَلِرَبِّكَ عَلَيْكَ حَقّا؛ وَأَعْطِ كُلَّ ذِي حَقٍّ حَقَّهُ! صُمْ وَ أَفْطِر،ْ وَقُمْ وَنَم،ْ وَائْتِ أَهْلَكَ )حل. عن أبي جحيفة( RE. 492/10 (Yâ ebe’d-derdâ!) “Ey Ebü’d-Derdâ! (İnne li-cesedike 1 Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XXII, s.112, no:285; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IV, s.275, no:8128; Dâra Kutnî, Sünen, c.II, s.176, no:20; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XLVII, s.116; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.I, s.188; Ebû Cuhayfe RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.45, no:5403; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXIII, s.27, no:25480. 38 aleyke hakkan) Hiç şüphe yok ki bedeninin, vücudunun senin üzerinde hakkı vardır. Bu hakkı bu vücuduna vermezsen, bu elin, bu ayağın, bu vücudun senden davacı olur.” (Ve li-ehlike aleyke hakkan) “Aile efradının, zevcenin ve çoluk çocuğunun senin üzerinde hakkı vardır.” (Ve li-rabbike aleyke hakkan) “Rabbinin senin üzerinde hakkı vardır.” Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne karşı görevler var. (Ve a’ti külle zî hakkın hakkahû) “O halde, her hak sahibine hakkını ver!” (Sum ve eftir) “Bazı günler oruç tut, bazı günler tutma, iftar et! (Ve kum ve nim) Geceleyin namaza kalk, bazı zamanlarda uykunu da uyu! (Ve’ti ehleke) Eşinin yanına da git!” buyurdu. Yani, “Senin etrafında bulunan kimselerin hakkına riayet et, hepsinin hakkını ver! Hiçbirinin hakkını vermezlik yapma, hakkını vermekte kusur işleme!” diyor. İnsanın çocuğuna karşı görevi var, hanımına karşı görevi var, ana babasına karşı görevi var. Kendi canına, vücuduna karşı görevi var. İşte hem dünya için, hem âhiret için çalışmak bu. Etrafındaki sorumlu olduğun kimselerin gıdasını, yiyeceğini, içeceğini sağlamak, tâlim ve terbiyesini sağlamak beşerî birtakım münasebetleri gerektiriyor. Bunları ihmal edersen târik-i dünya oluyorsun. Ruhbanlık yok İslâm’da, doğru değil. “—Bunları yapacağım!” diye cumayı bırakmak, namazı bırakmak, helali bırakmak, âhireti bırakmak; o da yok… Onun için, hem dünya için, hem ahiret için çalışmak gerekiyor. 4. Soru: “Allah dilemedikçe siz hiçbir şeyi dileyemezsiniz.” âyet-i Kerimesi aleyhimize kullanılıyor. Mesela pek çok günahkâr “Allah dilemediği için ben dileyemiyor ve ibadetlerimi yapamıyorum.” diyebiliyor. Bu nasıl açıklanır? Bunu alimlerimiz açıklamışlar. Allah’ın iradesine karşı bir kulun başka bir irade kullanıp da Allah istemediği halde bir şeyi 39 yapması mümkün değil. Olur mu? Güç kuvvet sahibi olan Allah istemeden, bir insanın bir şey yapması mümkün mü? Bu doğru, hiçbir şeyi yapamaz. Ama Allah-u Teàlâ Hazretleri insanlara sorumluluk, mesuliyet yükleyecek bir ihtiyar, irade-i cüz’iyye vermiştir, ondan dolayı kişi mes’ul oluyor. Kâfir; “Yâ Rabbi! Sen beni kâfir yapmışsın, ne yapayım, takdirim böyleymiş!” diyemez. Çünkü kâfire Allah Kur’an-ı Kerim’de hitap etmiş, davet etmiş, doğru yola gelmeyi söylemiş. O kabul etmediğinden, kabul salâhiyeti olduğundan, irade-i cüziyyesi olduğundan mes’ul oluyor. Yani mazeret olmuyor. Çünkü Allah mazeret olmayacak kadar da bazı şeyleri seçme hakkı vermiş. Ama bu seçme hakkı kâinatı yönetme hakkı değil. “—Ben dağları deviririm, rüzgârları çeviririm, yağmurları yağdırırım, otları bitiririm.” diyebilir mi insan? Diyemez. Yapamayacağı milyarlarca şey var, yapabileceği birazcık bir şeyler var; o da Allah’ın sözünü dinleyip doğru yola gelmek, emrini tutmak. Allah ona o salahiyeti, o kabiliyeti vermiş. b. Allah-u Teàlâ’nın Biz Demesi 1. Soru: Kur’an-ı Kerim’de Allah-u Teàlâ Hazretleri, niçin bazı ayetlerde ben demiyor da, biz diyor? Arapça’da azamet nun’u denilir, nun harfi vardır. Fiil sîgalarının baş tarafına geldiği zaman, o çoğulu göstermez; söyleyen kimsenin azametini, ululuğunu gösterir. Onun için Allah-u Teàlâ Hazretleri, kendisiyle ilgili ayet-i kerimelerde ifade olarak azamet nunuyla, o sîga ile “Biz azîmü’şşân” diyor. Yâni, “Ben azamet sahibi Allah şöyle emrediyorum.” demektir o... Arap dilinin bir inceliğidir, özelliğidir. Oradaki bizden maksat, müteadditlik değildir, çok çok olmak değildir. Kudretinin sonsuz olması, gücünün sonsuz olması mânâsına gelir. O bakımdan öyle ifade ediliyor. 40 2. Soru: Cenâb-ı Hak Kur’an-ı Kerim’de ‘biz’ ifadesini kullanıyor, sebebi hikmeti nedir? Ona azamet sîgası derler. Arapça’nın özelliğindendir. Arap dilinde ululuk, azamet, celâl, büyüklük, izzet göstermek için “biz” sîgası kullanılır. “Çoğul” mânasına değildir, Allah’ın azametini gösterir. Tevazuun çeşitli şekilleri vardır ya. Mesela “âcizâne” diyoruz, “bendeniz” diyoruz. “Bendeniz” ne demek? “Köleniz” demek. “—Kimsin sen?” diyor meselâ. “—Bendeniz, filancayım efendim!” Yâni, “Köleniz!” diyor. Neden bu? Tevazu sîgası. Kula yakışan tevazudur. Allah-u Teàlâ Hazretleri azamet sahibi, kibriya sahibi, celâl sahibi olduğundan, ona da azamet nûn’u derler. “Biz azîmü’ş-şân” der. Orada çokluk, kesret, cemi bahis konusu değildir. Buna azamet derler. Ayrı bir sîgadır. Arapça’nın özelliği. İngilizce’de buna benzer ne vardır? İngilizce’de kibarlık için (your) derler. (Your) aslında siz demektir. Sen demek istediğiniz kimseye dahi siz derler; kibarlık olsun diye. Karşısındaki bir kişidir. Sorar: “—Sizin isminiz nedir efendim, siz nereden geldiniz efendim?” Etrafında başka kimse mi var? Hayır. Bir kişidir ama (your) siz diye hitap ederler. (You) demez, (your) der. Bazı dillerde böyle şeyler vardır. Ayrıca, siz mânasına gelen kelime, yine siz olarak kullanılır. Nezaket olarak sen kelimesi kullanılmaz, siz kullanılır. Orada nezaket olarak, bir kişi muhatabına siz diye hitap ediyor. Burada da azamet göstermek için bir kişi, mütekellim, yâni birinci şahıs biz ifadesi kullanıyor. Bu Arapça’nın özelliğidir. c. Yed-i Kudret Ne Demek? Soru: 41 “Nefsim yed-i kudretinde olan Allah’a and olsun ki” diye yemin ederken, bu 7 kudret nedir? Bu yanlış anlaşılmış. Bu yed-i kudret demek, altıdan sonra gelen yedi (7) mânâsına değil... Arapça’da yed, el demektir. “Yed-i kudretinde olan Allah’a and olsun ki” demek, “Kudreti elinde olan Allah’a and olsun ki” demek... “—Canımız kimin elinde?” “—Allah’ın elinde...” Peygamber SAS Efendimiz de diyor ki: “—Şu benim canım, elinde olan Allah’a yemin olsun ki...” “—Bizi yaşatan kim?” “—Allah!” “—Öldüren kim?” “—Allah!” Allah’ın kudreti elindeyiz, yed-i kudretindeyiz. Tabii, Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin eli deyince, sakın bizim elimiz gibi parmaklı, etli, kemikli, sinirli, eklemli bir el de hatırınıza gelmesin! Onun için, kudret eli deniyor. Kudreti mânâsına tefsirî bir tamlamadır bu... d. İslâm’ın Şartı Beş Soru: Niçin “İslâm’ın şartı beştir.” denilmiştir? Bu söz İslâm’ı sınırlıyor. Oysa, İslâm’ın şartları çoktur. Çocuklarımıza böyle öğretiyoruz. İslâm’ın şartları çoktur; doğru... Farzları çoktur ve onların hepsini yapmamız lâzım! Yalnız, Peygamber SAS Efendimiz’in hadis-i şerifi vardır bu hususta:2 2 Buhàrî, Sahih, c.I, s.11, no:7; Müslim, Sahîh, c.I, s.103, no:21; Tirmizî, Sünen, c.IX, s.190, no:2534; Neseî, Sünen, c.XV, s.193, no:4915; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II,s.120, no:6015; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.I, s.374, no:158; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XII, s.412, no:13518; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.III, 42 بُنِيَ اْإلِسْالَمُ عَلٰى خَمْس:ٍ شَهَادَةِ أَنْ الَ إلٰ هَ إِالَّ اهلل،ُ وَ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اهلل،ِ وَإِقَامِ الصَّالَة،ِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاة،ِ وَحَجِّ الْبَيْت،ِ وَصَوْمِ رَمَضَانَ )خ. حم. ق. ت. ن. عن ابن عمر( (Büniye’l-islâmü alâ hamsin) “İslâm, beş temel esas üzerine bina olunmuştur.” diyor. Daha başka şeyler de var fikrini de taşıyor zâten bu ifade... Ama, “Çok önemli beş şey üzerine dayanmaktadır.” demiş oluyor: 1. (Şehâdeti en lâ ilâhe illa’llàh, ve enne muhammeden rasûlü’llàh) “Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Hazret-i Muhammed SAS’in Allah’ın rasûlü olduğuna şehadet etmek.” 2. (Ve ikàmi’s-salâti) “Namaz kılmak.” 3. (Ve îtâi’z-zekâti) “Zekât vermek.” 4. (Ve hacci’l-beyti) “Beytullah’ı haccetmek.” 5. (Ve savmi ramedàn) “Ramazan’da oruç tutmak.” Peygamber Efendimiz’in öğretim metodunu bilmek lâzım! Peygamber Efendimiz, farzların hepsini bir oturuşta sıralamazdı. Al sana 54 tane farz: Tıkır tıkır, tıkır tıkır... Kim hatırında tutacak? Kâğıt kalem yok o devirde... Sonra ümmî adamlar... Meselâ, bugün Yirminci Yüzyıl’da bile, adam bana geliyor da bir Elemneşrahleke Sûresi’ni ezberleyemiyor. Ezberleyemiyorum diyor. Beş satır, altı ayet sûreyi ezberleyemiyor. O bakımdan, Peygamber Efendimiz herkesin anlayabileceği bir dilden konuşurdu. Bazen ifadesini üç defa tekrar ederdi ki, s.427, no:3972; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.I, s.159, no:308; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.X, s.164, no:5788; Hamîdî, Müsned, c.II, s.308, no:703; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.261, no:823; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.92, no:166; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.27, no:21; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XI, s.139, no:10426. 43 hatırda kalsın diye... Yerine ve karşısındaki şahsın anlayışına göre hitap ederdi. Bu hadis-i şerif sahihtir. İslâm beş esas üzerine bina edilmiştir ama, bu söz tahsis için söylenmemiştir. Yâni, “Bu beş şey İslâm’dır, başkası İslâm değildir.” mânasına değil. “Bunlar çok önemlidir, bilhassa bunlara dayanır.” demek... “Namaz kılmazsa bir insan, çok kötü bir iş yapıyor... Oruç tutmazsa, çok büyük eksikliği var... Zekât vermezse, çok büyük eksikliği var...” mânâsına geliyor. Yoksa, başka farzlar yok mânâsına değil... İslâm’ın birçok emirleri var... İslâm’ı böyle öğretelim! Yine eğitim maksadıyla, 32 farz demişler, kitaplara, kâğıtlara basmışlardır. Evlerin duvarlarına levha edip asmışızdır. 54 farz denmiştir, şerhleri yapılmıştır. Tabii, 54 tane de değildir farzlar, daha da fazladır ama, başlıcaları demek oluyor. Bunu böylece bilin, çocuklarınıza da böyle öğretin! “İslâm sadece şundan ibaret!” gibi bir yanlış kanaate düşmemelerini sağlayın! e. Müslüman Olmayan Cennete Girer mi? 1. Soru: Müslüman olmayan insanlar cennete girebilir mi? Peygamber Efendimiz’in devri başladıktan sonra müslüman olmayanlar cennete girmeyecek. Peygamber Efendimiz’den sonraki insanlar Peygamber Efendimiz’e inanmamışlarsa, Kur’an’a inanmamışlarsa, müslüman olmamışlarsa cennete giremeyecekler. Peygamber Efendimiz’den önceki insanlar, Hz. İsa’ya kadar hıristiyanların iyi olanları cennete girecek. Hz. İsa’dan Musa aleyhisselâm’a kadar, Hz. İsa gelmeden önce Musa aleyhisselam’dan sonra o arada yaşayan insanlar, Musa aleyhisselâm’a uyanlar cennete girecek. Yani her peygamberin 44 devri var, devresi var; o devre geldi mi artık ona bağlanmak mecburiyeti oluyor. Peygamber Efendimiz geldikten sonra bir insan müslüman olmazsa Peygamber Efendimiz’i reddetmiş olduğu için, kabul etmediği için cennete girmez. Mü’min olması lazım. “Eşhedü en lâ ilâhe illallah, ve eşhedü enne muhammeden abdühû ve rasûlühû” demesi lazım. Biz burada müslüman olacaklara, onun için onu telkin ediyoruz. 2. Soru: Yahudiler ve hristiyanlardan peygamberlerine itaat edenler cennete girer mi? Yahudilerden ve hristiyanlardan kendi muteber devrelerinde, dinleri mer’iyyette iken, onun mûcebince amel etmişlerse, cennete girerler. Ayet-i kerime vardır bu hususta, sarihtir: إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَ ارَى وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاهللِ وَالْيَوْمِ اْلْخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَالَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَالَ هُمْ يَحْزَنُونَ )البقرة٦٢:( (İnne’llezîne âmenû ve’llezîne hâdû ve’n-nasârâ ve’s-sâbiîne men âmene bi’llâhi ve’l-yevmi’l-âhıri ve amile sàlihan felehüm ecruhüm inde rabbihim, ve lâ havfun aleyhim ve lâ hüm yahzenûn) [Şüphesiz iman edenler; yahudilerden, hıristiyanlardan ve sâbiîlerden de Allah’a ve ahiret gününe inanıp sàlih amel işleyenler için Rableri katında mükâfatlar vardır. Onlar için herhangi bir korku yoktur, onlar üzüntü çekmeyeceklerdir.] (Bakara, 2/62) Ama İslâm geldikten sonra, ötekileri neshetmiştir, kaldırmıştır. Artık Mûsâ AS bile gelse, Peygamber Efendimiz’e 45 tâbî olacağından, onlarla amel etmek kifayet etmez. Ayrıca Mûsevîlik ve İsevîlik bozulmuştur. İçine yanlış inançlar, kanaatler girmiştir. Bugünkü haliyle bozuk akîdelere sahib olduğundan, o bakımdan da doğru inançta değillerdir. Mutlaka İslâm’a gelmeleri Allah tarafından isteniyor. 3. Soru: Bir tefsirde kâfirlerin de cennete girecekleri savunuluyor; bu hususta ne dersiniz? Bu doğru değildir. Kâfirler cennete girmeyecek. Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki:3 وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِه،ِ الَ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنُوا )ط. حم. و ابن منيع، وعبد بن حميد، ت. والشاشي، وابن قانع، ق. ض. عن الزبير بن عوَّام( (Ve’llezî nefsü muhammedin bi-yedîhî) “Muhammed’in nefsi, kudreti elinde olan Allah’a yemin olsun ki, (lâ tedhulü’l-cennete hattâ tü’minû) iman etmedikçe cennete giremezsiniz.” İman etmeyen bir insanın cennete girmesi mümkün mü? Mümkün değil... Mü’min olmadan cennete girmek yoktur. Bir ayet-i kerimede de şöyle buyruluyor: إِنَّ اهللَ الَ يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ )النساء٤٨:( 3 Tirmizî, Sünen, c.IV, s.664, no:2510; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.164, no:1412, 1430; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.27, no:193; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.II, s.32, no:669; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.X, s.385, no:19438; Beyhakî, Şuabü’lİman, c.V, s.267, no:6613; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.X, s.232, no:20854; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.63, no:97; Zübeyr ibn-i Avvâm RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.835, no:7443; Mecmaü’z-Zevâid, c.VIII, s.64, no:12732; Câmiu’l-Ehàdîs, c.XII, s.439, no:12255; RE. 283/2. 46 (İnna’llàhe lâ yağfiru en yüşreke bihî) “Allah kendisine şirk koşulmasını aslâ affetmez! Müşrikliği, kâfirliği aslâ affetmez! (Ve yağfiru mâ dûne zâlike li-men yeşâ’) Bundan başka günahları dilediği kimse için affedebilir.” (Nisa, 4/48) Amma, küfrü şirki affetmez. Kâfirler, imansızlar ebedî cehennemde kalacaklardır. Onun için o görüş yanlıştır, doğru değildir. 4. Soru: İslâm’ı hiç duymamış kişilerin durumu ne olacak? Nazarî olarak, belki de hakiki olarak dünyada İslâm’ı duymamış insanlar olabilir. Bakarsın Himalayalar’ın tepesinde 8 bin metre yükseklikte bir köyde İslâm’ı hiç duymamış köylü insanlar vardır. Medeniyet de görmemiştir, oraya otomobil de hiç çıkmamıştır, radyo da yoktur; İslâm’ı hiç duymamıştır. Veya Amazon’un keşfedilmemiş ormanlarında bir yerde bir kabile vardır da İslâm’ı hiç görmemiştir. Kutuplarda vardır, bilmediğimiz bir yerde vardır… Olabilir. Avustralya’nın bile bilinmeyen bazı kısımları vardır. İslâm’ı hiç duymamış bir insanın görevi, Allah’ı bilmektir. Allah’ı bilecek. Allah’ın varlığını bilecek, bulacak, birliğini de bulacak. Allah’a inanır da birkaç tanrıya inanırsa olmaz. Allah’ın bir olduğunu anlayacak, tevhid inancına sahip olacak. O zaman cennete girer. Ama Allah’ın varlığını birliğini bilememişse, o zaman müşrik olarak, imansız olarak kaldığından cennete girmez. İmanla mükelleftir, şeriatla mükellef değildir. Şeriat ahkâmı yok ki, bilmiyor ki uygulasın. Namazı, orucu, zekâtı bilmiyor; ama imanla mükelleftir. f. İnsanın Eceli 1. Soru: Bir insanın eceli değişir mi? “Ana-babaya hayır hasenatta bulunan evlâdın ömrü uzar.” deniliyor; izah eder misiniz? 47 Bu hususta ulemâmızın çeşitli sözleri var; ben bu sözleri karıştırmayı uygun görmüyorum. Peygamber Efendimiz’in hadis-i şeriflerinden biliyoruz ki, “Anne-babaya hizmet ve hürmet edenin, hayr ü hasenât yapanın ömrü artar.” deniliyor. “Sıla-i rahim yapanın ömrü artar.” diye bildiriliyor. Ömrü artar. “—Ama, ecel muayyendir deniliyor, nasıl oluyor?” Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin kaderiyle ilgili bir sırdan oluyor. Kader denilen esrâr-ı ilâhî ile ilgili... Allah-u Teàlâ her şeyi biliyor; evveli biliyor, ahiri biliyor, olmuşu biliyor, olacağı biliyor. Hepsi hesaba dahil oluyor. Onun için, ana babaya hayr ü hasenâtın ve sıla-i rahimin ömrü uzattığı doğrudur. Çünkü, Efendimiz öyle buyurmuş. Bu işin tekniğinin nasıl olduğu, kulun üzerine lâzım değil... Allah-u Teàlâ Hazretleri onu yapıyor, oluyor. Sen hayr ü hasenâta devam et, sıla-i rahime devam et; ömrün uzar. 2.Soru: İnsanların ömrü saniyesine kadar önceden belirtildiğine göre, bazı ülkelerde yaş ortalamasının yüksek olmasını dinen nasıl ifade edebiliriz? “Allah öyle takdir etmiş!” diye ifade ederiz. Her şey takdirle olduğuna göre; “Allah oralarda öyle takdir etmiş!” diye ifade ederiz. Şimdi tabii sorulan soru, sırr-ı kaderle, kaderin sırlarıyla ilgilidir. Kaderin esrarı vardır. Kaderin esrarı, ince bir meseledir. Herkes tarafından kolay anlaşılamaz. Kader var diye tedbir terk edilmez. Yani tedbir kulun vazifesidir, takdir Allah’ın işidir. Biz Allah’ın işine karışamayız, bir de bilemeyiz. Ama bize yüklenilen vazife nedir? Tedbir almak ve emirleri istenilen şekilde yapmaktır. Allah, “İçki içmeyin!” demiş. Allah şöyle yapmayın, böyle yapmayın demiş. Zararlı şeylerden bizi korumak için yasaklamıştır. Onları yapıyor müslümanlar, o 48 zaman zarara uğruyorlar. Ötekiler müslümanların ahlâkıyla ahlâklanıyor, Allah’ın emirlerine uygun yaşıyor. Onlar o zaman Allah’ın vaad ettiği mükâfatlara nâil olabiliyor. Meselâ, hiçbir Alman, tıka basa karnını doyurmaz. Biz ölünceye kadar yemek yeriz. “Öf öldüm be!” demeden sofradan kalkmayız. “Biraz daha ye!” deyince, “Artık yiyecek halim kalmadı, tıka basa doldum!” filan diye, “Şurama kadar doldum!” demeden kalkmayız. Halbuki onlar öyle yapmaz. Gramını ölçer, çok hareket eder. Peygamber Efendimiz diyor ki; “—Yemek yedikten sonra hemen uyumayın! Zikrullahla ve ibadetle eritin yemeği.” diyor. Yemeği yiyip yatıyor millet. Hasta olur; kalp olur, şunu olur, bunu olur... Onlar çok hareket ederler, yürürler. Bizim dedelerimiz camiye gitmeyi, gelmeyi hiç ihmal etmemişler. Devamlı böyle hareket halinde, sıhhatli olmuşlar. Öyle yapmazsa insan kilo alır, sağlığı bozulur. Allah’ın emrini tutan, Allah’ın emrine uygun hareket eden müslim veya gayrimüslim, Allah’ın vaad ettiği mükâfata nâil olur. Sabah erken kalkan bir gayrimüslim, sabah horul horul uyuyan müslümandan daha kısmetli olur. Bu emre uymamaktan dolayıdır. 3. Soru: Kişinin ne zaman nerede, ne şekilde öleceği Allah tarafından belirlenmiş mi? Eğer belirlenmişse, vurularak öldürülen bir kişiyi vuran kimsenin suçu nedir? Bir kişinin nerede, ne zaman öleceği Allah tarafından mâlûmdur, bilinmektedir; kader olarak kendisine yazılmıştır. Allah’ın bilmemesi mümkün değil... Allah her şeyi bilir. Olmuşu da bilir, olacağı da bilir. Biz yarın ne olacağını bilmeyiz; Allah yarın ne olacağını da bilir. Kurşunlayan katil olur, cehenneme gider, cezasını çeker. Ayet- 49 i kerimede buyruluyor ki: وَمَن يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَ ا )النساء٩٣:( (Ve men yaktül mü’minen müteammiden fecezâühû cehennemü hàliden fîhâ) “Bir müslümanı kasden, bile bile öldüren bir kimsenin cezası, ebediyyen cehennemde kalmaktır!” Allah biliyor diye, kurşunlayanın suçu üzerinden kalkmaz. 4. Soru: Eğer birisi bir zenginin parasını çalıp da onu öldürürse ne olur? Kim bir müslümanı kasden öldürürse, ebediyen cehennemlik olur.Amma, bir şaki, bir haydut, bir bilmem kim, zamanında bu işi yapmış da, sonradan hatasını anlamışsa ne yapması lazım? Bir kere öldürülenin yakınlarına karşı bir diyet borcu vardır. Yani, onlara karşı kan diyeti borcu vardır, onları verecek. Ondan sonra da o bedelleri ödedikten sonra da tevbe edecek, istiğfar edecek, Allah’tan affını dileyecek, uğraşacak, çalışacak. g. Allah-u Teàlâ’yı Görmek Soru: Peygamber SAS Efendimiz Allah-u Teàlâ Hazretleri ile görüştü mü? Nasıl görüştü. Perde arasından mı, arkasından mı; yüz yüze mi, göz göze mi? Allah rahmet eylesin, Süleyman Çelebi alim insan. Mevlid’i çok güzel yazmış. Ve hakikaten insan öteki kaynakları, hadisleri okuduğu zaman bakıyor ki hadisleri tercüme etmiş, Mevlid’e öyle geçirmiş. Büyük ölçüde, çok güzel malzeme toplamış. Geçen gün bize Malatya’dan alim bir zât geldi. Peygamber Efendimiz ile ilgili bir manzume yazmış. Uzun bir manzume. 50 Diyor ki: “—Hocam ben bu manzumeyi ilk önce şiir olarak yazmadım.” “—Ne yaptın?” “—Önce Peygamber Efendimiz ile ilgili bilgileri, sair rivayetleri, âyetleri, hadisleri yazdım, topladım. Ondan sonra bunları şiir haline getirdim.” Galiba Süleyman Çelebi de öyle yapmış. Kaynakları derlemiş, toplamış, önüne tarih kitaplarını, rivayetleri koymuş. Ondan sonra o Mevlid manzumesini yazmış. Çok güzel anlatıyor, çok mükemmel anlatıyor. Allah mekânını cennet etsin... Diyor ki: Şeş cihetten ol münezzeh Zülcelâl Bî-kem ü keyf ona gösterdi Cemâl. Âşikâre gördü Rabbü’l-izzeti Âhirette öyle görür ümmeti. Rivayetlerde de böyledir. “O altı cihetten münezzeh olan; yani sağ ve sol, ön ve arka, yukarı ve aşağı diye yön ve cihetten münezzeh olan Allahu Teâla Hazretleri niceliksiz, niteliksiz şekilde Cemâli’ni Resûlü’ne gösterdi.” diyor. Hadis-i şeriflerde de rivayetlerde de böyle anlatılıyor. Mi’rac ile ilgili hadis-i şeriflerde de böyle anlatılıyor. Rasûlüllah SAS Efendimiz’e: “—Rabbini gördün mü?” diye soruyorlar. “—Bir nur olarak gördüm.” diye cevapları var. Ondan sonraki çeşitli zamanlarda da görmeleri var. Allah-u Teâla Hazretleri nasib etmiş. Mûsa AS’a: “—Sen tahammül edemezsin!” dediği halde, Rasûlüllah Efendimiz’i Mi’rac’a çıkarmış ve cemâlini göstermiş. Âhirette bizler de öyle göreceğiz. Peygamber Efendimiz buyuruyor ki; “—Siz dolunay, mehtap olduğu zaman Ay’ı görmekte sıkıntı çeker misiniz? Herkes bakar, herkes görür. İşte Rabbiniz’i âhirette 51 öyle göreceksiniz. Aynen mehtabı görür gibi âşikâre göreceksiniz.” Demek ki göreceğiz. h. Vesveseden Nasıl Kurtuluruz? 1. Soru: İmanı götüren vesveselerden nasıl kurtulurum? Kur’an okursunuz, akàid kitaplarını okursunuz, zikre sarılırsınız; bunlar sizi korur, kurtarır. 2. Soru: Şeytanın vesvesesinden kurtulmak için ne tavsiye edersiniz? Şeytanın vesvesesinin imanı bütün olanlara ve Allah’a tevekkülü sağlam olanlara tesir etmediğini ayet-i kerime bildiriyor: إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ )النحل٩٩:( (İnnehû leyse lehû sultànün ale’llezîne âmenû ve alâ rabbihim yetevekkelûn) “Gerçek şu ki: İman edip de yalnız Rablerine tevekkül edenler üzerinde onun (şeytanın) bir hakimiyeti yoktur.” (Nahl, 16/99) Onun için Allah’a tam inanacaksınız, tam güveneceksiniz. Yarım yamalak bir şey değil de, “Rabbim beni görüyor, bana rızkımı o veriyor... Her şey ondan, güç kuvvet onun...” diye böyle, ona karşı bağlılığınızı arttırdınız mı, şeytan küçülür, küçülür, bir şey yapamaz. Ezan okundu mu, kaçıyor... Zikredenden de kaçıyor. Ezan okundu mu, ezanın duyulmadığı yere kadar ufalıyor, ufalıyor, ufalıyor, kaçıyor gidiyor. Namazda şaşırtmak için, ezandan sonra geliyor. Demek ki adam zikir erbabı olsa, gelemeyecek yanına... 52 Hep Allahu ekber, hep Lâ ilâhe illa’llah diyen bir kimse olsa, yanaşamayacak. Onun için zikre sarılıp, imana sarılıp, tevekküle sarılıp onun tesiri engellenir. 3. Soru: Takvâyı ve ihlâsı nasıl elde edebiliriz? Takvâlı olmayan takvâyı, ihlâslı olmayan bir insan ihlâsı nasıl elde eder? Takvâlı, ihlâslı insanlara bakar; takvânın, ihlâsın ne olduğunu kitaplardan okur, öğrenir, sevabını anlar; takvâsızlığın, ihlâssızlığın insanın başına ne belalar getireceğini öğrenir, bu bilgilenmeden sonra uyanırsa uyanır. Onun için tavsiye ederim; İmam Gazâlî Hazretlerinin İhyâu ulûm’unu okuyun. Küçük kitaplar da vardır; Kimyâ-ı Saâdet, Âbidler Yolu gibi daha isimlerini hatırlayamadığım başka kitaplar da olabilir. O kitapları okuduğu zaman olur. Bir de benim size tavsiye edebileceğim pratik bir yol; hakikaten dinî bakımdan çok kaliteli insanların, büyük zâtların hayatlarını okumak. Bu konuda çok tesirli oluyor. Evliyâullahın hayatını, menâkıbını okumak insana çok tesir ediyor. O halde tavsiyem; işe ilk önce peygamberlerin hayatlarını okumakla başlayın. Âdem AS ne yapmış? Nuh AS’ın hayatı nedir? Yakup, Yusuf, Eyüb aleyhimü’s-salavâtü ve’t-teslîmât gibi peygamberlerin hayatını okuyun; çünkü en büyük insanlar onlar. Ondan sonra sahâbe-i kirâmın hayatını okuyun. Biz mecmualarımızda Sahabe Hayatından Tablolar diye iki cilt bir eser verdik. Bunları okumamışsanız okuyun. Sonra Tezkiretü’lEvliyâ’yı okuyun. Sonra Tabakâtu’s-Sûfiyye kitaplarını okuyun. Bunlar evliyâullahın hayatlarını güzel anlatan kitaplar. Mustafa Necati Bursalı’nın eserlerini de çok beğeniyorum, birkaç tanesine baktım, gayet güzel anlatıyor, yazıyor. Oradan insana bir aşk ve şevk geliyor; onun çok faydası var. 53 4. Soru: Zikirlerimi yapıyorum. Ama içimden bir ses bana, yaptığım güzel ibadetlerin elimden gideceğini söylüyor ve elimden gidiyor. Bunu ben hiç anlamıyorum. Çok zor bir durumdayım, tavsiyelerinizi bekliyorum. Bu bir vesvesedir. Vesveseye itibar etmemek lâzım! Kul hüva’llah, Kul eùzü bi-rabbi’l-felak, Kul eùzü bi-rabbi’n-nâs sûrelerini okumak lâzım! İbâdetleri, Allah emretti diye yapıyoruz, elimizden gitmez. Allah-u Teàlâ Hazretleri buyuruyor ki: فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَه . وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَ رَّةٍ شَرّا يَرَه )الزلزال٨-٧:( (Femen ya’mel miskàle zerretin hayran yerah. Ve men ya’mel miskàle zerretin şerran yerah.) “Zerre kadar hayır işleyen, hayrının sevabını, karşılığını görecek. Zerre kadar şer işleyen de cezâsını çekecek!” (Zilzâl, 99/7-8) Hatta, yapılan iyilikleri Allah kat kat katlayıp artıracak, küçücük bir hayır, Uhud Dağı kadar büyük olacak. İnsan küçücük bir hayır verse, sanki Uhud Dağı kadar vermiş gibi, Allah sevabı artıracak, fazl ü keremiyle cennetine sokacak. O bakımdan mü’minler Allah’ın fazlıyla, lütfuyla cennete girecek. Böyle vesveseye lüzum yok! 5. Soru: Benim aklımdan hiç istemediğim halde İslâmî olmayan duygu ve düşünceler geçiyor. Zaman zaman bu vesveseler beni çok sıkıntıya sokuyor. Bundan kurtulmak için ne yapmamı tavsiye edersiniz? 54 1) Abdestli gezmeyi tavsiye ederim. 2) Kul hüva’llah, Kul eûzü bi-rabbi’l-felak, Kul eûzü bi-rabbi’nnâs sûrelerini çok okumasını tavsiye ederim. i. Lâ ilâhe illa’llah Diyen Cennete Girer 1. Soru: “Kelime-i tevhidi söyleyen her insan cennete girecektir.” şeklinde bir hadis var mı? Son günlerde bu hadisin arkasına sığınarak, “İslâm’ın hiç bir hükmünü yerine getirmese dahi o inanan cennete girecek!” deniliyor; bu doğru mu? Evet böyle bir hadis-i şerif vardır. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki:4 مَنْ قَال:َ الَ إِلَهَ إِالَّ اهلل،ُ دَخَلَ الْجَنَّةَ )حب. عن جابر؛ حب. ط. حل. عن أبي ذر؛ ك. عن أبي طلحة؛ طب. ع. حل. عن معاذ( (Men kàle lâ ilâhe illa’llahu, dehale’l-cenneh.) “Kim Lâ ilâhe illa’llah derse, cennete girer.” 4 Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.279, no:7638; Ebû Talha el-Ensàrî RA’dan. Tayâlisî, Müsned, c.I, s.60, no:444; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VII, s.172; Ebû Zerri’l-Gıfârî RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XXII, s.313, no:790; Taberânî, Dua, c.I, s.434, no:1477; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.LXVI, s.290; Ebû Şeybe el-Ensârî RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.VII, s.48, no:6348; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.II, s.328, no:2124; Seleme ibn-i Nuaym el-Eşcaî RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.III, s.205, no:2932; Taberânî, Müsnedü’şŞâmiyyîn, c.III, s.214, no:2113; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.VI, s.447, no:1929; Ukaylî, Duafâ, c.IV, s.68, no:1622; Ebü’d-Derdâ RA’dan. Ebû Ya’lâ, Müsned, c.VII, s.34, no:3941; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VII, s.174; Muaz ibn-i Cebel RA’dan. Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.X, s.,397; Ebû Hüreyre RA’dan. Mizzî, el-Fevâid, c.I, s.191, no:445; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c. XLVI, s.436; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. 55 Bazı rivayetlerde (muhlisan) “ihlâslı olarak derse, kalbinden tam inanmış olarak derse...” ifadesi vardır. Demek ki, ihlâsla o kanaatte olursa, cennete girecektir. Ama, cennete girmenin iki şekli vardır: Bir, doğrudan doğruya cennete girmek… Buna “Bi-gayri hisâb dühûl-ü evvelîn ile cennete girmek” derler. Hesap görmeden, hemen ilk girenlerle, Peygamber Efendimiz’in girdiği gibi cennete girmek... Bir de cehenneme düşüp, cezâsı kadar, günahı kadar yandıktan sonra cennete gitmek vardır. Lâ ilâhe illa’llah diyen kimse amel işlemediyse, namazlarını kılmadıysa, zekâtlarını vermediyse, vazifelerini yapmadıysa; onlardan günaha girmiş oluyor. O cezâlarını çekecek kadar cehennemde yanar, ondan sonra cennete girer. Amma, Peygamber Efendimiz bir hadis-i şerifte buyuruyor ki: “—Aman cehenneme düşmemeğe çalışın! Çünkü, düşen milyonlarca sene yanacak!” O çıkıyor hadis-i şeriften... Evet girecek ama, cehennemde milyonlarca sene yandıktan sonra girecek. Onun için vazifeleri yapmağa gayret edin! 2. Soru: Cehenneme girip çıkanla, cehenneme girmeden cennete girenler aynı mıdır? Değildir. Cennete hiç cehenneme düşmeden girenlerin bile dereceleri farklıdır. İnsanların derece olarak en yüksekleri, Kur’an’ı en iyi bilenleri, en iyi yaşayanları olacak. Kur’an’ı tam bilen, tam kâmil insanın derecesi en yüksek olacak. Kur’an’daki bilgisinin azlığına göre derece derece azalacak. Cennet ehlinin mertebe bakımından en aşağıda olanları, cehennemde yanıp da cennete sonradan girmiş olanlar. Ama en son giren insana bile Allah-u Teàlâ Hazretleri cennette o kadar büyük nimetler ihsan edecek ki, o şahıs sanacak ki cennette kendisine verilen şey dünyada hiçbir kula nasip olmamış. Hiç kimseye bu kadar verilmemiştir sanacak. En son girene bu dünya kadar, bu gökler kadar nimetler verilecek. 56 Allah-u Teàlâ Hazretleri bizi cennetlik eylesin… Cenneti kaçırmak çok büyük bir mahrumiyet. j. Günah İşleyen Kimse 1. Soru: Bir haramı işlerken, meselâ içki içerken, zinâ ederken ölen bir kimsenin iman durumu nasıldır? Bunlar Allah’ın bildiği işlerdir. Günah işlerken ölen bir kimse günahkârdır ama, “O kâfirdir.” denemez. İçki büyük günahtır, zinâ büyük günahtır. Büyük günahının cezasını çekecektir ama, mü’min ise, Allah’a imanı varsa, cennete girecektir. Oluyor bazen... Sarhoş oluyor adam, çok kuvvetli imanı da oluyor. Mübtelâ, kurtaramıyor kendisini... Pişman, perişan; zıkkım diyor, kurtulsam diyor. Böyle şeyler olabiliyor. Ehl-i sünnet ulemâmızın hükmü kesindir: “—Büyük günah insanı dinden çıkartmaz!” Evet, büyük günahkârdır ama, dinden çıkmış demek değildir. Bunu böylece bilesiniz. Allah affetsin... Allah kötü durumlara düşürmesin, günah işlettirmesin... Böyle bir kötü durumda ölen de olursa, “Allah taksiratını affetsin...” diyoruz. 2. Soru: İslâm’ın hükmüyle amel etmezden önceki hayatında artist olarak çok açık filmler çeviren fakat şu anda İslâm ile müşerref olmuş olan ve takvâ ehli bir insan haline gelen kimselerin eski filmleri kendisine vebal verir mi? Bir insanın iman etmesinden sonra geçmiş günahları affolunuyor ama, seyredildikçe de günah devam ediyor. Oradan da bir vebal oluyor. Allah affeylesin... Eski günahlar affolunuyor ama, devam ettiği zaman iş biraz müşkül oluyor. Devam eden günahlara, bizden sonra da devam edecek olan günahlara Allah bizi bulaştırmasın... 57 İnsan bir köşede bir hata işler, tek başına tevbe eder, bağışlanır. Ama öyle günahlar var ki devam edip duruyor. Çok zor, Allah affeylesin… Allah affedebilir. Temennimiz Allah’ın affetmesidir. 3. Soru: Tevbenin şekli ve şartları nelerdir? Küfre düşenin tevbesi nasıl olacak? Küfre düşenin tevbesi, gözyaşı döküp tekrar kelime-i şehadet getirmektir. Allah’tan afv u mağfiret istemektir: “Bir hata işledim yâ Rabbi! Ben senin varlığını, birliğini ikrar ediyorum.” demektir. Tevbenin şartları için de meselâ, Tenbîhü’l-Gàfilîn’e veya Riyâzü’s-Sàlihîn’e veyahut İhyâu Ulûm’a bakarsınız şartlarını öğrenebilirsiniz: Günahlara nâdim olmak, bir daha işlememeye kesin kararlı olmak, günahta ısrar etmemek… filan gibi şartları vardır. Detayını oradan öğrenin! k. Son Nefeste İmanlı Gitmek Soru: Son nefeste imanlı gitmek, ömrümüzde “Lâ ilâhe illa’llah, muhammeden rasûlü’llah” dememize mi bağlı, yoksa son nefeste demekle mi olur? Şimdi muhterem kardeşlerim! Bir insan ömrü boyunca müslüman gibi yaşasa, yaşasa da, en son bir-iki saatinde kâfir olsa; küfür bütün amellerini hebâen mensûrâ eder, kâfir olarak gider. Bütün işler sonuna, akıbetine göre değerlendirilir. Kişinin en son durumu önemlidir. Yâni —lâ teşbih ve lâ temsil— iki takım maç ediyor; birisi 85 puan almış, ötekisi 92 puan almış... Daha dur bakalım, maç devam ederken belli olmaz. Bir atak yapar, ötekisini geçebilir. Ömür bitmedikçe, kötü durumda olanın üzülmesine lüzum yok; belki durumunu düzeltir, Allah’ın sevgili kulu olabilir. İyi durumda olanın da güvenmesine sebep yok; ayağı bir kayarsa, 58 mahvolabilir. İşin sonu önemlidir. Onun için, en son nefesimiz şu dudaklarımızdan çıkıp da ruhumuzu teslim edinceye kadar, Allah’ın yolunda gitmeye gayret edeceğiz. En son nefese göredir itibar... En son nefesteki durumuna göredir. Yalnız, en son nefes derken iki şeyi istisnâ etmek lâzım: Birincisi: Hâlet-i ye’s denilen, gözden perdeler kaldırıldıktan sonra olan uyanışın kıymeti yoktur. Asıl ayıkken olan imanın kıymeti vardır. Ötekisinin kıymeti olmadığına dair ayetler vardır; bu bir... İkinci söyleyeceğim nokta: Ömrü boyunca insan neye gayret ederse, son nefesini Allah ona göre lütfeder. Bir de o durum var. Bu da şu hadis-i şeriften çıkıyor: تَمُوتُونَ كَمَا تَعِيشُونَ (Temûtûn, kemâ taîşûn) “Nasıl yaşarsanız, o yaşayışınıza uygun bir şekilde ölürsünüz!” buyruluyor. Onun için ayıkken, aklı başındayken, mantığı muhakemesi çalışıyorken insanın, Allah’ın istediği kul olmağa gayret etmesi ve öyle yaşaması lâzım! “—Ama Hocam, bazılarını görüyoruz, iyi gibi yaşıyor da sû-i hâtime ile, kötü son ile gidiyor?” Onun içi bozuktur da, yine yaşantısına uygun olarak öyle gidiyordur. Yâni, içinde bir bozukluk vardır da ondandır. O bakımdan dışa değil, kalbinize önem vereceksiniz. İçinizin, imanınızın sağlam olmasına, kalbinizin pâk olmasına dikkat edeceksiniz. Allah yolunda çalışacaksınız. Zikirde devam edeceksiniz, ibadette devam edeceksiniz, Koşturacaksınız, koşturacaksınız, son nefese kadar çalışacaksınız. Allah, bu çalışmanıza uygun olarak, size güzel sonuç nasib eder. 2. Soru: Bir insan son nefeste kötü bir durumda göçse; meselâ kelime-i 59 şehâdet getirmeden yanlış bir hal üzere göçse ne olur? Her iş en son nefese göre olduğundan, işlerin sonu önemli olduğundan, imansız göçmüşse, bütün ömrü boyu yaptığı şeyler hebâ olur. “—İnsanın son nefeste imân-ı kâmil ile göçmek için ne yapması lazım?” İdmanlı olması lazım. Hazırlıklı olması lazım! Sekerât-ı mevt olduğu zaman insan sarhoşlar. Ne yapacağını şaşırır, aklı başından gider, eli ayağı titrer. İnsanın o zamanda imanını muhafaza etmesi için ihtiyarı, şuuru elinde kalmaz. Ne yapacak? Önceden hazırlanacak; zikirle kalbini nurlandıracak, çalışacak, çabalayacak. Allah imân-ı kâmil ile göçmesini nasip edecek. Onun için en sağlam yol, o mânevi terbiyeyi alma yoludur. O terbiyeyi almamış insanlar darmadağın perişan olur, giderler. 3. Soru: Müslüman olarak ölmeyenler hakkında “Keşke müslüman olarak ölselerdi.” demek doğru mudur? Cevap: Doğrudur. Ne olacak, ona acıyoruz. “Keşke müslüman olsaydı, aklını başına toplasaydı…” Belki bu söz başkalarını duygulandırır. Olabilir, bir mahzuru yoktur. Ama İslâm’da kâfir olan bir kimseye dua etmek yoktur. Âyet-i Kerimeyle yasaktır, dua etmek yok. Ama “Keşke başta aklını başına toplasaydı da, bak yazık etti kendisine, böyle yapmasaydı…” Bu denilir, bunda bir şey yok. Kâfire dua yasak, tevbe istiğfar yasak; çünkü Allah’ı inkâr etmiş, karşı gelmiş. Olmuyor. l. Allah Sevgisi 1. Soru: Allah’ın dostu olmak için ne yapmalıyız? 60 Çok kısadır bunun cevabı... Allah’ın dostu olmak için, Allah’ı seveceksin, sayacaksın; emrini tutacaksın, yasaklarından kaçacaksın! “—Ne emrettiysen yâ Rabbi, başım gözüm üstüne; yapacağım!” diyeceksin. Ne yasaklamışsa, “Hoştur bana senden gelen; yasakladığını da kabul ediyorum, ona uyacağım yâ Rabbi!” diyeceksin, Allah yolunda yürüyeceksin... Zikriyle meşgul olacaksın. 2. Soru: İhlâslı veya ihlâssız insanlar tarafından sevilmemek, Allah tarafından da sevilmemek anlamına gelir mi? Hayır, ikisi arasında fark var. İhlâslı insanlar tarafından sevilmemek, bazen Allah tarafından sevilmemek mânasına gelir, her zaman değil... Bazen onlar da anlayamazlar, kötü sanırlar; ama aslında iyidir. Peygamber Efendimiz hadîs-i şerifte diyor ki: “—Nice saçı başı dağınık, üstü başı tozlu topraklı insan vardır ki kimse sözüne itibar etmez, yüzüne bakmaz. Kaybolsa aramaz, hâlini hatırını sormaz. Kız istese kız vermez. Ama Allah’ın evliyâsıdır, sevgili kuludur...” Kimse bilmez. Salih kimse de bilmiyor, sevmiyor. Böyle olabilir. Ama ihlâssız kimselerin sevmemesinin hiç kıymeti yok. Tavşan dağa küsmüş de dağın haberi olmamış. İstediği kadar sevmesin... Kızan kızının evine gitsin. Bir şey yok. Neden? İhlâssız. Onun ölçüsü İslâm değil. O namaz kılanı sevmez, sakal bırakanı sevmez, müslümanı sevmez, hacca gideni sevmez, içki içmeyeni sevmez... Ölçüleri ters. Onun kıymeti yok. m. Ebû Tàlib’in İmanı Soru: Ebû Tàlib’in müslümanlığı sahih midir? 61 Müslüman olmadan ölmeden öldüğüne dair rivayetler vardır. Peygamber Efendimiz rica etmiştir: “—Amcacığım, ne olur benim peygamber olduğuma şehadet ediver de, ben de sana şefaat edeyim!” diye... “—Arkamdan bu Kureyşliler teneke çalar, benimle alay eder, ölümden korktu derler.” demiştir diye, iman etmeden gittiğine dair rivayetler vardır. Eğer birisi bir yerde, müslüman olduğuna dair bir rivayet görmüşse, Peygamber Efendimiz’in sevdiği bir kimse olması dolayısıyla, temenni ederiz ki kurtulacak bir şeyi olsun, cennete girsin. Bizim okuduğumuz rivayetlerde, iman etmeden gittiği ve azap göreceği bildiriliyor. Şöyle meshetmiş de Peygamber Efendimiz, başından ayağına kadar... Onun için, onun cehennemde azabı ayağından vurup ateş başından çıkacak. Peygamber Efendimiz’in değdiği yere değmeyecek ama, içinden yakacak. n. Kadere Razı Olmak 1. Soru: “Keşke demek şeytandır.” diye bir hadîs-i şerif var mı, açıklar mısınız? “Keşke demek şeytandandır.” diye bir hadis yok. Hatırında yanlış kalmış, eksik kalmış. İnsanın ibareyi sağlam öğrenmesi lazım. Peygamber SAS Efendimiz: “Bir şey başına geldiği zaman de ki: Allah’ın takdiridir. Bu benim başıma geldi. Keşke şöyle olsaydı, böyle olsaydı, deme! Çünkü o şeytanın senin üzerinde işlem yapmasına kapı açar!” diyor. “—Hay Allah! Keşke Ankara’ya gelmeseydim, arabam bu kazayı yapmazdı… Keşke şu sokağa girmeseydim, başıma saksı düşmezdi…” O oldu, bitti artık. Allah’ın takdiri böyleymiş, diyeceksin. 62 “—Eskiye ait keşkeler, pişmanlıklar, şeytanın senin üzerinde işlem yapmasına sebep olur!” diyor. Yoksa keşke kelimesini yasaklamıyor. Hiç kullanmayacaksın, mânasına değil. “—Ah keşke gençliğimde aklım başımda olsaydı da, ilim öğrenseydim… Ah keşke gençliğimdeki enerjim olsaydı da ilme gitseydim…” Buralarda kullanılabilir, güzel şeylerde kullanılabilir. Kadere itiraz gibi olan yerde kullanılması doğru değildir, buyurmuş. Buradan şunu anlıyoruz, hep bastıra bastıra söylüyorum: Bir şeyi doğru öğrenin, tam öğrenin. Yarım öğrendiniz mi çok yanlış noktalara gidersiniz. Bazen birisi bana geliyor diyor ki; “—Hocam! Siz şöyle demişsiniz…” “—Yâhu demem, dememişimdir. Ben bir haftada otuz tane konuşma yapıyorum. Nerede ne dediğimi hatırlamam mümkün değil, dememişimdir. Benim bilgim öyle değil. Bu konuda şöyle diyorum…” Kurcalıyor kurcalıyor; anlaşılıyor ki yanlış duymuş, yarım duymuş, eksik duymuş. Yarım olursa olmaz, tam, iyice öğrenin! 2. Soru: “Kula belâ gelmez, Hak yazmayınca / Hak belâ yazmaz, kul azmayınca…” sözüne mi yoksa; “Allah’ın en çok imtihana tâbi tuttuğu, Allah’ın en çok sevdiği ârif kullar!” sözüne mi itibar edeceğiz? Kelimelerin muhtelif dillerde muhtelif mânaları vardır. Belâ kelimesinin Arapça’da mânası imtihandır. Belâin hasenâ, güzel bir imtihanla imtihan olmak mânasına gelir. Türkçedeki mânası musibettir. “—Sen bana belâ mısın be adam? Karşıma dikildin sabahtan beri! Dır dır dır, vır vır vır…” Orada Türkçe’deki mânası Arapça’dan farklıdır. Meselâ müsaade sözü, Arapça’da “yardım etmek” demektir. “—Müsaade eder misiniz?” demek, “Yardım eder misiniz?” 63 demektir. Türkçe’de müsaade, izin almaktır; mânası farklı. Onun için bizim şairin söylediği söz: Kula belâ gelmez Hak yazmayınca Hak belâ yazmaz kul azmayınca İmtihan; tabii yazacak, ondan gelecek; elbette doğru. Kul azgınlık yapınca, o zaman bir ilâhî ceza gelir. Cezadır, haklı bir şeydir, doğru… Allah kulları müptelâ eder, çeşitli iptilâlara uğratır, imtihan eder, sabrını ölçer. Bir de bazen şamar yer, tokat yer. O da yaptığı bir kötü şeyin cezasıdır. O da tamam. o. Tanrı Demek Caiz mi? Soru: Bazı insanlar Allah’a tanrı diyorlar; bu doğru mudur? Allah ile tanrı arasındaki fark nedir? Bazı insanların içinde Süleyman Çelebi de var, bendeniz de varım... Tanrı denilebilir. “Birdir Allah, andan artık tanrı yok!” diye Süleyman Çelebi’nin Mevlid’inden hatırlayabilirsiniz. Tanrı kelimesi, Arapçadaki ilâh kelimesinin tam karşılığıdır. Arapçada ilâh, Türkçede tanrı, İngilizcede god, Almancada got... Böyle gidiyor. Arapçada ilâh kelimesini kullanmak câizse, Türkçede tanrı kelimesi tam onun karşılığı olduğundan, kullanmak câiz olur. Ondan dolayı Süleyman Çelebi de Mevlid’inde kullanmıştır, tanrı demiştir. Eski devirlerdeki yazılmış din kitaplarında Tanrı Teàlâ, Tanrı Tebâreke ve Teàlâ filân diye çok geçer. Kullanılabilir. Çünkü, Kur’an-ı Kerim’de ilâh kelimesi kullanılabiliyor. وَإِلَهُكُمْ إِلٰ هٌ وَاحِدٌ الَ إِلٰهَ إِالَّ هُوَ الرَّحْمٰنُ الرَّحِيمُ )البقرة١٦٣:( 64 (Ve ilâhüküm ilâhün vâhid, lâ ilâhe illâ hüve’r-rahmânü’rrahîm) “İlâhınız bir tek Allah’tır. Ondan başka ilâh yoktur. O, Rahmân’dır, Rahîm’dir.” (Bakara, 2/163) Demek ki ilâh kelimesi Allah yerine, Allah makamında Kur’an-ı Kerim’de kullanılabildiğine göre, tanrı kelimesinin de kullanılmasında şer’an bir mahzur yoktur. Ama tanrı kelimesi ve ilâh kelimesi, god kelimesi, got kelimesi, yezdan kelimesi ve daha başka kelimeler insanların tapındığı her tapınılan şeye verilebilir; cins ismidir. Allah sözü, lafza-i celâli ise, Rabbimizin ism-i hâsıdır, ism-i a’zâmıdır. Bütün sıfatları sinesinde barındıran, toplayan özel ismidir. Allah kelimesini her şeye kullanamazsınız. Meselâ, “Mısırlılar öküze tanrı diye tapınıyorlar veyahut “Mısırlıların tanrısı firavundur.” diyebilirsiniz de, “Mısırlıların Allah’ı firavundur.” diyemezsiniz. Çünkü o cins isimdir, berikisi özel isimdir. 2. Soru: Allah-u Teàlâ’nın Esmâ-i Hüsnâ’sında “tanrı” isminin olmadığını biliyoruz. Fakat birçok kitapta tanrı isminin kullanıldığını görüyoruz. Bu caiz midir? Caizdir. Çünkü tanrı ismi Arapçadaki (ilâh) kelimesinin bizim dilimizdeki karşılığıdır. Arapçada ilâh var, Türkçede karşılığı tanrı demektir. Her dilin kendine göre kelimeleri vardır. İlah kelimesi de Kur’an-ı Kerim’de geçiyor. Mesela: وَإِلَهُكُمْ إِلٰ هٌ وَاحِدٌ الَ إِلٰهَ إِالَّ هُوَ الرَّحْمٰنُ الرَّحِيمُ )البقرة١٦٣:( (Ve ilâhüküm ilâhün vâhid, lâ ilâhe illâ hüve’r-rahmânü’rrahîm) “İlâhınız bir tek Allah’tır. Ondan başka ilâh yoktur. O, Rahmân’dır, Rahîm’dir.” (Bakara, 2/163) âyet-i Kerimesinde geçiyor. Allah-u Teàlâ Hazretleri için ilâh kelimesi kullanılıyor. Onun Türkçedeki karşılığı olan tanrı kelimesi de kullanılabilir, 65 kullanılmıştır. Mevlid’de geçer, Tanrı Teàlâ diye diğer eski kitaplarda geçer. Eski büyüklerimiz câiz görmüşler, mahzur görmemişler. İngilizler God derler. Yalnız şu vardır: Tanrı kelimesi cins isimdir. Hem Allah-u Teâla Hazretleri için kullanılır, hem de bâtıl tapılan mâbudlar için kullanılabilir. Ama Allah sözü Rabbimiz’in İsm-i Hâssı, İsm-i Âzamı olduğundan o tektir. Onu kullanmak daha sevaplıdır. Ama öteki şeyler de kullanılabilir. İlâh kelimesi kullanılır, Rahman, Rahîm, Melik, Kuddûs… Bütün Esmâ-i Hüsnâ’sını kullanmak caizdir. Ama bizde bir reaksiyon meydana gelmiş. Tanrı kelimesi sanki yanlış gibi düşünülüyor, pek uygun görülmüyor. Allah desek daha iyi ama tanrı denildiği zaman da bir suç, bir günah olmuş olmuyor. p. İtikadda ve Amelde Selefîlik 1. Soru: “Ben itikadda ve amelde selefîyim!” sözü neyi gerektirir, gerçeği nedir? Suudî Arabistan’da mezheblere karşı bir hareket meydana geldi. Bazı insanlar çıktılar, “Biz selefiyiz, selefin yaptığını yapıyoruz.” dediler. Halbuki selef demek, bu mezhebleri kuran kimseler; İmam-ı Azamlar, İmam Ahmed ibn-i Hanbeller, İmam Şafîler ve onların kendilerinden hadis aldığı kimseler... Onlar kendilerinden dinî bir şey ortaya koymadılar. Yalnız, topladıkları bilgileri yorumlarken ortaya çıkan ictihadları farklı oldu. Sahabenin bile ictihadlarının farklı olduğu yerler var... İnsanlar bir şeye karar verirken, herkes aynı kararı veremiyor. Meselâ, Peygamber Efendimiz buyurmuş ki: “—Filânca kaleye doğru gidiyoruz, kaleye gidene kadar kimse namaz kılmasın!” demiş. Bazıları demişler ki: “—Rasûlüllah Efendimiz böyle söyledi, kılmayalım!” 66 Oraya kadar kılmamışlar. Bazıları da demişler ki: “—Bunu şu maksatla söylemiştir; biz kılalım!” demişler. Dinlememiş oluyor Rasûlüllah’ı ama, bir ictihad, bir yorum… Buna benzer şeyler olabiliyor. Meselâ, Peygamber Efendimiz bir keresinde: “—Seferde iken oruç tutmayın!” buyurmuş. Bazıları demişler ki: “—Rasûlüllah Efendimiz tutmayın dedi, tutmayız.” Tutmamışlar, söz dinlemişler. Bazıları da demişler ki: “—Efendimiz biz dayanamayız diye, bize acıdığından tutmayın dedi. Biz dayanabiliriz, tutalım!” demişler. Tutmuşlar ama, baygın düşmüşler, halsiz düşmüşler, başkalarına yük olmuşlar. Yâni, sahabe-i kirâmın Peygamber Efendimiz’in hayatında bile bir mesele konusunda çeşitli görüşleri, anlayış farkları olabiliyor. Tirmizî ve Ahmed ibn-i Hanbel şöyle rivayet ediyor:5 أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اهللُ عَلَيْهِ وَسَلَّم،َ لَمَّ ا بَعَثَهُ إِلَى الْيَمَن،ِ فَقَالَ : كَيْفَ تَقْضِي؟ قَالَ : أَقْضِي بِكِتَابِ اهللِ . قَالَ : فَإِنْ لَمْ يَكُنْ فِي كِتَابِ اهللِ؟ قَالَ : فَبِسُنَّةِ رَسُولِ اهللِ صَلَّى اهللُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ . قَالَ : فَإِنْ لَمْ يَكُنْ فِي سُنَّةِ رَسُولِ اهللِ صَلَّى اهللُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ؟ قَالَ : أَجْتَهِدُ رَأْيِي. قَال،َ فَقَالَ رَسُولُ اهللِ صَلَّى اهللُ عَلَيْهِ وَسَلَّم:َ الْحَمْدُ هللِ الَّذِي وَفَّقَ 5 Tirmizî, Sünen, c.V, s.162, no:1249; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.236, no:22114; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XX, s.170, no:362; Dârimî, Sünen, c.I, s.72, no:168; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.72, no:124; Tahâvî, Müşkilü’lAsâr, c.VIII, s.118, no:3050; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.X, s.177, no:29710; Muaz ibn-i Cebel RA’dan. 67 رَسُولَ رَسُولِ اهللِ صَلَّى اهللُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ )حم. عن معاذ( (Enne’n-nebiyye SAS, lemmâ beasehû ile’l-yemen, fekàle) “Peygamber SAS Efendimiz Muaz ibn-i Cebel’i Yemen’e kadı ve vâli olarak gönderirken, sordu: (Keyfe takdî) “Orada ne ile hükmedeceksin?” (Kàle) O da dedi ki: (Akdî bi-kitâbi’llâh) “Allah’ın kitabı ile hükmederim.” Yâni, “Kur’an-ı Kerim’i açarım, ahkâmını uygularım orada… (Kàle) Peygamber Efendimiz tekrar sordu: (Fein lem yekün fî kitâbi’llâh) “Kur’an-ı Kerim’de aradığın konuya dair bir mâlûmat bulamazsan, o zaman ne yapacaksın?” (Kàle) Dedi ki: (Febi-sünneti rasûlü’llàhi salla’llàhu aleyhi ve sellem) “Rasûlüllah’ın sünnetine göre hareket ederim.” Yâni, “Yâ Rasûlallah! Senin sözlerin, senin tavsiyelerin, senin bize öğrettiğin İslâmî hakikatler ne ise, onlara göre hareket ederim.” (Kàle) Peygamber SAS Efendimiz tekrar sordu: (Fein lem yekün fî sünneti rasûli’llâhi SAS) “Rasûlüllah’ın sünnetinde de aradığın konuya dair bir mâlûmat bulamazsan, o zaman ne yapacaksın?” (Kàle) Muaz ibn-i Cebel RA dedi ki: (Ectehidü re’yî) “O zaman ictihad ederim yâ Rasûlallah!” (Kàle, fekàle rasûlü’llàhi SAS) Muaz ibn-i Cebel, “İctihad ederim!” deyince, Efendimiz çok memnun oldu: (El-hamdü li’llâhi’llezî veffeka rasûle rasûli’llâhi SAS) “Rasûlünün rasûlünü bu derece olgun bir fikir seviyesine getiren Allah’a hamd olsun!” dedi. Demek ki, Peygamber Efendimiz’in vali olarak, kadı olarak, hâkim olarak gönderdiği kimselerin dahi, o anda mevcut olmayan bir mesele hakkında soru sorulduğu zaman, düşünüp karar vermesi olabiliyor. Peygamber Efendimiz bu cevabı beğenmiş, o zât için dua etmiş. 68 Anlayış farkları olabilir. Tabii kararlar da farklı olur. Kararların farklılığı, alınan bilgilerin farklılığından kaynaklanabilir, zihnin başka türlü çalışmasından olabilir, zevklerden olabilir, niyetlerin farklılığından olabilir. Bunlar, Peygamber Efendimiz zamanında bile olmuşsa, ondan sonraki devirlerde hadis-i şerifler çoğalınca, hadis-i şeriflerin sıhhati, rivâyetlerin kuvveti bahis konusu olunca, adamların güvenilirliği bahis konusu olunca, çeşitli meselelerde alimlerin karar vermelerinde farklılıklar olmuştur. Gene de olur. Benim bugün size anlattığım şu dersi, siz yarın öbür gün başkasına anlatırken, biriniz başka türlü anlatır, ötekisi başka türlü anlatır. Bu insanların kavrayışındaki farktandır. Bilimsel çalışma yapmışlar. Bu işin mütehassısı, mezheb imamı olmuşlar, önder olmuşlar. Bunları hiçe sayıp, “Biz selefîyiz!” dediler. Sanki onlar selefî değil mi? Yâni bu İmam Şafî, Ahmed ibn-i Hanbel, İmam Mâlik... Selefe en yakın insanlar onlar... İmam Malik’den daha selefî kim olabilir? Sanki bunlar hak değilmiş gibi, bir de selefîlik diye bir şey 69 çıkardılar; o da bir mezhep oldu. Onlar da bir konuda şöyle veya böyle yaparak, ayrı bir baş çekmiş oldular, ayrı bir mezheb oldu. Şimdi bize, dışardaki cereyanların hepsinin nümûnesi geliyor maşaallah... Blue-jean modası da geliyor, saç modası da geliyor, kıyafet modası da geliyor... Fikrî cereyanlar da geliyor, komünizm de geliyor, bilmem ne de geliyor... Tabii Mısır’da, Suud’da, Suriye’de, Irak’ta, Pakistan’da ve sairede okuyan insanlar da, oranın çeşitli fikirlerini getiriyorlar buraya... Ondan sonra: “—Selefîyim!” diyorlar. Pekiyi ama niye selefîsin, hayrola? İmam-ı Azam Ebû Hanife Hazretleri’nin mezhebinden ne zarar gördün? Yâni ne var? Sen İmam-ı Azam’dan daha mı alimsin, çok mu daha iyi biliyorsun? Veya o selefîyim diyen adamlar, selefî cereyanını çıkartanlar, İmam-ı Azam kadar biliyorlar mıydı bu meseleleri? Öyle bir şey çıkmış, şimdi taassupla onu götürüyorlar. İtikadda ve amelde selefiyim diyorlar. Hele itikadda selefîyim diyorsa, bayağı bir tehlikededir. Çünkü, o selefî olanlar mücessimeye doğru kayıyor. “Arş, istivâ, vechu’llah, yedu’llah...” gibi tabirlerin izahında mücessimeye kayıyorlar. 70 Hattâ İbn-i Teymiyye, “Gecenin şu kadarı geçtikten sonra Allah-u Teàlâ semâ-i dünyaya nüzûl eder.” hadis-i şerifini izah ederken, kürsüden inmiş, “Şöyle benim kürsüden indiğim gibi, aşağıya iner.” demiş. Öyle şey olur mu? Allah’ın nüzûl etmesi, senin kürsüden inmene benzer mi? Bu tamamen mücessimeye kayan, alimlerimizin tasvip etmediği bir izah tarzı olmuş oluyor. O zamanın alimleri de tasvip etmemişler. İbn-i Teymiyye’yi bu sözünden dolayı muhakeme edip, hapsetmişler. O bakımdan selefîyim demek, “Ben babamın, dedemin yolunu hiç bir şey anlamadan, falanca yerden esen rüzgâra göre değiştirdim; şimdi yeni bir modayı tutturuyorum.” demek... Yâni, dinî cereyanlar da, Amerika’dan gelen blue-jean modası gibi bir şey bence... İnsan çok büyük alim olur da, İmam-ı Azam’ı okur, anlar; İmam Şafî’yi okur, anlar; İmam Malik’i anlar... Ondan sonra da, “Şu şurada hata etmiş, ben şu kanaatteyim!” der. Tamam, olabilir; bu bir ictihad meselesidir. Bunlar, sanki kendileri ayrı bir din çıkartmışlar gibi, selefîyim deyince bunların hepsini inkâr ediyorlar. Yâni, İslâmî gelişmeyi sıfırlayıp tekrar geriye almak demek, selefîyim demek... Koca koca kitaplar yazmış alimlerimiz, ince ince izahlar yapmışlar. Sil! İmam Matüridî’ye düşman... İmam Eş’arî’ye düşman... Selefî itikadı dedikleri, kendi ayrı itikadları var... İmam-ı Azam’ı çok büyük hasım görüyorlar. Filân filân... Güyâ asla dönüş... Bizim lise mezunu, Arapçası olmayan, ama okuma heveslisi, biraz eli kalem tutan ukelâ takımı İslâmcı yazarlar, çizerler vardır; onlar getirdiler bu modayı... Bir de oralarda okuyup, oralardan burs alıp, maaş alıp, oralardan mezun olup, o lafları duyup, karşısında ecdadımızın müdafaasını duyma imkânını bulamamış tahsilliler var... Onlar kalktılar, buraya geldiler. Orada duydukları sözleri burada tekrar ediyorlar, bilmeden... 71 Halbuki orada farklı düşünenleri konuşturmuyorlar. Türkiye’de devletin devrimbazlığı telkin ettiği gibi, orada devletin ideolojisi selefîlik... Onlar onu telkin ediyor. Ona göre propagandayla yetişmiş, karşı fikri kabul etmiyor. İmam Gazalî’nin kitaplarını sokmuyor... Bazı yazarları okutmuyor... Kasîde-i Bür’e’ye bilmem ne diyor... Başlarında bazı alimler var, dünyanın düz olduğunu iddia ediyor. Kafaları böyle... Olmaz ki! İnsanın bilimsel gelişmeleri, söylenen sözleri anlaması lâzım! Gelişmenin hepsini inkâr edip, geriye gitmemesi lâzım! 2. Soru: Birisi “Selefîlik nedir?” diye soruyor. Bazı kimselerin selefî olduğunu söylediklerini naklediyor. Selef, çoğulu eslaf; insanın geçmişleri demek. Selefîlik de, geçmiş müslümanların yoluna tâbi olmak demek. En eski müslümanların yolu nedir? Sahâbe-i kirâmın yolu… İşte o yola uymak. Bu tabii şundan kaynaklanıyor: Asırlar geçtikçe insanlar dine yeni bazı töreler, âdetler katmışlarsa, din bid’atlerle dolmuşsa bozulmuş oluyor. Bid’atle olan ibadeti de Allah kabul etmiyor, sevmiyor. Her şeyin aslına uygun olması lazım diye, bunlar da “Biz selefiyiz!” diyorlar, “Asla gidiyoruz.” diyorlar. Fikir bakımından güzel gibi görünse de, aslında bu selefîlerin durumu o kadar güzel değil. Çünkü selefîyiz derken mezhepleri ve saireleri tanımamak gibi bir duruma kadar gidiyorlar. Halbuki İmâm-ı Âzam, İmam Şâfi, İmam Mâlik; onlar çok büyük alimler, çok mübarek insanlar... Onlar hadis-i şerifleri, ayet-i kerimeleri çok güzel inceleyip, dinimizin esaslarını kitaplara inceden inceye, bizim bugün okuyup anlamakta alimlerimizin bile zorluk çekeceği teferruatla, ömürlerini küçük yaştan beri bu işe vererek, çok güzel koymuşlar. Onun için, onları da inkâr etmek, o zaman o problemleri çözmeyi kendilerinin yüklenmesi demek olur. Onu yüklenecek 72 ilimleri de olmadığı için bocalarlar. Bir de büyük alimleri inkâr etmenin edepsizliği onları çarpar. Nitekim de çarpıyor. Evet, insanın dinini bid’atlerden sıyırması lazım, yaptığı her şeyi dinin aslına, Kur’an-ı Kerim’e, hadis-i şerifin özüne uygun yapması lazım. Zaten İmâm-ı Âzam Efendimiz de öyle yapmış. Sanki İmâm-ı Âzam’dan daha mı takvâlı bu? İmam Şâfi Efendimiz de öyle yapmış. İmam Mâlik Efendimiz de öyle yapmış. İnsan, “Ben onların içtihadını beğenmiyorum!” gibi bir havaya girerse, “Onlara itimat etmiyorum.” Derse, o zaman suizan olur, kibir olur, yalan olur, yanlış olur. İlimleri onlar kadar büyük olmadığı için doğruyu da bulamazlar. Onun için, biz aslında onlardan daha selefîyiz. Biz İmâm-ı Âzam’a tâbi olarak daha selefîyiz. Onlar işi karıştırdığı için, selefîlik derken biraz daha yanlış işler yapıyorlar. Fiilî durumları iyi değil. 73 Bakın bizim tekke burası... Hocamız Mehmed Zahid Efendi’den sonra biz görevlenmişiz, biz bu vazifeyi yapıyoruz. Ne yapıyoruz? Size ne yapıyoruz? Ne söyledik deminden beri? Peygamber Efendimiz’in hadîs-i şeriflerini okuyoruz. Bundan daha güzel selefîlik mi olur? Dinin aslına bundan daha güzel nasıl bağlanacaksınız? Kur’an-ı Kerim’e, hadis-i şerife bağlanıyoruz işte, daha ne? Mezhep imamları ne yapmışlar? Dinin ahkâmını hadis-i şeriflerden çıkartmışlar. O hadis-i şerifler olmasa, onların kitapları olmasa sen abdesti nasıl alacaksın? Orucu nasıl tutacaksın? Zekâtı nasıl vereceksin? O çalışmalara muhtaçsın! Asırlardır yapılan güzel çalışmaların hepsini bir kalemde doğramak, “Ben fidan yetiştireceğim.” diye yetişmiş bir ağacı kökünden kesmek gibi olur. Be adam! Ne istiyorsun; yetişmiş ağaç, güzel işte, meyvesi var, herkese faydalı olup duruyor, sahibine para kazandırıp duruyor, güzel güzel meyveler veriyor. Daha ne istiyorsun? “—Fidan dikeceğim…” Ya git be adam, öbür tarafa dik! Bunu ne kesiyorsun? Kesmeye lüzum yok ki! r. Kardeşlerime Bir Kavuşsaydım! Soru: Hadis-i Şeriflerde sahabiler için, “Onlar seçilmiş kimselerdir.” deniliyor. Neden onlar seçilmiş kimseler de, bize bu nasib olmamış; açıklar mısınız? Allah herkese başka nimetler veriyor. Herkesin gözü başka, kaşı başka... Boyu başka, posu başka... Memleketi başka, meziyetleri başka türlü oluyor. Bir farkı yok, önemi yok... Önemi var ama kader bu... Allah onlara sahabe olmayı nasib etmiş. Yalnız bir müjde var: Peygamber SAS Hazretleri bir keresinde 74 buyurdu ki:6 مَتٰى أَلْقٰى إِخْوَانِي؟ قَالُو: أَ لَ سْنَا إِخْوَانَكَ؟ قَال:َ بَلْ أَنْتُمْ أَصْحَابِي؛ وَ إِخْوَانِي، الَّذِينَ آمَنُوا بِي وَلَمْ يَرَوْنِي، أَنَ ا إِلَيْهِمْ بِاْألَشْوَاقِ )ع. و أبو الشيخ عن أنس( RE: 390/2 (Metâ elkà ihvânî) “Ah, ah şu kardeşlerime bir mülâki olsaydım, bir kavuşsaydım!” Böyle bir hasretli söz söyledi Peygamber Efendimiz. (Kàlû) Sahabe-i Kirâm bu sözü duyunca dediler ki: (Yâ rasûla’llàh, elesnâ ihvânek) “Yâ Rasûlallah, bizler senin kardeşlerin değil miyiz? İşte karşındayız ya! Kimlere kavuşmak istiyorsun sen?” (Kàle: Bel entüm ashâbî) “Sizler benim ashâbımsınız. (Ve ihvânî ellezîne âmenû bî ve lem yeravnî) Benim ihvânım, benden asırlar sonra, yıllar sonra gelip de, beni görmedikleri halde, bana iman edip de yolumca yürüyenlerdir. (Ene ileyhim bi’l-eşvâk) Ben onları iştiyakla bekliyorum.” dedi. Rasûlüllah’ın ihvânı olmağa çalışın! Yâni, böyle özlediği, kavuşmak istediği kimse olmağa çalışın! Takdir-i ilâhi bizi Yirminci Yüzyıl’da dünyaya getirmiş, Peygamber Efendimiz’in asrında gelmemişiz. Her şey hikmetle... s. Sünneti İnkâr Eden Soru: 6 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.155, no:12601; Taberânî, Mu’cemü’lEvsat, c.V, s.341, no:5494; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.VI, s.118, no:3390; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XII, s.336, no:34583; Mecmaü’z-Zevâid, c.X, s.53, no:16697; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIX, s.348, no:20940. 75 Sünneti inkâr etmek, ya da her zaman şüpheyle bakmanın hükmü nedir? En aşağı sapıklıktır, dalâlettir. Sünnet inkâr edilirse, insan kâfir de olur. Ebû Yusuf’a göre, sünneti inkâr küfre götürür insanı... Çünkü, Kur’an-ı Kerim’de Allah-u Teàlâ Hazretleri: قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اهللَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اهللُ )اۤل عمران٣١:( (Kul in küntüm tuhibbûna’llàhe fettebiùnî yuhbibkümu’llàh) [De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız, bana itâat edin ki, Allah da sizi sevsin!] (Âl-i İmran, 3/31) buyuruyor. أَطِيعُوا اهللَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ )النساء٥٩:( (Etîu’llàhe ve etîu’r-rasûl) [Allah’a itâat edin ve Rasûlüne itâat edin!] (Nisâ, 4/59) buyuruyor. Rasûlüllah’a itâat şarttır. Sünnetine tâbî olmak lâzım! İnkâr eden kâfir olur. t. Herkesi Sevmek Gerekir mi? 1. Soru: “Bütün insanları Allah yarattığına göre, sevmese yaratmazdı. O halde kâfir, müslüman, fâsık, sarhoş, ehl-i kitap ayırt etmeden sevmek gerekir.” diye söyleniyor. Böyle bir sevgi İslâm’a göre câiz midir? Hayır, böyle şey olmaz! Allah-u Teàlâ Hazretleri mahlûkatı yaratmış, insanoğlunu da kendisini bilmesi için yaratmıştır. Dünyaya imtihan için göndermiştir. Allah yolunda gidenler sevilir, hubb-u fillâh’tan dolayı; Allah yoluna aykırı gidenlere kızılır, buğz-u fillâh’tan dolayı... O da farzdır, o da farzdır. Zâten, Allah yolunda gidenleri seversen, ötekileri sevmek 76 mümkün olmaz. İkisi bir arada mümkün olmaz... “Yemeğe hem tuz katacağım, hem şeker katacağım, hem zehir katacağım; tatlı olacak yemek...” Olmaz, ikisi birbirine zıt olan şeyler bir arada olmaz. Sevdiğin zaman, sevdiğin kimsenin düşmanını sevemezsin! Sevdiğin kimsenin düşmanına yardım edemezsin! Sevdiğin kimseye kötülük edene, dostluk gösteremezsin! Dostluğa aykırı olur. Çok basit bir gerçektir bu... Meselâ, Türkiye’yi seviyorsun; gidip Bulgar’la dost olamazsın. Bulgar’ı seviyorsan; o zaman Türkiye’de casussun demek ki... Sevginin pozitifi vardır, negatifi vardır. Negatifi buğz etmektir. Allah rızâsı için buğz etmek de vardır. Günaha buğz edilir, şeytana buğz edilir, kâfire buğz edilir. Öyle boş kâğıdın altını imzalamışsın, “Herkesi seveceğim!” diyorsun... Olur mu? Sahtekârı seveceksin, hırsızı seveceksin, katili seveceksin, deliyi seveceksin... Öyle şey olur mu? Olmaz! İslâm’da böyle saçma şey yoktur! Böyle bir düşünce de, sakat bir eğitimdir. Kişi hiç kimseyi ayırt etmeden sevecekmiş... Öyle şey olmaz, Allah darılır. Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin sevmediği kimseyi sen seversen, Allah sana darılır. Allah’ın sevmediğini sevmemek, sevdiğini sevmek durumundayız. 2. Soru: İslâm’ın azılı düşmanı bir kimse için, “O benim sâdık bir dostumdu.” diyen bir kişi ne ölçüde müslümandır? İslâm’ın azılı düşmanına şahıs diyor ki; “O benim sâdık bir dostumdu.” Tabii bunu mümkün olduğu kadar hüsnü zanla anlatmak lazım. İnsan “Eskiden dostumdu da şimdi sapıttı zavallı...” diye anlayabilir, öyle yorumlayabilir. Yoksa Allah’ın sevmediğini sevmek Allah’la harp etmektir. Allah’ın sevdiğine düşmanlık etmek Allah’la harp etmektir. Mü’minin şânı Allah’ın sevmediğini sevmemektir, Allah’ın sevdiğini sevmektir. Aslında öyle olması lazım. Ama şimdi bizim dünyamızda cahillik yaygınlaştı, 77 Türkiyemiz’de müslümanlar arasındaki cahillik de çok arttı. Adam çok böyle küfre girer çıkar laflar, sözler edebiliyorlar; hem kendisini müslüman sanıyor hem de böyle acayip durumlar oluyor. Dua etmek lazım. Cahil, bilgisi az... “ Allah ıslah etsin, akıl fikir versin...” diye güzel güzel anlatmaya çalışmak lazım. u. Yakîn Soru: Ayne’l-yakîn, ilme’l-yakîn, hakka’l-yakîn mefhumlarını izah eder misiniz? “Yakîn, şeksiz şüphesiz imandır.” dedik. İçinde şek olmayan imandır. İlme’l-yakîn, bu imanın bilgi olarak insanda hâsıl olmasıdır. Ayne’l-yakîn, bizzat görme suretiyle tereddütünün kalmayıp kesin olarak bilmesidir. Hakke’l-yakîn, mahiyetini tam kavrayarak, derinlemesine o imanın insanda hâsıl olmasıdır. Bir misalle anlatmak gerekirse: Bugün içimizde hiç gitmemiş olduğu halde Yeni Zelanda diye bir yerin olduğunu hiç kimse inkâr etmiyor. Ben de gitmedim, sizler de gitmediniz belki, içinizde Yeni Zelanda’yı görmüş olan kimse olduğunu tahmin etmiyorum. Ama dünya üzerinde Yeni Zelanda diye bir yerin olduğunu artık biliyoruz. Bu ilim, ilme’l-yakîn. İçimizde şeksiz şüphesiz, tereddütsüz bilgi var. Ama kendimiz ilim yollarından bir yolla buna kesin olarak inanıyoruz, tereddütümüz yok, “Acaba var mı, yok mu?” demiyoruz. Var ama bu kadar. Bu tevatürle hâsıl olabilir, daha başka delillerle, belgelerle hâsıl olabilir. Tabii bu kadar Yeni Zelanda’nın varlığı gibi bazen kesin olmaz. Ama şeylerde küçük delillerle de hâsıl olur. İlme’l-yakîn derler. Bir de bizzat görerek; “Evet, o öyledir. Tamam, ben biliyorum, itimat et, öyle, gördüm.” diyecek tarzda olursa, buna da ayne’lyakîn derler. Bir de mahiyetini tam kavramak şeklinde olursa, bu da hakka’l-yakîndir. Bu Allah’ı bilmek, Allah’a iman konusuna tatbik edilirse ilme’l- 78 yakîn ma’rifetullahta, Allah’a inanmakta Allah’ın vahdaniyetini bilmektir. İlmihal kitaplarında okuyup da Allah’ın şerîki, nazîri olmadığını bilmesidir. Ayne’l-yakîn; ilminin ilerlemesiyle, çeşitli müşahedeleriyle, gördükleriyle bunu anlamasıdır. Hakke’lyakînde mahiyetine tam erişip böyle âlim-i hakikî olmasıdır. v. Levh-i Mahfuz Soru: Levh-i mahfuz görülebilir mi, değişebilir mi? Allah’ın gösterdiği kullar görebilir ve değiştiğine dair rivayetler vardır. يَمْحُوا اهللُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ )الرعد٣٩:( (Yemhu’llàhu mâ yeşâü ve yüsbitü ve indehû ümmü’l-kitâb) “Allah dilediğini siler, dilediğini de sabit bırakır. Bütün kitapların aslı, ana kitap onun yanındadır.” (Ra’d, 13/39) ayet-i kerimesinin izahında ve daha başka ayetlerde bu husus bildiriliyor. Meselâ, menâkıbda geçer ki, bir şahsın dervişi kendisinin Levh-i Mahfuz’da cehennemliklerin arasında isminin yazıldığını görmüş. Demiş ki: “—Üstâdım, zât-ı âlinizin ismini Levh-i Mahfuz’da cehennemliklerin arasında yazılmış görüyorum. Siz ibadet ediyorsunuz, namaz kılıyorsunuz ama, cehennemliklerin arasındasınız.” “—Ben ibadeti Allah emrettiği için yapıyorum. Cennetlik de olsam, cehennemlik de olsam, vazifem; onu yapmağa devam edeceğim! Ben onu senden önce kaç senedir görüyorum.” demiş. Yâni, vazifesine, kulluğuna hiç aksatma vermeden devam ediyor. Ertesi gün derviş yine gelmiş: “—Efendim, baktım levha değişmiş. İsminizi cennetlikler arasında gördüm bu sefer...” demiş. 79 Allah-u Teàlâ’nın nazarında, ind-i ilâhisinde zaman yoktur, evvel yoktur, ahir yoktur. Zamandan ve mekândan münezzehtir. يَفْعَلُ اهللُ مَا يَشَاءُ )ابرهيم٢٧:( (Yef’alü’llàhu mâ yeşâu) “Rabbü’l-àlemîn, ne dilerse onu yapar.” (İbrâhim, 14/27) إِنَّ اهللَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ )المائدة١:( (İnna’llàhe yahkümü mâ yürîd) “Allah neyi dilerse öyle hükmeder.” (Maide, 4/1) Sahih hadis-i şeriflerde bildiriliyor ki:7 الدُّعاءُ يَرُدُّ القَضَاءَ بَعْدَ أَ نْ يُبْرَمَ )كر. عن نمير بن أوس مرسالً( (Ed-duâu yeruddü’l-kadàe ba’de en yübrame) “Kulun yaptığı dua Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin hükm-ü ilâhîsini kesinlik kazanmışken değiştirir. Allah duayı kabul eder.” Dua işlerin değişmesine sebep olur. Dua edersin, Allah duayı kabul eder ve işi değiştirebilir. Demek ki bazı değişmeleri lütfediyor Mevlâ... O da Allah’ın bir takdiridir diye izah ediliyor. Levh-i Mahfuz’da değişiklik olur, oluyor. Olduğunun misalleri çok... y. İnsanın Sorumlulukları 7 İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXII, s.158; İbn-i Hacer, el-İsâbe, c.VI, s.511, no:8911; İbn-i Esîr, Üsdü’l-Gàbe, c.I, s.1077; Nümeyr ibn-i Evs el-Eş’arî Rh.A’ten.] Kenzü’l-Ummâl, c.II, s.63, no:3119; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XII, s.499, no:12407; RE. 207/12. 80 Soru: Hem dünya, hem ahiret için çalışma konusunda hadis-i şerifler var; bunu bize biraz açıklar mısınız? Muhterem kardeşlerim! Müslüman bu dünyaya gönderilmiş bir insandır. Müslüman bu dünyaya neden gönderilmiştir? Müslüman bu dünyaya imtihan için gönderilmiştir. Ayetler sarih bu konuda, kesin ve açık... الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَالً )الملك٢:( (Ellezî haleka’l-mevte ve’l-hayâte li-yeblüveküm eyyüküm ahsenü amelâ) “Allah-u Teàlâ Hazretleri bizleri, hangimiz daha güzel işler yapacak, ömrünü a’mâl-i sàliha ile değerlendirip güzel geçirecek, bunu imtihan etmek, görmek ve denemek için ölümü ve hayatı yarattı. İnsanları yeryüzüne gönderdi, insanları yeryüzüne çıkardı.” (Mülk, 67/2) Dünyaya imtihan için gönderilmişiz. Allah’ın sevdiği şeyleri kazanarak imtihanı kazanacağız. Sevmediği şeyleri yaparsa, imtihan başarısız olacak, cezaya uğrayacak insan; bu belli... Onun için, bu dünyada ana faaliyetlerimiz ahireti kazanmağa yönelik olacak! Ana gaye bu; fakat bunu yapayım derken insanlar, sorumluluklarını da unutuyorlar bazan... Yüklendikleri sorumluluklar var... Nedir o sorumluluklar? Onları da hadis-i şerifler göstermiş. İşte zâten dinde fakih olmak, yâni gerçek alim olmak, her tarafını bilmekle mümkün oluyor işin... Yâni, bir nasihatı duyup ona göre hareket edip, bir tarafı yapıp öbür tarafı yıkmakla olmuyor. Her tarafı düzeltmek lâzım! O da hadis-i şeriften... Bir ayet-i kerimede şöyle bir hüküm varsa, şu tarafta da şu hüküm var... İkisini birden bilirse tam alim oluyor. Şimdi insan ahiret için çalışacak ama, vücudunun kendisi üzerinde hakkı var... Yâni şu vücut, sahibi iyi kullanmazsa, yıpratırsa, ondan davacı olabilir. Meselâ; ben acıyorum sigara 81 içenlere, vücudunu yıpratanlara, vücuduna bakmayanlara... Neden? Vücut bir emanettir. Emaneti iyi kullanmadı, koruyamadı diye sorgu sual olacak. Yıpratmağa hakkı yok... Ailesine karşı sorumlulukları var... Meselâ evin reisi ise; hanımın, çocuğun, evdeki insanların nafakası, iaşesi, ibatesi, giyimi, kuşamı, tahsili, terbiyesi bunun boynuna borç... Şimdi bunu ihmal ederse, sorumlu olur. Çünkü, Allah o vazifeyi vermiş: الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ )النساء٣٤:( (Er-ricâlü kavvâmûne ale’n-nisâ’) [Erkekler kadınların yöneticisi ve koruyucusudur.] (Nisâ, 4/34) buyurmuş. Bu vazifelerin yapılması lâzım! O halde, bunlara helâl lokma getirilmesi gerekiyor. Sonra, annesinin babasının hakları var; onlara riayet etmesi lâzım! Sonra, Allah’a karşı ibadet borçları var; onları yerine getirmesi lâzım! İçinde bulunduğu cemiyete, topluma karşı görevleri var... Meselâ, düşman hücum etti; ne yapıyoruz? Ordu kuruyoruz, düşmana karşı çarpışıyoruz. Herkes cihada gidiyor... Neden yapıyoruz bunu? Topluma karşı vazifemiz var, onun için yapıyoruz. Yâni, toplumu korumak için... “Ben Ankara’da oturuyorum. Düşman Edirne’ye gelmiş, bana ne?” demiyoruz. Kars’ta bile olsak, askere gidiyoruz, çarpışıyoruz. Topluma karşı vazifeler var... Bunların hepsi hakkında ayetler, hadis-i şerifler var... “—Ben Allah’ın rızasını kazanacağım!” diye ahirete çalışıp, öteki görevleri ihmal ederse bir insan; o zaman, çoluk çocuk perişan oluyor, aç kalıyor, açık kalıyor... Ölüyor hattâ... Çocuğunu doktora götürmüyor, çocuk hastalıktan ölüyor; “Niye tedavi ettirmedin, niye bakmadın, niye tedavisini sağlamadın?” diye sorumlu olur. Cihada çağrıldı, savaşa çağrıldı; gitmese sorumlu olur. 82 Hattâ evinde karısına karşı sorumlulukları var, vazifeleri var; yapmasa sorumlu olur. “Efendim, ben evlendim ama, zâhidâne bir hayat yaşamak istiyorum. Hanım öbür odada dursun, ben de bu odada durayım!” Olmaz, o da doğru değil... İşte bütün bunları dengeli bir şekilde götürmek gerektiğinden, demişler ki, —hadis-i şerifte de böyle buyurmuş Peygamberimiz, alimlerimiz de bunu açıkça beyan etmişler— “Dünyevî bir takım şeyler için de çalışmak lâzım!” Sahabe-i Kirâm’ın da mesleği vardı. Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz bezzâz idi; yâni, manifaturacıydı. Hazret-i Osman Efendimiz’in kervan getirip, ticaret yaptığını biliyoruz. Peygamber Efendimiz’in kervan yönettiğini biliyoruz. Herkesin Medine çarşısında işi gücü vardı, gelip gidiyorlardı... Tarlası bahçesi vardı... Hurmalara bakıyorlardı, aşılıyorlardı, topluyorlardı, satıyorlardı. Yâni, bu vazifelerin de yapılması lâzım! Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki, bir meşhur hadis-i 83 şerifinde:8 إِنَّ لِنَفْسِكَ عَلَيْكَ حَقّا، وَلِرَبِّكَ عَلَيْكَ حَقّ ا، وَلِضَيْفِكَ عَلَيْكَ حَقّا، وَإِنَّ ألَِهْلِكَ عَلَيْكَ حَقّا، فَأَعْطِ كُلَّ ذِي حَقٍّ حَقَّهُ )ت. عن أبي جحيفة( (İnne li-nefsike aleyke hakkan) “Senin üzerinde nefsinin hakkı var, (ve li-rabbike aleyke hakkan) Rabbinin hakkı var, (ve lidayfike aleyke hakkan) misafirinin hakkı var, (ve li-ehlike aleyke hakkan) ehlinin de hakki var; (fea’ti külle zî hakkın hakkahû) her hak sahibine hakkını ver!” Yani, “Senin etrafında sana bağlı olup, hepsine karşı görevin olan kimselerin hepsinin hakkına riayet et, hepsinin hakkını ver! Hiç birinin hakkını vermekte kusur işleme!” diyor. Çocuğuna karşı görevi var, hanımına karşı görevi var... Anababasına karşı görevi var... Kendi canına karşı, vücuduna karşı görevi var vs. İşte bu, hem dünya için, hem ahiret için çalışmakla olur. Etrafındaki sorumlu olduğu insanların gıdasını, yiyeceğini, içeceğini sağlamak; ta’lim ve terbiyesini sağlamak, beşerî bir takım münâsebetleri gerektiriyor. Bunları ihmal edersen, târik-i dünya oluyorsun. Ruhbanlık yok İslâm’da, doğru değil! Bunları yapacağım diye cumayı bırakmak, namazı bırakmak, helâli bırakmak, ahireti bırakmak; o da yok! Onun için onu da, onu da yapacaksın. z. Sevapların Elden Gitmesi 1. Soru: Kazanılan amellerin, sevapların gitmesi, kaybolması var 8 Tirmizi, Sünen, c.VIII, s.436, no:2337; Ebu Cuhayfe RA’dan. 84 mıdır? Varsa, bu nasıl olur? Evet, kazanılan amellerin, sevapların elden gitmesi, mahvolması, silinmesi vardır. Meselâ, ayet-i kerimeden misâl: الَ تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَاألَْذَى )البقرة٢٦٤:( (Lâ tübtılû sadakàtiküm bi’l-menni ve’l-ezâ) [Başa kakmak ve incitmek suretiyle, yaptığınız hayırlarınızı boşa çıkarmayın!] (Bakara, 2/264) Sadaka veriyorsun; başa kaktığın zaman sevabı gider, iptal olur, bâtıl olur. Sonra, Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:9 الْحَسَدُ يَأْكُلُ الْحَسَنَات،ِ كَمَا تَأْكُلُ النَّارُ الْحَطَبَ )د. هب. عن أبي هريرة؛ ه . ع . ش. هب. والديلمي عن أنس( RE. 202/17 (El-hasedü ye’külü’l-hasenât, kemâ te’külü’n-nâru’lhatab) “Ateşin odunları yakıp kül ettiği, bitirdiği gibi, hased de hasedci insanın başka yerlerde, başka sebeplerle yapmış olduğu güzel ibadetlerin sevaplarını yok eder.” Onun için, amelleri yakıp bitirip, yok eden davranışlardan 9 Ebû Dâvud, Sünen, c.II s.693, no:4903; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.266, no:6608; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.418, no:1430; Ebû Hüreyre RA’dan. İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1408, no:4210; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.VI, s.330, no:3656; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.V, s.330, no:26594; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.267, no:6610; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.136, no:1049; Bezzâr, Müsned, c.II, s.271, no:6212; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.2, s.159, no:2812; İbn-i Abdi’l-Ber, Temhîd, c.VI, s.124; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.V, s.247; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.II, s.227; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.LIV, s.170; Enes RA’dan. Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.136, no:1048; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.833, no:7438; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.117, no:1132; Câmiu’l-Ehàdîs, c.XII, s.193, no:11738. 85 kurtulmak lâzım, onlara düşmemek lâzım! Sadaka verdi mi, başa kakmamak lâzım! İşte amellerin hebâ olmaması için çareler nelerdir; bunları tasavvuf anlatıyor. 2. Soru: Sonumuzdan nasıl emin olabiliriz? Dua edeceğiz, Allah-u Teàlâ Hazretleri hüsnü hatimeler nasib eylesin diye. Bir şey var. Zaten sonumuzun iyi olması içindir, Neden? Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: Nasıl yaşarsanız öyle ölürsünüz. Allah, Allah diye diye yaşarsanız, Lâ ilâhe illa’llàh diye diye yaşarsanız, sonunda Eşhedü en lâ ilâhe illa’llah diye diye ölürsünüz. Allah’ı anmazsanız, Allah’ı düşünmezseniz bu söylediğimiz güzel ibadetleri takvaya uygun olarak yapmazsanız sonunda cezayı belâyı çeker dinlemeyenler Allah o duruma düşürmesin. 3. Soru: İntihar edenin durumu nedir? Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin onu affetme durumu var mıdır? Peygamber SAS Efendimiz’in hadis-i şerifine göre, bir kimse ne türlü intihar etmişse, ebediyen cehennemde onunla azap görür. Yani kendisine bıçak saplayarak intihar etmişse, cehennemde ebediyen kendine bıçak saplama olacak. Kendisini dağdan aşağı kayalara atmış, parçalanıp ölmüşse, ebediyen cehennemde dağdan atlayıp kayalardan parçalanma olacak. “Kendisine böyle azap olur.” diye bildiriliyor. Çünkü canı Allah veriyor, can almak kulun işi değildir. İntihar etmek de haramdır, yasaktır. Fakat, Allah insanı düşürmesin, bazı hastalıklar oluyor. Doktorlar bunu bilirler, psikolojik bir takım rahatsızlıklar olabiliyor. Belki böyle bir hastalık sebebiyle, yani sorumlu olmadığı bir zamanda bu gibi şeyler mümkündür. 86 Allah belki hastalığından dolayı affeder. Özel durumlarda, mâzur olduğu bir şekilde, sorumlu olmadığı bir zaman olmuşsa belki affeder. Ama normal olarak, intihar eden cehennemliktir. Çünkü cana kıymıştır. 4. Soru: Elfâz-ı küfür nedir? Elfâz-ı küfür, ben müslümanım dese de, söylediği zaman insanı küfre götüren sözler demektir. Halkın arasında alışılmış bir takım klasik sözler vardır. Kulaktan dolma duyduğu için, kızdığı zaman onları söyleyiverir insan... Düşünmeden söyler, sonunda küfre düşebilir. “Ben mü’minim el-hamdü lillâh!” filân dediği halde, o sözden dolayı küfre düşer. Onun için büyüklerimiz, elfâz-ı küfür nedir diye, şöyle dersen kâfir olursun diye kitaplarda liste halinde vermişlerdir. Onları okursunuz. 87 2. ŞİRK a. Şirkin Tevbesi Soru: “Şirkin tevbesi yoktur.” diyorlar; ne dersiniz? Kul hakkının, adam öldürmenin tevbesi var mıdır? Kötü huyu olan bir kadının, kötü huyu olan bir erkeğin —cinsel sapıklıkları kasdediyor— tevbesi var mıdır? Şirkin tevbesi imana gelmektir. İnsan mü’min olursa, kelime-i şehadet getirirse, Allah’ın varlığını, birliğini kabul ederse, müslüman oldum derse, Allah affeder. Onun tevbesi imana gelmektir. Kul hakkının tevbesi; gidecek hakkı sahibine verecek, ondan sonra helâllik dileyecek. Bir müslümanı bir kimse öldürmüşse; وَمَن يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَ ا )النساء٩٣:( (Ve men yaktül mü’minen müteammiden fecezâühû cehennemü hàliden fîhâ) “Bir müslümanı kasden, bile bile öldüren bir kimsenin cezası, ebediyyen cehennemde kalmaktır!” (Nisa, 4/93) diye ayet-i kerime vardır. Fakat, pişman olmuşsa; onun da tevbe yolu kapalı değildir. Yaptığını işin kötülüğünü anlayıp, kesilip, kat’î olarak bir daha yapmamağa azmetmekle, her günahın affolacağına dair Kur’an-ı Kerim’de ayet-i kerime var: إِنَّ اهللَ الَ يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ )النساء٤٨:( 88 (İnna’llàhe lâ yağfiru en yüşreke bihî ve yağfiru mâ dûne zâlike li-men yeşâ’) “Allah şirki, kendisine ortak koşmayı elbette bağışlamaz; bundan başkasını dilediğine bağışlar.” (Nisâ, 4/48) Bu ayet-i kerime, Allah-u Teàlâ’nın şirkten başka her günahı affedeceğine dair bir kapı, ihtimal bıraktığı için, sıdk ile tevbe ederse, ondan sonra doğru yolda yürürse, Allah-u Teàlâ Hazretleri affeder. O, şirki affetmez dediği, o günah ile ölenlerin ahiretteki durumlarıdır. Dünyada iken yanlış yoldan dönüp de imana gelirse, hepsi affolur. b. Cenneti İsteyerek İbadet Etmek Soru: Cennet-cehennem kaygısıyla ibadet etmekle şirke bulaşılmış olur mu? Bulaşılmış olmaz. Şirk demek, Allah’a ortak koşmak demek. Burada Allah’a ortak koşma yok! Yalnız, bir ahiret hesabı yapılıyor, “Cehenneme düşmeyeyim, cenneti kazanayım!” diye... Bu hesabı Kur’an-ı Kerim’de Allah kendisi teşvik ettiği için, “Bakın, cehennemden korkun! Cehennem ateşinden korunun!” dediği için… Ayet-i kerimede: وَسَارِعُوا إِلَىٰ مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَاألَْرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ )اۤل عمران١٣٣:( (Ve sâriû ilâ mağfiretin min rabbiküm ve cennetin arduhe’ssemâvâtü ve’l-ardu üiddet li’l-müttakîn) [Rabbinizin bağışına ve takvâ sahipleri için hazırlanmış olup genişliği gökler ve yer kadar olan cennete koşun!] (Al-i İmran, 3/133) diye cenneti teşvik ettiği için, bunda bir şirk bahis konusu değildir. O düşünce doğru değil! Şirk ne zaman bahis konusu olur. Meselâ: 89 “—Ben burada namaz kılacağım ama hem namazımı kılayım, hem de genel müdür görsün, bana müdürlük versin!” derse, o zaman şirke düşer. Yâni, namazı bir Allah için kılıyor, bir de genel müdürden bir mevkî koparmak için kılıyor; o şirk olur. Bu onun gibi değil! Cennet ve cehennem düşüncesi ile kendisine çeki-düzen vermek Kur’an-ı Kerim’de de teşvik edilen bir durum olduğundan, bu normal bir şeydir, şirke girmez. Yalnız, büyüklerimiz demişler ki: “—Asıl muhlis kullar, hâlis kullar cennet için de değil, cehennem için de değil, her şeyi Allah rızası için yaparlar.” Meselâ; evliyâullahtan bir zâta birisi gelmiş, demiş ki: “—Levh-i Mahfûz’da ben senin ismini cehennemliklerin arasında gördüm; ne diye namaz kılıyorsun, ne diye ibâdet ediyorsun?” Demiş: “—Ben o yazının kaç sene önceden beri orada olduğunu görüyorum.” Yâni, kendi ismini Levh-i Mahfûz’da cehennemlikler arasında görüyormuş. “Ama, ben ibâdeti cennet için, cehennem için yapmıyorum ki, Allah rızası için yapıyorum; yapmağa devam edeceğim! Cehenneme düşsem de yine yapacağım; bu benim vazifem!” demiş, ibadete devam etmiş. Ertesi gün bakmış ki, kendisiyle bir gün önce konuşan kimse gelmiş, demiş: “—Yâhu, bugün bir şey oldu!” “—Ne oldu?” “—Baktım, senin ismin cehennemliklerin arasından silindi, cennetliklerin arasına yazıldı.” demiş. Buradan güzel bir şey öğreniyoruz: Ne olursak olalım, Allah rızası için yapacağız her şeyi... Cennet için, cehennem için değil, Allah rızası için yapacağız. Yüksek olan duygu budur. 2. Soru: İbadeti kendi nefsimiz için, kendi canımız için yaparsak bu şirk 90 olmaz mı? Bu da şirk olmaz, bu da normal... İnsanoğlu kendisini dünyada zararlardan koruduğu gibi, günahlardan, ahiretin zararlarından da korumağa gayret edecek; bu onun vazifesi... Kulluk vazifesi bu! Kulluk ne demektir? Allah’a güzel ibâdet etmek ve yasaklarından kaçınmak, emirlerini tutmaktır. Bu da şirk değil! Kur’an-ı Kerim’de buyruluyor ki: مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَيْهَا وَمَا رَبُّكَ بِظَالَّمٍ لِلْعَبِيدِ )فصلت٤٦:( (Men amile sàlihan feli-nefsihî) “Kim sâlih amel işlerse, bu kendi lehinedir, kendi nefsi içindir; (ve men esâe fealeyhâ) kim de kötülük yaparsa, günah işlerse, o da kendi aleyhinedir. (Ve mâ rabbüke bi-zallâmin li’l-abîd) Rabbin kullara zulmedici değildir.” (Fussilet, 41/46) c. Her Şeyi Allah Rızası İçin Yapmak 1. Soru: İslâm mükemmel bir hayat nizamı... Ben de bu dini mükemmel olduğu için seçip, ibâdet etmekle şirke bulaşmıyor muyum? Hayır! Bunların hiç birisi şirk değil, bunlar normal duygular... Ama, daha yüksek duygular: إِلُٰـهِي أَ نْتَ مَقْصُ ودِي، وَرِضَ اكَ مَطْلُوبِي! “İlâhî ente maksùdî, ve rıdàke matlûbî” Yâ Rabbi benim maksûdum sensin, ben senin rızanı istiyorum!” diye, her şeyi sırf Allah rızası için yapacak hale gelmek... Ahiret hesabı yapmamak, dünya hesabı yapmamak... 91 Eskiden her tarikatin bir başlık şekli varmış, kavuk şekli varmış; sarığın rengi varmış, sarılış şekli varmış. Nakşibendî Tarikatı’nın da külahları dört dilimli, dört parçalı oluyormuş. Dilime terk diyorlar. Dört terkli oluyormuş, başa giyilen başlık... Ondan sonra onun üzerine sarık sarılıyormuş. Şimdi bir şâir diyor ki: Der Tarîk-ı Nakşibendî lâzım âmed çârı terk; Terk-i dünyâ, terk-i ukbâ, terk-i hestî, terk-i terk. “Nakşibendîlikte dört terkli külâh giyilir; çünkü, Nakşibendîlikte dört terk vardır.” diyor. Terk dilim demek, bir de bırakmak demek... “Dört dilimlidir, çünkü dört şeyi terk ediyorlar.” diye nükte yapıyor: 1. Terk-i dünya: Dünyayı terk edecek. 2. Terk-i ukbâ: Ahireti terk edecek. 3. Terk-i hestî: Varlığı terk edecek. 4. Terk-i terk: Terk ettiklerini de terk edecek. Yâni, şöyle demek istiyor: Terk-i dünya: İbâdeti dünya menfaati için yapmayacak. Şöyle yaparsam işten atarlar, böyle yaparsam işe alırlar... Böyle şey yok... Dünya menfaatine meyletmeyecek. Terk-i ukbâ: Ahiret hesabı yapmayacak. “Şöyle olursa, böyle olursa, şu kadar sevap kazanırım...” filân diye hesap yapmayacak. O hesapların hepsi, Allah’ın fazl ü keremi karşısında yok olur. Gazaba gelir cehenneme atar, lütfa gelir affeder; o hesaplar tutmaz. Terk-i hestî: Her çeşit varlığı terk edecek. Zenginse, zenginliğinden kibirlenmeyecek... Alimse, alimliğinden kibirlenmeyecek... Mevki-makam sahibiyse, mevkiinden, makamından kibirlenmeyecek. Her türlü varlıktan sıyrılacak. Sanki hiç bir şeyi yokmuş gibi mütevâzi olacak. Terk-i terk: Bu şeyleri terk ettim diye böbürlenmeyecek, 92 bunları da unutacak. Üç şeyi terk ettiğini de unutacak, hiç hatırına da getirmeyecek. Çünkü, ondan da kibirlenir insan... “Yâ ben öyle olgun insanım ki, öyle yüksek insanım ki; terk-i dünyâ ettim, terk-i ukbâ ettim, terk-i varlık ettim...” filân diye yine böbürlenir, yine Allah’ın sevmediği kibre düşebilir diye, dört terk vardır diye söylemişler. Hatırınızda kalsın... Demek ki, asıl iyi müslümanlık, asıl Allah’ın sevdiği şey, her şeyi Allah rızası için yapmak... Hesapla değil de, menfaat kaygısıyla değil de, Allah rızası için yapmak... Ama hesapla yaparsa, o da yasak değil; onu da bilin! Kimisi ondan anlar, kimisi daha yüksektir. O da câiz... 2. Soru: “Hem bir müessese için çalışırsa, hem de Allah rızası için çalışırsa, bundan Allah rızası olmaz.” dediniz, biraz açıklar mısınız? Muhterem kardeşlerim! Amellerde, niyet esastır. Peygamber SAS Efendimiz hadis-i şerifinde buyuruyor ki: 10 10 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.1, no:1; Müslim, Sahîh, c.III, s.1515, no:1907; Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.670, no:2201; Neseî, Sünen, c.I, s.58, no:75; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1413, no:4227; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.25, no:168; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.I, s.73, no:142; Dâra Kutnî, Sünen, c.I, s.50, no:1; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.9, no:37; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.I, s.17, no:40; Bezzâr, Müsned, c.I, s.380, no:257; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.336, no:6837; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.I, s.41, no:181; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.I, s.79, no:78; Tahâvî, Şerh-i Maànî, c.III, s.96, no:4293; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VIII, s.42; Hamîdî, Müsned, c.I, s.16, no:28; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.195, no:1171; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.62, no:188; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.IV, s.244; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.III, s.136, no:656; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXXII, s.166; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.I, s.171; Tahàvî, Şerh-i Maànî, c.III, s.96, no:4293; Ebû Avâne, Müsned, c.IV, s.488, no:7438; Bezzâr, Müsned, c.I, s.64, no:257; Tahàvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.IX, s.380, no:3707; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.48, no:78; Temmâmü’r-Râzî, el-Fevâid, c.I, s.206, no:483; Hz. Ömer RA’dan. Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VI, s.342; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.422, no:7263; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.1, no:1; Câmiü’lEhàdîs, c.IX, s.459, no:8819. 93 إِنَّمَا األَعْمَالُ بِالنُِّـيَّاتِ )خ. م. د. ن. ه. حم. عن عمر( (İnneme’l-a’mâlü bi’n-niyyât) “Ameller niyetlere göredir.” “Niyet ettim Allah rızası için öğle namazının farzını kılmaya, Allahu Ekber.” diyoruz. “Niyet ettim bugün Ramazan orucuna…” diyoruz. “Niyet ettim umre, hac yapmaya…” diyoruz. “Yâ Rabbi, bunu bana kolaylaştır, bunu benden kabul et.” diyoruz. Niyet her ibadetin temelidir, niyet bozuk olmayacak demek istiyoruz. Niyet bozuk oldu mu, art niyet oldu mu, kötü maksat oldu mu, o ibadet kabul olmaz demek istiyoruz. Elbette insanoğulları çeşitli müesseselerde çalışıyor, çeşitli hizmetler yapıyor, işte o niyetin sâfî olmasına çok dikkat etmek lazım. Bir de kendi kendisini yoklaması lazım ki: “—Acaba ben niyetimi sâfî sanıyorum ama işin içinde bir menfaat var mı yok mu? Başka bir şey var mı?” diye yoklamak lâzım. Bir misal anlatayım bu konuda: Büyük alimlerden birisi, camide daima imamın arkasında namaz kılarmış. Erken gelirmiş, otururmuş hemen arkasında namaz kılarmış. Ben biraz denedim Medine-i Münevvere’de, Mescid-i Nebevî’de imamın arkasında namaz kılabilir miyim diye. Ne mümkün? Askerler zaten herkesi oturtmuyorlar. Orası parsellenmiş, birinci saflar parsellenmiş herkes arkadaşına yer tutuyor, seccade koyuyor, sen en iyisi gariban arkada oturacaksın, boynunu bükeceksin. Bu şahıs en önde namaz kılıyormuş. Bir gün bir mazeret olmuş, bir şey olmuş çok arkalarda kalmış, “saffı niâl” “takunyaların safı” derler, pabuçların çıkartıldığı, arkalarda namaz kılmış, çok utanmış. Bir de böyle etrafına bakınmış, “—Eyvah! Beni böyle en arka safta birisi görse ne kadar ayıplar.” demiş. “Benim gibi hoca, alim, büyük bir zât da en arkada namaz kılıyor, beni herkes ayıplar.” demiş. Der demez de aklına gelmiş: 94 “—Ayıplarsa ayıplasın be, hay Allah, ben demek ki bunca yıldır 30 yıldır birinci safta, imamın arkasında namazı insanlar ayıplamasın diye, insanlardan korkumdan mı kılıyormuşum? Vah bana, yazık bana…” demiş, 30 yıllık namazı ödemeye başlamış. Anlatırlar ki Bâyezîd-i Bestâmî Hocamız, cennet-mekân, rahmetu’llahi aleyh 30 sene yaya hacca gitmiş. Kuvvetli hafızmış, her gün hatim indirmiş. Şu kadar tavaf etmiş, bu kadar ibadet etmiş bir haccında… Bunu da Gencer’in kütüphanesinde kitaptan okudum çok hoşuma gidiyor: Bir haccında Arafat’tayken, içinden bir ses gelmiş. İçindeki ses ona: “—Bâyezid yahu hadi gene iyisin, iyi yaşadın, 30 sene yaya hac ettin.” demiş. Muhterem kardeşlerim! Yaya hac etmenin sevabı ne? Bir adımına 700 Mekke hasenesi veriliyor. Mekke hasenesi ne demek? Başka yerlerin hasenesinden 100 bin misli fazla demektir. 700’ün 100 bin fazlası kaç oluyor? Mehmed Âkif, bir hesapla söyle aklım 95 karıştı, bir adımına bu kadar sevap. Nereden kalkmış Bâyezîd-i Bistâmî Hazretleri? Adım adım nereye yaya hac yapmış? Her gün hatim indirmiş. İçinden demiş ki: “—Ey Bâyezid! Haydi gene işin iş, yaşadın 30 sene haccettin yaya, ne kadar sevap kazanmışsındır, her gün hatim indirdin, filan oh ibadetin, durumun tamam garantili…” deyince, şöyle bir düşünmüş mübarek; insanın tüyleri ürperiyor. Muhterem kardeşlerim! Tasavvuf erbabının işi böyle, işte başka türlü. İnsanın tüyleri ürperiyor. Bir düşünmüş: “—Vay ben ibadetime mağrur oluyorum, ibadetimi beğeniyorum.” İbadeti beğenmek doğru değil, makbul bir huy değil. Demiş ki: “—Ey müslümanlar! 30 sene yaya haccettim, her gün hatmettim, bunların sevabını şurada satıyorum, var mı alan?” Etrafına toplanmışlar. Herkes birbirinin yüzüne bakmış, cevap vermemiş. Nasıl alacaklar, kaç para verecekler? Bâyezîd-i Bistâmî’nin bir haccının değeri ne olur, çok mu istiyor az mı istiyor? Oradan börekçinin birisi cesaret göstermiş demiş ki: “—Ben alırım.” “—Kaça alırsın?” “—İşte, üç tane böreğim var, ona alırım.” demiş. “—Pekiyi verdim.” Üç tane böreği almış, 30 yıllık haccını ve o kadar günlük hatmini satmış. Satılır mı? Vallahi, billahi satılır. Söz önemlidir. Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin huzurunda bazı şeylerin şakası yoktur, verdim dersin gider, aldım dersen olur. Oyuncak değil bu… Hepsini vermiş, çıkartmış gözden. Üç tane çöreği almış, orada bakmış sıcaktan dili sarkan bir köpek. Bir tane atmış, köpek lup diye yutmuş. Daha istiyor, bir tanesini daha atmış, onu da yutmuş. Bir tanesini daha atmış onu da yutmuş. Oturmuş kenara, gözünü kapatmış, kendi nefsine demiş ki: “—Ey benim zalim nefsim! Söyle bakalım şimdi neye güveneceksin? Var mı? Bir şeyin kaldı mı? Hadi bakalım Allah’ın 96 rahmetinden başka güvenecek bir şeyin kaldı mı? Mağrur nefsim benim! Ey ibadetine mağrur olan nefsim! Her şeyin gitti, hadi bakalım. Allah’ın rahmetinden başka bir şeyin kaldı mı?” demiş. Muhterem kardeşlerim! İnsan, insaf ederse kendi amelini, amel-i kalbîsini, niyetini kontrol ederse kendi hatalarını bulur, düzeltir. İşler öyle kolay değildir. Peygamber Efendimiz SAS’e soruyorlar: “—Herkes mücahidiz diyor. Mücahidlerin hangisi Allah yolunda?” Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:11 مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اهللِ هِيَ الْعُلْيَا، فَهُوَ فِي سَبِيلِ اهللِ )حم. م. خ. د. ت. ن. ه. عن أبي موسى( RE. 432/4 (Men kàtele li-tekûne kelimetu’llàhi hiye’l-ulyâ, fehüve fî sebîli’llâh) “Kim Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin sözü en yüksek olsun, Allah’ın dini yayılsın, Allah’ın dinine hizmet olsun diye çarpışmışsa, o Allah yolunda çarpışmıştır.” buyuruyor. Ancak o niyetle savaşırken öldürülürse şehiddir. Şöhret için, dünyalık için çarpışan mücahid değildir. Nâm u nişân için çarpışan mücahid değildir. Kızgınlık için çarpışan mücahid değildir. 11 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.58, no:123; Müslim, Sahîh, c.III, s.1512, no:1904; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.18, no:2517; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.179, no:1646; Neseî, Sünen, c.VI, s.23, no:3136; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.931, no:2783; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.392, no:19511; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.X, s.493, no:4636; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.66, no:486; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XIII, s.188, no:7253; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.V, s.268, no:9567; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IX, s.167, no:18325; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.16, no:4344; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.V, s.98; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.195, no:553; İbn-i Ebî Âsım, Cihad, c.II, s.588, no:242; Dâra Kutnî, İlel, c.VII, s.227, no:1311; Ebû Avâne, Müsned, c.IV, s.486, no:7428, 7429; Ebû Mûsâ el-Eş’arî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IV, s.472, no:10493; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.1557, no:2560; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXI, s.110, no:23091. 97 Hz. Ali kendi yüzüne tüküreni öldürmekten vazgeçti. Öldürecekti, yatırdı altına, yüzüne tükürünce bıraktı. O insan o zaman parça parça eder ya, tozunu bırakmaz ya… “Yüzüme de tükürdü.” diye hırsından… Ama Hz. Ali Efendimiz ne yaptı? Bıraktı. Adam da şaşırdı: “—Ne oldu? Neden vaz geçtin?” dedi. “—Şimdiye kadar seni Allah için öldürecektim. Şimdi de yüzüme tükürünce sana çok kızdım, öldürsem nefsim için öldüreceğim, ondan öldürmedim.” dedi. Adam müslüman oldu. Bir başka sahabî birini yatırdı, öldüreceği sırada adam: “—Eşhedü en lâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne muhammeden abduhû ve rasûlüh.” dedi. Yatırılan adam müşrik, bastı kılıcı öldürdü, Rasûlüllah’a haberi getirdiler. Rasûlüllah dedi ki: “—Sen yarın âhirette, Lâ ilâhe illa’llah diyen insanın hesabını nasıl vereceksin, halin ne olacak.” “—Yâ Rasûlullah, tam öleceği için korkusundan, o anda ölüm korkusundan söyledi.” “—Niyetini tam anlamak için kalbini yarmalı değil miydin?”Elâ şekakte kalbehû. “Kalbini yarmalı değil miydin? Kalbini mi yardın da niyetinin öyle olduğunu bildin?” Öldürmeyecektin demek istiyor. Onun için bu işler çok incedir, güzeldir. İslâm güzeldir ama Allah’a güzel kulluk etmek ve rızasını kazanmak da ince bir yoldur, çok ince bir yoldur, kolay değildir. Dikkat etmek lazım gelir, çok dikkatli olmak lazım. Çok dikkatli olmazsa, insan hata ederse Allah’ın rahmetinden uzak düşebilir. Cezaya uğrayabilir, ayıpladığı insanın durumuna düşebilir, ayıpladığı günahı işler durumuna düşebilir. Gururundan, kibirinden, ucubundan zarara uğrayabilir. Tasavvuf, işte bu tehlikeleri anlatıyor, bu tehlikelere düşmesin 98 diye… Allah cümlemizi hıfz u himaye eylesin. Allah cümlemizi sevdiği kulların zümresine dahil eylesin. Tevfîkini refîk eylesin. Yanlış iş yaptırmasın. Yolunda daim, zikrinde kaim eylesin. Söylediğimiz sözleri, birisinin düşmanlığını, ötekisinin dostlarına yağ çekmek için düşmanlık yapmak için söylemiyoruz. Ebû Eyyûb el-Ensârî Hazretleri RA, Abdullah ibn-i Ömer’in düğününe gittiği zaman, duvara asılı kumaş görmüş. “—Rasûlüllah zamanında böyle duvara kumaş asılması yoktu, siz çıkarttınız bunu, bunu beğenmedim.” Dedi, kalktı düğünden… Dediler ki: “—Aman etme, gitme! O kumaşı ordan indirelim.” “—Hayır! Böyle bir yerde duramam.” dedi. Muhterem kardeşlerim! Abdullah ibn-i Ömer, Hz. Ömer’in oğlu Abdullah, ebâdile-i erbaadan, fakih sahabi… Abdullah ibn-i Ömer’e kız evinin işini yapıyor. Allah rızası için emr-i mâruf nehy-i münker, nasihat hakkı söylemek Allah içindir. Allah bizi haktan, hayırdan ayırmasın. Kusurlarımızı bağışlasın, yolunda daim zikrinde kaim eylesin. Cennetiyle cemaliyle cümlenizi cümlemizi müşerref eylesin. d. Evliyânın Himmeti 1. Soru: “İyyâke nestaîn” ile himmet çatışmıyor mu? إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ )الفاتحة٤:( (İyyâke na’büdü ve iyyâke nestaîn) “Ancak sana ibadet ederiz ve ancak senden yardım isteriz.” (Fâtiha, 1/4) (İyyâke nestaîn) demek, “Yâ Rabbi, ancak senden yardım isteriz!” demek... Evet, ancak Allah’tan yardım isteriz ama, Allahu Teàlâ Hazretleri’nin bize emrettiği şeyleri de yaparız. Meselâ, “Şu duayı yapın! Şu namazı kılın! Şunu okuyun!” gibi tavsiyeleri 99 oluyor. Yine bazı kullarına vermiş olduğu salâhiyetler oluyor. Meselâ, Peygamber SAS Efendimiz’e gelip dua isterlerdi. O da dua ederdi; o kulların o istediği olurdu. O bakımdan sàlih kulların himmeti, “İyyâke nestaîn”e aykırı değildir. O sàlih kullar ehlullah olduğu için, ricâlullah olduğu için, Allah onlara salâhiyet vermiş olduğu için; yine Allah sevgisinden dolayı onlara hürmet edildiğinden dolayı olur. Allah müsaade ederse, olur; Allah müsaade etmezse, onlar bir şey yapamaz. 2. Soru: Miftâhü’l-Kulûb isimli kitapta evliyâullahın, kutupların, gavslerin yetkilerinden bahsediliyor; bu tür ifadeler şirke girmez mi? Şirke girmez. Bu hususta hadis-i şerifler vardır. Bunları söyleyenler kendiliklerinden söylemiyorlar. Orada yazdıkları şeylerle; evliyâullahın, kutupların, gavslerin vazifeleriyle ilgili hususlarda hadis-i şerifler vardır. İmam Suyûtî, bu hadis-i şerifler sağlamdır diye bir de müstakil risâle yazmıştır. Allah bir kimseye salâhiyet verirse, o salâhiyetini kullandırması şirk filân değildir. Meselâ, Peygamber Efendimiz’e salâhiyet vermiş. Peygamber Efendimiz SAS emrediyor, nehyediyor; ahkâm koyuyor. Şirk olmaz mı? Olmaz, çünkü Allah’ın Rasûlü... Allah ona o salâhiyeti vermiş, onu yapsın diye peygamber tayin etmiş. Onun için normaldir. e. Yüzü Suyu Hürmetine Dua 1. Soru: “Yâ Rabbi, filânın yüzü suyu hürmetine hastama şifâ ver!” diye dua etmenin sakıncası var mıdır? Allah’ın sevgili kulları vardır. Sevgili kullarının hatırına da böyle dua etmek vardır. Olur. Allah’ın sevgili kulları hürmetine 100 Allah’ın bazı kullarına ihsanlarda bulunduğunu biliyoruz. O bakımdan mahzuru yoktur. 2. Soru: Geçen gün bir tefsir hocası, “Bir kimse Rasûlüllah, bir evliyâ veya sevdiğin kullar hürmetine şu işim olsun...” derse küfre girer dedi. “Bir şey istendi mi, Allah’tan istenir; kimse vesîle edinilmez.” dedi. Ne dersiniz? Bu böyle değildir. Mâdem vesîle kelimesini kullandı; وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ )المائدة٣٥:( (Ve’bteğû ileyhi’l-vesîleh) “Ona yaklaşmaya yol arayın! Onun için vesile edinin!” (Mâide, 5/35) diye ayet-i kerime vardır. Peygamber Efendimiz’in zamanında ve ashab-ı kirâmın arasında böyle şeyler olmuştur. Falanca kimsenin hürmetine diye dua edilmiştir. Peygamber Efendimiz’in ailesine hürmet olmuştur, amcasına hürmet olmuştur. Bunlar normal şeylerdir. Kişi küfre gitmiyor, küfür gibi bir şey geçmiyor içinden... Allah’ın sevgili kullarının da Allah’ın izniyle şefaat hakkı vardır. Ayet-i kerimede bildiriliyor: مَنْ ذَا الَّذِى يَشْفَعُ عِنْدَهُ اِالَّ بِاِذْنِه )البقرة٢٥٥:( (Men ze’llezî yeşfeu indehû illâ bi-iznih) [İzni olmadan onun katında kim şefaat edebilir?] (Bakara, 2/255) Müsaade ettiği sevgili kulları hariç, kimse kalkıp da öyle aracılık, şefaatçilik yapamaz. Kendisinin müsaade ettikleri vardır. Allah’ın izniyle şefaat hakkı olduğu için; bu söz doğru değildir. Bu hususta kavgalar, münakaşalar var da, bu aşırı uçtan bir hocanın sözü demek ki... 101 f. Yaptırdığı Camiye İsmini Koymak Soru: Cami yaptırdıktan sonra, ismini koydurmak şirke girer mi? Cami yaptırmanın mükâfatı nedir? Cami yaptırmanın mükâfatını Peygamber Efendimiz: 12 مَنْ بَنَى مَسْجِدًا يُذْكَرُ فِيهِ اسْمُ اهلل،ِ بَنَى اهللُ لَ هُ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ )حم. ع. حب. ك. ق. ض. والعدني عن عمر( (Men benâ mesciden yüzkeru fîhi’smu’llàhi) “Kim içinde Allah’ın isminin anıldığı, namazın kılındığı, Kur’an’ın okunduğu, zikrin yapıldığı bir mescidi kim binâ ederse; (bena’llàhu lehû beyten fi’l-cenneh.) Allah da ona cennette bir ev bina eder.” Yâni, “Kim dünyada bir cami yaparsa, Allah cennette ona bir köşk bina eder.” diye bildiriyor. Tabii, kendi ismini koymazsa daha iyi olur. Çünkü, isim şöhrettir. Tasavvuf büyükleri: “—İbadeti başkası görsün, bilsin diye yaparsa, bir bakıma mânevî bakımdan bu şirke girer.” demişler. Tabii, o camiyi onun yaptığını Allah biliyor, başkası o ismi bilmese bile yine Allah o sevabı verecek. Onun için isimden sakınmak takvâya daha uygun oluyor, şöhret olmasın diye. Sahabelerden birisinin ismini koysalar veya başka bir isim koysalar, kendi isimlerini saklasalar daha iyi olur. g. Ehl-i Kitab’ın Durumu 12 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.20, no:126; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.X, s.486, no:4628; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.I, s.217, no:253; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.IV, s.230, no:19553; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.IV, s.34, no:4276; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IX, s.172, no:18352; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.XIX, s.416; Hz. Ömer RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IV, s.544, no:10709. Kısmen: Hàkim, Müstedrek, c.II, s.98, no:2447; Hz. Ömer RA’dan. 102 Soru: Şu anda Ehl-i Kitab var mıdır? Şu bakımdan soruyor: Kur’an-ı Kerim’de Ehl-i Kitab denilen, kendilerine bizden önce kitap indirilmiş kavimler var; yahudilere Tevrat indirilmiş, hıristiyanlara İncil indirilmiş. Onlar hakkında Kur’an-ı Kerim’de buyruluyor ki: قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلٰى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَالَّ نَعْبُدَ إِالَّ اهللَ وَالَ نُشْرِكَ بِهِ شُـَيُْـئًا وَالَ يُـَتُـَّخِذَ بَُـعُْـضُنَا بَُـعُْـضً ا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اهللِ )آل عمران٦٤:( (Kul yâ ehle’l-kitâb) Ey Rasûlüm onlara de ki: “Ey kendilerine kitap verilmiş kavimler! (Tealev ilâ kelimetin sevâin beynenâ ve beyneküm) Sizinle bizim aramızda müşterek olan esasa gelin! (Ellâ na’büde illa’llàh) Allah’tan başkasına tapmayalım! (Ve lâ nüşrike bihî şey’en) Ona hiç bir şeyi eş tutmayalım! (Ve lâ yettahize ba’dunâ ba’dan erbâben min dûni’llâh) Allah’ı bırakıp da kimimiz kimimizi ilâhlaştırmasın!” (Âl-i İmran, 3/64) diye Kur’an-ı Kerim’de onlara hitap var. Bir başka yerde de buyuruluyor ki: لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اهللَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ )المائدة٧٢:( (Lekad kefere’llezîne kàlû inna’llàhe hüve’l-mesîhü’bnü meryem) “‘Allah, Meryem’in oğlu İsa’dır.’ diyenler kâfir olmuşlardır.” (Mâide, 5/72) Ondan sonra: 103 لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اهللَ ثَالِثُ ثَالَثَةٍ )المائدة٧٣:( (Lekad kefere’llezîne kàlû inna’llàhe sâlisü selâseh) “Allah üçün üçüncüsüdür diyenler, hristiyanların ekânim-i selâse dedikleri inanca sahip olanlar kâfir oldular.” (Mâide, 5/73) diye bildiriyor. Kur’an-ı Kerim’de bunlar hakkında; “Kâfir oldular.” diye bildirildiği için, o zamanda da bu kanaatte olan insanlar olduğu anlaşılıyor. Şimdiki zamanın hıristiyanları da bu kanaatte… Aynı an’aneyi devam ettirmişler. O zaman onlar o kanaatte oldukları halde, onlara yine Ehl-i Kitab deniliyordu; bu zamanda da aynı kanaatteler; yine Ehl-i Kitab deniliyor. Binâen aleyh bu devirde de Allahu a’lem, Ehl-i Kitab var ama yine onlara Kur’an-ı Kerim’in o ayetleri nasihatte devam ediyor: (Yâ ehle’l-kitâb) “Ey Ehli Kitab, kâfir duruma düşersiniz, bak böyle yapmayın, Hz. İsa’yı tanrı edinmeyin, Hz. Meryem’e ulûhiyet isnad etmeyin, Cebrail’e tapınmayın!” veyahut ‘Hz. 104 Üzeyir Allah’ın oğludur.’ demeyin!” Yahudilerin de buna benzer saçma sapan inanışları var; “Böyle demeyin!” diye o ayetler yine bunlara muhatap, yine bunlar kâfir; Ehl-i Kitab olunca kâfirlikten kurtulmuş değiller. Çünkü inançları sakat… Şu devirde de Ehl-i Kitab yok değil, var. Bu bize neden gerekiyor? “Ehl-i kitabın kestiği yenilir.” diye bir hüküm var. Yahudinin kestiğini, hıristiyanın kestiğini müslüman yiyebiliyor. Çünkü onlar puta kesmiyorlar, onlar Allah adına kesiyorlar. Onun için: وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ حِلٌّ لَّكُمْ )المائدة٥:( (Ve taàmü’llezîne ûtü’l-kitâbe hıllün leküm) “Kendilerine kitap verilenlerin yiyeceği size helâldir.” (Mâide, 5/5) buyruluyor. Çünkü onlar öteki kavimlerden biraz daha farklı; az çok inanç görmüşler, az çok peygamber tanımışlar, az çok Allah’ın ayetlerini okumuşlar. Hatta kitaplarında belki bazı ayetler sağlam, bazıları bozulmuş. Yarım yamalak da olsa bir şeyleri olduğu için, onlara ayrı muamele yapılıyor. O muamele şimdi de yine devam eder. Neden? Çünkü bugünkü Ehl-i Kitab’ın durumu da Peygamber Efendimiz’in zamanındaki Ehl-i Kitab’ın durumu da aynıdır. Onlar da kâfirdi, bunlar da kâfir… Peygamber Efendimiz’i tanımadıktan sonra, onlar o zamanda da kâfirdi, bugün de kâfirler. Kâfirlikten çıkmış olmuyorlar. Ehl-i Kitab ama müstesna bir durumları var; bir adım daha atarlarsa imana gelip, Allah’ın yolunda hayırlı bir insan durumuna gelebilirler. 105 3. PEYGAMBER EFENDİMİZ a. Peygamber Sevgisi Soru: Allah-u Teàlâ Hazretleri’nden sonra Peygamber SAS Efendimiz’i mi, yoksa ana-babamızı mı sevmemiz gerekir? Şeksiz, şüphesiz önce Peygamber SAS Efendimiz’i sevmemiz gerekir. Hadis-i şerifte böyle geçiyor. Diyor ki Peygamber Efendimiz: 13 الَ يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْ هِ مِنْ وَلَدِه،ِ وَوَالِدِهِ ، وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ )خ. م. ن. ه. حم. در. حب. ع. هب. عن أنس( (Lâ yü’minü ehadüküm hattâ ekûne ehabbe ileyhi min veledihî, ve vâlidihî, ve’n-nâsi ecmaîn.) “Sizden biriniz beni annenizden, babanızdan, evlâdınızdan ve bütün insanlardan daha çok sevmedikçe tam mü’min olamaz!” buyuruyor. Demek ki, Rasûlüllah sevgisi olmadan iyi müslüman olunmuyor. b. Tek Yol Rasûlüllah’ın Yolu Soru: 13 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.14, no:15; Müslim, Sahîh, c.I, s.67, no:44; Neseî, Sünen, c.VIII, s.114, no:5013; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.26, no:67; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.177, no:12837; Dârimî, Sünen, c.II, s.397, no:2741; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.I, s.405, no:179; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.VI, s.23, no:3258; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.II, s.129, no:1374; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.534, no:11744; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.355, no:1175; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.29, no:70; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVI, s.490, no:17360. 106 “Allah der ki: Önce Rasûlüme git, ona kendini kabul ettir, benimle muhatap olamazsın!” diye söylediniz. Allah’la kul arasına hiç kimse giremez prensibi var... Burayı biraz açıklar mısınız? Peygamber Efendimiz’e müracaat etmeden yollar kapalıdır. Peygamber SAS Efendimiz, Allah’la kul arasında mânî değil, engel değil... Allah’ın elçisi olduğundan, ona gitmek gerekiyor. Onsuz olmuyor. Ezanımız onsuz olmuyor, namazımız onsuz olmuyor, ona salât ü selâm getirmeyince olmuyor. Rasûlüllah’a bağlılık çok önemli! Peygamber SAS diyor ki: “—Sizden biriniz, ben kendisine anasından, evlâdından ve bütün insanlardan —başka rivayetlerde de sahib olduğu her şeyden— daha sevgili olmadıkça, o kimse gerçek mü’min olamaz!” diyor. Peygamber Efendimiz bilmez miydi, kul ile Allah arasına kimse giremez prensibini? Kul Peygamber Efendimiz’i sevecek, bağlanacak, hayatını öğrenecek, sünnetini belleyecek, terbiyesine girecek, izini takip edecek; cennete öyle girecek! Onun dışında başka yol yok! Yol bir tane; o da Rasûlüllah Efendimiz’in sünnet-i seniyyesi yoludur. O çok önemli! Orada öyle ufak tefek tereddüde bile hiç yer yoktur. Orada Allah ile kul arasına girmek gibi bir şey yoktur. Allah ile kul arasında Rasûlüllah Efendimiz fazla değil... Yoldur, halkadır, götürücüdür. Onun için, onu başka türlü anlamasınlar. 2. Soru: Her zaman okuduğumuz Fâtiha-i Şerife’deki sırât-ı müstakîm hakkında bilgi verir misiniz? Çok kısa söylemek gerekirse, sırât-ı müstakîm Rasûlüllah’ın yoludur, Peygamber Efendimiz’in sünnet-i seniyyesi yoludur. Çünkü diyor ki: “Ey kullarım, ‘Kendilerine nimet verdiğin kullarının yoluna bizi ilet!’ diye dua edin; ‘Dalâlete düşmüş olanların ve Allah’ın gazabına uğramışların yoluna değil…’” diyor. 107 Dalâlete düşmüş olanlar hıristiyanlar… Çünkü Hz. İsâ’ya “Allah’ın oğlu” dediler, peygamberi ilâh edindiler, kâfir oldular. لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اهللَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ )المائدة٧٢:( (Lekad kefere’llezîne kàlû inna’llàhe hüve’l-mesîhü’bnü meryem) “‘Allah, Meryem’in oğlu İsa’dır.’ diyenler kâfir olmuşlardır.” (Mâide, 5/72) Alenen kâfirlik... Sonra yahudiler de sapıttılar. Kendilerine hak peygamber, hak kitap indiği halde Allah’ın gazap ettiği kavim durumuna düştüler. Onların durumunda olmamak için çare, Peygamber Efendimiz’in yolunda yürümektir. Sünnet-i seniyyeye sarılmaktır. Takvâ yoludur. Yani tasavvuf ve takvâ, Peygamber Efendimiz’in yoludur. Ona dikkat ederek yürürseniz, Kur’an-ı Kerim’i çok okursanız, hadis-i şerifleri çok okursanız, büyük alimlerimizin hayatlarını okursanız, eserlerini okursanız o kendiliğinden belli olur. Böyle bir zümre içinde olursanız, o yaşama kendiliğinden olur. Zümreden koptuğunuz zaman, yollarından çıktığınız zaman, kendiniz yeni bir yol keşfedemezsiniz. Çünkü yol keşfedilmiş, sırât-ı müstakîm ayan beyan meydandadır. Sizin saptığınız, kestirme sandığınız yol çıkmazdır; batar gidersiniz. Onun için sırât-ı müstakîm, takvâ ehli müslümanların yürüdüğü yoldur. Ehl-i Sünnet, sünnet-i seniyyeye sarılan insanların yoludur. Cemaat-i kübrâ-i Muhammediye’den, cadde-i kübrâ-i Muhammediye’den yürüyen insanların yoludur. Kur’an’a ve hadise sarılırsanız, kurtulursunuz. Ona dayalı yola girerseniz, kurtulursunuz. Ondan ayrıldınız mı derece derece kandırılırsınız. Kandırılmak vardır. Göz boyama şeklinde olur. Hokkabaz bile kandırır sizi... Şapkasının içinden tavşan çıkartır, tavuk çıkartır, yumurta çıkartır. Yumurtayı kırar, içinden Hamidiye altını, Reşat altını çıkartır. Hokkabazdır ama kandırır. Hokkabaz bile sizi kandırabiliyorsa, başkası haydi haydi kandırabilir. 108 Kanmamak için Allah’ın ipine sımsıkı sarılmak lazım! Kur’an-ı Kerim’e, hadis-i şerife sımsıkı sarılmak lazım! c. Peygamberler Ma’sumdur Soru: Peygamberler günah işleyebilir mi? Peygamberler günah işlemezler. Allah onları günah işlemekten mahfuz tutmuştur. Onlar ma’sûmdurlar, günahlardan berîdirler, ismet sahibidirler. Olgun insanlardır, derin görüşlü insanlardır. Yalnız, yaşamlarında yaptıkları işlerde hataları, ayak sürçmeleri olabilir; bunlara zelle denilir. Zelle, ayağın kayması demek... Yâni, insan normal yolda yürürken şöyle bir sendelemesi gibi bir şeydir. Zelle günah değildir. Ma’sumdurlar, Allah korumuştur onları... Koruduğu insanlar, kaliteli insanlar oldukları için günah işlemezler. d. Şeytan Ayetleri Meselesi Soru: Şeytan ayetlerinin aslı var mıdır? Müşrikler, kâfirler İslâm dini çıktığı zamandan beri müslümanlarla uğraştılar. Peygamber Efendimiz’e iftira ettiler, mecnun dediler, şair dediler. Öldürmeğe çalıştılar, şehirlerinden dışarı çıkarttılar. Müslümanlara işkence ettiler. Bu arada da çeşit çeşit yalanlar uydurdular. Bu ayetlerin hiç aslı esası yoktur. Ama, İslâm’ın düşmanları şimdi Yirminci Yüzyıl’da da olduğundan, eski kâfirlerden, eski şeytanlardan, şeyâtînü’l-insten kalmış olan şeyleri tekrar tekrar ortaya atıp, milletin kafasını karıştırmağa çalışıyorlar. Allah-u Teàlâ Hazretleri Kur’an-ı Kerim’de Peygamber Efendimiz için buyuruyor ki: 109 وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ األَْقَاوِيلِ . ألَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَ مِينِ . ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ )الحقّة٤٦-٤٤:( (Velev takavvele aleynâ ba’da’l-ekàvîl) “Eğer bu peygamber, biz kendisine vahyetmediğimiz halde kendiliğinden, Allah böyle söylüyor diye bazı sözler ortaya atsaydı; (Leehaznâ minhü bi’lyemîn. Sümme lekata’nâ minhü’l-vetîn) biz onu yakalar, onun şah damarını parçalardık, müsaade etmezdik!” (Hakka, 69/44-46) buyuruyor. Allah-u Teàlâ Hazretleri, Peygamber SAS Efendimiz’i hak peygamber olarak gönderdi. Söylediği sözler hak sözdür. Peygamberler ma’sûmdur; yâni hıfz u himâye olunmuşlardır, korunmuşlardır. Şeytan sokulamaz, şeytan tesir edemez. Günahlara düşmezler, günahlı işleri yapmazlar. Peygamber Efendimiz daha küçük çocukken, arkadaşları bir düğün seyretmeğe gittiler. Bir keresinde: “—Bu gece de ben düğün seyretmeğe gideyim!” dedi. Yarı yolda ona Allah bir uyku verdi, düğün yerine gidemedi. “Düğün seyretmek, çalgı ona gerekmez!” diye. Yâsin Sûresi’nde hepiniz biliyorsunuz, Peygamber Efendimiz için: وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنْبَغِي لَهُ إِنْ هُوَ إِالَّ ذِكْرٌ وَقُرْآنٌ مُبِينٌ )يس٦٩:( (Ve mâ allemnâhü’ş-şi’ra ve mâ yenbağî lehû) “Biz o Peygamber’e şiir öğretmedik, şiir ona gerekmezdi. (İn hüve illâ zikrün ve Kur’anün mübîn) Onun söyledikleri, ancak Allah’tan gelmiş bir öğüt ve apaçık bir Kur’an’dır.” (Yâsin, 36/69) buyuruluyor. Allah-u Teàlâ Hazretleri bir ayet-i kerimede de buyuruyor ki:
(İnnâ nahnü nezzelne’z-zikre ve innâ lehû lehàfizùn) “Kur’an-ı
kerim’i biz indirdik; onun hıfzedilmesi, korunması da bize aittir.
Kıyamete kadar onu biz koruyacağız.” (Hicr, 15/9)
يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اهللِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاهللُ مُ تِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ
)الصف٨:(
(Yürîdûne li-yutfiû nûra’llàhi bi-efvahihim, va’llàhu mütimmü
nûrihî velev kerihe’l-kâfirûn) “Onlar ağızlarıyla üfleyerek Allah’ın
nûrunu söndürmek istiyorlar. Halbuki kâfirler istemeseler de
Allah nûrunu tamamlayacaktır.” (Saf, 61/8)
Allah’ın nurunu üflemekle kimse söndüremez! Amma, işte
böyle fitne karıştırırlar, eski rivayetlerden bir şeyler bulmağa
çalışırlar. Eski zamanın müşriklerinin sözlerini ortaya atarlar.
Meselâ; Mekke’de gelmiş As ibn-i Vâil... Eline çürümüş kemiği
almış, şöyle ufalıyor Peygamber Efendimiz’in karşısında...
“—Allah bu çürümüş kemiği de mi diriltecek?” diyor.
Ayet-i kerime nâzil oluyor:
قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ
)يس٧٩:ٰ(
(Kul yuhyihe’llezî enşeehâ evvele merreh) “De ki: Onları ilk defa
yaratmış olan diriltecek. (Ve hüve bi-külli halkın alîm) Çünkü o,
her türlü yaratmayı gayet iyi bilir.” (Yâsin, 36/79)
Allah ilk başta nasıl yarattıysa, o kemiği tekrar diriltecek! O
her çeşit yaratmaya kadirdir! Yoktan da yaratır, kemikten de
111
yaratır, topraktan da yaratır, nurdan da yaratır. Öldükten sonra
da diriltir, ahiret hayatını da yaratır. Allah her şeye kàdirdir.
“—Çürümüş kemikler nasıl dirilecek?”
“—Senin üzerine vazife mi? Allah yaratacak. Her çeşit
yaratmaya kadirdir.”
Televizyonda bir filim görsen, aklına “Hiç böyle şey olur mu?”
diye gelmiyor. Adam uzay gemisinin hücresinde duruyor, içeri
giriyor, bir ışınlanıyor; “Hoop...” Ay’ın yüzeyine geçiyor. Hiç itiraz
geliyor mu içinizden? O zaman “Gık...” demiyorsunuz. Ama öbür
tarafta, “Allah-u Teàlâ Hazretleri yaratacak.” deyince, çeşit çeşit
şeyler oluyor.
Şimdi, bu da bir iftira! Bunun hiç kitaplarımızda aslı, esası
yok... Bu adamların iddiası ne? “Peygamber Efendimiz’e şeytan
tesir etmiş de, bazı sözler söyletmiş...” filân gibi... Yok öyle bir şey!
Şeytan tesir eder mi Peygamber Efendimize? Allah-u Teàlâ’nın
Peygamberine, mümkün mü böyle bir şey?
Bunlar İslâm’ı zedelemek için, müslümanların imanını
sarsmak için ortaya atılmış yalanlar, dolanlar... Kim yapıyor? En
meşhur gazeteler yapıyor. Bir birisi yazıyor, bir birisi yazıyor, bir
ötekisi yazıyor. Maksat ne? Dertleri, karınlarının ağrıları,
müslümanların Türkiye’de kuvvetlenmesi... Müslümanların
kuvvetlenmesini hazmedemiyorlar. Gençlerin camileri
doldurmasını hazmede-miyorlar. Kızlarımızın başlarını örtmesini
hazmedemiyorlar.
Niye plajdaki çıplakla, fahişeyle uğraşmıyorsun da; benim
namuslu kız kardeşimle, benim bacımla uğraşıyorsun? Niye o
fahişeyi fahişelikten alıkoymağa çalışmıyorsun da, bu
namuslunun başını açmağa çalışıyorsun? Hiç akıl mantık kabul
etmeyecek işler...
“—Neden böyle yapıyorlar?”
“—İslâm’dan korkuyorlar, müslümanlardan korkuyorlar.”
“—Kim korkuyor?”
“—Kâfirler korkuyor.”
“—Pekiyi, buradakilerin korkusu ne?”
1
113
sürü böyle şey... E bunlarla uğraşalım! Hayır; müslümanın
başörtüsüyle, müslümanın imam-hatibiyle, müslümanın Kur’an
kursuyla, müslümanın ayetleriyle, müslümanın hadisleriyle
uğraşıyorlar.
Hocamız bir kitap yazmıştı, Yemek Adâbı diye, hadis-i
şeriflerle... “Sağ elinizle yeyin, üç parmakla yeyin!” bilmem ne...
Gazeteler onların her birini bir alay mevzuu yaptı, yazdı. Sen
Allah’ın Rasûlü’nün hadisleriyle alay edersen, kâfirsin! Peki, kâfir
böyle diyor; müslüman niye ona kulak veriyor? Cahil de ondan...
Dost kim, düşman kim bilmiyor da ondan...
Bir Japon, Japon güreşinde Japonlara mahsus bir kıyafet
giyiyor, beline kuşak takıyor, kimse bir şey demiyor da; biz kendi
kıyafetimizi giyemiyoruz! Japon kimonosunu giyiyor, öyle yaşıyor
da, biz yaşayamıyoruz! Olmaz ki! Eğer hürriyet varsa, eğer
demokrasi varsa, eğer din ve vicdan hürriyeti varsa, eğer eğitim
hürriyeti varsa, eğer bunlar anayasal düzende de imzalanmış,
tasvip görmüşse; o zaman herkesin uyması lâzım! Bir şey
diyememesi lâzım! Sen de hakkını, hukukunu korumalısın!
“—Efendim, kâfirin elini tutamazsın, kalemini tutamazsın!
Memlekette hürriyet var… Herkes isterse dinin aleyhine yazar,
ister lehine yazar.”
Haa, o zaman da paranı dökeceksin çuvalla orta yere...
Gazeteni kuracaksın, mecmuanı kuracaksın, bunlara cevap
vereceksin! Dağıtım müesseseni kuracaksın, Türkiye’nin en uzak
köşesine kadar senin mecmuaların, gazetelerin dağılacak. Senin
fikirlerini okuyacak, bunların cevaplarını okuyacak millet...
Bak, gündemi onlar tesbit ediyorlar. Yâni hangi konunun
münakaşası yapılacak, onlar seçiyorlar. Ortaya bir fitne atıyorlar,
bizim kardeşimiz de bir not veriyor; “Şeytan ayetlerinin aslı var
mı?” diye... Biz de camide tutup onu anlatmak zorunda kalıyoruz.
Halbuki, sen Hazret-i İsâ’ya nasıl Allah’ın oğlu dersin? Allah’ın
peygamberi... Nasıl sen buna Allah’ın oğlu dersin? Evlendi mi,
karısı mı vardı, doğumla mı doğdu, izdivaç mı oldu, gerdek mi
114
oldu? Bu nasıl saçmalıktır Yirminci Yüzyıl’da? Gündemi biz tesbit
etsek, bunu söyleyeceğiz. O zaman ne papa kalacak, ne papaz
kalacak, ne kilise kalacak!
Ona fırsat gelmesin diye, müslümanın Kur’an’a bağlılığı
zayıflasın diye, şeytan ayeti, bilmem nesi... Hintli öyle demiş,
bilmem ne böyle demiş... Hintli zâten tenâsül aletine tapıyor,
öküze tapıyor... Adamın aklı olsaydı, doğru düzgün bir şeye
inanırdı. Gündemi biz tesbit etsek, bunu söyleyeceğiz.
Hindistan’da öküz kutsal... Neresi kutsal bunun? Biz bunu
yatırıyoruz, kırt kırt kesiyoruz, etini de yiyoruz. Pirzola yapıyoruz,
pastırma yapıyoruz, yumurta kırıyoruz, yiyoruz. Neresi kutsal
bunun? Bunun boynuzuna mı tapıyorsun, derisine mi tapıyorsun?
Derisinden de pabuç yapıyoruz; ayağımızın altında... Senin
taptığın bu mu? Senin taptığın benim ayağımın altında!
Hintli bilmem ne yazmış bu kitabı... Yâ sen ilkönce kendine
bak, bir kere senin kendi dinin ne? Hindistan’da 400 kadar
mezheb var... Kimisi Buda’ya tapar. Buda’nın heykeline baksan,
sekiz tane kolu var... Sekiz tane kollu adam gördünüz mü hiç
şimdiye kadar? Yok... Sonra, tenâsül aletine tapıyor Hintlilerin bir
kısmı...
Bizim dedelerimiz bunların hepsini gördüler. Bizim
dedelerimiz kaç asır Hindistan’da yönetici olarak bulundu,
imparatorluk kurdu. Onların dinini de biliriz, hristiyanları da
biliriz, yahudileri de biliriz, ateşperestleri de biliriz. Hak din
İslâm! El-hamdü li’llâh, alâ ni’meti’l-İslâm... Bizi müslüman
yapan Allah’a hamd olsun...
Ama gündemi tesbit etmek meselesi var ya; hangi mesele
konuşulacak? Hak din konuşulacak! Hangi din haktır, hangi din
batıldır? Öyle kıyıdan kenardan hık mık deme, çık bakalım
karşıma! Saklandığın yerden bir karşıma dikil bakalım! Sen hangi
dindensin? Sen Hint dinlerinden birisinden misin; senin dinin iki
para etmez! Neyin var senin? Sen hristiyan mısın; senin dinin
muharref! Sen Allah’ın sana gönderdiği peygambere, tanrının oğlu
demişsin. Bundan saçma şey mi olur?
115
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اهللَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ )المائدة١٧:(
(Lekad kefere’llezîne kàlû inna’llàhe hüve’l-mesîhu’bnü
meryem) “‘Şüphesiz Allah, Meryem oğlu Mesîh’dir’ diyenler
andolsun ki kâfir olmuşlardır.” (Mâide, 5/17) diye Kur’an-ı kerim
bildiriyor.
Allah transandantal varlıktır, müteâlî varlıktır diye filozoflar
bile İslâm’ın çizgisine geliyor. Neden hristiyan filozof geliyor,
müslüman oluyor? Aklı almadığı için...
Neden filânca papaz hâlâ hristiyan kalıyor; hem de kitap
yazmış ilim adamıymış? “Ben labaratuara geldiğim zaman
kilisenin kitabını kapatırım; kiliseye gittiğim zaman labaratuarın
kitabını kapatırım.” diyor. Orada öyle, burada böyle; öyle şey mi
olur? İki çatal, birbirine zıt iki şey... Haydi bakalım, bir birliğe er
bakalım; ikisinden hangisi doğru, bir anla!
O zaman, Prof. Moris Bükey (Maurice Bucaille) gibi, bir onu
inceliyor, bir onu inceliyor; bu yanlış diyor, müslüman oluyor.
Başka çaresi yok! O yanlış, bu doğru... İslâm’a gir!
Papazlardan, piskoposlardan, hahamlardan, komünistlerden,
filozoflardan, doktorlardan, yazarlardan nice insan müslüman
oluyor. Ramazan geliyor işte, bir ay sonra... Yine gazetelerde
görürsünüz; şu müslüman oldu, bu müslüman oldu...
O adamlar durup dururken mi müslüman oluyor? Kolay mıdır;
bir insanın yaşayıp dururken, bir cemiyete muhalefet edip başka
bir dine girmesi kolay bir şey midir? Çok büyük hadisedir.
Anasıyla darılacak, babasıyla darılacak, toplumuyla ters düşecek,
başka bir ülkeye gitmesi gerekecek... Onu yapıyor. Bak, sen
müslüman doğmuşun, müslüman yaşamakta zorlanıyorsun; o
dinini değiştiriyor, İslâm’a geliyor. Bütün topluma karşı gelerek,
büyük bir kahramanlık gösteriyor.
O bakımdan, müslümanlar olarak İslâm’ı tanıtacak vasıtalara
sahip olmamız lâzım!
116
2. Soru:
Salman Rüşdi’nin Şeytan Âyetleri adlı kitabındaki gibi şeytânî
âyetler Kur’an’da var mıdır?
Kur’an-ı Kerim’in ayetlerinin hepsi Rahmânîdir, şeytânî bir
ayet yoktur. Yalnız Salman Rüşdi’nin şey yaptığı husus, yaptığı
şeytanlık, Peygamber SAS Efendimiz inen vahiyleri Kureyşlilere
okurken, orada bazı muzip ve kâfir ve müşrikler böyle laflar
uydurup söylemişler. Şeytan ayetleri dediği o.
Yani Peygamber Efendimiz değil de, Peygamber Efendimiz’in
vazifesini engellemek ister gibi gargara yapmak için, yani işi
karıştırmak için, Peygamber Efendimiz “Allah şöyle buyurdu.”
diye ayetleri okurken, müşrikler de oradan uyduruk bir şeyler
karıştırmak istediler. Mesele odur, gürültü patırtı odur.
Allah-u Teàlâ Hazretleri Kur’an-ı Kerim’inde buyuruyor ki,
Bi’smi’llâhi’r-rahmâni’r-rahîm:
-
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ )الحجر٩:(
(İnnâ nahnü nezzelne’z-zikra ve innâ lehû lehafizûn) “Bu
Kur’an-ı Kerim’i indiren biziz ve bunun korunması bizim
kudretimiz altındadır, biz onu mutlaka koruyacağız.” (Hicr, 15/9)
Onun için Kur’an-ı Kerim âyetleri korunmuştur, elhamdülillah
hiçbir eksiği, hiçbir fazlası olmadan elimizdeki Kur’an-ı Kerim
dünyanın her yerinde aynıdır.
Kâfirler Peygamber Efendimiz’in zamanında Peygamber
Efendimiz’e çok zulümler yaptılar. Biliyorsunuz namaz kılarken
başına, secde ettiği yere işkembe koymaya kalktılar. Öteki namaz
kılanları dövebildiklerini dövdüler, öldürebildiklerini öldürdüler
filan, çok çeşitli şeyler oldu. Bu Mekkeli müşriklerle uğraşmak
kolay olmadı. Onlar çeşitli şeyleri her zaman yapıyorlar,
yapmışlardır ama sonunda küfür yıkıldı gitti, şirk gitti, şeytan
mağlup oldu, Hicaz’dan sürüldü, Allah’ın dini galip geldi, her
117
tarafa yayıldı.
Peygamber Efendimiz’le uğraşanlar o kadar çeşitli uğraşmalar
yaptılar ki adını yalancı peygamber bile çıkarttılar. Peygamber
Efendimiz âyet okuduğu gibi, onlar da kendileri âyet uydurmaya,
taklide kalktılar. Onlar da etraflarına adamlar aldılar.
Peygamber Efendimiz dua ediyordu körün gözü açılıyordu,
hasta iyi oluyordu, duası kabul oluyordu. O yalancı, sahte
peygamber davasıyla ortaya çıkan şahıs da, ona da gözü ağrıyan
adam getirdiler. Bir dua etti geçsin diye, gözü tamamen kör oldu.
Yani yalancı olduğu için alçak, Allah öyle yaptı.
Yani yalancı peygamberler çıktı, Kur’an’a karşı, karşı âyet gibi
başka şeyler çıkartmak isteyenler oldu.
Peygamber Efendimiz, Kâbe’nin yanında müslümanlara
veyahut muhatabı Kureyşlilere Kur’an âyeti okurken, arkadan laf
karıştırdılar, araya girmek isteyenler oldu. Onların hiçbirinin
tesiri olmadı, olmayacak. Çünkü Allah, “Kur’an-ı Kerim’i ben
koruyacağım!” buyurmuş olduğundan korumuştur.
Ama tabii bu kâfirler İslâm’la o zaman uğraştıkları gibi şimdi
de uğraşıyorlar, çeşitli şekillerde mideyi bulandırmaya
çalışıyorlar.
e. Peygamber Efendimiz’i Rüyada Görmek
1. Soru:
Peygamber Efendimiz’i rüyada görmenin çaresi nedir? Yol
gösterebilir misiniz?
Peygamber Efendimiz’i rüyada görmenin şartı, sünnetine
uymaktır. Sünnetine uyduğun, ümmetine hizmet ettiğin,
Peygamber Efendimiz’in tavsiyelerini tutup hoşuna gidecek işler
yaptığı zaman Rasûlullah Efendimiz ona görünür. Bunları
yapmadığı zaman görünmez. Bazen de azarlamak için görünür.
Yine o da sevgidendir. Yani sevilen bir müslüman bir günah, hata
işlediği zaman azarlamak için görünür, kaş çatar;
“—Ben sana darıldım, niye böyle yapıyorsun?”
118
“—Ay, Rasûlullah bana darıldı! Ben bu işi bırakayım.” diye
bırakır.
Bazen de öyle olur. Ama öyle de olsa, yine bir derece gösterir,
Rasûlüllah’ı görmek iyi bir şey. Onun görünmesi için üç esası
söyleyebilirim:
1. Sünnetine sarılmak,
2. Kendisine çok salât ü selâm getirmek,
3. Ümmetine güzel hizmet etmeye çalışmak.
2. Soru:
Rüyamda Peygamber Efendimiz’in başını omuzlarıyla beraber
görüyorum. Yüzü eski bir örtüyle örtülü, bir aydınlık yok.
Yüzünü görmemek, sünnette kusur ettiğine işarettir. Zaten
aşağıda da; ‘Ben inanan, fakat farzları tam olarak yapamayan bir
insanım.’ diyor. Sünnetleri değil farzları bile tam yapamadığına
göre, onun için nursuz olarak görüyor ve yüzünün hatlarını
göremiyor.
f. Hadis-i Şerifi İnkâr
1. Soru:
Hocam! Bazı şahıslar hadislerin Peygamberimiz’in üzerinden
söylenen sözler olduğunu iddia edip inkâr ediyorlar. Bu gibi
kimselere tavrımız, onlarla ilişkilerimiz ne olmalı?
Cevap: Nasıl bu okuduğum kitapta “Ben şundan duydum, o
şundan duymuş.” diye sağlam anlatıyor, kaynak gösteriyorsa
dinde de her şey sağlam kaynak gösterilerek anlatılır. Bu
hadislerin de büyük kitapları vardır. Benim evimde şu caminin
yarısı kadar yer dolusu kitabım var. Bir sürü kitap var; yine ben
kendimi çok kitap sahibi saymıyorum. Çok kitaplar var, bu
konuda kaynaklar var.
O kaynaklarda “Hangi hadisin durumu nedir, râvîleri
kimlerdir, sıhhat derecesi nedir?” yazılıdır. Bilen insan; “Şu hadis
sahihtir, hasendir.” der. Zayıf hadislere “zayıf hadis”, mevzu
119
hadislere “mevzu hadis”, uydurma olan sözlere “bu hadis değildir,
uydurmadır.” diye alimlerimiz zaten söylemiştir.
Uydurma olan bir şeye uydurma demekte mahzur yok, ama
Peygamber Efendimiz’den geldiği kesin olarak bilinen bir hadisi
bir insan inkâr ederse kâfir olur. Âyeti inkâr eden de kâfir olur;
Peygamber Efendimiz’den geldiği kesin olan bir haberi de inkâr
ederse o da kâfir olur.
2. Soru:
Her toplumun örf ve adeti var. Peygamber Efendimiz’in
zamanında da Arapların örf ve adetleri vardı. Bunların hepsi,
Peygamber Efendimiz yapmışsa sünnet sayılır mı; yoksa, bazıları
örf ve adete mi girer?
Peygamber Efendimiz’in yaptığı şeylerin çeşitleri vardır,
ayırımı vardır. Bir kısmı uyulması gereken şeylerdir, bir kısmı
zamanla değişen şeylerdir; yeme-içme, alet-edevat, binek ve
sâiredeki değişmeler gibi... İlle Peygamber Efendimiz merkebe
bindi diye, deveye bindi diye, İstanbul’da deve kullanmağa
çalışmak mümkün değil... Hayvan yaşamaz belki... Bunlar
kitaplarda yazılıdır.
g. Örneğimiz Rasûlüllah SAS
Soru:
Hem bizim hayatımıza tatbik etmemiz hem de soranlara cevap
verebilmemiz açısından bir günlük hayatınızı eğer mahzuru yoksa
kısaca özetler misiniz, lütfen?
Hayır! Özetlemem, anlatmam! Çünkü ölçü ben değilim.
Rasûlüllah’ın günlük hayatını öğrenin, öyle yapın!
Örnek kim?
لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اهللَِّ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو
120
اهللََّ وَالْيَوْمَ اْلْخِرَ وَذَكَرَ اهللََّ كَثِيرًا )االحزاب٢١:(
(Lekad kâne leküm fî rasûli’llàhi üsvetün hasenetün li-men
kâne yercu’llàhe ve’l-yevme’l-ahireh, ve zekera’llàhe kesîrâ)
[Andolsun ki, Rasûlüllah sizin için, Allah’a ve ahiret gününe
kavuşmayı umanlar ve Allah’ı çok zikredenler için güzel bir
örnektir.] (Ahzab, 33/21) ayet-i kerimeleri var...
Bizim örneğimiz, modelimiz Rasûlüllah SAS Efendimiz. O’na
uyacağız, sünnet-i seniyyesine uyacağız. Onun gibi yapmaya
çalışacağız.
Rasûlullah Efendimiz nasıl yapardı? Büyüklerimiz mümkün
olduğu kadar onu yapmaya çalışmışlardır ama bazen bu ölçü
şaşırılıyor.
Neden şaşırılıyor?
Meselâ. içimdeki bir acıyı sizinle dertleşerek söyleyeyim.
Derviş, hatta halife veya şeyh sigara içiyor, sigara tüttürüyor.
Ezan okununca sigarayı şuraya koyuyor, mihraba geçiyor, namaz
kıldırıyor. Ondan sonra sigarası yine ağzında…
“—Hocaefendi! Bu sigara oluyor mu?” deyince de;
“—Sen benim sigarama karışma!” diyor.
Böyle şeyler duydum.
Sonra bazı tekkeler duydum; oraya misafirler gittiği zaman
sigara ikram ediyorlarmış.
Sigara haramdır. İsraf haramdır. Sıhhate zarar vermek
haramdır. Bu sonradan ortaya çıkmış bid’attir, mükeyyefâttır,
muzır malzemedir. Bunun içilmesi doğru olmaz. Bu, gün gibi
âşikâr bir şey... Bunu camiye getirmek, tekkeye getirmek,
fosurdatmak olmaz.
“—E Hocam! Falanca büyük şeyh de içmiş.”
O şeyhin büyük şeyh olduğunu ben de biliyorum, seviyorum da
onu ama büyük şeyh ölçü değildir; Peygamber Efendimiz ölçüdür.
Ölçü fıkıh kitabıdır, ölçü şeriattır, ölçü Kur’an-ı Kerim’dir.
121
O onu neden yapmıştır, nasıl yapmıştır, ne kadar yapmıştır?
Sen onu anlayamazsın. O orada sigara içenlerle beraber sigara
içiyor gibi yapmıştır, onları toplamıştır, öbür tarafa getirmiştir,
tevbe ettirmiştir. Üç sene sabretmiştir, dördüncü sene yola
getirmiştir. Ama o mekruh; “helâl” mânasına, “Kerahat kalktı.”
mânasına gelmez. Eğri oturup doğru konuşmak lazım.
Ölçü ve örnek Peygamber Efendimiz’dir, Kur’an’dır, şeriattir.
Onun için herkes ona uyacak. “Şeyhim sigara içiyor.” diye sigara
içilmez.
Mürid öyle, bildiği bilmediği her şeyde şeyhini taklit ederse
helak olur. Çünkü, şeyhin gördüğü bazı mânevî işaretler
dolayısıyla yaptığı bazı şeyler olabiliyor.
“—Meyhaneden adam kurtarmak için oraya giriyor.” diye sen
de meyhaneye girersen kendin tutulursun. O oradan adam
çıkarmak için gider, sen de “Şeyhim meyhaneye gidiyor.” diye
gidersin.
El-hamdü lillah biz gitmiyoruz da. Ama “Bazen böyle şeyler
oluyormuş.” diye kitaplarda okuyoruz. Bunlar misal olsun diye
söyleniyor. Onun için, her şey taklit edilmez. Bilmediği şeyler
şeriate aykırı gibi görünüyorsa hüsn-ü tevil edilir.
Meselâ Mehmed Zâhid Hocamız, şeyhin birisini anlatırdı.
Sadık, ileri bir müridi şeyhe hizmet ediyor. Çarşaflı bir kadın
gelmiş. Şeyh efendi;
“—’Hoş geldin!’ demiş, odasına almış, kapıyı kapatmış.
Dışarıdaki bekçi müride de;
“—Sakın ha kimseyi içeriye alma, biraz konuşacağız.” demiş.
Biraz sonra çıkmış.
“—Su kaynat, kazanda su ısıt.” demiş.
Ondan sonra kadın bir iki saat durduktan sonra çıkmış, gitmiş.
Şeyh müridi çağırmış;
“—Hakkımda ne düşündün?” demiş.
“—Estağfirullah efendim!”
122
“—Git, o kadına kim olduğunu sor.”
“—Estağfirullah efendim, sizi kontrol edecek değilim ya!”
“—Hayır! Mutlaka gideceksin, soracaksın.”
Arkasından gitmiş, sormuş;
“—Hanımefendi, siz kimsiniz?”
“—Ben şeyh efendinin kız kardeşiyim, ablasıyım. Onu ziyarete
geldim.”
“—Niye suyu ısıt dedi?”
Biraz sonra şeyh efendi, İnnâ li’llâhi ve innâ ileyhi râciûn,
ruhunu teslim etmiş. Kazandaki su onun cenazesini yıkamaya
yaramış. Yâni, vefat edeceği mâlum olmuş. Kız kardeşi ile
helalleşmiş, namazını kılmış, suyunu da ısıttırmış, ondan sonra
vefat etmiş.
Ama dışarıdan bakarsan, şeyh efendi bir kadını odasına aldı,
iki saat kaldılar. Şeriatte nasıl? Bir yabancı kadınla bir erkek baş
başa yalnız kalamaz.
Biz kadınlara ders verirken, tarikatı anlatırken Valide hanımı
yanımıza alıyoruz veya perdenin arkasından anlatıyoruz veya
tedbir alıyoruz veya hanımın beyini de yanına oturtuyoruz. Tabi
mantosuyla, sokaktaki kıyafetiyle oturuyor, öyle anlatıyoruz.
Neden?
“—Şeriatin ahkâmı yerini bulsun, aykırı iş olmasın.” diye.
Filanca adamın meclisinde kadın erkek bir arada dururmuş.
Adamın mâneviyâtı çok kuvvetliymiş; pamukla ateşi yan yana
tutarmış da pamuk yanmazmış.
Öyle şey olmaz! Şeriatin ahkâmına aykırı olduğu için olmaz.
Tasavvuf kitaplarımız öyle yazıyor. Birisi böyle yapmış, böyle
demiş de, “Olmaz!” demiş.
Peygamber Efendimiz böyle yapmadığı için “Yâ Fatıma!
Perdenin arkasına geç.” dediği için öyle yapmak lazım. Efendimiz
gibi yapmak lazım.
O bakımdan Rasûlullah’ın hayatını okuyun! Ana kaynak odur.
123
Köşe başındaki ana taşına ipi çekiyoruz, şakülü de yukarıdan
aşağı sarkıtıyoruz; duvarı örerken o ölçüye, o ipe göre yapıyoruz.
O köşe taşındaki ölçü yeri neresi? Peygamber Efendimiz. O
ölçüye bakmaz da yanındaki tuğlaya bakarsan, olmaz. Herkes
yanındaki tuğlaya bakarsa, duvara bakarsa yelken gibi eğri büğrü
olur.
Saflara durulduğu zaman ne diyoruz?
“—Şu direklerin hizasında olun!” diyoruz.
Onu demediğimiz zaman hava grafiği gibi önde arkada, önde
arkada zikzaklı oluyor.
Saf düz olacak! Yapamıyorlar. Ya yere çizgi çizeceksin, ya ip
koyacaksın, ya iki direğin arası diyeceksin. Yapamıyorlar; ölçüye
dikkat etmek lazım.
Aman kardeşlerim! İnsan yandaki tuğlaya bakarsa yanılır.
Ana çizginin bağlandığı Rasûlüllah’a bakacak, Kur’an-ı
Kerim’e bakacak. Herkes ölçüyü ondan alacak. Ondan başka bir
ölçü olmaz.
“—Falanca üstad, falanca kimse, falanca şahıs şöyle yaptı.”
Sen onun neden yaptığını bilemezsin. Gitsen sorsan belki işin
aslı anlaşılır.
Adamın birisi demiş ki;
“—Falanca büyük hoca efendiden duydum; ‘Eşek anırdığı
zaman abdest bozulur.’ dedi.”
Hoppala! Şimdi ben burada abdestliyim, dışarıda bir merkep
bağırmaya başladı. Benim burada abdestim niye bozulsun?
“—O hoca öyle şey söylemez.” demişler.
“—Yok, söyledi! Şu kulaklarımla duydum.” demiş.
“—Söylemez.”
“—Vallahi söyledi!”
“—Gel bakalım, madem yemin ettin.” demişler; gitmişler,
hocaya sormuşlar;
Hoca efendi, şöyle bir düşünmüş; hatırlamak için başını eğmiş,
sakalını sıvazlamış, başını sallamış.
124
“—Evet, söyledim.” demiş.
Haydi bakalım! Ayıkla pirincin taşını.
Bu hoca cahil mi? Hayır!
“—Söyledim ama evlâdım, sen herhalde vaazın içinde
uyumuşsun; vaazı dinlerken anlatılan şeyin başını duymamışsın,
sonunu duymuşsun. Yanlış bilgi edinmişsin. Ben o vaazda neyi
anlattım:
Bir insan merkebine bindi. Su tulumu, testisi merkebine asılı.
Yolda namaz vakti gelince indi. Abdest bozacak, abdest alacak,
namaz kılacak. Merkep bir gürültüden ürktü, kaçtı gitti. Çölde
merkebi ara Allah’ım ara; yok. Orada yok burada yok, uğraştı,
didindi; yakalayamadı. Su yok. Şimdi bu adam ne yapacak?
Namaz vakti geçiyor.
Teyemmüm abdesti aldı. Tam namaz kılacak, merkep geldi,
yanında anırdı, bağırdı. Tamam, su geldi. O zaman ne olur? Su
geldiği zaman teyemmümle namaz olmaz. Artık oradan suyu
alacak, abdest alacak. Ondan abdesti bozuldu.’ dedim.”
İnsan anlatınca anlıyor da, anlatmayınca bilinmiyor. O
bakımdan gerçekten büyüklerin, evliyâullahın kerametle bildiği
bazı şeyler vardır. Onlar görürler, bazı şeyler söylerler; onları
taklit etmek olmaz.
Bahaeddin-i Nakşibend Efendimiz ile ilgili bir menkabe
anlatırlar. Müridlerine:
“—Haydi gidelim, filanca tüccarın deposundaki malların
hepsini alalım!” demiş.
Gitmişler, almışlar. Topları, kumaşları herkes kucaklamış,
almış. Depoda bir şey kalmamış. Ertesi gün:
“Haydi, aldığımız topları götürüp yerine koyalım!” demiş.
Tekrar götürmüşler, yerine koymuşlar.
Meğer o gün haramîler gelmiş, oraları talan etmişler. Bu zât
iyi bir tüccarmış, mübarek bir insanmış, bunun da dükkânına
girmişler ama bir şey yok, daha önce alındı; bir şey yapamamışlar.
Böyle şeyler olabilir. Yoksa ilk başta; “Hırsızlık için gidelim.”
125
demedi, korumak için gitti. Böyle menkabeler olabiliyor. İnsan bir
şeyin esrarını bilince, o zaman başka türlü düşünür. İşin sonunu
bilince başka şeyler yapabilir. Böyle şeyler olabiliyor. İnsan
bilmediği şeyi taklit etmeyecek.
İmâm-ı Âzam Efendimiz’in sözü vardır:
“—Benim ahkâmımın hangi hadisten, hangi ayetten ne sebeple
çıktığını bilmeyen, benim mezhebimin hükmüne göre cahilce, gözü
kara hükmetmesin!” diyor.
Sebebini bilsin. “Sebebini bilmeyince yanlış hükme varabilir.”
diye düşünmüş. Bu çok önemli bir noktadır.
Bazıları, hocalarına muhabbetten şeriattan çıkıyorlar.
Hocasına muhabbet ediyor, hocasının yanlış işlerini taklit ediyor,
sigara tiryakisi oluyor ve saire, ve saire; raydan çıkabiliyor,
yoldan çıkabiliyor.
Ölçü Rasûlüllah’tır, şeriatın ahkâmıdır. Herkes şeriatın
ahkâmına uymak zorundadır.
“—Ben büyük şeyhim; kadınla erkeği yan yana tutarım da bir
şey olmaz da...”
Evet, olmayabilir ama, öyle yapmak doğru değildir.
Büyüklerimiz de umumiyetle öyle yapmamışlardır. İstisnaî haller
de onların bildiği bir şeydir, ötekilere ölçü olmaz.
h. Kasîde-i Bürde
Soru:
Kasîde-i Bürde hakkında bilgi verir misiniz?
Bir Kasîde-i Bür’e vardır, bir de Kasîde-i Bürde vardır. Yani
bir sonu de ile biten, Diyarbakır’ın D’si, Eskişehir’in E’si: Bürde...
Bir de bür’e, bür, yukarıdan kesme işareti e…
Kasîde-i Bürde Peygamber Efendimiz’in zamanında yaşayan
Ka’b ibn-i. Züheyr’indir. O Peygamber Efendimiz’in aleyhine
çalışan bir insanken, aleyhte sözler söylediği, şiirler yazdığı için
126
Peygamber Efendimiz; “Bu mendeburun öldürülmesi gerekir.”
diye işaret vermiş, sahâbe-i kirâm da onu fırsat kollamaya
başlamışlar, bir yerde yakalasalar öldürecekler.
O da kendisinin öldürülmesi üzerine emir çıktığını, müsaade
çıktığını anlayınca ödü patlamış. Ondan sonra Peygamber
Efendimiz’i methedici bir kaside yazmış bu sefer, onun adı Kasîdei Bürde, Ka’b b. Züheyr’in.
Peygamber Efendimiz’in meclisine kadar gizlice kendisini
göstermeden gelmiş, birden karşısına çıkmış;
“—Yâ Rasûlallah! Ben bir kusur işledim ama soylu, asil
insanlar affedici olur.” filan mânasında beyitler var şiirinde.
Efendimiz de affetmiş onu, o da müslüman olmuş, ashabdan
olmuş, Efendimiz iltifat da buyurmuş, sırtındaki Bürd-ü
Yemânîsini, Yemen işi hırkasını çıkartmış, onun sırtına ikram
olarak, hediye olarak, şairin câizesi olarak giydirmiş; o da onu
giymiş, onun için bu şiire Kasîde-i Bürde derler. Yani hırka
mükâfatını almasına sebep olan kasîde… Bu Peygamber
Efendimiz’in sahabesi olmuş olan bir kimsenin yazdığı şiirdir,
Peygamber Efendimiz’in zamanındandır.
i. Kasîde-i Bür’e
Soru:
Kasîde-i Bür’e hakkında bilgi verir misiniz?
Kasîde-i Bür’e, re’den sonra kesme işareti, bür’e.
Kasîde-i Bür’e İmam Bûsûrî Hazretleri’nindir. İmam Bûsûrî,
On üçüncü Asır’da yaşamıştır. Mısır’da divanda, yani devletin
yüksek mevkiilerinde hizmet görmüş bir edib, şair, fâzıl insandır.
Felç olmuş, felç olunca ayağı tutmamaya başlamış, Rasûlullah
sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz’i medih yolunda Kasîde-i
Bür’e isimli kasîdeyi yazmış. Yani ismi o zaman Kasîde-i Bür’e
değil ama böyle bir kaside yazmış. Peygamber Efendimiz’e
sevgisini saygısını, Peygamber Efendimiz’in evsâfını anlatan güzel
127
bir kasîde yazmış, uzun bir kasîde…
Bu kasîdenin bölüm bölüm her güne taksim edilmiş şekli bizim
Evrâd’ımızda vardır.
Bu Kasîde-i Bür’e’yi yazınca, bitmiş yazısı, felçli kendisi, bunu
yatağında veya oturduğu yerde yazmış. Gece rüyasına Rasûlüllah
SAS Efendimiz gelmiş, rüyada ayaklarını şöyle sıvazlamış,
meshetmiş, uykudan uyandığı zaman bakmış ki felci gitmiş.
Felçten berî olmuş, kurtulmuş.
Berî olmak mânasından Kasîde-i Bür’e deniliyor. Berî olmak,
kurtulmak mânasına; yani felç olması geçmiş, şifa bulmuş,
hastalığı kalmamış.
Rasûlüllah sevdiği için, rüyasında onu öyle sıvazlamış ayağını,
felçli olması gitmiş, izâle olmuş.
Onun için bu Kasîde-i Bür’e’yi sever bizim ecdadımız. Bunu
makamla okumuşlardır, güzel makamlarla, ciddi ciddi, çocuklara
öğretmişlerdir, ezberletmişlerdir. Hocamız da Kasîde-i Bür’e’den
icazeti olduğundan, onu evrâdımızın içine koymuştur. Rasûlüllah
madem sevmiş, rüyada iltifat eylemiş, biz de onun sevdiği kasîdeyi
şey yaparız diye okurlar.
Biz de seviyoruz, biliyorsunuz nasıl başlıyor?
Emin tezekküri cîrânin bi-zî selemi
Mezecte dem’an cerâ min mukletin bi-demi
Em hebbeti’r-rîhu min tilkâi kâzımetin
Ve evmeda’l-berku fi’z-zalmâi min idami.
diye böyle devam eden bir şiir.
Bu Arap kaside sanatına uygun çok güzel bir şiirdir. Yalnız
başında hamdelesi, salvelesi, besmelesi olmadığından; bu bir
eksiklik diye, daha sonradan yani her işin besmeleyle,
hamdeleyle, salveleyle olması lâzım diye şairin birisi başına
128
ekleme yapmış;
El-hamdü li’llâhi münşi’l-halki min ademin
Sümme’s-salâtü ale’l-muhtâri fi’l-kıdemi
Mevlâye salli ve sellim dâimen ebedan
Alâ habîbike hayri’l-halki küllihimi.
Hamdele ve salveleyi de böyle eklediği için onu da başına şöyle
yukarıya doğru ayrıca yazmışlardır, biz bunu okuyoruz.
Güzel bir kasidedir yani bizim Mevlid gibi, Mevlid-i Şerif gibi,
Vesîletü’n-Necât, Süleyman Çelebi rahmetlinin eseri gibi güzel bir
eserdir.
Buna Suudlular karşıdır. Suudlular şiire karşıdır, sanata
karşıdır, böyle şeylerin korunmasına karşıdır, sanat eserlerinin sit
alanlarına karşıdır. Eski binaları yıkmışlardır, mezarlıkları
yıkmışlardır, türbeleri yıkmışlardır, her şeye karşıdır, aşırıdır
onlar. Bu şiire de düşmandır onlar.
Bizim Evrâd’ı görürlerse, hacılar oraya götürdüğü zaman,
bunun içinde Kaside-i Bür’e var diye bunun içinde bid’atlar var
filan diye Evrad’ı da alıyorlar. Halbuki söz normal bir şeydir,
sözün güzeli güzeldir, sevaptır, çirkini çirkindir, günahtır. Şiir de
sözün bir parçasıdır, şiirin güzeli güzeldir; işte ilahiler, kasideler
okuyoruz, Mevlid okuyoruz, bazıları buna karşı çıkıyorlar ama
büyüklerimiz bunu tabii mâkul karşılamış.
Bizim Osmanlı alimleri ecdadımız zarif insanlardır. Bizim
dedelerimiz hem takvâ ehlidir hem de edip, zarif insanlardır.
Lügatı bile manzum yazmışlar. Lügat kitabını manzum yazmış,
Türkçe’den Arapça’ya, Türkçe’den Farsça’ya manzum lügat
yazmış. Lügatı bile şiirleştirmişler yani, öyle insanlar.
j. Mevlid Şiiri
Soru:
129
Bid’atların hepsi kötü mü yoksa Mevlid gibi bid’atlar dahi, o
da iyi mi?
Mevlid konusunda ümmetin arasında münakaşa olmuştur.
Bazıları bunu uygun görmemişlerdir. Fakat Mevlid, Peygamber
Efendimiz’in tasvip edeceği bir şeydir.
Neden? Çünkü Peygamber Efendimiz’in huzuruna Kâ’b ibn-i
Züheyr geldi Bânet Suâdu isimli kasidesini okudu da Peygamber
Efendimiz onu taltif için hırkasını çıkarttı giydirdi. Hırkasını
hediye etti ona. Bânet Suâdu kasidesini Peygamber Efendimiz’e
takdim etmiş, hem de Peygamber Efendimiz onun daha önceki
kötü şiirlerinden dolayı cezalandırılmasını istemişti. O saklandı,
kendisini yakalattırmadan Peygamber Efendimiz’in meclisine
kadar geldi hazırladığı kasideyi okuyup affını diledi. Yani,
(Ve’l özrü inde rasûli’llahi makbulü) filan diye de böyle şey
yaparak affını diledi.
Rasûlüllah Efendimiz hem affetti, hem de hırkasını çıkardı
giydirdi. O İstanbul’daki Hırka-ı Şerif camiindeki hırkanın bir
130
rivayete göre o hırka olduğu söyleniyor.
Demek ki, şiirin İslâmî olanına Peygamber Efendimiz müsaade
etmiştir. Hatta kendisinin Kab ibn-i Mâlik el-Ensari, Hassan ibn-i
Sabit Hazretleri gibi şair sahâbesi vardır. Binâen aleyh Mevlid,
Peygamber Efendimiz’e sevgiyi, duyguları terennüm eden bir şey
olarak yasak değildir.
Bid’at deyip de Mevlid’in karşısına çıkanlar niçin çıkıyorlar?
Diyorlar ki bu böyle bir dinî merasim hâline geldi namaz gibi
oruç gibi. Namaz, oruç, zekât, mevlit... Yani böyle dinî merasim
gibi telakki ediliyor bu konuda İslâm’da böyle bir şey yok bid’at
diyorlar. Halbuki öyle değildir. Onu söyleyen de Emir Sultan
Hazretleri tavsiye etmiştir, haydi, Rasûlü<llah’a sevginizi ifade
eden şiirler yazın demiştir, Süleyman Çelebi ondan yazmıştır.
Şiir de çok güzeldir; besmeleyle başlıyor, zikri anlatıyor, Esmâi Hüsnâ’yı söylüyor, Peygamber Efendimiz’in hayatını anlatıyor,
miracını anlatıyor, gayet güzel bir şeydir. Ve asırlarca ümmeti
Muhammed arasında okunmuş, feyiz vermiştir, insanları
duygulandırmıştır. Yâni, onun kötü olmadığı kanaatinde olan bir
kimseyim ben.
k. Ebû Eyyûb el-Ensârî Hazretleri
Soru:
Ebû Eyyûb el-Ensârî Hazretleri hakkında çok kısa bir açıklama
yapar mısınız?
Ebû Eyyûb Halid ibn-i Zeyd el-Ensârî el-Hazrecî... Hazrec
kabilesinden, Peygamber Efendimiz de babası tarafından biraz
akrabalık, sıhriyet olan bir sahabidir Ebû Eyyûb el-Ensârî
Hazretleri. Eyüp Sultan semtine adını veren, orada kabri bulunan
kişi.
Bu zât, gerçekten çok kıymetli bir insandır. Hani “Peygamber
Efendimiz’in ashabıdır” diye böyle yaldızlı övmek filan değil;
gerçekten kıymetli bir insandır. Kıymetini anlayacaksınız.
131
Bir; kurra hafızdır. Yani Kur’an-ı Kerim’i çok iyi okuyan
hafızdır, Halid b. Zeyd Ebû Eyyûb Hazretleri. Kur’an-ı Kerim’i bir
insan ezberlemişse onun şerefi çok yüksek olur. Tabii bunun zaten
Peygamber Efendimiz’in ashabı olduğu için şerefi yüksek de,
ashab arasında hangisi Kur’an’ı daha çok biliyorsa onun mertebesi
daha yüksek olur.
Peygamber Efendimiz bir grup insanı sefere gönderecekti,
hepsiyle tek tek konuştu. Hepsine, “Sen Kur’an-ı Kerim’den ne
kadar biliyorsun?” diye sordu. Hepsi “Şunu biliyorum, bunu
biliyorum.” dediler. Sonra bir genç, delikanlı geldi.
“—Sen ne biliyorsun Kur’an-ı Kerim’den?”
“—Yâ Rasûlallah, ben şunu şunu şunu biliyorum, bir de
Bakara Sûresi’ni biliyorum.” dedi.
Bakara Sûresi, Fatiha’dan sonra Elif lâm mîm diye başlayan,
Âmene’r-rasûlü ile biten 286 âyetlik, iki buçuk cüzlük, kocaman
bir sure… “Onu biliyorum.” deyince Peygamber Efendimiz dedi ki:
“—Sen Bakara Sûresi’nin tamamını ezbere biliyor musun?”
132
“—Biliyorum yâ Rasûlallah.” dedi.
Bunun üzerine Efendimiz buyurdu ki:14
اِذْهَب،ْ فَأَنُـْتَ أَمِيرُهُمْ! )ت. خز. حب. ك. ن. عن أبي هريرة(
(İzheb ente emîruhüm) “Git, bu grubun komutanı sensin.” dedi,
onu başkan yaptı.
Neden? Kur’an’ı en iyi bilen, en çok bilen başkan olur. Kur’an’ı
en iyi bilen insan imam olur, önder olur, reis olur.
Ebû Eyyûb el-Ensârî Hazretleri kuvvetli hafız; bir… İkincisi;
vahiy katibi. Peygamber Efendimiz’e vahiy geldiği zaman yazan
katipler vardı ya, vahiy katibi.
Üçüncüsü; Peygamber SAS Efendimiz’den sonra bu Mescid-i
Nebevî’de imamlık yapma şerefini almış. Burada imamlık yapmış
bir müddet. Bu Mescid-i Nebevî’nin imamlığı vazifesi var.
Medine valiliği vazifesi var, Medine’de valilik yapmış; dört…
Allah yolunda cihad etmiş, mücahid sevabı var; beş.
Kendisi çok takvâ ehli bir insandı, çok titiz müslümandı.
Abdullah ibn-i Ömer’in RA’ın düğününe gitti. Düğünde duvara
asılı bir kumaş gördü.
“—Bu kumaş ne?” dedi.
“—İşte kumaş, asılmış...”
“—Rasûlullah zamanında ben böyle duvara kumaş asıldığını
görmedim, bu bid’attır. Ben burada durmam.” dedi, kalktı.
“—Yapma, etme... Kumaşı kaldıralım, otur...” filan dedilerse
de;
“—Ben bid’at işlenen yerde durmam.” dedi, kalktı.
Takvâ ehli, çok salâbet-i dîniyye sahibi bir insandı.
14 Tirmizî, Sünen, c.V, s.156, no:2876; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.III, s.5,
no:1509; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.V, s.499, no:2126; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.611,
no:1622; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.V, s.227, no:8749; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ,
c.V, s.46, no:1216; Ebû Hüreyre RA’dan.
133
Libyalı bir profesör gelmişti de, ben onu “Ebû Eyyûb el-Ensârî
Hazretleri diye burada sahabeden bir zât var, seni ona götüreyim.
Tanıyor musun?” dedim.
“—Tanımaz olur muyum?” dedi, “O hayattayken de mücahiddi,
öldükten sonra da mücahiddi.” dedi. İzah etti:
Vefatına yakın etrafına toplananlara demiş ki;
“—Ben öldüğüm zaman düşmanla çarpışın, düşmanı
püskürtün, İstanbul surlarına yaklaşabildiğiniz kadar yakın
gidin, en yakın yere beni gömün!”
Vasiyeti böyle olmuş, öyle istemiş mübarek.
Vefat etmiş. Vefat edince arkadaşları bunu almışlar, çarpışa
çarpışa, o da onların arasında, çarpışan grubun içinde; ölüyken de
mücahid… Çarpışa çarpışa götürmüşler, surların yakınına
gömmüşler.
Surdan bakmışlar;
“—Ne yapıyorsunuz orada? Kazdınız, birisini gömüyorsunuz.”
Demişler ki:
“—Bu Peygamber Efendimiz’in çok sevdiği bir insandı, çok
134
büyük bir zattı, vefat etti, işte buraya gömüyoruz.”
“—Yahu” “Sizin aklınız mı yok? Siz muhasarayı kaldırıp
buradan geri dönüp gittiğiniz zaman biz onu çıkartırız, parça
parça ederiz.” demişler surdakiler.
O zaman o Emevi ordusunun komutanı demiş ki;
“—Eğer siz bu kabrin bir taşına dokunun, bu kabre bir zarar
verin, müslümanların istila ettiği, koca Emevi İmparatorluğu
içinde ne kadar kilise varsa hepsini yıkarım, bir tek kilise
bırakmam!” demiş.
Bizanslılar’ın ödü patlamış, orası bozulacak diye; o kabri çok
iyi korurlarmış. Hatta tecrübeleri de oluyor. Bizanslılar’dan o
kabri ziyarete gidenler olurmuş çünkü gitti mi faydasını görüyor,
hasta şifa buluyor...
Bir mübarek zâttır, başımızın tâcıdır. Allah şefaatine erdirsin.
l. Sünnet Tarihsel mi?
Soru:
Batı müsteşrikleri tarafından ortaya atılan ve Ankara
Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi hocalarından bazılarınca da
savunulan sünnetin tarihselliği, dolayısıyla günümüz için delil
olamayacağı gibi görüşlere ne dersiniz?
Batılılar ilim alanında bile her zaman bilimsel değillerdir. Ben
bir üniversite hocası olarak, misaller de vererek bunu size
söyleyebilirim. Batılılar ilmi dahi bir amaç için kullanırlar.
Onların bu rivayetleri niçin uydurduklarını söyledim. Sünnet-i
seniyyenin bir çelik duvar olması dolayısıyla Ümmet-i
Muhammed’i kıpırdatamadıkları, yıkamadıkları için böyle çalışma
yapıyorlar.
Bazı fakültelerde bazı hocaların da onların fikirlerine
katılması da çok görülen bir şeydir. Çünkü İslâm ülkelerinde
Batılılar’ın sözcülüğünü bilerek veya bilmeyerek maaşlı veya
maaşsız, gizli veya aşikâr sürdüren insanlar vardır, kadrolu
insanlar vardır.
135
Mısır’da çıkmış bir şahıs, olmadık sözler söylemiştir. Kökenini
incelerseniz filanca gizli cemiyettendir, falanca yere mensuptur ve
art niyeti vardır.
Mesela Leone Caetani’nin Annali dell’Islam, İslâm Tarihi
isimli eseri var. Asım Köksal uzun boylu emek sarf etti, onun
yanlışlarını çıkarmaya ömrünü sarf etti.
İgnac Goldziher’in Muhammedanische Studien isimli eserinde
-arkadaşlar tercüme ediyorlardı, birkaç sayfasına baktımArapça’dan yaptığı tercümelerde o kadar çok yanlışlar var ki!..
Adam yahudi, İslâm’ı incelemesi bir maksada dayanıyor.
Mesela ben Türkoloji’de doktora tezi aldığım zaman ne yaptım?
15. Yüzyıl’da hadis kitabı yazmış olan, İznik Medresesi’nde
müderrislik yapmış olan bir alimi inceledim. Ama o Münih’teki
Türkolog Profesör Hans, 16. Yüzyıl’da Osmanlılar’da Afyon
İbtilâsı diye bir konu almış. Herkes kendisine uygun bir konu
alıyor.
Bizim rahmetli Mehmet Çavuşoğlu vardı, profesör, Allah
rahmet eylesin. O da Zâtî’nin Küfürleri üzerine bir çalışma
yapmıştı. Herkes kendi üslûbuna göre bir şey seçiyor, bir tarafı
tutuyor.
Ama şunu net olarak söyleyebilirim hatta ispat edebilirim:
Görevli insanlar vardır! İslâm ülkelerinin üniversitelerinde
görevli insanlar vardır, kadrolu insanlar vardır! Bir yerlerden
emir alan, maaş alan ve amacı sünneti yıpratmak olan, tasavvufu
kötülemek olan ve elbirliğiyle, organizasyon olarak çalışan; görevi
İmâm-ı Âzam’a hücum etmek olan, bir safî müslümanın sevdiği,
bağlandığı ne varsa hepsine var gücüyle hücum eden görevli
insanlar vardır!
Her ünvanlı kişi o mesleğin erbabı olmuyor, Türkiye’de ve
Batı’da her zaman gerçeği söylemiyor. O bakımdan müteyakkız
olunuz. Bir insanın söylediği sözleri dikkatle süzgeçten geçirin,
delil arayın!
136
Ben şimdi mesela sizinle konuşurken ayetlerden, hadîs-i
şeriflerden misaller vererek anlattım. O kanaatte olan insanlar bu
âyetleri nasıl yalayıp yutacaklar, nasıl hiçe sayacaklar, nasıl
yürürlükten kaldıracaklar?
Sünnet tarihselmiş, günümüz için delil olamazmış. Pekiyi,
İslâm’ın delili olarak ne kalıyor o zaman?
Allah-u Teàlâ Hazretleri:
إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اهللِ اإلِسْالَمُ )آل عمران١٩:(
(İnne’d-dîne inda’llàhi’l-islâm) “Allah’ın muteber saydığı
geçerli din, sadece ve sadece İslâm’dır.” (Âl-i İmran, 3/19)
وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ اْإلِسْالَمِ دِينًا فَلَنْ يُ قْبَلَ مِنْهُ )آل عمران٨٥:(
137
(Ve men yebtaği gayre’l-islâmi dinen felen yukbele minhu)
“İslâm’dan gayrı bir dinle tedeyyün edenler, ömrünü geçirenlerden
ibadetleri, dinleri, dindarlıkları, zâhidlikleri, hayratları kabul
olmayacaktır.” (Âl-i İmran, 3/85) diyor.
Peki, ben Allah’ın dini olan, Allah indinde geçerli din olan
İslâm’ı nereden öğreneceğim, söyler mi bu beyler?
İslâm’ı öğrenmek istiyorum, ilim adamıyım. Çantamda
merceğim var, cetvelim var, ölçmek biçmek için incelemek için her
türlü malzemem var. Polis hafiyesi gibi çalışmaya hazırım, bütün
izleri incelemeye hazırım. İslâm’ı öğrenmek istiyorum. Söyler
misiniz bana İslâm’ı öğrenmek için ben ne yapacağım, nereden
başlayayım?
Elimde ilk önce Kur’an-ı Kerim var, Allah’ın kelâmı, hiçbir şeyi
değişmemiş. Ta Hz. Ali zamanında yazılmış imzalı Kur’an-ı Kerim
elimde mevcut. Binâen aleyh Kur’an-ı Kerim elimde bir delil.
Ondan sonra Peygamber SAS Efendimiz zamanında tespit
edilmiş Efendimiz’in sözleri, hareketleri var. Ben bunları delil
olarak almaz olur muyum?
Polis hafiyesi bir saç kılını delil olarak alıyor, değerlendiriyor;
“Bu sarışın saç falancanın saçı...” diyor. Kanın tahlilini yapıyor, “A
grubu Rh pozitif kan, işte bu da ondandır…” diyor, böyle sonuç
çıkartıyor da ben Peygamber Efendimiz’den sahih râvilerle rivayet
edilmiş olan bir vesikayı dinimin delili olarak almayacak mıyım?
Muhterem kardeşlerim!
İlmî düşünen bir insanın bu sözü söylemesi mümkün değildir!
İnsanın eğri de otursa biraz doğru konuşması lazım! Dinimizi
nereden öğreneceğiz?
Bin dört yüz yıl önce İslâm gelmiş, Peygamber Efendimiz
yaşamış. Peygamber Efendimiz hakkındaki rivayetleri nazar-ı
dikkate almazsak Peygamber Efendimiz’i nereden tanıyacağız?
Sonra ne hakla nazar-ı dikkate almıyoruz? Yunanlı’nın
Aristo’su hakkında ne malzeme vardır elimizde? Eserinin sıhhatli
olduğunu kim söyleyebilir? Yunanlı herhangi bir yazarı alın, Latin
138
yazarlarından falancayı alın, Fransızlar’ın herhangi bir şahsını
alın; onun eserinin doğruluğunu bize ne ispat eder?
Ama hadis-i şerifler onların hepsinden çok daha kuvvetli bir
şekilde tespit edilmiştir. Onu ancak inatçı bir insan, ayağını yere
vurup vurup da ille “Kabul etmek istemiyorum!” diyen bir insan
reddedebilir. Yoksa elimizde son derece bol malzeme, çok geniş
malzeme var.
Bir İslâm tarihçisini düşünün, İslâm tarihini yazacaksınız,
Arabistan’ın tarihini yazacaksınız; ne yapıyorsunuz?
Kitabeleri okumaya çalışıyorsunuz, kalıntıları geziyorsunuz,
fotoğraf çekiyorsunuz, arkeolojik kazı yapıyorsunuz. Arkeoloji ilmi
bizim bu hadis-i şerifin yanında solda sıfır kalır.
Arkeoloji ilminin bulguları ne kadardır, nedir? Devirleri
yazıyorlar, Urartu devri diyorlar, Asurlular, Sümerler, şunlar
bunlar diyorlar.
Malzeme ne kadar çıktı? Biz onlara inanıyoruz da Asur Devleti
diyoruz, Mısırlılar’ın firavunları diyoruz, yirmi ikinci sülale vs.
diyoruz.
Dünya tarihini mukayeseli olarak incelerseniz, bu kadar
kuvvetli deliller hiçbir kültürde mevcut değildir!
Muhterem kardeşlerim! Bu adamlar doğru söylemiyorlar.
139
4. NAMAZ
a. Namaz Kılmayanın Durumu?
1. Soru:
Bir insan İslâm’ı biliyor, kendisi müslüman ama,
namazlarında ihmalde bulunuyor. Ne dersiniz?
Namaz, oruç, hac, zekât veya diğer ibadetlerden bir tanesi
yapılmadığı zaman, farz yerine getirilmediği zaman, Allah onu
cezalandırır, günah yazar. Ama ne kadar ceza verecek, ne
yapacak, kendisi bilir. Bazen bir küçük terbiyesizlikten dolayı,
çatır çatır cehennemde yakar. Bazen de kulun gönlünün
paklığından, temizliğinden dolayı affedebilir.
Yalnız, fıkıh kitaplarında, itikad kitaplarında yazılan şudur ki:
Bir insan ibadetleri yapmasa, inancı, itikadı olsa, İslâm’dan
çıkmaz. Müslümandır ama, günahkâr, kusurlu, eksikli, suçlu
müslümandır. İşi Allah’a kalmıştır. Sonradan tevbe edip doğru
yola geldiği zaman, eğer Allah affederse, affeder. Affetmezse; o
ihmali kadar cehennemde yanar, azabını görür. Ondan sonra,
imanı dolayısıyla kurtulur amma, Peygamber Efendimiz SAS’in
bir hadis-i şerifini bu sözümün arkasından hatırlatıvereyim; diyor
ki:15
وَاهللِ الَ يَخْرُجُ مِنَ النَّارِ مِنْ دُخُلِهَا، حَتَّى يَكُونُوا فِيهَا أَحْقَابًا؛
وَالْحُقْبُ بِضْعٌ وَثَمَانُونَ سَنَة،ً وَالسَّنَةُ ثَالَثُ مِائَةٍ وَسِتُّونَ يَوْمًا، كُلُّ
15 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.IV, s.358, no:7029; İbn-i Adiy, Kâmil fi’dDuafâ, c.III, s.286; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan.
Kenzü’l-Ummâl, c.XIV, s.535, no:39543; Câmiü’l-Ehàdis, c.XXII, s.430,
no:25239.
140
يَوْمٍ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ )الديلمى عن ابن عمر(
(Va’llàhi lâ yahrucü mine’n-nâri min duhùlihâ, hattâ yekûnû
fîhâ ahkàben) [Allah’a yemin olsun ki, cehenneme girenler birkaç
hukub orada kalmadan çıkmaz. (Ve’l-hukbü bid’un ve semânûne
seneh) Hukub da seksen küsür sene demektir. (Ve’s-senetü
selâsümietin ve sittûne yevmen) Sene de üç yüz altmış gündür.
(Küllü yevmin keelfi senetin mimmâ teuddûne) Ahiretin günü de
sizin saydıklarınızla bin senedir.]
Yâni, “Cehenneme düşmemeğe çalışın! Çünkü, cehenneme
insan bir kere düştü mü, sonunda çıkacak bile olsa, ahiret
yıllarıyla en aşağı iki yüz elli sene kalıyor.” Hesaplıyoruz,
milyonlarca sene ediyor.
Sonra, cehennemdeki azapları küçük görmemek lâzım!
Cehennemde meselâ, cehennem ehlinin zakkum yiyeceği
söyleniyor. Zakkumun dünyada bile zehir olduğunu artık
gazetelerden anladınız.
“Cehennemin zakkumundan bir damla dünya denizlerine
damlasaydı, bütün dünya denizlerini zehir gibi acı yapardı.” diye
bildiriyor Peygamber Efendimiz... Cehennemde onu böyle, sabah
akşam yiyen bir insanın ne ızdırab çekeceğini, ne azaplar
göreceğini tahmin edebilirsiniz.
O bakımdan, cehenneme düşmeyecek şekilde tedbir almak,
akıllı insanların yapması gereken doğru iştir. Cenneti kazanmak
için çalışmak çabalamak, akıllı insanların işidir. Günaha ancak
cahiller cesaret eder. Yoksa, “Günahın büyüğü küçüğü olmaz!”
diyor bazı büyüklerimiz... Çünkü, günahı kime karşı yapıyorsun?
Kime asi geliyorsun? Allah’a...
Asi geldikten sonra, bakarsın Allah bir sille tokat indirtir ki,
helâk olursun! İnsanın malına geliyor, arabasına geliyor, evine
geliyor... Vücuduna amansız hastalık geliyor. O zaman diyar diyar
şifa arıyor, çare arıyor. “Bunun çaresi nedir?” diye gözyaşları
içinde arıyor. Sen ilkönce edepsizlik yaptın, bu ceza ondan geldi.
141
Onun için dünyada da çeker, ahirette de çeker. Bu hususlarda
hiç bir kimse gevşek olmasın!
2. Soru:
“Namaz kılmayan müslüman değildir.” denilebilir mi?
Namaz kılmayan ihmalkârdır, günahkârdır. “Lâ ilâhe illa’llah,
Muhammeden rasûlü’llah” diyorsa, müslüman değildir denemez.
İmanı da var, kusuru da var...
3. Soru:
Namazı kasden terk etmenin hükmü nedir? Terk eden kimse
kâfir olur mu?
Kasden terk etmek tabirini izah etmemiz lâzım! Adam
namazın farz olduğunu biliyor. Kılması lâzım. Ama üşeniyor,
tembellik ediyor, kılmıyor. Unutmuş değil, vakit birden geçivermiş
değil; kılmadı işte. Suçlu, kabahatli olur, kâfir olmaz. Günahkâr
olur ama kâfir olmaz.
“—Namaz da neymiş canım? Ben böyle şeye inanmıyorum.”
derse kâfir olur. Hükmünü inkâr ederse kâfir olur.
Vazifesini yapamıyorsa ihmal ediyorsa günahkâr olur, ama
dinden çıkmaz. Farz olduğunu biliyor ama yapamıyor, nefsini
yenemiyor.
Hadis-i şerifte geçtiğine göre biliyoruz ki Peygamber
Efendimiz’in Mi’racında 50 vakit emrolunmuş. Mûsâ AS ile
karşılaşınca, onun tavsiyesi üzerine geri dönmüş; onar onar inmiş.
Nihayet beş vakte kadar inmiş. Mûsâ AS ondan sonra yine;
“—Bunu da yapamazlar.” deyince;
“—Artık utanıyorum Rabbim’den!” diye dönüp bir daha,
“Azalt!” diye niyaz etmemiş. Hadis-i şerifte böyle bir rivayet
vardır:
Allah-u Teàlâ Hazretleri:
“—Benim huzurumda söz değişmez. 50 vakit emrettim, beş
142
vakte indirdim. 50 vaktin sevabını vereceğim.’ diyor.” buyurmuş.
Vaadi böyledir. Beş vakit namazı ihlâs ile kılana, 50 vakit
sevap verilir. Bunu zaten başka ilâhî kanunlardan da biliyoruz.
Allah indinde, yapılan ibadetlerin, iyiliklerin mükâfatları en
aşağı bire ondur:16
اَلْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا )خ. د. ه. حم. عن أبي هريرة؛ خ. م.
ن. حب. عن ابن عمرو(
(El-hasenetü bi-aşri emsâlihâ) “Yapılan iyiliğin mükâfatı en
aşağı on mislidir.” Bire on verildiğinden, beşin on misli zaten elli
eder. Oradan da biliyoruz.
Pekiyi, niye böyle oldu?
Allah-u Teàlâ Hazretleri böyle buyurmuş, böyle istemiş, elli
16 Buhàrî, Sahîh, c.II, s.670, Savm 36/2, no:1795; Ebû Dâvud, Sünen, c.I,
s.148, no:343; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.525, no:1638; Ahmed ibn-i Hanbel,
Müsned, c.II, s.234, no:7194; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.419, no:1046; Taberânî,
Mu’cemü’l-Evsat, c.I, s.290, no:950; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.X, s.353, no:5947;
Dârimî, Sünen, c.V, s.148, no:21353; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.III, s.130, no:1762;
Ebû Avâne, Müsned, c.II, s.164, no:2676; Bezzâr, Müsned, c.II, s.399, no:7973;
İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.325, no:665; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.III, s.345;
Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VI, s.273; Ebû Hüreyre RA’dan.
Buhàrî, Sahîh, c.II, s.697, Savm 36/55, no:1875; Müslim, Sahîh, c.II, s.812,
Savm 13/39, no:1159; Neseî, Sünen, c.IV, s.210, no:2391; İbn-i Hibbân, Sahîh,
c.II, s.64, no:352; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.IV, s.156, no:3859; Neseî,
Sünenü’l-Kübrâ, c.II, s.128, no:2700; Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, c.IV, s.172,
no:3032; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.380, no:773; Abdullah ibn-i Amr RA’dan.
Buhàrî, Sahîh, c.I, s.24, İman 2/30, no:41; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.419,
no:1046; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.297, no:957; Ebû Saîd el-Hudrî
RA’dan.
Tirmizî, Sünen, c.V, s.175, no:2910; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan.
Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.195, no:1690; Hàkim, Müstedrek, c.III,
s.297, no:5153; Dârimî, Sünen, c.II, s.405, no:2763; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.31,
no:227; Ebû Ubeyde ibni’l-Cerrah RA’dan.
Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.148, no:21353; Hàkim, Müstedrek, c.IV,
s.269, no:7605; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.V, s.265; Ebû Zerri’l-Gıfârî RA’dan.
Kenzü’l-Ummâl c.I, s.69, no:265; Câmiü’l-Ehàdîs, c.II, s.319, no:1359-1362.
143
vakit emretmiş. Ondan sonra Musa AS ile karşılaşılmış. Onu da
biliyordu. Beş vakte indirilmiş. Onu da biliyordu. Bizler bu işin
önemini bilelim; beş vaktin Allah’a ibadet etmek için güzel ve kâfi
miktarda bir ibadet olmadığını bilelim. Aslında elli vakit kılmamız
lazım, hep kılmamız lazım!
Elli vakit ne demek? Bir gün içinde, 24 saatte, yani yarım
saatte bir Allah’ın huzurunda olmamız lâzım aslında. Bu onu
remzediyor. Aslında hep Allah’ın huzurunda olmamız lâzım, ama
hadi bunun böyle olduğunu bilin.
“—Sizin için beş vakit yapıyorum. Ama hiç olmazsa beş vakti
bırakmayın!” demektir.
İnsanoğlunun tabiatında vardır. Doğrudan doğruya beş vakit
dersen, bu zamanın cahilleri gibi, “Bir olsa olmaz mı?” diye
pazarlığa kalkar. Ama bunun zaten pazarlığı yapılmış; 50’den
beşe indirilmiş. “Artık bunun ikinci bir seçeneği olmadığı bilinsin.”
diye Allah böyle murad etmiş. Hikmeti var. Beş vaktin tamam
olduğu anlaşılsın.
4. Soru:
Müslümanım deyip namaz kılmayan kimseyi, namaz kılması
için zorlamak var mıdır?
Vardır. Çocuğu ise, döğecek bile... İlkönce ikaz edecek, biraz
korkutup alıştıracak. Büyük insanda, mezheplere göre “Târiku’ssalâtın, namazı terk edenin hükmü nedir?” diye çeşitli görüşler
olmakla beraber, kılmamakta ısrar ederse hapis bile edilir; sen
niye kılmıyorsun diye... Hattâ bazı sert mezhepler vardır;
“Kılmamakta ısrar eden öldürülür!” diye hükmedilmiştir. İmâm-ı
Ca’fer-i Sâdık’ın mezhebinde, Ca’ferî fıkhında öyle yazar.
b. Namazdan Feyz Alamamak
1. Soru:
Kıldığım namazdan feyz alamıyorum; ne tavsiye edersiniz?
144
Feyz almak için çok şeyler lâzım: Başta, lokmanın helâl olması
lâzım! Haram lokma ile feyizli ibadet yapılmaz. Lokma haram,
midesinde duruyor; Allah sevmez ki!
Sevilmeyen bir kimse senin kapına gelmiş, kapıyı çalmış, içeri
girmek istiyor. Nasıl bakarsın? Düşün, oradan anla!
Lokma helâl olacak; bir... Abdesti tamam olacak; iki...
Yüznumaraya gidiyorlar, doğru düzgün istibrâ, istincâ olmuyor.
Üstleri, başları temiz olmuyor. Paçalı pantolonların paçaları
yerleri süpürüyor. Şimdi bizim pantolonlarımızın hepsi, —moda
dolayısıyla— paçaları arkadan yerleri süpürür. Temiz şeyler gelir,
pis şeyler gelir. Elbisesi temiz olmayınca, namaza tesir eder.
Bilgisi az, söylediği söz hakkında bilgisi yok, tekbir hakkında
bilgisi yok... Tabii oradan da huzur alamaz.
Onun için, bir kere helâl lokma yesin! Ondan sonra, abdestini
düzgün alsın! Oradan başlıyor iş... Dualarını yapa yapa güzel
abdest alsın! Temiz olsun; hem kalbi temiz olsun, hem elbisesi
temiz olsun!
145
Ondan sonra, biraz dinî bilgi sahibi olsun, dinî kitapları
okusun! “Allàhu ekber” ne demek, “Sübhâna’llah” ne demek?
Fâtiha’nın mânâsı ne, İhlâs’ın mânâsı ne? Namazda rükû ne
oluyor, secde ne oluyor; bunları düşünsün tefekkür eylesin! O
zaman inşaallah feyzini çok alacak, Allah’ın lütfuyla...
2. Soru:
Bir insan ibadetten feyz alamıyorsa bunun sebebi nedir, ne
yapması gerekir?
Feyz alamamak, insanın kazancında haram olmasından
olabilir. Kazancında haramlık varsa, ibadetten feyz almamağa
başlar, zikirden feyz almamağa başlar. Soğur, gittikçe yanlış
yollara sapar. Onun için, lokmanın helâl olmasına çok dikkat
etmek lâzım!
Bunun dışında, abdesti sağlam olmadığı zaman feyz almaz.
Abdesti eksik almışsa veya yüznumaraya giriyorlar... Hani,
İslâm’da ayıp yoktur, söylemek lâzım! Küçük abdest yapmanın,
büyük abdest yapmanın İslâm’a göre ölçüsü vardır. Müslüman
deve gibi ayakta küçük abdest yapmaz! Salıvermez, şaldır şuldur
etrafa sıçratmaz. Kabir azabına uğrar sonra... Dikkat edecek,
çömelecek, korunacak, sakınacak... İstibrâ edecek, arkası
kalmayacak idrarın... Güzelce temizlenecek. Bunları yapmadan,
bakıyorsun adam yüznumaraya giriyor; şar şar ses duyuyorsun.
Dışarıya çıkıyor, şadırvandan abdest alıyor, camiye geliyor. Donu
ıslak... Her adım attıkça bir damla çıkıyor dışarıya... O zaman, o
namazdan feyz alamaz ki! Abdest yok ki, namazdan feyz alsın.
Onun için bir camide gördüm, şadırvana yazmışlar:
“Birçok kimseler namazın buradan başladığının farkında
değildir.” diye...
Aferin, çok güzel yazmışlar. Namaz nereden başlıyor? Güzel
abdest almaktan... Şaldır şuldur abdest alıyor; kollarını tam
yıkamıyor, yüzünü tam yıkamıyor, sakalına tam gitmiyor,
ayaklarını tam yıkamıyor... Geliyor, “Feyz alamıyorum!” diyor.
Bundan oluyor. Yâni, abdestteki kusurlarından oluyor.
146
Bazen de insanların kötü alışkanlıkları oluyor; gıybet ediyor,
dedi kodu ediyor, günahlar işliyor... Bunlar da insanın feyzini
kaçırıyor, ağzının tadı kalmıyor. Allah’ın rızâsına uygun, takvâya
uygun bir iş yaptı mı; Allah ibadetin tadını verir gönlüne... Bir
neşe gelir, bir zevk gelir, bir şevk gelir... Günahlı bir şey yaptığı
zaman da, ibadetten tad almamağa başlar.
Demek ki, ibadetten tad almanın şartı, günahlardan
sakınmaktır. Haramdan dilini korumaktır, gönlünü korumaktır,
elini korumaktır. Midesini haram lokma yemekten korumaktır...
Güzelce abdest almaktır. Takvâlı olmaktır.
Binâen aleyh, dönüp dolaşıp her şey takvâya bağlanıyor.
Takvâlı olursa bir insan, feyiz de alır.
3. Soru:
İbadet ettiğimde bile içimde bir boşluk var; bunu neyle
doldurayım?
147
Bu içindeki boşluğun muhtelif sebepleri olabilir. Bir kere
lokmanın helâl olmasına dikkat etmek lâzım! Ondan sonra,
abdestin güzel alınmasına dikkat etmek lâzım! İbadeti tadını
çıkarta çıkarta, duya duya, aceleye getirmeden yapmak lâzım! O
zaman, Allah insanın içine ibadetin tadını verir.
O ibadetin tadını Allah’ın insana vermesi için hadis-i şerifte
buyuruluyor ki:
“—Allah’ı ve Rasûlüllah’ı her şeyden daha çok sevecek ve
günaha dönmemek azminde olacak! Günaha, tekrar eski haline
dönmektense, ateşe atılmaya razı olacak bir halde olacak! Bu
duyguları taşıdığı zaman, ibadetin tadını duyar.” diye hadis-i
şeriflerde bildiriliyor.
c. Namazda Vesvese
1. Soru:
Namazda aklımıza olmadık şeyler geliyor; bunun sebebi nedir,
çaresi nedir?
Abdesti güzel almaktır. Olmadık şeyler şeytandandır.
Namazda huzuru bozmağa çalışıyor, ibadetten sevap
kazanmamasını sağlamağa çalışıyor.
İradesine hakim olup kendisini söylediği söze, yaptığı ibadete
verecek ve güzel şeylerle meşgul edecek... “Allah’ın
huzurundayım!” diyecek, “Kâbe’nin karşısındayım!” diyecek... “Elhamdü li’llâhi rabbi’l-àlemîn” derken mânâsını düşünecek,
kendisini okuduğu şeylerle meşgul edecek.
2. Soru:
Namaz kılarken namaz esnasındaki dünyevî şeylerin insanın
aklına gelmesi nedendir? Bu şeyden kurtulmak için ne yapmalıyız?
Umumiyetle abdestteki itinâsızlıktandır. Abdest usûlüne
uygun ve dualarıyla güzel alındığı zaman bu olmaz. Tabii bir de
148
Arapça’yı bilmeye, okuduğu sûrelerin, söylediği sözlerin mânasını
düşünmeye kendisini verecek.
Allahu ekber dediği zaman Allah’ın büyüklüğünü düşünecek.
El-hamdü li’llâh derken mânasını düşünecek. Rükûya vardığı
zaman, secdeye vardığı zaman zihnini söylediği sözlere ve yaptığı
fiillere, ibadetlere verirse, aklına başka şey gelmez. Aklını boş
bırakırsa, vermesi gereken yere vermezse, bu sefer boş olan yere
vesvese dolar. Onun için, aklını iyi şeylerle meşgul etmeye
çalışması lâzım!
3. Soru:
Namaz kılarken insanın kendini tam olarak namaza vermesi
için ne gibi pratik tedbirler olabilir?
Bu da abdesti güzel almakla başlar. Ondan sonra devam eder.
4. Soru:
Namazda vesvese gelince tekbiri tazeleyelim mi?
Hayır! Öyle yaparsanız, işin sonunu alamazsınız. Vesvese gelir
tekbir alırsınız, bir daha tekbir alırsınız, bir daha alırsınız, bir
daha... Çünkü şeytan insanı oradan yakalar. Kat’iyyen vesveseye
hiç yüz vermeyeceksiniz. Aldın tamam, yürüyeceksin.
Vesveseye bir kere itibar ettin mi: “Namaz pek iyi olmadı...
Oldu galiba ama? Yok, yok olmadı. Haydi bir daha kılayım!” Bir
daha kılarsan, bir daha bir vesvese gelir. Onu kılarken bir daha
bir vesvese gelir, batağa saplanırsın.
Sakın vesveseye hiç yüz vermeyin! Doğru olduğuna kanaat
ettiğiniz şeye göre devam ettirin işi, olsun bitsin.
5. Soru:
Namazda ve diğer ibadetler esnasında elimde olmadan
kafama, aklıma acayip vesveseler geliyor. Bu elimde olmadan
oluyor. Bunlardan kurtulmak için ne yapmak lazım?
149
Abdesti güzel almak lazım; çünkü şeytan o zaman yanına
sokulamaz. Yapacağı ibadetin mânasını düşünerek, ona kendisini
daha çok bağlayacak tedbirleri alarak öyle yapması lazım.
Namaz kılma hususunda Hâtem-i Esam Efendimiz’i
hatırlayıverdim. O namaza duracağı zaman ne yaparmış? Kendi
kendine ne dermiş?
Bak namazı nasıl kılıyor? Biz de kılıyoruz namazı ama o nasıl
kılıyor:
“—Bu benim kıldığım namaz, son namazımdır. Azrail arkamda
bekliyor.” dermiş, bir.
Namaz bitti mi, cellat boynuna kemendi geçirip onu asacak,
Azrail göğsüne çömecek, canını alacak gibi. “Bu son namazım!”
dermiş. Son namazını insan nasıl kılarsa öyle kılmak için, bu bir.
Kendisini Sırat köprüsü üstünde düşünürmüş. Karşısında
Kâbe-i Müşerrefe’yi düşünürmüş. Daha daha nice şeyler
150
düşünürmüş.
O mübarek neden bunları böyle düşünüyor?
Boş olan şey bir şey dolar. Kafayı boş bırakırsan vesvese dolar.
Sen kendin güzel şeylerle doldurursan o zaman vesveseye
düşmezsin. Kâbe’yi karşına getir, gözünün önüne getir. Allah’ın
divanında olduğunu hatırla. Allah’ın divanında niçin el
bağladığını düşün. Sübhâna’llah derken her türlü noksandan
münezzeh olduğunu düşün. El-hamdü li’llâh derken nimetlerini
düşün. Ona hamdi düşün. O zaman bunlar olmaz.
6. Soru:
Namaz kılan insan neyi düşünmeli?
Namaz kılarken insan, Kâbe’yi düşünecek karşısında...
Evliyâullahtan bir zât diyor ki:
“—Namaza durduğum zaman abdesti güzel alıyorum bir kere...
Kâbe’yi karşımda düşünüyorum. Ayağımın altında sıratı
düşünüyorum, kayarsam cehenneme gideceğimi düşünüyorum.
Arkamda Azrâil’in beklediğini düşünürüm. Kıldığım namazın son
namaz olduğunu, bundan sonra bir daha namaz kılamayacağımı
düşünürüm. Korku ile, zârilik ile namaz kılarım.” diyor.
Namazı böyle kılmağa çalışmak lâzım!
d. Sabah Namazı
1. Soru:
İmsaktan 15 dakika sonra, ezan okunmadan sabah namazını
kılabilir miyiz?
Kılınabilir. Şimdiki takvimlerin tertibi, imsak bittiği andan
itibaren sabah namazının vaktidir. Hattâ, orucu oraya kadar
bırakmamak bile lâzım, daha önceden yemeği kesmek lâzım! O
tam sabahın girdiği saattir. Arada boşluk bırakmamışlardır,
ihtiyatı kaldırmışlardır. Ondan sonra 15 dakika geçince, haydi
haydi kılınır.
151
2. Soru:
Sabah namazına kalkamıyorum, çaresi nedir?
Sabah namazına kalkamamak bir cezadır, muhterem
kardeşlerim. Allah’ın bir cezasıdır. Allah affetsin. Bir cezaya
müstehak oluyor da Allah huzuruna almıyor. Mânevî bakımdan
işin aslı böyledir. Onun için;
Edebe dikkat edecek, bir. Akşamleyin abdestli yatmaya dikkat
edecek, iki.
Abdestli yatmadığı zaman şeytan gelir, âzâlarına düğüm
vurur. Hadis-i şerifte böyle bildiriliyor. Yani gözünü bağlar,
kulağını bağlar, her âzâsını düğümler. Abdestsiz yattığı için,
yanına yanaştığı için ezanı duymaz, gözünü açamaz, ibadete
kalkamaz. Onun için abdestli yatmaya dikkat edin.
Bir de yemek yiyip vesaire ile nefsi çok kuvvetlendirdiğiniz
zaman nefis galip gelir. Tabii uykuyu sevdirttiği için kaldırtmaz.
Akşam yemeklerini hafif yiyin, erken yiyin. Yani nefis kuvvetini
kaybetmeye başlasın, sabah vaktinde nefsin tâkati kalmamaya
başlasın. “ Yat” desen yatmaz duruma gelir. Kerata o zaman karnı
acıktığı için bir mutfağa kalkayım diye kendisi kalkacak zaten.
Namaz için değil de mutfağa kalkacak zaten. “Bakalım dolapta
neler kalmış akşamdan?” diye dolabın başına gidecek. Onun için
bu da bir çaredir. Ne yapalım, akşam az yedirirsiniz. Sabahleyin o
“mutfağa kalkayım” derken siz de onun yolunu çevirttirirsiniz,
yakalarsınız, lavaboda abdest aldırırsınız, camiye getirtirsiniz.
3. Soru:
Sabah erken kalkabilmek için ne yapmalı?
Sabah erken kalkmak için mânevî çarelerden birisi, akşam
abdestli yatmaktır. Akşam abdest alırsınız, dört rekât namaz
kılarsınız, abdestli yatarsınız. Abdestli yatınca şeytan insanın
başına çökemez, âzâlarına düğüm vuramaz. Bunlar hadislerde
bildiriliyor. Gözüne düğüm vuruyor, kulağına düğüm vuruyor, her
âzâsına düğüm vuruyor. Bağlıyor yani, sımsıkı sucuk gibi...
152
Ondan kalkamıyor. Abdestli yatarsınız.
Geç vakte kadar durup da, üç buçuğa kadar, iki buçuğa kadar
oturup da ondan sonra yatarsan, tabii bir saat sonra derin uykuya
yatmış bir insanın sabaha kalkması büyük babayiğitliktir. Çok geç
kalma. Gece sohbetini kısa kesmek, uykuya erken varıp,
uykusunu erkence alıp, sabahı garantilemek de maddî
tedbirdir. Maddî tedbir olarak, mümkün mertebe akşam erken
yatarsınız, sabahleyin uykunuzu almış olarak kalkmak kolay
olsun diye.
4. Soru:
Size muhabbetimize rağmen, İslâmî bilgilerimize rağmen
sabah namazlarına kalkamıyoruz. Bazen yatsıyı kılmadan
yatıyoruz.
Allah yardımcı olsun, bu tehlike işaretidir. Bir ibadetin
yapılmaması çok büyük vebal yükler insana ama insan onu
bilmiyor.
Peygamber SAS Efendimiz’e birisi gelmiş demiş ki:
“—Öldüm, mahvoldum ah vah!” filan, ondan sonra bir şey
söylemiş işte böyle.
Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki:
“—Ben de sandım ki, ikindi namazının sünnetini kaçırdın!”
demiş.
Şu anda detayını unuttum, çok iyi hatırlayamıyorum ama öyle
bir şey.
İbadetleri muntazam yapmaya çalışmak lazım, neden
yapmadığını düşünmek lazım, onu engelleyecek tedbirleri bulmak
lazım. Kalkamıyorum, mesela çok istiyorum da sabah namazına
kalkamıyorum diyorsa, kocaman bir saat alsın, tokmaklı saat
alsın, kafasına tokmak indiren, kova boşaltan saat alsın, bir şeyler
yapsın ama tedbirini alsın ille sabah namazına kalksın.
Erken yatsın. “Ha, ben böyle gece geç vakte kadar durunca,
sabah namazına kalkamıyorum, erken kalkayım!” desin.
153
Muhterem kardeşlerim!
Mahrumiyettir, bir sabah namazına gidememek, bir yatsı
namazına gidememek, kılamamak cezadır. Allah nasip etmiyor
huzuruna girmeyi. Huzûr-u ilâhiye gelememenin çok büyük bir
ceza olduğunu bilmesi lazım insanın, ondan kurtulmaya çalışması
lazım.
Tabii insan böyle kusurunu bildiği halde yapamıyorsa, bir de
şu sebep hatıra gelir; insan haram lokma yediği zaman, günah
işlediği zaman, o günahlardan dolayı iyiliği yapmaya takat
bulamaz artık, yaptırtmaz Allah. Takat, yani bilir, bile bile
kaçacak, bilmem ne filan, diye diye kaçar o.
Neden? Kusurundan dolayıdır, haram lokmadan dolayıdır.
Lokmanın helâl olmasına dikkat edin, tevbe edin ve maddî,
vücuda ait sebepler varsa...
“—Çok yoruluyorum.”
Erken yatın!
“—Uykum ağır, kalkamıyorum.”
Kocaman saat alın, tedbirini bulun.
Komşuya rica edin, deyin ki:
“—Ben gelip kapıyı açıncaya kadar kapıda zil çal!” deyin.
Tedbirini arayın, bulun!
5. Soru:
Sabah namazını ailecek kılardık. “Bizi erken uyandırdın.”
demeleri anında acemiliğime gelerek “Vallahi sizi bir daha
uyandırmam!” diye yemin ettim. İki ay kadar oldu. Ne yapmam
gerekir?
Bu kardeşimiz sabah namazında kaldırmak istemiş. Ailesi
efradı, “Erken uyandırdın…” filan diye de biraz mırın kırın edince
basmış yemini. Tabii kötü bir yemin!
Muhterem kardeşlerim!
Kötü bir şeye yemin edildiği zaman yapmamak sünnettir.
Yemininde; “Ben yemin ettim bir kere, artık bunu böyle yapayım!”
demek değil de yeminine uymamak sünnettir. Yemin kefaretini
154
verir ama o işi yapmaz, daha çok sevap kazanır. Onun için
kaldırmaya devam etsin. Hatta Peygamber Efendimiz diyor ki;
“—Gece namazına kaldırsın.”
Gece namazına karısını kaldıracak! Hanımı nazlanıyor,
kalkmıyor:
“—Efendi yüzüne su serpiversin.” diyor.
Hanım erken kalkan uyanık bir hanım, bey biraz tembel;
“—Hanım, beyinin yüzüne su serpiversin.”
Tabii muhabbetli bir tarzda, kavgaya hırgüre götürecek tarzda
değil. Kaldırmak sevap olduğundan kaldırılmış kimsenin
sevabından kaldıran alacağından, bunlardan geri durmamak
lazım. Yeminin kefaretini versin, kaldırmaya devam etsin.
e. İkindinin Vakti
Soru:
Öğle namazı, ikindi okunduktan sonra 45 dakika geçinceye
kadar kılınabilir mi?
Aslında ikindi ezanı okundu mu, ikindinin vakti girmiş olur
ama; bir asrı evvel var, bir de asr-ı sâni var... İmamlarımızın
rivayetine göre: Dik bir çubuğun öğle üzeri bir gölgesi var, diyelim
30 cm... Bu 30 cm üzerine, çubuğun boyu kadar daha gölge uzadığı
zaman ikindinin vakti girer diyenler var; gölge çubuğun boyunun
iki katı kadar daha uzadığı zaman ikindinin vakti girer diyenler
var... Bu ikisinin arasında yarım saat, kırk beş dakika bir zaman
olduğundan, “Bu ihtilâftan faydalanarak acaba kılabilir miyiz?”
demek istiyor. E kaçırmışsa, kılıversin; olur.
Aslında ikindi vaktine kadar tehir etmesi doğru değil...
Buhàrî ve Müslim’in rivayet ettiğine göre, İbn-i Mes’ud RA
şöyle anlatıyor:
17
17 Buhàrî, Sahîh, c.III, s.1025, no:2630; Müslim, Sahîh, c.I, s.89, no:85;
Tirmizî, Sünen, c.I, s.325, no:173; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.444,
no:4243; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.300, no:674; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.43, no:372;
Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.X, s.20, no:9808; Bezzâr, Müsned, c.V, s.192,
155
قُلْت:ُ يَا رَسُولَ اهلل،ِ أَيُّ الْعَمَلِ أَفْضَلُ؟ قَال:َ الصَّالَةُ لِوَقْتِهَا
)خ. م. ت. حم. عن ابن مسعود(
(Kultü: Yâ rasûla’llàh, eyyü’l-ameli efdalü?) “‘Ey Allah’ın
Rasûlü, ibadetlerin, amellerin en faziletlisi hangisidir?’ dedim.”
(Kàle) Peygamber Efendimiz cevâben buyurdu ki: (Es-salâtü livaktihâ) “Namazı vaktinde kılmak.”
Bazı başka rivayetler de var, ibareler değişebiliyor.
Namazı evvel vaktinde kılmak sevaptır. Tâ o vakte kadar
tehir, zaten kusurdur, kabahattir. Ama baktı, öyle bir durum
oluverdi; yine kılsın!
f. Kaza Namazı
1. Soru:
Kaza namazına nasıl niyet edilir?
Kaza namazına niyet edilirken, “Yâ Rabbi, kılmam gereken,
üzerime borç olan, kazaya kalmış olan en son öğle namazını
ödemeye... En son ikindi namazını ödemeye...” diye sondan da
başlayabilir; “En evvelki borcumu ödemeye...” diye baştan
ödemeye de başlayabilir.
2. Soru:
Bir kimse günlük beş vakit namazın sünnetleri yerine, kazaya
kalmış namazlarını kılabilir mi?
Kılamaz. Kılmaması lazım! Sünnetleri bırakmaması
no:1791; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.IV, s.201, no:19308; Beyhakî, Şuabü’lİman, c.IV, s.10, no:4219; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.I, s.434, no:1885; Ebû
Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VII, s.266; Ebû Avâne, Müsned, c.I, s.287, no:1003;
Hamîdî, Müsned, c.I, s.57, no:103; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.276, no:103;
Tahàvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.V, s.119, no:1779; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan.
156
gerekir. Sünnetleri kılsın, kazaları ayrı kılsın. Bu hususta
mezhepler arasında bir ihtilaf vardır. O kardeşlerimizin duyduğu
bizim mezhebimizin değildir. Hanefî mezhebinde bu sünnetleri
terk etmesi de ayrı bir vebal oluyor. Bunları kılacak, o namazları
ayrıca kaza edecek. Onun yerine bunu kılmak bizim görüşümüz
değil, bizim büyüklerimizin görüşü değildir.
3. Soru:
Namaza yeni başlayıp da, kaza namazları çok olan bir kimse,
vakit namazlarındaki sünnetleri terk edip kaza namazı kılabilir
mi?
Câiz değildir. Vakit sünnetlerini kılacak. Ayrıca bizim tarif
ettiğimiz İşrak namazı, Duha namazı, Evvâbin namazı, Teheccüd
namazı ve sâireyi de kılacak, onları da bırakmayacak. Ötekisini de
ödemeye geçecek. Bizim mezhebimiz, Hanefî mezhebi böyledir.
Bazı başka kaviller var... Şafiî mezhebinde, “Önce farzları
ödesin!” demişler ama, bizim mezhebimizde büyüklerimiz diyorlar
ki:
“—Bu namazları vaktinde kılmadın, bir edepsizlik yaptın, bir
günaha girdin, bulaştın. Şimdi o günahı telâfi edeceğim derken,
bu sefer Peygamber Efendimiz’in sünnetlerini kılmayıp, oradan
bir başka kusur yapıyorsun; uygun olmuyor.”
Sen onları kıl; ötekilerini de belirli bir plan dairesinde, yavaş
yavaş sünnetlerle ödemeğe giriş. Allah nasıl olsa, rûz-i mahşerde
kulların namaz ibadetlerini hesaplarken, farzlarını hesaplayacak;
farzlarda eksik varsa, tamamlayacak. Ondan sonra nafilelerle
tamamlayacak. Hesabı Allah’a ait... Sen Allah’a güzel kulluk et; o
hesabı doğrultur. Yoksa, kimse ameliyle cennete girecek değil...
Büyüklerimiz bu kanaatte, bizim mezhebimiz bu... Başka
mezheblerde, başka türlü düşünceler olabilir.
4. Soru:
“Kazası olan kimse, akşamdan sonra Evvâbin namazını ve
diğer nafile namazları kılamaz; kılsa bile Allah kabul etmez!”
diyorlar. Lütfen bunun hakkında açıklama yapar mısınız?
157
Muhterem kardeşlerim! Akılla, mantıkla gelin bu meseleyi
çözelim:
“—Kılsa bile Allah kabul etmez!” diyormuş.
Yâhû sen Allah’ın vekili misin? Bir kul namaz kılıyor, “Kılsa
bile Allah kabul etmez!” diyor. Kimsin sen yâhu, Allah’tan mesaj
mı aldın? Bu ne biçim laf?
Bizim ulemamız, “Kılsa kabul olur.” diyor, niye kabul
olmayacakmış? Kabul olur kardeşlerim. Peygamber Efendimiz’in
hadis-i şerifte, “Kılın! Denizlerin köpüğü kadar günahınız olsa bile
affeder.” diye teşvik ettiği bir namazı, “Rasûlüllah emretmiş,
tavsiye etmiş; ben de kılayım!” diye kılsam, niye kabul etmesin
Allah? Bu nereden çıkıyor, bu ne biçim laf?
Bizim Hanefî mezhebimizde böyle bir mesele yok... Kılınan
nafile namazlar sevaptır, kılınır.
“—Kaza borcu varsa hocam?”
Kaza borcu varsa, kaza borcunu ayrıca ödesin! Zaten namazı
vaktinde kılmamış, kazaya bırakmış, bir günah işlemiş; şimdi onu
ödeyeceğim diye bu sefer buradaki sevaplı işleri bırakıyor. Olur
mu? Bir kabahat işlemiş, o kabahati temizlemek için, birçok iyi
şeyi yapmıyor. Olur mu? Olmaz!
Onun için, kardeşlerimiz Duha namazını kılacak, İşrak
namazını kılacak, Evvâbin namazını kılacak, Gece namazını
kılacak, Teheccüd namazını kılacak. Ondan sonra Allah’tan öteki
borçlarını da ödemesi için yardım isteyerek, fırsat buldukça
ötekileri de kılmağa girişecek. Mâdem zamanında kılmamış, bir
edepsizlik etmiş; onları yavaş yavaş ödemeğe gayret edecek.
Hadis-i şeriflerde kılın diye Efendimiz’in tavsiye ettiği namazları
kılmamak sûretiyle, ikinci bir edepsizlik yapmayacak. İkinci bir
fırsat kaçmış oluyor bu sefer elinden...
O bakımdan bu mantık mantık değildir. Bizim mezhebimizde
böyle şey yok... Onları kılacak! Hem, kabul olmaz sözü bayağı
ayıp...
“—Allah bunu kabul etmez!”
158
Nereden bildin? Sen Allah’ın vekili misin? Allah’ın gönderdiği
salâhiyetli şahıs Peygamber Efendimiz, “Şu namazları kılın!”
diyor. Sen de dikilmişsin kılacak insanın karşısına: “Sen kılma,
kabul etmez Allah!” diyorsun.
Tevbe estağfirullah... İnsanların aklı karıştı mı, nasıl
karışıyor. Sen bizi akıl nimetinden mahrum etme yâ Rabbi!
5. Soru:
Kaza namazları olan kimselerin gayr-i müekked olan yatsı ve
ikindi namazlarının sünnetlerini kılmayıp onun yerine kaza
namazları kılabileceği söyleniyor, ne buyurursunuz?
Böyle de söylemiyorlar, bütün sünnetleri kılmasın, bıraksın
sadece kaza kılsın diyorlar, bizim mezhebimizde bu yoktur. Biz
ödemeyi ayrı yaparız, bu faziletleri namazları kaçırmayız. Ama
burada sorular gayri müekked sünnetlerdir. Gayr-i müekked
sünnet iki tane, birisi ikindinin ilk dört rekâtı, ötekisi yatsının ilk
dört rekâtı.
İlle bir yerden bir kırpıştırmak mı lazım? Hiç vakit kalmadı,
yer kalmadı da ille bir şeyin yerine bir şey mi yapmak lazım? İlle
bir hesap mı gerekiyor? Bu işte böyle bir cimrilik mi gerekiyor?
Ben bunu biraz şey görüyorum, ya onu da kıl, durumun
müsaitse onu da kıl, ne oluyor yani? Bunu kılmayayım onun
yerine bunu yapayım. Pazarlık yani, 125 bin lira olan şey 124 bin
lira olmaz mı, 123 bin lira olmaz mı? Biraz şey görüyorum.
6. Soru:
Kaza namazı borcu olan bir insan nafile namazlarla birlikte
kaza namazı kılabilir mi?
Tabii ayrı ayrı kılacak, bizim mezhebimiz öyle. Bazıları
diyorlar ki; “Önce kazalar ödensin, ötekiler kılınmaz.” O doğru
değil. Bizim mezhebimiz öyle. İşrak namazı, duha namazı,
evvabin namazı, gece yatarken namaz, abdest aldığı zaman
namaz, tahiyyetü’l-mescid namazı, gece teheccüd namazı; bu gibi
159
namazlar hadîs-i şeriflerde tavsiye edilmiştir, onları sık kılacak.
Kazayı ayrı kılacak.
Tamamlayamazsa?
Bir insan ölüverdi, öldü, tamamlayamadı borçlarını; onun
hesabı Allah’a kalmıştır. “Farzlardan eksiklik varsa sünnetlerden,
sünnetlerde eksiklik varsa nafilelerden tamamlanır.” diye
rivayetler, müjdeler vardır.
“Kaza borcu olan bir insanın öteki namazları kılmaması
lazım.” diyenlerin sözü niye doğru değil bizde? Çünkü bu sevaplı
namazların, Duha namazının mesela, İşrak namazının sevapları
ne?
İşrak namazının sevabı; o sabah İşrak namazı kılarsa bir
insan, bir hac ve umre sevabı alıyor. Kaçırılmaz bu. Duha
namazını kılarsa bir insan, muhsin kullar zümresine katılıyor;
kaçırılmaz. Akşam namazının arkasından Evvabin namazını
kılarsa, denizlerin köpüğü kadar günahı çok olsa affoluyor;
kaçırılmaz. Gece yatarken abdest alıp iki rekât, dört rekât namaz
kılıp abdestli yatarsa, bütün gece ibadet etmiş gibi sevap yazılıyor;
kaçırılmaz. Geceleyin teheccüd namazına kalkar da iki rekâtçık
bile olsa teheccüd namazı kılarsa, dünyadan ve dünyanın içindeki
her şeyden daha hayırlı olur, daha çok sevap kazanır; kaçırılmaz.
Bunları kılmayıp onun yerine kaza namazı kılarsa ne olmuş
olur? Hem farzı zamanında kılmadı, kazaya bıraktı, bir kaybı
oldu; hem de ödeyeceğim derken bu sevaplı namazları kılmıyor,
bir kaybı daha oluyor.
Bunları kılacak da, arada farzları ödemeye devam edecek;
kàide budur.
7. Soru:
Uzun yıllar namaz kılmayan bir insan, namazlarını kaza
etmeye başladıktan sonra, bitiremeden ömrü vefa etmeyip ölse,
geride kalan namazlarını Allah affeder mi?
Allah’ın işini kullar bilmez. Yalnız biz hadis-i şeriflerden, din
160
kitaplarından bildiğimizi söyleyebiliriz.
Allah-u Teàlâ Hazretleri kulların mükâfâtını niyetlerine göre
veriyor. Bunun niyeti ödemek olduğu için ve bir insan bir şeye
niyetlenip yapamazsa bile yapmış gibi Allah’ın ona mükâfât
verdiğini, Peygamber Efendimiz’in bir hadis-i şerifinden bildiğimiz
için; “Allah bunu affeder.” diyebiliriz.
Affetmek bizim işimiz değil, Allah’ın işi. Ama kânûn-i ilâhîyi
bildiğimizden böyle diyebiliriz.
Bir insan; “Ben yarın hastaneye gideceğim, hapishaneye
gideceğim, mazlum veya hasta filanca kardeşimizi ziyaret
edeceğim.” dese, bu bir iyi iş yapmaya niyet etmektir. Bir
haseneyi, bir iyiliği yapmaya niyet eden bir insan, ertesi gün
yapamazsa ne olur? Allah ona yapmış gibi sevap verir.
Hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz şöyle bildiriyor:
18
مَنْ هَمَّ بِسَيِّئَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا، لَمْ تُكْتَبْ عَلَيْهِ ؛ وَ إِنْ عَمِلَهَا، كُتِبَتْ
18 Buhàrî, Sahîh, c.V, s.2380, no:6126; Müslim, Sahîh, c.I, s.118, no:131;
Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.279, no:2519; Dârimî, Sünen, c.II, s.413,
no:2786; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XII, s.161, no:12760; Beyhakî, Şuabü’lİman, c.I, s.299, no:334; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.II, s.308; Abd ibn-i
Humeyd, Müsned, c.I, s.236, no:716; Ebû Avâne, Müsned, c.I, s.81, no:242; İbn-i
Asâkir, Mu’cem, c.II, s.39, no:1128; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.IX, s.415,
no:5027; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan.
Müslim, Sahîh, c.I, s.145, no:162; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.148,
no:12527; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.VI, s.170, no:3451; Ebû Avâne, Müsned, c.I, s.115,
no:344; Enes ibn-i Mâlik RA’dan.
Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.234, no:7195; Taberânî, Mu’cemü’lEvsat, c.IV, s.260, no:4140; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.388, no:7041; Ebû
Avâne, Müsned, c.I, s.81, no:241; İbn-i Râhaveyh, Müsned, c.I, s.26; Ebû Hüreyre
RA’dan.
İbn-i Hibbân, Sahîh, c.XIV, s.45, no:6171; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.IV,
s.206, no:4152; Hureym ibn-i Fâtik el-Esedî RA’dan.
Taberânî, Mu’cemü’s-Sağîr, c.I, s.302, no:502; Tayâlisî, c.I, s.62, no:464;
Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.XIII, s.173, no:2878; Ebû Zerri’l-Gıfârî RA’dan.
Kenzü’l-Ummâl, c.IV, s.234, no:10315; Mecmaü’z-Zevâid, c.X, s.214, no:17186,
17187; Câmiu’l-Ehàdîs, c.IX, s.18, no:7816; İbn-i Ebî Hàtim, Tefsir, c.I, s.294,
no:1074.
161
سَُـُـيُِّـئَةً وَاحِدَةً . وَمَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَمْ يَعْمَُـلْهَا، كُ ُـتِبَتْ لَُـهُ حَسَُـنَةً
وَاحِدَةً؛ وَإِنْ عَمِلَهَا كُُـتِبَتْ لَهُ عَشْرَ أَمْثَالِهَا. وَال يَهْلِكُ عَلَى اهللِ
إِال هَالِكٌ )خ. م. حم . طب. هب. حل. عن ابن عباس؛ م .
حم.ع. عن أنس؛ حم. طب. هب.عن أبي هريرة(
(Men hemme bi-seyyietin ve lem ya’melhâ, lem tektüb aleyhi)
“Bir kötülüğe yapmaya niyet eden, ama sonra bu kötülüğü
yapmayan kimseye bu kötülük yazılmaz. (Ve in amilehâ) Eğer bu
kötülüğe dayanamayıp, şeytana uyup, nefse uyup işlerse, irtikâb
ederse; (kütibet seyyieten vâhideten.) bir kötülük, bir günah olarak
yazılır defterine.
(Ve men hemme bi-hasenetin felem ya’melhâ) Ama bir iyiliği
yapmaya niyet edip de, bir sebeple, mâni olup da onu yapamazsa;
(kütibet lehû haseneten vâhideh) ona bir hasene yazılır. Yâni
yapmadığı halde; bir mâni çıktı, yapmadı, niyet etti diye bir sevap
yazılır. (Ve in amilehâ kütibet lehû aşru emsâlihâ) Eğer işlerse,
artık onlu misilleriyle, on misli olarak mükâfatlandırılır.
(Ve lâ yehlikü ale’llàhi illâ hâlikün) Allah’ın bu kadar lütfuna,
rahmetine, mağfiretine rağmen helâk olan, ancak kendisi helâki
hak etmiştir de ondandır.” buyuruyor.
Onun için biz bunu böyle kabul ediyoruz.
Bir başka hadis-i şerifte şöyle bildiriyor. Bir keresinde seferde,
Peygamber SAS Efendimiz ordusuna diyor ki:
“—Bu gün aranızda olmayan, sefere sizinle beraber gelememiş
olan, savaşa katılamamış olan, Mekke’de kalmış olan, Medine’de
kalmış olan öyle ashabım var ki, siz bir tepeye çıktıkça,
yoruldukça, bir vadiye indikçe, bu yolculuğun meşakkatini
çektikçe, sevap kazandıkça, onlar da sevap kazanıyorlar.
Mazeret onları engellemiştir. Gelmeye niyetleri vardı,
162
gelemediler ama sizinle gelmiş gibi, Allah onların da defterine
sevap yazıyor.” diyor.
Buradan da biliyoruz, demek ki bir insanın niyeti iyi olunca
Allah onu mükâfâtlandırıyormuş.
Bir başka nokta:
“—Bir insan ödemek niyetiyle birisinden borç para alsa..” diyor
Peygamber Efendimiz; ödemek niyetiyle, aldatmak niyetiyle değil;
“Ben bunun üstüne yatarım da ödemem.” filan gibi değil. “Ödemek
niyetiyle borç alsa, ödeyemezse bile Allah onu affeder ve onun
borcunu karşılar.” diye bildiriyor.
Buna benzer hadis-i şeriflerden, Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin
lütf u ilâhîsini bildiğimizden öyle diyoruz.
Bu, ödemeye niyet etti, ödemeye girişti, ama eceli kendi elinde
değil. Allah bunun ömrünü bu kadar yazmış, yarı yolda bunun
canını aldı, bu da borçlarının tamamını ödeyemedi. “Ama Allah
onun niyetine göre ödemiş gibi muamele eder.” diye biliyoruz din
kitaplarından.
Allah CC, güzel lütfuyla muamele eylesin…
8. Soru:
Her farz namazın arkasından kaza namazı kılınabilir mi?
Kardeşimiz bunu niçin soruyor?
Sabah namazından sonra, ikindi namazından sonra mekruh
vakitler var. Bir kere öğleden sonra kılınabiliyor, akşamdan sonra
kılınabiliyor, yatsıdan sonra kılınabiliyor.
Sadece sabah ve ikindiden sonra farz kaza namazı kılınabilir
mi? Kılınabilir. O namazların arkasından nafile namaz
kılınmadığı için bu soruyu sormuş kardeşimiz.
Diyor ki:
“—Acaba farz olan namazı da kılamaz mıyız?”
Kılabilirsin. Çünkü o farzdır. O ötekiler gibi değil; nafile
namazlar öyle.
“—Kerahat vaktinde de kılabilir mi?”
163
Kerahat vakti iki çeşittir: Bir, hiç namaz kılınmayan kerahat
vaktidir. Güneşin doğmasından İşrak zamanına kadar sabahki bu
vakitte, insan farz namazı da kılamaz.
Sabah namazı kılamadı, uyudu kaldı, bir mâni oldu, birden
bayıldı, uyandı baktı ki güneş doğmuş, abdest aldı ama o vakitte
kılamaz.
Neden? Çünkü o, namaz da kılınmayan kerahat vaktidir.
Bir de “Namaz kılınabilen, ama nafile namaz kılınamayan
kerahat vakti” vardır: Sabah namazının edasından güneşin
doğuşuna kadar ki zaman, ikindi namazının edasından güneşin
batışına kadar olan zaman.
Hiç namaz kılınamayan zamanlardan bir tanesi de güneşin
tepeye geldiği zamandır. Ona “zeval vakti” diyoruz. Öğlen vakti,
öğlen namazındaki zamandan önceki bir miktar zamandır.
Bu miktar ne kadar? Bazı alimlere göre kırk elli dakikadır,
bazı alimlere göre daha kısa bir zamandır. Bazı mevsimlere göre
ve bazı bölgelere göre de bu zaman biraz değişir. Gecenin
gündüzün uzunluğuna göre, yaza kışa göre de değişir.
O bakımdan biz umumiyetle kırk elli dakika evvelinden
itibaren öğle namazından evvel kılmama yönündeyiz. Sabah
namazında da güneşin doğmasından işrak vaktine kadarki otuz
kırk dakika kılınmaz; akşamleyin de güneş batarken kılınmaz.
Demek ki güneş doğarken, güneş tepedeyken, güneş batarken
hiç namaz kılınmayan zamanlar var. Güneş doğarken ki zaman
aşağı yukarı garantili, öğlendeki zaman biraz tereddütlü,
akşamdaki çok kısa bir zamandır.
Bir de bunun dışında nafile namaz kılınmayan vakitler var:
Sabah namazı eda edildikten sonra daha güneş doğmamış, o
zamanki vakit… İkindi namazını eda ettikten sonra daha güneş
batmamış, o zamanki vakitte nafile namazlar kılınamıyor ama,
farz borçlarını ödeyebilir.
164
g. Namazı Oturarak Kılmak
1. Soru:
Nafile namazlarda, sağlıklı ve sağlam olduğu halde oturarak
kılınması efdal olan var mı; varsa, hangileridir?
“Ayakta kılınacak bir namaz, oturarak kılındı mı, fazileti %50
azalır, yarı yarıya iner.” diye hadis-i şerif var... Yalnız Pakistanlı
kardeşlerimizde gördüm, burada da bir iki defa söyledim.
Bizim Mehmed Zâhid Kotku Rh.A Hocamız da gece yatma
namazında bazen yapardı. Yatsıdan sonra abdest alıyor, yatacak.
O yatmadan evvel kılınan namazı, oturarak kılıveriyorlar.
Peygamber Efendimiz’den öyle bir rivayet var da, ondan
yapıyorlarsa, o rivayete uygun olsun diye yapıyorlarsa; o zaman
uygun olur. Peygamber Efendimiz’e uyma aşkıyla yapmış
oluyorlar.
2. Soru:
Namazda otururken, Ettahiyyatü’yü okurken şehadet
parmağını kaldırmak sünnet midir?
Ettahiyyatü’yü okurken, “Eşhedü en lâ ilâhe” derken şehadet
parmağı kalkacak, ondan sonra inecek. Hadis-i şerifte
bildirilmiştir, sünnettir. Peygamber Efendimiz de böyle parmağını
kaldırırdı.
3. Soru:
Sehiv secdesini Tahiyyat’tan sonra mı yapacağız, yoksa
Allahümme Salli ve Barik’ten sonra mı; bilgi verir misiniz?
Sehiv secdesine varmak için, Allàhümme Salli’yi ve Barik’i
okuyup, ondan sonra selâm verip secde etmesi gerekiyor.
4. Soru:
Sandalyede namaz kılınır mı? Bugün bazı camilerde ön safa
165
sandalye konulması doğru mu?
Bir insan namazı ayakta tam kılabilirse, ayakta kılar.
Kılamazsa, oturarak kılması caizdir. Kılamazsa, başıyla imâ
ederek kılması olur. Mazereti ağırlaştıkça, namazı da hafifler,
rahatlaşır.
Onun için, insan oturarak namaz kılabilir. Fakat, sandalyeyi
camiye getirmek ve camide sandalyeyle namaz kılmak doğru
değildir. Adam sandalyesini yükleniyor sırtına, camiye getiriyor,
kenara koyuyor, orada kılıyor. Arkada kılıver, ayağını uzatarak
otur. Yâni, sandalye olmadığı yerde, eğilemeyen insan başka türlü
oturabilir.
Camilerin tertibini bozmayalım, bid’atlar çıkarmayalım!
h. Seferilik Hakkında
1. Soru:
Ne zaman seferî olunur?
Üç günlük karayolu uzaklığına giden, gitmeye niyetlenen bir
insan, beldesinin kenar mahallesinin son evinin yanından çıktı mı
seferî olur.
Şu kasabada oturuyorum, üç günlük yola gitmeye niyetlendim,
evimden çıktım; kasabanın evleri bitti, tarlaları başladı, öğlen
namazı kılacağım, iki rekât kılarım. Çünkü evler bitti, beldenin
hududu bitti; seferîlik başlar.
Üç günlük mesafe nedir?
Fıkıh kitapları; “Bir yaya ortalama altı saat yürür.” diyor. Bir
saatte beş altı kilometre yürür. O zaman üç gün 18 saat eder, beş
kere 18, 90 eder. 90 kilometre kadar bir mesafeye niyetlenmiş
gitmişse bir insan seferî olur. Dört rekâtlı namazlar iki rekât
kılınır, ama üç rekâtlı akşam namazı tam kılınır, iki rekâtlar
zaten iki rekâttır.
O zaman ne kalmış oldu? Öğle iki, ikindi iki, yatsı iki rekât
166
kılınacak.
Acil durum varsa sünnetler kılınmaz, farzlar bile kısaltılıyor;
sünnetler kılınmaz. Geniş zamanı varsa, vakti müsaitse, isterse
sünnetleri kılar. Vitri kılacak.
Bolu-İstanbul arası seferî olur mu? Olur. 90 km’yi geçti mi
olur.
2. Soru:
Memleketimiz Konya... Okulumuz Ankara’da... İstanbul’a üç ay
için çalışmağa geldik. Ankara’ya birkaç günlüğüne gittiğimizde
namazlarımızı seferî olarak mı kılacağız. mukim olarak mı
kılacağız?
Bir insanın asıl vatanı, doğduğu, evinin olduğu yerdir. On beş
günden fazla durmak niyetiyle gittiği ve ikamet ettiği yer de
vatan-ı ikamettir. Yâni, ikametten dolayı vatan olmuş oluyor;
oradan ikameti kalkarsa vatan değildir. Bir insan vatan-ı
ikametten ayrıldığı zaman, vatan-ı ikamet bozulur; onun vatan-ı
ikametliği kalmaz
Onun için, şimdi İstanbul’a gelmiş, üç aylığına burada mukim
olmuş. Kendisi Konyalı olduğu için, iki-üç günlüğüne Ankara’ya
gittiği zaman seferî olur.
2. Soru:
Seferilik mesafesi 90 km midir yoksa 18 saatlik yol mudur?
Seferilik mesafesi üç günlük yoldur. Bu da, “Günde altı saat
yaya yolculuk yapacak, ondan sonra dinlenecek. İnsanın bir tâkati
var, normal şekilde böyle seyahat ediliyor.” diye hesaplanır. İnsan
ortalama olarak saatte 5-6 km yürür. Günde ortalama 30-35
km’dir. Bu da üç günde 90 km civarında bir mesafe eder.
Mesafe önemlidir, saat önemli değildir. Meselâ uçağa biniyor,
İstanbul’dan Ankara’ya 45 dakikada gidiyor ama, 450 km’lik
mesafeye gittiği için Ankara’da seferidir.
Seferilik saat hesabı değildir. Yaya bir yolcunun üç günde
167
gittiği mesafe kadar gittiği zaman seferi olur.
3. Soru:
Seferi halde iken dört rekâtlı bir namazın son rekâtına yetişen
1
Seferî haldeki bir insan mukim bir imama uydu mu, seferîlik
bahis konusu değildir. Normal insanın yetişemediği rekâtları nasıl
tamamlaması gerekiyorsa, öyle tamamlar.
4. Soru:
Günümüzde seferî olmanın değişik tanımları
yapılıyor. Teknolojiye göre seferî olmak durumu değişir mi?
Değişmez. Büyük İslâm İlmihali’ndeki şartlara uygun olarak
işinizi yaparsınız.
5. Soru:
Namaza durduk, namazı kıldık. Biz son rekâttayken birisi
yetişti. Biz seferî olduğumuzdan iki rekât kıldık. Şimdi bu şahıs ne
yapacak? Son rekâtta yetişti; bizim dört rekât kılıp kılmadığımızı
bilmiyor. Bu şahıs ne yapacak?
İmamın vazifesidir. İmam selâm verdikten sonra “Biz seferîyiz,
iki rekât kıldık, siz ona göre tamamlayın!” diyecek ki bilecek, ona
göre tamamlayacak.
6. Soru:
Piknik için 90 kilometreden uzağa gidersek seferî olur muyuz?
Olursunuz. 90 kilometreden uzağa gidişin sebebi ne olursa
olsun, gidince seferi olunuyor.
7. Soru:
Öğrenim görmek için İstanbul’da yaşıyoruz. Burası vatan-ı aslî
olarak kabul edilebilir mi? Öteki vatan-ı aslî, doğup büyüdüğümüz
kent aslîlikten çıkar mı? Memleketimizde 15 günden az kalırsak
168
seferî hükmünde mi oluyoruz?
Bir insanın yerleştiği yer onun vatan-ı aslîsi oluyor. Bir vatan-ı
aslîsi var, yerleştiği yer; bir de yola çıktığı zaman 15 günden fazla
kalmaya niyet ettiği yer var, vatan-ı ikâmet deniliyor. 20 gün
kalacaksa namazları tam kılacak ama asıl yeri değil, evinin
barkının olduğu yer değil; tam kılacak.
Sefer zamanından fazlaca kaldığı yer, ona da vatan-ı ikâmet
deniliyor. Berikisine vatan-ı aslî deniliyor. Şimdi buraya gelmiş,
dört sene burada kalacak, burası vatan-ı aslîsidir, buradan başka
bir yere, velev doğduğu belde bile olsa, gittiği zaman,15 günden az
kaldığı zaman, orada iki rekât kılacak.
i. Camide İhlâs Okunması
1. Soru:
Namazlardan önce camide ihlâs okumanın bir mahzuru var
mıdır? Bazıları mekruh diyorlar, bazıları da okumayınca karşı
çıkıyorlar.
Yoktur, çünkü Kur’an sûresidir, sevaptır. Bu bizim camilerde
daha önceleri böyle aşikâre okunuyordu. Bunun faydası şu oluyor:
“Bak artık sünnet kılma zamanı azaldı, biraz sonra kamet
getirilecek!” gibi bir mânası, işareti oluyordu. O bakımdan
faydalı... Ama, Kur’an okumak sevap olduğundan, aynı zamanda
da sevaplı...
2. Soru:
Farz namazlarda, ilk sünnetlerden sonra İhlâs-ı Şerif okumak
bid’at midir?
Sevap kazanmak niyetiyle, “O arada sünnet kılanlar da
tamamlasınlar.” diye okuyuveriyorlar. Sûre okumak niye bid’at
olsun. Bir mahzuru yoktur. Bid’at dini bozan; bir takım yanlış
fikirler ortaya çıkaran şeylere denir. Öyle bir durum yoktur
inşaallah.
169
3. Soru:
Yatsı namazından sonraki tesbihler bid’at mıdır?
Hayır! Namazlardan sonraki bütün tesbihler sünnet-i
seniyyedir. Peygamber Efendimiz’den tavsiyedir. Bizim sabah ve
yatsı namazından sonra bu camide yaptığımız özel zikir de Hatm-i
Hâcegân’dır. Hatm-i Hacegân da Hızır AS’ın öğrettiği bir sevaplı
zikirdir.
4. Soru:
Farz namazlarından sonraki istiğfar, sadece ikindi ve sabah
namazlarına ait bir şey mi; yoksa, diğer farzlardan sonra da
istiğfar etmek gerekir mi?
Her namazın farzından selâm verdikten sonra üç defa
Estağfiru’llah denilmesini burada okuduk, Râmûzü’l-Ehâdis’te
geçti. Yâni her namazda, “Es-selâmü aleyküm ve rahmetu’llah...
Es-selâmü aleyküm ve rahmetu’llah...” dedikten sonra istiğfar
edilir.
j. Hem Namaz, Hem İçki
Soru:
Bir arkadaş hem namaz kılıyor, hem içki içiyor. “Bu kötü
alışkanlığını bırak!” dediğimizde, “Onun yeri ayrı, onun yeri
ayrı...” diye cevap veriyor. İkisinin bir arada yapılması hakkında
bilgi verir misiniz?
Aziz ve muhterem kardeşlerim, bu çok büyük bir hastalıktır.
Bizim Türkiye’de müslümanlar, fikrî bakımdan çok çeşitli
hastalıklara tutulmuşlardır. Kimisi veremden beterdir, kimisi
kanserden beterdir, kimisi AIDS’ten beterdir. Bir büyük meşhur
fikir hastalıklarından bir tanesi budur:
“—Onun yeri ayrı, onun yeri ayrı...”
170
Öyle saçma şey mi olur? Bu kadar saçma şey olamaz yâni...
İnsan Allah’ın emrini tutacak, Allah’a teslim olacak. Müslüman ne
demek, müslim ne demek? Kendisini Allah’a teslim eden kul
demek...
Hani geliyor askerlik şubesine 19 yaşında, 20 yaşında
delikanlı... Diyor ki: “Tamam, ben geldim; filâncanın oğlu
falancayım, askerlik yapmağa geldim!” diyor ya... Müslim ne
demek? Kendini Allah’a teslim eden... Onun emrini tutacak; onun
emrine razı, buyruğuna razı... Haramlarını haram belleyecek,
haramlardan sakınacak... Helâlleri helâl belleyecek, emirleri emir
belleyecek, yapacak... Müslüman bu demek... “Yâ Rabbi ben senin
buyruğunu tutmağa razı oldum. Tevbe ettim, yanlış yolu bıraktım,
doğru yola geldim.” demek...
Şimdi böyle söyleyen insanların hali ne olur, biliyor musunuz?
Sonunda imansız gider. Çünkü oyuna gelmez bu iş, oyuncak değil;
alaya gelmez! İnsan elinden geldiğince Allah’ın yolunda gitmeğe
çalışacak, her günahtan kaçınmağa çalışacak!
Hattâ büyüklerimiz demişlerdir ki:
“—Günahın küçüğü olmaz.”
“—Canım küçük günah aldırma!”
Hayır! Küçük günahlar bile yapıla yapıla büyür, ejderha gibi
olur. Solucan gibiyken, ayağınla def edebilecekken, ejderha gibi
olur, yedi başlı olur. Ondan sonra, padişahın oğlu gelse kesemez
kafasını...
O bakımdan bu kötü huyları atmak lâzım! Bu çok fena bir
hastalıktır.
“—Onu da yaparım, onu da yaparım... Onun yeri başka, onun
yeri başka...”
Haa, böyle yaparsan cehenneme gidersin. Çünkü bu, Allah’ın
diniyle alay etmek gibidir. İnsan elinden geldiğince Allah’ın
yolunda gitmeğe çalışacak da, nefse uyarsa, şeytana uyarsa, ayağı
kayarsa kayacak; o ayrı... Kayarsa, yine tevbe edecek, yine yola
gelecek. Ama “Onun yeri başka, onun yeri başka...” diye haramı
helâl sayarsa, o zaman kâfir olur insan... Bu, küfür kokan bir
171
duygudur, çok tehlikeli bir hastalıktır.
Bir de, “Zaman sana uymazsa, sen zamana uy!” diyorlar. Bu da
“Bu zaman küfür zamanıdır, gel kâfir ol!” demenin bir başka
ifadesidir. Öyle şey yok! İslâm’ın emirleri 1400 yıldır hep aynıdır.
Kâinat var olduğu müddetçe, kıyamet kopuncaya kadar hep aynı
olacaktır, hiç değişmeyecektir. İçki haramsa, haramdır. Namaz
farzsa, farzdır.
“—Üç vakte indiremez miyiz?”
Hayır! Dörde de indiremezsin, üçe de indiremezsin, bire de
indiremezsin.
“—Pazar günleri kılsak olmaz mı?”
Hristiyanlar öyle yapıyor. Onlar dinlerini kestiler, kestiler,
kestiler... Onların dinleri artık işe yaramaz hale geldiğinden,
Allah İslâm’ı gönderdi. Bozdukları için gönderdi. Bozmasalardı
devam edecekti. Kâfirler gibi, hristiyanlar gibi olmayalım! Allah’ın
emirlerini ciddiyetle uygulamağa çalışalım.
Eğer ciddiyetle uygulamazsa insan, bir edepsizlikten, bir böyle
şapşal konuşmaktan, bir böyle edepsizce düşünceden dolayı —
Allah saklasın— öyle bir felâkete uğrar ki, belini doğrultamaz.
Sülâlesinin beli doğrulmaz. Onun için bu gibi hallere düşmeyin!
Müslüman nasıl olacak? İmana geldikten sonra tekrar günah
işlemekten, tekrar o eski hale gelmekten, ateşe atılmaktan korkar
gibi korkacak!
Bunlar züğürt tesellisidir, beynamaz özrüdür. Günaha devam
etmek için şeytanın uydurduğu bahanelerdir. Şeytan insana çok
bahaneler bulur, insanları çok aldatır. Zâlimi zulüm yönünden
aldatır, âbidi ibadet yönünden aldatır; ille bir kusura, günaha
sokar. Bu kardeşimizi de demek ki öyle aldatıyor. “Onun yeri ayrı,
onun yeri ayrı...” O zaman insan mahvolur. Allah saklasın...
Kur’an-ı Kerim’de buyuruyor ki Allah-u Teàlâ Hazretleri:
أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ )البقرة٨٥:(
172
(Efetü’minûne biba’dı’l-kitâbi ve tekfurûne biba’d) “Allah’ın
bazı ayetlerine, kitabının bazı cümlelerine inanıyorsunuz da,
ba’zılarına kâfir mi oluyorsunuz? Bunun cezâsı ne kadar
büyüktür, biliyor musunuz?” (Bakara, 2/85) diye Allah-u Teàlâ
Hazretleri, böyle ikili, kaypak, oynak olanların cezâsının
büyüklüğünü bildiriyor bu ayet-i kerimede... Sakın ha, böyle
cahilliklere düşmeyin!
k. Namaz Terk Edilmez
1. Soru:
Yaptığımız ibadetlerde ihlâslı olamadığımız zaman, ibadetleri
terk etmeli miyiz?
Hayır, ibadetler hiç bir zaman terkedilmez. İbadeti ihlâsla
yapmağa çalışır insan... Yapsa da yapamasa da, zevk alsa da
almasa da ibadet terkedilmez. Çünkü, Allah emretmiştir,
yapılacak! Zevk için değildir bu... Zevk duysa da, duymasa da
yapılması gerekir. Ama, ihlâsla yapmağa çalışacak!
مَا الَ يُدْرَ كُ كُلُّهُ ، الَ يُ تْرَكُ كُلُّهُ .
(Mâ lâ yüdrekü küllühû, lâ yütrekü küllühû) “Tamamı güzelce
yapılamayan bir şey, tamâmen de bırakılmaz.” denilmiştir.
Güzel namaz kılamıyorsan, devam et, bir zaman gelir, güzel
kılmaya da Allah seni muvaffak eder. Zamanla alışırsın.
2. Soru:
Haram yemiş bir kimsenin okuduğu Kur’an, kıldığı namaz,
yaptığı ibadet kabul olur mu?
Olmaz. Hadis-i şeriflerde bildiriliyor, burada okuduk; “Kırk
sabah namazı kabul olmaz!” diye bildiriliyor. Haram yememeğe
173
çok dikkat etmek lâzım! Bir müddet, o haramın tesiri geçinceye
kadar kabul olmuyor. Onun için harama bulaşmamağa dikkat
etmek lâzım!
3. Soru:
Bir muhasebecide çalışıyorum, odaların birisinde namazımı
kılıyorum. Patronum, namaz kılarsam işlerin aksayacağını
söylüyor. Şayet böyle namaz kılmaya devam edersem, benimle
çalışmayacağını ve işten atacağını söylüyor. Ben de tuvalete diye
gidiyorum, vakit kaybolmasın diye sadece farzlarını kılıyorum.
İşimden de atılmak istemiyorum. Ne yapmamı tavsiye edersiniz?
Namaz kılmamak diye bir şey yok! O işyerinde çalışmak farz
mı? İlmihal kitabında mı yazıyor? Başka işyerine gidersin. Öyle
bir herif-i nâşerife iş yapacağına güzel bir iş ararsın, olur biter.
Ama o adam razı olmasa bile; “Ben sana hakkımı helal
etmiyorum. Maaş veriyorum, sen namaz kılamazsın!” dese bile bu
namaz kılar. Çünkü namaz Allah’ın emridir. Ötekisinin bunu
yasaklamaya hakkı yoktur.
Gücü yeterse başka yerde iş bulsun. Gücü yetmezse şu anda
başka yerde iş bulamıyorsa orada çalışsın, namazını kılmaya
devam etsin. Sünnetleri de kılmaya çalışsın. Öğle tatilinde kimse
bir şey diyemez.
Sabah namazını camide kılacak. Akşamla yatsıyı evde kılacak.
Bir ikindi kalıyor. Bu kadar basit, çok büyük bir dert değil.
İkindinin sadece farzını kılabilir. Çünkü sünneti gayr-i müekked
sünnettir.
4. Soru:
Çalıştığımız yerde namaz kılmaya müsaade etmiyorlar. Bu
durumda, kılamadığımız namazları eve gittikten sonra kaza etsek
olur mu?
Olmaz! Namazın farzlarından birisi de vakittir. Vaktinde edâ
edilmesi farzdır. Bir farz yerine gelmemiş oluyor. Dünya üzerinde
174
sadece o işyeri olmadığına göre, daha binlerce, milyonlarca işyeri
olduğuna göre, ya o işyerinde namaz kılmayı sağlayacak, rica
ederek, anlatarak; ya da kendisine daha iyi bir iş arayacak!
Bir kere öğle tatilinde öğle namazını kılabilir. Sabah namazını
da evde kılar. Geriye bir ikindi namazı kalıyor. Yâni, dediği kadar
değil bu iş, işin doğrusuna bakılırsa... İkindi namazında da;
ötekiler süt molası, çay molası, sigara molası yaparken, o da
abdestini hazır tutar. O hazır tuttuğu abdestiyle kısa tarafından
namazı kılıverir. Yanında seccâde bulundurur.
Biz askere gittiğimiz zaman bir arkadaşımız, bir muşambayı
katlamış katlamış, sokmuştu beline... Çamurda, toprakta, tarlada,
bayırda, nerde olursa; namaz vakti geldi mi çıkarırdı onu, sererdi,
namazını kılardı.
İlk gün bir bocalıyor insan... Eğitim alanında abdest alacak yer
yok, abdest bozacak yer yok, su yok... Ne yapalım? Haa, abdestli
gezmem lâzım demek ki... Öğleyin yemek yedikten sonra alelacele
abdest alıyor, abdestli oluyor insan ikindiye kadar... İkindide
zâten on dakika bir mola oluyor. Mola düdüğü çaldığı zaman
kimisi sigara içiyor, kimisi yatıyor, kimisi kitap okuyor... Kimisi
güreşiyor birbiriyle... Bizimkiler de namaz kılıyor.
5. Soru:
Haram para ile inşa edilen bir camide namaz kılınabilir mi?
Kılarsın. Onsuz cami zor bulursun. Vebali yapanlarındır.
Hepsini kurcalayacak, karıştıracak olursan, adımını basacak yer
bulamazsın, halin harab olur. O kadarını karıştırmadan namazını
kılarsın, vebal onların boynuna...
l. Namazın Hikmetleri
1. Soru:
Kur’an-ı Kerim’de; “Namaz insanı kötülüklerden alıkoyar.”
buyuruluyor... Namazın daha başka ne gibi faydaları vardır?
175
Ayet-i kerimede buyruluyor ki:
إِنَّ الصَّالَةَ تَنْهَى عَنْ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ )العنكبوت٤٥:(
(İnne’s-salâte tenhâ ani’l-fahşâi ve’l-münker) [Muhakkak ki,
namaz, insanı hayâsızlıktan ve kötülükten alıkoyar.] (Ankebut,
29/45)
Namaz Allah tarafından emredilmiş bir ibadettir. Her ibadetin
sebebi, hikmeti, faydası vardır. Namaz insanı günün beş vaktinde
çekip çekip Allah’ın çizgisine getirme ibadetidir. Günün beş
vaktinde ayarlama ibadetidir. Dünyanın yaşamına, meşgalesine,
hay huyuna dalan insanın günde beş defa akordunu düzeltme
ibadetidir.
İnsan bu ibadeti yaptıkça; abdest almasıyla stresi gider,
sinirleri gevşer, vücudu rahatlar, kan dolaşımı hızlanır, şöyle olur,
böyle olur, bir rahatlık olur. Yatıp kalkmasıyla, secdesiyle
rükûsuyla, kıyâmıyla kuûduyla, beyninin kanla yıkanıp yeni
kanın gelip yorgunluk malzemelerinin gitmesi sûretiyle kafası
dinlenir. Kalbi de mânevî bakımdan temizlenir, kötü duygular
silinir. Bir önceki namazla bu namaz arasındaki yaptığı kusurlar
bağışlanır ve temizlenir. Namazların böyle günahları da
affettirme faydası vardır.
Sıhhî faydası vardır. Eklemler hareket eder, adaleler çalışır,
bir bakıma jimnastik olur, egzersiz olur. Vücuda faydası vardır.
Kafaya faydası vardır. Yorgunluğu izâle edicidir. Ruha faydası
vardır. Dünyaya faydası vardır. Âhirete faydası vardır.
İnsan bir namaza gelince insafa da gelir. Bir kötülüğe niyet
etmişse bile o kötülükten vaz geçer. Kötülüğü yapmayı bırakır.
Böylece namazın bir de kötülükten uzaklaştırma özelliği vardır.
Âyet-i Kerime böyle...
2. Soru:
Zihni devamlı olarak günlük işlerle meşgul olmaktan
176
kurtarmak için ne yapmalıdır?
İbadet etmeli, namaz kılmalıdır. Neden namaz günde beş defa
farz olmuştur? Öğleyin namaza gitsin, abdest alsın, huzurlu bir
namaz kılsın; dünya işlerinden sıyrılsın diye... İkindi vakti gitsin,
abdest alsın; usûlüne uygun, aceleye getirmeden namaz kılısın,
dünya işlerinden kurtulsun diye...
Şimdi millet namazları öyle kılıyor ki... Meselâ ticarethanede,
kendisini yoran bir işte çalışıyor, çalışıyor, çalışıyor, çalışıyor...
Gidiyor seccadeye... Takır tukur, takır tukur namaz kılıyor. Hop
geliyor. Bunun bir faydası olmaz. Öbür tarafın harareti
soğumuyor bile... Bir duraklıyor, ondan sonra tekrar işine,
gücüne...
Öyle olmayacak! Şöyle bir gidecek, namazı bir kılacak...
Suudlular çok hoşuma gidiyor, herkes tenkid eder ama... Namaza
ezan okunmadan önce gidiyorlar. Güzel abdest alıyorlar. Kur’an-ı
Kerim okuyorlar. Bekliyorlar. Namazı kılıyorlar. Namazdan sonra
dua etmeden kalkarlar diyorlardı, hiç de doğru değil... Herkesten
fazla dua ediyorlar. Duayı yapıyor ama, tek başına yapıyor; sen
onun ne yaptığını görmüyorsun. Gayet güzel de dua yapıyorlar.
İbadetler insanı kurtarır. Günde beş vakit namaz insanı
günlük meşgalelerin sıkıntısından çekip sıyırmak içindir.
m. Namazın Vakitleri
1. Soru:
Televizyonda bir İlâhiyat Fakültesi dekanı, İslâmiyet’te beş
vakit namaz gibi kesin durumun olmadığını, kişinin isterse bunu
üç vakite indirebileceğini veyahut da toplu kılabileceğini söyledi.
Bunların hepsi cahilliktir. Cahillikten bile öteye hem dâl, hem
mudıl; yâni hem kendisi sapık, hem de başkasını saptırıyor.
Bunların sözleri bunca müctehitlere, bunca asırlarca yazılmış
kitaplara aykırıdır. Cevapları vardır. Uzun sözün kısası; bunlar
hem kendileri sapık, hem de başkalarını saptırıyorlar. Ama şu
177
kadar söyleyebilirim ki, namazın farzlarından birisi vakittir:
إِنَّ الصَّالَةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَاباً مَّوْقُوتًا )النساء١٠٣:(
(İnne’s-salâte kânet ale’l-mü’minîne kitâben mevkûtâ) [Çünkü
namaz, müminler üzerine vakitleri belli bir farzdır.] (Nisâ, 4/103)
buyrulmuştur.
Vakit olmadan namaz olmaz. Vakit farzlarından bir tanesidir.
Hepsini toplu kılarsa, vakit olmadan yapmış oluyor. Ya vakit
girmeden toplu kılacak, ya da vaktini geçirecek, kazaya bırakacak,
öyle kılacak. İkisi de yanlıştır. Kazaya kalması edâ gibi değildir,
sorumluluğu muciptir.
Bunu tavsiye eden insan da hem kendisi sapıktır, hem de
başkasını saptırıyor demektir. Bu farza karşı geliyor.
Namazın altı tane dışından, altı tane içinden farzı var, diye
bilmiyor musunuz? Namazın farzlarından bir tanesi vakit değil
mi?
O vakte uymuyor işte. Farzı çiğniyor, farza aykırı şey söylüyor.
2. Soru:
Allah-u Teàlâ Hazretleri, Peygamber Efendimiz’e Mi’rac’da elli
vakit namaz emretti de sonra beş vakte indi. Mûsâ AS; “Git
Rabbine rica et, ben bu insanları denedim, bunlar bu kadar namaz
kılamazlar, hafifletsin diye iste.” diye söyledi. Peygamber
Efendimiz de müteaddit defalar geldi, döndü, geldi, döndü, beş
vakte indirildi. Ama “Beş vakit kılındığı zaman 50 vaktin sevabını
Allah veriyor.” diye hadis-i şerif var. Demek ki hadise böyle
cereyan etmiş. Neden böyle cereyan etti?
Beş vakit namaz kıldığımız zaman, 50 vakit sevabının hâsıl
olduğunu bilelim, sevinelim diye. Onun Mi’rac’dan hatırası öyle,
emrolunması öyle... Dinî emirlerde tedric, yani bir şeyin tedricen
gelişmesi vardır. İçkinin haram kılınması da üç kademede
olmuştur. Daha başka emirler de böyle kademe kademe gelmiştir.
178
Dinin emirlerinin kademe kademe gelmesi Allah’ın
hikmetindendir, kulların hazmı kolay olsun diyedir. Yani
meseleleri anlaması ve ona âşina olması kolay olsun diyedir.
3. Soru:
Beş vakit namaz üzerimize farz olduğuna göre Kuzey
Kutbu’nda durum ne olacak?
Namaz vakitleri teşekkül etmiş olan en yakın merkeze uygun
olarak, takdir ederek orda namazları kılması gerekiyor.
İsveç’e, Norveç’e gittiğiniz zaman bir noktadan sonra, altı ay
gece altı ay gündüz olan yerler başlıyor. Güneş altı ay hiç
batmıyor, şöyle bir çıkıyor, bir iniyor. Altı ay da hiç görünmüyor.
Ne yapacak orda? Beş vakit namaz vakitlerinin teşekkül ettiği en
yakın yerde vakitler nasılsa, ona göre vakitleri takdir edecek,
kılacak. Başka kaviller de var ama, ulemanın genellikle görüşü
budur.
n. Teheccüd Namazı
1. Soru:
Teheccüd namazına kalkamıyorum, ne yapayım?
Teheccüd namazına kalkmak için akşam abdestli yatmak
lazımdır. Abdest alacak. Ondan sonra iki rekât, dört rekât namaz
kılacak. Abdestli yatacak. Akşam yemeğini de az yemek lazımdır.
Evliyâullahtan İbrahim ibn-i Edhem Hazretleri’nden nasihat
istiyorlar. Diyor ki;
“—Karnın tokken gece ibadetini yapmayı hiç umma. Mümkün
olmaz.”
Akşam hafif yiyecek ki, gece uykusu hafif olsun, teheccüde
kalkabilsin. Onun için, akşam yemeklerini sebze olarak, hafif
olarak, erken olarak yersiniz. Bir de abdestli yatmaya, namaz
kılıp yatmaya dikkat edersiniz.
Bir de tavsiye edilen duası vardır:
179
اْألَعْمَالِ يَدَيْكَ اَللَّهُمَّ أَيْ قِظْنِي فِي أَ حَبِّ السَّاعَةِ إِلَيْك،َ وَاسْتَعْ مِلْنِي بِأَحَبِّ
(Allàhümme eykıznî fi ehabbi’s-sâati ileyke, ve’sta’milhu bi’lehabbi’l-a’mâli yedeyk) “Beni en mübarek zamanda uyandır yâ
Rabbi! En sevdiğin ibadeti işlemeye muvaffak eyle yâ Rabbi!”
demek.
Bunu da okuyun!
2. Soru:
Teheccüd namazlarına gece kalkamıyorum. Yatmadan önce 12
ile 12.30 civarında kılsam olur mu?
Olur. Kalmayacağını anlayan bir insan böyle yatmadan önce
kılsa, olur. Ama Teheccüd namazına kalkmak için kolaylıklar
vardır. Akşam yemeğini erken yersiniz, biraz da az yersiniz.
Kalkarsınız o zaman... Çünkü çok yemek insanı uyutuyor.
Erken yatarsınız, kalkarsınız Teheccüd namazına... Çünkü,
geç yatmak insanı Teheccüde kaldırtmıyor. Basit tedbirlerle
çözümleyebilirsiniz. Duası vardır, duasını edersiniz, Allah’a
sığınırsınız; Allah kaldırır.
3. Soru:
Uyumadan seher vakti kılınan namaz da teheccüd namazı olur
mu?
Tabii, Teheccüd namazı uykuyu bölüp, uykudan kalkıp kılınan
namazdır ama; işin oldu, uyuyamadın, geç geldin... vs. O vakitte
kılınınca yine teheccüd namazı olur.
4.. Soru:
Daha önceleri gece namazına kalkabildiğim halde, son iki
180
aydır kalkamıyorum. Halbuki, kış geldi, kalkmak daha kolay...
Gece yatarken tok karnına yatmamağa çalışıyorum. Abdestsiz de
yatmıyorum. Başka ne yapmamı tavsiye edersiniz?
Abdestsiz yatmaması güzel... Çok tok bir halde yatmaması, o
da güzel... Buna rağmen kalkamamak; belki yediği lokmalara
haram karışıyordur da ondan Allah nasib etmiyor. Öyle bir durum
olmasın diye lokmanın helâl olmasına dikkat etsin!
Bir de, her zaman söylüyorum, şöyle küçük bir saat aldım
ben... Tek bir kalem pille çalışıyor. Kuruyorsun, “Dıt dıt... Dıt
dıt...” diye uyandırıncaya kadar çalıyor, sinirini bozuyor insanın...
Çok güzel... Biraz da yataktan uzağa koyarsanız, “Dıt dıt... Dıt
dıt...” ille kaldırıyor.
Herkes rüya anlatıyor burada, kâğıt gönderiyor; bir rüyamı da
ben anlatayım: Yaz tatilinde çoluk çocuk burada Hocamız’ın
yanında... Ben Ankara’ya gittim. Yoruldum, yattım öğleyin... Ama,
yine fakülteye gitmem lâzım... Bu marifetli saati kurdum, yattım.
Çok yorgunum, çok uykusuzum, yolculuk da yaptım; derin bir
uykuya dalmışım. Rüya görüyorum:
Rüyamda şöyle 25 cm kadar küb şeklinde bir kutu... “Dıt dıt...
Dıt dıt...” diye sinyal veriyor. Sağına bakıyorum, soluna
bakıyorum, altına bakıyorum, üstüne bakıyorum, eviriyorum,
çeviriyorum... Başka arkadaşlar geliyor, inceliyoruz... “Yâhu
bunun düğmesi yok, iğnesi yok! Nereden ses geliyor?” diyoruz.
Sonra, rüyanın içinde: “Yâhu, bu benim uyanmak için kurduğum
saat olmasın?” diyorum. Uyanıyorum, hakîkaten o saatmiş. Çeşitli
senaryolar, rüyalar göstertiyor ama, sonunda böyle uyandırtıyor
bizi...
o. Tesbih Namazı
Soru:
Bir profesör tesbih namazının bid’at olduğunu söylüyor. Ne
dersiniz?
181
Cevap: Tesbih namazı sünnettir, bid’at değildir. Ama “Tesbih
namazı tek tek kılınırdı. Cemaatle kılınması yoktu.” diyebilir o
profesör. Cemaatle kılınmasının caiz olduğunu da kitaplarımız
söylüyor.
“—Neden?”
Adam tek başına kılamayacak. Peygamber Efendimiz de,
“Kılsın bu namazı, sevaptır.” buyurmuş. Tek başına kalsa tesbih
namazı kılmasını bilmiyor, kılamayacak. O zaman imam öne
geçer; onlar da onun arkasında kılarlar, öğrenirler, olur. Öğretme
mahiyetinde de oluyor.
Allah tek namazı da kabul eder. Toplu namaza daha çok sevap
veriyor. Biz burada, camide namazı toplu kılıyoruz, sevabı daha
çok veriyor. Burada nafile namazlar, evet, münferiden kılınır ama
(farz olmayan namazlar) teravih namazını da topluca kılıyoruz. O
da caiz, demek ki Tesbih namazı da olabilir. O profesör bu
noktaları iyi bilmiyor. O kitapları okumamış.
p. Gusül ve Abdest
1. Soru:
RE 545. sayfanın 17. hadisinde “Gusülden sonra abdest
almazlardı.” denmiş. Bunu anlayamadık.
O hadis-i şerifin sebebi şudur: Gusül abdesti hem insanı
cünüplükten kurtarır, hem de abdest alacak, namaz kılacak,
Kur’an okuyacak bir abdest almış gibi o imkânları da
sağlar. Bunda vesvese edip de, bir de arkasından abdest almaya
kalkmayı Efendimiz uygun görmemiş.
Dinimizde vesvese uygun değil. Tereddüde lüzum yok; gusül
abdesti hem cünüplükten kurtarır, hem de insanı namaz kılacak,
Kur’an okuyacak hale getirir. Ayrıca vesveseden, “Bir de şunu
alayım da tamam olsun.” dedi mi işler karışır diye…
“—Gusül abdestinden sonra tekrar abdest alan bizden
değildir. Vesvese etmesin, sözümüze itimat etsin.” diyor. Maksat
budur.
182
2. Soru:
Oflu bir yazarın kitabında banyodan çıkarken gusül abdesti
aldıktan sonra namaz abdesti almaya bid’at deniliyor. Gusül
abdestinden önce namaz abdesti alınır, diyor. Fakat bir başka
ilmihal kitabında ise gusül abdestinden sonra alınır, diyor. Bunun
hangisi doğrudur?
Peygamber SAS Efendimiz’in hadis-i şerifi vardır:19
مَنْ تَوَضَّأَ بَعْدَ الْغُسْل،ِ فَلَيْسَ مِنَّا )طب . عن ابن عباس(
(Men tevaddaa ba’de’l-gusli, feleyse minnâ) “Gusül abdesti
aldıktan sonra tekrar namaz abdesti alan bizden değildir!”
buyuruyor.
Bunun mânası: “Senin aldığın gusül abdesti kifayet eder, sen
bu gusül abdestiyle namaz kılabilecek durumdasın. Vesveseye
lüzum yok!” demektir. Allahu a’lem, Peygamber Efendimiz
vesveseli, tereddütlü şeyleri engellemek için öyle buyurmuş
oluyor.
Ona rağmen, Peygamber Efendimiz’in bu ikazına rağmen alsa
yine olur ama, almaması daha uygun! Abdesti zaten vardır,
ötekisi fazladan olmuş oluyor.
Gusül abdesti alırken normal sırası: Önce ağzını çalkalayacak,
mazmaza, istinşak yapacak. Namaz için abdest alır gibi abdest
alacak. Ondan sonra boy abdesti alacak, çıkacak. Önceden alacak,
sonradan almak hadîs-i şerife aykırı, sünnete aykırı. Ama olur,
öyle de olsa olur.
3. Soru:
İnsan “Abdestim var mı, yok mu?” diye şüphe ederse ve bu
19 Taberani, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XI, s.267, no:11691; Heysemî, Mecmaü’zZevâid, c.I, s.610, no:1484; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan.
Kenzü’l-Ummal, c.IX, s.325, no:26249; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XX, s.180, no:21846.
183
devamlı oluyorsa ne yapar?
Aldırmaz. Abdesti aldıktan sonra kaçırdığını
bilmiyorsa, kaçırdığında şüphe ediyorsa abdesti vardır, namazı
kılar, korkmaz. Abdesti bozduğunu biliyor da “Ondan sonra almış
mıydım, almamış mıydım?” diye orada tereddüdü varsa o zaman
yoktur. Yani neyi garantili biliyorsa o esastır. Onun arkasından
“Oldu mu, olmadı mı?” diye şüphe ettiği şeye itibar olunmaz.
“—Acaba abdestim var mı, yok mu? Aldıydım ama kaçtı mıydı,
kaçmadı mıydı?”
Kaçtığını kat’î biliyor musun?
“—Yok, bilmiyorum, tereddütlüyüm, kıpırdar gibi oldu...”
Sesi yok, kokusu yok, bir emare yok;
“—Kaçtı gibi geldi...”
Olmaz. Gibi geldiyse bozulmaz. Gibi geldiyse abdestin var,
namazını kıl, hiç korkma!
“—Ama yüznumaraya gitmiştim hocam, hatırlıyorum, ondan
sonra şadırvanın başına geldim, bir arkadaş beni lafa tuttu, acaba
ondan sonra abdest aldım mıydı, almadım mıydı?”
Bozduğunu iyi biliyorsun, ondan sonra aldığını iyi bilmiyorsun;
o zaman abdestin yok.
Kat’î bildiğin ilk şey esastır. Şüpheli bildiğin, “Acaba öyle mi
ki, böyle mi ki?” diye tereddüt ettiğin şeye itibar etmeyeceksin.
Bu şeytanın hepimize tatbik ettiği oyunlardan biridir, çok
yapar. Gelir, insana musallat olur.
4. Soru:
Namazda abdesti bozulan bir kimse ne yapmalı? Sonra tekrar
kılmak niyetiyle namaza devam etse, olur mu?
Olmaz! Abdest bozuldu mu, namaz bozulur. Namaza
abdestsizken devam edilmez! O zaman bozacak namazı...
Çıkabiliyorsa, çıkar; çıkamıyorsa, oturduğu yerde oturur.
r. Namaz Kılmayanın Pişirdiği
Soru:
184
Namaz kılmayan bir kadının yaptığı yemekler yenir mi?
Namaz kılan bir kimse, namaz kılmayan eşiyle bir arada yatabilir
mi?
Bir kimse namaz kılmıyorsa, mü’minse, imanı varsa, inkâr
etmiyorsa... “Namaz da ne imiş?” derse kâfir olur. “Namazın
rükûsu da ne imiş? Kıraat de ne imiş?” derse yine kâfir olur.
Neden? Farz olduğunu biliyoruz çünkü... Bir farzını inkâr etse bile
yine kâfir olur, dinden çıkar. Çünkü Allah’ın belli olan bir emrini,
belli olduğu halde reddetmiş ve inkâr etmiş oluyor; kâfir olur.
Ama red ve inkâr etmiyor da, alışmamış, tembel, haylaz,
şeytana uyuyor, nefse uyuyor, kılamıyor; günahkâr olur. O zaman
kâfir olmaz. Aradaki farkı iyi bilmek lâzım!
Günah-ı kebâir, yâni büyük günahlar insanı imandan çıkartır
mı? Çıkartmaz. İşlediği günahlardan dolayı boyundan büyük
veballer yüklenir, çok günah yüklenir ama; imandan çıkmaz. Kâfir
diyemeyiz, müşrik diyemeyiz, günahkâr müslümandır deriz.
Tevbe edebilir. Allah affederse affeder veya cezâlandırır; onu
Rabbimiz bilir.
Binâen aleyh, bir kadın namaz kılmıyorsa... Mü’min ama
kılmıyor. Keşke, küçükten anası babası öğretseydi. Alışkanlık
haline gelmeyince, sonra nasıl zor oluyor. Küçükten öğretmek
lâzım! Büyüyünce şimdi, kocası zorlasa kılmaz, babası zorlasa
kılmaz. Evlendim der, sana ne der... İş işten geçmiş oluyor. Bu bir
ayrı facia... Çocuklarımızı namazı seven, Rasûlüllah’ı seven,
sünneti seven insanlar olarak yetiştirmek gayretinde olmalıyız.
Ama, bir kadın sırf tembelliğinden, şeytana uymasından
namaz kılmıyorsa, bundan dolayı kâfir olmaz. Yaptığı yemek
yenir. Namaz kılan eşiyle bir arada yatabilir.
s. Kısa Kollu Gömlekle Namaz
1. Soru:
Kısa kollu elbise ile namaz câiz mi?
185
Kısa kollu elbise ile namaz erkekler için câizdir. Hem de
kerahatsiz caizdir. Ama şu şartla:
“Bir insanın üzerindeki elbisenin kolu uzun olup da, kolunu
kıvırır da namaza öyle durursa; mekruh olur. Çünkü uzun koldu,
kıvırdı, kısa yaptı; bu, saygısızlık alâmeti... Ama, elbisenin biçilişi
kısa kolsa; kısa kollu olduğu için, onda kerahat yoktur.” diyor.
Ömer Nasûhî Bilmen kitabında böyle yazmış.
Fakat, genel bir kaide olarak kardeşlerimiz şunu bilsinler:
Cami ibadet yeri olduğundan, Allah’ın huzuru olduğundan; her
mescide giderken, insanın en güzel, en temiz, en alımlı şekilde
giyinmeğe çalışması, ibadete saygısının gereğidir.
يَابَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ )األعراف٣١:(
(Yâ benî âdeme huzû zîneteküm inde külli mescidin) [Ey
Ademoğulları! Her mescidde ziynetinizi takının, güzel ve temiz
giyinin!] (A’raf, 7/31) buyrulmuştur. O bakımdan, camiye mümkün
olduğu kadar ciddî kıyafetle gelmeye çalışmak da tavsiye edilir.
Benim temennim, arkadaşlara tavsiyem —kendim de öyle
yapıyorum, görüyorsunuz— uzun kollu giyinmeleridir. Hem
çocuklarınıza, hem kendinize, hem bebelere, kim olursa olsun
mümkünse uzun kollu giydirmeğe çalışın!
Uzun kollu yazlık elbise arıyoruz çarşıda pazarda; bulmakta
bayağı zorluk çekiyoruz. Suudî Arabistan’a gidiyorsun; etekler
uzun, kollar kısa... Biz uzun yapalım!
Ama bir insanın gömleği kısaysa, onunla camiye gelmişse,
namaz kılmışsa; namazı caizdir. Bunu da peşin olarak söylüyoruz.
Yâni, alacağınız zaman uzun kollu almanızı tavsiye ederim, fakat
kısa kollunun da mahzuru yok...
2. Soru:
Hanefî mezhebinde çorapsız namaz kılmanın hükmü nedir?
186
Cevap: Hiçbir mahzuru yoktur. Hatta çorabın kirliyse çorapsız
kılmak daha iyidir. Kokuyorsa “başkalarına ezâ cefâ vermesin”
diye, çıkarmak daha iyidir. Şâfiîlerde de “çıplak kılmak iyidir”
diye biliyoruz. Ama bizde hürmet nişânesi giyinmek kuşanmak
olduğundan;
يَابَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ )األعراف٣١:(
(Yâ benî âdeme huzû zîneteküm inde külli mescidin) [Ey
Ademoğulları! Her mescidde ziynetinizi takının, güzel ve temiz
giyinin!] (A’raf, 7/31) buyrulduğundan, mescide mümkün olduğu
kadar derbeder olmayan bir kılık kıyafetle, derli toplu gelmeye
çalışmak lazım.
Seni seyreden, sana bakan insanlarda senin hakkında nasıl bir
intiba uyanıyor? O önemli. Dikkat etmeli, derbeder çıkmamalı!
Ben bir keresinde “Peygamber Efendimiz’in sünnet-i
seniyyesidir.” diye siyah sarık sardım, çıktım. Bir keresinde
aldırmadım, parke giydim. Baktım millet bayağı etkileniyor, ters
etkileniyor. Dikkat etmek lazım.!
Kapıya birisi gelmiş, Peygamber Efendimiz bakraçtaki sudan
saçını, sakalını düzeltmiş. Hz. Âişe Validemiz “Sen de mi yâ
Rasûlallah?” diyor. Karşıdaki insana derbeder görünmemek de
önemli oluyor. Bunlara dikkat etmek lazım.
t. Takke ve Sarık
1. Soru:
Sarık sardığımız ve secdeye gittiğimiz zaman, alnımız ve
burnumuz yere değmiyor; namaz kabul olur mu?
Peygamber Efendimiz’in, sarık üzerine secde ettiğine dair
hadis-i şerif geçen derslerde okuduk. Sarık alınla yer arasına
girmişse, bir mahzuru yoktur. Ama, tamamen sarığa dayalı olarak
187
secde yapılıyorsa, o zaman olmaz. Alnın, burnun yere değmesini
sağlamak lâzım. Arkaya ittirirsiniz, sağlarsınız.
2. Soru:
Takkesiz namaz kılmanın mekruh olması. Bu durumda takke
taktığımız halde alnımızda bulunan saçların tamamen
kapanmaması, dışarda kalmasının mahzuru var mı?
Peygamber SAS Efendimiz, takke ile namaz
kılmıştır, takkenin üzerine sarık sararak kılmıştır. Takke
olmadan sarık sararak kılmıştır. Bazı kereler de hiç birisi
olmadan, yani takke ve sarık da olmadan kıldığına dair rivayet de
var. Fakat uygun olan, sarık sararak takke ile kılmaktır. Bunun
sevabı 70 kat daha fazladır. Mümkünse buna uymalıdır. Önden
veya kenarlardan saçın görünmesi mahzur teşkil etmez.
u. İbadette Ölçü
1. Soru:
“Dinde aşırıya gitmeyeceksin.” deniyor. Dinde aşırılık nedir?
Allah-u Teàlâ Hazretleri bizden çok ibadet istemiyor. Tâkat
getiremeyiz. Peygamber Efendimiz de, çok fazla ibadet etmekten
ashâbını, etbâını men eylemiştir. Meselâ, bir hadis-i şerifinde
buyurmuş ki:20
خُذُوا مِنَ الْعَمَلِ ما تَطِيقُون،َ فإِنَّ اهلل الَ يَ مَلُّ حَتَّى تَمَلُّوا
)حم. خ. م. حب. ق. عن عائشة(
20 Buhàrî, Sahîh, c.VII, s.79, no:1834; Müslim, Sahîh, c.IV, s.191, no:1307;
Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.VI, s.84, no:24584; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.II, s.67,
no:353; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.III, s.283, no:2079; Ebû Avâne, Müsned, c.II,
s.173, no:2719; Tahâvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.II, s.141, no:547; Abdürrezzak,
Musannef, c.XI, s.290, no:20566; Begavî, Şerhü’s_Sünneh, c.II, s.158; Hz. Aişe
RA’dan.
Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.29, no:5300; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XII, s.263, no:11881.
188
RE. 277/1 (Huzû mine’l-ameli mâ tutîkùn) “Amellerden güç
yetirebileceğiniz kadarına girişin!” Öyle çok fazla ibadet taat edip
de, bir ara yapıp ondan sonra yorulup, dermansız düşüp, ibadetten
soğuyup kenara çekilmek doğru değil.
(Feinna’llàhe lâ yemellü hattâ temellû) “Çünkü, Allah sizin
yapacağınız ibadetlerden bıkmaz. Kulum çok ibadet etti, artık
etmesin demez; siz bıkmadıkça…”
Amma kul bıkıverirse, mahvolur. Namazdan bıkıverirse,
oruçtan, ibadetten bıkıverirse, bu yoldan dönüverirse, bu güzel
yolu bıraktı mı, bundan sonraki yolların hiç birisi cennete
götürmez. Haktan gayri yol cehenneme götürür insanı. Allah
saklasın...
Sen ihtiyarlarsın, seyahate çıkarsın, hasta olursun;
yapamayacak duruma gelirsin. Onun için hayatın çeşitli
devrelerini, hallerini düşünerek ibadeti ölçülü yapmak lazım.
Aşırı yüklenip aşk ile şevk ile, “Ben çok yaparım, çok yaparım, çok
yaparım.” diye fazla fazla yaptığı zaman, sonra da yapamadığı
zaman insanı sorumluluğa düşürür. Onun için, Peygamber
Efendimiz aşırı olmamayı, itidalli, dengeli olmayı tavsiye etmiş.
Neden? “Bir zaman gelir yapamazsa, Allah’ın sevmediği bir
duruma düşer.” diye ondan söylemiştir. Dinde aşırı gitmemenin
sebebi hikmeti budur. Onun için öyle söyleniyor, acıdığı için. Allah
da amellerin çokluğunu sevmiyor. Amellerin en sevaplısı, yani
ibadetlerin, hayırların, yapılan şeylerin en hayırlısı, az bile olsa
devamlı olanıdır. Allah devamlılığı, vefâlı kulu seviyor.
Peygamber SAS Hazretleri buyuruyor ki:21
21 Buhàrî, Sahîh, c.XX, s.100, no:5983; Müslim, Sahîh, c.IV, s.188; Ahmed
ibn-i Hanbel, Müsned, c.VI, s.165, no:25356; İshak ibn-i Râhaveyh, Müsned, c.II,
s.140, no:626; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.254, no:1303; Beyhakî, Sünenü’lKübrâ, c.II, s.485, no:4342; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.II, s.160; Hz. Aişe RA’dan.
Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.254, no:1302; Tahâvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.III,
s.261, no:1065; Ebû Hüreyre RA’dan.
Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.57, no:5476; Câmiü’l-Ehàdîs, c.I, s.418, no:669.
189
أَحَبُّ اْألَعْمَالِ إِلَى اهللِ أَدْوَمُهَا وَإِنْ قَلَّ )خ. م. حم. عن عائشة(
(Ehabbü’l-a’mâli ila’llàhi edvemühâ ve in kalle) “Allah katında
amellerin en sevgilisi, az da olsa devamlı olanıdır.” Az da olsa,
böyle istikrarlı, muntazam, aksatmadan gitmeyi sever.
Bir profesörden bahsettiler, şimdi bir kurumda çalışıyormuş.
Geçen gün bir arkadaş söyledi, ben tanırım kendisini. İyi, bilgisi
var. Elinde çanta gezerdi, genç yaşından beri çalışırdı. Bir ara çok
ibadet yapmış, şimdi namaz bile kılmıyormuş.
İmam hatipli bu adam ya! Namaz bile kılmıyormuş, olmadı.
Allah devamlılığı seviyor. Vefâlılığı seviyor, güzel şeyleri devamlı
yapmak lazım, onu seviyor. Bir yapıp bir bırakmayı sevmiyor.
2. Soru:
“İbadeti riya ile yapmayınız.” hadisini açıklar mısınız? Meselâ
ben Evvâbin kılacaksam, arkadaşlarım kılmıyorsa ben kılarsam
riya olur mu?
Olmaz. Emredilmiş olan ibadetleri yapmakta bir riya
olmaz. Riya insanın içinde, yaptığı ameli başkasına gösterip de
oradan bir fayda sağlamak, dünya menfaati sağlamak maksadıyla
yapılan bir şeydir. Ya itibar ya alkış ya menfaat sağlamak için
yapılan bir şeydir.
Bu şahıs, bu namazı neden kılıyor? Hocası söyledi diye
kılıyor. ”Evvâbin namazı kıl, sevaptır.” diye hadis kitabında okudu
diye kılıyor.
Tamam, kılar. Şeytana fazla yüz vermez. Fazla değil, hiç yüz
vermez. Vesvesesine aldırmaz. ”Ben bunu hadiste okudum ki
akşam namazının arkasından kılınacak.” Tamam, başkası gördü
görmedi, riya olur mu, o tarafı yok. ”Peygamber Efendimiz’e
uyuyorum diye kılıyorum.” diyecek, kılacak. Şeytan buralardan
başlar, insanın ilk önce suyunca gider, sonra çok arkasından onu
hançerler. Ona pek fırsat vermemek lazım.
v. Cenaze Namazı
190
Soru:
Muhterem hocam, plajda boğulan bir kadının cenaze namazı
kılınır mı?
Kılınır. Günahkâr olmuş oluyor. Plaja gitmiş olmak tabii
açılmaması gereken yerlerini açmış olduğu için günah olmuş
oluyor. İmanının olup olmadığını göstermiyor. İmanlı olduğu
halde gitmiş diye kılarız. Hesabı Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne
aittir. Kusurlu, kabahatlidir. Kabahatli kusurlu kimsenin namazı
kılınıyor. Hesabı Allah’a ait. Biz hüsnü zan ederiz.
y. Pantolonla Namaz Kılmak
1. Soru:
Pantolon ile namaz kılmak namazın sıhhatine engel midir?
Eskiden, bizim dedelerimizi bilirsiniz, şalvar giyilirdi, yani bol
giyilirdi, vücudun alt tarafının şekli şemâili belli olmazdı.
Şalvarın özelliği; hem rahatlıktır, adımını kolay atar, hem de şekil
belli olmaz.
Bir kimse dar pantolon giyip de namaza gelince, kendisinin
belli olmaması gereken yerlerinin şekilleri belli olunca,
arkasındakinin gözü oraya takılınca, arkadaki de zarar eder
kendisi de zarar eder; namazları fesada gider. Onun için, dikkat
etmek lazım. Mümkünse cübbe gibi, pardesü gibi uzun bir şey ile
veyahut bol bir alt şalvarı ile korunmak lâzım.
Peygamber SAS Efendimiz;
“—Şalvar giyenlerden Allah razı olsun.” demiş.
Neden? İyi örtünüyor, yani tesettür rahat kolay oluyor diye.
Bu dar pantolonların da kan dolaşımını zorlaştırması
dolayısıyla sıhhî bakımdan da zararlı olduğunu okudum.
Bu hususa dikkat edin. Biraz pantolonunuz pilesi bol cinsten
olsun. Bir de arkadakileri, kendinizi zarara uğratmayacak şekilde
giyiminize dikkat etmeye gayret ediniz.
191
2. Soru:
Efendim rükûya giderken iki el ile pantolonun yukarıya
çekilmesinin hükmü nedir? Bazı yerlerde mekruh, bazı yerlerde
namaz bozulur diye okuyoruz. İkisi arasında ihtilafa düştük. Bu
konuda bize bilgi verirseniz memnun oluruz. Allah razı olsun.
Ondan da, sizden de Allah razı olsun.
Namazda rükûya gidiyorlar, secdeye varırken pantolonunu iki
eliyle hafif bir çektiriyor, öyle iniyorlar. Çünkü pantolon dar,
yapışıyor. Hele bu sıcak günde yapışıyor. Veya bir kış gününde de
olsa çekince öyle bir destek oluyor, gerilme olmuyor. Bu namazı
bozacak kadar amel-i kesir değil. Bir fiildir ama [amel-i kesir]
değil. Mekruhtur. Mümkünse bolca pantolon giyip başka şeyler
yapmamak tavsiye edilir. Namazı bozacak kadar bir şey değil.
Amel-i kesir namazı bozar, bu o kısma girecek kadar olmuyor.
3. Soru:
Salât-ı vitir tekbiri alınırken üçüncü rekâtta eller yana
bırakılır mı? Allahu ekber diyor, ondan sonra yana bırakıp ondan
sonra mı bağlayacak?
Doğrudan doğruya bağlar. Yana bırakma mecburiyeti yok.
z. İmama Uyanın Fatiha Okuması
Soru:
Ben Hanefî mezhebindenim. Farz namazını kılarken üç ve
dördüncü rekâtlarda Fâtiha’yı okumuyorum, diğer mezheplerde ise
içten Fâtiha okunuyor. Bu mezheplerin üçünde de okunduğu için
ben de Fâtiha okuyabilir miyim?
Hayır, okuma! Mezhebine tâbi ol.
Mezhebini beğenmiyor musun? Onu tercih edecek kadar
kendinde bir ilim gücün var mı? Yok.
O zaman mezhebine tâbi ol, o büyüklerine itimat et!
192
5. TAHARET
a. Tuvalette Abdest Almak
1. Soru:
Bazı evlerde tuvalet ve banyo birleşik; burada abdest almak
olur mu?
Abdest almak olur, ama dualarını yapamazsın. Çünkü
tuvalette abdest duaları; el, yüz, ayak yıkarken okunacak dualar
okunamıyor.
2. Soru:
Banyo içinde abdest alırken, abdest dualarını okumanın
mahzuru var mıdır?
Mahzuru yoktur. Yüznumarada okumanın mahzuru vardır.
Helâda abdest alma zorunluluğu varsa; o zaman, orada abdest
duaları okunamaz. Helâ olmayan bir yerde okunabilir ve
okunması lâzım! Abdest dualarının sevabı çoktur, kazancı
fazladır. Onları ezberleyip, abdesti öyle almak lâzım!
3. Soru:
Bir buçuk metre karelik bir tuvalette, tuvaletli banyoda,
alaturka tuvaleti olan bir banyoda gusül ve namaz abdesti
alınabilir mi?
Bir buçuk metrekare ne demek? 1m x 1m’den fazla ama küçük
bir yer olmuş oluyor; bunu onun için söylemiş. Bu, yerin genişliği
veya darlığı şundan dolayıdır:
“Bir insan gusül alacağı zaman, dar yerde peştamalsiz
yıkanabiliyor da, geniş yerde peştamal takılması uygun oluyor.”
diye, yer bahis konusu edilmiştir. Yer ister bir buçuk metre olsun,
ister bin metre olsun, ister üç buçuk metre olsun; “Bir kenarında
193
yüznumara olan yerde gusül abdesti alabilir mi?” sorusu var.
Netice itibariyle alabilir; başka alabilecek yeri yoksa alabilir.
Namaz abdesti de alabilir, gusül abdesti de alabilir.
Yalnız yüznumara olan yerlerde dualar okunamaz; yoksa
abdesti abdesttir, gusül gusüldür, mümkündür.
Ama eğer sen kendin inşaatı yapmaya muktedirsen, evi tanzim
etmeye muktedirsen, böyle yüznumaraları ayrı lavabo yapman,
yüznumaradan başka yerde banyo yapman iyi olur. Çünkü
Peygamber Efendimiz:
“—Yıkandığınız yerde abdest yapmayınız.” diye buyurmuştur.
Yalnız ben onu şöyledir diye düşünüyorum: Eskiden bu
teşkilatlar yoktu. Ev ve inşaat durumu, Peygamber Efendimiz’in
zamanında o düzeyde değildi, doğrudur; sadece hurma
dallarından çatı yapıyorlardı, kerpiçten duvar yapıyorlardı, zemini
muntazam değildi. Belki bir insan kum üzerinde yıkanıyordu.
Zemini toprak olan, kum olan yerde yıkanıyordu.
Böyle bir yerde, affedersiniz insan bir tarafına çiş yapsa, öbür
tarafta yıkansa sular oraya sıçrar, buraya gider, derken pislik
olur.
Ama şimdi bu yüznumaralar farklı. Alafranga yüznumaralar
kapaklı oluyor. Alaturka yüznumaranın da üstüne bir tahta, bir
taş filan konulabilse, etrafı yıkansa, pis yere su sıçrayıp da üstüne
sıçramasa daha mahzursuz olur. Böyle bir şey olduğu zaman, o
sıçramaların mahzurları olmuş oluyor. Yoksa gusül ve abdest
caizdir.
b. Abdest Duaları
Soru:
Abdest alırken okunacak duaları söyler misiniz?
Abdest alacak kimse, abdeste başlarken Eûzü - Besmele çeker.
Ellerini yıkarken şu duayı okur:
اَلْحَمْدُ هللِ الَّذِي جَعَلَ الْمَاءَ طَهُورًا، وَجَعَلَ اْإلِسْالَمَ نُورًا
194
(El-hamdü li’llâhi’llezî ceale’l-mâe tahûren, ve ceale’l-islâme
nûrâ) [Suyu temizleyici, İslâm’ı da nur kılan Allah’a hamd olsun!]
Ağız yıkanırken:
اَللَّهُمَّ اَسْقِنِي مِنْ حَوْضِ نَبِيِّكَ كَاْسًا، الَ أَظْمَأُ بَعْدَهُ أَبَدًا!
(Allàhümme eskınî min havdı nebiyyike ke’sen, lâ ezme’u
ba’dehû ebedâ) [Ey Rabbim, bana Peygamberinin havzından bir
kâse içir, ondan sonra hiç susamayayım!]
Buruna su verilirken:
اَللَّهُمَّ الَ تَحْرِمْن۪ى رَائِحَةَ نَعِيمِك،َ وَجِنَانِكَ!
(Allàhümme lâ tahrimnî râihate naîmike, ve cinânike)
[Allah’ım, Beni nimetlerinin ve cennetlerinin güzel kokularından
mahrum etme!]
Yüz yıkanırken:
اَللَّهُمَّ بَيِّضْ وَجْهِى بِنُورِك،َ يَوْمَ تَبْيَضُّ وُ جُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ!
(Allàhümme beyyıd vechî bi-nûrike, yevme tebyeddu vücûhun ve
tesveddü vücûh) [Ey Rabbim! Nice yüzlerin beyaz, nice yüzlerin
kara olacağı o günde yüzümü nurunla beyaz kıl, nurlandır.]
Sağ kol yıkanırken:
اَللَّهُمَّ أَعْطِنِى كِتَابِى بِيَمِينِي، وَحَاسِبْنِى حِسَاباً يَسِيرًا!
(Allàhümme a’tınî kitâbî bi-yemînî, ve hâsibnî hisâben yesîrâ)
[Ey Rabbim! Kitabımı sağ elime ver ve hesabımı kolay gör!]
Sol kol yıkanırken:
اَللَّهُمَّ الَ تُعْطِن۪ى كِتَابِى بِشِمَالِى، وَالَمِنْ وَرَاءِ ظَهْرِي،
195
وَالَتُحَاسِبْنِى حِسَابًا شَدِيدًا!
(Allàhümme lâ tu’tınî kitâbî bi-şimâlî, ve lâ min verâi zahrî; ve
lâ tuhâsibnî hısâben şedîdâ) [Ey Rabbim, kitabımı sol elime
verme, arkamdan da verme ve hesabımı zorlaştırma!]
Baş meshedilirken:
اَللَّهُمَّ غَشِّنِى بِرَحْمَتِك،َ وَاَنْزِلْ عَلَىَّ مِنْ بَرَكَاتِكَ!
(Allàhümme gaşşinî bi-rahmetike, ve enzil aleyye min
berakâtik) [Allah’ım, beni rahmetinle sar, üzerime bereketlerinden
indir!]
Kulak meshedilirken:
اَللَّهُمَّ اجْعَلْنِى مِنَ الَّذ۪ينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ اَحْسَنَهُ
(Allahümme’c’alnî mine’llezîne yestemiùne’l-kavle feyettebiùne
ahsenehû) [Ey Rabbim, beni sözü dinleyip de ona en güzel şekilde
tâbî olanlardan eyle...]
Boynunu meshederken:
اَللَّهُمَّ أَعْتِقْ رَقَبَتِى مِنَ النَّارِ
(Allàhümme a’tık rakabetî mine’n-nâr) [Ey Rabbim, benim
boynumu ateş esaretinden kurtar!]
Ayaklar yıkanırken:
اَللَّهُمَّ ثَبِّتْ قَدَمَىَّ عَلٰى الصِّرَاطِ يَوْمَ تَزُولُ ف۪يهِ اْألَقْدَامُ
(Allàhümme sebbit kademeyye ale’s-sıratı yevme tezûlü fîhî’lakdâm) [Ey Rabbim! Nice ayakların kaydığı günde benim
ayaklarımı sırat üzerinde sabit kıl!]
Abdest bittikten sonra:
196
أَشْهَدُ أَنْ الَ إِلٰهَ إِالَّ اللُّٰه وَحْدَهُ الَ شَرِيكَ لَه،ُ وَ أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّدًا
عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ ُـ
(Eşhedü en lâ ilâhe illa’llàhu vahdehû lâ şerîke leh, ve eşhedü
enne muhammeden abdühû ve rasûlühû) [Şehadet ederim ki
Allah’tan başka ilâh yoktur, o birdir ve onun ortağı yoktur; ve
şehadet ederim ki, Muhammed onun kulu ve elçisidir.]
اَللَّهُمَّ اجْعَلْن۪ي مِنَ التَوَّابِين،َ وَاجْعَلْن۪ي مِنَ المُتَطَهِّرِينَ ُـ
(Allàhümme’c’alnî mine’t-tevvâbîne, vec’alnî mine’lmütetahhirîn) [Allahım, beni tevbe edenlerden eyle ve çok
temizlenenlerden eyle!]
سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وبِحَمْدِك،َ أَشْهَدُ أَنْ الَ إِلٰهَ إِالَّ أَنْت،َ أسْتَغْفِرُكَ
وأتُوبُ إِلَيْكَ
(Sübhàneke’llàhümme ve bi-hamdike, eşhedü en lâ ilâhe illâ
ente, estağfiruke ve etûbü ileyke) [Allah’m, seni noksan sıfatlardan
tenzih ederim; şehâdet ederim ki senden başka hiçbir ilâh yoktur.
Senden mağfiretini isterim ve sana tövbe ederim.] duaları okunur.
c. Misafirlikte Gusül
Soru:
Misafirliğe gidince, insan cünüb olursa, yıkanma imkânı
olmazsa, ne yapmak lâzım?
Bu bir meseledir. İnsan kalktı misafirliğe gitti... Meselâ
buradan kalktı, Trabzon’a gidecek. Gerede’de filânca arkadaşın
evine misafir oldu. Gerede soğuk mu soğuk, çatır çatır... Uyudu,
197
uyandı. Eyvâh, ihtilâm olmuş; yıkanması lâzım... Utandı veya
yıkanacak vakit yok... Bu bir meseledir tabii, zordur. Hamam
varsa, gider, yıkanır. Böyle imkânın olmadığı bir köy de olabilir,
sıkıntılı bir yer de olabilir. Evde de problem olabilir.
Bazıları, bunun bir mâzeret olduğunu ifade ediyorlar, “Gusül
için teyemmüm câiz olur.” diyorlar. Tabii, söylemek, “Kusura
bakmayın, yıkanmam gerekiyor.” demek daha iyisi... Diyemezse,
en yakın zamanda yıkanmak üzere teyemmüm alır.
d. Vesveseden Kurtulmak
1. Soru:
Vesvese hayatımın her safhasına girdi; ne yapabilirim?
Abdestli gezecek, zikre devam edecek. Yaptığı işleri istişare ile
yapacak. Vesveseye hiç itibar etmeyecek. Nasıl itibar etmeyecek?..
Vesveseli insan ne yapar meselâ, abdest alırken abdesti kaçtı
sanar:
“—Eyvah, kaçtı galibâ!..”
Peygamber Efendimiz diyor ki:
“—Olmaz öyle şey!”
Birisine bakmış ki, bir kaç defa abdest alıyor. Sormuş:
“—Ne oluyor?”
“—Kaçtı gibi geliyor yâ Rasûlallah!”
“—Olmaz! Kaçtı gibi gelmek olmaz! Sesini duymuşsan, ya da
yellenme kokusunu duymuşsan, o zaman kaçmıştır.”
“—Kıpırdar gibi oldu da, kaçtı gibi oldu...”
“—Öyle, gibi olmakla kaçmaz.” diyor.
İnsan böyle yaptığı zaman, vesvese gider. Ama, gibi oldu diye
ona itibar ettiği zaman, şeytan onu bir yakalar, götürür. Açar
yarayı... Böylece insana abdestini bozuldu zannını veren özel bir
şeytan vardır. Özel bir ismi vardır onun... Şeytan, insanların her
çeşidini bir başka türlü aldatıyor. İnsan vesveseye daldı mı, çok
fena oluyor. Vesveseye itibar etmeyeceksin!
198
Onun için, din adamı değil ama, rahmetli Necib Fâzıl demiş ki,
“İki defa da abdestsiz namaz kıl, şu vesveseden kurtulmak için!..”
demiş. Abdestsiz namaz kılınmaz ama, “Vesveseye itibar etme!”
demek istiyor.
2. Soru:
Muhterem hocam, ben abdest almaya başladığım zaman abdest
aldıktan sonra içime bir his geliyor. Abdestim bozuldu, diye devam
ediyor. Tamamen abdestim bozuldu diyene kadar bu kelimeyi
tasdik ettikten sonra sıkıntım kalmıyor. Aslında abdestim
bozulmuyor. Bunu açıklar mısınız? Yellendim diye
şüpheleniyorum, bu da genellikle namazı kılıp da cemaatten
dağılırken oluyor. Ne yapmam lazım?
Bir hususi şeytan varmış, insanın abdestinde şüpheye
düşürürmüş. ”Abdestin olmadı, abdestin olmadı!..” diye bir duygu
veriyor. Birisi Peygamber Efendimiz’in zamanında tekrar tekrar
abdest alıyormuş.
“—Yâ Rasûlallah, kaçtı gibi geliyor…”
“—Gibi geliyor”a itibar yok! Kaçırdığına dair sesini duyarsan
veyahut kokusunu duyarsan o zaman tamam. Aksi takdirde bir
kıpırtı oldu, kaçmadı; abdestin kaçmadı! Kokusu ve sesi
duyuluncaya kadar kaçmadı! Bunun vazifeli şeytanı var, sırf
insanı burada tereddüde düşürmek için herkesin yanına gelir
musallat olur, işi bu. Özel mesleği var, ö işi öyle yapıyor. Ona
itibar yok, kaçmadı! Kendisi de söylüyor; “İçime öyle geliyor.”
diyor.
“—Eûzü bi’llâhi mine’ş-şeytâni’r-racîm. Bi’smi’llâhi’rrahmâni’r-rahîm.” diyecek, itibar etmeyecek.
e. İdrar Yolundan Gelen Akıntı
1. Soru:
Büyük abdest yaparken meni çıksa, gusül abdesti almak gerekir
mi?
Erkeklerin bazan idrar yaptığı esnada veya büyük abdest
199
yaptığı esnada, idrar mahallinden katılaşmış halde meni çıkar.
Biraz daha izah etmek gerekirse; erkeğin önünden bir kaç çeşit
mâyi çıkar:
1) İdrar.
2) Büluğ çağına yaklaşmış olan bir erkekten şeffaf, kaygan bir
mâyi çıkar; ona meziy derler. O kaygan mâyi çıksa insandan,
abdesti bozulur ama, gusül gerekmez.
3) Namuslu, müslüman gençlerde —çünkü onlar haram yere
sarf etmezler— büyük abdestini veya küçük abdestini bozarken
arkadan yanar gibi olur. Hafif bir zorlama ile katı, beyazımsı, sulu
nişasta gibi, pelte gibi bir şey çıkar. Bu meni’dir ama, deponun
fazlalığından taşıp gelerek çıkmıştır. Şehvetle yerinden kopmamış
olan meniden dolayı gusletmek gerekmez. O akıntıyı çıkarıp
temizledikden sonra, abdest alabilir.
Şehvetle kopup yerinden çıkan meniden dolayı gusül gerekir.
İnsan rüyadayken de olsa, yine gusül gerekir.
2. Soru:
Yirmi dört yaşında bekâr bir gencim. Ufak bir heyecan ve
tahrik sonucunda idrar yolundan bir akıntı geliyor. Bu akıntı suya
benziyor, şeffaf, yapışkan... Dört beş doktora gittim, çaresini
bulamadım. Acaba gusül abdestim bozulur mu? Çaresini söyler
misiniz?
Bu hastalık değil ki, doktora gidiyor. Bilmiyor, cahil... Bu
normal bir şey... İnsanın burnunun akması hastalık mıdır,
ağzından tükrük akması hastalık mıdır? Değil... Tükrük hazım
için lâzım, burun için de sümük lâzım... Tabii nezle olmak hali
ayrı da... Lâzım ki, Allah onu yaratmış. İnsanın kulağında akıntı
var, zarı nemli tutmak için...
Bu akıntı da insanın normal vücudunun bir gereği... Vazifesi
var o uzvun, onun içindir bu... Tabii, burada tahrike
kapılmayacak, heyecana kapılmamağa dikkat edecek, mümkün
olduğu kadar...
200
Bu akıntı gusül abdestini bozmaz, normal abdesti bozar. O
akıntı geldi mi abdest bozulduğu için, yeniden abdest almak
lâzım!..
Çaresi, zihnini ilimle irfanla meşgul etmektir, oruç tutmaktır.
Evlenmektir bir çaresi de... Yirmi dört yaşına gelmiş; işini
kurmuşsa, askere gitmişse, evlensin! Hayırlı bir yuva kurmasını
tavsiye ederim. En doğrusu odur.
3. Soru:
Durup dururken, bir erkeğin tenasül uzvundan akıntı gelse
gusül gerekir mi?
Gerekmez. “Bunu bilsinler.” diye utanılacak bir şey de olsa
söylemek lazım.
4. Soru:
Şehevî hislerim uyandığı zaman tenâsül uzvundan meniye
yakın biraz akça bir şey geliyor. Gusül abdesti almak her zaman
gerekir mi? Böyle bir hal olduğu durumda ne yapmak lazım?
Bu tabii müstehcen bir konu gibi geliyor insana ama bunu
konuşmamız gerekiyor. Neden? İlimde utanma yoktur. Hani
doktorda utanma olmuyor ya, “Şuramda bir çıban çıktı.” diye
gösterebiliyor ya... İlimde de konuları açmak gerekiyor.
Kardeşimiz bu konuyu sormuş. Cevap vermesek meçhul
kalacak. Sonra o sormuş, ötekiler de içinden “Allah razı olsun, ben
utanıyordum, soramıyordum, bu sormuş.” der. O bakımdan böyle
sorular sorulur ve cevaplandırılır. Dinde bu konularda utanıp da
söylememek, sormamak yoktur; sorup, öğrenip Allah’ın rızasına
uygun hareket etmek vardır.
Bir erkeğin tenâsül âletinden gelen üç çeşit mâyi vardır.
Birincisi evlat hâsıl etmeye sebep olan meni, yani sperm denilen
hücrelerin olduğu şehvetle dışarıya atılan mâyidir. Bu şehvetle
dışarıya çıktığı zaman o insanın gusül abdesti alması farzdır. Bir
bu madde olmayan, bu kardeşimizin soruda tarif ettiği hisleri
201
uyandığı zaman beliren bir yaşlık vardır. Bu şeffaftır, uhu gibidir.
Hani “uhu” diye bir yapıştırıcı var, sıktığı zaman bembeyaz
çıkıyor, sürdüğü zaman da hafif uzuyor. Onun gibi de uzar. Biraz
uzayan bir maddedir. Buna mezi derler. Ötekisi menidir. Kur’an-ı
Kerim’de meni kelimesi geçiyor.
Mezi abdesti bozar, gusül gerektirmez. Yani öyle bir akıntı
kendisinden gelen bir kimsenin abdestini tazelemesi gerekir; ama
bu gusül almaya sebep olan bir olay değildir.
Gusül almaya sebep olan olay spermlerin, menilerin şehvetle
dışarıya atılmasıdır. O zaman şehvetle dışarıya atılan şeyden
gusül icap eder. Öyle olmazsa, böyle bir ıslaklıktan orayı
temizleyip, onun sonunu alıp bekledikten sonra abdest almak
gerekir. Abdesti bozulur, guslü gerekmez.
Bir de vedi denilen bir üçüncü malzeme vardır. Bu da bazen
insandan gelir. Bu üçüncü malzeme de prostat salgısı diyorlar,
orada birikiyor. Prostatta birikmiş olan evlat yapmaya mahsus
olan bu spermli malzeme, orada fazla durduğu zaman, depo
dolduğu zaman depodan taşıyor. Çünkü üretim bir taraftan devam
ediyor; depo doluyor, depodan taşıyor.
Bu sefer insan idrar yollarında bir sıkıntı hisseder; “Bir şey
takılıyor. Taş mı düşürüyorum, kum mu düşürüyorum?” gibi hafif
rahatsızca bir şey olur ve oradan böyle bir şey çıkar. Bu kurumuş
tutkala benzer. Kağıt yapıştırmak için beyaz tutkallar oluyor,
kuru kuru, tutuk tutuk; ona benzer. Yani biraz katıcadır, pelte
gibidir, pelteden daha serttir. Bu malzeme o depodan taşma
malzeme olmuş oluyor.
Bu şehvetle gelmez. Hatta biraz da insanı rahatsız eder. “Allah
Allah, bir sıkıntı oluyor, nedir?” derken bakar, böyle bir şey gelir.
Bu da abdesti bozar. Onun arkası alındıktan, silindikten,
temizlendikten sonra abdest alırsa insan, bu da guslü
gerektirmez.
Demek ki mezi ve vedi denilen bu iki akıntıdan dolayı gusül
gerekmiyor. Sadece meninin şehvetle dışarı atılmasıyla meydana
202
gelen durumda, rüyada olsun, meşru bir şeyden sonra olsun,
gayrimeşru bir sebeple olsun, ne sebeple olursa olsun şehvetle
dışarıya çıktığı zaman, gusül abdesti almak gerekir.
Gusül abdesti de ağzı üç defa, burnu üç defa yıkayıp da bütün
vücudu çok dikkatli bir şekilde hiç kuru yer kalmayacak şekilde
yıkamaktır; boy abdesti diyoruz.
Evet, böyle bir soru sordu. Bilmek gerekiyor. Bilmeyenlere de
söylemek gerekiyor. Bilmeyen yanlış işler yapıyor. “Böyle bir şey
oldu.” diyor, camiye gelmiyor, korkuyor; “Ben acaba abdestsiz
miyim, gusülsüz müyüm?” diye. Bunlar bilinsin.
Bazen imtihanda heyecandan olur. Adam sınıfta, imtihanda
hoca soru soruyor, tir tir titremeye başlar; hadi orada ıslaklığı
hisseder. Bu gibi şehvetle gelmeyen meniden dolayı da bir şey icap
etmez. Şehvetle gelmiyor, ondan dolayı da yıkanmak gerekmez.
5. Soru:
Şeytan bana devamlı olarak gusül abdesti alma vesvesesi
veriyor. İki sebepten: Bir; uykudan kalktığım zaman. İki; tuvalette
küçük abdesti bozduktan sonra bazen katı bir sıvı geliyor, bundan
dolayı gusül abdesti almamın vesvesesini veriyor.
Tamam, bunların ikisi de vesvesedir, doğru tespit etmiş.
Çünkü İslâm’da her şey ayan beyandır. Fıkıhta hele; pırıl pırıl,
ayan beyandır. Deriyi etten jiletle ayırıp çıkartır gibi fıkıh her şeyi
kesin olarak söyler. Bir insan yıkanmasının da kesin bir sebebi
vardır.
Bu sebep nedir?
Guslü gerektiren sebep fıkıh kitabında yazılmıştır. Şehvetle
yerinden hareket eden ve dışarıya çıkan meniden dolayı gusül
gerekir. Fıkıhta ayıp yok, sorulduğu için de söylemek
gerektiğinden, bunların da bilinmesi gerektiğinden bunu
söylüyoruz.
“—Acaba benim yıkanmam mı gerekir?” diye düşünüyor.
Bu bir vesvesedir, yıkanması gerekmez.
203
Ne olması lazım? Kesinlik olması lazım. Kesinlik de bir maddî
alâmetle olur. Alâmetleri varsa, kesin olarak, tamam yaşlık var,
alâmeti belirtisi var, maddesi var; o halde yıkanacak. Yoksa, insan
rüyasında görmüş olabilir, bir rüya görür ama alâmet yoksa o
demek ki sonuçsuz bir rüyadır, o zaman yıkanması gerekmez.
Maddeten izinin, eserinin olması lazım. O iz, eser ve yaşlık
olmadığı zaman gerekmiyor.
Tabii yaşlık deyince de bunu açıklamamız lazım. Bir insanın
yaşlık dediği şey birkaç şey olabilir. Ter olabilir; insan kalkıyor,
yorganı çok iyi büründüğü için veya başından aşağı çektiği için
sırılsıklam terliyor.
İki; “mezi” denilen bir sıvı var; bu yıkanmayı gerektirmez,
sadece abdesti bozar. Uzvun intişârından hâsıl olan bir
ıslanmadır, yolun ıslanmasıdır. Bundan dolayı gusül gerekmez.
Bir de “vedi” denilen bir şey vardır; bu da insanın prostat
mahallinden yani meni torbasından mâyiin şehvetsiz olarak,
birikim, depo fazlası olarak çıkmasıdır. Burada tarif edildiği
şekilde, “katı bir sıvı geliyor” diyor, öyledir. Bu da guslü
gerektirmez çünkü [şehvetsiz] olarak gelir. Hatta insanı rahatsız
eder. Bir şey takılıyor, taş düşürüyor gibi olur; yani taş
düşürmesine, kum düşürmesine benzer bir durum olur. Bu da
guslü gerektirmez. Çünkü ortada şehvet bahis konusu değildir.
Şehvetsiz geldiği zaman gusül gerekmiyor.
O halde özetlemek gerekirse: Uykudan kalktığı zaman insan
velev ki bir rüya görmüş bile olsa, eser yoksa, iz yoksa o zaman
yıkanması gerekmiyor, gusül alması gerekmez. Çok net. Kalbi de
mutmain olacak.
Şeriat o kadar kesin ki, mesela bir kuyunun içine koyun, leş
düştü; iki yüz kova çıkartınca temiz olur.
Soran kadına hoca demiş ki:
“—Kızım iki yüz kova suyu çıkart, dışarıya dök, iki yüz birinci
kovayı getir, ben içeceğim.”
Niye böyle söylüyor? Kalbin mutmain olsun. Korkma, içinde
204
vesvese kalmasın. Çünkü vesvese şeytandandır. Ya nefisten olur
ya şeytandan olur, doğru olmaz. O bakımdan vesvese yok.
Uykudan sonra bir meni yaşlığı yoksa, o zaman kişinin abdest
alması gerekmiyor, bir. İkincisi; tuvalette abdest bozduktan sonra
gelen bir akıntıdan, katı bir sıvıdan dolayı gusül gerekmez. O bir
çeşit menidir; depo fazlası, oradan taştığı için, fazla geldiği için
normal bir şekilde çıkıyor; sıkıntılı bir şekilde, taş düşürüyormuş
veya kum düşürüyormuş gibi bir rahatsızlık tarzında çıkıyor. Bu
da yıkanmayı, gusül abdesti almayı gerektirmez.
Ama bunlar abdesti bozarlar. Böyle bir şey çıktığı zaman
insanın abdesti varsa yeniden abdest alması lazım. Ama gusül
gerektirmez.
f. Elbisede Necaset
1. Soru:
Ben bir yerde bir namaz kıldırdım; fakat sonra, iç çamaşırımda
bir kirlilik gördüm. Bundan hiç haberim yoktu; ne yapmam lâzım?
Bizim de sormamız lâzım: Bu kirlilik nedir, ne kadardır?
Çünkü avuç içi kadar olanı affolunuyor, bir mahzur teşkil etmiyor.
Avuç içinden fazla ise, yâni şeriatin müsaade ettiği miktardan
fazla ise; o zaman, elbisesi temiz değilken namaz kıldırmış
olduğundan, kendisi o namazı iade eder. Cemaatten
duyurabildiklerine duyurur; onlar da iade ederler. Duyuramazsa;
onların namazı kabul olur.
Sonra, kirlilik nedir? Meselâ, meninin temiz mi, pis mi
sayılacağı hususunda ulemânın ihtilâfı vardır. Ondan bir şey
gerekmiyor.
2. Soru:
Caminin tuvaletinde ayakta bevl etmek için yerler var. Orada
bazı kardeşlerimiz ayakta bevl ediyorlar. Bunun düzeltilmesini
rica ediyorum.
205
Mâlum biliyorsunuz bu bevl, idrar demek; yani küçük abdest
demek. Bunun sıçrantıları insanın üstüne sıçrarsa kabir azabına
sebep oluyor. Titiz olmak lazım, sıçrattırmamak lazım, dikkat
etmek lazım, çömelmek lazım. Usulüne uymak lazım. Biz temiz
insanlarız. Hem kendimiz temiz olacağız hem kalbimiz temiz
olacak hem de elbisemiz temiz olacak. Paçalarımıza sıçrarsa
olmaz. Paçalarımız modaya uygun olarak uzun olur da yerlerde
sürünürse olmaz. Biraz kısa olacak. Suudi Arabistan’da entari
yapıyorlar, etekleri arkadan uzuyor, erkekler giyiyor; olmaz!
Orada takvâ ehli insanlar “Yerlere sürünmesin.” diye biraz
yüksek yapıyorlar. Doğru.
Çünkü İslâm temizlik dinidir. Sıçrama çok olduğundan dolayı
ayakta bevl etmek doğru değildir, mekruhtur. Onun için
çömeleceğiz. Sonra açıkta bevl etmek uygun değildir. Kapalı yerde
yapmaya çalışması lazım.
Bu camimiz, bu cemaate dar geliyor. Allah razı olsun, Allah
adetlerinizi çoğaltsın. Allah size dünya ve âhiretin hayırlarını
206
ihsan etsin. Bizim bu camimizin kapasitesi üstünde cemaati
var. Biz “Bu cemaate hizmet olsun.” diye o yüznumaraları
büyütmeye niyetlendik. Niyetimizde bu var ama insanın eli her
niyet ettiği şeye de kolay ermiyor. Kolay değil. Para toplayıp bu işi
yapacağız.
Sayenizde yan tarafı epeyce geliştirdik, yıktık, yeniden
yapacağız, güzelleştireceğiz. Yüznumaraları da büyüteceğiz. O
zaman inşaallah öyle küçük abdest yeri hiç yapmayalım. Daima
hep kabinde olsun, kimse görmesin. Hem de öyle ayakta olmasın.”
diye kardeşimizin ikazı yerindedir. Dikkat edelim. Önemli bir
pratik şey. İlgileniyoruz, niye ilgilenmeyelim? Günde en aşağı iki
üç defa olan bir şey. İnsanın başına gelen bir şey, dikkat etmezsek
çok olan bir şey.
Kimisi yüznumaraya gidiyor. Ondan sonra hemen dönüp
geliyor. Gel bakalım buraya! Aç bakalım pantolonunu… Bak iç
donun sırılsıklam. Çünkü beklemedi, istibra etmedi.
Temizlemeden yürüyor. Yürüyünce o birikintiler damla damla
çıkar. Hem abdest bozulur. Abdesti almışsın. Şadırvanda abdest
aldın, yürüyüp gelirken oradaki birikmişler dışarı çıkıyor, burayı
ıslatıyor.
Olmaz! Adamakıllı berî olacak. İbra edecek; ondan kurtulmuş
olacak. Silecek, yıkayacak, tedbir alacak.
Biz temiz insanlarız. Öyle kâfir gibi geliyorlar,
görüyoruz. Uluslararası seyahatlerde benzin istasyonlarına
geliyoruz. Sesini de duyuyor insan. Şaldır şuldur, şaldır şuldur,
şaldır şuldur… Şapır şupur, şapır şupur; çıkıp gidiyor. Biz öyle
değiliz. Bizim işimizin temiz olması lâzım!
3. Soru:
Elbiseleri kuru temizlemeye vermenin İslâmî yönden bir
sakıncası var mı?
O temizleme işleminin şekline bağlı... Necis olan şeylerle, diğer
elbiselerin hepsi aynı kaba dalıp çıkıyorsa, necâset hepsine
bulaşır. Başka bir usülle yapıyorlarsa, olabilir.
207
g. Kolonya Kullanmak
1. Soru:
Abdestli iken kolonya kullanmışsa, elini yıkamadan namaz
kılarsa, bir sakıncası var mı?
Kolonya bazı kimselere göre necistir, bazılarına göre necis
değildir. Necis sayanlara göre, elleri necâsetli olduğundan, namazı
câiz olmaz; yeniden kılması gerekir. O bakımdan, ihtilâftan
kurtulmak için, ihtiyaten yıkamak lâzım!
2. Soru:
Kolonya koklama, sürünmek abdesti bozar mı?
Diyanet İşleri’nde bu mesele incelenmiş. Bozmadığına dair
kanaate varılmıştır. Bazı kimseler ihtiyat ediyorlar. Bozmadığını
düşünebilirsiniz.
3. Soru:
Kolonya kullanmak caiz midir? Misafire kolonya dökmekte bir
vebal var mıdır?
Misafire kolonya hakkında ihtilaf vardır. Kolonyanın içinde
alkol olduğu için “O alkol necistir.” diyen alimlere göre kullanmak
ihtiyata uygun olmuyor. Necaset sürülmüş oluyor, necislik
elbiseye geçmiş oluyor.
Fakat, “Caizdir; çünkü doğrudan doğruya alkolün, içkinin,
hamr’ın kendisi değildir. Hamr’da da bulunan bir kimyevî
maddedir. Bizzat kendisi olmadığından ve başka bir maksatla
kullanılan ve içilmeyen bir şey olduğundan uygundur, mahzuru
yoktur.” diyen de vardır. Onlara göre kullanılabiliyor, misafire de
ikram edilebiliyor.
İnsan ihtiyaten, mümkünse kullanmaz. Esans şişelerinden
ikram eder, gül yağı ikram eder. Ama madem böyle bir müsaade
vardır gibi bir ruhsat tarafı da oluyor. Kullananları da pek aşırı
suçlamamak lazım. İhtiyata uygun olan mümkünse
208
kullanmamaktır. Diyanet İşleri’nde sorulduğu zaman
“Kullanılabilir.” diye fetva vermiş ama ihtiyaten, takvâ cihetiyle
kullanılmasa daha iyi olur.
h. Alafranga Tuvalet
1. Soru:
Alafranga tuvaletin hükmü? Hangi durumlarda cevaz
verilmiştir?
Alafranga tuvalet, alaturka tuvalet fark etmez. Eskiden
hicazda berreye çıkarlardı. Ne yapsın, bir şey yok ki; araziye
çıkardı. Bir şey yoktu. Sonradan o usül veya bu usül bulunmuş,
etrafı kapalı olduktan sonra oluyor.
Bazı kimselerin de mesela dizleri bükülmüyor, hasta oluyor,
yaşlanınca bir mecburiyet oluyor. Onun için “Alafranga yasaktır.
Alaturka iyidir.” gibi bir şey yok. Dinimizde o hususta bir hüküm
yok. İhtiyaca kalmış bir şey. Kendisini temiz koruduktan,
ihtiyacını gördürdükten sonra görür biter. Bazen ihtiyarlar
lazımlık bile kullanırlardı. Hani hastaların altına sürgü filan
yapılır. Bunlar ihtiyaca ait şeylerdir.
Bu yasak, ötekisi İslâmî, bu gayri İslâmî diye bir şey yok. Bu
hususta öyle bir sıkı [hükme] lüzum yok. Duruma göre [tercih]
yapılabilir. Kullanışında üstüne sıçratmamak, kendisini
korumaya dikkat etmek [şartıyla]...
2. Soru:
Hastalık dolayısıyla taharetsiz, silinerek namaz kılınır mı?
Demek ki birisi hasta, altını yıkayamıyor, tam temizleyemiyor,
bir şeyle silecek. Namaz olur mu? Namazın olması için farzlardan
birisi nedir?
Namazın dışındaki farzlardan birisi, necasetten taharettir.
Birazcık necaset bulaşırsa, kalırsa ne olur?
Bir lira büyüklüğünde, bir avuç ayasından biraz küçük bir
miktara kadar bir af var. Bu hükümden anlaşıldığına göre orayı
temizlerse, azıcık bir kıyıda kenarda birazcık bir şey kalsa ziyan
etmiyor demek. Mazereti de var, tam yıkayamadı. Her zaman
209
zaten su bulunmazdı.
Biz şimdi Allah’ın bahtiyar kullarıyız şarıl şarıl sularımız
akıyor. Git bakalım sen çöle; su yok, ne yapacak?
Taşla silerler, başka çareler... İslâm’da ayıp yok ya orasının pis
durmasından temizlenme yolunu söylemek daha iyi, ne yapalım,
bu olacak. Taşla temizlerlerdi. Taşla sıyırıp temizlerlerdi. Hâsılı,
olur.
Ama orada kalan pisliğin miktarı, o necasetten taharet farzını
ilga edecek miktara baliğ olursa, o zaman olmaz. Elbisesinde,
üstünde pislik olmaması lazım. Temizleyebilmek şartıyla silerek
olur. Suyla yıkamak mecburiyeti yoktur ama, suyla yıkamak
aliyyü’l-âlâ oluyor. Mecburiyet değildir.
i. Abdesti Bozan Şeyler
1.Soru:
Abdestli bir kadın çocuk emzirdiği zaman abdesti bozulur mu?
Çocuk emzirmekle abdesti bozulmaz.
2. Soru:
İnsanın büyük abdest yaptığı yerden kurt gelmesi abdestini
bozar mı?
Bozar. Hattâ bunun adı abdest bozan’dır. Bazı kimselerin
barsaklarında parazit vardır, mak’adından kurtlar düşer. O
abdesti bozar
j. Cuma Günü Tırnak Kesmek
Soru:
“Cuma günleri tırnak kesmek, fakirliğe dalâlettir.” diyorlar,
doğru mudur? Bilgi verir misiniz?
Peygamber Efendimiz SAS, Hz. Ali Efendimiz’e hitabında;
perşembe gününden cuma temizlikleri hazırlıklarını yapmayı;
mümkünse tırnağı kesmeyi, kılları izale etmeyi, gusül abdestini
210
de Cuma günü almayı tavsiye etmiştir. Normal şekil bu. Ama bir
insan herhangi bir şekilde cuma gününe erişti. Perşembeden
kesemedi; yolcuydu, tırnağı yoktu. Cuma gününe geldi, tırnakları
kocaman. Cuma günü kesmek de doğru değil. Şimdi ben ne
yapacağım? Camiye kazma gibi tırnakla mı gidecek? Gitmeyecek.
Cuma günü de kesebilir, bir mahzuru yoktur.
Temizliktir, mahzuru yoktur. Normal şartlar altında; “Hangi
gün keseyim?” derse cumadan evvelki bir günde keser. Ama
herhangi bir şekilde cumaya kalmışsa mahzuru yoktur; birisi bu.
k. Sargı Üzerine Mesh
1. Soru:
Elinde veya abdestte yıkanması farz olan bir yerinde küçük bir
yara olup, üzerine bant yapıştıran kimse bu bantın üzerine mesh
edebilir mi?
Evet, mesh edebilir. O bandı çıkarmasına lüzum olmadan
üstüne mesheder. Eğer mahzuru varsa, suyu da geçirmesine
lüzum yoktur. Sargı üzerine mesh babına girer bu... Belli bir
zamanı da yoktur, istediği kadar, dayandığı kadar sargıyı yerinde
tutabilir.
2. Soru:
Rahatsız olan bir kimse, “Abdest alırken kulağımın içini
yıkayamıyorum.” diyor.
Kulağın içi yıkanmaz zaten. Herhangi bir yerde doktorların su
değmeyecek diye mahzurlu bir kısım varsa, tabîb-i müslim-i hâzık
öyle demişse o zaman su değdirilmez, abdest caiz olur. Çünkü o
mâzurdur.
l. Guslü Gerektirir mi?
1 Soru:
Tedavi için kadın veya erkeğin fitil kullanması guslü gerektirir
211
mi?
Gusül gerektirmez. Abdesti bozulur, abdesti yeniden alması
icab eder.
1. Soru:
Bir bayan, kadın hastalıklarından dolayı bir uzmana muayene
olunca, gusül abdesti gerekir mi?
Kadınların tenâsül uzuvlarında bir rahatsızlık olduğu zaman,
doktorlar bakıyorlar. Mümkünse, kadın doktor olacak tabii...
Bakarken de oralara aletler sokmak gerekiyor. Bazı alimlere göre
gusletmek gerekir. Bazıları, “Bu tıbbî bir şeydir. Şehevî bir şey
değildir.” diye olmayabilir demişler ama, yıkanmak ihtiyata daha
uygundur. Çünkü, ondan sonra bir sürü ibadet yapılacak; onun
için, yıkanıvermesi daha uygundur.
m. Adetli Hanımlar
Soru:
Hanımların özel hallerinde (hayızlı iken) ilim öğrenmek üzere
mescidlere gelmeleri câiz olur mu?
Mâzeretli kadınlara mescide girmek câiz olmaz! Kur’an
okumak, namaz kılmak oruç tutmak, mescide girmek o hallerde
yapılmaması gereken şeylerdendir.
212
6. İMAMLIK
a. İmamlık Önemli
1. Soru:
Filânca yere imamlık görevim çıktı; ne tavsiye edersiniz?
“—İmamlık kadar yüksek meslek olmaz!” derdi bizim
Hocamız...
En yüksek meslek, imamlıktır. İmamlıktan sonraki ikinci
yüksek meslek, müezzinliktir. Ömerü’l-Fâruk Efendimiz:
“—Halife olmasaydım, müezzin olurdum.” demiş.
Çünkü, sevabı çok... Kıyamet gününde şerefi çok olacak o
müezzinlerin...
Dinî bir hizmet nasib olmuş; ne mutlu, maşaallah! Vazifesini
güzel yapsın! Sadece namaz kıldırmakla yetinmesin, aynı
zamanda mahallesindeki çocukları, gençleri, halkı İslâm’ı
öğretmek için camisine çağırıp, belli vakitler koyup eğitim hizmeti
yapsın camide... Cami, sadece namaz kılınıp da kapısı kapatılan
yer değildir. Kadınlara ders koysun, çocuklara ders koysun,
erkeklere ders koysun! Camide o eğitimleri de yapsın, ecri sevabı
çok olsun...
Çok sevaplı bir şeye girmiş, imreniyorum yâni, maşaallah!
2. Soru:
İmamlık yapıyorum. Kur’an kursu hocası olmak için imtihana
girdim, kazandım. Ne buyurursunuz?
İyi. Geçenlerde bizim köye bir Kur’an kursu hocası aradık,
bulamadık ya... Bu kadar mürid var filan deniliyor, bir türlü
bulamadık. İmam buluyoruz, müezzin buluyoruz, müftü
buluyoruz, vaiz buluyoruz; Kur’an kursu hocası bulamadık. Girsin
de böyle birkaç tane olsun.
Fırsatı gelmişken İlâhiyat’ta talebelik yapan kardeşlerime rica
213
edeceğim; gitsinler müftülükten vazife alsınlar, bir yerde imam
olsunlar, müezzinlik, imamlık vazifelerini yapadursunlar. Vaiz
olsunlar. Ehliyetli olanlar İmam-Hatip diplomasına dayalı olarak
bu işe alışsınlar.
Bence şu anda en kıymetli meslek imamlık.
Neden? Koca bir cami sizin oluyor. Yazın kurs yapma imkânı
var, sevap kazanır.
Namazları zaten kılacaktı. İmam olmasaydı ne yapacaktı, yine
kılacaktı. Bu arada namazları da kılmış oluyor. En kârlı,
kaymaklı kadayıflı meslek bence imamlık. Onun için öyle
imamlıkları, Kur’an kursu hocalıklarını tavsiye ederim. Mesleği
uygun olan kardeşlerimiz derhal bu vazifeleri alsınlar.
b. Diyanetin İmamları
Soru:
Diyanetin tayin ettiği imamların arkasında namaz kılınır mı?
Kılınır. Çünkü, Peygamber SAS Hazretleri buyurdu ki:22
صَلُّوا خَلْفَ كُلِّ بَرٍّ وَفَاجِر،ٍ وَصَلُّوا عَلَى كُلِّ بَرٍّ وَفَاجِر،ٍ وَجَاهِدُوا
مَعَ كُلِّ بَرٍّ وَفَاجِرٍ )البيهقي عن أبي هريرة(
RE. 308/5 (Sallû halfe külli berrin ve fâcirin) “İyi olsun, kötü
olsun, her imamın arkasında namaz kılın!” (Ve sallû alâ külli
berrin ve fâcirin) [İyi olsun, kötü olsun, her cenazenin namazını
kılın! (Ve câhidû mea külli berrin ve fâcirin) İyi olsun, kötü olsun,
her komutanla beraber cihad edin!]
Çünkü, Peygamber olduğundan bildi ki, bu çeşit fitne kapısı
22 Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IV, s.19, no:6623; Dâra Kutnî, Sünen, c.II,
s.57, no:10; Ebû Hüreyre RA’dan.
Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.54, no:14815; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.29, no:1611;
Câmiü’l-Ehàdis, c.XIV, s.10, no:13657.
214
bir açıldı mı, insanlara imam beğendiremezsin. Hepsi peygamber
olsun diye ister imamını... Ondan sonra, kimse camiye gelmez.
Herkes bir bahane bulur: İmamın burnu eğri, kaşı kalkık, ağzı
yamuk, bilmem ne... Bir bahane bulur, camilerde cemaat kalmaz.
Onun için çok kesin söylemiş Peygamber Efendimiz: “İyi olsun,
kötü olsun, her imamın arkasında namaz kılın!” demiş. Ne
diyeceksin yarın rûz-i mahşerde:
“—Yâ Rabbi! Peygamber Efendimiz böyle buyurdu; ben de
imamın arkasında namaz kıldım.” diyeceksin. Bu kadar kolay.
İkincisi: Bu Diyanet’in imamları bizim kardeşlerimizdir. Biz
nasıl bu beldenin halkı isek, bu kardeşlerimiz de bu beldenin
halkı... Tarihen böyle gelmiş, böyle gidiyor. Yönetim iyi olursa,
Diyanet de iyi olur; imamlar da, herkes de rahat eder. Yönetime
siz iyi insanları seçmezseniz; o zaman, kendi başınıza belayı
kendiniz alıyorsunuz. Ondan sonra da, o belâdan dolayı
namazdan, camiden ve sâireden de uzaklaşmağa başlıyorsunuz.
Bu kardeşlerimiz de çoğunu tanıyoruz, kimisi İlâhiyat
215
Fakültesi’nden bizim talebemizdir, sizin bizim gibi benî Ademdir.
Cin değildir, bilmem ne değildir. İyi insanlardır, yüreği Allah
korkusuyla çarpan kimselerdir. İçlerinde tek tük kusurlu varsa,
onun da kusurunu biliyorsan; o camide kılmazsın, öbür camide
kılıverirsin.
Ama, “Diyânet’in imamlarının arkasında namaz kılınmaz!”
dersen, o zaman “Türkiye’de namaz kılınmaz!” demek gibi bir
noktaya gelirsin. Çünkü, bütün camiler Diyânet’e bağlı... Onun
için, Diyânet’in camilerinde, imamlarının arkasında namaz
kılınır; ittifakla, hiç tereddüt yok!
2. Soru:
Bu düzen küfür düzeni mi? Küfür düzeniyse, Diyânet küfre
hizmet etmiyor mu?
Bu düzen senin benim düzenim... Sen ben iyi olursak... Bu
düzenin kanunları meclisten çıkıyor, milletvekilleri yapıyor, belli
bir prosedürü var... Ona göre iyi insanlar milletvekili seçilirse, iyi
kanunlar çıkar. Sen kenara çekilirsen, bu işlerle ilgilenmezsen,
öteki sahtekârlar da kendi sahtekârlıklarına yarayacak kanunlar
çıkarmağa çalışırlar. Şöyle olur, böyle olur.
Çalışacaksın, memleketine sahip olacaksın! Elinde imkânların
vardır, camilerin vardır, halkın vardır, bir sürü gönüldaşın vardır.
Sen şu memleketine sahip olacaksın, yanlışlıkları engellemeğe
çalışacaksın. Sen bu memleketin sahiplerinden birisin! Sen de bir
sahibisin, ben de bir sahibiyim.
Biz tarlanın sahibiyiz. Hisseli bir tarla... Sahiplerinden birisi
sensin, birisi benim, birisi şu kardeşim... Hepimiz sahipleriyiz. Bu
tarlaya ne ekelim, ne biçelim? Diken ekersen, diken biçersin.
Bizim ekmemize bağlı... Tarla bizim... İyi şeyler ekelim, tarlayı
güzel kullanmağa çalışalım... Etrafını duvarla çevirelim;
domuzlar, tilkiler, bilmem neler girmesin... İyi meyvalar ekelim,
iyi meyvalar yetiştirelim. Şöyle biraz aktif olalım!
Allah-u Teàlâ Hazretleri, gökten bize melek indirmemiş;
216
beşerden bir Peygamber göndermiş. Hayatı nasıl tanzim
edeceğimizi bize peygamberle göstermiş. Allah-u Teàlâ
Hazretleri’nin o hak Peygamberi de nice terler dökmüş, sıkıntılar
çekmiş... Uğraşmış, çalışmış, çabalamış, cihad etmiş... Tamâmen
küfür ve şirk diyarı olan bir diyarda İslâm’ı yerleştirmiş,
geliştirmiş, bütün dünyaya da yaymış. Sen babaların, dedelerin,
ecdadın müslüman iken; bu diyar İslâm diyarı iken, niye gevşek
durdun?
Sonra, İslâm diyarı iken nerden küfür diyarı oluyor? Ulemanın
bu hususta çeşitli kavilleri var... İmam-ı Azam’a göre küfür diyarı
olmuyor. İmam Şafiî’ye göre diyar-ı küfür olmuyor. Ben doğrusu
burada en çok İmam-ı Şafiî’yi seviyorum. İmam Şafiî Hazretleri
demiş ki: “Bir diyar bir zaman İslâm diyarı ise, ebediyyen orası
İslâm diyarıdır. İslâm boyası ile bir boyandı mı, bir daha diyar-ı
küfür olmaz!” demiş. Çok hoşuma gidiyor bu söz... Bütün
tereddütleri de kaldırıyor.
İslâm diyarıdır. İslâm’ın tam hakim olması için, her şeyin
ahlâk ve adapça, senin gönlünce olması için gayret edeceksin!
Uğraşmak iyi... Dükkânında uğraşmadığın zaman nasıl para
kazanamıyorsan; çalışma dünyası, ter dökeceksin, uğraşacaksın,
gayret sarf edeceksin. Meseleyi böyle anlamalı, ipin ucunu
kaçırmamalı...
Diyanet küfre hizmet etmiyor; şek şüphe yok! Küfre hizmet
eden bir tane Diyanet mensubu gösterilemez, zor gösterilir.
Umumiyetle ellerinden geldiğince dinî kitap neşretmeğe
çalışıyorlar, namaz kıldırmağa çalışıyorlar, hutbe okumağa
çalışıyorlar, vaaz vermeğe çalışıyorlar... Bunlar küfre hizmet
değil!
Ama birisi çıkar da, “İslâm’ı bırakın, kâfir olun! Müslümanlığı
bırakın, hristiyan olun, yahudi olun!” filân derse, o küfre hizmet
etmek olur. Veyahut, “Bırakın bu Kur’an’a uymayı, bırakın bu
dine uymayı, bırakın bu şu kadar asırlık eski şeyleri!” filân diyen
olursa içlerinde, o kâfir olur. Ama ben böyle diyen bir kimseyi
görmedim. Hani gazeteciler içinden, profesörler içinden tek tük
217
böyle söyleyenler çıkıyor da; Diyanet’te hoca olup da böyle diyen
bir kimseyi ben hiç duymadım. Duyan varsa içinizden, beni
haberdar etsin!
Böyle bir şey duymadık; hepsi dine hizmet etmek istiyorlar.
Onlar hizmet etmek isteyip dururken, biz de ille, “Yok sen dine
hizmet etmiyorsun, kâfirsin!” filân dersek, haksızlık olur. Bir de
mü’mine kâfir derse insan, tehlikeli olur. Bir mü’mine kâfir
demenin çeşitli zararları, tehlikeleri vardır; o duruma da
düşmemeğe çalışalım! Yumuşak olalım, dikkatli olalım!
Peygamber Efendimiz’in şairi Hassan ibn-i Sâbit hatırıma
geliverdi. Müşrikler Peygamber Efendimiz’in aleyhine şiir tanzim
etmişler. Hicvetmişler Peygamber Efendimiz’i... Şiir makbul Arap
diyarında... Onlar şiirle hicvetmişler, şiirle cevap vermek lâzım!
Onun üzerine Peygamber Efendimiz de Hassan ibn-i Sâbit’e
diyor ki:
“—Sen de cevap ver! Ama sakın ha, onlara cevap vereceğim
derken, soysuz filân deme, dedelerine dil uzatma!”
Çünkü soyu, bir zaman sonra Peygamber Efendimiz’le
bağlantılı oluyor. Akrabası ama, o kâfir olmuş; Peygamber
Efendimiz de o kabileden çıktığı halde, Allah’ın sevgili peygamberi
olmuş.
O da diyor ki:
“—Yâ Rasûlallah, sen hiç merak etme! Ben senin şanını,
şerefini tereyağından kıl çeker gibi ayırırım, ona bir şey
dokundurmam!”
Siz de mü’min kardeşlerimize bir şey dokundurmayın! Biraz
idareli kelâm edin, böyle haksız ithamlar yapmayın!
Kızacak insan çok, kâfir çok... İslâm’ın aleyhinde alenen
bayrak açmış söyleyenler çok... Kur’an’la alay eden, Peygamber’le
alay eden insanlar çok... Bunları biliyoruz. Buyurun serbest,
onlara cevap verin! Ama, “Ben mü’minim!” deyip duran, namaz
kılıp duran, Kur’an okuyup duran insanlara da; “Acaba bu kâfir
miydi, değil miydi?” diye sûizanda bulunmayın!
218
Bir insanın namaz kıldığını görüyorsun, “Lâ ilâhe illallah”
dediğini görüyorsun; mü’mindir, tamam... Bununla uğraşma!
“Kâfirim!” diyen varsa, buyur onunla uğraş! Onu hakla, sırtını
yere getir; ondan sonra, daha başka var mı diye etrafına bakın!
Babayiğitsen böyle yap!
Bizimkiler böyle yapmıyor, nerede mü’min varsa, ona böyle elense çekmeğe çalışıyor, “Sen kâfir misin, gel bakalım nesin?”
diye... Karşında kâfirler bağırıp duruyor; niye onunla
uğraşmıyorsun? Yazılı kitapları var, mecmuaları var, açıkça
dinimize saldırıyorlar. “Bu din ne imiş? Şurası saçma, burası
saçma, aslı yok, esası yok...” diyorlar. Nice iftiralar yapıyorlar.
Hakaret ediyorlar Peygamber Efendimiz’e, Kur’an-ı Kerim’imize...
“—İslâm kadına ne hak vermiş?” diyorlar, bilmem neler
söylüyorlar. Tamam, onlara cevap ver!
Yanlış hareket ediyorlar kardeşlerimiz, bir oyuna geliyorlar.
Belki bazıları onları oyuna getirmek için kışkırtıyor. Bu
kışkırtmalara kapılmasın, “Acaba bu mü’min mi, kâfir mi?” diye
mü’minlere sûizanda bulunmasın.
Eşyada aslolan taharettir. Yâni:
“—Acaba benim şu namaz kıldığım halı pis midir, temiz midir?
Ben bunun üstünde namaz kılsam mı ki, kılmasam mı ki?”
Yâ üstünde pislik var mı?
“—Yok...”
Temiz görünüyor mu?
“—Görünüyor.”
Kokusu çirkin mi?
“—Değil...”
Herhangi bir emare var mı?
“—Yok...”
O zaman buyur, “Allahu ekber” de, kıl namazını!
“—Acaba öyle mi ki?”
Olmaz, tereddüt olmaz! Yakîn, şek ile zâil olmaz!
Ama öbür taraftan alenen, açıkça, “Ben kâfirim!” diye bangır
bangır bağıranlar var... Buyur, onlarla uğraş! İşte kâfir, işte
219
kadınlarımızı öldüren, işte soydaşlarımızı kırıp geçiren Ermeni...
İşte Avrupalı, işte filozof, işte dinsiz, işte imansız... Buyur onlarla
uğraş! Onları yendikten sonra, daha başka kusurlulara yönelirsin.
Herhalde yanlış hareket ediyorlar. Bu gibi şeylere takılmayın,
boş yere oyalanmayın!
3. Soru:
“Bu düzenin görevlendirdiği imamların arkasında namaz
kılınmaz!” diyenler var; ne dersiniz?
“Yanlış!” derim. Kılınabilir. O zaman iş, namaz kılmamağa
kadar gider. Bu kardeşlerimiz bizim kardeşlerimizdir, sizin
kardeşlerinizdir, akrabanızdır. Bunlar bizim yabancımız değil,
casus değil, hain değil, zâlim değil; niye kılınmasın arkasında?
Sonra, bu düzenden önce bir zamanlar her şey güzeldi. Baştaki
insanlar gelir geçer, değişir. Kötüler gider, iyiler gelir... Cami
yıkanlar gider, cami yapanlar gelir.
O bakımdan, yukarıdaki adam bir zaman için kötü olduysa,
bütün hocaların hepsinin kötü olması gerekmez. Bu memleket
hepimizin olduğuna göre, sizin de şu memleketi yönetmekte söz
hakkınız olduğuna göre, iyiliğin hakim olması için çalışırsınız;
iyilik hakim olur. Gevşek durursanız; caminizi de yıkarlar,
mezarlığınızı da yıkarlar, evinizi de yıkarlar!
Onun için memleket sizindir. Dedelerimizin size ve bize
emanetidir. Memleketimize sahip çıkalım. “Ben buraya küstüm,
ben buraya darıldım.” diye nereye gideceksin? Gidecek başka
yerin yok! Burayı güzelleştireceğiz; başka çaresi yoktur.
Beğenmediğimiz birtakım şeyler varsa, beğenmediğimiz şeyleri
söyleme hakkına da sahibiz. Seçme hakkına da sahibiz, seçilme
hakkına da sahibiz. Çalışalım! Çalışılsın ki, bu eksiklikler tesbit
edilsin.
“—Efendim haksız kanunlar var, adaletsiz kanunlar var,
İslâm’a aykırı kanunlar var!”
Tamam, tesbit edelim, düzeltilmesine çalışalım! Söyleyelim
milletvekillerine: “Biz seni şunun için seçtik. Sen bizim
220
vekilimizsin. Şunun değişmesini istiyoruz, şunun yapılmasını
istiyoruz.” diyelim.
Yüz altmış bin tane mi ne, diyanet görevlisi var... Bu kadar
insanı karalamak ayıptır, günahtır yâni! Bunların hepsi de bizim
kardeşlerimiz... Ayet okuyorlar, hadis okuyorlar, Allah’ın emrini
tebliğ ediyorlar. Bu camiler olmasa, bu vaazlar olmasa, şu
kürsüler olmasa, müslümanlar dini nerde öğrenecek?
Bir zamanlar buna mani olunmuş, millet hiç bir şeyi bilmez
duruma gelmiş. Kadın, kollarını sıvıyor, erkeklerin yanında
abdest alıyor. İyi niyetli ama, bilmiyor.
Gittikçe, müslümanlar çalıştıkça, istediklerini yaptırabiliyorlar
demektir. İmam-hatip okulları açıldı; dörtyüze yakın... İlâhiyat
fakülteleri açıldı... Yeni yeni camiler yapıldı... Kur’an kursları
yapılıyor... Çalışacağız, bastıracağız.
Nasıl Peygamber Efendimiz’in zamanında, kâfirlerle
Peygamber Efendimiz mücadele etmişse, Sahâbe-i Kirâm
mücadele etmişse, biz de mücadele edeceğiz.
وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ )األعراف١٢٨:(
(Vel akıbetü li’l-müttakîn) “Sonuç müttakî insanlarındır. Güzel
akıbet müslümanlarındır.” (A’raf, 7/128) buyrulmuştur.
Galibiyet, zafer inşallah bizimdir. Haksız bir şey varsa ortaya
koyacağız, anlatacağız, konuşacağız, düzelteceğiz. Küsüp de
gidecek bir yer yok ki!
Sonra, iyi olduğunu bildiğimiz insanlara böyle bir kara leke
vurmanın lüzumu yok... Onların aldıkları maaşlar, bizim
keselerimizden kesiliyor, bizim vergilerimizden kesiliyor. Binaen
aleyh, onlar bizim kardeşlerimiz...
“—Onlara maaş vermesek, Allah rızası için yapsalar?”
İyi ama, Allah rızası için yaptığı zaman, o bir dükkân açacak,
orada çalışacak. O zaman, buradaki işleri aksar. Buradaki işleri
güzel olsun diye maaş vermemiz caiz oluyor onlara... Mecbûrî
221
oluyor. Onun için maaşı biz veriyoruz. Bütçemizden, yâni, bizden
kesilen paradan veriliyor. Elli beş milyon ahalinin %99’u
müslüman... O müslüman ahaliden alınan vergilerden veriliyor.
Binaen aleyh, bizim paramızdır. Helâl hoş olsun, yesinler
içsinler, din-i mübîn-i İslâm’a hizmet etsinler. Bu işi böyle ters
tutturmağa lüzum yok! Anlatırsın, mücadelesini verirsin. Bak,
camileri kurtarmak mümkün oluyor, uğraştığın zaman... Haksız
işler yapıldığı zaman, alaşağı edersin o idareyi, güzel idare
seçersin; o zaman o da güzel şeyler yapar.
Bir vakıflar müdürü geliyor, bomba konmuş camiyi yeniden
tamir ediyor; bir vali geliyor, yapılmış camiyi bombayla tahrib
ediyor. Çalışın; çalıştığınız zaman değişebiliyor.
O bakımdan, bu işi başkası yapacak değil; biz yapacağız! Halk
yapacak, hepimiz yapacağız! “Bu başörtüsüne karışmayın!”
diyeceğiz. “Bu haksızlıktır!” diyeceğiz, “Bu günahtır!” diyeceğiz.
“Şu şöyle olacak!” diyeceğiz, “Bu böyle olacak!” diyeceğiz. “Biz içki
fabrikası istemiyoruz, motor fabrikası istiyoruz!” diyeceğiz.
Haramların engellenmesine çalışacağız ve başaracağız bunu!
Mâdem elli beş milyonun %99’u bizmişiz, başaracağız. Bu
çalışmayı tavsiye edin! İmamların arkasında namaz kılmamaktan
bir fayda yok ki!
Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:23
صَلُّوا خَلْفَ كُلِّ بَرٍّ وَفَاجِرٍ )البيهقي عن أبي هريرة(
(Sallû halfe külli berrin ve fâcirin) “İyi olsun, kötü olsun, her
imamın arkasında namaz kılın!”
Eğer imam olmasa burada, yine cemaat önüne bir imam sürer,
23 Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IV, s.19, no:6623; Dâra Kutnî, Sünen, c.II,
s.57, no:10; Ebû Hüreyre RA’dan.
Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.54, no:14815; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.29, no:1611;
Câmiü’l-Ehàdis, c.XIV, s.10, no:13657.
222
namazı kılar. Burası Allah’ın evidir, burda Allah’a ibadet ediliyor.
Ama, bu kardeşlerimizin kimisi hafız, kimisi Arapça okumuş,
kimisi ilâhiyatı bitirmiş... Eğer içlerinde dinsiz, imansız varsa,
tabii onun arkasında namaz kılmak caiz olmaz ama; açıkça
söylemedikçe, milyonda bir tanesi de imanlı olmadığı halde “Ben
imanlıyım.” dese bile, cemaat mes’ul değildir ondan... Cemaatin
kıldığı namaz, namazdır. Ötekisinin cezasını Allah ahirette
verecek.
4. Soru:
Yaşlı başlı bir adam bana, “Şimdiki camiler mescid-i dırardır;
çünkü, imamları devlet tayin ediyor.” dedi; ne dersiniz?
Peygamber Efendimiz Medine’ye geldi, Kubâ Mescidi’ni kurdu.
Orda namaz kılınmağa başlandı. Münafıklardan birisi de bir cami
kurup etrafına münafıkları toplamağa çalıştı. Allah ona “Mescid-i
dırar’dır; müslümanların birliğini parçalayacak ve münafıkların
kümelenmesine sebep olacak zarar verici bir mesciddir.” diye
Kur’an-ı Kerim’de aleyhte ayet indirdi.
Bu camiler öyle değildir. Camilere bu sözü söyleyen o yaşlı, çok
büyük hata ediyor, iftira ediyor. Yanlış bir şey bu... Camilere
kimler gelir? Allah’a iman edenler, ahirete iman edenler, hayrı
isteyen insanlar gelir.
إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اهللَِّ مَنْ آمَنَ بِاهللَِّ وَالْيَوْمِ اْلْخِرِ وَأَقَامَ الصَّالَةَ
وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِالَّ اهلل )التوبة١٨:(
(İnnemâ ya’müru mesâcida’llàhi men âmene bi’llâhi ve’lyevmi’lâhiri ve ekàme’s-salâte ve âte’z-zekâte ve lem yahşa illa’llàh)
“Allah’ın mescidlerini ancak Allah’a ve ahiret gününe iman eden,
namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren ve Allah’tan başkasından
korkmayan kimseler imar eder.” (Tevbe, 9/18)
Onun için, bu mescidlere mescid-i dırar denmez. Ama bu
223
mescide gelmeyip, bunun dışında bozguncu bir mescid kurulacak
olsa, o mescid-i dırar olur. O bakımdan, onun bu kanaati yanlıştır.
Şimdi diyorlar ki:
“—Devletten para alıyor!”
Devlet parayı nereden buluyor? Devlet parayı vergi olarak
bizden alıyor. Yüzde doksan dokuzu müslüman olan halktan
vergiyi alıyor, biz de istediğimiz için, bizim imamımıza bizim
paralarımızla teşekkül eden bütçeden para veriyor. Biz istiyoruz,
bizden alıyor parayı... Yâni, ne mahzuru var?
“—İmamlar hiç para almasın devletten, Allah rızası için
yapsın!”
İyi ama, sen dükkânına gidiyorsun, para kazanıyorsun...
Otomobilin var, dairen var... Bu zavallı adamcağız ticaret yapsa,
caminin işi aksar. Ticaret yapmasa, “Maaş da almasın!” diyorsun,
ne yiyecek ne içecek bu adam?
Nasreddin Hoca bir köye gitmiş. Kimse ilgilenmemiş, aç
kalmış. Camiye geldiği bir günde birisi sormuş:
224
“—Hocam, merak ettim; Hazret-i İsa AS göğe çıkmış, orada
gökyüzünde ne yer, ne içer?” demiş.
Nasreddin Hoca’nın da burasına gelmiş artık, adama kızmış:
“—Be adam, ben buraya geldim, şu kadar zamandır vaaz
ediyorum, teravih kıldırıyorum, vazife yapıyorum. Bu adam ne
yer, ne içer diye sormuyorsunuz. Gökyüzünde Allah’ın misafiri,
Allah’ın peygamberi ne yer, ne içer diye merak ediyorsunuz!”
demiş.
c. Kâbe’de Kılınan Namazlar
Soru:
Harem-i Şerif’te kılınan namazları, onlar Vahhabî olduğu için
daha sonra iade etmek doğru bir hareket midir?
Bir namaz Kâbe-i Müşerrefe’de, o kadar mü’minlerin gittiği bir
yerde, namaz kıldığı bir yerde kabul olmazsa artık, daha ne
diyelim! Bilmeyiz, Allah-u Teàlâ Hazretleri dilerse hiç bir kulunun
hiç bir amelini kabul etmez, zorlayamayız ama; Kâbe’de kılınan
namazı da iade etmek gerekmez. Çünkü, Allah-u Teàlâ Hazretleri
imamların veballerini kendi boyunlarına yüklemiştir. Vebali
kendisine aittir, cemaatin namazı makbuldür.
Diyelim ki, o imam kusurlu bir imam olsun. Cemaat onu
bilmiyor. Hacca gitmiş, orada o namazı kılacak... Buraya gelmiş,
burada imamın arkasında namaz kılıyor. İmamın ev hayatından
haberi yok, iç hayatından haberi yok... Eğer imamda bir hıyanet
varsa, bir eksiklik varsa, bir kusur varsa; cemaatin namazı
namazdır, imamın vebali kendisine aittir.
O bakımdan iade etmek doğru değildir. Kılmak lâzım, iade
etmemek lâzım! Kabuldür diye düşünmek gerekiyor. İade etmek
yanlış!
d. Günahkâr İmama Uymak
1. Soru:
225
Mahallemizdeki imam, sakala karşı, i’tikâfa karşı... Büyük
büyük kız çocuklarını okutuyor, “Mahzuru yok!” diyor. Bu imamın
arkasında namaz kılınır mı?
Sakal, sünnet... İ’tikâf; bütün ilmihal kitaplarında bahsi olan
bir ibadet... İ’tikâfa nasıl karşı olur. Ramazan’ın son on gününde
Peygamber Efendimiz i’tikâf ederdi. Demek ki, adamın kafası
sakat...
Başka yakın yerde cami varsa, orda kılması daha uygun
olacak; çünkü, adamın kafasında eksiklik, sakatlık var... Nasihat
edip, “Bu yaptığın şey yanlıştır. Bak, Büyük İslâm İlmihali’nde,
Diyânet’in neşrettiği filânca kitapta şöyle şöyle var...” demek; onu
müftüye gidip söylemek ve o kimsenin ıslahına çalışmak da uygun
olur.
Mümkünse, daha başka bir kimsenin arkasında kılmağa
çalışır. Mümkün olmadığı takdirde, cemaati terk etmez. Kendisi
sevap kazanır, ötekisinin vebali kendisine kalır.
Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:24
صَلُّوا خَلْفَ كُلِّ بَرٍّ وَفَاجِرٍ )البيهقي عن أبي هريرة(
(Sallû halfe külli berrin ve fâcirin) “İyi olsun, kötü olsun, her
imamın arkasında namaz kılın!”
Çünkü, herkes imama bir kusur bulur, camiye gelmez;
darmadağın olur iş diye cemaati önemli tutmuştur. Veballer
imamlarındır, cemaatin değildir. Ama bu gibi âşikâre hataları
olanları da söyleyip, düzeltmeğe çalışmak lâzım!
2. Soru:
24 Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IV, s.19, no:6623; Dâra Kutnî, Sünen, c.II,
s.57, no:10; Ebû Hüreyre RA’dan.
Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.54, no:14815; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.29, no:1611;
Câmiü’l-Ehàdis, c.XIV, s.10, no:13657.
226
Günahkâr bir imamın arkasında namaz kılmak caiz midir?
Eğer cemaat imamımn karıştırdığı haltları bilmiyorsa, ben
biliyorsam, cemaatten ayrı olarak namaz kılmam caiz midir?
Cemaate imam hakkında bilgi vermem caiz midir?
Mühim bir mesele... Peygamber Efendimiz bir hadis-i şerifinde
buyurmuş ki:25
صَلُّوا خَلْفَ كُلِّ بَرٍّ وَفَاجِرٍ )البيهقي عن أبي هريرة(
(Sallû halfe külli berrin ve fâcirin) “İyi olsun, kötü olsun,
günahkâr da olsa her imamın arkasında namaz kılın!”
İmamın vebali kendisine gider, cemaat sevabını alır.
Amma, bir imamın karıştırdığı haltları birisi biliyor. Bunu
gidip ilkönce imama söyleyecek: “Yâhu ben şöyle bir şey yaptığını
duydum, gördüm; sen bu işi yapma!” filân diyecek. Mümkünse onu
nasihatle yola getirmeğe çalışacak. Nasihatla yola gelmesi
mümkün değilse, daha başka tedbirlere başvurabilir. Eğer
civarda, yakında başka bir güzel cami varsa, orada namaz
kılabilir. Cemaatten ayrılmak doğru değil... Yoksa, onun
arkasında namaz kılabilir. Çünkü, Peygamber Efendimizi,
“Kılabilirsiniz, kılın!” diye emir buyurdu.
Allah cemaatlerimizi de, imamlarımızı da ıslah etsin... Yâni,
öyle bir devirdeyiz ki, bu söz eski devirde olsaydı, “Kıyamet
alâmeti!” diye cemaat hüngür hüngür ağlardı. “İmamlar da mı
bozuldu yahu?” diye hüngür hüngür ağlarlardı. Allah hepimizi
ıslah eylesin...
3. Soru:
25 Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IV, s.19, no:6623; Dâra Kutnî, Sünen, c.II,
s.57, no:10; Ebû Hüreyre RA’dan.
Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.54, no:14815; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.29, no:1611;
Câmiü’l-Ehàdis, c.XIV, s.10, no:13657.
227
Bizim camide imam gelmediği zaman birisi namaz kıldırıyor,
tecvidi yok; kıldırabilir mi?
Bu zamanda cahillik o kadar yaygın ki, o caminin içinde belki
kurcalasak, tecvidi ile, erkânı ile, imamlığın şartları ile her şeyi
bilen insan az bulunabilir. Ne yapalım; cahilin cahile böyle
imamlık yaparak beraberce namaz kılmaları, yalnız
kılmalarından iyi olabilir. Daha iyisinin, daha bilgilisinin öne
geçirilmesi şart... Ama yoksa, birbirlerine imamlık yapabilirler.
e. İmamın Maaş Alması
Soru:
Kur’an okuma, öğretme gibi dinî bir sebeple yapılan iş
karşılığında para almak doğru mudur?
Bu işi para ile yapmak doğru değildir. Peygamber Efendimiz’in
çok hadis-i şeriflerinde yasaklanmıştır. Dinin işleri Allah rızası
için yapılır.
Ama şu durum da var: İmamlık Allah rızası için yapılacak;
kabul, tamam... Herkes işe gider, şu camide bir cuma namazı
kıldıracak adam bulamazsın; ne olacak? Sabahın erken vaktinde
herkes horul horul yatakta yatar. Şu minareye çıkıp ezan
okuyacak bir insan bulamazsın; ne olacak? Devlet bu işler
yürüsün diye, İslâmî devlet zamanından beri böyle vazifeliler
tayin etmiştir; o da caizdir. Ona da fetvâ verilmiştir. Çünkü aksi
halde, işler yarıda kalacak, dinin işleri, işlemleri de
yürütülmeyecek..
Amma bunların, mümkünse zengin kimseler tarafından Allah
rızası için yapılması daha uygundur. “Muhtaç olan kimseler de,
Allah rızası için yapmak şartıyla yine böyle bir maaş bağlanırsa,
alırsa; o da caizdir.” diye fetvâ verilmiştir. Çünkü başka çıkar yol
yok, başka çare yoktur. O bakımdan câiz olabilir. Bu, kişinin
niyetine bağlı bir durum olmuş oluyor.
228
Bir de şu var... “Ben Allah rızası için dinî işlerimi yapacağım,
iyi güzel ama; evde hanım var, çoluk çocuk var... Evin kirası var,
elektriğin parası var, suyun parası var... Vasıtaya bineceksin,
para lâzım! Evet, ben burada Allah rızası için yapıyorum ama,
evde de çoluk çocuk cıyak cıyak ağlıyor.” der meselâ...
Sen kurnazlık ediyorsun, gidiyorsun ticarete... Ticaret
yapıyorsun, parayı kazanıyorsun, cebine dolduruyorsun paraları...
Sen rahatsın, kimseye muhtaç olmuyorsun. Bu, “Allah’ın dinine
hizmet edeceğim!” diye tahsil yapmış, “İbadetleri yürüteceğim,
dinî hizmetleri yürüteceğim!” diye bu tarafa yönelmiş, ticaret
yapamamış... Bunun da o zaman, biraz bir şey alması hakkı
oluyor.
Ama kalbini temiz tutması lâzım! “Ben bu işi Allah rızası için
yapıyorum ama; ne yapayım, ihtiyaçlarımın da görülmesine fetvâ
verilmiş.” diyecek. Sırf dünya kazanmak için, din satılıp da dünya
kazanılmaz. O yasak, doğru değil...
Böyle Allah rızası için yapılmak şartıyla, onlara da hediyeler
filân verilmesi veyahut yaptığı çalışmanın maddi bir tarafına para
verilmesi uygun olur. Meselâ müezzin, caminin ihtiyaçlarını
gördüğü, camiyi koruduğu, bekçilik yaptığı için parayı almış olur;
ama, ezanı Allah rızası için okur. İmam, caminin yönetimiyle,
eksikleriyle meşgul olduğu için parayı alır; ama, namazı Allah
rızası için kıldırır. “Ben bu ibadeti para için yapmıyorum, bunu
Allah rızası için yapıyorum.” diye düşünebilir. Veren de o
maksatla verebilir.
f. Evden İmam’a Uyma
Soru:
Cami görevlisiyim. Evimiz camimizin meşrutasıdır. Hoparlör
vasıtasıyla kadınlar teravih namazı kılabilirler mi?
Cevap: Mekân ayrı olunca kılınmaz. Aradan yol geçince,
mekân bölünmüş, ayrı bölme yer olunca hoparlörle iktida sahih
değildir, namaz kılınmaz. Ya mekân beraber olacak... Diyelim ki
insan Süleymaniye camisinde, camiye girdi, imam okuyor,
229
Fâtiha’yı bitirdi, sûreyi bitirdi. Mübarek cami öyle büyük ki arka
kapısından girip de imamın arkasına yetişinceye kadar rekâtı,
namazı kaçırıyor. Oturmuşlar mesela, selam verecekler, cemaatin
sevabı kaçacak. O zaman gelirsin, kapının yanında bir yerde
Allahu ekber deyip imama uyarsın, oturursun.
“—Yahu, arada çok mesafe var?”
Olsun, aynı camide, aynı mekânın içinde arada mesafe olsa da
namaz olur. Bu câiz.
Ama burada bir yer var, bunun kapısı var, duvarı var,
kapanmış, karşı tarafta yolun karşısında bir başka daire daha
tutulmuş, oraya hoparlör çekilmiş; buradaki imama oradakiler
uyamaz. Çünkü mekân farklı, aynı mekân değil. Mekân farklı
oldu mu olmaz. Bir de aradan yol filan gibi bayağı o mekânı
ayıran bir şeyler oldu mu olmaz. Onun için, ya kapısı penceresi
açılacak, bu tarafa ilgi olacak, hava ve mekân irtibatı olacak; ya
da mekân çok büyük olacak. Zaten bu sorulardan büyük olmadığı
anlaşılıyor. Yani meşrutada camiye uymak olmuyor.
g. İmamın Namazı Bozulursa
Soru:
İmamın namazı bozulursa, cemaatin namazı da bozulur mu?
İmamın namazının bozulması birkaç türlü olur. Meselâ,
imamın burnu kanadığı zaman, yerine başkası geçer, arkadaki
devam ettirir; olur.
Ama, imam kendisi namaz kılarken, namazın fesadına sebep
olacak bir iş yapmışsa, o zaman imamın ve cemaatin namazı
birlikte bozulur.
h. Duvar Kâğıdında Resim
Soru:
Namaz kılarken duvar kâğıdındaki resimlerin sakıncası veya
namazın resimli yerde kılınması meselesini soruyor.
Resimler eğer bitki resmiyse mesela şu duvarda yaprak
230
resimleri var; bitki resminin bir sakıncası yoktur. Fakat eğer canlı
hayvan resmiyse mesela geyik, kuş, aslan, kaplan vesaire bunlar
mahzurludur.
Bir keresinde Peygamber Efendimiz SAS evine geldiği zaman
kapıya hayvan desenli bir perde asıldığını gördü, onu kaldırttı.
“Resim olan eve melek girmez.” diye tavsiyesi vardır. O resimden
kasıt işte böyle hayvan resmidir.
“—Acaba Peygamber Efendimiz neden bunu yasakladı.” diye
sorulursa; insanoğlu dünyanın muhtelif yerlerinde çeşitli
şekillerde yaptıkları resimlere, heykellere taptıkları için İslâm bu
tapınmanın önünü kesmek maksadıyla uygun görmemiştir. Hele
heykel kesinlikle engellenmiştir.
Peygamber Efendimiz SAS buyuruyor ki:
“—Bir insan bir resim, bir heykel yapmışsa Allah ahirette ona
diyecek ki: ‘Resmini yaptın hadi bakalım şimdi canını da ver.’
Onun resmin yapmışsın canını da verebilecek misin diye
azarlayacak ve cezalandıracak.”
Onun için tapınmaya vesile olmasın diye insan resmi, hayvan
resmi, heykeli yapmak İslâm’da uygun görülmemiştir. Ama bitki
resimlerinin mahzuru olmadığından çinilerde, eskiden beri
kitaplarda, kitapların üstünde, perdelerde bitki resimleri
yapılmıştır. Ortalarında gül deseni var, yapraklar var. Çiniler çok
güzel çiçek resimleriyle süslüdür. Bunların mahzuru yoktur.
231
7. CUMA NAMAZI
a. Türkiye’de Cuma Namazı
1. Soru:
Türkiye’de cuma namazı kılınır mı?
Türkiye’de de cuma namazı kılınır, Almanya’da da kılınır,
Fransa’da da kılınır, Belçika’da da kılınır... Tarih boyunca
Bizans’ta da kılınmış, başka ülkelerde de kılınmıştır. Cuma
namazı kılacak kadar bir kalabalık, bir yerde toplanır da
kılabilirlerse, cuma namazı kılarlar. Memleket kâfir memleketi,
mü’min memleketi, şu veya bu, ne olursa olsun kılınır muhterem
kardeşlerim!
Cuma ile oynamayın! Cuma namazı önemli bir namazdır,
oyuna gelmez! Üç defa cumayı kılmayanın kalbi bir mühürlenir;
kafası ondan sonra doğru düzgün çalışmaz olur. Feleğini şaşırır,
ne yapacağını bilemez, doğruyu göremez. Kalbi mühürlendi mi,
gönlü mühürlendi mi, çok fena duruma düşer insan... Cuma
namazını kılın!
Ayet-i kerimede:
يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِي لِلصَّالَةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا
إِلَى ذِكْرِ اهللِ وَذَرُوا الْبَيْع،َ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنتُمْ تَعْ لَمُونَ
)الجمعة٩:(
(Yâ eyyühe’llezîne âmenû izâ nûdiye li’s-salâti min yevmi’lcumuati fes’av ilâ zikri’llâhi ve zerü’l-bey’) [Ey iman edenler! Cuma
günü namaza çağrıldığınız zaman, ezan okunduğu zaman, hemen
Allah’ı anmaya koşun ve alış verişi bırakın! (Zâliküm hayrun
leküm in küntüm ta’lemûn) Eğer bilmiş olsanız, elbette bu, sizin
232
için daha hayırlıdır.] (Cuma, 62/9) buyruluyor.
Allah-u Teàlâ: “Benim huzuruma geldiniz, namaz kıldınız. Ben
size: ‘Ey imân edenler! Cuma günü namaza çağrıldığınız zaman,
alışverişi bırakın da benim huzuruma gelin!’ diye emretmişim.
Ondan sonra huzuruma gelmişsiniz, namaz kılmışsınız, ben sizi
cezalandırır mıyım?” demez mi? Allah’ın huzuruna gelip, camiye
gelip namaz kılmak ceza mevzuu olur mu?
“—Efendim, rejim kâfir rejimiyse, şöyleyse, böyleyse?”
O iş başka... “Almanya’da bile kılınır.” diyorum anlasana!
Almanya’da bile kılıyorlar, kabul olmuyor mu? Fenâ mı oluyor,
Almanya’da kardeşlerimizin gidip de camilerde namaz kıldığı?
Çok iyi oluyor.
Bizans’ta da kılmışlar. Arap Camii’ni daha İstanbul
fethedilmeden önce yapmışlar da orada cuma namazı kılmışlar.
Her yerde kılınır, fırsatı buldu mu, kılınır.
Cuma namazı konusunda bazı sözler çıktı, kimisi kılınmaz
dedi, herkesin aklı karıştı. Kimisinin de keyfine uygun geliyor,
zaten kılmakta zorluklar var; “Kılmayalım!” deyiveriyorlar. Bir de
ona ibadet süsü verildi şimdi, bu devirde... Bazıları o havaya
girdiler ama, sonra çoğu helâk oldu. Yavaşladı, azaldı bu akım
ama, hâlâ bazı şeyler olabiliyor.
2. Soru:
“Bu memlekette cuma namazı kılınmaz!” diyenler var; ne
buyurursunuz?
Cuma namazı kılınır. Peygamber Efendimiz’in Mekke’de
bulunduğu sırada, müslümanlar daha Medine’de hakim değilken,
daha Cuma Sûresi inmeden, sahabe Medine’de cuma namazı
kılarlardı. Peygamber Efendimiz Medine-i Münevvere’ye hicret
ettikten sonra, henüz daha hakimiyet tamamen müslümanların
eline geçmeden, Medine-i Münevvere’ye doğru giderlerken, Kuba
mescidinde Cuma Sûresi nazil oldu. Orda topluca cuma namazı
kıldılar.
Onun için, Peygamber Efendimiz’in zamanında da, ondan
233
sonraki zamanlarda da, müslümanların grup teşkil edebildiği
yabancı ülkelerde de, meselâ Bizans’ta, Konstantıniyye’de cuma
namazı kılınmıştır. Halen Avrupa’da, Amerika’da, bir çok yerde,
hakimiyet müslümanlarda olmadığı halde cuma namazı kılınıyor.
Caizdir, kılınır. Allah kabul etsin, ecirleri çok olsun...
Müslümanlar haftada bir toplanmış oluyor.
Ve cuma namazı çok muhteşem bir namazdır, çok yerinde bir
namazdır. Her cuma müslümanlar bir araya geliyorlar. O
kalabalık bir daha kolay kolay başka hiç bir şekilde toplanamıyor.
Her cuma camiler tıklım tıklım doluyor.
Ankara’da hatırlarım caddeler dolar. Herkes birer kâğıt alır,
karton alır; caddeler dolar. Hacı Bayram Camii’nin çevresinde vs.
camilerde... O kalabalığı bir daha nerede yakalayacaksın? Cumayı
kıldırmayacak olursan, halka tebliği nasıl yapacaksın?
O bakımdan; ne hikmete uygun, ne akla uygun, ne nakle
uygun, ne fıkha uygun, ne tarihe uygun, ne ayete uygun, ne
hadise uygun!
Kılınır, hiç korkmayın! O sözlerin hiç kıymeti yok...
3. Soru:
Cuma günü hatip hutbede iken müezzin ezan
okumasında, ezan sonunda lâ ilâhe illallah dediğinde bizim ezan
duaları okumamız doğru olur mu?
Olur, yani hutbeye henüz başlamadığı için, ezanın arkasından
duaları okuması olur.
b. Cumanın Şartları Yeterli mi?
1. Soru:
Birileri cuma namazını kılmıyorlarmış. Kılması konusunda
şüpheleri var. Dayanak olarak da devletin İslâm devleti olması,
imamların İslâm devletince atanması, bir ilde cuma namazının
sadece bir camide kılınması şartlarını öne sürüyorlar. Bu şartlar
cuma için geçerli midir? Yoksa bu şartlar yoksa durum ne olur?
234
Buraya elimizi koyup şimdi cevap verelim:
Peygamber SAS Efendimiz Mekke-i Mükerreme’deyken
Medine’de, benim adaşım, Esad ibn-i Zürâre RA cuma namazı
kıldırıyordu. Daha Medine müslümanlarını hâkimiyetine
geçmemiş iken müslümanlar bir araya toplanıp cuma namazı
kılıyorlardı. Peygamber Efendimiz de hicret ettikten sonra
Kuba’ya geldi, orada cuma hakkında Cuma Sûresi, âyetleri indi.
Ondan sonra da herkesin mutlaka kılması gerektiği, cumanın
farzıyyeti öylece sabit oldu. Yani, Peygamber Efendimiz gelmeden
önce de kılınıyordu.
Müslümanlar bir başka devletin hudutları içinde bir araya
gelseler cuma namazı kılarlar mı? Kılarlar. Münih’te, Londra’da,
Washington’da, daha başka yerde cuma namazı kılınabilir. Binâen
aleyh, burada da kılınabilir.
Cuma namazını mümkünse devletin en büyük başkanı
kıldırması gerekiyor. Yani emîrü’l-mü’minîn, halîfe-i rûy-i zemîn
kıldıracak. O kıldıramadığı zaman, onun tayin ettiği kimseler
kıldıracak. Ona vekâleten kıldıracak. Ama müslümanlar da
kendileri bir araya gelirlerse cuma namazı kılabilirler, diye fıkıh
235
kitaplarımız yazmıştır. O bakımdan kılınabilir.
Halîfe-i rûy-i zemîn yoktur, her devletin başındaki şahıs da
cuma namazı kıldıracak durumda, salâhiyette ve şartlarda
değildir. Ne olacak?
Cuma namazı yine kılınabilir. Ulemâmızın kanaati budur.
Bizim ülkemizde de anânevî olarak eskiden beri Cuma namazı
kılına gelmiştir. Camilerde imamlar kıldırırlar. İmam fâcir de
olsa, günahkâr, kusurlu da olsa arkasında namaz kılınır. Bu,
Peygamber Efendimiz’in hadis-i şerifiyle sabittir. Ben kalkmışım
buradan Şehremini’ne gitmişim, Eminönü’ne gitmişim, cuma
ezanı okunmuş; camiye gireyim mi girmeyeyim mi? İmamı kim?
Nereli? Nasıl bir adamdır? Kime soracaksın; ezan okunmuş,
sünnete durmuşlar. Kimin arkasında olsa namaz kılınır. Cuma
namazı edâ edilmiş olur. Bu husus böyledir.
Bir şehirde bir yerde namaz kılmak, şehirler küçük iken
olabilen bir şey idi. Şehirler büyüdüğü zaman bir şehrin cuma
ahâlisini bir camide toplamak imkânsızlaştığı için ulemâ muhtelif
camilerde cuma namazı kılınmasına fetva vermişlerdir. Muhtelif
camilerde cuma namazı kılınır. İstanbul’un nüfusu 6 milyon
mudur, 7 milyon mudur, 9 milyon mudur? Buyur bakalım,
İstanbul’un cuma namazı kılacak er kişilerini bir yerde topla da
göreyim seni! Cuma namazı kıldır, kıl... Mümkün değil. ne
meydanlar yeter, ne çayırlar yeter, ne çimenler yeter; mümkün
değil! Bir şeyde imkânsızlık göründüğü zaman dinde müsaade
yolu açılır.
Çöldesin; aç kaldın, susuz kaldın, yanında haram yiyecekten
başka yiyecek yok; ölmeyecek kadar yiyebilmek meşrulaşır.
Kur’an-ı Kerim müsaade ediyor.
Namaz kılacaksın; abdestin yok, su yok, namaz vakti
geçecek; teyemmüm alırsın, Kur’an-ı Kerim müsaade ediyor. Allah
zorluk murad etmiyor, kolaylık murad ediyor. Dinde kolaylık
esastır. Bir işte bir zorlama meydana geldi mi dinimiz o
zorlamadan dolayı bir müsaade kapısı açar, açmıştır.
O bakımdan, cumanın tek bir camide kılınması mecburiyeti,
şartı yoktur. Fiilen bu böyledir, imkânsızdır. Muhtelif camilerde
kılınan cumalar caizdir. Akıl mantık, ulemâmızın genel fikirleri,
236
fakihlerimizin görüşü budur.
Peygamber Efendimiz cumanın farzıyyetini tebliğ ederken:
“—Cuma namazı burada benim size kıldırdığım gibi, sizlere ve
sizden sonrakilere farz kılındı.” dedi. Onun için kılıyoruz.
Türkiye’deki camilerde ve Almanya’da ve daha başka
yerlerde müslümanlar bir cami kurmuşlarsa orada cuma namazı
kılınır kardeşim. Hutbeyi dinlersiniz, cumayı kılarsınız, mahzur
yoktur.
2. Soru:
“Eğer devlet İslâm devleti değilse önce cihad yapılmalı, sonra
cuma namazı kılınmalıdır.” deniliyor.
Böyle bir öncelik, sonralık sırası yoktur. Cihad her zaman
vardır, cuma her zaman farzdır. Bir farzı öteki farzın tekerinin
önüne engel yapmaya lüzum yok. ”Ben cihad yapacağım, o halde
cuma namazı kılınmasın!” diye bir mantık sağlam bir mantık
değildir.
Sen buyur cihadını yap! Nerede yaparsan yap... Afganistan’a
mı gideceksin, Suriye’ye mi gideceksin, Lübnan’a mı
gideceksin, Türkiye’nin içindeki küfürle mi, münafıklarla mı
uğraşacaksın; ne yapacaksan yap. Ama lütfen cuma namazını kıl.
Ne istiyorsun cuma namazından? Derdin ne? Bir hayır
yapacağım derken, ille öbür taraftaki hayrı devirmek mi lazım?
Gerekmez. O fikir yanlış. Öyle demişler. Bazı kimselerin
söylemiş olduğu şey yapılıyor. Bazı hocalara da isnad ediyorlar ki
o hocalar “Cuma namazı kılınmasın.” demiş. O hocalardan birinin
oğlu geldi, çok sevdiğim bir kimse. Diyor ki; “Hocam, ben hâsseten
cuma namazı kılıyorum. Kılınmaması kanaatinde iken, bu iş o
kadar fitne fesada uğradıktan sonra, ben şimdi kılıyorum.”
Cuma namazına dokunmayın! Varsın müslümanlar haftada bir
araya gelsinler. Allah’ın kelâmını, bir iki ayet, üç ayet okusunlar,
dinlesinler. Değil mi?
O olmadığı zaman... Cihadını da yap, buyur. Cihadına mâni
olmuyoruz. Çelme takmıyoruz. Elinizi tutmuyoruz. Buyurun,
cihad sahası... Nefsinle cihad et, münafıklarla cihad et, zalimlerle
cihad et, kâfirlerle cihad et, Türkiye’nin içinde cihad et,
237
Türkiye’nin dışında cihad et… Cihadın sahası sonsuz derecede
geniştir. Yap yapabildiğin kadar; sevabı kazan. Ona bir şey
demiyoruz. Ama cuma namazına dokunma!
3. Soru:
“Cuma namazının sıhhatinin şartlarından biri de şehirde
kılmak.” deniliyor. Bundan bahseder misiniz?
Eskiden yerleşme yerleri çok küçüktü, nüfus azdı. Mesela
Medine-i Münevvere küçücük bir köy halindeydi. Şehirden
maksat, içinde memuru, kadısı, vazifelisi bulunan yerdir. Mesela
dağda yaylada beş tane çadır bir araya gelmişler. Tabi buna “oba”
diyoruz. Şehir olmuyor. Gazetelerde filan okuyorsunuz; “Mezra”
diyorlar. Yoksa yerleşik şeyler. İslâmî mânada bizim köylerimiz
bile bugün birer şehir gibidir. Çünkü memurları vardır,
vazifelileri vardır. Belki bazı köyler bu tanıma girmez ama çoğu
girer. Bazen de sonradan belediye oluyor, giriyor. O bakımdan o
zamanki durumlardan biraz daha farklıdır. O zamanki şehir
kavramını bu günkü şehir kavramıyla karıştırmamak lazım.
İçinde kadılık bulunan, içinde devletin memurunun olduğu, İslâm
devletinin memurunun olduğu yer şehir sayılmış, orada Cuma
namazı kılınmıştır.
Bugün de bizim memleketimizde cami olan, içinde devletin
müessesi olan ve “Cuma kılınsın.” diye müsaade edilmiş olan
yerler şehir hükmündedir. Diyelim ki bizim burası, Sapanca’dan
ayrı, biraz uzakta bir yer. Ama cuma kılınmasına müsaade
edilmiştir. O zaman burası şehir sayılır, yerleşme yeridir;
imkânları vardır, beton binaları vardır, çadırlarla konulup göçülen
bir yer durumunda değildir. Cuma namazı için müsaade edilen
yerler köy gibi de olsa şehir sayıldığından kılınıyor. Belediye de
olsa nahiye de olsa kılınabiliyor.
4. Soru:
Şâfiîler’in Cuma namazı kılabilmeleri için cemaatte 40 Şâfiî
olmak gerektiği için onlar cumayı terk edebilirler mi?”
238
Şâfiî mezhebinin cuma namazının îfâsı için başka şartları var,
bizim Hanefîler gibi değil. Daha başka prensipleri var. Onların da
yine terk etmemeleri lazım. Çünkü Peygamber Efendimiz; “Şâfiî
olan terk edebilir.” gibi bir şey söylememiş. Öyle bir kapıyı açacak
gerekçe yok.
“Mazeretsiz üç cumayı terk eden kimsenin kalbi mühürlenir.”
diye bildirmiştir. Onların da Cuma’yı terk etmemeleri, tedbirlerini
kendi mezheplerine de riayet ederek sağlamaya çalışmaları
gerekir.
c. Cumayı Terk Etmenin Cezası
1. Soru:
Üç cumayı terk edenin kalbi mühürlenir deniliyor. Burada üç
cuma üst üste mi, yoksa ömürde mi?
Ömürde değildir, üst üstedir. Üç cuma mazeretsiz cuma
namazını terk edenin Allah kalbini mühürler. Yani mânevî
bakımdan hakkı anlamaz, söz dinlemez, vurdumduymaz bir hâle
getirir, hayır etmez hâle gelir. O bakımdan cumayı kılmak
lazım. Ömürde çeşitli mazeretler olabilir, insan kılmayabilir. O
ömürdeki şeyler esas değildir. Peş peşe bir kötü niyetle üç cumayı
kılmazsa demektir.
2. Soru:
Cuma namazı kılmayan arkadaşlarımıza ne yapmasını tavsiye
edersiniz?
Kılmalarını tavsiye ederiz. Onlara tatlı tatlı meseleyi
anlatmayı tavsiye ederiz. Hakkında kitaplar yazılmıştır. Bize de
gelip zaman zaman soruyorlar. Biz de kanaatlerimizi söylüyoruz.
“Tartışma olacak, tartışmaya girmeyelim.” diyor. Tartışma olur.
Biz fikrimizi söyleyeceğiz, karşı taraf fikrini söyleyecek. Hak
neyse o anlaşılacak. Tartışma vardır. Tartışma İslâm’ın
kendisinde, Kur’an-ı Kerim’in kendisinde vardır. Hatta Bakara
Sûresi’nin ilk sayfalarında bakıyoruz:
239
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ الَ تُفْسِدُوا فِي األَْرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ
)البقرة١١:(
(Ve izâ kîle lehüm lâ tüfsidû fi’l-ardı kàlû innemâ nahnü
muslihûn.) [Onlara, “Yeryüzünde fesat çıkarmayın!” denildiği
zaman, “Biz ancak ıslah edicileriz!” derler.] (Bakara,2/11)
Onlara şöyle dersin, onlar şöyle cevap verirler, şöyle oldu böyle
oldu... Münâkaşaları dinimiz bize öğretiyor ki; “Bak böyle derlerse
böyle cevap verin. Böyle bir durum olursa siz de ağzınızı
kapatmayın.” demek istiyor.
Hakkı söylemek her zaman olacak. Ondan hiç geri
durmayacağız. Yalnız hakkı söylemenin metodu önemlidir;
yumuşaklıkla... ”Aziz kardeşim, canım kardeşim, sevdiğim
dostum, şekerim...” Kimisi -erkek erkeğe- “sevgilim” diyor... Ne
derse, gönlünü alacak laf söyleyeceksin. “Ben senin iyiliğini
istiyorum. Bu işte kanaatim şudur. İşin doğrusu Allahu a’lem
budur... Öteki taraf tehlikelidir. Bunu böyle yaparsan, günah olma
ihtimali vardır. Kalbin mühürleniverirse, Allah’ın rızasına aykırı
bir şey olursa ne yaparız...” diye tatlı tatlı anlatsın.
3. Soru:
Daha önce kılmayan kimse ne yapacak?
Daha önce cumaları kılmayan kimse tevbe edecek. Onların
kazası olmaz. Mâlum cuma kılınmadığı zaman öğle namazı
kılınıyor. O onun yerine geçer ama cumayı kılmadığının günahını
artık tevbeyle temizlemeye çalışacak.
d. Cuma Meselesi Neden Halledilmiyor?
Soru:
İslâm alimleri niçin cuma meselesini kendi aralarında
halletmiyorlar?
Halledilmiş bir mesele... Bizce halledilmemiş bir tarafı yok...
240
Gazetelerde yazıldı; büyük, itibarlı hoca efendiler “Cuma namazı
kılınır.” diyorlar. Yâni ittifak var, halledilmiş durumda... Kılınmaz
diyen bir kimse bilmiyorum ben... Bazı kimseleri söylüyorlardı,
“Şu hoca kılınmazmış demiş.” filân diye soruşturduk; “Yok hocam,
o da demiyor.” dediler.
Tek tük istisnâî bazı kimseler olabiliyor. “Rejim küfür rejimi
olduğundan kılmayalım!” filân diyorlar ama, rejimin öyle veya
böyle olmasıyla bu işin bir ilgisi yoktur. Bu hususlar fıkıh
kitaplarına dayanarak, kaynaklara dayanarak çözümlenir.
Bizim —Allah selâmet versin— Ekrem Hoca bir kitap
yazmıştır cuma namazı hakkında, şöyle bir parmak kalınlığında...
Halledilmiş bir konudur. Kardeşimiz, o Ekrem Doğanay’ın cuma
namazıyla ilgili kitabını okursa, daha geniş bilgi edinebilir. Gayet
güzel fıkhî delilleri de toplamıştır.
Halledilmemiş bir mesele değildir, cuma namazı kılınır. Cuma
namazınızı kılın! Almanya’da da olsanız kılın, Fransa’da da
olsanız kılın! Çünkü ben Fransa’ya gittim; orada birçok camilerde
cuma namazı kılınıyor. Kıldım ve huzur içinde el-hamdü lillâh...
Kabul olmadığına dair içimde hiç bir tereddüt belirmedi.
Fransa’da da kılınır, Almanya’da da kılınır, Türkiye’de de kılınır,
başka yerde de kılınır. “Armudun sapı, üzümün çöpü...” dersen, aç
kalırsın; ayvayı yersin o zaman...
e. Dâru’l-harbde Cuma Namazı Kılınır mı?
1. Soru:
Dârü’l-harbde cuma namazı kılınır mı?
Kılınır. Kılınmış; Abbasiler varken Bizans’ta, Bizanslılarla
savaş edilirken bile, Karaköy’deki Arap Camii’nde cuma namazı
kılınmıştır. Hal-i hazırda Avrupa ülkelerinde vs. yerlerde de cuma
namazları kılınıyor.
Cuma namazları, müslümanların toplanmasına vesile olduğu
için, dağınık olmayıp toplu halde bulunmalarına vesile
olduğundan faydalıdır. Kılınmasında hikmet vardır, fayda vardır.
241
Tarihen de öyledir, naklen de öyledir, aklen de öyledir. O
bakımdan cuma namazları kılınmalıdır.
2. Soru:
Hristiyan bir ülkede, cuma namazı kılmak mümkün
olmuyorsa, o müslüman ne yapmalıdır?
Hristiyan bir ülkede müslümanlar bir araya gelebilirlerse, kâfi
miktarda iseler cuma namazı kılabilirler, kılmaları lâzım! Ama
olmuyor, kılınamıyorsa; o zaman, öğle namazını kılacak.
f. Bölük Mescidinde Cuma Namazı
Soru:
Askeriyede cami yok; fakat, kendi aramızda bölükte bir oda
ayırıp vakit namazımızı kılıyoruz. Orada cuma namazı kılabilir
miyiz?
Kılamazlar! Çünkü, cuma namazı kılınacak yerin herkese açık
olması lâzım! Bir cemaat kapalı bir yerde, herkesin giremeyeceği
bir yerde, halka açıklık vasfı tahakkuk etmediği için cuma namazı
kılamaz!
Orası kışla olduğundan da herkesi sokmazlar; “Yasak
hemşerim, dur, giremezsin!” der kapıdaki... Onun için olmaz!
Ama, halka açık, herkesin gelmesine uygun bir yer olsaydı, o
zaman kılınabilir idi.
g. Okulda Cuma Namazı
1. Soru:
Ben üniversite öğrencisiyim. Okulda dersler yüzünden cuma
namazına gitmekte zorluk çekiyoruz. Bazen derslere giremiyoruz;
ne tavsiye edersiniz?
Cuma namazını terk etmemeyi tavsiye ederim. Cuma namazı
242
için izin almayı tavsiye ederim. Cuma namazı için izin
almalarında, o kardeşlerimize sizin de yardımcı olmanızı tavsiye
ederim. Çünkü, bir kişi söylerse iş kolay yapılmaz ama, herkes
kalkıp gider söylerse, “Haa, halk bunu böyle istiyor.” diye
yaparlar.
Bir hoca tam cuma saatine inadına ders koyuyor, “Gelmeyene
sıfır vereceğim!” diyor. Topluca gidilip söylenirse; veyahut
milletvekillerine söylenip, “Cuma saatine bir şey konulmasın,
ibadetlere engel olunuyor.” filân denilirse; veya “Cuma günü tatil
olsun!” diye baskı yaparsanız, yaptırtırsanız, milletvekiliniz
vekilinizse; o zaman işler düzelir. Çalışmak lâzım!
2. Soru:
Okula gidiyorum, cumayı kaçırıyorum; ne yapmalıyım?
Tabii bu bir umûmî belâdır. Memleketin üzerine gelmiştir bu
gibi şeyler... İbadetleri yapmakta zorluklar oluyor, şartlar zor
oluyor. Bütün müslümanların bu zor şartları düzeltmeğe,
değiştirmeğe çalışması lâzım gelir. Haksızlığı haklı tarafa
götürmeğe çalışması lâzım gelir. Bu arada tabii, bu işi
yapamayanlar yapabilmenin şartlarını araştırmalı! Mahzuru
yoksa cuma günü o vakitlerde gidivermeli... Herhangi bir şekilde
kılamıyorsa, o zaman o günün öğle namazını kılması gerekiyor.
Kaçırmamağa çalışmalı!
3. Soru:
Üniversite öğrencisiyiz, Cuma vaktinde dersimiz var. Ne
yapmamız gerekir?
Mümkün olduğu kadar gitmeye çalışacaksınız. Gitmezseniz
kusurlu, veballi oluyorsunuz. Kusurun bir kısmı sizi cumaya
götürtmeyenlere yüklenir; belki Allah sizi affeder, belki sizi de
cezalandırır. Allah yardımcınız olsun. Gitmeye gayret etmek
lazım.
Üniversitelerde bazı mason hocalar vardır, dinsiz hocalar
243
vardır. Dersi inadına cuma saatine koyarlar. Bizim fakültede bir
dinsiz hoca vardı, hem de ileri derecede mason. Dersine çok önem
verirdi. Yoklama yapardı, gelmeyenlere sıfır atardı ve sınıfta
kalma durumu olurdu. Mel’unluğundan, domuzluğundan,
hainliğinden derslerini tam cuma saatine koyardı. İşte böyle
şeyler oluyor.
Tabii bunlarla topluca uğraşmak, mücadele etmek lazım. Bu
gibi mel’unlukları, domuzlukları yaptırtmamak lazım!
h. Zuhr-i Âhir Namazı
Soru:
Cuma namazının şu anda kılınıp kılınmaması hakkında bilgi
verir misiniz? Ben şahsen Zuhr-u Ahîri kılmıyorum çünkü kalben
cumanın kabul olduğuna inanıyorum. Acaba yaptığım hata mı?
Cuma kılmak konusu zamanımızda münakaşa edilir bir konu
oldu. Gerek yoktu, kılınıp geliyordu, kılınması lazımdı; cumasızlık
cereyanı çıktı, cuma namazını kılmıyor.
Kim kılmıyor? İslâm’la ilgisi olmayan, imanı olmayan, dinî
bakımdan gevşek insanların kılmaması ayrı; ama bir de “Sağlam
müslümanım, kavî müslümanım, tüm Müslümanım!” diyenlerin
içinde de “Cuma’yı kılmamak gerekir.” gibi kanaatlere düşenler
oldu. Bunların yanlışlığını çok vaazlarımızda söyledik.
Hatta, Ekrem Doğanay Hocaefendi de cuma namazı üzerine
parmak kalınlığında kitap yazdı, şer’î delillerini ızhar etti. Hem
târihen, hem fıkhen, hem aklen, hem mantıken, her yönden cuma
namazının kılınması lâzım.
Yalnız, büyüklerimiz cuma namazı ahkâmı üzerinde
düşündükleri için, cumanın şartları tahakkuk etmez de cuma
kılınmamış olursa diye, Zuhr-u Ahîr diye bir namaz kılınmasını
uygun görmüşler. Durumu müsaitse insanın kılması, o kanaatte
işi sağlam tutmak bakımından uygundur.
Fakat buna itiraz edenler de vardır. “Fıkıhta şek olmaz,
244
hüküm kesindir. Binâen aleyh, ‘Acaba kabul olmadıysa?’ gibi bir
sözle, bir vehim ile hareket etmek uygun değildir.” diye onu uygun
bulmayanlar da olmuştur.
Fiilî bakımdan cumanın şartlarının tahakkuk etmeme
durumları ihtimaline karşı, ben kılınmasını tavsiye edeceğim,
büyüklerimizin bir bildiği vardır diye.
2. Soru:
Cumadan sonraki Zuhr-u Ahir için mantıksızdır diyorlar;
kılınmamalı mı?
Bu bir ictihaddır. Fukahâmız öyle ictihad etmişler. Onun
sebebi fıkıh kitaplarında yazılmıştır. Cumanın kabul olunmaması
karşısında, “Kılmam gereken en sonuncu öğle namazını
kılıyorum.” diye kılınan bir namazdır.
2. Soru:
Cuma namazının esasen 10 rekât olduğunu, 16 rekât
olmadığını, şek şüpheye düşmemek için 6 rekâtın kılındığını,
halbuki namazda şek şüphe olamayacağını söylüyorlar; ne
dersiniz?
Ezan okunduktan sonra, dört rekât cumanın ilk sünnetini
kılıyoruz. Ondan sonra imam minbere çıkıyor, hutbesini irad
ediyor. İniyor, mihrabda farzı iki rekât kıldırıyor. Ondan sonra
dört rekât cumanın son sünnetini kılıyoruz. Cuma tamam oluyor.
Onun arkasından, eğer cumanın şartları yerine gelmemiş ise,
Zuhr-u Ahîr’i kılmış olalım diye, en sonuncu öğle namazının
farzını kılıyoruz. İki rekât de vaktin sünnetini kılıyoruz.
Bunu fukahamız asırlardır, seneler senesi böyle yapmışlar,
tavsiye etmişler; ben bunu değiştirmeğe, bunun üzerinde
konuşmağa lüzum görmüyorum. Öyle büyük meselelerimiz var ki,
konuşulmuş bir meseleyi tekrar münakaşa etmeğe lüzum
görmüyorum. Bunun münakaşası fıkıh mesleğine ait bir
münakaşadır. Ulemâmız münakaşa etmiş.
245
Ben şahsen Ömer Nasuhi Bilmen Hocamız’a (Rh.A) çok itimad
ediyorum. İlmi, fazlı, kemâli müsellem olan bir zât-ı muhterem...
O bize ne demişse öyle yaparım, geçer giderim. Büyük alim... Ben
onun kadar fıkıhta alim olamayacağıma göre, bu işi ona bırakırım.
Filânca doktor kadar tıpta ileri gidemeyeceğime göre, tedaviyi
onda olurum. Filânca avukat kadar hukuku iyi bilemeyeceğime
göre, işimi o avukata havale ederim; biter.
Bu mübarek insanların konuşup da kendi aralarında
vardıkları kararlarda, ihtilaflar olabilir. İmam Şâfiî başka demiş,
İmam Ebû Hanife başka demiş, İmam Mâlik başka demiş, Ahmed
ibn-i Hanbel başka demiş olabilir. Şimdi ben fakih değilken, fıkıh
mesleğini meslek edinmiş bir insan değilken, tekrar o işlerin
üzerine eğilip, bir beşinci mezheb de ben mi çıkartacağım? Hayır!
İmam-ı Azam Hazretleri’nin yolunda gidiyoruz. Memnunuz.
Allah razı olsun, şefaatine erdirsin. Gayet güzel bir mezhebdir.
Yedi asır Türkiye’de pâyidar olmuş, koca bir imparatorluk
bununla idare olunmuştur. Asırlar boyu Hint kıtasında
milyonlarca insan ondan istifade etmiştir. Çok gelişmiş, olgun bir
hukuk sistemi teşekkül etmiştir. Çok teferruatlı bir hukuk
külliyatına sahip olmuşlardır. Cümle alem istifade ediyor. Son
derece ince fikirli insanlardır, hassas insanlardır. Ben onlara
karışmam. Bir tanesinin eteğinden tutarım, yapışır giderim.
Benim mesleğim başka... Senin mesleğin de başka, sen de
karışma! Kıl gitsin. Öyle uygun görmüşler, ona pek itiraz etme!
i. Cumadan Sonra Çalışmak
Soru:
Cuma günleri cuma namazından sonra iş yapmak caiz midir?
Caizdir. Cuma namazı vaktinde caiz değildir. Cuma namazı
vaktinde başka işle meşgul olmak erkeklere haramdır. Onun
dışında iş yapabilir.
j. Hutbede Türkçe Konuşmak
246
Soru:
“Camide Cuma günü hutbede Türkçe konuşmak câiz değildir.
Arapça hutbe okunması gerekiyor” diyorlar, bid’at olduğu içinmiş.
Fakat Diyanet’in imamları Türkçe okuyorlar?
Bizim Diyanet’in imamları, hutbelerimizde Türkçe kısmı var
ama esasında Arapça başlanıyor. Biliyorsunuz o başlanan Arapça
kısmı, farz olan şeyleri tamamlamakta yeterlidir.
El-hamdü lillâh, ondan sonra Eşhedü en lâ ilâhe illa’llah, ve
sair, farzlarıyla sünnetleriyle yerine geliyor. Türkçe konuşma da
hikmete ve maslahata uygundur. Çünkü oraya gelen insanlara
dinî bilgiler kazandırılmış oluyor. Binâen aleyh bunun karşısına
çıkmak uygun bir şey değildir, yanlıştır.
Biz şimdi Avrupa’ya, Amerika’ya gittiğimiz zaman çıkıyoruz
hutbeye, hem İngilizce’ye çeviriyorlar hem başka dillere
çeviriyorlar yani, her şey oluyor. Mühim olan orada vaazdır,
Allah’a hamd ü senâdır. Hutbenin farzları, sünnetleri yerine
geldikten sonra muhtelif dillerden konuşma, açıklamalar
yapılabilir. Onun için bu bid’at, bid’at değildir çünkü Peygamber
247
Efendimiz’in zamanındaki bölgesi Arapça konuşulan bölgeydi.
İslâm Arapça’nın olmadığı yerlere de yayıldı.
Biz hem Arapça’yı aynen yapıyoruz hem de ayrıca üstüne ilave
faydalı olarak kendi dilimizle anlatma yapıyoruz, bu daha
güzeldir. Bunu ulemamız uygun görmüştür ve gerçekten de
uygundur. Binâen aleyh buna, pişmiş aşa su katıp da böyle karşı
çıkmak doğru görünmüyor.
Yani ne olacak? Türkçe konuşmayacak, kimse anlamayacak.
“—Efendim Arapça öğrensinler.”
Tamam, Arapça öğrenmeyi biz de söylüyoruz. Arapça bizim
ana dilimizdir çünkü; Peygamber Efendimiz’in hanımları
annelerimizdir. Arapça ana dilimizdir, elbette Arapça öğreneceğiz.
Ama öğrenmemişiz, halk öğrenmemiş. Yani temenni etmek başka,
realite başka... Realitede sen Arapça konuştuğun zaman millet
anlamıyor. Kur’an-ı Kerim’i hafız oluyor anlamıyor, hoca oluyor
anlamıyor. Binâen aleyh, Türkçe izahlar faydalıdır, yerindedir,
sevaptır, ona karşı çıkmaya lüzum yoktur.
248
8. ORUÇ
a. Üç Aylarda Oruç Tutmak
1. Soru:
Nafile olan Üç Aylar orucu nasıl tutulabilir? Receb, Şa’ban
ayları sürekli oruçlu olarak mı geçirilecek; yoksa, bu ayların bir
başında, bir ortasında, bir sonunda mı tutulacak?
Nafile oruçlar arasında, Üç Aylar orucu diye bir oruç yoktur.
Peygamber Efendimiz, Ramazan’a vücut biraz hazırlansın diye,
Şa’ban’ın on beşinden sonra oruç tutmamayı tavsiye etmiştir. Ama
kendisi Receb’de, Şa’ban’da çok oruç tutardı.
“—Bazan oruca bir sarılırdı, hiç bırakmayacakmış gibi olurdu.
Bazan da bir bırakırdı, galiba hiç tutmayacak bu sefer diye
düşünülürdü.” diyorlar.
Demek ki öyle, “Alışkanlık olmasın, herkes tutacak sanılmasın
da mecburiyet olmasın!” diye bazen tutmuş, bazen tutmamış ama
Receb’de, Şa’ban’da çok tuttuğunu biliyoruz.
Üç Aylarda oruç tutulmasının sebebi; o Üç Aylar mübarek
aylar olduğu için, sevabı çok olduğundan dolayı, kefaret orucunu o
aylara denk getiriyorlar. Kefaret orucu tutma mecburiyeti olan bir
kimsenin, iki ay peş peşe oruç tutması lâzım ya; o aylara
getiriyorlar ki sevabı çok olsun diye... Kefaret orucu tutuyorlar.
Yoksa, Üç Aylar orucu diye bir oruç yoktur. Hattâ Peygamber
Efendimiz, Şa’ban’ın sonlarına doğru tutmamayı da tavsiye
etmiştir. Bunu böylece bilesiniz.
Her ayın başında, ortasında, sonunda oruç tutmak, daha
ziyade üç ayların dışındaki aylar içindir. Receb’de, Şa’ban’da çok
tutarmış kendisi Peygamber Efendimiz...
2. Soru:
Receb ayının tümü oruçlu geçirilebilir mi?
249
Peygamber Efendimiz Receb ayında çok oruç tutardı;
geçirilebilir, olabilir. Ne kadar çok oruç tutarsa, sevabı o kadar çok
olur.
Şa’ban ayında Peygamber Efendimiz, Şa’ban’ın yarısından
sonra orucu pek tavsiye etmemiş. Ramazan’a kullar hazırlansın
diye, vücutları beslensin diye, Şa’ban’ın on beşinden sonra uygun
görmemiş.
b. Hilâlin Gözlenmesi
1. Soru:
Ramazan hilâli ile ilgili bilgi verir misiniz? Bugün sabah hilâli
gördüm; acaba Ramazan hilâli miydi?
Bu hilâl denilen şey iki devrede görülür. Bir, Arabî ay biterken,
bitmesine yakın görülür. Şimdi biz Şa’ban ayındayız ya, Şa’ban
ayının son haftasında olduğumuz için, gökyüzünde hilâl görülür.
Herkes görür. Çünkü, büyükten küçülmeye başlıyor. Sabah
vaktinde bakarsanız, gökyüzünde hilâli görürsünüz. Bu Şa’ban’ın
hilâlidir.
Şa’ban’ın ortasında dolunaydı. Son haftasında yarımay oldu.
Şimdi daha da inceliyor, yok olmağa doğru gidiyor. Bu Şa’ban’ın
eskiyen hilâlidir. Yeni hilâl akşamleyin görülür. Bu sabah görülen
hilâllerle Ramazan başlamaz. Daha bu Şa’ban bitmedi demek...
Akşam güneş battığı zaman, güneşin battığı yerin sol tarafına
doğru biraz yukarılarında hilâli görüyorsanız, o zaman yeni ay
başlar. Belli ki güneşten geriye kalmış, yâni güneşle ictimâ olmuş,
ictimâyı geçmiş demektir.
Onun için, içinde bulunduğunuz Arabî ayın 29. ve 30.
günlerinde akşam hilâli gözleyin! İbadettir; çünkü, ibadete vesile
olan şeyi tesbite yarıyor. Hem de zevkli bir şeydir. Oturursunuz
akşam vaktinde, güneş battıktan sonra, şu yeni hilâli görecek
miyim diye... Görünce de dua edersiniz.
2. Soru:
250
Bazıları Suudî Arabistan’a uyup, bizden bir gün önce oruca
başladı. Bu farklı durum ne olacak?
Bu eski bir hikâyedir. Çok yıllardan beri sürüp gelmektedir.
Bizim çok iyi bildiğimiz bir konudur. Suudî Arabistan bu işi ciddi
yapmıyor; bunu net olarak size söyleyebilirim. Gördüm dediği
zaman, görmeden gördüm diyor. Şimdi gördüm de demiyor, ilân
ediyor sadece... Onlar hesapla yapıyorlar bu işi... Suud hesapla
yapıyor, görmüş gibi gösteriyor.
Görmeden yapıyor ve hilâl yokken yapıyor. Astronomi
alimlerine göre hilâl yokken, ay batmışken, hilâli gördüm diyor.
Suud’da bulunduğum zamanlarda incelemeler, gözlemler yaptık;
ilân ettikleri, gerçeğe uymuyor.
3. Soru:
Her Ramazan’da kimileri takvime göre, kimileri Suud’a göre
oruç tutuyor. “Takvimler yanlış, Diyanet de hilâli araştırmıyor.”
deniliyor. Sizce hangisi câizdir?
Biz, bunu araştırmak gerekir diyoruz. Çünkü, Peygamber
Efendimiz, “Araştırın! Bakın, görün!” demiş. Onun için damın
üstüne çıkıyoruz, dağın üstüne çıkıyoruz. Bulunduğumuz şehirde
ramazan geleceği zaman inceleme yapıyoruz, bayramın muhtemel
olduğu akşam incelemeyi yapıyoruz. İşi bilimsel olarak tâkib
ediyoruz. Rasathâne ile ilgi kuruyoruz. Göğü incelemek için
teleskop bile aldık. İyice takip ediyoruz. Astronomi profesörleri ile
de konuşuyoruz.
Çok kere, gördük diyenler yanlış söylüyorlar. Suud görmüş
diyorlar; görülmesi mümkün değil, biz aksini tesbit etmişiz.
Sonradan onun yanlışı çıkıyor. Çok defa bizim Türkiye’nin hesabı
doğru çıkıyor. Ama yine de, Peygamber Efendimiz “Hilâli görün de
Ramazan’a öyle başlayın! Hilâli görün de bayramı öyle yapın!”
dediği için, rasat işini de bırakmamak lâzım!
4. Soru:
251
Ramazan’a bir gün önce başlayıp, Ramazan’da ayı görünce bir
gün önce bayram yapmanın hükmü nedir?
Ramazan toplu bir ibadettir. Hele bayram ibadeti daha
cemaatle olan bir ibadettir. Bir insan bulunduğu topluma tâbi
olur, o toplumdan ayrı iş yapmaz. Onun için kendi başına önce
başlayan, kendi başına önce bozan hata etmiştir.
Bir de benim bu hususta tecrübem var. Bir gün önce bozanlar
Ramazan ayını görmüyorlar. Bayram hilalini görüp de bozmuyor.
“Gördüm!” diyen bazı insanlara inanıp bozuyorlar. Kendisi
görmüyor. Bu da bir ayrı iş. Onlara inanması dolayısıyla böyle iş
yapıyor. Bu da yanlıştır çünkü o işlerde de başka bit yenikleri
vardır.
En iyisi kendi bulunduğu topluma tâbi olmasıdır. Hatta fıkıhta
da, bunun erbabı bilir, bir insan tek başına görse bile, hâkim
aksini söylediği zaman hâkime, kadıya tâbi olması lazım.
c. Hamilenin Oruç Tutmaması
Soru:
Eşim hamile... Doktor, oruç tutmayacaksın dedi. Oruç tutmasa
olur mu? Ne kadar fidye verecek?
Oruç tutmasın diyen doktorun müslüman ve mesleğinde mâhir
doktor olması lâzım! İki şart var:
1. Doktor müslüman olacak. Gayrimüslim olursa olmaz.
Çünkü, kasden oruç tutturmamak isteyebilir.
2. Hâzık olacak; yâni mesleğinde mâhir olacak. Oruç tutarsa,
gerçekten zarar verebileceğini bilen bir kimse olacak.
Tabîb-i müslim-i hâzık, eğer oruç tutmasın derse, her günü için
bir sadaka-i fıtır miktarı fidye vererek orucunu tutmaz. Sıhhat
bulduğu zaman da, öder.
d. İ’tikâf
252
1. Soru:
İ’tikâf yapmak istiyorum; ne tavsiye edersiniz.
İ’tikâf sevaptır. Camiye girecek, hep ibadet edecek, Kur’an
okuyacak, namaz kılacak... Evine gitmeyecek, akşam da camide
yatacak. Son on gün yatılmalı olduğu için, hocaya müracaat edilir.
Müftülüklerden izin alınıp da yapılan bir şeydir.
Durumu müsâit olanlar, Ramazan’ın son on gününde böyle
kendilerini ibadete verir de, camiye girerlerse; Peygamber
Efendimiz’in sünnetidir. Kadir gecesine de isabet etmiş olurlar,
garantili olmuş olur; sevabı çok kazanırlar. Durumu müsâit
olanlara tavsiye ederim.
2. Soru:
İtikâfa kaç yaşında girmek uygundur?
Herkes girebilir, bir tahdit yoktur. Büluğa ermemiş çocukların
değil de, akıl baliğ gencin girmesi uygundur. Yoksa öyle lise
bitirecek, üniversite bitirecek vs. mecburiyeti yoktur.
Ben kardeşiniz babamın yanında, Hocamız sağken onun
mescidinde îtikâfa girerdim. Kimse de bir şey demezdi.
3. Soru:
Îtikâfta iken ilâç alabilir miyim? Her gün için niyet edebilir
miyim?
İlâç alabilirsiniz. Önce Allah’ın izniyle tam yapmaya niyet
edin! Hastalık bir mâzerettir, tam yapamazsanız, yapabildiğiniz
kadarını yaparsınız.
e. Fidye Miktarı
1. Soru:
Oruç tutamayan bir kimsenin ne kadar fidye vermesi lâzım
gelir?
253
Oruç fidyesi, bir fakirin sabahlı akşamlı gıdasıdır. Yâni,
sadaka-i fıtr miktarı o miktardır. Bir insanın sabah akşam iki
defa yemek yiyeceği düşünülür. İki yemeği nasıl yer, ne kadarla
doyar, normal olarak, insaflı bir şekilde hesaplanır.
f. Kadir Gecesinin Değişmesi
Soru:
Kamerî takvim dolayısıyla, Ramazan 33 senede bir tekrar aynı
güne, aynı zamana geliyor. Kur’an ise Kadir gecesi indi. bu gece de
yine 36 yılda bir gerçek indiği güne rastlıyor. Bu şekilde Kadir
gecesinin faziletinden her yıl faydalanmamız mümkün oluyor mu?
Peygamber Efendimiz buyurmuş ki;
“—Hacılar hilâlin hesabını yanlış yapsalar da Arafat’a
çıksalar...”
Yanlış, Arafe gününde değil de bir gün önceden çıksalar, haccı
yapsalar gitseler.
“—Sonradan yanlışlığı anlaşılsa, hacları hacdır.” diyor
Peygamber Efendimiz. ”Müsterih olsunlar, hiç korkmasınlar,
tereddüt etmesinler; hacları hacdır.” diyor.
Demek ki zamanın bizzat kendisinde değil de, itibar Allah’ın
ona verdiği şerefte... Allah onu öyle kabul ettiği zaman oluyor.
Ramazan ay ay dolaşıyor, yazdan kışa geliyor, her mevsimi
dolaşıyor; 33 senede bir aynı zamana geliyor. Kadir gecesi de
onunla beraber dolaşır. Peygamber Efendimiz; “Ramazan’ın son
on gününde, tek gecelerde arayın!” buyurmuş. Hakkında hadis-i
şerifler var.
Bir de yıldan yıla onun zamanının değiştiği, Allah-u Teàlâ
Hazretleri’nin zaman zaman o şerefi başka gecelere verdiği de
anlaşılıyor. Saklı; bazen oraya, bazen oraya veriyor. Ramazan’ın
son günü itikâfa girersiniz, o sevaptan faydalanmaya çalışırsınız.
g. Ramazan Yaklaşınca Oruç Tutmak
1. Soru:
254
Yevm-i şekte oruç tutmanın hükmü nedir? Ne buyurursunuz?
Yevm-i şek, “Ramazan’dan bir önceki gün, yani Şa’ban’ın 30’u
mudur, yoksa Şaban bitti de Ramazan’ın bugün 1’i midir?” diye
tereddüt edilen zamandır. Yevm-i şek orucu mekruhtur. Öyle
ihtiyaten “Ramazansa Ramazan, Şa’ban’ın sonuysa nafile.” diye
oruca niyet edilmez. Öyle olmaz. Ramazan’ın sonuna doğru, yani
Şa’ban’ın 28’inden, 29’undan itibaren hilâli gözetlersiniz.
Hilâli nereden gözetleyeceksiniz?
Güneşin battığı tarafa doğru döneceksiniz, akşam vaktinde
ufka bakacaksınız. Güneşin battığı yerden yukarılara, güneşin
battığı yerin çevrelerine bakacaksınız. İncecik hilâli görürseniz
tamam, ertesi gün Ramazan demektir. Onu aramaya gayret
edersiniz. Göremezseniz, o zaman herkesin yaptığı gibi hareket
edersiniz, “Ramazan geldi.” dediği gün tutarsınız, ”Gelmedi”
dediği gün de, öyle ihtiyaten kendi bildiğinize iş yapmazsınız.
Kendi bildiğinize işi yapabilmek için bir şart var; bakıp
görürseniz o zaman tamam, çünkü gördün. Görmedikten sonra
uyun, o zaman umumun hareket ettiği gibi yapın.!
Herkes şimdi ayrı ayrı yollar çıkartıyor. Kimisi arkadaşının
masasına tepesine dikiliyor;
“—Bugün orucu boz, bugün bayram.”
Nereden bildin?
“—Filanca yerden ilan ettiler.” diyor. Bir karışıklık oluyor.
Halbuki, o ilan edilen yerde de bazen başka şeyler olabiliyor.
Biz kendi işimize dikkat edelim. Buraya uyalım. Ama Şa’ban’ın
sonlarına doğru ufku gözleyelim. O ibadete vesile olduğu için,
insan ibadet sevabı alır. Bakalım, Ramazan’ın gelişini
gözetleyelim. Görürsek ertesi gün Ramazan’ı tutarız, görmezsek
buranın usûlüne, takvimine uyarak oruç tutalım!
2. Soru:
Şa’ban ayının sonunda birden fazla gün oruç tutmak, Şa’ban
ile öteki orucu birleştirmek mahzurlu mudur?
Birden fazla olunca, ben şöyle yapıyorum filan diye kendisinin
mutadı varsa veyahut üç ayları tutuyorsa o zaman mekruh
255
olmaz. Ama Peygamber Efendimiz Ramazan’ı karşılayıcı oruçları
istememiş. Tamam biter. İlla oradan bir sevap kazanacağım diye
işi kurcalayıp mekruh işler yapmaya lüzum yok. Ramazan’da oruç
tutarsın, hevesini Ramazan’da alırsın. Tutmamışsın tutmamışsın.
Eğer Ramazansa? Ramazansa tut, Ramazan değilse tutma.
Öyle ikili şey yapmaya lüzum yoktur.
3. Soru:
Receb-i şerif ayını tam tuttuk, Şa’ban-ı da tutmak istiyorduk.
Sonuna doğru iftar edelim mi?
Demin bir söz söyledim ya, Peygamber Efendimiz, “Şa’ban’ın
sonlarına doğru tutmayın da vücudunuz biraz toparlasın!” demiş
diye. Onun için bir kardeşimiz bir soru göndermiş.
Şimdi eğer iki ay oruç tutmaya niyet ettiysen veyahut keffâreti savma niyet ettiysen, hiç bozmadan devam ettirirsin. Ama, “Şu
Receb’de, Şa’ban’da oruç tutmak çok sevapmış, ne kadar
tutabilirsem tutayım!” diye niyet ettiysen, Efendimiz’in öteki
tavsiyesine uyarak Ramazan’a yakın günlerde tutma!
İki aya niyet etmişsen niyetini tamamla, çünkü keffaret orucu
arada kesilmez. Arada kesildi mi, yeniden sıfırdan başlamak
lazım. Yani silinir, yeniden başlamak lazım gelir. Bu iki ay
Receb’de, Şa’ban’da çok oruç tutmanın niyeti, “Receb’de, Şa’ban’da
çok tutayım da sevap kazanayım!” diye serbest ise, Şa’ban’da son
günlerde tutma!
Ama, “Ben iki ay keffarete niyet ettim.” diye niyet ederler. Bu
üç ayları tutmak isteyenler, o hadis-i şerif’teki tavsiyeye ters
hareket etmiş olmamak için. Hani insan orucu kasden bozarsa, bir
günahlı bir iş yapar da bozarsa, 61 gün oluyor ya. Altmış gün, iki
ay oruç, bir de kazası 61 oluyor ya. Bunu, belki bilerek bilmeyerek
ömrümde bir şeyler karıştırmışımdır, bir haltlar yemişimdir diye
tutarlar. Yani o niyetle niyet ederler. Öyle bir niyet etmişse
tamamlasın, öyle etmemişse, son günleri tutmasın. Bu iki ayı
tutacağım diye ahdettiyse, onu da yine yerine getirsin.
h. Seferde Oruç
Soru:
256
Ramazan’da imtihana gireceğiz, Ankara’ya gideceğiz, oradan
seferi olacağız. Birinci imtihan 9.30 da, ikinci imtihan 13.30 da
olacak. Bu imtihanlarda başarısız duruma düşmeyelim diye oruç
tutulmayabilir mi? Tutulmazsa kaza mı gerekir, kefaret mi
gerekir?
Muhterem kardeşlerim! Seferî olduğu zaman insanın oruç
tutma mecburiyeti, farzıyyyeti düşüyor, seferîdir çünkü. Seferin
kendine göre meşakketleri vardır. İsterse tutmayabilir. Şartları
güzelse, Ramazan’ı kaçırmamak bakımından tutsa da
olur, kendisi bilir.
i. Misafirlikte Nafile Oruç
Soru:
Misafirliğe veya gezmeye gittiğimizde bir gün veya birkaç ay
kaldığımızda pazartesi-perşembe oruçlarını nasıl tutmalıyız?
Nasıl tutarsa tutacak, kalkıp tutar. Bir ay bayağı bir uzun
zaman oluyor, onun öteki zamandan farkı olmuyor.
Misafirlikte ne fark olur? Herhalde “Sahura kaldırmıyorlar.”
demek istiyor. ”Ben oruç tutacağım desem sahura kaldırmazlar.”
Geceleyin kendin kalkarsın. Bir su içsen bile sahur olur o. İlle
mükellef yemek bekleme. O zaman da biraz fedakârca
tutuver. Birazcık su içivermek, bir zeytin yiyivermek de sahur
olur. Sahurda tam oturup da güzelce sofra kurulmadı, yemek
yiyemedim diye o orucu terk etmesin, yine tutmaya çalışsın.
j. Oruçlunun Harama Bakması
Soru:
Başı açık bir kadına bakıyorsan, bu nasıl olur?
Muhterem kardeşlerim, güzel bir soru… Herkes sanıyor ki,
oruç tutmak sadece aç ve susuz kalmaktan ibarettir. Hayır, oruç
tutmak nefse hâkim olmaktır, nefsin arzularına karşı durmaktır.
Onun için Peygamber Efendimiz bir hadisinde buyuruyor ki;
257
“—Bir adam yalan sözü bırakmıyorsa, dedikoduyu
bırakmıyorsa, Allah’ın onun oruç tutmasına ihtiyacı yoktur. Oruç
tutmasın!”
Demek ki, yalan da söylemeyecek, diline de sahip olacak. Dilini
de tutacak, midesini de tutacak, gözüne de sahip olacak, her
şeyine sahip olacak. Orucun asıl özelliği bu… Orucu bütün
âzâlarına tutturacak; gözü de oruç tutacak, dili de oruç tutacak,
kulağı da oruç tutacak.
“Oruç tutacak” ne demek? Kulağı haramı dinlemeyecek.
Mesela gıybet haram, dinlemeyecek. Gözü harama bakmayacak.
Dili haram söylemeyecek. Yemek de yemeyecek, tamam o da var.
Sinirli hareket etmeyecek. Sabırlı olacak. Birisi kendisiyle kavga
etmeye kalksa, uymayacak. Hatta diyor ki:
“—’Ben oruçluyum!’ de, çekil kenara, kavga etme!”
Demek ki o da olmayacak. Birisi geldi, damarına bastı, üstüne
geldi, yine kavga etmeyecek.
258
Şimdi tabii iş icabı, iş icabı olmasa bile yoldan giderken bile
karşınızdan açık saçık birisi geliyor veya siz açık saçık bir insanın
yanından geçiyorsunuz veya trene binerken veya vasıtada böyle
şeyler oluyor. Tabii burada insan, mümkün olduğu kadar gözüne
sahip olacak, mümkün olduğu kadar gözüne hâkim olması lazım.
“Kim böyle bir bakılacak, bakıldığı zaman keyifli zevkli olacak
şeye Allah rızası için bakmaz, gözünü yumarsa, Allah imanın
lezzetini kalbine ihsan eder.” diye müjdeler var.
k. Sevabın Hediye Edilmesi
Soru:
Ben tuttuğum nafile orucumun sevabını, ölmüş insanlara
hediye edebilir miyim?
Bütün ibadetlerin, yapılan bütün ibadetlerin sevapları, birisine
hediye edilebilir. Peygamber Efendimiz SAS buyuruyor ki:
“—Ne iyi olurdu bir çocuk, yaptığı nafile haccının sevabını
annesine veya babasına hediye etse. Hem annesi-babası sevap
kazanır, hem çocuk sevap kazanır.” diyor.
Demek ki, hediye etmek var.
Yine birisi sordu, dedi ki:
“—Ya Rasûlallah, benim annem öldü, bana bir vasiyeti de
yok… Ben kendi aklımdan, kendiliğimden onun için bir çeşme
yapsam, bunun sevabı annemin ruhuna gider mi?”
Peygamber SAS Efendimiz:
“—Evet, gider.” buyurdu.
Demek ki, okunan Kur’an-ı Kerim, kesilen kurban, tutulan
oruç, kılınan namaz, yapılan hayır, sadaka, ve sair sevaplı işlerin
hepsinin sevabı; hac, umre, neyse büyüklere verilebilir.
Geçmişlerine hediye edilebilir.
Yalnız, bir insanın kendi namaz borcunu, vaktinde
kılmamışsa; evlâdının, başkasının ona kıldığı namazın sevabını
ödemesi sildirmez. Hayatında kendisi namazını kılacaktı.
259
Kılmadı, oğlu kılıveriyor, oğlu sevabını ona gönderiyor? Tamam.
Oğlu sevabı kazanır, ona da o sevabı gider ama, bu adam dünyada
kılmadığı namazların sorumluluğunu, cezasını çeker ahirette…
l. Çeşitli Sorular
1. Soru:
Şevval ayı orucunu peşpeşe mi tutacağız, yoksa ayrı ayrı mı
tutulacak?
İkisi de câizdir. Bir çırpıda altı tanesini peşpeşe, altı patlar
tabanca gibi arka arkaya da olabilir. Ayrı ayrı da olabilir.
2. Soru:
Sabah ezan okunduğunda yemek yediğimizde, oruç bozulmuş
olur mu?
Hemen kesmek lazım ama, inşaallah bozulmuş olmaz. Çünkü
zaman ‘şıp’ diye değişecek bir zaman değildir. Mümkün mertebe
çarçabuk bırakmaya çalışsınlar.
3. Soru:
Kişi sahura kalkmayıp, gece yarısı yemek yeyip oruca niyet etse,
sakıncası olur mu? O oruç makbul müdür?
Olur, sahura kalkmasa da olur. Sahura kalkmasa oruca zarar
gelmez; oruç oruçtur. Ama, sahura kalkmak sünnettir.
4. Soru:
Oruçlu iken misvak kullanılabilir mi?
Öğleden evvel misvak kullanılabilir. Öğleden sonra dişleri
misvaklamak mekruh olur.
260
9. ZEKÂT
a. Zekât Kimlere Verilir?
1. Soru:
Zekât alan sınıflardan bir tanesi de, (ve fî sebîlillâh) Allah
yolunda olanlardır. Allah yolunda olanlardan kasdedilenler
kimlerdir. Günümüzde bu sınıfa kimler girer?
Zekâtla ilgili ayet-i kerime şöyle:
إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ
وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اهللِ وَاِبْنِ السَّبِيل،ِ فَرِيضَةً مِنَ اهلل،ِ
وَاهللُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ )التوبة٦٠:(
(İnneme’s-sadakàtü li’l-fukarâi, ve’l-mesâkîn) “Sadakalar,
zekâtlar ancak, yoksullara, düşkünlere; (ve’l-àmilîne aleyhâ) zekât
toplayan memurlara, (ve’l-müellefeti kulûbühüm) gönülleri İslâm’a
ısındırılacak olanlara, (ve fi’r-rikàbi) hürriyetlerini satın almaya
çalışan kölelere, (ve’l-gàrimîne) borçlulara, (ve fî sebîli’llâhi) Allah
yolunda çalışıp cihad edenlere, (ve’bni’s-sebîl) yolcuya mahsustur;
(faridatün mina’llàhi) Allah’tan bir farz olarak… (Va’llàhu alîmün
hakîm) Allah pek iyi bilendir, hikmet sahibidir.” (Tevbe, 9/60)
Zekâtı alacak olanlardan bir grup da, (ve fî sebîli’llâh) Allah
yolunda olanlardır. Fî sebîli’llâh’tan ne kasdedildiği tefsirlerde
yazılmıştır. Allah yolunda cihad eden gazilere malzeme için, silah
için; at, deve, kılıç, ok, kalkan vs. için verilir. Kasdedilen asıl
mânâ budur.
Meselâ, insanın hacca gitmesi de fî sebîli’llâh bir seyahattir
ama, hacıya zekât verilmez. Hacı zâten zengindir. Ama, Allah
261
yolunda cihad eden zengin de olsa, ona bu zekâttan verilebilir.
Bu fî sebîli’llâh kavramını bazı kimseler ve zekât konusunda
kitap yazmış Mısırlı Yusuf el-Kardavî diye birisi, çok sulandırmış
ve genişletmişlerdir. Her şey Allah rızâsı için, ver parayı, kullan
orada... Öyle şey yok!
Bizim fıkıh kitaplarımızda yazılmıştır ki, bir kere zekât
fukaranın hakkıdır. Fukara olmasa da, işte mücâhidin hakkıdır;
çünkü, onun da fiilen paraya ihtiyacı vardır. Fukaraya verilmezse,
hükmî şahsiyetlere verilemez! Türk Hava Kurumu’na verilemez,
Kızılay’a verilemez, Yeşilay’a verilemez! Senin veya benim dostum
olan filânca müesseseye verilemez!
“—Neden verilemez?”
Müessesedir, hükmî şahsiyettir.
“—E oraya yardım yapmayacak mıyız?”
Yaparsın ama, hayır yaparsın; zekât veremezsin! Hayır
yapmak istiyorsan yap, kimsenin elini tutmuyoruz.
“—Zekât verilebilir mi, verilemez mi?” diye sorarsan, zekât
verilemez! Fitre ve zekât fakirin hakkıdır, Türk Hava Kurumu
alamaz!
“—E nasıl yapmışlar bu işi?”
Ne bileyim, Diyanet’ten fetvâ mı aldılar, almadan mı yaptılar.
Herkes bir şey yapıyor.
Hanefî fıkhında diyor ki:
“—Camiye yardım için zekât verilemez, kullanılamaz!”
“—E cami?”
Cami ama, hükmî şahsiyet! Hakîkî fakir şahsiyet değil...
Adam ölmüş, cenâzesi için zekât parası kullanılamaz!
“—Neden?”
Adam öldü, canı çıktı, paraya ihtiyacı kalmadı.
“—Ne olacak, cenâze açıkta mı kalacak?”
Açıkta kalmasın! Ver paraları, kefen alalım, kaldıralım ama,
zekât parasıyla değil... Zekât fakirin hakkı...
Kitaplarımız böyle yazıyor.
262
Partiye de verilemez zekât!..
“—Ben Allah yolunda cihad yapıyorum!”
Kimin Allah yolunda cihad yaptığını Allah bilir. Sen, “Ben
Allah yolunda cihad yapıyorum!” dersin, zekâtı alırsın. Öteki,
“Ben de yapıyorum Allah yolunda cihad... Ben gâvur muyum?”
der, o da oraya harcar. Öbürü başka yere harcar, yozlaşır iş... Öyle
şey olmaz!
Allah yolunda cihad, savaş başladığı zaman... BosnaHersek’teki mücahide verebilirsin. Paralar toplandı, BosnaHersek’teki mücahidlere götürüldü, verildi; tamam, olur. Neden?
Çünkü fiilen Sırp’la çarpışıyor; o zaman, olur.
“—Efendim ben cihad yapıyorum...”
“—E ben de cihad yapıyorum, Asfa’da eğitim cihadı yapıyorum;
ver paraları!”
Olmaz! Kendi müesseseme de alamam ben... Neden?
Müesseseye verilmez de onun için... Hanefî fıkhının görüşü
böyledir. Ama, Yusuf el-Kardavî müctehid değildir. Yusuf elKardavî sıradan bir adamdır.
Bazıları;
“—Hangi dangalak onu söylemiş?” diyor, partiye verilmez
deyince...
Alimlere dangalak diyen çok kötü bir durumdadır. Öyle şey
olmaz! Bu bir fıkıh meselesidir, dangalaklıkla ve sâireyle bir ilgisi
yoktur. Hiç olmazsa, ictihad farkıdır. İctihadı farklı olan bir
insana da dangalak demek, edebe uygun değildir. Ahirette insanın
yakasına yapışır, sorarlar. Böyle şey olmaz!
Ulemamıza baskısız, tazyiksiz, edeple bu mesele sorulduğu
zaman, hiç bir kimse oraya zekât verilir dememiştir. Ne Mehmed
Emin Er Hoca demiştir, ne başkası demiştir, ne Ömer Nasuhi
Bilmen Hoca demiştir. Eğri otursa bile insanın, her şeyi dobra
dobra, doğru konuşması lâzım! Bu işler oyuncak değildir. Din
oyuncak değildir. Şahıslar gider, din ayakta kalır.
“—Ama oradan para geliyor!”
263
Geliyor ama, câiz değil... Hırsızlıktan da para geliyor,
alabiliyor musun? Gasbdan da para geliyor, alabiliyor musun?
Meşrû yoldan gelirse, alabilirsin. Para geldi diye ille alınmaz ki!
b. Partiye Zekât
1. Soru:
İslâmî partilere zekât verilir mi?
Verilemez. İslâmî partilere de verilemez, cami inşaatına da
verilemez, hayır derneğine de verilemez. Birisi ölmüş,
kefenlenecek; ona da verilemez.
Neden? Bizim Hanefi fıkhımızda ölçü budur. Büyük İslâm
ilmihali’nde, mezhebimizin kitaplarında yazılan budur, “temlik
şartı” vardır. Zekâtını zekâta müstahak olan kimsenin eline verip,
ona temlik etme; “Al bu senin malın.” diye verme şartı vardır.
Ölü, alacak salâhiyette canlı değildir, salâhiyeti yoktur ki
ölünün kefenine vermek câiz olsun.
Binaya vermek câiz değildir.
“—Bu binada üç yüz tane fakir talebe oturuyor; bunların
mutfağına harcayın.”
Olmaz! Çünkü mutfak canlı bir varlık değildir, şahıslara
vermek gerekiyor.
Zekâtın sekiz verilme yeri vardır; o verilme yerlerine verilir ve
bizim mezhebimizde temlik şartı vardır. Onun için herhangi bir
yere verilemez.
“—Ama hocam, geçmişte bu şekilde verdiğimiz oldu.”
Onları bir daha verirsiniz. Bizim mezhebimize uygun olmuyor.
2. Soru:
Partiye zekât verilebilir mi?
Hayır, partiye zekât olmaz! Camiye de zekât olmaz, ölüye de
zekât olmaz! İlmihal kitaplarını açın, bakın; zekâtta temlik şartı
264
vardır, fakirin eline verilmesi lâzım!
c. Öğrenciye Şartlı Zekât
Soru:
Bazı müesseseler zekâtı alıp, öğrencilere şartlı olarak verip,
ondan zekâtı geri o müesseseye vermesini istiyorlar. Bu durum
uygun mudur?
Buna hîle-i şer’iyye derler. Hîle, tedbir demektir. Çocuğa
veriyor, çocuk da müessesesine bağışlıyor. İsterse bağışlamaz.
Para çocuğun eline geçtiği anda, “Teşekkür ederim!” deyip cebine
koyabilir. Çünkü, onun malı olmuştur. “Bak ben sana bunu
veriyorum, geri alacağım!” Böyle bir şart batıldır. Böyle bir şey
uygun olmaz.
İş karışık olmasın diye, biz ne yapıyoruz? Biz diyoruz ki:
“—Bizim vakfımızda öğrenci yurtları ücretlidir; her talebe şu
kadar ücret verecek!”
“—Talebenin parası yok...”
“—Parası yoksa, zekât alsın; aldığı zekâttan ödesin ücretini!”
Yemek yiyor, oturuyor, kalkıyor, çamaşırı yıkanıyor vs.
Böyle bir tabii şekil daha iyi olur.
d. Zînet Eşyasından Zekât
Soru:
Kadınların zînet eşyalarına zekât düşer mi?
Altınına, gümüşüne düşebilir. İnciye, pırlantaya, taşa düşmez.
Altın ve gümüşü nisâba ulaştığı zaman, o kadının da ayrıca zekât
vermesi, kurban kesmesi gerekir. İlmihalin o bahsinde geniş bilgi
bulabilirsiniz.
e. Fitre
Soru:
265
Ailede fertlerinin hepsinin fitresi bir öğrenciye elbise olarak
verilebilir mi? Yoksa hem para olarak, hem de çeşitli kişilere mi
verilmelidir?
Fitre paradan gayri şeylerle verilebilir. Hurmadan, arpadan,
buğdaydan diye okuyorsunuz ya, çeşitli şeylerden verilebilir.
Fitreler her şahıs için ayrı hesaplanır, tek bir şahsa
verilebilir. Yani bir şahıs bir fitre almışsa, bir daha bir fitre
alamaz diye bir mecburiyet yok.
f. Zekât ve Vergi
Soru:
Zekâtla vergi arasında farklılık var mı? Zekât vergi olarak
verilir mi?
Verilemez. Zekâtta bizim mezhebimize göre temlik şartı
vardır. Fukarâya vereceksin, “Al” diyeceksin. Vergide temlik
muayyen bir fakire verilmiş olmadığından... Zekâtın bir de sarf
yerleri varsayılmıştır. O sarf yerlerinin dışında kullanıldığından, o
ona denk düşmez.
266
10. HAC
a. Haccın İncelikleri
1. Soru:
Hacca niyet ettik. Orada neler yapmamızı ve nelere dikkat
etmemizi tavsiye edersiniz? Kâbe’yi ilk gördüğümüzde nasıl dua
etmemiz lâzım?
Hacca gidecek bir insanın en çok dikkat edeceği husus, haccın
bir imtihan olduğunu bilmesidir. Evinden çıktığı andan dönünceye
kadar şeytana uymamağa, günaha bulaşmamağa, harama
bulaşmamağa çok dikkat edecek! Çünkü şeytan, hacıyı kandırmak
için çok imtihanlar çıkartır karşısına; ona çok dikkat edecek!
Kimseyi üzmeyecek, kimsenin hakkına tecavüz etmeyecek! Cenk,
cidal, kavga, gürültü, münakaşa vs. yapmamağa çalışacak! Sabırlı
olacak, sabırlı olacak, sabırlı olacak!
Hac yolculuğunun ana esası sabırlı olmaktır. Tabii, hac
kitaplarını okusun, inceliklerini öğrensin! Kâbe’yi gördüğü zaman
ne dua yapması gerektiğine dair orada tavsiyeler vardır.
2. Soru:
Buralardan âzami derecede istifade etmek için, gönlümüzün
yumuşaması için neler yapmalıyız?
Bu çok önemli bir husus. Buralardan âzami derecede istifade
etmek için zamanı iyi kullanmak, boşa geçirmemek lazım.
Namazları Harem-i Şerif’te kılmaya çalışmak, Kur’an okumak
lazım. Gönlümüzün yumuşaması için Allahu Teàlâ Hazretlerine
yalvarıp zikirle çok meşgul olmak, hayır hasenât yapmak, sadaka
vermek, fakirlerin duasını almak lazım. Bu yollarla o gönül
yumuşaklığı hâsıl olur. Özellikle zikirden, tevbeden, istiğfardan
gönül yumuşaklığı hâsıl olur.
3. Soru:
267
Bir kimse hacca gitmişse, hacı demekte bir mahzur var mı?
Hacı demekte bir mahzur yoktur amma, hacılığıyla öğünmek
mahzurludur. Hacıyım diye böbürlenmek mahzurludur.
Bir kimse hacca gitmiş. “Hacı bey otur!” “Hacı bey kalk!” “Hacı
bey buyur!” vs. diyoruz. Hacca gitmiş olduğu için, böyle söylemek
günah değil... Yalnız, kişinin kendi ibadetini böyle öğünç vesilesi
yapması, böbürlenme vesilesi yapması doğru değildir, sevabını
kaçırttırır. Mümkünse kendisi söylemesin, boynunu büksün,
tevâzù göstersin. Karşısındaki ona “Hacı bey!” derse, bir mahzuru
yoktur.
4. Soru:
Tavaf yaparken kadın-erkek birbirlerine sürtünüyorlar. Bu
durumda harama girilmiş olmuyor mu veya ne yapmamız gerekir?
Tabi ki doğru değil. Tavafın beraber olması da doğru
değil. Mümkün olduğu kadar sakınmak ve korunmak lazım. Bizim
mezhebimizde, Hanefîler’de kadına değmekle abdest bozulmuyor
ama Şâfiîlerde bozulur. Abdestsiz tavaf olmadığı için onların
durumu daha zor olur. Aslında kadınlarla erkeklerin başka
zamanlarda tavaf etmesini sağlamak lazım.
5. Soru:
Tavaf namazı kerahet vaktinde kılınabilir mi?
Kılınabilir diyenler var. Kılınabilir.
6. Soru:
Bir akrabamın kiraya vermiş olduğu bir dükkân var, burada
içki satılıyor. Kendisi bu sene hacca gitmeye niyetlendi. Acaba bu
kimsenin haccı konusunda ne buyurursunuz?
Cevap: Bir insan dükkânını kiraya verdiği zaman ev sahibinin,
mal sahibinin bir suçu yoktur. Bakkal içki satıyorsa suç
bakkalındır, ama kiralayacak olan şahıs doğrudan doğruya içki
268
satan insansa, “Ben burayı meyhane yapacağım.” diyorsa o zaman
olmaz, çünkü günaha iştirak etmiş olur. O zaman olmaz da meşru
bir şey için kiraya verdi de, o alan sonradan kötü bir şey yapıyorsa
vebal onadır. Tabi fırsat oldu mu onu oradan çıkarıp nasihat
etmek, “yapma” demek de lazım. Bunun haccına bir zarar gelmez.
Çünkü razı değildi kendisi.
b. Umre mi, Tavaf mı?
1. Soru:
Hacdan sonra Mekke dışına, mikata gidilerek umre
yapılmaktadır. Şu anda yapılan umre mi sevap; yoksa, çok yapılan
tavaf mı daha sevap?
Peygamber SAS Efendimiz’le Hazret-i Aişe Vâlidemiz geldiler
Medine-i Münevvere’den... Hazret-i Aişe Validemiz’in kadınlık
mâzereti vardı, umre yapamadı. Sadece ifrad haccına niyetlendi,
çok üzüldü. Hac bittikten sonra normal duruma geldi. Haccını
yaptıktan sonra Peygamber Efendimiz’e dedi ki:
“—Yâ Rasûlallah! Herkes umresini de yaptı, sevabını kat kat
kazandı. Ben sadece hac yapabildim, mâzeretim dolayısıyla umre
yapamadım!”
Yâni, aybaşı dolayısıyla, adet görmesi dolayısıyla yapamadığını
öyle üzüntüyle söyledi.
Peygamber Efendimiz o zaman Hz. Aişe Validemiz’in erkek
kardeşi Abddurrahman’ı çağırarak:
“—Ey Abdurrahman! Kız kardeşini devenin arkasına al,
Ten’im’e götür. Oradan ihrama niyet etsin, gelsin, bir umre
yapsın!” dedi.
Hazret-i Aişe Validemiz’e böyle bir umre yapmayı tavsiye
etmesi, hacdan sonra böyle bir umre yapılabileceğini gösteriyor.
Ama bazı alimler bunu uygun bulmuyorlar, tasvib etmiyorlar.
Çünkü, umre aslında bu mübârek mescidi ziyaret demektir.
Bayağı zahmetli, masraflı bir şeydir. İstanbul’dan kalkacaksın,
269
uçağa bineceksin... Tavaf yapacaksın, sa’y yapacaksın, tıraş
olacaksın; bir umre olacak. Yâni bu kadar ucuz değildir.
Buradan hemen git mîkata... İhrama gir... Yarım saatte
tavafını tamamla... Sa’yini de yarım saatte tamamla... Bir buçuk
saat içinde, hop bir umre... Kolay oluyor diye biraz şey yapıyorlar
ama; Allah’ın lütfundan, rahmetinden ümit kesilmez.
Bu, Efendimiz’in Hazret-i Aişe Validemiz’e tavsiye ettiği
cinsten bir şey olduğundan, herhangi bir şekilde umre yapmamış
olan kimseler, böyle bir umreyi yaparak, umre de yapmış olarak
gitsinler.
Bazı alimler bunu pek tasvib etmedikleri için, aleyhinde
konuşmuşlar; bazı kitaplarda böyle şeyler yazılmış. Ama, yapılırsa
olur.
Eğer bir kimse hac ve umreyi yapmışsa, sünnet-i seniyyeye
uygun olanı, çok çok tavaf etmektir. O daha uygundur. Daha
nizâmî olan şekil odur.
Ama bazıları kendisi için yapıyor umreyi... Babası için, dedesi
için, sevdiği hocası için filân yapabiliyor. O da olur.
2. Soru:
Hacc-ı temettüye niyet etmiştim. Önümüzdeki yedi-sekiz gün de
umre yapalım mı? Tavaf daha efdal diyorlar.
Evet, zaten temettü haccının umresini yapmış. Uygun olan,
ihtilafsız olan tavaftır. Bu umre hususunda başka fikirlerde olan
alimler de var.
O zaten umresini yapmış, sünnete uymuş. Peygamber
Efendimiz’in tavsiyesini tutmuş. Onun sadece tavaf etmesi
uygundur.
c. Safa ile Merve Arası
Soru:
270
Safâ ile Merve arası Mescid-i Haram dâhili midir, değil midir?
Eskiden orası çarşıymış. Dükkânların arasında sa’yedermiş
hacılar... Biz o günleri görmedik. Ama, o günleri görmüş yaşlı
hacılar vardır belki içinizde...
Eskiden harici imiş, sonradan mescidle birleşmiştir.
Aralarında duvar ve kapı kalmamıştır. Şu anda mescidin içi
hükmüne girmiştir.
Allahu a’lem, ne olur bunun sonucu? Cünüb olan, hayızlı
nifaslı olan kimse oraya da giremez. Hattâ, biraz daha dışındaki
mermer kısmı da parmaklıklarla çevirmişler, orayı da mescide
katmışlar.
Mescidler, ne kadar etrafındaki arazi ona katılırsa, büyür.
Peygamber SAS Efendimiz’in mescidi sanıyorum 10’a 10 arşın
ebatlı bir şeydi, ilk kurulduğu zaman... Bir arşın 60 cm desek, 6 ya
6 filân gibi bir şey... Biraz daha büyük de olabilir rakamlar...
271
Küçük bir şeydi. Ama, orası büyüdü, burası büyüdü... Orası
büyüdü, burası büyüdü... Şimdi kocaman, uçsuz bucaksız bir direk
ormanı gibi, koruluk gibi bir şey oldu. Yemen’e kadar büyüse, yine
mesciddir.
Bu hususta Peygamber SAS Efendimiz şöyle buyurmuş:26
لَوْ بُنِيَ مَسْجِدِي هٰذَا إِلٰى صَنْعَاء،َ كَانَ مِنْ مَسْجِدِي
)الديلمي عن أبي هريرة(
(Lev büniye mescidî hâzâ ilâ san’àe, kâne min mescidî) “Bu
mescidimin duvarları San’a’ya (Yemen’e) kadar genişletilse, yine
benim mescidimdir.” buyurmuş. Yâni ilâve edilerek büyüse,
Yemen’e kadar uzasa, yine mesciddir.
Burada da [Mekke’de] Safâ ile Merve, eskiden Mescid-i
Haram’ın dışındaydı. Safâ ile Merve arasında medreseler vardı.
Babü’s-Selâm, şimdi Mescid-i Haram’ın içinde kalmıştır.
2. Soru:
Ziyaret tavafından sonra sa’yin dördüncü şavtında abdest
bozulursa ne yapmak gerekir?
Daha ziyaret tavaf olmadı; biliyorsunuz. Ziyaret tavafı sözü
sizin aklınızı karıştırmasın. Ziyaret tavafı farz tavafa denir.
Ziyaret tavafı ne zaman olur? Arafat’taki vakfeden sonra olacak.
Yaptıklarınız ziyaret tavafı değildir. Ama soruyu böyle sormuş.
Hani haccı bilen bir insan; ziyaret tavafından sonra sa’y yapacak,
haccın sa’yini yapacak. Haccın farz tavafını yaptı, sa’yini yapacak.
Dördüncü şavtta abdesti bozulmuş. Toplam yedi şavt var, yarıdan
çoğunu yapmış, üç tanesi kalmış; onlar için sadaka-i fıtır verecek.
Tamamını tamamlamıştır, eksikler için sadaka-i fıtır verecek.
26 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.378, no:5152; Ebû Hüreyre RA’dan.
Kenzü’l-Ummâl, c.XII, s.237, no:34832, 34931; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVIII,
s.111, no:18995.
272
d. Hacda Kunut Duası
Soru:
Sabah ve akşam namazlarının farzından sonra secdeye
varırken dua ediliyor. Şimdiye kadar hiç rastlamamıştık. Hanefî
mezhebinde yapılabilir mi? Neden şimdi yapılıyor? Bir de,
ellerimizi salık vaziyette mi tutalım, yoksa dua eder vaziyette mi
tutalım?
Bu Şafî ve Hanbeli mezheplerinde olan bir şeydir, duadır.
Bizim vitir vacibini kıldığımız zaman, üçüncü rekâtta rükûa
varmadan evvel yaptığımız gibi... Duayı bunlar, rukûdan
kalktıktan sonra yaparlar. Efendimizden böyle rivâyetler de
olduğu için, câizdir. Bunlara uyarak böyle yapabilirsiniz.
Ellerinizi kaldırsanız da, salık vaziyette dursa da bir mahzuru
yoktur. Müslümanlara dua ediliyor. Her yerde müslümanlar
sıkışık durumda... Öldürülüyorlar, zulüm görüyorlar... Allah
yardımcı olsun diye dua ediliyor. Allahu a’lem, bir sakıncası
yoktur.
e. Kurban Kesme
1. Soru:
Sayın hocam! Biz hacca gelmiş bir aileyiz (karı koca demek
istiyor); birimizin kurbanını Türkiye’de kestirebilir miyiz?
Kestiremezsiniz. Çünkü kurbanların kesilme mahalli, Harem-i
Şerif’in hudutlarıdır. Burada kestirecek. Olmaz. Ceza
kurbanlarının ve hac kurbanının kesilme yeri buralardır. Mekke-i
Mükerreme’nin etrafında Tenim Mescidi’ne, Cidde yolunda
Hudeybiye’ye kadar, hudutları belli olan kısma Harem mıntıkası
denilir. Harem, Mekke’nin haremi, el-Mescidü’l-Haram değil;
Harem mıntıkası… Hududu neresidir? Umre mescidi dediğimiz
Tenim. Bir hududu da Cidde yolu üzerinde Hudeybiye denilen
273
yerdir. Mekke-i Mükerreme’nin etrafında bir mıntıka var, buraya
Harem-i Şerif mıntıkası deniliyor, Mekke’nin Harem-i şerifi.
Kurbanlar bu mıntıka içinde kesilecek. Gerek temettu haccı, kıran
haccı kurbanları, gerek ceza yediği için keseceği kurbanların hepsi
burada kesilecek; Türkiye’de kesilmesi olmaz.
2. Soru:
Kıran haccı yaparsak, kurban kesildiğini denetleyebilir miyiz?
Kurban kesmeyi denetlemek kıran haccına mahsus değildir.
Temettû haccında da denetlemeye gayret eder. Denetlemek,
kesildiğini görmek veyahut bizzat kesmek lâzım...
Şimdi bazı arkadaşlar görevlendiriliyor, vekâlet veriliyor.
Onlar gidiyorlar, kurbanı buluyorlar, ismini söylüyorlar, vekâlet
veriyorlar, kesiyorlar; bize söylüyorlar. Garantili yapma
imkânımız vardır. Tamamen zor değildir, imkânsız değildir. Ama,
o gün kurban kesmek, başlı başına bir büyük yorgunluktur.
Şimdi burada bir adet çıkarttılar, parayı topluyorlar, biz
keseriz diyorlar. Onun denetlenmesi mümkün olmuyor. Gözünüz
göre göre, kalbiniz mutmain ola ola yapsanız daha iyi olur.
3. Soru:
Üç aylık gelenler; “Biz burada mukim olduğumuzdan kurban
kesmeyeceğiz.” diyorlar. Bu doğru mu?
Üç aylık olanlar buraya geldiler. Efendim mukim… Hac
mevsimi içinde umre yaptınız mı, yapmadınız mı? Yapmadınız.
Hacc-ı ifrad; o zaman kurban kesmek gerekmiyor.
4. Soru:
Şirketle hacca niyetlendik ve bizden 350 riyal kurban
paralarını istediler.
Tek başına insanın kurbanı kesecek bilgisi, görgüsü, tecrübesi
burada varsa yapar. Olmayınca böyle topluca paralar isteniyor.
Bazı arkadaşlar namına, ötekiler bu işleri halledip yapıyorlar.
274
Olabilir.
5. Soru:
Burada kurban kesiyoruz, Türkiye’de ayrı bir kurban kesmemiz
gerekir mi?
Burada kurban kesenin Türkiye’de ayrıca bir kurban kesmesi
gerekmez.
f. İhrama Girme
1. Soru:
İstanbul’dan ihrama giren kimsenin yasakları mîkat sınırına
girmeden başlar mı?
Adam, İstanbul’dan ihrama girdi. İhrama girmek nasıl
başlıyordu? Üstünü başını ayarlıyor, ihram bezlerini alıyor.
Kerahat vakti değilse iki rekât ihram namazı kılıyor.
Niyetleniyor, ”Lebbeyk, allàhümme lebbeyk…” diyor. Bunları dedi
mi? Dedi. Oradan başladı. Mîkat son hudut…
“İhramlanma illa mîkattan başlar.” diye bir şey yok. Bu
sorudan o anlaşıldı. Bu sorunun sorulması iyi oldu.
İnsan memleketinde, evinde ihrama girebilir mi?
Girebilir. Girdiği andan itibaren yasaklılık şartlarına riayet
etmesi lâzım; koku süremez, tıraş olamaz, kıl koparamaz, dikişli
elbise giyemez ve sâire…
2. Soru:
“Uçakta giyinmek-soyunmak bana zor geldi de peştemalimi
evde sardım, ama niyet etmemiştim. Tam mîkat hududuna
gelinceye kadar niyet etmedim, namaz kılmadım, lebbeyk
çekmedim.”
Bu ihramlı değil, daha. Üzerinde bez var, kıyafet biraz
ihramlıya benziyor ama niyet etmedi, karar vermedi, lebbeyk
çekmedi; daha bu ihramda değil. Demek ki ihramlılık hali
üzerinde bez olsa bile başlamadı. Ne zaman başlıyor, ne zaman
275
başlayacak?
İki rekat namaz kılıp niyet edip lebbeyk çekiyor. Namaz
kılamadığı durumlar oluyor. Namaz da şart değil. Niyet edip
lebbeyk çektiği zaman kronometreye basmış oluyor, ihramlılık
durumu başlıyor. Bu işi İstanbul’dan başlattıysa İstanbul’dan
itibaren riayet edecek. Şam’dan girdiyse Şam’dan; Bağdat’tan
girdiyse, Bağdat’tan.
3. Soru:
Bazı arkadaşlar, Amman üzerinden işçi vizesi ile gelirken
Amman’dan ihrama girmişler. Orada bir görevli, “İşçi olduğunuz
için ihramla Cidde’den içeri almazlar.” demiş. Onlar da ihramdan
çıkmışlar sonra tekrar ihrama girmişler. Bu durumda ihram olur
mu?
Mîkat hudutlarına gelmeden önce niyet değiştirmiş oluyor.
Daha önceden niyetlendi, sonra bir mahzur söylediler, mîkat
hudutlarına gelmeden niyet değiştirmiş oluyor. Olabilir.
4. Soru:
Bir kadın adetli olarak Almanya’dan Mekke’ye gelse, ihrama
girmeden ve niyet etmeden ona kurban gerekir mi? Adetliyken
saçını kesse, ona kurban gerekir mi? Bütün bunları bilmeden
yapsa, yine de kurban gerekir mi?
Şimdi Almanya’dan, yani Mikat’ın hududu, artık neresi olursa,
Türkiye, Almanya fark etmez, Amerika, Avustralya, dışarıdan
gelen bir insanın Mikat’ı ihramsız geçmemesi lâzım. Böyle bir
şahıs ihrama niyet edecekti, Mikat’tan evvel ihrama niyet
edecekti, yani, “Ben ihrama niyet ettim yâ Rabbi!” diyecekti,
özürlü, adetli, mazeretli… Mazeretinden dolayı, ihramlı insanın
Mekke’ye geldiği zaman yapacağı vazifeleri yapamayacaktı:
Mescid-i Şerif’e giremez, tavaf yapamaz vs. Bekleyecekti
yıkanıncaya kadar; ama niyetli olarak girecekti, yani ihrama niyet
etmek şart idi. Niyet etmeden geldi buraya.
Yani insan hayızlı da olsa, mazeretli de olsa, adetli de olsa,
nasıl olacak? Niyet edecek yine, niyetini yapacak. Hatta ihram
için (temizlik için olduğundan) gusül gibi yıkanmasını
276
yapacak. Ondan sonra burada bekleyecekti.
Şimdi böyle yapmamış oldu. Böyle yapmamış olunca, burada
saçını kesmiş vs. filan. Artık ihrama niyet etmedi. Yani suçu
Mikat mahallini ihrama niyet etmeden geçmesi. Millet bir şeyi
bilemiyor, onu ben her konuşmamda ikaz ediyorum (kitaplarda da
yazdık ama) bilinmiyor: İhrama niyet etmek başka, ihram kıyafeti
giymek başka...
Mesela bir adam ihram bezlerini bavulunda unuttu, uçağa
elbiseleriyle girdi. Mikat mahallinin üstünden geçerken pilot diyor
ki:
“—Ey hacılar, bakın buradan itibaren ihramlanın, işte mikata
geliyoruz!”
O zaman ihramlanacaktı.
“—İhram bezleri bavulda, ne yapacak?”
İhrama niyet edecek yine. Yani, üzerindeki elbiselerle de olsa,
“Yâ Rabbi ben (niyetine göre) hacca niyetlendim, umreye
niyetlendim diyecek, ihramlandım diyecek, ihrama niyete edecek.
Üzerinde dikişli elbise var, o ayrı, çünkü bezleri unuttu,
dikişsiz bezleri bavulda unuttu, ayrı. Aşağıya inince, yani uçaktan
inince bavulu açma imkânı olduğu zaman bezleri bürünüverecek
aşağıda.
Böyle tam bir gündüz, tam bir gece olmadan, az bir süre dikişli
elbise giymek, tasadduk etmeyi gerektirir. Yâni, cezası fukaraya
fitre miktarı tasadduk etmektir. Ama ihramın niyetini yapacaktı.
Millet ihram beziyle, ihrama niyetlenmeyi aynı şey sanıyor,
anlatabildim mi, ikisi farklı şey. Şimdi kimisi onun için soruyor.
Diyor ki:
“—Hocam, benim yıkanmam icap etti. Hamama girdiğim
zaman ihram bezini çıkartabilir miyim?”
Tabii çıkartırsın, çiviye asarsın, yıkanırsın yine
bürünürsün. Bu ihram bezini çıkartmak, ihramdan çıkmak
değil. Buna kurban keserken kan döküldü, bilmem ne oldu filan,
bunu değiştirip yeniyi sarmak, ihramdan çıkartmıyor insanı.
(Dikişli giymek…) İhrama niyet etmiş olan bir insanın dikişli
elbise giymemesi gerektiğinden buna bürünüyoruz. İhrama niyet
etmiş insanın yapacağı işlerden bir tanesi, dikişsiz elbise
277
giymek; ama ihrama niyet edecekti.
Millet bunu bilmiyor. Niyetlenecekti, cezasız
olacaktı. Niyetlenip buraya gelseydi, kadının zaten dikişli elbise
giymesi de caizdir. Buraya ihramlı olarak girmiş olacaktı. Bu
ihramla ilgili suçları, bilerek yapmakla bilmeden yapmak
arasında fark yoktur, ceza aynen olur.
Şimdi bunu böyle yaptığı için ihrama niyet etmeden bu
mıntıkaya geldiği için bilmeden, (bilmeden olsun, bilerek olsun)
bir koyun, keçi kurban etmek cezası tahakkuk etti.
Temizlendikten sonra ihrama burada niyetlenecek, artık Mikat’ta
yapmadığı için bir koyun, keçi kurban cezası olacak.
5. Soru:
Cidde’de ihrama girilir mi, girilirse cezası ne olur?
Mîkat ihramsız geçildiği için -Cidde mîkatın içindedir- kurban
kesmek gerekir. Ama buradaki inceliği tekrar hatırlatıyorum.
Mîkat yerinde ihrama niyet etti de, ihram bezlerini Cidde’de
bağladıysa sadakayla geçer. Ama mîkat mıntıkasında ihrama
niyetlenmemişse, kurban kesmek gerekir. İnceliği budur.
6 Soru:
Cidde’den Mekke’ye gelirken, vazgeçip Medine’ye gitse bir
kişinin durumu ne olur?
Medine’ye giden bir kimse cezadan kurtulur. Cidde’den,
Mekke’ye gelmişken; mîkatı ihramsız geçti, cezalı duruma düştü.
Ama Cidde’den döndü Medine’ye gitti, kurtulur. Çünkü mîkat
dışına çıkıyor. Medine’den tekrar ihrama girer; olur.
g. İhram Yasakları
1. Soru: Bizim hanım ihramlıyken yedi hacı teyzenin saçını
kesmiş. Cezası nedir?
Cevap: İhramlı insan kendi saçını da kesemez, başkasının
saçını da kesemez. Tabii cezalı duruma düşmüş oluyor. O
kestikleri miktarların önemi var, onları konuşmamız lazım.
278
1. Soru:
Deterjanla çamaşır yıkamanın cezası nedir?
Cevap: Deterjan kokuluysa kokulu sabun kullanmış
oluyor. Çamaşır yıkandı ama ellerine biraz bulaştı, yıkadı.
Tasadduk ederek Allah affeder. Bir defa kokulu sabunla el
yıkamış, o da sadaka vermekle olur. Öteki meseleye bakmam
lazım.
2. Soru:
Islak mendil kokulu değil de sadece ilaçlı ise ne gerekir?
Islak mendildeki ilacın kokusu varsa cezayı gerektirir, kokusu
yoksa ilacın zararı olmaz. Koku cezayı getiriyor. Yoksa, insan
kokusuz bir ilacı sürebilir, kokusuz bir şeyle silinebilir.
3. Soru:
İhramlıyken bir günden fazla iç çamaşırı giyen kimsenin
kurban kesmesi gerekir mi?
279
Gerekir. Bir günden fazla oldu mu, kurban kesmesi gerekir.
Millet iç çamaşırı olmadan gezmeye alışmamış;
güzel. İhramlıyken peştemalle geziniyor, yadırgadığı için de altına
iç çamaşırı giyiyor. Bak bir şey öğrenmiş olduk, hoca olarak biz
bunu bilmiyorduk. Demek ki millet ayıptır, olmaz sanıp iç
çamaşırı giyiyormuş. Ben bu sorudan bunu öğrendim. Olmaz. İç
çamaşırı giydi ise kurban kesecek. Ceza kurbanı kesecek. Millet
yadırgıyor ama buranın kaidesi böyle.
4. Soru:
Evli olan kişilerin ihramlıyken birbirlerinin ellerini tutmaları
olur mu?
Kaybolmasın diye bazen böyle mecburiyetler oluyor. Başka
duygular karışmadan olursa olabilir.
5. Soru:
Arafat’ta çok sivrisinek var. Bunlar öldürülebilir mi?
Zararlı mahlûklar öldürülebiliyor.
6. Soru:
İhramlıyken sigara içilebilir mi, içilemez mi?
Sigara mükeyyifattandır. Ulemâ onun hükmü konusunda
çeşitli sözler söylemişlerdir. Bazılarına göre haramdır.Yani bazı
alimler haram demişlerdir. Bize göre kerahet-i tahrimiye
ile mekruhtur. Yani şiddetli bir keraheti vardır. İçilmese iyi olur
ama buna rağmen içmişse, bundan dolayı bir şey gerekmez.
7. Soru:
Farz olan tavafın dışında, mazereti olan hanım Kâbe’yi
seyredebilir mi?
Kâbe dışarıdan görünüyorsa seyredebilir ama mazeretli hanım
mescide girip seyredemez. Dışarıdan görünüyorsa seyretmenin bir
zararı, günahı yok. Kralın sarayına girdi, mesela misafir oldu.
280
Kralın sarayı Kâbe’ye tepeden bakıyor zaten. Orada otursun,
seyretsin. Tamam, edebilir. Görüyorsa bir yerden, oturduğu
otelden, motelden seyredebilir. Mescidin içine hayızlı, nifaslı,
cünüp insan giremediği için seyredemez. Hüküm odur.
8. Soru:
Hacc-ı temettuye niyetlenip ihrama girdik. Tavafa giderken bir
avucumuzun içine pudra aldık, o pudrayı da allayıp pullayıp
elimize yüzümüze sürmedik. Ancak avucumuza almış olduk. Ne
gerekir?
Tasadduk etmek gerekir. Hemen yıkayıp elini temizleyecek; o
kadar. Başka bir şey gerekmez. Bir miktar sadaka vermek
gerekir.
9. Soru:
Ayağımda varis var; varis çorabım kalabilir mi, özürlü sayılır
mıyım?
O çorap çıktığı zaman, vazifelerinizi yapamıyorsanız; o zaman,
o giyim olmuyor, bir ilâç ve sargı gibi olmuş oluyor.
10. Soru:
Bir hanım umre tavafını tamamlamadan saçını keserse cezası
nedir? Mîkat’a gidip ihrama girse, umreyi yeniden yapsa cezası
düşer mi?
Saç kesmenin cezası kurban kesmektir, ama tavafın ne
kadarını yaptı, sa’yin ne kadarını yaptı? Umre tavafını
tamamlamadan saçını keserse cezası kurbandır. Daha tavafı bile
tamamlamadı, sa’yini yapmadı, saç kesiyor. Kurban kesmesi
gerekir. Umreyi yeniden yapsa cezası düşer.
h. Arafat’a Çıkmadan Sa’y
1. Soru:
281
Arafat’a ve Müzdelife’ye çıkmadan hac tavafı ve sa’yi
yapılabilir mi?
Hac tavafı yapılamaz. Hac tavafı Mina’dan sonra, bayram
günlerinde yapılır. Ama haccın sa’yi, kudüm tavafından sonra
veya nafile bir tavaftan sonra sa’y edilerek yapılabilir. Sa’y,
kendinden evvel bir tavaf bulunmak şartıyla önceden
yapılabilir. Hac tavafı bayram günlerinde yapılır. İfâza tavafı
dediğimiz haccın farz olan tavafı bayramda yapılır.
2. Soru:
Sa’y yaparken ihramlı olacak mıyız?
Bu soru da güzel oldu. Bu sözüm temettu haccı yapanlar için
değil. Mesela ben yapamam, haccın sa’yini de yapamam. Dikişli
elbise giymiş olanlar yapamaz. Kimler yapabilir? Hacc-ı ifrada,
hacc-ı kırana niyet etmiş olanlar, üzerlerinde ihramlılık durumu
olduğu için onlar yapabilir. Onlar bir tavafın arkasından bir sa’y
yaparlarsa, ifâza tavafından sonra sa’y yapmayı öne almış
olur. Temettu haccı yapanlar yapamaz.
282
3. Soru:
Mina’ya çıkmadan ihramlanıp hac sa’yini yapsak olur mu?
Mütemettî olanlar, temettu haccı yapanlar yapamaz. Kıran ve
ifrad haccı yapanlar yapabilir. Evvelden sa’yi yapanlar kimler?
İfrad haccı ve kıran haccı yapanlar. Temettu haccı yapanlar
yapamaz. Daha hacca başlamamış, hac için ihramlanmamış, sa’yi
nasıl yapacak? Durumu müsait değil, daha başlamadı.
4. Soru:
Farz tavafının sa’yini daha önceden yapabilir miyiz?
Hacc-ı ifrad ve hacc-ı kıranda olanlar, yani üzerinde ihram
bulunanlar için bir nafile tavaf yapıp sa’yini yapabilmek mümkün
oluyor. Temettu yapanlar için bu mümkün olmaz.
i. Şeytan Taşlama
Soru:
Şeytan taşlamada vekâlet verilebilir mi? Birden fazla vekâlet
alınabilir mi?
283
Şeytan taşlamada özürlü, mazeretli insanlar vekâlet
verebilirler. Bir insan birden fazla vekâlet alabilir. Onları ileride
söyleyeceğiz. Akıllar karışmasın diye, henüz vakti gelmediği için
söylemiyorum.
j. Hanımların Adet Durumu
1. Soru:
Hanımlar ilaçla aybaşı halini, mazeretlerini geciktirebilirler
mi?
Geciktirebilirler. Bazı ilaçlar varmış. Alındığı zaman âdet
görme işi üç-dört gün ileriye gidiyormuş. Böyle bir şey yapar da
geciktirebilirse olur. Temiz olarak yapacağı işleri yapar. Mümkün
ama gecikmese de, âdet görmesinden dolayı yapamadığı
ibadetlerden bir mahrumiyeti olmaz, bir ceza gerekmez.
2. Soru:
Bir kadın âdetli ise ne yapacak?
Bekleyecek. Temettu haccına niyetlenmiş bir kadın burada
âdet gördü, hac vazifesini yapacakama Harem’e giremiyor, tavaf
yapamıyor, umresini yapamadı, bekleyecek. Arafat’a çıkmadan
önce temizlenirse tavafını, sa’yini, umresini yaparsa tamam; haccı temettu olur. Temizlenemedi, Arafat’a da âdet görür halde
gitti. Olabilir, Arafat’ı makbuldür, Müzdelife’si makbuldür,
Mina’sı makbuldür, şeytan taşlaması makbuldür. Temizleninceye
kadar bekler, haccını yapar. Haccından sonra temizlenince, Hz.
Âişe Validemizin yaptığı gibi bir umre yapar. Bir de kurban keser.
3. Soru:
Hanımın özel hali, yani âdet görme durumu var. Arafat’tan
sonra ziyaret tavafını, yani farz tavafını yapamadı. Kafilesiyle geri
dönmek zorunda.
Al başına sıkıntıyı. Kafilesinden geri kalamaz, zaten geri
bıraktırmazlar. Zaten Suudlular çıkarttırmaz; “O adamı bulun.”
284
veya “O kadını bulun.” derler. Ne olacak? Tabi böyle hayızlı, âdetli
olan bir insanın tavaf yapması olmuyor. Temizlenecek, öyle
yapacak. Temizlenerek yapma imkânına sahipse ne zaman
temizlenirse o zaman yaptığı tavaf farz tavafı olur, iş tamam olur.
Ama yapamadı kafile zorluyor memleketine gidecek; çaresizlik
içinde. O zaman ne yapar? Bu haldeyken farz tavafı yapmak çok
büyük bir ceza, sığır ve deve kurbanı gerektirir. Tavafını yapar,
yedi kurbanlık cezayı öder. Ya da bekler. Temizlendiği zaman
veya bir umreye geldiği zaman, ömrünün sonuna kadar ne zaman
yapabilirse o zaman farz tavafını yapar.
4. Soru:
Âdetli kadınlara, Harem’i ziyaret ve ibadet için avlusunun
sınırları nelerdir?
Kapılarıdır. Öbür taraflardaki kapılarıdır. Kapılarda nöbetçi
duruyor ya, hudut orasıdır. Hani çantalı geldiğin zaman içeri
sokmuyorlar. İşte Harem’in hudutları oralardır. Safâ ile Merve
arasındaki sa’y yeri Harem’in dışıdır ve orada abdestsiz, hayız
görmüş bir kadın sa’ye devam etse bir şey gerekmez. Harem’in
hududu onun öbür tarafından başlayacak. Oradan öteye âdetli
olanlar giremez
5. Soru:
Cuma günü hanımın özel hali belirdi. İhrama girdiğinde
temettuye niyet eyledi. Arafat’a çıkmadan temizlenmesi mümkün
değil. Ne yapmamız gerekiyor?
Cuma günü, bundan iki gün önce, özel hali belirdi. Özel hali
belirmeden önce eğer umresini tamamlamışsa, tamam. Özel hali
belirmeden önce temettu haccının bir kısmını bitirmişse ne âlâ; o
zaman sorun yok. Ama özel hali ile buraya geldi de umresini de
yapamama durumu olduysa o zaman temizlenmese de Arafat’a
çıkacak. Artık temettu durumu olamıyor; mazeretinden dolayı
umresini yapamıyor. Bekleyecek. Hayızlı olarak Arafat’a
çıkacak, Arafat’ta vakfeyi yapacak. Müzdelife’ye gelecek,
285
Müzdelife’de vakfeyi yapacak. Mina’ya gelecek, oradaki
vazifelerini yapacak.
Âdeti hâlâ kesilmediyse farz tavafı yapmak için
bekleyecek. Kesildiği zaman yıkanacak, farz tavafı da yapacak.
Eğer bu durum belirmeden önce umre yapmışsa hacc-ı temettu
olur. Ama hacc-ı temettuye niyet ettiği halde âdet belirdiği için
umre yapamamışsa, sırf hac olur, hacc-ı ifrad olur. Temizlendiği
zaman farz tavafını yapacak. Âdetli de olsa farz tavafına kadar
Arafat’ta, Müzdelife’de, Mina’da öteki bütün işleri yapar. Hiç
korkusu olmasın.
6. Soru:
Eşim temettu haccına niyet etti, hayız hali başladı, umre
yapamadı. ”Eğer hac zamanına kadar hayızlı hali geçmezse ifrad
haccına niyet eder.” deniliyor. Ceza kurbanını ne zaman kesmek
gerekir? Diğer kurbanlarla beraber kesmese olur mu?
Ceza kurbanı, harem mıntıkasında bugünlerde ve daha sonra
her zaman kesilebilir. Onun cevabını verdik. Hanım kendi
durumunda bekleyecek. Haccın zamanına kadar bu hayız hali
kesilirse umreyi yapabilecek.
7. Soru: Şimdi gelelim, dünden hanımların gönderdiği bazı tafsilatlı durumlarını anlatan kâğıtlara. Biliyorsunuz, insan tabiatının gereği hanımlar ayın belli günlerinde namaz kılamayacak bir duruma düşerler. Buna âdet hali deniliyor, Arapçası hayız hali, hayız görmek deniliyor. Türkçe’de aybaşı deniliyor. Bu üç kelime kullanılıyor; âdet hali, aybaşı hali, hayız hali. Kadınlar buraya gelirken hesaplıyorlar. Çünkü bu belli zamanlarda olur. Onlar kendi hallerini, ne zaman olacaklarını aşağı yukarı bilirler. Hap alıyorlar. Bazı doktorlar tavsiye ediyor. Öne gelsin, sonraya gitsin, dursun veya çabuk olsun diye. Ne oluyor? Teşkilat bozuluyor. Tabii olan hal, tabiat çizgisinden çıkıyor. Gayri tabii oluyor. Onun misalleri var burada. 286 Kendilerinin hallerini anlatmışlar. Duruma müdahale edildiği için… Hassas çalışan bir saate müdahale edersen ne olur? Ayarı bozulur. Ayarı bozuluyor. Hapı aldığı için abuk sabuk bir şeyler olmaya başlıyor. Bir gün aybaşılı gibi oluyor, bir gün temiz gibi oluyor, ertesi gün yine aybaşılı gibi oluyor, yine temiz gibi oluyor. Üç gün, beş gün böyle devam ediyor. Ondan sonra bayağı bir aybaşı oluyor. O devam ediyor, bitiyor, ondan sonra bir başka şey oluyor. Onun için, şimdi şu ana kadar ne olmuşsa olmuş, bundan sonra duyanlar duymayanlara duyursun ki; hap almasınlar çünkü hap teşkilatı daha beter bozuyor, işi daha beter karıştırıyor. Hacı hanım, bu tarafa gelirken mîkata gelince ihramlanacak. İhramlanmak ne demek? “Olağanüstü ahkâma girmek” demek. İsterse hayızlı olsun, âdetli olsun yine de niyetlenecek. وَ يَسْئَلُـُونَكَ عَنِ الْمَحِيض،ِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعُـْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ )البقرة٢٢٢:( (Ve yes’elûneke ani’l-mahîd) “Ve bir de sana hayızdan, aybaşı hâlinden, âdet hâlinden soruyorlar. (Kul hüve ezen) De ki: O bir ezadır; üzüntü veren, ezâ veren bir şeydir. (Fa’tezilü’n-nisâe fi’lmahîd) Aybaşı halinde kadınlardan cinsel yönden uzak durun, ayrılın!” (Bakara, 2/222) O durum, Allah’ın hilkatinin bir hikmeti. Çocuk böyle oluyor, evlatlar öyle kazanılıyor. Bu işin, teşkilatın durumu o… Yani hanım evlat yapacak hale hazır oluyor, evlat olmadığı için o hazırlıklar dışarıya gidiyor. Bir dahaki ay yine hazır oluyor, olmadığı zaman yine gidiyor. Aslında evlat olma hazırlığının bir işareti oluyor. Mîkata geldiği zaman niyet eder. Eğer buraya geldiği zaman, kendisini tavaf yapacak durumda görmezse, âdet görürse, o 287 zaman tavafı yapamaz. Otelde, evde, odada, nerede kalıyorsa orada bekler. Harem-i Şerif’e giremez. Çünkü hayızlı kadının Harem-i Şerif’e girmesi, camiye girmesi, tavaf yapması yoktur. O hal bitinceye kadar bekleyecek. Bitince vazifesini yapacak. Verdiği sözlerden hangisini yapabiliyorsa, o kadarını yapar. Bazıları vakti geçmişse kendiliğinden düşer. Kendisine bir vebal, sorumluluk olmaz. Arafat’a çıkabilir mi? Hanım tam buraya geldiği sırada âdet gördü; Kâbe’ye gidemedi, umre yapamadı veyahut haccı ifrada niyetlenmişse kudüm tavafı yapamadı; hiçbir şey yapamadı. Beklerken, beklerken Arafat’a çıkma zamanı da geldi. Arafat’a çıktı mı? Çıktı, tamam. Bir şey var mı? Yok. Allah böyle nasip etmiş, ne yapalım. Tamam. Arafat’a çıkar. Hayızlıyken Arafat’a çıkılır mı? Çıkılır. Dualar edilir mi? Edilir. Sadece namaz kılınmaz. Müzdelife’ye gelip vakfe yapabilir mi? Yapar. Şeytan taşlayabilir mi? Taşlar. Her şeyi yapar. Hacı olacak böyle mazeretli hanımın yapamadığı bir tek şey var; Mescid-i Haram’a gelmek, tavaf yapmak. Bunu yapamaz. 8. Soru “Ben temiz olarak işe başladım, tavafı yaptım, sa’yi yaptıktan sonra baktm ki alametler gördüm. Galiba âdet görmeye başlamışım.” Tamam, hiçbir şey gerekmez, tamamdır. Çünkü başladığı zaman temizdi, görüldüğü zamandan sayılır. Onun için tavafı tamamdır. Kadınlar için sa’yin de öyle mazeretli halde yapılmasında bir sakıncası yoktur. Erkekler için ve tabii durumda olanlar için abdestli yapılması sünnettir. Âdeti devam etti, tavaf yapamadı; sa’y yapabilir mi? Yapamaz. Neden yapamaz? Çünkü sa’y kendi başına bir müstakil ibadet değildir; tavaftan sonra yapılan, tavafa bağlı bir ikinci ibadettir. Bir maddenin a, b şıkkı gibidir. Tavaf olmadan başlı başına sa’y olmaz. Sa’y tek başına bir ibadet değildir, tavafa bağlı bir 288 ibadettir. “Binanın birinci katı yok, ben ikinci katında oturuyorum.” Sen benimle gelsene, seni bir hastaneye götüreyim, aklını bir muayene ettireyim.” Birinci kat olmadan ikinci kat olur mu? Sen birinci katı olmayan binanın ikinci katına nasıl çıkıyorsun, nasıl oturuyorsun? Tek başına sa’y olmaz. Tavaftan sonra olur. Tavafa bina edilir sa’y. Ama hanım tavafa temiz başladı, Allah’ın bir mazereti. Tavafı bitirdi, Sa’yi de yapıyordu, Sa’yin sonunda, dördüncü şavttan sonra -Her bir gidişe bir şavt deniliyor.- fark etti, anladı, şüphelendi; eve gelince fark etti, anladı ki âdet görmüş; tamamdır. Buna kitaplarımız tamamdır diyor. Hacc-ı kırana niyetlenmişti, hacc-ı temettuye niyetlenmişti ama Arafat’a kadar hiçbir şey yapamadı. Mazereti var; hacc-ı ifrada döndü. Haccı ifrada döndüğü için temizlendikten sonraki vazifelerini hacc-ı ifrad olarak yapar, gider. Gelirken temiz geldi de Arafat’ta âdet görmeye başladı, ondan sonraki vazifeleri, farz vazifeyi, farz tavafı yapamadı. Bekleyecek. “Benim böyle bir durumum var.” diye kocasına söyleyecek, kafileye bildirecek; bekleyebilirse bekleyecek. Bekleyemedi, hiçbir çare bulamadı. Mecburen gitti, bir şey de yapamadı. Bir umreye geldiği zaman, ilk yaptığı tavaf farz tavafı olur, ödenmiş olur. Hanefî mezhebine göre farz tavafının müddeti ömrünün sonuna kadardır. Ya da, “Bir daha gelemem.” derse; o haliyle tavafı yapar, o halde tavaf yapmanın cezasını öder. Cezası deve kesmektir, sığır kesmektir; keser, gider. Ama bekleyip yapsa daha iyi… Tabii biz yapamama durumlarına göre en son ihtimalleri söylüyoruz. Hap almayı tavsiye etmiyoruz. Böyle durumları da dilimizin döndüğünce anlattık. Ha, bir de diyor ki: “—Hocam! Ben hap almaya başladım, iş karıştı” diyor. Bu haplar karıştırıyor, teşkilatı bozuyor. O zaman ne olacak? 289 Bizim mezhebimize göre: Üç günden az olursa, on günden fazla olursa, bu durum artık âdet, aybaşı durumu değildir; mazerettir. O zaman özürlü insan durumuna gelir. Kanama devam ediyorsa bile özürlü durumuna geçer, özürlü insanların hükmüne girer. Özürlü insanların hükmü nedir? Her vakit abdest alır; vaktin girmesiyle abdest olur, vaktin çıkmasıyla abdesti bozulur. On günden fazla devam etmişse, bu hususta özürlüye tabi olur. Mehmed Zâhid Kotku Hocamız Rh.A, birilerinden duydum, tahkik ettim, şöyle dermiş: “—En iyisi hap almasınlar, tabii haliyle olsun. Ne zaman olacaksa olsun, ona göre çaresi düşünülsün.” dermiş. Tabii hanımların bu halleri küçüklükten bilmeleri lazım. Büluğa erdikleri zamandan bilmeleri lazım, annelerinin öğretmesi lazım. Allah rahmet eylesin, çok sevdiğim bir hocaefendi vardı. Cemal Efendi derlerdi. Cemal Öğüt Hoca. Çok şakacı, çok latifeci, çok alim, fâzıl bir hocaefendiydi. Benim küçüklüğümde İstanbul’da vaizdi. İki tane Cemal Efendi vardı; buna “Alasonyalı Cemal Efendi” derlerdi. Bu iş çok önemli olduğu için, hanımların hallerine dair özel kitap yazdı. Cemal Öğüt Hocaefendi’nin bu kitabını hanımlar almalı, okumalı. Kendileri de okumalı, çoluk çocuğuna da öğretmeli. Beyler de okusun, onlar da hanımına öğretsin. الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَآءِ )النساء٣٤:( (Er-ricâlü kavvâmûne ale’n-nisâi) [Erkekler kadınların yöneticisi ve koruyucusudur.] (Nisa, 4/34) değil mi? Hanımların sorumluluğu, bekçiliği, hizmetçiliği bizim üzerimizde değil mi? Görevli, hizmetli biz değil miyiz? Onlar bize Allah’ın emaneti değil mi? Biz bileceğiz; yanlış bir şey yapmamalarını biz öğreteceğiz. Ya da akıllılıklarından, ferasetlerinden onlar kendileri bilecek, öğrenecek; kızlarına da öğretecekler, başkaları sorarsa onlara da 290 öğretecekler. Ben başkasının kitabını bilmiyorum; kadınlara ait. İslâm tarihinde eskilerden vardır da, önemli diye rahmetli Cemal Efendi bu hususta bir eser yazmıştı; benim de kütüphanemde vardı. Ben o Hocaefendi’yi latifeciliğiyle tanıyorum. Bir keresinde vaazına gittim. Bak Allah bu güzel yerde yâd ettiriyor. Allah rahmet eylesin, makamı âlâ olsun; iyi hocaydı, samimi insandı. Ahaliyi şakacılıkla İslâm’a çekmeye, iyi müslüman olarak yetiştirmeye çalışırdı. Ben şehadet ediyorum ki iyi hocaydı. Nur içinde yatsın, Allah makamını daha a’lâ etsin. Allah cümle geçmişlerimize rahmet etsin, kabirleri nur dolsun, ruhları şâd olsun, dereceleri yüksek olsun, eğer hatalarından dolayı kabirde azap çekenleri varsa azapları def u ref olsun. Seyyiâtları varsa hasenâta dönsün… Çünkü Allah döndürüyor. Azapları varsa azaplarını kaldırsın, kabirleri cennet bahçesi olsun. Bu Cemal Hoca’nın bir fıkrasını anlatayım da, siz de sevin, şakacı bir insan olduğunu anlayın. Beyazıt Camii’nde vaaz verirdi. Beyaz sakallı, zayıf bir kimseydi. Herhalde ibadetten zayıf bir kimseydi. Ramazan’da vaazına gittik, ben küçüğüm. “Ramazan’ın ilk günleri; baktım sabahleyin bizim hatun evde bağırıyor.” “—Ah! Hocaefendi! Kedi çanaktan su içiyor.” “—E ne olacak hanım!” “ “—Hocaefendi! Ramazan değil mi?” “—Evet Ramazan.” “—O zaman niye su içiyor?” “—Hanım, hanım! Hayvanlar oruç tutmaz, hayvanlar oruç tutmaz!” Tabi millet de anlıyor şakayı, gülüyorlar. Böyle şakacı bir insandı ama bak hatırda kalıyor, kaç sene geçti. Nur içinde yatsın, iyi insandı. Çok iyi hocalar vardı, Allah razı olsun hepsinden; halkı güzel güzel yetiştirdiler. 291 9. Soru: Farz edelim ki bir hanımefendi hac vazifesinin içerisinde ziyaret tavafını yapamadı. Ülkesine dönünceye kadar da bu imkâna sahip olamadı. Bu durumda ne olacak? Hac eksikliği söz konusu olur mu? Tabii. Hac Arafat ve ziyaret tavafıdır. Ziyaret tavafını yapamadıkça hacı olmaz. Memleketine gittiyse dönecek, bir zaman sonra ziyaret tavafını gene yapacak. Ya da bekleyecek ziyaret tavafını yapacak, öyle gidecek. Hazır buraya gelmiş, üç gün daha bekleyecek, ziyaret tavafını yapacak öyle gidecek. “—Kafile var, gitmem lazım, bir daha da gelmem mümkün değil. Bir başka yolu yok mu bunun?” Var. Hayızlıyken ziyaret tavafını yapar, deve keser. Çünkü hayızlıyken ziyaret tavafını yapmak deve kesmeyi, sığır kesmeyi gerektiren bir suçtur. Vazifeyi yapmış olur, deve keser. k. Alkolsüz Bira Soru: 292 Mekke bakkalları alkolsüz bira satıyor. Bu konuya ne dersiniz? Bir içki alkolsüzse adının değişik olması mühim değildir, helaldir. Alkollü ise yine adının farklı olması mühim değildir, haramdır. Alkollü ise içilmez, alkolsüz ise içilir. “—Ben bira içmiyorum da şarap içiyorum, şarap içmiyorum da votka içiyorum, votka içmiyorum da likör içiyorum, likör içmiyorum da esrar çekiyorum, esrar çekmiyorum da tiner kokluyorum.” Sarhoşluk veren her şey haramdır. Çoğu haram olan şeyin, - sarhoş etmese bile- azı da haramdır. Sarhoşluk vermeyen bir meşrubat içilebilir, alkolsüz diyorsa adı mühim değil. Yalnız burada ben şunu düşünüyorum: Bu adamlar bira üretiyor. Şu marka biracı. Biracı da burada da ticaret yapmak için alkolsüz meşrubat üretmiş, getirmiş. Ben onun markasını almam. Neden? Çünkü adamlar burada para kazanıyor, öbür tarafta haramı satıyor, harama harcıyor. Almamaya gayret edelim, almayalım Alkollüsünü yapan bir marka ise, alkolsüzünü de içmem; destek vermemek için içmemeye gayret edelim. Bence bu işin inceliği bu. l. Bir Hatıra Soru: Gökyüzünde yıldız seyrediyorum. Bir ara gökyüzüne baktım yıldız yok. Düşündüm, biraz sonra baktım o mübarek ışık bizim üstümüzde. Ben de gerçekleşmiş bir hadiseyi anlatarak, buna cevap vereyim. Arapça bilen meşhur bazı kimseler bana anlattılar. Adını söylesem siz de tanırsınız. Mehmed Zahid Kotku Hocamız Arafat’ta çadırdayken, iki tane Pakistanlı gelmiş. Efendi, münevver, giyimi kuşamı yerinde iki zât, çadırın önünde diz çökmüşler. Hocamız’ın yanına kasideler okuyarak hürmetkâr bir şekilde gelmişler. Bunu bize anlatan şahıs Arapça biliyor. Şöyle diyorlarmış: 293 “—Biz Pakistan’da bir nur gördük. O nuru takip ettik, buralara, Hicaz’a geldik. O nuru takip ettik; Arafat’a geldi, Arafat’a geldik. Sonra bu çadırın üzerine geldi, üzerinden içine girdi. O nur burada diye buraya geldik.” Demek ki Allah-u Teàlâ Hazretleri, mânevî bazı şeyleri gösteriyor. m. Tavafta Selâmlamalar 1. Soru: Hâcerü’l-Esved’in selâmlamasının üç kere yapılması gibi bir durumu var mı? Evet, üç defa “Bismi’llâhi allàhu ekber!” diyecek. Yanına yanaşamıyorsa, uzaktan böyle işaret edip, ondan sonra sağ avucunun içini öpecek. Tavafa öyle başlayacak. 2. Soru: 294 Rükn-i Yemânî’nin selâmlanmasının hikmeti nedir? Peygamber SAS Efendimiz Rükn-i Yemânî’yi selâmlamıştır da onun için selâmlanır. Hatta kitapta: “Peygamber Efendimiz yanağını koydu, Rükn-i Yemânî’yi öptü.” diye yazar. Rükn-i Yemânî’de melekler izdihamlı şekilde, çok bulunduğu için selâmlamıştır. Hâcerü’l-Esved de selâmlanıyor, Rükn-i Irâkî ile Rükn-i Şâmî’nin istilâmı yani selâmlanması yok. n. Haccın Niyyeti 1. Soru: Temettüye niyet eden umre yapmadan evvel kırana niyet edebilir mi? Bu niyetin yeri mîkattan önce oluyor. Mîkattan sonra temettu dedi, daha herhangi işe girişmeden, buradaki vazifelere başlamadan değiştirdi, değiştirebilir. 2. Soru: Niyet eden bir kimse memlekete dönüp geri gelirse, niyetini o zaman değiştirebilir mi? Değiştirebilir. Çünkü memlekete geri gidince siliniyor. Niyeti değiştirebilir. Çünkü mîkatın dışına çıkıyor, çıkınca değiştirir. 3. Soru: Önce temettuye niyetlenen hacı erkenden hac için ihramlanırsa, farz tavafın sa’yini önceden yapabilir mi? Yapabilir. Telbiye gününe bırakmadı, hac için ihramlandı. Nafile bir tavaf yapar arkasından sa’y ederse aynı ihramla haccın sa’yini tekrar yapması gerekmez. 4. Soru: Birisi, “Biz Mekke-i Mükerreme’ye Ramazan’da geldik.” diyor. “Bize âfaki olduğumuz için sadece hacc-ı ifrâd yapacaksınız.’ dediler. Müjdeli hadisten faydalanmak için hacc-ı temettü yapsak 295 olur mu? Alimler demişler ki Mekke ahalisinin haccı sadece hacc-ı ifrâddır. Mekke ahalisi sadece hac yapar. Dışarıdan gelen insan da Ramazan’da buraya geldi umre yaptı. Ramazan’da umre yaptı ama hac mevsimi girmeden o zamanda umre yapmıştı. Hac mevsimi Şevval’de, bayramdan sonra başlıyor. Buraya geldi, umresini yaptı yerleşti. Ne olmuş oldu? Mekke ahalisi gibi oldu. Mekke ahalisi hacc-ı ifrâd yapar diye, onun için kitaplar böyle yazar. Hatta “Eğer umre yaparsa bu usûle uymadığı için kurban keser ama ceza kurbanı keser.” derler. Alimlerin bu hususta çeşitli görüşleri var. Peki bu durumda daha iyisi nedir? Haccı bitirdikten sonra umre yapar. Hacdan sonra, hac, hacc-ı ifrâdı bitti. Ondan sonra bir ara umre mescidine gider. Oradan ihramlanır, bir umre yapar. Hacdan sonra olur. Hz. Aişe Validemiz buraya hacca gelirken hanımlık hâli olmuş. Ahali ile beraber umre yapamamış. Ondan sonra üzülmüş. Hac bittiği zaman Peygamber Efendimiz’e: “—Herkes hem hac hem umre yaptı. Ben kadınlık halleri dolayısıyla, o zaman mazeretim olduğundan umre yapamamıştım. Şimdi sadece hac yaptım döneceğim. Bu umresiz oldu.” deyince, Peygamber Efendimiz yanına kardeşi Abdurrahman’ı katmış, onu Ten’ime, şimdiki umre mescidinin oluğu yere göndermiş. Orada ihrama girmiş, umreye niyet etmiş, bir umre yapmış. Buna dayanarak, hacdan sonra umre yaparsa olur. O sevabı öyle almış olur. O cezalı dedikleri duruma düşmemiş olur. o. Abdest Bozulması 1. Soru: Umre yaparken, iki şavtı yaptıktan sonra abdesti bozuldu. Fakat tavafı bitirirse cezası ne olur? 296 Yedi defa Kabe’yi şavt yapınca bir tavaf olur. İki yedinin yarısından azdır. Tavafın çoğunu abdestsiz yapmış olduğundan kurban kesmesi gerekir. 2. Soru: Muhterem Hocam, bir bayan temettü haccına niyetleniyor, tavafı yapıyor, sayi tamamlamaya az kala abdesti bozulmuş. Öylece tamamlayıp saçlarını kestirmişler, ihramdan çıkmışlar. Bir ceza gerekir mi, bu durumda ne yapılması lazım? Sa’yin çoğu olunca sa’yi tamam olmuş oluyor. Zaten temettü haccına niyetlenmiş, tavafı tamamlamış, sa’yin de çoğunu tamamlamış. Orada bıraksaydı mazeretim var diye bırakmış olacaktı, ama kalan kısmını abdesti bozularak yaptığı için bir ceza gerekecek. O cezanın miktarını yarın inşallah söyleyeyim. 3. Soru: Bir kişi nafile tavafını yaparken, abdestinin bozulup bozulmadığı konusunda şüpheye düşer ve tavafını da tamamlarsa durumu ne olur? Hiçbir şey olmaz. Neden bir şey olmaz? Çünkü şüphe ile abdest bozulmuş sayılmaz, tavafı abdestsiz yapmış sayılmaz. Abdestini bozduğu şüpheli; şüphe ediyor kendisi, “Acaba bozuldu mu?” diyor. Mecelle’nin çok umumi bir kaidesi vardır; “Yakîn şek ile zâil olmaz.” İyi bilinen bir bilginin üstü şüphe üzerine çizilmez. Abdest aldığını biliyor mu? Biliyor. Abdestli girdi mi tavafa? Abdestli girdi. “Ama hocam, içime bir şüphe düştü; bozuldu mu bozulmadı mı?” Şüpheye itibar edilmez. Şüpheye itibar yoktur. Peygamber Efendimiz’den misaller bulalım. Bu kural Mecelle’ye nasıl girdi? Az bir kural değil bu; mühim bir kural: Yakîn şek ile zâil olmaz. Birisi abdest alıyordu. Peygamber Efendimiz ona bakıyor. Tam bitireceği sırada yine abdest alıyor, yine abdest alıyor… Peygamber Efendimiz; “—Sen niye böyle tekrar tekrar abdest alıyorsun?” dedi. 297 “—Yâ Rasûlallah! Abdestim kaçıyor gibi geliyor.” dedi. İyi bilinsin diye açıkça söylememi mâzur görün. Ben bu lafları sevmiyorum, utanıyorum. Aldığım terbiyeye de aykırı geliyor ama “yellenmek” deniliyor ya, “gaz çıkarmak” insanın arkasından gaz çıkarması. Öyle gibi geliyormuş; kıpırdanıyor gibi. Peygamber Efendimiz diyor ki; “—O zaman abdest bozulmaz; abdestini al, devam et.” Abdestin bozulması için belirgin bir belirti olması lazım. Ya sesi duyulacak; hani bazen insan sesli yelleniyor ya, bir ses çıkıyor; tamam abdesti kaçtı, sesli. Ya da kokusu duyulacak. Öyle bir şey yok ama öyle gibi geliyor. Öyle gibi getiren şeytan; vesvese veriyor. Tavafın tadını kaçırtmak için ele aldığı adama vesvese veriyor. Kaçtı gibi, orası kıpırdadı gibi. Öyle kıpırdadı gibi ile iş yok. Abdesti vardır, tamamdır. İster nafile tavaf olsun, ister farz tavaf olsun zararı yoktur. Allah kabul etsin. Muhterem kardeşlerim! Bir de şeytanın bu konudaki melanetini söyleyeyim size. O adam şimdi, “Galiba abdestim bozuldu.” dese, dışarıya çıksa; gitse abdest alsa, yine gelse, yine tavafın bir noktasında kaçırdı gibi getirtir. Yine gider, yine abdest alır, tamamlayacağı sırada yine kaçırdı gibi getirtir. Yani o tavafı bitirtmez. Bu şeytan deli eder insanı. Namazda da öyle, abdest alırken de öyle. Kaçtı gibi gelir. Namaz bozuldu gibi gelir. Eğer şeytana itibar eder de; “Kalkayım ihtiyaten şunu düzelteyim, sağlam olsun.” derse yine yapar, yine yapar, yine yapar… Çıldırtır insanı. Şeytanın huyu böyledir. Sırf bu işi yapmak için özel şeytan vardır. Peygamber Efendimiz; “—İnsanın arka tarafını kıpırdatan, kıl çeken şeytan vardır.” diyor. Bunun çaresi şeytanın vesvesesine itibar etmemektir. Kesin olmadıktan sonra devam edecek. “—Ben şimdi burada namaz kılıyorum ama ya buraya bir çocuk çiş yaptıysa?” Olmaz! Böyle şüpheyle iş olmaz. “—Şimdi ben kahvaltıda zeytin yiyorum ama bu salamura 298 zeytinin içine ya fare düştüyse?” Olmaz! “—Ya düştüyse?” Gördün mü? “—Hayır, aklıma geliverdi.” Şeytan getiriyor. Ne zeytin yiyebilirsin, ne ekmek yiyebilirsin, ne zeytinyağı içebilirsin, ne et yiyebilirsin. Deli eder insanı! Şeytanın vesvesesi böyle korkunçtur. Kancayı bir taktı mı; öğle namazı için abdest almaya başlar da, ikindiye kadar abdestini tamamlayamaz. Yıkaya yıkaya elleri yara olur. “—Ne yapıyorsun?” “—Elimi yıkıyorum” “—Yeter artık.” “—Dur, daha olmadı, biraz daha temiz olsun.” “—Yeter, bırak!” “—Yok, biraz daha yapayım.” İkindiye kadar abdest aldırtır. Kırk defa abdest aldırtır! Kırk defa aynı farza, “Allahu ekber!” dedirtir, durdurtur. Sonunda bir yerinde; “Yine olmadı, hadi yenile.” diye aklına getirtir. Şeytan çok tehlikelidir. Şeytanın vesvesesine yüz vermemek lazım. Bu da güzel bir soruydu, biz de iyice işledik, cevap verdik. p. İhramda İken Banyo 1. Soru: İhramlı olan insan banyo yapabilir mi? İhramını değiştirebilir mi? Yıkayabilir mi? Bu konuda hanımlar ve erkekler arasında fark var mıdır? İhramlı olmak demek, “Mekke-i Mükerreme’yi hac ve umre maksadıyla ziyaret edeceğim.” diye niyet edip, bu ziyaretin şanına uygun tavrı takınmak, onun ahkâmına girmek demektir. Yoksa sadece üstündeki elbise demek değildir. Üstündeki örtünülen 299 peştamal gibi aşağı sarılan beyaz örtüye ihram bezi diyorlar. O da ihramın bir parçası. İhrama niyet etmiş bir insanın yapması gereken işlerden birisi de dikişsiz elbise giymek olduğundan elbiselerini çıkarıyor o dikişsiz iki parçaya bürünüyor. Yoksa ihram o demek değildir. İhram kelime olarak; Harem mıntıkasına yollanmak, Harem mıntıkasına teveccüh etmek, kastetmek demektir. Aslında; “Ben Allah rızası için Harem mıntıkasına gitmek üzere niyet ettim.” demektir. Bir mânası da; “Allah’ın haram kıldığı o şeyleri kendime haram belledim, haram olduğunu kabul ettim; o yasaklara uyarak ziyaretimi yapacağım.” demektir. Yoksa ihram iki parça bez demek değildir. Bu sebepten, üzerindeki o bez parçaları olmasa da insan ihramlı olabilir. Nitekim kadınların böyle; iki parça elbiseye bürünme mecburiyeti yoktur, dikişli elbise giyebilirler, öylece ihramlanırlar. Demek ki bu bez değilmiş. Kadınlar manto, şalvar giydiği halde, iç çamaşırı giydiği halde, dikişli giydiği halde onlar da ihramlanabiliyorlar. Buradan anlayın. İhramlanmak demek, bu bez parçalarını giymek demek değildir. Onun için kadın veya erkek icap ettiğinde, temizlenmesi gerektiğinde, banyo yapacağı zaman bunlar ıslanmasın diye çıkarır, asar, banyosunu yapar. Şimdi benim ihramı kapıda asılı mı kaldı? Hayır, ihram askıya, çiviye asılmaz; ihram bir niyettir. Mikat’ta ihramlanmaya niyetleniyorsun. Neye benzetebiliriz? Olağanüstü hal. Devletin idaresi tabii olarak devam edip dururken sıkıyönetim ilan ediliyor, “Olağanüstü Hal” diyoruz. O zaman işler değişiyor; onun gibi. İnsan sade bir müslümanken, Mekke-i Mükerreme’nin şânından, mübarekliğinden dolayı Mekke’ye yakışır, olağanüstü bir havaya giriyor. İşte ona “ihramlanmak” deniliyor. Onun için onu çiviye astığın zaman da yine ihramlı durur. Yani banyoda çıplakken bile insan ihramlıdır. Anlaşılsın diye böyle şeyleri söylüyorum. Banyo ahvalini 300 söylemek bize düşmez ama anlatmak vazifemiz. Bunlar çiviye asılıyken bile insan yine ihramdadır, ihramlıdır. Çünkü niyet etmiş; o niyet, o hal, o olağanüstü hal, o mübarek hal devam ediyor. Henüz o halden çıkmadı. O halden çıkmak nasıl oluyor? Umre yapan insan tavaf ve sa’yi yaptıktan sonra tıraş olmasıyla beraber o halden çıkıyor. İsterse üstünde o elbise olsun. Tıraş oldu, berberden çıktı, üstünde o elbise var. Tıraş olmakla o olağanüstü hal bitti. Onun için banyo yapmak gerekiyorsa banyo yapar. Sabah kalktım, “Hadi camiye gidelim.” “Kusura bakma, banyo yapmam lazım.” “Tamam, banyo yap.” Veya “Kalk hadi, geç kaldık, ezan okunacak, namaza gidelim.” Hayır, benim yıkanmam lazım.” Demek ki yıkanabilir; mâni değil. İhramını değiştirip yıkayabilir mi? Gerekiyorsa değiştirir. Tuvalette düşer; ihramı kirlenir, pislenir -açık söyleyelim de millet anlasın, mecazî konuşmadan anlayamaz- idrar olur, kaçırır kendisini tutamaz veyahut midesi bozulur; o zaman değiştirebilir, ihrama zarar gelmez. Onu değiştirir, ötekisini giyer. Eğer mecburiyet varsa yıkanabilir, ihram bezini değiştirebilir. Bu konuda kadınla erkek arasında fark var mıdır? Yoktur. Kadın da değiştirebilir, erkek de değiştirebilir. Kadın da yıkanabilir, erkek de yıkanabilir. Neden bu hususta bir tereddüt var, niye bu soru soruluyor? Bizim hacılar Avrupa’da alışmışlardır, büyük şehirlerde yaşayanlar alışmışlardır; beyler her sabah banyo yapar. Su bol, Anadolu’daki gibi kıt değil. Sabahleyin yataktan kalkar, banyo yapar; akşam işten çıkar, iş tulumunu çıkarır, banyo yapar. Bu alışmıştır, vücut da alışmıştır. Banyo ister, yıkanmak ister; şampuan, sabun ister. Beyzadem burada Hac ahvali ve ihram dolayısıyla iki üç gün yıkanmayınca, saçı yağlanınca, vücudu yağlanınca rahatsız olmaya başlar; yıkansam der. Bu böyle olmaz; doğru değil. İhram, tevazu kıyafetidir. Burası tevazu yeridir; süslenme, taranma, donanma yeri değildir. Lafı 301 evirip çevirip söylemek gerekirse hacının tozlu topraklısı; hor zelil olanı makbuldür. “Yâ Rabbi! Şu halime bak; bana acı, bana rahmeyle, beni afv u mağfiret eyle!” diyebilsin; Allah acısın. Biz buraya yalvarmaya geldik. Burası yalvarma yeridir; süslenme yeri değildir. Keyif için süslenmek, az biraz kirlendi, ütüsü bozuldu diye değiştirmek, keyif için yıkanmak doğru değildir. Yıkanırken, kendisinin zorlamasıyla kopan her kıl için sadaka vermek gerekir. Vücuttan epey de kıl dökülür. Ben abdest alırken bakıyorum elime üç dört tane kıl gelmiş. Bilmiyorum yalnızca bende mi böyle oluyor ama herkeste böyle olduğunu düşünüyorum. Tabii olarak değil de böyle kendisinin zorlamasıyla, taramakla kopan kılların her birisi ceza gerektirir, sadaka gerektirir. Cezalı duruma düşmemek için mümkün olduğu kadar kaçınmak lazım. İhramda durduğunuz gün topu topu kaç gündür ki? Eski zamanlarda adamın yaya geldiğini düşünün. Mekke ile Medine arasının on beş gün olduğu zamanı düşünün. Ayaklarının patlaya patlaya yürüdüğünü, kumlara battığını düşün. Alimallah onun ihramı toprak rengi olur. İşte öyle olacak. Terler; rüzgâr terlerin üstüne tozları yapıştırır, vıcık vıcık olur, rahatsız olur. Ne yapalım? Burası yalvarıp yakarma, boyun bükme yeridir. Öyle keyif için yıkanmak doğru değildir, tehlikelidir. “Dökülen kıllardan dolayı sadaka gerekir.” demişlerdir. Onun için kirlendi diye eski ihramını değiştirmeyi uygun görmemişlerdir. Hocalarımız; “Öyle yapmayın.” demişlerdir. 2. Soru: Ben mikattan çok önce ihramlandım. Ondan sonra da, “Nasıl olsa mikat yerine gelmedim.” diye yıkanmış, taranmış. Tabii taranınca kıllar dökülür. Kadınlar böyle tararlar tararlar, sonra taraktan böyle böyle yaptığın zaman bir yumak saç çıkar. Erkekler de tarandığı zaman, böyle yaptığı zaman bir sürü 302 saç çıkar. Nasıl olsa Mikat yerine gelmedim diye yıkanmış taranmış, yıkanmış taranmış. Bu da yanlış. İhramlanmanın son hududu mîkat yeridir; oradan öteye ihrama niyet etmeden geçemez. Ondan evvel ihrama niyet etmişse, İstanbul’dan niyetlenmişse, oradan itibaren ihramlıdır. Frankfurt’tan niyetlenmişse Frankfurt’tan itibaren ihramlıdır. Stockholm’den niyetlenmişse o zamandan itibaren ihramlıdır. İhram yasağını yaparsa, ihram cezasını yer. “Ben ihramlanmaya niyet ettim.” demiş mi? Demiş. Bitti. O zamandan itibaren ihramlıdır. “Mîkat yerine gelmedik.” diye yıkanmış, taranmış, rahat davranmış. O kılların sayısınca sadaka verecek. Epeyce bir şey yüklenmiş. 3. Soru: İhramlılar zaruret olduğunda kokulu ilaç kullanabilir mi? Kirlenen elbisesini yıkayabilir mi? İlaç kokulu da olsa zaruret varsa kullanabilir. İhramı kirlenmişse yıkayabilir ama sırf fazla kirlendi, görüntüyü bozdu diye yıkamak doğru değil. Necaset bulaşmışsa yıkayacak ama kirlendi, biraz tozlandı, topraklandı; güzel görünsün diye yıkamak doğru değil. Çünkü ihramlılık hali Allahu Teàlâ Hazretlerine meskenet ile kulluk etme halidir. Toza toprağa bulanacak, saçı sakalına karışacak ve Allah’a yalvaracak. O hal makbul. r. Günahların Affolması 1. Soru: Süleyman Şeker Hoca’nın ‘Hac Rehberi’ isimli kitabında; “Meş’ari’l-Haram’da, hacının kul hakkı da bağışlanır.” diyor. Siz ne buyurursunuz? 303 Ben ne buyuracağım? “Allah Allah!” derim, “Çok şükür yâ Rabbi!” derim, “Allahu ekber!” derim. Bunu Süleyman Şeker Hoca söylemiyor ki kitaplar yazıyor. Meş’ari’l-Haram, yani Müzdelife’de, Allah kul haklarını bile affediyor. Ondan sonra Mina... Mina’da da affolunuyor. Arafat’ta affolunmayıp sonraya kalanlar Müzdelife’de affolunuyor. Müzdelife’de affolunmayıp daha sonraya kalanlar Mina’da affolunuyor; Allah affediyor. Kul hakkını nasıl affeder? Peygamber Efendimiz ne buyurmuş? “—Yâ Rabbi! Senin her şeye gücün yeter, her şeye kàdirsin; hak sahibini razı edersin, mükâfat verirsin, razı olunca vazgeçer; ötekisini de kul hakkından kurtarırsın.” Allah her şeye kâdir. Tavaf ederken bazen dua edenleri duyuyorsunuzdur veyahut tavaf dualarının mânalarını okurken gözünüze ilişmiştir. Tavaf ederken nasıl dua ediliyor: “—Yâ Rabbi! Benim üzerimde sana karşı borçlar var, sana karşı kulluğumda, ibadetimde eksikliklerim var; bunları affet. Bir de kullara karşı borçlarım var, kullara karşı olan borçlarımı da 304 benim üzerimden al; sen onlara o hakları ver, beni o haklardan kurtar!” diye dua ediliyor. Allah-u Teàlâ Hazretleri dilerse böyle yapar, ama dilemezse yapmaz; o kulu yakasına yapıştırabilir. Bilemeyiz. Kitaplarda müjde vardır. Hacı Meş’ari’l-Haram’da, Mina’da Allah’ın lütfuyla kul haklarından da kurtulacak. Burada açıklamam gereken bir şey var: Adam birisinin tarlasını gasp etmiş veya arsasına gecekonduyu yapmış. Adam kan kusuyor, üzülüyor. Yeri gasp etmiş, sahibini de biliyor. O burada duayla affolunmaz. Öyle şey yok! Sahibi belli olan hakları sahibine ödeyecek. Sahibini bulamadığı haklar affolunur. Ya kendisi farkına varmadan üzerine haklar binmiştir; kimin hakkı olduğunun farkına varmaz, ya da sahibinin kim olduğunu biliyordur da adamı bulamıyordur; adam ölmüştür, izini kaybetmiştir, çok pişmandır. “Yâ Rabbi! Ben bundan nasıl kurtulacağım?” diye üzülüyordur. Öyleyse affolunur. Yoksa yeri yurdu belli olan borç ödenmeden kul hakkından kurtulamaz. “—Tamam ben hacca gittim artık ödemeyeyim.” Öyle şey yok! Kimsenin hakkını almaması lazım, almışsa ödemesi lazım. Ödeyemediği haklar affolunur. Yoksa kulun hakkı boynunda dururken olmaz. Ya gelmeden evvel helalleşecek, ödeyecekti ya da “Artık gittiğim zaman ödeyeceğim.” diye şimdiden iyice kastedecek, niyetlenecek, “Yâ Rabbi! Ben geciktim ama sen beni affet, gidince ödeyeceğim.” diyecek. Kul hakkı ancak sahibi bilinmediği zaman affolunur. 2. Soru: Ben daha önce haccımı yapmıştım. Bu yıl da inşaallah başkası niyetine yapacağım. Başkasına hac yapmam sebebiyle benim de günahlarım affolur mu? Sevabından nasibim olur mu? Evet, olur. Çünkü Peygamber Efendimiz bir hadîs-i şerifinde buyurdu ki; “Ne olurdu bir evlat, vefat etmiş anası babası için 305 niyet edip hac etseydi. Hem kendisi sevap kazanırdı hem anası, babası sevap kazanırdı.” diyor. Demek ki öyle niyet edenin de sevabı var. s. Ravza-ı Mutahhara’yı Ziyaret 1. Soru: Mekke’den Türkiye’ye otobüsle giderken Ravza-ı Mutahhara’yı ziyaret gerekir mi? Hacılar her bakımdan hür değillerdir; kafileye bağlıdır, buranın kurallarına bağlıdır, yasaklara mâruzdur, askerin “dur” dediği yerde durur, “geçme” dediği yerden geçemez. Hacca gelen bir insan Peygamber Efendimiz’in türbesini ziyaret eder. Haccın içinden bir şey değil ama gelmişken Peygamber Efendimiz’i de ziyaret eder. Ya hacdan evvel ziyaret eder, ondan sonra buradan kalkar memleketine gider. Ya evvelâ gelir haccını yapar, dönüşte 306 Peygamber Efendimiz’i ziyaret eder. Ziyaret etmesi lâzım. Önceden ziyaret etmişse, ikinci kere ziyaret imkânı olmayacaksa telaş etmesin; doğrudan gidebilir. Etmemişse, sonradan ziyaret eder. İstediği halde herhangi bir şekilde, kafile ve sâire dolayısıyla yapamadan gitmişse, Allah ileriki bir zamanda ziyareti nasip etsin. Haccı hacdır. Medine-i Münevvere’yi ziyaret haccın işi değil. Haccı tamamdır ama ziyaret ederse daha iyi olur. t. Hanımların Haccı Soru: Hanımlar tek başına hacca gidebilir mi? Gidemez! Çünkü bu yolculuğun bin bir türlü hali vardır. İnsan ayılır, bayılır, yanında mahremi olması lâzım. Sefer mesafesi, yani insan namazı iki rekât namaz kılacak bir mesafe kadar uzağa kadın mahremsiz gidemez. “Kim Allah’a ve ahiret gününe inanıyorsa, sefer mesafesinden uzağa bir kadın mahremsiz gitmesin!” diyor Peygamber Efendimiz, hadis-i şerif var. “—Efendim, gidenler varmış.” Nasıl gidiyormuş? “—Turizm şirketinin müdürüyle nikâhlanıyormuş. Vaziyeti kurtarmak için, nikâhlı olarak gidiyormuş, geliyormuş.” Bu kadar kadının hepsiyle nikâh olmaz ki, dört tanesiyle olur. Yani, bu ne biçim bir şey, uyduruk bir şey… “—Dört tane dul hanım bir arada olunca gider, diyorlar?” Gidemez! Bizim mezhebimize göre doğru olmaz, aklen de doğru olmuyor. Yani dört tane kadın, dört tane korunmaya muhtaç mücevher gibi kıymetli insan demektir. Dört de olsa, on da olsa, iki de olsa, bir de olsa; onları koruyacak mahreminin olması lâzım. Grup halinde olduğu zaman, Şafii mezhebi müsaade ediyor ama bizim mezhebimizde uygun değildir. u. Hicazda Tavuk Eti 307 Soru: Çarşıda satılan tavukların İslâmî usülde kesildiği söyleniyor; yenilebilir mi? Burada büyük tavuk çiftlikleri var. Burası İslâm ülkesi olduğu için, İslâmî adetlere uygun olarak kesmeye çalışıyorlar. Yerli tavuk müesseseleri var. Çok modern tesisleri, çok büyük çiftlikleri var. Herhalde onların tavukları yenilebilir; Allahu a’lem... Adamın birisi de ucuz diye gidip Macaristan’dan tavuk getirmişse, filânca yerden tavuk ithal etmişse; onlar belki uygun olmayabilir. Çok ihtiyat etmek isteyen, peynir yesin, ekmek yesin, meyva yesin, balık yesin... Ama, halka kolaylık göstermek gerekiyor. Halkı yokuşa sürmemek gerekiyor. Peygamber Efendimiz’in tavsiyesi odur. Onun için, burada kesilen tavuklar yenilebilir diyoruz. v. Haremde Yatmak Soru: Kadın-erkek karışık, uygunsuz bir şekilde Harem’de yatıyorlar. Bunun hükmü nedir? Mescidde yatılabilir. Yatılmaz diye bir şey yok. Çünkü bu hac ibadeti zor bir ibadettir. Hacılar burada diyâr-ı gurbettedir. Kalkıp kendi kaldığı yere kolay gidemez gelemez. Başarır başaramaz. Kaybeder yolu vesaire... Yorulur, yorulduğu zaman yatıp uzanabilir. Uzanmanın bir mahzuru yok. Kadınlar kısmında kadınlar yatar. Erkekler kısmında erkekler yatar. Karışık yatıldığı zaman neye dikkat edilecek? Üstü başı açılmasın diye ona dikkat edecek. Yatılmaz diye bir şey yok. Mescidde yatılabilir. Mescid Allah’ın mescididir. Kul Allah’ın kuludur. Yatılabilir. “Yatılsın” demiyorum. “Yatarsa olabilir.” diyorum. 308 Yatılmasını tavsiye eder misiniz? Etmem. Evinde uyu orada ibadet et! Ama ihtiyaç oluyo, mecburiyet oluyor. Yoruluyor, evini bulamıyor, arkadaşları gelmemiş oluyor; yatabilir. Bir keresinde Peygamber Efendimiz Hz. Ali Efendimiz’in evine gitmiş: “—Yâ Fâtıma! Ali nerede?” demiş. “—Evden gitti.” demiş. Yürümüş gelmiş, bakmış Hz. Ali Efendimiz mescidde yatıyor. Hatta biraz toprağa bulanmış. O zaman demiş ki; “—Kalk yâ Ebâ Turâb! Ey toprak babası kalk!” Yüzü topraklanmış olduğu için, Peygamber Efendimiz “Kalk yâ Ebâ Turâb” diye latife etmiş. Hz. Ali Efendimiz’in bir lakabı da, künyesi de Ebû Turab’dır. “Toprak babası” demek. Turâb, toprak demek. Ebû Turâb, toprak babası demek. Hz. Ali Efendimiz mescidde yatıyormuş. Ashab-ı Suffe yerleri, 309 yurtları olmadığı için mescidde yatarlardı. Bizim böyle âşık arkadaşlar var. Ankara’dan geliyor. Parası çok değil ama haccı da yapmak istiyor. Fırsatını buluyor, geliyor. Belli bir yer de tutmuyor. İnsanın yerinin yurdunun olması büyük bir nimet. Tutmuyor. Mescidde yatıyor. Yüznumaralarda abdest alıyor. İbadetini ediyor. Tavukçudan kebabını alıyor. Peynir, ekmeğini yiyor. İbadete devam ediyor. Arada idare ediyor. Ev Allah’ın evi. Masrafsız idare ediyor. Bazıları fakir olduğundan böyle yapıyor. Âşık-ı sâdık, fakir, parası o kadar yok, olabilir. y. Hac Sonrası Soru: Ziyaretimize gelenlere neler anlatmamızı tavsiye edersiniz? Cevap: Bunun için hepinizin yanında kâğıt kalem olsun; not alın, hatıralarınızı yazın. Şu konuşmalarımızda dikkatinizi çeken sözleri kaydedin. Onları açarsınız; “Falanca yerde şu oldu, filanca yerde bu oldu.” diye tatlı tatlı anlatırsınız. Burada gördüğünüz ibretleri, hikmetleri anlatın. Menâsiki hacla ilgili öğrendiğiniz güzel şeyleri anlatın. Onların doğru yola gelmesi, intibaha ulaşması için aşk ile şevk ile hacca, umreye gelmek istemeleri için içlerinde şevk uyanmasını sağlamaya çalışın. Allah hepinizden razı olsun. Soru: Bayramın birinci günü farz tavafı yapmak şart mı? Hayır, bayramın diğer günleri de yapılması mümkündür. İlk gün şartı yok. z. Çeşitli Sorular 1. Soru: Mısırlı bir hoca bir sohbette şöyle dedi: “Neresinde olursa olsun Mekke-i Mükerreme içinde kılınan namaz aynı Harem-i Şerif’te kılınmış gibidir. Ancak Beyt-i Şerif’i görerek namaz kılmak daha 310 iyidir. (İnne evvele beytin vudıa li’n-nâsi) âyetini okudu, delil getirdi. Bu konuya bir açıklık getirir misiniz? Evet, Mehmed Zahid Hocamız da böyle buyururdu. Harem’in içindeki her yer sevaplıdır. Çünkü Harem bir mıntıkadır. Aşağı yukarı yirmi beş-elli kilometre çaplı bir mıntıkadır. Sadece Mekke’nin şu mescidi değil, umumi olarak bir mıntıkadır. Burada hepsi sevaptır. Ama orada namaz kılmak daha sevaptır. Kâbe’yi görerek kılınanı daha sevaptır. Böyle; doğrudur. 2. Soru: Burada oruç tutabilir miyiz? Bugünlerde oruç tutmak çok sevap ama seferî olanlara oruç yok, seferî durumda olmayanlara oruç olabilir. Diyelim üç aydır burada; oruç tutabilir. Çünkü seferî değil, Mekkeli gibi olduğundan tutabilir ama mecburiyet değil. “Seferdeyken oruç tutmak takvâ değildir.” diye Peygamber Efendimiz hadîs-i şerifte bildiriyor. Fakat; “Çok rahat durumdayız, keyfimiz, rahatımız yerinde, sıkıntımız yok, hac vazifeleri ağır bir şekilde yüklenmedi.” diye tutulabilir. 3. Soru: Mekke’deki dilenciler şebeke gibi çalışıyor. Gerçek muhtaçları bilemiyorum. Buradan Türkiye’deki muhtaçlara para göndersek aynı sevabı alır mıyız? Bu bir gerçek, ben kendi gözlerimle gördüm. Yukarıdan bir adam dilencilere talimat veriyor: “—Sen üç metre ileriye git, sen ondan üç metre daha öteye git, sen şu tarafa dur, sen bu tarafa git.” Bir şebeke var; dilencileri çalıştırıyor; bu doğru. Hakiki fakiri bulmaya çalışmak lazım. Buradan Türkiye’deki muhtaçlara hayır göndermek olur. İnşaallah burada hayır yapan da sevabı alır, Allah tarafından verilir. 311 11. KURBAN a. Kurbanın Vücubu Soru: Evli hanımın ziynet eşyası olan altından kurban kesmeye muktedirdir. Ancak beyi istediğinde bu altınlardan beyine vermektedir. Beyi kurban kesiyor, hanımı da kesmesi gerekli midir? Kurban kesmek için mâlum, insanın nisap miktarından fazla malı olması lazım. O anda altın kimin elindeyse onun kurban kesmesi lazım. Eğer altın hanımın üzerindeyse hanım nâmına kurban kesilmesi lazım. Beyin üzerindeyse, o zaman borç vermiştir, borcun geri dönebilen miktarı zekâtta zenginlikte hesaba girer, o zaman beyi kesebilir. Yani para kimin üzerindeyse, kim zengin durumdaysa onun kesmesi gerekir. İkisi de zenginse, ikisinin de kurban kesmesi lazım. b. Kurbanın Kesilmesi Soru: 40 seneden beri mecburi hallerde kümes hayvanı ve kurbanlık keserim. Normal vaziyette ölüyordu. Bu Ramazan’da komşuya tavuk kestim. Çabuk ölmedi. Aynı zamanda hocayım. “Ramazan’da kesilmez.” diye, “Hacı kesmez.” diye fetva var mıdır? Kesmemek daha mı iyidir? Muhterem kardeşlerim! Kümes hayvanlarını kesmek caizdir, mübahtır. Kurban kesmek de caizdir, mübahtır, kesilebilir. Bunun “Ramazan’da kesilir veya kesilmez.” diye bir kaydı yoktur. ”Hoca kesmez.” diye bir kaydı yoktur. Çünkü Peygamber Efendimiz de son senesinde 100 tane deveyi dizdi; 63 tanesini kendisi nahr etti, kesti. Geriye kalanı da başkaları kestiler. Oradan 63yaşının her birine ait olduğu anlaşıldı. Peygamber Efendimiz’in yaptığı bir iş güzeldir. 312 Ben âcizâne bir hatıramı anlatayım, değerli kardeşlerim! Kurban Bayramı oldu, biz yedi kardeştik. Babamız da başımızda. “—Camiden çıktıktan sonra gelsin, kurbanı kessin.” diye kasaba söylemiş. Adam gelmedi, sözünde duramadı. Veyahut işi çok uzun sürdü. Veyahut yolunu kestiler; “Gel bizimkini de kes!” dediler, ev uzak geldi, gelmedi. Bu böyle beklemekle olmaz. “—Haydi kurbanımızı kendimiz keselim!” dedik. Büyük bir ağabeyim var; biraz şakacıdır. Babama; “—Sen bizim babamızsın, hadi sen kes bakalım.” dedi. Babam da: “—Evlatlarım, hiç yapmadım yapamadım. Üstüme varmayın, yapamam. Doğru ama yapamam.” dedi. Ondan sonra en büyük ağabeyimize söyledik. “—Haydi bakalım babam yapmıyor; o halde sen kes!” “—Ben de yapamam.” dedi. 313 Bu sefer muzipliği yapan ağabeyimize söyledik. “—Hadi sıra sana geldi, sen kes bakalım.” “—Ben de yapamam.” dedi. Ondan sonra rahmetli ağabeyime sıra geldi. Benim yüreğim küt küt atıyor, sıra bana yaklaşıyor. O da “Kesemem.” demesin mi? İş bana geldi. Neredeyse yüreğim buradan fırlayıp bir yerlere gidecek. Küt küt atıyor. Ben de kesemem. Kesemem çünkü kurbanı hiç kesmedim. Bıçağı nasıl vuracağım? Düşündüm; “Allah bizden daha merhametli; bu mahlukâtı bizim için yaratmış. Peygamber Efendimiz, bizim numûnemiz; bizden çok daha merhametli. Bizim bu kurbanı kesmemizde hikmet var. Erkeklerin kesmesinde bir şey var. Bizim yetişmemiz lazım. Dünyanın bin bir türlü hâli olur. Trafik kazası olur. Adamın kanı çıkar. Birisi kan gördü mü fenalık geliyor, bayılıyor. Erkek adamsın, bayılma. Ne yapalım trafik kazası oldu. Onu kurtaracaksın, bunu çekeceksin. Yani hayatta bin bir türlü şey olabilir. Benim bunu yapmam lazım.” dedim. Elime bıçağı aldım: “—Bi’smi’llâhi allahu ekber!” dedim, kestim ama ben de kesildim, dermanım kalmadı. Kesiliyor muhterem kardeşlerim! Hikmetleri var. Sebebi var, hikmeti var. Yâsîn Sûresi’nin son sayfasının başındaki Ayette Allah-u Teala Hazretleri şöyle buyuruyor: أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا خَلَقْنَا لَهُمْ مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدِينَا أَنْعَامًا فَهُمْ لَهَا مَالِكُونَ )يس٧١:( (Evelem yerev ennâ halaknâ lehüm mimmâ amilet eydînâ en’âmen fehüm lehâ mâlikûn) [Görmüyorlar mı ki, biz kudretimizin eseri olmak üzere onlar için birçok hayvan yarattık. Bu sayede onlar bunlara sahip olmuşlardır.] (Yasin 36/71) وَذَلَّلْنَاهَا لَهُمْ فَمِنْهَا رَكُوبُهُمْ وَمِنْهَا يَأْكُلُونَ )يس٧٢:( 314 (Ve zellelnâhâ lehüm feminhâ rakûbühüm ve minhâ ye’külûn) [Bu hayvanları onların emrine verdik. Onların bazısını binek olarak kullanırlar, bazısını besin olarak yerler.] (Yasin 36/72) Hayvanın üstüne binilir mi? Zahmet çekecek. Binilir. Ayet-i kerimede müsaade ediliyor, binilir. Allah onları bizim için yarattı. Tavuk kesilir mi? Kesilir. Allah “Biz gıdalanalım.” diye yarattı. Balık tutulur mu? Tutulur. Av avlanılır mı? Avlanılır. Usulüyle. Ramazan’da et yemeyecek miyiz? Ramazan’da da kesilir. Hoca kesmez mi? Bir iş güzelse hoca da keser, hacı da keser. Lâlettayin vatandaş da keser. Bir iş güzel değilse hoca da kesmez, lâlettayin vatandaş da kesmez. Lâlettayin vatandaş kessin, hoca kesmesin. Öyle şey olur mu? İki şey farklı olur mu? Kötü şeyse o da yapmasın; o da cennete girsin. Hoca cennete girecek de, cemaat cehennemde mi kalacak? Beraberce cennete girelim! O bakımdan böyle şeyin aslı yoktur, kesilir. Müsterih olsun. “—Canı çabuk çıkmadı?” Normal olarak, canının çabuk çıkması için tedbir almak 315 emrediliyor. Peygamber Efendimiz: “—Kurban kestiğiniz zaman kesmeyi güzel yapın!” diyor. Bıçağınızı keskin yapın. Şıp kesin, hayvan ezâ cefâ çekmesin. Bu tamam. Ama bazen çabuk olmaz. Bizim acemiliğimizden olabilir. Ama bu acemi değilmiş, zaten kasapmış. Bazen de hayvandan gelen bir sebepten olur. Ne yapalım? Çektirmek istemeyiz; ama bazen öyle oluyor. Bazen kurban kesmek için sığırı yatırıyorlar. Hayvan bir kurtuluyor; kafasının yarısı kesik ortalıkta dolaşıyor. Öyle yapmasını istemiyorduk ama istisnai hadise... Müsterih olsun. Bu gibi şeyleri zihne takmaya, fikr-i sâbit hâline getirmeye lüzum yok. Olabilir, caizdir. Peygamber Efendimiz de yapmış. c. Kurban Etinin Paylaşılması 1. Soru: Kurban kesiminde babam ve oğullarımla beraber kesiyoruz. Taksimden sonra parçaların kime hangisi düşecek diye kura çekiyoruz. Ne dersiniz? Bu kura kumar kurası değildir, normaldir. Bunun bir mahzuru yok. Kurbanı kurban niyetiyle kesiyorlar, payları eşit olarak ayırmaya çalışıyorlar, ondan sonra da arada bir gönül kalma göz kalma durumu olmasın diye kura ile taksim ediyorlar. Zaten bir tanesini alacaklardı; almaları hakları olan bir parçayı kura ile alıyorlar. Bu kumar değildir, normaldir. Zaten kurbanın etini alacaktı, değerlendirecekti. Mahzuru yoktur, olabilir, böyle yapabilirler. Böyle olunca da kimsenin ötekisinin “Bak ona budu gitti, bana yağlı tarafı geldi, buna kemikleri çok gitti...” gibi bir durum olmamış oluyor, iyi de oluyor. d. Akika Kurbanı Soru: Ben çocuklarımın akîka kurbanını kesmedim. Akîka kesmek gerektiğini yeni öğrendim. Şimdi ne yapmam lazım? 316 Akîka her zaman kesilebilir. İlk zamanı çocuk doğduğu haftadadır, ilk yedi gün içindedir. Ama ta ileri yaşlara kadar kesilebilir. Hatta bir insan kendisinin akikasının kesilip kesilmediğini bilmiyorsa anası, babasına sorma durumu da kalmamışsa, kendisi kendisine akîka kesebilir. Akîka tavsiye edilmiş bir kurbandır. Eti etine, kemiği kemiğine, her azası her azasına cehennemden âzad olmasına vesile olacağından, Avustralya’da da koyun sudan ucuz olduğundan erkeklere iki tane, kızlara bir tane akîka kesmek çok uygun olur. Bizim Türkiye gibi değil, burada gayet kolay… 317 12. KUR’AN-I KERİM a. Kur’an’ı Kerim’i Güzel Okumak Soru: Bazı kimseler Kur’an’ı makamla; rast, sabâ, hicaz makamlarıyla okuyorlar. Bu makamlar mûsikî makamları değil midir, caiz olur mu? İnsan bilse de bilmese de, bir kıraat tutturdu mu, o bir makama girer. وَرَتِّلْ الْقُرْآنَ تَرْتِيالً )المزمل٤:( (Ve rettili’l-Kur’ane tertîlâ) [Kur’an’ı tane tane oku.] (Müzzemmil, 73/4) buyrulmuş. Kur’an’ı tertil ile, makam ile okumak lâzımdır. Onun için, Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki:27 27 Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.464, no:1468; Neseî, Sünen, c.II, s.179, no:1015, 1016; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.426, no:1342; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.283, no:18517; Dârimî, Sünen, c.II, s.565, no:3500; İbn-i Huzeyme, c.III, s.26, no:1556; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.III, s.25, no:749, 750; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.761, no:2098; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.100, no:738; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.VII, s.177, no:7206; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.III, s.245, no:1686; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.II, s.484, no:4175; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.II, s.257, no:8737; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.II, s.386, no:2140; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.II, s.53, no:2254; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.I, s.348, no:1088; Taberânî, Müsnedü’şŞâmiyyîn, c.I, s.435, no:767; İbnü’l-Ca’d, Müsned, c.I, s.307, no:2077; Temmâmü’r-Râzî, el-Fevâid, c.I, s.197; Ukaylî, Duafâ, cIV, s.86, no:1641; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXXVIII, s.334, no:7514; Berâ ibn-i Àzib RA’dan. Bezzâr, Müsned, c.III, s.245, no:1035; Ebû Seleme, babasından. Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VII, s.139; İbn-i Hacer, Lisânü’l-Mîzân, c.I, s.177, no:567; Hz. Aişe RA’dan. İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.IV, s.209, no:1016; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. 318 زَيِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِكُمْ )ط. حم. عب. ش. والدارمي، حب. د. ن. ه. ع. وابن خزيمة، روياني، طب. في الصلوة، ك. ق. ض. عن الُـبراء؛ قُـط. طب. وأبو نصر، وابن الُـنجار عن ابن عباس و أبي هُـريرة( RE. 293/3 (Zeyyinü’l-Kur’ane bi-asvâtiküm) “Kıraatinizi güzel sesinizle zînetlendirin de, tesirli olsun!” buyrulmuş. Onun için Kur’an-ı Kerim’i böyle bir ahenk ile okumak lâzım. Düz, konuşur gibi, hitab eder gibi bir tarzda değil de; ilâhî okur gibi, —tabiri caizse— melodi ile, makam ile okumak vardır. Peygamber Efendimiz’in emridir. Bunu ustalar şu makamdan okuyabiliyor, bu makamdan okuyabiliyor; mûsikî niyetine okumuyorlar. Uygun olanı Arap lâhnine uygun olarak okumaktır ama, ötekiler de câizdir. b. Kur’an’ı Yüzünden Okumak Soru: Bugün bazı cahiller diyorlar ki; “Kur’an-ı Kerim’in anlamını bilmeden okunmasının ne mânası var?” Bir insan Kur’an-ı Kerim’in okumasını da bilmiyor, harflerini de bilmiyor; yüzüne baksa sevabı var. Öyle bir kitap ki, açsa yüzüne hayran hayran sevgiyle baksa, ondan bile sevap kazanır. Mânasını bilmeden okudu, (Elif, lâm, mîm) dedi. (Elif, lâm, mîm)’in mânasını Arapça bilen de bilmiyor. Sen de bilmiyorsun, ben de bilmiyorum. Esrâr-ı ilâhîden, Hurûf-u Mukattaa’dan. Müfessirler bazı şeyleri söylemişler ama, (Elif, lâm, mîm) acaba Dâra Kutnî, İlel, c.X, s.148, no:1939; Ebû Hüreyre RA’dan. Mecmaü’z-Zevâid, c.VII, s.353, no:11704; Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.975, no:2766, 2767; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.424, no:1440; Câmiu’l-Ehàdîs, c.XIII, s.197, no:12921. 319 neye delâlet ediyor, pek iyi bilemiyoruz. Müteşâbihâttan. Bilmediği halde (Elif, lâm, mîm) dediği zaman elifine bir sevap, lâmına bir sevap, mimine de bir sevap… Her harfine bir sevap var, mânasını anlamasa bile... Çünkü bu iş böyle yavaş yavaş başlar. Çocuk önce emekler, debelenmeye başlar; yatağın üstüne koyarsın, bakarsın öbür tarafa gitmiş. Ondan sonra emeklemeye başlar. Ondan sonra ayağının üstünde durmaya başlar. Ondan sonra masanın, sehpanın ucundan tutarak sıralamaya başlar. Ondan sonra yürümeye başlar, ondan sonra koşmaya başlar, ondan sonra uçmaya başlar. Bu böyle gider. Onun için, yüzüne bakmanın da sevabı var. Oradan başlar, Kur’an’ı okumayı öğrenir. Bir zaman gelir, mânasını da öğrenir. Mânâsına da gayret edeceğiz. ”Allah’ın kelâmı, Rabbim bana ne buyurmuş?” diye gayret edeceğiz. Ona hepimiz çalışalım! Her gün üç-beş ayet okuyalım! Böyle müslümanlık olmaz. Bizim müslümanlığımız taklit müslümanlığı. Dünya üzerinde berbat bir müslümanlık sergiliyoruz. Böyle müslümanlık olmaz. Allah kitap indirmiş, kitabını bilmiyoruz. Ahkâmı var, ahkâmını bilmiyoruz. Şöyle buyurmuş, böyle gidiyoruz, dediğinin tersini yapıyoruz. Böyle müslümanlık olmaz. Ayıp, günah, yanlış, yalan. Onun için öğreneceğiz. Bu cahillikleri bırakacağız. c. Kur’an Okurken Ağlamak Soru: Kur’an okurken, zikir yaparken bir türlü gözümden yaş gelmiyor; ne tavsiye edersiniz? Bunun olması için bazı şartların yerine getirilmesi lâzım! Meselâ, oruçlu iken rikkatlidir insan... Oruç tutuyorsunuz, ikindide gayet rikkatlenirsiniz. Çünkü mide boşaldı, kalp feyizlendi; o zaman göz de rikkatlenir. Tok karınla, bin bir meşgale ile, ağırlıkla o duygular o kadar incelmiyor; o bakımdan olmuyor. Allah yardımcı olsun, güzel 320 haller nasîb eylesin... Allah isteyene, istediğini verir. Ben kendim hayatımda şahidim ki, Allah kullarına neyi isterlerse veriyor, her istediğini veriyor. Siz Amerika’yı fethetmeyi isteyin, Amerika’yı fethi de verir Allah... Ama, istemiyor kimse... Çalışmıyor, gayret etmiyor, vazifesini yapmıyor; ondan olmuyor. d. Ölülere Kur’an Okumak 1. Soru: Kur’an-ı Kerim ölülerin ruhlarına hediye edilebilir mi, sevabı onlara ulaşır mı? Yoksa, Kur’an dirilere mi inmiştir? Evet, Kur’an dirilere inmiştir amma, Kur’an-ı Kerim’in sevabı ölülere de bağışlanabilir. Neden? Peygamber SAS Efendimiz’e sordu birisi, dedi ki: “—Yâ Rasûlallah! Annem benden bir çeşme istemedi. Ben o istemediği halde bir çeşme yaptırsam, yaptırdığım çeşmenin sevabını anneme bağışlasam, gider mi sevabı?” Peygamber Efendimiz de: “—Gider.” dedi. O da annesinin hayrına çeşme yaptırdı, üstüne de annesinin ismini yazdırdı. Demek ki, ahiretteki bir insana sevap gönderilebiliyor. Kur’anı Kerim okumanın da sevabı vardır, onun sevabı da gönderilebilir. Tabii asıl maksat, bizim okuyup Allah’ın sevgili kulu olmamızdır. e. Teypten Kur’an Dinlemek Soru: Kasetten Kur’an dinlemek caiz mi? Caizdir. Dinlersin, nasıl telâffuz ettiğini öğrenirsin. Öyle hafızlar biliyorum ki, hafızlığa çalışıyor; kendisi sayfası okuyor, bir taraftan teypten dinliyor. Yine okuyor, yine teypten dinliyor... 321 Böylece iyi telâffuz eden bir ağızdan Kur’an-ı Kerim’in telâffuzunu öğrenmiş oluyor. Faydası vardır, tavsiye ederiz. İyi bir hafızın, çok üstad olduğu mâlûm ve müsellem olan bir kimsenin kasetlerini alın, dinleyin! Güzel öğrenin, güzel okuyun! f. Kur’an’a Saygı Göstermek Soru: Duvarında ayet asılı bir odada ayak uzatmak veya uyumak uygun mudur? Çok büyük bir mahzuru yok! Biz burada edebimizden böyle şeyleri yapmıyoruz ama, Suud’da adamlar başının altına Kur’an-ı Kerim’i koyup yatıyorlar bile... Öyle yapmak câiz değil tabii... Osman-ı Gazi Hazretleri Şeyh Edebâli Hazretleri’nin evine gittiği zaman, duvarda asılı bir şey görmüş. “Bu nedir?” demiş. “Kur’an-ı Kerim...” demişler. O da hürmetinden sabaha kadar ayakta durmuş. Tabii, biz bu edeple, Osmanlı terbiyesiyle yetişmişiz yâni... g. Hangi Meali Okuyalım? 1. Soru: Türkçe Kur’an-ı Kerim mealleri çok. Hangisini alalım? Biz dergimizde hediye olarak Hasan Basri Çantay merhumun mealini verdik. Çünkü açıklamaları ciddi ve dipnotları var. Titiz bir şekilde hazırlanmış, çok güzel... Onu beğeniyorum. Ahmed Davudoğlu Hocamız büyük bir alimdir. Allah rahmet eylesin, sevdiğim bir kimseydi. Onun bir meali var. Baktım, ötekilere nisbetle oldukça güzel… Fakat ben, meal okumaktan ziyade, iyi bir tefsir okumanızı tavsiye ederim. Çünkü, mealden anlamanız gerekli mânâları tam çıkartamazsanız yanlış şeyler düşünür, aklınız yanlış yerlere kayarsa, o zaman vebal bile olur. Onun için, meal çok kısa 322 olduğundan, kısa sözü herkes anlayamadığından meal değil de tefsir okumanızı tavsiye ederim. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Ömer Nasuhi Bilmen Hoca, İbn-i Kesîr Tefsiri gibi tefsirleri okumanızı tavsiye ederim. 2. Soru: Arabistan’da dağıtılan Kur’an meallerine ne dersiniz? Orada biraz mezhep taassubuyla bazı mealler kaydırılmış olarak verilebiliyor. Bizim takvâ ehli alimlerimizin yazdığı mealleri okumak, takip etmek daha uygun olur. Ömer Nasuhi Bilmen Hocamız, Hasan Basri Çantay Efendi’nin meali gibi meallere daha dikkat etmek lazım. Bazıları da iyi insan tarafından yazılmış oluyor, fakat Kur’an’ın muazzamlığını mealde tam nakledemiyor, kusurlu tercümeler yapıyor. Onun için, çok iyi üstadların eserlerini okumak lazım! h. Abdestsiz Meal Okunur mu? 1. Soru: Kur’an-ı Kerim’in Türkçe meali abdestsiz okunabilir mi? Okunursa feyz ü bereketi ne kadar olur? Radikal arkadaşlar, “Abdestsiz okunur!” diye telkinde bulunuyorlar. Radikal arkadaşlar fakih değildir. Bu iş radikallikle, kendi kafasından hüküm vermekle hiç olmaz. Dînî emirlerin bir ciddiyeti vardır. Hazret-i Ömer bu hususta diyor ki: “Eğer ben aklımla, mantığımı yürüterek meshetmek düşünseydim, ayağımın üstünü değil altını meshederdim. Çünkü, tozlanan altıdır. Ama Peygamber Efendimiz üstünü meshetmeyi tarif etmiş; o tarzda yapılıyor.” Dînî ahkâmda, hele fakih olmayan bir insanın ictihada kalkması çok büyük edepsizliktir. Hatta alimin birisi diyor ki: 323 من تفقه بغير فقهٍ ، فهو حمار.ٌ (Men tefakkaha bi-gayri fıkhin, fehüve hımârun) “Fıkıh bilgisi olmadan ahkâm kesmeğe kalkan eşektir.” diyor. Öyle şey olmaz! Din oyuncak değildir. İlmihali açsın; büyükler ne demişse ona göre hareket etsin herkes... Ömer Nasuhî Hocamız diyor ki: “—Meal bile olsa, abdestsiz tutulmaz!” Dînî kitaplara hürmet edilmesi lâzım! İçinde ayet hadis bulunan kitapların abdestli tutulması lâzım! Tarikat da bir insanın abdestli gezmesini tavsiye ediyor. الَ يَمَسُّهُ إِالَّ الْمُطَهَّرُونَ )الواقعة٧٩:( (Lâ yemessühû ille’l-mutahherûn) “Bu Kur’an-ı Kerim’e temiz olmayanlar el süremezler!” (Vâkıa. 56/79) diye ayet-i kerime var... Gerçi bu ayet-i kerimenin çeşitli tefsirleri olabilir ama, fıkıh alimlerimiz abdestsiz tutulamayacağı kanaatine varmışlar. Ötekisine ne oluyor? Arapça bilmez, Kur’an-ı Kerim’i bilmez, tefsir bilmez, hadis bilmez; radikal İslâmcı... Ben öyle çok radikal İslâmcı kimseleri biliyorum. Olmaz böyle şey, bu iş oyuncak değildir. Din ilmi hiç oyuncak değildir. Tirmizî’nin Abdullah ibn-i Abbas RA’dan rivayet ettiğine göre, Rasûlüllah SAS Efendimiz şöyle buyurmuş: وَمَنْ قَالَ فِي الْقُرْآنِ بِرَأْيِهِ فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنْ النَّارِ )ت. عن ابن عباس( (Men kàle fi’l-Kur’ani bi-re’yihî) “Her kim kendi reyi ile, görüşü ile Kur’an’ı tefsir ederse, (felyetebevve’ mak’adehû mine’n-nâr) 324 cehennemdeki yerine hazırlansın!” Kendi fikriyle olmaz bu işler... Bir şer’î delile, fıkhî bir mezhebe dayanması lâzımdır ictihadın... Bu da, bu işi bilen aklı başında insanların işidir. Bizim Mehmed Emin Er Hoca, Mısır’a uğramış. Kendisi fakih... Orada alimlerle sohbet etmiş. Diyor ki: “Orada mesele soruyoruz, ‘Kanaatiniz nedir?’ diye... ‘Şöyledir.’ diye atıyorlar.” diyor. Yâni, delil getirmeyi gerekli görmüyor. Adam düşünüyor kafasından, “Şöyledir.” diyor. Bizim radikaller de öyle... Bak, ömrünü fıkıh ilmine vermiş olan Mehmed Emin Er Hoca, ayıplıyor. “Delilsiz konuşuyorlar. ‘Pekiyi niçin?’ diyorum; sebep söyleyemiyorlar.” diyor. Sebep söylenmeden olmaz ki! Kaynak gösterilecek, ayet ve hadisten mesned gösterilecek. O olmadan olmaz. 2. Soru: Gayr-i müslimler Kur’an-ı Kerim’e el sürebilirler mi? Hayır! Gereken hürmeti göstermeyecekleri için, onlara mümkün olduğu kadar vermemek lâzım. Ama tabii, okuyup anlamaları için Kur’an-ı Kerim’in tercümeleri verilebilir. i. Mealden Hüküm Vermek Doğru mu? Soru: Yalnız Kur’an-ı Kerim’in mealini esas alarak hüküm vermek ne derece doğrudur? Son derece yanlıştır. Kur’an-ı Kerim’in mealinden hüküm çıkmaz. Çünkü, Kur’an-ı Kerim’den hüküm çıkartacak babayiğit yoktur. Kur’an-ı Kerim’in açıklaması mahiyetinde hadis-i şerifler vardır; alimlerin, fakihlerin beyanları vardır. Kur’an-ı Kerim’in mânâları incedir. Kur’an-ı Kerim’in esrârı çoktur. Kur’an-ı Kerim’in ifadesi vecizdir. Oradan ahkâm çıkartmak için, İmam-ı 325 Azam gibi olmak lâzım, İmâm-ı Şâfiî gibi olmak lâzım! Mealden ahkâm çıkartan kimse, çıkartırsa da yanlış olur. Çünkü o konudaki hadis-i şerifleri de bilmesi lâzım gelir. Çok yanlış bir şey yapar. Yukarıda geçti: “—Kur’an-ı Kerim’i kendi re’yiyle te’vile, tefsire kalkan, cehennemdeki yerini hazırlasın!” diye hadis-i şerif vardır. Kur’an-ı Kerim oyuncak değildir. Kur’an-ı Kerim’deki hatâ başka şeye benzemez. Elektrik şebekesi yapan insan, yüksek voltajla çalışan usta, elektriği bağlarken yanlış bir şey yapsa, iki tarafı tutsa, elektrik hatâyı affeder mi? Affetmez; çarpılır, kömür olur. Kartal bile uçarken, bir kanadı oraya değiyor, bir kanadı öbür tarafa değiyor; çarpılıp aşağıya düşüyor. Neden? Elektriğin şakası yoktur, oyuncak değildir. Kur’an-ı Kerim’in hiç şakası yoktur! Kur’an-ı Kerim çocuk oyuncağı değildir. Zibidilerin oyuncağı da değildir. Kur’an-ı Kerim, çok büyük alimlerin üzerinde konuşabileceği bir şeydir. Öyle mealcilikle, yarım yamalak bilgi ile bu iş olmaz; müctehid olmak lâzım! Müctehid olmadan, öyle Kur’an-ı Kerim’i okuyacak da, anlayacak... Sen gel bakalım, ben sana Kur’an-ı Kerim’i harekesiz yazayım, harekesiz doğru okuyabilecek misin bakalım? Kur’an-ı Kerim’i harekesi olmadan doğru okuyamayan bir insan, Kur’an-ı Kerim üzerinde hiç konuşmağa kalkmasın, haddini bilsin! Okuyabilecek misin doğru düzgün? Ben nice insanlar gördüm, üniversitede doçentlik imtihanına girdiler tefsir kürsüsünde; önünde yazılı Kur’an-ı Kerim ayetlerini, harekesiz doğru düzgün okuyamıyorlar. Öyle profesörlükle, doçentlikle de olacak değil, bayağı büyüktür bu iş... Ateşle oynuyorlar. Yanlış bir hüküm verirsin, kendini de mahvedersin, başkasını da... Bu konuda Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki:28 28 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.50, no:100; Müslim, Sahîh, c.IV, s.2058, no:2673; Tirmizî, Sünen, c.V, s.31, no:2652; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.20, no:52; Ahmed ibn- 326 إنّ اهللَ الَ يَقْبِضُ الْعِلْمَ انْتِزَاعًا يَنُْـتَزِعُُـهُ مِنَ الْعِبَاد،ِ وَلٰكِنْ يَُـقْبُِـضُ الْعِلْمَ بِقَبْضِ الْعُلَماء،ِ حَتَّى إِذَا َلمْ يُبْقِ عَالِمًا اتَّخَذَ النَّاسُ رُؤَساءَ جُهَّاال،ً فَسُئِلُوا َفأَفْتَوْا بِغَيْرِ عِلْم،ٍ فَضَلُّوا وَأَضَ لُّوا )خ. م. ت. ه. حم. ش. عن ابن عمرو؛ والخطيب عن عائشة( RE. 91/11 (İnna’llàhe teàlâ lâ yakbidu’l-ilme intizâan yenteziuhû mine’l-ibâd) “Allah-u Teàlâ Hazretleri insanlara ilmi verdikten sonra kulların akıllarından, gönüllerinden ilmi çekip almaz.” İlmi alınması nasıl olur? (Ve lâkin yakbidu’l-ilme bikabdı’l-ulemâ’) “Alim, fâzıl, kâmil kimseleri, mübarek insanları alır. Yâni vefat ederler.” (Hattâ izâ lem yübkı àlimen) “O evliyâ, mübarek alimler gidince, geriye cahil insanlar kalır. Hindi gibi kabaran, davul gibi öten, içi boş cahil insanlar kalır. (İttehaze’n-nâsü ruesâen cühhâlâ) Onlar da, cahil insanları önder edinirler.” (Fesüilû) “İnsanlar dini öğrenmek için onlara soru sorarlar. ‘Şu iş nasıl olacak, bu iş nasıl olacak?’ diye onlardan fetva sorarlar. (Feeftev bi-gayri ilm) Onlar da, ilim olmadan, atarak, tahminen i Hanbel, Müsned, c.II, s.162, no:6511; Dârimî, Sünen, c.I, s.89, no:239; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.X, s.432, no:4571; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.I, s.21, no:55; Taberânî, Mu’cemü’s-Sağîr, c.I, s.279, no:459; Bezzâr, Müsned, c.VI, s.401, no:2423; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.VII, s.505, no:37590; Beyhakî, Şuabü’lİman, c.II, s.252, no:1660; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.455, no:5907; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.II, s.181; Hamîdî, Müsned, c.I, s.264, no:581; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.163, no:1107; Abdullah ibn-i Mübârek, Müsned, c.I, s.15, no:26; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.V, s.459, no:2998; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.V, s.477, no:240; İbnü’l-Ca’d, Müsned, c.I, s.392, no:2677; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.95, no:172; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.I, s.131; Abdullah ibn-i Amr RA’dan. Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.V, s.312, no:2828; Hz. Aişe RA’dan. İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.V, s.223, no:1379; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.X, s.187, no:28981; Mecmaü’z-Zevâid, c.I, s.472, no:980; Câmiü’l-Ehàdîs, c.VIII, s.135, no:6979. 327 fetvâ verirler.” Tabii, ilim olmadığı zaman, cahilin fetvası çok yanlıştır, çok tehlikelidir. (Fedallû ve edallû) “Onlar hem kendileri dalâlete düşerler, hem de kendilerine soru soranları dalâlete düşürürler, saptırırlar.” buyuruyor. Onun için, din ahkâmı şakaya gelmez! Bu işin şakası yoktur. Meal ile iş olmaz! Meal ile iş olmadığı gibi, derin Arapça bilgisi olacak, tefsirleri okuyacak, hadisleri okuyacak... O da yetmez; o konudaki bütün ahkâmı inceleyecek. Yine de edeple, hürmetle konuşacak, “Allàhu a’lem bi’s-savab” diyecek. j. Okunacak Tefsir Kitapları Soru: Hangi tefsir kitaplarını okumamızı tavsiye edersiniz? Ben Said Havva’nın el-Esas fi’t-Tefsir’ini beğendim; o okunabilir. Elmalılı’nın tefsirini okuyun! Kendisi büyük bir alimdir. Tefsiri, salâhiyetle yazılmış güzel bir tefsir kitabıdır. Eğer Arapçasından okuyabilirseniz Kurtubî Tefsiri’ni tavsiye ederim. Çok geniş, çok metodlu, çok sağlam malzeme ihtivâ eden bir tefsirdir. İbn-i Kesîr’in tefsirini tercüme ettiler ama, çok ilâveler koymuşlar. Bazı yerleri sıkıcı... Almış jeoloji kitabından; ayet-i kerimede arzdan bahsediyor diye jeoloji kitabının sekiz sayfa, on sayfa mâlûmatını yazmış. İbn-i Kesîr yazmadı ki bunu; sen İbn-i Kesîr Tefsiri’ni tercüme ediyorsun, ne diye bunu koyuyorsun? “Bak filânca yerde!” diyecek yerde, oraya bakması zahmet olmasın diye jeoloji kitabının, biyoloji kitabının malzemesini araya eklemiş. Tabii o zaman İbn-i Kesîr Tefsiri olmuyor, İbn-i Kesîr Tefsiri’nden mülhem olarak yazdığımız bizim tefsirimiz demek oluyor. İbn-i Kesîr’in tefsiri hadislerle ayetleri izah eden, metod olarak hadisleri tefsirde kullanan güzel bir tefsirdir. Onun da açık seçik bir Türkçe ile yazılmış tercümesi var... O da bulunabilir, okunabilir. 328 k. Sûrelerin Esrârı Soru: Kur’an-ı Kerim’de sûrelerin esrârı var. Mesela Vâkıa Sûresi’ni okuyan fakirlik görmez. Bu sûreleri okuyan herkes bu lütfa erer mi? Allah’ın va’di haktır, okuyan erer. Sahabe-i kirâm öyle yapmışlardır. Tabi duaların kabul olmama durumları da vardır. Bazı ibadetler, bazı dualar kabul olunmaz. O kabul olmama mahzurlarından sâlim olmak lazım gelir. Meselâ, Allah-u Teàlâ Hazretleri, ihlâs ile yapılmadığı zaman bir ibadeti kabul etmeyeceğini beyan ediyor. Binaen aleyh kişide ihlâs yoksa, o amel kabul olmayacaktır. Bağlantısı ana şebekeden kesiktir. Şartı yerine gelmemiştir. Ayet-i kerimede bildiriliyor: 329 إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اهللُ مِنَ الْمُتَّقِينَ )المائدة٢٧:( (İnnemâ yetekabbelu’llàhu mine’l-müttakîn) “Allah ancak müttakî kulların ibadetlerini, hayırlarını kabul eder.” (Mâide, 5/27) Takvâdan yoksun insanlarınkini kabul etmez, reddedebilir. Meselâ, riyakârınkini kabul etmez, ucub sahibininkini kabul etmez, kibirlininkini kabul etmez. Bu gibi ayıplardan sâlim olmak şartıyla herkes bu sûrelerin sırrına erer. Yâni, bu sûrenin o hassası tamamdır da, kişide genel olarak kabul olunmama durumları varsa, yolu kesikse, kabul olmuyor. Tabii onunki sûreden dolayı değil, ihlâssızlıktan, riyâdan dolayı kabul olmuyor. “Herkesinkini kabul eder ama, kabul edilmeme cezalarına uğramış olanlar müstesna…” demek lâzım! Amellerinin kabul edilmeme cezasına uğramışlardan olmamak lâzım! Onlar kimlerdir? İhlâssızlar, takvâsızlar, riyâ ucub ve kibir sahipleri hadis-i şeriflerde bildirilen kusurları olanlar… Meselâ, namaz. Namaz kabul olur ama kimden kabul olur? Bazı kimselerinkini Allah kabul etmiyor. Namazı onu Allah’tan uzaklaştırmaktan başka bir işe yaramıyor. Oruç kabul olur, hem de Allah kat kat sevap verir ama, bazı kimselerin orucunu da kabul etmiyor. Onlar için oruç akşama kadar aç ve susuz kalmaktan başka bir işe yaramıyor. Gece ibadeti çok sevaplı, çok makbuldür ama bazı insanlarınkini kabul etmiyor. Hadis-i şeriften biliyoruz ki: “Adamın yediği haram, içtiği haram, her şeyi haram. Ondan sonra elini açmış, ‘Yâ Rabbi! Yâ Rabbi!’ diyor, bir şeyler istiyor. Her şeyi haramken Allah onu nasıl kabul etsin?” diyor. Demek ki, haram lokma yemişken kabul olmaz. Sonra biliyoruz ki Allah, bid’at ehlinin farzını, nafilesini, haccını, orucunu, sadakasını kabul etmiyor; hadis-i şerifte bildiriliyor. Adam bid’at ehliyse, dinde uydurma yapmış, sünnette 330 olmayan şeyler çıkarmışsa onu da kabul etmeyecek. O zaman tabi, bu genel kabul olmama kusurları bulunan bir insanın ibadeti ve duası kabul olmayacak demektir. Onlardan sâlim olmak lâzım! Onun için tasavvuf çok önemli oluyor. Tasavvufu bilmek lazım, amellerin kabul olma şartlarını bilmek lâzım! İnsan onları bilmedi mi çok yazık olur. “—Allah niçin orucu kabul etmiyor? Allah niçin namazı kabul etmiyor?” İhyâu Ulûmü’d-dîn’i okuyun. Bu sebepleri orada gayet güzel anlatıyor. Veya biz böyle söyledikçe not alın. Bak işte bid’at ehlinin duasını, ibadetini Allah kabul etmiyormuş. Bu hatırınızda kalsın. Buna benzer şeyleri de böyle hatırınızda tutun! l. Kur’an’ın Abdestli Okunması Soru: Bazıları abdestsiz oldukları için Kur’an açıp okuyamadıklarından şikâyetçi. “Abdestsiz okuma izni olsa, Kur’an ile muhatap olma durumu daha çok olacak.” diye müsaade istiyorlar. “Kur’an abdestsiz okunmaz.” diye kesin bir kaide, emir var mı? İzah ederseniz memnun oluruz. Bizim mezhebimize göre abdestli olmak lazımdır. Hem Kur’anı Kerim’i hem içinde âyet ve hadis olan fıkıh kitabı, tefsir kitabı gibi eserleri abdestli tutmak lazımdır. Kur’an-ı Kerim’in abdestsiz tutulmayacağına, alınmayacağına dair: الَ يَمَسُّهُ إِالَّ الْمُطَهَّرُونَ )الواقعة٧٩:( (Lâ yemessühû ille’l-mutahherûn) “Bu Kur’an-ı Kerim’e temiz olmayanlar el süremezler!” (Vâkıa. 56/79) ayet-i kerimesi delil olarak gösteriliyor. 331 Bazı kimseler: “—İlim talebesi çok meşgul olacağından sık sık Kur’an-ı Kerim’i eline alacağından ona müsaade verilir.” gibi bir şey söylemişler ama, onu nereden çıkardıklarını bilmiyorum. Zaten bizim büyüklerimiz de, biz de dervişlerimize ne diyoruz? Devamlı abdestli olacaksınız, hiç abdestsiz olmayacaksınız.” diyoruz. Âdâba uygun olan, doğru olan abdestli olmaktır. m. Kur’an’ı Ezberlemek 1. Soru: Bir kızım var, onu Kur’an kursuna verdim. Evde ezber yapıyor, hocanın karşısında unutuyor. Hocası; “Sen hafız olamazsın.” demiş. Kimin ne olacağını Allah bilir ama, biz şunu biliyoruz ki, bir insan bir işi yapmaya üstün bir gayret ettiği zaman, olabiliyor. Kabiliyettir, bazıları resim yapamaz, bazıları yapabilir. Ama bazen de kabiliyetler gizli kalıyor, anlaşılamıyor. Meselâ, Avrupalıların sesi çok güzel olan çok büyük bir sanatçıları var. O ilk defa mûsiki dersleri almaya gittiği zaman, şan dersleri diyorlar, hocası demiş ki: “—Sen adam olmazsın, sen ses sanatçısı olamazsın!” Ama o inat etmiş; sonra o dünyanın en büyük ses sanatkârı olmuş. O bir gayrimüslim insan… Şu noktaya işaret etmek istiyorum, kabiliyet denir ya; bazı insanın sesi güzeldir, bazısının da cırtlaktır. Hocası onda kabiliyet görmemiş de; “Sen sanatkâr olamazsın!” demiş. Adam hem olmuş, hem de dünyanın en önemli ses sanatçısı olmuş. Bazen kabiliyetler insanın gönlünde örtülü kalıyor, bazen çok çalışmayla çıkar. Su için yeri kazıyorsun; bazen beş metrede, bazen on beş metrede çıkıyor, bazen de dağın yamacından kendisi patlıyor, göze diyoruz, değişik olabilir ama çalışırsa olabilir. 332 Evde ezberleyebiliyorsa, hocasının yanında yapamıyorsa utangaçtır, zamanla geçer. Öyle hafızlar biliyoruz ki; “Sen bu işi yapamazsın.” diye büyükleri zorladıkça kendisini yerden yere atmış; “Yapamıyorum.” diyor, yerlerde yuvarlanmış ama şimdi hafız olmuş; ümit kesmemek lazımdır. 2. Soru: Birisi hıfza başlamış. 15’i geçmiş. “Ama çabuk unutuyorum.” diyor. Allah hafızasını kuvvetlendirsin. Kur’an-ı Kerim ezberlemek, bir kere bu şahıslara göre değişir. Her şahsın ezberleme kapasite ve kabiliyeti farklıdır, bir. İkincisi; ezberleme ciddi bir iştir. Konsantre olmak gerekir. İnsanın aklında bir mesele varken insan zihnini toparlayamaz. Biz hafızayı kuvvetlendirmenin kanunlarını yazarken kitaplarda, başarılı çalışma vesaire kitaplarımızdadiyoruz ki; “—Zihninizde bir problem varsa onu halledin, işinizin başına öyle oturun! Yoksa o işinizde başarılı olamazsınız. O içinden insanı meşgul eder, hafızası bile kuvvetli olmaz.” İnsan yapacağı işe tam konsantre olur, kendisini verirse o zaman başarılı olur. Einstein, şu meşhur fizikçi çalışmaya bir otururmuş, adam yemek yemeyi unuturmuş, uykuyu da unuturmuş. “—Üstad, gel, yemek vakti geldi, yemek ye!” denilince sofraya gelir, otururmuş. Yemek yemeye başlarmış, bırakmayı da bilemezmiş. “Yeter artık.” denildiği zaman bırakırmış. “Hadi şimdi uyu!” denildiği zaman uyurmuş. Neden? Kafası, gecesi gündüzü, aklı fikri fizikte... Konsantre olmak lazım. Çaresi odur. Konsantre olmayınca, bin tane iş yapınca unutma oluyor. İkincisi; tasavvufî yönden, Risale-i Kuşeyriye’de yazar ki: “—İnsanın gözü harama bakarsa, takılırsa hafıza zayıflar.” 333 Bu tehlike hepimiz için vardır. Mesela bana günlük gazeteleri takip etmem için, dergilerimiz var, çeşitli faaliyetlerimiz var; günlük gazeteler geliyor. Her sayfasında müstehcen haber, müstehcen resim... Yüz kızartıcı, eve sokulacak gazeteler değil... Bunlar insanı zayıflatır. Sokağa çıkan nâmahreme bakarsa zayıflar. Şöyle bir menkabe anlatılır: Şeyh efendi ile müridi yolda gidiyorlar. Karşıdan yakışıklı bir delikanlı geliyor. Mürit şeyhine diyor ki; “—Şu gelen şahıs ne kadar yakışıklı, yâ Üstad! Bunu Allah bu kadar güzel yaratmışken, vücudunu bu kadar güzel yaratmış da acaba ahirette cehenneme atıp cayır cayır yakmaya kıyar mı? Vücudu bu kadar güzel, yüzü bu kadar güzel; acaba bu güzel yüzlü insanı âhirette cayır cayır yakmaya kıyabilir mi Allah?” deyince... Tabii münasebetsiz bir soru. Şeyh efendi hemen işin başka tarafını anlıyor, dönüyor: 334 “—Sen onun yüzüne bu kadar dikkatli baktın mı?” “Bu kadar güzel” demiş, demek ki bakmış... Halbuki bizim Nakşî Tarikatında prensip nedir? Nazar ber kadem… Ayağının ucuna bak be adam, etrafa ne bakıyorsun? Karşıdan gelen güzelmiş, çirkinmiş, sana ne? Kızmış, erkekmiş, sana ne? Sen kendi işinle meşgul ol. Allah niye göze kapak yapmış? Gerektiğinde kapatılmak için. Bazı şeyler görülmeyecek. Niye ağza dudak yapmış? Bazı lafları söylememek için. Ama burnun, kulağın böyle bir şeyi yok. Burnun, kulağın yok da bunların var. Çok önemli! Çünkü insan buradan çok günaha girer. Ekseriyetle dilinden dolayı günaha girer, bir de baktığından dolayı günaha girer. Günahlar hafızayı zayıflatır, takvâ hafızayı kuvvetlendirir, bir. Bir de insanın yaptığı işe kendisini vermesi lazım. Çeşitli işlerle meşgul olduğu zaman iş uzar. Olmaz değil, olur ama uzar. Konsantre olmak lazım. 3. Soru: Hafızlığa çalışıyorum. Hafızam zayıf, ne tavsiye edersiniz? Zamanla, devam ettikçe açılır. İlk başta olmuyor gibi olur, sonra hafıza kuvvetlenir. n. Hastaya Kur’an Okunması 1. Soru: Ölüm yılı olan bir insana, ölen bir insana, bir kabristana veya şifa olsun diye birine Kur’an-ı Kerim okumak câiz midir? Hz. Peygamber SAS okutmuş mudur? Vardır, okutmuştur, okunabilir. Hatta meşhur bir hadise var: Bir müfreze göreve gidiyor. Çölde bir oba halkı bu müfrezeyi misafir etmiyorlar. Onun üzerine, kumların üzerine yatmışken 335 içeriden bir feryat, bir gürültü duyuluyor. Obadan bir cariye geliyor: “—Zehirli bir yılan efendimizi soktu. Sizde ilaç yapacak bir kimse var mı?” diyor. Sahabeden birisi gidip Fâtiha okuyor, şifa buluyor. Kur’an okunur, caizdir. Para almak câiz değil, Allah rızası için okunur. 2. Soru: “Hastaya ve ölüye Kur’an okumada para alınmaz!” deniliyor. Sahabenin okuduğu kabile reisinin koyun verdiğini biliyorum, olayın devamı ne? Hasta ve ölüye Kur’an-ı Kerim okunması Allah rızası için yapılır. Allah rızası için okunur, para kazanmak için yapılmaz. Ama o kendisi sonradan o sahabeye hediye vermiş. “—Tedavi edecek kimse var mı?” diye sorulduğu zaman, galiba Abdullah ibn-i Mes’ûd RA, Allah rızası için okumuş. Adam iyileşince koyun vs. vermiş. İlk başta ücret almak niyeti olmadan, Allah rızası için okuduğundan, ötekisi hediye vermiş oluyor. O da câiz oluyor. İşin halli böyle… 3. Soru: Ben cami görevlisiyim. Mevlid ve Kur’an-ı Kerim okutmaya çağrıldığımız zaman bize para veriliyor. Bu paralar alınır mı? Esas itibariyle dinî ibadetlerden, Kur’an öğretmekten, okumaktan, hatimden ve saireden para alınmaz. Bunlar Allah rızası için olur, pazarlık yapılmaz. Ama onlar da gönül rızasıyla, istemeden bir hediye verirlerse, alınabilir. “İstemeden bir şey verildiği zaman, alın!” diye Peygamber Efendimiz’in bir tavsiyesi olduğu için. 336 13. İLİM a. İlim Öğrenmek 1. Soru: Dinî ilim öğrenip cihad etmek isteyen bir lise öğrencisiyim, nasıl bir yol tutmamı tavsiye edersiniz? Lise öğrencisi cihad etmek istiyor Allah yolunda; ne güzel! Allah razı olsun, çok güzel... Niyetine göre Allah büyük ecirler ihsan etsin... İlim öğrensin; çünkü, ilim öğrenmeden olmaz! İslâm’ı güzel öğrensin! Ondan sonra cihadı da ona göre, ayetlere, hadislere göre güzel yapar. Bir büyük alime sormuşlar ki: “—Ömründen bir gün kaldı, yarın öleceksin deseler, ne iş yapardın o bir günlük zamanda?” “—İlim öğrenirdim!” demiş. Çünkü, en sevaplı iş odur. İlim öğrensin; bir taraftan da, öğrendiğini tatbik etsin ve başkalarına da söylesin, emr-i ma’rûf nehy-i münker yapsın! O da cihaddır. Emr-i ma’rûf neh-i münker yapmaya devam etsin; onun yaşı yok... Evinde olur, mahallesinde olur, arkadaşları arasında olur; emr-i ma’ruf nehy-i münkere devam etsin! Maşaallah, hoşuma gitti, Allah razı olsun... 2. Soru: Bir insan ilk önce fıkıh bilgisi mi öğrense daha iyi olur, yoksa Kur’an’dan ayet ezberlese mi kazançlı olur? İlim daha önce gelir tabii de, bu gibi şeylerde benim daima hatırlattığım nokta şu, muhterem kardeşlerim: İyi şeyleri birbirlerine tokuşturtmamak lâzım, onu da onu da yapmak lâzım! Deminki arkadaşımızın hani, “Dersime mi çalışayım, dinî bilgileri 337 mi öğreneyim?” diye sorması gibi... Yâhu onu da yap, onu da yap! Mümkün... İlle birisini yapınca, ötekisini yapmamak diye bir şey yok... Şimdi fıkıh bilgisi önemli... İnsan namaz kılmasını bilmiyorsa, ayet ezberlemesinin ne faydası var? Onu öğrenecek. Ama onu öğrenirken, Kur’an’ı ezberlemekten vaz geçse; o da doğru olmaz. Bir taraftan fıkıh bilgisini ilerletsin, her gün bir iki saat onu okusun; her gün bir iki sûre de ezberlesin! İkisini birden yapsın! Güzel şeyleri birbirleriyle rakip haline getirmeyin, çatıştırtmayın, beraberce yapmağa çalışın! 3. Soru: Gençlere ne gibi çalışmalarda bulunmalarını tavsiye edersiniz? Bir kere gençlerin İslâm’ı iyi öğrenmesi lâzım! Farzları, sünnetleri iyi öğrenmesi lâzım! Farzlara, sünnetlere, dinin ahkâmına hürmet edilmesini öğrenmesini lâzım! Dini bilmeyen insan, cihadı da berbat edebilir, yanlış iş yapabilir. İyi müslüman olması lâzım! Kendi başına olunca belki hatalı işler yapabilir diye, iyi insanlarla bütünleşerek çalışması lâzım! 4. Soru: Ben Ankara’nın en zor okulunda, en zor bölümünde okuyorum. Derslerim çok ağır ama buna rağmen Arapça dersi alıp öğrenme niyetindeydim. Arkadaşlarım vazgeçirdiler. Ben o kanaatte değilim. İnsanın zihin kapasitesi, zihninin kabiliyeti, imkânları, -ay kapasite demeyecektik,- çok fazladır. İnsan zihnini çalıştırdıkça insanın zihni açılır. Onun için hele böyle mübarek bir çalışmaya giriştiği zaman çok güzel olur. Bir misal söyleyeyim, bir ihvanımızdan kardeşimiz var… Süleyman Demirel ile Teknik Üniversitede sınıf arkadaşıymış. Teknik Üniversiteyi bitirmeden Arapça’yı çok mükemmel öğrendikten gayri, bir de altı tane hadis kitabını baştan sona 338 okumuşlar, Kur’an-ı Kerim’i de ezberlemiş. Çalıştıkça gelişir insan, onun için korkmayın. O kadar çok şeylere boş vakit harcıyoruz ki, onlardan tasarruf edin, bu tarafa hayra sarf edin! Arapça öğrenmek çok bereketlidir, çok güzeldir. 5. Soru: Bazı kardeşlerimiz tahsil için Mısır’a gitmek istiyorlarmış. Umumiyetle dinî tahsil için gitmek istiyorlar. Olur, güzel. Mısır’da hocalar var, müesseseler var. Kardeşlerimizden kalabalık bir grup da var. Yani orada bir cemaatimiz de var. Gitsinler, onlarla birlik beraberlik kursunlar, irtibat kursunlar. Derslerine çok çalışsınlar. “Mısır biraz sıcak olduğundan insan gevşiyor, talebeliği biraz zayıf oluyor.” diyorlar, sıcaktan gevşemesinler. Mısır’a gidip gelmek umumiyetle hava yoluyla oluyor. Şam’da da güzel hocalar varmış, özel dersler oluyormuş, dinî bilgiler için oraya da gidilebilir. Ürdün’de de okuyan bazı kardeşlerimiz oldu. Ürdün de ciddi bir yer, orada da bir şey olabilir. 6. Soru: İmam-hatip lisesi mezunuyum. Üniversite imtihanını kazanamadım. Şimdi Mısır’da el-Ezher Üniversitesi’ne gitmek istiyorum. Bu işe ne dersiniz? Senenin boş geçmesinden ilimle geçmesi daha hayırlıdır. İlmi nerede öğrenebilecekse muntazam öğrenebileceği bir yere gitmesi prensip itibariyle uygundur. Mısır’a gitmiş olan başka kardeşlerimiz var. Onlarla konuştuk, tanıştık. Bazılarıyla Mekke-i Mükerreme’de tanıştık, bazıları geçen hafta Sapanca’da bizim eve geldiler, onlarla görüştüm. Kahire’de bizim 300 kadar müslüman kardeşimiz var. Bir kısmı da mâlî bakımdan sıkıntı çekiyorlarmış. Aşağı yukarı orada iyi tahsil yapabilecek bir kimsenin ayda -evli olursa- 500 bin lira kadar para sahibi olması gerekiyormuş. Bekâr olursa herhalde bunun yarısı kadar bir para lazım. 339 Öyle bir parayı bulabilirse gider; bulamazsa oradaki imkânlar mahduttur veya yoktur. O zaman Türkiye’deki ilim yuvalarında ilmini öğrenmeye, ilerletmeye çalışır; vaktini boş geçirmemeye çalışır. Kahire’de kardeşlerimiz var ve ilim öğrenilen yerler var. Mümkündür, durumu müsaitse gitsin. Sonuç olarak gitsin diyebilirim. 7. Soru: Muhterem hocam! Dünya ve ahiret saadetini kazandıran en büyük amel nedir? İlimdir. İlim öğrensin! Tek kelimeyle bu ama, öğrendiğini de uygulamak lazım. Öğrendiğini uygulamazsa vebal olur. İlmi öğren! 8. Soru: İlmî çalışma yapayım mı? Yoksa cemaat faaliyetlerine mi katılmamı tavsiye edersiniz? 340 Bu gibi sorulara cevabımın nasıl olduğunu biliyorsunuz: İki güzel işi birbirine tokuşturmamak lazım. Hem onu yap hem onu yap, ikisi birbirine mâni değil. Hem ilim yoluna gir hem de cemaat faaliyetlerin de görev al, çalış. Birisi gelmiş bana soruyor: “—Hocam! Bir camide imamım. Çocuklara Kur’an öğretiyorum. Ramazan’ın son on günü geliyor. İtikâfa gireyim mi yoksa çocuklara Kur’an okutmaya devam edeyim mi?” “—Bana bak, sen niye itikâfla Kur’an öğretmeyi birbirine tokuşturuyorsun? İkisi de güzel şey, ya o olacak ya o olacak diye niye öyle yapıyorsun? Camiinde itikâfa gir, çocuklara Kur’an okutmaya devam et.” dedim. Mümkün! Bir şeyin ikisi birden yapılması mümkünse ona alternatif olmaz. İkisini birden yaparsın olur biter. 9. Soru: Bir kimsenin İslâm’ı yaşamasına, ilim öğrenmesine ailenin yanında kısa süre kalması dahi engel oluyorsa ailesinden belli bir süre uzak yaşaması için anne ve babasının rızasını göz önünde bulundurması gerekir mi? Hayır. İslâm’ı öğrenmesi lazımdır. İslâm’ı öğrenmek için yapabilir. Allah’ın rızasına nâil olmaya çalışmak en önde geliyor. Fakat bunu yaparken de mümkün olduğu kadar anneyi babayı kırmadan, üzmeden yapmaya çalışmak lazım. Gümüşhaneli Ahmed Ziyâeddîn Efendimiz ilim öğreneceğim diye İstanbul’a gelmiş. Annesine babasına mektup yazmış; “Ben Allah yolunda ilim öğrenmeye karar verdim.” diye. Ondan sonra da çok büyük bir alim olmuş. Olabilir. İslâm’ı öğrenmek olunca, öğrenmek öne geçiyor. Ama öbür tarafı üzmeden yapmaya çalışmalı. 10. Soru: Yaz tatillerinde bir kaç senedir, ilkokulu yeni bitirmiş 341 talebelere bir şeyler öğretmeye çalışmaktayım. Köyümüzün imamı var; çocuklarla pek sohbet etmiyor. Ben de artık büyüdüler diye çekiniyorum. Müsaade eder misiniz, tatilde bunu yapmalı mıyım? Allah razı olsun... Boş durmayıp ilim öğretmek çok uygun bir şeydir. Kız erkek karışık anlaşılan... Mestûre olurlarsa olabilir. Caminin bir köşesinde kız çocukları durur, bir köşesinde erkek çocukları durur. İlim öğretir, hayırlı bir faaliyet yapmış olur. b. Alimlere Sormak Soru: Herhangi bir meseleyi öğrenmek için Kur’an-ı Kerim’den sayfa açmak doğru mudur? Olmaz, doğru değil! Müslümanın bir meseleyi kararlaştırması için pırıl pırıl ilim var... İlkönce ilim erbabına soracak! فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنتُمْ الَ تَعْلَمُونَ )االنبياء٧:( (Fes’elû ehle’z-zikri in küntüm lâ ta’lemûn) “Bilmiyorsanız, bilen insanlara, ilim erbabına sorun!” (Enbiyâ, 21/7) diyor Kur’an-ı Kerim... İlkönce meseleyi, gideceksin soracaksın, “Hocam, bu hususta hüküm nedir?” diye... Allah’ın emri varsa, o da size bildirecek, mesele kalmayacak. Meselâ; “—Hocam, acaba ben içki içebilir miyim?” “—Hocam ben acaba içki satabilir miyim?” Bir sor bakalım, o onun cevabını verir. İlkönce cevap ilimledir. İlimden cevabını bulamazsa insan, meselâ; “—Ticaret yapacağım; acaba bakkal dükkânı mı açsam, manifatura dükkânı mı açsam?” Veyahut; 342 “—Üç tane namzet var; ona mı, ona mı, ona mı gitsem?” Bu gibi şeylerde istihâre yapılır. Abdest alırsın, istihare namazı kılarsın, elini açarsın, dua edersin: “Yâ Rabbi, sen bana hayırlısını göster!” dersin. Ama istişâre; yâni müşavere etmek, istihareden önce gelir. İstihareye lüzum kalmadan, müşavere ile hallettiğin şeyi, istihareye bırakmak doğru olmaz! Çünkü, ilim önemlidir. “—Ya ilim adamı hata ediyorsa?” İlim adamının hatası bile sevaptır. Müctehid, ictihadında yanılsa bile sevap kazanır. Sen de onun ilmine hürmet ettiğin için, doğruyu bulmak için ona sorduğundan yine sevap alırsın. O bakımdan ilmi ayaklar altına alıp da, işi hayallere, vehimlere bağlamayalım! İlkönce ilme, alime; ondan sonra istişareye, ondan sonra istihareye bırakırsınız. Ondan sonra artık bir şey çıkar tabii, insanın karşısına... c. Kapasiteyi Artırmak Soru: 343 İnsanın hayal edebilme kapasitesi ne kadardır? Bu şahıstan şahısa değişen bir şeydir. Hayal kapasitesi hakkında bir birim de şimdiye kadar ben bilmiyorum. Metreküple mi ölçülecek? Metreyle mi ölçülecek? Ağırlıkla mı ölçülecek? Ama bildiğimiz bir şey var ki bazı insanların hayal gücü ve kapasitesi çok geniş oluyor. Eğer kardeşimiz, “Hayal gücümüzü genişletmek için tavsiye edeceğiniz bir şeyler var mı?” demek istiyorsa; tabii çok kitap okumak, zihnindeki kavramları çoğaltmaya çalışmak bu hususta iyi bir çaredir. Kaliteli kitaplardan çokça okumalı. Zihnini çalıştırmalı. Çalışan insanların zihin çalışmalarını model almalı. Onları tekrar ede ede, yavaş yavaş kendisi de hayal etmeye, kendisi de düşünmeye, kendisi de bir şeyler ortaya koymaya başlar. Ama ilk önce iyi bir hazım şarttır. Yani, mevcut şimdiye kadar yazılmışları iyice hazmetmeden, insan o konuda iyi bir şey ortaya koyamaz. Meselâ, iyi bir edebiyatçı olmak için insanın edebiyat tarihini çok iyi bilmesi lazım. Edebî metinleri okuması lazım. Şiirleri tahlil etmesi lâzım. Bu hususta iyice bir birikim kazandıktan sonra, temel malzeme biriktirdikten sonra ve o ilmin ana esaslarını güzel bir şekilde öğrendikten sonra, 40 yaşında 50 yaşında eser vermeye, şiir yazmaya başlayabilir. 15 yaşında yazarsa ya vezni bozuk olur, ya kâfiyesi bozuk olur, ya fikri yanlış olur, ya söylediğinden sonra pişman olur. O bakımdan, yeryüzünde yeni, orijinal şey çok azdır. İnsan ilk önce o sahadaki mevcut malzemeyi tanımalı. Bir ilimde temeyyüz etmek istiyorsa, o konudaki literatürü, ana kitapları okumalı, faydalanmalı. Hatta onları iyice hazmettikten sonra okutacak, talebenin sorularıyla karşılaşacak. Bak biz bir konferans veriyoruz, konferans kadar da sorulara cevap veriyoruz. Halkın içinde olmanın bu faydası var. Yani sorular bizi yetiştiriyor. Halk nereye takılıyor? Neleri öğrenmek 344 istiyor? Dinleyicilerin problemleri nedir? Onları anlamış oluyoruz. Onun için, Osmanlı bir kimseyi medreseden mezun oldu mu uzak bir diyarın bir kasabasındaki bir medreseye atarmış; “Sen burada vazife gör!” dermiş. Orada bir müddet, belki senelerce hizmet gördükten sonra, daha büyük bir şehre getirirmiş; “Şu kadar da burada hizmet gör.” Dermiş. Ondan şu kadar zaman geçtikten sonra, İstanbul’a gelmeden önce Bursa gibi, Kütahya gibi önemli medreselere, önemli şehirlerin medreselerine getirirmiş. Oradan İstanbul’un kenar medresesine getirirmiş. Oradan Süleymaniye’ye getirdiği zaman, artık adamın saçı sakalı ağarmış olurmuş. Metinleri ezbere bilen, talebelerle düşe kalka böyle ilmin içinde pişmiş, derya gibi bir kimse olurmuş. Ondan sonra konuştuğu zaman güzel konuşurmuş. Bu bir birikim meselesi. Eskilerin ne söylediğini bilmeden insan yeni bir şey ortaya koyamaz. “Yeni bir şey ortaya koydum.” sanır; eskilerin yaptığından da daha düşük kaliteli, basit bir şey olur. Hangi daldaysanız, mutlaka o dalın ilim tarihini iyice öğrenin! Literatürünü hazmedin. İlmin ana konularına sahip olun. Ondan sonra kendiniz bir şey ortaya koymaya çalışın! Onunla çalıştıkça, o konuda hayal gücünüz de genişleyecek, zihin gücünüz de genişleyecek. Yazma kabiliyeti, okuma kabiliyeti, anlama kabiliyeti, düşünme kabiliyeti, hepsi okumaya bağlı şeylerdir. d. İlmihal Okumak Soru: Kadınlara ait haller; hayız, nifas, ihtilam olmak, gusül hakkında bir saatlik vaaz istiyorum. Bir dersinizi bu önemli konuya ayırır mısınız? İlmihâlin o bahsini açsa okusa, zor bir şey değil. Hani nerede olacağı bilinmeyen bir mesele değil. Evimizdeki ilmihâlde mutlaka bu bahis vardır. Hepsi vardır. Bazı ilmihâlde bulunmayan meseleler sorulabilir de, bu olan bir şey. Kadınlara ait hâller, kaç 345 çeşit maddesi var... Mesela ne yapar, ne yapamaz; onları hepsini anlatıyor. İhtilam olmayı anlatıyor, guslün şeklini anlatıyor. Biraz kardeşlerimiz kitap okusunlar. Biz bu kitaplar okumaya, okumaya çok vebal altına gireceğiz. Hani hocalar dua eder ya; “—Yâ Rabbi! Kur’an’ı bizden davacı etme.” Bu Kur’an-ı Kerim davacı olur mu? Olur, insanın yakasına yapışır; “—Yâ Rabbi! Ben bunun evinde durdum da açmadı, beni okumadı, benim içindeki ahkâma uymadı.” diye davacı olur. Bu kitaplar da davacı olacak. “—Onlar Kur’an-ı Kerim değil.” Olsun, din kitabı, ilmihâl kitabı. Onları da okumuyoruz. Benim âcizâne en uygun zaman olarak gördüğüm kardeşlerim; akşam namazından sonra evinizde bütün ev halkını toplayın; “—Akşamla yatsı arasında bir saat, iki saat ailemizin din saatidir, bu saati hiçbir şeye feda ettirmem. Hanım, bulaşık yıkamaksa sabah yıka, akşam yıka, yatsı yıka; şu anda gel! Çocuğum, ders çalışmaksa önce çalış, mektepten gelince çalış, ikindide çalış, sabah çalış, gece çalış; şu saatte gel.” deyip... Siz de akşam geleceksiniz, akşam yemeği için nasıl olsa kendi başına herkes toplanıyor mu? Toplanıyor. O zaman ilmihâlden her gün bir bahis okumaya kendimizi alıştıralım. Dinî kitaplarımızdan birer bahis okumaya çalışalım. Çok cahiliz! Biz bu camiye gelenler cahiliz, dışarıdakiler zır cahil! Çok berbat. Karikatür yapıyor, yazıyor gazetesinde; dinden imandan haberi yok. Onun için muhterem kardeşlerim, kendimiz dinimizi öğrenelim, başkalarına da tatlı tatlı öğretelim. ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَن )النحل١٢٥:( 346 (Üd’u ilâ sebîli rabbike bi’l-hikmeti ve’l-mev’izati’l-haseneti ve câdilhüm bi’lletî hiye ahsen) “Sen, Rabbinin yoluna hikmet ve güzel öğütle çağır ve onlarla en güzel şekilde mücadele et!” (Nahl, 16/125) Kendin bileceksin ki, öğreteceksin. Biraz okuyalım, okuma itiyadımız olsun. Allah cümlenize rızası yollarını göstersin… Dinde bilgili, fakih eylesin. Hepinizi ârif kimseler eylesin, güzel huylu, sevdiği kullar eylesin. İki cihanda aziz olun. e. Okunacak Kitaplar 1. Soru: Bir müslümanın evinde ilk önce bulunması gereken dinî eserler hangileridir? Güzel, anlayabileceği bir tefsir kitabı bulunması şart. Dilini anlayabileceği, mânasını takip edebileceği, akıcı bir dille yazılmış bir tefsir kitabı bulunması şart. Çünkü Allah’ın kelâmını öğrenmesi mecburî. Ondan sonra Buhârî’nin şerhi olan şu 12 ciltlik, veyahut Riyâzu’s-Sàlihîn üç ciltlik, veyahut Bülûğu’l-Merâm, Selâmet Yolları dört ciltlik gibi, bizim fıkhî bahislerimizi de anlatan bir hadis kitabı bulunması uygun olur. Bir ilmihal kitabı bulunması uygun olur. Mesela Fikri Yavuz’un açıklamalı ilmihâli, İslâm Fıkhı ve Hukuku diye bir kitabı var, bütün bahisleri ihtiva ediyor, güzel, biraz da anlaşılır bir dille yazılmış. Böyle bir eser olabilir. Ahmed Hamdi Aksekili’nin daha sade, basit yazılmış bir kitabı var, çok baskıları yapılmış. Bilgisi azsa ondan başlayabilir, ondan sonra ötekisini okur. Ondan sonra o Selâmet Yolları isimli kitaba geçer. Bunları öğrenmesi lazım. Sonra tasavvufu, ahlâkı öğreten kitaplardan bulunması uygun olur ki mânevî eğitimini sağlasın. Ondan sonra artık ihtiyacına göre, merakına göre çeşit çeşit kitaplar bulundurabilir. 347 Bunlar itikadını öğrenebileceği, İslâm inançlarını öğreneceği bir güzel kitap... Meselâ, İslâm diye iki ciltlik bir eser var, Said Havva yazmış, oldukça güzel anlatmış, ben beğendim, ifadesi de güzel, İkbal Yayınları arasından. Ben onu arkadaşların anlayabileceğini sanıyorum. Onu okusunlar, öteki saydığım kitapları okusunlar. 2. Soru: Hangi tefsir kitaplarını okumalıyız? Elmalılı’nın tefsirini okuyun. Kendisi büyük bir alimdir. Tefsiri selâhiyetle yazılmış güzel bir tefsir kitabıdır. Eğer Arapçası’ndan okuyabiliyorsanız Kurtûbî Tefsiri’ni tavsiye ederim. Çok geniş, çok metotlu, çok sağlam malzeme ihtivâ eden bir tefsirdir. İbn Kesîr’in tefsirini tercüme ettiler ama çok ilaveler koymuşlar. Bazı yerleri sıkıcı... Almış jeoloji kitabından; âyet-i Kerimede arzdan bahsediyor diye jeoloji kitabının sekiz sayfa, on sayfa mâlumâtını yazmış. İbn Kesîr yazmadı ki bunu; sen İbn Kesîr Tefsiri’ni tercüme ediyorsun, ne diye bunu koyuyorsun? “Bak filanca yerde...” desin. Oraya bakması zahmet olmasın diye jeoloji kitabının, biyoloji kitabının malzemesini araya eklemiş. Tabii o zaman İbn Kesîr Tefsiri olmuyor, “İbn Kesîr Tefsiri’nden mülhem olarak yazdığımız bizim tefsirimiz” demek oluyor. İbn Kesîr’in tefsiri hadislerle âyetleri izah eden, metot olarak hadisleri tefsirde kullanan güzel bir tefsirdir. Onun da açık seçik bir Türkçe ile yazılmış tercümesi var. O da bulunabilir, okunabilir. 3. Soru: Hangi tefsir kitaplarını tavsiye edersiniz. Çeşitli tefsir kitapları çıkmaya başladı, bazılarını beğeniyoruz. Gerçekten tefsir sahasında neşriyat zenginleşti, çok güzel bir şey. Bunların içinde tamamlanmış bir tefsir kitabı olarak İbn Kesir’in tefsiri var, hadislere dayalı, biraz da tercüme edenler 348 kendi bilgilerini ilave etmişler. Sonra Said Havva’nın çeşitli kaynaklardan faydalanarak neşretmeye başladığı bir tefsir kitabı var, onu da gördüm, el-Esas fi-t-Tefsîr diye. Onun da üç cildini gördüm. Devamı çıkacak herhalde. O da güzel bir tefsir gibi geldi. İbn-i Kesîr’inki güzel. Elmalılı Hocaefendi’nin tefsirini okuyup anlayabilirse, çok güzel. Bazıları baskısı, bilgi verişi ve tercüme ediş tekniği bakımından güzel değil; başarısız. Teknik kusurları var. Mesela altı ciltlik tefsir var. Bir arkadaşın evinde gördüm, “Ben de alayım.” diye şöyle bildiğim bir kaç sayfayı karıştırdım, ne tertip var, ne noktalama güzel, ne de bilgiler güzel. Demek ki biraz çalakalem yapılmış. Bu soru o bakımdan güzeldi. İyi tefsirleri bulup onları okumak istemek arzusu güzel. Kitapevlerine gidip de oradaki itimat ettikleri kimselere de sorabilirler. Benim söyleyeceğim bunlar. 4. Soru: Fıkıh ilmini öğrenmemiz için hangi kitapları tavsiye edersiniz? Mülteka’l-ebhur’dan başlasın, kısa bir kitaptır; ondan sonra devam etsin. 4. Soru: Hanım kardeşlerimiz ilmi çalışmalar yapmak için bir araya gelmişler. “Hangi kitapları okuyalım?” diye soruyorlar. İbn-i Kesîr tefsirini bitirsinler, Kur’an-ı Kerim’i tam öğrenmiş olurlar. Sahîh-i Buhârî’yi şerhiyle beraber okusunlar, Diyanet neşretti. Bir dahaki hacca kadar bu malzeme size yeter. Daha fazla kitaba lüzum yok. Bir dahaki umreye kadar… Onları da okursanız alim olursunuz; “Şu mesele nasıldı ya, ben unuttum, sen yeni okudun.” diye biz size soru sormaya başlarız. 5. Soru: Bize en uygun olan tefsir ve fıkıh kitabını tavsiye eder misiniz? 349 Tabii, çok kitaplar var... Benim çok beğendiklerimden bir tanesi merhum Said Havvâ’nın tefsiri... Çok güzel anlatmış, mekânı cennet olsun... Fıkıh kitabı olarak, yeni kitaplar içinde Selâmet Yolları (Bülûğu’l-Meram) güzel bir fıkıh kitabıdır. Fikri Yavuz Hocaefendi’nin Muamelâtlı İslâm Fıkhı ve Hukuku güzel bir fıkıh kitabıdır. Ömer Nasuhî Hocamız’ın kitabı güzel bir kitaptır. Artık bir tanesini seçersiniz. Eski kitaplardan el-İhtiyâr çok seviliyor, okunuyor. Mültekâ elEbhûr vardır, Hidâye vardır... Daha başka kitaplar vardır. Kişilerin bilgi seviyesine göre çeşitli kitaplar tavsiye edilebilir. 6. Soru: Tasavvuf hakkında hiçbir şey bilmiyoruz. Tasavvufu her şeyiyle gönlümüze sindirmek, öğrenmek ve yaşamak istiyoruz. Bize hangi kitapları okumamızı ve ne yapmamızı tavsiye edersiniz? Risâle-i Kuşeyriyye’yi okuyun. İmam Kuşeyrî tasavvufta imamdır. İmam, ‘önder’ demek. Risâle-i Kuşeyriyye’yi okuyun, ondan sonra bir daha bizimle görüşün. 7. Soru: İlmî sahada az bir bilgiye sahip olan bir insan için temel olarak ne tür kitaplar okumasını tavsiye ederdiniz? Birkaç kitap ismi verebilir misiniz? Bir, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Kur’an-ı Kerim tefsirini Hak Dini Kur’an Dili kitabını bir okumalı. Riyâzü’s-Sâlihîn’in şerhlerinden birini bitirmeli. Buhârî’nin Tecrîdü’s-Sarîh’ini açıklamalarıyla bir bitirmeli. Sübülü’s-Selâm, Selâmet Yolları isimli eseri bir bitirmeli. Dört ciltlik, Sönmez Yayınları’ndan. Ondan sonra tasavvufî kitaplardan İhyâu Ulûm’u bitirmeli. İmam Kuşeyrî’nin er-Risâle’sini bitirmeli. Onları bitirdikten sonra yine gelsin, yine sorsun. 350 f. Kadınlar ve İlim 1. Soru: Fakültede bir hoca, İslâm’ın sadece erkeklerin ilim öğrenmesine müsaade ettiğini, kadınların bundan mahrum bırakıldığını; ilimle ilgili hadislerde kadın ibaresinin bulunmadığını söyledi. Ayrıca, İslâm tarihinde kadınların ilim öğrenmesini yasaklayan misaller olduğunu söyledi. Bu konuda ne dersiniz? Yalan söylemiş, yanlış söylemiş; öyle değil! Peygamber Efendimiz SAS bir şerifinde buyurmuş ki:29 طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَمُسْلِمَةٍ (Talebü’l-ilmi farîdatün alâ külli müslimin ve müslimetin) “İlim taleb etmek, kadın ve erkek bütün müslümanlara farzdır.” Herkesin bildiği bir hadis-i şeriftir. Sonra Kur’an-ı Kerim’in ayetlerinde hem müennes, hem müzekker sîgali bazı emirler vardır. Peygamber Efendimiz’in mübarek zevcesi Hazret-i Aişe Validemiz’den başlayarak en büyük alimler yetişegelmiştir. Hazret-i Aişe Validemiz bayağı alim ve fakih bir kimsedir. Kadın alimlerin en başta gelen misâlidir. İslâm tarihinde kadın kadılar vardır. Kadın olduğu halde, fıkıhta fetva verecek kimseler vardır. Peygamber Efendimiz, kendi zevcelerine Kur’an-ı Kerim’i öğrettirmiştir. Onun için, bu bilgi yanlıştır, eksiktir veya kasıtlıdır. İslâm, kadın erkek ayırımı yapmaksızın herkesin ilim öğrenmesini emrediyor, tavsiye ediyor. Hattâ ilmihal bilgileri, her müslümanın 29 İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.259, no:219; Ebü’d-Derdâ RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.X, s.131, no:28653. 351 mutlaka bilmesi gereken şeylerdir, farzdır. Onları bilmezse ibadetini yapamayacağı için, kadına da namaz kılmak gerektiğinden, kadına da zekât vermek gerektiğinden, kadınların da öğrenmesi lâzımdır. Herhalde müsteşrikleri filân okuyorlar, yalan yanlış şeyler söylüyorlar. Veyahut İslâm’ı yarım biliyorlar. Yarım hoca insanı dinden eder ya, işte üniversite hocalarının bir kısmı böyle... Ben de üniversite hocasıyım, bir kısmı diyorum, hepsi demiyorum. Dini güzel öğrendikleri zaman, hadis-i şerifleri okudukları zaman; hadis kitaplarının indekslerine bakarlarsa görecekler, dedikleri doğru değildir, yanlıştır. g. İslâmî İlimler 2. Soru: “İlim Çin’de de olsa, gidip alınız!” diye bir hadis-i şerif var mı? Varsa, burada kasdedilen hangi ilimdir, açıklar mısınız? Böyle bir hadis-i şerif var ve bu rivayet hakkında çeşitli görüşler var... Hadis alimleri bir takım araştırmalar yapmışlar ve rivâyet yönünden zayıf bulmuşlardır. Ama, mânâ yönünden öbür hadis-i şeriflerin gösterdiği ana istikamete uygundur. Yâni ilim nerede olursa olsun alınır. İlim bilmek demektir. Her şeyin bilgisi onun ilmidir. İlim ilim bilmektir, İlim kendin bilmektir. Sen kendini bilmezsin, Ya nice okumaktır? Bunlar da Yunus’un mısraları... Her şeyin bir ilmi vardır. Marangozun ilmi, ağacı güzel işlemektir O bakımdan bu ibarede ilim sözü mutlak bilgi mânâsıyla değil, geniş mânâsıyla kullanılmıştır. Bilgi nerede olursa olsun, insan o bilgiyi elde etmek için oraya 352 seyahat edebilir. Gayr-i müslim bir hocadan okuyabilir. Gayr-i müslim bir diyara gidip, oradan o bilgileri alabilir. İslâm fıkhının hükmü budur. Burdaki ilim bizim tebcîl ettiğimiz yüksek ilim mânâsına değildir, genel bilgi mânâsınadır. İlimler ikiye ayrılır: 1. Alet ilimleri 2. Yüksek ilimler Yüksek ilimler, İslâm ile ilgili ilimlerdir. Öteki ilimler, alet ilimleri; Arapça, Farsça, nahiv, edebiyat, belâğat, bedi’, beyan, tarih, coğrafya, fizik, kimya... vs. Bunlar da ilimdir. İslâm bunlara ilim değildir demiyor. Ama, ilimlerin taksimatında fazîlet dereceleri farklıdır. En yüksek ilim, konusu itibâriyle en şerefli olduğu için ma’rifetullah, Allah’ı bilme ilmidir. Ama, öteki ilimler de ilimdir. h. Alimlerin Allah Korkusu 1. Soru: Allah-u Teàlâ Hazretleri, Fâtır Sûresi, 28. ayette: إِنَّمَا يَخْشَى اهللَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ )فاطر٢٨:( (İnnemâ yahşa’llàhe min ibâdihi’l-ulemâ’) “Allah’tan ancak alim olan kulları korkarlar.” buyurmuş. Bunu açıklar mısınız? İnsanın dünyayı tanıması, dini anlaması, ahireti anlaması, cenneti tanıması, cehennemi tanıması hep bilgiye dayandığından, herkesin ilme gayret etmesi gerekiyor. O bilgiler olmadan insanın kavrayışı eksik oluyor. Cenneti bilmiyor ki, rağbet etsin... Cehennemin şiddetini okumamış ki, durumun ne kadar kötü olduğunu bilsin ve ondan korksun... Dini konularda bilgisi zayıf; ayet bilmez, hadis bilmez. O zaman, (El-câhilü cesûrun) cahil cesur olduğu için, yalan yanlış işleri yapıyor. “Allah affeder!” diyor. 353 “Allah bu gibi durumlarda affetmez, cezâsı şöyle şiddetlidir. Bak, şu kavmi şöyle helâk etmiş, bu kavmi böyle helâk etmiş...” diyecek ki, korkması mümkün olsun. O bakımdan, Allah’tan ancak ilmi olanlar korkar. 2. Soru: Evliyâullahın hepsi alim midir? Alim olan her kişi evliyâullah mıdır? Evliyâullahın hepsi mektep medresede okumuş, mürekkep yalamış değildir. Kimisi Allah-u Teàlâ tarafından yine bilgilendirilmiştir ama, mektep yoluyla değil, Allah’ın özel lütuflarıyla yetişmiştir. Nitekim, Peygamber Efendimiz de hadis-i şerifinde buyuruyor ki: أَدَّبَنِي رَبِّي فَأَحْسَنَ تَأْدِيبِي (Eddebenî rabbî feahsene te’dîbî) “Beni Rabbim terbiye eyledi ve çok güzel yaptı terbiyemi...” Hakîkaten, Peygamber Efendimiz üniversitede ve sâirede okumadı ama, en güzel şekilde Allah onu yetiştirdi. Demek ki, netice itibariyle bilgili bir kimse yapar onu ama, bu ille mektepten diploma almak tarzında olmaz. Neticede arif olur, uyanık olur, bilgili olur, çoban da olsa... Çünkü, Allah bildirince bir çok şeyleri bilir. Her alim evliyaullah olamaz! Kuru alim olur, zâhir alimi olur, zâhir ilmini bilir... Ezberi vardır, bilgisi vardır ama, ahlâkı, kalbi gönlü geridir. O bakımdan, evliyâullah olamaz. Bilginin çokluğu insanı evliyâ mertebesine yükseltmez. Kalbin temizliği ve sâfîliği, ibadetlerdeki ihlâsı ile insan yükselir. İhlâsı yoksa, olmaz! Dünya için ilim öğrenmişse, mâneviyâtın bir koklamını koklayamaz. Allah rızâsı için ilim öğrenmişse, Allah alime evliyâlık yolunu da açar. Ama her alim evliya olamaz. Çoğu yanlış 354 yollara da sapıyor. Çünkü ilim bazı kimselere de kibir verir, mütekebbir olur. O zaman, Allah’ın hiç sevmediği bir insan olur. Tamamen sapık bir insan olur. Olmadık laflar söylemeğe başlar, iyice sapıtır. i. Bilginin Kaynağı 1. Soru: Tasavvufta bilginin kaynağı sezgiler midir? Kur’an ve sünnetle çatışır mı? Bilginin kaynağı hakkında İmam-ı Gazâlî’nin İhyâ’sında güzel bilgi veriliyor; oradan okuyabilirsiniz. Bilginin kaynaklarından bir tanesi keşif yoludur. Sezgi sözü bu mânâyı tam olarak ifade etmeye yetmiyor. İnsan bir şeyi seziyor. Şimdi ben dışarıda bir şey olacak gibi sezdim. Bu tasavvufî bir şey değil... At da meselâ, zelzele olacağını seziyor. Kuşlar da ormandan kaçıyor, yanardağ patlayacak filân diye seziyor. Bu tasavvufî bir sezgi değil... Keşif ilmi, sezgiden başka bir şey... O Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne ermekten hâsıl olan bir müşâhede, başkasının görmediği şeyi gönül gözüyle görme meselesidir. Bunda Kur’an ve hadisle bir çatışma yoktur. Sırf sezgiye kalmış bir şey, Kur’an-ı Kerim’le de çatışır, her şeyle de çatışır. Geçenlerde Denizli’den bir arkadaş anlattı bana... Orada birisi: “Allah’la konuştum. ‘Sabah namazını kılmayabilirsiniz!’ dedi bana...” diyormuş. Böyle bir sezginin, böyle bir ilhamın, böyle bir konuşmanın hakîkatle ilgisi yok... Gerçekten bir kişinin gönül gözü açılmışsa, bazı şeyleri görüyor ve biliyor. Bunun böyle olduğuna ben şahidim. İnsan olacağı bile bilebiliyor yâni... Olabilir. Ama böyle bir insan, ancak Allah’ın sevgili kulu olduğu zaman, böyle bir makama eriyor. Allah’ın sevgili kulu da Allah’ın kelâmına, Rasûlüne ters düşmüyor. Böyle bir şey bahis konusu değil... 355 2. Soru: Kafamıza takılan bir sorunun cevabını ilmihalde bulamazsak, nasıl davranmalıyız? Kendimiz kıyas yaparak karar verebilir miyiz? Veremezsiniz! Çünkü, kendi reyiyle fetvâ vermek çok veballidir, çok günahtır ve çok da tehlikelidir. Müftülere sormak lâzım! Müftülerin takvâ ehli, bilgili olanlarına sormak lâzım! j. Hafızayı Güçlendirmek 1. Soru: Hiç bir şey bilmez oldum, hatırlayamıyorum. Benim için dua eder misiniz? Bir insanın hafızasının zayıflamasının bir sebebi günahlardır, haramlardır. İnsan haramlara baktı mı, hafızası zayıflar. Belirgin vasfı budur. Harama bakmak hafızayı zayıflatır. O bakımdan haramlara bakmamak lâzım! Haramlara bakmayan babayiğit var mı? Çok az! Televizyon seyrediyor musunuz? Ediyoruz. Tamam, yandınız. Çünkü, televizyonda şarkıcı var, televizyonda dansöz var, televizyonda film var... Televizyonda —affedersiniz— aile hayatının sahneleri var... Televizyonda her şey var... Evin içine her şey giriyor. Evin içi meyhane oluyor, evin içi umumhane oluyor... Evin içi kumarhane oluyor... Evin içi her şey oluyor. Onun için insanın hafızası da gider, feyzi de gider... Allah saklasın, imanı da gidebilir. Allah bizi korusun... Vakit de telef olmasın diye, mümkünse eve sokmamak en iyisidir. Vakti kitap okuyarak geçirmek, gençleri hayırlı ilimli meşguliyetlerle meşgul etmek daha iyidir. Onu yapabilirse, kurtulur. Onu yapamadığı zaman, hafızam zayıf der, feyzim gelmiyor der, şu der, bu der... 2. Soru: Unutkanlığın sebepleri nedir? Unutkanlığı önlemek için neler 356 yapmak lazım? Unutkanlığın maddî sebepleri vardır, fizyolojik sebepleri vardır, mânevî sebepleri vardır. Bazıları diyorlar ki: “—Protein bakımından az olan beslenmelerde zihin fonksiyonlarında eksiklikler oluyor.” Doktorların bildiği şeyler. Ama ben onların da doğru olduğunu sanmıyorum. Çünkü bizim eskiler aylarca bir hurmayla geçinirlermiş. Yine de pırıl pırıl hafızaları, muazzam zekâları varmış. Bu işte biraz maddiyatın tesiri olsa bile durum büyük ölçüde mâneviyatla ilgilidir. Bir insanın unutkanlığı, büyük ölçüde günahlardan dolayıdır, harama baktığından dolayıdır. Harama bakınca, günahı işleyince sevabı kaçar, günaha girer; bir de hafızası zayıflar. Risâle-i Kuşeyrî’de anlatıyor: Evliyâullahtan birisiyle talebesi yolda gidiyorlarmış. Karşıdan boylu poslu bir delikanlı geliyormuş. Talebe, mürid şeyhine diyor ki: “—Hocam, üstadım! Allah şu delikanlıyı ne güzel yaratmış! Boylu poslu, yakışıklı, kaytan bıyıklı, hilal kaşlı, kırmızı yanaklı, efe, levent… Ne güzel yaratmış! Bunu bu kadar güzel yaratmış. Acaba bunu cehenneme atıp da cayır cayır yakar mı, kıyar mı?” Yakar yakar. Kıyar kıyar. Sormuş işte. Soruya da dikkat etmek lazım. Her şey de sorulmaz. Sözün de, sorunun da mâkul bir maksadı olması lazım. Tabi soru saçma. Yakar mı yakar. Allah yüz güzelliğine bakmaz, huy güzelliğine bakar. Günah işlemişse yakar, sevap işlemişse cennetine sokar. Besbelli bir kanun, aşikâr. Bunu herkes çocukluğundan beri bilir. Tabi Hocaefendi onun o sorusuna cevap vermemiş; abes, boş, cevabı belli bir soru. Yalnız şöyle dönmüş. “—Sen onun yüzüne o kadar dikkatli baktın mı?” demiş. “—Baktım.” deyince; “—Sen bu işin âkıbetini görürsün.” demiş. Eve gitmiş. Adamın hafızası uçmuş. Kur’an-ı Kerim’i tam 357 okuyamıyor. Ezberindeydi Kur’anı Kerim. Anlamış ki, birisinin yüzüne o kadar fazla dikkatli bakmaktan hafızasına zarar geldi. Sonra bir şiir vardır. Birisi Vekil ibn-i Cerrâh isimli bir zâta; “—Hafızam zayıf, unutuyorum.” diye yakınmış. “—Vekil ibn-i Cerrâh’a, ‘Hafızam zayıf!” diye sordum. ‘Günahları terk et!’ diyerek bana ilacı, çareyi söyledi.” Şöyle izah etmişti: “—İlim, irfan Allah’ın bir ikramıdır. Allah âsilere o ikramı vermez. Günah işleyince kesiliyor.” demiş. İlim hafızayla olduğundan günah işleyince kesiliyor. İmam Buhârî bir milyondan fazla hadîs-i şerifi ezbere biliyor. Neden? E bakışını, ömrünü günaha harcamamış. Sevaplı yolda yürümüş. Günaha daldıkça harama baktıkça hafıza zayıflar. Atladığımız hadîs-i şeriflerden birisi var: “—Karı koca birbirinin avret yerine bakarsa, körlük ârız olur. Açılması, soyunması doğru değil.” diyor. Böyle sebepleri vardır. Mânevî bakımdan bu gibi şeyler edepsizlikler ve günahlar sebebiyle olur. Onun için büyüklerimiz; “—Takvâya sarılırsa, lokmasına dikkat ederse, günahlardan gözünü, dilini, elini, midesini korursa hafızası kuvvetli olur.” demişler. Ben de naklettim. k. Bir Mezhebe Uymak 1. Soru: Mezhebi reddedenlerin durumu ve fıkhî hükmü nedir? Mezhebleri reddeden de fıkıh ilmini bilmiyor demektir. Fıkıh mezheblerindeki ihtilâfı anlatan bir kitap var, güzel bir kitap... Onu okusun! Mutlaka insanlar arasında fikir farkı olur. Beş kardeşin beşi bir olmaz, beş parmağın beşi bir olmadığı gibi... Onun için, ihtilâfların bir kısmı Kur’an-ı Kerim’in ayetlerinin anlaşılmasıyla ilgilidir. Bir kısmı hadis-i şeriflerin anlaşılması ve yorumuyla 358 ilgilidir. Bir kısmı başka prensiplerle ilgilidir. Bu kanaatler mezhebleri teşkil etmiştir. Bilimsel bir olaydır. Bunu reddeden cahilliğini isbat etmiş olur. Mezhebi reddedince ne yapacak? Bir yola gidecek. O zaman kendisi bir mezheb kurmuş olur, yeni yol açmış olur. Tabii, ötekiler kadar alim olmadığından, hatâ eder. Allah islah eylesin... 2. Soru: Şâfiî mezhebinden olan bir kişi Hanefî mezhebini uygulayabilir mi? Mezhepler ehl-i sünnet mezhebleridir. Bir insan nasıl tutturmuşsa öyle gitmesi iyidir. Ama Şâfiî mezhebinden Hanefî mezhebine geçer, bir oradan bir oradan… Olmaz. Zikzak çizmek olmaz! Bir mezhebi tutup tam gitmek lâzım. Çünkü her mezhebin bir sistemi vardır, o sistem bozulur. İkisi de arabadır. Mercedes arabasının parçasına götürüp de BMW arabasına Volkswagen arabasına takamazsın ya! Hepsi gitmeye yarıyor; aldığın zaman uygun olmuyor, böyle kurnazlık tarzında yapmamalı. Müsaade ise zaten mezhep müsaadeyi 359 verir, bir zaruret olduğu zaman, fetva, müsaade çıkar, ona göre olabilir. 3. Soru: Mezhepleri açıklar mısınız? Nasıl dört mezhebe ayrıldı? Şimdi, Peygamber SAS Efendimiz’in zamanında insanlar dini konuları Peygamber Efendimize soruyorlardı, yapıyorlardı. Peygamber Efendimizden sonra, Sahabe-i kiram devrinde de aşağı, yukarı Peygamber Efendimiz’in sözleri hatırdaydı. Şöyle yapılır, böyle yapılır diye. Ondan sonra Tabiîn devri, Tebe-i tabiin devri… Peygamber Efendimiz’in vefatından yıllar geçtikçe, uzaklaştıkça; hangisi doğru, hangisi yanlış? Nasıl yapılıyordu, nasıl yapılmıyordu? Bilgiler, rivayetler çoğalınca; her şeyin doğrusunu araştıran İslâm alimleri, İslâm bilginleri, fıkıh bilginleri aralarında görüş ayrılıkları çıktı. “—Acaba, Peygamber Efendimiz Allahu ekber derken, namaza başlarken, şöyle mi kaldırıyordu elini, böyle mi yapıyordu? Elini böyle mi bağlıyordu, şöyle mi bağlıyordu? Bağlamayıp da sarkıtıyor muydu?” Tabii bunlarla ilgili çeşitli bilgiler gelmeğe başladı. Yani, Bazısı diyordu ki şöyle. Bazısı, hayır öyle değil böyle… Bunların incelenmesi, hadis-i şeriflerin incelenmesi, ayetlerin yorumlanması, yeni ortaya çıkan meseleler hakkındaki yeni görüşler dolayısıyla, fikirler çoğaldı... Böylece çeşitli fıkıh mezhepleri ortaya çıktı. Bu, bilimsel bir olaydır. Yani, bir konuda bilimsel bir araştırma yapan alimlerin görüşlerinin farklılaşmasıdır. Yeni meseleler karşısındaki düşüncelerinin farklılaşmasıdır, normaldir. Yani, hangisine uysa insan; neticede bir alimin çalışması ve fikrinin sonucuna uyduğu için, doğru bir şey yapmış olur, sevap kazanır. l. Arapça Öğrenmek 360 1. Soru: Arapçayı merak ediyoruz, öğrenmek istiyoruz. Fakat cumartesi pazar günü hariç çok yoğun bir çalışma sistemimiz var. Bu şartlar altında Arapçayı nasıl öğrenebiliriz? Bu konuda bizi aydınlatır mısınız? Arapça konusunda benim çok hevesim var. Bana öyle geliyor ki, içimdeki hevesten neşemden dolayı, bir haftada otursam Arapça öğretirim gibi geliyor. Çok kolay. Bizim hocamız var, Mahmud Bayram Hoca, şurada oturur. Belki namaza geliyor, belki şu anda yazlıkta olabilir. Ben liseyi bitirdim, edebiyat fakültesine gittim. Beni babamdan istemiş; “—Onu çağır bana. Onlar dilbilgisi okudukları için dili kolay öğrenirler.” demiş. İlk ders bir şeyler yazdırdı, ikinci ders cümle kurdurdu. İkinci ders Arapça cümleler kurduk. Ben de birkaç hafta sonra köydeki dedeme Arapça mektup yazdım. Kim bilir o mektup şimdi elime geçse, nasıl yazmışımdır Allàhu a’lem... Ama bir cesaret, bir heves... Olabilir. Onun için, korkmayın. Cumartesi pazarları çalışmakla çok şeyler elde edilir. Keşke muntazam bir çalışma olabilse... Keşke burada bir esnafa, iş güç sahibi kimselere bir cumartesi pazar okulu açsak da bu dersleri versek. Zor değil, kolay... 2. Soru: Bizim memleketlerde ana dil Arapça’dır. “Ana dilde bazı hocaların Arapçası fasih değil.” deniliyor. Bizim hocalar öyle diyorlar. 361 “Bizim iller” dediği bu kardeşimizin, Türkiye’nin içinde. Mesela Siirt olabilir, Mardin olabilir. Oranın Arapçası var. Oranın Arapçası hiç fasih değildir. Onlar hani beğenmiyorlar ya… Biz mesela üniversitede, Edebiyat Fakültesinde Arapça okuduk, Arap Dili ve Edebiyatı okuduk. Bizim Siirtli bir arkadaşımız vardı, iktisada gidiyordu. Dedi ki: “—Ne yapıyorsun?” Ben Ebu’l-Ferec el-İsfehânî’nin Kitâbü’l-egânî’sini okuyordum. “—İşte bu kitabı okuyorum.” dedim. “—Yardımcı olayım. Benim anadilim Arapçadır.” dedi. “—Olur, yardımcı ol!” dedim. Ben paragrafı verdim, “Oku!” dedim. “—Sen oku, ben sana tercüme edeyim.” dedi. O çok edebî bir metin, ben onu okudum. Hiçbir şey anlamadı. Onların Arapçası avam Arapçasıdır, âmmî Arapçasıdır; yeterli değildir. Medreselerde okuyan hocaları daha iyi Arapça öğreniyorlar. Mâlum, mesela Karadenizli Türkçe’yi biraz başka türlü konuşur veya göçmense Türkçe’yi biraz başka türlü konuşur. Bunlar olur. Biz anadilimiz Türkçe olduğu için, Arapça’yı sonradan öğrendiğimiz için, telaffuzlar veya kullanım eksiklikleri olabilir. Mesela, sabahleyin Kanada’dan bir profesör geldi. Biz çat pat İngilizcemizle konuştuk. Laf arasında dedi ki; “Ben sizin İngilizcenizi çok mükemmel buldum, çok beğendim.” Benim de koltuklarım kabardı, sevindim. Ama biliyorum ki eksiklerim var, kelimelerim az. “Yok, telaffuzunuz güzel!” dedi. Bu bakış açısına göre değişir. Elbette biz İngiliz gibi İngilizce konuşamayız, Arap gibi Arapça konuşamayız. Benim Suudi Arabistanlı bir asistanım vardı. Ben ona doktora yaptırdım. Arabistan’a gitti, hoca oldu. O derdi ki: “—Hocam, biz Arapça kitap yazmış bir adamın kitabını elimize aldığımız zaman, daha ilk sayfasını açıp bir okuduk mu; bu adam Arap mı, yoksa Arap değil de Arapça bir eser mi yazmış, menşeini ‘şıp’ diye anlarız.” derdi. 362 Anlaşılır. Hakikaten ben de Türkçe bir eser yazmış bir insanı alayım veya birisini bana dinlettirsinler; bu Siirtli mi, Diyarbakırlı mı, “Vallah ki bilmem!” deyişinden Karadenizli mi, Rizeli mi, Aydınlı mı, Antalyalı mı, ‘şıp’ diye anlarım. Bu normal. Ama Arapça’nın incelikleri, edebiyatının güzellikleri bakımından ben Arabistan’da hutbe okuyan insanların yanlışlarını çıkartabiliyorum. Yanlış olduğunu, yanlış cümle kullandığını düzeltebiliyorum. Tabii biz Arap diyarına gitmedik, oralarda tahsil görmedik, Arapça uygulamamız yok. Kitap Arapçasıdır. Okuyoruz. Bizimki öyle yazmak vesaire tarzında değildir. Ama böyle olabilir. m. Geri Kalmamızın Sebebi Soru: Bizim en büyük dezavantajımız, bilim ve teknik bakımından hasımlarımızdan geri olmamız. Yarı aydınlar bunun sebebinin dinimiz olduğunu düşünüyor. Böyle olmadığını biliyorum fakat yine de bilim ve teknoloji konusunda yeterli olmadığımızı düşünüyorum. Bizim gerilememize sebep olanlar, bizi şu anda İslâmî yönden tenkit edenlerdir, o zihniyettir. Bizim yürüyüşümüzü engelleyen, kalkınmamızı baltalayan, bütünlüğümüzü dağıtan; bizim kültürel değerlerimizi tahrip eden, bizim sosyal bünyemizi mikrop gibi içeriden kemiren bu insanlardır. Biz bundan çok daha fazla dindarken, İstanbul’u almışız. Yâni din gericilik olsaydı, Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’u asla alamaması lâzım gelirdi. Din geriliğin sebebi olsaydı, İslâm dini zuhur ettikten kısa bir zaman sonra üç kıtaya yayılamaz; İslâm alimleri dünyanın en meşhur, en büyük şahsiyetleri olamaz; yazdıkları eserler Avrupa üniversitelerinde okunmaz ve üniversitelerine Avrupa’dan öğrenciler gelmezdi. Eğer İslâm gericilik olsaydı, teknik bakımdan geri kalmak dinden dolayı olsaydı, Avrupalı krallar müslüman emirlere, “Ne 363 olur, benim evladımı üniversitenize kabul edin! Eti sizin, kemiği benim!” diye yalvarmazdı. Teknik bakımdan geri kalmak dinsizlikten, moral bozukluğundan, kültürel dejenerasyondan olmuştur. Körü körüne Batı’yı taklit edenlerden olmuştur. Onların belâsını hâlâ çekiyoruz. Beşinci kol gibi içeride çalışıp, Osmanlı Devleti’nin parçalanmasına sebep olanlar da onlardır. Hâlâ da muzırlıklarının radyasyonu bize zarar vermektedir. Onlar olmasaydı çok daha iyi olurdu. Kur’an-ı Kerim’in üçüncü sayfasında Allah bu tipleri bize bildiriyor: وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ الَ تُفْسِدُوا فِي األَْرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ (البقرة١١:) (Ve izâ kîle lehüm lâ tüfsidû fi’l-ardi, kàlû innemâ nahnü muslihùn.) [Onlara: ‘Yeryüzünde fesat çıkarmayın!’ denildiği zaman, ‘Biz ancak ıslah edicileriz!’ derler. (Bakara, 2/11) İnsanların bir kısmı münafıklardır. “Onlara ‘Yeryüzünde fesat çıkartmayın!’ dersiniz. Onlar, ‘Biz fesat çıkarmıyoruz; biz ıslah edicileriz.’ derler.” diyor. O onların kuruntularıdır; işin aslı böyledir. “—Dervişlik, miskinliktir. Dindarlık, gericiliktir.” Peki, tarihte niye öyle olmadı? Niye Şeyh Şamil Kafkasya’da Ruslar’a senelerce Azak denizi kadar kan döktürttü durdurttu? Niye İslâm alimlerinin kitapları Avrupa’da okundu? Avrupa’nın Rönesansı ve Reformu müslümanların tesiriyledir, müslümanların bahşişidir. Avrupalılar’ın Amerika’yı bulması müslümanlardandır. Onların kılavuzları müslümanlardandı ve “Afrika’nın büyük bir İslâm imparatorunun çocuğu 200 gemi ile 364 deniz içindeki nehirlerden faydalanarak bir başka kıtaya gitmiştir.” diye, Amerika’yı müslümanların bulduğunu vesikalar söylüyor şimdi... Yani gitmiş ve geri gelmiş. 200 gemi gitmiş, üç gemi geri gelmiş. Ya telef oldu yollarda ya da gidenler orada kaldı. Orta Amerika ve Güney Amerika’ya müslümanların Kolomb’dan çok önce geldiği; Kolomb’un da zaten “Müslüman gemiciler bir yerler buldu, oralarda bir şey var.” diye kraliçelerini öyle ikna ettiği, tarih kitaplarından biliniyor. Yâni, Batı’nın her türlü gelişmesi İslâm sayesinde olmuştur. Ama bunu Batılılar bilir, bizim mutaassıp devrimbazlar bilmez! Dr. Sigrid Hunke’nin Avrupa’nın Üzerine Doğan İslâm Güneşi diye bir kitabı vardır. Avrupa’nın nasıl geri bir durumda iken müslümanlardan feyz alıp, istifade edip rönesans ve reformu yaptığını orada görebilirsiniz. n. Fıkhî Meseleler 1. Soru: Fıkhî meseleleri öğrenmek için ne tavsiye edersiniz? İnsanın ilmihâl kitaplarını okuması lazım. Sizler genç olduğunuz için, hayatın daha başlangıcında olduğunuz için, ilmihâl kitabını bahis bahis her gün okuyarak bitirmeniz lazım. Bir kere bitirdikten sonra bir daha başına geçip yine bitirmeniz lazım, yine bitirmeniz lazım, yine bitirmeniz lazım... Dinimizi öğrenmek için... Dinin ahkâmını öğreneceksiniz. Her zaman birisine sorarak öğrenmek tarzında değil de, normal yollardan kendiniz bu bilgiyi elde etmeye çalışacaksınız. Hatta hoca olanlara gidip; “Bize fıkıh dersi verin, el-İhtiyar’ı okutun, falancayı okutun, filancayı okutun...” diye sorup bu dersleri takip etmek lazım. Belki bizim de bunu yapmamız lazım. Tabii o zaman müşteri azalıyor. Fıkıh biraz zor bir ilimdir, onun için fıkhın bu kadar müşterisi olmaz. Belki fıkıh dersi vermemiz lazım. Çünkü fıkıh, 365 insanın ne yapması gerektiğini bildiriyor, önemli bir ilim. Hangi şeyin doğru olduğunu, hangi şeyin sevap günah olduğunu, dînen uygun veya uygunsuz olduğunu bildiriyor. Bunu kendiniz telafi edeceksiniz. Velev burada haftada bir fıkıh dersi bile yapsak, bütün fıkıh derslerini anlatıncaya kadar ömür biter, fıkıh bitmez. O halde ne yapacaksınız? Her akşam bahisler okuyup, bir fıkıh kitabı baştan sona bir devredilecek, hatim olacak; Kur’an-ı Kerim’in hatmi gibi bir daha olacak, bir daha olacak... Siz de meseleleri öğrenmiş olacaksınız. Meselâ, bir genç kız, “Ne zaman namaz kılabilir, ne zaman namaz kılmaz? Aybaşı halleri nedir?” bunu öğrenmesi lazım. Bu ayıp gibi oluyor, söylenmiyor. Vaizler de söylemiyor. Zaten vaizler söylese karşısında erkekler oluyor. Kadın vaize olması lazım, kadınlara konuşması, anlatması lazım. Veya yoksa bunları kitaplardan okuması lazım. Bu önemli. Sonra evleniyorlar, çiftler, ne yapması gerektiğini bilmiyor; guslü bilmiyorlar, kelime-i şehadet getirmesini bilmiyorlar, hiçbir şeyden haberleri olmuyor. Bunlar bilgiyle telafi edilecek. Cahil oldu mu insan, mahvolur. O bakımdan, her gün fıkıh kitabından bir parça okumanızı tavsiye ederim. “—Hangisini okuyalım?” diyecek olursanız; Ahmed Hamdi Akseki’nin Kur’an kurslarında, İmam-Hatip okullarında okutulan harcıâlem bir kitabı var, hiç olmazsa ilk başta onu bir bitirin. Sonra, rahmetli Fikri Yavuz’un Muamelâtlı İslâm Fıkhı kitabı, bütün fıkhı içine alır, şöyle bir okuyun! Ben senelerce önce, hatırlıyorum, yirmi sene önce, yeni çıktığı zaman, Almanya’da bir tıp doktoru kardeşimiz arkadaşlarıyla toplanıp o kitabı bahis bahis okuyup bitirmişlerdi. Siz belki ilahiyatçısınız, okumuyorsunuz, Türkiye’desiniz, İslâm ülkesinde okumuyorsunuz; o Almanya’da doktor, okuyor. Okuyan bilgili olur, okumayan cahil kalır. 366 Her şey de vaazla olmaz. Vaaz haftada bir çeşni olmuş oluyor, muhabbet olmuş oluyor. Ama İslâmî bilgileri metodik öğrenmek için biraz gayret sarf etmek lazım. Allah’ın rızası bu; buna sabredeceksiniz, bu da sevap, namaz kılmak gibi bu da önemli. 2. Soru: Bir öğrencinin fıkıh ilmini tahsil etmesi için neler yapması lazım? Hangi kitapları tavsiye edersiniz? En iyisi, iyi bir fıkıh hocası ile beraber kitapları okumaktır. Kendi kendine okuyacaksa biz Ni’met-i İslâm’ı neşrettik ki o güzel bir şerhtir, oldukça güzel bir kitaptır; onu okuyabilir. Arapçası varsa, bir tarafta Arapça metni bir tarafta tercümesi olan fıkıh kitapları var; onları okuyabilir. Eğer genel bir bilgiyi süratle elde etmek istiyorsa Fikri Yavuz Hocaefendi’nin Muamelatlı İslâm Fıkıh ve Hukuku derli toplu, baştan sona anlatan, öz bir kitap olduğu için onu okuyabilir. 3. Soru: Bir arkadaşım, “Sen bir hadis okuduğunda onunla amel edemezsin, tek başına ondan hüküm çıkaramazsın; fıkıh kitaplarına başvurman lâzım!” dedi. Bu konuda ne buyurursunuz? Hadis-i şerifler dökümandır. Fıkıh, dökümanların değerlendirilmesidir, hükümdür. Birisi mahkemeye ibraz edilmiş çeşitli vesikadır; ötekisi mahkemenin îlâmıdır, kat’î hükmüdür. Binâen aleyh, ola ki o hadis-i şerif mensuh ola... Yâni hükmü neshedilmiş ola... Peygamber Efendimiz bir ara buyurmuş ki: “Benden hadis yazmayın!” Neden? Kur’an’la karıştırırlar diye... “Yazmayın!” demiş; tamam, bir müddet yazmamışlar. Sonra demiş ki, “Yazmayın demiştim, şimdi yazabilirsiniz!” O zaman yazmışlar. Şimdi ilki okuyan, ikincisini duymamış bir insan sonucu bilmediği için şaşırabilir. Sonra, Peygamber Efendimiz bir hadis-i şerifinde buyuruyor ki: 367 كُنْتُ نَهَيْتُكُمْ عَنْ زِيَارَةِ الْقُبُور،ِ فَزُورُوا الْقُبُور،َ فَإِنَّهَا تُزَهِّدُ فِي الدُّنْيَا، وَتُذَكِّرُ اْلخِرَةَ )ه. عن ابن مسعود( RE. 344/5 (Küntü neheytüküm an ziyâretil-kubûri, fezûru’lkubûr) “Ben sizi bir zamanlar kabirleri ziyaret etmeyin diye menetmiştim kabir ziyaretinden... Yasaklamıştım ziyareti... Artık şimdi gidebilirsiniz. (Feinnehâ tüzehhidü fi’d-dünyâ) Zira bu, insanı dünyada zâhid kılar, (ve tüzekkirü’l-âhireh) ve ahireti hatırlatır.” buyuruyor. Böyle şeyler olabilir. Demek ki esas itibariyle fıkıh kat’î sonucu söylediği için, fıkhın ahkâmı doğru... Ama hadis kitaplarının yazarları da fıkhı bilen kimseler olarak hadis-i şerifleri izah ederek, bilgi vererek sunarlarsa, onlarla amel edilir. Meselâ, Diyânet’in yayınlamış olduğu Sahih-i Buhârî, açıklamaları olan güzel bir kitaptır. o. Kelâm İlmi Soru: Kelâm ilminin konusu nedir? Kelâmî tasavvuf nedir? Ayrıca kelam ilminin Kur’an’daki ve sünnetteki yeri nedir? Kelâm ilmi demek, “İslâm inancının savunulması ilmi” demektir. Yani Allah’ın birliği, Peygamber Efendimiz’in peygamberliği gibi itikadî konuların incelenmesi ve savunulması ilmidir. İslâm yayıldıktan sonra çeşitli kültürlerle karşı karşıya gelince “Allah Kur’an-ı Kerim’de böyle buyuruyor. Peygamber Efendimiz hadîs-i şerifinde şöyle buyuruyor.” dediğin zaman karşındaki adam hıristiyan veya yahudi veya ateşperest veya Hintli veya Çinli veya Avrupalı; ona bir de mantıklı olarak bunu anlatmak gerekmiştir. “Bak iki tane ilâh olsa olmaz.” vesaire diye muhakeme yoluyla da, mantıkla, akılla onları kazanmak 368 gerekmiştir. İlm-i kelâm budur. Yani, akaidin böyle mantık ve akıl yoluyla incelenmesi ve savunulması bilgisidir. Kelâmî tasavvuf, tasavvufun bu mânada akılla, mantıkla hem kelâm konularının tasavvuf yönünden izahı hem tasavvuf konularının kelâm metoduyla açıklanması şeklidir. Kelâm ilmi Kur’an-ı Kerim’de vardır. Meselâ Yâsîn Sûresi’nde kemiği eline almış da ufalamış, Peygamber Efendimiz’e gelmiş. “Söyle bakalım bu kemik ufalandıktan sonra bunu kim diriltebilir?” Buna benzer böyle kâfirlerin iddiaları... “Allah insanları öldükten sonra diriltmeyecek.” demeleri, inkârları, şirkleri Kur’an-ı Kerim’de bahsedilmiştir. Onlara cevapları verilmiştir. Bu kelâm ilmidir. Meselâ: لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِالَّ اهللُ لَفَسَدَتَا )األنبياء٢٢:( (Lev kâne fîhimâ âlihetün illa’llàhu) “Eğer bu yerde gökte Allah’tan başka ilahlar olsaydı, (lefesedetâ) yer gök hercümerc olurdu, perişan olurdu.” (Enbiyâ, 21/22) Herkes bir başka türlü laf söylerdi. “Ben tanrıyım, şu şöyle olsun!” derdi. Ötekisi de “Ben de tanrıyım, öyle olmasın, böyle olsun!” derdi. Karmakarış olurdu. “Demek ki birden fazla olması mümkün değil. Bu düzen ancak Allah’ın birliğiyle mümkün olur.” diye bir muhakemeyle iddia ediliyor. Yani kâfirin küfrü reddediliyor, cevabı veriliyor. Demek ki kelâm ilmi Kur’an-ı Kerim’de vardır, hadîs-i şeriflerde vardır. Zaten kelâm ilmi akaidi âyet, hadis, mantığı, muhakemeyi de ortaya koyarak savunan bir yoldur. p. İbn-i Teymiyye Soru: 369 İbn-i Teymiyye ile ilgili değişik yazılarla karşılaştım. Bilgili birisi olmadığım için farklı yorumları değerlendiremedim. Şu anda okumam gereken daha önemli acil konulardan olduğundan bu konuyu araştırmaya vakit ayırmak istemiyorum. İbn-i Teymiyye ile ilgili bilgi verebilir misiniz? İbn-i Teymiyye Hanbelî mezhebinden bir kimsedir. Çok okumuş, çok tenkitlerde bulunmuş, tenkitlerde isabet ettiği olmuş, hata ettiği olmuş. Her birimiz kendi mezhebimiz büyüklerini okursak, böyle ihtilaflarla uğraşmaktansa büyük alimlerin eserlerini okuyarak çalışmak daha iyi olur. Geçen gün Şile’de Diyanet’in bir kitabı elime geçti, satın aldım. Muhammed Zâhid-i Kevserî diye bizim dergâhımıza bağlı Düzceli bir büyük alim var. Makàlât diye bir kitabı da Mısır’da neşredilmiş, üç parmak kalınlığında. Mısır alimleri, Ezher’in profesörleri hepsi kendisine hayran. Büyük alim. Onun eserini bizim fakülteden profesör iki kardeşimiz, onlar da benim talebemdi, neşretmişler, tercüme etmişler. Hoşuma gitti. Baktım, ne kadar büyük alimler imiş, ne kadar ince meseleleri incelemişler... İnsan tabii Hicaz’a gidiyor, hac yapmaya gidiyor; Harem-i Şerif’te bakıyorsunuz İmâm-ı Âzam Efendimiz’e hücum ediyorlar veyahut İmam Mâturidî Hazretleri’ne hücum ediyorlar veyahut mezhep taassubu yapıyorlar. Bunlar doğru değil. Onlardan dolayı da birçok kimsenin gönlü böyle bulanıyor, kafası karışıyor; “—Efendim şu şöyle mi, bu böyle mi?” Ama bizim alimlerimiz gerçekten yedi-sekiz asır İslâm Alemi’nin en büyük kitlelerine çok büyük hizmetler vermişler ve çok eserler yazmışlardır. Onları bîtaraf olarak okuduğu zaman o iftira gibi tenkitlerin haksız olduğunu görüyoruz. Mesela İmâm-ı Âzam’ın hadis bilmediğini, mezhebini hadise dayandırmadığını filan söylüyorlar; ama ispat ediliyor ki öyle değil. Şahane kitaplar yazılmış, Nasbu’r-râye gibi eserler yazılmış. İnsan onları okursa yersiz tenkitlerden kurtulur. 370 Bu gibi şeylerle uğraşmayın. Kendi mezhebimizin büyük eserlerini, herkesin kabul ettiği büyük alimlerin eserlerini okuyun. Meselâ, bu Nasbu’r-râye’yi yazan şahsı herkes çok methediyor, “Çok büyük alim.” diye. Onu okuyun! O zaman göreceksiniz ki Hanefî mezhebinde de bütün hükümler hadîs-i şeriflerden nasıl güzel çıkartılmış, nasıl takvâ esasına göre yapılmış, anlaşılacak. r. İlâhiyatçılara Tavsiyeler Soru: İlâhiyat Fakültesi’nde okuyoruz. Birçok konuda o kadar tartışma var ki… Bizler sağlam, doğru fikre sahip olmak istiyoruz. Bunun için bize ne tavsiye edersiniz? İlk başta, her zaman takvâyı tavsiye ederim. Takvâ ehli olun! Allah’tan korkun, tir tir titreyin! Ve günah işlemekten, yanlış söz söylemekten sakının. Birisini yanlış yere itham etmekten, eğriye doğru demekten, doğruya eğri demekten tir tir titreyin, takvâ ehli olun. Ben İstanbul’da okudum. Ankara’da asistanlığı kazanıp da Ankara’ya giderken -—Allah razı olsun, Allah ömrünü uzun etsin, cennetlik eylesin—- babam bana: “—Evladım, biz seni Ankara’ya ilim öğrenmeye, ‘Üniversiteye asistan oluyorsun.’ diye gönderiyoruz. Aman evladım, İslâm’dan taviz verme, dininden fedakârlık yapma, eğer üniversitede dinine bir tazyik, bir baskı olursa korkma evladım, bas istifanı, gel yanımıza, biz sana bakarız.” dedi. “‘—Evlâdım, maaşsız kalacağım, aç kalacağım, açık kalacağım diye korkma! Şu maaş elden gitmesin, şu mevki makam kaybolmasın.’ diye dininden fedakârlık yapma.” dedi. Bu çok önemli. Kim ne derse desin kınayanın kınamasından korkmayın, hakkı söylemek çok mühim muhterem kardeşlerim! Allah razı olsun, babam bana öyle dedi. 371 Bir de; her sabah fakülteye giderken on defa: رَبَّنَا الَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَة،ً إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ )آل عمران٨:( (Rabbenâ lâ tüziğ kulûbenâ ba’de iz hedeytenâ ve heb lenâ min ledünke rahmeh, inneke ente’l-vehhâb) âyetini okumamı söyledi. Bunun mânâsı: (Rabbenâ lâ tüziğ kulûbenâ) “Yâ Rabbi, kalbimizi saptırma; (ba’de iz hedeytenâ) hidayete erdikten sonra… (Ve heb lenâ min ledünke rahmeh) Bize fazl u kereminden rahmetini ihsan eyle… (İnneke ente’l-vehhâb) Biliyorum ki ya Rabbi, şekkim şüphem yok ki sen Vehhâb’sın, lütfedicisin, bahşedicisin!” (Âl-i İmran, 3/8) “Böyle dua et. Bu ayeti 10 defa oku, öyle git.” dedi. İnsan şaşırabilir. Aklına mağrur olur, nefsine güvenirse 372 Allah’ın istemediği işleri yaparsa edebi terk ederse Allah onu şaşırtır. Neden? Hidayeti veren de, sapıtan da Allah’tır. Dalâlet te, hidayet te Allah’tandır. Edepsiz olursun, sapıtırsın. Seni edepsiz seni; “Hadi bakalım ne halin varsa gör.” der. Onun için takvâyı tavsiye ediyorum, bu duayı okumanızı tavsiye ediyorum. Elinizi vicdanınıza koyun; tabi her şeyin doğrusunu öğrenmek için de, en büyük alime gidip sormak lazım. Birden karar vermemek lazım. Hâkim iki tarafı dinler, delilleri bulur, değerlendirir; kararı öyle verir. Hâkimlik zor bir meslektir. Hâkimler kıyamet gününde: “—Keşke hayatta iken hiç hâkimlik yapmasaydık.” diye pişman olacaklar. Neden? Adaleti temin etmek zor olduğundan, hâkimlik mesleği zor olduğundan. Tabii ilimde de gerçeği bulmak zordur. Çok dikkat etmek lâzım. s. Hocamızın Emekliliği Bir kardeşimiz benim özel işimle ilgilenmiş, esef etmiş: “—Niçin genç yaşta emekli oldunuz? Hocalık da daha yararlı değil miydiniz?” diye soruyor. Ben üniversitede çalıştığım zaman, iki yüz tane talebeye ders veriyordum. Ama şimdi haftanın her günü bir başka şehre gidiyorum. Orada üç bin kişiye, beş bin kişiye ders veriyorum. Dört tane dergi çıkartıyorum. İnşaallah devam eder, daha da artar. Onları pek çok kimse okuyor. Kitaplar çıkıyor. Başka çalışmalar oluyor. Yani serbest olmak mecburiyetindeydim. Yurt dışına gittim. İşçi kardeşlerimiz Almanya’dan çağırıyorlar. Avustralya’dan çağırıyorlar. Üniversitedeyken gidilmiyor. Hacca gideceksin, gidemiyorsun. Yurt dışında hizmet yapacaksın, her yerden çağırıyorlar, oralara gitme imkânımız oluyor. O bakımdan emekli oldum. Çok memnunum. Hürriyetimi elde 373 ettim. Rahat rahat daha güzel hizmet ediyorum. Zaman zaman radyodan, televizyondan yayınlar da olabilir. O bakımdan hürriyetimi elde ettim, iyi oldu. t. Sadaka Rasûlü’llah… Soru: Bir hadis-i şerifi okuyunca, “Sadaka rasûlü’llah, fî mâ kàl, ev kemâ kàl.” diyoruz. Bunun anlamını söyler misiniz? (Sadaka rasûlü’llah) “Rasûlüllah doğru söylemiştir.” demek. (Fî mâ kàl, ev kemâ kàl) “Bu hadis-i şerifi Peygamber Efendimiz ya böyle söyledi, ya da bunun gibi söyledi.” demek. Kur’an okuduğumuz zaman, (Sadaka’llàhu’l-azîm) “Allah doğru söylemiştir.” diyoruz. Rasûlüllah’ın hadisini okuduğumuz zaman, (Sadaka rasûlü’llah) “Rasûlüllah doğru söylemiştir.” diyoruz. Ama ya râvi, rivayet eden Peygamber Efendimiz’in sözünü tam 374 söyleyememişse? Hani râviler, rivayet edenler bazen tereddüt ediyorlar ya... “Rasûlullah’tan duymuştum ama şöyle miydi, böyle miydi, tereddüt ettim.” diyebiliyorlar. Onun için deniliyor ki: (Fî mâ kàl, ev kemâ kàl) “Bu hadis-i şerifi Rasulüllah Efendimiz ya böyle söyledi, ya da bunun gibi söyledi.” demek. Yâni, “Söylediğimin ya tam aynısı, ya da bunun gibi.” denmiş oluyor. Yani râvinin hatasını düşünerek, rivayette eksiklik, kusur olabilir diye, (ev kemâ kàl) diyoruz. Rasûlüllah’ın söylediği kesin olsa, (ev kemâ kàl) demeye lüzum yok. u. Dünya ve Ahiret Dengesi Soru: “Hiç ölmeyecekmiş gibi dünya için, yarın ölecekmiş gibi ahiret için çalışınız.” şeklinde bir hadîs-i şerif var mıdır? Evet vardır. Çeşitli kaynaklardan bir kaç rivayet hatırımdadır: Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki: 30 اِحْرِزْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَدًا، وَاعْ مَلْ ْلخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَدًا )الحارس في مسنده عن عبد اهلل بن عمرو( 1. (İhriz li-dünyâke keenneke taîşü ebeden) [Ebedî olarak yaşayacakmışın gibi dünyan için çalış, elde et! (Va’mel li-âhiretike keenneke temûtü gaden) Yarın ölecekmişin gibi de ahiretin için çalış, amel et!] İkinci hadis-i şerif... Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: 31 30 Haris, Müsned, c.II, s.983, no:1093; Abdullah ibn-i Amr RA’dan. 31 Hatîb-i Bağdâdî, Tarih-i Bağdad, c.IV, s.221, no:1918: Deylemi, Müsnedü’lFirdevs, c.III, s.409, no:5249; İbn-i Asakir, Târih-i Dimaşk, c.LXV, s.197¸Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c. III, s.238, no:6336; Keşfü’l-Hafa, c.II, s.169, no:2139; Câmiü’l-Ehàdis, c.XII, s.402, no:12182. 375 خَيْرُكُمْ مَنْ لَمْ يَتْرُكْ آخِرَتَهُ لِدُنْياه،ُ وَالَ دُنْياهُ ْلخِرَتِهِ؛ ولَمْ يَكُنْ كَالّ عَلَى النَّاسِ )خط. عن أنس( 2. (Hayruküm men lem yetrük âhiretehû li-dünyâhu, ve lâ dünyâhu li-âhiretihî, ve lem yekün kellâ ale’n-nâs) [Sizin hayırlınız dünyası için ahiretini, ahireti için de dünyasını terk etmeyen ve insanlara yük olmayandır.] Üçüncü hadis-i şerif… Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:32 اَصْلِحُوا دُنْيَاكُم،ْ وَاعْمَلُوا ْلِخِرَتِكُمْ كَأَنَّكُمْ تَمُوتُونَ غَدًا )الديلمي عن أنس( 3. (Aslihù dünyâküm) “Dünyanızı ıslah ediniz, (va’melû liâhiretiküm, keenneküm temûtûne gaden) ahiret için de hazırlanın; (keenneküm temûtûne gaden) sanki yarın ölecekmiş gibi…” 32 Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.I, s.416, no:717; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.I, s.101, no:334; Ebû Hüreyre RA’dan. Câmiü’l-Ehàdîs, c.IV, s.473, no:3568. 376 14. RÂMÛZÜ’L-EHÂDÎS a. Râmuz’da Zayıf Hadis Var mı? Soru: Bazı ilâhiyat mezunu öğretmenler, Râmûzü’l-Ehâdis’te zayıf hadislerin olduğunu söylüyorlar; ne buyurursunuz? Evet, Râmûzü’l-Ehâdis’te zayıf hadis-i şerifler de vardır. Hocamız onların arkasından “Filâncadan rivayet edilmiştir, zayıf hadistir. İbnü’l-Cevzî mevzû’ demiştir. Falanca ravisidir, o râvî metrûktür...” filân diye işaretini yapmıştır. Bu gibi şeyler hadis alimlerine ait meslekî bir meseledir. Bu hususta Keşfü’l-Hafâ’dan bir rivayeti nakledeyim: Keşfü’lHafâ, hadislerle ilgili meslekî çok ince bir kitaptır. Orada diyor ki, bir hadis-i şerifte şöyle denilmiş: “—Şunu şöyle yapan insan beras (alaca) illetine tutulur. Yâni derisi siyahlı beyazlı hastalık olur.” diye yazılmış. O hadis alimi bunu dinlememiş, o hastalığa tutulmuş. Beras illetine mübtelâ olmuş. Yalvarmış, yakarmış, Peygamber Efendimiz’e salât ü selâm etmiş. Rüyasında görmüş Peygamber Efendimiz’i... Efendimiz demiş ki: “—Hadis-i şerifte şunu şöyle yaparsanız, beras illetine tutulursunuz diye geçmedi mi?” “—Geçti ama yâ Rasûlallah, benim meslekî bilgime göre, bir hadis alimi olarak benim incelememe göre, o sahih hadis sayılmadığından ben ona itibar etmedim.” demiş. “—Yok, onu uygulaman iyi olurdu.” demiş. Sonra eliyle meshetmiş. Hakikaten uyandığı zaman o hastalık geçmiş. O hastalık geçtikten sonra da, o alim duyduğu her hadis ile amel etmeğe gayret etmiş ondan sonra... “Bana göre sabit değildir.” filân diyerek terk etmemiş. Her iyi şeyi yapmağa gayret etmiş. 377 O bakımdan, bu hadis ilminin mevzû’ hadislerini, zayıf hadislerini alimler bilirler. O hususta kitaplar yazmışlar. Bizim Hocamız da, son asrın en büyük hadis alimi... O da biliyor. Yazıyor zaten arkasında... Ama onların yazılmasında, okunmasında, cemaatinin onu tekrar etmesinde fayda görüyor. Bir de şöyle oluyor: Aynı konuya ait üç tane, dört tane hadisi peş peşe sıralıyor. Meselâ, “Birinci hadise İbnü’l-Cevzî mevzû’ demiştir ama, bana göre fikri isabetli değil!” diyor. Arkasından üç tane hadisi de ekliyor ki, “Bak bu konuda şu hadisler var; binâen aleyh, o doğrudur.” diyor. Bir profesör, “Yarın ölecekmiş gibi ahirete, hiç ölmeyecekmiş gibi dünyaya çalışın!” hadisi hakkında, “Böyle bir hadis yok!” demiş ama; ben onun üç dört rivayetini buldum kitaplardan... Böyle şeyler olabiliyor. 378 Bu hadis alimi olan hocamızın kanaatidir. Kitabın içine böyle hadisleri istese almazdı. Dervişlerinin yetişmesi için, o konunun bilinmesini uygun görmüşler. Biz de Hocamızın ilmine, irfanına saygı duyuyoruz, o hadisleri okuyoruz. Zayıf hadisler var, olabilir. Ama eserin genel yapısı okunduğu zaman, terbiyevî ana hattı itibariyle uygun oluyor. Nitekim bunu böyle; “—Râmûzü’l-Ehâdis hakkında ne dersiniz?” diye Urfa müftüsü Halil Günenç Hoca’ya sormuşlar. “—Güzel, muteber kitaptır. Suyûtî’nin el-Camiu’s-Sağîr’i gibidir.” filân diye hakkaniyetle cevap vermiş. 2. Soru: Râmuzü’l-Ehâdis mecmuası hakkında “İçinde mevzû hadisler vardır.” deniliyor; ne dersiniz? Râmuzü’l-Ehâdis kitabı içinde çok hadis-i şerifler vardır, alfabetik sırayla dizilmiştir. Bu hadisleri Gümüşhaneli Ahmed Ziyâeddin Efendi Hocamız cennet mekân, muhtelif kaynaklardan almış, bu kitabı meydana getirmiş. Mevzû hadis denilen bazı hadis-i şerifleri de kendisi koymuştur. Arkasına da bunun alındığı yeri ve mevzû hadis denildiğini kaydetmiştir. Ama buna rağmen, niçin acaba o hadis-i şerifi oraya aldı? Demek ki, kendisi büyük hadis alimi olmak dolayısıyla, onun mevzû olduğu kanaatinde değil... Hadislerin bazılarını, bazı şiddetli alimler, “Bu mevzûdur, bu mevzûdur, bu mevzûdur...” diye çizmişler üstünü... Mevzû, uydurma demek... Ama bazıları da, “Sen uydurma diyorsun ama, bak filânca kitapta var, filânca kitapta var...” diye onun aslının, esasının olduğunu da isbat etmişlerdir. Meselâ İmam Süyûtî’nin, bazı Hanbelî alimlerinin böyle inkâr ettiği bir çok hadis-i şerifler hakkında inceleme yaparak, onların hadis olduğunu isbat ettiğini biliyoruz. Gümüşhaneli Hocamız da, o hadis-i şerifi oraya almakla, “Bakın, bu hadis-i şerif benim kanaatime göre mevzû değil; ben 379 bunun sahih olduğuna kànîyim!” demiş oluyor. Bilimsel bir kanaattir o... 3. Soru: Muhterem hocam, “Râmûzü’l-Ehâdîs kitabında zayıf ve mevzu hadisler var.” diyorlar. Bu konuda bizi aydınlatır mısınız? Evet, bu kitabın içinde Hocamız’ın da kendisinin hadisin arkasına, ”Buna zayıf hadis demişlerdir.” diye yazdığı hadisler vardır. Ama Hocamız Gümüşhaneli Ahmed Ziyâeddîn Efendi, son devrin en büyük hadis alimlerindendir. O onu bir sebeple uygun görmüş. Başka konulardaki başka hadis-i şerifler onu takviye ediyor diye düşündüğü için, buraya almayı uygun görmüştür. Fakat ilim adamı haysiyetine uygun olarak da arkasında; ”Buna filanca alim mevzu hadis demiştir veyahut zayıf hadis demiştir.” diye kaydını da koymuştur. Hadis-i şeriflerin bazen senetleri, bazen muhtevası dolayısıyla tenkidi olur. Hadis alimlerine ait bir meseledir. Fakat o konuda başka hadisler bazen onu te’yid eder, o zaman Hocamız o te’yid edici hadisleri alıyor buraya. 4. Soru: Râmûz’da uydurma hadisler var mı? Râmûzü’l-Ehâdîs’i yazan Gümüşhaneli Ahmed Ziyâüddîn hocamızdır. Râmûzü’l-Ehâdîs, Suyûtî’nin el-Câmiu’s-Sağîr’ine çok benzer. Bu Suyûtî ve Gümüşhaneli Ahmed Ziyâüddîn Hocamız hadis alimi kimselerdir. Yani mevzû hadisleri bilen insanlardır. Her hadisin arkasında o hadis hakkında: “—Bu mevzudur, yani uydurma hadistir; bu zayıf hadistir. İbnü’l-Cevzî buna mevzû demiştir ama öyle değildir.” filan gibi izahatları var. Bir sebeple koymuş oraya… Yani okuyan ihvânım bu konuyu bilsinler diye koymuş. Bazen öyle oluyor ki üç tane hadis peş peşe aynı konuda. Birisine falanca alim boş bu demiş, uydurma demiş, aslı esası yok demiş ama altındaki iki tanesi esası olduğunu gösteriyor. Böyle durumlar da var. 380 Bazıları, bazı hadisleri sırf konusundan dolayı rahatsız oldukları için sahih saymıyorlar, tabii onlar doğru değil. Bazıları bu hususta böyle şey olamaz, Peygamber Efendimiz bunu dememiştir, cart kestirip atıyorlar. Bu gibi kestirilip atılmış ve karalanmış bazı hadisler üzerinde İmam Suyûtî çalışma yapmış, mesela İbnü’l-Cevzî’nin mevzû, uydurma hadis dediği 50 kadar hadis hakkında bir çalışma yapmış, onların mevzû olmadığını kaynaklarını göstererek ispat etmiş. Yâni, bu alimler arası bir meseledir, Râmûzü’l-Ehâdîs’i yazan Gümüşhaneli Hazretleri hadis alimi… Binâen aleyh, o hadisi kitabına almasında bir hikmet, bir sebep vardır. Hadis hangisiyse onu bilip, onun üzerinde daha rahat konuşabiliriz. Bu çeşit şeyleri kendisi zaten kitabında yazıyor, hadisin arkasından “Buna mevzû demişlerdir.” diye yazıyor zaten, söylüyor, kendisi açıklıyor.
b. Yolların En Güzeli Soru: Bir tıp profesörü, tasavvuf ehli için, “Onlar hep İsrailiyatla uğraşıyorlar. Sahih kaynaklar dururken, Râmûzü’l-Ehâdîs gibi içinde zayıf hadislerin bulunduğu bir kitabı izlerler.” demiş. Ne dersiniz? Râmûzü’l-Ehâdîs hadis kitabıdır. İmam Suyûtî’nin el-Camiu’sSağir’i gibi bir kitaptır. Bunun içinde İsrailiyat yoktur. İsrailiyat tefsirde olur. Bu, Peygamber SAS Efendimiz’in hadis-i şeriflerini içine alan bir kitaptır. Hadis-i şeriflerin ilmine vâkıf olan Gümüşhaneli Ahmed Ziyâeddîn Hocaefendi’nin eseridir. Kendisi son asrın en büyük hadis alimlerinden birisidir. Bunun içinde çeşitli hadisler vardır. Sahih hadis vardır, hasen hadis vardır, şu vardır, bu vardır. Zayıf hadis de olabilir. Ama Hocamız hadis alimi olduğu için, bir yerden zayıf gibi görünmesine rağmen arkasına daha başka rivayet ekliyor; ”Bak bu burada kuvvetleniyor.” demek 381 istiyor. Bu bir hadis kitabı olduğundan, “İsrailiyat” değildir! O adam ne söylediğini bilmiyor. Neyin nereden geldiğini, nereye gittiğini bilmiyor. Zaten zayıf hadislerle ibadet konusunda amel olunabilir. Bir hadis-i şerifin rivayet bakımından bir kusuru olabilir, ama söylediği şeyin muhteviyatı güzel ise, pekâlâ uygulanabilir. Ancak itikadda bir delil olmaz. Bu gibi rivayetler, ibadet ve taat konusunda olunca yapılabilir. ”İnşaallah bu da sevaptır.” diye yapmakta insan gayret gösterir. Râmûzü’l-Ehâdîs kitabı bizim medâr-ı iftiharımızdır. Bizim hocalarımız, erbâb-ı tasavvuf içinde ta İmâm-ı Rabbânî’den beri gelen, Bahâeddîn-i Nakşibend Hazretleri’nden beri gelen, sonra Şehâbeddîn-i Sühreverdî Efendimiz, Necmeddîn-i Kübrâ Efendimiz, Hâlid-i Bağdâdî Efendimiz şeriatin sağlam ahkâmına sımsıkı sarılmalarıyla tanınmış büyük mücahidlerdir. Kur’an’ı en iyi bilen, hadis-i şerifi en iyi bilen insanlardır. İsrailiyatla bu zavallı profesörden çok daha kuvvetli mücadele etmiş insanlardır. Bunlar oldukları yerde dururken, onlar devlet başkanlarıyla mücadele etmişlerdir, hapse girmişlerdir. İslâm’ı savunmuşlardır. İmâm-ı Rabbânî Hazretleri’nin hayatı ortadadır. Şeyh Şamil Hazretleri’nin hayatı ortadadır. Hâlid-i Bağdâdî Hazretleri zamanının en büyük alimlerindendir. ”İslâmî ilimlerin içine bâtıl şeyler girmesin; insanlar gerçek ilimlerle yetişsin.” diye çalışmış, büyük mücahidlerdir. Bu zâtın gidip onların ellerini, ayaklarını öpmesi lazım. Kabirlerini ziyaret etmesi lazım. Ruhlarına Fâtiha’lar okuması, hatimler indirmesi lazımdır ki, dinin ahkâmını onlar korumuştur, el-hamdü lillâh… O tıp profesörüyse, ben de ilahiyat profesörüyüm. Ben bu kitabı okutuyorum. Bu da benim saham. Lütfen bilmediği şeylere yalan yanlış cümlelerle karışıp da fitne çıkarmasın. 382 Biz, dinimizin en sağlam ölçülerine göre hareket etmeye çalışıyoruz da kâfirler en çok bize kızıyor. En çok bizi hücuma alıyorlar. Gazetelerinde mecmualarında, yazdıkları şeylerde: “—İşte en mutaassıp bunlar. Dine en bağlı bunlar. Toleranslı değiller. Peygamber Efendimiz’in yolundan zerre kadar ayrılmıyorlar. Biraz hoşgörü sahibi değiller.” diye bize çatıyorlar. Dinin aslına bağlı olduğumuz için. Bu da işi bilmiyor. Bizim mücadelemiz İsrailiyatla… Bizim mücadelemiz bu tasavvuf ve tarikat konusunda bid’atlerle mücadele... Bizim tarikatımız, bizim tarikat-ı aliyyemiz şeriate bağlılığıyla tanınmış. İmâm-ı Rabbânî Hazretleri’nin hayatını okusunlar, Mektubâtını okusunlar. İmâm-ı Rabbânî Hazretleri birisine “Çiçek toplayın!” demiş. O kimse altı tane çiçek getirmiş. “Evladım, ‘Allah tektir, teki sever.’ diye hadis-i şerif var. Ona uygun olarak ‘Yedi tane getir.’ dedim. Veya ‘Beş tane getirseydin. Niye tek getirmedin?’” diyor. Onu bile söylüyor. Hz. Ömer’in soyundan gelmiş 383 mübarek. Zaman zaman coşuyor: “—Hz. Ömer’in celâdeti şahlandı. Yine şeriatçiliğim cûşa geldi.” diyor; söyleyeceği sözleri öyle söylüyor, şeriatı müdafaa etmek için… Gerçek tasavvuf, şeriatın kendisidir. Şeriatın ince ölçüsüdür. Şeriatın mânevî âdab tarafıdır. Tabii bunların asıl beğenip tasvip ettikleri, çalgılı türkülü, kadınlı erkekli bazı tarikatler vardır. Gazeteler onları beğenir, alkışlar. “Toleranslı tarikat!” derler. Hatta içki içerler. Bunlar onları beğenir. Asıl bid’at yolunda olanlar onlardır. Biz onlarla mücadele ediyoruz. Tutmuş bizim şu okuduğumuz kitabı, Râmûzü’l-Ehâdîs’i beğenmiyor! Peygamber Efendimiz’in bütün âdetlerini oraya yazmış, kaynaklarını göstermiş. Nereden alındığını göstermiş. “Bozuk şeylerle uğraşıyorlar.” diye bilmeden bizi tenkit ediyor. Gel de bir dinle! Allah ıslah etsin… اإلنسان عدو ما يجهل (El-insânü adüvvün ma yechelü) “İnsanoğlu bilmediği şeye düşman olur.” Ramûzü’l-Ehâdîs’i bir al, oku! Baştan sona bir karşılaştır. Bir kitabın içinde bazı hatalı şeyler olabilir. Senin tıp kitabının içinde bile bir sürü hata olabilir. Bazı profesörler diyorlar ki: “—Vitaminler faydalıdır.” Bazı profesörler diyorlar ki: “—Vitaminler zararlıdır.” Haydi! Bazıları diyor ki: “—Soya yağı insanın erkekliğini dumura uğratıyor; zararlı.” Bazıları da: “—Soya fasülyesi ekelim, çok faydalıdır.” diye memlekette yaymaya çalışıyor. Bilimsel münakaşa her yerde yapılabilir. O olmayacak bir şey 384 değil. Münakaşa yaparsın. Ama Ramûzü’l-Ehâdîs kitabı el-hamdü lillâh, İmam Suyûtî’nin eseri olan el-Camiu’s-Sağîr gibidir. Güzel bir kitaptır. Hele hele bir tekkede başka bir kitap değil de bir hadis kitabının okutulması çok güzel bir şeydir. ”Dervişler Peygamber Efendimiz’in yoluna sımsıkı bağlansınlar.” diye. Biz burada her gün derse başladığımız zaman ne diyoruz: 33 إِنَّ أَفْضَ لَ الْكِتَابِ كِتَابُ اهللُ ، وَأَفْضَ لَ الْهَدْيِ هَدْيُ سَيِّدِنَ ا مُحَمَّدٍ صِلَّى اهللُ عَلَيْ هِ وَسَلَّمْ . (İnne efdale’l-kitâbi kitâbu’llah) “Kitapların en faziletlisi Kur’an-ı Kerim’dir. (Ve efdale’l-hedyi hedyü seyyidinâ muhammedin salla’llàhu aleyhi ve sellem) Yolların en güzeli de, Peygamber Efendimiz’in yoludur.” diyoruz. “—Peygamber Efendimiz’in sünnetine sarılan kişi şehid sevabı alacak. Aman Peygamber Efendimiz’in sünnetine uyalım!” diyoruz. 33 Muhtelif lafızlarla: Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.310, no:14373; Dârimî, Sünen, c.I, s.80, no:206; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.I, s.186, no;10; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.214, no:5591; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.I, s.550, no:1786; Ebû Nuaym, Hilyetü’lEvliyâ, c.III, s.189; İbn-i Sa’d, Tabakàtü’l-Kübrâ, c.I, s.377; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.LI, s.228; Câbir ibn-i Abdullah RA’dan. Buhàrî, Sahih, c.V, s.2262, no:5747; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.18, no:46; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.184, no:353; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.48, no:367; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.IX, s.97, no:8521; Bezzâr, Müsned, c.V, s.438, no:2076; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.XI, s.159, no:20198; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.IV, s.200, no:4786; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.263, no:1325; Dâra Kutnî, İlel, c.V, s.323, no:916; Hatîb-i Bağdâdî, Takyîdü’l-İlm, c.I, s.55¸Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. Mecmaü’z-Zevâid, c.I, s.415, no:790; Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.336, no:962, 963 ve c.XV, s.1368, no:43589; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.222, no:587. 385 Al bu kitabı, koy bir kenara! Diyanet’in neşrettiği Riyâzü’sSâlihîn kitabını oku. Aynı kapıya çıkacaksın. Değişen bir şey yok ki. Onda da birçok şeyler var, aynı şeyler var; bunun içindeki aynı şeyler var. O İmam Nevevî’nin yazmış olduğu Riyâzü’s-Sâlihîn kitabı. Bu da bizim Gümüşhaneli Hocamız’ın yazmış olduğu bir hadis kitabı. Kimisi 1001 hadis yazmış. Kimisi Riyâzü’s-Sâlihîn yazmış, konularına göre ayırmış. Kimisi alfabetik sıralamış. Her birinin çeşnisi başka...Bu kitabın sıralaması alfabetiktir. Riyâzü’sSâlihîn’inki sistematiktir, konu konu ayrılmıştır. Eh sen Riyâzü’sSâlihîn’i oku. Riyâzü’s-Sâlihîn’i de okusan tasavvufa geleceksin şaşkın adam! Riyâzü’s-sâlihîn’i ben okudum, sen okumamışsın. Okusan o da sana zikri tavsiye edecek, nefis terbiyesini tavsiye edecek; ahlâk-ı tasfiyeyi, kalbi nurlandırmayı tavsiye edecek. “—Günde şu kadar Lâ ilâhe illa’llah de. Şu kadar Sübhâna’llah de… Şu kadar şöyle de, bu kadar böyle de…” diye orada da göreceksin. Değişen bir şey yok. Ha Kasap Ali, ha Ali Kasap. Ha o, ha bu, değişen hiç bir şey yok. Kim hadisin yolunu tutarsa, başımızın tâcıdır. Biz de hadisin yolunu tutmuşuz. Bazen Râmûzü’lEhâdîs’ten okurum, bazen Muhtârü’l-Ehâdîs’ten okurum. Bizim dervişlerimizden bir kısmı bazı yerlerde Sahih-i Müslim’i okutuyorlar. Bazı yerlerde bazı kardeşlerimize Riyâzü’sSâlihîn’i okutun, diyorum. Biz hadise sarılmış bir ümmetiz, grubuz. El-hamdü lillah, iftihar ediyoruz ve sapasağlam yoldayız. Başkaları derdine yansın, Allah ıslah etsin! Bilmeden ileri geri konuşuyorlar. 2. Soru: Okumuş olduğunuz Râmûzü’l-Ehâdîs’te bazı zayıf hadisler olduğu iddia ediliyor, bu doğru mu? Doğrudur. Bunun içinde bazı zayıf hadisler vardır. Bazı alimlerin “Mevzudur, münkerdir, lâhîdir…” vs. dedikleri hadisler 386 vardır. Ama bizim Ahmed Ziyâüddin Gümüşhanevî Hocamız’ın kanaati; “Bunları okuyun, bunda fayda vardır. Nitekim altındaki sağlam rivayette aynı konu te’kit ediliyor!” filan diye ondan almıştır, kenarına yazmıştır. Ama altına başka hadis-i şerifi de zikretmiştir. Bu kitabı yazan Gümüşhaneli Hocamız, 19. Yüzyıl’ın büyük hadis alimlerindendir. Zayıf hadisi, onları kullanmanın vebalini insan birinci sınıfta öğrenir. Çok basit bir mesele bu… O hadis ilmindeki tecrübesine dayanarak aldığına göre, uygun görmüş oluyor. Faydalı görmüş, ondan koymuş oluyor. Biz de büyük alim olması dolayısıyla, ona itimat ediyoruz. c. Allah’ın Kullarından Yardım İstemek Soru: Ramûzü’l-Ehadis’te, “Herhangi bir sıkıntı anında Allah’ın kullarından yardım isteyin!” diye hadis olduğu söyleniyor. Sahih midir? Mümkünse mâlumat verebilir misiniz? Bu hususta Peygamber Efendimiz SAS buyuruyor ki:34 إِذَا انْفَلَتَتْ دَابَّةُ أَحَدِكُمْ بِأَرْضٍ فَالَ ةٍ فَلْيُنَ اد:ِ يَ ا عِبَادَ اهلل، اَحْبِسُوا عَلَيَّ دَابَّتِي! يَ ا عِبَادَ اهلل، اَ حْبِسُوا عَلَيَّ دَابَّتِي! فَإِنَّ هللَ فِ ي اْألرْضِ حَاضِرًا سَيَحْبِسُهُ عَلَيْكُمْ )طب. وابن السني عن ابن مسعود( RE. 36/14 (İze’nfeletet dâbbetü ehadiküm bi’l-ardı felâtin fe’lyünâdi) [Sizden birisinin hayvanı, çöl gibi ıssız bir yerde 34 Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.X, s.217, no:10518; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.IX, s.177, no:5269; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.I, s.330, no:1311; Heysemî, Mecmaü’z-Zevâid, c.X, s.188, no:17105; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.705, no:17496; Câmiü’l-Ehàdîs, c.II, s.417, no:1532. 387 elinden kaçarsa, şöyle nida etsin: (Yâ ibâda’llàh, ahbisû aleyye dâbbetî) “Ey Allah’ın kulları, benim için onu tutun! (Yâ ibâda’llàh, ahbisû aleyye dâbbetî) Ey Allah’ın kulları benim için onu tutun!” (Feinna’llàhe fi’l-ardı hàdıren seyahbisuhû aleyküm) Zira yeryüzünde Allah’ın öyle hazır kulları vardır ki, o hayvanı onun için tutacaktır.] Bir çölde gidiyorsunuz. Hayvanınız elinizden kaçtı. Size yardım edecek bir kimse yok... Uçsuz bucaksız bir yer... Koşup yetişmeniz mümkün değil... Yiyeceğiniz, içeceğiniz hayvanınızda... Çaresizsiniz. Ne yapacaksınız şimdi? “‘—Ey Allah’ın erenleri, evliyası; bana yardım edin! Bana medet eyleyin, inâyet eyleyin!’ diye söyleyin! Çünkü, Allah’ın bazı vazifeli kulları vardır, yardıma gelirler.” diyor Peygamber Efendimiz... Râmûzü’l-Ehâdis’te var bu hadis-i şerif... Ben de hayatımda denemiş ve öyle olduğunu fiilen görmüş bulunuyorum. 388 15. BİD’AT / SÜNNET a. Bid’at Nasıl Anlaşılır? 1. Soru: Bir bid’atin bid’at olduğunu biz nereden anlayacağız? Bu ilim işidir, herkes anlayamaz. Karşına getirilen renkli parçanın cam mı, elmas mı olduğunu sen anlayabilir misin? Bir paranın kalp mı, hakîkî para mı olduğunu sen anlayabilir misin? Anlayamazsın. Her şeyin bir mütehassısı vardır, her işin mütehassısı vardır. Bid’ati anlamak için sünneti bilmek lâzım, dini bilmek lâzım, dinde fakîh olmak lâzım! Onun için müslümanların en kıymetli varlıkları alimlerdir. Hayrı şerri bilmez yanlış insanlara tabi olsalar, yanlış yollara götürürler. Onun için, bir alime sorulur; şu şöyle midir, böyle midir diye... Fakat, mümkün olduğu kadar da hadis-i şerifler okunur. İşte fetvâ kitapları var, muhtelif hocaefendilerin çıkarttığı... Meselâ, Günümüzün Meselelerine Fetvâlar diye Halil Gönenç Hocaefendi’nin, sevdiğimiz hoca kardeşimizin kitapları var; üç cilt çıktı. Merak edip bu meseleleri tâkip etmek lâzım, yazıp çizmek lâzım! 2. Soru: Bid’atleri hasene ve seyyie diye ikiye ayırmak doğru mudur? Evet, bazı kitaplarda, bazı büyüklerimiz böyle ayırım yapmışlar. Peygamber Efendimiz’in zamanında olmayan bazı şeyler var ki, dinin icabı olarak düşünülmüş, alimlerimiz karar vermiş, yapmıştır. Evet bid’at gibi bir şey, yeniden çıkmış bir şey ama, o dinin gereği olarak yapıldığı için hasene olarak adlandırılmıştır. Böyle bir taksim kitaplarda vardır. Aslında ona bid’at denilmese, istihsan filân gibi başka isim verilse daha iyi olur. 389 3. Soru: Hocam bid’at-ı hasene olunca dinen sakıncası var mı? Kabul olunur mu? Bid’at-ı hasenenin böyle adlandırılması doğru değildir. Yani bid’at-ı hasene değil ki o da bid’at sanılıyor. Halbuki buna başka mezheplerde istihsan deniliyor. Yani Malikî mezhebindeki adı başkadır. Mesâlih-i mürsele deniliyor. Binâen aleyh o isimle anılırsa daha iyi olur. Yani nedir? Müslümanların yaşamı dolayısıyla yapmaları gereken bir şey ortaya çıktığı zaman bir tedbir düşünüp maslahata uygun bir şeyi yapalım demek. Mesela Hz. Ömer zamanında bakmışlar ki herkes bir köşede teravih kılıyor; kimisi sekiz kılıyor, kimisi 20 kılıyor, kimisi 33 kılıyor filan, Hz. Ömer Efendimiz demiş ki: “—Böyle karışıklık olmasın, imamın arkasında beraberce kılalım!” Bu bir tedbirdir yani maslahatın güzel olması, yürümesi için düşünülmüş tedbirdir. Kitaplarda bid’at-ı hasene kelimesi de kullanılıyor ama bunu bid’at diye söylememek daha iyi. Mesâlih-i mürsele demek, istihzan demek, öteki mezheplerdeki ismiyle kullanmak karışıklık olmaması bakımından daha iyi. Mesela bakmış ki, Ümmet-i Muhammed cumaya geç geliyor, e ne oluyor? Hutbe okunmuş oluyor, dinlenmemiş oluyor. Önceden bir ezan okutturuyormuş, herkes ezan okunduğunu duyunca geliyor camiye, toplanıyor sünnetlerini kılıyorlar, ondan sonra asıl ezanı içeride okuyor. Cuma günü okunan asıl ezan hangisidir? İçerideki ezandır, ötekisi toplamak içindir, asıl ezan içeride okunuyor. Hutbeyi o zaman bütün cemaat dinlemiş oluyor. Bu bir maslahattır yani işin güzel olması için düşünülmüş tedbirdir. Bunlara bid’at denmiyor başka fıkhî ismi var. Tabii bunların yani bir hikmete mebnî konulması dolayısıyla 390 ümmetin karar verdiği, alimlerin karar verdiği bir şey olduğu için dini bozucu şeyler olarak görmemek lazım. Şimdi biz mesela mikrofon kullanıyoruz, Kâbe’de de kullanılıyor. Medine-i Münevvere’de, Mescid-i Nebevî’de de kullanılıyor. E bu Peygamber Efendimiz’in zamanında yoktu, bu bid’at mıdır? Değildir. İmamın sesini, cami çok büyüdüğü, cemaat çok kalabalıklaştığı için ta arkalara kadar duyulması için alınan bir tedbirdir, bir maslahattır, bu bir işe yarıyor, binâen aleyh buna bid’at denmez. Buna bid’at deyip bunu kullanmayanlar var? O zaman sen cemaatini kaşık kadar, yani sesinin ulaştığı yere kadar tutuyorsun. Olmaz, yani bunun bir mahzuru yok, bu gerekli bir şey. b. Nazardan Korunmak Soru: Nazara karşı geleneksel olarak kurşun dökmek, muska yazmak gibi şeyler yapılıyor. Bu işleri yapanlara inanmanın hükmü nedir? Duanın, dualı çörek otu taşımanın hadis-i şeriflerde önemi anlatılmış. Kurşunu duymadım, okumadım. Kurşun dökmenin bir aslı olduğunu sanmıyorum. Ama dualar etmek olabilir. Kul huva’llah, Kul eùzü bi-rabbi’l-felak ve Kul eûzü bi-rabbi’n-nâs sureleri okunabilir. Bu sûreler böyle her çeşit şeytanlardan, cinlerden gelecek mânevî musibetlere, şerlere karşı koruyucudur. Bunları okursunuz, Allah’ın lütfuyla korunursunuz. c. Mermerden Mezar Yapmak Soru: Mezarlar üzerine mermer gibi maddelerden kasalar vs. yapılıyor; doğru mudur? 391 Doğru değildir. Peygamber Efendimiz SAS, mezarlıkların sade olmasını tavsiye etmiştir. İsraftır, yazıktır. Öbür tarafta müslümanlar açıkta kalıyor, açlıktan ölüyor; burada ev parasından fazla para veriliyor mezara... Yazıktır. d. Saati Sağ Kola Takmak Soru: Saati sağ kola mı, sol kola mı takalım? Hocamız sağ kola takılmasını severdi. Mehmed Zahid Hocamız şöyle bir hatırasını anlatmıştı: Suud’a gitmiş. Oradaki talebelerle konuşmalar yapıyormuş. Bakmış ki onlar saati sağ kollarına takıyorlar. “—Niye sağ kolunuza takıyorsunuz?” demiş. “—Efendim sağ kol daha şerefli olduğundan takıyoruz.” demişler. Şuurları Hocamız’ın hoşuna gitmiş. “Aferin, bak öyle bir şuura sahipler, her şeyi ölçüp biçip öyle yapmaya çalışıyorlar.” diye böyle söylemişti. Kendi seviyor. Fakat sağ eliyle çalışan insanın saati bozulur. Demirci mesela tak tak tak vurdukça o sarsıntıdan saat bozulur. Sağ el fazla faaliyet gösterdiği için çarpma vesaire fazla olabilir. Ondan saatlerin esas yapılışı da sol kola göre yapılmıştır. Saat hassas bir âlet olduğundan, çok çalışan kola değil de sola takılır.] Kurmaları filan dikkat edilirse sol kola göredir. Sağ kola taksanız, kurması buradan biçimsiz olacak gibidir. Ben de onun için yapılışına uygun olarak, biraz da sağ kolu fazla kullandığım için, sol tarafa takıyorum. Bunlar mühim değildir, ictihat meselesidir. İyi bir kanaatle öyle de yapabilir bir insan, iyi bir kanaatle şöyle de yapabilir, “Benim durumum şudur, şöyle yaparım.” da diyebilir. Tabii farzda, sünnette, Allah’ın emrinin olduğu yerde değil de bu gibi serbest konularda... 392 e. Cenazeden Sonra Yemek Vermek Soru: Bir ölünün arkasından cemaate yemek vermek var mı? Bu yapılmayacak bir şey değil, ölüye hayır olsun diye yapılabilir ama, “Hele hele vefat eden kimsenin o vefat ettiği günde, asıl cenâze evine yemek getirmek lâzım!” demişti Mehmed Zâhid Hocamız Rahmetullahi aleyh... “Adamların felekleri şaşmış kalabalıktan... Cenâze çıkmış, yemek yapacak halleri kalmamış; bir de ona ziyafet yüklemek yerine, sen yemek getir! ‘Siz bugün çok üzüntülüsünüz, bir tencere getiriverdim.’ de, daha iyi olur.” dediğini hatırlıyorum, böyle ikaz etmişti. Ama hayır olsun, ölünün ruhu şad olsun filân diye, “Paramız var, hizmetçimiz var... Dayıyoruz parayı, yaptırtıyoruz yemeği... Dağıtıyoruz tatlıyı, helvayı...” deniliyorsa; olabilir. f. Gümüş Yüzük Kullanmak Soru: Gümüş yüzüğün sünnet olup olmadığını öğrenebilir miyim? Kardeşlerimizden bid’at olduğunu işittim. Hayır, bid’at değildir! Peygamber Efendimiz yüzük kullanmıştır. Kullandığı zaman da olmuştur, kullanmadığı zaman da olmuştur. Yüzük kullanmak câizdir, altın olmamak şartıyla... Ümmet-i Muhammed’in erkeklerine altın zînet eşyası ve altın yüzük kullanmak haramdır. Gümüş yüzük kullanabilir, mahzuru yoktur. g. Unun Elenmesi Soru: Bir dergide okudum: Buhàrî’de mevcut olan iki hadise göre, 393 Peygamber Efendimiz elenmiş undan yapılmış ekmek yememiş. İhyâ’da da, “Ümmetimin en kötüleri, buğdayın özünü yiyenlerdir.” dediği görülüyor. Şir’atü’l-İslâm adlı eserde de, İslâmiyet’te ilk bid’atlerden birinin unu elekten geçirmek olduğu ifade ediliyor. Aynı eserde satmak için değil de, ev için yapılan ekmeklerde buğday ile arpanın karıştırılmasında bereket olduğu naklediliyor. Sünnete uymak için arpa ve buğdayın dolap veya hayvanlar yardımıyla değil de, bizzat el ile öğütülmesi gerektiği dile getiriliyor. Bu konuyu açıklar mısınız? Şunu söyleyeyim ki, İslâm tevâzuu emrediyor. Giyimde, yemede itidali tavsiye ediyor. Peygamber Efendimiz’in hareket tarzı da öyle... Bu işlerde lükse, şatafata kaçmamayı tavsiye ediyor. O bakımdan, o zamana göre unun elenmesi lüks bir şey olması dolayısıyla —yâni elenmeyince kaba saba oluyor, elenince güzel bir has ekmek oluyor— böyle buyrulmuş. Bu meselelerde Peygamber Efendimiz’in doğrudan doğruya söylediği şeyi, tavsiye ettiği şekilde yapmağa çalışmak, en iyisidir. Çünkü, bazı şeylerin hikmetini biz anlayabiliriz, bazılarını anlayamayız. Meselâ; şimdi çok iyi anlıyoruz ki, aslında buğdayın ununu eleyenler, buğdayın kıymetli kısmını elekte bırakıyorlar, kıymetsiz kısmını yiyorlar. İşin aslı öyle... B vitamini, diğer vitaminler, kıymetli besleyici şeyler kepeğinin içinde... Peygamber Efendimiz’in yaptığı şey daha güzel... Elbette, müslümanlar mânâsını anlasa da anlamasa da, tam Peygamber Efendimiz’in yaptığı şekilde hareket ederlerse uygun olur. Yalnız bugün, bu işler fabrikasyon hale gelmiştir. Çok kimse ekmek yapmıyor. Halkın %95’i gidip fırından alıyor ekmeği ve bu işle meşgul olmuyor. Fırınlar da eliyorlar, elemiyorlar, şöyle oluyor, böyle oluyor... Bu mesele şimdi, bir lüks meselesi olmaktan ayrı bir mesele haline gelmiştir. Lüks meselesi değildir. Belki öteki türlü hareket etmek, bir başka külfet durumuna gelecektir. Halka kolaylaşmış olan bir şeyi tekrar yokuşa sürmek, zora götürmek, fıkhın kaidelerine aykırıdır. Doğru bir şey değildir. 394 Millet ekmeğini alsın fırından... Afiyetle yesin, Allah’a şükretsin; öbür ibadetlerine, taatlerine koşsun! Ama kendisi ekmek yapma durumunda olan kimseler varsa; köyde oturup, kasabada oturup bu imkâna sahip olan, zâten böyle yapmakta olan kimseler varsa; onlara da tavsiyemiz, kepeğini ayırmasınlar! Çünkü hem sünnete uygundur, oradan kârları var; hem de vitaminler bakımından, besleyicilik bakımından daha iyidir, oradan kârları var... h. Camide Hoparlör Kullanmak 1. Soru: “Hoparlör ile ezan okumak, konuşma yapmak bid’attir.” deniliyor; bu doğru mudur? Hoparlör ile ezan okumak ve konuşmak bid’at değildir. Bunun bir mahzuru yoktur. Bu faydalı bir cihazdır ve vaazın, ayetin, hadisin, nasihatın daha fazla insanlara duyurulmasına vasıtadır, vesilesidir. Hayra vesile olan, hayra delâlet eden de hayrı işleyen gibidir. İnsan camide namaz için beklediği müddetçe bile namazda sayılıyor. Neden? Namaz için bekliyor... Kâbe yoluna çıksa bir insan; kapısından çıktıktan sonra caddede kazaya uğrasa, ölse; hac yolunda ölmüş oluyor, şehid oluyor. Daha Kâbe’yi görmedi? Görmedi ama yolunda... Onun için hayra vesile olan şeyler, sevaptır. Bu hoparlör olsun, bu teyp olsun, bu bant olsun, vs. olsun; bunlar hayra vesile olan şeylerdir. Meselâ, geniş bir kalabalık... Diyelim ki Harem-i Şerif, Mekke-i Mükerreme... Hoparlör olmasa ne yapacağız? Çok zor olur. İmama uyup namaz kılmak çok zor olur. Mekke-i Mükerreme’de, Medine-i Münevvere’de imam önüne güzel mikrofonları koyuyor, okuyor; her yerden gümbür gümbür duyuluyor, namazı kılıyoruz. Bunlar alet edevattır. Alet ve edevat Peygamber Efendimiz tarafından kullanılmıştır. Yemek yeme hususunda, bir şey 395 kesmek hususunda o zamanlar da kullanılmıştır. Aletlerin bir zararı yoktur. Bunu duyuyorum hayret ediyorum. Hoparlörle ezan okumak bid’at değildir; ses daha uzaklara gider. Hoparlörle konuşmak bid’at değildir; herkes uzaklardan duyar. Büyük mürşid hocalarımız, evliyâullah büyüklerimiz bizden önce bu mikrofonlardan konuştular. Camilerde namaz kılındı. Türkiye’nin her camisinde aşağı yukarı bu mikrofon vardır. Her yerde okunuyor. Bu insanların hepsinin ayağını bir papuca sokarsan, hangi mesnede dayanarak soktun? Böyle saçmalık olmaz! Ama teybe alsan, teypten ezan okutsan olur mu? O zaman olmaz. O iş başka, bu iş başka... Müezzin kendisi camiye geliyor, mikrofonu eline alıyor, okuyor, her taraftan duyuluyor. Sabahleyin kalkıyoruz; Fatih camiinde bir ezan okunuyor, bütün İstanbul’un üstünde bir mübarek hava... İnsan yatağından kalkıyor, mest ü hayran dinliyor. Hoparlör olmazsa hiç bir yerden duyulmaz! Minarenin dibinden bile duyulmaz. Onun için bu iş böylece bilinsin, yanlış fikirlere itibar edilmesin. 2. Soru: Hocam bazı kimseler mikrofon kullanmıyorlar ve hatalı olduğunu söylüyorlar ve İslâm’da kullanmanın yasak olduğunu söylüyorlar. Bu konudaki hüküm nedir? Mikrofon olmasa benim arkadaki kardeşlerim benim sesimi nereden duyacak? Şu karşı köşedeki insana bile ben sesimi duyuramam; ben âciz nâçiz bir insanım. Bu bir alettir, bu kullanılır. Niye kullanılmasın, ne mahzuru var? Bu sözü söyleyende hata var ama nasıl bir hata? Bilmiyorum da, şöyle bir hata olabilir: İmam burada namaza duruyor. Buna kim uyabilir? Şu camidekiler uyabilir, caminin şurasında veya burasında veya yanında cami hükmünde olan yerde uyabilir. Karşı apartman uyabilir mi bu imama? Mikrofon çekti, benim 396 bu konuşmalarımı da dinliyor karşıdaki daireden, imama da uyabilir mi? Mikrofonla iktida olmaz. Çünkü arada yol var, orası cami değil. O zaman imama uyma olmaz. Belki böyle bir şey söylenmiştir yanında, o cahil bilmiyordur, yoksa bu mikrofon niye kullanılmasın? Bak, sesi ne güzel duyuruyor, ilim öğreniliyor, istifade oluyor, sonunda hayır oluyor. Mikrofonu bu mânada, şu şekilde kullanmakta hiçbir şekilde mahzur yoktur. Ama mikrofonla ayrı mekânlarda bir imama uymak gibi bir şey câiz olmaz. Başka yerde her zaman kullanılır. Bunu böylece bilsin. i. Müezzinin Tesbih Çektirmesi Soru: Müezzinin komutuyla tesbih çekmek bid’at midir? Müezzinin komutuyla tesbih çekmekte bir mahzur yoktur. Bu tesbihlerin çekilmesi hadis-i şerifte bildirilmiştir; “Her kimse ki, namazın arkasından, “33 Sübhâna’llah, 33 El-hamdü li’llâh, 33 Allàhu ekber” derse, şöyle şöyle sevaplara nail olur.” diye... “Lâ ilâhe illa’llàhu vahdehû lâ şerîke leh...” de sonuna eklenecek. O hadis-i şerifte bildirildiği için, müezzin onu hatırlatmış oluyor. “Ey cemâat-i müslimîn! Hani böyle bir hadis vardı ya, onu unutmayın! Atlamayın onu, hadi bakayım çekin!” demiş oluyor. Hatırlatıyor; Allah razı olsun... Onun bid’atle ilgisi yok... 2. Soru: Namazlardan sonra topluca çekilen tesbih bid’at mi? Hayır, bid’at değildir, sünnettir. Peygamber SAS Efendimiz’in tavsiyesidir. j. Camide Musafaha 1. Soru: 397 Bazı günler sabah namazından sonra cami içerisinde sıra ile salevât-ı şerife getirilerek musafaha yapılıyor; bu olur mu? Olur; çünkü, musafaha etmek İslâm’da vardır. Herkes birbiriyle musafahayı tamamen yapsın diye, böyle bir düzenle yapılıyor. Bir mahzuru yoktur. Yalnız bu gibi şeyleri, dinin aslından, esasından, dinin merasimlerinden, zorunlu bir ibadettir gibi düşünmemek lâzım! Sokakta bir müslüman kardeşimizle karşılaştığımız zaman musafaha ettiğimiz gibi düşünmek lâzım! O zaman bir mahzuru yoktur, olabilir. 2. Soru: Mescidde musafaha yapmanın sakıncası var mıdır? Yoktur. Musafaha yapılabilir, yemek yenilebilir, yatılabilir. İçeri girerken diyecek ki: Neveytü’l-sünnete’l-i’tikâf fî 398 haze’l-mescid. ”Bu mescidde itikafa niyet ettim.” Böyle derse mescidde yatar da, yemek de yer. Yalnız mescidde levhiyat olmaz, boş şeyler olmaz. Öteki ibadet edenlerin ibadetine mâni olmak doğru değil. Onun dışında bir kardeşiyle musafaha eder mahzuru yok. “—Ben devemi kaybettim gören var mı?” Mescidde Peygamber Efendimiz zamanında mesela böyle seslendirmek isteyenler olmuş, Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: “—Kaybettiğini bulamasın.” Mescid oyuncak değil ciddi yerdir. Ciddiyetine uygun olmak şartıyla bazı şeyler olabilir bazı şeyler ciddiyetine aykırı olduğu için olmaz. Musafahanın mahzuru yoktur; musafaha kardeşliktir o kardeşlikten dolayı iki müslümanın elini tutup birbiriyle musafaha ettiği zaman günahları hazan yaprakları dökülür gibi ağaçtan dökülür. O muhabbetten dolayı hayır olur iyi olur inşallah. 3. Soru: Halk arasında cami içerisinde musafaha yapmak bidattır deniyor. Bu ne derecede doğrudur? Bid’at çeşitleri hakkında biraz bilgi verir misiniz? Muhterem kardeşlerim, musafaha sünnettir. Peygamber Efendimiz’in sünnetidir. Müslümanın müslümanın elini tutupta musafaha etmesi ikisinin de günahlarının sonbahar yapraklarının dökülmesi gibi dökülmesine sebeptir. Bu musafaha namaz kıldıktan sonra caminin içinde de olur, dışarıda da olur. Bunun bir şeyi yok. Burada karşılaştığın namaz kılmış insanla musafaha ediyorsun. “—Aman elin değmesin bana!” Ne o elektrik mi var, pislik mi var, niye çekiyorsun elini? “—Cami içinde bid’atmış.” Böyle bir şey yok, musafaha edebilirsin. Yalnız bunu bir merasim hâline getirip hani, “Başla! Bir iki üç!” der gibi böyle; “Haydi bakalım, herkes bir daire olacak, böyle bir şey yapacak. Her namazdan sonra bu böyle olması şart. Haftada bir şöyle 399 olacak!” demek uygun olmaz. Yani âdet ve töre hâline, gelenek hâline getirilirse o zaman bid’at denilebilir. Neden? Bu böyle kendiliğinden olan bir şeydi, sen şimdi bunu bir merasime bağladın, bir usul hâline getirdin, o zaman ne olur? O zaman bid’at hâline gelir. Yoksa normal şartlar altında namazını kılmışsın, tesbihini çekmişsin, camiden çıkarken adama tebessüm ediyorsun; cemaatten kardeşin veya büyüğün veya dostun veya komşun, musafaha ediyorsun. Hiç bir şey olmaz. Asıl bid’at dinde, ibadetlerde aslı olmayan şeyler çıkartmaktır, Peygamber Efendimiz’in sünnetine aykırı durum ortaya koymak demektir. Sünnet bid’atın, bid’at sünnetin zıttı demek, iki ayrı kutup oluyor. Müslümanlar sünnet-i seniyyeye uygun yaşayacaklar, sünnet-i seniyye nasılsa öyle hareket edecekler. Peygamber Efendimiz’in camisinde kişiler acaba musafaha etmedi mi? Ettiler. Peygamber Efendimiz’in mescidinde kişiler konuşmadılar mı? Konuştular. Peygamber Efendimiz’in mescidine başka ülkelerden heyetler geldi de, onları bile kabul etti Peygamber Efendimiz. Yemen’den gelmişler hıristiyanlar, 70 kişilik kalabalık, sırmalı elbiseler, başlarında hıristiyan başlıkları, bilmem neler filan. İçeri girmişler, Peygamber Efendimiz kabul etti, konuştu, onlara İslâm’ı tebliğ etti. Yâni bu iş bu kadar katı değil biraz daha yumuşak bir tarzda. Ama özel bir tören, özel bir merasim hâline getirirsen o zaman bid’at hâline geliyor denilebilir. Çünkü bir töre hâline getiriyorsun. 4. Soru: Her namazdan sonra musafahayı adet haline getirmek doğru mu, bid’at mi? Her namazın arkasından bir mecburiyet gibi, sıraya dizil, 400 halka ol, salevat getir; böyle bir mecburiyet yoktur. Mecburiyet olmadığına göre, onu böyle dinî bir asılmış, esasmış gibi her zaman yapmamak icab ediyor. Yâni, arada yapmamak lâzım! Ama, yeri geldiği zaman, meselâ uzaktan bir kardeş gelmiş; onun elini sıkarsın, musafaha yaparsın, olur. Her zaman yapmamak uygun... Her zaman yapmayı mecburiyet sanmak, doğru olmaz. 5. Soru: Namazdan sonra devamlı olarak musafaha yapılınca bid’at olduğunu söylüyorlar; ne dersiniz? Peygamber Efendimiz’in zamanında sahâbe-i kirâmın birbirine musâfaha etmesini Efendimiz emretmiştir, tavsiye etmiştir, sünnettir. İki kişi elini tutup da şöyle tutacak yalnız, Avrupalılar böyle tutuyorlar elleri müslümanlar böyle tutarlar. Şekil olarak müslümanın musâfahası Avrupalıların gibi değildir; başparmakları kavrayarak karşılıklı yapılır musâfaha. Peygamber Efendimiz musâhafayı tavsiye ediyor: “—Musâfaha ediniz, içinizdeki ters duygular geçsin. Musâfaha ediniz, birbirinize muhabbetiniz artsın.” diye tavsiyeleri vardır. Musâfaha normal bir şeydir. Fakat, “Nasılsın, iyi misin?” diye sevdiği insanların birbirlerine musafaha etmesinden ayrı olarak camiden çıktıktan sonra, her namazın arkasından, ben de bir iki yerde rastladım, namaz bitiyor, birisi kenara diziliyor, ötekisi geliyor, ötekisi geliyor ötekisi geliyor; mecburi bir merasim edası vermek yanlış. Namazın rüknüymüş, esasıymış, vazgeçilmez şartıymış gibi ona bir merasim edası vermek doğru olmuyor, o güzel değil. Ama İslâm’da musâfaha etmek var. Şimdi burada birisinin musâfaha ettiği zaman, ötekisinin de arkadaşın olduğundan bırakmak istemeyince, sırayla hepsiyle musâfaha etmiş oluyorsun, normal bir şey. Musâfaha edilince günahlar dökülüyor, muhabbet artıyor. Yalnız bilinmeli ki bu mecburi bir şey değil, bazen yapılsa olur bazen yapılmasa olur, kâfi. 401 k. Hürmet İçin Ayağa Kalkmak Soru: Alim bir kimse gelince ayağa kalkılıyor; bu davranışı Peygamberimiz yasaklamış mıdır? Hayır yasaklamamıştır. Hendek Savaşı’ndan sonra Benî Kureyza kuşatıldığı zaman, Yahudiler Sa’d ibn-i Muaz RA’ın hakemliğine razı olacaklarını söylediler. Sa’d ibn-i Muaz Hendek savaşında yaralanmıştı, evinde yatıyordu. Haber gönderildi. Bir eşeğe binmiş olarak, Peygamber SAS Efendimiz’in yanına geldi. O sırada Peygamber SAS, etrafında oturanlara:35 قُومُوا إِلَى سَيِّدِكُمْ )خ. م. د. حم. عن أبي سعيد الخدري( (Kumû ilâ seyyidiküm!) “Efendiniz için kalkın ayağa!” dedi. Onların eşrafından bir kişi olduğu için, onun için ayağa kalkmalarını istedi. Demek ki kalkılabiliyor. Kendisi, kızı Fatıma geldiği zaman “Gel bakalım kızım!” diye ayağa kalkardı. Peygamber Efendimiz Fâtımatü’z-Zehrâ’nın evine gittiği zaman, o ayağa kalkardı. Peygamber Efendimiz bir keresinde, evinde misafirlerine hizmet ettikleri esnâda, içeri girip çıkarken, Sahabe-i Kiram her seferinde ayağa kalkmak istediklerinde, onlara dedi ki: ال تقوموا لى كما تقوموا لبعض االعاجم 35 Buhàrî, Sahîh, c.X, s.251, no:2816; Müslim, Sahîh, c.IX, s.223, no:3314; Ebû Dâvud, Sünen, c.XIII, s.442, no:4539; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.22, no:11184; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.57, no:11096; Neseî, Sünenü’lKübrâ, c.V, s.62, no:8222; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. 402 (Lâ tekùmû lî kemâ tekùmû li-ba’dı’l-eâcim) “Bazı yabancılara kalktığınız gibi, benim için her seferinde ayağa kalkmayın!” dedi. O da normal tabii... Girip çıkıyor, ikram ediyor. Böyle demesi de normaldir. Fakat ulemâya, anaya babaya, büyüklere hürmeten, geldiği zaman ayağa kalkmak olabilir. Bir mahzuru yoktur. l. İşrak’tan Sonra Uyumak Soru: Sabah namazından sonra İşrak vaktine kadar, yâni kerahat vakti çıkıncaya kadar ibadet ve zikirle meşgul olmak hadis-i şerifte geçiyor. Ondan sonra, İşrak namazını kıldıktan sonra yatılabilir mi? İnsanın durumu gerektiriyorsa, yatabilir. Meselâ gece geç yatmış, durumu uykusuz, vakti müsait, iş sıkıştırmıyor, serbest; yatabilir. Ama genel kaide olarak Peygamber Efendimiz’in tavsiyesi, “Sabah namazından sonra uyumayın da, rızkınızı aramaya koşun!” tarzındadır. Erken işe gitmeğe genel bir teşvik var... Çünkü, güne erken başlayıp, işleri bitirip, ondan sonra erkenden dönmek lâzım! O zamanın adeti öyleydi. Şimdi durum değişti. Çarşı pazar dokuzda onda ancak açılıyor. İşin doğrusu sabah namazından sonra uyumayıp, ilimse ilim, ticaretse ticaret, yapılacak işleri bitirmek... Peygamber Efendimiz öğleye doğru uyurdu, kaylûle uykusu... Mümkünse öyle yapmak... Öğleden biraz evvel, yarım saat kırk beş dakika istirahat ederse, bu sünnete uygun bir şekil olur. m. El Öpmek Soru: İslâm’da el öpmek var mıdır? Varsa, kimlerin eli öpülür? İslâm’da el öpmek vardır. Peygamber SAS Efendimiz’in hadis-i 403 şeriflerinde var, el öpülebilir. Peygamber Efendimiz’in kızı Hazreti Fatıma’yı başından öptüğüne dair rivayetler var... Peygamber Efendimiz’in ayaklarının dahi öpüldüğüne dair rivayetler var... Büyüklerin, hürmete şâyan kimselerin eli öpülür. n. Konaklar ve Saraylar Soru: Peygamber Efendimiz mütevâzi yaşadı. Eski sultanlar saraylar yapmışlar, konaklar yapmışlar, lükse dalmışlar; biz de onları niye müdafaa ediyoruz? Muhterem kardeşlerim! İsraf haram, lüks haram... Mütevâzi olacak insan... İhtiyaçtan fazla şatafata, gösterişe kaymayacak. Böyle köşkler, saraylar doğru değil... Bu zamanda bizde de bu var... Eski insanlar, “Buğday ekmeğini bulunca katık istemek gerekmez!” demişler. “Arpa ekmeği olunca yanına biraz zeytin, tuz, biber lâzım ama; buğday ekmeği bu... Pamuk gibi, sünger gibi ekmek; bu da mı katık ister? Gerekmez, bu katıksız âlâ yiyecektir.” demişler. Şimdi biz çok lüks durumdayız. Ben şahsen kendime bakıyorum, kendimde de o kusurları görüyorum. Kardeşlerime de baktığımız zaman görüyoruz. Evlerimiz eşya dolu... Dolaplarımız yiyecek dolu... Ceplerimiz para dolu... En fakirim diyen insanın bile haline şöyle bir bakacak olsanız, zekât alır mı almaz mı şüpheli yâni... El-hamdü lillâh bolluk memleket... Böyle olunca tabii, lükse kaçmamak lâzım! Gelelim müdafaa etmek meselesine: Eski sultanlar saraylar yapmış; niye biz onları savunuyoruz? Bir insanın iyi tarafını savunursun, kötü tarafını tenkid edersin. Eğriye eğri, doğruya doğru... Bir insan ramazanda oruç tutsa, ne diyeceğiz? “Aferin, maşaallah! Vazifesini yapıyor, farz orucunu tutuyor.” Namaz kılmasa ne diyeceğiz? “Aaa, şimdi olmadı. Oruç tutuyorsun; oruç Allah’ın emri de namaz Allah’ın 404 emri değil mi? Namaz da kıl bakalım!” diyeceğiz. Kolayına geliyor milletin... Daireden çıkıp, lokantaya gidip yemek yiyecekti, para verecekti. Onlar olmadığı için oruç tutmak kolayına geliyor. Camiye, cumaya gelmiyor. “Eh, bu tarafta iyi yaptın, bu tarafta yanlış yaptın!” diyeceğiz. Yâni, eğriye eğri, doğruya doğru... Şimdi Osmanlı sultanı, Selçuklu sultanı... Bunlar bizim tarihimiz, bunlar bizim çoğu dedelerimiz, ecdâdımız... Kimisi dinimize uygun yaşamış, mütevâziâne ömür sürmüş, Allah yolunda cihad etmiş, hayırlı işler yapmış; kimisi de zevk ü sefâya dalmış... Zevk ü sefâya dalmışsa, o zevk ü sefâya dalanı tenkid ederiz, ediyoruz. Allah rızası için, doğruyu söylemiş olmak için tenkid ediyoruz. Babamız olsa ederiz. Kendimiz olsak, kendimizin bile aleyhine olsa doğruyu söylemek vazifemiz olduğundan söyleriz. Ama bir taraftan, bir kötü şeyi yaptı diye hiç savunmayacak mıyız? Şu mübârek Fatih Sultan Mehmed Han’ı, saray yaptı diye karalayalım mı; yoksa, “Allah razı olsun İstanbul’u fethetti, cihad etti. Bu beldeyi bize miras bırakmış, Fatih Camii’ni yaptırmış, hayırlar hasenât yaptırmış. Allah kusurlarını affetsin, cennet mekânı olsun mu diyeceğiz?” Elbette “Cennet mekânı olsun!” diyeceğiz, hayır dua edeceğiz. “Allah kusurlarını affetsin!” diyeceğiz. Biz de kendimize dönüp bakacağız; “—Yâhu biz de kendimize müslümanız diyoruz ama, bir taraftan iyi işler yaparken acaba bir taraftan da kusurlarımız var mı?” diyeceğiz. Değil mi? Eğriye eğri, doğruya doğru... Kardeşçe, eğer faydası varsa söyleyeceğiz, tenkid edeceğiz, düzelteceğiz, ıslah etmeğe çalışacağız. Faydası yoksa ayıpları örteceğiz. Ayıpları örtmek, kusurları örtüp kardeşi korumak; o da sevaplı bir şey... “Yâ Rabbi, şu kardeşim benim anlayışıma göre biraz kusurlu hareket etmiş, günah işlemiş; affet bunu... Öldü gitti; bağışlayıver yâ Rabbi!” diye hakkında dua etmek de uygun olur. 405 Ama filânca zâlim, falanca gaddar, şu kadar adam asmış, bu kadar adam kesmiş... “Vayy zâlim!” diye onu da söyleriz. o. Sünnet Olmayan Kimse Soru: On beş yaşını geçmiş ve henüz sünnet olmamış bir kimse, namaz, oruç, Kur’an vs. ibadetleri yapabilir mi? Elbet yapacak! Sünnet olmamışsa, orada pislik kalmasın diye temizliğini yapacak. Sünnet olsun ama, onu yapmadım diye ibadetleri bırakmak yok... Sünnet olmamak ibadetlere mânidir gibi bir şey düşünmesin! Hepsini yapacak; namazını kılacak, orucunu tutacak, sair ibadetlerini yapacak. Peygamber Efendimiz, “On şey vardır ki hilkattendir.” diye niye sünneti tavsiye etmiş? Çünkü o kesilen kısım kesilmediği zaman, içerde pislik kalıyor, necaset kalıyor ve temizlik eksik oluyor. Onun için münâsib zamanda, daha çocuk büluğa ermeden önce bir zamanda kesiyorlar ki, avret yeri göründüğü zaman çok vebal olmasın filân diye... Ama kesmemişse, şimdi hastanede kestirsin, başka yerde kestirsin. Sünnet olmasını tavsiye ederiz. p. Camide Bid’atler Soru: “Her bid’at sapıklıktır.” hadîs-i şerifini söylüyorsunuz, oysa burada da bid’atler yapılmakta. Buna ne dersiniz? Bid’atlerin üzerinde bilgi sahibi olmak lazım. Önüne gelen herkes her şeye pat “Bid’at!” diye bir yapıştırıyor... Küllü bid’atin dalâletün. Bu, dinin aslını değiştiren, itikada muhâlif olan, insanları İslâm’dan uzaklaştıran şeyler. Yoksa burada mesela farzla sünnet arasında Kul hüva’llàhu ehad okunuyor, buna “bid’at” diyorlar. Canım Kur’an okumak sünnet ama, bu arada okunduğu zaman işte namaz kılanlar şaşırıyormuş da uygun olmuyor veya bu âdet hâline getirilince doğru 406 olmuyor... Ama netice itibariyle o kadar, ötekiler gibi olan bir şey değil. Adam tesbih kullanıyor, zikrinin sayısını bilsin diye. Bid’at. Bu bid’at ötekiler ölçüsünde değildir. Sapıklık kelimesi oradaki bid’atin hangi cins bir bid’at olduğunu açıklayan bir bid’attır. Dini tağyir eden, değiştiren, ölçüsünden çıkartan şeydir. Tabii burada başka bid’atler varsa, hakikaten dine uygun olmayan, onları arkadaşlar birbirlerine söylesinler, düzeltsinler. Bid’atin avukatlığını yapar mıyız? Mümkün mü? Bid’ati kim nerede görüyorsa, o arkadaşın yanına gitsin: “—Kardeşim, bu yaptığın bid’attir, doğru değildir.” diye emr-i mâruf, nehy-i münker bâbından yumuşak yumuşak ona dinin aslını öğretsin! Burada yapılıyor, her yerde yapılabilir. Mümkündür. Burası kalabalık bir yer, adamları içeriye kontrol edip de imtihanla almıyoruz ki... Caminin kapısında durup da imtihanla mı alıyoruz içeriye? Herkes geliyor, hadis-i şerifi dinlesin diye. Bizim başımızın tacıdır, Allah hepsinden razı olsun. Hiçbir şey bilmeden gelsin ki bir şey öğrensin. Ama bilmediği bir hatalı şey varsa sen de ona yumuşak yumuşak, kaçırmayacak gibi yumuşaklıkla anlat. Çünkü ben bir kere Ankara’da bizim komşuya dedim ki; “—Hadi gel, seni camiye götüreyim.” “—Hocam, birkaç defa camiye geldim, hacı amcalar bana öyle bağırdılar ki şimdi korkuyorum.” dedi. Adam tabii namaz kılmasını bilmiyor, otururken kalkarken diz çökerken doğru düzgün beceremiyor, acemiliği belli oluyor; hacı amcalar oradan yüklenmişler buradan yüklenmişler, adamı korkutmuşlar; camiye gidemiyor. Öyle olmayacak. Yumuşak yumuşak... Adamın hâline bakacaksın; daha bu ibtidaî, yeni başlamış, yumuşak yumuşak muamele edeceksin. Tatlılıkla: “—Aferin, namaz kılmaya başlamışsın, çok güzel! Peygamber Efendimiz hadis-i şerifinde şöyle buyurmuş, şöyle yaparsan daha da iyi olur, daha çok sevabı var...” diye teşvik ederek, yumuşak yumuşak yapmak lazım. Kaçırtmadan yapmak lazım. Yoksa emr-i 407 mâruf, nehy-i münker yapılsın, burada hiç bid’at bırakmayalım. Burası, bu cami Türkiye’nin, belki de dünyanın önemli camilerinden biridir. Ben dünyanın birçok yerlerine gittim elhamdü lillâh, Avustralya’yı gördüm, Avrupa’yı gördüm, Orta Doğu’yu gördüm, İran’ı gördüm; şöyle bir cami kolay kolay bulamazsınız. Şu caminin kıymetini bilmek lazım. Bu camide sünnet-i seniyyeye uygun çok güzel haller vardır. El birliğiyle, bunu uzaktan tenkit yoluyla değil de gördüğümüzü lütf ile kardeşçe düzeltelim. Herkes hata yapabilir. Allah’ın kullarıyız. Hatamız olabilir. Güzellikle düzeltelim! r. Alimlerin Fetvası Soru: Rasûlüllah SAS Efendimiz’in sünneti biliniyorken, alimlerin fetvalarıyla hareket etmek câiz midir? Alimler alimse sünnete aykırı fetva vermezler. Sünneti biliyor demek. O zaman sen başka içtihattasın, alim başka içtihatta demektir. Sen cahilsen alimin içtihadına uyacaksın. Alim o hadisi de biliyor da sana fetvayı öyle veriyor. Sen o tek sünnetten hüküm çıkartmasını bilmezsin. Ama alim, alim değilse, sünnete aykırı hüküm veriyorsa, sünnete uyacaksın tabii. Meseleyi şöylece özetleyeyim: Alim hakiki alimse, senin bilgin ondan eksikse, bir bildiği vardır dersin, onun fetvasına uyarsın. Ama sen biliyorsun ki onun ilmi ölçülü, kısa, hadise aykırı laflar söylüyor, “Canım şunu da yeyiversen olur, bunu da yapıversen olur...” diyor. O zaman sünnete uyarsın, ona uymazsın. Cahile uyma mecburiyeti yok ki, sünnete uymak mecburiyeti var. s. Kısmeti Bağlanmak Soru: Bir kişinin kısmeti bağlanırsa, gidip bir hocaya açtırmak olur mu? 408 Olmaz öyle şey! Çünkü, kısmetleri Allah tayin ediyor. Kısmetin bağlanması da, Allahın bir takdirinin neticesidir. Onun bunun bunu bağlamaya gücü yetmez. Allah bir kimseye bir rızık nasib etti mi, kimse engelleyemez; bir rızıktan nasibini kesti mi de, kimse onu ona ulaştıramaz. Onun için, bu yanlış bir düşüncedir. Allah’tan istesin. Allah hayırlı bir kimseyle karşılaştırsın, hayırlı bir yuva kurmasını nasib etsin... Öyle, onun bağlamasıyla değildir bu... Ama bazıları palavra atıyor. Geliyor: “—Haa, senin kısmetin bağlanmış!” diyor. “—E, ne olacak?” “—Ben sana bir muska yazacağım, sen benim yan cebime şu kadar para koy!” Böyle yapıyorlar, istismar ediyorlar bu duyguları... Olmaz! t. Kıbleye Dönük Oturmak Soru: Abdest alınan yerin veya abdest alanın kıbleye karşı abdest alması gerektiğini okudum. Fakat camiye gittiğimde şadırvanın yuvarlak olması nedeniyle sırtım kıbleye gelmiş oluyor. Bu mühim değil. İnsanın her oturuşunda kıbleye doğru oturması iyidir. Oturduğu zaman oturuşların en güzeli kıbleye doğru oturmaktır; ama bazen gerekmeyebilir. Mesela imam namazı kıldırdıktan sonra cemaate doğru kıbleye sırtını dönüyor. Gerekiyor. Siz şimdi kıbleye doğru dönük değilsiniz. Hadis okuyorum diye, ben hocayım diye bana dönük oturuyorsunuz. Olabilir. Abdest alırken de bu olur. Asıl abdest alırken değil de, Peygamber Efendimiz’in açık ifadesi var; abdest bozarken yani küçük abdesti büyük abdesti yaparken yönü veya sırtı kıbleye gelmemesine dikkat etmek, ters durmak, yan durmak tavsiye edilmiş, o önemli. Yüznumaraları yaparken taşlarını, oturma şeklini ona göre koymak lazım. 409 Kıbleye dönük küçük abdest büyük abdest yapmak veya sırtı dönük yapmak mekruhtur, doğru değildir. Kıble cihetine sevgi, hürmet göstermek lazım. Asıl abdest bozarken önemli. Ama abdest alırken o kadar şart değil, nerede olursa olur. Camide otururken kıbleye doğru oturur. Ama oturmasa da o kadar mühim değil. Fakat abdest bozarken önemli. u. Sakal-ı Şerif Ziyareti Soru: Hırka-i şerifi, sakal-ı şerifi, Mevlânâ’yı, camileri ziyaret etmenin bid’at olduğunu söyleyenler var, doğru mu? Bunlar ziyaret edilebilir ama bunları ziyaret etmek dinin aslıymış, esasıymış, farzmış, sünnetmiş veyahut mecburiyetmiş gibi bir mecburiyet olmadan, “Peygamber Efendimiz’in bu hırkası mı, sakal-ı şerifi mi?” diye ona teberrüken yapılabilir. Onda bid’at yok… Çünkü Peygamber Efendimiz’in zamanında kullandığı suları kapışırlardı. Tıraş olurken, berberin kestiği kılları kapışırlardı. Doğru olmasaydı, Peygamber Efendimiz onlara yasak ederdi. Öyle bir şey yoktur. Peygamber Efendimiz’in her şeyi mübarektir, her şeyi güzeldir. O sevgiden dolayı onlar bid’at sayılmaz. Ama “Bu farzdır, vazifedir.” gibi bir merasim hâline getirmek olmaz. Bilmiyorum aradaki inceliği anlatabildim mi? Mesela kadın, başı yarım yamalak örtülü; “—Ben bin bir tane cami ziyaret etmeyi nezrettim.” diyor. “—Sekiz oldu, dokuz oldu, on bir oldu...” cami cami dolaşıyor. Dinimizde böyle bir merasim, ibadet şekli yok. Kendi kendine böyle şeyler uyduruyor. Öyle olursa olmaz. Ama Peygamber Efendimiz’in sakal-ı şerifi, öperiz başımıza koyarız; hırka-i şerifi, öperiz başımıza koyarız. Mevlâna, Allah’ın sevgili kullarından bir büyük alim diye, hakkında sevgi 410 beslediğimiz bir kimse, kabir ziyareti olur. Yani yasak değil, müsaade olmuş bir şeydir, olur. Zaten camilere gitti mi insan, sevap kazanır. Ama hadis-i şerifte geçiyor ki: 36 الَ تُشَدُّ الرِّحَال،ُ إِالَّ إلٰى ثَالَثَةِ مَسَاجِد:َ الْمَسْجِدِ الْحَرَام،ِ وَ مَسْجِدِي هٰذَا، وَمَسْجِدِ اْألَقْصٰى )خ. . د. ن . ه . حم . عن أبي هريرة؛ حم. ق . ت . ه . عن أبي سعيد؛ ه . عن ابن عمرو( RE. 474/4 (Lâ tüşeddü’r-rihàlü illâ ilâ selâseti mesâcid) “Üç mescidden başka bir mescide özel sefer yapılmaz.” “Şu mescidi ziyarete gideyim.” diye öyle ziyarete bir ibadet çeşnisi vererek gitmek olmaz. Ancak şu üç mescide gidilebilir: ( El-mescidi’l-harâmi, ve mescidî hâzâ, ve mescidi’l-aksâ) [Mescid-i Haram, şu benim mescidim ve Mescid-i Aksa…] Yani, Mekke’deki Beytullah, 36 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.398, Tatavvu’ 26/14, no:1132; Müslim, Sahîh, c.II, s.1014, no:1397; Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.620, no:2033; Neseî, Sünen, c.II, s.37, no:700; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.452, no:1409; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.278, no:7722; Dârimî, Sünen, c.I, s.389, no:1421; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.IV, s.498, no:1619; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.192, no:1348; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.X, s.283, no:5880; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.IV, s.67, no:15793; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.V, s.244, no:10043; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.1, s.258, no:779; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.I, s.345; Ebû Hüreyre RA’dan. Müslim, Sahîh, c.II, s.975, Hac 15/74, no:827; Tirmizî, Sünen, c.II, s.148, no:326; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.45, no:11435; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.IV, s.495, no:1617; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.II, s.321, no:2101; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.2, s.388, no:1160; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.3, s.419, no:15548; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.10, s.82, no:19921; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. İbn-i Mâce, Sünen, c.1, s.452, no:1410; Abdullah ibn-i Amr RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.4,s.71, no:3638; Hz. Ali RA’dan. Bezzâr, Müsned, c.1, s.291, no:187; Hz. Ömer RA’dan. Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.9, s.308; Ebû Ümâme RA’dan.] Kenzü’l-Ummâl, c.XII, s.197, no:34648; Mecmaü’z-Zevâid, c.III, s.668, no:5848; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.354, no:3016; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVI, s.173, no:16525; RE. 474/4. 411 Medine’deki Mescid-i Nebî, Kudüs’teki Mescid-i Aksa… Bunlara sefer yapılabilir, “Kudüs’e gideceğim, Medine’ye gideceğim...” diye yola çıkılır. Ama ötekilere çıkmak gerekmez. Fakat camidir, tabii namaz kılmaya gideriz, başka sebeple gideriz; gidilebilir. Bunu dinin bir aslı, esasıymış gibi bir merasim edâsı vererek yaparsa bid’at olur, doğru. Çünkü dinimizin aslında, esasâtı içinde, kitaplarda böyle bir maddede, Cuma namazı, bayram namazı derken böyle bir şey de zikredilmiş değildir. Ama bunların normal bir sevgiyle, tabiî bir tarzda ziyaret edilmesi bid’at değildir. Hissiyata bağlı bir şey, zihniyete bağlı bir şey. v. Kandil Geceleri Soru: Bir profesör mübarek gecelerin bid’at olduğunu söylüyor. Ne dersiniz? Mübarek gecelerin bid’at olduğu; o da doğru değildir. Bu gösteriyor ki her profesör tam profesör değil, demek ki. Bu da başka bir şeyin profesörü demektir. Cahillik profesörü belki. Osmanlıca bir şiir var: Hani birisi demiş ki karşısındaki adama: Cehlin bu kadarı sehl olmaz. Tahsilsiz bu rütbe cehl olmaz. Yâni, “Cahilliğin bu kadarı kolay elde edilen bir şey değil. Bunun için bayağı bir gayret sarf etmek lazım! Sen galiba cahillik tahsil ettin.” demiş. Neden doğru değil bu profesörün dediği? “Mübarek gecelerin bid’at olduğu” diyor ya, hiç Kadir Sûresi’ni okumadın mı be adam? Profesörsün, Kadir gecesi bid’at değil işte... Kur’an-ı Kerim’de var: لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ )القدر٣:( 412 (Leyletü’l-kadri hayrun min elfi şehrin) “Kadir gecesi bin aydan daha hayırlıdır.” (Kadir, 97/3) buyruluyor. Yığınla da hadîs-i şerif var. Kadir gecesini Peygamber Efendimiz aramış kendisi, i’tikâfa girmiş, ümmetine tavsiyelerde bulunmuş. Kuvvetli ihtimal şudur, zayıf ihtimal budur. Bir sürü rivayet var. Bid’at olur mu Efendimiz’in bu kadar üzerinde durduğu şey? Boş bir laf… Sonra Regaib gecesi hakkında hadîs-i şerifler var. Berat gecesi hakkında rivayetler var. Miraç gecesini biliyoruz Peygamberimiz miraca çıkmış. Bunlar boş laflar. Bu kadar, 1400 yıl geçmiş, büyüklerimiz, alimlerimizin uygun gördüğü şeyler süzgeçten geçmiş. Standart kalite belgesi damgalanmış şeylerdir. y. Tesbih Kullanmak Soru: Peygamber Efendimizin zamanında tesbihin olmadığını, tesbihin bid’at olduğunu söylüyorlar; ne dersiniz? Tesbih bid’at değildir. Peygamber Efendimiz’in zamanında tesbih vardı. Hurma çekirdekleriyle, çakıl taşlarıyla bunları yapıyorlardı. Ebû Hüreyre RA bir ipi düğüm düğüm yapmış, iki bin düğümlü tesbihi vardı. Bid’at değildir. Bid’at dinde olmayan şeylere derler. Bunlar sahabe-i kirâmın tesbihleri, zikirleri saymak için kullandıkları vasıtalardır. Peygamber Efendimiz’in zamanında da vardır. Parmaklarıyla yapmışlar, o da bir tesbihtir. Ondört boğum sağ elde var, onbeş boğum da sol elde var... Ondört ondört daha yirmi sekiz eder. Beş tane de eklersen 33 olur ama; yüz olursa, bin olursa bu parmaklar karışır. O zaman tesbih kullanılır. Peygamber Efendimiz Ümmü Hânî Hazretleri’ne, “Günde yüz defa ‘Lâ ilâhe illa’llah’ de her gün!” demiş. Ümmetine, “Günde yüz defa ‘Estağfiru’llah’ deyin, ben de her gün diyorum.” buyurmuş. Şimdi bu yüz defayı karıştırmamak için insanın cebinde yüz 413 boğumlu bir şey olması nedir? O sünnetin güzel yapılması için bir vesiledir. Yetmiş dokuz oldu, seksen oldu diye rakamla meşgul olacağına, elinde tesbih olunca çeker, mânâyı düşünür. Rakamı kaçırmayayım diye zihnini oyalamakdan, doğruda doğruya mânâyı düşünmek daha iyidir. Onun için bu bid’at değildir. z. Köpek Uluması 1. Soru: Bizim camide ezan okunurken, bir köpek devamlı uluyor; hayır mıdır, şer midir? Tabii, köpeğin işi ulumaktır, havlamaktır. Bir şey değil... Belki ezanın manâsından etkileniyordur. Onun da duygulandığı bir şeyler vardır. Ondan bir uğursuzluk çıkarmak yasaktır. İslâm’da uğursuzluğa yormak, teşe’üm yoktur. O bakımdan “Köpek uludu... Baykuş öttü...” gibi şeylerden ters mânâ çıkarmamak gerekiyor. 2. Soru: Hıdrellez günü çamaşır yıkanmaz diyorlar; ne dersiniz? Ben böyle bir yasak bilmiyorum, duymadım. Gerekirse yıkanır. 414 16. AHLÂK a. İnsanların Sevmesi 1. Soru: Bir kimsenin insanlar tarafından sevilmemesi, Allah tarafından da sevilmemesi midir? Hayır! İyi insanlar tarafından sevilmemek tehlikelidir. Yoksa, peygamberleri bile sevmeyen insanlar çıkmıştır. İnsanlar tarafından sevilmemek bir ölçü değildir. Firavun ve avanesi Mûsâ AS’ı sevmediler. Mühim değil... İyi insanlar sevmezse, o zaman fenâ... İbrâhim AS’ı kavminden kimse sevmedi. Üvey babası bile sevmedi. Herkes düşman oldu, ateşe atmağa kalktılar. İnsanların sevgisi önemli değil, Allah’ın sevgisi önemli! Sen Kur’an yolunda yürü, Rasûlüllah’ın yolunda yürü; isterlerse sevsinler, istemezlerse sevmesinler! İnsanların sevmesi önemli değil... 2. Soru: Bir insanın çok mizah yapması, çok gülmesi, insanları hafife alarak konuşması, Allah tarafından sevilmediğinin bir belirtisi olabilir mi? Bunlar gaflet alâmetidir. Gaflet tehlikeli bir şeydir. Mizah yapmayı tavsiye etmiyor Peygamber Efendimiz... Çok gülmeyi de tavsiye etmiyor. Hümeze Sûresi’nde, insanlarla alay etmemekle emrolunuyoruz. Alay etmek, hafife almak iyi huylar değildir. Bunları bırakmak lâzım! Tabii, bunları yapıyorsa, şeytanın eline tutulmuş demektir. Şeytan’dan yakayı kurtarması lâzım! Bu haliyle, Allah sevmiyor sayılabilir. Devamlı sevmeyecek demek değil ama, bunlar iyi huylar değil... 415 b. Selâm Verilmeyecek Kimseler 1. Soru: Hangi durumlarda selâm vermemek daha uygundur? Günah işleyen bir insana selâm verilmez. Bunun dışında Kur’an okuyan, vaaz veren, namaz kılan, abdest alan, yemek yiyen insana selâm verilmez. Çünkü meşguldür. O zamanlar selâm alma mecburiyeti de yoktur. Diğer zamanlarda, müslümanın bildiğine bilmediğine selâm vermesi sevaptır. Konya’da Hacı Veyiszâde’nin (Allah mekânını cennet eylesin) bir menkabesini duymuştum: Çarşıya gidermiş; - sağa, sola, önüne, yanına, bildiğine, bilmediğine “Es-selâmü aleyküm! Es-selâmü aleyküm! Es-selâmü aleyküm!” diye selâm vere vere gidermiş. Bu, Abdullah ibn-i Ömer RA gibi hareket etmek oluyor. Abdullah ibn-i Ömer bir keresinde diyor ki, sahabeden bir arkadaşına: “—Kalk çarşıya gidelim!” O da kuşkulu kuşkulu bakıyor, diyor ki: “—Ey Ömer’in oğlu! Ben senin huyunu, hâlini bilirim. Sen çarşı pazarı pek sevmezsin. Orda yalan yere yemin edilir, eksik tartılır, aldatmaca filân olur... Çarşı pazar şeytanın çok dolaştığı yerdir. Sen niye çarşıya, pazara gitmek istiyorsun; anlat bakalım!” diyor. Abdullah ibn-i Ömer RA diyor ki: “—İnsan çoktur; selâm veririz, sevap kazanırız.” diyor. Bilmediğine de selâm vermek ve böylece sevap kazanmak lâzım! Ama günah işliyorsa veya müslüman değilse; o zaman selâm verilmez. 2. Soru: Bizim oturduğumuz binada bir aile var; İslâm’dan habersiz, kötü huylu... Bu aile ile ilişkilerimiz nasıl olmalı? 416 Selâmlaşırsınız. Kötülüğe karşı iyilikle mukabele edersiniz. Hediyeleşme, tebrik ve sâir fırsatlardan istifade ederek, yavaş yavaş ölçülü bir tarzda ona kendinizi sevdirmeğe, saydırmağa çalışırsınız. c. İyiliği Emretmek, Kötülükten Alıkoymak 1. Soru: Babamın kötü huylarını bırakması için dua eder misiniz? Tabii, biz kötü insanların, günahkârların iyi insan olmasını, hidayete ermesini isteriz daimâ... Ama, asıl o kötü insanın kendisinin işi bu... Yâni, o insan eğer Allah’ın sevdiği bir duruma kendisi gelmezse, başkasının ona dua etmesi tesir etmez. Kendisinin zihniyetinde değişiklik olması lâzım! Onun için biz dua ederiz, onun iyiliğini temenni ediyoruz, Allah hidâyet versin... Allah şaşıranları doğru yola hidâyet eylesin... Şu vatanın evlâtları hepsi müslüman çocuklarıydı ama, şaşırdılar. Memleket sanki gayrimüslim memleketi gibi... Giyim, kuşam, yeme, içme, içki, kumar, eğlence vs. bakımından bir gâvur diyarından farkı kalmadı. Bütün haramlar yapılabiliyor, Allah’ın farzlarında ihmal edilebiliyor, kimse de bir şey demiyor. Bunların söylenmesi lâzım! Günahkârlara yapmayın diye ikaz etmek lâzım! Devamlı bir çalışma içinde olmak lâzım! O kişilere bunları söyleyen olmazsa, kendilerinin de bu işi anlaması zor olur. Birisi birisine misafirliğe gitmiş. Alış-veriş ediyorlar. Seyyar pazarlamacıymış. Akşam olmuş gittiği köyde... Otel filân da yok... O müşterisi demiş ki: “—Bizim evde yat!” “—Peki, kabul ettim, yatayım!” demiş. Hazırlanmış, abdest almış. Sormuş: “—Seccadeniz var mı?” “—Yok...” “—Kıble ne tarafta?” 417 “—Bilmiyorum...” “—Vallàhi kıblenin ne tarafta olduğunu bile bilmeyen bir insanın evinde kalmam! Sokakta yatarım, kalmam!” demiş. “—Yâhu etme, eyleme...” “—Yok!” demiş. Almış çantasını, yemin de ettiği için evden çıkmış gitmiş. Bu ev sahibine öyle tesir etmiş ki! “Yâhu, bu adam haklı... Hakîkaten ben ne biçim insanım? Evde seccâde yok, kıblenin tarafını bile bilmiyorum.” demiş, tevbekâr olmuş, doğru yola gelmiş. Tabii, biraz da böyle müslüman, yanlışların karşısında aktivite gösterecek, söz söyleyecek, ikaz edecek ki, kötüler de hatâsını anlasın, düzeltsin. O çalışmayı yapmak lâzım! 2. Soru: Bir seyyidin kötü yolda olması mümkün mü? Hakkı tavsiye etmeyen seyyide nasıl davranılır? Hak söylenir, hakkı tavsiye et denilir. Çünkü, bu devirde kimin seyyid olduğunu çok iyi bilmemiz mümkün değildir. Herkes çıkıyor, ben seyyidim diyor. Mümkündür, seyyid olabilir; olmayabilir de... Kimin ne olduğunu bilmiyoruz. Yanlış yolda ise doğru yola gelmesi için nasihat edilir. Yanlış söz söylüyorsa, dinlemeye gerek olmaz. d. Münafığın Alâmetleri 1. Soru: Münafıklığın alâmeti nelerdir? Bunları açıklar mısınız? Hadis kitaplarında bildirilmiştir. Çeşitli hadis-i şerifler vardır. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki:37 37 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.21, no:33; Müslim, Sahîh, c.I, s.78, no:59; Tirmizî, Sünen, c.V, s.19, no:2631; Neseî, Sünen, c.VIII, s.116, no:5021; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.357, no:8670; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XI, s.406, no:6533; 418 آيَةُ الْمُنَافِقِ ثَالَث:ٌ إِذَا حَدَّثَ كَذَب،َ وَإِذَا وَعَدَ أَ خْلَف،َ وَإِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ )حم. خ. م. ت. ن. عن أبي هريرة؛ ابن النجار عن ابن مسعود( RE. 5/4 (Âyetü’l-münâfikı selâsün) “Münâfığın alâmeti üçtür:” 1. (İzâ haddese kezebe) “Konuştuğu zaman, yalan söz söyler. 2. (Ve izâ vaade ahlefe) “Vaad ettiği zaman, vaadinden cayar, vaadini yerine getirmez. 3. (Ve ize’tümine hàne) Kendisine emniyet olunduğu, güvenildiği zaman, güveni boşa çıkartır, emanete hıyanet eder.” diye buyurmuş. Ama bunların hepsi, yani verdiği sözde durmamak, sağ gösterip sol vurmak. genel olarak göründüğü gibi olmamak huyuna geliyor. Münafıklık budur; yani “içi başka dışı başka, göründüğü gibi değil, itimada şayan değil, sözüne güvenilmez, işine güvenilmez, emin olunamaz kimse” demek oluyor. Onun için, Allah’tan münafıklıktan kurtulmayı isteyeceğiz. Dinimizi korumaya dikkat edeceğiz. Niyetimize dikkat edeceğiz. Söz verdik mi sözümüzü yerine getireceğiz. Birisi bize bir şey emanet etmişse ona hıyanet etmeyeceğiz. Olur olmaz şeyi vaad etmeyeceğiz. Vaad ettik mi vaadimizi ifâ edeceğiz. Yani devamlı bir uyanıklık hâlinde olmamız gerekiyor. 2. Soru: Hocam, münafıklara “sayın, beyefendi, hanımefendi” demek bir sakınca teşkil eder mi? Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.IV, s.206, no:4803; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.85, no:11240; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.329, no:11127; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XIV, s.59; Bezzâr, Müsned, c.II, s.426, no:8315; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Mekârimü’l-Ahlâk, c.I, s.46, no:118; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.35, no:53; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.I, s.35; Ebû Nuaym, Ahbâr-ı Isfahan, c.IV, s.475, Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.167, no:842; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.19, no:22; Câmiü’lEhàdîs, c.I, s.53, no:60. 419 Münafıklara seyyid, efendi vesaire denmeyeceği hadîs-i şerifte geçiyor. Ama bugün çevremizde birçok insan var, ne olduğunu bilmiyoruz. Hüsn ü zan ederiz, kibarca davranırız. Kötü hâli alenen bilinen kimseye iltifat etmemek gerektiği hadîs-i şeriften anlaşıldığından, hatta ona kusurunu söyleyip de vazgeçmesini sağlamak gerektiğinden olmaz. Ama bilmediği kimseye insanın hüsn ü zan etmesi uygun olur. “—Belki benim bilmediğim gizli, güzel huyları vardır, ibadetleri vardır; ben geceleyin yanında değilim ki. Belki gece uyumamış, nice ibadetler etmiştir.” diye hüsn ü zan etmek iyidir. Aşikâre kötü bir hâlini görmedikçe insanları iyi sanmak, iyi farz etmek uygun olur. e. Musafahada Tevazu Soru: Cemaatimizin yüksek mevkilerinde görevli bazı ağabeyler maalesef birçok kardeşimizle parmaklarının ucuyla musafaha yapıyor ve yüzlerine bakmıyorlar. Bu durumdan birçok kardeşlerimiz büyük bir üzüntü içindedirler. Bu durumun düzeltilmesini umuyoruz. Yüksek mevkilerdeki ağabeyler, bu dilekçe size. Parmaklarınızın ucuyla musafaha yapıyormuşsunuz. Musafaha yaptığınız insanlara tepeden bakıyormuşsunuz. Haberiniz olsun, şikâyet var. Onun için, biraz daha tuttunuz mu sağlam tutun. Biraz boynuna sarılın. Biraz güleç yüzlü olun. Tatlı dilli olun. Çünkü mü’minin mü’minin yüzüne gülmesi sadakadır:38 38 Tirmizî, Sünen, c.VII, s.213, no:1879; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.II, s.287, no:529; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.III, s.220, no:3377; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.VIII, s.183, no:8342; Bezzâr, Müsned, c.II, no:108, no:4070; Buhàrî, Edebü’lMüfred, c.I, s.307, no:891; Taberânî, Mekârimü’l-Ahlâk, c.I, s.26, no:20; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.II, s.70, no:2396; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.V, s.275; 420 تَبَسُّمُكَ فِي وَجْهِ أَخِيكَ لَكَ صَدَقَةٌ )ت. عن ابى ذر( (Tebessümüke fî vechi ahîke leke sadakatün) “Senin kardeşinin yüzüne güleç yüzle bakman bile, senin için sadakadır.” buyruluyor. Beleşten bedavadan bir sadaka istemez misin? Cebinden para çıkmıyor, bir şey olmuyor, sadaka sevabı alıyorsun. Tebessüm ediver. Büyük ağabey, yüksek mevkide, kibrinden bu tarafa bakmıyorsa... Kibir hakkında:39 الَ يَدْخُلُ الْجَنَّة،َ مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْ قَالُ ذَرَّةٍ مِنْ كِبْرٍ )م. ت. حم. عن ابن مسعود( (Lâ yedhulü’l-cenneh, men kâne fî kalbihî miskàle zerretin min kibrin) “Kalbinde zerre kadar kibir olan, cennete girmeyecek!” diye Efendimiz’in bir tehditli hadis-i şerifi var. Onun mütevâzı olmayı öğrenelim. Hepimiz Allah’ın kullarıyız. Topraktan yaratıldık. Testi de topraktan yaratıldı, biz de topraktan yaratıldık. Ne olacak, testi kırıldığı zaman toprak olur, Ebû Zerr-i Gıfârî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.410, no:16305; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XI, s.202, no:10571. 39 Müslim, Sahîh, c.I, s.93, no:91; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.361, no:1999; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.399, no:3789; İmam Mâlik, Muvatta’ (Rivâyet-i Muhammed), c.III, s.445, no:945; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.XII, s.280, no:5466; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.78, no:69; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.VIII, s.477, no:5066; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.X, s.75, no: 10000: Bezzâr, Müsned, c.I, s.258, no:1512; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.IX, s.89, no;7110; Beyhakî, Şuabü’lİman, c.V, s.160, no:6192; Tahàvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.XII, s.225, no:4836; Buhàrî, Târih-i Kebîr, c.V, s.2, no:3; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.XXIII, s.280, no:4762; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.951, no:7747 ve s.959, no:7771; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.372, no:3117; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVII, s.107, no: 17689-17693; RE.486/2. 421 biz de mezara gömüldüğümüz zaman toprak oluruz. İnsanı insan yapan güzel duygulardır. Güzel duyguları olmadıktan sonra kıymeti yok. Mevki makam burada kalır. Para pul burada kalır. İnsanın iyilikleri âhirete gider. f. Utangaçlık Soru: İstediklerimi dile getirmede, ifadede zorlanıyorum. Bazen bildiğim konuyu bile karşımdakine tam anlatamıyorum. Bu konuda ne önerirsiniz? Tabii, bunun çeşitli sebepleri vardır. Bir sebebi, hayâ ve utangaçlık duygusudur. Alışmamış olduğu için utandığı için bu gibi şeyleri yapamaz. Utanır. Konuşamaz. Kızarır bozarır. Bu normal bir şey. Bütün müslüman gençlerde böyle bir durum olabilir. Bilhassa ergenlik çağında daha fazla olabilir. Çalışa çalışa, okuya okuya, yaza yaza, zorlaya zorlaya insan yavaş yavaş bu gibi şeylere alışabilir. Biraz zorlaya zorlaya egzersiz yapmak, açılmak için iyi olur. g. Gıybet 1. Soru: “Gıybetin ne olduğunu her halde tam bilmiyorlar. Bilgi verirseniz memnun olurum.” demiş birisi. Gıybetin ne olduğunu herkes bilir. Gıybet bir insanın arkasından konuşmaktır. Hem de haklı şeyi konuşmaktır, onda olan bir şeyi konuşmak demek. Olmayan bir şey değil; olmayan bir şeyi söylersen iftira olur, olan bir kusurunu söylersen gıybet olur. O yokken aleyhinde konuşmak gıybet olur. Konuşmayacaksın. Ama kusur var... Olsun, kusur olsa da konuşmayacaksın. Kusuru varsa git onun yanına; “Sende ben şöyle bir kusur görüyorum kardeşim.” diye güzelce beyan et; “Anlamadığım bir taraf varsa 422 izah et.” İkiniz arasında kalabilir. Ne diye cemaate söylüyorsun. İslâm’da bu yok, gıybet yok, yasak, haram. Allah yasak etmiş, haram, Şeytan haram şeyleri insana tatlı gösteriyor. İçki tatlı görünüyor. Namaz kılmamak tatlı görünüyor. Adam alay ediyor, Rafızî bizimle alay ediyor. Birisi ona; “Kırk gün namaz kılarsan sen de namaza alışırsın, iyi insan olursun.” demiş. Rafızî; “Sen üç gün namaz kılma, namaz kılmamanın keyfini aldın mı, bir daha kılar mısın?” demiş. Alay ediyor. Namaz kılmayacaksın, abdest almayacaksın. Cehennemin yolu keyiflidir, zevklidir. Gıybet de çok tatlıdır. Ortaya hiç baklava getirme, börek getirme, bal kaymak getirme, gıybetlik bir konu getir. Herkes oradan buradan çekiştirir. Sohbetlerde gıybetten tatlı şey yoktur. Hacı babalar da yapar, hacı anneler de yapar. Sen de yaparsın, ben de yaparım. Allah bizi kurtarsın. Halbuki Peygamber SAS Efendimiz diyor ki:40 إِذَا وُقِعَ فِي الرَّجُلِ وَأَ نْتَ فِي مَإل،ٍ فَكُنْ لِلرَّجُلِ نَاصِرًا، ولِلْقَوْمِ زَاجِرًا أَوْ قُمْ عَنْهُمْ )ابن أبي الدنيا في ذم الغيبة عن أنس( ME. 132 (İzâ vukıa fi’r-racüli ve ente fî melein) “Sen bir cemaat içinde bulunurken, bir kimse hakkında gıybet edildiğini görürsen, (fekün li’r-racüli nâsıran) o kimse için yardımcı ol! (Ve li’l-kavmi zâciren) Cemaatı da ondan men etmeye çalış! Gıybet edenlerin karşısına çık, onları sustur! (Ev kum anhüm) Eğer onları engelleyemiyorsan, oradan kalk git!” Peygamber Efendimiz üç şey tavsiye ediyor: 1) Gıybeti yapılana yardım et! 40 İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Zemmü’l-Gıybeh, c.I, s.112, no:103; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.586, no:8028; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IV, s.141, no:2956. 423 2) Gıybet edenleri sustur! 3) O toplantıda durma, kalk git! Biz böyle yapmıyoruz. Ali’yi, Veli’yi, haklıyı haksızı gıybet ediyoruz. Ondan sonra oturuyoruz; hac yaptık, umre yaptık. Camide yapıyor bir de, belki Mescid-i Haram’da yapıyoruz, belki Mescid-i Nebevî’de yapıyoruz. Kimsenin aleyhine konuşmayacaksınız. Bu kulların hesabı size ait değil. Sen kendi ayıbına bak, ben kendi ayıbıma bakayım. Herkes kendisini düzeltirse ortalık gül-gülistan olur. Ben hocayım, geçmişim buraya bir vaaz veriyorum. Elbet bazı şeyleri söylemem lazım. Söylemesi gereken insanlar söylesin ve söylerken usulünce, insaflı, severek söylesin. O zaman olur. İnatla, tenkit ederek değil. Kenarda, sessiz, ima yoluyla, belli etmeden söylesin. Peygamber Efendimiz bazen; “Ne oluyor bazı kavimlere ki şöyle yapıyorlar?” derdi. “Ey filanca, sen şöyle yapıyorsun.” demezdi, yüzüne vurmazdı. Böyle bir dolambaçlı ifadeyle söylerdi ki kimse darılmasın, kimse de günahlıyı bilmesin. Mûsâ AS’ın zamanında kıtlık olmuş; yağmur yağmıyor, otlar bitmiyor, yemek yok, aş yok, sıkıntı... Demiş ki: “Yâ Rabbi! Kıtlık var.” Allah; “İçinizde gıybet eden birileri var da, ben de ona kızdığım için bereketi aldım. Kıtlıkla sizi böyle cezalandırıyorum.” buyurmuş. Hz. Mûsâ: “—Yâ Rabbi! Bildir o herifi bana, çıkartayım atayım şehirden.” Mûsâ AS celâlli ya, biraz asabî. “Ben burada yokken sen bunlara niye müsaade ettin böyle altından buzağı yapmalarına?” diye nasıl yapışmış Harun AS’ın sakalına... Celâlli. “—Yâ Rabbi! Müsaade et, o gıybet edeni bildir, alıp atayım.” Allah buyurmuş ki; “—Yâ Mûsâ! Ben kullarıma gıybeti yasaklamışken, gıybet eder miyim? Ali’nin oğlu Veli bu işi yapıyor diye isim verir miyim?” Allah peygamberine o gıybet yapanı söylememiş. Sonra ortalık 424 düzelmiş, bereketlenmiş. Hz. Mûsâ AS: “—Yâ Rabbi, bereket geldi.” demiş. Allah-u Teàlâ Hazretleri: “—Gıybet eden bugün öldü de onun için bereket geldi.” buyurmuş. Demek ki gıybet, bereketi de götürüyor. Kötü huyların çok zararı var. Hemen cenazelerin olduğu yere, “Kim öldü?” diye bakmaya gitmiş. Sekiz-dokuz tane ölü varmış. Allah orada da saklamış. Ayıpları örteceğiz, dilimizi tutacağız, kendimize bakacağız. 2. Soru: Gıybet için ne tavsiye edersiniz? Gıybet konusunda benim bir şey söylememe lüzum yok. Gıybet haramdır. Bir kişinin aleyhinde onun arkasından konuşulmaz. Konuşmayacaksınız. Haklı olduğu halde konuşmayacak. Yani o insanın kusuru olduğu halde konuşulmayacak. 425 Ama —belki bunu soran öğretmen, bu kadar sözü biliyordur— eğer fâsık-ı mücâhir ise, yani fısk u fücûrunu utanmadan, arlanmadan âşikâre söylüyorsa, o zaman onun kusurunu söylemek gerekir. Neden? Âşikâre çalışarak zarar veriyor. Onun için, zararını engellemek için âşikâre konuşulur. Ne dedik “O falanca kadın” filan dedik, niye? Âşikâre suçu söyledi. “—Falanca doçent” dedik, niye? Âşikâre söyledi. Yanlışlığı söyledi. Düzeltme çalışması yapmak gerekiyor. O zaman gerekir. O zaman o yapmasaydı, fâsık-ı mücâhir olmasaydı, fısk u fücûrunu, günahını âşikâre yapmasaydı. Âşikâre yapınca zararını engellemek için söylenir. Aksi takdirde söylenmez. Özel toplantıda falancanın kusuru söylenmez. Peygamber SAS Efendimiz diyor ki:41 إِذَا وُقِعَ فِي الرَّجُلِ وَأَ نْتَ فِي مَإل،ٍ فَكُنْ لِلرَّجُلِ نَاصِرًا، ولِلْقَوْمِ زَاجِرًا أَوْ قُمْ عَنْهُمْ )ابن أبي الدنيا في ذم الغيبة عن أنس( ME. 132 (İzâ vukıa fi’r-racüli ve ente fî melein) “Sen bir cemaat içinde bulunurken, bir kimse hakkında gıybet edildiğini görürsen, (fekün li’r-racüli nâsıran) o kimse için yardımcı ol! (Ve li’l-kavmi zâciren) Cemaatı da ondan men etmeye çalış! Gıybet edenlerin karşısına çık, onları sustur! (Ev kum anhüm) Eğer onları engelleyemiyorsan, oradan kalk git!” Böyle yapılır. Normal olarak gıybet yapılmayacak. 41 İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Zemmü’l-Gıybeh, c.I, s.112, no:103; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.586, no:8028; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IV, s.141, no:2956. 426 3. Soru: Gıybet yapmak büyük günahlardan sayılıyor. Devlet adamlarının veya devleti yönetmeye talip olan siyaset adamlarının olumsuz, kötü olarak bilinen taraflarını başkalarına anlatmak gıybet sayılır mı? Bir insan fıskını, fücurunu, günahını aleni yaparsa ona fâsık-ı mücâhir derler. Onun fıskını söylemek gıybet sayılmaz. Çünkü zaten kendisi sakınmıyor, alenen yapıyor. Sonra politika meselesinde de, adam kendini halka arz eden bir kimse olduğu için, onun özelliklerini söylemek gerekiyor. “—Bu iyidir, bu kötüdür.” diye tenkidini yapmak, ölçmek biçmek ve hatası varsa söylemek. Kendisine de yazmak uygun olur. Çünkü mesleğin gereği o oluyor. Adam beğenilmiş bir kimse ise seçilecek, beğenilmemiş tarafları varsa; “Şurası yanlış.” denilecek ki doğrusu bulunsun, seçilsin. h. Kardeşine Sarılmak Soru: İki müslüman sarmaş dolaş gezebilir mi? Biraz sarmaş dolaş gezmenin şekli şemâiliyle ilgili. Nasıl gezerler, pek bilemiyorum. Omuzuna elini atar; “Arkadaşım, nasılsın? Askerlikte ne güzeldi durumun...” der. Samimiyetten böyle bir şey oluyor. Bir şey değil. Sarmaş dolaş, uzun boylu fitneye fesada sebep olacak tarzda olmaz da, uzaktan gelen iki insan birbiriyle mesela kucaklaşıp muanaka yapabilir. Sonra kolunu omzuna atsa, ben pek bir mahzur bilemedim... Hakikaten ötekisi de sormuş; “Delilin ne?” diye. Sarmaş dolaşmanın bir şeklini bilelim, ondan sonra da o olmaz meselesine bakalım! Uzaktan gelene sarılmak oluyor. Yakından, her zaman olana değil de “Hoş geldin!” diye sarılıyoruz ya hani, o olabiliyor. 427 i. Gayrimüslime Sövmek Soru: Bir kâfire, gayrimüslime ticarî bir sebepten dolayı sövülse dînen vebal var mıdır? Yapılan davranış İslâm ahlâkına yakışır mı? Sövmek İslâm ahlâkında yoktur. Sövmek doğru bir şey değildir. Dili pis, çirkin bir kelimeyle meşgul etmek doğru değildir. Ama ticarî bir sebepten dolayı ihtilaf olursa hak ettiği şey söylenebilir de İslâm’da sövmek yok. Sövmek yani küfretmek, böyle bir şey yok. İslam ahlâkına yakışmaz. j. Komşu Hakkı Soru: Hocam, “komşuların senden razı olmazsa” sözünü açıklar mısınız? İyi komşuluk münasebetleri içinde olmamız lâzım! Mümkünse ona bir zararımızın, kötülüğümüzün dokunmaması lâzım! Onun bir kötülüğü bir zararı varsa sabretmemiz lâzım! Komşu haklarına riayet etmemiz lazım. Bütün bunlara rağmen, komşu bizden razı olmuyorsa, çünkü binbir çeşit insan var. Komşu haksız şeyler söylüyor, haksız işler yapıyorsa... Razı olmazsa olmasın. Köpeğin duası kabul olsa, gökten kemik yağarmış. Haksız olduğu zaman, razı olsa ne olacak, razı olmasa ne olacak? Bir kıymeti yok. Ama haklı olarak senden bir şikâyeti varsa, ona bir zulmün, bir haksızlığın varsa, o zaman kul hakkıdır, onu alabilir. Genel olarak biz, komşularımızla iyi geçinmeye çalışacağız, hıristiyan bile olsa... Eğer bir komşu Müslüman ise hakkı bir kat daha katmerleniyor; daha iyi davranmamız lazım. Hem komşudur hem müslüman kardeşimizdir. Bir de akraba ise üç misli 428 katmerleniyor; “Hem komşudur, hem müslümandır hem de akrabadır.” diye daha çok dikkat etmek lazım. Ama bazen olmadık sebeplerden hır çıkaranlar olabiliyor. Komşu sinirli oluyor. Mesela ben hatırlıyorum; aşağıdaki komşu hırsla çıktı yukarıya, “Bizim mutfağı su bastı.” dedi. Olabilir, ben onların mutfağına su dökmüyorum ama borular tıkanmış olabilir, geri teper, su basabilir, bu mümkün. “Gel içeriye” dedim, aldım içeriye. Onların mutfaklarının üstündeki bizim mutfağı gösterdim. “Bak” dedim; “Ben bu mutfağın musluğunu, tezgâhını yeniden yapacağım diye, kırdım. Burayı kaç haftadır kullanmıyorum. Bizden bir damla su gitmesi bahis konusu değil.” dedim. Kendi kusuru! Ama çocuğunu göndermiş. Kendi su yolunu kendisi tıkamış, musluğundan döktüğü su aşağıdan dışarıya çıkmış; ben yukarıdan döktüm sanıyor. Öyle bile olsa ne olacak? Benim kabahatim yok ki, genel gider borusu tıkanmış oluyor. Ben onun mutfağına dökmedim ama taşmış. Tamam, açarız, düzeltiriz, bir şey değil. Ama ben mutfağı zaten hiç kullanmamışım, yukarıyı hiç kullanmamışım; hışımla bize oğlunu gönderiyor. Memnun değil, kızıyor. Ne yapayım? Ben bir şey yapmadım ki. Yapmadan kızıyor. Böyle şeyler olabilir. O zaman bir şey icap etmez. Haksız olduğu zaman bir şey gerekmez. 429 17. NEFİS TERBİYESİ a. Nefsi Terbiye Etmenin Yolu 1. Soru: Nefsi terbiye etmenin ilk yolu nedir? Tasavvufa girmektir. Girmişse, vazifeleri yapmaktır. 2. Soru: Nefsi alt etme, terbiye etme yönünde bize bir şeyler söyleyebilir misiniz? Nefsiye terbiye etmenin, alt etmenin iki yolu vardır: Birinci yolu, nefsin gücünü, kuvvetini azaltmaktır. Oruç tutarsın azalır, az uyursun kuvveti azalır... Çok konuşmazsın, hatalara düşmezsin... İnsanların arasına çok katılmazsın, tenhada durursun, kendi başına durursun, rahat olursun... Bunlara işte «kıllet-i taâm, kıllet-i kelâm, kıllet-i menâm, uzlet-i enâm, zikr-i müdâm» demişler. Zikre müdâvim olursun. Böyle tedbirlerle, terbiye ile nefsin arzuları kırılır. Yâni, arzuları zayıflıyor zaten... Coşkunluğu kalmıyor arzularının... Oruç tuttuğu zaman, az uyuduğu zaman vs. Böyle bir yol vardır. Bir de zikre kuvvet gidilip, insanın aşkının, şevkinin, muhabbetinin, Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin yoluna sevgisinin coşması sûretiyle, günahlara nazar etmeyecek hale gelmesi vardır. Aşk ve muhabbet yolu ile terbiye, zikre devam ederek; o da olabilir. Tabii, hepsinin çeşit çeşit incelikleri vardır. Tarikatte halvet vardır. Şeyh efendinin çeşitli tâlimatı vardır. 3. Soru: Ben derviş oldum ama, nefsime hàkim olamıyorum; ne tavsiye 430 edersiniz? Tabii nefis çok azgındır. Nefsi yenmek, gerçekten zordur. İnsan bunun zorluğunu yenmeğe kalkıştığı zaman anlıyor. Peşinde gittiği zaman anlamıyor da, karşısına çıktığı zaman nefsi yenmenin ne kadar zor olduğu anlaşılıyor. Allah hepimize yardımcı olsun... Zor bir iştir. Abdestli olarak, zikir yaparak, tarikattaki vazifeleri yerine getirerek insan kuvvet bulur, Allah’ın yardımına mazhar olur. Onları muntazaman yapması lâzım! 4. Soru: Nefsi uysallaştırmanın yolu nedir? Az yemektir, az konuşmaktır, az uyumaktır, çok zikretmektir. 5. Soru: Bir insanın kötü huylarından vazgeçmesi için daha çok ne yapması lâzımdır? Kötü huylardan vazgeçmek kolay bir şey değildir, tasavvuf terbiyesi lâzımdır. Tarikat vazifelerini güzel yapıp, iyi bir derviş olması lâzımdır. Öyle kötü huylardan vazgeçmek, Evliyalık işi yani bu. Öyle herkes kötü huyundan vaz’ geçer mi? Sinirliyken sınırı bırakacak, hasetçiyken hasedinden vazgeçecek, kindarken kini bırakacak; insanın Nefsinin terbiyesi bu. Tasavvuf terbiyesidir. Tarikat terbiyesini güzelce uygulayacak. Kısaca cevabı odur. 6. Soru: Kitaplarda az yemek tavsiye ediliyor. Fakat, buna riayet ettiğimde, ailemin, çevremin tepkisini çekiyorum. Çok zayıf olduğumu söylüyorlar. Acaba ne yapmalıyım? 431 Peygamber Efendimiz SAS buyuruyor ki:42 الْمُؤْمِنُ الْقَوِيُّ خَيْرٌ وَأَحَبُّ إِلَى اهللِ مِنَ الْمُؤْمِنِ الضَّعِيف،ِ وَفِي كُلٍّ خَيْرٌ )حم. م. ن. عن ابي هريرة( RE. 230/11 (El-mü’minü’l-kaviyyü hayrün ve ehabbü ila’llàhi mine’l-mü minü’d-daîfi, ve fî küllin hayr) “Kuvvetli müslüman zayıf müslümandan daha hayırlıdır. Hepsi hayırlı olduğu halde, kuvvetli müslüman daha hayırlıdır.” O halde vücudun zaafa düşmemesi önemli... Zayıfsan gerçekten, verem olacağına, ağzın kokacağına, Allah rızası için yemek ye! Yâni kuvvetli olayım da, iyi müslüman olayım diye... Yemeğin azaltılması şu sebeptendir: Yemeği çok yediği zaman, insanın nefsi kuvvetlenir. İnsanı haramlara, günahlara sevk eder. Oruçlu olduğu zaman, az yediği zaman nefsi kuvvetlenmez. O bakımdandır. Bunun ölçüsü, vücudun zayıf düşmemesidir. 7. Soru: Birisi, nefsini terbiye edebilmek için daha az yemeye başladığını ve kilo verdiğini söylemiş. Annesi babası, üzülmüşler, buna “Boğazından bu kadar kısma.” demişler. Bunun ölçüsü, insanın sıhhatidir. Fazla şişmansa kilo vermesi iyidir. Ama zaten ölçüsü yerinde ise, kendisini ayakta tutacak 42 Müslim, Sahîh, c.XIII, s.142, no:4816; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.87, no:76; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.366, no:8777; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.XIII, s.29, no:5722; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.159, no:10457; Beyhakî, Şuabü’lİman, c.I, s.216, no:194; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.X, s.89, no:20668; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XI, s.230, no:6346; Hamîdî, Müsned, c.II, s.474, no:1114; Tahàvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.I, s.266, no:221; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.222, no:443; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.IV, s.187, no:6580; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.115, no:540; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.298, no:2713; Câmiü’lEhàdîs, c.XXII, s.95, no:24408. 432 miktarda Allah rızası için yiyip; ibadete, taate kuvvet kazanması daha uygun olur. Öbür tarzda olmamak şartıyla belli ölçüde; kendisinin sağlam, sıhhatli, kuvvetli kalacak tarzda yemesi uygun olur. b. Her Şeyi Allah İçin Yapmak Soru: Süfyân-ı Sevrî Hazretleri bir elbisesini ters giyince; “Ben onu Allah için giydim, insanlar için çıkaramam.” buyuruyor. Bu, günlük hayata nasıl uygulanır? Müslüman kıyafetine dikkat etmeli değil mi? Burada anlatılmak istenen şeyin Allah için yapmak olduğunu biliyorum ama, bundan çıkan yan sonuçlar insanı düşündürüyor. Bu bir ana duygudur, önemli bir duygudur. İnsan ibadetleri taatleri kim için yapıyor? Allah için yapıyor. Biraz da kul için yapsa olur mu? Biraz da kullar beğensin. Hem Allah beğensin ama biraz da müsaade et de benim namaz kıldığımı herkes görsün. Biraz da hayır hasenât yaptığımı herkes bilsin. İyi müslüman olduğum biraz dillere dökülsün. Olur mu böyle şey? Olmaz. Azcığını bile istemek olmaz. Her şeyi sırf Allah rızası için olacak. Onun için, mü’minin Kur’an-ı Kerim’deki vasıflarından birisi nedir: وَالَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ الَئِمٍ )المائدة٥٤:( (Ve lâ yehàfûne levmete lâim) “Kınayanın kınamasına aldırmazlar.” (Mâide, 5/54) Müslümanın genel vasfı budur; yaptığı şeyi Allah rızası için yapar, kul rızası için yapmaz. Giyimi niçin yapıyoruz? Giyimi Allah “örtünün” dediği için, 433 setr-i avret farz olduğundan, avretin örtünmesi farz olduğundan yapıyoruz, bir. İkincisi de, kendimizi soğuktan sıcaktan korumak için yapıyoruz, bir ihtiyaç olduğundan yapıyoruz. Şu anda istersen buyur çıplak gezebilirsen gez, sıfır altında bilmem kaç derece, gezemezsin. Onun için örtünüyorsun. Hava sıcak bile olsa yine örtünüyoruz; hanımlarımız, kızlarımız yine manto giyiyor, biz de yine falanca yerden filanca yere kadar örtünüyoruz. Niye? Allah “şu kısımdan şu kısma kadar örtün” dediği için. Ben bunu Allah rızası için yapıyorum, burada başkasının beğenmesi vesaire işin içine girdi mi bu dünya ziyneti, giyim kuşamla böbürlenmek, övünmek olur; İslâm’da makbul olan bir şey değil. Buyurdu ki Peygamber Efendimiz:43 الَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ كِبْر.ٍ قيِل.َ إِنَّ الرَّجُلَ يُحِبُّ أَنْ يَكُونَ ثَوْبُهُ حَسَنًا، وَ نَعْلُهُ حَسَنَةً؟ قَال:َ إِنَّ اهللََّ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَالَ )م. عن ابن مسعود( (Lâ yedhulü’l-cennete men kâne fî kalbihî miskàle zerretin min kibr) “Kalbinde zerre kadar kibir olan, büyüklenme duygusu olan kimse cennete girmeyecek.” (Kîle) Bunun üzerine korktu dinleyenler, durumun anlaşılması için soru sordular: (İnne’r-racüle yuhibbü en yekûne sevbühû hasenen) “Kişi 43 Müslim, Sahîh, c.I, s.93, no:91; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.361, no:1999; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.399, no:3789; İmam Mâlik, Muvatta’ (Rivâyet-i Muhammed), c.III, s.445, no:945; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.XII, s.280, no:5466; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.78, no:69; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.160, no:6192; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.VI, s.367; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.951, no:7747 ve s.959, no:7771; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVII, s.109, no:17693. 434 elbisesinin güzel olmasını sever, ister. (Ve na’lehû haseneten) Ayakkabısının güzel bir ayakkabı olmasını ister. O da kibir mi?” (Kàle) Peygamber Efendimiz buyurdu ki: (İnna’llàhe cemîlün yuhibbü’l-cemâl) “Hayır, Allah güzeldir, güzelliği sever.” buyurmuşlar. Demek ki, Allah güzelliği sevdiğinden güzel giyineceğiz. Ama bu güzel giyim, sırmalı giyim demek değil; Allah indinde güzel olan bir giyim. Yani güzelce kendisini örtecek, bol olacak, şehveti tahrik etmeyecek... O, o sebeple giyinmiş ama ters giymiş. Cübbeyi karanlıkta giysem yüzünü tersini nereden anlayacağım? Cübbe incecik bir şey, farkı yok, düğmesi de yok. Ters giymiş. Dışarı çıktığı zaman demişler ki; “—Ters giymişsin.” “—Ne yapayım? Ben bunu örtünmek için giydim, Allah rızası için giydim. Allah rızası için giydiğim bir şeyi kul rızası için çıkartmam!” demiş. “—Siz ister beğenin ister beğenmeyin, aldırmam, eyvallah etmem!” diyor. Neşesi öyle; mübareğin içinde keyfi, zevki öyle...”Siz ister beğenin ister beğenmeyin...” “—Beğenmeyen küçük kızını vermesin.” derler, bizim köyde öyle bir tabir vardır. Beğenirse beğensin, beğenmeyen küçük kızını vermesin, ne yapalım? Yani aldırmaz. O da Allah’ın sevgili kulu, Allah’ı düşünüyor; ters giymişse ters giymiş, ne olacak? “Çıkartmam.” diyor. Belki işi vardı, belki bir yere acelesi vardı. “—Çıkart.” “—Niye çıkarayım? Boş ver, öyle gitsin, idare eder.” Aldırmıyor. Ben bizim kardeşlerden, ihvandan bir enteresan kardeşi hatırlıyorum: Bizim eve geldiği zaman ilk önce şaşırmıştım. Bir 435 çorabının rengi başka, öteki çorabının rengi başka; aldırmıyor. İki renkli ayrı çorap giyilir mi? Giyilir, ne olacak? Maksat ayakları soğuktan korumak değil mi? Aldırmıyor. Bunu Amerikalılar sizden bizden daha çok yapıyor. Millet bir moda çıkartmış; ütülü pantolon, kolalı yaka... Bir zamanlar neydi o nişastalı sular, suda nişasta eritilirdi, yakaya sürülürdü, ütü sürülürdü, kazık gibi kravat buradan takılır, boynunu çeviremez, buradan bukağı gibi... Ne bu? Moda… Amerikalı boş veriyor onu; blucin giymiş, ütüye mütüye aldırmıyor. Soba borusu gibi kırışık, soba dirseği gibi dizleri çıkmış, hatta delik, hatta saçaklı... Giymiyorlar mı? Hatta taşlanmış şeyi almıyorlar mı? Yeni blucini kotu giymiyor, taşlanmışını giyiyor. Moda... Ne modası bu? Aldırmama modası. O moda bizde çok önceden vardı. İşte Süfyân-ı Sevrî Hazretleri, aldırmamanın şâhı o! İnsan biraz efe olmalı, ondan bundan korkmamalı. Biraz efelik iyidir. Müslüman akşama erdiğinde sabaha çıkmayacağını, sabaha çıktığında akşama ermeyeceğini düşünmeli. Pekiyi, bu durumda gelişen dünya içinde yerimizi nasıl alacağız? “Müslüman ilerlemeli, bilimle teknikle, gelişen teknoloji ile ilgilenmeli, beş yıllık on yıllık planlar yapmalı.” diyorsunuz. Bu ikincisinde ölçü nasıl? Bu sözler doğru. Yarın sabaha çıkacağını kim garanti edebilir? Ben şimdi buradan kalkacağım, İskenderpaşa’ya, oradan kalkacağım falanca yere gideceğim, arabayla gideceğim. Siz de bir arabaya bineceksiniz, gideceksiniz. Trafik kazası olabilir, insan kalp hastası olur, kriz gelir, serseri bir kurşun gelir, anarşi olur, uçak düşer, yangın olur... Trabzon’da adam dükkânını büyüteyim derken dinamit ata ata kaç tane köyü kaydırmış, kaç tane evi yıkmış, iki tanesi altında kalmış... Bilinmeyen bir şey, evinde 436 yatarken insanın pattadak ev başına göçebilir. Şu oturduğumuz bina başımıza göçebilir. Yani sabaha çıkacağımızı bilmiyoruz. O halde ne yapacağız? Her zaman hazırlıklı olacağız. Âhirete göç hazırlığı hazır olacak. Daima hazırlıklı, abdestli... Derviş bir bakıma ne demektir? Ölüme hazır insan. Ölecek olsa Azrail’e: “—Dur bakalım, biraz şu işimi yapayım da geleyim.” demeyecek. “—Tamam, Eşhedü en lâ ilâhe illa’llah, ve eşhedü enne muhammeden abdühû ve rasûlühû.” Yallah, öbür aleme geçecek. Bu duygu tamam. Bir de Allah rızası için, müslümanlar için, sevap kazanmak için yapılacak bir sürü işler var; bu projeleri yapmak serbest. İnsanın dünyalık bakımından projelerinin uzaması kötü. “Ben çok yaşarım da şöyle yaparım da böyle yaparım da...” diye düşünmesi, ahiret işlerini ihmal etmesi kötü. Ama ahiret sevabını kazanmak için ileriye doğru sonsuz büyük projeler yapması iyi. Çünkü mü’min niyetinden dolayı da sevap alır. “—İnşaallah ben önümüzde şu işleri yapacağım, bu işleri yapacağım. Bin tane talebe yetiştireceğim, on bin tane kitap bastıracağım. Şöyle yapacağım, böyle yapacağım...” Temenni edebildiğin kadar et! Neden? Sevap! Yapamazsan bile sevap! Belki yarına çıkmayacaksın ama, temenni ettiğin için sevap alacaksın. Pekiyi, yarına çıkmamanın sonucu ne? Yarına çıkmamanın sonucu, bu düşüncede olmanın sonucu; ölüme hemen hazır olmak, tevbekâr olmak, günah üzere olmamak, hazırlıklı olmak. Bu hazırlık, her zaman yanında olmak şartıyla, seyahat çantası yanında olmak şartıyla bin yıllık ileriye dönük proje yap! “Ben İslâm’a şöyle hizmet edeceğim, böyle hizmet edeceğim... Kur’an’ı ezberleyeceğim inşaallah... Arapça öğreneceğim inşaallah... Tefsir yazacağım... Hadis külliyâtının hepsini Türkçeye çevireceğim... Halkın anlayacağını ilmihâl kitapları 437 yazacağım... İmam-Hatip okulları, yüksek ihtisas okulları, inşaallah yaparsın, o ayrı. Ama iyi şeyler temenni edilebilir, iyi şeyleri temenni etmek serbest. c. Şehvetin Kontrolü Soru: Şehvet kesilmeden dervişlikte ilerlenilir mi? Şehvet kesilmez, kesilmesi de gerekmez. Çünkü, normal ölçüler içinde Allah öyle yaratmıştır, normaldir. Onun esiri olmak doğru değildir. İnsan evlenecek, evlât yetiştirecek... Hayırlı evlâtlar insanın dünya ve ahirette sevabının artmasına vesile olur. Ümmet-i Muhammed’in adedi artar... vs. Bunlar normal şeyler... İslâm’da fıtrata aykırı bir durum yoktur. İslâm, fıtratı doğru bir yola sevk eder. Yaratılışında insanın bu duygular varsa, bunun meşrû yolu da nikâhtır, evliliktir; bu normaldir. Evlendiği zaman, insanın dini bütünleşiyor. Demek ki, doğrudan doğruya bu duygular insanın mânevî ilerlemesine zarar vermiyor. Aklını başından alır da çok meşgul ederse, tabii ilerletmez o zaman... Onun için de oruç tutmak lâzım, gözünü haramdan sakınmak lâzım ve zikre devam etmek lâzım! d. Çok Uyumak Soru: Çok uyuyorum, ne tavsiye edersiniz? İnsanın çok uyuması, yaşıyla ilgili olabilir. Meselâ, çocuklar çok uyurlar, yaşlılar uyumak istedikleri halde uyuyamazlar. Yaşla ilgili bir meseledir. Sonra delikanlılık çağında büluğ meseleleriyle ilgilidir. Bazen yemekle ilgilidir. Çok yemek yediği zaman insan, hemen gözleri mahmurlaşır, yatacak yer aramağa başlar. 438 Bazen de uykusuz kaldığı zaman olur. O da normaldir. Olduğu yerde böyle başı yere düşer. Uykuyu normal miktarda uyumak lâzım! Bunun normal şekli ikidir: Bir yatsıdan sonra yatmalı, teheccüd zamanına kadar uyumalı! Mümkünse bir de öğleden evvel Efendimiz uyurdu; o uykuyu uyumalı! Bu ikisini yaptı mı insan, çakı gibi sıhhatli olur. Çok uykuya düşmemek için ikinci şey, çok yemek yememeli! Vücuduna lâzım olacak kadar yemeli... Fazla yediği zaman, fazla uyur. “—Maşaallah bu arkadaşımız pehlivandır, bir oturduğu zaman bir kuzuyu yiyor.” Tamam, bir kuzuyu yerse, üç gün uyur o... Ona da dikkat etmek lâzım! Büluğla ilgilidir dedim; yâni, bazı cinsel meselelerden dolayı da insan uyku durumuna düşebilir. Her şeyde itidale dikkat etmek lâzım geliyor. e. Dünya Sevgisi 1. Soru: “Bu dünyada bir yolcu gibi ol!” sözü bir hadis-i şerif midir? Evet, bir hadis-i şeriftir. Abdullah ibn-i Ömer RA’dan rivayet edilmiştir. Rasûlüllah SAS buyurmuşlar ki: 44 كُنْ فِي الدنيَا كَأَنَّكَ غَرِيب،ٌ أَوْ عَابِرُ سَبِيل،ٍ وَعُدَّ نَ فْسَكَ مِنْ 44 Buhàrî, Sahîh, c.XX, s.39, no:5937; Tirmizî, Sünen, c.VIII, s.323, no:2255; İbn-i Mâce, Sünen, c.XII, s.138, no:4104; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.24, no:4764; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.VII, s.198; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VII, s.349, no:10543; Taberânî, Mu’cemü’s-Sağîr, c.I, s.59, no;63; Kudàî, Müsnedü’şŞihâb, c.I, s.373, no:644; Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, c.I, s.109, no:165; Abdullah ibn-i Mübarek, Zühd, c.I, s.5, no:13; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan, Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.231, no:6299; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XV, s.406, no.15822. 439 أَهْلِ الْقُبُورِ )خ. حم. ت. ه. عن ابن عمر( (Kün fi’d-dünyâ keenneke garîbün) “Dünyada sen yaşıyorken, sanki gurbetteymişsin gibi, gariban bir kimseymişsin gibi, ana yurdundan uzakta olan, diyar-ı gurbette olan bir kimseymiş gibi yaşa dünyada... (Ev àbiru sebîlin) Yahut bir yolcuymuş gibi düşün kendini... (Ve udde nefseke min ehli’l-kubûr.) Ve kendini ha öldüm, ha öleceğim diye kabir ahalisinden say!” Müslüman burada diyar-ı gurbette olduğunu, asıl yerinin burası olmadığını bilecek! Asıl yerini özleyerek, vatan-ı aslîsi için çalışarak ömür geçirecek! Her yönden doğru... 2. Soru: “Dünya ve içindekiler mel’undur.” hadis-i şerifini nasıl anlamalıyız? Dünya, yâni şu hayatımız... Dünya ve içindekilerin Allah indinde bir kıymeti yoktur. Burada kalacaktır, fânidir. Hayırlı olan, Allah indinde kıymetli olan ibadettir, taattir, hayırdır, hasenattır, ahirette fayda edecek şeylerdir. Böyle anlayacağız. Hadis-i şerifin tamamı şöyle: 45 الدُّنْيا مَلْعُونَة،ٌ مَلْعُونٌ مَ ا فِيهَ ا، إالَّ ذِكْرَ اهللِ وَمَ ا وَالَه،ُ وَعَالِمًا أوْ مُ تَعَلِّمً ا )ه. عن أبي هريرة؛ طس. عن ابن مسعود( 45 Tirmizî, Sünen, c.VIII, s.302, no:2244; İbn-i Mâce, Sünen, c.XII, s.136, no:4102; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.II, s.265, no:1708; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.VII, s.197; Ukaylî, Duafâ, c.IV, s.491, no:1051; Hakîm-i Tirmizi, Nevâdirü’lUsül, cI, s.255; Ebû Hüreyre RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.IV, s.236, no:4072; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.186, no:6084, 6085; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIII, s.14, no:12440. 440 RE. 208/3 (Ed-dünyâ mel’ùnetün, mel’ùnün mâ fîhâ, illâ zikra’llàhi ve mâ vâlâhü, ve àlimen, ev müteallimen) Tirmizî ve İbn-i Mâce Ebû Hüreyre RA’dan rivayet etmiş, sahih hadistir. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuşlar ki: (Ed-dünyâ mel’ùnetün, mel’ùnün mâ fîhâ) “Dünya mel’undur, kıymetsizdir, Allah’ın lânetine uğramıştır; içindeki her şey de kıymetsizdir, mel’undur. Allah’ın lânetine uğramış şeylerdir, lânetli şeylerdir, uğursuz şeylerdir. (İllâ zikra’llàhi ve mâ vâlâhü) Ancak, Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin zikri ile, ona taalluk eden şeyler, Allah’ın sevdiği şeyler müstesnâ... (Ve àlimen) “Öğreten müstesnâ, muallim müstesnâ... (Ev müteallimen) Öğrenci müstesnâ, öğrenen müstesnâ...” Yâni, bunlar iyidir, Allah bunları seviyor. 3. Soru: Dünya sevgisi kalpten nasıl çıkartılabilir? Dünya sevgisi demek insanın bu dünya hayatını ana gaye edinmesi, âhireti ihmal etmesi, âhireti ihmal ederek bu dünyaya çalışması demektir. Yani adam iş kurmuş, işe dalmış, para kazanma hırsına düşmüş, harıl harıl harıl böyle şey yapıyor, ömrünü böyle geçiriyor. E namaz, Cuma, oruç, hac nerede? Yok. Çalışıyor adam, dükkanı bırakamıyormuş, bilmem neymiş, vesaire... Ha, dünyaya dalmış, para hırsına dalmış, parayla elde edilecek şeyleri ana amaç edinmiş, işi gücü onunla geçiyor, âhirete ait çalışması vesairesi yok. Dünya sevgisi budur. Yoksa dünya güzeldir; manzarası vardır, çiçeği vardır, balı vardır, kaymağı vardır, denizi vardır, deresi vardır, kuş sesleri vardır güzel, güzel. Güzel tarafları güzeldir. İnsan müslüman olarak onlara ibretle bakar, sevgiyle bakar, Allah’ın kudretini görür, Allah’a hamdeder, şükreder. Oturduğu zaman bahçesine; 441 “Elhamdülillah yâ Rabbi! Bana güzel bir ev nasip etmişsin. Bak ağaçları ne kadar güzel, şurada çiçekler var güzel kokuyor, hanımelleri, sümbüller, lâleler, kuşlar ötüyor. Elhamdülillah!” Tamam, bu güzellikler dünya sevgisi sayılmaz. Dünya sevgisi diye kastedilen, söylenmek istenen, insanı insana âhiretini ihmal ettiren dünya meyli demektir, bu yasaktır. Yoksa dünyanın sevilecek şeyleri güzeldir. Nitekim, Peygamber Efendimiz’ buyuruyor ki: 46 الَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ كِبْر.ٍ قيِل.َ إِنَّ الرَّجُلَ يُحِبُّ أَنْ يَكُونَ ثَوْبُهُ حَسَنًا، وَ نَعْلُهُ حَسَنَةً؟ قَال:َ إِنَّ اهللََّ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَالَ )م. عن ابن مسعود( (Lâ yedhulü’l-cennete men kâne fî kalbihî miskàle zerretin min kibr) “Kalbinde zerre kadar kibir olan, büyüklenme duygusu olan kimse cennete girmeyecek.” (Kîle) Bunun üzerine Peygamber Efendimiz’e sordular: (İnne’r-racüle yuhibbü en yekûne sevbühû hasenen) “Kişi elbisesinin güzel olmasını sever, ister. (Ve na’lehû haseneten) Ayakkabısının güzel bir ayakkabı olmasını ister. O da kibir mi?” (Kàle) Peygamber Efendimiz buyurdu ki: (İnna’llàhe cemîlün yuhibbü’l-cemâl) “Hayır kibir değildir. Allah güzeldir, güzelliği sever.” buyurdular. Tabii herkes giyinmek ister, yenisini giyinmek ister, eskisini 46 Müslim, Sahîh, c.I, s.93, no:91; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.361, no:1999; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.399, no:3789; İmam Mâlik, Muvatta’ (Rivâyet-i Muhammed), c.III, s.445, no:945; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.XII, s.280, no:5466; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.78, no:69; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.160, no:6192; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.VI, s.367; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.951, no:7747 ve s.959, no:7771; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVII, s.109, no:17693. 442 bırakıp tazelemek ister. Güzel yemek ister, gönlü çeker, başkasında görse imrenir, yutkunmaya başlar, bunlar normal. İnsanın normal arzuları, beğenileri, baktığı zaman hoşuna giden şeyler, bunları sevmek dünya sevgisi değildir. Bunlara dalıp ahireti unutmak, bunlara dalıp Allah’a güzel kulluk etmeyi ihmal etmek dünya sevgisidir. f. Nafile İbadetler Soru: Caminize geldim, sabah namazını kıldım, yapılan duaları ve faaliyetleri sevdim. Merak ettim, bazı kimseler neden kalkıp gidiyor? Hakikaten sabah namazını camide cemaatle kıldıktan sonra camide oturup zikirle meşgul olmak, Peygamber Efendimizin sünnet-i seniyyesidir ve sevaplıdır. Bir hac ve umre yapmış gibi insan sevap kazanır. Şimdi bu ibadetler sevaplıdır amma, bunları yapmıyor diye giden kardeşlerimizi kınamak doğru olmaz. Hastası vardır, işi vardır... Trene yetişecektir, otobüse yetişecektir... Mazereti vardır, ihtiyardır, idrarı sıkışmıştır, midesi bulanıyordur... Böyle bir mazereti olabilir. Ondan dolayı hüsn-ü zan edecek. Farz olmayan ibadetler için herhangi bir kimse suçlanırsa, sûizandan dolayı kendisi günaha girer. Bazı insanlar da sevaplarını söylemek ve göstermek istemezler. Çünkü gösterilince, sevabın ecri bir miktar kaybolacağı için göstermek istemezler. Gizli ibadet yaparlar, belli etmezler. Yâni, bir köşeye çekilirler, görünmeden yaparlar. Onun için büyüklerimiz demiş ki: “Her gördüğünü Hızır bileceksin, her geceni kadir bileceksin!” Yâni, karşındaki insana hüsnüzan besleyeceksin. Kendisi yaşlı ise, “Bu benden çok yaşadı, benden çok ibadet etti; makamı benden üstün!” diyeceksin. Yaşı senden küçükse, “Bu benden az yaşadı, günahı az işledi; bunun günahı benden daha az!” diyeceksin. Herkese güleç yüzle ve iyi 443 nazarla bakacaksın ve gördün olayları hayra yorumlayacaksın, şerre yorumlamayacaksın; “Elbet bir sebebi vardır.” diyeceksin. Sonra, bazı insanların geniş sorumlulukları olur. Bir tane işi olmaz bin tane işi olur, bin tarakta bezi olur. Senden fazla ister orada kalıp o sevabı kazanmayı ama, o işi vardır, bu işi vardır... Kafasında bin bir tane mesele, problem vardır. Elbette onları da yapması icab ediyordur. Sonra Allah’ın sevgili bir kulunun, iyi bir insanın yazdığı kitaba baksan, konuşmasını dinlesen; Buldum demez bulanlar, Gördüm demez görenler, Hakîkate erenler, Gizli sırrı açar mı? diyor Üftâde Hazretleri... Bazıları da kendisini göstermemeyi tercih eder, kendini saklar, belli etmez. Melâmet meşrebli olur bazıları... “Halk beni günahkâr zannetsin, pek rağbet etmesin, itibar etmesin, izzet etmesin! Şöhret afettir. Parmakla gösterilmek —Allah korursa korur, korumadığı insanlar için— bir felâkete sebep olabilir. Mânevî bakımdan bazı sıkıntıları vardır.” diye düşünen insanlar olur. Onun için hüsnü zan etmek lâzım, hüsnü zan edin! Siz ibadetleri yapın; eğer kötü halini tahmin ettiğiniz bir kardeş varsa, ona da dua edin! Kimse kendisini savunmaz, “Ben Allah’ın sevgili kuluyum, velî kuluyum, yüksek kuluyum! Şöyleyim, böyleyim...” demez. “Er yarın hak divanında belli olur!” demiş ilâhide... Yarın rûz-i mahşerde, mahkeme-i kübrâda kulun iyiliği belli olacağı için, Allah’ın hiç bir sevgili kulu, “Şöyleyim, böyleyim...” demez. Ne Ebû Bekr-i Sıddîk RA demiştir, ne Ömerül-Fâruk RA demiştir, ne ötekiler demiştir. Ebû Bekr-i Sıddîk RA diyor ki: 444 “—Bütün insanların hepsi cennete girecek, bir tanesi cehenneme girecek sadece deseler, ‘Acaba o insan ben miyim?’ diye korkarım!” diyor. Ebû Bekr-i Sıddîk RA... Yâni kimse, “Ben velîyim, ben evliyâullahın yükseklerindenim, gavs-ı azamım, kutbül-aktâbım!” demez. Niye desin? Allah’ın verdiği sırrı saklar. Onun için, hüsnü zan edeceksin sen! Eğer aleyhinde bir şey görüyorsan, hakîkaten bir şey varsa; yanına çekersin, söylersin, nasihat edersin veya dua edersin. “Yâ Rabbi, ben bu kardeşimi çok seviyorum, sen bunu hatalardan kurtar!” filân dersin. Birisi çocuğuyla beraber itikâfa girmiş Ramazan’da... Geceleyin kalkmışlar teheccüde... Çocuk bakmış, öteki itikâf arkadaşları yatıyorlar yatakta, bunlar kalkmış teheccüd namazına... Abdesti almışlar. Çocuk babasına: “—Baba, ne olurdu bunlar da kalksalardı. Ne güzel gelmişler böyle, camide ibadet etmeleri lâzım, horul horul uyuyorlar. Kalkıp da namaz kılsalardı, bizim gibi teheccüd kılsalardı ne iyi olurdu.” deyince; “—Ah evlâdım! Keşke sen de kalkmasaydın, uyusaydın da bu lafı söylemeseydin!” demiş babası... Onların yatmasını ayıpladığı için... g. Huzurlu Olmak 1. Soru: Huzurlu olmak için nasıl hareket etmeliyim? Benim bir arkadaşım var, onu çok seviyorum. Fakat o benimle konuşmak istemiyor, bana kızıyor. Ben de onunla konuşmadıkça rahat edemiyorum. Huzurlu olmak için insanın takvâ ehli olması, günahlardan kaçınması lazım. İnsan günahlardan haramlardan gözünü, dilini, elini, âzâsını koruduğu zaman içine huzur, zevk, şevk gelir. Haramdan kaçınınca gelir. İbadet yapınca gelir. Onun için, takvâ 445 ehli olun. Haramlardan kaçının. İbadet yapın. Kur’an okuyun. O zaman neşelenir ferahlarsınız. Zorla güzellik olmaz. Bir insan çok kaçıyorsa üstüne durdukça, yürüdükçe daha çok kaçar. Onun için, sakin olmaya gayret etmek lâzım. Bir şeyh efendi vefat ederken, kendisinden sonra filanca şahsın irşad vazifesini yürüteceğini müridlerine bildirmiş. Şeyhin vefatından sonra cemaat o şahsa gelmişler: “—Haydi, geç makama, otur, vazifeyi yap!” demişler. O zat: “—Bana bir sene müsaade edin!” demiş. Bir sene sonra gelmişler: “—Haydi gel, otur makama, irşad vazifelerini yap!” demişler. “—Bir sene daha müsaade edin!” demiş. Ondan sonra gelmiş. Çok güzel de görev yapmış, fevkalâde güzel görev yapmış. Demişler ki: “—Ya mübarek, bizi niye iki sene mahrum bıraktın?” Demiş ki; “—Ben kendime bakıyordum, kendimi kontrol ediyordum; hayvanlar benden kaçıyordu. Hayvanlar hayvanlığıyla benden kaçarsa, insanlar haydi haydi kaçar diye hayvanların bile kaçmayacağı bir tavrı elde etmeye çalıştım.” Hakikaten, adamın yürüyüşünden kedi kaçar, köpek kaçar, kuş kaçar. Yumuşak yürüyünce kaçmaz. Yani insanın tavrının itimat telkin etmesi lazım. Kendisinden kaçırtmayacak şekilde olması lazım. Bunlar ibretli şeyler. Bunlardan ibret alalım. 2. Soru: İstemeyerek her şeye karışıp, konuşuyorum; buna bir çare söyler misiniz? Eskiden baklayı okurmuş şeyh efendiler, müridin ağzına koyarmış. Erimediği için, dualı bakla ağzında dururmuş. Öylece diline hakim olurmuş. Siz de hakim olmağa çalışın! Zikirle meşgul edin dilinizi, başka şeye vakit kalmasın. Mümkün olduğu kadar az 446 konuşun. Sorun kendinize: “Bu sözü söylemem lâzım mı?” diye... Pek gerekmiyorsa konuşmayın! h. Kalbi Korumak 1. Soru: Kalbimize kötü düşüncelerin gelmemesi için ne yapmamız lâzım? Tabii, bu kötü düşünceler ya nefisten gelir, ya şeytandan gelir. Nefsin vesvesesi veya şeytanın vesvesesi olarak gelir. Abdestli olursanız, zikrullahla meşgul olursanız, zikr-i kalbîye müdâvim olursanız onlar gelmez. 2. Soru: Vukùf-u kalbî’yi açıklar mısınz? Allah’ın her yerde hàzır ve nâzır olduğunu bilip, ona göre edebini takınıp, ihsân makamı dediğimiz: 47 اْإلِحْسَانُ أَنْ تَعْبُدَ اهللَ كَأَنَّكَ تَرَاه،ُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاه،ُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ )خ. م. ن. ه. حم. خز. حب. ش. حل. عن أبي هريرة؛ م. د. 47 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.27, no:50; Müslim, Sahîh, c.I, s.39, no:9; Neseî, Sünen, c.VIII, s.101, no:4991; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.25, no:64; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.426, no:9497; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.IV, s.5, no:2244; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.I, s.375, no:159; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.VI, s.157, no:30309; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.528, no:117222; Ebû Hüreyre RA’dan. Müslim, Sahîh, c.I, s.36, no:8; Tirmizî, Sünen, c.V, s.6, no:2610; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.635, no:4695; Neseî, Sünen, c.VIII, s.97, no:4990; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.24, no:63; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.I, s.389, no:168; Beyhakî, Sünenü’lKübrâ, c.X, s.203, no:20660; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.528, no:11721; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VIII, s.383; Beyhakî, el-Erbaùne’s-Suğrâ, c.I, s.61, no:23; Hz. Ömer RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.44, no:5249; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.57, no:140; Câmiu’lEhàdîs, c.X, s.494, no:10108. 447 ت. ن. ه. حب. ق. عن عمر( (El-ihsânü en ta’büda’llàhe keenneke terâhü) “İhsan, sanki görüyormuşsun gibi, karşısındaymış gibi Allah’a ibadet etmendir. (Fein lem tekün terâhu feinnehû yerâke) Çünkü, her ne kadar sen onu görmüyorsan da, o seni görüyor.” dediği gibi edebi takınmak çalışmasıdır. Ona gayret etmeli! Tabii, bu her yerde vardır. İnsanın, banyoda ve yüznumarada bile şeriatın tarif ettiği şeylere dikkat etmesi gerekiyor. Oturmasına, yönüne, temizlenmesine vs. ihtimam etmesi, tamamen her yerde Allah’ın rızâsını gözetmesi gerekiyor. Soru: 3. Gözyaşı dökemiyorum; çâresini izah eder misiniz? Gözyaşı dökmek, kalbin rikkati ile ilgilidir. Duygulanacak, gözyaşı dökecek, ağlayacak. Bunun için de midenin boş olması lâzım! Oruç tutar, biraz daha rikkatli olur. Ondan sonra, tefekkürü çok yapmak lâzım! i. Kibir ve Tevazu 1. Soru: Kibir nasıl yenilir, nasıl kırılır? Tasavvufî terbiye ile kırılır. Biliyorsunuz; koca kavuklu, cübbeli, sarıklı, itibarlı, izzetli Aziz Mahmud-u Hüdâî, Bursa kadısı olarak Üftâde Hazretleri’ne gittiği zaman, ona sokaklarda ciğer sattırmış ilkönce... Tasavvufun böyle nefsi terbiye metodları vardır. Onlarla, tasavvuf ilmiyle terbiye olunur. Az yemekle, az konuşmakla, az uyumakla, çok zikretmekle terbiye olur. Ama, bir hocanın nezaretinde olursa, daha iyi olur. Kendisinin kusurlarını araştırıp, sorup, görmekle terbiye olur. Başka insanların olgunluklarını görüp, “Bak ben şunlar gibi 448 olamıyorum!” demekle, kendi halini bilmekle terbiye olur. Mâdem zihnine böyle bir şey takılmış kardeşimizin, Allah kibirden kurtarsın... Sevdiği, tevâzû ehli, güzel bir kul olmayı nasib eylesin... 2. Soru: Tevâzùnun ölçüsü nedir? Tevâzù, kibirlenmemek, alçak gönüllü olmak demek... Tevâzùyu Allah sever, tevâzù göstereni yükseltir. Tevâzùnun ölçüsü, tezellüle düşmemektir. Yâni, kendisini alçaltacak bir şey yapmamaktır. Mütevâzi olur ama, vakarlı, ölçülü, efendice bir tevâzù içinde olur. Böbürlenmez ama, kendisini ayaklar altına aldıracak, horlayacak bir tarzda da tevâzù olmaz. j. Az Gülüp, Çok Ağlamak Soru: Ben gülmeye korkar hale geldim. Çünkü, gülmemin derecesine göre ya o gün ya ertesi gün muhakkak ağlayacak bir hal başıma geliyor. Üzücü olaylarla karşılaşıyorum. Artık sevinirken hemen ardından üzüleceğimi biliyor ve sevinmeye bile korkuyorum. Muhterem kardeşlerim! Peygamber SAS bir hadis-i şerifinde buyuruyor ki: “—Benim bildiğim şeyleri bilseydiniz, muhakkak ki çok az gülerdiniz ve çok fazla ağlardınız. Kadınlarınızla telezzüz edemezdiniz. Feryâd ü figan ederek sahralara çıkar Allah’a yalvarırdınız.” Hakikaten sıratı mı geçmişiz, hesabımız mı hoş olmuş, cennetlik olduğumuz mu tebliğ edilmiş ki güleceğiz. Bu dünya gülme yeri değildir; düşünüp hatalarını anlayıp ağlama yeridir. Allah’a güzel kulluk etme yeridir. Allah üzmesin. Elemlere, kederlere uğratmasın ama vazifesini ve mesuliyetini idrak edip de ona göre güzel kulluk yapmaya da cümlemizi muvaffak eylesin. 449 Peygamber SAS, geceleyin namaza kalkardı. Kıyamda ağlaya ağlaya sakalı ıslanırdı, rükûda ağlaya ağlaya yerler ıslanırdı, secdede ağlaya ağlaya secde mahalli ıslanırdı. Allah’ın en sevdiği kulu olduğu halde. Onun için ağlamak, rikkat-i kalb güzeldir. Allah bizi ağlatacak duruma düşürmesin ama, duygulu müslüman olmaktan da uzak etmesin. Kalbimizi yumuşak kalpli eylesin. k. Halvet Soru: Halvet görmek nedir? Halvet görmek, dervişin 40 gün bir kenara çekilip hocasının nezaretinde koyu bir ibadet yapmaktır. Her türlü âdâbına riayet ederek, kendine göre şiddetli bir usul erkanı olan, 40 gün süren, dışarıya çıkılmadan devam ettirilen ibadet demektir. Arapça’da erbaîn de derler. Farsça’da çile derler, çile çekmek deniliyor da oradan gelmiş. l. Tevbe 1. Soru: Tevbenin şekli ve şartları nelerdir? Küfre düşenin tevbesi nasıl olacak? Küfre düşenin tevbesi, gözyaşı döküp tekrar kelime-i şehâdet getirmektir. Allah’tan afvü mağfiret istemektir. “Bir hatâ işledim yâ Rabbi! Ben senin varlığını, birliğini ikrar ediyorum.” demektir. Tevbenin şartları için, meselâ Tenbihül Gàfilîn, Riyâzüs Salihîn veya İhyâu Ulûm’a bakarak şartlarını öğrenebilirsiniz. Günahına pişman olmak, bir daha işlememeğe kesin kararlı olmak, günahta ısrar etmemek... filân gibi şartları vardır. Detayını oralardan öğrenirsiniz. 2. Soru: 450 Nefsime uyarak bazı günahları işliyorum, arkasından pişman olarak tevbe ediyorum. Daha sonra tekrar işliyorum. Bazı günahlardan kendimi kurtaramıyorum. Acaba günahta ısrar etmiş oluyor muyum, ettiğim tevbeler kabul olur mu? İnsanoğlunun nefsi olduğundan, şeytan olduğundan, bu tarif edilen durumu sıkça yaşar insanlar... Buna benzer hastalıklar maalesef yaygındır. Peygamber Efendimiz SAS Efendimiz buyuruyor ki:48 مَا أَصَرَّ مَنِ اسْتَغْفَرَ وَإِنْ عَادَ فِي الْيَوْمِ سَبْعِينَ مَرَّةً )د. ت. عن أبي بكر( RE. 370/16 (Mâ esarra meni’stağfera ve in àde fi’l-yevmi seb’ine merreten) “Günde yetmiş kere günah yapsa da, tevbe ve istiğfar eden günahta ısrar etmiş sayılmaz.” Pişman oluyor, tevbe ediyor; ama yine nefse uyuyor, günah işliyor. Tabii, ısrar sayılmaz. Yalnız tevbe ederken, “Ben bunu yine yaparım.” diye düşünmeyecek, yapmamaya azmedecek. Yaparsa, yine Allah tevbesini kabul ediyor. Bu durumun devam etmemesi, insanın bir takım koruyucu tedbirler alması lâzım! Bu koruyucu tedbirler de tasavvuf ilminin içine giriyor. İnsanın günahlara düşmemesi, kendisine hâkim olması için ne yapması lâzım? Az uyuması lâzım, az yemek yemesi lâzım! İnsanlarla az oturup konuşması lâzım! Günah muhitlerinden uzak durması lâzım! İbadetini tâatini yapması lâzım, abdestli olması 48 Tirmizî, Sünen, c.XI, s.471, no:3482; Ebû Dâvud, Sünen, c.IV, s.310, no:1293; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.X, s.188, no:20554; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.I, s.124, no:137; Bezzâr, Müsned, c.I, s.20, no:93; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.13, no:788; Hz. Ebû Bekir RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IV, s.216, no:10230; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.177, no:2170; Câmiü’l-Ehâdis, c.XVIII, s.414, no:19764. 451 lâzım! İşte bunlara dikkat ederse insan, inşaallah günahlardan korunabilir. 3. Soru: Yalnız başına kalınca günah işlememek için ne yapmak gerekir? Abdestli olursunuz. Abdestli gezdi mi, Allah’a sığındı mı insan, mümkün olduğu kadar mahfuz olur. Zikr-i kalbîye devam eder, zikirde olursanız, yalnız başınıza günah yapmaktan korunursunuz. Allah-u Teàlâ Hazretlerine sığının, ilticâ edin; yardımcı olsun. 4. Soru: Kul hakkını affettirmek için ne yapmak lâzım? Helâlleşmek lâzım! Gidip, “Ben senin hakkını yemiştim, al!” demek lâzım! Mânevî hakkı ise; “Ben sana şöyle yapmıştım, böyle yapmıştım; senin haberin yok! Beni affet kardeşim!” demek lâzım! Helâlleşmezse, ahirette gelip yakana yapışacak. O bilmiyorsa bile Allah bildirecek. Onun için, dünyada iken halletmek lâzım! m. Nefsi Yenmek 1. Soru: Nefsimden şikâyetim var; ne tavsiye edersiniz? Burada herkesin nefsinden şikâyeti var... Allah nefislerimizi ıslah eylesin... Tabii, nefsin ikmâlini yapıp yapıp da, ondan sonra ıslah etmek zordur. Yâni, bir taraftan nefse silahı vereceksin; bazukayı, Kaleşnikof’u, dinamiti ve sâireyi vereceksin, ondan sonra da nefisten şikâyet edeceksin... Nefsin bir kere arpasını kesmek lâzım! Nefsi riyâzetle yere düşürmek lâzım! Bir de nefisle mücadele edecek olan insanın ruhunu kuvvetlendirmek lâzım! Ruhu kuvvetlendirmek de zikirle olur. O yolla nefsin 452 karşısında ruhu kuvvetlendirip, ona galip gelecek hale getirmek; öbür taraftan nefsin ikmal yollarını, can damarlarını kesip kuvvetlenmesini engellemek lâzım! 2. Soru: Şeytanı yenebilmem, mânen güçlü ve iradeli olmam için ne tavsiye edersiniz? Bu tasavvufî bir çalışmaya bağlıdır. İnsan riyâzet yapacak, nefsinin emirlerine, arzularına karşı çıkmağa devam edecek... Ramazan orucu gibi çalışmalar olacak, nafile oruçlar olacak... Böyle çalışmalarla yavaş yavaş kendi nefsini yenmeyi öğrenecek, şeytanı yenmeyi öğrenecek. Tasavvufî vazifelerini güzel yapmağa çalışsın! 3. Soru: Nefse ibadetleri sevdirebilir miyiz, bunu nasıl yaparız? Evet, bir zaman gelir, nefis ibadetleri sever. O zaman ona nefsi râdıye derler. O makama yükseldiği zaman, ibadetleri seve seve yapar. Her şeyinden hoşnut olarak Rabbini sever, ibadetlerini yapar. Onun için, tasavvufî eğitime devam etmek lazım! Nefs-i emmâre’yi geçip, nefs-i levvâme’yi geçip nefs-i mütmainne’ye ulaşmak, nefs-i râdıye makamına gelmek lâzım! 6. Soru: İhlâsımı kaybediyorum, acaba ne yapmam gerekir? İhlâsın başı helâl lokma yemektir. Tevbeye, estağfirullah demeye, zikre devam ederse, Allah yardım eder. n. İnsan-ı Kâmil 1. Soru: 453 “İnsân-ı kâmil neden meleklerden daha efdaldir?” Şu bakımdan daha efdaldir. Allah melekleri kendisine hiç âsî olmayan ve (yef’alûne mâ yü’merûn) “emredildikleri şeyleri icra eden” varlıklar olarak yaratmıştır. Melekler vazifeli varlıklardır. Benzetmek gibi olmasın, diyelim ki bir jeneratör çalışıyor, vazifesi nedir? Çalışıp elektrik üretmektir. Dönüyor dönüyor, çalışıyor, elektrik ve enerji sağlıyor. Yaratılışı odur. Yapılış gayesi odur. Meleklerin de vazifeleri vardır. Yaratılış şekli öyle olduğundan o vazifeleri yaparlar. İnsanoğluna ise Allah hem iyi olma kabiliyeti vermiştir; akıl vermiştir, kalp vermiştir hem de yanında kötülüğe kayacak imkânlar, tehlikeler vardır. Nefis vermiştir, şeytanı musallat etmiştir. Dünyada ayağına takılan, onu yoldan çıkaracak çeşit çeşit şeyler vardır. Binaen aleyh iyi de olabilir, kötüye de gidebilir. Aklının, kalbinin gösterdiği istikamette çalışıp fedakârlıklar yapıp da kendisini zorlayarak iyi tarafa gittiği zaman daha büyük bir gayret sarf etmiş olduğundan, yaratılışında iyiye de kötüye de meyil olduğu halde iyi tarafı tercih etmiş olduğundan insân-ı kâmil meleklerden de üstün oluyor. 2. Soru: Nefsini terbiye eden müslümanlar, tüm tasavvufî kurallara uyarak keşfe ve yakîn ilmine ulaşabilir mi? Bazıları, “Keşif ve yakîn için kabiliyet gerekir. Nefsini terbiye eden herkes yüksek iltifatlara nâil olup, ilhama mazhar olamaz!” diyorlar; ne buyurursunuz? “Bu keşif ve kerâmet evliyâlığın şartından değildir.” der kitaplarımız... Gerçekten de öyledir. İnsanın bir keramet göstermemesine rağmen Allah’ın çok sevgili kulu olması vâkîdir ve böyle olabilir. Kerâmet gösterdiği halde, sû-i hâtime ile ahirete göçenlerin olduğu da vâkîdir, böyle de olabilir. Keşif ve kerâmet bu yolun esası değildir. Bu yolun esası 454 istikamettir, müstakîm olmaktır. Sırat-ı müstakîmde yürümektir. Şeriatin çizgisinde, Kur’an-ı Kerim’in yolunda, Rasûlüllah’ın yolunda yürümektir. En büyük kerâmet istikamettir. Yâni, bu yolda yürümektir, velev ki başka kerâmeti görülmese bile... Ama Allah gösterir. Bazen gösterir, bazen göstermez. Göstermek şart değildir. o. Kızmak 10. Soru: Kardeşin kardeşe ufak şeyler için kızması doğru mudur? Kızmak doğru değildir. Peygamber Efendimiz’e birisi geldi, “Bana nasihat et yâ Rasûlalah!” dedi. Peygamber SAS Efendimiz dedi ki:49 49 Buhàrî, Sahîh, c.XIX, s.74, no:5651; Tirmizî, Sünen, c.VII, s.313, no:1943; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.362, no:8729; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.X, s.105, no:20776; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VI, s.307, no:8277; Begavî, Şerhü’sSünneh, c.VI, s.363; Bezzâr, Müsned, c.II, s.480, no:9000; Taberânî, Müsnedü’şŞâmiyyîn, c.III, s.25, no:1731; Ebû Hüreyre RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.484, no:16006; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.XII, s.501, no:5689; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.II, s.261, no:2093; Taberânî, Mucemü’l-Evsat, c.VII, s.277, no:7491; Hàkim, Müstedrek, c.III, s.713, no:6578; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VI, s.307, no:8279; İbn-i Kàni’, c.I, s.157; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.VIII, s.344, no:25889; Heysemî, Mecmaü’z-Zevâid, c.VIII, s.69; Şeybânî, el-Âhâd ve’l-Mesânî, c.II, s.351, no:1167; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XII, s.226, no:6838; Câriye ibn-i Kudâme RA’dan. İbn-i Hibbân, Sahîh, c.I, s.531, no:296; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.X, s.51, no:5685; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.175, no:6635; Heysemî, Mecmaü’zZevâid, c.VIII, s.69; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VI, s.308, no:8281; Abdullah ibn-i Amr RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.VII, s.69, no:6399; Süfyan ibn-i Abdullah esSakafî RA’dan. Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.X, s.105, no:20067; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. Taberânî, Mucemü’l-Evsat, c.III, s.25, no:2353; Taberânî, Müsnedü’şŞâmiyyîn, c.I, s.36, no:21; Ebü’d-Derdâ RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.521, no:7708; Câmiü’l-Ehàdîs, C.XVI, s.230, no:16666. 455 الَ تَغْضَبْ )حم. خ. ت. عن أبي هريرة؛ حم. والبغوي، والباوردي، وابن قانع ، ع. ، طب. ، ك. ض. عن جارية ابن قدامة السلمي؛ ابن أبي الدنيا في ذم الغيبة عن ابن عمر؛ حم . وابن أبي الدنيا، حب. عن ابن عمرو؛ طب. عن سفيان بن عبد اهلل الثقفي( (Lâ tağdab) “Kızma!” dedi. “Başka bir nasihat et!” dedi. (Lâ tağdab) “Kızma!” dedi. “Başka bir nasihat et!” dedi. (Lâ tağdab) “Kızma!” dedi. Kızmamak için nasıl tutar insan kendisini? Araplarda bir adet var, (Sallü alen nebiyyi) “Peygamber Efendimiz’e salevat getir!” diyor. Karşı taraf da mecbûren “Allahümme salli alâ seyyidinâ muhammed” diyor. Şeytan gidiyor, kızgınlık biraz geçiyor. Bizim köyde birisi vardı, kızdığı zaman “Lâ ilâhe illa’llah” derdi. O da stresi, gerginliği atıyor. Yâni zikredersiniz, salevat getirirsiniz, kızgınlık geçer. “Hasbuna’llah” dersiniz, “Lâ havle ve lâ kuvvete illâ bi’llâh” dersiniz. Bizim rahmetli fakülte sekreteri çok iyi bir insandı. Allah cümle geçmişlerimize rahmet eylesin, ona da... Bir Arap elçiliğinden telefon açmışlar. Arapça bir şeyler söylemişler ama, bizim sekreter çok iyi Arapça bilmiyor. Birazcık biliyor, çat pat... Kırık dökük bir şeyler söylemeye çalışmış. Arap da hızlı konuşuyor. Anlayamamış sözlerini... Biraz daha uğraşmış, terlemeye başlamış. “Lâ havle ve lâ kuvvete illâ bi’llâh” demiş, medet istiyor Allah’tan... “Bir kızdı diyor karşı taraftaki... ‘Ne diye Lâ havle ve lâ kuvvete illâ bi’llâh diyorsun, ben sana ne yaptım da, bilmem ne...’ diye bir yığın laf söyledi Arap” diyor. Meğer hakaretmiş, “Sen ne laf anlamaz adamsın!” mânâsına kullanılıyormuş Araplarda... Böyle şeyler oluyor. Ama, “Lâ havle ve lâ kuvvete illâ bi’llâh” demek, 456 “Estağfiru’llah” demek, “Allahümme salli alâ seyyidinâ muhammed” demek, “Eûzü bi’llâhi mine’ş-şeytàni’r-racîm” demek gibi tedbirler, şeytanı uzaklaştırır, kızgınlığı uzaklaştırır. Ayakta ise oturmak, abdest almak gibi şeyler vardır. p. Feyze Engel Olan Şeyler 1. Soru: Bir müridin feyz almasına neler mânî olur? Mânîler çoktur. Bir kere haram lokmalar, günahlar, harama bakmalar... vs. Bunlar çeşitli şekillerde müridi yükseldiği yerden aşağıya düşürür. Yâni, biraz terakkî etmiş ise, geri götürür. Onun için, bizim kaidelerimizden birisi Nazar ber kadem’dir. Yâni, bakışı pabucunun ucunda olacak; etrafa bakmayacak, harama bakmayacak... Televizyonun karşısına geçer, şarkıcıyı dinler, filmi seyreder... Açık saçık kadınlar gelir geçer. Meyhane sahnesi gelir, başka kötü sahneler gelir... O zaman insanın içi allak bullak olur, feyzi kaçar, yükseldiği yerden aşağı düşer. Haramlardan, günahlardan kaçınmağa çok dikkat edecek! İnsanın feyzinin çok olması ve ilerlemesi için, mutlaka günahlardan titizlikle kaçınması lâzım! 2. Soru: Tanıdığım insanlar arasında, uzun zaman namazda niyazda olan kimseler, gün geliyor içki içiyor, harama giriyor. Neden daha ileri gidecekleri yerde dinden böyle gevşeme durumuna geliyorlar? İnsanın dikkat etmesi lazım, gevşememesi lâzım. Şeytan çünkü gevşemiyor. Şeytan seni aldatmakta hiç boş durmaz, gevşek zamanını yakalar. Muhterem kardeşlerim! Umumiyetle haram yemekten böyle olur. Haram lokma yedi mi insanın dengesi bozulur. Müslümanlığı bozulur. İbadetleri yapamamaya başlar, zor gelmeye başlar. En çok bundan olur. Ama haram yemek bir haram çeşididir. 457 “—Hocam haram lokma yemiyorum, tamamen helâl yiyorum.” İyi ama, bu sefer gözünle harama bakıyorsundur. Gözüyle harama bakıyordur, oradan günaha giriyordur. “—Hocam, benim iki gözüm de kör, hiçbir yere bakamıyorum.” O zaman, dilinle günaha giriyorsundur da ondan oluyordur. Yani, bir günahtan veyahut da bir edepsizlikten dolayı Allah tevfîkini çeker. Tevfîkini çekince insan böyle bozulur. Bir günah olmuştur da ondan. Hatta evliyâullahın hayatını okuyoruz, Cumartesi günleri karşı tarafta Söğütlüçeşme camiinde… Orada okuduğumuz kitapta diyor ki: “—Geceleri ibadet ediyordum, çok zevk alıyordum, o zevkler kalmadı.” diye şeyh efendiye soruyor. Şeyh efendi diyor ki; “—Belki dünyalık bir şey eline geçti diye ona sevindin, ondandır.” Dünyalığa sevinmeyi bile kusur görüyor mübarekler… İnsan sevinmez mi; bir yerden bir para gelse hoşuna gitmez mi? Bir yerden bir mal gelse, mülk gelse? “—Dünyalığa sevinmekten bile ibadetin zevki kaçar.” diye düşünüyor. Dünyaya hiç dönüp bakmamışlar. Dünyaya itibar etmemişler. Ama bu zamanın insanları dünyaya itibar ediyor, günahı işliyor, yalanı söylüyor, edepsizlik yapıyor… E kaçar tabii... Zevki keyfi kaçar tabii… Bir insan günah işlerken imanı bile yanında durmuyor, içinden çıkıyor gidiyor. İçki içerken, zina ederken iman içinde durmuyor, dışarıya gidiyor. Ondan sonra geliyor. Onun için, dikkat etmek lazım. Günahtan olur. Günaha bulaşmaktan olur. Edepsizlik yapmaktan olur. Misal; akşam gıybet edersin, sabah namazına gelemezsin. Akşam bir yere misafirliğe gidersiniz, birisini gıybet edersiniz; sabah namazına kalkamazsınız. “Tüh yahu! Saati de kurmuştum, pili bitmiş!” Onun pilini Allah bitirdi. Çünkü sen akşam gıybet ettin. Böyle olur muhterem kardeşlerim. Sebebi 458 budur. Ne yapacağım? Günahlardan korunacağım. Edebe riayet edeceğim. Edepli kul olacağım. Edep nedir? Sözün edebi var, bakışın edebi var. Oturmanın edebi var, konuşmanın edebi var, ziyaretin edebi var. Müridliğin edebi var, talebeliğin edebi var. Kocalığın edebi var, karılığın edebi var. Öğrenciliğin edebi var, hocalığın edebi var. Her şeyin edebi var, âdâbı var. Âdâbına uymaya çalışacak, âdâbıyla yapmaya çalışacak. Oturmanın kalkmanın, her şeyin âdâbı var. r. Sabah Namazı Soru: Sabah namazına kalkamıyorum; çaresi nedir? Sabah namazına kalkamamak bir cezadır muhterem kardeşlerim! Allah’ın cezâsıdır, Allah affetsin... Bir cezâya müstehak oluyor da, Allah huzuruna almıyor yâni... İşin aslı böyledir mânevî bakımdan... Onun için edebe dikkat edecek; bir... Akşamleyin abdestli yatacak; iki... Abdestli yatmadığı zaman şeytan gelir, âzâlarına düğüm vurur. Hadis-i şerifte böyle bildiriliyor. Yâni gözünü bağlar, kulağını bağlar, her âzâsını düğümler... Ezanı duymaz, gözünü açamaz, ibadete kalkamaz! Onun için, abdestli yatmağa dikkat edin! Bir de nefsi çok kuvvetlendirdiğiniz zaman, yemek yiyerek vs. o zaman nefis gàlip gelir. Uykuyu sevdiği sevdirttiği için kaldırtmaz. Akşam yemeklerini hafif yeyin, erken yatın! O zaman, sabah vaktinde nefis kuvvetini kaybetmeye başlar. Nefsin tâkati kalmaz, yat desen yatmaz duruma gelir. Karnı acıktığı için, bir mutfağa gideyim diye kendisi kalkar. Bakalım akşamdan neler kalmış diye dolabın başına gider. Onun için bir çaredir bu da... Akşam az yedirirsiniz. Sabahleyin o mutfağa gideyim derken, siz de onun yolunu çevirtip, lavaboda abdest aldırırsınız, camiye götürtürsünüz. 459 2. Soru: Sabah namazını, İşrak namazını camide kılmak nefsime zor geliyor; ne yapmalıyım? Akşam erken yatsın! Hakîkaten zor geliyor. Gece saat ikide yatmışsa bir insan, sabah kurşunlanmış gibi oluyor, yataktan kalkması zor oluyor. Akşam erken yattığı zamanda karnı da acıkıyor, midesi de boşalınca, —aç tavuk rüyasında yem görürmüş— o zaman erken kalkıyor. Akşam yemeğini hafif yerse, akşam erken yatarsa... Sahabe-i Kirâm akşam erken yatardı. Yatsıdan sonra çok oyalanmaz, hemen yatardı. Az yeyince, yatsıdan sonra hemen yatınca, hele hele böyle kış günlerinde çok rahat kalkarsınız. Teheccüde bile kalkarsınız evvelallah... Bir de duası vardır: اَللَّهُمَّ أَيْ قِظْنِي فِي أَ حَبِّ السَّاعَةِ إِلَيْك،َ وَاسْتَعْ مِلْنِي بِأَحَبِّ اْألَعْمَالِ يَدَيْكَ 460 (Allàhümme eykıznî fi ehabbi’s-sâati ileyke, ve’sta’milnî bi’lehabbi’l-a’mâli yedeyk) “Beni en mübarek zamanda uyandır yâ Rabbi! En sevdiğin ibadeti işlemeye muvaffak eyle yâ Rabbi!” demek. (Allahümme eykıznî fî ehabbis saati ileyke vesta’milnî bi ehabbil a’mâli yedeyke.) “Yâ Rabbi, beni en mübarek zamanlarda kaldır, ibadet yapabileyim! En güzel ibadetleri, sevdiğin ibadetleri yapmayı nasîb eyle yâ Rabbi!” diye böyle dua eder yatarsınız. Abdestli yatarsınız, kalkarsınız. Uykunuzu alarak kalkınca da, İşrake de kalırsınız, o hac ve umre sevaplarını da kazanırsınız, rızkınız da bol olur. s. Akıllı İnsan Soru: Sabırsızlıktan ve ahmaklıktan kurtuluşun çaresi nedir? Bu bir eğitim meselesi. Sabırsızlıktan kurtulmanın çaresi, küçük küçük meselelerde sabır ede ede, şöyle sakin olmayı, yavaş yavaş alıştırma yapa yapa geliştirmektir. Tabii ahmaklık, -bu kelimeyi kullanmış kendisi- ahmaklıktan kurtulmak... Ahmaklık, hamâkat doğuştan değilse yani zihnî kabiliyetlerin geriliğinden değilse, eğitimle düzelebilir. Hadis-i şerifte bildiriliyor ki:50 50 Tirmizî, Sünen, c.IV, s.638, no:2459; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1423, no:4260; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.124, no:17164; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.125, no:191; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.153, no:1122; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.VII, s.281, no:7141, 7143; Taberânî, Mu’cemü’s-Sağîr, c.II, s.107, no:863; Bezzâr, Müsned, c.II, s.18, no:3489; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VII, s.350, no:10546; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.369, no:6306; Ebû Nuaym, Hilyetü’lEvliyâ, c.I, s.267; Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, c.I, s.266, no:463; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.I, s.140, no:185; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s:56, no:171; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.310, no:4930; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.184, no:354; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Muhàsebetü’n-Nefs, c.I, s.19, no:1; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.XII, s.50, no:6430; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.II, s.39; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.LXI, s.186, no:7741; Şeddâd ibn-i Evs RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.679, no:7036; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.1024, no:2029; 461 الْكَيِّسُ مَنْ دَانَ نَفْسَه،ُ وَعَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ؛ وَالْ عَاجِزُ مَنْ أَتْبَعَ نَفْسَهُ هَوَاهَا، وَتَمَنَّى عَلَى اهللِ اْألَمَانِيَ )ت. عن شدَّاد بن أوس( ME. 898 (El-keyyisü men dâne nefsehû, ve amile limâ ba’de’lmevt) “Zekî insan nefsini hakimiyeti altına alıp, zabt ü rabt altına alıp, nefsine hakim olup ahireti için hazırlanandır. (Ve’l-àcizü men etbea nefsehû hevâhâ) Aciz kul da, nefsinin arzusu peşine kendisini takıp, sürüklettiren; (ve temennâ ale’llàhi’l-emâniye) ve ‘Allah Gafur’dur, Rahim’dir, beni affeder, onun rahmeti çoktur!’ diye Allah’a temenni besleyen kimsedir.” Nefsinin hevâsına tâbi oluyor, ondan sonra da Allah beni affeder diye düşünüyor. Bu tabii ahmaklık… Ahirete hazırlanmıyor, günahları işlemeye, nefsinin peşinde gitmeye devam ediyor ve ondan sonra da, “Allah Gafûru’r-rahîm’dir, affeder.” diyor. Tabii bunun çaresi nefse muhalefettir, onun dediklerini yapmamaktır. Nefsin arzularını meşrû yollardan yerine getirmeye çalışmak, meşrû ölçülerde yerine getirmektir. Zikirlerine, ibadetlerine müdâvemet etmektir. İbadetlerin her birisi bu hastalıkların çaresidir. t. Kur’an ve Sünnet Soru: Acaba insanın nefsini tam olarak hayra, güzele yönelik amellere itebilecek meta’ nedir? Allah’a yönelebileceği en güzel yol nasıl olmalı? Muhterem kardeşlerim, tabii bu hayatımızın gayesidir. Bu Câmiü’l-Ehàdîs, c.XV, s.458, no:15935; RE. 229/7. 462 sorulan şey oyuncak değil, teferruat değil, hayatımızın gayesidir. Hepimiz iyi yola yönelip Allah’ın sevgisini, rızasını kazanmak istiyoruz. Hayatımızın amacı bu, çok önemli bir şeydir. Bunun için Kur’an-ı Kerim’in yolunda ve Peygamber Efendimiz’in yolunda yürümek lazımdır. Onun dışındaki yollarda yürününce ne maddî ne mânevî hayır ve feyiz olur. Mutlaka Kur’an-ı Kerim’in ve Peygamber Efendimiz’in yolunda yürümek lazım. İnsan Kur’an-ı Kerim yolunda yürüyünce, Peygamber Efendimiz’in yolunda yürüyünce, ölse şehid olur; kalsa şehid sevapları alır, yüzlerce şehid sevabı alır. Onun için, Kur’an’ı öğreneceğiz. Peygamber Efendimiz’in hadislerini okuyacağız, öğreneceğiz, uygulayacağız. Görüyorsunuz, Peygamber Efendimiz’in hayatın her konusuyla ilgili emirleri var. Ben mahsustan böyle çeşitli konuları ihtivâ ettiği için bu kitabı okuyorum. Karşımıza bazen şu konu geliyor, bazen bu konu geliyor; cemaat görsün... Bu hazinenin içinde her şey var. Burada her türlü gıda var; ruhun gıdası var, bedenin gıdası var, ailenin gıdası var, cemiyetin gıdası var, gencin gıdası var, yaşlının gıdası var... Herkese faydalı. Onun için, Kur’an-ı Kerim’in yolunda, Kur’an-ı Kerim’i okuyarak, tefsirini okuyarak yürümeli. Hadis-i şerifi okuyarak yürümeli. Ahlâkı güzelleştirmeye dikkat etmeli. Zikir ile ahlâkı güzelleştirme, tezkiye-i nefis çalışmasıyla çalışmalı ki bu gaye kolay elde edilen bir şey değil. Elde edildiği zaman da insanın hem dünyasını hem ahiretini mutlu eden şeydir. “— Kısaca —sözümün çok olmasından dolayı belki unuturlar, insanların akılları farklıdır— bu soruyu soran kardeşime söyleyeceğim; her gün Kur’an-ı Kerim okusun, birkaç âyet okusun ve anladığı, öğrendiği ayetleri uygulasın. Her gün birkaç hadîs-i şerif okusun. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın çok bastığı ve ucuz olan bir Riyâzü’s-Sâlihîn kitabı var. Onu alsın, birer sayfa, ikişer sayfa her gün okusun. Okuduğunu uygulasın, tatbik etsin. Okusun, 463 okuduğunu tatbik etsin, uygulasın; kurtulur. Her türlü derde yavaş yavaş çareler gelecek. İlim yolunda olduğu için sevap alır, ayetleri hadisleri okudukça bilgisi artar, uyguladıkça Allah’ın kendisinden hoşnutluğu artar. Hem de gerçekleri öğrenmiş olur. En güzel yol bu. u. Takvâ ve Kibir Soru: Takvâ ile vesvesenin, kibir ile vakarın farkı nedir? Bunların karışmasını nasıl engelleyebiliriz? Takvâ; “Haramdan kaçınmak harama bulaşmamaya dikkat etmektir.” Vesvese; “Mahzurlu olmayan bir şeyde; ‘Şu şöyle mi bu böyle mi?’ diye tereddüt etmektir.” Takvâ, sevaptır; vesvese yoktur, vesvese şeytandandır. Bir şey doğruysa vesvese gelse de yapacak, vesveseye aldırmayacak. Kibir; “Kendini beğenmektir, hak sözü kabul etmemektir.” Vakar; “Halim selim, ciddi durmaktır.” Kibir günahtır, vakar sevaptır. Kibirlenmeyecek, başkasını hor görmeyecek, kendisini büyük görmeyecek ama “Ben Müslümanım. Halime hareketime dikkat etmem lazım.” diye vakarlı hareket etmeye dikkat edecek. İslâm da incedir, her şey de incedir. Trafikte, yolda giderken yeşil ışıkta geçersen iyi oluyor; kırmızı ışıkta geçersen polis cezayı yazıyor. Aynı yoldan bir an önce geçtin mi bir şey yok; bir an sonra geçtin mi cezayı yiyorsun. “Sağa dönülmez.” denen yerde dönersen cezayı yiyorsun. Her şeyin kaidesi var; herkes ona uyacak. v. Takvâ ve Fetvâ Soru: Müslümanlar için İslâmî yaşamda takvânın ve fetvanın yeri neresidir? 464 İslâm’da iki yoldan bahsedilir. Tarih boyunca Müslümanlıkta bir takvâ yolu vardır. “İhtiyatlı dindarlık, garantili yol” demek. Fetva yolu da; müftülüğe soruyorsun, “Yap, mahzuru yok canım.” diyor. Takvâ yolu şüphelilerden kaçıp ihtiyatla gitmek, garantili sevaplı yoldan yürümektir. Fetva yolu da “Müftü fetva verdi, yapılabilirmiş.” deyip yapmaktır. Büyüklerimiz bize takvâ yolunu tavsiye etmişlerdir. Çünkü tehlikesi yok. Fetva yolunda, “Fetva ya yanlış verilmişse…” diye bir tehlike vardır. Takvâ yolu nefse ağır gelir ama garantilidir, sevaplıdır. Fetva yolu bazı tehlikelere açıktır. O bakımdan büyüklerimiz takvâyı tavsiye etmişlerdir. Ama İslâmî yaşamda, tabi bazen sıkışık durumlar oluyor. İster istemez, istemeden insanın karşılaştığı durumlar oluyor. O zaman da takvâ ehli bir müftüye yani vicdanı olan, ilmi olan, irfanı olan bir salahiyetli alime gidip mesele sorulur. Yeri gelince ona göre, onun nasihatine göre hareket edilebilir. Eğer serbestsek önümüzde iki ihtimal var, ikisini de yapabiliriz. “—Hangi yolu tercih edeyim?” Takvâ yolunu tercih edin, garantilidir. Ama sıkışıksak o zaman fetvadan istifade edebilirsiniz. Fetva da hiç olmayan şey değil. y. Ricâlullah Soru: Rical seviyesi, yâni gerçek adam olmak seviyesinden maksat nedir? Bir derviş böyle demiş, sebebi nedir? Özellikle sizden bunun mânasını yazmanızı istiyorum. Ricâl, Arapça’da “adamlar” demek. Racül, “adam” demek; ricâl, “adamlar” demek. Ama adamlık sıradan adamlık değil, ricâlullah yani “Allahu Teàlâ Hazretlerinin erenlerinden olmak, Allah ehli, ehlullah, evliyâullahtan olmak” demek. Ricâlullahın, Allah ehli evliyâullahın kademeleri vardır. Hani hep duyuyorsunuz; kutb-u âzâm, gavs-ı âzâm, üçler, yediler, kırklar diye onların her birisinin mertebeleri, seviyeleri ve 465 teşkilâtı olmuş oluyor. İmam Suyûtî Hazretleri bu hususta kitap da yazmış. Bazı kitaplarda bu hususta teferruatlı bilgi de bulmak mümkün oluyor, tasavvuf kitaplarında yazılmış oluyor. O seviyeye gelmenin yolu tasavvuftur. Tasavvufî çalışmalardaki ihlâs derecesine göre, o dereceler kendisine Allah tarafından verilir. Tasavvufî çalışma olarak nefsi terbiye etmek, Allah rızasını kazanma yolunda çalıştıkça, Allah o dereceleri kullarına ihsan eder. Ama ille istemekle de olmaz. Bazen bir insan 70 yıl bir kapıda duruyor da hiçbir şey alamıyor. 40 yıl çalışıyor da hiçbir şey alamıyor. Üç tane, dört tane şeyhin yanında bulunuyor da tasavvufun ‘t’sini öğrenemiyor. Allah’ın hikmeti... Kabiliyeti yok veya bir kusuru var... اَلْعُجْبُ حِجَ ابُ التَّوْفِيقَ . (El-ücbu hicâbü’t-tevfîk) denmiş; “İnsan ücublu, kibirli olursa o zaman ucubu tevfikât-ı samedâniyyeyi engelliyor, gerçeği görmesi mümkün olmuyor.” Bu gibi sebepler olabiliyor. Bazısı alamıyor. Bazısı da kabiliyetsiz oluyor. Bazısı da bir çıkıyor bir düşüyor, bir sevap işliyor bir günah işliyor, biraz kazanıyor kaybediyor... Güzel huyları alamamış, kötü huyları atamamış... Meselâ hasetçi; bu taraftan sevap kazanıyor kazanıyor; öbür taraftan hasedi onu yakıp bitiriyor, kibri öyle yapıyor... Kötü huylar mâni oluyor. Demek ki, kötü huylardan kendisini sıyırması lâzım! Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin sevdiği işleri yapar bir insan hâline gelmesi lazım. Takvâya çok riayet etmesi lazım. Günahlardan ve haramlardan kaçınmaya çok dikkat etmesi lazım. Böyle yaptığı zaman; ibadetleri, vazifelerini yapıp günahlardan kaçınıp ahlâkını tasfiye ettiği zaman, kendisine mânevî mertebeler birer birer açılır. Derecesine göre, kabiliyeti, gayreti, himmeti nisbetinde mesafe alır, bir dereceye gelir. 466 18. TASAVVUF a. Tasavvufun Lüzumu 1. Soru: Tasavvuf mutlaka gerekli midir? Evet, gereklidir. Çünkü: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا. وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا )الشمس١٠-٩:( (Kad efleha men zekkâhâ. Ve kad hâbe men dessâhâ) “Nefsini terbiye eden felâh bulacak; terbiye etmeyen mahvolacak, perişan olacak!” (Şems, 91/9-10) buyruluyor ayet-i kerimede... O zaman terbiye etmek mutlaka gerekli! Terbiye nerede oluyor? Torna tezgâhına mı sokacağız, marangoz hızarına mı vereceğiz? Hayır! Tekkeye gelecek, kötü huyları atacak, iyi huyları alacak, iyi insan olacak! O halde tasavvuf gerekli... 2. Soru: “Tasavvuf insanın rûhî ihtiyacını karşılıyor.” dediniz. Bu ihtiyaç nereden kaynaklanıyor? Nasıl bir ihtiyaçtır, neye karşı bir ihtiyaçtır; açıklar mısınız? İnsan maddî bakımdan ne kadar tatmin olsa, rûhî bir takım şüpheleri, endişeleri, düşünceleri, fikirleri, korkuları kalıyor ortada... Acaba benim ahiretim ne olacak? Acaba Allah beni seviyor mu? Acaba Allah benden râzı mı, hoşnut mu? İşte bu rûhî soruların cevaplarının verilmesi, insanı tatmin edecek bir takım çalışmaların yapılması gerekiyor. 3. Soru: 467 Samîmî müslüman olmak için ne yapmak lâzım? Derviş olmak lâzım! Samîmî müslümanlık yolu o, takvâ yolu o... b. Tasavvufta Hizmet Esas Soru: Tasavvufu, “Nafile ibadetlerin organize edilmiş bir şeklidir.” diye tanımlayabilir miyiz? Hayır! Tasavvuf, nafile ibadetlerin organize edilmiş bir şekli değildir. Bazan nafile ibadeti bile bırakır mutasavvıf... Bizim büyüklerimiz diyor ki: “İnsana hizmet bahis konusu olduğu zaman, nafile ibadeti terk ederiz. Çünkü, nafile ibadet insanın ferdî kazancıdır. Ama, başkasına hizmet topluma kazançtır; bunun sevabı çoktur.” İbrâhim AS Kâbe’yi binâ ettiği zaman, dört köşesinde biner rekât namaz kılmış. Demiş ki: “—İbadet ettim. Bunu beğendin mi yâ Rabbi? Sana yapabileceğim bundan daha sevgili bir ibadet var mı?” “—Evet yâ İbrâhim! Bir fakirin kursağında bir lokma ekmek...” buyurmuş. Demek ki, şahsen sen ibadet ediyorsun, faydası sana... Ama başkasına faydalı bir şey yaptığın zaman, onun kıymeti daha yüksek oluyor, nafile ibadetten önce geliyor. Onun için, tasavvufta hizmet esas olduğundan, hürmet esas olduğundan, böyle bir nafile ibadetlerin organize edilmiş şekli diyemeyiz. Aksine, gece gündüz çok nafile ibadet eden insanlar vardır, onlara àbid diyor mutasavvıflar... Ama àbidlik, tasavvufun aşağı mertebesidir. En aşağı mertebesi àbidlik mertebesi... Ondan sonra, zâhidlik mertebesi geliyor, ondan sonra âriflik mertebesi geliyor, ondan sonra àşık-ı sàdıkların mertebesi geliyor. Allah’ı seven, Allah tarafından sevilenlerin mertebesi... Yüksek mertebe bu oluyor. 468 c. Tasavvufta Tebliğ ve İrşad 1. Soru: Tasavvufta tebliğe bakış açısı nedir; misallerle açıklar mısınız? Tebliğ demek; İslâmiyet’i birisine anlatmak, onun müslüman olmasını sağlamak... Tasavvufun en mühim faaliyetlerinden birisi budur. İrşâd ve tebliğ... Zâten tasavvufun büyüğü olan şeyhe, mürşid derler. Yâni, irşâd eden kimse... Misâl istiyorsanız Yesevî dervişleridir, Horasan erenleridir. Horasan’ı bırakmışlar, bu diyarları müslüman etmişler. İslâm’ı bu diyarlara yaymışlar. Savaşmak gerektiği zaman savaşmışlar, anlatmak gerektiği zaman anlatmışlar, öğretmek gerektiği zaman öğretmişler. Bizimkilerin prensibi şudur: Gündüz çalışmak, kazanmak, hizmet vs. Gece ibadet... Bu tarzda gayret göstermişlerdir. Biliyorsunuz, İmam-ı Gazâlî tasavvufun meşhurlarından 469 birisidir. Bir medresesi vardı; orada profesörlük yapıyordu, talebe yetiştiriyordu. Medresesinin karşısında da tekke vardı; orada da tasavvufî eğitim yapıyordu. Böyle olmuştur. Bizim tasavvuf büyüklerinin çoğu, aynı zamanda büyük müderristir, profesördür. Meselâ, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî müderristi. İmam-ı Gazâlî müderristi. Sonra, Ankara’lı Hacı Bayrâm-ı Velî müderristi; şimdi müze olarak kullanılan medresede müderrislik yapıyordu. Ondan sonra tasavvufa intisab etti. Hepsi aynı zamanda öğretmendir, profesördür, ilimle meşgul olan insandır. Kur’an tefsiri yazmıştır, hadis kitabı yazmıştır, fıkıh kitabı yazmıştır. Dinde bilgili insanlardır, üstad insanlardır. Gerçekten deryâ gibi bilgisi olan insanlardır. Yusuf-u Hemedânî Hazretleri —rivâyet ediliyor ki— doksan bin mecûsîyi müslüman etmiş. Kapı kapı gidermiş, İslâm’ı anlatırmış; mecûsîyi, ateşperesti İslâm’a çekermiş. Fuat Köprülü’nün İlk Mutasavvıflar isimli eserinde vardır Yusuf-u Hemedânî... Ahmed-i Yesevî Hazretleri’nin hocası oluyor. 470 Ahmed-i Yesevî Hazretleri de tarikatı ondan aldıktan sonra bütün Türkistan ve Sibirya bozkırlarındaki göçebelere, Türkçe konuşan kavimlere İslâm’ı yaymıştır. Sonra, Çeştî Tarikatı Hindistan’a yaymıştır İslâmiyeti... Hinduların müslüman olmasına sebep olmuştur. Sunûsî Tarikatı Afrika’da, Sudan’da yaymıştır. Birçok gayrimüslimin İslâm’a gelmesinde en büyük emeği olan, en büyük katkıyı sağlayan mutasavvıflardır. 2. Soru: Bir kişinin imanına vesîle olmak, binlerce feyz ve zevke göre daha üstün müdür? Bir kimse, bir insanın imana gelmesine sebep oldu mu, onun yaptığı sevapların misli kendi defterine yazılıyor. O bakımdan iyidir. Şahsen, ferdî olarak çalışmak yerine, başka insanların doğru yola gelmesine çalışmak, büyüklerimizin bize emridir. Hizmet diyoruz biz buna... Müslümanlara her yönden hizmet etmek; onların imana gelmesine, İslâm’ı öğrenmesine, maddî mânevî sıkıntılarının çözümlenmesine koşmak çok sevaptır. Bunu, tasavvuf olarak biz söylüyoruz. Amma, bunu tasavvufa karşı bir tez olarak ortaya koymak çok yanlıştır, şeytânî bir şeydir. Yâni: “—Sen mutasavvıf olma!” E, ne olacak? “—Başkasının imana gelmesine çalış!” Yok öyle şey! Oldu mu şimdi? İnsan neden mutasavvıf oluyor? İyi müslüman olmak için... Niye tasavvuf yoluna giriyor? Takvâ sahibi olup, kalbini nurlandırıp iyi müslüman olmak için... İyi müslüman, müslümanlara daha faydalı işler yapıyor. Tarih boyunca böyle olmuş. Kendisi iyi olmadığı zaman, başkasına da faydalı olmuyor, zararlı oluyor. Ben bu soruyu soran kardeşimizin kasdettiği yoldan bazı insanlar biliyorum. Bilirkişi olarak, ilahiyattayken bana geldi; namazı, niyazı ve sâireyi bırakmış. Yani, açıkça sapıtmış. 471 “—Neden?” Tasavvufî bir eğitim görmedi mi, insanın cihadı da cihad olmuyor, irşadı da irşad olmuyor. Kendisi sağlam olmuyor çünkü. Briketten gökdelen yapıldığını duydunuz mu? Var mı bir bilen? “—Yok!” Var mı bir gören? “—Yok!” Neden? “—Briket yük taşımaz hocam! Pekiyi, gökdeleni neyle yapıyorlar? “—Çelik konstrüksiyonla yapıyorlar. Çelikleri birbirlerine bağlıyorlar; yukarıya doğru ölçülü, hesaplı, sağlam çelik kontrenlerle gökdeleni yapıyorlar 115, 120 katlı... Beton bile yapmıyor.” Onun için, sağlam müslüman olmadan faydalı iş yapmak mümkün olmuyor. Pakistan’ın alimlerinden Mevdûdî (1903-1979) vardı. O bir kitabında yazmış diyor ki: “—Biz bu ülkede iyi yetişmemiş müslümanlardan çok zarar gördük.” diyor. Çünkü, yarım yamalak yetiştiği için, abuk sabuk olur. Bizim Türkiye’de de böyle... Dergilerde, gazetelerde lise tahsilli, Arapça bilmez, İslâmî bilgisi derin değil... Herkes çıkmış, İslâm hakkında bir şey yazıyor. Yalan yanlış şeyler yazıyor, kendisi de sapıtıyor, halkı da saptırıyor. Onun için sağlam müslüman olmak lâzım! “Ben halkı irşad edeceğim!” diye, tasavvuftan kaçmak olmaz; kendisi adam olmayınca, başkasını adam etmek mümkün olmadığından... Böylece asıl kendisini kurtaracak ilaçlardan kaçmış oluyor. d. Said-i Nursî ve Tasavvuf Soru: 472 Said-i Nursî, devrin tasavvuf devri değil de imanı muhafaza ve kurtarma devri olduğunu müteaddit defalar zikretmiş; bunu yorumlar mısınız? Said-i Nursî merhumun, bizim Gümüşhâneli Ahmed Ziyâeddîn Hazretleri’ne üstadım dediğinin şahitleri var... Sağ şahitleri var: Samsun’da Mustafa Bağışlayıcı, Eskişehir’de Abdülvahab’ın babası... Bizzat Said-i Nursî’yle görüşüp anlattıkları şeyler var... Meselâ, Gümüşhâne’lidir söylediğim şahıs... “—Nerelisin evlât?” demiş Said-i Nursî merhum kendisine... “—Gümüşhâne’liyim!” deyince, “—Hocamın memleketindensin!” diyerek açıkça Gümüşhâneli Hocamız’a bağlı olduğunu söylemiş. Benim hocam Mehmed Zâhid-i Bursevî’ye de, bir muhakemesi olduğu zaman gelmiş olduğunu hocam bana nakletmişti. “Hocam, ben de Evrâd-ı Bahâiyye’yi —Bahâeddîn-i Nakşıbend Hazretleri’nin evradını— okuyorum.” dediğini; “Bana dua edin, bugün mahkememiz var!” dediğini söylüyorlar. Ayrıca Mustafa Bağışlayıcı’nın da, bağlı olduğuna dair hatıraları var... Kendisinin tasavvufa bağlılığı vardır; bir... İkincisi imanı kurtarma ve muhafaza, ma’rifetullah’a ermek, mü’min-i kâmil olmak, zâten tasavvufun işidir. O bakımdan ya bu sözü söylemedi üstâd; ya da söylediyse, “Şu sırada böyle bir şeyhe bağlanmayın da, benim tavsiyelerimi tutun! Çok acil bir durum içindeyiz. Şu risâleleri okuyun, yazın; böyle bir çalışma yapalım!” demiş olabilir. 473 2. Soru: “Zaman tasavvuf zamanı değil, zaman imanı kurtarma zamanıdır.’ diyorlar. Bu konuda ne dersiniz? Böyle bir sözü Said-i Nursî söylemiştir, derler. Bu sözü ondan biliyorum, ondan önce ve sonra söyleyen bir kimse bilmiyorum. Çünkü tasavvuf Kur’an-ı Kerim’de olan birtakım faaliyetleri ihtivâ ediyor. Mesela; قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا. وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا )الشمس١٠-٩:( (Kad efleha men zekkâhâ. Ve kad hâbe men dessâhâ) “Nefsini terbiye eden felâh bulacak; terbiye etmeyen mahvolacak, perişan olacak!” (Şems, 91/9-10) buyruluyor ayet-i kerimede... Nefsi tezkiye etmek, terbiye etmek Allah’ın emri… Zikrullah Allah’ın emri… Bu zikri Allah emrediyor Kur’an-ı Kerim’de: يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اهللََّ ذِكْرًا كَثِيرًا )االحزاب٤١:( (Yâ eyyühe’llezîne âmenü’zküru’llàhe zikran kesîrâ) [Ey iman edenler, Allah’ı çok çok zikredin!] (Ahzâb, 33/41) diye. Tezhib-i ahlâk, ahlâkı güzelleştirmek Allah’ın emri. Binâen aleyh, “Tasavvuf zamanı değil.” deyince bunları inkâr ederse insan küfre kadar bile gider. Çünkü bunlar Kur’an’ın emirleridir. Bunlar elbette olacak. Ama o niye öyle söylemiş. Tahmin ediyorum ki: Öyle bir zaman olmuş ki din dersleri kaldırılmış, dini bilgiler öğretilmemiş, okutulmamış, insanlar her şeyi unutmuşlar. Hatta din kitapları toplatılmış, Kur’an-ı Kerim’ler bile toplatılmış, yakılmış. Öyle bir zamanda çok acele olarak; bir insanın şakağına silah dayasalar “Seni öldüreceğiz.” deseler, namaz kılmaya vakti yok ancak ne yapabilir? “Eşhedü enlâ ilâhe illa’llah” diyebilir. Ondan sonra bir kurşun, insan şehid olur. Değil mi? Vakit olmadığından öyle demiş olabilir. 474 e. Tasavvuf ve Modernizm Soru: Tasavvufun modernizasyondan etkilenmesi ne derecededir? Sizin tasavvufu modern dünyaya adapte ettiğiniz söyleniyor; bu ne derecede doğrudur? Tasavvufta modernizasyon diye bir şey sezmiyorum ben, tasavvufun içinde... Tasavvufun kendisi ter ü tâzedir, bayatlamamıştır, bozuk değildir ki, modernizasyonu olsun. Yalnız, biz daha ziyâde Nakşî, Kadirî, Çeştî, Sühreverdî, Kübrevî Tarikatları yoluyla gelmiş bir an’aneye bağlıyız. Bizim yolumuzda, Kur’an-ı Kerim’e ve sünnet-i seniyyeye bağlılık çok önemlidir. Biz tasavvuf içinde sünnet-i seniyyeye bağlılığı etkili hale getirmeye çalışıyoruz. Bid’atlere karşı, sünnet-i seniyye’ye gelmeye yönelik çalışmalara önem veriyoruz. Bazıları da bizi bu yönden suçluyor. Meselâ, Hürriyet 475 Gazetesi’nin çıkardığı tarikatlar ve tasavvufla ilgili küçük bir kitap var; herhalde Yaşar Nûrî Öztürk yazmış. Orada Bektâşîliği medhediyor: “Güzeldir, kadın erkek bir aradadır. İçki hususunda ve sâirede de müsamahası vardır... Mevlevîlik güzeldir, mûsikîye müsaade etmiştir. Dönüyorlar, bir çeşit dans yapıyorlar. Raks vs. câiz gibi oluyor. Ney var, çalgı var...” filân diye. Ama bizim Nakşîliğe filân biraz çatmış: “Bunlar yobazdır, gericidir. İnkılaplara karşı çıkan falan şahıs, filânca şahıs bunlardandır.” gibi sözler söyler söylüyor. Onların da bir çeşit şahitliğidir bu sözleri ki, biz sünnet-i seniyyeye uygun hareket etmek istiyoruz. Yapmak istediğimiz budur. Yoksa, İslâm’dan gayri bir tesiri tasavvufun içine getirmekten, modernizasyon veya reform adı altında böyle bir şey yapmaktan Allah’a sığınırız. Biz Rasûlüllah SAS’in hayatının ana esaslarına göre yaşamayı istiyoruz, onu uygun görüyoruz. Kur’an’a göre yaşamayı uygun görüyoruz. f. Tasavvufta Dış Etkiler 1. Soru: Tasavvufta Yunan ve Hint etkisi hakkında ne dersiniz? Felsefî tasavvufta, işin sözünün edilmesinde, kitaplarda yazılmasında bunlardan bahsediliyor. Olabilir. Hindistan’daki bazı tarikatler, Türkistan’daki bazı tarikatlar Şamanizm’den, Brahmanizm’den, Budizm’den etkilenmiş olabilirler. Başka yerlerdeki bazı tarikatlar hristiyanlardan filân bazı etkiler almış olabilirler, mümkündür. Ama bunlar mevziîdir, münferit olaylar tarzındadır. Almışsa bile mahzuru olmayan şeyleri almıştır. Çünkü o da tepeden tırnağa batıl değildir. Belki hristiyanlığın aslî tarafındandır, veya yahudiliğin aslî tarafındandır. İnsanlara şefkattir veya nefsi terbiye etmek için bir metoddur. Metod kullanılabilir. İlim Çin’de bile olsa alınacağı için, nefsin terbiyesi için bir metod belki kullanılmış olabilir. Bizde yoktur. Bizim 476 yürüdüğümüz yolda, biz hadis-i şerife uygun, Kur’an-ı Kerim’e uygun olan şeyi yapmağa, onun dışındaki şeyleri yapmamağa ve böyle bir etki varsa onu ayıklamağa çalışıyoruz. Bu Hint etkisi meselâ Kalenderîlik’te vardır. Kalenderîler dört şeyi kesiyor: Saçı kesiyor, cascavlak kalıyor... Kaşı kesiyor, bıyığı kesiyor, sakalı kesiyor. “İşte bu Kalenderîler Hindistan’dan etkilenmiş, oradan gelmiş.” diyorlar. Olabilir. Peygamber Efendimiz’in böyle bir şey yapması yok... O halde bir etkilenme olabilir. Alevî-Bektâşî gruplarının içinde tırnak uzatmak, saçı, bıyığı uzatmak görülüyor. Adetâ bir tasavvufî bir şey verilmiş ona... İlle kâsenin içine girecek, içerken yüzecek filân diye... Bunlar tabii İslâmî görünmüyor. Belki, Şamanizm’den gelmiş bazı şeyler... Veya giyim kıyafette boynuna bağladığı bir takım şangur şungur malzeme ve sâire bazı Şamanist etkileri anlatır. Ama bunlar küçük, mevziî olaylar... 2. Soru: İslâm tasavvufunda yeniden doğuş, reenkarnasyon düşüncesine yer var mıdır? Yoktur. Bu Hindistan’dan gelmedir. İslâm’a aykırıdır. İnanan kâfir olur, İslâmî inanç bakımından... Çünkü, her insanın şahsî sorumluluğu vardır. Bu dünyadaki hayatından, rûhen ve bedenen ahirette mükâfat veya mücâzât görecektir. Bu fikir, Hinduların nirvana’ya ulaşma yolunda bir düşünce tarzıdır. Bâtıl bir düşüncedir. Böyle bir şeye ihtiyaç yoktur. Ben lâtife ediyorum, diyorum ki: Allah-u Teàlâ Hazretleri ruh sıkıntısı mı çekiyor da kullanılmış ruhları tekrar tekrar kullanıyor? Böyle şey olur mu yâni? Kullanılmış bir ruh, öbür tarafa göçmüş; onu tekrar bu tarafta kullan... Ancak böyle şaka ederek reddediyorum. g. Tasavvuf ve Cihad 477 Soru: Dervişlerin Kurtuluş Savaşı’ndaki etkileri hakkında ne söyleyebilirsiniz? Hem Kurtuluş Savaşı’nda, hem başka bütün cihadlarda, işi canı fedâ etmeğe, malı vermeğe kadar gelmiş gördüğünüz zaman, ortada dâimâ mutasavvıfları görürsünüz. Çünkü fedâkârdır, Allah için ölmeğe râzıdır. Bugün Bosna-Hersek’te de öyledir. Benim temas halinde olduğum gruplar Kadirîdir, Nakşîdir, tekke erbabıdır. Orda ayrı bir müslüman tugay kurmuşlardır. Geçen gün gazete yazıyordu; Sırplar’ın da en çok korktuğu insanlar onlardır. Çünkü, ölümden korkmazlar. Şeyh Şâmil Kafkasya’da çok meşhur; mücadelesini biliyorsunuz. İdris Sunûsî Hazretleri’nin Libya’da İtalyanlarla mücadelesini biliyorsunuz. Sudan’daki o erbâb-ı tarikatın mücadelesini biliyorsunuz. Sonra kitaplara geçti, “Sûfi ve Komiser” diye; Orta Asya’da İslâm’ın korunmasında, benliğin korunmasında ve Rus tesirlerinin azaltılmasında tarikatların 478 rolünü biliyorsunuz. Afrika’ya İslâm’ın yayılışındaki etkisini biliyorsunuz. Bugün Amerika’ya Avrupa’ya İslâm’ın yayılmasındaki tesirini görüyorsunuz. Yâni, çok büyük etkisi var... h. Tasavvuf ve Devlet 1. Soru: Tasavvufu Osmanlı İmparatorluğu’nun resmî ideolojisi olarak kabul edebilir miyiz? Osmanlı İmparatorluğu’nun resmî ideolojisi yoktu. Serbestti esas itibariyle, demokratikti. Hürriyete önem veren bir yapısı vardı. Osmanlı kültürünün yapısı öyleydi. Ama, ekseriyet mutasavvıftı. Padişahlar, vezirler, münevverler ekseriyet tasavvuf erbâbıydı. Başkalarına da hayat hakkı, yaşama hakkı vardı. 2. Soru: Türkiye Cumhuriyeti, Türk cumhuriyetleriyle ilişkilerinde tasavvufu birleştirici unsur olarak kullanabilir mi? Zâten mecbur... Kültürün bir unsuru olduğu için mecburdur. İster istemez öyle oluyor. Onların Orta Asya’da bildikleri bir tek şey var, Ahmed Yesevî Hazretleri var... Muazzam bir muhabbet besliyorlar. Biz de besliyoruz. Onun için Ahmed Yesevî Yılı ilân etmişiz. Yunus Emre günleri dolayısıyla, dün Eskişehir’e Özbekistan’dan yetkili bazı şahıslar gelip, Yunus Emre’nin oradaki etkilerini kendi dilleriyle anlatacaklardı. Mutlaka büyük faydası vardır. 3. Soru: Türkiye’de tasavvufçu olmaya, sofu olmaya şartlar müsait midir? Horlanmıyor mu? 479 Şartlar müsaittir, her zaman da insan, her zaman müslüman olabilir, âyet-i Kerime vardır, insan dininde tazyik gördüğü yerden, dininde tazyik görmediği yere gelir, olur biter. Dinini rahat yaşayacağı yere gelir, tazyik varsa tazyikle de mücadele eder. Kimsenin kimseye ferman okumaya hakkı yoktur. Madem demokrasi vardır, madem insan hakları vardır, herkes vicdanına göre yaşama hakkına da sahip olduğuna göre hakkını da korumak için çalışmalıdır. Horlamaya kimsenin hakkı yoktur, aslında horlayanlar hor insanlardır. El-hamdü lillah İslâm’ı ve müslümanları horlamaya kimsenin gücü yetmez. Mü’mini imanından dolayı hor görmek, horlayan kimseye çok büyük belâlar getirir. i. Ene’l-hak Sözü 13. Soru: Tasavvufta Hakk’a yakınlaşma çizgisi ne olmalıdır? Hallâc-ı Mansur gibi “Enel hak” demek ölçüyü zorlamak mıdır? 480 Hallâc-ı Mansur’un ölçüyü zorladığı mutasavvıfların çoğu tarafından kabul edilir. Ene’l-hak sözü üzerinde de çeşitli yorumlar yapılmıştır. Birisi şöyle cevap veriyor: “Ene’l-hak demeseydi de, Ene’l-bâtıl mı deseydi? Yâni, ben hak değilim, ben bâtılım mı deseydi?” Tabii, Allah tarafından yaratılmış, müstesnâ, eşref-i mahlûkat olmak dolayısıyla insanda ilâhî bir yön vardır. Sonra insan zikirle kendi varlığından geçtiği zaman, kendi varlığı kalmıyor ortada... O bir vasıl hâli, Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne vuslat hâli, fenâ fillâh hâli oluyor. O zaman, kendisini görmediği zaman böyle bir söz söylenmiş olabiliyor. Bunu yaşamayan insanlar anlayamıyorlar, onlara anlatmak da biraz zor oluyor. Yâni, “Ene’llah” demiyor, “Ben Allah’ım, ben tanrıyım” demiyor, “Enel hak” diyor, “Ben hakkım” diyor. Bu söz yorum kaldıran bir sözdür. Ama söylediği söz dolayısıyla, biraz yanlış anlaşılmalara sebep olacak bir söz söylediği için, şer’î bakımdan cezâlandırılmıştır. Mutasavvıfların bazıları savunuyorlar, “O bu sözü şu maksatla söylemiştir.” diyorlar, yorumlama yapıyorlar. j. Kapımız Herkese Açık 14. Soru: Tasavvufa intisab için olgunluk şart mıdır? “İyi müslüman olmak için, zeki olmak şarttır.” dediniz; açıklar mısınız? Zeki insan inceliklerini anlar, sevapları işleri bulur, Allah’ın rızâsını kazanır. Aptal oldu mu, bilemez bunları, ilerleyemez. İyi müslüman olmak, olgunlaşmak, kemâle ermek için bayağı bir zekâ gerekiyor. Tasavvufa herkes girer. Kapımız herkese açıktır. Girer ama, kimisi kırk yıl olduğu yerde durur, yerinde sayar; kimisi de kısa zamanda ilerler. Bu, kitaplarda da böyle yazılıyor, sadece benim söylediğim bir söz değildir. Kimisi gelir tarfetü’l-aynde, bir anda irşad olur, gönül gözü açılır, gider. Kimisi de bir türlü anlamaz. 481 Çünkü, teslimiyeti yoktur, muhakemesi eksiktir, itirazları vardır vs. kusurları vardır. Tasavvufa intisab için, olgunluk şart değildir. İnsan olgunlaşmak için tasavvufa giriyor. Herkes gelsin! Onun için ne diyor şiirde: ابزآ ابزآ، هر آنچه هستی ابزآ! گر کافر و گرب و بت پرستی ابزآ! اين درگه ما درگه نوميدی نيست؛ صد ابر اگر توبه شکستی ابزآ! Bâz â bâz â, her ançi hestî bâz â! Ger kâfir ü gebr u bütperestî bâz â! İn dergeh-i mâ dergeh-i nevmîdî nist; Sad bâr eger tevbe şikestî bâz â! 482 Vaz geç, geri gel; ne olursan ol dön, geri gel! Kâfir de olsan, ateşperest de olsan, putperest de olsan dön, bu hak yola gel! Bu bizim dergâhımız ümitsizlik dergâhı değildir; Yüz defa tevbeni bozmuş olsan bile dön, yine gel! Zâten, tasavvufun ilk adımı tevbe etmektir. Adam günahkârdır; olgun değildir, üstelik günahkârdır. Tevbe edecek de oradan vaz geçecek. O bakımdan, tasavvufa giriş için olgunluk şartı yoktur. Olgun olduktan sonra ne diye girsin? Diploması varsa, niye bir daha okulda okusun? Olgun olmak için, ham gelecek ki, olgunlaşacak. 15. Soru: Tasavvuf hakkında hiç bir şey bilmiyoruz. Tasavvufu her şeyiyle gönlümüze sindirmek, öğrenmek ve yaşamak istiyoruz. Bize hangi kitapları okumamızı ve ne yapmamızı tavsiye edersiniz. Risâle-i Kuşeyriyye’yi okuyun! İmam Kuşeyrî, tasavvufta imamdır. İmam, önder demek... Ondan sonra bizimle görüşün! k. Tasavvufu İnkâr Edenler 16. Soru: Tasavvufu reddedenlerin durumu ve fıkhî hükmü nedir? Tasavvufu reddeden Kur’an-ı Kerim’in ayetlerinin, dinin emirlerinin bazılarını reddetmiş olur. Çünkü Allah’ı zikretmek ayetlerde geçiyor. Nefsi terbiye etmek, ayetlerde geçiyor. Ma’rifetullahı tahsil eylemek, irfanı elde etmek, tavsiye ediliyor. Onun için tasavvufu reddedenin sözüne bakılır. Hangi tasavvufu reddediyor? Ne biliyor tasavvuf hakkında? Hani böyle batıl mezhebler görmüş de, batıl tarikatler görmüş de, haram işler işleyen kimseler görmüş de, ondan mı reddediyor; yoksa işi kökünden mi reddediyor? 483 Kökünden reddeden, ayetlerde olan şeyleri reddettiği için kâfir olur. Bir ayeti bile inkâr etse, kâfir olur. Kökünden reddetmeyip, “Aslı vardır ama ehli azdır. Şu adamlar kötüdür, bu adamlar kötüdür...” diyorsa; eğer isabet etmişse, ne alâ, doğruyu söylemiş olur. İsabet etmemişse, iftira etmenin cezâsı olur. İbn-i Teymiye gibi pek çok kimsenin, gerçek tasavvufun Kur’an’ın bir olgusu olduğunu, bir emri olduğunu, dinin bir esası olduğunu ifade ettiklerini biliyoruz. Suudluların, başka kimselerin, selefiyecilerin itibar ettikleri bir kimse olduğu halde, “Gerçek tasavvuf vardır.” diyorlar. Dini bilip de, gerçek tasavvufu inkâr etmek mümkün değildir. Ya cahillikten inkâr ediyordur, ya da gördüğü misaller kötüdür. Meselâ, kadın erkek bir arada olan veya içki içip de, “Biz bunu şu maksatla içiyoruz.” diyenlerden dolayıdır. l. Allah’a İsyanda Mahlûka İtaat Yoktur Soru: Tasavvufta bir şeyh müridlerine mekruh olan bir şeyi tavsiye edebilir mi? Bunun İslâm’da yeri nedir? Bu sigara olabilir mi? Bulunmuş olduğu tarikatin prensiplerini yanlış bulan bir derviş başka bir tarikate geçebilir mi? Cevap: Aklı başında ise bir insan haramı, mekruhu tavsiye etmez, sünnet-i seniyyeye uymayı tavsiye eder. Haram olan şeyi tavsiye etmez. Çünkü, günahın büyüğü, küçüğü olmaz. “—Günah kime karşı işlenmiştir, onu düşünün de titreyin!” diye söylemiş büyüklerimiz. Onun için kötü bir şey hiç tavsiye edilmez. Etmemesi lazım, ediyorsa eksikliğinden ediyordur. Kendisinin yolunda eksikliği olduğunu gören bir insan yolunu değiştirip doğru yola gelir. Bu kapı daima açıktır ve böyle olması şarttır ve farzdır ve mecburiyettir. Böyle olmasa hiçbir hristiyan müslümanlığa gelmez. Hiçbir sapık mezhep mensubu hak yola girmez. Hatasını anlayan kendisini ölçecek, doğru yola gelecek. m. Tasavvuf Herkese Lâzım! 484 Soru: Bir tıp profesörü, “Tasavvuf belki halk tabakası için faydalı olabilir ama bir ilim adamı için sakıncalı, hatta ayıptır. İlim adamının ufkunu daraltır.” demiş. Ne dersiniz? Muhterem kardeşlerim! Bir kere bu, tıp fakültesi profesörüdür. Ne kadar olsa nihayet bir tıp fakültesi profesörüdür. Çizmeden yukarıya çıkmasın. İnsan çizme dikmesini bilir de veya kesmesini biçmesini bilir de, bu dini konuyu da ilâhiyat fakültesi profesörlerine bıraksın lütfen… Değil mi? Biz gidip de tıp fakültesindeki profesörlere; ”Bu adamları niye kesiyorsunuz ya, kanlarını akıtıyorsunuz. Ne diye sağlarına, sollarına iğneleri batırıyorsunuz. Dikiyorsunuz, biçiyorsunuz. Burnuna koku dayıyorsunuz, zavallı adamları bayıltıyorsunuz.” filan diyor muyuz? Demiyoruz. Ne kadar ters göründüğü halde “Sonunda sıhhat verecek.” diye yaptıkları şeylere müsaade ediliyor. Edebiyat fakültesinden, ilâhiyat fakültesinden bir kimse de kalkıp, ”Sen bunu ameliyat etme!” demiyor. Neden? “—Tıp ayrı bir daldır.” diye. E şimdi sen orada profesör olmuşsan, öteki kimseler de öbür tarafta, ilahiyatta profesör olmuş. Herkesin bir bilgisi var. Tıp dalında bile bir insanın yanına gidiyorsun da; “Ben kalp mütehassısıyım. Senin işin beyin işidir. Bir beyin cerrahına git!” diyor. Veyahut “Senin işin cildiyeyle ilgili…” diyor. Veyahut “Senin işin alerjiyle ilgili, oraya git!” diyor. Bir kere bu, kendisinin dalı dışına çıkmış. Söylediği de cahilce; alimâne değil cahilâne… Çünkü tasavvuf insana ne emrediyor? Nefsi terbiye etmeyi emrediyor. O emir zaten Kur’an’dan alındığı için, tasavvuf o ilimle meşgul oluyor. Nefsin terbiyesi, cahil adam kadar ilim adamına da lazımdır. Çünkü ilim adamının zararı daha fazla olur. İlim adamı yamuk oldu mu memleketi batırır. Devlet adamı yamuk oldu mu bir milleti batırır. Ama bir cahil burada yalan yanlış yetişmişse, 485 kendisine zarar verir. Ateş olsa cürmü kadar yer yakar. Bir profesör ise birçok insanı şaşırtır. Onun için, ona da nefis terbiyesi lazım, ahlâk eğitimi lazım. Devlet adamına da lazım, valiye de lazım, devlet başkanına da lazım. “—Tasavvuf halk tabakası için faydalı olabilir. İlim adamı için sakıncalı, hatta ayıptır!” demesi tasavvufu hiç bilmediğini gösteriyor. Tabi bilmemesi normal; tıp profesörü nereden anlayacak? Bilmediği bir dal olduğu için yanılıyor. İlim adamına da lâzımdır. Sakıncalı değil faydalıdır. Tasavvufla ilgilenmek değil, ilgilenmemek ayıptır. Çünkü tasavvuf, ahlâk eğitimidir. Tasavvuf, ma’rifetullahı tahsil ilmidir. Ma’rifetullahı bilmeden insan cahil gelir, cahil göçer. Ahirete bigâne gider. مَنْ كَانَ فِي هٰذِهِ أَعْمٰى فَهُوَ فِي اْْلخِرَةِ أَ عْمٰى وَأَضَلُّ سَبِيالً )االسراء٧٢:( (Men kâne fî hâzihî a’mâ fehüve fi’l-ahireti a’mâ ve edallü sebîlâ) “Bu dünyada kör olan kimse ahirette de kördür; üstelik iyice yolunu şaşırmıştır.” (İsrâ, 17/72) Bu dünyada mânevî bakımdan gözü kör giden, âhirette de gözünü kör olarak açıverecek ve daha fena duruma düşecek. Onun için asıl tasavvufla ilgilenmemesi, ahlâkını düzeltmemesi ayıptır; onun yaptığı ayıptır. n. Lâ mevcûde illa’llah Demek Soru: Muhterem hocam, ‘Lâ mevcûde illa’llah’ diye zikredenler küfre girmezler mi? Bu zikri yapanlar mahlûkatı reddedip, Allah’ın mahlukàtı yoktan var ettiğini reddedip, mahlûkatı Allah’tan bir parça olarak mı kabul ediyorlar? Bu durum Ehli Sünnet itikadına ters değil mi? Yoksa bunu diyenler başka bir mâna mı kasdediyorlar? Şüpheye düştüm, açıklar mısınız? 486 Bu tasavvufta derin bir sorudur. Lâ ilâhe illa’llah, yâni ‘Allah’tan başka ilâh yok.’ Başkasına ibadet edilmez, başkasına tapılmaz. إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ )الفاتحة٥:( (İyyâke na’budu ve iyyâke nestaîn) “Ancak Allah’a ibadet ederiz ve ancak ondan yardım isteriz.” (Fatiha, 1/5) قُلْ هُوَ اهللُ أَحَدٌ . اهللُ الصَّمَدُ . لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُ ولَدْ . وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ )اإلخالص٤-١:( (Kul hüva’llàhu ehad) “De ki: O Allah birdir. (Allàhu’s-samed) Allah Samed’dir. Kulların bütün ihtiyaçlarını verendir. (Lem yelid ve lem yûled) O doğurmamış ve doğmamıştır. Kendisinin evveli 487 babası olmadığı gibi, kendisinden sonra evlat vesaire edinmekten de münezzehtir. (Ve lem yekün lehû küfüven ehad) Onun hiçbir dengi yoktur.” (İhlâs, 112/1-4) diye Kul hüva’llahu ehad Sûresi’nde de bildiriliyor. Lâ ilâhe illa’llah’ın mânasının derinlikleri vardır. İnsan tasavvufta zikir yaptıkça zihninin, gönlünün ve şuurunun ulaştığı mânalar vardır. Bu mânalardan birisi de, Lâ mevcûde illa’llah mânasıdır. Bütün varlıklar netice itibariyle, كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ )الرحمن: ٢٦( (Küllü men aleyhâ fân) [Yeryüzünde bulunan her canlı yok olacak.] Rahman, 55/26) buyuruluyor Kur’an-ı Kerim’de…Yani, “Her şey fâni, ancak Allah-u Teàlâ Hazretleri kalacak, başka hiçbir şey kalmayacak.” Bu mânada... Peygamber SAS Efendimiz buyurmuşlar ki:51 كَانَ اهلل،ُ وَلَمْ يَكُنْ شَىْءٌ غَيْرُهُ )حم. خ. طب. عن عمران بن حصين( (Kâne’llàhu ve lem yekün şey’ün gayruhû) “Allah vardı ve ondan başka hiçbir şey yoktu.” Mahlûkâtı sonradan yarattı. Sonra yine Allah kalacak, başka hiçbir şey olmayacak. Evveli, âhiri yok olan fâni varlıklar da aslında var sayılamaz. Gölge gibi, hayal gibi, bir varmış bir yokmuş, masal gibi bir şey... Bu mâna ile Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin ehadiyetini, birliğini daha başka derinlemesine bir idrak zihniyetidir. Bu bir tasavvufî neş’edir, ondan sonra da daha merhalelere geçilir. Güzel sormuş: 51 Buharî, Sahih, c.X, s.464, no:2953; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.135, no:19889; İbn-i Hibban, Sahih, c.XIV, s.11, no:6142; Taberani, Mu’cemü’lKebir, c.XVIII, s.204, no:498; Beyhaki, Sünenü’l-Kübra, c.IX, s.2, no:17480; Tahâvî, Müşkilü’l-Asâr, c.XII, s.333, no:4927; İmran ibn-i Husayn RA’dan. Kenzü’l-Ummal, c.X, s.370, no:29850; Camiü’l-Ehadis, c.XV, s.247, no:15429. 488 ‘—Bu durumu diyenler başka bir mâna mı kasdediyorlar?’ Evet, o anlaşılan şeriate aykırı olan mânadan, yukarıda söylediği sorulardan çıkan mânadan başka bir mânâ kasdediyorlar. İnkâr yoluyla değil de, Allah’ın varlığını çok kuvvetli bir şekilde hissetmek yoluyla söylüyorlar. o. Evlenmek Esastır Soru: “Eş ve çocuklar, kişinin yakînini zayıflatır.” diyorlar. Bu sebepten dolayı tasavvufta tekemmül için evliliği geciktirebilir miyiz? Böyle söyleyen kişiler olmuş ve onun için evlenmemeyi tercih edenler, mücerret bekâr yaşamayı tercih edenler olmuştur. Bizim yolumuz bu kanaatte değildir. Evlilik insana sükûn veren, huzur veren bir bağlılıktır. Peygamber Efendimiz evlenmiştir, diğer peygamberler evlenmişlerdir. Evliliğin insana sağladığı çeşitli nimetler arasında, ibadetlerinin sevaplarının bile çok olması 489 vardır, dininin bütünleşmesi durumu vardır; gözünün doyması gönlünün doyması meselesi vardır. Bir takım meşakkatler vardır ama o meşakkatler sevaptır. İnsanın ailesini çoluk çocuğunu geçindirmek için uğraşması, didinmesi, çalışması sevaptır; gazi gibi haccetmiş insan gibi sevap kazanır. O bakımdan biz evliliği daha uygun görüyoruz, çünkü Peygamber Efendimiz’in yoludur. Bekâr kalmak, mücerret durmak yolu, ruhbanlık yoludur; makbul değildir ve onun sonunda bazı patlamaları ve zararları olur. İnsan bekâr dururken dururken normallikten başka taraflara doğru kayar; ruhi durumlarında bazı sıkıntılar olur. O bakımdan biz onu tasvip etmeyiz. ”Tekâmül edeyim!” diye evlenmemek değil, “Tekâmül edeyim!” diye evlenmek gerekir; çünkü o zaman birçok problem halledilmiş olur. p. Hâtem-i Esam Hakkında Soru: Eğer kitapta geçmezse Hâtem-i Esam Hazretleri ile ilgili bir şey anlatacağınızı söylemiştiniz. Evet, Hâtem-i Esam Hazretleri’nin menakıbı tabii bu kitabın [Tabakàtü’s-Sûfiyye] yazdığı kadar değildir. Ben bazı kitapları okurken, bu büyüklerimizin çok güzel başka menakıbına da rastlıyorum. Sizler de rastlayabilirsiniz. Benim tavsiyem bu büyüklerimizin menakıbını bulduğunuz yerde kayda geçirin ve dosyalayın. Siz bu çalışmaları yapın; biriktiği zaman kocaman bir dosya olur. Mesela ben, İbrahim ibn-i Edhem Hazretleri’nin, birçok kitapta görmediğim menakıbını okudum; çok güzel şeyler. Ama İbrahim ibn-i Edhem’in hayatı ile ilgili ansiklopedi ve kitapları karıştırırken, aradığın zaman onları bulamıyorsun. Demek ki malzeme muhtelif kitaplara dağılmış. O halde ne lazım? Onları toplamak lazım, monografiler yazmak lazım. Bir İbrahim ibn-i Edhem diye kitap yazmak lâzım. Bir Hâtem-i Esam Hazretleri diye kitap yazmak lâzım. Böyle olursa, bütün malzeme toplanırsa, bunların hayatlarından, sözlerinden istifade daha güzel olur. 490 Hâtem-i Esam, “Sağır Hâtem” demektir ama sağır olduğundan değildir. Bir kadınla ilgili macerasını anlatmıştık. Kadın gelmiş, huzura girmiş. Otururken nasılsa bir yellenmiş, ses çıkmış, sesli olarak yellenmiş. E tabi çok ayıp bir şey; Şeyh Efendi’nin huzuruna giriyor, işte otururken zorlandı demek ki şöyle bir yellenme sesi çıkınca, kadıncağız kıpkırmızı kesilmiş, çok mahcup olmuş. Şeyh efendi de o sesi duymuş ama hiç bozuntuya vermemiş. Kuvvetli insanlar, kendilerine hakim insanlar. Hemen şip şak düşünmüş; bu kadın çok mahcup oldu. E ne yapmak lazım? Kurtarmak lazım. “Hanım kızım, öyle uzakta durma, benim kulağım ağırdır, biraz yakına gel, ne söyleyeceksen duyamam.” demiş. “—Ha bu şeyh biraz sağır demek ki…”diye düşünmüş, “Pekiyi” demiş, biraz yakına gelmiş. ”Efendim, işte şunu soracaktım.” deyince, “Bağır bağır, duyamıyorum.” demiş. Kadın bangır bangır bağırarak derdini anlatmış, içi de rahatlamış: “—Bu benim yellendiğimi duymadı. Bu kadar sağır, anlamadı. Yüzünde de bir değişiklik olmadı, şaşırma olmadı. 491 Demek ki duymadı.” demiş. Hâtem-i Esam Hazretleri o kadın ölünceye kadar sağır taklidi yapmış. ”Kadıncağız mahcup olmasın, üzülmesin.” diye. Nasıl hatır gönül kollayan insanlar oldukları anlaşılıyor. Daha çok menakıbı var. Medine-i Münevvere’ye gitmiş, oradakilere sormuş; “Peygamber Efendimiz’in sarayı nerede?” Demişler ki; “—Peygamber Efendimiz’in sarayı marayı yok, işte bir sade mescidi var, türbesi var.” “—E peki bu saraylar kimin?” demiş. “—İşte falancanın filancanın” demişler. “—Vah vah! Peygamber Efendimiz’in beldesini cabbarların, zalimlerin istila ettiği anlaşılıyor.” gibi güzel bir şeyler söylemiş. Hâtem-i Esam, çok büyük bir zât; sevgisi gönlümüzde kuvvetli olması gereken şahıslardan biri. r. Tasavvufta İhvânın Önemi 1. Soru: Tasavvufta aynı yoldaki insanlarla bir arada olmanın önemli bir etkisi var mıdır? Yoksa asıl etki mürşid ile kurulan mânevî bağ mıdır? Ders alıp memleketine giden kişilerin durumu nasıldır? Asıl etki mürşid ile mürid arasındadır. Ama insanın etrafında kendisinin ihvânının olması bir kuvvettir, berekettir, hayırdır. Allah peygamberleri bile ashab ile, etrafında mübarek insanlarla teyit ve takviye eylemiştir. İsa AS, havârîlerin yanına gelip buyurmuş ki: مَنْ أَنصَارِي إِلَى اهللِ ، قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ اهللِ )الصف١٤:( (Men ensàrî ila’llàh) “Allah’a giden yolda kim bana yardımcı olur?” (Kàle’l-havâriyyûne nahnu ensâru’llàh) Havârîler de: “Biz Allah’ın yardımcıları olacağız. Tamam, oluyoruz.” demişler. 492 Demek ki, bu insana güç kuvvet veriyor. Sonra Peygamber Efendimiz bir hadis-i şerifinde: “Bir insan bir yola gitse, bir kişi oldu mu şeytan onun hakkından gelir; vesvese verir, tehlikeye düşürür. İki kişi oldu mu şeytan onlara musallat olur. Üç kişi oldu mu grup teşkil ederler, şeytan onların yanına yaklaşamaz.” buyuruyor. Demek ki grup hâlinde olmanın bereketi vardır. O halde grup hâlinde olun, gruptan ayrılmayın! 2. Soru: İhvan kardeşlerimizi diğer mü’min kardeşlerimizden daha çok sevmemiz İslâmî midir? Bu grup taassubu olmaz mı? Tabii yakınlıklar farklıdır. İnsan elbette en çok annesini, babasını sever, kendi öz evlâdını sever. Tarikat kardeşi de yoldaki arkadaşı olduğu için, ona özel bir ihtimam, ilgi, sevgi göstermesi lâzım. Bu grup taassubu değildir, muhabbettir. Taassub dememek lazım. Taassub birçok grupta görülüyor, biz de rahatsızız. Hatta bunu muhtelif şekillerde daha önceki vaazlarımızda dile getirdik, söyledik. Müslüman müslümanı kardeş bilecek. Hepimiz kardeşiz. Ama kendi yakın grubu ile ilişkileri daha sıkı olduğundan, onunla özel muhabbeti olacak, o ayrı. Biz grup taassubunu sevmediğimiz için, bu Özelif Sitesi’ni kurduğumuz zaman her gruptan insan aldık, her gruptan insanı davet ettik; “Şurada bir muhabbet olsun, müslümanlar birlik beraberlik içinde olsun.” diye. Başka faaliyetlerimizde de aynı uygulamayı yapıyoruz. Müesseselerimizde de başka gruptan insanları istihdam ediyoruz. Bazıları var, bir müessesede kendisi müesseseyi elde etmiş, falanca okul veya falanca müessese, orada bizim ihvânımız var; hemen onu çıkartıyor, “Sen oradansın.” diye. Bu taassublar doğru değil tabii. Biz onu sevmiyoruz. Esas itibariyle müslümanlar kardeştir. Tarikat kardeşliğinin yakın, sıcak ilişkilerini de hoş görmek, ona da riayet etmek lâzım. 493 s. Selefî Tasavvuf Soru: Falanca şahıs52 sizin tasavvuf anlayışınızın değiştiğini, yâni selefî tasavvufun dışına çıktığınızı söylüyor. Bu tür tasavvuf nedir? O ismini okumadığım şahıs, daha tıfıl bir çocuktur, yâni reşid olmamıştır. Allah ıslah etsin... Bizim durumumuzun nasıl olduğuna ben sizi şahit tutuyorum. Biz değiştik mi? Kaç senedir burada vaaz ediyoruz, değişmedik. Ama bu tıfıllar değişti, bu çocuklar değişti. Çok yanlış işler yapıyorlar. Çok yanlış gıybetle, iftirayla, dedikoduyla, politikayla kendilerine çok yazık ediyorlar. Terbiyesizlik yapıyorlar, küstahlık yapıyorlar. Bir kaç bakımdan talebem benim bu, aynı zamanda üniversitede hocalığımdan da talebemdir, Talebenin hocasına 52 Hasan Hüseyin Ceylan 494 karşı: “—Bana bir harf öğretenin ben kölesi olurum.” denilen bir dinde böyle bir gıybet ve dedikodu hiç uygun oluyor mu? İlk önce gelip bana söylemesi lâzım: “—Hocam, sizde, tasavvuf anlayışınızda bir değişiklik olduğunu vehmettim, öyle geldi içime… Şeytan, nefis içime böyle bir duygu soktu, ne dersiniz?” diye bana söylemesi lazım. Benim gıyabımda böyle bir lafı etrafta söylemesi, hocasının aleyhinde kulis yapmak derler buna, bu terbiyesizliktir edepsizliktir, alçaklıktır. İsmini söylemiyorum, Allah’a havale ediyorum. Tasavvuf, yani bizim selefî tasavvuf veya başka türlü tasavvuf… Tasavvuf iki çeşit; fiilen etrafımıza baktığımız zaman iki çeşit tasavvuf vardır. Bir, ayetlerle hadîs-i şeriflerle mecburi olan ve doğru olan ve mutlaka yapılması gereken bir şey. Biz Tasavvuf Sempozyumu diye sempozyum tertipledik ilim adamları konuşsunlar, anlaşsınlar, anlatsınlar diye. İmkân hazırladık, konuşuldu: Tasavvuf Kur’an’dandır, tasavvuf hadîs-i şeriflerdendir. Hadîs-i şerifleri uyguladığınız zaman; meselâ ne diyoruz: “—Akşamleyin Ayete’l-Kürsî okuyup öyle yatın, abdestli yatın!” Bu halleri benimseyip hayatınızı Rasûlüllah’ın emirlerine uygun geçirmektir tasavvuf… Bizim yolumuz Rasûlüllah Efendimiz’in yolunca yürümek yoludur. Bu yolda yürürken her türlü takvâ ve âdâba riayet etmekle ortaya bir manzara çıkıyor. Ortaya çıkan bu manzara Rasûlullah’a ittibadan hasıl olan görünüm; işte buna tasavvuf yolu deniliyor. Sair insan gibi kıyıdan kenardan kaytarmıyor da, yan yan yamuk yamuk gitmiyor da, Efendimiz’in sünnetine ittiba ederek gidiyor. İşte bu… Tasavvuf, Rasûlüllah Efendimiz’in hâlidir. Kuru bilgi 495 fayda etmez. Bu çocuk biliyor, İlâhiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Bazı âyetleri, bazı hadisleri biliyor ama hâli yok… Hâli ters. Tasavvuf laf değildir. İnsanın hâlini müeddeb insan hâline getirmektir. Gıybet ederse, dedikodu ederse, iftira ederse, hocasına terbiyesizlik yaparsa, hocasının hakkını inkâr ederse, hocasına muhalefet eden insanlarla beraber olursa, nerede kaldı vefa, nerede kaldı ahde riayet, nerede kaldı önceden vermiş olduğu sözler? Tasavvuf odur. Tasavvuf Peygamber Efendimiz’in sünnetine uymaktır, Kur’an-ı Kerim’in ahlâkıyla ahlâklanmaktır. Bizim yolumuz budur. Hiç değişmedi. Allah değiştirtmesin… Allah bizi Rasûlüllah’ın yolundan, Kur’an-ı Kerim’in yolundan ayırmasın… İşte okuduğumuz kitap Hadîs-i Şerif kitabıdır. Bizim yolumuz bu... Bunun dışında başka yollar var mı? Var… Cumhuriyet Gazetesi’nin muhabiri Arnavutluk’a gitmiş, orada bir tekkeye girmiş. Bektâşî tekkesiymiş, Türkiye’den geldi diye çok izzet-i ikram etmişler. Belki giden de Arnavut’tur, olabilir yani. Çok izzet ü ikram etmişler. Rakı ikram etmişler. Karşılıklı beraberce içmişler. Gazeteci böyle yazıyor. Şimdi bu ne tasavvuftur, ne İslâm’dır. Bu İslâm’ın da dışıdır. İslâm’ın da dışındadır. Çünkü tesadüfen işte bak bugünkü hadîs-i şeriflerin içinde geçti. Allah-u Teàlâ Hazretleri içkiye de lânet ediyor, içene de lânet ediyor, taşıyana da lânet ediyor. Bu hadis-i şerif varken bir insan içiyorsa, onun ne tasavvufu kalır, ne tarikati kalır, ne tekkesi kalır, ne evliyalığı kalır. Eski büyüklerden bir tanesi, “İki çeşit evliyâ vardır” diyor: Bir, evliyâu’r-Rahman, Rahman olan Allah’ın dostları, erenler… Bir de, evliyâü’ş-şeytan, şeytanın avanesi, şeytana maskara olmuş insanlar vardır. Bir insan Kur’an’a karşı geliyorsa, Allah’a karşı geliyorsa, farzları çiğniyorsa, haramları irtikâb ediyorsa, o şeytanın elinde 496 kukladır, maskaradır. Şeytan onunla dalga geçiyor. Alay ediyor, onu cehenneme sürüklüyor farkında değil. Bu tasnife bile girmez. “Tasavvuf bir şöyledir, bir böyledir.” demeye bile lüzum yok. Tasavvufun bir hakikisi vardır; Kur’an yoludur, hadîs-i şerif yoludur. Bir de sahtesi vardır; işte böyledir. Kadın erkek bir arada el ele tutuşup şöyle yapmak, böyle yapmak tasavvufta da yoktur, İslâm’da da yoktur, hiçbir şeyde yoktur. İşte bir böylesi vardır; adına tasavvuf demişler ama, değil. Şapla şeker, ikisi de beyaz kristal olarak karşında görünür. Şap acıdır, zehirlidir; şeker tatlıdır, baklava yaparsın, başka bir şey yaparsın. Dış görünüşü birbirine benzer. İkisini ayırmak lâzım! Bir altın vardır som hakiki; bir de yaldız vardır kazıdığın zaman çıkar, altından plastiği çıkar, sırıtır. Bir hakikisi vardır, bir sahtesi vardır. Hakiki tasavvuf Kur’an yoludur, hakiki tasavvuf sünnet yoludur. Bu çok kıymetli olduğundan, siz sevdiğiniz için, biz sevdiğimiz için, cümle cihan halkı sevdiği için ve o yolda yürüyenler Allah’ın sevgili kulu olduğundan, sevgili kulu oldukları çok aşikâr göründüğünden, rağbette olduğundan, bu rağbetin beleşçileri vardır, taklitçileri vardır, bu yolda istismarcılar da vardır. Bir sahtesi vardır, bir hakikisi; üçüncüsü yok… Gayet kolay bir tasnif. Yeryüzünde bir iman var, bir küfür var. İmanlı insanın dinî hayatı yaşayışı tasavvuftur. İmânı ya tamamen olmayan insanın yaşantısı din dışıdır, ya da var ama kalbi fesat olanın münâfıklıktır. O da esasında cehenneme gidecek münâfık olduğundan, tasnifte o da öteki gruba dâhil olmuş oluyor, mü’minler grubuna girmiyor. Tevbe etmezse, doğru yolu bulmazsa, o da mahvoluyor. Allah bizi doğru yoldan ayırmasın. Allah bizi rızasının 497 yolundan bir göz yumup açıncaya kadar ayırmasın. Çünkü ayrılabilir insan. Hiç kimsenin övünülecek, gururlanılacak, garantilenilecek bir durumu yoktur. Her zaman bizim büyüklerimizden öğrendiğimiz dua şu, Peygamber Efendimizden gelen dua, büyüklerimizin bize öğrettiği ve dualarımızın içinde her zaman okuduğumuz dua : “—Yâ Rabbi! Beni bir an bile, bir göz yumup açıncaya kadar bile nefsime bırakma! Senden gayrının eline de bırakma yâ Rabbi! Ben sana kulluk etmek istiyorum.” Allah insandan tevfîkini çekerse insan zengin olabilir, ağa olabilir, paşa olabilir, general olabilir, başkan olabilir, Kârun olabilir, şah olabilir, melik olabilir ama cennetlik olamaz. Mühim olan Allah’ın rızasını kazanmaktır. Allah kötü huylardan korusun, kötü yollara düşmekten insanı korusun. Ârif kullar olmayı cümlemize nasib eylesin…
498 19. TARİKAT a. Tarikatın Lüzumu 1. Soru: Tarikat ne demektir? Önceden tarikat var mıydı? Peygamberimizin sünnetinde şu anda karşı görünen bazı durumlar var. Örneğin, masa, koltuk gibi; bu husustaki görüşleriniz? Tarikat, insanın kâmil bir müslüman olmak için eğitilmesi yolu demektir. Hepimizin iyi bir müslüman olmamız lâzım, kâmil bir müslüman olmamız lâzım. Bunun için bir eğitimden geçmemiz gerekiyor. Bu eğitimin ana meselesi, insanın nefsini yenmesidir, nefsini ıslah etmesidir... Sonra, güzel şeyleri öğrenmesidir, güzel ibadetleri yapmasıdır. Bu bir eğitim meselesidir, buna nefis terbiyesi diyoruz, tasavvufi eğitim diyoruz. İnsan nefsini terbiye etmezse, felâkete uğrayacak diye Kur’an-ı Kerim bildiriyor. Nefsini terbiye eden de, felah bulacak diye bildiriliyor. Nefsin terbiyesi farzdır. Nefsin terbiyesinin usulüne de, tarikat derler. O şu usülle terbiye ediyor; bu, bu usülle terbiye ediyor. Yani, patlıcan yemeği yiyeceksiniz; birisi musakka yapıyor, birisi karnıyarık yapıyor, birisi bilmem ne yapıyor gibi. Neticede patlıcan yemeği yiyorsunuz, karnınızı doyuruyorsunuz. Tabii, nefsin terbiyesi için uygulanan metodlar, Peygamber Efendimiz’in zamanından beri vardı. Hak tarikatlar, Peygamber Efendimiz’in sünnetini uygulayarak, insanın yetişmesi yolunu sağlamışlardır, kullanmışlardır. Hadis-i şerife, Kur’an-ı Kerim’e uygun, şeriata muvafık yoldan eğitmişlerdir. Sonradan, bu meseleleri iyi bilmeyen insanlar, veyahut bu tasavvuf yolunun çok kıymetli olduğunu, çok rağbet gördüğünü gören insanlar; başka başka yollar çıkartmışlardır. Bunlar alim olmadıkları için, veyahut iyi niyetli olmadıkları 499 için, veyahut büyüklerinin sözünü tam anlayamadıkları için; başka yollar çıkartmışlardır. Onlara da bâtıl tarikatlar diyoruz. Hak dinler, bâtıl dinler olduğu gibi… Din ama bâtıl din, din ama öküze tapıyor. Bunun şimdi doğrulukla bir ilgisi var mı? Japonlar güneşe tapıyor, Hintliler öküze tapıyor, hristiyanlar Hazreti İsâ’nın çarmıha gerilmiş putuna tapıyor. Olmaz! Yani, din ama yanlış. Din o zaman yanlış bir şey mi? Dinin hepsi yanlış değil, İslâm doğru... Peygamberlerin ilk zamanlarında Hazret-i Mûsâ’nın öğrettiği de doğru... Hazret-i İsâ’nın öğrettiği de doğru... Ama sonradan bunlar biraz bozdular işi… Bunun gibi, tarikat tasavvuf yolunda da bazı bâtıl tarikatlar çıkmıştır. Nasıl bâtıl tarikat? Meselâ, içki içiyor. İçki haram, nasıl içiyor? Bilmem. Arnavutluk’ta filanca gazeteci, falanca tekkeyi ziyarete gitmiş. Tekkenin şeyhi, gelen bu gazeteciye rakı ikram etmiş. Aklınız alıyor mu? Almıyor ama. olmuş. Gazete yazıyor. Neden? Bâtıl tarikat… Yani, İslâm’ı bilmiyor. Veya bilse bile, kafası yamuk. Mahzuru yok diye düşünüyor, içkiyi içiyor. Hâlbuki içkinin haramlığı Kur’an-ı Kerim’de var. Demek ki, bazıları bu işi bozmuşlar. Bunun doğrusunu eğrisinden ayırmanın yolu nedir? Kur’an-ı Kerim’in terazisinde tartarsın. Peygamber Efendimiz’in yoluna uygun mu, değil mi diye ölçersin. Peygamber Efendimiz’in yoluna uygun olmayan, yol değildir. Kur’an’a uygun olmayan, bâtıldır. Buna göre değerini, ölçüsünü biçersin. Bu yanlıştır dersin. 2 Soru: Müslümanların mutlaka bir tarikata bağlanması zaruret midir? Müslümanın Kur’an-ı Kerim’in ayetlerine uyması farzdır. Kur’an-ı Kerim’de Allah-u Teàlâ Hazretleri buyuruyor ki: 500 قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا. وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا )الشمس١٠-٩:( (Kad efleha men zekkâhâ. Ve kad hàbe men dessâhâ) “Nefsini terbiye eden felâh bulacak; terbiye etmeyen mahvolacak, perişan olacak!” (Şems, 91/9-10) buyruluyor ayet-i kerimede... Nefsini terbiye etmen lâzım! Terbiye edersen felâh bulursun; terbiye etmezsen helâk olursun, mahvolursun! Nefsini de insan kendi kendine terbiye edemez. İnsan kendi kendisini tıraş bile edemiyor. “—Haydi yap bakalım enseni tıraş!” Yapamaz! Onun için bir başkası onun ayıplarını görecek, terbiye edecek, eğitecek... Bunca mektepler niçin kurulmuş, bunca Millî Eğitim Bakanlığı müesseseleri niçin var? Eğitim için eğiticiler lâzım geldiğinden vardır. Eğitimin en kıymetlisi, en güzeli de ma’rifetullahın öğretilmesidir. İnsanın nefsinin terbiye edilmesidir. Ahlâkının güzelleşmesidir, kötü ahlâktan insanın kurtulmasıdır. O halde herkesin buna ihtiyacı vardır. Herkesin en başta boynuna borç olan budur. 3.Soru: Peygamber Efendimiz’in zamanında tarikat var mıydı? Şu anda bir tarikate, bir hoca efendiye bağlanmak gerekli mi? Vardı, Tarikat-ı Muhammediyye’ydi. O tarikat Peygamber Efendimiz’in yoluydu işte. Biz de o yolda gitmeye çalışıyoruz. Peygamber Efendimiz’e sahabenin bağlanması gerektiği gibi şimdi de bağlanması lazım! O zamanki insanlar bağlanıyor da şimdikiler niye boş kalacak? Peygamber Efendimiz’e bağlanmıyorlar mıydı o zaman? Peygamber Efendimiz’in vârislerine, vekillerine bağlanacaklar. 501 4. Soru: Bir alimimiz, “Bu zaman tarikat zamanı değil, hakîkat zamanıdır.” demiş; ne dersiniz. Tarikat, bir eğitim sonunda hakîkate ulaştırıyor insanı... İnsan nefsini yeniyor, iradesini kontrol ediyor, Allah’ın sevdiği işleri yapıyor; Allah’ın sevgili kulu oluyor, hakîkate ulaşıyor, ermiş kimse oluyor. Tarikattir yolu onun, başka türlü olmuyor o... Kitap okumakla olsaydı, Allah gökten kitabı indirirdi, “Okuyun bunu!” derdi. Böyle olmuyor, sohbet yoluyla oluyor. Peygamber Efendimiz gelmiş, 23 senede insanları İslâm’ın hakîkatlerine alıştırmış ve eğitmiştir. Eğitim yoluyla olduğu için kitap yoluyla, okumak yoluyla olmaz! Eğitimin içinde kitap olabilir ama, mutlaka bir eğiticinin olması şarttır ve öyle olmuştur. Sonra bazı insanları öğretebilirsiniz, şunu oku, şunu ezberle filân diyebilirsiniz ama; fiilen göstererek şunu şöyle yap demek, çok yaygın bir eğitim tarzıdır. Usta-çırak yetiştirme usûlüdür. Gayet kolaydır. Görerek ve uygulamalıdır. Tasavvuf bunu yapıyor. Onun için, böyle olması şarttır. 5. Soru: Bazıları; “Devir tarikat devri değil, imanı kurtarma devridir. Tarikat meyvedir, iman hakikatleri gıdadır, onun için asrımız tarikat devri değildir.” diyorlar. Biraz açıklama yapar mısınız? Muhterem kardeşlerim! İmanı kurtarmak, en önemli şeydir. Tarikatın yaptığı da odur zaten. Tarikat, imanı sağlamlaştırma yoludur. Tarikatı bilirse insan görür ki tevhîd-i hakîkiye insan o eğitimle ulaşır. Yoksa taklitte kalır. Basireti açılmaz, gerçekleri göremez. O imanı kurtarma bile mümkün olmaz. İmanı kurtarmanın en güzel yolu o büyüklerimizin çizdikleri tasavvuf yoludur. 6. Soru: 502 Tarikate ve bir hak mezhebe uymamak günah mıdır? Cahilliktir. Cahillik tehlikelidir; sonu vehamet olur. Çünkü bir hak mezhebe uymuyorsun. Sen İmâm-ı Âzam mısın? Neden hak mezhebe uymuyorsun? Uymuyor. Niye uymuyorsun? Sen kendi başına âyetleri hadisleri anlayacak, mezhep kuracak kadar çok allame bir insan mısın? Değilsin. O zaman bilene uysana be adam! Bir hak mezhebe uymuyor. Uymamak cahilliktir, yanlıştır; uy! Onlar bu meseleleri incelemiş; bu işin profesörlerinin profesörü, onlara uymak lazım. Bir insan tarikate girmese ne olur? Tarikate girmezse nefsini terbiye etmez. Nefsini terbiye etmezse, sevaplı şeyleri kazanmazsa, günahlarda devam ederse âhireti mahvolur. Ma’rifetullaha eremezse gafil giderse zarara uğrar; onun için bu hayırlı, faydalı şeyleri yapmaya çalışması lazım! 7. Soru: Bir alim “Zaman tarikat değil belki hakikat zamanıdır.” diyormuş. Ama günümüzde bir çoklarımız tarikat ehli olmuşlar. 503 Kendilerinden başkasını da müslüman görmeyenler mevcut. Kılık kıyafetle mi, sakal bıyıkla mı bu din kàimdir ki, sakalsıza selâm bile vermiyorlar. “—Zaman tarikat zamanı değil.” diyen kişiyi ben tanıyorum, bildiğim bir kimse. Mübarek bir zâttı, Allah rahmet eylesin. Bizim Mehmed Zahid Kotku Hocamız’a Zeyrek camiinde imamken gelmiş. Hocamız Rh.A bizzat kendisi anlattı: “—Ben Nakşbendî Evrâd-ı Şerifesi’ni okuyorum. Gümüşhaneli Ahmed Ziyâeddîn Efendi Hazretleri’ne muhabbetim vardır, hocamdır, üstâdımdır.” demiş. Yâni kendisi hem zikir ve evrâdı okuduğunu hem de tarikat büyüklerinden bazı çok meşhur olan alimlere bağlılığının, sevgisinin olduğunu söylemiş. Samsun’da Mustafa [Bağışlayıcı] Efendi diye bir kardeşimiz var, kendisini, yani bu alimin de intisablı olduğunu söylemişti. “Zaman tarikat zamanı değil, hakikat zamanı!” sözü ne demek? Tarikat zaten hakikate götüren bir yoldur. Tarikat zaten sonunda insanı ma’rifetullaha erdirir, hakikate ulaştırır. O bakımdan arasında bir fark yoktur. Fakat tarikat erbâbı bu zamanda nasıl? Tabii gerçek mutasavvıflar, gerçek alimler farklı... Nerede Yunus Emre, nerede Mevlana Celâleddîn-i Rûmî, nerede Eşrefoğlu Rûmî, nerede Hacı Bayrâm-ı Velî, nerede İbrahim Hakkı Erzurûmî... Onlar alim kimselerdi, âbid kimselerdi, fâzıl kimlelerdi, kâmil kimselerdi... Bu devirde de vardır. Ama bu devirde de, o devirde de o seviyede olmayan insanlar da vardır. Yalnız her ne olursa olsun, insanın nefsini terbiye etmesi Kur’an’da emrediliyor. Onun için mecbur. Ma’rifetullahı öğrenmesi dinimizin emridir, Kur’an’ın, imanın asıl şartıdır. İhsân makamına ulaşmak en önemli şeydir. O bakımdan, hiçbir zaman insanlar nefis terbiyesinden, marifetullahı tahsil etmekten, güzel ahlâkı elde etmekten, tasfiye-i bâtından, tezkiye-i nefisten ve tehzîb-i ahlâktan uzak olamayacaklarından her zaman için, 504 herkes için bu şeyler lâzımdır. Binâen aleyh, öyle bir ayrıma lüzum yok. Ama alimler çeşit çeşit usullerle İslâm’a hizmet etmeyi denemişler. Kimisi; “Şu metotla hizmet edelim, bu daha önemli.” demiş. Kimisi; “Hayır, şu metotla hizmet edelim, şu daha iyidir.” demiş. Ben o metotları biliyorum. Eskiden de böyle çeşitleri vardı. Bu zamanda da halkımız İslâm’a girsin diye çeşit çeşit metotlar uygulanmıştır. Herkes kendi metodunu uygulamış, talebelerini yetiştirmiştir. Talebeleri içinden iyi kimseler çıkmışlardır, güzel hizmetler olmuştur. Fikir farkları olabiliyor. Ama nefis terbiyesi mutlaka, her zaman lazım. “Günümüzde birçokları tarikat ehli olmuşlar ama, kendilerinden başkasını müslüman görmüyor.” diyor. Bu iyi bir şey değil. Kendisinden başkasını müslüman görmemek doğru bir şey değil. Hatta iyi müslümanlık, kendisini en aşağı, âciz nâçiz bilip karşısındakine hüsnüzan etmeyi gerektirir. İyi müslümanlık budur. Böyle bir kimse varsa bu bütün erbâb-ı tarikatin hâli değildir, cahil bir iki kişinin hâlidir. Erbâb-ı tarikat mütevâzı insanlardır. Yunus Emre’yi biliyorsunuz. Ne diyor: Dövene elsiz gerek, Sövene dilsiz gerek, Derviş gönülsüz gerek; Sen derviş olamazsın! Gönülsüz ne demek? Mütevâzi demek. Yani gerçek dervişler bu durumda değildir. Kötü misalleri bahis konusu etmeyelim. Her yerde kötü misal vardır. Kötü misalleri bahis konusu edersek, iş bitmez. Camideki kötü misalleri ele alıp onu anlatacağımıza; “Vay falanca adam şöyle, filanca adam böyle... Filanca cemaatten filanca şöyle yapmış, falanca filan böyle yapmış...” diyecek yerde güzel şeyleri anlatalım, teşvik edelim. Camiye gölge düşürmeyelim. 505 Mesela birisi diyor ki: “—Niye camiye gelmiyorsunuz?” “—Camide pabuç çalınıyor, ondan gelmiyorum.” Pabucu çalınan camideki cemaat, hırsız caminin cemaatinden değil ki! Hem cemaatin pabucu çalınıyor, hem de camiye iftira oluyor. Bunlar doğru değil. Güzel şeyleri söyleyelim, oyuna gelmeyelim. Camiyle hırsızlık suçunu yan yana getirmeyelim. Nasıl Papa’yı bir çocuğun elini öperken resmini çekiyor. Sevimli göstermek için bu bir taktik… Biz de kötü örnekleri yazmayalım! Nefsi terbiye etmek güzel şeydir. Allah’ı zikretmek çok sevaplı bir şeydir. Bunları kötü imajlarla yan yana getirmek, böyle düşünmek insanın kendisinin de zihninde bir kusurdur. Böyle olmak doğru değil. O bakımdan bu tarzda düşünmek uygun değil. Bu kardeşimizin de böyle düşünmesi uygun değil. Bu misallerdeki kişilerin de kendisini tam müslüman sanıp başkasına selâm vermemesi, o da uygun değil. Bu kardeşimizin bakış açısı da tenkide uğrayacak bir tarzda. Hem birincide, hem ikinci sorusunda kendisinde bir gariplik var. “Kılık kıyafetle mi, sakal bıyıkla mı bu din kâimdir ki sakalsıza selam bile vermiyorlar.” Diyor. Sakalsıza da selâm verilir. Bildiğine de selâm verilir, bilmediğine de selâm verilir. İslâm kılık ve kıyafetle değildir. Hatta tasavvuf erbâbından birisinin güzel bir şiiri var: Dervişlik olaydı tac ile hırka; Alırdık biz dahi otuza, kırka… “Bu sarıkla cübbeyle olacak bir şey değildir, gönül terbiyesiyle olacak.” diye onlar da söylemişler, bu kardeşimiz gibi... Esas olan şekil değildir, özdür. O bakımdan kimseyi hor görmemek esastır. Demek ki bu kardeşimiz bazı cahil kimselerle karşılaşmış, 506 onlara kızmış. Öyle anlaşılıyor. Onları tenkit ediyor. Tenkitleri haklı. Tenkit ettiği kimseler kusurlu. Fakat kendisi de hep menfî şeyleri dile getirmek dolayısıyla, yanlış bir durumda. Bu soruyu soran kardeşimiz de kendisine dikkat etsin! “İmansızlık ve hayasızlık almış yürümüş, kişiler zikirle vakit geçiriyorlar. Hani emr-i bi’l-mâruf? Bilmiyorsan malınla canınla neden bu yolda fedakârlıkta bulunmazsın?” diyor. İmansızlık ve hayasızlık almış yürümüşse, tabii onunla emr-i mâruf yapılacak, nehy-i münker yapılacak bir mücadele gerekiyor. Yalnız emr-i mâruf nehy-i münker yapmak için kadro lazım. Kadronun da emr-i mâruf ve nehy-i münkerin de şartı vardır. Açın meselâ Tenbihü’l-Gàfilîn kitabını; “Kimler emr-i mâruf nehy-i münker yapabilir?” diye açıklıyor. Cahil emr-i mâruf nehy-i münker yaparsa, kaş yapayım derken göz çıkartır, gönül yıkar, insanları küstürür. Onun için emr-i mâruf nehy-i münkerin birtakım şartları vardır. O şartlara sahip olmadan insan emr-i mâruf yapamaz. O zaman kaçırtır, herkesi küstürtür, darıltır. Nitekim kendisi de misal vermiş, bazı kimselerin tavırlarından rahatsız olmuş. Demek ki ham oldu mu insan faydalı olamıyor. Binâen aleyh, olgunlaşmak esastır. Dinimizin esası budur. İnsan olgunlaşacak. Olgunlaşma da bir olgunluk eğitiminden geçerek olur. Binâen aleyh, o olgunluk eğitiminin bir parçası olan zikri de küçük görmek yanlıştır. İnsan bir müddet zikirle meşgul olur, halvetlere girer, kemalâtı elde eder. Ondan sonra öbür tarafta mürşid-i kâmil olur. Eşrefoğlu Rûmî buradan kalkmış, Hama şehrine gitmiş, Suriye’ye... Orada Sâdeddîn-i Hamevî Hazretleri’nden üç erbain çıkartmış. Yani kırk gün, kırk gün, kırk gün; 120 gün, dört ay tenhalarda halvet yapmış. Ama ondan sonra Eşrefoğlu Rûmî olmuş, büyük alim olmuş, büyük şeyh olmuş, büyük evliyâdan olmuş. Demek ki bir olgunluk eğitimini takip etmeden olmaz. 507 Ayrıca zikrullahı Allah emrediyor. Allah’ın emrettiği bir fiili küçük görmek doğru değildir. “Allah’ın ismini zikredin. Çok zikredin!” diye emrediyor. Kusur Allah’ı zikretmesinde değildir. Müslümanların vazifeleri çoktur. Çok vazifelerden bir tanesini yapar da ötekileri yapmazsa insan, zaten kusurlu olur. Mesela namaz. Bir adam namaz kılsa, bir vazife namaz; oruç tutmasa, zekât vermese, hacca gitmese bu adamı methedebilir miyiz? Edemeyiz. Çünkü müslümanların vazifeleri çok. Namaz da kılacak, oruç da tutacak, hacca da gidecek, zikirle de meşgul olacak, tüm vazifeleri yapacak; yarım yaparsa yarım insan olur diye. Onun için, “Bir kimse zikirle vakit geçiriyor da ötekini yapmıyor!” gibi bir tenkit iyi bir tenkit değil. Zaten bu zikirle meşgul olan insanların çoğu emr-i mârufu nehy-i münkeri yapıyor, İslâm’a hizmeti yapıyor ve parasını verip de hayrı hasenâtı yapan ekseriyâ bunlardır. Bir envanter çıkartın, inceleyin; ekseriyâ olgun müslümanlar zikirle meşgul olanlardır. Haberiniz olsun. Hacca gidenler, hayır yapanlar, cihad edenler, Allah yolunda malını verenler hep onlardır. Biz de erbâb-ı zikiriz, el-hamdü lillah. Emr-i mâruf da yapıyoruz, nehy-i münker de yapıyoruz. Müşahhas bir misal olsun diye kendimizi de ortaya koyalım da mesele iyice anlaşılsın. [Cami cemaatine; “Gel kardeşim, şurada Es’ad Hoca var, gidelim, dinleyelim, bakalım neler öğreniriz...” diyorum, “İşim var, gelemem. Bizim din adamlarımıza ne olmuş... Cami var, TRT var, Mevlid okuyorlar, dualar ediyoruz. 163. madde kalkmasın, Ayasofya açılmasın.” diyor. Ortalık bunlarla dolu.] diyor. Yaygın bir cehaletin, cehaletle dolu devirlerin sonunda tabii tarla ekilmezse, sürülmezse, ayıklanmazsa diken doldu... Uzun zamanlar din eğitimi yapılmadı. Mektepler açıldı, şimdi ilim irfan erbâbı yavaş yavaş yetişmeye başladı. O söyleyen kimsenin, “Bizim din adamlarımıza ne olmuş?” dediği, biz de o din adamlarındanız. Onları da biz yetiştirdik. Ben İlâhiyat Fakültesi’nde profesörüm. TRT’yi idare eden şahıslardan çoğu da benim talebemdir. Bugün Diyanet’in başındaki adam da 508 benim talebemdir. Geçtiğimiz Diyanet İşleri reislerinden iki tanesi, üç tanesi de kaderin sevkiyle bizim önümüzden geçti, imtihan ettik, talebemiz oldu. Çoğu talebemizdir. Demek ki “Bizim din adamları” dediği aslında benim, bizim din adamlarımız. Böyle iki türlü üç türlü ayrım yapmasına lüzum yok. TRT’de bir din eğitimi var; ama yeterli değil. İnsan “Sabahleyin kahvaltı ettim.” diye öğle yemeğinden geri kalıyor mu? İkindi yemeğinden, akşam yemeğinden geri kalıyor mu? Kalmıyor. Binâen aleyh, TRT’de haftada bir beş dakikalık dinî konuşma var; yetmez! Camideki konuşmalar; yetmez! İmam-Hatip okulları; yetmez! Bu din eğitimi, din öğretimi uzun iştir, hayat boyu devam eden bir iştir. Bu eğitimle insanlar yoğrulacak, iyi insan olacak. Öyle küçücük dozajlarla, azıcık koklamalarla, kokusunu uzaktan koklattırmakla insan eğitimli olmaz. O bakımdan, çok çalışılması gerekiyor. Yeterli değil. O kardeşimizin camiye gelmesi lazım. TRT’yi de dinlesin, evinde de çalışsın. Onlar da yetmez, ayrıca ilmini arttırmak için başka kurslara da gitsin. Arapça da öğrensin. Tefsir kitapları da okusun. Hadis kitapları da okusun, ki epeyce bilgisiz olduğu anlaşılıyor. 163’ün kalkması hepimizin arzusudur. Çünkü dinin ahkâmını uygulansın diye söylemek suç telakkî ediliyor. Bunun için cemiyet kurmak suç telakkî ediliyor. Müslümanın kafa yapısına ters. “—Bu bir antidemokratik durumdur, vicdan hürriyetine karşıdır.” diye çeşitli konuşmalar yapılıyor. Onun için kaldırılmasını temenni ediyoruz. Camide insan bir hoca efendi hutbede “Faiz haramdır.” dedi diye hapsi boylayabiliyor. Faizin haram olduğunu Kur’an-ı Kerim söylemiş. “—İslâm’da içki içilmez. Devlet içki üretmesin.” dediği zaman; “Vay sen devletin müesses, kurulu nizamını dinî esaslara uydurmaya çalışıyorsun!” diye hapse gidiyor. Bu bir haksızlık oluyor. Çünkü Kur’an söylemiş, ben 509 söylememişim ki... Kur’an’ın sözünü nakleden hoca hapse gidiyor diye, bu bir haksızlıktır diye kaldırılmasını istiyor. Binâen aleyh, onun kaldırılmasını isteyecek. Ayasofya da Fatih Sultan Mehmed’in cami yaptığı bir müessesedir, camidir. Vakfederken “Burası cami olarak kullanılsın!” diye emretmiş. Onun vakfiyesine uymamak günahtır. Uyulması lazım. Ben malımı mülkümü tahsis edeceğim, ondan sonra, “Ben öldükten sonra bu mallar şu hayırda kullanılsın.” diyeceğim, kullanılmayacak. Günahtır bu! Vakfeden kimsenin şartına uymamak günahtır. Onun için, biz hepsini istiyoruz. İstemek de mi yasak? Güzel şeyleri temenni etmek de mi yasak? “Zulüm kalksın, haksızlık kalksın, kanunlar daha âdil olsun demek de mi yasak? Bu zaten gazetelerde denilip duruyor. Demek ki o kardeşimiz çok cahilmiş. Demek ki TRT’den haftada beş dakikalık öğrendiği dinî bilgi doğru düzgün dinî bir vicdanının oluşmasına bile yetmemiş olduğu anlaşılıyor. O kardeşimizin çok daha bilgilere muhtaç olduğu anlaşılıyor. Allah ıslah etsin. 510 Bu durumlar yaygın. Ama çok güzel gelişmeler de var. Sizler de bizler de çok söyleyip çalıştıkça, gayret ettikçe düzelecek inşaallah. b. Mürşidin Konumu Soru: Tarikata girmek istiyorum ama, mürşidler kul ile Allah arasına girmiş olmuyor mu? Şirke düşmekten korkuyorum. Mürşidler Peygamber Efendimiz’in varisleridir. Peygamber Efendimiz’in sahabesiyle durumu nasılsa, sahabenin Peygamber Efendimiz’e karşı durumu nasılsa, mürşidlerle müridler arasındaki durum da aynıdır. Peygamber Efendimiz sahabesinin Allah’la arasına girmiş denilebilir mi? Öyle şey olur mu? Allah’a götürüyor. Allah’a götüren yolda rehber ve kılavuz oluyor. Onun için, araya girmek diye bir yorum yanlıştır. Şirk, Allah’ın varlığını yanında bir başka varlık tasavvur etmektir. Bir insanın hocasını sevmesi Kur’an’ın emridir, dinimizin gereğidir. Hadis-i şeriflerin gereğidir. Hocasına bağlanması da ondandır. Bütün mesele, ciddî bir hocaya, gerçek bir mürşide bağlanmaktır. Ona bağlandığı zaman zâten, onun mâni olmadığını, bil’akis rehber ve kılavuz olup, elinden tutup hayra ve hakka götürdüğünü görecektir. c. Tarikat ve Toplum Hayatı Soru: “Günümüz toplumu tarikata uygun değildir. Bir yere kapanıp zikir yapmaktansa, dışarıda insanlara İslâm için hizmet yapmak gereklidir. Bunun için tarikat gereksizdir.” deniliyor. Bu söze bağlı olarak, günümüzdeki tarikat anlayışı konusundaki düşünceniz? “Günümüz toplumu tarikata uygun değildir.” diyemiyoruz. Olaylar da öyle göstermiyor. Amerika’lı bile, yahudi bile, Fransız, 511 İngiliz, Alman bile müslüman olup tarikata girebiliyor. Hattâ Abdülkadir es-Sûfî’nin Londra yakınında ayrı bir yer aldığı, ayrı okullar açtığı, helâl gıda satılan ayrı bir süpermarket açtığı, İslâmî bir topluluk meydana getirmeğe çalıştığını biliyoruz. Toplum tarikata uygun değilse, İslâm’a uygun değilse; o zaman, müslüman olan insan topluma uymuyor, toplum içinde kendi varlığını sürdürmeğe çalışıyor. Biz de öyle yapıyoruz. Biz de Türkiye’deki çevre içinde, ortam içinde, çeşitli gayr-i İslâmî tesirlerin karşısında hanımlar giyim bakımından; erkekler sakal, namaz vs. konularda herkes, “Öz inancıma uygun yaşayayım!” diye bir direnç gösteriyor. İnsan ille topluma tâbî olmuyor, bazen de topluma karşı çıkarak, direnç göstererek bazı haksızlıkları engellemeğe çalışıyor. O bakımdan, toplum tarikata uygun değilse, tarikat da gerekli bir eğitimi —iç eğitimi, ahlâk eğitimi— veriyorsa; o zaman, toplumun ihtiyacı var buna... Toplumun değişmesi lâzım! Bu inadından vazgeçsin, şu ahlâk eğitimi yapılsın da, hayâlî ihracatlar, arsızlıklar, yüzsüzlükler vs. bitsin! Ahlâk toplum için gerekli olduğu için, ahlâk eğitiminin yapılması gerekli olduğuna göre, bu taraftan da bakabiliriz bu konuya... “Bir yere kapanıp zikir yapmak” sözüyle tarikata bir sataşma oluyor. Bir iddia, bir kötüleme oluyor. Tarikat sanıldığı gibi böyle değildir. Belki, böyle yapanlar hristiyan rahiplerdir. İslâm’dan önceki mistikler böyle yapmışlar. Uludağ’a çekilmiş, —onun için keşiş dağı denmiş— orada ibadet etmiş. Mağaraya çekilmişler veya Niğde Aksaray’daki peribacalarının olduğu yerlerde, vs. böyle dünyayı terk ederek, târik-i dünya olarak, evlenmeyerek, ruhbanlıkla, ibadetle meşgul olmuşlar. İslâm böyle değildir. İslâm’da mutasavvıfların hepsi bir meslek sahibidir. Meselâ, okuyun Tezkiretü’l-Evliyâ’yı: Ya attârdır, ya kassâbdır, ya nessâcdır, dokumacıdır... Çünkü, elinin emeğiyle kazanmak sevap olduğundan çalışmışlardır. İbadetini çalışırken yapmışlardır. Çalışıp da sevap kazanmayı düşünmüşlerdir. Çalışıp kazandıklarıyla hayır yapmayı düşünmüşlerdir. 512 İslâm tasavvufunda böyle bir kenara çekilip de, toplumdan kaçmak yoktur. Bazı zamanlar yapılan bir halvet var; o da eğitim içindir. Hiç bir kimse üniversitenin son sınıfına gelmiş bir öğrenci, tam proje devresinde evinden üç gün dışarı çıkmadı, projeyi yetiştirmek için gece gündüz çalıştı diye onu suçlayamaz. Çünkü, nihâyet bir proje hazırlayacak, imtihanlara hazırlanıyor. Bu normal bir şey... Tarikatta da eğitim için bazı eğitim şekilleri vardır. Kırk gün halvete girecek, zikir yapacak; gönül gözü açılacak, ma’rifetullaha erecek, Allah’ın sevgili kulu olacak. Kırk gün orda bir ibadet vardır amma, ondan sonra da çıkıp hizmet vardır. Meselâ: Eşrefoğlu Rûmî Hama’ya gitmiş. Hama’daki Saâdeddîn-i Hamevî Hazretleri’nden üç defa halvet, erbaîn, çile çekmiş. Yüz yirmi gün, dört ay yâni... Dört ay devamlı ibadetle meşgul olmuş ama, ondan sonra gelmiş İznik’te, halkın eğitimiyle, irşadıyla, dervişlerin yetiştirilmesiyle, dînî ilimlerin öğretilmesiyle meşgul olmuş. 513 Ayrıca, kendileri de yine kazançlarını kendileri sağlamaya dikkat etmişler. Ahmed-i Yesevî Hazretleri’nin nasıl geçindiğini biliyorsunuz. Kaşık yontarmış, kaşıklarını pazara gönderir, sattırırmış. Hattâ kendisi gitmezmiş. Hayvanın iki tarafındaki küfeye koyarmış, dehlermiş hayvanı... Hayvan gider orda pazarda dolaşırken, herkes kaşıkları alırmış parayı içine bırakırmış. Eğer adam parayı vermezse, parayı verinceye kadar hayvan onun önünden ayrılmazmış. Böyle şeyler anlatılıyor ama, şunu çok net olarak biliyoruz ki, çalışıyorlar. Kimseye yük olmadan, alnının teriyle geçiniyorlar. Cihad ederek geçiniyorlar. Ticaret var, cihad var, hizmet var... Zikir de var ama, müsaade et de geceleyin saat iki ile üç arasında yarım saat zikretsin, Allah Allah desin, gözyaşı döksün! O da var çünkü hadis-i şerifte... Eve ekmeği, peyniri götürmeyi unutmak, Orhan Veli’de var... “Böyle güzel havalarda ekmek peynir getirip götürmeyi unuttum.” diye o söylüyor. Bizimkilerde yok... d. Nakşî Tarikatı 1. Soru: İmam-ı Rabbânî Hazretleri, Nakşî Tarikatı için, “Bu tarikatın bidâyeti nihâyetinde mündemicdir.” demiş; bunun mânâsı ne? Bunun mânâsı: “‘Başındayım bu işin; Allah’ın sevgili kulu olamadım!’ gibi bir duyguya düşmeye lüzum yoktur. Çünkü, çok kestirme bir yoldur. İşin içine girdiği anda, duygularının ve kabiliyetinin nisbetinde çok yüksek mertebeye çıkabilir.” demektir. Yâni, uzun bir zaman gerektirmez, bir göz yumup açıncaya kadar, güzel bir noktaya gelmesi mümkün olabilir. 2. Soru: İhvanlık nedir? İhvanlık, kardeşlik demektir. Özel mânâsıyla; bir kimsenin bir 514 tarikata girip derviş olması, şeyhine bağlı öteki kimselerle tarikat kardeşi olmasıdır. Usulü, erkânı tasavvuf ve âdâb kitaplarında yazılmıştır. 3. Soru: Tarikatta yaşanılan olayları, yorumlatmak üzere daha tecrübeli birisine anlatmak uygun olur mu? Olabilir. Bu yakın tarikat arkadaşı, dert arkadaşı, tecrübeli bir kimse olabilir. Doğrudan doğruya şeyhin kendisi olabilir. 4. Soru: Bir cemaat bırakılıp başka bir tarikata gidilebilir mi, mes’uliyeti var mı? Bırakılacak cemaatte bir uygunsuzluk görülmüşse, o zaman bırakılır. Mübarek bir cemaatse, o zaman bırakılmaz. Eğer bozuk bir yerse, bırakmak mecburiyeti vardır. e. Tarikattan Koğulma 1. Soru: Mürid ne zaman tarikattan çıkar? Mürid esas itibariyle, şeyhine olan bağlılığı zedelendiği zaman, tarikattan çıkar. Hatâsından döner tevbe ederse, o zaman durumu düzelebilir ama, zedelenen şey de kolay kolay eskisi kadar sıhhatli olmaz. Yamalı şey, aslı gibi olmaz. Onun için insan vazifelerine dikkat etmeli, günahlardan uzak durmağa dikkat etmeli! Diline sahip olmalı, gıybet dedikodu yapmamalı; hele hocasının, pirlerinin, din büyüklerinin hakkında bir şey düşünmek; bunlar çok perişan eder insanı... Onlara dikkat etmek gerekiyor. 2. Soru: 515 Tarikattan kovulmak nasıl, ne şekilde olur. Bu hale düşen kişinin kurtuluş çareleri nelerdir? İnsanın Allah yolunda yürümesi lâzım, ahdine vefâ göstermesi lâzım, sözünde durması lâzım! Sözünde durmayınca, vefâsız olur, onun cezâsını çeker. Eğer edepsizliği varsa, tarikattan kovulur, mânevî hayatta cezâya uğrar. O zaman çok büyük bir felâket olur. Nitekim, bir ilde bir kardeşimizle tanıştık. Bir başka şehirde bulunan bir hocaya bağlıymış eskiden... Sözünü dinliyormuş, tavsiye ettiği tesbihleri yapıyormuş. Fakat bir kaç defa meclisine gittiği zaman bakmış ki, sünnet-i seniyyeye, hadislere, şeriate uymayan acaib sözler söylüyor, işler yapıyor... Yanlış tavsiyelerde bulunuyor. Kendisinin az çok okumuşluğu var... “O zaman uyanmadım. Hep sevdiğim için; seven kimse sevdiğinin kusurunu pek görmez, uyanmadım.” diyor. “Bir gece rüya gördüm. Rüyamda Peygamber 516 Efendimiz’i gördüm. Bizim tekkede yangın çıkmış...” diyor, kendi bağlandığı tekkeyi anlatıyor. “Geliyorum telâşla, ‘Yâ Rasûlallah, tekkemizde yangın çıktı!’ diyorum. Peygamber Efendimiz de, ‘Bizim öyle bir tekkemiz yok!’ dedi.” diyor. Demek ki, Rasûlüllah Efendimiz nazarında, mâneviyat aleminde makbul olmayan bir yol olduğu böylece anlaşılıyor. Daha başka bir iki rüya daha görmüş. Oradan anlamış ki, hocası salâhiyetsiz bir kimse... Asıl hocası yaşlı bir zat imiş; ona bir vazife vermiş ama, o vazifeden sonra o biraz bu yolu istismar edince, tard olunmuş. Artık böyle yanlış işler yapmağa başlamış. İnsan haram yememeğe çok dikkat etmeli, vazifelerini güzel yapmağa çok dikkat etmeli, şeriatın emirlerini iyice tutmaya, haramlardan uzak olmaya, yasak olan şeylerden uzak durmağa dikkat etmeli; aksi takdirde, böyle bir mânevî tokat yedi mi, çok fenâ olur. Allah korusun... “—Eğer bir insan böyle bir mânevî tokat yese, rüyada da sen böyle bir insansın diye gösterseler, ne olur?” Çaresi tevbedir kardeşlerim! Her çâresiz işin çâresi vardır. Tevbe edecek, gözyaşı dökecek, pişman olacak... Diyecek ki: “—Yâ Rabbi! Ben bu işimi anladım. Rüyada da bana gösterdiğin gibi, yanlış yolda olduğumu anladım, hatamı da biliyorum. Tevbe ettim, hatamı bıraktım. İyi yola giriyorum, iyi şeyler yapacağım. Ne emredersen yapmaya hazırım!” diye tevbe eder de yolunu düzeltirse, Allah kabul eder. Bir insan ne kadar çok günah işlerse işlesin, candan tevbe edince, Allah bağışlar; bunu bilin! Allah’ın rahmetinden ümit kesmek yoktur. Ben öyle birisine rastladım. Kayıkçı, filozof gibi konuşuyordu. Biraz Bektâşî tekkesi terbiyesi almış, ağzı kalabalık: “—Biliyorum, Allah beni affetmez.” diyor. Bilmiyor. Hiçbir şey bilmiyor, çünkü Allah ümitsizliği yasaklamıştır: 517 الَ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اهللِ )الزمر٥٣:( (Lâ taknetû min rahmeti’llâh) “Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin!”(Zümer, 39/53) buyurmuştur. Tevbe edince, Allah her suçu affeder. İnsan eğer kendisinin bâriz bir hatasını biliyorsa, o hatayı bırakacak, bir daha yapmamaya niyet edecek, azmedecek; “Yâ Rabbi, ben bu hatâyı yaptım, çok edepsizim. Biliyorum büyük günah... Bir daha yapmamağa azmettim, beni affet!” diyecek, pişmanlık duyacak, gözyaşı dökecek; Allah affeder. Ondan sonra da doğru yoldan yürüyecek, iyi şeyler yapacak. Bu tarikattan kovulma denilen şeyler olur. Adam edepsizse, edepsizliğini de anlamıyorsa, istismar ediyorsa veyahut vazifelerini yapmıyorsa; o zaman, böyle mânevî tokatlar yer. Kendisi görmez belki, başkasına gösterirler. Veyâhut kendisi görse de, aldırmaz. Rüyada gösterirler, aklını başına toplamaz, yanlış yolundan vaz geçmez. Birisi böyle milletten para topluyormuş. “Cami yapacağım, bilmem ne yapacağım!” filân diye toplayıp, kendi hanını, hamamını yapmakta kullanıyormuş, kendi işine harcıyormuş. Bir başkası rüyada görmüş ki, yaptığı hanın, hamamın her tarafında yılanlar, çıyanlar kıvranıyor. Yâni, haramla yapıldığının sembolü oluyor. O kendisi görmüyor ama, başkasına Allah gösteriyor. O bakımdan, haramdan kaçınmağa, Allah’ın emirlerini tutmağa gayret edelim! f. Başkalarının Toplantısına Katılma Soru: Bulunduğumuz yerde başka bir cemaate bağlı arkadaşlar var... Onlar her akşam hatme yapıyorlar. Arada bir katılıyoruz, mahzuru var mı? 518 Mahzuru olmaz esas itibariyle ama, bazı cemaatlerin liderleri bizimkilerin yakasına yapışıyorlar... Bu bizimkilerin de bir imtihanı oluyor; onun için pek ses çıkartmamayı da düşünüyorum. Yakasına yapışıyorlar: “—İlle bizim tarikata gel!” diyorlar. “—Yâhu, ben bir yere bağlıyım!” diyor. “—Yok, bize gel!” diyorlar. Meselâ filân efendi53 filânca şehirde gitmiş, bir hocaefendiye: “—Sen bizim tarikata gel!” demiş. “—E, ben bir yere bağlıyım!” “—Nereye bağlısın?” “—İskenderpaşa’ya...” “—E, İskenderpaşa’nın hocası vefat etti.” “—Vefat etti ama, yerine başka hoca var. Makam duruyor. Filanca reisicumhur öldü; ondan sonra bitiyor mu? Vazife devam ediyor. İnsanlar yaşadığı müddetçe, irşad vazifesi kıyamete kadar devam edecek!” “—Yok, sen bize gel!” “—Yok, ben yerimden memnunum, gelmem!” demiş. Bizim bir genç çocuk, filânca hocaya54 gitmiş; ona: “—Ben sizin kurslarınızda kalabilir miyim?” demiş. “—Kal ama, bizim tarikata gir!” “—Ben İskenderpaşa’ya bağlıyım!” “—Sünnet-i seniyyeye daha bağlı bir dergâh olduğumuz için bize bağlan!” demiş. Gelmiş bir hocaya55 sormuş. Hoca da demiş ki: “—O da halifedir, o da halifedir; kime gitsen olur.” demiş. Pekiyi, ahid ne oldu, verilen söz ne oldu? 53 Musa Topbaş 54 Mahmut Ustaosmanoğlu 55 İskenderpaşa Camii imamı Mehmet Demir 519 Hani ey zâlim bizimle ahd ü peymân ettiğin? Müşteri çalmak, talebe ayartmak ne oluyor? Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki:56 وَالَ كَثُرَتْ أَتْبَاعُهُ إِالَّ كَثُرَتْ شَيَاطِينُهُ )حل. هناد عن عبيد بن عمير مرسالً( (Velâ kesüret etbâuhû) “Bir insanın etbâı çoğalırsa, (illâ kesüret şeyâtînühû) ancak şeytanları çoğalır.” buyurmuş. Çünkü, her birisi bir dert, her birinin derdiyle uğraşacak! Her birisi bir dert, bir yük yâni... Teklif eden kimsenin teklif etmesi, soru soran kimsenin soru sorması, cevap veren kimsenin cevap vermesi tasavvuf değildir. Bu üç olaydaki üç şahıs tasavvufa uygun bir iş yapmıyor. Yaptıkları tasavvuf değildir, dîvâneliktir. Bir arkadaşımız rüyada kardeşini görmüş. Kardeşi ama, “Bu Rasûlüllah’tır.” demişler. Rüya, hikmetleri var… Sonra rüyada Hocamız’ı görmüş; Hocamız ama “Bu Rasûlüllah’tır.” demişler. Sonra bir başka rüyada Rasûlüllah Efendimiz’i görmüş. Efendimiz elinde bir kâğıt, rüyayı gören kimseye gösteriyor; kardeşine de bir şey demiyor, buna da bir şey demiyor. Elinde bir kâğıt... “—Bu nedir?” diye dün bana sordular. Tabii isim zikretmiyoruz. Rüyaları bana naklettiler. O da dinliyor. Ben de rüyanın yorumunu söylüyorum. Bu şahıs bizim İskenderpaşa’yı bırakmış da falanca yere gitmiş. İyi güzel, filanca yere gidiyorsun ama, bu Rasûlüllah’ın 56 Ebu Nuaym, Hilyetü’l-Evliya, c.III, s.274; Hünnad, Zühd, c.I, s.327, no:597; Ubeyd ibn-i Umeyr Rh.A’ten. Kenzü’l-Ummal, c.VI, s.69, no:14886; Camiü’l-Ehadis, c.XVIII, s.404, no:19734. 520 rüyada gösterdiği kâğıt, ahid demektir. “Hani sen bir yerle ahid yapmıştın? Ne oldu senin bu ahdin?” demektir. Sonra bak, “Mehmed Zâhid Efendi de Rasûlullah’ın yolunda.” demektir. “Sen de Rasûlüllah’ın yolunda gitmek istiyorsun. Bu dergâh Rasûlüllah’ın yolu demek. Senin burayla bir ahdin, bağlantın var; ne oldu bu ahid?” demektir bu… İnsanlar çeşitli şekillerde imtihan olur. Müridin imtihanı da çok çeşitli olur. Tabii bizim imtihanımız çok daha büyük olur. Bizim derdimiz çok daha büyük olur. Allah hepimize yardım etsin. Size de, bize de, herkese yardım etsin. Herkesin hayrını, iyiliğini isteriz. Şahsen Allah beni –hamd ü senâlar olsun- sizlere muhtaç etmedi. Benim sizden herhangi bir kimseye ihtiyacım yoktur. Ne parasal yönden, ne bir başka yönden... El-hamdü lillah bana yetecek, benim de başkasına yardım edecek imkânları bana Allah Ankara’dayken nasip etti; evim vardı, arabam vardı, imkânım vardı. Benim kendi kendime Ankara’da da bir itibarım vardı, elhamdü lillah. Üniversitede profesördüm. Her yere çağrılıyordum; konferans için çağrılıyordum, yurt dışına çağrılıyordum. Avustralya’dan, Almanya’dan, Hollanda’dan, Amerika’dan, Güney Afrika’dan talepler geliyordu. Ben orada kalabilirdim. Maaşım yetiyordu, maaşım artıyordu, ben başkalarına karz-ı hasen veriyordum. Karz-ı hasenler alanların üzerinde hâlâ durur... Lüksüm yok, paranın fazlasını nereye harcayacağım, harcayamıyordum. Benim böyle bir işi zorla yapmak, reislik filan isteği de yoktu içimde, üstelik de böyle şeyleri, kalabalığı ve sâireyi sevmiyordum... “—Köyde bir ev alır da tenhada kalır mıyım?” diye birkaç defa teşebbüs etmiştim. “Tavşancıl’da bir ev mi alsak, oraya mı yerleşsek?” diye... Her seferinde Hocamız mâni olmuştu. Bir seferinde demişti ki: 521 “—Evlâdım, küçük yerlerde insanın kadrini, kıymetini bilmezler. Mücevherci bilir mücevherin kıymetini... Büyük yerlerde bilinir, küçük yerlerde kıymetini bilmezler, ezâ cefâ ederler. Olmaz, o köye gidemezsin.” dedi. Bizim arkadaşlar bir kooperatif kurmuşlar: “—Seni de ortak edelim, sen de filanca yere gelir misin hocam?” dediler. “—Sorun Hocamız’a, ben soramam.” dedim. Ben Hocamız’ın damadıyım o zaman, henüz böyle bir görevle yükümlü değilim. O arkadaş da gitti, Hocamız’a dedi ki; “İşte filanca yerde bir arsa alacağız, bu da ortak olsun mu?” diye benim nâmıma sorunca, ona çok sert bir çıkış yaptı. Tabii aslında o belki dolaylı olarak bana demek... O da dudağını ısırarak geri döndü; “Hocamız hiç müsaade etmiyor.” dedi. Ben biliyordum zaten öyle ufak tefek şeye müsaade etmeyeceğini... “Bir köşeye kaçıp da hizmetten uzak durma!” diye emir bize demek öyle olmuş oluyor. 522 Böyle bir şeye bizim ihtiyacımız yok da, bir vazifeyi götürmeğe çalışıyoruz. İnsanlara hadis-i şerifleri, Allah’ın yolunu anlatmağa çalışıyoruz. Size de bazı şeyleri öğretmeğe, sevdirmeğe çalışıyoruz. E tabii, millet çalgı seviyor, gösteri seviyor, başka şeyleri seviyor... Oraya gidiyor, buraya gidiyor. Falanca dergâh, gelene sigara ikram edermiş. Dergâhın başındaki şahsın düğün salonu varmış, düğün salonunda içki ikram edilirmiş. Millet bunlara aldırmıyor, bakmıyor; ne taraf daha keyifli, o tarafa transfer oluyor. Biz de transfer olmasın diye, transfer ücretini mi arttıracağız burada? “Aman oraya gitme, burada ücretin daha fazla olacak!” mı diyeceğiz? Nasıl yaparsa yapıyor, o da onun imtihanı... Ama işte bak, Efendimiz konuşmadan kâğıt gösteriyor. “Bu bir ahid” demek, “Ahdinden ne haber?” demek. Bir doktorun tedâvi görmekte olan bir hastası var... Öteki doktor, “Ona gitme, bana gel!” diyor. Olmaz ki, ayıptır. Hastanede bile bir doktorun meşgul olduğu hastaya, öteki doktor gelip karışmaz. “—Kimin hastasısın sen?” “—Filâncanın...” “—Ona söyleyin derdinizi!” der, karışmaz. Bu bir normal şey... Onun için, şimdi o hatmeye gitme demiyoruz, git ama kurtların eline düşme! O hatmeye katılırsın, bazıları kuzucukları yemek ister. Gidersin, ondan sonra; “Tamam, bizim tekkeye bir kuzu geldi.” derler, postunu yüzerler, üstüne otururlar, kuzunun etini de kebap yapıp yerler. O duruma düşme! 2. Soru: Size bağlı dervişlerden bazıları da, başka bir cemaatin sohbetlerini takip ediyorlar, bize de seyrek olarak geliyorlar. 523 Tabii, bir insan başka başka hocaların derslerine de gidebilir fakat o hocalar aklı başında hoca ise... O hocalar aklı başında hoca değilse, mürit kapıcı hoca ise, gıybet yapıcı hocaysa, hemen gelene sorarlar: “—Sen neredensin?” “—Falanca yerdenim.” “—Sen oradan ayrıl, buraya gel!” bilmem ne filan diye kötüleme çalışması yaparlar. Oralara giderken yavaş yavaş kendi cemaatinden soğur, uzaklaşır ve sonuçta tekkesinden olur. O bakımdan tecrübemiz, onlar pek uygun olmuyor ama doğru düzgün bir alimin sohbetine gidilebilir, sohbeti dinlenebilir. Böyle rekabetle, gıybetle iş yapan kimselere gidilmez. 3. Soru: Başka bir tarikatin sohbetine gitme izni… Bu hususta eskiden beri izin vermemişlerdir. Çünkü, gittiği yere kayar. Gittiği yer genel olarak uygun mu, değil mi bilinmez. Onun için, bizim Abdülaziz Bekkine Hocamız buyurmuş ki: “—Bir şadırvana su koyulmuş, etrafında musluklar var. Sen kovanı dolduracaksın. Bir musluğun altına koyup da açıp öyle mi doldurursun, biraz ondan doldurup öbür musluğa, biraz ondan doldurup öbür musluğa, biraz ondan doldurup öbür musluğa mı gidersin?” “—Bir musluktan doldururum.” demişler. Hak yolsa, bir yerden kovasını doldurması lâzım. Esas itibariyle gidilen yer de önemli. İnsan meselâ, çocuğunu sokağa bırakamıyor, herkesle konuşturtmuyor. Aslında konuşturmak ister, iyi arkadaşlar edinmesini ister ama, iyi arkadaş olmaz diye de titizleniyor. Kiminle konuştuğunu araştırıyor, soruyor: “—Evlâdım, o arkadaş kimdir, nasıl bir insandır?” diye soruyor. 524 Onun için gidilen yer çok önemlidir. Gidilen yer hakikaten nurlu, hakikaten şeriate bağlı, hakikaten tasavvufî ahlâka, âdâba riayetkâr bir yer ise, olabilir. Ama bu da şarta bağlıdır. Kendi ihvanımızın toplantısının olmadığı bir yerde, yalnızsa veyahut herhangi bir sebeple bir başka yere gitmişse, o cemaatin içinde o gün misafir olarak bulunuyorsa, caizdir. Aslında kendi ihvanı ile olması esastır. g. Başka Hocaları Kötülemek Soru: Yalova’da falanca cemaatte, Mehmed Zahid Hocamız aleyhine çok kötü sözler söylüyorlar.” Tasavvufî cemaat mi? “—Evet, tasavvufî / sûfî cemaat…” 525 Pekiyi, tasavvufta şeriate aykırı iş yapmak var mı? Peygamber Efendimiz: اُذْكُرُوا مَوْتَاكُمْ بِالْخَيْرِ (Üzkürû mevtâküm bi’l-hayr) “Siz ölülerinizi hayırla yad ediniz!” demedi mi? Başka bir rivayette:57 اُذْكُرُوا مَحَاسِنِ مَوْتَاكُمْ )ق. عن ابن عمر( (Üzkürû mehâsini mevtâküm) “Ölülerinizin iyiliklerini anınız!” buyurmadı mı? Ben karşılarında hazır lokma… Beni kötüleyebildikleri kadar kötülesinler; Mehmed Zahid Hocamız’a ne çatıyorlar? Onun aleyhinde ne konuşuyorlar? “—Vefat etmiş bir kimsenin aleyhinde konuşmayın!” diye hadis-i şerif var. Benim aleyhimde konuş: “Es’ad Coşan şöyledir, böyledir...” de, olsun bitsin. Mehmed Zahid Hocaefendi’yi ne kötülüyorsun? Onlar tasavvufî cemaat miymiş? Böyle tasavvuf mu olur? O hocayı kötüleyecek, müridi oradan soğutacak, beri tarafa geçirecek. “—Bu silsiledeki zevat şuraya kadar iyi de, buradan sonrası hiçbir şey değil.” Yahu, “Buraya odunun bile eğrisi yakışmaz.” demişler. Bu oyuncak değil ki, irşad makamı! Peygamber Efendimiz’in irşad vazifesinin devamı makamı. Odun gelse burada mum olur. O silsilenin başı neyse, devamı da odur. Er yarın Hak divanında belli olur! 57 Beyhaki, Sünenü’l-Kübra, c.IV, s.75, no:6981; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. 526 Sen burada onu kötülüyorsun ama, bir kere yaptığın fiil yanlış bir fiil, İslâm’a uymayan bir fiil. Hüsnüzan edeceksin. Fötr şapka giymiş, ayağını bir sandalyeye atmış, elinde pipo, sakal yok, bıyık yok, artistik bir poz vermiş... Allah rahmet eylesin ama, yok ki böyle... Sigara mükeyyefâttan. Derviş mükeyyefâtı değil, meşru mübahâtı bile terk ediyor. Bu mükeyyefât vücuda zararlı, ciğere zararlı; tekkede bu ikrâm edilir mi? “—İçme hocam bu sigarayı.” diyorsun. “—Sen benim sigarama karışma!” diyor. Niye karışmayayım? Şeriat, Peygamber Efendimiz her şeye karışmış; dişinin fırçasına bile karışmış, saçının şekline bile karışmış, bıyığına bile karışmış. Niye karışılmasın? Ciğerin hasta oluyor. Paran havaya gidiyor. Dumanını yel alıyor, parasını el alıyor, derdi sana kalıyor. Seni zarara uğratıyor bu… Niye karışmayayım? Sigara içerken, sigarayı pencerenin kenarına bırakıyor. Başına sarığı giyiyor, “Allahu ekber!” deyip namaza duruyor. Namazı kıldırıp geliyor. “—Hocam olur mu yani? Hocaya yakışır mı?” “—Sen benim sigarama karışma!” “—Bir insana günah olarak, kendisine bir şey söylendiği zaman ‘Sen benim işime karışma! Sen kendi işine bak!’ demek yeter.” diyor Peygamber Efendimiz. “Pekiyi…” diyecek. Nasihat doğru sözlü oldu mu, “Pekiyi…” demesi lazım. Efendimiz sigara içmiş mi? Hangi âyetten, hangi hadisten çıkıyor bunun delili? Millet bu ölçülere dayanmadan kötüleme yaparsa, o tasavvuf değil… Derviş çalmaya kalkarsa, o da tasavvuf değil... h. Tarikatlardaki Farklılık 527 Soru: Tarikatlar 12 kola ayrılmış, 12’si de haktır. Niye 12’ye ayrılmış? Tarikatlar çoktur da ayrılmasının sebebi; her yiğidin bir yoğurt yiyişi olduğundandır. ”Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır.” demişler. Sonra yemekler çeşit çeşittir. Sonra giyimler çeşit çeşittir. Suudi Arabistan’ın kıyafetini burada giyersen, ertesi gün hastaneye; inat edersen, kabr-i şerife gidersin. Buranın kıyafetini Suudi Arabistan’da giyemezsin, patlarsın. Biz bu elbiselerle Suudi Arabistan’a gittik. Gece saat 12’de uçağın kapısı açıldı, dış havaya uçağın içinden bir çıktık; ah bir şey oldu ayaklarıma, ne oldu? Bir de baktım pantolonum havuza düşmüşüm gibi sırılsıklam oluverdi, bacağıma yapıştı. Orada pantolonla durmak mümkün değil. Hemen yapıştı, terledim, havuza düşmüş gibi... Anında nereden fışkırdı o kadar ter anlayamadım. Pantolonum ayağıma yapışıverdi. Her yerin kıyafeti olduğu gibi, her halkın çeşit çeşit görgüsü, töresi olduğu gibi, her yere göre de insanların bilgisi seviyesine göre, anlayışına, gayretine göre de tarikatlarda, usüllerde, inceliklerde, çalışma şekillerinde farklılıklar olmuştur. Mezheplerde de bazı farklılıklar vardır. Bu anlayış farkından da olur, ihtiyacın değişikliğinden de olur, muhatabın değişikliğinden de olur. Anlayış farkından mezhepler doğmuştur. Mesela itikâdî mezhepler, amelî-fıkhî mezhepler doğmuştur. Hepsi haktır. Çünkü aynı şeye uymaya çalışıyor, Allah’ın rızasını bulmaya çalışıyor. İlmî bakımdan bir arada fikir, kanaat, yorum farkı olmuş oluyor. Hepsi haktır. O bakımdan bu tarikatlarda da farklılıklar olabilir. Hepsinin esası şeriata konulacak, şeriatın dirhemiyle tartılacak. Şeriatın dirheminde bir tartı geliyorsa, tamam. Şeriatın ahkâmına uygunsa tamam, hak tarikattır. Bazı yerleri bozuk, at gitsin. Bu işin, bazı yerin bozuk olmasının tehlikesine tahammül edilmez, ahirette insanın ayağı cehenneme kayıverir. 528 i. Tarikatta Keramet ve İstikamet Soru: Kadın erkek karışık tarikat toplantısı yapıyorlar. Caiz olur mu? Caiz olmaz! Bir şehirde bizim hacı teyzelerden birisini çağırmışlar. Maksadım şehri kötülemek olmadığı için adını söylemiyorum. Çağırmışlar. Demişler ki; “—Bizim bir güzel tasavvufî tarikat yolumuz var, oraya gel.” Kadın da akıllılık etmiş, oğlunu almış gitmiş, kapıyı çalmış, içeriye girecek. Bir de bakmış ki içeride kadın erkek, karman çorman beraber oturuyor. “—Bu ne? Ben girmem böyle yere.” demiş. “—Canım biz kardeşiz.” Canım Allah da biliyor müslümanların birbirlerinin kardeş olduğunu ama, kadın erkek bir arada olmaz! Peygamber SAS Efendimiz buyurdu ki: 58 إِيَّاكُمْ وَالدُّخُولَ عَلَى النِّسَاءِ ! فَقَالَ رَ جُلٌ مِنَ اْألَنْصَار:ِ يَا رَسُولَ اهلل،ِ أَفَرَأَيْتَ الْحَمْوَ ؟ قَال:َ الْحَمْوُ الْمَ وْتُ )خ. م. ت. عن عقبة بن عامرٍ( (İyyâküm ve’d-dühùle ale’n-nisâi) “Kadınların yanına girmekten sakının!” 58 Buhàrî, Sahîh, c.XVI, s.257, no:4831; Müslim, Sahîh, c.XI, s.146, no:4037; Neseî, Sünen, c.IV, s.404, no:1091; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.149, no:17385; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.V, s.386, no:9216; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VII, s.90, no:13296; Ebu Avâne, Müsned, c.III, s.17, no:4032; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.IV, s.409, no:17954; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.V, s.34; Ukbetü’bnü Àmir RA’dan. Câmiü’l-Ehàdis, c.X, s.340, no:9764. 529 (Fekàle racülün mine’l-ensar) Ensardan bir adam sordu: (Yâ rasûla’llah, eferaeyte’l-hamve) “Ey Allah’ın Rasûlü, kocasının erkek kardeşi, yani kayınbirader için ne dersin, bunun da bir mahzuru var mı?” diye sordu. Hani siz bana böyle şeyler soruyorsunuz ya, birisi de Peygamber SA Efendimiz’e öyle sordu. (Kàle) Peygamber Efendimiz buyurdu ki: (El-hamvu el-mevtü) “Kayın birader ölüm demektir.” O daha büyük felaket… Çünkü bir şeytana uysalar ne olur? İş mahvolur. Onun için İslâm tedbir olarak ayırmıştır. Bunlar ayrılmıyorlar. Şeyh efendi o kadar kuvvetliymiş, o kadar kuvvetliymiş ki, ateşle pamuğu bir arada tutarmış! Hadi oradan! Hiçbir şey yapamaz! Allah’ın emrini kimse değiştiremez. Şeriatın ahkâmını değiştirmeye kimsenin hakkı, salâhiyeti yoktur. Palavra atıyorlar. Böyle şey yok! Allah’ın emrine aykırı iş yapılmaz. Allah’ın emrine, şeriatın ahkâmına uygun hareket edilir. Tarikat demek, şeriatın ahkâmını kendisine hâl edinmek, güzel yaşamak demektir. Tarikat deyince millet sanıyor ki kanatlanacak, uçacak, hayaller görecek, televizyon seyreder gibi karşısındakinin kalbini seyredecek, televizyon seyreder gibi başka tarafa gidecek, gelecek... Rahat bir şey; oh, uçaksız muçaksız kalk buradan oraya git, öyle yap, böyle yap... Herkes işin turistik tarafında. Öyle şey olmaz. Hiç bunlara sahip olmadığı halde Allah’ın sevgili kulu olabilir. Bir de rahmetli anam anlatmıştı. Birisi Hızır’ı görmek istiyormuş. “—Kime sorayım, kime gideyim?” “—Filanca yerde bir hoca var, ona git.” demişler. “—Ben Hızır’ı görmek istiyorum.” demiş. “—Git be adam!” demiş. O da ısrar etmiş. “—Pekiyi, filanca şahsa git!” demiş, bir başka şahsa 530 göndermiş. O da biraz tarikat tasavvuf yolunda ileri bir kimse. Ona gitmiş. “—Beni falanca gönderdi, ben Hızır’ı görmek istiyorum.” “—Peki, bas ayağımın üstüne.” demiş. O da ayağının üstüne basmış. “—Kapat gözlerini.” demiş, kapatmış. “Aç gözlerini.” demiş, açmış. Bakmış ki Harem-i Şerif’te, Beytullah karşılarında. ‘Fırt’ oraya ışınlanma yoluyla gitmişler. Demiş ki; “—Yarın burada namaza dur, cuma namazını kıldıktan sonra sağ tarafındaki adama sımsıkı yapış, işte o Hızır.” Ertesi gün olmuş, adam heyecandan ölüyor, Hızır AS’ı göreceğim diye... Ertesi gün cuma namazını kılmışlar ama aklı hep yanındaki adamda. “—Es-selâmü aleyküm ve rahmetu’llah… Es-selâmu aleyküm ve rahmetullah!” der demez kaçırırım diye yanındaki adamı yakalamış. Demiş ki; “—Göster sağ avucunu!” Hızır AS’ın avucunda yeşil ben olacak. Hızır AS da demiş ki: “—Akıbetin hayrolsun.” “—Aç, sen Hızır mısın? Göster şu avucunu, göreyim.” “—Akıbetin hayrolsun.” “—Aç şu avucunu, bir göster bakayım, Hızır mısın?” İnanacak. “—Yahu, ben sana deminden beri ‘Akıbetin hayrolsun, sonun hayırlı gelsin!’ diyorum, anlamıyor musun?” “—E ne oldu?” demiş. “—Dün ‘Aç gözünü, kapat gözünü!’ diye seni buraya getiren adam, bugün imansız göçtü.” demiş. Kerâmet insanı kurtarmaz. Kerâmet Allah’ın ikramıdır; o ikramı hazmeden kurtulur, hazmetmeyen mahvolur. En büyük kerâmet nedir? Sırât-ı müstakimde dosdoğru gitmektir. Allah yolunda gitmektir. 531 Namazını kılacak, orucunu tutacak, haram yemeyecek, kimsenin hakkını yemeyecek, doğru işler yapacak, hayırlı işler yapacak; en büyük kerâmet odur. Ben öyle insanlar biliyorum ki: “—Yâ Rabbi! Bana kerâmet gösterme!” diyorlar. Neden? “—Dayanamam, şımarırım, şaşırırım. Bana gösterme, ben hâlimi bilmeyeyim!” Çünkü insan şaşırıverir. Muhterem kardeşlerim! Onun için Allah bizi böyle görüntülere aldanmayan, rızası yolunu iyi bilen insanlardan eylesin. 2. Soru Evliyâ açıktan kerâmet gösterebilir mi? Evliyâ açıktan kerâmet gösterir, gösterdiğinin misalleri çoktur. Ama derecelerine göre, kerâmet göstermeyi uygun görmemişler. Büyükler kendilerini saklamışlar. Halkın arasında şöhret sahibi olmak zor olduğundan, birtakım problemleri olduğundan saklamışlar. Ama bazen de göstermişler. Misalleri vardır. Biz de gördük, bizim hayatımızda da çok gördüğümüz şeylerdendir. Keramet gösterebilir, gösterir, göstermiş olanlar da vardır. Yalnız büyüklerimiz kerametin mümkün olduğu kadar saklanması gerektiğini, mümkün olduğu kadar mahviyetkârâne, mütevâzıâne olması gerektiğini bildirmişler. j. Rufaîlerin Şiş Gösterisi Soru: Türkiye’de bir haber programında bir tarikate mensup bir topluluk şişlerle bıçak ve diğer âletleri kendilerine, derilerine geçiriyorlardı. Fakat hiç acı çekmediklerini iddia ediyorlardı. Bu nasıl gerçekleşiyor? Böyle bir şey olabilir mi? Bu tür şeylere inanmıyorum, acaba inanmamakla imanımdan bir şey kaybeder miyim? 532 Bu şiş batırma işi bazı tarikatlerde vardır. Rufaî tarikatinde vardır. Onlar buna “Burhan göstermek” diyorlar. “Bak biz böyle bir şey yapıyoruz da kan akmıyor.” diyerek “Burhan göstermek” diyorlar. Fakat bu bir burhan değildir. Herhangi bir kimseyi üzmek istemiyoruz ama bu bir burhan değildir. Çünkü insanın bıçakla kestiği yerinin kanaması bir kusur değildir. Tabi bıçak kesecek, kessin. Ne var? Bir şey değil. Sahâbe-i kirâm harpte yaralanmış, kanları akmış; kimisi şehid olmuş. Bundan bir şey olmaz. Eğer kan akmaması usülden olsaydı, sahâbe-i kirâm evliyânın hepsinden daha yüksek olduğu için onların kanı akmazdı. Belli yerlere batırıyorlar. Ben de küçükken derime, kan yerine kadar gitmeyen yere iğneyi takardım. Belli yerlere yapıyorlar. Çok mühim bir şey değil. Ayrıca müslüman olmayan bazı göstericiler de bunu bazı ülkelerde yapıyorlar. Müslüman bile olmayan bazı göstericiler yapıyor. Ben bir Batı mecmuasında Yunanlılar’ın ateş yakıp da üstüne çıktıklarını gördüm. Ama belki ayaklarının altına bir şey sürüyorlar da ateşe mukavemetli oluyorlar. Belki ayaklarını daha önceden suya batırıyorlar, bilmiyorum. Ama bunlar mühim değildir. Mühim olan Allah’ın sevdiği kul olmaktır; ayetleri, hadisleri tutup Allah’ın şeriatinin yolunda yürümektir. Yoksa böyle şeyler herhangi bir hâli ispat etmez. Bu gibi hünerlerle bir insan beğenilip peşinden gidilecekse, o zaman herkes Zati Sungur’un peşinden gider, hokkabazların peşinden gider veya Hindistan’daki, Japonya’daki birtakım göstericilerin peşinden gider. El çabukluğu veya daha başka ruhî kuvvetlerle olabiliyor. Parapsikoloji dediğimiz dalda misaller var. Masanın üstüne bilye koyuyor, uzaktan telekinezi ile bilyeleri hareket ettiriyor. Duygularının gücüyle… Bir şey değil, bunu başkası da yapıyor. Buradaki duygularını telapati yoluyla başka bir şehirdeki insana 533 aktarıyor, telsiz cihazı gibi kullanıyor. Bunların dinle, imanla direk ilgisi yok. Bunlarla ölçülmez Tabi şunu da açıkça söylememiz lazım. Kâfirler, Nemrut İbrahim AS’ı ateşe attı da yanmadı. Neden? Allah ateşe; “İbrahim’i yakma!” dedi. قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَالَمًا عَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ )األنبياء٦٩:( (Kulnâ yâ nâru kûnî berden ve selâmen alâ ibrâhîm) “Biz ateşe: ‘Ey ateş, benim İbrahim kulum için serinlik ve selametlik ol!’ dedik.” (Enbiya, 21/69) buyruluyor. Allah’ın kudretiyle, emriyle İbrâhim AS’ı ateş yakmadı. Bunu Kur’an-ı Kerim bildiriyor, biz de inanıyoruz. Allah’ın evliyâsı da peygamberlere nasip olan mucizâtın benzeri şeylere, Allah’ın o ikramlarına mazhardırlar. Keramet olarak böyle şeylerin olması mümkündür. Ama o zaman nasıl olması lazım? Kılıcı çekeceksin, karnına hart diye sokacaksın, ensesine hurp diye sokacaksın, istediğin yerine sokacaksın; yani belirli, özenle seçilmiş yerine değil. Veriyor musun bana bıçağı? İstediğim her yerine hart diye sokabilir miyim, sokamaz mıyım? Müsaade var mı, yok mu? Böyle belirli, işaretli yerlere yapıyor; yanağını tutuyor, sokuyor. Bu çok önemli değil. Sen bana bırak da ben istediğim yere sokayım. O önemli! Allah’ın bazı sevgili kullarına keramet vermesi olduğu için, Seyyid Ahmed-i Rifâî Hazretleri’nin ateşe karşı böyle olması, onun tarikatinde birtakım evliyâullahın böyle şeyler yapması mümkündür. Fakat bunun bir gösteri haline getirilmesi, Mevlevî semâının bir dans gösterisi haline getirilmesi, turistlerin çağırılması, salonların tutulması; bu işi biraz ibadet ve keramet olmaktan çıkaran şeyler gibi oluyor. 534 Bizim büyüklerimiz bunlara itibar etmemişler. Keramete de itibar etmemişlerdir. “En büyük keramet istikamettir.” demişlerdir. İnsan sırât-ı müstakîmde, Kur’an yolunda yürüyorsa, en önemlisi odur. Çünkü biliyorlar; bu çeşit bazı olağanüstü olayları bazı kimseler ya ruhunu kuvvetlendirerek yapabiliyor ya da hokkabazlık yoluyla yapabiliyor. Mühim olan Allah’ın yolunda yürümektir. Bir haramdan kaçınmak çok kıymetlidir. Bir mekruhu işlememek çok kıymetlidir. Allah’ın bir emrini tutmak çok önemlidir. Gerisi gösteri! Onlar önemli değil. İşin aslı, mantığı budur. Kimseyi üzmek istemiyoruz, kimseyi tenkit etmek de istemiyoruz ama bizim yolumuz budur. k. Hacı Bektâş-ı Velî ve Bektaşîlik Soru: 535 Yanlış hatırlamıyorsam sizin Hacı Bektaş-ı Velî Hazretleri hakkında çalışmalarınız var… Türkiye’de Bektaşiliğin çok istismarı oluyor. Anadolu Bektaşiliğinin Şiîlikle bir ilgisi var mı? Evet, doçentlik tezim. Bu, çok güzel konuşabileceğim bir soru oldu. Teşekkür ederim. Benim dalım, Ankara İlâhiyat Fakültesinde dini edebiyat idi. Ben dinî edebiyat kürsüsünde idim. Doktora çalışmalarımda Denizlili bir alim üzerinde çalıştım. O vesileyle, çok eski bir el yazması esere ulaştım. Baktım ki Hacı Bektaş-ı Velî’nin bir eserinin tercemesi… Çok eski bir eser. Bizim edebiyat tarihinde XIV. Yüzyıl’dan eserler azdır. Çok eski bir tarih. O zamandan kalma eserler azdır. Önemli. Bilimsel olarak bizim dalımızda XIV. Yüzyıl’ın sonu önemli için önemli bir buluş. İncelerken gördüm ki, Hacı Bektaş-ı Velî, bizim gibi düşünen bir insan. Bektaşiler gibi olan bir insan değil. İçkinin aleyhinde, içkiyi kötülüyor, haram olduğunu söylüyor. Namazın, haccın lehinde; kendisi zaten Hacı Bektaş... Çok ilgimi çekti. Tanınan Hacı Bektaş’tan başka bir Hacı Bektaş. Hem de en eski kaynağı… Benim dalım dini edebiyat olduğu için, onun üzerine çalışmaya karar verdim. Konu aynı zamanda günceldi. Türkiye’deki Bektaşilikle, Alevilikle ilgili idi. Ve bir takım yanlışlıkların düzeltilmesine de sebep olacaktı. ”Çok faydalı olacak.” diye, onun eseri üzerinde, Hacı Bektaş-ı Velî’nin hayatı üzerinde çalışmaya karar verdim. Bu eski, antik eseri üzerinde çalıştım, doçentlik tezi yaptım. O eseri ana kaynaklardan, kütüphanelerden tenkitli olarak bulup karşılaştırıp hazırladım. Çok beğenilen bir doçentlik tezi oldu. Çok yerden, çok profesörlerden takdir aldım. Türk efkâr-ı umumiyesinde çok yankı uyandırdı. Bu yıla gelinceye kadar, bütün Hacı Bektaş-ı Velî anma toplantılarında, benim ismim ve eserim takdirle zikredildi. Radyolarda, televizyonlarda, gazetelerde benim eserim kaynak olarak gösterilerek bazı şeyler söylendi. Eski valilerden kendisi Hacı Bektaşlı olan bir kişi yanıma geldi. 536 “—Hocam size teşekkür ederiz. Biz pîrimiz Hacı Bektaş-ı Velî’yi doğru tanımıyormuşuz. Sayenizde doğru tanıdık. Ben kendi kardeşlerime de gelin pîrimizin yoluna girelim, dedim, çok faydalı oldu.” dedi. Bir emekli vali bu, ismini şu anda söylemeyeceğim. Mevlânâ ne ise, Yunus ne ise, Hacı Bektaş-ı Velî de o… Zaten çağları aynı, birbirlerine yakın, öyle bir tatlı insan. Alevîlik başka, Şiîlik başka, Bektaşîlik başka… Tamamen bizim Orta Asya’daki Ahmed-i Yesevî Hazretleri’nin fikirlerini söylüyor, demek ki ona bir yönden bağlı. Yunus Emre gibi, namazın lehinde, içkinin aleyhinde… Hatta o kadar aleyhinde ki kitabının bir bölümünde şöyle yazmış: “—Bir kuyunun içine, bir damla içki damlasa içki murdar olduğundan suyu murdar eder. Murdar olan kuyu suyunu, dışarıya dökmek lazım. Dışarı döküldüğü yerde ot bitse, o otu bir koyun yese, o koyunun etinden yemem.” diyor. Takvâ ehli insanlar; “Yemem.” demişler. Hz. Ali’den böyle bir söz rivayet ediliyor. Kur’an’a bağlı, sünnet-i seniyyeye bağlı bir insan olarak görülüyor. Ben bunları vurguladım. Eserin aslını bulup, konstrüksiyonunu yaparak neşrettim. Sonra Denizlili Honaz’lı bir alim XV. Yüzyıl’ın başında aynı eseri şiir hâlinde, manzum olarak yazmış, onu tanıttım. Ve çalışmamın sonunda; “—Bu önemli bir başlangıçtır. Bu başlangıca dayalı olarak, Türkiye’mizde yaygın, yerleşmiş bir takım yanlışlar düzeltilirse ben kendimi bahtiyar sayacağım.” demiştim. Ben tezimi 1976’da vermiştim. 1997’deyiz, 21 yıl olmuş. Bu 21 yıl içinde tezim çok yankı uyandırdı, basıldı. Hatta şöyle şeyler oldu: Malatya Üniversitesi rektör yardımcısı bana geldi: “—Hocam Malatyalı alevîler size selam gönderiyorlar, eserinizin basılmasını istiyorlar. ’Hocamız basarsa bassın, basmazsa müsaade buyursun biz basalım!’ diyorlar.” dedi. Benim de o zaman basacak gücüm yoktu. Ciddi bir eserin basılması kolay değil. Ama onların teşvikiyle bastım. Hatta o 537 rektör yardımcısı, dil tarih coğrafya fakültesinden Prof. Kemal Bey dedi ki: “—Hocam, buyurun sizi Malatya Üniversitesi’ne alalım!” Ben Ankara İlâhiyat Fakültesi’nde profesörüm. “—Sizi Malatya Üniversitesi’ne alalım.” dedi. “—Benim bazı kusurlarım var.” dedim. “—Nedir?” dedi? “—Sakallıyım. Sakal kusurum var.” dedim. “—Olsun, mahzuru yok.” dedi. “—Biraz tasavvufî yönüm var; tarikat ehli bir insanım.” dedim. “—Daha iyi; oraya gelir mürid toplarsınız.” dedi. Fakat İstanbul’la ilişkilerim çoktu; İstanbul’a yönelik çalışmalarım ve görevlerim vardı. ”Malatya’dan İstanbul’daki görevimi yönetemem.” diye gidemedim. Böyle büyük bir ilgi uyandırdı. Fakat bu sene ben dışarıdaydım, Hacı Bektaş-ı Velî Hazretleri’ni anma toplantısında bulunamadım. Mesut Yılmaz gitmiş, reisicumhur gitti, biliyorsunuz. Herkes gitti. Ben bulunamadım. Ne konuştular ne yaptılar, takip de edemedim. Bizim tezimiz yine methedildi mi, ondan bahsedildi mi, anıldı mı, anılmadı mı bilmiyorum. Ama geçtiğimiz yıllarda, ben gazete küpürlerini topladım, yurtta çok büyük yankı uyandırmıştı. Kültür Bakanlığı benim eserimden bazı alıntıları iki defa neşretti. Türkiye’de özellikle Araplar’daki Alevîliğe veya Farslar’daki Şiîliğe oturtmaya çalışıyorlar. Ben Hacı Bektaş’a da gittim iki kere; arkadaş da şahit. Oradaki Alevîler dâhil, Bektaşîler dâhil, Bektaşîliğin ne olduğunu farkında değil. Mesele oradan kaynaklanıyor zaten, bilmiyorlar. Bağlı oldukları şahsı da bilmiyorlar. Geleneksel yetişmişler; kulaktan kulağa, aileden aileye, babadan oğula yetişmişler. Birtakım şeyleri büyüklerden gördükleri şekilde biliyorlar ve söylüyorlar. Bu Sivas’ta Madımak otelinin yakılma hadisesi olduğu zaman, bu olay Avustralya’da çok büyük infial uyandırmış. Ve oradaki Alevîler çok kızmışlar. Radyolarda, televizyonlarda, İslâm aleyhine, Kur’an-ı Kerim aleyhine çok ağır sözler 538 söylemişler; hakaretler, küfürler yağdırmışlar. Ben Avustralya’ya gittiğim zaman: “—Hocam, Madımak olayları dolayısıyla çok çok hücumlar oldu, kimse de ses çıkaramadı. Diyanet görevlileri de, din görevlileri de, din ateşesi de sustu.” dediler. Ben: “—Bu olmaz. Yanlış bir iş yapılmış, cevapsız bırakılmamalıydı. Bunların cevabını verelim. Bu Alevî kardeşlerimizin en çok olduğu yer neresidir?” dedim. “—600-700 km ileride (Mildura) Milcura diye bir iç kasaba şehir var. Bizim İzmir çekirdeksiz üzümü gibi üzüm üretiyor, öyle tanınmış. En çok oradalar, dediler. Üzümcülük yaparlar, üzüm toplarlar, üzüm toplama işinde çalışırlar; orada dernekleri var.” dediler. Biz Sidney’den (Mildura) Milcura’ya gittik. ”Bizi onlara tanıtsın.” diye yanımıza tanıdığımız birkaç Alevî kardeşimizi aldık. Ondan sonra, onların oradaki dernek binasına gittik. Onların salonlarında dernek başkanları benim sağıma oturdu. Bir sünni profesör konuşacak demişler. Bizim konuşacağımızı duyunca herkes merakla karşımıza geldi. Ben dedim ki: “—Değerli arkadaşlar! Siz Madımak olayları dolayısıyla çok kızmışsınız; İslâm’a, Kur’an’a hakaretler etmişsiniz, çok ağır sözler söylemişsiniz. Ben buraya onun için geldim, sizinle konuşmak için geldim. Ne söyleyecekseniz söyleyin, karşılıklı konuşalım. Bu yanlışlık ortadan kalksın; burada yanlış bir şey var.” Kendimi tanıttım. İlahiyat Fakültesi’nden olduğumu, İmam Ca’fer-i Sâdık Hazretleri’ne bağlı olduğumu, onların çok sevdiği bir kimse olarak, tarikatımızın silsilesinde onun isminin olduğunu; nesebce Hz. Ali Efendimiz’in soyundan geldiğimi, üniversitede ilâhiyat profesörü olduğumu söyledim. Dedim ki: “—Biliyorsunuz bu Madımak olaylarını biz yapmadık. Videoya çekildi, biliniyor. Yakalandığı zaman sarhoş olduğu tespit edilmiş olan provakatörler yaptı. Sarhoşluğu belli olan kimse orada eşyaları atar, yapar; bunun sorumlusu biz değiliz. Daha sonraki 539 şeylerden siz bunu biliyorsunuz. Ama öyle olsa bile sorumluyu bırakıp da İslâm’a ve Kur’an’a saldırmanıza Hz. Ali, Ca’fer-i Sâdık Efendimiz razı gelmez. Allah razı gelmez. Burada bir yanlışlık var, düzeltelim.” dedim. Onlarla üç dört saat konuştuk. Ben konuştum, sonra: “—Sorun, içinizde kalmasın, her şeyi söyleyin! Ben de ilâhiyat fakültesi profesörü olarak size cevap vereyim, aramızdaki problem hallolsun.” dedim. Konuştuk, konuştuk, konuştuk… Biz oraya, ikindide namaz kılıp gitmiştik. Sonra saate baktım, “Akşam namazı kaçacak.” dedim. ”Akşam namazı kaçıyor, müsaade edin şu namazı kılalım.” dedim. “Bir ara verelim. Time out…” dedim. Birisi çıktı: “—Hocam, sohbetin kazası yok, namazın kazası var.” dedi. “—Bak, bu da yanlış!” dedim. Kur’an-ı Kerim’de Allah-u Teàlâ Hazretleri: 540 إِنَّ الصَّالَةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا )النساء١٠٣:( (İnne’s-salâte kânet ale’l-mü’minîne kitâben mevkùtâ) “Hiç şüphe yok ki, namaz mü’min kulların üzerine belirli zamanlarda yapmaları gereken bir vazife olarak yazılmış farz bir ibadettir.” (Nisâ, 4/103) buyuruyor. Siz de, “O vakti boş ver!” diyorsunuz. Bu Kur’an’a aykırı, yanlış. “Sohbetin kazası yok!” meselesi farzlarda olmaz, başka şeylerde olur. İhmal edilebilecek başka bir şeyi ihmal edersin de, “Sohbet daha mühim.” dersin; ”Ama farzı ihmal etmek olmaz.” dedim ve ben namaza gittim. “—Burada, kılabilir miyim?” dedim. “—Yer yok.” dediler. Dışarı gittim, namaz kıldım, geri geldim. “—Soracağınız sorular varsa daha konuşalım!” dedim. “—Yok, teşekkür ederiz, tatmin olduk.” dediler. Sonradan duydum, arkamdan, “Bu hoca doğru söylüyor.” demişler. Çünkü candan konuştum, onların yerine kendimi koyarak konuştum. “—Yanlış bir şey yapmasınlar, Allah’ın sevmediği bir duruma düşmesinler.” diye konuştum. İçten konuştum, bildiğim gerçekleri söyledim. Memnun olmuşlar. Önemli bir konu, “Keşke hep konuya böyle girilse. İki tarafı kızdırıp birbirinden uzaklaştıracak tarzdan girilmese.” diye düşünüyorum. Ve bu konuda Türkiye’de çalışan insanlardan biriyim, bunu bildireyim. Bunu da açıkça söylüyorum. İki zümre birbirinden farklı değildir. Bizim böyle yapmamamız lazım, dost olmamız lazım. Hepimizin Kur’an-ı Kerim çizgisine gelmesi lazım. Yağcılık da yapmıyorum. “Siz iyisiniz, aslansınız, paşasınız, ağasınız.” da demiyorum. “—Hata bizdeyse biz Kur’an’ın yanına gelelim, sizdeyse siz Kur’an’ın yanına gelin; hepimiz Kur’an-ı Kerim’in çatısı altında toplanalım. Eğriye eğri, doğruya doğru diyelim. Hz. Ali Efendimiz nasılsa öyle olalım. Hatta ben Hacı Bektaş-ı Velî Efendimiz 541 üzerinde doktora tezi yaptım. Hacı Bektaş-ı Velî Efendimiz nasılsa öyle olun, razıyım. On iki imam nasılsa öyle olun.” diyorum. Bu konuda çeşitli konferanslarım da var, kitaplarım da var. Bu konunun önemli bir konu olduğunu düşünüyorum ve çalışıyorum. Hazret-i Ali Efendimiz diyor ki: “—Gerçekleri kişilerin ağızlarına bakarak, sevdiği kimselere bakarak, bağlandığın kimselere bakarak, bilmeye çalışma. Önce gerçekleri tanı, sonra kimin gerçek ehli olduğunu anlarsın.” Önce gerçeğin ne olduğunu tanı. Yoksa, “Falanca adam böyle söylüyor. O halde bu doğrudur.” deme. “Önce gerçeğin, doğrunun ne olduğunu anla; sonra kimin, hangi adamın doğrucu olduğunu, hangisinin eğrici olduğunu anlarsın.” diyor. Çok bilimsel bir şey. İslâm ansiklopedisinin ilk fasikülünde yazılan söz bu. Çok önemli. Önce gerçeği öğrenelim. Kur’an-ı Kerim’de içki yasağı var mı, yok mu? Sigara İslâm’a göre ne durumdadır? Peygamber Efendimiz zamanında sigara yoktu ama İslâm’ın görüşüne göre sigara nedir? Başkası ne söylerse söylesin. Bunu bir inceleyelim, inceletelim, ihaleye çıkaralım. İngiliz alimler incelesinler; biz de incelemeyelim. “Kur’an’a göre içki nedir?” desin. Biz de onun dediğini kabul edelim. Bilim adamlarının dediğini kabul edelim. Mesele bu kadar kolay. Ama birisi de kalkıp da, suyun formülünü değiştirmeye çalışmasın. Veya fizik kanunlarını değiştirmeye çalışmasın. Zaten değişmez de… l. Derviş, Mürid 1. Soru. Derviş nedir? Mürid nedir? Derviş, Farsça bir kelime, fakir demek aslında. Der, kapı demek. Yani kapı kapı dolaşıp da, kapıyı çalıp da “Bana bir şey ver!” diyen insana, eskiden İranlılar derviş derlermiş. Onun için 542 derviş, fakir demek, yani dilenci demek. Neden tarikate giren insana derviş demişler? Arapça’da da fakir diyorlar. Neden? O da boynunu bükmüş, Allah’tan istiyor. Allah’ın kapısında, Allah’ın rahmetini istiyor. Onun için derviş demişler. Mâna bu… Mürid de irade eden, isteyen demek. Mürid ne istiyor? Allah’ın rızasını istiyor. Allah’ın yoluna girmek istiyor. Allah’ın yolunda yürümek istiyor. Allah’ın sevgili kulu olmak istiyor. İşte onun için tarikate giren kimseye mürid derler. “—Sen niye girdin bu tarikata? Nedir maksadın, girişinin sebebi ne?” “—Ben Allah’ın rızasını kazanmak istiyorum. İyi insan olmak istiyorum. Allah’ın sevgili kulu olmak istiyorum. Tam müslüman olmak istiyorum.” İşte istemek… Mürid, isteyen. O talip olduğu için, istediği için ona mürid deniliyor. Talip de derler. Talip de talep eden, isteyen 543 demek. Mürid de irade eden, isteyen demek. İradesiyle geliyor: “—Ben Allah’ın yolunu öğrenmek istiyorum, ma’rifetullaha ermek istiyorum, Allah’ın sevgili kulu olmak istiyorum.” diyor. Onun için ona mürid deniliyor. Mürşid de ona anlatıyor: “—Bak, Allah’ın sevgili kulu olmak istiyorsan, şöyle yapacaksın, şöyle yapacaksın, şöyle yapacaksın…” Biz nasıl anlatıyoruz? Açıyoruz size hadis kitabını, hadis-i şeriflerden anlatıyoruz. Geçmiş haftalarda başka şeyler anlattık. Gelecek haftalarda başka şeyler anlatacağız. Siz isteklisiniz, müridsiniz; istiyorsunuz ki Allah’ın rızasını kazanayım. Biz de size gösteriyoruz; “—Bak Allah’ın rızası şurada, şurada, şurada… Şöyle yaparsan olur. Şu tesbihleri çekersen sevap kazanırsın.” “—Güzel, tamam, pekiyi hocam…” diyor, buradan çıkıyor. Bir sene sonra bir daha gelinceye kadar tesbih çekmiyor. Verdiği sözde durmadı, vazifesini yapmadı. Yaparsa olur, yapmazsa olmaz. Çalışmazsa maaşı verirler mi adama? Onun için çalışacak, gayret sarf edecek. Mürid, isteyen demek. Allah yolunu istediğinden, insan-ı kâmil olmayı istediğinden ona mürid denmiş oluyor. Derviş de fakir demek. Tevâzuan bu yola girmiş insanlara fakir deniliyor. Mesela şeyh efendi, kendisinin ismini yazarken ne diyor? “—Hâdimu’l-fukarâ eş-şeyh filanca... Yani şeyh efendi kendisine “fakirlerin hizmetçisi” diyor. Şeyh ne demek Arapça’da? O da yaşlı demek, saçına sakalına ak düşmüş demek. Şeyhûhat “yaşlılık” demek. Yani esas itibariyle ihtiyar demek. Umumiyetle insanın adam olması kolay olmuyor; yaşı ilerlemesi gerekiyor, delikanlılık çağının geçmesi gerekiyor. Akan suların, bulanık suların durulması gerekiyor. Akıl bir karış yukarıdan yerine oturması gerekiyor. 544 Tabii ilim, irfan kolay değil, alim olmak kolay değil; seneler geçiyor, yıllar geçiyor, insan öğreniyor, öğreniyor, öğreniyor… Benim iki daireyi dolduracak kadar kitabım var, yine ortada bir şey yok. Olmuyor, kolay değil yani… Onun için, insan “adam olacağım” derken ömür bitiyor, şeyh, yani ihtiyar oluyor. Araplar’da da yaşlı kimseye “Yâ şeyh!” derler; yaşlı demek. Bazen de hürmet makamında, “beyefendi” mânasına da kullanıyorlar. “Yâ şeyh!” yani “Bey baba!” der gibi oluyor. Şeyh de bu demek. 2. Soru: Hocam, Hazret ne demektir? Tarikat ehline “Filanca Hazretleri” denilebilir mi? Denilebilir. Hazret hürmet ifadesidir. Asıl mânası, bir şeyin huzuru demektir. Hürmet edilen şahsın kendisi söylenmiyor da, edeben huzuru denmiş oluyor. Filancanın huzuru… Hani babanın ismi anılmayıp da lakabı söylendiği gibi bir şey oluyor. Hürmet ifadesidir, mahzuru yoktur. Muhterem her kimseye Hazret denilebilir 545 3. Soru: Bütün tarikat derslerini yapmaya çalışmama rağmen, uzun zamandır tüm gayretime rağmen basit bir müslüman durumundayım. Benim asıl istediğim dua ve himmet ve irşatlarınızla yakînî ilme nâil olmak, aşk-ı ilâhîye ermek. Kerem ediniz de beni bu sığlıktan, yavanlıktan kurtarıp âşık-ı sâdıklardan olayım, diye istemiş. Aşağıya da; “Tevfik Allah’tandır.” diye yazmış. Çok doğru. Rabbimiz Teàlâ tevfîkât-ı samadâniyesini ihsan eylesin. İyi müslüman olmak, cenneti kazanmak demek. Cenneti kazanmak da kolay, basit bir şey değil, bir atımlık gayretle olacak bir şey değil; ömür boyu devam edecek bir şey. Bunu unutmamak lazım. Zor bir iş ve devamlı bir iş, ince bir iş. İnsan doğru bir şey yapıyorum sanırken riyaya, ucuba düşebilir. Sabrediyorum derken daha güzel makamları kaçırabilir. İşin çok incelikleri var. Pürdikkat ve pür ihlas, hâlis muhlis niyetle iyi müslüman olmaya 546 gayret etmeli. Ama bir insanın içine “iyi bir müslüman oldum” diye bir duygu gelirse o da bir noksanlıktır. Zaten iyi bir müslüman olmak kolay değil. “Oldum” demek de doğru olmaz. Çünkü hayat boyunca insan terakki eder ederse ve bu ölüme kadar devam eder. Her makamın daha üstü vardır, daha üstü vardır. Bizim erişemeyeceğimiz çok makamlar var. Mesela evliyâullahın en büyüğü, sahabenin en aşağısı kadar bile olamıyor; çünkü onlar Peygamber Efendimiz’in sohbetine ermiş bahtiyarlar oluyorlar. Makamlar çok olduğu için, yol uzun olduğundan, meşakkatli olduğundan ve ömür boyu sürdüğünden, birden olan bir şey olmadığından, çok dikkat etmek lazım. Otuz kırk sene bekleyenler var, nefsinin arzusunu uzun yıllar vermeyenler var. Bir yılda, bir ayda, talebeyken, hemen milli piyangodan kırk milyon elli milyon, şu kadar milyar çıkar gibi olan bir şeyler değil. Ama öyle de olabilir. O da Allah’ın bileceği bir şey, biz bilemeyiz. Allahu Teàlâ Hazretleri verirse verir. Ama kolay bir şey değil, hemen olmuyor. Çok dikkatli davranırsa, kalbi çok temiz olursa olabiliyor. Temizlemeye gayret etsin, çalışsın, yolunda olsun. Allah yardımcı olsun. 547 20. BEY’AT - İNTİSAB a. İnâbe ve Bey’at 1. Soru: İnâbe ve bey’at nedir, aralarındaki fark nedir? Dindeki konumları nedir? İnâbe, Allah’a dönmek demek... Münîb, derler, inâbe eden kimseye... Tevbe de dönmek demek... Tevbe ve inâbe, yanlış yolu bırakıp Allah’ın sevdiği yola yönelmek demektir. İnâbe, bir insandaki iç değişikliğini sembolize ediyor, onu gösteriyor. Bey’at ise; bir mürşide, bir şeyhe gidip onun eğitimini kabul ettiğini, onun ustalığını, hocalığını kabul ettiğini bildirip, “Ben sana tâbîyim!” demektir. Bey’at bir anlaşmadır, sözleşmedir. Hattâ el tutularak yapılır. Peygamber Efendimiz’in sahabesi (Rıdvânu’llahi aleyhim ecmaîn), Peygamber Efendimiz’in yanına gitmiş, elini sıkarak sözleşmişlerdi. “—Nerede?” Birinci Akabe Bey’ati, İkinci Akabe Bey’ati, Hudeybiye Bey’ati gibi umûmî bey’atler var... Şahsî bey’atler var, grup bey’atleri var... El tutarak söz vermek sûretiyle... Kadınların bey’ati var, erkeklerin bey’ati var... Bey’at demek, sözleşme demek... Yâni, hukûkî bir form kazandırıyor inâbesine, dönüşüne... Ve birisine bağlandığını ifade ediyor. Fark budur aralarında... Dindeki konumları: Peygamber Efendimiz SAS’e bey’at etmeyi ayet-i kerimeler bildiriyor: إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اهللَ )الفتح١٠:( (İnne’llezîne yübâyiûneke innemâ yübâyiûna’llàh) [Muhakkak 548 ki sana bey’at edenler, gerçekte Allah-u Teàlâ’ya bey’at etmişlerdir.] (Fetih, 48/10) إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلٰى أَنْ الَ يُشْرِكْنَ بِاهللَِّ شَيْئًا )الممتحنة١٢:( (İzâ câeke’l-mü’minâtü yübâyi’neke alâ en lâ yüşrikne bi’llâhi şey’en) [Mü’min hanımlar Allah’a hiç bir ortak koşmamak üzere bey’at etmek için sana geldikleri zaman...] (Mümtahine, 60/12) gibi ayet-i kerimelerde mübâyaa vardır. لَقَدْ رَضِيَ اهللُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ )الفتح١٨:( (Lekad radıya’llàhu ani’l-mü’minîne iz yübâyiùneke tahte’şşecereti) [Allah ağaç altında baş eğerek sana bey’at eden mü’minlerden râzı olmuştur.] (Fetih, 48/18) ayet-i kerimesi gibi ayet-i kerimeler vardır. Yâni, Kur’an-ı Kerim’den bir hakikattir. Elbette o devrin insanının Peygamber Efendimiz’e bağlanması gerekli idi. Kur’andandır, dinin esaslarındandır. Bu zamanın insanı ne yapacak? Peygamber Efendimiz var iken, bir müslümanın Peygamber Efendimiz’e bağlanması gerektiğini hepimiz kabul ediyoruz, itiraz duygusu gelmiyor içimizden... Peygamber Efendimiz’den sonra ne olacak? Ne olduğuna bir bakalım: Peygamber Efendimiz’den sonra Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz’e bağlanılmıştır. Ondan sonra, Hulefâ-yı Râşidîn’e bağlanılmıştır. Ondan sonra, bir zorbalık devri gelmiştir. Medine-i Münevvere’nin mescidinin kapılarında silâhlı askerlerin durup, “İlle Emevî hükümdarına bey’at edeceksiniz! Etmezseniz kafanızı keseriz!” diye zorbalıkla, zorla tâbî kılmaları 549 olmuştur. Tabii, bu esas bey’at değildir. Bu bakımdan, alimler ile yöneticiler arasında zaman zaman çeşitli ihtilâflar çıkmıştır. Haccâc-ı Zâlim Mekke-i Mükerreme’yi muhasara edip, Abdullah ibn-i Zübeyr’i şehid etmiştir. Yezid ibn-i Muâviye zamanında, Peygamber Efendimiz’in torunu Hazret-i Hüseyin Irak’a çağrılmışken, çoluk çocuğu ile beraber katliama uğratılmıştır. Tabii, o zaman onlara yapılan bey’at, sağlam, hakîkî ve kalbi rahatlatan bir bey’at olmuyor. O zamandan itibâren evliyâullaha, din alimlerine bey’at etmişlerdir ve edilmesi gerekir. 2. Soru: İslâm ümmetinin bir tek lidere bey’at etmesinin hükmü nedir? Bütün ümmetin bir lidere bey’at etmesi gerekir. Buna imâmeti kübrâ veya hilâfet makamı derler. İslâm’ın ilk zuhurunda öyle oldu. Asırlar geçtikten sonra bir ara öyle olmuş gibi idi. Sonra halifelik lağvedildi. Bu durum şimdi fiilen öyle değil... Namaz kılmak farz olduğu halde, insanların namaz kılmadığı gibi bir durum... Böyle bir lideri müslümanların mutlaka edinmesi lâzım! Bu bağlanılan şahıs, alim olacak, kâmil olacak, fâzıl olacak, bilgin olacak... Bir çok vasıfları olması lâzım! b. Bey’at ve İntisab 1. Soru: Bey’at kimlere yapılır, intisab kimlere yapılır; açıklar mısınız? Kur’an-ı Kerim’de bu kelimelerin hepsi de Peygamberimiz hakkında kullanılmış olabiliyor: الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ األُْمِّيَّ )االعراف١٥٧:( 550 (Ellezîne yettebiùne’r-rasûle’n-nebiyye’l-ümmiyye) ayet-i kerimesinde ittibâ kelimesi geçiyor. إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اهللَ )الفتح١٠:( (İnne’llezîne yübâyiûneke innemâ yübâyiûna’llàh) [Muhakkak ki sana bey’at edenler, gerçekte Allah-u Teàlâ’ya bey’at etmişlerdir.] (Fetih, 48/10) diye bey’at kelimesi geçiyor. Demek ki, ittibâ olabilir, iktidâ olabilir, bey’at olabilir, mübâyaa olabilir. Kelimeler muhtelif kelimeler olabilir. Şair şöyle diyor: Kadd-i dildâra kimisi ar’ar dedi, kimisi elif; Cümlenin maksûdu bir ammâ rivâyet muhtelif... Uzun boylu kimseye kimisi elif boylu der, kimisi selvi boylu der, kimisi kavak gibi der; hepsi uzun boylu olduğunu söylemek istiyor. Bu bey’attan, intisâbdan, ittibâdan, iktidâdan maksad, bir insanın bir başka insana bağlanmasıdır. Bu bir tane olur. Zâten bir kaç tane yere bağlılık olsa, bağlılık olmaz, arada kalır. Bir kolundan birisi çekiştirecek bu tarafa, öteki kolundan ötekisi çekiştirecek şu tarafa; olmaz böyle şey! İttibâ, iktidâ, bey’at, intisab hepsi bir yeredir. Tekdir, bir tanedir. Peygamber Efendimiz’in zamanında da bir taneydi. Peygamber Efendimiz’den sonra Hulefâ-i Râşidîn geldi, insanlar onlara bey’at ettiler. Hazret-i Ali Efendimiz’den sonra ihtilâflar çıktı. Ondan sonra Emevîler geldi, ondan sonra Abbâsîler geldi. Şöyle oldu, böyle oldu, derken işler karıştı. Zalimler ve kendisine ittibâ, iktidâ, intisab ve bey’at edilmesi hakları olmayan kimseler zorla bu işi yaptırdılar. Zalim valinin adamları Medine-i Münevvere’nin kapılarına dikilmişler, ashâb-ı kirâmı tehdit etmişler: “Emevî hükümdarına 551 tâbî olmazsanız sizi keseriz!” diye... Şimdi bu gibi durumlar, zorbalık durumlarıdır. Aslında Peygamber Efendimiz’in varisleri İslâm’ı en iyi bilen alimler olduğu için, bey’at da, ittibâ da, iktidâ da, ittibâ da; ne kelime ile olursa olsun bağlanmak alimlere olacak. O da Allah rızâsı için, onlar Allah’ın dinini anlattıkları için olacak. Böyle çeşit çeşit farklar ortaya atmak yeni çıktı. “Evvel yoğ idi iş bu rivâyet yeni çıktı.” Yoktu böyle bir şey, sonradan sonraya bir şeyler çıktı. Kendisi derviş, bu sefer kendisi bey’at almağa kalktı. Öyle şey olmaz ki! Şeyhi varken dervişin bey’at almaya hakkı yok ki… Yanlıştır. 2. Soru: Bey’at ve intisabı izah eder misiniz; bunlar aynı mıdır? Tarikattaki intisab bey’at midir? Bey’at ve intisab aynı şeydir. Peygamber Efendimiz zamanında da aynıydı, Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz zamanında da aynıydı. Öyle gidip dururken, politikacılar çıktılar, iktidarı zorla aldılar, saltanat usûlüne çevirdiler. Ama ehl-i iman ve irfan hiç onlara kulak asmadan, kıymet de vermeden çalışmalarına devam ettiler. Herkes de bildiği yere bağlandı. Şimdi de, bazı siyâsîler bu işi ayırmaya başladılar; çünkü, işlerine gelmiyordu. Aslında bunun yanlışlığını mantığınızla siz de bulabilirsiniz: Bir insan bir şeyhe intisab etse, bir de bir siyâsîye bey’at etse; şeyhi şu işi yapma dese, siyâsî yap dese, hangisini dinleyecek? İki otoriteye bağlılık var mıdır? Hukukta böyle bir mekanizma biliyor musunuz? 3. Soru: Şeyhe intisabın keyfiyeti nedir? Allah Rasûlüne bey’atla arasında fark var mıdır? Fark yoktur, onun devamıdır. Peygamber Efendimiz’in zamanında olsaydık, hepimiz kalkıp Rasûlüllah’a bey’at edecektik. 552 Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz zamanında olsaydık, hepimiz gidip Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz’e bey’at edecektik. Bu zamanda olduğumuz için mürşid-i kâmile bey’at ediliyor. 4. Soru: İntisab ve bey’at aynı kişiye mi yapılır? Evet, aynı kişiye yapılır. Bir insanın bir yere bağlılığı olur. Peygamber SAS Efendimiz’in zamanını düşünün! Peygamber Efendimiz’in zamanında insanlar iki kişiye mi bağlanıyordu? Hayır bir tek kişiye bağlanıyordu, Peygamber Efendimiz’e bağlanıyordu. Zâten bir kaç kişiye bağlandı mı insan; o başka şey söylerse, bu başka şey söylerse, ne olur? O zaman ya bunu dinleyecek, ya ötekisini dinleyecek. Birisini dinleyince, ötekisini dinlememiş olacak, ona bağlılık olmayacak. Dinlemediği insana bağlılık olur mu? Olmaz. O bakımdan, intisab ve bey’at ayni şeydir. Bir kişiye olur ve o şekilde devam eder. Bu intisab ve bey’atın ayrılığı hikâyesini uydurma olarak yakın zamanda particiler çıkarttılar. Şeyhe bey’ati reddetmek için ve tasavvuftan fırlayıp çıkmış olarak. “Bu ayrıdır, bu ayrıdır...” gibi hikâyeler söylediler, olmayan şeyleri söylediler. Halbuki, Sultan Ahmed bile gelmiş, Aziz Mahmud-u Hüdâî’ye bey’at etmiş. Demiş ki: “—Efendim, isterseniz padişahlığı da bırakayım!” “—Hayır evlâdım, padişahlığa devam et!” demiş. Ama ona bağlanmış. Bu meseleyi anlayamadıkları için karıştırdılar, işi berbat ettiler. Bid’at çıkardılar, mahvettiler. Erbâb-ı tasavvufu da darılttılar kendilerine... c. Emir Seçilmesinde Ölçü Soru: İntisab ile bey’atin aynı kişiye yapılması gerektiğinin fıkhî 553 delillerini söyler misiniz? Peygamber SAV Efendimiz’in çağında, insanların hepsi Peygamber Efendimiz’e bağlanıyorlardı ve bu bağlanmaya bey’at deniliyordu. Meşhur bey’atlerden birisi Akabe’de olmuştur. Peygamber Efendimiz, hac için Mekke’ye gelmiş olan civar şehirlerin ahalileriyle konuşup, onlara İslâm’ı anlatıyordu. Ve bu anlatmadan sonra, onların müslüman olmasını istiyordu. Bir grup hacı bunu kabul etmişler ve Akabe denilen, Mekke’ye çok yakın bir yerde, kendisine bağlılıklarını beyan etmişlerdi. Buna I. Akabe Bey’atı diyoruz. Ondan sonra, daha geniş bir grup halinde Mekke’ye gelmişlerdi; II. Akabe Bey’ati olmuştu... Daha sonra Hudeybiye’de bir bey’at olmuştu. Hudeybiye’de bütün ordu mensupları tekrar Peygamber Efendimiz’e bağlanmışlardı. Demek ki bey’at, bağlılık demektir. İntisab da bağlılık demektir. Peygamber Efendimiz zamanında böyle, bey’at ile intisab kelimeleri arasında bir ayrılık düşünülmüyordu. Bunu bir siyâsî parti çıkarmıştır bizde... Kendisi politik eğitimini yaparken; “Bey’at başkadır, intisab başkadır, imamette iktida başkadır... Camiye gelen, imamın arkasına ‘Allahu ekber’ diye durur; buna imamette iktida derler. Tasavvuf terbiyesi almak için bir şeyhe bağlanır; buna intisab derler. Ama bey’at, bir politikacıya olması lâzım.” demişlerdir. Bu kendilerinin görüşleridir, İslâmî görüş değildir. Çünkü, İslâm’da politikacıya tabi olmak yoktur, Allah’a tabi olmak vardır! Allah’a tabi olmak, Rasûlüllah’a tabi olmakla olur... Bir politikacıya bağlanmak, lâik bir şeydir. Aslında İslâm, dinin esaslarına göre hareket etmeyi amaçladığı için; İslâm fıkhı, “Dinin emirlerini en iyi bilen insanlara bağlanmak, böylece Kur’an’ın emirlerine göre yaşamak mümkün olur.” diye düşünmek durumundadır. İslâm, hangi grup olursa olsun, küçük-büyük, mutlaka 554 birisinin başkan olmasını emrediyor, düzeni emrediyor. Namazda nasıl birisi öne geçip namazı kıldırıyorsa, onun gibi düzenli olmayı emrediyor. Meselâ, siz 10-15 kişilik bir grupsunuz, seyahat ediyorsunuz. Peygamber SAV buyuruyor ki: 59 إِذَا سَافَرْتُمْ فَلْيَؤُمَّكُم أقْرَؤُكُم،ْ وَإِنْ كانَ أَ صْغَرَكُمْ سِنّا؛ وَ إِذَا أَمَّكُم،ْ فَهُوَ أَمِيرُكُمْ )البزار، والديلمي عن أبي هريرة( RE. 49/11 (İzâ sâfertüm felyeümmeküm akraüküm) “Siz bir sefere çıktığınızda Kur’an’ı en güzel okuyanınız, Kur’an’ı en çok bileniniz size imam olsun; (ve in kâne asgaraküm sinnen) yaşça en küçüğünüz de olsa… (Ve izâ emmeküm fehüve emîruküm) İmam olunca da artık o sizin emirinizdir.” buyuruyor. Demek ki, imamla emir aynı kimsedir ve Kur’an-ı Kerim’i en iyi bilen kimsedir. Bu bir hadis-i şeriftir. Fıkhî delilini soruyordu soruyu soran... İkinci bir delilim şudur ki, Ebû Hüreyre RA’dan şöyle rivayet edilmiştir: 60 بَعَثَ رَسُولُ اهللِ صَلَّى اهللُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَعْثًا، وَهُمْ ذَوُّو عَدَدٍ فَاسُْـتَقْرَأَهُم،ْ فَاسْتَقْرَأَ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مَا مَعَهُ مِنْ الْقُرْآن،ِ 59Bezzâr, Müsned, c.II, s.445, no:8577; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.I, s.265, no:1027; Ebû Hüryre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.706, no:17501; Mecmaü’z-Zevâid, c.II, s.206, no:2322; Câmiü’l-Ehàdîs, c.III, s.223, no:2091. 60 Tirmizî, Sünen, c.V, s.156, no:2876; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.III, s.5, no:1509; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.V, s.499, no:2126; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.611, no:1622; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.V, s.227, no:8749; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.V, s.46, no:1216; Ebû Hüreyre RA’dan. 555 فَأَتٰى عَلٰى رَجُلٍ مِنْهُمْ مِنْ أَحْدَثِهِمْ سِنّا، فَقَال:َ مَامَعَكَ يَا فُالَنُ؟ فَقَال:َ مَعِي كَذَا وَكَذَا وَسُورَةُ الْبَ قَرَةِ . قَالَ : أَمَعَ كَ سُورَةُ الْبَقَرَةِ؟ فَقَالَ : نَعَمْ . قَال:َ اِذْهَب،ْ فَأَنُـْتَ أَ مِيرُهُمْ! )ت. خز. حب. ك. ن. عن أبي هريرة( (Bease rasûlü’llah salla’llàhu aleyhi ve seleme ba’sen) “Peygamber SAS Efendimiz bir heyet tertipleyip, bir askeri birlik tertipleyip bir yere göndermeye hazırlandı. (Ve hüm zevvû adedin) Bu gönderilecek mücahid birliği, kalabalık bir topluluk idi. (Fe’stekraahüm) Peygamber Efendimiz onlardan Kur’an-ı Kerim’den bildiklerini okumalarını istedi. (Fe’stekraa külle vâhidin minhüm mâ meahû mine’l-kur’àn) ‘Kur’an-ı Kerim’den sende, hıfzında ne kadar var, nereleri ezbere biliyorsun?’ diye, göndereceği heyetteki kişilerin hepsine tek tek sordu.” (Feetâ alâ racülin min ahdesihim sinnen) “Nihayet sıra bu topluluktaki, bu askeri birlikteki, gönderilecek mücahid topluluğundaki yaşça en gençlerinden olan bir adama geldi. (Ve kàle: Mâ meake yâ fülân) Peygamber SAS o kişiye dedi ki: ‘Ey filanca senin yanında neler var bakalım, Kur’an-ı Kerim’den ezberinde neler biliyorsun?’ diye sordu. (Fekàle: Maî kezâ ve kezâ ve sûretü’l-bakarah) O genç yaşta olan mücahid Peygamber SAS Efendimiz’e cevaben dedi ki: ‘Yâ Rasûlallah, ben Kur’an-ı Kerim’in şuralarını, şuralarını biliyorum ve Sûre-i Bakara’yı biliyorum!’ dedi. Bakara Sûresi —biliyorsunuz— Kur’an-ı Kerim’in Fâtiha’dan sonra gelen, 286 ayetlik, 2,5 cüzlük, 50 sayfalık büyük bir bölümüdür. Ve umumiyetle fıkıh ahkâmını ihtiva eden bir bölümüdür. (Fekàle) Peygamber SAS bunun üzerine memnunlukla sordu: (E meake sûretü’l-bakarah) ‘Sen Sûre-i Bakara’yı biliyor musun? Yâni Sûre-i Bakara’nın tamamı ezberinde mi?’ dedi. Yâni, 556 tasdik makàmında ve takdir ederek sordu. (Kàle: Neam) O genç dedi ki: ‘Evet yâ Rasûlallah, biliyorum!’ (Kàle: İzheb feente emîruhüm!) O zaman, ‘Haydi git bakalım, sen bu topluluğun komutanısın, emirisin!’ buyurdu. Yâni, “Genç olduğun halde, mademki Kur’an’ı en iyi biliyorsun; emirleri sensin!” buyurdu. Çünkü, müslümanın ana mantığı Allah’a itaat etmektir, Allah’ın emirlerine uymaktır. Hadis-i şerifte buyruluyor ki: 61 الَ طَاعَةَ لِمَخْلوُ قٍ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ )حم. طب. ك. وابن خزيمة، وابن جرير عن عمران؛ و الحكم بن عمرو، وأبو نُـعيم، خط. عن أنُـس؛ طب. عن النواس( RE. 481/9 (Lâ tàate li-mahlûkin fî ma’siyeti’l-hàlik) “Allah’a isyan edilme durumu olduğu zaman, günah işlemek olduğu zaman, hiç bir kimsenin sözünü dinlemek olmaz!” 61 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.66, no:20672; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.XVIII, s.170, no:381; Heysemî, Müsnedü’l-Hàris, c.II, s.632, no:602; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.55, no:873; İbn-i Esir, Üsdü’l-Gàbe, c.I, s.275; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.III, s.145; İmran ibn-i Husayn RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.409, no:3889; Bezzâr, Müsned, c.V, s.356, no:1988; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.II, s.383, no:3788; Dâra Kutnî, İlel, c.V, s.155, no:786; İbn-i Abdi’l-Ber, et-Temhîd, c.VIII, s.58; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.131, no:1095; Hàkim, Müstedrek, c.III, s.132, no:4622; Hz. Ali RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.IV, s.181, no:3917; Hz. Hüseyin RA’dan. İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.VI, s.545, no:33717; Hasan-ı Basrî Rh.A’ten. Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.II, s.369, no:3647; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. İbn-i Abdi’l-Ber, el-İstîàb, c.I, s.269; Abdullah ibn-i Huzâfe RA’dan. Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.X; s.22; Ebû Nuaym, Ahbâr-ı Isfahan, c.II, s.109, no:443; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XVI, s.322; Temîm-i Dârî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.105, no:14875; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.2077, no:3076; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVI, s.427, no:17172. 557 Allah’a isyan etmekte, kula itaat edilmez! Babası da olsa, kocası da olsa, hocası da olsa, başbuğ da olsa, başkan da olsa... Şu da olsa, bu da olsa; yasak bir şeyi emredemez ve emrederse, ötekisi de dinlemez. Bu bizim kanunlarımızda da vardır. Amir memuruna, gayr-i kanûnî bir şeyi emredemez. Memur gayr-i kanunî bir şeyi yaparsa yine mes’ul olur diye kanunlarımızda da vardır. Yâni bu doğru bir şeydir. O bakımdan, bir seferde Peygamber Efendimiz bir kimseyi başkan seçmişti. “Sen başkansın, bunların başkanısın!” demişti. Onun üzerine, o şahıs kapris yaptı bir yerde; kızdı yönettiği insanlara: “—Odun toplayın!” dedi. Herkes odun topladı, başkan emretti diye... “—Ateş yakın!” dedi. Ateşi yaktılar... “—Girin içine!” dedi. “Ben emrediyorum, emirinizim; 558 Peygamber beni emir tayin etti. Girin bunun içine!” dedi. Bir onun yüzüne baktılar, bir ateşe baktılar... Dediler ki: “—Biz ne senin sözünü dinleriz, ne ateşe gireriz, ne de bu işi burada bırakırız! Biz gidip bunu Rasûlüllah’a soracağız.” dediler. Geldikleri zaman Peygamber Efendimiz’e sordular: “—Yâ Rasûlallah, sen onu bize emir seçmiştin. O bize ateşe girmeyi emretti. Sözünü tutup ateşe girmemiz mi lâzımdı?” dediler. “—Hayır!” dedi Peygamber Efendimiz... “Hayır, girmeniz lâzım değildi. İtaat ancak Kur’an-ı Kerim’in, şeriatin uygun gördüğü noktadadır. Ona uygun olmayan noktada itaat bahis konusu değildir.” dedi. O halde dinini bilmeyen bir kimse başkan olur da dine uygun olmayan emirler verirse, ötekilerin ona itaat etmesi zaten gerekmez. Çünkü, hakimiyet Allah’ındır; kulun Allah’a itaat etmesi gerekir. d. Fatih ve Akşemseddin Soru: “Bey’at şeyhe yapılır.” diyorsunuz. O halde 12 tarikat var ve başlarında şeyhler var... O zaman herkes baş olmak ister; emir nasıl seçilecek? Akşemseddin ile Fatih’in durumu açıklar mısınız? Bey’at Peygamber Efendimiz’in varislerine yapılır. Peygamber Efendimiz’in varisleri de kendi aralarında birbirleriyle irtibatlıdır. Her biri öyle baş olmak istemez, bil’akis herkes baş olmamak ister orada... Oranın usulü, orada herkes baş olmamak ister, kenara çekilmek ister ama; (El-emrü fevka’l-edeb) emrolunduğundan, vazife geldiğinden, irşad vazifesi kendilerine yöneltildiğinden, boyunlarını bükerek Allah’ın yoluna hizmet ettiklerinden öyle yaparlar. “Öbür kardeşim benden daha üstündür; ona ittibâ edelim!” derler. Evliyaullahın kendi aralarında da sistemi vardır. O bakımdan, bir karışıklık olmaz. Asıl karışıklık alim olmayan şahıslara 559 uyulduğu zaman olur. Çünkü, alim olmayan insanlar milyonlarcadır, milyarlarcadır. Hangi birine uysan, herkes bir baş olmak istiyor. Baş olduğu zaman da kurum kurum kuruluyor, çalım satıyor. O bakımdan, asıl karışıklık o zaman çıkar ve ondan çıkıyor. Bir devletin başına filânca geçiyor, öteki devletin başına ötekisi geçiyor; harb ediyorlar. “Neden harb ediyorsunuz?” diyorsun, bir sebep buluyor. Bir cihangirlik arzusu, bir kavga; böyle gidiyor. Onun için, asıl ittibâ Allah’adır. Allah’ın emrini en iyi bilen kimseye ittibâ olunur. Bir insanın imam olması için, önder olması için, emir olması için sıralama vardır. O sıralamada Arapçayı bilmek, Kur’an’ı en iyi bilmek, hadisi en iyi bilmek, ictihad yapabilecek kadar fıkıh bilgisine sahip olmak gibi hususlar vardır. Bunlara sahip olmayan kimselere ittibâ sahih değildir. Onların amacı bir makamı elde etmektir, gasbdır. Akşemseddin’le Fatih’in durumu çok klasik bir misal oldu şimdi... Doğru bir misal değildir. Fatih de o zamanın halifesine bağlı bir kimseydi. O inceliği bilmediği için, millet yalan yanlış misaller veriyor. Halifeye bağlıydı, halifenin bir emiriydi. Halifeden ferman alıyorlardı. Osmanlı hükümdarları halifeden ferman alarak vazifeye başlamışlardır. Kendisi baş değildir, tâbîdir. Asıl baş olan halifedir. Onun için, bu misal yanlış bir misaldir. e. Cihad Emirliği Soru: 560 Cihad emirliği ile şeyhlik bir arada bulunabilir mi? Cihad emiri tabiri yeni çıkmıştır. Bizim siyâsîlerin uydurmasıdır. Emir emirdir her yerde... Üç kişi bir seyahate çıksa, içlerinden birini idareci seçerler; ona da emir derler. Cihad emiri, olsa olsa cihadda ordunun başına getirilmiş kişi demek olur. Şeyhlik zâten emirlik demek! Şeyh, Arapçada ihtiyar, itibarlı kimse, kabilenin başkanı demek... Mürid ona geliyor, bey’at ediyor, itaat ediyor, iktidâ ediyor; sahâbenin Peygamber Efendimiz’e bağlandığı gibi... Bağlılıkta söz dinleme olmazsa, bu itaat hokkabazlıktan öteye gitmez ki! Bu bağlılığın ne kıymeti kalır? Evvelâ itaat edecek, her şeyiyle itaat edecek, tam mânâsıyla itaat edecek... Hattâ büyüklerimiz diyor ki: (Kel meyyiti beyne yedeyil gassâl) “Ölü yıkayıcısının elindeki ölünün, ona teslim olduğu gibi teslim olacak!” Yap dediğini yapacak, dur dediği yerde duracak... “Gece uyuma!” dediği zaman, uyumayacak... “Şu tesbihi çek!” dediği zaman çekecek... “Mutfakta bulaşık yıka!” dediği zaman, yıkayacak... “Git kuşları tedavi et, köpeklerin yaralarını temizle!” dediği zaman, temizleyecek... Söz dinleyecek ki, yetişecek. Cihad emirliği - şeyhlik ayırımı sonradan çıkmıştır. Eskiden yokken, kendilerine bir pay çıkarmak için, sonradan ortaya çıkartmışlardır. f. Hanımların Rabıtası Soru: Bir zât demiş ki: “Kadının şeyhi kocasıdır, bir mürşide rabıta edemez!” Öyleyse, kadının intisabı nasıl olacak? Bu söz doğru değildir. Kadının şeyhi kocası değildir. Keşke her koca şeyh olacak kadar mükemmel olsa... Nerde? Kimisi kadını yanlış yollara bile götürmeğe uğraşıyor. Öyle bir şey yok... 561 Peygamber SAS Efendimiz’in zamanında kadınlar da gelip Peygamber Efendimiz’e bağlanıyorlardı. Ayet-i kerime ile sabit... Bi’smil’lâhi’r-rahmâni’r-rahîm: إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَنْ الَ يُشْرِكْنَ بِاهللِ شَيْئًا وَالَ يَسْرِقْنَ وَالَ يَزْنِينَ وَالَ يَقْتُلْنَ أَوْالَدَهُنَّ وَالَ يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَالَ يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اهللَ )الممتحنة١٢:( (İzâ câekel mü’minâti yübâyi’neke) “Ey Rasûlüm, mü’min hanımlar sana bey’at etmek için geldiklerinde; (alâ en lâ yüşrikne billâhi şey’en) Allah’a hiç bir şeyi şerik koşmamak üzere; (ve lâ yüsrıkne ve lâ yeznîne ve lâ yaktulne evlâdehünne) hırsızlık yapmamak, zinâ etmemek ve evlâtlarını öldürmemek üzere; başkasının çocuğunu sahiplenerek kocasına isnadda bulunmamak ve uygun olanı işlemekte sana karşı gelmemek üzere, (febâyi’hünne) onlarla bey’atlaş, onların bey’atlarını kabul et! (vestağfir lehünnellàh) Onlara Allah’tan mağfiret iste, onlar için dua et! “ (Mümtahine, 60/12) deniliyor. Demek ki, Peygamber Efendimiz’in zamanının hanımları da, beyler gibi Peygamber Efendimiz’e gelip bağlanıyorlardı. O halde Peygamber makamının, irşâdın vazifesi üzerinde olan kimseye, erkeklerin bey’at ettiği gibi kadınların da bey’at etmesi lâzımdır. Mürşidine rabıta da eder. Onun bir mahzuru yoktur. Eğer kalbinde bozukluk olan kimseler varsa, o zaman mürşidini karşısında evliyâullah büyüklerimizle beraber düşünsün! Bir cami gibi mübarek yerde düşünsün! Kendisi ikinci katta, kadınlar mahfilinde, kafesli yerde olsa... Hocası karşıda vaaz ediyor olsa... Evliyâullah büyüklerimiz, sahabe-i kiram, Ebûbekir Sıddîk 562 Efendimiz, Selmân-ı Fârisî Efendimiz sıralanmış olsa; o zaman bir kötülük bahis konusu olur mu? O da yetmezse yanında kocasını düşünsün, çocuğunu düşünsün... Ailecek gelmişler, mürşidinin, evliyâullahın huzurunda duruyorlar diye düşünsün... Mühim olan onu düşünmek, ona bağlılık... İlle böyle bir fitne fesat bahis konusu değil... Bunları bilmedikleri için, olmaz diyorlar. Akıllarına takılıyor, takılınca da kalıyor. Kitaplarımızda hanımların bey’atinin nasıl olacağı da belirtilmiştir. Hanımlar bey’at eder ama, musafaha yoktur. Peygamber Efendimiz hanımlarla musafaha etmemiş, el tutmamış. Onun için biz de tutmuyoruz. İslâm’da mahrem olmayan kimselerin elini tutmak yoktur. Bu Batı’dan gelme bir adettir. Bizde böyle bir şey yoktur, musafaha olmadan intisab vardır. Bu şeyhlik ve müridlik, öğretmen ve öğrenciliktir muhterem kardeşlerim! Cennetin yolunu öğrenecek, cennete varacak... Cehenneme düşmemenin usûlünü öğrenecek, cehennemden kurtulacak... Nefsin oyunlarını bilecek, nefsin oyunlarına tâbî olmayacak... Şeytanın oyunlarını bilecek, şeytana kanmayacak... Allah’ın yolunda yürüyecek, Allah’ın sevgili kulu olacak... Ma’rifetullaha erecek, Allah’ın rızâsını kazanacak, öyle gidecek... Bunu öğrenmesi lâzım, öğretmek lâzım! “—Kız çocuklarımızı Kur’an kursuna gönderiyor muyuz, göndermiyor muyuz?” Gönderiyoruz, Kur’an’ı öğrensin diye... Şartları sağlandığı zaman, şartlarına riayet ederek hanımların da yetişmesi lâzım geldiğinden, kadınların intisabı vardır. Kadınlar da rabıta ederler. 563 21. MÜRŞİD a. İrşad Etme Yetkisi 1. Soru: Tasavvufta mürşidler olgunluğa eren müridlerine irşad etme yetkisi veriyorlar. Bu yetkiyi verirken Rasûlüllah Efendimiz SAS’den tasvip alıyorlar mı? Yoksa mürşidler kendileri mi bu icazeti veriyorlar? Sanıyorum ki bu mürşidin kemâlâtıyla ilgili bir şey. Bazısı arkasına bir olmadık adamı; “Falanca yapsın bu işi” diye bırakıyor. Demek ki sormadan, etmeden kendiliğinden yapıyor. Sonra o da bu işi beceremiyor. Bazısı da işaret bekliyor, olmazsa vermiyor. Şunu duymuştum: Halvetî şeyhlerinin büyüğü, pîri, hasta iken ona soruyorlar: “—Yerinize kim geçecek Efendim?” “—Çoban Şücâaddin geçecek!” diyor, dağdaki bir çobanın ismini söylüyor. Birbirlerine bakıyorlar: “—Yahu onun Arapçası yok, dini meselelerde bilgisi yok!” filan diyorlar. Hocaefendi hasta yatıyor. Biraz daha zaman geçtikten sonra bir başkası geliyor, yine soruyor: “—Hocam, Allah uzun ömür versin, eğer vefat ederseniz yerinize kimi uygun görüyorsunuz? Biz kime tâbi olalım?” “—Çoban Şücâaddin.” diyor yine ona. Çekiliyor, diğerlerinin yanına gidiyor: “—Çoban Şücâaddin dedi ya, hay Allah!” bilmem ne… Birisi, bir de ben sorayım diyor. Aradan biraz daha zaman geçtikten sonra üçüncü şahıs geliyor: “—Hocam, işte Allah uzun ömür versin ama vefat edecek 564 olursanız yerinize sizden sonra kim geçer? Kimi uygun görürsünüz? Kime bağlanalım?” filan diyor. “—Bana bakın!” diyor şeyh efendi, “Siz beni böyle yatakta yatıyorum, hastayım diye şuurumu kaybettiğimi mi sanıyorsunuz?” Diyorlar ki; “—Hocam oğlunuz var, maşaallah olgun oldu, medreseyi bitirdi müderris oldu. Bilgisi var biz de seviyoruz, alim fâzıl…Yâni herkes de, cemaat de seviyor.” Yâni, “Oğlunu bırak!” demek istiyorlar. “—Bana bakın!” diyor. “Ben evlâdımı sevmem mi? Evlâdımı istemem mi? Ne yapayım ki emir böyle, Çoban Şücâaddin olacak.” diyor. Çoban Şücaaddin ümmî… Kendi oğlu müderris… Ama “Çoban Şücaaddin olacak!” diye emir aldığı için böyle diyor. Halvetiyye Tarikatı o Çoban Şücaaddin yoluyla gelişiyor, çok mükemmel ilerliyor. Şeyh efendi vefat edince, Çoban Şücâaddin gelmiş, posta oturmuş. Şeyhin oğlu bir girmiş içeriye, bakmış, babasının postunda oturuyor Çoban Şücâaddin... “—Bre küstah, câhil herif! Ne hakla burada oturuyorsun? Defol buradan!” demiş. Çoban Şücâaddin kalkmış, o şehirde durmamış, başka şehre gitmiş. Şeyhin müderris oğlu oturmuş posta, müridler onu oturtmuşlar. “—Oldu mu?” Olmamış, zamanla orası körelmiş; tarikat Çoban Şücâaddin’in yoluyla ta Osmanlılara kadar gelmiş. Demek ki işaretle oluyor, işaretsiz şeyhlik yapanların tarikatında yozlaşma oluyor. 2. Soru: Bir şahıs daha önce bağlandığı, sonra vefat etmiş şeyhe olan 565 bağlılığını sürdürebilir mi? Bir şeyh efendinin şeyh olması kaç yoldan, kaç şekilde belirlenebilir? Bir insan bir şeyhe çeşitli sebeplerden tâbî oluyor da, öncelikle terbiyesine nezâret etsin diye, tedâvisini yapsın diye tâbî oluyor. Meselâ, “Mazhar Osman çok iyi bir doktormuş... Lokman Hekim çok iyi bir doktormuş...” İyi ama yaşamıyor ki şu anda! Yaşayan kimseye, yaşayan doktora tedâvi olacak, yaşayan hocaya bağlanacak! Bir insanın bağlandığı kimse vefat etti mi, yeni bir mürşide bağlanması icab eder. Ya o mürşid, eski hocaefendisinin tayin ettiği, “Benim yerime sen makamıma kàim ol! Bu dervişleri sen terbiye eyle, sen nezâret et, hizmetlerine sen bak!” dediği kimsedir. Ya da, bazen mürşid efendiler mânevî bir işâret olmayınca, böyle bir halef bırakmazlar; o zaman orada, o muhitte uygun olan bir mübarek zâta teslim olması ve intisab etmesi lâzım! Tabii bu intisabda, mürşidin evsafı, “Şeriat-ı garrayı bilmesi, 566 ahlâken müstakîm olması, bu mesleği yapacak şartları hâiz olması, sahih bir yol ile el almış, kendisine selâhiyet verilmiş olması...” diye kitaplarda belirtiliyor. Selâhiyetli bir şeyh efendiden kendisine selâhiyet verildi mi, alan kimse de o vazifeyi yapabilir. Ama verenin selâhiyeti yoksa alanın da durumu selâhiyetsiz kalır. Bir tane şeyhten aldıktan sonra da, birkaç tanesinden almasına lüzum yoktur. Bir tanesi yeter. Bir insanın bir kimseye bağlanması vefat ettikten sonra da yetseydi, bir şeyhe filân bağlanmaya lüzum yoktu, Peygamber Efendimiz’e bağlanılırdı, biterdi. Ama, Peygamber Efendimiz vefat eder etmez, ümmet-i Muhammed’in sıhhat ve selâmeti ve kargaşanın önlenmesi bakımından, daha cenâze defnedilmeden Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz’e bey’at edilmiştir. Bu, ümmetin sıhhat ve selâmeti, huzuru ve karışıklık olmaması bakımındandır. Bazan mânevî işaret olmuyor, şeyh efendiye halife bırakma izni verilmiyor. Misâl: Bana Emin Saraç Hoca anlatmıştı. Onun kayınpederi Yektâ Efendi idi. Onların bağlı olduğu şeyh efendi [Ahıskalı Ali Haydar Efendi] yaşlı, vefat etmek üzere... Sormuşlar: “—Efendim, yerinize kimi tayin ediyorsunuz?” demişler. Bir şey dememiş, “Bekliyorum.” demiş. Sonra yine bir sıkıştırmışlar, falanca insan, filânca insan var demişler. “—Yâhu, ben bu işi düşünmüyorum mu sanıyorsunuz siz? Bakın, hepsinin icâzetnâmelerini yazdım. Altına bir imza atması kaldı. Bir işaret olursa, imzalayacağım. Yok daha bir işaret!” demiş. Birisi bu Yektâ Efendi... Ötekiler de başka şahıslar... Bana bunu anlatan Emin Saraç Hoca... Ben tabii, onların bağlı oldukları o hocaefendiyi tanımadım. 567 Sonra o icâzetnameler imzalanmadan, işaret çıkmadan o şeyh efendi vefat etmiş. Neden işaret çıkmadı? Bundan sonrası benim kendi yorumum: Hocamız var, mürşid-i kâmil! Herkes kendisinden sonra ille birisini göstermek durumunda değil ki! Halkın, müridlerin irşadı için Mehmed Zâhid Hocamız var... Kesilmiş o taraf... Zâten Mehmed Zâhid Hocamız’a çok hürmet edermiş o şahıs... Hattâ daha yaşlı olduğu halde; Hocamız bir seferinde babamla beraber o zâtın ziyaretine gitmişler o zâtın... Ayağı felç olduğu halde merdiven başında karşılamış. “—Efendim kalkmasanız...” filân diyecek olmuş müridleri... Müridler biraz tarafgirlik yaparlar böyle şeylerde... “O gençtir, ne diye kalkıyorsunuz?” filân gibilerden düşünmüşler. “Kalkmasanız!” filân demişler. Babam anlatıyor: “—Bu zâta mı kalkmayacağım? Bu zâta mı kalkmayacağım? Bu zâta mı kalkmayacağım?” Üç defa böyle söylemiş. “Olur mu öyle şey, kalkarım!” demiş. Ona işaret olmamış, ben ondan ne mâna çıkartıyorum şahsen: “—Mânevî işaret yok, demek ki müridler Hocamız’a gelecek! Gelmesi lâzım!” Hocamız’a birçok kimseler gelmiştir zâten... Meselâ, Abdülhay Efendi vardı. Abdülhay Efendi’nin dervişleri Hocamız’a intikal etmiştir. Sonra, Küçük Hüseyin Efendi vefat etmiş, onun dervişleri Hocamız’a gelmiştir. Hocamız hakîkaten mânevi makamı çok yüksek bir zât-ı muhterem olduğu için, zamanındaki birçok hocaefendinin yerine halef çıkmıyor, işaret olmuyor. İşaret olmayınca, ne demek? “Dağılmayın, orada toplanın!” mânâsından 568 dolayıdır diyorum ben, işaret çıkmaması... Tabii, müridler toplanmışlar kendi aralarında... “Olmuyor böyle başsız...” filân diye, bir tanesini kendi başlarına tayin etmişler. Müridlerin kendi başlarına tayini, mânevî işaret gibi olmaz! Müridler kendi başlarına birisini tayin etmiş. İyi ama, sen tek bir toplum içinde değilsin ki, etrafında başka kimseler var, yaşayan mürşid-i kâmiller var; sen öyle yapınca olmuyor. Zâten bir mürşidi kâmil varken, ötekisinin gelip ona tâbî olması lâzım! Hülâsa, sorunun cevabı, bir insanın efendisi ölünce, hayatta olan bir zât-ı muhtereme bağlanması lâzım! Hangi sebeplerden: Tedâvisinin, terbiyesinin devam etmesi bakımından; bir... Sırr-ı bey’atte faullü duruma düşmemesi bakımından; iki... “—Zamanının imamını, önderini bilmeden ölen, cahiliye ölümüyle ölür.” dendiğinden, bey’atsiz gitmemesi için, cahiliye üzere ölmemesi için hemen birisine bağlanması lâzım! Vefat etmiş bir kimseye bağlılık olmaz! Onu bahane ederek müstakil yaşamak olmaz! Kendisi bağlanacak! 3. Soru: Uykusunda veya üveysî olarak bir kimseye şeyhlik vazifesi verilebilir mi? Bir sahih el alması şartı vardır. Allah’ın hükmüne, lütfuna kimse karışamaz ama, bir çok kimse buna dayanarak palavradan ortaya çıkıyor. Ondan sonra yalan yanlış işler yapıyor. Meselâ, kadınlara elini öptürenleri duyuyoruz. Kitaplarda yazıyor ki: Bir mürid hak bir şeyh, gerçek bir mürşid-i kâmil bulmak için uğraşacak, çalışacak, gayret edecek! Bir karar verdi, birisini doğru bir insan sandı, bağlandı. O ihlâsından dolayı ilerleyebilir. Ama hatâsını, şeriata aykırılığını, yanlışlığını anladığı zaman da, onu bırakıp hakîkî bir şeyhe bağlanması icab eder. Yanlışta ısrar etmemesi gerekir. 569 4. Soru: Mürşid diye bilinen bazı kimselerin genel mânâda şeriata aykırı bir davranışı yok. Namaz kılıyor, oruç tutuyor, sakal ve tesettüre riayet ediyor. Kısaca Kur’an ve sünneti kabul ettiğini söylüyorlar. Biz bir kişinin kâmil bir mürşidden icazet alıp almadığını nasıl tesbit edeceğiz? Bu şartlara sahip olmak kâfi değildir; insanları terbiye edecek meziyeti, kabiliyeti olması lazımdır. Nefsin ayıplarını, kusurlarını bilecek, şeytanın oyunlarını bilecek, terbiye ve irşat vazifesini, selahiyetini, diplomasını almış bir kimse olması lazım. Çünkü herkes bir nasihat söyler, herkes bir şey yaptırtır ama yanlış şeyler yaptırıyor bu sefer terbiye ettiği insanı bozuyor, irşat etmeye çalıştığı insanı yanlış yerlere götürüyor, kötü işler yaptırtıyor, yanlış eğitim veriyor, o zaman o iyi müslüman olmuyor. Binâen aleyh terbiye etmesini iyi bilmeyen insan mürşit olamaz. Bazen iyi bir yolun iyi hocası bitiyor, iyi hocası kalkıyor yerine salahiyetsiz, bilgisiz bir kimse geçiyor. O zaman ona, o ilk hocasına mânevî bakımından bir halife tayin etmek filan gösterilmiyor. O ne demek? Yani senden sonra artık senin dervişlerin yaşayan falanca büyük zâta bağlansın demek. Mânası odur onun. Birileri sormuşlar bir zâta: “—Hocam siz vefat ederseniz, yerinize kim geçecek? O da cevap vermiş: “—Bakın, dört kişinin icazetnamesini yazdım hazırladım, imzaya kaldı. Rasûlullah’dan mânevî bir işaret bekliyorumgelirse, bunlardan hangisine gelirse imzalayacağım yerime onu bırakacağım.” Demiş. Ama gelmemiş işaret… Benim hissim, tahminim, gelmeyişinin sebebi o şahısların Hocamız’a bağlanması lazım geldiğindendi. Çünkü, o şeyh efendi Hocamız’a çok hürmet etmiş. Hocamız’dan yaşlı olduğu halde hocamız onu ziyarete gittiği zaman ayakları 570 kötürüm gibi olduğu halde merdivende karşılamış; “—Aman Efendim kalkmayın!” vesaire filan demişler, müritleri alınıyorlar, istemiyorlar kalkmayı filan. “—Buna mı kalkmayacağım? Böyle bir şahsa mı kalkmayacağım? Öyle şey olur mu?” filan diye böyle sert bir şekilde onlara söylediğini babam anlatıyor. Ve kendisine bir mânevî işaret olmadan dünyasını değiştirmiş. Ne demek? “—Senin düşündüğün dört kişiye de bu vazifeyi uygun görmüyoruz.” demek. O zaman ne olacak? “—Bu kişiler gitsin, Mehmed Zahid Efendi’ye bağlansın!” demek. Çünkü o ona hürmet ediyor. Yani şeyhlerinin hürmeti bunu gösterir ama insanlar bunları kolay kabul etmezler, yani hazmedemezler. Müritler bazen şeyhi filan dinlemezler alimallah. Şeyhleri; “Filanca adama bey’at edeceksin.” der, ona bey’at etmezler, hoşlarına gitmez, keyiflerine göre şeyh ararlar. Peygamberimizi de beğenmemişler de demişler ki; “Ya bu adama geleceğine Taif’de ki falanca adama, filanca adama gelseydi ya vahiy, Kur’an ona inseydi ya?” demişler. وَقَالُوا لَوْالَ نُزِّلَ هَٰذَا الْقُرْآنُ عَلَىٰ رَجُلٍ مِّنَ الْ قَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ )الزخروف٣١:( (Ve kàlû levlâ nüzzile hâze’l-Kur’anü alâ racülin mine’lkaryeteyni azîm) “‘O iki şehirden birisindeki o meşhur şahıslardan birine gelseydi ya Kur’an-ı Kerim?’ dediler.” (Zuhruf, 43/31) Bunun üzerine, Allah-u Teàlâ Hazretleri buyurdu ki: أَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَ )الزخروف٣٢:( 571 (E hüm yaksimûne rahmete rabbik) “Allah’ın rahmetini o herifler mi taksim edecekler?” (Zuhruf, 43/32) Kur’an’ın kime geleceği onlardan mı sorulacak? Onlar mı gösterecek? Herifler Peygamber beğenmiyorlar. Taif’te filan adam varmış filozofmuş, Kur’an ona gitmeliymiş. Öyle şey olur mu? İrşad görevi de öyle mânevî işaretle olduğu için, herkes yapamaz. Herkes namaz kıldırır, ama herkes irşad yapamaz. Herkese direksiyon verilir mi? Arabanın direksiyonunu herkese verir misin? Uçağın pilotluğunu herkese veriyorlar mı? Oraya 375 kişi biniyor. Kaç tane adam var burada uçağı çalıştıran, hepsinin gözleri böyle aletlerde, cihazlarda… Oyuncak değil bu. Adamı getireceksin, irşad koltuğuna oturtacaksın, bir şeyden haberi yok, batıracak ortalığı… Adamları yanlış yola sevk edecek, hasta edecek, mecnun edecek. Ondan sonra da birisine, “Tarikata gel!” dediğin zaman, akrabaları diyorlar ki: “—Aman tarikate gitme!” Neden? “—Deli olursun, tırlatırsın!” Tarikata gidince insan oynatmaz, aklı başında insan olur ama bazıları yanlış ilaç kullanıp yanlış yola sevk ettiğinden, bazılarını sapıttırdıklarından o misaller de oluyor. O bakımdan öyle herkes mürşid olmaz. 5. Soru: Bir mürşide tâbî olmayan bir kişinin kemal sahibi olma ihtimali nedir? “Şeyhi olmayanın şeyhi şeytandır.” sözünü dikkate alınırsa bu kişilere ne tavsiye edersiniz? Bir kişinin kendisinin kendi kusurlarını görmesi, kendi nefsinin ayıplarını görüp kendisini düzeltmesi, kendi ahlâkını terbiye etmesi çok zordur. Yani doktorun neşteri eline alıp da kendisini ameliyat edip de dikip biçmesi kadar zordur. 572 Bazen bazı kimseler kendilerine iğneyi vuruyor, iğne vuruluyor ama ameliyat yapılamıyor. Eğer mânevî bir ameliyat gerekliyse usta bir doktora teslim olmak lazımdır. Herkes böyle küçük operasyonları yapabilir; eline diken batmıştır, bir iğneyle dikeni çıkartabilir ama büyük işler olmaz. O bakımdan mürşide bağlı olmadan insanın kendisinin kâmil bir insan olması, gönül gözünün açılıp evliyâ gurubuna girmesi mümkün olmaz. Salih bir insan olur, ibadetlerini yapmaya çalışan bir insan olur. Bazen de ayağı kayar, ömrü yanlış istikamette geçer, âhir ömründe tehlikelere düşebilir. Sonra zamanının imamını bilmeden ölen kimse cahiliye ölümüyle ölmüş olur. b. Tarikat Silsilesi 1. Soru: Bir tarikat için silsile şart mıdır? Birisi rüyada veya üveysî olarak Abdülkadir-i Geylânî Hazretleri’nin kendisini yetiştirdiğini söyleyerek mürşid olabilir mi? Silsile şarttır. Bu makam-ı irşâd, böyle rüyaya ve sâireye bağlanarak ortaya konulamaz. Oyuncak değildir. Sahih bir el ile silsilesinin Rasûlüllah’a ulaşması lâzım! Aksi halde istismara uğrar. Herkes rüyada ben şöyle gördüm der. Hakikaten de görebilir ama, kendisi irşada salâhiyetli bir kimse olmayabilir. 2. Soru: Tasavvuf ehlinin Peygamber Efendimiz’e kadar silsilesinin uzanmasını inkâr edenler var. Bunları nasıl ikna edebiliriz? Bu İslâmî bir an’anedir. İslâm’da alimler bir sözün nereden geldiğini, nereden duyduğunu kaydederler. Biz bu Tabakàtü’sSûfiyye kitabını onun için okuyoruz. Neden? Hangi sözü kimden duyduğunu, ismiyle cismiyle söylüyor. Bu an’ane o zamandan bu zamana devam etmiştir. Bu gün bile müelliften kitabı okuyup icazet alan, bu an’aneyi aynen 573 devam ettiren ciddi talebeler ve böylece icazet veren ciddi hocalar vardır. Bu böyle gelir, böyle gider. İmam Buhâri’nin hadis kitabını okumaya salahiyetli olduğunu, İmam Buhari’den kendisine kadar geçen, icazet veren hocaların listesini göstererek isbat eden insanlar vardır. Bu an’ane hadis-i şerifte böyle uygulanmıştır. Bilimsel bütün konularda böyle uygulanmıştır. Tasavvufta da böyledir, böyle uygulanmıştır. İnkâr edenler hadis-i şerifteki de silsileyi inkâr ediyorlar. Ama hadis kitapları olduğu için, hadis kitaplarında görüyoruz, “Bak, bu bundan aldım!” demiş diyoruz. Rivayet zinciriyle, geriye doğru isbatı mümkün olabiliyor. Bir ara inkâr ediyorlardı geçtiğimiz 25- 50 yıl önce, şimdi inkâr edemiyorlar. Tasavvuf erbabının da silsilesi, tabi geriye doğru o ondan almıştır. O geçtiğimiz asırlarda şimdiki gibi iş gevşek değildi, gayet ciddi tutuluyordu. Vesikalar vardır, tomarlar vardır, mânevî işaretler vardır. Bir de hani Hacı Bayram-ı Veli’nin rüyada görünüp de öteki adamı azarlaması gibi, böyle mânevî işaretler vardır. Onlar da bu işi teyit ediyor, bu iş böyledir. c. Kıyamete Kadar İrşad Devam Edecek Soru: Bazı kimseler, “Bizim şeyhimiz son kâmil mürşiddir. Ondan sonra mürşid gelmeyecek. Zira, nasıl Peygamberimiz son peygamberse, o da son evliyadır.” diyorlar. Ne dersiniz? Bu saçmadır ve yalandır, aslı esası yoktur. Çünkü hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: “—Kıyamet kopuncaya kadar, dâima hakkı tutan, hak yolda yürüyen bir mübarek insanlar grubu mevcut olacak!” Kıyamete kadar insanoğlu mevcut oldukça, mürşid de mevcut olur. Onun için, “Bizimki sondur, artık bundan sonra gelmeyecek!” diye, benden sonra tufan mantığıyla laf söylemek, cahilce bir 574 sözdür, yanlıştır ve iftiradır. Allah’ın nice nice kulları vardır; bazılarını insanlar bilir, bazılarını bilmez. Bazıları Kutbü’l-aktâbdır, bazıları Gavsü’la’zamdır... Bazıları kırklardandır, yedilerdendir, üçlerdendir... Kıyamet kopuncaya kadar onların hizmetleri, himmetleri olacaktır. Dünyada insan oldukça, insanları irşad edecek büyükler de mevcut olacaktır. Onun için, “Falanca öldü, artık bu iş bitti.” mi demek istiyorlar? Öyle şey yoktur. Yalandır, yanlıştır ve hadislere aykırıdır. 2. Soru: Bazıları silsilenin kesildiğini ve bu zamanda silsileden birisinin olamayacağını ileri sürüyorlar; ne diyelim? Onlara cevap olarak, hadis-i şerifte:62 الَ تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي ظَاهِرِينَ عَلَى الحَقِّ ، حَتَّى تَقُومَ السَّاعَةُ )ك. عن عمر؛ طب. عن مغيرة بن شعبة( (Lâ tezâlü tàifetün min ümmetî zàhirîne ale’l-hakkı hattâ tekùme’s-sâah.) “Kıyamet kopuncaya kadar, Cenâb-ı Hakk’ın dinini destekleyen iyi insanlar, bir iyi topluluk mevcut olacak!” diye bildirilmiştir; onu söylersiniz. Sonra, ayet-i kerimede: وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِالَّ خالَ فِيهَا نَذِيرٌ )فاطر٢٤:( (Ve in min ümmetin illâ halâ fîhâ nezîr) “Hiçbir topluluk 62 Hâkim, Müstedrek, c.IV, s.496, no:8389; Dârimî, Sünen, c.II, s.280, no:2433; Taberî, Tehzîbü’l-Âsâr, c.III, s.165, no:921; Hz. Ömer RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XX, s.403, no:961; Muğîre ibn-i Şu’be RA’dan. Mecmaü’z-Zevâid, c.VII, s.564, no:12249; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVI, s.119, no:16372. 575 yoktur ki, Allah oraya bir haberci, tehlikelerden haber veren bir vazifeli şahıs göndermiş olmasın!” (Fâtır, 35/24) buyruluyor; onu söylersiniz. 3. Soru: Sâdât-ı kirâm hazerâtının ruhâniyetlerinden istimdat ne demektir, açıklayabilir misiniz? Namazda veya ibadetlerimizde gözümüzün önüne geliyorsunuz; bunun bir sakıncası var mı? Sâdât-ı kirâm; turuk-u aliyyemiz silsilelerinde ismi geçen büyüklerimiz demektir. Bu mübarekler Allah’ın yolunda yürümüşler, sevgisini rızasını kazanmışlar, mânevî mertebelere nail olmuşlardır. Onlara sevgi beslemek, onların ruhâniyetleri ile irtibat kurmak, onlardan medet istemek oluyor ve onun faydası da görülebiliyor çünkü Allah, sevdiği kullara böyle bir imkân nasip etmiş. “—Kul bunalmayınca Hızır yetişmez.” derler. Hızır AS’ın geldiği gibi, Allah’ın sevdiği kullarının mânevî yardımları oluyor. Tabi bizi göz önüne getirmesi, rabıta için uygun… Bazısı getiremiyorum diye şikâyet eder, bu kardeşimiz her zaman gördüğünü ifade ediyor. Tabii namazdayken göz önüne gelmesi uygun değil. Namazda Kâbe’yi göz önüne getirmeye çalışsın ve oraya teveccüh etmeye dikkat etsin. d. Mürşide İtaat 1. Soru: Mürşide saygı ve itaat konusunda çok suçlanıyoruz, açıklar mısınız? Açıkladım zaten, konuşmamdaki şey, soru gelmeden önce konuşmam o konudaydı. Bizim hocamıza muhabbetimiz, sizin hocanıza muhabbetiniz... Tabii bu muhabbet, âyet ve hadislerle anlattım ki, dinin temelinde olan bir şeydir. 576 Bir insanın Peygamber Efendimizi sevmesine kimse itiraz edemez, tabii o peygamberdir diyecek. Bir insanın babasını sevmesine de kimse itiraz edemez. Ben babamı seviyorum, hiç kimse bundan dolayı suçlayamaz. Annemi seviyorum, hiç kimse suçlayamaz. Gayet normal. Ama şunu da herkes biliyor ve hiçbiriniz itiraz etmezsiniz ki, dinimizde hoca babadan önde gelir. Mürşid, yani mürşid-i kâmil babadan daha kıymetlidir. Baba insanı bu dünyada korur, mürşid imanını koruyup Allah’ın rızasına ermesini sağlıyor. Çok sevdiğim büyüklerimizden birisi Eşrefoğlu Rûmî Hazretleri diyor ki: Mürşidin iki vazifesi vardır: 1. Allah’a müridi sevdirmek. 2. Allah’ı müride sevdirmek. Tabii, müride Allah’ı nasıl sevdirirsin? Aşkullahı, muhabbetullahı anlatırsın, yağlarsın, ballarsın, tellersin, pullarsın, güzelce söylersin; mürid de ağzı açık, hayran dinler, tamam Allah’ı sevmeye başlar. Pekiyi, Allah’a müridi nasıl sevdirecek? “Sev yâ Rabbi bu kulu!” diye dua ederek mi? Hayır! Müridi Rasûlüllah’ın sünnetine uydurarak sevdirir diyor. Yani sünnet-i seniyye yolunda yürümeye getirir, bid’atlardan kurtarır, Allah’ın sevdiği işleri yaptırtır, Allah’ın sevdiği bir kul haline getirir. Onun için, mürşide saygı Allah’a saygının devamıdır, Rasûlüllah’a saygının gereğidir, itaat de ondandır. Çünkü: أَطِيعُوا اهللَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُوْلِي األَْمْرِ مِنْكُمْ )النساء٥٩:( (Etîu’llàhe ve etî’u’r-rasûle ve uli’l-emri minküm) “Allah’a itaat edin, Rasûlullah’a da itaat edin, sizden olan ulü’l-emre de itaat edin!” buyrulmuştur. Ulu’l-emr, müfessirlerin, meselâ İbn-i Abbas RA’nın ifadesine göre ulemâ-i muhakkıkîndir, mürşidlerdir yani. Ulemadır, çünkü zaten ulu’l-emr olması için alim olması lazım. İşin başına cahil 577 insanın getirilmemesi lazım. O bakımdan itaat de Kur’an’dandır, sevgi ve saygı da Kur’an’dandır. Bunu suçlayanlar İslâm’ı bilmediklerinden yapıyorlar. Bekli de biraz hüsn ü zan ederek söylememiz gerekirse, şundan olabilir ki, bazı kimseler saygı ve itaat edilmemesi gereken kimselere bağlanıyorlar; onun için, yani ona da bağlanılır mı diye olabilir. Adam mesela bid’at ehlidir, adam cahildir, adam yanlış yoldadır. Tabii bizim sözümüz ona değil. Mürşid-i kâmili kasdediyoruz, hakîkisini kastediyoruz. Hakîkisini bulunca, elini değil ayağını dahi öpmek lazım gelir. Çünkü sahabe-i kirâm Peygamber Efendimiz’in ayağını dahi öpmüşlerdir. 2. Soru: Mürşid-i kâmile karşı mürid, en çok hangi konularda dikkatli davranmalı? Mürşid-i kâmil, Peygamber Efendimiz’in vekilidir. “Kâmil” diyor çünkü. “Mürşid-i nâkıs” demiyor, müteşeyyih demiyor, “sahte şeyh” demiyor. Mürşid-i kâmil, Rasûlullah’ın hilafetini almış insandır. Hilafete vâsıl olmuş kimse demektir. Öyle insanların hâlini kitaplar yazıyor ki, onların halleri çok müstesnadır. Müridin ona karşı dikkat edeceği en önemli nokta, hiç itiraz etmemektir. Mürşid-i kâmil ise hiç itiraz etmemektir. Emrini, buyruğunu tutmasıdır. Sözünü yerine getirmesidir, itaat etmesidir. 3. Soru: “Şu şu şu sebeplerden dolayı sahabenin Peygamber Efendimiz’e olan teslimiyeti gibi müridin de aynı teslimiyeti mürşidine göstermesi gerekir.” deniliyor. Bazıları bunun aşırı olduğunu söylüyorlar, ne buyurursunuz? Bu aşırılık yolun doğruluğuyla, mürşidin hakikîliğiyle ilgili bir 578 husustur. Mürşid mürşid-i kâmilse, yol doğru yolsa, ne yapılsa azdır ve işin doğrusu odur. Mürşid mürşid olmadıktan sonra, yol yanlış olduktan sonra da orada durmak gerekmez, kalkıp gitmek ayrılmak gerekir. Yani bir Allah’ın kendisine ikram ve iltifat eylediği mürşid-i kâmil olduktan sonra ona hürmet olarak ne yapılsa az gelir. 4. Soru: Müridin şeyhinin davranışlarını kendi aklına göre yorumlaması, “Hocam şu noktada hata etti.” gibi sözler söylemesi, kendi düşüncesini bazı âyet ve hadislerle desteklemeye çalışması doğru mudur? Burada önemli olan müridin bağlandığı şeyhin şeriat bilgisidir. Neden bağlanılıyor? Şeriati iyi öğrensin diye. O mübarek bazı meseleleri daha iyi göreceği için, onun ilmine, irfanına, görüşüne, sezgisine itimat etmek lazım. İtimat edeceği bir insana bağlanması, cahile, dini bilmeyen insana bağlanmaması lazım. Yalan yanlış şeyler söyleyen, yapan bir insana bağlanırsa, tabi şu âyete aykırı bu âyete aykırı filan diye ortaya müşkiller çıkar. Ama alim, Allah’ın emirlerini yasaklarını bilen bir kimseye bağlanmışsa, o zaman kendisi onun hareketlerinin bazen şeylerini [hikmetlerini] kendisinin bilgisi az olduğundan anlayamayabilir. Din ilimleri incedir; hayat tecrübesi lazım, basîret, ferâset lazım, herkes ona sahip değildir. O bakımdan mürşid, mürşid-i kâmil ise müridin böyle itirazları onun helakine sebep olur. Sonunda kopar gider, mahvolur gider. O hususta çok dikkatli olması lazım. İşte görüyorsunuz sorulardan, bazen insanlar neler düşünüyor, yanlış şeyler yapabiliyor. Âlime hürmet etmek, gelişi güzel çizmeden yukarıya çıkmamak lazım. “Çizmeden yukarıya çıkmamak.” diye bir şey var. e. Dervişlerin Eğitimi 579 1-Soru: Tasavvufta şeyh ve derviş ilişkileri yakınlıkla olur. Derviş hocasını örnek alarak öyle yetişmeğe çalışır. Fakat, bazı kimseler hocasıyla böyle karşı karşıya uzun boylu bir oturma, konuşma durumunda olamıyor. Bu durum nasıl olacak? Tabii, bu bir meseledir. Derviş az olduğu zaman, kolay... Yâni üç kişiyle, beş kişiyle oturmak, konuşmak; “Şunu şöyle yap, bunu böyle yap! Gel sana Kur’an öğreteyim, gel sana hadis okutayım!” demek kolay... Ama dervişler on binleri, yüz binleri bulduğu zaman ne olacak? O zaman biraz daha zorlaşıyor. Biz bunun çaresini kendimiz şahsen, mecmuaları çıkarmakla bulduk. İslâm dergisini çıkartarak, Kadın ve Aile dergisini çıkartarak, İlim ve Sanat dergisini çıkartarak, bu sohbetlerimizi uzaktaki kardeşlerimize mektup gibi iletebilmiş olalım diye düşündük. Çünkü, Hocamız zaman zaman, “Benim nasihatlerim” diye, “Kıymetli evlâdım, es-selâmü aleyküm!” diye başlayan bir şeyler bastırırdı, gönderirdi. Onları arkadaşlarımızın evlerinde böyle duvara asılmış olarak, “Hocamız’ın mektubudur, nasihatıdır.” filân diye görüyoruz. Ben de bu iş daha şumüllü, daha muntazam olsun diye dergiler çıkartmayı uygun gördüm. Onun için, kardeşlerimiz dergilerimizi alırlarsa, her on beş günde bir bizim bir nasihatımızla karşı karşıya gelmiş olacaklar. Ayın başında İslâm mecmuası çıkacak, ayın ortasında Kadın ve Aile çıkacak. Oradaki yazılarımızı görecekler. Ona göre bizim tavsiyelerimizi tutarlar. Böyle bir şekil olabilir. Haftalık bir dergi çıkartalım dedik, para yetiremedik. Yâni, bu işler kolay değil! Çok şerefli, çok kıymetli, çok faydalı bir şey ama, millet almayınca, desteklemeyince mâlî bakımdan zorlanıyoruz. Dergilerimizin bir tanesini kapattık. Gülçocuk dergisini çıkaramıyoruz, Kadın ve Aile’nin içinde veriyoruz. Şimdi belki mâlî sıkıntılar devam ederse, bir dergiyi daha kapatacağız; onu da ötekisinin içine çekeceğiz. Böyle düşe kalka devam etmeğe 580 çalışacağız. Televizyonlar siyah-beyazken renkli televizyon çıkınca, ben duydum ki; köydeki kadınlar bileziklerini satmışlar, yine renkli televizyonu almışlar. Yâni, keyfe taallûk eden bir şey oldu mu, millet parayı buluyor, harcamasını yapıyor ve keyfinden hiç fedâkârlıkta bulunmuyor. Gecekondu mahallesinde bakıyorsun, uydu anten... Her türlü şeyi seyretmek için... Çünkü gazino evine geliyor, bar evine geliyor, pavyon evine geliyor, sinema evine geliyor, tiyatro evine geliyor... Ne lüzumu var başka bir yere gitmeye? Uydu antene parayı verir, renkli televizyona parayı verir... Japonlara, Yahudilere, Avrupalılara paralar gider... Milyarlar böyle Türkiye’den dışarıya seller gibi güldür güldür akar gider. Bunlar da televizyonu seyrederler. Ona para veriliyor, seve seve... Çünkü kâfir, müslümanın parasını seve seve almasını biliyor, gönül hoşluğuyla almasını biliyor. Hayırlı yerlere de para vermeye gelince, müslümanlar para veremiyorlar. Cihada para verilecek! Harp olduğu zaman çıkartıyor herkes, parayı veriyor. Öğrendim ki, bir jet uçağı elli-altmış milyarmış. O kadarına lüzum yok, elli-altmış milyarın onda birini bana verin, ben mükemmel dergi çıkartayım, mükemmel gazete çıkartayım, mükemmel yayın şirketi kurayım... Yâni, her şey para ile oluyor. Ben de para istemekten bıktım. Nefret geldi içime... Ama şuraya oturduğumuz zaman, para istemeden de olmuyor. “Camiye yardım!” Haydi gel de söyleme! Mecbur kalıyoruz. İkrah ediyorum. Kendi gücüm de yetmiyor, her şeyi karşılamağa... Bir insanını gücüyle de olacak şeyler değil! Bir dergi alsa, kimseye zarar olmaz ama, almıyor millet... Bir tane dergi alsa, birisini de ötekisine satsa... Zorlamayı da sevmiyorum, severek alsın... Yâni, dergiyi beğensin, güzel olduğunu görsün, severek alsın; onu istiyorum. 581 Millet, öyle müstehcen kadın resimleri olan derginin, gazetenin başına üşüşüyor. Aaa, bakıyorum, kavga mı oluyor, ne oluyor filân diye on kişi bir şeye üşüşmüşler. Ne var ne yok? Aralarından bir bakıyorum ki, müstehcen bir gazete var veya dergi var; hepsi birden onu seyrediyor. Yâni, o beş parasız, pulsuz işçiler mişçiler onları alıyorlar. Üç tane çıplak kadın resmi var, beş tane bilmem ne var... Şöyle bir müstehcen konu var, böyle bilmem ne var... Şöyle bir fal var... Şöyle şu olacak, böyle bu olacak... Millet alıyor onları... Ama İslâmî basın epeyce bir gelişme gösterdi Türkiye’de... Onların da şikâyet etmesinden anlaşılıyor ya! Birisi batar, birisi çıkar; bir gün gelir öğrenirler müslümanlar... Bu sahada büyük iş varmış, büyük hizmet varmış diye inşallah iş işten geçmeden önce öğrenirler. Amerika gelip Suudî Arabistan’a asker çıkarmağa başlayınca, Saddam’ın aklı başına geldi; İranlı esirleri geri vermeğe başladı, geri çekilmeğe başladı. Bir de tevbe kapısı kapanacak! Tevbe etse de tevbesi kabul olmayacak. Kıyamet kopmağa başlayacak, milletin aklı başına gelecek ama o zaman iş işten geçmiş olacak. Unutmamamız gereken bir şey daha var… Peygamber SAS Efendimiz bir hadis-i şerifinde buyurmuş ki:63 إِذَا مَاتَ أَحَدُكُم،ْ فَقَدْ قَامَ تْ قِيَامَتَهُ )الديلمي عن أنس( (İzâ mâte ehadüküm, fekad kàmet kıyâmetehû) “Sizden biriniz öldü mü, onun kıyameti kopmuş demektir.” Birisi bir trafik kazasına uğrar, ölür; onun kıyameti koptu artık... İşi bitti! O artık ne gazete alabilir, ne mecmua alabilir, ne hayır yapabilir, ne cihad yapabilir? İşi bitti. Ölmeden evvel, iş işten geçmeden evvel yapmak lâzım bu işleri... Allah akıl fikir 63 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.1, s.285, no:1117; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.686, no:42748; Keşfü’l-Hafâ, c.1, s.189, no:500; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IV, s.65, no:2781. 582 versin... Allah yardımcı olsun... Bize de... Çünkü en yardıma muhtaç biziz, en düşkün biziz! Çünkü başımıza bir sürü belâyı sarmışız, bir sürü insanın yükünü almışız... Eh, ört ki, ölem gayri! 2. Soru: Şeyhin müridini yetiştirmesi ne gibi yollarla olur? Şeyhin müridi yetiştirmesi sohbet yoluyla olur, nasihat yoluyla olur, çeşitli vazifeler vermesi yoluyla olur... Halvete sokmasıyla olur... “Şu şu kitapları oku! Şu şu işleri yap!” demesiyle olur. O kişinin mizacına göre, tabiatına göre, durumuna göre, ona söyleyeceği şey değişebilir. Hani bir kere anlatmıştım ya: Zengin ama cimri bir kimse, bir hocaefendiye, ‘Zikri cehrî mi, hafî mi yapayım?” diye sorunca; “Sen zikri böyle yapacaksın!” demiş. Yâni eliyle para verme işareti yapıyor, “Para vermen lâzım!” demek istiyor. Çünkü, hakîkaten cimrilikten kurtulmadan, onun dervişliği tam olmaz. O bakımdan, cimrilik hastalığı varsa, onu giderecek bir şey verir. Tembellik hastalığı varsa, çalışkanlığa yöneltecek bir tavsiyesi olur. Haline göre bir nasihati ve işareti olur. Onun için, kişinin şahsına göre değişir. Ama genel terbiye tarzı zikirdir, halvettir, ibadetlerdir, tâatlerdir. Turuk-u nefsâniyye ve turûk-u ruhâniyyede çeşitli şekillerde bu yetiştirmeler olur. 3. Soru: Yapmak istediklerimizi yapamıyoruz. Gereken şeyleri yapmada yetersiz kalıyoruz. Suç bizde mi sizde mi? Her koyun kendi bacağından asılır. Bu ne biçim soru? Allahu Teàlâ Hazretleri herkesi karşısına alacak, hesabını soracak. Peygamber Hazretleri kızı Fâtımatü’z-Zehrâ’ya diyor ki; “Yâ Fâtıma! Senin peygamber kızı olman seni kurtarmaz, salih ameller işlemeye dikkat et!” Sen harama bakacaksın, soruyu bana soruyorsun; öyle saçma 583 şey mi olur? f. Kadından Şeyh Olmaz 1. Soru: Ölmüş olan bir kişinin kadın vekili hanımlara tarikat dersi verebilir mi? “Kadından mürşid olmaz, verdiği ders de geçersizdir.” diyorlar, doğrusu ne? Evet, doğrudur bu sözler! Bir kadının kendisinin şeyhlik yapması yoktur. Bir şeyh efendi öldüğü zaman, müridlerin yaşamakta olan bir kimseye bağlanması gerekir. Neden? Peygamber Efendimiz vefat edince, Ebû Bekir Efendimiz’e ümmetin bey’at etmesi bunun işaretidir. Çünkü şeyh, onların işlerini çekip çevirecek bir başkandır. 2. Soru: Kadından mürşid-i kâmil olur mu? Ders verebilir mi? Olmaz. Hocaya vekâleten, filânca hoca namına kadınlara ders tarif edebilir. g. Şeyh Değiştirmek 1. Soru: Bir şeyhe bağlı iken, o şeyh bırakılıp bir başka şeyhe bağlanılabilir mi? Bir insan bir şeyhe bağlanmış, mâneviyatında ilerlesin, tahsil görsün diye... Sonra onda şeriata uygun olmayan, maksadını kendisine veremeyecek olduğunu gösteren haller zuhur etmişse; o zaman ayrılabilir. Çünkü, mühim olan insanın Allah’ın rızâsını kazanmasıdır, hak yolda yürümesidir. Böyle bir durumu yoksa, insanın söz verdiği kimseye vefâ göstermesi, ona bağlı olması icab eder. 584 Demek ki, bağlanılan kimse istenilen evsafta, salih bir kimse ise; o zaman, bırakmak uygun olmaz! O zaman, bırakan kimse bir daha iflâh olmaz! Ama, bağlanılan kişinin bir kusuru varsa; o zaman onu bırakıp, olgun bir şeyhe bağlanabilir. 2. Soru: Bir tarikatı terk edip, başka bir tarikata geçmek doğru olur mu? Bu, taraflara bağlıdır. Bağlandığı yerde bir sebep varsa, bir yanlışlık varsa; durması yanlıştır o zaman, elbette değiştirecek. Geldiği yer yanlış bir yerse; o zaman değiştirmesi yanlıştır, elbette doğru yerde durması gerekiyordu. Bu gibi şeylerde ölçü bağlanılacak yerin, bağlanılacak kimsenin durumudur. O kimse hak yolda ise, o zaman ona bağlılıkta vefâ ve sebat görmek, ve ahdine sadık olmak lâzımdır. Ama yanlışsa, yanlışın mutlaka düzeltilmesi lâzım. Yanlışta vefâ göstermek olmaz. O yanlışı hemen bırakması gerekir. h. Başka Tarikatların Toplantısı Soru: Tarikat mensubu bir kimsenin başka tarikatların toplantılarına gitmesinin sakıncası var mıdır? Tabii, aslında kendi kardeşlerinin toplantısı olması daha iyidir. Çünkü gafil insanların gafleti kalplere sirayet eder, akseder. Kendi kardeşleriyle toplanması uygun olur. Ama gittiği bir şehirde, mübarek olduğu belli olan kimseler bir yerde bir toplantı yapıyorlarsa, gidilebilir. Bazıları da hırsızlık yaparlar; yâni derviş hırsızlığı yaparlar. “Sen bizim tarikata gel, daha iyi! Sen hocanı bırak!” gibi sözler söylerler. Bu çeşit kötü tipleri duyuyoruz. Bir tanesi gelmiş bana öyle diyor: “—Birisi bizi çağırdı, ille benim yoluma gir dedi. Ben de, 585 filânca yere bağlıyım dedim. O da bağlı olduğum yeri kötüledi.” diyor. Dedim ki: İslâm’da kötüleme yok! Bak, oradan anla ki, yaptığı doğru bir şey değil! Sonra iki müslümanın arasını açmak yok! Bu müslüman bu hocaefendiye bağlanmış, sen onu oradan koparacaksın; bu, hırsızlık... Buna tarikatta derviş hırsızlığı derler, çok kötü bir şeydir. Alan da hayrını görmez, giden de hayrını görmez. Son derece çirkin bir iştir. Onun dışında tabii, bir şehre gittin, yaz tatilini geçiriyorsun... Orada da bir mübârek insanlar var... İyi insanlar olduklarını duyuyorsun. Bid’at ehli değiller... Doğru, hak yolun yolcuları... Eh, o zaman gidilebilir tabii... Normal şartlar altında, sair zamanda kendi kardeşleriyle toplantı yapmağa alışsın! Kendi kardeşlerini arasın, bulsun, kendi semtinde... Onlarla haftanın belli günlerinde toplansınlar. Çok birbirlerinden habersiz bizim kardeşlerimiz... Eski nesiller, yeni nesillerden habersiz... Hocamız’dan ders almış olanlar sonradan ders alanları tanımazlar... Sonradan ders alanlar, evvelkileri tanımazlar. Evvelkiler camiye az gelir... Böyle bir şeyler gidiyor. Yanlış tabii... Kardeşliği çok canlı tutmak lâzım! i. Şeyhin Sevgisi 1. Soru: Mürşidin muhabbetini sağlamak için mürid ne yapmalıdır? Bu iki türlü anlaşılacak bir cümle olmuş: 1. “Acaba ben ne yaparsam, mürşidim beni sever?” diye soruyorsa; Peygamber Efendimiz’e en güzel tarzda uyduğu zaman en çok sevilir. Kusurları çok yaptığı zaman, ona göre sevilmez. Onun için Peygamber Efendimiz’in sünnetine uysun! 2. Kendisinde mürşidine karşı bir muhabbet hasıl olmasını istiyorsa; rabıtaya dikkat etmesi lâzım! 586 2. Soru: Sevmek nasıl ve neyle olur, alâmeti nedir? Sevmeyi bilememek olur mu, bilmiyorum. Yani sevdi mi insan belli olur, bakışından, duruşundan bile belli olur. “Dertli olan bakışından bellidir.” derler. Ama “Gerçek sevmek, hakikaten sevmiş olmak hangi şartla tahakkuk eder?” diye soruyu biraz değiştirerek sorarsak; gerçek sevmek ittiba ile olur. Yani uymakla olur. Meselâ, hıristiyanlar Hz. İsa’yı seviyor mu sevmiyor mu? Seviyordur. Çünkü ona karşı duyguları iyidir. Ama Hz. İsa’ya uymadıkları için sevgileri gerçek ve hakiki değildir. إِنَّ الْمُحِبَّ لِمَنْ يُحِبُّ مُطِيعُ (İnne’l-muhibbe li-men yuhibbu mutîu) [Seven, sevdiğine itaat eder.] Kişi sevdiğine itaat ederse, iktida ederse, ittiba ederse o zaman sevgi tahakkuk etmiş olur. Hem seviyor hem dinlemiyor; o zaman sevgi kusurlu olmuş olur. Yani hem “Peygamberimizi seviyorum.” diyor hem sünnetini tutmuyor. Hem “Allah’ı seviyorum.” diyor hem kulluk etmiyor. Sevginin alâmeti nedir? Sevgisinin gereği olan işleri yapmaktır. İttiba etmektir. Büyüklerimiz böyle demiş. 3. Soru: Bazı kardeşlerimiz şeyhimizi rüyalarında görüp, gördüklerini anlatıyorlar; onlara imreniyoruz. Biz neden göremiyoruz? Bu, dervişlik vazifelerini iyi yapmakla ilgilidir. j. Şeyhin Fotoğrafı 1. Soru: Masamın karşısına şeyhimin bir fotoğrafını asmıştım. Bir 587 kardeşim, muhabbetle fotoğrafa bakmanın şirk olabileceğini söyledi. Bu konuda bizi aydınlatır mısınız? Muhabbetle fotoğrafa bakmak şirk değildir ama, şeyhinizin fotoğrafını masanıza koymayın, duvara asmayın! Biz böyle bir şeyi büyüklerimizden görmedik. Fotoğrafın caiz olup olmadığı hakkında ulemanın ihtilâfı vardır. Tabii pasaport, tapu vs. resmî işlemler için fotoğraf gerekiyor ama, başka türlü resimler pek uygun görülmüyor. Çünkü insanlar, bir zaman geçtikten sonra sonunda resimlere, heykellere tapınma durumuna kadar gidebiliyorlar. Böyle bir durum olmaması için dinimiz bu işi uygun görmediğinden yasaklamıştır. Yasak olan bir şeyi yaparak feyiz alınamaz. O tarzda yapılmamasını tavsiye ederim. Ama, muhabbetle resme bakmak şirk değildir. Şirk, Allah-u Teàlâ Hazretlerine ortak koşmaktır. 2. Soru: Bir insanın şeyhinin resmini evinde saklaması caiz midir? Caiz değildir. Resim bid’attir. Yoktur böyle bir şey... Ne cüzdanında, ne evinde saklaması uygun olmaz. Ancak resim, pasaport gibi, nüfus kâğıdı gibi, tapu kaydı gibi yerlerde istendiği için kullanılıyor. Yoksa, buna pek müsaade etmemişlerdir büyükler... Hele hele, resme bakıp rabıta yapmak gibi şeyler tasavvufta yoktur, bid’attir. k. Mürşid-i Kâmil Gerekli 1. Soru: Bulunduğumuz yerde bazı insanlar tasavvuf dersi veriyorlar. “Tasavvufta mürşid-i kâmile gerek yoktur. Mürşidsiz yapabiliyoruz.” diyorlar. Mürşidsiz olabilir mi? Bunların yaptığı doğru mudur? 588 Hayır! Doğru değildir, veballidir, yanlıştır. Çünkü Allah-u Teàlâ Hazretleri Kur’an-ı Kerim’de buyuruyor ki: وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِالَّ خالَ فِيهَا نَذِيرٌ )فاطر٢٤:( (Ve in min ümmetin illâ halâ fîhâ nezîr) “Hiç bir ümmet, topluluk yoktur ki, Allah oraya bir haberci, bir nezîr, tehlikelerden haber veren bir vazifeli şahıs göndermiş olmasın!” (Fâtır, 35/24) Vazifeli şahıs demek, mürşid demek... Mürşidsiz olsaydı, o zaman Allah böyle demezdi. “Bazı yerler olmayabilir.” derdi. Demek ki ihtiyaç var ki bir mürşide, bir yol göstericiye, bir vazifeli kimseye; onun için gönderiyor. O halde mürşidsiz olmaz! Mürşidsiz, üstadsız, hocasız tıp da olmaz, mühendislik de olmaz! Marangozluk da olmaz, terzilik de olmaz, berberlik de olmaz! Allah insaf versin bu zavallılara... Bu dünyevî basit meslekler hocasız olmuyor da, ahiretin yolunu gösteren, bin bir türlü tehlikesi olan, bin bir türlü aldatmacası olan bir yolun mürşidi olması lâzım değil mi? Tehlikesi var... Yalanı var, yanlışı var, sahtesi var, istismarcısı var, sömürücüsü var... Mürşidsiz olur mu? Hocasız, mürşidsiz hiç bir iş olmaz, hiç bir meslek olmaz! Tasavvuf da mürşid-i kâmilsiz olmaz! Mürşid-i kâmiller ayrıca mânevî bakımdan vazifeli insanlardır. Olur demekle, olmaz demekle onların keyfine de kalmış bir şey değildir. Yaptıkları veballi bir iştir. Bir insanı saptırırlarsa ne olacak? Hastalanırsa ne olacak, problemini nasıl çözecekler? Böyle saçma heveslerle, düşmanlıklarla, cahilliklerle milleti şaşırtıyorlar. Nedir alıp veremedikleri? Hürriyet var, millet her şeyi yapıyor. Plaja gidiyor, açık geziyor, içki içiyor, kumar oynuyor, meyhane açıyor... Cemiyyetteki iltimas, rüşvet ve sâire... Onları tenkid yok... Tam insanların doğru yola gelmesini sağlayacak mekanizmaya hücum ediyorlar. Kötü niyet var o zaman... 589 2. Soru: Beyazid-i Bestâmî Hazretleri’nin “Şeyhi olmayanın şeyhi şeytandır.” sözünü açıklar mısınız? Muhterem kardeşlerim! Biliyorsunuz, çocuklarımızı ilkokula veriyoruz, ortaokula veriyoruz, liseye veriyoruz, üniversiteye veriyoruz... Tarlalarımızı satıyoruz, evlerimizi satıyoruz, çocuklarımızı okutmağa çalışıyoruz. Eğitim, insanın eğitilmesi önemli... Eğitilen insan iyi insan oluyor, eğitilmeyen insan kötü insan oluyor. Eğitimin en güzeli tasavvuf eğitimi... Tekke terbiyesi aldı mı bir insan, takvâ terbiyesi aldı mı, —ayet-i kerimenin şehâdetiyle— felah bulacak o insan... Takvâ terbiyesi almadığı zaman da felâkete uğruyor, pişman ve perişan oluyor. Binâen aleyh, takvâ terbiyesini herkesin alması gerekir; almadığı zaman da insan, şeytanın maskarası olur. Bir alime teslim olmadığı zaman, şeytan onu aldatır, burnuna halkayı takar, istediği yere götürür. 3. Soru: Şeyhi olmayanın şeyhi şeytan mıdır? Bu söz tasavvuf kitaplarında yazılmıştır. Eski büyük mutasavvıflardan bir zât-ı muhteremin ifadesidir. Belki Hâris b. Esed el-Muhâsibî’nin olabilir. Malum, insanın ilim görmesi için hocaya ihtiyacı vardır. Bir ümmetin irşadı için Allah celle celâlühû peygamber göndermiştir. وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِالَّ خالَ فِيهَا نَذِيرٌ )فاطر٢٤:( (Ve in min ümmetin illâ halâ fîhâ nezîr) “Hiç bir ümmet, topluluk yoktur ki, Allah oraya bir haberci, bir nezîr, tehlikelerden haber veren bir vazifeli şahıs göndermiş olmasın!” (Fâtır, 35/24) İnsanların bilgi kazanmaları için alime, mürşide, haberciye, 590 bilgi veren kimseye ihtiyacı oluyor. Bu sebepten dolayı eğitimler daima hoca, talebe, mektep, alim, terbiye yoluyla yürümüştür. Eğitimlerin en önemlisi de insanın nefsinin iyi terbiye edilmesidir. Çünkü Kur’an-ı Kerim’in şahitliğiyle sabittir ki: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا. وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا )الشمس١٠-٩:( (Kad efleha men zekkâhâ. Ve kad hàbe men dessâhâ.) “Kim nefsini terbiye ederse felah bulur, terbiye edemeyen de helâk olur.” (Şems, 91/9-10) Kur’an-ı Kerim’de bu kadar açıkça beyan ediliyor; o halde nefis terbiyesi şart. Terbiye edilmezse, helâk oluyorsa, demek ki o zaman büyüklerimizin bu sözünün de bir mesnedi var. Nefsi terbiye edecek bir mekanizma içine girmemişse, o zaman iki sebepten şeyhi yoktur. Ya lüzum görmüyordur… Lüzum görmüyor ama çırak ustaya muhtaçken, talebe hocaya muhtaçken, ümmet peygambere muhtaçken, her şey bu usûl ile yürürken, bilmeyenin gidip bilenden sorup öğrenmesi esasken; فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنتُمْ الَ تَعْلَمُونَ )االنبياء٧:( (Fes’elû ehle’z-zikri in küntüm lâ ta’lemûn) “Bilmiyorsanız, bilen insanlara, ilim erbabına sorun!” (Enbiyâ, 21/7) denirken, istemiyorsa; o bakımdan doğru olmuyor. Ya lüzum görmüyordur, ya kibrinden gerek görmüyordur. Kibir ve gurur, nefisten geliyor. Bu işi lüzumsuz görüyorsa, ayet-i kerimeye karşı geliyor demektir. Veyahut şeytan başka türlü aldatıyorsa, o zaman şeytanın sözünü dinliyor, Kur’an-ı Kerim’in bu emrini yerine getirmiyor demektir. O bakımdan büyükler böyle bir veciz söz söylemişler: “Şeyhi yoksa, demek ki şeytanın tuzağına düşmüştür ki, bu nefis eğitimini yapmıyor.” mânasında anlaşılabilir. 591 4. Soru: Said-i Nursî Hazretleri bir mürşide bağlı mıydı? O zat hakkında bir araştırmayı dün sabah okudum: “Dört sebepten ben Nakşıbendî sayılırım.” diyor. Abdülkadir-i Geylânî Hazretleri’ne hürmetlerini bildiriyor. Fakat kendisine bir halef bırakmamış. Tabii kendisinin de intisabı olduğuna, hocalarımıza bağlı olduğuna dair ifadeleri olduğu için, “İntisabsız durdu.” da demiyoruz. Binâen aleyh, talebeleri de intisabsız kalmamalı, bir mürşid-i kâmile bağlanmalı! 5. Soru: Bir mürşide bağlanmanın ahirette ne gibi kazancı olur? Hadis-i şerifte var: Şehidler cennete girecekler. Amma, alimler cennetin kapısındayken, Allah onlara diyecek ki: “Durun, bekleyin! İstediklerinize şefaat edin, içeri girsinler!” Hadis-i şerifte alim denilen, ilmiyle amil olan alim, yâni mürşid-i kâmil demektir. Onlar şefaat edeceklerdir. 6. Soru: Mürşide teslimiyetle, ashâb-ı kirâmın teslimiyeti arasında benzerlik var mıdır? Mürşide bağlılık, sahabe-i kirâmın Peygamber Efendimiz’e bağlılığı gibi olacak ve bu bağlılık hâlis, muhlis olacak! Hâlis, muhlis, candan bir bağlılık, bazı meseleleri konuşmağa, müzakere etmeğe ve ikaz etmeğe mânî değildir. İnsan sevdiği babasına da, kardeşine de, oğluna da ikazda bulunabilir. “Baba arkanda şu var, araba geliyor, kenara çekil!” dediği gibi, tehlike gördüğü zaman, bildiği bir şey varsa söyleyebilir. Bu söylenir, normaldir. Peygamber Efendimiz’e Hazret-i Ömer’in bazı hususlardaki 592 tavırları mâlûm... Ama bu onun ona bağlılığının eksikliğinden değildi. Dine bağlılığının samîmiyetinden idi. Mü’minin mü’mine hakkı, hayrı her zaman söylemesi, tavsiye etmesi lâzım geldiğinden, ihvân ve şeyh arasında da böyledir. 7. Soru: Peygamberler gibi büyük velîler de ma’sum mudur? Evliyâullah için mahfuz’dur denilir. Peygamberler ma’sum olduğu için, ismet sıfatı olduğu için aynı kelimeyi kullanmazlar. Mahiyette de fark vardır. Evliyâullah mahfuzdur; Allah-u Teàlâ Hazretleri, sevgili kullarını günahlardan hıfzeder. Peygamberlerin, peygamberliğin şanına uygun olmayan bir kötü şey yapması mümkün değildir. İsmet sıfatları vardır, Allah onları mutlaka korur. l. Kerâmet 1. Soru: Kerâmet nedir; kerâmete inanmak câiz midir? Kerâmet haktır. Mevcut olan bir olaydır. Ruhsal veya reel bir olaydır. Kur’an-ı Kerim’de de vardır, hadis-i şerifte de vardır. İslâm tarihinde de vardır, günümüzde de vardır. Kur’an-ı Kerim’den misâli, Meryem Validemiz’in kapalı hücresinde mevsim dışı meyvalarla taltif olunması ve Süleyman AS’ın vezirinin Sabâ melikesi Belkıs’ın tahtını Yemen’den Filistin’e bir anda getirmesi hadisesi gibi şeylerdir. Kur’an-ı Kerim’de vardır. Peygamber Efendimiz’in hayatı zâten hep olağanüstü hallerle doludur ama, o peygamberdir denilebilir itiraz olarak… Ama, o Peygambere olan o olağanüstü ikramlar, Allah’ın sevgili kullarına da belli bir ölçü içinde oluyor. Hazret-i Ömer’in, “Yâ Sâriye! Düşman seni arkandan sarmak istiyor, dağa dikkat et!” dediği meşhurdur. 593 Günümüzde de, bizim şahsen hocalarımızdan gördüğümüz pek çok kerametler vardır. İstenirse bunları anlatabiliriz. 2. Soru: Evliyâ açıktan keramet gösterebilir mi? Evliyâ açıktan kerâmet gösterebilir. Gösterdiğinin misalleri çoktur. Tabii derecelerine göre, bu keramet göstermeyi uygun görmemişler büyükler... Saklamışlar kendilerini... Halkın arasında şöhret sahibi olmak zor olduğundan, birtakım problemleri olduğundan saklamışlar. Ama bazen de göstermişler, vardır misalleri... Biz de gördük. Yalnız büyüklerimiz, kerametin mümkün olduğu kadar saklanması gerektiğini, mümkün olduğu kadar mahviyetkârâne, mütevâziâne olunması gerektiğini bildirmişler. 3. Soru: Tasavvufta bir şeyh melekleri görebilir mi? Meleklerden veya cinlerden haber alıp gelecekten haber verebilir mi? Mümkündür, olmuştur, meleği görmek mümkündür, size söyledim sözü unuttum, İslâm’ı, imanı ve ihsânı soran ve Resûlullah’ı dizi değecek şekilde yaklaşıp beyaz elbiseli, kimsenin tanımadığı şahıs sormuş. Ondan sonra bir soru daha sormuş kıyamet ne zaman kopacak diye, onun da cevabını verdikten sonra kalkmış “Doğru söyledin!” diyerek gitmiş. Peygamber Efendimiz o gidince buyuruyor ki: “—Bu kimdi bildiniz mi?” Bilemediler tabi… “—Bu Cebrail AS’dı. Size dininizi öğretmek için bu soruları sormak üzere geldi, gitti.” Demek ki insan suretine girdiği zaman, öteki o zamanın insanları görmüşler. Tabi meleği melek olarak görmek de mümkündür, Allah gösterirse gösterir, mümkündür böyle bir şey. Meleklerden, cinlerden haber vermek, almak peygamberlere 594 mahsus. Cinlerden haber almak var, fakat cinlerin haberleri sahih değildir. Doğru çıkar, eğri çıkar. Bazen isabet etse bile güvenilmez ve o da bir meziyet değildir. Cinlerden haber almak da çok büyük bir mânevî makamı göstermez. 4. Soru: Hint fakirlerinin yaptıkları olağanüstü olaylar ile evliyâullahın göstermiş oldukları kerâmetler arasındaki farkı söyler misiniz? Birisi riyazetten hâsıl olan bir ruhî meleke ve kabiliyettir, egzersiz yapa yapa ulaşılan bir şeydir; kıymeti yoktur. Kerâmet, Allahu Teàlâ Hazretlerinin mü’min kuluna bir hikmete mebnî olarak ikramıdır. Hikmeti vardır, sebebi vardır. Allah’ın ikramı olduğundan “keramet” adını alıyor, “ikram” kelimesi ile ilgilidir. Ötekisi de bir bedenî hüner... Adam ipin üstünde yürüyebiliyor, bu bir hüner. Ben yürüyemiyorum, o yürüyebiliyor. Bisikletle bir direkten öbür direğe ipin üstünde gidebiliyor; hüner. Vücudunu arkaya doğru kıvırıp başını iki ayağının arasından ön tarafa çıkartabiliyor, ben yapamıyorum; hüner. Ama nihayet bedenî bir hünerdir. Bu bedenî hünerler gibi ruhî egzersizlerle bazı şeyleri yapabilmek de olabiliyor. Hiç kıymeti yoktur. Çünkü mühim olan mü’min olmaktır, Allah’ın varlığını birliğini kabul etmiş olmaktır, Peygamber Efendimiz’in peygamberliğini kabul etmiş olmaktır. O olmadıktan sonra bir insanın ruhî birtakım egzersizlerle bazı senin benim yapamadığım şeyleri yapıvermesi bir çeşit hokkabazlıktır. Çivi üstünde yatmak, ipe tırmanmak vesaire gibi... Bunların kıymeti yoktur. Çünkü Allah bunlardan bir mertebe vermiyor. Almanya’da bir arkadaşım bir şey anlatmıştı, onu anlatayım. Tebliğ cemaatiyle bu kardeşim Japonya’ya, Tokyo’ya gitmiş. Japonya’da bir budist rahip bunları kendi manastırında misafir etmiş. Budist ama bizim müslüman kardeşlerimizi ve bana bunu 595 anlatan kardeşimizi misafir etmiş. Anlatan arkadaşımız Köln’de. Demiş ki; “Ben budistim ama sizi manastırımda misafir ediyorum. Çünkü sizin geleceğinizi rüyamda gördüm. Allah bana bildirdi.” Sonra “Bir taneniz çıksın karşıma.” demiş. Çıkmış. “Dört metre uzakta durdu. Bu bir şeyler okudu, bir şeyler yaptı... Uzaktan, arada dört metre mesafe var... Eliyle bir işaret yaptı; küt, arkadaş devrildi.” diyor. Hayret edilecek bir şey. Arkadaş “gördüm” diye anlattığı için, ben de inanmayacağım ama böyle anlattığı için inanıyorum. “Uzaktan bir şeyler okuyup bir işaret yaptı, arkadaş devrildi.” diyor. “—Bakın” demiş sonra da, “Ben ruhî birtakım egzersizler yaparak bu kabiliyetleri elde ettim. Bu bir ruhî meleke. Ama yol sizin yolunuz, iman sizin imanınız. Sizin yolunuz doğru. Ben de ona inanıyorum ama işte bugünkü şartlarla tam izhar edemiyorum.” demiş. Birtakım ilmî deneylerde de bir şeyi uzaktan hareket ettirme var, telekinezi diyorlar. Telekinezi; uzaktaki bir şeyi kendi ruh gücüyle hareket ettirme. Adam bunu yapıyor. Masanın üstüne bilye koyuyor, o bilyeye kendisini konsantre ediyor, bilyeyi uzaktan hareket ettiriyor. Telepati gibi, duyguyu uzağa götürmek nakletmek gibi, telekinezi; uzaktan hareket ettirmek. Bunlar birer melekedir. Nasıl elektriği öğrendik, ilim ilerledikçe çeşitli şeyleri öğrendik... Ruhî birtakım şeyler, bunların kıymeti yok. Mühim olan Allah’a mü’min kul olmak, Peygamber Efendimiz’e ümmet olmak ve o yolda yürümektir. O yolda yürüyenlere Allah’ın ikramı olan kerâmet, ötekilerin hokkabazlığı ile hiç bir olmaz, çok büyük farkı vardır. m. Mürşidlerin Halleri 1. Soru: 596 Filanca camide birisi; “‘Benim mürşidim kalbimden geçeni bilir.’ derse dinden çıkar.” dedi. “Hatta Peygamber Efendimiz dahi bilemez, yalnız Allah bilir.” buyurdular. Bu hocanın veya vaizin söylediği yalan ve yanlıştır, doğru değildir. Çünkü Allah bazı kullarına bildirir. Bildirince o da bilir. Bunun misalleri vardır. Hatta hadis-i şeriften de delili vardır. Allah-u Teàlâ Hazretleri bir hadis-i kudsîde şöyle buyurur: 64 وَمَا تَقَرَّبَ إِلَيَّ عَبْدِي بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَُـلَُـيُْـه،ِ وَ مَا يَزَالُ عَبْدِي يَتَقَرَّبُ إِلَيَّ بِالنَُّـوَافِلِ حَتَّى أُحِبَّهُ؛ فَإِذَا أَحْبَبُْـتُ ه،ُ كُُـنُْـتُ سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِه،ِ وَبَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِه،ِ وَيَدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا، وَرِجْلَهُ الَّتِي يَمْشِي بِهَا )خ. عن أبي هريرة( (Ve mâ tekarrabe ileyye abdî bi-şey’in ehabbe ileyye 64 Buhàrî, Sahîh, c.V, s.2384, Rikàk, 84/38, no:6137; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.II, s.58, Birr ve İhsân, no:;347; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.VIII, s.206, no:7833; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XII, s.520, no:7087; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.346, no:6188, Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.I, s.4; Bezzâr, Müsned, c.II, s.460, no:8750; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.II, s.380; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.II, s.175, no:1438; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.XXVI, s.96, no:5460; Ebû Hüreyre RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.VIII, s.221, no:7880; Ebû Ümâme RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.VI, s.256, no:26236; Taberânî, Mu’cemü’lEvsat, c.IX, s.139, no:9352; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.327, no:1457; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, el-Evliyâ, c.I, s.23, no:45; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXXVII, s.277, no:7491; Hz. Aişe RA’dan. Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.II, s.381; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.168, no:4445; Hakîm-i Tirmizî, Nevâdirü’l-Usûl, c.II, s.232; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.XI, s.192, no:20301; Hasan-ı Basrî Rh.A’ten. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.229, no:1155-1160 ve c.VII, s.770, no:21327; Mecmaü’zZevâid, c.II, s.513, no:3498, 3499; Câmiü’l-Ehàdîs, c.VIII, s.82, no:6898; Nevevî, Riyâzu’s-Sàlihîn, c.I, s.246, no:1. 597 mimme’fteradtü aleyhi) [Kulum bana, kendisine farz kıldığım ibadetlerden daha sevimli bir şeyle yaklaşamaz; en çok farz ibadetlerle yaklaşır. (Ve mâ yezâlü abdî yetekarrabü ileyye bi’nnevâfili hattâ ühibbehû) Kulum nâfile ibadetlerle de bana yaklaşmaya devam eder, nihayet o kulumu severim. (Feizâ ahbebtühû) Bir kere de onu sevdim mi, (küntü sem’ahü’llezî yesmeu bihî) işittiği kulağı olurum; (ve basarahü’llezî yübsiru bihî) gördüğü gözü olurum; (ve yedehü’lletî yabtışü bihâ) tuttuğu eli olurum; (ve riclehü’lletî yemşî bihâ) yürüdüğü ayağı olurum.] Yâni, “Benimle görür, benimle işitir, benimle söyler, benimle tutar, benimle yapar, eder.” diyor. Tabii bu hal ne demek? Kerâmet hâli demektir. Allah bir kimseye kerâmet verdi mi, o ikramâtı verdi mi o kimse bilebilir. Hadis-i şerif böyle derken, “Bunu söyleyen kâfirdir.” Derse, o hoca hocalıktan istifa etsin, o vaiz vaizliği bıraksın! Çünkü dini bilmiyor, halkı da yanlış yola sevk ediyor. Evet, gaybı sadece Allah bilir; ama Allah bazı kimselere bazı şeyleri bildiriyor. Peygamber Efendimiz’e İstanbul’u alacağını kim söylettirdi? “—İstanbul mutlaka fetholunacaktır.” dedi, fetholundu. “—Kıyamette, âhir zamanda şunlar şunlar olacak.” diye bildiren kim? İstikbal değil mi bunlar? Allah bildirince o zaman oluyor. Evliyâullahtan ne zaman vefat edeceğini Allah tarafından rüyada gösterilip, bilip de önceden söyleyenler var. Bizim bir tanıdığımız kâmil şeyhlerimizden, büyüklerimizden, karşısındakinin kalbinden geçeni bilip söyleyen vardır. Binâen aleyh, bu kerâmet bâbına girer. “—Bunu söyleyen kâfir olur.” diyen din adamı değil, bu konuyu iyi bilmiyor. Vazifesinden istifa etsin veya tevbe etsin. Necip Fazıl’ın şeyhi Abdülhakim Efendi Beyazıt camiinde vaaz verirmiş. Bizim gibi, “Bu sayfaya geldik, bu sayfada bıraktık.” dermiş. Bir gün oturmuş vaaza, açmış sayfayı; 598 “—Ey cemaat! Şurada kalmıştık. Şuradan başlamamız lazım. Ama konuya girmeden evvel üç sorunun cevabını vereceğim, öyle başlayacağım.” demiş. Meğer o gün üç kişi oraya gelmişler, demişler ki; “Hoca kerâmet sahibiyse şu sorunun, şu sorunun, şu sorunun cevabını versin.” demişler. Üç sorunun cevabını, kendileri kafalarından düşünmüşler. Hoca kitabı açıyor, derse başlamadan onların cevaplarını veriyor, öyle başlıyor. Yine benim Ankara’da bir arkadaşım anlatıyor: “—Ben jandarma karakolunda çavuştum. Bizim başçavuş arkadaşla o zaman Seydâ dedikleri bir zâtı ziyarete gittik...” Seydâ, ilmi seviyesi belli bir noktaya gelmiş insanların hepsine diyorlar orada. Yani Seydalar bir tane değil, çok olabiliyor. “—Cizre’deki Seydâ el-Cezerî Hazretleri (1889-1968) kâmil bir zat, mübarek bir insan, Nakşbendî meşâyihinden. Onu ziyaret edelim!” demişler. Bir tanesi; “Ama Şeyh Efendi biz oraya gittiğimiz zaman bize hindi dolması ikram etsin.” demiş. Aklından böyle geçirmiş. 599 Bir tanesi de; “Şu soruya cevap versin.” demiş. Bir tanesine de; “Sen ne düşündün?” demişler. “—Ben bir şey düşündüm ama, size söylememem!” “—Allah aşkına söyle!” diye zorlamışlar. “—Ben cünüb gideceğim, benim cünüb olduğumu bilsin.” demiş. “—Olmaz, edepsizlik yok. Öyleyse biz gitmiyoruz.” demişler. “—Yok, ille gideceksiniz.” demiş. Böyle diyen başçavuşmuş, diğerlerini zorlamış. Korka korka yola çıkmışlar. 600 “O zaman jip de yok, Cizre’ye atla gidiyoruz. Uzaktan Cizre göründü.” diyor. “Karşıdan bir atlı tozu toprağa kataraktan dıgıdık dıgıdık geldi.” diyor. “—Selâmün aleyküm!” dedi. “—Ve aleyküm selâm…” dedik. ‘—Şeyh Seyda Hazretleri’ni ziyaret etmek isteyen üç kişi siz misiniz?’ dedi. Birbirimize baktık. “—Evet, biziz.” dedik. ‘—Şeyh Hazretleri’nin selâmı var. İçinizden bir tanesi Dicle’de yıkansın, öyle gelsin dedi.’” diyor. Anlatan üç kişiden biri, gidenlerden birisi anlatıyor: “—Başçavuş atın üstünde, baktım yıldırım çarpmış gibi oldu, sallandı, neredeyse aşağı düşecekti. Nehre girdi, yıkandı.” diyor. “Ondan sonra gittik. Bizi güzel karşıladı. Yemek ikram etti. İstediğimiz yemeği ikram etti.” diyor. “—Bu zamanda insanlar çok acayiptir. Şeyhten yemek isterler ama o yemeği nereden bulduğunu hiç düşünmezler!” demiş. “Üçüncü meseleyi de söyledi.” diyor. Ben kendi hayatımdan misal anlatayım: Ilgazlı Ahmed Efendi (1890-1975) vardı. Biz de Kastamonu’ya gidiyorduk [1974]. Yanımda da Diyanet’te müfettiş olan bir talebem vardı. “—Ahmed Efendi benim babamın şeyhiydi, oraya uğrayalım, elini öpelim!” dedi. “—Olur.” dedik. Ben de o zaman İlâhiyat’ta asistanım. Ilgaz’a gittik, elini öptük. Mübarek bir insan, cennetmekân. Tatlı dilli, güleç yüzlü. Çok sevindi. 601 Elini öptük, dua etti. Yemek yemeden bırakmadı. Bizim oraya giderken otomobilimizde kendi aramızda konuştuğumuz her şeyi konu edindi, orada onları söyledi. İşte bunlar oluyor. Ben bunları görmüşüm. Onun için, bu gibi şeyler bir çeşit inkârdır. Bazıları kerâmeti bilmiyor, yaşamamış. Öyle insanların yanına gitmemiş. Kabul etmiyor; “—’Mürşidim kalbimden geçeni bilir.’ derse dinden çıkar.” diyor. Allah bildirdiyse, ne olacak o zaman? Niye dinden çıkıyor? Kerâmât-i evliyâ hak değil mi? Hak. “—Ama tabii herkes herkesin kalbinden geçeni bilir mi?” O ayrı, tabii herkes bilmez. Allah bildirirse bilir. “—Her zaman bilir mi?” Her zaman da bilmez. Allah bildirmezse bilmez. Allah Peygamber Efendimiz’e bile düşmanının sayısını az göstermiş. Âyet-i kerimeyle öyle bildiriyor: وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيالً وَ يُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اهللُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُوالً ، وَإِلَى اهللِ تُرْجَعُ األُْمُورُ )األنفال٤٤:( (Ve iz yürîkümûhüm izi’l-tekaytüm fî a’yüniküm kalîlen ve yükallilüküm fî a’yünihim liyakdıya’llàhu emran kâne mef’ùlâ) [Allah, olacak bir işi yerine getirmek için (savaş alanında) karşılaştığınız zaman onları sizin gözlerinizde az gösteriyor, sizi de onların gözlerinde azaltıyordu. (Ve ila’llàhi türceu’l-umûr) Bütün işler Allah’a döner.] (Enfal, 8/44) Müslümanları öbür tarafın gözünde az göstermiş. Müslümanlara da onları az göstermiş. Savaşa girsinler ve Allah’ın hükmü yerine gelsin diye. Allah bazen az gösterir. Vardır bir hikmeti. Hikmetinden sual 602 olunmaz. “Öyle olacak, böyle olacak…” denilmez. Ama kerâmât-ı evliyâ haktır, misâli çoktur. Kur’an-ı Kerim’de de vardır. 2. Soru: Mürid kendisinden ayrıldığı zaman, mürşid ondan haberdar olur mu? Allah haberdar ederse, haberdar olur; etmezse, olmaz. Çünkü, Allah-u Teàlâ Hazretleri bazen bir hikmete mebni olarak haber verir, bazen bir hikmete mebni olarak haber vermez. Peygamber Efendimiz’e de böyle olmuştur. Bazı kereler bir şeyi haber vermemiştir Allah-u Teàlâ Hazretleri Peygamber Efendimiz’e, bazı kereler haber vermiştir. Her şey Allah’ın kudretindedir. n. Şeyhin Sorumluluğu Soru: Şeyhe bağlanıp da ibadette, zikirde, işte, “Benim yerime şeyhim yapar.” demek doğru mu? Hayır, doğru değil! وَأَنْ لَيْسَ لِإلِْنسَانِ إِالَّ مَا سَعَى . وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى )النجم٤٠-٣٩:( (Ve en leyse li’l-insâni illâ mâ saâ. Ve enne sa’yehû sevfe yürâ.) [İnsan için kendi çalışmasından başka bir şey yoktur.] “Herkes neyi kazanmışsa, onu görecektir.” (Necm, 53/39-40) Birisinin işi ötekisine fayda vermeyecektir. Peygamber SAS Efendimiz, kızı Fatıma’ya dedi ki: “—Yâ Fâtıma, kızım! Allah’tan kork, ona güzel kulluk et! Benim peygamber olduğuma güvenme; çünkü ben sana, eğer sen çalışmazsan, fayda sağlayamam.” dedi. 603 Muhterem kardeşlerim, dini çığırından çıkartmayalım! Her şeyi hakkıyla, yerli yerinde yapalım! Allah’ın ayetinde bildiriliyor: فَالْيَوْمَ الَ تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئًا وَالَ تُجْزَوْنَ إِالَّ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ )يس٥٤:( (Felyevme lâ tuzlemü nefsün şey’en ve lâ tüczevne illâ mâ küntüm ta’melûn.) [O gün hiç bir kimse en ufak bir haksızlığa uğramaz.] “Ne ameli işlemişseniz, onun karşılığını göreceksiniz.” (Yâsin, 36/54) diyor Allah-u Teàlâ Hazretleri... فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَه. وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَ رَّةٍ شَرّا يَرَه )الزلزال٨-٧:( (Femen ya’mel miskàle zerretin hayran yerah. Ve men ya’mel miskàle zerretin şerren yerah.) [Kim zerre miktarı hayır yapmışsa, onun karşılığını görecek. Kim de zerre miktarı şer işlemişse, onun karşılığını görecek.] (Zilzâl, 99/7-8) buyruluyor. Binâen aleyh, bu sorumluluk varken, her şeyi şeyhe yükleyip de kaytarmak olmaz. Böyle dervişlik olmaz. Buna zındıklık derler, buna ibadetten kaytarmak derler. Bu fâsid bir itikaddır, bozuk bir itikaddır. Böyle yapan mahvolur. Koşturacak, gayret edecek. Birisi dedi ki: “—Yâ Rasûlallah, dua edin de ben cennetlik olayım!” “—Ben sana cennetlik ol diye dua edeyim ama, sen de bana çok namaz kılarak, çok secde ederek yardımcı ol!” buyurdu. “Ben senin için dua edeceğim ama, sen de Allah yolunda yürü!” dedi. Peygamber Efendimiz’in hadislerini bilirsek, insanın zihninde hiç soru kalmaz. o. Müceddidlik 604 Soru: Müceddid nedir, özellikleri nelerdir? “Allah-u Teàlâ Hazretleri her asrın başında bu ümmetin işlerini, bilgilerini yenileyen, ona çeki düzen veren bir müceddid gönderir.” diye hadis-i şerif vardır. Onun için, o hadis-i şerifi okuyanlar bilirler bu meseleyi... Bazı kimselerin o müceddidlerden olduğu hüsnüzan edilmiştir. Meselâ, İmâm-ı Rabbânî Efendimiz Müceddid-i elf-i sânî’dir. Yâni, ikinci binin müceddidi diye bu lakabla tanınmıştır. Her asrın müceddidi vardır. Tabii, onun alâmeti, sünnet-i seniyyeyi bilmesi, Kur’an-ı Kerim’i tam bilmesi ve sapıtmaları, hurafeleri, sapmaları, dinin özünden uzaklaşmaları tesbit edip, onları engellemesi, işi tekrar rayına oturtmasıdır. Müceddidliğin aslı odur. Yâni, sahabe müslümanlığına doğru işi tekrar yörüngeye oturtmak, raydan çıkmış olan vagonu tekrar raya oturtma çalışmasıdır. Bu şekilde anlatabiliriz. p. Hocaefendinin Seyahati Soru: Sizi aylardır göremiyoruz hocam, paramız da yok ki görmek için peşinizden dolaşalım. Kardeşlerimiz de sitem etmekte haklı. Her zaman gelsek böyle vaaz etsek ama başka yerde de vaaz edilmesini istiyorlar. Keşke bin parça olsam da, her parçam bir başka yerde vaaz etse ama başka yerden de istiyorlar. Meselâ, ömrüm boyu hiç gitmediğim bir il oluyor, istiyorlar. “Ders alacak insanlar var hocam!” diyorlar. “Ders alacak!” deyince zaten benim yüreğimin yağı eriyor, tâkatim kalmıyor, kalkıp gidiyorum. Oraya gidince de buralar bazen aksayabiliyor. Onların hatırına kusurumuza bakmayın! Orada da, gittiğimiz yerde de hizmet oluyor; böyle kalabalık oluyor, ders alanlar oluyor, istifade edenler oluyor. Affedin, 605 yardım edin, dua edin, sabredin, artık neyse kusurumuza bakmayın! r. Şeyhe Hürmet 1. Soru: Talebenin hocasının karşısında bağdaş kurarak oturması edebe aykırı mıdır? Mümkün olduğu kadar derli toplu oturması uygun olur. Kübrevi tarikatı mensupları bağdaş kurarak zikir yaparlarmış. Onların o zikri öyle yapmalarının sebebi, Hazreti Ömer RA’ın havfullah ve haşyetullahtan yerine çöküp kalmasına ittibâen ve imtisâlen olduğu söylenir. Niyete göre değişiyor. Hastalık sebebiyle insan ayağını uzatamıyor, kıvıramıyor, romatizma oluyor, şiddetli ağrı saplanıyor. Mazeret olmadığı zaman, edebe riayet eden, edebinin mükâfatını görür. Hocamız cennet mekân, hocasının yanına gittiği zaman bir diz çöker otururmuş, kıpırdamadan meclisin sonuna kadar dururmuş. Öyle anlatırlar, öyle duyardık. Mümkün olduğu kadar edebe riayet etmeye çalışmalı! 2. Soru: Bazı kitaplarda, “Müridin mürşidinin yüzüne direkt bakması doğru değildir.” deniliyor; ne dersiniz? O da bizim edeb babında düşündüğümüz şeylerden birisi... Sahabe-i kirâm hakkında rivâyet ediliyor ki, onlar hürmetlerinden, saygılarından, Rasûlüllah’ın heybetinden, Rasûlüllah SAS Efendimiz’in yüzüne bakamamışlar, bakmamışlar. O bakımdan, kitaplara da öyle yazmışlar. Aslında severek olduktan sonra, bakılabilir. s. Zamanın Büyükleri 606 1.Soru: Sizden defalarca, “Allah zamanın büyüklerini tanıyıp, onlara tabi olmayı nasib etsin...” şeklinde dua ve temennilerinizi duyduk. Zamanın büyükleri kimlerdir, bu konuda bizi aydınlatır mısınız? Zamanın büyükleri birkaç çeşittir. Bir kısmı perdelerin arkasında gizlidir, kimse bilmez. Bir kısmı da aşikâredir, yaptığı hizmetler dolayısıyla herkes görür, bilir. Onun için, etrafındaki insanları Kur’an-ı Kerim’in terazisinde, şeriatin ahkâmının ölçüsü içinde değerlendirecek; Allah yolunda, Kur’an-ı Kerim yolunda, sünnet-i seniyyeye tabi olan insanları sevecek ve onlarla dost olacak. 2. Soru: Şu anda herhangi bir kimseye bey’at ve intisab etmek gerekir mi? Gerekir; çünkü, insan bey’atsiz kalmaz. Üç kişi de yola gitse, bir tanesi emir olacak. Ama, bey’at edilecek kimsenin Allah ehli olması lâzım! Allah’ın emirlerini, yasaklarını bilmesi lâzım ki, günahla emretmesin. t. Kasetten Sohbet İzlemek Soru: Bir mürşid-i kâmilin kasetten izlenilen sohbeti, huzurunda olan sohbetiyle aynı tesire sahip mi? Değildir herhalde... Kaset başka, yüz yüze olmak başka... Eskiler demişler ki, “Mektuplaşmak, yüz yüze görüşmenin yarısıdır.” Mektup yazıyorsun, nihayet uzaktan uzağa oluyor ama; yüz yüze olmak üç boyutlu oluyor, daha tatlı boyutları da oluyor yâni... 607 u. Mürşide Benzemek Soru: Tasavvufta müridin mürşide benzeşmesi nasıl olur? Müridin mürşidine uymaya gayret etmesi. Bu önemli bir noktadır. Biliyorsunuz İslâm terbiyesinde Peygamber Efendimiz SAS peygamber olarak geldi; etrafına, insanlara İslâm’ı tebliğ etti, onlar da onun ashabı oldular. Etrafına halkalandılar, bir topluluk meydana getirdiler. Bu topluluk Allah’ın dinine, yoluna hizmet etti, gelişti, Mekke’den Medine’ye göçtü, Medine’de organize oldu, İslâm devleti kuruldu. Peygamber Efendimiz’den sonra da bu devam etti. İslâm’ın yetiştirme sisteminde; sistemin mükemmel örneği ortaya koyması, ötekilerin ona benzemesidir. Ana terbiye sistemi budur. Ondan dolayı, Peygamber Efendimiz için de Kur’an-ı Kerim’de deniliyor ki: لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اهللَِّ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اهللََّ وَالْيَوْمَ اْلْخِرَ وَذَكَرَ اهللََّ كَثِيرًا )االحزاب٢١:( (Lekad kâne leküm fî rasûli’llàhi üsvetün hasenetün li-men kâne yercu’llàhe ve’l-yevme’l-ahire ve zekera’llàhe kesîrâ) “Allah’a ve âhiret gününe inanan ve Allah’ı çok zikreden insanlar için Allah’ın Rasûlü’nde örnek bir model olma vasfı vardır.” (Ahzab, 33/21) Demek ki Peygamber Efendimiz bizim için üsve-i hasenedir. Üsve, “model” demektir. Üsve-i hasene, “en güzel model” dir. Sahabe-i kirâmın işi nedir? Bizim işimiz nedir? Peygamber Efendimiz’e benzemek. Vaazlarımızda söylediğimiz gibi... Daha başka yerlerde söylediğimiz, her zaman söylediğimiz 608 nedir? Rasûlüllah’ın ahlâkı ile ahlâklanmak, her şeyimizi ona benzetmek. Niye sakal bırakmışız? “—Sakal sünnettir.” diye. Niye tırnaklarımızı kesiyoruz? “—Kesmek sünnettir.” diye. Niye koltuk altlarımızı kazıyoruz? “—Efendimiz emretmiş.” diye. Niye dört rekât öğleden önce kılıyoruz, iki rekât sonra kılıyoruz? Hep Peygamber Efendimiz’e benzemeye çalışmaktan kaynaklanıyor. Peygamber Efendimiz en güzel model olduğundan bu ümmetin ona benzemeye çalışması... Peygamber Efendimiz’in asr-ı saadetinden sonraki devrelerde de aynı eğitim metodu devam etmiştir. Aynı metot… Bir insana uzun boylu bir şeyler anlatsan diyecek ki: “—Ben köylüyüm, tüccarım, yaşlıyım. Ben bu laflardan pek bir şey anlamıyorum, bana şunu kısaca bir göstersene.” Hacca geleceklere uzun boylu anlatsam; “—Bak Arafat vardır, Mina vardır, Müzdelife vardır; orada şöyle yapacaksın böyle yapacaksın.” “—Vallahi hocam, aklım karıştı hiçbir şey anlayamadım.” der. Neden? Nazarî bilgiler sözle anlaşılmaz ama resmini gösterirsen, uygulamasını yaptırırsan; “Bak şöyle olacak; Kâbe şöyledir, şurasının Kâbe olduğunu kabul et, bu tarafa doğru döneceksin. Kâbe’nin şu tarafında duvar vardır, yastıklar duvar olsun, bu duvarın içinden geçersen olmaz, şu tarafından geçeceksin. Burası da Kâbe’nin içinden sayılır, Hacerü’l-Esved tam şu köşededir, oraya geldiğin zaman şöyle istilam edeceksin.” filan diye gösterirsen anlar. Onun için gösterme, göze hitap etme iyi bir metottur. Buna visual metod deniliyor; “Göre göre, göstere göstere bir şeyi tarif 609 etme metodu” deniliyor. Halkın eğimi için en kolay, en geçerli yöntem budur. Zaten ustaların da çıraklarını yetiştirme metodu budur. Çırak nasıl yetişir? Ev ödevi mi yapar? Defter mi tutar? Yok! Ustasının yanında durarak ustasına yardımcı olur. “—Tut şurasını, ver çekici, ver bir tornavidayı, çevir bakayım bunu, al bakayım bunu, yıka bakayım bunu...” Çırak böyle yetişir. Nasıl yetişiyor? Görerek yetişiyor. Bu, görme metodu. Arkadaşlık metodu, yanında bulunma metodu, buna “sohbet metodu” diyoruz. Peygamber Efendimiz ashab-ı kirâmını sohbet metoduyla yetiştirdi. Yoksa gökten pattadak bir kitap inerdi; “Herkes okusun, ona göre imtihan olacaklar, hazırlansınlar.” denirdi. Öyle olmadı. Peygamber Efendimiz, yirmi üç senede onlara hayatın nasıl olması gerektiğini çırak usta usûlü gibi model olarak anlattı. Model insan. Öğrenecek olan kimseler usûlüyle öğrendi. Bu metodu en güzel bizim mürşidlerimiz uygulamışlardır. Aynen uygulamışlardır: “Madem Peygamber Efendimiz ümmeti böyle terbiye etti. O halde ben de böyle terbiye edeyim, bizim de böyle yapmamız lazım.” diye bu yolu sürdürmüşlerdir. Tıpkı Peygamber Efendimiz’in etrafına ashabını toplayarak onlara anlattığı gibi, şeyh efendi de müritlerini etrafına toplamıştır, İslâm’ı onlara öyle anlatmıştır; aynı metotta, aynı tarzdadır. Müridin de ilk önce gördüğü şahıs olan mürşidine; namaz kılarken, davranışlarında, şeklinde, şemailinde uyması lazım. Benzemek buradan başlayacak. Model ortada; modele göre ötekiler kendisini benzetecekler. Bu benzeme tamam olduktan sonra buna fenâ fi’ş-şeyh makamı derler, şeyhine benzedi. Ondan sonra fenâ fi’r-rasûl makamı gelir. Ondan sonra fenâ fi’llah makamı gelir. 610 Ona getiren bir yol olduğundan müridin hocasını, mürşidini, alimini aynen taklit etmesi, dediklerini tutması gerekiyor. Tabii taklit, affedersiniz maymun taklidi şeklinde olmayacak. Hani maymun tam ağacın altında uyuduğu sırada şapkacının, tüccarın, bir sürü şapkasını çalmış. Bakmış ki şapkaların hepsi maymunların kafasında. Bağırmış çağırmış, maymunlardan şapkasını almak mümkün değil. Ağaçların üstünde kovalaması mümkün değil. Aklına bir kurnazlık gelmiş. Başına şapkayı geçirmiş, onlar da geçirmişler, ondan sonra başındaki şapkayı çıkarmış, yere atmış bütün maymunlar da şapkaları yere atınca toplamış. Bir fıkra ama bu taklit, bu tarzda değil, tavsiyelerini tutmak tarzında. Mürşidin her şeyini taklit etmek bazen tehlikeli olur. Çünkü mürşid, bazı işleri özel sebeplerle yapar. Öteki o özel sebepleri bilmiyorsa onu aynen taklit etmesi uygun olmaz. Buyruğunu ve tavsiyesini tutacak; ötekilerde de gözünün içine bakacak. Yapması gerekeni yapacak, yapması gerekmiyorsa; “Vardır bir hikmeti…” diyecek. Ben yazı yazıyorum; ayetten, hadisten, delilden örnekleri getirerek, sigara içmenin doğru olmadığını anlatmaya çalışıyorum. Bazıları bana diyorlar ki: “—Şeyhlerden falanca da içmiş!” Şeyhlerden falanca içmişse, onun bir başka sebebi vardır. Ya içen insanlara yanaşıp, onları da kurtarmak içindir; ya da onlara göre bir başka sebebi vardır. Sigara içmek mekruhtur. Alimlerin, fıkhın hükmü kesindir. İlk çıktığı zaman, bazı alimler haramdır demişler, şimdi diyenler var. İhtilaflı bir meseledir ama hiçbiri de; “İyidir, hoştur.” dememiştir. Doktorlar da zararlıdır diyor. Bunun karşısına, “Bazı şeyhler içmiş.” diye bir gerekçeyle çıkılmaz. Çünkü onun o işi yapmasının belki irşadla ilgili bir sebebi vardır. Bir arkadaş, bir başka arkadaşını göstererek: 611 “—Bu teknik üniversitedeyken çok iyi futbolcuydu, yaman top oynardı. Ben bunu derviş yapıncaya kadar, tekkemize alıştırıncaya kadar, getirinceye kadar bunun yanında az mı top oynadım?” diyor. Top oynamaya hevesli olduğundan değil; o arkadaşı sevmiş, onu kurtarmak istemiş onun yanında top oynayarak ahbaplığını elde ettikten sonra almış, getirmiş, Abdülaziz Hocaefendi’ye bağlamış. Şimdi ondan daha iyi derviş… Bağlanan birinciden daha iyi derviş şimdi. Bazen böyle olur. Mesela yaban atını yakalayacak bir usta, eline kemendi aldı; yaban atını kırda yakalayacak. Nasıl yapar? Kovalamaya başlar. Yanına gelir, yanında uzun müddet paralel gider, paralel gider, gider, gider; ondan sonra onun üzerine atlar, yavaş yavaş yorulduktan sonra yavaşlattırır, sonra böyle bir ata sahip olur. Bir müddet paralelinde gidip öyle kazanır. Evliyâullahtan birisini anlatıyorlar, hangi kitaptan okuduğumu şu anda kesin bilemeyeceğim ama Risâle-i Kuşeyriye’de olabilir. Evliyâullahtan bir zât, namusunu satan kötü bir kadına gitmiş: “—Senin geceliğin kaç para?” demiş. “—İki altın, üç altın, beş altın.” neyse... “—Pekiyi, al parayı, gel benimle.” Gitmişler, gitmişler, eve gelmişler. Eve gelince demiş ki: “—Şimdi sen, ben ne dersem yapacak mısın?” “—Yapacağım.” “—Tamam, gir şuraya, usûlüne uygun olarak güzel bir gusül abdesti al, ondan sonra şu elbiseleri giy!” Ona gusül abdesti aldırmış, namaz abdesti aldırtmış, güzelce örttürmüş. Ondan sonra, “Karşıma geç, benim söylediğim sözleri tekrar et bakalım.” demiş, bir güzel tevbe ettirmiş: اَللَّهُمَّ اَنُـُـْتَ رَبىِّ الَ اِلَهَ اِالَّ اَنُـْ تَ خَلَقُْـتَنِى، وَاَنُـَا عَبْدُك،َ وَاَنُـَا عَلىَ 612 عَهْدِكَ وَ وَعْدِكَ مَااسُْـُـتَطَُـعْتُ ، اَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْت،ُ اَبُوُء لَكَ بِنِعْمَتِكَ عَلَُـىَّ وَاَبُوءُ بِذَنْبِي، فَاغْفِرْلىِ فَ اِنُـَّهُ الَ يَغْ فِرُ الذُّنُـُوبَ اِالَّ اَنْتَ . (Allàhümme ente rabbî, lâ ilâhe illâ ente halaktenî, ve ene abdük, ve ene alâ ahdike ve va’dike mesteta’tü, eùzü bike min şerri mâ sana’tü ebûü leke binîmetike aleyye ve ebûü bi-zenbî, fağfirlî feinnehû lâ yağfiru’z-zünûbe illâ ente.) 65 Ondan sonra: “—Şu karşı odaya git, orada namaz kıl.” demiş. Yâni, “Paranı vermedim mi? Namaz kıl.” demiş, parayla namaz kıldırmış. Bu tarafta da açmış elini, gözyaşları içinde demiş ki: “—Yâ Rabbi! Ben senin kullarından bir kulum, onu kötülükten çektim, parasını verdim, gusül abdesti aldırdım, tevbe ettirdim, namaz kıldırttım… Benim yapacağım dışını düzeltmek; ben dışını düzelttim yâ Rabbi, sen de kalbini düzelt, aklını düzelt!” demiş. İçeriden bir hıçkırık bir ağlama; kadıncağız tövbekar olmuş, ağlayarak kalkmış, gitmiş. Ondan sonra iyi insan olmuş. Kitap böyle yazıyor. Bu evliyâullahın işlerine akıl ermez. Akıl ermediği için de herkes her şeyini tam anlayamaz. Her sözünü tam anlayamaz; körü körüne taklit uygun değil. Bunu onun için anlattım. 2. Soru: Mürşid-i kâmili sevmenin neden gerekli olduğunu ve faydasını 65 Allahım, sen benim Rabbimsin, senden başka ilâh yoktur. Sen beni yoktan yarattın. Ben senin kulunum, sana verdiğim sözde gücümün yettiği kadar duruyorum. Yaptığım günahların kötülüğünden sana sığınırım. Bana verdiğin nimetleri ikrar ederim, kusur ve günahlarımı da itiraf ederim. Benim suçlarımı ört, bağışla; senden başka günahları bağışlayacak yoktur, ancak sen varsın. (Zübdetü’l-Buhàrî, 1377; Şeddâd ibn-i Evs RA’dan.) 613 söyler misiniz? Peygamber SAS Hazretleri: “—Canım elinde olan Allah’a yemin olsun ki siz beni babanızdan da evladınızdan da bütün insanlardan da daha çok sevmedikçe hakiki mü’min olamazsınız.” buyuruyor. Bunun sırrı, sebebi ne? Çünkü Peygamber Efendimiz Allah’ın elçisi, Allah’ın emirlerini tebliğ ediyor, Allah’ın sevgili kulu. Mü’minin; hem Allah’ın elçisi olduğundan onu sevmesi lazım hem de Allah’ın emirlerini, yolunu öğrettiği için sevmesi lazım. Onu sevmek onu iyi müslüman yapacak, cennete götürecek, Allah’ın rızasına götürecek; hikmeti bu. Sevmediği zaman bu işler olmaz; onun için sevgi çok önemlidir. Aynı sebepten dolayı da mürşid-i kâmilini sevecek ki yolu sevsin, cennet yolunu sevsin, sıkıntılarına katlansın; halvetlere girsin, tesbihleri çeksin, ibadetlerini yapsın, günahlardan kaçınsın, cennete girsin; bu sebeplerden dolayı gereklidir. Bir de mürşid-i kâmili doktora benzetirler. Mesela doktor bir insana der ki; “—Sigara içme, ekşi turşu yeme, şu hapları al.” Bunları dinlemezse o hasta iyi olur mu? İyi olmaz. Ne yapacak? Söz dinleyecek. Mürid de şeyhine teslim olduğu zaman, şeyhi ona bakar, bir takım tavsiyelerde bulunur. Onu dinleyecek; dinlemezse, tavsiye tutulmazsa, tedavi olmadığından dinlemesi gerekiyor. İtaatli olacak, itirazcı olmayacak. Sahabesi Peygamber Efendimiz’e hiç itiraz etmezlerdi, o âdete, töreye göre aynen devam edecek. v. Mürşidlerin İşleri Soru: Falanca mürşid müridlerini cepheye göndermemiş. Müridleri çok kıymetli kimselerdir, halkın düşmanla çarpışmaktan fazla irşada ihtiyacı vardır, ölçmüştür biçmiştir; 614 “Siz oraya gitmeyin, burada vazife görün.” demiştir. Ama aynı dergâhtan olup da fiilen savaşa katılanlar da var; bizzat harbin içinde olanlar ve esir düşen, kalkıp gelenler de var. Onların o andaki durumları bizden daha iyi bildiklerini düşünüp hüsnüzan ederiz, “Vardır bir sebebi.” deriz. Çünkü mürşid-i kirâmların, hakikaten evliyâullahsa, yaptığı işlerin hikmetlerine akıl ermez. Kitaplar büyüklerimizden Bahâeddîn-i Nakşıbend Efendimiz için anlatır: “—Haydi gidelim, filanca tüccarın deposundaki kumaşları alalım!” demiş. Pencereden girmişler, herkes depodaki kumaşları topları sırtlamış, depoyu boşaltmışlar. Şeyh emretti, müridler de işi yaptılar. Depo boşalmış, kumaşların hepsi depodan gitmiş. Ondan sonra ertesi gün veya birkaç zaman sonra götürmüşler, kumaşları tekrar vermişler. Sonradan anlaşılmış ki oralara o akşam bir hırsız çetesi gelmiş, bütün civarı soymuş. O tüccar sâlih bir kimseymiş, onun mallarını bunlar aldığı için soyamıyorlar, sonra götürüp verdikleri için malları aynen kalmış oluyor. Bilinmez. İnsan hakikî evliyâ ise hakikî evliyânın emirleri akla mantığa, o andaki duruma uygun olmasa bile bir sebebi vardır. Bu gibi durumlar için büyüklerimiz diyor ki; “—Mûsâ AS ile Hızır AS’ın Kehf Sûresi’ndeki macerası hatırlanılsın, itimat edilsin.” deniliyor. Evet, Hızır AS’ın yaptığı işler normal gibi görünmüyor ama ilm-i ledünden yapıyor. Kur’an-ı Kerim bildiriyor. Mûsâ AS bile itiraz etmiş; ama itiraz etmemesi gerekiyormuş. Senin aklın kadar, senin kalbin kadar, senin takvân kadar o mübareklerin aklı, takvâsı olduğunu lütfen kabul et! İtiraz edeceğine lütfen kabul et! Bu söylediği şahıs, 6 saatte Kur’an’ı hatmeden bir kimse! Çocuğu var, çocuğu da şu anda sağ, büyük bir zat. O da; “Sayfayı tersten, aşağıdan yukarıya okurum.” diyor; o kadar kuvvetli hafız! 615 Aynı zamanda Buhârî’nin hafızı. Çok eserler neşretmiş. Herkes ille gidip cephede çarpışmaz. Osmanlı Devleti alimleri cepheye göndermemiş, onları askerlikten muaf tutmuş. Çünkü alimler giderse halk perişan olur. Alim öldü mü, asker her zaman bulunur, ama alim bulunmaz ki; alim 90 yılda yetişiyor, 80 yılda yetişiyor... Niye Osmanlı medrese talebesini ve ulemâyı askere almamış? Onları cihad ecrinden mahrum etmek için mi? Hayır. İlim öğretmek, İslâm’ı öğretmek cihadın en yüksek çeşidi olduğundan. Bunları anlamak lazım. “O mürşid müridlerini niye cepheye göndermemiş?” diye onu ayıplamak yerine, işin bu taraflarını düşünüp anlamaya çalışmak lazım y. Tayy-i Zaman, Tayy-i Mekân Soru: Biz hocalardan “İnsan öldüğü zaman kıyamete kadar kabirde bekler.” diye duyduk. Peygamberimiz’in Mi’rac’da cennetteki kişileri görmesi nasıl oluyor? Bu mesele, zaman denilen esrarengiz varlığın mahiyeti ile ilgilidir. Zaman dediğimiz şey nedir? Alimler, bilimsel olarak izahını yapmaya çalıştığı zaman zorlanıyorlar. Hatta büyük fizikçiler, müslüman olan insanlar falan değil Einstein gibi insanlar, zamanın da izafî olduğunu söylüyorlar. İzafî, izafiyet teorisi; rölativite, görecelik… Zamanın da izafî olduğunu söylüyorlar. Belki mantık bakımından anlayamazsınız ama fizik de ispat ediyor ki senin; “Gökte şu olay şu olaydan sonra oldu…” diye gördüğün bir olayı başka bir gözlemci, ikinciyi birinciden önce olmuş gibi görebiliyor. Zaman biraz izafî bir şey! Ayrıca televizyonlarda zaman tüneli filan diye bir şeyler görüyoruz. Geriye gidiyor, ileriye gidiyor… Allah-u Teàlâ Hazretleri âlemlerin Rabbi, her şeyi bilir! 616 وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ )الحديد٣:( (Ve hüve bi-külli şey’in alîm) “O her şeyi bilir.” (Hadîd, 57/3) Allah, olmuşu da bilir olacağı da bilir. Onun için zaman bahis konusu değildir. Zamanın evvelini de sonrasını da bilir. Onun için Allahu Teàlâ Hazretleri Resûlüne ilerdeki bir zamanda olacak olan şeyi, Rasûlü’nü ileri götürüp göstertiyor. Evliyâsına da gösteriyor. Evliyâsına da zaman bakımından birtakım ilginç kerametler vermiştir. Bast-ı zaman derler. Allah onlara da öyle şeyler nasip ediyor. Onlar da ileriye dönük, geriye dönük şeyleri görebiliyorlar. Küçük bir zaman aralığında çok olayı yaşayabiliyorlar. Bir zamanda hem orada, hem başka yerde bulunabiliyorlar. Mantığınız kabul etmediği için olmuş olaylardan bunu anlatayım. Benim Mehmed Zahid Kotku Hocam’dan önce kim vardı? Abdülaziz Bekkine Hoca vardı. Râmuzü’l-Ehâdis’in tercümeleri var, o Abdülaziz Bekkine Hoca vardı. Bizim hocamız kim? Mehmed Zahid Kotku… Sizin hocanız kim? Ben… Benim hocam Mehmed Zahid Kotku’dan önce, onun tekke arkadaşı Abdülaziz Bekkine Hoca vardı. Ondan önce Hasib Hoca vardı. O da tekke arkadaşı. Bu üçü arkadaş. Hepsi Tekirdağlı Mustafa Feyzi Efendi’den feyz almışlar. Ama bizim Mehmed Zahid Kotku Hocamız tekkeye daha önce gelmiş, daha kıdemli. Hasib Efendi’yi ve Abdülaziz Efendi’yi tekkeye o getirmiş. Fakat bunun ömrü daha çok olacağından, Allah’tan, Hasib Efendi şeyhliği önce yapmış, Aziz Efendi ondan sonra yapmış, Mehmed Zahid Kotku Hocamız en son yapmış. Ama Mehmed Zahid Kotku Hocamız onlardan kıdemli. Onlardan evvel, onlardan sonra. O arada onlar da şeyhlik yaptı, gittiler. Babam Hasib Efendi’yi görmüş, ben görmedim. Ben Aziz Efendi’yi de gördüm. Mehmed Zahid Kotku Efendimiz’i de gördüm. O benim kayınpederim ve hocam. Uzun zaman beraber 617 olduk. Ama Aziz Efendi’yi az hatırlıyorum. Çünkü ortaokul talebesiydim, çok gitmiyordum. Ondan evvelki Hasib Efendi’yi ben bilmiyorum. Babam, arkasında namaz kılmış, biliyor. Şehzadebaşı Camii’nin önünde Vefa Lisesine doğru giden bir yol var, onun köşesinde Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Medresesi var. Şehzadebaşı Camii’nin önündeki türbeden geçip de Vefa Bozacısına doğru giden caddede köşede bir sebil var. O İbrahim Paşa Medresesi sebilidir, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Medresesi’dir. Onun içinde cami var, mescid var. Orada imamlık yapar, vaaz verirmiş. Hasib Efendi, bu Râmûzü’l-Ehâdîs hadis kitabını falan okuturmuş. Ben, Hasib Efendi’nin de evliyâullahtan olduğunu biliyorum. Hasib Efendi’yi görmüş olan yaşlı bir amca vardı. Esnaf Hastanesi müdürü, idare müdürüydü. Bir bayramda onu ziyarete gittik: “—Şükrü amca, Hasib Efendi’yi sen tanıyorsun. Gördüğün bir kerametini anlat da öğrenelim!” dedim. 618 Hasib Efendi’yi sordum. O görmüş. Bu sorduğum kimse de kale gibi sağlam bir müslüman amca idi. Nur içinde yatsın. Ak sakallıydı. Örfî idare sokağa çıkma yasağı koyduğu zaman, hiç aldırmaz, yürür, camiye gelir, namazı kılar giderdi. Böyle bir kimse idi. Üç beş durak öteden gelir giderdi. Polisler birkaç defa yakalamışlar. Hiç bana mısın demezdi. Öyle bir sağlam insandı. O anlattı. Hikâyeyi ben de size anlatıyorum. Niçin anlatıyorum? Zaman dediğimiz işin biraz acaipliğini anlatmak için anlatıyorum. Daha arkasından bir şey daha anlatacağım. İki olmuş şey anlatacağım. Bir tanesi kesin olmuş, ötekisini kulaktan duydum. O da ibretli bir şey! Hasip Efendi’nin Pazar günü öğleyin Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Medresesi’nin mescidinde dersi olurmuş. Hocanın kerametini sorduğum bizim derviş, Şükrü Amca ve arkadaşı; üç kişi, üçü bir olmuşlar. Bizim, Adil Bey diye Ezineli bir ihvânımız. O zamanlar Türkiye’de araba filan çok azdı ama o zengindi. Onun arabası varmış. O zaman arabası olan nadir insanlardan. Bizim Patikçi Şükrü Amca’yı almış, bir kişi daha yanında; Bakırköy Akıl Hastalıkları Hastanesi’ne gitmişler. O zaman Bakırköy Akıl Hastalıkları Hastanesi’ne gitmek çok zor. Trenle Bakırköy’e gideceksiniz. Ayrı vasıta tutacaksınız, sizi hastaneye götürecek. Uzak. Bunun da arabası var. Davut Paşa istasyonundan, Edirne yolundan, daha E5, E6 yok, bunları pazar günü orada bir ihvanına götürmüş. Hilmi Hoca diye birisi hastalanmış. Tedavi görsün diye Bakırköy Akıl Hastalıkları Hastanesine yatırmışlar. Onu ziyarete gitmişler. Hilmi Hoca, Mahmut Paşa Camii’nin imamı idi. Bunlar da tanıyorlar. “İhvanımız hastalandı. Hadi şuna bir geçmiş olsuna gidelim!” diye gitmişler. Gitmişler. Hilmi Efendi iyi. Yatağında oturmuş. Konuşmuşlar, sonra çıkmışlar. Şükrü Amca, onları arabasıyla götüren Adil Bey, bir kişi daha; üçü. Çıkmışlar koridorun öbür ucundan dönerken 619 bir de bakmışlar ki Hilmi Efendi’nin koğuşuna Hasib Hocaefendi giriyor. “—Hocaefendi de ziyarete gelmiş. Acaba ders yapmadı mı?” demişler. Pazar günü ders saati, Hacı Hasib Efendi Hazretleri de oraya gelmiş. Uzaktan kapıdan girdiğini görmüşler. Hasib Efendi Hocamız da çıksın da, dönüşte arabamıza alalım, kolayca götürelim falan diye orada beklemişler. Beklemişler, beklemişler, beklemişler… Kapının önündeler, kapıya bakıyorlar. Hasib Efendi çıkmamış. Hoca orada niye o kadar uzun kaldı diye kapıyı açmışlar. Hilmi Efendi onlara bakmış; “—Ne o?” demiş. “—İçeriye Hasib Efendi’nin girdiğini gördük. Niye çıkmadı diye bekliyoruz ama o burada yok!” “—Evet, geldi. Beni ziyaret etti gitti.” demiş. Kapıda bekliyorlardı, başka bir çıkacak yer yok! “—Allah Allah! Yahu biz kapıya bakıyorduk. Kapıdan mı çıktı?” Pencereden gidecek değil ya! Hastaneden çıkmışlar, avluya bakınmışlar; yok! Bu ne iştir? Akılları almamış. Arabaya binmişler, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Medresesi’ne gelmişler. İçeri girmişler. Bakmışlar, cemaat oturmuş. Hocaefendi de kürsüde, bizim okuduğumuz Râmûzü’l-Ehâdîs hadis kitabını okuyor. Râmûzü’l-Ehâdîs bizim geleneksel ders kitabımız. Bizim tekkede bu okunur. Onlar okumuş, ben de okuyorum. İnşaallah benden sonra da okunacak! Hastanede gördüler ya, yanındaki kişiye demiş ki: “—Hocaefendi ne zaman geldi, derse ne zaman başladı?” Adam şaşırmış bir şekilde bakmış: 620 “—Ne zaman başlayacak, namazı kıldırdı, namazdan sonra oturdu başladı. O zamandan beri devam ediyor. Bir, bir buçuk saat oldu.” Allah Allah! Şaşırmışlar. Hocaefendi hem burada namazı kıldırmış, hem oturmuş bu hadis dersine devam ediyor. Hem de bunlar o arada hastaneye gitmişlerdi, orada Hilmi Efendi’yi ziyaret etmiş. Hem burada vaaz veriyor, hem orada Hilmi Efendi’yi ziyaret ediyor. Bu ne biçim iştir! Aynı zamanda iki yerde birden olmak. İki işi birden görmek. Hilmi Efendi de; “—Evet, Hasib Efendi Hocamız geldi, geçmiş olsun dedi.” demiş. Cemaat de söylemiş ki; “—Evet, öğlen namazını kıldırdı. O zamandan beri vaaza devam ediyor.” Bu ne biçim iş! Bizim aklımız ermez! Bu nedir? Keramet! Bak Allah evliyâsını, sevdiği kulunu iki yerde bulunduruyor. İki işi birden yaptırtıyor. İki işi de yaptırtır, daha çok işi yaptırır. Bu, tarih kitaplarının yazdığı bir kerameti hatırlatıyor. Emir Sultan Bursa Ulu Camii’nin yapıldığı zaman ilk vaazını verdi. Cemaat kendisini çok sevdiği için ne yaptı? Kapının önünde durdu. Çıkan cemaat elini öptü, çıktı. Ulu Camii’nin bir sağda kapısı var, bir solda kapısı var, bir arkada kapısı var. Her kapıdan çıkan; “Hocaefendinin elini öptük.” dedi, öyle çıktı. Birisi dedi ki; “Ben batı kapısından çıktım. Hocamız oradaydı, elini öptüm.” Doğu kapısından çıkan dedi ki; “Öyle şey olur mu, bizim kapıdaydı. Ben elini öptüm.” Arka kapıdan, kuzey kapısından çıkan dedi ki; “Hocaefendi ordaydı, ben orada elini öptüm…” Emir Sultan üç yerde görüldü. Tarih kitapları yazıyor. Böyle şeyler bu zaman denilen şeyin esrarengizliğini gösterir. z. Başka Bir Şeyhe Bağlanmak 621 Soru: Herhangi bir tarikattan dersi olan kimse başka bir hoca efendiyi sevip ona derviş olabilir mi? Olabilir. Bunun misali Peygamber Efendimiz SAS’e tâbi olmak gibidir. Musa AS gelmiş, Tevrat’ı insanlara anlatmış. Aradan asırlar geçmiş, Tevrat’ın aslı kaybolmuş, ilaveler, çıkarmalar, bozulmalar olmuş. İncil, Îsa AS’a gelmiş. İncil’in Îsa AS’ın zamanında ve onun diliyle yazılı nüshası ortada yok, belli değil. Îsa AS’ın konuştuğu dille olanı yok. Yunancası var, daha başka dillere tercümesi var ve kendisinin zamanında yazılmış olan yok. Kendisi zamanından yıllar sonra yazılmış nüshalar var. Onun için Allah onlar da asıl tevhid inancını bozup da Hz. Îsa’yı tanrı edindikleri için Hz. Meryem’i tanrı doğuran diye isimlendirip meleklere tapındıkları için Allah dini yenilemiştir. Nasıl Peygamber Efendimiz peygamber seçildikten sonra artık Peygamber Efendimiz’in devri başlamış oluyor. Eski dinlere bağlı olan insanların gelip Peygamber Efendimiz’e bağlanması gerekse, yanlışı bırakıp doğruyu seçmesi gerekliyse, yanlış bir yola girmiş olan bir kimse de güzel ve doğru olan bir yola gelebilir. 622 22. ZİKİR a. Zikir Vazifesinden Korkmak 1. Soru: Birisi zikir dersi almak istiyor ama yapamamaktan korkuyor, cesaret edemiyor; bu kardeşimize ne tavsiye edersiniz? Şimdi, Allah CC buyurmuş ki: أَقِيمُوا الصَّالَةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ )البقرة١١٠:( (Ekîmu’s-salâte ve âtü’z-zekâh) “Namaz kılın, zekât verin!” (Bakara, 2/110) diye Kur’an-ı Kerim’in kaç yerinde, kim bilir seksen-yüz ayetinde geçmiştir bu emir... “—Allah emrediyor namaz kılmayı amma, ben bunu yapamam diye korkuyorum. Bu yükün altına girmeyeyim! Namaz kılma işine kalkarsam, hem abdest almam gerekecek her zaman; hem de camiye gelip oturup kalkmam, şu kadar rekât namaz kılmam gerekecek. Zahmeti var...” diyor muyuz? Demiyoruz. Ne diyoruz: “—Allah bize namazı emretmiş, pek âlâ!” diyoruz, kılıyoruz. “—Hacca gidin!” buyurmuş; وَهللِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيالً )اۤل عمران٩٧:( (Ve li’llâhi ale’n-nâsi hıccü’l-beyti meni’stetaa ileyhi sebîlâ.) “Yoluna gücü yetenlerin o evi (Beytu’llàh’ı) haccetmesi, Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır.” (Al-i İmran, 3/97) buyurmuş. “—Zahmeti var, meşakkati var, tehlikesi var... Havası sıcak, izdiham var... Ölebilirim, kalabilirim... En iyisi ben hacca gitmeyeyim, canım kurtulsun!” diyebiliyor musun? 623 Diyemiyorsun. Çünkü, Allah emretti. Zenginsen gideceksin, gidiyorsun. Zikir de Allah’ın emri! Yetmiş-seksen ayet-i kerime var, “Allah’ı zikredin!” diye... Zikirden korkuyor... Allah’ın farzından korkulur mu, Allah’ın emrettiği şeyde fayda var... Onun için, senin faydana, sen sevap kazanacaksın. Sonra zikrin nesinden korkuyorsun ki, bir öğlen namazını kılmak on beş dakika alır, yirmi dakika alır. Abdest almasıyla yarım saat alır. Zikri bundan daha kısa zamanda yaparsın. Nesinden korkuyorsun? Namaz kılmakta oturmak var, kalkmak var, secde var, rukû var... Bu zikir, durduğun yerden dilin dudağın Allah Allah diyecek. İstersen yatarak söyle! الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اهللَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ )اۤل عمران١٩١:( (Ellezîne yezkürûna’llàhe kıyâmen ve kuûden ve alâ cünûbihim) [Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken (her vakit) Allah’ı anarlar.] (Al-i İmran, 3/191) Yatarak da söylemek câiz... Ama tabii, edebe uygun olan diz çökerek söylemek daha iyi... İstersen yat da öyle Allah de; o da câiz... Daha ne istiyorsun mübârek? Oturtuyor seni, koşturtmuyor, zahmet çektirtmiyor; yâni nesinden korkuyorsun? Şeytan korkutuyor. Şeytan insanları birçok şeyden korkutur. Ayet-i kerimede buyuruluyor ki: “Şeytan kendisini dost edinmiş insanları, ‘Hayır yapma, zekât verme; fakir olursun!’ diye korkutur.” Zekâtı verirse fakir oluverecek, malı azalacak diye vermemesini içinden fitliyor. “Verme yâ! Paran azalacak, ne veriyorsun yâ! Sen bunu ne zahmetle kazandın. Ya sen ona verdiğin zaman, aç açık kalıverirsen?” filân diyor. Halbuki Allah ona kırk vermiş, otuz dokuz tanesi yanında kalacak; bir tanesini vermeğe şeytan korkutuyor. 624 Şeytan korkutur. Bu korku da şeytanın çok ma’ruf, çok meşhur, çok dillere destan bir oyunudur. “—İyi güzel! Sevabını duydum yapmak istiyorum ama, yapamam diye korkuyorum!” Namaz kılamamaktan korkuyor musun? Ramazan gelince kolay mı oruç tutmak? Yirmi rekât teravih, otüz üç rekât her şeyiyle, günde birer buçuk saati alıyordu; ne kadar sevinerek yaptık, değil mi? Bu şeytanın bir aldatmacasıdır muhterem kardeşlerim! Kimisini böyle aldatıyor, kimisine de diyorlar ki: “—Tarikata girme; fırttırırsın, deli olursun! Yâni, tarikata girmeyenler deli olmuyor mu? Bir istatistik yapalım! Gidelim Bakırköy akıl hastanesinde dindar ve dinsiz insanların nisbetini araştıralım! Enteresandır. Edebiyat fakültesinin psikoloji bölümünde bulunan arkadaşlarımız, doktor arkadaşlarımız, lütfen şöyle bir anketi yapılmışsa literatürden tarayıp bize getirsinler, cemaate söyleyelim, ben de öğrenmiş olayım! Yapılmamışsa, lütfen yapsınlar! Şu hastaların yüzde nisbetiyle kaç tanesi dindardır, kaç tanesi dinsizdir? Bir bilelim bakalım, dindar mı daha çok hasta oluyor, dinsiz mi? Benim bildiğim, dinsizlerin hepsi bunalımlı... Hattâ diyorlar ki: Avrupa’daki yüksek tahsil yapmış kimselerin %40’ı kafası sakat! Manyak, hasta... Yâni, bu medeniyet denilen Avrupa’nın kendisi buhranda... Adamlar çıkış arıyor. Ama bizimkiler, “Yok efendim, zikir yapma delirirsin!” diye, öyle korkutuyorlar. Allah buyuruyor ki: يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اهللَ ذِكْرًا كَثِيرًا )االحزاب٤١:( (Yâ eyyühe’llezîne âmenü’zküru’llàhe zikren kesîrâ.) “Ey iman edenler, Allah’ı çokça zikredin!” (Ahzab, 33/41) Sonra bir ayet-i kerimede saymış: 625 إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَ الْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحَافِظَاتِ وَ الذَّاكِرِينَ اهللَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اهللُ لَهُمْ مَ غْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِيمًا )االحزاب٣٥:( (İnne’l-müslimîne ve’l-müslimâti ve’l-mü’minîne ve’l-mü’minâti ve’l-kànitîne ve’l-kànîtât... ve’z-zâkirîna’llàhe kesîran ve’z-zâkirât) [Müslüman erkekler ve müslüman kadınlar, mümin erkekler ve mümin kadınlar, taata devam eden erkekler ve taata devam eden kadınlar, doğru erkekler ve doğru kadınlar, sabreden erkekler ve sabreden kadınlar, mütevazı erkekler ve mütevazı kadınlar, sadaka veren erkekler ve sadaka veren kadınlar, oruç tutan erkekler ve oruç tutan kadınlar, ırzlarını koruyan erkekler ve (ırzlarını) koruyan kadınlar, Allah’ı çok zikreden erkekler ve zikreden kadınlar var ya; işte Allah, bunlar için bir mağfiret ve büyük bir mükâfat hazırlamıştır.] (Ahzab, 33/35) “Namaz kılanlar, oruç tutanlar, zekât verenler, şöyle yapanlar, böyle ibadetleri yapanlar...” Bunların hepsini saydıktan sonra, (ve’z-zâkirîna’llàhe kesîran ve’z-zâkirât) “Ve Allah’ı çok zikreden kadınlar, çok zikreden erkekler...” diyor. Demek ki, bütün bunlardan ayrı bir de Allah’ı zikretmek diye bir güzel ibadet var ve bunun çok yapılması lâzım! Kesîran Arapça’da ne demek? Çok demek. Allah çok zikretmeyi, bize Kur’an-ı Kerim’de birçok ayet-i 626 kerimede emretmiş. Peygamber Efendimiz diyor ki: “—Allah’ı çok zikredin! Hattâ size mecnun diyecekleri kadar çok zikredin!” Allah öyle emretmiş, Peygamber öyle emretmiş, bunlar da fıldır fıldır kaçıyorlar, fellik fellik kaçıyorlar zikirden... Kaçanların hali nedir, ona da Kur’an-ı Kerim’de buyuruluyor ki, münâfıklar hakkında: وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّالَةِ قَامُوا كُسَالَى يُرَاءُونَ النَّاسَ وَالَ يَ ذْكُرُونَ اهللَ إِالَّ قَلِيالً )النساء١٤٢:( (Ve izâ kàmû ile’s-salâti kàmû küsâlâ yürâûne’n-nâse ve lâ yezkürûna’llàhe illâ kalîlâ) “Onlar namaza kalktıkları zaman üşenerek kalkarlar, insanlara gösteriş yaparlar, Allahı çok az anarlar.” (Nisâ, 4/142) diyor. Münâfık az anıyor. Az anana münafık diyor, çok anmayı kendisi tavsiye ediyor Allah... Ayetlerde, hadis-i şeriflerde bu emrediliyor. Millet de öyle diyor... Bunlar din bilgisinin az olmasından, zayıf olmasından kaynaklanıyor. Tabii, şu tarafı da yok mu? Var... Ben kendim onlardan evvel söylerim. Bu tasavvufî terbiyenin dozajı ayarlanmazsa, insanda dengesizlik meydana gelir mi, gelmez mi? Gelebilir, geliyor. Böyle bir şey vardır. Nitekim, eczâneden aldığın ilâçların üzerine de yazarlar ki, “Bu ilâçları çocukların erişemeyeceği yüksek yere koyun, çocukların eline geçmesin!” Çocuk bunun hepsini yuttu mu? İlâçtır, işte şifalı bir şey, yutsun evlâdım sıhhatli olsun... Yok, öyle ilâcın kutusunu ele geçirip de çocuk hepsini yuttu mu, zehirlenir, ölür. İlâç ama, ilâç olduğu halde dozajı fazla oldu mu, öldürmüyor mu insanı? Derhal midesini yıkatmak gerekmiyor mu? Ölçüsü var... “Üç damla...” diyor, “Yedi damla...” diyor, “Günde bir tane...” diyor. “Fazla olursa, kaşıntı olursa doktora söyleyin!” 627 diyor. “Umulmayan bir durum olduğu zaman doktorunuza müracaat ediniz.” diyor. Doktor nezaretinde olacak bu iş... Adam kendi bildiğine yaparsa veya doktor diye doktor olmayan bir kimseye giderse, o da yalan yanlış bir şey yaparsa; olabilir. Bu böyle oluyor diye ilâç kullanılmıyor mu? Kullanılıyor ama, “Aman ilâç kullanmaya dikkat edilsin!” deniliyor. Bu da öyle olacak tabii... 2. Soru: Bazı kimseler, evli olmayan müridlerin Allah ismini çekmeleriyle akıllarını yitirebileceklerini söylüyorlar; bu doğru mu? Doğru değildir. Bundan bir şey olmaz! Günde yüz defa, iki yüz defa Allah deyince aklı bozulacaksa, demek ki çok çürük bir aklı varmış zâten... Zikrin sevap olduğunu biliyoruz. Bir kez Allah dese aşk ile lisân, Dökülür cümle günah misl-i hazân! Allah demek sevaptır. Ölçülü, normal bir şekilde söylendiği zaman, bir şey olmaz! Yalnız, ilaçların dozajları vardır. Meselâ, şu ilâçtan 15 damla, sabahleyin yemekten önce alacaksın diye söyler doktorlar... Eğer dozajına dikkat edilmezse, fazla alındığı zaman zarar verebilir. Onun için, zikri veren kimsenin, zikri alan kimsenin halini bilmesi ve ona göre zikir tavsiyesini yapması lâzım geliyor. b. Zikrin Sevabı Soru: Tarikatta ders alınca, bunu yapmanın vacib olduğu söyleniyor. İtiraz edenler var, aslı nedir? 628 Elbette! Sevaplı şeydir. Söz verdi mi, yapması lâzım! İtiraz edenlerin itirazı haksızdır. Peygamber SAS Hazretleri buyuruyor ki: “—Bir insan bir ibadete, taate, hayra, namaza, niyaza, gece ibadetine, teheccüde başlayıp da kestiği zaman, ‘Bu ibadette bir kusur gördün de mi, bir mahzur gördün de mi bıraktın ey kulum?’ diye Allah-u Teàlâ Hazretleri itâb eder.” diye hadis-i şerif vardır. Yaptığı ibadetleri bırakmayacak insan... Yolda sağlam yürüyecek... Sonra bunların o kadar sevabı vardır ki, kısaca bir anlatıvereyim: Muhterem kardeşlerim! Bir insan Allah yolunda parasını sarf ederse, yedi yüz misli sevap verilir: 66 نَفَقَتُكَ فِي سَبِيلِ اهللِ بِسَُـبْعَمِاَئةِ )الديلمي عن أبي هريرة( (Nafakatüke fî sebîli’llâhi bi-seb’i mieh) Yedi yüz mislidir. Hadis-i şerifte var... Yâni siz şimdi camiye yardım ediyorsunuz; el-hamdü lillâh yedi yüz misli... Bin lira verseniz, yedi yüz bin lira vermiş gibi oluyorsunuz. On bin lira verseniz, yedi milyon vermiş gibi sevap oluyor. Çok güzel bir şey! Ama bir başka hadis-i şerifte buyuruluyor ki:67 ذِكْرُ اهللِ تَعَالٰى أَفْضَلُ عِنْدَ اهللِ مِنَ النَّفَ قَةِ فِي سَبِيلِ اهللَِّ بِ مِائَةِ دَرَجَةِ (Zikru’llàhi teàlâ efdalü mine’n-nafakati fî sebîli’llâhi bi-mieti dereceh) “Allah’ı zikretmek, Allah Allah demek, Lâ ilâhe illa’llah demek Allah yolunda infak etmekten yüz misli daha üstündür.” 66 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.I, s.374, no:1509; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1319, no:43454; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IV, s.215, no:3081; RE. 69/11. 67 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.440, no:15685; Muaz ibn-i Enes elCühenî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.431, no:1861. 629 diyor. Şimdi, o zaten yedi yüz misliydi. Bu da yüz misli ondan üstün olunca ne olur muhterem kardeşlerim? Yetmiş bin eder. Yâni bir insan, bir Allah dedi mi, yetmiş bin sevap alıyor. Kaçırır akıllı bir insan? Ahireti düşünen bir insan, sevap düşünen bir insan, Allah’ın rızasını düşünen bir insan ihmal eder mi, bu vaadi gördükten sonra? Sonra yine bir başka hadis-i şerif var: “Sessizce, hiç kimsenin duymayacağı gibi, gösteriş olmayacak gibi, şöhret olmayacak gibi, fiyaka olmayacak gibi, içinden yapılan zikir, dille yapılan zikirden yetmiş kat daha sevaplıdır.” deniliyor. O da hadis-i şerifte var... O zaman ne oluyor? (70.000 x 70 = 4.900.000) Dört milyon dokuz yüz bin sevap oluyor muhterem kardeşlerim! İnsan kalbinden bir Allah dedi mi... Kimse duymayacak şekilde, ağzı kapalı ama kalbi Allah Allah diyor. Kalbinden bir Allah dedi mi, dört milyon dokuz yüz bin... Bir daha dedi mi, dört milyon dokuz yüz bin daha... Bir daha dedi mi, dört milyon dokuz yüz bin daha... Az bir sevap mı? Şu ölümlü dünyada neden yaşıyoruz? Allah’ın rızasını kazanmak için... Niye vaaz ediyoruz? Allah’ın rızasını kazanmak için... Niye vaaz dinliyoruz? Allah’ın rızasını kazanmak için... Niye burada tek dizinizin üstünde duruyorsunuz? Allah’ın rızasını kazanmak için... c. Zikirde Sayılar 1. Soru: Zikrin adetlerinin hikmeti nedir? Meselâ 4444 Salât-ı Tefriciye çekiliyor. Her zikrin sayısında değişiklik oluyor. Meselâ; 33 Sübhàna’llah, 33 El-hamdü li’llâh, 33 Allàhu ekber deniliyor. Veyahut “100 defa Lâ ilâhe illa’llah de!” diye Peygamber Efendimiz tavsiye etmiş. Bunların bazısının hikmetini biz 630 anlayabiliriz, bazısı anlaşılamayabilir. Öyle buyrulduğu için öyle yapılıyor. Bu 4444 Salât-ı Tefriciye’nin de belki rüyada görülen bazı şeylere dayanmış olması mümkündür. Meselâ, bir kimseye rüyasında Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz’in, şu kadar zikir et diye söylemesi gibi... Bazen böyle oluyor, bazen başka sebepler oluyor; zikrin çeşidine göre... Bazen o zikri meydana getiren harflerin Ebced hesabı değerleriyle ilgili olabiliyor. 2. Soru: Zikirde sayı artışı nasıl olur? Kişinin durumuna, rüyalarına, haline göre hocası ile konuşarak, zikirlerde gelişme ve değişmeler olur. d. Zikrin Yapılışı 1. Soru: Derste bize verilen zikirlerin hepsi hafî olarak mı çekilecek? Hafî zikri kısaca tarif eder misiniz? İnsan seccâdesine oturunca zikri istediği şekilde çekebilir. Zikri cehrî olarak çektiği zaman tesiri, şevki daha çok olur. Böyle âşikâre, yüksek sesle “Lâ ilâhe illa’llah...” “Allah...” derse, buna zikr-i cehrî derler. Fısıltı tarzında olursa, buna zikr-i hafî derler. Fısıltı tarzında da olabilir. Ev halkını ayağa kaldırmaktansa, sessizce yapmak daha uygun olabilir. Bir de zikr-i kalbî vardır. Zikr-i kalbî, fısıltı ile de değil de, hiç dil dudak kıpırdatmadan, hiç belli etmeden kalbinden “Allah...” demektir. En sevaplısı budur. Yolda, işte, gecede, gündüzde, otururken, kalkarken, yürürken öyle zikretmek... En güzeli odur. Sevabı onun en çoktur. Kalbî olan zikir, âşikâre yapılan zikirden yetmiş kat daha sevaplıdır. O bakımdan mümkünse onu yapsın. Değilse fısıltıyla yapsın. 631 Şartlara göre, duruma göre... İsterse, ev de serbestse, kendisindeki aşk ve şevk galib gelmişse, o zaman zikr-i cehrî yapsın. Serbest, bir mahzuru yok... 2. Soru: Zikirleri yürürken, otobüste iken yapabilir miyiz? Yapabilir. Oturarak yaparsa tesiri, feyzi çok olur ama, herhangi bir şekilde, nerde yaparsa olur. 3. Soru: Tasavvufî vazifelerin yerine gelmesinde günün başlangıcı ve bitişini izah eder misiniz? Böyle bir başlangıç ve bitiş yoktur. Yapabildiğiniz zaman yaparsınız. Üç-beş saat önce, sonra fark etmez. 4. Soru: Zikirde beyaz örtmek, beyaz giymek var mıdır? Hayır öyle bir külfet yoktur. İlle beyaz olacak dersen bu bir külfettir, adam mavi elbisesi olunca sıkılacak, eyvah zikir yapılıyor şimdi elbisem mavi, haydi bakalım gardrop ara, bir müsait odanız var mı? Ya çantasında beyaz giyecek... Zikir için bir külfettir bu, böyle bir şey gerekmez. 5. Soru: Hocasının verdiği dersi yaptıktan sonra hadis-i şeriflerde tavsiye edilen bazı dua ve tesbihlerle meşgul olabilir mi? Hadis-i şeriflerde okuyunca onları yapabilir. Yalnız bu terbiye işinde bir usûl, erkân vardır. Hocası ona bir seyr ü sülûk takip ettirdiği için o vazifeler neyse onları yapıp, ne az ne fazla, tam denileni yapmak suretiyle gitmesi gerekir. Böyle normal günlerde olur da halvete girdiği zaman ne deniliyorsa o kadarını, o tarzda yapması uygun olur. 632 6. Soru: Zikirlerimizi kerahat vaktinde ve fasılalı olarak yapmakta sakınca var mıdır? Hayır, kerahat vakti namaz içindir, zikir için değildir. Kerahat vakti olan zamanlarda zikir yapılabilir, mahzuru yoktur. Fasılalı olarak yapmanın, hepsini bir defada yapamıyor, kesiyor, ondan sonra devam ediyor; onun da mahzuru yoktur. Topluca olursa tesiri daha kuvvetli oluyor. e. Hanımların Zikri 1. Soru: Kadınların cehrî zikir yapması câiz midir? Câizdir. Cehrî zikir demek, yüksek sesle “Allah... Allah...” “Lâ ilâhe illallah...” demektir; câizdir. Câiz olmayan, kadınların sesini nâmahremin duymasıdır. Kendi evinde cehrî zikir yapıyor, Kadirî... “Hak...” diyor, “Hay...” diyor, “Hû...” diyor vs. diyebilir. Cehrî zikir yasak değil... Cehrî de olur, hafî de olur; hepsi câiz... Kadın da söyler, erkek de söyler; hepsi câiz... Kadının sesinin nâmahrem tarafından duyulması doğru değil... O bakımdan sâkin olması daha uygun... 2. Soru: Kadınların belli günlerde, belli saatlerde toplantı yapması, sesli zikir yapması câiz midir? Elbette kadınlar kendi aralarında toplanabilirler, toplanmalı! Çünkü, ilmi irfanı bir yolla öğrenecekler. Toplanmaları iyidir, doğrudur, faydalıdır. Zikir yapabilirler. Zikir de sesli olsa bile, sesin aşırı olmaması lâzım, hafif bir tarzda olması lâzım! Erkekler de öyle... Yâni çok aşırı bağırarak değil de, hafif sesle yapmalı; daha iyi olur. 633 f. Zikri Aksatmak 1. Soru: Öğrenci olduğumuzdan zikirlerimiz bazen aksıyor; ne tavsiye edersiniz? Zikirleri aksatmak olmaz! Gündüz yolda, ders arasında bir yerde yapabilir. Çünkü, nihâyet azıcık bir şeydir. Onları aksatmasınlar, akşama bırakmasınlar! Gündüzden aralarda, fırsat buldukça yapsınlar! Akşam yine otururlarsa yine yaparlar ama, gündüzden garantilesinler. 2. Soru: Tarikat dersi almıştım, uygulayamadım, uygulayabileceğimi de sanmıyorum. Çünkü, farz ibadetleri bile yerine getirmekte zorlanıyorum; ne yapmamı tavsiye edersiniz? Muhterem kardeşlerim! Zikir keyfi bir şey değildir, Allah’ın emridir: يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اهللَ ذِكْرًا كَثِيرًا . وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيالً )االحزاب٤٢-٤١:( (Yâ eyyühe’llezîne âmenü’zküru’llàhe zikren kesîrâ.) “Ey iman edenler, Allah’ı çokça zikredin! (Ve sebbihûhu bükreten ve esîlâ) Sabah akşam onu tesbih edin!” (Ahzab, 33/41-42) gibi nice ayetlerle emredilmiştir. Onun için, bu gibi kardeşlerimiz otuzüçlük bir tesbih alsın eline... Yolda giderken, otobüse giderken, otobüsün içindeyken, vasıtayı beklerken beş dakikada bütün bu zikirlerin hepsi biter. Yüz “Estağfiru’llah” diyecek, yüz “Lâ ilâhe illa’llah” diyecek, yüz “Allah” diyecek, yüz salât ü selâm getirecek, yüz “Kul hüva’llahu ehad” okuyacak. 634 Yemekte kuyruk beklerken, kantinde kuyruk beklerken, otobüs beklerken, gelirken, giderken, sokağın başından vasıtanın yanına kadar giderken; Erenköy’de oturuyorsa, karşı tarafta oturuyorsa, trene binip Haydarpaşa’ya gelirken, vapur içinde iken bitecek şeylerdir bunlar... Yâni, beş dakikada biter. Şeytan yaptırtmıyor! Zikir çok sevaplı bir ibadet olduğundan, şeytan yaptırtmıyor. 3. Soru: Zaman zaman dersi çekemiyorum; ne tavsiye edersiniz? Dersi yapamayacağını anlayan birisi, yolda, otobüste, evine dönerken bir arada gündüzden yapıversin. Bir kere çekemezse, o gün neden çekemediğinin tahlilini yapsın, anlasın. Bu duruma bir daha düşmemek için, parça parça, sabah bir kısmını, öğle namazından sonra bir kısmını, ikindiden bir kısmını, akşamdan sonra bir kısmını yaparak tamamlasın! Bunlar çok şeyler değil, şeytan mâni oluyor; şeytanın oyununa düşmesin. 3. Soru: Derslerimi ihmal ettim, ara verdim, yeniden başlamak istiyorum; ne dersiniz? Allah şeytana, nefse uydurmasın... Aldığı vazifeleri muntazaman güzel yapmayı nasib etsin... Dün akşam Seriyyi’s-Sakatî Hazretleri’nin sözlerini okuduk. “Evradımdan bir tanesini bir gün kaçırdım mı, artık onu hiç bir şekilde ödeyemeyeceğim kanaatindeyim.” diyor. Kaçırmamağa çalışmak lâzım, günü gününe yapmağa çalışmak lâzım! 4. Soru: Ben bir ara ders almıştım, uzun süre zikrimi yapamadım. Sonra yaptım, sonra bıraktım. Bıraktığım zaman dersimi tazeledim. Şimdi yine bıraktım, şimdi ne yapmam gerekiyor? 635 Ateşle oynuyor tabii... Bir yapıyor, bir yapmıyor, bir yapıyor, bir yapmıyor... Yapmadığı zaman rastlar, canı öyle gider, başı ahirette çok derde girer. Bakın, evliyâullahtan bir zata sormuşlar: “—Hocam, niye Lâ ilâhe illa’llah zikri yapmıyorsun da Allah Allah zikri yapıyorsun?” diye. “—Evlâdım, Lâ ilâhe derken canımı alıverir de Allah, Allah yok derken ölmüş olurum diye korkuyorum.” demiş. Lâ ilâhe, hiç bir ilâh yok; illa’llah, ancak Allah var... “Ama Lâ ilâhe derken canımı verirsem, Allah yok! demiş gitmiş olurum diye korkumdan hep Allah Allah diyorum.” demiş. O kadar böyle yâni, nefesini bile hesaplıyor âlem de, sen bir tutuyor bir bırakıyorsun, bir tutuyor bir bırakıyorsun... Aklıma şey geldi: Yeniçerilerin ordugâhları bizim aşağımızda, Vatan Caddesinde imiş. Doksan dört tane bölüğü varmış. İlk zamanlar zaferler kazanıyorlarmış ama, sonra isyankâr olmuşlar. İkide bir isyan ediyorlarmış, şehre yayılıyorlarmış, yağma yapıyorlarmış. O isyan etmeye de kazan kaldırmak diyorlarmış. Tabir bu... Onun için bir kazanı alırlarmış, o isyan mânâsına geliyormuş padişaha... Onun için şair diyor ki: Tecemmû eyledi meydânı lâhme, Edip küfrân-ı nîmet nice bâğî; Koyup kaldırmadan ikide birde, Kazan devrildi söndürdü ocâğı... “Kendilerine iyi muamele etmiş olan yönetime karşı küfrân-ı nimette bulunan bir kaç bağî, küstah isyan ettiler, kazan kaldırdılar. Ama kazan oyuncak mı ki; ikide birde kazanı kaldırmak indirmek, kaldırmak indirmek derken, kazan devrildi söndürdü ocağı.” diyor. Yâni, yeniçeri ocağını devlet kapatmış, yok etmiş. “İkide bir kazan kaldırılıp indirilirken kazan devrildi, ocağı söndürdü; isyan ederken ederken, bu sefer kapatılıp yok edildi.” diye söylüyor. 636 Yâni bu işlerde nefse, şeytana fırsat vermemek lâzım! Aldığı vazifeyi muntazam yapmak lâzım! Ordan fırsat buldu mu, namazdan da seni alıkoymağa, bir kıldırıp bir kıldırmamağa başlar... Oruçtan da bir tutturup bir tutturmamağa başlar. Tırtıklar yavaş yavaş senin imanını, amellerini... Onun için çok müteyakkız olmak lâzım, dikkatli olmak lâzım! 5. Soru: Ben sizden ders alalı bir yıl oldu, fakat tam yapamıyorum. Çünkü hem çalışıyorum hemşire olarak, hem çocuğum var, gelen gidenimiz çok. Tamam, şimdi bir insan dersi böyle akşam yapamayacaksa, gündüz gezerken yapar. Çünkü bu bizim ders diye verdiğimiz şeyler beş kalem zikir, beş dakikada biter. Mutfağa giderken 100 tanesi biter, çıkarken 100 tanesi biter, merdivenleri inerken 100 tanesi biter, çıkarken 100 tanesi biter, yani bunların yapılmayacak bir tarafı yok. Yapılmamak şeytânîdir, nefsânîdir veyahut bu işi planlamamaktan kaynaklanan bir dikkatsizliktir, bunların yapılması lazım. Biliyorsunuz, bunları ben söylemiyorum size. Bunları söyleyen Peygamber SAS Efendimiz, o tavsiye etmiş. İnsan, Efendimiz’in tavsiyesini tutmakta biraz gayretli olmalı. 6. Soru: Bir zamandan beri yapamadığım zikirlerimi şimdi en baştan mı başlayacağım yoksa kaldığım yerden mi? Tevbe etsin, kaldığı yerden devam etsin. g. Zikr-i Müdam 1. Soru: İnsanın her zaman düşüncesinin, hatıralarının, aklının, fikrinin Allah olması için ne yapmak gerekir? 637 Bu, zikirle elde edilen bir haldir. Derviş zikreder, zikreder, zikreder, zikreder... Sonra zikir, zikr-i müdâm hâline gelir. Müdâm demek, devamlı demek, dâimî demek... Zikr-i dâimî hâline gelir, kalbi Allah demeye devam eder. O zaman, dâimâ Allah’ı düşünen bir insan olur. O halde ticaretle meşgul olsa, halkın içinde bulunsa bile, Allah’la olmasına engel teşkil etmez. Buna bizim Nakşîbendîlik’te, “Halk içinde Hak’la olmak: Halvet der encümen” prensibi derler. Dervişlikte ilerleyen insanların o ilerlemesi sonunda, Allah’ın lütfettiği yüksek bir makamdır o... Dünya, böyle bir duruma gelmiş insanların hürmetine ayakta duruyor. İsmâil Hakkı Bursevî Hazretleri öyle diyor: “Bunlar var oldukça kıyamet kopmayacak!” Onun için, bunlar dünyanın direkleri gibidir. h. Peygamber Efendimiz’i Anmak Soru: (Zikru’llahi devâün) “Allah’ı zikretmek şifadır, devâdır, insan şifa bulur. (Zikrü’n-nâsi dâün) İnsanları zikretmek hastalıktır.” Bu durumda, Peygamber Efendimiz’i anmanın hükmü nedir? Peygamber Efendimiz’in anılması, insanları anmak grubundan sayılmaz, Allah’ı anmak grubundan sayılır. Neden anıyoruz biz Peygamber Efendimiz’i? Allah’ın Rasûlü olduğu için anıyoruz. Allah’ın elçisi olduğu için seviyoruz. O Allah’ın zikrine girer. Kur’an’ı niye seviyoruz; kâğıt, cilt, mürekkep, meşin... Allah’ın kelâmı diye seviyoruz, Allah’ın kelâmı olduğundan seviyoruz. Rasûlüllah’ı da Allah’ın rasûlü olduğu için seviyoruz. Ve Rasûlüllah Efendimiz hakkında Kur’an-ı Kerim’de ayrıca emir var: إِنَّ اهللَ وَمَالَئِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِي،ِّ يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا )االحزاب٥٦:( 638 (İnna’llàhe ve melâiketehû yusallûne ale’n-nebiyy, yâ eyyühe’llezîne âmenû sallû aleyhi ve sellimû teslîmâ) [Allah ve melekleri, Peygamber’e çok salevât getirirler. Ey iman edenler, siz de ona salevât getirin ve tam bir teslimiyetle selam verin!] (Ahzab, 33/56) diye, ona salât ü selâm getirmeyi, onu zikretmeyi, anmayı; onun anıldığı yerde ona salât ü selâm getirmeyi emrettiğinden, onu anmak insanları anmak grubundan sayılmaz, ilâhî gruptan sayılır. Buradaki insanları anmaktan maksat, Allah’a ibadet etmek, Allah’ı zikretmek varken; dünya kelamı konuşmak, insanların gıybetini dedikodusunu yapmak gibi şeylerle meşgul olmak, insanı günaha sokar demek... Bir yerde oturmuşun “Sübhâna’llah” diyorsun, “Lâ ilâhe illa’llah” diyorsun, Kur’an okuyorsun, hadis okuyorsun... Bunların hepsi zikrullaha girer. Fıkıh kitabı okuyorsun. Kuyuların ahkâmı bahsi geldi. “Havuzun eni şu kadar olursa, havz-ı kebir sayılır; şu kadar olursa havz-ı sağîr sayılır...” Hiç Allah adı geçmiyor. Yine Allah’ın zikridir. Neden? Allah’ın hükmü, ahkâmı öğretiliyor. Allah adı o esnada, o satırların arasında geçmese bile, Allah’ın zikridir. Ötekisi: “Hacı Ahmed Ağa şöyle etmiş, böyle etmiş... Ticarette şu kadar zarar etmiş, bu kadar kâr etmiş... Bir ev yaptırmış, boyu şu kadarmış, eni bu kadarmış... Bilmem ne...” İşte bu boş, mâlâyâni... Bunlardan hastalık arız olur. Çünkü, gıybet olur, dedikodu olur, kalp kırıcı şeyler olur; o bakımdan... Hadis-i şerifte, “İnsanların anılması insana zarar verir, hastalıktır.” denilmesindeki maksat odur. Biz de meclis kurduğumuz zaman, mümkün olduğu kadar ilâhi işlerle, ahirete yarayacak işlerle, din ilimleriyle ilgili sohbetler yapalım! Dünya kelamıyla, dünya insanlarının halleriyle, dedikodularıyla uğraşmayalım! Bir şey daha hatırlatayım: Kitaplarımızda deniliyor ki, “Salihlerin anıldığı yere Allah’ın rahmeti iner.” Demek ki, salihleri 639 anmak da sevapmış, o da yasak değilmiş. (Zikrün nâsi dâün) “İnsanların anılması hastalıktır.” hükmüne salihler bile girmiyor. Çünkü, salihler de Allah’ın has kulları olduğundan, onların anılması da sevap oluyor. Demek ki, bu hadis-i şeriften ve ötekilerden anladığımıza göre, insanların anılmasının hastalık olması; gıybet ve dedikodu, mâlâyâni ve dünyâlık olduğu zamanmış. Ahirete müteallik olunca, zararı olmadığı anlaşılıyor. i. Zikirde Huşu ve Huzur Soru: Zikrederken nasıl bir tefekkür hali içinde olmak gerekir? Aklımıza çok çeşitli şeyler geliyor, bunlardan nasıl kurtulabiliriz. —Bu hatıra gelen şeylere havâtır derler. Hatırına geliyor insanın, meşgul ediyor. Onlardan korunmak için iç tedbirler vardır, dış tedbirler vardır. Abdestli olduğu zaman korunur, bu bir dış tedbirdir. Lokma helâl olduğu zaman korunur. Lokmada karışıklık olduğu zaman, işler karışmaya başlar. Kendisini tam verememe durumuna düşer. Demek ki lokmasına dikkat edecek! Abdestini güzel alacak, usûlüne uygun olarak kusursuz almağa çalışacak, oturacak! Ondan sonra da, söylediği sözlerin mânâsını tefekkür edecek! “Allahu ekber” mi diyor, “Lâ ilâhe illallah” mı diyor; bunun mânâsı üzerinde durarak kendisini konsantre edecek! Arada böyle bir hal arız olursa kendisine; إِلٰهِي أَنْتَ مَقْصُودِي، وَ رِضَ اكَ مَطْلُوبِي! (İlâhî ente maksùdî, ve rıdàke matlûbî) “Yâ Rabbi, benim maksûdum sensin, ben senin rızânı istiyorum!” diye niyetini bir tashih edecek, yeniden başlayacak. Yine bir şey gelirse, yine böyle söyleyecek... Böyle böyle, düşe kalka bu işi karıştırmamayı öğrenecek. 640 2. Soru: Çektiğim tesbihlerden zevk alamıyorum, rabıtalarda zorlanıyorum; ne yapmalıyım? Bu bir günahlara bulaşma emaresidir. Mürid hatalı, günahlı bir şey yapınca, Allah onun üzerinden, dimağından zikrin, ibadetin zevkini alıyor. Bu bir tehlikeli durumdur. Kendi haline dikkat edecek ve hataları varsa onları düzeltmeğe çalışacak. 3. Soru: Bazen rabıtada, bazen de zikir esnasında vücudumun şiştiğini, genişlediğini hissediyorum? Evet, bu zikrin mertebelerinden birisidir; oradan da daha ötelere doğru bazı şeyler olur, tecellîler olur. 4. Soru: Farkında olmadan zikir etmenin, ayet, sûre ve benzerlerini okumanın sakıncası var mıdır? Sakıncası yoktur, makbuldür, iyidir. Farkına varmadan içi otomatik olarak zikrediyor, güzel bir şey bu... Allah yolunda dâim etsin, zikrinde dâim etsin... j. Lâ mevcûde illa’llah Zikri Soru: “Lâ mevcûde illa’llah” diye zikredenler küfre girmezler mi? Bu zikri yapanlar, mahlûkatı reddedip, Allah’ın mahlûkatı yoktan var ettiğini reddedip, mahlûkatı Allah’tan bir parça olarak mı kabul ediyorlar. Bu durum ehl-i sünnet itikadına ters değil mi? Yoksa bunu diyenler başka bir mânâ mı kasdediyorlar? Şüpheye düştüm, açıklar mısınız? Bu tasavvufta derin bir sorudur. (Lâ ilâhe illallah) Allah’tan 641 başka ilâh yoktur, başkasına ibadet edilmez. (İyyâke na’büdü ve iyyâke nestaîn) Ancak Allah’a ibadet ederiz, ancak ondan yardım isteriz. (Kulhüvallahu ehad) Allah tekdir. (Allahus samed) Kulların bütün ihtiyaçlarını görendir, sameddir. Kendisinin anası, babası olmadığı gibi, kendisinden sonra da evlat vs. edinmekten münezzehtir. Kendisine denk de yoktur diye İhlâs Sûresi’nde de bildiriliyor. Bu Lâ ilâhe illallah’ın mânâsının derinlikleri vardır. İnsan tasavvufta zikir yaptıkça, zihninin, gönlünün ve şuurunun ulaştığı mânâlar vardır. Bu mânâlardan birisi de “Lâ mevcûde illallah” mânâsıdır. Yâni, bütün varlıklar netice itibariyle fânidir. كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ )الرحمن٢٦:( (Küllü men aleyhâ fân) [Yer yüzünde bulunan her canlı yok olacak!] (Rahmân, 55/26) buyruluyor Kur’an-ı Kerim’de... Her şey fânîdir. Allah Allah-u Teàlâ Hazretleri kalacak, başka hiç bir şey yok... Bu mânâda Peygamber SAS Efendimiz buyurmuşlar ki:68 كَانَ اهلل،ُ وَلَمْ يَكُنْ شَىْءٌ غَيْرُهُ )حم. خ. طب. عن عمران بن حصين( (Kâna’llàhu, ve lem yekün şey’ün gayrahû) “Allah vardı, ondan başka hiç bir şey yoktu.” Mahlûkatı yarattı. Sonra da yine Allah olacak, başka hiç bir şey olmayacak. Evveli ahiri yok olan fânî varlıklar da aslında var sayılamaz. Gölge gibi, hayal gibi, bir varmış bir yokmuş, masal gibi bir şey yâni... Bu mânâ ile Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin ehàdiyetini, birliğini 68 Buharî, Sahih, c.X, s.464, no:2953; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.135, no:19889; İbn-i Hibban, Sahih, c.XIV, s.11, no:6142; Taberani, Mu’cemü’lKebir, c.XVIII, s.204, no:498; Beyhaki, Sünenü’l-Kübra, c.IX, s.2, no:17480; Tahâvî, Müşkilü’l-Asâr, c.XII, s.333, no:4927; İmran ibn-i Husayn RA’dan. Kenzü’l-Ummal, c.X, s.370, no:29850; Camiü’l-Ehadis, c.XV, s.247, no:15429. 642 daha başka bir derinlemesine idrak zihniyetidir bu... Bu bir tasavvufî neş’edir. Ondan sonra da daha ileri merhalelere geçilir. k. Zikrin Efdal Olduğu Zamanlar 1. Soru: Zikrin faziletli olduğu vakitler ve akşamdan önce zikir yapılması hakkında bilgi verir misiniz? Zikir için uygun zamanlardan birisi akşam namazından evvelki zamandır. İkindiden sonra, güneş batıncaya kadar olan vakit çok kıymetli bir zamandır. Abdül’aziz Hocamız (Rh.A) buyurmuş ki: “Herhalde duaların en çok kabul olduğu zamanlardan birisi bu zaman olduğu kanaatindeyim.” Tecrübeleriyle, tecellîlerle, vâridat ile ölçmüş demek ki... Bu ikindiden sonraki zaman çok kıymetlidir. Sabah namazından sonraki bizim evradı okuduğumuz zaman da kıymetli ama, bu ikindi namazından sonraki zaman daha kıymetlidir buyurmuş Abdül’aziz Hocamız... Hadis-i şerifler var bu konuda... Çünkü, güneşin batışı zamanı, bir günün bitme zamanı... Bir işin bitişinde güzel bir bitirişle bitirmek, sevaplı bir bitirişle bitirmek önemli olduğundan, o vakitteki zikirler kıymetli oluyor. Kıymetli vakitlerden birisi de, geceleyin teheccüd vaktidir. Yâni, imsaktan önceki zaman... Geriye doğru, gecenin yarısına kadar, üçte birine kadar... Biraz uyuyup kalktıktan sonraki o gece vakti de çok kıymetlidir. Göğün kapılarının açıldığı, duaların kabul olduğu zamanlardır. Bundan başka her zaman için özel ibadetler, zikirler olabilir. l. Cehrî Zikir 1. Soru: Görev yapmış olduğum yerde Kâdirî olan bir cemaat var. 643 Onların cehrî zikirlerine katılabilir miyim? “Cehrî zikir yapanın Nakşîliği düşer.” diye bir anlayış var, doğru mu? Hayır, yanlıştır. Öyle şey yok! Zikir cehrî de olabilir hafî de olabilir. Bid’at ehli olmayan, iyi, has bir kardeş topluluğun zikir yaptığını görürseniz katılırsınız. Ulu Cami’ye gittim. Baktım sabah namazından sonra birileri bir şeyler okuyorlar. Yanaşırım, ben de istifade ederim. Hayırlı bir işe, bir ibadete, taate iştirak edilir. Ama bid’at ehli, yalan yanlış iş yapanlar olursa onlara uymak gerekmez. “Nakşîliğin düşmesi” diye bir şey yoktur. Kaldı ki zaten bizim Hâlidî Tarikatı’nın da beş tarikatla bağlantısı, icazeti vardır. Kàdirîlik tarafı da vardır. Onun için böyle düşme gibi bir şey olmaz. Nakşî Tarikatı’nın bazı büyükleri de cehrî zikri tavsiye etmiş ve uygulamışlardır. Onun için bu, yanlış bir söz. Cehrî de olur hafî de olur. Hafî zikrin sevabı çoktur, kalbî zikrin sevabı yetmiş kat daha çoktur. Cehrî zikir de bazen yapılır ve gerekebilir. İnsan ilk başlangıçta iken cehrî zikirle aşkı, şevki daha arttığından öyle de olabilir. Biz de tavsiye edebiliriz, onun bir mahzuru yok. Böyle bir şeye katılabilirler. Düşmek diye bir şey yoktur. 2. Soru: Vasıta ile gelip giderken, araba içinde açık zikir yapılabilir mi? Yapılabilir. Kimse bir şey demiyorsa, yapabilir. Ama ibadetin gizlisi daha makbuldür., Hele zikrin kalbden olanı, dille yapılanından yetmiş kat daha sevaplıdır. Ama, bütün arabadaki arkadaşlar sizin arkadaşınız, şöfor de sizden... Bir yerden bir yere gidiyorsunuz. Bazan böyle aşikâre zikretmenin insana şevk ve kalbine kuvvet verme durumu vardır. O zaman olabilir, yapılabilir. 3. Soru: 644 Zikir esnasında kendinden geçip bağırmak makbul müdür? Hazımsızlıktan olur. Hazmeden insan, ses çıkartmaz. Hazmedemeyen insan, heyecanı taştığı için, heyecanına hakim olamadığı için bağırır. Çok makbul değildir. Sessiz olmak lâzım! Deryaları yutmak lâzım ama sesini çıkartmamak lâzım! 4. Soru: Sesli zikirde zikrin şevkinden elleri birbirine vurmanın, sesi yükseltmenin, baş ve vücut ile çeşitli hareketler yapmanın mahzuru var mıdır? Hocamız tavsiye etmezdi. Mümkün olduğu kadar sakin yapmağa çalışmak lâzım!. 5. Soru: Bazıları İslâm’da cehrî zikrin olmadığını söylüyorlar; ne dersiniz? Cehrî zikir vardır. Peygamber Efendimiz zamanında da vardır. Bazı sahabeye kendisi cehrî zikri de tavsiye etmiştir. Kur’an-ı Kerim’de Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin âşikâre veya gizli zikredilebileceğine dair ayet vardır. 6. Soru: Başka tarikatların zikrine katılabilir miyiz? Tüm müslümanlar birbirlerinin kardeşleri olduğundan sàlih kimselerin zikirlerine katılabilir. m. Ayakta Zikir Soru: Ayakta zikir yapmanın dinimizde bir sakıncası var mıdır? Bir sakıncası yoktur. Çünkü: 645 الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اهللَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ )اۤل عمران١٩١:( (Ellezîne yezkürûna’llàhe kıyâmen ve kuûden ve alâ cünûbihim) [Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken (her vakit) Allah’ı anarlar.] (Al-i İmran, 3/191) buyruluyor. Ayakta da, oturarak da, hattâ yanına yaslanmış olarak da zikretmenin câiz olduğunu bu ayet-i kerime ve başka ayet-i kerimeler gösteriyor. Câizdir, olabilir. Her anda zikir yapmak uygundur. Yolda yürürken, otururken, ticaret yaparken, kasasında otururken, otobüste giderken, gece yatınca uyku uyuyuncaya kadar kalbinin, dilinin Allah demesi, “Lâ ilâhe illa’llah” demesi, salât ü selâm getirmesi, zikir yapması her hâl ü kârda câizdir. Gàliba bu kardeşimizin sormak istediği; böyle dalga oluyorlar, el ele tutuşuyorlar, öyle zikir yapıyorlar. Bizim yolumuzda böyle yapılmıyor ama, câiz değildir demek değil... Biz zikri oturarak yapıyoruz. Kendimiz olduğumuz zaman hafif sesle veya kalbî olarak yapıyoruz; kalbî zikrin sevabı çok olduğu için... Fakat fazla yüksek sesle, kan ter içinde kalarak, devrilerek, yıkılarak yapılan zikir câiz değildir. Bir arkadaşımız anlattı: “—Almanya’da bir caminin birkaç katı var... Biz alt katta bulunuyoruz. Üst katta seminer odaları ve sâireler var... Orada kıyamet kopuyor, yer yerinden oynuyor, binâ sallanıyor. Çıktım; meğer zikir yapıyorlarmış. Devrilmişler, birbirlerinin üstlerine yıkılmışlar, hurda haş olmuşlar.” diyor. “—Yâhu zikrin de tadını kaçırdınız, cıvıttınız işi!” demiş, azarlamış onları, kızmış, bağırmış. Böyle zikir olmaz. Böyle maskaralık olmaz! Edebi, âdâbı vardır zikrin... Terbiyesi vardır, huzurda olmanın ciddiyeti vardır. Çok fazla bağırmağa lüzum yok... Birisi bağırarak dua ediyordu da, Peygamber Efendimiz’in hac 646 ettiği zaman... Dedi ki: “Ey insanlar! Kendinize gelin! Siz, sizi duymayan bir kimseye hitab etmiyorsunuz ki, bu kadar fazla bağırmağa lüzum yok!” buyurdu Peygamber Efendimiz... Onun için, zikrin nezâketle, zerâfetle, nezâfetle yapılması; öyle fazla gürültüye patırtıya işin boğulmaması lâzım geliyor. n. Zikir Sırasında İlâhi 1. Soru: Zikir sırasında ilâhi söyleme konusunda ne buyurursunuz? Bir taraftan zikir devam ederken, bir taraftan da ilahi söylemeyi bazı tarikatlar kullanmıştır. Bazı tarikatlar zikrin değişmesinde, ritmin hızlanmasında bir ara vasıta olarak bunu kullanmışlardır. Bir de aşkın şevkin artmasında kullanmışlardır. Bizim yolumuzda zikrin içinde ilâhi söylemek yoktur ama, Hocamız zikir yaptıktan sonra, “Haydi bakalım Muammer [Dolmacı], başlayın bakalım!” filan diye ilahi söyletirdi. Sevdiği ilâhiler vardı, onların söylenmesini isterdi. İlâhinin kendisi mâna itibariyle güzelse, zikir esnasında da söylenebilir. Fakat söylenişi zikri, zikrin havasını bozmamalı, çok yüksek sesle olmamalıdır. 2. Soru: Bazı zikir meclislerinde zikir esnasında ilâhi söyleniyor, uygun mu? Uygun ise ilâhili zikir mi daha evlâdır, ilâhisiz mi? İlâhili zikirden daha çok hoşlanmak bir kusur mudur, ya da hoşlanmakta bir kusur var mıdır? Bu biraz uygun olmuyor. Zikir Allahu Teàlâ Hazretlerinin zikri. Sade olması daha iyi oluyor. Zikir karışıyor, zikri yapan insanın aklı ve dikkati dağılıyor. O bakımdan pek uygun olmuyor. Bazıları bunları yapmışlar. Büyük evliyâullahtan bazıları zikir meclislerinde bazı ilâhileri, bazı mânaları öğretmek için kullanmışlar. Ama biz böyle yapmasak daha iyi olur. Şahsen 647 benim tercihim böyle. 3. Soru: Zikir esnasında def çalanlar var, ney çalanlar var; ne dersiniz? Bazı tarikatlarda uygun görmüşlerdir. Zikrin temposunu ayarlamakta kullanmışlardır. 4. Soru: Falanca yerdeki filanca dergâhta tasavvuf mûsikisi eşliğinde sesli zikir yapılıyor. Mevlânâ Hazretlerinin de bu şekilde sema yaptığı ne derecede doğrudur? Dinimizde yeri nedir? Bu dergâhta yabancı turistlerin de gelip sohbete katıldığı ve müslüman olduklarını işittim. Bu cihette faydalı olabilirler mi? Tasavvufta ilâhiler kullanılmış. Dergâhlarda, tekkelerde zikirlerden sonra veya zikrin esnasında zikrin mânasına uygun ilâhiler söylenmiş. Yalnız mûsiki, mesela Mevlevî mûsikisi, bir takım aletler kullanılarak yapılmış. Bazı tekkelerde de sadece sesin, makamın eşliğinde yapılmış. Bunları uygun gören alimler de var. Mümkün olduğu kadar bunlardan kaçınarak, tamamen... Peygamber Efendimiz’in zamanında böyle yok tabii. Böyle olmadığı için bunu zikir esnasında kullanmayıp, zikirden sonra ayrıca ilâhi okumak tarzında olabilir. Zikri böyle mûsiki makamıyla yapınca, sanki dinde yeni bir ibadetin yeni bir tarzda yapılması gibi bir durum oluyor, diye uygun görmeyenler vardır. Herhalde doğrusu odur. İbadetlerde biraz daha dikkatli olmak lazım. o. Zikir Meclisinde Bulunmanın Sevabı Soru: Sadece dil ile yapılan zikirden ecir kazanılır mı? “Sadece dil ile” ne demek? “Allah Allah” diyor ama kalbi henüz 648 uyanmamış. Zevkine tam varamıyor ama Allah diyor, Lâ ilâhe illa’llah diyor. Yine kazanır. Hatta daha müjdeli bir şey söyleyeyim, muhterem kardeşlerim! Zikir yapanların meclisine gelmiş oturmuş insan bile sevap kazanır. Mükâfât dağıtılırken Allah; “onlara da verin.” diyor. Çünkü onların yanında oturdu. Zikredenlerin yanına postacı gelse; “Hocaefendinin zikri bitsin de şu kâğıdı imzalatayım, telgrafı verip gideyim.” dese o yine ecir alır. Cenâb-ı Hak Teàlâ:69 هُمُ الْقَوْم،ُ الَ يَشْقَى بِهِمْ جَلِيسُهُمْ . (Hümü’l-kavmü, lâ yeşkà bihim celîsühüm) “O zikredenler öyle mübarek insanlardır ki, onların yanında olan insanlar da mahrum kalmaz, onlar da onlardan sayılır.” diye onları da mağfiret eder. Ne sebeple gelirse gelsin, devecisi gelse o bile sevaba nâil olur. O bakımdan zikir çok kıymetlidir. Sen şimdi anlamazsan da yavaş yavaş anlarsın. Makine yavaş yavaş ısınır. Motor yavaş yavaş verimli ve güzel çalışmaya başlar. Sen çalışmaya devam et, hızını bulursun. İnsan ilk önce 10 kilometre ile giderken yavaş yavaş hızı yükselir. 69 Buhàrî, Sahîh, c.V, s.2353, Deavât 83/66, no:6045; Müslim, Sahîh, c.IV, s.2069, no:2689; Tirmizî, Sünen, c.XII, s.28, no:3524; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.251, no:7418; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.III, s.139, no:857; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.672, no:1821; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.319, no:2434; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.I, s.399, no:531; Taberânî, Dua, c.I, s.531, no:1895; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.II, s.376; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.414, no:1747; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IX, s.230, no:8306. 649 23. RABITA a. Rabıta Nedir? 1. Soru: Rabıta Allah’la kulun arasına girmek midir? Muhterem kardeşlerim! Rabıta, irtibat mânâsına geliyor, ilgi kurmak, irtibatlı olmak mânâsına geliyor. Nasıl hani, İstasyonu arayıp düğmeyi çeviriyorsunuz; ilgiyi kurduğunuz zaman, o radyo istasyonunun yayınını alabiliyorsanız, böyle bir ayarlama gibi bir şey olmuş oluyor. Rabıta, bir sevgi bağlantısıdır, bir saygı bağlantısıdır. O bakımdan... Şimdi bir insan hocasıyla beraber, şeyhiyle beraber bir yerde olsa güzel olur. Aynı mecliste olsalar, sohbetinde bulunsa, sözünü dinlese; beraberce ellerine tesbihleri alsalar, zikirleri yapsalar güzel olur. Bu böyle olmadığı zaman, gözünü kapatacak, mürşidiyle irtibatını kuracak, mürşidini karşısında tasavvur edecek... O da onun karşısında oturmuş, mübârek bir mecliste beraberlermiş diye göz önüne getirecek... Böyle gönül aleminden bir irtibat sağlayacak... Bu irtibata rabıta deniliyor. Böyle mürşidiyle bir irtibat kurduğu zaman; ziyaretine gittiği zaman, aynı mecliste beraber zikir yapsalar nasıl oluyorsa, orda da öyle bir durum oluyor. Beraber zikretmiş olacaklar, irtibat kurmuş olarak zikretmiş olacaklar. O zaman, böyle bir bağlantı kurulduğu zaman, mürşidindeki füyûzat ve mânevî berekât kendisine intikal eder. O bağlantının bereketiyle kendisi çok feyizyâb olur ve yaptığı ibâdetin tadını duyar, faidesini görür. İnsan böyle bir fenâ fi’llâh, bekà bi’llâh makamına ermiş mürşid-i kâmil ile irtibat kurduğu zaman, istasyonu bulmuş gibi olur. O zaman kendisi çok istifade eder. Büyüklerimiz böyle diyorlar. Bu bir sevgi bağlantısıdır ve kısa zamanda müridin terakkî etmesi için gerekli bir çalışmadır. 650 Bunun hem asrımızın modern ilimlerinden, hem de tarihimizden ve dinimizden çok misalleri vardır. Ebûbekr-i Sıddîk Efendimiz, Rasûlüllah Efendimiz’i her zaman karşısında görürmüş. Hattâ utanırmış. O kadar böyle canlı bir tarzda karşısında görürmüş ki, utanırmış ayağını filân da uzatamazmış. Yanında değil ama, yanında gibi... İşte buna fenâ fi’r-rasûl makamı derler. Yâni, nereye baksa Rasûlüllah’ı görüyor; Rasûlüllah’ı görür hale gelmiş oluyor. O hale ermek için de, ilkönce fenâ fi’ş-şeyh makamı denilen hale ermiş olmak, şeyhini görür hale gelmek lâzım ki; oradan fenâ fi’r-rasûl makamı nasib olsun, oradan fenâ fi’llah makamı nasib olsun diye, büyüklerimiz böyle bu meseleyi açıklamışlardır. Bir de bazı kitaplarda belirtiliyor ki, Yusuf Aleyhisselâm’ın hikâyesinde, tam öyle Zelihâ Valide kapıları kapatıp da, “Gel bakalım!” dediği zaman; وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْالَ أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَ ا الْمُخْلَصِينَ )يوسف٢٤:( (Ve lekad hemmet bihî ve hemme bihâ lev lâ en raâ burhâne rabbihî) [Andolsun ki, kadın ona meyletti. Eğer Rabbinin işaret ve ikazını görmeseydi o da kadına meyletmişti. (Kezâlike li-nasrife anhü’s-sûe ve’l-fahşâe) İşte böylece biz, kötülük ve fuhşu ondan uzaklaştırmak için delilimizi gösterdik. (İnnehû min ibâdine’lmuhlasîn) Şüphesiz o ihlâslı kullarımızdandı.] diye bildiriliyor ayet-i kerimede... “Rabbinin burhanın
.ı gördü, kendisine hakim oldu, uymadı. Kapıya doğru kaçtı.” diye bildirildiği sırada, o gördüğü burhan nedir diye bazı kimseler diyorlar ki: Babası Ya’kub AS’ı karşısında görmüş... Ya’kub AS’ın hayalini aynen karşısında görmüş. Babası karşısında... Evlâdına böyle bakıyor. O zaman kendisine daha iyi hakim olmuş, o teklife karşı direnmiş. 651 O bakımdan bu işin bir takım mânevî tarafları vardır. O vazifeyi yapan insanlarda da böyle bazı şeyler hasıl oluyor. Evliyâullahın işleri, bizim bildiğimiz şu dünya hayatındaki işlerimizden biraz farklı oluyor. Şimdi Pakistan’dan birisi bana bir mektup gönderdi. Türkiyeden Pakistan’a gitmiş. Benden de cevap istiyor. “Rüyamda Mehmed Zâhid Hocamız’ı gördüm.” diyor, gördüğü şeyleri anlatıyor: “Heyecandan uyandım. Yatakta yanımda yatan hanımım: ‘—Şimdi odadan dışarıya çıkan ihtiyar zâtı sen de gördün mü?’ dedi. ‘—Yok!’ dedim. ‘Nasıl bir kimseydi anlat bakalım!’ dedim. Tıpkı Hocamız’ı tarif etti.” diyor. Evet, rüyasında görünmüş buna ama, yanlarına da ruhaniyetiyle gelmiş. Karısı da görmüş de, soruyor rüyayı gören kimseye: “Gördün mü, şu kapıdan çıkan zâtı? Sırf ben mi gördüm, sen de gördün mü?” diye... Aynı şeyi, bizim burada bir Lütfullah kardeşimiz vardı, Allah rahmet eylesin, cennet mekânı olsun… Kıztaşı’nda apartmanda otururlardı, o anlattı: “—Bir gün odada yemeğimizi yedik. Ben de odadan sofaya çıkmak istedim. Sofanın elektriği kapalı, karanlık sofa... Kapıyı tam açtım, karanlıkta Mehmed Zâhid Hocamız böyle karşımda duruyor... Ben ona bakıyorum, o bana bakıyor... Korkulacak bir değil ama, heyecanlandım, tüylerim diken diken oldu. Sırtımdan bir soğuk ter boşandı. Ondan sonra yavaş yavaş Hocamız karşımdan kayboldu.” dedi. Şemseddin-i Sivâsî Hazretleri’ni anlatıyorlar: Müridiyle kapıdan çıkmış, şöyle bir duvara yaslanmış, şöyle bir müddet durmuş, gözleri kapalı... Müridi diyor ki: “—Ne oldu efendim, rahatsızlandınız mı?” “—Hayır evlâdım, rahatsızlanmadım. Buna rahatsızlık demezler, buna insilâh derler. İnsanın ruhu bedeninden çıkar, o zaman böyle beden böyle halsiz kalır. O hal oldu da onun için 652 böyle oldu.” diyor. Yâni, bu tasavvufî hayatın ihlâslı, aşık-ı sâdık mensuplarına Allah-u Teàlâ Hazretleri, başta sizin ve bizim kolay anlayamayacağımız, mânevî bir takım haller nasib ediyor. Rabıta da öyle bir hal olmuş oluyor. Yapan görür. 2. Soru: Rabıta-i mürşid yaparken mürşid Allah ile kulu arasına girmiyor mu? Olmuyor. Ne demek Allah ile kul arasına girmek; nereden çıkmış? İlgisi yok! İnsan namaza duracağı zaman, “Allahu ekber” derken Kâbe’yi karşısında hayal edecek. Kâbe’ye doğru dönüyor ya... Tasavvur edecek: Mültezem şurada, Hacer-i Esved şurada, Hatîm şurasında, Makàm-ı İbrâhim şurada... Bu Allah’la kulun arasına Kâbe’nin girmesi midir? Değil... Böyle bir şey tasavvur edebilir. İnsan askerdeyken gözünü kapattı, annesini babasını düşündü. “Ah evim, barkım, annem, babam...” diye hayal etti. Bu Allah’la kulu arasına girmek değildir, onunla bir ilgisi yoktur. Şimdi biz karşı karşıya konuşuyoruz. Mürid de tesbih çekerken şeyhimle beraber çekiyoruz diye düşünüyor; ne var yâni? Allah mekândan münezzehtir. Öyle aradan, aralıktan filân da münezzehtir. Araya girmek diye bir şey bahis konusu değildir. b. Sàdıklarla Beraber Olmak Soru: Rabıta yapılırken mürid şeyhi ne olarak görmelidir? Rabıtaya şirk diyenlere verilecek aklî ve naklî deliller nelerdir? Rabıta ile ilgili Necip Fâzıl merhumun güzel bir kitabı vardır. Hâlid-i Bağdâdî Efendimiz’in Rabıta Risâlesi’nden faydalanarak, kendisi de birtakım görgülerini katarak yazmış. Onu okumanızı tavsiye ederim. 653 Allah-u Teàlâ Hazretleri: وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ )التوبة١١٩:( (Ve kûnû meas-sàdıkîn) “Sadık kullarımla beraber olun!” (Tevbe, 9/119) buyuruyor. Yâni “Onlar gibi olun, onların yanında olun, onların cephesinde olun, onların gittiği yolda, onların safında bulunun!” mânâsına geliyor. Onun mânevî tatbikatı, mânevî bakımdan beraber olmak, böyle rabıta ile sağlanıyor. İnsanın hocasıyla beraber olması, vaazını dinlemesi, nasihatını dinlemesi, dinini ondan öğrenmesi lâzım! Bu her zaman mümkün olmuyor. Hem insanlar muhtelif yerlerde oturuyorlar, uzak diyarlara gitmiş oluyorlar. Hem de, günün bir kısmının istirahatle geçmesi gerekiyor. Günün her saatinde insanın hizmette olması da kolay olmuyor. O bakımdan rabıta yapılıyor. Rabıta yapıldığı zaman, mürid şeyhinin huzurunda olmuş oluyor. Onu denetleyici olarak da düşünebilir. Sevdiği bir kimse olarak, hocası olarak onu karşısında hayal edecek, zikri beraber yaptığını düşünecek. Rabıtanın şirk olmasının hiç bir aslı, esası, dayanağı yoktur. Çünkü, insanın gözünü kapatması serbesttir. Gözünü kapattığı zaman sevdiği bir insanı düşünmesi serbesttir. Bunun şirkle hiç bir ilgisi yoktur. Onlar herhalde tasavvufu bilmiyorlar veya rabıtayı bilmiyorlar, böyle bir görüşe saplanıyorlar. Ya da İbn-i Teymiye’nin filân kitaplarını iyi okumuyorlar. Ben şöyle onların kitaplarını ve o kitaplardan alınan özetleri okuyunca, baktım o da bizim gibi düşünüyor. Tasavvufa saygılı, bu gibi pek çok konuda oldukça güzel ifadeleri var... Demek ki yarım bilgili olan insanlar, meseleyi anlamadıkları için yalan yanlış konuşuyorlar. Şirk Allah’a ortak koşmak demektir. Allah’a ortak koşmakla ilgili herhangi bir şey burada olmadığı için, öyle bir husus yoktur. İnsanın sevdiği bir kimse ile beraber olmak istemesi, beraberliğini 654 düşünmesi şirk değildir. Birçok mânevî faydaları var... Feyz almak bakımından, insanın yetişmesi bakımından fevkalâde önemli... Râmûzü’l-Ehâdis’te bir hadis-i şerif var; Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:70 إِذَا أَضَلَّ أحَدُكُم شَيْئًا أوْ أرادَ غَوْثا،ً وهُوَ بِأَرْضٍ لَيْسَ بِهَ ا أَنِيسٌ ، فَلْيَقُل:ْ يَا عِبَادَ اهلل أَغِيثُونِي، يَا عِبَادَ اهلل أَعِينُونِي، فإِنَّ هللَ تَعَالٰى عِبَادًا الَ يَراهُمْ )طب. عن عتبة بن غزوان( RE. 32/7 (İzâ edalle ehadüküm şey’en, ev erâde gavsen, ve hüve bi-ardın leyse bihâ enîsün) [Sizden birisi hiçbir kimsenin olmadığı bir yerde, bir şeyini kaybeder veya bir yardıma ihtiyacı olursa şöyle desin: (Yâ ibâda’llah, ağîsûnî) “Ey Allahın kulları bana imdat ediniz! (Yâ ibâda’llah, eînûnî) Ey Allahın kulları bana yardım ediniz!” (Feinna’llàhe teàlâ ibâden lâ yerâhüm) Muhakkak ki her yerde Allah’ın görünmeyen bir kısım kulları bulunur.] Bir geniş arazide, çölde giderken hayvanınız ürktü, kaçtı. Yardım edecek bir kimse de yok... Çölde uçsuz bucaksız dağların, kum tepelerinin arasında kayboldu. Bulmanız mümkün değil. Kaldınız çaresiz. Sular orada, yiyecek orada... Kumların üstünde bata çıka sizin yürümeniz mümkün değil. Yandınız, mahvoldunuz. Böyle bir durumla karşılaştınız. Ne yapacaksınız? Deyiniz ki: (Yâ ibâda’llàh ağîsûnî) “Ey Allah’ın kulları, bana yardım edin! (Yâ ibâda’llah, eînûnî) Ey Allah’ın kulları, benim imdadıma yetişin!” diye böyle söyleyin! Çünkü, Allah’ın sizin görmediğiniz maddî mânevî erleri olur, evliyâullahı olur; onlar imdada 70 Taberâni, Mu’cemü’l-Kebir, c.XVII, s.117, no:290; Heysemi, Mecmaü’zZevâid, c.X, s.188, no:17103; Utbetü’bnü Gazvan RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.706, no:17498; Câmiü’l-Ehâdis, c.II, s.349, no:1409. 655 yetişirler.» diye Peygamber Efendimiz tavsiye ediyor. Onun için, Peygamber Efendimiz böyle deyin dediğine göre, Allah’ın evliyâsına da böyle salâhiyet verildiğine göre; ondan yardım istese bile, yine bir mahzuru yoktur. Çünkü, mahzuru olsaydı, Peygamber Efendimiz tavsiye etmezdi. Onun için bu şirk lafı bir taassuptan kaynaklanıyor. Bir takım insanlar tasavvufa düşman olmuşlar. Bu tasavvuf düşmanlığını İngilizler körüklemiş. Meselâ geçtiğimiz asırda, İngilizler Osmanlı’yla çeşitli cephelerde harp ederken, iki büyük tehlike tesbit etmişler: 1. Hac 2. Tasavvuf, tarikatlar Neden? Hacca gittiği zaman müslümanlar, dünyanın dört bir yerinden gelip bir yerde toplanıyorlar. “İngilizler falanca yerde şöyle yaptı, böyle yaptı... Ona karşı şöyle tedbir alalım, böyle tedbir alalım!” diyorlar. Ondan dolayı İngilizlerin başarısı veya gayrimüslimlerin, İslâm’a suikast için çalışanların oyunları bozulmuş oluyor. Onun için hacca düşmanlar... O zamandan başlamışlar, hac mevsimi geldiğinde haccı engellemeye... İşte, “Salgın hastalık var!” filân diye yalan dolan haberler yaymağa... Bu, yakın zamanlara kadar devam etti. Sonra birden salgın hastalıklar filân hepsi kalktı. Yalanmış demek ki... Yâni, hac mevsiminde ilkönce “Bir salgın hastalık var!” diyorlardı. “Gidersen, ölürsün!” diyorlardı. Hastaneye havale ediyorlardı, seyahat hürriyetini tahdit ediyorlardı. Doktorların keyfine kalıyordu. Rapor vermeyince, adam burada kahrından ölüyordu. Saçma sapan şeyler... Şimdi bak hiç bir şey olmuyor elhamdü lillâh... Yalanları ortaya çıktı. Bir de bu tarikatlardan, tasavvuftan has müslüman yetiştiği için çok korkmuşlar. Meselâ deniliyor ki: “Hâlâ Orta Asya’da, Türkistan’da, Rus diyarlarında bozulmadan duran insanlar, bu tarikat sayesinde, tasavvuf sayesinde korunabilmişler, Rus baskılarının karşısında durabilmişler.” diyorlar. 656 Ayrıca bir de hilâfet meselesinden çok korkuyorlardı. müslümanların halifesi olursa, ödleri patlıyor. Neden? O zaman, “Azerbaycan’da Ruslar saldırmış, ona karşı tedbir alın! Bulgaristan’da Bulgarlar şöyle yapmış, ona karşı tedbir alın!” dediği zaman, tüm Ümmet-i Muhammed ayağa kalkacağından, böyle bir merkeze bağlılığı istememişler. Halbuki onu kurmak, her müslümanın boynuna vacib! Çok önemli bir şey... Çünkü dağınık olduğun zaman, düşman tek tek yakalayıp mahvediyor. Kuzucukları birer birer kurtlar parçalıyor. O bakımdan böyle şeyler olduğundan, bir tasavvuf düşmanlığı almış gitmiş. Suud’da korkunç bir tasavvuf düşmanlığı var... İran’da kendine göre bir acaib tasavvuf düşmanlığı var... Radikal müslüman dediğimiz, yeni müslüman kardeşlerde bir tasavvuf düşmanlığı var... Kur’an-ı Kerim’de zikir emri var... Seksen, doksan yerde Allahu Teàlâ Hazretleri zikri emrediyor. Nefsi terbiye etmek, tezkiye etmek vazifesi Kur’an-ı Kerim’de var: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا. وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا )الشمس١٠-٩:( (Kad eflaha men zekkâhâ. Ve kad hâbe men dessâhâ) “Nefsini terbiye eden kimse kurtulmuş, onu fenâlıklara gömen kimse de ziyana uğramıştır.” (Şems, 91/9-10) Ahlâkı güzelleştirme emri Kur’an-ı Kerim’de var... Nefsin oyunlarına karşı tedbir almak, şeytanla mücadele etmek meselesi var... Tasavvufun tüm konuları Kur’an-ı Kerim’in emirlerinden çıkmış, hepsi Kur’an-ı Kerim’de var... Sen bunları nasıl inkâr edersin, zikri nasıl inkâr edersin? İslâm’ı bilip tasavvufu inkâr etmek mümkün değil... Ama cahiller tutturmuşlar, öyle gidiyorlar. Biz de bunların yanlışlığını belirtmek için mecmualarımızda en alim kimselerle röportajlar yaptırıp yayınlıyoruz. Büyük mezheb imamları tasavvuf hakkında ne demişler, onların sözlerini yazıyoruz. İmam-ı Azam böyle buyurmuş, İmam Şafiî böyle 657 buyurmuş, İmam Mâlik böyle buyurmuş, Ahmed ibn-i Hanbel böyle buyurmuş... Şu zâtı medhetmiş, bu şeyhe bağlanmış filân diye onları yazıyoruz ki, millet bu oyunun tesiri altında kalmasın... c. Rabıtanın Faydası 1. Soru: Rabıta-i mürşidin müridi yetiştirme ve olgunlaştırmadaki rolü nedir? Çok büyüktür. Hadis-i şeriften alınmadır. Peygamber Efendimiz’le sahabesi arasında rabıta vardı. Ebûbekir Sıddîk Efendimiz’in gözünden Peygamber Efendimiz’in hayali gitmediği için, yalnız olduğu zaman bile rahat olamıyordu. Ayağını uzatamıyordu, serbest olamıyordu. Yâni, rabıta sevmekten kaynaklanır. Ayrıca, bu rabıta dolayısıyla hakîkaten mânevî bir yakınlık ve bağlılık hâsıl olur. Bu bağlılık, mürşide rabıtadan, Rasûlüllah’a rabıtaya götürür insanı... Sonunda insan, Rasûlüllah’la rabıta etme haline gelir. Onun için, bir yetiştirme merhalesidir bu... Bilinenden bilinmeyene doğru yükselmedir. Kolaydan zora doğru ilerlemedir. Bir merhaledir ve şarttır. Peygamber Efendimiz diyor ki: “Nefsim elinde olan Allah’a yemin ederim ki, siz beni annenizden, babanızdan, evlâdınızdan ve bütün insanlardan bile daha çok sevmedikçe, hakîkî müslüman olamazsınız.” Rabıta aslında sevgiden kaynaklanıyor. O sevgi ile, onu düşünmesiyle, onunla mânevî beraberliğini kuruyor. Bu beraberlik kuruluyor. İnsan rûhî merhalelerde ilerlediği zaman, bu bedene bağlı kalmıyor ruhu... Yusuf AS, Yâkub AS’ı görüvermiş karşısında... Zeliha Hatun kapıyı kapatıp, “Hadi, ikimiz kaldık!” dediği zaman, Yâkub AS’ı görüveriyor karşısında... “Ne yapıyorsun evlâdım, bu 658 ne durumdur?..” gibilerden, Yâkub AS’ın böyle parmağını ısıraraktan göründüğünü naklederler. Evliyâullahın da böyle görünmesi vardır. Evliyâullahın ruhları bedenlerinden çıkıp böyle dolaşabilir. Bizim şeyh efendilerimizden birisine demişler ki, “Efendim sizi filânca yerde gördük...” “Evet evlâdım! Demin oraları düşünüvermiştim.” demiş. Burdan düşünür gibi bir şeyle, o tarafta onun şeyi görünür. Böyle şeyler olur. Bunlar hep rabıtanın inceliklerinden, detaylarındandır. Kişinin gözünü kapatıp annesini babasını düşünmesi nasıl tatlı bir şeyse, normal bir şeyse... “—Ne yapıyorsun?” “—Ah, ak sakallı babacığım hatırıma geldi. Nur yüzlü, başörtülü annem hatırıma geldi. Gözümü kapattım, onu hayal ediyorum.” Bunun şirkle bir ilgisi olmadığı gibi, insanın da şeyhini böyle düşünmesi, sevgi bağı olarak lâzımdır ve gereklidir. Sevmesi, sayması, dinlemesi ve böyle düşünmesi feyzinin çok olması için de gereklidir. Bu bir alıştırmadır. Sonunda Rasûlüllah’la görüşme haline gelebilmesi için alıştırmadır, başlangıçtır, birinci bölümüdür işin... Daha ötedeki bölümlerine bir gidiştir. Onun için gereklidir. d. Rabıtaya Karşı Çıkanlar 1. Soru: “Rabıta şirktir, İslâm’da delili yoktur.” diyorlar; ne dersiniz? Hayır! Allah’tan başka bir tanrı düşünmek şirktir. Rabıta ise, hayalinde şeyhini tahayyül etmektir. Bu şirk değildir. Hayal kurmak yasak değildir. İnsan sevdiği için annesini babasını düşünebilir gözünü kapattığı zaman... Memleketini düşünebilir. Yaz mevsimini, tatili vs. yi düşünebilir... Gözünü kapatır, Kâbe-i Müşerrefe’yi, Medine-i Münevvere’yi düşünebilir. Bunun gibi hocasını düşünebilir. 659 Hocasını hayalinde karşısında düşünür, bu gayet normaldir. Şirk, Allah’ın birliğini kabul etmemek demek; bununla bir ilgisi yok... Rabıtayı bilmiyorlar, uzaktan uzağa tenkid ediyorlar. Ne olduğundan haberleri olmadığı şeyleri tenkid ediyorlar. 2. Soru: Şeyh ile rabıta yapmanın bid’at olduğu söyleniyor; ne dersiniz? Hayır, bid’at değildir. Taa Peygamber Efendimiz’in zamanına kadar giden geçmişi vardır. Hattâ Kur’an-ı Kerim’de ona dair işaretler vardır. Bu bir mânevî haldir. İnsan o çalışmayı yaptığı zaman hasıl olur. Bu bid’at da değildir, şirk de değildir, yanlış da değildir. Güzeldir, iyi bir tasavvufî çalışmadır ve faydalıdır. 3. Soru: Rabıtaya delil olarak Peygamber SAS’in zamanından bir örnek verir misiniz? 660 Peygamber SAS Efendimiz, Ebûbekir Sıddîk Efendimiz’in gözünden hiç gitmezmiş. Evde yalnız olduğu zamanda bile... Hattâ onun hayalinin gözünün önünde devamlı olmasından dolayı, ayağını uzatmaya utanırmış, helâya gitmeye utanırmış. Bu bağlılığın bir misâlidir, fenâ fir rasul olmanın alâmetidir. Rabıta da zâten, o olsun diye yapılan bir çalışmadır. e. Rabıtanın Yapılışı 1. Soru: Rabıtada tahayyülde zorluk çekiyorum, ne tavsiye edersiniz? Şeyhinin sohbetine fazla devam etsin. Sevgisi ziyadeleşince olur. 2. Soru: Resimle rabıta olur mu? Olmaz, uygun değil! Pis suyla abdest alınır mı? Resmin ancak bir takım meşrû sebeplerle müsaadesi var... Sen onu meşrû sebepler için kullanabilirsin. Pasaport çıkacak, tapuda lâzım, bilmem nerde lâzım; orda kullanabilirsin. Onun dışında öyle resimle rabıta yapmak bid’attir, uygun değildir. Tarikatta bid’attır, böyle şey olmaz! O hocasına, usûlüne uygun olarak rabıta edecek, resimle yapmayacak! 3. Soru: Büyüklerimiz fazla açken veya fazla tokken rabıtayı ve zikri tasvip etmemişler; ”Midenin rahat bir zamanında bunların yapılması gerekir.” demişler. Oruçluyken veya fazla aç olmamak şartıyla aç olunduğu bir zamanda rabıta yapılıyor ve bu esnada mide bulantısı gibi şeyler meydana geliyorsa rabıtaya devam etmek gerekir mi, yoksa bırakmalı mı? Rabıtanın rahat olması için “Ne çok aç, ne çok tok olduğu zamanda olsun.” denmiş. Midesi gurulduyorken, içinde açılık 661 varken, o duygu onu bastırdığı için uygun değildir. Hatta namaz bile öyledir. “—Namazla yemek aynı anda; hangisini tercih edelim?” diye karşına geldiği zaman, bizim fıkhımız “önce yemeği” tercih etmiştir. Neden? “—Yemeği yesin de namazı huzurlu kılsın.” diye, yoksa “Namaza durduğu zaman aklında kebaplar, yemekler varken, namazda huzurlu olamayacak.” diye böyle yapmışlardır. Onun için, mühim olan rabıtanın huzurlu yapılmasıdır. Sakin bir halde olmak esastır. Mide bulantısı açlıktandır; tabi o zaman insan karnını doyurmalı. Bazen uykusuzluktan da böyle şeyler olur, rabıtayı tam yapamaz, zikri tam yapamaz. Onlar hakkında da hadis-i şerifte tavsiye; “Uyusun, uykusunu alsın; ondan sonra yapsın.” şeklindedir. Zorlamalı olmaması lazım. 4. Soru: Rabıtada Peygamber Efendimiz’i düşünsek, daha iyi olmaz mı?.. Zâten oraya getirecek. Yâni, Peygamber Efendimiz’i düşünmeye müridin ilk başta kabiliyeti yetmez ve o tecellîye kendisi tahammül edemez. Hocasını düşünmekten başlar. O eğitime alıştıktan sonra, Rasûlüllah’a gelir zâten... Merdivenin altındaki iki basamağa ne lüzum var?.. Bunlar olmasa üst kata çıkamaz mıyız?.. Çıkamazsın; çünkü, buraya basacaksın, oraya öyle çıkacaksın! Alt merdiven olmadan üst merdivene çıkılmıyor. f. Rabıtada Problemler 1. Soru: Derslerden zevk alamıyorum, rabıtalarda zorlanıyorum. Ne yapmalıyım? Bu bir günahlara bulaşma emaresidir. Mürid günahlı, hatalı bir şeyler yapınca Allah onun üzerinden, dimağından zikrin, 662 ibadetin zevkini alıyor. Bu tehlikeli bir durumdur. Kendi hâline dikkat edecek ve büyük hataları varsa onları düzeltmeye çalışacak. Babam ticaretle uğraşıyor, kazancına haram karışıyor, benim durumum ne olacak? Belki de bu, babasının haram kazancıyla yenilen lokmaların şüpheli olmasıyla ilgili de olabilir, helal lokma yemeye gayret etsin. Mümkünse kendisi çalışarak, bir haftalık alarak kazancını sağlamaya çalışsın. 2. Soru: Bazen rabıta yapmadan dersimi çekiyorum. Rabıta çalışmasının maddî mânevî faydaları vardır. Feyze büyük tesiri vardır. İnsan bu rabıta-ı mürşidi güzel yapa yapa sonunda daha güzel hallere nâil olacaktır. O bakımdan rabıtada gevşeklik yapmayın. Bu bir sevgi bağıdır. İnsanın severek, her zaman isteyerek yapacak duruma gelmesi lazım. 3. Soru: Rabıta-ı mürşid yaptığımız zaman bazı güzel haller görüyoruz. Bu rahmani midir, yoksa ihtiyatla mı karşılayalım? Allah yanıltmasın, şaşırtmasın, şımartmasın… Şımarınca insan makamından düşer, geriye kalır, cezaya uğrar. Onun için şımarmanın bir faydası yok, her şeyi Allah veriyor, Allah verdikten sonra kulun övünecek bir şeyi kalmıyor. O bakımdan tevazu ile karşılamalı, hayırdır inşallah,,. Allah iki cihanda aziz eylesin
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Prof. Dr. M. Es’ad COŞAN GÜNCEL MESELELER 2 Hazırlayan: Dr. Metin ERKAYA 2 3 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .......................................................................................... 19 KISALTMALAR ............................................................................ 21 PROF. DR. MAHMUD ES’AD COŞAN ........................................ 23 1. ZİKİR DERSi............................................................................. 33 a. Zikir Dersi Almak.................................................................. 33 b. Zikri Aksatmak...................................................................... 34 c. Tarikata Kabul....................................................................... 41 d. İntisabın Şekli ....................................................................... 43 e. Zikir Dersi ve İstihare ........................................................... 47 f. Ailenin Zikre Karşı Çıkması .................................................. 50 g. İlâhî Ente Maksûdî................................................................ 55 h. Zikir ve Uyku......................................................................... 55 i. Cemaati Terk Eden ................................................................ 57 2. ZİKİR DERSİ TARİFİ............................................................... 59 3. ÖZEL BİR SORU ...................................................................... 69 4. HATM-İ HÂCEGÂN.................................................................. 78 a. Hatm-i Hàcegân’ın Yapılışı ................................................... 78 b. Kalabalıkta Hatm-i Hàcegân ................................................ 79 c. Hatm-i Hâcegân’dan Sonra Lâ ilâhe illa’llah ....................... 80 d. Başkalarının Toplantısına Katılmak .................................... 81 f. Hatm-i Hàcegân’da El Ele Tutuşmak.................................... 83 5. ÖĞRENCİ MESELELERİ ........................................................ 84 a. İmam-Hatip Okullarının Geleceği ........................................ 84 b. Okulda Hafızlık ..................................................................... 94 4 c. Okullarda Çeşitlilik ............................................................... 95 d. Dikkati Toparlamak .............................................................. 97 e. Çekingenlik.......................................................................... 100 f. İslâm’ı Öğrenmek ................................................................. 102 g. Yurtdışında İhtisas Yapmak ............................................... 103 h. Okul Değiştirmek ................................................................ 103 i. İslâm’ı Yaşamak ................................................................... 104 j. Felsefe Öğrenmek................................................................. 105 k. Arapça Öğrenmek................................................................ 106 l. Erken Kalkmak .................................................................... 108 m. Çeşitli Sorular .................................................................... 108 6. EVLENME .............................................................................. 111 a. Evlenmenin Hükmü ............................................................ 111 b. Hayırlı Eş Bulmak............................................................... 112 c. Evlilikte Esas ....................................................................... 114 d. Normal Olan Evlenmektir................................................... 115 e. Erken Evlenmek .................................................................. 116 f. Evlenecek Kimselerin Görüşmeleri ..................................... 117 g. Yurtdışına Evlenmeden Gitmeyin! ..................................... 119 h. Hristiyan Kızla Evlenmek................................................... 120 i. Kadınların Kendi Aralarında Eğlenmesi............................. 121 j. Evlilikle İlgili Bilgiler........................................................... 122 k. Evlilikte İyiliği Emretme .................................................... 123 l. El İle Tatmin Olma............................................................... 124 m. Erkekten Gelen Sıvılar....................................................... 127 n. Akraba Evliliği .................................................................... 129 5 o. Nişanı Bozmak..................................................................... 131 p. Kız İsteme............................................................................ 132 r. Evlilikte Yaş ve Sıra ............................................................ 134 s. İçkili, Dansözlü Düğünler.................................................... 136 t. Düğünde Gelin ve Damat..................................................... 138 u. Düğün Salonu...................................................................... 138 v. Farklı Cemaatten Evlilik..................................................... 139 y. Evlilik Yıldönümü................................................................ 141 z. Çeşitli Sorular...................................................................... 141 7. NİKÂH..................................................................................... 143 a. Dinî Nikâhta Problemler..................................................... 143 b. Nişan ve Nikâh.................................................................... 148 c. Resmi Nikâh Yeterli ............................................................ 149 d. Oturum Almak İçin Boşanmak ........................................... 151 e. Nişanlıların Görüşmesi ....................................................... 152 f. Nikâh Kıymak ...................................................................... 152 g. Mehir Verilmeden Evlilik.................................................... 153 h. Hanım Kocasını Tercih Etmeli............................................ 154 8. AİLE HAYATI ......................................................................... 156 a. Ailede Sabır ......................................................................... 156 b. Bir Evde İki Aile .................................................................. 156 c. Ailede Dargınlık................................................................... 157 d. Boşanma .............................................................................. 159 e. Tarikata Girmek .................................................................. 163 g. Faizli Kazanç ....................................................................... 170 h. Babanın Haram Yemesi ...................................................... 170 6 i. Miras Taksimi ...................................................................... 171 j. Mezheb Farkı........................................................................ 173 k. Zekât Vermek Yeterli .......................................................... 173 l. Oturulacak Yer ..................................................................... 174 m. Geçimsizlik ......................................................................... 176 n. İyiliği Emretmek ................................................................. 177 o. Kurban Kesmek ................................................................... 181 p. Beyine İsmiyle Hitap Etmek............................................... 181 r. Annenin Rızası..................................................................... 182 t. Ailede Hanımlar ................................................................... 186 u. Çocuklara Vakit Ayırmak ................................................... 190 9. DOĞUM KONTROLÜ ............................................................ 194 a. Çocuk Olmasını Engellemek ............................................... 194 b. Kürtaj Yaptırmak ................................................................ 196 c. Spiral Taktırmak ................................................................. 197 d. Doğum Kontrol Hapı ........................................................... 198 10. ANA-BABA HAKLARI.......................................................... 199 a. Ana Babaya İtaatin Sınırı ................................................... 199 b. Babanın Bedduası................................................................ 202 c. Ana Babaya Sabır ................................................................ 203 d. Ölü İçin İyilik Yapmak........................................................ 206 e. Evlât Edinme ....................................................................... 207 f. Annenin Rızası ..................................................................... 208 g. Babam Dine Karşı ............................................................... 208 11. İSİMLER ............................................................................... 210 a. Kötü İsimler Değiştirilmeli ................................................. 210 7 b. İsim Değişiklikleri ............................................................... 211 c. Erkek İsimleri ...................................................................... 214 d. Kız İsimleri .......................................................................... 215 e. Saadet İsmi .......................................................................... 217 f. İsimlerin Anlamları.............................................................. 218 12. TESETTÜR ........................................................................... 222 a. Kadınların Tesettürü........................................................... 222 b. Tesettür ve Çarşaf ............................................................... 229 c. Şeffaf Kıyafet........................................................................ 232 d. Pantolon Giyinmek.............................................................. 234 e. Karışık Eğitim ..................................................................... 238 f. Hamamda Yıkanmak ........................................................... 238 g. Sarık Sarmak....................................................................... 240 h. Örtünmekten Utanmak....................................................... 242 i. Kravat Takınmak ................................................................. 243 j. İç Çamaşırları....................................................................... 245 k. Kalbim Temiz Düşüncesi..................................................... 246 l. Avret Yerinin Açılması......................................................... 246 m. Takke ve Sarık.................................................................... 247 n. Tesettür ve Makyaj.............................................................. 248 o. Başı Açık Çalışanın Kazancı ............................................... 252 p. Okulda Baş Açmak .............................................................. 252 12. KADIN-ERKEK İLİŞKİLERİ ............................................... 254 a. Karışık Çalışmak................................................................. 254 b. Kadınlara Vaaz Etmek........................................................ 255 c. Karşı Cinse Öğretmenlik ..................................................... 256 8 d. Kadının Sesi......................................................................... 258 e. Nâmahreme Dokunmak ...................................................... 259 f. Harama Bakmak .................................................................. 260 g. Karışık Okumak .................................................................. 260 h. Haremlik, Selâmlık ............................................................. 262 i. Kadınlar ve Ziynet Eşyası.................................................... 266 j. Hanımların Öğretmenlik Yapması ...................................... 267 k. Erkek Doktora Muayene ..................................................... 267 l. Kız Öğrencilerle İlgilenmek ................................................. 270 m. Okullarda Dejenerasyon..................................................... 270 n. Hanımların Hakları ............................................................ 271 o. Hanımların Seyahati ........................................................... 272 14. SAKAL................................................................................... 275 a.Sakalda Ölçü......................................................................... 275 b. Sakal Kesmek ...................................................................... 276 c. Sakal ve Hanımlar ............................................................... 282 d. Sakal ve Tebliğ .................................................................... 284 e. Sakal ve Aile ........................................................................ 285 f. Sakalın faydası..................................................................... 286 g. Sakalsız Kimsenin Fetvası.................................................. 287 h. Sakalsız Hocalar.................................................................. 287 i. Bıyıklar ................................................................................. 288 j. Saç Tıraşı.............................................................................. 289 15. SOSYAL ÇALIŞMALAR ....................................................... 290 a. Vakıflar ve Dernekler .......................................................... 290 b. Sosyal Çalışmalarımızı Destekleyin! .................................. 296 9 c. Müslümanların Birleşmesi .................................................. 298 d. Hidayete Vesile Olmak........................................................ 304 e. Çevremizle İlgilenmek......................................................... 306 f. Başörtüsü Meselesi............................................................... 310 g. Evinizi İhmal Etmeyin! ....................................................... 312 h. Rotaryenler .......................................................................... 315 i. İzcilik .................................................................................... 316 j. Müslümanlar Kardeştir........................................................ 319 k. Sohbet Toplantıları.............................................................. 321 l. Emr-i Ma’ruf, Nehy-i Münker .............................................. 324 m. Hakimlik, Savcılık.............................................................. 325 n. Sohbet Metodu..................................................................... 326 o. Yabancı Kelime Kullanmak................................................. 328 p. Milliyetçilik.......................................................................... 329 r. Batıda Din Hürriyeti............................................................ 330 s. Müftülüğü Kabul Etmemek................................................. 331 t. Hizmetler ve Finansman Kaynağı....................................... 334 u. Cihad.................................................................................... 336 v. Diyanet Teşkilatı ................................................................. 338 16. POLİTİKA ............................................................................. 347 a. Müslümanlar ve Siyaset...................................................... 347 b. İslâm ve Demokrasi............................................................. 350 c. Zâlimi Desteklemek ............................................................. 350 d. Parti Çalışmaları................................................................. 352 e. Kadının Yönetici Olması...................................................... 356 f. Yeni Türk Devletleri............................................................. 361 10 g. İran’la İlişkiler..................................................................... 364 h. Şûra Konusu........................................................................ 369 i. Yeni Parti Kuruluşu............................................................. 370 j. Milletler Arası Organizasyonlar .......................................... 372 k. Turgut Özal Hakkında ........................................................ 374 l. Şeyhe Düşmanlık.................................................................. 380 17. PARTİ VE CEMAAT............................................................. 382 a. Parti ile Problemler ............................................................. 382 b. Bir Parti ve Biz .................................................................... 405 c. İslâm Dergisi Röportajı........................................................ 408 18. SAVAŞ VE ŞEHİDLİK.......................................................... 413 a. Ailesi İçin, Malı İçin Ölen Kimse ........................................ 413 b. Güneydoğu’da Ölen Asker ................................................... 415 d. Savaşa Hazır Olun! ............................................................. 424 e. Müslümanın Müslümanla Savaşması................................. 435 f. Günümüzde Askerlik Yapmak............................................. 440 g. Doğuda Neler Oluyor? ......................................................... 442 h. Bosna-Hersek ...................................................................... 446 i. Devlete Bakışımız................................................................. 449 j. Cihad Etmeden Cennete Girmek ......................................... 450 k. Niyetimiz Adam Kazanmaktır ............................................ 451 19. HARAM / HELÂL.................................................................. 455 a. Selâm Vermek...................................................................... 455 b. Rüşvet .................................................................................. 456 c. İçki........................................................................................ 459 d. Mezar Yaptırmak................................................................. 460 11 e. Gayr-i İslâmî Yayınlar......................................................... 462 f. Yılbaşı Kutlamak.................................................................. 462 g. Camide Çan Sesi.................................................................. 467 h. Kola’da Alkol........................................................................ 468 i. Kolonya Kullanmak.............................................................. 469 j. Sigara İçmek......................................................................... 470 k. Vakıf Malı............................................................................ 476 l. Fotoğraf Çektirmek .............................................................. 478 m. Bıyık Boyama ..................................................................... 483 n. Arazi Gasbı .......................................................................... 484 o. Satranç ................................................................................. 484 p. Bazı Gıdalar......................................................................... 485 r. Günah İşlenen Yerlere Gitmemek....................................... 490 s. Günümüzde Hakimlik ......................................................... 492 t. Büyü Bozmak ....................................................................... 493 u. Boza İçmek .......................................................................... 493 v. Seccâdede Kâbe Resmi ........................................................ 494 y. Cuma Günü Yasakları......................................................... 494 z. Musafaha ve El Öpme.......................................................... 494 20. TELEVİZYON, BASIN.......................................................... 497 a. Televizyon Hakkında........................................................... 497 b. Maç İzlemek......................................................................... 499 c. Açık Kadın Resimleri........................................................... 501 d. Hizmetler ve Para................................................................ 501 e. Özel Televizyon.................................................................... 505 f. Beyne’l-milel Dergi Çıkarmak.............................................. 506 12 g. İslâmî Olmayan Yayınlar .................................................... 508 21. MÜZİK................................................................................... 510 a. Müzikte Ölçü........................................................................ 510 b. Pop ve Dinî Müzik ............................................................... 514 c. Akra’nın Müzik Yayınları.................................................... 517 d. Müzik Dinlemenin Hükmü.................................................. 519 e. İlâhi Söylemek ..................................................................... 520 22. TİCARET / EKONOMİ ......................................................... 522 a. Kadınların Çalışması........................................................... 522 b. Erkeklerin Çalışması........................................................... 522 c. Kuyumculuk......................................................................... 524 d. Borsa .................................................................................... 525 e. Döviz..................................................................................... 526 f. Avrupa’da Çalışmak............................................................. 526 g. Vadeli Alışveriş.................................................................... 526 h. Kâr Haddi............................................................................ 529 i. Ön Ödemeli Alışveriş............................................................ 537 j. Fiat Tesbiti ........................................................................... 538 k. Sigorta Yaptırmak............................................................... 540 l. Komisyonculuk ..................................................................... 542 m. Tartıda Hassasiyet............................................................. 543 n. Yabancılarla Ortaklık ......................................................... 543 o. Para Yardımı........................................................................ 544 p. Bal Üretimi.......................................................................... 545 r. İçki Fabrikasında Çalışmak ................................................ 546 23. FAİZ....................................................................................... 547 13 a. Faiz Haramdır ..................................................................... 547 b. Faizi Alan Kimse ................................................................. 548 c. Faiz Yemek........................................................................... 549 d. Yabancı Ülkede Faiz Almak................................................ 550 e. Faizsiz Finans Kurumları ................................................... 552 f. Faiz Olur mu?....................................................................... 553 g. Banka Kartları..................................................................... 554 h. Leasing................................................................................. 554 i. Banka Müfettişliği................................................................ 555 24. SAĞLIK ................................................................................. 557 a. Her Hastalığın Şifası Var.................................................... 557 b. Afiyet İstemek...................................................................... 558 c. Dişlerde Dolgu ve Kaplama ................................................. 559 d. Misvak.................................................................................. 561 e. Sıkıntı, İç Darlığı ................................................................. 563 f. Margarinler .......................................................................... 565 g. Yüzdeki Çiller ...................................................................... 568 h. Vücut Geliştirme ................................................................. 569 i. Solaklık................................................................................. 570 j. Korkular................................................................................ 570 k. Organ Bağışı........................................................................ 571 l. Kadın-Doğum İhtisası .......................................................... 571 m. Saç Tıraşı............................................................................ 572 n. Cin Korkusu......................................................................... 572 o. İlk Yardım............................................................................ 575 p. Ayakları Duvara Dayamak ................................................. 577 14 r. Az Uyumak........................................................................... 577 s. Kına Yakmak ....................................................................... 578 t. Özürlülük ............................................................................. 579 u. Krem Kullanmak................................................................. 580 v. Hacamat Yaptırmak ............................................................ 580 y. Hastalıkta Namaz................................................................ 581 z. Çeşitli Hastalıklar ............................................................... 581 25. KIYAMET ALÂMETLERİ .................................................... 583 a. Kıyametin Zamanı............................................................... 583 b. Güzel Amellere Koşuşturun!............................................... 586 c. Şam Bölgesi.......................................................................... 592 d. Kıyamete Kadar İyilerin Bulunması .................................. 592 e.Ölen Kimselerin Ruhları ...................................................... 593 f. Roma’nın Fethi ..................................................................... 594 g. İsâ AS’ın İnmesi................................................................... 597 26. MEHDİ .................................................................................. 602 a. Mehdi İnancı........................................................................ 602 b. Mehdi’nin Askerleri............................................................. 604 c. Mehdi Doğdu mu? ................................................................ 607 27. DECCAL................................................................................ 609 a. Deccal En Büyük Fitne........................................................ 609 b. Her Peygamber Deccal’i Bildirmiştir .................................. 611 c. Deccallerin Dini Değiştirmesi.............................................. 613 28. DUALAR................................................................................ 615 a. Duanın Kabul Zamanı......................................................... 615 b. Duanın En Faziletlisi .......................................................... 615 15 c. Nazardan Korunmak ........................................................... 616 d. Fakirlik İçin Çare ................................................................ 618 e. Strese Çare........................................................................... 619 f. Evrâd-ı Şerife ve Cevşen ...................................................... 620 g. Salât-ı Tefriciye ................................................................... 621 h. Toplu Yemek Duası ............................................................. 621 i. Beddua Etmek ...................................................................... 623 j. Dua ile Tedavi....................................................................... 623 k. Dua İstekleri........................................................................ 624 l. Muska ................................................................................... 625 m. Hidayet Allah’tan ............................................................... 626 n. Doğum Sırasında Dua ......................................................... 634 o. Kaddesa’llàhu Sırrahû Demek ............................................ 636 p. Çocuğun Hayal Görmesi...................................................... 637 29. RÜYALAR ............................................................................. 638 a. Rüyaların Anlamı ................................................................ 638 b. Rüyada Peygamber Efendimiz’i Görmek ............................ 639 c. Rüyada İbrâhim AS’ı Görmek.............................................. 640 d. Rüyada Şeyhini Görmek...................................................... 640 e. Korkulu Rüyalar .................................................................. 642 f. Bazı Rüya Tabirleri.............................................................. 643 30. DİNî GRUPLAR .................................................................... 646 a. Radikal Dinciler................................................................... 646 b. Alevilik Hakkında................................................................ 648 c. Bahâîlik................................................................................ 653 31. ÇEŞİTLİ SORULAR ............................................................. 655 16 a. Müslümanlığı Bozma Çabaları............................................ 655 b. Müslüman ve Rahatlık ........................................................ 660 c. Kısmet Bağlamak................................................................. 661 d. Yavuzun Mısır Seferi........................................................... 661 e. İstişare Etmek ..................................................................... 662 f. İncil’in Aslı............................................................................ 662 g. Azrâil AS’ın Can Alması...................................................... 662 h. Türkiye Dâru’l-İslâm........................................................... 663 i. İran’ın İslâm Anlayışı........................................................... 664 j. Adak Adamak ....................................................................... 664 k. Cinler ................................................................................... 665 l. İskender Paşa ....................................................................... 665 17 18 19 ÖNSÖZ Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan Hocaefendi’nin sohbetlerine katılanlar, katlanmış kâğıt parçalarının elden ele, kürsüye doğru taşındığını ve bir zaman sonra bunların kürsüde küçük tepecikler oluşturduklarını görmüşlerdir. Belki, millet elden ele ne taşıyor, bu kâğıtlarda neler yazılı diye merak da etmişlerdir. Bu güzel bir uygulama... Bu sûretle problemi olanlar, herhangi bir sıkıntısı olanlar meselelerini yazılı olarak Hocaefendi’ye ulaştırabiliyorlar ve cevaplarını bekliyorlar. Sohbet bitiminde Hocaefendi onları birer birer okuyor; her birisi için gerekli açıklamaları yapıyor, cevaplar veriyor ve tavsiyelerde bulunuyor. Soruların güncel oluşu, Hocaefendi’nin üslûbu ve cevaplardaki incelik herkesin ilgisini çektiği için, uygulama günümüzde de devam ediyor. İtikadla, ibadetlerle, günlük hayatla ilgili sorular; evlilik ve aile hayatıyla ilgili problemler; tasavvufun incelikleri, bey’at-intisab, şeyh mürid ilişkileri gibi hemen her konu kolay anlaşılır ve akılda kalacak bir şekilde izah ediliyor. Uygulanabilir pratik çözümler öneriliyor. Hemen herkese faydalı olabilecek bu açıklamaları daha fazla kişilere ulaştırmak, daha çok insanın istifade etmesini sağlamak düşüncesiyle, Güncel Meseleler-1 isminde bir kitap hazırlamıştık. Kitabın gördüğü yoğun ilgi ve okuyucuların istekleri, bizi ikinci cildi hazırlamaya yöneltti. Çeşitli zamanlarda hadis derslerinde ve sohbetlerde sorulan sorular ve Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan Hocaefendi’nin onlara verdiği cevaplardan bir bölümü yazıya geçirerek hazırladığımız bu ikinci çalışmanın da, okuyucu için faydalı olacağını ümid ediyoruz. 20 Kaset çözümünde yardım eden M. Zahid Erkaya’ya, M. Es’ad Erkaya’ya; fotoğraflarda ve teknik konularda yardımcı olan H. Ali Erkaya’ya, Abdüllatif Erkaya’ya ve Lütfullah Erkaya’ya teşekkür ediyoruz. Dr. Metin ERKAYA Sincan, Ağustos 1995 21 KISALTMALAR SAS : Salla’llàhu aleyhi ve sellem. AS : Aleyhi’s-selâm. RA : Radıya’llàhu anh/ anhâ/anhümâ. Rh.A : Rahmetu’llàhi aleyh. KS : Kaddesa’llàhu sirrahû. RE. : Râmûzü’l-Ehàdîs ME. : Muhtâru’l-Ehàdîs RS. : Riyàzu’s-Sàlihîn a.g.e. : Adı geçen eser. v. : Vefatı. vs. : ve sâire s. : sayfa (خ (: Buhàrî, Sahîh (م (: Müslim, Sahîh (د (: Ebû Dâvud, Sünen (ت (: Tirmizî, Sünen (ن (: Neseî, Sünen (ه (: İbn-i Mâce, Sünen (حم (: Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned (عب (: Abdü’r-Rezzâk, Musannef (ط (: Tayâlisî, Müsned (ش (: İbn-i Ebî Şeybe, Musannef (ع (: Ebû Ya’lâ, Müsned (طب (: Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr (طس (: Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat (قط (: Dâra Kutnî, Sünen (حل (: Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ 22 (ق (: Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ (هب (: Beyhakî, Şuabü’l-İman (عق (: Ukaylî, Duafâ (عد (: İbn-i Adiyy, Kâmil fi’d-Duafâ (خط (: Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad (كر (: İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk (حب (: İbn-i Hibbân, Sahîh (ك (: Hâkim, Müstedrek (ض (: Ziyâ el-Makdisî, el-Ehâdîsü’l-Muhtare (در (: Dârimî, Sünen (خز (: İbn-i Huzeyme, Sahîh (بر (: İbn-i Abdi’l-Ber, el-İstiâb (غ (: Begavî, Şerhü’s-Sünneh (طح (: Tahâvî, Şerhü Maâni’l-Âsâr 23 PROF. DR. MAHMUD ES’AD COŞAN (14 Nisan 1938 - 4 Şubat 2001) 14 Nisan 1938 (13 Safer 1357) tarihinde, Çanakkale’nin Ayvacık ilçesinin Ahmetçe köyünde doğdu. Babası Halil Necâti Efendi, annesi Şâdiye Hanım’dır. Anne ve baba tarafından soyu, Buhàra’dan Çanakkale’ye göç etmiş seyyidlere dayanır. Küçük yaşta iken ailesi İstanbul’a taşındı. 1950’de İstanbul Vezneciler İlkokulu’nu, 1956’da Vefa Lisesi’ni bitirdi. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap-Fars Filolojisi Bölümü’ne girdi. Arap Dili ve Edebiyatı, İran Dili ve Edebiyatı, Ortaçağ Tarihi ile Türk-İslâm Sanatı sertifikalarını alarak, 1960 yılında Edebiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Aynı yıl, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde açılan asistanlık imtihanını kazanarak, Klasik-Dinî Türkçe Metinler Kürsüsü’ne asistan olarak girdi. Fakülte yayın komisyonunda iki yıl sekreterlik yaptı. 1965 yılında, XV. Yüzyıl şairlerinden olan Hatiboğlu Muhammed ve Eserleri konusunda doktora tezi vererek ilâhiyat doktoru ünvanını aldı. 1967-1968 yıllarında Ankara Yükseliş Mühendislik ve Mimarlık Özel Yüksek Okulu’nda Türkçe ve Hümaniter Bilgiler derslerini verdi. Askerlik görevine Tuzla Piyade Okulunda başladı (15 Ekim 1971). Ağrı Patnos’ta yedeksubay olarak tamamladı (31 Aralık 1972). 1973 yılında, Hacı Bektâş-ı Velî, Makàlât adlı doçentlik tezi ile doçent ünvanını aldı ve Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Türk-İslâm Edebiyatı Kürsüsü’ne öğretim üyesi olarak tayin edildi. 1977-1980 yıllarında Sakarya Devlet Mimarlık ve 24 Mühendislik Akademisi’nde Türk Dili ve Edebiyatı dersleri verdi. Yurtdışında çeşitli üniversitelerde misafir öğretim üyeliklerinde bulundu. 1982 yılında, İbrâhim-i Müteferrika ve Risâle-i İslâmiyye isimli takdim teziyle ilâhiyat profesörü oldu. Sosyal ve kültürel faaliyetlere daha fazla zaman ayırabilmek düşüncesiyle, 1987 yılında emekliliğini isteyerek üniversiteden ayrıldı. İlk dînî eğitimini ailesinde gördü. Dedesi Molla Mehmed Efendi, İstanbul’da medreselerde ilim tahsil etmiş ve Gümüşhaneli Ahmed Ziyâüddin Hazretleri’ne intisab etmiş bir kimseydi. Çanakkale Savaşında şehid olmuştur. Babası Halil Necâti Efendi, küçük yaşta köyünde hafızlığını tamamladı. Gençliğinde Gümüşhaneli dergâhına mensub Çırpılarlı Hacı Ali Efendi’nin medresesine devam etti. İlk tasavvuf dersini de ondan aldı. Medreseler kapandıktan sonra tekrar köyüne döndü. Şadiye Hanım’la evlendi (1928). Şâdiye Hanım da aynı sülâleden zikir ehli, bilgili bir hanımdı. Bu evlilikten beşi erkek, ikisi kız, yedi çocukları oldu. Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan Hocaefendi, ailenin dördüncü çocuğudur. Halil Necâti Efendi, çocuklarını okutmak amacıyla 1942 yılında İstanbul’a taşındı. Bir süre ticaretle meşgul oldu. O sırada, Şehzâdebaşı Damat İbrahim Paşa Camii’nde Serezli Hasîb Efendi’nin sohbetlerine devam etti. Onun vefatından sonra, Kazanlı Abdül’aziz Efendi’ye intisab etti. Onun Ümmügülsüm Camii’ndeki sohbetlerine katıldı. Abdül’aziz Efendi’nin tavsiyesi ile girdiği müezzinlik imtihanını kazanarak, Fatih Müftülüğü’nde göreve başladı. Abdül’aziz Efendi’nin vefatından sonra (1952), irşad görevini sürdüren Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri’nin sohbetlerine devam etti. Onun yakın dostlarından oldu. 25 Bu münasebetle, Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan Hocaefendi, küçük yaşta hocaefendilerin meclislerinde bulundu, onların maddî ve manevî ilgilerine mazhar oldu. Edebiyat Fakültesi’nden mezun olduktan sonra, 1960 yazında Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri’nin kızı Muhterem Hanım’la evlendi. Aynı yılın sonbaharında, Ankara İlâhiyat Fakültesi’ndeki asistanlık görevi dolayısıyla Ankara’ya taşındılar. İlâhiyat Fakültesi’ndeki öğretim üyeliği yıllarında, Hocaefendi’nin kapısı herkese açıktı. Öğrencilerin çok sevdiği ve saygı gösterdiği bir kimseydi. Talebe gelir, kapıyı çalar, derdini anlatır, cevabını alır, müsterih bir çehre ile ayrılırdı. Olaylı ve kavgalı zamanlarda öğrencilerin arasına girer, onları akl-ı selime davet eder, kavgaları önlemeye çalışırdı. 1960’lı yıllarda fakültede resmî ders olarak Kur’an-ı Kerim dersi yoktu. Öğrenciler kendi gayretleriyle, Arapça’dan, Farsça’dan faydalanarak Kur’an-ı Kerim öğrenmeğe çalışıyordu. Bunu gören Hocaefendi, müsait zamanlarında hasbî olarak, isteyenlere Kur’an-ı Kerim ve Osmanlıca dersleri veriyordu. Öğrencilerini bilimsel araştırmalara, master ve doktora yapmaya teşvik ederdi. Öğretim üyeleri arasında saygınlığı vardı. Sahasında söz sahibi idi. Özellikle Türk-İslâm Edebiyatı’nda, ilk müracaat edilen kimseydi. Kendisinden önce profesör olmuş hocalar bile, ağır bir parça, çetin bir şiir oldu mu; “—Es’ad Bey, şuna beraber bakabilir miyiz?” diye kendisine gelirlerdi. Herkese yardımcı olmaya çalışırdı. İlk yıllar Kurtuluş’ta oturuyorlardı. Daha sonra Kalaba’ya taşındılar (1963). Evlerinin yakınında cami yoktu. Bir mescid açılması için önderlik etti. Daha sonra onun gayretleriyle bir dernek kurulup, cami yeri alındı. Üstte Kur’an Kur’an Kursu, 26 altta cami olmak üzere cami inşaatının yapılmasına gayret etti. Buralarda zaman zaman hadis ve tefsir sohbetleri yaptı. Komşuluk ilişkileri çok mükemmeldi. Bütün yorgunluklarına ve yoğunluklarına rağmen, komşularına da vakit ayırırdı. Karşılıklı ziyaretleşmeler olurdu. Ziyaretlerde tebessümü eksik etmezdi. Ziyaret sırasında, kütüphaneden uygun bir kitap alır, orada bulunanlardan birisine bir yer açtırırdı. Sonra oradan bir miktar okuyarak sohbet ederdi. Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri, hemen her yıl Ankara’ya gelir, evlerinde bir süre misafir kalırdı. Ankara’nın çeşitli semtlerinde, çevre ilçelerde sohbetler, ziyaretler olurdu. Bazen de M. Es’ad Hocaefendi’yi de yanına alır, Anadolu’nun muhtelif şehirlerine beraber seyahat ederlerdi. 1977 Yılında, Mehmed Zâhid Kotku Efendi’nin bizzat elinden tutarak kürsüye oturtması ile İskenderpaşa Camii’nde Râmûzü’lEhàdîs derslerine başladı. Hafta sonlarında İstanbul’a gidiyor, pazar günü hadis dersini yapıp Ankara’ya dönüyordu. Mehmed Zâhid Efendi’nin hastalığında, ameliyatında hep yakın hizmetinde bulundu. Son demlerinde de yanıbaşındaydı. Onun arzusu üzerine, 13 Kasım 1980 (5 Muharrem 1401) günü vefatından sonra, cemaatin eğitimiyle ve her türlü meselesiyle ilgilenme, tebliğ ve irşad görevini üstlendi. Tasavvufî nisbeti; hocası Mehmed Zâhid Efendi vasıtasıyla Nakşibendî Tarikatı’nın, Hàlidiyye kolunun, Gümüşhâneviyye şubesidir. Ayrıca Kàdiriyye, Sühreverdiyye, Kübreviyye, Çeştiyye, Mevleviyye, Halvetiyye ve Bayrâmiyye tarikatlarından da irşada me’zundur. 27 Onun döneminde hadis derslerine ilgi daha da arttı. Cemaat yer bulamadığı için camiye ilâveler yapıldı, ders dinlenilecek yerler beş-altı kat genişletildi. Caminin yanındaki eski binalar alınarak camiye katıldı. Ayrıca Ankara, İzmir, Bursa, Sapanca, İzmit ve Eskişehir’de mutad hadis dersleri başlatıldı. Mehmed Zahid Kotku Efendi’nin emri üzerine kurduğu “Hakyol Vakfı”nın çalışmalarıyla bizzat ilgilendi, muhtelif yerlerde şubeler açtırdı. Eğitim ve yardımlaşma faaliyetini yaygınlaştırmak için çalışmalar yaptı. Sanat ve kültürle ilgili çalışmalar yapmak üzere “İlim, Kültür ve Sanat Vakfı”nı, sağlık hizmetleri için “Sağlık Vakfı”nı kurdurdu. Hanımların eğitimiyle ilgili olarak “Hanım Dernekleri”nin; çevre ile ilgili çalışmalar yapmak üzere “İlim, Ahlâk, Kültür ve Çevre Dernekleri”nin kurulmasını ve yaygınlaştırılmasını teşvik etti. Bu çalışmalarla toplumun güzel amaçlar için bir araya gelmesini, organize olmasını sağlamaya çalıştı. Vakıflara ait, harabe haline gelmiş birtakım ecdad yadigârı eserlerin tamir ve tecdidiyle ilgilendi. Onların gayesine uygun olarak tekrar faaliyete geçmesini temin etti. (Ahmed Kâmil Tekkesi, Selâmi Mustafa Efendi Tekkesi, Şeyh Murad Efendi Dergâhı, Şadiye Hatun Şifâ Külliyesi... ) Eğitimin yaygınlaştırılması için basın ve yayın çalışmalarıyla ilgilendi. 1983 Eylülünde İslâm dergisi, 1985 Nisanında Kadın ve Aile ve İlim ve Sanat dergisi yayınlanmaya başladı. Daha sonra, Gülçocuk dergisi çıkartıldı. Sağlık ve bilimle ilgili konularda isePanzehir dergisi yayınlandı. Vefa Yayıncılık adına yayınlanan bu dergilerle yakından ilgilendi ve makaleler yazdı. Bu dergiler ilgilendikleri sahalarda kamuoyuna önderlik ettiler. Yayınladıkları yazılarla, araştırma dosyalarıyla ve İslâm dünyasından haberlerle halkımızın bilgilenmesine ve bilinçlenmesine katkıda bulundular. İyimser, ümit verici, yol gösterici yazılarla pek çok hayırlı gelişmelere sebep oldular. Haklarında sempozyumlar, doktora tezleri yapıldı. Bir ara İslâm dergisinin tirajı yüz bini aştı. İslâm ve Kadın ve Aile dergileri, 1998 Haziranına kadar aksamadan yayınlarını sürdürdüler. 28 Kitap yayıncılığı için Sehâ Neşriyat’ı kurdu; çeşitli dinî, edebî, tarihî, kültürel eserler neşredildi. Yayıncılığın geliştirilmesi, haftalık ve günlük yayınlara geçilebilmesi için çalışmalar başlattı. Onun gayretleriyle bir matbaa tesis edildi (Ahsen), dizgi tesisleri kuruldu (Dehâ). Sesli ve görüntülü yayıncılık alanında hizmet etmek, millî ve mânevî değerlerimize uygun yayınlar yapmak üzere, Ak-Radyo (AKRA) adı altında bir müessesenin kurulmasına öncülük etti (1992). Halen İstanbul’dan radyo yayınları yapılmakta; bu yayınlar uydu vasıtasıyla Türkiye’nin her yerinden, Orta Asya’dan ve Avrupa’dan dinlenebilmektedir. Onun teşviki ile Ak-Televizyon adı altında Marmara Bölgesine yönelik bölgesel televizyon yayını başlatıldı (1997). Basın-yayın alanında Sağduyu isimli günlük bir gazete yayınlandı (3 Mayıs 1998 - 11 Temmuz 1999). Kaliteli bir eğitimi temin etmek amacıyla, özel eğitim kurumlarının kurulmasını teşvik etti. Çeşitli illerde ilkokul 29 öncesi, ilkokul ve orta öğrenime yönelik eğitim tesisleri, okullar ve dersaneler kurdurdu. (Asfa) Halka güvenilir bir sağlık hizmeti verilmesi için poliklinikler ve hastaneler açılmasını teşvik etti. Başta İstanbul olmak üzere bir çok ilde sağlık kuruluşları hizmete açıldı. (Hayrunnisâ Hastanesi, Esmâ Hatun Hastanesi, Afiyet Hastanesi…) Yurtdışındaki müslümanlarla diyaloğu sağlamak, ziyaretleri kolaylaştırmak amacıyla İskenderpaşa Turizm (İSPA) adı altında bir seyahat acentası kurulmasına öncülük etti. Bu şirket vasıtasıyla hac ve umre programları, çeşitli yurt içi ve yurt dışı geziler; aile ve eğitim toplantıları düzenlendi. İlmî seviyesi yüksek hocalar yetiştirmek amacıyla İstanbul’da, Ankara’da, Konya’da ve Bursa’da hadis ve fıkıh enstitüleri açtırdı. Buralarda ilâhiyat fakültelerinde okuyan veya mezun olan kimselere, özel hocalardan Arapça, hadis, tefsir ve fıkıh dersleri verdirilmesini temin etti. 30 Sohbet ve vaazlarına yurt içinde ve yurt dışında büyük ilgi gösterilmesi ve çeşitli yerlere davet edilmesi, onun çok seyahat etmesine neden oldu. Avrupa’da, Kuzey Amerika’da, Afrika’da, Orta Asya’da ve Avustralya’da pek çok ziyaretler, vaazlar, sohbetler yaptı; eğitim programlarına katıldı. Her yıl hac ve umre dolayısıyla değişik ülkelerden gelen müslümanlarla görüştü, diyalog kurdu. Hakkı ve hayrı, iyiyi ve güzeli tebliğ etme yönünde şumüllü ve verimli çalışmalar yapmaktan bir an bile geri kalmadı. Çevresini de daima bu tür çalışmalara teşvik etti. 1997 Mayıs’ından itibaren hizmetlerini yurtdışında sürdürdü. 1998 yılında Avustralya’nın Brisbane şehrine yerleşti. Tebliğ ve irşad çalışmalarını Avustralya’nın her tarafına yaygınlaştırdı. Pek çok yerde camiler, kültür merkezleri açıldı. Brisban’daki camide, her gün sabah ve yatsı namazlarından sonra, hadis sohbeti yapıyordu. Radyo sohbetleri yine devam etti. Cuma günleri Ak-Radyo’da yapmakta olduğu hadis sohbetlerine ilâve olarak, salı günleri tefsir sohbetleri yapmaya başladı (29 Eylül 1998). Fâtiha Sûresi’nden başladı. Her sohbette birkaç ayet-i kerime okuyup, izah ediyordu. Vefat etmeden önce yaptıkları son tefsir sohbetinde, Bakara Sûresi 224. ayetine kadar gelmişlerdi. 4 Şubat 2001 (10 Zilkade 1421) Pazar günü, bir cami açılışı yapmak için Grifit şehrine giderlerken, Avustralya yerel saatiyle 12’de (Türkiye saatiyle 04’te) Sydney civarında, Dubbo kasabası yakınlarında geçirdikleri elim bir trafik kazası sonucu, yanında bulunan damadı Prof. Dr. Ali Yücel Uyarel’le birlikte ahirete irtihal eylediler. Ani ölümleri ailesi, yakınları, sevenleri ve bütün müslümanlar tarafından derin bir üzüntüyle karşılandı. Mübarek naaşları, Sydney’de Auburn Gelibolu Camii’nde kılınan cenaze namazından sonra Türkiye’ye getirildi (8 Şubat Perşembe). 9 Şubat Cuma günü, Fatih Camii’nde yüzbinlerin iştirak ettiği muhteşem bir cenaze namazından sonra, tekbirlerle, salevatlarla, dualarla, gözyaşlarıyla, Ebû Eyyûb el-Ensàrî Hazretleri’nin kabri civarında, Eyüp Mezarlığında toprağa verildi. 31 Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan Rh.A, doğu dillerinden Arapça ve Farsça’yı, batı dillerinden Almanca ve İngilizce’yi bilmekteydi. Yurt içinde ve yurt dışında çok yönlü sosyal faaliyetlerini, tebliğ ve irşad çalışmalarını vefat edinceye kadar devam ettirdi. Rûhu şâd, mekânı cennetî a’lâ olsun... Yayınlanmış Eserleri: 01. Matbaacı İbrâhîm-i Müteferrika ve Risâle-i İslâmiye (1982) 02. Hacı Bektâş-ı Velî, Makàlât 03. Gayemiz (1987) 04. İslâm Çağrısı (1990) 05. Yeni Ufuklar (1992) 06. Çocuklarla Başbaşa 07. Başarının Prensipleri 08. Türk Dili ve Kültürü 09. İslâm’da Nefis Terbiyesi ve Tasavvufa Giriş (1992) 10. Avustralya Sohbetleri-1 (1992) 11. Avustralya Sohbetleri-2 (1994) 12. Avustralya Sohbetleri-3 (1995) 13. Avustralya Sohbetleri-4 (1996) 14. Yeni Dönemde Yeni Görevler (1993) 15. Haccın Fazîletleri ve İncelikleri (1994) 16. Zaferin Yolu ve Şartları (1994) 17. İslâm, Sevgi ve Tasavvuf (1994) 18. Sosyal Çalışmalarda Organizasyon ve Başarı (1994) 19. Güncel Meseleler-1 (1994) 20. Güncel Meseleler-2 (1995) 21. Hazret-i Ali Efendimiz’den Vecîzeler (1995) 22. Hacı Bektâş-ı Velî (1995) 23. Yunus Emre ve Tasavvuf (1995) 24. Başarı Yolunda Sevginin Gücü (1995) 25. İslâmî Çalışma ve Hizmetlerde Metod (1995) 26. Sosyal Hizmetlerde Hanımlar (1995) 27. Ramazan ve Takvâ Eğitimi (1996) 28. Tebliğ ve İrşad Çalışmaları (1996) 29. İslâm, Tasavvuf ve Hayat (1996) 30. Haydi Hizmete!.. (1997) 32 31. İslâm’da Eğitimin İncelikleri (1997) 32. Tasavvuf Yolu Nedir? (1997) 33. İmanın ve İslâm’ın Korunması-1 (1997) 34. İmanın ve İslâm’ın Korunması-2 (1998) 35. Allah’ın Gazabı ve Rızası (1997) 36. Mi’rac Gecesi (1998) 37. Doğru İnanç ve Güzel Kulluk (1998) 38. Ramazan ve Güzel Ameller (1998) 33 1. ZİKİR DERSi a. Zikir Dersi Almak 1. Soru: Lise öğrencisiyim, tarikat dersi alabilir miyim? Alabilir. Demin söylediğim: Yüz Estağfiru’llah, yüz Lâ ilâhe illa’llah, bin defa Allah der... Yüz salevât-ı şerife, yüz de İhlâs-ı Şerif okur. Herkese umûmî yaptığım tarife göre çalışsın! 2. Soru: Ders almak istiyorum ama muntazam yapamamaktan korkuyorum; ne yapayım? O istikbale ait şeytani bir şüphedir, ona itibar etmemek lâzım! Hayırlı işe girişmek lâzım! 3. Soru: Yıllardan beri gelirim, dersinizi dinlerim. Lâkin bir türlü nefsimi yenip de sizden ders almadım. Bundan daha evvel ehl-i sünnet dışı kitapları okumamın etkisi de var. Bunu biliyorum. Dua buyurun. “Hayrı acele yapmak lâzım gelir.” diye bildiriliyor. Allah yardımcı olsun. 100 Estağfiru’llah, 100 Lâ ilâhe illa’llah, 1000 defa Allah, 100 salavât-ı şerîfe, 100 Kul hüva’llah çekmeye başlasın. Madem dua istiyor, buna da başlasın. Nefsini yensin. Nefsinden olduğunu bildiğine göre... İkincisi: “—Buradan bütün kardeşlerime sesleniyorum; ehli sünnet hârici, tasavvufa, İslâm alimlerine hakarette bulunan kitapları okumayın!” diyor. 34 Kendisi söylüyor. Yakındakilere gösterebilirim. Ben söylemiyorum. “Ve gerçekten bu mübarek yere...” Artık okuyamayacağım kadar iltifatlar ediyor. 4. Soru: Zikir dersinde tavsiye edilen tesbihleri ne zaman çekmemiz makbuldür? Tesbihler için büyük bir serbestlik vardır, günün her zamanında çekilir. Ama, en feyizli zamanı gecenin seher vaktidir. O zaman çekilirse çok sevaplıdır, çok feyizlidir. 5. Soru: Verilen virdlerin hepsi birden mi yapılmalı; birazı sabah, birazı akşam yapılabilir mi? Hepsi birden yapılırsa, tesiri iyi olur. Mâzeret olur da yapamazsa, o zaman bölerek de yapabilir. b. Zikri Aksatmak 1. Soru: Tarikat dersi almıştım, uygulayamadım, uygulayabileceğimi de sanmıyorum. Çünkü farz ibadetleri bile yerine getiremiyorum, ne yapmamı tavsiye edersiniz? Muhterem kardeşlerim, zikir keyfi bir şey değildir, Allah’ın emridir: يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اهللَ ذِكْرًا كَثِيرًا . وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيًلً )االحزاب٤٢-٤١:( (Yâ eyyühe’llezîne âmenü’zküru’llàhe zikren kesîrâ.) “Ey iman edenler, Allah’ı çokça zikredin! (Ve sebbihûhu bükreten ve esîlâ) 35 Sabah akşam onu tesbih edin!” (Ahzab, 33/41-42) gibi nice ayetlerle emredilmiştir. Onun için, bu gibi kardeşlerimiz otuzüçlük bir tesbih alsın eline... Yolda giderken, otobüse giderken, otobüsün içindeyken, vasıtayı beklerken beş dakikada bütün bu zikirlerin hepsi biter. Yüz “Estağfiru’llah” diyecek, yüz “Lâ ilâhe illa’llah” diyecek, yüz “Allah” diyecek, yüz salât ü selâm getirecek, yüz “Kul hüva’llahu ehad” okuyacak. Yemekte kuyruk beklerken, kantinde kuyruk beklerken, otobüs beklerken, gelirken, giderken, sokağın başından vasıtanın yanına kadar giderken; Erenköy’de oturuyorsa, karşı tarafta oturuyorsa, trene binip Haydarpaşa’ya gelirken, vapur içinde iken bitecek şeylerdir bunlar... Yâni, beş dakikada biter. Şeytan yaptırtmıyor! Zikir çok sevaplı bir ibadet olduğundan, şeytan yaptırtmıyor, muhterem kardeşlerim. Onun için bunları ne yapıp yapıp yapın! Bunun sevabı hakkında size bir bilgi vermek istiyorum. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki: 1 نَفَقَتُكَ فِي سَبِيلِ اهللِ بِسَـبْعَمِاَئةِ )الديلمي عن أبي هريرة( (Nafakatüke fî sebîli’llâhi bi-seb’i mieh) “Allah yolunda infak ve masraf yaptın mı, para harcadın mı 700 kat sevap alıyorsun.” Bu bir. 700 rakamı aklınızda kalsın. Başka bir hadis-i şerifte buyurmuş ki:2 ذِكْرُ اهللِ تَعَالٰى أَفْضَلُ عِنْدَ اهللِ مِنَ النَّفَ قَةِ فِي سَبِيلِ اهللَِّ بِ مِائَةِ دَرَجَةِ 1 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.I, s.374, no:1509; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1319, no:43454; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IV, s.215, no:3081; RE. 69/11. 2 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.440, no:15685; Muaz ibn-i Enes elCühenî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.431, no:1861. 36 (Zikru’llàhi teàlâ efdalü mine’n-nafakati fî sebîli’llâhi bi-mieti dereceh) “Allah’ı zikretmek, Allah Allah demek, Lâ ilâhe illa’llah demek Allah yolunda infak etmekten yüz misli daha üstündür.” diyor. Ötekisinin 700 kat olduğunu biliyorduk, -demin hatırınızda tutun dedim- bu da ondan 100 kat daha fazla olunca 700 x 100 = 70 000 ediyor. Demek ki zikrullah 70 bin kat sevap oluyor. Ben şimdi buradan çıkmışım, otobüs durağına, minibüs durağına kadar gidiyorum. Yani Allah Allah desem, bu sevabı kazansam, kim mahzun olur, kim sevinir? Şeytan çatlar, melekler sevinir. Sen sevap kazanırsın, ahirette derecen yükselir. Yapacaksın bu işi, şeytanı çatlatacaksın, bu sevaplı işi kaçırmayacaksın. 70 bin kat sevap. Şurada Allah yolunda harp oluyor, cihad oluyor, birisi gitse ver paraları dese, 1000 lira verse, 700 bin lira vermiş gibi sevap oluyor. Bu 70 bin kat sevap oluyor. Bu zikir kaçırılır mı, bedava. İnsan durduğu yerden bedavadan, gayet kolaylıkla çok sevap kazanıyor. Onun için bu sevapları kazandıkça müslümanlara şeytan çok kızıyor, çok telaşlanıyor kıskanıyor da bunları yaptırtmıyor. Vakit olmadığından değil, şeytan yaptırtmıyor. Şeytanın bu oyununu bilip zikirden gafil olmamasını kardeşlerime tavsiye ederim. 2. Soru: Birisi bizden zikir vazifesi dersi almış, aksatmış. “Şimdi bizim halimiz ne olacak?” diyor. Peygamber Efendimiz; “İnsan yaptığı günahlara pişman olsa, daha diliyle ‘Estağfirullah yâ Rabbi!’ demeden Allah affeder.” diyor. Eh Peygamber Efendimiz böyle buyurduğuna göre, hadîs-i şerîfte böyle dendiğine göre biz de affediyoruz. Ama insan verdiği sözü tutmalı. Sonra bizim söylediğimiz şeyler bizim için değil ki... Biz size “Zikir çekeceksiniz, 100 Estağfirullah çekeceksiniz.” demişsek bizim için mi bu? Sizin için, sünnet-i seniyeye uygun olsun, günahlarınız affolsun diyedir. Bu vazifeleri yapmak lâzım. Bunlarda ihmal göstermemek lâzım. Şeytan çok merettir, insanın doğru yola girmesini engellemek için, girmiş insanı da şaşırtmak için çok dolaşır. İşte 37 onunla biraz mücadele etmek lâzım. Nefsi insanın bu zikre pek yanaşmak istemez, ağır, zor gelir. Biraz daha gevşek bıraksan namaza da yanaşmak istemez, namaz da zor gelir. Biraz daha gevşetsen oruç da zor gelir. Her şey zor gelmeye başlar. Sıkmak lâzım, yani zorlamak lâzım, zorla yaptırmak lâzım. O zaman sevabı çok olur. 3. Soru: Zikir dersine bir veya bir kaç gün ara verilirse, ne yapmak lâzım? Bir insanın derse ara vermesi günahtır. Çünkü günlüktür dersler; günlük olarak vazifelerini yapması lâzım! Yâni, bir kaç vakit namaz kılmamak gibi bir günahtır. Dersini muntazam yapması lâzım! Ama, bir insan bir günah işlerse, ne yapacak? Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: 3 وَأَتْبِعِ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ تَمْحُهَا )ت. حم. والدارمي، ك. هب. حل. عن أبي ذر؛ حم. طب. ش. هب. كر. عن معاذ( (Ve etbii’s-seyyiete’l-hasenete temhuhâ) “Bir kötülük yaptığın zaman, arkasından bir iyilik yap ki, bir sevaplı bir şey yap ki, o onu silsin, götürsün!” Demek ki, böyle bir hata işlemişse tevbe edecek; açacak bir cüz Kur’an okuyacak... Daha fazla tesbih çekecek, gidip birisine bir 3 Tirmizî, Sünen, c.IV, s.355, no:1987; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.153, no:21392; Dârimî, Sünen, c.II, s.415, no:2791; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.121, no:178; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VI, s.245, no:8026; Ebû Nuaym, Hilyetü’lEvliyâ, c.IV, s.378; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.I, s.378, no:651; Ebû Zer RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.236, no:22112; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.XX, s.144, no:296; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.V, s.211, no:25324; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VI, s.244, no:8023; İbnü’l-Ca’d, Müsned, c.I, s.61, no:312; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XVII, s.18; Muaz ibn-i Cebel RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.43, no:5246; s.179, no:5629; c.XV, s.1265, no:43296. Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.42, no:82; Câmiü’l-Ehàdîs, c.I, s.299, no:462; RE. 13/4. 38 sadaka verecek, bir hayır yapacak... Yâni, onu silecek bir şey yapacak. 4. Soru: Ben sizden ders almıştım, hakkını veremedim. Hattâ iki yıldır sohbetinize gelemedim. Bugün nasib etti Allah... Vazifelerimi bundan sonra yapabilmem için duanızı bekliyorum. Mesafeler uzak olabilir, gönüller bir olsun derler. Biz hakîkaten her yere yetişemiyoruz. Bizim Almanya’da ihvânımız var, Avustralya’da ihvânımız var, Suud’da ihvânımız var, Orta Asya’da ihvânımız var... Her tarafa yetişilmiyor, her ülkeye gidilmiyor. Türkiye’de de her şehre gidilmiyor. Gönüller bir olunca, vazifeler yapılınca mahzuru yoktur. Allah feyzinizi çok etsin... 5. Soru: Ders aldık, yapamadık; durumumuz nedir? Verdiği sözü tutmamış, ahdine vefa etmemiş insan durumundasınız. Bundan sonra vefa gösterin, vefasızlıklarınız için tevbe ve istiğfar eyleyin! Kardeşlikten silinmez de insan, kusurlu müslüman olur. Vazifelerinizi niçin yapmadınız diye Allah sorgu sual sorar. Yapın; çünkü o vazifelerden sevap alacaksınız, sonunda mükâfatlara ereceksiniz, faydasını göreceksiniz. Hasta doktorun verdiği ilâçları almazsa ne olur? Tedâviyi uygulamadığı için hastalık devam eder. 6. Soru: Ders aldıktan bir müddet sonra vazgeçen bir zavallı arkadaşımız için ne yapabiliriz? Onun dersini ben çekebilir miyim? 39 Allah razı olsun, çok iyi niyetli bir kardeş... Kimse kimsenin ibadetini yapmaz. Herkesin ibadetinin faydası kendisinedir. Öyle şey olmaz! O kardeşe nasihat edip, bu yolun Peygamber Efendimiz’in yolu olduğunu anlatmak, izah etmek, yanlıştan döndürmek, hak yola getirmek lâzım! 9. Soru: Müridin dersini yapmaması halinde şeyhi sorumlu olur mu? Hayır, sorumlu olmaz! Söz veren mürid olduğu için, müridin kendisi sorumlu olur. Çünkü, Kur’an-ı Kerim’de: وَالَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى )الزمر٧:( (Velâ teziru vâziretün vizre uhrâ) “Kimsenin vebali kimseye yükletilmez!” (Zümer, 39/7) buyruluyor. Allah’ın adaleti öyledir. Kimsenin suçu kimseye yükletilmez. O söz vermiş, “Allah yolunda 40 gideceğim, sevaplı olan şu vazifeleri yapacağım!” diye; yapmıyor. Yapmayınca vebal kendisine gelir. 10. Soru: Müridlerinize vermiş olduğunuz derslerde aksama olduğu zaman o verilen dersler geri alınır mı? Ayrıca uzun müddet yapmaz ise ne olacak? Tekrar başa mı dönecek? Bu dersleri yapamamak ahde vefa etmemek demektir. Tazelenmesi iyidir. Ama aslında kendisinin bağlılığı olduğu müddetçe bağlılık kopmaz. Fakat sohbetimize gelip ders verildiği esnada tazelenmesi o üzüntüsünü de giderir. Bundan sonra muntazam yapmaya çalışsın. 11. Soru: Dokuz senedir sizi tanıyorum, bazen geldim, bazen gelemedim. Bende aşırı derecede şüphecilik var, üzerimden bunu nasıl atabilirim? Hem şüphelerimden dolayı hem de verdiğiniz dersleri aksatırım veya yapamam endişesi ile sohbetlere ara verdim. Bu şeytanın bir oyunudur. Şeytan insana güzel şeyleri yaptırmamak için her insanın kafasına uygun bir yalan bir dolan bir dolandırıcılık bir uydurma bir şey sebep bulur onu yaptırmaz. Bu sohbete gelmek, bu hadisleri dinlemek güzel değil mi? İstifade etmiyor muyuz? Ben de istifade ediyorum, siz de istifade ediyorsunuz; dinleyenler, seyredenler de istifade edecek, tüyleri diken diken olacak. Mühim şeyler bu, gözlerimiz yaşarıyor, ağlıyoruz. Neden? Rasûlullah SAS Efendimiz’in bereketi. Bu sofradan mahrum kalır mı insan? Buraya gelmeyip de ne yapacak Allah’ın evi burası. Burası ne? Cami… Cami nedir? Camilerin hepsi Allah’ın evleridir. Camilere gelen herkes Allah’ın misafiridir, bundan kaçılır mı? “—Efendim, zikri yapamam!” 41 O da şeytanın bir oyunudur. Zikir sevaplıdır, Peygamber Efendimiz yapılmasını tavsiye ediyor yapacak. Yapamam diye zikirden kaçmak doğru değildir. Efendimiz günde 100 defa Estağfiru’llah çekin diyor; niye çekmiyorsun? Efendimiz 100 defa Lâ ilâhe illa’llah de diyor; niye demiyorsun? “—Yapamam bilmem ne…” Yap! Bırakma, şeytanın oyununa gelme! Yapacaksın! Onlar şeytanın aldatmacısıdır, aman aldanmayın. c. Tarikata Kabul 1. Soru: Eskiden mürşidler, bir müride ders vermeden onun kabiliyetlerine ve sâiresine bakarlarmış; olmazsa, başka dergâha gönderirlermiş. Şimdi de böyle mi? Şimdi de öyle olabilir. Bizim Hocamızdan [Mehmed Zahid Kotku Rh.A] gördüğümüz, merhametinin çokluğundan, herkesi kabul etmekti. Ama Gümüşhâneli Hocamızdan görülen; benim dedem Gümüşhâneli Hocamıza amcamla beraber gelmiş, dedeme vermiş, amcama vermemiş. Aynı köyden iki kardeş geliyor, birisine veriyor, birisine vermiyor. Böyle şeyler olabilir. Bizim Hocamız herkese toptan ders verirdi. Meselâ Konya’da, Yüksek İslâm Enstitüsü’nün kubbeli camiinde, şöyle bir üslupla söyledi hattâ: “Herkes gittiği yere hediye götürür. Bu da benim size hediyem olsun, bu zikirleri yapın!” dedi, dersi öyle tarif etti. Bu zamana göre değişiyor. Şu sözünü de hatırlıyorum Hocamız’ın: “—Biz size hakîkî şeyh gibi davransak ve sizden gerçek bir dervişlik istesek, hepinizi savurup atarız, bir taneniz kalmaz!” Acıdığı için kabul ediyor, kusurunu görmüyor. Yavaş yavaş, zaman içinde belki adam olur diye, beş sene, on sene, yirmi sene sesini çıkartmıyor... İşareten hatâsını söylüyor... Gördüğü hatâyı yüzüne söylemez mürşid insanın... “Sen şunu 42 yapıyorsun!” demez. Başka türlü söyler. Remiz yoluyla, işaret yoluyla söyler. Başka şeyi anlatıyor gibi söyler. O da hissesini alacak. Herkes vaazı dinlerken, konuşmasını dinlerken hocasının, “Bu bana söyleniyor!” derse, o zaman anlar işin nereye geldiğini... 2. Soru: Müridin dergâha kabul edildiğini anlaması neyle mümkün olur? Hoca efendi kabul ettim deyince, kabul edildiği anlaşılır. Mühim olan müridliğin hakîkî müridlik olmasıdır. Allah tarafından sevilen bir mürid haline gelip gelememek durumudur. O da insanın zuhuratından, hallerinden belli olur. İkaz eder Allah... Veyahut taltif eder. Ordan anlaşılır müridin gerçekten mürid olup olmadığı... Bazısı kabul edilmiştir, çabuk terakkî eder; bazısı etmez. Kabulde bir şey yok da, mühim olan kabul değil... Kabul kapımız açık, herkes girer. Başkalarının da öyle olabilir. Ama mühim olan kapıdan girmek değil, terbiyeyi alıp Allah’ın sevgili kulu olmaktır. Tasavvufun gayesi nedir? Allah’ın sevdiği bir insan olmaktır. Allah’ı bilen, ârif; Allah tarafından sevilen, mahbûb bir kul olmaktır. İki tarafı var: Kendisi ma’rifetullaha erecek, Allah’ın rızâsını ve sevgisini de kazanmış olacak! Bunu yapamamışsa, maksad hasıl olmamış demektir. Bunu yapmak için çalışması lâzım! Yoksa, kırk dergâha kayıtlansa, gitse gelse, o olmadıktan sonra, Allah sevmedikten sonra kıymeti yok! 3. Soru: Birisi cemaatimizi, tasavvufu takdir ediyor, seviyor; fakat bağlı değil... Böyle birisini acele edip hemen bağlanmaya mı teşvik edelim, yoksa biraz bekletelim mi? Peygamber SAS buyuruyor ki: 43 عجلوا بالصًلة قبل الفوت، وعجلوا بالتوبة قبل الموت! (Accilû bi’s-salâti kable’l-fevt, ve accilû bi’t-tevbeti kable’l-mevt) “Namazı kaçırıveririsiniz, namazı vaktinde hemen kılın! Tevbeyi çabuk yapın; çünkü ölüm geliverir, tevbe edemeden göçüverirsiniz.” buyuruyor. Hayırlı işlerde çabuk davranılır. “Kızınızı evlendirmekte acele edin!” diyor Peygamber Efendimiz... “Cenâzenizi kaldırmakta acele edin!” diyor Peygamber Efendimiz... Acele etmek iyi değil ama, bazı yerlerde acele etmek iyidir. Hayırlı bir işi yapmakta acele edilir. Ben, “Birisi falan şehirde, sizden ders almak istiyor.” denilince, “Aman şu kâğıdı gönder, kabul ettim; bunları yapadursun, sonra da görüşürüz.” diyorum. Neden? Ertesi gün ben ölürsem, korkuyorum vebal altında kalırım diye... O bir istekte bulunmuş, “Biz bir ay sonra, iki ay sonra geleceğiz!” diyerek, geciktirmiş oluruz diye korkuyorum. Onun için, hayırlı bir iş mi bu? Hayırlı bir iş! Hemen yap! Bir dakika geçirirse, bir gün eksik kalırsa, uygun olmaz! Mâdem seviyor, gelsin hemen başlasın! d. İntisabın Şekli 1. Soru: Kitabınızda intisabın el tutularak, musafaha yapılarak yapılacağını buyurmuşsunuz; şimdi bu kalabalıkta ben ne yapayım? Bir hatırayla cevap vereyim: Muhterem kardeşlerim! Hocamız Konya’ya gitmişti. Konya’da ricâ etmişler, iki minareli, koca kubbeli büyük bir camide Hocamız konuşma yaptı. Yüksek İslâm Enstitüsü’ydü o zaman... Oranın talebeleri ve cemaat gelmişti, çok kalabalıktı. Onların hepsine orada ders tarifi yaptı. Yâni, müridlik vazifesini onlara verdi. Ders tarifi yaptı ama, böyle uzaktan tarif 44 etti. Neden? Kalabalık olduğundan... Kalabalık olunca, mâzeret oluyor kalabalık... Peygamber Efendimiz de, Vedâ Hutbesi’nde bütün Arafat meydanı doluydu. Hepsiyle musafaha etse, vakit kalır mıydı? Onun için sakin zamanda, tek başına olsa, protokol olur. Ama tek başına olmayıp kalabalık olduğu zamanda olunca, bunlar mühim değil... Mühim olan müridin mürşidini sevmesi, ona bağlılığı hissetmesi... Hattâ ben size bir şey daha anlatayım: Hocamız’ı Adapazarı’na çağırmışlar. Temiz hava alsın biraz, manzaralı yerdir diye Esentepe’ye götürmüşler. Tam o sırada Esentepe mezarlığına bir cenâze gelmiş. Hocamız gitmiş cenazenin başına... Cenaze namazını Hocamız kıldırmış. İstanbul’dan Adapazarı’na misafir gidiyor. Adapazarı’nda ev sahibi arabasıyla onu Esentepe’ye götürüyor. Esentepe’de bir cenâze geliyor. Namazı kılınmamış daha, mezarlığın orada namazı kılınacak. Hocamız imam oluyor, namaz kılınıyor. “—Ne var bunda?” Öyle bir şey var ki! Bu adam Hocamız’a intisab etmek isteyen bir kimseymiş meğerse... Üç defa gelmiş buraya, Hocamız seyahatte imiş. Üç defa İskenderpaşa’ya gelmiş, Hocamız’ı bulamamış, boynu bükük dönmüş. Ölüm gelmiş, ölmüş. “—Kim kıldırdı cenâze namazını?” Hocamız! “—Anladınız mı şimdi işin esrârını? Bakın Allah’ın işine!” Peygamber SAS Efendimiz hadis-i şerifinde buyuruyor ki: 4 4 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.1, no:1; Müslim, Sahîh, c.III, s.1515, no:1907; Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.670, no:2201; Neseî, Sünen, c.I, s.58, no:75; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1413, no:4227; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.25, no:168; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.I, s.73, no:142; Dâra Kutnî, Sünen, c.I, s.50, no:1; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.9, no:37; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.I, s.17, no:40; Bezzâr, Müsned, c.I, s.380, no:257; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.336, no:6837; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.I, s.41, no:181; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.I, s.79, no:78; Tahâvî, Şerh-i Maànî, c.III, s.96, no:4293; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VIII, s.42; 45 إِنَّمَا األَعْمَالُ بِالنِّـيَّاتِ )خ. م. د. ن. ه. حم. عن عمر( (İnneme’l-a’mâlü bi’n-niyyât) “Ameller niyetlere göredir.” Sen kalbinden öyle istedin mi, Allah nasib ediyor. Senin kalbin bozuk olsa, el tutmak fayda etmez! Münafıklar, Allah’ın sevmediği kimseler, Kur’an’da aleyhinde ayet indirilmiş kimseler, Peygamber Efendimiz’i yalanladılar. Musafaha ettiler mi? Ettiler. Ne oldu, musafaha etmeleri bir fayda verir mi? Vermez! Münafık olduğundan, kalbi fâsit, kalbi fâsık, kalbi bozuk olduğundan vermez. Kalbi temiz oldu mu, Allah cenâze namazında nasib eder. Bir gün ben buraya geldim, pazar günü hadis dersini yapmaya... Evden çıktım ben, şurada bir cenâzecik var dışarda... “—Allah rahmet eylesin! Bu kimin cenâzesi, kimmiş bu zavallı?” dedim ben... Kimse bilemedi. İkindi namazını kıldık, cenâze namazını kılacağız. Burası dolu, avlu dolu... El-hamdü lillâh, tıklım tıklım her taraf dolu... Şimdi aşağıdan kâğıt geliyor: “Hocam! Kadınlar kısmı rutubetli, havasız bir yer... Daha geniş bir yer yapamaz mısınız?” Allah râzı olsun, teveccüh çok, geliyorsunuz ondan... Tenhâ olsa bu hava yeter ama, kalabalık... Bu rutubetin de bereketi var, bu terin de bereketi var... Hamîdî, Müsned, c.I, s.16, no:28; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.195, no:1171; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.62, no:188; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.IV, s.244; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.III, s.136, no:656; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXXII, s.166; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.I, s.171; Tahàvî, Şerh-i Maànî, c.III, s.96, no:4293; Ebû Avâne, Müsned, c.IV, s.488, no:7438; Bezzâr, Müsned, c.I, s.64, no:257; Tahàvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.IX, s.380, no:3707; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.48, no:78; Temmâmü’r-Râzî, el-Fevâid, c.I, s.206, no:483; Hz. Ömer RA’dan. Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VI, s.342; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.422, no:7263; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.1, no:1; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IX, s.459, no:8819. 46 Hocamız zikir yaptıktan sonra camları açmak isteyenlere açtırtmazdı, bereket kaçmasın diye... Kızardı hem de, “Açmayın!” derdi. Zikir olmuş Hocamız’ın salonunda, ter kokuyor... Ter ceketimizin üstüne çıkmış, sırılsıklam... Cemaat gitti, Hocamız kaldı orda... Evdekiler camları açıp havalandırmak istedikleri zaman, “Açma, havayı değiştirme!” derdi. Şimdi içerisi dolu, dışarısı dolu, avlu dolu... Cenâze namazı kılacağız, çâre ne? “Ey cemaat-i müslimîn, buyurun cenâze namazı kılacağız, dışarı çıkın!” desek, dışarısı dolu... Çare? Cenâzeyi getirdik ön tarafa... Cenâzenin caminin içinde namazının kılınması mekruh... Burada mecburiyet var... Cemaate dışarı çık desek, çıkamaz; zâten dışarısı dolu... Olmayacak bir şey... Cenâzeyi caminin içine, ön tarafa getirdik, namazını kıldık. Sonradan içerde öğrendim ki, bizim ihvânımızdan, bir boynu bükük has derviş... İyi dervişti hâ... Cömertti, evinde hep ziyafet 47 verirdi. Râmuz dersleri olurdu evinde... Mücâhiddi, mühendisti, kimsenin sakalı olmadığı zamandan sakallıydı. Şeceresi vardı, Peygamber Efendimiz’in soyundandı, sülâle-i tâhiredendi, seyyid idi. Şeceresi vardı ama, boynu büküktü. Benden yaşı iki kat fazla idi, elimi öpmek isterdi; ben elimi öptürmeğe utanırdım. Mütevâzi idi, dervişliği tamdı. Ankara’daydı, İstanbul’a gelmiş, vefat etmiş. Cenâzesi aşık olduğu cemaatin camiinde nasib oluyor, içinde nasib oluyor. Kimseye nasib olmaz yâni... Kimseye öyle caminin içinde kıldırmazlar. Ancak Mekke-i Mükerreme’de, Medine-i Münevvere’de kılınır caminin içinde... Burada caminin içinde kıldık. Nasıl yaşarsa insan, ona uygun ölüm oluyor. Soylu insanın hali başka oluyor. Şekil hiç önemsiz değil, şeklin de önemi var! Şeklin önemi olmasa, Peygamber Efendimiz safları düzeltmezdi. Kimisini yakasından öne çekip, kimisini göğsünden geriye itip, “Safları muntazam yapın!” diye meşgul olmazdı. Şekil önemli ama, öz, iç çok daha önemli! İnsanın kalbi önemli! Allah insanın dışına bakmaz, kalbine bakar. Kalbi temiz oldu mu, cenâze namazını hocasına kıldırtır. İntisab edemediği hocasına cenâze namazını kıldırtır. Ne diyor Peygamber Efendimiz SAS: “Bir insan candan, içten, samîmiyetle şehid olmayı arzu ederse, yatağında bile ölse Allah onu şehidler makamına çıkartır. (Velev mâte alâ firâşihî) Yatağında bile ölse, Allah onu şehid makamına ulaştırır. Çünkü, niyeti güzel... Onun için, niyetinizi güzel yapmağa bakın, kalbinize bakın! Şekil de önemli ama, öz, kalp çok önemli! e. Zikir Dersi ve İstihare 1. Soru: Bizim cemaatte niye ders alırken istihare yaptırılmıyor? 48 Ben istihare yapılmaz diye söylemedim. İstihare yapılabilir ama, gel de şimdi sen şu cami cemaatine istihare yaptır da, istiharelerini dinle! Beş yüz kişi ders alıyor. Haydi bakalım hocaefendi geç, bunların istiharelerini dinle; olacak şey değil! Bu neden? Bu berekettir. Bu tekkenin bereketi var... Siz başındaki kimseye bakmayın, mübarek bir yer burası... Belki dünyanın etkin merkezlerinden birisi burası... Büyüklerin himmeti var burada, ruhâniyeti var... Hocamız evliyâullahın çok büyüklerinden... Zamanında bilen bildi, bilmeyen bilmedi. Aleyhinde bile konuşan oldu ama, kerametleri silindir gibi ezip geçti. Herkese sorsan, nelerini biliyorlar, nelerini görmüşler! Kerametlerinden bir tanesini söyleyeceğim: Şu anda belki aramızdadır. İhvânımızdan Dr. Sedat Bey lisede okurken, rüyasında üç defa bir zatı görmüş. Sedat Bey’e demiş ki, o mübârek zat: “—Evlâdım bana gel, yanıma gel!” Allah Allah! Üç defa bir şahıs rüyasına girdi, “Gel yanıma!” diyor ama, nereye gidecek? Kim bu? Adres yok, telefon yok... Rüyada “Bana gel!” deniliyor sadece... Tabii, liseyi bitirmiş, tıbbiyeyi kazanmış, üniversiteye İstanbul’a gelmiş. Kumkapı yakınında, Kadırga Yurdu diye bir yurt var; orda kalıyorlarmış. Yurdun mescidi var... Muhtelif fakültelere giden arkadaşlar da orda namaz kılıyorlar; akşamları, yatsıları, sabahları... Fakat bazı akşamlar, yurttaki dindar arkadaşlar bir yere kaybolup gidiyorlarmış. Bir gün dayanamamış, demiş ki: “—Siz nereye gidiyorsunuz bazı akşamlar? Kayboluyorsunuz. Aranızda fıs fıs bir şeyler konuşuyorsunuz, topluca bir yere gidiyorsunuz. Nereye gidiyorsunuz?” Demişler ki: “—Bir hoca var, Mehmed Zâhid Hoca diye... Zeyrek’te Ümmü Gülsüm Camii’nde sohbetler yapıyor. Çok mübarek bir insan... Onun sohbetlerine gidiyoruz. Yâni gizli değil, istersen sen de gel!” 49 demişler. O da “Pekiyi!” demiş, o da dindar... İlk defa o da kalkmış, o arkadaşlarıyla beraber bizim Zeyrek Ümmü Gülsüm Camii’ne gelmiş. Kendisi birkaç defa anlattı da, ben ondan şu kulaklarımla duydum: “—Bir de baktım ki, beni rüyada üç defa çağıran şahıs, o şahıs!” diyor. “Namazdan sonra caminin ortasında oturdum. Cemaat biraz dışarı çıktıktan sonra ben hâlâ oturuyordum. Bana işaret etti, ‘Yanıma gel!’ dedi. Yanına gittim.” diyor. “Beni biraz beklettin be evlâdım!” demiş. Yâni, “Gel dedim de, çabuk gelmedin!” demiş. “Otur!” demiş, ders vermiş. Hocamız öyle bir insan... Bak ben çok aciz bir kardeşinizim... Hiç beni tanımadan, hiç İskenderpaşa’yı bilmeden, rüyada “İskenderpaşa Camii’ne gideceksin, oradaki filânca hocadan ders alacaksın!” denilen ve elinde adresle gelip benden ders alan kardeşlerimiz var... Onun için kalbinizi temiz bir kalp yapmağa gayret edin! Şekil, merasim önemli değil... 6. Soru: Bazı hanımlara beyleri derse gelmelerine izin vermiyormuş. “Video-kasetten ders tarifini seyretsek dersli sayılır mıyız?” diyorlar. Gümüşhaneli Hocamız diyor ki: “Bizi seven, bizim kitaplarımızı okuyan bizdendir.” Bu bir gönül bağıdır, esas itibariyle böyledir. Fakat aynı zamanda, Peygamber Efendimiz’e bağlılık gibi bir bağlılık olduğu için, biraz daha yakın bir tanışma halinde olması temenni edilir. Gelemiyorsa, birisiyle haber gönderir; vekâleten konuşur, ders veririz. Böylece özel olarak, belirli olarak irtibat kurmak faydalıdır. 7. Soru: Sizden ders almayıp da, sizin tayin ettiğiniz bir kimseden ders 50 almakla tarikata girmiş olur muyuz? Girmiş olursunuz. O bizim vekilimizdir. Biz vekil tayin etmişiz, bazı kardeşlerimize vekâlet vermişiz. Tamamdır, bu gibi meselelerde vekâlet caizdir. Nikâhta bile câizdir. Kız gelmiyor karşınıza, birisini vekil tayin ediyor. Onun namına nikâhı kıyıyoruz. Vekâleti sahih olduktan sonra, kıyılıyor. O bakımdan normaldir, tereddüt etmeyin! 8. Soru: Annem sizden ders almak istiyor. Tamam, razı oldum. Benim dersimi ona anlatırsınız. Zikirlerini çeksin. Allah mübarek eylesin. Hastaymış, gelemiyormuş, mazereti var. Olur. Vekâleten tarif ediversin. Vekâlet caizdir. Zaten biz birçok vekâletler vermişiz, bizim nâmımıza onlar anlatıyorlar, bazı kardeşlerimizin kaydı öyle oluyor. 9. Soru: Memleketimiz uzak olduğundan üç kız kardeşim var, gelemiyor. Evet, vekil ediyoruz, dersimizi onlara tarif etsin. Onları da kabul ettik. f. Ailenin Zikre Karşı Çıkması Soru: Bir hanımefendinin babası ölmeden önce, “Tasavvuf dersi alırsan hakkımı helal etmem.” demiş. Bu hanımefendi ders alabilir mi? Bu ölen, zavallı, çok cahil bir adammış. Namaz takvâsız kabul olmuyor. İbadet ihlâssız kabul olmuyor. Nefis terbiye edilmeden insan felahı bulmuyor. 51 (Kad eflaha men tezekkâ) diye âyet-i kerîme ile sabit. Sen bunları kızına nasıl yasaklarsın? Senin kızının üzerinde şu kadarcık bir babalık hakkın varsa; Allah’ın milyarlarca hakkı var, tarif edilmeyecek kadar hakkı var. Sen Allah’a güzel kulluk etmesini nasıl engellersin? Tasavvuf dersi alınca ne yapacak? Allah diyecek, lâ ilâhe illallâh diyecek, işrak, duha, evvabin, gece teheccüd namazı kılacak. Baba istemiyor. Fesübhânallah, öğrensin. Başka şey sanıyorlar, diyor ama öğrensin o zaman bilmediği şeyi de konuşmasın. “Namaz kılarsan hakkımı sana helal etmem.” veyahut “Al şu içkiyi iç, otur karşıma iç şu içkiyi. İçmezsen babalık hakkımı sana helal etmem.” Bunu diyen baba duydum ben. Delikanlı oğlunu karşısına oturtuyor; “İç ulan! İçmezsen babalık hakkımı helal etmem.” İçmezsem sen babalık hakkını helal etmezsin, içersem Allah beni sevmez. Ben ne yapacağım şimdi; elbette Allah’ın sözünü dinleyeceğim. Bizim İlahiyat Fakültesi’ndeki talebenin birisi sakal bırakmış, namaza niyaza başlamış. Babası evden kovmuş. Çalgıcı babası, saz imalcisi; belki de bozuk mezheptendir. Çocuk uyanmış, hak yolu bulmuş. Namaz kılıyor, sakallı, hak yola girdi diye baba çocuğunu evden kovuyor. “—Hocam şimdi bu benim anam, babamdır; ben ne yapayım.” diye geldi sordu. Ben başımı eğdim düşündüm: “—Sen ona dosdoğru, dobra dobra bir mektup yaz. ‘Babacığım, sen benim babamsın. Amennâ ve saddaknâ, tamam. Benim sana evlatlık borcum var, tamam. Ben bunu yapmaya hazırım. Elini ayağını yıkayayım. Elini ayağını öpeyim. Sana pervane gibi hizmet edeyim ama, sen benden öyle şey istiyorsun ki, yapmam mümkün değil. Benim Allah’a ibadet etmemi hoş görmüyorsun, Allah’a ibadet ettirtmemek istiyorsun. Bunu yapmamalıyım. Ben seni seviyorum. Senin evladın olduğumu biliyorum. Sana karşı görevlerim, vazifelerim olduğunu biliyorum. Bunları yapmaya da 52 hazırım. Fırsat ver bunları yapayım ama ne olur beni seninle Allah arasında bir tercih yapmaya itme. Allah’ı tercih ederim çünkü. Her şeyden önce ben Allah’ın kuluyum. Seni de, beni de yaratan Allah’ın kuluyum. Ben Allah’ı tercih ederim. Beni böyle bir tercihe zorlama; o zaman ne babalık kalır ne evlatlık kalır. Beni böyle bir tercihe zorlama, fırsat ver, ben sana evlatlık vazifesini yapayım.’ tarzında böyle bir şeyler yaz.” dedim. “Dobra dobra bunu söyle ki yaptığı işin, söylediği sözün yanlışlığı kafasına girsin.” dedim. Aradan birkaç ay geçti. Tık tık tık, çocuk kapımı çaldı. Yanında kendisi gibi boylu poslu bir genç kızla beraber geldi. Kız örtünmüş, ellerine eldiven giymiş, etekleri taa aşağıya kadar, mantosu da bol. Oturdular: “—Hocam, bunun kim olduğunu biliyor musun?” dedi. İnsanın da söylediği söze dikkat etmesi lâzım. Pattadak yanlış şey söylerse sonra pişman olabilir. Yutkundum, ben söylemedim. “Nişanlın mı filan.” diye aklımdan geçti ama demedim. Tebessüm ettim. “—Hocam bu benim kız kardeşim. Hani siz bana; “Babana bir mektup yaz.” demiştiniz ya ben o mektubu yazdım. Benim mektup evde atom bombası gibi patlamış. Anam ağlamış, babam perişan olmuş, kız kardeşlerim gözyaşı dökmüş. Başlamışlar ağlaşmaya; “Zalim olan, yanlış yolda olan biziz. Bizim yaptığımız yanlış, bu doğru.” demişler, bir mektup yazmışlar; “Gel evladım.” demişler. O da gitmiş. Bu çocuğun sakal bırakmasına, namaz kılmasına kızan babanın; bu sefer açık olan kızı örtünmüş. “İşte bu mektubun eseri kız kardeşimin bu giyimi.” diyor. “—Allah yolunda daim etsin, mübarek olsun.” dedim. Sevindim ben. Çünkü benim nasihatimle böyle olmuş olduğu için hoşuma da gitti. Bir zaman daha geçti. Çocuk gene geldi: “—Hocam müjde!” dedi. “—Hayrola?” dedim. 53 “—Bütün aile karayoluyla hacca gidiyoruz.” dedi. “—Yahu senin baban yeni dönmüştü eski yoldan. Alışmıştır çalgıya, zevke, sefaya, içkiye. Şimdi karayoluyla; yüznumara bulamaz, su bulamaz, kızar, sinirlenir, sigortası atar. Yine yanlış bir şey yapar. Sen bunu -zengin de- uçakla göndersen olmaz mı?” “—Yok Hocam, biz mübarek mahalleri göre göre, sahabe kabirlerini, peygamber kabirlerini ziyaret ede ede, Şam’ı, Bağdat’ı göre göre gideceğiz.” dedi. Hakikaten gitmişler. Bir insanın baba, lider, reis-i cumhur, bakan, profesör, dekan, rektör, genel müdür, emniyet genel müdürü, asker, general, ağa, paşa olması onu Allah’ın emrine karşı çıkmaya haklı kılmaz! Allah’ın emrine karşı çıkmaya kimsenin hakkı olamaz. Hiç kimse Allah’ın emrine aykırı bir buyruğu aşağısındakine söyleyemez. Baba evladına söyleyemez, koca karısına söyleyemez. “Açıl, boyan, sürüm sürüm sürün, süslen, koluma seni takacağım sokağa gideceğiz.” diyemez.” Neden? Allah; “Örtünün, ziynetlerinizi saklayın. Ancak mahreminize açabilirsiniz, başkasına karşı örtünün.” demiş. Allah’ın o emrine rektör de karşı çıkamaz, kocası da karşı çıkamaz. Millî Eğitim Bakanlığı müfettişi, şöyle güzel kravatlı, yeşil elbiseli, yakışıklı bir bey geldi eve; Ankara’da bizim damadın evine. Yanında da tıbbiyede okuyan bir kız var; kızıymış. Tanıştık. Ben emekli profesörüm, o da Millî Eğitim’de müfettiş. “—Hocam bu kız sizin talebenizmiş.” dedi. Kız bizim ihvanımızdan olmuş. “—Bu böyle örtülü. Başını örtüyor, manto giyiyor. Fakülte’de müşkülat çıkıyor.” dedi. “Biz söylüyoruz dinlemiyor. Siz aydın bir hocasınız, neremiz aydınsa, söyleyin de bu fakültesini tamamlasın, doktor çıksın, başını o zaman örtsün; daha faydalı olacak.” dedi. “—Ben söyleyemem. Başörtüsünü örtme emrini ben vermedim ki ben kaldırayım. Benim kaldırma salâhiyetim yok. Ben Allah’ın 54 emrine aykırı bir şey söyleme hakkına sahip bir kul değilim Ben kim oluyorum? Allah örtün demiş, örtünecek. Ben müsaade veremem, açmasın. Fakültesi de gitse, hayatı da gitse aç diyemem!” dedim. Yemen’de hükümdar, mü’minler Lâ ilâhe illa’llàh dediler diye kızmış. Hendek kazdırmış, içinde ateş yakmış, hendeğin yanına gelip bütün mü’minleri cayır cayır ateşin içine ittiriyor, öldürüyor. Kucağında çocuğu ile kadın oraya kadar gelmiş. O da atılacak. Kadın bir ara tereddüt etmiş: “—Bunların dediğini deyiversem, hiç olmazsa şu çocuğum kurtulsa...” diye içinden geçirmiş. Yazık, anne kalbi dayanamaz. Kendisi imanından dolayı şehid olacak, razı oluyor ama çocuğu için şöyle bir düşünmüş. “Acaba Lâ ilâhe illa’llah sözünden vazgeçtiğimi söylesem de, ateşe atılmasam mı?” diye. Kucağındaki çocuk, konuşacak çocuk değil de, hani keramet olarak, olağanüstü bir durum olarak, konuşmuş: “—Anne, sakın Lâ ilâhe illa’llàh demekten vazgeçme!” demiş. Peygamber Efendimiz bildiriyor: “—Beşikte üç kişi konuştu. Birisi bu Ashâb-ı Uhdud, işte bu kadının kucağındaki bebek… İkincisi. Hz. İsa AS beşikteyken konuştu. Üçüncüsü de, Rahip Cureyc’in masum olduğunu göstermek için konuşan bir başka bebek… Üç kişi küçükken konuşmuştu. Olağanüstü bir durum olarak, konuşma kabiliyeti yokken, kundaktayken. Onun için bebek, “Lâ ilâhe illa’llàh demekten vazgeçme.” diyor. Biz Allah-u Teâlâ Hazretleri’nin emrettiğinden başka bir şeyi söylemeye kendimizi salahiyetli göremeyiz. Baba olmuş, babalık hakkını kötüye kullanıyor: “—Sen bilmem şu ibadetleri yapma!” diyor. Hoca olmuş, hocalık hakkını kötüye kullanıyor: “—İmtihana girersen, başı örtülü olarak seni kabul etmem!” diyor. 55 Profesör olmuş, dekan olmuş, rektör olmuş hakkını kötüye kullanıyor. General olmuş, bir yerin komutanı olmuş, hakkını kötüye kullanıyor. Yok, yapamaz böyle bir şeyi. Allah-u Teàlâ Hazretleri ıslah eylesin. Herkes haddini bilsin, herkes kulluğunu bilsin, herkes Allah’ın emrine gelsin. g. İlâhî Ente Maksûdî Soru: İlâhî ente maksûdî ve rıdâke matlûbî cümlesinin açıklamasını yapar mısınız? إِلٰهِي أَنْتَ مَقْصُودِي، وَ رِضَ اكَ مَطْلُوبِي! (İlâhî ente maksûdî) “Yâ Rabbi! Benim hedefim, muradım, maksudum sensin.” demek. (Ve rıdâke matlûbî) “Yâ Rabbi! Benim bütün talep ettiğim, istediğim şey senin rızana ermek.” “Ben senden razı olayım, sen benden razı ol, istiyorum.” demek. Birincisi mârifetullaha işaret ediyor. “Ben mârifetullaha sahip olmak istiyorum. Allah’ın ârif kulu olmak istiyorum.” demek. İkincisi de; “Allah’ın rızasına ermek istiyorum. Rızâ-ı ilâhîye ermek istiyorum.” demek. h. Zikir ve Uyku Soru: Zikrimde bir türlü sebatlı kalamadım. Virdimi yapamadığım günler oluyor. Yaptığım zaman da virdimin yarısında üzerime bir ağırlık çöküyor. Ben de dayanamıyorum, olduğum yere uzanıyorum, uyuya kalıyorum. Ne yapmalıyım? Bunlar umumiyetle hayatımızı güzel intizama sokamamış 56 olmamızdan, tanzim edemememizden kaynaklanıyor. Uykumuz tam olmayınca tabii uyunmayacak yerde uyku bastırıyor. İster istemez insanın gözü kapanıyor. Uykunun o halde belirli bir şekilde yapılması lâzım. İkinci bir nokta da, bir insan uyunmayacak olduğunu kesin olarak kararlaştırdığı zaman insana uyku gelmez. Yemek yememesi gerektiğine kesin olarak kâni olduğu zaman acıkmadığı gibi... Mesela Ramazan’ın ikinci, üçüncü gününde insan acıkmaz artık, neden? Biliyor ki akşama, iftar vaktine kadar yemek gelmeyecek; tamam, artık mideden “Ben açım ya, yemek istiyorum.” diye ses gelmez. Neden? Kesin biliyor ki, bu adam mide ne yaparsa yapsın yemeyecek. O zaman açlık duygusu olmuyor. Demek ki kesin kanaati olduğu zaman uyku gelmez. “—Tamam ben 2’de, 2,5’ta yatmış olabilirim. 4,5’da, 5’te kalkmış olabilirim. 2,5 saatlik uyku asıl yorgunluğumu izale etti. Şu vakitten şu vakte kadar uyumamam lâzım.” deyip insan sıkı durursa uyumaz. Hakikaten de 2,5 saatlik uyku insana yeter. Bir de gündüzün bir vakitte, öğlenden biraz evvel Peygamber Efendimiz uyurdu veyahut öğleden sonra uykusu olabilir. Bu ikisi olduğu zaman insan dinçleşir. Meselâ, gece uyku bastırmasın diye Peygamber Efendimiz kaylûle denilen öğle uykusunu tavsiye ediyor. O olduğu zaman insan çok dinç oluyor. Mesleğiniz, memuriyetiniz, işiniz, günlük programınız uygunsa, günün öğle vaktinde biraz uyuyun. Öğle tatilinde işyerinizde uzanın, uyuyun. O zaman bu yorgunluklar olmaz. Yani hayatınızı iyi tanzim ettiğiniz zaman, programlı olduğunuz zaman uyku olmaz. Hatta bu insan vücudunun bir garip tarafı vardır. O garip tarafı şudur ki; bir insan adetâ belli gün belli saatlerde kalkmaya alışmışsa, programlanmış bir saat gibi, bilgisayar gibi, herhangi bir alet, cihaz kurmasa bile o saatte kalkmaya başlar. İnsan [yapısı] böyledir. 57 Yani diyelim ki bir insan bugün 3’te kalktı, yarın 3’te kalktı, öbür gün saati hiç kurmasa 3’te bir uyanır. Yani insanın zihnine zamanlama nakşoluyor, programlanıyor adetâ... İnsan bu programlamayı muntazam yaptığı zaman bu çeşit uyuma vesaire olmaz, uyanması gereken zamanda uyanabilir. O halde, muntazam olmak zorundayız. Yani intizamlı... Başarının Prensipleri diye kitabımız var, orada ne diyoruz: “—Haftanızın bir programını yapın! Gününüzün programını yapın. Kaçta kalkacaksınız, kaçta yatacaksınız? O programa uyun. O programa uyduğunuz zaman uyumamanız gerektiği saatte uyumazsınız, uykunuzun olması gerektiği saatte de uyursunuz.” Programlı olmak lâzım geliyor. i. Cemaati Terk Eden Soru: Daha önce sizden ders almıştım. Sonra bazı rüyalarla başka bir taraflara kaydım. Şu anda birtakım sıkıntılar içindeyim. Sanıyorum bu sıkıntılar kendisinin kararsızlığından kaynaklanıyor. Böyle bir bakıma ahdine sadık olmamasından kaynaklanıyor ve devam da edebilir. Bu böyle gelir, böyle de devam eder. Çünkü insan doğru olan bir yola girdikten sonra bir başka tarafa kayarsa o taraf doğrudan ayrıldıktan sonra nereye gider? فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِالَّ الضًَّلَلُ )يونوس٣٢:( (Femâzâ ba’de’l-hakkı ille’d-dalâl) [Artık haktan ayrıldıktan sonra sapıklıktan başka ne kalır?] (Yunus, 10/32) Ondan sonra yanlış bir yola gider. Sonradan çeşitli şekilde rahatsızlıklar olur. İnsanların çeşitli rüyalar görmesi mümkündür. Bir kısmı şeytanî, bir kısmı Rahmanî, bir kısmı 58 ilâhî, bir kısmı melekî olur… Biraz insanın aklını mantığını, şer’î bilgisini kullanarak fıkha uygun hâle getirtmesi lâzım. Söz veriyorsun, ahdediyorsun. Ahdini sonra bir rüyayla bozuyorsun! Allah insanı ahitten sorgu suale tâbi tutar: “—Niye ahdini bir rüyayla bozdun?” O, yanlış olmuş oluyor. Tabii biz bir grup olduğumuz için başka bir grup hakkında çeşitli sözler sarf etmek istemiyoruz. Bu bizim hassasiyetimizden dolayı; fitne fesat vs. çıkmasın, gruplar arasında çekişme çatışma vs. olmasın diyedir. Ama el-hamdü lillah yolumuz ta Peygamber SAS Efendimiz’e kadar muttasıl olan hak yoldur. Takvâ yoludur, ihsan yoludur, ihlâs yoludur. İnsan bunu bırakır da keramet ticareti yapılan şeylere kapılır, propagandalarla karar değiştirirse sonunda hatalı durumlara düşebilir. 59 2. ZİKİR DERSİ TARİFİ 1. Soru: Zikir dersi almak istiyoruz; tarif eder misiniz? Peki, tarif edelim! Önce beraber bir istiğfar edelim, diyelim cümle günahlarımıza: “Estağfiru’llaaah... (15 defa) El-azîm, el-kerîm, er-rahîm, ellezî lâ ilâhe illâ hu... El hayye’l-kayyûm ve etûbü ileyh... Ve es’elühü’ttevbete ve’l-mağfirete ve’l-hidâyete lenâ innehû hüve’t-tevvâbü’rrahîm... Tevbete abdin zâlimin li-nefsihî lâ yemlikü li-nefsihî mevten ve lâ hayâten ve lâ nüşûrâ... Allahümme ente rabbî... Lâ ilâhe illâ ente halaktenî... Ve ene abdüke... Ve ene alâ ahdike ve va’dike mestetağtü... Eûzü bike min şerri mâ sana’tü... Ebûu leke bi ni’metike aleyye... Ve ebûu bizenbî... Fağfirlî... Feinnehû lâ yağfiruz zünûbe illâ ente...” Allah-u Teâlâ Hazretleri, ona arz ettiğimiz şu tevbemizi kabul eylesin... Geçmiş günahlarımızı affeylesin... Bundan sonra da bizi günah çirkefine düşürmesin... Harama bulaştırmasın... Allah’ın rızâsına aykırı iş yaptırmasın... Yolunda dâim, zikrinde kaim eylesin... Üzerinizde kul hakları varsa, onları ödeyin! Namaz oruç borcu varsa, onları da ödeyin! Bundan sonra hep abdestli gezmek, adetiniz olsun! Abdestli gezenin hayrı, bereketi çok olur. Şeytan yanına sokulamaz. Etrafında melekler bulunur. Hayırlı mübarek bir şekilde vakti geçer. Onun için devamlı abdestli bulunun! Her gün zikir vazifenizi yapın! Gününüzün münâsib bir zamanında, temiz, sâkin, tenha bir yerde, diz çökerek hürmetkâr bir tarzda kıbleye doğru oturursunuz. Gözlerinizi yumarsınız. Evvelâ 25 defa “Estağfiru’llah” dersiniz. Sonra bir Fâtiha, üç Kul hüva’llahu ehad okursunuz. “Bunları Peygamber Efendimiz SAS Hazretleri’ne ve Peygamber Efendimiz’den bize kadar gelmiş 60 geçmiş olan pirlerimizin, mürşidlerimizin, hocalarımızın ruhlarına hediye ettim yâ Rabbi!” dersiniz; o mübâreklerin mânevî himmetlerini, teveccühlerini talep ve niyaz edersiniz. Ruhâniyetlerinden istimdâd eylersiniz. Sonra gözünüz kapalı, ölümü, bu hayatın fâniliğini, bir gün gelip ölüp gideceğinizi, kabri, haşri, Mahkeme-i Kübrâ’yı, mahşer yerini, hesâbı, mizanı, cenneti, cehennemi, sıratı düşünürsünüz. İyilerin böyle hesabı iyi çıkıp da, cennete uçarak, koşarak gittiklerini, nasıl sevindiklerini, nasıl bahtiyar olduklarını; nasıl ebedî nîmetlere mazhar olup, şâd olduklarını gözünüzün önüne getirirsiniz. Cehennemliklerin fecî halini düşünürsünüz. Nasıl itile kakıla ateşlerin içine atıldıklarını, nasıl cayır cayır çıra gibi yandıklarını, nasıl feryâd ü figan ettiklerini, nasıl çok pişman olduklarını; ama, pişmanlıklarının fayda vermediğini düşünürsünüz. Kendi nefsinize dersiniz ki: “Ey nefsim bak! Bunlar ayet ve hadislerle bize bildirilmiş ki, ahiret var, cennet var, cehennem var, sırat var, mîzan var... Haktır ve gerçektir. Ahirette pişman olmanın faydası yoktur. Hayatının kıymetini bil! Bu hayatta iken, ölmeden evvel cenneti kazanmağa gayrete gel; çalış çabala, fedâkâr ol biraz! Cehenneme düşmemek için, haramlardan, günahlardan kendini korumağa dikkat et ey nefsim!” diye, nefsinize nasihat edin, iyi insan olmağa azmedin! İnsan böyle ölümü düşündü mü, —buna rabıta-i mevt diyoruz biz— kalbi nurlanır, pası silinir kalbinin, cilâlanır. Kalbi cilâlı bir ayna gibi olunca da, mânevî hakîkatleri seyretmesi, orda müşâhede etmesi, Allah’ın cemâlini müşâhede etmesi mümkün olur. Nefsi ıslah olur. Zamanının kıymetini bilir, ömrünü boşa geçirmemiş olur. Vaktinde tevbe etmiş olur. Cenâb-ı Hakk’ın huzuruna gittiği zaman memnun olacak bir duruma başlamış olur. Onun için, bu ölümü düşünmek bir vazife ve sevap... Bunu yapın! İkincisi zikrullahı şeyhlerimizle, pirlerimizle beraber 61 yapıyoruz diye, hocalarımızı, pirlerimizi, bizi karşınızda göz önüne getirin! Gönlünüzü gönlümüze bağlayın; gelecek olan feyz-i ilâhîye muntazır olun! Buna da rabıta-i mürşid denir. İnsan gözünü kapatıp aklıyla, gönlüyle evliyâullah büyüklerine irtibat kurunca, onlardan kendisine füyûzat gelir, nurlar gelir. Gönlü nurlanır, içi dışı nurlanır; yaptığı ibadetin tadını duyar, fâidesini görür. O zaman zikrin tadı güzel olur. Bunu da güzelce yapın! Üçüncüsü de, gözünüzü kapayın, Allahın huzurunda olduğunuzu düşünün! O her yerde hâzır ve nâzır... O bizi görüyor, biz onu göremiyoruz... O bizi duyuyor, biz onu duyamıyoruz ama; o bize şah damarımızdan daha yakın... Deyin ki: “Yâ Rabbi, biliyorum ki sen yakınsın. Her yerde hâzır ve nâzırsın. Ben senin huzurundayım. Yâ Rabbi, ben senin iyi kulun olmak istiyorum. Bana yardım eyle, tevfikini refîk eyle de, seni zikreden, sana şükreden iyi kullarından olayım!” diye dua edersiniz. Allah, dua edilmesini sever. Dua ibâdettir. Ağzı çok dualı insan olun! Bu çok önemli... Ondan sonra zikre başlarsınız. İbrâhîm ibn-i Edhem KS, evliyânın büyüklerinden; gemiye binmiş gidiyormuş. Bir fırtına çıkmış; fındık ceviz kabuğu gibi gemi sallanıyor, batacaklar... Herkes feryâd ü figana başlamış, dualara başlamış... Bu böyle cübbesini başına çekmiş, kenarda öyle sessiz duruyor. “—Yâ mübarek, sana ne oluyor böyle? Hiç kıpırdanmıyorsun. Korkmuyor musun, nedir bu? Sen de dua etsene!” demişler “—Olur, edeyim!” demiş. Elini kaldırmış, “Yâ Rabbi! Kahrını, celâlini gösterdin; affını, cemâlini de göster yâ Rabbi!” demiş. Bu kadar... “Kahrını, celâlini gösterdin işte; batacağız, öleceğiz. Lütfunu, affını, cemâlini de göster yâ rabbi!” Fırtına tıss diye o anda kesilivermiş. Gemi selâmete ermiş. Geniş zamanınızda Allah’a dua etmeyi unutmazsanız, darda kaldığınız zaman Allah yardım eder. Ama, geniş zamanınızda, 62 karnınız tok sırtınız pekken Allah’a kulluk etmezseniz; sıkıştığınızda dua ettiğiniz zaman, Allah kabul etmez! Bunu aklınıza iyice yazın! Sıkışınca dua etmek değil de; serbestken, rahatken dua etmek adetiniz olsun! Yemek yediniz, el-hamdü lillâh... Su içtiniz, el-hamdü lillâh... Aş buldunuz, el-hamdü lillâh... Yâni böyle dualı olun, ağzınız dualı olun! İşte böyle yaptıktan sonra zikirleri çekmeğe başlarsınız: 1. 100 defa “Estağfiru’llah” çekmek, vazifeniz olsun! 2. 100 defa “Lâ ilâhe illa’llah” demek, günlük vazifeniz olsun! 3. 1000 defa “Allah” demek, vazifeniz olsun! Her yüz defasında, “İlâhî ente maksûdî ve rıdàke matlûbî” demeyi de unutmayın! 4. 100 defa “Salevât-ı şerife” getirmek vazifeniz olsun! 5. 100 defa da “Kul hüva’llahu ehad” okuyun, bu da vazifeniz olsun! Beş çeşit zikir... Bunlar vazifeniz olsun; bu miktarlarda her gün çekin! Bundan sonra da bol bol kalbinizden zikr-i kalbî yapın! Şöyle yapacaksınız, beni dinleyin şimdi! Ben size öğreteyim, telkin edeyim bu zikri: —Lâ ilâhe illa’llaaah... Lâ ilâhe illa’llaaah... Lâ ilâhe illa’llaaah... Şimdi siz söyleyin beraberce, Allah şahid olsun! “—Lâ ilâhe illa’llaaah... Lâ ilâhe illa’llaaah... Lâ ilâhe illa’llaaah...” —Allaaah... “—Allaaah...” —Allaaah... “—Allaaah...” —Allaaah... “—Allaaah...” Ağzınızı kapayın, gözünüzü yumun! İçiniz “Allah” demeye devam etsin, aynı şekilde... Sessiz, dil dudak kıpırdamadan... ..................... Allah mübarek etsin... İşte böyle dil dudak kıpırdamadan, 63 sessizce “Allah” demeye, “zikr-i kalbî” derler. Bu, dille yapılandan yetmiş kat daha sevaptır. Böylece kalbinizi bu zikre alıştırın! Nasıl alıştıracağız? Sakin bir yerde deneme yapın! Yüksek sesle “Allah... Allah... Allah... Allah...” deyip, ağzınızı kapatıverin! İçinizden çekmeye devam edin... Sonra tıkanırsınız, çekememeye başlarsınız. Yine yüksek sesle “Allah... Allah...” deyin, yine ağzınızı kapatın! Böyle içinizden “Allah” demeye alışın! Bak şimdi ben söylüyorum: ...................... Hiç anlaşılmıyor dışardan... İçinden yapabilir insan... İşte bunun sevabı çok! Bunu da yolda, işte, gecede, gündüzde, her zaman kalbinize adet haline getirtin; kalbiniz “Allah... Allah...” desin, her anınız ibadet olsun. Allah’ın huzuruna vardığınız zaman, çok sevaplarla varın! Tabii, derviş olmak demek, has müslüman olmak demek... Has müslüman ne yaparsa, siz de öyle yaparsınız. Namazları camide kılın, cemaatle kılın; yirmi yedi kat sevabı kaçırmayın! Cumayı terk etmeyin! Cumayı terk edenin kalbi mühürlenir, mahvolur. Farz namazlarından ayrı sevaplı namazlar vardır: 1. Sabah namazından sonra oturup dualarla, evradla, ezkâr ile meşgul olup, güneşin doğmasından yarım saat geçinceye kadar durun! “Güneşin doğmasından yarım saat geçinceye kadar Kur’an okuyarak, hatim indirerek, dualar ederek vaktinizi geçirip, işrak namazı kıldınız mı iki rekât, dört rekât; o zaman tam bir hac ve umre sevabı kazanırsınız.” diyor Peygamber Efendimiz... Onun için bunu güzelce yapmağa dikkat edin! İşrak namazı’nı tavsiye ederim. Sahih kitaplarında yazıyor bunu... İmam Tirmizî rivayet etmiş, Ebû Davud’un rivayetinde var... Daha başka rivayetler de var... Bu namazı tavsiye ederim; İşrak namazı’nı... 64 2. Sabahla öğlenin arasında Duhâ namazı vardır. Efendimiz onu da tavsiye ediyor. Saat onda, on birde, öğlene kırk beş dakika kalıncaya kadar o arada onu da kılın! O da çok sevap... Allah sizi muhsin kullar zümresine yazar; bu namaza devam ederseniz... Duhâ namazına Türkçe’de Kuşluk namazı filân da diyorlar. Dört rekât, sekiz rekât, on iki rekât kılarmış Efendimiz... 3. Akşam namazının arkasından Evvâbin namazı vardır. İki rekât, dört rekât, altı rekât kılınır. O da sahih hadislerle bildirilmiştir. Diyor ki Peygamber Efendimiz: “Kulun yetmiş yıllık günahı olsa, affettirir.” Demek ki, bir ömürlük günah affolacak. “Denizlerin köpüğü kadar çok günahı olsa affettirir.” Bunlar mübalağalı sözler değil; sahih hadislerde, sahih kitaplarda yazılmış şeyler bunlar... Nimetü’l-İslâm kitabını bilirsiniz, Mehmed Zihni Efendi isimli büyük alimin kitabıdır; orda var bu hadis-i şerifler... 4. Gece yatarken, taze abdest alıp dört rekât namaz kılıp öyle yatın! Her gün... Abdestli yatarsanız, bütün gece ibâdet etmiş gibi sevap alırsınız; bunu kaçırmayın! Dört rekât namaz kılıp abdestli yatmayı... 5. Geceleyin de uykuyu bölüp, Teheccüd namazı kılınır. Bir miktar yattıktan sonra uyanıp kılınır. En son vakti, imsak kesilmesi vaktidir. İmsaktan evvel gece teheccüd namazını da kılmaya gayret edin! O da, çok çok sevaplı bir namazdır. Peygamber Efendimiz başka bir hadis-i şerifinde buyurmuş ki:5 رَكْعَتَانِ مِنَ اللَّيْ لِ خَيْرٌ مِنَ الدُّنـْيَا وَمَ ا فِيهَ ا . 5 Lafız farkıyla: Deylemi, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.455, no:5404; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Kenzü’l-Ummal, c.VII, s.785, no:21405; Camiü’l-Ehadis, c.XIII, s.145, no:12782. 65 (Rek’atâni mine’l-leyli hayrun mine’d-dünyâ ve mâ fîhâ) “Geceleyin iki rekât namaz kılmak, dünyadan da, dünyanın içindeki her şeyden de daha hayırlıdır.” Pazartesi perşembe oruçlarını tutun! Eyyâm-ı biyd oruçlarını tutun! Receb’de, Şa’ban’da, Zilhicce’de, Muharrem’de sevaplı oruçlar vardır, onları tutarsınız; oruçtan da sevap alırsınız. Hayrat ü hasenât yapın! Kazancınızın bir kısmını hayra ayırın ve verin Allah yolunda... Cömertlik çok kıymetlidir. Bugün hadis-i şeriflerde okuduk, Efendimiz sormuş Benî Seleme yurdunda... Demiş ki: “—Sizin seyyidiniz kimdi?” “—Falanca şahıstı; ama, biraz cimri bir insandı. Biz onu cimri bir insan olarak biliyoruz. Yâni efendimiz, reisimiz, kabilemizin reisi ama, cimriydi.” “—Hayır! Sizin efendiniz Amr ibn-i Cemûh idi.” demiş. Amr ibn-i Cemûh, kendisi daha henüz müslüman olmamış ama, Peygamber Efendimiz’in düğününde, düğün yemeğini ısmarlamış Efendimiz’in... Müşrik ama, müşrik olduğu zamanda bile Peygamber Efendimiz’in düğün yemeğini çekmiş, ısmarlamış. “Efendi odur, kabile reisi odur.” diyor, öteki cimri diye... Cömert olmak lâzım! O bakımdan, Allah için paranızın bir miktarın ayırın! Ayrı bir cebiniz olsun. “Şu cebim, hayır paralarını koyduğum ceptir.” diye, küçük büyük paraları sıralayın oraya... Elinizi atarsınız, adamın durumuna göre bir riyal, beş riyal, on lira, yüz lira, bin lira... Hayrın çeşitlilerinden geri kalmayın; cömert olun! Allah cömertleri sever. Hayır hasenat yapın, öldükten sonra size sevap getirecek işler yapın! Bu nedir? Arkada sadaka-i câriye bırakmaktır... Kitap yazıp bırakmaktır... Hayırlı evlât bırakmaktır. Evlâtlarınızı hayırlı evlât yetiştirmeğe çok dikkat edin! Hepsini evlâtlarımızın Allah hafız eylesin... Hepsini hoca eylesin... Hepsini şeyh eylesin, 66 mürşid eylesin... Allah’ın dinine hepsi dünyanın her yerinde yardım etsin... Hepsi bizden meded bekliyor şimdi... Orta Asya’da, Afganistan’da, her yerde... Biz de evlâtlarımızı yetiştirelim, salalım dünyanın her yerine... Ahmed-i Yesevî dervişlerini salmış, Anadolu’da müslümanlığı yaysın diye... Orta Asya’dan gelmişler, Anadolu’da İslâm’ı yaymış mübarekler... Cihad etmişler, savaşmışlar, İslâm’ı yaymışlar. Bizim evlâtlarımız da gitsinler nereye giderlerse; —Afrika’ya mı, Kanada’ya mı, Amerika’ya mı, Avustralya’ya mı?— İslâm’ı yaysınlar. Öyle yetiştirelim yâni... Hepsini alim yetiştirelim. Arkamızdan sevap gelsin bize... Kabrimize nur yağsın, sevap yağsın. Günahlardan kaçınmağa çok dikkat edin! “İnsanın ekseriyetle cehenneme düşmesi dilindendir, seks hatalarındandır.” diyor Peygamber Efendimiz... Ferc demek, tenâsül aleti demek Arapça’da... “Şu iki dudağı arasıyla iki bacağı arası...” demiş bir hadis-i şerifte de... Bunlardan çok günaha girer insan; bunlara dikkat etmesi lâzım! Cennete en çok neden girer insan? Takvâ ehli olmasından girer, güzel huylu olmasından girer. Tatlı dilli, güleç yüzlü, melek gibi bir insan olursa girer. Takvâ ehli, haramlardan kaçınan insan olursa girer. Buna dikkat edin, haramlardan sakının! Ahlâkınızı güzel eyleyin, güzel ahlâklı olmağa dikkat edin! Allah yardım eylesin... Her biriniz bir “Fâtiha”, üç “Kul hüva’llah” okuyun; duanızı yapayım: .................. Bi’smi’llâhi’r-rahmâni’r-rahîm: إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اهلل،ََّ يَدُ اهللَِّ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ ، فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِه،ِ وَمَنْ أَوْفٰى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اهللََّ 67 فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا )الفتح١٠:( (İnne’llezîne yübâyiùneke innemâ yübâyiùna’llàh... Yedu’llàhi fevka eydîhim... Ve men nekese ve innemâ yenküsü alâ nefsihî... Ve men evfâ bimâ àhede aleyhu’llàhe feseyü’tîhi ecran azîmâ.) Sadaka’llàhu’l-azîm. “Muhakkak ki sana bey’at edenler gerçekte Allah-u Teala’ya bey’at etmişlerdir. Allah’ın kuvvet ve yardımı bey’at edenlerin üstündedir. Şu halde kim bu bağı çözerse, kendi aleyhine çözmüş olur. Kim de Allah ile sözleştiği şeye vefa, onun hükmünü îfa ederse O’da ona büyük bir ecir verecektir.” (Fetih, 48/10) Bu bir merâsim... Derviş olma, tarikata girme merâsimi... El almak diyorlar, inâbe almak diyorlar, tarikate girmek diyorlar, tevbe almak diyorlar. Bu Peygamber Efendimiz’den gelme bir adet... Peygamber Efendimiz’in sahabesi —kadın olsun, erkek olsun— Peygamber Efendimiz’e gidip, elini tutup, bey’at edip; “Yâ Rasûlallah, biz sana tâbî olacağız, emrindeyiz·” derlerdi, bey’at ederlerdi. Akabe’de bey’at ettiler, Hudeybiye’de bey’at ettiler... Çeşitli zamanlarda kadınlar da, erkekler de bey’at etti. Tabi, aslında Rasûlüllah’a bey’at, Allah’a bey’at demektir. Allah seviyor ve büyük sevap vereceğini bildiriyor bu ayet-i kerîmede... Sizin de bize bey’at etmeniz, Allah’ın izniyle yine o halin devamıdır, o adetin devamıdır. Yine siz Allah’a bey’at etmiş oluyorsunuz. Allah, ecr-i azîm ihsân etsin size de... Sevabınızı çok eylesin... Sevgili kulları eylesin... Huzuruna sevdiği râzı olduğu kullar olarak varmamızı nasîb eylesin... Hem dünyada Kur’an-ı Kerim yolunda, Rasûlüllah’ın yolunda yürüyen, has, hâlis müslümanlar olarak yaşayın, Allah’ın sevgili kulu olarak yaşayın; hem de ahirette cennetine cemâline erip, sevdiği râzı olduğu bir kul olarak iki cihan saadetine mazhar olun... Allah-u Teâlâ Hazretleri cümlenizden râzı olsun... Bi-hürmeti esrârı sûretil-fâtiha! 68 2. Soru: Sizi videodan dinleyip ders yapan talebeler, dervişler varmış. Bu şekilde ders olur mu? Olur. Dersler sevaplı şeylerdir. Peygamber Efendimiz tavsiye etmiştir. Yapılırsa olur. Gümüşhaneli Hocamız’ın Câmiû’l-usûl “Tarikatlerde Usûl” diye bir eseri var, orada buyuruyor ki: “—Bir adamı seviyor, onun nasihatlerini tutuyorsa o bile intisabdır.” Tarihte yaşamış bir adamı seviyor Mesela İmâm-ı Gazâlî’yi seviyor, kitaplarındaki tavsiyeleri tutuyor, o bile intisabdır İntisab demek, sevgi bağı demektir. “Râbıta, râbıta-i muhabbettir.” diye Hocamız da kitabında yazıyor Sevmiş, istiyor, o vazifeleri yapıyor; olur. Ama tabi bizimle irtibatlı olması lâzım. Zikrinin değişmesi, ilerlemesi, kendisinin meselelerinin çözümlenmesi ve daha başka şeylerin öğrenilmesi bakımından bizimle irtibata geçmesi lâzım. O da ayrı. İntisab olmuştur; öteki işlerin devamı için ilgi, irtibat kursun. 69 3. ÖZEL BİR SORU Soru: Muhterem Hocam! Sizi daha yakından tanımak için, biraz gençliğinizden, tahsilinizden, Mehmed Efendi Hazretleri ile tanışmanız gibi hususlardan bahsedebilir misiniz? Bir garib kul işte... Hocamız’ın “Benden sonra bu vazifeyi sen yap evlâdım!” dediği bir hizmetçi bendeniz... Yoksa, hakkımız, haddimiz filân değil böyle şeyhlik, tarikat başkanlığı... Müridlerin yetiştirilmesi... Emrolunduğumuz için, “El’emru fevka’l-edeb” diye, bu vazifeyi yapıyoruz. Hocamız uygun gördüğü için ayrılıp da gidemiyoruz da... Reddetmek de mümkün değil... Zâten teklif ettiği zamanların birisinde red de etmiştim, “Bizim hakkımız, haddimiz, liyakatımız, kâ’bımız değildir.” diye... “O zaman yardım ederler!” buyurmuştu. Çok yardım görüyoruz. 1938 yılında Çanakkale’nin Ayvacık ilçesinin Ahmetçe köyünde doğdum. Ailemiz Çanakkale’ye Buhara’dan gelmiş. Annem ve babam birbiriyle akraba çocuklarıdır. Dolayısıyla kökenimiz Buhara olmuş oluyor. Buhara’dan kafile, Arap halayıklarla beraber gelmiş bizim o taraflara... Bizim ailemiz Peygamber SAS Hazretleri’nin soyundan imiş. Buhara’ya Hicaz’dan gitmişler demek ki... Oradan da Osmanlıların devleti esnasında Çanakkale’ye gelmişler. Böyle bir ailedeniz biz... Babam evlâtlarını okutmaya çok istekliydi. Dedem zâten, Süleymaniye Medreselerinde okumuş. O zamandan Gümüşhaneli Efndimiz’den ders almış. Babamlar da daha memlekette iken Gümüşhaneli koluna orada vekâlet eden Çırpılarlı Hacı Ali Efendi’den dersli imişler. Ben üç yaşında iken babam Hafız Necati, bizi okutmayı çok istediği için, Çanakkale’den aldı, İstanbul’a getirdi ve ben bütün tahsilimi İstanbul’da yaptım. İlkokul, ortaokul, lise ve üniversite... 70 Ortaokulu ve liseyi Vefâ Lisesi’nde okudum. Üniversite tahsilimiz İstanbul Edebiyat Fakültesi, Arap Dili ve Edebiyatı ve İran Dili ve Edebiyatı bölümüdür. Arap Filolojisi ve Fars Filolojisi bölümünde ana kaydım vardı. Ortaçağ Tarihi, Türk-İslâm Sanatları sertifikalarını da alarak mezun olmuştum. Yâni Sanat Tarihi, İslâm Tarihi, Arap Dili ve Edebiyatı, İran Dili ve Edebiyatı tahsili gördüm. Ondan sonra Ankara İlâhiyat Fakültesi’nde Hocamız’ın emri ile asistanlık yaptım. Dönerin ateşin karşısında dönerek yavaş yavaş pişirilmesine benzetiyorum kendi halimi... Hocamız bizi savurdu Ankara’ya... Ankara’ya gittik. Orda İlâhiyat Fakültesi’nde bu dînî ilimleri öğrenme fırsatı çıkmış oldu bize, onların himmetiyle... Sonra zorla bizi çeşitli müesseselerde hocalık yapmağa çektiler yaka paça... Bir tanesi Yükseliş Mimarlık Mühendislik Özel Yüksek Okulu’dur. Mimarlara, mühendislere Türkçe ve Hümaniter Bilgiler dersi hocalığı... Ben reddettim. Geldiler, müdürler ve 71 sâireler: “Biz senin reddini filân kabul etmiyoruz, sen bu vazifeyi yapacaksın! Bunun sebebi var...” filân dediler. Anlıyorum ki, sebebin arkasındaki sebep de Hocamız’ın himmeti imiş. Demek ki, biz bu vazifeyi yapacağız diye, “Biraz kompozisyon öğren, hitabet öğren!” diye, başkasına öğretmek bahanesiyle öğrenelim diye, o tarafa sevk etmiş Hocamız... Ben öyle hissediyorum, işin aslı öyle gibi geliyor bana... Sonra, Sakarya Devlet Mimarlık ve Mühendislik Akademisi’nde aynı konularda Türk Dili ve Kültürü hocalığı yaptık senelerce... Doktora, doçentlik, profesörlük çalışmalarımız oldu. Fars Dili ve Edebiyatı derslerine girdiğim oldu. Arap Dili ve Edebiyatı’yla ilgili dersleri, Türkçe ve kompozisyon derslerini yaptığım oldu. 27 senelik bir üniversite hizmetinden sonra, emekliliğimizi isteyerek İstanbul’a, vazifemizin başına geldik. Hocamızla tanışmamız ortaokul talebesi iken oldu. Hocamız Abdül’aziz Efendi’nin ahirete irtihalinden sonra makama oturmuştu. Zâten Abdül’aziz Efendi’yi tekkeye getirip onu derviş yapan kimse Hocamız’dır. Bir kimse bir kimseyi tekkeye getirirse, onun tarikatte ağabeyidir. Doğu Anadolu’da sünnet merasiminde kirve filân diyorlar, onun gibi bir durum olur. Hem Hasib Efendi’yi, hem Aziz Efendi’yi Gümüşhaneli Dergâhı’na Hocamız getirmiş. Ama, çok mütevâzi bir insandı Hocamız... Çok büyük mânevî makamı olduğunu, bu işin erbabı olan herkes söylüyor. Tevâzûyu böyle lafla değil, ömründeki jestleriyle de bize öğretmiş bir kimsedir. Örnek alınacak halleri vardır. Kendisinin tekkeye getirdiği insanları öne sürmüştür, onlara vazife yaptırtmıştır. Onlar gittikten sonra tekkenin başında vazife yapmıştır. Aslında onlardan kıdemlidir. Hocasına bağlılığı hakkında çok sitâyişkâr sözler söylerler. Hocasının meclisine girip bir diz çöktüğü zaman kıpırdamazmış, çivi çakılmış gibi dururmuş. Ben kendim bu fıkrayı bildiğim için, öyle yapmağa çalışırdım; mümkün değil dizlerim dayanamazdı. O kılıktan o kılığa döner dururdum, yapamazdım. Dervişliğinde 72 böyle çivi gibi sağlam halleri vardır Rahmetullahi Aleyh Hocamız’ın... Ben ortaokulda iken, kendisinin meclislerine babamın peşinden, babamın elini tutup, eteğini tutup onun yanında giderdim. O zaman Ümmü Gülsüm Camii’nde imamlık yapmaktaydı. Cumartesi günleri, caminin arkasındaki yüksek odada sohbetler olurdu. “Sen hazırlan! Sen konuş!” filan diye söylerdi Hocamız... Bize de arada iltifat buyururdu: “—Sen de haydi bakalım, filânca hadisteki mânâ nedir, ona hazırlan!” gibi işaretleri olurdu. Hakkını ödememiz mümkün değil... Bizi kendisine dâmâd olarak seçmiş. Evliliğimin ilk yıllarından itibaren bana, “Benden sonra evlâdım, bu vazifeyi sen yaparsın!” derdi. Ordan biliyorum ki, bizi böyle küçükten alıp terbiye etmeğe çalıştı, hazırlamak istedi, hazırladı. Ben yanına gelmek isterdim: “—Baba müsaade edersen, fakülteden ayrılayım artık! Doktora bitti, yanınızda hizmet edeyim artık!” derdim. “—Yok, kal orada!” derdi. “—İşte doçentlik bitti, artık geleyim!” “—Yok kal orda! Profesörlük ne zaman?” derdi. Beni profesör yapmazlar ki fakültede, benim halim belli... Mimli, sabıkalı bir insanım diye düşünürdüm. “—Profesörlük ne zaman?” “—Doçentlikten dört yıl, beş yıl sonra...” “—Profesör ol da öyle!” derdi. Anladım ki, profesör olacağım. Profesör olmam mümkün değil gibi... O günkü şartlarda, hocalarımızın himmeti olmasa benim gibi mimli bir insanın profesör olması mümkün değildi. Benim gibilere doçentlik bile vermezlerdi. Hattâ kaç senedir dergileri çıkartıyoruz, basın kartı vermiyorlar. Biliyorum, anlayışla karşılıyorum; vermezler bizim gibilere... Basın-yayın yüksekokulu bile açsak vermezler yâni... 73 74 Ama Hocamız bizi orada profesör etti. O gönderdi. Ankara’daki asistanlık imtihanlarına giderken, cebime harçlığımı koyan Hocamız’dır. Ankara Özelif’teki dairemizin ortaklığının hissesini veren odur. Alın bakalım yazın diye, bin lira veren odur. Ben buraya gelmek istedikçe, “Profesör ol, öyle gel!” demiştir. Tabii, ben Hocamız’ın sağlığında profesör olmadım, Hocamız vefat ettikten sonra 1982’de profesör oldum. Ondan sonra İstanbul’a geldim. Evliliğimin ilk yıllarından itibaren söylerdi. Ankara’ya gelirdi yazın, “Haydi bakalım!” derdi... Çocuklarımız var, yaramaz, ağlar, hasta olur vs. “Rahatsız etmeyelim baba!” derdik. “Yok!” derdi bizi alırdı, Konya’ya giderdik, muhtelif illeri, kasabaları ziyaret ederdik. Yanında dolaştırırdı bizi; “İlerde böyle yaparsın!” diye herhalde, yetişmemiz için olsa gerek... Camide veyahut herhangi bir toplantıda, “Biraz da sen konuş!” diyecek diye ödüm patlardı, kaçardım. Öyle der şimdi, gözümün içine bakar diye, arka taraflarda safların arkasında direğin arkasına filân saklanırdım. Çok çekingen bir insandım, konuşmak bana çok zor gelirdi. O çekingenliğimizi himmetleriyle, şimdiki şu halimize döndürecek çalışmaları yaptılar. Onu hissediyorum, öyle oldu. Köyde bir ev alır da tenhada kalır mıyım diye birkaç defa teşebbüs etmiştim. “Tavşancıl’da bir ev mi alsak, oraya mı yerleşsek...” filân diye... Her seferinde Hocamız mânî olmuştur. Bir seferinde demiştir ki: “—Evlâdım, küçük yerlerde insanın kadrini, kıymetini bilmezler!” Mücevherci bilir mücevherin kıymetini... Büyük yerlerde bilinir, küçük yerlerde bilmezler, ezâ cefâ ederler. “Olmaz, o köye gidemezsin!” dedi. Bizim arkadaşlar bir kooperatif kurmuşlar, “Seni de ortak edelim, sen de filânca yere gelir misin?” dediler. “Sorun Hocamız’a, ben soramam!” dedim. Ben Hocamız’ın damadıyım o zaman, henüz böyle bir görevle yükümlü değilim. O arkadaş da gitti, Hocamız’a 75 dedi ki: “İşte filânca yerde bir arsa alacağız, bu da ortak olsun mu?” filân diye benim namıma da sorunca; ona çok sert bir çıkış yaptı. O da dudağını ısırarak geri döndü, “Hocamız hiç müsaade etmiyor.” dedi. Ben biliyordum zâten müsaade etmeyeceğini... Yâni, bir köşeye kaçıp da, hizmetten uzak durmamı istemezlerdi. Sonra, vefatından iki sene kadar önce olabilir; bir gün bizim İskenderpaşa’daki kapıya yakın köşe odada, somyada yatıyordu. Güneşli bir gündü. Daha önce bize böyle, “Evlâdım, benden sonra bu vazifeyi sen yapacaksın!” deyince, ben utanırdım, cevap veremezdim, kaçardım biraz da... O gün Vâlide Hanım yoktu. Yatmış, uzanmıştı. Hasta değildi ama, öğle dinlenmesi gibi uzanmıştı. Odanın kapısı açıktı. Biz de “Bir emriniz var mı?” gibi karşı tarafında durunca, şöyle bize baktı: “—Evlâdım, benden sonra bu vazifeyi sen yapacaksın, sen yaparsın!” dedi. Bu sözü birden söyleyince, ben de kapı dışarı kaçamadım. Biraz kızardım, bozardım: “—Baba! Bu bizim kâ’bımız, takatimiz, hakkımız, haddimiz olan bir şey değil ki! Nasıl yapalım bu vazifeyi, yapamayız...” dedim. Kızı da bana destekçi oldu: “—Baba, bu çok zor bir iş; biz yapamayız...” dedi. O da şeyi düşünüyor: Tekkeye müridler gelecek, kalabalık... Tekkenin idaresi, gelene gidene hizmet ve sâire... Vâlide Hanım mutfakta yemek hazırlarken kollarını tezgâha dayar, yaslanır, patatesi filân öyle soyardı. Ayakları şişerdi. Sabahtan akşama, geceden gündüze, devamlı içeriye tepsi hazırla, çay hazırla, meyva gönder... Bulaşıkları yıka ve sâire... Bizim Hacı Hanım da o tarafını düşündüğü için işin, “Baba biz bu yükün altından kalkamayız...” diye, o da o tarafından tutturdu. Biz böyle deyince: “—O zaman size yardım ederler!” buyurdu. Ben o hava içinde, bunun bir mânevî yardım, evliyâullah tarafından himmet yoluyla, Allah’ın lütfuyla bazı yardımlar 76 olacak diye anladım. “Her ne kadar liyâkatsız da olsam, büyüklerin himmetiyle bu işler olur.” gibi bir şey düşündüm. Hakîkaten de öyle oldu. Bizim bu görevin altına, hizmetçiliğine başlamamızdan itibaren çok büyük gelişmeler oldu. Elhamdü lillâh kardeşlerimizin arasında tekkemizin faaliyeti olarak çok atılımlar oldu. Yâni, Hocamız bizi kendisi seçti, aldı, terbiye etti, yetiştirdi. Ondan sonra, “Otur buraya, bu işi yap!” dedi. Sorumluluk omuzlarımızda; ama, yardım hem ihvânımız olarak, kardeşlerimiz olarak sizlerden, hem de himmet olarak, mânevî yardım olarak onlardan oldu. Allah yardımcımız olsun, dua edin! ............ Daha sonra, “Alimler politikacılara tabî olurlarsa, dinin temeline dinamit konulmuş olur. Öyle şey olmaz; alimlere onlar tâbî olacak, ilme onlar tâbî olacak, dîne onlar tâbî olacak! Onun emrinde olacaklar, hatâlarını düzeltecekler. ‘Hatâmız var mı hocam?’ diyecekler, ‘Düzeltelim!’ diyecekler; emrolunduğu zaman da düzeltecekler. Din adamı camide para toplama, ondan sonra filâncanın istediği tarzda sipariş konuşma yapma durumuna düşürülemez!” diye bizim ihtilâfımız olunca, çok kavgalar gürültüler çıktı bu işten... Çok aleyhimize konuşmalar oldu, ithamlar, suçlamalar oldu. Cezâ düşünceleri geçirmişler zihinlerinden, söylemişler... O arada yıpratma çalışmaları olarak: “—Bu ne biçim hoca ki, babası dururken kendisi makama geçiyor?” demişler. Ben babamı herhalde sizden daha az sevmem, daha fazla severim! Vazifeyi Hocamız babama verseydi, elbette herkesten daha fazla sevinerek elini ayağını öper, ben onun hizmetinde olurdum. Ama Hocamız vazifeyi ona vermedi. Bunu o da biliyor, ben de biliyorum, herkes de biliyor... Onun için, babamız başımızın tacıdır ama, babamız bu tekkenin mürididir, biz de hizmetçisiyiz. Bu böyle babalık, evlâtlık meselesi değildir. Daha başka iftiralar oldu, daha başka şeyler oldu. Biz bu işi kendi kendimize muvazzafmışız filân gibi sözler oldu. O zaman tabii, bazı kimseler şehadetleriyle: 77 “—Hayır öyle değil! Hocamız bizzat bunu söylemiştir, biz de biliyoruz.” dediler. O iftiralar, o şeyler biraz silindi ama, bunların söylenmesi de gerekiyordu. Bu bir mânevî mezhebdir. İnsan bağlandığı kapının halinin ne olduğunu, bağlandığı kimsenin de statüsünün ne olduğunu bilmek zorundadır. Onun için, bu sual haklı bir sualdi. Ben de onun için bu cevapları verdim. Hocamız halvete girmiş kimselere halvetten çıkarken kendisi hakkında bilgi vermiş, halvet defterlerine de yazdırmıştır. “Bizim aslımız şuradandır, buradandır. Peygamber Efendimiz’in de evlâtlarındanız.” diye seyyidlerden olduğunu da belirtmiş. Ama halvettekilere söylemiş. Bunu bir öğünme meselesi filân değil de, halvete girmiş çıkmış, artık sır saklayabilecek hale gelmiş insanlara bu işin aslı budur diye sessizce söylemiş oluyor. Gerekiyor demek ki! 78 4. HATM-İ HÂCEGÂN a. Hatm-i Hàcegân’ın Yapılışı 1. Soru: Fakülte öğrencileri olarak bir evde kalıyoruz. Kendi aramızda Hatm-i Hâcegân yapabilir miyiz? Yapabilirsiniz. İsterse herkes tek başına da bir büyük Hatm-i Hâcegân’ı yapabilir. Yâni 7 Fatiha, 100 salevât-ı şerife, 79 Elem neşrahleke, 1001 İhlâs-ı Şerif, tekrar 7 Fatiha, 100 salevât-ı şerife Hatm-i Hâcegân-ı Kebir’dir; bunu yapabilir. Ya da Hatm-i Hâcegân-ı Sagîr; yâni 7 Fâtiha, 100 salevât-ı şerif, 500 “Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâhi’l-aliyyi’l-azîm”, 7 Fâtiha ve 100 salevât-ı şerife de sonda... Bu da Hatm-i Hâcegân-ı Sağîr’dir, bunu da yapabilir. Müsaade de ediyoruz, yapabilirler. 2. Soru: Hatm-i Hâcegân’da İnşirah Sûresi’ni okumamızın sebebi nedir? İnşirah Sûresi, insanın gönlünün genişlemesini anlatan bir sûre olduğundan, “Mânevî bakımdan iç âlemimiz genişlesin, feyizlerle dolsun, mânevî neş’eye, zevke ulaşalım!” diye okuyoruz. 3. Soru: Hatm-i Hâcegân esnasında, râbıta-i şerif denilince hangi râbıta yapılıyor? Grupta yabancı birisi varsa, o ne yapmalıdır? Mürşidle râbıtadır tabii ilki... Yabancı birisi varsa, kendi şeyhine rabıta yapar. Ondan sonra da rabıta-i kalb yapacak. 4. Soru: Hatme-i Hâcegân’ın taşla yapılanı mı, taşsız yapılanı mı daha faziletlidir? Feyiz bakımından fark olabilir mi? 79 Hatme-i Hâcegân’da sayıları tam tutturmak taşla olduğundan onu yaparsa daha iyi olabilir. Ama Mehmed Zahid Kotku Hocamız taşsız olarak da yaptırıyordu. Feyiz, insanın kendine bağlı bir husustur. b. Kalabalıkta Hatm-i Hàcegân 1. Soru: Hatm-i Hâcegânı herkes kendi yapabilir mi? Şahsen, kendi şahsı adına herkes yapabilir. Çünkü büyüklerimiz, şeyhlerimiz Hatm-i Hâcegân’ı kendileri ayrıca, “Sevabı biz de tek başımıza kazanalım!” diye, taksim etmeden kendileri de yapmışlar. Öyle yapılması mümkündür. Toplulukta Hatm-i Hâcegân, şeyh efendinin müsaadesi alınarak yaptırılabilir. 2. Soru: Kalabalık yerde Hatm-i Hâcegân yapılabilir mi? Hatm-i Hâcegân’ı Hocamız Rahmetullahi Aleyh, sabah ve yatsı namazlarından sonra camide, kalabalıkta yapardı. Burada sabahları ve yatsıları Hatm-i Hâcegân yapılıyor. Çünkü, o şekilde yapılmasa, “İlle has dervişler katılsın da, ötekiler katılmasın!” denilse, başka bir takım mahzurlar olduğundan Hocamız öyle ictihad eyledi. Camide de yapıyordu, ayrıca da yapıyordu. Hattâ şahıslar Hatm-i Hâcegân’ı tek başına kendileri de yapabilirler; o da mümkün... Hatm-i Hâcegân-ı kebîr, Hatm-i Hâcegân-ı sağîr yapılabilir. Bunu soruyorsa kardeşimiz, kalabalık yerde Hatm-i Hâcegân yapılıyor. Eh, Hocamız ictihad eylemiş, biz de o ictihada dayanarak yapıyoruz. “Böyle olduğu zaman gönüller daha hoş oluyor, herkes de istifade ediyor sevaptan...” diye, biz de yapıyoruz. 80 3. Soru: Dersli olmadıkları hâlde size ve cemaate muhabbeti olan kimseleri Hatme-i Hâcegân’a katmak ve hatta ders almaları için teşvik etmekte bir sakınca var mıdır? Yoktur, çünkü Gümüşhaneli Ahmed Ziyâüddin Efendimiz hazretleri “Bizi seven bizdendir.” diyor. Sevgi, bağlılık demektir. Ders aldığı hâlde sevgisi olmayan da tam bağlanmamış demek oluyor. Bizim şahsımızdan o beldede ders almak isteyenler varmış. Ben oraya gelmeyi geciktirirsem, vebal altında kalırlar. O dersleri yapmalarını benim selamlarımla beraber onlara tebliğ etsinler. Dersleri yapmaya başlasınlar. Gelince de görüşürüz inşaallah. c. Hatm-i Hâcegân’dan Sonra Lâ ilâhe illa’llah Soru: Hatm-i Hâcegân’dan sonra on defa yavaş yavaş “Lâ ilâhe 81 illa’llah” demek, Hatm-i Hâcegân’ın bir parçası mıdır? Hayır! Hatm-i Hâcegân-ı Kebir; yedi Fatiha, başta ve sonda yüz salevât-ı şerife, ortada da yetmiş dokuz Elem neşrahleke ve bin bir İhlâs-ı Şerif’ten oluşur. Bu, başka bir hadis-i şerifteki müjdeye ermek için onun arkasından söylenen bir şeydir. “Bir insan medlerini uzata uzata Lâ ilâhe illa’llah’ı on defa çekerse, söylerse, dört bin adet büyük günahı silinir.” diye müjde var, onun için yapılıyor. d. Başkalarının Toplantısına Katılmak Soru: Ben size bey’atli birisiyim. Daha başka bir yerlere gitmem ve onlara katılarak hatme yapmamda bir sakınca olur mu? Umumiyetle gidilebilir, bir şey olmaz; zikir zikirdir. Sevaplı ibadet nerede olsa yapılır; ecir ve sevap alınabilir. Bir yerde bir şey yapılıyorsa ondan kaçınılmaz, yani kalkıp da gidilmez; ”Burada böyle bir şey oluyor; ben başka bir yere bağlıyım.” diye kaçılmaz. Fakat böyle olmakla beraber, eğer iştirak edilen yer sahih bir yer değilse, o zaman uygun olmaz. Sıhhatli olmayan bir yer uygun olmaz. Veyahut bazıları da yine sahih olmamaktan kaynaklanan sebeplerle müridi çelmeye çalışırlar; bağlı olduğu yerden koparıp orayı kötüleyip, kendi taraflarına bağlamaya çalışırlar. Tabii bu tasavvuf dışı bir olaydır, terbiyesizliktir, tasavvufta hırsızlıktır, doğru bir şey değildir ama bu yapılagelmektedir. Bu tarafı kötüleyerek veya öbür tarafı methederek veya açıkça davet ederek bu işi yaparlar. Tabi bu gibi durumlar da onların bu noksanına ve gayri sahih olduğuna dalalet ettiği için özellikle o gibi yerlerden sakınmak lâzım; takvâya dayalı ve usulüne uygun yerlere gidilebilir. Fakat bir de şöyle bir durum vardır: Bir derviş “O şeyhe de giderim, bu şeyhe de giderim; şuna da giderim, buna da giderim.” Derse, onlar hakkında denmiştir ki: 82 “—Bir kapı meseleyi halleder; bir kapı her kapı demektir. Ama her kapı hiç kapı demektir.” “—Oraya da giderim buraya da giderim.” dersen, o zaman asıl bağlı olduğun yerden de feyiz alamazsın. Çünkü bağlılığın tam olması lâzım; “her kapı” dersen o zaman “hiç kapı” durumuna düşer, hiçbir yerden bir şey alamazsın. Büyüklerimiz; “Bir yere tam bağlanmalı ve bağlılığını sağlam olarak devam ettirmelidir.” demişlerdir. Eğer iştirak edilmek istenen grup ve kimseler gayri sahih ise, normal değilse, kötüyse, o zaman tabi oralara iştirak etmemek takvâsını ve kalbini korumak için şarttır. Büyüklerimiz kitaplarda yazmışlardır, okumuşsunuzdur; mürid gafil müridlerden bile sakınacak ki onların gafleti ruhuna tesir etmesin, menfi tesir yapmasın. Hep alim, fazıl, uyanık insanlarla beraber olmaya çalışacak çünkü gafilin gafleti, gönlündeki kasveti bu tarafa sirayet eder ve tesir eder. Bunları düşünerek korunmak lâzım. e. Hanımlar ve Hatm-i Hàcegân 1. Soru: Hanımlar kendi aralarında Hatm-i Hâcegân yapabilirler mi? Başka tarikatlardan, hattâ dersli olmayan hanımlar orada olursa, ne olacak? Orada olmaları, bizi sevdiklerini gösteriyor. Büyük mürşidimiz Gümüşhâneli Hocamız buyurmuş ki: “Bizi seven bizdendir.” Kişi sevdiği ile beraber haşr olacak ya!.. Mâdem sevmiş, toplantımıza gelmiş; bizdendir. O halde, Hatm-i Hâcegân’a alınır. Kapı dışarı edilmez. Bazı tarikatlarda duyuyorum ben, dışarı çıkartıyorlarmış. “—Çık dışarı!” “—Niye?” “—Sen bizim tarikatımızdan değilsin!” “—E, ben kâfir miyim, müşrik miyim?” Ağlıyormuş kadın veya erkek... Kalbi çok kırılıyormuş. Kalp kırmak daha fenâ... Ne olacak yâni; o da senin gibi gelecek, senin halkanda Allah diyecek! Daha ne istiyorsun yâni; sevaplı bir iş 83 yapmasına vesîle oluyorsun. 2. Soru: Hanımlar, Hatm-i Hâcegân’dan sonra en az 45 dakika hiçbir şey yenmemesi gerektiğini söylüyorlar. Feyzin kaçmaması için imiş diyorlar, doğru mu? Hayır, böyle bir şey yok. Hatm-i Hâcegân’ı yapardık, Hocamız çay ikram ederdi içerdik. Yanında da bir başka ikram olursa yerdik. Yani böyle bir yasak masak bir şey yok, feyiz de kaçmaz evelallah. O da ayrıca feyz olur. f. Hatm-i Hàcegân’da El Ele Tutuşmak Soru: Hatmede el ele tutuşmak ve zikirden sonra halkadan geçmek sakıncalı diyorlar, anlatır mısınız? Bizde böyle bir el ele tutuşmak yoktur, halkadan geçmek hiç yoktur. Bu çocukların bir oyununu hatırlattı bana: “—Ambara vurdum bir tekme, ambarın kapısı açıldı, etrafa buğdaylar saçıldı.” filan. Bu ibadettir, bu böyle halkadan geçmek filan ilk defa burada duyuyorum. Böyle bir şey gerekmez, yani zikir ciddi olarak yapılır. Hocamızın zamanında gördük zikri, ciddi olarak yapılır. Hafif sesle yapmayı, aşırı yapmamayı söylerdi hocamız. El ele tutuşan cemaatler, tarikatlar vardır. Kol kola giren böyle bir ritimle sallanarak zikir yapan, şöyle dairevî halka olup bu halka yavaş yavaş dönen tarikatlar vardır. Ama bizim büyüklerimiz sakin zikretmeyi daha uygun görmüşler. Kimseye bir şey demiyoruz da, biz sakin yapmaya gayret edelim! 84 5. ÖĞRENCİ MESELELERİ a. İmam-Hatip Okullarının Geleceği 1. Soru: “Son kararlarla Türkiye’deki İmam Hatip okullarının durumu ne olacak?” Muhterem kardeşlerim! Bu konu, benim Ankara Üniversitesi’nde profesör olduğum, doçent olduğum zamanlardan beri vardı ki, ben on yıl önce 1987’de emekli oldum. Ondan önceki kalkınma planları yapılırken, kalkınma planlarında devlet planlama teşkilatının (DPT) kurduğu komisyonların birisinde, eğitim komisyonunda görevliydim. O zamanlardan beri güncelliği kalkmamış olan, rafa kaldırılmamış olan bir konudur. Hatta daha önceye gidelim. 1960 yılında Türkiye’de askerler darbe yapmışlardır. Zamanın başbakanını, Adnan Menderes’i, hapsetmişler, muhakeme etmişler ve sonra idam etmişlerdir. Büyük bir acı olay, biliyorsunuz. 1960-1997, 37 yıl önce. O zamanlarda Adnan Menderes’e yöneltilen suçlamalar arasında bu da var. Adnan Menderes neden suçlanıyor, ne kabahat yaptı da asılıyor? Adnan Menderes’i asmaya sebep olarak gösterilen suçlamalardan birisi de İmam-Hatip okullarını açmasıdır. Bu şu demek: Biraz kapalı konuştuğun zaman, Türkçe’de, “Dilinin altındaki baklayı çıkart.” derler. ”Ne demek istiyorsan söyle.” derler. Adnan Menderes dindarlara biraz imkân sağladığı için asıldı. Adnan Menderes biraz Türk halkının istediği din hürriyetini sağladı, demokrasiyi getirdi. Seçimle Halk partisinin baskıcı rejimini devirdi. Ezan Türkçe okutulmaya başlanmıştı. ”Bu aslî ibadet diline dönsün.” diye Arapça’ya döndürdü. Herkes dinini öğrenmek istiyordu. Dinini öğrenmek için çare arıyordu. Ama inkılâp kanunlarından bir tevhîd-i tedrisat kanunu 85 vardı, o mâni idi. İnkılâplar yapıldığı zaman, din okulları kapatılmıştı, medreseler kapatılmıştı. Eğitim bir çeşit hâline getirilmişti. Tevhîd-i tedrisat, eğitimi tek tip yapmak demek. İkili eğitim olmayacak. Medrese eğitimi ve laik eğitim olmayacak; “Hepsi laik olacak.” diye, bir inkılâp kanunu var. Bu varken, halk istese bile onların yanına da kimse yanaşamıyor. Türkiye’nin demokrasisi... Adnan Menderes bu sorunu, bu meseleyi şöyle aştı: “—Türkiye’de camiler var. Din eğitimi kökünden kapandığı için artık camilere imam bulunmuyor. Köylerde cenaze namazı kılacak insan bulunmuyor. Ölüyü yıkayacak din görevlisi bulunmuyor. Son görevleri yapacak insan bulunmuyor. Bu bir meslektir, o halde bu mesleğin bir meslek okulunu açıyoruz; tevhîd-i tedrisata aykırı değil.” dedi ve İmam Hatip okullarını öyle açtı; “—İmam ve Hatip Meslek okulu.” Sağlık yüksekokulu gibi, ziraat okulu gibi, meslek okulu gibi… Meslek okulları açmak serbest; çünkü tevhîd-i tedrisata uygun. İşi böyle kılıfına uydurdu. İnkılâp kanunlarını çiğnedi. Çiğnedi ama laikler de bir darbe yaptılar, onu astılar. “—Sen İmam Hatip okullarını açtın!” diye asmıyorlar. “Bizim niyetimizi engelledin!” diye asıyorlar. İşin aslı, dilimin altındaki baklayı çıkardığım zaman söyleyeceğim söz, bu. Türkiye’deki dini gelişmeyi bir dereceye kadar sağlayan Adnan Menderes’in hâkim olduğu devrede, 1950 yılında halk partisi seçimle düşürüldü. 1960 yılında Adnan Menderes ihtilalle devrildi. 1950-1960 arasında Adnan Menderes halka taviz verdi, dincilere taviz verdi, İmam hatip okulları açtı. “Şöyle böyle” diyerek, darbe yaparak, adamı astılar. Ama bu haksız bir asmaydı, demokrasiye aykırıydı. Sonra devlet törenleriyle Menderes için vatan caddesinde türbe yapıldı. Oraya getirildi, özür dilediler; ama ölen öldükten sonra bir daha geri gelmiyor. Menderes’e bu haksızlık yapılmıştı. Neden yapılmıştı? “—Dini eğitime kapı açtı, çanak tuttu, sebep oldu.” diye. 86 O zamandan beri laikliği “dini serbestlik” diye değil de, dinsizlik olarak anlıyorlar. Protestanlar istediği gibi kilisesinde çalışsın, Katolikler istediği gibi çalışsın, Evangelistler istediği gibi çalışsın. Kimse kimseye sataşamasın, kavga, gürültü, patırtı etmesin diye. Laiklik bu. Çok kızdılar, haksız bir kızmaydı. Öldürdüler, cinayetti. Çünkü seçilmiş bir başbakan, devrilemez. Bunun kanuni bir dayanağı yoktur. Düpedüz kanunları, anayasayı çiğnemektir. Çiğnediler, adamı öldürdüler. Çünkü önce kuvvetliler işi yapıyor, sonra kanunlarını kendilerine göre ayarlıyorlar. Dünyanın diğer ülkelerinde böyle oluyor. Hatta ileri ülkelerinde bile, kuvvetliler istediklerini yaptırır, kanunlar onların arkasından gelir. Mesela bir banka, çok uluslu bir şirket, daima hükümete istediğini yaptırır. Amerika’da da, İngiltere’de de. Maalesef… O zamanlar o adamcağızı öldürdüler. Mazlumdu, Allah rahmet eylesin… Çünkü zulmederek öldürdüler, hakları yoktu. 87 Hapsedebilirlerdi, ceza verebilirlerdi. Zaten başbakanlıktan devirmek bir cezadır, yeterli. Ondan sonraki ihtilallerde öldürmece yok, devirmece var. Bowling şişeleri gibi deviriyorlar, tamam; sayı alıyorlar. Adnan Menderes’i devirdikleri zaman, basında yayında bu zikredildi: “—Bu adam çok kötü adam, İmam Hatip okullarını açtı.” diye. Ama o çalışma içinde İmam Hatip okullarını açmakta bir de fitne fesat düşünenler vardı. Ben o zamanların oyunlarını çok iyi bilen, belgeli insanım. O yaşlarda, o şeyleri çok iyi biliyorum. “—Türkiye’de devrimlere, laikliğe bağlı, Atatürkçü din adamı yetiştireceğiz. Çünkü bıraktığımız zaman yerin altına giriyorlar, gerici eğitim oluyor. Yerin üstüne çıkaralım, kontrol edelim. Böylece ilerici din adamı yetiştirelim.” dediler. İlerici din adamının özellikleri nedir? En başta gelen özelliği, kravat takmasıdır. Onun için kravattan hiç vazgeçilmedi. O günden beri de buralara gönderdikleri hocalara, ilk boyunlarına taktıkları, sıktırdıkları kravattır. Sonra sakal bıyık düzelecek. Bu da bir şart. Sakal bıraktı mı işinden oluyor. Türkiye’deki bütün camileri müfettişler çok iyi takip eder. İlla kravat takacak. Senin gibi böyle kravatsız dolaşanlara ihtar ettir, sonu kötektir. Ben İlâhiyat Fakültesi’ndeyken kravatı sevmiyorum, anti kravatistim. Kravatı sevmeyen bir insanım, kusuruma bakma. Boyunlu, yarım balıkçı kazak giyerdim. Çok hoşuma giderdi Yünlüsü veya pamuklusu… Onu giyerdim, beni radyoya veya televizyona konuşmaya çağırırlardı. İlahiyatta hocayım ya, biraz da edebiyatçıyım, Türk İslâm edebiyatı profesörüyüm. Benim talebem orada, TRT’de görevli Asaf Demirbaş var, şimdi ünlü oldu. Benim talebemdir o, ilahiyattan mezundur. İlerici biridir, onun için onu oraya aldılar. Fakültedeyken de ilerici gençlik hareketinin başındaydı. Gerici olduğum halde o beni çok sever. Bazen zıt olanlar birbirlerini sevebiliyor. “—Hocam, ne olur konuş.” der, yalvarır yakarır. Ankara radyosunda da Kafkas kökenli, Düzceli, Faruk Ermemiş vardır; da çok sever. 88 “—Aman hocam, ne olur gel konuş, hocam!” Asaf beni çağırdı, ben bir sefer yarım balıkçı kazak giymemişim. Yakalı yün gömlekli, aşağı doğru açık değil. Onu giymişim. Vallahi ona kravat taktırdı. Ağzımdan girdi, burnumdan çıktı, yün gömleğin üstüne kravat taktırdı. Halbuki kravat takılan bir kıyafet değil. Demek ki ilerici olmanın alametlerinden birisi, kravat. ”Ben kravat takmadım.” diye fakültedeki ilerici arkadaşlar; ”Niye kravat takmıyorsun?” diye bana sataşırlardı. 1960’da ihtilal oldu. Bunları yarı şaka söylüyorum. Mizahla, hicvederek söylüyorum. Bunlar acı gerçeklerdir. Yirminci Yüzyıl’da çağdaş bir ülkede, bunlara gülerler, ayıplarlar: “—Sana ne el alemin kravatından? Sana ne adamın şusundan, busundan, inancına ne karışıyorsun?” derler. Ben bunları üzüldüğüm için, “Sohbet tatlı olsun!” diye, iğneleyerek, edebiyat yaparak anlatıyorum. Dinci tavır 1960’da Menderes’in başını yaktı. Aynı hava, 1997’de de Erbakan’ın başını yaktı. Halbuki bütçeyi düzeltmişti, havuzu doldurmağa başlamıştı, değil mi? Havuz dolmaya başlamıştı, borçlar ödenmeye başlamıştı, yatırımlar yapılmaya başlanmıştı. Dış ticarette iyi bir durum vardı. Dış politikada bağımsız, serbest bir dış siyaset uygulanmaya başlanmıştı. Libya’ya gitmişti, kalktı İran’a gitti hayret edilecek bir cesaret. İran’da bir doğalgaz anlaşması yaptı, Rusya’dan aldığımız doğalgazdan daha ucuz doğalgaz getirmeye kalkıyor. Çok büyük suçlar işledi. Ondan sonra baktılar ki bu adam İsrail’e yüz vermiyor, İran’la küsüşmüyor, Libya’yla darılmıyor; bu Amerika’nın hoşuna gitmedi, Batının da hoşuna gitmedi. “—Bu böyle giderse Türkiye’nin iç ve dış siyasetinde bayağı bir 89 gelişmeler olacak.” demeye başladılar. Ama doğrudan doğruya bunları söyleyerek bir insanı deviremezlerdi. ”İnkılâplar, devrimler elden gidiyor!” demeye başladılar. Halbuki devrimler olduğu gibi duruyordu. Hepsi çarşıda pazarda, kılıkta kıyafette, radyoda televizyonda gazetede mazetede… Devrim her yerde var. Aynen devam ediyordu, aynı hava esiyordu. Ama devrimbazlar birden, “Devrimler elden gidiyor.” demeye başladılar. Oradan tutturdular. O arada birkaç doğru söz söylediler. Dediler ki: “—İmam Hatip okullarını öne çıkardılar. İmam Hatip okulları senede şu kadar mezun veriyor. Bilmem şu yılına gelindiğinde bütün tahsillilerin yüzde şu kadarı İmam Hatipli olacak. Felaket. Milli felaket! Türkiye İmam Hatipli olacak!” Sen İmam Hatipli gördün mü? Elli ayaklı, saçlı sakallı! İmam Hatipli korkunç mahluktur, bunların adedi çoğalacak. Bunlar adam yerler. Mısır gibi, hatur hutur önüne geleni yerler. İmam Hatip sanki devletin diploma verdiği okul değilmiş, devletin düşmanıymış gibi; acaip! Belki burada da kaç tane teknik eleman olmuş İmam Hatipli vardır. Allah aşkına içinizde kökeni İmam Hatipli olan yok mu? Var. Bunlar sizi bir yerinizden kemirdi, yedi mi? Kulağınızı, mulağınızı... Ne olmuş? İmam Hatipler artacak. Maksat o değil. Türkiye’nin siyasetini elden kaçırıyorlar. Emperyalizm, Türkiye’de siyaseti elden kaçırıyor. Çünkü Türkiye kendi kendine hareket edecek hâle gelme istidadı gösteriyor. Kendisinin yetiştirdiği mühendisler var, bilim adamları var. Amerika’da okumuşlar, Avrupa’da doktora yapmışlar. Gelmişler işlerin başına geçmişler, bayağı bayağı hesap yapmasını biliyorlar, kitap yapmasını biliyorlar, memleketin lehine kararlar almaya başlamışlar. “Doğalgaz burada daha ucuz!” demişler. Ucuz olan bir şey için İngiliz, dinine imanına bakar mı? Nerede ucuzsa oradan alır. Allah aşkına söyleyin, var mıdır böyle saçma kaide! Amerika bir şey alacaksa İran’da daha ucuz olduğunu bilsin, bizden önce 90 balıklama atlar. Yeter ki ucuz olduğunu bilsin. Bu hikâyeydi. Köşedeki bir arkadaşımız malesef acı bir gerçek söylemişti: “—Bizim halkımız biraz aptaldır!” Bizim halkımız aptal değildir ama, hukukunu korumakta biraz tembeldir. Bilir, şeytanlığın hepsini anlar, şıp diye anlar. Bizim çarıklı, köylü dayı bir işin kökünü, ciğerinin köşesini üniversitedeki profesörden daha iyi bilir. Ama ne yapacağını bilmez, bizim halkımızın zaafı budur. Korktukları İmam Hatip okulları. İmam Hatip okulunda okuyanlar darılmasınlar; aslında İmam Hatip okulları hep de dindar yetiştirmiyor. Anasının babasının zoruyla buralara gitmiş çocuklar, anası babası görmezse cuma namazına bile gitmez, kaytarırdı. Biz bizeyiz, doğruyu söyleyelim. İlâhiyat Fakültesi’nden talebelerim vardı. Ben askerliği geç yaptım, doçentken yaptım. Balık gibi ellerinden kaçıyordum, zorla yakaladılar. ”Aman şu doçentliği bitireyim, öyle asker olayım!” diye geç gittim askere. Geç gidince talebelerimle aynı zamanda askerlik yaptım. Benim İlahiyattan mezun talebelerimin içinde içki içip kumar oynayan, namaz kılmayıp, cünüp gezenler vardı. Hocası olduğum halde, piyade okulunda yanıma gelip “Hocam, hoş geldin.” diyemeyip kaçanlar vardı. İlahiyat mezunu… Bu okulların da tam dindar yetiştirme diye bir teminatları yok. Yalnız bir şey var ki, bunu Mesut Yılmaz da daha birkaç ay önceki konuşmalarında söylemişti. Halkımız çocuklarını oraya “İmam Hatip olsun!” diye göndermiyor. ”Çocuklarım kaybolmasın; dinini, imanını öğrensin!” diye gönderiyor. Dini tahsili kendisi veremiyor, “Dini tahsilini yapsın da ne olursa olsun!” diye gönderiyor. Ben de çocuğumu öyle gönderdim. Benim oğlum İmam Hatibe gitmek istemedi. “Baba, ben başka yerde okumak istiyorum.” dedi. “—Evladım, ben ilâhiyat profesörüyüm ama, sana dinini öğretmeye vaktim yok. Günde sekiz tane yere uğruyorum. Bir hava bulur, sen İmam Hatip’te Arapça öğrenirsin, sureleri öğrenirsin, namazı niyazı, orucu, haccı, zekâtı öğrenirsin, edebi 91 öğrenirsin, dini ahkâmını, bir din kültürünü şöyle kabaca öğrenirsin. İmam Hatip lisesini bitirince nereye gidersen git!” dedim. Ondan sonra hakikaten Amerika’ya gitti, işletme tahsilini yaptı, geldi. İmam Hatip okuluna gidenler; “İmam hatip olacağım!” diye gitmiyor zaten. ”Bu okullar bizim milli cemiyetimize, irfanımıza, mazimize uygun eğitim veriyor; biraz dini bilgiler öğretiyor.” diye gönderiyor. Ama öteki laik liselerden bir farkı yok. Aynı matematik, aynı fizik, aynı kimya, hepsi okutuluyordu; bir de “Bunlar başarısız olsun!” diye ayrıca dini dersler yükleniliyordu. ”Yükleri ağır olsun da hızlı gidemesinler!” diye. Fakat çocuklar bu fazla yükleri de çekip, daha kuvvetli yetişiyorlardı. Hani daha fazla halter kaldıranın ötekisinden daha kuvvetli olması gibi… Bunu gördüler. Bu sefer dediler ki: “—İmam hatip okulları, falanca partinin arka bahçesi haline geldi.” Bu bir yalan. Vallahi billahi yalan. Hepsi o partiyi tutmaz. Yalan! Başörtüsünde de yalan söylediler: “—Başörtüsü bir partinin simgesi olmuş!” Yalan! Adalet partililerden de CHP’lilerden de başını örten yok mu? Netice itibariyle imam hatip okulu kaynaklıların, milliyetçi, memleketine faydalı insanlar olacaklarını anladıkları için emperyalizm bunlardan çekindi. Kanada Malkini üniversitesinde İmam Hatipler hakkında hakkında araştırmalar yapıldı. Bu araştırmalar bilimsel üniversite yayınlarında yayınlandı. Avrupalı, Amerikalı teşkilatlar, misyonerlik teşkilatları bal gibi biliyor. Türkiye’nin nereye kaydığını, ne olduğunu, ne bittiğini biliyor. Memleketini seven insanların nasıl yetiştiğini biliyor. Onu tehlikeli gördüler. ”Türkiye’de hristiyanlık yayılamayacak.” diye onu kısıtlama kararı aldılar. 92 Mesut Yılmaz Amerika’ya gittiği zaman dedi ki; “—Biz bu sekiz yıllık kararı, kökten dincilerle mücadele için çıkarıyoruz.” Sekiz yıl olunca, çocuklar hep sekiz yıl okuyacaklar; ondan sonra İmam Hatibin lise kısmı üç sene, onlara yetmeyecek. “—Önce İmam hatip okulları engellenecek!” diye yapıyoruz, dedi. Ama Türkiye’ye geldiği zaman da milleti kandırmak için; ”Eğitim daha yüksek olsun!” diye demeye başladı. Halbuki eğitimin İngiltere’deki uygulamasını, Almanya’daki uygulamasını biliyorsunuz. İhtisasa ayırma çok öncelerden başlar, sekiz yıl beklemezler. Çocuğun kabiliyetine göre ayırırlar. Anaokulundan ayırırlar, arkadaşımız söylüyor. Onun için, bu bir aldatmaca ve göz boyama. Bunun ikinci bir yönü var: O da sekiz yıllık eğitimi bir ilericilik gericilik mücadelesine getirip bir sürü vergiyi koydular Vergilere itiraz edenlere, “İtiraz ediyor.” diye değil, “yarasa beyinli” diye hücum ettiler. Halbuki çok paralar, çok vergiler konuldu. Posta ücretleri belimizi büker hâle geldi. Biz yayın yapıyoruz, sağa sola yayınları gönderiyoruz, kaç misli arttı. Onun için Ecevit’in huyudur. Kıbrıs’ı fethetmeye giderken “Barış Harekâtı” diye isimlendirdi. Mermileri alırken de böyle bir numara çekti. İşin aslı iki tane kökene iniyor: Bir, imam hatip okullarını tırpanlamak, kesmek. “Budamak” desek belki işe yarar. Kökünden kesmek, köklerini kazımak. İki, delik deşik olan bütçeye, taşları çatlamış olduğundan su kaçıran havuza, yeni vergilerle, yeni para toplamak. “Biz vergi yapıyoruz, çünkü memleketin hâli kötü” dese olmaz. İşi anlatırken diyorlar ki; “—Sekiz yıllık eğitim yapacağız, aydın kafalı insan olacak!” Şimdiye kadar ki mezun bütün İmam Hatipliler sanki karanlık kafalıymış gibi hepsine hakaret ediyor. “—Onlar cumhuriyetin okulları olacak.” diyor. Daha öncekiler nerenin okuluydu? Padişahların okulu muydu? Böyle bir takım aldatmacalarla işi buraya götürdüler. Ama bu devam etmez, etmesin, etmemesini temenni ediyoruz. Akıl ve 93 mantık hâkim olsun. Soru sorana teşekkür ediyorum. Beni dinlediğiniz için sizlere de “Allah razı olsun!” diyorum. Bu devam etmez, bir yerden patlayacak; gerçekten öyle olacak. Hatta çok pişman, rezil ve perişan olacaklar. Çünkü bir sel geliyor, bunlar selin önüne duvar yapmaya çalışıyorlar. Olmaz! Ama eylem yapmayı bilmeyen halkımızı, eyleme alıştırıyorlar. Bir bakıma da faydalı oluyor. Eylemi öğrendi mi durduramazlar. “Ben böyle inanıyorum, kardeşim!” diyecek. Birisi gelmiş bize faizi methediyordu. Benim arkadaşım vardı; “—Kes sesini!” dedi, “Ben faizin haram olduğuna inanıyorum, seni dinlemek istemiyorum! Ben müslümanım, bu konuda seninle konuşmak istemiyorum!” dedi, adam kızardı. İş icabı karşı karşıyaydık, kızardı bozardı. Halk; “Ben şunu istiyorum, bunu istemiyorum!” dediği zaman, 20. Yüzyıl’da halkı baskı altında tutmanın imkânı yok artık. 17. 18. Yüzyıl’da bile olmamış, imparatorluklar bile yıkılmış. Rusya yıkıldı. Yaptıkları olacak şey değil; ben hayret ediyorum. ”Siz bunu ne cesaretle yapıyorsunuz?” diye hayret ediyorum. Bunu yazılarımda da belirttim. Bunları, eline el bombası almış da oynayan bir çocuk gibi görüyorum. Patlatacaklar! Cahil! Bir şeyden haberleri yok. Toplumu tanımıyorlar, cahiller, çok cahil! “—Siyasi hayatıma mal olsa bile bu işi yapacağım!” diyor. Yarın öbür gün bir anarşist çıkacak, vuracak. O zaman siyasi hayatı değil, nebatî hayatı da kalmayacak.. O noktaya gelecek; onu anlayamıyor. Amerika’da Kennedy’i vurdular. Mısır’da Enver Sedat’ı vurdular. O kadar akıntıya kürek çekilmez ki. Müslümanı anarşist yapmaya çalışıyorlar 2. Soru: Hocam, bir yerde ben sizi dinliyordum. Atla kılıçla ilgili bir hadis açıklıyordunuz. ”Şu anda at, kılıç televizyondur, radyodur.” diyordunuz. Bunların elinde bayağı büyük bir güç var; medya. Ben şahsen köy kökenliyim. İşte toplam yüz kişi nüfusu olan bir köy. Bu insanlar televizyonda bir şeyi dinlediği zaman, hâlâ acaba sorusu 94 soruyor. Adam namaz da kılıyor, oruç da tutuyor ama bilinçli değil. Dedeleri öyle, torunlar öyle değil. Dedeleri değiştiremiyoruz. Kendilerinin haklarından haberleri yok. Bilseler… Milletvekiline sahip olamıyor. Ben milletvekilini seçeceğim, milletvekili benim aleyhime bir şey söyleyecek. Milletvekillerine sahip olamıyor. Avrupa’da bu mümkün mü? Seçmeninin arzusunun hilafına bir iş yapacak. Haydi bakalım işçi partisi birazcık bir vergi koysun, Avrupa’da hemen devirirler. Adam menfaatini düşünüyor. “Ben istemiyorum.” diyor. ”Ben istemiyorum sekiz yıllık eğitimi; başına çal!” Bitti! Şimdi onlar muhalif grupları organize etmeye çalışıyorlar. Ama muhalif grupların hepsini toplasan yine azınlık. Sonuçta birilerini ezdirecekler. Millet sabırlı. Kimler geldi, kimler geçti. İmam Hatipleri kendileri açtılar, başka amaçla açtılar. Sonra amaçlarına uygun çalışmadığını gördüler, kapatmaya çalışıyorlar. Bizim ilahiyatta talebelerimiz vardı; açık saçık kızlar. İlahiyatta ama sosyetik kökenden gelmiş bilmem nereden gelmiş. ”İslâm’ı yaşamıyorlar.” diye bizim onlara kaşlarımız çatık dururdu.. Tırnakları boyalı, alengirli gözlüklü, cafcaflı giyimli filan. Sonradan onlar mezun oldular, gittikleri yerlerde İslâm’ı savunmaya başladılar. Çünkü dini ilimlerin bir özelliği var. Dini ilimleri öğrenen insan, “şu ihlâs, şu riya” diye ihlâsı ve riyayı birlikte öğrenir. İnsanın vicdanı olup da, aklı olup da riyayı seçmesi mümkün değil. Sonunda Allah’ın rızasını düşünür. b. Okulda Hafızlık Soru: İmam-hatip lisesinde okuyorum. Okulda iken hafızlık yapmayı düşünüyorum. Ne tavsiye edersiniz? Allah razı olsun, çok güzel düşüncesi var... Böyle genç yaşta 95 başlarsa insan, metodlu çalışırsa, hem de kuvvetli hafız olur. Senelere yayınca rahatlıkla olur inşaallah... Tabii, hafızlık konsantre çalışmak ister. Evine bile gitmeyip Kur’an Kursu’nda devamlı çalışıp, kısa zamanda bitirmek en doğrusudur. Ama, onu yapamayacak, okula devam ediyor; tamam... Devam ederken yapacak; tamam... Yazları çalışacak, akşamları çalışacak; tamam... Bir yolla ilgisini devam ettirip, bu işi başarmağa çalışsın! c. Okullarda Çeşitlilik 1. Soru: Üniversiteye hazırlanıyoruz, hangi okulları tavsiye edersiniz? Biz çeşitliliği tavsiye ediyoruz. Kardeşlerimiz muhtelif yerlere girsinler, girdikleri yerlerde İslâm’a hizmeti düşünsünler; çeşitlilik olsun... El-hamdü lillâh, müslümanlar içinde her dalda yetişmiş elemanlar var... En küçük kasabaya bile gidiyorum, böyle kalabalık toplantılar oluyor camide veya evlerde; çeşitli mesleklerden çok kıymetli kimseler var... Bu iyi bir şeydir. Çeşitlilik iyidir. Yalnız, herkes kendi mesleğinde İslâm’a nasıl hizmet edeceğim diye düşünecek ve hizmete çalışacak! Meselâ, adam elektronikçidir; gelsin radyolarımızda çalışsın, hizmeti öyle yapsın! Doktordur; tıp konusunda hizmet etsin! 2. Soru: Allah nasib ederse önümüzdeki dönemde İmam hatip lisesini bitireceğim. Okulu bitirdiğim zaman ticarete mi atılayım yoksa okumaya devam mı edeyim, ne buyurursunuz? İmam hatip Okuluna girmiş olan bir insanın ana amacı din elemanı olmak olduğundan, sonuna kadar tahsiline devam etmesi, din yolunda, ilim yolunda yürümesi daha sevaplı olur. Ama bir insanın okuyacak kapasitesi olmadığı anlaşılmışsa; İmam Hatibi zor bitirmiş ama üniversiteye malî imkânı yok, 96 bedenî imkânı yok, zihnî yeterliği yok… Ticaret yapabilir. O zaman helâl, hayırlı ticaret yapsın. Dinî bilgileri İmam hatipte öğrendi. Din adamlığı yapamayacak. Pekâlâ, hayata atılsın. Ama yine de hangi meslekten olursa olsun, insanların dinî bilgileri iyi öğrenmeye gayret etmesi lâzım. Eğer ticarete atılacaksam nasıl bir yol izleyeyim, ticareti nasıl yapayım? Eğer okumaya devam edeceksem hangi fakülteye gideyim? İlahiyat fakültesine ya da ona benzer bir fakülteye gidebilir. Ona benzer fakülteden kastım Edebiyat Fakültesi gibi yerlerdir. Orada Arapça-Farsça öğreniyor. İslâm’a hizmeti mümkün oluyor. Sosyoloji öğreniyor. Topluma yönelik faydalı şeyler yapabiliyor. Hukuk Fakültesine gidiyor, hukuku öğreniyor. İslâm hukukunu öğreniyor. Faydalı oluyor… 3. Soru: Üniversite imtihanında hukuk fakültesini tercih etmekte tereddütlüyüm. Hukuk fakültesini yazmam ve okumam câiz midir? Başka bir fakülteyi tavsiye eder misiniz? Bana kalsa, ben ilâhiyatı tercih ederim. Çünkü, insanın dinini öğrenmesi, Kur’an-ı Kerim’i öğrenmesi bu yolla olacaktır. Onu tavsiye ederim. Ama, hukuk fakültesine giden insanlar da İslâm’a hizmet edebilir. Çünkü, öyle insanlara da ihtiyaç var... 4. Soru: Tagutî bir ülkede hakim, savcı, avukat olmanın hükmü nedir? Bunu hukuk fakültesinden mezun hukukçu kardeşlerim bana sormuşlardı. Ben dedim ki: “—Ben bu meselelerin detayını iyi bilmiyorum. Hakimlik 97 yapmış olan, şimdi emekli olan, müslüman, mütedeyyin, ihvânımızdan bir kardeşimiz var; gidin ona sorun!” dedim. Kalktılar, gittiler, İstanbul’da ona sordular. O demiş ki: “—Ben bu mesleğin içinde yaşadım, emekli oldum. Nice nice müslümanlara nice nice faydalar sağladım. Nice nice adaletsizlikleri engelledim. Aman, bu işi yapın!” demiş. Sonra bir başka misâl: Eyüp’te, sıkıyönetim zamanında, “Vay, siz izinsiz toplantı yaptınız.” diye otuz-kırk kişiyi tıkmışlar içeriye, nezarete atmışlar. Savcı almış bunları karşısına... Bakmış; hepsi sakallı, nur yüzlü, mübarek, mâsum insanlar... Şöyle onları kendisine getiren adama bakmış, bir bunlara bakmış. Ona demiş ki: “—Utanmıyor musun, bunları benim karşıma getirmeğe? Bunların hepsi mâsum, karınca ezmez, haram yemez insanlar... Ne istiyorsun bunlardan? Defol karşımdan!” demiş. Getiren maiyetinde tabii onun... Onu bir azarlamış. Ondan sonra da ötekilere demiş ki: “—Beyler! Müslüman çocuklarınızı savcı hakim yetiştirin! Eğer benim yerimde bir başka dinsiz imansız birisi olsaydı, sizin epeyce canınızı yakar, sizi güzel terletirdi. Hadi bakalım gidin!” demiş. Onlara böyle nasihat çekip salıvermiş. Bu cevap olabilir bu kardeşimize... Yâni hangi meslek olursa olsun, bir insan bulunduğu meslekte müslümanlığa, insanlığa, hayra, adalete hizmet edebilir; sıkı durursa... d. Dikkati Toparlamak 1. Soru: Ders çalışırken bazı hallerde dikkatimi toplayıp derse çalışamıyorum; çaresini söyler misiniz? Dikkati dağıtan sebepler vardır. Dikkati toplamanın bir eğitim işi olduğunu, birtakım şartları olduğunu bilmeniz lâzım! Bazı kitaplar bunları yazarlar. İlim ve Sanat dergisini ilk çıkarttığımız 98 zaman, hediye olarak bir broşürümüzü vermiştik; ben de orada “Dikkati toplamanın usülleri nelerdir?” filân diye yazmıştım. (Sonradan Başarının Prensipleri diye kitap haline getirildi.) Zihninde başka bir şey olursa, insan zihnini toparlayamaz. O işi yapacak, ondan sonra ders çalışmaya oturacak. Etrafında kendisinin dikkatini dağıtacak mûsikî, kalabalık gibi sesler, konuşmalar olmayacak. Bir meseleyle meşgul olacak, çeşit çeşit meseleleri zihnine takmayacak. Bir anda sadece bir mesele üzerine eğilecek. Bunun gibi hususlar var... O kitabı okusun, onlara gayret etsin! 2. Soru: Ben hâlis muhlis tembel bir öğrenciyim. Bu tembellikten ve vurdumduymazlıktan nasıl kurtulabilirim; çareleri nelerdir? İmam-ı Gazâlî’nin (4 ciltlik) İhyâ’sının 3. ve 4. cildini güzelce okusun, bitirsin. 3. Soru: İmam-hatip lisesi talebesiyim. Hıfzım pek sağlam değil, hıfzımı nasıl kuvvetlendirebilirim. Her şey hıfzıma kolay girmiyor ve bana verilen zekâyı pek kullanamıyorum. Bunun çaresi nedir? Bunun çaresi, günahlardan kesilmektir. İnsan günahlara bulaştıkça, haramlara baktıkça, yasak işleri yaptıkça hafızası zayıflar ve çeşitli sıkıntılara düşer. Çaresi takvâdır, günahlardan kesilmektir, haramlardan elini eteğini çekmektir. O zaman düzelir. Yolu güzel yoldur, çünkü ilim öğrenme yoluna girmiştir. Gençtir, düzelme ihtimali vardır. Ağaç yaşken eğildiği için, işin başından düzeltilmesi sonradan yapılmasından daha kolaydır. Allah gayret versin, iyi olur inşallah... 4. Soru: Üniversitede okumaktayım. Derslerime çok çalıştığım halde 99 sınavlarda iyi not alamıyorum. İngilizce çalışıyorum, fakat kelime ezberlemekte güçlük çekiyorum. Ne tavsiye edersiniz? Bu kardeşimizin üniversiteye kadar gelmiş olması, aslında bu işleri yapabilecek bir insan olduğunun isbatıdır. İlkokulda olsaydı, diyecektik ki: “Herhalde bu çocuğun ezberleme kabiliyeti zayıf!” Ama, öyle bir durum olduğunu sanmıyorum. Üniversiteye kadar yükselebilmiş, gelebilmiş; o zaman, çok çalışsın! Bir de insan hiç anlayamayacağım, yapamayacağım diye moralini bozduğu zaman başaramıyor. Azmettiği zaman, öğreniyor. Meselâ, bir hafız tanıdığım kendini yerden yere atarmış. Annesi, “Hadi evlâdım, ezberle sayfayı!.” dermiş. O da, “Yapamıyorum anne!” diye üzülürmüş. Sonunda belli bir miktarda sayfa ezberledikten sonra, kendisi söylüyor ki, hafızası açılmış. Ezberleyememe durumu gitmiş, ezberlemeye başlamış. Demek ki, sebat edeceğiz. Bunu koşulara benzetiyorum ben... İnsan ilk koşmağa başladığı zaman, 70-80 metre koştu mu, nefesine bir tıkanıklık gelirmiş. Ama, buna rağmen koşarsa, o tıkanıklık geçer daha fazla koşabilirmiş. O aldatıcı bir yorgunluk oluyor, gerçek yorgunluk olmuyor. Devam ettiği zaman geçiyor. Bu hafızaya alamama da, aldatıcı bir alamamadır tahminime göre... Gayret eder çalışırsa, alır. Ben kendim sınıfın notları iyi talebelerinden, önde gelenlerinden idim. Bir hafta hastalandım, okula gidemedim. Matematikten zor bir bölümü anlatmış hoca... Bir hafta gidemedim, okuyorum, hiç bir şey anlamıyorum. Halbuki daha önce her şeyi anlardım, sınıfta iddialı bir öğrenci idim. Okudum anlamadım, bir daha okudum anlamadım, bir daha okudum anlamadım... Yazmağa başladım. Moralim de bozuldu: “Çalışkan bir talebe iken nasıl okuduğumu anlamıyorum?” filân diye... Kitabın o bölümünü deftere aynen yazdım, kelime kelime öğreneyim diye... O inadımla çok iyi öğrendim o konuyu... Çok zor bir konu idi. Sonradan ömrüm boyunca onun faydasını gördüm. 100 Demek ki, ilk başta insanın karşısına güçlükler çıkıyor ve korkutuyor insanı... İnsan o güçlükten yılarsa, yolundan kalıyor. Güçlüğün üzerine yürürse, bunun sahte bir duvar olduğunu anlıyor, geçebiliyor. Geçtikten sonra da rahat ediyor. Bu kardeşimize de bunu hatırlatırım. Devam etsin, olur. Lisan öğrenmenin, ezberlemenin teknikleri vardır. Radyoda filân anlatıyorlar: Adam kırk-elli kişiyi diziyormuş da, hepsinin ismini sorduktan sonra, bir defada tekrar ediyormuş. Bunların tekniklerini de öğrensin! Hafızayı iyi kullanma teknikleri... Benim âcizâne yazdığım bir kitapta da (Başarının Prensipleri) böyle bir bölüm var; oraları okusun kardeşlerimiz! 5. Soru: Kur’an kursunda okuyorum. Zihnimin açılması için ne tavsiye edersiniz? Bal şerbeti içmesini tavsiye ederim. Balı bardağa koysun, karıştırsın. Biraz tatlı geliyorsa içine yarım limon sıksın, içsin! Çünkü, bal enerji verir ve hafızasını kuvvetlendirir. Bir de üzüm yesin. Üzümün de şekeri doğrudan doğruya insanın beynine faydalı olur, onun güçlenmesine sebep olur. Kuru üzüm veya taze üzüm yemek suretiyle, enerjisini arttırsın! e. Çekingenlik 1. Soru: Üniversitede okuyorum. Bir toplum içine çıkınca kekeliyorum, konuşma zorluğu çekiyorum. Bu sıkıntım yedi sekiz yaşında başladı. İki sene sonra okulu bitireceğim ama, içimde bir endişe var... Bu yüzden okulu bile bırakmayı düşündüm. Ne tavsiye edersiniz? Hiç lüzum yok! Bu korku normaldir, herkeste olur, hatiplerde bile olur. En hatip insan, meşhur bir hatip bile konuşmaya çıkacağı zaman heyecanlanırmış. Kitaplar böyle yazıyor. Hattâ 101 Amerikan reisicumhurlarından Abraham Lincoln isminde, hitabetiyle tanınmış birisi enteresan bir söz söylemiş: “—Bir topluluğa karşı bir konuşma yapmaktansa, dövülmeyi, pataklanmayı, dayak yemeyi tercih ederim.” diyor. “Dövsünler, yeter ki konuşmayayım!” diyor, o kadar çekiniyor. “Ama, konuşmaya başladıktan sonra da, sözü kesmektense pataklanmayı tercih ederim.” diyormuş. Başladığı zaman da tatlı geliyor demek ki, o zaman da konuşup duruyor. Konuşma için hiç endişe etmeyin! Bu bir kusur değildir, normaldir, hayâdan dolayıdır. İnsan, karşımdaki beni ayıplar mı diye ürküyor. O ürküntü kendisine tutukluk veriyor. Normaldir bunlar, anormal bir şey yoktur. Bütün hatiplerin buna benzer sıkıntıları olabiliyor diye düşünüp rahatlayın! Tabii, iyi şeyleri öğrenmeye devam edin! O zaman, konuşacak şeyi, söyleyecek şeyi olan nasıl olsa söyler. Köylü kadın da konuşur, cahil de konuşur, herkes konuşur. Konuşacak bir şeyi oldu mu, konuşuyor. Onun için ben diyorum ki: Şuranızda bir defter, bir de kalem bulunsun; güzel şeyleri, beğendiğiniz şeyleri yazın! Yazarsınız, birikir, böylece konuşacak şeyler artar. 2. Soru: Sürücü belgesi almak istiyorum. Yazılı imtihanı geçtim. Direksiyon imtihanına iki defa girmeme rağmen aşırı heyecan nedeniyle başaramadım. Dua eder misiniz? Allah başarmak nasib etsin... Ben nasib oldu, bir kerede başardım ama, çok çalıştım. İmtihan pistine arkadaşla gittik. O bizi imtihan pisti boşaldıktan sonra, altıdan yediden sonra çok çalıştırdı. Bilen bir kimse ile çalıştım, imtihana girdim. Polis kim olduğumu bilmiyordu. Üniversite hocası olduğum yazmıyordu kâğıtta... Özel bir hürmet de göstermedi. “Sür bakalım!” dedi, vitesleri değiştir dedi, şunu dedi, bunu dedi... Her şeyi böyle tıkır tıkır güzel yapınca, anladı: “—Sen burada daha önce çalıştın mı?” dedi. “—Çalıştım!” dedim. 102 Çalışınca insan, yavaş yavaş düzeltiyor. Yanındaki hocası, arkadaşı da, “Şurada hatâ ettin, burada hatâ ettin, buna dikkat et!” filân diyor. Öğreniyor insan... Böyle birisiyle çalışsın! f. İslâm’ı Öğrenmek 1. Soru: Düz liseden mezun olduğum için İslâmî bilgilerden yoksunum; ne tavsiye edersiniz? İslâmî bilgileri öğrenmek çok önemli! Hemen boş zamanlarında fırsatları değerlendirip, dinini iyi öğrenmesi lâzım insanın... İnsan bir konuda mezun olup yetişti mi, başka bir yeni konuya girdiği zaman, o konuya metodlu bakabiliyor ve onu güzel öğrenebiliyor. Onun için bu kardeşlerimiz dini metodlu bir şekilde güzel öğrenebilirler. Ana noktaları yakalayıp işin içine iyi girebilirler. Allah öyle nasib eylesin... 2. Soru: İslâm’ı gerçek mânâda üniversiteye gelince tanıdım. Üniversiteye başlayalı dört yıl olmasına rağmen, İslâm’ı öğrenmeye nereden başlayacağımı bilemiyorum. Bazen tefsir okumaya çalışıyorum. İlmihal konusunda eksikliyim. İslâm hukukunu öğrenmek istiyorum. Bu hususta nasıl bir yol izlememi tavsiye edersiniz? Bu genel bir meseledir. Asıl mesleği İslâmî ilimler olmayan kimse, bu konularda böyle bir soruyla karşılaşır. İnsan ilkönce, çok büyük üstadların yazmış olduğu, gerçekten alim insanların yazmış olduğu genel mânâdaki kitapları okumalıdır. O genel mânâdaki kitapları okuduktan sonra, bir kitaba konsantre olmalıdır. O kitabı bitirmeli, ondan sonra öteki kitaba geçmelidir. Hepsini okumağa kalkıştı mı, bu acelecilikten dolayı hiç birinde tam bir ilerleme olmaz. Üzerine aldığı, eğildiği konuyu tam olarak okumalıdır. 103 Ben meselâ ilkönce, Said Havva’nın İslâm isimli iki ciltlik eserini okumasını tavsiye ederim. Ondan sonra Riyâzü’s-Sâlihîn’i bir okusun, onu bitirsin! Ondan sonra Fikri Yavuz’un fıkıh kitabını okusun, bitirsin! Ondan sonra İhyâu Ulûmi’d-dîn’i bir okusun, bitirsin! Bunları okuduktan sonra yine gelsin, bir daha sorsun! g. Yurtdışında İhtisas Yapmak Soru: Devletten burslu olarak yurtdışında master veya doktora yapmak hususunda ne buyurursunuz? Tavsiye ederim; çünkü, ilmini irfanını arttırmış olacak insan... Güzel bir şey... Fakat, yurtdışına bekâr gitmeyi tavsiye etmiyorum. Çünkü, Avrupa’nın kızları kandırıyorlar bizimkileri... Evleniyorlar. Onlar rahat ferah yetişmiş oluyorlar, örfleri adetleri bizim gibi olmuyor, flört etmiş olabiliyorlar, hattâ evlilik öncesi münâsebetler yapmış olabiliyorlar. Burada gül gibi, imam-hatip okulunu bitirmiş, namuslu, örtülü, mütedeyyin kızlarımız durup dururken, gidip oradan bir kız alıp geliyor. Onun için, oraya bekâr gitmemelerini tavsiye ederim. Çünkü, donanıyorlar, boyanıyorlar, kandırmayı başarıyorlar. Bekâr gitmemeğe çalışmak lâzım! Tedbirli gitmeli, çalışmasını yapıp dönmeli... Sonra, gideceği yeri seçmeli! Bazı yerlerde müslümanların cuma namazlarını kıldığı, cemaatlerin olduğu şehirler oluyor. Oralara giderse; orada bozulmadan, ibadetlerini aksatmadan, o cemaatin arasına katılarak rahat yaşayabilir. Böyle yerleri seçmeğe çalışmalı! h. Okul Değiştirmek Soru: İstanbul Teknik Üniversitesi Gıda Mühendisliği birinci sınıfta 104 öğrenciyim. Tıp fakültesine geçmek istiyorum. Ben başlanılan bir şeyin bitirilmesini uygun görüyorum ve bir insanın hayatında bir seneyi az görmüyorum. Bir sene geçecek, bir dahaki sene imtihanlara girecek, sonra tıp fakültesi. Gıda mühendisliğine başlamış, bir bitirsin. Bu meslekte nasıl hizmet yapabilir, baksın. Elbette bu meslek ihtiyaç olarak görülmüş ki, Türkiye’de bir kullanım sahası var ki bu mühendislik dalı kurulmuş. Benim üniversiteye gittiğim zamanda yoktu. Yeni bir dal, önemli bir dal. Şöyle söyleyeyim; harp olsa bir çuval atarsınız bir kenara, bu çuval bittikten sonra ne yapacaksınız? Mesela, “İki sene, üç sene beş sene dayanacak gıda var mıdır, yok mudur? İnsanın tam beslenmesi için neler yapmak lâzım? Nasıl bir üretim yapmak lâzım?” Bunları araştırabilir. Bu meslek dalı çok güzel; müslümanların lehine kullanılabilir. Sebat etmesini tavsiye ederim. i. İslâm’ı Yaşamak 1. Soru: Biz üniversite öğrencileri olarak mezun olduktan sonra nasıl bir hayat sürmeliyiz? Bu konuşma bütünüyle bu sorunun cevabıydı. Bir kere, “Kendinizi ciddi yetiştirmeniz lâzım.” demiştim. Yabancı dil bileceksiniz, mesleğinizde mahir olacaksınız. Önce bir birlik beraberlik teşkil edin ve birbirinize bu soruları sorun. Mezuniyetten sonra askerlik var, evlenmek, iş kurmak, mesleğinde ilerlemek var. Bunların hepsi İslâmî benliğinizi koruyacak tarzda yapılmalı. 2. Soru: Kendisini yenilemek; İslâm’ı yaşamak ve günahlardan 105 korunmak isteyen bir talebe ne yapsın? Yenilenmenin şartı tevbe etmektir. Tevbe de günahların hepsinden kat’i olarak kesilmektir. İşlemekte olduğu günahlardan kesilecek. İlim yoluna girsin; her gün biraz âyet biraz hadis; din ilimlerinden biraz fıkıh okusun. Okuduklarını da uygulasın. Böylece gayet güzel yenilenir. j. Felsefe Öğrenmek Soru: Okulda bu sene gördüğümüz derslerden biri siyaset bilimi. Bu bilimin felsefesinin yapıldığı yerler var. Bu bilimin felsefesiyle uğraşmak haram mıdır? Felsefenin haram veya mendub olan dalları nelerdir, açıklar mısınız? Bu derslere başlarken şeytandan kurtulabilmek için bir dua tavsiye eder misiniz? Muhterem kardeşlerim! “Felsefe” demek “bir şeyin üzerinde akıl yürütmek” demek. Akıl yürüten insanlara “filozof” demişler. Tarihin çeşitli devirlerinde de akıl yürüten insanlar, akılları erdiği kadar akıllarının ebadı nispetinde bir şeyler ortaya atmışlar, söylemişler. Sonra onun yanlışlığı anlaşılmış, doğrusunu başkası söylemiş. Sonra başkası çıkmış, başka bir şey söylemiş. Tabi bu gibi eski safsatalarla uğraşıp dinî bilgileri öğrenmezse insan bazen sapıtabiliyor da. Çünkü onlardan bazıları zaten kendileri sapıtmışlar. Düşünelim, kafa yoralım derken; akıl kendi başına her türlü gerçeği bulmaya yetmediğinden sapıtabilmişler. Ama bir şeyin felsefesini yapmak, üzerinde tefekkür etmek günah değildir. Tefekkür etmek sevaptır. Siyaset biliminin felsefesini yapıyor, üzerinde tefekkür ediyor; bunda bir mahzur yok. Tarihin felsefesi vardır, siyasetin felsefesi vardır, ekonominin çeşitli doktrinleri, felsefeleri vardır. Düşünmek zararlı değildir; yeter ki Allah için düşünsün, yeter ki dinini bilsin, dinine aykırı şeyler söylemesin, dininin yasakladığı kanaatlere sapmasın. Düşünmenin bir zararı yok. 106 Tahsile giderken umumiyetle her sabah 10 defa رَبَّنَا الَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَة،ً إِنَّكَ أَنتَ الْوَهَّابُ )آل عمران٨:( (Rabbenâ lâ tüziğ kulûbenâ ba’de iz hedeytenâ ve heb lenâ min ledünke rahmeh, inneke ente’l-vehhâb) âyetini okusunlar. (Rabbenâ lâ tüziğ kulûbenâ) “Yâ Rabbi, kalbimizi saptırma; (ba’de iz hedeytenâ) hidayete erdikten sonra… (Ve heb lenâ min ledünke rahmeh) Bize fazl u kereminden rahmetini ihsan eyle… (İnneke ente’l-vehhâb) Biliyorum ki ya Rabbi, şekkim şüphem yok ki sen Vehhâb’sın, lütfedicisin, bahşedicisin!” (Âl-i İmran, 3/8) Bu âyet-i kerimeyi 10 defa okusunlar; bu o işin duasıdır. Girdikleri yere besmeleyle girsinler; evden çıkarken dua etsinler: 6 بِسْــــــمِ اهللَِّ وَبِاهلل،َِّ تَوَكَّلْتُ عَلَى اهلل،َِّ الَ حَوْلَ وَالَ قُوَّةَ إِالَّ بِاهللَِّ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ )د. ت. حب. ق. عن أنس( (Bi’smi’llâh, ve bi’llâh, tevekkeltü ale’llàh, lâ havle ve lâ kuvvete illâ bi’llâhi’l-aliyyi’l-azîm) diyerek, Allah adıyla çıksınlar ve Allah’a tevekkül ederek gitsinler. O zaman zararlara uğramazlar k. Arapça Öğrenmek 6 Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.746, no:5095; Tirmizî, Sünen, c.V, s.490, no:3426; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.III, s.104,no:822; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.V, s.251, no:10090; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.26, no:9917; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Tevekkül Ale’llàh, c.I, s.40, no:20; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.397, no:41536; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXI, s.118, no:23111. 107 Soru: İlahiyat fakültesini kazanmış ama İmam Hatip Lisesi mezunu olmadığı için Arapça öğrenmekte zorluk çekiyormuş. Muhterem kardeşlerim! Ben İlahiyat Fakültesi’nde profesör idim, emekli oldum, biliyorum. Arapça da okuttum, Farsça da okuttum, başka dersler de okuttum. İmam Hatip’ten gelen çocuklar da, sıfırdan ilahiyata başlayanlar da Arapça’yı çok güzel öğrenebiliyorlar. Moralini bozmasın. Bu mümkündür. Siz de öğrenirsiniz. İyi bir öğretici bulursanız, kolayından bir öğretmeye başlarsa öğrenirsiniz. Ben lise talebesiyken babamın arkadaşı Mahmud Bayram hoca vardı, Allah razı olsun: “—Lise talebeleri dilbilgisi okudukları için çabuk anlarlar. Bana gönder de, onlara Arapça öğreteyim!” demiş. Sağ hâlâ… Bizim caminin yakınında dairesi var, cemaate de gelir, Allah razı olsun… Bana ilk derste hemen çekimleri yazdırdı. İkinci derste cümle kurdurmaya başladı. Yani ben Arapça cümleler kurmaya başladım, cesaret verdi. Çünkü öğretiş tarzı güzeldi. Dedem o sırada rahatsızdı. “Ben Arapça öğreniyorum.” diye çok seviniyordu. İki aylık Arapça talebesiyim, dedeme Arapça mektup yazdım. Demek ki öğrenebilir insan, moralinizi bozmayın. Siz de öğrenebilirsiniz. Esnafken, tüccarken, memurken de olur. Yeter ki azmedin. Yeter ki basit usulü ile bir anlatma olsun. Olabilir. Allah kolaylıklar versin. Sonra insan bir konuyu sevdi mi, çabuk öğrenir. Arapça da sevilir, Kur’an lisanıdır, cennet lisanıdır. Arapça sevilir muhterem 108 kardeşlerim, hepinize tavsiye ederim. Bugün bir İngiliz, bir Fransız müslüman oldu mu yaptığı ilk iş ne? Arapça öğrenmek. Çünkü Kur’an’ı onunla anlayarak, dinini onunla güzel yaşayacak. l. Erken Kalkmak Soru: Öğrenciler ders çalışmak için hem geç yatıyorlar hem de erken kalkmaları gerekiyor. Geç yatıldığında erken kalkmak mümkün olmuyor. Ne tavsiye buyurursunuz? Erken yatmayı, erken kalkmayı, kalktığı zamanlarda ders çalışmayı tavsiye ederim. Bir de bu durumda olan her insan için Peygamber Efendimiz’in genel tavsiyesi; öğle civarında bir istirahat etmektir. Uyusa da uyumasa da şöyle bir uzanmak, istirahat etmektir; buna kaylûle uykusu denilir. Bu, sıhhat kazanmak için de iyidir. Gece ibadetini yapmakta da faydalıdır. O bakımdan mümkünse, gündüzün öğleye yarım saat, 45 dakika kalan bir vaktinde veya öğle namazından, yemeğinden hemen sonra şöyle bir uzanarak istirahat ettikleri takdirde o sıkıntılar bertaraf olabilir. Bu iki tavsiyeyi kendilerine tavsiye ederim. Eğer başka hiç çareleri yoksa yatsıdan sonra hemen erken yatıp ders çalışmasını sahurdan sonraya bırakmalarını tavsiye ederim. Çünkü zaten o vakitte hafıza daha kuvvetlidir. Hafız olanlara sorun; umumiyetle hafızlıklarını o vakitte yapmışlardır. Yani zihin müsaittir, dinlenmiş olarak daha iyi yapar. Akşamüstü zaten bütün gün yorulmuş olan zihinle dersi çalışmak için uğraşırsın, uğraşırsın, aklına girmez. Halbuki dinlenmiş olarak yatıp da sahur vaktinde, seher vaktinde ders çalışırsan, iki rekât namazını kıldıktan sonra, öğrenmen daha rahat olur. m. Çeşitli Sorular 1. Soru: Üniversitede okuyorum, birinci sınıftayım. Okulda çeşitli 109 İslâmî gruplar var; onlara karşı nasıl davranmamı tavsiye edersiniz? Grupların bir kısmı, yalan yanlış fikirlere sahiptir. Yalan yanlış fikirlere sahip olanlardan uzak durmağa, onlara kapılmamağa gayret etmek lâzım! Cumayı kılmaz, namaz kılmaz, sigara içer, sünnete uymaz, mezhebi kabul etmez... vs. Onlar yanlış yolda... 2. Soru: Sınıflarımızda müslüman olduğu halde değişik görüşlere sahip şahıslar var. Bizimle muhatap olmuyor, konuşmuyorlar. Davetlerimize icabet etmiyorlar. Onlara nasıl davranalım? İlişkilerimiz nasıl olmalı? Onlara bir kere şeyi sormak lâzım: Müslümanlar müslümanların kardeşidir. Müslüman müslümanın kendisini davet etmesi hâlinde davete icabet etmek mecburiyeti vardır. O haktır, davete icabet etmesi lâzım. Bu hadîs-i şerîfi de onlara hatırlatmak lâzım. Siz İslâmî bir şeyi tam tatbik etmiyorsunuz, demek lâzım. Biraz da dört başı mâmur müslüman her yerde kolay bulunmuyor. Yavaş yavaş yumuşatarak çalışmak lâzım. Maalesef bazı gruplar diyorlar ki: “—Başka gruplarla konuşmayın, karışmayın. Gitmeyin gelmeyin!” Burada cami oluyor, şurada yurt oluyor; yurttan camiye namaz kılmaya göndermiyorlar! Burada adam yiyiciler mi var?!.. Camiye, namaza göndermiyorlar. İslâmî olmuyor, yanlış oluyor. 3. Soru: “Radikal dinci; sağlam müslüman, Kur’an-ı Kerim’in emirlerini tam olarak uygulamaya çalışan kimsedir.” dediniz. Türkiye’deki radikal İslâmcı denilen gruplar bu tanıma uyuyor mu? 110 Şimdi Cezayir’de, Mısır’da öldürdükleri, orada İslâmî hareketi yapmağa çalışan kimseler... Radikal müslüman diye Avrupalılar onları kötüleyip, halkın nazarında kötü göstermeğe çalışıyorlar. Bizde o isimdeki şahıslar; tasavvufu reddeden, dînî ahkâmı yanlış yorumlayan kesimler... Bizdekiler hatalı olmuş oluyor. 4.Soru: Kopya çekmenin hükmü hakkında bilgi verir misiniz? Kopya çekmek doğru bir şey değildir. Doğru olmayınca mekruh olur, günah olur. Çünkü, bir aldatmaca vardır, hak etmediğin şeyi almak vardır. Bir de, tembelliğe teşvik vardır. Adam dersi çalışmıyor, bütün ömrünü makara hazırlamakla geçiriyor. Bir çeşit sahtekârlık olduğundan, uygun değil... 5. Soru: Bir bekâr hanımın üniversitede okuması câiz midir? Eğer İslâm’ın emirlerini çiğnemeden okuyabiliyorsa, okusun; İslâm’a faydalı bir meslek edinsin. Sonra oradan İslâm’a hizmet eder. Allah’ın emirlerini çiğneyerek, ona aykırı olarak olmaz. 6. Soru: Liseli bir gencim. Tesettürlü bir kızla arkadaşlık yapmamın mahzuru var mıdır? Vardır! Onun için de, kendisi için de mahzuru vardır. İnsanın iffetli, namuslu ve İslâm’ın emirlerine riâyetkâr olması lâzım! Bu gibi arkadaşlıklar, flört vs. modern insanların işleridir. Bunlar ancak nikâhtan sonra meşrû olan şeylerdir. Onun dışında ötekilere benzemek oluyor. 111 6. EVLENME a. Evlenmenin Hükmü 1. Soru: Evlenmenin hükmü nedir, açıklama yapar mısınız? Peygamber SAS Efendimiz hadis-i şerifinde buyuruyor ki:7 اَلنِّكَاحُ سُنَّتِي، فَمَنْ لَمْ يَعْمَلْ بِسُنَّتِي فَلَيْسَ مِنِّي )ه. عن عائشة( (En-nikâhu sünnetî) “Nikâh benim sünnetimdir, yâni benim yolumdur. Nikâh benim adetimdir, benim sevdiğim, benim istediğim, benim teşvik ettiğim bir şeydir. (Femen lem ya’mel bisünnetî feleyse minnî) Bunun aksini düşünenler, aksine hareket edenler, benim sünnetimle amel etmeyenler benden değildir.” buyuruyor. Bu ne demek? “Evlenmek benim koyduğum adettir, benim yolumdur.” demek... Kesin yapılması gereken değil de, benim seçtiğim, tercih ettiğim, gittiğim yoldur demek... Ama evlenmenin hükmü, kişinin özelliklerine göre değişir. Fıkıh kitapları böyle yazar. Adam çok kuvvetli duygulara sahip, evlenmediği zaman kendisine hakim olamayacak, günaha dalacaksa; öyle bir insana evlenmek farzdır. Neden? Evlenmediği takdirde günahkâr olacak! Öyle bir aciz adam ki, evlendiği zaman karısına bakamayacak, kocalık vazifesini yapamayacak; böyle bir kimsenin de evlenmesi gerekmez. Normal olarak, bir insanın evlenmesi uygundur. Çünkü, Peygamber SAS Efendimiz’in tavsiye ettiği bir şeydir. Bekârlıkta 7 İbn-i Mâce, Sünen, c.V, s.439, no:1836; İmam Mâlik, Muvatta’ (Rivâyet-i Muhammed), c.II, 427; Hz. Aişe RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XVI, s.271, no:44407; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.324, no:2833; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXII, s.312, no:24976. 112 tehlikeler çoktur; evlilikte sevaplar çoktur, faydalar çoktur. Sahabe-i kirâmdan bir zat, hanımı öldüğü zaman... İkisi de bulaşıcı hastalığa, vebaya tutulmuşlar. Hanımı biraz önce ölüyor. Kendisine haber gelince diyor ki: “—Aman beni evlendirin!” Diyorlar ki: “—Efendim! İşte iyi olun inşaallah, kalkın da düğün yapalım, güzel bir hanım bulalım, evlenin!” Diyor ki: “—Ben öleceğimi biliyorum. Amansız hastalığa, vebaya yakalandım; kendimin öleceğimi biliyorum. Ama, Rabbimin huzuruna bekâr gitmeğe utanıyorum!” diyor. Sahabe-i kiram bu, Aşere-i Mübeşşere’den bir zât-ı muhterem... Onların nikâha bakışları böyle... Sevap bu, ibadet bu diye meseleye yaklaşıyorlar. Efendimiz’in hadis-i şeriflerinden anladıkları mânâ bu... Ama bu mânâ, kişinin özel durumuna göre değişiyor. Çünkü karşısında, aldığı kadının da hakları var... Onun da hayatını zehir etmeğe hakkı yok... O zaman evlilik bazen haram oluyor, mekruh oluyor; bazen farz oluyor. Ama normal şartlarda Efendimiz’in yoludur, yapılması gerekir. b. Hayırlı Eş Bulmak Soru: Benim ve kardeşlerimin hayırlı eşler bulması için dua eder misiniz? Bu önemli bir şeydir kardeşlerim, gülmeyin! Allah hepimize, hepimizin evlâtlarına hayırlı yuvalar kurmak nasib etsin... Çünkü, hayırlı bir eş insana dindarlıkta yardım eder, destek olur; ibadetleri muhabbetle beraberce yaparlar. Teheccüde beraber kalkarlar, orucu beraber tutarlar, hacca beraber giderler... Ne güzel... Hayırsız birisi oldu mu, o camiye gidince kızar, namaza kalkınca kızar, elektriği yaktığı zaman kızar, “Kapatsana be herif!” der, “Yine mi kalktın?” der, “Ne zaman gideceksin?” der... 113 vs. Yâni, bir azab olur. O bakımdan Allah hepimize hayırlı geçimler, evlâtlarımıza hayırlı gelinler / güveyiler nasib etsin... Biliyor musunuz ki, “Şefaatlerin en kıymetlisi, nikâh konusunda yapılan şefaattir.” diyor Peygamber Efendimiz... Yâni, “Bak bu çocuk iyi çocuktur, aslandır, kaplandır, temizdir. Sen buna kızını ver!” Şefaat ediyor buna... “Biraz fakirdir, parası azdır ama çok iyi çocuktur. Pırlanta gibi kalbi vardır, altın gibidir, vs. Buna kızını ver!” En iyi aracılık, nikâh konusunda yapılan aracılık oluyor. Kızlarınızı, oğlanlarınızı iyi insanlarla evlendirmek için birbirinize var gücünüzle yardım edin! Bana da gelin, ben de yardım edeyim! Bu çöpçatan bürosu demek değil... Bu kardeşlerimizin dünya ve ahiret saadetini sağlama bağlamak demek... Namazlı niyazlı bir insanı, başı açık bir kızla anası babası evlendiriyor. “Akrabamızın, teyzemizin evlâdıdır; gel yabancıya gitmesin, mallar da bölünmesin! Şöyle olsun, böyle kalsın...” diyorlar. Kız kolejden mezun; kısa etekli, japone kollu, açık saçlı... Oğlan bizim tekkede derviş... Ayıkla pirincin taşını! Veyahut; kız sofu mu sofu, dindar mı dindar, melek gibi bir şey... Anası babası birisine veriyorlar. “Amerika’da okumuş. Sus kız, sen karışma! Bilmem ne...” diyorlar. Gidiyor. Adam abdest almaz, gusül bilmez, namaz kılmaz, cumaya gitmez... Elektronik tahsili yapmış, filânca yerde genel müdür ama, başına çalınsın! Allah’ın yoluna gitmiyor. Şimdi, bunun çocukları ne olacak? Guslü yok, tahareti yok bu herif-i nâşerifin... Dindar mıdır, dinsiz midir? İmanı var mıdır, yok mudur, neyin nesidir? Yazık ettin sen bu kıza! Yazık oldu bu kıza... Bu kız melek gibi bir kızdı. Namazında niyazındaydı... “Haydi hanım açın da süslen, biraz da dudaklarını boya, biraz da yanaklarını boya! Ben seninle başörtülü olarak arkadaşların yanına gitmeğe utanıyorum.” diyor, dinden tamamen uzaklaştırmağa çalışıyor. Ne kadar acı! 114 c. Evlilikte Esas 1. Soru: Evlenmek için izleyeceğimiz yol nasıl olmalıdır? Görüşme esnasında ne tür şartlar konuşulmalı ve bu konudaki tavsiyeleriniz nelerdir? Müslüman, mütedeyyin, takvâ ehli bir kimse bulmağa çalışacak! Evlilikte esas budur, böyle olması gerekir. Karşı tarafla bu mânâda büyükler görüşebilir. Evlenecek olan kız ve erkek de birbirini görebilir; dinimizde buna müsaade vardır. Öne sürülecek şartlar, dinî şartlar olmalı! Yâni, “Biz dine bağlılık istiyoruz, Kur’an yolunda yürümeyi istiyoruz, Sünnet-i seniyye’ye uygun yaşamayı istiyoruz.” diye. Dünyevî şeyler, maaş vs. önemli değil... 2. Soru: İslâm’a göre eş seçimi ne şekilde yapılacak? Tanıma veya araştırma şeklinde mi? Eş seçiminde dindarlık esas alınacak. Bu soruşturularak olur, araştırarak olur. Kendisi de bir yerden tanımış, görmüş olur, oradan da isteyebilir. Ama eş seçmede kriter güzellik, zenginlik, soy sop değil, dindarlık olması lâzım geldiğini Peygamber Efendimiz bildiriyor. 3. Soru: Evlenmek niyetindeyim, eşimi seçerken nelere dikkat etmeliyim? Dindar, namuslu, becerikli, ev işlerini yapmasını bilen, iyi bir aileden, temiz bir kimse almaya gayret et! Çünkü, o senin eşin ama aynı zamanda senin çocuğunun annesi... Çocuk yetiştirmeyi bilsin, evi yönetmeyi bilsin... Sadakatli olsun, güzel huylu olsun... Sen ona kızarsın, bağırırsın; o yumuşak davranır, alttan alır, idare eder... Sen unutursun, o hatırlatır... Allah bir insanın hayrını murad etti mi, ona böyle unuttuğunu 115 hatırlatan, hatırladığı şeyi yapmakta yardımcı olan iyi bir arkadaş nasib eder. Hayat arkadaşı da böyle... “Hadi efendi, hadi kalk! Ben uyandım, sen de kalk, teheccüdü kılıverelim!” dese bir kadın, dünyalara değer... Böyle bir kimseyi bulmağa çalışmalı! 4. Soru: İlâhiyat fakültesi son sınıf talebesiyim. İmam-hatip mezunu bir kıza talib oldum, uygun mudur? Uygundur. İlâhiyatlıya, imam-hatip mezunu bir hanım uygun bir eş olur. Beraberce İslâm’a güzel hizmet etmelerini Allah nasib eylesin... d. Normal Olan Evlenmektir Soru: Peygamberimizin yapılmasını emrettiği evlenme, sakal bırakma gibi bazı şeyleri günümüzdeki bazı cihad önderleri yerine getirmiyorlar. Üstelik Allah’ın evlenmeyen kişileri lânetlediği söyleniyor. Bunu nasıl açıklarsınız? Peygamber SAS Efendimiz, “Nikâh benim sünnetimdir. Benim sünnetime uymayan benden değildir.” buyuruyor. Genel kaide budur. Herkes bu kaideye uymasa, Türkiye biter, İslâm alemi biter. Çocuklar olmadığı için, bir nesil sonra ortada insan kalmaz. Evlilik, insanların, müslümanların devamının vesilesi olduğundan ve “Evleniniz, çoğalınız; ben sizin çokluğunuzla iftihar edeceğim.” diye Peygamber Efendimiz’in teşviki olduğundan, normal şekil evliliktir. Evlilik; kendisinin namusunu korumakta kendisine pek güveni olmayan, duyguları çok aşırı olan bir kimse için farzdır. Bu kadar aşırı durumda olmayan insanlar için sünnettir. Hanımı aldığı zaman bakamayacak durumda, özürlü, kusurlu, eksikli kimseler için ancak evlenmemek bahis konusu olabilir. Normal şekilde herkesin evlenmesi lâzım! Evlenmeyenler tabii mazeretlerini Allah’a kendileri arz 116 edecekler. Belki kendilerinin özel bir mazereti vardır. Yoksa, ne cihad, ne daha başka bir şey evliliğe mâni değildir. Peygamber Efendimiz hem evliydi, hem cihad etti. Bütün din büyüklerimiz, Sahabe-i Kiram hem evliydi hem de cihad ettiler. Genel uygulama, doğru olan şekil budur. e. Erken Evlenmek 1. Soru: Nefsine hakim olmakta zorluk çeken bir gencin, maddî imkânları iyi olmaması sebebiyle acaba maddi durumunu düzeltmeye çalışıp daha sonra mı evliliği düşünmesi doğru olur; yoksa, Allah-u Teâlâ’ya güvenerek hemen evlenmesi mi doğru olur? İkincisi daha doğru olur. Yâni, Allah’a güvensin; çünkü Allah kendisine güvenenleri mahrum bırakmaz! Evlenene yardım eder, ev yapana yardım eder. Hele bu evlilik dinî maksatla olursa, sevap kazanmak niyetiyle olursa, daha çok yardım eder. Allah-u Teâlâ Hazretleri herkesin rızkını verir, bol bol ihsan eder. O bakımdan korkmasın, evlensin! Allah mes’ud etsin, zengin etsin, kimseye muhtaç etmesin... 2. Soru: Üniversiteyi bitirdim, ailem beni evlendirmek istiyor; fakat, ben ilim yapmak istiyorum. Ailemizin durumu müsâit; ilim mi öğreneyim, yoksa evleneyim mi? Kendisinin ilim öğrenmesine mânî olmayacak bir hanımla evlensin. 3. Soru: İlâhiyat fakültesi son sınıftayım, evlenmeyi düşünüyorum; bu işe siz ne dersiniz? Okulla birlikte olur mu? “Allah mes’ud etsin!” derim, teşvik ederim. Çünkü, evliliği 117 Peygamber Efendimiz tavsiye etmiştir, teşvik etmiştir. Geç kalması zarardır. Evlenmekte çeşitli faydalar vardır. Okulla birlikte olur. Allah yardımcı olsun, hayırlı kimse ile karşılaştırsın... 4. Soru: Hocam evlenmek istiyorum. Askerlik yapmadım diye annem babam razı değil. Öğretmenlik okuduğum için askerliğe yedi yıl var. Hocam onlara karşı gelmek istemiyorum, ama evlenmek istiyorum. Yaşım 22, kızı da buldum, bu ara sadece ailem razı değil. Duanızı istiyorum. Askerliği yapmadı diye razı değillermiş. Askerlik de yedi sene sonraymış. Bu annenin babanın ısrarı yanlıştır, muhterem kardeşlerim! Siz anne babaysanız böyle yapmayın. Çünkü çocuk evlenmenin tehire uğramasından dolayı bir günah işlerse, anne baba mes’ul olur. Anne babanın çocuğunu erken evlendirmek vazifesidir, tehir etmeye kalkışmak çok yanlış bir şeydir. İlk vakitte, ilk fırsatta evlendirmeye çalışması lâzım. Madem yedi yıl sonra bunun askerliği gelecek, o halde şimdiden evlenmesi gerekiyor. Evlensin, Allah yardımcı olsun… İkna etmesi lâzım, yanlıştır diye söylemesi lâzım. f. Evlenecek Kimselerin Görüşmeleri 1. Soru: Sözü kesilmiş iki kişi, eğer aralarında dinî nikâh yapılmamışsa telefon ile görüşebilir mi? Damat adayı kız evine ziyarete gidebilir mi? Gidebilir. Bu ille nikâh olduğu zaman olacak diye bir şey yok... Kız örtülü olarak, annesinin babasının yanında görüşülebilir. Erkek kız tarafına ziyarete gidebilir. Bunların mahzuru yoktur. Telefonla da görüşebilirler. 2. Soru: 118 Nişanlı kişilerin birbirleriyle konuşmalarının hükmü nedir? Konuşma olabilir; çünkü, nişanlanmışlardır. Hattâ nişanlamadan bile bir kimse çarşıya pazara çıkıp ciddî bir şekilde alışveriş yapabiliyor. Başkalarıyla örtülü olarak, belli bir ciddiyet dairesinde konuşabiliyor. Ama, nişan nikâh demek olmadığı için, aralarında yine mesafe ve bir ciddiyet olması lâzım! Lâubâlilik olmaması lâzım! Öyle tek başlarına gezmek, ikisi yalnız bir yerde kalmak filân gibi şeyler olamaz. 3. Soru: Sözü kesilmiş iki kişi eğer aralarında dinî nikâh yapılmamışsa telefon ile görüşebilirler mi? Damat adayı kız evine ziyarete gidebilir mi? Gidebilir yani “Bu illa nikâh olduğu zaman olacak.” diye bir şey yok. Kız örtülü olur; annesinin babasının yanında görüşebilir. Erkek o tarafa ziyarete gidebilir; bunların mahzuru yoktur. Telefonla da görüşebilirler 4. Soru: Evlenmek niyetinde olan kız ve erkeğin birbirini görmesinde bir sakınca var mıdır? Kısa müddet, az bir şekilde, sûisti’mal etmemek, ileriye gitmemek şartıyla görebilir. Öyle çok fazla değil, her zaman değil... 5. Soru: Ben cemaatinizden bir hanımla nişanlandım. Çevre, örf ve âdetler üzerine aramızda dinî nikâh yapıldı; resmî nikâh yok. Bu durumda nasıl davranmalıyız, nasıl görüşmeliyiz? Görüşmemizde sakınca var mıdır? Görüşme belli bir ölçü içinde örtülü olarak olabilir. Fazla mahrem, bir odada yalnız, tek başına kalmak doğru değildir. 119 Tehlikelidir. Dinî bakımdan bir şey olmasa bile sakıncalı ve tehlikelidir. Çünkü resmî nikâhı yapmamışsın. Yarın öbür gün bozuşurlarsa; “Bu kız falanca beyle bir odada yalnız kaldı. Kim bilir ne yaptılar?” filan diye gölge düşer. Düğün oluncaya kadar, zifaf oluncaya kadar kızın kendisini sakınması, koruması uygun olur. g. Yurtdışına Evlenmeden Gitmeyin! Soru: Ben sizin kardeşlerinizdenim. İşim bozulduğu için Amerika’ya veya bir başka ülkeye gitmek niyetindeyim. Duanızı ve cemaaatin duasını bekliyorum. Allah cümlemize helâl kazançlar, hayırlı kazançlar nasib eylesin... Dünyada ve ahirette afiyet, saadet ihsan eylesin... Bu kardeşimize de yardımcı olsun... Muhterem kardeşlerim! Bu Amerika’ya, Avrupa’ya gidiyorlar ya, bir kere gayrimüslime hizmet için gitmemeğe mümkün olduğu kadar çalışmak lâzım! Ama orada serbest ticaret yapacak filân, o ayrı... İkincisi, oraya giden insan hanımını mutlaka götürmeli; bekârsa, evlenip gitmeli! Sonra gidiyor, oradan bir Amerikalı kız onu kandırıyor, alıp geliyor. Geçenlerde böyle birisi geldi. Yüksek tahsil yapmış, Amerika’ya ihtisasa gidiyor. Bir kardeşimizin oğlu... Geldiler, bana sordular. Ben dedim ki: “Evlen, öyle git!” Çünkü, evlendi mi, korunur. Evlenene Arapça’da muhsan deniliyor. Sanki bir kalenin içine girmiş de korunmuş gibi, etrafına sur çevrilmiş gibi... Muhsan, hısn-ı hasine girmiş mânâsına geliyor. “—Evlen de öyle git!” dedim; evlendirmediler. Amerika’ya gitti. Bir zaman sonra oradan bir mektup: “E ben birisini gördüm de, dayanamadım da, kaşına gözüne hayran kaldım da... Bilmem ne de, bilmem ne de, hık da mık da...” “Ay ne 120 oluyor, bilmem ne...” derken, arkasından bir mektup daha: “İşte, dayanamıyorum da, bilmem ne de...” Arkasından kızdan bir mektup: “İşte biz birbirimizle anlaşıyoruz da, işte siz müsaade edin de... Bilmem ne de...” “—Müsaade etmeyelim, bilmem ne...” filân derken bir haber; nikâhlanmışlar bile... Al başına belâyı... Kız da diyor ki: “—Ben dinimden memnunum, niçin değiştirecekmişim?” Haydi bakalım buyurun! Onun için, bunlar kurnaz... Böyle şarktan filân geldiği zaman, orada bulamadıkları şey oluyor. Geliyorlar, kandırıyorlar bizim çocukları... Buna da dikkat etmek lâzım! Bu gibi tarafı da var bu işin, onu da hatırlatmış olayım. h. Hristiyan Kızla Evlenmek Soru: Oğlumuz bir Macar uyruklu kızla müslüman olmak şartıyla evlenmeğe karar vermişler. Olabilir mi, bu hususta cevaz var mı? Cevaz vardır. Bir müslüman bir kitabiye gayrimüslim ile evlenebilir. Yâni, yahudi kızı veya hristiyan kızı ile evlenmesi müsaadesi vardır. Bir müslüman kızın, bir gayrimüslimle evlenmesi yasaktır, yoktur. Filânca artist Paris’te filânca Parisli ile evlenmiş... Yok ki dinimizde... Müslümanım diyorsa, müslüman bir kızın bir gayri müslimle evlenmesi yok... Ama erkek, bir gayrimüslim kızla evlenebiliyor; ona bile müsaade var... Çünkü, “Erkek kuvvetlidir de, onu dindarlığa çeker. Ona da, çocuklara da hakim olur, İslâm’ı öğretir.” diye düşünülmüş dinimizde... Kaldı ki, bu müslüman olacakmış; o zaman caiz oluyor. Yâni cevâzı var... Ama bana sorsa, “Müslümanlar arasında bile en müttaki olanıyla, takvâsı en iyi olanıyla evlensin!” derim. Yâni “Böyle dini bilmeyen filân değil de; dini bilen, takvâsı yerinde, yetişmesi güzel, iyi temiz bir aileden, helâl lokma yiyerek büyümüş bir kızı alsın!” derim. Ama, bunlar karar vermişler; 121 câiz... i. Kadınların Kendi Aralarında Eğlenmesi 1. Soru: Nişanlıyım, düğün yapmak istiyorum; fakat, ailem İslâmî bir tarzda düğün yapılmasına karşı çıkıyor. Şimdi evde yapmağa razı oldular; fakat, yine bir şeyler yapabilirler diye korkuyorum. Onun için, ben yapmak istemiyorum; ne buyurursunuz? Düğün esnasında kadınların kendi aralarında eğlenmelerine cevaz verilmiştir. İçki içilmemesi, haram işlenilmemesi şartıyla eğlenmelerinin bir müsaade tarafı vardır. Ama kadınlar dekolte, açık saçık, erkeklerle karışık, içki içilerek, dans edilerek düğün yapılmasına İslâm kat’iyyen müsaade etmez! İslâm’ın müsaade etmediği bir şeyi istememekte, kardeşimiz haklıdır. Ailesini iknâ edecek. Diyecek ki: “Böyle bir şey olmaz! Bu ömür boyu sürecek bir evlilik... Bunun günahla başlaması uygun değildir.” diyecek. Yalnız, kadınların kendi aralarında, bir şeyler çalarak bile oynamalarına müsaade vardır. Müsaade olan kısımda karşı çıkmasın; “Kadınlar kendi aralarında kendi bildikleri gibi bir şeyler yapabilirler.” desin. 2. Soru: Köy yerlerinde adet olduğu üzere, kadınların ayrı, erkeklerin ayrı toplanıp kendi aralarında eğlenmeleri şeklinde bir düğünün mahzuru var mıdır? Haram işlenmiyorsa, bir mahzuru yoktur. Kadınların kendi aralarında toplanmalarına, def çalmalarına Peygamber Efendimiz’in zamanında, müsaade olunmuştur. Bayram gününde Hazret-i Ömer mânî olmak istediği zaman, Efendimiz; “Dur, dokunma keyiflerine!” diye söylemiştir. Günah olmamak şartıyla onlara müsaade edilmiştir. 122 j. Evlilikle İlgili Bilgiler 1. Soru: Her müslümanın cinsî konularda biraz bilgi sahibi olması gerekmez mi? Hadis-i şerifler, cinsî konularda gerekli bilgileri de veriyor. Peygamber Efendimiz o konuda bilgisiz bırakmamış. Dinimizde, utanma duygusu sebebiyle bazı meseleleri sormamak diye bir şey yoktur. Bu meseleler konuşulmuştur. “Ne zaman insan yıkanacak?” “Ne zaman yıkanması gerekmez?” vs. çeşitli meseleler oluyor. Bunlar sorulmuştur, cevapları verilmiştir. Hattâ Peygamber Efendimiz’in zevcât-ı tâhirâtına, sahabeden yaşlı bir zat geliyor diyor ki: “Ey mü’minlerin anası! Sormağa utanıyorum ama, şöyle bir mesele nasıl olur?” filân diye sorabiliyor. Alimlere sorulur, cevabı alınır. Dinimiz bu konularda müslümanları bilgisiz bırakmamıştır. Ama cinsî bilgi derken, Avrupa’da, başka ülkelerde işi çığırından çıkartıyorlar. Ayrıca o konuda yangına körükle varmak gibi, bir tavır sergiliyorlar. Cinsî bilgi vermek yerine, cinsî konularda tahrik oluyor. Onu da bilmek lâzım! İslâm bunu öyle yapmamıştır. Belli ölçüde, bir edeb hayâ dairesinde bildirmiştir. O kadar fazla ileriye götürmemiştir işi... Çığırından çıkartmamıştır. Avrupa’da filân bu işler rezalettir. Sınıfta hocalar ne kadar müstehcen şeyler anlatır, talebeler de ne kadar yüzsüzleşir, kim bilir. Allah saklasın... İslâm’ın ölçüsü güzel! 2. Soru: Dinimizde sağdıç diye bir şey var mı? Her müslüman belirli ölçüde cinsî konulardan haberdar olması gerekmez mi? 123 Sağdıç; düğünlerde gelinin veya damadın yardımcısı... Koluna bir mendil bağlarlar. O işe koşturur, bu işe koşturur ve onu korur... Hizmet elemanı demek oluyor. Demek ki, bunların memleketinde sağdıç, aynı zamanda damada bazı bilgiler de veriyor. Evlilikle ilgili, gerdekle ilgili bazı bilgiler de veren kimseye diyorlar diye anladım ben ifadesinden... Bu büyüklerin bir tecrübesi demek oluyor. Bizim evlâtlarımız müslüman oldukları için, namuslu oldukları için, harama kuşak çözmedikleri için, bu hususta bilgileri eksik olabilir. Tecrübeli bir kimsenin biraz mâlûmat vermesi, akla ve mantığa uygun bir şey... Bunun bir mahzuru yok... Bir yardım, bir destek bir konuşma, bir nasihat olmuş oluyor. Yanlış bir şey yapmasın diye, doğrusunu yapsın diye, dinî bir nasihat oluyor. Olabilir. k. Evlilikte İyiliği Emretme 1. Soru: On sekiz yaşındayım. Çalıştığım yerde kızlar da çalışıyor; fakat, ayrı ayrı yerlerde çalışıyoruz. Babam, “Oğlum, şu kızın ahlâkı çok güzel; sana o kızı alalım!” dedi. Fakat, kız yarım yamalak başını örtüyor, kısa etek giyiyor. Ne yapmamı tavsiye edersiniz? Konuşsun, Allah’ın emirlerini anlatsın. Onlara uymaya râzı ise, o zaman olabilir. Düzelecekse hemen düzelsin. O zaman olabilir. Bir kimseyi kurtarmış olur inşallah! O sevabı da alır. 2. Soru Kardeşimin düğünü var... Ben gitmek istemiyorum, fakat validem kızıyor. Ben ne yapayım? Gidip gitmemekte bir cevaz var mı? Düğünlere gitmek istememek, orada günahlar işlendiği için olabilir. Tabii, günah işlenen yere gidilmez. Ancak, günahı 124 engellemeye imkânı varsa gidilir. Meselâ içki içilecek bir yerde, o gittiği zaman içilmeyecek; o zaman engellemek maksadıyla gidilebilir. Ama öyle bir imkân yoksa gidilmez. Tabii bu bir kardeş olduğu için, bir kere haram konusunda onu ikaz etmek lâzım! Ondan sonra da, “İşte ben, şu haram ile olduğundan, siz de yapmakta ısrar ettiğinizden gelemiyorum. Allah seni mes’ud etsin... İnşallah bu şeylerden kurtulursun!” gibi sözler söylenebilir. 3. Soru: İslâmî bir evlilik yapıyorum ama annem benim istediğim kızı istemiyor… Nedeni: “Kızın İslâm şeriatını yaşayacağım.” demesi. Annesine nasihat etsin. “Anne, mühim olan müslümanlık!” desin. İslâm’ın emirlerini tutması lâzım, tutarsa iyi olur. ”Tutmayan, Allah’a isyan olan bir insanla bir yuva kurarsam ondan hayır bereket gelmez, âhiret zarara girer!” desin, annesine nasihat etsin. Maalesef işte öyle! l. El İle Tatmin Olma Soru: Gençler arasında çok yaygın olan el ile tatmin olma diye bir şey var. Gavurcası da masturbasyonmuş. Bunun hükmü nedir? Dinî yönden mahzuru var mıdır? Muhterem kardeşlerim! Dinde ayıp diye susmak yoktur. Ayıptır diye soru sormaktan kaçınmak da yoktur, soruya cevap vermekten kaçınmak da yoktur. Hz. Âişe Validemiz’e gelip soru sorarlardı. Kadın olduğu halde, o Peygamber Efendimiz’in zevcesi olduğundan bilir diye ona gelip sorarlardı. Sorulur. Peygamber Efendimiz hadîs-i şerîfinde buyuruyor ki; ”Eliyle nikâhlanan...” diyor. Peygamber Efendimiz her şeyi kibar anlatmış. Nâkihû bi-yedihî. ”Eliyle nikâhlanan.” Elle nikâhlanılmaz ama bu kötü işi böyle anlatıyor, eliyle tatmin yoluna gidiyor diye. 125 “—Eliyle nikâhlanan mel’undur.” diyor. Mel’un; “Allah’ın lânetine uğramış” demek. Allah’ın lânetine uğramıştır; işi rast gitmez, hayra ulaşmaz, dünyası mahvolur, âhireti mahvolur, sıhhati gider, her çeşit zararlara uğrar. Bu kötü huydan tevbe edip derhal dönmek lâzım. Peygamber Efendimiz diyor ki; “—Gözler de zina eder.” Ya göz bakmaya mahsus bir alet... “—Eller de zina eder.” El de zina eder, göz de zina eder. Madem Peygamber Efendimiz öyle demiş, öyledir. Göz harama bakar, zina eder. El haramı tutar, zina eder. Veyahut böyle yanlış yolda kullanılır, zina etmiş olur. O bakımdan bu işi bırakacak. Bu işe alışmış olan bir insan bu işi bırakacak, tevbe edecek. Bir daha yapmamaya azmedecek. Bu hayrını, bereketini götürür. Şeytan, Allah’ın lanetine uğramıştı, hâlini biliyorsunuz. Allah’ın lanetine uğramak çok kötü bir şeydir. Bu kadar kuvvetli bir cezası olduğunu bilerek bu işten o kadar kuvvetle kaçınmalı. Müslüman oruç tutabilir. Muhterem kardeşlerim! Çocuklarınızı çabuk evlendirin. Peygamber Efendimiz çareyi böyle emretmiş. Bu işin aslı budur. Erkence evlendirin, çocuklar günahlara dalmasın. Bu devirde insanın nefsini azdırma vasıtaları sanayi hâline gelmiş. Teşvik ediliyor. Teşvik var, ödül var. Işıklar, reklamlar, parlak resimler, gazeteler, mecmualar, poşetlerin içinde bilmem neler... Her türlü imkân hazırlanmıştır; ta ki müslümanlar o tuzaklara yakalansınlar, düşsünler, günahlara girsinler, şeytanın yoluna düşsünler, cehenneme yuvarlansınlar diye. Müslümanların etrafında çepeçevre her türlü imkân hazırlanmıştır. Tabii çareler bulmak lâzım. Papazlar daha iyi dindarlık yapacağız diye evlenmeyi kendilerine yasak ettiler, daha büyük fitneler çıktı. Hilkatin karşısında akıntıya kürek gidilmez. Akıntıya uygun gitmek lâzım. 126 Madem Allah insanı nefisli yaratmış, mademki erkek ve kadın diye iki cins var, mademki iki cinsin arasına bir ilgi koymuş; bu ilginin meşru şekilde halledilmesi lâzım ki, her iki taraf da günaha sapmasın. Ayrıca bu iş halledilinceye kadar da İslâm bu işi önlemek için iki tarafın arasına perde germiş, duvar örmüştür. Beraber gezmek tozmak yoktur. Konuşmak, görüşmek yoktur. O orada duracak, o orada duracak. Açılmak saçılmak yoktur. Böyle nefsi kabartacak işleri yapmamak gerekir. Yani, İslâm yan tedbirleri de almıştır. Örtünmek onun içindir. “—E öcü gibi ne örtünüyorsun?” Öcü gibi örtünüyorum, şeytanın yoluna düşmeyeyim diye. Başkası düşmesin diye. Benim yüzümden günaha girmesin diye. Dinimiz bunu emretmiş. “—E canım saçların bu kadar madem güzelmiş, niye göstermiyorsun, niye kapatıyorsun?” Güzel olduğu için kapatıyor. “Güzel olduğu için, ‘Ziynetlerinizi saklayın.’ dediği için Peygamber Efendimiz, âyet-i kerîme, dinimiz böyle emrettiği için ondan kapatıyorum.” diyeceğiz, kapatacağız. Allah-u Teàlâ Hazretleri Kur’an-ı Kerim’de cennete girecekleri sayıyor: وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ . إِالَّ عَلَى أَزْ وَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ )المؤمنون٦-٥:( (Ve’llezîne hüm li-furûcihim hâfizûn) [Ve onlar ki, iffetlerini korurlar.] “Namuslarını koruyanlar; tenasül aletlerini günahlardan koruyanlar.” diyor. (İllâ alâ ezvâcihim ev mâ meleket eymânühüm feinnehüm ğayru melûmîn) [Ancak eşleri ve ellerinin sahip olduğu (câriyeleri) hariç. (Bunlarla ilişkilerden dolayı) kınanmış değillerdir.] Eşleri müstesna, çünkü onun bir mahzuru yok.” diyor Allahu Teala Hazretleri. (Mü’minun, 23/5-6) 127 O halde çocuklarınızı erken evlendirin. Nişanlayın, evlendirin; bu dert bitsin! Gençleri evlendirmiyorlar; 20 yaşına geliyor, 30 yaşına geliyor, 35 yaşına geliyor. Sanıyor ki evlilik çok mühim bir mesele; değil! İşte bu kadar bir mesele! Evlen de gör. Bitiyor, tamam. Ondan sonra asıl yapılacak mühim işlere devam et! Bizim dinimizin ana mantığı, akıntıya kürek gitmek değildir, hilkate uygun hareket etmektir. Dinimizde evlilik sevaptır. Hatta Peygamber Efendimiz: “—Bir insanın eşiyle evlilik işlerini yapması, evlilik münasebetlerine Allah mükâfat veriyor.” diyor. Sahabe şaşıyorlar, diyorlar ki; “—Yâ Rasûlallah, hem şehvetinin icabını yapıyor, şehvetini kaza ediyor; hem de nasıl sevap oluyor?” Peygamber Efendimiz; “—Harama gitseydi günah olacaktı, onun için bu tarafa gelince, bu tarzda halledince sevap oluyor.” diyor. Onun için bir insan evlendi mi dini tamam olur. ”Sizin en kötüleriniz, bekârlarınız.” diyor çünkü bekâr olduğu zaman günaha sapar. Kimse de bir şey demez, kimse de ayıplamıyor. Yaşlı, sakallı, 70 küsur yaşında adam, torunları kızlarla geziyormuş, o bahçeye getiriyormuş kızları orada eğleniyorlarmış. “Ne yapalım, gençtir...” diyor, hoş görüyor. Hoş görülmez! Ama millet hoş görüyor. En iyi çaresi, erkence evlendirip baş göz etmektir. O olmadığı takdirde, Peygamber Efendimiz oruç tutmayı tavsiye ediyor. İnsanın arzuları tabii yemekten kabarıyor. Yiyorsun köfteleri, kebapları, yiyecekleri; o zaman, ”Var mı bana yan bakan?” diye pehlivan gibi çatacak yer arıyor. Neden? Karnını doyurdu, tabii ondan sonra nefis kabardı. Ona da dikkat etmek lâzım. m. Erkekten Gelen Sıvılar 1. Soru: 24 yaşında bekâr bir gencim. Ufak bir heyecan ve tahrik 128 sonunda akıntı geliyor. Bu akıntı suya benziyor; temiz, beyaz fakat yapışkan. Dört beş doktora gittim, çaresini bulamadım. Bu hastalık değil ki doktora gidiyor. Bilmiyor, cahil. Bu hastalık değil, normal bir şey. İnsanın burnunun akması hastalık mıdır? Değil. Ağzında tükürük olması hastalık mıdır? Değil. Tükürük ağız için lâzım, hazım için lâzım. Burun için de sümük lâzım. Tabii nezle olmak hâli ayrı da, Allah lâzım ki onu yaratmış. İnsanın kulağında akıntı var, zarı normal tutmak için. Burnunda akıntı var, ağzında tükürük bezleri var; Allah yaratmış, lâzım. Bu akıntı da bir insanın normal vücudunun bir gereği; o uzvun vazifesi var, onun içindir. Tabii, mümkün olduğu kadar burada tahrike kapılmayacak, heyecana kapılmamaya dikkat edecek. Normal olarak tahrike kapıldı mı, heyecana kapıldı mı bu akıntı gelir. Bu hastalık değildir, heyecanın sonu hazırlıktır, bir hazırlanmadır. Bu, insanın vitrinde çok güzel bir yemeği görüp de yutkunmaya başlaması gibidir. ‘Aman kebaba bak, nasıl dönüyor! Şurada şu tatlı, kaymaklı kadayıf ne kadar güzel!’ yutkunmaya başlıyor. Veyahut anılırken bile insan yutkunmaya başlıyor. Demek ki zihnini temiz tutacak, o duygulara kendisini kaptırmayacak, bu akıntı olmayacak. Yoksa istediğin kadar doktora git. Bu normal. İnsanın burnunun akıntısını doktorlar kesebilir mi? Kesemez çünkü Allah burnu akıntılı yaratmış, lâzım. Tükürük de lâzım olduğundan, o da lâzım olduğundan... O heyecan olduğu zaman o akıntı ille gelecektir. Mühim olan heyecana düşmemek, haram resme bakmamak, haram manzaraya bakmamak, haram şeyler düşünmemek, günah şeyler düşünmemek, aklını güzel şeylerle meşgul etmektir. Dört beş doktora değil, kırk elli doktora gitse bunun başka çaresi yoktur. 2. Soru: Bu olay beni cünüp yapar mı? Hayır, yapmaz. Bu abdesti bozar. O akıntı geldi mi abdest bozulur, yeniden abdest almak lâzım. 129 3. Soru: Namaz kılmama, oruç tutmama mâni midir? Abdest almazsa abdestsiz namaz olmadığından yeniden abdest alması lâzım. Orucu bozmaz. 4. Soru: Çaresini bana söylerseniz çok memnun olurum. Çaresi zihnini ilimle irfanla meşgul etmektir. Oruç tutmaktır. Bir çaresi de evlenmektir. 24 yaşına gelmiş; işini kurmuşsa, askere gitmişse evlensin. Hayırlı bir yuva kurmayı tavsiye ederim. En doğrusu odur. n. Akraba Evliliği 1. Soru: Annem dayımın kızıyla evlenmem için beni zorluyor. Bunu kabul etmememde dînen bir engel var mıdır. Dînen akrabayla evliliğin hükmü nedir? Dayı kızıyla evlenilebilir. Muharremâttan, nikâhı haram olanlardan değildir. Evlenmek iki tarafın arzusuyla olan bir şeydir. İstemediği takdirde evlenmemek hakkı vardır. Kimse o hakkı engelleyemez. Usûlüne uygun sebebini söylesin. Kibarca arzusunu yerine getirmeye çalışsın. Kimse kimseyi zorlayamaz. 2. Soru: Bulunduğumuz yerde teyze, amca çocukları birbirleriyle evlendiriliyor. Mahzuru yoktur. Teyze çocuklarının, amca çocuklarının birbirleriyle evlendirilmesinde dînen mahzur yoktur. Sağlık bakımından? O da belli olmaz. “Yakın akraba evliliği” demek istiyor ama mahzuru yoktur. 3. Soru: 130 Dinimizde akraba evliliği nasıl karşılanıyor? Muharremât, insan kimlerle evlenemez diye bir liste vardır. Nisâ Sûresi, 23. ayet-i kerimede: حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّ اتُكُمْ وَخَاالَتُكُمْ وَبَنَاتُ األَْخِ وَبَنَاتُ األُْخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ الًلَّتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُم مِّنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ الًلَّتِي فِي حُجُورِكُم مِّن نِّسَائِكُمُ الًلَّتِي دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَكُونُوا دَخَلْتُم بِهِنَّ فًَلَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحًَلَئِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَ صًْلَبِكُمْ وَأَن تَجْمَعُوا بَيْنَ األُْخْتَيْنِ إِالَّ مَا قَدْ سَلَف،َ إِنَّ اهللََّ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا )النساء٢٣:( (Hurrimet aleyküm ümmehâtüküm ve benâtüküm ve ehavâtiküm ve ammâtüküm ve hâlâtüküm...) diye bir liste vardır. [Sizlere analarınız, kızlarınız, kızkardeşleriniz, halalarınız, teyzeleriniz, kardeş kızları, kızkardeş kızları, sizi emziren süt analarınız, süt bacılarınız, eşlerinizin anaları, kendileriyle gerdeğe girdiğiniz kadınlarınızın yanınızda kalan üvey kızlarınız - -ki, onlarla gerdeğe girmemişseniz size bir engel yoktur-- öz oğullarınızın eşleri ve iki kız kardeşi bir arada almak sûretiyle evlenmek haram kılındı; geçmişte olanlar artık geçmiştir. Doğrusu Allah bağışlar ve merhamet eder.] (Nisa, 4/23) Bunların dışındakilerle evlenebilir. Meselâ teyzekızıyla evlenebilir, halakızıyla evlenebilir, amcakızıyla evlenebilir. Yasakların dışında ötekilerle evlenmesi serbesttir, akraba çocukları olsa bile... 131 Akrabalardan evli insanlar var, nur topu gibi de çocukları var... Şahsen benim annem ve babam da kardeş çocuklarıdır. Dedeler kardeştir. İki kardeş evlâtlarını birbirleriyle evlendirebilirler. 4. Soru: Evlenmek istediğim kız, akraba olduğu için anneme benziyor. Şimdi bu konu yüzünden üzülüyorum. Bunun bir mahzuru var mı? Bir şey olmaz, olabilir. Teyzeler, halalar birbirlerine benzeyebilirler. Nikâh düşecek bir insan olduktan sonra, bir mahzuru yoktur. 5. Soru: Benim sütkardeşim ağabeyimle evlenebilir mi? Ben kızın annesinden süt emdim ama, kız benim annemden süt emmedi. Evlenebilir. Çünkü, sütkardeşlik o kızla kendisi arasındadır; ağabeyine sirayet etmez. Bir mahzuru yok... o. Nişanı Bozmak Soru: On dokuz yaşında bir kızım... Namazında niyazında diye tanıttıkları nişanlımın, daha sonra namaz kılmadığını öğrendik. Benden on bir yaş da büyükmüş. Nişanı bozmak için köye gittim. Köyde törelere göre uygun olmadığını söylediler. Ne yapacağımı bilmiyorum. Bana bir yol gösterir misiniz? Nişan nikâh demek değildir. Kişilerin birbirlerini tanıması için bir şeydir. Namaz kılmayan bir insana kız verilmez! Çünkü, Allah’tan korkmuyor demektir. Allah’a karşı vazifelerini yapmıyor demektir. Namaz kılarsa olabilir. Kılmazsa, böyle bir kimseye gidip de, bundan sonra bir sürü belânın daha altına girmeğe lüzum yoktur. Ama, namazlı niyazlı müslüman bir kimse ile de, nişanlıyken, nikâhlıyken ayrılmağa kalkmak, İslâmî bakımdan doğru değildir. 132 On bir yaş büyük bir yaş farkı değildir. Biraz daha az olur, biraz daha fazla olur; normaldir. Erkek biraz büyük olur, kız küçük olur; bunda bir mahzur yok... Fakat, namaz kılmaması büyük bir kusur; onu izâle etmeleri lâzım! Soru; Düğün öncesi yapılan nişan kız tarafından bozulursa, o ana kadar yapılan masrafları kim karşılar? Nişanın şer’an bir hükmü yoktur muhterem kardeşlerim! Nişan nikâh demek değildir. Nikâh olmadığından, tarafeyn birbirlerine verdikleri hediyeleri geri vermek zorundadır. Çünkü, nişan münâsebetiyle yapılmıştı, nişan bozuldu. Kimisi üstüne yatıyor hediyelerin... Ya kız tarafı yatıyor, ya oğlan tarafı yatıyor. “Verilen verilmiştir, alınan bizimdir.” deniliyor. Evet, lokum baklava gitmişse, onlar yenilmiştir, onlar neyse ne artık ama; çeyiz, takı, yüzük, bilezik vs. verilir. p. Kız İsteme 1. Soru: Evlilikle alâkalı olarak bir hesap yapıp bu evlenecek olanların mutlu olup olmayacakları şeklinde bir inanç var, aydınlatır mısınız? Böyle bir şey yoktur. Hesap Allah’ın emirleridir, Peygamber Efendimiz’in tavsiyesidir. Bir insanın evlendiği zaman dininin bütünleşeceği, dindarlığının artacağı ve dindarlığı artsın diye evlenmenin çok sevap olduğu, halis niyetle evlenene Allah’ın yardım edeceği pek çok hadis-i şerifte bellidir. Binâen aleyh, bunun hesabı bu hadis-i şeriflere dayanıp, “Yâ Allah” deyip o yola girmektir. Kendisinin nefsini korumak için, bir… Günahlara sapmayayım diye, iki… Allah bana hayırlı evlat versin de onu hayırlı, mücahid, sàlih bir kimse olarak yetiştireyim diye, üç… Ümmet-i Muhammed’in adedi artsın, Peygamber Efendimiz memnun olsun diye, dört… Böyle güzel niyetlerle insan evlenir. 133 2. Soru: Günümüzde kız isteme âdetlerinin sakıncalı olduğunu biliyoruz. İslâm’da kız isteme nasıl olmalıdır, açıklar mısınız? Bu konuda bizim Kadın ve Aile Dergisi’nin bazı özel sayıları da oldu. Evlilik özel sayısı gibi. Eski ciltlerden onları bulup okursanız derli toplu bilgi sahibi olabilirsiniz. Tabi bir insan bir kızı annesi babası veya yakını vasıtasıyla tanır. Kapalı bir şekilde kendisini de görmeye hakkı vardır, mümkündür. Ama şer’î ölçülere, şeriatin ölçülerine riayet etmek gerekir. Haramlara, günahlara bulaşmamak lâzım gelir. Bazıları müslüman; başı örtülü, mantolu. Çocuk da sakallı. Fakat bu kız erkek münasebetlerinde hayret edecek durumlar oluyor. Bizim İlahiyat Fakültesi’nde de görüyorduk. Kız erkekle anlaşıyor, konuşuyor, yan yana geliyor gidiyor. Ahbaplıklar, ve saireler... Bu iş o kadar uzun boylu değil. Laubalilikler oluyor; müslümanlığa da yakışmıyor, başörtüsüne de yakışmıyor, sakala da yakışmıyor. Muayyen bir ölçüde görür, tamam. Yani hiç görmeden de olmaz. Efendimiz; “Git, gör!” buyurmuş. “Başında muhabbet olsun da, iş sonradan bozulmasın!” diye. O kadar bir müsaade var ama çok da uzun değil. 3. Soru: Bir kızdan hoşlanıyorum; fakat onun bundan haberi yok... Ne yapmamı tavsiye edersiniz? Meşrû yoldan git, iste! Fazla da öyle hoşlanıp uzaktan bakma! 4. Soru: Aşık olduğum kızın hidâyete ermesi için dua eder misiniz? Dua ederiz ama, aşık olmak da İslâm’da pek iyi bir şey değil... Elin kızına ne diye baktın, ne diye aşık oldun, ne diye bu duruma geldin? Bu bir hatalı durumdur. Doğru düzgün seçme ile olmamış 134 da, aşık olmuş. O kız eğer İslâmî bakımdan iyi ölçüde bir kimse değilse, açıksa, ailesi ve şartları iyi değilse, bunun onunla evlenmemesi lâzım! Çünkü Peygamber Efendimiz, “Dindar olanını arayın!” diyor. Onun için insanın gözünü sakınması lâzım, bu gibi mâcerâlara düşmemesi lâzım! Tabii, bazen elinde olmayan sebeplerle, düşer insan bu gibi hallere; ama, mümkün olduğu kadar kendisine hakim olmağa çalışmalı! Tehlikelidir. r. Evlilikte Yaş ve Sıra 1. Soru: Hocam İslâm’da evlenme konusunda yaş denkliği var mıdır? Varsa kaç yaş olmalıdır? Hayır, yaş küfüvveti yok. “İslâm’da yaşları denk olacak.” diye bir şey yoktur. Bunun misali başta Peygamber Efendimiz SAS’dir. Hz. Hatice Validemizle 15 yaş farkına rağmen evlenmiştir. Kendisi 25 yaşında iken Hz. Hatice validemiz 40 yaşındaydı. Peygamber Efendimiz 40 yaşındaki bir hanımla evlenmiştir. Böyle bir şey bahis konusu değildir. Küfüv olması, denk olması sosyal yöndendir. Dinî ve sosyal yönden denkliktir. İtibar ve şeref yönündendir; yaşları farklı olabilir. Hatta ben biraz hayretle müşahede ettim. Peygamber Efendimiz’in kızı Fâtımatü’z-Zehrâ annemize Ebû Bekir es-Sıddîk bile talip olmuş. Babası yaşında. O zamanın örfünde anlaşılıyor ki yaş farkı önemli değil. Küçük bir kimseyi de alabiliyorlar, büyük bir kimseyle de evlenebiliyorlar. Tabii Peygamber Efendimiz, Fâtımatü’z-Zehrâ validemizi Hz. Ali Efendimiz’le evlendirmiş, onu uygun görmüş. Ama ötekiler Peygamber Efendimiz’e damat olmayı istedikleri için, “O şerefi kaçırmayalım!” diye böyle teklifte bulunabilmişlerdir. Bazı sahabe, mübarek insanlar kendi kızlarını; sevdikleri, dinî bakımdan makamı yüksek bazı kimselere kendileri teklif ettikleri 135 de olmuştur. “Uygun görüyorsanız kızımı size verebilirim, nikâhlayabilirim.” diye, yaş farkı yüksek olduğu halde böyle şeyler de olabilmiştir. Buradan anlaşılıyor ki İslâm’da evlilik konusunda çok büyük bir müsamaha ve genişlik vardır. Böyle bir serbestlik vardır. Evlilik kolaydır. Yaş çok bahis konusu değildir. En büyük faktör dinî durumudur. Her iki taraf da dindar, salih, âbid, mânevî bakımdan makamı yüksek bir insan olması aranmıştır; başka şeye bakılmamıştır. Tâbiînden bir alimin dünya güzeli bir kızı varmış, saraydan halife oğluna istiyor. Bunu sezer sezmez; “halife gelecek, kızı isteyecek” diye temiz, takvâ ehli bir talebesine; “—Ben kızımı sana vermek istiyorum.” demiş. “—Hocam! Benim param yok, pulum yok; yoksulum!” dese de ona vermiş, kızını saraya göndermemiştir, halifenin çocuğuyla evlendirmemiştir. “Saraya giderse dindarlığı bozulur, takvâdan uzak bir ömür sürer.” diye sakınmıştır. Bu hususlarda İslâm’ın anlayışı biraz farklıdır. Kızlar da annelerine, babalarına; “eyvallah” demişlerdir, “ben ona varmam, onu istemem” diye tepki göstermemişlerdir. Bu iş böyle yürümüştür. 2. Soru: İhvandan bir kız ile evlenmek istiyorum. Ancak ailem; “Kız bir yaş büyük, erken çöker.” diye karşı çıkıyor. Ne yapalım? Böyle bir şey bahis konusu değildir. Yaşça eşit olabilir. Bir yaş büyük olabilir, küçük olabilir. Kimin erken çökeceğini Allah bilir. Allah sıhhat afiyet versin. Umumiyetle benim gördüğüm, erkekler daha çabuk çöküyorlar. Bayanlar dışarda dul geziyor. Erkekler daha çabuk göçmüş gitmiş oluyor. Meşakkati vs. çok olmuş oluyor. Tabii Allah sıhhat afiyet versin. Böyle hesaplar yapılmaz, ihvandansa, Müslümansa, 136 mütedeyyinse, hafızsa iyiyse hoşsa evlenirsin geçersin. Peygamber Efendimiz on beş yaş büyük bir kimseyle evlendi. 3. Soru: Kendi sınıfımdan bir kıza talip oldum. Evlenmemiş bir ablası olduğu için, bu işte güçlük çıktı. Bu konuda tavsiyeleriniz? Bir evde birkaç tane kız olabilir. Kimin kısmeti çıkarsa, onun evlendirilmesi lâzım! Ablası evlenmedi diye kardeşinin evliliğine mâni olmak İslâmî değildir. İslâm’a göre böyle bir sıra yoktur. Kızın kısmeti çıkmışsa, kısmet de hayırlı ise, iyi bir müslümansa, verilir. Allah ötekisine de hayırlı kısmet versin denilir. Bu yanlış bir adettir, bunu söylemek lâzım! s. İçkili, Dansözlü Düğünler Soru: Burada büyük bir hastalık halini almış. Düğünler, düğün törenleri oluyor. İçkili yemekli, hatta dansözlü... Bunlar haramdır. Allah-u Teàlâ Hazretleri içkiyi içene lanet etmiştir. Lanet. Hani, şeytan nasıl lanete uğramış? İçkiyi içene lanet etmiştir, imal edene lanet etmiştir, taşıyana lanet etmiştir, sunana lanet etmiştir, sundurana lanet etmiştir, satana lanet etmiştir... Her şeyi lânetlidir. Yani, ben süpermarkette çalışıyorum, bira kamyonu şuraya geldi, kasaları aşağı İndiriverdim. İndiremezsin. İçkiyi taşımaya bile müsaade yoktur, taşınması bile haramdır. Sunulması daha büyük haramdır. Başkasının günaha girmesine vesiledir. Onu içen sarhoşun yaptığı bütün günahlar da, o esnada sarhoş ile yaptığı bütün günahlar da ona gelir. Zaten haram bir şey yapmış olur. Allah’ın lanetine uğrar. Bunu yapmamak lâzım. Bu bir... Dansöz oynatmak, şarkıcı kadın, çalgıcı kadın tutmak; bu da Peygamber SAS Efendimiz’in hadis-i şeriflerinde şiddetle 137 yasakladığı bir şeydir. Tabii, o zaman belki dansöz yoktu. Yani, şarkıcılar vardı, şarkı söyleyen kadınlar vardı, çalgı çalan kadınlar vardı. Onları bildirmiştir Peygamber Efendimiz amma; Şimdi dansözler bile çıplak olarak, yarı çıplak olarak veya küçücük bir parçasını bile gösterse vücudunun; orası da gene haramdır, çok günahtır. Onu oynatmaktan da çok büyük vebal olur. Sonra, o düğünü yapılan insanlar; ömürleri boyunca, evlilik hayatında bunun bereketsizliğini, zararını görürler. Düğün dini bir iştir. Nikâh camide yapılır. İslâm’da. Düğün yapanın, nikâh yapanın sevabı artar. Bekârın namazından, evlinin namazı seksen iki kat daha sevaplıdır. Nikâh sevaplı bir şeyken, onu böyle bir günah fabrikası haline getirmek çok yanlıştır. Aman düğünlerinizi camide yapın, cemaate ziyafet verin! Ziyafet sünnettir. Düğün ziyafetine velîme yemeği derler. Kadınların kendi arasında toplanıp düğün için şenlik yapması, eğlenmesi caizdir ama; dansözsüz, haramsız, içkisiz olmak şartıyla... Aman bu hususlara dikkat edin, düğünlerinizde bereketi kaçırmayın, şeytana uymayın! Yani, ister sünnet düğünü, ister normal nikâhla evlenme düğünü olsun; ikisinde de hem yapmayacaksınız; bir… Sizin yapmayacağınızı tahmin ediyorum zaten. Hem de yapılmamasını, bu demin okuduğum hadis-i şerife göre söyleyeceksiniz. Bakın, burada bir nehy-i münker vazifeniz var: Yaptırtmayacaksınız, “Yapamazsınız bunu!” diyeceksiniz. Gene yaptı akrabanız, söz dinlemedi. O zaman gitmeyeceksiniz. Efendim, ben bilmiyordum, gittim de, orada içki sonradan sunuldu. فًَلَ تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرٰى مَعَ الْقَوْمِ الظَّ الِمِينَ )األنعام٦٨:( (Felâ tek’ud ba’de’z-zikrâ mea’l-kavmi’z-zàlimîn) “Hatırladıktan sonra kalk, o zalimler grubu ile beraber oturma!” (En’am, 6/68) 138 buyuruyor Allah Kur’an-ı Kerim’de. O zalim günahkâr insanların yanında ondan sonra oturma. Hemen kalkacaksın. Ne, içki mi sunuluyor? Yallah, kalkıp gideceksin. Çünkü, oraya Allah’ın lâneti geliyor. Senin üstüne gelmesin diye orada durmayacaksın, protesto mahiyetinde gideceksin! t. Düğünde Gelin ve Damat Soru: Dinî düğün diye davet ediliyoruz. Gidiyoruz. Sadece kadınlar oluyor ama, salona birkaç erkek ve damat geliyor. Kek kestirip, resim çektiriyorlar. Bu damadın içeriye girmesi uygun mudur? Uygun değildir. Yani, normal olarak uygun bir şey olmamış, uygun olmayan bir şeyi yapmış oluyor. Normali, girmemesidir. Çünkü, kadınların orada, kadınlar arası diye kendilerine göre giyimleri vardır, süsleri vardır, boyaları vardır... Onun bir başka erkek tarafından görünmesi, o kadına da günahtır, gören erkeğe de günahtır. Binaen aleyh, doğru olmuyor. Doğru olmayan bir iş yapılmış oluyor. u. Düğün Salonu 1.Soru: Düğün salonuna gidilebilir mi? Düğün salonunun durumuna bağlı… Eğer düğün salonunda açıklık, kadın erkek ihtilâtı, karışıklığı varsa; içki vs. haram şeyler varsa, o zaman o düğüne o ziyafete gidilmez. Ama İslâmî usullere göre yapılıyorsa, o zaman gidilir, düğün salonu olsa da gidilir. Eskiden sinema salonuymuş da salon olarak kullanılıyormuş, oraya da gidilir. Düğünün şekli önemli. 2. Soru: Çalgılı düğün salonuna gitmek caiz mi? Önceleri gidiyorduk, 139 caiz olmadığını duyunca bıraktık. Bizi aydınlatır mısınız? Demek ki birileri, “Caiz değil.” diye söylemiş. Bir de bana soruyor. Çalgılı düğün salonuna gidilebilir mi? Peygamber Efendimiz SAS bayram günü, yanında def çalan kimselere Hz. Ömer mani olmak isteyince; “—Bırak onları!” demiş, hoş karşılamış. Kendisi Medine-i Münevvere’ye varırken yolunu gözlemişler; defler çalarak, ilahiler okuyarak karşılamışlar. Bunların mahzuru yok. Haram olan, kadınla erkeğin örtü şartlarına riayet etmeden bir araya gelmesidir. Fısk u fücûr tarzında olmadığı zaman, çalgının da olması, büyük genel hallerde mümkündür. Meselâ, ilahi arasında enstrüman da oluyor. O mahzurlu değil. Fısk u fücûr duyguları hâsıl etmiyorsa caizdir. 3. Soru: Davullu, zurnalı düğünlere gidilebilir mi? Meselâ ablamın düğünü olsa… Davul zurna yasak değildir, Peygamber Efendimiz bazı şeylerde tef filan çaldırmış. Doğrudan doğruya o yasak değildir. Yasak olan haram olan şeylerin yapılmasıdır. Kadınlar kendi aralarında olduğu zaman, kendilerine göre çalabilirler, eğlenebilirler. Erkekler kendi aralarında, içki içmeden kendilerine göre eğlenebilirler, olabilir. v. Farklı Cemaatten Evlilik 1. Soru: Farklı cemaatlere müntesip bir beyle bir bayan evlenebilirler mi? Evlenemez diyemeyiz. Mü’min mü’minin din kardeşi olduğu için mü’minle bir mü’minin evlenmesi mümkün olur. Yalnız o cemaatin insanları doğru yolda mı, değil mi diye; sivri, sapık 140 tarafları var mı yok mu diye iyi incelemek lâzım. Bir de ben esas itibariyle uyum olsun diye bizim cemaatten olmasını temenni ederim. Çünkü o bir tarafa gidecek, berikisi bir başka tarafa gidecek. Geçen hafta bir arkadaşımız geldi. Birisiyle nişanlanmaya karar vermiş. Kız diyormuş ki; “Ben senede bir hafta şeyhimin memleketine giderim. Şeyhimin tekkesinde bir hafta kalırım, hizmet ederim. Bu şartı kabul edersen…” “—Öyle şey olmaz!” dedim. Mahremsiz hacca bile gidemiyor. Böyle şeyler oluyor, taassuplar oluyor. Uygun olmuyor. 2. Soru: Kız kardeşime falanca cemaatten bir genç talip oldu. Fikirlerinizi ve dualarınızı bekliyorum. O cemaat ile bu cemaat arasında farklar olduğu zaman, bir takım sıkıntılar oluyor. Cemaatlerin ismini vermeden bir misal vereyim: Bizim ihvanımızdan bir kızcağız bugün bana telefon etti, konuştuk. Başka bir cemaatten, bir gruptan birisi ile nişanlanmışlar ve nikâhlanmışlar. Olur, Allah mes’ud etsin. Konuşmuşlar, kız falanca şehre tayin olacak. Kadınlarla ilgili bir mesleği var, oraya tayin olacak, tamam denmiş. Kız tayin olunca erkek de oraya gidecek. Kız oraya tayin olmuş, fakat bu sefer erkeğin bağlı olduğu cemaatin reisleri erkeğin buraya gitmesine müsaade etmiyor. Bunlar nikâhlandı, siz de önceden söz verdiniz, böyle şey olur mu? O cemaatte düğün için izin almak gerekiyormuş. Bunlar nikâhlı. Onlar düğüne izin vermiyorlar. Hoppala! Ne Kur’an’da ne hadiste var. Bu kızla erkek nikâhlanmış, karı koca olurlar. Düğüne müsaade etmiyor. Öyle şey olur mu? Olmaz. Bunlar saçma sapan şeyler. Böyle bazı şeyler oluyor; 141 doğru değil! y. Evlilik Yıldönümü Soru: Evlilik yıldönümünde veya yaş gününde, eşlerin kendi aralarında hediyeleşmesi ve gezmesi sakıncalı mıdır? İslâmî bakımdan burada iki mâna var: Birincisi, yaş günlerini kutlamak câiz midir, değil midir? İkincisi de, bu caizse, biz kendi aramızda yapsak olur mu? Karı koca biribirine sevgiden, saygıdan, muhabbetten kaynaklanan ne yapsa meşrudur, Allah müsaadeyi vermiştir. Beraber gezerler, otururlar kalkarlar, bunların hepsi meşrudur hatta sevaptır ve caizdir ama ben İslâm’da yaş gününden dolayı bir kutlama hatırlayamıyorum. Yalnız Peygamber SAS Efendimiz’in doğumu münasebetiyle biz bir kutlama yapıyoruz. Bizler, Efendimiz dünyaya bugünde gelmiş diye bir kutlama, bir sevinme yapıyoruz. Eh bu bir cevaz, bir olabilirlik gösteriyor gibidir. Eh, insanlar, “El-hamdü lillah, dünyaya şu günde geldik, hamd ü senâlar olsun!” diye böyle bir şey düşünebilir, hediyeleşebilir, beraber gezebilir, tozabilirler ama böyle bizim anladığımız mânada, herkes için yaş günü kutlaması diye bir şeyi ben İslâm’da bilmiyorum. Yani böyle bir şey yok. Peygamber Efendimiz için yapılıyor ama, kişiler ben şu günde doğmuşum, bugün doğum günüm, babam bana hediye verdi, ben anneme şu hediyeyi verdim, yani önceden yoktu böyle bir şey. Bu dışarıdan gelme bir âdet olduğundan biraz hoş görülmeyebilir de. Sadece Peygamber Efendimiz için biz bayram ediyoruz, çünkü Peygamber Efendimiz dünyaya âlemlere rahmet olarak gönderilmiştir. Binâen aleyh onun doğumundan dolayı sevinebiliriz. z. Çeşitli Sorular 142 1. Soru: Hanefî ve Şafî mezhebine mensup iki gencin birbiriyle evlenmesi câiz midir? Câizdir. İkisi de hak mezhebdir, bir şey yoktur, evlenebilir. 2. Soru: Bir erkekle kadının evliliği kader midir? Allah’ın takdiridir, öyle olmuştur. 3. Soru: İki bayram arasında düğün yapılmasının bir mahzuru var mıdır? İki bayram arasında düğün yapılmasının mahzuru yoktur. Bu söylentidir. Peygamber Efendimiz’in bir düğünü iki bayram arasında yapılmıştır. Onun için düğünü istediğiniz zamanda yapabilirsiniz. 4. Soru: Beni evlendiriyorlar, istihare namazına hâcet var mıdır? Bir iş kararlaştırıldıktan sonra istihare filân olmaz. İş olup bittikten sonra olmaz. Daha önceden olsaydı, olurdu. Pişmiş aşa su katılmaz. Düşünmüşün, evet demişsin; ondan sonra dönmek uygun olmaz. Tabii, mühim bir sebep olursa dönülür. Aklen güzel görünen şey için veya şer’an doğru olan şey için, istihare yapmağa lüzum yoktur. Bakıyorsun, eş olarak seçtiğin kimse müslüman, mütedeyyin, namazlı, niyazlı; olur. İki tane aday olur da ikisi eşit olursa, o zaman istihare yapılır; acaba hangisi daha iyi diye... Ama aday bir tane olunca, istihare gerekmez. 143 7. NİKÂH a. Dinî Nikâhta Problemler 1. Soru: Biz bir oğlan ve kız arasında şer’î nikâhı yaptık. Arada ihtilâf oldu, büyüdü, bozuşma durumuna geldi. Kız tarafı biz boşuyoruz diyor, oğlan tarafı boşamam diyor. Hüküm nedir? Boşanamazlar! İşte böyle ihtilâflar çıkar. Millet bu nikâhın önemini bilmiyor. Hadi bir şer’î nikâh yapıyorlar, karı-koca oluyorlar. Düğün yapılmamış bir karı-kocalık hâli oluyor. Ondan sonra bozuşuyorlar; o başkasıyla evleniyor, öbürü başkasıyla evleniyor. Halbuki başkasının hanımı... Bu nikâh oyuncak değildir. Ya bunu ciddî olarak tatbik etsinler, nikâhlılarsa ona göre hareket etsinler, ayrıldıkları zaman mehrini vermek şartıyla... Ya da yapamayacaklarsa; o zaman nikâhlanmadan, nişanlılık durumuyla, resmî bir tarzda, bu işleri evleninceye kadar yürütsünler. 2. Soru: Nişanlı iken dînî nikâh kıyılmış, düğünden önce ayrılmışlarsa, nikâhın fesholması için ne yapmak lâzım? Nikâhın feshi erkeğin elindedir. Erkek, “Ben seni boşadım!” dediği zaman, nikâh biter. Zifaf olmadığı için, mehrin yarısını kıza vermesi gerekir. 3. Soru: Evlenmek istediğim kızla rahat görüşebilmek için, evlilik hayatına başlamadan önce dinî nikâh yapabilir miyim; böyle bir şey olur mu? Nikâh nikâhtır. Bunun birkaç çeşidi yoktur. Nikâhlandı mı, bunlar evli olurlar, mehir tahakkuk eder. O zaman istedikleri gibi rahat konuşabilirler birbirleriyle; nikâhlı insanlar olurlar. 144 Ama nikâhlanmadan da bu işler olur. Asırlar boyu böyle devam etmiştir, bir mahzuru yoktur. Hiç görmeden de birbirleriyle evlenenler olmuştur. Anneler, akrabalar gelirler, giderler hallederler. Şimdi bazısı ne yapıyor; söz gelmişken burada bir nasihat çekelim: “Görüşelim.” diye nikâh yapıyor; “Dinî nikâh yaptık, evlendik.” diye evlilik işini de yapıyor, zifaf ediyor, gerdeği yapıyor ama iki tarafın haberi yok… “Nasıl olsa nikâhlandık.” diye bir de karı koca oluyorlar. Ondan sonra araları bozuluyor. Bana telefon açıyorlar: “—Hocam, şimdi hâlimiz ne olacak?” Allah akıl fikir versin. Allah iyilik, hoşluk versin. Öyle yapmayın. Sonra birbirlerine darılıyorlar. Erkek diyor ki: “—Ben sana çektirmek için seni boşamayacağım!” Hadi, işin içine inat giriyor. Kız da birisiyle evleniyor. Sen ötekinin karısıydın. İşler karmakarışık oluyor. Onun için güzel sormuş aferin: “—Ben nişanlımla telefonla konuşabilir miyim?” diyor. Yüz yüze konuşabilirsin ama daha öteye gitme, şu çizgiden bu tarafa geçme, sonra çok fena şeyler olabiliyor. 4. Soru: İmam nikâhı? Nikâh olduğu zaman, nikâhlı eşi oluyor, o zaman nikâhlı olur, serbest olur. Ama şimdi bu nikâhın ehemmiyetini millet bilmiyor. Cahiller mi bilmiyor? Okumuşları da cahil, onlar da bilmiyor. Nikâhlanıyorlar, ondan sonra nasıl olsa tescil ettirmedik; hadi ondan sonra o oraya gidiyor, o oraya gidiyor... Ya o senin resmen karın; tuh, Allah ıslah etsin seni! Sen onu bıraktın, o gitti bir başka yere... Karmakarış oluyor. İşin ciddiyetinden haberi yok. Herkes ciddiyetini idrak etsin. Nikâh... Eşi oldu, mihrini vermesi lâzım, mecburiyetlerine uyması lâzım. Ona dikkat etsinler. Nikâh oyuncak değil. 5. Soru: 145 Bazı yerlerde nişanla birlikte nikâh da yapılmaktadır. Bu durumda nişan ile düğün arasında uzun süre geçmesinin hükmü nedir? Bu tarafeynin kendisine kalmış bir şeydir. İki taraf, kız ve oğlan tarafı isterse, istediği zaman nikâhı yapar, nikâhlanmış olur. Dinen böyle... Şartlarına uygun olarak nikâh yaptığı zaman, nikâhlanmış olur. Ama resmen nikâhlanmadığı zaman, arada bir bozuşma olduğu zaman, bu evli gibidir. Evliliğin şartlarına riayet etmesi gerekir. Kimisi bohçayı kaptığı gibi, “Tamam, alâkamız bitti.” diyor gidiyor. Halbuki, evli kalıyor. O gidiyor ötekisiyle evleniyor, bu gidiyor berikisiyle evleniyor. Bu işi iyi bilmediklerinden hatalı şeyler çok oluyor. Bizim Hocamız onun için tavsiye etmiş ki, “Resmî nikâhı yaptıktan sonra dinî nikâhı yapın ki, böyle cahilliklerden dolayı bir takım saçma şeyler yapılmasın!” diye... Nişanlı olan bir insanın ille nikâhlı olması diye bir mecburiyet yoktur. Nişanlılık devresinde de, normal ölçüler içerisinde konuşursa, günah olmaz. Orasını da söyleyelim. Allah nişanlanan ve evlenen kardeşlerimize huzurlar, afiyetler nasib etsin... Bereketli, hayırlı olsun... 6. Soru: Nişanlıyız, nikâhlanmak uygun mu? Nikâhın ciddiyetini bilmek lâzım. Bazıları nikâhlanıyor da, resmi nikâh olmadığı zaman, sonra bozuşuyorlar. Dinî nikâhın mehirini de vermiyorlar. Bozulmasını kabul etmiyorlar veya erkek “Boşadım!” demiyor; gidip başkalarıyla evleniyorlar. Bu gibi tehlikeler var. Resmî nikâhı yaparlarsa oradan da bir zorlama olur, daha iyi olur. 7. Soru: Önce dinî nikâh yapıp, sonra resmî yapılması konusunda emriniz nedir? 146 Mehmed Zâhid Kotku Hocamız’ın vasiyeti, tavsiyesi bana şu oldu: “—Kişiler önce resmî nikâhı yapsın, dinî nikâhı ondan sonra yapsınlar.” Neden? Çünkü resmî nikâh kayıtlı, resimli, imzalı oluyor; bozulması kolay olmuyor. Ama dinî nikâh; “boşadım” deyince boşanıyor. İki taraf nikâhlanıyor, sonra birbirlerine kızıyorlar, ayrılıyorlar. Mesela kız ayrılıyor, kocası da diyor ki: “—Ben seni boşamadım!” Gidiyor başkasıyla evleniyor. Başkasıyla nikâhlıyken bu tarafla evlenemez ki, ötekisi boşamadı ki... Böyle pürüzler çıkıyor. Millet dinî nikâhın önemini bilemiyor. Onun için, işi sağlama bağladıktan sonra yapmak daha iyi. Çünkü cahil. Nikâhın şakası olmuyor. Bazı şeyde şaka olmaz. Şaka olmayan şeylerden bir tanesi nikâhtır. 8. Soru: Bir fakülte öğrencisiyim. Haram işlememek için bir kimseyle nikâh kıymak istiyorum. Bunun bir mahzuru var mı? Bazı sorumlulukları yerine getirmemiş olur muyum? Muhterem kardeşlerim! Ben Türkiye’nin bugünkü şartları içinde bu çeşit birçok işle karşılaşmış bir kardeşinizim. Allah’ın emri emirdir. Şakası yoktur. Dinî nikâh da nikâhtır. Dinî nikâhın ehemmiyetini millet anlamıyor. Dinî nikâhı önceden yapıyor. Ama ortada resmen bir belge yok. Resmen bir belge olmayınca da medenî kanun bunların nikâhlarını muteber saymıyor, nikâhlı saymıyor. Bunları evli saymıyor. Evli saymadığı için de iki taraftan birisi bu işi beğenmeyip bozmak istediği zaman başını alıp kalkıp gidiyor. Ötekisine karşı vazifelerini yapmıyor veyahut başka ters şeyler oluyor. Onun için bizim [Mehmed Zahid Kotku] Hocamız cennetmekân derdi ki; “—Evladım, resmen nikâhını yapmamış bir insanın dinî 147 nikâhını kıyma!” Çünkü adam dinî nikâhı yapıyor, sonra bir kavga ediyorlar; ayrılıyorlar. Kız gidiyor birisiyle evleniyor, adam gidiyor başkasıyla evleniyor… Kız iki kocalı oldu. Birisine nikâhlıyken gitti başkasıyla evlendi. Bütün evliliği günah olacak. Bilmiyor işin ciddiyetini! Sonra bozuşuyorlar, mehir meselesi var! Erkek verecek, vermiyor. Böyle şey olmaz. İşin ciddiyetini kavrasınlar. Resmî nikâhı yapsınlar, dinî nikâhı ondan sonra yapsınlar. Çünkü resmî nikâhı yapmayınca dinî nikâha ciddiyet atfetmiyorlar. Yanlış oluyor. 9. Soru: Dinî nikâh yapmış olan bir insan ille zifafla sorumlu mudur? “Böyle bir şey yoktur. Nikâh ille duhulü ve zifafı gerektirmez. Gayrı medhûlün bihâ olarak nikâhlı olarak, henüz daha evlenmemiş olarak bir devre olması mümkündür. Bunun bir mahzuru yoktur. Aksine zifafı yapmakta mahzur vardır. Çünkü kanunla bağlanıp teyit edilmediği için sonunda çocukları olur, veled-i zinâ muamelesi görür. Ters şeyler olabilir. Bu iş şakaya gelmez. Bazı müslüman geçinen gençlerin de acayip şeyleri oluyor. Bir yerde bazı şeyler anlattılar, onun için ben bu işlere çok ciddiyet atfedilmesini istiyorum. Oyuncak değildir. Nikâhın şakası olmaz. Nikâhın şakası da ciddidir, ciddisi de ciddidir. Nikâh en ciddi işlerden birisidir. “—Aldın mı? “—Aldım.” “—Vardın mı? “—Vardım.” dedi mi biter bu iş. “—Şaka yapmıştım. Çok sıkıştırdılar da öyle dedim…” Öyle şey yok! Geçmiş ola! Mükellefiyetleri insanın omzuna yüklenir. 10. Soru: 148 Kardeşim müftülükte müslüman olduğunu söylediği bir Romen kadınla evlendi. Ne yapmalıyız? Görüşme devam etmeli mi? Kendisinin İslâmî yaşantısı biraz zayıf. Evlenmişse nasıl evlendi? Tabii müslümanlar olarak bir büyük problemimiz var. Nikâhın rüknü icap ve kabuldür; yani kadın ve erkek, şahitlerin huzurunda birbirleriyle anlaşıyor. Suistimal olmasın, kötü bir yol çığır açılmasın diye şahitlerin huzurunda bizim mezhebimize göre icap ve kabulden ibarettir. Binâenaleyh, bu oldu mu nikâh olmuş oluyor. Fakat bu çeşitli yanlış uygulamalara da yol açtığından ciddiyetini kullanmıyorlar, gayri ciddi olarak yapıyorlar. Osmanlılar zamanında da mahalle imamından kıydırtmışlar ve vesika almışlar, kayda geçirmişler. Yani işi tesadüfe bırakmamışlar, vesikaya bağlamışlar. Bunun biraz ciddi olması lâzım. Yoksa kişiler, falancayla anlaşıyor, iki tane de arkadaşından şahit uyduruyor, bakıyorsun evli insan, bir kadınla yaşamaya başlıyor. Biraz garip şeyler oluyor. Bu da Romen bir kadın, “Müslüman oldum!” demiş. Görüşme devam etmeli mi? “Evlendi” diyor, kendisinin görüşmesini soruyor. Evlenmişse, ona İslâm’ı öğretmek niyetiyle gelip gitmek olabilir. Karının kocanın İslâmî yaşantısı biraz zayıfmış. Bu kendisini korumak bâbında, “Oraya ailece gidelim mi gitmeyelim mi?” diyor. Kardeştir, gidebilir. Ama İslâmî ölçülere riayet etsin ve karşı tarafa da İslâmî durumları öğretmeyi esas alarak o niyetle gelip gitsin. b. Nişan ve Nikâh Soru: Nişanlı iki kimse nikâhlı sayılır mı? Nişan nikâh sayılmaz! Nikâh akdi yapılmadan; yâni, “—Sen buna vardın mı?” “—Vardım.” 149 “—Sen bunu aldın mı?” “—Aldım.” “—Tamam mı?” “—Tamam!” diye nikâh akdi mün’akid olmadan, sözleşme yapılmadan yüzük takmakla, nişan yapmakla evlilik olmaz. O nişandır, sadece bir sözdür; nikâhın yerini tutmuyor. Hattâ nikâh kıyan insan işin inceliğini bilmese de, “Sen bu zâta varır mısın?” dese; o da “E, varırım!” dese yine olmaz. “Ne zaman varacaksın?..” “Varırım işte bakalım...” Zaman belli olmadığı için, o zaman bile olmaz. Onun için, “—Sen bu kızı aldın mı?” “—Aldım!” “—Sen de buna vardın mı?” “—Vardım!” diyoruz. Mâzî (geçmiş zaman) sigasıyla söylüyoruz ki, iş bitti mânâsına gelsin diye... Onun için, nişan nikâh demek değildir. Nikâhlanmak şarttır, nişanlanmak yeterli değildir. O bir tanışıklık oluyor. O zaman birbirlerine tesettürlü olmaları gerekiyor. Nikâhlarını yapıncaya kadar, diğer erkeklerin diğer kadınların birbirlerine durumları gibi oluyor. Yâni, o kadın sokağa çıktığı zaman, çarşıda pazarda, bakkala fırına gittiği zamanki gibi; o erkek de çarşıda pazarda, sokakta bir başka kadınla karşılaştığı gibi, dikkat etmesi gerekiyor. c. Resmi Nikâh Yeterli 1. Soru: Belediye nikâhı ile evlendik. Dinî nikâh yaptırmadık. Bir çocuğumuz da oldu. Komşular, “Dinî nikâh yoksa, çocuğunuz piçtir!” diyorlar. Bizi aydınlatır mısınız? Nikâh iki kişinin, erkekle hanımın, beyle hanım efendinin icab ve kabulü ile olan bir akiddir, bir anlaşmadır. Bu tek başına yapılırsa olmaz. Şahitler huzurunda olacak ki, suistimal 150 edilmesin. Ama bu, şahitler huzurunda olduğu zaman; tamam... Şahitler şahitlik ediyorlar ki; bunlar düğün yapmış, zina bahis konusu değil... Normal evleniyorlar bunlar, bu işin içinde sahte bir durum yok... Şahitli isbatlı olunca, kayıtlı kuyutlu olunca, nikâhtır bu... Bunda şek şüphe yok... Ama, dua olmayınca, usulüne uygun kıyılmayınca bazı eksiklikler olabilir. Nikâh memurlarının ifadelerine, soruyu soruş şekline, cevabı alış şekline dikkat etmesi lâzım!.. Eğer böyle bir nikâh olmuşsa, evlilik tamamdır. Tabii, kardeşimiz dinî nikâh yaptırmamakla bir kusur işlemiş, bir hayırdan, bereketten mahrum olmuş oluyor ama, öyle çocukların gayrimeşrû çocuk olması gibi bir durum yoktur. Onu boş yere üzmüşler. Çocukların da nesebi sahihtir; çünkü, nikâhla olmuştur. O bakımdan Allah’ın izniyle, çocukları da sıhhatlidir, nikâhları da sağlamdır. Ama yakın zamanda bir de güzel dinî nikâh yapsınlar. Bu işin hayır, bereket, mübareklik meselesi vardır; onu da sağlasınlar. 2. Soru: Yakında evleneceğim. Resmî olarak kabul edilen nikâhı yapmak imanı zedeler mi? Nikâhımı yaparsam müşriklere, tâğutlara boyun eğmiş olur muyum? Hayır. Nikâh bir akittir. Şahitlerin huzurunda icapla kabulden oluşuyor. Binâenaleyh, “—Vardın mı?” “—Vardım.” “—Aldın mı?” “—Aldım.” deyince bu akit yerine gelmiş oluyor. Bu normal bir şeydir. Yalnız İslâm’a göre resmî nikâh kıymanın sözleri hatalıdır. İslâmî bakımdan orada nikâh kıyma tamam olmuyor. Fakat fiilen de o merasim yapılmış oluyor. Defterlere de imza atılmış oluyor. Yani fiilî durum bakımından nikâhlarını kabul 151 etmiş oluyorlar. Ama sözler faullü olduğundan, nikâhın yapılışında kullanılan ifadelerden dolayı bazı tenkitler var. O tenkitler haklıdır. Onun için hemen dinî nikâhı yaparak işi tamamlamak uygun olur. İmanın zedelenmesi gibi bir şey bahis konusu değildir. Nikâh nihayet bir akittir. d. Oturum Almak İçin Boşanmak 1. Soru: Memleketimizde insanlarımız Avrupa’da çalışabilmek için burada resmî nikâhlarını bozuyorlar. Avrupa’da oralı kadınlarla nikâh yapıp ecnebî kadınlarla evleniyorlar. Böylece orada oturum almaya hak kazanıp çalışıyorlar. Sonra da izne gelip buradaki hanımlarıyla karı-kocalık vazifelerinde bulunuyorlar. Resmî nikâhı bozma şahit huzurunda oluyor. Bunun hükmü nedir? Konya’nın bir çok ilçesinde bu tür olaylar oluyor, açıklamanızı rica ederiz. Aziz ve muhterem kardeşlerim! Şakası olmayan bazı işler vardır, şakası hiç yoktur. Şakası da ciddîdir, ciddîsi de ciddîdir. Meselâ, köle âzâd etmek... “Seni âzâd ettim!” dediniz kölenize... Sonra, “Gel buraya, şaka yaptım. Azâd eder miyim, senden vaz geçemem; etmedim!” deseniz olmaz. “Azâd ettim!” dediniz mi, âzâd olur. “Şaka ettim...” Şakası olmaz bu işin... Bunun gibi ciddî işlerden birisi de nikâhtır. Şahitler huzurunda “Ben bu kadını boşadım!” diyor. İtibar sözedir, içteki niyeti muteber değil... O söz söylendi mi, boşanma olur. Tekrar nikâhlanmadan o kadın ona helâl olmaz. Bu işin hükmü budur. Allahu a’lem... 2. Soru: Bir kimse kalbinden boşama fikri geçirse, bu hanım boş olur mu? Olmaz! Öyle bir düşünceden dolayı, sırf kalbinden düşündü 152 diye, içinden geçirdi diye boş olmaz; müsterih olsun. Şeytan öyle vesveseler verir insana da, ondan sonra da böyle gecesini gündüzünü birbirine karıştırır. Öyle vesveselere pabuç bırakmayın, aldırmayın! 3. Soru: Beyim tartışırken bana çok kızdı, “Seni bırakacağım!” dedi. Fakat sonra kızgınlığı geçince, söylediğine pişman oldu. Acaba bu sözle nikâhımıza bir zarar geldi mi? Nikâhınıza bir zarar gelmez! Bırakacağım deyince, ileriye doğru, gelecek zaman kasdedildiği için, bir şey olmaz. e. Nişanlıların Görüşmesi Soru: Nişanlı olup düğüne çok zaman varsa kişilerin görüşmesi mahzurlu mudur? İmam nikâhı olmasında bir mahzur var mı, görüşebilir mi? Nişan bir ön akittir. Bakarsın biraz sonra, “Ver nişanını, al bohçanı...” ayrıldılar. Görüşürlerse, birbirlerine sözler söylerlerse, biraz daha ileri giderlerse ar olur. Onun için pek uygun değildir. Ama tesettürlü bir tarzda, kısa bir zamanda... Zaten tesettürlü olduğu zaman çarşıya pazara çıkıp alış veriş yapmaya da hakkı vardır. Ölçüyü kaçırmamak tavsiye edilir. f. Nikâh Kıymak Soru: Fazla bilgim yok ama, beni hoca bilip nikâh kıymak için çağırıyorlar, gideyim mi? Nikâh iki kişi arasında bir akittir, anlaşmadır, hukukî bir işlemdir. Ama bu şahitlerin huzurunda oluyor. Tabii, hoca efendilerin bu nikâhı kıyması, bereket olsun, dualı olsun, besmeleli olsun diyedir. Aslında hoca ne kadar kıysa, birisi evet 153 demedikten sonra, öteki evet demedikten sonra nikâhlanmış olmazlar. İkisi arasında oluyor işlem... Onun için ikisine şöyle şeriatın gösterdiği adab ve ifadelerle sorup, aldım-vardım dedirten bir kimse nikâh kıyabilir. Bunun için başka bir şeye hacet yok!.. 2. Soru: Şehrimizde bir hoca kardeşimiz, 32 farzı bilmediği için bir damadın nikâhını kıymadı. Acaba nikâhın sahih olması için 32 farzı bilmek şart mı? İnsan, “Lâ ilâhe illallah” dediği zaman mü’min oluyor. Ama, öteki şeyleri bilmeyince, cahil olmuş oluyor. Onları kısa zamanda öğrenmesi lâzım! “Lâ ilâhe illallah” deyip mü’min olan, henüz ötekileri öğrenmemiş durumda olan bir kimse, mü’min olduğundan nikâhı kıyılır. “Bunu öğren!” demek lâzım ama, kıymamak uygun olmamış. 3. Soru: Bir kız, babasının daha sonra izin vereceğini bilirse ve zaruret durumu varsa, babasından habersiz nikâh kıydırabilir mi? Nikâh hususunda bizim mezhebimizde esas olan kişilerin kendileridir. Şafii mezhebinde ve bazı mezheblerde velisinin izni de şarttır. Ama her şeyi usûlüyle yapmak için, hakkı olanlara sorarak nikâhı güzel yapmak olabilir. Ama bazen anneler babalar dinsiz oluyor, müslümana vermek istemiyorlar, açık kimseye vermek istiyorlar... Böyle garip durumlar olabiliyor. Esas itibariyle hak kendisinindir bizim mezhebimize göre... g. Mehir Verilmeden Evlilik 1. Soru: Mehir verilmeden olan evlilik zinâ mı? Hayır! Mehir verilmeden, normal nikâh kıyılmış da 154 evlenilmişse zinâ değildir. Yalnız erkeğin kadına mehr-i misil verme mecburiyeti olur, o kadar... Konuşulmamış, tayin edilmemiş, şimdi burada kadının ne kadar mehir hakkı var? Emsali kadınların mehri ne kadar oluyorsa, o kadar mehir verilir. Nikâh sahihtir, zinâ değildir; erkek üzerinde mehir borcu vardır. 2. Soru: Nikâhlı eşim fabrikada çalışıyor. Nikâhım zedelenir mi? Nikâhta mehir konusunu koymadım fakat bana helal etti. Hanefî mezhebine göre nikâh sahih olur mu? Bir eşin çalışması nikâhı zedelemez. Tesettüre riayetle, kadın kadına, haramlara girmeden çalışma tamamen yasak değil. Mecburiyetler vardır, ızdıraplar vardır, sıkıntılar vardır; bazen öyle şeyler olabilir. Çalışmak bir kadının kocasına karşı nikâhını zedelemez, böyle bir şey bahis konusu değil. Nikâhta mehir söylenmemişse, “Ben sana şu kadar mehir vaat ediyorum.” denmemişse mehr-i misil gerekir. Mehr-i misil demek, o emsaldeki kızlar o civarda ne kadara gidiyorsa, rayiç neyse hâkim, kadı efendi, hoca efendi tarafından mehir o kadar tayin edilir, o kadar vermesi gerekir. Helâl edebilir; “Mehrimi sana helal ettim.” diyebilir. Demek ki mehre niyet etse mehr-i misil gerekir. Mehr-i mislini de kadın kocasına bağışlamış, helal etmiş; olur. Nikâha hiçbir şey olmaz. h. Hanım Kocasını Tercih Etmeli Soru: Ben bir yıl evvel sözlendim ve ardından nikâhım yapıldı. Sözlüm dindar birisi olduğu için yöremizdeki âdetlere karşı ailem ona muhalefet etti. Babam her içeri girip çıktığında nişanlımın ayağa kalkmasını istedi. O da; “Ben bunu yapamam. Hocalarımız dahi bunu bizden istemiyor.” diye karşılık verdi. Babam tamamen nikâhlımdan ayrılmamı istiyor. Benimle nikâhlım arasında bir 155 bağ olduğu için ayrılmak istemiyorum. Beyim de ayrılmak istemiyor. “Aile ne derse beni tercih etmelisin.” diyor. Beyimi tercih ettiğimde ailemden kopacağımı düşünüyorum. Ne yapmam gerektiğini bilmiyorum. Gayet net, yapılması bilinmeyen bir durum değil. Nikâhlı olduğu için kocasına itaat edecek. Ama kocanın o ayağa kalkma konusunda ısrarı, inadı doğru değil. Peygamber SAS Efendimiz’in sahabe-i kirâma sözü var, Sa’d ibn-i Muaz Hazretleri, gelirken: 8 قُومُوا إِلَى سَيِّدِكُمْ )خ. م. د. حم. عن أبي سعيد الخدري( (Kùmû ilâ seyyidiküm) “Efendiniz için ayağa kalkın!” buyurmuş. Kavminizin ulusu, hürmete şâyan şahsı diye öyle söylemiş. Kalkılabilir. Babaya kalkılır. Örfümüzde vardır. İslâmiyet örfe değer veriyor. O bakımdan, nişanlısının kalkmam demesi doğru olmamış. Kaynatayla damadın arası açılmış. Nikâhlı, yani kocasının sözünün dinlemek zorunda. Nikâhlanmasaydı... İşte bu gibi problemler oluyor. Yani evleninceye kadar sözlü kalsaydı, o zaman anası babası istemeyince anasının babasının istediği tarzda hareket edebilirdi. Şimdi hareket etme hürriyetine sahip değil, çünkü ötekinin nikâhlı karısı, onun emrine uyacak. Tavsiyem: Kocasına uyacak. Annesine babasına durumun ciddiyetini anlatacak. “Ben mecburum, nikâhlanmış bulunduk.” diyecek, onları yumuşatmaya çalışacak. Kocasına da birileri; “Kalkmakta, hürmet etmekte beis yokmuş, sen de nobranlığı bırak, biraz geçimli ol.” diyecek. 8 Buhàrî, Sahîh, c.X, s.251, no:2816; Müslim, Sahîh, c.IX, s.223, no:3314; Ebû Dâvud, Sünen, c.XIII, s.442, no:4539; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.22, no:11184; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.57, no:11096; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.V, s.62, no:8222; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. 156 8. AİLE HAYATI a. Ailede Sabır 1.Soru: Aile içinde huzursuzluk ve mutsuzluğa karşı öneri nedir? Sabır ve dervişlik. Her şeyin ilacı sabırdır. Benim eczanemde sıra sıra büyüklü küçüklü şişeler var. Hepsi sabır... Hepsinin içinde ilaç bir tane: Sabır ve dervişlik… Sabır ve dervişlik oldu mu her şey düzelir. 2. Soru: Evimize nafakayı gücümüze göre götürüyoruz ama, hanım kızdı mı, “Senden hiç bir şey görmedim!” diyerek nankörlük yapıyor. Buna da sabretmek zor oluyor. Ne dersiniz? Doğru, Peygamber Efendimiz kadınlara böyle dobra dobra söylemiş: “—Ey kadınlar, siz biraz kızdınız mı hemen küfrân-ı nîmette bulunursunuz.” demiş. Bizim hanımlarımız, Efendimiz’in de belirttiği bu hatayı yapmasınlar; “El-hamdü lillâh!” desinler, “Allah râzı olsun!” desinler. Böyle ters konuşmasınlar; “—Senden hiç güzel gün görmedim. Anamın babamın evinden buraya geldiğimden beri hep bahtım kara.” Vesaire demesinler. Halbuki doğru değil. b. Bir Evde İki Aile Soru: Ağabeyim evli, ben de evleneceğim. Maddi durum müsait olmadığından, ikimizin bir evde kalmasında günah olur mu? İkisinin bir evde kalmasından günah olmaz. Çünkü evler çok 157 odalıdır. Birisinin bir mahrem odası olur ötekisinin bir mahrem odası olursa günah olmaz. Bizim köyde odalara “ev” tabir ederler. Yaz odası, kış odası demezler; “ev” derler. Ne yapalım, evler bir odalı da olabilir. İlle üç katlı, tripleks köşk olma şartı yoktur, sekiz odalı olma şartı yoktur veya Mısır hidivinin köşkü gibi 300 odalı olma şartı yoktur! Bir odada bir insan yaşayabilir. Olabiliyor. Ne yapalım, mutfak müşterek olur. Odalar küçük olabilir. Günah diye bir şey olmaz. Aile mahremiyetleri mahfuz kaldığı zaman olmaz. Yalnız birisinin hanımını ötekisinin, ötekisinin hanımını berikisinin görmesi ve birbirlerinin karılarıyla aynı mekânda yalnız kalmaları gibi tehlikeler çıkabilir. Bunlar hadîs-i şerîfte yasaklanmıştır. Onun için, mümkünse kapısı bacası ayrı bir oda tarzında ayırmaya çalışmalı. Mümkünse böyle olması iyidir. Çünkü adam evde yokken abisi gelir. Kendisinin karısı da bilmem nereye gitmiştir. Bu sefer kardeşinin karısıyla aynı yerde halvet olmak hadîs-i şerîfte yasak! Kardeş bile olsa, kendisine ait olmayan bir kadınla yan yana olmak gibi mahzurlar olmasın. Onlara dikkat etsin. c. Ailede Dargınlık 1. Soru: Kayınvalidem ve kayınbabamla üç yıldır dargınız. Üç defa aracı gönderdim, barışmak istemediler. Dargınlığın günah olduğunu bildiğim için rahatsız oluyorum. Dargınlık günah... Peygamber Efendimiz buyuruyor ki, “Dargınlıkta birisi barışmak istiyor, öbür taraf barışmıyorsa; günah barışmayana döner, barışmak isteyen kurtulur.” Elini uzatan kurtulur; el vermeyen cezayı çeker, vebal onun üzerine kalır. Onun için, yine bu iyi niyetine sahip olsun, arada hediye 158 göndersin, mektup göndersin, tebrik göndersin; bayramda, seyranda barışmağa çalışsın. Cahildir, halkımızın çoğu bilmiyor. Hacca gidecekmiş bizim kardeşlerimizden birisi... Ağabeyisine gitmiş, helâllik istemiş; vermemiş. Bu adam öldürmedi ki yâni, bu senin kardeşin... Nihayet ufak tefek bir şey varsa da, işte helâllik istiyor. Vermemiş. “Affetmedi beni, vermedi.” diyor. “O affetmezse, Allah affeder!” dedim ben de... Kızdım. Niye affetmiyor? Varsa bir şeyi, söylesin! “—Sen mirasta bir tarla fazla aldın; onu verirsen barışırım!” desin. “—Yok…” “—Öyle bir şey yoksa neden helal etmiyorsun?” “—Etmiyorum işte…” “—Etmiyorsan sen bilirsin. Allah affeder o zaman. Allah zalimi sevmez, haksızı sevmez.” 2. Soru: Akrabamız bize dargın... Barıştığımız zaman zararı dokunuyor; ne yapmalıyız? Barışacak, çünkü dargın durmak haram! Ama, ölçülü duracak. Mü’minin mü’mine üç günden ziyade dargın durması yasaktır. Günaha düşmemek için dargın durmayacak ama; mâdem muzır adam, barıştığı zaman zararı oluyor, dikkat edecek, ihtiyatlı davranacak! 3. Soru: Küçük kardeşlerim benimle dargın... İllâ benim onların ayağına gitmem şart mıdır? Giden sevap kazanır. Dargın olandan elini ilk uzatan, selâmı ilk veren, dargınlığı izâle etmek için ilk davranan en çok sevap kazanır. Küçüklük büyüklük önemli değil, sevap kazanmak bakımından yapılabilir. Nefsi yenmek bakımından da, gitmek iyidir. 159 d. Boşanma 1. Soru: Bir senedir hanımımdan ayrıyım. İki çocuğum var. Üç dört defa götürdüm babasına... Yine iyi olur diye getirdim. Şimdi yine götürdüm. Hanım hangi hallerde boşanır? Boşanmak, Allah’ın en sevmediği helâldir. Çünkü: 9 أَبْغَضُ الْحًَلَلِ إِلَى اهلل،َِّ الطًَّلَ قُ )د. ه. ك. عد. ق. عن ابن عمر( RE. 8/2 (Ebğadu’l-halâli ila’llàh, et-talâk) “Allah’ın en sevmediği helâl, boşanmadır.” buyrulmuştur. Helâldir ama, sevmez Allah... Neden? Allah yuva yıkılmasını sevmiyor. Şeytan seviyor, Allah sevmiyor. Mümkün olduğu kadar yuvayı kurtarmak lâzım! Büyük insanların, kendisinden küçük insanlara karşı bir yönetim basireti, yönetme basireti olması lâzım! Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:10 9 Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.661, no:2178; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.650, no:2018; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VII, s.322, no:14671; Temmâmü’r-Râzî, elFevâid, c.I,s.21, no:26; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.IV, s.323; İbn-i Hibbân, Mecrûhîn, c.II, s.63; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.V, s.422; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Lafız farkıyla: Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.661, no:217; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.IV, s.187, no:19194; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VII, s.322, no:14672; Muhàrib ibn-i Dessâr Rh.A’ten. Hàkim, Müstedrek, c.II, s.214, no:2794; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Dâra Kutnî, Sünen, c.IV, s.35, no:96; Muaz ibn-i Cebel RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IX, s.1160, no:27872; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.27, no:39; Câmiü’lEhàdîs, c.I, s.115, no:170. 10 İbn-i Mürdeveyh, Emâlî, c.I, s.215; İbn-i Hacer, Lisânü’l-Mîzân, c.II, s.26, no:93; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.II, s.15, no:251; Deylemî, Müsnedü’lFirdevs, c.I, s.176, no:659; Hz. Aişe RA’dan. İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Müdârâtü’n-Nâs, c.I, s.25, no:4; Zeyd ibn-i Refi’ RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.728, no:7168; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.257, no:679; Câmiü’lEhàdîs, c.VII, s.474, no:6708. 160 إنّ اهللَ عَزَّ وَجَلَّ أمَرَني بِمُدَارَاةِ النَّاس،ِ كَمَ ا أمَرَنـِي بِإِقَامَةِ الْ فَرَائِضِ )الحكيم الترمذي في النوادر، والديلمي عن عائشة( RE. 87/2 (İnna’llàhe azze ve celle emeranî bi-müdârâti’n-nâs, kemâ emeranî bi-ikàmeti’l-ferâid) “Allah-u Teàlâ bana farzları eda etmeyi emrettiği gibi, insanları usûlüne uygun idâre etmeyi de emretti.” Yâni, “Nabzına göre şerbet verip, azdırtmayıp, kaydırtmayıp, saptırtmayıp idare etmekle emrolundu.” Dilese, “Sen defol!” dese, defolur gider ama, idare etmekle emrolunmuş. Kadın eksik etekli bir mahlûktur, zayıftır, hislerine mağlûbdur. Muhakkak, bizim memleketimizin şartlarına göre de kadının sosyal görüşleri, bilgisi, görgüsü erkekler kadar gelişmemiştir. Dinî bilgisi de gelişmemiştir. Dinî bilgi bakımından da maalesef, kâfi eğitim müesseseleri olmadığı için, kadın dinî bakımdan da Allah’ın emrini, yasağını tam anlayacak durumda değildir. Erkek onu sevk ve idare edecek, yönetecek! Hocamız Rahmetullahi Aleyh bir söz söylerdi. Kardeşlerimiz darılmasın, bu kardeşim de bağışlasın... İsim olmadığı için ben onu bilmiyorum, cemaat de bilmiyor. Cemaate umûmî ders vermek için, ona da ders olsun diye söylüyorum. Dost acı söyler, düşman güldürür: “—Bir kadını idare edemeyen erkeğe, ben erkek mi derim!” derdi Hocamız... Şimdi bu söz ne demek? Kadını idare edeceksin demek... Nasıl idare edeceksin? “Hanım sana dallı güllü bir fistan aldım. Al bakalım sana da çok yakışıyor.” dersin, bir şey dersin... Bak, divan edebiyatında o kadar şiirler var, halk edebiyatında o kadar şiirler var; o şiirlerden ezberlersin, okursun, gönlünü alırsın. “Nazlı nazlı gelişini sevdiğim!” dersin, şunu dersin, bunu dersin; memnun edersin. Çünkü câiz... 161 Peygamber Efendimiz, “Üç yerde yalan câiz...” diyor. Kadının kocasına, kocanın karısına gönlünü hoş etmesi için, geçim için yalan söylemesi câiz... “Sen dünyanın en güzel hanımısın!” dersin. Vardır muhakkak daha güzeller ama öyle dersin. Neden? Geçim olsun diye... Evlenmişsin, iki tane çocuğun var... Baktın biraz tepesi atacak... Düdüklü tencere patlamasın diye ateşini kısıyoruz, değil mi? O zaman biraz geri gidersin, susuverirsin, belli etmezsin. Ertesi gün gelirken eve biraz helva, biraz börek çörek bir şey getirirsin. “Al sana şunu aldım!” filân dersin, gönlünü alırsın. Bir evlilik okulu açacağım ben inşaallah... Başka çaresi yok! Evlilik okulu diye bir okul açmak lâzım! Çünkü, geçinemiyor millet birbiriyle... Karı kocasından şikâyetçi, koca karısından şikâyetçi, çocuklar ortada... Ayrılıyorlar. Koca karıyı dövüyor, kadın kocayı dinlemiyor. İki tarafta da kusurlar oluyor. Ama, Allah da boşanmayı sevmiyor. Mühim olan arasının düzeltilmesi, işin yürümesi, çocukların yetişmesi, dünya ve ahiret saadetinin sağlanması... Benim rahmetli annem bize derdi ki, o kitaplarda okumuş kendisi: “—Bir anne varmış, otuz yıl oğluna bir iş emretmemiş. ‘Evlâdım git ekmek al, git su getir... Şunu yap, bunu götür!’ dememiş. Yâni otuz sene evlâdına şunu şöyle yap diye bir emir vermemiş. Neden? ‘Sözümü dinlemezse, asi defterine yazılır da, Allah’ın gazabına uğrar.’ diye...” Bak, işte bu büyüklerin yönetim tarzı... Hocamız Rahmetullahi Aleyh, beni alır yanında gezdirirdi. Anadolu’da şu şehre, bu şehre beraber götürürdü. Hocamız’ı yakından tanıyanlar bilirler, Hocamız doğrudan doğruya, “Şunu şöyle yapın!” diye emir buyurmazdı. “Şunu şöyle yapsanız nasıl olur acaba?” diye soru sorar gibi söylerdi. Soru sormuyor aslında, öyle yapılmasını istiyor ama, “Yok Hocam, öyle yapmayalım, böyle yapalım!” denilince, “Eh, pekiyi...” derdi. 162 “—Arkadaşlık pekiyi demekle kaimdir.” diye bir de sözü var mübareğin... Levhaya yazmışlar. Koca şeyh efendi, müridi “Yok öyle yapmayalım, böyle yapalım!” deyince, “Pekiyi” derdi, biterdi. Yâni emir vermemek, azdırtmamak, saptırtmamak, ayağını kaydırtmamak, üstüne varıp da kuyuya düşürttürmemek önemli... Yönetmek bir sanattır. Yönetmek zorluk ve zorbalıkla olmuyor. 2. Soru: Hanımımdan otuz aydır ayrı yaşıyorum. Ben onu istemedim ve sevemedim. Ayrılmak istiyorum, beni bırakmıyor. Kendisi bizim cemaatimizden... Bir de oğlumuz var. Bir çaresini bulabilir misiniz, İslâm’a göre ne yapmam lâzım? İslâm’a göre yuvayı devam ettirmek lâzım! Kurulmuş bir yuvadır, ortada bir çocuk vardır. Yuvanın devam etmesi esas oluyor. Ama, aralarındaki ince şeyleri bilmem... Sabrederse, devam ederse daha iyi olur. Eğer cemaatimizdense, demek ki kadın da çok da fenâ bir kimse değil... Sevememek mücerred 163 nefsânî bir şeydir. Nefsini yenip yuvayı kurtarmasını, ben acizâne tavsiye ediyorum. 3. Soru: Dokuz yıllık evliyim. Beyimle anlaşamıyoruz, dokuz yıldır yatağıma gelmiyor. Ne tavsiye edersiniz? Bu gibi şeyler olabiliyor. Müslümanlar evlilik hayatının vecibelerini bilmiyorlar. Kocanın karısına böyle bir ilgisizliği doğru değildir İslâm’da... Yoktur böyle bir şey! Kadının kocası üzerinde hakkı vardır, kocanın da kadın üzerinde hakkı vardır. Kadın da kocasını men etse, razı olmasa; onun da günahı vardır. Bunların izâle olması lâzım! Allah rızası için evleniliyor. Evlilikten maksat, hayırlı evlât sahibi olmaktır. Hayırlı evlât sahibi olmanın yolu da izdivac olduğundan, nikâh olduğundan, karı koca arasındaki ilişkiler olduğundan, bunların yapılmasına sevap verilmiştir İslâm’da... Sevap olduğu bildirilmiştir hadis-i şeriflerde... Böyle olması lâzım! Aksi de vebaldir, günahtır. 4. Soru: Hanımım iki senedir annesinin evine gitti gelmiyor. Noterden evine dön çağrısı yaptım, gelmedi; mahkemeye verebilir miyim? Verebilir de, boşayabilir de; hepsini yapabilir. Çünkü kadının böyle kalkıp gitmeğe hakkı yoktur. Dön deyince gelmesi lâzım! Aralarında geçen şeyler ne; onları bilmiyorum ama, tabii mahkemeye verebilir. e. Tarikata Girmek Soru: Bir kadın beyinin rızası olmadan ders alıp, tarikate girebilir mi? 164 Zikir Kur’an-ı Kerim’de ayet-i kerimelerle emredilmiştir: يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اهللَ ذِكْرًا كَثِيرًا )االحزاب٤١:( (Yâ eyyühe’llezîne âmenü’zküru’llàhe zikren kesîrâ.) “Ey iman edenler, Allah’ı çokça zikredin!” (Ahzab, 33/41) diye; وَالذَّاكِرِينَ اهللَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ )االحزاب٣٥:( (Ve’z-zâkirîna’llàhe kesîran ve’z-zâkirât) “Allahı çokça zikreden erkekler ve kadınlar…” (Ahzab, 33/35) diye; وَاذْكُرْ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَأَصِيًلً )االنسان٢٥:( (Ve’zküri’sme rabbike bükreten ve esîlâ) “Sabah akşam Rabbinin ismini zikret!” (İnsan, 76/25) diye; وَاذْكُرُوا اهللَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ )الجمعة١٠:( (Ve’zküru’llàhe kesîran lealleküm tüflihûn) “Allah’ı çokça zikredin, umulur ki kurtuluşa erersiniz.” (Cuma, 62/10) diye nice ayet-i kerimeler vardır. İbadetler başkalarının müsaadelerine tabi değildir. Ancak başkalarının hukukuna taallûk ederse, o zaman müsaadeye tabi olan bazı ibadetler vardır. Meselâ; hanım farz değil de, kaza değil de nafile oruç tutacak... O zaman Peygamber Efendimiz hadis-i şerifte buyuruyor ki: “Beyinden izin alsın!” Bunun hikmeti nedir? Evlenmişler, karıkoca olmuşlar, hanım sofu; her gün oruç tutuyor, her gün oruç tutuyor... Bu ne haldir yâ? Bu efendinin bir hukuku yok mu? İnsan, Peygamber Efendimiz’in niçin öyle tavsiye ettiğini anlıyor. “Efendisinden izin almadan oruç tutarsa, orucunun sevabını 165 alamaz!” diyor Peygamber Efendimiz... Diyecek ki: “—Efendi ne dersin, pazartesi-perşembe oruçları hani sevap ya, yarın oruç tutalım mı beraber?” “—E, tutalım hanım!” Tamam, tutarlar. Ama o gün bey izinli, hanım oruçlu meselâ... E o zaman, aile muhabbeti olacak; olmuyor... Başka şeyler olacak; olmuyor... O zaman, kocanın hukukuna bir engelleme teşkil ettiği için, oruçta böyle bir şey söylenmiş. Ama bunun dışında: Namaz kılsın mı kılmasın mı? Ona sormağa lüzum yok... Efendi sakal bırakacak, hanımdan müsaade alsın mı, almasın mı? Lüzum yok! Sakalın kesilmesi haram, bırakılması Efendimiz’in tavsiyesi; o halde yapacak. Bakın ne kadar güzel bir şey öğrendik, bir arkadaş söyledi: Gümüşhaneli Hocamız, saçları dökülse aldırmazmış da, sakalından bir kıl dökülse toplarmış. Onu muhafaza eder ve gömermiş. Neden? “Sakalı ibadet diye bıraktım. İbadetten olan bir şeyin ayaklar altında kalmasına razı olmam!” dermiş. İnceliğe bak! Saçı insan ibadet diye uzatmıyor, normal olarak uzayabiliyor. Ama sakal ibadet olarak bırakıldığından, kılı yere düştüğü zaman alırmış. Büyük insanların inceliklerine bak! Yâni, zikirde izin almağa lüzum yoktur. Beyi istese de, istemese de zikrini yapar. Ama tabii, karılık kocalık hukuku vardır. Bu hususta erkeğe salâhiyet vermiştir dinimiz... Erkek, “Hanım, gel şu yanı başıma!” dediği zaman, hanım hamur yoğuruyor bile olsa, elini yıkayıp gelecek deniliyor. Devenin üstüne binmiş bile olsa, —deveye binmek, inmek biraz yüksekçe olduğundan zor oluyor galiba— inmesi, gelmesi lâzım! Aile muhabbeti bakımından... Canı çekmiş beyin: “—Gel hanım, şöyle bir muhabbet edelim!” diyor. Hanım orada tesbihte, namazda, niyazda... “—Yâ hanım, neredesin? Gelsene be mübârek! İşte mehtap var, 166 bülbüller ötüyor... Balkonda biraz çay höpürdetelim!” bilmem ne diyor. Hanım oradan: “—Dur... Bilmem ne...” diyor. Burada bir hukuk ihlâli olduğundan, uygun olmuyor. Ama öteki ibadetlerde, sevap kazanacak herkes; kimse kimsenin sevabını engelleyemez. f. Haremlik, Selâmlık 1. Soru: “Müslümanım” deyip de bizi çok aşırı bulan kişilerin evine gidince evin büyüğü bize elini uzatıyor. Akraba ve komşulara gitmeye bu yüzden çekiniyoruz. Nasıl yapmalıyız? Gitmeli miyiz, gitmemeli miyiz? Biz biraz böyle İslâm’a uygun, Allah’ın rızasına uygun yaşamak istiyoruz diye hakikaten akrabadan, eşten dosttan bazı kimseler bizi aşırı buluyor. Hanımla el sıkılmaz. Peygamber Efendimiz sıkmamış. Elini uzatıyor; sıkmayınca da kızıyor. “Bu kadar da gerici olma!” diyor. Sen niye bu kadar ileri gidiyorsun? İslâm’da el sıkmak yok ki! Peygamber Efendimiz ashabın hanım olanlarıyla bey’at alırken bile el sıkmamış. El sıkmak yok işte, bizim töremiz böyle... Bunu tatlı tatlı anlatmak durumundayız. Biz şimdi hakikaten İslâm’ı unutmuş bir toplum içinde bulunuyoruz. Bizim problemimiz var... Tabii her devrin müslümanının problemi vardır. Biz problemlerimizi güleç yüzle, tatlı tatlı, yumuşak yumuşak anlatmak durumundayız. Anlattığın zaman anlıyor. Hiç olmazsa gülerek söylediğin zaman kızmıyor. Birisine bir tokat vursan, gülsen; güldüğünü görünce o sana kızmaz, “Şaka yapmış demek ki...” der. Tabii böyle bir şakayı tasvip etmiyoruz da... Tebessüm karşı reaksiyonu engelliyor. Mütebessim olarak tatlı tatlı, yumuşak yumuşak söylersek, biraz da şakayla buluşturursak iyi olur. 167 “—Amcacığım, kusura bakma. Ellerinden öperim, hatta ayaklarından öperim; ama Allah’ın emri böyle olduğundan beni hoş gör. İşte ben de böyleyim, ne yapacaksın...” diyerek, nâme yapıp birtakım tatlı sözlerle gönlünü alıp, yine de yolunda yürümeli insan... Benim hayatımda gördüğüm, bu hususta sonuç almış güzel misaller var... En azılı muhalifi için, “Yumuşak davran; hem fikrini söyle, hem de ona sevdiğini söyle!” diye tavsiye etmişimdir bir kardeşimize... Sonunda onu yumuşatmıştır, hacca gitmeye razı etmiştir. Onun için, hem Allah’ın emirlerinden fedakârlık yapmayacağız hem de yumuşak bir tarzda karşı tarafa anlatacağız. Adam blucin pantolon giyiyor, adam kot giyiyor, adam saçlarını omuzuna kadar uzatıyor, bıyıklarını aşağı kadar sarkıtıyor... O öyle yapıyorsa benim de kendime göre törem bu... Japon şöyle yapıyor, İngiliz böyle yapıyor... Ruslar, erkekler karşı karşıya geldiği zaman dudaktan öpüşüyorlar. Sıhhate uygun değil bu... Gayri sıhhî, gayri ahlâkî bir şey... Bizim töremiz de, biz müslümanız, bizim her şeyimiz böyledir; hanımız örtülüdür, hanımlar erkeklerle el sıkmaz, erkekler kadınlar ayrı oturur. Peygamber Efendimiz böyle emretmiş, böyle tavsiye etmiş: “—Yâ Fâtıma! Perdenin arkasına çekil kızım, yanımda başkaları, misafirler var.” demiş. Peygamber Efendimiz ashabıyla kızının evine gittiği zaman haremlikli, selâmlıklı oturuyorlarsa biz de otururuz, ne var yani? “Bu bizim töremizdir, biz böyleyiz.” deriz, olur biter. Başından söyleriz. Dananın kuyruğu başından kopar, ne olacaksa olur. Ondan sonra, beğenen beğenir. Zaten, herkese ziyarete gitmek de doğru değildir. Bir mahalleye gittin; bütün komşuları ziyarete gitmek, bütün komşuların evine gelmesi doğru değildir. Seçeceksin, tane tane etrafındaki arkadaş grubunu oluşturacaksın. “Filanca insan iyi insan, hanımı iyi insan; ben şunlarla ailevî ziyaretleşmeyi tesis 168 edeyim. Aman filancadan sakınayım.” diye bir çalışma içinde olacaksın. Fedakârlık yapmak yok, tatlılıkla ikna etme metodu var... 2. Soru: Eve gelen misafirlerin, akraba ve komşuların ellerini öpmek câiz midir? Tabii, büyüklerin eli öpülüyor bizde, örf ve adet olarak... Öpülmediği zaman bir garip karşılanıyor. Olabilir. Ama nâmahremse, olmaz. 3. Soru: Bir erkeğe eşinin kız kardeşi nâmahrem midir? Tokalaşma veya aynı odada oturmaları doğru mudur? Hayır. Tokalaşamazlar. Eşinin kız kardeşi... Gerçi haramdır, iki kız kardeşi nikâhta tutmak yoktur. Bu İslâmî bir âdet değil. Aynı odada tek başına kalmak çeşitli bakımlardan mahzurlu olduğundan Efendimiz tarafından yasaklanmıştır. Gerek gelinin kocasının erkek kardeşiyle kalması, gerekse kocanın karısının kız kardeşiyle kalması tehlikeli olabileceğinden uygun değildir. Mahremi olmayan bir kadın ile bir odada yalnız kalması İslâm’da yasaklanmıştır. 4. Soru: Haremlik ve selamlık olarak ayırmanın ölçülerini, kimlere ayrılmayacağına açıklar mısınız? Hanımı ile gelen bir akrabam veya arkadaşımla tesettüre uygun olarak bir arada oturabilir miyiz? İnsan kendisine nikâh düşmeyen kimselerle, akrabalarıyla oturabilir, onun dışında nikâh düşenlerle oturmaması, haremlikli selâmlıklı oturması uygun olur. Her hangi bir şekilde eğer oturma mecburiyeti çıkmışsa, o zaman da dış tesettürün tam olması lâzım; saçın başın örtülü olması lâzım. Sokaktaymış gibi örtülü 169 olması lâzım ki günah olmasın. 5. Soru: Beyimin amcasını ziyaret edeceğiz. Yalnız amcası ve diğer akrabalarında haremlik-selâmlık yok... Beyim bulunduğu halde, onların yanında oturmamızın hükmü nedir? İlkönce, haremlik-selâmlığın olması gerektiğini fıkhen anlatmak lâzım! demek lâzım ki: Peygamber SAS Efendimiz, Fâtımatü’z-Zehrâ Validemiz’in yanına, sahabesinden bir kaç kişi ile gidiyormuş. Kapıya gelince: “—Yâ Fâtıma kızım, yanımda birileri var; perdenin arkasına çekil!” buyurmuş. O sahabe-i kirâm ki, ümmetin en yüksek mertebeli insanları... Yanında Peygamber Efendimiz var... Fâtımatü’z-Zehrâ Vâlidemiz de örtülüdür. Niye perdenin arkasına çekil dedi? Bu işin haremlikselâmlık şeklinde olması gerektiğini gösteren bir misaldir. “Bunun böyle olması lâzım, sevabı budur.” diye söylenir. Ama, bu mümkün olmadığı zaman... Çünkü herkesi değiştiremiyorsunuz, bir takım mecburiyetler de oluyor. O zaman, nasıl trene biniyorsunuz, istasyona gidiyorsunuz, çarşıda pazarda geziyorsunuz; öyle örtülü olarak, yabancıların yanında durduğunuz gibi durabilirsiniz. Ama söylemek mümkün olur da söylerseniz, onlar da bilmiş olurlar. “Allah’ın hükmü buymuş amca, dayı...” filân diye söylemek lâzım! 6. Soru: Enişte, amca, amca ve kardeş çocuklarıyla ailece, tesettüre riayet ederek beraber oturabilir miyiz? Herkes haremliği selâmlığı anlamadığı için, örtülü olmak şartıyla, tesettüre riayet etmek şartıyla, böyle yakın akrabalarla bir arada bulunmak mecburiyeti olabiliyor. Bunu ben şöyle düşünüyorum: Kişi çarşıya çıkıyor, otobüse biniyor, sokakta yürüyor; onun gibi... 170 Tesettüre riayet edecek, mümkün olduğu kadar dikkat ederek, onlara da bunları anlatmağa çalışacak. mümkün olduğu kadar ayrı yerde oturmağa çalışacak ama, bazen de tam yapılamıyor. O zaman, örtülü olarak oturulabilir. g. Faizli Kazanç Soru: Hanımın babasından miras para kaldı. Hanım da bu parayı bankaya faize koydu. Bana mânevî zararı var mı? Vardır tabii... Evlisiniz, beraber oturuyorsunuz. Hanım haram yemeye başlamış oluyor. Onu haramdan kurtarmak, sen ailenin reisi olduğundan; قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا )التحريم٦:( (Kù enfüseküm ve ehlîküm nâren) [Kendinizi ve ailenizi ateşten koruyun!] (Tahrim, 66/6) diye, Allah sana aileni ve çoluk çocuğunu haramdan, cehennemden korumak vazifesini emrettiğinden, ona o haramı yaptırtmayacaksın! Bunun helâl yolu nedir? Faize vermemektir. Şimdi finans kurumları var... Kâr ortaklığı tarzında olduğundan, hiç olmazsa oraya yatırması uygun olur. h. Babanın Haram Yemesi 1. Soru: Babam su ve elektrik parası fazla yazılmasın diye hile yapıyor. Bu durumdan haram diye rahatsızım, arkadaşlarını eve davet edemiyorum. Elli beş, altmış milyonun hakkı geçiyor. Elektrik kullanıp da onun parasını az vermek, o kadar insanın hakkını yemek demektir. Bu gibi şeylerden şiddetle sakınmalı. İnsan bir kişiye 171 borcunu bir zaman sonra gelip gider öder ama altmış, yetmiş milyona borç ödemek zor olur. 2. Soru: Annem ve babam faizli para yiyorlar. “Yemeyin!” diyorum, “Allah’ın emrettiği şekilde giyinin, namaz kılın!” diyorum. Biraz üsteleyince annem ve babam, “Sen kendine bak! Senin namazın kabul oluyor mu? Sana hakkımı helâl etmem, sen ana babaya nasıl davranılacağını okumuyor musun?” diyorlar. Bu durumda annemin babamın duasını nasıl alabilirim? Bu kardeşimizin yaptığı doğrudur, annesinin babasının yaptığı yanlıştır. “Bir insana günah olarak, kendisine nasihat yapıldığı zaman, sen kendine bak demesi yeter.” diye hadis-i şerif var... Çocuk aklı başında, Allah’ın emirlerini ona hatırlatıyor. O, “Hakkımı helâl etmem!” diyor. Allah’ın hakkı daha önde geldiğinden, o ana babanın hakkını siler, süpürür. O çocuğun söylediği doğrudur. Annenin, babanın ona uyması lâzım! Anne baba hakları, çocuğun Allah’ın emrini yapma, tebliğ ve irşad etme vazifesini engellemede kullanılamaz. Onun namazı da kabuldür. Annenin babanın yaptığı yanlıştır. Yumuşak yumuşak yine anlatmağa çalışacak. i. Miras Taksimi Soru: Miras taksimatında erkek ve kadının hissesi nasıl olmalı? Allah-u Teàlâ Hazretleri Kur’an-ı Kerim’de buyuruyor ki: يُوصِيكُمُ اهللُ فِي أَوْالَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ اْألُنْثَيَيْنِ )النساء١١:( (Yûsîkümu’llàhu fî evlâdiküm li’z-zekeri mislu hazzi’lünseyeyn) “Allah evlatlarınızın arasında mirası taksimde size, 172 erkeğe kızın hissesinin iki misli verilmesini tavsiye ediyor.” (Nisa, 4/11) İslâm hukukuna, İslâm fıkhına, Kur’an’a, İslâm dinine göre evlâtlar arasında miras taksiminde ana kaide, kızın hissesinden erkeğin hissesinin iki kat olması. Allah onu tavsiye ediyor. Misalle açıklayalım: Bir adam öldü. Arkasından iki kızı var. Bir oğlu var. İşi sadece çözümlemek için hanımı da yok diyelim. Mesela hanımı da çok önceden ölmüştü diyelim. Şimdi bu adamın mirası bir erkek, iki kız arasında nasıl bölünecek? “—Üçe mi bölünecek hocam?” bir Hayır. “—Üç tane evi varsa her birisine bir ev mi verilecek?” Hayır. “—Üç milyonu varsa bir milyon, bir milyon, bir milyon mu verilecek?” Hayır. Dörde bölünecek. Bir bir kızlara verilecek. Bir + bir: İki etti. İki erkeğe verilecek. Erkeğin hissesi kızlara düşen hissenin iki katı olacak. “—Çok hocam.” Tamam ona göre hesabı bilmiyorsan bilene yaptırtırsın. Kızlar bir hisse alacak, erkekler iki hisse alacak. Böyle hesaplarsın. Üç tane kız var, bir iki üç hisse. İki tane erkek var. İki iki daha dört hisse. Dört üç daha yedi… Mal yediye bölünecek, kızlara birer tane verilecek. Oğlanlara ikişer ikişer verilecek. Esas böyle. Kadın nasıl olur? Adam öldüğü zaman karısı da varsa, karısına mirasın sekizde biri gider. Evlatları olduğu zaman. 2. Soru: Dört kardeşiz, iki kız iki oğlan... Ağabeyimin birisi çok hayırsız... Annemi babamı aramıyor ve kalp kırıyor. Ama küçük ağabeyim annemin babamın gönlünü alıyor ve geçimlerini temin ediyor. Annem de bunun için, evin yarısını bu oğlunun üstüne vermek istiyor. Biz iki kız bu işe razıyız, siz ne dersiniz? 173 Evlâtlar arasında adalet yapmak, mirasta birisinden kaçırıp ötekisini mahrum etmemek Kur’an-ı Kerim’de emredilmiştir. Adalete riayet etmesi ve Allah’ın tavsiye ettiği şekilde adaletli taksim yapması uygun olur. j. Mezheb Farkı 1. Soru: Bir adamın kendisi Şafiî, hanımı Hanefî olsa, evinde hangi mezheb üzere ibadet etmeli? Bu karı-kocanın çocukları hangi mezheb üzere ibadet etmeli? Herkes kendi mezhebi üzere ibadet eder. Beraber oldukları zaman, hanım beyine uygun olarak hareket edebilir. Ama, fırsat olduğu zaman herkes kendi mezhebinin şartlarını yerine getirir. Şafiî imamın arkasında Hanefî namaz kılabilir. Hanefî imamın arkasında Şafiî namaz kılabilir. Bu câizdir, bunda hiç tereddüt etmesinler. Bu karı-kocanın çocukları, o çevrede cârî olan hak mezhebe ittibâ ederlerse, rahat ederler. Meselâ etrafta hep Hanefîler varsa, ona uyabilirler; hep Şafiîler varsa, ona uyabilirler. k. Zekât Vermek Yeterli 1. Soru: Mehrimi ve epey bir miktar altını, zor bir günde muhtaç olmamak için, evimizde saklıyoruz. Acaba bu düşüncemiz doğru mu? Allah yolunda tasadduk etmediğimiz için vebalde miyiz? Altın ve saire tasarrufların boş durmasından, atıl durmasından, değerlendirilmesi daha uygun olur. Ben bizim şirketlerin koordinatörlerine emir verdim. Dedim ki: “Bakın, kardeşlerimizden gelip bana müracaat edenler var, paralarını değerlendirmek isteyenler var... Paralarını değerlendirecek bir çalışma yapın!” dedim. İnşaallah o da yapılır. 174 Ama, şu anda da helâl yollarla işletme imkânları olduğu için, tutmak yerine onları değerlendirmek daha uygun olur. İnsan zekâtını verince, cimrilikten kurtulmuş oluyor. Ondan sonrası fazilet oluyor. Verirse verir; vermezse sorumluluk kalkmış oluyor, zekâtı verdiği için... 2. Soru: Çeyizimde kristal cam, sırça mutfak eşyaları var, takımlar var... Lüks olduğu kullanmıyorum. Hepsini Allah yolunda değerlendirmek istiyorum. Fakat, annem çok kızacak. Ne yapmamı emir buyurursunuz? Annemi kırmak vebal olur mu? Çeyizinde gelmiş evde duruyormuş; dursun! Yeri geldiği zaman kullanarak değerlendirebilirsiniz. Kullanılan eşya olsun, fuzûli duran eşya durumunda olmasın! Annenizi kırmak vebal olur. Tabii, kırmamağa çalışmanız lâzım! l. Oturulacak Yer 1. Soru: Bir hanımın mesken olarak yerleşim konusunda söz hakkı var mı? Hayır, o daha ziyade beyin hakkıdır. Nerede çalışmak gerekiyorsa, nerede yaşamak uygun oluyorsa, nereyi isterse, fıkha göre hanımın ona tâbi olması lâzım. Hanım; “Orada oturmam, burada oturacağım…” diyemez. Çünkü bu hususlarda salâhiyet erkeğindir. 2. Soru: Beş senedir evli olduğum hanımımı ve iki çocuğumu, kızın annesi dün ben işte iken evimden almış, götürmüş. Öne sürdükleri hiç bir konuda hakları da yok... Kızın babası ile görüştüm, “Meseleleri görüşerek halledelim!” dedim. O da kabul etti. Ancak, 175 hanımımı ve çocuklarımı göstermediler. Herhalde uzaktaki bir akrabalarına götürmüşler. Emirlerinizi ve dualarınızı beklerim. Maalesef ahali müslüman ama, hareketleri İslâmî değil... Kızını, bir beye vermiş; artık o, damâdın emrindedir. Oradan onu çekip almağa hakkı yoktur kendisinin... Dâmadın hükmündedir, dâmâdın sorumluluğundadır. Onun emrindedir. Onu alıp götürmek, yanlış bir şey oluyor. Hem de meşrû bir sebep yokken, ufak tefek kırgınlıklar, kızgınlıklar, geçimsizlikler böyle şeylere sebep oluyor. Bu doğru değildir. Allah ıslah etsin... Alıp götürenler yanlış bir iş yapmışlar. Bir yuva yıkmakta adım atmış oluyorlar, şeytana uymuş oluyorlar. Mümkünse, onlara haber iletin, dönsünler! Çünkü, yaptıkarı şey şeytanın sevdiği, Allah’ın sevmediği bir şeydir. Yanlış bir şeydir. Eğer, herhangi bir şekilde dâmâdın onların hoşuna gitmeyen bir durumu varsa, onu da kendileri kararlaştırmasınlar. Çünkü, ölçüyü tam güzel yapamadıkları, kızı alıp götürmelerinden anlaşılıyor. Bir bilen müftüye, hocaya, alim kimseye sorsunlar; o ne derse, öyle yapsınlar! Aksi takdirde, çok büyük veballer yüklenirler. 3. Soru: Ben evlendim, fakat şimdi hanımım ailemle birlikte kalmayı kabul etmiyor. Sebebi; “—Onlar beni istemiyorlar, bana ev bulmaya mecbursun.” diyor. Anne ve babam da benden ayrı oturmak istemiyorlar. Ben hanımıma bunlara sabırlı olmasını söylüyorum, kabul etmiyor, ben ne yapayım? Muhterem kardeşlerim! Bu gibi durumlarla çok karşılaşıyoruz. Ben âcizâne yani biraz böyle feleğin çemberinden istesek de istemesek de geçtiğimizden, yaşımız, mevkîmiz ve görevimiz dolayısıyla… Mümkün mertebe yeni evliler müstakil eve sahip olurlarsa rahat ederler diye düşünüyorum. Çünkü bu zamane 176 çocukları öyle sıkıntıya pek gelemiyorlar. Eskiden hep büyüklerin yanında yetişilirmiş, gelinler hizmet edermiş evde filan ama şimdi birçok gelin kaynana problemleri falan çıkıyor. Mümkün olduğu kadar ayrı ev olursa rahat olur diye mümkün oldukça tavsiye ediyorum. Çünkü kaynanalar geline zulmediyor, gelin eziliyor veyahut daha başka problemler çıkabiliyor. Kayınbiraderlerle başka namahremlik meseleleri filan şey yapabiliyor diye genel tavsiyem müstakil evde olurlarsa rahat olurlar diye onu tavsiye etmeye çalışıyorum. Ama bu olamadığı zaman ille bana ayrı bir ev açmaya mecbursun diyemez. Böyle bir şey yok. Barındırmaya mecbur da ayrı ev açmaya mecburiyeti yok ve karısı içinde anasını babasını feda etmesi istenemez. Çünkü anne baba hakikatten hürmet edilip duası alınması gereken insanlardır. Kardeşimizin yaptığı doğrudur, sabır tavsiye ediyor. Ben de diyeceğim ki hem sabretsin hem de büyüklere hizmet etmenin çok sevabı vardır o sevabı kaçırmasın. Dişini sıksın. Kendisi de bir zaman gelecek kaynana olacak, kendisinin gelini de kendisini istemeyebilir. Et bul dünyasıdır. Onun için ona da dikkat etmek lâzım. Kocaya hürmet etmesi lâzım. Veya kocanın hanımına çocuklarına karşı sorumlulukları bunlar bilinmiyor, bunlarda İslâmî esaslara uyulmuyor... Herkes vazifesini bilsin, herkes sevaplı olan Allah’ın rızası tarafına gayret etsin. m. Geçimsizlik 1. Soru: Beyinden kardeşimin huzuru yok; dua eder misiniz? Aziz kardeşlerim! Kimse kimseye zulüm ve haksızlık yapmasın! Kardeş kardeşe yapmasın, karı kocaya yapmasın, baba evlâdına yapmasın! Çünkü ahirette bu münâsebetler hesaba katılmayacak, kişi olarak herkes birbirinden dâvacı olacak! Evlât babasından dâvâcı olabilir, karı kocasından dâvâcı olabilir... 177 Binâen aleyh kimsenin hakkını geçirmemek, hiç kimseye zulüm ve haksızlık yapmamak prensibiniz olsun! Kocaysanız, karınıza zulmetmeyin! Babaysanız, evlâdınıza zulmetmeyin! Kuvvetliyseniz, âcize zulmetmeyin! Komşunuza zulmetmeyin! Gözünüzde küçümsediğiniz insana zulmetmeyin! Çünkü, Allah hesabını sorar. Adaletli olun, Allah adaleti sever. Hadis-i Kudsîde buyuruyor ki Mevlâmız: “Ben kendime zulmü haram ettim, kendim zulmetmiyorum. Ey kullarım, siz de zulmetmeyin birbirinize!” diyor. Zulüm Allah’ın en sevmediği şeydir ve şiddetle cezâlandırır. Kocanın karısına zulmetmemesi lâzım, babanın evlâdına zulmetmemesi lâzım, komşunun komşuya zulmetmemesi lâzım! n. İyiliği Emretmek 1. Soru: İslâmî konularda ailemde benden başka tavsiyede bulunacak kimse yok... Küçük kardeş ve ağabeylerime, kız kardeş ve yengelerime de emr-i ma’ruf nehy–i münkeri maalesef sadece ben yapmak durumundayım. Bu konularda daha faydalı söz söylemek, hem de mahremiyete riayet edip nefret ettirmeden sevdirerek, zorlaştırmadan kolaylaştırarak nasıl bir usül izleyeyim? Usûlü kendin söyledin aziz kardeşim! Sevdirerek, zorlaştırmadan, kolaylaştırarak, sıkmadan yapacaksın. Kendinden hiç taviz vermeyeceksin. Yumuşak yumuşak, güleç yüzle, “Allah’ın emri budur.” diye anlatacaksın. ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَن )النحل١٢٥:( (Üd’u ilâ sebîli rabbike bi’l-hikmeti ve’l-mev’izati’l-haseneti ve câdilhüm bi’lletî hiye ahsen) “Sen, Rabbinin yoluna hikmet ve 178 güzel öğütle çağır ve onlarla en güzel şekilde mücadele et!” (Nahl, 16/125) ayet-i kerimesi gereğince, mev’izâ-i hasene ile, hikmetle, yavaş yavaş, onlara kızmadan, sinirlenmeden anlatmak lâzım! 2. Soru: Ailemde çok değişik fikirlere sahip kişiler var. Bunlarla bir araya geldiğimde, aşırı tartışmalara giriyoruz. Gerçekleri anlattıkça aramızdaki bağ kopuyor, üzülüyorum. Nasıl bir yol izlememi tavsiye edersiniz? Bu işe devam edecek ama, üslûbuna dikkat edecek! Hakkı söylemeğe devam edecek, yumuşak yumuşak söyleyecek! Karşı tarafın kalbini kazanarak söyleyecek. Münakaşadan sonuç hasıl olmaz. “Sen haklısın, ben haklıyım!” filân gibi sözler iyi sonuç vermiyor. İnsanla önce dost olmak; edeble, sevgi ile, güzel ahlâkla kendisini kabul ettirmesi gerekiyor. Ondan sonra gerçekleri olgun bir tarzda, karşı tarafı da dinleyerek söylersen, delilleri yumuşak yumuşak gösterirsen, kabul edebiliyor. Uslûbunu emr-i maruf, nehy-i münker uslübuna getirecek, vazifeye devam edecek. Üzülebilir. Üzülmesinin sevabı çoktur. Harbe katılmış da yara almış, gazi olmuş gibi sevap alır üzüldükçe... Onun için işe devam edecek ama, emr-i ma’rufu nehy-i münkeri büyük evliyâullah nasıl yapmışsa, şekli şemâili neyse ona dikkat edecek. Onların hayatlarını okusun, ona göre yapmaya çalışsın! 3. Soru: Hanımıma ders aldırmıştım, şimdi devam etmiyor. “Bana önceden söylemeden aldırdın.” diyor, dersini yapmıyor. Müzik çalıyor. “İlâhi çal!” diyorum, çalmıyor. Sakalıma karışıyor. Ne yapmamı tavsiye edersiniz? Anlaşılan, İslâmî bakımdan zayıf bir kadın... Onu doğru yola getirmek için devamlı bir çalışma lâzım! Otoriter, ciddî bir çalışma gerekir. “Bak bu yaptığın yanlıştır, günahtır! Şu ayet-i kerimeye 179 göre şöyle, bu ayet-i kerimeye göre böyle...” diye müşterek hayatlarındaki tecrübelerden, müşterek inandıkları bildikleri yerlerden deliller getirerek irşed etmeğe çalışmak lâzım! İyi insanlar arkadaşlık ederek, iyi komşularla gidip gelmek sûretiyle iyileşebilir. Onlardan görüp yavaş yavaş düzelebilir. Bu da bir çaredir. 4. Soru: Bölgemizde erkekler hanımlarına çok kaba davranıyorlar ve bildikleri halde çoğu hakkını vermek istemiyorlar. Bu konuda ne tavsiye edersiniz? Böyle bir durum varsa, düzeltin! Olabilir. Bölgesel töreler olabilir. Meselâ kazaklık deniliyor. “Kazak erkek eve girdi mi, tabakları kırmalı, masayı devirmeli, perdeyi yırtmalı... Adam eve girdi mi, kadın tir tir titremeli, kaçacak delik aramalı! O zaman işte tam erkek olduğu anlaşılır.” filân... Böyle şeyler oluyor. Bunların aslı esası yoktur. Peygamber Efendimiz yapmamıştır. Peygamber SAS Efendimiz hanımlarıyla ne tür konuşmuşsa, nasıl muamele etmişse; nümûne odur. Peygamber Efendimiz hanımlarını döğmemiştir. “Hanımlarınızı döğmeyiniz!” diye emri vardır. “İyi muamele edin, hakkını koruyun!” diye nasihati vardır. Hele hele birisinin hakkı ise, o hakkı vermemek zulümdür. Haklara riayet etmek esastır. Aman bu kanaati bertaraf edecek şekilde hakkaniyetli davranın! 5. Soru: Burada yüzlerce hanım var. Kocaları kendi ailelerini dinleyip de, hanımlara eziyet ederler. Buna ne dersiniz? Burada kendi ailelerini dinleyip, hanımlara eziyet ederler derken; yani adam kendi anasının filan sözünü dinleyip, bu evlendiği kadına zulmediyor demek istiyor galiba... Öyle anlıyorum ben. Şimdi, eziyetin hepsi zulümdür, hepsi günahtır. Eziyetin bir 180 sevaplı, makbul, meşru, yapabilir, caiz tarafı yoktur; bu is günahtır. Kadına eziyet ancak şeyde var. Allah’ın emrini tutmadığı zaman… Namaz kılmıyor, asi oluyor filan.. Yani, o belli bir ölçüde vardır. Yoksa başka şekilde eza-cefa yoktur. Anasının hatırına, karısına eza-cefa etmek hiç yoktur. İşte. Erkekliği orada belli olacak zaten. Ne zulmedecek, ne zulmettirecek. Yani, ne anasının hakkını eksik şey yapacak, ne karısının hakkını eksik verecek. İdare etmesin bilecek. İki tarafın gönlünü hoş edecek. Haksızlık edene de haksızlığı yaptırtmayacak. İşin doğrusu budur. Allah-u Teàlâ Hazretleri, zulmü kime yaparsanız yapın, ahirette bunu sorar. Meselâ, çocuğunu dövdü bir adam.?. Haksız dövmüşse, yarın analık-babalık-evlâtlık kalmadığı günde; evlât babasından davacı olacak. Diyecek ki: babam beni aşırı dövdü, haksız yere dövdü; hakkımı isterim diyebilecek. Adam karısını dövdü.? Yarın, Allah-u Teàlâ Hazretlerinin divanında davacı olununca; o ondan hakkını alacaktır. O bakımdan, İslâm’da zulüm yoktur. Peygamber Efendimiz SAS Efendimiz erkeklere hitaben buyuruyor ki: Hanımlarınıza karşı hayırlı olun. Ben de hanımına karşı en hayırlı olanınızım sizin diyor Peygamber Efendimiz. Peygamber SAS Efendimiz’in hayatında, hadis-i şeriflerinde, hiç bir kimseye karşı olmadığı gibi; hanımlarına karşı da bir kötülüğü, bir ezası-cefası hiç rivayet edilmemiştir, Sadece, Peygamber Efendimiz hanımlarına bir kere darıldı. Camiye gitti, bir süre camide kaldı. Hazreti Ömer, Peygamber Efendimiz’in yanına vardığı zaman ağladı. Onun böyle şey halinden, perişan halinden. Kırıldı hanımlarına, hanımlarının tavrına; ailevi bir şey oldu, o zaman mescidde kaldı. Sonradan hanımlar hatalarını anlayıp, özür dileyip, Allah’ın emrettiği hizaya gelince; tekrar eve döndü ama, o zaman bile; ne vurma, ne dövme, ne sövme, ne aleyhte bir söz, bir şey yok. Peygamber Efendimiz’in hayatı, bizim için en büyük örnektir. Kadın dövmek, sadece çok büyük serkeşlik yaptığı zaman; belli 181 ölçüler içinde birazcık var... Yani, hiç yok değil ama, çok belli ölçüler içinde vardır. İtaatli bir kadını dövmek yoktur. Allah hepinizden razı olsun. Dünya ve ahiretin hayırlarına erdirsin. Sevdiği, razı olduğu bir şekilde güzel işler yaparak, Ömür geçirmeyi nasib etsin. Hem dünyada, hem ahirette mutlu eylesin. Hem kendinizi, hem sevdiklerinizi mutlu eylesin... Evlâtlarınızla, ana-babanızla, çevrenizle, sızı iki cihan saadetine nâil eylesin... Cennetiyle cemaliyle müşerref eylesin… Burada buluştuğumuz gibi, cennette de buluştursun. o. Kurban Kesmek Soru: Evli hanımın zînet eşyasından dolayı kurban kesmesi gerekir mi? Kurban kesmek için insanın nisab miktarından fazla malı olması lâzım. O anda altın kimin elindeyse, kim zengin durumundaysa, onun kurban kesmesi lâzım! Eğer altın hanıma aitse, hanım namına kurban kesilmesi lâzım! Beye aitse, beyi keser. İkisi de zenginse, ikisinin de kurban kesmesi lâzım! p. Beyine İsmiyle Hitap Etmek Soru: Kadının kocasına ismiyle hitap etmesi câiz midir? Yoksa nasıl hitap etmesi lâzımdır? Kadının başka bir erkeğe selam göndermesi câiz midir, değil midir? Hanımın erkeğiyle kardeşine selam söylemesi gibi... Bizim töremizde kocasına ismiyle hitap etmesi yoktur. Bey nezaketen hanım der, “Ayşe, Fatma” demez. Hanım da efendisine efendi der. Meselâ: “—Efendi hoş geldin, nasılsın? Bugün seni üzüntülü görüyorum.” Diyebilir. 182 İsimle hitap etmek ayıptır. Töre bu. Yoksa normal bir şey. Madem o isimle tanınmış, onunla konuşabilir. Ama öyle değildir, hürmet vardır. Babasına insan, “Ahmet nasılsın?” diyemiyor. Onun gibi... Büyüğe saygıdan dolayı isim olmuyor. Akrabalık münasebetleri olanlara selâm, Allah’ın selamet dileğidir, bir çeşit duadır. Aralarında akrabalık münasebetleri olanlara gönderilebilir. r. Annenin Rızası Soru: Doktor bir tanıdığımız İstanbul’da çalışıyor, annesi memleketine gidip orada işine devam etmesini istiyor fakat bu kişinin ailesi, çocukları burada yerleşmişler, okulları burada, gitmek istemiyorlar. Kişinin ailesini ve işini, annesinin isteği için memleketine taşıması gerekir mi? Bu işinden aldığı para, işinin durumu, gideceği yerde iş bulup bulamayacağı ve saire gibi birçok şeyle bağlantılı bir meseledir. Anneler evlatlarının mürüvvetini görmek isterler, yüzünü görmek isterler, hasretini duyarlar. Elbette evladın annesine hizmet etmesi iyi olur, yanına gitmesi faydalı olur. Mümkün olduğu kadar annenin rızasını almaya çalışmak esastır. Ama şartlar uygun değilse, “Anneciğim, oraya gelirsem böyle iş bulamam, çoluk çocuk okulda… İnşaallah fırsat olursa yapmaya çalışırız.” filan diye karşılıklı mutabakatla, konuşarak gönül alarak bu iş halledilebilir. s. Yuva Yıkmak Soru: Hanımım son zamanlarda geçimsiz oldu. Allah şahittir, bir insan olarak elimden geleni yapıyorum. Kendisini bırakmamı istiyor. Ben böyle bir şey düşünmek istemiyorum. 183 Evet, tabi “Allah şahittir.” dedi, biz de inandık. Elinden geleni yapıyor. Anlaşılan kabahat erkekte değil, kadında. Bazı kadınlar kafadan hasta olur, bazen eksiklik oluyor. Erkeklerde de olur, hanımlarda da olur ama doğru bir şey değildir. Ayrılmak istemek kadın için doğru değil. “Bir kadın haksız yere kocasından ayrılmak isterse cennetin duvarlarından dışarıya beş yüz yıllık mesafeye kadar dağılan, yayılan cennetin kokusunu bile koklayamaz.” diyor Peygamber Efendimiz. Ayrılmak güzel bir şey değildir. Yuvayı bozmamaya çalışmak lâzım. Sabredip devam ettirmeye çalışmak lâzım. Çünkü nefis ve şeytan yuvayı bozmaya gayret ederler. Şeytan sabahleyin avenesini toplarmış. Hadîs-i şerîfte bildiğimize göre büyük şeytan mahiyetinde küçük şeytanları toplarmış: “Bugün hepiniz dağılın, gittiğiniz yerlerde şeytanlıklarınızı yapın. “Hanginiz benim beğendiğim işi yaparsa akşam taç giydireceğim.” dermiş. Akşam gelince de sorarmış: “—Sen ne yaptın?” “—Ben adama içki içirdim.” “—Eh, bir şeytanlık yapmışsın.” “—Sen ne yaptın?” “—Ben adama namaz kıldırtmadım.” En sonunda bir tanesi; “—Ben karı kocayı birbiriyle kavga ettirdim, kocaya karısını boşattım.” “—Tamam, ente ente, sen sen, benim aradığım sensin!” der, onun başına taç giydirirmiş. Bu hadisten anladığımıza göre, şeytanın en çok hoşuna giden şey nedir? Yuva yıkmak. Onun için şeytana uymamak, alet olmamak lâzım. Erkekler de kadınlar da yuvayı iyi tutmaya gayret etsinler. Bize kim gelirse 184 diyoruz ki; “Aman, yuvayı korumaya gayret edin, aman sabredin, aman alttan alın, aman şeytana uymayın.” diye söylüyoruz. Çünkü sevap var, sabrederse sevap var, yuvaya devam ederse sevap var. Bozulursa şeytan gülecek, sevincinden şamata edecek. Onun için çok dikkat etmek lâzım. “—Allah şahit ki kabahat bende değil.” dediği için, tamam kabul. Tabi insanın, müslümanların biraz yönetmeyi öğrenmesi lâzım. “—Bu nasıl bir şey hocam?” Erkek kadını yönetmeyi öğrenmeli, koca kadını idare etmeyi öğrenmeli. “—Hocam bu hangi mektepte öğrenilir?” Ben İskenderpaşa’da “Karı kocalık Sanatı” diye bir mektep açacağım, orada öğrenirsiniz ama daha açılmadı. Bu bir sanattır; insanları idare etme sanatı. Hocamızın bir sözü var: “—Bir kadını idare edemeyen adama adam mı derim? derdi. Nasıl döndürecek? O bir hüner… “—Hocam, kabahat benim kocada. Koca hakkında da bir şey söyle.” Kadın da kocasını idare etmeyi öğrenmeli. Bu da bir sanat. Dışarıdaki aşüfteler nasıl evli kocaları kandırıyorlar. Kandırmıyor mu? Kandırıyor. Evliyi yoldan, raydan çıkarmıyor mu? Çıkarıyor. Sen niye kendi has kocanı kandıramıyorsun? Kadın da böyle düşünecek. “Ben allem edeceğim, kallem edeceğim, bunu idare edeceğim.” diyecek. Bu böyle çocuk idare eder gibi olmaz. İdare edildiğini anlayan her insan, fena halde kızar. İdare edildiğini anlamadan, anlatmadan idare edecek. Alttan alacak, üstten alacak, sağdan alacak, soldan alacak, idare edecek. Ölçecek, adam neden hoşlanıyor? Yemekten. Tamam, “Erkeğin kalbine giden yol yemekten geçer.” 185 Avrupalıların sözü. Öyle diyorlar. O zaman güzel yemekler yapacak. Akşam; “Ben sana şunu yaptım.” diyecek. “—Vay be, bizim hanıma ne oldu? Hep yanık yemek yapıyordu, maşaallah güzel yapmaya başladı.” diyecek. Veyahut süslenecek. Neden? Kadın kocasına süslenebilir. Güzel koku sürünecek, taranacak. “—Olur mu hocam?” Birileri Peygamber Efendimiz’i ziyarete gelmiş. Peygamber SAS oradaki kovaya, eğilmiş; kovanın yüzeyi ayna gibi görünüyor ya, orada saçını, sakalını düzeltmiş. İnsanlar derbederlikten hoşlanmazlar. Ben bugün ne kadar güzel süslendim; tıraş oldum, güzel kokular da sürdüm. Yanıma gelseydiniz ne güzel kokuyordu. Neden? Güzel koku, insanın hoşuna gider. Peygamber Efendimiz güzel koku kullanırdı, dişlerini fırçalardı. Dişler nasıl olacak? Pırıl pırıl. Efendimiz ağzını açtığı zaman dişlerinden etrafa nur saçardı ama neden? Tabii, Peygamber olduğundan da… Ayrıca misvak kullanırdı, güzel koku kullanırdı. Peygamber Efendimiz’in kendisinin kokusu da çok güzeldi. Ama ayrıca güzel koku kullanırdı, taranırdı, tıraşlanırdı, Efendimiz’in tavsiyesi; koltuk altlarını kazırdı. Kadınların da olur, mısır püskülü gibi kıl olur. Bunları temizlemezsen teke gibi kokar. Erkeğin yanında, kokusundan duramazsın. “Konuşmasını bitirse de gitse” diye burnunu tutarsın, insanın burnunun direği kırılır. Neden? Koltuk altını tıraş etmeyi hiç bilmiyor. Mısır püskülü gibi sararmış, ter gelmiş, kurumuş. O ne olacak? O kazınacak. İnsanın kasıklarında kıl biter, kazınacak. Sakal düzeltilecek, saç düzeltilecek, taranacak. Neden? İnsanlar güzelliği severler, çirkinliklerden nefret ederler. Nefret ettirmeyecek, güzel davranacak. Doğru mu doğru, sevap mı sevap… Güzel elbise giyecek. Adam eve geliyor, kadın mutfakta, üstü 186 yağlı, paslı, kirli saçı başı dağınık, yüzü asık... “—Hanım ben geldim, selamün aleyküm!” “—İyi, tamam, şu işi bitireyim.” Adamın hayalleri yıkılır. Bunları anlatmak lâzım. Bunları kadınlar da bilir. Erkekler de bilmelidir. Kadın adamı sevmiyor. Neden? Git bir aynaya, kendine bak. Sen hiç berber dükkânına uğramaz mısın? Git bir tıraş ol, koku sürün, güzel giyin, güzelliğine bir gayret et, kendini güzelleştir, çeki düzen ver. Neden? “Aile muhabbeti olsun.” diye, böyle yapmak doğru. Yuvayı yıkmak şeytanın işine yaradığı için, yuvanın devamı için yapılması gereken şeylere de Allah sevap veriyor. Millet bunları bilmiyor. Kadın, kocası geleceği zaman en güzel elbiseyi giyecek, taranacak, güzel kokular sürecek, öyle karşılayacak. Güzel yemek koyacak. Masa temiz olacak, yemek güzel olacak. Üç gün aynı yemeği önüne getirirsen olmaz! “—Bitmedi, daha sıyrılmadı, hadi şunu sıyıralım.” filan, böyle şeyler birikir, başka şeyler olur. Bunlara dikkat etmek lâzım, aziz ve muhterem kardeşlerim! t. Ailede Hanımlar Soru: Buradaki ailelerin içinde şiddetli problem var. Kadınlar dayak yiyorsa birincisi pisliklerinden; ikincisi, çocuk ve evi idare edemediklerinden; üç, çalışıp kazandıkları için beylerine kafa tuttuklarından; dört, beylerin yemek, çamaşır vesaire işlerini hiç yapmadıklarından. Lütfen hanımlara tavsiyenizi söyler misiniz? Her geçen gün ayrılanların sayısı artmaktadır. Dünkü yazının devamı bu. Hanımlar! Siz öyle yazı gönderirseniz beyler de böyle yazı gönderiyorlar. Görüyorsunuz, onların da şikâyetleri var. 187 “Bir; evi temiz tutmuyorlar, pisliklerinden.” İkincisi; “Çocuğu, evi idare etmiyorlar.” diyorlar. İthamlar size karşı. Kendi para kazanıp beye eyvallah etmiyor, kafa tutuyorlarmış. Ondan sonra beylerin çamaşırını yıkamak gibi işlerini hiç yapmadıklarından, beylerden de şikâyet var. Bu işin aslı nedir, doğrusu nedir? Tabii evde de iş bölümü olacak. Bu iş bölümü içinde kadına yakışan görevler var, erkeğin yapacağı görevler var. Erkek o görevleri yapacak, kadın bu görevleri yapacak. Bu, örfle aşağı yukarı belli olmuştur. “Kadın temizliğe bakacak da, erkek hiç bakmayacak.” diye bir şey yok. Erkek de çorabını yıkayabilir, mendilini yıkayabilir bazen. Veya çamaşır makinesini çalıştırabilir. Bir şey değil. Ama örfle tespit edilen, ev işlerini hanımlar yapıyor, dış işlerini erkekler yapıyor; bir iş bölümü vardır. Bu dengeye riayet eden aileler mutlu yaşıyorlar. Bazen kadınlar bazen erkekler bu dengenin dışına çıkıyorsa o zaman denge bozuluyor. Kadın raydan, çizgiden, daireden dışarıya çıktığı zaman erkek şikâyetçi oluyor. “Çocuğa bakmıyor, bana bakmıyor, kafa tutuyor, evi temizlemiyor.” diyor. Onun için onları suçluyor. Tabi bu bütün kadınlar için geçerli değildir. Çünkü böyle yapmayan birçok kadın vardır. Onun söylediği, düşündüğü bir iki kadındır. Dünkü derste de kadınların haklı olduğu taraf vardı. Mesela diyordu ki; “—Ben çalışıyorum, kocam paramı zorla elimden alıyor.” Bu haksızlık! “—Beni dövüyor.” Bu haksızlık! İslâm’da lüzumsuz yere dövmek yok. Demek ki suç varsa, olayı tek olarak getirirsiniz; kadı olarak, hakim olarak tarafları dinleriz, şahitleri dinleriz, delilleri toplarız, bir karar veririz, bir ceza yazarız. Coburg camiinden makbuz keserler, ödersiniz, meseleyi öyle hallederiz. İki tarafta da suç olabilir, iki taraf da haklı olabilir. Ama tek olaylarla 188 değerlendirme yapmamak lâzım. Hakikaten bu tipte kadınlar vardır. Hanımlar ve beyler arasında biraz gerilim oldu. “Gerginlik yumuşasın.” diye söyleyeyim: Erenköy’de dayımın oturduğu evin önünde bir villa var, görüyorum. Bizim yengeler, dayımlar da görüyorlar. Adam erkenden kalkıyor, beyaz önlüğünü takıyor, arkasını fiyonkluyor, mutfağa giriyor. Perdeleri filan kapatmadığı için her şey âşikâr görünüyor. Bulaşıkları yıkıyor. Hanım daha yatakta. Bulaşıkları yıkıyor, kahvaltıyı hazırlıyor, çayı pişiriyor; elinde tepsi, hanıma götürüyor. Hanım yataktan kalkmadan yastığın birine koyarak yatakta kahvaltı ediyor. Bey kahvaltıdan sonra tabakları topluyor. Şaka değil, gerçek! Şahitlerim var. Ondan sonra adam apar topar işine gidiyor; memur. Kadın da keyfi ne kadar isterse yattıktan sonra kalkıyor, süsleniyor, taranıyor, donanıyor, boyanıyor, giyiniyor, çıkıyor. Nereye gittiğini Allah bilir. Ondan sonra belli bir zaman sonra geliyor. Adam eve geldiği zaman yine önlüğü giyiyor, yine mutfağa gidiyor, yine yemek yapıyor. Tabi bu dengesiz bir durum. Erenköy’de bizim oturduğumuz sokakta bir binbaşı vardı, beş vakit camiye gelirdi. Çok iyi bir amcaydı, komşuydu. Hanımı poker masasından kalkmazdı, çocuklara bakmazdı. Konakta otururlardı ama çocukları sefil, perişandı. Bu durum, kadının kadınlık vazifesini yapmadığı, dejenere olmuş bir şekli sembolize ediyor. Bunun karşısında öyle erkekler de oluyor ki evine bağlılığı yok, hanımdan başka kadınlarla ilişkisi var, eve bir şey getirmez. Hanım saçını süpürge eder, para kazanır evin geçimini sağlar. Adam gelir döver, elinden parayı alır, kumara götürür. Kadın, çoluk çocuğunun hatırına -işte ne sebeple ise ne düşünüyorsasabreder, bekler. Bey; “Ben seni istemiyorum. Nereye gidersen git, ananın evine git, babanın evine git.” diye efelik yapar. Bu tipler de var. Tabi bu da doğru değil. O kadının yaptığı da doğru değil, bu 189 erkeğin yaptığı da doğru değil. İslâm’da aile tipi nasıl olur? İslâm’da; evin kazancını sağlamak, kadının giyimini, yemesini ve barınmasını sağlamak erkeğin vazifesidir. Kadının da erkeğe itaat etmesini bizim dinimiz söylüyor. Allah-u Teàlâ Hazretleri: الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَآءِ )النساء٣٤:( (Er-ricâlü kavvâmûne ale’n-nisâi) [Erkekler kadınların yöneticisi ve koruyucusudur.] (Nisa, 4/34) buyurmuş. İslâm’a göre evin reisi erkektir, eşitlik yoktur. Evin reisi erkektir, söz onundur, yönetim esas itibariyle ondadır, eve bakmak yükümlülüğü ondadır. Hanımın ana vazifesi, hanımlık yapmaktır, beyinin hanımı olmasıdır; çocuklarının annesi olması, annelik vazifesini yapmasıdır. Bir kadının nâmahrem erkeklerle, yabancı erkeklerle çalıştırılması doğru değildir. Onun için kadını çalıştırmaz, çünkü geçimi kendisinin boynunun borcudur. Kadın da evde durduğu için evin işlerini yapar, böylece bir iş bölümü sağlanmış olur. Evde işleri hanım yapıyor, dışarıda işleri erkek yapıyor; böylece harama, günaha bulaşmadan aile yaşar. Ama İslâm’da; “Kadın hiç çalışmayacak.” diye bir kaide yok. Kadın çalışabilir. Evinde çalışabilir, terzilik yapabilir. Kadınların gitmesinin yasak olmadığı yerlere gidebilir. Tarlaya gidebilir, pamuk toplayabilir vesaire. Örtülü olarak, tesettüre riayetle, Allah’ın emrine uyarak çalışması da mümkündür. 2. Soru: Kadın hayızlı; Allah rızası için yapılan sohbetleri dinleyebilir mi? Dinleyebilir. Kadın hayızlı iken Kur’an okuyamaz, namaz 190 kılamaz, oruç tutamaz, camiye giremez. Ama cami olmayan bir yerde durup dinleyebilir, mahzuru yoktur. Caminin içine girmesi, Kâbe’ye girmesi, tavaf yapması olmuyor. Ama dinlemesinde hiç mahzur yoktur. Kur’ân-ı Kerîm’i bile birisi okusa dinleyebilir. Kendisi okuyamaz. Dinlemekte mahzur yok. u. Çocuklara Vakit Ayırmak 1. Soru: Babaların çocuklarına daha fazla vakit ayırmak için hayatlarını ona göre planlamaları gerekmiyor mu? Allah razı olsun, benim söyleyeceğim sözleri de sorunun içinde zaten söylemiş oldunuz. Hem soruyu sordunuz hem cevabı verdiniz. Biz vaaz ederken hatırlatmaya çalışıyoruz. İnsanın Rabbine karşı görevleri var, hadis-i şerifte bu böyle… Selmânü’l-Fârisî ile Ebü’d-Derdâ RA’ın bir olayı var. O olayda Peygamber SAS Efendimiz Ebü’d-Derdâ RA’a hitaben şöyle buyurdu:11 يَا أَبَا الدَّرْدَاءِ! إِنَّ لِجَسَدِكَ عَلَيْكَ حَق ا، وَألَهْلِكَ عَلَيْكَ حَق ا، وَلِرَبِّكَ عَلَيْكَ حَق ا؛ وَأَعْطِ كُلَّ ذِي حَقٍّ حَقَّهُ! صُمْ وَ أَفْطِر،ْ وَقُمْ وَنَم،ْ وَائْتِ أَهْلَكَ )حل. عن أبي جحيفة( RE. 492/10 (Yâ ebe’d-derdâ!) “Ey Ebü’d-Derdâ! (İnne li-cesedike aleyke hakkan) Hiç şüphe yok ki bedeninin, vücudunun senin 11 Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XXII, s.112, no:285; Beyhakî, Sünenü’lKübrâ, c.IV, s.275, no:8128; Dâra Kutnî, Sünen, c.II, s.176, no:20; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XLVII, s.116; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.I, s.188; Ebû Cuhayfe RA’dan.
II, s.116; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.I, s.188; Ebû Cuhayfe RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.45, no:5403; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXIII, s.27, no:25480. 191 üzerinde hakkı vardır. Bu hakkı bu vücuduna vermezsen, bu elin, bu ayağın, bu vücudun senden davacı olur.” (Ve li-ehlike aleyke hakkan) “Aile efradının, zevcenin ve çoluk çocuğunun senin üzerinde hakkı vardır.” (Ve li-rabbike aleyke hakkan) “Rabbinin senin üzerinde hakkı vardır.” Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne karşı görevler var. (Ve a’ti külle zî hakkın hakkahû) “O halde, her hak sahibine hakkını ver!” (Sum ve eftir) “Bazı günler oruç tut, bazı günler tutma, iftar et! (Ve kum ve nim) Geceleyin namaza kalk, bazı zamanlarda uykunu da uyu! (Ve’ti ehleke) Eşinin yanına da git!” buyurdu. Buradan anlaşılıyor ki, insanın Rabbine karşı görevleri var; hanımsa kocasına karşı, beyse hanımına karşı görevleri var... İnsanın kendi vücuduna karşı görevleri var. Onun için, bilmiyorum belki Türkiye’de benim gibi böyle hanımları fazla kayırmaya çalışan başka hoca yoktur. Bunu her zaman söylüyorum. Erkeklere her zaman söylüyorum. Hanımlarla ilgili konuşmalarda da söylüyorum: İnsanın faaliyetlerini, çalışmalarını dengeli ve ölçülü şekilde bölümlemesi lâzım! İslâmî faaliyetler yapıyor; tamam, güzel, Allah razı olsun. Ama, İslâmî faaliyetleri yapıyorum diye hanımını ihmal etmemesi lâzım. Çünkü hanımının da onun üzerinde hakları var! “—Hanımla ilgili vazifelerini yapıyor da, çocukla ilgili vazifelerini yapmıyor…” Hayır, çocuğa karşı da vazifeleri var! “—Bunların hepsine karşı vazifelerini çok candan yapıyor da kendisini helâk ederek yapıyor…” Hayır, o da doğru değil! Kendisinin vücuduna karşı da görevleri var. Vücudunu koruması lâzım, dinlendirmesi lâzım. Çok yaşayacağını düşünerek yıpratmaması lâzım! Bunların hepsi; her hak sahibine hakkını vermek, kâmil Müslümanlığın şiarıdır. Sizin kendinize karşı görevleriniz var, 192 çocuklarınıza karşı görevleriniz var. Beyleriniz varsa -evliysenizbeyinize karşı görevleriniz var, anne-babanız varsa anne-babanıza karşı görevleriniz var, eviniz varsa evinize karşı görevler var. Hepsinin dengeli yapılması lâzım. Bir ödevin yapılması, öteki ödevin yapılmasını engellememeli. Engelliyorsa, düzenlemede bir kusur var demektir. Kusurun giderilmesi lâzım. Yemeğin içine bir kaşık tuz atarsanız o yemeği kimse yemez. Neden? Ölçülü koymadık. Bir kaşık tuz atılmaz bu kadarcık yemeğin içine kocaman kepçeyle tuz atılmaz der, değil mi? Fazla oldu, der. Demek ki dışarıdaki çalışma fazla geliyor, çocuğuna karşı vazifeyi yapmıyor. Tuzu fazla geldi, acısı fazla geldi veyahut şekeri fazla geldi… Dengesiz oldu. Aş güzel olmadı, yenilecek gibi olmadı. Her tarafa karşı görevleri güzel yapmak lâzım. Peygamber Efendimiz SAS erkeklere hitaben buyuruyor ki: “—Sizin en hayırlınız, hanımlarına karşı en hayırlı olandır!” Ebü’d-Derdâ RA; evini, hanımını ve kendisini ihmal ettiği için Peygamber Efendimiz ona nasihat etmişti. Hanımına karşı da görevi var, çocuğuna karşıda görevi var. Akıllı bir baba, olgun, güngörmüş bir baba veyahut güngörmüş insanların nasihatlerini kabul edebilecek bir baba; çocuğuna karşı da görevi olduğunu bilir ve ona da zaman ayırır. Ayırması lâzım! Ayırmadığı takdirde çocukta ruhsal sıkıntılar olacağını bilmeli. Bu sıkıntıların hayatında onu ömür boyu zarara uğratacağını bilmeli. Biz bunları anlatmaya çalışıyoruz. Doktor orada bir teşekkür ile başladı: “—Ruhsal konularla ilgili paylaşımlarından dolayı M. Esad Coşan Hocamız’a teşekkür ederiz.” dedi. Benim de biraz koltuklarım kabardı. Ondan dolayı biz bu ruhsal şeylere önem veriyoruz, bunların ilişkilerini biliyoruz. Ben not aldım, kâğıt yanımda değil ama, bir insanın bir yaş ile altı yaş arasındaki hayatının, ondan sonraki kişiliğinin 193 teşekkülünde çok önemi olduğu söyleniliyor. O da okul öncesi çağdır. Annenin sorumluluğu zamanındaki çağdır. Çok dikkat etmek lâzım. O arada annenin çocuğuna verdiği şeyler kadar, babanın da vermesi gereken şeyler var: Sevmesi lâzım, dinlemesi lâzım, konuşması, gezdirmesi, bahçeye götürmesi, çocuk bahçesinde oynatması lâzım vs. Bunların gerekli olduğunu biz beylere duyurmaya çalışıyoruz. Dengesiz hareket edenlere de söylemeye çalışıyoruz. 2. Soru: Yetim hakkı yemek kötü bir şey... Yetim yakının ise, evine gidip yemek yemek de buna girer mi? Onlar da darılıyorlar. Davet ederse, gidersin. Darılıyorsa, çok aşikâr bir şekilde gelmenizi istiyor. Yetim malı yemek demek, çocuğun aklı ermiyorken, mirastan kendisine kalmış olan malı, onun çocukluğundan yararlanıp yemektir. Yoksa, adam yetim olmuş ama malı var, davet ediyor. Kendisinin gönül huzuru içindeki bir ikramı haram değildir. 194 9. DOĞUM KONTROLÜ a. Çocuk Olmasını Engellemek 1. Soru: Nüfus planlamasına dinimizde cevaz var mıdır? Nüfus planlaması, bebek olmaması için tedbir almak mânâsınadır. Bu, annenin sıhhati gibi bazı zaruretler varsa, olmayacak bir şey değildir. Bir planlama yapılabilir, mümkün... Fakat, teşekkül etmiş olan bir yavruyu aldırmak, düşürmek haramdır, yasaktır. Olmaması için tedbir alınabilir. Fakat, genel strateji olarak, dinimizin ana tavsiyesi olarak, Peygamber SAS Efendimiz’in isteği olarak çok çocuk yapmamız lâzım! Peygamber Efendimiz, bizim çok çocuk sahibi olmamızı tavsiye ediyor: “—Evlenin, çoğalın! Ben sizin çokluğunuzla kıyamet gününde öteki ümmetlere iftihar edeceğim, mubâhat edeceğim.” buyuruyor. O bakımdan aile planlaması Peygamber Efendimiz’in bu hadisine uygun düşmüyor; bir... Ayrıca aile planlaması Avrupalıların bir tavsiyesidir. Amerikalıların desteğiyle Türkiye’de de yapılıyor. Koç bu işin bayraktarlığını yapıyor. Bu adamlar niye yapıyorlar bunu? Bizim çoluk çocuk sahibi olmamızla bunların ne alâkası var? “—Efendim, az olursanız, daha rahat edersiniz! Millî gelir daha fazla düşer de, daha fazla keyif sürersiniz!” Biz çocuklarımız için cefa çekmeğe razıyız. Öyle rahat edeceğiz diye çoluk çocuk sahibi olmaktan geri durmak, onların desteklemesinden anlaşılıyor ki, onların işine yarayacak. Onun için bu oyuna gelmeyiz. Çin, dünyanın en kalabalık ülkesi olduğu halde, Çin’de nüfus planlaması yapılmadığını duyuyoruz. Çünkü, her insan bir 195 kuvvettir. 2. Soru: Çocuk olmasına engel olmak câiz midir? Peygamber Efendimiz, “Evlenin, çoğalın! Mahşer gününde ben bizin çokluğunuzla diğer ümmetlere iftihar edeceğim, mübâhat edeceğim.” diye buyurmuş. Onun için esas itibariyle, çocuğu Allah’ın bir nimeti olarak bilip, yetiştirmeğe gayret etmek lâzım! Ama, annenin sağlığı bakımından ve bazı tıbbî sebeplerden dolayı yapmamak gerekiyorsa, o zaman yapmamanın tedbirleri alınabilir. Ona bir şey yok... Yalnız, “Ben bunları geçindiremem!” diye geçim kaygısından çocuk yapmamayı düşünmek doğru değil... Allah-u Teâlâ Hazretleri’nin Rezzâk-ı âlem olduğuna itimadın yok mu? Senin rızkını verdiği gibi, onun da rızkını verecektir Allah-u Teâlâ Hazretleri... Kur’an-ı Kerim’de buyruluyor ki: وَالَ تَقْتُلُوا أَوْالَدَكُمْ خَشْيَةَ إِمًْلَق،ٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ )االسراء٣١:( (Velâ taktulû evlâdeküm haşyete imlâk, nahnü nerzukuhüm ve iyyâküm) [Geçim endişesi ile çocuklarınızın canına kıymayın! Biz, onların da. sizin de rızkınızı veririz.] (İsra, 17/31) Kız çocuklarını gömerlermiş ya, onlara öyle buyuruyor: “—Çocuklarınızı ne diye gömüyorsunuz ey cahiliye Arapları? Biz sizi de, onları da rızıklandırırız.” Yâni, geçim kaygısından onları toprağa gömmek doğru değil... Onun için, geçim kaygısından çocuk yapmamak doğru olmaz. Çünkü, çocuk ahiret sermayesidir. O hayırlı evlât oldu mu, sen öldüğün zaman arkandan sevap getirecek. En hayırlı sermayedir. Vatan millet için de, en hayırlı güç kuvvettir. Bizim nüfusumuz yüz milyonu da besler, iki yüz milyonu da besler. 196 Avrupalı yapsın doğum kontrolünü... Alman yapsın, azalsın; İtalyan yapsın, azalsın; İngiliz yapsın, azalsın... Dünyada bir biz kalalım! “—Efendim, millî gelir azalırmış.” Tamam, ben yediğim yemeğin yarısını paylaşmaya razıyım. Benim rızkım eksilmeyecek zâten, Allah ona da rızık verecek, bana da rızkımı verecek. Onun için mümkünse çocuğa engel olmamalı; zarûret varsa, caizdir. Teşekkül etmiş çocuğu rahimden almak (kürtaj) günahtır. b. Kürtaj Yaptırmak Soru: Hanımım iki defa sezeryanla doğum yapmıştı. Sağlığına zararlı olacağı korkusuyla kürtaj yaptırdık; bu câiz midir? Sağlığa zararlı olacağı korkusunun tahkiki gerekirdi, incelenmesi gerekirdi. Bir tabîb-i müslim-i hâzıka soracaktı. Sorulacak doktor, müslüman doktor olacak; bir... İki; mesleğinde mâhir olacak; sıradan, bilgisiz, görgüsüz, tecrübesi az bir kimse olmayacak. Hâzık, hazâkat sahibi olacak, mâhir doktor olacak. “—Benim bu hanımım iki defa sezeryanla, karnı ameliyat edilerek doğumu öyle yapmıştır. Şimdi de bir bebek belirdi karnında... Acaba bunu yine sezeryanla doğurmasında bir tehlike var mıdır? Ne yapalım?” diye ona soracaktı. Niye müslüman diyor? Gayrimüslim der ki: “Canım, boşver, yap gitsin!” Gayrimüslim müslümanın derdini anlamaz ki... Onun için, takvâ ehli bir müslüman doktora soracak. “—Nasıl, mümkün müdür, değil midir?” diye soracaktı. O da muayene ederdi: “—Kardeşim, sen yine bir sezeryan yaptırırsın. Bu çocuk doğabilir. Yazıktır, çocuğa kıyma!” diyebilirdi. Veyahut da derdi ki: “—Kardeşim, ben doktorum. Senin hanımın iki defa sezeryan olmuş, üçüncüsüne tahammülü yok! Hanımın canı elden gider, 197 hayatî tehlike var...” derdi. O zaman aldırabilirdi. Burada kişilerin kendi bildiklerine iş yapması doğru olmaz. Tabîb-i müslim-i hâzıkın karar vermesi gerekir. c. Spiral Taktırmak Soru: Bir kadın çocuktan korunmak için spiral taktırabilir mi, İslâm’da buna müsaade var mı? Kadının veya erkeğin çocuk olmasını engellemeye çalışması, ana fikir olarak uygun bir fikir değildir. Çünkü Peygamber Efendimiz, “Evlenin, çoğalın! Ben sizin çokluğunuzla iftihar edeceğim.” buyuruyor. Esas itibariyle bizim böyle bir korunma içine girmemiz uygun değildir. Ama annenin sağlığı tehlikede ise; yâni “Çocuğu olursa doğum yapamayacak durumdadır. Bir kere sezaryanla yaptı, bir kere daha olursa hayatı için tehlike vardır. Veyahut, annesi hastalıklıdır, kalp hastasıdır, şöyledir, böyledir.” filân gibi durumlar olabiliyor. Bu gibi mazeretler dolayısıyla, çocuk teşekkülüne mânî olacak tedbirler alınabilir, buna müsaade var. “—Efendim bakamam, edemem, vs.” gibi sebeplerle çocuk yapmayı engellemek doğru olmuyor. Müslümanın genel politikası, hayırlı evlatlara sahip olmak, onları İslâmî usüllere göre yetiştirmek, arkasından kendisine dua edecek hayırlı bir halef bırakmaya çalışmak olacak!.. Spiralin kendisinin kullanmasına gelince; bunu doktorlar çok tavsiye etmiyorlar, rahim kanserine yol açtığını söylüyorlar. Orada zedelenme meydana getirdiğinden, o zedelenme dolayısıyla oradaki yaranın rahim kanserine yol açtığını beyan ediyorlar. Onu da söyleyeyim. Mâzereti varsa, esas itibariyle çocuk olmasına mâni olacak tedbirler caiz oluyor. Çocuk teşekkül ettikten sonra düşürmek, haram oluyor, cinayet oluyor. 198 d. Doğum Kontrol Hapı Soru: Doğum kontrol hapı kullanılır mı kullanılmaz mı? Şimdi burada genel cevabı Peygamber Efendimiz SAS: “—Evleniniz, çoğalınız! Ben sizin çokluğunuzla iftihar edeceğim.” buyuruyor. Sahih hadislerde vardır, kaynakları sağlamdır. Böyle bir tavsiyesi var Peygamber Efendimiz’in... Binâen aleyh, müslümanların genel politikası, bizim de biraz cemiyeti tanıyan ve memleketin meselelerini bilen insanlar olarak tavsiyemiz; evlenmek, çoluk çocuk sahibi olmak, onları müslüman olarak yetiştirmektir. Bu, hem dünya hem ahiret için faydalıdır. Doğum kontrolünü, Çin gibi nüfusu en kalabalık ülke bile yapmıyormuş. “Biz çoğalalım da, başkası ne yaparsa yapsın!” diye düşünüyorlarmış. Onun için, bizim devlet olarak, millet olarak gücümüzü azaltmak isteyenler, bizim çoğalmamızı engellemek istiyorlar. “Rahat edeceksiniz... İşte millî gelir artacak...” filân diyorlar. Onları biz kabul etmiyoruz, biz onlara karşıyız. “Evlensin, çoğalsın!” diyoruz. Bu açıklamadan sonra: Herhangi bir kimse için gerekiyorsa, “Çok sık çocuklar var, anne rahatsız, bakılması zor oluyor...” vs. deniliyorsa, makul bir sebep varsa; o zaman hap alarak da doğum kontrolü yapılabilir. 199 10. ANA-BABA HAKLARI a. Ana Babaya İtaatin Sınırı 1. Soru: Anne baba, “Ya hanımını bırak, ya bizi!” derse ne yapmak lâzım? Anne baba böyle demekte haksızdır, yuva yıkmağa hakları yoktur. Anne babaya nasihat etmek lâzım! Çünkü, boşanan kadın mağdur olacaktır. Annenin babanın kaprisiyle müslümana böyle bir şey yapılmaz. Diyecek ki: “Ben bu yuvayı bozamam!” Çünkü: 12 أَبْغَضُ الْحًَلَلِ إِلَى اهلل،َِّ الطًَّلَ قُ )د. ه. ك. عد. ق. عن ابن عمر( RE. 8/2 (Ebğadu’l-halâli ila’llàh, et-talâk) “Allah’ın en sevmediği helâl, boşanmadır.” Boşanma helâl ama, var ama; haksız, yersiz olursa, Allah kızar. Ancak çok mecbur olunca, belli şartlarda olabilir. Böyle durup dururken karı boşanmaz! “—Anam babam istemiyor.” “—Almasaydın!” Sonra almış, olmuş bitmiş. Karısı olmuş, çoluk çocuğu olmuş. Olmasa bile mağdur etmeğe hakkı yok! Boşanmayı gerektirecek 12 Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.661, no:2178; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.650, no:2018; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VII, s.322, no:14671; Temmâmü’r-Râzî, elFevâid, c.I,s.21, no:26; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.IV, s.323; İbn-i Hibbân, Mecrûhîn, c.II, s.63; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.V, s.422; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Lafız farkıyla: Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.661, no:217; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.IV, s.187, no:19194; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VII, s.322, no:14672; Muhàrib ibn-i Dessâr Rh.A’ten. Hàkim, Müstedrek, c.II, s.214, no:2794; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Dâra Kutnî, Sünen, c.IV, s.35, no:96; Muaz ibn-i Cebel RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IX, s.1160, no:27872; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.27, no:39; Câmiü’lEhàdîs, c.I, s.115, no:170. 200 ciddî bir sebep yoksa, annem babam istemiyor diye karı boşanmaz. Onlara diyecek ki: “—Bu yaptığınız şey doğru değildir. Ben sizi çok seviyorum. Ben size hürmet etmek istiyorum ama, benden bunu istemeyin! Çünkü, Allah’ın rızâsına aykırı... Ben Allah’ın gazabına uğramak istemem, kimsenin hakkını üzerime almak istemem!” diyecek, annesini babasını iknâ edecek. Kendisi iknâ edemiyorsa, müftüye, hocaya söyler. Onlar gider, nasihat ederler; olur. 2. Soru: Babam din görevlisi... Nafile namaz kılmama, ders ve zikir yapmama okulu ileri sürerek izin vermiyor. Kontrolü dışında vaktim de yok; ne yapabilirim? Din görevlisi değil, dinî vazifeleri yaptırmama görevlisi! Zikr ü tesbihatını yolda giderken yapsın! Öteki namazları da; zâten Evvâbin’i akşam namazının arkasından kılacak, iki rekât, bir şey değil... İşrak namazı da sabah namazından biraz sonra olacak; o da bir şey değil... Kalıyor Duha namazı, gece yatarken abdest alıp namaz kılmak, Teheccüd namazı... Onları da yapmağa gayret etsin! 3. Soru: Ben bekârım ve sakal bıraktım. Bekâr olduğum için annem buna karşı geliyor. Bu durumda onlara âsî mi olmuş oluyorum? Sakalı kesmek haramdır. Sakalı bırakmak, hadis-i şeriflerde tavsiye edilmiş bir sünnettir. Şimdi bizim Türkiye’nin şartları dolayısıyla memurlar bırakamıyor, askerler bırakamıyor vs. mâzeretler oluyor. Bırakmaya durumu müsâit olanların bırakması lâzımdır, kesmesi günahtır. Mâzereti olanlar, mâzeretlerini Allah’ın huzurunda kabul ettirebilirlerse, mâzur olurlar; kabul ettiremezlerse, vebal altında kalırlar. Eğer annesi babası râzı gelmiyorsa, “Bu bir vazifedir 201 anneciğim!” diye yumuşak yumuşak söylemeli, gönüllerini almağa çalışmalı... Politika ile, gönüllerini okşayarak, onları kırmamağa gayret etmeli! 4. Soru: Annem buraya gelmeme razı değil, ne dersiniz? Peygamber Efendimiz’in zamanında da Mus’ab RA’ın anası müslüman olmasına bile razı değildi. Hatta; “—Evlâdım, dön bu yoldan! Dönmezsen açlık grevi yapacağım. Bak açlıktan öleceğim, ananın ölümüne sebep olursun!” deyince; “—Ana, sen bu sevdadan vazgeç. Senin bin tane canın olsa da ölsen, yine ben müslümanlıktan dönmem!” dedi. Hayırlı yere gidilir, hayırlı şeyler yapılır. Anasının babasının, hayırlı olan bir şeyi engellemeye kimsenin hakkı yoktur. Hadis-i şerifte buyruluyor ki:13 الَ طَاعَةَ لِمَخْلوُ قٍ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ )حم. طب. ك. وابن خزيمة، 13 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.66, no:20672; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.XVIII, s.170, no:381; Heysemî, Müsnedü’l-Hàris, c.II, s.632, no:602; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.55, no:873; İbn-i Esir, Üsdü’l-Gàbe, c.I, s.275; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.III, s.145; İmran ibn-i Husayn RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.409, no:3889; Bezzâr, Müsned, c.V, s.356, no:1988; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.II, s.383, no:3788; Dâra Kutnî, İlel, c.V, s.155, no:786; İbn-i Abdi’l-Ber, et-Temhîd, c.VIII, s.58; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.131, no:1095; Hàkim, Müstedrek, c.III, s.132, no:4622; Hz. Ali RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.IV, s.181, no:3917; Hz. Hüseyin RA’dan. İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.VI, s.545, no:33717; Hasan-ı Basrî Rh.A’ten. Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.II, s.369, no:3647; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. İbn-i Abdi’l-Ber, el-İstîàb, c.I, s.269; Abdullah ibn-i Huzâfe RA’dan. Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.X; s.22; Ebû Nuaym, Ahbâr-ı Isfahan, c.II, s.109, no:443; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XVI, s.322; Temîm-i Dârî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.105, no:14875; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.2077, no:3076; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVI, s.427, no:17172. 202 وابن جرير عن عمران؛ و الحكم بن عمرو، وأبو نـعيم، خط. عن أنـس؛ طب. عن النواس( RE. 481/9 (Lâ tàate li-mahlûkin fî ma’siyeti’l-hàlik) “Allah’a isyan edilme durumu olduğu zaman, günah işlemek olduğu zaman, hiç bir kimsenin sözünü dinlemek olmaz!” İsyanı emreden bir kimsenin sözü dinlenmez, Allah’ın emri dinlenir, demek istiyorum. 5. Soru: İslâm’ı yaşamak istiyorum ama ailem karşı çıkıyor. Evlatlıktan reddedeceğini söylüyor. Aileme nasıl davranmam lâzım? Dua etsin ama hakkı söylemeye devam etsin. Hakkı işlemeye de devam etsin. Çünkü annenin, babanın İslâmî yaşamaya karşı çıkmaya hakkı yoktur. “Hakkımı helal etmeyeceğim!” diyerek de böyle bir gelişmeyi engellemesi onlar için vebal ve günahtır. Bunu güzelce anlatması lâzım. Yani bin tane, milyon tane hakkın olsa, helal etmeyeceğini söylese; “—Sen benim babamsın, evet, benim üzerimde hakkın var; annemsin, üzerimde hakkın var ama Allah’ın hakkı bahis konusu olunca kulların hakkı bahis konusu bile olmaz. Çünkü size de bütün hakları veren yine Allah’tır. Binâenaleyh, siz bunu ters istikamette kullanırsanız ben de boynumu büker, Allah’a sığınırım ama sizin dediğinizi yapmam. Siz bu işle günaha girmiş olursunuz. Bir de evlat kaybetmiş olursunuz. Siz öyle yapmayın. Siz bu günahı terk edin. Çünkü yanlış yoldasınız. İsterseniz bir hocaya, bir bilene sorun...” diye nasihat edin. Ama edebi, sevgiyi, saygıyı hiç ihmal etmeden, terk etmeden yapın bu işi ki ikna etmeniz mümkün olsun. b. Babanın Bedduası 1. Soru: 203 Annem önceleri açıkmış, namazlarını kılmamış. Şimdi kapandı, geçmiş namazları vakit namazlarının arkasından kaza ediyor. Dedem, “Sen hep uzun namaz kılıp ev işlerini yapmıyorsun!” diye anneme kızıyor, beddua ediyor. Bu beddualar kabul olur mu, yoksa dedeme mi geçer? Bu beddualar kabul olmaz; çünkü, namaz kılıyor diye beddua ediyor. Haksız bir beddua... Dede yaşlı olduğu için, yetmiş yaşından sonra ihtiyarlık alâmetleri belirdiği için, böyle acaib şeyler yapabiliyorlar. Onların da affolunacağına dair hadis-i şerifte işaretler var... Seyyiatı siliniyor, hasenatı yazılmaya devam ediyor. Yâni, namaz kılarsa sevap kazanıyor; ihtiyarlıktan, bunamaktan dolayı günah işlerse, onların kusuruna bakmıyor Allah... Böyle bir mazeret durumu oluyor. Bedduası geçmez, ondan korkmayın! 2. Soru: “Annenin bedduası tutmaz fakat babanın bedduası çok çabuk tutar.” diyorlar. Bu doğru mudur? Açıklar mısınız? Annenin de babanın da bedduası tutar. Anne baba razı olmadı mı insan mahvolur. Anne şefkatli olduğundan, biraz daha hisli ve duygusal olduğundan, onun gönlü dayanmadığından böyle bir söz söylerler. “Annenin sözü geçmez çünkü sevgisi var. Baba ciddidir, bir beddua etti mi onun sözü geçer.” diye söylerler. Aslında hepsinin kalbini kırarsan cezanı çekersen, gönlünü alırsan mükâfatına erersin. Hatta cennete onların vasıtasıyla, duası alınarak giriliyor. O bakımdan, hürmet ve riâyette kusur eylemeyin. c. Ana Babaya Sabır 1. Soru: Evli ve iki çocuk babasıyım. Seksener yaşında olan ana babamın yanında kalıyorduk. İslâmî yaşantıma müsaade 204 vermeyen, akla gelmedik aşağılayıcı zulümler yapmaları nedeniyle, beş yıl önce kendi istekleriyle evimizi ayırdık. Bir ay sonra yalvardılar, ağladılar, tekrar geri getirdiler. Aradan beş yıl geçmesine rağmen zulüm daha da arttı. En son, evlatlarımın terbiyesiyle ilgili ailevî münazarama karışıp benimle kavga ettiler ve evden attılar. Bunun üzerine ayrı ev tuttum. Üç ay sonra anne ve babam hüngür hüngür ağlayarak tekrar eve dönmemizi istiyorlar. Ben de, “Bakılmaya ihtiyacınız varsa, buyurun, bizim eve gelin!” dedim; kabul etmediler. Hanımım da zâten gitmek istemiyor. Eğer gidersem, ailem dağılacak. Annem babam da, “Gelmezsen hakkımızı helâl etmeyiz!” diyorlar. Ne yapayım? Anne ve babaya hürmet etmek, itibar etmek, hizmet etmek evlâdın vazifesidir. Onlara hizmette kusur etmeyecek, gönüllerini alacak, zulüm de etmesine fırsat vermeyecek; basiretli bir yönetim gösterecek. Hayatta işler kolay değildir muhterem kardeşlerim! Her işin bir çatal tarafı, çetrefil tarafı, pürüzlü tarafı vardır. Hiç bir iş kolay değildir. Ticarethanede de böyledir. Burada bir problem var... Ana baba biraz ihtiyar... Yetmiş seksen yaşına gelen bir insanın beyin damarları kireçleniyor, ahlâkı değişiyor. halim selim olan bir insan, cadaloz oluyor, kavgacı oluyor. Bu bir çeşit hastalıktan... Onları hoş göreceksiniz, “Ha... ha...” diyeceksiniz, “Ağasın, paşasın...” diyeceksiniz, idare edeceksiniz. Yolda yolunuzu bir sarhoş kesse, nasıl idâre-i maslahat ediyorsanız, anneyi babayı da idare edip gönlünü alacaksınız. Beraber oturmanız uygun olmuyorsa, arada sırada giderek, hediye alarak gönüllerini hoş edeceksiniz. İhtiyarlayınca hastalıklar olabiliyor. Bunu üstüne bastırarak söyleyeyim, çok yakından biliyorum, yetmiş seksen yaşına gelince bunama halleri gibi, bir takım ahlâk değişiklikleri olabiliyor. 2. Soru: 205 Bir kişinin anne ve babasına öf bile demesi doğru değilken, annesi veya babası kötü yolda ise ona karşı nasıl bir tavır takınması gerekmektedir? Anne ve baya öf bile dememeyi Kur’an bize tavsiye ediyor: فًَلَ تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ )االسراء٢٣:( (Felâ tekul lehümâ üffin) “Üf bile deme onlara!” (İsrâ, 17/23) Yâni, “Saygıda son derece dikkat et!” demek... Annesi babası doğru yolda değilse, doğru yola girmesi için çalışacak. Çünkü, annesi babasıdır. Bu tarzda giderse cehenneme gidecek. Ona râzı gelmediği için, yumuşak yumuşak, tatlı tatlı yola gelmesi için uğraşacak. Kızdırmadan, iyice köpürttürmeden, taşırttırmadan doğru yola getirmeğe çalışacak. Dua edecek, yalvaracak, yakaracak, bir politika güdecek... 206 Muhterem kardeşlerim! İslâm büyük ölçüde politikadır. Şimdi diyeceksiniz ki: Nasıl bir şey bu? Yâni, aklını basîretini kullanmak... Usta bir tezgâhtarın, malını satmak için uğraştığı gibi, vitrini süslediği gibi, malı silip câzib hale getirdiği gibi; Müslüman da müslümanlığı yaymak için, karşıdaki insanı hak yola çekmek için fırsat arayacak! Zekâ işi yâni... Çareler arayacak, uygun zamanlar kollayacak, doğru yola getirmeğe çalışacak! Annemiz babamız için de öyle, konu komşu için de öyle, herkes için öyle... 3. Soru: Annem şalvar, cübbe, takke giymeme şiddetle karşı çıkıyor. Evde devamlı huzursuzluk oluyor, ne yapmam gerekir? Annesini üzmeyecek gibi biraz daha normalce, başkalarından pek fark edilmeyen şekilde giyinsin. Ama üzmemek için, yavaş yavaş, huzursuzluk çıkartmadan; “Bak bunlar böyledir, ondan ben böyle giyiyorum.” diye işlemeye gayret etsin. Takke, tabii başı örtmek sünnettir, o bakımdan ona da camide hiçbir şey dememesini sağlasın. 4. Soru: Bir arkadaşımızın babası kötü yolda ama, işi iyi... O çocuğun babasının yanında çalışması mı iyi, yoksa el yanında çalışıp da kendi yolunu kendi çizmesi mi lâzım? İşi iyi ise, babasının yanında çalışır, babasına da göz kulak olur; babasının yanında çalışması uygun olur. İşi haramsa, o zaman başka yerde çalışması lâzım! d. Ölü İçin İyilik Yapmak 1. Soru: Ölmüşlerimiz için yemek vermek ne derece doğrudur? Peygamber Efendimiz’e birisi geldi. Dedi ki: 207 “—Yâ Rasûlallah! Annem öldü. Bana hiç vasiyette bulunmadı. Ben şimdi onun nâmına bir çeşme yapsam, sevabı ona gider mi?” dedi. Peygamber Efendimiz: “—Gider.” dedi. Onun üzerine o çeşme yaptı ve üstüne de yazdı: “Bu, Sa’dın annesinin çeşmesidir.” diye. Bu gibi hadislerden biliyoruz ki, yaşayan bir evlât veya bir yakın, ölen bir kimse için bir hayır yaparsa, onun sevabı ölüye gider. Bir Kur’an okursa bağışlarsa, sevabı gider. Bir sadaka verirse bağışlarsa, sevabı gider. Yemek de onun için doğrudur. Fukarayı doyuruyorsun veyahut dostlara ziyafet çekiyorsun; her ne şekilde olursa olsun, sevabını bağışladığın zaman, ona gider. e. Evlât Edinme 1. Soru: Evlât edinmek konusunda ne tavsiye edersiniz? Evlât edinmek yoktur İslâm’da... Yâni kendisinin çocuğu olmuyorsa, birisini evlât edinmek, nüfusuna geçirmek diye bir şey yoktur İslâm’da... Ancak bir yoksula, bir fakir ailenin çocuklarına yardımcı olabilirsin; bu mümkün... 2. Soru: İslâm’da evlat edinmenin hükmü nedir? Bu evlat edinme İslâm’a göre hakîki bir şey olmuyor. İslâmî bakımdan yetişkin bir kimseyse, nâ-mahremlik kalkmıyor. Evlât edinilmiş olan kimseye miras düşmüyor. Bugün kanunlarda söylenilen tarzda bir evlat edinmeyle, “Tamam artık bu benim oğlum oldu.” diye, kadının onun yanında açık gezme durumu veyahut kızsa, beyin gidip onunla yalnız kalma durumu olamaz. Miras da hak etmiyor. Ama nüfusuna geçirttirirse bu yeni hukukta, yeni kanunlara 208 göre miras alıyor ama İslâmî bakımdan olmuyor. İslâm da böyle bir şey yok. İslâm dini bunu kabul etmiyor, caiz görmüyor. f. Annenin Rızası Soru: Âmâ bir büyüğüm var. Annesi ölmeden önce hakkını helal etmiş, 5 dakika sonra etmemiş. Çok huzursuz. Ne yapması lâzım? Ben ona bir müjde vereyim. Bir insan âmâ olur da ona da sabreder, “Allah’ın kaderi böyleymiş.” diye tahammül ederse, onun mükâfatı cennet... Bir kere bundan müsterih olsun. Sonra annesi bir hakkını helal etmiş, o zaman hakkı helal olur; ondan sonra helal etmemiş, bir şey olmaz. Çünkü önce helal etti, haklar helal oldu. Söz sözdür. İlk başta helal etti, sonra ihtiyarlığından, bunaklığından, yaşlılığından, şaşkınlığından öyle demiş. Hiçbir şey olmaz, korkmasın. Annesine de dua etsin, kendisine de dua etsin. Silindi bir kere, helâl etti ya... Zaten âmâlığından kazanmıştır. g. Babam Dine Karşı Soru: Babam dine karşı. Fırsat buldukça bu konuda hakaret ediyor. Kumar da oynuyor, kötü huyları var. Bu gibi durumda nasıl hareket etmek lâzım? Benim tavsiyem şu, denenmiş bir tavsiye: Bu kardeşimizin kendisi İslâm’ı yaşayacak. Ama babasına karşı evlatlık görevlerini babasına kendisini sevdirecek tarzda, dikkatli bir şekilde yapacak. Mesela; “Babacığım, kahve ister misin?” diyecek. “Buyurun, terliğinizi getirdim.” diyecek. “Babacığım çok rüzgâr esiyor, yeleğini giy…” diyecek filan. “—Allah Allah! Bizim kıza ne oldu?” filan; baba biraz şaşıracak, dikkatini çekecek. “—Bizim kız iyi kızdır. Bizim kız babasını sever, saygılı bir 209 kızdır. Terbiyeli kızdır.” diyecek, gizli gizli hayranlık duyacak. Ona İslâm’ı methetmeye lüzum yok. İslâm’ın güzel olduğunu göstermek lâzım. Bu ablamız, bu kız kardeşimiz, evladımız, kızımız müslüman olarak yaşayacak. Müslümanlığı güzel yaşayacak. Annesine, babasına hürmeti güzel yapacak. Öylece İslâm’ı o tarzda sevdirecek. Çünkü birçok insan aslında İslâm’a değil müslümanlara kızıyor! İslâm’ı anlayış tarzına ve uygulayış tarzına kızıyor! Biraz da günahkâr; kumar oynuyor, içki içiyor filansa, tabii o zaman ondan dolayı da kızar. Günahkâr olduğu için mü’mine kızar. İşin o tarafı da var. Fakat güzel ahlâk ile hareket ederek sonunda onu kazanmamız lâzım geliyor. Benim rahmetli annem derdi ki: “—Babası hristiyansa evlat kiliseye götürmeyecek ama, kiliseden omuzuna alıp eve taşıyacak! Kötü bir şey yapmaya götürmeyecek ama yine hizmet etmesine dikkat edecek, kalbini kazanmaya dikkat edecek!” Ben bu nasihati talebelerimden birkaç kimseye yaptım. İslâm’a düşman, sakal bıraktığı için bizim talebeyi, yani oğlunu evden kovmuş filan bir kimseye böyle bir şeyler anlattım. O da bunu güzel uyguladı, sonra çok büyük değişiklikler oldu: Baba ve anne tevbekâr oldu. Anne kapandı, kız kardeş kapandı. Beraber hacca gittiler filan. Şimdi İslâm’a hizmet eden insanlar oldular. Bir insanın bugünkü hâline bakmayın. İleride düzelir, diye ümit besleyerek, ona sabırla muamele edin. Tavsiyem bu! 210 11. İSİMLER a. Kötü İsimler Değiştirilmeli 1. Soru: Ahiret gününde herkesin dünyadaki ismiyle çağırılacağını biliyorum. Benim ismim İslâmî bir isim değil... Fakat, doğduğumda ezanla kulağıma okunan ismim, yâni göbek adım Mustafa... Ahiret gününde hangi ismimle çağrılacağım; ne dersiniz, ne yapmalıyım? Göbek adı, bilmem ne adı addır. Diyelim ki kendi adı bunun, ne diyelim meselâ; Burak veya Toprak veya Yağmur veya Kar... Neyse yâni, İslâmî olmayan bir isim veya Cengiz veya bilmem ne... Eğer ismi bir putperestin ismi ise, mahkemeye müracaat edecek, o ismi değiştirecek. Meselâ, Cengiz müslüman değildi, putperestti. Çocukları da İslâm alemini perişan ettiler. O zaman o ismi değiştirecek. Niye ben bir gayrimüslimin ismini taşıyayım? O ismi değiştirmesi lâzım!.. Ama bazı isimler; meselâ, kuş isimleri konulmuş umûmiyetle Türklerde... Meselâ, Ertuğrul denmiş. Tuğrul, bir kuş adıdır. Ertuğrul, erkek Tuğrul kuşu demek... Doğan bir kuş adıdır. Erdoğan, erkek Doğan kuşu demektir meselâ... Kartal ismini koymuşlar, Doğan ismini koymuşlar. Böyle beğendikleri, meziyetlerini hoş gördükleri hayvan isimlerini koymuşlar. Arslan diyorlar. Arapça’da da var; meselâ Esed, arslan demektir. Böyle isimler konulmuş. İsterse bunları değiştirebilir. Müşrik ismi ise, muhakkak değiştirsin! Kötü bir mânâsı varsa, muhakkak değiştirsin! Ortada bir isim ise; isterse değiştirir, isterse bırakabilir. Güzel bir isimse, ille dinî isim olması şart değil; mânâsı güzel olan bir isim kalabilir. Meselâ, Esen deniliyor, sâlim mânasına geliyor. Mânâsı böyle güzel olan isimler kalabilir. Ama, söylemediği ismi eğer bir putperest ismi ise, nâhoş bir 211 isimse, onu değiştirsin! Peygamber Efendimiz isim değiştirirdi. Birisinin ismini beğenmedi mi, derdi ki: “Senin ismin bundan sonra şöyle olsun!..” Abdü’l-lât vardı meselâ; Lât putunun kulu, kölesi mânâsına geliyordu. O ismi hemen değiştirirdi Peygamber Efendimiz, hiç kullanmazdı. Abdü’l-uzzâ; hemen değiştirirdi. Abdü’ş-şems, güneşin kulu... Öyle şey olur mu; hemen değiştirirdi. “Senin adın Abdullah olsun, Abdü’s-samed olsun, Abdü’l-kuddûs olsun!” filân diye böyle, derhal isim değiştirirdi. Biz de böyle arkadaşlarımızdan ismi nâhoş olanlar olursa, Peygamber Efendimiz böyle yapıyordu diye, “Hadi gel, senin ismini değiştirelim!” diyoruz, güzel bir isme değiştiriyoruz. 2. Soru: İsmimi değiştirmek istiyorum. İsmim Kur’an-ı Kerim’de yok, değiştirsem olur mu? Kötü isimleri, Peygamber Efendimiz iyi isimle değiştirirdi. Mânâsı kötü değilse isim değiştirilmez. İlle herkesin ismi Kur’an’da olan bir isim olma şartı yoktur. İsmin güzel olması esası vardır. Bir putperestin ismi ise, bir ters mânâlı isimse; o zaman değiştirmek uygun olur. Sahabe-i Kiram’dan, Peygamber Efendimiz’in isimlerinden veyahut Esmâ-i Hüsnâ’dan Abdu’llah, Abdü’l-lâtif, Abdü’l-kerim gibi bir tamlama yapmak sûretiyle güzel bir isim alır. b. İsim Değişiklikleri 1. Soru: İsmim Serkan... İsmimi değiştirmek icâb eder mi, ederse bir isim söyler misiniz? Selim olsun. 212 2. Soru: Minâ isminde bir kızkardeşim ismini değiştirmek istiyor; ne dersiniz? Minâ İslâmî bir isimdir, İslâmî bir beldenin adıdır. Değiştirmeğe lüzum yoktur. Minâ veya Münâ veya Menâ, hepsi hacda gidilen bir yerin adı oluyor. 3. Soru: İsmim Şevket... İsmimi değiştirmek istiyorum, bir isim verebilir misiniz? Şevket dinî mânâsı olan güzel bir isimdir. Olabilir, kalabilir. Ama illâ değiştirmek istiyorsanız, —değiştirmek istemenizin belki bir sebebi vardır— Şerif olsun isminiz. Peygamber Efendimiz’in isimlerinden aradım. 4. Soru: İsim değiştirmek istiyorum. Abdurraûf, Raûf’un kulu olsun. 5. Soru: İsmim Fırat... Değiştirmek istiyorum, ne tavsiye edersiniz? Ferîdüddin olsun; dînin yegânesi mânâsına... 6. Soru: Oğlumun adı İlker’dir. Bu İslâmî bir isim midir; baba olarak ben bu adı koyduğumdan bir sorumluluk olur mu? İslâmî değil ama, zararlı bir şey de değil... Nötr bir şey; olabilir. Size bir sorumluluk yok... Er olmasını istiyor; inşallah Allah yolunda mücâhid er olur. 213 7. Soru: İlknur ismini değiştirmeye gerek var mı? Gerek yoktur. Nur ismi, verilebilen bir isimdir. İlknur da, “Evlâtlar bir kaç tane, bu ilki...” mânâsına geliyor. Olabilir. 8. Soru: İsmim Aydın... Değiştirmek istiyorum, ne tavsiye edersiniz? Aydın ismi olabilir. Yanın bir isim daha koymak istiyorsa, koysun; Ahmed koysun, Mahmud koysun... Aydın ismi de zararlı bir isim değil... Bazı isimler müşriklerin ismi oluyor veyahut mânâsı kötü oluyor; o zararlı oluyor, onu değiştirmek gerekiyor. 9. Soru: Suzan ismi nasıldır? Suzan, Farsçada yakan demek... Kızlara veriliyor bu isim, yakıyor ortalığı mânâsına... Pek güzel bir isim değil... Bizim bir hocamız vardı, profesör; derdi ki: “Bu Suzan’ların hepsi Susen’dir aslında... Susen de, bizim susam dediğimiz çiçektir. Güzel bir çiçektir. Hani kızlara Lâle, Çiğdem gibi çiçek isimleri veriliyor ya, onun gibi Susen ismi de verilebiliyor. Susen’e galat olarak Suzan demişler. Susen olursa bir mahzuru yok... Suzan olursa, yakıcı demek; hafif bir isim oluyor. 10. Soru: İsmimi değiştirmek istiyorum; bir isim söyler misiniz? Abdüllatif olsun! 11. Soru: Oğlumun ismi Nihat; mahzuru var mı? 214 Nihat, yaratılış demektir. İyi yaratılmış kimse mânâsına geliyor. Mahzurlu bir isim değildir. c. Erkek İsimleri 1. Soru: Çocuk dünyaya gelmiş. Rüyada ismini Rahman koysunlar diye görmüşler; ne dersiniz? Rahman diye kul ismi olmaz. Rahman Allah’tır. Abdurrahman olsun. Abdurrahman isminin Allah’ın en sevdiği isimlerden birisi olduğunu, Peygamber Efendimiz hadis-i şerifte bildiriyor. Abdurrahman koysunlar, o rüyayı böyle anlasınlar. 2. Soru: Çocuğumuza Abdülkadir ismini koyduk; ikinci bir isim söyler misiniz? Abdülkadir Mes’ud olsun! 3. Soru: Erkek çocuğuna isim? Necîb olsun. Necîb, asil demek... Soylu soplu olsun... 4. Soru: Doğacak çocuğumuz için dua ve isim istiyoruz. Peki... İsmi Nâci veya Nâciye olsun. Allah cümlenizi sevdiği kullardan eylesin... 5. Soru: İki ay sonra çocuğum olacak, isim istiyorum! 215 Abdülhalim olsun; kız olursa Halime olsun. 6. Soru: Bir mücâhid dünyaya geldi; ismini verir misiniz? Ârif olsun. 7. Soru: Oğlumuza Muhammed ismi koyabilir miyiz? Koyabilir. Ama Muhammed ismini koyunca, konuşmasına dikkat edecek, çocuğa ağır sözler söylemeyecek. 8. Soru: Erkek çocuğuna Oğuzhan ismi uygun mudur? Uygun değildir. Çünkü, Oğuz Han İslâm’dan önceki devrede yaşamış gayrimüslim bir kimseydi. İslâmî isimler koymak daha iyi... 9. Soru: Eşimin doğumuna iki hafta kadar bir zaman kaldı; çocuğum olursa ismini ne koyalım? Erkek olursa, Ebûbekir olsun; kız olursa Müslime olsun. 10- Soru: Bir erkek çocuk ismi istiyorlar. Abdulhalim olsun. d. Kız İsimleri 1. Soru: Zîşan isminin anlamı nedir, söyler misiniz? Kız ismi olarak 216 câiz midir? Zî, sahip demektir Arapçada... Zîşan, şanlı demektir, şan sahibi demektir. Peygamber-i Zîşan, şanlı Peygamber demek oluyor yâni... Kız ismi olarak, olabilir. Peygamber Efendimiz’in lakabı olarak kullanılıyor ama, bu sünnet-i seniyyede olan bir lakap değildir, Osmanlıca bir lakaptır. Osmanlıca tarih kitaplarında geçen bir lakaptır. O bakımdan güzel! 2. Soru: Merve ismi nasıldır? Merve Mekke-i Mükerreme’de bir yerin adıdır. Arap dilindeki mânâsı başka ama, o yer adı olduğu için bazı kimselere Safâ ismi veriliyor, bazı kimselere Merve ismi veriliyor. Yâni, o mübarek beldede olan yere olan sevgimizden dolayı bu ismi koyuyoruz. Normal bir isimlendirme... 3. Soru: Kız ismi? Reşîde olsun. Doğru yolda yürüyen, sebîl-i reşadda yürüyen bir kimse olsun. 4. Soru: Kız ismi? Enîse olsun. 5. Soru: Bir kardeşimizin kızı olmuş, Allah mübarek eylesin, “Adını siz koyun!” diyor. Fahru’n-nisâ olsun. Kadınların medâr-ı iftihârı olsun, iyi bir hatun olsun inşallah. 217 6. Soru: Kız çocuğum dünyaya geldi. Sizden iki isimden oluşan bir ad vermenizi arzu ediyoruz. Hatice Semîha olsun... 7. Soru: Bir kızımız oldu, ismini koyar mısınız? Sâliha olsun, çok sevdiğim bir isimdir. Salih bir kimse olsun... 8. Soru: Bir kızımız oldu, isim lütfeder misiniz? Hasîbe olsun! Hasib Efendi Hocamız’ın isminden... Hasebli, nesebli, saygıdeğer bir kimse olsun. 9. Soru: Bir kızımız oldu. Büyükannemizin ismi Afîfe Amine idi. Hangisini koymamızı tavsiye edersiniz? Afîfe olsun! Güzel bir isim, iffetli demek... e. Saadet İsmi Soru: Kız ismi olarak Saadet konulabilir mi; mânâsını açıklar mısınız? Saadet ismi konulabilir. Saadet, mutluluk demektir ama, hem dünyada hem ahirette mutluluk demektir. Allah’ın sevdiği kul olup, ahirette de Allah’ın lütfuna eren bir kimsenin mutluluğudur. Sadece dünyada iyi bir koca bulmuş, iyi bir karı bulmuş, iyi bir yuva kurmuş, parası pulu yerinde, keyfi tıkırında bir kimsenin 218 mutluluğu değildir. Öldükten sonra da ahirette cennete girmeğe sebep olan, ahirette de mutlu olmasına sebep olan şeye saadet derler. Bu isim masdardır aslında; mutlu olmak demektir. Fakat Arapçada masdarlar, mübalağa ifade etsin diye isim olarak konulurlar. Yâni masdarı, şöyle yapmak böyle yapmak mânâsına gelen kelimeyi, isim olarak verdin mi mübalağa ifade eder. Meselâ, diyelim ki: Cihad (savaşmak) adını koydunuz çocuğa... Bunun mânâsı artık savaşmak olmaz, çok savaşan, tepeden tırnağa savaş kesilmiş mânâsına gelir. Saadet de dünyada ahirette çok mutlu mânâsına geliyor. Bunun erkeklere verilen şekli Es’ad’dır; o da çok mutlu mânâsına gelir. Saadet, bunun hanımlara verilen şekli gibi oluyor. Bir hanım için güzel bir isim olabilir. f. İsimlerin Anlamları 1. Soru: Dün bir kızım oldu. İsmini Nâgehan koymak istiyorum. Dinen bir sakıncası var mı? Yoksa mânası nedir? Nâgehan, Farsça nâgah kelimesinin çoğuludur. İranlılar zarfları bazen çoğul yaparlar. Farsça’dır. Nâgehan, “ansızın, birdenbire” demek. Mesela: “—Nâgehan filancayla karşılaşıverdim.” “—Nâgehan havadan pat diye önüme bir şey düştü.” diye “ansızın” mânasına geliyor. Büyüklerden bir mübarek velî veyahut sahâbe-i kirâmdan bir hatunun ismini koymak daha uygun olur. 2. Şerîfe, Betül, Halime isimlerini açıklamanızı rica ediyoruz. Şerîfe, şerefli, şeref sahibi hanım demektir, Peygamber Efendimiz’in isimlerinden birisi Şerîf’tir, çocuklarına da Şerîf derler. Betül, ibadete düşkün, çok dindar, takvâ ehli demektir. Kur’ân- 219 ı Kerîm’de: وَتَبَتَّلْ إِلَيْه تَبْتِيًلً )المُزمّل٨:( (Ve tebettel ileyhi tebtilâ) “Allahu Teâlâ Hazretlerine çok güzel bir böyle yönelişle yönelip ibadet eyle.” (Müzzemmil, 73/8) diye ayette geçiyor, o kelime de bu kökten. Güzel bir isimdir o da. Yani Betül ismini ben şahsen çok seviyorum, mânası da kulağa gelişi de güzel. Halîme de, halim selim hanım demektir. Yani böyle kızmayan, hilim sahibi demektir, o da güzeldir. Biliyorsunuz ayrıca tarihte de Peygamber SAS’in süt annesinin adıdır. O bakımdan ayrıca önemi vardır. 3. Soru; Ekrem ve Yusuf isimlerinin anlamını öğrenmek istiyoruz. Ekrem en soylu, en cömert mânasına gelen bir kelime olup Peygamber Efendimiz’in isimlerindendir, Rasûl-i Ekrem diyoruz. O bakımdan güzeldir. Yusuf da peygamberlerden birisinin ismidir. Biliyorsunuz Mısır’a köle olarak satıldı da ondan sonra güzelliğiyle, ahlakıyla, edebiyle, takvasıyla sonra Mısır’da tarım bakanı gibi bir seviyeye çıktı. O Yusuf AS, hani kuyuya atılmış, satılmış olan Yusuf AS’ın ismidir. Onun mânasını bilmiyorum. O tabii Arapça’dan önce, İslâm’dan önceki eski devirlerden bir dilin kelimesi olduğu için onun mânasını bilmiyorum. Ama lügatlara bakılsa, eski ansiklopedilere bakılırsa belki ne mânaya geldiği belki bulunabilir. Bunun İbranicesi yani Yahudicesi Yosef’tir. Hani Yahudi lügatında Yosef ne demek diye bir onların ansiklopedisine bakılırsa, belki İbranice’de bu şu mânaya geliyor diye bir mâna 220 çıkabilir.14 Ama bizim için önemli olan bir peygamber ismi olarak, yüzü çok güzel olan, Allah’ın sevgili kullarından bir mübarek zâtın ismi. 4. Soru: Mihriye ve Ece isimlerinin mânası. Ece, sultan hanım demektir. Türkçe bir kelime, Türkçesi kraliçe karşılığı, kraliçenin Türkçesi olmuş oluyor. Mihriye de, mihir kelimesi aslında Farsça’dır, tabii Arapça’da da bir mihir kelimesi vardır ama bunu koyanlar Farsça mânasına heves ederek koymuş gibi görünüyorlar. Kız ismi olduğu için de sonuna Mihriye diye müenneslik takısı takmış gibi görünüyorlar. O zaman kozmopolit bir kelime oluyor. Arapça’da mehere, mühürlemek demektir. Bir de kadının nikâhta hakkı olan nikâh bedeli parasını, mehrini vermek mânasına gelir. Mehriye de Arapça’da, nikâh bedeli olarak verilen para gibi bir mânaya gelebilir. Ama Farsça’da mihir, bir mânası güneş demektir, bir mânası da şefkat, merhamet, sevgi demektir. Sanıyorum o şefkat, merhamet, sevgi mânasını düşünerek bunu koymuştur, Arapça Farsça’yı bilmeyen birisi ona heves ederek koymuştur. Anlamları böyle şeyler... 5. Soru: Şeymâ ve Şeydâ isimleri hakkında bilgi verir misiniz? Şeymâ, Peygamber Efendimiz’in sütkardeşinin adıdır. Güzel ve sevimli bir isimdir. Şeydâ Farsçadır; deli, divâne demektir. Şeydâ oldum, aklım 14 Yosef kelimesinin, uzun süre çocuğu olmayan annesi Rahel’in, Yusufun doğumu ile anne olamamanın utancından kurtulduğuna işaret etmek üzere, “Ortadan kaldırmak” anlamına gelen asaf kökünden veya Rahel’in bir çocuğu daha olacağı için, “Artırmak, ilave etmek” anlamına geleh yasak kökünden gelmiş olduğu söylenir. (TDV İslam Ansiklopedisi, Yusuf AS maddesi.) 221 başımdan gitti demektir. Güzel bir isim değildir. Çocuğa deli ismini koymuş oluyor. Ama bazen Osmanlı şairleri “Şeyda gönül” demiş. Niye demiş? O güzel kızı görmüş de aklı başından gitmiş, deli olmuş, ondan diyor. Gönlü deli... Yani güzel bir isim değil. 6. Soru: Ailem İslâm’ı bilmiyor. Yeni doğacak çocuğumuzun isiminin Sercihan Turgut olmasını istiyorlar. Bu ismi koymanın mahzuru var mı? Sercihan, cihanın başının tacı’ demek. Sercihan Farsça bir kelime. Dine aykırı bir ismi yok. Turgut da batı dillerinden gelme bir kelime, ‘ejderha’ demek, Dragot kelimesinden bozma. Biz Turgut’u ejderha manasıyla kullanmıyoruz da, mübarek mücahitlerden Turgut Reis varmış diye kullanıyoruz ama manası pek şey uygun değil. Ejderha yılanın büyüğü manasına filan geliyor. Onu koyacağına daha güzel bir isim koyması uygun olur. 222 12. TESETTÜR a. Kadınların Tesettürü 1. Soru: Kadının örtünmesi gereken yerleri neresidir? Elleri bileklerine kadar, ayakları bileklerine kadar ve yüzü açık kalabilir. Yüzün dış arkası, ellerin bilekten yukarısı, ayakların bilekten yukarısı dahil bütün vücudun örtülmesi lâzım. Bunu örttü mü bir kadın, tesettürü sağlamış olur. Bu etekle de olur. Ama insanın ayağı kayar, bayılır, düşer, kalkar filan... Yani içini de emniyetli giyinse, herhangi bir kaza ve arıza anında daha iyi olur. İç çamaşırlar ondan giyiliyor. Düşer, ayağı takılır, uyur. Mahrem yerleri görünebilir diye mümkünse ihtiyatlı olmak iyidir. Örttükten sonra örtünme sağlanmış olur ama, ihtiyat etse yine kaymaklı kadayıf olur, demek istiyoruz. Bu hususta neye dayanıyorum? Peygamber Efendimiz şalvar giyenlere, Allah’ın rahmetine ermelerini dilemiş, dua etmiş. “Şalvar giyenlere Allah rahmetini ihsan etsin!” gibi bir dua eylemiş. Neden? Şalvar nasıl bir kıyafet? Bileklerden bele bol bir şekilde bacakları koruyor. Yani düşse de, kalksa da, otursa da, koşsa da, rüzgâr esse eteği açılsa da, koruyor altını… Onun için şalvar giyenlere özel dua etmiş. Neden? İhtiyat olmuş oluyor. Bazen bir rüzgâr esiyor, şemsiye “Küt!” ters dönüyor. Normal olarak duran şemsiye, “Çat!” öbür tarafa dönüyor. Bir rüzgâr esiyor, etek kalkıyor. Etekle de olur ama bu gibi ihtimallere karşı hazırlıklı olmak daha iyi olur. Efendimiz’in duası gibi dua ederiz. Ne güzel olur hanımlar da şalvar gibi bileklerine kadar güzelce örten, kendilerini, yani örtülerinin altında içlerini de güzelce kapatan bir şeyler giyseler daha iyi olur. 223 Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz, bütün malını yoğunu savaş için gidecek orduya teçhizat alsınlar, diye vermiş. Hiç bir şey kalmamış. Mescide hasır bürünerek gelmiş. Yumuşak bir hasır herhalde, katı değil anlaşılan… Allah çok sevmiş. Melekler de o kıyafete bürünmüşler o gün. Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz’in o fedakârlığından, Allah’ın hoşnut olmasından dolayı, Allah sevdi onun kıyafetini diye hasır bürünmüşler. Hasır normal kıyafet değildir ama, duruma göre güzel olmuş oluyor. İster hasır olsun, ister aba olsun, ister kaba olsun; hepsi birdir. Mühim olan örtmektir. Örtmekte bir incelik daha vardır. Altının görünmemesi lâzım. Kalın bir kumaş olup da şeffaf olursa örtünmüş sayılmaz. Kalın bir kumaş olup da, tam vücuda yapışmış bir streç pantolon, tesettür değildir, örtünmüş sayılmaz. Çünkü her şey belli. İşte göbeğinin çukuru şurası. Dizinin bilmem nesi burası. Her şey meydanda olursa, bu tesettür değildir. Onun için, Peygamber Efendimiz bir hadis-i şerifinde buyurdu ki: “—Ahir zamanda, yani dünyanın sonuna doğru öyle kadınlar dolaşacak ki İslâm diyarında; (kâsiyâtün âriyatün) giyinmiş ama çıplak olacaklar. Kâsiyat, kisveli demek. Ariyat, ârî çıplak; giyinmiş ama çıplak. Neden? Bu dar kıyafetlerden… Dar kıyafet. Kıyafet insanı korumak için bir şey. Sadece soğuktan korumak için değil ki. Haramdan, haram bakıştan da korumak için... Karşı tarafı da günaha sokmamak için, kendisi de günaha girmemek için bir vasıta. Dar kıyafet olmayacak. Altını gösteren kıyafet olmayacak. Kâfi bollukta olacak. Vücudun kötü düşüncelere sevk edici hatlarını belli etmeyecek. Bu İslâm’ın zihniyetidir. Avrupa’nın giyiminin zihniyeti de vücudun bütün güzelliklerini ortaya koymaktır. Avrupalı fesat adamdır. Otomobil reklamı yaparken o kadını kullanır. Bilmem çiklet reklamı yaparken kadını kullanır. Naylon çorap, çorap mıdır? Değildir. Neden? Çünkü altı olduğu gibi görünüyor. Kilotlu çorap; bak işte, 224 tam aşağıdan yukarıya kadar giyiliyor. Sen şimdi giyinmiş olmadın. Peygamber Efendimiz’in yanında bedevînin birisi namaz kıldı. Paldır küldür, paldır küldür, paldır küldür; selâm verdi. Peygamber Efendimiz dedi ki: “—Ey filanca, sen namazını yeniden kıl. Çünkü sen namaz kılmadın!” “—Kıldım yâ Rasûlallah.” “—Kıldın ama, kılmadın.” Giyindin ama giyinik değilsin! O bakımdan kıyafet ciddi olacak, bol olacak. Kıyafet dikkati çekmeyecek tarzda olacak. Süslü ziynetli, parlak, şaşaalı, pırıl pırıl kristal kumaşlar, bilmem neler… Herkesin gözü dikiliyor: Olmaz! Yani rengine dikkat edecek. Biçiminin, vücut biçimini örtecek tarzda belli olmamasına dikkat edecek. Altını göstermemesine dikkat edecek. Böyle bir örtüşle örttükten sonra iyidir. Ama herhangi bir olağanüstü duruma karşı da tedbirli olmak için şalvar giyerse, Efendimiz’in duasına da mazhar olmuş oluyor. Dış kıyafeti sorduğu için bu cevapları verdik. 2. Soru: İslâm’da kadının tesettürü nasıl olmalıdır? İslâm’da kadının tesettürü, el hariç bilekten, ayak bileğinden ayak hariç, yüz hariç her tarafını örtmek tarzında olmalıdır. Fıkıh kitaplarında, fitne bahis konusu olduğunda yüzüne de peçe takarsa iyi olur diye de bir hüküm vardır. Orası mecbur değil ama, fitne olacaksa, bakılacak, sataşılacak vs. gibi durumlar olursa örtmesi iyi olur denmiş. Örtü bol olacak; el hariç, ayak hariç, yüz hariç bütün vücudunu örtecek, vücudunun hatlarını belli etmeyecek! Şimdi streç diyorlar galiba, dar bir blue-jean pantolon giyiyorlar; bu tesettür değil! Neden? Bütün her şeyi belli... Veyahut üstüne dar bir blûz giyiyor, her tarafı belli... Olmaz! 225 Veyahut şeffaf, altı görülüyor. Olmaz! Bir hadis-i şerifte okumuştuk, Peygamber Efendimiz: كَاسِيَات عَارِيَاتٌ (Kâsiyâtün, âriyâtün) diyordu. Ahir zamandaki bazı insanları anlatırken, “Giyinmiş ama çıplak!” Nasıl giyinmiş ama çıplak? Elbisenin kumaşı şeffaf, alt tarafı görünüyor da ondan... Örtecek, altını göstermeyecek, vücut hatlarını belli etmeyecek! Yüzü, eli, ayağı hariç her tarafını güzelce kapatması lâzım! İslâm’da örtü böyledir. “—Hocam, ben öyle örtünürsem patlarım!” Hiç bir şey olmaz. Ben senden daha fazla örtünüyorum. Erkekler daha fazla örtünüyor. Öyle değil mi? Erkekler maşaallah kadınlardan daha fazla örtünüyor. Daha az örtünme hakları varken, erkekler daha fazla örtünüyor. Bol giyersin. Bol olduğu zaman havalanır içi, hiç bir şey olmaz. Böyle güzelce örtünmesi lâzım geliyor. Tesettür böyle... Asıl ince tesettür ise, hassas, tam böyle takvaya uygun tesettür, erkeklerin gözüne hiç görünmemek... En güzeli o... Yâni, giyimli de olsa ortada görünmemek... Erkeklerin gözünün önünde geziyor, çarşıyı dolaşıyor, pazarı dolaşıyor, alışveriş yapıyor, kumaş beğeniyor, başörtü beğeniyor... Sütyenini, acaba bu numarası bana uyar mı, uymaz mı diye sorarak alıyor, ediyor... Olmaz! Mümkün olduğu kadar, böyle şeyler yapmayacak. Nazarlara, gözlerin dikildiği bir duruma gelmemeğe gayret edecek. Güzel olanı bu! Çarşı pazar işini kocası yapsın, oğlu yapsın, akrabası yapsın... “—E, iyi kumaşı bilemezler!” Biraz kötü kumaş giy, Allah rızası için! İyi tarif et! Muvakkat olarak getirsinler; beğenirsen alırsın, beğenmezsen iade edersin... Ama, çarşıya pazara gidip de, elin adamıyla alışveriş, konuşma vs. olmasın. 226 Ben şimdi hoca olduğum için, zaman zaman gösterip anlatıyorum: Bakın, çarşıya gitmiş şu kadıncağız... Başı örtülü mü, örtülü... Mantosu var mı, var... Bak, biberleri almak için eğildi, neresine kadar görünüyor! Tesettür olmuyor. Beyler hanımlarına dikkat edecekler. Altına şalvar giyinecek, eğilse de görünmemesini sağlayacak. “—Uzun mantom var ya, dizimin altında!” Dizinin altı da zaten nâmahrem... Orasını da göstermemen lâzım, bileğine kadar... “—Naylon çorap giyiyorum!” Naylon çorap örtü değil... Naylon çorap hiç bir şey değil... Ne ısıtır, ne örter. Yalnız bir işe yarar: Parmakların arasında mantar üremesine yarar, kaşıntı yapmağa yarar. Ayağının sırtı kaşınmak isteyen naylon giysin! O kadar. Başka bir işe yaramıyor. Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: “—Allah rahmetine erdirsin şalvar giyenleri!” Erkek için de öyle, kadın için de öyle... Şalvar giydiği zaman eteği isterse açılsın, isterse otursun, ister dizini kaldırsın, ister tarlada çalışsın... Neden bizim Adana’mızda, Urfa’mızda, Antalya’mızda halkımız şalvar kıyafetini benimsemiş? Tarlada da çalışıyor, her işi yapıyor. Bol, gayet güzel, gayet rahat... O sıcak şehirlerde, o sıcaklığa rağmen gayet rahat çalışılabiliyor. İslâm’ın tesettürü böyle aziz ve muhterem kardeşlerim! 3. Soru: Şu zamanda tesettürün en iyisi nasıl olmalı? Tesettürün en iyisi vücudun hatlarını belli etmeyen bol bir kıyafettir. Kadının elleri, bileklerinden yukarısı, yüzünden öbür taraflar, ayaklarında bileklerinden yukarısı her tarafının örtünmesi gerekir. Yani herhangi bir sebeple elleri, yüzü, ayakları açık olabilir. Bu üç uzvundan sonraki her tarafının oralara kadar bileklere kadar örtülmesi gerekiyor. Boynun filan örtülmesi gerekiyor, İslâmî tesettür bu. Bol kıyafetle, altı görünmeyecek, şeffaf olmayan bir kıyafetle örtünmesi. 227 Bu çarşaf olur, sâye olur, başka bir kıyafet olur, bürünülen başka bir şey olur; çok bol bir harmani olur, çok bol bir manto olur, çok bol bir başörtü aşağı kadar uzanmış… Mühim olan hatlar belli olmayacak şekilde, bol bir şekilde örtmektir. Yüzün örtünmesi fitne zamanında iyi olur demiştir alimlerimiz. Yani yüze bakmaktan da fitneler çıkacaksa o zaman peçe örtülmesi uygundur demiş. Böyle olmadığı zaman yüz normal olarak örtülme mecburiyeti olmayan uzuvlardandır. Fakihler hiç kimseye taviz vermezler. Yani Allah razı olsun ulemamız öyle tesirlerle iş yapmamışlardır. Ahkâmı şeriyyeyi kaynaklarına göre incelemişlerdir, kaynaklardan çıkan hükme göre şu şöyle bu böyle demişlerdir. Onların hükümleri isabetlidir. Öyle bir tavizle fetva verme eski alimlerimizde yok. Şimdiki zamane insanları bazen belki yapıyorsa Allah affetsin... 4. Soru: Günümüzde kadınların eldiven, peçe, gözlük, ağzına burnuna eşarpla kapatma yapmaları gerekli midir? Bu kısımlar açık olabilir mi? El, yüz ve ayaklar hariç vücudun örtülmesi lâzım. Ama eldiven kullanması, eğer sıcaktan rahatsız olmuyorsa iyi olur çünkü biraz daha güzel örtmüş oluyor. Gözlük takmak iyi olur. Peçe kullanabilirse uygun olur. Ağzı ve burnu kapatırsa tabii yüzü biraz daha örtülmüş oluyor, uygun olur. Ama mecburiyet; yüz, el ve ayaklar hariç örtmesidir. Bunun ötesi fazilettir, tasvip ederim, olabilir. 5. Soru: Kadının elinin yüzünün avret olup olmaması mezheplere göre farklı. Fitne durumunda yani fitne olursa diye el yüz örtülebiliyor. Cemiyette kadının sosyal konumu, cemiyetin ne kadar içinde olabileceğini kısaca belirtme lütfunda bulunur musunuz? Biz şimdi büyüklerimizin, mezhep imamlarımızın kanaatlerine 228 yeni bir kanaat katmayı uygun görmüyoruz. Kadının örtünme yeri; eli, ayakları, yüzü hariç her tarafıdır. Oraların örtülmesi lâzım. Büyüklerimiz; “Eğer fitne bahis konusu ise yüzün örtülmesi evlâdır. Yüzüne bakılıp da beğenilip peşine düşülme gibi durumlar olacaksa örtülmesi, peçe örtmesi uygun olur.” demişlerdir. Tabii şu devirde çeşit çeşit şeyler var. Hiç olmazsa eli, yüzü, ayağı hariç her tarafını iyi örterse iyi olur. Eline eldiven giyse daha iyi olur. Peçe örtebilse o da iyi olur. Ama örtemezse de fıkhın hududu bu; yani el yüz ayaklar hariç öbür taraflarını örtmesi şart. Örtmek de dar olmamak, şeffaf olmamak gibi kayıtlarla kayıtlıdır. Dar pantolon giyen örtünmüş olmuyor. Kadın dar pantolon giyiyor, streç filan diyorlar; örtünmüş olmuyor çünkü vücudunun hatları belli oluyor. Dar bluz giyiyor; göğsü, karnı, her şeyi belli oluyor, yani bütün iç uzuvları belli oluyor. O da örtünmüş olmuyor. Bol olması, gayr-i şeffaf olması lâzım. Yani altı görünmemeli ve bir de bol olmalı. Bu ölçüler içinde örtünmesi gerekir. 6. Soru: Başörtüsü teferruat mıdır? Başörtüsü teferruat değildir, Allah’ın emirlerinden bir emirdir. Allah’ın emirlerinin hepsi muhteremdir. 7. Soru: İslâm’a göre örtünmenin belli bir formu, şekli var mıdır? Hayır, örtünsün isterse yorganla, isterse çarşafla, isterse hasırla, isterse kâğıtla kartonla örtünsün. Yeter ki avret yerini göstermesin. Örtünmek esastır, belli bir formu yoktur. Zaten form da, model de iklime, beldeye, örfe göre değişiyor. Bazı yerde bir türlü oluyor, bazı yerde başka oluyor ama örtünmenin ana prensipleri şunlardır: Bir; vücudunun hatları belli olmayacak şekilde bol olacak, dar 229 bir şekilde örtünmüşse olmaz. Çünkü o zaman vücudunun hatları belli oluyor. Bol olacak bir. İkincisi; kumaş altını gösterirse olmaz, ince ve şeffaf olursa olmaz. Giyinmiş ama göğüsleri görünüyor, göbeği görünüyor. Olmaz! “—Hocam! Çok kalın kumaş, üşütmüyor.” Üşümemek esas değil, altının görünmemesi esas. Altı göründü mü olmaz. Bol olacak, altı görünmeyecek şekilde olacak. Bunun dışında şekli nasıl olursa olsun Allah’ın “ört” dediği yerleri örtecek. Allah’ın örtmeyi emrettiği yer kadınların saçlarıdır, başörtüsü şart. “Vücududur. Bileklerine kadar kolları, ayak bileklerine kadar ayaklarıdır. Elleri ayakları iş yapacağı için yürüyeceği için mâzur sayılmıştır onları da eldivenle çorapla örterse iyi olur. b. Tesettür ve Çarşaf 1. Soru: Tesettür sadece çarşafla mı olur, mantoyla tesettür sağlanamaz mı? Hayır! Tesettür çarşafla değil, hasırla bile olur. Dışarıdaki namaz kılınan hasırı bürünse, hasırla bile olur. Mühim olan, insanın günah yerlerini, ayıp yerlerini örtmesidir. Bu örtmeyi nasıl sağlarsa, olur. Bizim Hanefî fıkhında, ille belli bir kıyafet olacak, ille belli bir renk olacak diye şart yoktur. Muhtelif şekillerde olabilir. Çarşaf olur, harmânî olur, abâye olur, bol manto olur... Daha başka şekiller olur, bol şalvar olur... Mühim olan vücudun hatlarının belli olmaması ve kumaştan öbür tarafının görünmemesi... Öbür tarafı göründü mü, içi belli oldu mu, kalın kumaş olsa bile olmaz! Bu iki şarta dikkat ederek, vücudun hatları belli olmayacak ve içi görünmeyecek tarzda; kadınlar için yüz ve eller, ayaklar hariç her tarafın örtülmesi lâzım gelir. Naylon çorap, altı göründüğü için tesettür değildir. O çorabın göründüğü her yerde, vücudu görünüyor demektir. Tesettür olmamış oluyor. 230 Zâten de, o çorabı giydiği zaman, giymediğinden daha da cazib olduğunu cümle cihan halkı biliyor. Çorapçılar da reklam yaptırırken bu hususu öne çıkarıyorlar. O bakımdan, böyle öbür tarafı görünen naylon çorap tesettür olmaz; güzelce örtünmesi lâzım! Bunu böylece bilesiniz. 2. Soru: Pardesü tesettür yerine geçer mi, ille çarşaf mı olmalı? Muhterem kardeşlerim! Bu konuda alimler toplanmışlar, müzakere etmişler, bir kitap yazmışlar. Dün akşam elimdeydi, bu sabah da masamda duruyor, ciddî bir kitap... Bizim fıkıh kitaplarından ben delilleri getirdim, burada bize derse gelen kadınlar daha önceden sormuşlardı. Onlara eski senelerde söylemiştim. Çarşaf mecburiyeti yok dinimizde... Cilbâb kelimesi var Kur’an-ı Kerim’de... Bu cilbâb’ın ne olduğu hususunda ulemâmızın kavilleri çok muhteliftir: “—Omuzları örten bir başörtüden, topuklara kadar inen bir örtüye kadar, bu işi gören her kıyafete şamildir.” diye ulemâmızın kat’î kanaati vardır. Hanefî fakihlerinin, büyüklerimizin kanaati de budur. Binâen aleyh, İslâm’ın örtmesini emrettiği azalarını, altı görülmeyecek şekilde, münâsib bir bollukta, şeffaf olmayan bir kumaşla örtündüğü zaman tesettür yerine gelmiş olur. İlle çarşaf olma mecburiyeti yoktur. Ulemamızın, Hanefî fukahâsının, din alimlerinin, kitap yazmış, toplantı yapmış insanların genel kanaati budur. Bizim dinimiz tek bir model, tek bir kıyafet üzerinde durmuyor. Zâten İslâm ülkelerinde de kıyafetler muhtelif... Yâni aynı ölçüyü sağlıyor ama, formlar, şekiller farklı olabiliyor; örtünmeyi esas alıyor. 3. Soru: Örtünme için belli bir kıyafet şartı var mı? 231 Örtülmesi gereken yerleri örten her kıyafet olabilir. Çarşaf veya abâye, veya pardesü, veya saye dediğimiz çok çeşitleri var... İranlılar başka, Afganlılar başka türlü giyiniyor. Şalvarı medhetmiş Peygamber Efendimiz; hem vücudu örtüyor, hem de bol oluyor diye... Şalvar hakkında hadis-i şerif var... Şalvar giyenlere duası var Peygamber Efendimizin... Cübbe-sarık yine vücudu iyi kapattığı için makbul... Ve sarık ile kılınan namaz, sarıksız kılınan namazdan yetmiş kat daha sevaplı... Meleklerin siması, alâmeti, kıyafeti deniliyor. O bakımdan yanınızda sarık gezdirirseniz, namazlarda sarık sararsanız iyi olur. Kıyafetiniz uzunca olursa, cübbe olmasa bile uzun pardesü şeklinde dizinizden aşağıda olursa, namazda secdeye vardığınız zaman arkanızı örtecek tarzda olursa, İslâmî bakımdan uygun olur. Peçe de, şöyle yüzü bir miktar örtmek, o da güzel... Çünkü, insanın güzellikleri mümkün olduğu kadar saklaması ve fitnelere fırsat vermemesi lâzım! 4. Soru: İslâmî tesettür için çarşaf şart mıdır? Hayır, şart değildir. Bu çok net olarak, çok geniş olarak fıkıh kitaplarımızda açıkça yazılmıştır. Bunda ısrar da bir yanlış iştir. “İlla çarşaf! İlla çarşaf!” demeye lüzum yoktur. Çarşaf bir örtü şeklidir ama hem Anadolu’da, hem İslâm âleminin muhtelif yerlerinde çarşaftan başka yüzlerce çeşit örtünme şekli vardır. Dinimiz ve fıkhımız kadının örtünmesini emrediyor ama örtünüş şekli, formu ve forması üzerinde tek bir şekil üzerinde durmuyor; bunu böyle bilmek lâzım! Bazı kimseler bunu “İlla çarşaf olacak!” filan tarzında bastırıyorlar, yanlıştır, doğru değildir, fıkhımıza uygun değildir. Hanefî fıkhını açsınlar, baksınlar. Bize bunu senelerdir sorarlar; İskenderpaşa’da da kaç defa geldiler, sordular. Bir keresinde bir kadın sordu; biz de böyle cevabını 232 verdik. Ondan sonra da “Fıkhî deliliniz, kaynaklarınız nedir?” dedi. “—Olur, kaynaklarını getirelim!” Dedik. Bir dahaki hafta kucak dolusu kitap getirdik; fıkıh fetva kitaplarını getirdik. ”O soruyu soran nerede?” dedik; bir hafta, iki hafta, üç hafta “Nerede?” diye sorduk, çıkmadı. Soruyu soruyor ama cevaplar geldiği için utandı, çıkamadı. Fıkhımız kesin olarak diyor ki: “—Tek bir formu yoktur, baskısı yoktur; tesettürünü sağlasın da nasıl sağlarsa sağlasın.” Hz. Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz, bütün malını Allah yoluna verdiği zaman mescide nasıl çıktı? Hasır sarınarak çıktı. Ne yapsın? Allah yolunda her şeyini verdi; illa öyle bir şekil yoktur. O konuda ısrar da haksızdır, doğru değildir. c. Şeffaf Kıyafet 1. Soru: Naylon çorap giyiyorlar, tenlerini gösteriyor; ne dersiniz? Şimdi muhterem kardeşlerim! Altı gösteren kıyafet, örtünme sayılmaz! İsterse on cm kalınlığında olsun; altı göründü mü, örtünme sayılmaz. İkincisi: Şeklini belli eden kıyafet de örtünme sayılmaz. Diyelim ki, kot pantolon giyiyorlar. Mavi renkli veya siyah renkli... Kot göstermiyor altını... Altını göstermiyor ama, patates gibi her tarafı belli oluyor. O zaman da olmaz. Yâni, bol olacak, şekil belli olmayacak, altını da göstermeyecek şekilde olacak. Çorap, elbise, blüz, başörtü vs... Tesettüre çok dikkat edelim, ettirelim! Burada tabii, umûmiyetle erkekler dinliyor, aşağıda kadınlar dinliyor. Bizimkiler örtülüdür el-hamdü lillâh da, başkalarına da söyleyelim. 2. Soru; Bayanlar tül çorapla namaz kılabilir mi? Eteğin uzun veya kısa olması durumu değiştirir mi? 233 Tül çorap, çorap değildir. Tahrik aletidir. Başka bir işe yaramaz. Isıtmaya da yaradığını sanmıyorum. Yalnız buruşuk olan cildi bile daha güzel gösterdiğinden günah vesilesidir. O bakımdan, ya tül çorap giymeyecek ya da üstüne başka bir şey giyecek, ya da kalın bir çorap yani altını göstermeyen bir çorap giyecek. Kusura bakmasın kimse, ötekisi maskaralıktır. Peygamber Efendimiz bir hadîs-i şerîfte âhir zamandaki kadınların halini anlatırken diyor ki: كَاسِيَات عَارِيَاتٌ (Kâsiyâtün âriyâtün) “Bazı kadınlar vardır: Kâsiyâtün, yani vücutlarını açmışlar; âriyâtün, çırıl çıplaktırlar.” Yani elbise giymişler ama vücutlarını açmışlardır ve çırılçıplaktırlar. Kâsi, kisve giyen, yani elbise giyen demek. Elbise giymiş ama çıplaktır.” Peygamber Efendimiz niye böyle söylemiş? Elbisesi, kisvesi var yani üzerinde libası var ama ârî yani “çıplak”. Çünkü giydiği elbise sanki giyinmemiş gibi altını gösteriyor. Şimdi bir donlar, pantolonlar çıktı. Daracık, bütün vücuduna yapışıyor. Altını da göstermiyor. Siyah oluyor, lacivert oluyor... Kalın ama soğuk geçirmiyor, vücudun her hattı belli oluyor. Şurası dizi, burası dizinin altı, burası bileği, yukarısı şöyle, daha yukarısı şöyle, burası böyle... Şimdi bu giyindi mi? Hayır. (Kâsiyâtün âriyâtün) Giyinmişler ama çıplak kadınlar bunlar. Nasıl olacak? Birinci şart; vücudunun hatları belli olmayacak, bol olacak. İkinci şart; altını göstermeyecek. Uzay elbisesi gibi şeffaf bir elbise giydi mi, kalın ve bol ama altı görünüyor. O da olmadı. Hem bol olacak, vücudun şekli belli olmayacak hem de altını göstermeyecek. Aksi takdirde giyinmiş olmaz. Onun için o tül çorap yok demektir. O süs aletidir, giyim aleti değildir. Doğru düzgün çorap giyecek, uzun etek giyecek namazı öyle kılacak. Aksi 234 takdirde olmaz. 3. Soru: Kadınların erkek çorabıyla namazları olur mu? Altını göstermeyen çorap nispeten iyidir. Altını gösteren tesettürü sağlamış olmaz. Ama zaten kadınların topuklarına kadar örtülü olması lâzım. Eteklerinin uzun olması lâzım. Kısa olup da kalın olan, altını göstermeyen çorap giymesi kifayet etmez. Vücudunun hatları belli olduğu için örtünmüş sayılmaz. d. Pantolon Giyinmek 1. Soru: Erkeklerin kot pantolon veya diğer sıradan insanların giydiği acâib modelde elbiseler giymeleri; hanımların da pardesünün altına pantolon giymeleri, takvâ sahibi bir müslüman için normal sayılır mı? Mesele tam böyle değil... Erkeğin üstüne bir pardesü vs. giymeden kot pantolon giymesi gibi söylemek lâzım! Düşmanlık doğrudan doğruya kotun kendisine değil... Pantolon dar olduğu zaman, vücut azaları, ayıp yerleri belli olacak şekilde olduğu zaman uygun olmaz. Mesele odur. İster kot olsun, ister merinos kumaşı olsun, isterse Suudî Arabistan’dan getirilmiş, deve yününden yapılmış kumaş olsun, fark etmez. Ayıp yerleri belli olacak şekilde bir kıyafet dikilmiş olduktan sonra, o dar kıyafet uygun değildir İslâm’da... O bakımdan uygun olmuyor. Kadınların pardesülerinin altına pantolon giymeleri güzel bir şeydir. Takvâ bakımından da güzel bir şeydir. Çünkü, kadının ayağı sürçebilir, yere düşebilir; otobüse binerken, vasıtaya binerken, merdivenlerden inerken çıkarken eteği açılabilir. Peygamber Efendimiz, şalvar giyenlere hayır dua etmiştir. Birisi böyle düştü de; şalvarlı bir kimseydi, gözünün önünde 235 düştü. Tabii, hiç bir yerinin açılması, görülmesi bahis konusu olmayınca, şalvarı tavsiye etti Peygamber Efendimiz... Yâni bol alt kıyafetini medhetti. Onun için, kadının pardesünün altına bir de pantolon giymesi, katmerli güzel bir şeydir. Ama bu pantolon dediğimiz yine dar olmamak şartıyla... Dar olmamak, erkek için de öyledir, kadın için de öyledir. Bizim Adana taraflarının, Antep taraflarının, Urfa taraflarının bol kıyafetleri vardır. Tabii, onlar azayı belli etmiyor, müstehcenlik olmuyor. Bunlar olabilirse de, öteki dar pantolonlar olmaz. Bunun kot olmuş olması veya başka kumaştan olmuş olması fark etmez. Eğer böyle bir pantolon giymişse bir kimse, namaza pardesü ile gelmesi lâzım! Veyahut, uzunca bir kıyafetle gelmesi lâzım ki, edep yerlerinin şekli, şemâili belli olmasın. 2. Soru; Kızlar manto veya pardesü altına pantolon giyebilirler mi? Manto, etek veya pardesü altına pantolon giyebilirler. Sadece pantolon giyip de etleri butları görülecek bir şekilde gezemezler. Pantolon giymek yasak değil. Pantolonu üstünden etekle, pardesüyle veya entariyle, bir şeyle örttü mü pantolon giymek çok iyi; çünkü daha iyi koruyor. Düşse de, bayılsa da, hiçbir yeri açılmayacak, saçılmayacak. Tesettür bakımından uygun olduğundan pantolon iyi. Peygamber Efendimiz şalvar giyenlere; ’Allah onlara rahmet eylesin, rahmetine gark eylesin!’ diye dua etmiş. O devirde şalvar dikmek de, giymek de kolay değil. Teşvik etmiş. Bir örtüyü peştemal gibi bürünüp öyle gezerlermiş. Kumaş yok, terzi yok, iplik yok, iğne yok; normal bizim sahip olduğumuz şartlar yok. Öyle bir peştemal tutunmak gibi... Dünyanın birçok yerinde böyledir; Malezyası, Hindistan’ı, Pakistan’ı, Afrika’nın birçok yerleri hâlâ böyledir. Ne yapsın, böyle örtünüyor; içine bizim giydiğimiz gibi iç don giyemiyor. Ama iç donu giymek, şalvar giymek, pantolon giymek tesettürü sağladığı için erkek için de iyidir, kadın için de çok iyidir. 236 Ama kadın pantolonu giyer de, üstüne başka bir şey giymezse, bir bluz bir pantolon çok fena oluyor. Niye fena oluyor? Câzibedâr oluyor. Budu, göğsü, beli, haram yerler meydana çıkıyor; bu sefer daha büyük günah oluyor. Örtünmüş olmuyor. Örtünmenin esasını her zaman burada söylüyorum: Örtünmede vücut hatları örtülecek, belli olmayacak. Vücudun hatları saklanacak. Ne diyor Kur’ân-ı Kerîm’de? وَالَ يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ )النور٣١:( (Ve lâ yübdîne zînetehünne) “Ziynetlerini ortaya çıkartmasınlar, yâni örtsünler!” (Nur, 24/31) buyruluyor. Ziynet nedir? Göğüs ziynettir, kalça ziynettir, bel ziynettir, gerdan ziynettir, saç ziynettir; bunları göstermeyecek. Başını örtecek, saçını örtecek, boynunu örtecek, vücudunu da bol bir şeyle örtecek ki görünmesin. Göründü mü veya belli oldu mu, olmaz! Affedersiniz, dar bir bluz giyiyorlar; her şeyleri belli oluyor. Bu tesettür değildir! Hoca olduğum için açıkça söylüyorum: Bu günahtır, örtünme değildir! Böyle pantolon, böyle bluz örtünme sağlamış sayılmaz! Nasıl olacak? Bol olacak. Boynu görünmeyecek. Gerdanı örtülecek. Saçı görünmeyecek. Saçı örtülü olacak. Elbisesi bol olacak. “—Böyle şey olur mu, Fatıma ana gömleği gibi?” Tabi ya, ne güzel işte... Bak ne güzel söyledin, “Fatıma ana gömleği” diye. Bol olacak tabii… Hacı hanımlar hacca gidiyor... Bakın bizim köylü hacı teyzeler, hemşehrilerimiz, Türkiyeli müslümanlar... Güzel, entarisi bol... Bol yapmış, büzgülü yapmış, omuzdan bol. Beline bir kuşak sarmış... Ya kim söyledi sana bu kuşağı sar diye? Bir kuşak bağlamış, bu sefer iyi olmamış. Neden? E her şeyi meydana çıkmış! 237 Pakistanlı kadınlar geliyor, onların memleketi çok sıcak galiba; incecik bir tül başına örtmüş, incecik bir tülden bluz yapmış. Terliyor, elbisesi vücuduna yapışıyor, her şeyi görünüyor. Kâbe-i Müşerrefe’yi tavaf ederken, orada namaz kılarken, bu kıyafetle oraya gelinir mi? Bunların hocaları yok mu, söylemez mi? Hocaların söylemesi lâzım! Olmaz böyle, bu tesettür değil! Altını göstermemesi lâzım. Altı göründü mü tesettür değil, şekli belli oldu mu tesettür değil. Kadın için söylüyoruz... Erkek için de öyle… Erkek de bir blucin pantolon giyiyor; önü, arkası boğum boğum, yumuk yumuk, her tarafı meydanda; olmaz! Kendi namazı da olmaz, arkasındakinin namazını da bozar. Önde “Allahu ekber!” der, namaza durur. Arkasındaki durdu, önündeki manzarayı gördü, onun da namazı gider. Niye hoca efendiler cübbe giyip mihraba geçiyor? Tesettürü sağlasın diye. Erkeğin de tesettürü var. Erkeğin de bir yerleri belli olmaması lâzım. Olmaz öyle şey! Onun için kızlar mantonun, eteğin, pardesünün altına pantolon giyebilirler. Pantolon yasak değil. Sırf pantolon, üstünü bir şey örtmeden, pantolon tahrikkâr oluyor, o doğru değil. 3. Soru: Bayan pantolonu ve kısa kollu elbise imâlâtı yapmanın İslâm’da hükmü nedir? Yapılan imâlâtının kullanımı başkasına ait olduğundan ve kadın eteğinin altına pantolon giyince biraz daha iyi korunmuş olacağından; kısa kollu elbiseyi de isterse evinde kendi başına giyebileceğinden, imâlinde bir mahzur yoktur. Bunlar tamâmen yasak şeyler olmadığından imâl edilebilir. 4. Soru: Hocam, Bol pantolon giymek günah mı? Hayır, bol pantolon, yani diyelim ki şalvar… Meselâ, en bolu şalvardır. Şalvar giyenlere dua ediyor Peygamber Efendimiz: 238 “—Allah rahmetine mazhar etsin şalvar giyenleri!” diye. Çünkü, şalvar güzel bir kıyafettir. Etekten kat kat daha güzeldir. Yalnız, yalnız yalnız; pantolonlar ne kadar bol olursa olsun, üstünün bir şeyle örtünmesi lâzım. Çünkü, dar olduğu zaman, tesettür tam sağlamamış oluyor, neticede; pantolon olduğu zaman. Pantolonu giyiyor, bir de üstüne bluz giyiyor. O işte, darlık meselesi giriyor işin içine… Yani kalçası, budu, ve sâiresi filan belli olduğundan günah oluyor. Onun belli olmaması lâzım. Ben hacca giden hanımlara bakıyorum, dergide de yazdım. Güzel hac kıyafeti yapmışlar, tamam, aferin, mâşâallah. Beline bir kuşak sıkıyor. E, olmadı. Bu bol olacak ki, vücudun belli olmayacaktı. Sen şimdi beline kuşağı sıktın, işi bozdun. Yani mühim olan, demin söylediğim genel kaide nedir? Vücudun hatları belli olmayacak şekilde örtülecek. Fatıma Ana entarisi filan deniliyor, filan bir şeyler öyle… e. Karışık Eğitim Soru: Üniversite imtihanını kazanmış bir kızım. Fakat fakültelerde kız-erkek karışık okudukları için gitmekte tereddüt ediyorum. Gitsem olur mu? Kız arkadaşlarıyla, dershanenin bir köşesinde tesettürlü olarak oturursa, ilim öğrenmek olabilir. Tamamını reddetmek ve yasaklamak da uygun olmuyor. Ben şahsen kendi kızlarımı göndermedim. Tamâmen İslâmî eğitim yapabilecekleri yerlere gönderdim. Öyle yeri tercih ederse iyi olur. f. Hamamda Yıkanmak 1. Soru: Hamamda yıkanmak câiz midir? 239 Câizdir, bir şartla: Kendisi güzel örtünecek, karşı taraf güzel örtünecek, başkasına bakmayacak! Mâlûm, mezhebimize göre erkeğin örtmesi gereken kısmı, diz kapağı altından göbeğine kadar olan kısımdır. Şimdi mayo giyiyorlar, üçgen şeklinde... O tesettür bile değildir, çıplak gezmek gibi bir şeydir. O zaman olmaz. Her tarafı meydanda, eti budu meydanda... Böyle tesettür olmaz. Dedelerimiz boşuna mı peştemal sarınmışlar? Çok güzel bir kıyafettir peştemal... Hamamda şöyle göbeğinden aşağı doğru, dizinin aşağısına kadar örtünüyor. Sakınacak, yıkanacak. Karşı taraf da sakınacak. Ona baksa da günaha girer, kendi açsa da günaha girer. Bunlardan sakınarak olabilir. Hamamların bazı özel bölmeleri oluyor, o taraflara kaçarak bu gibi şeylerden kurtulunabilir. Gerekebiliyor. Meselâ cuma oluyor, insan seyahatte oluyor... Bursa’da oluyor, bilmem nerde oluyor... Bir cuma abdesti almak için hamama gidiyor. Gidilir ama, Peygamber SAS’in hadis-i şerifi var, diyor ki: “—O Rum diyarlarında —bizim buraları kasdediyor—hamam denilen yerler varmış. Oraları fethedildiği zaman dikkat edin, mümkünse girmeyin; girerseniz, tesettüre riayet edin!” diye Efendimiz’in böyle hadis-i şerifleri vardır. Yâni önemli olan, haram yerleri açmamak, haram yerleri görmemek... Buna dikkat ederek, bu şartlarla gidilebilir. Açık olduğu zaman, hamama gitmek de câiz değil, plaja gitmek de câiz değil! Hattâ yazın, sokaklarda dolaşıyorlar edepsizler böyle lambur lumbur... Tabii söyleyeceğiz, “Bu yaptığınız ayıptır, günahtır!” filân diye... Bu memleket bizim memleketimiz, bunun böyle olmaması lâzım diye bir çalışma yapmamız gerekli... 2. Soru: Spor yapanların avret yerlerini açmalarında bir mahzur yoktur; zamanın alimleri böyle diyor deniliyor; doğru mu? 240 Öyle şey olmaz! Avret yeri avret yeridir. Spor da yapsa, başka şey de yapsa, oraları kapatması lâzım! Dedelerimiz güreş yaparken, nasıl dizin altına kadar kisbet giydiklerini hepiniz biliyorsunuz. Spor, insanın bedeninin gelişmesi için uygun ama, hiç bir zaman, hiç bir şekilde, hiç bir kimseye haram işlemeye müsaade yoktur! Öyle yanlış şeyler olmaz. g. Sarık Sarmak 1. Soru: Sarığı her zaman mı takmak, yoksa namaz kılarken mi takmak sünnettir? Tabii, her zaman takamaz; çünkü, şu bizim memleketimizde dışarda sarık sarmak yasaktır. Başka bir ülkede olsa, dışarda da sarabilir. O tarzda gezmek, bir İslâmî kıyafet olduğu için olabilir. Fakat bizim ülkemizde caminin dışında sarık sarılması, cübbe vs. yasaklanmıştır. Yasak kaldırılabilir. Kanûnî mevzuat teklif verilerek kaldırılabilir. Şu sırada sanıyorum, polis isterse müdahale edebilir, takibat yapabilir. Öyle bir durum var... Ama o haklı mı, haksız mı? Mevcut... Mevcut bir kanun... Böyle olduğu için ancak milletvekilleriyle meclisten geçirilerek kaldırılması meselesi düşünülebilir. 2. Soru: Sarığın uzunluğu ve eni ne kadar olmalıdır? Sarık kefen midir? Sarığın boyu hakkında standart bir ölçü yoktur. Şu vardır: Sarığının dolaması ne kadar çok olursa, sevabı o kadar çok olur. Biraz uzunca tutturmakta fayda vardır. Sarık kefen değildir amma, bizim dedelerimiz şehid olmağa giderken, —şehidin kefene de ihtiyacı yok ama— kefenini de başlarına sarık diye dolamış, öyle gitmişler. Öyle bir durum var... 241 Sarık başka, kefen başka... Sarık sarmanın sevabı vardır. Namazı yetmiş kat daha sevaplı oluyor. Sarabilirse insan, sarar. Ne kadar çok sargısı olursa, sevabı fazla oluyor. Demek ki, biraz meleklerin kıyafeti gibi heybetli olacak. Ucunu da arkadan sarkıtırdı Peygamber Efendimiz, aşağı doğru... Öyle yapmağa çalışırsınız. 3. Soru: “Sarığın uç kısmını arkaya sarkıtmak mekruhtur.” diyen hocalarımız var; bu konuda açıklama yapar mısınız? Sarığın ucunun arkaya sarkıtılması sünnettir. Peygamber SAS Efendimiz’in yaptığı bir işlemdir. Onun yaptığı iş mekruhtur denilemez. Efendimiz sadece Kalensüve denilen takke ile namaz kıldı. Sarık sararak da namaz kıldı. Takke olmadan sırf sarık sararak da namaz kıldı. Sarığın ucunu böyle iki omuzunun arkasına doğru uzattığı için, böylesi sünnete daha uygundur. Ama imamlarımızın giydiği sarıklar gibi sarıklar da olur. O da nihayet sarıktır, o sevabı kazanmaya vesile olur. 4. Soru: Sarığın rengi konusunda ne diyorsunuz, fark eder mi, sağdan sola soldan sağa diye bir ayrım var mı? Cevap: Sarıkla namaz kılmak çok sevap olduğundan sarık sarmak lâzım. Sarığın sayısı yani sargısı ne kadar çok olursa, - kevr denilir bir sargısına- sevap o kadar çok olduğundan biraz uzunca olması iyidir. Böyle bazıları evde dörde sekize katlıyor, toplu iğneyle, iple filan dikiyor filan etrafına sarıyor. Öyle değil güzelce, uzunca bir şeyi sarmayı öğrenin, aynanın karşısına geçin birkaç defa sardınız mı sonunda alışırsınız. Çok güzel olmasa bile sevabı var ya… Hoşuma gidiyor, Süfyân-ı Sevrî hazretleri evinde elbisesini, cübbesini ters giymiş. Dışarıda birisi; 242 “—Selâmün aleyküm! Cübbeyi ters giymişsiniz, çıkart.” demiş. Bakmış cübbe ters, demiş ki; “—Ben cübbeyi Allah rızası için giymiştim, Allah rızası için giydiğim cübbeyi kul rızası için çıkartmam. Ters de olsa öyle gideceğim.” Çünkü insan giyimi hani tesettür için giyiyor ya, Allah rızası için giyiyor, varsın yakışıklı olmasın. Ama yakışıklı olursa, o da güzel de, yani sevap diye onu giymesi lâzım. Biliyorsunuz biz geçtiğimiz ay sarık devrini başlattık. Herkes arkadaşlar artık sarık devri geldiği için sarık gezdirecek, takkesinin üstüne sarık saracak. Sarık sarmayanlara ceza var, makbuzlu ceza, niye sarık sarmadın diye, daha henüz uygulamaya koymadık. Trafik kanunu meclisten geçsin ondan sonra biz de düşünürüz. Rengini sormuştu unuttum, Peygamber Efendimiz siyah sarık sarmış o da sünnet, o da var. Beyaz da olabilir. “Siyah sarık sünnettir.” diye hadîs-i şerîfi biliyorum, beyaz da olabilir, bazen başka renkler de olabilir, yani yeşil renk filan mahsuru yok. h. Örtünmekten Utanmak 1. Soru: Bir bacımız var, örtünmek istiyor. Fakat, kendisinin etrafındaki çalışan arkadaşları tarafından dalga geçileceğinden korkuyor. Kendisi postanede çalışıyor, maddî imkânsızlıktan dolayı ayrılamıyor. Ne yapması lâzım? Kur’an-ı Kerim’de ayet-i kerimelerde çok açık olarak bildirilmiştir ki, müslümanlar Allah’tan korkar, gayriden korkmaz! وَتَخْشَى النَّاس،َ وَاهللُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ )األحزاب٣٧:( 243 (Ve tahşe’n-nâs, va’llàhu ehakku en tahşâhu) [İnsanlardan çekiniyordun, oysa asıl korkmana lâyık olan Allah’tır.] (Ahzab, 33/37) “Allah’tan korkmak esasken, kuldan korkulmaz!” mânâsına... وَالَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ الَئِمٍ )المائدة٥٤:( (Ve lâ yehafûne levmete lâim) “Kınayanın kınamasından korkmazlar.” (Mâide. 5/54) diye de ayet-i kerimede geçer. Kul hayırlı olan şeyi yapar. Çok dairelerde çok kardeşlerimiz var, örtebiliyorlar başını... Alay ederlerse; “Alay etmeyin kardeşim! Bu Allah’ın emri olduğu için yapıyorum. Ben de zorlanıyorum, siz beni böyle alay ederek sıkıştırmayın! Zâten Allah’ın emrini zar zor yapıyorum, bana destekçi olun!” desin, Allah’ın emrini tutsun! Allah yardımcı olur. 2. Soru: Ailem örtünmeme müsaade etmiyor. Nasıl davranmalıyım? Çok yumuşak, çok tatlı, ikna edici, halim selim bir tarzda davranacak. Amma dediğimi de yapacak. Yani Allah’ın emrettiği örtünmeyi yapacak. Ama karşı tarafa karşı çok yumuşak, tatlı, ikna edici, güzel güzel konuşacak. Mutlaka onların da sevgisini kazanacak. i. Kravat Takınmak Soru: Kravat takınmak sakıncalı mıdır? Sakıncalıdır. Şu bakımdan: Peygamber Efendimiz hadîs-i şerîflerle ifade buyuruyor, işaret buyuruyor; müslümanın kıyafet olarak, şekil olarak başkasını 244 taklit etmesi uygun olmuyor: 15 خَالِفُوا الْيَهُودَ وَالنَّصَارٰى (Hàlifü’l-yehûde ve’n-nasârâ) “Yahudilere ve hristiyanlara muhalefet edin! Onlara benzemeyin, onlar gibi olmayın!” buyuruyor. Mecburiyetler, insanı mecburiyetin ciddiyetine göre mazur tutabilir. Ama esas itibariyle kravat kelimesi, lugatlarda açıp okuduğumuz zaman Hırvat kelimesinden geliyor. Şimdiki Yugoslavya’da, Çekoslavakya’da yaşayan bir kavim var. Hırvatlar’ın bir süs şekliymiş. Bu oradan Avrupa’ya geçmiş, oradan da bize gelmiş oluyor. O bakımdan bize ait bir âdet değil. Bizim kılığımızla, kıyafetimizle, sakalımızla, cübbemizle, sarığımızla özümüzün, mazimizin bir gelişi gidişi var. Kâfiri taklit bize gerekmiyor. Bizim kendi kıyafetlerimize tâbi olmamız gerekiyor. Mecburiyetler, uniformalar, zaruretler hariç, insanın mümkün olduğu kadar İslâmî, İslâm’a uygun kıyafete sahip olması lâzım. Ana ölçüler itibariyle insanın bir kere tesettürlü olması gerekiyor. Avret yerlerini en aşağı örtmesi gerekiyor. Sonra öbür tarafları da örtmesi gerekiyor. Tesettürde dikkat edilecek iki mühim esas oluyor, hem erkek için hem kadın için: Bir, şeffaf olup da altını göstermeyecek. “—İşte örtündüm ya!” Ne örtünmesi; altı görünüyor! Altı göründü mü olmaz, bir. Bir de sımsıkı olup da bedeni belli olmayacak. Umumiyetle bu sımsıkı olmayı kadınlar ve erkekler bu devirde yapıyorlar. Pantolon giyiyorlar; etleri butları, kalçaları, kaburga kemikleri, göbekleri her şeyleri meydanda… Giyinik misin sen? “—Giyiniğim.” Nasıl giyiniklik? 15 İbn-i Hibbân, Sahîh, c.V, s.561, no:2186; Şeddad ibn-i Evs RA’dan. 245 Peygamber Efendimiz bir hadis-i şerifte kadınların öyle olanlarına, dar giyinenlere buyurmuş ki: كَاسِيَات عَارِيَاتٌ (Kâsiyâtün âriyâtün) “Giyinmiş ama çıplaklar.” Erkekler de öyle giyiniyorlar. Blucin modası çıktı şimdi; bir giyiniyor, kilosuyla ve sâiresiyle her tarafı meydanda… Bu kaç okkalık kurbanlık, hepsi belli. Olmaz ki! Bir de bazı yasaklar var. Mesela dinimizde erkeklere ipekli giyinmek yasaktır, haramdır. Altın yüzük olarak yasaktır. Bunun dışına ana ölçü: İbadet yaparken avret mahallerimizi belli etmeyecek rahat, serbest kıyafetler; bizi arkamızdan önümüzden örtecek kıyafetler uygundur. Onun için pardesü gibi uzun bir şey uygun oluyor, secdede ve sairede avret mahalleri belli olmasın diye. Öyle kıyafetler uygun oluyor. Rahat kıyafetler uygun oluyor. Onlara dikkat etmesi gerekiyor. Taklit olmaması gerekiyor. Dinimizde gayrimüslimi taklit yasak. Onun için kendi özümüze bağlı haysiyetli kimseler olmamız gerekiyor. j. İç Çamaşırları Soru: İçte giydiğimiz çamaşırların örtünmeyi sağlaması için avret yerlerini örtmesi gerekir mi yoksa daha sonra onun üzerine başka elbiseler giyilerek örtünmenin yapılmasında sakınca var mı? Mühim olan; bir müslüman avret yerlerini örtecek. Kadın, ayak bileklerinden yüzü elleri hariç her tarafını örtecek. Erkek de diz kapağı ile göbeği arasındaki yeri, avret-i galîzesini örtecek. Öteki tarafı da beldenin örfüne göre örtünmesi lâzım geliyor. Bunu sağladıktan sonra tek veya kat kat şeyle, neyle sağlarsa sağlasın tesettür yerini bulmuş olur. Pantolonunu çıkartıyor, pijamasını giyecek, üçgen şeklinde küçücük bir mendil parçası gibi bir donu var; o zaman öbür yerleri göründüğü zaman günah oluyor. Göstermediği zaman günah 246 olmaz, gösterdiği zaman günah olur. Bu kadar basit bir şeydir. Eğer “Birisinin yanında belki soyunurum, ne olur ne olmaz...” diye düşünüyorsa, oraları için de ölçülü giyinmesini tavsiye ederiz. k. Kalbim Temiz Düşüncesi 1. Soru: İslâmî ölçülere göre kapanmayan, sadece namaz kılarken örtünen ve buna rağmen kalbim temiz diyen hanımlar için öğüt verip, tavsiyede bulunur musunuz? Kalbin temizliği kuru bir iddiadır. Kimsenin kalbi temiz değildir, nice fitne fesat düşünceler vardır. İnsan yalnız kaldı mı, neler getirir şeytan aklına... Hele hele bir kadınla bir erkek bir arada kalsalar, nasıl fitne sokar aralarına, nasıl karıştırır... Öyle kalp temizliği, palavradır. Kalp temizliği lafla olmaz. Kalbin temizliği ahlâkla olur, ibadetle olur, tâatle olur. Onun için, “Benim kalbim temizdir.” demek yetmez. Namaz kılarken örtünüyormuş, namaz kılıyormuş; güzel... Namaz kılmak iyi bir şeydir. Demek ki, iyi bir şeyi yaparken örtünüyor. O halde, namaz kılarken örtünüp de sair zaman açınmak yanlıştır. Allah’ın emrini tutması lâzım, kapanması lâzım! “—Pekiyi, kapanmıyorsa ne olacak?” Oradan sevap alır, buradan günah alır. Sevabı günahı ahirette tartılır, nereyi kazanmışsa oraya götürür. Ama sanırım ki, iyi bir sonuca götürmez. Çünkü bu iş şakaya gelmez, tezatlı hayat olmaz. İnsan müslümanlığı tam uygulamalı! İslâm’ı bir bölgede uygulamak, diğer bölgede uygulamamak; İslâm’ı bir zamanda uygulamak, öteki zamanda uygulamamak olmaz. Camide müslüman, dışarıda değil; Ramazan’da müslüman, çıkınca değil; Türkiye’de müslüman, Avrupa’da değil... Böyle şey olmaz! Her yerde müslüman olacak insan, her yerde iyi kul olacak. l. Avret Yerinin Açılması 247 Soru: Cemaatle namaz kılarken, ön saftakilerin avret mahalli sayılan bölgeler açılıyor, bizim gözümüze istemeyerek takılıyor. Bu durumda namazı iade etmemiz gerekir mi? Eğer arka saftaysak hemen namazı bozup yer değiştirelim mi? Burada bir yanlış anlama var. Yani ön taraftakinin avret yerinin görünmesi, aşikâre görünmesi demek. Aşikâre görünmesi yoksa, doğruya kendisi görünüyorsa namaz olmaz. Fakat bütün bunlara rağmen, mesela imamlar camiye gelirken cübbe giyiyor, bazı kardeşlerimiz de tezgâhtarların giydiği önlük gibi böyle pardösü gibi bir şeyler giyiyorlar, bunların hepsinin sebebi secde ettiği zaman arka tarafındakilerin gözlerinin herhangi bir şekilde başka bir tarafa kaymaması için bir tedbirdir. “Müslüman’ın nasıl giyinmesi gerekir?” diye düşünecek olursak, böyle pardesüye benzer, secde ettiği zaman arka tarafını örtecek bir kıyafetle camide olması, namaz kılması uygun olur diye tavsiye edebilirim. Buna dikkat edin ama pantolonu varken, arkadakinin namazı bozulmaz. Ha bazıları da göbekli oluyor, pantolonu göbeğin altına iniyor, göbeğinin altı dışarıya fışkırıyor. Arka taraftan da kalçalarından kemer aşağıya kayıyor. Bir de eğildiği zaman iki budunun ayırım yerine kadar görünüyor. Tabii o zaman olmuyor, bunlara dikkat etmesi lâzım! m. Takke ve Sarık Soru: Peygamber SAS Efendimiz takke kullanmış mıdır? Takkesi sarıklı mı, sarıksız mı? Yoksa sarığı direk mi kullandı, ayrı mı kullandı? “Şayet Peygamberimiz SAS takkesini sarıkla sardı ise sarıksız takke kullanılmaz.” diyenler var. Mesele şu; Namazda Peygamber Efendimiz’in başı nasıldı, onu 248 soruyor. “Biz de nasıl yapmalıyız?” diye soruyor. Hadis kitaplarında bildiriliyor ki; Peygamber Efendimiz SAS takke kullanmış. Takkeye kalensüve deniyor. Biz “takke” diyoruz. Kalensüve kullanmış, Peygamber Efendimiz’in kalensüveyle namaz kıldığı olmuş, öyle yapmış. Kalensüvenin üzerine sarık sardığı da olmuş. Beyaz veya siyah veya yeşil bir örtüyü üstüne sarmak, sarık diyoruz buna. Sarıklı kalensüve kullanmış. Kalensüve olmadan sırf başına sarık sarmış. Şimdi de var, Hicaz’a gidenler bilirler, çıplak başına uzun bezi sarık olarak dolayabiliyorlar ve başlarını örtebiliyorlar. Sırf sarık, onu da kullanmış Peygamber Efendimiz. Bazı kereler başı açık da kılmış. Tabii bunların hepsini yapmış ama en çok hangisini yapıyordu ve hangisini tavsiye ediyordu? Bunların hepsini yapması da bir mâna taşıyor; ama Peygamber Efendimiz sarığı tavsiye etmiştir: “—Sarıkla kılınan namaz, sarıksız kılınan namazdan 70 kat daha sevaplıdır.” diye. “ “—Sarıklar müslümanın, Arab’ın tâcıdır.” diye, “Meleklerin alâmetidir.” diye rivayetler var. Ekseriyetle sarıklı kıldığı ve sarığın ucunu da iki omzu arasına sarkıttığı rivayet ediliyor. Çok olan ve sünnet olan şekil, sarığın sarılmasıdır ve öyle kılınmasıdır. Ama takkeyle de namaz kılınabilir. Sırf başı açık namaz kılmak da mekruhtur. Öyle de kılmış ama herhalde bir iki sebebi vardır. Ulemâmız da onu incelemişler, netice itibariyle, “Başı açık namaz kılmak mekruhtur.” demişlerdir. Demek ki takke kulanılacak, mümkünse üstüne sarık sarılacak; 70 kat sevabı oluyor. n. Tesettür ve Makyaj Soru: Tesettürlü hanımlar dışarıda makyajlı olarak gezebilir mi? Dış 249 kıyafet mecburiyeti var mıdır? Bu günlerde Allah’ın rızasını kazanmak için neler yapmamızı tavsiye edersiniz? Tesettürlü hanımlar dışarıda makyajlı olarak gezemez. Makyaj, yüze yapılan bir şey… Kaşta, gözde, dudakta, yanakta; boyalar, bir şeyler sürmek demektir. Yapamaz. Hanımın süslenmesi, evinde caizdir. Bu Yirminci Yüzyıl’ın fikri başkadır, Avrupa’nın fikri başkadır, gayrimüslimlerin fikri başkadır; İslâm’ın fikri başkadır. İslâm’da, hanım dışarıya çıktığı zaman süsünü, ziynetini saklar. Çünkü, ayet-i kerimede emrediliyor ki: Ziynetlerini izhar etmesinler, açığa çıkartmasınlar. Onun için, örtünmek ondandır. Ziynetini saklayacak. Ziynet, hem vücudunun güzelliğidir, hem de takısıdır. Kolyesidir, yüzüğüdür ve sâiresidir. Bunları saklaması gerekir kadının… Onun için, ayet-i kerimede bunların örtünmesi emredildiğinden, tepeden tırnağa örtünmesi gerekir. Kadının örtünmeye mecburiyeti olmayan üç yeri vardır: Yüzü, Elleri bileğinden aşağısı, Topuk kemikler şu yandaki kemiklerden aşağı olan ayakları… Yani, erkek ayakkabısı giyildiği zaman, ne kadar yeri oluyor? İşte o kadar kısmı... Eldiven giyilen bilek kısmı, bir de yüzü... Hatta, fitne bahis konuşu ise, yani görüp de hayran kalmak, ve sâire filan gibi bir şey bahis konusu olduğu zaman; yüzünü de örtmek daha iyidir deniliyor. Fitne olmasın diye. Onun için, bütün güzelliklerini örtecek. Yani, güzelliği tekrar ikiye ayırarak söylüyorum: Bir, Allah’ın insana verdiği güzellik. Meselâ, bizim mezhebimizde kadının saçı, güzelliğindendir, zînetidir yani وَالَ يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ )النور٣١:( (Ve lâ yübdîne zînetehünne) “Kadınlar zînetlerini izhar 250 etmesinler, göstermesinler!” (Nûr, 24/31) ayet-i kerimesine göre, saçını da göstermeyecek. Bizim mezhebimize göre saç da kadının gerçekten süsüdür, ziynetidir, doğrusu da budur. Saçını da göstermeyecek. Bu tabii, ziynet... Bir de kulağına küpe takıyor. Buna da huliyyat deniliyor. Yani sonradan, altın, gümüş, elmas, pırlanta filan. Koluna taktığı bilezik, gerdanına taktığı kolye ve sâire... Bunlar da takma ziynetler. Bir; tabii vücudunun saçı ve sair gibi şeyleri örtecek. Bir de bu öteki ziynetlerini örtecek. Binaen aleyh buna göre, dışarıya makyajlı çıkması, dinen, Kur’anen doğru olmaz. İçeride süslenebilir mi bir hanım? Süslenmesi sevaptır. Yani, hem süslenebilir. Hem de süslenmesi sevaptır, caizdir. Kendi evinde istediği gibi giyinir, takar, takıştırır, sürünür, donanır; güzel kokuları sürebilir ama, dışarıda yapamaz. Bir kadın güzel kokuyu sürse, çarşıya çıksa... Marketten şunu alacağım, bunu alacağım, geleceğim. Tamam. Güzel kokuyla markete gitti-geldi. Dönünceye kadar Allah’ın lânetine uğrar. Allah’ın lâneti yağar üstüne. Neden? Güzel koku surundu. Yanından geçen insanlar, o kokuyu duydukça günaha girer, duydukça günaha girer... Kadın dışarıda alış veriş yapabilir mi? Yapa, yapabilir. Yapmasa daha iyi ama yapabilir. Yaparken nasıl yapacak? Ciddi yapacak. Öyle dükkân sahibiyle ve sâireyle sulu, laubali, güleç filan olmayacak. Bu da bir adaptandır. “—Bunun fiyatı ne? Bilmem ne?” filan o kadar. Fazla öyle şaka-maka ve sâire filan..- İslâm’da uygun değildir. Maalesef bunları bilmiyorlar, yapıyorlar. Bu örtüler, insanın süslü elbiseleri görünmesin diyedir. Hani, elbiseler nakışlı oluyor, süslü oluyor. Bileği, göğsü, şurası, burası ziynet ve sâire... Bunları örtecek ki, zînetlerinizi örtün ayetine uygun hareket etmiş olsun. Dış kıyafet mecburiyeti var mıdır? Bu bakımdan vardır. Yani hem bedeni güzelliklerini, hem de takma güzelliklerini koruması 251 için dış kıyafet mecburiyeti vardır. يَا أَيُهَا النِّبيُّ قُلْ ألَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ ونِسَاءِ المُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جًَلَبِيبِهِنَّ)األحزاب٥٩:( (Yâ eyyühe’n-nebiyyü kul li-ezvâcike ve nisâi’l-mü’minîne yüdnîne aleyhinne min celâbîbihinne) [Ey Peygamber! Hanımlarına, kızlarına ve müminlerin kadınlarına (bir ihtiyaç için dışarı çıktıkları zaman) dış örtülerini üstlerine almalarını söyle!] (Ahzâb, 33/59) ayet-i kerimesi bunu gösteriyor. Tepeden-tırnağa vücudunu örtecek. Örtünün üç esası vardır: Bir, altını göstermeyecek. Şeffaf örtü, örtü sayılmaz. Kalın, Hocam İşte. Soğuk gelmiyor, yağmur girmiyor, bilmem ne… Şeffaf örtü örtü sayılmaz, çıplak sayılır. Peygamber Efendimiz, böyle giyinen kadınlar hakkında hadis-i şerifinde buyuruyor ki: كَاسِيَات عَارِيَاتٌ (Kâsiyatün ariyatün) Kâsiyat, kisve giyinmiş demek. Kâsiyat, kisve kelimesinden geliyor. Giyinmiş ama, âriyatün. Ari’ de, çıplak demek. Giyinmiş ama, çıplak. Kadın giyinmiş ama, çıplak. Neden? Altı görünüyor. Şeffaf, tül ve sâire... Efendim. Yarı şeffaf? Olsun. Bazen kadınların öyle kıyafetleri oluyor ki, bana soruyor. Meselâ akrabam, kızın, hanımın birisi: Nasıl, arkası ışıkta, güneşte olduğu zaman altı belli oluyor mu? Aman belli olmasın, bir de altına belli olmayacak şey giymek icab ediyor. Bakıyoruz, tamam, bir şeyler giymem lâzım. Giyiniyor. Yani, şeffaf ve yarı şeffaf, altı görünmeyecek; bu bir. İkincisi: Dar olmayacak. Dar olup da vücudun tabii güzellikleri belli oldu mu, gene örtünmemiş sayılır. Binaen aleyh, bir (t-shirt) tesettür sayılmaz, dar bir etek tam tesettür sayılmaz. Neden? Tam örtmüyor, hatları belli oluyor; streç bir pantolon tam örtünme 252 olmaz. Bir şey daha diyorlar şimdi, böyle çorap gibi bir şey giyiyorlar. Tayt. Tamam, hep unutuyorum onu; tight... O da caiz olmaz. Neden? Demek ki, tesettürün bir kısmı da ne olacak? Vücut hatları belli olmayacak şekilde olacak. Bol olacak. Ondan sonra, Üçüncü bir şeyi de: yırtmacı oluyor, bilmem nesi oluyor. Aferin, mâşâallah, maksi etek giymiş diyorsun, bakıyorsun, kalçasına kadar kenarı yırtık. Olmaz. Yani, bu gibi şeylere dikkat etmek lâzım! Böyle olmamasına, yani bu gibi mahzurların olmamasına dikkat edin. o. Başı Açık Çalışanın Kazancı Soru: Tamamen başı açık çalışan bir hanımın kazancı haram olur mu? Kazancı yaptığı işle ilgili olarak hüküm alır, başını açmasından dolayı da sorumluluğu olur. Eğer başını açması işinin gereğiyse, ordan ayrılması gerekir; işinin gereği değilse işi normal bir işse örtmesi lâzım. Örtmediği takdirde, tabii kendisi vebal altında kalıyor, işin cinsinden dolayı değildir. Mesela terzilik yapıyor, tamam bu meşru bir kazanç yoludur. Kazancı helaldir ama başını açması kendisinin ayrı bir vebalidir. Tabii iş yerlerinde başınızı örterek çalışmanın mücadelesini de vermeniz lâzım. “—Benim müessesemde başını aç!” diyen bir insana, “Ben de senin müessesende çalışmam!” demeli insan veyahut da “Niye açtırmaya çalışıyorsun? Allah’ın emrini niye karşı çıkıyorsun?” diye onun da mücadelesini vermek lâzım! p. Okulda Baş Açmak Soru: Ben ortaokula gidiyorum, kapalıyım. Fakat okulda açılmak 253 zorundayım. Dersli olduğum için açılmamda bir zarar var mı? Zarar varsa okulu bırakayım mı? Ne yapayım? Bu kapanmak dersli olmakla ilgili değil. Kapanmak Allah’ın emirlerinden bir emir olduğu için kadınların “cilbab” denilen örtülerini üzerlerine alması, tepeden tırnağa örtünmesi âyet-i kerîmelerle emredildiği için insan örtünüyor. Örtünemezse örtünememekten dolayı bir sorumluluk gelir. O sorumluluğu Allah’ın huzurunda savunabilirse; “Yâ Rabbi! Ben şu sebepten örtünemedim.” diye savunurda Allah da mazeretini kabul ederse mazur olur. Kabul etmezse olmaz. Ona biz karışamayız, yani Allah’ın bildiği bir şey. Ama bizim söyleyeceğimiz bir şey: Allah’ın emirlerini tutmak konusunda hepimiz gayretli olmalıyız. Ve tutmak isteyenlere de yardımcı olmalıyız. Bir insan inancından dolayı örtünüyorsa bunun başının açılmaması hususunda da hepimize sorumluluk düştüğünü anlatmak istiyorum. Bu kardeşimiz İslâm’ı yaşamak istiyor. Binâen aleyh herkes “Bunun İslâm’ı yaşamasına engel olmayın!” diye gerekli teşebbüsleri yapmalıdır. 254 12. KADIN-ERKEK İLİŞKİLERİ a. Karışık Çalışmak 1. Soru: Ben bir büyük atölyede çalışıyorum. Orada yarısından fazla kişi bayan. Ben hiç bakmıyorum. Bana şer’an helal mi haram mı? Açıklar mısınız? Bir büyük çalışma yeri olduğu için kadınların örtülü olmak şartıyla orada çalışması esnasında bu da çalışabilir. Çarşı pazar gibidir. Ama “Bir kadınla bir erkek bir odada halvet kalmasın, tek başlarına kalmasın.” diye hadîs-i şerîf var. Böyle tenha kalmamaya dikkat etmek şartıyla umumî bir yerde onlar örtülü bunlar dikkatli, bakmamak şekliyle, ne yapalım, geçim kapısıdır, olabilir. 2. Soru: İktisat Fakültesi üçüncü sınıfta öğrenci olan kızım, tatilde çalışmak istiyor; ne yapayım? Tatilde veya bir başka zamanda bir kadının çalışması olur mu? Olur. Bir kadın terzihanesinde çalışabilir. Haramların, günahların olmadığı bir işyerinde çalışabilir. Kadınlara mahsus bir ticarethanede çalışabilir. Tarlada bahçede çalışanları hep görüyoruz. Ne yapsınlar, geçim dolayısıyla böyle çalışmalar olabilir. Zeytin topluyor... Örtülü, mantolu... Tarlada çapa yapıyor... filân. Çalışabilir bir kadın... Bütün mesele, çalışması esnasında günahlara bulaşmamak, haramlara bulaşmamak; yabancı kimselerle halvet olmamak, yüzgöz olmamak ve Allah’ın istemediği şeyleri yapmamaktır. Eğer ihtiyacı yoksa, bir kızın böyle yabancı kimselerin yanında çalışması, onu yüzsüzleştiriyor. Bir ticarethanede, bir müessesede, şurada burada çalışan; kadın erkek herkesle muhatap olan bir 255 insan, çalıştı mı zarara uğruyor. Pişman olacak durumlar olabiliyor, nâhoş durumlar oluyor. Hiç bu durum olmayacak şekilde çalışması mümkünse, öyle çalıştırsın. Meselâ, bir Kur’an kursunda kız çocuklarına şu dersi vermek, iktisat dersi vermek, fizik kimya dersi vermek, filânca dersi vermek hususunda çalışabilir. Yâni, çalışmasının cinsine göre doğru olur. Cinsi iyi değilse, çalıştırmamak daha iyi olur. Çünkü o zaman bazı zararları çıkıyor. 3. Soru: Bulunduğumuz sitede, süpermarkette erkeklerle kadınlar aynı yerde çalışıyor. Bu durum bir müslüman olarak üzüyor. Ne yapmak lâzım gelir? Peygamber Efendimiz bir hadis-i şerifinde buyurmuş ki: “—Kıyamet alâmetlerinden birisi kadının kocasına dükkânında yardım etmesidir.” O da bir kıyamet alâmetidir. Çünkü nafakayı sağlamak erkeğin görevidir, kadının görevi değildir. Erkek onu sağlayacak. Onun için öyle kadının gelip de dükkânda kocasına yardım etmesi, kıyamet alâmeti olarak hadis-i şerifte zikredilmiş. Uygun olan, mümkün olduğu kadar kadınların, hiç olmazsa erkeklerle karşı karşıya olmayacakları yerlerde çalışmasıdır. Evde örgü örerler, ilik açarlar, düğme dikerler... Bu tarzda yapmaları uygundur. Erkek muhatap oldukları zaman, mecburiyetten oluyorsa bu, tesettürlü olmak şartıyla olabilir. Fakat, onun da mahzurları vardır. Onun için, mümkün olduğu kadar kadınlarla ilgili yerlerde çalışmağa gayret etmeli! b. Kadınlara Vaaz Etmek 1. Soru: İlâhiyat fakültesi mezunu bir hanım, imam-hatip okulunda 256 tesettürlü olarak öğretmenlik mi yapmalı, vaizliği mi tercih etmeli? Bunlardan alınan ücret helâl midir? Bence vaizlği tercih etmeli!.. Bunlardan alınan ücret helâldir. Çünkü, para olmazsa bu vazifeler kim tarafından yapılacak?.. 2. Soru: Erkekler kadınlara hangi şartlarda arada perde olmadan va’z ü nasîhat edilebilir? Kadınlara vaaz vermek, bir arada bulunmak, tehlikeli işlerden birisidir. İki taraflı tehlike vardır. Bir, hoca yönünden tehlike vardır. İki, cemaat yönünden tehlike vardır. Şeytan olduğu için, bu ikisi karşı cins olduğundan çeşitli tehlikeler olur. O bakımdan mümkünse hanımlar kafesin arkasında, perdenin arkasında bulunurlar. Önde erkekler bulunur. O şekilde hoca efendi vaaz eder. Veyahut hoca efendi mecbur kalmışsa, kadınlar topluluğuna hitap etmek zorunda kalmışsa, yanına hanımını alır, mahremini alır. Onunla beraber onlara nasihat eder. Böylece herhangi bir fitnenin zuhura gelmemesine dikkat eder. Mümkünse gözünü kapar. Eski vaizlerden peçe takanlar varmış, yüzüne örtü örtenler varmış. O bakımdan bu konuda mümkün olduğu kadar ihtiyatlı, dikkatli olmağa çalışmakta fayda vardır. c. Karşı Cinse Öğretmenlik 1. Soru: Genç bir erkek, mahallesindeki bir kız öğrenciye Kur’an öğretebilir mi? Öğretemez! Öğretirse ne olur? Aralarında bir şeyler olur sonra... Kızlara hanım öğretmenler öğretsin, erkeklere erkekler öğretsin! Bunlardan çok fitneler çıkar. 257 2. Soru: Öğretmen bir erkek, kız öğrencilerin derslerine girebilir mi? Şu anda giriyor, ne yapmalı? Ben değil böyle okullardaki öğretmenlerden, Kur’an kurslarına gelen vaizden ve müftüden bile şikâyet edildiğini duydum. Ateşle barut yan yana oldu mu, tehlikeli... Pamukla ateş yan yana oldu mu, pamuk tutuşabilir. Onun için, İslâm buna set çekmiştir. Bu tehlike olmasın diye emniyet tertibi almıştır. Niye arabanın deposu en arkadadır? Motorun yanına koyuversinler. Önde, motorun yanında benzin deposu dursun... Yoook, olmaz! Ta en arkadadır benzin deposu… Oradan böyle uzun, incecik, sağlam, çelik bir boru ile motora gelir. Lâlettain bir boru ile de gelmez. “—Neden?..” “—Tutuşur be hocam! Benzin bu... Sigara kıvılcımından bile tutuşur. Oyuncak değil, bunu iyi korumak lâzım!” Onun için, tutuşmasın diye nasıl çelik boru kullanılıyorsa, depo arkada, motor önde, elektrik başka yerde, bilmem ne başka yerde oluyorsa; bu işlere dikkat dikkat etmek lâzım! Sonra, meselâ depoyu öne koysa, bir çarpışma olur, depo bir zedelenir; o çarpışmanın sürtünmesinden bir kıvılcım çıkar, arabalar ateş alır. Arkaya koyuyor ki, çarpma umumiyetle önden olduğu için, kazalarda zayiat ihtimali az olsun diye... Onun için, İslâm da tedbir almıştır; haremlik vardır, selâmlık vardır. “—Hocam, benim kalbim çok temiz!” “—Sen onu git külahıma anlat! Deterjanla mı temizledin?” Peygamber SAS Efendimiz Hazretleri, Hazret-i Fatımatüz Zehrâ’nın evine giderken, yanında da sahabesinden iki kişi varmış. Diyor ki: “—Yâ Fatıma, kızım! Yanımda misafirler de var, perdenin öbür tarafına geç!” 258 Onların kalbi temiz değil miydi? “—Efendim bizim bir tanıdığımız bir hoca var, falanca yerde... ‘Ben ateşle pamuğu yanyana tutmağa mânevî bakımdan güç sahibiyim!’ diyor.” “—Yâhu, sen Peygamber Efendimiz’den daha mı güçlüsün? Bak sen; ateşle barutu yan yana tutacakmış... Öyle saçma şey olmaz!” d. Kadının Sesi 1. Soru: Kadın sesinin haram olup olmadığı hakkında bilgi verir misiniz? Kadının sesi normal konuşmalar için haram değildir. Mesela kadın çarşıya çıktı, alış veriş yapmaya mecbur; çıkabilir. Başka gidecek kimsesi yoksa çıkıp alış veriş yapabilir. Ciddi olmak şartıyla konuşur. Kapı çalındı, kadın arkadan; “—Kim o?” diye sordu. “—Ahmet evde var mı?” “—Evde yok. Şu zaman gelecek.” Bunlar olabilir. Çünkü bunlar normal şeylerdir. Ama arzuları tahrik edici sesler haramdır. Mesela kadının şarkı söylemesi, ilâhi okuması, öbür tarafın dinlemesi gibi şeyler... Bunlar o zaman doğru olmaz, uygun olmaz. 2. Soru: Telefonda yabancı kadına selâm vermek doğru mudur? Telefonda kimse kimseyi görmüyor, ses o tarafa gidiyor. Bu adamların bilmeden bize alıştırdıkları alo, merhaba demek... ingilizlerin hello’sunun İtalyancası alo, onların dilinde merhaba demektir. Müslüman da müslümanla karşılaştığı zaman, ona hayır temenni eder, “Es-selâmü aleyküm!” der. Orada bir fitne bahis konusu değildir, yüzünü görmüyor. Alo diyeceğine, hiç bir 259 şey demeyeceğine, bir hayır temenni etmesinin mahzuru olmayacağı kanaatindeyim. e. Nâmahreme Dokunmak Soru: Otobüste istemeyerek nâmahreme değmek günah veya zinâ mıdır? Günahtır, korunmak lâzım! Zina da olabilir. Çünkü Peygamber Efendimiz SAS buyuruyor ki: “Gözler de zina eder. Eller de zina eder.” “—El nasıl zina eder?” Tutmakla... “—Göz nasıl zina eder?” Bakmakla... Onun için hem gözüne sahip olacak, hem eline sahip olacak, hem de sıkış tepiş yere girmeyecek! Dikkat edecek! Allah korusun... Biz bir kampanya açtık, “Kadınlara ayrı otobüs işletsin belediyeler!” dedik; desteklemediniz. Üç kişi, beş kişi destekledi. İnsanlar lâyık oldukları idareler ile idare olunurlar. Neye lâyıksanız, başınıza o gelir. Güzel bir şey söyledik. Kadınların ayrı otobüsü olsaydı bu iş olur muydu?.. Olmazdı. Kadın da evime yetişeceğim diye içeri giriyor, erkek de giriyor. Otobüsün istiab haddi diye bir şey yok... Kendimize saygımız yok! İngiltere’de bir otobüse, Avrupa’da bir otobüse fazla kimse binemez. Koltukların sayısı doldu mu, “Tamam!” der, almaz. İkinci bir otobüs gelir. Trende sıkış tepiş durmaz insanlar... Bir yolcu fazla oldu mu, bir vagon ilâve ederler. İnsana saygı var... Oranın insanı kendisini saydırıyor. “—Ben parayı vermişim, ayakta kalıyorum; bu da aynı parayı vermiş, oturuyor. Niye?” diyemiyoruz. Müslüman biraz sinirli müslüman olacak! Bu kadar kuzu kuzu 260 müslümanları yatırıp yatırıp keserler, derisini yüzerler. Postunun da üstüne otururlar; öldükten sonra da kurtulmaz!.. Hakkına korusana be adam!.. Ondan sonra artık: “—Kadına değdim günah mı, zina mı?..” Günah ve zina; buyur ayıkla pirincin taşını! “—Ama istemeyerek oldu hocam!” İstemeyerek olunca, tabii hafif oluyor, orası muhakkak... İstedi mi, aşikâre günah ve zina oluyor. İstemeyerek, sakınırken oldu mu; biraz daha hafif oluyor. f. Harama Bakmak Soru: Şu anda ne kadar dikkat etsek şu milletin içinde dolaşırken göze çarpıyor ve ister istemez insanın kalbinde o görüntü canlanıyor. Bundan nasıl korunacağız? Allah razı olsun. Müslüman gözüne sahip olacak. Büyüklerimiz demişler ki; “—Nazar ber kadem gerek.” Bakışı pabucunun ucunda olacak, başı önünde yürüyüp gidecek. Ama tesadüfen başını kaldırdığı zaman bir defa gördü mü bir bakışta günah yoktur. Dönüp ikinci baktığı şeytandandır. İkinci defa kasten bakmayacak. İlk takılanı [düşünmeyecek], Allah’a sığınacak. Gözü etrafta çok dolaşırsa haram şeye çok takılır. Etrafa pek bakmak yok. Usulüyle edebiyle gitmeye çalışacak. g. Karışık Okumak 1. Soru: Başörtülü kızların şu ortamda erkeklerle beraber okumaları caiz midir? Bu kızlar sokağa çıkıyorlar mı?.. Çıkıyorlar. Çarşıya gidiyorlar 261 mı?.. Gidiyorlar. Bakkala gidiyorlar mı?.. Gidiyorlar. Alışveriş yapıyorlar mı?.. Yapıyorlar. Mahzuru var mı?.. E, örtündükten sonra ticaret yasak değil, sokağa çıkmak yasak değil... Şartlarına riayet ettiği takdirde elbette tahsil de yapar. Eğer İslâm’ın emirlerini çiğnemeden okuyabiliyorsa, okusun, İslâm’a faydalı bir meslek edinsin! Sonra oradan İslâm’a hizmet eder. Allah’ın emirlerini çiğneyerek, ona aykırı olarak olmaz!.. 2. Soru: Hanımların pazar yerine giderek alış-veriş yapmaları doğru mudur? Mecbur değilse, kadının gitmemesi evlâdır. Mecburiyet varsa, gidebilir. Gittiği zaman, başı örtülü olacak, tesettürlü olacak, alışverişini yapacak. Yapabilir, yasak değildir. Ama ben, kadınların çarşıya pazara gitmemesini daha uygun görüyorum. “Erkekler bu işi yapsınlar; kadınları çarşıya pazara dökmesinler!” diye tavsiye ederim. 3. Soru: İlâhiyat Fakültesi öğrencisiyiz, kız öğrencilerle beraber aynı sınıfta ders görüyoruz. Kadın erkek bir arada oturmakta bir mahzur var mı? Muhterem kardeşlerim! Nasıl olması gerektiğini anlamak için Peygamber SAS Efendimiz’in zamanına dönelim, bakalım: Peygamber SAS Efendimiz, kızını ziyarete geldi: “—Yâ Fâtıma, yanımda misafirler var, perdenin arkasına geç!” dedi. Şimdi bu benim için ve sizin için çok önemli bir göstergedir. Peygamber Efendimiz kızının evine gidiyor, “Yâ Fâtıma, yanımda misafirler var, perdenin arkasına geç!” diyor. Demek ki, haremlik selâmlık uygulanmasını istiyor Peygamber Efendimiz... Kızının öbür odada olmasını istiyor, yüz yüze olmasını istemiyor. Doğrusu budur, çünkü Peygamber Efendimiz böyle tavsiye etmiş. 262 Kur’an-ı Kerim’de de: وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ )االحزاب٥٣:( (Ve izâ seeltümûhünne metâan fes’elûhünne min verâi hicâb) “Ey mü’minler! Peygamber SAS’in hanımlarından bir şey istediğiniz zaman perdenin arkasından isteyin!” (Ahzab, 33/53) diye emir var... Yâni, kadın erkeğe görünmeyecek! Tesettür bu... Üstü giyimli ama, giyimli de olsa çıkıp görünmeyecek! Doğrusu budur. Peygamber Efendimiz’in çağından, yapılması gereken doğru örnek budur. Fakat bu devirde ve o devirde ve asırlar boyunca insanların ihtiyaçları da oluyor. Meselâ, kocası olmuyor, çarşıya pazara çıkması gerekiyor. O zaman ne yapacak? Örtünmeye riayet ederek, ciddî bir şekilde çarşı pazar vazifesini yapacak. Nitekim bugün de, birçok kadın çarşıya pazara tesettürlü çıkıp, alacağı şeyi alıp geliyor. Göz gördü mü gönül ferman dinlemiyor. En iyisi tesettür olacak, görmeyecek ki, gönle de bir problem olmasın. 4. Soru: Bir bayanın ehliyet alması uygun mudur? Alabilir. Kadın veya erkek herkesin her hüneri öğrenmesi lâzım! Cahil olmaktansa, bilgili olması, hünerli olması iyidir. Mahzuru yoktur. h. Haremlik, Selâmlık 1. Soru: Haremlik, selâmlığın sınırı nedir? Hanımıyla gelen bir akrabam veya arkadaşımla, tesettüre uygun olarak bir arada oturabilir miyiz? 263 Tabii, kendisine nikâh düşmeyen akrabalarıyla oturabilir. Onun dışında nikâh düşenlerle oturmaması, haremlik selâmlık uygulaması uygun olur. Herhangi bir şekilde eğer oturma mecburiyeti çıkmışsa, o zaman da dış tesettürün tam olması lâzım!.. Yâni, sokaktaymış gibi saçın başın tam örtülü olması lâzım ki, günah olmasın! 2. Soru: Kadın kocasının yanında misafirlerle bir arada oturabilir mi? Zaruret varsa, olabilir. Zarûret yoksa, haremlik selâmlık yapmaları daha iyidir. Eğer oturma mecburiyeti varsa, dışardaki gibi oturulacak. Yâni, nasıl çarşıya çıkıyor, nasıl bir yerden bir yere gidiyorsa, onun gibi örtülü olacak. Ama, konuşmalar, yüze bakmalar vs. ilerde bazı zararlara yol açabilir. Onun için, harem ve selâmlıklı oturmak daha iyidir. 3. Soru: “Otobüste veya bankta bir bayanın oturduğu yere bir erkek oturursa, o bayanın sıcaklığından dolayı zina olur.” deniliyor, doğru mu? Doğru değil!.. Fıkıh ilmi ciddi bir ilimdir. Bir ifrata gider fakih, bir de tefride düşer. Hak ne ise onu söylemek, sınırı tam çizmek zorundadır. Jiletle keser gibi, işin girintisini çıkıntısını tam söylemek lâzım! Bir kadın oturmuş, kalkmış gitmiş. Öteki erkek oturmuş. Bu zinâ olmaz. Adamın kalbi fesatsa, o fesadından dolayı, ters düşündüğünden dolayı günaha girer ama, bu zina olmaz. 4. Soru: Genç bir bayanın 70 yaşındaki erkek akrabasının elini öpmesi nasıldır? 264 İslâm’da erkeklerle kadınların el sıkışması, el öpmesi yoktur. El öpmek, bizim Anadolu örfünde var. Tek memleketimizde oluyor. Eğer kendisine nikâh düşmeyecek büyüğü ise; amcası, dayısı filan gibi olabilir. Aksi takdirde nikâh düşebilecek bir kimseyse el öpmeler olmaz. Çünkü kalpleri şeytanlar başka başka şeylere körüklerler. “—Aman eli ne kadar sıcaktı. Şöyleydi böyleydi, pamuk gibiydi…” filan derken, işler büyük günahlara doğru gider. Oyuncak değildir. Bu da oyuncak değildir. Gönül ferman dinlemediğinden İslâm bu işi birbirlerine yaklaştırmamak suretiyle, ateşle barutu uzak tutmak suretiyle ayırmıştır. Çünkü ters şeyler oluyor. Kadının sırtı güneşten yanmış. Doktora gitmiş, krem sürecek. Doktor sırtına kremi sürmeye başlamış. Ondan sonra iş kötüye varmış… Çünkü bu işin şakası yok, oyuncak değil! “—Doktor şöyledir böyledir…” filan diyorlar. Biz; “Erkek doğum mütehassısı olur mu?” filan diyoruz, kızıyorlar. Bak ne kadar ters durumlar oluyor. Birisinden hatırlıyorum: “Yılışa yılışa, utanmadan, kaç tane kızın kızlığını iğfal ettiğini, doktorlardan duydum ben.” diyordu. İslâm’ın her emri güzeldir. Taassup değildir, doğrudur. Garantidir ve faydalıdır. Sonunda bu işten herkes memnun olur. İslâm’a aykırı her şey de zararlıdır. Sonunda fitne fesat çıkar. Oyuncak değildir. Avrupa’ya, Amerika’ya öğrenci gönderirken annelere babalara diyorum ki; “—Evlendirmeden göndermeyin! Oranın kızları şeytan! Allem eder kallem eder bizim safları aldatır!” Dinlemeyenler birkaç sene birkaç ay sonra boynu bükük geliyorlar: “—Hocam, bizim oğlan söz dinlemedi. Bize âsi geldi. Gitti bir İngiliz kızı aldı, Alman kızı aldı, Amerikan kızı aldı…” 265 Bekâr gönderirsen öyle olur. Kendisine hâkim olamaz. Çünkü ötekiler şeytan! Okullarda onlara bu işin nasıl olacağını öğretiyorlar. Bu günlerde insan, gazeteleri evine sokacak durumda değil! Neler var! 5. Soru: Sizlerin sözlerinizle ticarete başladım. El-hamdü lillâh başarılı oldum. Sizden ricam, ticaret esnasında bayanlarla tokalaşma durumu söz konusu oluyor. Bu durumda ne yapmalıyız? Peygamber SAS Efendimiz bey’at alırken dahi hanımlarla musafaha etmemiştir, el tutmamıştır. Sünneti seniyye, Efendimiz’den gördüğümüz görenek budur. Biz şey yapacağız; nasıl sakal bırakıyorsak, başkaları tıraş oluyor biz sakal bırakıyoruz. Nasıl kıyafetimizde özel durumlar oluyorsa, bilhassa hanımlarda, beylerde de dikkat edebilenler memuriyeti, vesairesi dolayısıyla imkanları olanlar nasıl böyle mümkün olduğu kadar İslâmî olduğunu düşündüğü kıyafetleri giyebiliyorlarsa biz de davranışlarımızda da İslâmî olacağız. Yani düğünümüzde İslâmî olacak, selamlaşmamız da İslâmî olacak, herkes bizi bilecek. Ben askere giderken yüksek mühendis bir kardeşim dedi ki; “—Hanımını sakın askere götürme.” dedi. Götürmeyeyim ama kime bırakayım? Allah bana emanet etmiş yani çoluk çocuk sorumlusu benim. Bıraktığım insanlara yük olacak. Yani hoca Efendimiz’e vesaireye mi şey yapacağım. Dedi ki: “Orada komutanlar zorlarlar çok zor duruma düşersin. Akşam dans olur, şey olur, toplantıya çağırırlar, gitmediğin zaman onlar sıkıştırırlar.” filan dedi. Onu yapmışlar, onun başına o olaylar gelmiş; “Sakın hanımını götürme!” dedi. Biz gittik. Nasıl gittik? Otobüsün altına iki tane Anadolulu 266 şeyler gibi yatakları, denkleri atıp beş kişilik aile olarak askerlik yaptığımız yere, Ağrı’nın Patnos ilçesine gittik ve ilk baştan beri tavrımızı belli ettik. Hiç bir şeyi sakınmadık çünkü sakındığın zaman, sakladığın zaman daha fena oluyor. Çok açık olduğun zaman herkes seni öyle kabul ediyor. İçki içen ayyaş bir binbaşı vardı, gelip bize dinî mesele sorardı. Alay komutanı şâribü’l-leyli ve’n-nehâr idi. Allah kurtarsın. Beni çağırdı; “Hocam, alayımızda kazalar çok oluyor. Acaba kurban kessek, kanlarını her aracın önüne birer parmak sürsek kazalar engellenir mi?” Dedim, kanla kazaların engellenmesi arasında bir münasebet yoktur ama kurbanı Allah kabul ederse, dualarınızı kabul ederse kaza olmayabilir filan dedim. Yani insanlar size adapte oluyor. Siz tavrınızı yumuşak ama kararlı bir şekilde ortaya koyduğunuz zaman karşı taraf size adapte oluyor. “—Çok teşekkür ederim. Ben el sıkmıyorum.” diye alıştırırsınız kendinizi, herkes de bilir. Bir defa: “—Tamam, bu iflah olmaz, ıslah olmaz. Bunun hali budur.” derler, o halinle kabul ederler. El sıkmak uygun olmuyor. i. Kadınlar ve Ziynet Eşyası Soru: Kadınlar altın, yani ziynet eşyası, huliyyât takabilir mi? Takabilir. Erkekler takamaz. Altın bu ümmetin erkeklerine yasaktır. Yüzük olsun, künye olsun, başka şekilde olsun olmaz; erkekler sade olacak. Böyle bir şey yoktur. Kadınlar takabilir. Altını, gümüşü biriktirip de Allah yolunda sarf etmeyenlere cehennemde azap edileceğine dâir âyet-i kerîme var; Bunun üzerine sahâbe-i kirâm çok üzülmüşler, korkmuşlar, ağlaşmışlar. O zaman Peygamber Efendimiz; “Farz olan hizmetleri, mâlî 267 hizmetleri yapar, zekâtını verirse olabilir.” buyurmuştur. Dinî hizmetlerini, hayrını, hasenâtını yaptıktan sonra bir kadının huliyyâtı, küpesi, bileziği, yüzüğü olabilir; takabilir, kadınlar için müsaade var. Kadınlar için ipek giyinmeye de müsaade edilmiştir. Bak burada kadınlar hiç ses çıkarmıyorlar, bak erkeklere yok işte. Hani “Kadın erkek eşitliği yok.” derken kıyamet koparan o feministler burada gık demiyorlar. Bak onlara altın takmak var, erkeklere yok. İpek giymek var, oh serin serin ama erkeklere yok. Demek ki mâkul ölçüler neyi gerektiriyorsa İslâm onu gösteriyor. j. Hanımların Öğretmenlik Yapması 1. Soru: Bir hanım coğrafya öğretmenliği yapabilir mi? Bir hanım olduğu için muhatapları önem kazanıyor. Muhatabı küçük, tıfıl çocuklar değil... Coğrafya öğretmeni olduğu için muhatabı ilkokulu bitirmiş, büluğa ermiş kimseler... O bakımdan bir mahzur vardır. Karşısında sakallı, bıyıklı, yetişkin insanlar olduğu için bir mahzur bahis konusudur. Sonra orda o vazifeyi yaparken saçı başı ne olacak?.. Gidip geldiği zaman, orda konuşmalar ve sâire ne olacak?.. Hizmetini kızlara yönelik olarak yapabilirse; başını açmadan, Allah’ın emirlerini çiğnemeden yapabilirse, yapabilir. Aksi takdirde mahzurlu olur. k. Erkek Doktora Muayene Soru: Bir kadın, bir erkek doktora muayene olabilir mi? Nâmahrem yerinden röntgen çekinebilir mi? Eğer kadın mütehassıs varsa, onu bulmaya gayret eder; mümkün olduğu kadar kendi cinsinden olan kadın bir doktora muayene olmaya gayret eder. Bunu istemek kendisinin de 268 hakkıdır; ama çare yoksa, çaresiz ise; terbiyeli, aklı başında müslüman bir doktora muayene olabilir, röntgen çektirilebilir. Çare varsa mümkün oldukça kadına çektirmeye çalışmalıdır. El-hamdü lillah biz şimdi doktor kardeşlerimizle bir kadın polikliniği açmaya da çalışıyoruz. Bu Türkiye’de büyük bir derttir. İslâm düşmanlarının inadı vardır; doğum mütehassısı bölümüne erkek ebe yani erkek kadın doğum mütehassısı yetiştiriyorlar. “İlla erkekler doğum yaptırsın.” diye inatlarından kız talebe bile almıyorlar. İnatları var. Üniversitelerde, tıbbiyelerde inançsız kimselerin böyle inatları var. Biz de hanımlarımızı mümkün oldukça hanım doktorlara muayene ettirmeye gayret ediyoruz. Birisini bir kadın doktora gönderdik. Kadın hastalığı var, nâmahrem yeri açılacak, bakılacak; yani soyunacak. Biz gönderdiğimiz halde kadın doktor; “—Seni talebelerin önünde soyacağım, öyle muayene edeceğim.” demiş. O da şaşırmış: “—Olur mu öyle şey?” demiş. “—Pekiyi, bu talebeler nasıl öğrenecek?” diyormuş. Ayarlarsan başka türlü olur. İstenince her şey oluyor, ne diye inat ediyorsun? İlla erkeğe baktıracaksın, müslümanın inancını zedeletmeye çalışacaksın. Bizim inancımız böyle olduğuna göre ona göre ayarla. Ankara’da bir kadıncağızın röntgeni çekilecek. Kadın gitmiş bakmış, pos bıyıklı bir röntgen uzmanı. “Soyun hanım” demiş. Hanımefendi; “—Ben kadın röntgenci istiyorum.” demiş kibarca. “—Oh, oh” demiş; “Bırak bu kafayı kadın, bırak. Biraz Avrupa gör, medeniyet gör.” O da boynunu bükmüş; “—Ben zaten İngiliz’im.” demiş. İngiltere’de kardeşimizin biriyle evlendi de oradan Türkiye’ye gelin geldi, İngiliz aslında... Bizim bu taraftaki dangalak böyle diyor. 269 Bu mantık değil. Bir kadın mütehassıs koy, bir kadın röntgenci koy; kadınların gönlü olsun. Kadın bölümünü ayır. Utanmıyor musun? Maalesef böyle bir inatlaşma vardır, müslümanların kusurudur. Müslümanlar kendilerinin camisini, kadın hastanesini müesseselerini kuramıyorlar; kendi emirlerine uygun faizsiz müesseselerini, helal müesseselerini kuramıyorlar. Yahudiler kuruyor; dünyanın her yerinde uçaklarda yahudi yemeği vardır. “Ben yahudiyim, yahudi yemeği istiyorum.” deyince ona hahamın kestiği etten yapılmış yemek gelir. Dünyanın her yerinde müslüman vardır; “Ben müslümanın etini istiyorum; bana müslüman yemeği getirin.” diye diretmiyorlar. Domuzu yiyorlar veyahut adam “Bu et domuz eti değildir.” diyor. Olsun. İsterse domuz eti olmasın ama hayvanın kafası kesilmemişse yine murdardır; o da haramdır. Sen bir tokmağı kafasına indiriyorsun, hayvanı murdar ediyorsun ondan sonra “Tamam, bu sığır etidir.” diyorsun. Sığır etidir ama murdar. Koyunun bile boynuna ip dolansa boğulsa eti yenmez. Kesecek, kanı çıkacak. Şimdi Yirminci Yüzyıl’da yeni yeni anlaşılmış; kan çıkmadığı zaman damarlarda kaldığı zaman orada mikroplanıyormuş ve et bozuluyormuş. Ha 1400 yıl sonra uyandınız maşallah! İslâm “kan akacak” diye bunu 1400 yıl önceden söylemiş. Et yenilecekse kesilecek, kanı şorlatılacak, akacak. İşte et o zaman dayanacak. Kafasına bir tokmak vuruyorlar, bir elektriktik şoku veriyorlar. Hayvan bayılıyor; ondan sonra murdar oluyor. Müslümanlar gevşek olduğundan, dikkatsiz olduğundan bu müesseseleri kuramamış. “—Canım ne olur yerse?” Elinin körü olur. Sen müesseseni kurmaya çalışsan ne olur? Sen müesseseni kurma, kendi keyfine uygun olan şeyi kurma; ondan sonra, “Çişli şeyi yesek olur mu, içsek olur mu?” bilmem ne. İçme be adam, içmemeye çalış, temizini bulmaya çalış. Ne diye 270 “İlla murdarı yiyeceğim, illa haramı işleyeceğim.” diye çalışıyorsun? Evet, ölüm tehlikesi varsa, başka doktor yoksa, çare yoksa tamam; erkek doktor muayene eder ama niye kadın doktor muayene etmesin? Çünkü kafaları bozuluyor. Çeşit çeşit şeyler duyuyoruz. Ben doktorların ağzından çeşit çeşit menfi şeyler duyuyorum. Askerlikte bir doktor vardı, terbiyesiz neler anlatıyordu. Doktor. Tabi mecburen askere gitmiş. Orada her çeşit insanla harman oluyorsun. Yaptığı melanetleri, günahları saya saya bitiremiyor. Şimdi ona muayeneye gidilir mi? Böyle bir hayduta gidilmez. O zaman müslüman olarak tedbir al. Müslümanların tedbir alması lâzım. l. Kız Öğrencilerle İlgilenmek Soru: Okulumuzdaki başörtülü hanımlar biz erkeklerden onlarla ilgilenmediğimizden şikâyet ediyorlar. Bu durumdan yararlanan radikal denilen bazı kimseler hanımlarla ilgilenerek onları yönlendiriyorlar. Ne buyurursunuz? Bir müslümanın bir müslümana yardım etmesi boynunun borcudur. Hadîs-i şerîfler çoktur, bu hususta bir sürü hadîs-i şerîf okuyabiliriz: “—Müslüman müslümanın kardeşidir. Ona zulmetmez, ona hakaret etmez, onu yardımsız bırakmaz.” Yardımsız bırakıyorsan, ötekiler tutuyorsa; elinden tutana aşk olsun, sana da yuh olsun. m. Okullarda Dejenerasyon Soru: Bir anne baba var. Bunların erkek çocukları üniversitede başka bir şehirde okuyor. Önceleri müslüman arkadaşlarıyla beraber 271 kalıyorlarken onlarla anlaşamayıp başka arkadaşlar ile oturmaya başlıyor. Daha sonra ise bir kız arkadaşıyla beraberce kalmaya ve nikâhsız evlilik hayatı sürmeye başlıyor. Baba Kurban Bayramı’nda keseceği kurban parasını oğluna kızlı erkekli deniz kampı yapsın, eğlensinler diye verip bayramda kurban kesmiyor. Ve oğlunun hayatını öğrenince hiç menfî bir tavır takınmıyor, ileride evleneceklermiş diye. Oğlana karşı anne de hiçbir tavır takınmıyor. Bu adam hacıdır, namaz da kılar; İslâm açısından bunların durumları nedir? Baba oğluna okuyor olmasından dolayı maddî destek vermeye devam etmektedir. Bu anne babaya İslâm’ın bakışı nasıldır? Bunlara göz yummaktadırlar. Tabii bu karşımıza müslümanların ne kadar dejenere olduğunu gösteren sahne çiziyor. Bir adam var. Bu adamın çocuğu var. Şehre gönderilmiş. Şu anda zina hâlinde, bir kadınla nikâhsız yaşıyor. Her gün günaha giriyorlar. Her gün zina… Bu zina hâlinde olmasından dolayı hacı olan, namaz da kılan baba ve anne rahatsız olmuyor. Kurban kesmiyorlar, çocuklarına yesinler içsinler diye kurban paralarını buraya gönderiyorlar, kurban borcu üzerlerinde kalıyor. Zinaya razı olmalarından dolayı, reaksiyon göstermemelerinden dolayı çok büyük günahlara giriyorlar. Çocuk da nikâhsız yaşadığından dolayı çok büyük günahlara giriyor. İşte cahillikten, işte İslâm’ı bilmemekten bir cemiyetin fertleri, sözde müslümanlar ne hâle geliyorlar, görün! Enteresan bir sahne... n. Hanımların Hakları Soru: Allah hanımları korumuştur ve çok hak sahibi yapmıştır ama, en dindar erkek bile olsa, işine gelmeyince oralı olmuyorlar. Mesela çocuk bakımı bir, mehir iki… Üç, yemek yapmak… Dört, hanımı çalıştırıp da sonra parasını almak. 272 Tabii dördüncüsüne hakkı yok ama, çocuk bakmak erkek görevi değildir. İkincisine hakkı vardır, mehir kadının hakkıdır erkeğin kadına mehri vermesi lâzımdır. Çocuğu bakmak deyince açıklama yapayım. Çocuğun yemesi, gıdası, barınması, ve sairesi babanın görevidir. Baba kazanacak anne sorumlu değildir. İsterse meme bile vermez ama çocuğun bakılması, yetişmesinde annenin de sorumluluğu vardır. Çocuğa baba bakmaz. Yemek yapmakla da sorumlu değildir baba, yani buğday ekmeği getirdiği zaman kadının katık istemeye hakkı yoktur. Kimsenin hakkı yoktur çünkü buğday ekmeği güzel bir gıdadır, başka bir şeye lüzum kalmaz. O bakımdan ille yemek yapacaksın, geç mutfağa, tak önlüğü, yıka bulaşığı filan gibi bir şey mâkul bir şey değil ama şu var ki şimdi adam, erkek dışarıda çalışıyor hanım da evde duruyor, bir iş bölümü oluyor. Hayat müşterek olduğundan o ev işlerini yapıyor, yemek yapıyor, çocuğa bakıyor, ötekisi de dışarıda kazanıyor, getiriyor beraber yiyip içiyorlar, mutlu oluyorlar. Burada çocuğa sen bakacaksın demeğe hakkı yok! Ama beraber bakarlar, bazen o bir yere gider çocuğa bakabilir. Mehir hakkıdır. Erkekten kadın mehri istediği zaman alır, vermesi lâzım. Hanımı çalıştırıp da parasını almak erkeğe yakışmaz. Hanımın parası erkeğe uygun değildir. Hanımı çalıştırmak bile uygun değildir ama çalışmanın şekilleri var. Kadın mesela evde terzilik yapıyor, bilmem ne yapıyor, kazanıyor ayrı. O yani herkesin kazancı kendisinedir. Koca oldu diye parayı elinden alamaz, haksızdır. Rızası olmadan aldığı zaman kul hakkı yemiş olur. o. Hanımların Seyahati 1. Soru: Öğrenci olduğumuzdan imkânsızlıklar dolayısıyla memlekete 273 yalnız gidiyoruz. Ne buyurursunuz? Tabii bir müslüman hanımın yalnız başına seyahati bizim mezhebimizde hatalıdır. Bir mahremiyle gitmeye çalışması ve bunu prensip edinmesi; sağı solu, ana baba ve kardeşleri de zorlaması lâzım. “Benim tahsilim bitti, gelin beni alın götürün…” filan demesi lâzım. İşin doğrusu budur. Ama ne yapsa çare olmuyorsa, o zaman da emniyet tedbirlerine riayet ederek, birkaç arkadaşıyla gündüz gözüyle gitmeye çalışmalı. 2. Soru: Bekâr olan bayanlar doksan kilometreden yukarı mesafelere konferans veya sohbet için erkeklerle haremliğe, selamlığa riayet ederek yolculuk edip gidebilirler mi? Bizim mezhebimize göre olmuyor ama “Yol emniyeti varsa ve bir fitne bahis konusu değilse olabilir.” diyen bazı kimseler de var. Tehlikeden hâlî değil; mahremini alıp öyle gitsin. Mezhebimize uygun hareket etsin. 3. Soru: Bir bayan tesettürlü olmak kaydıyla, bir iki bayan arkadaşıyla pastaneye gidip çay içebilir mi? Pastanede garson var, başkaları var, onlarla oturmuş, konuşmuş oluyorlar. Size eskiden beri söylüyorum, tesettürün iki çeşidi vardır: Bir, giyimle tesettür; bir de erkeklerin bulunduğu yerde bulunmamak tarzında tesettür. Bizim memleketimizde eskiden kadınlar çarşı pazara çıkmazlardı. Çarşının olduğu sokaktan gitmezlerdi, arka sokaktan gidilirdi. Çarşıdan kadın geçmezdi. Mesela Hz. Âişe Validemiz diyor ki: “—Tesettürle emrolunmamıştık. Ben bahçeye çıktım da filanca filancayı gördüm.” Tabii bahçeye elbette yine örtülü çıktı. Ama bahçeye bile 274 çıkmamak, perdenin arkasında olmak. Kendisine birisi sorduğu veya evden birisi bir şey istediği zaman perde arkasından vermek Kur’ân-ı Kerîm’de emrolunduğu için erkeklerin yanında hiç olmamak da bir çeşit tesettürdür. Ve daha güzeli budur. Erkeklerin arasına gir, etraf kaynıyor, garson erkek, çay iç, sokakta dolaş... Bunlar biraz uygun olmuyor. Zaruret varsa olur. Çok yoruldun, bir yerden bir yere gidiyorsun, otobüs durdu, mola verdi, mecbursun; mecburiyetlerde olur. Ama ihtiyarî olarak yapmamaya çalışmak lâzım. 275 14. SAKAL a.Sakalda Ölçü 1. Soru: Giyim ve kuşam ile sakalda ölçü nedir? Sakalda büyüklerimizin ölçüsü; çok fazla uzun olmaması, şöyle bir tutam olması şöhret bulmuştur. Ama biraz kısa da olsa, yine sakal sünneti yerine gelmiş olur. Giyim ve kuşamda ifrata, tefrite kaçmamak; yâni mübtezel olmadan, çok şatafatlı olmadan giyinmek ana ölçüdür. Kadınlar için dar olmaması, altını göstermemesi ölçüdür. Yırtmaçlı, açık saçık olmaması ölçüdür. Bu genel kaidelerin altında, fazla böbürlenmeye yol açmayacak gibi, derli toplu, mahrem yerlerini örtecek bir giyimle giyinmelidir. 2. Soru: Sakalın en az miktarı ne kadardır? Sakalı kökten tıraş etmedin mi, isterse azıcık bile olsa, hiç olmazsa haram işlememiş oluyorsun. Bunun uygun olan şekli hususunda ulemânın çeşitli görüşleri var... Genel görüş, şöyle bir tutam kadar olursa, daha iyidir demişler. 3. Soru: Sakalın sünnet şekli nasıldır? Söyledik, bir tutam miktarı olması, bıyıkların kısa sakalın uzun olması... 4. Soru: Sakalım az; sakal bırakayım mı? 276 Az olsun, çok olsun; Allah rızası için sakal bırakmayı tavsiye ederim. 5. Soru: Sünnet-i seniyyeye uygun olarak sakal bıraktım; dua eder misiniz? Allah-u Teâlâ Hazretleri mübarek eylesin... Peygamber Efendimiz’in daha öteki sünnetlerini de yapmayı nasib eylesin... Peygamber Efendimiz’in sünnetlerini ihyâ eyleyip şehid sevapları kazanmayı, ona ve bizlere nasib eylesin... Peygamber Efendimiz’in şefaatine erdirip, ahirette Peygamber Efendimiz’e komşu olmayı, bu kardeşimize ve bizlere nasib eylesin... b. Sakal Kesmek 1. Soru: Sakal bırakmak sünnet... Sakal bırakıp kesmek mi, yoksa her 277 zaman, her gün kesmek mi haramdır? Sakalı kesmek, Efendimiz’in tavsiyesine aykırıdır. Hilkati tağyirdir. Bazılarına göre haramdır, bazılarına göre hükmü değişiktir. Kesmemek lâzım!.. Ama memurdur, polistir, askerdir, öğrencidir; mecburdur. O zaman kesiyor ama, Allah’tan af dileyerek kessin; fırsat olduğu zaman sakalını bıraksın. 2. Soru: Sakal kazıyarak tıraş etmek hangi hükme girer? Haram hükmüne girer; sakal kazımak haramdır. 3. Soru: Sakalı kazımak haram mıdır? Sakalı kazımak haramdır. Bütün mezheplerin kitaplarında böyle yazar. Sakalın bırakılması sünnettir. Uzunluğu kısalığı konusunda ulemânın sözleri vardır. Orta söz: Bir elin tutacağı kadar uzun olmasıdır. Uzun da olabilir ama hiç olmazsa kısa bile olsa birazcık sakalı oldu mu haramı işlememiş, kazıma haramını yapmamış oluyor. Sakalı kazımak, hılkati tağyir sebebiyle haramdır. فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اهللَِّ )النساء١١٩:( (Feleyuğayyirunne halka’llàh) [Allah’ın yarattığını değiştirecekler.] (Nisâ, 4/119) ayet-i kerimesinin o cümlesine göre haramdır. Ama meselâ, polise amirleri “Kazıyacaksın!” diyor. Askere yönetmelik “Kazıyacaksın!” diyor. Bazı yerlerde bu usûl konulmuş olduğundan, sorumluluk onu koyanlara aittir. Kazımak zorunda kalanlar belki kendilerini; “—Ben istemiyordum ama ne yapayım, yukarıdakiler öyle 278 koymuş, ondan oldu.” diye savunabilirler. Belki onlarda da biraz suç vardır. Tepeden bir baskı olmadığı zaman, kazımak doğru değildir. Sakalı bırakmak lâzımdır. Said-i Nursî, ben hatırlıyorum, “Ben sık hapse girip çıkıyorum, onun için bırakmıyorum.” diyor. Böyle bir savunma yapıyor. Sakalın aleyhinde değil de, kendisinin özel durumu dolayısıyla böyle yaptığını söylüyor. Tabii ben onun o görüşünü doğru görmüyorum. Öyle dese bile doğru görmüyorum. “Sakala hakaret ettirtmem.” demiş oluyor. Yani, ondan sakal bırakmamış oluyor. Bence öyle değil. “—Yâ Rabbi! Ben sakala müsaade olduğu zaman bıraktım, zalimler kesti.” der. Çünkü adamı hapse alıyor... Kendisi de müslüman, kendisine de hakaret ediyor. Sakalına değil, doğrudan doğruya kendisine hakaret ediyor. Hapse alıyor, ne yapalım, mazlum. “—Ben istemiyordum ama onlar kestiler yâ Rabbi!” der, kendisini savunur. Binâen aleyh, bırakması lâzımdı. Bir de tabii, Said-i Nursî’den önce, Said-i Nursî olmasaydı ne yapacaktı insanlar? Said-i Nursî’yi mi misal getireceklerdi? Getiremezlerdi. Daha doğmamıştı. Said-i Nursî’den önce doğru olmayan bir şey, Said-i Nursî’den sonra “Said-i Nursî yaptı.” diye doğru olacak değil. Said-i Nursî dinin ahkâmını değiştirecek değil. Belki kendisi mağdur olur; “Benim sakal bırakmamam bu sebepten oldu yâ Rabbi!” diye. Kendisinin bileceği bir şey, şahsî bir durum. O başkasına misal olamaz. Durumu müsait olanın sakal bırakması lâzımdır, mecburîdir. 3. Soru: Sakal kesmenin mezheblere göre hükmü nedir. Sakal kesmek bütün mezheblere göre haramdır, doğru değildir. Müslümanın böyle sakal kesmesi yoktu, sonradan çıktı bu... 279 Sakalı kesmek, bıyığı kesmek Batı ile tanıştıktan sonra çıktı. Gayrimüslimlere benzemek yönünden uygun değildir. Sakalı kesmek hilkati tağyirdir, haramdır. Ayet-i kerimede, şeytanın: “Ben şeytan olarak müslümanların sağından, solundan gideceğim, geleceğim; فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اهللَِّ )النساء١١٩:( (Feleyuğayyirunne halka’llàh) [Allah’ın yarattığını değiştirecekler.] (Nisâ, 4/119 dediği buyruluyor. Allah buraya sakal koymuş, kökü deride, yâni hilkatimizde var... O halde, bu böyle olacak. Bunu kesmek, hilkati değiştirmek oluyor. Kadınlara vermemiş, erkeğe vermiş. Demek ki, erkek sakallı olacak! Hilkate uygun olan bu... Kadınlara benzemek yönünden kesilmesi uygun değildir. Hadis-i şerifler çok... Peygamber SAS buyurmuş ki: 16 قُصُّوا الشَّوَارِب،َ وَأعْفُوا اللِّحٰ ى )حم. عن أبي هريرة( (Kussu’ş-şevâribe, ve a’fü’l-lihà) “Bıyıkları kısaltınız, sakalı uzatınız!” buyurmuş. Sahih hadis-i şerifler vardır bu hususta... Râmuz’da da vardır, başka kitaplarda da vardır. Ayet de vardır, hadis de vardır. Binâen aleyh, eğer mânisi yoksa sakal bırakması lâzım bir müslümanın! Mâni ne olabilir? Polistir, dairesi müsaade etmiyor... Askerdir, dairesi müsaade etmiyor... Öğrencidir, okulda kıyamet kopuyor... Aslında müsaade 16 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.229, no:7132; Ebû Hüreyre RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XI, s.152, no:11335; Heysemî, Mecmaü’z-Zevâid, c.V, s.305, no:8863; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.653, no:17226; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.97, no:1876; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XV, s.154, no:15202. 280 etmeleri lâzım, ama etmiyorlar. Yâni, antidemokratik... Ben Almanya’ya gittim, orada polis sakallı idi. Sakallı PTT bakanları vardı o zaman... Sakallı askerleri vardı, generalleri vardı. Bizde askerde iç hizmet nizamnamesi denmiş, sakal bıyık kesilecek denmiş. Polisin eskiden bıyığına müsaade ediliyordu, şimdi bıyık da kesilecek denmiş. Ağlıyor bazıları... “Yâhu, ben bıyığımı kesince hoşuma gitmiyor.” filân diyor. Bunlara aslında, işin doğrusu müsaade etmek lâzım!.. Alman sakallı oluyor polis oluyor, asker oluyor, bir şey olmuyor da; bizde de serbest olsa ne olur?.. Burada bir antidemokratiklik var... Yâni, insanın hürriyetine müdahale var... Bırak bıraksın!.. Hem de bir de, dînî bakımdan mahzurlu oluyor kesmesi... O zaman niye bunu dînî bakımdan mahzurlu duruma düşürüyor yönetim?.. Hani lâiklik?.. Hani dilinden düşürmediği lâiklik?.. Hani lâiklik, kimsenin dînî işlerine karışmamaktı?.. Niye karışılıyor?.. 4. Soru: Paralı özel dershanelerin verdiği bilgisayar kurslarına gitmek istiyorum. Sakallı olduğum için almıyorlar. Bu bilgisayar eğitimini görmek için sakalımı kesebilir miyim? Kesemezsiniz! Çünkü, o olmasa da insan yaşar, ölmez yâni... Aslî bir şey değildir, kesmeğe orda ruhsat yoktur. Bakarsınız, sakallı kabul eden bir bilgisayar kursu olur; orda çalışmak daha hayırlı olur. Öyle bilgisayar kursuna sakal kesme şartını koyan yerden ne fayda olacak?.. 5. Soru: Bir görev almak için veya tayin olmak için, geçici olarak sakal kesmenin hükmü nedir. Bu işin cinsine bağlıdır. O heriflere eyvallah etmek mecburiyeti varsa, o mecburiyet de şer’an makbul bir mecburiyetse, o zaman buna da bir cevaz kapısı açılır. Ama, şer’an 281 bir mecburiyet yoksa, ufak tefek şeylerden ikide birde sakalı kazımak uygun değildir. İnsan biraz kale gibi sağlam durmaya çalışmalı, herkese eyvallah etmemeli!.. 6. Soru: İşyerinde sakalımı kesmek istiyorlar; ne yapayım? Kestirmesin! Çünkü kimsenin başkasının sakalını kestirmeğe hakkı yoktur. Bu bir zorbalıktır. Yirminci Yüzyıl’ın işi değil, Amazon ormanlarındaki vahşilerin işidir bu... Onlardan bazıları kaçmış, Türkiye’ye gelmiş; böyle yapıyorlar maalesef... Kestirmezsiniz! Allah başka bir iş nasib eder. Veyahut, “Niçin kestiriyorsunuz, ayıp değil mi, günah değil mi?.. Hakkınız yok!” filân diye söylersiniz, müdafaa edersiniz hakkınızı... Bunu yazan sakallı olduğuna göre, erkek... Kızları düşünün!.. Bir başörtüsü uğrunda kimlerle uğraşıyorlar, ne zıpırlarla, zibidilerle uğraşıyorlar... Nerelerden nerelere kadar, ne sıkıntılar çekiyorlar... Aşkolsun, tâviz vermiyorlar, başörtüsünü açmıyorlar. Yollarından geri durmuyorlar. Onların metânetinden, kız oldukları halde o sebatlarından ibret almak lâzım! 7. Soru: Bazı ortamlarda bazı durumlarda sakal kesilebilir mi? Okulda mesela sakallı almıyorlar, imtihana giremiyoruz, işyerinde izin verilmiyor. Bir mazeret olunca, mecburiyet olduğu zaman artık mazeretine göre kesebilir, vebali ötekisine olmak üzere... Mecburiyet yoksa kesemez. 8. Soru: Ben bir Yahudi’nin yanında çalışıyorum. Sakal hariç diğer ibadetlerime karışmıyor. Yalnız bankaya ve müşterilere gittiğim için sakal bırakmama izin vermiyor. Ben işimden memnunum. Bu konuda ne yapmam gerekir? Sakal sünnettir. Sakalın kesilmesi bütün mezheplere göre 282 haramdır. Ama şimdi mecburiyetlerden, baskıyla, töre değiştiğinden ve bazı yerlerde yasaklandığından yapılmıyor. Yasaklayanlar vebal altında kalır. Bu şartta bunun bir dinî mahiyeti olduğu söylenebilir. Ressamlar sakal bırakıyor. Sanatkârlar sakal bırakıyor. Mimarlar sakal bırakıyor, saç uzatıyor. Barış Manço omuzlarına kadar saçını uzatıyor. Herkes istediğini yapıyor. “Bu konuda hürriyetlere müdahale etmek doğru değildir.” diye söylemesi lâzım. c. Sakal ve Hanımlar 1. Soru: “Sakalı bırakırken hanımın müsaadesini almak gerekiyor.” diyorlar; doğru mu? Doğru değildir. Sakalı kesmek haramdır. Bırakmak gerekli olduğundan... Sorarsanız, “Yapma!” der. Bazı kimselere sorsanız, “Namaz kılma!” der, bazı kimselere sorsanız, “Oruç tutma!” der. 2. Soru: Birisine hanımı: “Şu sakalı kes! Sakalın sakala benzemiyor, tek tük... Hiç olmazsa bir müddet kes de biraz çoğalsın, sonra yine bırakırsın.” demiş. Bu bir aldatmacadır. Sakal tek tük de olsa, kesmeyin! Süfyân-ı Sevrî Hazretleri karanlıkta hırkasını giymiş, dışarı çıkmış. Dışarıda: “—Yâ imam, hırkayı ters giymişsin; çıkart da doğru düzgün giy!” demişler. Bakmış, hırka ters... Demiş ki: “—Ben o hırkayı Allah rızası için giymiştim, kul rızası için çıkartmam onu!” demiş. Sakalı tek tük de olsa kesmesin. Sonra ucundan düzelttikçe, gelir arkası... Sakalı kesmek haram! 283 3. Soru: Yaklaşık sekiz senedir evliyim. Üç ay önce tam dönüş yaptım. Hanımım da kapandı. Fakat ben sakal bırakınca, “Sakalını kesinceye kadar bu eve geri dönmem!” diyerek yedi yaşındaki çocuğumuzu da alıp gitti. Öz anam babam bile bana karşı. Şu an sakalımı kesip ailem ile birleşeyim mi, yoksa böyle sürsün mü? Sakalını kesme. Ailene mektup yaz, de ki: “—Peygamber Efendimiz, ‘Sakal bırakın!’ diyor. Alimlerimiz ‘Sakalı kazımak haramdır!’ diyor. Sen dönüş yaptın, ben dönüş yaptım. ‘Âhireti kazanalım. Allah’ın rızasını kazanalım!’ diye uğraşıyoruz. O yola girmişiz. Sen şimdi böyle sakaldan dolayı kalkıp evine gittiğin için, bir; kocaya âsi olduğun için, iki; eğer bu böyle devam ederse yuvayı yıkarsan, cennetin kokusunu bile koklayamayacaksın! Çünkü, kendisi kocasından ayrılmak isteyen kadın, hem de sakaldan dolayı ayrılıyorsa, artık cennete girmek değil, cennetin kokusunu bile koklayamayacak. Halbuki cennetin kokusu 500 yıllık mesafeden duyulacak. Yani iğde ağaçlarının etrafına koku yaydığı gibi cennetin kokusu 500 yıllık mesafeden duyulduğu halde, bir kadın kendi arzusuyla böyle bir şeyle kocasından ayrılmaya kalkarsa cennetin kokusunu bile koklayamaz...” diye bunları hadîs-i şerîflere dayanarak yazarsın. “—Benim bir kötü niyetim yok. Allah’ın rızasını kazanmak istiyorum. Sen bu inadından vazgeç!” dersin. “Sakalı kesemeyeceğim, sen bilirsin.” dersin. O sonunda mecburen gelecek. Yumuşak davranırsın, yumuşak mektuplar yazarsın ama sakalı kesmezsin, kesemezsin. Böyle bir kapris yüzünden kesilmez. 4. Soru: “Oğlum sakal bıraktı, gelinim razı değil. Bir kişinin hanımı 284 razı olmazsa sakal bırakabilir mi?” Böyle bir mecburiyet yoktur. Hanımın onayından geçmesi, tasvibinin alınması gibi bir mecburiyet yoktur. Çünkü sakalın kazınması haramdır, bırakılması sünnettir. Elbette sünnet-i seniyyeye uygun yaşayacak; ötekisi istese de istemese de… Ona da anlatacak: “—Bak bu günahtır. Bırakılması Peygamber Efendimiz’in emridir, tavsiyesidir. Onun için böyle olacak. Biz müslümanız; müslümanın da her hâli kendine mahsustur, başkalarına benzemez” diye ikna edecek, gönlünü almaya gayret edecek. d. Sakal ve Tebliğ 1. Soru: Sakal tebliğ yapmağa engel olabilir mi? Böyle iddia edenler var, bundan dolayı sakal bırakmıyorlar. Böyle yapmak doğru mudur? Hayır, doğru değildir. Çünkü, sakal kazımak haramdır. Sakal kazımak bundan yüz yıl, yüz elli yıl önce olsaydı hacı babalar, hacı dedeler bastonla kovalarlardı insanı... Şimdi adet oldu, herkes kazıtıyor ama, erkeklerin kadınlara benzemesi sayılır bu... Doğru değildir aslında... Durumu müsaitse, memur değilse, işi elveriyorsa sakalı bırakacak! Tebliği öyle yapmağa çalışacak. Sakalından karşısındaki ürküyorsa, başkası ürkmüyor. Mimar bey sakalı uzatabiliyor, profesör bey sivri sakalı uzatabiliyor, saçını uzatabiliyor... Dalga dalga, kocaman kocaman, kulağının üstüne binmiş, ensesini kapatmış, aslan yelesi gibi, herkes keyfine göre yaşıyor. O da sünnet-i seniyyeye uygun hareket edecek. Tebliğe mâni olmaz. Öyle olsaydı, onun dinde bir müsaadesi olurdu. Sen tam müslüman olacaksın, tebliğini İslâmca yapacaksın; karşı taraf uyarsa uyar. Sakalından korkuyorsa sen de kalemle tebliğ et, dergi çıkart, başka türlü hizmet yap ama, 285 sakaldan kimse korkmaz. Yâni, tebliğe mani olmaz o... Güzel giyinirsin, başka tedbirleri alırsın, kendini yine sevdirmeğe çalışırsın. Sakalı da sevdirmeğe çalışırsın. O da tebliğdir. e. Sakal ve Aile 1. Soru: Okulu yeni bitirdim, henüz askerliği yapmadım. Uzun zamandır sakallıyım. Ailem ve çevrem sakalımı kesmem için çok baskı yapıyor. Özellikle babam, sakalımı kesmezsem evlâtlıktan reddedebileceğini söylüyor. Ayrıca sakala o kadar kötü şeyler söylüyorlar ki, en sonunda dinden çıkacaklarından korkuyorum. Ne yapmalıyım; bana yardımcı olabilir misiniz? Ayrıca, ailemin hidayeti için, benim de sabredebilmem için dua eder misiniz? Allah sabırlar versin... Bu gibi durumda olan kardeşlerimize ben tavsiye ediyorum ki, geniş olacaklar, sinirlenmeyecekler! Çünkü, çok yaygın bir cahillik var... Bu millet İslâm’ı unutmuş, başka şeyleri öğrenmiş. Yâni, şimdi başka şeyleri bilen bir topluluğun karşısındayız. Onlara yumuşak yumuşak, tatlı tatlı İslâm’ı anlatacağız. Kibarca anlatılınca, yumuşak anlatılınca, deliller gösterilince, işi münakaşaya boğmadan güleç yüzle, tatlı dille anlatılınca, iyi netice alınabiliyor. Böylece emr-i ma’ruf nehyi münker yapmağa, gerçekleri söylemeğe gayret etsinler. Allah yardımcı olsun... Tabii, Allah-u Teâlâ Hazretleri hidayet versin de... Allah-u Teâlâ Hazretleri’nin hidayet vermesinin şartı, insanın edepli olmasıdır. Yâni, edepsiz oldu mu insan; Allah onu hidayete getirmez!.. Zalimlere, fasıklara, edepsizlere hidayet vermez!.. Adamda bir kabiliyet olacak da, ondan sonra hidayete gelecek. Bakın, her zaman okuduğumuz Yâsin Sûresi’nin baş sayfasındaki ayet-i kerimeyi hatırlayın: إِنَّمَا تُنذِرُ مَنْ اتَّبَعَ الذِّكْرَ وَخَشِيَ الرَّحْمَانَ بِالْغَيْبِ )يس١١:( 286 (İnnemâ tünziru meni’ttebea’z-zikre ve haşiye’r-rahmâne bi’lgayb) “Senin sözün, senin ikazın, irşadın ey Rasûlüm; gaybe inanan ve zikre tabî olan insana tesir eder. Ötekisine tesir etmez!” (Yâsin, 36/11) diyor. Edepsiz alamıyor, o hidayete mazhar olamıyor. Allah hatasını anlayıp, hatasından tevbe edip, edep sahibi olmaya muvaffak eylesin de, hidayet ondan böyle bucak bucak kaçmasın... 2. Soru: Sakal bırakmak istiyorum, annem razı gelmiyor. Ne yapmam lâzım? Yanağından öpersin, elinden öpersin; razı edersin. Basiretini gösterirsin. Anasını kandıramayan evlat olur mu? “—Sünnetmiş, sevap kazanacağım, cennete gideceğim!” vs. diye gönlünü hoş etmeye çalışırsın. Anlatmaya çalışsın, biraz vaizlik etsin. Hep biz edecek değiliz ya, o da; “Bak bunun sevabı varmış, kesmek harammış. Hilkatı tağyir yasak!” desin. f. Sakalın faydası Soru: Bir insan sakal bıraktığı zaman, bu sakal haram irtikab etmekten kurtarır. Bir tutamdan daha kısa saklarsa, kısaltırsa sünnet-i şerîfi işlemiş olur mu? Kendisini haramdan kurtarmış olur. İşlemiş olur. Sakalın kazınması bütün mezhep kitaplarımızda; İmam Ebû Hanife, Şâfiî, Hanbelî, Mâlikî, hiç ihtilafsız sakalın kazınması haram. Sakalın sünnet olan şekli bir tutam kadar, elini tuttuğun zaman uzun olmasıdır. Ama kısa da olsa haramdan paçayı kurtarmış oluyor, sakal sünnetine uymuş oluyor. Kadın olmadığı anlaşılmış oluyor, erkek olduğu anlaşılmış oluyor. 287 g. Sakalsız Kimsenin Fetvası Soru: “Sakalsız insanın verdiği fetvâ geçerli değildir, ancak kendi amel edebilir.” deniliyor. Bu söz hadis midir, hadis ise sahih midir? “—Sakalsız insanın verdiği fetvâ geçerli değildir.” sözünün hadis olduğunu sanmıyorum. Çünkü Peygamber Efendimiz’in zamanın sakalını tıraş eden hiç yok gibiydi. O zaman sakal tıraş edildiğini ben bilmiyorum. Belki acemler, gayr-i müslimler filan tıraş oluyorlardı. Herhalde müslümanlar için öyle bir şey bahis konusu değildir. Alim bir kimse ise, Türkiye’nin çeşitli meşakkatleri, sıkıntıları içinde söylediği söz fetvâ olabilir. Memuriyet hayatı, üniversite hayatı gibi çeşitli durumlar olabiliyor. Onun için sakalı olmayanın fetvâsı kabul olmaz gibi bir söz de tam geçerli olmuyor. h. Sakalsız Hocalar Soru: Hiçbir mazereti olmadan sakal bırakmayan hocanın arkasında namaz kılınır mı? Ebussuud Efendi’nin fetvasında, sakalı bir tutamdan kısa olan imamın görevinden azlolunacağını söylüyormuş. Kılınır. O onun kusurudur. Keşke bıraksa, ama kılınabilir. Ebussuud Efendi Kânunî devrinin adamı. Biz şimdi Yirminci Yüzyıl’dayız. Sakal bir tutamdan kısaysa azlolunurmuş. Zaman değişince şartlar değişiyor. Kânunî devri başka, Ebussuûd Efendi zamanı başka. Yirminci Yüzyıl’da bunca bâdireler geçirmiş, İslâm darbeler yemiş, müslümanlar hapislere girmiş, asılmış, kesilmiş... Ondan sonra bir sürü problem var, zorluklar var. Şimdi şartlar biraz daha farklı. Bu şartların farklılığını İslâm kabul ediyor. Bazı yerlerde mecburiyetler var, mecburiyet olan yerde; 288 اَلضَّرُورَاتُ تُبِيحُ الْ مَحْظُورَاتَ (Ed-darûrâtu tubîhu’l-mahzûrât) “Zaruretler mahzurları bertaraf eder, onun yapılmasına müsaade kapısı açar.” kaidesi vardır. Onları da nazar-ı dikkate almak zorundayız. Önemli olan önemsiz olan şeyleri birbirinden ayırt edebilmeliyiz. Asıl önemli şey neyse onun üzerinde durmalıyız. Böyle küçük detaylara, detay küçükse tabii, o kadar önem verilmeli! Kısa da olsa sakal bıraktı mı farzıyetini yerine getiriyor. Ama uzun ve kısa olması alimlerin çeşitli görüşleridir. O kadar dini zedeleyen bir nokta olmuyor. i. Bıyıklar Soru: İslâm’da bıyıkları kökten kazımanın hükmü nedir? Kâfirlere benzemek olursa haramdır. Ama Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki:17 قُصُّوا الشَّوَارِب،َ وَأعْفُوا اللِّحٰ ى )حم. عن أبي هريرة( (Kussu’ş-şevâribe, ve a’fü’l-lihà) “Bıyıkları kısaltın, sakalı uzatınız!” buyurmuş. Onun için dibi, beyazı görünecek kadar kısaltırlarmış. Asıl mühim olan sakal bırakmaktır. Bıyıkların kısa olmasında mahzur yok. Hatta tıraşlansa bile bazı mezheplere göre [cevazı] var. Ama yüzü, gözü, her şeyi ötekilere benzemek tarzında yapmamak lâzım. 17 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.229, no:7132; Ebû Hüreyre RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XI, s.152, no:11335; Heysemî, Mecmaü’z-Zevâid, c.V, s.305, no:8863; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.653, no:17226; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.97, no:1876; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XV, s.154, no:15202. 289 j. Saç Tıraşı Soru: Başı tıraş etmek sünnet mi? Bir insanın saçını kesmesi veya uzatması serbesttir. Peygamber Efendimiz’den ikisi de rivayet edilmiştir. Bazı kereler kulağının ucu hizasına kadar uzattığı rivayeti var, bazılarında da tıraş ettiği rivayeti var... Her ikisi de olabilir. 290 15. SOSYAL ÇALIŞMALAR a. Vakıflar ve Dernekler 1. Soru: Dernek ve vakıf kurmanın faydası nedir? Dernek ve vakıf kurmanın sosyal hizmetleri güzel yapmak bakımından çok büyük faydaları vardır. Onun için biz sizi güzel gayelerinizi tahakkuk ettirmek bakımından böyle çalışmalar yapmaya hararetle teşvik ediyoruz. Hocamız rahmetullâhi aleyh de bizim Hakyol Vakfını kendisi emretmişti, o kurdurmuştu. Bizden önceki büyüklerimiz de çeşit çeşit vakıflar kurmuşlar, hayrât u hasenât bırakmışlar. İslâm’da vakfın sevabı hakkında çok rivayetler var. Onun için vakıf kurmak da sevaptır. Hayırlı gayeleri tahakkuk ettirmek için el birliğini sağlayan o iş birliği de ayrıca sevaptır. Tek başına yapacağı [işi] beraberce yapmak da sevaptır. Dernek kurmak da sevaptır. Müslüman şimdi sosyal hayatı bilmiyor, içine kapalı. Biz de bu cemiyetin içinden yetişmiş insanlar olarak, biraz da mürekkep yalamış, üniversite hocalığı yapmış kimseleriz, bir sosyal eksikliğimiz olduğunu biliyoruz. İstiyoruz ki müslüman, Müslümanlığın sadece camiye gidip gelmekten ibaret olmadığını öğrensin, sosyal çalışmalara girişsin. Sosyal çalışmaları kendisi güzel yapamıyor. O zaman derneklere katılsın, güzel yapandan yavaş yavaş öğrenir diye dernek kuruyoruz. Demek ki eskilerin tecrübelerinden faydalanılmasına, yenilerin güzelce ibadet ve hayrât u hasenâtı yapmasını öğrenmesine, bir de el birliği ile olduğundan daha büyük çapta hayırlar yapmasına vesile olduğundan dernek kurmak çok faydalı, çok güzel bir şeydir. Tavsiye ederim. Kadın dernekleri kurun, kadınlar çalışsın, hayırlı çalışmalar 291 yapsın. Erkek dernekleri kurun. Çeşitli cami yaptırma, çevre derneği, hayır hasenât, kültür derneği, eğitim öğretim müesseseleri... Bunların hepsinin faydası vardır. Asra göre İslâmî hizmetler değişiklik gösterir. Bu asrın, bu devletin, bu devrenin, bu bölgenin hizmet şekli budur. Bunlar da güzel olur, daha fazla olur. Büyükler; “Bir elin nesi var? İki elin sesi var.” demişler. İki eli birbirine çırptın mı hiç olmazsa bir ses çıkar. Bir elin nesi var; kıymeti yok. Demek ki bir kişinin yapacağı şey mahduttur, iki kişinin, üç kişinin, beş kişinin yapacağı daha fazladır. Onun için namazlar bile daha çok sevaplı oluyor. Tek başına namaz kılıyorsun, bir sevap alıyorsun; cemaatle namaz kılıyorsun, 27 kat sevap alıyorsun. Camideki cemaatin sayısı arttıkça Allah sevabı arttırıyor. Bunlar birliğe beraberliğe teşvik içindir. O bakımdan sosyal hayata girin. Sosyal çalışmalara katılın. Kıyıda köşede iş bilmez, cemiyet hayatına katılmaz, hıristiyan ruhbanların cemiyeti terk eden kaçkınları gibi olmayın. İslâm’ın ruhbanlığı cihattır; her çeşit sahada İslâm’ın gelişmesi için cehd etmektir. Bunu yeni nesil daha iyi anlar. Eskilerin de tecrübeleri çoktur. Eskilerle yeniler iş birliği ile hayırları yapsın. 2. Soru: Bundan 1,5 yıl önce falanca yerde bir dernek kurduk. Hâlihazırda derneğimizin maddî imkânları sıfırın altında. Herhangi bir faaliyet yapsak devamlı borçlanıyoruz. Bize destek veren bir esnaf bile yok. Bizde para yok ki iş yapalım. Borcumuz da var. Biz ne yapalım? Emirlerinizi bekliyoruz. Dernek demek, derlenip toplanıp bir araya gelmek demek. Maksadımız müslümanların bir araya gelmesi, bir araya gelecekler, oturacaklar; “Bak burada Allah’ın kullarıyız, hepimizin hizmet etmesi lâzım. Allah hizmet edenleri seviyor. Yapılacak vazifeler yapılmadığı zaman müslümanlar sorumlu duruma düşer. Allah bu güzel günlerin hesabını sorar. 292 Bu güzel günlerde İslâm için çalışılmayıp da sonra memleket kâfirlerin istilâsına uğrarsa? Başka ülkelerde olmadı mı? Emsâli yok mu? Çalışmamız lâzım! İslâm dininde namaz bir ibadet. Onun gibi zekât da bir ibadet değil mi? Parayla da ibadet mecburiyeti yok mu? Onun için, hepimiz elimizden geldiğince yardım edelim.” diye nasihat etmek gerekiyor. Birbirimize nasihat ederek bu tembelliği bırakmamız gerekiyor. Evet, her şey parayla oluyor, muhterem kardeşlerim! İslâm’ın gelişmesinde de böyleydi. Ebû Bekr-i Sıddîk’ın bilmem kaç bin altını vardı, hepsini Rasûlullah’a verdi. Osmân-ı Zinnûreyn nice nice paralar verdi. Bu işler, orduların teçhiz edilmesi, silahların alınması paralarla oluyor. Bugün Azerbaycan’ın elinde modern silahlar olsun, Ermenistan’ı siler süpürür, Türkiye’ye komşu olur. Parası olmadığı için olmuyor. Bosna-Hersek’in elinde füzeler olsun, Sırbistan’ı siler süpürür, müslümanlar tekrar Yugoslavya’da İslâm cumhuriyeti kurarlar. Parasızlıktan oluyor. Müslümanlar parayı vermediği için yeniliyorlar. 293 İngilizler Çanakkale’ye kadar gemilerini yanaştırdılar. Oradan top atıyorlar, bizim askerlerimizi şehid ediyorlardı. Bizim toplarımız onların gemilerine ulaşmıyordu. Teknolojik gerilikten ölüyoruz. Parasızlıktan, teknolojik yönden geri olduğumuz için kaybediyoruz. İmanımız var, cihadımız var, gayretimiz var, iyi niyetimiz var; yetmiyor. Para ortaya konulacak. Müslümanlar ciddi çalışacak. Güzel bir misaldir: Japonlar Amerikalılar’a yenildiler. Hiroşima, Nagazaki, iki tane atom bombasını yiyince, “Üçüncüyü Tokyo’ya atacağız ha!” deyince Japon imparatoru dedi ki; “—Ey Japonlar! Maalesef düşmanın elinde çok ileri silahlar var. İki şehrimizi mahvetti. Tokyo’ya da atarsa biteriz. Teslim oluyoruz.” Kayıtsız şartsız teslim oldular. Ama bir cümle söyledi, dedi ki; “—Savaş şimdi bitmiyor. Savaş şimdi başlıyor!” dedi. Şimdi Japonya Amerika’yı yenmiş durumda… Neden? Japon parası Amerikan parasından kuvvetli. Japonlar Amerika’ya yerleştiler. Japonlar Amerikan şirketlerini sermayedârı oldular, hisselerini aldılar. Avrupa’ya mal satıyorlar, Amerika’ya mal satıyorlar, Türkiye’ye mal satıyorlar… İsuzu, Nissan, Toyota, Mazda; bize bir sürü ismi öğrettiler. Harıl harıl paracıklarımızı alıyorlar. “—Japon harikası gaz sobası...” Ne harikası; kokudan yanına yaklaşılmıyor! Ama kokusuz, dumansızmış; aldatmaca, boyamaca… Aslında biz her şeyi kendimiz yapabiliriz. Ama iş parayla oluyor. Ekonomik savaş çok önemli. Bu ekonomik savaşta ben ne diyorum size? Düşmanınızın malını almayın, onu yenersiniz. Malını almayın, bak nasıl dize gelir. Türkiye’yi çok güzel bir pazar olarak görüyorlar. Bizim ağalarımız, paşalarımız hepsi efedir; 500 Mercedes’den aşağı binmezler. “—Mercedes alacağım.” dediği zaman da Mercedes fabrikasının sahibi koltuğuna geriliyor, göbeğini geriyor; “—Şu kadar fiyat.” 294 “—Olsun, ver.” Veriyor, alıyor; veriyor, alıyor... Ya ne olacak, kendin yerli bir araba yap, onunla gez. Çekoslavakya yapıyor. Yugoslavya yapıyor. İtalya yapıyor. Rusya yapıyor. Külüstür, tangır tungur arabaları... Romanya yapıyor. Dacia marka ve saire... Türkiye niye yapamasın? Yapar, daha âlâsını yapar, geliştirir. Yabancı malı kullanmayacağız. Düşmanımızın malını katiyen almayacağız. Ölecek durumda değiliz. Memleketimizde sebze var, meyve var, her türlü imkânımız var. Hiç başkasının malını almayın ve almamayı herkese söyleyin! Herifleri besle; besle kargayı, oysun gözünü... Sen ticaret yapıyorsun, alış veriş yapıyorsun, zenginleştiriyorsun; o paraları götürüyor, düşmanına veriyor, seni yeniyor. Kullandığınız bir yabancı mal, o kadar paranın düşmana yardımı demek. Deterjanlar, losyonlar, şampuanlar, ıvırlar, zıvırlar, biralar, Tuborglar, Efes Pilsenler vs. Tabii İslâm’da içki haram. Ama bira yapmak zor bir şey mi? Yani ne mantık, anlayamıyorum. Yapılamayacak şeyi al, anladık; ama yeme ya, içme! O devirde miyiz, şu anda memleket batıyor. Hükümet işçiye, memura para veremiyor. İç borçlanma, dış borçlanma... Bir ayda şu kadar para dışarıya ödüyoruz. Herkes cebine döviz parası koymuş, Türk parası koymuyor. Dövizin enflasyonu kadar da Amerika’ya senede %10, Almanya’ya %5-6, Fransa’ya bilmem ne kadar para kaptırıyoruz. Böyle aptallık olur m u ya? Kullanma hiçbir şeyini! Kil çamuruyla yıka, sabunsuz yıka! Pek ak olmasın, pek parlak olmasın. Ciklet çiğneme, ıvır zıvır şeyi yeme, içme! Ayran iç! Koyun besle! Kendi mahsulünü kullan! Şu heriflere para kaptırma! Bu bir savaş. Oyuncak değil, savaş! Bir şeyini almayacaksın. Anlatamıyoruz... Devletler şimdi konvansiyonel devlet oldu, tüccar devlet oldu. Ticaret ile gelişiyor. Ticaret olmadığı zaman batıyor. İç ve dış ticaret dengesi aleyhine olduğu zaman, gemisi batmaya başlıyor. İngiltere batmak üzere... Fransa sallantıda… Avrupa parası tehlikede… Tamam işte, herifleri tam batacağı sıra, ne 295 destekliyorsun? Ne alıyorsun? Alma, yeme, sabret! Ne aç kalırsın, ne açık kalırsın. Millet bunun bir savaş olduğunu bilmiyor. Hele hele münevverler, aydınlar hiç bilmiyor; “Git, işin mi yok?” diyor. Girecek yabancı süpermarkete, dolduracak bilmem kaç yüz binlik, bilmem kaç milyonluk parayı, “Ucuza aldım.” diyecek. E memleketi batırıyorsun! Senin mahallendeki adamdan, fukarâcıktan al! Gittim, bakkal dükkânında oturdum, inşaat malzemesi satan dükkânda oturdum, başka yerde oturdum. Ticaret mallarımızın yüzde 50’den fazlası gayrimüslimlerin imalatı. Yani batmışız. Açıkça söylüyorum: Memleket olarak batmışız! Malı ben üreteceğim, kendi malımı kullanacağım, başkasına da satacağım. O zaman zengin olacağım. Dışarıdan boyuna al… Dünyanın en güzel pazarı; Öyle şey olur mu? Herkes malını buraya yığıyor, satıyor. Onları alıyorsun, kendi sanayin ölüyor. Kendi paran sudan sebeplerle, tozdan sebeplerle dışa gidiyor. Bunu millete anlatamıyoruz. Siz anlatın biraz. Yakınlarınıza söyleyin. Çok önemli... Savaş bu! İnsan düşmana cephane, silah verir mi? Para verir mi? Para demek, “silah” demek. Para kazandırır mı insan düşmana? Ben şahsen çarşıya pazara çıkarken; “Yâ Rabbi! Beni hayırlı kimseyle alış veriş yaptır. Müslümanın malını bana nasip et.” diye dua ediyorum. Siz de öyle dua edin. Müslümanın malı olmazsa almayın. Aklınızı kullanın! 3. Soru: Bize Hakyol Vakfı, İlim Sanat Vakfı, dergiler, televizyon ve radyo çalışmaları ve Hakyol Vakfı’na bağlı diğer kuruluşlar hakkında bilgi verir misiniz? Teşekkür ederim. Bunlardan uzun boylu bahsetmeyi ben de isterim ama öğle namazı kaçar, öğle yemeği yiyemezsiniz, ikindi namazı gelir, akşam olur diye de korkarım. İsterseniz eûzu 296 besmeleyi çekip başlayayım isterseniz bunu yavaş yavaş anlatabileceğimiz başka bir zamana bırakalım. Bizim üç tane vakfımız var. Bir İlim, Kültür, Sanat Vakfı; bu kelimelerin gösterdiği çalışmaları yapıyor. Bilimsel çalışmalar yapıyor, kültürel çalışmalar yapıyor, sanat çalışmaları yapıyor. Toplantılar, sempozyumlar, kitap neşri, eğitim vesaireler. Hakyol Vakfı’mız var, eğitim dostluk ve yardımlaşma vakfıdır; eğitim işlerinin her çeşidiyle meşgul oluyor. Yardımlaşma, zekât toplama, sadaka verme, fakirlere yurt içinde yurt dışında hayır gönderme; dostluk, müslümanlar arasındaki muhabbetin gelişmesi, grupların birbirleriyle tanışması gibi çalışmaları yapıyor. Dergiler çıkarıyorlar, radyo yayınları yapıyorlar, her dalda eğitim çalışmaları var. Bir de Sağlık Vakfı’mız vardır. Sağlık Vakfımız da sağlık problemleriyle ilgili çalışmalar yapıyor. Klinikler açıyor, hastaneler açıyor, sağlık faaliyetleri var, sağlık taramaları yapıyor, dergiler çıkarıyor; böylece hizmetleri götürmeye çalışıyor. Yüzlerce derneğimiz var. Derneklerimizin bir kısmı ÇevreKültür dernekleridir. Çevreyi güzelleştirmek, orman tesis etmek, kültürel çalışmalar yapmak gibi çalışmalarımız var. Kadınlarla ilgili derneklerimiz var. Kadın derneklerimiz kadınların meseleleriyle ilgileniyor, çocukların eğitimiyle ilgileniyor, kreşler anaokulları açıyor. Kadınlarla ilgili kültürel çalışmalar ve yayın çalışmaları yapıyor. b. Sosyal Çalışmalarımızı Destekleyin! 1. Soru: Bazı ağabeylerimiz ve kardeşlerimiz vakıf çalışmalarına maddî ve mânevî katkıdan geri duruyorlar; bu konuda ikaz eder misiniz? Hazret-i Ali Efendimiz’in bir sözü ile, bu ikazı yapmak istiyorum muhterem kardeşlerim! Hazret-i Ali Efendimiz buyurmuş ki: “Hiç kimseye iyilik etmedim, hiç kimseye kötülük 297 etmedim.” Allah Allah!.. İnsan iyilik etmediyse kötülük etmiş olur. Kötülük etmemişse, hiç mi sadaka vermedi, hayır yapmadı mübârek Hazret-i Ali Efendimiz?.. Demek istemiş ki: “Yaptığım iyiliklerin sevabı bana gelecek; demek ki, kendime iyilik yapmışım!.. Yaptığım kötülüklerin vizr ü vebali, günahı bana gelecek; demek ki kendime kötülük etmişim!..” Demek ki bu söze göre, bu nükte hatırınızda kalsın: Kim hayır hasenat yaparsa, aslında ahirete sevap transfer etmiş olur, hayır kazanmış olur; ahirette yüzü güler. Hayırlardan geri durmayın!.. Bak, ölümün çabuk gelebileceğini söyledik. Hayırlara gayretli olun! Allah yolunda hizmetiniz çok olsun!.. Allah-u Teâlâ büyük sevaplı işleri yapıp da, vefat ettikten sonra bile sevap kazanmaya devam etmeyi cümlemize nasîb eylesin... 2. Soru: Konya’da iyi niyetli olduğuna inandığımız bir grup ihvân kardeşimiz, değişik cemaatlerden müslüman kişilirlerle birlikte Bosna ve Çeçenistan’a giden yardımları organize etmek amacıyla vakıf çalışmaları yapmaktadırlar: Sosyal Araştırma ve Dayanışma Vakfı. Bu arkadaşlar mesailerinin ekserisini bu vakıfta harcamaktadırlar. Bizim bu arkadaşlara ve bu vakfa karşı nasıl bir davranış içinde olmamız lâzım? Muhterem kardeşlerim! Biz bir kardeş grubuyuz, bizim yolumuz dolayısıyla aramızda kuvvetli bir bağ meydana gelmiştir ve her türlü İslâmî çalışmaları düşünüp programlı, güzel bir şekilde yapmaya gayret ediyoruz. Vakıflarımız var, yüzlerce derneğimiz var, vakıflarımızın şubeleri var; dergilerimiz, taşınıp, planlı var, yayınlarımız var, radyo neşriyatımız var, televizyon çalışmalarımız var. Ben bizim ihvanımızdan şunu bekliyorum: Bize ait çalışmaları destekleyecekler. Çünkü biz bu çalışmaların mahsuru var mı yok 298 mu, eksiği var mı yok mu bunları merkezden düşünüyoruz, hazırlıyoruz, planlıyoruz başlatıyoruz. Şimdi biz hiçbir şey yapmasak, âtıl, bâtıl kenarda dursak, çalışma yapmamamız üzerine arkadaşlarımız oraya buraya gitsin. Ama bizim çalışmalarımız bu kadar çeşitli, herkesi imrendirecek kadar güzel, başarılı, bizi de hamd edecek, şükredecek şekilde memnun edici bir tarzda giderken arkadaşlarımızın başka başka şeylere kaymaları aslında kayıp oluyor. Yani bizim camiamızdan kayıyor, sonra bizim kontrolümüzden de çıkıyor. Ben herhangi bir başka kuruluşu suçlamak istemem ama iyi niyetlisi olur, kötü niyetlisi olur, istismarcısı olur, sömürücüsü olur, göstermelik şey yapanı olur, paraları toplayıp toplayıp cebe indirenler olur, yanlış yerlere verenler olur. Onun için bu gibi şeylerde mutlaka İSPA, yani İskerderpaşa damgası olması lâzım. Kardeşlerimizin, ihvânsa, mutlaka bizim müesseselerimizle ilgili çalışmalar yapmasını, hayırlarını bizim kanalımızla yapmasını temenni ediyorum. Bizim arkadaşlarımız bu şuura sahip olsalar bizim faaliyetlerimiz 100 misli daha genişleyecek. Bakıyorsun bizim hacıefendi falanca Kur’an kursunun tepeden tırnağa altı katının halılarını yapmış. İyi güzel Allah kabul etmiş ama be mübarek kardeşim, gel bizim İskenderpaşa’nın yanına bir Kur’an kursu yap, onu tepeden tırnağa donat, İskenderpaşa bir Kur’an kursuna sahip olsun yine aynı sevabı al. Siz bunu herkese söyleyin, her yerde söyleyin kendiniz de böyle şey yapın. Kendi çalışmalarımızı kendimiz yapalım, inşaallah bunun ileriye doğru daha başka büyük faydaları olacak, ilerde de bunların şeyi var. c. Müslümanların Birleşmesi 1. Soru: Neden Türkiye’de müslümanlar parçalanmış, bölünmüş durumda, çeşitli gruplara ayrılmış durumda? Bu müslümanların 299 aynı çatı altında birleşmeleri için çalışmalar yapılıyor mu? Bu çok önemli bir konu... Hakîkaten müslümanlar kardeş oldukları halde, bir arada olmaları gerektiği halde ayrılıklar var... Ayrılıklar bir şey değil, farklı çalışmalar olabilir. Çünkü çeşitli ekoller vardır, mektepler vardır. Nasıl hukuk, siyasal, ziraat, veteriner filân oluyorsa; hattâ aynı fakülte muhtelif yerlerde oluyorsa, meselâ hukuk fakültesi İzmir’de, İstanbul’da, Ankara’da filân oluyorsa; mekteplerin, eğitim görülen yerlerin farklı olması ayrılığa sebep olmamalı!.. Herkesin Kur’an’a sarılması lâzım!.. Allah’tan korkması lâzım!.. İslâm’ın emirleri bahis konusu olduğu zaman birleşmesi lâzım!.. Allah’ın emrini yerine getirmek, Allah’ın dinini yüceltmek, kâfiri defetmek hususunda herkesin birleşmesi lâzım!.. Buna çok muhtacız bu devirde... Ben de bugün neşredilen dergide aynı şeyi yazdım. Müslümanların hele şu günlerde, dört bir yanı düşmanlarla çevrili olduğu için, mutlaka küçük ihtilâfları bırakıp, birlik beraberlik içinde olması lâzım!.. Birbirleriyle uğraşmaması, birbirini engellememeğe uğraşması lâzım!.. 2. Soru: Vahdet hakkında görüşlerinizi öğrenebilir miyiz? Vahdet, birlik beraberlik demek... Müslümanların birlik ve beraberlik içinde olması bugün en hayatî meseledir. Tabii vahdette, birlik ve beraberlikte bir ince nokta vardır; yanlış anlaşılmasın diye onu her zaman söylüyoruz. Hazret-i İbrâhim AS’dan misal vereyim: Hazret-i İbrâhim AS Nemrud’un kavminden bir fert... Şehir halkı, bütün kalabalık Nemrud’a tâbî olmuş, İbrâhim AS hepsine karşı çıkıyor. “—Kim haklı?..” İbrâhim AS haklı... “—Neden haklı; niye kalabalığa uymuyor, neden ayrılık çıkartıyor?” 300 Birlik hakla beraber olmaktır, hakîkatle beraber olmaktır da ondan... İbrâhim AS birlikte, ötekiler tefrikada... “—Kim tefrikada, İbrâhim AS mı?” Hayır! İbrâhim AS vahdette, ittifakta, ittihadda; geriye kalan bütün şehir ahalisi, kâfirler, müşrikler hepsi tefrikacı... “—Neden?” Haktan ayrılmışlar da ondan... Tefrikacı onlar; ittifakçı, ittihadcı bu... İbrâhim AS hatırınızda kalsın diye, ondan misal veriyorum. Büyüklerimiz kitaplarda bunu çok güzel yazmışlardır. Altı çizile çizile yazılmış, beyan edilmiştir. Birlik ve beraberlik, hakla beraberliktir. Kalabalıkla beraberlik helâk eder insanı... İnsan kalabalıkla beraber oldu mu, mahvolur. Stadyumda beraber olacaksın, Kızılay’da beraber olacaksın, eğlence yerlerinde beraber olacaksın... Muazzez Abacı bir konser verecek oldu mu, stadyum tutuyorlar. Ama bir camiye bir mübarek hocaefendi gelse, iki saf insan gelmiyor meselâ... Kuru kalabalığın hiç kıymeti yok... O kuru kalabalık sirke sineğine benzer. Hangi sirkeyi koyduğun zaman, meydanda sinekler olur; hiç kıymeti yok... Onlar biraz sonra ölürler, sapır sapır kenara serilirler. Kalabalığın hiç kıymeti yoktur. Birlik ve beraberlik, hakla beraber olmaktır. Onun için, nerde hak varsa, haktan yana olacak! Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: 18 زُلْ مَعَ الحَقِّ حَيْثُ زَالَ )حب. طب. ع. مخول السلمي( 18 İbn-i Hibbân, Sahîh, c.XIII, s.196, no:5882; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XX, s.322, no:763; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.III, s.137, no:1568; İbn-i Esîr, Üsdü’lGàbe, c.I, s.998; İbn-i Hacer, el-İsâbe, c.VI, s.56, no:7854; Buhàrî, Târih-i Kebîr, c.VIII, s.29, no:2045; Mahvel el-Behzî es-Sülemî, babasından. Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.176, no:7276; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1363, no:43578, 43580; Mecmaü’z-Zevâid, c.VII, s.593, no:12342; Câmiü’l-Ehàdîs, c.V, s.331. no:4236 ve c.XXXXI, s.231, no:44741; RE. 13/6. 301 (Zül mea’l-hakkı haysü zâle) “Hak nereye giderse hakla beraber ol!” Bunları ben makalelerde yazdım, herkes bilsin, öğrensin diye... Birlik ve beraberliğin kanunlarını bilsin diye, öğretmek için hadisi şeriflerden misal aldım. Peygamber Efendimiz diyor ki: “Hak nereye giderse hakla beraber ol!” Yenimahalle’ye gitti, Yenimahalle’ye git! Hacıbayram’a geçti, Hacıbayram’a git! Keçiören’e gitti, Keçiören’e git! İlle Yenimahalle’de kalacağım, ille şurada kalacağım deme, hak nerede ise hakla beraber ol! Bulunduğun yerden hak ayrılmışsa, oradan sen de ayrıl!.. Hakkın eteğine yapış, hakla beraber ol; bir kişi bile olsa... O zaman kurtulursun. Yoksa koca kalabalığa, koca kavme uyarsan, yandın! “—Herkes plaja gidiyor, biz gitmeyecek miyiz?” Gitmeyeceksin!.. “—Herkes eğlenceye gidiyor, biz gitmeyecek miyiz?” Gitmeyeceksin!.. Hakla beraber olacaksın!.. Vahdetin esrarı ve kanunları budur. 3. Soru: Bir grup Müslüman, müslümanlara çatmak için geliyor. “Müslüman böyle yapar mı?” deyince, “Ashab zamanında olan şeyler. Çünkü Hz. Âişe validemiz de Hz. Ali Efendimiz’le tartışmıştır.” deniliyor. Bunun açıklamasını yapar mısınız? Şimdi bir şey diyeceğim ama, dokuz defa yutkunayım da kötü bir söz söylemeyeyim diye yutkunuyorum. Alimin birisi diyor ki: من تفقه بغير فقهٍ ، فهو حمار.ٌ (Men tefakkaha bi-gayri fıkhin, fehüve hımârun) “Fıkıh bilgisi olmadan ahkâm kesmeğe kalkan, eşektir.” diyor. Yani, uzun kulaklı, kuyruklu, dört ayaklı, nallı bir hayvan var ya hani; öyle 302 demektir. Çünkü fıkıh oyuncak değildir. Yâni, ashabdan örnek alacağın zaman, bula bula Hz. Âişe Validemiz ile Hz. Ali Efendimiz’in ihtilafını mı buldun be dangalak adam? Hiç mi aklın yok ya? Hiç sevgiden, muhabbetten, ilimden, irfandan, güzellikten bir şey anlamadın da bunu mu anladın? Bu kadar ashâb-ı kirâmın yaşayışından, hayatından bunu mu anladın? Böyle şey olur mu? Müslümanlar müslümanlarla iyi geçinmekle emrolunmuştur, affetmekle, ihtilafları kapatmakla, biribirini sevmekle emrolunmuştur; dargın durmak haramdır, kalp kırmak Kâbe’yi yıkmaktan beterdir. Bunlardan hiç ibret almadın da bula bula Hz. Âişe Validemiz ile Hz. Ali Efendimiz ihtilaf etti diye iki insanın ihtilafını mı örnek olarak göstereceksin? Onlar ihtilaf etmiş biz de ihtilaf edelim mi diyeceksin? Böyle fıkıh mı olur? Böyle ahkâm çıkartmak mı olur? Böyle anlayışsızlık mı olur? Bu işi bilmeyen insanlar sussun! Çünkü uzun kulaklı, dört ayaklı, uzun kuyruklu gibi olur. Bilenler, bu işi iyi bilenler konuşsun. Bak iki gün önce ne dedim: Hasan-ı Basrî Hazretlerine birisi bir mesele sormuş, çok güzel cevabı almış memnun kalmış, ondan sonra demiş ki; “—Efendim, niye size zamanın öteki fakihleri itiraz ediyorlar hep? Bu da diyor ki: “—Evladım senin gözün hiç fakih mi gördü? Etrafta fakih mi kaldı? Fakih nasıl kimsedir? Dünyaya meyletmeyen, ahirete rağbet eden, takvâ ehli olan, kimsenin malına göz dikmeyen, kimseyi istismar etmek istemeyen kimsedir.. Şartlarını geçen gün okudum ya, fakih odur diyor. Yani insanın aklında bin bir türlü fitne fesat, menfaat kaygısı oldu mu, o insanın kafası doğru çalışmaz. Çalıştırmaz, Allah zaten 303 doğru çalıştırmaz, doğruyu göstermez. Doğruyu görmek ve anlamak mü’mine Allah’ın ikramıdır. Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki:19 اِتَّقُوا فِرَاسَةَ الْمُؤْمِن،ِ فَإِنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِ اهللِ )خ. في تارخه، ت. غريب، وابن السني في الطب، حل. عن أبي سعيد؛ طب. خط. والحكيم، وسمويه عن أبي أمامة؛ ابن جرير عن ابن عمر( RE. 14/12 (İttekù firâsete’l-mü’mini) “Mü’minin ferasetinden korkun! (Feinnehû yenzuru bi-nûri’llâhi) Çünkü o, Allah’ın nuruyla bakar; gerçekleri çok güzel görür, iyiyi kötüyü anlar.” Allah mü’mine o ferâseti veriyor, ferâseti olmayan da, bak Hasan-ı Basrî zamanı tâbiin zamanında ya. Tâbiin zamanında, “Fakih kalmadı, fakih mi gördü senin gözün?” diyor soru soran insana. Çünkü dünyaya dalmış, zevke dalmış, mevki makam hırsı... Tabii yiyeceğini bulamayan insanlar nerdeyse vali oldu. Değişti devir, zenginlik arttı, fütühat oldu, itibar arttı. Zenginlikten şımarmamak, iyi müslüman olarak kalmak, kolay bir şey değil... Müslümanlar birbirlerini sevecek, birlik ve beraberlik içinde çalışacak ve ihtilaflarını halledecek. Kâfirler birbirleriyle 19 Tirmizî, Sünen, c.X, s.399, no:3052; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.III, s.312, no:3254; Buhàrî, Târih-i Kebîr, c.VII, s.354, no:1529; Ukaylî, Duafâ, c.VIII, s.95, no:1856; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.III, s.191, no:1234; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XIV, s.67, no:1537; İbn-i Hacer, Lisânü’l-Mîzân, c.V, s.351, no:1154; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.VIII, s.102, no:7497; Taberânî, Müsnedü’şŞâmiyyîn, c.III, s.183, no:2042; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.I, s.387, no:663; Beyhakî, ez-Zühdü’l-Kebîr, c.I, s.374, no:370; Hakîm-i Tirmizî, Nevâdirü’l-Usûl, c.III, s.86; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.IV, s.207; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.V, s.99, no:2500; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VI, s.118; Ebû Ümâme RA’dan. Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.IV, s.94; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XI, s.88, no:30730; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.41, no:80; Câmiü’lEhàdîs, c.I, s.334, no:531. 304 ihtilaflarını hallediyor, ittifak edip müslümanlarla çarpışıyor, mü’minler birbiriyle anlaşmıyor, ihtilaf edip fırka fırka olup perişan oluyor. Şu Bulgaristan’da üç tane parti ayrı ayrı seçime girdiler, seçimi Yunanlı komünist tarafı kazandı. Doğrudan doğruya iktidara gelecek; birleşmediler, kaptırdılar. Üçü birleşselerdi karşı taraf kazanamayacaktı. Anahtar parti olacaklardı, kendileri iktidarda yer alacaklardı. Öteki tarafta Sırp yanlısı, Yunan yanlısı, zalim, komünist taraf ekseriyete gelemeyecekti. Bu üç tane şeyin bu kadarına kafası çalışmıyor. Bu hıyanet değil midir ya? Birlik beraberlik olacak, aklını mantığını kullanacak. Onun için diyorum ki ben; “Liderlik filan önemli değil. İnsanların takva ehli, evliyâ insanlara tâbi olması lâzım. Öyle olmadı mı, her lider bir başka tarafa çekiyor parçalıyor.” Ondan sonra çıkıyor birisi, böyle olmadık laf söylüyor. Kavga gürültü, senin karını dul bırakacağım, çocuğunu öksüz bırakacağım diye camide kavgaya kalkıyor. İslâm’da var mı böyle şey? Allah böyle şeye razı gelir mi? Allah ıslah etsin. Allah bizi yolundan ayırmasın. Hakkı hak olarak görmeyi nasip eylesin. Ona uymayı nasip etsin. Batılı bâtıl olarak görüp ondan korunmayı nasip etsin. Feraset versin, nur versin, takvâ versin, ilim irfan versin. d. Hidayete Vesile Olmak 1. Soru: Arkadaşımızın hidâyete ermesi için hayır duanızı bekliyoruz. Ne tavsiye edersiniz? Allah bütün şaşıranlarımıza hidâyet eylesin... Onların da anaları, babaları müslümandı. İşte bu küfürle imanın harbinde şaşırıyorlar, sapıtıyorlar. Allah şaşıranları doğru yola çeksin... Bize de onları doğru yola çekme hususunda şeref nasib etsin... O 305 şeref bize ait olsun... Çünkü, “Senin elinle bir insanın hidâyete gelmesi, dünyanın içindeki her şeye sahib olmaktan senin için daha hayırlıdır.” diye Peygamber Efendimiz’in hadis-i şerifi var... O bakımdan biz insanları çekip çekip doğru yola getirmeğe çalışacağız. Nasihatle, tatlılıkla, kalbini kazanarak, politika yaparak... Nasıl politika yapacağız? Bir arkadaşımız anlatıyor: “—Ben filanca kimseyi doğru yola çekmeğe niyetlendim, kafama koydum. O da futbola çok meraklıydı. Sırf onu doğru yola çekmek için kaç defa futbol oynadım.” diyor. Oynamış, oynamış; ondan sonra o kimseyi doğru yola çekmiş, derviş yapmış hattâ... Şimdi iyi bir insan maşaallah... Yâni, doğru yola girmesine vesile olmuş. Bizim silsilemizde adı geçen Şeyh Yusuf-u Hemedânî KS Hazretleri, doksan bin mecûsîyi müslüman etmiş. Mübarekler nasıl büyük insan oluyorlar! Allah hidâyet ediyor ama, çalışıyorsun, sen vesile oluyorsun, sevabı sana geliyor. Hidâyeti Allah veriyor ama, —tabiri câizse— çalışana komisyon geliyor. O bakımdan, Allah hepimizi dini yaymaya çalışmakta yüksek gayretli eylesin... 2. Soru: Bir kimseye İslâm’ı anlatırken yalan söylenir mi? Karşı tarafı beğendirmek için mi demek istiyor acaba, bilmiyorum, fakat dobra dobra söyleyince, İslâm’ın kendisi o kadar güzeldir ki yalan söylemeye lüzum yoktur. Peygamber Efendimiz yalanın üç yerde söylenebileceğini anlatıyor: “Bir, karıyla kocanın arasını düzeltmek için.” Birbirlerine darılmışlar, küsmüşler, yuvayı yıkacaklar; ona yalan, buna yalan, ikisini barıştırıyor... “—O seni istiyormuş da, pişmanmış da...” “İki kardeşin, dargının, küsmüş olan insanları barıştırmak 306 için... Bir de harpte câizdir.” diyor. Başka zaman dobra dobra anlatmak lâzım. Geçen gün hoşuma gitti... Çocuğu kasabasında, şehrinde turizm bürosunda çalışıyormuş. “—Evladım istediğin turistleri evimize getir, Müslümanlığı görsünler.” demiş. O da zaman zaman böyle getiriyormuş. “—Hocam, bir tanesini kazansak...” diyor. “—Müslümanlar nasıl olsa bizim, kâfirlerden bir tanesini müslüman etsek kârdır.” diye düşünüyor. Ondan sonra bir Japon kızı gele gide derken müslüman olmuş. Ama bunlar misafir etmiş de “Müslüman ol!” dememişler. Kız da onların yanında değil de bir başka yere gitmiş. Konya’daymış, İstanbul’a gelmiş, İstanbul’da Beyoğlu müftülüğünde gitmiş “Ben müslüman olacağım.” diye; müslüman olmuş, kapanmış. Methediyor. Sonra oğluna da onu almış, yani gelini olmuş. “—Hocam yalan diye bir şey bilmiyorlar.” diyor. Güzel, dobra dobra yani. Biz de doğru olacağız. e. Çevremizle İlgilenmek 1. Soru: Müslümanım deyip de bizi çok aşırı bulan, hanımlarla el sıkışan akraba ve komşulara gitmeğe çekiniyoruz. Nasıl yapmalıyız? Biz biraz böyle İslâm’a uygun, Allah’ın rızâsına uygun yaşamak istiyoruz diye hakîkaten akrabadan, eşten, dosttan bazı kimseler bizi aşırı buluyor. Elini uzatıyor, sıkmayınca da kızıyor. “Bu kadar gerici olma!” diyor. Sen niye bu kadar ileri gidiyorsun?.. İslâm’da el sıkmak yok ki!.. Peygamber Efendimiz, ashabın hanım olanlarıyla bey’at alırken bile el sıkmamış. El sıkmak yok işte, bizim töremiz böyle... Bunu tatlı tatlı anlatmak durumundayız. Biz şimdi hakîkaten İslâm’ı unutmuş bir toplum içinde bulunuyoruz. Bizim 307 problemimiz var... Tabii, her devrin müslümanının problemi vardır. Biz problemlerimizi güleç yüzle, tatlı tatlı, yumuşak yumuşak anlatmak durumundayız. Anlattığın zaman, anlıyor. Hiç olmazsa, gülerek söylediğin zaman kızmıyor. Birisine bir tokat vursan, gülsen; güldüğünü görünce, o sana kızmaz. Şaka yapmış demek ki der. Tabii, böyle bir şakayı tasvib etmiyoruz da... Tebessüm karşı reaksiyonu engelliyor. Mütebessim olarak tatlı tatlı, yumuşak yumuşak söylersek, biraz da şakaya bulaştırırsak iyi olur. “Amcacığım, kusura bakma! Ellerinden öperim, ayaklarından öperim ama, Allah’ın emri böyle olduğundan, beni hoş gör!.. İşte ben de böyleyim, ne yapacaksın...” filân diyerek, nâme yapıp bir takım tatlı sözlerle gönlünü alıp, yine de yolunda yürümeli insan... Benim hayatımda karşılaştığım, bu hususta sonuç almış güzel misaller var... En azılı muhalifi için, “Yumuşak davran, hem fikrini söyle, hem de ona sevdiğini söyle!” diye tavsiye etmişimdir kardeşimize... Sonunda onu yumuşatmıştır, hacca gitmeye râzı etmiştir. Onun için, hem fikrimizden, Allah’ın emirlerinden fedâkârlık yapmayacağız. Hem de yumuşak bir tarzda, karşı tarafa fikrimizi anlatacağız. Adam bluejean pantolon giyiyor, adam saçlarını omuzuna kadar uzatıyor, bıyıklarını aşağı kadar sarkıtıyor... O öyle yapıyorsa, beni de kendime göre törem bu... Japon şöyle yapıyor, İngiliz böyle yapıyor... Ruslar, erkekler karşı karşıya geldiği zaman dudaktan öpüşüyor. Sıhhate uygun değil bu... Gayri sıhhî gayr-i ahlâkî bir şey... Bizim töremizde, biz müslümanız. Bizim her şeyimiz böyledir; hanımız örtülüdür, hanımlar erkeklerle el sıkmaz. Erkekler kadınlar ayrı oturur. Peygamber Efendimiz böyle emretmiş, böyle tavsiye etmiş: “—Yâ Fâtıma! Perdenin arkasına çekil kızım, yanımda başkaları var!” demiş. Peygamber Efendimiz ashabıyla kızının evine gittiği zaman, haremlikli, selâmlıklı oturuyorlarsa, biz de otururuz; ne var yâni? 308 Bu bizim töremizdir, biz böyleyiz deriz, olur biter. Başından söyleriz. Dananın kuyruğu başından kopar, ne olacaksa olur. Ondan sonra beğenen beğenir. Zâten herkese ziyarete gitmek de doğru değildir. Bir mahalleye gittin; bütün komşuları ziyarete gitmek, bütün komşuların evine gelmesi doğru değildir. Seçeceksin, tane tane etrafındaki arkadaş grubunu oluşturacaksın. “Filânca insan iyi insan, hanımı iyi insan... Ben şunlarla ailevî ziyaretleşmeyi tesis edeyim!.. Aman, filâncadan sakınayım!” diye bir çalışma içinde olacaksın. Fedâkârlık yapmak yok, tatlılıkla iknâ etme metodu var... 2. Soru: Tatil için köye gitmeyi düşünüyoruz; ne tavsiye edersiniz? Allah sıhhat afiyetle gidip, huzur ve saadetle gelmek nasib etsin... İyi tatiller nasib etsin... Gittiği yerde İslâmî hizmetler, tebliğ irşad çalışmaları yapmasını, etrafını biraz uyarmasını, uyandırmasını tavsiye ederim. Büyük şehirden gelen insanlar tecrübesini oralara taşımalı, oralarda da İslâmî çalışmalar gelişmeli! 3. Soru: Tatilde köyümüze gittiğimiz zaman neler yapmamızı tavsiye edersiniz? İki çeşit çalışma yaparsınız. Bir; tatil zamanınız olduğu için zamanınızı dini bilgileri öğrenmekle, ibadet yapmakla değerlendirirsiniz. İkincisi; şehirden köye gitmiş bir münevver kimse olmanız dolayısıyla oradaki insanlara faydalı olmaya çalışırsınız. Kur’ân-ı Kerîm’den; bir meal kitabından, bir tefsir kitabından bir iki âyeti kerîme okuyup hadîs-i şerîflerden birkaç tane tatlı tatlı anlatmak suretiyle muhtelif toplantı yerlerinde dinimizin emirlerini öğretebilirsiniz. Evinizde toplantılar yapabilirsiniz. Arkadaşları çağırırsınız. 309 Belli kitapları okumak, onların sorularını cevaplandırmak tarzında iyi olur. Bir, şahsi gelişmeniz için hizmet; bir de köylünüzün faydalanacağı hizmetler yapmanız uygun olur. 4. Soru: Memleketimize dönünce nasıl hizmet edelim? Arkadaşlarla istişare edersiniz. İstişarenin bereketiyle yürünen yolda çalışmaları yaparsınız. Derneklerle ilgili hususları yönetici kardeşlerimizle görüşürsünüz. Dernekler Allah rızası için topluca çalışma yapılan yerleridir. Orada Allah rızası için çalışmalar yapmak lâzım. Çalışmalara katılan katılır, katılmayan kendisi bilir. Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki:20 20 Buhàrî, Sahîh, c.III, s.1331, no:3442; Müslim, Sahîh, c.III, s.1524, no:1037; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.97, no:16927; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.XIX, s.386, no:906; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.VIII, s.58, no:7957; Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, c.I, s.315, no:554; Muàviye ibn-i Ebî Süfyan RA’dan. Buhàrî, Sahîh, c.VI, s.2667, no:6881; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XX,s.403, no:961; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VIII, s.373; Muğîre ibn-i Şu’be RA’dan. Müslim, Sahîh, c.I, s.137, no:156; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.345, no:14762; İbn-i Hibbân. Sahîh, c.XV, s.231, no:6819; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.IX, s.39, no:9077; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.5, s.102, no:7603; Ebû Avâne, Müsned, c.1, s.99, no:317; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IX, s39, no:17670; Câbir ibn-i Abdillâh RA’dan. Müslim, Sahîh, c.III, s.1523, no: 1920; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.499, no:4252; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.504, no:2229; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, no:279, no:22456; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.XV, s.109, no:6714; Saîd ibn-i Mansûr, Sünen, c.II, s.144, no:2372; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IX, s.181, no:18398; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.II, s.289; Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, c.IV, s.45, no:2690; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.76, no:914; Sevban RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.269, no:22374; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.VIII, s.145, no:7643; Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, c.II, s.27, no:860; Ebû Ümâme el-Bâhilî RA’dan. Ebû Dâvud, Sünen, c.3, s.4, no:2484; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.429, no:19864; Hàkim, Müstedrek, c.II, s.81, no:2392; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.XVIII, s.124, no:254; İmrân ibn-i Husayn RA’dan. Tirmizî, Sünen, c.IV, s.485, no:2192; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.4, no:6; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.I, s.261, no:61; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XIX, s.383, no:899; Muàviye ibn-i Kurre babasından. 310 الَ تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي يُ قَاتِ لُونَ عَلَى الْحَقِّ ظَاهِرِين،َ الَ يَضُرُّهُمْ مَنْ خَ الَفَهُم،ْ حَتَّى يَأْتِيَ أَمْرُ اهللِ (Lâ tezâlü tâifetün min ümmetî yükàtilûne ale’l-hakkı zàhirîne, lâ yedurruhüm men hàlefehüm, hattâ ye’tiye emru’llàh) (Lâ tezâlü tâifetün min ümmetî) “Benim ümmetimden bir seçkin, şuurlu zümre bulunacak, (yukàtilûne ale’l-hakkı) bunlar hak üzere İslâm’ı savunacaklar, mukàtele edecekler, yılmayacaklar, gevşemeyecekler, fütur getirmeyecekler, Allah’ı dinine yardımcı olacaklar; (zàhirîne) ve galebe çalacaklar, yâni üstün gelecekler. (Lâ yedurruhüm men hàlefehüm) Kendilerinden görünüp, yakınlarından görünüp de, onlara muhalefet edenler, yardımsız bırakanların yardımsız bırakmaları bunlara zarar veremeyecek.” (Hattâ ye’tiye emru’llàh) “Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin emri, buyruğu, vaadi gelinceye kadar, kıyamet kopuncaya kadar, daima böyle bir zümre mevcut olacak.” buyuruyor. Cenâb-ı Hakk’a dua ediyoruz, bu devirde Allah bizi o zümreden eylesin. Onun için yardım eden eder, etmeyene aldırmayın; siz yolunuzda yürümeye devam edin! f. Başörtüsü Meselesi Soru: Fakültedeki hanım kardeşlerimizin başörtüsünden dolayı Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.104, no:17006; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.VII, s.53, no:6360; Selemetü’bnü Nüfeyl RA’dan. Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.496, no:8389; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.9, no:38; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.76, no:913; Hz. Ömer RA’dan. Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.IX, s.307; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.I, s.19, no:47; Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, c.II, s.394, no:1563; Ebû Hüreyre RA’dan. Bezzâr, Müsned, c.IV, s.52, no:1216; Sa’d ibn-i Ebî Vakkas RA’dan. 311 hakları engelleniyor; ne yapmamız lâzım? Haklarını korumak için çalışmaları lâzım! Her hadis-i şerif güzel de, bir hadis-i şerif çok hoşuma gidiyor: Bir insanın malını korumak için, canını korumak için uğraşması... Dağbaşında meselâ, harâmî yolunu kesmiş, çekmiş tabancayı, “Ver parayı!” diyor. Bu konuda Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki:21 مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيد،ٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دَمِهِ فَهُوَ شَهِ يد،ٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دِينِهِ فَهُوَ شَهِيد،ٌ وَمَنْ قُتِلَ دُونَ أَهْلِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ )حم. حب ن سعيد بن زيد( RE. 437/11 (Men kutile dûne mâlihî fehüve şehîdün) “Kim malını korumak için savaşırken ölürse, şehiddir. (Ve men kutile dûne demihî fehüve şehîdün) Kim canını korumak için savaşırken ölürse, şehiddir.” (Ve men kutile dûne dînihî fehüve şehîdün) “Bir kimse dini uğrunda öldürülse, o şehiddir. (Ve men kutile dûne ehlihî fehüve şehîdün) Bir kimse ehlini müdafaada öldürülse, o da şehiddir.” Canını kurtarmak için uğraşmayı anlıyor da insan; demek ki, malı bile vermeyeceğiz. “—Vermiyorum yâ, Allah Allah!..” diyebileceğiz. Yerine göre 21 Tirmizî, Sünen, c.V, s.315, no:1341; Ebû Dâvud, Sünen, c.XII, s.388, no:4142; Neseî, Sünen, c.XII, s.465, no:4027; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.190, no:1652; Neseî, Sünenü’l-Kübra, c.II, s.310, no:3558; Beyhakî, Sünenü’lKübrâ, c.III, s.266, no:5858; Abdürrezzak, Musannef, c.I, s.66, no:106; Tayalisî, Müsned, c.I, s.32, no:233; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s:66, no:106; Said ibn-i Zeyd RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IV, s.416, no:11180; Keşfü’l-Hafa, c.II, s.269, no:2559; Câmiü’l-Ehâdis, c.XXI, s.209, no:23315. 312 tabii... Hadis-i şerifin bize verdiği ruh önemli!.. Hakkını koruyacaksın yâni... Hakkını korumak için, malını korumak için mücadele edeceksin. “Yâhu amma nekes adammış, malını vermemek için öldü boş yere!” diyebilirler ama, öyle değil... Öbür adam bunun karşısına çıkıp, o harâmîliği yapmayacaktı, yolu kesmeyecekti. Bunun müdafaası meşrûdur. O meşrû müdâfaa esnasında ölürse, şehid oluyor. Siz de hukukunuza sahip olun lütfen! Çünkü insanın hürriyeti en güzel şeydir. Haklarını insanın takib etmesi, bilmesi, koruması, kollaması lâzım! g. Evinizi İhmal Etmeyin! Soru: Beyler hizmete koşarken evlerini ihmal ediyorlar. Bu konuda ifrat ve tefrit nedir, sınır nedir? Bizim kardeşlerimizin bir kısmı çok koşturur hakîkaten... Anadolu’ya gider, kasabaları gezer... Veyâhut toplantı olur; pazartesi gün toplantı, cuma günü toplantı, cumartesi gün toplantı, pazar toplantı... Evde hanım bekler, bey gelecek. Saat bir olur, iki olur; yok... “Hay Allah! Yine gelmedi...” Tabii bu bir kere olursa, iki kere olursa, haftada bir gün olursa, iki gün olursa; tamam... Ama, hanım beyi tanıyamayacak, bey çocuklarını tanıyamayacak, “Bunlar benim çocuklarım mıydı?” filân diyecek kadar çok olursa; tabii, o zaman hanım haklıdır. Çünkü, hadis-i şerifte bildiriliyor ki, Peygamber SAS Ebü’dDerdâ Hazretleri’ne hitaben şöyle buyurdu:22 22 Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XXII, s.112, no:285; Beyhakî, Sünenü’lKübrâ, c.IV, s.275, no:8128; Dâra Kutnî, Sünen, c.II, s.176, no:20; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XLVII, s.116; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.I, s.188; Ebû Cuhayfe RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.45, no:5403; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXIII, s.27, no:25480. 313 يَا أَبَا الدَّرْدَاءِ! إِنَّ لِجَسَدِكَ عَلَيْكَ حَق ا، وَألَهْلِكَ عَلَيْكَ حَق ا، وَلِرَبِّكَ عَلَيْكَ حَق ا؛ وَأَعْطِ كُلَّ ذِي حَقٍّ حَقَّهُ! صُمْ وَ أَفْطِر،ْ وَقُمْ وَنَم،ْ وَائْتِ أَهْلَكَ )حل. عن أبي جحيفة( RE. 492/10 (Yâ ebe’d-derdâ!) “Ey Ebü’d-Derdâ! (İnne li-cesedike aleyke hakkan) Hiç şüphe yok ki bedeninin, vücudunun senin üzerinde hakkı vardır. Bu hakkı bu vücuduna vermezsen, bu elin, bu ayağın, bu vücudun senden davacı olur.” (Ve li-ehlike aleyke hakkan) “Aile efradının, zevcenin ve çoluk çocuğunun senin üzerinde hakkı vardır.” (Ve li-rabbike aleyke hakkan) “Rabbinin senin üzerinde hakkı vardır.” Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne karşı görevler var. (Ve a’ti külle zî hakkın hakkahû) “O halde, her hak sahibine hakkını ver!” (Sum ve eftir) “Bazı günler oruç tut, bazı günler tutma, iftar et! (Ve kum ve nim) Geceleyin namaza kalk, bazı zamanlarda uykunu da uyu! (Ve’ti ehleke) Eşinin yanına da git!” buyurdu. Rabbimizin hakkı sonsuz da, Efendimiz böyle söylüyor. Hakların taksimine müsaade etmiş Rabbimiz... Bedenine karşı vazifeleri olduğuna ve onunla ilgilenmesine müsaade etmiş... Hanımına karşı vazifeleri olduğuna ve onunla ilgilenmesi gerektiğine müsaade etmiş. Her hak sahibine hakkını ölçülü olarak vermeyi, Ebüd Derdâ RA’a Peygamber Efendimiz tavsiye ediyor, Selmânü’l-Fârisî ile bu konuda aralarında olan tatlı ihtilâftan dolayı... Selmânü’l-Fârisî onun evine gittiği zaman gördü ki, Ebü’dDerdâ RA dünyayı terk etmiş, pejmürde... Hanım pejmürde, ev perişan... İbadetten başka bir şey yapmıyor. Uyku yok, durak yok, yemek yok, içmek yok, oruç var... Onun üzerine, ölçülü olmayı tavsiye etti Selmânü’l-Fârisî... Ötekisi de şikâyet etti: “—Yâ Rasûlallah! Selman benim eve misafir geldi ve beni 314 alışmış olduğum mutad ibadetlerimden alıkoydu. Nafile orucumu bozdurttu, gece uyku uyutturdu bana...” dedi. O zaman Peygamber Efendimiz, Selman’ı haklı buldu. “Selman haklıdır. Senin üzerinde ailenin hakkı var, çoluk çocuğunun hakkı var... Bedeninin de bir hakkı var; uyku uyuyacak, dinlenecek... Rabbine karşı ibadet borçları da var...” dedi. Her hakkı sahibine ölçülü olarak vermesini tavsiye etti. Biz de bu ölçülerle bağlıyız. Ebü’d-Derdâ RA gibi, biz de görevlerimizi taksim etmeliyiz. Çoluk çocuğumuza karşı görevimiz var... Şu kitapları biz okumazsak kim okuyacak evde?.. Çocuğu yetiştirmemiz lâzım!.. Hanımı yetiştirmemiz lâzım!.. Hanımlar umumiyetle beyler kadar İslâmî bilgileri alabilmiş değillerdir. Camiye gidebilmiş, hutbeyi vaazı dinleyebilmiş değillerdir. Hanımlarımızı yetiştireceğiz, çocuklarımızı yetiştireceğiz. Tabii, eş ve zevce olmak dolayısıyla o bize vefâkâr, bağlı ve fedâkâr, evimizin işlerini gören bir kimse olduğu için, onun da problemleri olabileceğini, rûhen sıkılacağını filân düşünerek çâreler arayacağız. Mesela biz burada çoluk çocuğuyla, aileleriyle bir toplantı tertip ettik. Diyebilirdik ki; “İskenderpaşa’da bir haftalık bir eğitim programı uygulayacağız. Günde üç tane konferans olacak.” Ama burada yaptık. Neden? Çocuklar biraz rahatlasın diye. Hakikaten burada çocukların yanaklarının rengi değişti, kızarmaya başladı. Çünkü İstanbul’un havası kirli. İstanbul’da 100 binde 75 kanser olayı oluyormuş; Karadeniz’de 100 binde çok daha az, 13... O bakımdan, onların da gönlünü hoş etmeye dikkat edeceğiz. Çünkü ailenin reisiyiz. Sonra bir şey var: Toplantı yapıyoruz, vakıf toplantısı, bilmem ne toplantısı... Toplantının başlangıcı başlıyor da, freni yok, sonu 315 yok... Saat on iki, yarım, bir, bir buçuk, iki... Bıraksan sabaha kadar devam edecek. Metodlu çalışmaya ve iş bitirmeye alışmalıyız. Rahmetli Numan Kurtulmuş’un oğlu İsmail Bey vardı. Hocamız’ın sohbetlerine gelirdi. Saatine bakar, 9 oldu mu, “Bana müsaade...” der, kalkar giderdi. Babasının kitabının tashihini yapardı. Çok metotluydu rahmetli... Tabii Hocamız’ın meclisinden kalkılmaz da, o öyle bir şey yapmıştı. Biz de metotlu olmaya çalışalım. Haftanın günlerini ayıralım. Hanımlar da, beylerin Allah rızâsı için hizmet yaptığını, müslümanlığa faydalı çalışma yaptığını bilerek müsterih olsunlar ve onlara destek olsunlar!.. “Hadi ben sabredeyim, sen de o hizmeti yap! Ben de sana kolaylık gösterdiğim için, sevabın bir kısmı da bana gelir.” diye düşünmeleri uygun olur. Ölçüsü bu... h. Rotaryenler Soru: Rotari ve rotaryan ne demektir? Bunlar bazı sosyal faaliyetlerde bulunuyorlar, aşı kampanyaları vesaireler yapıyorlar diyor. Rotari ve rotaryan sanayi erbabının yani fabrika vesair gibi şeylerin sahibi, atölye gibi şeylerin sahibi olan insanların bir araya gelerek yabancı ülkelerde kurmuş oldukları bir kulüp gibi bir şeydir. Bunlar daha ziyade sanayici kimseler oluyorlar. Ondan sonra bunlara benzer Lions kulüpler var, kadınlar arasında Lionesler var, çocuklar gençler arasında Leolar kulübü var. Mason kulübü var. Onlar gibi bir kulüp bu. Merkezi yurt dışında. Şimdi kanunla serbestleşti, Türkiye’de de bu kulübün şubeleri açılıyor. Eskiden yurt dışından bir derneğe üye olmak, bakanlar kurulunun müsaadesi ile filandı. Şimdi ortak pazara girmenin bir hazırlığı olarak bütün bu çeşit derneklere girmek de serbest bırakıldı. Bunlar eskiden suçtu, şimdi serbest hale geldi. Kişiler burada şey yaptıkları zaman, o derneğin tüzüklerine uygun olarak hareket etmek zorunda… Tabii bunlar sanayinin gelişmiş olduğu şehirlerde teşkilatlanmış durumda; Adana, Bursa 316 gibi, belki bizim bu Adapazarı’nda filan da bilmiyorum var mıdır yok mudur şubesi ama, her yerde teşkilatlanıyorlar. Bu derneğe mensup olan kimseye de roteryan deniliyor, yani o derneğe mensup kimse manasına, mason derneğine mensup olana farmason denildiği gibi filan bir şey oluyor. Bazı kampanyalar yapıyorlar diyor kardeşimiz, yaparlar. Maksat reklam ve propagandadır. Bugün dünya reklam ve propaganda üzerinde dönüyor. Her türlü şeyi yaparlar. Komünistler de şirin görünmek için çok şeyler yaptılar ama fırsat ellerine geçtiği zaman nasıl insanların boğazına tel dolayıp da şey yaptığını sonradan gördük. Ben şahsen yabancı isimli her şeye muhalifim. Kendimizin kardeşliğimiz, birliğimiz, beraberliğimiz, derneklerimiz, vakıflarımız, hayrât u hasenâtımız yeter de artar bile. Bu dış ülkelerin sosyal dernekleri arkasında o ülkelerin zengin imkanları, paraları pulları vardır. Bunlara geniş salahiyetler verildiği zaman memleketleri istila ederler, avuçları içine alırlar, insanları da organize de ederler, istenmeyen güçler oluşur. Bunu ilgililerin bilmesi lâzım, şimdi onu şey yapmıyorlar [engellemiyorlar] teşvik ediyorlar ve onlar da şu anda kültürel güzel çalışmalar yapıyorlar ama başka ülkelerde ne yaptığına dair gazetelerde çeşit çeşit yayınlar var, onlara oradaki ikazlara dikkat etmek gerekir. i. İzcilik Soru: İzcilik için ne buyurursunuz? Bu bir bilgidir. Dağda, bayırda, kırda, tabiat şartları altında, yoksulluk içinde insan nasıl hareket edecek? Nasıl düzenli hareket edecek? Bir de bir disiplin, düzen, ast üst, emir komuta zincirine alışmak çalışmasıdır. Bizim bulduğumuz bir şey değildir. İngilizler’den birisi bulmuştur. Gençleri hayra kanalize etmek için, kendi istediği istikamete kanalize etmek için bulunmuş bir uygulamadır. Gençleri bir disiplin altında tutuyorlar, çalışıyorlar. Onlar bütün halk tabakalarını, her yaştan insanı oyalayacak 317 bir sosyal meşgale bulurlar. Almanya’da, Avustralya’da, İngiltere’de, Amerika’da benim gördüğüm budur. İbret almak lâzım. Onların müesseselerini taklit etmememiz daha uygun olur. Şahsen ben onların müesseselerini taklit etmemeyi tercih ederim. Hadis-i şeriflerden, ayet-i kerimelerden, bizim kendi prensiplerimizden, kendi sistemlerimizi kurmamız ve o yolda çalışmamız lâzım. “—Anneler gününde annene hediye ver!” Bugün vermiyorum. Var mı bir diyeceğin? “—Babalar gününde babana hediye ver.” Kim söylemiş? “—UNESCO söylemiş.” Başına çalınsın. Ben başka gün vereceğim. O zaman vermem. “—Neden?” Ben onlara tâbi değilim. Ben annemi, babamı çok severim. Mevlid günü veririm. Giderim kandil günü veririm. Cuma günü giderim, elini öperim. Neden? Benim sistemim başka. Müslüman başkasını taklit etmez. Müslüman kendi öz müessesesinde çalışma yapar. Onun için gençleri meşgul edecek bir müessese kurmamız lâzım. Kuralım, tamam. Ama başkalarının taklidi değil. Bizim millet, “Haydi sanayiciler Rotary kulübe girsin. Esnaf Lions kulübe girsin. Ötekiler şöyle yapsın böyle yapsın.” düşüncesinde. Avrupa’da, Amerika’da İngiltere’de ne kadar müessese varsa hepsi aynen burada var. Olmaz ki, uymaz ki! Başkasının elbisesi benim sırtıma gelmez! Adamın zevki başka, keyfi başka… Gidip bir yabancının yaptığını ne diye taklit edeyim? Benim kendi öz hayır müesseselerim yok mu? Vakıflarım var. Niye benim kardeşim bir başka yere girsin. Başka bir organizasyona girsin. “—Efendim hayır müessesidir.” Canım, hayır müessesesiyse gel sen İslâmî müesseseye hayrını yap, o müessese şan kazansın. Ormanda ağaç dikmek sevapsa 318 “Peygamber Efendimiz’in hadîs-i şerifidir.” diye, dik. “Falanca kulübün üyesiyim.” diye dikme. Ne diye ona prim kazandırıyorsun? Ne diye gidip İngiliz’e Amerikalı’ya tâbi oluyorsun? Üstelik onların başka maksatları da var. Onun için biz kendi organizasyonlarımızı kuracağız. Müstakil, bize mahsus… Biz müslümanız. Biz içki içmeyiz, namaz vakti geldi mi başka işle meşgul olmayız. Kumar oynamayız, vakti telef etmeyiz. Tavla oynamayız, iskambil oynamayız, sigara içmeyiz. Bizim kendi dünyamızda, kendi organizasyonlarımızı, sosyal müesseselerimizi kurmamız lâzım. Eğer bir yerimiz kurulacaksa bizim yerimiz sandalyeli, masalı olmaz; sedirli olur. Bir köşesi mihraplı olur. Vakitleri belli olur. Yapacağımız işler ona göre olur. Onun için böyle “izcilik, gözcülük” değil de kendi öz çalışmalarımızı uygulamalıyız. Ama okulda vesairede böyle şeyler yapıyorlar, bu disipline alıştırıyorlar. Ondan sonra beynelmilel kardeşlik adına birbirleriyle tanıştırıyorlar. İngilizler boys camplarıyla bizdeki izciler tanışıyor. Ondan sonra büyüyünce de onu Mason kulübüne vesaire alıyorlar. “Beynelmilel kardeşlik” diyor. Ama şimdi borusunu öttürüyor. Çifte standart uyguluyor. Kendi işi olduğu zaman sen yapıyorsun, tamam. Senin işin olduğu zaman, o senin işini yapmıyor. Azerbaycan’da Ermeniler ilerlerken ses çıkmıyor. Azerî kardeşlerimiz biraz güç kuvvet toplayıp onlara karşı hareket yapınca, Birleşmiş Milletler harekete geçiyor, Amerika harekete geçiyor. Bosna Hersek’te kan gövdeyi götürüyor, minareler yıkılıyor; kimseden ses seda çıkmıyor. Ama Türkiye’ye bir afyonkeş İngiliz gelse, “Üstünde afyon bulundu.” diye hapse tıkılsa, kıyametler kopuyor. Çifte standart! Onlara kanmamak, prim vermemek lâzım! 319 j. Müslümanlar Kardeştir 1. Soru: Diğer cemaat ve liderler İslâm aleyhine yaklaşan bu tehlikelerin farkında değil mi? Gazeteleri okuyorsunuz. Bizim yıllardır söylediğimiz şeyler şimdi artık onlar tarafından da söyleniyor. Birçok kimse, köşe yazarı, “Birlik beraberlik zamanıdır; tefrika zamanı değildir!” diyorlar. Birleşmeleri için bir güzel zemin... İnşaallah ileriye dönük olarak olur. Hepsi taşın sert olduğunu, ateşin yaktığını, suyun boğduğunu yavaş yavaş anlamaya başladılar. 2. Soru: Bizim bu çalışmalarımızı, sözlerimizi ve hazırlıklarımızı hafife alanlar var. Onlarla karşılıklı konuşuyoruz... Polisler bir cinayeti bir parmak ucunun izinden tespit edebiliyorlar. Bir saçın bıçağa yapışmış telinin mikroskopla incelenmesinden, damlayan bir kanın tahlilinden, bir delilden çıkartıyorlar. Ben bizim müslümanlara hayret ediyorum ki böyle küçük delillerden bile “leb” demeden leblebiyi anlamaları lâzım gelirken; kulaklarının dibinde davul çalındığı halde, gümbür gümbür olaylar üstüne geldiği halde hâlâ hafife almak, herhalde ağustos böceği zihniyeti olsa gerek... Kışın anlayacaklar! 3. Soru: Şu veya bu gruptaki kardeşlere karşı tutumumuz nasıl olmalıdır? Biz, müslüman olanları tek bir grup olarak görüyoruz. Kardeş olarak görüyoruz. Öteki alt grupları da aileler olarak görüyoruz. Eğitim aileleri olarak görüyoruz. Nasıl sen bir ailedensin, ben bir 320 ailedenim… Herkesin annesi, babası, yuvası, evi, barkı, memleketi... var. Normal ama dost olabiliyorlar. Biz böyle dost olacağız, dost olmalıyız. Çünkü müslümanları Allah kardeş etmiştir. Peygamber Efendimiz de bu kardeşliği çok vurgulamıştır. O da kardeşimizdir, ötekisi de kardeşimizdir. Sevgiyle muamele edeceğiz. Seveceğiz, yanaşacağız, barışacağız, ahbaplık edeceğiz. Hatası varsa, yumuşak yumuşak söyleyeceğiz, tatlı tatlı; “Aziz kardeşim, ver bakalım elini. Boynuna bir sarılayım. Seni şöyle bir öpeyim bakayım gözlerinden. Bak, senin şu şeyini çok seviyorum. Şöyle iyisin, böyle iyisin… Amma…” diyeceksiniz arkasından; “Şu hatanı görüyorum, şu da olmasa daha iyi olmaz mı?.. Acaba ben mi yanlış görüyorum?” filan diye düzeltirsiniz. Severseniz, severseniz sevginin tesirini görürsünüz. Seven insanın sözü karşı tarafa batmaz. Sevmezseniz bakışınız bile batar. Bakışınızdan bile kavga çıkabilir. Müslümanları müslüman olduğu için, kalbindeki iman cevherinden dolayı seveceksiniz muhterem kardeşlerim! 4. Soru: Diğer cemaatlerle ittifak kurup beraber hareket edebilir miyiz? Çevrenizdeki çeşitli cemaatleri, kafa yapılarını, seviyelerini, hatta düşman grupları düşünürsünüz... Çünkü basında ve televizyonda günlerdir “Kahrolsun Şeriat!” diye bağıran insanlar çıktı karşımıza... Bunlar Sırp dölü müdür, neyin nesidir? Onların burada beşinci kolu mudur, müttefiki midir?.. Şeriat, İslâm demek! %99’u müslüman olan bir ülkede İslâm’a “Kahrolsun!” diyebilir mi bir insan?! Bu kadar şuursuz olabilir mi?! Bunlara kim dedirtiyor, nasıl dedirtiyor?.. Bunlar sonra savaş olursa kimin tarafında yer alırlar? Dışarıdan Yunanistan, Bulgaristan saldırırsa bunlar ne yapar? Bunları bilmek lâzım. Belki soylarını kurcalasan Ermeni çıkacak, belki başka şey çıkacak... Irken kimseyi suçlamıyorum ama davranış olarak müslümanı parçalamak, arkadan hançerlemek, halkı birbirine 321 kırdırmak çalışması gibi çalışmalar yapılıyor. Hatta bir takım gazeteler de hıyanet içinde... k. Sohbet Toplantıları 1. Soru: Böyle dinî sebeplerle beraber olduğumuz zaman, anlamlı ve şuurlu bir hayat halini sürüyoruz ama o olmadığı zaman gevşiyoruz. Peygamber Efendimiz’e de sahâbe-i kirâm: “—Yâ Rasûlallah, sizin yanınızda olduğumuz zaman çok güzel hallerde oluyoruz ama evimize gittiğimiz, dışarı çıktığımız zaman o hali muhafaza edemiyoruz.” buyurmuş. Demek ki kolay olmuyor ama birazcık olması için yine zikre, abdestli olmaya, abdestli gezmeye devam etmek lâzım. Dili zikirli, Kur’anlı, kendisi abdestli, namazlı olacak. Bir de iyi insanlarla meclislere devam etmek lâzım. Yoksa o meclisleri yapmak lâzım. 2. Soru: Hocam bizim mahallemizde hiç toplantı yok. Tamam, Pazartesi-Perşembe toplantıyı yapın! Hiç bir şey bilmezseniz Kur’an okuyun, hatim indirin! Biraz okuması olan bazı kitapları okusun, mecmualarımızın makalelerini okuyun. Gazetelerin dinî kısımlarını okuyun, takvimin arkasını okuyun. Emin olun, ben bakıyorum, o kadar hoşuma gidiyor ki takvim yaprakları… Yırtıp da atmaya kıyamıyorum. Ben takvim yapraklarını kaldırıp bütün olarak sene sonuna kadar muhafaza ediyorum. Çünkü hepsi hazine, çok güzel bilgiler var içinde. Yani bir insan o gün için evindeki takvimin arkasındaki bilgileri ezberlese senenin sonunda alim olur. İkinci üçüncü senenin sonunda müftü olur. Dördüncü beşinci senenin sonunda Diyanet İşleri Başkanı olur, inşaallah. 322 2. Soru: Kişinin arkadaşını, ihvanını sevmesinde bir sınır var mıdır? İnsan dostunu nasıl sevmelidir? Bu konuda beni aydınlatırsanız sevinirim. Tabii, bütün sevgiler Allah-u Teâla Hazretleri’nin rızasına uygun istikamette olur ve orada biter. Çok sevdiğiniz bir insan günah olan bir şeyi ister, tavsiye eder ve teşvik ederse; orada tabii o sevgi olmaz. Sevginin hududu, şeriatın çizdiği çizgilerdir. O bakımdan kardeşlerimizi seveceğiz. “Allah sev dedi, birbirimizle bizi kardeş etti.” diye seveceğiz ama ölçülü bir sevgi ile sevmek lâzım. Peygamber SAS Efendimiz’in bu hususta bir hadis-i şerifi var, diyor ki:23 23 Buhàrî, Edebü’l-Müfred, c.I, s.447, no:1321; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.260, no:6593; Taberî, Tehzîbü’l-Âsâr, c.IV, s.489, no:1705; İbn-i ebî Şeybe, Musannef, c.XIV, s.102, no:37026; Ziyâü’l-Makdîsî, el-Ehàdîsü’l-Muhtâre, c.I, 323 أُحْبِبْ حَبِيبَكَ هَوْنــًا مَا، عَسٰى أنْ يَكُونَ بَغِيضَكَ يَوْمًا مَا؛ وأبْغِضْ بَغِيضَكَ هَوْنــًا مَا، عَسٰى أنْ يَكُونَ حَبِيبَكَ يَوْمً ا مَّ ا )ت. هب. عن أبي هريرَةَ؛ طب. عن ابن عُمَرَ وعن ابن عمرو؛ قط. في األفراد عد. هب. عن علي موقوفًا( (Ühbub habîbeke hevnen mâ) “Sevdiğin insanı ihtiyatla sev, gözü kapalı sevme! (Asâ en yekûne bağîdeke yevmen mâ) Bir zaman gelir, belki düşman olursun. Ona göre tedbirli ol! (Übğud bağîdeke hevnen mâ) Düşmanlık ettiğin kimseye de ihtiyatlı davran! (Asâ en yekûne habîbeke yevmen mâ) Belki bir gün gelir barışırsınız, dost olursunuz. Sonra söylediğin, sarf ettiğin bir sözden dolayı mahcup olursun.” Yâni, “Sonunda pişman olacağın bir söz söyleme!” demek istiyor. Demek ki seveceğiz fakat çok aşırı itimat edip sırrımızı verip de sonradan müşkül bir durumda kalma gibi durumların da olmaması da tavsiye edilmiş oluyor. Tabi sevgi Allah yolunda olacaktır. Birbirinize hayrı ve hakkı tavsiye edeceksiniz ve kötülük olduğu zaman da ikaz etme vazifesi vardır. Şunu şöyle s.247, no:434; Ebü’ş-Şeyh, el-Emsâl, c.I, s.149, no:111; Temmâmü’r-Râzî, elFevâid, c.II, s.208, no:1539; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXX, s.371, Hz. Ali RA’dan. Tirmizî, Sünen, c.VII, s.277, no:1920; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.III, s.357, no:3395; Taberî, Tehzîbü’l-Âsâr, c.IV, s.489, no:1711; Temmâmü’r-Râzî, el-Fevâid, c.II, s.208, no:1543; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.XI, s.427, no:6316; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.II, s.298; Ebû Hüreyre RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.V, s.213, no:5119; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.I, s.430, no:739; Temmâmü’r-Râzî, el-Fevâid, c.III, s.434, no:1432; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.V, s.213, no:5120; Abdullah ibn-i Amr RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IX, s.24, no:24742; Mecmaü’z-Zevâid, c.VIII, s.167, no:13103: Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.53, no:130; Câmiü’l-Ehàdîs, c.I, s.440, no:707. 324 yapmayın, bunu böyle yapmayın, bu aykırı oldu filan tarzında. l. Emr-i Ma’ruf, Nehy-i Münker 1. Soru: Bir kardeşimiz, herkesin işine karışıyor; “Bunu şöyle yapma, böyle yapma” diye birçok şeyler söylüyormuş. Ben; “Böyle yapma, kimseye karışma!” diyorum, o da bana; “Ben emr-i mâruf nehy-i münker yapıyorum.” diyor. Ben de ona Bakara sûresinin 44. âyetini okuyorum: “Kendi nefsinize bakmaz da başkalarına mı bakarsınız?” O da bana; “Sen müctehid misin, işime karışma.” diyor. Lütfen bu konuyu biraz aydınlatır mısın? Emr-i ma’ruf nehy-i münker bir vazifedir. Yapılacak, söylenecek; karışmamak diye bir şey yok. Söylenecek ama emr-i mârufun nehy-i münkerin âdâbına uygun olarak söylenecek. Bir de emr-i ma’ruf ve nehy-i münker yapan kimse emr-i ma’ruf nehyi münker yaptığı, konuştuğu konuyu iyi bilecek. Bilmeden olursa olmaz! Mezhep farklarını, içtihat farklarını, fetvaları bilmezse haksız ve yanlış bir şey yapabilir. Meselâ, ben bir Cuma namazından sonra; “Bu Râmûz kitabında geçen bazı vazifeler vardı, onları yapayım.” diye oturdum. Arkamdaki bir hacı efendi bana kızmış, köpürmüş; “Bu niye sünneti kılmadı?” diye söylenmiş. Yanında da bizim arkadaşlardan birisi var. “O hocadır, profesördür. Buradan kızacağına gidip ona söylesene!” demiş. Gelip bana da söylemiyor, söylese ben izah edeceğim. “Kardeşim! İmam farzı bitirdikten sonra kalkıp sünneti kılmak mecburiyeti yok. Şöyle biraz tesbihat var, onları çekeceğim; ondan sonra ötekileri kılacağım!” diyeceğim ama, adamcağız bilmediği için orada oturmuş, kalkmış, köpürmüş. Dur! Ne oluyorsun? Bilmediğin konuda konuşuyorsun. Konuyu bilmek lâzım. 2. Soru: 325 Allah’ın Rasûlü SAS “Kötü arkadaştan sakınız!” buyuruyor. Kâfir bir devlette nasıl sakınabiliriz? Kötü kişiler arkadaşlarımız değil ama patronumuz, öğretmenimiz, başkanımız… Bunlardan sakınmak için ne yapmalıyız, onları nasıl terk edeceğiz? İnsan isterse Almanya’da olsun ister Amerika’da olsun ister Rusya’da olsun; arkadaşın iyisini seçebilir, kötüsünden uzak durabilir. İş yerini de sevdiği insanlarla kurulu bir işyeri olarak seçebilir. İsterse özel iş yapabilir. İlle memur olacaksın, ille şurada duracaksın diye bir şey yoktur. Canın sıkılıyorsa beğenmiyorsan o işyerini bırakırsın, kendi keyfine göre bir işyeri açarsın; olur biter. Bunlar mazeret değil, ille mecburiyet yoktur. Bizler el-hamdü lillah aynı ülkede beraber yaşadığımız hâlde bunun mümkün olacağını düşünüyoruz. m. Hakimlik, Savcılık Soru: Tağutî bir ülkede hâkim, savcı, avukat olmanın hükmü nedir? Bunu hukuk fakültesinden mezun hukukçu kardeşlerimiz bana sormuşlardı. Ben dedim ki; “—Ben bu meselelerin detayını iyi bilmiyorum. İhvanımızdan hâkimlik yapmış olan, şimdi emekli olmuş olan bir müslüman mütedeyyin kardeşimiz var. Gidin ona sorun!” Kalktılar gittiler, İstanbul’da ona sordular. O demiş ki; “—Ben bu mesleğin içinde yaşadım, emekli oldum. Nice nice müslümanlara nice nice faydalar sağladım. Nice nice adaletsizlikleri engelledim. Aman bu işi yapın!” Bir başka misal: Eyüp’te sıkıyönetim zamanında; “Vay siz izinsiz oturum yaptınız, toplandınız!..” diye otuz-kırk kişi tıkmışlar içeri, nezarete almışlar. Savcı almış bunları karşısına, bakmış; hepsi sakallı, nur yüzlü, mübarek, masum halktan insanlar, senden benden olan 326 insanlar. Bir onları kendisine getiren adama bakmış bir bunlara bakmış. Ona demiş ki; “Utanmıyor musun yahu bunları benim karşıma getirmeye? Bunların hepsi masum, karınca ezmez, haram yemez insanlar! Ne istiyorsun bunlardan? Defol karşımdan!..” Tabii getiren, onun maiyetinde, mâdunu oluyor. Onu bir azarlamış. Ondan sonra da ötekilere demiş ki; “Beyler! Müslüman çocuklarınızı savcı, hâkim yetiştirin. Eğer benim yerimde bir başka dinsiz imansız birisi olsaydı sizin epeyce canınızı yakar, sizi üzer, terletirdi. Hadi bakalım yallah!..” Onlara böyle bir nasihat çekip salıvermiş. Bu, bu muhterem kardeşimize cevap olabilir. Hangi meslek olursa olsun bir insan sıkı durursa bulunduğu meslekte Müslümanlığa, insanlığa, hayra, adalete hizmet edebilir. n. Sohbet Metodu Soru: Tebliğ konusundaki düşüncelerinizi almak istiyorum. Eğitimci olarak biz öğretmenler, öğrenciler konusunda nasihatimiz ne olacak? İslâm’ın tebliği; lafla tebliğ yetmiyor, onu cevaplandırmış oldum. Alacaksın, çocuğa uzun uzun anlatacaksın. Uzun zaman beraber olacaksın. PeygamberEfendimiz’inİslâm’ı öğretme usûlü neydi? Uzun zaman beraber olma yoluydu. Neydi yani? Sohbetti. Sohbet ne demek? Arkadaşlık demek. Sahibe-yeshabu, bir kimseyle beraber olmak demek. Peygamber Efendimiz yanına sahabesini alıyordu, gece gündüz onlarla beraberdi. İslâm’ı öyle öğretti. Yoksa bir vaazla olmaz. Öğretmenler çocukları alacak, belli zamanlarda belli saatlerde belli günlerde belli kitapları okuyacaklar. “Şu kitabı okuyalım. Ben size yardımcı olayım.” Beraberlik olacak. 327 İslâm’da eğitimi öğretmenin yolu nedir? Sohbet. Yani ne demek? Beraberlik demek. Sohbet ne demek? Kalkıp konuşmak demek değil. Sohbet, beraberlik” demek. Pakistan’dan, Hindistan’dan adamlar geliyor, Cemaat-i Tebliğ diyorlar. İslâm’ı nasıl öğretiyorlar? Geliyor, diyor ki: “—İslâm şöyledir böyledir, şöyle yapın böyle yapın... İslâm’ı yaymak için çalışmak lâzım. Var mı içinizden bize katılacak? Hadi bizimle gel.” diyor. Bunu alıyor, buradan Manisa’ya, Manisa’dan Akhisar’a, Akhisar’dan Balıkesir’e gidiyor. Bu ne? Yanına aldığı insanı yolda eğitmek için, beraberlik metodu bu. İslâm’ı öğretmekte beraberlik metodu. Anlatabiliyor muyum? Millet bunu bilmiyor. Millet sanıyor ki söylersen olur. Söylense olsaydı, Allah-uTeàlâ Hazretleri bir melek indirirdi, tebliğ ederdi, giderdi. PeygamberEfendimiz 23 yıl ashabının arasında yaşadı; İslâm’ı 328 beraberlikle, beraber oluşla öğretti. Sohbetle ne demek? Laf söyleyerek demek değil; beraber oluşla. İslâm’ın beraber oluşla öğretilmesi çok önemli bir husustur. Tasavvufî terbiye de budur. Dervişle şeyh bir arada oluyor, akşam sabah beraber oluyor. PeygamberEfendimiz’in ashabına öğrettiği gibi, şeyh de müridini o tarzda yetiştiriyor. Beraberlik metodu olacak. Beraberlik çok olacak da anlatacaksın anlatacaksın, İslâm’ı öğrenecek. o. Yabancı Kelime Kullanmak Soru: “İdeoloji” kelimesi “İslâm ideolojisi” şeklinde kullanılabilir mi? Kâfirlerin kullandığı birtakım kelimeleri kullanmak caiz midir? Örneğin “insan hakları”, “sivil toplum” gibi. Biz kendimiz arkadaşlarımızın arasında şaka yollu diyoruz: Birisi bir yabancı kelime kullandığı zaman “cezalandın” diyoruz,”100 bin lira ver bakalım Hakyol Vakfı’na” diye şaka yapıyoruz. Almıyoruz ama bu şakayı yapıyoruz İlle yakasına yapışıp da “Ver parayı!” diye parayı tahsil etmiyoruz ama cezayı şaka olsun diye söylüyoruz, yapmamaya alışsın diye. Yabancı kelimeler yavaş yavaş dilimize giriyor. Kendi kelimelerimizi unutturuyor, yerleşiyor. Bu da bir çeşit istiladır. Onun için biz onun karşısındayız. Kullanmamaya çalışıyoruz. Siz de kullanmamaya gayret edersiniz. Onların hiçbir şeyini kullanmamalıyız. Kendimiz üretmeliyiz. Kendimiz gayret etmeliyiz. Fikirleri kendimiz ortaya atmalıyız. Hatta onların gündemine bile tâbi olmamalıyız. Gündemi bile kendimiz ortaya koymaya çalışmalıyız. Adamlar siyasî sebeplerle iktidar-muhalefet mücadelesinden tutuyor, ortaya bir laiklik kavgası atıyor, herkes ondan bahsediyor. Bahsetmek bile doğru değil. 329 Neden? Onların ortaya attığı gündemi üretmek oluyor. Sen ortaya başka gündem atarsın, onu konuşursun; senin istediğin sahada konuşma olur, onların istediği sahada olmaz. Onlara dahi dikkat etmek lâzım. p. Milliyetçilik Soru: Milliyetçilik hakkında görüşleriniz nelerdir? İslâm’da müslümanların hepsi aynı millettendir. el-Küfrü milletün vâhidetün. “Küfür bir millettir.” O zaman; el-Mü’minûne milletün vahideh. “Müslümanlar da bir millettir.” İnneme’lmü’minûne ihvetün. “Müslümanlar kardeştir.” Müslümanın inancı budur. Tabii bizim memleketimizdeki milliyetçi kardeşlerimizin sevdikleri şeyleri biz de seviyoruz. Orta Asya’daki kardeşlerimiz, Kırım’daki, Kafkasya’daki vs. Çünkü onlar aynı zamanda 330 müslümandır. Ama dinden imandan çıkmış, azılı bir din düşmanı olmuşsa, ırkımızdan da olsa, cinsimizden de olsa sevmiyoruz. Çünkü Allah’ın sevmediğini sevmeyiz. Mesele böyledir. Biz de dünyanın her yerindeki müslüman kardeşlerimize hizmet etmek, yardım etmek istiyoruz. Özbekistan’a, Semerkand’a gittik. Buhara’da oradaki kardeşlerimizle gözyaşlarıyla oturduk konuştuk müslüman kardeşimiz olduğu için. r. Batıda Din Hürriyeti Soru: Neden hıristiyan beldede dinî hürriyet varken, müslüman beldede baskı ve zulüm var? Bu çelişki nereden kaynaklanmakta? Cevap: Bizim Müslümanlığımız gevşek olduğundan, içtimâî terbiyemiz zayıf olduğundan, haklarımızı koruyamadığımızdan kaynaklanmakta. İngiltere’de de, Amerika’da da, Fransa’da da adam zamanında krallık yapmış, despotluk yapmış, zulüm yapmış, derebeylik yapmış. Ama halklar haklarını korumak için mücadele etmişler, etmişler, etmişler, bir seviyeye gelmişler. Hakları mücadeleyle almışlar. Bizde böyle bir mücadele yapılmamış. Bedavadan, beleşten hak ve hürriyet olmuyor arkadaşlar! Benim vardığım sonuç bu. Mafyalar çatır çatır insanın parasını pulunu alıyor. Bedava olmuyor. Ter dökmek lâzım, uğraşmak lâzım. Hürriyetin bedeli var. Hakların bedeli var. Hakları almak için çalışmazsan olmaz. Hıristiyan beldede haydi bakalım bir haksızlık yap! Arkadaşlar anlatıyor: “—Ben ilk geldiğim zaman sıraya uymamıştım, otobüse en önden binmek istemiştim. Kuyruk vardı. Hepsi bağırdı, indirdi.” diyor. Türkiye’de bağırmıyor da ondan karışıklık oluyor. Burada bağırıyorlar. Adam bağırıyor, hakkını arıyor. Hak aramaktan 331 kaynaklanıyor. Biz hakkımızı aramadığımız için zalim fırsat buluyor. Bir de zalime destek oluyorlar. Burada zalimi alaşağı ederler. Bir bakan bir zulüm yapsın, bir şey yapsın, hemen gider istifaya zorlarlar. İstifa etmezse taşlarlar, canına okurlar. Türkiye’de öyle olmuyor. Ondan oluyor. Sonuç itibariyle kabahat bizim. Sosyal yani içtimâî terbiyemiz zayıf, vatandaşlık çalışmamız az, vatandaşlık duygusu eksik. Kuzu gibi oluğumuzdan kurtlar geliyor, bizi parçalıyor. Kuzu gibi olmayacağız, ne gibi olacağız? Arslan gibi olacağız. Arslan gibi olursan kurt gelir, parçalayamaz. Kuzu gibi olursan kurt da parçalar, çakal da parçalar, tilki de parçalar, herkes parçalar. Hatta kurt kuzunun yanına gelmiş: “—Seni yiyeceğim.” demiş. “—Niye?” demiş. “—Suyumu bulandırıyorsun.” demiş. “—Kurt amca, ben senin suyunu nasıl bulandırabilirim? Su senin tarafından bu tarafa doğru akıyor, bu tarafa doğru gidiyor. Ben bulandırsam bile, benim bulandırdığım su sana gelmiyor.” Ama yine yemiş. Çünkü kuzudur. Kurt kuzuyu yer. Arslan olmak lâzım, rolleri değişmek lâzım. Roller değişmeyince kuzuları yiyecek insan her zaman bulunur. s. Müftülüğü Kabul Etmemek Soru: Risâle-i Kuşeyrî’de Melâmîler’i anlatırken onların görüşü olarak halkın gözünde iyi olanın kesinlikle Hakk’ın gözünde kötü olabileceği ifadeleri yer alıyor. Böyle bir genelleme nasıl yapılır? Melâmîler’in görüşlerini anlatır mısınız? Bir de İmâm-ı Âzam’ın kadılığı kabul etmeyişi buna örnek veriliyor. “Ehil olan bir zâtın müslümanların ihtiyacı olan kadılık görevini yapması gerekmez mi?” diyenlere nasıl cevap vereceğiz? 332 Melâmîler halkın gözünde iyi olanın kesinlikle Hakk’ın gözünde kötü olacağını söylemişler. Halkın gözüne girmeye çalışmak, halka iyiliklerini göstermek gerekmiyor; Hakk’ın rızasını almak, Allah’ın bileceği bir şekilde hayırları ibadetleri gizli yapmak gerektiğini vurgulamak için böyle söylemişler. İmâm-ı Âzam’ın da vazifeyi kabul etmemesinin, Allahu a’lem çeşitli sebepleri vardır. Yönetim Peygamber Efendimiz’in evlâdına karşı, iktidarı gasben almış, Peygamber Efendimiz’in evlatlarına kan kusturuyor, zulmediyor. Buna da resmî bir görev veriyor, “Bak bu da bizim tarafımızda, bizim iktidarımızı destekliyor.” demek istiyor. Bu gibi perdenin arkasında başka birçok şey var. O iktidara pasif, yapabildiği kadar mukavemet gösteriyor. Bir taraftan, “Ben senin iktidarını meşru saymıyorum!” da demek istiyor. “Ben senin iktidarına ne diye yardakçılık edeyim?” demiş oluyor. Çünkü, yönetime zorbalıkla geçmiş insanların yönetimlerinin meşru olmadığını düşünüyor. Bu var. Tabii bir insan kendisi bir vazifeye geleceği zaman, enini 333 boyunu düşünür. Yönetim iyi bir yönetim bile olsa, kadılık yapmanın zorluğunu, yanlış karar vermenin vebalini düşünür. En tehlikeli mesleklerden birisi kadılıktır, ikincisi müftülük. Kadılık daha tehlikelidir çünkü ikisi arasında hükmedecek; yanlış hükmetti mi âhirette vay haline! Müftülük de çok tehlikeli. Bir fıkra anlatayım: Hasan Basri Çantay vardı, rahmetli, bu Meâl-i Kerîm’i yazan zât-ı muhterem. Benim babamın dostu, tanıştığım kimse. Bir kardeşimiz bir yere müftü olmuş, duasını almaya yanına gitmiş: “—Efendim ben falanca yere müftü oldum.” diye. Demiş ki: “—Ben sana bir fıkra anlatayım da, müftülüğü bu fıkrayı hiç hatırından çıkartmadan yap!” Fıkrayı anlatmaya başlamış. Bu çeşit fıkraları ben doğru görmüyorum ama, Hasan Basri Hoca müftüyü ikaz etmek için anlatmış. Bir müftüyle bir müslüman anlaşmışlar. Demişler ki; “Dünyada kardeşiz, arkadaşız, âhirette de birbirimizi arayalım, kollayalım. Birimiz cennetlik olursa ötekisini arasın bulsun, kollasın, takip etsin. Tamam mı?” “Tamam.” Söz vermişler. Ölmüşler. Ölünce bu müslüman cennete gitmiş. Tabii burasını bilmiyoruz, cennet de fıkra mevzu olamayacağı için ben bunu sevmiyorum. Ama Hasan Basri Hoca, rahmetli, bir şeyi anlatmak için bunu söylemiş. Tabii hoca da değil aslında, edip bir insan, meal yazdığı için “Hasan Basri Hoca” deniliyor. Cennette müftüyle sözleştiler diye müftüyü aramaya başlamış. Firdevs-i A’lâ’yı aramış, yok; öbür tarafı aramış, sekiz cenneti her tarafı aramış, kıyıyı köşeyi soruşturmuş vs. vs. yahu müftü efendi cennette yok. “—Ya müftü efendi cehenneme gidecek değil ya!” demiş. Bir daha aramış, yok; bir daha aramış, yok! “—Allah Allah, acaba bilmediğimiz bir sebepten cehenneme mi düştü muvakkat olarak?” 334 Müsaade istemiş... Cehennemi aramaya başlamış; en yukarıdan başlamış, yok; daha aşağıdan, daha aşağıdan, daha aşağıdan... Yedi kat cehennemi aramış, yok; bir daha aramış, yok; bir daha aramış, yok. Nihayet en aşağıdaki, cehennemin en çukur yeri olan Gayya Kuyusu’nda, aşağıda bir kelle görmüş... Bir dikkatli bakmış; eyvah, müftü efendi! Gitmiş yanına, varmış: “—Yahu müftü efendi, bu ne haldir?” Cehenneme düşmüş, cehennemin de Gayya Kuyusu’na düşmüş, ta aşağıda... “—Bu ne haldir yahu?” demiş. “—Sus, hiç sesini çıkartma, benim hâlime çok şükür.” demiş. “—Ne şükrü?” demiş. “—Yahu altımda kadı efendi var da, ben onun omuzlarına basıyorum, hiç olmazsa başımı dışarı çıkartabildim.” demiş. Kadı tamamen Gayya Kuyusu’nun irinine gark olmuş, müftü de hiç olmazsa onun omuzlarına ayak basmış da, başını çıkarmasına “Çok şükür!” diyormuş, diye bunu anlatmış. Tabii niye anlatıyor? “—Müftülük zordur, kadılık daha zordur. Aman müftülüğünü iyi yap, günah işleme, fetvayı bilerek ver, yalan iş yapma!” demiş oluyor, o maksatla söylemiş. Bunu nereden açtık? İmâm-ı Âzam’ın kadılığı kabul etmemesinden… Şimdi bu fıkrayı duyduktan sonra, ben seni kadı yapmak istesem kabul eder misin? Müftü yapmak istesem kabul eder misin? “—Aman bir başkasını bul! Benden daha alimler var!” dersin. İmâm-ı Âzam öyle de demiş olabilir. Ama hayatını incelediğimiz zaman, zindanda dövülmüş, işkence de görmüş; asıl işin içinde başka işler de olduğu seziliyor. t. Hizmetler ve Finansman Kaynağı 335 1. Soru: Söylediğiniz gibi birçok çalışmalar yapmamız gerekiyor. Gerekli finansman kaynaklarından bahsedebilir misiniz? İşin en önemli noktalarından birisi de finans kaynağıdır, işin finansmanıdır. Elbette bir işin yapılması için para lâzımdır. Ama ben sizin moralinizi yükseltecek bir şey söyleyeyim. Biz grup olarak, İskenderpaşalılar olarak, girdiğimiz teşebbüslerin hepsine sıfırdan başladık. Vakıflarımıza, şirketlerimize sıfır sermayeyle başladık; borçla başladık. Negatif sermayeyle başladık; çalışarak bir nokta elde ettik. Neden? Azim bir sermayedir; akıl bir sermayedir. Dürüstlük bir sermayedir. Onlar da bizim sermayemiz. Siz dürüstseniz; bilgili ve azimliyseniz size finansman sağlayacak birçok insan bulabilirsiniz. Ama bu vasıflardan yoksunsanız elinize finansman imkânları geçse, babanızdan miras kalsa bile har vurup harman savurursunuz. Paranız olsa bile onu kullanmasını bilemezsiniz. Onun için şunu da söyleyeyim ki; “—Siz bu işleri yapacaksanız yapın, ben size para veririm.” demiyorum. Çünkü benim param yok. Şahsen değil de bir takım sosyal çalışmaları yapmak için benim paraya ihtiyacım sizden daha fazla. Para meselesi çok önemli değil; bilgisi olan bir insana nasıl olsa bir sermayedar ortak olabilir. Onun için birçok bilgili insan bugün ayda on bin, yirmi bin lira maaş alıp uzmanlık sahalarında, böyle müesseselerde çalışabiliyorlar. Sonra küçük sermayeler birleştiği zaman ciddi yekün tutar. 2. Soru: Çalışma ve faaliyet alanlarımızı, başyazılarınızdaki hedefler doğrultusunda yapmak için izin verilmiş oluyor mu? Zaten niye yazıyoruz? Allah doğruyu, hakkı göstersin; işletsin. Sadece bilgi, insana vebaldir. 336 الْعِلْمِ بًِلَ عَمَلٍ وَبَالٌ (El-ilmü bilâ amelin vebâlün) [Amel edilmeyen ilim vebaldir.] Biliyor, yapmıyor; vebaldir. Bilecek, yapacak... Elinden geldiğince yapacak, hem de ötekilerden çok daha fazla çalışarak... Bugün Amerika Japonlar’ın ekonomik istilası altında... Japonlar Amerikan şirketlerinin bile hisse senetlerini alıyorlar. Amerika’yı ve Avrupa’yı ekonomik yönden sarsma çalışmaları içindeler ve dünyanın yedi süper devletinden birisi durumundalar. Bunu sağlamaları aşırı çalışmalarındandır; 29-30 yaşında sürmenaj olup ölmelerindendir. Amerika’nın Newyork şehrinde, Manhattan iş merkezinde Amerikan iş yerlerinin ışıkları saat 6’da sönerken Japonlar’ınki 4 saat daha devam eder, 10’da söner. 4 saat daha fazla çalışarak o [başarıyı] sağlarlar. Onun için sizler de şuursuz halkımızın karşısında, onların yanında en aşağı 4 saat, 6 saat veya 8 saat daha fazla çalışarak başarı hususunda fiilî gayretlerinizi göstermiş olacaksınız. u. Cihad Soru: Günümüzde İslâm adına mücadele ettiğini iddia eden birçok grup var, bunlar yaptıkları her şeyi cihad içine sokuyorlar ve yaptıklarının eleştirilmemesi için bu kelimenin yani cihadın arkasına sığınıyorlar belki bazen de bu kelimenin mânasını çok kısır hale getiriyorlar. Bu konuda ne buyurursunuz? Cevap: el-Cevap; doğrudur, haktır, hakikaten öyledir. Ben de öyle derim, cevabım o. Herkes yaptığı işin kendi nefsi için bile olsa cihad olduğunu iddia ediyor. Peygamber Efendimiz’e soruyorlar; “—Kim Allah yolunda cihad edendir?” Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:24 24 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.58, no:123; Müslim, Sahîh, c.III, s.1512, no:1904; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.18, no:2517; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.179, no:1646; Neseî, 337 مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اهللِ هِيَ الْعُلْيَا، فَهُوَ فِي سَبِيلِ اهللِ )حم. م. خ. د. ت. ن. ه. عن أبي موسى( RE. 432/4 (Men kàtele li-tekûne kelimetu’llàhi hiye’l-ulyâ, fehüve fî sebîli’llâh) “Kim Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin sözü en Sünen, c.VI, s.23, no:3136; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.931, no:2783; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.392, no:19511; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.X, s.493, no:4636; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.66, no:486; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XIII, s.188, no:7253; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.V, s.268, no:9567; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IX, s.167, no:18325; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.16, no:4344; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.V, s.98; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.195, no:553; İbn-i Ebî Âsım, Cihad, c.II, s.588, no:242; Dâra Kutnî, İlel, c.VII, s.227, no:1311; Ebû Avâne, Müsned, c.IV, s.486, no:7428, 7429; Ebû Mûsâ el-Eş’arî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IV, s.472, no:10493; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.1557, no:2560; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXI, s.110, no:23091. 338 yüksek olsun, Allah’ın dini yayılsın, Allah’ın dinine hizmet olsun diye çarpışmışsa, o Allah yolunda çarpışmıştır. Kimin Allah yolunda cihad ettiğini Allah daha iyi bilir.” buyuruyor. Kalplerine göredir, niyetlerine göredir. Yapılan işlere göredir. Yapılan işlerin plan program ve istikametine göredir. Ona göre cihad olur, Allah yoluna hizmet olur veyahut müslümanlara köstek olur, engel olur, zarar olur; ikisi de olabilir. Allah şaşırtmasın. v. Diyanet Teşkilatı Soru: Diyanet kurumu İslâmî midir? Kuruluş gayesi nedir? Cuma namazı kılınır mı, kılınamaz mı? Diyanet bir teşkilattır. Eskiden Şer’iyye Vekâleti vardı. Bunun gelişmesi öyle... Evkaf Vekâleti vardı, Şer’iyye Vekâleti vardı, meşihat makamı, bir bakanlıktı eskiden. Sonradan Cumhuriyet devresinde Osmanlılar’daki bu müessese küçültülmüştür, Diyanet İşleri Başkanlığı haline getirilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’ndeki insanların din işlerinin büro işlerini yürütmek ve diğer meselelerini yapmak üzere koca Şer’iyye Vekâleti ile Evkaf Vekâleti ayrılmıştır. Evkaf Vekâleti Vakıflar Genel Müdürlüğü olmuştur. O ecdadın vakıflarıyla turistik otel yapılmıştır, şöyle yapılmıştır, böyle yapılmıştır, satılmıştır vesaire. Çok yanlış işler yapılmıştır. Bunu Vakıflar’ın içindeki daire başkanı arkadaşlar konferanslarla söylemişlerdi, itiraz edilecek bir konu değildir, büyük hatadır. Şer’iyye Vekâleti de küçültülmüştür, Diyanet İşleri Başkanlığı haline getirilmiştir. Bir devletin dairesidir. İnsanlar oraya tayinle geliyorlar. Üçlü kararnâme ile, imza ile oraya tayin ediliyor. Bu böyledir. Fakat bu teşkilatın içindeki kardeşlerimizi, bu teşkilat böyledir diye hor ve küçük göremeyiz; görmek insafa sığmaz, imana sığmaz, iyi müslümanlığa sığmaz. O kardeşlerimiz de şu veya bu sebeple orada hizmet görmeyi, ne yapalım, bir 339 mecburiyettir diye yapmışlardır ve bir kısmı da çok güzel hizmet görmüşlerdir. Nice büyük evliyâullah vardır ki bir yerde imamdır veya müftülük yapmıştır veya Diyanet İşleri Başkanlığı yapmıştır. Ne yapsınlar? Yani hiç yapmasa iş tamamen… Ömer Nasuhi Bilmen bizim tekkemizin dervişidir. Rahmetullahi aleyh, mübarek, büyük alim, Diyanet İşleri Başkanlığı yapmıştır. Kimseye eğilmemiştir, “eyvallah” dememiştir, dini savunmuştur, dinî hizmetler yapmıştır. Hatta çok kahramanca bir şeyi anlatılıyor da belki tam anlatamayacağım. Menderes zamanında onun mason bir adamı vardı. Söylemeyelim ismini. Menderes’in bir adamı vardı ve Menderes’in, başbakanın adamı olduğu için, makamını da söylemiyorum ama biliyorum, adını da biliyorum, öyle, İstanbul’da İstanbul Müftülüğü’nü gezerken Ömer Nasuhi Hoca’nın -İstanbul Müftüsü- odasına girmiş. Bir köşede paravana var, paravananın arkasında seccade var. Hocaefendi İstanbul Müftüsü, orada vakti geldiği zaman namaz kılıyor. “Bu ne böyle?” demiş. Biraz kâfirce sözler söylemiş adam, inançsız ya... Başbakanlıkta da görevli. Ona öyle bir cevap vermiş ki Ömer Nasuhi Bilmen, keşke böyle satır satır yazılı olsa da okusam, perişan etmiş onu. Evet, halim selim insandı, “gık” demezdi ama böyle de bir insan tabi. Ne yapsın? İşte bir yangın içinden kurtarmaya çalışmıştır, hizmet etmiştir. Mübarek insandır, çok seviyorum. Bekir Haki Hoca, çok mübarek insandır. Örfî idare zamanında vilâyete oturmuş olan general. üç tane binbaşı göndermiş: “—Bundan sonra ezanı Türkçe okuyacaksınız!” diye. Askerin din işleri ile alakası ne? Ne karışıyorsun? Ondan sonra üç binbaşı gelmişler, o zaman İstanbul Müftüsü olan Bekir Haki Hocaefendi Rh.A’e, demişler ki: “—Paşa Hazretleri’nden selâm var, bundan sonra ezanı Türkçe okuyacaksın!” İstanbul Valiliği de, İstanbul Örfî İdare Komutanlığı da emrinde adamın; iki karpuz koltuğunda… 340 “—Bana bak, defolun gidin!” demiş, kovalamış onları. Vali ve Örfî İdare Komutanı hışımla telefon açmış arkasından, demiş ki: “—Ben sana üç tane adamımı gönderdim, kovalamışsın onları, kovmuşsun huzurundan.” “—Evladım, ben aksakallıyım, şu kadar yaştayım. El-hamdü lillâh bu zamana kadar müslüman yaşadım, bundan sonra da müslüman yaşamak niyetindeyim. Kimseye Eyvallah’ım yoktur!” demiş. Bir de onun yüzüne telefonu kapatmış. Diyanet’te çalıştılar, müftülük yaptılar diye bu adamlara kötü gözle bakamayız muhterem kardeşlerim! Bir insan, evet, alimlerin, din adamlarının politikacıların emrine girmesi çok büyük ardır, ayıptır. Doğru… Din politikadan yüksektir. Politikacıların din adamlarına hürmet edeni makbuldür. Din adamlarının politikacılara dalkavukluk edeni merduttur. Hadîs-i şerîflerde bu böyledir, kesindir, şek şüphe yok. Ama koca bir Diyanet teşkilatını suçlayamayız. Pırlanta gibi kardeşlerimiz vardır, elini bırakıp ayağını öpeceğimiz insanlar vardır. Evren Paşa: “—Şu şöyledir, bu böyledir, aksini iddia eden yazsın bana!” demiş. Doğu Anadolu’ya seyahatleri oldu, ateşli konuşmuş. Birisi de bizim Elazığ’da mı, bir hoca efendi, mübarek, yazmış cevabını. Söyledik kendisine. “—Hepsi yanlıştır, işin doğrusu budur. İşte âyet, işte hadis!” Yazmış, göndermiş. Belki okumadı bile Evren Paşa. Köşk’ten oranın savcılığına bir yazı gelmiş: “—Şu adam hakkında takibat yapın, cezalandırın!” diye. Savcılık, o mektup yazıp da doğruyu söyleyen hocayı karakola çağırmış. Bütün ahali duymuş, karakola toplanmış. “Hocamızı ne yapacaksınız?” Bakmışlar ki ahali infial halinde, “Yok, bir şey yapmayacağız, sade bir sorgulama...” Pekâlâ. 341 Şimdi sorgu hakimi, oturtmuş hocayı karşısına, kaşını gözünü oynatarak diyormuş ki: “—Hocaefendi, bu mektubu sen yazmadın değil mi? Bu mektubu senin nâmına birisi yazmış da altına senin imzanı atmış değil mi?” Kaşını gözünü oynatıyormuş, “Böyle de!” mânasına, kurtarmaya çalışıyor hocayı. Hoca şöyle cevap vermiş: “—Yok, vallah billah ki ben yazmışam. Şahitlerim bile vardır. Vallahi ben yazdım, istersen şahit getireyim.” Bu hocanın ayağı öpülür yâ... Böyle insan... Bizim Ahmet Akın Çığman Hoca vardır. Buralara da gelmiştir, böyle dev gibi bir hoca efendidir, babayiğit, sarıklı, arslan gibi bir insan. O da tutmuş: “—Şu şu şu sözleri yanlıştır reis-i cumhurun.” demiş. Reis-i cumhursa reis-i cumhur ama, hakikatsa hakikat… Biz haksız bir şey yaptığı zaman, reis-i cumhurun da karşısında konuşuruz, parti başkanının da karşısında konuşuruz. Hürriyet gazetesi hemen müzevirlemiş, reis-i cumhur Doğu Anadolu’dan, uçaktan İstanbul’a inince: “—Efendim bir hoca var, bir düğün konuşmasında sizi tenkit etmiş, sizin yanlış söylediğinizi söylemiş.” “—Kim o?” “—Ahmet Çığman…” “—Arayın, bulun!” Vali muavinleri müftülüğe telefon etmişler. Demişler ki: “—Efendim, böyle bir adam yok bizim kadromuzda.” Müftülük öyle cevap vermiş. Aramışlar, taramışlar, yok. Çünkü Ahmet Hoca bizim ihvanımızdan, Diyanet’te kadrosu olmayan bir kimse, serbest bir insan, Diyanet’te kadrolu değil. Aramışlar, yok. Bizim Ahmet Hoca duymuş. Danışmış arkadaşlara. “—Ne yapalım, bizi arıyorlarmış, gidelim mi?” “—E gidin.” demişler; kalkmış, gitmiş. Florya tarafında köşkü mü vardı neydi... Kendisi anlatıyor 342 ondan sonra: “Beni kapıda sert karşıladılar.” diyor. “Gel bakalım! Sen misin o hoca? Gir içeri bakalım!” “Girdim.” diyor, oturmuş. “—Sen böyle böyle dedin mi?” “—Evet, söyledim. Haksızsınız çünkü âyet-i kerîme böyle söylüyor, hadîs-i şerîf böyle söylüyor, fıkhın hükmü budur.” İyi de fakihtir, Şam’da filan da okumuştur, Arapçası da güzeldir hocamızın, Allah selamet versin. Güzelce cevabını vermiş. Adam da memnun olmuş, elini sıkmış, güleç yüz göstermiş, öyle uğurlamış. Anlatınca da anlıyor. Böyle bir hocaya ne diyelim? Evren Paşa bizim fakülteye geldi. Ben o zaman henüz emekliliğimi istememiştim. Ama Hacı Bayram’da cenaze vardı, oraya gitmiştim, o zaman gelmiş. Teftişte, öğrenci kapısından girmiş, birinci kata merdivenlerden çıkmış, karşı kapıyı yoklamış, kilitli; öbür kapıyı yoklamış, kilitli; öbür kapıyı yoklamış, kilitli. Hocalar odalarını kilitliyor, hocaların hepsi aşağıda, ne yapsınlar, reis-i cumhur gelecek diye ana kapıdan bekliyorlar, o yan kapıdan girmiş. Koridorun sonunda karşılamışlar, dekanlığın odasına almışlar. Şöyle ceplerini karıştırmış, bir kağıt çıkartmış. Demiş ki; “—Berat Gecesinde Allah-u Teâlâ Hazretleri içkiye müdavim olanları (müdminü hamr) da affetmeyecek. Herkes affolacak da onları affetmeyecek. Demek ki müdavim olanlar affolmuyor ama arada sırada bir tek atanlara bir şey yok. Yani arada sırada, az içerse bir şey yok...” gibi bir şey söylemiş. Bizim o zaman dekan Hadis Profesörü Talat Koçyiğit’ti. O da; “—Hayır efendim, mesele böyle değildir; içkinin azı da çoğu da haramdır. Çoğu sarhoşluk veren şeyin azı sarhoşluk vermese bile damlası bile haramdır.” Bu hususta buyrulmuş ki:25 25 Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.352, no:3681; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.292, no:1865; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1125, no:3393; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.6, no:5576; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VIII, s.296, no:17167; Tahàvî, Şerhü’lMaànî, c.IV, s.217, no:5976; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Zemmü’l-Müskir; c.I, s.60, n:21; 343 مَا أَسْكَرَ كَثِيرُه،ُ فَقَلِيلُهُ حَرَامٌ )حم. د. ت. حب. عن جابر؛ حم. ن. ه. عن ابن عمرو( (Mâ eskere kesîruhû, fekalîluhû harâmün) “Bir şeyin, bir maddenin çoğu sarhoş ediyorsa, azı da haramdır.” Yine buyrulmuş ki:26 Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.VIII, s.377, no:1751; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.III, s.330; Câbir ibn-i Abdullah RA’dan. Neseî, Sünen, c.VIII, s.300, no:5607; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1125, no:3394; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.167, no:6558; Dâra Kutnî, Sünen, c.IV, s.254, no:43; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VIII, s.296, no:17168; Neseî, Sünenü’lKübrâ, c.III, s.216, no:5117; Tahàvî, Şerhü’l-Maànî, c.IV, s.217, no:5974; Temmâmü’r-Râzî, el-Fevâid, c.I, s.52, no:111; Cürcânî, Târih-i Cürcan, c.I, s.327; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.LIII, s.160; Abdullah ibn-i Amr RA’dan. İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1124, no:3392; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.91, no:5648; Dâra Kutnî, Sünen, c.IV, s.262, no:83; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.I, s.197, no:626; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Zemmü’l-Müskir; c.I, s.59, n:18; Temmâmü’r-Râzî, el-Fevâid, c.I, s.292, no:730; İbn-i Hacer, Lisânü’l-Mîzân, c.II, s.53; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.I, s.397; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.112, no:12120; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.VII, s.50, no:3966; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Zemmü’l-Müskir; c.I, s.61, n:23; Enes ibni Mâlik RA’dan. Hàkim, Müstedrek, c.III, s.466, no:5748; Dâra Kutnî, Sünen, c.IV, s.254, no:44; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.IV, s.205, no:4149; İbn-i Abdi’l-Ber, el-İstîàb, c.I, s.135; İbn-i Esir, Üsdü’l-Gàbe, c.I, s.332; Ukaylî, Duafâ, c.II, s.233, no:783; Huvât ibn-i Cübeyr RA’dan. Dâra Kutnî, Sünen, c.IV, s.250, no:21; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.IV, s.43; Hz. Ali RA’dan. Dâra Kutnî, Sünen, c.IV, s.250, no:22; İbn-i Hacer, Lisânü’l-Mîzân, c.III, s.297; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.III, s.420; Hz. Aişe RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.V, s.139, no:4880; Zeyd ibn-i Sâbit RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.V, s.344, no:13154; Mecmaü’z-Zevâid, c.V, s.84, no:8109, 8110; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVIII, s.408, no:19752. 26 Müslim, Sahîh, c.III, s.1587, no:2003; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.352, no:3679; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.290, no:1861; Neseî, Sünen, c.VIII, s.297, no:5585; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.16, no:4645; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.XII, s.188, no:5366; İmam Şâfiî, Müsned, c.I, s.284, no:1362; Dâra Kutnî, Sünen, 344 كُلُّ مُسْكِرٍ خَمْر،ٌ وَكُلُّ مُسْكِرٍ حَرَامٌ )م. حم. عن ابن عمر؛ طب. عن قيس بن سعد؛ كر. عن أنس( (Küllü müskirün hamrun) “İnsana sarhoşluk veren her şey içkidir, (ve küllü müskirün harâmün) ve sarhoşluk veren şeylerin hepsi haramdır.” Yâni her sarhoş edici şey içki babından sayılır, isterse koklamakla olsun… Benzol, etanol, metanol, adını bilmediğimiz kimyevî maddeleri kokluyorlarmış; ayakkabı köselesini yapıştırmaya mahsus şeyi kokluyorlarmış, kafasını buluyormuş. Bu da haram. Duman ama haram. Neden? Sarhoşluk veren her şey haram. Anlatmış güzelce, “Güzel söylemiş.” filan diyorlar. Kütüphaneye girmiş. Bizim çok güzel kütüphanemiz vardı, İlâhiyat Fakültesi’nin kütüphanesi; modern, ışıklı, güzel... Girmiş, tıklım tıklım dolu, gençler çalışıyorlar, öğreniyorlar, öğrenecekler, araştırma yapıyorlar. c.IV, s.248, no:11-17; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.260, no:1916; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.XII, s.294, no:13157; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.IV, s.195, no:3954; Taberânî, Mu’cemü’s-Sağîr, c.I, s.329, no:546; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.IX, s.470, no:5621; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VIII, s.288, no:17118; Neseî, Sünenü’lKübrâ, c.III, s.212, no:5095; Tahàvî, Şerhü’l-Maànî, c.IV, s.215, no:5957; Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, c.II, s.38, no:876; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Zemmü’lMüskir, c.I, s.57, no:14; Ahmed ibn-i Hanbel, el-Eşribe, c.I, s.6, no:7; İbn-i Esîr, Üsdü’l-Gàbe, c.I, s.654; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.XVIII, s.427, no:3569; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.IV, s.5, no:1584; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.VII, s.211, no:2111; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXVII, s.5; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XVIII, s.352, no:898; Kays ibn-i Sa’d ibn-i Ubâde Rh.A’ten. İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.LV, s.128; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Mecmaü’z-Zevâid, c.V, s.83, no:8106; Kenzü’l-Ummâl, c.V, s.555, no:13277; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.987, no:1992. 345 Karteksin başında, kitap fişlerinde bir kız da bir şey arıyormuş, uzun mantolu, başörtülü... Dosdoğru başına gitmiş: “—Sen niye böyle örtünüyorsun?” demiş. Kız dönmüş bakmış, karşısında zamanın reis-i cumhuru; sararmış solmuş kızcağız. “—Allah’ın emri örtünmek olduğu için örtünüyorum efendim.” demiş. “—Nereden belli?” demiş. Kızcağız aklı başında, afallamış, heyecanlanmış, zorlamış kendisini; “—Hatırlayamadım efendim.” demiş. “—İşte, bilmeden cahilâne, taklîden yapıyorlar.” demiş. Arkasında rektörler var, bilmem bir sürü kimse var. Kız; “—Efendim, şimdi hatırladım.” demiş. Hatırlamış, okumuş Nur sûresindeki ayet-i kerimeyi, izahını yapmış vesaire... Tamam, cevap verdi, Kur’an-ı Kerim’den cevap, aldı cevabı. “—Senin baban gerici mi?” demiş kıza. “—Hayır efendim, gerici değil, o da ilerici… O da benim başörtüme karşı!” demiş. “—Tamam, tamam... İşte bunlar ailelerinde böyle şey görmüyorlar, büyük şehirlerde birtakım gizli örgütler bunları alıyor, kafalarını böyle bozuyor.” demiş, buna benzer bir söz söylemiş. Kız; “—Hayır efendim, öyle de değil.” demiş. “Ben ilk önce hemşirelik yüksekokuluna gittim. Orada başörtüsünü yasakladılar. Halbuki ben de başörtüsü ile okumak istiyordum. Sordum, soruşturdum, ‘Başörtüsü ile nerede tahsil yapabilirim?’ diye. ‘İlâhiyat Fakültesi’nde başını örtebilirsin!’ dediler, ondan geldim efendim. Ne örgüt var, ne teşkilat var, ne başka bir şey var.” “—Bunlar iflah olmaz!” demiş, arkadaşlarıyla, yani yanındakilerle gitmiş. Muhterem kardeşlerim! Şimdi bu soru da sert bir soru. Bütün bir teşkilatı 346 suçlayamayız. Hatta doğru olmaz, çünkü kötüler istisnadır, iyiler esastır. Üç tane imam kötü çıksa, “bütün imamlar kötü” denmez. Üç tane öğretmen kötü çıksa öğretmenlik mesleğine gölge düşmeyeceği gibidir bu. Bu teşkilatın aleyhinde konuşmak bize yakışmaz. Bu teşkilatın içinden olup da teşkilat başkanına da karşı çıkan, hakkı destekleyen, hakkı söyleyen, emr-i mâruf yapan, nehy-i münker yapan bir sürü de kahraman kardeşimiz vardır. Bu teşkilatı boş bırakmak da doğru değildir. Boş bırakırsak tamamen onların zihniyetinden insanların eline geçerse daha kötüye kullanılır. Kaplanın kanadı olursa yapacağı zarar daha büyük olur. Binâen aleyh, bu soru da sert bir soru olmuştur, biraz sertlik kokuyor, doğru değil. 347 16. POLİTİKA a. Müslümanlar ve Siyaset 1. Soru: Bir hoca, peygamberlerin iktidarlara ve saraya muhalefet ettiklerini, dolayısıyla günümüzün müslümanlarının da siyasetin dışında kalamayacağını söyledi. Ne dersiniz? Bu böyle değildir. Hepiniz bilirsiniz ki Yusuf AS saraya girdi, vezir oldu, nâzır oldu. Mısır’ın hakimi onu çağırdı, hapisten çıkardı, kendisini Tarım Bakanı yaptı. O da sarayda kaldı. Öyle değil mi? Demek ki hocanın bilgisi eksik. Doğru değil. “İllâ muhalefet edilecek” diye bir şey yok. Hayırlı yoldaysa, doğru yoldaysa desteklenir. Yanlış bir şeyi varsa söylenir, doğru yola irşad edilmeye çalışılır. Müslümanların siyasetle ilgilenmeleri meselesinde ben dergide yazı yazdım. “Müslümanlar her konuyla ilgilenir.” dedim. Müslümanlık; Ay’a giden insanın namazı nasıl kılacağı ile bile ilgileniyor. Dünya’nın idaresiyle, Türkiye’nin idaresiyle, bir devletin yönetimiyle niye ilgilenmesin? “—Din bir duygu, ona kimse karışmasın! Dindarlar şöyle bir köşede dursun! Laiklik; din ve devlet işlerini ayırmaktır!” vesaire. İyi ama ben politikayla ilgilenmeyecek miyim? Bu benim hakkım değil mi? Vazifem değil mi? Hakkımdır ve vazifemdir. İlgileneceksin. Mutlaka ilgileneceksin. Çünkü sana soruyorlar seçimlerde: “—Efendi, buyur bakalım. Kimi istiyorsun? Başına kimi seçelim?” diye sormuyorlar mı? Beğen, beğendiğini al! Arz-ı endam ediyor listelerde. Bak bu listede şunlar şunlar şunlar var. Bu listede bunlar bunlar bunlar var. Burada da bunlar bunlar var. “Hangisini istersin?” diyorlar. 348 Ben dedim ki: Bir, Siyasette müslümanların yapması gereken üç iş var. En başta, tamamen müslümanlardan, ahlâklılardan, bilgililerden, ehliyetli insanlardan müteşekkil bir kadroyu kurmak, müslümanların boynuna borç.” Bunu yapmamışlar, çalışmamışlar, vakitleri geçirmişler, yeni bir teşekkül kuramamışlar. Mevcutlarla idare edecekler. Bu hatalı bir şey. İlk fırsatı kaçırmışlar. İkinci noktada her parti aday yoklamaları yapıyor, merkez yoklaması yapıyor, adayları tespit ediyor. Birinci tren kaçtı ya hiç olmazsa ikinci trende iyi insanları sokmaya çalışacak, iki… Yani kötü insanı sokmamaya çalışacak. Bu treni de kaçırdı. İstediği iyi insanları sokamadı. Şimdi kaldı üçüncü trene… Üçüncü trende de karşısına ihtimalleri dizmişler. Hani “Kırk katır mı istersin, kırk satır mı istersin?” diye masallarda vardır ya. Kırk satır istese ne yapacak? Kırk tane satırla doğrayacaklar, öldürecekler. “Kırk katır istiyorum.” derse ne yapacaklar? Kırk katırın kuyruğuna bağlayacaklar, her birini bir başka tarafa dehleyecekler, adamı yine parçalayacaklar. Katırların arkasından tıngır mıngır yuvarlanırken kafası gözü parçalanacak. Yine ölecek. Yani ölümlerden ölüm beğen. E şimdi bu üçüncü tercihe kalmışsa artık ne yapacak? Ölümlerden ölüm beğenecek. O zaman bir tanesine gidecek, en uygun gördüğüne “şu olsun bari” diyecek ama bu en iptidai, en kötü şekil. İlk ikisini kaçırdıkları için büyük veballeri var. Üçüncüde de doğru insanı seçemezlerse, seçtikleri insan da seçildikten sonra günahlara, haramlara rey verirse, vesile olursa seçenlerin de hepsine vebal gelir. Ona oy vermiş olanların hepsi onun aldığı yanlış kararlara, attığı yanlış adımlara oy verdiği her şeye ortak olurlar. Çünkü 349 onlar seçtiler. Çünkü iyiyi seçmek için bir çalışma yapmadılar. O zaman artık âhirette onun hesabını verecekler. Sen mi verdin bu açıklığa reyi? Sen mi verdin bu içkiye reyi? Sen mi verdin bu zinaya, bu geneleve reyi? Sen mi verdin şunu şunu? Sen mi verdin bu dinsize imansıza bu fırsatı? Sen mi verdin bu hırsıza bu hazineyi? O zaman onun cezası seçenlere mutlaka gelir. Efendim, işte ben tahmin etmiyordum da bilmem ne de. Seçmemek de bir çare değil. Tabi en sonunda hiç birini beğenmezse vermeyecek. O zaman memlekette iyi insanı seçme imkânı varken o fırsat kaçırılmış oluyor. Yönetim bu sefer ahlâklı olmayan, dindar olmayan, namuslu olmayan, memleketini sevmeyen insanların eline geçiyor. Satıyorlar, hazineyi yağmalıyorlar. Çeşitli şeyler oluyor. O da bir vebal. Akıllıca hareket nedir? İlk önce yüzde yüz iyilerden müteşekkil bir kadroyu kurmaktır. Ben bunu söyledim diye ortada kıyamet koptu. Yazdım, söyledim. Söylerim. Bin defa sorulsa yine söylerim. Çünkü işin doğrusu bu. Aklın mantığın gereği bu. Onu yapmadıktan sonra, birinci tren kaçtıktan sonra, öteki trenlerle zaten öbür istasyonlara vaktinde yetişilmiyor. İş işten geçmiş oluyor. Gerisi oyalama, eveleme geveleme. “Ölme eşeğim ölme, yonca ektim de büyüyecek de, yedireceğim de kurtulacaksın.” demekten başka bir şey değil. 2. Soru: Devlet nedir? Bizim bugünkü devlete bakışımız nasıl olmalıdır? Devlet yönetimdir. İnsan toplumunun yönetimdeki mekanizmasıdır. Bizim devlete bakışımız Osmanlı zamanında tereddütsüz idi. Çünkü, amaçlar tamamen Kur’an-ı Kerim’le, İslâm’ın imanı ile aynı istikamette idi. Tabii, şimdi lâik devlet olunca bakış biraz değişiyor. Ama, aslında lâik devlet demek, bazısına göre devletin dînî 350 kurallara göre idare edilmemesi demek; bazısına göre de, devletin içindeki fertlerin inançlarına müdahale etmemek, sadece hizmet etmek, inançları kendi şahıslarına bırakmak demek... Onun için, lâiklik anlayışı üzerinde karşı tarafa savunmada bulunup, “Mâdem ki halkımızın çoğu müslümandır. Devlet de hizmet müessesesidir. O halde hizmetini yapsın! Lâikliğin gereği budur.” diye hakkımızı aramamız lâzım!.. b. İslâm ve Demokrasi Soru: Günümüzde demokrasiyi en iyi yol, kurtuluş yolu gibi göstermeye çalışan ve halkın kafasını karıştıran kimseler var; bu konuda siz ne dersiniz? Demokrasi demek, halkın idaresi demek... Halkın idaresi demek, halkın fikri demek, halkın reyi demek ama, halk ne düşünüyor? Hayır düşünürse, iyi; şer düşünürse, kötü... Bir o bakımdan İslâmî değil bu... “Kendi bildiğine varan ya davulcuya varır, ya zurnacıya!” derdi bizim dedelerimiz... Halk kendisi bir şey düşünüyor; doğru mu düşünüyor, yanlış mı düşünüyor? Allah’ın emrini bulacak, kendi kafasından bir şey mi koyacak ortaya? O bakımdan doğru değildir. Sonra İslâm’da bazı insanların sözü düşer. Bazı insanların şahitlik yapmağa bile hakkı olmaz. Bir iki defa kusurlu davranış yaptığı zaman, şahitliğini bile kabul etmez kadılar... Güvenilir bir insan değildir diye... Böyle güvenilir olmayan insanların reyine devleti verirsen, o zaman devlet nâehil insanların eline geçer. İyi insanların elinde olması gerekirken... İslâm’da ehl-i hall ü akd denilen, eşraftan, takvâ ehli alimlerden, fâzıllardan müteşekkil bir grubun söz hakimiyeti esastır. c. Zâlimi Desteklemek 351 1. Soru: Bizi yönetenler bize zulmetmektedirler. Örnek olarak; fikri için zulmedenler, başörtüsü taktığı için zulmedenler vs... Bunlara destek olan müslümanların defterlerine günah yazılır mı? Ayrıca bunlara az da olsa sevgi besleyenler, ahirette bunlarla beraber olurlar mı? Zalime destek olan, zalimin yaptığı zulmün bütün veballerine ortak olur. Mutlaka olur. Ortak olunca o zalimin vebali azalmaz, aynısı buna da gelir. Kim sebep olmuşsa, destek olmuşsa... Ben bunu dergilerde yazdım, çok öncelerden yazdım, ikaz ettim. Onun için zalimi destekleyemezsiniz. Bak, “Tebessüm bile etmeyin!” diyor. Desteklemek değil, tebessüm bile caiz değil... Onlara muhabbet duyanlar onlarla olur mu?.. Olur, o tehlike de var... Zalimi sevmeyin; mazlumu sevin! Müslümanı sevin, dürüst insanı sevin, doğru insanı sevin! Adaletli insanı sevin, hakkı tutan insanı sevin! Sevecek bir şey mi bulamadınız? 2. Soru: “Hürriyet olursa, müslümanlar artar.” dediniz, Türkiye’de hürriyet var mı? “Türkiye’de hürriyet yok!” desek, yalan... “Var!” desek, bu tatmin olmayacak, haklı tarafları var... Yâni, hürriyetin olduğu taraflar var, olmadığı taraflar var; aşikâr bir şey... Bunun dâimâ münakaşasını yapıyoruz. Yazıyoruz, çiziyoruz, “Şurada haksızlık var, şunu düzeltin!” diyoruz. Bazı eksik tarafları var... Tam hürriyet olsa daha çok gelişiriz. Sıkıldığı için biraz zorlanıyoruz. Kur’an kursu açtık diye kızıyorlar, camide toplandık diye kızıyorlar... Sakal bıraktık diye kızıyorlar, başı örttük diye kızıyorlar... Bunlar birer baskı... Bunlar olmadığı zaman daha rahat edeceğiz, o muhakkak... Arkadaşımız kısmen haklı... Kısmen de el-hamdü lillâh dememiz lâzım yine... Beterin beteri var... Meselâ Bulgaristan’da, 352 silâhı alıyor, köye geliyor, “Adını değiştireceksin!” diyor. değiştirmeyeni öldürüyor, hapse götürüyor... Rusya’da hâkezâ... Başka yerlerde çeşitli zorluklar oluyor. d. Parti Çalışmaları 1 Soru: “İslâm’ı yaymak için, vasıtanın da İslâmî olması gerekir.” deniliyor. Bu durumda particilik caiz olur mu? İslâm’ı yaymak için, vasıtanın İslâmî olması gerektiği doğru... Haramla olmaz bu iş! Yalnız İslâm’da particilik, müslümanların hizip hizip olup birbiriyle çekişmesi, tefrika olması bakımından yasaktır. Fakat şimdi Türkiye’de bazı kanunlar çıkartılmış, bu kanunlara göre yürüyor işler... Bu kanunları dinlemeden bir şey yapamazsın. Polis gelir, savcı gelir, hakim gelir, mevcut mekanizma işler. Şimdi bu mevcut şartlar içinde, yapılması gereken hayırlı tedbirler neyse onları yapıp yürümek lâzım! Bu mânâsıyla mevcut şartlara göre, uygun olan bir çalışma tarzı tutturmak bir mahzur değildir. Bu mânâda insanın çalışması, meydanlarda hakkı söylemesi, insanları doğru yola çekmeğe vesile olması bakımından parti çalışması yapılması caizdir. Çünkü, tebliğ vesilesi oluyor, hakkı söylemeğe çalışıyorsun. Müslümanların parça parça olup birbirleriyle çekişmesi doğru değil ama, mevcut bir kanûnî nizam içinde, konuşma ve tebliğ etme vasıtası olarak bu yol açık olduğuna göre, bu yolda çalışmakta bir mahzur yok... Buna haram diyemeyiz, çünkü hakkı söylüyorsun. Yalnız, söylenilen şeyler İslâm’a, hakka, Allah’ın rızâsına, hadis-i şerife uygun olacak! 2. Soru: Siyâsî partilere oy verilmesi ve meclise gidilmesi İslâm’a ters düşmez mi, şirk değil mi?.. 353 Hayır, şirk değildir. Şirk, Allah’a ortak koşmak demektir. Siyâsî partilere oy verilmesi, bir iyi insanı seçip yönetime getirmede araç olabilir. Adetâ bir çeşit istişaredir seçim... “Kimi istiyorsanız seçin!” diye istişarede fikrini söylemektir. Sen de fikrini söylersen, bu İslâm’a uygun olur. Söylemezsen, İslâm’a ters olur. “—Ama hepsi birbirinden berbat!” O zaman doğrusunu sen koy! Sen çık da bizi de kurtar, biz seni destekleyelim. Dürüst insan çıksın ortaya... Birisini seçeceksin. Seçmemek de çare değildir, oy vermemek de çare değildir. Oy vermek mecburiyettir, dînî mecburiyettir benim âcizâne kanaatime göre... Çünkü, sen oy vermediğin zaman, öbür taraf baskın gelip hiç istemediğin bir insan çıkabiliyor. Katılmıyorsun, o zaman bakıyorsun: “Aaa, şu kadar oy farkıyla çıkmış bir edepsiz, hırsız kimse... Sen oy vermediğin için oraya çıktığından, onun vebali sana da gelir. Vermediğin için de gelir. Bu iş böyle... 3. Soru: Parti kurup politikaya atılacağınız konusunda çeşitli spekülasyonlar var; bu konuyu açıklığa kavuşturur musunuz? Şimdi, müslüman olarak her kişinin toplumuyla ilgilenmesi, içinde yaşadığı toplumu düzeltmeye çalışması gerekir. Bu düzeltme, her yönlü çalışma ile olur. Ben şahsen önemli çalışma olarak
.kültürel çalışmayı görüyorum. Dergiler çıkartıyorum, kitaplar neşrediyorum. Konferanslar veriliyor, daha başka çalışmalar yapıyoruz. Radyo televizyon kurmağa çalışıyoruz, yayınlar yapmağa gayret ediyoruz. Kurslar kurmuşuz, okullar kolejler açmışız. Böyle çalışmalar yapıyoruz. Tabii, bunları yapmak başka çalışmaları yapmamak mânâsına gelmez. Toplumun bünyesini kuvvetlenmesi ve her yönden iyi duruma gelmesi için elimizden gelen her şeyi yapmamız lâzımdır. Kanunlara göre de seçme ve seçilme bir hak, aynı zamanda bir ödevdir. Seçim sandığına gitmeyene cezâ da yazıyorlar. 354 O halde, politika sahasında müslümanların çalışması normaldir. Nitekim, İslâm’dan bahseden, İslâm’a hizmet etmek istediğini söyleyen politikacılar vardır. Konuşmasını bu tarzda yapan insanlar vardır. Demek ki, parti kurulabilir, politika yapılabilir. Eski diyânet işleri başkanı Gümüşhâneli Lütfi Doğan benim talebemdir. İlâhiyattan mezundur. İşte politikanın içindedir, aynı zamanda mutasavvıftır. Reisicumhurluğa bile adaylığını koydu, görüyorsunuz. Politikayı toplum çalışmalarının yegâne hizmet şekli olarak görmüyorum; küçük bir bölümü olarak görüyorum. Kültürü ve eğitim çalışmalarını daha önemli görüyorum. 4. Soru: İslâm’da particilik var mıdır? İslâm’da, bu bizim modern anlayışımıza göre, particilik diye bir şey yoktur. İslâm’ın sistemi, hep her şeyi kendine özgüdür, kendine mahsustur. İslâm’ın bütün sistemleri kendine mahsustur. Kapitalizm de değildir. Komünizm de değildir. Bilmem şu da değildir, bu da değildir. İslâm’ın her şeyi kendisine mahsustur. İslâm’ın yönetim biçiminin de kendine mahsus özellikleri vardır. İslâm’da bir beldenin hall ü akt erbâbı vardır. Halletmek, çözmek demek. Akdetmek, bağlamak demek. Yani işleri bağlama çözme, yani yürütme ve götürme işlerini yapan bir elit zümre vardır. Buna âyân ve eşraf denilebilir. Yani o beldenin gözde insanları… Bu gözdelik de takvâdan kaynaklanır. Adam gadretmişse, zulmetmişse, İslâm’da şahitliğini bile kabul etmez hâkimler. Sorarlar: “—Sen kimsin?” “—Falanca...” “—Ha, senin şu suçun var, senin şahitliğin kabul değildir!” derler. Şahitliği bile kabul olmayan insanın, seçme ve seçilmede reyi de olmaz. Davulcunun, zurnacının, dömbelekçinin, göbekçinin, 355 göbek atıcının, şarkı söyleyicinin şahitliği yoktur İslâm’da… Yani takvâ ehli kimselerin söz hakkı vardır. إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اهللَِّ أَتْقَاكُمْ )الحجرات١٣:( (İnne ekrameküm inda’llàhi etkâküm) “Sizin Allah indinde en asaletliniz, en eşrefiniz, şerefliniz; takvâca en ileri olanınızdır.” (Hucurat, 49/13) dendiği için, takvâsı iyi olan, alim olan, fâzıl olan kimselerdir. İşte bu âyân ve eşraf, hall ü akt erbabıdır. Onlar kendi aralarında bir şûrâ teşkil ederler. Şahitliği kabul olmayacak duruma düşmüş insanlar bu gruba dâhil olamazlar. Bir insan bazı sebeplerden yalan söylemişse, bu gruba dahil olamaz. Hâlis, muhlis, alim, fâzıl, kâmil insanların bir birliği vardır. Bunların birliği bir şûrâ teşkil eder. Birlik ve beraberlik… Onlar bir başkan seçerler. O başkana itaat edilir. İslâm’ın sistemi budur. Bu mânâsıyla İslâm’ın kendi yapısında bu yok. Fakat bugün müslümanların yaşadığı ülkelerde, sistemler müslümanların istediği tarza göre kurulmamıştır. Sistemler Batılıların arzuları gibi veyahut onlar örnek alınarak, İslâmî endişesi olmayan insanlar tarafından konulmuş kanunlarla götürülmektedir. Ve o kanunlara göre işler yürütülmektedir. Meselâ, bir arazinin bölünmesi, bir şirketin kurulması, herhangi bir işin yapılması, resmi makamlardan geçirilmesi, bir derneğin kuruluşu ve saire... Bunların hepsinin nizamı vardır ve siz bunlara uymazsanız, o işi yapamazsınız. Dış ticaretin, iç ticaretin birtakım şartları vardır. Bunlara uymak zorundasınız. Bunun gibi, bu bakımdan müslümanların böyle ülkelerde olduğu zaman, tabii partileri olabilir. O zaman, “Ben kendim daha iyi bir çalışma yapacağım.” diye bir grup teşkil edip, ayrı bir parti çalışması olabilir o vakit. Aslında İslâm’ın kendisinde, hall ü akt erbabının şûrâsı, şûrânın kararları, seçtiği şahıslar, seçtiği şahısları indirme hakları ve saire vardır. Ama partiler bugünün 356 kanunlarına göre kurulur. 5. Soru: Mehmed Zahid Kotku Hazretleri parti hakkında ne buyurmuşlardır? Cevaz vermişler midir? Cevaz da vermiştir destek de vermiştir. Ben hatırlıyorum, beraber Samsun’a ve saire gittiğimiz zaman, bir partici gibi, partiye muhalif olan, başka kimseleri destekleyen şahıslara nasihat da etmiştir. Ondan sonra da partinin desteklediği insanlar hatalı işler yaptığı zaman, onların aleyhinde de sözler söylemiş, yazılar yazmıştır. Çünkü din adamı hakkı söyler, hayrı söyler, herkese nasihat eder. Din politikanın emrinde değildir, hakkı söylemesi gerekir. Biz de öyleyiz. Bizim de kavgamız, gürültümüz, dargınlığımız başka bir sebepten değildir. Çünkü denmiştir ki; “—Din adamları da partinin hizmetine girecek.” Hayır, parti dinin hizmetine girecek! Din adamları partinin hizmetine girmez. Bizim kavgamızın aslı budur. e. Kadının Yönetici Olması 1. Soru: Peygamber Efendimiz Hazretleri, “Başlarına bir kadını yönetici yapan kavim iflah olmaz.” buyurmuş. Bir kadın başbakan oldu, şimdi biz ne yapalım? İranlılar, Kisra’nın kızını kendilerine kraliçe seçmişler Peygamber Efendimiz’in zamanında... Kisra ölünce, Kisra’nın kızını, yâni İran Keyhüsrevinin kızını kendilerine hükümdar seçmişler. O zaman şöyle buyurmuş Rasûlüllah Efendimiz:27 27 Buhàrî, Sahîh, c.VI, s.2600, no:6686; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.527, no:2262; Neseî, Sünen, c.VIII, s.227, no:5388; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.51, no:20536; Hàkim, Müstedrek, c.III, s.128, no:4608; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, 357 لَنْ يُفْلِحَ قَوْم،ٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمُ امْرَأَةً )حم. خ. ت. ن. عن أبي بكرة( RE. 354/4 (Len yüfliha kavmün vellev emrahümü’mreeten) “İşlerinin başına bir kadını tayin etmiş olan bir kavim felah bulmaz.” Öyle kadından başkan oldu mu, hayır, bereket yok diye o zamanın İran’ı hakkında söylenmiş ama, umûmî bir şeydir. Neden? Kadının onda dokuz hissi galiptir. Allah ona şefkati fazla vermiş, sevgiyi fazla vermiş çocuğuna baksın, evine bağlansın diye onun yaradılışı başka türlü. Erkeğe de daha başka hasletler vermiş. Erkek dışarıda çalışsın, çabalasın diye. Allah-u Teàlâ Kur’an-ı Kerim’de emir buyurmuş ki: الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ )النساء٣٤:( (Er-ricâlü kavvâmûne ale’n-nisâ) “Erkekler kadınların başına hàkimdir, onların işlerini yürütmek üzere kàimdir başlarında.” (Nisâ, 4/34) diye ifade eylemiş. O halde, ailenin reisi de erkek oluyor. Dışarıda çalışmak ve evin rızkını, giyimini kuşamını, kadının barınmasını sağlamak, onu bir kimseye muhtaç duruma düşürmemek de onun vazifesi olmuş oluyor. Aynı şekilde, bir memleketin idaresi de erkeklerin işi oluyor. Cihad edecek, harb edecek, savaşacak. “Eğer bir kadını başlarına geçirirlerse, o zaman öyle bir kavim felah bulmaz!” diye buyurmuş Peygamber Efendimiz. Bir teselli noktası vardır ki, başında cumhurbaşkanı vardır. Yine erkekte olmuş oluyor yetki... Kadının başa geçmesinden önce, mü’minin, ihlâslının, c.III, s.90, no:4907; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.465, no:5937; Begavî, Şerhü’sSünneh, c.V, s.183; Ebû Berke RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.23, no:14673; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVIII, s.69, no:18871. 358 imanlının, kabiliyetlinin, hakîkaten o işi haketmiş insanın geçmesi lâzım! Başka bir hadis-i şerifte buyruluyor ki:28 إِذَا وُسِّدَ اْألَمْرُ إِلٰى غَيْرِ أَهْلِهِ ، فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ )خ. عن أبي هريرة( ME. 131 (İzâ vüsside’l-emru ilâ gayri ehlihî) “İşler ehli olmayan insanların uhdesine verilince, onların üzerine yüklenince, yamanınca; (fe’ntaziri’s-sâah) kıyametin kopmasını bekle!” Koptu kopacak işte... İşler ehline verilmiyor çünkü... Her işin ehline verilmesi lâzım! Aranacak, taranacak; en ehil insan kimse, o işin başına geçirilecek. “Nâehiller geçtiği zaman, kıyametin kopmasını bekleyin!” deniliyor, asıl mesele odur. 2. Soru: “Yöneticisi kadın olan bir topluluk iflâh olmaz!” hadis-i şerifi sadece o zamanki İran’a mı aittir? Bu hadis-i şerifi nasıl anlamamız lâzım? Hadis-i şerif öyle bir zamana mahsus olarak yorumlanmaz. Ayet-i kerimeler de öyledir; sebeb-i nüzûl özel bile olsa, hüküm umûmîdir. Sebeb-i vürûd-u hadiste de aynı şey vardır. Hükmü umumidir. Kadının duygusal yönü kuvvetlidir. O bakımdan erkekten biraz farklıdır. Anne olarak yaratılışında farklılıklar vardır, zaafları vardır. O bakımdan yöneticilik yapmaları pek uygun olmuyor. Yöneticinin kâmil olması gerektiğinden, sağlam ve tam dirayetli olması gerektiğinden dinimiz onu uygun görmemiş. 3. Soru: Başbakanın bir bayan olması hakkında ne düşünürsünüz? 28 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.33, no:59; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XIV, s.210, no:38422; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IV, s.127, no:2927. 359 Bu tasavvufî bir soru değil ama herkes her şeyi soruyor, politik sorular da soruyor. Aslında İslâm’da kadından şeyh olmaz, kadın reis de olmaz. Hadîs-i şerîf vardır. Kadınlar kocasına itaat edecek; her yere çıkamaz, herkesle konuşamaz. Tabi bu çıkıyor, ayrı ama aslında çıkamaz. O bakımdan reisin erkek olması lâzım, ittibanın da ona olması lâzım. İslâmî olmayan bir durum. Zaten İslâm’a kim aldırıyor? Herkes paldır küldür gittiğinden İngiltere gibi bir şey oldu. Yani İngiltere’de kraliçe var, burada da başbakaniçe var. Durumlar böyle olmuş oldu. Tabi her şeyimizin ne kadar değiştiğini gösteren bir gösterge. 4. Soru: Ülkemizde bir kadının başbakan seçilmesiyle yepyeni anlayışlar ve yorumlar yaratılmıştır. Siz ne dersiniz? Kur’an-ı Kerim’de Yemen’deki Saba ülkesinin hükümdarı, melikesi olan Belkıs’ın macerası ve bir hadisesi bahis konusu ediliyor. Süleyman AS zamanında yaşamış. O kavim güneşe taparlarmış. Süleyman AS ona bu batıl dini bırakmalarını, hak dine gelmelerini ihtar eden bir mektup göndermiş. Ondan sonra Belkıs, Süleyman AS’ın ülkesini ziyarete geliyor ve orada Süleyman AS’ın hak peygamber olduğunu, doğru yolda olduğunu görüyor ve müslüman oluyor, tekrar ülkesine dönüyor. Bu, Kur’an-ı Kerim’den kadın bir hükümdarın olabileceğinin misalidir. Bizim İlâhiyat Fakültesi’nde İslâm’da Kadın Hükümdarlar diye çalışma yapmış kimseler de vardı. İslâm âleminde kadınların hükümdarlık yapması başka, İslâm dininin kadınlara yöneticilik verip vermediği hususu başka… Fiilen “Ben yaptım, oldu.” tarzında değil de, “Bu iş dinen doğru mudur, değil midir?” denilirse, dinen pek doğru değil. Çünkü kadın, esas itibariyle kocasının emrinde olduğu için eğer melikenin, kraliçenin kocası varsa sözün onda olması lâzım. Binâen aleyh hükümdarlık, kadında olmuyor, erkekte oluyor. Çünkü ayet-i kerimede: 360 الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ )النساء٣٤:( (Er-ricâlü kavvâmûne ale’n-nisâ) “Erkekler kadınların başına hàkimdir, onların işlerini yürütmek üzere başlarında kàimdir.” (Nisâ, 4/34) diye buyrulmuştur. İkincisi; kadının çeşitli sebeplerden, birtakım zamanlarda bazı şeyleri yapamama durumu vardır. Mesela hamile olduğu zaman, çocuğa baktığı zaman, lohusalık zamanında... Binâenaleyh devlet işleri kesinti, inkıta kabul etmez ama kadının fizikî hayatında, inkıtalı durumlar vardır, çalışamadığı, mecburî izinli olduğu durumlar vardır. O bakımdan doğru değildir. Sonra, bir hadis-i şerifte buyruluyor ki:29 إِذَا وُسِّدَ اْألَمْرُ إِلٰى غَيْرِ أَهْلِهِ ، فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ )خ. عن أبي هريرة( ME. 131 (İzâ vüsside’l-emru ilâ gayri ehlihî) “İşler ehli olmayan insanların uhdesine verilince, onların üzerine yüklenince, yamanınca; (fe’ntaziri’s-sâah) kıyametin kopmasını bekle!” Esas itibariyle buradaki soruda, “yorumlar yaratılmıştır” deniliyor. “Yaratma sözünü” Allah için kullanıyoruz; bu uygun değil. Türkiye’de Tansu Çiller’in başbakan olması, devlet başkanı olması demek değildir. Çünkü hükümet başkanı başkadır, devlet başkanı başkadır. Aslında Türkiye’de şu anda Süleyman Demirel teorik olarak ondan daha üst mevkidedir. Devletin başkanı Süleyman Demirel’dir. Ama bir kadın başbakan olmuş oldu. Fakat İngiltere’de Queen, kraliçedir. İngiltere başka türlü… Benazir Butto, o da Pakistan’da, onun da başında reis-i cumhur vardır. Binâen aleyh başbakandır, hükümet başkanıdır, devlet 29 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.33, no:59; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XIV, s.210, no:38422; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IV, s.127, no:2927. 361 başkanı değildir. Aslında devlet başkanının emrindedir. f. Yeni Türk Devletleri 1. Soru: Ortaasya’daki yeni Türk devletlerinin, hükümet başkanları veya cumhurbaşkanlarının İslâmî yönleri var mı? Biraz bilgi verir misiniz? Onlar yılların komünistleri ve Rusya’nın seçtiği insanlar. Biz Türkiye’den ihraç etmedik ki. Zaten ihraç metaımız yok. Biz yerli ihtiyacı bile karşılayamıyoruz; İslâm ülkelerinden de alıp göndermedik. Çoğu Rusya’da seçilen, Ruslar’ın seçip de oralara getirdiği yahudi insanlar. Muttalibov. Azerbaycanlılar, Azerbaycan Halk Hareketi olarak bunu başlarından attılar. Geçen gün gazetelerde vardı: “Ermenilerin katliamlarının çoğundan onun hükümeti sorumlu.” diyorlar. Komünist Rusya’dan aldığı direktiflere dayanarak demek ki suçlu görünüyor. Şimdiki Elçibey biraz daha iyi durumda görünüyor. Ama öteki devletlerin başkanlarının, “Ruslar’dan bağımsız, Ruslar’a tam düşman, Ruslar’ın karşısında Türkiye’nin yanında yer alabilir, bu hususta canını feda edebilir insanlar olduğunu düşünmek çok erken, çok saflık olur.” Her şeyi böyle normal, tabii çizgisinde düşünmek lâzım. İnsanı insan yapan eğitimidir. Müslüman yapan, hırıstiyan yapan, komünist yapan kafasıdır, zihniyetidir. O zihniyet komünist gibi yaşadıktan sonra adının nurlu olması fark etmez. Davranışlarına bakacaksınız, yapmak istediklerine bakacaksınız, gözünüzü açacaksınız. Halktan gelme bir İslâmî baskı vardır; müslümanlara karşı bir kardeşlik duygusu vardır ama halk halktır, yönetimler yönetimdir. Bugün dünyanın birçok yerinde basit halk tabakalarını yukarıdaki yönetimler idare ediyor. İsrail’de Filistinliler’i 362 Gazze’de ve sâirede yönetiyor. Avrupa’da, Almanya’da iki milyon Türk var; Almanlar yönetiyor. Türkiye’de bu kadar müslüman var; bir başörtüsünü sorununu halledebilmiş değil. Türkiye’yi başörtüsüne dost olmayan, sakala dost olmayan insanlar yönetiyor. Biz baskı yapıyoruz; İslâmîleştirmeye çalışıyoruz. Onlar seçimlerde müslüman oluyor; seçimlerden sonra değişiyor. “Karakolda doğru söyler. mahkemede şaşırır.” dediği gibi, “Benim bacım haram yemez, hamama gider bohça çalar.” dediği gibi, birazcık konuşturduğunuz zaman İslâmî bir şuurunun ve kaygısının olmadığı âşikâr... Hatta İslâm’a düşman olduğunu görüyorsunuz. Türkiye’de bile durum böyle. O bakımdan bir yerde yaşamak ve ticaret yapmak mühim değil. Yönetime hâkim misiniz, değil misiniz? Yönetiyor musunuz, 363 yoksa yönetiliyor musunuz? Önemli olan budur. Çoban mısınız, koyun musunuz? Koyunsanız bir gün postunuza otururlar; bir gün etinizi kızartma yapabilirler. Çobansanız sürüyü sevk edersiniz. Onun için o ülkelerin yönetimlerinin tamamen müslüman olduğunu, bizim kafada olduğunu düşünmek için daha erkendir. İhtiyatlı olmak lâzım. Kalplerinde bir iyimserlik vardır ama adamlar ölçüp biçiyorlardır. %45’i Rus olan, Rusya ile komşu bir Kazakistan, Kızıl Ordu birliklerinin kışlalarının henüz içinde durduğu bir ülke, sana ne kadar dost olabilir? Özbekistan ne kadar dostluk yapabilir? Bunları realist olarak düşünmek, ona göre hareket etmek lâzım. 2. Soru: Sovyetler Birliği dağıldı, kardeşlerimiz özgürlüklerine kavuştu. Türkiye olarak biz bu durumu önceden düşünemedik ve hazırlıksız yakalandık. Kardeşlerimiz sahipsiz kaldı. Bu durum olumlu bir gelişme midir? Neler yapılabilir? Ben Sovyetler Birliği’nin dağıldığını tam kabul edemiyorum; şeklen dağıldı ama onlar “Yeniden Yapılanma” dediler. Yani evlerini revize ettiler, dekoru değiştirdiler. Kendilerini yormayacak, daha rahat bir sistem aradılar, bu sistemi ortaya çıkardılar. Beş ayrı cumhuriyetin reisicumhurları kendi rızalarıyla bir araya geldiler; anlaşmalar yaptılar. Ruslar’ın başındaki adam, “Çok memnun oldum.” diye beyanat verdi. “Hiç memnun olmadım.” deseydi benim daha çok hoşuma gidecekti ama “Çok memnun oldum.” dediğine göre şimdi ben, “Bu anlaşma neyin nesidir?” diye kendi kendime soruyorum. Kardeşlerimizin özgürlüğüne kavuşmasını isterim ama, cân u gönülden tam kavuştuğunu söyleyemeyiz. Çünkü her şeyi tam mânasıyla hür olarak yapamıyorlar. Sovyetler Birliği’nin ne nisbette dağıldığını, kardeşlerimizin ne nisbette özgürlüğe sahip olduğunu çok iyi tahlil etmek gerekiyor. İlk önce bunları iyi incelemeliyiz, yakından tetkik etmeliyiz. Tabii, bir takım avantajlar elde edilmiştir. Meselâ, seyahat 364 edemiyorduk; ediyoruz. Ama oradan öğrenci istedik, hiçbir öğrenci buraya gelemedi. Göndermediler, vize vermediler. Vize onların elinde. Biz oraya gitsek, orada bir kardeşimizin oturum alması bin bir türlü müşkülatla mümkün oluyor. Her şey o kadar kolay değil. Bunu böyle bilip ona göre çalışmak lâzım. g. İran’la İlişkiler Soru: Konuşmanız sırasında İran İslâm Cumhuriyeti’nin müslüman yapılmasından sünnî yapılmasını mı kastediyorsunuz? Bu konuyu biraz açar mısınız? Müslüman yapılması… Biz esas itibariyle, Kur’ân-ı Kerîm’in doğru anlaşılmasını, müslümanların sünnet-i seniyye yolunda yürümesini istiyoruz. Abuk sabuk müslümanlık istemiyoruz. “Müslümanım” diyen insanın haline bakıyoruz; “Ne biçim adamdır, gerçek müslüman mı, salon müslümanı mı, folklor müslümanı mı, gerçekten Allah’ın rızasını düşünen hakiki bir 365 müslüman mı?” bunları anlamak istiyoruz. Tezatları varsa tezatlarından kurtulmasını istiyoruz. “Hem müslümanım diyor hem faiz yiyor. Hem müslümanım diyor hem içki içiyorsa, bu ne biçim iş?” diye onu düzeltmeye çalışıyoruz. İran ile olan durumumuz çok önemli. Ben birkaç yazımda da, konferansımda da bu meseleye işaret ettim. İran’da nüfusun %45’i, yarıya yakın bir miktarı Türkçe konuşan, Türk ırkından kardeşlerimizdir. Sünnîler de vardır Türkler’in bir kısmı şiîdir; bir kısmı güney Azerbaycan olarak şimdiki Azerbaycan’ın bir parçasıdır. “İran oraya sahip olmuş.” deniliyor. İran Orta Asya’ya ve Güneydoğu Asya’daki İslâm yoğunluğuna giden yolu işgal eden bir ülkedir. Biz Davos anlaşmalarıyla Yunanistan ile bile flört ederken, “dostluk yapacağız” derken İran gibi bu kadar önemli konumu olan bir ülkeyle de oturup akıllıca bir şeyler, bir işbirliği yapmalıyız. Devlet olarak düşünmeliyiz. Zaten devlet eskiden düşünmüş OECD dediğimiz bölgesel işbirliği teşkilatını kurmuş ama Batılılar telaşlanmasın diye İngiltere’yi de almış. Doğru düzgün bir şey yapıldı mı, yapılmadı mı? Tabii bunun faaliyetlerinin altına bir toplama çizgisi çekip ne yapıldığını düşünmek lâzım. Bir şey yapılmak isteniyor da “yapılmasın” diye sonra sulandırılıyor, engelleniyor mu, yapılamıyor mu? Neden yapılamıyor? Düşünülmesi lâzım. İran meselesinin şu veya bu şekilde halledilmesi lâzım. Biz itikad bakımından da İran’daki bozuklukları düzeltmek hususunu düşünüyoruz. Ankara’da bir toplantı yaptık. Alevîler’in Hz. Ali ile Câferîler’in imam Câfer-i Sâdık ile Bektâşîler’in, Türkiye’deki Râfızîler’in Hacı Bektâş-i Velî gibi saydıkları kimselerle ilgisinin ne derecede olduğunu vurgulamaya çalıştık. “—Hz. Ali nasıl bir insandı siz nasılsınız? İmam Câfer-i Sâdık nasıl bir kimseydi siz nasılsınız?” diye konferansta bahis konusu ettik. “Şu çizgiye gelin!” demek istedik. O da bir görev. Bazı kimseler ilgi duydu. Hatta İran elçiliğinden bazı kimseler geldi; “Câferîliği bir de biz anlatalım!” dediler. Biz onlara “Kur’an 366 çizgisinde ne durumdasınız?” demiş oluyoruz. Onlar da bize bir şey demek istiyorlar ama olsun; konuşa konuşa, yavaş yavaş meseleleri çözebiliriz. Kabak iki tarafın da başına patlayabilir. Karşı taraf bizi dost görüyor da, onu düşman görüyor değil. İkimizi de düşman görüyor. Sonra komşumuzdur. Biz o ülkeden demiryolunu, karayolunu geçirip Orta Asya’ya ulaşmak zorundayız. Bir takım güzel anlaşmalar yapmaya mecburuz. Onun için İran’ı önemli bir ülke olarak görüyorum. Tabii İran olsun, Türkiye olsun, Türkiye’deki bozuk inançlılar olsun hepsinin hakiki, has halis müslümanlar olması için çalışma yapmak gerektiğini düşünüyorum. Elbette öyle bir çalışma yapacağız. Bizde de kusurlar vardır, bizim de müslümanlığımız sakattır. Biz de gevşek müslüman durumunda olabiliriz. Kendimizi de düzeltmemiz lâzım! Başkalarının da düzelmesi lâzım. 2. Soru: İran’da İslâm cumhuriyeti olduğu halde, sahabîler hakkında kötü laflar söylüyorlarmış. Böyle bir şey doğru mu? Şiî mezhebinin kolları vardır, çeşitleri vardır. Bunların insaflıları vardır, aşırıları vardır. Aşırılarına Gulât-ı Şiâ denir, “Şia’nın taşkınlık yapanları, aşırı gidenleri” mânasına geliyor. Onların içinden bazıları Şeyhayn’a küfrediyor. Şeyhayn; Ebû Bekir ve Ömer Efendilerimiz (radıya’llàhu anhümâ) demektir. Onları kabul etmiyorlar, onlara ağır sözler söylüyorlar. Tabii sahabeye ağır söz söylemek yoktur. Hz.Âişe Validemiz ile Hz. Ali Efendimiz arasında problem olmuş olabilir. Bizim onların ihtilaflarına girmemiz doğru olmaz. Mesela annemiz ve babamız kavga etse araya girip, birisini tutup öbürünü dövecek miyiz? Bazı şeylerde doğru olmaz. Kötü söz söylemek Peygamber Efendimiz’in hadîs-i şerifine aykırı. “Asla kötü söz söylemeyin!” buyurduğu için doğru değildir. 367 İran’da Humeyni’nin yönetime gelmesinden, yönetimi elde etmesinden sonra Sünnîlerle bir yakınlaşma çabası oldu. “Sünnilerle Kardeşiz” diye kardeşlik haftası ilan ettiler. Ziyaretler, konuşmalar oldu. Doğrusu bizi de İran’a çağırdılar; Tahran’da, onların en lüks otelinde, 21 gün kaldık. Bizi muhafaza ettiler, muhtelif yerleri gezdirdiler. Alimlerinin oturduğu Kum şehrine gittik. Bomba tehlikesi altında C-130 uçaklarıyla cepheye gittik. Dezful şehrine kadar gittik. Muhtelif şehirleri gezdik. Baktık namazları kılıyorlar, sözleri iyi ve saire. Bir yakınlaşma oldu. Bu yakınlaşmayı teşvik etmek lâzım; ihtilaf çıkarıcı şeyleri açmamak lâzım. Yaraya tekrar tırnak atmamak lâzım. Yırtığı büyütmemeye çalışmak lâzım. Biz bunu yapıyoruz. Benim şahsen uygulamam, metodum bu. Müspet bir şeyi geliştirmek lâzım. O bir el uzatmışsa, biz de uzatmalıyız; mümkün olduğu kadar yakınlaşma sağlamalıyız. Namaz niyaz inkâr edilmiyorsa, haramlar işlenmiyorsa, güzel şeyler yapılıyorsa, onları devam ettirmek lâzım. Ama namaz kılınmıyorsa, haramlar işleniyorsa o zaman onu da söylememiz 368 lâzım. Çünkü biz Allah’a karşı sorumluyuz, Allah razı gelmez. “Kulu razı edeceğiz.” diye Allah’ı darıltamayız. Allah’ın gazabına uğrayacak şeyi, “Kul memnun olsun!” diye de söyleyemeyiz. Hakkı söylemek vazifemizdir. Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: 30 زُلْ مَعَ الحَقِّ حَيْثُ زَالَ )حب. طب. ع. مخول السلمي( (Zül mea’l-hakkı haysü zâle) “Hak nereye giderse hakla beraber ol! Hakkın yanında ol! Hak nereye doğru hareket ederse, nerede pozisyon alırsa orada, onun yanında ol!” buyuruyor. Biz hakkı tutarız. Bir de basiretle hareket ederiz; düşmanlıkları alevlendirmeyiz, yangına benzin dökmeyiz, söndürmeye çalışırız. Tarihî yaraları sarmaya çalışırız. İran bizim komşumuzdur. İçinde %45’den fazla Türk vardır, Türk ırkından insan vardır. Sünnîler vardır. Aynı tarihi paylaşmışız. Büyük Selçuklu İmparatorluğu oraya da hakim olmuş, Anadolu’ya da hakim olmuş. Sonradan birtakım ihtilaflar çıkmış, bazı savaşlar olmuş, seferler olmuş; Otlukbeli harbi, Çaldıran harbi, vesaire. Tarihte onların sebepleri vardır. Tarihteki hadiseleri şu ana taşımamıza lüzum yoktur. Avustralyalılarla da harp etmişizdir. Anzakları Gelibolu’ya göndermişlerdir. Bizim dedelerimizi, amcalarımızı öldürmüşlerdir. Şimdi devlet değişmiştir. Onlar da, biz de değişik bir pozisyon içinde bulunuyoruz. Dünya budur. 30 İbn-i Hibbân, Sahîh, c.XIII, s.196, no:5882; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XX, s.322, no:763; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.III, s.137, no:1568; İbn-i Esîr, Üsdü’lGàbe, c.I, s.998; İbn-i Hacer, el-İsâbe, c.VI, s.56, no:7854; Buhàrî, Târih-i Kebîr, c.VIII, s.29, no:2045; Mahvel el-Behzî es-Sülemî, babasından. Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.176, no:7276; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1363, no:43578, 43580; Mecmaü’z-Zevâid, c.VII, s.593, no:12342; Câmiü’l-Ehàdîs, c.V, s.331. no:4236 ve c.XXXXI, s.231, no:44741; RE. 13/6. 369 Almanlar Paris’e hücum etmişlerdir, Fransa’yı yıkmışlardır, Manş Denizi’ne dayanmışlardır, İkinci Cihan Harbi’nde oraları istila etmişlerdir. Ondan sonra yenilmişlerdir. Şehirleri yakılmış yıkılmıştır, yağmur gibi bomba atılmıştır. Şimdi Avrupa Devletleri Topluluğu olarak iş birliği yapıyorlar. Neden? Akıl, mantık onu gerektiriyor. Akıl, mantık, ilim, irfan, iz’an, din, iman, Allah’ın rızası, Peygamber Efendimiz’in tavsiyesi neyse, biz de onu yapmaya çalışmalıyız. İran’la mutlaka dost olmalıyız. Yunanistan’la, Bulgaristan’la, Fransa’yla, Almanya’yla dostluk düşünürken, İran’la dostluğu düşünmemek çok yanlış olur. Çünkü ötekilerin dini bize daha uzak. Bunun mezhep farkı bile olsa hiç olmazsa müslümandır; ezanı var, namazı var, ehvendir, mutlaka dost olmalıyız. “—Suriye’yle, Irak’la, İran’la dost olmamız lâzım!” diye düşünüyorum. Biz grup olarak bu istikamette çalışıyoruz. h. Şûra Konusu Soru: Hocam, şûrâ ile ilgili yazınız yayınlandı. Şûrâ ile ilgili bir çalışma var mı? Bu nasıl bir sistemle olacak, bunu lütfen açıklar mısınız? Şûrâ ile ilgili yazım yayınlandı. Böyle bir çalışma olması temenni edilir. Fakat böyle bir çalışma -kabul edersiniz ki, bir elin sesi olmaz- iki elle olur ancak en aşağı değil mi? Yani pek çok grubun iştirak etmesiyle olur. Biz yayınlamakla herkese sorumluluğunu hatırlatıyoruz. Gücümüzün yettiği şeyi yapacağız. Yani gücümüz yeten şeyi Allah’ın rızasını kazanma ölçüleri içinde yapmaya çalışacağız. Yardımcılar olursa memnun oluruz ve çalışmamızı geliştiririz. Bazı müspet yaklaşımla bize yanaşanlar var. Yani bizim bu sıcak teklifimizi dostâne, kardeşâne teklifimizi, aynı sıcak duygularla karşılayan insanlar var. Bunlar geldiler, müracaat 370 ettiler. Ön teklifler, konuşmalar yaptılar. Sevindik. Ama bunlar Türkiye çapında istenilen bir hall ü akd erbabının teşekkülü ve istenilen kararları alma şeyine sağlayacak bir seviyeye çıkmış değil. Dua edin, gayret etin. Siz de gayret edin, bizde gayret edelim, yapmaya çalışalım! i. Yeni Parti Kuruluşu 1. Soru: Hocam, yeni bir siyasi oluşum, yeni bir parti çalışması içerisinde sizin de isminizi duyuyorum, doğru mu değil mi? Doğruysa hangi ihtiyaçtan doğdu? Müslümanların politika sahasında hizmet yapmaları şarttır. Hizmet sahası sadece ilmi saha değildir, sadece ekonomik çalışmalar değildir, sadece eğitim çalışmaları değildir, sadece kültürel çalışmalar değildir. Müslümanların her sahada çalışması lâzımdır. Ve bu çalışmaların da derli toplu, akıllı uslu, güzel bir taraftan götürülmesi icap ediyor. Bu bir ihtiyaçtır. Müslümanların bunu oturup, düşünüp, konuşup düzenlemesi, düzeltmeleri; mevcut hareketlerde kusurlar varsa onları tasnif etmeleri gerekir. Birlik ve beraberlik içinde olunduğu zaman iyi sonuçlar alınabiliyor. Tefrikaya düşüldüğü zaman müslümanlar her yerde zarar görüyor, sonunda kaybeden müslümanlar oluyor. Endülüs’ün elden çıkması müslümanların tefrikasındandır. Birbirleriyle mücadelede icabında gayrimüslimlerle bile iş birliği yapmışlar. Sonunda beylikler birer ikişer, birer ikişer, yıkıla yıkıla en son beylik de Kurtuba’dan çıkarılmış. Endülüs, İslâm diyarı olmaktan mahrum duruma gelmiştir. Onun arkasından Korkunç bir katliam olmuştur. Hafif bir ihtimalle hıristiyanlaştırma çalışması olmuştur. Yahudiler bile orada duramamışlardır ve Osmanlı, “Zavallılar, ölmesinler.” diye gemilerle beş yüz yıl önce onları oradan Osmanlı diyarlarına taşımışlardır. 371 Bu bakımdan siyasi çalışmaların yapılması lâzım. Fakat ben bunları teklif olarak söylüyorum. Müslümanların birlik ve beraberlik içinde çalışması gerektiğini de her zaman vurguluyorum. Sanıyorum bu umumi bir arzu ve istektir. Fakat fiilen tek bir partiyi kendim kursam onun pek faydalı olacağını sanmıyorum. Çünkü herkes kendi nefsinin arzusundan sıyrılıp da, böyle bir şeye yanaşmıyor. Ben bu gibi çalışmaların yapılması gerektiğini söylediğim için; “Her yeni kuruluşta benim de bir payım var mı?” diye, daima dedikodu çıkmıştır. Meselâ, Sezai Karakoç Diriliş Partisi’ni kurduğu sıralarda da; “Benim onunla bir ilgim var mı?” diye sorulmuştu. “—Hasan Celal Güzel’le bir parti çalışmanız var mı?” diye geçen konferansımda sordular. Yok, benim öyle bir çalışmam yoktur. Ama Türkiye’de kahir ekseriyeti içine alacak bir organizasyonlarının olması müslümanların hakkıdır. Bunu sağlamak için çalışmaları lâzım gelir. Herkes gereken fedakârlığı gösterip bunu sağlamalı. Esas itibariyle bizim, benim şahsen görevim insanların imanlarının kurtarılması ve nefislerinin terbiye edilmesi çalışmasıdır. Onun için bu çalışmalar beyanında herkesle tanışıklığımız olabiliyor, bize ziyarete gelenler, telefon açanlar, bizi karşılayanlar, çiçek demeti ikram edenler olabiliyor. Normal. 2. Soru: Bildiğiniz gibi Diriliş isimli bir parti kuruluş aşamasında. Arkadaşlar arasında bu partinin Korkut Özal’ın maddî ve sizin mânevî desteklerinizle kurulduğu şeklinde bir söylenti yayılmış. Bu konuda arkadaşların kafalarındaki şüpheleri gidermek için bir açıklama yaparsanız çok memnun oluruz. İftira etmişler. Hakkım bakidir, hepsinden hakkımı alabilirim. Günahlarımı hafifletiyorlar, alıyorlar. 372 Sezai Karakoç’un kitaplarını bilirim. Kendisiyle daha ömrümde bugüne kadar hiç karşılaşmadım. Burada olsa karşımda dursa, “Bu Sezai Karakoç.” diye bilmem. Parti kurduğunu da yeni duydum. Herkes kurabilir. Parti kurmak yasak değil. O bakımdan ayıplamıyorum. O ayrı bir mesele ama, benim onun kuruluşuyla vs. bir ilgim yok. Ama ben kendim bir parti kurmayı bir ara düşündüm. Benim gibi bir hoca, parti kurup ne olacak? Hani gerçekleri söylemek kolay oluyor. Gidiyorsun, istediğin yerde toplantı yapabiliyorsun. Sıkıyönetim de olsa mâni olmuyor daha başka şey de olsa mâni olmuyor. Bir ara düşündüm. Üç beş sene önce düşündüm de, bizim Ahmet Tekdal Bey’e kurayım mı diye söyledim. “—Aman hocam, kurarsan şöyle olur böyle olur…” filan dedi. Telaşlı bir adam. j. Milletler Arası Organizasyonlar 1. Soru: “Organizatör problemi olduğunu belirttiniz. Beynelmilel organizasyon nasıl olmalı, Türkiye için organizasyon nasıl olmalı. Parti kurma faaliyeti nasıl olmalı?” diye çok merak edilen konular olarak üç soru var. Müslümanların birbirleriyle beynelmilel, yani milletler arası alakalarının mutlaka kuvvetli olması lâzım. Ama bu beynelmilel organizasyon tepeden olmuyor. İlk önce her ülke içindeki has halis müslümanların tespit edilmesi, bilinmesi lâzım. Onlarla ilgili irtibat kurulmalı. Sonra onların beynelmilel sahada birbirlerini desteklemesi ve beraber çalışmalar yapması şarttır. Ama eğer milletlerin kendi içindeki organizasyonlar sıhhatli seçilmez ise bazıları provokasyon organizasyon olabiliyor. Gerçek, müspet İslâmî teşkilat olmuyor. Müslümanları kandırıcı bazı organizasyonlar olabiliyor. Aslında iman bakımından, akide bakımından veya aksiyon bakımından hataları olan organizasyonlar olabiliyor. Belki isim vermek de doğru olmaz diye düşünüyorum. 373 İsim vermiyorum ama, mesela Amerika’da birisi bunlardan birilerinin camisine gitmiş. Sıkışmış, ikindi namazını kılacak. Cami kılıklı bir bina görmüş. Gitmiş, kapıya çalmış. Kapıyı açan “Niye geldin?” demiş. “Namaz kılacağım, burası cami değil mi?” demiş. İçeriye almamışlar. Kapısı namaz kılmak isteyene kapalı bir organizasyon gerçek, İslâmi bir organizasyon değil. Bu, benim bildiğim bir organizasyon ama isim söylemiyorum. Şimdi sen böyle bir organizasyonla birleşsen ne olacak, bileşmesen ne olacak. Zaten akidesi bozuk, kafası yamuk. Belki bir provokasyon, uydurma bir organizasyon. O halde bütün beldelerdeki, bütün ülkelerdeki ihlaslı insanların birlik ve beraberlik içinde olması birbirlerini tanıması ve birbirleriyle işbirliğine geçmesi lâzım. Onlar bir arada olurlarsa o zaman iş ihlasla yürütülür. Bunun için de dış ülkeleri tanımak gerekiyor. Ziyaret etmek, oralara temsilciler göndermek, oralardan bazı kimseleri çağırmak gerekiyor. Hatta ticari münasebetler, evlilik münasebetleri ile yakınlaşmalar gerekiyor. İki ülkeyi de daha yakından tanımak gerekiyor. Ondan sonra o çalışmalar bir meyve vermeye başlayabilir. Meselâ ben, Malezya’ya gittim ama Endonezya’ya hiç gidemedim. Bruney Sultanlığı diye bir sultanlık varmış, hiç görmedim. Çok zenginmiş, milli geliri fevkalade yüksekmiş, herkesi almıyorlarmış vesaire. Dünyanın her yerinde azınlık müslümanlar var. Veya kendileri ekseriyette oldukları halde yönetimleri farklı İslâm ülkeleri var. Bunların hepsinin tespit edilmesi ve bir merkezden, bir müesseseden, bir enstitüden takip edilmesi lâzım. Problemlerin tespit edilmesi lâzım. Çözümlenmesi için beynelmilel toplantılar yapılması lâzım. Bu oluşumun yavaş yavaş sağlam bir şekilde büyümesi, gelişmesi gerekiyor. Bazıları devletlerin resmi teşekkülleri oluyor, onlara da söz geçirilemiyor. Devletin resmi ideolojisini temsil ediyor ve devletin kendisine emrettiği işler yapılmak isteniyor. Tabii siz ona itibar etmeyip de kendiniz organizasyon yapmak 374 istediğiniz zaman, bu sefer devlet size burada benim adımı kullanıyorsun diye tavır koyuyor. Bir takım güçlükleri var. Bu güçlükleri yenip dünyanın her yerinde ihlaslı, takva ehli müslümanların bir iş birliği içine girmesini sağlamak gerekiyor. 2. Soru: Konuşmanızda sosyal organizasyonların gerekliliğinden bahsettiniz. Sosyal hizmetler veren kurumların yanında siyasi kurumlara ihtiyaç yok mu? Siyasi kurumlara şiddetle ihtiyaç var. Sosyal kurumlara ihtiyaç var, kültürel kurumlara ihtiyaç var, bilimsel müesseslere ihtiyaç var. Bir toplumun kalkınması, ilerlemesi, problemlerinin çözülmesi için her şeye ihtiyaç var. Onların hepsini sağlamak müslümanların boynunun borcudur. Sağlanmadığı takdirde hepsi vebal altında kalırlar. 3. Soru: Bosna’da camiler dozerlerle yıkılmağa başladı. Müslümanlara saldırı, kadınlara tecâvüz, çocuklara işkence... Müslümanları yok etmek isteyen bir hristiyan alemi... Ne yapacağını bilmeyen bir millet ve devlet... Bu suskunluk doğru mu? Suskunluk doğru değildir. Mutlaka ve mutlaka her edepsizliğin bir cevabının, karşılığının verilmesi lâzım! Protestosunun yapılması lâzım, unutulmaması lâzım! Şimdi bir şey yapılamıyorsa, zamanını kollamak lâzım! Hiç bir şey yapılamıyorsa bile protestolar, toplantılar yapılmalı; yazılar yazılmalı... Neler yapabileceğini herkes kendisi düşünüp, bir şeyler yapmağa çalışmalı! k. Turgut Özal Hakkında 1. Soru: Birisi bizim reisicumhura (Turgut Özal) yaptığımız duadan 375 şaşırdığını söylemiş. “Acaba bizim bilmediğimiz başka bir şeyler de biliyor musun diye meraklandım. Mezkur şahsın Müslümanlığı kesin midir?” diye soruyor.31 Bir kere o şahıs bizim ihvânımızdan idi. Siz şu caminin içindeki her biriniz melek misiniz? Hepiniz kâğıt yazıyorsunuz: “—Kusurum var hocam; ama düzeltemiyorum. Günahlarım var, vazgeçemiyorum...” diyorsunuz. Hocamız’a gelirdi, tekkemize gelir giderdi, el öperdi, muhabbeti var, biliyoruz. Vakit namazlarını kıldığını biliyoruz. Şimdi şu günler bu sorunun sorulma zamanı mıdır? İnsafınız yok mu? Ayıp diye bir şey vardır! Bir insan Lâ ilâhe illa’llah diyorsa, ondan sonra namaza gidiyorsa hesabı Allah’a kalmış. Daha derin meselelerini bilmiyorsunuz. Çok ayıp! Hele hele şu günlerde son derece ayıp olur! Ben ihvânımız olduğu için, Hocamız’a gelip gittiği, el öptüğü için hüsnüzan ediyorum. Benimle görüşmesi birkaç defa oldu, az oldu ama... Ben yanaşmadım daha doğrusu, bizim siyaset adamları ile görüşmemiz pek olmadığından... Ama namazlı niyazlı bir kimse olarak biliyoruz. Kusurları olabilir. Herkesin kusuru vardır. Şimdi onun kusurları için af dileme zamanıdır. “Müslümanlığı kesin bir şey mi?” diye soruyor. Onu sana sormayacak ki Allah, kendisi biliyor! Sonra, birçok kimsenin lehinde şehadet ettiği bir cenazenin hakkında bildiklerini Allah bir tarafa koyuyor, hüsnü şehadette bulunanların şehadetini kabul ediyor. Hepimiz zayıf mahlûklarız, hepimizin çeşit çeşit kusurları vardır. Ölüm müthiş bir olaydır, herkesin başına gelecek. Herkes dünyada yaptığı irili ufaklı kusurlardan dolayı, ölümünden sonra kullar tarafından ayıplanmayı, kötülenmeyi istemez de affını ve 31 Hadis dersinden sonra, Özelif Camii, 18.04.1993. 376 hayır dua edilmesini ister. Herkes mezar taşına, “Bana ne olur bir Fâtiha gönderin.” diye yazar. Herkesin kalbini de Allah biliyor. Bu noktada böyle düşünmek çok ayıptır, muhterem kardeşlerim. Dervişin ahlâkına sığmaz. Süleyman Demirel’e dün dikkat ettim, oradaki taziye defterine çok güzel kelimeler yazmış; “Aziz kardeşim...” Halbuki köşke ziyarete gitmeyecekti. Her şeyin bir zamanı vardır. Bitti artık. “Çok aziz kardeşim, çok üzüldüm...” Samimidir, ona da bir şey demiyorum; çünkü aynı mektepte beraber okudular. Kavga da ettiler... Ama ölüm mühim bir olay. Ölümden sonra artık bu gibi şeyler hiç konuşulmaz. Peygamber SAS Efendimiz diyor ki: اذكروا موتاكم بالخير! 377 (Üzkürû mevtâküm bi’l-hayr) [Ölülerinizi hayırla yad ediniz!] Öldü, Allah’ın rahmetine mazhar olsun. Allah onu da affetsin, sizi de affetsin, başkalarını da affetsin, ıslah etsin. Herkes ibret alsın. Cennette bile müslümanlar pişman olacakmış kardeşlerim. Neden pişman olacakmış? Hayatındaki zikirsiz geçirdiği zamanlardan dolayı pişman olacakmış. Pişman olmayan insan olmayacak. Kimi ameli cennete sokacak? Çok matah işlerimiz mi var bizi cennete sokacak? Al birimizi, vur ötekisine... Çeşit çeşit kusurlarımız vardır, günahlarımız vardır... Allah kimin günahını ne derecede mühim görüyor, kimi affediyor, onu da bilemeyiz. Hadîs-i şerîflerde okumuyor muyuz: Bazen bakarsın bir kötü kadını, bir köpeğe pabucuyla kuyudan su çıkartmış, içirmiş diye Allah affetmiş. Fâhişe kadın yani, “kötü kadın” dediğimiz o... “Hayatını namusunu satarak kazanan kadın bir köpeğe merhamet etti diye affoldu.” diyor Peygamber Efendimiz. Bir katil 99 kişiyi öldürmüş de yüzüncü kişiyi de öldürmüş; ama tevbe ararken, o yolda öldüğünden affolduğunu Riyâzu’sSàlihîn -ki sahih hadis kitabıdır- bildiriyor. Artık insan bu çeşit duyguları kontrol etmesini bilmeli. Hayattayken tenkit edersin, “Islah olsun.” diye söylersin. Bitti artık, bundan sonra dua edeceksin. Çok ayıpladım... İnsanın derya gibi gönlünün olması lâzım. Çok affedici olması lâzım. Kimisi yapar da girermiş günaha, kimisi söyler de girermiş. Suizan da günah… Hüsnüzan etmek vazife değil mi? Hüsnüzan et; ne olur, kıyamet mi kopar? “Hüsnüzan et!” dedin yâ Rabbi! Ondan hüsnüzan ettim.” dersin, olur biter. 2. Soru: Birisi Turgut Özal’ın ölümü merasimini bahis konusu etmiş, aleyhinde sözler yazmış. “Onun Amerika’ya bağlılığına rağmen 378 müslümanlığına inanıyor musunuz, inanmıyor musunuz?” gibi bir sözle soru sormuş. Peygamber SAS Efendimiz tavsiye etmiştir, cenaze namazı kılınır. Bir kimsenin, Lâ ilâhe illa’llah diyen bir insanın cenaze namazını kimse kılmazsa, bütün o beldenin ahalisi mesul olur. Cenaze şöyle veya böyle olabilir. Bu ne olursa olsun, âşikâre olarak kendisi küfrünü ilan etmediyse, “müslümanım” dediyse onun cenaze namazını kılmak bütün müslümanlar için gereklidir. Turgut Özal’a gelince; Turgut Özal bizim Mehmed Zahid Hocamız’a müntesib bir müriddir. Hocamız’a intisab ettiğini muhtelif vesilelerle umûmî yerlerde de söylemiştir. Özbekistan’a gittiği zaman da söylemiş, daha başka yerlerde de söylemiştir. Sorulduğu zaman söylemiştir. Binâen aleyh, bizim tekkenin dervişidir. Allah cümlenin hatasını, kusurunu, taksirâtını affeylesin... Vefat eden bir kimsenin namazını kılmak gerekir, kılmamak yanlış olur. Bir mü’mine, bir başkası mü’min olduğu halde “kâfir” derse, o söz döner dolaşır, söyleyene gider. Böyle bir hadîs-i şerîf de vardır. Onun için kimsenin imanına söz söylemek de mü’min kimseye yakışmaz. Hatalarını örtmeye, iyi taraflarını yâd etmeye çalışmak da âdâbdandır. O bakımdan bu soruyu soran kardeşimiz, âdetâ şöyle demek istiyor: “—O mü’min değildi, kâfirdi. Onun namazı kılınmaz.” Onun cevabını böylece vermiş oluyorum. İnsanların kusurlarından dolayı namazı kılınmaması gerekse kimsenin namazı kılınmaz. Çünkü herkes kusurludur, herkesin hatası vardır. İnsanların kusurlarına rağmen, Allahu Teâlâ Hazretleri bir zaman geliyor, af da ediyor: الَ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اهلل،َِّ إِنَّ اهللََّ يَغْفِرُ الذُّنوُبَ جَمِيعًا )الزمر٥٣:( 379 (Lâ taknetù min rahmeti’llâh) “Allah’ın rahmetinden ümidi kesmeyin! (İnna’llàhe yağfiru’z-zünûbe cemîâ) Allah günahları toptan affedebilir.” (Zümer, 39/53) Allah’ın rahmeti çoktur. Allah’ın rahmetinden ümit kesmek, ümitsizliğe düşmek haramdır, yasaktır. Allah tarafından yasaklanmıştır. Peygamber Efendimiz’in mübarek amcasını öldürmüş olan şahsa dahi sahabîdir diye hürmet ediyoruz, 380 sonradan müslüman oldu diye. Onun için bu soru, biraz sert bir sorudur. Bu kardeşin bu zihniyeti kendisine mahsus bir zihniyet değildir, geniş bir zihniyettir. Hatta öyle hocalar duydum ki; “Onun namazını kılanlar kâfir olur!” gibi sözler söylemiş. Böyle bir şey olmaz. O kadar, yüz binlerce insan namaz kıldı. Hepsine kâfir demek, olmadı, insafa sığmamıştır, doğru değildir. l. Şeyhe Düşmanlık Soru: Size karşı kalbinde fesat taşıyıp da, hâlâ sizden aldığı tarikat dersine devam edenler oluyor, bu oluyor mu? Allahu Teâlâ Hazretleri Kur’an-ı Kerim’inde: إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُوالً )اإلسراء٣٤:( (İnne’l-ahde kâne mes’ûlâ) [Çünkü verilen söz, sorumluluğu gerektirir.] (İsrâ, 17/34) “Allah bir kişinin yaptığı ahidden hesap sorar. Ahdini bozduğu zaman cezasını verir.” buyuruyor Bir insanın onunla bununla darılması ayrı da, hocasıyla darılması kadar kötü bir şey olamaz! Düşünün, sahâbe-i kirâmdan birisi Peygamber Efendimiz’e darılsa ne olur? O kadar aynı mahiyette olan saçma bir şeydir. Üstelik ben ona bir şey yapmamışsam... Ben İstanbul’da, Türkiye’de kendi halimde yaşayıp dururken burada bazıları bana düşman olmuşsa, buna Allah razı gelmez. “—Efendim politik kanaatinizden dolayı böyle oluyor.” Ben o politik kanaatimde haklıyım. O politikacı kardeşler de benim ihvanım idi, talebem idi ve beni çok methediyorlardı, Almanya’ya davet ediyorlardı, cami cami dolaştırıyorlardı: “—Bu bizim büyük hocamızdır, bundan ders alın!” diyorlardı. Sonra: 381 “—Hocaların da bize tâbi olması lâzım! Hocalar bizim emrimizdedir.” dediler. Biz dedik ki; Hocaların politikanın âleti olması İslâm’da yoktur, laiklik sisteminde vardır. İslâm’da, hocaların hâkimiyeti vardır. Bu sizin sisteminiz dinî sistem değildir, yanlıştır, böyle şey olmaz. Siz hocanın karşısına gelip hocanın nasihatini dinlemelisiniz. Eskiden yaptığınız gibi yapmalısınız; hocanın elini öperdiniz, nasihatini dinlerdiniz, ‘Efendim! Bir emriniz varsa yapalım.’ derdiniz, böyle yapmanız lâzım. Sizin bir meziyetiniz yoktur. Allahu Teâlâ Hazretleri buna razı gelmez. Peygamber Efendimiz SAS:32 اَلْعُلَمَاءُ وَوَرَثَةُ اْألَنْبِيَاءِ )عد. وأبو نعيم عن علي( (El-ulemâü veresetü’l-enbiyâ) ‘Alimler peygamberlerin varisleridir.’ buyurmuştur. Bu şerefi alime vermiştir. (El-umerâu veresetü’l-enbiyâ) dememiştir. ‘Politikacılar, siyasîler, başkanlar peygamberlerin varisleridir.’ dememiştir. Çünkü politikacı dini bilmez, hocadan öğrenecek. Onun için, dini bilmeyen insanın başkan olması İslâm’da yoktur, laiklikte vardır; İslâm’da bunun tam aksi bir sistem vardır. Herkes dini bilen alimin emrindedir. Padişahlar bile alime eyvallah demişlerdir, intisab etmişlerdir. Alimin sözünü dinlemek vardır. Osmanlı padişahları o kadar tantanalı, saltanatlı padişahlar, kendi başına bir şey yapabilen insanlar değildir; fetvaya göre iş yaparlar, fetva varsa yaparlar, yoksa yapmazlar. Osmanlı hükümdarları sanıldığı kadar hür insanlar değillerdir, icracı insanlardır. Bu sistem bozulduktan sonra, tabii şimdiki düzen de bozulmuştur, iş çığırından çıkmıştır.” 32 Râfiî, Ahbâr-ı Kazvin, c.I, s.210; Hz. Ali RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.X, s.235, no:28677; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.742, no:1751, Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIV, s.367, no:14508. 382 17. PARTİ VE CEMAAT a. Parti ile Problemler33 Soru: “Bir partiyi müddet desteklediniz, şimdi bir ihtilaftan bahsediliyor. Niye?..” Destekleme, Hocamız’ın zamanından beri oldu. Parti, —belli bir partiyi kasdediyorum, genel olarak partileri değil— dergâhımızın bir aksiyonu olarak başladı. Hocamız’a kişiler geldiler dediler ki: “—Hocam şöyle şeyler yapalım mı?” Emir buyurdu, istikàmet gösterdi: “—Yapın!” buyurdu; yaptılar. Yürüten arkadaşların desteğine kendileri eleman verdiler. Bazı kimseler: “—Efendim, falanca kardeşim bana şöyle teklifte bulunuyor, ne yapayım? Uygun görür müsünüz? Çalışayım mı?..” dediler. Hocamız da: “—Uygundur, çalış!” diye emir buyurdular, vazife verdiler. Böylece bizim dergâhımızın bir aksiyonu olarak politik bir çalışma başladı. Hocamız destekledi. Ben Ankara’daydım ama, zaman zaman beraber oluyorduk. Muhtelif yerlerde muhtelif kimselere, “Kardeşlerimizdir, tekkemizin mensubudur; elbette desteklememiz lâzım!” diyerek, ortaya çıkmış kardeşlerimize yardımcı olmalarını rica ettiler. Çok bariz bir misalini Samsun’da hatırlarım. Amasya’dan Samsun’a geçmiştik. Suluova’da, Ali Efendi diye çok yaşlı bir şeyh 33 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, 26. 05. 1990 – Asfa / İstanbul 383 efendi vardır. Bizim dergahla ilgilidir. Hocamız’ı ziyarete gelmişti. O, Süleyman Demirel’i tutuyordu. Hala da belki öyledir. Evine misafir filan etmiş bir kimse. Ona, çok nasihat etti Hocamız: “—Bu bizim kardeşimiz iken, öbür tarafı tutmak uygun olmaz!” dedi. Yine Samsun’da, bir başka kitapçı hacı amcamız var; tanınmış, büyük bir zat, Mustafa Bağışlayıcı. O zat da MHP’yi tutardı. Hocamız ona da nasihat etmiştir. Orayı tutmamasını, bu tarafı desteklemesini söylemiştir. Biz de zaman zaman, Ankara’da üniversitede vazifeli iken, giderdik. Çağrılırdık. Gazetede, “Esad Hoca falanca yerde konferans verecek!” diye ilanı çıkardı; ben sonradan haberdar olurdum: “—Hocam, gazetede ilan çıktı. İşte şurada konferans olacak, ayıp olur, lütfen haydi buyurun!” derlerdi. Biz de emr-i vâkîler karşısında, giderdik, konuşurduk muhtelif 384 yerlerde... Partinin, parti içi seminerlerinde, bizden rica ederlerdi: “—Güzel ahlak ve nefsin terbiyesi konusunda lütfen partililere, çalışacak kimselere bilgi verin!..” diye. Yöneticiler de bulunurlardı, dinlerlerdi. Muhtelif yerlerde böyle toplantılar olurdu. Bir keresinde hatırlıyorum, bazı kardeşlerimiz bakan iken, başbakan yardımcısı iken, Karacabey harasının salonlarında birkaç gün toplanılmıştı. Oradan, Dr. Fehmi Cumalıoğlu kardeşimizle Bursa’ya beraber gelmiştik. Balkan Türklerinin bir toplantısı vardı, Batı Trakya Türkleri, Bulgaristan Türkleri vs. ile ilgili; ona katılmıştık. Böylece, tekkemizin bir aksiyonu olması dolayısıyla tepeden tırnağa destekleyerek devam etmiştik. Sonra öyle zamanlar oldu ki, siyasi olaylarda Hocamızın ikazları oldu, nasihatları oldu, tavsiyeleri oldu: “Söyleyin şöyle yapsın!.. Söyleyin onlara böyle yapmasın!.. Sakın şöyle bir karar çıkartmasınlar!.. Aman, sakın şu olmasın, bu olmasın!” tarzında. Bunların da bir kısmına bizzat şahidim ve çok şahidler de vardır. 1980 Askeri Harekatından önce, hatırlıyorum: “—Partinin gençlik kollarını söyleyin kapatsın şunlar; bu çocukları mahvedecekler!..” dediklerini hatırlıyorum. Onun üzerine, muhtelif yerlerden heyetlerin geldiğini hatırlıyorum. İsim olarak mesela, Kayseri’den Tevfik Rıza Çavuş kardeşimizi hatırlıyorum. Onlar gelip: “—Aman hocam, siz böyle böyle buyurmuşsunuz!..” “—Evet.” “—Ama o zaman meydan şunlara kalır, bunlara kalır. Kapatır mıyız, kapatırsak halimiz nice olur?” diye itiraz ettiklerini biliyorum. İtiraz edenlerin hepsi, sonra hapishanede, medrese-i Yusufiyede biraz zahmet çektiler, üç-beş sene kaldılar. Hâlâ muhakemeleri devam edenler vardır. Yâni, Hocamız’ın tavsiyesini tutmadıkları için... 385 Sonra bir ara başındaki şahsa: “—Söyleyin Necmi’ye partinin başkanlığından ayrılsın!” dediğini biliyorum. Bunu tebliğ etmek için, kayınbiraderi Osman Çataklı’nın görevlendirildiğini; bir seferinde bizzat kendisinin gidip söylediğini biliyorum. Fakat, oradan ayrılmadılar. O da yine benim yorumlamama göre, şefkatten kaynaklanıyordu. Hocasıydı, görüyordu; benim tahminlerime ve inancıma göre, olacakları görüyordu, seziyordu ve her radyo yayınını, her haber ajansını dinlerdi: 11, 1, 3, 5, 7, 9, 11... Yanında bir el radyosu vardı, “Şıp” açar dinlerdi; hiç bir şeyi kaçırmazdı. Ben kendi kendime “—Hocamız bir şey bekliyor gàliba!” derdim. İşte o sırada söz dinleyenler rahat ettiler. Onlardan bir tanesi de, müşahhas bir misal olsun diye size söyleyim: 386 Yahya Oğuz Bey, Sanayi Bakanlığı müsteşarıydı. “—Yahya ayrılsın, bu vazifeden!” demiş. Ertesi gün Yahya Oğuz, atlamış gelmiş İstanbul’a: “—Efendim, emriniz başım üstüne ama, siz hakikaten söylediniz mi, söylemediniz mi diye tahkik için huzurunuza kadar geldim. Böyle bir emriniz var mı?..” demiş. “—Evet var!” İstifasını hemen vermiş. Sanayi bakanlığı müsteşarlığından hemen ayrılmış. Hiç bir sıkıntı çekmedi Yahya Oğuz; ne Uzunada’ya gitti, ne İnceadaya gitti, ne başka bir yere gitti. 1980 Askeri harekatından sonra örfi idare devreleri oldu, çeşitli sıkıntılar oldu. Partililerin yasaklamaları oldu. Bu arada bizim yurt içinde, dışında, partiye muhabbet eden kardeşlerimize eğitim çalışması olarak, konferans olarak çeşitli faaliyetlerimiz oldu onlara yönelik... O zamanlarda da, “Parti bizim bir yan teşebbüsümüzdür, bizim parçamızdır, kardeşlerimizin müessesesidir.” diye, o gözle destek olmaktaydık. Ayırım yapmıyorduk. Hiç bir kimse, “Bu parti bizimdir, sizin değildir!” filan gibi, bizi dışlayarak buna tesahüb edemez diye düşünüyor idik. Bizi Almanya’ya, “Ramazan’da buyurun, falanca zamanda buyurun, filanca toplantı olacak buyurun!” diye davet ederlerdi. Fakülteden zor izin alırdık; çünkü, bir taraftan üniversitede hoca olmak dolayısıyla, görevimiz olduğu için.. Giderdik. Oralardaki toplantılarda bizi öyle büyük ünvanlarla takdim ederlerdi ki, burdaki takdim solda sıfır kalır. “Çok büyük mürşid!” filan diye, “Çok büyük evliyaullahtan” diye takdim etmeğe kalkarlardı. Tabii aşırı, bende olmayan vasıfların böyle mübalağalı bir tarzda söylenmesi... Ben böyle takdim edenleri azarlardım, mânî olmağa çalışırdım. Merkez merkez, şehir şehir dolaşırdık. Şu gruplar gibi, böyle kalabalık cami cemaatleri binlerce insan intisab ederdi, ihvanımız olurdu; sizin gibi kardeşler haline gelirdi. Almanya’da iki milyon kadar işçi kardeşimiz var; eşleriyle, çocuklarıyla Türk nüfusu 387 olarak. Bunun tabii, büyük bir kısmı camiyle, namazla-niyazla ilgili değildir maalesef. Sanıyorum ondabiri kadarı biraz böyle çeşitli camilerle ilgilidir. Bunların içinden de bir kısmı, partinin yönettiği camilerle ilgilidir. Büyük bir kısmı biracıdır, içkicidir; Almanlarla evlenmiştir; yani, çok acınacak durumdadırlar. Onlara hizmet götürmemiz lâzım aslında. Bugün Almanya’da müslüman olanların büyük çoğunluğu, soracak olursanız, eğer daha önceden bir yere intisab etmemişlerse, bizim ihvanımızdır, kardeşimizdir. Bizim dergâha bağlıdırlar. Ama, daha önceden Sami Efendi’ye mensub olanlar vardır, bilmem başka yerlere mensub olanlar vardır; onlar tabii, o tarzda devam etmişlerdir. Büyük ekseriyet bizim kardeşlerimizdir. Şimdi biz bu kardeşlik duygusuyla, sevgisiyle, partinin merkez yönetim kuruluna eleman vererek; başkanlıklarına, başkan yardımcılıklarına eleman vererek; gençlik teşekküllerine eleman vererek, böyle devam ediyor idik. O zamanlar. Milli Gazete’nin Almanya baskısında... 1983 de yedi ay kadar yurtdışında kaldım. Bilmiyorum burfda da yazıyorlarmıydı ama, Almanya baskılarında, “Bizim adabımız tekke adabıdır.” diye yazılıyordu. Her gün bir kuşak halinde, hiç değişmeyen bir kuşak halinde, iri puntolu harflerle, değişik renkte bir zemin üzerine, “Bizim adabımız tekke adabıdır.” diye yazılıyordu. Her toplantıda, “Bir kimsenin mutlaka intisabı olması lâzım!.. Mâneviyatsız olmaz! Nefis terbiyesi olmadan olmaz!” diye söylüyorlardı. Manzara bu idi. Almanya’daki kardeşlerimiz bilirler, Almanya ile ilgisi olanlar bilirler.. Almanya’da akrabası olanlar, onlara mektup yazıp bu durumları sorabilirler. Bu tavır, bir zaman sonra bariz bir değişikliğe uğradı, muhterem kardeşlerim! Çok bariz bir değişikliğe uğradı.. Ve, parti çalışmalarında bize karşı bir tavır başladı. Kaç sene önceden?.. Üç sene önceden, dört sene önceden, beş sene önceden, altı sene önceden itibaren bir tavır başladı. Nasıl bir tavır başladı?.. 388 Bizim dergilerimiz var; nasıl çalıştığını biliyorsunuz, neler yazdığını biliyorsunuz. Beğeniyorsunuz veya okuyorsunuz, tanıyorsunuz. Biz bu dergileri şu bakımdan çıkarmıştık: Örfi idare var; ben İskenderpaşa’da konuşuyorum, Ankara’da konuşma iznim var, muhtelif yerlerde izinler alabilmişim, konuşuyorum ama, yasaklanabilir, konuşturmazlar. “Sen Diyanete bağlı bir kimse değilsin, emeklisin, konuşamazsın!” diyebilirler. Onun için, ben ihvanıma, yani kardeşlerime, ahiret yoldaşlarıma ulaşabileyim, mesajımı iletebileyim, mektuplaşabileyim diye çıkartıyordum bu dergileri... Hocamız Rh.A, mektup adı altında böyle çerçeveletip duvarlara asılan, nasihatlarımdır filan diye böyle şeyler bastırıp gönderirdi. Birkaç tane vardır böyle, Hocamız’ın mektubu.. Eski ihvanımızın misafir odalarının duvarlarında asılıdır. Selâm ile başlar, 20-30 nasihatı böyle ifade eder. Hatta, en son mektubunu ben kaleme aldım, yatakta iken.. Dedi ki: “—Abdülhàlik-ı Gücdevani Hazretleri’nin nasihatlarını, Es’ad 389 bir tanzim eyle!..” Ben de tanzim eyledim; yani, Abdülhalik-ı Gücdevani Hazretleri’nin risalesindeki sıradan ayrı bir sıraya soktum. Muhteva aynı, değişik bir sıraya getirdim. “—Oku!” dedi. Yatarken dinliyordu. Okudum. İlâveler yaptı. O ilâveler yaparken, ben şaşırıyordum. Yani, Abdülhalik-ı Gücdevanı Hazretleri’nin nasihatlarıysa, niye aynen muhafaza edilmiyor da ilave yapılıyor diye şaşırıyordum. Cahilliğimdenmiş; meğer, Hocamız vasiyet ediyormuş. Yani, vefatından sonra kendisinin arkasından vasiyeti kalsın diye vasiyet ediyor ama; makamı yüksek olduğundan, tevazuu emsalsiz olduğundan, “Benim nasihatlerim, vasiyetlerim şudur!” demiyor da, Abdülhalik-ı Gücdevânî Efendimiz’in nasihatlarını nasihat olarak yazıyor. Ama arasında kendisi de, “Şu cümleyi ilave et, bu cümleyi ilave et!” diyerek, bu zamana uygun, sizlere bizlere uygun bazı cümlelerini ekliyor. Sonradan anladım; o sene vefatı olunca, o zaman anladım vasiyet olduğunu... Çünkü, ben Hocamız’ın yüzotuz-yüzkırk yıl yaşayacağını sanıyordum. Kafkasya’lılar çok yaşar; o da Kafkasya’dan göçmüş gelmiş. Bize de latife ederdi; benim mahdumum Nureddin’in torununu göreceğini söylerdi. Yani şöyle: “—Şunun torununu görsem, başka bir şey istemem!” filan diye latîfe ederdi de, ben de sanırdım ki, hakikaten bizim Nureddin evlenecek, onun çocuğunun çocuğu olacak; onu görecek diye beklerdim, Hocamız uzun sene yaşayacak diye. Acizane ben evlendiğim zamandan beri, “Evladım, benim yerime sen geçersin!” diye de söylerdi. Ben de, o zamana kadar kendim yaşlanırım diye düşünürdüm; 80’imi bulurum, 90’ımı bulurum diye tasavvur ederdim. Onun için, anlayamadım onun vasiyet olduğunu. Hocamız böyle nasihatler etmişti.. Hocamız rüyada da nasihat ederdi. Pek çok kimsenin hatıralarından duyuyorum. Rüyasına girdiği, tebriklerde bulunduğu, vedalaştığı, konuştuğu vs. 390 anlatılıyor. Büyük evliyaullahın hali nasıl olur, öyle anlıyoruz. Bendeniz de, dergilerimizle size ulaşmayı düşünürdüm. Dergilerimiz, benim size mektuplarım diye düşünürdüm. Şimdi, bizim Almanya’daki kardeşlerimiz ve partici kardeşlerimiz başladılar, “Bu dergiler, bizim dergilerimiz değildir!” demeğe.. Ama, dergimiz çıktığı zaman, Milli Gazete bayram yapıyordu. Çünkü, “İki-üç günlük malzeme çıktı; dergilerden alırız bunları, rahat ederiz.” diyorlardı, yazı yazanlar. Hakikaten de, bizim dergilerin malzemesi, emekle hazırlanmış dosyalar vs. özetleniyordu; Milli Gazete’de yayınlanıyordu.. Dergilerimizden istifade ediyorlardı ama, “Dergiler, bizim dergiler değil!” diyorlardı. Abone olmak; yok!.. Abone olmaya engel olmak; var!.. Almanya’da sadece bizim Sefer kardeşimiz vardır Hamburg’da; o da ihvanımızdır ve Hocamız kendisine ders tarifi salahiyeti vermiş; aynı salâhiyeti vermiş, ibkà etmiştim, “Devam et!” demiştim... O kardeşimiz bizim orada biraz muavinimiz gibi olduğu için, genel merkezden saklı olarak biraz bir şeyler yapmağa çalışıyordı. Bizim vakfımızdan bazı kimseler, kazara, tesadüfen, istemeyerek, keşke ayaklarım varmasaydı diyerek, bir tüccarın yanına gitmişler üç-dört sene önce.. Demişler ki: “—Hakyol Vakfı için, talebeler için burs filan topluyoruz. Siz de katılırmısınız, yardım edermisiniz?..” Cevap olarak: “—Biz partiye soracağız; ne cevap verilirse ona göre hareket edeceğiz. Biz doğrudan doğruya, her hangi bir yere yardım yapmıyoruz.” filan demişler. Sormuşlar partiye; sorduktan sonra da: “—Yapamayız, bu vakıf bizim değil!” demişler. Halbuki, Hakyol Vakfını Hocamız (Rh.A.) kurmuştu. Tüzüğünü ona okumuştum. Hakyol Vakfı’nı dışlamışlar; beğenmiyorlar ve yardım yapmıyorlar. Ama, İktibas gazetesi sahibi Ercüment Özkan’ın adamları Almanya’ya gittiği zaman, 391 Almanya’daki mescidlerde para topladıklarını ve buraya geldikleri zaman da, radikal müslüman kardeşlerin; cuma kılmayan, cumayı uygun görmeyen, İrancı müslüman kardeşlerin yurtlarına o paraların harcandığını biliyorum. Yani, biz onlardan da demek ki, daha geride sayılmışız. Bizim vakfımıza böyle yardım edilmeme durumu var. Bizzat Necmeddin Bey, Konya’ya geldiği zaman, bundan birbuçuk sene kadar önce: “—Efendim, böyle iki şey olmaz: Hem Hakyol’a yardım edeceksiniz, hem Milli Gençliğe; olmaz!.. Sadece Milli Gençliğe yardım edeceksiniz!..” demiştir. Konyalılar burdadırlar, kendilerinden dinledim. Ben orada değildim. Yani, vakfımıza karşı tavır, dergilerimize karşı tavır; benim aciz naçiz şahsıma karşı tavır, kitaplarıma karşı tavır, “Bu kitapları okutmayız!” filan tarzında.. Fakat Milli Gençlik için: “—Hocam, Düzce’de konuşma yaparmısınız?” dediklerinde; “—Eee, yolumun üzeri, Ankara’ya gideceğim vaaz için; yapıvereyim!” derim. Ben giderim, onların vakıflarında konuşma yaparım. Milli Gençlik Vakfının başındaki Nevzat Laleli de bizim ihvanımızdadır aslında, bize intisablıdır. Ben onların müesseselerinde ayırım yapmadan konuşma yaparım; onların böyle bir ikili tavır hali, garabeti... Kitaplarımızı okutmama, dergilerimizi okutmama, vakfımıza yardım etmeme; ama, olanca imkânlarıyla elemanlarımızdan faydalanma hali.. Böyle bir değişme.. Böyle bir acaib, garâib durum.. Sübhànallàh!.. “—Belki düzelirler, belki akıllanırlar, belki bunun ne kadar yanlış bir şey olduğunu düşünürler.” filan tarzında bizim böyle sabrımız ile, bu böyle bu minval üzere devam ediyordu. Bizim yurtlarımızdaki elemanlar, seçimlerde yardımcı olurlar, seçim konuşmalarına giderler... Bizim hadis enstitüsündeki, İlâhiyat Fakültesindeki kardeşlerimiz, her tarafa dağılırlar... Almanya’dan 392 gelen kardeşlerimiz arabalarıyla, buradaki kardeşlerimiz bütün gayretleriyle seçim için seferber olurlardı. Onların tavrı ise böyleydi. Sonradan iş daha da keskin bir hale geldi. Başladılar partinin eğitim seminerlerinde tavır koymaya... Meselâ, bunlardan birisi Yalova’da yapılan eğitim semineridir. Oradaki konuşmaların notları çantamdaydı, bu sabah çıkardım, çantam biraz hafiflesin diye. Cümle cümle okuyabilirdim ama, yanımda değil şu anda... Belki bazı arkadaşlarımızın yanıdadır. Tarikata karşı bir tavır.. Tasavvufa karşı bir tavır.. Meşayihimize karşı bir tavır.. Yani benim aciz şahsıma karşı bir tavır olsa, bir şey değil; elbette ben, kusurlu bir kulum. Yani, eğer yola ben engel oluyorsam, itilir çekilirim bir kenara, olur biter. Ama, tasavvufa karşı bir tavır; yani, benim yoluma, benim büyüklerime, benim bağlandığım şeye karşı bir tavır: “—Tasavvuf da neymiş?.. Şeyhler laf üretmekten başka ne yaparlarmış?..” Tarihi bilmiyor, tasavvuf tarihini bilmiyor; Kafkasya’dan haberi yok, Şeyh Şamil’den haberi yok; İmam-ı Rabbanî’nin mücadelesinden haberi yok!.. Sudan’daki büyük şeyhlerin İngilizlere karşı yaptıkları cihaddan haberi yok!.. Cahil!.. Kültürsüz!.. Libya’daki Sunûsî Tarikatı... Libya’yı Libya yapan, istiklalini kazandıran Sunûsî Tarikatı’dır. Geçenlerde, Burhaneddin Rabbani bize ziyarete geldi. Getirmişler İskenderpaşa’ya.. Çok sevimli bir insan. Kucaklaştık, muhabbetleştik. Dedim ki: “—Burada bir rivayet var: Şeyhler, laf üretirlermiş, başka bir şey yapmazlarmış.. Yani, gevezelikten, oturup havadan sudan konuşmaktan başka bir şey yapmazlarmış, deniliyor.” dedim. “—Yalan söylüyorlar!” dedi. Benim soruyu niçin sorduğumu bilmiyor. “Öyle şey olur mu? Ben de Nakşi Tarikatındanım! Babam da öyledir. Bizim mücahid kardeşlerimiz de öyledir.” dedi. 393 Vahdet Gazetesi’nden bir kardeşimiz gelmiş. Benimle konuşmak ister, vakit bulamaz, sıkıntılı.. Ben, kapısı kapalı bir insan olmak istemiyorum ama, müracaat eden çok.. Gelirler otururlar: “—Hocam özel bir meselem var, mahrem konuşabilirmiyiz?” derler. “—Peki, o zaman sırayla girin; öteki kardeşlerimiz istirahat buyursun.” deriz. Her mahrem derdi olan, ailevi derdi olan başkası duysun istemiyor; onunla özel konuşacağız derken vakit kalmıyor. Bir kağıt yazmış: “—Hocam sizi seviyorum, lütfen bana bir randevu verin!” demiş. “—Çağırın şunu!” dedim. “—Hocam, bir röportaj yapalım; kaç gündür peşinizdeyim, günlerdir bir türlü size ulaşamıyorum!..” dedi. Yâni, ulaşılamayacak bir insan olmak isteğinde değilim; çünkü, sevmediğim bir şey.. Benden başka herkes ne yaparsa yapsın, ben şöyle bir kenarda, hiç kimsenin bakmadığı bir insan olayım.. Emin olun, bir köyde oturmayı tercih ederim. Her seferinde de onu istedim, Hocam mani oldu. “—Evlâdım, küçük yerlerde insanın kıymetini bilmezler; oturma orada!” dedi, kesti attı; her seferinde bir köye yerleşmek istedikçe... “—Hocam, ne dersiniz; müslümanlar bir şura kurmalılar mı?..” filan diye bir soru ile başladı. “—Dur, böyle şey olmaz; yani, bu benim keyfime kalmış bir şey değil!.. (Ve emruhüm şura beynehüm) Müslümanların prensibidir bu!.. Kur’an-ı Kerim’in koyduğu, ayet-i kerimenin koyduğu bir prensiptir; müslümanlar istişare yapacak!.. Ali Rıza Hoca, ne güzel söylüyor: “Ben, beş tane devleti idare ederim, ne olacak!” diyor. “Bildiğimi yaparım, bilmediğimi istişare ile hallederim” diyor. Neden?.. Çünkü, Kur’an-ı Kerim böyle söylüyor. Biz maddî menfaat peşinde değiliz ki!.. Mevki makam 394 peşinde değiliz ki!.. Ben, benim taraftarlarımın sayısı çok olmuş, az olmuş, onun peşinde değilim ki!.. Yani, ben, Hacı Bayram-ı Veli’den daha güçlü bir insan mıyım? Onun birbuçuk müridi varmış, benim o kadar da yoktur belki!.. Belki, Allah daha fazla lütfetmiştir.. Benim zayıflığımdan dolayı, bana takviye olsun diye, belki çok vermiştir Allah.. Onun güçlülüğünden dolayı ona, hikmetinden öyle az vermiş olabilir. Sayı ile ilgili değil bizim işimiz. Şimdi, ismini burda bir kardeşimiz yazmış, söylemeyeyim gıybet olmasın; Alay mevzuu yapılmış Milli Gazete’de: “—Şimdi bir de İslâm Şûrâsı meselesi çıktı. Eğitim Şûrâsı’nın arkasından, Spor Şûrâsı’nın arkasından, bir de şimdi İslâm Şûrâsı modası çıktı.” demişler. Hayır!.. Bu moda, peygamber Efendimiz zamanının modası!.. Kur’an-ı Kerim’in modası!.. Böyle dini gerçeklerle alay edilmez, oyuncak olmaz!.. Bu adamlar sapıtmış, şaşırmış, dostunu düşmanını ayırt edemeyecek hale gelmiş. Böyle saçma şey olmaz, muhterem kardeşlerim!.. Kur’an-ı Kerim hakikatleriyle alay edilmez!.. Benim böyle kimseyle, dostlukla, arkadaşlıkla, ihvanlıkla ilişkim yok!.. Böyle bir yolla, böyle bir teşkilatla benim ilişkim olamaz! Böyle bir kafayla benim ilişkim olamaz!.. Neden?.. Bizim gayemiz, Allah’ın rızasını kazanmak. Allah’ın rızası neredeyse onu yaparız. Susmak gerekirse susarız; sükut da ibadettir. Uyku gerektiği zaman uyuruz. Gündüz giderim, mışıl mışıl uyurum; Peygamber Efendimiz kaylûle uykusu yapmış, sünnettir diye uyurum; uyku de ibadettir. Süt içerken, Peygamber Efendimiz süt içmeyi severdi, sünnet diye içerim; süt içmek de ibadet olur... Bizim yolumuz Allah’ın rızasını kazanmak; rızası neyse onu yapmağa çalışırız. Hizmetse hizmet, uzletse uzlet; susmaksa susmak, konuşmaksa konuşmak; kavgaysa kavga... Yâni ne gerekiyorsa, onu yapmak lâzım!... Aklınızı kullanın, basiretinizi kullanın!.. Kur’an-ı Kerim’i kendinize rehber edinin!.. Ben Kur’an-ı Kerime aykırı bir şey 395 söylüyorsam, dinlemeyin!.. Ben Rasûlüllah’ın sünnetine aykırı bir şey söylüyorsam, yapmayın!.. Ama, başkası da söylüyorsa, onu da dinlemeyin! Hesap sorun!.. “—Niye sen Kur’anî bir hakikatle alay ediyorsun?” diye hesap sorun!.. Çünkü, birçok insan, hesap sorulmadığı için şımarıyor. “—Sen hatâ edersen, seni kılıcımızla düzeltiriz, ey emirel mü’minin!” diyen insanlar kalmadığı için, bazı insanlar şımarıyor, değişiyor. Değişen ben değilim. 1990 Yılı’nın Ocak Ayı’na kadar, bütün kusurlarıyla bu kardeşlerimi destekledim. Hâlâ desteklerim, ileride de desteklerim; adam olurlarsa desteklerim, doğru yolda giderlerse desteklerim. Doğru yolda gitmezlerse, babam olsa dinlemem; kardeşim olsa dinlemem!.. Sizi de dinlemem, başkasını da dinlemem; doğru bildiğim şeyi yaparım. Çünkü, insanlar amellerine göre değil, niyetlerine göre mükâfat alırlar. Bir şeyin yanlış olduğunu bile bile susmak olur mu?.. Bir yanlışlığın icra edildiğini göre göre susmak olur mu?.. “—Hakkın söylenmesi gerektiği yerde susan kimse, şeytan-ı ahrastır!” diyor Peygamber Efendimiz. Şeytandır diyor. Susmak olur mu?.. Onun çevresinde hoca yok mu?.. Avrupa’da hoca yok mu?.. Camilerde hoca yok mu?.. Niye söylemiyorlar?.. Tek başıma kalabilirim, hiç kimse bana destek olmayabilir; ama ben, yanlış gördüğüm bir şeyi söylerim. Şûrâya dil uzatmak, İslâmî bir hareket değildir. “—Cihad yapıyoruz.” diyorlar, “Ben cihad emiriyim!” diyor. Muhterem kardeşlerim, şu anda bir harp var mı, Türkiye’de?.. Var mı?.. Yok!.. Yani, harp yok, kıtal yok, silahlı bir çatışma yok... İrşad var, tebliğ var, ta’lim var, terbiye var, hakkı söylemek var, hakkı ikàme etmek için yapılan çeşitli çalışmalar var... Cihad, kâfirlerle olur, kıtal kâfirlerle olur. Peygamber SAS diyor ki: “—Fitne zamanında eğer bir mü’min bir mü’mine silahını 396 çekmiş olarak gelirse; Hazret-i Adem’in hayırlı oğlu gibi ol! Yâni, katil olan oğlu gibi olma; varsın o seni öldürsün ama, müslüman kardeşine el kaldırma!” diyor. Düşmanlık, buğz kime? Kâfire! أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ )الفتح٢٩:( (Eşiddâü ale’l-küffâri ruhamâü beynehüm) [Onlar kâfirlere karşı sert, kendi aralarında merhametlidirler.] (Fetih, 48/29) buyruluyor. Mü’minlerin vasfı budur. Mü’min mü’mine el kaldırmaz, mü’min mü’mine çelme takmaz. Mü’min mü’minin aleyhinde olmaz, mü’mini kötülemez. Mü’min mü’mini dışlamaz. O cihad, kâfire yapılır. Yaptın mı?.. Afganistan’a gittin mi?.. Orda düşmana silah attın mı?.. Cihad emiri!?.. Nerde cihad emirliği yaptın?.. yapmadın, sadeve nutuk attın. “Neler yaptık şu vatan için; kimimiz öldük, kimimiz nutuk söyledik.” dediği gibi şairin, sadece nutuk söyledin. Vaiz de onu yapıyor, öbür hoca da öyle yapıyor, berikisi de öyle yapıyor. Sen kendini doğru yolda sanabilirsin ama, ötekisi de kendini doğru yolda sanır. Onun için, ictihad ictihadı nakzetmez. Onun için Şafii mezhebi vardır, Hanefi mezhebi vardır, Malikî mezhebi vardır, Hanbelî mezhebi vardır. Şu mezhebi vardır, Maliki mezhebi vardır, Hanbeli mezhebi vardır. Şu mezheb vardır, bu mezheb vardır ve biz onlara hak mezheb diyoruz. “—Bana biat etmeyen, kendine din arasın!” diyor. Yâni, İslâm’dan mı çıkıyor? Böyle saçma şey mi olur?.. Sen nesin?.. Bulunmaz Hint kumaşı mısın ki sana ittibâ edeyim?.. Kusurlarını görmüşüm; zaten ekseriyeti sağlayamamışsın, tüm desteğimize rağmen yüzde yedilerde kalmışsın! 46 milletvekili + 3 senatörle meclise girmişken, şimdi sıfıra indirmişsin.. Yani, ben ne diye sana uyayım?.. Beğenmiyorum ki metodunu!.. Bizim 397 metodumuz o değil ki!.. Bizim metodumuz sevgi, kardeşlik, dostluk, vefa, ahde vefa... Hani nerede ahde vefa?.. Peygamber SAS Hazretleri buyuruyor ki:34 الَ إِيمَانَ لِمَنْ الَ أَمَانَةَ لَه،ُ وَالَ دِينَ لِمَنْ الَ عَهْدَ لَهُ )طب. عن ابن مسعود( (Lâ imâne li-men lâ emânete lehû) “Güvenilirliği, emniyetliliği olmayan bir kişinin imanı yoktur. (Ve lâ dîne li-men lâ ahde lehû) Ahdine sadakati olmayanın dini de yoktur.” diyor. Hani nerede ahde vefa?.. Hani nerde 20 yıllık, 30 yıllık, 40 yıllık arkadaşlık?.. Hani nerde iyiliğe iyilikle mukabele etme?.. Ben seni 1990 yılına kadar desteklemişim, sen benim vakfımı niye desteklemiyorsun?.. Sen benim dergimi niye desteklemiyorsun?.. Sen benim kitabımda İslâm’a aykırı ne gördün?.. Hangi kardeşim ne gördüyse söylesin, çıkartalım. Kitap çıkartmayayım, bundan sonra konuşmayayım, hatam varsa susayım... Kendi keyfine göre bir yol tutturmuş, “Cihad emiriyim!” diyor. Ne cihadı?.. Fî gayri sebilillâh cihad!.. Böyle, Allah yolunda cihad değil ki bu!.. Kırk yıldır tanıdığımız insan, tam kırk yıldır tanıştığımız desteklediğimiz insan, beslediğimiz insan, varlığımızın her çeşidiyle katıldığımız insan; kardeşlerimizin parasıyla bütçesi şişmiş, kabarmış insan, Almanya’dan valizlerle gelen marklarla zenginlemiş insan... Suud’dan, Kuveyt’ten gelen paralarla şey yapmış insan... Bütün gençlerimizle, okuyan talebelerle —kendi damatlarım 34 Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.X, s.227, no:10553; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. Mecmaü’z-Zevâid, c.I, s.220, no:187; Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.134, no:5503. 398 dahil, kendim dahil— seçim meydanlarında; Erzurum’un dağlarında; filanca yerin, Samsun’un, Terme’nin, Fatsa’nın köylerinde destekleğimiz insan; bu mudur ahde vefa?.. Bu mudur dervişlik?.. Sen, bu tekkenin mensubu değil miydin?.. Sen, “Bizim yolumuz, tekke adabıdır!” demiyor muydun?.. Sen, “Herkesin intisabı olması lâzım!” demiyor muydun?.. Derviş, şeyhinin sözünü dinlemezse dervişliği nerede kalır?.. Öyle saçma şey mi olur?.. Mevdûdî diyor ki, muhterem kardeşlerim: “—Yetişmemiş insanlardan, İslâmî aksiyon çok zarar görüyor. İinsanların iyi yetişmesi lâzım!..” Biz, insanların nefsinin esiri olmaması; Allah’a kulluk, Allah’ın rızasını kazanma esasına göre çalışması gayretindeyiz. Bu gayretin değerlendirilmesi, notlandırılması, Allah-u Teala Hazretleri’ne kalmıştır. Biz, nâçiz kullarız; eksiğimiz kusurumuz çoktur ama; yaptığımız hareketlerde kendi yapış tarzımızda kusur olabilir ama, tuttuğumuz yol güzeldir, sağlamdır. İlim yolunu tutmuşuz, sevgi yolunu tutmuşuz, kardeşlik yolunu tutmuşuz, vefa yolunu tutmuşuz... Bize hücum eden radikal müslümanlara cevap bile vermemişiz; müslümandır diye... İsmail Nacar aleyhimize yazmış, Ercüment Özkan aleyhimize yazmış; cevap vermiyoruz. Niye?.. Müslümandır, onunla hesabımız sonra, ahirette.. Biz, İslâm’ı savunmaya çalışıyoruz, İslâm’ı yaymaya çalışıyoruz. Bizim yüreğimizde, Ortaasya’da yapılan atom denemeleri yüzünden radyasyondan ölen kardeşlerimizin acısı var... Afrika’daki ezilen kardeşlerimizin acısı var. Biz, hudutları sun’î hudutlar olarak görüyoruz. Dergilerimiz çıktığı zaman da —kardeşlerimiz şahiddir— dedim ki: “—Sadece Türkiye’den haber vermeyin; dıştaki müslümanlardan haber verin de, Türkiye’deki kardeşleri dünyanın öbür taraflarında da müslüman kardeşleri olduğunun şuuruna ersin!” dedim. Onun için, bizim dergilerimiz bir ara, Türkiye’nin içindeki 399 haberlerden ziyade dışından haber veren bir dergi durumuna geldi diye okuyucular tarafından tenkid edildi. Biz, (İnnemel-mü’minune ihvetün) müslümanların ancak kardeş olduğu kanaatiyle hareket ediyoruz. Kimseye bir şey demiyoruz. İranlıya bile bir şey demiyoruz. Geliyorlar soruyorlar. Kardeşimizdir, Allah islah etsin; konuşursak yavaş yavaş anlaşırız. İyileri var, sevenleri var; bizden kimseler gittiği zaman, evinde misafir edenleri var. Yani, birisinin vebalini ötekisine niye yükleyelim?.. Hepsini toptan kötülemiyoruz, “Müslümanlar kardeştir!” diyoruz. İhtilafları kapatmağa çalışıyoruz, birlik ve beraberlik içinde hareket etmeye çalışıyoruz. Aradan 20 yıl geçtikten sonra, 46 milletvekili + üç senatör = 49 parlamenteri sıfıra indirdi; yüzde yedi, yüzde on bir şey... “—Bundan sonraki seçimlerde ne tahmin ediyorsunuz, en iyimser tahminlerle?” diye soruyorum; size de sorsam siz de aynı şeyi diyeceksiniz: “—Yüzde on, yüzde on iki, yüzde on beş...” E, bizim Türkiye’de nüfusun % 99 u müslüman... Niye sağlanamamış bu birlik ve beraberlik?.. Biz, bunun hatasını görüyoruz. Biz, müslümanların kardeşliğinin tam ifade edilemediğini görüyoruz. Cihad literatürü işliyorlar, cihad literatüründen coşan gönülleri müslümanın üzerine tevcih ediyorlar. Öyle saçma şey olmaz!.. Cihad müslümanla olmaz, müslüman müslümanla cihad etmez. “Birisi ötekisine kılıç kaldırırsa, silah çekerse, ölen de öldüren de cehennemdedir.” Biz, bunu anlatmağa çalışıyoruz. “Dervişlik metodunu kullanalım! Yolumuz budur, gerçek müslümanlık budur!” diyoruz. “Yaradılanı hoş gör, yaradandan ötürü!” diyoruz. “Kusuru kendimizde bilelim!” diyoruz. Millet kusuru kendisinde bilmiyor; “Efendim, % 90 müslüman hatalı” diyor. “Ötekiler, patates dininden!” diyor; tabiri aynen böyle!.. Yani, “Partiyi (RP) destekleyenler tamam, 400 desteklemeyenler patates dininden, diyor; desteklemedikleri için alay ediyor. Cihadı öğüyor, medhediyor, medhediyor, medhediyor; ondan sonra da, ne diyor: “—En büyük cihad, seçim sandığında parti müşahidi olarak bulunmaktır!” diyor. Peki öyleyse, sen partinin muvaffak olması için, müşahidin bile böyle cihadın en yüksek mertebesinde olduğunu ifade ediyorsun da; niye reye en çok muhtaç olduğun zamanda ve seni en son seçime kadar desteklemiş olan dergâhla savaşa kalktın?.. Madem bu kadar ince, madem başarı o kadar önemli, madem bir sandık başında müşahid olmak bile cihadın en üstünü; sen niye böyle bu kavgayı çıkartıyorsun?.. Niye benim dergilerime, vakıflarıma — sadece benim değil yani, şu veya bu, bir çok şeye— savaş açmış durumdasın?.. Biraz kusuru kendinde görsene!... Biraz söz dinlesene!.. “—Hocalarla bir şura kurayım da, başıma hocaları belâ mı alayım?” demiş Rıfat Boynukalın’a... Böyle şey mi olur?.. Şurayı kabul etmiyor ki adam!... “Ben emirim!” diyor. “Baş başa, baş şeriata bağlı; yani bana bağlı” diyor. Kendisine bağlı demek istiyor. “Ben de istediğim gibi ictihad ederim!” diyor. Sen ictihad edemezsin!.. Çünkü sen, ne ayet bilirsin, ne hadis bilirsin, ne Arapça bilirsin, ne de ictihadın şartlarından herhangi bir tanesine sahipsin, ne de ekseriyetle tasvip görmüş ve seçilmiş bir insansın!.. Senin eski yol arkadaşların bile sana kırılmış, senden ayrılmışlar. En son noktaya kadar, sana elinden geldiği kadar yardım etmiş, yaralarını sarmağa çalışmış insanlarız biz. Bize bile tavır almışsın. Sen nasıl cihad edeceksin?.. Ne biçim cihad? Ne biçim anlayış? Bu kafa ile nereye varılır?.. Şeyh Sâdî’nin böyle bir müstehziyâne şiiri var:35 35 Sa’dî, Gülistan, Bölüm:II, Hikâye:6. 401 ترسم نرسى به كعبه، اى اعرابي! كاين ره كه تو مى روى، به تركستان است Tersem ne-resî be-Kâ’be, ey a’rabî! Kein reh ki tû mî-ruy, be-Türkistânest [Korkarım ki, erişemeyeceksin Kâbe’ye ey a’rabî; Senin yöneldiğin bu yol Türkistan’a gider.] “—Korkarım ki ey yolcu, bu gidişle hacca varamazsın; çünkü, tutuğun yol haccın istikametine doğru değil, ters tarafa doğrudur.” dediği gibi Şeyh Sa’dî’nin. Durum böyle... Sorduğunuz soruların cevabı bu. Onun için, böyle tavırlar olduğu için, böyle davranışlar olduğu için, biz sitem ettik. Dikkat ederseniz yazılarıma, Ocak yazısında: “—Yazıklar olsun, kardeşi kardeşten ayırana!” dedik. Neden? Biz, kardeşlerimizi ona emanet verdik; “—Buyur bunlarla çalış, kadro olsun sana, hizmet etsin!” dedik. Kardeşlerimizin şimdi tekkeye bakışı, tasavvuf anlayışı, biatı, intisabı, darmadağın dağıldı. Senin bey’ata hakkın yok ki, intisab ettirmeğe hakkın yok ki!.. Her komutan kendisine biat ettirirse; yüzbaşıya bir bey’at, binbaşıya bir bey’at, albaya bir bey’at, generale bir bey’at, levazım subayına bir bey’at, ötekine bir bey’at... Böyle saçma şey mi olur?.. Bir yere bey’atolur! Hocanın birisi /şeyhin birisi demiş ki: “—Şeyhler biat almaz!” Ya peki, bizim tarih boyu meşayihımızın aldığı biat nedir?.. Peygamber Efendimiz’in zamanında insanlar kime bağlanıyordu?.. Peygamber Efendimiz’e bağlanıyordu. İkilik var mıydı, devlet yöneticisi ile şey arasında?.. Yoktu. Ebubekir Sıddık (R.A.) zamanında ikilik var mıydı?.. Yoktu. Ondan sonra var mıydı?.. 402 Ondan sonra var mıydı?.. Ondan sonra var mıydı?.. Yoktu. Ondan sonra, öyle insanların eline geçti ki, Peygamber Efendimiz’in torunlarını katlettiler. O zaman evliyaullaha, meşayih-i izama biat edilegeldi. Medine-i Münevvere’nin mescidinin kapısını tuttular, “Ya Abdülmelik ibn-i Mervan’a biat edersiniz, ya da hepinizin burada kafasını keseriz!” dediler; kahren biat aldılar. Ne yapsın adam? Aciz.. Ne yaptınız yani, örfi idare zamanında; ne yapabildik?.. İnsan aciz olduğu zaman, yönetime ne diyebiliyor?.. Kafkasya’’daki ne yapabildi, Kırım’daki ne yapabildi, Kazakistan’daki kardeşim ne yapabildi?.. Kahren olduğu zaman ses çıkartmıyor. Ne yapacak, kime biat edecek?.. Biatsız mı kalacak? Yani, “Zamanının imamını bilmeyen, cahiliye ölümü ile ölür. Üç kişi bir araya gelse, bir tanesini imam seçmeleri lâzım!..” Onun için, İslâm’ı bilmiyorlar, İslâm’ı doğru uygulamıyorlar; fanatizme düştüler, yanlış uygulamalara geçtiler, sinsi düşmanlığa geçtiler!.. Lütfi Doğan Hoca benim yanıma gelirken: “—Efendim Erbakan Hocamızın zât-ı âlinize hürmetleri var, ellerinizden öpüyor.” diyor. Benim yaşım ondan küçük, benim elimi ne diye öpüyor? O hiç öpmesin!.. Ben öyle bir şey demiyorum, istemiyorum, siz de öpmeyin!.. “Es-selamü aleyküm ve rahmetullah” diyelim kâfî; ne diye elimi öpüyorsunuz?.. İstemiyorum.. Vallahi billahi istemiyorum, engellemeğe çalışıyorum. Lütfen öpmeyin! Lütfen özel bir sevgi göstermeyin!.. İşte şu oturan kardeşlerden bir kardeş gibi, ihvan olarak bir sevgi gösterin; olağanüstü bir şey istemiyorum. Kardeşinizim. Siz bizi kardeş edinmişsiniz, ben sizi kardeş edinmişim; bundan fazla bir şey istemiyorum. Ama, “Ellerinden öperim!” deyip, arkasından kuyu kazmak, İslâm’da yoktur. .................... Bir kısmı diyor ki: “—Hocam, parti kuracakmışsınız?..” Parti kurabilirim, bu benim hakkım! Hiç bir zaman kurmam 403 demedim. Parti kurmak sadece bir şahsın inhisarında değil; hele beceriksiz olduktan sonra, hele başaramadıktan sonra... İlle bir şahıs parti kurar da, ondan sonrası kuramaz diye bir şey yok. Eğitimlerinde söylüyorlar: “—İkinci bir baş çıkarsa, başını kesmek lâzım!” diyorlar. Yâni, kesme tabiri var literatürlerinde.. Hem de kaç seneden beri!.. Adapazarlı kardeşlerim bilirler, kaç seneden beri, partinin eğitimi içinde bu vardır. Kesilir kafası, çıkmasın filan diye; çıkmaması için çalışıyorlar. Bu, onların kararıyla olacak bir şey değil! Düşünürüm taşınırım, kendim bir hareket yaparım. Bu, kendimi bağlar. Beğenilirse siz de katılırsınız; beğenmezseniz, siz de katılmazsınız. Uygun görürseniz siz bir hareket yaparsınız; ben onu beğenirsem, ben size katılırım. Yâni, benim bir parti kurmam şart değil; siz de kurabilirsiniz, başkası da kurabilir. Daha iyi niyetle, daha büyük müslümanı kucaklayacak bir partiyi kurmak, bugün müslümanların boynunun borcudur!... %7 de kalmayan, % 5 e düşmeyen, ekseriyeti sağlayan, % 60 ı, % 70 i sağlayan bir parti kurmak, müslümanların boynunun borcudur!.. Kim kurmuyorsa, kim kurmaya yanaşmıyorsa, kim geri duruyorsa, kim yan çiziyorsa; kim başka başka partilere girip girip de, asıl yapması gereken görevden kaçıyorsa, vallàhi de, billâhi de, tallàhi de Allah indinde mes’ul olur. Çünkü, müslümanların kendilerinin öz siyasi teşkilatını kurması lâzım!.. İslâm Mecmuası’nın en son sayısında onu yazdım. “—İşçiler birleşiniz, patronlar sizi sömürmesin!” diyor. Demokraside sistem böyle çalışıyor. “Ey işçiler! Patronlar sizin haklarınızı vermezler, siz bir parti kurmazsanız, iktidara gelmezseniz, sizin haklarınızı onlar vermezler. Birleşin de, işçi partisi kurun da, iktidarı alın!” diyor. Demokraside mücadele bu tarzda gidiyor. İsveç’te işçi partisidir galiba, hakim olan; refahı epeyce yaygınlaştırmıştır. Birçok yerde böyle. Yani, menfaatlerini korumak için, demokratik kanunların verdiği imkâ nlar içinde çalışıyor herkes. Biz niye müslümanın menfaatini korumak için, 404 bir öz organizasyonumuzu kuramamışız?.. Niye ekseriyeti sağlayamamışız?.. Cuma günü tatil olsun diye, Hasan Değer bir önerge veriyor. Partisinin (Demokratik Parti) bütün elemanları gelmiyor, cuma tatil olmuyor. Cuma tatil olsa ne olur?.. Bir kanunluk canı var yani. Mecliste şu kadar insan parmağını kaldırsa, cuma günü tatil olur. Herkes cuma namazına gider, hutbe dinler, vaaz dinler, Allahın bir farzını yerine getirmiş olur ve böylece de birçok hayırlar hasıl olur. Ne olurdu yani yapsalardı?.. Yapmıyorlar. Niye dinsizler, densizler, masonlar, imansızlar, sosyalistler, yeşiller birbirleriyle koalisyon yapıyorlar da, müslümanlar niye birbirleriyle birleşmesin?.. Niye birlik beraberlik içinde olmasın?.. Niye o partinin, şu partinin, bu partinin içinde dağınık dursun?.. Duranlar vebal altındadır, azınlıkta kalanlar vebal altındadır!.. 20 yıl çalışıp da, bir sonuca götüremeyenlerden, Allah hesabını soracak: “—20 yıl ne yaptın?.. 20 yıldır politika sahasında çalışıyorsun, 20 yılda ne yaptın?.. Geldiğin nokta nedir?..” diye Allah sormaz mı?.. Her şeyi sormayacak mı?.. Gençliğimizden sorgu olmayacak mı? Servetimizden sorgu olmayacak mı?.. Hayatımızdan sorgusual olmayacak mı?.. Faaliyetlerimizden sorgu sual olmayacak mı?.. Bu sorgu sual, herkese olacak. Cemaleddin Hoca çıkmış: “—Efendim, bu iş politikayla olmaz!” diyor. Politikayla olmazsa nasıl olur?.. Yani, mevcut şartlar içinde yapabileceğin her şeyi yaparsın, ona göre çalışırsın. Hiç kimse kalmasa, kendi imkânlarınla sen doğru olan şeyi yaparsın. Bir Osman Kirişçioğlu veya Kirişoğlu, tek başına adaydı Ankara’da [1969 seçimlerinde]. Ben ilk defa seçme-seçilme hakkını kullanıyordum, oyumu ona verdim. Çünkü, ben müslümanım diyordu. Başka hiç bir partiye vermedik ona verdik; tek kişiye verdik. Neden?.. “İslâm’ı temsil ediyor, vebal altında kalmayayım.” diye. 405 Onun için, müslümanların ekseriyetlerini temsil eden bir partiyi kurmaları, boyunlarının borcudur! Kurarlarsa kurarlar; kurmazlarsa (İn aleyke ille’l-belağ) bildirmek bendendir, tutmayanlardan Allah hesabını sorar! Allah hepinizden razı olsun! b. Bir Parti ve Biz 36 El-hamdü li’llâhi rabbi’l-àlemîn… Ve’s-salâtü ve’s-selâmü alâ seyyidinâ muhammedin ve âlihî ve men tebiahüm bi-ihsânin ecmaîn… Ve lâ udvâne illâ ale’z-zàlimîn… Mâlûm bir partinin sorumlu üst yöneticileri hakkında, bana sorulan sorular üzerine yaptığım zorunlu açıklamaların, haftalık bir dergi tarafından ele geçirilip neşredilmesi basında çok geniş yankılar uyandırdı. Üzgünüm, Allah, haberi onlara iletenlerden hesap sorsun. Çünkü konuşmalar, meclislerdeki emanetlerdir, onları başkalarına izinsiz açanlar, emanete hıyanet etmiş olurlar. Ama hayret ettim, her kesimden, bildiğim, bilmediğim insanlar ziyaretime geldi, fikir ve tespitlerime katıldıklarını, beni desteklediklerini bildirdiler. Parti ile ilgili kardeşlerimden bazı tenkid ve endişe izhar edenler; iyi niyetle, ara bulmağa çalışanlar da oldu. Her halde bilmediğim yerlerde aleyhime konuşanlar da olmuştur. Normal karşılarım. Çünkü bir insan bir iş yapınca, onu beğenenler de, tenkid edenler de çıkabilir. Bizce mühim olan Allah-u Teàlâ’nın beğenmesi ve razı olmasıdır. İnsanlar içinde de Allah dostu, takva sahibi, ilim ve irfan erbabının beğenmesi değer ve önem taşır; konuyu bilmeyenler, işin içyüzüne vakıf olmayan, çizmeden yukarıya çıkan; gıybete, dedikoduya, yalana, iftiraya sapan, ters ve yanlış konuşanlar ise, birçok vizr ü vebal ve günah yüklenir, ahirette hesaba çekilir, cezalarını görürler. Bizim mâlûm İslâmcı siyasi harekete katkımız çok büyüktür. 36 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, İslâm Dergisi Başmakale, Temmuz 1990. 406 Buna rağmen partiyi yöneten bazı mes’ullerin, dostlukla bağdaşmayan, kardeşliğe ve ortaklığa sığmayan, İslâm’ın yüce ahlakına, tasavvufun ince adabına, ahde vefaya, iyiliğe şükran borcu hissetmeye aykırı düşen bazı tutum yönetim, direktif ve davranışlardan dolayı zaman zaman ikazlarımız ve kırgınlıklarımızı ifade edişlerimiz olmuştur; amma dinleyen ve anlayan olmamıştır. Sabır ve tahammüllerimiz yıllarca devam etmiş, ama üst yönetimin bizi fevkalade üzen ve zarara uğratan tutumları izale edilememiştir. Nihayet bardağı taşıran bazı olaylar zuhur etmiş, partinin Yalova Eğitim Semineri ve devamı toplantılarında çok müessif konuşmalar yapılmıştır. Biz bunlar üzerinde dergimizin 1990 Ocak ve Şubat sayılarında bazı açıklama ve ikazlar yayınladık ve sonucu dikkatle izlemeğe başladık. Partide maalesef bir düzelme olmadığı gibi gıybet ve suizan, husumet ve adavet, yalan ve iftira mekanizması ile şahsımız ve yolumuz yıpratılmağa var gücüyle devam edildi, ipler koparıldı. Bu yeni durum ise bize, yalan yanlış fikirleri cevaplandırma ve konuyu efkar-ı umumiyemize açma hakkını vermektedir. Üzülerek belirteyim ki o siyasiler, hizmetine ve desteğine verdiğimiz kardeşlerimizin bizden kopmasını sağlamağa çalışmış, yoğun yanlış propaganda ile fikir ve gönülleri bulandırmış, ihvanın inanç ve edep yapılarını zedelemiş, müslümanları birbirine düşürmüş, ahidlerini zedelemiş bulunuyor. Halbuki garibanı hor görmemek lâzımdır; bizim de sevgiye, saygıya, korunmaya, desteğe ihtiyacımız vardır; çünkü çok ağır yükler yüklenmişiz, çok zayıf ve biçareyiz. Tüm yükleri bize yüklemek insafa sığmaz. Bizim koca bir teşkilatla uğraşacak vaktimiz ve gücümüz yok ki! Ama hayret edilecek bir şeydir parti, siyasi rakipleri ile değil de, bizim gibi kendisini en son noktaya kadar destekleyenlerle uğraşıyor; kendisinden farklı yumuşak ve sevgiye dayalı üslupla halka ve hakka hizmet etmek isteyenlere anlayış göstermiyor, 407 hayat hakkı tanımak istemiyor, şiddetli rekabet ve husumet yapıyor. Ayrıca dinin ve tasavvufun kurallarını keyfi yorumluyor. İşine geldiği zaman mezhebimizin kabul etmediği işleri yapıyor. Bunların gerekirse müşahhas misallerini açıklayabilirim. Bizim bunları kabul etmemiz imkânsızdır. Ayrıca parti genel kurumuyla tüm inanları ısındıracak, hepsini kardeşçe kucaklama vasfını yitirmiş görünüyor. İçte ve dışta pek çok kızgın ve küskün peyda etmiş; dostça ve haklı ikaz ve tenkitte bulunanları dışlamıştır. Karşısında olan iyi niyetli insanları suçlama ve karalama yoluna gitmiş, baştan beri daima adam harcamıştır. Yâni tüm müslümanlarla uyum içinde, dostça, halka halka çalışan, birleştirici, kavuşturucu, geliştirici, çalışma yapamadığını fiilen göstermiş; senelerce onun salâhını ve ıslahını ümitlerini boşa çıkarmış, şimdi tam bir şahıs, saltanat partisi olmuş, kayd-ı hayat şartıyla başkanlık sistemini benimsemiştir. Bunu hiç doğru bulmuyorum. Bu dava kimsenin şahsî malı değildir, hizmetliler gereğinde değiştirilebilmelidir; çünkü beşer kusurdan hali olamaz. Rakipsiz, murakabesiz, meşveretsiz, alternatifsiz, hürriyetsiz bir çalışma tarzıyla başarıya ulaşılamaz. Bu görüşlerde yalnız olmadığını sanıyorum. Mesele, şerefsizce iddia edildiği gibi, pastadan daha büyük bir dilim koparmak veya tam parti % 10 barajını aşacak iken pişmiş aşa su katmak veya şu veya bu siyasinin aldatmasına ve oyununa gelmek veya dış güçlerin ajanı ve maşası olmak saçmalarıyla geçiştirilemez. İslâmcı kesimde yeni partilerin resmen kurulmuş olması veya daha başkalarının kurulmak istenmesi hiç şüphesiz ki yaygın bir hoşnutsuzluğun işareti olup, mevcut İslâmcı partinin tasvip edilmediğini açıkça göstermektedir. Partide çok emeğimiz ve büyük hissemiz var… İçinde çeşitli kademelerde halen çalışmakta olan pek çok has, halis ve hakikatte kardeşim mevcut… Onları seviyor ve sayıyorum, kimseyi üzmek ve kırmak istemem, dost acı söyler, düşman güldürür, sözlerimiz, ülkemizin halkımızın ve ülkümüzün 408 selameti içindir. Mevcut şartlara ve gidişe bakılırsa bu davaya inananların yakın bir gelecekte siyaset konusunda daha köklü, daha güçlü, daha başka tedbirleri almak, zorunda kalacakları anlaşılmaktadır. Allah hayırlısını nasib etsin. c. İslâm Dergisi Röportajı 37 1.Soru: Tempo dergisinin saptırarak kamuoyuna aksettirdiği sizinle ilgili yayın hakkında ne dersiniz? Refah partisi bizim çok içli dışlı olduğumuz bir parti, yabancısı değiliz, dışında da değiliz. Kuruluşundan daha önceki MSP ye MNP zamanından beri bu siyasi çalışmalarla yakından alâkamız var. Grubumuzun genel temayülü bu hususta yardım etmek, destek olmak şeklinde olduğundan, partinin en yüksek kademelerinden, merkez kurulundan, ilçedeki en aşağı kuruluşlara kadar kardeşlerimiz görev almışlardır. Bunların üzerine basa basa söylüyorum. Bu kardeşlerimi kırmak istemem. Onlarla bir problemim yok, Benim kardeşlerim, ben kendim onlara yön göstermişim, çalışın demişim. Benim hareketim onlara karşı bir hareket değil. Olayı reaksiyoner bir hareket olarak düşünmüyorum. Yapılmış bir takım yanlışlıklara da bir reaksiyon mahiyetinde bir çalışma olarak da düşünmüyorum. Politika sahasında 22 yıllık bir, çalışmanın içinde, ilk baştaki heyecan, bütünlük kaçırılmış. 2. Soru: Halkın teveccühü mü azaldı? 37 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, İslâm Dergisi, Temmuz 1990. 409 Türkiye’nin %99’u Müslüman. %99’u Müslüman olan bir ülkede halkımızdan alınan % 7.3’lük bir oy başarı değil, üzülecek bir durum. Bunun üzerinde durmak lâzım! Niye halkımız teveccüh etmemiş. Acaba bir kırgınlık mı var? Düşündüğüm esas mesele bu. Refah partisiyle ters düşmek, ona karşı bir reaksiyon olmak değil. Büyük ekseriyeti müslüman olan, Ramazanda her tarafın birden değiştiği, camilerin dolduğu, herkesin dini hayatı candan coşkuyla yaşadığı bir ülke de niye %7,3’te kalmışız. Politik çalışmaya coşkuyla başlamış olan insanlar şimdi niye dışarıda? Mesele bu sorunun cevabında… Acaba kırgınlıkları tedavi edebilir miyiz? Allah’ın kardeş ettiği, müslümanları, birbirine kırgın olan insanları, grupları barıştırarak İslâm’ın kardeşliğinin birlik ve beraberliğin bir nümûnesini Türkiye’de göstermek mümkün değil mi? O kırgınlığı katılaşmış, çelikleşmiş bir tarzda, küçük bir yüzdeyle devam ettirmek yerine, küskünleri barıştırarak kırgınları yeniden kazanarak, daha geniş bir kucakla birlik ve beraberlik sağlanamaz mi? Benim düşüncem bu. Bunu sağlamak istiyoruz. 2. Soru: Yaptığınız hareketin mahiyeti nedir Efendim? Yaptığımız hareket reaksiyoner bir hareket değil, bir barışma hareketi, bir birleşme hareketi, bir yakınlaşma hareketi, gruplar arasında bir köprü kurma hareketi, bir anlayış meydana getirme hareketi, bir hüsnüzan hareketi, kötülememek, karalamamak, dışlamamak hareketi, bazı insanların başka gruptan olması dolayısı ile düşman görmemek zihniyetini hakim kılmak hareketidir. Bütünkalbimle yapmak istediğim şey budur. Kendi hayatımda birçok yerde Müslümanları kardeş olarak düşünerek, meşreb farkı, ekol farkı gözetmeden Müslümanlara bakabildiğimizde çok tatlı sonuçlar alındığını gördüm. Hatta 410 yanına yanaşmadığımız zaman, çok kötü insan sandığımız bazı kimselerin, yanlarına yanaştıkça, konuştuğunuz zaman kazanılabildiğini gördüm. 3. Soru: Türkiye Batı ile çok yakın ilişkilerde olduğu için Batılı ülkelerdeki gelişmelerden yakinen etkilenmekte. Burada Müslümanlara düşen vazife nedir? Birbirimizi ayrı kampların insanları olarak görerek ayrılmamalı, birbirimize yaklaşmalıyız. Anlaşma imkânları aramalı, karşı oluşu, düşmanlığı muhafaza etmek yerine yok etmeye çalışmalıyız. Türkiye’nin buna büyük ihtiyacı var. Türkiye gelişmekte olan bir ülke. Ayrıca sadece kendi içindeki problemlerle, onları çözmekle yükümlü görülmüyor. Bölgesine ve tüm dünyaya faydalı olabilecek bir ülke olarak görülüyor. Türkiye’nin önemi günden güne bârizleşiyor. Herkesin dikkatini çeker bir hale geliyor. Avrupa’dan Çin’e kadar Türkiye’nin bir nüfuz bölgesinden bahsediliyor. Orta Asya, Rusya’nın bazı bölgeleri, Çin’in bölgeleri, Güneydoğu Asya’ya kadar uzanan İslâm halkları ile dostluk ve onların üzerinde otorite kurma durumu söz konusu. O bakımdan biz Türkiye’de aynı kültürün insanları olarak aynı tarihten gelme, aynı maziye sahip insanlar olarak çok daha rahat anlaşabilmeliyiz ki, dış dünyadaki başka müslümanlara da kucak açabilelim! Onlara yönelik daha güzel çalışmalar sergileyebilelim. Ben Türkiye’deki bir hemşerimle, bir kardeşimle anlaşamazsam, Pakistanlıyla, Endonezyalıyla nasıl anlaşacağım. Orta Asya’dakilerle nasıl anlaşacağım. 4. Soru: Birlik ve beraberlik sevgi ve kardeşlik için ne yapılmalıdır? Böyle geniş bir sevgiye kardeşliğe birlik ve beraberliğe girebilmek için bir yakınlaşma hamlesi başlatmak zorundayız. Bu 411 da eski tavırları bırakmakla mümkün olur. Onun için bir küçük gruba ben karşı gibi görünüyorum ama, o Tempo’daki yazılanlar dolayısı ile esas itibari ile bu karşı gibi oluş, onların gruplaşmayı muhafaza etmek ve çizgileri serleştirme tutumlarından kaynaklanmaktadır… Yani yönetimdekilerin kusurundan kaynaklanıyor. Yönetimdekiler, çalışmaya beraber başladığı insanları bile küstürmüş veya dışlamış durumda... Biz de en son ana kadar kendisini desteklemiş olduğumuz kardeşlerimiz değil, partinin kendisi değil, partinin yönetimindeki prensiplerin katılığından herkesin hoşnut olmadığını görmüş bulunuyoruz. Mesele bu. Herkesi dışlamak, herkesi kötülemek, yanlış yolda görmek, sadece kendisini doğru yolda görmek; bu tasavvufa da aykırı… Bir insanın doğru yolda olması, kendisi tarafından tesbit edilemez. Dışarıdan objektif gözlerle, ölçülerle yapılır. Biz de bu hareketi objektif ölçülerle dışarıdan değerlendirdiğimiz zaman, tenkit eden insanların ilki değiliz, sonuncusu da değiliz. Refah partisinin içinde de bu hareketi tenkit eden insanlar, nahoş tavrı tasvip etmeyen insanlar az değil. 5. Soru: Bu tenkiti yaparken üslubunuz nedir efendim? Ben bu gerçeklerden hareketle bir İslâmî gerçeği, sevgi gerçeğini, işbirliğini öne alan bir ikaz yapmış oluyoruz, bir çalışma başlatmış oluyorum. Kendi üslubum ile bu çalışmaya devam edeceğim. Çünkü herkesin bir üslubu vardır. Eskiler, “Her yiğidin bir yoğurt yiyiş tarzı vardır.” demişler. Bizim üslubumuz Mevlânâların üslubu, Yunusların üslubudur. Sevgi ve kardeşlik üslubudur. Anadolu bununla birleşti, Osmanlı bu maya ile kuruldu ve asırlarca yaşadı. Biz ta önceleri düşünecek olursak, İslâm bu ruh ile çıktı. Bu ruh ile her tarafa yayıldı ve muhtelif kültürlere ait insanları bir potada, sevgi potasında İslâm potasında birleştirebildi. Biz o hoşgörü ve o enginliği, o genişliği şu anda kendimiz mutlaka aynen sağlamak zorundayız. 412 Bu reaksiyoner bir tavır değil, öze dönüş tavrı diye isimlendirilebilir. İslâm’ın ta özüne, Asr-ı Saadet Müslümanlığına dönmek diye tanımlanabilir. Böyle olunca da bu hususta bütün kardeşlerin ilgisi olacak diye düşünüyorum. Hatta Refah partisinden de, orada görev yapsın, çalışsın diye kendilerinden rica ettiğimiz kardeşlerimizden de… Diğer mensuplarından da. O hava ile güzel sonuçlara gideceğimiz kanaatindeyim. Kardeşlerimizin bir kısmı Nurcu, bir kısmı Süleymancı, bir kısmı Hüseyin Hilmi Bey’e bağlı. Bir kısmı Adıyaman’a bağlı, bir kısmı Erenköy’e bağlı. Bu bağlılıkların kardeşliğe mani olmaması gerektiği kanaatindeyim. O bir eğitim bağlılığıdır. Yani eğitimini oradan alıyor. Ama, kardeşlik, rekabetsiz sevgi dolu kardeşlik devam etmelidir. Birleştirici tavırlara her zaman varım. Bu işi Özallar hareketiyle ilgili bir politik hareket olarak görmek ve göstermeğe çalışmak yanlıştır, hatadır ve vebaldir. Ben öyle bir şeyden davacı olurum. Bu benim kendi öz görüşlerimden kaynaklanan serbest bir harekettir. Özalların bir manevrası veyahut benim böyle bir manevranın içinde bir yük yüklenmiş bir kimse olarak gösterilmem, bana hakarettir. Böyle bir şey bahis konusu değildir. Parti kurmak hakkım, bir vatandaş olarak. Her vatandaş parti kurabilir. Ben de bir parti kurma hakkına sahibim. Bu benim hakkım. Derginin kapağında bizim Refah Partisi’ne cihad açtığımız tarzında bir haber çıktı. Bu, kelimeleri bilmeden kullanmamalıdır. Cihad, müslümanın müslümanla mücadelesi değildir. Refah Partisi de bizim organizasyonumuzdur. Sahipliğinde payımız olan bir organizasyondur. Böyle bir ifade tarzını da kabul etmiyorum. Refah partisi bizimken, biz kendi kendimizle mi mücadele içerisindeyiz. Böyle bir şey bahis konusu değil. Biz bir eğri hareketi, eğriliği doğrultmaya çalışıyoruz. Fikir münakaşası alışverişi her yerde olur. Bir fikir mücadelesi diyebiliriz ama cihad açmak yanlış bir söz. 413 18. SAVAŞ VE ŞEHİDLİK a. Ailesi İçin, Malı İçin Ölen Kimse 1. Soru: Bir insanın ailesine, malına, canına tecâvüz etmek isteyen birisiyle mücadele ederken öldürülürse, bunun dinimizdeki hükmü nedir? Bu, bir hadis-i şerifte açıkça beyan edilmiştir Peygamber Efendimiz tarafından... Buyurmuşlar ki:38 مَنْ قَاتَلَ دُونَ نَفْسِهِ حَتَّى يُقْتَلُ فَهُوَ شَهِ ـيد،ٌ وَمَنْ قُـتِلَ دُونَ مَالـِ هِ فَهُوَ شَهِـيد،ٌ وَمَنْ قَاتَلَ دُونَ أهـْلِــهِ حَتـَّى يُقْ تَلُ فَهُوَ شَهِـيد،ٌ وَمَنْ قـُتِلَ فِي جَنْبِ اهللِ فَهُوَ شَهِـيدٌ )عب. عن ابن عباس( RE. 432/5 (Men kàtele dûne nefsihî hattâ yuktelü fehüve şehîdün, ve men kutile dûne mâlihî fehüve şehîdün, ve men kàtele dûne ehlihî hattâ yuktelü fehüve şehîdün, ve men kutile fî cenbi’llâhi fehüve şehîd.) Burada bakın, nelerle karşılaşacaksınız dinleyince, konuyu ilk duyan aziz izleyiciler ve dinleyiciler: (Men kàtele dûne nefsihî hattâ yuktelü fehüve şehîdün) “Kim nefsi için, nefsini korumak için, nefsi uğruna savaşırsa, ölünceye kadar çarpışırsa, şehiddir.” (Ve men kutile dûne mâlihî fehüve şehîdün) “Malını korumak 38 Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.X, s.116, no:18570; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IV, s.733, no:11236; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXI, s.108, no:23087. 414 için mücadele ederken öldürülen de şehiddir.” (Ve men kàtele dûne ehlihî hattâ yuktelü fehüve şehîdün) “Ailesini korumak için çarpışırken ölürse, o da şehiddir.” (Ve men kutile fî cenbi’llâh, fehüve şehîd.) “Allah’ın yanında iken öldürülen, o da şehiddir.” Allah’ın yanında olmaktan ne kasdediliyor? Abdülaziz Hocamız Rh.A, parantez içinde izah etmiş: “İnsan namazda iken Allah’ın yanında oluyor.” Cenâb-ı Hak kullarının her zaman yanındadır. وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ )الحديد٤:( (Ve hüve meaküm eyne mâ küntüm) “Nerede olursanız olun ey insanlar, Allah-u Teàlâ Hazretleri yanınızdadır.” (Hadîd, 57/4) Her yaptığınızı görüyor, her söylediğinizi işitiyor. İçinizi, dışınızı biliyor. Her yerde hàzır ve nâzır... Çok güzel bir söz! Demek ki, “Bir kimse yol kesicinin, haydudun, eşkiyanın karşısında malını ve canını korumak için mücadele ederken ölürse, şehid olur.” Malını bile, sadece canını değil... Sanılabilir ki, “Mal verilir, ne yapalım şerrine lânet denilir.” Öyle değil... Öldürürse de haklıdır; çünkü, ötekisi yoluna çıkmıştır. Onun için, dînî bakımdan insanın haksızlığa prim vermemesi lâzım, edepsize yüz vermemesi lâzım! Teslim olmaması lâzım! 2. Soru: Hocam iki müslümanın birbirine vurması yasak. Bir müslüman kardeş; “Sen bu gruptan ya da bu cemaatten çıkacaksın, ben o hocayı sevmiyorum; çıkmazsan seni döverim, dövdürtürüm” derse, tehdit edilen ne yapsın? Cemaati, hocayı mı terk etsin, yoksa tehdit edenle mücadele mi etsin? Açıklar mısınız? Bu tehdit haksız ve mantıksız bir tehdittir, zulümdür. Birisine böyle baskı yapmak efeliktir, kabadayılıktır, zorbalıktır. Bu doğru 415 değil! Zorbalığa taviz vermek de doğru değil. Bizim bir arkadaşımızı anlatıyorlardı. Hudutta, hacca gidecek, rüşvet istemişler. Bavulunu yere koymuş, rahat bir yere oturmuş; “—Ben rüşvet vermem. Rüşvet vermeyince siz de beni epeyce uğraştıracağa benziyorsunuz, şöyle bir rahat oturayım.” Demiş. Bakmışlar ki hacı efendi hiç öyle bir insan değil, “Aman, geç!” demişler. Karayoluyla hacca giden kardeşlerimizden bir grup, Hicaz’da anlattılar, yine böyle rüşvet almak için zorluk çıkarmak istemişler. Onlar da müsaade etmemişler. Yani haksızlıkla mücadele etmek de önemlidir. Bilmem duydunuz mu, o hadis-i şerifi ilk okuduğum zaman ben çok etkilendim: Bir insan dağ yolunda, çöl yolunda, ıssız bir yerde giderken önüne haramîler çıksa, “Çık paraları, sökül paraları, ver malını!” dese ne yapacak? Peygamber Efendimiz diyor ki; “Malını korumak için çarpışan, ölen şehiddir.” Ben sanıyordum ki “al paraları, malımı” diyecek, canını kurtarıp geçecek. “Malını korumak için çarpışan şehiddir.” diyor. Demek ki yüz vermemek lâzım. “Müslüman böyle bir şeyde eyvallah demez.” diye bilecek. Yüz verilmeyecek. Tabi bu da önemli bir şeydir. b. Güneydoğu’da Ölen Asker 1. Soru: Bizim askerimiz, Güneydoğu’da yapılan operasyonlarda öldürülse, şehid olur mu? Şehid olmak bir kaç çeşittir. Birincisi, Allah rızası için yapılan savaşta çarpışıp ölen şehiddir. Buna şehid-i hakîki derler; ahirette Allah bunu bi-gayri hisab cennetine koyacak, mükâfat verecek. Bir de boğulan, yanan, duvar altında kalan, karnında kolera hastalığı gibi bir hastalık olup da ölen kimseler; lohusa, çocuk 416 doğururken ölen kadın gibiler; bunlar da şehid sevabı alır diye hadis-i şeriflerde bildirilmiştir. Amma, şehid olmak veya şehid sevabını kazanmak, şehid hükmüne girmek imana bağlıdır. Yâni o ölen şahıs mü’minse, o sıfata sahip olur. Kendisi mü’min değilse, münkirse, kâfirse, inançsızsa, olmaz! İnançlı olması lâzım ve yaptığı şeyi de Allah rızası için yapması lâzım! Meselâ, savaşa gitti, savaştı, öldü. “Kahraman adam desinler.” diye çarpıştıysa, şehid değildir. “Gitmezsem, korkak derler bana!” diye itham olunmamak için gitmiş de ölmüşse, şehid değildir. Çünkü Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:39 مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اهللِ هِيَ الْعُلْيَا، فَهُوَ فِي سَبِيلِ اهللِ )حم. م. خ. د. ت. ن. ه. عن أبي موسى( RE. 432/4 (Men kàtele li-tekûne kelimetu’llàhi hiye’l-ulyâ, fehüve fî sebîli’llâh) “Ancak Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin sözü en yüksek olsun, Allah’ın dini yayılsın, Allah’ın dinine hizmet olsun diye çarpışan fi sebîlillâh çarpışmış olur.” buyuruyor. Ancak o niyetle savaşırken öldürülürse şehiddir. Başka maksatlarla olursa, olmaz. Bu noktalar önemli... Bu noktalardan sonra, gelelim bugünkü Doğudaki 39 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.58, no:123; Müslim, Sahîh, c.III, s.1512, no:1904; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.18, no:2517; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.179, no:1646; Neseî, Sünen, c.VI, s.23, no:3136; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.931, no:2783; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.392, no:19511; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.X, s.493, no:4636; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.66, no:486; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XIII, s.188, no:7253; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.V, s.268, no:9567; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IX, s.167, no:18325; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.16, no:4344; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.V, s.98; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.195, no:553; İbn-i Ebî Âsım, Cihad, c.II, s.588, no:242; Dâra Kutnî, İlel, c.VII, s.227, no:1311; Ebû Avâne, Müsned, c.IV, s.486, no:7428, 7429; Ebû Mûsâ el-Eş’arî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IV, s.472, no:10493; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.1557, no:2560; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXI, s.110, no:23091. 417 operasyonlara... Normal, bizim bildiğimiz şu vatandaş kardeşlerimiz gidiyorlar, askerlik hizmeti yaparken karşı tarafla çarpışıyor, ölüyor. Bunun durumu nedir? Bu kardeşlerimiz namaz kılsa da, kılmasa da, genellikle mü’mindir. İstisnası, belki bir iki tane zıpırı çıkar içinde... “Ben inanmıyorum, bilmem ne...” diyen ya vardır, ya yoktur ama umumiyetle mü’mindir bu kardeşlerimiz... Karşı taraf da, köy basıyor, adam öldürüyor... vs. Haksızlık yaptığı için onlara karşı bir hareket, yâni halkı korumak namında bir hareket yapmak da gerekiyor. Ötekiler, “Ben istiklâl için yapıyorum!” bile dese, mü’mine böyle bir sebepten silâh çekmeğe hakları yoktur. Binaen aleyh, böyle bir savaşı başlatmış olan kimselerle mücadele eden kimseler, bu vazife içinde Allahu a’lem, şehid hükmüne dâhil olurlar. 2. Soru: Doğu’da ve Güney Doğu’da eşkiya ile çarpışırken ölenler şehid olur mu? 418 Şehidlik bir kere çarpışan kimsenin imanıyla ilgilidir. Çarpışan kimse mü’min ise şehiddir. Mü’min değilse, müslümanlarla kâfirler arasında yapılan bir savaşta müslüman ordusunda bile bulunsa, şehid değildir. Bu birincisi... İkincisi, yapılan savaşın, mücadelenin hak olması lâzım! Bir hadis-i şerif beni çok etkilemiştir. Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: “Bir insan kendi canını kurtarmak için çarpışmaya girse, şehiddir. Bir insan kendi malını harâmîye, eşkıyaya kaptırmamak için mücadele etse, ölse şehiddir.” Yâni, “Malını korurken de ölse, canını korurken de ölse, şehiddir.” diyor. Bu beni çok duygulandırmıştı bu hadisi ilk okuduğum zaman... İslâm’ın yiğitliğe verdiği önem çıkıyor ortaya... “Vereyim de geçeyim, kurtulayım!” filân demek olmuyor. Onun için, mü’min ise ve iyi niyetle yapıldığı zaman, şehid olur. 3. Soru: Hocam sohbetinizde iki tane Karslı askerden bahsettiniz. “Teröristler vurdu ve şehid oldular.” dediniz. Bu devletin dini İslâm değil ki askerin ve polisin şehid olması için devletin İslâm’la yönetilmesi gerekmez miydi? Böyle devlette vurulan asker ve polis şehid olur mu? İşte soru bu. Zihnine takılıyor, ne olursa olsun. Muhterem kardeşlerim! Peygamber Efendimizin bir hadis-i şerifiyle cevap vereceğim: Bir insan devesine ticarî malını yükletse bu şehirden öteki şehre giderken dağın kenarında, kayaların arasından haramiler çıksa, “Ver malını!” dese, o da vermese, mücadele etseler; “—Niye vereyim malımı? ‘Haydut’ diye çıkmışsın karşıma.” dese malını korumak için yaptığı mücadele sonunda ölse şehiddir. “Dünya malı dünyada kalır, önemli değil!” diyoruz ya. Peygamber Efendimiz SAS: “—Bir insan malını korumak için ölse şehiddir.” diyor, 419 anladınız mı? Tabii namusu korumak da öyle... Mazlum olarak ve iyi niyetle kendi malını korumak için bile olsa şehid oluyor. Elbette şehidliğin şartları vardır, doğru. Şehid olmanın ilk şartı, şehid oldu denilen kimsenin müslüman olmasıdır. Müslüman olmayan insan, ölse şehid olmaz. Neden? İslâm şartı var, müslüman olmak şartı var. Müslüman olmadığı zaman öldü işte. O zaman “Toprağı bol olsun.” derler, o kadar. Bol olsa ne olacak, az olsa ne olacak? Öldü, gitti. İlk şartı müslüman olmaktır; müslüman olacak. İmansızmış, münkirmiş, kâfirmiş; tabi o zaman şehid olmaz. İlk şartı müslüman olmak. Ondan sonra doğru bir istikamette, haklı, dinen doğru olan bir şeyi yapma yolunda olduğu zaman şehid olur; haksız bir şey yaparken, gasp, rüşvet ve saire halinde iken olmaz tabi. Çalıştığı istikamet de İslâmî olacak. Ama Allahu a’lem, bu Mehmetçikler şehiddir. Devletin dini, İslâm değil. Tamam, “devlet laik” diyor, “Ben inanca bakmıyorum.” diyor. Sen devletin sahibi olursan, devlete sen sahip olursan, bu mekanizma her şeyiyle İslâmî çalışır. Bazı yerlerinde İslâmî çalışıyor. Bizim bazı arkadaşlarımız geldi, salâhiyet sahibi oldu, genel müdür oldu. Ben hatırlıyorum; Karayolları Genel Müdürlüğü’nün girişi, antresi mescid oldu. Kapısından Karayolları Genel Müdürlüğü’nün antresine giriyorsun, geniş bir alan var. Merdivenle üst katlara çıkılıyor, kenardan asansörle yukarıya çıkılıyor; orası mescid oldu, mescid yapıldı. Cuma namazı kılınıyordu, tıklım tıklım doluyordu. Bak genel müdür öyle yaptı, öyle oldu. Bizim Sakarya Mühendislik’te dershanenin karşısında büyük bir mescid vardı. Ders arasında gidip namazımızı kılıyorduk. Yönetim değişti, yönetime başka bir kişi geldi, dershaneyi kapattı. “—Okulun karşısında, ileride mescid var, gitsin orada kılsın.” 420 dedi. Oraya gidinceye kadar 15 dakika geçer, 15 dakika da gelinceye kadar geçer, etti yarım saat; çocuk namaz kılamaz. Sen onu engelledin. Burada ne güzel kılıyordu. Ne diye kapattın? Düşmanlıktan kapattın; “Karşıda cami var.” bahane! Karşıdaki camiye gidemiyor ki, gidecek vakit yok ki, on dakika ders arası var; namazı kılacak, gelecek dersine devam edecek. Ne oldu? Dokundu mu sana onun ibadet etmesi? Din düşmanlığından yaptın, bir de bahane söylüyorsun. İşin şu tarafını anlatmak istiyorum; yönetici iyi bir insan iken mescit açıyor, çocuklar ibadetini yapıyor; kötü olduğu zaman da salahiyetini veya imkânlarını kötüye kullanıyor. Kimsenin suçu yok; aynı kanun, aynı yönetim ama iyi insan, iyi tarafından tutturunca iyi bir şeyler yapıyor. Binaen aleyh şimdi böyle bir acayip kaoslu durum var. Niyetine göre, müslümansa şehid olur. c. Kore’de Ölenler Şehid Olur mu? 1. Soru: Kore’de ölen kişilerin şehadeti hakkındaki görüşünüz nedir? Dünyanın her yerinde ölen insanların şehid olması için şart: Mü’min olması, bir... Bu da yetmez; Allah rızası için çarpışması, iki... Çünkü Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:40 40 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.58, no:123; Müslim, Sahîh, c.III, s.1512, no:1904; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.18, no:2517; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.179, no:1646; Neseî, Sünen, c.VI, s.23, no:3136; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.931, no:2783; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.392, no:19511; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.X, s.493, no:4636; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.66, no:486; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XIII, s.188, no:7253; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.V, s.268, no:9567; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IX, s.167, no:18325; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.16, no:4344; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.V, s.98; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.195, no:553; İbn-i Ebî Âsım, Cihad, c.II, s.588, no:242; Dâra Kutnî, İlel, c.VII, s.227, no:1311; Ebû Avâne, Müsned, c.IV, s.486, no:7428, 7429; Ebû Mûsâ el-Eş’arî RA’dan. 421 مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اهللِ هِيَ الْعُلْ يَا، فَهُوَ فِي سَبِيلِ اهللِ )حم. م. خ. د. ت. ن. ه. عن أبي موسى( RE. 432/4 (Men kàtele li-tekûne kelimetu’llàhi hiye’l-ulyâ, fehüve fî sebîli’llâh) “Ancak Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin sözü en yüksek olsun, dileği yerine gelsin, dini üstün olsun, Lâ ilâhe illa’llàh kabul olsun, o söz yücelsin diye çarpışan, fî sebîlillâh çarpışmış olur.” buyuruyor. Başka maksatlarla olursa, olmaz. Allah’ın dini yüce olsun diye, o niyetle, o maksatla yapılan bir çalışma cihad olur. Öteki cihad olmaz. Mal için olsa, olmaz; şöhret için olsa, olmaz; daha başka bir sebeple olsa, olmaz! Ancak Allah rızası için olursa, olur. Şehid sayılabilmesi için, çarpışan kimselerin, bir kere imanlı kimseler olması lâzım! İkincisi de yaptığı savaş, Allah’ın rızasını düşünerek, dinî bir sebeple yapılmış olması lâzım! Meselâ, Kıbrıs’ta bir savaş yaptık. Oradaki kardeşlerimize zulmettiler. O mazlumları kurtaralım diye İslâmî bir niyetle oldu. Kore’de de, işte beynelmilel bir anlaşma olmuş, zamanın yöneticileri de, “Biz de asker gönderelim!” demişler. Bu taraftaki kâfirlerle bir olunmuş, öbür taraftaki kâfirlerle çarpışılıyor. İki kâfirin arasındaki bir savaşta bizim işimiz neydi? Orada ne oldu; ne sebeple, ne maksatla gitti? Orası biraz cevabı karanlık kalıyor. Allah kusurlarımızı affetsin... Kararlarda bu gibi şeyleri iyi düşünmek lâzım! Ayetleri, hadis-i şerifleri düşünmek lâzım! Şimdi meselâ, Ortak Pazar’a girme konusu var... Sabahleyin ayet-i kerimeleri okudum, Mâide Sûresi’nde... Allah-u Teâlâ Hazretleri Kur’an-ı Kerim’de: Kenzü’l-Ummâl, c.IV, s.472, no:10493; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.1557, no:2560; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXI, s.110, no:23091. 422 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا الَ تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَ النَّصَارَىٰ أَوْلِيَاء،َ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْض،ٍ وَمَن يَتَوَلَّهُم مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُم،ْ إِنَّ اهللَ الَ يَهْ دِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ )المائدة: ٥١( (Yâ eyyühe’llezîne amenû lâ tettahizü’l-yehûde ve’n-nasàrâ evliyâ’) “Ey iman edenler, yahudileri ve hristiyanları kendinize dost ittihaz etmeyin! (Ba’duhüm evliyâü ba’d) Zira onlar birbirinin dostudurlar, birbirinin tarafını tutarlar. (Ve men yetevellehüm minküm feinnehû minhüm) İçinizden onları dost tutanlar, onlardandır. (İnna’llàhe lâ yehdi’l-kavme’z-zàlimîn) Şüphesiz Allah, zalimler topluluğuna hidayet etmez, yol göstermez.” (Mâide, 5/51) diyor. Onun için, yaptığımız işlere dikkat edelim; yoksa boşa gitmiş olabilir her şey... 2. Soru: Kıbrıs’a çıkarma yaptık. Bu cihad mıdır? Veya cihad nedir? Muhterem kardeşlerim! Her askerî çarpışma cihad değildir. Cihad olması için çarpışanın müslüman olması lâzım ve niyetinin Allah’ın rızasını kazanmak olması lâzım. Adam kâfirse, çarpışması cihad olmaz. Adamın niyeti dünyaysa onun çarpışması cihad olmaz. Çünkü Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:41 41 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.58, no:123; Müslim, Sahîh, c.III, s.1512, no:1904; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.18, no:2517; Tirmizî, Sünen, c.IV, s.179, no:1646; Neseî, Sünen, c.VI, s.23, no:3136; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.931, no:2783; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.392, no:19511; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.X, s.493, no:4636; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.66, no:486; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XIII, s.188, no:7253; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.V, s.268, no:9567; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IX, s.167, no:18325; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.16, no:4344; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.V, s.98; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.195, no:553; İbn-i 423 مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اهللِ هِيَ الْعُلْ يَا، فَهُوَ فِي سَبِيلِ اهللِ )حم. م. خ. د. ت. ن. ه. عن أبي موسى( RE. 432/4 (Men kàtele li-tekûne kelimetu’llàhi hiye’l-ulyâ, fehüve fî sebîli’llâh) “Ancak Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin sözü en yüksek olsun, Allah’ın dini yayılsın, Allah’ın dinine hizmet olsun diye çarpışan fi sebîlillâh çarpışmış olur.” buyuruyor. Yâni, “Allah’ın dini yücelsin.” diye mücadele verenler cihad etmiş olurlar. Bu tarifin içine girecek tarzda, Kıbrıs çıkarmasında çarpışıp şehid olan, cihad etmiş insanlar vardır. Hava almış olan insanlar da vardır. Niyetine göre… Kimisi “Oradaki müslüman Ebî Âsım, Cihad, c.II, s.588, no:242; Dâra Kutnî, İlel, c.VII, s.227, no:1311; Ebû Avâne, Müsned, c.IV, s.486, no:7428, 7429; Ebû Mûsâ el-Eş’arî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IV, s.472, no:10493; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.1557, no:2560; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXI, s.110, no:23091. 424 kardeşlerimizin imdadına yetişmemiz lâzımdı. Vay kâfirin yaptığı zulme!” filan diyerek niyetini öyle yaparak, Allah rızası için bu işe girişmiştir, sevabı almıştır. Kimisi o kafada değildir; hiçbir şey kazanamamıştır. Soru güzel, doğru. d. Savaşa Hazır Olun! 1. Soru: Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nün tahminine göre, bu Ağustos’ta (1993) savaş çıkabileceği söyleniyor. Bu konuda ne yapmamızı tavsiye edersiniz? Stratejik Araştırmalar Enstitüsü bir Amerikan araştırma kurumudur. Bu kurumlar olması muhtemel olan şeyleri incelerler, “Onlara karşı ne yapmak lâzım?” diye planlar hazırlarlar. Her inceledikleri şey ille olacak mânâsına değil... Ama baktık ki, adamlar Balkanlarda savaş çıkacak diye ciddi ciddi tahminlerde bulunuyorlar. Biz de onun üzerine muhtelif bakanlarla, müsteşarlarla, eskiden devlet hizmetinde bulunmuş kimselerle istişareler filân yapmıştık. Ağustos ayı (1993) savaş çıkması beklenen, dedikodusu yapılan bir ay idi. Şimdi de bakıyoruz: Şu karakola saldırdılar, bu kadar asker öldürüldü. Dağlarda şöyle hareket oluyor, Iğdır’da böyle oluyor. Ermenilerin tarafından PKK Türkiye’ye şöyle sızıyor. Büyük şehirlerde şu hareket, bu hareket... Hakîkaten adı terörle mücadele filân ama, bayağı savaş oluyor. Bayağı bir savaş var her yerde... Tütün deposunu yakmışlar, bilmem kaç milyar lira ziyan... Bu paralar kolay toplanmıyor ki... Fakirin fukaranın hizmetine harcansa, ne kadar kimse memnun mutlu olacak, memleket zenginleyecek. Ayrıca muhtelif laflar da var yine... Amerika’nın eski Türkiye büyükelçisi: “On yıla kadar Türkiye, zayıf veya bölünmüş bir Türkiye olacak!” filân gibi laflar geveliyormuş. Anlaşılıyor ki, heriflerin maksadı Türkiye’yi bölmek veyahut zayıflatmak! Bölünmese bile, nefes almaya mecali olmayan fakir bir ülke haline 425 getirmek... Ormanlarını yakmak, mahsullerini perişan etmek, halkı birbirine düşürmek... Meselâ, Sivas olaylarında da başbakan çok net olarak söylüyor, “Tahrik var!” diyor. Gerçekten de, muazzam bir tahrikle, zorla taşımışlar insanları... Biz ölüyoruz diriliyoruz, “Müslümanlar kardeştir. Kur’an’a sarılın, kardeşliğinizi unutmayın!” diye insanları bir araya getirmeye çalışıyoruz; adamlar ihtilafları körükleyip, sünnî-alevî diye müslümanları birbirine düşürüyorlar. Memleketi içeride bir savaşla zayıflatmak istiyorlar. Bu çok net olarak görülüyor. Birkaç tane densize söyle, gitsin filânca yerde bir nâra atsın, bağırsın, çağırsın; kavga çıkar. Senin evine birisi gelse, aşağıdan cama taş atsa: “—Heyt, ulan! Çık dışarıya, bilmem ne...” dese ne yaparsın? “—Kim bana ulan diyormuş?” diye sen de aşağıya inersin. Tahrik işte bu! Şimdi bağıran da mı kabahat, aşağı inende mi? Böyle şeyler oluyor. “Hakîkaten de zenginliyor.” dediğimiz, “Büyük bir ülke oluyor.” dediğimiz; “Balkanlar’dan Orta Asya’ya kadar Türkler birleştiği, müslümanlar işbirliği yaptığı zaman, önümüzdeki asır inşaallah bizim için iyi olacak!” dediğimiz sırada, adamlar bu sefer döndürdüler işi, “Türkiye devam eder mi, etmez mi? Bütünlüğü korunur mu, bölünür mü? Kuvvetli mi olur, zayıf mı olur?” demeye başladılar. Yeltsin geliyor Yunanistan’la anlaşma yapıyor. Sırplar Yunanlılarla ittifak yapıyorlar. Ermeniler PKK’yı destekliyorlar. Ne görünüyor net olarak? Yâni Türkiye’ye verebilecekleri kadar zarar vermek istiyorlar. Şimdi bunların karşısında ne yapmak lâzım? Bir kere dua ve temenni ediyoruz ki, müslüman halkımızın arasında fitne çıkmasın! Hiç olmazsa, birbirlerini kırmasınlar, birbirlerine kırılmasınlar! İlk temenni ettiğimiz bu... İkincisi: Her türlü kötü ihtimali düşünüp tedbiri almaktır. Olmaz ama, şairin sözü çok hoşuma gidiyor: 426 Hâzır ol cenge, eğer ister isen sulh ü salâh! “Sulh istiyorsan, cenge hazır ol!” diyor ya... Onun için çok kuvvetli hazırlanmamız lâzım! Şahsen hazırlanmamız lâzım! Evimizin kapısını, penceresini, parmaklığını ve sâiresini sağlam mı değil mi diye elden geçirmek lâzım! Oturduğumuz mahalle bozuk mu, sağlam mı; ölçmek, biçmek lâzım! “Komşularla aramız iyi mi, değil mi; yarın gürültü koptuğu zaman —kurt dumanlı havayı severmiş— bize bir zarar vermek isteyen olur mu?” filân diye her şeyi hesaplamak lâzım! Emniyeti sağlamak lâzım! Şahıs emniyetini sağlamanız lâzım, evin emniyetini sağlamanız lâzım, mahallenin emniyetini sağlamanız lâzım! “Rus, Yunan şuradan gelir, buradan çıkarsa ne yapmak gerekir?” diye tedbir almak lâzım! Sivil Savunma Teşkilatlarıyla konuşup, “Harp çıkarsa ben ne yapabilirim?” diye sormak lâzım! Adamların gelip size anlatması lâzım ama, sizin gidip onlara sormanızı tavsiye ederim. Bir de, herhangi bir olağanüstü durum olursa, birisi yaralandı mı nasıl tedavi olur? Sular zehirlenirse, su nerden elde edilir? Elektrikler kesilirse, ne yapılır? Havadan zehirli gaz atılırsa nasıl korunulur? Bunları öğrenmek lâzım! Biz onun için, sivil savunma ile ilgili bir kitap hazırlıyoruz. “Bu gibi durumlarda hayatı korumak ve devam ettirmek için ne gerekir?” diye halkımıza bir el kitabı verelim diye düşünüyoruz. Ama, bunu siz şahsen de düşünün! Şahsen de kitapları araştırın, bulmağa çalışın! Kazzafi’nin hoşuma giden bir tarafı var... Öbür taraflarına, yaptığı dengesiz hareketlere kızıyorum, bir şeyi hoşuma gidiyor. Libya’nın nüfusu az... Diyor ki: “Her ev bir askerî birlik sayılır ve bu birliğin komutanı vardır. Savunması için plan yapıp, tedbir alması lâzımdır.” diyor. Biz orada imam-hatip lisesine gittik. Levhasına, “Mâlik ibn-i Enes Kışlası” yazmışlar. Talebelere baktık, asker elbisesi giydirmişler; onbaşı, çavuş filân diye 427 omuzlarına rütbe koymuş. Yâni ne demek istiyor: “Topyekün bir savaş olursa, herkes hazırlansın!” demek istiyor. Şimdi bu gayrimüslimler müslümanları Balkanlar’dan atmak istiyorlar. Sırplar müslümanlara hücum ediyor. Sancak bölgesinde, Kosova’da, Makedonya’da harb olabilir. Rus geliyor, Yunanlıyla ittifak kuruyor... Binân aleyh, biz de her türlü ihtimale karşı her türlü tedbirimizi alacağız. Böyle bir şey olursa, nerede savaşırız? Çoluk çocuğumuzu emniyetli olarak nereye götürürüz? Kime göndereceğiz? Orada şartlar hazır mı? Böyle her şeyi düşünmek lâzım! Ama inşaallah dua ederiz, hiç bir şey olmaz. “İt ürür, kervan yürür.” dediği gibi... “Ab-ı pâke ne zarar vakvaka-i kurbağadan...” dediği gibi... İnşaallah gayrimüslimlerin bu dedikleri vaklama olur, kervana köpeğin havlaması gibi olur. Bizim kervanımız yürür inşaallah... Temenni ediyoruz ki Allah, daha kuvvetli, daha sıhhatli, daha mutlu, daha güzel günler yaşamayı nasib etsin... Ama, bu adamların niyeti belli oldu. Bizi uyandırdı BosnaHersek olayları... Çoluk çocuk demeden kesiyorlar. İnsan hakları ve sâire laf... Ne İngiliz başbakanı, ne Fransız bilme nesi, ne Alman bilem nesi bizim iyiliğimizi istemiyor. Dazlakların Almanya’da yaptığını, Kafkasya’da Ermeni yapıyor, BosnaHersek’te Sırp yapıyor. İslâm düşmanlığı çok net... Memleket içinde de fitne fesat çıkartma çalışması olduğu çok net olarak görülüyor. O halde, içimizden bize bir zarar gelmesin diye birlik ve beraberliğe dikkat edip tedbir almak lâzım! Dışardan bir zarar gelmesin diye tedbir almak lâzım! Ben askerliği piyade olarak yaptım ama, tankları tahrib edici, füze ve tanksavar silahlar bölümünde idim. Oradan biliyorum. Geçen gün İzzetbegoviç’in bir sözünü naklettiler. Demiş ki: “—Bizim düşmanlarla savaşımızda düşmanları yenmek için, üç şey lâzım!” demiş. 428 —Nedir onlar?” demişler. “—Tanksavar silah! Tanksavar silah! Tanksavar silah!” demiş. Roketatar demek... Roketatar, şöyle omuza alınabilen bir silahtır. Bir kişi kullanabilir. Nişan alır... Tanka isabet ederse, tankı mahveder. Beton barikata isabet ederse, onu tahrib eder. Eve isabet ederse, onun altını üstüne getirir. Tesirli bir silah... Yâni, hiç başka bir şey yapamasak; uçaklarımız yok, gemilerimiz yok, imkânımız az... Demek ki, Türkiye’de devlet itimadlı kimselere rütbe verse, belli yerlere yığınaklar yapılsa, tedbirler alınsa... Alınmıştır ama, ben kâfi olmadığı kanaatindeyim. Bunlar bizim kadar endişeli değil, olmaz bir şey gibi düşünüyorlar, iş büyüyor. İçteki anarşiyi bile kolay durduramıyorlar. Yetmiyor. Hallbuki elli beş milyon asker olsa, kimse yan bile bakamaz! Onun için elli beş milyon halkın savunma yapabileceği, düşmana karşı koyabileceği bir hazırlığın yapılması lâzım! Bunun için ben, en kolay, en basit çare olarak roketatarı görüyorum, İzzetbegoviç’in dediği gibi... Tank gelirse, bir 429 patlatırsın gider. Yâni, bir kişi bir tankın hakkından gelir. Uzaktan ancak bombardıman ederler. O zaman da, sığınağa girersin. Tabii, suyu düşünmek lâzım, gıdayı düşünmek lâzım! Kalıcı gıdalar bulundurmak lâzım evde... Nohut gibi, mercimek gibi birden bozulmayan, duracak gıdaları bulundurmak lâzım! Bir de, bu savaş sürer. Bakın, meselâ Bosnalılar, bir kış geçti neler çektiler. Kar yağdı, yiyecekleri yok, yakacakları yok; ama, savaş bitmedi. Yâni, mukavemet istiyor. Aylarca yıllarca sürebilir. Onun için, ona göre tedbirler almak lâzım! Boşa harcama yapmamak lâzım! Gafletle vakit geçirmemek lâzım! Hepsinin başında da tabii, belki bir harb darb çıkar diye tevbe edip, hakkın yoluna girmek lâzım! Allah’ın sevgili bir kulu olarak gezmek lâzım, abdestsiz dolaşmamak lâzım! Çok şeyler var söylenecek... Ben dergilerimde ve kitaplarda yazdım, ikaz vazifemi yapmış olayım diye... İkaz etmek, vazifem; çünkü, beni dinleyen kardeşlerim var... Siz şahsen bulunduğunuz yerde istişâreler yaparsınız, gruplar teşkil edersiniz, tedbirlerinizi ayrıca geliştirebilirsiniz. Sıhhati koruma tedbirleri, yaralıya ve sâireye bakma tedbirleri, sivil savunma tedbirleri... Sivil savunma teşkilatlarının planlarını bilmek ve onlarla işbirliği yapmak... Devletin ilgili müesseseleriyle diyalog kurmak... Çünkü iş o hale geldi ki, milletçe çarpışılıyor. Çocuğu da öldürüyorlar, kadını da öldürüyorlar. Herkesin görev yapması gerekiyor. Onun için tedbiri böyle almak lâzım diye düşünüyorum. Daha düşününce insan neler bulur, ehline sorunca neler öğrenir. Çalışın, bu fikir üzerinde geliştirin kendinizi ki; Boşnakların en büyük zayiatı, ilk başta böyle bir hücumu tahmin etmemekten, gafil avlandıkları için olmuş. Şimdi bazı köyleri alıyorlar. Hücum ettiler mi, kaçırtıyorlar Hırvatları, Sırpları... Bir de silahları olsa... Hainler ambargoyu koymasalardı, Yugoslavya’yı yeniden fethederdik biz... Yugoslavya müslümanlar tarafından yeniden 430 fethedilmesin diye, NATO gidiyor oraya bir duvar koyuyor, denizden yardım getirtmiyor. Öbür taraftan yardım hiç gelmez. İçerde kırsınlar diye bakıyor. Toplanıyorlar, toplanıyorlar, “Boşnaklara yazık! Ah oldu, vah oldu...” diyorlar; yardım yok... Alay eder gibi bir şey oluyor. Tabii Boşnaklar, Sırplarla çevrili bir ülkede yaşıyorlardı. Daha önceki rejimler, onları her bulundukları şehirde azınlık haline getirmiş, %20, %25 filân durumuna düşürmüş, dağıtmış. Bizim Türkiye öyle değil, Türkiye’de yekpâre elli beş milyonuz. Yalnız içimizde işte bakın, bizim korktuğumuz ve tedavi etmeğe çalıştığımız bir alevî-sünnî yarası vardır. Biz onu tedavi etmek için konferanslar veriyoruz. Alevilerin büyük saydığı insanları — Hazret-i Ali Efendimiz, Hacı Bektâş-ı Velî— anlatmağa çalışıyoruz. İhtilâfı yok etmeğe çalışıyoruz. Bazıları da gidip ihtilâfı ayaklandırmağa çalışıyorlar. İnsanlar ölüyor, yer yerinden oynuyor. Şimdi, profesörün birisi yazmış, gazetede vardı. Diyor ki: “—İnek kesmek normal, Türkiye’de kesiyoruz. Hindistan’da ineğe tapan adamların şehrinde gidip inek kesebilir misin?” Kesemezsin. Neden? İnançlarına göre inek onların tapındığı putları olduğundan, kesildiğini görünce fırttırırlar, akılları kaybolur, saldırırlar. İnanç meselesi... Onun için, mâdem inanca saygılısın, niçin milletin inancına hakaret ediyorsun? Bir iç mücadeleyi bunlar bir kere Türk’le Kürt arasında yapmağa çalışıyorlar. Belki hepimizin babası Kürt’tür, anası Türk’tür, dedesi Çerkes’tir, ötekisi bilmem nedir... Yâni, biz buraya Osmanlı İmparatorluğu’nun çeşitli diyarlarından, diyarlarımız kâfirler tarafından istilâ edildiği için, gelmiş sığınmışız. Her yerden bizde nümûne var... Bizim ırkçılıkla uğraşacak halimiz yok ki... Şimdi içimizde bir Kürt Türk kavgası çıkarttılar. Adam esnaf... Gündüz dükkânında oturuyor, gece silahını kapıp karakol basıyor. Doğu Anadolu’da böyle... Dışarıdan birisi filân gelmiyor, halk 431 yapıyor. neden? Yıllar yılı ağalara karşı, dine karşı, devlete karşı komünizm propagandası ve sâireyle bozdular bunları... Biz o zaman söyledikçe, bizi dinlemediler. Şimdi olayları doğru teşhis edemiyorlar. Bize düşen gözümüzü açmak, dikkatli olmak, ibret almak... İbret alıp, gereğini düşünmek... 2. Soru: Sizin çok fazla ihvânınız olduğunuzu biliyoruz. Bir müslüman on kâfire bedel olduğuna göre, niçin bizi cihada çağırmıyorsunuz? Siz asker olun da sizi çağıracak insan bulunur da, maalesef aziz kardeşlerim, birçok mürid aslında şeyhine tâbî değildir; aslında nefsine tâbîdir. Şeyhinin işaretini tutan, dinleyen mürid başımızın tacıdır. Allah râzı olsun... Öyle müridlerle Amerika’yı fethederiz. Siz öyle mürid olun, söz veriyorum Kuzey Amerika’yı, Güney Amerika’yı fethederiz. 3. Soru: Tüfek almak niyetindeyim. Tavsiye eder misiniz? Tüfekten ne olur ki yâni? Şimdi adamlar öyle silahlar kullanıyorlar ki, akılları duruyor insanın... Geceleyin karanlıkta gören, iki kilometre uzaklıktan insanı vuran silahlar var... Basra Körfezi’nden filânca yeri bombalıyor, Akdeniz’den filânca yeri bombalıyor... Hani insanın; وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ )األنفال٦٠:( (Ve eiddû lehüm mesteta’tüm min kuvvetin) [Düşmanlara karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet hazırlayın!] (Enfal, 8/60) ayet-i kerimesine göre, gücü yettiği kadar silahlı olması, hazırlanması gerektiğinden, evinde kendisini koruyacak bir tüfeği olması lâzım! Bu, ruhsatlı olabiliyor. 432 Tüfeğin de iyisini alın! Her şeyin iyisini almak lâzım! Birkaç mermi alsın. Menzili uzak, yanında mermisi bol olsun. Ruhsatlı olsun. Bunların olması lâzım! Neden? Hırsız gelir, deli gelir, divâne gelir. İnsanın savunacak bir şeyinin olması lâzım! Ben avlanmayı sevmiyorum. Caizdir ama, kuşa, şuna, buna atıp da can yakmayı sevmiyorum. Ama, bulundurmayı seviyorum. Neden? Ayet ve hadise uygun olduğu için... Yarın öbür gün Allah kullandırmasın ama, bulunması iyi... 4. Soru: Hazırlık için ruhsatsız kaçak silah alabilir miyiz? Hayır, kaçak silah almayın! Her şey usulüne uygun olsun. Sivil savunma uzmanlarıyla tanışın. Askerlerle tanışın. Maalesef Türkiye’de zaman zaman askerle millet karşı karşıya gelmiştir, getirilmiştir. Milletin askere kırgınlığı olmuştur; askerin millete yan bakışı olmuştur. Bunun bitmesi lâzım. Bunun çözülmesi lâzım. Çünkü düşmanın elde ettiği faydalardan birisi de sizin bütünlüğünüzü parçalamaktır. Yani siz parça parça parçalandığınız zaman, o şıkır şıkır oynayacak demektir. O bakımdan bu meseleleri düşünmeli. 5. Soru: Bizi içine alan bir savaş gerçekleşirse. sizce primer sebep ne olabilir? Yani ilk sebep, asıl sebep nedir? Dünya üzerinde çeşitli güçler var. Bunlar birbirleriyle rekabet ediyor hatta dost bile olsalar rekabet ediyorlar. Güçleri görmek lâzım. Mesela Almanya. Almanya’nın bir tarihi, kültürü var; ideali, mâzisi, istikbale ait görüşleri var. İngiltere ile çatışıyor. Bir zaman geliyor para politikalarında Fransa ile de çatışıyor. Bir para politikası üzerinde bütün Avrupa yani Avrupa Topluluğu, kendisinin içinde bulunduğu ülkeler sarsıldılar. Amerika bir vergi koydu, “Amerika Avrupa’ya savaş açtı.” denildi. Avrupa’dan gelecek mallara 0 vergi koydu, ortalık karıştı. 433 Amerika’nın Ortadoğu petrollerinde, petrol kuyularını paylaşmak konusunda geçtiğimiz yüzyılın sonundan bu tarafa İngiltere ile rekabeti vardı. Bunları görmeniz lâzım; kim ne tarafı ne bakımdan tutuyor, kim ne tarafa ne bakımdan düşman, bunları iyi tahlil etmek lâzım. Biz müslüman olduğumuz için bu adamların düşmanıyız; bir. Bütün sanayinin, modern hayatın ihtiyaç duyduğu hammaddeler bizim ülkelerde olduğu için bizi yağmalamak istiyorlar, bizi elleri avuçları içine almak istiyorlar, iki. Buraların eski sahiplerinin evlatları olduğunu sanan kimseler buraları almak istiyorlar; bizim Balkanlar’ı almak istediğimiz gibi, nostaljik bir sebep. Ermenistan Van’ı alıp Adana’ya kadar gelip İskenderun’dan Akdeniz’e, Karadeniz’e açılmak istiyor. Sırplar Balkanlar’da bir tek müslüman bırakmamayı istiyor. Hatta Anadolu’dan da gitsinler istiyor. Nereye gitsin? “Nereye giderse gitsin, defolsun.” demek istiyor. Bizim de buna karşı yapacağımız bir şeyler olmalı. Sebepler psikolojik olabiliyor; tarihî, ekonomik veya siyasî olabiliyor. Bizden korktukları için olabiliyor. Sırp liderleri diyorlar ki; “Nedir bu müslümanların hali öyle? Her tarafa yayılıveriyorlar.” Bakıyorsun hıristiyan müslüman oluveriyor. Bunu engellemenin yolu, kesme. Koyun gibi keseceksin, pırasa doğrar gibi doğrayacaksın. Salacaksın nehirlere; nehirler götürecek cesetlerini. Çareyi burada buluyor. Sonra, “Gelişen bir Türkiye, 50-60 milyon, yarın öbür gün başımıza belâ olur.” diye düşünüyor. Bir de Ortaasya Türkî Cumhuriyetleri çıktı. “Bunlar önünde sonunda birleşirler, dost olurlar bize bir oyun ederler.” diye şimdiden dağıtmanın çaresine bakıyorlar. Rus generali; “Türkiye bizim menfaatlerimizle çok fazla oynamaya kalkarsa asarız keseriz.” gibi laflar söylüyor. Dostu düşmanı göreceksiniz. Diyelim ki elinizde, çantanızda yüz bin lira para var, bankadan çektiniz; öyle elinizi kolunuzu 434 sallaya sallaya sokakta yürüyebilir misiniz? Yoksa; “Bankada birisi beni görmüştür, arkamdan gelir, kafama bir şey vurur, çantayı çalar kaçar.” diye çare mi düşünüyorsunuz? Elinizde zenginlik oldu mu, zenginliğin peşinde olan bir düşman, o zenginlikleri yağmalamak isteyen insanlar var demektir. Nostaljik sebepler, tarihî, dînî, siyasî sebepler olur ama nedeni ne olursa olsun neticede topun ağzında olan birisi olursun. 6. Soru: Biz tam evlenmeyi düşünüyorduk siz bu konuşmanızda harpten darptan bahsettiniz şimdi gelin de evlenin. Korkunun ecele faydası yoktur; bir şey değişmez. Faaliyetler aynen devam eder. Bunu hadîs-i şerîften bir misalle söyleyeyim. Peygamber Efendimiz SAS buyurmuş ki: “—Elinizde bir fidan olsa bunu dikmeye geçmiş olsanız dikeceğinizde kıyamet kopmaya başlasa dikmeye devam edin!” Çünkü fidan dikmek sevaplı bir iştir. Evlendiğiniz zaman da bir kızın korumasını üzerinize almış olacaksınız. Onu yardımsız bırakmak mı erkeklik, yoksa yanınıza alıp korumak mı? 7. Soru: Bir söz vardır: “Düşmana silahıyla karşılık ver!” Bu âyet mi hadis mi, bu sözü açıklar mısınız? Düşmana silahıyla karşılık vermek. Herhalde; وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ )األنفال٦٠:( (Ve eiddû lehüm mesteta’tüm min kuvvetin) [Düşmanlara karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet hazırlayın!] (Enfal, 8/60) ayet-i kerimesinden çıkmış bir mâna oluyor. O âyet-i kerîmenin mânası ne? “Düşmanlara gücünüz yettiğince mukabele edecek silah, 435 malzeme hazırlığı yapın!” diye emrediliyor. Ondan çıkmış olacak. Bunu bazısı şu mânaya alıyor: “—Düşmanın kullandığı metotları da kullanabilir miyiz?” Yok, öyle şey yok! Düşman kâfirdir, onun kullandığı metod kâfircedir. Bazen kadın kullanır bazen içki kullanır. Bazen kumarı vasıta eder, bazen adam öldürür, bazen haksızlık eder… Biz müslümanız. Bizim her şeyimiz Allah’ın rızasına uygunluk esasına göre yapılır. Her yaptığımız şeyi şeriatten bir mesned varsa yaparız. Şeriate aykırı bir iş yapmayız. Bizim metodumuz İslâm metodudur, onların metodu kâfir metodu; o ayrıdır. e. Müslümanın Müslümanla Savaşması 1. Soru: Bugün halkı müslüman ülkeler, Batılıların çeşitli oyunlarıyla, entrikalarıyla kendi aralarında savaştırılabiliyor. Halkı müslüman olan bir devletle savaşmak zorunda kalan müslümanlar ne yapacaklar, ne yapmalılar, durumları nedir? Allah insanı bu duruma düşürmesin, hıfz eylesin... Öyle bir fitnedir ki, öyle büyük bir belâdır ki, ben meselâ Iraklı askerlere dâimâ acımışımdır, çok acımışımdır. Çünkü başkanları tarafından, bir müslüman ülkeye saldırtıldılar. Haksız bir saldırıydı. Faaliyetleri fî sebîli’llâh bir saldırı değildi, temelinden çürüktü. Saldırmayanları Saddam öldürtüyordu. İtiraz edenleri öldürüyordu, oradan gidiyorlardı. Düşmanın karşısında silah atsalar, karşı tarafı öldürseler; ölen de öldüren de cehennemde olacağı için, oradan zarara uğruyorlardı. Oradan bir kurşun gelse, kendileri ölseler, haybeye gidiyorlardı. Allah korusun, çok kötü bir durum... Allah rızası için yapılmayan bir savaşta rol ve yer almamak gerekir. Rol ve yer almadan ölürse insan, Allah yolunda ölmüş olur. “Bu yaptığınız doğru değil!” demesi lâzımdı. Birkaç kişi ölebilirdi ama Irak’ta... Bâriz misâl Irak olduğu için söylüyorum. “—Ben bu şekilde savaşamam!” 436 “—Kurşuna dizeriz seni!” “—Zalim olarak dizersin, ne yaparsan yap... Ben böyle, bir müslümanın bir müslümanla savaşında yer alamam!” demesi lâzım gelirdi. Ama bu zor bir şeydir, çok zordur. Bile bile ölüme gitmektir. O tarafa gitse ölüm, bu tarafa gitse ölüm... Ama hayırlısı gidip karşı tarafa kurşun atıp öldürmek değildir; mazlûmen ölmektir. Böyle bir duruma düşürmesin Allah! Türkiye’yi bir İslâm ülkesiyle böyle bir savaşa sokarlarsa, hakîkaten zor bir durum olur. Irak’ta bu zor durum olmuştur, çok fenâ olmuştur. İranlı biraz haklıdır, çünkü zulme uğramıştır, tecâvüz edilmiştir kendisine... Tecâvüze karşı koymak nisbeten hafif bir şeydir. Ama o da doğru değil... 437 Kuveyt’e saldırılmıştır. Cidde’de toplantı yapılmış, buna karşı koymak için müsaade çıkmıştır ulemâdan... Orada bulunanların hepsi çıkıp diyeceklerdi ki: “—Evet, bir saldırı olmuştur ama, çarpışan kuvvetler iki taraf da müslümandır. Bunu müzakere yoluyla çözmek zorundayız. Tazyik yaparız, baskı yaparız... Savaş olmaması gerekir!” diye orada kıyasıya konuşulması lâzımdı. Çünkü, sonuç hiç de müslümanların lehine olmamıştır. Körfez harbi müslümanların prestijini sıfıra indirmiştir. Kâfirlerin istediği olmuştur. “Ne yapalım, Kuveyt’e saldırdı. O halde Irak’la savaşmak câizdir.” diye fetva vermeye kalkışmak yerine; “Evet, saldırmıştır ama, bunu sulhen çözmek zorundayız!” denilmesi lâzımdı. O toplantılarda bunların konuşulması gerekirdi diye düşünüyorum. Allah insanı böyle zor imtihanlarla imtihan etmesin... 2. Soru: Müslümanın müslümanla çarpışması caiz olmadığına göre, Güneydoğu’da görev yapan polislerin ve askerlerin durumu ne olacak? Müslümanın müslümanla savaşmasını İslâm dini yasaklıyor. Yasaklıyor ama, burada mezraa basılıyor, otomobille işine giden polis öldürülüyor, şu oluyor, bu oluyor... Burada da bir tecavüz olayı vardır. Burada durum Saddam’ın Kuveyt’e saldırması gibi değildir. Burada biraz daha başka bir durum var... Ben kendisi Kürt olan bir bakandan dinledim. Kendisi Kürttür, ama insaflı bir insandır. “Mesele Kürt meselesi değildir, bunun arkasında Ermeni vardır.” diyor. Doğrusu odur. Orada kurulmak istenen Kürt devleti değildir. Arkadaşlarımızın, Kürt olan kardeşlerimizin uyanması lâzım! Akrabalarımız olabilir, kardeşlerimiz olabilir, kendimiz Kürt olabiliriz... Mesele Kürtlük meselesi değildir. Orda kurulmak istenen bir Ermeni devletidir. Avrupalı, müslüman Kürt için kılını kıpırdatmaz! Gözünüzü açın, orada kurulmak istenen Ermeni devletidir! Yapılanlar onun 438 hazırlığıdır. Ama bu arada Kürt meselesi vasıta ediliyor. Bunu bilen de biliyor. Şimdi öldürenlerin bir kısmı sünnetsizdir, bir kısmı da Ermeni’dir. Bakılırsa, eylemlerin içine katılmışların bir kısmı da Ermeni’dir. Bu bilinen bir şey... Ama bu işe kanıp da heveslenen hiç Kürt yok mudur? O da vardır. Ama onunla nasihatle, konuşarak anlaşılabilir. Şimdi Avrupa, Rusya ile bile birleşip, AT’nin hudutlarını Urallar’a kadar götürmek istiyor. Yazık değil mi bize, koca Osmanlı iken bölünmüşüz, daha da bölüneceğiz? Bölünüp de ne olacaksın? Kürt kardeşlerimizle, Çerkes kardeşlerimizle, Abazalarla, İnguşlarla, Tatarlarla, Boşnaklarla, Pomaklarla; hepsiyle başımız hoştur bizim... Bir derdimiz yoktur, hepsi kardeşimizdir. Müslüman olan herkes kardeşimizdir. Yusuf İslâm Yunanlı diye, ona bir buğzumuz yoktur. Başımızın tacıdır, Allah razı olsun... Çok sevdiğimiz bir kardeşimizdir. Ömer Abdullah Amerikalı diye bir hıncımız, düşmanlığımız yoktur; sevgimiz vardır. Muhammed Ali için, “Acaba bizim boksör öteki tarafı yenecek mi?” diye uykumuzu terk etmişizdir, candan muhabbetimiz vardır. Biz bu muhabbeti yaygınlaştırmağa çalışmalıyız. Orada Güneydoğu’da çarpışan kardeşlerimizden polis olanlar olabilir, asker olanlar olabilir. Net olarak söylüyorum, yağcılık için söylemiyorum; onların durumu iki müslümanın birbiriyle çarpışması tarzında değildir! Çünkü, karşı tarafın yaptığının insanlıkla da ilgisi yoktur, Kürtlükle de ilgisi yoktur. Yapılan çok yanlış bir şeydir. Elbette normal olarak onun cevabı verilir. Yâni, buradaki pozisyon Irak’la İran’ın, Irak’la Kuveyt’in durumu gibi bile değildir. Şunu da söyleyeyim muhterem kardeşlerim, yeri gelmişken: Doğu Anadolu ihmal edilmiştir de Orta Anadolu ihmal edilmemiş midir, Batı Anadolu ihmal edilmemiş midir? Ben Çanakkaleliyim. Bizim köyümüzde hâlâ su yoktur. Ahalinin nefesi kokar, 439 veremlidir. İhmal her yerde olmuştur, milletimize hizmet yapılmamıştır. Fakirlik devresi geçmiştir. Önümüzdeki yıllar iyi olur inşaallah... İhmal istismarı, edebiyatı yapmak doğru değildir. Bütçenin büyük bir kısmı, çok adaletsiz bir tarzda GAP projesine harcanıyor. Biz gık demiyoruz. “Harcanırsa harcansın, kardeşlerimiz zengin olsunlar, rahat yaşasınlar, müreffeh olsunlar!” diyoruz. Adıyaman’ı, bölgeyi gezdik; memnunuz. Yollar yapılıyor, koca şantiyeler ışıl ışıl... Memnunuz, temenni ederiz her tarafın güzelleşmesini ama, Türkiye’nin her tarafı ihmal edilmiştir. Aslında, çok yaygara edenler daha çok payı kopartıyorlar. Sonra biz, Türk ve Kürt diye hiç bir ayırım yapmadık. Ne camiamızda, ne cemaatimizde, ne devletimizde, ne memuriyetimizde “Sen Kürtsün!” diye bir kimseye hiç bir ters muamele yapılmamıştır. İstediği yere yerleşmiştir, istediği ticareti yapmıştır. Askeriyeye girmiştir, müdür olmuştur, bakan olmuştur. Biz hiç yadırgamayız. Kardeşimizdir, boynuna sarılırız, elini sıkarız. Biz böyle bir ayırım içinde değiliz. Ama bazı kimseler Kürt ayırımı yapmaya başlamışlardır. Bundan dolayı da ellerini masumların, çocukların kanına bulamışlardır. Bunun ne Kürt tarafından, ne Türk tarafından, ne Arap tarafından hoşa gidecek bir tarafı yoktur. Bir oyundur. 3. Soru: Hz. Ali Efendimiz RA’ın ordusuyla Hz. Âişe Anamızın ordusu arasındaki savaşta birçok sahabe şehid edilmiştir. Bunların birbirlerine silah çektiğini biliyoruz. Sizin bahsettiğiniz hadîs-i şerîfe göre bunlar cehennemde mi olacaklardır? Tabi o acı bir olaydır. Ve hakikaten iki tarafta da Peygamber SAS Efendimiz’in sahabesi olan mübarek insanlar, isimler vardır. Bunlar hakkında ulemâmız: “—Onlar içtihad farkından dolayı bunu yaptılar; o öyle içtihad eyledi, bu böyle içtihad eyledi, ondan oldu.” demişlerdir. 440 Dilerim ki Allah onlara rahmetiyle muamele etsin. Müçtehit içtihadından dolayı hatalı bile olsa sevap kazanır. İnşaallah cehenneme gitmezler. Temennimiz odur. Tabi bilmiyoruz, Allah’ın ne muamele edeceğini bilemeyiz. Ama iki tarafta da çok güzel isimler var. Bu gibi olaylar her millette olabilir. Siz duruyorsunuz, birisi geliyor size bir tane yumruk patlatıyor veya omuz atıyor, bir çelme takıyor, kavgayı başlatıyor. Mecbur kalıyorsunuz, savunma durumunda kalıyorsunuz. “İşi başlatan zalimdir. Asıl zulüm ondadır.” denilir. Fakat burada, onların olaylarında öyle fitneler olmuştur ki iyi ki biz o fitnelerin içinde değildik, o fitnelere karışmadık. Şimdi dilimizle karışıp da günaha girmek akıllıca bir şey değildir. Çünkü ona baksan bir türlü, buna baksan bir türlü. Birisi Peygamber Efendimiz’in hanımı, ötekisi Peygamber Efendimiz’in damadı, amcazâdesi. İkisi de sahabe. Peygamber Efendimiz; “Benim ashabım aleyhinde konuşmayın.” diyor Onun için büyüklerimiz sahabeye karşı edeplerini takınmışlar; “Onlar kanaat olarak öyle içtihat etmişlerdir. Doğru gördüğü yolda mücadele etmişlerdir. Nefsânî bir sebepten olmamıştır. İnşaallah içtihadından dolayı iki taraf da sevap almıştır.” diye bir yorum getirmişler. Biz de öyle olmasını temenni ediyoruz. f. Günümüzde Askerlik Yapmak 1. Soru: Askerlik çağım geldi. Askere gidince, orada gayr-i İslâmî bir iş yaptırırlarsa, ne yapmam lâzım? Bir kere neyle karşılaşacağı belli olmaz insanın... Biz askere niçin gidiyoruz? Buradaki müslüman kardeşlerimizi koruyalım diye gidiyoruz. Buradaki müslüman kardeşlerimize kimse hücum etmesin diye gidiyoruz. Bizim ordumuz olmasa; ordu teşkilatımız, mekanizmamız, gücümüz kuvvetimiz olmasa, biz burada namaz 441 da kılamayız, Yunanlı Trakya’dan gelir, Bulgar kuzeyden gelir... Ermeni Van’a gelir, zâten gelmek için uğraşıyor buraya... Suriyeli Ermeniler, Süryânîler nereye kadar gelirler... Bizim bu kalabalığımız bile onları durduruyor. Biz aslında askerlik yaparken, bir hizmet yapmış oluyoruz. Tabii, temenni ederiz ki, herkes orada bu güzel şuura sahip olsun... Şahsen ben kendim askere giderken, Hocamız sağdı. Öğleyin Hocamız’ın elini öptüm, bir saat önce gideyim asker ocağına diye gayret ettim. Niye öyle yaptım? Askerlik ocağı mübarektir, sevaptır diye... Bu mübarekliği bazı komutanların dinsiz densiz hareketleri, sözleri zedeliyor ama, mekanizma esas itibariyle güzel... İyi insanların elinde güzel olur. Kötü insanların elinde kötü oluyor. O bakımdan, şu andaki mekanizmanın esas itibariyle koruyucu olması dolayısıyla; altmış milyon müslümanın huzur içinde ibadet ve tâat yapmasını sağlayıcı bir mekanizma olduğu için, bu gözle, bu niyetle askerlik yapmak doğru oluyor. Kusurlu bir şey yapmamağa çalışırsınız, Allah’a dua edersiniz. 2. Soru: Yönetim şekli belli; böyle bir yönetimi olan ülkeyi savunmak nasıl mümkün olur? Yönetim şekli belli ama, millet de belli... Millet de müslüman! Bir oyun olmuş, devlet yönetimi senin istemediğin bir tarafa gelmiş, o zaman milleti de defterden silebilir misin? Elli milyon kardeşini silemezsin ki! Hizmet edeceksin. Onlar değişir, bir parmağa bakıyor; her şey Rahman’ın parmağının ucundadır. Yâni, yönetimler fânîdir, iktidarlar fânîdir, koltuklar fânidir. Bir zaman gelir ehl-i insaf insanlar gelir. Geldiği olmuştur. İnsafsızlar yönetime geldiği zaman, ülke baştan aşağı zift kesilmez yâni... İnsaflılar gelince, düzelir. İnsafsızların da insafsızlığına mâni olmak lâzımdır. Bu ülke benimdir, senindir, başkasının değildir. Ben bu ülkenin sahibiyim, tapum var elimde... Mal benimdir. Bağın bir kenarında yangın oldu diye, bağı 442 bırakıp gidecek değilim ya! Öbür tarafına pislik döküldü diye mülkümü bırakacak değilim ya!. Mülk bizim... Halk bizim kardeşimiz, halk biziz... “—Yönetimde kusur var...” Düzelt! Serbestlik var, yönetim serbestliği var, çalış! Niye çalışmıyorsun? Çalışınca düzeliyor. Seçimlerde bangır bangır herkes bağırıyor. Bir tarafa bir rey veriliyor, birisi seçiliyor. Sen de çalış, sen de seçtir kendini... Serbestlik var, istersen yapabilirsin. İstediğin şeyleri yapabilirsin. Belediyelere seçilirsin, muhtarlığa seçilirsin, milletvekilliğine seçilirsin... Her istediğin şey, senin istediğin gibi olur. Yapabileceğin bir şey yâni... O görüşlere katılmıyorum ben, samimiyetle katılmıyorum. Bazıları diyor ki memuriyet yapmayacaksın, çalışmayacaksın... Olmaz! Halka hizmetten uzak durmak doğru değildir. Doktor doktorluğunu yapacak. Ötekisi öteki hizmeti yapacak, berikisi beriki hizmeti yapacak... 3. Soru: Bir kardeşimiz Cuma günü askere gidiyormuş. Hepinizden dua istiyor. Allah hıfz u himayesinde eylesin. Sevaplı, ecirli bir hizmet eylesin. Biz askere giderken yemek yemeden gitmiştik, kışlaya çabuk gidelim diye, sevap daha çok diye... Öyle okumuştuk, o inançla gitmiştik. Kardeşimiz de öyle giderse, o niyetle hizmet ederse... ”Allah rızası için müslümanları bekleyen insanın gözü cehennem ateşine uğramayacak, yanmayacak.” diye müjdeler vardır. Aşk ile şevk ile biz nöbet tutardık. Allah için, başka bir sebeple değil de o niyetle olunca sabahtan akşama gecesi gündüzü ibadet gibi sevaplı olur. Allah günahlardan haramlardan korusun. Hıfz u himayesinde eylesin. Sıhhat âfiyetle vazifeyi yapıp dönmeyi nasip etsin. g. Doğuda Neler Oluyor? 443 Soru: Niçin müslüman camia Kürtlere yapılan zulümle Bosna kadar alakadar olmuyor? Burada mesele Bosna meselesi gibi değil de onun için. Bir insan meseleyi sadece şu anki durumuyla düşünürse yanlış karara varabilir. Bunu Türkiye içinde ve Türkiye dışındaki olaylarla ve olayların Türkiye içindeki gelişmesiyle beraber düşünürsek ve bu olaylara kimlerin sahip çıktığını, kimlerin kışkırttığını düşünürsek meselenin hiç Bosna-Hersek’e benzemediğini görürüz. Bu meselede Türkiye’nin muhtelif yerlerinde zulmü yapan bizzat PKK’nın kendisidir. “Kürtlerdir” demiyorum PKK’nın bizzat kendisi bu hareketi başlatmıştır. Türkiye’nin her yerinde eylem yapıyorlar. Bir treni nehire uçurduğunuz zaman içindekinin senin kardeşin olmasını, benim yakınım olmasını düşünüyor mu? Uçuruyor. 20 tane aracı yakıyor. Radyolink hattını berhava ediyor; burada bir süpermarkete bomba koyuyor. Çetinkaya mağazasını yakıyor; bunlar zulüm değil mi? “Bunları Kürt yaptı.” demiyorum. Benim Kürtler’den çok yakın kardeşlerim, ihvanım, dostlarım, başımın tâcı sevdiğim insanlar var. Ama PKK yapıyor. Yakalananların itiraflarından çıkan sonuçlar var. O halde meseleyi; “Bosna-Hersek’te Sırplar’ın müslümanlara yaptığı zulmü, polis ve ordu Kürtler’e yapıyor.” diye söyleyemezsiniz. Bir şehirde kocaman bir eylem oluyor; bombalar patlıyor, birçok polis ve asker ölüyor. Mesele çok daha derin boyutludur. Eski İçişleri Bakanı Abdülkadir Aksu, bizim tanıdığımız, merhabamız olan bir kimsedir. Diyarbakırlı’dır, Kürt asıllı bir kardeşimizdir. Ama o kendisi, “PKK’nın arkasında Ermeni var. PKK kuruluncaya kadar Asala örgütü vardı ama PKK kurulduktan sonra Asala örgütü hiç ortada görünmüyor.” dedi. Çünkü bu iş ona yüklenmiş, onunla bütünleşmiş. 444 Meselenin arkasında Ermeniler varsa Kürtler bu işe alınmasınlar. Şöyle bir ihtimali kabul ediyorum. Türkiye’yi parçalama ve Türkiye’nin topraklarından bir kısmı üzerinde bir Ermenistan kurma; Kars’ı, Van’ı almak İskenderun’a kadar çıkmak, GAP bölgesine, petrol imkânlarına sahip olmak çalışması içinde Türkiye’yi bölmeye çalışan bir grup var. Ama buna karşı yapılan hareketlerin içinde acaba bazı mâsum vatandaşlar da hiç suçu olmadığı halde mağdur oluyor mu? Sanıyorum hükümet mensupları da böyle bir yanlışlığın olmaması için çok yumuşak hareket ediyorlar, yoksa çok daha sert hareket edebilirler. Ve doğrudan doğruya; “Sen Kürtsün!” diye herhangi bir kimseye herhangi bir yerde bir yanlış yapılmıyor. Milletvekillerinin, bakanların içinde Kürt olanlar var. Kürt asıllı olan şirketlerin sahipleri var. İstanbul’da, Ankara’da, Ege’de oturan var. Bunlara doğrudan doğruya bir şey yapılmıyor. Büyük bir fitnedir ama, bu yazıyı yazan kardeşimizin görüşlerine ben iştirak etmiyorum. “Kürt halkına zulüm yapılıyor.” diye olayı bu kadar dar görmek mümkün değil; çok yanlış bir görüş. Arkasında sol var. Önce ağaları yok ettiler. “Bu ağalar halkı sömürüyor.” diye, oranın sosyal yapısını bozdular. İşler ufaktan başladı. Hiçbir zaman, “Müslüman imamları, cami cemaati on kişiyi öldürdüler, bir camiye saldırdılar.” demiyor ki. Onun için, meselenin yurtdışı boyutlarıyla araştırılması lâzım. Nitekim Kuzey Irak’taki Kürt liderler bununla uğraşmakta iş birliği yaptılar. Hatta bir tanesi; “Bu adamlar Kürt bile değil, Kürtçe bile bilmezler.” dedi. Bunlara da kulağımızı mı tıkayacağız? Kendisi Kürt olduğu halde böyle diyor ve iş birliği yapıyor. Onun için bu söz, biraz yanlış kanaate sahip bir kardeşimizin sözüdür. Bu mesele böyle değildir. Ufak tefek sorunlar olabilir. Zulme hiçbir yerde hiçbir şekilde rızamız yoktur. Yanlışlık olabilir; ufak tefek olaylar olabilir. Tabii muhakeme edilecek; suçsuz olanlar serbest bırakılacak. Ama adam elinde silahla yakalanmış; şu kadar insanı öldürmüş ise, “Burada bir zulüm 445 yapılıyor.” diye söylenmesi, anlaşılması mümkün değildir. Güneydoğu Anadolu, petrol bölgesi olması dolayısıyla Türkiye’den koparılmak isteniyor. Avrupa gazeteleri, mecmuaları yazıyor. Bir Ermenistan kurmak arzuları var. Kürtlere de bir şey verebilirler. Ayrı bir ülke; “Bu da senin olsun.” diye. Sen Türkiye’de bakanlık bile yapabiliyorsun. Reisicumhur bile bir ara söylemişti; “Benim de babamdan, dedemden Kürtlerle alakam var.” demişti. Malatya’da, Erzincan’da şurada burada pek çok Kürt var. Türkiye’de ne rahatsızlık gördüler, yani ne rahatsızlık oldu? Yaşamalarında ne sıkıntı oldu ki, bu gürültüyü patırtıyı çıkarıyorlar. Mantıklı bir açıklaması yok. Olabilir; görevlendirdiğin polisin, askerin kendisinin şahsî ahlâkî yapısı var. Ufak tefek hatalar yapılabilir. Yakalananlardan kadınların da bu işe girdiğinin delili çıktı. Kadınlar da harıl harıl terörün içinde faaliyette bulunuyorlar. Olayın tüm boyutlarıyla geniş bir çerçeve içinde görülmesi lâzım geldiği kanaatindeyim. Sokakta gidiyorsunuz, birisi geliyor, size bir omuz atıyor; “Fesübhânallah” diyorsunuz. Adam hakaret ediyor, “Fesübhanallah” diyorsunuz. Bir yumruk atıyor; o zaman siz de yumruk atmaya başlıyorsunuz. Şimdi, “Vay sen bana niye yumruk attın?” denmez mi? PKK’nın eylemlerinden önce Kürtler’e bir baskı mı, zulüm mü vardı? Onlar işi zorlaştırdıkça, faaliyete geçtikçe, faaliyetini ilerlettikçe; karşı taraf da tedbir alıyor. O bölgede sadece Kürt yok ki; Türk var, Arap var. Ne münasebet; “Şurası ona verilecek.” diye bir şeyi öbür taraf nasıl kabul etsin, elbette etmez. Hem daha önceden biz Türkiye’de, herhangi bir şekilde hiç kimsenin Kürt olması dolayısıyla bir ters çalışma yapıldığını görmedik. Ama 35, 40 yıldır, hatta Menderes zamanından Kürtçülük için bir çalışma yapıldığını çok net biliyorum. Hatta Doğubank’ın ilk defa Kürdistan’ı korumak için kurulduğunu, sonra da Menderes zamanında kapattırıldığını biliyoruz. 446 Ermenice konuşan insanlar var. Telsizle konuşuyorlar beri tarafın dinlediğini anlayınca başlıyorlar Ermenice konuşmaya. Hadi bakalım şimdi de anla; “Küfrediyorlar.” diye gazetelerde yazdı. Bu iş böyleyken; onlar böyle 30-40 yıldır bu işi yaparken, Kürt halkına zulüm yapıldığını söylemek tamamen karşı tarafın ağzını kullanmak olur.” Kardeşimizin meseleye dikkatli bakması lâzım. h. Bosna-Hersek 1. Soru: Efendim, Bosna’ya gitmek istiyoruz, ne dersiniz? Ben, bizim kardeşlerimizin Bosna’ya gittiği zaman çok büyük fayda sağladıklarını sanmıyorum. Afganistan’a gittikleri zaman da büyük ölçüde öyleydi. Umumiyetle onlara yük oluyorlar. Çünkü dillerini bilmezler, arazilerini bilmezler... Ama moral veriyorlar. Türkler’i seviyorlar; Türkler’in oraya gelmesinden moral buluyorlar. Tabii bunların da onlara verecekleri bazı şeyler olabilir. Münasip durumda olanlar gidebilir. Ama herkesin gitmesi gerekmez. Çünkü İslâm âleminin her tarafında savaş var, her yerde hizmet var... En yakın yerleri öncelikle kollayıp, ondan sonraki uzak yerlere de yardım elini uzatmak lâzım. Hocaefendilerin ifadeleri beni fevkalâde titretti ve heyecanlandırdı ki; “—Batı’da, Mağrib’de bir müslüman kadın esir olsa, cümle cihan halkının, Maşrık’taki bütün insanların ellerinde ne kadar parası varsa verip, ne yapıp yapıp o kadını kurtarmaları gerekir! Bunu yapmadıkları takdirde vebal altında kalırlar, sorumlu olurlar. Allah onları mes’ul tutar!” diye bildirildiğine göre, ona göre çalışması lâzım. Elbette bütün gayreti gösterecek. 2. Soru: “Bosna-Hersek üzerinde, Sırplar’ın üzerinde bir defa bile Türk 447 jetleri uçsa Bosna-Hersek’te Sırplar bu zulmü yapamaz!” diye düşünüyorduk; yanlış mı? Yanlıştır. Böyle palyatif tedbirlerle bu işler hallolmaz. Bunun öncesi vardır, ortası vardır, devamı vardır, sonu vardır. Düşmanı tanımadan olmaz. Düşman sadece Sırp değil ki! Bütün Rus gemileriyle Tuna nehri boyundan, Ukrayna’dan, Beyaz Rusya’dan, Birleşik Devletler Topluluğu’ndan, Romanya’dan, Bulgaristan’dan yardım geliyor... Bir jet uçarsa onlar da bir füze fırlatırlar. Ben meseleyi bu kadar basit bir mesele olarak algılamayı yanlış olarak görüyorum. 3. Soru: Bosna-Hersek’in son durumundan bize bahseder misiniz? Bize tavsiyeleriniz var mı? Muhterem kardeşlerim! Bosna-Hersek’te ve dünyanın her yerinde müslüman kardeşlerimiz tedbirsizdir, hazırlıksızdır, dikkatsizdir, 448 muhabbetsizdir. Allah’ın emirlerini tutmamışlardır, Allah’ın dinine göre yaşamamışlardır. Hazırlıklarını yapmamışlardır, gafil yakalanmışlardır. Âyetleri dinlememişlerdir. Tabii çok sıkıntılar var. Dünyanın her yerinde... Seylan’da olsun, Hindistan’da olsun... Tacikistan’da var, şimdi “Yine laik bir darbe yapıldı.” diyor, müslümanların başına tekrar ötekiler gelmiş olduğu anlaşılıyor. İşte Ermenistan’da, Sırbistan’da neler olduğunu görüyorsunuz. Müslümanlar birbirlerine muhabbetli olacak. Müslümanlar dinine bağlı olacak. Müslümanlar uyanık olacak. Müslümanlar tedbirli olacak. Müslümanlar planlı programlı olacak. Müslümanlar çok çalışacak. Ondan sonra da her türlü tedbiri alıp Allah’tan yardım bekleyecekler. Bosna-Hersek’te müslümanlar öbek öbek şehirlerde, bölgelerde dağınıktır bir cephe yoktur. Her yerde Sırp askerleri vardır, tankları vardır, tepeden silahları vardır. Onlar da öyle tedbirsiz oldukları için, bir cephe olmadığı için, birleşmedikleri için orada evlerini barklarını kaybetmişlerdir, köylerinden çıkartılmışlardır. 150 bin kişi kesilmiştir. Ve şu anda da tabii zor bir durumdalar... 4. Soru: Ben Kuzey Kafkasya’da bulunmuştum. Yine oraya dönmek üzere olan birisi olarak sizi bir başka alaka ile dinlemiş bulunuyorum. Bazı direktifleriniz olması ihtimaline binâen bunu belirtmek istedim. Bizim Kafkasya’daki mücadeleleri bilmediğimiz ortada... Çok az biliyoruz. Gazetelerden biliyoruz, gazetelerin yazdığı kadarıyla biliyoruz. Tarafların hangisi bize yakındır, hangisi uzaktır, ondan haberimiz yok! Bunların bir kere mutlaka istihbarat yönünden, yani haberi doğru almak, dostu düşmanı doğru tanımak yönünden çözümlenmesi lâzım. Yardım edilecek tarafa mutlaka yardım etmemiz lâzım. Yardımı da zerre zerre değil, vurduğu zaman götürecek kadar kuvvetli yapıp oradaki işi bitirmek lâzım. Çünkü düşmanı Kafkasya’da durduramazsanız, Bosna’da durduramazsanız, o zaman daha yakınlarda, daha dezavantajlı 449 hallerde düşmanı karşılarsınız. i. Devlete Bakışımız 1. Soru: Devlet nedir? Bizim bu günkü devlete bakışımız nasıl olmalı? Biz onu sahiplenebilir miyiz? Devlet yönetimdir; insanların, insan toplumunun yönetilmesi mekanizmasıdır. Osmanlı zamanında bizim devlete bakışımız tereddütsüz idi, çünkü amaçlar; Kur’an-ı Kerîm’le, İslâmî imanî kaidelerle aynen çakıştırılmıştı, tamamen aynı istikametteydi. Şimdi laik devlet olunca bakış değişiyor; bazı kimselerde bakış biraz soğuyor. Aslında laik devlet demek bazısına göre; “devletin dinî kurallara göre idare edilmemesi” demek, bazısına göre de; “devletin içindeki fertlerin inançlarına müdahale etmemek, sadece hizmet etmek, inançları şahısların kendilerine bırakmak” demek. Tabi laiklik anlayışı üzerinde karşı tarafa savunmada bulunup “Madem ki devletin halkının çoğu müslümandır, sen de hizmet müessesesisin, binaenaleyh hizmeti yap, laikliğin gereği budur.” diye konuyu onlara doğru döndürmek mümkündür. 2. Soru: Yönetim şekli belli. Böyle bir yönetimi olan ülkeyi savunmak nasıl mümkün olur? Yönetim şekli belli ama millet de belli, millet de müslüman. Bir oyun olmuş, milletin yönetimi senin istemediğin bir şekle gelmiş. Devlet yönetimi senin istediğin veya istemediğin bir tarafa gelmiş diye milleti de defterden silecek misin? Milleti silebilir misin? 55 milyon kardeşini silemezsin. Hizmet edeceksin! Her şey Rahmân’ın parmağının ucundadır. Yönetimler fânidir, iktidarlar fânidir, koltuklar devamlı değildir. Bir zaman gelir, ehl-i insaf 450 insanlar gelir, geldiği olmuştur. İnsafsız geldiği zaman ülke baştan aşağı zift kesilmez. İnsaflılar gelince düzelir. İnsafsızların da insafsızlığına mâni olmak lâzımdır. Bu ülke benimdir, senindir; başkalarının değildir. Ben bu ülkenin sahibiyim, tapum var elimde, mal benimdir. “Bağın bir kenarında yangın oldu.” diye bağı bırakıp gidecek değilim ya, “Öbür tarafında pislik döküldü.” diye mülkümü bırakacak değilim ya; mülk bizim, halk bizim. Halk biziz, kendimiziz. “—Yönetimde kusur var!” Düzelt! Yönetim serbestliği var. Çalış! Niye çalışmıyorsun? Çalışınca düzeliyor. Seçimlerde herkes bangır bangır bağırıyor, bir tarafa bir rey veriyor, birisi seçiliyor. Sen de çalış, sen de seçtir kendini… Güzel! Serbestlik var, istesen yapabilirsin, istediğin şeyleri yapabilirsin. Belediyelere seçilirsin, muhtarlığa seçilirsin, milletvekilliğine seçilirsin; her şey senin istediğin gibi olur. Yapabileceğin bir şey. Ben bu fikre katılmıyorum, samimi olarak katılmıyorum. “Yönetim şekli başka türlü” diye memuriyet yapmayacaksın, çalışmayacaksın. Olmaz! Halka hizmet konularında tekâsül doğru değildir. Doktor doktorluğunu yapacak, ötekisi öteki hizmeti yapacak, berikisi beriki hizmeti yapacak. j. Cihad Etmeden Cennete Girmek Soru: Hocam, bir müslüman cihad yapmadan cennete girebilir mi? Cennete girmenin birçok yolu vardır. Cennete girmenin yolu sadece cihad değildir. Bir insan bir hasenesi kabul olsa, yaptığı bir güzel iş kabul olsa, bir güzel işten dolayı cennete girebilir. Ama cihad oluyor, cihad başlamış, müslümanlar cihad yaparken cihada gitmezse, cihaddan kaçmak da büyük günahtır. Ordudan savaş anında firar etmek büyük günahtır, en büyük 451 günahlardandır. O zaman doğru olmaz. Ama cihad yokken, camide ibadet ederken, tesbih çekerken, hacca gitmişken, şuradayken buradayken ölür, cennetlik olabilir. Gider başka güzel bir şey yapar, cennetlik olabilir. Cennete girmenin yegâne yolu cihad edip de şehid olmak değildir. Cennete giden nice insan vardır. Hatta hadîs-i şerifle söyleyeyim. Ben bunları böyle sizi sakin sakin gördüm de, soyadım Coşan olduğundan coşarak söylüyorum değil. Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki; “—Nice sıcak yatağında, yastığında, yorganında yatarken ölen insan vardır ki yatağında öldüğü halde Allah ona şehid sevabı verir.” Yatağında öldüğü halde şehid sevabını kazanarak ölür. Neden? Niyetinde cihad etmek, şehid olmak aşkı vardı da ondan. Niyeti dolayısıyla, yatağında ölse bile bazı insanlar şehidlik mertebesine ulaşır, yani cennetlik olabilir. Demek ki asıl olan niyettir, murattır, istektir. İyi şeyleri temenni ediyor. Savaş olur da savaşırsa ölür. Ölmez, döner, gazi olursa gazi olur. Bakarsın yatağında ölür. Bakarsın hiç cihada katılmadan ölür, cennetlik olur. Biz şimdi öyle bir nesiliz ki hiç savaş görmedik, savaşa girmedik. Kıbrıs harbi olduğu zaman bazıları gitti. İstesem, “Ben de katılacağım!” desem bile almazlar. Şimdi usuller değişti. Gönüllü olarak savaşa katılamıyorum. “Git, savaşacak ordumuz, adamımız var!” derler. Yâni, bu devirde bu iş, istediğin zamanda olmaz. Pek çok insan vardır ki, pek çok yollardan cennete girmiştir, girebilir. İlle cihadla değil. Ama cihad çok sevaplı bir iştir. En sevaplı işlerin sıralamasında, baştaki işlerden birisi de Allah yolunda cihad etmektir, malını canını vermektir. k. Niyetimiz Adam Kazanmaktır Soru: 452 Muhterem Hocam! Günaydın gazetesinin haberi için herhangi bir şey düşünüyor musunuz? Cevap: Allah akıl fikir versin! Allah ıslah etsin! Biz memleketi düşünüyoruz. Sırplar, Ruslar, Ermeniler, Yunanlılar etrafımızda diş gıcırdatıp duruyorlar. Memleketin selâmetini, bekâsını, müslümanların izzetini, itibarını düşünüyoruz. Onlar da politik şeylerle, seçim kaygılarıyla hereket ediyorlar. Başlık atmışlar: “—Müslümanlar ihtilal yapacak, ahaliyi kesecek.” Ahalinin yüzde doksan dokuzu müslüman kardeşimiz. Niye keselim? Keseceğimize ıslah etmeye çalışırız. Islah olur, bir müslüman kazanırız. Bir kimseyi doğru yola çektik mi memnun oluruz, şaşıranı doğru yola çektik mi memnun oluruz. Mürşidlerin, alimlerin, hocaların işi adam kesmek değildir. Biz kasap değiliz ki; bizim işimiz şaşıran insanı ikna edip doğru yola getirmektir, ondan sevap var. Peygamber Efendimiz’in işi de o. 453 Peygamber Efendimiz isteseydi, Mekke’yi fethettiği zaman bütün Mekke müşriklerini kılıçtan geçiremez miydi? “—Hepsini affettim.” dedi. “—Kâbe’ye sığınanlar emniyettedir. Ebû Süfyan’ın evine sığınanlara dokunulmayacak, evinde duranlara dokunulmayacak.” dedi. İslâm ordusundan bir komutan: “—Elime tam fırsat geçti, o müşriklerden falancayı filancayı yakalarsam kıtır kıtır keseceğim, canına okuyacağım, intikam alacağım.” dedi, Peygamber Efendimiz onu vazifeden aldı. Neden? İslâm’da maksat adam öldürmek değil adam yaşatmaktır, adam kazanmaktır, kalbi ölü olanın kalbini diriltmektir. Adam komünist oluyor, anlatıyorsun müslüman oluyor. Adam Yunanlı oluyor, anlatıyorsun müslüman oluyor. Avustralya’da Yunanlı bir ihvanım var, dervişim var; sakallı, mâşaallah! Takvâ ehli, güzel bir müslüman. Yunanlı Yusuf İslâm da ben ameliyat olduğum zaman hastaneye geçmiş olsuna geldi. O da Yunanlı kardeşimiz. Biz, “Yeter ki insanlar müslüman olsun!” diye uğraşıyoruz, gayret ediyoruz. Ben dergide; “Silahlanın!” diye yazmışım. Neden yazmışım? Rus Jirinovski orada diyor ki: “—Türkiye’yi istila edeceğiz, orada çan çalacağız.” Ben de diyorum ki: “—Silahlanın! Bu heriflerin şakası yok. Bak Ermenistan’a girdiler, Sırbistan’da Boşnaklar’ı gafil avladılar, yakaladıklarını kestiler.” Büyüklerimiz ne demiş: “—Hazır ol cenge, eğer ister isen sulh u salah.” Sen kuvvetli ol da düşman saldıramasın! Ben altında da yazdım, dedim ki: “—Milletçe atom bombası bile yapmalıyız.” Neden? Düşman korksun, “Türkiye’nin elinde atom bombası var.” desin, saldırmayı aklından bile geçiremesin. Biz zayıf oldukça ukalalaşır: 454 “—Türkler zayıf, teknolojisi geri, biz buna saldırırsak yeneriz.” diye aklı kesti mi saldırır. “İstanbul Yunan şehri olsun. Patrikhane de Roma gibi bir devlet olsun.” ister. Bak sen! Fatih Sultan Mehmed ne olacak? Biz burayı nasıl aldık? Birisi bizim eski devlet adamlarından birisine; “—Yahu! Sizin memleketten falanca yeri parayla ver, bize sat!” demiş. Osmanlı devleti büyük ya, vezirin birisine, “Falanca araziyi bize sat.” demiş. O da demiş ki: “—Olur satarım.” “—Ne istiyorsun?” demiş? “—Kâr da istemiyoruz, aldığımız fiyata veririz.” demiş. “—Kaça aldın?” diye sorunca; “—Şehidlerin kanı pahasına… Dökersin o kadar kanı, alabilirsen alırsın bakalım! Öyle şey olur mu? Dedem bana emanet etmiş bu diyarları ben sana verir miyim?” demiş. Yâni, benim vücudumu çiğnemeden, ben şehid olmadan buraya girebilir mi? Korkar mıyım? Maraş’ta savaş nasıl başladı? Kastamonu’da, Nasrullah camiinde nasıl başladı? Millet her şeyi biliyor tilki gibi ama, seçim zamanı ya şimdi, müslümanları adam kesiyor gösterecekler, rejim düşmanı gösterecekler. Seçim bitince onlar hafifler, işte bir hafta sonra bitiyor. Belki de yine hafiflemez; dışarıdan para geldi mi yine başlarlar. Bir rivayete göre falanca filanca yazarlara bilmem ne kadar milyar verilmiş; onlar da laiklik lehine, din aleyhine “Kahrolsun Şeriat!” diye yazılar yazmışlar; sipariş. Öyle deniliyor. 455 19. HARAM / HELÂL a. Selâm Vermek 1. Soru: Kimlere selâm verilmez, lütfen söyler misiniz? Lâ ilâhe illa’llah diyen kimseye verilir. Günah üstünde olan bir kimseye verilmez. Abdest alıyorsa, dua ediyor diye verilmez. Kur’an okuyorsa, Kur’an okuyor diye verilmez. Namaz kılıyorsa, namazın içinde sana cevap veremeyecek diye verilmez. Vaaz ediyorsa, vaaz dinleyenlere ve söyleyenlere verilmez. Onun dışında bir münkerât, günah üzerinde duran bir kimseye selam verilmez. 2. Soru: Hıristiyanın birisi bize “Selâmün aleyküm!” derse biz ona ne karşılık vereceğiz? Peygamber Efendimiz, “Ve aleyküm…” derdi. Onlar Peygamber Efendimiz’e gelirlermiş; (Es-selâmü aleyküm) der gibi yapıp, biraz lafı bozup (Es-sâmü aleyküm) derlermiş. (Es-sâmü aleyküm) demek, “Sana ölüm olsun!” demek. Selâm’la sam, biraz karışıyor. Peygamber Efendimiz de, (Ve aleyküm…) diye cevap verirmiş. Kendisi gayrimüslim hükümdarlara mektup yazdığı zaman, (Es-selâmü alâ meni’ttebea’l-hüdâ) diye yazmıştır; yani “Selam olsun hidayete tâbi olanlara!” demek. Kâfire selâm olmaz. Kâfire Allah’ın selâmı, selâmetliği gelmez. Onun için, (Es-selâmü alâ meni’ttebea’l-hüdâ) demek lâzım, doğrusu o... Veya idare edip, “Teşekkür ederim, merhaba...” diye cevap vermek lâzım! Çünkü selâma kâfir iken müstehak değiller. 3. Soru: Arazide yolda giderken vesaitle, motorla selâm vermek için el kaldırıyoruz. Sesimizin duyulmayacağı yerlerde elimizi 456 kaldırdığımız zaman olur mu? İnşaallah olur. O zaman bir mecburiyet olmuş oluyor. Yahudilerin şeklinde değil de, kendimize mahsus şekillerle selamımızı ifade ederiz. Ben bazen yolda geçenlere, yolda biz geçerken giderken yolda duranlara veya öbür taraftan bu tarafa geçenlere korna çalıyorum veya kendim kenarda oturuyorsam, süren arkadaşa, “Yolda duranlara korna çal!” diyorum, öyle geçiyoruz. Diyorum ki; “—Bu Selâmün aleyküm yerinedir.” Yani “dıt” yapıyor ama Selâmün aleyküm demek. Ne yapalım, başka türlü duyuramayız. b. Rüşvet 1. Soru: Ben mâlî müşavirin yanında staj görüyorum. Vergi dairelerine gidiyorum. Burada istemeyerek rüşvet vermek durumunda kalıyoruz. Bu konuda ne tavsiye edersiniz? Peygamber SAS Efendimiz buyurmuşlar ki:42 الرَّاشِي وَالْمُرْتَشِي فِي النَّارِ )طس. عن ابن عمرو( ME. 649 (Er-râşî ve’l-mürteşî fi’n-nâr.) “Rüşveti veren de, alan da cehennemdedir.” Râşî ve mürteşî, rüşvet kelimesinden gelen iki kelime... Biz rüşvet diyoruz, Araplar daha ziyade rişvet diyorlar. Yâni, haksız işini yaptırmak için, işin başındaki memuru vazifesini yapmaktan saptırmak, haksızlığa göz yummasını sağlamak için verilen para... 42 Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.II, s.296; Mu’cemü’s-Sagîr, c.I, s.57, no:58; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.II, s.284, no:3314; Abdullah ibn-i Amr RA’dan. Bezzâr, Müsned, c.III, s.247, no:1037, Abdurrahman ibn-i Avf RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.113, no:15077; Mecmaü’z-Zevâid, c.IV, s.359, no:7026; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIII, s.160, no:12817. 457 Râşî, rüşveti veren kimse... Mürteşî de, rüşveti alan kimse... Aslında bununla mücadele etmek için, vermemeye de direnmek lâzım! Almamak gibi vermemek de bir direnmedir, savaştır. Mümkünse vermeyecek. Bir yerde rüşvet almak istemişler. Bizim bir arkadaşımız: “—Vermiyorum. İşimi yapmayacaksanız yatağı yorganı getireyim, şuraya yerleşeyim, burada kalayım.” demiş. Bakmışlar ki çok sağlam duruyor; “—Geç.” demişler. Biraz direnmek lâzım. Ama en son parantez içinde bir şeyi de, fetvayı da söyleyeyim. “—Bir insanın zaten kendisinin hakkı olan normal bir işlemini karşı taraf yapmıyorsa onun da işi acilse o zaman kendi hakkının yerine gelip de işinin yürümesi için verebilir.” diyorlar ama bu iyi bir şey değil. Çünkü alıştırmış oluyorsunuz. Belediyede bizim bir arkadaş anlatıyor. Fen İmar müdürlüğüne gelmiş, oturmuş. Önüne gelen evrakları hemen imzalıyor, hallediyor, bitiriyor. Bir daireye, bir apartmana gidecekler, oraya iskân ruhsatı verilecek. “Usulüne uygun yapıldı mı yapılmadı mı?” bakılacak. Gitmiş, bakmış; usulüne uygun. Meslekten mahzuru yok. Basmış imzayı. Arabayla dönerken müteahhit: “—Beyefendi! Allah razı olsun. Sizden önce şu kadar zamandır, bu kadar aydır bu iş için müracaat ediyordum, uğraşıyordum, olmuyordu. Siz bir günde hallettiniz. Şu zarfı kabul buyurun.” demiş. Eline bir zarf vermiş. Bizim arkadaş şoföre: “—Arabayı kenara çek!” diyor. Adamın yakasına yapışıyor: “—Be herif! Ben senden bir şey istedim mi? İşi yaptım bitirdim, imzayı da attım.” “—Beyefendi! İstemediniz ama ne yapayım ötekiler beni çok uğraştırdılar. Sen işimi hemen hallettin.” Bizimki kızıyor: “—Ben senden bir şey istedim mi? Siz bu kötü huyunuzla bu 458 rüşvete alıştırıyorsunuz. Vermeyeceksiniz! Ben senden istemedim ama herkes benim gibi sağlam olmaz ki. Dayanamaz alır. ‘Yan cebime koy bari!’ deyiverir.” En iyisi almamak. Almak haram. Rüşveti alan da veren de ikisi de cehennemlik. Çünkü bir işlem iki taraflı tamam oluyor. Faiz almak da günah, vermek de günah. İçki içmek de günah, taşımak da günah. İçtirmek de günah, sunmak da günah; hamallığı bile günah. Faiz işleminde faiz alan da veren de günahta. Kâtibi de günahta. Hadis-i şerifler böyle bildiriyor. Haram bir işin teşekkülünde hangi halkasında noktasında olursan ol; doğru olmuyor. 2. Soru: Serbest mühendis olarak çalışıyorum. Resmi dairede işimi para vererek yaptırabiliyorum. Yoksa, mağdur durumda kalıyoruz. Bu durumda ne yapmamız gerekli?.. Tabii, “Rüşveti alan da veren de cehennemdedir.” diye hadis-i şerif var; rüşvet vermek haram... Fakat, hakkı olan bir şeyi karşı taraf yapmıyorsa, o iş yapılmadığı zaman da bir mağduriyet olacaksa... Meselâ, adam huduttan geçecek; rüşvet almak için bir şeyi bahane ediyor, geçirtmiyor, haksızlık yapıyor. Bu gibi durumlarda cevaz vermiş alimler... Çünkü, burada bir rüşvet bahis konusu değil; kendi asıl hakkının verilmesini sağlamak bahis konusu oluyor. Bazıları böyle müsaade vermiş ama, esas itibariyle eğer durumu müsaitse, vermeyip mücadele etmek daha iyidir. Ki, rüşvet yayılmasın, şımarmasın öbür taraf... 3. Soru: Hocam, rüşvet vermeden binamızın inşaatını tamamlayamıyoruz. Babam vermek istiyor, ben karşı çıkıyorum. Bu durumda rüşvet verilir mi? Ben babama karşı nasıl davranmalıyım? Buyurun, içtimaî bir dert... Bina tamamlanamıyor. Ölür 459 müsün öldürür müsün? Rüşvet haram, bina da tamamlanmıyor. Ne yapsan olmuyor, “İlle o parayı vereceksin.” diyor. Rüşvetin verilmemesi esas. Allah’tan yardım istemeli; vermemeli be! Bina yarım kalsın; harama girmemeli! “—Şu insafsıza insaf ver yâ Rabbi! Benden rüşvet istemesin de şu işi bitirsin, sebebini halk et yâ Rabbi!” diye Allah’a yalvarmalı. Allah kendisine tevekkül edenleri sever. Bir deneyin bakalım, tevekkülün ne güzel şey olduğunu görün. Haram para vermeyin! c. İçki 1. Soru: İşyerinde arkadaşlar beni zorluyorlar: “Sen içmiyorsun, bize rakı, bira ısmarla!” diyorlar. Ben günah diye ısmarlamıyorum, “Biz kola niyetine içeriz.” diyorlar. Ne dersiniz? Öyle saçma şey olmaz! Kola niyetine içeriz demekle içki içmek helâl olmaz. İçkiyi ne içecek, ne içirecek, ne sunacak, ne taşıyacak, ne alacak, ne satacak; hepsi yasak İslâm’da... Her çeşidi yasak... Müslümanlarla alay ediyorlar, dalga geçiyorlar, haberiniz olsun!.. Parayı senden alacaklar, günahı sana yükleyecekler. Öyle şey olmaz! 2. Soru: Ben içki satan bir otelde çalışıyorum. Otelin bir mescidi var; orada kıldığmıız namaz kabul olur mu?.. Otel esas itibariyle yatmak içindir, meyhâne değildir. Ama oteller lüks olduğu zaman, Turizm Bakanlığı mecburiyet koymuş, ille içki bulunacak filân diye... İçki de bulunduruyor ama, otel aslında yatmak için yapılmış bir binadır. Mescidi de olması, otel sahibinin nisbeten iyi bir kimse olduğunu gösteriyor. O mescidde namaz caizdir. Otelin sahibi mescid açtığı için 460 sevap alır, içki sattığı için vebal alır. Ama, bu kişinin ordaki namazında bir mahzur yoktur. Esas itibariyle hepimizde bir kusur var ki, Turizm Bakanlığı böyle bir mecburiyet koymuş ve kredi vermiyor. Bizim biraz aktif olmamız, isteğimizi söylememiz lâzım!.. Gittiğimiz yerlerde içkili otellere, “İçki olduğu için kalmıyorum. İçki olmasaydı kalırdım.” dememiz lâzım!.. Bir de Turizm Bakanlığı’na bu hükmü koydurtmamamız lâzım!.. Beşyıldızlı bir otel olmalı ama, içki koyma mecburiyeti olmamalı!.. Bizim memleketimizde içmesin adam, kendi memleketinde ne zıpırlık yaparsa yapsın... Biz zorlayalım!.. Suudî Arabistan’da içki satmak yasak... Adamlar bizden ileri bu konuda... Yaptırtmıyorlar, içki satanı cezalandırıyorlar. d. Mezar Yaptırmak 1. Soru: Kabir etrafında yapılan mermerlerin hükmü nedir? Müslümanların kabirleri nasıl olmalıdır? Müslümanların kabirleri sade olmalıdır, mermerlemeye ve saireye lüzum yoktur, gerek yoktur. Sadece kabir olduğunu belirten bir işaret kafidir. Sade olması daha iyidir ama mesela çok mühim bir zât, mesela hocamız, ziyaret edenleri var. Eh, kim olduğu, vefat tarihi ve sairesi yazılmış; bunu da câiz görmüşler. Netice itibariyle külfettir tabii bu, parası olur insanın veya olmaz, yapabilir veya yapamaz. Şöyle bir kabri olması, başına ucuna mümkünse ağaç dikilmesi ve öylece kabir olduğunu belli edilmesi daha iyi. 2. Soru: İslâm’da türbe olayı var mıdır; bu konuyu aydınlatır mısınız? İslâm’da kabre gömülmek vardır. Üstüne kabir olduğunu belirten bir çubuk veya işaret koymak vardır. Kabirlerin süslü 461 olması yoktur. Türbe yapılması hiç yoktur. Peygamber Efendimiz’in zamanında olan bir şey değil... Ama, bazı çok mübarek, meşhur kişilerin kabri üzerine böyle şeyler yapılmıştır. Bunlardan birisi de Peygamber Efendimiz’in kabridir. Sonra Hazret-i Osman ve Hazret-i Ali Efendimiz’in, Fâtımatü’z-Zehrâ Anamızın ve diğerlerinin türbeleri yapılmış. Sevgiden, saygıdan, hürmet görsün diye yapmışlar. Aslında kabirlerin sâde olması esastır. 3. Soru: Melbourne’da müslüman Arnavutların bazıları ölülerini tabutla gömüyorlar, bunun İslâm’da yeri nedir? Tabutla gömmek diye bir şey yok. Tabutu kim bulmuş ki tabutla gömecek. Tabut mecburiyeti yok yalnız kefen mecburiyeti var. Eski zamanda geride kalanlar kefen olmadığı zaman ölünün üstüne elbisesini örterdi. Bazen elbise de kısa olurdu. Başını ötse 462 ayağı açık kalırdı, ayağını örtse başı açık kalırdı. Bir örtüyle örtülecek o kadar. Öyle tabut mecburiyeti yoktur. Kadınlar için tabutuyla gömülse daha iyi olur. Tabutun içinden çıkartılmadan, vücudunun şekli belli olmadan gömülmüş olur diye tabutuyla gömülse olur demişler ama tabutla gömmek mecburiyeti yok. e. Gayr-i İslâmî Yayınlar 1. Soru: Gayr-i İslâmî bir gazete üç ayrı ansiklopedi veriyor. Ansiklopedileri para ile alsak daha fazla tutuyor. O ansiklopedileri almak için, bu gazeteyi alabilir miyiz? O gazetelerin bir çok muzır tarafları var, yalan yanlış tarafları var... Onları yutturmak için, bu taraftan hediye veriyor; millet de onu alıyor. Alınca da o çıplak, müstehcen resimleri görüyor, o yalan yanlış fikirleri okuyor. Bunları alın diyemeyiz, alın demek câiz olmaz. Müsbet bir gazete olsa, onun zaten gazete diye alsa, kupon verdiği için kesse bir de ansiklopedi alsa, olur. Müsbet olmayınca almak câiz olmaz. O kitapların da ne derecede doğru olduğunu Allah bilir. Ben bazı maddelerine bakıyorum, oralarda da sabotajlar olabiliyor. 2. Soru: Gayr-i İslâmî yayınları, “Nasıl olsa alan alıyor.” diyerek satmak câiz midir? Câiz değildir. İçinde günah olan şeyleri satmak da caiz değildir. İçkiyi içmek de haramdır, satmak da haramdır. Günah olan bir şeyi yazmak da haramdır, yaptırmak da haramdır, satmak da haramdır. Satamaz!.. f. Yılbaşı Kutlamak 1. Soru: 463 Yılbaşında müslüman nasıl hareket etmeli? Çerez satan bakkal o gün çerez satabilir mi? Satar. Müslüman yılbaşı eğlencelerine katılamaz. Evinde bu eğlenceleri yapamaz. Evini o gece için hazırlayamaz. Çam ağacı alamaz. Hindi kesemez. Gâvurlara benzemeyiz. Kâfirlerin yaptığı işleri yapamaz. Noel Baba’ya itibar edemez. Böyle saçma şeyler tamamen İslâm’ın dışındadır, yapmaması icap eder. Hıristiyanlar çam ağacını koyuyorlar çünkü “Hz. İsa çam ağacına inecek.” diye düşünüyorlar. Hıristiyan âdetidir. Noel Baba hıristiyanların bir ne idüğü belirsiz şahsiyetidir, bizimle hiçbir ilgisi yoktur. Yılbaşı eğlencelerini yaparsak büyük günahlara girmiş oluruz. Biz o gün sâir günlerden daha erken yatalım. İbadetimize daha düşkün olalım. Yatsı namazından sonra hemen yatalım, bizim ışıklar sönsün. Geceleyin 3’te, 4’te teheccüd namazına kalkalım: “—Yâ Rabbi, bu gafillerin yaptığı ile benim hiç alâkam yok! Ben onlara hiç razı değilim. Onlar gibi de yaşamadım.” diye dua edelim. Yatsı ve sabah namazlarına dikkat edelim. Ve onların hiçbir şeyine uymamaya gayret edelim. 2. Soru: Milâdî yılbaşında sırf müslüman dostlarımızı hatırlamak, onları aramak maksadıyla tebrik gönderilmesine ne dersiniz? “Doğru olmaz.” derim. Çünkü müslümanların gayri İslâmî âdetleri uygulaması yanlış bir şeydir. Bizim onların her şeylerine karşı tavır koymamız lâzım; kendi yolumuzu, kendi tavrımızı bilmemiz lâzım! Kılıkta, kıyafette, örfte, âdette, yaşayışta, evde barkta... Bu evi, bu binayı seviyoruz. Neden? Bu bizim kendi mimarimiz diye. Ben betonarmeyi sevmiyorum. Tabii mecbur kalıyoruz, oturuyoruz da... Her şeyin bize mahsus olanını tercih etmeliyiz. Kaldı ki burada 464 bizim kendi an’anevî, dinî değerlerimize karşı gayrimüslimlerin değerleri var. Onların revaçta olma meselesi var. Hurafe var, bâtıllar var. Onun için, onlara uymak hiçbir şekilde gerekmiyor. Eğer kardeşler arasında muhabbeti arttırmak istiyorsanız, Mevlid Kandili münasebetiyle, daha başka mübarek günler münasebetiyle veya o kardeşimizin bir mutlu gününü defterinize kaydedip onu bahane ederek dinî vesilelerle tebrikleri öyle yapın. Çocuklarınıza hediyeleri dinî günlerde alın! “—Bugün Mi’rac Kandili, ben sana bunu getirdim oğlum, yavrum...” diyerek onların zihinlerine dinî günlerin yerleşmesine gayret edin. Meselâ, kardeşlerinizi de “Cuma mü’minin bayramıdır!” diye cuma günü tebrik edin. Üç Aylar gelecek, Regaip Kandili olacak; o vesileyle yaparsınız. “Receb-i Şerîf’iniz, Üç Aylarınız hayırlı olsun!” dersiniz. Kandil günlerini tebrik edersiniz. Bir başarısını tebrik edersiniz... Başka vesileler, İslâmî vesileler bulun; her vesileyle İslâm’ı hatırlamaya ve hatırlatmaya çalışın! 3. Soru: Yeni yılı kutlamak müslümana caiz midir? Caiz değildir. Çünkü, Peygamber SAS Efendimiz, kâfirlerin adetlerine uymamayı pek çok hadis-i şerifinde emrediyor. Özellikle uymamak lâzım, inadından söylememek lâzım. Çünkü, bu adetler çok önemlidir. Özellikle yılbaşı gecesinde, onlar on ikiye kadar duruyor mu? Bizim tavuk gibi yatsı namazını kılıp yatmamız lâzım! Bizim inadına teheccüde kalkmamız lâzım. O vakitte uyuyun! Yani özellikle muhalefet etmek de, çocuğumuza da korumak bakımından önemlidir. Perdeleri kapatacaksın. “—Aman evlâdım, bugün şeytanın cirit attığı zamandır, günahların çok olduğu zamandır. Gel biz erkence yatalım da, sahura, teheccüde kalkalım! Bir de yarın oruç tutalım da, geçemiz 465 bu günahkârlar gibi geçmesin; biz Allah’ın emrini tutalım!” diyeceğiz, muhalefet edeceğiz. Muhalefet ne demek? Aykırı iş yapmak demek… Kâfirin adetine, örfüne aykırı iş yapmak sevaptır. Uymak günahtır. “—Efendim, eve çam ağacı alsak, süslesek, olur mu?” Olmaz, büyük günah… “—Yılbaşını kutlamak olur mu?” Olmaz. “—Pekiyi, komşumuzdur. Ne yapacağız?” “—Allah seni mutlu etsin!” dersin. Mutlu olması için müslüman olması lâzım. Müslüman olursa mutlu olur. Olmazsa olmaz, geçiştirirsin. 4. Soru: Yılbaşı gecesini hristiyanlar gibi kutlayan hacının hükmü nedir? Buna müslüman diyebilir miyiz, kâfir olur mu? Günahkâr oluyor. Kâfir olması için Allah’ın bir emrini, bir ayeti veya Peygamber Efendimiz’den sübûtu kat’î olan bir şeyi, “Ben böyle şey istemiyorum, kabul etmiyorum, muhalifim.” diye inkâr etmesi lâzım! Bunlar cahillikten neş’et ediyor. Günah kazanıyorlar, büyük günahlar kazanıyorlar. 5. Soru: Bu zamana kadar bilmeden yılbaşlarını kutlamış, o gecelerde eğlenmiştim. Hâlim nedir? Ne tavsiye edersiniz? Yanlış olan şeyler için tavsiye, tevbe etmektir. “Yâ Rabbi! Ben bilmeyerek veya bildiğim halde nefsime mağlup olarak, şeytana uyarak şu hatayı, bu günahı işledim. Affet yâ Rabbi!” dersiniz, sadaka verirsiniz, hatim indirirsiniz. Günahları affettirmenin vesileleri vardır. Peygamber 466 Efendimiz SAS Efendimiz buyuruyor ki: 43 عِنْدَ كُلِّ خَتْمَةٍ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَةٌ )كر. عن أنس( RE. 320/6 (İnde külli hatmetin da’vetün müstecâbetün) [Her hatimden sonra müstecâb bir dua vardır.] Yâni, “Bir hatim sonunda yapılan dualar makbuldür.” Bir hatim indirirsiniz, dualar makbul olduğundan, o zaman açar elinizi, dua edersiniz; güzel bir vesile... Sonra bir namaz, kendinden önceki namazla aradaki günahların affına sebeptir. Tutulmuş olan bir ay Ramazan orucu, kendinden önceki tutulmuş olan Ramazan’la aradaki günahların affına sebeptir. Bir hac ve umre, kendinden evvelki hacla umreyle aradaki günahların, eğer daha önce hac ve umresi yoksa evvelki günahların affına sebeptir. Demek ki, büyük silme yapmak istiyorsanız, hacca umreye gidersiniz. Senelik silmeler, affedilmeler Ramazan’la oluyor. Cuma namazlarına gittiğiniz zaman, cuma günleri Kehf Sûresi’ni okuduğunuz zaman, gusül abdesti alıp camiye gittiğiniz zaman; bunlar da bir haftalık günahın üç gün ziyadesiyle yani on gün olarak affına sebep oluyor. Haftalık silme cumada oluyor. Yıllık silme Ramazanlarla oluyor. Ömürdeki büyük silmeler hac ve umrelerle oluyor. Bunlar vesilelerdir. Çeşitli şekillerde bunları kullanarak hatalardan sıyrılmaya, günahlardan kurtulmaya gayret edebilirsiniz. 43 Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.II, s.416, no:2254; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliya, c.VII, s.260; İbn-i Hacer, Lisânü’l-Mîzân, c.VI, s.279, no:985; İbn-i Hibbân, Mecrûhîn, c.III, s.125; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.IX, s.390, no:4984; İbni Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XIV, s.271, no:1577; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.47, no:4121; Zehebî, Lisânü’l-İ’tidal, c.IV, s.412, no:9643; Enes ibn-i Malik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.II, s.160, no:3340; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.777, no:1786; Câmiu’l-Ehàdîs, c.XIV, s.328, no:14396. 467 g. Camide Çan Sesi Soru: Camilerde bulunan bazı saatler belirli zamanlarda çalıyor. Bazı kimseler bunların sesini kilise çanının sesine benzetip, bunların camide bulundurulmasını haram sayıyor. Bu konuda bizlere İslâm’ın hükmünü bildirir misiniz? Doğrudur. Adamlar saaati sesini kilisenin sesine tam benzetmişler. Münih’te kilise çanı nasıl çalıyorsa, aynen o kilise çanının sesini saate vermişler. Onun için, bu saatleri kullanmak doğru değil... O sesi çıkarttırmak doğru değil... Ama kullanılmışsa, haram değil de mekruh diyebiliriz. O sesi iptal etmesi uygun olur diyebiliriz. Kısarsınız, başka bir sisteme döndürürsünüz. Veyahut o saatleri hiç almazsınız, herifler o saati imal etmez. O kilise sesini saate koyan adamlar iflâh olmaz, daha da batar. Ne diye o saati alacaksınız, öbür saati alırsınız. Başka saati alın!.. Doğru değil, benim de sinirime dokunuyor. Münih aklıma geliyor, başka gâvur diyarı aklıma geliyor. Orada duyduğum şeyler aklıma geliyor. Oralarda evlerde vs. kilisenin çanı çalıyor. Mehmet Akif ne demişti? Ne zillettir ki nâkûs inlesin beyninde Osman’ın Müslümanların beyninde çan seslerinin çınlaması ne kadar büyük zillettir! Biz Türkiye’de saat yapmaktan âciz miyiz? Türkiye’de teknoloji yok mu? Âlâsı var. Biz zevkten mahrum muyuz? Böyle bir kilise sesi, çan sesi olmayan bir saat yapmaktan âciz miyiz? Nasılsa girmiş camimizden içeri, kulağını burup, sesini kesmekten âciz miyiz? Zor bir şey mi? Hiç de zor bir şey değil! Onun için bu gibi şeylere dikkat etmeli! Bütün halıların üstünde put deseni var!.. “Nereden oluyor 468 bunlar?” diye sordum. “Desenler İtalya’dan geliyor.” dediler. Adam koyuyor kendi putunu, tam göbeğine halının... Her tarafta haç, put... Her taraf haç dolu... Dikkat et, “Ben böyle deseni istemiyorum!” de!.. Mümkünse hilâlli olsun, İslâmî desenler olsun... h. Kola’da Alkol 1. Soru: Bazı kolalarda alkol olduğu söyleniyor; doğru mu? Alkol olduğunu bilmiyorum. Yalnız bazı markalarda uyuşturucu ve alışkanlık yapıcı maddeler olduğu söyleniyor. Sorunun tam cevabı olmaz da, bu konuda umûmî bir şey söylemek istiyorum kardeşlerime... Bakkaldan gidip iki tane limon alın, bir tencere limonata olur. Şu kadarcık bir şey alıyorsunuz, dünyanın parasını veriyorsunuz. Yazık, günah... Limonları alın, şişeye sıkın; şekerle iyice karıştırın! Ondan sonra gittiğiniz yerde, plastik bir bardağın içine biraz su koyup, ondan karıştırıp içtiniz mi, otuz kişiye yetecek limonata olur. Biz hacca giderken filân böyle yapıyoruz, bozulmuyor da... Bunun dut şurubu böyle oluyor, vişne şurubu böyle oluyor. Tabii olarak sıkıyorsunuz, hiç kaynatma filân yok... Kevgirden geçiriyorsunuz. Üstüne boca ediyorsunuz toz şekeri... Böyle kıvamlı koyu bir şey oluyor. Koy şişeye... Gittiğin yerde, bardağın dibine bir parmak dök ondan... Üstüne su koy, içine bir buz at... Kaç kişi istifade ediyor. Benim şu anda midemde gastrit var, onikiparmak barsağında ülser var... Bizim gibi insanların stresli hayatından, telâşımızın çokluğundan oluyormuş. Hacca filân gittiğimiz zaman, ordaki kolalı içecekleri içince hasta oluyorum. İçindeki malzemeler zararlı malzemeler oluyor, asidi fazla geliyor. Veyahut içinde bir başka boya malzemesi oluyor, kanserojen bir şey olabiliyor. En iyisi her şeyin tabiisi... Pamuklu giyinmek, yünlü giyinmek, deri giyinmek... Has ekmek, kepekli ekmek yemek... Tabii meyva 469 suyu içmek... Sütü al, yoğurdu kendin çal... Çünkü, Allah bilir o yoğurdu yapanlar nasıl yapıyorlar!.. İçine kireç mi koyuyorlar, salyangoz mu koyuyorlar... Kendin göre göre yap!.. Sütü al süt kurumundan, yoğurdu kendin mayala!.. Tabii gıdaya alıştırın kendinizi... Alıştıralım hepimiz, prensip edinelim! 2. Soru: Kola gibi meşrubatlarda alkol olduğunu duydum. Bunun aslı var mıdır? Şayet alkol varsa içmek caiz midir? Bunlarda alkol olduğunu değil de içinde kanserojen, kanser meydana getiren bazı maddeler olduğu müzakere ediliyormuş Amerika’da. Kola galiba bir bitkinin sıkmasından elde ediliyormuş. Biraz böyle uyuşturucu havası varmış deniliyor. Fakat bunların içilmesinde sırf kola olmasından dolayı bir mahzur olduğunu sanmıyorum. Yalnız, kanser yapan zararlı maddeler var diye söyleniyor. i. Kolonya Kullanmak 1. Soru: Kolonya sürüyoruz, içinde alkol olduğunu söylüyorlar. Bu durumda kolonya sürmek câiz mi? Diyanet’e sormuşlar. Onun olabileceğini söylemiş. Ama ihtiyaten onu da sürmekten kaçınan takvâ ehli kardeşler de var. Tam alkol değil, yani başka bir şey olduğu için, “olur” diye, itimat ettiğimiz, fıkıh bilgisine güvendiğimiz kimseler de “Mahzur olmaz.” diye söyleyenler var... ”Atılması ayrı da, atılmadan da kullanılmasında bir mahzur yok.” diyenler var. Ben şahsen çekiniyorum. Kendi üstüme de damlatmamaya gayret ediyorum, sürmemeye de gayret ediyorum. Ama şimdi bizim çekinmemiz ayrıdır, halka kolaylık tarafı varsa onu söylemek gerekir. Fetva kolaylaştırıcı tarzda verilir. Diyanet’teki şahıslar fetvayı vermişler. Fakat benim ayrıca itimat 470 ettiğim, fıkıh bilgisine iyice güvendiğim kimselere de sorduk, ”Olabilir.” dediler. 2. Soru: Kolonya kullanmak caiz midir? Misafire kolonya dökmekte bir vebal var mıdır? Misafire kolonya hakkında ihtilaf vardır. Kolonyanın içinde alkol olduğu için, ”O alkol necistir.” diyen alimlere göre kullanmak ihtiyata uygun olmuyor. Necaset sürülmüş oluyor, necislik elbiseye geçmiş oluyor. Fakat caizdir; çünkü doğrudan doğruya alkolün, içkinin, hamr’ın kendisi değildir. Hamr’da da bulunan bir kimyevî maddedir. ”Bizzat kendisi olmadığından ve başka bir maksatla kullanılan ve içilmeyen bir şey olduğundan uygundur, mahzuru yoktur.” diyen de vardır. Onlara göre kullanılabiliyor, misafire de ikram edilebiliyor. İnsan ihtiyaten, mümkünse kullanmaz. Esans şişelerinden ikram eder, gül yağı ikram eder. Ama madem böyle bir müsaade vardır, kullananları da pek aşırı suçlamamak lâzım. İhtiyata uygun olan, mümkünse kullanmamaktır. Diyanet İşleri’nde sorulduğu zaman “Kullanılabilir.” diye fetva vermiş ama ihtiyaten, takvâ cihetiyle kullanılmasa daha iyi olur. j. Sigara İçmek 1. Soru: Sigara haram mıdır? Sigara, bizim mezhebimize göre kerahat-i tahrimiye ile mekruhtur. Bazı mezheplere göre haramdır. Suudlulara göre haramdır. Sigara ilk çıktığı zaman, İslâm ülkesinde yapılan bütün sorgulamalarda bütün mezheplerin müftülerine sorulduğu zaman; “Sigara haramdır.” demişlerdir, “Duhandır, israftır, sıhhate zararlıdır.” demişlerdir. Ama buna rağmen askerler, yeniçeriler içmiştir; Trakyalılar 471 içmiştir, Bektâşîler içmiştir, İstanbul’un tulumbacıları içmiştir; ayaktakımı, baldırı çıplaklar içmiştir. Sonunda yüksek şahsiyetler de içmeye başlamıştır; tömbeki, nargile diye vezirler, ağalar, beyler, paşalar da içmeye başlamıştır. Yaygın bir belâ haline gelmiştir. Ulemâmız bu meseleyi araştırmış, incelemişlerdir. Özeti: Kerahat-i tahrimiye ile mekruhtur. İnsanın sıhhatine zarar vermesi bakımından haramdır. İnsanın vücuduna zarar vermemesi lâzım! Damar sertliği yapıyor, damarları tıkıyor, kalp hastalığı yapıyor, kansere yol açıyor. Doktorların hepsi bilir, bütün tıp ilmi ittifak etmiştir, hastahanelerin kapılarında yazar; “Sigara içmeyiniz. Sigara insanı yavaş ölüme götüren bir şeydir.” diye... Binânenaleyh, ölüme götürücü bu şey zararlı olduğu için doğru değildir, haramdır. Parası israftır, haramdır. Dinî bakımdan da sigara içmek, “Azıcık içiyorum.” ve saire denilirse, kerahat-i tahrimiye ile mekruhtur. İçilmemesi lâzımdır. 2. Soru: Sigara içilmesi hakkında ne dersiniz? Sigaranın hiç içilmemesi gerektiği ve sigara içmekle mücadele edilmesi gerektiği kanaatindeyim. Müslümanlardan çok sigara içenler var, hacılardan da var. Camiden, kendisini dışarıya zor atıyor, hemen cebine davranıyor, çakmağını, sigarasını çıkartıyor, sigarasını tellendiriyor. Sigara, öldürücü bir hastalık, öldüren bir hastalık, ama yavaş yavaş öldürüyor, ölüme götüren bir alışkanlık, son derece kötü. Sigara içen kimse kendisine çok zarar veriyor, vücudunu kendi eliyle zehirliyor, sorumluluk yükleniyor. Arkadaşımızın da ifade ettiği gibi, sigaranın zararını ilerici, gerici, bütün herkes, bütün doktorlar kesin söylüyorlar. Amerika’da adamın birisi akciğer kanseri olmuş, sigara fabrikalarını dava etmiş. Ben bu sigara içmeye bunlar reklam yaptığı için alıştım, şimdi kanser oldum, bunların yüzünden 472 kanser oldum diye davayı kazanmış, bilmem ne kadar milyar para almış. Onun üzerine, şimdi mecburen sigara şirketleri sigaraların üzerine, ”Bu sağlığa zararlıdır!” diye Amerika’da yazmak zorundaymış. Birisi daha dava etmesin diye. Televizyonlardan, radyolardan reklamı kaldırtılmış, yasaklanmış. Yani, onlar böyle uğraşmaya çalışıyor. Şimdi ben de sigara içilmesin diye sigaranın aleyhinde uğraşıyorum. Bazıları bana mektup yağdırıyor, hocam sen karışıyorsun bizim sigaramıza diyor. Hele bir hocadan bahsettiler, sigarasını içiyormuş böyle, en son bir nefesi alıyormuş, ondan sonra camın içinde mermerin üstüne sigarayı koyuyormuş: “—Allahu ekber!” deyip namaza duruyormuş. Namazı kılıyormuş: ”—Es-selâmü aleyküm ve rahmetu’llah, Es-selâmü aleyküm ve rahmetu’llah!” deyip, hemen sigarasını alıyormuş, içiyormuş. İnsaf! Ben bunu duyunca, tabii çok aleyhinde bir şeyler söyledim. Bana 5 sayfa, 10 sayfa mektup gönderenler oldu. Hocam, işte tanınmış, meşhur, veli, hoca, hacı kimselerden sigara içenler var bilmem ne… İşte senin de hürmet ettiğin, tarihte adı geçen filanca mübarek zat, filanca içmiş filan. Ben onu bunu bilmem. Bizim nümûne-i imtisalimiz, Peygamberimiz Muhammed-i Mustafa SAS Efendimiz. Öyle, “İyi bir insan bir şey yaptı, o halde ben de o işi yapayım!” diye bir mantık İslâm’da yok. İslâm hukukunun kaynakları, ahkâm-ı şeriyenin kaynakları; Kur’ân-ı Kerim, hadis-i şerifler, kitap, sünnet, icmâ-yı ümmet, kıyas-ı fukaha, işte birkaç fer’î delil daha var. Şimdi bunun dışında, “Falanca adam bunu yapmış, ben de yapayım!” öyle şey yok. Adam iyidir, yapmıştır, belki zaafından yapmıştır, belki öyle yapar görülmüş, ondan sonra birisini ıslah etmiştir, belki başka bir şey vardır. Ben onu bilmem, o benim delilim olmaz. Ama, sigara sağlığa zararlı, vücudu tahrip ediyor, duman koklamak haram vs, vs. Sigara içilmemesi lâzım. Ben dergide o zaman yazı yazdım, birileri de böyle mektuplar gönderince bana, gece bir güzel rüya gördüm, teferruatını unuttum ama, rüyamda benim yaptığımın güzel olduğunu ifade 473 eden bir rüyaydı bu, el-hamdü lillâh, ben de rahatladım. Çünkü beni tarikat yönünden sıkıştırıyorlar. Diyor ki, tarikat büyüklerimizden filanca da içmiş, ben de tabii o zaman o benim hürmet ettiğim kimseler tarihte, ama olsun, sigara zararlı. Sigara faydalı diyen bir insan yok. Sigara çok zararlı bir şey. Onun için içilmemesi lâzım! Çocuklarımıza alıştırmayalım, içene söyleyelim, 40 defa söyleyelim, 40 defa içiyorsa, biz de 40 defa söyleyelim, 41. defa yine içiyorsa, 41. defa yine söyleyelim. Madem o hatalı işi yapmakta ısrar ediyor, biz de doğru şeyi söylemekte ısrar edelim, peşini bırakmayalım, azaltalım, engelleyelim! Bu içenleri azaltalım, çocukları özendirmeyelim. Zararlarını bir güzel anlatalım, çalışma yapalım. Çünkü geri kalmış ülkeleri böyle çürütüyor bu adamlar… Kendi ülkelerinde, “Bu iş zararlıdır!” diye yazıyorlar, buralardan büyük paralar kazanıyorlar. Almanya’da üç ciltlik bir kitap hediye ettiler bana, Türkiye’deki bir hoca efendi yazmış. Tarihini de incelemiş bu işin… Osmanlı’da bu sigara tiryakiliğini çıkarttırıp çok zengin olan Avrupalılar, bu işi nasıl böyle körüklemişler, beğendirmişler, üç cilt, böyle güzel bir kitap. Almanya’da bıraktım ama çok teferruatlı bilgi toplamış, resimler koymuş. Müslümanlarla alay ederek, sigaralara böyle İslâmî isimler koyarak, (yani müslümanı öyle kandırmak için) ne oyunlar yaptıklarını o kitapta çok güzel anlatmıştı. Bir hoca efendi ama, ismini hatırlayamadım, içilmemesi lâzım. 3. Soru: Kocamla evlenmeden önce sigara içiyordum. Şimdi bırakmak istediğim halde ara ara içiyorum. Kocam “Sigara içmene razı değilim.” diyor. “Hakkımı helal etmem.” filan demiyor. Acaba benim üzerimde bu noktadan hak talep edebilir mi? “—Razı değilim!” demesi yeter. Yani, bir kadından kocasının razı olmaması kötü bir durumdur, fena bir durumdur. Peygamber Efendimiz’in bildirdiğine göre kadının kocasına itaat etmesi lâzım. Hele böyle bir mekruhâtı işlemekte itaat etmezse, o da “Razı 474 değilim.” dediği zaman bunun zararını çeker. Onun için sigarayı bıraksın. Öyle kendisini teselli etmeye çalışmasın. “Razı değilim.” demesi, “Hakkımı helal etmem.” demek gibi tehlikeli bir şey. Bırakıversin. Zaten yanlış bir şey. 4. Soru: Dükkânımda sigara satmamın bir mahzuru var mı? Sigara sıhhate zararlıdır. Alimlerimizin bir kısmı mekruhtur demiştir. Bazı mezheblere göre haramdır. Meselâ, Suudî Arabistan’da bugün haram diye fetvâ veriyorlar. Osmalı diyarına ilk geldiği zaman, dört mezhebin fakihlerinden sorulmuş; o zaman haram demişler. Sonradan biraz belvâ-yi âm meselesinden, yâni herkes mübtelâ olduğundan dolayı, “Kerahat-i tahrimiye ile mekruhtur.” demişler. O bakımdan, mümkünse satılmaması lâzım geliyor. 5. Soru: Sigara içenin arkasında namaz kılmak câiz midir? Hükmü nedir? Haram mı, mekruh mu? Sigara kerahât-i tahrimiye ile mekruhtur. Bazı mezheplere göre haramdır. Ama imam sigara içiyor diye arkasında namaz kılmazlık yapılamaz, kılınabilir. Sigara içmek, bizim mezhebimize göre kerahât-i tahrimiye ile mekruhtur. Bazı mezheplere göre haramdır. Suudi Arabistan’da haram diye fetva vermişlerdir. Ama israf olması haramdır. Çünkü para havaya gidiyor. İsraf oradan haram. Sıhhate; kalbe, akciğere, karaciğere zararı oluyor. Kansere sebep olduğunu biliyoruz. Sigara içenlerin yüzde 80- 90’ının kanser olduğunu biliyoruz. Sıhhatine suikast etmesi de haramdır. O bakımdan doğru olmuyor. Haramlık tarafı kuvvet kazanıyor. İçenleri Allah yakın zamanda kurtarsın. Hatta hemen kurtarsın. Yanınızda varsa dışarıda çöp tenekesine atın, içmeyin! 475 6. Soru: Haram ile mekruhun arasında fark nedir; bize açıklama yapar mısınız? Sigara içmek mekruh dedik ya. her halde o bakımdan soruluyor. Haram; yapılmaması gerektiği Kur’an-ı Kerimle, şer’î delil ile kesin olarak belli olan şeydir. Kesin olarak belli ki, dinde bunun yapılmaması lâzım; ona haram derler. Mekruh; Peygamber SAS Efendimiz’in hadis-i şeriflerine uygun olmayan, yapılmaması uygun olan, sünnete aykırı şeylere mekruh denir. Mekruh iki çeşittir: Kerahat-ı tahrimiye harama yakındır, kuvvetli bir mekruhtur, yani yapılmaması uygun olan çirkin bir şey. Bir de kerahat-ı tenzihiye vardır, o biraz daha hafiftir ama; yine mekruhtur. Tabii haramı işlemek çok büyük suçtur. Mekruhta çeşitli ulemanın farklı fikirleri olduğundan, orada hüküm biraz daha yumuşaktır ama; yine doğru olmayan bir şeydir. Hani insan trafikte bazen elli dolar ceza yiyor, bazen daha çok, yüz elli dolar filân oluyor. Meselâ Suudi Arabistan’da kırmızı ışıkta geçmek dokuz yüz riyal cezaymış, bir hafta hapismiş, arabaya da el koymakmış. O zaman o delikanlılar, isterse kırmızı da geçsin! Polis yakaladı mı, orada bir hapis cezası yiyor. Yâni, cezaların farklı olması gibi. Tabii bu cezalar idam cezası gibi değil, müebbed hapis gibi değil ama, ceza işte. Mekruh da doğru olmayan bir şey ama, haram kadar ağır bir suç değil; biraz daha hafif bir şey. Tütün için, benim elimdeki vesîkada, dört mezhebin kadısı, hepsi haramdır demiş. Bugün Suudi Arabistan’da da hâlâ haram diyorlar. Ama sigara içilen ülkelerde alimler biraz taviz mi vermişler, nereden ruhsat buldular bilmiyorum. Bir kere, israf olduğu için haram diyorlar; israf çünkü, faydası yok. İkincisi; sıhhate muzır olduğu için haram diyorlar. Daha başka deliller getiriyorlar. Kimisi de bir bahane buluyor. Tabii sakınmak lâzım, içmemek lâzım!.. 476 Muhterem kardeşlerim, içinizde içenler varsa, bunu bırakması lâzım. Tıbbî bakımdan çok büyük mahzuru var. “Siz kendinizi öldürüyorsunuz ama, yavaş yavaş öldürüyorsunuz!” diye yazıyor levhalarda... Yavaş yavaş ölüme gidiyorsunuz, kendinizi zehirliyorsunuz. Çünkü bunun akciğeri doldurduğu, kanser yaptığı, damarlarda kolestrol biriktirdiği, damar sertliğine yol açtığı kesin. Sıhhate zararlı... Allah size sıhhati, vücudu emanet vermiş; ona hıyanet etmiş oluyorsunuz; bu bakımdan doğru değil. Dînî bakımdan da haram diyen alimler var, mekruh diyen alimler var, kerahet-i tahrimiye ile mekruh diyenler var... Ne olursa olsun, doğru olmayan bir şeydir, içilmemesi lâzım! “—Alıştım?” Alıştıysan da bırak! Ben günde iki paket içerken bırakmış kimseler biliyorum. Tabii, küçükken alışılıyor. Delikanlılık zamanında, insanın başında kavak yelleri estiği zamanlarda sigara içmek büyüklük gibi geliyor delikanlılara... Delikanlı oldum artık diye köşe başlarında zincir sallayıp, sigara tüttürmek delikanlılık alameti sayılıyor. Alışılıyor, alışıldıktan sonra da bırakılmıyor. “—Sinirlendim, yak bir sigara!” “—Üzüldüm, yak bir sigara!” “—Karnım açıktı, yak bir sigara!” “—Karnım doydu, yak bir sigara!” Yanlış bir şey tabii, gidiyor. Bunun bırakılması lâzım; hem dînî bakımdan, hem tıbbî bakımdan... k. Vakıf Malı Soru: Benim bir gecekondum vardı, müteahhide verdik. Buranın bir kısmı vakıflarındı, buradan belediye almış, belediyeden de babam almıştı. Babam öldü, bina bitmek üzere, bana bir günah olur mu? Ne yapmalıyım? Vakıf malını almak büyük vebaldir. Fakat Türkiye’de ne hükümet vakıf mallarını korumuştur ne Vakıflar Genel Müdürlüğü korumuştur ne de halk “Vakıf malıdır.” diye 477 alınmasından çekinmiştir. Öyle olmuştur ki vakıf malları satılığa çıkmıştır, gayrimüslimler almıştır; Ermeniler, yahudiler almıştır. Bugün bazı camilerin dükkânları var; Nur-u Osmaniye camisinin etrafında camiyle beraber yapılmış, caminin vakfı olan yerler var. Yahudi, Ermeni almış, sonra “Hükümet bizim elimizden alır.” diye götürmüş, kiliseye bağışlamış. Böylece müslümanın malı kilisenin eline geçmiştir. Bu büyük bir felâkettir, dinsizliktir, çok büyük haksızlıktır. Çünkü o malın sahibi malının şöyle kullanılmasını istemiş, vakfetmiş. Bunu niye değiştiriyorsun? Hırsızlıktır. O vakfı gayesinden aykırı bir şekilde kullanmak hırsızlıktır. Almak da doğru değildir, kullanmak da doğru değildir; vebaldir. Tabii şimdi belediye almış; satan da günahtadır, alan da günahtadır. Sonra belediye malı olduğu için belediyeden bu almış. Belediyeler özellikle vakıf mallarına dalıyorlar, balıklama atlayıp dalıyorlar, “Vakıf mallarının sahibi yok!” diye yağmalıyorlar, “Kendilerine gelir olsun.” diye satıyorlar. O da büyük günahtır, o da vakfeden kimseye hıyanettir, tarihe hıyanettir, kanunsuzluktur. Bu, devletin yaptığı kanunsuzluktur. Bunu milletvekillerinin dile getirmesi lâzım. Vakıf olan her şeyin vakfın gayesine uygun çalıştırılması lâzım. Yoksa, demek ki nizam yok, eşkıyalık var, demektir. O zaman devlet eşkıyalık yapıyor, demektir. Ancak vakfedenin; “Şöyle olmazsa böyle olabilir, böyle olmazsa şöyle olabilir.” diye müsaade ettiği şeyler yapılabilir. Eğer devlet İslâm devletiyse, belki başka kararlar alabilir; “Şurada şu şöyle olmuyor. Vakfeden de sağ olsaydı belki şöyle yapardı.” diyebilir ama bu şekilde alınması, satılması uygun değildir. Şimdi alınmış, satılmış. Bazen de müslümanlar bakıyorlar ki mal gayrimüslime gidecek, almışlar; ondan sonra tekrar vakıflara, özel vakıflara, şimdiki yeni vakıflara vermişler. Vakıflara dikkat etmek lâzım. Bu kardeşimizin alınmış o kadar yeri, bir yerden yine vakfetmesi lâzım ya da bu binanın o kadar kısmını ne kadar yeri vakıfsa 478 vakfetmesi lâzım. Zor işler bunlar; Allah insanı böyle veballi işlere bulaştırmasın… İşi rast gitmez, çocuğu hasta olur, vücudu rahatsız olur; dünyası zarara uğrar, ahireti zarara uğrar. Çünkü kökünde böyle şeyler vardır. l. Fotoğraf Çektirmek 1. Soru: Özellikle küçük çocuklar için hatıra resmi çektirmekte bir sakınca var mıdır? Resim çektirme konusunda alimlerimiz çeşitli fikirler beyan etmişlerdir. Resmin çekilmesinden kaçınanlar vardır, uygun görmeyenler vardır. Ancak, “Vesikalık resim pasaport için, hacca gitmek için, tapu için lâzım oluyor. Ne yapalım, mecburiyettir. O kadarı olabilir. Ondan fazlası caiz değildir!” diyenler vardır. Suud’da veyahut Mısır’da bazı alimler de diyorlar ki: “—Fotoğraf, tabiattaki ışıkların fotoğraf kâğıdına mercekten geçip aksetmesiyle çekilmiş oluyor. Binâen aleyh mevcut bir şeyi alıyor, tespit ediyor. Bu, hadis-i şerifte bildirilen yasak tasvir değildir, resim yapma değildir. Kendi eliyle yapmıyor. Sadece ışıkları tespit ediyor. Binâen aleyh bunda mahzur yoktur.” Fakat boy resimleri, düğün resimleri, gelin resimleri, çıplak resimler vs. o kadar da serbest bir şey değil! İlim için lâzım, mimarî için lâzım, sanat için gerekli vs. Mecburiyet olan yerler ayrı. Takvâ yolunu tutarak mümkün olduğu kadar sakınmak iyi olur. 2. Soru: Resim çekilip albümde saklanması caiz midir? Resim çektirmek konusunda çeşitli kaviller var. Meselâ, Suudi Arabistan’da resim çektirmezler. Harem-i Şerif’e fotoğraf makinesi sokturmazlar. Fotoğrafçıları kovarlar ama fotoğraf 479 makinesini satarlar; yasak değil! Bazıları; “Fotoğraf ışıkların kâğıt üzerine aksidir. Suya nasıl aksediyor, gözümüzün arkasına nasıl geliyor, onun gibi bir şeydir; bunda bir mahzur yoktur.” Diyorlar. Çünkü burada tasvir yok, doğrudan doğruya ışıkların oraya tesir etmesi var. Yalnız boy resimleri; “Bu benim babamdı, bu benim dedemdi.” caiz görülmemiş. Çünkü burada hürmete, hürmetten daha sapık şeylere doğru gidişler olmuş, tarih boyunca... Onun için böyle resimlere, suretlere yasak konulmuş. Ev resmi çekersin, fotoğrafsız olmaz; Yirminci Yüzyıl’da gazeteler, mecmualar, mimarlık, mühendislik, birçok ilimler, her şey fotoğrafla gidiyor. Yazma eserlerin fotoğrafı çekiliyor, fotoğraf caiz. Ama bir insanın boy resmi, pek uygun olmuyor, uygun görmüyorlar. Bu kadar anlatalım. Uzundu da esas itibariyle böyle bilin. 3. Soru: Resim çekinmek haram mıdır? Evde albümde saklamak olur mu? Resim çekinmek haram değildir. Din alimlerinden bazıları bunun aleyhinde bulunuyorlar. Meselâ Mekke’de, Harem-i Şerif’e fotoğraf makinesi sokturmazlar, resim çektirtmezler. Ama kendileri çekerler, dağıtırlar; Mekke’nin resmi, Kâbe’nin resmi, Ramazan’da secde hâlinde insanların resmi, duvarlarda görüyoruz. Onlar çekiyor, resmen televizyonlarında kendi adamlarına çektirtiyorlar. Belki şundan: Devlet müsaade ediyor; Harem’i idare eden diyânet mensupları doğru görmüyorlar. O yaptırmamaya çalışıyor ama elinden gelmeyince, herkese de engel olamıyor, diyebiliriz. Belki bu konunun ihtilaflı olmasının sebebi şudur: Resim yapmak ve heykel yapmak İslâm’da haramdır. Heykel kesinlikle haramdır. Resimde de canlı insan resmi, hayvan resmi yapmak konusunda haramlık vardır. Çiçek yaparsa haram değildir. Meselâ, bir manzara resmi yaparsa, o haram değildir. 480 Neden? O yaptığı canlı hayvanın sureti için Allah âhirette o ressama veya heykeltıraşa; “Onu yaptın, haydi canını da ver bakayım!” diyecek, azaplandıracak diye, bildiriliyor. Onun için suret yapmak, heykel yapmak haram olduğundan “Fotoğraf da haram mı?” denilmiş. Bazıları buna karşı diyorlar ki: “Fotoğraf makinesi resim yapmak gibi değildir. Fotoğraf makinesinde mercekten ışık geçiyor, Allah’ın yarattığı ışık kağıdın üstüne aksediyor, orada tesir bırakıyor. Binâen aleyh, bu akstir; havuza, aynaya ışınların aks etmesi gibidir, mahzuru yoktur.” Bu uzun münâkaşalardan sonra bizim görüşümüze gelelim: Bugün fizikte, kimyada, biyolojide, tıpta vesairede resmin, fotoğrafların önemi çok artmıştır. Tedavide önemi vardır, ilimde önemi vardır. Onun için resmin hepsi haram değildir. Ama insan resmi olup da sağ olsa, şu kadar miktarı yaşayabilecek şekilde boy resmi gibi olursa, o doğru değildir. Çünkü ecdâdına hürmetten, bazı kimselere sevgiden saygıdan yavaş yavaş onlara tapınmaya doğru gitmiştir tarih boyunca insanlar. Böyle bir durumu engellemek için İslâm bunu uygun görmüyor. Binâen aleyh, boy resimleri, insan resimleri, elle yapılanlar tehlikelidir, günah olma ihtimali vardır. Fotoğraflar ihtilaflıdır. “Akistir” diyenler “mahzuru yoktur” demiş oluyor. Akis de olsa yine tapınmaya, hürmete doğru götürebilir diye, “mahzur vardır” diyenler oluyor. Binânen aleyh, mümkün olduğu kadar, ihtiyaç yoksa yapmamaya çalışmalıdır. “Belki mahzurludur” diye sakınmak ihtiyata uygundur. Ama tamamen fotoğraftan da insanları soyutlayamayız çünkü ilim; tabiat ilimleri, biyoloji, fizik, kimya fotoğraf üzerine dönüyor. Tapu muameleleri ve saire bir sürü işlemlerde mecburiyet oluyor. Mecburiyet olan yerlerde müsaade olur. İslâm’ın genel kâidesi böyledir. Evde albümde saklamak, tabii duvara asmaktan iyidir. Duvara asarsan; “Bu benim babamdı, dedemdi... Bu benim karımla düğün 481 günü çektiğim resimdi...” Karı koca resmini koyuyor. Olmaz. Mesela kadın açıkken resmini çekmişse, saçı görünüyorsa o resim dünyada mevcut olduğu müddetçe —kadın ölse gitse bile— onun cezası ona gelir. Çekilen resim bir kere haram bir şekilde olmamalı. Haram yerleri, saçları, göğüsleri, kolları filan görülecek gibi olmamalı. İkincisi de, boy resimlerini asmak doğru değildir. 4. Soru: Resim çektirmek ve resmi saklamakta herhangi bir sakınca var mı? Bu tereddütten dolayı, hacda kendisi herhangi bir resim bile çektirmemiş. Mahzur var diyenler olduğu gibi, resim sadece tabiattaki ışıkların fotoğraf kâğıdına mercekten geçip aksetmesidir. Binâen aleyh hadis-i şerifte bildirilen şey değildir diye câiz görenler de vardır. Bu meseleyi alimler incelemişler. Burada resmin cinsinin de tabii önemi var, kullanılış amacının da önemi var. Resim çektirmek tamamen yasaklansa, hacca gidemeyecek adam. Hacca gitmiş gelmiş, yani pasaportları nereden, ne yaptı? Nüfus kâğıdı, pasaportu resimsiz mi? Bazı yerlerde mecburiyetler var, mecburiyet olan yerde; اَلضَّرُورَاتُ تُبِيحُ الْ مَحْظُورَاتَ (Ed-darûrâtu tubîhu’l-mahzûrât) “Zaruretler mahzurları bertaraf eder, onun yapılmasına müsaade kapısı açar.” kaidesi vardır. Tabii bu işi de çığırından çıkartmak doğru değildir. Duvarlara asmak doğru değildir. “—Bak bu benim babamın resmi. Bu benim anamla babamın yan yana resmi. Düğün günü çektikleri resim. Bu benim hocamın resmi…” Olmaz öyle şey! Zaruret miktarı zaruri işlerde lâzım. Fotoğraf 482 makinesi bir takım tesbitler yapıyor. Mimar için gerekli, şart. Bu resmi, bu binayı çekecek, trak burasını çekecek, bir makale için, bilim adamı için gerekli tamam. Bunun bir mahzuru yoktur ama böyle almak, büyütmek, odaya asmak, ve saire; o da câiz değildir, uygun değildir. Bazıları şöyle bir şey söylemişler; eski alimlerden yani 40-50 yıl önce yazı yazan profesörlerden birisi diyor ki; “Canlı olsa, yaşaması mümkün olmayan bir parçanın resmini çekmek caizdir. Mesela vesikalık caizdir, çünkü bu kadar bir insan, kesilse buradan yaşamaz. Binâen aleyh caizdir ama, boy olursa câiz değildir.” demişler. Özetlemek gerekirse; zaruri haller vardır, ilmî mecburiyetler vardır, tıpta, mimarlıkta, çeşitli haritacılıkta ve sâirede lâzımdır. Böyle bilimsel amaçlarla faydalı istikamette fotoğraf çekilmesinin mahzuru yoktur. Bunun dışında, fotoğrafın az çok bir mahzuru olduğunu bilip de ihtiyatlı davranmak da gerekir. Çünkü böyle bu benim anamdı, bu benim dedemdi, bilmem ne diye duvarlara asarak, sonra zamanla gittikçe ona hürmet etmek suretiyle iş çığırından çıkabiliyor. Eski ümmetler böyle bir zamanki babalarının, bir zamanki kahramanlarının, komutanlarının resimlerini sonunda put edinmişler, karşısında tapınmaya başlamışlar; bu bakımdan uygun olmuyor. Ölçülü bir müsaade var, ihtiyatlı davranmak lâzım diyebiliriz. 5. Soru: İslâmî gazete alıyorum, resmi var. Mahzuru var mı? İçinde resim olan eve melek girmiyor. Timsal olan, heykel olan ve resim olan eve melek girmiyor. Peygamber Efendimiz’in kendi hanımları bir resimli perde asmışlar da duvara, onu bile sinirlenip kaldırtmış. Evde resim olmayacak. Kibrit kutusunda resim olurmuş. Kibrit çarşıya eskiden İngiltere’den filan gelirmiş. Dedelerimiz çarşıdan eve getirdikleri zaman, üstündeki resmi kazıyıp öyle eve sokarlarmış. Resim 483 olmayacak. Ya o gazetelere söyleyin resim koymasınlar, ya da resmini katlayın, kapatın görünmesin. Resim hakkında böyle bir emir var. 6. Soru: Resim olan bir yere melek girmez. Bir evde resim olsa kirâmen katibîn melekleri de girmez mi? Onların sevap ve günahları nasıl yazılır? “Resim olan yere melek girmez!” derken, “Rahmet melekleri girmez!” demek istenir; azap melekleri girer. Oradaki melekten kasıt rahmet melekleri, rahmet getiren melekler; “Kula iyilik getiren, hayır getiren rahmet melekleri girmez.” demektir. Kirâmen Kâtibîn kişinin yanında dolaşır, her yerde bulunur; sevaplarını, günahlarını yazarlar. Ayrıca insanın vücudunda bulunan 360 tane melek vardır. O melekler ondan ayrılmazlar. Âzâlarını korurlar, vazifelerini yaparlar. O melekler ondan ayrılmazlar. “Rahmet melekleri gelmez, ev rahmete ermez, evde rahmet âsârı görülmez.” demektir. Yoksa, günah işlediği zaman azap meleği gelir. Eceli gelmişse Azrail AS gelir, diğer melekler gelir, vazifeli olanlar gelir. m. Bıyık Boyama 1. Soru: Bıyık boyamanın bir mahzuru var mıdır, abdeste mânî olur mu?.. Abdeste mânî olmaz ama, bıyık boyamak uygun görülmemiştir. Sadece savaşta, “Bak bunlar ihtiyar, ak sakallı adamlar!” demesinler diye, genç görünmek için, boyamaya müsaade olmuştur. 2. Soru: Kına kullanmanın erkekler bakımından hükmü nedir; bu 484 hususta hadis-i şerif var mı?.. Erkeğin süslenmek amacıyla kına kullanması, hadis-i şerifte “Lût kavminin kötü adetlerindendir.” diye geçiyor. Lût kavminin bazı böyle lâubâlîlikleri vardır. Meselâ, mecliste oturdukları zaman çakıl taşlarını fiske ile sağa sola atarlarmış. Hafiflik yâni, iyi şey değil... “Islık çalmak, yaka bağır açık gezmek, paçaları yukarı kaldırılıp, dizler bacaklar açık çarşıda yürümek ve bir de kına yakmak...” diye o hadis-i şerifte geçiyor. Ama hastalığa karşı, tıbbî bir maksatla kullanılabilir. n. Arazi Gasbı Soru: Bir şahsın güzel arsasına haksız olarak el atanın durumu nedir? Arsa ister güzel olsun ister çirkin olsun, bir başkasının malına el atmak haramdır. “—Kim zulmen bir başkasının arazisinden bir karış yer alırsa, cehennemden bir karış arazi almış demektir.” diyor Peygamber Efendimiz. Hatta değil arsayı almak, bir başkasının arsasından arsa sahibinin izni olmadan o arsanın bir ucundan öbür tarafına geçilmez bile, muhterem kardeşlerim. İslâm mülkiyete çok önem vermiştir. Gasbeden cehennemde ateşten bir şey almış oluyor. o. Satranç 1. Soru: Semtimizde bulunan şuurlanmamış bazı gençleri kendi safımıza çekmek için iyi bir niyetle bir kulüp açıp buraya satranç takımları, bilardo gibi onları köşe başlarından çekecek oyunlar koymayı düşünüyoruz. Bu yaptığımız iş caiz midir? Satranç ve 485 bilardo hakkında dinimiz ne buyurmaktadır? Peygamber Efendimiz hadis-i şeriflerde yasaklamıştır. Böyle bir şey yapmak uygun olmaz. Hadis-i şerifte geçer. “Satranç oynamak” diye tasrih edilmiş, açıkça beyan edilmiştir ki uygun değildir. Çekecekse, oraya mesela bir bilgisayar koyup “Bilgisayar eğitimi yapıyorum veya lisan eğitimi yapıyorum veya başka şey yapıyorum.” diye başka bir şeyle çeksin. Öteki insanları çekmek için, doğru olmayan bir şeyi oraya koyup da, dinimizden taviz vermesi olmaz. 2. Soru: Futbol topunun dinimizdeki yeri nedir? Yasakları var mıdır? Varsa nelerdir? Futbol vakit öldürmek, boşa vakit geçirmek bâbında belki uygun olmayabilir. Ama İslâm’da spor vardır. Bedeni yetiştirmek, geliştirmek ve bedenî kabiliyetleri ilerletmek bakımından yapılan sporlar teşvik edilmiştir. Cihada askerî amaçlı faydası olacak şeyleri yapmak uygun olabilir. p. Bazı Gıdalar 1. Soru: “Beyaz peynirin mayasına şu katılıyor bu katılıyor...” diye iddia var. Bu konuda mâlumat verir misiniz? Ne katılırsa katılsın, mahzuru olmuyor. Peygamber Efendimiz’e söylemişler: “Şam’dan gelen peynirin mayası şöyle yapılıyor.” Mahzur görmemiş, o peyniri yemiş. Çünkü mayalandıktan sonra madde tabiatını değiştiriyor. Tabiatını değiştirince mahzuru olmaz. Onun için rahatlıkla beyaz peyniri yiyebilirsiniz. Tabii her işimizi yeniden düzeltmemiz lâzım. Gıdalarımızı da 486 en temiz tarzda kendimiz imal edersek daha iyi olur. Ama imal edemiyoruz, mevcut beyaz peyniri yiyebilir miyiz? Yiyebiliriz. “Mayası şöyle böyle...” Mahzuru yok. Efendimiz yemiş. 2. Soru: Birtakım müslüman kardeşlerimiz peynir mayalarının şüpheli olduğunu, zeytinlerin kuyularda muhafaza edildiğini, murdar olduğunu, yenilemeyeceğini söylüyorlar. Bunlara kulak verip yiyeceklerden bu şekilde sakınmak gerekli midir? Hayır. Peygamber Efendimiz’e Şam’dan peynir getirdiler ve yerken dediler ki: “—Yâ Rasûlallah, bunun mayası şöyledir böyledir.” Efendimiz ona itibar etmedi, yedi. Çünkü maya başka, peynir başka! Maya bir şeyi oluşturuyor. Peynir bir başka madde hâline geliyor. Buna istihâle derler. Bir halden bir başka hale geçtiği için temiz oluyor. Zeytinin salamura yapılması, suda ıslatılması caizdir ve haram değildir. Böyle bir zeytin yenilebilir. “Acaba bunun kuyusunun içine bir şey düştü mü, murdar oldu mu, olmadı mı?” diye düşünülmez. Esasen helâl olan bir şeyin, bir delil olmadıkça, helalliği devam eder. Onun için rahatlıkla zeytin yiyebilirsiniz, peynir yiyebilirsiniz. Tabii her gıda için söylüyorum: Tanıdığınız yerden alın! Temiz kişiden alın! Ekmeğin bile içinden çuval parçası çıkıyor, hamamböceği çıkıyor bilmem ne çıkıyor! Ekmek helal ama, dikkat edilmediği zaman bir şeyler olabiliyor. Temiz gıda almaya dikkat edin! İki gün önce bir arkadaşımız çok güzel bir şeyler anlattı: Avrupa’da bir sergiyi geziyormuş. Patatesler varmış. Şu patates şu fiyata, şu patates şu fiyata… İri güzel patatesler… Ama kenarda yamru yumru, kötü görünüşlü, ufacık tefecik patatesler; fiyatı iki misli, üç misli fazla! “—Yahu bu niye böyle?” demiş, sormuş. Demişler ki; 487 “—Bu hiçbir kimyevî madde katılmadan, gübreleme vs. yapmadan doğrudan doğruya tabii toprakta büyümüş bir patates de, bunun fiyatı onun için böyle yüksektir.” “—Biz de memlekette böyle yapmak istiyoruz, yapabilir miyiz?” “—Yaparsınız. 200 dönüm arazi alacaksınız, üç sene bekleteceksiniz. Nadas olacak. Otlar bitecek. İçinde bir şeyler varsa geçecek gidecek. Ondan sonra biz geleceğiz, muhtelif yerlerinden toprak nümunesi alacağız. İnceleyeceğiz: ‘Evet, içinde hiç kimyevî madde kalmamış!’ diyeceğiz. Onu dedikten sonra size bir sertifika vereceğiz. Orada ektiğiniz şeyleri biz alırız, biz satarız. Parasını da veririz. Ama böyle bir tedbir şart!” demişler. Ben de eskiden beri hep düşünürüm. Bu kimyevî hormonlar, ilaçlar meyveleri korumak için üstüne sürülen parafinler vs. Bunların bir kısmı ve meyvenin bizzat içinde, sebzenin bizzat içinde, ağır metaller civa vs. suyundan filan geçebiliyor. Bunlar sıhhate zararlı oluyor. Her şeyin tabiisini bulmaya, tanıdık bir yerden almaya gayret edin! Önüme bal getiriyorlar. Kur’ân-ı Kerîm; Fîhi’ş-şifâu li’n-nâsi, “Balda şifa vardır.” diyor. Amennâ ve saddaknâ! Fakat balın da hangi mevsimde hangi yerde hangi çiçekten alındığını bilmek, tahkik etmek lâzım. Zehirli ballar oluyor; yiyen ölüyor, ölebilir. Tanıdık bir yerden alacak. Hangi çiçekten yapıldığını, hangi mevsimde alındığını bilecek. Balın kıymeti öyle anlaşılıyor. Her şeye dikkat etmek gerekiyor. 3. Soru; Balıkçıların durumu malum, çoğu namaz kılmıyor, acaba biz onların tuttuğu balıkları yiyebilir miyiz? Yiyebilirler, balık tutmak helal, deniz avı helaldir, mahzuru yoktur. 4. Soru: Kızılbaşların kestikleri hayvanın eti yenir mi? 488 Onun itikadî durumuna göre, kızılbaşlığının renginin koyuluğuna göre değişir. Şunu demek istiyorum, latife bir tarafa bırakılırsa; mü’min olanın kestiği yenilir, kâfir durumuna düşmüşse kâfirin kestiği yenmiyor. Kur’an’ı, Peygamber Efendimiz’i vesaireyi inkâr etmişse, kâfir durumuna düşmüşse yenmiyor. Kendisi umumî hükme kâfirin kestiği yenmez hükmüne ister istemez girmiş oluyor. 5. Soru: Üniversitede okuyoruz. Okulda verilen yemeklerin kaynağını, nasıl hazırlandığını bilmiyoruz. Bu yemekleri yememiz uygun olur mu? “Bi’smi’llâhi’r-rahmâni’r-rahîm” dersiniz, yersiniz. Memleketimizde genellikle helâl gıdalar vardır; domuz vs. yoktur. Bir eşyada ilk hatıra gelen, temizlik ve paklıktır. Eşyada aslolan tahârettir. Bir kayıtlayıcı şart olmadığı takdirde, bir meselede de asıl hüküm mübah olmasıdır. Onun için, “Etleri inşaallah Et-Balık’ta besmeleyle kesilmiştir. Yağı domuz yağı değildir.” diye düşünürsünüz. Besmele çeker, yersiniz. Vesvese etmeye lüzum yok... Ama bir taraftan da araştırma yapabilirsiniz. 6. Soru: Helâl olan hayvanların sakatatlarından bazılarının mekruh olduğu söyleniyor, doğru mu? Helâl olan hayvanların dalağı yenilir, mahzur yoktur çünkü Peygamber Efendimiz’in hadis-i şerifi vardır; “Kanlı olmasına rağmen iki şey size helal kılındı, birisi dalak, birisi ciğer.” denmiştir. Böbrek yenilir, mahzuru yoktur. Bir tek koç yumurtasını mekruh, mahzurlu görmüşlerdir, ötekiler normal. İşkembe yenilir biliyorsunuz. İşkembe yenilir, ciğer yenilir, akciğer karaciğer, böbrek, dalak. 489 Başka? Baş, yürek, mumbar, o bağırsağın temizlendikten sonra dolması, ve sairesi mahzuru yoktur. 7. Soru: Midye yemek caiz midir? Denizden hangi ürünleri yemek caiz değildir? Bizim mezhebimize göre balık şeklindeki deniz varlıkları; bildiğimiz şekilde, balık şeklinde olan deniz varlıkları yenilir. Bunun dışındaki karides, midye, ahtapot, istiridye, yengeç gibi başka türlü olup balığa benzemeyen, kabuklu veya başka türlü deniz mahlûklarını yemek kerahat-i tahrîmiyye ile mekruhtur. Yani kuvvetli bir mekruhluğu var. Başka bazı mezheplerde: أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعاً لَّكُمْ وَلِلسَّيَّارَةِ )المائدة٩٦:( (Uhille lehüm saydü’l-bahri ve taâmühû metâan leküm ve li’sseyyâre) [Hem size, hem de yolculara fayda olmak üzere (faydalanmanız için), deniz avı yapmak ve onu yemek size helâl kılındı.] (Maide, 5/96) ayet-i kerimesinden çıkararak “Denizden çıkan bütün mahsuller mekruh olmadan caizdir, yenilebilir.” diyenler de olmuş. Bizim Hanefî mezhebinde kerahat-i tahrîmiyye ile mekruhtur. 8. Soru: Helalliği veya haramlığı kesin olarak bilinmeyen bir maddeyi yemenin hükmü nedir? Hadîs-i şerîfte Peygamber Efendimiz buyuruyor ki; “—Sınırda gezen yasak olan yere düşebilir.” Onun için şüphelilerden kaçmak verâ duygusudur, dervişin şanındandır. Şüpheliden kaçınacak. Sahâbe-i kirâm diyorlar ki; “Biz harama düşmek korkusundan nice helalleri bile terk 490 ederdik.” Sahabenin ahlâkı böyledir. Aldırmayan, haram mı helal mi nedir bilmeden yaşayanlar bir gün paddadak günahı işlerler, cezasını çekerler. O bakımdan dikkat etmek uygun olur. Ya da gidip hükmünü öğrenecek, soracak. “Dur bir sorayım, öğreneyim, öyle…” diyecek. r. Günah İşlenen Yerlere Gitmemek Soru: Hocam, mâlumunuz İngiltere’de yaşıyoruz. Burada en büyük eğlence ve şeytanın tuzağı, vakit geçirme yeri bir tür ırmak üzerine kurulan ve adına boat -yani gemi- denilen bir disko-bar türüdür. Bazı dervişler maalesef buralarda sık sık görülüyor. Bu kişiler, dervişler kendilerini avutmak için “Biz içki içmiyoruz.” gibi sözler söylüyorlar. Bunun yanında kadınların kendileriyle olan yakınlıkları ise bazen sabaha kadar sürüyor, umursanmıyor. Bu konuda görüşlerinizi bildirirseniz memnun oluruz. Günahların çeşitleri çoktur. Mü’min bir insan günahlı yerlere yanaşmaz. Hatta günahkâr insanların yanına bile pek yanaşmak doğru değildir. Onlardan uzak durmayı dinimiz, Kur’an-ı Kerim emrediyor. Hatta bir yerde otururken orada bir günah işlenmeye başlanırsa, Kur’an-ı Kerim’de buyuruluyor ki: فًَلَ تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرٰى مَعَ الْقَوْمِ الظَّ الِمِينَ )األنعام٦٨:( (Felâ tek’ud ba’de’z-zikrâ mea’l-kavmi’z-zàlimîn) “Hatırladıktan sonra kalk, artık o günah işleyen zalimlerle beraber oturma!” (En’am, 6/68) Hatta daha olağan bir misal söyleyeyim: Şöyle bir toplantıda insanlar oturuyor. Tamam, güzel oturuyorlar. Birisini gıybet etmeye başladılar. Orada olmayan birisi... “Ali efendi, Veli efendi, falanca işte şöyle yaptı, böyle yaptı…” kötülüyorlar. Peygamber Efendimiz diyor ki: 491 “—Bir toplantıda, olmayan bir kimse kötülenirse o kimseye yardımcı olun, onu savunun! Gıybeti yapan kimseye de engel olun!” Yani, “‘Konuşmayın, etmeyin, gıybeti bırakın!’ deyin.” diyor, iki vazife yüklüyor. Olmayanı savunmak; olanların da bu günahı yapmasını, söylemesini durdurmak. (Ve kum anhu) “Ondan sonra orada durma, kalk artık.” diyor. Yani orada durmayı da hoş görmüyor. Demek ki, gıybet edilen bir yerde bile durmayıp kalkmak gerekiyor, muhterem kardeşlerim. Günahlı yerlere de gitmemek iyidir. Âyet-i kerîmede nasıl buyuruluyor; وَالَ تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمْ النَّ ارُ )هود١١٣:( (Ve lâ terkenû ile’llezîne zalemû fetemessehümü’n-nâr) “Zulmeden, yani günah işleyen insanlara meyletmeyin, onların yanında bulunmayın, onların safında bulunmayın, sonra size de cehennem ateşi dokunur.” (Hud, 11/113) Onun için, günahlı yerlere gitmemek lâzım, yanaşmamak lâzım. Günahlı insanlardan uzaklaşıp, sevaplı insanlara yanaşmak lâzım. Kendisini öyle insanların yanına atmak lâzım. Okyanusta çırpınan bir insanın kayık bulmuş gibi, bir ada bulmuş gibi kendisini oraya atması lâzım, günahlı yerlerden uzak durması lâzım. “—Ben katılmıyorum. Ben içmiyorum…” Bugün içmezsin de yarın şeytan seni kandırır, içersin. En iyisi bulunmamak. Bugün paçayı kurtarırsın, yarın dayanamazsın. Onun için, en iyisi öyle yerlere gitmemek. Bir de Peygamber Efendimiz Semud kavminin, Sàlih AS’ın kavminin helâk olduğu yere gelince askerlerine, ordusuna: “—Buradan hızlı geçin! Buraya Allah’ın gazabı yağmıştır, burada fazla durmayın!” dedi. Eskiden Allah’ın gazabının yağmış olduğu bir yerde bile yavaş yavaş gitmeyi uygun görmedi, “Buradan hızlı geçin!” dedi.
Onun için, Allah’ın gazabının yağacağı, sevmediği yerlere gitmemeye çalışmak lâzım. En akıllıca iş iyi arkadaş seçmektir, iyi yerlere gitmektir. s. Günümüzde Hakimlik 1. Soru: Günümüz hakimlerinin karar vermesi nasıl olacak? Bir çok kanunlar İslâm’a aykırı... Bu durumda hakimin işi iyice zorlaşmaktadır. Bizi aydınlatırsanız, memnun oluruz. “Allah’ın emrettiği ahkâmı uygulamayan, onunla hükmetmeyenler kâfirdir, zâlimdir, fâsıktır.” diye Kur’an-ı Kerim’de ayet-i kerimeler vardır. Allah’ın hükmünü icra edecek! Hakimlik yalnız mahkemede hakimlik değildir, iki insanı arasında hakem olmak da bir hakimliktir. Orada da hakkı söylemesi lâzım! Orada hür olarak söyleyebilir insan... Bir de bugün dindar kardeşlerimiz var; hukuk fakültesinde okuyorlar, hakim oluyorlar, savcı oluyorlar, avukat oluyorlar... 493 Onlar da, müslümanların problemlerinde onlara yardımcı olmağa çalışmak niyetiyle olunca, iyi niyetle ecir sevap kazanırlar. 2. Soru: Fatih döneminde kanun haline gelen kardeş katli şeriate uygun mudur? Kanun haline geldiği münakaşalıdır. Şeriata uygun değildir. Kimsenin suçu olmayan bir kimseyi öldürmeye hakkı yoktur. Suç teşekkül etmeden, suç olacak vehmiyle adam öldürmek şeriatta yoktur. O bakımdan doğru bir iş değildir t. Büyü Bozmak Soru: İslâm’da büyü yapmak ve büyü bozmak var mı? Para karşılığı bu hocalara gitmek caiz mi? Karı koca arası bozuldu mu hemen “büyü yapmışlar” denmektedir. Eğer büyü varsa yurt dışındaki insana tesir eder mi? İslâm’da büyü ve sihir olduğuna dair rivayetler vardır. Yani “Böyle bir şey olabiliyor, tesiri olabiliyor.” diye rivayetler var. Bunlara karşı çare olarak; Kul eûzü bi-rabbi’l-felak, Kul eûzü birabbi’nnâs, Kul huva’llàhu ehad sûreleri okunursa o büyülerin tesiri olmadığı bildiriliyor. Para karşılığında hocalara gitmek doğru değildir. Allah’a sığınan insanlara şeytanın, cinin ve sâirenin tesiri olmaz. Allah’a tevekkül edersiniz, Kur’ân-ı Kerîm okursunuz, Âyete’l-kürsî’yi okursunuz, Kul huvallah, Kul eûzü bi-rabbi’l-felak, Kul eûzü birabbi’nnâs’ı okursunuz. Sakın öyle hocalara gitmeyin, tavsiye etmem. Hele para karşılığında olunca hiç olmaz. Olmadığı da ortada… u. Boza İçmek 494 Soru: Boza içmek haram mı? Bozanın, bugünkü bizim memleketimizde olanın mahzuru olmadığı söyleniyor. Bizim memleketin dışında bazı yerlerde bir çeşidi varmış, onlar bayağı içenin kafasını tutarmış, Mısır’da filan oluyormuş, bizde o cinsi yok. v. Seccâdede Kâbe Resmi Soru: Seccade örtüsünde Kâbe resmi var... Bunun üzerinde namaz kılınır mı? Kılınır. Kâbe resmi mahzurlu bir resim değildir. İnsan resmi olsa olmaz, hayvan resmi olsa olmaz! Tabii, sade olsa daha iyi olur; çünkü, insanın zihni her hangi bir şeye takılmaz. Düz olsa, dümdüz olsa daha güzel... Ama hiç olmazsa, Kâbe’yi hatırlatıyor. y. Cuma Günü Yasakları 2. Soru: Cuma günü cumadan önce avlanmak, yaş kesmek hakkında çeşitli şeyler söyleniyor; ne dersiniz? Cuma günü, cuma namazını tehlikeye düşürmedikten sonra, av yasağı diye bir şey yoktur. Yaş kesmek hakkında da bir şey yoktur. Bunlar hacda yasaklanan şeylerdir. Bazıları “Cuma fukaranın haccıdır.” filân diye bunları sıralıyorlar. Aslı yoktur. z. Musafaha ve El Öpme 1. Soru: Musafahanın şekli nedir? Dinimizdeki yeri, hükmü nedir? 495 Musafaha sevaplı bir iştir. Peygamber Efendimiz; “Musafaha edenin günahları, kuru ağacın yapraklarının sapır sapır döküldüğü gibi dökülür.” buyuruyor. Musafaha; eller yukarıya doğru hafifçe dua eder gibi kalkık vaziyetteyken ötekisinin elinin başparmağı ile tutunmak sureti ile iki başparmak dolanmak suretiyle, aşağı doğru yeni moda tarzda değil de yukarıya doğru biraz başparmak kavranmak suretiyle tutularak yapılır. Musafaha sevaptır, günahların dökülmesine vesiledir. Yapılması uygun olur. 2. Soru: Kardeşlerimizle musafaha yaparken, el sıkışırken sarılmak ve kafa kafaya tokuşturmak doğru mudur? Kafa kafaya tokuşturmak yok, musafaha var. O sonradan çıkmış, delikanlıların birbirlerine şakası olmuş oluyor galiba. Kafa tokuşturmak yok! Peygamber Efendimiz’e sormuşlar: “—Sarılalım mı?” 496 “—Sarılmayın!” buyurmuş. Uzak mesafeden geldiği zaman, çok büyük hasretlik olduğu zaman kucaklaşma da olabiliyor ama, Efendimiz her zaman tavsiye etmemiş. Normal olan şekil musafaha yapmaktır. 3. Soru: El öpüp alna koymanın mahzuru var mı? Bazıları diyorlar ki: “Sadece el öpülür. Bir de bunu alıp alına koymak ne oluyor?” “El öpmek olabilir.” diye söyledik. Bu bizim töremizde var... Padişahın fermanı da öpülüyor, başa konuluyor. Güneydoğu Anadolu’da bir tabir vardır: “Başım gözüm üstüne” derler. Yani “Ben buna çok itibar ediyorum, baş üstünde yeri var.” gibi bir mâna taşıyor. Hürmeti ifade eden bir [âdet] oluyor. Herhalde mahzuru yoktur. Bazıları bunların hakkında ileri geri sözler söylüyorlar. Sanki alnına koyduğu zaman ele secde ediyormuş gibi mânalar çıkartıyorlar. Öyle bir şey yok. Başım üstünde... “—Şunu şöyle yap.” “—Baş üstüne.” diyorsun. Ne demek? “—Tamam, yapacağım. Emir başımın üstünde.” demiş oluyor. Onun gibi bir mâna... 497 20. TELEVİZYON, BASIN a. Televizyon Hakkında 1. Soru: Televizyon hakkındaki görüşlerinizi öğrenebilir miyiz? Televizyon tehlikeli bir alettir. Çeşitli kanallar vardır. Dînî kanallar vardır, güzel şeyler öğreten kanallar vardır... Kötü kanallar vardır, kötü sahneler vardır. Günah olan, haram olan şeylerin görüldüğü sahneler de vardır. En iyisi, böyle bir tehlikeli aleti ben yokken çoluk çocuk filân kullanır diye eve bir kere sokmamak... Dînî kitapları okuyarak, akşamları çeşitli çalışmalar yaparak evde bir kültürel faaliyet göstererek, çoluk çocuğu yetiştirmeğe çalışmak daha iyidir. Televizyon eve girmişse, iyi programları takip etmeğe çalışmak lâzımdır. Kötü sahneleri seyretmemek lâzımdır. Ama fiiliyatta eve televizyon girdi mi, kötü sahneler de az buz seyrediliyor. Veyahut oyunlar, hainlikler olabiliyor. Ankara’da başımıza geldi. Biz vaaz verdik. Ondan sonra o akşam “32. Gün programında Yusuf İslâm’ı göstereceğiz.” diye ilan verdi. Biz de camide hadis dersimizi verdik, eve gittik. Yusuf İslâm İngiltere’de müslüman olmuş, Yunan asıllı bir kimse filân diye 32. Gün’ü seyretmeğe başladık. Hain programcı ilk başa çok müstehcen bir filmin yatak sahnelerini koymuş. Yâni, müslümanlarla alay ediyor. Bunun gibi oyunlar olabiliyor, hainlikler olabiliyor, günahlar olabiliyor... Tehlikeli bir alet! Birisi Hocamız’a gelmiş. Bizim ihvandan biraz akıllıca bir kardeş... “—Efendim, televizyonun düğmesi elimizde değil mi? Kapatırız kötü bir şey geldiği zaman!” demiş. Hocamız kızmış, şöyle arslan gibi bir doğrulmuş: “—Onu yapmak için evliyâ olmak lâzım!” diye azarlamış. 498 Öyle televizyona hakim olup da seyretmemek kolay değildir. Herkes günaha giriyordur, günahkâr oluyordur. 2. Soru: Evde televizyon olmasının mahzuru var mı? Evde televizyonun olması fiilen bugün birçok kimse için mahzur teşkil etmektedir. Çünkü içindeki programlar sabahtan akşama meşgul ediyor. İlim irfan öğrenmesine, dinini öğrenmesine büyük ölçüde mâni oluyor. Elbette televizyonun içinde faydalı şeyler de vardır. Mesela o belgesel filmler var, dünyanın muhtelif yerlerini gösteriyor. İlme ait [yayınlar] var. Tahsil için, açık öğretim için olan yayınlar var. Demek ki televizyonun bizzat kendisinin olmasının mahzuru yok; günahlı şeyleri seyretmek mahzurlu olmuş oluyor. Onun vesvese hâsıl etmek bakımından da feyzin gitmesi bakımından da zararı olur. Günaha bakan insan bu günahın zararını çeker. Güle güle günah işleyen insan ağlaya ağlaya cezasını çeker. Bu bir kâidedir, hepinizin bildiği bir şeydir, muhterem kardeşlerim. 3. Soru: Bazı hocaefendiler televizyonlar hakkında dinî olsun dinî olmasın; “Seyretmek haramdır.” diyorlar. Bu konuda ne dersiniz? Haram sahneleri seyretmek haramdır. Helal olan şeyleri seyretmek, dinlemek doğrudur, helaldir. Çünkü şimdi güzel programlar da çıkmaya başladı. Güzelini seyretmekte beis yoktur. Bir eve gittiniz, açıldı; baktınız ki güzel bir şey var... Farz edelim, hac filmi oynuyor. Haccın nasıl yapılacağını anlatıyor. Bunu seyretmekte bir mahzur yoktur. Kusur televizyonun kendisinde değil. Programlarının kötüsü kötüdür, iyisi iyidir. Şiirin kendisi kötü değil; iyisi iyidir, kötüsü kötüdür. Mûsikînin kendisi kötü değil; -Kur’ân-ı Kerîm’i bile, ezanı bile makamla okuyoruz.- iyisi iyidir, kötüsü kötüdür. Her şey böyle. 499 4. Soru: Filânca televizyon kanalıyla sizin bir bağlantınız var mı; program yapacak mısınız? Sakın ha! Bizi bahane edip televizyon sahibi olacaksınız. Ondan sonra, başka şeyi seyredip bizim başımızı derde sokacaksınız. Televizyon filân istemez. Evde yoksa, hiç almayın! Bizim AKRA diye bir televizyon şirketi çalışmamız var... AKRA, Ak Radyo’nun kısaltılmışı... Radyo kasetleri ve televizyon kasetleri hazırlayabiliriz ama, bizim için sakın almayın! Çünkü, ben faydasını görmedim. Kur’an okuyun, dinî kitapları okuyun. Televizyon seyrederek vaktinizi ziyan etmeyin! İyisini diye alırsınız, kötüsüne kayarsınız sonra... İyi niyetle alınıyor; sonra siz yokken çoluk çocuk başka tarafları da seyrederler. Babam geliyor diye düzeltirler. Sen kapıdan çıkar çıkmaz, yine öbür kanala geçerler. Eve bir fitne sokmuş olursunuz. 5. Soru: Uzun zamandır mücadele ediyorum. Anam babam hepimiz iyi bir aileyiz. Televizyon alsam mı almasam mı? Ne yapmam uygun olur? Cevap: Alırsan vakitlerin telef olur. Televizyon “telefisyon makinesidir.” “Vakitleri telef etme” makinesidir. Televizyonu alırsan vaktin telef olacak, muhakkak. Telef makinesi almış oluyorsun. Bir tarafına zaman verirsin; öbür tarafından zamanlar toz olur, duman olur gider. Eğer ilim irfan öğrenmek istiyorsan eve televizyon almayacaksın. Radyo bile almayacaksın ki başın dinç olsun. Kur’an öğreneceksin, ilim öğreneceksin, ilerleyeceksin. Yoksa “Şu haberde ne var? Bu programda ne var? Bu reklamda ne var?” derken aziz ömür geçer gider. Almamanı tavsiye ederim. b. Maç İzlemek 1. Soru: 500 Vakfın yurdunda maç izlenebiliyor. Yurtta kalanlar kahveye gidip izlemesin diye yurt görevlisi televizyonu açıyor. Futbol maçı izlemek haram değil mi? Futbol maçı izlemek ancak mâlâyânidir, eğlencedir, lehviyattır. Haramlık derecesinde değil tabii bu; sadece vakti boşa geçmiş oluyor. Kumar yok işin içinde... Bakalım kim yenecek diye müsabakayı takip var... Haram demek için insanın bir mesnedi olması lâzım! Belki, adamların dizleri görünüyor, bacakları görünüyor denilebilir. Bazı mezheplerde bizim gibi değildir tesettür, biraz daha yukarıya müsaade vardır. O da oradan gider. Onun için, seyretmek haram diyemeyiz. Ama, doğru değildir. Vakit israfıdır, ömrü telef etmektir. Mekruhtur filân denilebilir. Kahveye gitmesin diye açıyorlarmış. Bu bir belâ... Çocuklar komşuya gitmesin diye eve televizyon alınıyor. Eve televizyon alınınca, adam evde olmadığı zaman, her türlü mel’un şeyler de seyredilebiliyor, her türlü kusurlu işler olabiliyor. Allah ıslah etsin... İyi şeylere kendimizi alıştıralım. Kötü şeylerin karşısında da dirençli durmayı öğrenebilelim diye temenni ediyorum. 2. Soru: Üniversiteyi bu sene kazandım, çok sevindim, yurda yerleştim. Yurtlarda ve evlerde futbol maçları seyretmeyi uygun görüyor musunuz? Bazı öğrencilerin kahvelere ve bu tür yerlere gitmemeleri için yöneticilerin buna izin verdiklerini söylüyorlar. Biz tabii esas itibariyle mâlayani şeylerle meşgul olmamanızı ısrarla tavsiye ederiz. Nihayet bir maçtır. Hani insan bir yerde seyrediyor, çok kritik bir maç, herkes heyecanlı vesaire... Ama esas olan seyretmemektir, boş şeylerle uğraşmamaktır, ömrünün kıymetini bilmektir, hayırlı şeylerle meşgul olmaktır. Aslında futbolu da futbol seyretmeyi de bir hastalık olarak 501 görüyorum. Bu gibi şeylere gazetelerde üç beş sayfa yer ayrılmasını da protesto ediyorum. Bu, hayatımızda bu kadar önemli mi? “Yirmi iki kişi bir topun peşinde koşuyor; yirmi beş milyon, elli milyon insan bununla meşgul oluyor; akıllı mantıklı bir şey değil!” diye düşünüyorum, Allah’ın bizi bunun için dünyaya göndermediği muhakkak; daha ciddi birçok işler olduğu muhakkak. Ona göre hayatın ciddiyetini anlayıp öyle çalışmak lâzım; tabi bütün kardeşlerimiz buna dikkat etsin. c. Açık Kadın Resimleri 1. Soru: Televizyondaki film, reklam ve başka programlarda baş ve diğer uzuvları açık kadınlar çıkmaktadır. Buna engel olup televizyonu kapatmak istediğimizde, arkadaşlar karşı çıkıyorlar. Bazıları da, bu görüntülerin aslı olmadığını söylemektedirler. Bu konuda ne dersiniz? Görüntünün aslı olmasa, resim bile olsa, günahtır. Görüntü görüntüdür ama, netice itibariyle bir kadın görüyorsun, bir şarkıcı görüyorsun... O günahtır. 2. Soru: Mecmualardaki ve televizyondaki açık kadın veya erkeğe bakmanın hükmü nedir? Doğru değildir, günahtır. Kadın erkeklere bakamaz, erkek de kadınlara bakamaz! Erkek erkeğe de bakamaz! İslâmî ölçülere uygun değil... d. Hizmetler ve Para 1. Soru: 502 İslâmî bir gazete çıkarmayı düşünüyor musunuz? Gazete çıkarmayı düşünüyoruz. Televizyon kanalı kurmayı düşünüyoruz. Radyo yayını yapmayı düşünüyoruz. Her şeyi düşünüyoruz ama bunlar el birliğiyle oluyor. Tek başına çalışarak temenni etmekle olmuyor. O bakımdan desteklenirse destek bulursak yapılır. Şu anda dört beş tane dergimiz var; bin bir zorlukla çıkıyor. Çıkarıyoruz ama bundan bir kâr olmuyor; bir kere bunu bilin. Hani o üstünde on iki bin lira fiyatı var; dersiniz ki kâr ediyor. Hayır çok zorlukla çıkarıyoruz. Kimisi diyor ki; “—Fiyatını biraz daha azaltamaz mısınız? Niye çok reklam koyuyorsunuz?” Reklam koymazsak maliyeti daha da yüksek oluyor, dayanamıyoruz. Dayanamadığımız zaman da kapatıyoruz. Mesela Gülçocuk hep ziyan ettiği için kapatmak zorunda kaldık; ancak Kadın ve Aile’nin içinde çıkarıyoruz. İlim ve Sanat hep zarar etmekte olduğundan maliyetinden çok daha az para kazanabiliyoruz. Üç ayda bir çıkarabilmeye başladık. ”Senede altı defa çıkarıp altı zarara uğrayacağımıza hiç olmazsa dört defa çıkarıp iki zarardan kurtulalım.” diye düşünüyoruz. Uğraşıyoruz. Basında para kazanmak mümkün değil, kardeşlerim! Basın bir kavga, bir mücadele âlemi ki millet orada parayı başka şeyden kazanıyor. Daire satıyor, elektronik eşya satıyor, otomobil satıyor. Bir şeyler yapıyor; kurnazlıklarla parayı oradan kazanıyor ya da devletten alıyor oradan buradan alıyor. Bazı şeyleri duyduk: Meselâ eski senelerde Müslümanlık aleyhine kampanyalar olduğu zaman, Amerika altı yedi tane gazeteye bilmem ne kadar milyon para vermiş, kampanyayı öyle yaptırmış. Böyle şeyler parayla pulla oluyor. Biz bundan kâr etmiyoruz ama istiyoruz ki, camiye giren kardeşlerimizle yüz yüze görüşüyoruz ama camiye gelemeyen milyonlarca kardeşimizle, ihvanımızla da görüşebilelim! Onlarla muhabbet etmek için vesile olsun. Yazılanlar bir mektup gibi olsun; her yere gitsin. “Hem fikirlerimiz okunmuş olur hem bir şeyler öğrenilmiş olur hem de mektup gibi olmuş olur.” diye böyle yapıyoruz. O da bize diyor ki: 503 “—Çok pahalı!” Çok pahalı ama benim takatim yok. Ben daha ucuza çıkaramıyorum ve bazılarını da kapatmak zorunda kalıyorum. Ya hepsini kapatırım, o zaman sen sağ ben selamet; oh, çok rahat ederiz; ben de çok rahat ederim. Geceleri rahat uyku uyurum, çünkü bunları çıkarmak da zor oluyor. Bak daha yazı yazacağım, matbaada bekliyor. “—Efendim, çok reklam koymasınlar!” Koymasınlar ama o zaman parasını sen ver. Reklam kadar parayı sen ver; ben bedava çıkarayım. Gümüşhanevî Hocamız’a Kırım’dan bir teneke para, bir teneke altın göndermişler. O da şu okuduğumuz Râmûzü’l-Ehâdîs’i bastırmış, bedava dağıtmış. Bizim de kütüphanemizde Râmûzü’l-Ehâdîs var; Râmûzü’lEhâdîs’in şerhi olan beş ciltlik Levâmiu’l-Ukùl eserinin takımları var. İstanbul Müftülüğü’nün mahzeninde duruyordu. Çünkü eski İstanbul müftülerinden birisi de bizim şeyhlerimizden idi, Gümüşhanevî tekkemizdendi. Orada duruyordu. Biz de oradan aldık. Para vererek almadık ama birisi tenekeyle para getirmiş, vermiş. Sen de ver, ben de bütün dergileri bedava çıkarayım; razıysanız pekâlâ… Herkes fedakârlık yapacak! Biz dedik ki haftalık dergi çıkaralım, sizlerle haftada bir bulaşalım. Haftalık dergi çıkaralım da her hafta sizinle karşı karşıya gelelim. Herkes vaat etti; şu kadar verecek, bu kadar verecek. Bizim şubeden, vakfın şubelerinden bir kısmı verdi, bir kısmı vermedi. Verenlerden Allah razı olsun. Veremeyenler herhalde ya unuttular ya da başka bir şeyler oldu. Zaten şeytan bir hayrı yapmak için kalkışan bir insanı döndürecek bin bir türlü oyun bulur. Hayrı çabuk yapmak lâzım. Öyle olmadı işte. Para olursa yaparız. Her şey parayla dönüyor. Ermeniler Azerîlere saldırdılar, Laçin’i aldılar, birçok yeri aldılar, ilerlediler. Neden? Bastırdılar parayı, Ruslardan tankları aldılar. Azerîlerin canına kıydılar. Azerîler de baktı başka türlü olmuyor; Elçibey de tuttu kesenin ağzını açtı. O da bilmem kaç tane tank aldı. Ruslar satıyor. Ne 504 yapsın merkezden para gelmiyor. Öyle diyorlar. Bu sefer silahları satıyor. Onlar Ermenileri püskürttüler. Şimdi Ermenilere de Amerikalılar yardım eder, arkadaşları yardım eder. İngiltere’de iken geçen gün gördüm. Bir gazetede mazlum bir pozda yayınlamış. Ermeni piskoposu diyor ki: “—Bizim işimiz Allah’a kalmıştır, bizim işimiz Allah’a kalmıştır!” Vah vah vah! “—Bir de Birleşmiş Milletler’in kararına kalmıştır.” diyor. Azerîler ilerlemeye başlayınca o zaman mazlum pozuna bürünüyor. Pekiyi, ne diye saldırdın? Başından ne diye saldırdın Karabağ’a? “—Tarih boyunca Türkler Ermenilere zulüm yapmıştır!” diye elçilerimizi öldürdüler. Yıllarca her yerde suikast yaptılar. Halbuki biz Ermenileri öldürseydik yedi asır memleketimizde yaşarlar mıydı? Öldürmedik! Kayseri’de yaşadılar, Türkiye’de yaşadılar. Vali yaptık, paşa yaptık, hariciye vekili yaptık. Marko Paşa ne idi, bilmiyorum. Ermeni miydi? Bakanlıklara bile getirdik. Hâlâ da öyledir. Hâlâ da Türkiye’de birçok insanın soyunu incelesen Ermeni’ye çıkar. Hiç ayırım yapmamışızdır; geçmiştir, baş köşeye oturmuştur. Parayı veren savaşı bile kazanıyor; parası olmayan kahraman da olsa bir yerden bir mermi geliyor, evin çatısı başına göçüyor, nereden geldiğini bile anlayamıyor; onun için her şey para ile oluyor. Peygamber Efendimiz’in zamanında iş başka türlü müydü? Hayır! Peygamber Efendimiz’in zamanında da Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz’in doksan bin altını vardı,Allah yolunda verdi, Hz. Osman Zinnûreyn Efendimiz, kıtlık senesinde, kaç yüz deve yükünü Şam’dan getirmişti; hepsini bağışladı. Milletin karnı öyle doydu. Savaşlar bedava olmuyor; hiçbir zaman bedavadan kazanılmamıştır. Her zaman fedakârlık ile oluyor. 2. Soru: Sizce bir gazete nasıl olmalı? En iyi, doğruyu söyleyen gazete 505 hangisidir? Müslümanların çıkardığı gazeteler var. Onları sorup öğrensin. Biz buradan söylemeyelim. Bir de gazetesini öyle gözü kapalı takip etmesin. Bazen “İslâmî gazete” diyoruz ama yalan yanlış şeyler oluyor; onu da takip etsin. “Bak şunu şöyle yaptınız, iyi olmadı. Bu, İslâm’a aykırı. Şurasında şu hata var, bu hata var.” diye de söylesin. e. Özel Televizyon Soru: Özel televizyon için herhangi bir çalışmanız var mı? Düşünüyor musunuz? Düşünmekse evet düşünüyoruz, temenni ediyoruz. Müslümanlar genel olarak düşünüyor. “Galiba müslümanlar bu hususta treni kaçırıyorlar!” gibi yazılar da çıkıyor basında. Düşünüyoruz ama bu büyük bir iştir, birkaç yönü vardır, taşıma su ile değirmen dönmez; bu işin teknolojisine sahip olmamız lâzım. Bilmiyorum bu “Star Televizyonu” nasıl aldı uyduyu. Galiba bir Alman şirketiyle ortaklık yaptı. Almanya’ya gideceksin, adamların uydusuna muhtaç olacaksın. Elin gâvuru sakalınla, müslüman olarak gittiğin zaman sana kanal verecek mi, vermeyecek mi? Cihazlar bozulduğu zaman sen yürütebilecek misin, yürütemeyecek misin? Benim zihnimde. Bunu şahsen yürütebilecek elemanlarımızın olması lâzım. Geçen gün burada bir arkadaş bilgi verdi. Yıllar önce bizim Mustafa Yazgan söyledi, Siyasal’da okurken o zamandan daha Türkiye’de televizyon yokken Siyasal’daki hocalar; “Televizyon kurulmalı, elemanlar yetişmeli” diyerek adamlar göndermişler, muhtelif diyarlarda yetiştirmişler. Bak başkaları nasıl açıkgöz, nasıl ileri görüşlü! Tabi biz bunu 506 yapamadık. Yapmamız lâzım. Ben şahsen 1983 yılında bir stüdyo kurmayı düşündüm. “—Bir televizyon çok önemli; televizyondan önce kaset, video kaset önemli, bir stüdyo kuralım!” dedim. Camiamız bunu yapamadı. Biz bazı şeyleri düşünüyoruz da bizim camiamız umumiyetle talebelerden müteşekkil bir camiadır; gençtir, dinamiktir, bilgilidir, münevverdir ama parasal gücü yoktur. Koca cami tıklım tıklım talebe doludur; sen vaazını verirsin, onlar hadis-i şerifleri dinler. Bir sergi açarsın, otuz bin lira para toplanır. Ne olacak? Zaten talebenin harçlığı kendine bile yetmiyor. Bizim parasal gücümüz çok olmadığı için o stüdyo kurulamadı. Kurulsaydı epeyce hizmetler olurdu. Televizyona da hazırlık olabilirdi. Şimdi de aynı durum vardır. Televizyona geçemesek bile hiç olmazsa bir video kamera, videobant stüdyosunu güzel bir şekilde kurmak zorundayız. Geçen akşam; “Müslümanın Yirmi dört Saati” isimli bir filmi iki bölüm halinde seyrettik. Fena değil, Allah razı olsun. Ama veballi, çünkü hatalı şeyler var; ibareler yanlış, bilgiler yanlış ve insanları yönlendirme tam Rasûlüllah’ın hayatına uygun değil. Biz onu başka türlü yapardık. Her yiğidin bir başka yoğurt yiyiş tarzı vardır; o ayrı da İslâmî yaşantı o değil. İslâmî yaşantıyı iyi yakalamak, tam göstermek lâzım. Bu bir ihtiyaçtır. İnşaallah destek olursanız bir noktasından başlar, ileriye doğru götürürüz. f. Beyne’l-milel Dergi Çıkarmak Soru: İslâm dergisini beynelminel bir dergi olarak çıkaramaz mıyız? Her şeyi yapabiliriz ama maddî imkânlara bağlı. Bunun beynelminel bir dergi için çıkması demek İngilizce neşredilmesi ve yurt dışına yayılması demektir. Yayılan yerlerden parasının 507 gelmesi demektir ve bu paranın da muntazam bir sirkülasyon, dönüşüm, deveran içinde derginin sıhhatle yürümesini sağlayacak bir tarzda işlemesi gerekir. Bu olmadığı için biz İlim ve Sanat dergisini bile rölantiye aldık. Dergi çıkarmak kolay bir şey değil, yani şu kadar adet dergiyi, 100 bin adet dergiyi bastıracağınız zaman şu kadar kamyon, şu kadar ton kağıt gerekiyor. Kağıdı da peşin parayla alıyorsunuz veya büyük meblağlarla alıyorsunuz. Bir sayı çıkartıyorsunuz, iki sayı çıkartıyorsunuz, üçüncü sayıda pes diyorsunuz. Türkiye’deki İslâmî dergilerin pes etmesinin sebebi Anadolu’ya giden dergilerin paralarının geriye gelmemesidir, dergilerin Anadolu batağına saplanmasıdır. İki yıl sabrederler; ilk topladıkları açılış, başlangıç sermayesiyle iki yıl 24 sayı kadar çıkartabilirler, ondan sonra oradaki kitabevleri paraları göndermediği için dergiler batar. Bu da müslümanların zaaflarından bir tanesidir. Yani İslâmî cephe İslâmî cephe ama mali meselelerde gayri İslâmî şekillerde çalışıyorlar. Benim paramla kitabevinin sahibi otomobil alır, onun üstüne biner sefa yapar, ben de burada cefa çekerim. Yani benim paramı o kullanır, ben param geri gelsin de kâğıt alayım da neşriyat yapayım diye burada inlerim. Kâğıdı alamayınca da derginin frenine basarım, üç ayda bir çıkartırım, altı ayda bir çıkartırım, senede bir çıkartırım. Mesele bundan ibarettir. Zenginin birisi, bir petrol kuyusuna sahip birisi gelsin desin ki parası benden. Tamam, dünyanın en güzel İslâm dergisini İngilizce olarak çıkartmaya hazırız. Hatta her dilden çıkartabiliriz, Almanca, Fransızca, vesaire. Çünkü buna yatkın kadromuz var ama paramız yok; ihvânımız, ahbâbımız, yârânımız var ama bütçemiz yok. Parayı sağlayın, neden olmasın! Biz para sağlamak için bu şirketleri kuruyoruz. Yani parayı sağlayın derken, para sağlamakta kendimiz çalışma yapmıyoruz mânasına değil. Bizim kurduğumuz bütün ticari şirketlerin amacı, 508 vakıf faaliyetlerinin kimseye muhtaç olmadan devam etmesini sağlamak içindir. Bizim İslâm dergisi 14 yıl, 12 yıl devam ediyorsa böyle bir şeyden dolayı devam etmektedir, yoksa iki yılda biz de batardık biz de çıkamazdık ama biz de yavaşlamışızdır. Çünkü büyük krizler, büyük darbeler oluyor. O ekonomik darbeleri atlatırsanız bile yara alıyorsunuz. Para meselesidir, yani mali finansman meselesidir. Bir zengin veya bir grup arkadaş, biz bunu sağlarız derlerse beynelminel bir dergi çıkartırız ve çok faydalı olur, büyük fayda sağlar. Kendimize de fayda sağlar; bizim de ufkumuz açılmış olur, dünyayı tanımış oluruz, dünya müslümanlarıyla diyaloğumuz gelişmiş olur. Büyük faydalar sağlar. g. İslâmî Olmayan Yayınlar 1. İslâmî olmayan mecmuaların verdiği hediyeleri almak için belli bir zaman bu gazeteyi alıp kupon biriktirmek câiz olur mu? Bu konuda ne buyurursunuz? O gazete İslâmî bir gazete değilse, almak zaten câiz olmaz. İçindeki resimler, konular, yazılar, muzır zehirli fikirler dolayısıyla zaten câiz olmaz. Ama bir gazeteyi alıp dururken insan kuponlarını biriktirirse hediyeleri alırsa alabilir, onun bir şeyi yok. Peki, kötü bir gazeteyi insan başka bir maksatla alabilir mi? Mesela bir hocayız, hani görelim de ters yazılar varsa cevabını verelim, haddini bildirelim filan diye takip babında almak. Belki doğru olur ama, o da bayağı zor bir iş, pis bir iş oluyor. İnsana zarar veriyor ben onun için bir ara arkadaşlar getiriyorlardı, dedim ki: “—Şu gazeteyi, şu gazeteyi, şu gazeteyi eve hiç sokmayın!” Çünkü artık İslâmî gazeteler oldukça gelişti, yani insanın tatmin edecek yazı, resim, bilgi ve haberler oluyor. 509 Şimdi biz burada sabahleyin radyo yayınlarını dinledik, Akra bütün gazetelerin özetlerini veriyor. Ne lüzum var adamlara para kazandırmak, gidip onların şeyini alıp da onların bütçelerini kuvvetlendirmek, tirajımız şu kadar filan dedirtmek... Dinlersin Akra’dan yolda giderken otomobilinde, işyerinde, tezgahın başında tamam, haberdar olursun; Çiller ne yapmış, meclis ne karar almış, Bosna’da ne olmuş, her şeyi rahatlıkla duyuyorsun. Onun için kötü gazeteleri zaten almak vebaldir, eve sokmak vebaldir. Bizim Ankara’da bir komşumuz vardı, Allah rahmet eylesin, istiklal harbi gazilerinden bir Mehmet amca vardı, yaşlıydı, 90 yaşlarında filandı. O diyordu ki: “—Biz eskiden, eve kibrit kutusunu götürürken üstündeki resmi kazırdık, kutuyu eve öyle götürürdük. Çünkü içinde suret olan, köpek olan eve melek girmez denildiği için; ancak bekçi köpeği, çoban köpeği müstesna!” diye, resim sokmazlarmış. Şimdi resmin girmediği yer kalmamış gibi, zor bir durum. Tabii müstehcen resimler, müstehcen yazılar var, onlar daha kötü… 2. Soru: Elektronik cihaz tamiriyle uğraşıyorum. Tamir ettiğim bir televizyonla zararlı yayınlar da seyredilebiliyor. Bu meslek dinen câiz midir? Bunda bir mahzur yoktur; çünkü, nihayet bir aletin tamiridir. Belki, o alet bir kursun televizyon cihazıdır. Şerre kullanan vebal altında kalır. Aletin tamirinde bir sakınca yoktur. 510 21. MÜZİK a. Müzikte Ölçü 1. Soru: İslâm’da müzik dinlemenin hükmü nedir? Şehrimizdeki yerel İslâmî radyolarda bile müzik yayını yapılıyor. Müzikteki ölçü nedir, hangi cins müzikler dinlenebilir? Müzik bizâtihî haram değildir. Meşrû cinsleri vardır. Tasavvufî merkezlerde eskiden beri büyüklerimiz kullanmışlardır. Tabii, o ölçü olmaz. Peygamber SAS Efendimiz’in zamanında, kızlar eğleniyorlarmış, bayram yapıyorlarmış. Hazret-i Ömer Efendimiz geldiği zaman kaçışmışlar. Peygamber Efendimiz, “Onlara dokunmayın!” demiş. Yâni, bayram gününde buna müsaade etmişler. Sonra, Peygamber SAS Efendimiz Medine’ye gelirken, Seniyyetül-Vedâ’da kasidelerle, ilâhilerle karşılamışlardır. Peygamber Efendimiz Kur’an-ı Kerim’in bir makam ile lühûnu Arab ile; yâni şarkı gibi değil, kasîde gibi değil ama, güzel bir makamla okunmasını tavsiye ediyorlar. Ezan öyle okunuyor, biliyorsunuz. Kamet öyle getiriliyor. Binâen aleyh, dînî bir mûsikî vardır. Bir de dince mahzurlu olmayan bir mûsikî vardır. Eğer mûsikî insanın şehvetini arttırmak için, eğlence babında kullanıyorsa; o zaman, o doğru değildir tabii... Şehevî duygularını arttıracak cinsten sözler ve sâireler olduğu zaman haram olur, doğru olmaz! 2. Soru: Müziğin ne zaman haram, ne zaman haram olmayacağını bildirir misiniz? İnsanda derûnî, mânevî, güzel duygular uyandıran mûsiki, tekke mûsikîsi olarak kullanılmıştır. Ona câizdir diyenler var. 511 Fısk u fücûr duygusu, keyif, zevk, eğlence arzusu uyandıran mûsikî, nefsi kuvvetlendiriyor diye câiz görülmemiştir. 3. Soru: Müziğin, musikînin İslâm’da hükmü nedir? Tasavvuf müziği benim hoşuma gidiyor, acaba nefsim mi beğeniyor? Tegannî nedir? Müzik, Batı dillerindeki telaffuzu. Bu kelimenin Türkçesi, eski dilcesi musikî… Onlar müzik diyorlar. Meselâ İngilizler music diyor. Musikînin çeşitleri var. Musikî âletleriyle icrâ edilen musikî var. Aletsiz olan musikî var. Mesela camilerde müezzinlerin yaptığı da bir makamla, musikîyle ilgilidir. Ezanların okunması, müezzinliklerin yapılması... Düz okunmuyor. Sesle olanı, ağır başlı, ölçülü olmak üzere tavsiye edilmiştir. Peygamber Efendimiz: 44 44 Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.464, no:1468; Neseî, Sünen, c.II, s.179, no:1015, 1016; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.426, no:1342; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, 512 زَيِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِكُمْ )ط. حم. عب. ش. والدارمي، حب. د. ن. ه. ع. وابن خزيمة، روياني، طب. في الصلوة، ك. ق. ض. عن الـبراء؛ قـط. طب. وأبو نصر، وابن الـنجار عن ابن عباس و أبي هـريرة( RE. 293/3 (Zeyyinü’l-kur’âne bi-asvâtiküm) “Kıraatinizi güzel sesinizle zînetlendirin!” buyurmuş. Kur’an-ı Kerim’in bir makamla, hoşa gidecek bir tarzda, musikîyle okunması emrolunmuş oluyor. Ama bunun gayriciddi duygular uyandıracak, hafifmeşrep şarkı, kıvrak oyun havası hâline getirilmesi doğru değildir. O tegannî oluyor. O câiz olmuyor. Ciddi mânasıyla musikîyi bazı alimler câiz görmüşler. Âletli musikîyi, yani çeşitli enstrümanlar; ud, kemençe vs. çalarak s.283, no:18517; Dârimî, Sünen, c.II, s.565, no:3500; İbn-i Huzeyme, c.III, s.26, no:1556; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.III, s.25, no:749, 750; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.761, no:2098; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.100, no:738; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.VII, s.177, no:7206; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.III, s.245, no:1686; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.II, s.484, no:4175; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.II, s.257, no:8737; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.II, s.386, no:2140; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.II, s.53, no:2254; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.I, s.348, no:1088; Taberânî, Müsnedü’şŞâmiyyîn, c.I, s.435, no:767; İbnü’l-Ca’d, Müsned, c.I, s.307, no:2077; Temmâmü’r-Râzî, el-Fevâid, c.I, s.197; Ukaylî, Duafâ, cIV, s.86, no:1641; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXXVIII, s.334, no:7514; Berâ ibn-i Àzib RA’dan. Bezzâr, Müsned, c.III, s.245, no:1035; Ebû Seleme, babasından. Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VII, s.139; İbn-i Hacer, Lisânü’l-Mîzân, c.I, s.177, no:567; Hz. Aişe RA’dan. İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.IV, s.209, no:1016; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. Dâra Kutnî, İlel, c.X, s.148, no:1939; Ebû Hüreyre RA’dan. Mecmaü’z-Zevâid, c.VII, s.353, no:11704; Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.975, no:2766, 2767; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.424, no:1440; Câmiu’l-Ehàdîs, c.XIII, s.197, no:12921. 513 yapılan musikîyi ekseriyet caiz görmemiş. Çünkü; “Hoşa gider, kalpte nifak uyandırır.” demişler. Âletsiz olarak, ilâhi tarzında tekkelerde kullanılmıştır, câiz görülmüştür. Fikirler farklıdır. İmam Gazâlî, “Kullanış amacına göre insanda takvâ duyguları, zühd duyguları, aşk şevk uyandırdığı zaman olabilir.” diye müsaade etmiş. Tekkelerde de bu müsaade üzerine câiz görmüş, böylece gitmiştir. Bazıları da Kuran-ı Kerim’in kıraatinden öteye öteki aletli musikîyi uygun görmemişlerdir. Bugün durum nedir? Bugün musikî bizim içimizde, dışımızda, Türkiye’nin içinde, dışında… Toplumlarda çok yaygınlaşmıştır. Radyoda vardır, walkman vardır, yolda yürürken, hatta ders çalışırken millet dinliyor. Tabii bunların karşılığında, İslâmî duygular uyandıran bir ağırbaşlı musikî olmazsa, çok büyük bir boşluk olabilir. O halde, ruhu tatmin edecek, İslâmî ölçüler içinde, ciddi bir ağırbaşlı musikî, ilâhiler ve saireler olabilir. Yâni 514 bugünün şartlarıyla uygundur denilebilir. Nifak uyandırıyorsa, içinde günah duygusu uyandırıyorsa, o zaman uygun olmaz. Bazı kimselerin durumunu anlatıyorlar. Hafız olarak işe başlamış, sesi güzel. Hafızlıktan mevlidhanlığa kaymış, çekilmiş. Mevlidhanlıktan gazelhanlığa geçmiş. Gazelhanlıktan sahne şarkıcılığına kadar düşmüş. Halbuki hafızdı. Besteler yapmış, şarkılar bestelemiş. Var böyle; hafız bilmem kim, hafız bilmem kim, hafız bilmem kim... Duyuyoruz, çok meşhur kimseler. Demek ki, esas itibariyle insanın yakasından, paçasından yakalayıp böyle bir lâdinî keyif ve zevk tarafına çekme tehlikesi var... Onun için, mümkün olduğu kadar ihtiyatlı olmak lâzım! b. Pop ve Dinî Müzik Soru: Pop aletleriyle dînî ve millî mûsiki olur mu? Bu bir akımdır. İnsanlar zaman zaman çeşitli devrelerden geçiyorlar. Meselâ, Türk şiirinde divan şiiri vardır, halk şiiri vardır; bunlar farklıdır. Çeşitli devreler vardır; Tanzimat devresi vardır, Millî Edebiyat devresi vardır, Beylikler Devri Edebiyatı vardır, Osmanlı devresi vardır... Çeşitli edebî akımlar gelip geçiyor. Form, şekil olarak veya vasıta, alet olarak çeşitli şeyler kullanılıyor. Değişebiliyor bunlar asırdan asıra, çağdan çağa... Bölgeden bölgeye bile değişiyor. Karadeniz’in çalgısıyla, İsparta’nınki aynı olmuyor. Başka isimleri, başka şekilleri oluyor. Bu mühim değil, mûsikînin içindeki sözler ve neye hizmet ettiği mühim... Adam yeni bir mûsikî akımına mensup, öyle yaşamış ama, dindarlaşmış. O akım ve üslup ile dînî eserler veriyor. Olabilir, bu da bir çeşit... Ayakkabıların modası olduğu gibi, elbiselerin modası olduğu gibi... Bir zaman İspanyol modası vardı, paçalar kocamandı. Sonra başka modalar çıktı, blue-jean modası çıktı vs. Mühim olan gayenin tahakkukudur. Yâni İslâm’a hizmet 515 gayesiyle hece vezniyle de olur, aruz vezniyle de olur... Şu şekilde de olur, bu şekilde de olur. Ben şekli önemli görmüyorum, amacı önemli görüyorum. Hangi amaçla yapılmış çalışma; o önemlidir. Bana şahsen garip geliyor. Ben şahsen, bizim klasik ilâhileri seviyorum da, bu modern parçaları biraz garipsiyorum. Belki siz de garipsiyorsunuz. Belki gençler de hoşlanıyor. Zevkler ve renkler tartışılmaz. İstikamet iyi olduktan sonra, niyet iyi olduktan sonra, hizmet edilen alan iyi tarafa doğru olduktan sonra, olabilir. Rasûlüllah SAS’e muhabbeti dile getiriyor, ama şu üslupta... Ne yapalım, o da onun üslûbu! Kur’an-ı Kerim’i medhediyor veyahut müslüman kahramanlarından bir tanesini canlandırıyor; tamam, güzel bir şey... 2. Soru: Günümüzde müzik çok geniş, çocuklarımız bâtıl pop müziğine meyilli. Ne yapabiliriz? Tabii başka toplumlarla karşı karşıyayız, yan yanayız ve mücadele hâlindeyiz. Dünya üzerinde ve Türkiye’de bir ilim irfan, iman mücadelesi var. Türkiye’de çok kuvvetli şekilde var. Bu mücadelenin içinde karşı taraf kendi değerlerini bize kabul ettirmeye çalışıyor. Biz de kendi değerlerimizin güzelliğini anlatmaya çalışıyoruz. Bir savaş içindeyiz, bunu bilin. Kıyasıya, ölesiye bir savaş devam ediyor. Onun için her yönden çalışmamız gerekiyor. Bu arada musikide insanın bir ihtiyacı. Hiç olmazsa bu sefer çoluk çocuğuna hâkim olamıyorsun, öbür tarafa kayıyor. O hâlde İslâm’a uygun olanını kullanmak, öğretmek gerekiyor. Eski evliyâullah da bunu yapmışlar. Mevlevî tarikatında, bazı tarikatlarda, büyük evliyâullah olduğu kesin olan mübarek insanlar ilâhiler yazmışlar, bestelemişler. Meselâ, Aziz Mahmud-u Hüdâyi Hazretleri… Meselâ, Hacı Bayrâm-ı Velî diye şöhret bulmuş Hacı Bayram Efendimiz. Meselâ, İbrahim Hakkı Erzurûmî Hazretleri… 516 Bu neden? Boşluk bırakmamak için. Boşluk bıraktın mı karşı taraf dolduracak. Boşluk bırakmayacaksın ki, senin çocuğun hem musiki zevkini alsın, ruhu gıdalansın; hem de onların tarafına kaymasın! Onun için müsbet, olumlu şeyleri yapmak, öğretmek lâzım ki olumsuz şeyler çocuklara tesir etmesin. Ama bir şey kökünden olumsuzsa, o zaman; “Evlâdım bu olumsuzdur, bunu yapmayalım!” demek lâzım, kötülüğünü anlatmak lâzım. “Onun yerine Allah bize bunu nasip etmiştir, gel şunu yapalım.” diye anlatmamız gerekiyor. Fakat şunu çok iyi bilin: Ne içindeyiz? Çok şiddetli, çok amansız, çok müthiş bir savaşın içindeyiz. Bu savaşta ne oluyor? Bizim çocuklarımızı elimizden almak istiyorlar. Nasıl almak istiyorlar? İmansız yetiştirmek istiyorlar. Kâfir yapmak istiyorlar. Küfre çekmek istiyorlar. Biz de ne yapıyoruz? Biz de hem kendi imanımızı korumaya 517 çalışacağız hem de hanımımızı, ailemizi, çoluk çocuğumuzu Müslümanlıkta korumaya çalışacağız. Neden? Allah-u Teàlâ Hazretleri: قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا )التحريم٦:( (Kù enfüseküm ve ehlîküm nâren) “Kendinizi de, çoluk çocuğunuzu da ateşten, cehennemden koruyun!” (Tahrim, 66/6) buyuruyor. Çalışacağız. Amansız bir mücadele içinde olduğumuzu bileceğiz. Ona göre çalışacağız. Tabii, insan neleri yapmak gerektiğini tek başına kararlaştıramayabilir. Ama toplum içinde bir zümre olarak beraberce yaparsa daha iyi öğrenir. Onun için vakıflarımız var, yayınlarımız var, dergilerimiz var. Onları okuyacaksınız, onları dinleyeceksiniz, onların yaptırımlarına, çalışmalarına katılacaksınız. Başka çare yok. Başka çaremiz yok. c. Akra’nın Müzik Yayınları Soru: Akra radyosunda ilâhi ve marşların yanında dünyevî müzik de yayınlanıyor. Bu nedenle bazı çevreler tarafından cemaatimiz, özellikle şahsınız İslâmî konularda tavizkâr olarak değerlendiriliyor. Radyonun bu müzikleri yayınlaması konusundaki düşüncelere cevap veremiyoruz. Bu konuda sizin düşüncenizi biliyoruz; buna rağmen neden bu müzikleri yayınlıyorlar? Bu konuya açıklama getirirseniz hem biz aydınlanmış olacağız, hem de gelen sorulara cevap verebileceğiz. Akra, Ak Radyo diye radyomuz var; İstanbul’da, İzmir’de ve bir iki ilde. Tabii ilâhi yayını yapıyor, Kur’ân-ı Kerîm yayını yapıyor, dinî konuşmalar yayınlıyor. Gayr-i dînî yayın yapmıyor. Yaptığı yayınların hepsi dini mahiyette ama musiki nağmeleri oluyor. Bu musiki nağmeleri hususunda ulemanın çeşitli kavilleri var. Bir kısmı başka başka kanaatler ortaya koymuşlar ama “Bu işin 518 normali nedir?” diye sorulduğu zaman geçtiğimiz toplantılarda söylemiştim. Bizim dışımızda bir müzik olayı var; Batı musikisi var, klasik musiki var, Türk musikisi var, vesaire... Musiki bir ihtiyaç olarak toplumda kabul edilmiş; bu ihtiyacın menfi istikamette değil de müspet yönden karşılanması için büyüklerimiz, eski devirden beri dinî bir musikiyi icra etmişler. Tabi Mevlevî tarikatının musiki ile yakınlığını biliyorsunuz, Halvetiyye tarikatının yakınlığını biliyorsunuz, diğer tarikatların yakınlığını biliyorsunuz. Bizim Nakşî tarikatımız mümkün olduğu kadar burada ihtiyatlı davranmış ve geri planda durmuştur. Ama böyle bir radyo yayıncılığında hiç nağme yayını yapmadan bir yayın sürdürmek herhalde şu anda realist bir şey değil. Bu tavizkârlık değil, çünkü zaten günah olan bir şey söylenmiyor; sesleri ve sözleri günah olan bir şey yayınlanmıyor. İnsaflı bir tenkit değil. O kadar güzel hizmetler yapılırken tutup işi ters bir tarafından tenkit etmek uygun görünmüyor. Biz şöyle de düşünebiliriz: Bunu tenkit eden kardeşlerimiz, sabahtan akşama Kur’ân-ı Kerîm okusunlar, başka şeyle meşgul olmasınlar. Biz başka musikilere aşina olan insanları İslâm’a çekme çalışması yapıyoruz; onlar dinlesin. Onların da bir Batı musikisinden, pop musikisinden veya arabesk musikiden çekilip doğru bir sanat anlayışına getirilmesi de bir vazife; onlar için yapıyoruz. O tarafını onlar dinlemesin. Topluma karşı hizmet gören bir müessese, toplumun muhtelif kesimlerine karşı vazifeleri düşünür; böyle yeknesak gitmez. O tarafı dinlemesin. Gönlümüz günah olduğuna iştirak etmiyor; günah olduğunu bilsek hiç yaptırmayız, ”Sevaplı bir şey olsun, hizmet olsun.” diye yapıyoruz. Ben şahsen bu tenkidi de biraz insafsız görüyorum, şahsıma karşı tenkidi de insafsız görüyorum. Onun da hesabını Âlemlerin Rabbi’nin huzurunda veririm; çünkü biz bir hizmet yapmaya çalışıyoruz. Toplumda bir mücadele var; bir taraftan kan gövdeyi götürüyor, memleketin batması çıkması bahis konusu, biz bir şeyler yapmaya çalışıyoruz millet bacağımıza çelme takmak, eteğimizi, kolumuzu tutmakla uğraşıyor. Sen uğraşacaksan git 519 müstehcen yayınlarla uğraş, müstehcen musiki ile uğraş, arabesk musiki ile uğraş, gayr-i dînî şeyle uğraş! Müslüman olanlara bunun dedikodusu yakışmaz. Esef verici bir durum, anlayışsız bir durum. d. Müzik Dinlemenin Hükmü 1. Soru: Ben “Müzik dinlemek günahtır.” diyorum, babam ise “Günah değildir çünkü insanın kafasını dinlendiriyor.” diyor. Ben ise İslâmî bilgim fazla olmadığı için bir şey diyemiyorum. Siz müzik veya şarkı dinlemek hakkında ne buyurursunuz? Musikî, o da bir alettir, o da bir vasıtadır. Kullanılış yerine göre hüküm kazanır. İçki meclisinde herifin içki keyfini artırmak için sarhoşun [dinlemesi] haram. O tarzı haram. İlâhi okurken bir makamla, nâmeyle okuyor; meşru. Yani bir günahı yok. Sözler güzel, Yunus Emre’nin “Şol cennetin ırmakları” makamla okuyor; mahzuru yok. Yerine göre. Sessiz sözsüz olan musikî insanda hangi tesiri uyandırıyor? Fısk u fücur arzularını mı kamçılıyor? Doğru değil. Takvâ duygusunu mu kamçılıyor? Olabilir. Dinlendiriyorsa... Fakat hayret ettim... O sözü baba demesi lâzım, o sözü evlat demesi lâzım; iş tersine dönmüş. Evlat öyle söylüyor, baba böyle söylüyor. Sübhanallah, sübhanallah... Doğrudan doğruya musikînin “kafa dinlendiriyor” dediği tarzda olanda bir mahzur yok. Dinleniyorsa kafası mahzuru yoktur. Ona bir şey diyemeyiz. Fısk u fücura [sebep oluyorsa] o zararlıdır, doğru değildir. İçinde sözleri itibariyle şarkı ve sözler, onlar doğru değildir. Sözleri menfî olunca doğru olmaz. 2. Soru: Bir yabancı dil öğrenirken dinlediğimiz kasetin muhtelif yerlerinde kısa fasılalarla müzik ve şarkı olabiliyor. Bunları dinlemenin hükmü nedir? Yabancı dil öğrenmek için böyle bir takım müzik şeyleri arada 520 oluyorsa o pek mahsur teşkil etmez. Musikinin nifak uyandıracak tarzda olması mahzur teşkil eder. Öğrenme arasında belki dimağı şey yapmak için veya bir misal olsun diye oluyor. Sözlerin içinde günahlı şeyler varsa, fuhşiyâtı teşvik edici şeyler varsa, o zaman günah olur. 3. Soru: Müzik parçalarını ve şarkıları dinlemek istemesek de bulunduğumuz araba veya sâir yerlerde dinlenmek zorunda oluyoruz. Mâni olamazsak dinlemek günah olur mu? İstemeden insan müziğe kendini kaptırıyor. Bu durum ne olacak? Mecburiyet ve elinde olmayan sebeplerle olursa kendisi vebal altında kalmaz. Bizim Sapanca’daki evimizde, 3 km ileride bir gazino var. Geceleyin açıyor, sabaha kadar bedava şarkı dinliyoruz. Halk şikâyet etmiş ama kimsenin aldırdığı yok. Gazinocular gözde ve kuvvetli insanlar, yine onu açıyorlar. Bunda bize bir vebal yok. Söylüyoruz ama çare olmuyor. Normal olarak sözleri insanda fısk u fücûra, günaha meyil uyandıran şarkılar ve müzikler günahtır. Ama sözleri ilâhi gibi, şol cennetin ırmakları gibi güzel olup bestesi de insanda huşû ve takvâ duygusu uyandıran, Tekbir gibi, Salât-ı Ümmiye’nin musîki ile söylenmesi gibi, diğer ilâhiler gibi, onlarla halletmeye çalışmak lâzım. e. İlâhi Söylemek Soru: İlâhi söylemenin kuvvetli bir bid’at olduğu söyleniyor. Bazı gruplar ilâhilerle coşuyorlar. Bu doğru mu? İlâhinin kuvvetli bir bid’at olması doğru değildir, söylenebilir. Çünkü Peygamber SAS Efendimiz’in kendi zamanında, kendisinin yanında ilâhiye mukabil, ilâhi sayılabilecek şeyler söylenmiştir ve Peygamber Efendimiz onları hoş karşılamıştır. 521 Peygamber SAS Efendimiz Medine-i Münevvere’ye gelirken Medine ahalisi damların üzerine çıkıyorlar, defler çalarak ilahiler okuyorlar. İlâhi denmiyor, neşîde deniliyor veyahut Araplar’ın kendi tabirleri olarak söyleniyor. Ama makamlı, ahenkli şiirler söyleyerek öyle karşılanmıştır. Peygamber Efendimiz’in bayramlarda ve sâirede böyle bu tarzda def çalmalarına mâni olmak isteyenlere “Dokunmayın!” dediği de vardır. Demek ki ilâhi, şiir gibidir. Şiirin makbulü makbul olduğu gibi, Peygamber Efendimiz’in bazı şairlere; “Sen şiir yaz, İslâm’ı koru. Kâfirlere, müşriklere cevap ver.” dediği gibidir. İyisi iyidir. Şiirin iyisinin iyi olduğu gibi, ilâhinin de mânası itibariyle, mânası iyi olması halinde şiir makamına kàim olur, şiirin hükmüne tâbi olur. O bakımdan bu güzel mânalı ilâhiler dinî mercîlerde söylenegelmiştir. Arap âleminde de söylenegelmiştir. Şimdi de vardır. Bunların hakikaten bir tesiri oluyor. Çocukları yetiştirici etkisi oluyor. 522 22. TİCARET / EKONOMİ a. Kadınların Çalışması Soru: Kadınların çalışması helâl midir? Mutlak mânasıyla kadınların çalışmasına haram denemez, helaldir. Kadın çalışabilir. Evinde terzilik yapıyorsa, yapma mı diyeceğiz? Dikiş nakış yapıyorsa, el örgüsü yapıp da satıyorsa, geçimini sağlıyorsa, yapma mı diyeceğiz? Çalışmanın haram olması çalışılan ortamın bozukluğundandır. Yani erkeklerle karman çorman, yaptığı iş dolayısıyla haramlara bulaşık olursa, o zaman doğru olmaz. Bir kadın muhtaçsa, ihtiyacı varsa, gerekiyorsa çalışsın. Hatta ihtiyacı olmasa bile, bu nefsi meşgul etmek için çalışmak da lâzım! Mâlum, evliyâullahtan birisi terziymiş; dikermiş, diktiğini sökermiş; yine dikermiş, yine sökermiş. Birisi dayanamamış, sormuş: “—Mübarek, dikiyorsun diktikten sonra niye söküyorsun, söktükten sonra tekrar niye dikiyorsun?” demiş. “—Ah kardeşim ah! Sen bu nefsin ne kadar kuvvetli olduğunu, nasıl bir meret olduğunu bilmezsin. Ben onu böyle bir işle meşgul etmezsem, o beni meşgul eder.” demiş. Bir işle meşgul olmak iyidir. Büyüklerimiz anlatırlar: “—Peygamber Efendimiz birkaç insanın yanından geçiyormuş. Hepsi oturuyorlarmış. Elinde bir çubukla yeri çizene selâm vermiş de öbürlerine selam vermemiş.” derler. Oturduğu yerde bile olsa çalışmak iyidir. Kadınca çalışmasını bilmeli, kadına yaraşacak şekilde, evinde günahlara bulaşmayacak, nâmahremle karşılaşmayacak bir çalışma olabilir. b. Erkeklerin Çalışması 523 1. Soru: Ailemin izni olmadığı halde çalışıyorum [erkek]. Doğru mu yapıyorum; ne dersiniz? İyi yapıyor. Çünkü, çalışmak güzel bir şeydir. Meşrû bir yolda, helâl bir kazanç için çalışılabilir. الكاسب حبيب اهلل (El-kâsibu habîbu’llah) “Çalışıp kazanç sağlayan kimse, Allah’ın sevgili kuludur.” diyor Peygamber Efendimiz... Neden? Bir şey üretiyor. Ya bir hizmet üretiyor, ya bir îmâlât yapıyor, ya bir ziraat yapıyor; insanlığa faydalı bir şey üretiyor. Beleşten yaşamıyor ya!.. Başkasının sırtından geçinmiyor ya!.. Yük olmuyor ya; o bakımdan sevaptır. 2. Soru: Askerden yeni geldim. Hangi mesleği seçmemi tavsiye edersiniz? Mesleklerin çok çeşitleri vardır. En faziletli meslek nedir diye sorular sorulmuş, bunun da cevapları sıralanmıştır. En faziletli meslek, Allah’ın dinini öğretmeye çalışmaktır. Ayet-i kerimede buyruluyor ki: وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْالً مِمَّنْ دَعَا إِلَى اهللِ )فصلت٣٣:( (Ve men ahsenü kavlen mimmen deà ila’llah) “Allah’ın yoluna çağıran insanın sözünden daha güzel sözlü kim olabilir?” (Fussilet, 41/33) En güzeli Rasûlüllah’ın mesleğidir. İnsanları Allah’ın yoluna dâvet etmektir. Ondan sonra cihaddır. Ondan sonra kazanç 524 yollarının çeşitleri içinde ticarettir, sanattır, ziraattir... Sıralanıyor. Ticaret bayağı önde geliyor. Doğru sözlü, doğru özlü bir tüccar bayağı medhediliyor hadis-i şeriflerde... Meslekler çeşitlidir. İnsanlar mesleklerini keyiflerine, temâyüllerine ve kendi yapılarına göre seçerler. Ama bizim bu kürsüden insanların meslekleri hakkında bir şey söylememiz gerektiği zaman, söyleyeceğimiz: Allah’ın rızâsını en çok kazandıracak bir yol tuttur! Madem yeni bir meslek seçmeğe yeni karar vermek durumundasın, hayatını yeni kuruyorsun; o halde Allah’ın rızâsını kazanmaya en uygun olan mesleği seçmeye çalışmak lâzım! 3. Soru: Emekliliğim doldu. Şoförlük yapıyordum. Şimdi ne yapabilirim? Biz böyle bu kadar detay üzerinde şahsen bir şey söyleyecek durumda değiliz. Ama kardeşlerime şunları tavsiye ediyorum: Kendisinin sevdiği, ilmine, irfanına itimat ettiği, kendisini tanıyan beş-altı arkadaşla bir özel istişare heyeti kursun. Onlarla meselesini müzakere etsin. Bana getirmesine lüzum yok. Çözsün yani... Şoförlük mü yapacak, başka bir şey mi, karar versinler. Genel bir kaide: Yakın arkadaşlarından, kendi özel hâlini bilen, fıkıh bilgisi olan beş kişiyle istişare etsin! Böyle bir istişarenin sonucuna biz razıyız. c. Kuyumculuk 1. Soru: Kuyumcu dükkânı açmak istiyorum; cevaz var mı? Altın üzerinde, kuyumculuk üzerinde yasak yoktur. Doğrudan doğruya ticareti ve imali yasak değildir. Yasak işler yapmamak şartıyla, açabilir. 525 2.Soru: Ben kuyumcu mesleğiyle uğraşan bir kimseyim. Tanıdığım birisi benden bir bilezik istiyor. Ben bileziği şu kadardan alıyorum, şu kadardan satıyorum. Buna benzer birçok şey oluyor. Bunda bir mahzur var mı? Yoktur. Çünkü kendisinden istiyor. O da kendisi bir kâr koyup satmış oluyor. ”Ne vereceğiz buna?” diyor, o da; “şu fiyat” diyor. Yalan söylememek şartıyla, “Bunu ben öbür taraftan bu fiyata aldım, kârsız satıyorum...” gibi dememek şartıyla, “Tamam, bana bir bilezik getir.” deyince ”fiyatı şudur” diyerek, kâr koyarak olabilir. d. Borsa Soru: Parayı borsa ve hisse senedinde değerlendirebilir miyiz? Hissesini aldığı fabrika helâl iktisâdî faaliyet yapıyorsa, olur. Haram iktisâdî faaliyet yapıyorsa, o zaman haram faaliyette bulunan bir şeye ortak olacağı için, günah olacağından, olmaz! Faizli işlem yapıyorsa veya bira üretiyorsa, yaptığı işte kusur varsa veya ürettiği şeyde İslâm’a aykırı bir durum varsa, o zaman olmaz. İslâmî usüllere göre çalışıyorsa, böyle bir müessesenin hisse senedini almak câizdir. Ortak olmak demektir. Onları alarak parayı değerlendirmek mümkün... Fakat ben borsadaki bu hisse senetleri hikâyesini, bu adamların kumara döndürdükleri kanaatindeyim. Amerika’dan aşılama bir moda... Bu işi artık hisse senedi alıp, o fabrikaya ortak olmak tarzında değil de; alıyor, değerlendiği zaman satıyor. Güyâ kâr ediyor ama, çoğu zaman değerini kaybediyor, zarar ediyor. Güzel oynayamıyor borsada, çok kere zarar oluyor. Sağlam yürümek daha iyi... Bildiğiniz insanlarla, samîmî dostlarla iş yapmayı tavsiye ederim. 526 e. Döviz Soru: Döviz alım-satımı câiz midir? Enflasyondan korunmak için ne yapılmalı? Döviz alım-satımı câizdir. Buna sarf derler; yâni paranın bir başka para ile tebdili, değiştirilmesi, exchange câizdir. Enflasyondan korunmak için elde para bulundurmamalı, parayı dâimâ kullanmalı!.. Tek kelime ile söylemek gerekirse, duran para durduğu yerde ağzı açık benzin tenekesi gibidir, uçar gider. Onun için ya parayı çalıştıracaksınız; ya bir hayra sarf edeceksiniz, mânevî kazanç kazanacaksınız; ya bir mala bağlayacaksınız ki, para para olmaktan çıksın, başka bir şeye dönüşsün! Siz de enflasyonun şerrinden kurtulun!.. f. Avrupa’da Çalışmak Soru: Avrupa’da çalışmaya gitmenin mahzuru nedir? Avrupa İslâm diyarı olmadığı için günah çokçadır, açık-saçıklık fazladır. İnsan şaşırabilir, kendini kaybedebilir. Cuma namazı kılamaz. Kâfirler arasında gıdasına dikkat edemez. Bunun gibi mahzurlar var... Bu mahzurları bertaraf ederse, başka faydalar mülâhaza edilirse, gidilebilir. İnsanına göre, adamına göre değişir. Ben şahsen, bekâr bir insanın Avrupa’ya gitmesinin zor olduğu kanaatindeyim. Talebe veya işçi bekâr olarak oraya gittiği zaman orada durması zor... Çünkü, adamlar edepsiz... Açıklık saçıklık yaygın... Aldatırlar, kandırabilirler diye, insanın evli barklı gitmesi, korunmuş olması uygun olur. g. Vadeli Alışveriş Soru: Bir işyerine girdim. Kitap satıyoruz. Peşin alırsan 50 bin; 527 taksitle alırsan şu kadar peşin, kalanı üç ayda şu kadar gibi diyoruz. Bu durumda peşine nazaran fiyat biraz artırıyor. Bu aradaki fark faiz sayılır mı? Not: Hiç satış yapmadım, şimdilik satış kurslarına devam ediyorum. Gerekirse, haramsa bu işi bırakabilirim. Cevap: Allah razı olsun. Bu kardeşimizin çok güzel soruş tarzı var. Yani bir işi yapıp da ondan sonra sormuyor, başından niyet ediyor. Aferin, çok güzel! Allah razı olsun. Bu hususu biz büyük hocalara sorarak, ulemâdan fikirlerini alarak, fetvalar alarak mecmuamızda yazmıştık. İstanbul’da bu hususta toplantı yapmıştık; bu tarzda satmanın mahzuru yok. “—Neden” diyor, sebebini izah edeyim. Şimdi siz bir dükkâna giriyorsunuz, diyorsunuz ki; “—Bu palto kaça?” “—Yirmi beş bin lira.” “—Yirmi bin lira olmaz mı?” “—Yok, idare etmez. Yirmi iki bin liraya verebilirim.” “—Yok yok, 20 bin lira vereyim.” “—Hayır olmaz.” “—Peki hadi bin lira daha vereyim; 21 bin lira olsun.” “—Peki hadi öyleyse al.” Ne oldu? Yirmi beş dendi, 20 dendi, bilmem ne dendi. Bu pazarlık oluyor. İlk satış meclisinde konuşma, pazarlık oluyor. O zaman konuşabilir, şartları değiştirebilir söyleyebilir insan. Der ki; “—Bu kitabı nasıl alacaksın? Peşin alacaksan şu fiyata, şöyle alacaksan fiyat şöyledir şöyledir diyebilir. Diyebilir diyor ulemamız. Sorduğunuz meselenin aslı böyle. Amma meselâ dedi ki; “—Ben bunu altı ayda ödeyeceğim.” “—Pekiyi o zaman fiyatı şudur.” “—Pekiyi yaz senetleri.” Yazdı, imzaladı. Altı ay içinde ödeyemedi. Oldu dokuz aylı, ödeme uzadı. ”O halde üç aylık şu kadar daha artırım.” diyemez. O arttırma faiz olur. Neden? İlk pazarlık meclisi değil ki bu. İş bitti, borç sabit. 528 Borcun üzerine vade, üzerine fark koyuyor. O zaman faiz oluyor. Anlatabildim mi? Meselenin inceliği burada; ilk mecliste konuşmak pazarlıktan sayılır bir mahzuru yoktur. Takarrur etmiş olan borcu; vadenin değişmesinden dolayı değiştirmek olmaz. O zaman faiz olur. Allah dinde anlayış nasip etsin cümlemize. Rızasına uygun yaşamayı güzel ameller işlemeyi nasip eylesin. 2. Soru: Bir kimse vadesi gelen borcu ödeyemedi. Ne zaman ödeyebileceği de belli değil. Bir başka bir para birimine çevirmek caiz olur mu? Karşılıklı konuşarak olabilir. 3. Soru: Biraz İslâm’da alış veriş münasebetlerinden bahsetseniz? Duyuyoruz da bazı müslüman ağabeylerimiz 30 bin lira aylıkla evli adamı işçi olarak çalıştırıyor. Bu konularda İslâm’ın hükmü nedir? Demek ki canı yanmış biraz. Para az olduğundan dolayı bizden de destek istiyor. Müslüman kardeşlerim! Müslümanlar birbirlerine hakkaniyet esasına göre hareket edecekler. Bir işçinin hakkı neyse ondan az vermek zulümdür. Onu zayıf tarafından, mecbur diye, yakaladı diye onu öyle götürmek haksızlık olur. Ondan hayır gelmez. Ötekisi oradan tasarruf yapmaya çalışmasın. Kardeşine bahşişini, işçiliğinin karşılığını bolca versin. O bakımdan onu istismar etme durumuna düşmesin. Ama bazen de şöyle durum olur: Adamın verebileceği para bellidir, kazancı bellidir; ayda şu kadar kazanıyor. 100 bin kazanıyor, 30 bin lirasını işçisine verecek, 70 bin lirasını kendisi alacak mesela. Der ki; “Ben bu kadar verebilirim.” O başında kendisi razı olmuş, girmişse oraya, adamın da işi kendine göre mahdut, o gelmediği zaman bir başkası o işi yapabilecek durumda olduktan sonra o anlaşma 529 olduğundan beriki 30 bin lira verene bir vebal gelmez. Çünkü aile 30 bin lira ile geçinilmiyor. İlle bir kişinin çalışmasıyla da geçinilecek diye bir şey yok. Artık ne diyelim... Her şey, iki tarafa da zulmetmeyecek tarzda yürümesi lâzım. Tabii, İslâm’da alış veriş meselelerinden de bahsetmek lâzım. Alış veriş meseleleri hadislerin içinde geçiyor. Onları yeri geldikçe mutlaka söyleriz. Hep havadan sudan bahsedip de esas meselelere temas etmemek filan gibi bir şey bir İslâm alimine yakışmaz. Hak neyse sırası geldiği zaman onu aynen söyleyeceğiz. Kimse kimseyi istismar etmeyecek. Hak sahibinin hakkı alnındaki ter kurumadan kendisine verilecek. Peygamber Efendimiz işçiler hakkında diyor ki; “—İşçinin daha alnının teri kurumadan parasını verin ve parayı da işçiyi çalıştırmadan, evvelden kendisine söyleyin.” Bir insan; “—Bak kardeşim, ben bu işe şu kadar para verebilirim; razıysan başla, değilsen başlama, başkasını arayayım.” diyebilir. Çünkü insanlar çeşit çeşit ücretler isteyebiliyorlar. Bir başkasını bulur, onu çalıştırabilir. O bakımdan İslâm’ın ölçülerine uymayı herkese tavsiye ederiz. Bir insan kendi işçisini bol bol hakkını verirse ondan zarar görmez. Onun hakkını çiğnemek suretiyle, onun hakkından kesmek suretiyle de birisi fayda sağlıyorsa, yani işçiyi istismar ediyorsa o patron da o paradan hayır görmez. İki taraf da hakkını bilmeli. h. Kâr Haddi 1. Soru: İslâm’da kâr haddi var mıdır? Şu kadar diye sabit bir yüzde yok... Piyasanın genel durumu içerisinde, insaf dairesinde bir kâr olacak. İnsafsızca olmayacak. Adama, “Yâhu beni amma aldatmışsın, belimi bükmüşsün!” dedirtecek tarzda olmayacak. Mâkul bir ölçü içinde olacak. Meselâ, bazan insan bir yerden bir kelepir mal düşürmüş 530 oluyor. “İlle ben bunu yüzde bilmem kaç kârla satacağım!” demesine lüzum yok... Kelepir düşürmüştür, halletmiştir, imar etmiştir; onun kârı serbesttir. Piyasanın normal değerinden; yâni malı bilen, almasını satmasını bilen bir insanın kabul edebileceği bir mâkul fiyatla satacak. Hiç bilmeyen bir insana ikibin liralık şeyi otuz bin liradan sat, parasını aldıktan sonra da kıs kıs gül; İslâm’da böyle şey yok... Ona gabn-i fâhiş derler; yâni büyük bir aldatma... Bu İslâm’da haramdır. Ama, mâkul ölçüler içerisinde, piyasanın şartlarına göre, mal bir azalır, değeri birden yükselir. Gazetelerde her gün okuyorsunuz: Altın düştü, dolar çıktı, mark yükseldi... Bir sürü piyasa hareketleri oluyor. O piyasa hareketleri içinde, normal ölçülerde kârlarını tesbit edebilirler. 2. Soru: Bir ticarette bir maldan en fazla ne kadar kâr alınabilir? Bugünkü serbest ekonomiye göre bin liralık bir mal, beş bin liraya satılabilir mi? Malın vadeli olmasını da göz önüne alarak soruyu cevaplandırabilir misiniz? İslâm’da maktû bir kâr haddi yoktur. “Malı şu kadara aldın, yüzde otuzdan fazla kâr edemezsin, bu böyle gider.” filan gibi bir maktû yüzde nisbeti kitaplarda yoktur. Malın satış fiyatı, serbest piyasa şartlarına bağlıdır. Bir mal alıyorsun, malın depodayken hiçbir kâr yapmıyorsun; “Malım artsın.” diye depolanmış, fırsat kollamaca durumu değil. Bir felâket olmuş, don olmuş, başka yerlerdeki o tipten malın hepsi donmuş. Veyahut bir âfet gelmiş, hepsi kırılmış; senin malının fiyatı çıkmış. Beş misline de çıkabilir, on misline de çıkabilir. Bir ara Türkiye’de kolera oluverdi, hatırlıyorum ben; limonun tanesi astronomik rakamlara çıktı. Neden? “Limon suyu koleraya iyi geliyor.” dediler, salgın hastalık da var, ölüm de var. Kasası bilmem kaç bin liraya çıkıverdi. Halbuki her zaman herkesin basit paralarla aldıkları bir 531 şeydi. Piyasa rayiçlerine göre; “Ben bunu yüzde yirmiden fazlasına satamam.” diye bir şey yok. Normal bir piyasanın talebine göre bir miktardan yapabilirsin. Malın kârını koymakta ana ölçü; konuyu bilmeyen müşteriyi aldatmamaktır. Bunu bir misalle kendim anlatayım: Hanım bana terzi levâzımatı listesi verdi. 20 cm’lik fermuar, 3 tane çıt çıt, bir tane masura, iğne, düğme; bir liste verdi. Ben de gittim Ankara’da hemen yolun üstünde, perakendeci gibi bir dükkândan almaya başladım: “—Şu var mı?” “—Var…” “—Fiatı ne kadar?” “—Şu kadar.” “—Şu var mı?” “—Var…” “—Ne kadar?” “—Fiyatı şu kadar.” Böylece ben bunları aldım. Listenin üçte birini aldım, üçte ikisi onda yokmuş; “Şu yok, bu yok.” dedi. Pekâlâ, bu sefer ben de; “O olmayanları alacağız.” diye karşı taraftaki bir çarşının içinde başka bir dükkâna gittim. Fakat “Olmayanları alacağız.” derken, aldıklarımın fiyatının ilk dükkânda alçakça fazla miktarda olduğunu gördüm. Aldatmak tarzında, hiç olamayacak şekilde. Onun üzerine, tekrar ilk dükkâna gittim: “—Bak, ben aynı marka malı şu fiyata buldum, sen bunu bana çok fazlaya verdin.” dedim. Meselâ, bir liralık şeyi beş liraya vermiş; çok fazla. “Çok fazlaya verdin. Ya bunu bir liraya say, paramın üstünü bana geri ver; ya da malını geri al!” dedim. Ne malı geri aldı, ne parayı geri verdi. Ben de onun üzerine belediyeye gittim dedim ki; “Burada bir aşırı aldatmaca var, ben de mağdurum.” “—Beyefendi, biz bir şey diyemiyoruz.” dedi. 532 Öylece kaldı, Allah’a kaldı. Böyle bir satışa “aldatma” derler. Aldanana gâbin mağbûn derler. “Malı bilmiyor, piyasasını bilmiyor.” diye bir fiyat veriyor, astronomik bir fiyata satıyor. Ondan sonra da adam ah ediyor, vah ediyor, pişman oluyor. Böyle bir satış helâl değil! Böyle bir durumda, alan kimse bu satıştan dönerse, ötekisinin dönmeyi kabul etmesi lâzım. Berikisinin de dönmeye hakkı vardır. Bu bakımdan aldatma olmayacak ama, şurada portakal beş yüz lira, orada sekiz yüz lira. Bu Washington, bu ilaçlı, bunda hiç kurt yok, bu daha sulu; öbürü biraz don yemiş, daha ucuz. Tabii malın kalitesinden dolayı fark olur. Veyahut da: “—Ben yüzde yirmi beş kârla, yüzde otuz kârla satıyorum; bunun fiyatı dört yüz liradır, sekiz yüz liradır.” dersin. “—Aşağı olmaz mı?” “—Aşağıdan veremeyeceğim ama daha ucuzları var; istersen git, oradan al.” dersin. “—Ben mostura yapmıyorum, iyilerini seçip arka tarafa koymuyorum; onun için bu fiyatı veriyorum, alıyorum.” diyebilirsin. Demek ki, istediği fiyatı söyleyebilir ama normal piyasada, piyasanın şartlarını bilmeyen bir kimseyi aldatmak tarzında olmaması şartıyla, istediği fiyatı söyleyebilir. “—Bu serbest ekonomideki malın, vadeli olmasını göz önüne alarak soruyu cevaplandırabilir misiniz?” diye sormuştu. Malın vadeli olması ve sistemin faizli olması dolayısıyla, ekonomik sistem faizli bir sistemdir ve faizin nispeti kadar mallara, maliyete faiz eklenmektedir. Adam bir mal aldığı zaman bankadan kredi alıyor, bankaya o parayı faiziyle verecek, onu da maliyete katıyor; ondan sonra satış fiyatını ona göre tanzim ediyor. Binaen aleyh peşin paraya almış olsaydı ucuza mâl edecekti, daha ucuza satacaktı; faiz, fiyatın yükselmesine sebep oluyor. Böyle bir faizli sistemde fiyatlar faiz nisbetinde yükselir ve her ay paranın değeri düşer. 533 Paranın kâğıdı üzerinde bin veya on bin veya yüz bin yazmasına aldanmayın! O ağzı açık benzin tenekesi gibi uçar gider. Para yüz bin olarak kalmaz. Senenin başında elinde yüz bin lira varsa, senenin sonunda da elinde yüz bin lira var ama bu hayalî yüz bin liradır; aslında o on bin liraya inmiştir veya yirmi bin liraya inmiştir. Hakiki iş yapma kabiliyeti bakımından bu da bir halkı aldatma ve oyun tarzıdır. Bunu, ekonomiyi bilmeyenler fark edemiyorlar, halk da buna aldanıyor, para biriktiriyor. Zavallı ihtiyar kadınlar, paralarını koyuyorlar, biriktiriyorlar; dul kadın. Ondan sonra götürüyor bakıyor ki parası hiçbir işe yaramaz bir para yığını hâline gelmiş, yazık, mahvolmuş. Ekonomik sistem faizli sistem olduğundan, para da kendisinin değeri olan bir para olmadığından aldatıcıdır. Altın, kendisi değerli olan bir şeydir, gümüş kendisi değerli olan bir şeydir ama para bir kâğıttır, onun kendisinin bir değeri yok, sadece lafı var, adı var, “Bu yüz bin!” diyorsun. “—Bu kâğıt yüz bin mi?” “—Yüz bin…” “—Bu da kâğıt, aynı boyda; bu kaç?” “—Bu da yirmi bin…” “—Bu da aynı boyda, bu kaç?” “—Bu da beş bin…” Hoppala! Ebatları aynı fakat itibarları farklı; hepsi de sadece bir kağıt. Bu bir ekonomik oyundur ve aslında bir ekonomik zulümdür. Biz dergilerimizde ve yayınlarımızda müslüman kardeşlerimizi bu oyuna karşı daima ikaz ettik. Dedik ki: “—Bu enflasyon ve bu para bir hiledir. Ekonomik sistem, bankalar, sizin cebinizden parayı alıyor. Bu paranın bir kısmı devlete gidiyor bir kısmı bankalara gidiyor. Ama senin elinden, senin rızan olmadan, paranın değeri sönerek, yok olarak, uçarak alınmış oluyor. Buna karşı tedbir alın!” dedik. Böyle bir ekonomik sistemde siz mal alıyorsunuz, ondan sonra 534 vadeli satıyorsunuz; bir sene vadeli mal satıyorsunuz, altı ay vadeli mal satıyorsunuz. Altı ay sonra eğer o adam sözünde durur da senetlerini öder de size tam aldığı malın, metaın parasını geri verirse, siz bu paraları toplayıp gidip toptancıdan tekrar o malı dükkânınıza koymak üzere almak istediğiniz zaman, bakıyorsunuz kâr da koyduğunuz halde, ilk senenin başındaki kadar malı dükkânınıza alamıyorsunuz. Sermayeniz uçuyor, kayboluyor. “—Ekonomik sistem, bu faizli ekonomik sistem…” dediğin, soruyu sorana bunu gösteriyor. “Malın vadeli olması da göz önüne alınarak bu sistemde kâr haddi nasıl olacak?” dedi. Kâr haddi, bütün bu tehlikelerden tüccarı koruyacak bir nisbette olmalıdır; tüccarın buna hakkı vardır. Çünkü ticaret bir meşrû İslâmî muameledir. Peygamber Efendimiz ticaret yapmıştır, kervan işletmiştir, mal satmıştır, mal getirmiştir. Buradan götürdüğü malı Suriye’de güzel bir yerde satmıştır. Oradan aldığı malı buraya getirmiştir. Hatice Anamız’a kervanından kâr sağlamıştır. Ticaret normaldir, özgürdür, peygamber mesleğidir. Peygamber SAS Hazretleri bir hadis-i şerifinde buyuruyor ki:45 اَلتَّاجِرُ الصَّدُوقُ األَمِينُ مَعَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ يَوْمَ الْقِيَ امَةِ )ت. ك. قط. عن أبي سعيد( (Et-tâcirü’s-sadûku’l-emîn) “Doğru sözlü, güvenilen vasıflı, 45 Tirmizî, Sünen, c.IV, s.471, no:1130; Dâra Kutnî, Sünen, c.III, s.7, no:18; Dârimî, Sünen, c.II, s.322, no:2539; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.III, s.449; Abd ibni Humeyd, Müsned, c.I, s.299, no:966; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.VI, s,16; Taberî, Tehzîbü’l-Âsâr, c.IV, s.29, no:1314; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.IV, s.7, no:9217; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.294, no:941; Câmiü’lEhàdîs, c.XI, s.394, no;11046; RE.197/4. 535 doğru özlü bir tüccar, (mea’n-nebiyyîne ve’s-sıddîkîne ve’ş-şühedâi yevme’l-kıyâmeh.) kıyamet gününde Peygamberlerle, sıddîklarla ve şehidlerle beraber olacak.” Onun için ticaret meşrûdur. Ticaret de kâr yapmak için yapılır. Onun için kâr koymaya hakkı vardır. Kârı da kendisinin sermayesini aynen korumaya yeteceğinden ayrı, kendisinin geçimini de sağlayacak ve bir de kendisine daha başka atılımlar için kâr sağlayacak bir sistemde yapmaya hakkı vardır. Tüccar bu sene kâr eder, bir dahaki sene bir zarar eder, sarsılır ama evvelki sene kâr etmesinden onu geçiştirir; dükkânı yine hizmete devam eder. Yoksa tüccara; “İlla yüzde otuz kâr yapacaksın.” dediğin zaman, bu sene yüzde otuz kârla malını satar da öteki sene hadi bakalım bu tüccar yüzde elli zarar etti; “Ey Ahali, çıkın bakalım bunun zararını ödeyin.” dediği zaman kimse parasını ödüyor mu? Ödemiyor. Binâen aleyh tüccarın kendisini koruyacak kadar, sermayesini arttıracak kadar, yaşamını devam ettirecek kadar bir pay koymaya hakkı vardır. Bu ekonomik sistemde enflasyonu da hesaba katmak, vadeli satışlarda fiyatını ona göre istemek hakkı vardır; bu onun meşrû hakkıdır. Bu sadece benim görüşüm değildir. Fıkıhtan anlayan ulemanın toplantılarında bu meseleler bahis konusu olduğu zaman varılan sonuçlar budur. “—Hocam, bununla ilgili olarak müsaade ederseniz satmış olduğumuz maldan bir fiyat listesi çıkarabilir miyiz? Daha olmadı, peşin fiyatı şu kadar diyebilir miyiz?” Böyle bir fiyat listesi çıkarabilirsiniz. “Bir ay vadeli şu kadar, iki ay vadeli bu kadar, altı ay vadeli bu kadar.” diye çıkarabilirsiniz. “—Bunu faiz olarak değerlendirmek mümkün mü?” Hayır, ortada faiz olacak bir muamele yok, sadece bir liste var. Evet, bu meşrûdur. “—Şu buzdolabı veyahut şu otomobil veya şu çuval peşin 536 alırsan şu fiyatadır, üç ay vadeli ödeyeceksen şu fiyatadır, bir sene vadeli ödeyeceksen şu fiyatadır.” demeye bir tüccarın şer’an hakkı vardır. O fiyatı, değişik üç liste halinde, üç tane dört tane olarak duvara asmaya ve sözle söylemeye hakkı vardır. Çünkü henüz alış veriş olmamıştır. Bunlar birer tekliftir. Müşteri bakacaktır, istediğini tercih edecektir. “—Peşin alsın; beni de kurtarsın, kendisi de kurtulsun.” Peşin almaya hakkı vardır. Binâenaleyh alış veriş olmadığı için iki tane, üç tane fiyat olmasının şer’î bir mahzuru yoktur. Ama alış veriş bittikten sonra; “Ben üç ay vadeyle bu çuvalı beş yüz bin liraya aldım.” dedi. Tamam mı? Tamam. “—Yükle, malı gönder.” Malı gönderdi; o da borçlandı, fatura da kesildi. Bu satış bitmiştir. Bu satış bittikten sonra bu fiyatta oynama faiz olur. Çünkü satış oldu. Satış oldu, şimdi sen hata işledin, adam sana gelse dese ki; “Arkadaş; ‘Ben bunu senden üç ay vadeyle alacağım.’ demiştim ama üç ay içinde ödeyemem, ben bunu bir senede ödeyeceğim!” “O zaman fiyat şimdi sekiz yüz bin lira!” diyemezsin. Neden? Çünkü vade farkından dolayı fiyat farkı koyuyorsun. Bitmiş olan alış verişe fiyat farkı koyuyorsun; bu düpedüz faizdir, bunu yapamazsın! Alış veriş yapmadan önce her türlü konuşma caizdir. Hatta biz kendimiz bile yapıyoruz. Gidiyoruz bir yere; “Bunlar kaça?” diyoruz, inceliyoruz, ölçüyoruz, biçiyoruz, tartıyoruz. “—Bu mal kaça? “—Sekiz yüz yirmi beş lira…” “—Altı yüz bin lira olmaz mı?” “—Olmaz!” Ben bunu başka yerde daha ucuza alabilirim ama, işte 537 buradan almaya mecburum. Ben bu işin yabancısı değilim. Gel şunu altı yüz liraya yap. “—Altı yüz liraya olmaz ama, madem sen yabancı değilsin sana yedi yüz elliye vereyim!” “—Yok canım, yedi yüz elli çok büyük para mı?” “—Haydi bakalım, ikimizin ortası olsun; yedi yüz!” Bakın, kaç tane fiyat konuşuluyor; konuşulur. Pazarlık İslâm’da olmayan bir şey değildir, vardır. Daha henüz ortada alış veriş olmadığı için bu pazarlık yapılabilir. Olup bittikten sonra; “—Sen bunu geç verecekmişsin üç ay geçiyor, daha fazla geçiyor; o zaman fiyatı değiştirelim.” diyemezsin. Çünkü borçtan dolayı, vade farkından dolayı fiyatı değiştiriyorsun; bu faiz olur. İnceliği anlatabildim mi? Alış veriş olmadan önce yazabilirsin, konuşabilirsin; alış veriş bittikten sonra kilitleniyorsun. O da kilitleniyor sen de kilitleniyorsun. “—Ama veremiyor!” Veremiyorsa veremiyor. Sen tedbirini ona göre al. Sen de ona başka bir şey de, nasıl bilirsen yap ama böyle yaparsan faiz oluyor. “Hocam, böyle şeyler oluyor. Diyelim ki üç ay vadeli vermişim, günü geliyor, adam yüzüme bakmıyor. Günü geliyor, o hafta imkânları yok. Ben üç ay değil de dört ay olsa tahammül ederim. ‘Üzerini vereyim.’ diyor, onu kabul etmiyorum.” Veremezsin, alamazsın; faizdir. Biz de diyoruz ki; “Bundan sonra alacağın bir şeyi vadeli aldın. Diyelim üç ay vadeli alacaksın, üç ay vadeli aynı fiyattan alamaz. Bir ayı da; ‘Benim orada kaybım olmasın.’ diye sen bana iki aylık çek ver.” Tamam karşılıklı konuşulabilir, olabilir. i. Ön Ödemeli Alışveriş 538 Soru: Belli bir ücret ödedikten sonra teslim alınan malların alışverişi câiz midir? Şöyle ki araba veya beyaz eşyada kampanyalarda “Mart teslimi” gibi şartlar mevcut. Yani parayı veriyor. Ondan sonra şu şeyde mal gelecek. Şimdi alışveriş bir rıza muamelesidir. Normal olan şekli parayı verip bir şeyi almaktır. Fakat parayı verdikten, malı aldıktan sonra, parayı geç vermek bir anlaşmayla câizdir. Yani; “Ben bunu taksitle ödeyeceğim. Şu kadar zaman sonra şey yapacağım.” Bu mümkündür. Ama malı almadan, alışveriş iktisap edilmemiş bir maldan alışveriş tahakkuk etmez. “Ben senin tarlanın zeytinlerini satın aldım, al.” Daha zeytin yok ki ortada. Olmayan mal alınmaz, satılmaz. Burada biraz ona yakın bir durum var, bilmiyorum. Tekrar bir soralım. Mal yok ortada, yalnız mukavele var. Diyor ki; “Martta vereceğim.” “Tamam.” Alışveriş bitiyor. Belki bu da olur. Taksitle satışın aksine bu bizim Koç’un, Sabancı’nın kurnazlığıdır Türkiye’de. Millet malını satıyor. Taksitlerini toplayamıyor. Mahkemelerde avukatlarda, icrada senetler. Ama bu adamlar örnek insanlar, kurnaz insanlar, siparişleri alıyorlar, paraları alıyorlar. “Malı 6 ay, 3 ay, 5 ay sonra göndereceğim.” diye Türkiye’nin şartlarına öyle güzel uygun bir alışveriş sistemi düzeni kurmuşlar ki. Parayı alıyor. Senin paranı 3 ay da işletiyor. Ondan sonra sana malı gönderiyor. Kurnaz bir sistem yani. Soralım, yalnız belki de şey bakımından uygun olmayabilir. O tarafı meslekten, bu işin, fıkhın bir ince noktasıdır. Böyle bir şey; mal almadan parayı yatırıyorsun: Martta teslim. Para gidiyor elden. Olur mu? Olmaz mı? Onu bir soralım. Şu anda iyi bilemeyeceğim. Çok emin olamadım, içimde tereddüt var. j. Fiat Tesbiti 539 Soru: Bir malın kaç fiyatı olabilir? Bu deminki sorulmuş soru oluyor. “Peşin fiyatına göre, vade fiyatına göre bir malın fiyatları değişik olabilir mi?” demek; onun sorusunu cevaplandırdık. Olabilir. Satış kesilip dikilip olmadan çeşitli kayıtlar, konuşmalar yapılabilir; olduktan sonra değiştirme yapılamaz. Soru: Sıkışmış bir tüccardan herhangi bir mal, emsalinin epey altında bir fiyattan satın alınabilir mi? Burada iki durum vardır: Onun o düşkün durumundan istifade ederek malı ucuza kapatmak günahtır. “—Biraz daha sıkışsın da şu malı iyice bir ucuz fiyata alayım!” Böyle bir duygu, böyle bir ticaret, böyle bir anlayış günahtır, doğru değildir. Ama adam sıkışmış, para bulamamış, malını satışa çıkarmış, herhangi bir kimse alacak. Kendisi satmaya razı, sen onun başının etrafında akbaba döner gibi dönmüyorsun. “Ölse de bir etini yesem.” diye düşünmüyorsun. Akbaba döner; hayvancağız sendelemeye başladı mı; “Ölse de şunun başını alsam.” diye gezinir. Böyle yapmıyorsun ama nasıl olsa satacak, sen böyle bir alış verişi de sevmiyorsun, almasan iyi olacak ama adam da müşteri bulamadığı için kıvranıyor. Aldı, ödeyemediği için sıkışık durumda, nasıl olsa satacak. “Kardeşim, sen şimdi düşkün durumdasın. Ben böyle şeyleri sevmiyorum ama sana bir iyilik olsun, diye razıysan alayım. Ama başka türlü gönül huzuru olmadan mal almak, mal satmak da iyi olmadığından ben satın almak istemiyorum.” gibi bir duyguyla alınırsa olur. Ama baykuş gibi, akbaba gibi onun ölümünü beklercesine 540 davranırsa, öteki duygulardaki insanlar gibi olursa, fırsatçılık olursa o herhalde doğru olmaz. Allahu a’lem; Allah insanı kalplerine göre niyetlerine göre değerlendiriyor. O zaman hatalı olur. k. Sigorta Yaptırmak 1. Soru: Sigorta yaptırmanın, sigortalı olmanın hükmü nedir? Bu sigorta hakkında, İbn-i Âbidîn ve diğer kitaplarda çeşitli haberler, bilgiler var. Esas itibariyle şahıslardan para alınıyor, ötekisine hakkı olmadan veriliyor. Ulemâmız “Alma da, verme de pek sıhhatli olmuyor.” diyor. Yani bir mesnedini bulamamışlar. Yalnız ticarette, gayrimüslim ülkelere karşı olan işlerle ilgili bazı müsaadeler oluyor da, müslümanın müslümana, “Kendi aranızda mallarınızı boş yere, bâtıl yere yemeyiniz.” hükmü olduğundan, ulemâmız kitaplarda “Hakkı olmadan birbirlerine sigorta tarzında alması uygun olmuyor.” neticesine varmıştır. Sigorta tarzında olmasa da hayır ve yardımlaşma tarzında olsa ıslahı olabilir. Bu müessesenin ıslahı o tarzda mümkün olabilir. 11. Soru: Bir kimsenin şahsı için hayat sigortası yaptırması câiz midir? Sigorta İslâmî bir müessese değildir. Birileri veriyor, hiç karşılığını almıyor; ötekiler alıyor, istifade ediyor. Gayr-i adil oluyor. Onun için caiz değil... Mecburiyet yoksa yaptırmaması lâzım!.. Ama, meselâ arabası var, sigorta olmadan trafiğe çıkartmıyorlar. Böyle mecburiyet olduğu zaman yaptırabilir. Keyfi olarak yaptırmaması lâzım!.. 3. Soru: 541 İslâm’da sosyal sigortalardan emekli olmanın hükmü nedir? İslâm’da sigorta, bir bilimsel araştırma konusudur, tez konusudur. Alimlerimiz sigortanın belli bir ölçüde caiz olduğunu, belli bir ölçüden sonra caiz olmadığını; kendi yatırdığı taksitler kadarını alabilmesinin olacağını, ondan sonrasının caiz olmayacağını ifade ediyorlar. Ama, İslâmî bir devlet kendi vatandaşlarına birtakım bağışlar, birtakım haklar sağlayabilir. Sigortanın uygun olmaması, herkes aynı parayı ödüyor, herkes aynı şekilde istifade etmiyor. Kimisi ediyor, kimisi etmiyor. O bakımdan bir adaletsizlik oluyor. İslâm’da devlet; “Tüm muhtaçlara şu yardımı yapacağım…” filan diye yardım yapabilir. Fakat bunun şekli, mekanizması pek uygun olmuyor. 4. Soru: Dışarıdan pirim ödeyerek emekli olmanın İslâmî açıdan bir sakıncası var mıdır? Devletin vatandaşlarına yardım etmeye hakkı olduğundan ve bu sigortalılık da devletin mecbur kıldığı bir şey olduğundan, memuriyet başlanmış ve tamamlanmasına yakın bir şey olduğundan, uygun olabilir diye alimlerin bazıları böyle beyan ifade ediyorlar. Bu husustaki kanaatlerini böyle gösteriyorlar. Allah-u Teâlâ Hazretleri kimseye muhtaç etmesin. 5. Soru: Süper emekli olmanın mahzuru var mı? Süper emekliliği arkadaşlarımıza sorduk. İncelediler, baktılar, mahzurlu gördüler. Şu anda tam olarak detayını anlatamayacağım. Süper emekliliğin ahkâmı nedir; pek iyi bilmiyorum. 6. Soru: Bir emekli memurun maaşını sadece zorunlu ihtiyaçlar için kullanabileceği doğru mu? 542 Öyle bir şey doğru değil... Emekli memur aldığı maaşın hepsini rahatça kullanabilir. Çünkü, memur olarak işe girdiği zaman devletle yapılan anlaşmanın bir maddesidir bu... “Sen şu yaşı geçtikten sonra ben seni emekli edeceğim, şu tarzda emekli maaşı ödeyeceğim.” diye garanti vermiştir. Devletin fertlere yardım etmeğe salâhiyeti vardır. Bunun için hepsini kullanabilir. 7. Soru: İhtiyaç sahibi ihtiyarlara verilen 65 maaşını almak caiz midir? Devletlerin teb’alarına bazı yardımlar yapma hakkı vardır. Ordan alır. Bir mahzuru yoktur. 8. Soru: Geçen sohbetlerinizde kul hakkından bahsettiniz. İşçi bulmanın insanlara verdiği para kul hakkı oluyor mu? Bu konularda açıklama yaparsanız seviniriz. İşçi bulmanın insanlara verdiği para. “Burada devlet, işsiz olanlara para veriyor.” demek istiyor, değil mi? Bu bir sosyal sistemdir. Devlet düzeni, herhangi bir şekilde çalışamayan bir insanın aç açık kalmasını istemediği için “dilenmesin, kendi onuruyla yaşasın” diye bir sosyal sistem kurmuştur. Bunu böyle çalıştırdığı için almakta bir mahzur yoktur. Devletin zaten böyle şeyleri yapmaya hakkı vardır, biraz da görevidir. Bu gibi şeyleri toparlaması gerekiyor, dilendirmemesi gerekiyor. l. Komisyonculuk Soru: “Arsama müşteri bul, sat; sana şu kadar vereyim!” veya “Yüzde şu kadar veririm!” demek caiz midir? 543 Vazifelendiriyor, o da bir iş yapıyor. Olabilir. m. Tartıda Hassasiyet Soru: Bakkallık yapmaktayım, yüz gramlık bir malı terazide tartarken kese kağıdı dahil mi, yoksa kağıt ağırlığını fazlalık atacak mıyız? Terazi payı diye bir şey vardır. Eskiden satıcılar, tartıcılar terazide eksik olmasın diye, birazcık fazlalık koyarlardı. Herhangi bir şekilde tartıda bir hile olmasın diye bunu yaparlardı. Fiyatı ona göre ayarlı tutup da net malın fiyatını düşürmek olabilir. Ama teamül ambalajın içi ile beraber tartılmasıdır. Ambalaj sunî olarak ağırlaştırılmışsa caiz değildir. Mesela, bir kese kâğıdının içini açıyorsunuz, bir ameliyat ediyorsunuz, cırt diye bir yırtıyorsunuz, içinden kartonlar, kâğıtlar, ıvırlar zıvırlar, bir soba tutuşturulunca kolay ısınılacak malzeme çıkıyor. Bunu neden yapmışlar? Kese kâğıdını ağır çeksin diye yapmışlar. Senin aldığın şeyin içine bu ağırlık giriyor. Eğer kese kâğıdının kilosu daha ucuz, aldığın malın kilosu daha fazlaysa, bu sun’î olarak ağırlaştırılmış olan şey, elbette gayri meşru kazanç olmuş oluyor. Onun için, net malın kilosu budur diye hesaplayıp, ondan sonra boşaltmak olabilir. Ama şimdi naylon poşetler kullanılıyor, böyle sorunlar kalmadı, o da bir ağırlık ifade etmiyor. Yalnız herhangi bir şüphe olmasın diye, terazinin müşteri tarafına hafifçe bastıracak şekilde birazcık bol ikram yapmak daha iyi olabilir. Kardeşlerimiz öyle bir teamül geliştirirlerse iyi olur. n. Yabancılarla Ortaklık Soru: Babamız, “Yabancılarla ortaklık yapmayın!” demişti. Onun tavsiyesine uymamak günah olur mu? 544 Baba nasihati tutulmamış oluyor. Babanın nasihatını tutmak da bir berekettir. Ayrıca hakîkaten insan, iyi insanlarla ortaklık yapmalı!.. İyi insanlarla ortaklık yaptığı zaman, “Üçüncüsü ben olurum!” buyuruyor Allah-u Teâlâ Hazretleri... Allah iyi kimselerle ortaklıklar nasib etsin... o. Para Yardımı Soru: Kira borcum var. Mal sahibi “Ya borcunu ver veyahut da çık!” diyor. . Şaşırdım kaldım. Bana cemaate söyleyip yardım etmenizi istiyorum. Bu iyiliği yaparsanız evelallah Allah sizden razı olsun. Elinizden geldiğince yardım edin. Bu devirde biraz sarsılan insan çok, bu çeşit yardıma muhtaç insanlar çok. Tabii bazen bu gibi konularda böyle bizim bu cemaatimiz büyük bir cemaat olduğu için herkes geliyor, bir yardım istiyor. Herkes geliyor, bir yardım istiyor… Kimisinin de aslı esası olmayabiliyor. Ben, bu gibi yardımların tahkikli olmasını temenni ediyorum. Meselâ hiç unutmuyorum, bana geçen seneler birisi geldi: “—Hocam, sıla-yı rahim yapmak sevap mıdır?” Tabii sevap. hadîs-i şerîfte bildiriliyor. Sıla-yı rahim yapmak sevap! “—Sevap.” dedim. “—Hocam, benim memleketim çok uzakta. Sıla-yı rahim yapmak istiyorum, çık paraları…” dedi. Şimdi bir talepte bulunuyor. Hadîs-i şerîflerde de isteyene istediğini vermek tavsiye ediliyor. Ben etrafıma bakındım. Tüccardan, zengin Bahaddin Çarhoğlu kardeşimiz vardı. “—Bahaddin Bey şununla meşgul ol. Al, götür. Otobüs parasını ver, memleketine gönder.” dedim. Bahaddin [Çarhoğlu] Bey arabasına almış. Topkapı’ya kadar götürmüş. Adam oradan kaçmış. Memlekete filan gideceği yok. Parayı o yolla bizden almak istiyor. Dalga geçiyor, yalan söylüyor. 545 p. Bal Üretimi Soru: Arılara, bal çok olsun diye şeker yediriliyor. Acaba mahzurlu mudur? Arının balı çok önemlidir. Bal almak da, oğluna kız almak gibi mühimdir. Çünkü arı balı nereden topladı? Bazen zehirli çiçeklerden toplar, bal zehirli olur. Mesela Bolu’nun, Kastamonu’nun, Sinop’un eğrelti otu olan bazı zehirli otların olduğu yerlerde bulunan arılarının balları zehirli oluyor. Fazla miktarda yenildiği zaman insanı öldürebiliyor veya kafasını tutuyor, başını döndürüyor. Arıların malzemeyi nereden aldığı çok önemlidir. En kıymetli bal kır çiçeklerinden tabii bir şekilde arıların toplayıp yaptığı baldır. Binâen aleyh herkesin temennisi odur. 546 Eğer önüne tatlı şeyler konularak bal teşkil ettiriliyorsa o zaman bir çeşit kalite düşmesi olmuş oluyor. Bazen de arıcılar diyorlar ki; “Biz bunu zaten arıyı beslemek için kışın yapmak zorunda kalırız. Onların bu ekmek yemesi gibi bazen de gereklidir…” diyorlar. Eğer kır çiçeklerinden değil de şundan veya bundansa arının balının cinsini, çeşidini söylemek de ticaretin helal olması bakımından gereklidir. Bal diye biz, çiçeklerden toplanılan kıymetli, şifalı malzemeyi kastediyoruz. Arının önüne koy şerbetleri; oradan hiçbir özelliği olmayan kimyevî maddeleri alsın, doldursun… Bu yanlış oluyor! r. İçki Fabrikasında Çalışmak Soru: İçki fabrikasında çalışmak caiz midir? Çalışan kişiye kız verilir mi? Caiz değildir, çünkü Peygamber Efendimiz hadîs-i şerifte; “İçkiyi içen de, imal eden de, satan da, hamallığını yapan da, sunan da; hepsi mel’undur.” diyor. Yasak! İçki yasak olunca içkinin kullanılmasına aracı olan her faaliyet de yasak oluyor. Binaen aleyh o zaman öyle bir çalışma da haram oluyor. İnsan kızını haram kazançlı bir damada verirse, kızı da haram yiyecek, cehenneme gidecek, demektir. Olmaz! O kimse de kızını temiz iş yapan bir insana verecek veyahut o oradan ayrılacak, temiz iş yapacak. 547 23. FAİZ a. Faiz Haramdır 1. Soru: Türkiye’de faizli bankalarda çalışmak veya onlarla alışveriş yapma caiz midir? Peygamber Efendimiz’in kesin hadis-i şerifleri ve Kur’an-ı Kerîm’in kesin ayetleri vardır. Dinimizde faiz yasaklanmıştır. Faiz almak büyük günahlardandır. Faizin çeşitleri vardır. Peygamber Efendimiz SAS buyuruyor ki: “—Faizi alan da, veren de, faiz işlerini kâğıda yazan kâtip de, bu anlaşmayı şahit olarak destekleyen, oluşmasını sağlayan şahitler de melundur, lanetliktir.” Faizden, faizli müesseselerden kaçınmak lâzımdır. Onlarda çalışmak, bu işlemleri yapmak da faizin kâtipliği ve şahidi gibi olduğundan dolayı doğru olamamaktadır. Ama faizsiz bankaysa, finans kurumuysa, kendisine para yatıranlara sermaye ortalığı yapıyorsa o zaman faiz olmadığı için mahsuru yoktur. Yasak olan faizdir. Faiz olmadığı takdirde mahsuru yoktur. Bir de yabancı diyarlarda gayrimüslimlerin diyarında yaşayan insanlar için Peygamber Efendimiz’in özel hadîs-i şerîfi vardır: O ülkenin kendi ahalilerinin kendi inançlarına ve mevzuatlarına göre caiz olan bir işlemi, bir müslüman orada kendi lehine ise yapabilir. Gayrimüslim diyarında, müslüman ile gayrimüslim arasında faiz muamelesi olabilir. Çünkü o ülkenin ilgilileri razıdır. Bir müslüman gayrimüslim bir ülkeye gitmişse, onlarla anlaşmalı olarak gidiyor. Oradan da bir kişi İslâm ülkesine gelmişse, anlaşmalı olarak geliyor. Anlaşma şartlarına riayet etmesi lâzım. Anlaşma şartlarına 548 uygun olarak, onların kendi mevzuatlarında eğer bir müslümanın lehine bir şey varsa ondan istifade edebilir. 2. Soru: Günümüzde faizin helâl olduğu söylenilmekte ve bunun helâl olmasının dayanağı devletin İslâm devleti olmayışı gösterilmektedir. Bu konuda bilgi verirseniz, müslümanlar için faydalı olacağını tahmin ediyorum. Bu Türkiye’nin dârü’l-İslâm, dârü’l-harb olması meselesi münakaşasına biraz bağlıdır. Bu konuda alimlerin ihtilafı vardır. Büyük çoğunluğu “Dârü’l-harb değildir, dârü’l-İslâmdır.” diyorlar. Bazılarının hükmüne göre dârü’l-harb durumunda olabiliyor. Alimlerin bir kısmı, dârü’l-harb’de de faiz gene haramdır diyor. Bizim inandığımızdan bazısı dârü’l-harb’de faiz ve diğer şeyler, yani onların mevzuatına göre normal olan şeylerden müslüman istifade edebilir diyor. Demek ki orada da bir ihtilaf var. Esas itibareyle Allah’ın emri “faiz haram” demiş olduğundan insan böyle ihtilaflı şeylerde, tereddütlü şeylerde pervasızca hareket etti mi, sonunda bir yerde bir hataya düşüp takılıverir. Haramı haram bilip hiç ona yanaşmayıp, onunla uğraşmamak daha akıllıca, ihtiyatlı, dervişâne, takvaya uygun hareket olduğunu düşünüyorum. 3. Soru: Kullanılmış bir altın bileziği borç verdim. Bileziği geri getirirken yeni bilezik getirirse, faiz olur mu?.. Hayır, faiz olmaz! Gramı önemlidir. Ağırlığı aynı olduktan sonra, yeni veya eski olmasının önemi yoktur. b. Faizi Alan Kimse 549 1. Soru: Bir kimse bankadan faizi aldıysa, bunu ne yapmalı? Faizi aldığı zaman, faiz almanın günahını işliyor. Artık ondan temizlenmek için çırpınması lâzım!.. Kendisi yiyemez zâten de, alır almaz o günah kendisine bulaşıyor. Bizim bir arakadş vardı Adapazarı’nda, çok sevdiğimiz bir kardeşimiz... Böyle bir mecburiyet olmuş, bir yerden faizi almış. Takvâ ehli, çok sevdiğimiz bir kimseye gelmiş, “Bu parayı ben ne yapayım?” demiş. “—Sen bu parayı aldın mı?..” demiş. “—Aldım.” “—Sen bu parayı aldın mı?..” “—Aldım.” “—Sen bu parayı aldın mı?..” “Öyle çok sordu ki, bin kere pişman oldum aldığıma...” diyor. “—Daha sana ne diyeyim, aldın, günaha girdin bir kere...” demiş. Girdikten sonra çare arıyorlar. Kumaşın üstüne lekeyi döküyor, “Hocam, bunu nasıl temizleyebiliriz?” diyor. Temizlersin ama, eski temiz kumaş gibi olmaz. 2. Soru: Bir tüccar işini devam ettirmek için, bankalarla çalışmak zorunda kalabiliyor. Yüklü miktardaki faizini almadığı takdirde bankaya kalacak. Böyle olacağına, bu faizi faiz olduğunu, kendi namına vermediğini, özelliklerini belirterek fakirlere veya bir hayır kurumuna, camiye, Kur’an kursuna verebilir mi?.. Bırakmasından, vermesi iyidir. En iyisi orayla iş yapmamasıdır. Ama ille yapmak zorunda kalıyorsa, bırakmamalı, almalı, dediğiniz gibi uygun bir yere vermelidir. Pakistan’daki alimlerin de böyle tavsiye ettiklerini duymuştum. c. Faiz Yemek 550 1. Soru: Babam hem bankadan para alıp faiz ödüyor, hem bankaya para yatırıp faiz yiyor. Yediğimiz içtiğimiz haram mı, bir kız evlât olarak ben ne yapabilirim? Faiz yiyen bir insanın faizden başka gelen kazançları varsa; o zaman, muhtemelen onlardandır, öteki helâl kazancından isabet etmiştir diye düşünüp, yiyebirsiniz. Kazancı tamamen haram olan bir kimsenin ikramı da alınmaz. 2. Soru: Hocam, mahallemde faiz yiyen bir akrabam var. Evinden su içsem, ekmek yesem olur mu? Çeşitli kazancı olan insanların, kazançlarının bir kısmının harama dayanması, oradan hiçbir şey almamayı gerektirmez. Ama ekseriyet itibariyle harama dayandığı bilinen bir kimsenin yemeği yenmez. Ekseriyetle ticaretten kazanıyor da, biraz da ticarette faizli başka işler yapıyorsa; o onun hesabına kalır, sana helalinden gelir. d. Yabancı Ülkede Faiz Almak 1. Soru: Sayın Hocam! Benim param var, faizin haram olduğunu biliyorum fakat çok fakir bir aile için geçinsin diye faize versem olur mu? Bununla ev kirasını verebilir mi? Allah-u Teâlâ Hazretleri faizi haram kılmıştır. Verilen bir paranın fazlasıyla alınması olmaz, fazlalığı faizdir. Verilen bir buğdayın fazlasıyla alınması olmaz, fazla kilosu faizdir. Yalnız hadîs-i şerîfte bunun istisnası vardır: Gayrimüslim ülkelerde faiz İslâmî kanuna göre olmadığından, faiz mevcut olduğundan, gayrimüslim ülkelerde faiz işlemi müslümanla müslüman 551 arasında vardır ama müslümanla o ülkedeki insanlar arasında yoktur. Çünkü onlar faizi haram bilmiyorlar, kendi şeriatlerine göre uyguluyorlar; veriyorlar, alıyorlar. Binâen aleyh; “Orada alınabilir.” diye fıkıh kitaplarında yazılır. Bu soruyu soran şimdi Avustralya’da oturduğuna göre, Avustralya’daki bir bankaya para yatırıp o hadîs-i şerîfe göre, yani Fikri Yavuz’un fıkıh kitabında da vardır, onun faizini kendisi de alabilir, bir başkasına da verebilir. Ama İslâm ülkesinde olmaz. Çünkü o zaman, orada İslâm kanunlarına göre haram olan bir şey yapılmış oluyor. Burada bunların kanunlarına göre meşru olan bir şeyi bunlardan almak caizdir. Çünkü kendi kanunları meşru sayıyor. Usûl böyledir. Fakat bu cevaptan sonra, benim söylemek istediğim bir husus var: Para çok büyük bir kuvvettir. Sermaye çok büyük bir kuvvettir. Bunu kullanmasını bilen insan bundan çok büyük istifadeler sağlar. Sağladıkları için bunu kullanmasını bilen bankalar, müesseseler faiz vererek para topluyor ve kullanıyor; kuvvetten istifade ediyor, büyük kârlar elde ediyor. Binâen aleyh, bu kârların faize verilmeden mümkünse insanın bizzat kendisi tarafından kullanılmasını sağlamak lâzımdır. Bu daha iyidir. Bir başkasını kuvvetlendirmek yerine, insan bu işi kendisi yaparak kuvvetlendirme yoluna gitmelidir. Hatta onun için ben diyorum ki, dergide de yazdım, birisinin malını aldığınız zaman ona yardım etmiş oluyorsunuz. Bir markayı aldığınız zaman, o fabrikaya yardım etmiş oluyorsunuz. O halde bir malı almakla veya almamakla, birisiyle mücadele edebilirsiniz. “Protesto olsun.” diye almamakla, boykot etmekle yapabilirsiniz. Meselâ, Sırplar müslümanları eziyor; “Sırpların mallarını almıyorum.” derseniz, “Şu ülke Sırplara yardım ediyor, onun mallarını almıyorum!” derseniz adamların yelkenleri suya iner, gelip yalvarmaya başlarlar. “Aman, tamam, dediğiniz olsun.” derler. İslâm ülkeleri bir boykot yapsın, yapabilsin. Harp etmesine 552 lüzum yok! “—Siz Sırplar’ı destekliyorsunuz, biz de sizin mallarınızı boykot ediyoruz!” desinler, bu destekleyen herifler Sırplar’ın saldırganlığını bitirir. Onun için alışveriş bile önemlidir. Bunu herkes bilmiyor. Ekonomiyi iyi bilmiyor, ekonomik hayatın inceliklerini bilmiyor; onun için oyuna geliyor. İslâm ülkeleri paralarını yabancı ülkelerdeki bankalardan çekseler, o ülkeler çöker. Paraları oraya götürüyorlar, onları kuvvetlendiriyorlar. Bunlara dikkat etmek lâzım. Allah bunlara razı olmaz. Bunları bilen insanların bu gibi incelikleri düşünmesi, parayı kendi imkânları içinde kullanması, alışverişi kendi desteklemek istediği kimselerle yapması çok modern, çok akıllı, çok güzel bir davranış olur. 2. Soru: Almanya’da çalışmaktayım. Türkiye’de yapacağım bir yatırım için bir Alman bankasından kredi alabilir miyim? Alabilir. Oranın hükmü başka oluyor e. Faizsiz Finans Kurumları 1. Soru: Belki çok kalıplaşmış soru ama özellikle arkadaşlar arasında tartışma var: Filan kurum ve filan kurum; bunların verdiği kazanç için faizsiz diyebilir miyiz, bu konuda bilgi verir misiniz? Bu konunun içinde olan, o finans kurumlarında vazife görmüş olan veyahut oraya sermaye vermiş olan itimat ettiğimiz, sevdiğimiz kardeşlerimiz vardır. Mesela rahmetli Muammer Dolmacı onlardan biriydi. Faiz olmadığını, kâr esaslı yönde çalıştığını söylüyor. Ben kurumun içinde değilim. Allahu a’lemu bi’s-savâb işin en doğrusunu Allah bilir! Kâr dağıtıyoruz, diyorlar. Onların sözleri muteberdir: Kâr dağıtıyoruz, diyor. Hainlik ediyorsa hainlik kendisine aittir. “Faiz veriyorum.” demiyor ki! 553 Kâr dağıtıyorum, diyor. “Faizsiz kazanç!” diye ilan veriyor. 2. Soru: Benim bir miktar, dolar olarak param vardı. Ben bu parayı falanca yere yatırdım. Yatırdığım paraya dolar olarak kâr payı veriyorlar. Parayı vadeli olarak yatırmıştım. Bu kâr payı faiz olur mu? Vadeli yatırmak faiz yapmaz. Kâr payı olması faiz olmadığını gösteriyor. Parayı işe koşuyorlar, bir kazanç oluyor. Kazancın bir kısmını kurum alıyor, bir kısmını yatırana veriyor. Bu, kanunla tanzim edilmiş. “Kazancın şu kadarı [şahsa] verilecek, şu kadarı kuruma kalacak!” diye kanunî bir şey var. Eğer hile yapmadan hesabı doğru yapıyorlarsa; kanunî miktarda kârı veriyor, ona “Kâr ve zarar katılım payı.” deniliyor. Zarar etse zarar da intikal edecek. Onun için o faiz değildir. Adı üstünde normal kâr ortaklığıdır. f. Faiz Olur mu? Soru: Tasarrufa teşvik adı altında bizden kesilen paraların nema adı altında her sene bir parası veriliyor. Alıp kullanmakta mahzur var mı? Adı nema olsun, şu olsun, bu olsun fark etmez. Alınan paradan fazlası haram oluyor. Ama bu konuda fetva veren müftü efendilerin itimad ettiğimiz kısmının da sözü şu: “—Bir kimse bir kimseye borç verdiği zaman enflasyondan dolayı paranın değeri düşmüşse aldığı, verdiği borcu aynı miktarda aldığı zaman değerinden daha aşağı almış oluyorsa, o farkı telafi etmesi gerekir. Hatta adaletin icabıdır.” diyor. Bu onu karşılıyorsa o zaman bu fetvaya göre alınabilir. Karşılamıyorsa fazlaysa maktu olması mahzurlu oluyor. Devlet anlamış bu faizin haram olduğunu da nema demiş, öyle anlaşılıyor 554 yani parayı ille kesecek. Millet de nema diyor ama nemada maktu olmaz, yani kâr neyse o bölüşülür. Burada biraz maktu oluyor galiba. O mahzurlu oluyor. Yalnız devlet, “Çalıştırıyorum, oradan sana şu kadar kâr veriyorum.” diyor. Onun için belki biraz mâzur olur. İhtiyaten takvâ ehli kendisi kullanmamalı. Yani almalı da hayırlara vermeli. Şeklen faiz durumundadır. 2. Soru: Devlet zorunlu tasarrufun faizini veriyor. Bu para haram olur mu? Haram olur. Bu parayı yememeli!.. Ya almamalı; ya da almak mecburî oluyorsa, alıp hayra vermeli!.. Kendisinin istifade etmesi haram oluyor. g. Banka Kartları . Soru: Hocam bankaların kartları çıktı. Bankamatik, telekart kullanmak câiz midir? Mesele kartı kullanıp kullanmamak değil, orayla iş yapıp yapmamak meselesidir. Mecburiyet varsa o zaman o mecburiyetin icrâsı ve kullanımı için kart da kullanmak câiz olur. Mecburiyet nasıl oluyor? Meselâ, dernek parasını yanında tutmak suç oluyor, kanunen ille bankaya yatırmak mecburiyeti var. Bu gibi şeyler oluyor. Şirket kuruyorsun; şu kadarını bloke etmek gerekiyor. Ticaret yapıyorsun, şu kadarını şöyle yapmak gerekiyor. O zaman bankamatik kart kullanmak mahzurlu değildir. h. Leasing Soru: 555 Finans kurumlarında leasing adı altında bir işlem yapılıyor. Yani taksitle mal satıyorlar. Bu konuda bizi aydınlatacak olursanız memnun oluruz. Siz diyorsunuz ki: “—Bana bu mal lâzım. Param yok.” Meselâ doktorsunuz veya dişçisiniz, cihaz alacaksınız. Şu kadar lira ama paranız yok. Diyorsunuz ki: “—Bu alet bana lâzım! Sen bunu bana sat!” O da: “—Olur, satarım.” diyor. Aleti alıyorsunuz, parayı ona ödüyorsunuz. Ama tabii, o alıp size satarken pahalı satıyor. Sizin paranız olsa, peşin parayla onu mesela 200 liraya alacaksanız, o size taksit taksit satarken çok fiyat söylüyor. “—Tamam, ben bunu alırım, sana veririm, sen de bunu çalıştırırsın. Ama 500 lira.” diyor. Bilmiyorum da, nisbetleri anlaşılsın diye söylüyorum. Sen de diyorsun ki: “—Pekâlâ razıyım.” Alıyorsun, çalıştırıyorsun. O sana mühlet veriyor. Şu kadar mühlet içinde onu ödüyorsun. Ödemezsen cihazı geri alabilir. Ödüyorsun senin oluyor. “Bu işleme ne dersiniz?” diyor. Bu normal bir işlem. Birisinden bir mal alıyorsun, onu peyderpey ödüyorsun. Olabilir. Faydalı da oluyor. Ya adam parası olmadığı için hiçbir teşebbüse geçemeyecek ya da parası yokken böyle bir finans kurumunun yardımıyla işini yürütecek. Hem kendisi kazanacak hem borcunu ödeyecek. Sonra ne olacak? Sonra da o aldığı şeyin sahibi olacak. i. Banka Müfettişliği Soru: Banka müfettişi olmanın İslâmî bakımdan bir sakıncası var 556 mıdır? Ayet-i kerimelerde, hadis-i şeriflerde faiz yasaklanmış olduğundan, faizle ilgili müesseselerin faaliyetleri de İslâm’a uygun faaliyet değildir. Oralarda bulunmanın da sakıncası vardır. Çünkü hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz, (ve kâtibâhu) diyerek faizi yazan kâtibin de suçlu olduğunu beyan ediyor. Mümkün olduğu kadar, bu gibi muamelelere yakın olmamaya çalışmak gerektiği dinî bakımdan ortaya çıkıyor. 557 24. SAĞLIK a. Her Hastalığın Şifası Var Soru: Bir kardeşimiz amansız bir hastalığa tutulmuş bir yakınından bahsediyor. Hastalık çaresizmiş, yavaş yavaş öldürüyormuş. İnsan şişip de ölüyormuş. Bu doğru değildir. Peygamber Efendimiz hadis-i şeriflerinde buyuruyor ki:46 إنَّ اهللَ تَعالى أنْزَلَ الدَّاءَ والدَّوَاء،َ وجَعَلَ لِكُ لِّ دَاءٍ دَوَاءً ، فَتَدَاوَوْا، وَالَ تَدَاوَوْا بِحَرَامٍ )د. عن أبي الدرداء( (İnna’llàhe teàlâ enzele’d-dâe ve’d-devâe) “Allah hastalığı indirdi, devayı da, tedaviyi de indirdi. (Ve ceale külli dâin devâen) Her hastalık için şifa yarattı. (Fetedâvev) O halde tedavi olun! (Ve lâ tedâvev bi-harâmin) Ama haramla tedavi olmayın!” buyuruyor. Demek ki her hastalığın çaresi var. Hangi çare, hangi ilaç? Bunu iyi bilmiyoruz ama, Peygamber Efendimiz’in bir hadis-i şerifini biliyoruz. Mesela Peygamber Efendimiz buyurmuş ki:47 46 Ebû Dâvud, Sünen, c.X, s.371, no:3376; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.X, s.5, no:19465; Ebü’d-Derdâ RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.X, s.53, no:28324; Câmiü’l-Ehàdîs, c.VII, s.475, no:6710. 47 Buhàrî, Sahîh, c.XVII, s.449, no:5256; Müslim, Sahîh, c.XI, s.234, no:4104; Tirmizî, Sünen, c.Vİİ, s.355, no:1964; İbn-i Mâce, Sünen, c.X, s.250, no:3438; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.241, no:7285; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.XIII, s.435, no:6071; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IV, s.373, no:7579; Beyhakî, Sünenü’lKübrâ, c.IX, s.345, no:19351; Ebû Hüreyre RA’dan. İbn-i Mâce, Sünen, c.X, s.251, no:3439; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Buhàrî, Sahîh, c.XVII, s.448, no:5255; İbn-i Mâce, Sünen, c.X, s.252, no:3440; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.I, s.39, no:105; Hz. Aişe RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.X, s.39, no:28251-28255. 558 الحَبَّةُ السَّوْداءُ فِيهَا شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ إِالَّ الْ مَوْتَ )أبو نعيم في الطب عن بريدة( (El-habbetü’s-sevdâü fîhâ şifâün min külli dâin ille’l-mevte) [Çörek otunda ölümden başka her hastalığa şifa vardır.] Besmele çekerek çörek otuna devam etsin. Peygamber SAS Efendimiz, ayrıca balda şifa olduğunu bildiriyor. Birisi hastalanmış; “—Bal ye!” demiş. “—Yedim ama iyi olmuyorum.” demiş. “—Git bir daha ye! Allah yalan söylemez.” demiş. Kur’an-ı Kerim’de; “Balda şifa var.” buyuruyor. Aynı zât bir daha gelmiş; “—Yedim gene geçmedi.” demiş. “—Git bir daha ye; Allah, Kur’an-ı Kerim’de, ‘Balda şifa var.’ diye bildiriyor.” demiş. En sonunda; “—Tamam yâ Rasûlallah! Sonucu aldım, şifa buldum.” demiş. Dua edelim; amansız gibi görünen ve korkutan o hastalıktan, Allah hasta kardeşimizi kurtarsın... Cümle hastalarımıza deva versin, şifa versin… Allah cümlemize huzur ve afiyetle yaşamayı nasip eylesin. b. Afiyet İstemek Soru: Allah-u Teàlâ sevdiği kullara dünyada iken de dert veriyor; durum böyleyken bizler dualarımızda iki cihan saadeti istiyoruz. Bu meseleyi izah eder misiniz? Peygamber SAS Efendimiz; “Allah’tan bir şey istediğiniz zaman afiyet isteyin, çünkü o hem mutluluğu ifade eder, saadeti ifade eder, hem de hastalıklardan sâlim olmayı ifade eder.” diyor. Biz kul olarak isteriz; sıhhat isteriz, mutluluk isteriz, birçok 559 şeyler isteriz. İstemek de ibadettir. Olur veya olmaz, verilir veya verilmez, ayrı ama istenmesi ibadettir; böyle şeyleri istemek emredilmiştir, istendiği zaman sevap vardır. Bir de verilmesi ayrıca mükâfât olmaktadır. O bakımdan istenir ama, Allah-u Teàlâ Hazretleri de kullarını çeşitli şekillerde imtihan ediyor. Bazen hastalık veriyor, peygamberlerine de vermiş. Eyüp AS karşımızda en büyük misal. Çeşitli maddî mânevî, bedenî rûhî sıkıntılar da olagelmiştir. Böyle bir şey olduğu zaman da kulun sabretmesi lâzım! Sabrından dolayı da sevabı vardır. Binâen aleyh hem iki cihan saadeti isteriz, istemeye devam edeceğiz; hem de ufak tefek imtihanlar olduğu zaman sabredeceğiz. Çünkü onlar da kullar içindir, bir hikmeti, sebebi vardır. c. Dişlerde Dolgu ve Kaplama 1. Soru: Dişlerin doldurulmasında dînî bir sakınca var mı? Yoktur. Diyânet İşleri Başkanlığı’nda Din İşleri Yüksek Kurulu’na da sorulmuştur. Dişlerin dolgu yapılmasında bir mahzur yoktur. Dolgu yapılırken abdestli olmak mecburiyeti de yoktur. Başka bir mezhebe kaymak mecburiyeti de yoktur. O bakımdan endişe etmeyin. 2. Soru: Ağzımızda dolgu kaplamanın abdestimize bir zararı var mıdır? Ağızdaki dolgu ve kaplama abdeste zarar vermez. Bizim mezhebimizde, Hanefî mezhebinde de zarar vermez. O bakımdan diş tamiri, tedavisi yapılabilir. Sahabe-i kiramdan dişlerini altın kaplatanlar oluyordu, mahzuru yoktur. O zaman ayrıca abdest almak da gerekmiyor. 3. Soru: “Diş dolgusu yaptırmak câiz değildir. Yaptıranlar da tekrar 560 söktürmesi gerekir yoksa kıldıkları namazları, yaptıkları hacları dolguları tekrar söktürüp kaza etmesi gerekir.” diyorlar, ne dersiniz? Böyle bir saçma bir şey yoktur. Böyle aptalca itirazlara da lüzum yoktur. Çünkü, Peygamber SAS Efendimiz zamanında diş kaplaması yapılmıştır. Diyanetin bu hususta sorulan sorulara din işleri yüksek kurulunun da fetvası vardır. Abdestli olmak mecburiyeti de yoktur. Dişinin dolgusunu yaptırır, ondan sonra da ibadetleri Allah’ın izniyle makbul olur. Din zorluk değildir, dinde zorlama doğru değildir. Kolaylaştırmakla emretmiş Peygamber Efendimiz: 48 يَسِّرُوا وَالَ تُعَسِّرُوا، بَشِّرُوا وَالَ تُنَفِّرُوا )خ. ن. عن أنس( (Yessirû ve lâ tuassirû) “Kolaylaştırın, zorlaştırmayın! (Beşşirû ve lâ tüneffirû) Müjdeleyin, sevdirin; nefret ettirmeyin, kaçırtmayın!” diye. İşi yokuşa sürüp de adamın bütün dişlerini, yapılmış olan şeyi sökmek akıl kârı bir şey değildir. Böyle dini bilmeyenler, dinî mevzuatı, hadisleri, ayetleri bilmeyenler meseleyi karıştırıp da milletin aklını bulandırıp da fitne yapmasınlar. Dini bilmeden ictihada kalkışmak çok günahtır, çok tehlikelidir, çok veballidir. Şaşırttırdıkları insanların bütün şaşkınlıklarının faturası kendisine gelir. Onun için böyle şeyler yapmasınlar, bu gibi insanlar hadlerini bilmesinler, bu işi 48 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.122, no:67; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.I, s.365, no:625; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.443, no:5890; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Müslim, Sahîh, c.IX, s.152, no:3262; Ebû Dâvud, Sünen, c.XII, s.462, no:4195; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.399, no:19588; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.338, no:695; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.V, s.177; Ebû Avâne, Müsned, c.IV, s.215, no:6558; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XIII, s.250, no:7319; Ebû Mûsâ el-Eş’arî RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XI, s.33, no:10951; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.37, no:5360; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXIV, s.129, no:26792. 561 fakihlere sorsunlar. Yani ömrünü fıkıh okumakla, öğretmekle, öğrenmekle geçirmiş, Arapça bilen, ayet bilen, hadis bilen insanlar varken, Arapça bilmeyen, dini bilmeyen insanlara ne oluyor! Peygamber SAS Efendimiz’in zamanında yapılmış bu diş dolgusu, sana ne! İşte bak kaplaması yapılmış, altın kaplamalı sahabe var. Böyle altın da olur çünkü altın ağızda okside olmuyor, bozulmuyor. Peygamber Efendimiz’in yaptığına itiraz etmeye ne hakkı var bir insanın! 4. Soru: Çarpık olan, ısırmakta zorluk çıkaran ve dudaklara rahatsızlık veren ön dişlerin düzelttirilmesine ve yaptırılmasına cevaz var mıdır. Düzelttirilmesine cevaz vardır; çünkü mahzur var... Mahzurun telâfisi caiz olur. 5. Soru: Dişe sabit damak yaptırmak câiz midir? Olabilir, caizdir. Dişe sabit damak yaptırmak abdeste mânî olmaz. d. Misvak 4. Soru: Misvak yerine diş fırçası kullanmak câiz midir; izah eder misiniz? Misvak yerine dişleri temizlemek için bir başka vasıta kullanılması câizdir. Çünkü, Peygamber SAS Efendimiz bir hadisi şeriflerinde buyurdular ki:49 49 Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.VI, s.288, no:6437; Abdullah ibn-i Amr ibn-i Avf el-Müzenî babasından, o da dedesinden. 562 اْألَصَابِعُ تَجْرِي مَجْرَى السِّوَاك،ِ إِذَا لَمْ يَكُنْ سِوَاك )طس. أبو نعيم كثير بن عبد اهلل بن عمرو بن عوف المزني عن أبيه عن جده( RE. 190/1 (El-esàbiu tecrî mecra’s-sivâk) “Parmaklar da misvak yerine geçer.” Yâni, ağzını yıkıyorsun, misvağın yok o sırada, parmağınla dişlerini, böyle ağzına parmağını sokmak suretiyle temizlesen o da olur. (İzâ lem yekün sivâk) “Misvak olmadığı zaman, o şekilde de olur.” Demek ki, misvak olmadığı zaman, parmakla olabildiği gibi, misvak yerine diş fırçası kullanmak sûretiyle de olabilir. Yalnız, misvak denilen dal parçasının çok şifası olduğunu doktorlar söylüyorlar. İnceleyen mütehassıslar, araştırıcılar söylüyorlar. Biliyorsunuz bu diş fırçası çıkmazdan önce, asırlar boyu misvak kullanmıştı müslümanlar ama, sonra bu asırda diş fırçası icad edildi. Naylondan veya kıldan çeşit çeşit diş fırçaları yapıldı. Kılların zararlı olduğunu diş mütehassısları söylüyorlar. Şöyle izah ediyorlar: “Kılların içinde yaratılışı dolayısıyla bir kanal vardır. İçi deliktir kılın... Yekpâre değildir. Kemiğin içinde ilik yeri oluyor, boş oluyor ya, onun gibi kılın da içi boştur. Böyle bir fırça ile diş fırçalandığı zaman, dişlerde bulunan mikroplar, bakteriler diş fırçasının kıllarının içine yerleşir, orada çoğalırlar. Bu sefer sen ikinci bir diş fırçalama yaptığın zaman, oraya geçerler. Diş etleri rahatsız olur.” Bir kere kıl fırça kullanmayın!.. Kullanırsanız, kaliteli sentetik malzemeden yapılmış fırça kullanın!.. Kaliteli dediğim şudur: Bazı naylon fırçalar bir iki fırçalayışta kopuyor, insanın ağzına düşüyor. Onlar da yutulduğu zaman, naylonun hazmı olmadığından bir yere saplanıp kalıp kanser sebebi olabiliyormuş diye duyuyoruz. Kanserojen, kanser tevlid edici malzeme diyorlar. Mecmaü’z-Zevâid, c.II, s.268, no:2577; Kenzü’l-Ummâl, c.IX, s.550, no:26168; Câmiu’l-Ehàdîs, c.XI, s.24, no:10166. 563 Buna mukabil misvağın böyle bir tehlikesi yok... Bilakis, misvağın telleri yutulsa, mideye de faydası da varmış. O bakımdan, misvağı tahtından kimse aşağıya indiremez!.. Misvağın olmadığı yerde, diş fırçası ile veya parmakla dişleri temizlemek mümkündür. Esas gaye dişlerin temizlenmesidir. Bu gayeyi tahakkuk ettirmede en güzel malzeme, halihazırda misvak oluyor. Dişler sıhhat kazanıyor. Benim Ankara’da şu anda sağ olan bir tanıdığım var... Beraber dişçiye gitmiştik. Dedi ki: “—Benim üç dört sene önce, her abdest alışta dişlerim kanardı, başım derde girerdi. Sonradan misvaka başladım. Şimdi o dertten kurtuldum.” dedi. “—Getir bakalım, ağzını bir görelim!” dedi diş doktoru... Dişçi koltuğuna oturttuk onu... Diş doktoru eğildi baktı, biz eğildik baktık. Ömrümde o kadar güzel ağız ve diş görmedim gibi geldi bana... İnci gibi dişler... Son derece sıhhatli, pembemsi, tatlı, güzel bir diş eti... Doktor da şaştı, biz de şaştık. Her abdest alışta, ağzına su verirken, çalkalarken kanayan diş etleri, ondan sonra bu kadar sıhhat nasıl bulmuş; hayretler içinde kaldık. Onun için, bu misvakın tahtı çok yükseklerde... Ona öyle kolay kolay başkası denk olamayacak gibi görünüyor. Ama, yoklukta ne yapacaksın; kullanılabilir. Başka vasıtalarla da temizlemek câizdir. e. Sıkıntı, İç Darlığı 1. Soru: İçim daralıyor, ne yapmamı tavsiye edersiniz. Kur’an okuyunca iç darlığı gider, ilme çalışınca iç darlığı gider. Böyle içim daralıyor diye de, kendi içinizi fazla dinlemeyin! İnsan kendisini fazla dinledi mi, iyi olmaz; biraz dışa dönün! Bu gibi duygular gençlik çağında çok olur. Büluğdan ve sâireden kaynaklanıyor. Fizyolojik değişiklikler oluyor, hormonlar 564 değişiyor. Bu gibi durumlarda ilim öğrenecek, bir sanatla meşgul olacak, spor yapacak... Oruç tutacak. Kendi içine de fazla yüz vermeyecek. 2. Soru: Şu anda askerlik yapmakta olan bir gencim. Kalabalığa çıktığım zaman çok sıkılıyorum, mecbur kalmadıkça insan içine çıkamıyorum. Ne tavsiye edersiniz? Bu güzel bir şey... Müslüman gençler hayâlı, edepli oluyorlar, utanıyorlar; normal... Bu hepimizde vardır. Bende onun söylediğinden daha fazlası vardı. Şimdi karşınızda konuşuyorum, görüyorsunuz. Zamanla geçer. Konuşmanın âdâbını öğrendiği zaman ve konuşacak bir fikri olduğu zaman, insan konuşur. Hatiplik kitapları diyor ki: En konuşamayan, en aciz bir insanı bile, yolda giderken itin meselâ... Yere düşürün... Adam kalkınca ne yapar? Hatip kesilir. Birinci sınıf hatip kesilir, birinci sınıf avukat kesilir, birinci sınıf kanun adamı kesilir... Neler söyler. Anayasadan, insan haklarından, hürriyetlerden, haksızlıktan, insaftan, edepten, ahlâktan, dinden, imandan, ahiretten, cezâdan... Aklına ne gelse, hepsini söyler. Neden? Demek ki, söylenecek şeyi oldu mu, insan söyleyebiliyormuş. Korkmayın, utanmak da Allah’ın bir ikramıdır. Bir gün Peygamber SAS Efendimiz, birisinin birisine hayâ hakkında nutuk çektiğini gördü. Yâni diyormuş ki anlaşılan ağabeyi kardeşine: “—Yâ bu kadar utangaç olma! Biraz utanmayı bir tarafa at. Şöyle böyle... Biraz şu işi yap filan demek istiyor galiba.” Peygamber SAS Efendimiz diyor ki:50 50 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.17, İman 2/14, no:24; Müslim, Sahîh, c.I, s.141, no:52; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.667, no:4795; Neseî, Sünen, c.VIII, s.121, no:5033; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.147, no:6341; İmam Mâlik, Muvatta’ (Rivâyet-i Muhammed), c.III, s.453, no:950; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.II, s.374, no:610; Buhàrî, Edebü’l-Müfred, c.I, s.210, no:602; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.IX, s.369, no:5487; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.V, s.156, no:4932; Beyhakî, Şuabü’lİman, c.VI, s.131, no:7701; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.537, no:11764; Abdü’r- 565 دَعْه،ُ فَإِنَّ الْحَيَاءَ مِنَ اْإلِيمَانِ )حم. عن ابن عمر( (Da’hü) “Bırak bakalım onun yakasını, (feinne’l-hayâe mine’lîmân) hayâ imandandır.” Hayâlı olmak, hayâsız olmaktan iyidir. Utangaç olmak iyidir. Konuşacak şeyiniz olduğu zaman konuşursunuz. İlim öğrenin, hadis öğrenin, Kur’an öğrenin, büyüklerimizin hallerini öğrenin; söylenecek yerde onları söyleyin! “Bak aziz kardeşim! Ben kitaplarda şöyle okudum ki, senin bu yaptığın yanlıştır; sen böyle yapma!” veyahut, “Aziz kardeşim! Bugün kitapta şöyle bir fıkra okudum, çok hoşuma gitti; sana da anlatayım!” filân diyerek, böyle egsersizlerle düzelir. f. Margarinler 1. Soru: Katı yağlarda domuz yağı olduğu söyleniyor; acaba hepsinde var mı? Hayır, hepsinde olduğunu söyleyemeyiz. Ayçiçek yağını veya pamuk yağını hidrojenize ediyorlar, margarin oluyor. Bazılarında domuz yağı da olabiliyor. Avrupa’da bunların formüllerini kâğıtlarına yazmak mecburiyeti var... “Hayvânî yağ vardır içinde...” dediler mi, domuz yağı oluyor. “Hayvânî yağ yoktur, sadece nebâtî yağ vardır.” dedi mi, domuz yağı olmuyor. Türkiye’de bunlar garantili değil... Ben bu bakımdan değil de, sıhhatiniz bakımından kat’iyyen kullanmamanızı tavsiye ederim. Bunlar sıhhate zararlı ve insanın kanında kolesterolü arttırıp damar sertliği yapıyor diye bildiriyor doktorlar... Onun için, likid Rezzak, Musannef, c.11, s.142, no:20146; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.VI, s.372; İbnü’l-Ca’d, Müsned, c.I, s.421, no:2872; Bezzâr, Müsned, c.II, s.256, no:6001; Hamîdî, Müsned, c.II, s.281, no:625; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.123, no:5782; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XII, s.467, no:12316. 566 yağları, akıcı yağları kullanın!.. Yağların en güzeli zeytin yağıdır. Zeytin yağının en güzeli de naturel olanıdır, tabii olanıdır. Onu bulup, onu kullanmağa çalışın! Öteki yağlara pek itibar etmeyin! 2. Soru: Nebati margarinlerde domuz yağı olduğu söyleniyor, duyduğumuzdan beri biz de almıyoruz. Fakat çocuklarımız bakkaldan bisküvi, çikolata vesaire alıyorlar, onlarda da nebati yağ var. Bu konuda bizi aydınlatır mısınız? Nebati yağların hepsinde domuz yağı yoktur. Bazı firmaların sanayi bakanlığından aldıkları müsaade için verdikleri belgelerde, öyle don yağları kullanacaklarına dair ifadeler olduğundan, bazılarının kullandığı anlaşılıyor ama hepsinin domuz yağıyla yapıldığı söylenemez, adı üzerinde, nebati yağ. Nebat, “bitki” demek; nebati yağ “bitkisel yağ” demektir. Yani bitkiden çıkarılma. Ayçiçeğinden, pamuktan, mısırdan elde edilmiş olan yağı kimyevî bir usulle içine hidrojen, ilave etmek, hidrojenize edip katılaştırmak suretiyle tereyağ görünümünde bir yağ elde ediliyor; buna “margarin” deniliyor. Bunun nebati olanlarında bir şer’î mahzur yoktur. Ama içine domuz yağı katılmış olan margarinler var mıdır? Vardır. Mesela biz Münih’te otururken oranın daha önceden durumunu bilen, bizden daha önce orada oturmuş olan kardeşlerimiz bize söylediler: “—Alacağınız yağların muhteviyat kısmına bakın. Nebati yağın içine; ‘Lezzet olsun diye veya başka sebeplerle hayvanî yağ da katılmıştır’ diye yazıyorsa, o zaman onu almayın!” Çünkü o hayvanî yağ dediği, işte basbayağı domuz yağıdır. İçinde domuz yağı olduğu oradan anlaşılıyor. Bizim memleketimizde de formüllerine bakarsınız, kontrolünü yaparsınız. Özellikle devlet müesseselerinin, tarım kooperatiflerinin ürettiği şeyleri alırsanız, onlarda yalan yanlış beyan yapılmaz. Sorunuza doğru düzgün cevap verme mecburiyeti de vardır. Nebati margarinleri kullanabilirsiniz, şer’an bir mahzuru yok. 567 Ama bu izahı verdikten sonra, bir adım daha ileri giderek size bir başka tavsiyede bulunacağım. İçinizde doktor kardeşlerimiz de var, meseleyi biliyorlar. Nebati yağlar vücuda faydalı değil zararlı. Yâni hidrojenize edilmiş margarin yağlar ve genellikle bütün yağlar, tereyağı bile… Tereyağında bile bu var, zeytinyağında da var. Bunlar fazla alındığı zaman kanda kolesterol denilen bir fazlalık oluşuyor. O da damar sertliğine yol açıyor. Bu yağlar, yağ zerreleri damara yapışıyor. Damarları daraltıyor, kalp hastalıklarına yol açıyor. Bu sıhhî zarar, margarin yağlarında daha fazla oluyor, likid yağlarda daha az oluyor. Ama likid yağlar, akıcı yağlar da yine fazla miktarda alındığı zaman, kanda trigliserit denilen bazı maddeleri arttırıyor; o da zararlıymış. Demek ki esas itibariyle, genel bir kaide olarak sıhhatimizin korunması için bu yağ işinden biraz uzak durmamız gerekiyor. Ana kaide olarak yağları az kullanın, bir… İllâ kullanacaksanız margarin yağları kullanmayın, akıcı yağları kullanın, iki… Yağın katılaştırılmasının bir faydası yoktur. Sadece görünümü tereyağına benziyor. Görünümü güzel ama vücuda zararlı. Onun için akıcı, likid yağlar kullanın ve mümkün olduğu kadar da az kullanın! İllâ yağ kullanacaksanız, kullanmanız gerekiyorsa; bir teneke margarin kullanacağınıza bir kilo hâlis tereyağından kullanın, daha iyi. Her şeyin hâlisini kullanın! Çünkü insan dünyaya bir defa geliyor, bu vücut insana bir defa veriliyor! Bir hasta oldu mu binlerce lira gidiyor, milyonlarca lira harcanıyor. Bu vücudu sıhhatli kullanalım. Hiç yağ yemesek, sırf ot yesek ölmeyiz. Bir şey olmaz. Yağı azaltmakta fayda vardır. Onu da ayrıca tavsiye ederim. Yağı az yeyin! İllâ yiyecekseniz, akıcı yağları, en iyisi zeytinyağını tercih edin! Katı yağları mümkün mertebe kullanmayın. Pastaydı, börekti, çörekti; vıcık vıcık yağlar. İnsan gençken bir şey anlamaz. “—Midem kaynıyor.” Hazmedemiyor da ondan. “—Yemekten sonra bir hararet basıyor, iki saat üç saat devam ediyor.” İşte mide onu halledeceğim diye akla karayı seçiyor da 568 ondan. Bu bakımdan sıhhatinize dikkat edin, yağı azaltın; sebzeyi, meyveyi taze taze, çok yeyin! 3. Soru: Margarin yağları hakkında içinde domuz yağı olduğu söyleniyor. Eğer domuz yağı olduğu ispat edilmişse o zaman yenmez. Ama mesela, şu markada belki vardır da bu markada yoktur. Domuz yağı olmadığı bilinen markalarda, haram malzeme olmadığı zaman yenilebilir. Yalnız sıhhate pek uygun değil. Margarin yağları damar sertliği yaptığı için uygun değil. Bir gazete diyormuş ki: Bir insan bu yağlarda domuz yağı var dese ona inanılmaz, ancak insan kendi gözüyle görürse inanır. Hayır, öyle değildir. Söyleyen şahıs itimatlı şahıssa, şehadetine güvenilen kimseyse, delili varsa, o zaman herkese inanılır. Herkesin her şeyi görmesi mümkün değildir. Hilali bile bir kaç kişi görünce ötekiler uyuyorlar. O bakımda mesele delilin sağlam olması, şahidin sağlam olması meselesidir. g. Yüzdeki Çiller 1. Soru: Kardeşimin yüzünde, kendisini rahatsız edecek kadar benek benek çiller var... Kendisine çok nasihat etmeme rağmen bunlardan kurtulmak istiyor. Ne tavsiye edersiniz? Bu cildiye mütehassıslarının bileceği bir şeydir. Çillerin bir kısmı belki tedavi ile geçer, belki de öyle kalacak. Allah öyle yaratmış. Hilkat, Allah’ın yaratması, ne yapalım? Kimisini uzun boylu yaratıyor, kimisini kısa boylu yaratıyor. Sarışın, esmer, vs. olabiliyor. Kaşı, gözü şöyle, böyle olabiliyor. Kadere rızâ gösterecek, o da sevaptır. “Allah beni böyle yaratmış.” diyecek, korkmayacak, çekinmeyecek! Ne yapalım, Allah’ın takdiri... Tedavisi var mı diye, cildiye mütehassısına göstersin. 569 h. Vücut Geliştirme Soru: Body-building sporu yapmanın günümüze göre yasak tarafı var mı? Hayır, sporun yasak tarafı yoktur. Body-building dediği, adale ve sâire üzerine çeşitli gösterişli spor yapmak. Tabii bu da bir idman oluyor; kuvvet, meziyet kazandırıyor. Bedenin meziyetli, kuvvetli olması bir tâlim demektir. Nisbeten iyi bir şeydir. Yalnız bu sporları yaparken, avret yerlerini açmamak esastır. Açarsa, o zaman günah olur. Normal bir sporda bile buna dikkat etmek lâzım. Meselâ, güreşi Efendimiz tavsiye etmiş. İncecik bir mayoyla yapar da eti, budu meydanda olursa, o zaman o spor 570 günah olur. Yâni giyimine dikkat etmesi lâzım! i. Solaklık Soru: Oğlum her işini sol eliyle yapmaktadır. Zorlamama rağmen yemeyi içmeyi de sol eliyle yapıyor. Baba olarak ben ne yapayım, ne tavsiye edersiniz? Bu solaklık, bir mecburiyetten oluyor. Zorlandığı zaman, bir takım psikolojik problemler ortaya çıkıyor. Yumuşaklıkla onu geçirmeğe çalışsın. Geçiremediği zaman mâzur oluyor. j. Korkular 1. Soru: Psikiyatride akrofobi, aerofobi; yâni yükseklikten korkma, açık alandan korkma denilen psikolojik hastalıklar var... Bunlarla ilgili bir şey tavsiye eder misiniz? Kendilerine itimad ettiğimiz doktor kardeşlerimiz var, onlara müracaat edilebilir. Bu daha ziyade insanın Allah’a tevekkülünün artmasıyla geçebilecek bir rahatsızlıktır. Allah’a tevekkül etmeyi öğrenmemiz lâzım! Tevekkeltü ale’llah, laf olarak ağzımızdan çıkıyor ama, Allah’a dayanmak, “Yâ Rabbi ben sana güvendim. Elbette sana güvenen insana bir şey olmaz.” diye içine yerleştirmek lâzım! Tevekkeltü ale’llah’ı çok söylesin bu kardeşimiz. Bir de Lâ havle ve lâ kuvvete illâ bi’llâhi’l-aliyyi’l-azîm’i çok çeksin; doksan dokuz derde devadır diye hadis-i şerifte geçiyor. Ayrıca Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: “Hastalarınıza Fâtiha ve Kul hüva’llahu ehad okuyun! Kur’an-ı Kerim bir hastayı tedâvi etmiyorsa, o hiç bir şeyle tedavi olmaz.” Hadis-i şerifte böyle geçti. Okuyalım, Allah-u Teâlâ Hazretleri şifasını verir. Şifa 571 Allah’tan... Kul hüva’llah okusun, Fâtiha’yı okusun; ondan sonra, Lâ havle ve lâ kuvvete illâ bi’llâhi’l-aliyyi’l-azîm’i çeksin! Allah şifa verir inşaallah... Denedik bunları... Ben böyle hadis-i şeriflerde gördüğüm şeyleri bazı arkadaşlara söylüyorum; adam güle oynaya geliyor karşıma... “Allah senden râzı olsun hocam! Çok iyi oldu, iyi oldum tamamen...” diyor. Hadis-i şerifler haktır. Onun için öğrendiğimizi sıdk ile tatbik edelim! k. Organ Bağışı Soru: Organ bağışı caiz midir, değil midir? Bazı şartlarla caizdir. Organı alınacak şahsın rızâsı olması lâzım, hayatı bitmiş olması lâzım! Tam ölmeden orasını burasını alıp dağıtmak, kimsesi yok diye organlarını yağmalamak doğru değildir. Ama hayatta iken de bazı kimseler organlarını bağışlayabiliyorlar. Fedâkâr bir anne, çocuğu yaşasın diye bir böbreğini aldırtıyor, ona bağışlayabiliyor. Bu fedâkârlığa dayanıyor. Kendi hayatı bir böbrekle de devam edebilirmiş diye, birisini veriyor. Olabilir. l. Kadın-Doğum İhtisası Soru: Kadın-doğum ihtisası yapmaktayım. İki senesi bitti, tamamı dört sene... Tesettürlü olarak çalışıyorum. Ancak kadınlı erkekli bir ortamda çalıştığım için ve evdeki iki ufak çocuğumu bırakıp çalıştığım için vebale girer miyim? Çalışmaya devam edeyim mi? Başlanan bir şeyin devamı iyi olur, yarım bırakılmaması iyi olur. Evet, kadınlı erkekli bir ortamda çalışıyor ama, kadın doğum 572 mütehassısı olduğu zaman, öteki kadınlarımızın doğumlarını kurtaracak, onlara hizmet verecek... Binâen aleyh, o niyetle çalışsın, Allah-u Teâlâ Hazretleri yardımcısı olsun, korusun... Evdeki çocuğa da anneanne bakar, hizmetçi bakar, dadı bakar... Biraz da dikensiz gül olmuyor; mihnetsiz, meşakkatsiz, sıkıntısız iş olmuyor. Yarısı bitmiş, kalmış yarısı... Sabretsin, tamamlasın! m. Saç Tıraşı Soru: Saç uzatmanın dinimizde hükmü nedir? Bir rivayete göre uzun saç sünnetmiş; bu doğru mu? Saçın uzunluğu en çok ne kadar olmalı? Peygamber SAS Hazretleri saçını bazı kereler uzatırdı. Kulakları hizasına kadar uzadığı olurdu. Saç uzun olabiliyor. Bazen de usturayla kestirirdi. İkisi de mümkün. Temizlik bakımından kestirmek, üşümemek bakımından uzatmak olabilir. Eskiden Acemlere benzer şekilde saçlarını tepelerinde bırakırlarmış, etrafını usturalarlarmış. Böyle öbek öbek, bölüm bölüm... Peygamber Efendimiz onu yasaklamış. Ya kesecek, ya bırakacak. Yarısını kesip yarısını bırakmak tarzına razı olmamış. Uzun saç olabilir. Çok fazla uzun olmayacak. Avrupa da gördüm. Bizim kardeşlerimizden birisinin çocuğu; arkadan kız sanacak kadar saçını uzatmış. Olmaz! Bizim dinimizde erkeklerin kızlara benzemesi, kızların erkeklere benzemesi çok kötüdür, yasaktır ve “Allah lanet eder.” diye hadis-i şeriflerde geçiyor. Meselâ, ondan dolayı sakalını, bıyığını tıraş etmek uygun olmuyor. Çünkü o zaman yüzü kıza benziyor. Kızın da erkeklere benzeyecek bir tavırda olması uygun olmuyor. Tesettüre dikkat etmesi, farkı ortaya koyması lâzım. Saçın aşırı uzun olmaması lâzım geliyor. Kulak hizası kadar olabilir. Kesilme tarzı da olabilir. n. Cin Korkusu 573 Soru: Bir arkadaşımız cinlerden dolayı rahatsızlık duyuyormuş, korkuyormuş. Bu kardeşimiz günde beş yüz defa, ama mânasını düşünerek “Lâ havle ve lâ kuvvete illâ bi’llâhi’l-aliyyi’l-azîm” çeksin. Lâ havle ve lâ kuvvete illâ b’illâhi’l-aliyyi’l-azîm ne demek? “Güç ve kuvvet Allah’ındır, Allah’tan başkası zarar veremez. Gücün, kuvvetin sahibi Allah’tır.” demek. Allah’a sığınsın, Tevekkeltü ale’llah desin, Lâ havle ve lâ kuvvete illâ bi’llâhi’l-aliyyi’l-azîm desin. Çünkü bu Arş-ı A’lâ’nın hazinelerinden bir hazinedir. “Lâ ilâhe illa’llàh” desin! Bu konuda Peygamber SAS Efendimiz buyurmuşlar ki: 51 الَ إِلَهَ إِالَّ اهللُ تَدْفَعُ عَنْ قَائِلِهَ ا تِسْعةً وَتِسْعِينَ بَاباً مِنَ الْبَ ًلَء،ِ أَدْنـَاهَ ا الْهَمُّ )كر. والديلمي عن ابن عباس( RE. 462/5 (Lâ ilâhe illa’llàhu tedfeu an kàilihâ tis’aten ve tis’îne bâben mine’l-belâi, ednâhe’l-hemmü) “Lâ ilâhe illa’llàh sözü, bunu söyleyen kimsenin üzerinden 99 çeşit belâyı def eder. (Ednâhâ) En aşağısı, (el-hemmü) hem’dir; yâni tasadır, üzüntüdür, gam çekmektir, iç sıkıntısıdır.” Lâ havle ve lâ kuvvete illâ b’illâhi’l-aliyyi’l-azîm’i anlamını düşüne düşüne çeksin. Allah’a tevekkül edene hiçbir varlık zarar veremez. Ne Amerika, ne Rusya, ne cinler, ne periler, ne şeytanlar… إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَلٰى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ 51 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.V, s.8, no:7280; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XVII, s.172; Kazvînî, Ahbâr-ı Kazvin, c.I, s.429; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.82, no:226. 574 )النحل٩٩:( (İnnehû leyse lehû sultànün ale’llezîne âmenû ve âlâ rabbihim yetevekkelûn) ayet-i kerimesinde Cenâb-ı Hak ne buyuruyor? “Şeytanın, cinlerin, iman edenlere ve Rabbine tevekkül edenlere gücü yetmez, dişi geçmez.” (Nahl, 16/99) demek oluyor. Onun için Allah’a tevekkül edin! Allah, Kur’an-ı Kerim’de: وَعَلَى اهللِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنتُمْ مُؤْمِنِينَ )المائدة٢٣:( (Fetevekkelû inküntüm mü’minîn) “Mü’minseniz, Allah’a tevekkül edin!” (Mâide, 5/23) diye emrediyor. وَتَوَكَّلْ عَلَى اهللَِّ )االحزاب٣:( (Fetevekkel ale’llah) “Allah’a tevekkül et!” (Ahzab, 33/3) diye çok ayet-i kerimelerde geçiyor. Evrad kitabımızda tevekkül bölümü var; o ayet-i kerimeleri biliyorsunuz. Allah tevekkülü emrediyor da, hiç tevekkül ediyor musunuz? Biraz tevekkül edin, biraz emir tutun. “Tevekkeltü ale’llàhi yâ Rabbi!” deyin, ne olacak? Allah istemeden, birisi gelip de senin canını alabilir mi? Alamaz. Ömrün vadesi dolmadan canın çıkar mı? Çıkmaz. Allah sıhhat verdiyse, seni birisi hasta edebilir mi? Edemez. Seni ateşin içine atsalar, ateş seni yakar mı? Yakamaz. Va’llàhi, bi’llâhi İbrâhim AS’ı yakmadı; Allah izin vermezse yakamaz. Denizden yarıp geçirir Allah, ateşi gülistan eyler. Kendisine tevekkül edene, ateşi gül bahçesi eyler, denizi yol eyler. Mûsâ AS’a yol etmedi mi? Cenâb-ı Hak bize Kur’an-ı Kerim’de onları niye söylüyor? “İbret alalım, bilelim, korkmayalım!” diye. Korkmayın! Korkarsanız, Allah’tan korkun. 575 “—Ya ben Rabbimin rızasını kaybedersem!” diye korkun, ağlayın! Ama lütfen Allah’tan gayrıdan korkmayın! Müslüman Allah’tan gayrıdan korkmaz. Şeytandan da korkmaz, cinden de korkmaz. o. İlk Yardım Soru: Memleketimde ilk yardım kursu vereceğim, duanızı istiyorum. Biz; kadınların ve erkeklerin, bilgili, görgülü yetişmesine önem veriyoruz. Hanımların dinî bilgiler bakımından, dünyevî bilgiler bakımından ihmal edilmesini doğru görmüyoruz. Hanımlarımıza, çocuklarımıza dinî bilgiler kadar dünyevî bilgileri de verme taraftarıyız. Ehliyeti alsınlar, helikopter kullanmayı öğrensinler, uçak kullanmayı öğrensinler, av tüfeği kullanmayı öğrensinler. Bir tüfek patlayınca korkmasınlar… Dünyanın bin bir türlü hâli var, diye her şeyi öğretiyoruz. İlkyardımı da öğretiyoruz. Trafik kazası olabilir, harp olur darp olur. Etrafımız düşmanlarla dolu. Pattadak bir şey patlayabilir. Serinkanlı olmak lâzım. Allah yolunda hazır olmak lâzım! Gelen olayları metanetle karşılamak lâzım. Peygamber SAS’in savaşlarında İslâm ordusunun aşlarını pişiren, yaralılarına yardım eden müslüman hanımlar vardı. Hayatın bin bir türlü hâli olduğundan, bunların hepsi gerekiyor. Peygamber Efendimiz; “Yüzmeyi öğretmek, ok atmayı öğretmek, yazı yazmayı öğretmek lâzım!” diyor. Denize düştüğü zaman insan kendisini kurtarabilmeli. Bunların hepsi gerekli. Geçen gün bir yerde geziyorduk da deniz kenarında bir güzel bina gördük. Ben bizim arkadaşlara talimat verdim: “Gidin, sahibiyle konuşun. Biz burada daimî bir eğitim müessesesi kuralım. Yüzme, diğer sporlar ve dinî bilgileri verecek bir okul açalım.” dedim. Bu kardeşimiz de demek ki tavsiyelerimize uygun olarak memleketinde ilkyardım kursu açacak. Bir yangın olduğu zaman, 576 bir trafik kazası olduğu zaman, birisi yaralandığı zaman ilkyardım gerekiyor. Dağda bayırda, ormanda yaralıyla sen baş başa kaldın; doktor yok, hastane yok, ameliyat imkânı yok! İlkyardım gerekiyor. Doktor gelinceye kadar, sedyeyle yerine ulaştırılıncaya kadar bir şeyler yapmak lâzım. Kanın akmasını engellemek lâzım vs. Biz burada kliniklerimizde, bu çeşit bilgileri öğreten kurslar yaptık. Ayrıca geçtiğimiz senelerde bir kamp tertiplemiştik. Orada oymakbaşı, izci başkanı bazı kimselerin dersleri filan oldu. Gittim, koca sakalımla oturdum. Orada izcilik bilgilerini talebe gibi dinledim. Vallahi hoşuma gitti. Bu çeşit şeyleri her müslümanın bilmesi lâzım. Pratik bilgiler, çeşitli beden kabiliyetleri; iple ağaca tırmanmak, inmek, çıkmak vs. Bu gibi bilgiler lâzım ve bu bilgilerin okulları olmuyor. Ama bu gibi bilgileri çoluk çocuğumuza, kendimize öğretmemiz lâzım. Hantal olmamamız lâzım! Bisiklete binmeyi bilmeli. Motosiklete binmeyi bilmeli. Araba kullanmayı bilmeli. Kadın erkek herkes! Ben düşünüyorum; tozlu topraklı, zor. Sıhhate de zararlı ama motosiklet kullanmayı da öğreneyim, diyorum. Bisiklet kullanabiliyorum da, motosiklet biraz hızlı ama bilmek lâzım. Şaşırmamak lâzım. Kompüter kullanmayı öğrenmek lâzım. O bilgisayarlar karşısında şaşırıp kalmamalı. Tık tık bir yere basıyorsun bir şeyler oluyor. Ne oluyor? Nasıl kaydedeceksin? Nasıl arayacaksın, nasıl bulacaksın? Çağa göre yetiştirmek lâzım. Peygamber Efendimiz’in çok güzel bir tavsiyesi var. Buyuruyor ki: “—Çocuklarınızı kendi çağlarına göre yetiştirin, sizin çağınıza göre değil! Çünkü onlar o çağın insanlarıdır.” Şimdi bizim çocuklarımız hangi çağın insanı? Yirmi birinci Yüzyıl’ın insanı! Biz Yirminci Yüzyıl’ın insanıyız. Yirminci Yüzyıl 6 sene sonra bitiyor. Yirmi birinci Yüzyıl geliyor. Çocuklarımızı Yirmi birinci Yüzyıl’a göre yetiştireceğiz! Helikopter kullansın, paraşütle atlasın, uzay bilgilerine sahip 577 olsun vs. şaşırmasın! Ben şimdi bilgisayarlardan vs. ürküyorum. Çocukların oyuncakları; dıt dıt basıyorlar, bir şeyler oluyor. Vaktim de yok, gözüm de pek almıyor ama her şeyi öğrenmek lâzım. Hâsılı bunlara çalışın diyorum. p. Ayakları Duvara Dayamak Soru: Ayakları duvara kaldırıp dayayıp yatmak sünnet mi? Hayır, ben hadis-i şeriflerde böyle bir hadis bilmiyorum. Yalnız bunun bazı kereler faydalı olabileceğini tıbben düşünebiliriz. Çünkü insan çok yürüdüğü zaman veya ayağında varis vs. gibi rahatsızlıklar olup da damarları fazla tazyik altında olduğu zaman, duvarın kenarına yanaşıp, ayağının altına yastıklar koyup biraz ayağını yukarda tutmak, birikmiş kanın aşağıya doğru gelmesine sebep olabilir. Bu, Peygamber Efendimiz’in yatmayı tavsiye ettiği şekil değildir. Normal insan yatışı değildir. Hasta yatışıdır veyahut yorgunluğun sebebiyle hasta gibi olmuş bir insanın durumudur. Peygamber Efendimiz yüzükoyun yatan bir insanı “Bu şeytanın istediği bir yatıştır!” diye engellemiştir. Efendimiz’in sevdiği yatış tarzı sağ yanına, kıbleye doğru dönük olarak yatmaktır. Yüzükoyun yatmayı yasaklamıştır. Ben ayak dikmeyi de hadîs-i şerîflerden okumadım. Normal olarak edebe uygun gibi görünmüyor ama ayaklarındaki problemler geçsin diye sıhhat bunu gerektirebilir. r. Az Uyumak Soru: Az uyumak için ne yapmalıyız? Az uyumak için maddî tedbir olarak, akşam yemeğini vakitlice, akşam namazından sonra hafifçe yemek lâzım, bir. İnsan tıka 578 basa mideyi doldurursa olmaz. Yatsı namazını kılar kılmaz, işlerle fazla meşgul olmadan hemen yatmak lâzım. Yatarken Allah-u Teâlâ hazretlerini zikrederek, abdestli olarak, hafifçe dört rekât namaz kılıp, dua ile yatmak lâzım: اْألَعْمَالِ يَدَيْكَ اَللَّهُمَّ أَيْ قِظْنِي فِي أَ حَبِّ السَّاعَةِ إِلَيْك،َ وَاسْتَعْ مِلْنِي بِأَحَبِّ (Allàhümme eykıznî fî ehabbi’s-sâati ileyke, ve’sta’milnî biehabbi’l-a’mâli yedeyke) Mânası şudur: “Yâ Rabbi! Sana en sevgili olan zamanda beni ibadete kaldır. Senin en çok sevdiğin güzel ibadetleri, amelleri işlemeyi bana nasip eyle.” diye dua ederek yatmalı! Allah inşaallah yardım eder, vakitlice uyur, vakitlice uyanır. s. Kına Yakmak 1. Soru: Hanımların kına yakması; sağ eline yakması söyleniyor ne kadar doğrudur, sol ele kına yakılmaz diyorlar? Ben halk arasında iki eli kınalı olduğunu bilirim. İlle sağ eline yakılacak da sol ele yakılmayacak diye bilmiyorum. Hanımlar için kına bir süs malzemesidir. Belki sol el taharette kullanılıyor diye bazıları bunu çıkarmış olsa gerek ama, öyle bir şey yoktur. Kınanın deriyi kuvvetlendirme, mantarı öldürme hassesi olduğundan, tıbbî bakımdan faydası da vardır. Her iki ele de olabilir. Tarihte de, günümüzde de kına iki ele de yakılabilmiştir. Bizde kına yakmak derler, nedense... 2. Soru: Sürme ve ismit çekmek nedir? Cevap: Sürme göze çekilen koyulaştırıcı malzemeye 579 derler. İsmit de o sürme malzemesinden bir çeşidinin adıdır, bir madde adıdır. Gözü sürmelemek gözün etrafını koyulaştırdığı için sanki renkli gözlük camı gibi güneşli beldelerde işe yararmış. Onun için sürme çekmenin Arabistan’da çok ehemmiyeti vardır çünkü güneş fazladır. Peygamber Efendimiz sürme çekerdi, sahâbe-i kirâmına tavsiye etmişti. Sürme çekmek sünnettir. Erkekler de çeker. Yanlış duymadınız, erkekler de çeker kadınlar da çekebilir. Başkasına ziynetini göstermemek şartıyla göz ağrılarına iyi geliyor. t. Özürlülük 1. Soru: Elimden özürlü üniversite öğrencisi bir gencim. İslâmî açıdan özürlü olmanın nedeni nedir? Nedeni kaderdir. Allah-u Teâlâ Hazretleri özürlü yapmış. O âzâya özür vermiş. Olabilir. Peygamber Efendimiz SAS buyuruyor ki; “Bir kimsenin Allah çok kıymetli uzvu olan görme duygusunu alsa kör etse o da ona sabretse bunun mükâfatı cennetten başka bir şey değildir!” İnsanlara bazen böyle çeşitli imtihanlar gelir. Trafik kazası olur; eli gider, ayağı gider, gözü kör olur. Hastalık gelir, şeker hastası olur, gözü görmez olur vs. Bunlar imtihandır, kaderdir. Sabredecek. Sabrettiği zaman mükâfat alır. Esbâbına tevessül edip tedaviye çalışacak. Tedavisi mümkün olmayarak sakat olarak doğmuşsa, Allah onu bu dünyada böyle imtihan ediyor. Kadere razı olacak. O tarafa aklını takmayacak. O hâliyle hayat imtihanını güzel başarmaya çalışacak. 2. Soru: Sakatlıkların akraba evliliğinden olduğu söyleniyor, bu konuyu aydınlatır mısınız? Akraba evlilikleri her zaman sakatlığa sebep olmaz. Bizim 580 köyden benim tanıdığım pek çok insan var, herkes köyde birbirinin akrabasıdır, hiç de bir şey olmuyor. Böyle bir laf çıkartılmış, doğruluğu ne derecedir bilmiyoruz. Allah’ı sığınırsan, Allah yolunda gidersen, inşallah bir şey olmaz, Allah korur. Belki sakatlıklara sebep olan dinin yasakladığı bazı haramların icra edilmesidir, içkinin içilmesidir, daha başka şeylerdir. Ondan oluyordur Allahu a’lem. Belki televizyonun karşısında duruyor, radyasyona maruz kalıyor, onlardandır. Onların hepsini bir tarafa bırakıp da, akrabalarla evlenmeyi korkutucu bir hale getirmeyi de ben anlayamıyorum. u. Krem Kullanmak Soru: Krem kullanmaya müsaade var mıdır? Hangi kremleri kullanabiliriz? Bu kremin terkibiyle ilgili bir şeydir. Kremlerin terkibinde haram bir malzeme yoksa kullanılabilir. Meselâ, kışın elleri çatlıyor insanın... Limonlu, vazelinli filân bir şeyler sürdüğü zaman, çatlaklar cayır cayır yanıyor ve iyi geliyor. Öyle bir şey sürülebilir. İçinde haram malzeme yoksa, çeşitli tıbbî sebeplerle krem kullanılabilir. v. Hacamat Yaptırmak Soru: Boynuz yöntemiyle hacamat yapılır mı? AİDS mikrobu kaparım diye çekiniyorum. Hacamat olabilir miyim? Steril diyorlar; sterilize etmek, yani mikrop olmayacak hâle getirmek lâzım! Mikrobun bulaşması çizilen şeydendir veya kullanılan diğer malzemedendir. Çizilen jilet mikroplu olunca, mikroplu bir hastada kullanılmışsa, sende de kullanılınca geçer. “Âletler iyi temizlenmemişse, dişçinin âletlerinden bile geçer.” diye 581 söylüyorlar. “Berberin usturasından geçer.” diye söylüyorlar. Dikkat etmek lâzım. Hacamat hakkında hadis-i şerifler var. İnsan sıhhat kazanıyor, kanın fazlası gitmiş oluyor, tansiyon düşmüş oluyor. y. Hastalıkta Namaz Soru: Beş aydır hastalandığım için sohbetlere gelemiyorum. Dersimi oturduğum yerden yapıyorum. Namazımı da oturarak kılıyorum. Mahzuru var mı? Özürlüdür, kalkarak kılamıyorsa oturarak kılar. Oturarak kılamıyorsa yattığı yerden başıyla ima ederek kılar. Abdest alamıyorsa teyemmüm yapar. Ama gene ibadetlerini yapacak. Dersini zaten oturduğu yerden de yapar, yattığı yerden de yapar. Namazı da oturduğu yerden kılmaya müsaade var. Kalkmaya kàdir ise, ayakta kılmaya muktedirse ayakta kılacak. Ona muktedir değilse veya tıbbî bakımdan mahzurluysa, oturduğu yerden kılacak. Oturduğu yerden de eğilemeyip secde yapamıyorsa, başıyla o zaman ima ile kılacak. Başla ima, gözle ima demek değildir. Başını hareket ettirecek. Bu rükû, bu secde demek. Öyle kılacak. z. Çeşitli Hastalıklar 1. Soru: Benim kızım baygınlık geçiriyor, dua eder misiniz? Dua ederiz ama, tabîb-i müslim-i hâzıka, yâni mesleğinde mâhir bir müslüman doktora da göstersinler, o baygınlığın sebebini araştırsınlar. Bal şerbeti içirsin, çörek otu yedirsin. Şifâ ayetleri vardır evrad kitabımızda; onları da okusun! 582 2. Soru: Yedi yaşında bir oğlum var; sürekli sancısı oluyor. Doktora götürdük, bir teşhis koyamadılar. Ne tavsiye edersiniz? Allah şifa versin... Bazı hastalıkların böyle mahiyeti anlaşılamıyor. Çörekotuyla bal yedirsin çocuğuna... Çünkü Peygamber Efendimiz, çörekotunun ölümden başka her derde şifa olduğunu hadis-i şerifinde bildirmiş. Balın da, فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ )النحل٦٩:( (Fîhi şifâün li’n-nâs) [Onda insanlar için şifa vardır.] (Nahl, 16/69) diye ayet-i kerimede şifâlı olduğu söylenmiş olduğundan, onlara devam ettirsin! Çörekotunun 21 tanesini ayırsın, her biri için besmele okusun; balla karıştırıp sabah, öğle, akşam yedirsin! 3. Soru: “İbrâhim Hakkı Erzurûmî Hazretleri, insan uzuvlarından bahsederek karakter analizi yapıyor. Şahsen ben psikolojik olarak etkilendim. Onun tarif ettiği tipler gerçekten meziyetli olur.” Onlar umûmî kàide değil. ”Şöyle olanlar belki biraz böyle olabilir.” diyebilir ama, mutlaka öyle olur manasına gelmez. Allah yaratmıştır. Kulların boylarıyla, renkleriyle; yüzünün hattının, kaşının, sakalının şekliyle onun ilgisi yoktur. Allah-u Teàla Hazretleri duaları kabul ediyor, kullarına lütfediyor. Kardeşlerimiz onlardan etkilenmesinler. O sadece tahmini bir takım bilgilerdir, kesin değildir. Allah hepinizden razı olsun. 583 25. KIYAMET ALÂMETLERİ a. Kıyametin Zamanı Soru: 1997 senesinde iki Ramazan bir seneye geliyormuş, kıyametin büyük alâmetlerindenmiş; bu doğru mu?.. Meşhur Cibrîl hadisinde, Cebrâil AS Peygamber Efendimiz’in yanına geldi ve sordu: 52 قَال:َ فَأَخْبِرْنِي عَنِ السَّاعَةِ . قَال:َ مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَ ا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ . قَالَ : فَأَخْبِرْنِي عَنْ أَمَارَتِهَا. (Kàle: Feahbirnî ani’s-sâah) “Bana kıyametten haber ver!” dedi. (Kàle) Peygamber SAS Efendimiz’in cevabı şu: (Me’l-mes’ûlü anhâ bia’leme mine’s-sâil) “Bu meselede kendisine sorulan, sorandan daha çok bilgi sahibi değildir.” buyurdu. قَال:َ فَأَخْبِرْنِي عَنْ أَمَارَتِهَا. 52 Müslim, Sahîh, c.I, s.36, no:8; Tirmizî, Sünen, c.V, s.6, no:2610; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.635, no:4695; Neseî, Sünen, c.VIII,s.97, no:4990; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.24, no:63; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.51, no:367; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.I, s.389, no:168; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.X, s.203, no:20660; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.528, no:11721; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.IV, s.127, no:2504; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.5, no:21; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VIII, s.383; Beyhakî, el-Erbaùne’s-Suğrâ, c.I, s.61, no:23; Hz. Ömer RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.337, no:1543; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.57, no:140; Câmiu’lEhàdîs, c.XXVI, s.455, no:2054. 584 (Kàle: Feahbirnî an emâretihâ) “O halde bana alâmetlerinden haber ver!” dedi. قَال:َ أَنْ تَلِدَ اْألَمَةُ رَبَّتَهَا، وَأَنْ تَرَى الْحُفَاةَ الْعُرَاةَ الْعَ الَةَ رِعَاءَ الشَّاءِ يَتَطَاوَلُونَ فِي الْبُنْيَانِ . (Kàle) Peygamber SAS: (En telide’l-emetü rabbetehâ) “Câriyenin kendi sahibesini doğurması; (ve en tere’l-hufâte’lurâte’l-àlete riàe’ş-şâi yetetàvelûne fi’l-bünyân) ve yalın ayak, çıplak, yoksul koyun çobanlarının bina yapmakta birbirleriyle yarış ettiklerini görmendir.” buyurdu. الَ يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا اِالَّ هُوَ )االعراف١٨٧:( (Lâ yücellîhâ li-vaktihâ illâ hû) [Onun vaktini ondan başkası açıklayamaz!] (A’raf, 7/187) “Kıyametin zamanını Allah-u Teâlâ Hazretleri kimseye bildirmemiştir. Allah-u Teâlâ Hazretleri, kullar iyi olduğu zaman iyilik ihsan eder. Kötü oldukları zaman, başlarına felâketi indirir. Muhterem kardeşlerim! Bir insanın kendisi öldüğü zaman, kıyameti kopmuştur. Hadisi şerifte Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:53 إِذَا مَاتَ اْإلِنْسَانُ فَ قَدْ قَامَتْ قِيَامَتُهُ )الديلمي عن أنس( (İzâ mâte’l-insânü) “İnsan öldüğü zaman, (fekad kàmet 53 Lafız farkıyla: Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.I, s.285, no:1117; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1072, no:42748; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.1615, no:2618; Süyûtî, Câmiu’l-Ehàdîs, c.IV, s.65, no:2781. 585 kıyâmetühû) onun kıyameti kopmuştur.” Bitti onun işi... Öldü, kıyameti koptu. Bil bakalım ben ne zaman öleceğim, bil bakalım sen ne zaman öleceksin? Bilmiyoruz. Her an ölebiliriz. Ya sekte-i kalpten ölürüz, ya tepemize uçak düşer, ya trafikte bir araba çarpar... Bir şey olur, her an ölebiliriz. Yâni, bir adım daha atmağa halimiz var mı, yok mu bilmiyoruz. Onun için kıyamete hazırlanın! Nitekim, Peygamber Efendimiz’e birisi gelip, “Ne zaman kıyamet kopacak yâ Rasûlallah?” dediği zaman, Peygamber Efendimiz ona dedi ki: “—Sen onun için ne hazırladın?” Biz de Rasûlüllah’ın sünnet-i seniyyesine uygun olarak deriz ki: “—Bırakın şu vakitlemeleri, bırakın bu işleri! Rabbimizin bildiği bir şey...” Birisi geldi bana buradan, kardeşlerimizden; dedi ki: “—Hocam! AİDS hastalığı Dabbetü’l-arz diyorlar, doğru mu?..” “—Sanmıyorum. Hadis-i şeriflerdeki tariflere uymuyor.” dedim. Kardeşlerimiz düşünüyorlar, kendi kendilerine yorumlar yapıyorlar. Bu yorumlar ekseriya doğru çıkmıyor. Çünkü, gaybı Allah bilir. Eğer gaybı Allah sana doğrudan doğruya bildirirse, belli olur o... Birisi, Hristiyanlığın doğru bir din olmadığına kànî olmuş İngiltere’de... Düşünmüş, taşınmış, dinleri incelemiş; en mâkul din Budizm diye düşünmüş. Sevgi var, merhamet var filân diye okumuş kitaplardan... Haydi Hindistan’a gideyim, Budist olayım diye İngiltere’deki evini satmış, bir sağlam araba almış. Çoluk çocuğunu bindirmiş arabaya... Hani üstüne yazıyorlar ya: “From England to India” Karayoluyla Türkiye, İran, Pakistan üzerinden Hindistan’a girecek, budist olacak adam... Türkiye’ye gelmiş. Üç defa rüyasında, peş peşe: 586 “—Hak din İslâm’dır, müslüman ol!” demişler. Bak, insan doğru yola girdi mi, Allah nasıl bildiriyor! Böyle aşikâr bir şey bildirse Allah-u Teâlâ Hazretleri, yine de rüyayı gören kimseye aittir bilgi... Yine de onun bir yorumu vardır. Meselâ, “Perşembe günü kıyamet kopacak!” diye üç gün arka arkaya görse insan, belki o genel kıyametin kopmasına delâlet etmez de, o şahsın öleceğine delâlet eder belki... Onu da yine bilemez. Bu sene için de bazıları: “—Ramazan içinde ses duyulacak!” dediler. Bilmem, “Kuyruklu yıldız geldi gitti; tamam şu şöyledir, bu böyledir.” dediler. Siz şöyle deyin: “—Ben her an ölebilirim, benim kıyametim kopabilir. Her an abdestli, hazırlıklı olmalıyım! Gaybı Allah biliyor. Allah’ın bana bildirmediği bir şeyi, bilmek zorunda da değilim, peşine düşmek zorunda da değilim.” وَالَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ )االسراء٣٦:( (Ve lâ takfü mâ leyse leke bihî ilmün) “Bilmediğin şeyin peşine takılma!” (İsrâ, 17/36) diye ayet-i kerimede bildiriliyor. Bana Allah kulluğu emretmiş, onu yapmağa çalışırım. b. Güzel Amellere Koşuşturun! Soru: Ahir zaman fitneleri için ne tavsiye edersiniz? Ebû Hüreyre RA’dan rivayet edilmiş bir hadis-i şerifte Peygamber SAS Efendimiz şöyle buyuruyor: 54 54 Tirmizî, Sünen, c.IV, s.552, no:2306; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VII, s.357, no:10572; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Kasru’l-Emel, c.I, s.12, no:109; İbn-i Adiy, Kâmil 587 بادِرُوا باألَعمالِ سَبْعاً مَا تَنْتَظِرُون:َ إالَّ فَ قْرًا مُنْسِيا،ً أوْغِنًى مُطْغِيًا، أَوْ مَرَضاً مُفْسِدا،ً أَوْ هَرَماً مُفـَنـِّدا،ً أَوْ مَوْتـًا مُجْهِزا،ً أَوِ الدَّجَّالَ فإِنَّــهُ شَرُّ مُنْتَظَر،ٍ أَوِ السَّاعَة،َ وَ السَّاعَةُ أدْهَى وَأَمَرُّ )ت. ك. هب. و ابن المبارك عن أبي هريرة( RE. 243/1 (Bâdirû bi’l-a’mâli seb’an mâ tentazırûn: İllâ fakran münsiyyen, ev gınen mutgıyen, ev maradan müfsiden, ev heremen müfniden, ev mevten müchizen, evi’d-deccâlü feinnehû şerrun müntazarun, evi’s-sâatü ve’s-sâatü edhâ ve emer.) [Beklemekte olduğunuz şu yedi şey gelmeden evvel, güzel amellere koşuşturunuz: Unutturucu fakirlik, azdırıcı zenginlik. Hayatınızı ifsad edici hastalık, bunaklık verici ihtiyarlık, Ani ölüm. Deccal ki o beklenen şerdir. Kıyamet ki, hepsinden daha büyük ve daha dehşetlidir.] Alimlerin sahih olduğunu bildirdiği bir hadis-i şerif. Çok sevgili büyüğümüz Abdullah ibn-i Mübarek ve Tirmizî kaydetmiş. Peygamber Efendimiz, (Bâdirû bi’l-a’mâl) diye başlıyor. “Müsabaka edercesine koşuşunuz! Güzel işleri yapmağa, sâlih amelleri işlemeğe, hayırlı işleri yapmağa, hayrât ü hasenâta koşunuz! Güzel ameller işlemeye, a’mâ’l-i sàliha işlemeye koşturunuz!” Yâni güzel şeyleri yapmağa teşvik var, acele acele yapın diye tahrik var. (Seb’an) “Şu sayılacak yedi tane şey gelmeden evvel. Onlar geldi mi yapamazsınız veya iş işten geçmiş olur. İşte bu yedi şeyi iyi hatırınızda tutun:” 1. (Mâ tentazırûne illâ fakran mensiyyen) “Siz unutulan bir fi’d-Duafâ, c.VI, s.442, no:1919; Ukaylî, Duafâ, c.IV, s.230, no:1822; Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.356, no:7906; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.3, no:7; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1357, no:43564; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XI, s.83, no:10306. 588 fakirlikten başka bir şeyin mi gelmesini bekliyorsunuz? O gelmez mi, gelivermez mi?..” mânâsına. Mensiyyen; insan unutur, aldırmaz, tahmin etmez, zenginken kendisine geleceğini düşünmez. Ama bakarsın birden fakirlik geliverir. Allah saklasın... Zenginken, çeşitli dükkânları, daireleri varken, arabaları varken, toplumdaki bir sarsıntı, veyahut kişisel bir şey, yangın, kaza vs. derken, bir de bakarsınız ki fakirlik geliverir. Mensiyen; yâni unutulmuş, hatıra gelmeyen, umulmayan bir fakirlik... Veyahut ism-i fâil sîgasıyla, münsiyen de olabilir. Râviler bunu da rivayet etmişler. Yâni fakirlik bir geldi mi, insana ne yapacağını unutturur, şaşırttırır. Fakirlik geldi mi hayırları unutturur, vazifelerini unutturur, çok kötü durumlara düşer. Hattâ fakirliği dolayısıyla ahlâktan sapar, hırsızlık yapar vs. Onun için, o fakirlik gelmeden evvel hayırlı amellere çalışmak lâzım! Sonra başını kaşıyacak zamanı olmaz da, hayırlı amelleri, ibadeti, tâati yapamaz. 2. (Ev gınen mutgıyen) “Yahut, azdırıcı bir zenginlik gelmeden evvel.” Bu da bir tehlike, umulmadık bir fakirlik de tehlike... Azdırıcı bir zenginlik geliverir, artık hayır hasenat yapamaz insan. O zenginliğin gururuyla, şımarıklığıyla haramlara, günahlara sapar, mahvolur. O gelmeden evvel güzel amelleri işlemek lâzım! O da bir tehlike diyor Peygamber Efendimiz. 3. (Ev maradan müfsiden) “Yâhut, insanın gücünü, kuvvetini tüketen, insanı ifsad eden, karma karış eden, vücudunun imkânlarını tüketen hastalık gelmeden evvel.” Evet, sıhhatliyken insan güzel ibadet ediyor ama, hastalık geliverirse yatağa esir oluyor. Herkes onun hizmetine koşuyor, herkese yük oluyor. Başkasına hizmet eden faydalı bir insanken, yapamaz duruma geliyor. Onun için, hastalık gelmeden evvel hayırlı işleri yapmalı!.. 4. (Ev heremen müfniden) “Yahut da ihtiyarlık, bunaklık geliverir.” Adam iyiydi, hoştu, tatlı bir kimseydi, gayretliydi ama ihtiyarlayıverdi, bunayıverdi. Tamam, artık bitti. Hayır yapamaz, aksine abuk sabuk işler yapar, abuk sabuk sözler söyler. İşte ondan önce ömrünün kıymetini bilip, gençliğinin kıymetini bilip, 589 ihtiyarlıktan önce hayırlı işleri yapması lâzımdı. O da bir tehlike... 5. (Ev mevten müchizen) “Veyahut da seri olarak, birden gelen, füc’eten gelen ölüm. Müchiz, füc’eten mânâsına diye şerhte yazıyor. Birden bire geliverir ölüm, hiç tahmin etmezsin. Nasıl olur? Burada kaydetmiş, meselâ (kekatil) demiş; yâni birisi çeker tabancayı, öldürür. Haydi, gitti işte adam. (Ev hedmin) Veya duvar yıkılır, zelzele olur vs. Yâni, yaşlı değildi, sıhhatliydi, neşeliydi ama etrafındaki çevresinden de ölüm geliyor insana... Her zaman hastalıktan dolayı olmuyor ki... Tam sıhhatli iken, çakı gibiyken, selvi boyluyken birden bir zelzele oluyor, ölüp gidiyor Allah saklasın... Gelebilir, kader, mukadderat. Mü’min olarak ölürse, şehid olur. O gelmeden evvel sàlih amellere devam etmeli! 6. (Evi’d-deccâl) “Deccal çıkmadan evvel sàlih amellere girişmeli!” Deccal çıktı mı, o zaman iş zorlaşıyor. Deccal ne demek? Aldatıcı, insanları çok aldatıcı demek... Hakkı bâtıl gibi gösterecek, bâtılı hak gibi gösterecek, şerri hayır gibi gösterecek, kötüyü iyi gibi gösterecek, haramı günahı tatlı gösterecek... Bütün değer hükümlerini değiştirecek. Allah’ı inkâr ettirecek, kendisine taptıracak, insanları kendisine bağlayacak. Korkunç bir afet... O geldiği zaman insanların çoğu şaşıracak. Mü’min-i kâmiller onun Deccal olduğunu anlayacak, alnında “Kâfirdir!” yazıldığını görecek, kurtulacak, Deccal’in fitnesine tutulmayacak ama kimisi de tutulabilir. O da bir tehlike... O gelmeden insanın sahil ameller işlemesi lâzım! Bazıları diyorlar ki, Deccal bir insan değil bir olay, toplumdaki bir kötü gelişmedir. İman gidiyor, yerine küfür makbul oluyor. Ahlâk gidiyor, yerine rezalet, kepazelik makbul oluyor, icra olunuyor. Değer hükümleri değişiyor; dürüst insanlar aptal sayılıyor, hırsızlık yapanlar açıkgöz sayılıyor. İman yok, edep yok, ahlâk yok... Deccal bu durumdur diyorlar. Bazıları da başka yorumlarla anlatıyor. Deccal’ın fitnesi en büyük fitnedir. Ona karşı müslümanların uyanık olması lâzım! (Feinnehû şerrun müntazarun) “Çünkü Deccal beklenilenlerin en şerlisidir. İleride olup da geleceği 590 beklenilen şeylerin en kötüsüdür.” diyor Peygamber Efendimiz. Tabii ileride şu gelecek, bu gelecek filân diye haberler olur, ümitler olur, kayıtlar olur, ihbar olur, bilgi olur; insan onu bekler. Ama beklenenlerin en şerlisi, en kötüsü Deccal’dır. Deccal’i de bildirmiş. “Ahir zamanda Deccal çıkacak, toplum şöyle olacak, böyle olacak...” diye Deccal’in çıkışını bekliyor müslümanlar. Bazıları da çıktı diyor. “İşte o beklenilenlerin en kötüsüdür.” diye Deccal’in arkasından bu izahatı vermiş Efendimiz. Bizim de onun en kötü olduğunu bilip, ona karşı uyanık olmamız lâzım! Deccal’i tanıtmamız lâzım, Deccal’e karşı müteyakkız olmamız lâzım! Deccal’in aldatmalarına karşı dinimize sımsıkı sarılmamız lâzım! 7. (Evi’s-sâah) “Yedinci tehlike de kıyametin kopmasıdır. (Ve’ssâatü edhâ ve emer.) Bu kıyamet çok müthiştir ve çok acıdır. Çok acı bir olaydır, dayanılmaz bir olaydır.” O da çok korkunç bir hadise... Topluca alemin mahvolmasıdır. O zaman, bu işler olmadan önce Cenâb-ı Hakk’a güzel kulluk etmeğe yönelelim! 2. Soru: Hocam birinci hadiste buyurdunuz ki: Unutturan fakirlik gelmeden önce ve azdıran zenginlik gelmeden önce; bunun ortası nedir? Peygamber SAS Efendimiz buyurmuşlar ki: 55 بادِرُوا باألَعمالِ سَبْعاً مَا تَنْتَظِرُون:َ إالَّ فَ قْراً مُنُسِيا،ً أوْغِنًى مُطْغِيًا )ت. ك. هب. و ابن المبارك عن أبي هريرة( 55 Tirmizî, Sünen, c.IV, s.552, no:2306; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VII, s.357, no:10572; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Kasru’l-Emel, c.I, s.12, no:109; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.VI, s.442, no:1919; Ukaylî, Duafâ, c.IV, s.230, no:1822; Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.356, no:7906; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.3, no:7; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1357, no:43564; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XI, s.83, no:10306. 591 RE. 243/1 (Bâdirû bi’l-a’mâli seb’an mâ tentazırûn: İllâ fakran münsiyyen, ev gınen mutgıyen...) “Beklemekte olduğunuz şu yedi şey gelmeden evvel, güzel amellere koşuşturunuz: 1. (İllâ fakran münsiyyen) “İnsana her türlü vazifeyi unutturan fakirlik gelmeden önce…” Fakirlik geldi mi telaşa düşer, geçim derdine düşer insan. ”Ben evde ne yiyeceğim, ne içeceğim, kirayı nasıl vereceğim?” falan diye o zaman serbest vakti kalmaz. “Haydi kazanacağım, fakirlikten kurtulacağım” diye bir telaşın içine girer, bütün görevlerini unutur. O ağır meşguliyet çöktü mü, o zaman ibadetleri yapamaz. “Onu mu bekliyorsunuz? Şimdi müsaitken yapın yapabildiğiniz ibadeti!” demek istiyor. 2. (Ev gınen mutgıyen) Bazen de insanlar zenginlik geldiği zaman şaşırır, sapıtırlar. Adam fakirdi, iyiydi, camiye geliyordu, namazlıydı niyazlıydı. Zenginleşince şımarır, azar. Zaten adam kısmısı parayı kazandı mı, ilk önce ne yaparmış? Güldüğüne göre bir şeyler biliyor. Onun için, azmaktan, sapmaktan korunun! Onlar gelmeden ibadetinizi fırsat eldeyken yapın!” demek istiyor. “Tehir etmeyin!” diyor. Ya fakirlik gelir, ya zenginlik gelir, ya hastalık gelir bir şey yapamazsınız, ya ihtiyarlık bunaklık gelir... Ya ölüm gelir, ya Deccal gelir, ya da kıyamet kopar. Sen kıyameti görecek misin, ben kıyameti görecek miyim? Mehmet kıyameti görecek mi, Mehmet Ali kıyameti görecek mi? Enes kıyameti görecek mi? Peygamber Efendimiz buyuruyor ki:56 إِذَا مَاتَ اْإلِنْسَانُ فَ قَدْ قَامَتْ قِيَامَتُهُ )الديلمي عن أنس( (İzâ mâte’l-insânü) “İnsan öldüğü zaman, (fekad kàmet 56 Lafız farkıyla: Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.I, s.285, no:1117; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1072, no:42748; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.1615, no:2618; Süyûtî, Câmiu’l-Ehàdîs, c.IV, s.65, no:2781. 592 kıyâmetühû) onun kıyameti kopmuştur.” İnsanın kendisinin ölümü kıyametidir bitti, geliverir.” Ama bir de sen böyle dipdiriyken, gafilken, gezerken, tozarken, bulutlar gökyüzü çatlamaya, yıldızlar dökülmeye yeryüzü sarsılmaya, denizler yarılmaya başlarsa o kıyametin korkunç ahvali… Kıyamet şerli insanların başına patlayacak. Kıyametin o azaplarını şerli insanlar çekecek. Allah mü’min kullarının canını daha önce alacak. Allah bizi afiyet üzerine yaşatsın. İbadetinde taatinde daim eylesin… Bir insan eğer zamanı varsa, o zamanı değerlendirmeli, ibadetini taatini yapmalı; sonraya bırakmamalı! c. Şam Bölgesi 1. Soru: Hadis-i şerifte geçen Şam bölgesine biz de dahil oluyor muyuz? Dahil oluyoruz. Çünkü, o bölgenin biraz daha yukarısındayız. Kıyısından, kenarından, banliyösünden biz de oralı sayılırız inşaallah... 2. Soru: Amik ovası olayı nedir? Hadîs-i şerifte geçiyor bu. Peygamber Efendimiz bildiriyor ki; Amik ovasında müslümanlarla kâfirler bir savaş yapacak, müslümanlar galip gelecek. Bu hadise kıyamete yakın zamanda olacak. Odur. d. Kıyamete Kadar İyilerin Bulunması Soru: Bir hadis-i şerifte; “Yeryüzünde ‘Allah’ diyen bir kişi bulundukça kıyamet kopmaz.” deniliyor. Başka hadis-i şeriflerde de kıyamete kadar hak yol üzere bulunan bir zümrenin mevcut olacağı bildiriliyor; bu nasıldır? 593 Allah-u Teàlâ Hazretleri hükmü dünyanın umumi hâline göre verir. Ve iyi kulların canını en sonunda alır. Hakikaten Allah diyen hiç insan kalmaz. Ama o an gelinceye kadar, Allah’ın yine dünya üzerinde hakkı tutan, hakkı destekleyen, hak yolda feragatle çalışan has kulları daima mevcut olacak. Her devirde mevcut olacak. e.Ölen Kimselerin Ruhları 1. Soru: Öldükten sonra kıyamete kadar ruhlar ne olacak? Ruhlar çeşit çeşittir. Bir kısmı belirli yerlerde bir çeşit hapsedilme gibi muhafaza edilecek. Hadîs-i şeriflerde böyle bildiriliyor. Ama evliyâullahın, Allah’ın sevgili kullarının ruhuna Allah serbestlik ihsan edecek, onların gezinmesi ve tasarruf imkânı olacak. Onlar, Allah’ın sevgili kulları gezebiliyorlar. Ötekiler belirli yerlerde muhafaza ediliyor. Cennetlikler bir yerde, cehennemlikler bir yerde. 2. Soru: Ahirete göçenlerimiz hesap gününe kadar ne hal üzere olacaklar? Ahirete göçenlerimiz diyor yani, ihvanımız, mü’min kardeşlerimiz demek istiyor tabii. Mü’minse, Allah’ın sevgili kuluysa kabri cennet bahçesi olacak. Hadis-i şerifte buyrulmuş ki:57 الْقَبْرُ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ ، أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النِّيرَانِ 57 Tirmizî, Sünen, c.VII, s.500, no:2384; Deylemi, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.231, no:4682; Ebû Said el-Hudri RA’dan. Taberani, Mu’cemü’l-Evsat, c.VIII, s.271, no:8613; Ebu Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.546, no:42109; Keşfü’l-Hafa, c.II, s.90, no:1853; Câmiü’l-Ehàdis, c.XXVIII, s.432, no:41805. 594 )ت. عن أبى سعيد( (El-kabru ravdatün min riyâdı’l-cenneti, ev hufratün min huferi’n-nîrân) “Kabir mü’minin durumuna göre ya cennet bahçelerinden bir bahçedir, veyahut cehennem çukurlarından bir çukur durumundadır.” Günahkârsa kabir azabı vardır, kabirde azap görmeğe başlar insan. Günahkâr değilse, kabri cennet bahçesidir. E, ahirete göçenlerimize hüsnüzan ediyoruz; derviştir, namazlıdır niyazlıdır, namusludur, hacıdır, iyidir diye. İnşaallah kabri cennet bahçesi olacak, ahirete göçünce evliyaullah büyüklerimiz ile buluşacaklar; Cenab-ı Hakk’ın zikr ü tesbihi ile meşgul olacaklar, kıyamete kadar öyle hoşça vakit geçirecekler. f. Roma’nın Fethi Soru: Roma’nın fethi hakkında bilgi verir misiniz? 595 Peygamber SAS Efendimiz İstanbul’un fethini müjdelediği gibi, Roma’nın fethini de müjdeliyor, buyuruyor ki:58 الَ تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يَفْتَ حَ اهللُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ الْقُسْطَنْطِينِيَّةِ الرُّومِيَّةِ بِالـتَّسْـبِـيحِ وَ الـتـَّكْـبِيرِ )الديلمي عن عمرو بن عوف( RE. 478/5 (Lâ tekùmü’s-sâah, hattâ yefteha’llàhu ale’l-mü’minîne’l-kustantîniyyeti’r-rûmiyyete bi’t-tesbîhi ve’t-tekbîr.) Sadaka rasûlü’llàh, fî mâ kàl, ev kemâ kàl. Deylemî Müsnedü’l-Firdevs’inde Amr ibn-i Avf RA’dan rivayet etmiş. Peygamber Efendimiz buyurmuşlar ki: 58 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.V, s.82, no:7524; Amr ibn-i Avf RA’dan. İbni Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.VI, s.59; Küseyr ibn-i Abdullah babasından, o da dedesinden. Kenzü’l-Ummâl, c.XIV, s.298, no:38601; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVI, s.306, no:16840. 596 (Lâ tekùmü’s-sâah) “Kıyamet insanın karşısına dikilmez, yâni kopmaz; (hattâ yefteha’llàhu ale’l-mü’mi-nîne’l-kustantîniyyeti’rrûmiyyeh) Allah-u Teàlâ Hazretleri mü’min kullarına elKostantîniyyeti’r-Rûmiyye’yi açmadıkça, vermedikçe, fethini nasib etmedikçe kıyamet kopmaz.” Neyle olacak bu? (Bi’t-tesbîhi ve’ttekbîr) “Sübhàna’llàh diyerek, tesbih ederek; tekbir getirerek, Lâ ilâhe illa’llàh, Allàhu ekber diyerek olacak.” diye bildiriyor. Demek ki, kıyametten önce oranın da fetholunacağını, haber vermiş. Şimdi el-Kustantîniyyeti’r-Rûmiyye diye geçiyor, bu hadis-i şerifte… Roma Kostantîniyyesi, yâni Roma şehri demek. Araplar bu şehri anlatmak istedikleri zaman, el-Kustantîniyye el-Kübrâ veya er-Rûmiyye el-Kübrâ derlerdi; İstanbul için de, er-Rûmiyye es-Suğrâ derlerdi. Yâni küçük Roma, büyük Roma; küçük Kostantîniyye, büyük Kostantîniyye tabirleri Arapların arasında kullanılmış. Burada, “Roma Kostantîniyyesi de müslümanlara Allah tarafından fetholunmadıkça kıyamet kopmaz.” diye bildiriliyor. Ama nasıl fetholacak? Tesbihle, tekbirle; Sübhàna’llàh diyerek, A’llàhu ekber diyerek fetholacak. Başka hadis-i şeriflerde de geçiyor: “Roma’nın etrafına çevrelenirler, tesbih çekerler, tekbir getirirler ve Roma fetholur.” diye bildiriliyor. Nasıl fetholunacak? Sübhàna’llàh diyerek, Allàhu ekber diyerek fetholunacak. Sübhàna’llàh, Cenâb-ı Hakk’ı kâfirlerin, müşriklerin, yanlış, bozuk inanç sahiplerinin düşündükleri her çeşit yanlış sıfattan pâk ve münezzeh olduğunu söylemeye derler. “Yâ Rabbi, bu zalimlerin, bu müşriklerin, bu putperestlerin, bu zavallıların söylediğinden sen çok pâksın, çok yücesin! Bunların bu söyledikleri ile senin hiç ilişkin yok... Onlar seni hakkıyla bilemiyorlar, çok cahiller, çok gàfiller. Sen münezzehsin, pâksın; her sıfatın en güzeldir.” mânâsına geliyor. Yâni bir zaman gelecek ki, müslümanlar buna bastıra bastıra, söyleye, söyleye; yanlış inanç sahipleri, dağlara tapanlar, birtakım yıldızlara, gök cisimlerine, güneşlere, aya tapanlar; bir takım 597 hayvanlara, bir takım insanlara tapanlar, bu işin yanlış olduğunu anlayacaklar. Sonunda Cenâb-ı Hakk’ın münezzehliği, sıfatlarının yüceliği anlaşılacak, varlığı, birliği anlaşılacak demek. Bir de Allàhu ekber; yâni Allah hiçbir varlıkla mukayese edilemeyecek kadar yüce, büyük, azamet sahibi, kudret sahibi, ululuk sahibidir. Bunu anlayacaklar. Müslümanlar bunları söyleye söyleye, imanın temizliği bastıracak ve bozuk inançları alt edecek. g. İsâ AS’ın İnmesi Soru: Hz. İsâ’nın nüzulü hakkında bilgi verir misiniz? Ebû Hüreyre RA’dan rivayet edildiğine göre, Peygamber Efendimiz kıyametin, yâni ahir zamanın ahvaline ait bir takım hususları bize bildiriyor. Mâlûm, “Deccal çıkacak, İsâ AS nüzûl edecek.” diye, ta o zamanlardan Rasûlüllah SAS Efendimiz bildirmiş. Burada hadis-i şerifte buyruluyor ki:59 طُوبَى لِعَيْشٍ بَعْدَ المَسِيح،ِ يُؤْذَنُ لِلسَّمَاءِ فِي الْقَطْر،ِ وَ لِألَرْضِ فِي النَّبَات،ِ فَلَوْ بُذِرَتَ حَبَّةَ عَلَى الصَّفَا لَنَبَتَتْ؛ وَالَ تَبَاغُض،َ وَالَ تَحَاسُد،َ حَتَّى يَمُرَّ الرَّجُلُ عَلَى اْألَسَدِ فًَلَ يَضُرُّه،ُ وَيَطَأُ عَلَى الْحَيَّةِ فًَلَ تَضُرُّهُ )حل. عن أبي هريرة( RE. 314/2 (Tùbà li-ayşin ba’de’l-mesîh, yü’zenü li’s-semài fi’lkatri, ve li’l-ardı fî’n-nebàti; felev büziret habbetün ale’s-safâ lenebetet; ve lâ tebâguda ve lâ tehàsüde, hattâ yemürre’r-racülü ale’l-esedi, felâ yedurruhû; ve yetau ale’l-hayyeti, felâ tedurruhû.) 59 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.II, s.450, no:3943; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XIV, s.384, no:38844 ve s.390, no:38859; Camiü’l-Ehadis, c.XIV, s.133, no:13951. 598 “Mesih’ten sonraki hayata ne mutlu, ne kadar güzel o hayat!” İsâ AS’ın lakabı Mesîh idi. Yâni, İsâ AS nüzul edecek, Deccal’ı öldürecek, yeryüzünde İslâm’ı hàkim kılacak, İslâm şeriatıyla hükmedecek. Peygamber Efendimiz’in şeriatıyla hükmedecek. İşte onun o nüzûlünden sonraki hayata ne mutlu! Neden? “İnsanların hepsi sàlih, iyi kimseler oldukları için.” diyor şerhte, sebebini öyle açıklıyor. “Kuraklık olmayacak, gökyüzünden yağmurlar, rahmetler şıkır şıkır yağacak. Yeryüzüne müsaade edilecek, otlar bitecek; bolluk bereket olacak. Bir küçük hububat tanesi, bir tohum ekilse yere; yere değil düz, kaygan taşın üstüne ekilse, orada bitecek. Toprakta değil, taşın üstüne ekilse bitecek. İnsanlar arasında birbirlerine buğz etmek olmayacak, hasetleşmek olmayacak. Sadece insanlar arasında değil, hatta kişi aslanın yanından geçecek, aslan ona zarar vermeyecek. 599 Yanlışlıkla yılana basacak, yılan onu sokmayacak.” diye bildiriyor Peygamber Efendimiz. İzah olarak da; insanlar iyi olacaklar. İnsanların yeryüzünde çektikleri bütün sıkıntılar, başlarına gelen bu belâlar, musibetler günahlarından dolayı olduğundan, onlar olmayınca, Allah bolluk, bereket verecek ve dünyanın hali böyle olacak.60 Bu konuda başka bir hadis-i şerifte Peygamber SAS Efendimiz şöyle buyurmuşlar:61 وَاهللِ لَيَنْزِلَنَّ ابْنُ مَرْيَمَ حَكَمًا عَادِال،ً فَلَيَكْسِرَنَّ الصَّلِيبَ ، وَلَيَقْتُلَنَّ الْخِنْزِير،َ وَلَيَضَعَنَّ الْجِزْيَة،َ وَلَيَتْرُكَنَّ الْقًِلَ ص،َ فًَلَ يَسْعَى عَلَيْهَا، وَلَتَذْهَبَنَّ الشَّحْنَاء،ُ وَالتَّبَاغُض،ُ وَالتَّحَاسُد،ُ وَلَيَدْعُوَ نَّ إِلَى الْمَالِ فًَلَ يَقْبَلُهُ أَحَدٌ )م. عن أبي هريرة( RE. 456/4 (Va’llàhi leyenzilenne'bnü meryeme hakemen àdilen, feleyeksirenne's-salîbe, ve leyaktülenne'l-hınzîre, ve leyedaanne'lcizyete, ve leyetrükenne'l-kılâsa, felâ yes'â aleyhâ, ve letezhebenne'ş-şahnâu, ve't-tebâğudu, ve't-tehâsüdü, ve leyed’uvenne ile'l-mâli, felâ yakbelhu ehadün.) Bu hadis-i şerifi Müslim, Ebû Hüreyre RA’dan rivayet etmiş. Peygamber SAS Efendimiz zamanından çok sonra olacak olan bir hadiseyi, Allah-u Teâlâ Hazretleri’nin kendisine bildirmesiyle bize nakletmiş. Buyurmuş ki: (Va’llàhi) “Allah’a yemin olsun ki, (leyenzilenne'’bnü meryeme hakemen àdilen) Meryem’in oğlu İsâ AS, yeryüzüne adaletli bir hakim olarak inecek.” 60 M. Es’ad Coşan, Hadis Dersi, 18. 10. 1981, İskenderpaşa Camii. 61 Müslim, Sahih, c.I, s.369, no:221; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.272, no:7665; İbn-i Hibban, Sahih, c.XV, s.227, no:6816; Ebu Ya’la, Müsned, c.X, s.279, no:5877; İbnü’l-Ca’d, Müsned, c.I, s.420, no:2867; Ebû Hüreyre RA’dan. 600 Neden? Allah tarafından gönderilmiş olduğu halde bozulmuş olan dinleri dolayısıyla, Hz. İsâ’ya mensubiyet iddia eden Ehl-i Salîb ve İsevî denilen kimselerle aramızda ihtilaf var. Biz Allah'ın birliğini söylüyoruz, onlar Hz. İsâ'nın ulûhiyetine kàil oluyorlar. Allah'tan gayri ilâh yoktur. (Lâ ilâhe illa’llah, muhammeden rasûlü’llah… İsâ rasûlü’llah ve abdu’llah...) Biz bunu söylüyoruz, onlar yanaşmıyorlar. Ellerinde büyük imkânlar var. Kocaman teşkilâtlar var, gizli ordular var. Kendi dinlerini yaymak üzere Afrika'ya, Amerika'ya, kutuplara, Asya’ya salıyorlar, İslâm ülkelerine salıyorlar. Hz. İsâ inecek, àdil bir hakem olarak hükmedecek. O âdil hakim nasıl hükmedecek, ne yapacak: (Feleyeksirenne’s-salîbe) “Putu kıracak.” İsâ AS o tapındıkları haçı, o putu kıracak, onun yanlışlığını onlara gösterecek. (Ve leyaktülenne'l-hınzîr) “Hınzırı da, domuzu da öldürecek.” Domuzu kendilerine bayrak ettiler, sembol ettiler, dinlerinin sembolü hâline getirdiler. Halbuki yahudilere de yasaklanmıştı. Zararlarını biliyorlar. Vücuda zararını, akla zararını, diğer zararlarını biliyorlar. İşte o hınzırı da öldürecek, bu inat da bitecek. Bu puta tapma inadı da bitecek. Hz. İsa domuzu da haklayacak. Tamam, bir domuzları var tutundukları, ona da tutunamayacaklar. (Ve leyedeanne'l-cizyete) “Cizyeyi üzerlerinden alacak.” Hıristiyanlar cizye veriyordu, vermeyecekler; çünkü müslüman olacaklar. Şerhte Hocamız öyle izah ediyor: (Yahmilennehüm ale'lislâm) “Artık İslâm'a girecekler. O zaman gayrimüslimlere mahsus cizye verme vergisi bahis konusu olmayacak. Değişecekler. Hatalarından dönüp Allah'ın istediği noktaya, o peygamber onları getirecek ki, gönlü mahzun olmasın. O kendi ümmetini o noktaya getirecek. (Ve leyetrükenne’l-kılâsa felâ yes'â aleyhâ) “Genç develer bir tarafa bırakılacak, kimse onlar üzerinde, oraya oraya koşturmayacak.” Devesi, bir Arabın canıdır, ciğeridir, bütün varıdır; sütünü içer, etini yer, derisini kullanır, üstüne biner. O mübarek hayvanı Allah-u Teâlâ Hazretleri tam çöle göre yaratmıştır. Ayakları tabla 601 gibidir, kumun içine batmaz, lap lap basar. Allah-u Teâlâ Hazretleri o mübarek hayvanın sırtına bir depo yaratmıştır; bir su içti mi, bir yiyecek yedi mi, o sırtındaki hörgücünde toplanan şeyle üç-dört gün gider mübarek. Niçin kimse devenin üstüne binmeyecek, oraya oraya koşturmayacak? Çünkü zenginleyecekler, daha güzel vasıtalar çıkacak, daha büyük imkânlar çıkacak. (Ve letezhebenne’ş-şahnâu ve’t-tebâğudu ve't-tehâsüd) “Birbirine karşı düşmanlık, buğz etmek, hasetleşmek gidecek.” Hz. İsâ onları izale ettirecek. O kötü duygular, kinler kalmayacak. (Ve leyed’uvenne ile'l-mâli felâ yakbelhu ehadün) “Mala çağıracak insanları, ‘Gelin, şu malı alın!’ diyecek de, kimse istemeyecek.” Bol, ne yapsın... “Ne yapayım, nereye koyayım?” diyecek. İşte böyle haller olacak.62 62 M. Es’ad Coşan, Hadis Dersi, 23. 03. 1986, İskenderpaşa Camii. 602 26. MEHDİ a. Mehdi İnancı Soru: Ehl-i Sünnet’te Mehdi inancı nasıldır? Mehdi inancının Şia’dan etkilenmek suretiyle Ehl-i Sünnet’e girdiği söylentisi ne derecede doğrudur? Tabi bu konuda hadis-i şerifler vardır. Bilgi sahibi alimlerimizin bu hadisleri toplayan kitapları vardır. Bu kitaplardan bazısı büyük Hanefi alimleri tarafından yazılmıştır. Türkçe’ye de tercüme edilmiştir. Birkaç tanesi: İsmi Peygamber Efendimiz’in ismine uyacak, yani Muhammed olacak, O kitapları okur, daha teferruatlı bilgi sahibi olabilirsiniz Rivayet edilmiş hadis-i şerifler gösteriyor ki, Mehdi inancı Ehli Sünnet’e Şia’dan girmiş değildir. Mehdi hakkında hadis-i şerifler eskiden beri vardır. Hattâ, o hadis-i şeriflerden dolayı Şia’da Mehdi inancı kuvvetlenmiştir. Yâni, Şia’nın içindeki Mehdi inancı birdenbire çıkmış değil ki... Ondaki inanç da yine, Peygamber Efendimiz’in mevcut olan hadislerinin bir çeşit yorumlanmasından çıkmıştır. Şia’nın Mehdi inancı yanlıştır. Yanlışlığı akılla, mantıkla, nakille, her şeyle sabittir. Meselâ, bugün İran’da hakim olan Caferî mezhebinin mensubu, hâl-i hazırda idareci olanlarla görüştük. Ülkelerine resmen vazifeli olarak gitmiştik. Onlar davet etmişti, biz de üniversiteden görevlendirilip gitmiştik. Oradaki şahıslarla konuştuk. Bize kitaplarını verdiler, Mehdi inancı vs. hakkında... Onların mehdi inancı şudur: “On iki imamın on ikincisi olan El-İmam Muhammed el-Mehdî şu anda saklıdır. Yaşıyor, aradan binyüz küsur sene geçmiş, hâlâ sağ, saklı, çıkacak!” diye inanıyorlar. Bu inanç yanlıştır. Ama, ahir zamanda Peygamber Efendimiz’in soyundan, adı 603 Peygamber Efendimiz’in adı gibi, babasının adı Peygamber Efendimiz’in babasının adı gibi olan bir mübarek şahıs çıkıp müslümanları birleştirecek ve yeryüzü zulüm ve cevr ile dolmuş iken, o zulmü cevri izâle eyleyip adaletle hükmedecek! Ehl-i Sünnet’in inancı budur. Şia’nın inancı mantık dışıdır. On ikinci imamı bekliyorlar. Biz karayoluyla seyahat ederken, Bağdat’ın kuzeyinde Samerra şehrine gittik. Orada uzaktan böyle pırıl pırıl, altın kubbesi ve altın kaplı minareleriyle görülen Hasan-ı Askerî Hazretleri’nin camisiymiş. Minarelerinin ucunda, bizim kurşun döktüğümüz yerlere altın dökmüşler. Ziyarete gittik, gezdik. Muhteşem bir abide... Hakîkaten zenginlik dökülüyor her tarafından, pırıl pırıl parlıyor... Kristaller, aynalar, altınlar, gümüşler, kıymetli taşlar... Gözlerim kamaştı. Bizim padişahların saraylarını düşündüm. İstanbul’daki en lüks gördüğümüz, bildiğimiz şeyleri düşündüm; onların yanında sıfır kalır. Mekke-i Mükerreme’yi düşündüm, Peygamber Efendimiz’in Türbe-i Saâdet’ini düşündüm. Suudlular biraz büyük binalar yaptılar, vantilatörler filân taktılar ama, ondan önceki hallerini düşündüm, gayet sade idi. Oraları böyle altına, gümüşe, mücevhere gark edilmiş yâni... Gezdik. Millet alt katlara doğru gidiyor. Biz de alt kata kalabalıkla beraber gittik şöyle... Gittik gittik, merdivenlerden indik, bir yere geldik. Koridor gibi küçük bir oda... Dipte şişman, göbekli, sarıklı bir adam oturuyor. Köşede de mazgal deliği gibi bir yarık var... Dedik: “—Ne var burada, millet niye buraya kadar geldi?” “—Muhammed Mehdi buradan gitti aşağıya!” diyorlar. O delikten gitmiş aşağıya, yine o delikten çıkacakmış. Sübhânallah dedik, döndük, çıktık geldik. İnançları akılla, mantıkla, din ilimleriyle, sahih rivayetlerle 604 uyuşacak tarzda değil... Bekliyorlar ki, gelsin... Hâlâ sağ, hâlâ gelecek... İnançları öyle... Nasıl yerleştirmişlerse yâni, bir aslı esası yok... b. Mehdi’nin Askerleri Soru: Hocamız Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri’nin, “Aranızda Mehdî’nin askerlerini görüyorum.” dediği doğru mu? Ben duymadım, benim duyduğum bir söz değil... Sıhhatli bir şahıs söylemişse, belki demiştir. Ben böyle rüyaları, gördüğümüz bazı şeyleri anlatmayı sevmiyorum. Keşiften, kerametten, istikbalden bahsetmeyi, böyle gaybî birtakım şeyleri bahis konusu etmeyi, bir de böyle efelik taslamayı sevmiyorum. Şahsen insana bazı şeyler gösterilebiliyor, bazı şeyler söylenebiliyor, şu şöyledir, bu böyledir filân diye... Nitekim, Ebû Süleyman ed-Dârânî de ne diyor: “—Hadisten ve ayetten iki delil olmadıkça kalbime gelen o fikir üzerinde günlerce duruyorum.” diyor. Mehdî AS’ın nerede olduğu, yaşının ne olduğu, doğup doğmadığı gibi konularda çeşitli konuşmalar oluyor. Çıkmasının yakın olduğuna dair şeyler söyleniyor. Yalnız bir de, hocaefendilerin söylediği sözleri, bazı insanlar hocaefendilerin söylediği mânâya anlamıyorlar. Nitekim, bizim arkadaşlardan bir tanesi Mehdî meraklısı... Bir arkadaş Medine’ye gidiyormuş. Ona tembih etmiş: “—Sor bakalım oradaki tanıdıklarımıza, bir bilgi var mı?” filân diye... O da Medine’deki arkadaşların birisine sorunca, Medine’deki arkadaş: “—Evet var... Geçen akşam rüyamda Mehmed Zâhid Efendi’yi gördüm. O bana dedi ki: ‘Falanca’ya söyleyin; hiç ben Mehdi falan tarihte çıkacak diye tarih verdim mi? Vermedim! Ona selâm 605 söyleyin; o şu tarihi veriyor, bu tarihi veriyor... Ben tarih vermedim!’ dedi.” demiş. “—Tamam, çok güzel bir işareti almış.” dedim. Demek ki, Hocamız tarih verilmesinden, rakam verilmesinden memnun olmamış. Meselâ, benim de bir gece —hiç ilgisi yokken, akşam o konuşulmamışken, o günlerde zihnimde yokken— rüyamda çok kesin bazı bir şeyler söylediler. Ama ben kimseye bir şey söylemek istemiyorum şu sırada... [1993] Demiş olabilir, tutabilir, içimizdeki bazı kimseler belki onun askeri olabilme durumunda olabilirler. Ama bazıları Mehdî’nin askeri olacağız derken, şairin bir sözü var: Gökte yıldız ararken nice turfa müneccim, Gafletle görmez kuyuyu rehgüzerinde... Mânâsı şudur ki: “İlm-i nücûma hevesli, astronomiye yeni öğrenci olmuş, müneccim olacak, yıldızlarla ilgili bilgileri öğrenip camide muvakkit olacak vs... Turfa müneccim demek; yâni tâze, yeni müneccim... ‘Kutup Yıldızı bu muydu? Çoban Yıldızı bu muydu?’ filân diye gökte yıldız ararken, nice tâze müneccim, gafletinden ayağının ucundaki çukuru görmez.” diyor şair... Önüne bak mübarek! Gökteki yıldıza bakacağına, bastığın yere bak! Bu şakanın arkasından şuraya getirmek istiyorum: Bazıları Mehdî’yi beklemekten, şeyhe bağlılığı terk ediyorlar. Öyle yağma yok... Öyle saçma iş de yok... Yâni, sen önündeki kuyuyu görmezsen, cump diye kuyuya düşersin... Kafan gözün duvarlara vurur, kanar... Aşağıdan da belki çıkaramazlar seni... Onun için, yukarıda yıldız arayacağına, önüne bak! Ben bazı arkadaşlara şöyle dedim: “Mehdi çıkacak! Tamam, çıkınca haber alırsak, Allah’ın izniyle hep beraber gideriz, tabi oluruz. Çünkü, tâbî olmak emrediliyor. Tâbî oluruz çıktığı belli 606 olunca...” Peki, Mehdî çıkmamışken niye şu günkü vazifelerini yapmıyorsun? Daha çıkmamış! Çıkmamışken, niye şu anda üzerine borç olan vazifelerini yapmıyorsun? Tekkeye gelmez, vazifeleri yapmaz, bağlantısının hiç esâmesi, emâresi yok... Sen mürid misin, değil misin? Çıktın mı, girdin mi, batın mı? Ne oldun, belli değil... Böyle bir takım şeyler oldu. Ben bazı arkadaşlara dedim ki: “Bakın Mehdî kıyamet alâmetlerinden birisidir, çıkacak. Onun zamanında yaşayan insanlar, (Ve lev habven ales selci) buz üzerinde emekleyerek dahi olsa, ona ulaşıp, onun askeri olmaları lâzım!” Sevban RA’ın rivayet ettiğine göre Peygamber SAS Efendimiz şöyle buyuruyor: 63 سَتَطْلُعُ عَلَيْكُمْ رَايَ اتٌ سُود،ٌ مِنْ قِبَلِ خُرَاسَانَ! فَأْتُوهَ ا وَلَوْ حَبْوًا عَلَى الثَّلْج،ِ فَإِنَّهُ خَلِيفَةُ اهللِ الْمَهْدِيُّ )الديلمي عن ثوبان( RE. 298/2 (Setatlüu aleyküm râyâtün sûdün min kıbeli hurasân. Fe’tûhâ velev habven ale’s-selci feinnehû halîfetu’llàhi’lmehdi) [Yakında size Horasan tarafından siyah bayraklılar gelecek. Kar üzerinde emekleyerek olsa da onlara iltihak ediniz. Zira onların arasında Allah’ın halifesi Mehdi vardır.] Başka bir hadis-i şerifte: “İsmi Peygamber Efendimiz’in ismine benzeyecek, babasının ismi Peygamber Efendimiz’in babasının ismine benzeyecek, sîmâsı Rasûlüllah Efendimiz’e benzeyecek. Evsafı şudur, budur.” diye bildirilmiş, Bu konuda kitaplar da neşredilmiş. Bu bir kıyamet alâmetidir netice itibariyle ama, Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki: 64 63 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.II, s.323, no:3470; Sevban RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XIV, s.38679. 64 Lafız farkıyla: Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.I, s.285, no:1117; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. 607 إِذَا مَاتَ اْإلِنْسَانُ فَ قَدْ قَامَتْ قِيَامَتُهُ )الديلمي عن أنس( (İzâ mâte’l-insânü fekad kàmet kıyâmetühû) “İnsan kendisi öldü mü, onun kıyameti kopmuştur.” Ne Mehdî kaldı, ne başka bir şey! Öldü mü, bitti, onun kıyameti kopmuş demektir. Onun için, ölüm bize daha yakın olduğundan, dervişlikte biz Mehdî için telâştan daha çok ölüme hazır olmalıyız. Hemen ölecekmiş gibi hazır olmalıyız. Bu da, gafil olmamayı, görevleri ihmal etmemeyi gerektirir. Dünün dervişi olan nice insan, bugün sapır sapır dökülmüştür, dervişlikten çıkmıştır. Dervişlikten düşmüştür. Dervişliğe uygun olmayan duruma gelmiştir. Bir takım şeyler yapacağız diye tasavvufu, tarikatı inkâr durumuna gelmiştir. Kuş kadar beyni ile, şu kadarcık bilgisi ile bu duruma gelmiştir. Bunlar yanlıştır. Mehdî sevgisi hepimizin içinde vardır. Mehdî’ye bağlanmak arzusu hepimizin arzusudur. Ama, durum böyledir. c. Mehdi Doğdu mu? 1. Soru: “İsâ AS ve Mehdî AS gelmiştir.” deniliyor; bu doğru mu? Doğru değildir. Bu çeşit sözler çok söyleniyor. Ben geçen senelerde hatırlıyorum, Amerika’da basılmış bir gazete getirdiler bana... Koca bir sayfa, “İsâ geldi!” diye yazıyordu. Bunu böyle hristiyanlar yapıyorlar. Mehdi AS hakkında da bu çeşit söylentiler çok oluyor. Kimisi de, “Ben Mehdî’yim!” diyor. Bunlar doğru değildir. Mehdî AS zuhuruna kadar, Mehdî olduğunu kendisi bile bilmeyecek. En sonunda Mekke’de anlaşılacak, insanlar kendisine bey’at edecekler. Çıkmıştır filân gibi sözler bir esasa dayanmıyor. Gayr-i Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1072, no:42748; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.1615, no:2618; Süyûtî, Câmiu’l-Ehàdîs, c.IV, s.65, no:2781. 608 ciddî rivayetler oluyor. Ben şahsen birkaç sene önce (1993) bir rüya gördüm. Rüyamda bana, “Mehdi AS bu gece doğdu!” dediler. O rüya doğru ise, demek ki henüz daha Mehdilik vazifesine başlamamış. Ama bilemeyiz, rüya ile amel edemeyiz. Delil beklemek lâzım! 2. Soru: Hazret-i Mehdi hakkında bilgi verir misiniz, hadislerde ismi belirtilmiş midir? Tabi bu konuda hadisler vardır ve bu hadisleri toplayan kitaplar vardır ve bu kitaplardan bazısı büyük Hanefi âlimleri tarafından yazılmıştır. Türkçe’ye de tercüme edilmiştir. Birkaç tanesi: İsmi Peygamber Efendimiz’in ismine uyacak, yani Muhammed olacak, O kitapları okur, daha teferruatlı bilgi sahibi olabilirsiniz. 3. Soru: Biz Mehdi AS’ı görecek miyiz? Sabahattin Bilgiç anlatıyor: İsveç’ten ayrılmadan önceki günlerinde (Aralık 2000), Hoca Efendi birkaç sabah hep Mehdi’den ve Deccal’den bahsettiler. Hatta, bu konularla ilgili hadisi şerifleri araştırmamızı istediler. Ve konuşmaları esnasında: “—Bana bundan altı-yedi yıl önce, bir gece rüyamda ‘Bu gece Mehdi doğdu.’ dediler. Arkasından şu cümleyi de eklediler: “Ama yatmadan önce hiç bu konuyla ilgili bir konuşma ve saire de olmamıştı.” dediler. Bir süreliğine bizim mahallede misafir kalan Kululu Mehmet Amca’ya dönüp: “Mehdi’yi sen ve ben göremeyiz ama, bunlar görecekler!” dediler. Nitekim, kısa bir süre sonra, hem Mehmet Amca, hem de Hocamız rahmet-i Rahman’a yürüdü. 609 27. DECCAL a. Deccal En Büyük Fitne Soru: Deccal hakkında bilgi verir misiniz? Şimdi iman belli, küfür belli de, bir de birileri çıkıyor, imanlıyı kandırmak için mü’min gibi önüne düşüyor, “Ben de mü’minim!” diyor, ondan sonra da onu yanlış yola çekiyor, ters yola çekiyor. En tehlikeli olanı bu... Bu hususta Peygamber SAS Efendimiz’in bazı hadis-i şeriflerini size zikretmek istiyorum. Peygamber Efendimiz buyurmuş ki:65 مَا بَيْنَ خَلْقِ آدَمَ إِلٰى قِيَامِ السَّاعَةِ أَمْرٌ أَكْبَرُ مِنَ الدَّجَّالِ )ش. حم .م. عن حشام بن عامر( RE. 373/8 (Mâ beyne halkı âdeme ilâ kıyâmi’s-sâati emrun ekbera mine’d-deccâl.) “Hazret-i Adem AS Atamız’ın, ilk insanın yaratılışı zamanından, kıyametin kopacağı zamana kadar, insanlığın tarihi içinde Deccal’den daha büyük bir iş, konu olmamıştır.” diye Peygamber Efendimiz bildiriyor. Hocamız Mehmed Zâhid Kotku Rh.A’i sevenler, onun dua mecmuasını, tertip ettiği Evrad-ı Şerif kitabını okuyanlar, Esmâ-i Hüsnâ’nın arkasındaki sayfada (s.19) her gün bir dua okurlar. 65 Müslim, Sahîh, c.IV, s.2266, no:2946; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.19, no:16298; Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.573, no:8610; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.XXII, s.173, no:450; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.III, s.125, no:1555; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.VII, s.490, no:37471; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.II, s.254; Ebû Ya’lâ, el-Mefârîd, c.I, s.68, no:67; İbn-i Sa’d, Tabakàtü’l-Kübrâ, c.VII, s.26; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.XXIII, s.568; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XIII, s.366; Hişam ibn-i Amir RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XIV, s.354, no:38758; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.1905, no:2905; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVIII, s.477, no:19941. 610 Orada Mehmed Zâhid Kotku Hocamız, hadis-i şeriften alınma bir dua kaydetmiş:66 اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ جَهَنَّم،َ وَمِنْ عَذَابِ الْـقـَبْر،ِ وَمِنْ فـِتْـنَـةِ مَحْيَا وَالْـمَمَات،ِ وَمِنْ شَرِّ فِـتـْنَ ـةِ الْـمَسـِيحِ الدَّجَّالِ . (Allàhümme innî eùzü bike min azâbi cehennem, ve min azâbi’l-kabr, ve min fitneti’l-mahyâ ve’l-memât, ve min şerri fitneti’l-mesîhi’d-deccâl.) Bu duayı Peygamber SAS Efendimiz tâlim etmiş, Hocamız da hatırlayalım diye dua kitabının bir yerine koymuş, sabahları okuyoruz. Bunun mânâsı ne: (Allàhümme innî eùzü bike min azâbi cehennem) “Ey benim Rabbim, cehenneme düşüp orada azab görmekten, cehennemlik olmaktan ben sana sığınırım.” (Ve min azâbi’l-kabr) “Kabir azabından da koru yâ Rabbi! Öyle bir şey de başımıza gelmesin… (Ve min fitneti’l-mahyâ ve’l-memât) “Ölümün ve yaşamın, ölmenin ve yaşamanın fitnesinden de sana sığınırım.” Mahyânın, hayatın, yaşamanın fitnesi nedir? Yaşarken insanın birtakım olaylarla karşılaşması ve orada aldanması, fitneye uğrayıp şaşırması, yanlış davranıp kaybetmesi... Bir de ölümün fitnesi vardır. Ölürken de insanın iman-ı kâmil ile ölmesi lâzım! Son nefese kadar imanın korunması önemli... 66 Müslim, Sahîh, c.I, s.412, no:588; Neseî, Sünen, c.VIII, s.277, no:5514; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.258, no:2342; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.I, s.356, no:721; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.715, no:1955; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.II, s.154, no:2702; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IV, s.463, no:7953; Taberânî, Dua, c.I, s.199, no:620; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.LIII, s.295; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.II, s.50, no:2288; Ebû Hüreyre RA’dan. Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.323, no:984; Tirmizî, Sünen, c.V, s.524, no:3494; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1262, no:3840; İmam Mâlik, Muvatta (Rivâyet-i Yahyâ), c.I, s.215, no:501; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.242, no:2168; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.III, s.280, no:999; Buhàrî, Edebü’l-Müfred, c.I, s.241, no:694; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XI, s.29, no:10939; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.I, s.304, no:1021; Taberânî, Dua, c.I, s.198, no:619; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.VII, s.371; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.II, s.30; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. 611 İman kaçabilir. Meselâ birisi, hastalığın verdiği ızdırabla intihar eder. İşte ölümün fitnesi... Ölüm anı çok zor bir an, önemli bir an... Ölüm zor bir geçit... Onun için orada da fitneye, bir imtihana, bir yanlışlığa uğramamak hususunda Allah’a sığınıyoruz bu dua ile... (Ve min şerri fitneti’l-mesîhi’d-deccâl) “Mesîhi’d-Deccâl’in fitnesinin şerrinden de yâ Rabbi, sana sığınıyoruz.” demiş Peygamber Efendimiz, böyle dua etmiş. Biz bu duayı her gün okuyoruz, Mesîhi’d-Deccal’in fitnesinden Allah’a sığınıyoruz. Mesih, kurtarıcı demek ama; Deccal, yalancı demek. ElMesîhü’d-Deccal, yalancı kurtarıcı... Deccal burada Mesih’in sıfatı olarak; yalancı Mesih, yâni yalancı kurtarıcı. Deccal kelimesi üzerinde biraz açıklama yapayım. Çünkü, “Adem AS’ın yaratılışından kıyamet kopuncaya kadar, bütün insanlık tarihinde Deccal'den daha büyük bir belâ musibet, fitne yoktur.” diyor. En büyük tehlike o... O halde, bunu bütün müslümanların bilmesi lâzım! Deccal'in kelime anlamı, hangi kökten geldiğini söylersek biraz daha iyi anlaşılır. Decele-yedcülû-declen; yalan söylemek, böyle karşı tarafı aldatmak için yalan düzmek demek. Hatta asıl mânâsı da decele şey’e; bir şeyi örtmek, üstünü kaplamak demek. Decele’l-hakka; hakkı örtüp, saklayıp, başka şeyi hakmış gibi göstermek, bâtılı hak gibi göstermek, şaşırtmak demek. Deccal de buradan çok yalancı demek olur. Şarlatan doktora da Deccal der Araplar. Diploması yok, hakîkî doktor değil... Ona da Deccal derler. Yalancı yâni... El-Mesihi’dDeccal da, Yalancı Mesih demek… Onun için öyle tercüme ettik. Şimdi bu Deccal, kıyamet alâmetlerinden birisi, önemli bir olay… Ademoğlunun yaratılmasından kıyamet kopuncaya kadar insanlık tarihinin en önemli olayı… b. Her Peygamber Deccal’i Bildirmiştir Soru: Yahudiler ve Hristiyanlar da Deccal’ı biliyor muydu? 612 Bütün peygamberler Deccal’in tehlikesini ümmetlerine anlatmışlar. O halde eski ümmetlerde de Deccal fikri var. Tamam, yahudilerde var, Deccal gelecek diye; hristiyanlarda var, Deccal gelecek diye... Neden? Çünkü kaynak aynı... Allah-u Teàlâ Hazretleri… Kâinatı yaratan Rabbimiz, Mevlâmız, peygamberlerine böyle bir imtihanı haber vermiş. Bu konuda Peygamber SAS Efendimiz şöyle buyuruyor:67 إِنَّهُ لَمْ يَكُنْ نَبِيٌّ قَبْلِي إِالَّ حَذَّرَ أُمَّتَهُ الدَّجَّال،َ أَعْوَرُ عَيْنِهِ الْيُسْرَى بِعَيْنِهِ الْيُمْنَى ظُفْرَةٌ غَلِيظَة،ٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ مَكْتُوبٌ :كَافِرٌ )ط. حـم. و البغوي، طب. كر. عن سـفينة( RE. 140/11 (İnnehû lem yekün nebiyyün kablî illâ hazzere ümmetehü’d-deccâl, a’veru aynehü’l-yusrâ bi-aynihi’l-yümnâ zafratün galîzan beyne ayneyhi mektûbun: Kâfir.) Hadis-i şerif uzun. Buyuruyor ki SAS Efendimiz: “Benden önceki peygamberlerden hiçbir peygamber yoktur ki ümmetini kör Deccal’in, sol gözü kör, sağ gözü perdeli, alnında kâfir yazılı olan Deccal’in tehlikesinden ümmetini uyarmasın, haberdar etmesin, tembihlemesin...” “—Aman Deccal’e uğrarsanız, sizin nesilleriniz, torunlarınız, çocuklarınız ileriye doğru Deccal’le karşılaşırsa aman aldanmasın!” diye, her peygamber Deccal’e karşı ümmetini hazırlamış, uyarmış. “Aman, Deccal gelirse Deccal’e uymayın, aldanmayın!” diye her peygamber Deccal’i anlatmış. O Deccal’in sol gözü kör, sağ gözünde bir kalın perde var. Yâni, ne sağı doğru düzgün görüyor, ne solu görüyor. Tek gözlü, bir gözünde de perde var… Bir gözü görmüyor, sadece dünyayı görüyor diyelim, ahireti görmüyor. Bir gözü de perdeli, dünyayı da 67 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.221, no:21979; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.VII, s.84, no:6445; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.II, s.440; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.II, s.229; Sefine RA’dan. Mecmau’z-Zevâid, c.VII, s.654, no:12517; Kenzü’l-Ummâl, c.XIV, s.364, no:38787. 613 doğru düzgün görmüyor, yanlış görüyor. Alnında da kâfir yazıyor. Yâni dikkatli bakan, basireti olan bir mü’min onun kâfir olduğunu, aldatıcı, yalancı olduğunu anlar. c. Deccallerin Dini Değiştirmesi Soru: Deccallerin alâmetleri nelerdir? Taberânî’nin İbn-i Ömer RA’dan rivâyet ettiğine göre, Peygamber SAS Efendimiz şöyle buyurmuş:68 إِنَّ بَيْنَ يَدَيِ السَّاعَةِ الدَّجَّالُ ، وَ بَيْنَ يَدَيِ الدَّجَّ الُ كَذَّابِينَ ثًَلَثِينَ أَوْ أَكـْثَر.َ قـِيلَ : مَ ا آيَتُهُم؟ قَالَ : أَنْ يَأتُوكُمْ بِسـُنَّةٍ لَمْ تَكُونـُوا عَلـَيْهَا يُغَيِّرُونَ بِهَا سُنَّتَكُمْ وَدِينُكُمْ؛ فَإِذَا رَأَ يْتُمُوهُم،ْ فَاجْتَنِبُوهُمْ وَعَادُوهُمْ )طب. عن ابن عمر( RE. 121/3 (İnne beyne yedeyi’s-sâati ed-deccâlü) “Kıyâmetten evvel Deccal olacak, çıkacak. (Ve beyne yedeyi'd-deccal) Deccal’den önce de, (kezzâbîne selâsîne ev ekser) otuz veya daha fazla yalancılar da gelecek.” Yine Deccal gibi yalancı, ama onun kadar büyük şarlatan değil, onun kadar böyle dinî hususlarda insanları aldatan değil, ona yakın otuz kadar böyle birtakım insanlar gelecek, geçip gidecek.” Başka bir hadis-i şerifte de deccâlûn, diye cemî sîgasıyla yapılmış o evvelki, asıl Deccal değil de, ondan öncekiler de deccaller diye belirtilmiş. (Kîle: Mâ âyetühüm) Peygamber SAS Efendimiz böyle buyurunca, sormuşlar: “Deccal’in ve Deccal’den önceki deccalcıkların, yalancıların, sahte kurtarıcıların alâmetleri nedir?” 68 Kenzü’l-Ummâl, c.XIV, s.224, no:38380; Câmiü’l-Ehàdîs, c.VIII, s.471, no:7710. 614 (Kàle) Buyurdu ki: Onların alâmetleri yaptıkları icraattır. Ne yaparlar: (En ye’tûküm bi-sünnetin lem tekûnû aleyhâ) “Sizin üzerinizde olduğunuz görünümden ayrı bir görünüm, gidişten ayrı bir gidiş, yaşam tarzından ayrı bir yaşam tarzını size getirirler.” “Siz evvelce, doğru düzgün, Peygamber Efendimiz’in sünnet-i seniyyesi üzere yaşıyordunuz. Üzerinizde yürüdüğünüz sünnet-i Nebeviyye’den ayrı bir sünnet getirmeleridir. (Yugayyirûne bihâ sünneteküm ve dîneküm) “Sizin sünnetinizi, dininizi bu getirdikleriyle değiştirirler.” Bu değiştirme nasıl olur? İnsan nasıl sünneti bırakır, Kur’an’ı nasıl bırakır, İslâm’ı nasıl bırakır? Hakikatleri öğrendikten sonra, gerçek olduğunu anladıktan sonra, dünyanın başka yerlerinden inceleyen insanlar müslüman olup dururken nasıl bırakır? Tabii başka bir hadis-i şerifte onu belirtiyor: Birtakım olağanüstü şeyler gösterecek, başarılı sonuçlar, işler, hünerler gösterecek; insanlar aldanacaklar. Hadis-i şerifi tamamlayayım: “Sizin dininizi, sünnetinizi değiştirecekler, bu Deccallerin özellikleri bu. (Feizâ raeytümûhüm) Onları gördüğünüz zaman, (fe’ctenibûhüm) onlardan kaçınınız; (ve àdûhüm) ve onlara düşmanlık ediniz.” Çünkü yanlış iş yapıyorlar, milleti aldatıyorlar. İmandan çıkartıyorlar, küfre düşürüyorlar ve gerçekleri çarpıtıyorlar. Şeytanlık yapıyorlar, şeytan tarafına hizmet ediyorlar. Rahmânî, iyi işlere zararlı olduğu için, onlara karşı müteyakkız olun!” buyuruyor Peygamber SAS Efendimiz. Tabii bunun ölçeği nedir? Yâni, nasıl anlayacak, anlaşılacak? Kur’an ve sünnet değişiyorsa, değiştiriliyorsa, din değiştirilmeye çalışılıyorsa; o zaman işte alâmet bu... 69 69 Prof. Dr. M. Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, 11. 06. 1999 - Akra 615 28. DUALAR a. Duanın Kabul Zamanı 1. Soru: Duanın kabul olduğu vakitler hangi vakitlerdir? Bunların her biri ayrı vaaz konusu ama, kısaca söyleyeyim: Yağmur yağdığı zaman dualar kabul olur. İslâm ordusu, düşman ordusuyla çarpışırken iki ordu karşılaştığı zaman dualar kabul olur... Kâbe görüldüğü zaman dualar kabul olur. Mü’min mü’mine gıyabında dua ettiği zaman kabul olur. En süratli kabul olan dualardan birisi de budur... Ezanla ikamet arasında dualar kabul olur. Teferruatını kitaplardan araştırırsınız. b. Duanın En Faziletlisi Soru: En efdal dua hangisidir? Peygamber Efendimiz’den bu hususta hadis-i şerifler vardır. Buyurmuşlar ki: ki:70 مَا مِنْ دُعَاءٍ أَحَبَّ إِلَى اهللِ مِنْ أَنْ يَقُولَ الْعَبْد:ُ اللَّهُمَّ ارْحَمْ أُمَّةَ مُحَمَّدٍ رَحْمَةً عَامَّةً )قط. خط. والديلمي عن أبي هريرة( 70 Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.VI, s.157; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.IV, s.313, no:1142; İbn-i Hacer, Lisânü’l-Mîzân, c.III, s.442, no:1725; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.IV, s.46, no:6146; Ukaylî, Duafâ, c.II, s.350, no:952; İbn-i Hibbân, Mecrûhîn, c.II, s.75; Zehebî, Mîzânü’l-İ’tidal, c.II, s.597, no:5001; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.II, s.116, no:3212 ve s.287, no:3702; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIX; s.154, no:20448. 616 RE. 381/7 (Mâ min duàin ehabbü ila’llàhi min en yekùle’labdü) “Duaların en makbulü, Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne kulun duasının en sevgilisi, (Allàhümme’rham ümmete muhammedin rahmeten àmmeh) ‘Yâ Rabbi, Ümmet-i Muhammed’e geniş bir bağışlama ile, umûmî bir merhamet ile merhamet eyle!’ demesidir.” Duanın en kıymetlisi budur. Neden? Çünkü herkesin iyiliğini istiyorsun; iyiliğini istediğin insanlar kadar sana iyilik teveccüh ediyor. Sonra:71 اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْ عَفْوَ وَالْعَافِيَة،َ وَالْمُ عَافَ اتِ الدَّائِمَة،َ فِي الدِّينِ وَالدُّنْيَا وَاْآلخِرَةِ . (A’llàhümme innî es’elüke’l-afve ve’l-àfiyeh, ve’l-muàfàte’ddâimeh, fi’d-dîni ve’d-dünyâ ve’l-âhireh) “Yâ Rabbi ben senden hem dînî konularda, hem dünyam için, hem ahiretim için huzurlu, afiyetli olmayı istiyorum.” diye bir duası vardır Peygamber Efendimiz’in... Şumüllü bir duadır; hem dünya hem ahiret saadetini kapsıyor. Buna benzer faziletli dualar vardır. c. Nazardan Korunmak Soru: Nazardan korunmak için ne tavsiye edersiniz? Nazardan korunmak için Kul huva’llah, Kul eûzü bi-rabbi’lfelak, Kul eûzü bi-rabbi’n-nâs sûreleri okunabilir. 71 Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.738, no:5074; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1273, no:3871; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.25, no:4785; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.III, s.241, no:961; Buhàrî, Edebü’l-Müfred, c.I, s.243, no:698; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XII, s.343, no:13296; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.VI, s.35, no:29278; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.145, no:10401; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.264, no:837; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. 617 Ayrıca bu konuda bir hadis-i şerifi Deylemi rivayet etmiş. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuşlar ki:72 فِي كِتَابِ اهلل ثَمَانُ آيَاتٍ لِلْعَيْن:ِ الْفَاتِحَة،ُ وَآيَةُ الْكُرْسِي )فر. عن عمران بن حصين( (Fî kitâbi’llâhi semânü âyâtin li’l-ayn: El-fâtihatü, ve âyete’lkürsiy) [Allah’ın kitabında sekiz ayet nazar içindir: Fâtiha ve Ayete’l-Kürsî.] Bir evde bir kul, Fâtiha’yı (El-hamdü li’llâhi rabbi’l-àlemîn...) ve Ayete’l-Kürsi’yi (Allàhu lâ ilahe illâ hüve’l-hayyü’l-kayyûm… diye başlayan ayet) okursa, o gün o kimseye birisinin nazarının değmesi mümkün değil. İnsanların nazarı da değmez, cinlerin nazarı da değmez. Ne insanın, ne cinin nazarı değer. Demek ki, hadis-i şeriften nazara karşı bir tedbir öğrenmiş olduk. Fatiha suresini de, Ayete’l-Kürsi’yi de hepimiz biliyoruz. Bir evde insan bunları okursa o gün nazar değmesinden kurtulmuş oluyor. İnsan arabasını kazaya uğratıyor, kendisine bir zarar geliyor, “cart” diye yırtılıyor, “pat” diye lekelenir. Güzel bir ayna almışlar, getirmişler, komşu bir bakıyor, “çat” diye kırılıyor. Ayna çok güzel, nazar değiyor yani. Nazar var mıdır? Bu konuda buyruluyor ki:73 72 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.139, no:4372; Umran ibn-i Husayn RA’dan. Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIV, s.499, no:14819; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.82, no: 1816. 73 Buhàrî, Sahîh, c.XVIII, s.317, no:5488; Ebû Dâvud, Sünen, c.X, s.380, no:3381 İbn-i Mâce, Sünen, c.X, s.336, no:3498; İbn-i Mâce, Sünen, c.X, s.335, no:3497, s.319, no:8228; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XI, s.509, no:6632; Ebû Hüreyre RA’dan. İbn-i Mâce, Sünen, c.X, s.335, no:3497; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XIII, s.119, no:7195; Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.240, no:7499 Àmir ibn-i Rebia RA’dan. İbn-i Mâce, Sünen, c.X, s.337, no:3499; Hz. Aişe RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.274, no;2477; Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.239, no:7498; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XI, s.20, no:10905; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. 618 الْعَيْنُ حَقٌّ )حم. ق. د. ن. عن أبي هريرة؛ ه. عن عامر بن ربيعة( (El-aynü hakkun) “Nazar değmesi haktır. Böyle bir şey vardır.” Sapanca’da biz bunu konuşuyorduk. İhvanımızdan, Geyveli ama Gölcük’te oturan ak sakallı Yaşar amca geldi; “—Ben, bizim Geyve, Taraklı’dan öyle bir kimse biliyorum ki, acaip nazarı değerdi.” dedi. Mesela atlı birisi “dıgıdık dıgıdık” çarşıdan gidiyor. Adam yanındakilere dermiş ki; “—Şu atlıyı atından düşüreyim mi?” “—Düşür de görelim!” derlermiş. Bir nazar edermiş, adam “Küt!” aşağıya... O kadar gözü değen bir kimseymiş. İnsan, misalini bazen bizzat kendisi görmüş oluyor. Biz de kendi hayatımızda böyle şeyleri duymuşuzdur, görmüşüzdür. Fatiha Sûresi’ni, Ayete’l-Kürsî’yi hepimiz biliyoruz. Okuyalım ki bu görünmez tesirden, kem gözlerden Allah bizi korusun. d. Fakirlik İçin Çare 1. Soru: Fakirlikten kurtulup helâl rızka erişmek için ne yapmalıdır? Fakirlikten kurtulmak için, abdestli gezmeyi tavsiye ederim. Devamlı abdestli gezerseniz evinizde bereket olur, kendinizde bereket olur. Sabah namazından sonra, İşrak vaktine kadar beklemenizi ve o vakti ibadetle ihyâ ederek geçirmenizi, sonra iki rekât İşrak namazı kılmanızı tavsiye ederim. 2. Soru: Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.744, no;17656; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIV, s.379, no;14535. 619 Üniversite mezunu, abdestinde, namazında ve zikrinde olan oğlum, uzun yıllar çalışıp çabalamasına rağmen emeğinin karşılığını alamıyor. Hanımı ve çocukları sıkıntı içerisinde... Bu sıkıntıdan kurtulması için dua ve tavsiyelerinizi bekliyoruz. Allah el genişliği versin, yaşam rahatlığı versin, helâl rızıklar versin... Ama bunun için Peygamber Efendimiz’in hadis-i şeriflerinde tavsiyeler var... Abdestli gezmek ve temizliğe riayet etmek, bereketin artmasına sebeptir. Evin temiz olması, düzenli olması, süprüntüsüz olması; kişinin abdestli olması —başta boy abdestli olması, sonra namaz abdestli olması— berekete sebeptir. Sabah namazından sonra oturup, İşrak vaktine kadar zikirle meşgul olmak, sonra İşrak namazı’nı kılmak; o da rızkın bol olmasına sebeptir. Hattâ Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: “—Âfâkı dolaşıp rızık aramaktan daha çok rızık kazandırır.” e. Strese Çare 1. Soru: İmam-hatip lisesi mezunuyum, bu sene üniversite imtihanlarına çalışıyorum. Fakat, büyük bir stres altındayım. Bir yandan aile, bir yandan gelecek korkusu içerisinde bulunuyorum. Ailem geçinemiyor. bazan intihara varacak düşüncelere giriyorum. Bu sıkıntılardan kurtulmak için ne tavsiye edersiniz? Mü’min strese girmez, çünkü Allah’a imanı vardır. Rızkı insana Allah veriyor, hayatı Allah veriyor, duaları Allah kabul ediyor. Binâen aleyh, mü’min strese girmez. Kur’an okur, tesbih çeker, Allah der, “Lâ havle velâ kuvvete illâ billâh” der; bunların hepsi gider. Abdestli gezsin, zikrini yapsın, Kur’an okusun; rızkı da genişler. Bakın, rızık genişlemesi için bazı tedbirler vardır. Abdestli gezmek, temiz gezmek rızkı arttırır. “Bir evdeki pislik, pasaklılık, çör çöp, o evde bereketin gitmesine sebep olur.” diyor Peygamber Efendimiz hadis-i şerifte... Temizlik önemli!.. Temiz olacağız! Evimiz temiz olacak, süprüntü olmayacak... Kendimiz temiz olacağız... Gusülsüz olmayacağız, abdestsiz olmayacağız... Dişimiz fırçalanmış olacak, koltuğumuz 620 temizlenmiş olacak, tırnaklar kesilmiş olacak... Temizliğin her çeşidini yapacağız. Sabah namazından İşrak vaktine kadar camide oturup, zikirle meşgul olmak rızkı arttırır. Bu da bir tedbir... Sonra, insan hayır hasenât yaparsa, Allah bire on verir. O da bir tedbir... Fakire yardım etmek, sadaka vermek sûretiyle rızkı genişler. Stres yoktur, müslüman strese düşmez! Neden? İmanı vardır da ondan... Allah’a tevekkül eder, strese düşmez. 2. Soru: İçimde rûhî yönden bir boşluk var, ne yapsam dolduramıyorum. Bunalım geçiriyorum. Ne tavsiye edersiniz? “Lâ havle ve lâ kuvvete illâ bi’llâhi’l-aliyyi’l-azîm” desin çokça… Kur’an okusun, abdestli gezsin, Kur’an’ın tefsirini okusun! f. Evrâd-ı Şerife ve Cevşen 1. Soru: Evrâd-ı Şerife’nin ve Cevşen’in ne olduğunu anlatır mısınız? Evrâd, her gün okunan dualara denir. Hocamız’ın şeyhlerinden izinli olarak aldığı birtakım dualar vardır. Meselâ, Evrâd-ı Bahâiyye, Hizb-i A’zâm... vs. Bunları kendisi birleştirdi ve bizim İskenderpaşa’da sabahları okuduğumuz Evrâd-ı Şerife’yi hazırladı. Arkadaşlarımızın da çoğunun evinde vardır. Devamlı okunan bir dua kitabıdır. Cevşen, bir çeşit duadır. Cevşen-i Kebir denilen dua, bizim Gümüşhaneli Hocamız’ın Mecmuatül Ahzâb’ında vardır. Said-i Nursî rahmetli, çok sevmiş bu duayı ve oradan almıştır. Risâle-i Nur talebesi kardeşlerimiz okurlar. Güzel bir duadır. 2.. Soru: Cevşen-i Kebir gibi duaların boyna asılıp taşınması hakkında ne buyurursunuz? Bu çeşit duaları boyna asıp taşımak mahzurludur. Çünkü, 621 onlarla yüznumaraya filân giriliyor, çıkartılamıyor. Cüzdan gibi çok sarılmış bir şeyin içinde, cebinde olması olabilir. En iyisi hafızasına almak, ezberlemek... En güzeli o... g. Salât-ı Tefriciye Soru: Babam şofördür. Bundan bir buçuk ay önce yabancı bir ülkede trafik kazası geçiren babamı içeri aldılar. Babam suçsuz... Hapisten kurtulması için, okunmasını tavsiye edeceğiniz bir dua var mı? Özellikle bu iş için hatırıma, büyüklerimizden duyduğum bir şey geldi: 4444 defa Salât-ı Tefriciye çeksin, inşaallah kurtulsun. Allah, an karîbi’z-zaman kurtarsın... h. Toplu Yemek Duası Dua: Yemekten sonra topluca dua etmek bid’at olduğunu söylüyorlar ne dersiniz? Önce topluca duayı düşünelim. Topluca dua Peygamber Efendimiz’in zamanında da yapılmıştır. Topluca dua yağmur duası, namazlardan sonra yapılan dua, Kunut duası gibi şekillerle topluca yapılmıştır. Duanın topluca yapılması olduğuna göre yemekten sonra da yapılması haydi haydi, bir kere akıl mantık idrak ediyor ki bir mahzur değildir. Şurada Kur’an-ı Kerim’i okuyoruz, beraberce duasını yapıyoruz. Bunun gibi yemek yedikten sonra da beraberce duasının yapılması bid’at olmaz. Millet bid’atı adam akıllı karıştırmaya başladı; o bid’attır, bu bid’attır, o bid’attır bu bid’attır. Mesleği her şeye bid’at diye isnat etmek olan bir sınıf türedi diyeceğim adeta. O bid’at, bu bid’at diyorlar ama dini bilgileri tam değil. Peygamber SAS Efendimiz yemeğin arkasından dua etti, yemeğin arkasından dua etmek sünnettir. Kalabalık bir grup içinde dua edildiği zaman da, birisi dua eder, ötekiler âmin 622 derler. Bunu namazda bile yapıyoruz. Fatiha’yı okuyoruz, içinde dua var: اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمــُسْـتَقيِمَ . صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْ عَمْتَ عَ لَيْهِمْ . غَيْرِ المْــَغْضوُبِ عَلَيْهِمْ وَالَ الضَّالـِّينَ )الفاتحة٧-٥:( (İhdina’s-sırâta’l-müstakîm) “Yâ Rabbi, bizi sırât-ı müstakîme, doğru yola sevk et, yönelt! (Sırâta’llezîne en’amte aleyhim) Bizi sevdiğin, kendilerine ikramda, ihsanda, in’amda bulunduğun iyi kullarının yoluna sok! Onların yolunda yürüt! (Gayri’l-mağdùbi aleyhim ve le’d-dàllîn) Kendisine gazap ettiğin kavimlerin veya sapıtmış, şaşırmış olan kavimlerin yoluna aman bizi kaydırma!” deyince imam, hepimiz “Âmin…” diyoruz. Namazda bile var bu. Onun için bu gibi şeyleri çok ihtiyatlı karşılasın kardeşlerimiz, olur olmaz her şeye inanmasınlar. Bid’at; dinde aslı esası olmayan, dini rayından çıkartacak, dinin öğretilerini 623 bozacak olan şeylerdir. Bozmayacak olan şeylere bid’at demezler. Yemekte Peygamber Efendimiz böyle dua etti, toplu yemek duası bid’at değildir. i. Beddua Etmek Soru: Şeriata karşı olanlara, müslümanlara eziyet edenlere, mümkünse doğru yola gelmeleri, mümkün değilse Allah’ın gazabına uğramaları hususunda dua etmeyi düşünüyorum, tavsiyeleriniz nelerdir diyor. Peygamber SAS Efendimiz zamanında iman edenlere çok eza, cefa ettiler, tarih kitaplarından biliyorsunuz. İşkenceden ölenler de oldu. Peygamber Efendimiz’in kendisine de çok eza, cefa ettiler. Taif şehrine sokmadılar, taşlayarak kovaladılar, bir bağ evine sığındı, topukları filan kanadı. O zaman bile Peygamber Efendimiz beddua etmedi. j. Dua ile Tedavi 1. Soru: Tedavide duanın yeri nedir? Peygamber SAS Efendimiz hastanın iyi olması için çeşitli şekillerde tavsiyelerde bulunmuştur. Bazen dua tavsiye etmiştir. Şu duayı okuyun şöyle olur, böyle olur diye... Bazen elini koyup dua etmiştir. Tirmizî’nin ve Ahmed ibn-i Hanbel’in İbn-i Abbas RA’dan rivayet ettiği bir hadis-i şeriflerinde buyurmuşlar ki: مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَعُودُ مَرِيضً ا، لَمْ يَحْضُرْ أَجَلُهُ ، فَيَقُولُ سَبْعَ مَرَّات:ٍ أَسْأَلُ اهلل الْعَظِيم،َ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيم،ِ أَنْ يَشْفِيَكِ؛ إِالَّ عُوفِيَ )ت. حم. عن ابن عباس( 624 RE. 388/2 (Mâ min abdin müslimin yeùdü marîdan, lem yahdur ecelühû, feyekùlü seb’a merrâtin: Es’elu’llàhe’l-azîm, rabbe’l-arşi’l-azîm, en yeşfiyeke; illâ ùfiye) “Hiçbir müslüman kul yoktur ki, eceli gelmemiş olan bir hastayı ziyaret eder de, yedi defa şu duayı okursa, mutlaka o hasta şifa bulur: (Es’elu’llàhe’l-azîm, rabbe’l-arşi’l-azîm, en yeşfiyeke) “Ben azamet sahibi Allah’tan, Arş-ı azîm’in rabbi olan o ulu Allah’tan sana şifa vermesini dilerim.” Bu kadar… Yedi defa okuyacak. Buna benzer çeşitli tedavi şekilleri vardır. İslâm’da dua ile de tedavi olur. 2. Soru: Kardeşimi yılan soktu. Durumu kötü. Dua eder misiniz? Allah şifa ihsan eylesin. Sahâbe-i kirâm bir seyahate çıktıkları zaman, misafir oldukları bir vahada kabile reisini zehirli, öldürücü bir yılan sokmuş. Sahabeden birisi dua etmiş, geçmiş. Dua; gelen belayı def eder, şifayı da verir. Yani öyle bir özelliği de vardır. Dua etsinler. Hem de okuduğu Fâtiha Sûresiymiş, yani esrarlı bir başka dua değil; senin, benim bildiğim Fâtiha Sûresi... Fâtiha sûresini okusunlar, o kısımlara üflesinler; ağızları düzgünse Allah dualarını kabul eder, şifa bulur. Yakınları dua etsinler. Biz de bir Fâtiha okuyalım cümle hastalarımızın şifa bulması için ve o kardeşimiz için... k. Dua İstekleri 1. Soru: Hocam, kardeşim “Halim, selim bir kul olayım!” diye sizden dua istedi, bana da dua edin. Evet, birbirimize dualar yapacağız, inşallah yapalım. Allah hepimizin ahlâkını güzelleştirsin, hepimizi çok kuvvetli, güzel, iyi, halis, muhlis müslüman eylesin... 625 2. Soru: Birisi bizim müesseselerimizden birisinde vazifeliymiş. Yükü ağırmış. Hayırlısıyla götürmek için dua eder misiniz? Allah hepimize hayırlı hizmetler nasip etsin. İnsanın yükü ağır olabilir. Bizim torun da diyor ki; “—Dede o kadar çok işim vardı ki evden geliyorum, falanca yere gidiyorum. Oradan kursa gidiyorum. Başımı kaşıyacak vaktim yok.” “—İyi, böyle çok olunca insan iyi yetişir.” dedim. Yük çok olunca insan iyi yetişir, sevabı da çok olur. Hizmet eder, izzet bulur, sevap kazanır, iki cihanda aziz olur. O bakımdan Allah yardımcısı olsun. 3. Soru: İmtihana girecek kardeşlerimiz, evlenecek kardeşlerimiz, şahsi işleri hastalıkları olan kardeşlerimiz dua istiyorlar. Mü’minin mü’mine duası makbuldür. Ben dua edeyim siz “Amin” deyin. Rabbimiz hastalara şifa versin, dertlilerimize deva versin, işleri müşkül olanların işlerini âsân eylesin, dertleri olanların dertlerine çareler ihsan eylesin. Evlenen kardeşlerimize hayırlı yuvalar kurmak nasip eylesin. Güzel geçimler nasip eylesin. Gönüllerimizin muratlarını cümlemize nasip eylesin. Cümlemize hayırlı evlatlar ve bol rızıklar nasip eylesin. Mesut, bahtiyar, ecirli, sevaplı bir ömür geçirmeyi nasip eylesin. Huzuruna sevdiği kul olarak varmamızı nasip eylesin. l. Muska 1. Soru: Bir arkadaşımızın pardesüsüne hiç belli olmayacak şekilde muska yapılıp dikilmiş. Bunu fark ettiği zaman, muska bayağı aşınmış durumdaydı. Ne yapması gerekir? Tavsiye ve duanızı bekleriz. 626 Muska çeşitli maksatlarla yapılır. Annesi; “Evladım kazadan, belâdan uzak olsun; başına bir kötülük gelmesin.” diye yapmıştır, pardesüsüne dikmiştir. O zaman dursun. Eğer kimin neden yaptığı belli değilse, “Ters bir maksatla yapılmış.” diye düşünüyorsa, oradan söksün, köprüden geçerken Haliç’in sularına atsın. Kul hüva’llah, Kul eùzü bi-rabbi’l-felak, Kul eûzü bi-rabbi’nnâs ve Âyete’l-kürsî’yi okusun, Allah’a sığınsın; zararı olmaz. 2. Soru: Üzerime büyü ve muska yapılmasından korkuyorum; bundan nasıl korunabilirim? Büyü ve muska konusunda bazı kimseler çok vesveselidir. Bunun çaresi Kul hüva’llah, Kul eûzü bi-rabbi’l-felak ve Kul eûzü bi-rabbi’n-nâs okumak, Ayete’l-kürsî okumak ve Allah’a sığınmaktır. O zaman hiç bir zararı olmaz. Onlar o zararı engelleyici sûrelerdir. m. Hidayet Allah’tan Soru: Bir hanım, kocasının hidayete ermesi, kalp gözünün açılması için dua rica ediyor. Bunlar iyi insanlar. Dua istedikleri kimseler tam bu yolda değiller. “Allah onları hidayete erdirsin.” diye dua isteniyor. Hem bu isimleri buraya yazılmış olan kimseler için, hem de bizim, sizin tanıdığınız, yakınlarımız için cân u gönülden dua ederiz ki Allah lütfeylesin, içlerine pişmanlık versin, kalplerine yumuşaklık, rikkat versin, yanlışlarını göstersin; yanlışın yanlış olduğunu anlayıp tevbekâr olmalarını, Cenâb-ı Hakk’ın yoluna girmelerini nasip eylesin, Allah tevfîkini refîk eylesin, hidayet eylesin. Aziz ve muhterem kardeşlerim! Bizim Allah’tan bu yakınlarımız için istediğimiz hidayet denilen şey çok kıymetlidir. Çünkü insan hidayete erdi mi cennete gider. Cennete gitmenin anahtarıdır, yoludur, başlangıcıdır. Allah herkese bu güzel işi nasip etmez. Sevmediği insanlara bunu nasip etmez. Ayetlerden biliyoruz. 627 وَاهللُ الَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ )التوبة٢٤:( (Va’llàhu lâ yehdi’l-kavme’l-fâsikîn) [Allah fâsık kavimleri doğru yola çıkartmaz, hidayet eylemez.] (Tevbe, 9/24) Fâsık günaha devam eden demek. Günaha devam eden adama Allah hidayet vermez. وَاهللُ الَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ )الصف٧:( (Va’llàhu lâ yehdi’l-kavme'z-zàlimîn.) [Allah zàlimler topluluğunu hidayete erdirmez.] (Saf, 61/7) Zulmüne devam eden, zulüm üzere olan insana Allah hidayet vermez. Neden? Çünkü hidayeti verince kerata cennete gidecek. Suç işliyor, suça devam ediyor, suçu bırakmamış, halen suçun üzerinde. O zaman hidayet vermez. وَاهللُ الَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ )البقرة٢٦٤:( (Va’llàhu lâ yehdi’l-kavme’l-kâfirîn.) “Allah kâfirlere hidayet vermez.” (Bakara, 2/264) Bu işin ilk çaresi ne? Suçu işleyen kişi pişmanlık duyacak; yaptığı işin suç olduğunu bilecek, hatasını anlayacak, pişmanlık duyacak. Allah o zaman nasib eder. Tabi insan; oğlu, anası, babası, yakını doğru yola girsin istiyor ama, onlar severek, isteyerek eğri yolda yürümeye devam ediyorlar. O zaman Allah o âsilere bu ikramı yapmaz. Allah gönüllerine, yaptığı işin yanlışlığını belirten işaretler göndersin. Allah, herkese kendisine mahsus işaret gönderir. Herkese işaret gönderir. Rüyada görür, birisinden duyar, birisi bir nasihat eder, gözünün önünde ibretli bir olay geçince aklına düşer. Aklına düşüren Allah’tır, onu gösteren Allah’tır, o adamı ona gönderen Allah’tır. Onun için büyüklerimiz; “Söyleyene bakma söyletene bak.” demişler. Böyle bir vesile olur. Rüya görür, kan ter içinde kalkar, 628 kıyamet kopmuş Mahkeme-i Kübrâ’da hesap verememiş. Allah; “Cehenneme atın bunu!” demiş. Kan ter içinde uyanır. “Benim halim ne olacak?” diye bir pişmanlık gelir, tevbe eder. Ya da bir güzel iş yapar. Bir güzel işten dolayı Allah onu sever, o zaman yeşil ışık yanar, yolu açılır. Meselâ, evliyâullahtan birisi, önceki halinde dağda yol kesen, adam öldüren, kervan soyan bir şakî imiş, dağda eşkıyâ imiş. Bir gün yolda çamurun içinde “Bismi’llâh” yazılı bir kâğıt görmüş. “Burada Allah’ın adı yazılı.” diye çamurun içinden çıkarmış, yıkamış, izzet etmiş, güzel bir yere koymuş. Gece rüya görmüş: “—Ey kulum, sen benim adıma hürmet ettin, izzet, itibar eyledin; ben de senin günahını bağışladım.” diye rüyada kendisine müjdelenmiş. Sabahleyin gözyaşları içinde kalkmış, eşkiyâlık yolunu bırakmış, tevbekâr olmuş, hak yola girmiş, ilerlemiş, yükselmiş. Hacca gelirken Alman patronu ona: “—Muhammed’e benden selâm söyle.” demiş. O da, “Olur.” demiş. Medine’ye gittiği zaman ziyarette Peygamber Efendimiz’in türbesinin önünde dururken: “—Yâ Rasûlallah! Benim patron Hans sana selâm söyledi. Müslüman değil ama ne yapayım, selâmı tebliğ etmek lâzım, kusuruma bakma, Hans’ın sana selâmı var. “ diye içinden geçirmiş. “—Vallahi, daha Almanya’ya gitmeden Hans’ın müslüman olduğu haberi geldi.” diye bana söyledi. Peygamber Efendimiz’e selâm göndermesini Allah sevmiş. İnsan böyle bir şeyden dolayı kurtulabilir. Onun için nasihat etmek lâzım. Bana birisi bir şey anlattı. Hem söylemeye çekiniyorum hem de ibretli bir olay: Bana anlatanın yakını bir yerde imam. Hayal değil. Hem imam, hem de haftanın belli günü kafa dengi arkadaşlarla buluşurlar, içerlermiş. Yanlış duymadınız; içki içerlermiş. Ama nerede içerlermiş, meyhanede mi? Hayır, her hafta birisinin evinde içerlermiş. 629 Bana anlatan diyor ki: “—Hocam! Hayret edilecek bir şey. İçmek için geldikleri evde abdest alıp yatsı namazını da kılarlardı.” Mantığa bak! Akıl mantık alır iş değil. Madem namaza hürmet ediyorsun, madem hocasın, madem sen ve senin kafa dengi o arkadaşların namazı da kaçırmıyor; yatsı namazını da kılıyorsunuz; bu mereti niye içiyorsunuz? Bu zıkkımı niye zıkkımlanıyorsunuz? Niye Allah’a asi oluyorsunuz? Bu kadar güzel, bu kadar tatlı meşrubat var. Onları bırakıp da bu zıkkımı niye zıkkımlanıyorsunuz? Akıl almaz. Hoca yatsı için abdest almış. Evin hanımı, hoca efendiye havlu tutmuş. Demiş ki: “—Bu ne biçim hocalık? Hem abdest alıyorsun, namaz kılıyorsun; hem de biraz sonra içki içeceksiniz! “ Kadının burasına gelmiş, kocası da o takımdan. “Ne biçim müslümanlık?” diye söylenmiş. Yüreği yanıyor ya, candan söylemiş demek ki. Yüreği yanan insan candan konuşur. Hocaya 630 karşı zehir gibi konuşmuş. Emr-i ma’ruf, nehy-i münker… Bu laf Hoca’ya bir tesir etmiş. Demek ki zamanı gelmiş. Hoca tevbekâr olmuş. O gün içkileri bırakmışlar. Ondan sonra bir daha içmemişler. Bazen böyle oluyor. Bir sebep oluyor. O sebep oluncaya kadar o kusurlu işi yapıyorlar. Sonra Allah doğru yola sevk ediyor. Peygamber SAS Efendimiz zamanından misâl verelim. Demişler ki: “—Yâ Rasûlallah! Şu delikanlı hem namaz kılıyor hem de kabahatli işler yapıyor.” Peygamber SAS Efendimiz de demiş ki: “—Kıldığı namaz, onu o kötülüklerden kurtaracak!” Hakikaten de bir zaman geçmiş, çocuk tevbekâr olmuş. Yapılan ibadetler insanı kurtarır. Ayet-i kerîmede var: إِنَّ الصًَّلَةَ تَنْهَى عَنْ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ )العنكبوت٤٥:( (İnne’s-salâte tenhâ ani’l-fahşâi ve’l-münker) [Muhakkak ki, namaz, insanı hayâsızlıktan ve kötülükten alıkoyar.] (Ankebut, 29/45) Eğer doğru düzgün kılıyorsa, hatalarını yavaş yavaş düzeltir. Doğru düzgün kılmıyor, gösteriş için kılıyorsa; kıldığı namaz onu Allah’a yaklaştırmaya değil, onu Allah’tan uzaklaştırmaya yarar. Nice namaz kılan insan vardır ki, kıldığı namaz onu Allah’a yaklaştırmaya yaramaz; Allah’tan uzaklaştırmaya yarar. Nice oruç tutan insan vardır ki, akşama aç ve susuz kalmaktan başka eline bir şey geçmez, boşa gitmiştir. Nice gece kalkıp namaz kılan insan vardır ki, uykusuzluktan başka bir kârı olmamıştır, uykusunu bırakmıştır ama namazı makbul değildir. Böyle durumlar oluyor. Muhterem kardeşlerim, bunlar çok mühim konular. Bir insan namaz kılıyor da niye kabul olmuyor? Bir insan namaz kılıyor da, niye Allah’tan gittikçe daha çok uzaklaşıyor? Bu ibadetlerin âfetleri nelerdir? Namazı nasıl kılmamız lâzım, orucu nasıl tutmamız lâzım, haccı nasıl yapmamız lâzım? Bu çok önemli. Çok önemli! 631 Haccın ilk şartı neydi? Okuduğumuz kitaplardan, hadislerden, şimdiye kadarki sohbetlerden anladığımıza göre haccın ilk şartı, helâl paradır. İlk şartı o... Helâl parayla, helâl kazançla olmayınca havaya gidiyor. Haram lokma yediği zaman, kırk sabah namazı, duası kabul olmuyor. Oruçluyken gözüyle harama baktığı, diliyle yalan söylediği, kulağıyla günahı dinlediği zaman, orucu kabul olmuyor. “—Lâ ilâhe illa’llah… Lâ ilâhe illa’llah… Lâ ilâhe illa’llàh…” diye zikrederken, isyana, günaha devam ediyorsa; Allah ona: “—Sen yalan söylüyorsun! Lâ ilâhe illa’llàh diyorsun da isyana niye devam ediyorsun?” diyor. Eğer bir insan isyana devam ediyorsa, zikir yapsa bile yapmamış sayılıyor. Allah’ı asıl zikreden insan; ona itaat eden, muti olan, söz dinleyen, onun yolunda yürümeye çalışandır. Çünkü Allah’ı hatırında tutuyor da günahtan kaçınıyor, isyandan kaçınıyor, Allah’a isyan etmiyor. Onun için helâl lokma yenilecek; temiz bir kalple, iyi bir 632 niyetle Allah’a güzel kulluk yapılmak istenecek. Öyle olunca yavaş yavaş düzelir. Ama haramla beslenilirse; ibadetlerin afetleri dediğimiz, ibadetleri iptal eden, bâtıl eden, boşa çıkaran kusurlar işlenirse; insanın içinde kibir varsa, burnu büyükse, bir takım böyle şeylerden dolayı hasedi varsa:74 الْحَسَدُ يَأْكُلُ الْحَسَنَات،ِ كَمَا تَأْكُلُ النَّارُ الْحَطَبَ )د. هب. عن أبي هريرة؛ ه . ع . ش. هب. والديلمي عن أنس( (El-hasedü ye’külü’l-hasenâti, kemâ te’külü’n-nâru’l-hatab) “Haset, insanın yaptığı iyiliklerin sevabını ateşin odunu yakıp kül ettiği gibi yiyip bitirir.” Hasetçi olmayacak. Haset ehli, haset eden bir kimse olmayacak. Kötü bir huy ibadetlerini yok ediyor. الَ تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَاألَْذَى )البقرة٢٦٤:( (Lâ tübtılû sadakàtiküm bi’l-menni ve’l-ezâ) [Başa kakmak ve incitmek suretiyle, yaptığınız hayırlarınızı boşa çıkarmayın!] (Bakara, 2/264) Demek ki, o zaman Allah kabul etmiyor. “Sen fukarayı üzdün.” diye kabul etmiyor. Onun için temiz kalple ibadet edeceğiz, halis düşüneceğiz, helâl yiyeceğiz, boynu bükük olacağız; mütevazı, güzel huylu olacağız. 74 Ebû Dâvud, Sünen, c.II s.693, no:4903; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.266, no:6608; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.418, no:1430; Ebû Hüreyre RA’dan. İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1408, no:4210; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.VI, s.330, no:3656; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.V, s.330, no:26594; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.267, no:6610; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.136, no:1049; Bezzâr, Müsned, c.II, s.271, no:6212; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.2, s.159, no:2812; İbn-i Abdi’l-Ber, Temhîd, c.VI, s.124; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.V, s.247; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.II, s.227; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.LIV, s.170; Enes RA’dan. Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.136, no:1048; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.833, no:7438; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.117, no:1132; Câmiu’l-Ehàdîs, c.XII, s.193, no:11738. 633 Haccın mebrur olması için cömertlik lâzım, (it’àmü’t-taàm) yemek yedirmek lâzım. Bir de tatlı dil lâzım, (tîbu’l-kelâm) Tatlı konuşacak, gönül alıcı konuşacak, gönül yapacak. Başka hadislerde bir şartı daha vardır: (Ve ifşâu’s-selâm) “Herkese selâm verecek.” “—Selâmün aleyküm, nasılsın kardeşim, neredensin, memleketinizde ne var ne yok?” Selâm verecek; dostluk, ahbaplık, sevgi içinde olacak. Öyle olursa olur. Yakınlarının hidayeti için bizden dua isteyen kardeşlerimiz için dua ettik. Yine dua etmeye devam edelim, onlar da etsin. Ama onların da kendilerinin pişmanlık duyması lâzım. Günahı sevmeyip vazgeçmesi lâzım. Günahta ısrar ederken tevbe etmek, Allah’la alay etmek gibidir. Allah-u Teâlâ Hazretleri münafıklar hakkında Peygamber Efendimiz’e dedi ki: إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَنْ يَغْفِرَ اهللُ لَهُمْ )التوبة٨٠:( (İn testağfir lehüm seb’îne merreten felen yağfira’llàhu lehüm) “Yetmiş defa da istiğfar eylesen, Allah onları mağfiret etmeyecektir.” (Tevbe, 9/80) Allah onları kabul etmeyecek. Münafık çünkü… Münafık olduğundan kabul etmeyecek. İbrâhim AS babasına: سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي (Sevfe estağfiru leke rabbî) “Senin için Rabbime istiğfar edeceğim.” dedi; söz verdiği için böyle söyledi ama İbrâhim AS demesine rağmen, babası veya babalığı, ateşe tapan, puta tapan Âzer kurtulamadı. Demek ki, ibadetlerin âfetlerini öğrenmek lâzım. İbadeti öğrendiğimiz gibi ibadetleri boşa çıkaran şeyleri de öğrenmemiz lâzım. Bu çok önemli. Biz bazı kitaplarımızda dilimizin 634 döndüğünce bunları yazdık. Şimdi de kısaca bazılarını söyledik. Bunları öğrenmek lâzım. Bir de helâl lokmaya çok dikkat etmek lâzım. Bir de huyların güzel olması çok önemli. Güzel huylu, güzel ahlâklı olacak; kötü huylu olmayacak. n. Doğum Sırasında Dua Soru: Doğum sırasında yaptığın bütün dualar kabul olur mu? Doğum hali kadıncağızın çok zor bir halıdır. Çok önemli bir olaydır, çok ciddi bir olaydır, hayatî bir olaydır. Hem bebeğin hayatı için hayatî önemi vardır, hem de annenin hayatı için çok önemli bir olaydır. Tabii, böyle bir mazlum durumda, böyle sıkıntılı bir durumda, Allah yapılan duaları kabul eder. Yalnız, ben size genel bir müjde söyleyeyim: Kur’an-ı Kerim’de Allah-u Teàlâ Hazretleri müjdelemiş ki: اُدْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ )المؤمن٦٠:( (Üd’ùnî estecib leküm) “Bana dua edin, ben sizin duanızı kabul ederim!” (Mü’min, 40/60) Yalnız, duaların kabulünü bir kaç kısma ayırmak lâzım. Basit bir misâlle anlatayım: Meselâ siz dua ettiniz, dediniz ki: “—Ya Rabbi, karnım ağrıyor, bana Aspirin ver!” Halbuki, aspirin mideye zararlıdır. Senin karnın da zaten ülserden, gastritten ağrıyorsa, bir de sen Aspirin yutarsan, ne olur? Miden kanama geçirir, hastahanelik olursun. Demek ki, aspirin istiyorsun sen ama; sen aslında karnının iyi olmasını istediğin için; sana Aspirin vermez de, Asidoban plus şurubu verir. O da, o senin ağrına iyi gelecektir. Tamam, Allah duanı kabul etti. “—İyi ama, Aspirin istedim, Aspirin vermedi!” Yahu, sen bırak şimdi Aspirini... Sen o aspirini alsaydın, senin miden berbat olacaktı; işte senin işine yarayan ilaç bu... Dua bir böyle kabul olur. Yani, Allah’tan bir şey istersin, Allah senin muradına uygun bir şey verir ama; sen onu bilmezsin. 635 Meselâ sen: “—Yâ Rabbi, bana şu işimi rast getir, ben şu işim olsun istiyorum!” diye dua edersin. “—Kulum, sen o işi yaparsan, sonunda çok günaha gireceksin!” der, onu yaptırmaz. Allah rızkını başka yerden verir. Bazen istediğin şey uygun olur, istediğini aynen verir. Kendi hayatımdan biliyorum. Ben okula giderken: “—Yâ Rabbi, şu sorular çıksın!” diye dua etttiğimi, üç sorunun da o sorulardan çıktığını biliyorum. O bazen aynen verir; iki… Bazen de istediğin şey Allah’ın kaderine uygun olmadığından, Allah bu dünyada vermez, ahirette verir. Allah’ın kaderine uygun olmamak ne? Meselâ: “—Ya Rabbi, ölmesin şu babam, yaşasın!” Ama, ey kulum. Onun ömrü bu kadar, eceli geldi, gidecek. O ölür de, sen o yaptığın duanın mükâfatını ahirette görürsün, sevap alırsın. Çok büyük sevap alırsın, ahirette çok mutlu olursun. 636 Sonra, bir de biliyorsunuz ki, dünyada her insanın menfaati farklı oluyor. Kısaca halkımızın söylediği bir söz vardır: Ekin eken yağmur istermiş, çömlekçi de güneş istermiş; çömlekleri kurusun diye. Şimdi, çömlekçi elini açıyor: “—Yâ Rabbi, aman hava çok güneşli olsun da, şu benim çömleklerim kurusun!” diyor. Ötekisi de: “—Ekini ektim yâ Rabbi! Aman şakır şakır yağmur ver de, şu benim ekinlerim bitsin!” diyor. Ne olacak şimdi? Ya yağmur yağacak, ya güneş olacak. Allah kaderde ne varsa, bildiğini yapar. Dua edene duasının mükâfatını ahirette verir. Dualar kabul olur. O bakımdan, genel bir müjde vardır: dua edin, dua ibadettir, dualar kabul olur. Yalnız, dua ettim de istediğim verilmedi diye edepsizlik yapmayın! Bu edepsizlik… “Ben Allah’tan istedim istedim de vermedi.” Terbiyesizlik yapıyorsun şimdi. Böyle laf söylenmez. Neden? Allah verir de, sen verdiğini bilmiyorsun. Veriyor da, verdiğini anlamıyorsun. Dua böyle. o. Kaddesa’llàhu Sırrahû Demek Soru: İmam-hatip lisesinde okuyan bir talebeyim. Kelâm hocamız bize dedi ki: “—Peygamberimiz zamanında ‘Kaddessa’llahu sırrahû’ diye dua etmek yoktu. Bu dua İslâm’a sonradan girmiştir, bid’attır.” Evet, o zamanki rivayetlerde (Rahimehu’llàh) “Allah rahmet eylesin!” deniliyor. Daha sonra İslâmî eserlerde, böyle vefat etmiş büyükler için, mü’minler için (Rahimehu’llàh) sözü kullanılmıştır. (Rahmetu’llàhi aleyh) sözü kullanılmıştır. (Kaddesa’llàhu sırrahû) veya (Kuddise sırruhû) sözü de kullanılmıştır. Olabilir. Duanın hududu yoktur, tahdidi yoktur. “Bu kadar edebilirsin, bundan sonrasını edemezsin!” diye bir şey yoktur. Allah-u Teàlâ Hazretleri: 637 اُدْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ )المؤمن٦٠:( (Üd’ùnî estecib leküm) “Siz bana dua edin, ben sizin duanızı kabul ederim!” (Mü’min, 40/60) buyurmuştur. Duanın ille belli bir kalıpta olma mecburiyeti yoktur. Böyle dualar bid’at mıdır? Buna bid’at da denemez, çünkü dua ediyoruz. Vefat etmiş bir büyüğümüze dua ediyoruz. Kelâm hocası “Bid’attır.” demiş. Yanlış. Dua etmek serbest olduğuna göre, ettiğimiz dua da hayır dua olduğuna göre, bunun bid’atla filan ilgisi yoktur. Adamlar bid’atı filan karıştırıyorlar. Kafaları iyice karıştı. Neyin bid’at, neyin sünnet olduğunu bilemez oldular. Ölüleri rahmetle anmak sünnettir. Biz de rahmetle anıyoruz. “Allah şöyle etsin, böyle etsin…” demiş oluyoruz. Mânasını bilmedikleri şeylerde ahkâm kesiyorlar. Allah bir insanı yarım hocanın eline düşürmesin, yarım doktorun da eline düşürmesin. Yarım doktor candan eder, yarım hoca dinden eder. Kaddessa’llàhu sırrahû, Rahimehu’llàh veya Rahmetu’llàhi aleyh veya “Nur içinde yatsın!” Ne var bunda? “Nur içinde yatsın!” demek bid’attır mı diyeceğiz? Değil yahu! Nur içinde yatsın, kabri nur dolsun… Çünkü kabrin nurlanması var. p. Çocuğun Hayal Görmesi Soru: Dörtbuçuk yaşındaki oğlumuz, banyo kapısına yakın bir yerde, duvarda, bir buçuk metre civarında, burunsuz, hafif sakallı, gülümseyen bir yaratık gördüğünü söylüyor. Zaman zaman, orada adam var bana bakıyor diye, tek başına banyoya girmiyor. Ne yapacağımızı bilmiyoruz. Bir şeyler tavsiye edip dua eder misiniz? Hafif sakallı, gülümseyen olduğuna göre, kötü bir şey değil demek ki... Eûzü besmele çeksinler, Ayete’l-kürsî’yi okusunlar, Felak ve Nâs sûrelerini okusunlar; bir şey olmaz inşaallah... 638 29. RÜYALAR a. Rüyaların Anlamı Soru: Rüyaların bize bir anlamı var mıdır? Evet, rüyalar önemlidir. Rüyaların sàlih olanları vardır, rahmânî olanları vardır, nefsânî olanları vardır, şeytânî olanları vardır. Cinsleri vardır. İnsan akşam aç yatarsa, geceleyin rüyasında tavuk, kızartma, kebap görür. Bu nefsânî bir şeydir. Çünkü karnı acıkmıştır, rüya o tarzda olur. Şeytânî rüyalar vardır. Peygamber Efendimiz’e birisi gelmiş, diyor ki: “—Yâ Rasûlallah! Rüyamda kafam kesilmiş; kendimi, kafamı elime almış, koşuyorken gördüm.” Peygamber Efendimiz; “—Bu şeytânî bir rüyadır, böyle şeylere itibar etmeyiniz. Kafan kesildiyse, onu nasıl gördün? Saçmadır bu.” diyor. Bir de rahmânî rüyalar vardır, doğrudan doğruya bir gerçeği ifade eden rüyalar vardır. Rahmânî rüyalar; güzel haller, güzel şeyler, nasihatler ifade eden rüyalardır. Bir de ilerideki geleceği anlatan rüyalar vardır. Meselâ, Yusuf AS’ın rüyası tahakkuk etti. Yusuf AS zindanda, arkadaşlarının kendisine anlattığı rüyaları yorumladı; onlar bilahare tahakkuk etti. Bir gerçeği Allah’ın insanın kalbine rüyasında doğdurduğu ve rüyada gösterdiği olaylar vardır. Ben kendim dahi gördüm. Belki sizler de görmüşsünüzdür. İnsan ileride olacak olayla ilgili bir rüya görebiliyor, o olay sonradan öyle çıkıyor. Yani gördüğü şey çıkıyor. “Tamam, ben bunu görmüştüm” diyorsunuz. Bazı rüyaların çıktığına şahit olmuşsunuzdur. Az önce Hz. Âişe Validemizin üç tane kamerin odasına geldiğine dair rüyasını söylemiştim. 639 Rüyanın gerçek olduğuna dair Kur’ân-ı Kerim’den, hadis-i şeriflerden kesin deliller vardır. Rüya bir önemli olaydır. Ama rüyayı değerlendirebilmek kolay değildir. Rüyanın yorumunu yapmak kolay değildir. Bazen bir gerçeği aksettirir; bazen bir insanın nefsânî, şehvânî, şeytânî tarafını aksettirir. Onları birbirinden ayırt etmesini bilen insan lazım. Osmanlılar’ın alimlerinden birisi, ismini söylemeyelim, gıybet gibi olmasın; bir rüya görmüş; “Şu zamanda öleceğim!” diye yorumlamış. Kabir taşını yaptırmış, mezarını hazırlamış, vefat tarihini de yazmış. Halbuki gaybı Allah bilir. O zamanın büyük bir şeyhi varmış: “—Rüyayı yanlış yorumlamış, o rüyanın yorumu öyle değildir.” diyor. Hakikaten de o şahıs o tarihte ölmüyor. Demek ki rüyayı doğru yorumlamak da bir ustalık işidir. Bu da bir şeyh ama anlayamamış, ötekisinin dediği çıkmış. b. Rüyada Peygamber Efendimiz’i Görmek 1. Soru: Peygamber Efendimiz’i rüyada görmenin çaresi nedir, yol gösterebilir misiniz? Peygamber Efendimiz’i rüyada görmenin şartı, sünnetine uymaktır. Sünnetine uyduğu zaman, sünnetine hizmet ettiği zaman, Peygamber Efendimiz’in tavsiyelerini tutup hoşuna gidecek işler yaptığı zaman, Rasûlüllah Efendimiz görünür ona... Onları yapmadığı zaman görünmez. Bazen de azarlamak için görünür. Yine o da sevgidendir. Sevilen bir müslüman bir günah, hatâ işlediği zaman görünür, azarlamak için... “Ben sana darıldım, niye böyle yapıyorsun?” der, kaş çatar. O da “Rasûlüllah bana darıldı, ben bu işi bırakayım.” der, bırakır. Bazen de öyle olur. Öyle de olsa yine Rasûlüllah’ı görmek iyi bir şeydir. 640 Onun görülmesi için üç esası söyleyebilirim: Sünnetine sarılmak, kendisine çok salât ü selâm getirmek, ümmetine güzel hizmet etmeğe çalışmak... 2. Soru: Rüyada sizin de bulunduğunuz bir camiye Peygamber Efendimiz’in geldiğini gördüm. [Oh el-hamdü li’llâh...] Fakat sakalı yoktu. Onun elini öptüm. Rüyamı tabir edebilir misiniz? Peygamber Efendimiz’in sakallı olduğu muhakkak iken, rüyada sakalsız görmek, gören kimsenin sünnetlerde kusur yaptığının alâmetidir. Meselâ, bazı sünnetlerde ihmali var, onun için Efendimiz’i öyle görüyor demektir. O bakımdan kendisinin ibadetlerine dikkat etsin. Peygamber Efendimiz’in sünnetine sarılmaya daha gayretli olsun. Allah mübarek etsin, güzel! c. Rüyada İbrâhim AS’ı Görmek 3. Soru: Rüyamda İbrâhim AS’ı gördüm, ağlıyordu. Rüyamı yorumlar mısınız? İbrâhim AS —biliyorsunuz— koca bir beldenin dinine, putlarına, itikadlarına karşı çıkmış, batılla mücadele etmiş bir insandır. Onun rüyada ağlarken görülmesi; zamanımızda onun temiz inancının, hanif yolunun çiğnendiğini gösteriyor. İman ve itikadda hakka sıdk ile bağlılığın zayıfladığını gösteriyor. Onun ağlaması ona alâmettir. Allah bizi din-i mübîn-i İslâm’a sıdk ile hizmet edenlerden, İbrâhim AS’ın yolunda yürüyenlerden eylesin... Zamanımızın bozulduğunu gösteriyor. d. Rüyada Şeyhini Görmek 1. Soru: Acaba şeytan rüyada mürşid-i kâmilin sûretine girebilir mi? 641 Hadis-i şerifte Peygamber SAS buyuruyor ki: “Her kim beni rüyada görmüşse, hakîkaten görmüş demektir. Çünkü, şeytan benim kılık kıyafetime, sûretime giremez.” Bu hadis-i şerif doğrudur. Rüyada Peygamber Efendimiz’i gören, gerçekten Peygamber Efendimiz’i görmüştür. Yalnız bazen, başka şekillerde görür gören şahıs... Onun da bir nüktesi vardır. Meselâ, Peygamber Efendimiz’i sakalsız görüyor. Halbuki biliyoruz ki, Peygamber Efendimiz sakallı idi. Bunun mânâsı nedir? Bu rüyayı gören şahıs sünnetleri atlatıyor, Peygamber Efendimiz’e uymuyor. Demek isteniyor ki: “—Bak, Peygamber Efendimiz’in sakallı olduğu belli; ama sakalsız görüyorsun, sen sünnetleri yapmıyorsun!” Böyle bir nükteden dolayı olabilir. Şeytanın başka insanların sûretine girmesine gelince; girebilir, başka başka şekillerle, kılıklarla görünebilir. Yalnız, fenâ fi’rrasûl makamına ermiş, Peygamber Efendimiz’in ahlâkıyla ahlâklanmış bir mürşid-i kâmil, hakîkî mürşid, rüyada müridine göründüğü zaman şunu şöyle yap, bunu böyle yapma gibi tavsiyeleri ve sâiresi olacaktır. Şeytanın o sûrete girip, çeşitli şeyler söyleyip de onu baştan çıkartamaması için, Allah ona müsaade etmez diye düşünüyorum. Acizâne kanaatim o tarzdadır. 2. Soru: Rüyamda şeyhim evimi ziyaret etti. Ona bir bardak su getirdim. Beyaz sakallı bir zat beni sorduğunda, oğlum diye takdim etti. Nasıl yorumlarsınız? İyi güzel, mübarek olsun... Sıkı dur bakalım da, o halden ayağın kaymasın! 3. Soru: Ben bir camide müezzinim. Rüyamda siz bizim camimize gelip sohbet ediyorsunuz. Sohbet esnasında ben size iyice yaklaşmak istiyorum. Şu ayet-i kerîmeyi okuyorsunuz: 642 إِنَّ اهللَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ )التوبة١١١:( (İnnallahe’şterâ mine’l-mü’minîne enfüsehüm ve emvâlehüm bienne lehümü’l-cenneh) [Allah mü’minlerden, mallarını ve canlarını, kendilerine verilecek cennet karşılığında satın almıştır.] (Tevbe, 9/111) Sonra, Hüva’llàhü’llezi’yi okurken gözleriniz dolu dolu oluyor. Bu rüyayı yorumlar mısınız? Hayrolsun, mübârek olsun... Bu ayet-i kerime, cihada teşvik eden bir ayet-i kerimedir. Bu kardeşimiz Allah yolunda malıyla, canıyla, bilgisiyle cihad etme hususunda ikaz olunuyor. “Cihada gayretli ol!” denmiş oluyor. Cihad da sadece gidip kâfirle kurşunlaşmak, silah atışmak demek değildir. İslâm’a yapılan her türlü hizmet ve gayret cihaddır. Huva’llàhü’llezî, Allah-u Teàlâ’nın ma’rifetine ait bir ayet-i kerimedir. O da ma’rifetullaha teşviktir. Bu kardeşimiz rüyada cihada ve ma’rifetullah’ı tahsile teşvik edilmiş oluyor. e. Korkulu Rüyalar Soru: Abdestli yatıyorum, uyku âdâbına da uymaktayım; fakat yine de korkulu rüyâlar görüyorum. Ara sıra da kurt, köpek gibi hayvanlar ısırmıyor ama, beni çok korkutuyor. Ne yapmam gerekir? Bu korkulu rüyalar görmesinin kendi hayatından bir sebebi vardır, davranışlarında bir kusuru vardır. Ondan dolayı rüyâlar bir ihtardır. Kendisinin genel yaşantısına dikkat etsin, günahlardan sakınmağa gayret etsin! Bir de müjdeli haberleri çokça okusun! Havf ile recâ arasında dengeli bir tarzda durmak gerektiği için, açsın İhyâu Ulûm’un 643 cennet bahsini, hùrileri, köşkleri, kerpiçleri altın gümüş sarayları, şırıl şırıl, Allah deyu deyu akan ırmakları okusun. Zihnini biraz öyle şeylerle meşgul etsin! Çünkü, aç tavuk rüyasında yem görür. Akşam konuşulanlar geceye tesir eder. O bakımdan sözüne, sohbetine, kafa yapısına, kafasının meşgul olduğu şeylere dikkat etsin! Onları biraz tatlı şeylere, güzel konulara kaydırsın! Bu şeyler Cemâat-i Tebliğ’in, hani diyar diyar gezip de tebliğ yapan Pakistanlı grubun metodudur. Hiç tehditlerden bahsetmezler, hep mükâfatları anlatırlar: Şöyle yaparsan şu kadar yüz bin sevap var, böyle yaparsan şu kadar mükâfata erersin, havalarda uçarsın, bilmem ne... İnsan hayran olur, gevşer. Biraz zihnini öyle şeylerle meşgul etsin! f. Bazı Rüya Tabirleri 1. Soru: Rüyamda geceymiş, yeşillikler içinde bir ovada gökten bir yuvarlak açılıyor, oradan yere ışıklar geliyor ve bir adam oradan gümüş renkli parlak elbise ile bana ‘Allah’ı zikret.’ diyor, ‘Allahu ekber de.’ diyor. Yanımda iki kız arkadaşım var, ’Rüyanı anlat.’ diyorlar, anlatmıyorum. Rüyamda bana ‘Rüyan çok güzel.’ diyorlar. Sonra bir köpek görüyorum, ondan çok korkuyor ve kaçıyorum. Komşuya sığınmaya çalışıyorum fakat o köpek bana bir şey yapmıyor. Köpek umumiyetle nefsin remzidir. Nefis, köpek gibidir; saldırır, ısırır, zarar verir. Köpek umumiyetle nefise alâmettir. Rüyasında rüyasının güzel olduğunun söylenmesi, rüyanın gerçekten güzel olduğuna alâmettir. O iyi. Yukarıdan ışıklar geliyor, ‘Allah’ı zikret.’ diyor, Allahu ekber diyor; demek ki ibadete taate düşkünlüğü olması lazım. ‘Farzları tam olarak yapamayan bir insanım.’ diyor; bu kusurunu düzeltsin. Bu rüyalar ona ikazdır. Köpekten korkuyor ama köpek ısırmıyor demek, nefsi ona zarar vermeyecek. İnşaallah tasavvufî çalışmalarına dikkat etsin. 644 2. Soru: Sıkıntı içinde bulunan bir kimsenin rüyasında Mescid-i Nebevî’de kendisine zât-ı âlîniz tarafından şu âyetin okunduğunu görmesinin yorumu nedir? لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى وَزِيَادَةٌ وَالَ يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَالَ ذِلَّة،ٌ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ )يونس٢٦:( (Li’llezîne ahsenü’l-hüsnâ ve ziyâdetün ve lâ yerheku vücûhehüm katerün ve lâ zilletün, ülâike ashàbü’l-cenneti hüm fîhâ hàlidûn.) [Güzel davrananlara daha güzel karşılık, bir de fazlası vardır. Onların yüzlerine ne bir toz (kara leke) bulaşır ne de bir horluk gelir. İşte onlar cennet ehlidirler ve onlar orada ebedî kalacaklardır.] (Yunus, 10/26) 645 Bu, iyi insanın, ibadet eden insanın Allah tarafından taltif edileceğini, az ibadetine çok mükâfat verileceğini ve Allah’ın lütfuna ereceğini, kıyamet gününde yüzünün ak olacağını, mahcup olmayacağını gösteren bir işarettir. Güzel bir rüyadır. Allah-u Teâlâ Hazretleri sıkıntısını izâle edecek inşaallah… Sabredince, sabr-ı cemîlin karşılığında ecr-i cezîl alacak demektir. 3. Soru: Bir kimsenin rüyasında ölüm halini görmesi, Allah diyerek can vermesi neye işarettir? Ölmek hayata alâmettir. Ömür verildiğine ve inşaallah müslüman olarak da yaşayacağına işarettir; Allah nasib etsin... 4. Soru: Ben ve ailem Amene’r-rasülü’yü rüyada okuduk. Bunun rüya tabiri nedir? Amene’r-rasülü’nün meâlini okusunlar. Kendi halleriyle onu bir ölçsünler. İkisini denkleştirdikleri zaman çıkacak. 646 30. DİNî GRUPLAR a. Radikal Dinciler Soru: Türkiye’deki radikal dincilerden maksadınız nedir, kimlerdir? Türkiye’de radikal dinci dediğimiz kimseler diyorlar ki; “Şimdiye kadar ecdadımızın söyledikleri, yaptıkları hepsi doğru değildir, hatalıdır. Binâen aleyh, tenkit edilebilirler, ediyorlar. Dinin aslına, köküne dönmek lâzım.” Radikalizm, yani “köküne inmek” demek. “Köküne inelim” derken yapılan bütün gelişmeleri kökünden kesiyorlar, yapılan ilerlemeleri hiçe sayıyorlar ve inkârcı bir duruma düşüyorlar. Nasıl düşüyorlar? İmâm-ı Âzam’ı tenkit ediyorlar. İmâm-ı Maturidî’yi tenkit ediyorlar. Tasavvufu tenkit ediyorlar. Kerameti inkâr ediyorlar. Mutezile’yi tutuyorlar, Ehl-i Sünnet’e çatıyorlar. Şia’yı tutuyorlar. Neden? Bilgi olmadığından. Köktencilik yapacağız, işi aslından düzelteceğiz derken birçok iyiyi de, doğruyu da şey yapıyorlar. Radikal dinciler bunlar. Asıl radikalizm, asıl köke, öze dönüş tasavvuftadır. Tasavvuf insanların dünyaya dalmasının üzerine, dünyaya meyletmeyip Allah’ın yoluna girmesinin mücadelesidir. Hele hele -ben söylemiyorum- bizim Nakşî tarikatini kötülüyor. Hürriyet gazetesi “Tarikatler” diye bir broşür çıkartmış, hepsini methediyor. Bektaşîler’i çok methediyor; “Bunlar hoşgörülü bir tarikattir.” diyor, “Kadın erkek beraber otururlar. İçkiye de bazen müsaade ederler.” diyor. “Nakşibendîler, aman Allah, bunlar devrim düşmanıdır, isyanları bunlar çıkartmıştır...” diyor, “Bunlar şeriate çok bağlıdır.” diyor. Nakşî tarikati de sünnî tarikatler de tasavvuf yolundaki bid’atleri engelleme mücadelesini veren yollardır. Yol cumaları 647 kılmamakla, gelişmeleri yok farz etmekle, büyük alimleri suçlamakla gitmez. Bu adamların o alimlerin okudukları eserleri anlamaya gücü yoktur. “Kur’an’dan bahseden insanların” diyor Elmalılı Hocaefendimiz rahmetullahi aleyh, “Kur’ân-ı Kerîm’i hiç olmazsa harekesi olmadığı zaman bile doğru okuyabilecek kadar bir bilgisi olması lâzım.” diyor. Elmalı’nın tefsirinin Türkçesini anlayacak derecede olmadıklarını iddia ederim. “Anlıyorum.” derlerse alınlarını karışlarım. Öyle “Elinin hamuru ile erkek işine karışma!” dedikleri gibi, bilmedikleri işlere karışmasınlar. Onun için yanlış yapıyorlar, çok hatalı şeyler yapıyorlar, hatta bazen dinden, imandan ibreleri çıkıyor. Ehl-i sünnet itikadında, (Kerâmâtü’l-evliyâu hakkun) “Evliyanın kerameti haktır.” der. Biz biliyoruz, görüyoruz ve Kur’an-ı Kerim’de, hadis-i şerifte var. Hz. Ömer’in, (Yâ sâriye, el-cebel) sözü herkes tarafından biliniyor. Meryem Validemiz’in kerametini anlatan: كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِ زْقًا )آل عمران٣٧:( (Küllemâ dehale aleyhâ zekeriyye’l-mihrâbe vecede indehâ rizkà) [Zekeriya AS, onun yanına, mâbede her girişinde orada bir rızık bulurdu.] (Âl-i İmran, 3/37) ayet-i kerîmesi… Süleyman AS’ın vezirinin, kraliçe Belkıs hatunun Saba ülkesinden Filistin’e kerametle getirmesi Kur’ân-ı Kerîm’de vardır: فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِر ا عِنْدَهُ قَالَ هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّي )النمل٤٠:( (Felemmâ raâhü müstekırrran indehû kàle hazâ min fadlı rabbî) [Süleyman AS melikenin tahtını yanıbaşına yerleşmiş 648 olarak görünce: ‘Bu, Rabbimin gösterdiği lütfundandır.’ dedi.] (Neml, 27/40) Kerameti sen nasıl inkâr edersin? Arapçası yok, dinî ilmi yok ama kalemi var, küstahlığı var, çatıyor. Olmaz! Yanlıştır, yanlış şeyler yaptıkları için onları uyarıyoruz. b. Alevilik Hakkında 1. Soru: Bir güzel kâğıt geldi, onu okuyacağım. Altında imzası var, mertçe kardeşimiz imzasını da atmış, Allah razı olsun. “Selamünaleyküm, değerli hocam.” diyor. Bakın ne diyor arkasından. Oyun değil, şimdi ben ismini okusam, kalk ayağa desem, kalkacak bir arkadaş. Mecmuada da neşredeceğim bunu. “Ben Aleviyim. Caferî mezhebindenim. Tunceli doğumluyum. Burada hem okuyorum, hem de başsız bırakılan, Marksistlerce kullanılan ve aldatılan Alevî kardeşlerimi özüne döndürmek, ehl-i beytin yoluna döndürmeye çalışıyorum. İyi ağabeylerle görüşüyorum. Bizim adımıza konuşanlar Alevî değil, dinsiz kişiler. Bizlere de yardımcı olur musunuz?” Başüstüne, yani severek, elimizden geldiği kadar kardeşlerimizin hizmetindeyiz. Muhterem kardeşlerim! Benim İstanbul’da da tanıdığım Alevî ihvanım, kardeşlerim var. İhvanımız, yani eli tesbihli kardeşlerimiz var. İnsaflı, tahsilli insanlar, doktor oldular. Böyle dindar kızlarla evlendiler, güzel aileler kurdular. Şunu bir kere söyleyeyim; Alevî deyince herkesi defterden silmeyin! Bu düşmanlığı kaldıralım. Bak, görüyorsunuz namazlı, niyazlı, tesbihli kardeşlerimiz var içlerinde. Yani, kim ne söylüyor, söylediği söze bakın. Hz. Ali Efendimiz’in güzel bir sözü var, çok güzel bir sözü var. Diyor ki; “—Hakkı insanlara bakarak tespit etmeye çalışma, hakkın ne olduğunu bil, kimin hakkı söyleyen insan olduğunu anlarsın, insanları o zaman iyi değerlendirirsin.” 649 Hakkı bilmek, doğruyu bilmek, çok önemli. Doğru nedir? Doğru Allah’ın yoludur, Kur’an-ı Kerîm’in yoludur, Peygamber Efendimiz’in yoludur. Tamam, bunu bildik mi, her şey düzelir. Bak, ne kadar güzel kardeşlerimiz var. Allah razı olsun, ismi bende, şimdi ben bunu böyle katlayacağım, koyacağım, dergimde de inşaallah bunun yazısını yazacağım. Allah razı olsun, Allah hayırlı hizmetlere muvaffak etsin. Ben Avustralya’da da görüşmeler, konuşmalar yaptım. Avustralya’ya gittiğim zaman orada duydum ki bu Sivas hadiseleri olunca, bizim aleyhimize konuşmalar olmuş. Muhterem kardeşlerim! Sivas hadiselerini biz yapmadık. Yani biz dediğim ehl-i sünnet yapmadı, Sivas hadiselerinde oteli yakan insanın sarhoş olduğu ortaya çıktı ve böyle başka gayeli insanlar olduğu ortaya çıktı, bu işin tertip olduğu ortaya çıktı. Neyse, o ayrı bir fasıl, mahkemede filan… Ama Sivas olaylarının arkasından Avustralya’da çok aleyhte sözler söylenmiş; Türk radyosunda dine, imana, Kur’an’a, şeriata çok sövülmüş. Sövmüşler açıkça… Böyle çok dinsizlik yapmışlar yani. Ben dedim ki: “—Kimler yapmış bunu?” “—Aleviler!” Kimse cevap da verememiş. Dedim ki: “—Tamam, Alevîlerin merkezine gidelim, hangi şehirdedir bunlar?” “—Falanca şehirde…” dediler. Oraya gittik, onların derneklerine gittik. Dedik ki; “Biz sizi ziyarete geliyoruz.” Geçtik karşılarına oturduk, böyle kalabalık, onlar da karşımıza oturdu. İçlerinde tahsillileri, şairleri, ozanları, yazarları var, hepsi var. Dedim ki; “Ben Câfer-i Sâdık Efendimiz’in yolundanım.” Hani, bizim Nakşî Tarikatında pirimiz Hz. Ali Efendimiz bir pirimiz, bir pirimiz de Ebû Bekr-i Sıddîk Efendimiz. Ama iki kanaldan da 650 silsile devam ediyor, Câfer-i Sâdık Efendimiz’de birleşiyor, oradan da devam ediyor. Yani ben onların talebesiyim, bizim silsilemizde o var. Eh, bizim ailemiz de bildirildiğine göre, Osmanlılar zamanında biz Buhara’dan gelmişiz Çanakkale’ye, dedelerimiz yanlarında Arap hizmetçiler, halayıklarla Buhara’dan göç edip gelmişler. Peygamber Efendimiz’in, Hz. Ali Efendimiz’in soyundanmışız. Onu da söyledim orada. Dedim ki: “—Hz. Ali Efendimiz’in de evladındanız. Yani, Hz. Ali Efendimiz’i sevmek hem tarikat bakımından, hem sülale bakımından bizim şiarımız. Onun yolundanız biz. Ama ben duydum ki, sizin yaptıklarınız, burada radyoda ve sairede söyledikleriniz Hz. Ali Efendimiz’in hoşuna gidecek şey değil. Hz. Ali Efendimiz’in yolu değil. İslâm değil sizin yaptığınız, sizin yaptıklarınızla siz İslâm’dan çıkıyorsunuz, dinden, imandan çıkıyorsunuz. Ben buna üzüldüğüm için, Hz. Ali Efendimiz’in evlâdından olduğum için, Ca’fer-i Sâdık Efendimiz’in yolundan olduğum için size kardeşlik vazifemi yapmak üzere, nasihat etmek üzere geldim. İlahiyat Fakültesinde profesör idim. Yirmi yedi sene hizmet gördüm, emekli oldum, Arapça bilirim, Kur’an-ı Kerim’i bilirim, ne soracaksınız sorun, cevabını vereyim; bu yanlışlık kalksın.” dedim. Saatlerce konuştuk. Her sorularına cevap verdim. Tatmin oldular. Memnun oldular ziyaretimden. Güzelce ayrıldık. Ondan sonra da namaz kıldık, tekrar gittik yanlarına… Yemeğe davet ettiler, çaya davet ettiler filan… Oradan da ihvânımız var. Tanıdığımız kimseler var. Şimdi şu anlaşılıyor ki, Alevî diye hemen defterden silmek, düşmanlık yapmak yok. Tanıyacağız, doğruyu bileceğiz, doğruyu söyleyeceğiz, doğruyu öğreteceğiz, doğruda birleşeceğiz. Bu kâğıt çok hoşuma gitti. Allah razı olsun o kardeşimizden, sizlerden de... 2. Soru: Hazırlayıp yayınladığınız Makàlât kitabı, Alevîler tarafından 651 beğenildi mi? Size böyle bir müracaat oldu mu? Böyle bir sevgi adına Alevîler’i biraz anlatır mısınız? O şahısların sevdiği Hacı Bektâş-ı Velî... Hürmet ettikleri, büyük bir şahsiyet. Ben de Hacı Bektâş-ı Velî ve Makàlât’ı üzerine bilimsel bir araştırma yapmışım. Araştırmayı bilimsel buldukları için çok kimse beğendi ve bunu ifade ettiler. Bizim esas görüşümüze göre; Hacı Bektâş-ı Velî mü’min, namazlı niyazlı bir kimse. Kitabından o bilgiler çıkıyor. Biz bunları; “Bak, Hacı Bektâş-ı Velî sizin sandığınız öteki Bektâşîler gibi değil, içki içen öteki Alevîler gibi değil. Fikirleri şöyle; bak içkinin aleyhinde, namaz kılmayanı uzak sayıyor. Tasavvuf erbabı. Gönül terbiyesini, ahlâk sahibi olmayı teşvik ediyor.” diye şimdiye kadar bilinmeyen güzel yönlerini delillendirerek anlattık. Çok çalışarak anlattık. Dört beş sene kasaba kasaba dolaşarak kütüphane kütüphane çalıştık. Tabi bilimsel olduğu için kimse bir şey diyemiyor, delille konuşuyoruz. Delilsiz ve subjektif bir şey katmamaya çalıştım. Onun için beğeniliyor. Çok takdirler oldu. Profesörlerden, rektör yardımcılarından çok müraacatlar oldu; “Gel bizim üniversitede profesörlük yap, gel bizim şehrimizde bulun.” diyenler oldu. “Hocam bu eseri basmakta zorluk çekiyorsanız biz basalım, destek olalım.” diyenler oldu. Radyoda, televizyonda epeyce bir methiyesi oldu. Hacı Bektâş-ı Velî’nin iyi anlaşılmasına yardım etti. Sanıyorum Alevîler’in de bazı hatalarını anlamasına; bir tebliğ mahiyetinde namaz, oruç, ibadet, vesaire hususunda Allah’ın razı olacağı bir durumun kavranmasına faydası oldu. O bakımdan inşaallah iyi oldu. Alevîler, Türkiye’de Hz. Ali Efendimiz’in sevgisiyle tanınmış kimseler. Ama bu zümre bu sevgi dolayısıyla ifrata vardığından, Kur’an-ı Kerim’in çizgisindeki müslümanlardan farklı bir çizgi içinde bulunuyorlar. Ve haram olan bir takım şeyleri açıkça icra ettikleri için, tasvib edilemeyecek bir durumda bulunuyorlar. Birkaç tanesi ile görüştüm. “—İçki içer misin?” diyorum. 652 “—İçeriz.” diyor. “—Allah ‘İçmeyin!’ buyurmuş, niye içiyorsun?” Bir hata. “—Namaz kılar mısınız?” diyorum. “—Kılmayız.” diyor. “—Allah ‘namaz kılın’ buyurmuş, niye kılmıyorsun?” “—Kur’an’a inanır mısınız?” diyorum. “—İnanırız.” diyor. Kur’ân-ı Kerîm’e inanıyorlar. İnanmasalar onlara da söyleyeceğim, deliller var. “—Kur’an’a inanıyor musunuz?” “—İnanıyoruz, biz sizden fazla okuyoruz.” Okuyorsun da; içinde Allah, “Namaz kılın!” diyor, niye kılmıyorsun? “—Bizim namazımız evvelden kılınmış.” “—Olmaz! Evvelden kılınma diye bir şey olmaz. Herkesin şahsen, günde beş vakit namaz kılması gerekiyor. O bakımdan hatalarının anlaşılmasına daha da gayret etmek lâzım.” 653 Hz. Ali’ye intisap güzel bir şey… İsevîler’in, hıristiyanların Hz. İsâ’ya intisabı da güzel ama Hz.İsâ onlardan memnun mu? Değil. “—Yâ İsâ! Bunlara, ‘Beni ve annemi tanrı edinin, put edinin!’ diye sen mi söyledin?” “—Hayır! Ben söylemedim.” diyor. Böyle diyeceği, ahirette böyle olacağı Kur’an-ı Kerim’de bildiriliyor. Nasıl Hz. İsâ bugünkü hıristiyanların bâtıl inançlarını uygun görmüyorsa, Kur’an-ı Kerim onu tenkit ediyorsa; bu çizgiye, Allah’ın varlığını, birliğini kabule çağırıyorsa; bizim de, “Madem sen Hz. Ali’yi tanıyorsun, seviyorsun, bak Hz. Ali’nin hayatı budur, sözleri budur, icraatı budur” diye anlatmamız lâzım. Biz bu tarzda anlatma çalışmasına giriştik. İlk önce Hacı Bektâş-ı Velî’den başladık. Bu bir serinin başlangıcıdır. Hacı Bektâş-ı Velî’yi tanıdılar. Gördüler ki o, kendilerinin kafasında değil. Oradan bir şey tutturamazlar. Şimdi de Cafer-i Sâdık Hazretleri’ni anlatmamız lâzım. “—Sen Câfer-i Sadık Hazretleri’ni sever misin?” diye sorsak; severler, baş tacı ederler. “On iki imam” deyince eriyip giderler. Cafer-i Sâdık Hazretleri hakkında bir kitap yazmamız lâzım. Hz. Ali Efendimiz’le ilgili bilimsel ama hiç inkâr edemeyecekleri gerçekleri anlatan kitaplar yazmamız lâzım. Allah onları da nasip eder inşaallah. c. Bahâîlik Soru: Bâhâîler Küçükçekmece’de faaliyet gösteriyor. Bu din hakkında bilgi verir misiniz? Bu 19. Yüzyıl’da ortaya çıkmış olan Bahâullah adlı bir şahsın ortaya attığı bir şeydir. Bu şahıs Kur’an’dan sonra kendine vahiy geldiğini söylemiştir. Osmanlı makamları kendisini muhakeme etmiştir. “Hayır, ben öyle şey demedim.” demiştir. Ama taraftarları halen öyle söylüyorlar. Yani o zaman baskı üzerine 654 “Öyle demedim.” diyor. Kur’an-ı Kerim’in sûrelerine benzer laflar söyleyerek, “İşte bana da vahiy geliyor.” demiştir. Kıbrıs’a sürülmüştür. İran’a gitmiştir. İslâm’ı, müslümanları bozmak ve şaşırtmak için ortaya çıkmıştır. Şimdi her çeşit sapık inancı Türkiye’ye yaymak suretiyle müslümanları parçalamak ve müslümanlardan bazı kimseleri kendi taraflarına çekmek isteyen İslâm düşmanı gruplar böyle buna benzer şeyleri teşvik ediyorlar. Bu kesinlikle şeriatin ahkâmına, fıkhın ahkâmına aykırı halleriyle İslâm dışıdır. İslâm’dan başka bir din Allah indinde makbul olmadığından, bu da ayrı bir din iddiası olduğundan, Bahaullah adlı şahıs da “Peygamberim!” dediğinden, inananlar da ona peygamber dediğinden, sözlerine de “Kur’an gibi vahiy” dediklerinden kâfir durumdadırlar, İslâm’a göre. Bunların dinle imanla ilgisi yoktur. Kendileri “Bâhî, Bahâî dini” diyorlar, O kendilerinin yalanları ve iftiraları ve iddialarıdır. Aslı esası yoktur. Ansiklopedilerde bilgi vardır. Ankara İlahiyat Fakültesi’nde, Dinler Tarihi kürsüsünde onlar hakkında yayınlanmış bir kitap da vardır. 655 31. ÇEŞİTLİ SORULAR a. Müslümanlığı Bozma Çabaları Soru: Son zamanlarda bir adam çıkmış televizyonlarda konuşmalar yapıyor, çok tartışmalara sebep olan sözler söylüyor. Görüşlerinizi rica edebilir miyiz? Türkiye’de İslâm’a bir hücum var. Başörtüye saldırı var. İmam hatip okullarını kısıtlamaya başladılar. Kur’an kursları, cami yapımı vs. engellemeler yapıp bizi üzen kararlar almak isteyenler var. Bunların esas amacı İslâm’ı besleyen muslukları kapatmak olduğundan, İslâm’ı durdurmak istediklerinden, kimin kafasında, gönlünde hakikî İslâm varsa onu da bozmak gerekiyor. Muslukları kapatacaklar, su gelmeyecek, ama daha önce gelmiş olan suları da bozmak lâzım, bir çuval inciri berbat etmek lâzım. Onun için de gazeteler, radyolar, televizyonlar, dergiler harıl harıl çalışıyor. Sizin cevherinizi çalmaya, mücevherinizi elinizden almaya çalışıyor. Neye çalışıyor? Nedir sizin mücevheriniz, bizim mücevherimiz? İman… Elimizdeki iman cevherini, iman mücevherini bizden almak istiyorlar, bizi imansız bırakmak istiyorlar. Mü’min insanı imansız yapmak istiyorlar. Böyle kâfirlik olur mu? Oluyor. Kâfirin işi müslümanla uğraşmak değil mi? Hem İslâm’ı söndürecek, hem de mevcut müslümanların kafasını karıştıracak. Karıştırmak için ne yapacak? Birtakım ajanlar, adamlar bulacak. Kendi gizli teşkilatına mensup bu adamları çıkaracak, televizyonda konuşturacak. Millet de onları dinleyip şaşıracak, aldanacak. Dünyanın her devrinde, her zaman aldatmaca olmuştur ama galiba bu devirde en çok bizim bizim memleketimizde oluyor. Neden? Çünkü Türkiye müslüman bir Türkiye olarak kalırsa, İslâm Alemine önderlik eder. 65 milyon iyi, mücahid müslüman, kâfirlere çok korku verir. Bu müslümanların evlâtları gâvurlaşmalı, müslümanlıktan kopmalı! 656 Bunlar müslümanlığı bırakmalı; içki içmeli, bira içmeli, cumaya gitmemeli, haram yemeli, faiz yemeli… Dinleri gevşemeli, kızlar saçlarını açmalı, laubali olmalı, dinleriyle irtibatları kalmamalı, din müesseselerine karşı sevgi, muhabbet kalmamalı… Hep bunları sağlayacak konuşmalar yaparlar. İmâm-ı Azam’ı sevmemeli, din büyüklerini sevmemeli! Kimi sevsin? Gitsin artistleri sevsin, Amerika’nın, Avrupa’nın meşhur sinema artistleri, tiyatro artistleri kimse, onları sevsin. Onları sevmek varken, gidip de İmâm-ı Âzam sevilir mi, Abdülkàdir-i Geylânî, Bahaaddin-i Nakşibend, Yunus Emre gibi mübarek insanlar sevilir mi? Olur mu böyle şey? Onları severse cennete gider. Halbuki bunların cehenneme gitmesi lâzım… O zaman ne yapacak? Aldatmaca… Çocuk aldatır gibi aldatırlar. Neden? Aldanacak insanların olduğu yerde, aldatıcılar her zaman olur. Buraya (Mekke’ye) paralı, zengin müslümanlar geliyor. Cebinde az çok dolar, mark, para var mı? Var. Hırsızlar var burada, yankesici. Çantasını kesiyor, parasını alıyor. En bilgili, en uyanık, en açıkgöz kardeşlerimizin bile parasını çaldılar. Adam usta hırsız… Mısır’dan, Pakistan’dan niye buraya geliyor? “Burada paralı, yankesicilik yapılabilecek insanlar var!” diye geliyor. Tavafa giriyor. Hırsız tavafa girer mi? Allah korkusundan girmiyor, sevap kazanmak için girmiyor; tavaf eden adamın kuşağındaki parayı jiletle kesip almak için giriyor. Aldanacak insan olan yerde, mikrobun üremesi gibi, aldatacak insan türer. Aldanacak insanların olmadığı yerde yaşayamaz. Doktorlar bilir, mikrop her yerde vardır. Elimizde, yüzümüzde, havada her şeyde vardır. Ama sıhhatli insan bu mikropları yenebilir, bir şey olmaz. Beden zayıfladı mı bu mikroplar o bedeni mahveder. Türkiye’de, Almanya’da müslümanın dini bilgisi zayıf… Kur’an bilir mi? Bilmez. Bilse bile Kur’an okumasını bilir, anlamını bilmez. Hadis bilir mi? Bilmez. Fıkıh bilir mi? Bilmez. Namazı bilir mi? Bilmez. Orucu bilmez, ibadeti bilmez. Bu ortamda bunları aldatacak insanlar türer. Niye? Çünkü ortam müsait. 657 Ortam müsait olduğu için aldatacak insanlar türer, televizyona çıkarlar her türlü yalanı dolanı söylerler. “—Birayı iç kardeşim! Faizi ye, yemiyorsan bana getir...” Böyle diyorlar. Doktor hastaya: “—Sen içkiyi iç, günahı varsa vebali benim!” diyor. Böyle diyenler var, çok duymuşsunuzdur. Halbuki onun cevabı Kur’an-ı Kerim’de var: اتَّبِعُواْ سَبِيلَنَا وَلْنَحْمِلْ خَطَايَاكُم،ْ وَمَا هُم بِحَامِلِينَ مِنْ خَطَايَاهُم مِنْ شَيْء،ٍ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ )العنكبوت ١٢:( (İttebiù sebilenâ velnahmil hatàyâküm) [Kâfirler, iman edenlere: “Bizim yolumuza uyun, sizin günahlarınızı biz yüklenelim!” derler. (Ve mâ hüm bi-hâmilîne min hatâyâhüm min şey’in) Halbuki onların hiçbir günahını yüklenecek değillerdir. (İnnehüm lekâzibûn) Gerçekten onlar, kesinlikle yalan söylemektedirler.] (Ankebut, 29/12) Kimse, kimsenin hatasını yüklenemez. O günahı işledi mi; o içkiyi içti mi, doktor ondan o günahı alamaz. Ama doktor bu sözünden dolayı, onun günahı kadar günahı da yüklenir. O adam, o içki içen doktorun sözünü dinleyip günaha girecek, o doktor da ona öyle söylediği için, bir o kadar günah da onun defterine yazılacak. Kur’an-ı Kerim’de böyle bildiriliyor. Müslüman Kur’an-ı Kerim okusa, bilecek. İyi müslüman Deccal’i bilir, Deccal’in alnında: هٰذَا كَافِرٌ (Hâzâ kâfir) “Bu kâfirdir!” diye yazıldığını basiret gözüyle görür, Deccal’in Deccal olduğunu anlar. Ama ötekisi Deccal’i bir şey sanır. Deccal ilâhlık iddia edecek; bakacak olağanüstü şeyler yapıyor, milletin bir kısmı aldanacak. Bugünkü medeniyet olağanüstü şeyler yapıyor, millet medeniyete aldanıp İslâm’ı bırakıyor, medeniyete tapıyor. Havada uçuyor, televizyon yapıyor, telsiz telefonlarla [cep telefonlarıyla] 658 geziyor. Ne yapalım? Bunlar kıymetli ama İslâm daha kıymetli, daha önemli; İslâm’ı bırakmamak lâzım. Millet, Avrupalılar medenî, ileri diye Batı’ya dönmüş, İslâm’ı bır
akıyor. İşte bir fitne… Ama hakikî müslüman onun kâfir olduğunu bilir; onun, peşinden gidilecek bir şey olmadığını bilir. İslâm’ı güzel öğrenirseniz, böyle adamların söylediği sözlerin doğru mu, yanlış mı olduğunu anlarsınız. Kılığına kıyafetine, palavralarına aldanmazsınız. Ama İslâm’ı bilmezseniz aldanırsınız. Millet abuk sabuk şeylere inanıyor: “—Ah kardeşim bugün gazetenin yıldız falında şöyle yazmış.” diyor. “—Benim de burcum kova burcu, bugün tam dediği gibi oldu. Çok doğru söylüyor kardeşim.” diyor. Ötekisi de diyor ki: “—Hakikaten öyle, benim de geçen gün böyle oldu.” diyor. Peygamber Efendimiz: “—Kim bir kâhini, falcıyı tasdik ederse, Muhammed’in getirdiğine kâfir olur.” diyor. Mü’min onu bilecek. Radyonun, televizyonun, gazetenin yıldız falından medet umuyor. Bir kere aklını kullansana; o burçta doğan milyonlarca insan var, milyonlarca insanın başına hep aynı olay mı gelir? Kafanı kullansana, hiç mi aklın yok? Ama millet inanıyor, Neden? İslâm’ı bilmeyince aldanıyor, ona çare yok. İslâm’ı bilmeyene çare yok. O, kıyamette İslâm’ı bilmediğinin cezasını çekecek. İslâm’ı iyi öğrenecek. Diyanet İşleri’nin neşrettiği herkesin makbul olduğunu bildiği kitaplar var. Riyazü’s-Sàlihîn, Elmalılı Hoca Efendi’nin tefsiri Hak Dini Kur’an Dili, Ahmet Hamdi Aksekili Hoca’nın İslâm Dini kitabı… Onları oku. Onlara uygun mu değil mi anla; gayet kolay. Bu profesör çok okumuş da, bilmem kaç fakülte bitirmiş de, dört tane yabancı dil biliyormuş da… Dört değil beş; bir de şeytanca konuşmasını biliyor. Şeytan kadar fasih şeytanca konuşuyor, onu da eklesene. İngilizce, Fransızca, Almanca, Arapça biliyormuş, bir de şeytanca dili ekle. 659 Allah CC, tevfîkini refîk eylesin… Hakkı hak olarak görüp uymayı nasip etsin… Bâtılı bâtıl olarak görüp korunmayı nasib etsin… . İnsanın doğruluğunu, eğriliğini anlayamadığı meseleler olabilir. O zaman takvâ ehli, müttakî bir alime gidecek. ”Ben Allah’tan korkan, hakiki bir alim arıyorum.” diyecek. Ne yapacak? Soru soracak. Çok iyi bir alim var, çok bilgili. “—Karısı nasıl?” Mutlaka karısını sorun. “—Sana ne, el âlemin karısından.” “—Öyle değil işte. Sorun karısını: Karısının başı açık mı, kapalı mı? Tayyörlü mü, mantolu mu? Boyalı mı, oyalı mı? Soyun boyan mı, sayın bayan mı? Bir sorun bakalım!” “—Ne olacak, onunla onun ne ilişkisi var? O onun karısı… “ “—Adam olsaydı, alim olsaydı karısı ona uygun olurdu. Öyleyken, o kadınla başı hoş olduğuna göre, sana doğru cevabı veremez. Önce bir ailesini, karısını sorun!” Hakiki alime sorun: ”—Kur’an-ı Kerim’e, hadis-i şerife göre Allah’ın rızasının yönü nedir? Şu meselenin hükmü nedir?” diye sorun, cevabı versin. Hakiki alime gitmezseniz, başkaları sizi aldatır, yalan yanlış şeyler söyler. Hangi alimler nelere fetva verir, nelere vermez; bazıları biliyor. “—Filanca alim çok iyi, ne istersen gönlüne göre fetva veriyor.” diye herkes ona gidiyor. Sosyetikler belli alimlere gider; tin tin tin, tıkır tıkır tıkır topuklu ayakkabıyla, başına şifon örtmüş, saçı görünüyor. Çünkü onun kendi gönlüne uygun cevap vereceğini biliyor. “—Ojeyle namaz kılsam olur mu?” “—Olur olur, hanım kardeşim! Sen bırak softaların, yobazların, sakallıların fetvalarını...” “—Ben saçlarımı altı aylık ondülasyon, perma yaptırıyorum da, şimdi gusül abdesti alacağım diye saçlarımı yıkasam bunun dalgası bozulacak, fiyakam bozulacak, berbere tekrar yaptırmam gerekecek. Saçlarımı yıkamazsam guslüm olur mu?” “—Olur, olur.” 660 Neden? Çünkü kendisini karşı tarafa beğendirmek istiyor, ne isterse o fetvayı veriyor. Onlar da bilirler: “—Ah kardeşim! Ben çok iyi bir hoca buldum, sosyetiklerin hayatına uygun güzel fetvalar veriyor.” Tamam, sosyetiklerin, asortiklerin hocası bellidir. Olmaz öyle şey! Dindar, müttakî, Allah’tan korkan bir insan bulacaksın ve Allah’tan korktuğunu karısından, çocuğundan ölçeceksin! b. Müslüman ve Rahatlık 1. Soru: Bir müslümanın zengin olmasını ve çok rahat içinde yaşamasını anlayamıyorum. Bir müslüman lüks içinde yaşayabilir mi? Peygamber SAS Hazretleri buyurmuşlar ki:75 إِنَّ اهللَ تَعَالٰى جَمِيل،ٌ يُحِبُّ الْ جَمَال،َ وَ يُحِبُّ إِذَا أَنْعَمَ عَلٰ ى عَـبْدِهِ نِعْمَةً أَنْ يَرٰى أَثَرَهَا عَلَيْهِ )هناد عن يحيى بن جعدة( RE. 87/11 (İnna’llàhe teàlâ cemîlün) “Hiç şüphe yok ki yüce Allah güzeldir, (yühibbü’l-cemâl) güzelliği de sever. (Ve yühibbü izâ en’ama alâ abdihî ni’meten, en yerâ eserehâ aleyhi) Ve bir kuluna vermiş olduğu, bahşetmiş olduğu, ihsan etmiş olduğu nimetinin eserinin kulun üzerinde görülmesini, de sever.” Bir nimet vermişse, para pul vermişse; tabii onun yaşamı parasız pulsuz, o nimet verilmemiş insandan biraz farklı olabilir. Burada ölçü israfa düşmemektir. İsraf etmeden mâkul ölçüler içinde yaşamaktır. Parasının gerektirdiği hayrını, hasenâtını da 75 Hünnâd, Zühd, c.II, s.421, no:826; Yahyâ ibn-i Ca’de Rh.A’ten. Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.163, no:6201; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.143, no:1067; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VI, s.951, no:17191; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.224, no:688; Câmiü’l-Ehàdîs, c.VIII, s.13, no:6778. 661 yapmaktır. Buna karşılık, İslâm’da lüks, lüzumsuz şatafat için yapılan harcama doğru değildir. c. Kısmet Bağlamak Soru: Kısmet bağlamak diye bir şey var mıdır? Kimse kimsenin kısmetini bağlayamaz. Kısmet Allah’ın kaderidir. Kısmet bağlamaya kimsenin gücü yetmez. Öyle bir şey yoktur. Bütün işleri olduran Allah’tır. Kader ve mukadderat Allah’ındır. Kimse ona bir şey yapamaz. Onun için, Allah yardımcısı oldu mu bir insanın, sihir tesir etmez, büyü tesir etmez, kısmet bağlamak tesir etmez. Bunlar, yapanlara günah yükler, ama üzerine yapılan kimseye zarar vermez. Allah’a sığının, hiç bir şey olmaz. d. Yavuzun Mısır Seferi Soru: Bazıları Yavuz Sultan Selim için, Avrupa dururken Mısır’a ve müslüman ülkelere yönelmesini eleştirerek, “O zalim bir padişahtı.” diyorlar. İzah eder misiniz? Tabii, müslümanın müslümanla savaşı doğru değil; bunu biliyoruz. Ölen de, öldüren de tehlikededir. Müslümanın müslümanla savaşmaması lâzım! Ama, tarihteki çeşitli savaşların neden, nasıl yapıldığını iyice tahlil etmek icab ediyor. Yapılan savaşın kim tarafından çıkartıldığını ve ne maksatla çıkartıldığını araştırmak lâzım! Meselâ, zulme uğrayan, hücuma uğrayan kendisini savunacak; bu normal... Bu gibi durumlar olabilir. Esas itibariyle, eskilerin hakkında biz hüküm verecek değiliz. Çünkü, zamanımızın meselelerini bile doğru değerlendiremiyoruz. Adamları tanımıyoruz. 662 e. İstişare Etmek Soru: Bir işin sonu hakkında, “İyi de olabilir, kötü de olabilir.” diye aklımıza geliyorsa, nasıl davranmalıyız? O zaman danışsın! Yâni, kendisi karar veremiyor, kararsız Kasım durumuna düşüyor. O zaman üç-beş kişiye danıştıktan sonra, istişârenin sonucuna uysun! Bu durumlar olabilir. Birbirine yakın meselelerde nüansları ayırmak mümkün olmaz, karar da veremez bazan insanlar... O zaman aklı eren insanlara danışmak; istişare diyoruz buna, meşveret yapmak diyoruz. Bu İslâmî bir şeydir, bunu tavsiye ederim. f. İncil’in Aslı Soru: İncil’in aslının bulunduğu söyleniyor; doğru mu? Hayır, İncil’in aslı bulunmuş değil! Yalnız, İncil’in aslından bazı parçalar, Lût Gölü’nün kenarındaki bazı mağaralarda, Humran Mağaraları’nda rutubetten birbirine yapışmış tomarlar halinde bulunmuş. Onları elektronik usüllerle birbirinden ayırmışlar. Parçaları dağılmış. Ürdün Müzesi’nde, Biritish Museum’da, Avrupa’da, Amerika’da bazı parçaları varmış. Oralarda bazı gerçeklerin yazılı olduğu söyleniyor. Bir de Barnabas İncili diye bir İncil var ki, o tahribata uğramamış İncillerden birisidir diye tanınıyor. Onda Peygamber Efendimiz ile ilgili haberler tahrifata uğramamış, silinmemiş, kazınmamış diye söyleniyor. Ama İncili’in tam aslı maalesef elde değil... Kur’an-ı Kerim’den başka kitabın aslı elde değil... El-hamdü lillâh, Allah bize Kur’an-ı Kerim’i nasib etmiş... Bizi en sevgili kulu Peygamber Efendimiz’e ümmet eylemiş. g. Azrâil AS’ın Can Alması 663 Soru: Azrâil AS aynı anda binlerce insanın ruhunu nasıl alıyor? Açıklarsanız bizleri aydınlatmış olursunuz. Nasıl bir düğmeyi çevirdiğiniz zaman, sigortayı çıkarttığınız zaman bütün evin ışıkları sönüyorsa, kırk tane elli tane lamba bile olsa hepsini tek tek söndürmeye ihtiyaç olmuyorsa… Azrâil AS da Allah’ın öyle bir kabiliyetli ve onu yapmaya muktedir kılınmış meleği olduğundan, ölen insanların sayısının çokluğu, onun hepsi ile meşgul olup canlarını almasına mâni değildir. h. Türkiye Dâru’l-İslâm Soru: Son zamanda en tartışmalı konu; Türkiye darü’l-harb midir, dârü’l-İslâm mıdır? Evet tartışmalı bir konudur. Bu konuda kitaplar da yazılmıştır, makaleler de olmuştur, mecmualarda yazılar da yazılmıştır. Ulemamızın kanaati; dârü’l-harb değildir, dârü’l- 664 İslâm’dır. Allah’ın ahkâmının bazısı icra edilmiyor ama, İmâm-ı Âzam hazretlerine göre dârü’l-harp olma şartları teşekkül etmemiştir. İmâm-ı Şâfî Hazretleri’ne göre darü’l-harp değildir. Bazıları da: “—Darü’l-harb şartı, Allah’ın ahkâmının uygulanmamasıdır. Uygulanmadı mı dârü’l-harbdir.” diyorlar. Ama dârü’l-harb dediği zamanda yapılacak çalışmalar ve işlemler, dârü’l-harb hukukuna göre olması lâzım! Öyle bir durum yok; öyle bir durumdan başka durum var, yani dârü’l-harb değil. i. İran’ın İslâm Anlayışı Soru: İran, Türkiye müslümanlarına İslâm konusunda yeterli olabilecek şeyler verebilir mi? Veremez, çünkü mezhep farkı var ve bizim an’anevi kitaplarımızdaki ve hadis koleksiyonlarımızdaki hadislerin hepsini kabul etmiyorlar. Onların hadis anlayışına göre, hadis rivayet etmiş olan bazı sahabenin üstünü çiziyorlar, kabul etmiyorlar. Bazı sahabeye karşı, onların rivayetlerini kabul etmeme durumları var. Malzemelerinde bize göre eksiklik olduğundan yeterli olmaz. Bizim kendi fıkhımızın bazı ahkâmını kullanmak zorunda kalıyorlar. Yakın olduğu için sıkıştıkları bazı konularda İmam Cafer-i Sâdık Hazretleri’nin denilen mezhepte İmâm-ı Âzam Efendimiz’in, Hanefî fıkhının ahkâmından faydalandığını duyuyoruz. j. Adak Adamak Soru: Dinimizde adak adamak ne tür şartlarda gerçekleşiyor? Adak adadığımız zaman onu kesmek mecburiyetimiz ne kadardır? Adak bir mecburiyettir. İnsan kendi kendisini o işi yapmaya mecbur ediyor, söz veriyor. Allah bu sözün yerine getirilmesini 665 ister. Onun için, bir insan bir şey adadığı zaman, mümkünse o kurbanı adak kurbanını kesmesi lâzımdır. Adak, Türkçe bir kelimedir. Bir şeyi adamak, vaad etmek mânasına geliyor. Bunun Arapça’sı nezirdir, nezretmek deniliyor. Nezir yerine getirilir. Bu konuda söylenecek bir husus şudur: Peygamber Efendimiz: “—Eğer adam bir günah şeyi nezretmişse, yemin etmişse, o zaman o günah şeyi nezretti, yemin etti diye tutmaz. Onun cezasını verir, yeminin kefaretini verir; günah olan şeyi yapmaz. Ama sevaplı şeyde sözünde durması gerekir.” Günahlı şeyde sözünden vazgeçip, onun cezasını ödeyip yapmamak daha iyidir. k. Cinler Soru: Cinleri esir etmek mümkün müdür? Cinler aracılığıyla olaylara, maddî dünyaya etki edilebilir mi? Birisi elindeki kitabı bir yerinden iple bağlamış, insanlardan haber veriyor. Büyücülük ne ölçüde yapılır? Büyücülük diye bir şey yoktur, yapılmaz. İslâm’a göre böyle bir şey yoktur. Cinler de Allah’ın görünmeyen mahlûklarıdır. Bazı kimselerin gözüne görülebiliyor. Onların insanlarla, insanların onlarla bazı münasebetleri vardır. Kur’an-ı Kerim’de de bunlardan bahis geçiyor. Bazı şeylerden haberler vermek, sağlam bilgi değildir. Onları esir etmek, onları kullanmak (istihdam) deniliyor, tehlikelidir. Sonunda bu gibi şeylerle uğraşan kimseler uğraştıklarıyla baş edemeyip feci durumlara düşmüşlerdir. Pek oyuna gelmeyen bir konudur. Uğraşan felâkete uğrar. Cincilere gidip sormak doğru değildir, o da İslâm’a aykırıdır. l. İskender Paşa Soru: İskender Paşa hakkında bilgi verebilir misiniz? 666 İskender Paşa76 Fatih Sultan Mehmed’’in oğlu II. Bayezid’in en sadık vezirlerindendir. İtimadlı veziri, komutanı olduğu için, kendisi İstanbul dışına gittiği zaman, bu zâta emanet edermiş şehrin yönetimini... Demek ki, has, halis, güvenilen itimadlı bir kimse imiş. Trabzon’da da bu tarihlere yakın bir İskender Paşa Camii var... Belki Trabzon’a da gitmiş, oralara da böyle camiler filân yaptırmış. Muhtelif yerlere hayrat ü hasenâtı olan itimadlı mübarek bir zât ki, asırlar geçtikten sonra caminin cemaati kesilmişken, kurşunları çalınmağa, sökülmeğe başlamışken, Hocamız Mehmed Zâhid Kotku gibi bir zât, buraya (İskender Paşa Camii’ne) imam tayin oluyor. Ondan sonra, o mübârek zâtın nice nice defalar duasına mazhar oluyor. Camisi genişliyor, büyüyor, canlanıyor, İstanbul’un en faal camilerinden birisi haline geliyor; nice nice hayırlar, ibadetler, taatler yapılıyor. Bunlar da bu zâtın bir mânevî mazhariyeti 76 İskender Paşa (ö. 1506): Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid dönemlerinde çeşitli valilik görevlerinde bulunmuş bir Osmanlı veziri ve Balkanlarda yapılan fetihlerde önemli bir rol oynamış olan bir akıncı kumandanıdır. İskender Paşa, Osmanlı Devleti'nin kuruluş yıllarında müslüman olarak akıncılığı seçen Bizans kökenli Köse Mihal'in soyundan gelir. Fatih’in en güvendiği komutanlardan biriydi. Bosna'nın yeni Osmanlı Devleti'ne katılmış olduğu yıllarda, 1475 yılında Bosna Sancağı'nın beyi oldu. Bu sırada Bosna, 1463-1479 Osmanlı-Venedik Savaşı'nın ön cephelerinden biriydi. 1477 yılında İskender Paşa Venedik Cumhuriyeti topraklarına bir sefer düzenledi. Isonzo ve Tegliamento nehirlerini aşarak Venedik kentini tehdit etti. İskender Paşa 1480 yılında Rumeli Beylerbeyliği'ne getirildi. 1483 yılında vezir rütbesini kazandı. 1485 yılında ikinci, 1498 yılında ise üçüncü defa Bosna beyi oldu. 1491 yılında kendine tahsis edilmiş olan arazi üzerinde Galata Mevlevîhânesi'ni inşa ettirmiştir. Ayrıca 1500 yılında Saraybosna’da bir Nakşibendi tekkesi yaptırmıştır. Fatih'te Bâlî Paşa Camii kitabesinde adı geçen İskender Paşa da aynı kişidir ve cami Bâlî Paşa ile evli kızı Hümâ Hatun tarafından yaptırılmıştır. 1505 yılında da İstanbul'un Fatih semtinde İskenderpaşa Camii’ni yaptırmış, bu cami için birçok tarla, bahçe, dükkân ve ev, bir kervansaray, Vize'de çiftlik ve birçok köy vakfetmiştir. Ayrıca Vize'ye bağlı Çakallı köyünde bir mescid yaptırmıştır. Hicrî 912, Milâdî 1506 yılında vefat etmiş, Çakallı köyündeki mescidinin yanına defnedilmiştir. Günümüzde bu mezar kaybolmuştur. 667 olduğunu gösteriyor. Hocamız nereye gitse, orada Hatm-i Hâcegân’ı yaptıktan sonra dua ederken, sâdât ve meşâyihimizin adını zikrederdi, arkasından İskender Paşa’ya da dua ederdi. Yâni, Ankara’da da olsa, Konya’da da olsa bu İskender Paşa’yı unutmazdı. Ben de imrenirdim bu adama...
x
CUMA SOHBETLERİ-1
ALLAH'IN GAZABI VE RIZASI
Prof. Dr. M. Es'ad Coşan
İÇİNDEKİLER
Önsöz
Prof. Dr. M. Es'ad Coşan (Terceme-i Hal)
1418. Hicrî Yıl
a. Hicrî Takvimin Başlangıcı
b. Muharrem Ayı
c. Aşûre Günü
Aşûre Günü
a. Aşûre Günü Orucu
b. Aşûre Gününde Aileye İkram
c. Hazret-i Hüseyin'in Şehâdeti
d. Tesbih Namazı
e. Aşûre yemeği
Allah'a Dayanmak
a. Gıybete Karşı Mü'mini Korumak
b. Allah'tan Başkasından Korkmamak
c. Hakkı Söylemek
d. İlim Öğrenmek İçin Seyahat Etmek
e. Allah'a Tevekkül Etmek
İslâm Toplum Dinidir
a. Salât ü Selâmı Çok Eylemek
b. Sof Giyinmek
c. Sôfîler ve Hizmetleri
d. Cemaatten Ayrılmamak
Allah'ın Rızası ve İnsanların Rızası
a. Hamd ve İstiğfar
b. Günahın kötü sonuçları
c. Allah'ın Rızası ve İnsanların Rızası
d. Haram lokma
e. Hırsızın İkramı
Yöneticilerin Sorumluluğu
a. Ahireti Tercih Etmek
b. Mazluma Yardım Etmek
c. Zâlim Yönetici
Alimlerin Şerefi ve İtibarı
a. Hazret-i Ali Efendimiz ve Alevîler
b. Peygamberler ve Alimler
c. Ölümün Ansızın Gelmesi
Belâların Mânevî Sebepleri
a. Günahın Cezası veya İmtihan
b. Zekâtın Verilmeyişi
c. Belâya Karşı Dua
d. Allah Bir Topluluğa Kızarsa
Kur'an'ı ve Yakîni Öğrenin!
a. Yakîni Öğrenin!
b. Atıcılığı ve Kur'an'ı Öğrenin!
c. Saatlerin Hayırlısı
d. İlmiyle Âmil Olmak
e. İlm-i Ensâb, Arapça ve İlm-i Nücûm
Yöneticinin Hayırlısı
a. Sâlih Bir Yardımcının Önemi
b. İyi Yöneticinin Özellikleri
c. Kötü Yönetici
Ma'rifetullahı Öğrenin!
a. Cumaya Erken Gelmek
b. Dînî bilgileri Öğrenmek
c. Allah-u Teàlâ'nın Azametini Düşünmek
d. Hayrı Sonraya Bırakmak
e. Gàzinin Tesbihi
Sabır, Dua ve Zafer
a. Medine-i Münevvere'nin Görünümü
b. Müslümanları Sevmek ve Yardımlaşmak
c. Evde Namaz ve Kur'an
d. Mü'minin Silâhı: Sabır ve Dua
e. Sabır ve Zafer
Müslümanların İşiyle İlgilenmek
a. Müslümanların Dertleriyle Dertlenmek
b. Samîmî Olmak
Zulmü Engellemek
a. Herkese Merhamet Etmek
b. Günaha Yağcılık Yapmak
e. Emr-i Ma'ruf ve Nehy-i Münker
Peygamber Efendimiz'den Örnek
Davranışlar
a. Ashàbın SAS Efendimiz'e Hizmeti
b. Çocuklara Şefkat ve İlgi
e. Hanımlara Güzel Muamele
Allah Yolunda Cihad
a. Mücâhidin Sevabı
b. Sıla-i Rahim
c. Yöneticilerin Hesabı
İslâm'ın Anlatılması ve Yayılması
a. Cehennem Ehli ve Cennet Ehli
b. Tebliğ ve İrşad Çalışmaları
c. Devir Devr-i Muhammedî
d. Ecel ve Tùl-i Emel
.ANILARLA
MEHMED ZAHİD KOTKU (RH.A)
HAZRETLERİ
Hazırlayan
Dr. Metin Erkaya
İÇİNDEKİLER
Önsöz
Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri'nin Kısa Terceme-i Hâli
Prof. Dr. M. Es'ad COŞAN
Hocamız'ı Anarken
Prof. Dr. M. Es'ad COŞAN
Her Hâli Bir Kerâmet
Prof. Dr. M. Es'ad COŞAN
Türkiye'de Bir Çığır Açtı
Prof. Dr. M. Es'ad COŞAN
Hakîkî Bir Velî
Prof. Dr. M. Es'ad COŞAN
Hocamız'dan Hatıralar
Prof. Dr. M. Es'ad COŞAN
Genç Bir Osmanlı Askeri
Prof. Yusuf Ziyâ BİNATLI
Çok Halim Selim İdi,
H. Muhterem COŞAN
Hasib Efendi'den Mehmed Efendi'ye
Necdet ORAL
Evliyâ Nümûnesi
Halil Necâti COŞAN
İlk Ders
Rifat TANDOĞAN
Yüksek İlmi Vardı
İsmâil TURAN
Yüz Güzelliği
Ergün GÖZE
Cemâl Sıfatı Tecellî Etmişti
Dr. A. Hümeyrâ ÖKTEN
Ahlâk Abidesi
Ali Ulvi KURUCU
Rüyalarımda Gördüğüm Kişi
Dr. Sedat APAYDIN
Gül Kokusu
Prof. Dr. Osman ÇATAKLI
Almanya'ya Teşrifleri
Prof. Dr. Sabahaddin ZÂİM
Dünya'nın Direği
Muammer ELMALI
Kıymetini Bilemedik
Orhan BATI
Dünyayı Çok İyi Biliyordu
Cevat AYHAN
Gördüğüm En Mübârek Adam
Prof. Korkut ÖZAL
Fazîlet Örneği
Lütfi DOĞAN
O Bir Ummandı
Raif CİLASUN
Tekkenin En Genç Halifesi
Atike AYKIN
Erbâb-ı Keşfil Kulûb
Yahya OĞUZ
Çok Vefâlıydı
Hüseyin Kâmi BÜYÜKÖZER
Öyle Bir Zât ki
Süreyya ŞEKER
Senegal'li Misafir
Turan ARSLAN
Çok Alçak Gönüllü İdi
Temel KARAMOLLAOĞLU
Gülümsemeyle Karşıladı
Prof. Dr. Ersin GÜRDOĞAN
Mânevî Tasarrufunu Hissederdik
Rüstem ALTINBAŞ.
Çok Farklı Bir Dergâh
Ali Rızâ DEMİRCAN
Dersleri Es'ad Yapacak!
Dr. Alâaddin KAYA
Çok Merhametli İdi
Prof. Dr. Ali Yücel UYAREL
Gerçek Müslümanlık
Handan BELLİ
Fırsat Kaçmadı
Mehmed YEĞENLER
Gerçek Bir Lider
Mehmed GÜNEY
Sevgi ve Şefkat Nümûnesi
Dr. Metin ERKAYA
Eski Ramazanlar
Abdüllatîf DUYGULU
En Büyük Eseri
Prof. Dr. Hüseyin Gazi BAŞ
O Bir Mıknatıs Gibiydi
Doç. Dr. Orhan ÇEKER
Fedâkârlık Etsek
Alpaslan TÜRKEŞ
Cemâlini Seyre Dalmışım
Erdem BAYAZIT
Gerçekten İmamdı
Ali Rızâ TEMEL
Son Karşılama
Halit İLHAN
Eğitim ve Öğretim
Prof. Dr. Salih TUĞ
İlme Çok Önem Verirdi
İsmâil BUDAK
Zamanın İmamı
Kenan GÜNEŞ
Kişi Sevdiği İle Beraberdir
Cem ASYALI
Füzenin Arızası
Vehbi VAKKASOĞLU
Ölçü Şerîat
Prof. Dr. M. Es'ad COŞAN
Mehmed Zâhid Kotku (Rh.A) ve Tasavvuf
Prof. Dr. M. Es'ad COŞAN
.
AVUSTRALYA SOHBETLERİ - 1
Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN
Hazırlayanlar:
Dr. Metin ERKAYA & Cevdet TAŞKIN
(Hızlı internet yayını ve yüksek uyum sağlamak için Arapça metinler çıkartılmış, fakat okunuşları içerilmiştir.)
İÇİNDEKİLER:
Önsöz
Prof. Dr. M. Es'ad COŞAN (Terceme-i Hâl)
Yunus Emre ve Tasavvuf
Nefsin Halleri
Beş Başlangıç
Tasavvufun Önemi
Allah'ın Sevdiği Bir Kul Olalım!
Tevbe ve İstiğfar
Şu Dünya, İmtihan Dünyası
Hidâyet Allah'ın Bir Lütfudur
Kılavuzun Kim?
Ahiretin Evlâtları Olun!
Lâ İlâhe İllallah Sözü
İslâm'da Amelin Yeri ve Önemi
En Kârlı Ameller
Allah'ı Tanıma İlmi
Zikir Dersi
En Önemli Görev
.BAŞARININ PRENSİPLERİ
Prof. Dr. M Es'ad Coşan
İÇİNDEKİLER:
Prof. Dr. M Es'ad Coşan
Giriş
Verimli Çalışma
Başarı ve Çalışmanın Düşmanları
Ahlâkî İrade
Çalışmanın Şartları
Çalışmanın Metodu
Çalışma ve Başarının Altın Kuralları
Hafızanın Kuvvetlendirilmesi
Muhakeme Kabiliyetini Geliştirmek
Teemmüllü Düşünce
Dikkati Teksif
Dinleme Sanatı
Randımanlı Dinleme
Not Tutma Tekniği
a. Not Alma
b. Not Tutma
c. Not Çıkarma
Okuma Sanatı
Okunacak Kitapları Seçme
Okuma Hızı
a. Göz Gezdirme
b. Çabuk Okuma
c. Normal Okuyuş
d. Ağır Okuma
Okumada Geçerli Altın Kurallar
Dil ve Edebiyat Hakkında Bazı Öğütler
.İÇİNDEKİLER
Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN Terceme-i Hal
g01 Dünyanın En Güçlü İnsanları
g02 En Büyük Amaç
g03 Cennetin Anahtarları
g04 Süslü Köşkler ve Bahçeler
g05 Vefalı Bir Kızın Hikayesi
g06 Yeni Bir Ders Yılınız İçin Bazı Temel Tavsiyeler
g07 Uzayın Fethinin Anahtarı
g08 Görünmeyen Varlıklar
g09 En Büyük Öğretmen, En Yüce Kitap
g10 Bir Başka İmtihan
g11 Çocukları Gerçek ve Tam koruma
g12 Başka Uzak Ülkeler
g13 Avusturalya'dan Çizgiler
g14 Bayramdan İbret Almak
g15 En Güzel Tatil Çalışmaları
g16 İki Güzel Başlangıç
g17 Ah Şu Tatil Günleri
g18 İçkili Çukulotalara Dikkat!
g19 Yeni Yıl: Başarı ve Atılım İçin Yeni Fırsat
g20 Bir Avantajı Değerlendirmek
g21 Tatili Değerlendirmek
g22 Noel ve Yılbaşı
g23 Sizlerden Neler Bekliyoruz
g24 Bilginin Yanı Sıra Daha Neler Gerekli?
g25 Yedi Yaşın Önemi
g26 En Güzel Ay ve Bir Yarış
g27 Şeker Değil Ramazan Bayramı
g28 Tatlı Bir Tatil Geçti
g29 En Güzel Meslek
g30 Başarının Yolu
.İÇİNDEKİLER:
Önsöz
Prof. Dr. M. Es'ad Coşan (Terceme-i Hal)
Hakka ve Hayra Çağırmak
a. Müslüman Kardeşine Yardım Etmek
b. Tasavvuf Yâr Olup Bâr Olmamaktır
c. Hayra Kılavuzluk Etmek
d. Allah'ı Zikrederken Ağlamak
Anne-Baba Hakları
a. Annenin Babanın Rızası.
b. Hocanın Rızası
c. Büyük Ağabey Baba Gibidir
d. Anne-Baba Vefat Ettiyse
e. Müslümana Yardım Etmemek
f. Malıyla Dinini, Irzını Korumak
Allah'ın Sevdiği Davranışlar
a. Allah'ın Rahmet Edeceği Kimseler
b. Hayır Söylemek veya Susmak
c. İnsanlarla Güzel Geçinmek
d. Fayda Vermeyen İlim
Alimlerin Sorumluluğu
a. Cehennemdeki Vâdi ve Riyâkâr Alimler
b. Bir Kavmi Sevmek ve Buğzetmek
c. Mal, Hanım ve Evlât İmtihanı
d. Namuslu Bir Kadına İftira Atmak
e. Gönüller Allah'ın Elindedir
Müslümanın Birbirini Sevmesi
a. Allah İçin Ziyaretleşmek
b. Bir Mü'mini Sevindirmek
c. Selâmlaşma ve Musafaha
d. Hediyeleşme Sevgiyi Arttırır
e. Yalan Yeminle Haksızlık Etmek
f. İstiğfarın Faydaları
g. Zikri Çok Yapmak
h. İyiliğin En Mükemmeli
Allah'a Söğenler ve Yalanlayanlar
a. Amerika İlginç Bir Ülke
b. Ademoğlunun Allah'a Söğmesi
c. Ademoğlunun Allah'a Yalan İsnad Etmesi
İnancın Doğru Olması
a. En Önemli Konu Din Konusu
b. "Lâ ilâhe illallah" Sözünün Gereği
c. "Lâ ilâhe illallah" Sözü Cennetlik Eder
d. "Lâ ilâhe illallah" Sözü Belâları Önler
e. Hiçbir İyiliği Hor Görmeyin!
Kanada ve Amerika'dan İzlenimler.
a. Amerika'da Din ve İnanç Hürriyeti
b. İlmin Önemi
c. Lânete Uğrayan Üç Kimse
Güzel Ahlâk.
a. Amerika'dan İzlenimler
b. İnsanlara Merhamet Etmek
c. Cehenneme Girmesi Yasaklanan Kimseler
d. Allah'ın Sevdiği ve Sevmediği İki Huy
Yirmibirinci Yüzyıl'a Hazırlanın!.
a. Amerika, Avrupa ve Biz
b. Ya Alim Olun, Ya Öğrenci
c. Alimin Uykusu ve Cahilin İbadeti
d. Elbisede Ölçü.
e. Yirmibirinci Yüzyıl'a Hazırlanmak
Mürşid-i Kâmillerin Sevabı.
a. Ahiret İçin Hazırlanmak:
b. Amel Defteri Kapanmayan Kimseler
c. Hocamız'ın Himmeti
Asıl Olan Ahiret Sevabı
a. Zulüm Haramdır
b. Allah'tan Hidayet İsteyin!
c. Allah'tan Nimet İsteyin!
d. Allah'tan Mağfiret İsteyin!
e. Emir ve Yasaklar Kullar İçindir
f. Allah'ın Hazineleri Eksilmez
g. Herkes Amelinin Karşılığını Görecek
Mü'minin Şaşılacak Halleri
a. Mü'minin İşine Şaşılır
b. Mü'minin Hastalığa Sabretmesi
c. Mü'min Her Şeyden Sevap Alır
d. Hayatın En Mühim İşi
e. Gaflet ve Dünya Talebi
İbadetin Zevki
a. İnsanoğlu Boşuna Yaratılmadı
b. Dünya Fânî
c. Dünyanın En Güzel Yeri
d. Peygamber Efendimiz'in İbadeti
Güzel Kulluk İçin Çalışmak
a. Endonezya'dan İzlenimler
b. Ramazan Yaklaşıyor
c. Korku ve Ümit
d. Cehennemin Bir Kıvılcımı
e. Cennet Hanımlarının Güzelliği
Yalnız ve Toplu Zikir
a. Endonezya İlginç Bir Ülke
b. Zikreden Kimsenin Misâli
c. Toplu Halde Zikretmenin Sevabı
Zikir Dersi.
Ramazana Girerken.
a. Orucun Farzıyyeti
b. Hilâlin Gözlenmesi
c. Ramazanın Özellikleri
d. Kadir Gecesi
e. Orucun Mükâfâtı
f. Oruçta Dikkat Edilecek Konular
.
KİTAPLAR:
Bu sayfada ekseriyeti Mehmed Zâhid Kotku (Rh.A) ve
Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan Hocaefendilere ait olmak üzere
36 eski + 67 yeni olmak üzere 103 cilt kitap istifadenize sunulmuştur.
PDF kitapların tümünü ZIP olarak indirmek için tıklayınız. (513MB)
; background-color: rgb(238, 231, 219); width: 560px; text-align: right; border-collapse: collapse;">
BİLGİLENDİRME
Burada yayınlanan kitaplar
merhum Dr. Metin Erkaya’nın 48 yıllık emeğinin mahsulüdür.
Mehmed Zahid Kotku Rh.A ve Mahmud Esad Coşan Rh.A Hocaefendilerin
tensib ve teşvikleriyle, üniversite yıllarında başladığı kitap çalışmaları,
vefat edinceye kadar devam etmiştir.
Onun bu gayretleri karşısında biz okuyuculara düşen,
ruhu için bir Fâtiha okumak ve mümkünse
bir fakire sadaka vermek olacaktır.
Allah, Hocaefendilerimizden ve
merhum Dr. Metin Erkaya’dan razı olsun.
Yeni Kitap! Savaş ve İlkyardım -- Dr. Metin Erkaya
Yeni Kitap! Özbekçeyi Öğreniyoruz -- Dr. Metin Erkaya
Râmûzü'l-Ehàdis Dersleri 8 -- Mehmed Zâhid Kotku
Râmûzü'l-Ehàdis Dersleri 7 -- Mehmed Zâhid Kotku
Râmûzü'l-Ehàdis Dersleri 6 -- Mehmed Zâhid Kotku
Râmûzü'l-Ehàdis Dersleri 5 -- Mehmed Zâhid Kotku
Râmûzü'l-Ehàdis Dersleri 4 -- Mehmed Zâhid Kotku
Râmûzü'l-Ehàdis Dersleri 3 -- Mehmed Zâhid Kotku
Râmûzü'l-Ehàdis Dersleri 2 -- Mehmed Zâhid Kotku
Râmûzü'l-Ehàdis Dersleri 1 -- Mehmed Zâhid Kotku
İslâm, Tasavvuf ve Hayat -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan Rh.A
Kadir Gecesi -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Ramadhan and Taqwa Training -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Ramazan ve Takva Eğitimi -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Muhtelif Yazılar -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Özel Sohbetler -- Mehmed Zahid Kotku
Hadis Dersleri 1 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 2 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 3 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 4 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 5 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 6 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 7 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 8 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 9 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 10 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 11 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 12 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 13 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 14 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 15 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 16 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 17 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 18 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 19 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 20 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 21 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hadis Dersleri 22 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Avustralya Sohbetleri 1 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Avustralya Sohbetleri 2 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Avustralya Sohbetleri 3 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Avustralya Sohbetleri 4 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Avustralya Sohbetleri 5 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Avustralya Sohbetleri 6 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Haccın Fazîletleri ve İncelikleri -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Mevlid Kandili -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Prof. Dr. M. Es'ad Coşan'ın Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri -- Muhammed Zahid ERKAYA
Anılarla Mehmed Zahid KOTKU Rh.A -- Dr. Metin ERKAYA
Güncel Meseleler 1 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Güncel Meseleler 2 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Berat Gecesi -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Mi'rac Gecesi -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Regàib Gecesi -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Tefsir Sohbetleri 1 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Tefsir Sohbetleri 2 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Tefsir Sohbetleri 3 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Tefsir Sohbetleri 4 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Tabakatu's-Sûfiyye Sohbetleri 1 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Tabakatu's-Sûfiyye Sohbetleri 2 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Tabakatu's-Sûfiyye Sohbetleri 3 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Tabakatu's-Sûfiyye Sohbetleri 4 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hazineden Pırıltılar 1 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hazineden Pırıltılar 2 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hazineden Pırıltılar 3 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hazineden Pırıltılar 4 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hazineden Pırıltılar 5 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hazineden Pırıltılar 6 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hazineden Pırıltılar 7 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hazineden Pırıltılar 8 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hazineden Pırıltılar 9 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Aşağıdaki kitaplar,
2000'den önce Seha Yayınevi tarafından yayımlanmış kitaplardır.
Allah'ın Gazabı ve Rızası -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Avustralya Sohbetleri -1 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Avustralya Sohbetleri -4 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN
Başarının Prensipleri -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN
Çocuklarla Başbaşa -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Doğru İnanç ve Güzel Kulluk -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Gayemiz -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hacı Bektaş-ı Veli -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN
Haydi Hizmete! -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Hz. Ali Efendimiz'den Vecizeler -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
İmanın ve İslamın Korunması -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
İmanın ve İslam'ın Korunması-2 -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
İslam Çağrısı -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
İslam, Tasavvuf, Hayat -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
İslam'da Eğitimin İncelikleri -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Kıyamet Alâmetleri-- Ramuz'ul Ehadis'ten Hadisler
Mehmed Zahid Kotku (KS) ve Tasavvuf -- Sempozyum Bildirileri
Peygamber Efendimiz SAS -- Mehmed Zahid Kotku (Rh.A)
Ramazan ve Takva Eğitimi -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Ramazan ve Güzel Ameller -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Risale-i Halidiyye -- Mehmed Zahid Kotku (Rh. A)
Seçme Dualar ve Sıkıntılardan Kurtuluş -- Mehmed Zahid Kotku (Rh.A)
Sosyal Çalışmalarda Organizasyon ve Başarı -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN
Tasavvufi Ahlâk-1 Mehmed Zahid Kotku (Rh.A)
Tasavvufi Ahlâk-3 Mehmed Zahid Kotku (Rh.A)
Tasavvuf Yolu Nedir? -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN
Tebliğ ve İrşad Çalışmaları -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Tenbihler -- Mehmed Zahid Kotku (Rh.A)
Yeni Dönemde Yeni Görevler -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Yeni Ufuklar -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Yunus Emre ve Tasavvuf -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad COŞAN
Zaferin Yolu ve şartları -- Prof. Dr. Mahmud Es'ad Coşan
Zikrullahın Faydaları -- Mehmed Zahid Kotku (Rh.A)
     
     
     
     
     
    
   
|
Ana Sayfa
ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLÂM BİLİMLERİ (TASAVVUF) ANABİLİM DALI MAHMUD ES’AD COŞAN’IN HAYATI, ESERLERİ VE TASAVVUFÎ GÖRÜŞLERİ Yüksek Lisans Tezi Muhammed Zahid ERKAYA Tez Danışmanı Prof. Dr. Mustafa AŞKAR ANKARA - 2014 T. C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLÂM BİLİMLERİ (TASAVVUF) ANABİLİM DALI MAHMUD ES’AD COŞAN’IN HAYATI, ESERLERİ VE TASAVVUFÎ GÖRÜŞLERİ Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mustafa AŞKAR Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası Prof. Dr. Mustafa AŞKAR ……………………. Prof. Dr. Müfit Selim SARUHAN ……………………. Doç. Dr. Vahit GÖKTAŞ ……………………. Tez Sınavı Tarihi: 09.09.2014 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (……/……/20……) Tezi Hazırlayan Öğrencinin Adı ve Soyadı Muhammed Zahid ERKAYA İmzası ……………………………. I İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ...................................................................................................................................... I KISALTMALAR ............................................................................................................................... VIII ÖNSÖZ ............................................................................................................................................. X GİRİŞ ................................................................................................................................................ 1 GÜMÜŞHÂNEVÎ DERGÂHI ................................................................................................................ 1 A. AHMED ZİYÂEDDİN-İ GÜMÜŞHÂNEVÎ (1813-1893) ............................................................... 1 B. GÜMÜŞHÂNEVÎ DERGÂHI’NIN ÖZELLİKLERİ ......................................................................... 6 C. GÜMÜŞHÂNEVÎ DERGÂHI ŞEYHLERİ ..................................................................................... 8 1. Ahmed Ziyâüddîn-i Gümüşhânevî (1813-1893) .................................................................... 8 2. Kastamonulu Hasan Hilmi Efendi (1824-1911) ................................................................... 10 3. Safranbolulu İsmâil Necâti Efendi (1839-1919) .................................................................. 12 4. Ömer Ziyâüddin Efendi (1849-1920) ................................................................................... 13 5. Tekirdağlı Mustafa Feyzi Efendi (1851-1926) ..................................................................... 16 6. Abdullah Hasib Yardımcı (1864-1949) ................................................................................ 17 7. Abdül’aziz Bekkine (1895-1952) .......................................................................................... 18 8. Mehmed Zâhid Kotku (1897-1980) ..................................................................................... 20 9. Mahmud Es’ad Coşan (1938-2001) ..................................................................................... 23 BİRİNCİ BÖLÜM .............................................................................................................................. 24 MAHMUD ES’AD COŞAN’IN HAYATI ............................................................................................... 24 (14 NİSAN 1938 - 4 ŞUBAT 2001) .................................................................................................... 24 A. AİLESİ VE ÇOCUKLUĞU ....................................................................................................... 24 B. ŞEYH EFENDİLERLE TANIŞMASI .......................................................................................... 28 1. Abdül’aziz Bekkine .............................................................................................................. 28 2. Mehmed Zâhid Kotku .......................................................................................................... 29 C. ÖĞRENCİLİK YILLARI VE HOCALARI ...................................................................................... 30 D. ÜNİVERSİTE HOCALIĞI ....................................................................................................... 33 E. ŞEYHLİK YILLARI ................................................................................................................. 35 İKİNCİ BÖLÜM ................................................................................................................................ 40 MAHMUD ES’AD COŞAN’IN SOHBETLERİ ........................................................................................ 40 A. HADİS DERSLERİ ................................................................................................................. 40 1. İskenderpaşa Camii Sohbetleri (1977-1997) ....................................................................... 40 2. Ankara Özelif Camii Sohbetleri (1982-1996) ....................................................................... 41 3. Sapanca Sohbetleri (1987-1989) ......................................................................................... 42 4. Anadolu’da Sohbetler ......................................................................................................... 42 5. Ev Sohbetleri ....................................................................................................................... 42 B. TABAKÀTÜ’S-SÛFİYYE DERSLERİ ......................................................................................... 42 C. CUMA SOHBETLERİ ............................................................................................................ 43 D. TEFSİR SOHBETLERİ ............................................................................................................ 46 E. HAC VE UMRE SOHBETLERİ ................................................................................................ 46 F. GURBET SOHBETLERİ ......................................................................................................... 47 G. KANDİL VE BAYRAM KONUŞMALARI .................................................................................. 47 II ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ............................................................................................................................ 48 MAHMUD ES’AD COŞAN’IN FAALİYETLERİ ...................................................................................... 48 A. VAKIFLAR, DERNEKLER VE SOSYAL ÇALIŞMALAR ................................................................ 48 1. Hakyol Vakfı ........................................................................................................................ 48 2. İlim, Kültür ve Sanat Vakfı ................................................................................................... 48 3. Sağlık Vakfı ......................................................................................................................... 49 4. Hanım Dernekleri ................................................................................................................ 49 5. Çevre ve Kültür Dernekleri .................................................................................................. 50 B. DERGİLER ........................................................................................................................... 50 1. İslâm ................................................................................................................................... 51 2. Kadın ve Aile ....................................................................................................................... 51 3. İlim ve Sanat ....................................................................................................................... 52 4. Panzehir .............................................................................................................................. 52 5. Gül Çocuk ............................................................................................................................ 53 6. Son Uyarı Gazetesi .............................................................................................................. 53 7. Sağduyu Gazetesi ................................................................................................................ 53 C. RADYO VE TELEVİZYON ...................................................................................................... 53 1. Ak Radyo (AKRA) ................................................................................................................. 53 2. Ak TV ................................................................................................................................... 55 D. HADİS VE FIKIH ENSTİTÜLERİ .............................................................................................. 55 1. İstanbul Hadis Enstitüsü ...................................................................................................... 55 2. Ankara Fıkıh Enstitüsü ........................................................................................................ 56 E. ÖĞRENCİLERLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR .................................................................................... 56 F. AİLE EĞİTİM KAMPLARI ...................................................................................................... 56 G. KONFERANSLAR ................................................................................................................. 58 H. SEMPOZYUMLAR ............................................................................................................... 59 I. YURTDIŞI SEYAHATLERİ ...................................................................................................... 59 1. Libya Seyahati (1981).......................................................................................................... 59 2. İran Seyahati (Şubat 1981) ................................................................................................. 60 3. Avustralya Seyahatleri (Aralık 1984 - Şubat 2001) ............................................................. 60 4. Avrupa Seyahatleri (1983 – 2000) ...................................................................................... 60 5. Amerika Seyahatleri (1989, 1995) ...................................................................................... 60 6. Azerbaycan - Özbekistan Seyahati (Ağustos1991) .............................................................. 60 7. Sudan Seyahati (11-14 Temmuz 1994) ............................................................................... 61 8. Mısır Seyahati (Ocak 1995) ................................................................................................. 61 9. Malezya Seyahati (Şubat 2000) .......................................................................................... 61 10. Hac ve Umre Seyahatleri (1990 – 2000) ......................................................................... 61 J. SERVER HOLDİNG VE TİCARİ ÇALIŞMALAR ........................................................................... 61 1. Seha Neşriyat ...................................................................................................................... 61 2. Ahsen Matbaacılık .............................................................................................................. 61 3. Deha Grafik ......................................................................................................................... 62 4. İskenderpaşa Turizm (İSPA)................................................................................................. 62 5. Fuzul Otomotiv .................................................................................................................... 62 6. Umran İnşaat ...................................................................................................................... 62 7. Hadra Boru .......................................................................................................................... 62 8. Server İletişim ..................................................................................................................... 62 9. Hastaneler........................................................................................................................... 62 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ....................................................................................................................... 63 MAHMUD ES’AD COŞAN’IN ESERLERİ ............................................................................................. 63 III A. KENDİ YAZDIKLARI ............................................................................................................. 63 1. Hacı Bektâş-ı Velî, Makàlât ................................................................................................. 63 2. Hacı Bektâş-ı Velî, Makàlât (Sadeleştirilmiş) ...................................................................... 64 3. Matbaacı İbrâhîm-i Müteferrika ve Risâle-i İslâmiye .......................................................... 64 4. Türk Dili ve Kültürü .............................................................................................................. 64 5. Başarının Prensipleri: .......................................................................................................... 65 6. Matlau’l-İ’tikâd fî Ma’rifeti’l-Mebde’i ve’l-Meâd Tercümesi............................................... 65 7. Hatiboğlu Muhammed ve Eserleri ...................................................................................... 66 B. MAKALELERİNDEN HAZIRLANANLAR ................................................................................. 66 1. Gayemiz .............................................................................................................................. 66 2. İslâm Çağrısı ........................................................................................................................ 67 3. Yeni Ufuklar ........................................................................................................................ 67 4. Zaferin Yolu ve Şartları ........................................................................................................ 67 5. Haydi Hizmete! ................................................................................................................... 67 6. Çocuklarla Başbaşa ............................................................................................................. 68 7. Başmakaleler -1 .................................................................................................................. 68 8. Başmakaleler-2 ................................................................................................................... 69 9. Başmakaleler-3 ................................................................................................................... 70 10. İdeal Yol .......................................................................................................................... 71 11. Akademik Makaleler ....................................................................................................... 71 C. KONUŞMALARINDAN HAZIRLANANLAR ............................................................................. 72 1. İslâm’da Nefis Terbiyesi ve Tasavvufa Giriş ........................................................................ 72 2. Avustralya Sohbetleri - 1 ..................................................................................................... 72 3. Avustralya Sohbetleri - 2 ..................................................................................................... 72 4. Avustralya Sohbetleri - 3 ..................................................................................................... 73 5. Avustralya Sohbetleri - 4 ..................................................................................................... 73 6. Yeni Dönemde Yeni Görevler ............................................................................................... 73 7. Haccın Fazîletleri ve İncelikleri ............................................................................................ 74 8. İslâm, Sevgi ve Tasavvuf ..................................................................................................... 74 9. Sosyal Çalışmalarda Organizasyon ve Başarı ...................................................................... 74 10. Güncel Meseleler - 1, 2 ................................................................................................... 75 11. Hazret-i Ali Efendimiz’den Vecîzeler ............................................................................... 75 12. Hacı Bektâş-ı Velî ............................................................................................................ 76 13. Yunus Emre ve Tasavvuf ................................................................................................. 76 14. Başarı Yolunda Sevginin Gücü ........................................................................................ 76 15. İslâmî Çalışma ve Hizmetlerde Metod ............................................................................ 77 16. Sosyal Hizmetlerde Hanımlar ......................................................................................... 77 17. Ramazan ve Takvâ Eğitimi .............................................................................................. 77 18. Tebliğ ve İrşad Çalışmaları .............................................................................................. 77 19. İslâm, Tasavvuf ve Hayat ................................................................................................ 78 20. İslâm’da Eğitimin İncelikleri ............................................................................................ 79 21. Tasavvuf Yolu Nedir? ...................................................................................................... 79 22. İmanın ve İslâm’ın Korunması -1 .................................................................................... 79 23. İmanın ve İslâm’ın Korunması - 2 ................................................................................... 80 24. Allah’ın Gazabı ve Rızası ................................................................................................. 81 25. Mi’rac Gecesi .................................................................................................................. 81 26. Doğru İnanç ve Güzel Kulluk ........................................................................................... 81 27. Ramazan ve Güzel Ameller ............................................................................................. 82 28. Tarihi ve Tasavvufi Şahsiyetler ....................................................................................... 82 29. İstanbul’un Fethi ve Fatih ............................................................................................... 83 30. Mehmed Zahid Kotku ..................................................................................................... 83 IV D. BASILMAMIŞ ESERLERİ ............................................................................................................. 83 1. Tefsir Sohbetleri .................................................................................................................. 83 2. Cuma Sohbetleri (Hazineden Pırıltılar) ................................................................................ 84 3. Tabakàtü’s-Sùfiyye Sohbetleri............................................................................................. 84 4. Regaib Gecesi ...................................................................................................................... 85 5. Berat Gecesi ........................................................................................................................ 85 6. Kadir Gecesi ........................................................................................................................ 85 7. Mevlid Kandili ..................................................................................................................... 85 8. Ramazan Bayramı Sohbetleri .............................................................................................. 85 BEŞİNCİ BÖLÜM ............................................................................................................................. 86 MAHMUD ES’AD COŞAN’IN TASAVVUFÎ GÖRÜŞLERİ ...................................................................... 86 A. MAHMUD ES’AD COŞAN’IN TASAVVUF ANLAYIŞI ............................................................... 86 1. Gerçek Mutluluğun Yolu ..................................................................................................... 86 2. Yaratılışımızın Gayesi .......................................................................................................... 88 3. Tasavvuf ve Allah Sevgisi .................................................................................................... 92 4. Nefsi Terbiye Etme Yolu ...................................................................................................... 93 5. Ahlâkı Güzelleştirme Yolu ................................................................................................... 95 6. Tasavvuf Fıkh-ı Bâtın’dır ..................................................................................................... 97 7. Tasavvuf Kur’an ve Sünnete Dayanır .................................................................................. 99 8. Tasavvufun Temeli Helâl Lokmadır ................................................................................... 101 9. Önce İlim, Sonra Tasavvuf ................................................................................................. 103 10. Tasavvuf Düşmanlığı .................................................................................................... 104 B. COŞAN’A GÖRE MA’RİFETULLAH ...................................................................................... 106 1. Allah’ı Bilmek En Efdal İbadettir ....................................................................................... 107 2. Ma’rifetullah’ın Kıymeti .................................................................................................... 108 3. Ma’rifetullahın Alâmetleri ................................................................................................ 109 a. Gönlünde Allah’ın Kadrinin Yüce Olması ..................................................................................... 110 b. Allah-u Teàlâ’yı Kullara Şikâyet Etmemesi ................................................................................... 111 c. Duamı Kabul Edivermedi Diye Düşünmemesi .............................................................................. 112 d. Allah-u Teàlâ’yı Her Şeyde Müşahede Etmesi ............................................................................. 112 4. Ma’rifetullah’ın Hakîkati ................................................................................................... 114 5. Rıza Makamı ve Ma’rifetullah ........................................................................................... 116 6. Allah’ın Zâtı Anlaşılamaz................................................................................................... 120 7. Ma’rifetullah’ı Allah Verir ................................................................................................. 121 8. Ma’rifetullahın Ölçüsü ...................................................................................................... 122 9. Ma’rifetullaha Ermenin Şartları ........................................................................................ 123 C. COŞAN’A GÖRE NEFİS TERBİYESİ ...................................................................................... 125 1. Nefsin Arzuları................................................................................................................... 127 2. Nefsin Terbiyesi ................................................................................................................. 129 3. Nefis Terbiyesi ve Tarikatlar .............................................................................................. 133 4. Kulluk ve Şehvetler ............................................................................................................ 134 5. En Güçlü İnsan .................................................................................................................. 136 6. Nefis Kötülükleri Emreder ................................................................................................. 137 D. COŞAN’A GÖRE TEVBE ..................................................................................................... 138 1. Tevbe Nedir? ..................................................................................................................... 138 2. Hayırlı İşleri Ertelemeyin! .................................................................................................. 139 3. Tevbeyi Geciktirmekten Sakının! ....................................................................................... 140 4. Allah’a Yönelmeyene Allah Yönelmez ............................................................................... 143 5. Günahı Küçük Görmekten Sakının! ................................................................................... 144 6. Tevbenin Hakîkati ............................................................................................................. 145 V 7. Israrı Terk Etmek ............................................................................................................... 147 8. Samîmî Tevbenin Karşılığı ................................................................................................. 148 9. Allah Mağfiret Dileyen Kulundan Hoşlanır ........................................................................ 149 10. Gençlikte Tevbe Daha Güzel! ........................................................................................ 151 11. Tevbekâr Genç, Günahkâr Yaşlı .................................................................................... 152 12. Allah’ın Rahmetinden Ümit Kesilmez............................................................................ 153 13. Allah’ın Kuluna Karşılık Vermesi ................................................................................... 154 E. COŞAN’IN UZLET ANLAYIŞI ............................................................................................... 156 1. Uzletin Faydası .................................................................................................................. 156 2. Peygamber SAS’in Uzleti ................................................................................................... 158 3. Cemaatle Beraber Olmak .................................................................................................. 161 4. Uzlet Eğitim İçin Gerekli .................................................................................................... 163 F. COŞAN’IN ZÜHD ANLAYIŞI................................................................................................ 165 1. Zühd Nedir? ....................................................................................................................... 167 2. Zühdün Aslı ....................................................................................................................... 169 3. Dünya Hırsının Kötülüğü ................................................................................................... 170 4. Musibetlere Sabır .............................................................................................................. 171 5. Peygamber SAS’in Zâhidliği............................................................................................... 172 6. Zühd Gönlü Rahatlatır ....................................................................................................... 173 7. Sof Giyinmek ..................................................................................................................... 174 8. Dünya ve Ahiret İçin Dengeli Çalışmak.............................................................................. 176 G. COŞAN’IN TAKVÂ ANLAYIŞI .............................................................................................. 178 1. Takvâ Nedir? ..................................................................................................................... 178 2. Übey ibn-i Kâ’b RA’a Göre Takvâ ...................................................................................... 182 3. Abdullah ibn-i Abbas’a Göre Takvâ ................................................................................... 182 4. Takvâ Üç Şeyde Belli Olur .................................................................................................. 184 5. Takvânın Mükâfatı ............................................................................................................ 184 6. Takvâ ve Gönül Hoşluğu ................................................................................................... 185 7. Güzel Huy ve Takvâ ........................................................................................................... 186 8. Takvâ Bütün Hayırları İçinde Toplar .................................................................................. 187 9. Mahzuru Olmayandan Bile Sakınmak ............................................................................... 188 10. İmanın Elbisesi Takvâdır ............................................................................................... 189 11. Allah ve Rasûlünün Sevdiği Kimseler ............................................................................ 190 H. COŞAN’A GÖRE ZİKRULLAH .............................................................................................. 192 1. Zikirle İlgili Ayet-i Kerimeler: ............................................................................................. 194 a. Siz Beni Zikredin, Ben de Sizi Zikredeyim!.................................................................................... 194 b. Allah’ı Unutanlar Gibi Olmayın! ................................................................................................... 195 c. Allah’ı Çok Çok Zikredin! .............................................................................................................. 196 d. Gönüller Ancak Allah’ın Zikriyle Mutmain Olur ........................................................................... 196 2. Zikirle İlgili Hadis-i Şerifler ................................................................................................. 197 a. Kulum Beni Zikrederse, Ben de Onu Zikrederim!......................................................................... 197 b. Beni Zikrettikçe Kulumla Beraberim! ........................................................................................... 198 c. Rabbini Zikreden Kimsenin Misali ................................................................................................ 199 d. Allah’ı Zikredenler Yarışı Kazandı ................................................................................................. 200 e. Allah’ı Zikredenlerin Derecesi ...................................................................................................... 200 f. Allah’ı Zikreden Kimseler ve Melekler ......................................................................................... 201 g. Zikrullah İçin Toplanmanın Fazîleti .............................................................................................. 202 h. Allah’ı Zikretmeyi Çoğalt! ............................................................................................................ 204 i. Her Yerde Allah’ı Zikret! .............................................................................................................. 205 j. Allah’ı Zikrederken Ağlamak ........................................................................................................ 205 k. Allah’ı Çok Zikredenlerin Sevabı .................................................................................................. 206 l. Zikir Allah’ın Azabından Kurtarır .................................................................................................. 208 VI m. Allah’ı Çok Zikreden Münafıklıktan Kurtulur ................................................................................ 209 n. Allah’a İtaat Eden Zikir Ehlidir ...................................................................................................... 211 o. Emperyalistler En Çok Zikir Ehlinden Korkarlar ............................................................................ 214 I. COŞAN’IN TARİKAT ANLAYIŞI ........................................................................................... 215 1. Kur’an’a ve Sünnete Bağlılık .............................................................................................................. 216 2. Niyetin Hâlis Olması .......................................................................................................................... 218 3. İtikadın Doğru Olması ........................................................................................................................ 220 4. Zikir .................................................................................................................................................... 221 5. Murâkabe .......................................................................................................................................... 223 6. Vukùf-i Kalbî ...................................................................................................................................... 224 7. Hıfz-ı Nisbet ....................................................................................................................................... 225 8. Râbıta-i Muhabbet ............................................................................................................................ 226 9. Sohbet-i Şeyh .................................................................................................................................... 231 ALTINCI BÖLÜM ........................................................................................................................... 233 MAHMUD ES’AD COŞAN’IN TARİKAT UYGULAMALARI ................................................................. 233 A. TARİKATA GİRİŞ VE ZİKİR DERSİ ......................................................................................... 233 1. ZİKİR DERSİ TARİFİ ............................................................................................................. 234 a. Râbıta-i Mevt ............................................................................................................................... 235 b. Râbıta-i Mürşid ............................................................................................................................ 237 c. Râbıta-i Huzur .............................................................................................................................. 237 d. Zikirler .......................................................................................................................................... 237 e. Nâfile Namazlar ........................................................................................................................... 239 f. Nâfile Oruçlar .............................................................................................................................. 240 g. Temel Esaslar ............................................................................................................................... 240 B. SİLSİLE-İ ŞERİF .................................................................................................................. 242 C. RABITA-İ MÜRŞİD ............................................................................................................ 245 D. HATM-İ HÂCEGÂN ............................................................................................................ 249 1. Her Sohbetten Sonra Hatm-i Hâcegân .............................................................................. 250 2. İskenderpaşa Camii’nde Hatm-i Hâcegân ......................................................................... 253 3. Anadolu’da Hatm-i Hâcegân ............................................................................................ 254 4. Hatm-i Hâcegân Duası ...................................................................................................... 255 E. EVRÂD ............................................................................................................................. 258 1. Her Gün Okunan Bölüm .................................................................................................... 260 2. Pazartesi Evrâdı ................................................................................................................ 260 3. Salı Evrâdı ......................................................................................................................... 261 4. Çarşamba Evrâdı ............................................................................................................... 261 5. Perşembe Evrâdı ............................................................................................................... 262 6. Cuma Evrâdı ...................................................................................................................... 262 7. Cumartesi Evrâdı ............................................................................................................... 262 8. Pazar Evrâdı ...................................................................................................................... 263 9. Son Bölüm ......................................................................................................................... 263 F. İLÂHİLER .......................................................................................................................... 264 1. Aziz Mahmud-u Hüdâî’den ............................................................................................... 265 2. Yunus Emre’den ................................................................................................................ 265 3. Yunus Emre’den ................................................................................................................ 265 4. Yunus Emre’den ................................................................................................................ 266 5. Sultan II. Mustafa’dan ...................................................................................................... 266 6. Niyazî-yi Mısrî’den ............................................................................................................ 266 7. Yazarı belli olmayan .......................................................................................................... 266 G. İ’TİKÂF ............................................................................................................................. 266 H. SAKAL .............................................................................................................................. 268 VII I. KILIK, KIYAFET .................................................................................................................. 270 YEDİNCİ BÖLÜM ........................................................................................................................... 278 MAHMUD ES’AD COŞAN HAKKINDA YAZILANLAR ........................................................................ 278 A. BASINDA YAZILANLAR ..................................................................................................... 278 1. Basından Örnek Bir Yazı: ................................................................................................... 278 B. KİTAPLAR ......................................................................................................................... 282 1. Hocamızın Ardından .......................................................................................................... 282 2. Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan Hoca Efendi İle İlgili Hatıralar ......................................... 283 3. Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan (Rh.A) .............................................................................. 283 C. HATIRALAR ...................................................................................................................... 283 1. MAHMUD ES’AD COŞAN HOCAM’IN HATIRASINA ............................................................ 283 a. Asistanlık İmtihanım .................................................................................................................... 284 b. Es’ad Hocam Ehliyet Alıyor .......................................................................................................... 285 c. 1974 Kastamonu Gezisi ............................................................................................................... 286 d. Es’ad Hoca’nın İlmî Şahsiyeti ....................................................................................................... 287 e. Es’ad Hoca’nın Şeyhliği ................................................................................................................ 288 2. ES’AD HOCAM’LA ASKERDE BERABERDİK ......................................................................... 289 3. HOCAMIZ’LA KOMŞU İDİK ................................................................................................. 293 a. Yurttan Eve Taşının! ..................................................................................................................... 294 b. Hocamız’ın Komşuluğu ................................................................................................................ 295 c. Hocamız’ın Ziyaretleri .................................................................................................................. 296 d. Cami Yaptırma Çalışmaları ........................................................................................................... 298 e. Fikir Alış-verişini Severdi .............................................................................................................. 300 f. İşe Fiilen Omuz Verirdi ................................................................................................................. 301 g. Ayda Bir Özelif’e Geliyorlardı ....................................................................................................... 303 h. Zamanının Evliya Çelebi’si............................................................................................................ 304 i. Son Bir Hatıra ............................................................................................................................... 305 4. BAKIŞI İBRET, SUSMASI TEFEKKÜR, KONUŞMASI NASİHATTI ............................................ 306 5. HOCAMIZ’IN SON HACCINDAN ......................................................................................... 308 6. HOCA EFENDİ’DEN HATIRALAR ......................................................................................... 309 a. İlâhiyat Fakültesi .......................................................................................................................... 310 b. Çanakkale .................................................................................................................................... 310 c. İsveç Günleri ................................................................................................................................ 312 d. Hafızlık Çalışması ......................................................................................................................... 312 e. İslâm’dan Taviz Vermezdi ............................................................................................................ 314 f. Memleket Özlemi ........................................................................................................................ 316 g. Altmış Üç Yaş ............................................................................................................................... 317 h. Orijinal Bir İnsan .......................................................................................................................... 318 i. Vefat Haberi ................................................................................................................................ 319 7. BRISBANE ONUN ONUNCU KÖYÜYDÜ .............................................................................. 320 SONUÇ ......................................................................................................................................... 325 EKLER ........................................................................................................................................... 327 A. İLAHİYAT FAKÜLTESİ YILLIĞINDAN: .................................................................................. 327 İDEAL YOL ................................................................................................................................ 327 B. İSLAM DERGİSİ BAŞYAZISI: ............................................................................................... 328 GAYEMİZ .................................................................................................................................. 328 C. AKRA FM CUMA SOHBETİ: ............................................................................................... 329 İYİLİĞİ EMRETME, KÖTÜLÜĞÜ ENGELLEME GÖREVİ ................................................................. 329 D. FOTOĞRAFLAR ................................................................................................................. 347 BİBLİYOGRAFYA ........................................................................................................................... 359 VIII KISALTMALAR SAS : Salla’llàhu aleyhi ve selem. AS : Aleyhi’s-selâm. RA : Radıya’llàhu anh. Rh.A : Rahmetu’llàhi aleyh. KS : Kaddesa’llàhu sirrahû. RE. : Râmûzü’l-Ehàdîs a.g.e. : Adı geçen eser. v. : Vefatı. vs. : ve sâire s. : sayfa خ ( ): Buhàrî, Sahîh م ( ): Müslim, Sahîh )د ): Ebû Dâvud, Sünen )ت ): Tirmizî, Sünen )ن ): Neseî, Sünen ) ( : İbn-i Mâce, Sünen ) ( : Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned )ش ): İbn-i Ebî Şeybe, Musannef )ع ): Ebû Ya’lâ, Müsned IX ( ) : Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr ( ) : Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat )( : Dâra Kutnî, Sünen (ق (: Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ (ه (: Beyhakî, Şuabü’l-İman () : Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad (آ (: İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk ( ) : İbn-i Hibbân, Sahîh (ك (: Hâkim, Müstedrek X ÖNSÖZ Rahmân ve Rahîm Allah’ın adıyla... Hamd ve senâ âlemlerin rabbi olan Allah’a... Salât ve selâm seyyidimiz, efendimiz Muhammed-i Mustafâ’ya ve onun âline ve ashabına... Kitapların en efdali Allah’ın kitabıdır. Yolların en faziletlisi Peygamber SAS’in yoludur. Dinde sonradan uydurulan şeyler bid’attir. Her bid’at dalâlettir. Her dalâlet ve sahibi cehenneme gider. Alimler peygamberlerin varisleridir. Mürşid-i kâmiller ilmiyle âmil olan alimlerdir. Takvâ sahibidirler. İyiliği emretmek, kötülükten alıkoymak, insanlara Kur’an’ı ve sünneti öğretmek onların işidir. Güzel ahlâk sahibidirler. Yaşantılarıyla, sözleri ve halleriyle herkese örnek olurlar. Hakkı söylerler, kınayanın kınamasından korkmazlar. İşte geçtiğimiz asrın son çeyreğinde yaşamış böyle bir mürşid-i kâmili, yâni Mahmud Es’ad Coşan’ı yakından tanımak ve tanımayanlara tanıtmak için tezimize başladık. Önce Coşan’ın mensubu olduğu Gümüşhanevî Dergâhı üzerinde durduk; Ahmed Ziyâüddin Gümüşhanevî ve Gümüşhanevî Dergâhı şeyhleri hakkında bilgi verdik. Birinci bölümde Coşan’ın hayatını anlattık; ailesi, yetiştiği çevre, tahsil hayatı, hocaları hakkında bilgi verdik. Üniversite hayatı, tebliğ ve irşad çalışmaları, eğitim faaliyetleri, sosyal ve iktisadî faaliyetleri üzerinde durduk. İkinci bölümde Coşan’ın sohbetlerini inceledik. Sohbetlerin yeri, zamanı, konusu ve özellikleri hakkında bilgi verdik. Üçüncü bölümde Coşan’ın sosyal faaliyetlerini inceledik. Coşan’ın kurduğu vakıflar, yapılan çalışmalar, konferanslar, toplantılar, seyahatler; kurulan şirketler, çıkartılan dergiler, dergilerin işlediği konular hakkında bilgi verdik. XI Dördüncü bölümde Coşan’ın yayımlanmış ve yayımlanmamış eserlerini sıraladık. Eserlerin konusu, içeriği, yayımlanma tarihi hakkında bilgi verdik. Beşinci bölümde Coşan’ın tasavvufî görüşleri üzerinde durduk; tasavvuf, ma’rifetullah, nefis terbiyesi, tevbe, uzlet, zühd, takvâ, zikrullah ve tarikat konularında Coşan’ın kanaatlerini, düşüncelerini, açıklamalarını ortaya koyduk. Altıncı bölümde tarikata giriş, rabıta, Hatm-i Hâcegân, silsile, evrad, i’tikâf, ilahiler, sakal, kılık kıyafet gibi konulardaki tarikat uygulamaları hakkında bilgi verdik. Yedinci bölümde Coşan hakkında yazılan yazılara, basında ve internette yer almış bazı hatıralara yer verdik. Araştırma konusunun belirlenmesinde, planlanmasında rehberlik eden, çalışma esnasında tesbit ve önerilerileriyle bana yol gösteren değerli hocam ve danışmanım Prof. Dr. Mustafa Aşkar beye; kaynakların temininde yardımcı olan ve çalışmamda beni teşvik eden babam Dr. Metin Erkaya’ya teşekkürlerimi arz ederim. Çalışmak bizden, tevfik Allah’tandır. Muhammed Zahid ERKAYA Ankara, Mayıs 2014 1 GİRİŞ GÜMÜŞHÂNEVÎ DERGÂHI A. AHMED ZİYÂEDDİN-İ GÜMÜŞHÂNEVÎ (1813-1893) Ahmed Ziyâeddin-i Gümüşhanevî, Gümüşhane’nin Emirler mahallesinde doğdu (1228/1813). Babasının adı Mustafa’dır. Beş yaşında Kur’ân-ı Kerîm’i hatmetti, sekiz yaşına geldiğinde ise Kasâid, Delâil-i Hayrât ve Hizb-i A’zâm adlı eserleri hatmedip icâzet aldı. Ailesi ticaret yapmak için, 1822 yılında Trabzon’a taşındı. Bir taraftan babasına yardım etti. Diğer taraftan Trabzon’daki Şeyh Osman Efendi ve Şeyh Hâlid es-Saîdî gibi âlimlerden sarf, nahiv ve fıkıh dersleri aldı. Bu arada hıfzını tamamladı. On sekiz yaşından sonra, amcasıyla birlikte ticaret için İstanbul’a gitti (1831) ve bir daha Trabzon’a dönmedi. Bayezid Medresesi’nde, adı tesbit edilemeyen bir şeyhin mânevî murakabesinde Hikmet, Ahbâr, Tasavvuf ve Fen gibi aklî ve naklî ilimleri tahsil etti. Bu zâtın vefatından sonra, Mahmud Paşa Medresesi’nde bir hücreye yerleşerek kendisini ilme verdi. Mahmud Paşa Medresesi’nde Sultan Abdülmecid’in hocası Hafız Muhammed Emin Efendi ile, II. Mahmud’un hocası Abdurrahman Harpûtî gibi devrin önde gelen âlimlerinin öğrencisi oldu. Bu hocaların rahle-i tedrisinde eğitimini tamamladı. İstanbul’daki on üç yıllık tahsil hayatı sonunda, 1844’de icâzet aldı. Bayezid Medresesi’nde müderris oldu.1 İstanbul’daki tahsil hayatı boyunca tasavvufî çevrelerle ilgisini sürdüren Gümüşhânevî, 1845 yılında Üsküdar Alaca Minare Tekkesi’nde, Hâlidiyye tarikatına mensub Şeyh Abdülfettâh el-Ukârî ile tanıştı. Ona intisab etmek istediyse de, Ukârî, kendisini irşad etmeye İstanbul’a gelecek başka bir şeyhin yetkili olduğunu söyledi. Dostlukları sohbet ve samimiyet sınırları içinde devam etti. 1 İrfan Gündüz, Gümüşhanevi Ahmed Ziyâüddin, s.18, Seha Neşriyat, İstanbul, 1984. 2 Gümüşhânevî daha sonra, aynı tekkede Trablusşam müftüsü diye meşhur olan Hâlidî şeyhi Ahmed el-Ervâdî’ye intisab etti. 1848 yılında Mahmud Paşa Medresesi’ndeki hücresinde gerçekleştirdiği iki halvetten sonra, şeyhi Ervâdî’den Nakşıbendiyye, Kàdiriyye, Kübreviyye, Çeştiyye, Sühreverdiyye, Şâzeliyye, Desûkiyye, Halvetiyye, Müceddidiyye, Mazhariyye, Rifâiyye, Hâlidiyye tarikatlarından hilâfet-i tâmme ile icâzet aldı.2 Ervâdî Hazretleri, 1858 senesinde Şam’da vefat etti. Şeyhinin tavsiyesi üzerine Gümüşhânevî, onun vefatından sonra Abdülfettah Ukarî Efendi’yi sohbet şeyhi ittihaz etti. Bu bağlılığını kendisi Cağaloğlu’nda, Ukarî de Üsküdar’da olduğu halde, haftada bir defa karşılıklı ziyaretlerle devam ettirdi. Gümüşhânevî, Hâlidî âdâbına riayet ederek, bu zâtın vefatına kadar müstakil hareket etmekten sakınmış ve böylece Mevlânâ Hâlid KS’in İstanbul halifelerinde bulunmasını istediği, en kıdemli halifeye uygun hareket etme esasına riayet etmiştir. Gümüşhânevî, Abdülfettah Efendi’nin 1864’de vefatına kadar tarîkat neşrinden daha çok ilmî çalışmalarda bulunmuş, bütün te’lifâtını bu tarihe kadar tamamlamıştır. Levâmi’u’l-’ukül adlı eserinde, tarîkaten Nakşibendî, meşreben Şâzelî olduğunu söyleyen Gümüşhânevî, Nakşibendiyye ve Şâzeliyye’nin usül ve âdabı çerçevesinde yoğunlaşan bir irşad faaliyeti sürdürmüştür.3 Tarikat neşrine başladığında, önceleri tekkeye fazla rağbet etmeyen Gümüşhânevî, Mahmud Paşa Medresesi’ndeki hücresi ile iktifa etmiştir. Burası sayıları zamanla artan müridlerinin ihtiyaçlarına cevap veremez hale gelince, ibadete kapalı ve metruk bulunan Fatma Sultan Câmiini tekke ittihaz etmiştir (1859). Halîfelerinden Kastamonu’lu Hasan Hilmi Efendi’nin gayretleriyle, beş vakit ibadete açık hale getirilen bu caminin bitişiğine, Gümüşhânevî tarafından bir ev ve bir tekke yaptırılıp vakfedilmiştir. Ev ve tekke yapımından sonra Gümüşhânevî buraya taşınmış, bu cami ve müştemilatı zamanla “Gümüşhâneli Dergâh-ı Şerîfi” diye şöhret bulmuştur.4 Gümüşhânevî Tekkesi, tekkelerin kapatıldığı 1925 yılına kadar faaliyetini sürdürmüştür. Gümüşhânevî’nin vefatından sonra tekkenin postuna Şeyh Hasan 2 İrfan Gündüz, a.g.e. s.34 3 İrfan Gündüz, a.g.e. s.44. 4 İrfan Gündüz, a.g.e. s.55. 3 Hilmi Efendi, Şeyh İsmail Necati Efendi, Dağıstanlı Şeyh Ömer Ziyâeddin Efendi ve Tekirdağlı Şeyh Mustafa Feyzi Efendi oturmuşlardır. Tekke ve zaviyelerin kapatılmasından sonra, 1942’ye kadar mescid olarak kalmıştır. Daha sonra, kadro harici camiler arasına katılan tekke binaları, bir müddet İstanbul valiliği jandarmalarının yatakhanesi ve elbise deposu olarak kullanıldıktan sonra, 1957’de yol açma ve Defterdarlık binasının yapılması gerekçesiyle yıktırılmıştır. Bugün sadece minaresinin tuğla enkazı ile, “Gümüşhâneli Ahmed Ziyâüddîn Sokağı” hatıra kalmıştır. Arsası üzerinde ise, İstanbul Defterdarlığı bulunmaktadır.5 Gümüşhânevî, 1863’te sarayın tahsis ettiği özel bir gemiyle ve muhtemelen resmî bir görevle hacca gitti. Yolculuk esnasında İskenderiye ve Mısır’a uğradı. Buradaki enbiyâ ve evliyâ kabirlerini ziyaret etti. Bir buçuk ay süren bu ziyaretinde, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin sohbetiyle şereflenenlerden Küçük Aşık Efendi ile sohbette bulundu. 6 İlk haccından sonra, 1877’de Şeyhü’l-harem-i Nebevi Mehmed Emin Paşa’nın kızı Havvâ Seher Hanım’la evlendi. Aynı yıl ikinci defa hacca gitti. Hac dönüşü İstanbul’a gelmeyip, üç yıl kadar Mısır’da kaldı. Tanta ve Kahire’de Nâsıriye, Câmiü’l-Ezher ve Seyyidinâ Hüseyin Camii’nde 200’den fazla talebeye hadis okuttu. Mısır müftüsü Muhammed el-Menütî, Şeyh Cevdet, Muhammed et-Tantâvî, Şeyh Mustafa es-Sâidî ve Şeyh Rahmetullah el-Hindî’ye hilâfet verdi. Gümüşhânevî, aralarında Kastamonulu Hasan Hilmi, Safranbolulu İsmail Necâtî, Dağıstanlı Ömer Ziyâeddin, Tekirdağlı Mustafa Feyzi, Lüleburgazlı Mehmed Eşref Efendi gibi huzur dersi muhatap ve mukarrirliğine kadar yükselmiş âlimlerin de bulunduğu 116 kişiye hilâfet vererek, Nakşibendiyye tarikatının Hâlidiyye kolunun yayılmasında önemli bir rol oynamıştır. Gümüşhânevî zahirî ilimlerin tahsiline önem vermiş, halifelerinde her şeyden önce ilmî yeterliliğin bulunmasını şart koşmuştur. Dergâh mensupları arasında bir yardımlaşma ve borç sandığı kurarak ev ve iş yerlerinde âtıl duran menkul servetleri bu sandıkta toplatmış, bu para ile bir matbaa kurarak basılan eserlerinin ücretsiz 5 İrfan Gündüz, a.g.e. s.57. 6 İrfan Gündüz, a.g.e. s.57. 4 dağıtımını sağlamıştır. Aynı sermayeden tahsis edilen 500’er altınlık vakıflarla İstanbul, Bayburt, Rize ve Of ta dört büyük kütüphane kurulmuştur. Dinî ilimleri öğrenme ve sünnete uyma konusu üzerinde hassasiyetle duran Gümüşhânevî. tekkesinde hadis okutmaya ağırlık vermiş, böylece Gümüşhaneli Dergâhı bir dârül-hadis hüviyeti kazanmıştır.7 Tekkelerde görülen yozlaşmaya karşı çıkmış, ulemâ ve meşâyih arasındaki anlaşmazlıkları birleştirici bir tavırla gidermeye çalışmıştır. Câmi’u’l-usûl adlı eseriyle tarikatlara ait evrâd ve ahzâbın derlenmesinden meydana gelen Mecmûatü’l - ahzâb’ onun bu özelliğini ortaya koymaktadır.8 Gümüşhânevî Hazretleri’nin son zamanlarında, yaşı çok ilerlediği için vücudunda zayıflık hasıl oldu. Bir şeye dayanmadan oturamıyor, asasız yürüyemiyordu. Konuşmasını ise ancak sohbetlerine müdavim olanlarla, konuşma tarzına alışık olanlar anlayabiliyordu. Tekke faaliyetlerinin tamamını Hasan Hilmi Efendi’ye bıraktı. Nihâyet ona da irciî emri ulaştı. 7 Zilkàde 1311/13 Mayıs 1893 günü, sabahleyin saat 10.00 sularında, ansızın gözünü açıp, “Hepsini isterim yâ Kibriyâ’!” diyerek dâr-ı bekâya irtihal eyledi. 9 Kabri, Süleymaniye Camii avlusunda, Kânûnî Sultan Süleyman Türbesi’nin kıble tarafındadır. Yanındaki kabirde ise, zevcesi Havva Seher Hanım yatmaktadır. Eserleri: Tasavvuf Konusunda: 1. Camiu’l-Usûl, 2. Rûhu’l-Àrifîn, 3. Mecmuatü’l-Ahzâb, 4. Kitâbü’l-Arifin fî Esrâri Esmâil-Erbaîn. 7 İrfan Gündüz, a.g.e. s.65. 8 İrfan Gündüz, a.g.e. s.62. 9 İrfan Gündüz, a.g.e. s.89. 5 Hadis Konusunda: 1. Râmûzü’l-Ehâdîs, 2. Levâmiu’l-Ukùl, 3. Garâibü’l-Ehâdîs, 4. Letâifü’l-Hikem, 5. Hadîs-i Erbaîn. Ahlâk Konusunda: 1. Necâtü’l-Gàfilîn, 2. Devâü’1-Müslîmîn, 3. Netâicü’l-İhlâs. Fıkıh ve Akaid Konusunda: 1. Câmi’ul-Menâsik alâ Ahseni’l-Mesâlik, 2. Câmiu’l-Mütûn, 3. el-Âbir fi’l-Ensari ve’1-Muhâcir, 4. Matlabü’l-Mücâhidîn Eserlerini Arapça olarak kaleme alan Gümüşhânevî’nin Câmiu’l-usûl’ü, “Velîler ve Tarikatlarda Usûl” adıyla Rahmi Serin ve Ramazan Nazlı tarafından; Rûhu’l-arifin’i, “Vuslat Ehli ve İlâhî Aşk” adıyla Rahmi Serin tarafından tercüme edilmiştir. Râmûzü’l-Ehâdîs’in iki tercümesi vardır: Biri Abdül’aziz Bekine Hazretleri’nin derslerinde Osman Çataklı tarafından tutulan notlardan hazırlanmıştır. Lütfü Doğan ve Cevat Akşit tarafından, Hadisler Deryası adıyla yayımlanmıştır (1981). Diğeri Râmûzü’l-Ehâdîs adıyla, Pamuk Yayıncılık tarafından yayımlanmıştır. Necâtü’l-Gàfilin, “Gafillerin Kurtuluş Yolu” adıyla; Câmiu’l-Mütûn, “Ehî-i Sünnet İtikadı” adıyla yayımlanmıştır. 6 B. GÜMÜŞHÂNEVÎ DERGÂHI’NIN ÖZELLİKLERİ 1. Gümüşhanevî Ahmed Ziyâeddin Efendi, medrese hocalığı ile tarikat şeyhliğini bir arada yürütmüştür. Tasavvufî eğitimini tamamlatıp hilafet verdiği kimselerin tamamı medrese tahsili görmüş kimselerdir. İrşad vazifesi ile gittikleri yerlerde, ilk işleri bir medrese inşâ edip faaliyete geçirmek olmuştur. Medrese hocalığı ile şeyhlik vazifesi bir arada yürütülmüştür. Şeyh efendiler, bir taraftan tarikat neşrinde bulunmuşlar, bir taraftan da bizzat ilmî faaliyetlerin içinde yer almışlardır. Bulundukları bölgelerde ilmî çalışmaların canlanmasına ve hız kazanmasına çok önemli katkıları olmuştur.10 Medreselerdeki eğitimin iyileştirilmesi (ıslah-ı medâris, ceditçilik) çalışmalarına katılmışlardır. 2. Gümüşhaneli Hazretleri, tasavvufî bir camiada bir hadis koleksiyonunu, yâni Râmûzü’l-Ehàdîs’i ders kitabı olarak ortaya koymuştur. Bu, tasavvuf tarihinde çok mühim ve önemli bir hadisedir. Sonra da, “Bizim şu hadis koleksiyonumuzu dikkatle okursanız, kısa zamanda muhakkik bir alim olursunuz!” buyurmuştur. “Müslümanın şeriatin çizgisinden kaymaması için emniyet, hadis-i şeriftedir. Hadis-i şerife sarılmayan kimse, şeriatin çizgisinde devam edemez, ayağı kayar. Çünkü şeriatin çizgisi kıl kadar incedir, kılıç kadar keskindir. Ona ancak hadis-i şerife sarılarak, hadis-i şerif yolunda yürüyerek, takvâ yolunu yol edinerek, ihlâs ile hareket ederek ulaşılabilir.”11 Onun için, Gümüşhànevî Dergâhı şeyhleri dervişlerine Râmûzü’l-Ehàdîs’i okutmuşlar, anlatmışlar; hadis eğitimine çok önem vermişlerdir. 3. Gümüşhanevî Dergâhı şeyhleri devlet idarecilerine yakın durmuşlar, onlara nasihat etmişlerdir. Sultan Abdülhamid’i desteklemişlerdir. Sultan Vahideddin, İsmâil Necâti Efendi’ye intisab etmiştir. Gayr-i İslâmî yönetimler desteklenmemiştir. 4. Gümüşhanevî Dergâhı şeyhleri basın-yayınla ilgilenmişler, toplumu uyandırmaya, bilinçlendirmeye çalışmışlardır. Bunun için matbaalar kurmuşlar, eserler yayınlamışlar, kütüphaneler tesis etmişlerdir. Bulundukları yerlerde İslâmî neşriyatı desteklemişler, yazılar yazmışlardır. 10 Mâcit Demirer, Hadis İlimleri Açısından Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevi ve Levâmiü’l-Ukul Adlı Eseri, Doktora Tezi, s.46, Selçuk Üniversitesi, Konya, 2007. 11 Mahmud Es’ad Coşan, Sosyal Çalışmalarda Organizasyon ve Başarı, s. 122, Seha, İstanbul, 1994. 7 5. Gümüşhanevî Dergâhı şeyhleri Hatm-i Hacegân’a12, cemaatle zikre önem vermişler; haftanın belli günlerinde, bazen her gün Hatm-i Hâcegân yaptırmışlardır. Uygun zamanlarda ve yerlerde, sessiz zikrin yanısıra cemaate sesli zikir de yaptırmışlardır. 6. Türkiye’de 1925 yılında tekkelerin kapatılmasından sonra camiler tekke gibi kullanılmış, sohbetler, Hatm-i Hâcegân ve zikirler camide, herkese açık olarak yapılmıştır. 7. Gümüşhanevî Hazretleri, “Bizi seven, bizim kitaplarımızı okuyan bizdendir.” buyurmuştur. “Onun için, bu yolda esas olan gönül bağıdır. Fakat aynı zamanda, Peygamber Efendimiz’e bağlılık gibi bir bağlılık olduğu için, biraz daha yakın bir tanışma halinde olması temenni edilir. İntisab etmek isteyen kimse gelemiyorsa, birisiyle haber gönderir; vekâleten ders tarif edilir.”13 8. Gümüşhaneli Hazretleri, Camiül-Usül isimli eserinde: “Bütün tarikatları inceledim. Bütün tarikatlarda müşterek olan esas hizmet’tir.” buyurmuştur. Yani, her tarikatın kendine göre ince farkları vardır ama, bütün tarikatlarda ortak olan, müşterek olan kural hizmet’tir. “Derviş sevap kazanmak için, Allah’ın rızasını kazanmak için hizmet etmelidir. Yol, hizmet yoludur. Kurda, kuşa, leyleğe, kediye, kuzuya, köpeğe, insana, insan-ı kâmile hizmet edecek... Her şeye hizmet edecek!.. İnsan hizmet ederse, izzet bulur.”14 9. Gümüşhanevî Ahmed Ziyâeddin Efendi’nin yetiştirdiği 116 halife arasında İslâm Alemi’nin her tarafından kimseler vardır. Bu halifeler sadece Osmanlı topraklarında değil, aynı zamanda Müslümanların yaşadığı diğer ülkelerde de görev almışlar, toplumun ihyası için gayret sarf etmişlerdir. Gittikleri yerlerde bir taraftan ilmi çalışmalar, bir taraftan da tarikat neşri yapan bu halifeler, sosyal yapının değişmesinde, insanların İslamî bir hayat tarzını benimsemelerinde önemli görevler icra etmişlerdir. 12 Nakşibendiyye tarikatında uygulanan bir zikir şeklidir. Toplu veya münferit olarak yapılabilir. Sırasıyla: 7 Fatiha, 100 salevât-ı şerife, 79 İnşirah Sûresi, 1001 İhlâs-ı Şerif, tekrar 7 Fatiha ve 100 salevât-ı şerife okunur. 13 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-2, s. 187, Seha, İstanbul, 1995. 14 Mahmud Es’ad Coşan, Kadın ve Aile, Mayıs 1993. 8 Bu zat-ı muhteremlerin çalışmalarıyla bütün Osmanlı ülkesinde, Afrika’da, Rusya’da ve Orta Asya’da, Çin’de, Hindistan’da Müslümanlar arasında Gümüşhanevî Dergâhı etkili olmuş, pek çok ilmî ve tasavvufî faaliyetler yapılmış, medreseler, tekkeler inşa edilmiş, eserler yazılmıştır. Bu etki günümüzde de devam etmektedir. C. GÜMÜŞHÂNEVÎ DERGÂHI ŞEYHLERİ 1. Ahmed Ziyâüddîn-i Gümüşhânevî (1813-1893) Ahmed Ziyâüddîn-i Gümüşhânevî, önceleri tekkeye fazla rağbet etmeyip Mahmud Paşa Medresesi’ndeki hücresi ile iktifa etmiştir. Şeyhi el-Ervâdî’nin vefatının ardından 1858’de, Fatma Sultan Câmii tekke ittihaz edilmiştir. Daha sonraları buraya Gümüşhânevî tarafından bir ev ile bir de tekke yaptırılıp vakfedilmiştir. Ev ve tekke yapımından sonra, Gümüşhanevî buraya taşınmış, bu cami ve müştemilatı zamanla “Gümüşhâneli Dergâh-ı Şerîfi” diye şöhret bulmuştur.15 Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin (1776-1826), İstanbul halifelerinde mutlaka bulunmasını istediği şartlara uyarak, Hâlidîlerin İstanbul’daki en kıdemli halifesi olan Abdulfettah Efendi’nin 1864’de vefatına kadar, tarikat neşrinden ziyade ilmî çalışmalarla meşgul olmuş, başta hadis olmak üzere birçok alanda eserler te’lif etmiştir.16 Gümüşhânevî, müridlerinin terbiyesinde ilim tahsiline önem vermiş, bunun için öncelikle Peygamber Efendimiz’in sünnetinin ve hadislerinin öğretilmesine ağırlık vermiştir. Müridlerin terbiyesi için, Râmûzü’l-Ehâdis isimli hadis koleksiyonunu derlemiştir. Râmûzü’l-Ehâdis, her hadis metninin ilk kelimesi esas alınarak alfabetik olarak sıralanmış hadislerden oluşmaktadır. Her hadis metninin sonunda, hadisin alındığı kaynak, ravi ve bazen de hadisin sıhhati hakkında bilgi verilmiştir. 15 İrfan Gündüz, a.g.e. s.55. 16 İrfan Gündüz, a.g.e. s.44-45. 9 Gümüşhânevî’nin, az sözle çok mânâ veren, ezberlenmesi kolay, vecîz ve alimlerce muteber 7101 hadisi bir araya getirmesiyle oluşan bu eser, iki bölümden oluşmaktadır: İlk bölüm genel konularda 6400 hadis-i şerif ihtiva etmektedir. İkinci bölüm ise, Peygamber Efendimiz’in evsaf ve şemâilini anlatan 701 hadisten oluşmaktadır. Gümüşhânevî bu eseri, 125’i aşkın kaynağa müracaat ederek hazırladığını bizzat kendisi ifade etmektedir.17 Râmûzü’l-Ehâdis’te, bizzat Gümüşhânevî tarafından hükmü beyan edilen, 10 mevzû, 130 mürsel ve 70 zayıf hadise rastlanmaktadır. Gümüşhânevî, eserinde yer verdiği zayıf veya mevzû hadislerle birlikte, aynı mânâyı te’yid eden birkaç sahih hadisi alt alta vermiştir. Böylece Gümüşhânevî, isnad bakımından sahih olmasa bile, mânâ bakımından doğru olduğu kanaatine vardığı bu hadislere, müridlerinin de istifade edebileceğini düşünerek, eserinde yer vermiştir.18 Tarikat neşrine, irşad vazifesini aldıktan altı yıl sonra 1864’de başlayan Gümüşhânevî, haftalık sohbetlerinde umûmiyetle Râmûzü’l-Ehâdis’i okuyup, buradaki hadislerle ilgili açıklama ve yorumlar yapmıştır. Kaynaklarda, zaman zaman sohbet ve derslerine, Sultan Abdülmecîd, Sultan Abdül’aziz ve II. Abdülhamid gibi devlet ricâlinin de devam ettiği rivayet edilmektedir.19 Tebliğ ve irşâd çalışmalarını ömrü boyunca her durumda sürdüren Gümüşhânevî, bizzat katıldığı 93 Harbi’nde, savaşın hafiflediği ve durakladığı bir sırada Of’a giderek Ramazan ayı boyunca 280’i aşkın talebeye Râmûzü’l-Ehâdis okutmuştur.20 Savaşın ardından, ikinci hac yolculuğuna çıkan Gümüşhanevî’nin Mekke ve Medine’de hadis dersleri verdiği ve hac dönüşünde üç yıldan fazla kaldığı Mısır’da Râmûzü’l-Ehâdis okuttuğu rivâyet edilmektedir.21 17 Gümüşhânevî, Levâmiu’l-Ukùl, I/3. 18 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler 1, Seha, İstanbul, 1994, s. 106-109; Ölçü Şeriat, Metin Erkaya, Anılarla Mehmed Zâhid Kotku, Seha, İstanbul, s.340-341. 19 İrfan Gündüz, Gümüşhanevî Sempozyum Bildirileri, Sehâ, İstanbul, 1992, s. 29. 20 İrfan Gündüz, Gümüşhanevî Ahmed Ziyâüddîn, Seha, İstanbul, 1984, s. 45. 21 İrfan Gündüz, a. g. e. s. 72. 10 Gümüşhânevî Hazretleri, 7 Zilkàde 1311/13 Mayıs 1893 günü ahirete irtihal eylemiştir. Kabri, Süleymaniye Camii avlusunda, Kânûnî Sultan Süleyman Türbesi’nin kıble tarafındadır. 2. Kastamonulu Hasan Hilmi Efendi (1824-1911) Hasan Hilmi Efendi, 1240/1824 yılında Kastamonu’nun Azdavay Kasabası’nda doğdu. İlk tahsiline Kastamonu’da başladı. Memleketinin ileri gelen âlimlerinden kıraat, sarf ve nahiv ilimleri tahsil etti. On sekiz yaşlarına geldiğinde, tahsilini tamamlaması için babası onu İstanbul’a gönderdi. İstanbul’da Mahmud Paşa Medresesi’ne yerleşti. Burada Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhânevî ile tanıştı. Elli yılı aşkın bir süre devam edecek olan beraberlikleri böylece başladı. Mahmud Paşa Medresesi’nde Nevşehir’li Büyük Hazım Efendi’nin derslerine devam etti. Tefsir, fıkıh, hadis, hikmet gibi ilimlerde tahsilini tamamlayarak icâzet aldı. Terkedilmiş, ıssız ve ibadete kapalı bulunan Fatma Sultan Camii müezzinliğine gönüllü olarak talip oldu. Camiyi kısa sürede ihyâ ederek, günün beş vaktinde açık hale getirdiği için, bu caminin baş müezzinliğine tayin edildi. Hasan Hilmi Efendi, Gümüşhânevî Hazretleri’nin delaletiyle Abdülfettah elUkarî’ye intisab etti. Şeyhinin vefatına kadar, ona candan bir teslimiyetle bağlı kaldı. Bu arada Gümüşhânevî ile birlikte, Ukarî Hazretleri’nin Ayasofya Camii’ndeki hadis derslerine devam ettiler. Hasan Hilmi Efendi, ilk şeyhinin 1864 yılında vefatından sonra, Ervâdî’den hilafet alan Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhânevî’ye intisab etti. Onun hadis derslerine devam ederek ilmî icâzet aldı. Hemen ardından seyr-ü sülûkunu tamamlayarak hilâfet aldı. Daha şeyhi hayattayken, irşad makamında vekili ve baş halifesi oldu. Hasan Hilmi Efendi,1863 yılında şeyhi Gümüşhânevî ile beraber hac farizasını eda etti. 1877’de, şeyhinin ikinci hac seyahati esnasında ve dönüşünde Mısır Tanta’da kaldığı günlerde, üç sene Gümüşhâneli Dergâhı’nda ona vekâlet etti. 11 Şeyhi İstanbul’a döndükten sonra, kendisini İzmit-Adapazarı bölgesinin irşadı maksadıyla Geyve’ye gönderdi. Hasan Hilmi Efendi, burada inşa ettirdiği medrese ve tekkede hem hadis okutmuş, hem de tarikat neşrine çalışmıştır.22 Gümüşhânevî Hazretleri, zayıflığı ve ihtiyarlığı sebebiyle dergâh faaliyetlerini yürütemeyecek hale gelince, Hasan Hilmi Efendi’yi Geyve’den İstanbul’a çağırarak tekkeyi ona teslim etmiş, müridlerine de ona bağlanmalarını söylemiştir. Bundan sonra Gümüşhânevî Hazretleri, vefatına kadar yalnızca cuma sohbetlerini ve Hatm-i Hâcegân zikirlerini icra ettirmiştir. Vefat ettiği yıl ise, bu vazifeler de dahil olmak üzere tekkenin bütün mesuliyetlerini Hasan Hilmi Efendi’ye bırakmıştır. 1893 yılında şeyhinin vefatından sonra, on sekiz yıl fiilen Gümüşhâneli Dergâhı’nda irşad vazifesi gören Hasan Hilmi Efendi de, şeyhi gibi hadis ilmi ile iştigali esas almış, tekkenin el kitabı mesabesinde olan Râmûz el-Ehâdîs’i senede iki defa hatmetmeyi itiyad edinmiştir.23 Muhammed Zâhid el-Kevserî başta olmak üzere, elli altı halife yetiştirmiştir. Amasya’lı Eyyüb Sabri, Katip Mustafa Fevzi, Bolvadin’li Ahmed, Kayseri’li Ali Rıza, Geyve’li Yusuf Bahri bunlar arasında sayılabilir. 1896 senesinde yerine Safranbolulu İsmail Necati Efendi’yi vekil bırakarak hacca giden Hasan Hilmi Efendi, Gümüşhânevî’nin Medine’deki müridlerinden Hafız Ahmed Ziyâüddîn Efendi’ye misafir olmuş ve on sekiz gün Ravza-i Peygamberî’de halvet ederek mücavir kalmıştır. Son zamanlarına doğru, irşad hizmetlerini yürütemeyecek duruma gelince, yerine Gümüşhânevî Hazretlerinin halifelerinden Safranbolu’lu İsmail Necati Efendi’yi vekil ve halife tayin etmiştir. Hasan Hilmi Efendi, 10 Şubat 1911 Perşembe günü, saat 07.15 ‘de vefat etmiştir. Kabri, Süleymaniye Camii Haziresinde bulunmaktadır.24 22 İrfan Gündüz, a. g. e. s. 143. 23 Albayrak, Sadık, Son Devir Osmanlı Ulemâsı, III/281, İstanbul, 1996; İrfan Gündüz, Gümüşhanevî Ahmed Ziyâüddîn, Seha, İstanbul, 1984, s. 144. 24 İrfan Gündüz, a. g. e. s. 141-145. 12 3. Safranbolulu İsmâil Necâti Efendi (1839-1919) İsmail Necati Efendi 1255/1839 yılında, Kastamonu’ya bağlı Safranbolu kazasının Oğulveren Köyü’nde doğmuştur. Ömeroğlu Sülâlesine mensub Hacı Mehmed Efendi’nin oğludur. Gür ve beyaz sakalı, celâl ve heybeti ile İsmail Necati Efendi, şeyhi Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhânevî Hazretleri’ni andırırdı. İlk tahsiline Safranbolu’da Müftü Mehmet Hilmi Efendi’den ders görerek başlamıştır. Ardından İstanbul’a gelmiş, muhtelif hocalardan ilim tahsil ederek icâzet almaya muvaffak olmuştur. Bayezid Medresesi müderris ve dersiâmlarından Aksekili İbrahim Efendi’den, tekmîl-i nüsah eden İsmail Necati Efendi, 1876’da açılan rüûs imtihanında başarılı olmuş ve otuz beş yaşlarında iken Bayezid Medresesi’nde ders vermeye, 1892’den itibaren de talebelerine icâzet vermeye başlamıştır. 1897-1909 yılları arasında huzur dersleri muhataplığı, 1909 ve 1910 senelerinde de mukarrirlik vazifesini yerine getirmiştir. Zâhirî ilimlerde bu yükselişin ardından İsmail Necati Efendi, Gümüşhânevî Hazretleri’ne intisab etmiştir. Mânevî kemâli için gereken eğitime tamamiyle kendini vererek, zâhirî ilimlerde olduğu gibi bâtınî ilimlerde de temayüz etmiştir. Öyle ki Gümüşhânevî Hazretleri’nin Hasan Hilmi Efendi’den sonra ikinci halifesi olarak, 1329/1911 yılında irşad makamına geçmiş ve ömrünün sonuna kadar (1338/1919) bu vazifeyi sürdürmüştür. Ayrıca aynı yıl, Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye kısm-ı âlî hadis dersi müderrisliğine tayin edilmiştir. İsmail Necati Efendi, irşad makamında bulunduğu dokuz yıl süresince pek çok âlim ve talebe yetiştirdiği gibi, Râmûz el-Ehâdîs’i de okutmuştur. Son Osmanlı Padişahı Sultan Vahideddin’in de kendisine intisab ettiği ve derslerine devam ettiği bildirilmektedir. Kendisinden hilafet alanlardan Hacı Ferşad Efendi diye tanınan Of’lu İbrahim Hakkı Efendi, uzun seneler Of, Trabzon, Samsun ve havalisinde ilim ve tarikat neşrinde bulunmuş, eserleri halen mevcut olan hizmetler yapmıştır. 13 İsmail Necati Efendi, 19 Şubat 1919’da (Rûmî 6 Şubat 1335, Hicrî 15 Cemaziyelevvel 1338) vefat etmiş, Süleymaniye Camii haziresindeki kabrine defnedilmiştir.25 4. Ömer Ziyâüddin Efendi (1849-1920) Ömer Ziyâüddîn Efendi, Dağıstan’da Çerkay’a bağlı Miatlı Köyü’nde 1266/1849 yılında doğmuştur. Babası, zamanın ulemâsından müderris Abdullah Efendi’dir. İlk tahsiline babasından ders görerek başlar. Gençlik yıllarına geldiğinde, Şeyh Şamil’in oğlu Gazi Mehmed Paşa’nın maiyetinde Kafkas Cephesi’nde Ruslar’a karşı at üstünde savaşır. O sıralar yirmi yaşlarındadır. Mücadele sona erince Dağıstan grubu Osmanlı Devleti’ne hicret eder. Böylece Ömer Ziyâüddîn Efendi de İstanbul’a yerleşir, burada Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhânevî’ye intisab eder. Aynı yıl şeyhülislamlığa takdim ettiği “Tecvîd-i Umûmî” isimli eseriyle, taşra ruûsuna nail olur. Ömer Ziyâüddîn Efendi’nin asıl adı Ömer’dir. Gümüşhânevî Hazretleri kendisini, “Sana Ziyâüddîn adını veriyorum, isminle muammer ol!” diyerek taltif etmiştir. Yine şeyhinin kendisine “Hâfız Ömer!” diye hitab etmesi üzerine, gecegündüz demeden kendi kendine çalışarak altı ayda hıfzını tamamlamıştır. Kur’ân’ı hıfzettiği gibi, iki yüz bin hadîsi de râvî zinciriyle beraber ezberlemiştir. Daha çocukken, hadis hıfzının isbatı için kendini hâfızlar cemiyetine mümeyyiz seçtirmiştir. Tahsilini tamamlayıp icâzet aldıktan sonra Aralık 1878’de Edirne ikinci Ordu Alay Müftülüğü’ne tayin edilir. Eylül 1892 tarihine kadar, on dört sene bu vazifeyi îfâ eder. Haziran 1893 – Mayıs 1901 yılları arasında Malkara kadılığı vazifesinde bulunur. 1903’de Kudüs mevleviyetine, ertesi yıl Malkara kadılığına tayin olunur. Ömer Ziyâeddin Efendi KS, Malkara’da iken, son eşi Hafize Hanım’la evlenmiş ve kendisinden sekiz çocuğu olmuştur. Soyu hayatta olan beş çocuğu ile devam etmektedir. İlk üç hanımından doğan çocukları yaşamamıştır. 25 İrfan Gündüz, a. g. e. s. 146-148. 14 Malkara’da bulunduğu süre içinde, her sene hatimle teravih namazı kıldırmıştır. Altı saatte tam bir hatimle teravihi bitirirler ve eve geldiklerinde sahur olurmuş. Ömrünün son demlerinde bile Kur’ân-ı Kerîm’i baştan sona, Fatiha gibi okuyabildikleri bildirilmektedir. Malkara kadılığı vazifesinde iki yıl kaldıktan sonra, 1906 yılında İstanbul’a yerleşir. 1908’de saltanat ve hilafeti savunan “Hadîs-i Erbaîn fî Hukûki’s-Selâtîn” adlı eserini neşreder. 1909 yılında 31 Mart Vak’ası’na karıştığı iddiasıyla Dîvân-ı Harb-ı Örfî tarafından müebbet kalebentliğe mahkum edilir. Bir süre sonra, cezası sürgüne çevrilerek Medine’ye gönderilir ve orada yedi ay kalır. Bu arada Mısır Hidiv’i Abbas Hilmi Paşa rüyasında Peygamber SAS Efendimiz’i görür. Kendisine “Medîne-i Münevvere’de bulunan Hâfız Ömer’i himayene al, getir!” diye ismiyle belirterek söyler. Üç gece üst üste aynı rüyayı görür. Nihayet maiyetiyle yola çıkar, Medîne-i Münevvere’ye vasıl olur. Ömer Ziyâüddîn Efendi’yi yanına alır. Mısır’a gelirler. Abbas Hilmi Paşa kendisine, “Peygamber’in emaneti” der, büyük hürmet gösterir. Ömer Ziyâüddîn Efendi, böylece Kahire’de Müntezeh sarayına yerleşir. Abbas Hilmi Paşa’nın saray hocalığını ve imamlığını yapar. Burada yaklaşık on yıl kalırlar. Bu sırada Birinci Dünya Savaşı devam etmektedir. Bir ara Mısır’da İngilizler tarafından hapse atılır. 14 Nisan 1912’de çıkan umûmî af üzerine, şeyhülislamlığa müracaat ederek devrin şeyhülislamından vazife taleb eder. Hilâfeti savunan kırk hadîs-i şerifin yer aldığı, “Hadîs-i Erbaîn fî Hukûki’s-Salâtîn” isimli eseri yüzünden bu isteği geri çevrilir. Uzun süren mücadeleleri sonunda, nihayet hakkı teslim edilerek, önce 5 Ağustos 1919’da Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi hilâfiyat (tartışma ve münakaşa yoluyla, karşı fikri çürütme) müderrisliğine, sonra da yine aynı medresenin hadis dersi müderrisliğine tayin edilmiştir. (27 Ekim 1920) .26 Ömer Ziyâüddîn Efendi, 19 Şubat 1919 tarihinde, Gümüşhâneli Dergâhı şeyhlerinden İsmâil Necati Efendi’nin vefatı üzerine, Gümüşhânevî’nin üçüncü 26 Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. VIII, s.406, Dağıstânî Ömer Ziyaeddin maddesi. 15 halifesi olarak postnişin olmuş, irşad görevini üstlenmiştir. Bu arada Râmûzü’lEhâdîs adlı hadis kitabını da okutmaya devam etmiştir. Sultan Vahideddin’in bizzat gelip yaptığı şeyhülislamlık teklifini, “İşgal altında bulunan bir memlekette fetvâ makâmı işgal edilemez!” diyerek kabul etmemişlerdir. Ömer Ziyâüddîn Efendi, 1 Aralık 1921 (Rûmî18 Kasım 1337 / Hicrî 18 Rebiülevvel 1339) Cuma günü, yetmiş iki yaşlarında iken, Gümüşhâneli Dergâhı’nda vefat etmiştir. Kabri Süleymaniye Camii Hazîresi’ndedir. Eserleri: Ömer Ziyâüddîn Efendi KS’nin Türkçe, Arapça ve Dağıstan dillerinde pek çok eseri bulunmaktadır. Lezgi dili ile yazılmış (Çerkezce) Mevlîd-i Şerîf’i bin beyitliktir. Dağıstan yöresinde Süleyman Çelebi’nin Mevlid’i gibi meşhur olmuştur. Şâirlik tarafı baskın olan Ömer Ziyâüddîn Efendi’nin Şeyh Şâmil’in kabilesinin dili ile yazılmış Kısâs-ı Enbiyâ adlı manzum eseri, Dağıstan’da; Mevlid, Mi’rac ve Mu’cizat isimli eserleri de Edirne’de basılmıştır. “Fetevâ-yı Ömeriyye bi-Tarikati’l-Aliyye” adlı eseri Seha Neşriyat tarafından neşredilmiştir. Diğer eserleri şunlardır: 1. Sünen-i Akvâli’n-Nebeviyye mine’l-Ehâdîsi’l-Buhâriyye 2. Zübdetü’l-Buhârî, 3. Es’ile ve Ecvibe fî İlmi’l-Hadîs, 4. et-Teshilatü’l-Atire fi’l-Kıraati’l-Aşere, 5. Metn-i Akâid Tercemesi 6. Adâbu’l-Kur’ân, 7. Mevhibe-i Bârî Terceme-i Buhârî, 8. Mu’cizât-ı Nebeviyye, 9. Zübdetü’l-Buhârî Tercemesi, 16 10. Zevâidü’z-Zebidî, 11. Mir’ât-ı Kanûn-i Esâsî. Hadis, Siyer, Fıkıh, Tecvid ve Kıraat gibi ilimlerde eser vermiş, fıkhî ve tasavvufî eserleri ile tanınan Ömer Ziyâüddîn Dağıstanî, son devrin ilim ile tarikatı, tasavvuf ile fıkhı bir arada yürüten muhaddis ve mutasavvıflarından, aynı zamanda hadis hâfızlarından biridir.27 5. Tekirdağlı Mustafa Feyzi Efendi (1851-1926) Mustafa Feyzi Efendi, 1267/1851 yılında Tekirdağ’ın Kılıçlar Köyü’nde doğmuştur. Babası çiftçilikle meşgul olan Emrullah Ağa’dır. İlim tahsiline memleketinde başlayan Mustafa Feyzi Efendi 1869 yılında, on sekiz yaşında iken İstanbul’a gelir. Bayezid Camii dersiamlarından olan ağabeyi Tekirdağ’lı Mehmed Tâhir Efendi’nin ders halkasına katılır. 1882 senesinde otuz iki yaşında iken tahsilini tamamlayarak ulum-ü aliyyeden icazetname alır. Aynı yıl içinde yapılan rüus imtihanında, ehliyetini isbat ederek ders verebilecek duruma gelir. Bundan bir yıl sonra, ders vekili sıfatıyla Bayezid Camii’nde ders vermeye başlar. On beş yıl sonra 1898’de, talebelerine ilk icazetini vermeye muvaffak olur. 1887 yılında kendisine ibtidâ-i haric rütbesi ile beraber İstanbul müderrisliği vazifesi verilir. 1907 yılında Musıla-i Sahn rütbesiyle, Şehzâdebaşı İsmail Paşa Medresesi müderrisliğine tayin edilir. Ardından 4. Osmânî ve 4 Mecidî nişanı ile taltif edilerek 1910 yılında Huzur dersleri muhataplığına tayin edilir. En son huzur dersinin yapıldığı 1919 yılına kadar bu vazifesine devam etmiştir. Mustafa Feyzi Efendi, Ahmed Ziyâüddîn-i Gümüşhânevî’ye intisâb etti. Onun önde gelen halifelerinden oldu. Dağıstanlı Ömer Ziyâüddîn Efendi’nin 1 Aralık 1921 tarihinde vefatından sonra, Gümüşhâneli Dergâhı postnişîni olarak irşad vazifesine başladı. 1925 yılında tekke ve zâviyelerin kapatılmasına kadar bu vazifeyi sürdürmüştür. 27 İrfan Gündüz, a. g. e. s. 148-152. 17 Yeni Cami’de bir müddet hadis dersleri okutan Mustafa Feyzi Efendi’nin, ömründe yirmi dört defa halvete girdiği, halifelerinden Mehmed Zahid Kotku tarafından ifade edilmektedir. Mustafa Feyzi Efendi, Gümüşhânevî’nin dördüncü halîfesi olarak beş yıl kadar vazife yapmış, pek çok talebe ve 10’a yakın irşad salâhiyetli âlim yetiştirmiştir. Her yıl bir kere hatim etmek üzere, Râmûzu’l-Ehâdîs’i okutmuştur.28 Son halvetinde talebelerinden Serezli Hasib Efendi, Kazanlı Abdülaziz Bekkîne ve Bursalı Mehmed Zâhid Efendi’ye hilafet vermiştir.29 Aynı silsile, sırasıyla bu zatlar tarafından devam ettirilerek, günümüze kadar canlı bir şekilde intikal ettirilmiştir. Mustafa Feyzi Efendi, 23 Muharrem 1345 /1 Ağustos 1926 yılında, yetmiş beş yaşlarında iken dâr-ı bekâya irtihal eylemişlerdir. Kabri Süleymaniye Camii Haziresinde, tekke arkadaşlarının yanındadır. 6. Abdullah Hasib Yardımcı (1864-1949) Abdullah Hasib Efendi, 1280/1864 yılında Serez’de dünyaya gelmiştir. Babası Ali Efendi Serez’de Cami-i Atik imamı, aynı zamanda da Serez Rüşdiyesi’nde öğretmen ve müdür yardımcısıydı. Hasib Efendi, orta tahsilini Serez Rüşdiyesi’nde tamamladıktan sonra, İstanbul’a gelmiş ve tahsiline Çarşamba semtindeki Mahmud Ağa Medresesi’nde devam etmiştir. Burada on yıl kadar kaldıktan sonra, 1310/1893’te Tokatlı Hacı Şakir Efendi’den müderrislik icazeti almıştır. Bu icazet merasiminde Gümüşhaneli Ahmed Ziyâüddin Efendi de davetli olarak hazır bulunmuştur. Bu sırada, Nakşî meşayihinden Sandıklılı Hasan Efendi’ye intisab etmiştir. Ayrıca, Arap Hoca’dan “tashîh-i huruf” ve Hacı Nuri Efendi’den “ilm-i kıraat” dersleri almış; kendisine kıraat icazeti verilmiştir. Daha sonra Serez’e dönüp, Cami-i Atik’te görev almıştır. Burada Buhàrî okutmuş ve pek çok talebe ve hafız yetiştirmiştir. 1924 yılında, mübadelede tekrar 28 Mehmed Zahid Kotku, Tezkiretül-Evliyâ arkasında, (M. Cemil Solakoğlu, Gümüşhaneli Hazret-i Ahmed Ziyâüddin) Bahar Yayınevi, İstanbul 1975, s. 323. 29 İrfan Gündüz, a. g. e. s. 155. 18 İstanbul’a gelmişler ve Eyüp semtine yerleşmişlerdir. Bu sırada Abdül’aziz Efendi ve Mehmed Zâhid Efendi ile tanışmış ve ilk şeyhi Sandıklılı Hasan Efendi’nin vefatı üzerine, Mustafa Feyzi Efendi’ye intisab etmiştir. Kendisini Gümüşhaneli Dergâhı’na Mehmed Zâhid Efendi ile Abdülaziz Efendi getirmiştir. Bilahare Mustafa Feyzi Efendi’den halifelik icazeti almış, kendisine irşad yetkisi verilmiştir. Tekirdağlı Mustafa Feyzi Efendi’den sonra, irşad görevi kendisine verilince, aynı camide görev alıp, caminin meşrutasına yerleşmiştir. Bilâhare Şehzâdebaşı Damat İbrahim Paşa Camii’nde imam-hatiplik yapmış, Mahmud Paşa semtinde kendi evinde oturmuştur. Son zamanlarında ise, Kapalıçarşı içindeki Merdivenli Camii’nde hatiplik görevi yapmıştır. Hacı Hasib Efendi, Bayezit Camii’nde, Çarşamba günleri öğle namazından sonra Râmûzü’l-Ehâdîs okutmuştur. Bayezit Camii’ndeki Hünkâr Mahfili altında, mürşidi Mustafa Feyzi Efendi hadis okuttuğu için, teberrüken burada da hadis okutan Hasib Efendi, hocasına olan bağlılığı dolayısıyla, 84 yaşında ve hasta olmasına rağmen, Cağaloğlu’ndan umumiyetle yürüyerek bu hadis dersine gelmeğe devam etmiştir.30 Hasib Efendi 15 Mayıs 1949 (16 Receb 1368) günü, cumartesiyi pazara bağlayan gece, saat 22.58’de, İstanbul’daki evinde rahmet-i Rahmân’a kavuşmuştur. Cenaze namazı Fatih Camii’nde, Eyüp Sultan Camii’nin baş imamı Hacı Said Efendi tarafından kıldırılmıştır. Tabutu omuzlarda taşınarak Edirnekapı’daki ilk kabrine kadar götürülmüştür. Sonraki yıllarda, kabristandan E-5 çevre yolu geçeceği için, kabir nakli yapılmıştır. Halen Edirnekapı Sakızağacı Şehitliği’nde, Hacı Aziz Efendi ile yan yana yatmaktadır.31 7. Abdül’aziz Bekkine (1895-1952) Abdül’aziz Bekkine, 1313/1895 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Babası tüccardan Haris Efendi, annesi Fatma Hanım’dır. 30 Osman Çataklı, Hacı Hasib Efendi ve Hacı Aziz Efendi, s. 23, İstanbul, 2000. 31 Osman Çataklı, a. g. e. s. 13-33. 19 Haris Efendi aslen Kazan’lı olup, 1880’lerde ailesi ile İstanbul’a göç ettikten sonra, Asmaaltı’nda toptan yağ ticareti ile meşgul olmuştur. Kazan’ın eşrafından olan Hâris Efendi, orada Sultanoğlu (Sultanof) nâmı ile tanınmaktaydı. Kazan’da büyük bir konakları ve geniş arazileri vardı. Abdül’aziz Efendi okul öncesi Kaptan Paşa Camii İmamı Halil Efendi’den Arapça ve din dersleri almış, daha sonra Dârü’t-tedris Mektebi’ni bitirmiştir. 1909 yılında, o günkü hükümetin tutumu dolayısıyla, ailesiyle birlikte Kazan’a gitti. Kazan’da bir süre kaldıktan sonra, Buhara’ya geçerek orada beş sene kadar ilim tahsil etti. 1917’de Rusya’da Bolşevik ihtilâli olunca, Kazan’da şartlar çok olumsuz hale geldi. Abdül’aziz Efendi de kardeşlerini alarak İstanbul’a dönmeğe karar verdi. 1918 yılında Kazan’dan trenle Bakü’ye, oradan Batum’a geldiler. Batum’dan da bir Türk gemisi ile İstanbul’a döndüler. Abdül’aziz Efendi, İstanbul’a döndükten sonra büyük bir azimle mürşid-i kâmil arayışına çıkmış ve feyz alacağı kapıyı aramaya başlamıştır. Çarşıkapı Medresesi’ndeki yakın arkadaşı Mehmed Zâhid Efendi, onu kendi mürşidi Mustafa Feyzi Efendi’ye götürmüştür. 23 yaşında Mustafa Feyzi Efendi’ye intisab eden Abdül’aziz Efendi, onun sohbetlerine devam etmiştir. Sonunda Hazret’in himmetiyle mânevî eğitimini tamamlamış, 27 yaşlarında iken hilâfet mertebesine ulaşmış ve kendisine irşad salâhiyeti ve icâzetname verilmiştir.32 Hasib Efendi’den sonra makam-ı irşâda geçen Abdül’aziz Bekkine, evini bir ilim meclisi haline getirerek, kapısını günün her saatinde talebelerine açmıştır. Gece gündüz demeden her zaman cemaati ve ihvanıyla beraber olmuş, onların eğitimleri için bütün ömrünü harcamıştır. Odasında ışık yandığı müddetçe, gecenin her saatinde zili çalınıp içeri girilebildiğini33, gecenin geç saatlerine kadar devam eden konuşmaların bazen sabah namazına kadar sürdüğünü, bizzat sohbetlerine iştirak eden öğrencileri anlatmaktadır.34 32 Osman Çataklı, a. g. e. s. 43. 33 Osman Çataklı, a. g. e. s. 93. 34 Coşkun Yılmaz, Halil Necati Coşan’la Röportaj, İslâm, sayı:159, Kasım 1977. 20 Abdül’aziz Bekkine, pazartesi ve perşembe geceleri evinde; pazar günleri ikindiden sonra Ümmügülsüm Camii’nde Râmûzü’l-Ehâdîs derslerine devam etmiştir. Sohbetlerinde genellikle dört ya da beş sayfayı, fazla açıklama yapmadan, hadis-i şeriflere yalnız mânâ vererek okumuştur. Bu şekilde 562 sayfalık Râmûzü’lEhâdîs’i, bir sene üç ay gibi kısa bir zamanda bitirmiştir. Sohbetlerinde tutulan notlar daha sonra derlenerek, Râmûzü’l-Ehâdîs tercümesi oluşturulmuştur.35 Abdül’aziz Bekine, müridlerini üniversitelerde asistan olarak kalmaları konusunda teşvik etmiştir. Birçok kimse onun tavsiyelerini tutarak profesör olmuş, üniversitelerde talebe yetiştirmiştir.36 Abdül’azîz Bekkine iki defâ hacca gitmiştir. İkinci gidişinde, hacdan döndükten sonra rahatsızlanmış; yakalandığı rahatsızlıktan kurtulamayarak 2 Kasım 1952 (14 Safer 1372) günü, 57 yaşında iken İstanbul’da vefât etmiştir. Kabri Edirnekapı Sakızağacı Şehitliği’ndedir.37 8. Mehmed Zâhid Kotku (1897-1980) Mehmed Zâhid Kotku, 1315/1897 yılında (rûmî 1313) Bursa’da dünyaya geldi. Babası İbrâhim Efendi, annesi Sabire Hanım’dır. Her ikisi de Kafkasya’dan göç eden müslümanlardandır. Dedeleri Kafkasya’da Şirvan’a bağlı eski bir hanlık merkezi olan Nuha’dandır ki burası dağ eteğinde, ipekçilikle meşhur, ahalisi müslüman, hâlen Azerî Türkçesi konuşulan bir yerdir. Bugünkü Azerbaycan’ın Şeki şehridir. Babası İbrahim Efendi, Bursa’ya 16 yaşında iken gelmiş (1869), Hamza Bey Medresesi’nde tahsil görmüş, muhtelif yerlerde imamlık yapmış, Hazret-i Peygamber SAS sülâlesinden bir seyyiddir. 1929’da 76 yaşında iken Bursa ovasındaki İzvat Köyü’nde vefat etmiş ve oraya defnolunmuş, ehl-i tarîk bir kimsedir. Annesi Sabîre Hanım, Mehmed Zâhid Efendi 3 yaşlarında iken vefat etmiş, Pınarbaşı Kabristanı’na gömülmüştür. Mehmed Zâhid Kotku Hz. ilk mektebi Oruç Bey İbtidâîsi’nde okudu, Maksem’deki idâdîye devam etti. Sonra Bursa Sanat Mektebi’ne girdi. Bu esnada 35 Osman Çataklı, a. g. e. s. 95. 36 Mahmud Es’ad Coşan, Tasavvuf Yolu Nedir, Seha, İstanbul, 1997, s. 45. 37 Abdülaziz Bekkine, Hadisler Deryası, Râmûz el-Ehàdîs Tercümesi, c.I, s.XV, İstanbul 1982. 21 Birinci Cihan Harbi dolayısıyla 18 yaşında askere alındı. Rûmî 14 Nisan 1332’de asker oldu, Sûriye cephesinde bulundu. Ordunun Suriye’den çekilmesinden sonra İstanbul’a döndü. 10 Temmuz 1335 Cuma gününden itibaren de 25 K. 30 şubede yazıcı olarak vazifeye devam etti. İstanbul’da bulunduğu esnada çeşitli dini toplantılara, derslere, camilerdeki vaazlara devam etti. Bilhassa Seydişehirli Abdullah Feyzi Efendi’den çok istifade etti. Bu arada 16 Temmuz 1336 Cuma günü, namazı Ayasofya Camii’nde edadan sonra Vilayet önünde bulunan Fatma Sultan Camii yanındaki Gümüşhâneli Tekkesi’ne giderek, Şeyh Ömer Ziyâeddin Efendi’ye intisâb eyledi. Günden güne ahvâlini terakki ettirdi. Bu zât-ı şerifin, 18 Kasım 1337 (1 Aralık 1921) Cuma günü vefatından sonra, postnişin-i irşâd olan Tekirdağlı Mustafa Feyzi Efendi’nin yanında tahsil-i kemâlâta devam etti. Müteaddit defalar halvete girdi, 27 yaşında hilâfetnâmeyi aldı. Ayrıca ondan Râmuzü’l-Ehadis, Hizb-i A’zam ve Delâilü’l-hayrât icâzetnâmelerini de aldı. Bayezit, Fatih ve Ayasofya Camii ve medreselerinde derslere devam etti. Bu esnada hafızlığını da tamamladı. Hocasının işareti üzerine muhtelif kasaba ve köylerde dini hizmetle ifâ eyledi. Tekkelerin kapatılmasından sonra Bursa’ya döndü, evlendi. 1929’da vefat eden babasının yerine, Bursa ovasındaki İzvat Köyü’nde 15-16 sene kadar imamlık yaptı. Daha sonra, Bursa’da Üftade Cami-i Şerifi’nin imam-hatipliğine tayin edilince, şehirde hisar içindeki baba evine yerleşti. Burada 1945-46’dan 1952’ye kadar hizmet eyledi. 1952 Aralığında Gümüşhaneli Dergâhı postnişini ve eski tekke arkadaşı Kazanlı Abdül’aziz Bekkine’nin vefatı üzerine, İstanbul’a naklolarak, Fatih’te bulvara nazır Ümmügülsüm Mescidi’nde vazife gördü. 1 Ekim 1958 tarihinde Fatih İskenderpaşa Camii Şerifi’ne nakloldu ve 13 Kasım 1980’de vefatına kadar bu vazifede kaldı.38 38 Mehmed Zâhid Kotku, Tasavvufî Ahlâk, Terceme-i Hal (Halil Necâtioğlu), c. I, s.14, Seha, İstanbul, 1981. 22 Mehmed Zâhid Kotku zamanında dergâh hizmetleri yurt çapında yaygınlaşmış, cemaat, imamlık görevi yaptığı camiden dolayı İskenderpaşa Cemaati olarak anılır hale gelmiştir. Mehmed Zâhid Kotku, cuma günleri cumadan evvel kırk beş dakika ve pazar günleri ikindiden sonra bir saat Râmûzü’l-Ehâdîs’ten hadis dersleri yapmaya devam etmiştir. Ayrıca Ramazanlarda her gün öğle ve ikindiden sonra et-Tergîb ve’tTerhîb’den Ramazan ve oruç ile ilgili hadisleri okuyup izah etmiştir. Sohbetlerine her kesimden kimseler, özellikle gençler ve üniversite öğrencileri ilgi göstermiştir. Nakşî an’anesine uygun olarak, müslümanların her şeyiyle ilgilenen Kotku, Türkiye’nin en büyük motor fabrikası olan Gümüş Motor Fabrikası’nı kurdurmuştur. Politika konusunda da çalışmaları olmuştur. Müslümanların kendilerine mahsus bir siyasi parti kurmalarını tavsiye etmiştir. Milli Nizam Partisi’nin ve Millî Selâmet Partisi’nin kurulmasında katkıları olmuştur. Herhangi bir şahsa doğrudan doğruya bend olmadan bütün politikacılarla ilgilenmiştir. Aşağı yukarı tüm politikacıların kendisini ziyaret ettiği bilinmektedir.39 Mehmed Zâhid Kotku, 1979 yazında uzun zaman kalmak üzere gittiği Hicaz’dan, ağır hasta olarak 1980 Şubatında dönmek zorunda kaldı. 7 Mart 1980’de ameliyata girdi ve midesinin üçte ikisi alındı. Ameliyattan sonra tedricen düzeldi, hatta 1980 Ramazanı’nda hiç aksatmadan oruç tuttu; hatimle teravih kıldı, vaaz etti. Yazın Balıkesir Ilıca’ya, Çanakkale Ayvacık sahiline ağrıyan ayakları için götürüldü. Hac mevsimi gelince de Hicaz’a gitti. Fakat, ameliyata sebep olan rahatsızlığı nüks etmiş ve ağrılar tekrar başlamıştı. Haccı güçlükle ifadan sonra, 6 Kasım 1980’de çok ağır hasta olarak İstanbul’a döndü. Tam bir hafta sonra, 13 Kasım 1980 (5 Muharrem 1401) Perşembe günü, öğleye yakın, dualar, Yâsin’ler, tesbih ve gözyaşları ile, uyur gibi bir halde iken ahirete irtihal eyledi. Cenaze namazı 14 Kasım 1980 Cuma günü İstanbul’da, Süleymaniye Camii’nde muhteşem, mahzun, vakur ve edepli bir cemm-i gafir tarafından kılınarak, 39 Mahmud Es’ad Coşan, M. Zâhid Kotku (Rh.A) ve Tasavvuf; Metin Erkaya, Anılarla Mehmed Zâhid Kotku, s. 350, Seha, İstanbul 1996. 23 mübarek vücudu, Kanûnî Süleyman Türbesi kıble tarafına, kendisinden feyz aldığı hocaları ve üstadlarının yanına defnolundu. Eserleri: 1. Tasavvufî Ahlâk (5 cilt) 2. Mü’minlere Vaazlar (2 cilt) 3. Hadislerle Nasîhatlar (2 cilt) 4. Cennet Yolları 5. Ehl-i Sünnet Akàidi 6. Ana Baba Hakları 7. Nefsin Terbiyesi 8. Faydalı Dualar ve Otuziki Farz 9. Tezkiretül-Evliyâ Tercümesi 10. Risâle-i Hàlidiyye Tercümesi 11. Evrâd-ı Şerif 12. Zikrullahın Faydaları 13. Özel Sohbetler 14. Peygamber SAS Efendimiz 15. Tenbihler 9. Mahmud Es’ad Coşan (1938-2001) Mahmud Es’ad Coşan, hocası Mehmed Zâhid Kotku’nun vefatı üzerine 13 Kasım 1980 günü irşad görevine başlamıştır. 4 Şubat 2001 günü Avustralya’da vefat etmiştir. Tezimizin ileriki sayfalarında kendisiyle ilgili geniş bilgi verilecektir. Rahmetu’llàhi aleyhim ecmaîn... 24 BİRİNCİ BÖLÜM MAHMUD ES’AD COŞAN’IN HAYATI (14 Nisan 1938 - 4 Şubat 2001) A. AİLESİ VE ÇOCUKLUĞU 14 Nisan 1938 (13 Safer 1357) tarihinde, Çanakkale’nin Ayvacık ilçesinin Ahmetçe köyünde doğdu. Babası Halil Necâti Efendi, annesi Şâdiye Hanım’dır. Ailenin dördüncü çocuğudur. Anne ve baba tarafından soyu, Buhàra’dan Çanakkale’ye göç etmiş seyyidlere dayanır. Ahmetçe köyü Edremit körfezinin kuzeyinde, Kaz Dağı’nın eteğinde 400 yıl kadar önce kurulmuş bir köydür. Deniz seviyesinden yüksekliği 500 m, denize uzaklığı 5 km’dir. O bölgedeki köyler, korsan korkusundan genellikle denizden uzak ve yüksek yerlere kurulmuştur. Son zamanlarda sahile de konutlar yapılmıştır. Köyün sahil bölgesine Yalı denilmektedir. Köy halkı tarım ve hayvancılıkla geçinir. En önemli meşguliyet zeytinciliktir. Son yıllarda Antep fıstığı üretimi de yapılmaktadır. Köyün nüfusu, 2012 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre 606 kişidir. 1930’lu yıllarda köyün insanları birbirlerine saygılı, dürüst insanlardı. Okul pek yaygın olmadığından cahildiler, ama hakka hukuka riayet ederlerdi. Hiç hırsızlık olmazdı. Uygunsuzluk, ayyaşlık yoktu. Cuma günü köyde pazar kurulurdu. Herkes satılacak malını getirir, caminin önüne koyar giderdi. Hiçbir zarar olmazdı. İnsanlar birbirlerini sevip sayarlardı, güvensizlik yoktu. Halil Necati Efendi, 1906 yılında (rûmî 1322) Ahmetçe köyünde doğdu. Babası Molla Mehmed’dir. Ailenin ikinci çocuğudur. Dedesi Molla Abdullah, İstanbul’da Süleymaniye’de medresede okurken Gümüşhaneli Hazretleri’ne intisab etmiş, sohbetlerine devam etmiştir. Hizmet ehli, gayretli, çok çalışkan bir kimse olduğu için, Gümüşhaneli Hazretleri’nin sevgisini kazanmış, “Evladım ol!” diye iltifatına mazhar olmuştur. 25 Molla Abdullah, mollalığı devam ettirememiş, sonraki yıllarda Ahmetçe’ye dönmüş, Dudi Hanım’la evlenmiştir. Dudi Hanım’ın baba tarafı Buhara’dan gelmiş, Sülâle-i Tâhireye mensub kimselerdir. Kendisi iyi yetişmiş, mükemmel bir fıkıh hocasıdır. Molla Abdullah, erkek çocukları yetişince, onları İstanbul’a tahsile göndermiştir. Halil Necati Efendi’nin babası Molla Mehmed ve amcası Molla Mustafa, İstanbul’da Fatih Başkurşunlu Medreselerinde dokuz yıl tahsil görmüş, icazet almış, ilmiye sınıfına mensup kimselerdir. Gümüşhaneli Dergâhı’yla ilgileri vardır. I. Dünya savaşı çıkınca seferberlik ilan olmuş, Halil Necati Efendi’nin babası ve amcaları askere alınmıştır. Üçü de Çanakkale Harbi’nde bulunmuştur. Babası Molla Mehmed, daha sonra Sarıkamış Harekâtına katılmıştır. Amcası Molla Mustafa Gazze’de şehid olmuştur. Babası ve diğer amcası da askerden dönmemişlerdir. Nerede şehid oldukları bilinmemektedir. Babası Molla Mehmed’in vefatından sonra, Halil Necati ve iki kız kardeşini (Ümmü ve Feyziye) annesi büyütmüştür. Annesi rikkatli, merhametli, çalışkan bir hanımdır.1953 yılında Ahmetçe köyünde vefat etmiştir. Halil Necati’yi annesinin yanı sıra, dedesi Molla Abdullah himaye etti. Dedesi gayet dindar, gayret-i diniyye sahibi, iyiliksever bir insandı. Halil Necati’yi okuttu, okula gönderdi, ilim öğrenmesi için maddi ve mânevî yardımda bulundu. Her türlü yiyecek ve giyecek ihtiyacını o temin ederdi. 1928 yılına kadar beraber yaşadılar, o yıl vefat etti. Halil Necati, 9 yaşında iken köyünde hafızlığa başladı. Hocası köyün imamı olan Çankırılı Mustafa Efendi idi. İki buçuk yılda hafızlığını tamamladı. Bayramiç ilçesinin Çırpılar köyünde Hacı Ali Efendi’nin medresesi vardı. 17 yaşındayken, dedesi Halil Necati’yi oraya götürüp yerleştirdi. Orada iki sene kadar tahsil gördü. Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıktıktan sonra (3 Mart 1924) medreseler kapatılınca, köye dönmek zorunda kaldı. O zamanlar Çırpılar köyü, Kazdağı’nın hemen eteğinde yer alan, 80 hanelik bir köy idi. Çırpılarlı Ali Efendi (1863-1945), İstanbul’da medrese tahsili yaparken 26 Hasan Hilmi Hazretleri’ne intisab etmiş, iki defa halvete girmiş, hilâfet almış bir zat idi. Tahsilini bitirdikten sonra, resmî görevleri reddederek köyüne döndü. O zaman malî durumları iyi olduğu için, kendi imkânlarıyla ve çevresinin de yardımlarıyla köyünde bir cami ve 24 odalı bir medrese inşa ettirdi. Orada talim ve terbiye, tebliğ ve irşad hizmetlerine başladı (hicrî 1322 / milâdî 1904), yüzlerce talebe yetiştirdi. Çırpılarlı Ali Efendi çok mükemmel, çok sevimli bir insandı; melek gibiydi. Uzunca boylu, zayıf yüzlüydü. Allah’ın evliyasından olduğu açık seçik meydandaydı. Molla Abdullah, yaşça daha büyük olduğu halde Çırpılarlı Ali Efendi ile karşılaşınca elini öpmeğe davranır, o da mukabele ederek onun elini öpmeye çalışırdı. Aynı dergâhın muhabbetli ve ihlâslı iki müntesibi, birbirlerine sevgilerini böyle tevazu ile arz ederlerdi. Halil Necati Efendi askerden geldikten sonra Çırpılarlı Ali Efendi’yi ziyarete gitmiş, kendisine intisab etmiştir (1928). Çırpılarlı Ali Efendi kerametleri zahir, alim, fâzıl, mücahid, bölgede marûf, sevilen, sayılan, rahmetle anılan bir mübarek zat idi. İstiklal Savaşı sırasında Bayramiç yöresinin Kuvâ-yı Milliye temsilcisi olarak görev yaptı. Bir ara Bayramiç Müftülüğü görevinde de bulundu. Ali Efendi 15 Ağustos 1945 tarihinde vefat etti. Medresesi zamanla yıkılmış, yok olmuştur.40 Halil Necati Efendi 1928 yılında Şadiye Hanım’la evlendi. Şadiye Hanım’ın dedesi Molla Hüseyin, Halil Necati Efendi’nin dedesi Molla Abdullah’ın kardeşidir. O da Çırpılarlı Ali Efendi’nin müridlerindendi. Şadiye Hanım’ın babası Ahmet Çavuş, köyün önde gelen kimselerindendi. Çok muhterem, güngörmüş, zeki, iş bilen, sevilen ve sayılan, herkesin yardımına koşan bir insandı. Kardeşlerinin hepsini iş sahibi yapmış, kendi işlerine ortak etmişti. Kerimesi, Şadiye Hanım’ı da İslâmî bir terbiye üzere yetiştirmişti. Şadiye Hanım dindar bir hanımdı. Evini, çocuklarını çok severdi. Herkesin yardımına koşan bir yapısı vardı. Komşuluk hukukuna çok riayet ederdi. Komşuları da ondan çok memnundu. İçli, hisli bir insandı. Gönül kırmamaya çok dikkat ederdi. Gıybeti hiç sevmezdi. Birisi gıybet edince, “Aman evlâdım, aman kardeşim, boş ver, 40 Mahmud Es’ad Coşan, İslâm, Başyazı, Eylül 1996. 27 günaha girme!” diye ikaz ederdi. Hatta o şahıs gıybete devam ederse, oradan kalkar giderdi. Adab-ı İslâmiyye sahibiydi. Çocuklarını da bu terbiye üzere yetiştirdi. Onların üzerine titrer, ibadetlerini en iyi şekilde yapmalarına gayret ederdi. Çok becerikli, ev idaresini bilen, geçim sahibi bir hanımefendiydi. Çok sıkıntılı günler yaşadılar. O sıkıntılı günlerinde eşini hiç yalnız bırakmadı, hep destekledi. Tevekkülle hareket edip, evi çekip çevirdi. Halil Necati Efendi ile Şadiye Hanım’ın beşi erkek, ikisi kız, yedi çocukları oldu. Şadiye Hanım yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak, 7 Ağustos 1964 günü rahmet-i Rahman’a kavuştu. İstanbul Erenköy mezarlığına defnedildi. Aynı yıl üçüncü oğlu Mustafa Enver de hastalandı, o da vefat etti.41 Köyde üç sınıflı ilkokul vardı. Halil Necati Efendi’nin büyük oğlu Mehmet Kâzım çok başarılı ve zeki bir öğrenciydi. Köy öğretmeni onun için babasına, “Bunun kadar zeki çocuğa tesadüf etmedim, bunu mutlaka okut!” dedi. O sırada Halil Necati Efendi’ye İstanbul’dan bir ortak iş teklifi geldi. Bunun üzerine hem İstanbul’da iş yapmak, hem de çocukları okutmak için 1942 yılında İstanbul’a taşındılar. Şehzadebaşı’nda bir ev tuttular. Halil Necati Efendi ilk iş olarak ticareti seçti. Kayınbiraderiyle ortak iş yaptılar. Fakat ticarette başarılı olamadı. Veresiye verdiği yerlerden alacağını tahsil edemedi. Müslüman gördüğü, hüsn-ü zan ettiği insanlardan verdiklerini alamadı. Hem parayı hem de müşterileri kaybetti. O sıralar (1952) Abdülaziz Bekkine Hazretleri’nin sohbetlerine devam ediyordu. Durumu kendisine arz etti. Onun tavsiyesiyle müezzinlik imtihanlarına hazırlanmaya başladı. O günlerde Fatih Müftülüğü imtihan açtı. Halil Necati Efendi imtihanı birincilikle kazanınca, daha iyi şartlarda Kur’an kursu kadrosuna tayin edildi. Yazısı ve ifadeleri güzel olduğu için, Fatih Müftülüğü’nde kâtip olarak işe başlattılar. Orada 19 yıl çalıştıktan sonra emekli oldu. 41 Coşkun Yılmaz, Halil Necati Coşan’la Röportaj, İslâm, sayı:159, Kasım 1977. 28 B. ŞEYH EFENDİLERLE TANIŞMASI 1. Abdül’aziz Bekkine Halil Necâti Efendi İstanbul’a yerleştikten sonra, Şehzâdebaşı Damat İbrahim Paşa Camii’nde Serezli Hasîb Efendi’nin sohbetlerine devam etti. Onun vefatından sonra, bir arkadaşının aracılığıyla Kazanlı Abdül’aziz Efendi’yi ziyarete gitti. Onu çok sevdi, gönlü bağlandı ve intisab etti (1952). Onun Ümmügülsüm Camii’ndeki sohbetlerine devam etti. Zaman zaman çocuklarını da sohbetlere götürürdü. Böylece küçük yaşta tasavvufî bir eğitime başlamış oldular. Abdül’aziz Bekine, Hazret-i Ali Efendimiz’i hatırlatan bir vücut yapısına sahipti. Saçı sakalı sarışın, kol ve pazuları kalınca, güçlü kuvvetli, göğsü geniş, yüzü heybetli idi. Bazı kere tüyleri ürperten bakışlarına ve ciddî tavırlı görünmesine mukàbil, misafir ve ziyaretçilerine hitap ve iltifatı gayet latîf ve çok tatlı olurdu. Münazara edası içinde olan konuşmalardan son derece hoşlanırdı. Gecenin geç saatlerine kadar devam eden konuşmalardan sonra, evde abdest tazelenip, yatmaya fırsat kalmadan sabah namazı için camiye dönüldüğü zamanlar olurdu. Yalnız olarak yemek yediği, her halde görülmemiştir. Sofra arkadaşı olan talebelerini kardeş, evlat kabul ettiği için, onların seviyesine iner, kendi kaşıklarıyla ikram iltifatında bulunurlardı. Dünyaya, dünyalıklara soğan kabuğu kadar değer vermezdi. Evinde, elinde olanı sabaha bırakmazdı. Maddi bakımdan sıkıntılı bir hayatın içindeydi. Fakat çile ve mihneti zevk kabul ettiğinden durumunu hissettirmezdi. Hep, mesrur görünürdü. Ailece aç kaldığı, aç yattığı zamanlar olurdu. Yaz-kış giyiminde fark olmazdı. Sözle ifadesi zor olan fevkalâde birçok hal ve meziyetin sahibiydi. İlim otoritesi sayılan zatlar, ulûm-u diniyye dışında, eğitim ve öğretimi yapılan bütün ilimlere, tahsilini yapmadığı halde vukufiyeti bulunduğunu hayranlıkla anlatırlardı.42 Abdül’aziz Bekkine son hastalığında müridlerine, kendisinden sonra Mehmed Zahid Kotku Hazretleri’ne tâbi olmalarını vasiyet etti. 2 Kasım 1952 (17 Safer 1372) tarihinde 57 yaşında vefat etti. Fatih Camii’nde Mehmed Zâhid Kotku Hz.nin 42 Metin Erkaya, Anılarla M. Zâhid Kotku, s.145, Seha Neşriyat, İstanbul 1996. 29 kıldırdığı cenaze namazından sonra, Edirnekapı Sakızağacı şehitliğine, şeyhi Serezli Hasib Efendi’nin yanına defnedildi. 2. Mehmed Zâhid Kotku Abdül’aziz Bekkine’nin vefatından sonra, Fatih müftüsü olan Ali Rıza Hakses’in himmetiyle, Mehmed Zâhid Kotku Bursa’daki Üftâde Camii’nden, Zeyrek’teki Ümmügülsüm Camii’ne naklen tayin edildi. 1953 yılının ilk ayında, Abdül’aziz Bekkine Hz.’nin halefi olarak göreve başladı. Halil Necati Efendi kendileri ile o zaman tanıştı. Abdül’aziz Efendi’nin, Mehmed Zâhid Kotku ile çok samimi dostlukları vardı. Dergâha beraber devam etmişler, iki defa halvete beraber girmişler ve dervişlik devreleri beraber geçmişti. Orada, Mustafa Fevzi Efendi (Tekirdağlı) onların hocası idi. O sıralar Mehmed Zâhid Kotku zayıf bünyeli imiş ama, aynı zamanda ibadete düşkün bir kimse imiş. Abdül’aziz Efendi, onun hal ve meziyetlerinden bahsederken, “Evliya nümunesiydi” derdi. Mehmed Zahid Kotku konuşması az ve pek mütevâzi idi. Abdül’aziz Bekkine gibi saatlerce sohbet etmezdi. Bazıları bu durumu yadırgadılar. “Bu makam buna mı kalacaktı?” deyip ayrılanlar oldu. “Allah bir kişiyi severse, onu diğer insanlara da sevdirir.” hadis-i şerifi gereğince, İslâm’ı yaşayanlara ve yaşamak isteyen diğer insanlara sevdirilmiş olacak ki, kendisini sorup arayanların sayısı günden güne arttı. Hakîkaten Allah’ın sevdiği bir kul olduğu zahir oldu. Yıllar geçtikçe çevresi tahminin üstünde genişledi, hemen hemen tanımayan kalmadı. Görülen ve yayılan üstün meziyetlerinden dolayı, ülke çapında farklı bir ilgi ve itibarın sahibi oldu. Gördüğü ölçü üstü alâka, saygı ve hürmet, onun gurura kapılmadan, bir mahalle camii imamı havası içinde yaşadığı mütevâzi hayatını devam ettirmesine mânî olmamıştır. Yaratılışı pek güzel ve sevimli idi. İri ve geniş vücuduna gıda olacağına inanılmayacak kadar az yerdi. Az konuşur ve az uyurdu. Halim ve selim, gönlü mezmum sıfatlardan ârî ve pâk, müsamahası deniz gibi çok engin ve hudutsuzdu. Dıştan ve içten gelen ta’riz ve tecâvüzkâr davranış ve muhalefetlerden müteessir 30 olmayan veya olduğunu hissettirmeden, muvafık ve muhalifine ikram ve iltifatında değişiklik yapmayan, emsâlsiz sabır ve kemâl nümûnesi idi. Hali Necati Efendi çocuklarını da yanına alıp, Mehmed Zâhid Kotku Hz.lerinin sohbetlerine devam etti. Onun yakın dostlarından oldu. Bir ara sabah namazlarından sonra beraber hafızlık tekrarı çalışması yaptılar. Coşan o günleri şöyle anlatır: “Ben ortaokulda iken kendisinin meclislerine babamın peşinden, babamın elini tutup, eteğini tutup onun yanında giderdim. O zaman Ümmügülsüm Camii’nde imamlık yapmaktaydı. Cumartesi günleri, caminin arkasındaki yüksek odada sohbetler olurdu. ‘Sen hazırlan!.. Sen konuş!’ filan diye söylerdi Hocamız... Bize de arada iltifat buyururdu, ‘Sen de hadi bakalım, filânca hadisteki mânâ nedir, ona hazırlan!’ gibi işaretleri olurdu.”43 Ümmügülsüm Camii hakkında istimlâk kararı alınınca, Mehmed Zâhid Kotku mahalle sakinlerinden Avukat Mazhar Sündüs Bey’in teşebbüsleriyle, 1958 yılında Fatih İskenderpaşa Camii’ne naklolundu. Hayatının sonuna kadar imamlık görevini burada sürdürmüştür. Bilindiği gibi, o da 13 Kasım 1980 (5 Muharrem 1401) günü sevdiği Mevlâsına kavuşmuştur. C. ÖĞRENCİLİK YILLARI ve HOCALARI Coşan, 1950’de İstanbul Vezneciler İlkokulu’nu, 1953’te Vefa Lisesi orta kısmını, 1956’da Vefa Lisesi’ni bitirdi. Fen kolu öğrencisiydi, başarılı bir öğrenciydi, mühendislik okumak istiyordu. Fakat Hocası Mehmed Zâhid Kotku Hz.lerinin tavsiyesiyle, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap-Fars Filolojisi Bölümü’ne kaydoldu (1956). Coşan’ın, Edebiyat Fakültesi’nde öğrencilik yıllarında kendisinden istifade ettiği hocalar arasında, Prof. Dr. Helmut Ritter,44 Prof. Dr. Ahmed Ateş, 45 Prof. Dr. 43 Mahmud Es’ad Coşan, Aile Eğitim Toplantısı, Gemlik, Bursa, Şubat 1992. 44 Prof. Dr. Helmut Ritter (1892-1971) 1892 yılında Almanya’da doğdu. 1910’da liseyi Kassel’de bitirdikten sonra Halle Üniversitesine girdi ve burada ünlü şarkiyatçı Carl Brockelmann ve Paul Kahle gibi büyük âlimlerden ders aldı. Türkçe, Arapça, ve Farsça’dan başka İbrani ve Süryani dillerine de vakıftı. Türkiye’de modern anlamda filoloji tetkik ve usullerinin tanınmasında önemli 31 Zeki Velidi Togan,46 Prof. Dr. Muhammed Hamidullah47 gibi önemli şahsiyetler bulunuyordu. hizmetleri bulunan Helmut Ritter, 1933 yılında İstanbul Üniversitesi’nde Arap ve Fars filolojisi bölümüne okutman olarak davet edildi. 1938 yılında bu bölüme profesör olarak atandı. Şarkiyat Araştırma Merkezi’nin (Şarkiyat Enstitüsü) kurulmasında önemli bir rol oynadı. 1971 yılında Almanya’da vefat etti. Helmut Ritter, şarkiyat araştırmaları sahasında ilk akla gelen alimlerdendir. (www.istanbul.edu.tr/edebiyat/bolum_sayfasi/dogudilleri/) 45 Prof. Dr. Ahmet Ateş (1917-1966) 1917 yılında Birecik’te doğdu. Konya Lisesi’nde okuduktan sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ni 1939’da bitirdi Aynı yıl asistan oldu. Prof. Dr. Helmut Ritter’in yanında Arap-Fars Filolojisi çalışmalarına başladı. 1943 yılında doçent, 1953’te de profesör oldu. Pek çok uluslararası konferans ve toplantılara katıldı. Ahmet Ateş, kurucusu da olduğu Şarkiyat Enstitüsü Müdürlüğü, İslâm Ansiklopedisi Yazı Heyeti Başkanlığı, yine kurucusu olduğu Milletlerarası Şark Tetkikleri Cemiyeti yönetim kurulu üyeliğinde bulundu. Arap, Fars dilleri ve edebiyatları sahasında dünya çapında bir otorite olan Prof. Dr. Ahmet Ateş, 20 Ekim 1966’da vefat etti. Çocukları Ertunga Ateş (1941-2003) ve Toktamış Ateş’tir (1944-2003). (www.istanbul.edu.tr/edebiyat/bolum_sayfasi/dogudilleri/) 46 Zeki Velidi Togan (1890-1970) 10 Aralık 1890 tarihinde Rusya’da Başkurdistan bölgesinde doğdu. İlk ve orta eğitimini çeşitli medreselerde tamamladı. Kazan’da özel dersler aldı. 1909 yılında Kazan’da bulunan Kasımiye Medresesi’nde “Türk tarihi" ve "Arap edebiyatı tarihi” öğretmeni olarak göreve başladı. 1911 sonlarında Türk ve Tatar Tarihi adlı kitabının yayımlanmasıyla meşhur oldu. Kazan’da bulunduğu sırada Nikolay Aşmarin ve N. F. Katanov ile tanıştı. Böylece Rus şarkiyatçıları ortamına girdi ve bu ortamdan derinden etkilendi. 1913 yılında Fergana’ya, 1914 yılında Buhara’ya araştırmalar yapmak için gitti. Fergana’da Yusuf Has Hacib’in 11. yüzyıla ait Kutadgu Bilig adlı eserinin bir elyazması nüshasını buldu. Daha sonra Rus Millet Meclisinde Ufa Müslümanlarının temsilcisi olarak bulunmak üzere Petersburg’a gitti. Bu sırada Bolşevik ihtilâli patlak verince, o da Türklerin durumunun düzelmesi için mücadeleye girişti. 29 Kasım 1917 tarihinde Başkurdistan ilinin muhtariyeti ilan edildi. Başkurt hükümeti kurulduğunda Togan, Harbiye Nazırı oldu. Bundan sonra Lenin, Stalin ve Troçki ile defalarca görüştü, fakat olumlu sonuç alamadı. Türkistan’a çekilip orada mücadeleye karar verdi. Türkistan Millî Özerk Hükümeti’nin bastırılmasından sonra, Basmacı Hareketi’nin içinde bulundu. 1920-23 yıllarında Türkistan’da amansız bir mücadeleye girişti ise de başarılı olamadı. Türkistan Millî Birliği’nin kurucusu ve ilk başkanıdır. 20 Mayıs 1925 tarihinde Türkiye’ye geldi. İstanbul Darülfünun’u Türk Tarihi Müderris Muavinliği’ne tayin edildi. İstanbul ve Anadolu kütüphanelerinde hummalı çalışmalarına başladı. Fakat, 1932 yılında I. Türk Tarih Kongresi’nde tıp doktoru Reşit Galip’in sunduğu, Orta Asya’da iç deniz olduğu ve bunun sonradan kuruduğu konusu hakkındaki tebliğini eleştirince, Togan aleyhine bir kamuoyu oluştu. Kendisine takınılan bu kötü tutum üzerine, 8 Temmuz 1932 tarihinde istifa ederek Viyana’ya gitti. 1935 senesinde Viyana Üniversitesi’nden felsefe doktoru ünvanı aldı. 1935-1937 yılları arasında Bonn Üniversitesi’nde, 1938-1939 yılları arasında Göttingen Üniversitesi’nde profesör olarak ders verdi. 1939 yılında Millî Eğitim Bakanı’nın daveti üzerine tekrar Türkiye’ye geldi. İstanbul Üniversitesi’nde Umumî Türk Tarihi Kürsüsü’nü kurdu. 1944 yılında, Türkiye’de Sovyetler aleyhine faaliyet ve Turancılık iddiasıyla tutuklanıp mahkeme edildi. 10 yıl hapse mahkûm edildiyse de askerî mahkeme kararı bozdu ve Togan beraat etti. 1948 yılında yeniden döndüğü üniversitedeki görevine ölümüne kadar devam etti. 1951 yılında İstanbul’da toplanan XXI. Müsteşrikler Kongresi’ne Başkanlık etti. Bu onun bilimsel alandaki şöhretini çok daha artırdı. 1953 yılında İstanbul Üniversitesinde İslam Tetkikleri Enstitüsü’nü organize etti. 1967 yılında kendisine Manchester Üniversitesi tarafından bir onur doktorası verildi. 32 Coşan, Arap Dili ve Edebiyatı, İran Dili ve Edebiyatı, Ortaçağ Tarihi ile Türkİslâm Sanatı sertifikalarını alarak, 1960 yılında Edebiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Onun akademik hayatının en belirleyici kişisi ise, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde kendisine asistanlık yaptığı ve doktora tezini yöneten Prof. Dr. Necati Lugal’dir.48 Zeki Velidi Togan 26 Temmuz 1970’te İstanbul’da vefat etti. (http://tr.wikipedia.org/wiki/Zeki_Velidi_Togan) 47 Prof. Dr. Muhammed Hamidullah (1908-2002) 1908 yılında Hindistan’ın Haydarabad şehrinde dünyaya geldi. Sekiz çocuklu bir ailenin en küçüğüydü. Ailesinden aldığı ilköğrenimin arkasından medrese öğrenimine başladı. Daru’l-Ulum Medresesi’nden sonra, Osmaniye Üniversitesi’nde hukuk tahsil etti. Devletlerarası İslam Hukuku’na ilgi duyarak Paris’e gitti. Paris Üniversitesi’nden “Peygamberimizin Savaş Mektupları” başlıklı teziyle doktor unvanını aldı. Almanya’nın Tübingen Üniversitesi’nde “Devletlerarası İslam Hukuku” alanında ikinci bir doktora çalışması daha yaptı (1933). Çalışmalarını Paris Üniversitesi’nde sürdürdü. Bu arada Kuzey Afrika ülkelerinin kütüphanelerinde incelemeler yaptı. Hindistan’a dönerek Osmaniye Üniversitesi’nde çalışmaya başladı. Bu üniversitede devletler hukuku profesörüyken, görevle yurtdışında bulunduğu bir sırada, Haydarabad’ın Hindistan hükümeti tarafından işgal edilmesi (1948) üzerine geri dönmedi. Siyasal mülteci olarak Fransa’ya yerleşti. Beş dilde (Arapça, Urduca, İngilizce, Fransızca ve Almanca) binden fazla makale ve onlarca kitabı bulunan Hoca’nın ismi 1950’li yıllarda uluslararası akademik çevrelerde duyulmaya başlandı. Başta Fransa, Mısır, Pakistan ve Türkiye olmak üzere birçok ülkenin üniversitelerinde dersler, konferanslar verdi. 1952’de İstanbul Üniversitesi’nde çalışmaya başladı, uzun yıllar Edebiyat Fakültesi İslâm Araştırmaları Enstitüsü ile Erzurum’da Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi’nde öğretim üyeliği yaptı. Bu sırada, birçok süreli yayında bilimsel makaleler yazdı. Muhammed Hamidullah, 17 Aralık 2002’de ABD’nin Florida eyaletinde 96 yaşındayken vefat etti (http://www.davetci.com/d_biyografi/biyografi_mhamidullah.htm) 48 Prof. Mehmet Necati Lugal: 1878’de İstanbul’da doğdu. Babası Hüseyin Hüsnü Bey’dir. Küçük yaşta hafız oldu. Resmî okulun yanı sıra özel hocalardan dersler aldı. Edebiyata derin bir ilgi duydu. Arapça ve Farsça’yı öğrendi. Şeyh Sa’dî-yi Şirâzî’nin Gülistan’ından, Mevlânâ’nın Mesnevî’sinden yüzlerce beyit ezberledi. Eski Arap şiirinin inceliklerine vakıf oldu. 1907 Yılında Fatih Camii’nde ders vermeye başladı. Muhtelif okullarda ve medreselerde 1917 yılına kadar dersler verdi. Bu arada çok genç yaşta, babası ile birlikte hacca gitti. 1917 Yılında Almanya’da okuyan Türk öğrencilere öğretmen olarak tayin edildi. 1919 Yılında Hamburg Üniversitesi Şarkıyat Enstitüsü’nde göreve başladı. 1939’da Türkiye’ye döndü. Beyazıt Kütüphanesi müdürlüğüne tayin edildi. Maaşı çok düşüktü, maddî sıkıntılar çekti. Ek görev olarak bazı okullarda Türkçe öğretmenliği yaptı. Küçüklüğünden beri maddeye değil, ilme kıymet vermişti. İlâhiyat, edebiyat ve filoloji tahsil etmişti. Arapça, Farsça, Almanca, Fransızca ve İngilizce biliyordu. Hele bu dillerden ilk üçünün edebiyatına iyice vakıftı. Urduca ve Afganca gibi diğer şark dillerinden de anlıyordu. Sayısız öğrenciler yetiştirmiş ve Türk kültürünü yabancı ülkelerde yaymağa çalışmıştı. Fakat birçok bilim adamı gibi, o da maddî sıkıntı içinde bırakılmıştı. Bazı dostlarının Millî Eğitim Bakanlığı’na müracaatıyla, 1943 Yılında AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Şarkıyat Enstitüsü profesörlüğüne getirildi. Burada pek çok ilim adamı yetiştirdi. Hemen herkesin eski metinlerdeki müşkillerini çözerdi. 1949 Yılında AÜ İlâhiyat Fakültesi’nin kurulmasında rol oynadı. Bu fakültenin öğretim kadrosunda fahriyyen görev olarak Arapça-Farsça profesörlüğü yaptı. 1952’de yaş haddinden emekliye ayrıldı. 33 Necati Lugal’den ikinci bir Batı dili olan Almanca’yı öğrenmiştir. Erzurumlu Darir Mustafa Efendi’nin Siyer-i Nebî’si başta olmak üzere çeşitli kitapları ondan okumuştur. Ayrıca onunla birlikte Şair Gülşehrî’nin Feleknâme adlı Farsça eseri üzerinde çalışmıştır. Necati Lugal tarafından Arap Dili ve Edebiyatı hocası Yusuf Cemil Ararat49 ile tanıştırılmış, ondan da Arap şairi Mütenebbî’nin divanını ve eş-Şanfarâ’nın Lâmiyyetü’l-Arab kasidesi başta olmak üzere daha başka Arapça edebî eserleri okumuştur.50 D. ÜNİVERSİTE HOCALIĞI Coşan Edebiyat Fakültesi’nden mezun olduktan sonra, 1960 yazında Mehmed Zâhid Kotku’nun kızı Muhterem Hanım’la evlendi. Evlendirme teklifi Mehmed Zâhid Kotku’dan geldi. Aynı yıl, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde açılan asistanlık imtihanını kazandı. Klasik Dinî Türkçe Metinler Kürsüsü’ne asistan olarak girdi. İş dolayısıyla 1960 yılının sonbaharında Ankara’ya taşındılar. 1956-1957 ve 1959 yıllarında Bon ve Frankfurt Üniversitelerinde misafir profesör olarak çalıştı. 1960 Yılında, yeniden hazırlanan üniversiteler kanununda yaş haddi kaldırıldığından, AÜ İlâhiyat Fakültesi Klasik Dînî Türkçe Metinler Kürsüsü profesörlüğüne tayin edildi. 23 Mart 1964 Pazartesi günü hayata gözlerini yumdu. (Prof. N. Lugal ve Eserleri, AÜİF Dergisi, sayı: 12, s. 129- 133, 1964) 49 Yusuf Cemil Ararat (1879-1963): 1879’da İstanbul’da doğdu. Babası Karslı Mehmed Ağa’dır. Hıfzını tamamladıktan ve ilkokulu bitirdikten sonra, Aksaray Valide Sultan Rüşdiyesi’nde devam etti. Özel hocalardan dersler alarak kendisini yetiştirdi. Henüz 19 yaşında iken, açılan bir imtihanı kazanarak Kuleli Askerî İdâdîsi edebiyat öğretmenliğine tayin edildi. Darülfünun Arap edebiyatı hocası Mostar müftüsü Ali Fehmi Câbiç’ten Arapça dersleri aldı. Beyazıt Camii dersiamlarından Abdürrahim Efendi’den de Farsça öğrendi. Arapça edebî metinleri daha iyi anlayabilmek için Şirvanlı Hâlis Efendi’den Harîrî’nin Makàmât’ını ve câhiliye devri şairlerinin Muallakàt’ını okudu ve icazetname aldı. Son derecede mütevazi bir ilim adamı idi. Arapça ve Farsça’ya, bu dillerde şiir yazacak kadar hâkimdi. Arapça ve Farsça şiirleri, çok defa aynı vezinlerle başarılı bir şekilde Türkçe’ye çevirebiliyordu. Hafızlığı, Kur’an’da bulunan bir kelimenin mânasını açıklamak için, nerede ise o kelimenin yer aldığı bütün âyetleri sıralayacak kadar kuvvetli idi. Ayrıca binlerce kelimeyi örnek beyitler ve kullanılışına ait özellikleriyle ezbere bilirdi. 15 Nisan 1963 günü İstanbul’da vefat etti. Mahir İz ve Necati Lugal’le yakın dostlukları vardı. Sağlığında kendisini takdir edenler arasında, İsmail Saib Efendi, Mehmed Akif ve Elmalılı Küçük Hamdi Efendi gibi seçkin kimselerin yanında, ünlü Alman müsteşriki Helmut Ritter ve Oscar Rescher de yer almaktadır. (Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.III, Yusuf Cemil Ararat maddesi.) 50 http://www.mecmerkezi.org/Sayfalar/160/M-Esad-Cosan/Hocalari.aspx 34 Fakülte yayın komisyonunda iki yıl sekreterlik yaptı. 1965 yılında, XV. Yüzyıl şairlerinden olan Hatiboğlu Muhammed ve Eserleri konusunda doktora tezi vererek ilâhiyat doktoru ünvanını aldı. 1967-1968 yıllarında Ankara Yükseliş Mühendislik ve Mimarlık Özel Yüksek Okulu’nda Türkçe ve Hümaniter Bilgiler derslerini verdi. Askerlik görevine Tuzla Piyade Okulunda başladı (15 Ekim 1971). Ağrı Patnos’ta yedek subay olarak tamamladı (31 Aralık 1972). 1973 yılında, Hacı Bektâş-ı Velî, Makàlât adlı doçentlik tezi ile doçent ünvanını aldı ve Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Türk-İslâm Edebiyatı Kürsüsü’ne öğretim üyesi olarak tayin edildi. 1977-1980 yıllarında Sakarya Devlet Mimarlık ve Mühendislik Akademisi’nde Türk Dili ve Edebiyatı dersleri verdi. Yurtdışında çeşitli üniversitelerde misafir öğretim üyeliklerinde bulundu. 1982 yılında, "İbrâhim-i Müteferrika ve Risâle-i İslâmiyye" isimli takdim teziyle ilâhiyat profesörü oldu. Sosyal ve kültürel faaliyetlere daha fazla zaman ayırabilmek düşüncesiyle, 1987 yılında emekliliğini isteyerek üniversiteden ayrıldı. İlâhiyat Fakültesi’ndeki öğretim üyeliği yıllarında, Coşan’ın kapısı herkese açıktı. Öğrencilerin çok sevdiği ve saygı gösterdiği bir kimseydi. Talebe gelir, kapıyı çalar, derdini anlatır, cevabını alır, müsterih bir çehre ile ayrılırdı. Olaylı ve kavgalı zamanlarda öğrencilerin arasına girer, onları akl-ı selime davet eder, kavgaları önlemeye çalışırdı. 1960’lı yıllarda fakültede resmî ders olarak Kur’an-ı Kerim dersi yoktu. Öğrenciler kendi gayretleriyle, Arapça’dan, Farsça’dan faydalanarak Kur’an-ı Kerim öğrenmeğe çalışıyordu. Bunu gören Hocaefendi, müsait zamanlarında hasbî olarak, isteyenlere Kur’an-ı Kerim ve Osmanlıca dersleri veriyordu. Öğrencilerini bilimsel araştırmalara, master ve doktora yapmaya teşvik ederdi. Öğretim üyeleri arasında saygınlığı vardı. Sahasında söz sahibi idi. Özellikle Türk-İslâm edebiyatında, ilk müracaat edilen kimseydi. Kendisinden önce profesör 35 olmuş hocalar bile, ağır bir parça, çetin bir şiir oldu mu, “Es’ad Bey, şuna beraber bakabilir miyiz?” diye kendisine gelirlerdi. Herkese yardımcı olmaya çalışırdı.51 İlk yıllar Kurtuluş’ta oturuyorlardı. Daha sonra Kalaba’ya taşındılar (1963). Evlerinin yakınında cami yoktu. Bir mescid açılması için önderlik etti. Daha sonra onun gayretleriyle bir dernek kurulup, cami yeri alındı. Üstte Kur’an Kursu, altta cami olmak üzere cami inşaatının yapılmasına gayret etti. Buralarda zaman zaman hadis ve tefsir sohbetleri yaptı. Komşuluk ilişkileri çok mükemmeldi. Bütün yorgunluklarına ve yoğunluklarına rağmen, komşularına da vakit ayırırdı. Karşılıklı ziyaretleşmeler olurdu. Ziyaretlerde tebessümü eksik etmezdi. Ziyaret sırasında, kütüphaneden uygun bir kitap alır, orada bulunanlardan birisine bir yer açtırırdı. Sonra oradan bir miktar okuyarak sohbet ederdi. Mehmed Zâhid Kotku hemen her yıl Ankara’ya gelir, evlerinde bir süre misafir kalırdı. Ankara’nın çeşitli semtlerinde, çevre ilçelerde sohbetler, ziyaretler olurdu. Bazen da M. Es’ad Coşan’ı da yanına alır, Anadolu’nun muhtelif şehirlerine beraber seyahat ederlerdi. E. ŞEYHLİK YILLARI Mehmed Zâhid Kotku Efendi’nin bizzat elinden tutarak kürsüye oturtması ile İskenderpaşa Camii’nde hadis derslerine başladı (1977). Hafta sonlarında İstanbul’a gidiyor, hadis dersini yapıp Ankara’ya dönüyordu. Mehmed Zâhid Efendi’nin hastalığında, ameliyatında hep yakın hizmetinde bulundu. Son demlerinde de yanı başındaydı. Onun arzusu üzerine, 13 Kasım 1980 günü vefatından sonra, cemaatin eğitimiyle ve her türlü meselesiyle ilgilenme, tebliğ ve irşad görevini üstlendi. (5 Muharrem 1401) Tasavvufî nisbeti; hocası Mehmed Zâhid Efendi vasıtasıyla Nakşibendî Tarikatı’nın, Hàlidiyye kolunun, Gümüşhâneviyye şubesidir. Ayrıca Kàdiriyye, Sühreverdiyye, Kübreviyye, Çeştiyye, Mevleviyye, Halvetiyye ve Bayrâmiyye tarikatlarından da irşada me’zundu. 51 Talip Uluşan, M. Es’ad Coşan Hocaefendi İle İlgili Hatıralar, s. 215-234, Ankara 2002. 36 Onun döneminde hadis derslerine ilgi daha da arttı. Cemaat yer bulamadığı için camiye ilâveler yapıldı, ders dinlenilecek yerler beş-altı kat genişletildi. Caminin yanındaki eski binalar alınarak camiye katıldı. Ayrıca Ankara, İzmir, Bursa, Sapanca, İzmit ve Eskişehir’de mutad hadis dersleri başlatıldı. Mehmed Zahid Kotku Efendi’nin emri üzerine 1980 yılında kurduğu “Hakyol Vakfı”nın çalışmalarıyla bizzat ilgilendi, muhtelif yerlerde şubeler açtırdı. Eğitim ve yardımlaşma faaliyetini yaygınlaştırmak için çalışmalar yaptı. Sanat ve kültürle ilgili çalışmalar yapmak üzere “İlim, Kültür ve Sanat Vakfı”nı (1986), sağlık hizmetleri için “Sağlık Vakfı”nı kurdurdu. Hanımların eğitimiyle ilgili olarak “Hanım Dernekleri”nin; çevre ile ilgili çalışmalar yapmak üzere “İlim, Ahlâk, Kültür ve Çevre Dernekleri”nin kurulmasını ve yaygınlaştırılmasını teşvik etti. Bu çalışmalarla toplumun güzel amaçlar için bir araya gelmesini, organize olmasını sağlamaya çalıştı. Vakıflara ait, harabe haline gelmiş birtakım ecdad yadigârı eserlerin tamir ve tecdidiyle ilgilendi. Onların gayesine uygun olarak tekrar faaliyete geçmesini temin etti. (Ahmed Kâmil Tekkesi, Selâmi Mustafa Efendi Tekkesi, Şeyh Murad Efendi Dergâhı, Şadiye Hatun Şifâ Külliyesi... ) Eğitimin yaygınlaştırılması için basın ve yayın çalışmalarıyla ilgilendi. 1983 Eylülünde İslâm dergisi, 1985 Nisanında Kadın ve Aile ve İlim ve Sanat dergisi yayınlanmaya başladı. 1987 yılında Gülçocuk dergisi çıkartıldı. 1991 yılında sağlık ve bilimle ilgili konularda ise Panzehir dergisi yayınlanmaya başladı. Vefa Yayıncılık adına yayınlanan bu dergilerle yakından ilgilendi ve makaleler yazdı. Bu dergiler, ilgilendikleri sahalarda kamuoyuna önderlik ettiler. Yayınladıkları yazılarla, araştırma dosyalarıyla ve İslâm dünyasından haberlerle halkımızın bilgilenmesine ve bilinçlenmesine katkıda bulundular. İyimser, ümit verici, yol gösterici yazılarla pek çok hayırlı gelişmelere sebep oldular. Haklarında sempozyumlar, doktora tezleri yapıldı. Bir ara İslâm dergisinin tirajı yüz bini aştı. İslâm ve Kadın ve Aile dergileri, 1998 Haziranına kadar aksamadan yayınlarını sürdürdüler. Kitap yayıncılığı için Sehâ Neşriyat’ı kurdu; çeşitli dinî, edebî, tarihî, kültürel eserler neşredildi. Yayıncılığın geliştirilmesi, haftalık ve günlük yayınlara 37 geçilebilmesi için çalışmalar başlattı. Onun gayretleriyle bir matbaa tesis edildi (Ahsen), dizgi tesisleri kuruldu (Dehâ). Sesli ve görüntülü yayıncılık alanında hizmet etmek, millî ve mânevî değerlerimize uygun yayınlar yapmak üzere, Ak Radyo (AKRA) adı altında bir müessesenin kurulmasına öncülük etti (1992). Halen İstanbul’dan radyo yayınları yapılmakta; bu yayınlar uydu vasıtasıyla Türkiye’nin her yerinden, Orta Asya’dan ve Avrupa’dan dinlenebilmektedir. Onun teşviki ile Ak Televizyon adı altında Marmara Bölgesine yönelik bölgesel televizyon yayını başlatıldı (1997). Basın-yayın alanında Sağduyu isimli günlük bir gazete yayınlandı (3 Mayıs 1998 - 11 Temmuz 1999). Kaliteli bir eğitimi temin etmek amacıyla, özel eğitim kurumlarının kurulmasını teşvik etti. Çeşitli illerde ilkokul öncesi, ilkokul ve orta öğrenime yönelik eğitim tesisleri, okullar ve dershaneler kurdurdu. (Asfa, Ferda...) Halka güvenilir bir sağlık hizmeti verilmesi için poliklinikler ve hastaneler açılmasını teşvik etti. Buna bağlı olarak başta İstanbul olmak üzere birçok ilde sağlık kuruluşları hizmete açıldı. (Hayrunnisâ Hastanesi, Esmâ Hatun Hastanesi, Afiyet Hastanesi...) Yurtdışındaki müslümanlarla diyalogu sağlamak, ziyaretleri kolaylaştırmak amacıyla İskenderpaşa Turizm (İSPA) adı altında bir seyahat acentası kurulmasına öncülük etti. Bu şirket vasıtasıyla hac ve umre programları, çeşitli yurt içi ve yurt dışı geziler; aile ve eğitim toplantıları düzenlendi. İlmî seviyesi yüksek hocalar yetiştirmek amacıyla İstanbul’da, Ankara’da, Konya’da ve Bursa’da hadis ve fıkıh enstitüleri açtırdı. Buralarda ilâhiyat fakültelerinde okuyan veya mezun olan kimselere, özel hocalardan Arapça, hadis, tefsir ve fıkıh dersleri verdirilmesini temin etti. Sohbet ve vaazlarına yurt içinde ve yurt dışında büyük ilgi gösterilmesi ve çeşitli yerlere davet edilmesi, onun çok seyahat etmesine neden oldu. Avrupa’da, Kuzey Amerika’da, Afrika’da, Orta Asya’da ve Avustralya’da pek çok ziyaretler, vaazlar, sohbetler yaptı; eğitim programlarına katıldı. 38 Her yıl hac ve umre dolayısıyla değişik ülkelerden gelen müslümanlarla görüştü, diyalog kurdu. Hakkı ve hayrı, iyiyi ve güzeli tebliğ etme yönünde şumüllü ve verimli çalışmalar yapmaktan bir an bile geri kalmadı. Çevresini de daima bu tür çalışmalara teşvik etti.52 1997 Mayıs’ından itibaren hizmetlerini yurtdışında sürdürdü. 1998 yılında Avustralya’nın Brisbane şehrine yerleşti. Tebliğ ve irşad çalışmalarını Avustralya’nın her tarafına yaygınlaştırdı. Pek çok yerde camiler, kültür merkezleri açıldı. Brisbane’daki camide, her gün sabah ve yatsı namazlarından sonra, hadis sohbeti yapıyordu. Radyo sohbetleri yine devam etti. Cuma günleri Ak Radyo’da yapmakta olduğu hadis sohbetlerine ilâve olarak, salı günleri tefsir sohbetleri yapmaya başladı (29 Eylül 1998). Fâtiha Sûresi’nden başladı. Her sohbette birkaç ayet-i kerime okuyup, izah ediyordu. Vefat etmeden önce yaptıkları son tefsir sohbetinde, Bakara Sûresi 224. ayetine kadar gelmişlerdi. 4 Şubat 2001 (10 Zilkade 1421) Pazar günü, bir cami açılışı yapmak için Grifit şehrine giderlerken, Avustralya yerel saatiyle 12’de (Türkiye saatiyle 04’te) Sydney civarında, Dubbo kasabası yakınlarında geçirdikleri elim bir trafik kazası sonucu, yanında bulunan damadı Prof. Dr. Ali Yücel Uyarel’le birlikte ahirete irtihal eylediler. Ani ölümleri ailesi, yakınları, sevenleri ve bütün müslümanlar tarafından derin bir üzüntüyle karşılandı. Mübarek naaşları, Sydney’de Auburn Gelibolu Camii’nde kılınan cenaze namazından sonra Türkiye’ye getirildi (8 Şubat 2001, Perşembe). 9 Şubat 2001 Cuma günü, Fatih Camii’nde yüz binlerin iştirak ettiği muhteşem bir cenaze namazından sonra, tekbirlerle, salevatlarla, dualarla, gözyaşlarıyla, Ebû Eyyûb elEnsàrî Hazretleri’nin kabri civarında, Eyüp Mezarlığı’nda toprağa verildi. Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan, doğu dillerinden Arapça ve Farsça’yı, batı dillerinden Almanca ve İngilizce’yi bilmekteydi. Yurt içinde ve yurt dışında çok 52 Mahmud Es’ad Coşan, Ramazan ve Güzel Ameller, s.13, Terceme-i Hal, Seha Neşriyat, İstanbul 1999. 39 yönlü sosyal faaliyetlerini, tebliğ ve irşad çalışmalarını vefat edinceye kadar devam ettirdi. Rûhu şâd, mekânı cennetî a’lâ olsun... 40 İKİNCİ BÖLÜM MAHMUD ES’AD COŞAN’IN SOHBETLERİ A. HADİS DERSLERİ 1. İskenderpaşa Camii Sohbetleri (1977-1997) Mehmed Zâhid Kotku görevli oldukları İskenderpaşa Camii’nde, her pazar günü ikindiden sonra bir saat, cuma günleri öğleden önce 45 dakika Râmûzü’lEhàdis’ten hadis okuyup izah ederdi. 1977 yılının ilkbaharından itibaren bu dersler Mahmud Es’ad Coşan tarafından yapılır oldu. Coşan, o yıllarda Ankara’da oturuyordu. Her hafta sonu İstanbul’a geliyor, pazar günkü hadis dersini yapıp geri dönüyordu. Tatillerde ve müsait zamanlarında cuma namazından önce de sohbet ettiği olurdu. Önemli bir mâni olmadıkça, bu böyle devam etti. 13 Kasım 1980’de Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri’nin vefatından sonra da İskenderpaşa’daki dersler aynen devam etti. Hac veya başka bir seyahat nedeniyle yurtdışında olduğu zamanların dışında önemli bir aksama olmadı. 1997 Mayısında yurtdışına çıkıncaya kadar bu böyle devam etti, İskenderpaşa’daki son sohbeti 4 Mayıs 1997 pazar günü oldu. Coşan, derse besmele ve hamdele ile başlardı. Arkasından, “Kitapların en efdali Allah’ın kitabıdır, yolların en faziletlisi Peygamber SAS’in yoludur. Sonradan uydurulan şeyler bid’attir. Her bid’at dalâlettir. Her dalâlet ve dalâlet sahibi cehenneme gider.” anlamındaki Arapça giriş cümlelerini söylerdi. Sonra, sıradaki ilk hadisin Arapça metnini okurdu. Ondan sonra okunan kitap hakkında kısa bilgi verir; hadislerin okunmasına ve izahına geçmeden önce, başta Peygamber SAS Efendimiz olmak üzere cümle enbiyânın, evliyânın, sülehànın; sâdât ve meşâyih-i kiramın ruhları için; kitabın müellifinin ve bu kitabın içindeki hadis-i şeriflerin bizlere kadar ulaşmasında emeği geçmiş olan ulemânın, râvilerin ruhları için; caminin bânisi İskender Paşa’nın ruhu 41 için; bu hadis-i şerifleri dinlemek üzere oraya gelmiş olan kimselerin ahirete irtihal etmiş olan cümle yakınlarının ruhları için ve Mehmed Zahid Kotku Hazretleri’nin ruhu için, bir Fâtiha, üç İhlâs-ı Şerif okunmasını isterdi. Daha sonra, sıradaki hadis-i şerifin Arapça metnini okuyup, kelime kelime izahına geçerdi. Konuyla ilgili ayet-i kerimeler ve diğer hadis-i şeriflerle meseleyi açıklardı. Sade ve anlaşılır bir Türkçe kullanırdı. Konunun iyi anlaşılması için misaller, hatıralar anlatır; şiirlere, Farsça ve Arapça beyitlere yer verirdi. Coşan, ilk yıllarda her sohbette 8-10 hadis-i şerif okuyup izah ederdi, sohbet süresi bir saati geçmezdi. Son yıllarda bu sayı 3’e kadar düşmüş, izah için daha çok vakit ayrılmış, sohbet süresi bir saati biraz aşmaya başlamıştı. Sohbetin sonunda mutlaka Hatm-i Hàcegân yaptırırdı. Bazen, intisab etmek isteyenler için zikir dersi tarifi yapardı. Eğer vakit müsaitse, küçük notlarla soru gönderenlerin sorularına cevap verirdi. Sohbetlere öncelikle gençler, öğrenciler, okumuş kimseler gelirlerdi. Fakat her yaştan ve her kesimden insana rastlamak mümkündü. Zamanla ilgi arttığı için, caminin etrafındaki evler satın alınarak cami genişletilmiş; hanımların ve erkeklerin sohbetleri takip edebilmesi için mekânlar yapılmıştır. İskenderpaşa Camii’ndeki sohbetler, ilk yıllardan beri teyp ile tesbit edilmiştir. 1987’den sonra görüntülü video kayıtları yapılmıştır. Coşan’dan kaydedilmiş İskenderpaşa hadis dersi sayısı, toplam 431 adettir. 2. Ankara Özelif Camii Sohbetleri (1982-1996) Coşan, Mehmed Zâhid Kotku vefat edip, irşad görevi kendisine intikal ettikten sonra, Ankara’da da hadis dersleri başlattı (1982). İlkönce çarşamba günleri evinin yanındaki Muradiye Camii’nde, daha sonra perşembe akşamları Özelif Camii’nde hadis dersi yapmaya başladı. Bir ara cumartesi günleri yapıldı. Emekli olup da Ankara’dan ayrıldıkları 1987 yılına kadar bu dersler devam etti. 1987’den sonra ise, her ayın ilk perşembe akşamı Ankara’ya gelip, bu hadis derslerini ayda bir yapmaya devam etti. 42 3. Sapanca Sohbetleri (1987-1989) Coşan emekli olduktan sonra Sapanca’ya yerleşmiştir. Orada oturdukları yıllarda (1987-1989) evinin yakınındaki Yüzevler Camii’nde cumartesi günleri, ikindiden sonra Muhtâru’l-Ehàdîs isimli kitaptan hadis dersleri yapmıştır. Muhtâru’l-Ehâdîs kitabı muteber hadis kitaplarından seçilmiş ve ilk harflerine göre alfabetik olarak sıralanmış bin dört yüz kadar hadis ihtivâ etmektedir. Mısırlı alim Seyyid Ahmed el-Hâşimî (1878-1943) tarafından hazırlanmıştır. Türkçe’ye muhtelif tercümeleri yapılmıştır. 4. Anadolu’da Sohbetler Coşan, Türkiye’de bulunduğu 1980-1997 yılları arasında sık sık Anadolu’da seyahatler yapardı. Gittiği illerde (Adapazarı, Antalya, Bursa, Edirne, Eskişehir, Kırıkkale, Konya, İzmir…) uygun camilerde, halka açık hadis dersleri yapmıştır. 5. Ev Sohbetleri Doğum, ölüm, düğün, sünnet ve benzeri sebeplerle ziyaret ettiği evlerde; kahvaltı vs. gibi sebeplerle ziyaret ettiği öğrenci evlerinde mutlaka 30-45 dakika civarında bir hadis sohbeti yapardı. B. TABAKÀTÜ’S-SÛFİYYE DERSLERİ Ebû Abdi’r-Rahmân es-Sülemî, Hicrî 330 yılında Nişapur şehrinde doğmuş, hicrî 412 yılında yine aynı şehirde vefat etmiştir. Çok büyük bir alim, çok meşhur bir sûfîdir. Tabakàtü’s-Sùfiyye, Sülemî’nin ilk sûfilerden yüz tanesinin hayatını ve sözlerini kaydettiği eseridir. Coşan, eserin Arapça aslını okuyup izah ederek, herkese açık sohbetler yapmıştır. İlk sohbet 2 Aralık 1991 Cumartesi günü akşamı İstanbul’da, Eyüp’te, Mustafa Selâmi Efendi dergâhında yapılmıştır. Daha sonraki yıllarda İstanbul’un Anadolu yakasında muhtelif camilerde yapılmıştır. Bu sohbetler Coşan’ın İstanbul’da olduğu zamanlarda, cumartesi akşamları yapılmıştır. 1997’de yurtdışına çıkıncaya kadar devam ettirmiştir. Toplam 90 sohbet 43 yapmıştır. Son sohbet, 12 Ekim 1996 günü Söğütlü Çeşme Camii’nde yapılmıştır. Tabakàtü’s-Sùfiyye’nin 174. sayfasına, Ebû Osman Hîrî’ye kadar gelinmiştir. C. CUMA SOHBETLERİ Cuma Sohbetleri, Coşan’ın Ak Radyo’da cuma günleri yapmış olduğu hadis sohbetleridir. Bu sohbetler, 31 Mart 1993’te başlayıp, vefatından önceki son cuma günü olan, 2 Şubat 2001’e kadar devam etmiştir. Sekiz yıl içerisinde toplam 313 adet sohbet yapılmıştır. Sohbetler daha sonra yazıya geçirilip, tarih sırasına göre düzenlenerek, Hazineden Pırıltılar adı altında, 550’şer sayfalık büyük boy 9 cilt kitap haline getirilmiştir. Cuma Sohbetleri, 2003 yılında kitap haline getirilmiş olmasına rağmen henüz yayınlanmamıştır. Cuma Sohbetleri, Ak Radyo’da cuma günü sabah 10.15’te ve tekrarı akşam 21.00’da yayınlanmaktaydı. Coşan’ın çoğunlukla seyahatte olması nedeniyle Ak Radyo stüdyolarına uzak yerlerde yapılmakta, bunun için de perşembe akşamı veya cuma sabahı telefonla kaydedilmekteydi. Coşan, genellikle sohbetin başında, bulunduğu yerlerden bahseder, böylelikle dinleyicilerin dünyanın çeşitli yerleri hakkında bilgi edinmelerini sağlar, âdetâ onlara dünya seyahati yaptırırdı. Sohbetler, ekseriyetle 40–50 dakika civarında olurdu. Bazen hadislerin izahı uzun sürer, sohbetin süresi bir saate kadar uzardı. Sohbetin yapıldığı ortam, Coşan’ın sağlık durumu, zamanın darlığı gibi durumlar sohbetin süresini etkilerdi. İlk zamanlar sohbetlerin konularını önceden tesbit eder, konuyla ilgili hadisleri seçerek açıklamaları konu bütünlüğü içerisinde yapardı. Bunu sohbetin başında, “Size bu konuşmamda beş hadis-i şerif okumayı tasarladım. Hayırlısıyla, Allah nasib ederse, onları size anlatacağım.” gibi ifadelerle belirtirdi. Daha sonraları, özellikle 28 Şubat 1997’den sonra yapılan sohbetlerde ise genelde Râmûzü’l-Ehâdîs’ten kura ile bir sayfa açılır, oradaki hadisler okunurdu. Kur’a ile seçilen hadisler umûmiyetle farklı farklı konuları içerir, böylece bir sohbette birkaç konu birden anlatılmış olurdu. 44 Kandiller ve bayram günleri gibi bazı özel günlerde, günün anlam ve önemine dair hadisleri seçip okur, günün ihyâsı için yapılabilecek çalışmalardan bahsederdi. Doğal afetler, ölüm, savaş, yaz tatili, okulların açılması, kapanması gibi güncel olaylar da sohbetlerin konularını belirlerdi. Sohbetin yapıldığı gün için önemli olan bir olay varsa, o olay hakkındaki hadisler derlenir, açıklamalar o doğrultuda yapılırdı. Bazen hadisin râvîsi, sohbetin konusunun belirlenmesinde etkili olurdu. Coşan, özellikle Hazret-i Ali’nin rivâyet ettiği hadisler geldiği zaman, Hazret-i Ali ve Alevîlik hakkında açıklamalar yapardı. Ayrıca başta Ebû Eyyüb el-Ensârî olmak üzere diğer sahâbî râvîlerin hakkında da açıklamalarda bulunurdu. Coşan’ın ilk yaptığı cuma sohbetinin (31 Mart 1993) konusu; “İyiliği Emretme, Kötülüğü Engelleme Görevi” olmuştur. Bu sohbetin ilk hadisiyle beraber yaptığı açıklamalarda, öncelikle, müslümanların İslâm’ı doğru öğrenmesi ve öğretmesi konularına değinmiş, bunların yanında müslümanların kötülüğü engelleme gibi bir görevinin de olduğundan bahsederek, İslâm’ın bireysel ve toplumsal yönüne değinmiştir. Konuyu destekler mahiyette okuduğu ikinci hadiste ise, hayra ve şerre çağıran kimselerin alacağı karşılıklardan bahsederek sohbetini sona erdirmiştir. Son yaptığı sohbet (2 Şubat 2001) ise ahiretin önemi hakkında olmuştur. Bu sohbette, evinde misafir olduğu kimseye kura ile açtırdığı hadisleri okumuştur. Coşan, okuduğu ilk hadisle beraber ahiretin hayrından başka bir hayır olmadığı konusundan bahsetmekte ve ahireti kazanmanın yollarını şöylece özetlemektedir: “İbadetleri yapacaksınız, günahlardan kaçacaksınız, ahlâkınızı güzelleştireceksiniz.” Hadisin ikinci bölümünde Hendek savaşında sıkıntı çeken müslümanlara Peygamber SAS’in yaptığı duadan bahsedilmiş ve onlara, bu dünyada sıkıntı çekilebileceği ama önemli olanın ahiret hayatı olduğu vurgulanmıştır. Peygamberimizin Hazret-i Ali’ye yaptığı duadan bahseden ikinci hadisi açıklarken, Hazret-i Ali’nin kişiliğinin, meziyetlerinin ve Peygamberimize olan yakınlığının üzerinde durmuştur. Üçüncü hadisle birlikte ise Hazret-i Hasan ve Hazret-i Hüseyin’i sevmenin öneminden bahsederek sohbetini bitirmiştir. Coşan, sohbetlerine selâm vererek başlar ve dua cümleleriyle devam ederdi. Genellikle sohbetlerin mukaddimesi şöyle olurdu: 45 “Es-selâmü aleyküm ve rahmetu’llàhi ve berekâtühû!.. Aziz ve sevgili izleyiciler ve dinleyiciler! Allah’ın selâmı, rahmeti, bereketi, her türlü ikrâmı, ihsânı cümlenizin üzerine olsun... Sevdiklerinizle beraber, Allah sizi dünyada ve ahirette mes’ud ve bahtiyar eylesin...” Selâm ve duanın ardından, çoğu zaman bulunduğu yeri tasvir eder, yapmış oldukları hizmetler ve faaliyetler hakkında bilgiler verirdi. Daha sonra, izahını yapacağı hadis metninin öncelikle tamamını okur, bazen metni okumadan önce, bazen de metni okuduktan sonra, hadislerin konusu hakkında genel bilgiler verirdi. Mukaddime niteliğinde yaptığı açıklamalardan sonra, okuyacağı hadislerin bulunduğu eserler ve hadislerin sıhhati konusunda mâlûmat verirdi. Cuma Sohbetleri’nde, umûmî olarak hadisleri Râmûzü’l-Ehâdîs’ten okurdu. Fakat bazen farklı eserlerden de okuduğu olurdu. Farklı eserlerin okunmasında, Coşan’ın seyahatler esnasında kütüphanesinden uzak olmasının etkisi büyüktür. Sohbetlerinde genellikle üç hadis okur, hadislerde anlatılanlarla günümüz arasında irtibat kurarak ülkemizi ve insanımızı ilgilendiren güncel konulara temas eder ve açıklamış olduğu hadisler doğrultusunda bu gün yapılabilecek çalışmalardan bahsederdi. Coşan, sohbetlerinin sonunda, anlattığı konuyla ilgili dualar yapardı. Bu dualar genellikle sohbetin özeti mahiyetinde olurdu: Sohbetlerini dua cümleleri ve ardından selâmlama ile bitiren Coşan, umumiyetle, “Allah-u Teàlâ Hazretleri iki cihanda cümlenizi aziz ve bahtiyar eylesin... Cennetiyle cemâliyle müşerref eylesin... Aziz ve sevgili izleyiciler ve dinleyiciler, es-selâmü aleyküm ve rahmetu’llàhi ve berekâtühû!..” şeklinde bitiyordu. Fakat son sohbetinde (2 Şubat 2001) selamlamak yerine, sohbetini uzunca dua ederek ve “el-Fâtihah!” diyerek bitirmesi, sanki yapmış olduğu bu sohbetin, son sohbeti olduğunu bildiği intibaını uyandırmaktadır. Cuma Sohbetleri’nin tekrarları hâlen Akra FM’de, Cuma günleri sabah ve akşam olmak üzere yayınlanmaktadır. Böylece radyo ve internet aracılığıyla dünyanın her yerine ulaşmaktadır. 46 D. TEFSİR SOHBETLERİ Coşan, kırk yılı aşan hocalık hayatı boyunca (1960-2001) muhtelif camilerde ve toplantılarda dînî konuşmalar yapmakta idi. Zaman zaman tefsir dersleri de yapmakla beraber, bu konuşmalar daha çok hadis-i şeriflerin okunması ve izah edilmesi tarzında oluyordu. Son yıllarında, bu hadis sohbetlerine ilâve olarak, Ak Radyo’da tefsir sohbetlerine başladı (29. 09. 1998). Bu sohbetler bir saat kadar sürüyordu ve salı akşamları radyodan yayınlanıyordu. 4 Şubat 2001 günü elim bir trafik kazası sonucu vefat edinceye kadar devam etti. Coşan bu sohbetlerinde İbn-i Kesir tefsirini takip ediyordu. Zaman zaman Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır tefsirinden ve İsmâil Hakkı Bursevî Hazretleri’nin tefsirinden nakiller yaptığı da oluyordu. Fâtiha’dan başlayıp, sırayla her sohbette birkaç ayet okuyup izah ederek sohbetlerini sürdürüyordu. 30 Ocak 2001 günü yaptığı son tefsir sohbetinde, Bakara Sûresi’nin 224. ayetine kadar gelmişti. Sohbetlerde, önce o gün izah edilecek ayet-i kerimelerin metinleri okunuyor, kısaca meali veriliyor. Sonra ayetlerin sebeb-i nüzûlü hadis-i şeriflerle izah ediliyor. Ondan sonra, ilgili diğer ayetlerle ve hadis-i şeriflerle ayeti kerimelerin açıklaması yapılıyor. Ashabdan, tabiinden görüşler naklediliyor. Sohbetin sonunda da, çıkartılacak dersler anlatılıyor ve günümüzde neler yapmamız gerektiği hakkında tavsiyelerde bulunuluyor. Toplam 108 adet tefsir sohbeti mevcuttur. E. HAC VE UMRE SOHBETLERİ Coşan’ın hac ve umre dolayısıyla Medine’de ve Mekke’de bulunduğu zamanlarda yaptığı sohbetlerdir. Daha çok hac ve umrenin nasıl yapılacağı ile ilgilidir. Hac ve umrede dikkat edilmesi gerekenler yeri ve zamanı geldikçe anlatılır. Cemaatin mebrur bir hac yapması için tembihlerde bulunulur. Bu sohbetler, çok zaman hacıların ve umrecilerin kaldığı otellerde, Mina’da, Arafat’ta yapılmıştır. Bunların bir kısmı “Haccın Faziletleri ve İncelikleri” adı altında kitap olarak yayımlanmıştır. 47 F. GURBET SOHBETLERİ Coşan’ın yurtdışında bulunduğu zamanlarda, özellikle 7 Mayıs 1997 günü Türkiye’den ayrıldıktan sonra gurbet ellerde; Avustralya, Almanya, İsveç, İngiltere, Hollanda ve ABD’de yapmış oldukları sohbetlerdir. Avustralya’da sabah ve yatsı namazından sonra, çeşitli camilerde yaptıkları hadis ve tefsir sohbetleri, İsveç’te son Ramazan ayı boyunca yaptıkları konuşmalar, aile eğitim toplantılarında yaptıkları konuşmalar ve konferanslardan oluşmaktadır. Bu konuşmalar, Ak Radyo’da “Gurbet Sohbetleri” adı altında yayımlanmıştır. G. KANDİL VE BAYRAM KONUŞMALARI Mevlid, Regaib, Berat, Mirac ve Kadir gecelerinde, Ramazan ve Kurban bayramlarında camilerde veya Ak Radyo’da yapılan konuşmalardır. 48 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MAHMUD ES’AD COŞAN’IN FAALİYETLERİ A. VAKIFLAR, DERNEKLER VE SOSYAL ÇALIŞMALAR 1. Hakyol Vakfı Mehmed Zahid Kotku Hz.nin emriyle 1979 yılında kuruluş çalışmalarına başlanmış, 1980’de “Hakyol Eğitim, Yardımlaşma ve Dostluk Vakfı” adı altında faaliyete başlamıştır. Hak Yol Vakfı’nın Kurucuları; Mahmud Es’ad Coşan, Y. Kenan Kul, Mehmet İncili, Selçuk Yurtseven, Ömer Faruk Diker, Şeref Şensöz, Rüstem Altınbaş, Abidin Çetin, Enver Ergün’dür. Coşan’a göre, Hakyol Vakfı’nın ana hedeflerinden birisi, her türlü eğitim ve öğretim, talim ve terbiye; ruhî, bedenî, sıhhî her türlü eğitim... Ondan sonra ikinci hedefi, müslümanlar arasında olması gereken sevgi ve anlayış, birlik ve beraberlik şuurunun tesis edilmesi, kurulması... Yâni, dostluk çalışmaları. Üçüncü hedefi, yardımın her çeşidini yapmak, yardım yapan müesseseler arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamaktır.53 Vakıf kısa sürede Türkiye genelinde 150 şube açmıştır. Ancak 1997-2001 yılları arasında şubeler kapatılmıştır. Şu anda sadece genel merkez olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Genel merkez İstanbul’da, İskenderpaşa Mah. Sarıgüzel Cad. No: 7, Fatih adresinde faaliyet yapmaktadır. 2. İlim, Kültür ve Sanat Vakfı İlim Kültür ve Sanat Vakfı, Coşan’ın önderliğinde,14.04.1986 tarihinde Selanik Cad. No:27/12 Kızılay/ANKARA adresinde kurulmuştur. İlim Kültür ve Sanat Vakfı, kültürü ve kültürel değerleri öğretmek, sahip çıkmak, korumak gayesiyle kurulmuştur. Bilimsel projeler hazırlayarak ülkenin 53 Mahmud Es’ad Coşan, Aile Eğitim Toplantısı Açılış Konuşması, Ayvalık, 24. 01. 1992. 49 meselelerine çözümler üretmek, nitelikli bir neslin yetişmesini sağlamak için vakfa bağlı olarak sayıca 10’un üzerinde enstitü teşkil edilmiştir. Bunlar; Tarih Enstitüsü, Müslüman Toplumlar ve Dış Türkler Enstitüsü, İletişim Enstitüsü, Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tasavvuf Tarihini Araştırma Enstitüsü… gibi isimlerle kurulmuşlar, bu hususlarla ilgilenen bir çok insan ülkeye sosyal, siyâsî, ekonomik, akademik ve kültürel yönden hizmet üslenmişlerdir. Vakıf kısa sürede Türkiye genelinde 48 şube ve 1 temsilcilik açmıştır. Ancak 2001 yılı itibariyle tüm şubelerini kapatmış ve şu anda sadece Genel Merkez olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. İlim Kültür ve Sanat Vakfı Genel Merkezi, hizmetlerin geliştirilmesi amacıyla 17.05.1990 tarihinde Nişanca mah. Nazırağa çeşme sok. No:15 Eyüp/İstanbul adresinde bulunan Mustafa Selami Efendi Tekkesine taşınmıştır. Vakıf burada 8 yıl süreyle hizmet verdikten sonra, 12.10.1998 tarihinde tekrar Ankara’ya taşınmıştır. Şu anda Pazar Mah. Aslanhane Sok. No:13/2 Altındağ/Ankara adresinde hizmet vermektedir. 3. Sağlık Vakfı Tıbbî hizmetlerin yapılması ve sağlık adamlarının bu çerçevede örgütlenmeleri için Mahmud Es’ad Coşan öncülüğünde kurulmuştur (1987). Bu vakıf aracılığıyla birçok beldenin sağlık taraması yaptırılmış, halka karşılıksız hizmet veren muayene odaları açtırmıştır. Ayrıca “Panzehir” dergisi çıkartılmıştır. Tıp merkezleri ve hastanelerin kurulmasına öncülük edilmiştir: Şâdiye Hatun Tıp Merkezi, Aksa Polikliniği, Hayru’n-Nisâ Hastanesi, Esmâ Hatun Hastanesi, Afiyet Hastanesi, Lokman Hekim Tıp Merkezi... gibi. 4. Hanım Dernekleri Hanımların uygun şartlarda sosyal faaliyetler yapması ve kendilerini yetiştirmeleri için, Coşan’ın öncülüğünde hanım dernekleri kurulmuştur: Hanımların Sesi Derneği, Simin Hanımlar Derneği, Arifan Hanımlar Derneği... 50 Bu dernekler kermesler, ilkyardım kursları, seminerler, sohbetler gibi çeşitli kültürel faaliyetler yapmışlardır. Ayrıca bulundukları şehirdeki kız öğrencilere sahip çıkmışlar, onların barınma, burs vs. ihtiyaçlarını gidermeye çalışmışlardır. 5. Çevre ve Kültür Dernekleri Daha çok erkeklere ve gençlere yönelik sosyal ve kültürel faaliyetler yapmak üzere Coşan’ın öncülüğünde kurulmuşlardır. Sohbetler, seminerler, kurslar, yaz okulları, geziler düzenlenmiş, gençliğin bilinçli yetişmesi için çalışmalar yapılmıştır. Zaman zaman ağaç dikme gibi çevreyle ilgili etkinlikler düzenlenmiştir. B. DERGİLER Coşan dergileri neden çıkardıklarını şöyle açıklıyordu: “Camilerde vaaz veriyorduk. Üç bin kişi, beş bin kişi toplanıyor, İskenderpaşa Camii doluyor, Özelif Camii doluyor, Süleymaniye camii doluyordu. Ama, öteki şehirlerdeki kardeşlerimiz de diyorlardı ki: “—Hocam, bize de vaaza gel!..” Hepsine yetişmeye azmettik ama, baktık ki yetişmek mümkün değil... İzmir’e gidiyorduk, Antalya istiyordu... Antalya’ya gidiyorduk, Adana istiyordu... Adana’ya gidiyorduk, Mersin istiyordu... Pes dedik, mümkün değil!.. Ama ne yapalım?.. O zaman yaygın eğitim için dergileri kurduk. Dedik ki: “—Kardeşlerimizin karşısına ayda bir, on beş günde bir çıkalım!..” Erkeklerin, gençlerin, yetişkinlerin okuması için “İslâm” dergisini çıkarttık. Kadınları eğitmek için “Kadın ve Aile” dergisini kurduk. Almanız lâzım, okumanız lâzım, okutmanız lâzım!.. Çünkü bizden size mektup... Muhabere, iletişim vasıtamız. Birisini ayın başında, birisini ayın ortasında çıkarttığımıza göre, on beş günde bir sizin karşınıza çıkabiliyoruz demektir. Ondan sonra, çocuklar için “Gülçocuk”u çıkarttık... Arkadaşlarımız ilmî çalışmaya alışsınlar, ilmî çalışmaların önderliğini yapsınlar, diye “İlim ve Sanat” dergisini çıkarttık... 51 Tıbbî hizmetin az olduğunu gördük; kardeşlerimizin tıbbî hizmetleri için Sağlık Vakfı’nı kurduk. Sağlık Vakfı olarak “Panzehir” dergisini çıkarttık... Daha başka haftalık dergi çıkartmaya yöneldik, yaygın eğitimi gereğince yapabilmek için...”54 1. İslâm (Eylül 1983 – Haziran 1998) Aylık dergi olarak Eylül 1983’te yayın hayatına başlamıştır. Haziran 1998’e kadar 15 yıl boyunca ülkemiz insanının ilim, kültür, sanat ve düşünce seviyesinin yükselmesine önemli katkı sağlamış; dünyanın çeşitli yerlerinde bulunan mazlum ve mağdur insanların durumu ile ilgilenmiş; dünya müslümanlarının Türkiye müslümanları ile tanışmasında büyük çaba sarf etmiştir. Coşan, müslümanların eğitim ve öğretimini en önemli konu görmüş, toplumun geniş kesiminin bu yönden eğitilmesi amacıyla İslâm dergisini çıkarmıştır. Derginin başyazıları Halil Necatioğlu müstear ismiyle Coşan tarafından yazılmıştır. Dergi kısa süre içerisinde büyük bir rağbet görmüş; kültür, ilim ve irfan mektebi haline gelmiştir. İlk yıllarda tirajı yüz binlere çıkmış, toplumun her kesimine ulaşmıştır. Sonraki yıllarda özel televizyonların yayına başlaması, her cemaatin ayrı dergi çıkartması, internetin yaygınlaşması gibi sebeplerle dergiye ilgi azalmış, sayısı on binlere düşmüştür. 2. Kadın ve Aile (Nisan 1985 – Haziran 1998) Kadın ve Aile, Nisan 1985’te yayın hayatına başlamış ve Haziran 1998’e kadar yayınını sürdürmüş olan, alanının ülkemizdeki ilk ve en başarılı dergilerinden biridir. Hanımlara mesafe aldırmak için kendi alanında lider olmuştur. Coşan, derginin ilk sayısında, aileye bakışını özetlemiş ve derginin amacını şöyle ifade etmiştir: “Biz, yuvayı dişi kuşun yaptığını, aile fertleri arasındaki sıcak ve sevimli sevgi bağlarının sayesinde sağlandığını biliyoruz. Sizler yuvanın direği, toplumumuzun 54 Mahmud Es’ad Coşan, Aile Eğitim Toplantısı Açılış Konuşması, Ayvalık, 24. 01. 1992. 52 temellerisiniz. (...) Ülke ekonomisini dilerseniz siz düzenler; lüksü israfı önler; üretimi, kaliteyi kontrol edersiniz.”55 Dergiyi alan, okuyan, istifade eden kitleler her ayın ortasını iple çekmiş, eline geçer geçmez bir mektup gibi gördükleri başmakaleleri tekrar tekrar okumaktan kendilerini alamamıştır. Karşısındakiyle sohbet eder gibi yazan Coşan’ın bu mektuplarında, kimi zaman güncel olaylar enine boyuna kritik edilmiş, hadiselerin duyarlı bir müslüman bakış açısı ve farkı ile nasıl yorumlandığı görülmüş; kimi zaman ise değişmeyen ve pörsümeyen insânî ve İslâmî anlayışın yeni bir söylem ve dille aktarıldığına şahit olunmuştur. Yazılarda sadece hanımlar muhatap alınmamış, duyarlı her kesimden her insana hitap edilmiştir. Her bir yazı okunduğunda, insanlık ve İslâmlık adına ıstırap çeken bir Allah erinin seslenişlerinin bugün de aynı yankıyı bulacağı görülecektir. 3. İlim ve Sanat (Mayıs 1985 – Haziran 1998) İlk sayısı Mayıs 1985 yılında çıkan İlim ve Sanat dergisi, 48. sayısı ile 1998’de yayın hayatına son vermiştir. İki ayda bir yayımlanmıştır. Dergi’de iletişimden eğitime, Avrupa Topluluğu’ndan demokrasiye, hukuktan enerjiye, çevreden şehirciliğe pek çok mesele dosya konusu yapılmıştır. Dosyalar ve sair bağımsız yazılar alanlarının uzmanlarınca ele alınmıştır. Dergi, üslûbu, hedef kitlesi, konuları ele alış ve sunuş biçimi ile çeşitli kesimlerin ilgisini çekmiş, yayın hayatı boyunca bir okul vazifesi görmüştür. Derginin başyazıları Coşan tarafından yazılmıştır. Üniversite öğretim üyelerinden, yurt dışında eğitim görmüş elemanlardan, yüksek dereceli idarecilerden, uzman planlamacılardan, olgun şahsiyetlerden müteşekkil, geniş bir ilim ve irfan çevresi derginin hedef kitlesini oluşturmuştur. 4. Panzehir (Mayıs 1991 – Şubat 1998) 55 Mahmud Es’ad Coşan, Başyazı, Kadın ve Aile, Nisan 1995. 53 Panzehir dergisi, insanların sağlık konusunda bilinçlendirilmeleri için yayın hayatına geçirilmiştir. 17. sayıdan itibaren Vefa Yayıncılık tarafından devralınmış, Mayıs 1991 yılından, Şubat 1998 yılına kadar iki ayda bir okuyucusunun karşısına çıkmıştır. Derginin başyazıları Coşan tarafından yazılmıştır. 5. Gül Çocuk Gülçocuk dergisi, çocukların ideal bir şekilde eğitilmesine katkıda bulunmak amacıyla, önceleri Kadın ve Aile dergisinin içinde ek olarak verilirken, 1987 yılının Mayıs ayından itibaren aylık olarak yayımlanmaya başlamıştır. Derginin başmakalelerini bizzat M. Es’ad Coşan kaleme almıştır. Coşan’a göre, çocuklar ihmal edilmemesi gereken en önemli kesimdir. “Çünkü onlar dünyanın en güçlü insanlarıdır. En kalabalık nüfus onlarındır. Başımızın tacı, gözümüzün bebeği, gönül bahçemizin tatlı meyvesi, geleceğimizin güzel umudu, yarınlarımızın sahipleri ve bekçileridir. Bu yüzden asla ihmal edilmemelidirler.” 6. Son Uyarı Gazetesi (Ocak 1995 – Mayıs 2001) Ankara’da yayımlanmış aylık bir gazetedir. Tirajı ortalama dört bin civarındadır. Ağırlıklı olarak Coşan’ın konuşmalarından çözümler yer almıştır. Ayrıca basından seçilmiş gündeme uygun yazılara yer verilmiştir. İlk önce adı “Son Mesaj” iken, Coşan’ın önerisiyle, Mayıs 1997’den sonra “Son Uyarı” adıyla yayımlanmıştır. 7. Sağduyu Gazetesi (3 Mayıs 1998 – 11 Temmuz 1999) Coşan’ın yurtdışında olduğu yıllarda İstanbul’da yayımlanmıştır. Seyfi Say, Recep Koçak, Orhan Tahsin, Aslan Bulut gibi yazarlar köşe yazıları yazmışlardır. Eylül 1998’den itibaren Coşan’ın cuma sohbetleri de gazetede haftada bir yer almıştır. Yayını durduğunda tirajı on üç bin civarındadır. C. RADYO VE TELEVİZYON 1. Ak Radyo (AKRA) 54 Ak Radyo’nun kurulması, ilk defa Ekim 1992’de, Akbük’te, Coşan’ın katıldığı bir Aile Eğitim Toplantısı esnasında gündeme geldi. Toplantıya katılanlar, bir radyo şirketi kurulmasına karar verdiler ve orada bir kampanya başlattılar. Bu olay Akbük’te olduğu için, Akbük’ün Ak’ından yola çıkarak Ak Radyo ismi verildi. Kısaca Akbük’ün Ak’ını alarak, radyo kelimesinin de Ra’sını alarak Akra denildi. Bu kelimenin Arapça’da, Kur’an-ı Kerim’i en güzel okuyan, en iyi bilen.” anlamına geldiği Coşan tarafından ifade edildi. Coşan, radyonun amacını şöyle açıklıyor: “Biz niçin bir radyo çalışması içindeyiz?.. Bu Peygamber SAS Efendimiz Hazretleri’nden gelen İslâm’ı öğretme, insanlara mutluluğu aşılama, insanları mutluluk dünyasına çekme çalışmasının bir parçasıdır. Çünkü radyo, çok tatlı ve çok kolay diğer insanlara ulaşma vasıtasıdır. Çok kolay iletebiliyor. İnsan çalışırken, yanındaki radyodan kulağıyla yayınları dinleyebiliyor. Araba sürerken yayınları dinleyebiliyor. Mutfakta hanımefendi ev işlerini yaparken dinleyebiliyor. Sokakta delikanlı, walkman’ini kulağına takarak, belinde taşıyarak yayınları takip edebiliyor. Hiç bir yayın şekli bu kadar kolay iletişimi sağlayamadığı için, radyo çok güzel bir vasıta... Güzel şeyleri, güzellerin en güzeli olan İslâm’ı insanlara anlatmakta iyi bir vasıta olduğu için, biz bu radyo çalışmalarını seviyoruz ve büyük bir coşku ile, sevgi ile bu çalışmaları Türkiye’ye ve Türkiye dışına yayma çalışması içindeyiz.”56 Ak Radyo 1993 yılında İstanbul’da, Küçük Çamlıca’da faaliyete başladı. Sabahları haber özetleri, basından seçmeler, dînî müzik, dinleyici istekleri gibi programlarla başladılar. Her sabah Mehmed Zâhid Kotku’dan 15 dakika, akşamları da Mahmud Esad Coşan’dan yarım saat hadis dersi yayınlanıyordu. Daha sonraları, Cuma günleri Coşan’dan canlı Cuma sohbeti yayınlamaya başladılar. Zamanla halkın ilgisine mazhar oldu. Ençok dinlenen radyolar arasına girdi. Coşan radyonun önemini şöyle anlatıyor: “Radyo çok mühim bir alet... Televizyon icad edilince onun önemi azalır sanılıyordu; öyle olmadı, anlaşıldı ki onun özel bir yeri var. Televizyonun kullanılması mümkün olmayan zaman ve mekânlarda çok kıymet görüyor: Ev hanımı, 56 Mahmud Es’ad Coşan, Akra Açılış, Ankara, 20. 01. 1995. 55 bir yandan işini görürken, bir yandan radyo izleyebiliyor; şöfor araba sürerken bir yandan radyo yayınını takip edebiliyor; delikanlı yolda yürürken Walkman’ı belinde, hoparlör kulağında müzik dinleyebiliyor. Radyo yayını yalnızın yoldaşı, yolcunun sohbetdaşı, şoförün arkadaşı, atölyedeki işçinin tesellisi, tarladaki çiftçinin neşesi, zamanını değerlendirmek, bilgilenmek, kültürünü zenginleştirmek isteyenin bilgi kaynağı... Dînî eğitimimiz biraz mektepte, biraz camide, biraz evde yapılıyor; ama tahsil çağı dışında olan veya bazı sebeplerle camiye gelemeyen ve evinde de kendisine dinini öğretecek kimsesi bulunmayanlar ne yapacak?.. İşte bu gibiler için radyo mükemmel bir araç... Bu emsalsiz fırsat kaçırılmamalı, çok iyi, çok verimli değerlendirilmeli!” 57 Ak Radyo Kasım 1995’te uydu yayınına geçti. Anadolu’nun hemen her yerinden, hatta yurtdışından dinlenilir hale geldi. Coşan, 29 Eylül 1998’den itibaren Salı günleri Akra’da tefsir dersleri yapmaya başladı. Ak Radyo halen faaliyetini devam ettirme ktedir. 2. Ak TV Ak-Televizyon 10 Ocak 1997 de deneme yayınına başlamış, 20 Şubat 1997’de gerçek yayına geçmiştir. Coşan yurtdışına çıktıktan sonra, yayını devam ettirilememiştir. D. HADİS VE FIKIH ENSTİTÜLERİ 1. İstanbul Hadis Enstitüsü 1987 yılında, Eyüp’te restore edilmiş Emir Buharî tekkesinde faaliyete başladı. İlâhiyat fakültesini bitiren kimseler, ilave olarak üç-dört yıl özel hocalardan dinî dersler alıyorlardı. İngilizce kursuna gidiyorlar, yurtdışına gönderilecek şekilde yetiştiriliyorlardı. Ali Rıza Temel, Ahmet Akın Çığman, Raşit Küçük, Faruk Beşer gibi hocalar vardı. 1991’e kadar devam etmiştir. 57 Mahmud Es’ad Coşan, Ş. Çelikoğlu, İslâm’da İbadetler, Takdim yazısı, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 56 2. Ankara Fıkıh Enstitüsü 1988 yılında, Demetevler’de Özelif Camii’nin yanında, Hakyol Vakfı’na ait binada başladı. Ankara İlâhiyat Fakültesi’nde okuyan otuz kadar öğrenci vardı. Hem orada yatılı kalıyorlar, hem de özel hocalardan dersler alıyorlardı. Coşan’ın gayretleriyle Gazi Antep’ten Mehmed Emin Er Hoca davet edildi. Hoca’nın kütüphanesi enstitüye taşındı. İsmail Turan Hoca, bir süre Tirmizî’den hadis dersleri yaptı. 1997’ye kadar devam etti. E. ÖĞRENCİLERLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR Coşan, hocaları olması dolayısıyla Ankara İlâhiyat Fakültesi öğrencileriyle yakından ilgilenirdi. 1980 öncesi öğrenci kavgalarının olduğu anarşili yıllarda, öğrencilerin arasına girer, onların kavga etmelerini önlemeye çalışırdı. Her görüşten öğrencinin saygı gösterdiği bir kimseydi. 1980 sonrasında öğrenci faaliyetlerine daha çok önem verildi. Hakyol Vakfı’nın himayesinde kız ve erkek öğrenciler için öğrenci evleri düzenlendi, öğrenci yurtları açıldı. Ankara’da, İstanbul’da, yüksek okul olan her yerde bu faaliyetler teşvik edildi. Ev sohbetleriyle, gezi ve kamplarla öğrenciler şuurlandırılmaya çalışıldı. Yazın, ortaöğrenim öğrencileri için yaz okulları açıldı. Çocukların hem tatili değerlendirmesi, hem de Kur’an-ı Kerim ve dînî bilgiler öğrenmeleri, iyi arkadalar edinmeleri sağlanmaya çalışıldı. F. AİLE EĞİTİM KAMPLARI Aile eğitim kampları, Coşan’ın teşvik ettiği ilginç bir çalışmadır. Güzel manzaralı yerlerde büyük mekânlar, çok zaman beş yıldızlı oteller tutuluyor, çeşitli konularda uzman kimseler getirtiliyor, konuşmalar yaptırılıyor; böylece beyler, hanımlar ve çocuklar hem dinleniyor, hem eğitiliyordu. Uzun zamandır birbirini göremeyen arkadaşlar görüşüyor, yeni dostlar ediniyor, hanımlar ve çocuklar birbirleriyle tanışıyordu. Rahat ve huzurlu bir ortamda güzel günler geçiriliyordu. 57 En güzel tarafı ise, cemaat hocasıyla beraber oluyor, yakından görüşmek imkânını buluyordu. Beraber namazlar kılınıyor, zikirler yapılıyor, sohbet ediliyor. Kısa süreli de olsa, eski dergâh hayatına benzer bir hayat yaşanıyordu. Aile Eğitim Toplantıları ilkönce Avustralya’da başladı. Daha sonra Türkiye’de ve muhtelif Avrupa ülkelerinde müteaddit defalar yapıldı. Coşan’ın katıldığı Türkiye’deki toplantılardan tesbit edebildiklerimiz şunlardır: 1. Ayvalık Aile Eğitim Toplantısı: 3 gün Konu: Dünyadaki Değişmeler ve Türkiye, 24. 01. 1992. 2. Gemlik Aile Eğitim Toplantısı: 7 gün; 01. 02. 1992. 3. Söke/Aydın Aile Eğitim Toplantısı: 4 gün, 23. 04. 1992. 4. Kovada Aile Eğitim Toplantısı: 6 gün; 01. 09. 1992. 5. Akbük/AydınAile Eğitim Toplantısı: 4 gün; Konu: Radyo Yayıncılığı; 29. 10. 1992. 6. Nevşehir Aile Eğitim Toplantısı: 4 gün; 28. 01. 1993. Konu: Bosna-Hersek Savaşı Konuşmacılar: Muzaffer Özdağ, … 7. Bursa, Uludağ Aile Eğitim Toplantısı: 4 gün; 23. 04. 1993. Konu: Türkiye’nin Kalkınması ve Kalkınma Planları Konuşmacılar: Agâh Oktay Güner, Korkut Özal. 8. Teknik Eğitimliler Aile Eğitim Toplantısı: Ankara, Kızılcahamam, 04. 07. 1994. Konuşmacılar: Sacit Adalı. 9. Bursa Aile Eğitim Toplantısı: 31. 07. 1994. Konu: Avrupa Birliği. Konuşmacılar: Ahmed Davutoğlu, Korkut Özal, Hayrettin Karaman 10. İzmir, Çeşme Aile Eğitim Toplantısı: 29. 10. 1994. 58 11. Bursa, Uludağ Aile Eğitim Toplantısı: 06. 04. 1995. Konu: Güneydoğu ve Su Meselesi. Konuşmacılar: Muhsin Yazıcıoğlu, Hasan Celâl Güzel, Ümit Özdağ. 12. Kestel, Kocayayla 1995. 08. 10 - 13. Antalya, Alanya Aile Eğitim Kampı: 23. 11. 1995. Konuşmacılar: Oktay Sinanoğlu, Ali Bayramoğlu. 14. Ilgaz/Çankırı Aile Eğitim Toplantısı; 09. 08. 1996. Konuşmacılar: Muhsin Yazıcıoğlu 15. Antalya, Belek Aile Eğitim Kampı:12. 02. 1997. Konuşmacılar: Ömer Dinçer, Hilmi Güler. G. KONFERANSLAR Coşan’ın verdiği konferanslardan tesbit edebildiklerimiz: 1. İslâm’da Nefis Terbiyesi: Ankara, Millî Kütüphane, 16. 10. 1989. 2. Fetih Konuşması: İstanbul, 29. 05. 1990. 3. İslâm Nedir? İstanbul, Bakırköy 11. 02. 1992. 4. Güncel Meseleler: Ankara, 15. 03. 1992. 5. Ebû Eyyûb el-Ensàrî RA, İstanbul, 14. 05. 1992. 6. İletişim ve Meşveret, Ankara, 25. 09. 1992. 7. Yeni Dünya Düzeni ve Türkiye: Ankara Bilkent Üniversitesi, 21. 01. 1993. 8. Hacı Bektâş-ı Velî ve Tasavvuf: İstanbul, Marmara Üniversitesi, 27. 04. 1993. 9. Tasavvuf ve Hayat: İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi, 11. 05. 1993. 10. Hazret-i Ali Efendimiz: İstanbul, Bakırköy, 15. 04. 1994. 11. Yunus Emre ve Tasavvuf: İzmir, Çeşme, 30. 10. 1994. 59 12. Nefsin Terbiyesi: Eskişehir, 12. 11. 1994. 13. Hacı Bektâş-ı Velî ve Yunus Emre: İstanbul, Marmara İlâhiyat, 28. 03. 1995. 14. İstanbul’un Fethi ve Fatih: 29. 05. 1995. 15. Hicret: İstanbul: 30. 05. 1995. 16. Hazret-i Ali Efendimiz: İzmir, Seferihisar; 29. 03. 1996. H. SEMPOZYUMLAR Coşan’ın katıldığı ve konuşma yaptığı sempozyumlardan tesbit edebildiklerimiz: 1. Mehmed Zâhid Kotku ve Tasavvuf: İstanbul, Aya İrini, 1990. 2. Mehmed Zâhid Kotku Anma Programları: 1991-1996 yılları arasında muhtelif yerlerde yapılmıştır. 3. Ahmed-i Yesevî: İstanbul, 27. 05. 1995. 4. Zâhidü’l-Kevserî: Düzce, 9-10 Aralık 1995 5. Ahmed Ziyâddin-i Gümüşhanevî: Gümüşhane, 11. 07. 1992. 6. Kardeşlik Günleri (Hacı Bektâş-ı Velî): Ankara, 07. 11. 1992. 7. Yunus Emre ve Tasavvuf: 8. Mevlânâ: İstanbul, 17. 12. 1992. 9. Mevlîd-i Nebî: İstanbul, 02. 02. 1993. 10. Hicret Günleri: Eskişehir, 31. 05. 1995. 11. Çırpılarlı Hacı Ali Efendi’yi Anma: Çanakkale, Bayramıç, 29. 08. 1996. I. YURTDIŞI SEYAHATLERİ 1. Libya Seyahati (1981) İlmî bir toplantı için yapılmıştır. 60 2. İran Seyahati (Şubat 1981) İran Devrimi’nin ikinci yıldönümü kutlamaları dolayısıyla, İran Elçiliğinin daveti üzerine gerçekleşmiştir. 3. Avustralya Seyahatleri (Aralık 1984 - Şubat 2001) Avustralya’daki Türklerin daveti üzerine ilk defa Aralık 1984’de gerçekleşmiştir. Havalimanında tekbirlerle görkemli bir karşılama yapılmıştır. Muhtelif camiler ziyaret edilmiş, sohbetler, eğitim toplantıları icra edilmiştir. Daha sonraki yıllarda bu ziyaretler tekrarlanmış, geziler, aile eğitim toplantıları yapılmıştır. Dernekler kurulmuş, mescidler açılmıştır. 4. Avrupa Seyahatleri (1983 – 2000) Başta Almanya olmak üzere Avrupa’nın muhtelif ülkelerindeki Türklerin daveti üzere çeşitli zamanlarda gerçekleşmiştir. Almanya, İsveç, Hollanda, Danimarka, Belçika, Fransa ve İngiltere ziyaret edilmiş, konferanslar, sohbet programları düzenlenmiştir. Muhtelif otellerde, mekânlarda aile eğitim toplantıları yapılmıştır. 2000 yılı Aralığında en son Ramazanını İsveç’te geçirmiştir. 5. Amerika Seyahatleri (1989, 1995) İlki 1989 yılında, ikincisi 1995 yılında gerçekleştirilmiştir. Muhtelif mekânlarda sohbetler, aile eğitim toplantıları düzenlenmiştir. 6. Azerbaycan - Özbekistan Seyahati (Ağustos1991) İspa Turizm’in öncülüğünde, 64 kişilik bir grupla yapılmıştır. Önce Azerbaycan’a gidilmiş, Bakü’de üç gün kalınmış; Şehidler Hıyabanı, Taze Pir Mescidi, Kette Mescid, Halı Müzesi, Ateşperest Tapınağı kalıntıları ziyaret edilmiştir. O günlerde Azerbaycan’da mitingler yapılmış, Azerbaycan bağımsızlığını ilan etmiştir. Daha sonra Özbekistan’a geçilmiş, Taşkent, Semerkand, Buhara şehirleri ziyaret edilmiştir. Taşkent’te müftülük ziyaret edilmiş, Cuma namazı Barakan Mescidi’nde kılınmıştır. Coşan, Cumadan sonra, cemaate bir konuşma yapmıştır. Semerkand’da Ubeydullah-ı Ahrar ve İmam Buhàrî Hz.lerinin kabirleri ziyaret edilmiştir. Buhara Mir Arap Medresesi, Şah-ı Nakşıbend Hz.nin Camisi ve kabri, 61 Emir Külâl ve Abdülhàlik-ı Gücdevânî Hz.lerinin kabirleri ziyaret edilmiştir. Medrese hocalarından pek çok kimseler ve öğrenciler, Coşan’a intisab etmişlerdir. Özbekistan gezisi yedi gün sürmüştür. O günlerde Özbekistan bağımsızlığını ilan etmiştir. 7. Sudan Seyahati (11-14 Temmuz 1994) Sudan’ın başşehri Hartum’da yapılan Zikir ve Zâkirler Kongresi dolayısıyla yapılmıştır. Dünyanın her yerinden, hocalar ve şeyh efendiler katılmış, faydalı bir toplantı olmuştur. 8. Mısır Seyahati (Ocak 1995) İspa Turizm tarafından düzenlenmiştir. Daha çok turistik ve inceleme amaçlı bir gezidir. 9. Malezya Seyahati (Şubat 2000) Turistik ve inceleme amaçlı bir gezidir. Coşan Avustralya’dan gelmiş, Türkiye’den giden bir grupla birlikte seyahat etmişlerdir. 10. Hac ve Umre Seyahatleri (1990 – 2000) Coşan, 1990’dan sonraki yıllarda hemen her yıl hac ve umre seyahatleri yapmıştır. Bu seyahatler daha çok İspa Turizm’in öncülüğünde yapılmıştır. İbadetler topluca yapılmış, otellerde, müsait yerlerde sohbetler düzenlenmiştir. J. SERVER HOLDİNG ve TİCARİ ÇALIŞMALAR 1. Seha Neşriyat Kitap yayıncılığı için kurulmuştur. İlkönce M. Zahid Kotku Hz.lerinin eserleri, daha sonra her çeşit dinî, ilmî eserler neşredilmiştir. 2. Ahsen Matbaacılık Neşredilen dergilerin basımı için bir matbaa kurarak faaliyete başlamıştır. Her türlü kitap ve dergi basımı yapılmıştır. 62 3. Deha Grafik Daha çok grafik, baskıya hazırlama gibi faaliyetler için kurulmuştur. 4. İskenderpaşa Turizm (İSPA) Öncelikle hac ve umre seferleri düzenlemek amacıyla kurulmuştur. Ayrıca yurtdışında ve yurt içinde geziler düzenlemiştir. 1998’de özelleştirilmiştir. 5. Fuzul Otomotiv Oto alım satımı, inşaat vs. işler için kurulmuştur. 6. Umran İnşaat Her türlü inşaat ve mühendislik hizmetleri için kurulmuştur. 7. Hadra Boru Her türlü plastik boru imalatı için kurulmuştur. 8. Server İletişim Her türlü yayıncılık için kurulmuştur. 9. Hastaneler Sağlık Vakfı’nın öncülüğünde, tıp merkezleri ve hastaneler kurulmuştur. Başlıcaları: Aksa Tıp Merkezi, Şadiye Hatun Tıp Merkezi, Hayrünnisa Hastanesi, Esmâ Hatun Hastanesi, Afiyet Hastanesi... Server Holding bünyesinde faaliyet yapan bu hastaneler, Coşan’ın vefatından sonraki yıllarda özelleştirilmiştir. 63 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM MAHMUD ES’AD COŞAN’IN ESERLERİ A. KENDİ YAZDIKLARI 1. Hacı Bektâş-ı Velî, Makàlât 16 x 24 cm ebadında, 61+127 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1986. Hacı Bektâş-ı Velî 1248’de Horasan bölgesinde, Nişapur’da doğmuş, 1281’de Anadolu’ya gelmiş, 1337’de Kırşehir civarında Suluca Karahöyük’te vefat etmiştir. Soyu Ali Efendimiz’e dayanır. Yesevî Tarikatına mensub, Lokman-ı Perende isimli bir zat tarafından yetiştirilmiştir. Bektâşî Tarikatı’nın piridir. Makàlât onun en önemli eseridir. Türkiye’deki kütüphanelerde birçok yazma nüshası vardır. Coşan, Makàlât’ın yazma nüshaları üzerinde uzun müddet çalışmış ve tenkitli metin olarak neşre hazırlamıştır. Elde ettiği otantik dokümanlarla, Hacı Bektâş-ı Velî’nin gerçek şahsiyetini ortaya çıkaracak önemli yaklaşımlar ortaya koymuştur. Bu yönüyle de bugünkü araştırmacılara hem örnek olmuş, hem de kayda değer vesikalar sunmuştur. Bu kitapta bu yaklaşımlar için önemli ipuçları yer almaktadır. Makàlât Anadolu’daki dînî Türk edebiyatının ilk çağlarına ait, nadir ve çok önemli misallerinden birisidir. Dil bakımdan çok önemlidir. Muhtevâ bakımından, içerdiği konular bakımından önemlidir. Ayrıca yazarı yönünden, çok sevilen bir kimsenin eseri olması bakımından önemlidir. Coşan, onun için doçentlik tezi olarak bu konuyu seçtiğini bildirmektedir. Kitap iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda Hacı Bektaş-ı Velî’nin hayatı ve eserleri anlatılmaktadır. Makàlât’ın çeşitli yazma nüshaları, özellikleri ve bulundukları kütüphaneler hakkında bilgi verilmekte, tenkitli metin hazırlanırken takip edilen usüller anlatılmaktadır. 64 Kitabın ikinci kısmında, Makàlât’ın tenkitli metni ve elde bulunan eksik Arapça nüshanın tercümesi bulunmaktadır. 2. Hacı Bektâş-ı Velî, Makàlât (Sadeleştirilmiş) Sadeleştiren: Hüseyin Özbay 16 x 24 cm ebadında, 202 sayfa. T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara, 1996. Kitap iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda Makàlât’ın sadeleştirilmiş metni bulunmaktadır. On bir bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde genel bir giriş yapılıp, insanlar dört grupta incelenmektedir: Abidler, zâhidler, àrifler, muhibler. İkinci bölümde ma’rifetin aslı anlatılmaktadır. Üçüncü bölümde şeriatın makamları anlatılır. Dördüncü bölümde tarikatın makamları anlatılır. Beşinci bölümde ma’rifetin makamları anlatılır. Altıncı bölümde hakîkatın makamları anlatılır. Yedinci bölümde ma’rifetin bilinen cevabı anlatılır. Sekizinci bölümde şeytanın halleri anlatılır. Dokuzuncu bölümde ma’rifetin makamının tevhid anlayışı anlatılır. Onuncu bölümde Adem AS’ın sıfatı anlatılır. On birinci bölümde Adem AS’ın sıfatı anlatılmaya devam edilir. İkinci kısımda ise, Ankara nüshasının orijinal metni tıpkıbasımla basılmıştır. 3. Matbaacı İbrâhîm-i Müteferrika ve Risâle-i İslâmiye 13,5 x19,5 cm ebadında, 160 sayfa. Seha Neşriyat, Ankara, 1982. Matbaacı İbrahim-i Müteferrika’nın Risâle-i İslâmiyye adlı eserinin tenkitli metnidir. Coşan’ın profesörlük takdim tezidir. Romanya’nın Kolojvar şehrinde bir papaz olan İbrahim-i Müteferrika’nın, müslüman olmasına vesile olan İncil ayetleri bahis konusu edilen eserde, İbrahim-i Müteferrika kendi hayatını da anlatmaktadır. 4. Türk Dili ve Kültürü 13,5 x19,5 cm ebadında, 120 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1992 65 Coşan’ın, 1967-68 eğitim döneminde Ankara Yükseliş Mühendislik ve Mimarlık Özel Yüksek Okulu’nda, 1977-80 yıllarında da Sakarya Devlet Mimarlık ve Mühendislik Akademisi’nde verdiği “Türk Dili ve Hümaniter Bilgiler” dersleri için hazırladığı notlar, zaman içerisinde derlenerek bir kitap haline getirilmiştir. Kitap, verimli ve muntazam çalışmanın kurallarını, hafızayı kuvvetlendirmenin ve muhakeme kabiliyetini geliştirmenin yollarını göstermekte; dikkatli olmanın, çok okumanın, iyi dinlemenin, güzel not tutmanın, konuşma ve yazma faaliyetlerini düzenlemenin tekniklerine ait gerekli bilgiler vermektedir. 5. Başarının Prensipleri: 11 x 16,5 cm ebadında, 62 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1993. Türk Dili ve Kültürü kitabının bir bölümüdür. 6. Matlau’l-İ’tikâd fî Ma’rifeti’l-Mebde’i ve’l-Meâd Tercümesi 13,5 x 19,5 cm; 82 Sayfa. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1962. Fuzûlî’nin eseridir. Mahmud Es’ad Coşan ve Kemal Işık tarafından tercüme edilmiştir. “—Nereden geldik, nereye gidiyoruz?” sorusu, yaratıldığı zamandan beri, insanoğlunun zihnini meşgul etmiştir. İnsanoğlu, çeşitli zamanlarda bu soruya bir cevap bulmaya çalışmıştır. Fuzûlî de, bu kitabında, bu soruya cevap bulmayı denemiş ve bundan dolayı da kitabına: Matlau’l-İ’tikàd fi Ma’rifeti’l-Mebdei ve’l-Meàd (Varlığın başlangıç ve sonu konusundaki doğru inancın —bir güneş gibi— doğduğu, görüldüğü yer) adını vermeyi uygun bulmuştur. Fuzûlî, vermiş olduğu bu isimle, mebdeini ve meadını (nereden gelip, nereye gittiğini) bilen kimsenin, doğru inanç alanına götüren yolu bulmuş olacağına inandığını belirtmiş olmaktadır. 66 7. Hatiboğlu Muhammed ve Eserleri Ebat15, 2x22 cm, 200 sayfa. Server İletişim, İstanbul, 2008. Coşan’ın 1965 yılında ilahiyat doktoru ünvanını aldığı doktora tezi. XV. Yüzyıl şairlerinden Hatiboğlu Muhammed’in hayatı ve eserleri anlatılmaktadır. B. MAKALELERİNDEN HAZIRLANANLAR 1. Gayemiz 13 x 19.5 cm ebadında, 98 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1987 Coşan’ın İslâm dergisinde Eylül 1983 ve Haziran 1987 tarihleri arasında yayımlanan 48 yazısından oluşmaktadır. Coşan, İslâm dergisinin ilk başyazısında dergi çıkarma sebebini şöyle anlatmaktadır: “El-hamdü lillâh müslümanız; gayemizin kaynağı imanımızdır. Biliyoruz ki dünya bizim asıl yurdumuz, değil, muvakkat bir imtihan yeridir. Ömrümüzün rüzgar gibi, süratle geçip gittiğini gördükçe, ahiretimiz için halisane ve yoğun sâlih ameller işlemek gerektiğini daha kuvvetle hissediyoruz. Fırsat kaçmadan insanlık için faydalı işler yapmalı; dinimize ve din kardeşlerimize bütün imkânlarımızı kullanarak hizmet etmeliyiz. Müslümanların eğitimi bizce en mühim mevzudur. Gördük ki, bu sahada şimdiye kadar yaptığımız türlü çalışmalar: Ders, vaaz, sohbet, konferans, seminer, kurs... vs. faaliyetlerimiz yeterli değildir; istek ve ihtiyaçları tamamen karşılayamıyor; arzu ettiğimiz her yere, bizi davet eden her topluluğa ulaşıp yetişemiyoruz. Mecmuamızı, işte bunu sağlayabilmek için çıkarmağa karar verdik. Umuyoruz ki, mecmua sayesinde öğretim ve eğitimimizi yaygınlaştırmış ve sesimizi her yere duyurmuş olacağız; birlik ve beraberliğimiz, saygı ve sevgi bağlarımız güçlenecektir.” 67 2. İslâm Çağrısı 13,5 x 19 cm ebadında, 314 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1990. 1985 ve 1990 yılları arasında Kadın ve Aile, İlim ve Sanat ve İslâm dergilerinde yayımlanmış 93 başyazıdan oluşmaktadır. Yazılar konularına göre altı bölüme ayrılmıştır: İslâm’ın Mesajını Kavramak, Dünya Gündemindeki İslâm, Nefis, Akıl ve İman, Kadın ve Aile Yazıları, Türkiye’nin Manzarası, Belki Yarın. 3. Yeni Ufuklar 13,5 x 19 cm ebadında, 304 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1992 1990 ve 1992 yılları arasında Kadın ve Aile, İlim ve Sanat, Panzehir ve İslâm dergilerinde yayımlanmış 77 başyazıdan oluşmaktadır. Yazılar konularına göre altı bölüme ayrılmıştır: Köklü Çözüm, Amacımız, Yeni Ufuklar, Zamana Tanıklık, Güzeli Anlamak, Başarının Yolu. 4. Zaferin Yolu ve Şartları 13,5 x 19 cm ebadında, 338 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1994, 1992 ve 1994 yılları arasında Kadın ve Aile, İlim ve Sanat, Panzehir ve İslâm dergilerinde yayımlanmış 69 başyazıdan oluşmaktadır. Yazılar konularına göre dokuz bölüme ayrılmıştır: Karşı Tedbirler, Ciddi Hazırlıklar, Zaferin Sırrı, Korkunç Hristiyan Zulüm ve Gaddarlıkları, İyi Müslüman Olmak, Evliyanın Kerameti Haktır, Nurlu Aylar, Bazı Enteresan İbadetler, Sağlığımız. 5. Haydi Hizmete! 13,5 x 19 cm ebadında, 304 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1997 Nisan 1994 ve Ocak1997 tarihleri arasında Kadın ve Aile, İlim ve Sanat, Panzehir ve İslâm dergilerinde yayımlanmış 78 başyazıdan oluşmaktadır. Kitap on bölüme ayrılmıştır: 68 İlk bölümde fert ve câmia olarak üzerimize düşen görev ve sorumluluklar anlatılıyor. İkinci bölümde ülkemizin meseleleri üzerinde duruluyor. Dış ve iç tehditlerden, toplumsal çatışmalardan ve alınacak önlemlerden bahsediliyor. Üçüncü ve dördüncü bölümlerde iç ve dış politika ile ilgili tesbit ve tekliflerde bulunuluyor. Beşinci bölümde eğitim ve öğretimle ilgili başyazılar yer alıyor. Eğitim ve öğretim çalışmalarının önemi anlatılıyor, camianın eğitim faaliyetlerinden bahsediliyor. Altıncı bölümde aile eğitim kampları değerlendiriliyor. Yedinci bölümde dış seyahatler, dış ülkelerdeki İslâmî çalışmalar ve gelişmeler anlatılıyor. Sekizinci bölümde sağlıkla ilgili uyarılar ve teklifler yer alıyor. Dokuzuncu bölümde ağırlıklı olarak Üç Aylar ve Ramazan ayı üzerinde duruluyor, kandillerle ilgili hatırlatmalar yapılıyor. Ayrıca bayramlar ve hacla ilgili başyazılar var. Onuncu bölümde din alimlerini sevmenin önemi üzerinde duruluyor, Gümüşhanevî dergâhına mensub bazı hocaefendilerden bahsediliyor. 6. Çocuklarla Başbaşa 13,5 x 19 cm ebadında, 106 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1997. Coşan’ın Gülçocuk dergisinde kaleme aldığı başyazılardan oluşmaktadır. Toplam 30 adet başyazı vardır. Coşan’a göre, ihmal edilmemesi gereken en önemli kesim çocuklardır. Çünkü onlar dünyanın en güçlü insanlarıdır. En kalabalık nüfus onlarındır. Başımızın tacı, gözümüzün bebeği, gönül bahçemizin tatlı meyvesi, geleceğimizin güzel umudu, yarınlarımızın sahipleri ve bekçileridir. Bu yüzden asla ihmal edilmemelidirler. Kitapta sade ve kolay bir anlatımla, çocukların anlayabileceği şekilde, çeşitli konularda onları uyarmak ve gayretlendirmek için yazılmış yazılar yer almaktadır. 7. Başmakaleler -1 15 x 22 cm ebadında, 528 sayfa. Server İletişim, İstanbul, 2007. 69 Coşan’ın İslâm dergisinde yayımlanan başmakalelerinden oluşmaktadır. Toplam 180 makale vardır. Aylık dergi olarak Eylül 1983’te yayın hayatına başlayan İslâm, Haziran 1998’e kadar 15 yıl boyunca ülkemiz insanının ilim, kültür, sanat ve düşünce seviyesinin yükselmesine önemli katkı sağlamış; dünyanın çeşitli yerlerinde bulunan mazlum ve mağdur insanların durumu ile ilgilenmiş; dünya müslümanlarının Türkiye müslümanları ile tanışmasında büyük çaba sarf etmiştir. Coşan, müslümanların eğitim ve öğretimini en mühim mevzu görmüş, toplumun geniş kesiminin bu yönden eğitilmesi gayesiyle İslâm dergisini çıkarmıştır. Dergi kısa süre içerisinde büyük bir rağbet görmüş; kültür, ilim ve irfan mektebi haline gelmiştir. Coşan, yayın hayatı boyunca dergi ile yakından ilgilenmiş, bütün meşguliyetine rağmen başyazılarını yazmayı aksatmamıştır. Her bir başyazıyı, onu okuyana bir mektup olarak değerlendirmiş; günün gelişen ve değişen şartlarını göz ardı etmeden temel değerleri işlemiş; her biri ne zaman ve nerede okunursa okunsun tazeliğini koruyacak konuları büyük bir maharet ve sadelikle yazıya dökmüştür. Coşan’ın üslûbu zorlamasız, sade, sürükleyici, her seviyeden insanın idrakine hitap edici ve tamamen kendine has bir mahiyet taşımaktadır. Birbirine yakın ve zıt anlam taşıyan kelimeler bir inci gibi dizilir, yazılar okuyanı dinlendirir. Dergide yayınlanan başyazılar kronolojik sıraya göre aynen bu kitaba alınmıştır. Makalelerde yer yer o gün için önemli olup sonradan önemini kaybetmiş bazı güncel meselelerin işlenmiş olduğu görülecektir. Bu tür yazıların, Coşan’ın düşünce dünyasını bir bütün olarak tanımak ve o günün şartlarını değerlendirmek açısından önemli katkılar sağlayacağı düşünülmüştür. 8. Başmakaleler-2 15 x 22 cm ebadında, 480 sayfa. Server İletişim, İstanbul, 2007. Coşan’ın Kadın ve Aile dergisinde yayımlanan başmakalelerinden oluşmaktadır. Toplam 158 başmakale vardır. Dergide yayınlanan başmakaleler, kronolojik sıraya göre aynen bu kitaba alınmıştır. 70 Kadın ve Aile, Nisan 1985’te yayın hayatına başlamış ve Haziran 1998’e kadar yayınını sürdürmüş olan, alanında ülkemizdeki ilk ve en başarılı dergilerden biridir. Hanımlara mesafe aldırmak için kendi alanında lider olmuştur. Karşısındakiyle sohbet eder gibi yazan Coşan’ın bu makalelerinde, kimi zaman güncel olaylar enine boyuna kritik edilmiş, hadiselerin duyarlı bir müslüman bakış açısı ve farkı ile nasıl yorumlandığı görülmüş; kimi zaman ise değişmeyen ve pörsümeyen insânî ve İslâmî anlayışın yeni bir söylem ve dille aktarıldığına şahit olunmuştur. Yazılarda sadece hanımlar muhatap alınmamış, duyarlı her kesimden her insana hitap edilmiştir. Her bir yazı okunduğunda, insanlık ve İslâmlık adına ıstırap çeken bir Allah erinin seslenişlerinin bugün de aynı yankıyı bulacağı görülecektir. 9. Başmakaleler-3 15,5 x 22 cm ebadında, 208 sayfa. Server İletişim, İstanbul, 2008. Coşan’ın, İlim Sanat ve Panzehir Dergilerinde yayımlanan başmakalelerinden oluşmaktadır. İlk sayısı Mayıs 1985 yılında çıkan İlim ve Sanat dergisi, 48. sayısı ile 1998’de yayın hayatına ara vermiştir. Dergi’de iletişimden eğitime, Avrupa Topluluğu’ndan demokrasiye, hukuktan enerjiye, çevreden şehirciliğe pek çok mesele dosya konusu yapılmıştır. Dosyalar ve sair bağımsız yazılar alanlarının uzmanlarınca ele alınmıştır. Dergi, üslûbu, hedef kitlesi, konuları ele alış ve sunuş biçimi ile çeşitli kesimlerin ilgisini çekmiş, o yayın hayatı boyunca bir okul vazifesi görmüştür. Üniversite öğretim üyelerinden, yurt dışında eğitim görmüş elemanlardan, yüksek dereceli idarecilerden, uzman planlamacılardan, olgun şahsiyetlerden müteşekkil, geniş bir ilim ve irfan çevresi derginin hedef kitlesini oluşturmuştur. Başmakalelerde müslümanların sahip olduğu ve sahip olması gereken ilim ve sanat anlayışı enine boyuna işlenmiş; maddî ve mânevî kurtuluş; metotlu çalışmaya, ilmî araştırmalara, dış dünyadaki yenilik ve gelişmeleri dikkatle takibe, yeni ve orijinal, yapıcı ve üretici olmaya bağlanmıştır. 71 Ağırlıklı olarak sağlık konularının işlendiği ve 17. sayıdan itibaren Vefa Yayıncılık tarafından devralınan Panzehir dergisi de Mayıs 1991 yılından, Şubat 1998 yılına kadar iki ayda bir okuyucusunun karşısına çıkmıştır. Kimi zaman iki sayısı birleştirilerek yayınlanan dergilerden İlim Sanat için toplam 45, Panzehir için ise 17 başmakale kaleme alınmıştır. Yazılar önce İlim ve Sanat, sonra da Panzehir dergileri olmak üzere kronolojik sıraya göre yayımlanmıştır. Bu şekilde Coşan’ın fikrî düşünce ve mücadelesi, siyasî ve sosyal hadiselere bakışı ile tavrı takip edilmiş olacaktır. 10. İdeal Yol 15x22 cm ebadında, 210 sayfa. Server İletişim, İstanbul, 2008. Coşan’ın 1960, 70 ve 80’li yıllarda çeşitli gazete, dergi ve yıllıklarda yazdığı yazılar ile yine aynı senelerde TRT radyo ve televizyonunda yapmış olduğu konuşmaların kendisi tarafından kaleme alındığı metinlerinden oluşmaktadır. Coşan, bu günün insanına bazen öğrenci yıllıklarının sayfalarından, bazen gazete köşesinden, bazen dergi sayfalarından, bazen radyo stüdyosundan, bazen de televizyon ekranından seslenirken günün dilini yakalamış, her kesimden her seviyeden insanın idrakine, duyuşuna ve anlayışına hitap etmesini bilmiştir. Kitapta birbirine yakın konulu yazılar bir araya getirilmek suretiyle kendi içerisinde genel bir tasnife tabi tutulmuştur. Ayrıca her bir yazının nerede yayınlandığı dipnotta verilmiştir. 11. Akademik Makaleler 15,5 x 22 cm ebadında, 217 sayfa. Server İletişim, İstanbul, 2008. Coşan’ın, kaleme aldığı akademik makalelerinin toplu olarak bir araya getirilmesinden oluşmaktadır. 1960’lı yıllardan 1980’li yıllara kadar yazılmış olan bu makalelerin önemli bir kısmı çeşitli dergilerde yayımlanmış, bir kısmı da daktilo edilmiş olmasına rağmen herhangi bir yerde yayımlanmamıştır. 72 Dil, tarih, edebiyat ve kültür alanlarında geniş bir yelpaze içinde ele alınan makaleler akademik camia için olduğu kadar meraklıları için de önemli bir başvuru kaynağı niteliğindedir. C. KONUŞMALARINDAN HAZIRLANANLAR 1. İslâm’da Nefis Terbiyesi ve Tasavvufa Giriş 11 x 16,5 cm ebadında, 188 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1992. Coşan’ın 16 Ekim 1989 tarihinde Milli Kütüphane’de yaptığı İslâm’da Nefis Terbiyesi konulu konferansın çözümüyle, aynı konuda 26 Şubat 1990 tarihinde Konya’da yaptığı bir konuşmanın ve ders tarifinin çözümünden oluşmaktadır. 2. Avustralya Sohbetleri - 1 13,5 x 19.5 cm ebadında, 400 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1992. Aralık 1990-Ocak 1991 tarihlerinde Coşan’ın Avustralya’da, muhtelif programlarda yapmış olduğu konuşmalardan oluşmaktadır. Konuşmalar Cevdet Taşkın tarafından yazıya geçirilmiş, Dr. Metin Erkaya tarafından yayına hazırlanmıştır. Kitapta Yunus Emre ve Tasavvuf konulu bir konferans ve 15 konuşma çözümü yer almaktadır. Daha çok tasavvuf ve nefis terbiyesi üzerinde durulmaktadır. “Günahları terk edip salih bir insan olmak mümkün mü?.. Allah kimlere hidayet eder?.. Nefsin kötü halleri nasıl ıslah edilir?.. İbadetin incelikleri nelerdir?.. Allah-u Teâlâ hangi amelleri sever?.. Allah’a güzel kulluk etmenin, Allah’ın sevdiği razı olduğu bir kul olmanın yolu, yöntemi nedir?” gibi sorulara cevaplar verilmektedir. 3. Avustralya Sohbetleri - 2 13,5 x 19.5 cm ebadında, 436 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1993. 73 Coşan’ın Avustralya’da, 1991 yılı Mart ve Nisan aylarında muhtelif programlarda yapmış olduğu 28 konuşmadan oluşmaktadır. Konuşmalar Cevdet Taşkın tarafından yazıya geçirilmiştir. 4. Avustralya Sohbetleri - 3 13,5 x 19.5 cm ebadında, 381 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 11 Aralık 1990 - 31 Mayıs 1991 tarihlerinde Coşan’ın Avustralya’da, muhtelif programlarda yapmış olduğu 13 konuşmadan oluşmaktadır. Konuşmalar Cevdet Taşkın tarafından yazıya geçirilmiştir. 5. Avustralya Sohbetleri - 4 13,5 x 19.5 cm ebadında, 400 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1996. Coşan’ın 1988 yılında Avustralya’da, Muhtâru’l-Ehâdîs isimli hadis kitabından yapmış olduğu 16 sohbetten oluşmaktadır. Sohbetler Cevdet Taşkın tarafından yazıya geçirilmiş, Dr. Metin Erkaya tarafından yayına hazırlanmıştır. Sohbetlerde önce hayatın gayesi ve imanın önemi üzerinde duruluyor, daha sonra mü’minlerin özelliklerinden ve birbirlerine karşı davranışlarının nasıl olması gerektiğinden bahsediliyor. İlim öğrenmenin önemi üzerinde duruluyor, alimlerin faziletleri anlatılıyor. İlimle amel etmek, sünnet-i seniyyeye sarılıp hayırlarda yarışmak tavsiye ediliyor. Ancak sabırla ve takvâ ile zafere ulaşılabileceği vurgulanıyor. 6. Yeni Dönemde Yeni Görevler 13,5 x 19.5 cm ebadında, 424 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1993. Coşan’ın muhtelif toplantılarda yaptığı 14 konuşmadan oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. İlk konuşma 5 Mayıs 1990 tarihinde üniversiteli gençlere hitaben yapılmıştır. Coşan’ın en önemli konuşmalarından biridir. Dünyanın fânîliği, hayatın gayesi; 74 kimseye körü körüne bağlanmamak gerektiği, yalnız hakka bağlanmak gerektiği, geniş bir şekilde anlatılıyor. Coşan diğer konuşmalarda, Sovyetler Birliği’nin dağılmaya başladığı, dünyanın tek kutuplu hale geldiği yıllarda toplumumuzu ve ülkemizi yeni şartlara hazırlamak için neler yapmamız gerektiği; batılıların yeni dönemde İslâm’a karşı tavırları, Bosna Hersek savaşı, savaşın genişleme ihtimali karşısında alınması gereken tedbirler gibi konularda görüşlerini ifade etmektedir. 7. Haccın Fazîletleri ve İncelikleri 13,5 x 19.5 cm ebadında, 288 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1994. Ağırlıklı olarak Coşan’ın 1993 haccında Medine’de ve Mekke’de yaptığı konuşmalardan oluşmaktadır. Ayrıca 1990 haccından 3 konuşma ve vakfe duası yer almaktadır. Toplam 13 konuşma vardır. Coşan bu konuşmalarda haccın çeşitleri, nasıl hac yapılacağı, ihrama nasıl girileceği ve hac esnasında dikkat edilmesi gereken konularda cemaati bilgilendirmekte ve uyarmaktadır. Kitap Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. 8. İslâm, Sevgi ve Tasavvuf 13,5 x 19.5 cm ebadında, 311 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1994. Coşan’ın Şubat 1992’de, Gemlik aile eğitim toplantısında yaptığı 12 konuşmadan oluşmaktadır. İslâm’da tasavvuf, Allah sevgisi, Müslümanların birbirini sevmesi, cihad, zikrullah, ma’rifetullah gibi konular ele alınmaktadır. 9. Sosyal Çalışmalarda Organizasyon ve Başarı 13,5 x 19.5 cm ebadında, 334 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1994. Stratejik öneme sahip ve bütün müslümanların ümidi konumundaki bir ülkenin insanları olarak, üzerimizde oynanan oyunlardan ve aleyhimizde hazırlanan 75 senaryolardan haberdar mıyız? Bunlardan nasıl kurtulabiliriz?.. Eğitim ve bilgi bakımından kendimizi yeterli görüyor muyuz?.. İlmî seviyemizi yükseltmek için neler yapabiliriz?.. Sosyal ve kültürel çalışmalara, İslâmî hizmetlere yeteri kadar zaman ve imkân ayırıyor muyuz?.. Halkı aydınlatmak ve eğitmek için neler yapabiliriz?.. Hanımları, çocukları eğitmek ve iyi yetiştirmek için hangi müesseseleri kurabiliriz?.. Hayatın her sahasında; sosyal, kültürel, politik, teknik ve sportif çalışmalarda güzel ve başarılı sonuçlar almak için neler yapılabilir?.. Kitap bu konularla ilgili olarak Coşan’ın muhtelif toplantılarda yapmış olduğu 13 konuşmadan oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. 10. Güncel Meseleler - 1, 2 13,5 x 19.5 cm ebadında, 334 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1994 (1. Cilt), 1995 (2. Cilt) Çeşitli zamanlarda hadis dersleri ve diğer sohbetler esnasında yazılı olarak sorulan sorulara, ders bitiminde Coşan’ın verdiği cevaplardan oluşmaktadır. İki cilttir. Kitapta itikadla, ibadetlerle ilgili sorular; evlilik ve aile hayatı ile ilgili problemler; tasavvufun incelikleri, şeyh mürid ilişkileri gibi hemen her konu, kolay anlaşılır ve akılda kalıcı bir tarzda izah edilmekte, uygulanabilir pratik çözümler önerilmektedir. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. 11. Hazret-i Ali Efendimiz’den Vecîzeler 13,5 x 19.5 cm ebadında, 159 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. Coşan’ın 1993 yılında, Avustralya ve İstanbul’da yaptığı 6 konuşmadan oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. 76 Konuşmalarda önce Hazret-i Ali RA hakkında bilgi veriliyor, sonra onun veciz sözlerinden bir kısmı açıklanıyor. Dinleyiciler ve Hazret-i Ali’yi seven herkese faydalı olunmak isteniyor. 12. Hacı Bektâş-ı Velî 11 x 16,5 cm ebadında, 128 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. Hacı Bektâş-ı Velî kimdir?.. Görüşleri nelerdir, hangi fikirleri savunmuştur?.. Hangi eserleri vardır?.. Dünya görüşü, hayata bakışı nedir?.. Gösterdiği yol ve hedefler nelerdir?.. Kitap bu konularda Coşan’ın yaptığı iki konuşmanın çözümünden oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. 13. Yunus Emre ve Tasavvuf 11 x 16,5 cm ebadında, 96 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. Yunus Emre çok sevilen, aşk dolu, sevgi dolu bir tasavvuf büyüğüdür. Dînî Türk Edebiyatı’nın emsalsiz bir şairidir. Asırlardır ilâhîleri dillerde dolaşmakta, zikir meclislerinde ehl-i zikri coşturmaktadır. Anadolu’nun İslâmlaşmasında katkısı büyüktür. Adına yıllar tahsis edilmekte, anma programları düzenlenmektedir. Yalnız biz değil, dünya kendisinin hayranıdır. Acaba bu zât kimdir?.. Ne zaman, nerede yaşamıştır?.. Mânevî eğitimini hangi çevrede tamamlamıştır?.. Görüşleri nelerdir, hangi fikirleri savunmuştur?.. Dünya görüşü, hayata bakışı nedir?.. Gösterdiği yol ve hedefler nelerdir?.. Başka Yunus’lar da var mıdır?.. Hangi şiirler ona aittir?.. Kitap bu konuda Coşan’ın yaptığı bir konuşmanın çözümünden oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. 14. Başarı Yolunda Sevginin Gücü 11 x 16,5 cm ebadında, 134 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 77 Coşan’ın çeşitli kitaplarından ve konuşmalarından hazırlanmış bir el kitabıdır. 15. İslâmî Çalışma ve Hizmetlerde Metod 13,5 x 19.5 cm ebadında, 227 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. Coşan’ın çeşitli kitaplarından ve konuşmalarından hazırlanmıştır. Altı bölümden oluşmaktadır: 1. Misyonumuz, 2. Metodumuz, 3. Tesbitler, 4. Tavsiyeler, 5. Ne Yapmalı, 6. Çareler. 16. Sosyal Hizmetlerde Hanımlar 13,5 x 19.5 cm ebadında, 331 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. Kitap, Coşan’ın hanımlarla ilgili muhtelif yazılarından ve konuşmalarından oluşmaktadır. On üç bölümdür: 1. Amaç ve Yolumuz, 2.Asil Kadın ve Aile, 3. Göreve Çağrı, 4. Kültürümüz, 5. Hacdan Dersler, 6. Allah Güzeli sever, 7. Kadınlarımızın Sosyal Aktivitesi, 8. Meşakkat ve Azim, 9. Cenab-ı Allah’a Yöneliş, 10. Kadın ve Cehennem, 11. Gerçek İlim ve Alim, 12. Güzel Ahlak, 13. Tevbe ve Tasavvufa Giriş. 17. Ramazan ve Takvâ Eğitimi 13,5 x 19.5 cm ebadında, 398 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1996. Coşan’ın 1995 yılı Ramazanında muhtelif şehirlerde yapmış olduğu 16 sohbetten oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. Bu sohbetlerde önce Üç Aylar üzerinde durulmuş, kısa bilgi verilmiştir. Daha sonra ayet ve hadislerle orucun hikmetleri ve faydaları anlatılmış; Ramazan’ın bir aylık bir takvâ kursu olduğu ifade edilmiş, nefis terbiyesi yönünden önemine dikkat çekilmiştir. İnsanları takvâya yöneltici hadis-i kudsîlere yer verilmiş ve Ramazan’dan en iyi şekilde yararlanılması için tavsiyelerde bulunulmuştur. 18. Tebliğ ve İrşad Çalışmaları 13,5 x 19.5 cm ebadında, 352 sayfa. 78 Seha Neşriyat, İstanbul, 1996. Coşan’ın 1995 yılı içinde muhtelif ülkelerde, çeşitli programlarda yapmış olduğu 20 konuşmadan oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. Konuşmalarda, önce tebliğ ve irşad çalışmalarını önemi üzerinde duruluyor; tarihimizden ve günümüzden örnekler verilerek ne gibi çalışmalar yapılabileceği anlatılıyor. Daha sonra, ilim öğrenmek ve eğitimin önemi üzerinde duruluyor. Bunun için, organize çalışmalar yapmak ve müesseseler kurmak gerektiği ifade ediliyor. Kötülüğü engellemek ve Allah’ın dinini yaymak için gayret göstermenin bir görev olduğu anlatılıyor. Peygamber SAS Efendimiz’den ve geçmiş peygamberlerin mücadelesinden örnekler veriliyor, geçmişte ve günümüzde İslâm düşmanlarının müslümanlar aleyhindeki faaliyetlerine dikkat çekiliyor. 19. İslâm, Tasavvuf ve Hayat 13,5 x 19.5 cm ebadında, 400 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1996. Coşan’ın 11 Şubat 1992 tarihinde İstanbul’da yaptığı İslâm hakkındaki bir konuşma ile 1995 yılında muhtelif yerlerde/ülkelerde yapmış olduğu 12 konuşmadan oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. Konuşmalarda önce İslâm’ın hak ve gerçek olduğu, büyüklüğü ortaya konuluyor ve İslâm’ın prensipleri hakkında genel bilgiler veriliyor. Geçmiş ümmetlerin kitaplarında Peygamber Efendimiz’le ilgili haberler olduğu ifade ediliyor. Sonra Peygamber SAS Efendimiz’in ahlâkı ve bazı güzel ahlâklar anlatılıyor. Peygamber Efendimiz’e en güzel şekilde uymanın yolu olan, ihsân yolu olan tasavvuf üzerinde duruluyor. Nefsi terbiye etmek, güzel ahlâk sahibi olmak için neler yapmak gerektiği anlatılıyor. Zikir ve zikrin usûlü hakkında bilgiler veriliyor. En son bölümde ise, tebliğ ve irşad çalışmalarının önemi üzerinde duruluyor, herkesin İslâm’a hizmet etmesi gerektiği vurgulanıyor. 79 20. İslâm’da Eğitimin İncelikleri 13,5 x 19.5 cm ebadında, 416 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1997. Coşan’ın 1994 yılı sonunda Avustralya’da yapılan bir aile eğitim toplantısında yapmış olduğu 12 konuşmadan oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. Konuşmalarda, önce çocukların dînî eğitiminin önemi üzerinde duruluyor, bu konuda ailelerin çok gayretli ve fedâkâr olması gerektiği belirtiliyor. İlmin fazîleti ve öncelikle neleri öğrenmemiz gerektiği anlatılıyor, çeşitli kitaplar tavsiye ediliyor. Sonra eğitimdeki mühim noktalara işaret ediliyor, tasavvufî eğitimin şart olduğu ve herkesin nefsini terbiye etmesi gerektiği bildiriliyor. Ancak gönüllere hitab eden bir eğitimin başarıya ulaşacağı anlatılıyor. Daha sonra, ibadetin güzel yapılması ve zikrin sevabı üzerinde duruluyor, insanın çeşitli halleri ve şeytanın hileleri anlatılıyor. Bu arada Mi’rac gecesi münâsebetiyle Peygamber SAS Efendimiz’in Mi’rac’ından bahsediliyor. Ahirette hesap olduğu, mahşer günü için hazırlanmak gerektiği hatırlatılıyor, hizmetlere koşmak tavsiye ediliyor. 21. Tasavvuf Yolu Nedir? 13,5 x 19.5 cm ebadında, 416 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1997. Tasavvuf yolu nedir, mutasavvıflar ne yapmak istiyor? Tasavvuf ehli insanlar günümüzde meselelere ve olaylara nasıl bakıyor? Günümüzde tasavvufî eğitim nasıl yapılıyor? Tasavvufa yapılan saldırıların amacı nedir?.. Kitap, bu meselelerle ilgili olarak, Coşan’ın 1995, 1996 ve 1997 yıllarında muhtelif yerlerde yapmış olduğu 20 konuşmadan oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır. 22. İmanın ve İslâm’ın Korunması -1 13,5 x 19.5 cm ebadında, 416 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1997. 80 Kitap, Coşan’ın, tebliğ ve irşad çalışmalarını yurt dışında yoğunlaştırdığı 1997 yılında, muhtelif Avrupa ülkelerinde gurbetçilere yapmış olduğu 16 konuşmadan oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır Konuşmalarda öncelikle sevgi ve kardeşliğin önemi üzerinde duruluyor, müslümanların birbirleriyle irtibatlı olmaları için toplumsal çalışmalara önem vermeleri gerektiği vurgulanıyor. Daha sonra yaratılışımızın gayesinin Allah’a güzel kulluk etmek olduğu, dünyaya dalıp da ahireti unutmamak gerektiği; Allah’ın sevdiği ve razı olduğu bir kul olmak için tasavvufun yeri ve önemi anlatılıyor. Yurdumuzda ve özellikle Avrupa ülkelerinde, yeni nesillerin İslâm’dan uzaklaştırılması için çok çeşitli çalışmalar yapıldığı anlatılıyor. Kendimizi ve nesillerimizi korumak, imanımızı ve müslümanlığımızı muhafaza etmek için ilim öğrenmek, zikre ve dervişliğe yönelmek gerektiği belirtiliyor. İslâm için çok çalışmak gerektiği, rahatlık zamanında gayret edilmezse, belâ geldiği zaman çok büyük fedâkârlık etmek zorunda kalınabileceği konusunda okuyucu uyarılıyor. 23. İmanın ve İslâm’ın Korunması - 2 13,5 x 19.5 cm ebadında, 416 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1998. Kitap, Coşan’ın, 1997 yılında, Almanya ve İngiltere’de muhtelif programlarda gurbetçilere yapmış oldukları konuşmalardan oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır Konuşmalarda öncelikle dünyada ve İslâm ülkelerinde müslümanlara yapılan baskılar üzerinde duruluyor, yurtdışındaki organize çalışmaların önemi anlatılıyor. Müslümanların birbirleriyle irtibatlı olmaları ve herkesin İslâm’a hizmet etmesi gerektiği belirtiliyor. Sonra sünnet-i seniyyenin önemi anlatılıyor, Peygamber Efendimiz’in hayatını öğrenmek gerektiği bildiriliyor. Yurdumuzda ve özellikle Avrupa ülkelerinde, yeni nesillerin İslâm’dan uzaklaştırılması için çok çeşitli çalışmalar yapıldığı anlatılıyor. Kendimizi ve nesillerimizi korumak, imanımızı ve müslümanlığımızı muhafaza etmek için ilim öğrenmek, zikre ve dervişliğe yönelmek gerektiği belirtiliyor. İslâm için çok çalışmak ve Yirmi Birinci Yüzyıl’a hazırlanmak gerektiği; rahatlık zamanında gayret 81 edilmezse, belâ geldiği zaman çok büyük fedâkârlık etmek zorunda kalınabileceği konusunda okuyucular uyarılıyor. 24. Allah’ın Gazabı ve Rızası 13,5 x 19.5 cm ebadında, 400 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1997. Coşan’ın, 1997 yılının Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında, Akra’da cuma günleri yapmış oldukları sohbetlerden oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır Coşan, bu sohbetlerde çok zaman Râmûzül-Ehàdis’ten, bazen de MuhtârülEhàdis’ten bir miktar hadis-i şerif okuyup izah ediyorlar. Ayrıca ülkemizi ve insanımızı ilgilendiren güncel konulara temas ediyorlar. Genellikle yurtdışında seyahatte oldukları için, bulundukları yerlerle ilgili bilgiler veriyorlar. 25. Mi’rac Gecesi 13,5 x 19.5 cm ebadında, 382 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1998. Coşan’ın Mi’rac gecesi dolayısıyla, muhtelif zamanlarda ve muhtelif yerlerde yapmış olduğu konuşmalardan oluşmaktadır. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır Konuşmalarda, ayet-i kerimelerin ve hadis-i şeriflerin ışığında İsrâ ve Mi’rac hadisesi anlatılıyor, ibretli ve hikmetli noktalar izah ediliyor. Mekke ve Kudüs hakkında bilgi veriliyor. Mi’racdan mü’minlere gelen hediyeler üzerinde duruluyor. Namazın mü’minin Mi’racı olduğu vurgulanıyor, namaza gereken önemin verilmesi gerektiği ikaz ediliyor. Hayatın bir imtihan olduğu, sıkıntılara sabredilirse arkasından ferahlık geleceği hatırlatılıyor. İslâm’ın en büyük nimet, Peygamber Efendimiz’e ümmet olmanın en büyük şeref olduğu; o bakımdan İslâm’a ve müslümanlara hizmet etmek için çalışmalar yapmak gerektiği belirtiliyor. 26. Doğru İnanç ve Güzel Kulluk 13,5 x 19.5 cm ebadında, 416 sayfa. 82 Seha Neşriyat, İstanbul, 1998. Coşan’ın Ak Radyo’da 1997 yılının Eylül, Ekim, Kasım ve Aralık aylarında cuma günleri yapmış oldukları sohbetlerden bir bölümünün yazıya geçirilmesiyle oluşmuştur. Coşan, bu sohbetlerde çok zaman Râmûzü’l-Ehàdis’ten, bazen de Muhtârü’lEhàdis’ten bir miktar hadis-i şerif okuyup izah ediyorlar. Ayrıca ülkemizi ve insanımızı ilgilendiren güncel konulara temas ediyorlar. Genellikle yurtdışında seyahatte oldukları için, bulundukları yerlerle ilgili bilgiler veriyorlar. 27. Ramazan ve Güzel Ameller 13,5 x 19.5 cm ebadında, 416 sayfa. Seha Neşriyat, İstanbul, 1998. Coşan’ın, 1998 yılının Ocak, Şubat, Mart ve Nisan aylarında Ak Radyo’da cuma günleri yapmış oldukları sohbetlerden bir bölümünün yazıya geçirilmesiyle oluşmuştur. Dr. Metin Erkaya tarafından hazırlanmıştır Coşan, bu sohbetlerde çok zaman Râmûzü’l-Ehàdis’ten, bazen de Muhtârü’lEhàdis’ten bir miktar hadis-i şerif okuyup izah ediyorlar. Ramazan’ın ihyâ edilmesiyle ilgili bilgiler veriyorlar ve hatırlatmalarda bulunuyorlar. Ayrıca ülkemizi ve insanımızı ilgilendiren güncel konulara temas ediyorlar. Genellikle yurtdışında seyahatte oldukları için, bulundukları yerlerle ilgili bilgiler veriyorlar. 28. Tarihi ve Tasavvufi Şahsiyetler 16 x 24cm ebadında, 400 sayfa. Server İletişim, İstanbul, 2008. Coşan, muhtelif sempozyum ve anma programlarında pek çok muhterem zat hakkında konuşmalar yapmıştır. Hakkında konuşma yaptığı kimseler arasında Ali RA, Ebû Eyyûb el-Ensârî RA, İmâm-ı Âzam, Ahmed-i Yesevî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Hacı Bektâş-ı Velî ve Yunus Emre vardır. Hatırasına sempozyum ve çeşitli programlar tertip ettirdiği şahsiyetler arasında Ahmed-i Yesevî, Ahmed Ziyâüddîn-i Gümüşhânevî, Zâhid-i Kevserî, Çırpılarlı Ali Efendi, Necip Fazıl Kısakürek ve Ali Yakup Cenkçiler bulunmaktadır. Keza 83 Mehmed Zahid Efendi, hocası Necati Lugal, Ali Yakup Cenkçiler ve Muammer Dolmacı hakkında da bağımsız yazılar kaleme almıştır. Bu kitap Coşan’ın, yaptığı bu konferans, açılış ve kapanış konuşmaları ile ilgili yazılarından oluşmaktadır. 29. İstanbul’un Fethi ve Fatih 15,2x22 cm ebadında, 112 sayfa. Server İletişim, İstanbul, 2009. Coşan’ın 1990-1999 yılları arasında, İstanbul’un fethiyle ilgili olarak yaptığı konuşmaların çözümünden oluşmaktadır. 30. Mehmed Zahid Kotku 15,2x22 cm ebadında, 200 sayfa. Server İletişim, İstanbul, 2009. Mehmed Zahid Kotku (1897-1980) yakın tarihimizin mânevî büyüklerinden, âbide şahsiyetlerinden biridir. Sade, yalın, mütevazi, iddiasız... yaşayış ve duruşuna rağmen, ülkemiz irfan, siyaset ve sosyal hayatında derin tesirler, kalıcı izler bırakmıştır. Bu eser, Coşan’ın onun hakkında anma programlarında, farklı zaman ve mekânlarda yaptığı konuşmalardan oluşmaktadır. D. Basılmamış Eserleri 1. Tefsir Sohbetleri 16 x 24 cm ebadında, 550 sayfa; 4 cilt. Coşan’ın Akra’da 29 Eylül 1998 günü başlayıp 30 ocak 2001 gününe kadar devam eden tefsir sohbetlerinden oluşmaktadır. Toplam 108 sohbettir. Vefat etmeden önce yaptıkları son sohbette, Bakara Sûresi’nin 223. ayeti anlatılmıştır. Coşan sohbetlerinde esas olarak İbn-i Kesîr Tefsirini takip etmiştir. Zaman zaman Muhammed Hamdi Yazır’dan ve İsmail Hakkı Bursevî’nin Ruhu’lBeyânından da nakillerde bulunur. 84 2. Cuma Sohbetleri (Hazineden Pırıltılar) 16 x 24 cm ebadında, 550 sayfa; 9 cilt. Cuma Sohbetleri, Coşan’ın Ak Radyo’da cuma günleri yapmış olduğu hadis sohbetleridir. Bu sohbetler, 31 Mart 1993’te başlayıp, vefatından önceki son cuma günü olan, 2 Şubat 2001’e kadar devam etmiştir. Sekiz yıl içerisinde toplam 313 adet sohbet yapılmıştır. Coşan, bu sohbetlerde çok zaman Râmûzü’l-Ehàdis’ten, bazen de Muhtârü’lEhàdis’ten bir miktar hadis-i şerif okuyup izah eder. Ayrıca ülkemizi ve insanımızı ilgilendiren güncel konulara temas eder. Genellikle yurtdışında seyahatte oldukları için, bulundukları yerlerle ilgili bilgiler verir. Sohbetler daha sonra yazıya geçirilip, tarih sırasına göre düzenlenerek, Hazineden Pırıltılar adı altında, 550’şer sayfalık büyük boy 9 cilt kitap haline getirilmiştir. Cuma Sohbetleri, 2003 yılında kitap haline getirilmiş olmasına rağmen henüz yayınlanmamıştır. 3. Tabakàtü’s-Sùfiyye Sohbetleri 16 x 24 cm ebadında, 550 sayfa; 4 cilt. Ebû Abdi’r-Rahmân es-Sülemî, Hicrî 330 yılında Nişapur şehrinde doğmuş, hicrî 412 yılında yine aynı şehirde vefat etmiştir. Çok büyük bir alim, çok meşhur bir sòfîdir. Tabakàtü’s-Sùfiyye, Sülemî’nin ilk sûfilerden yüz tanesinin hayatını ve sözlerini kaydettiği eseridir. Coşan, eserin Arapça aslını okuyup izah ederek, herkese açık sohbetler yapmıştır. İlk sohbet 2 Aralık 1991 cumartesi günü akşamı İstanbul’da, Eyüp’te, Mustafa Selâmi Efendi dergâhında yapılmıştır. Fudayl ibn-i Iyad hakkındadır. Daha sonraki yıllarda, İstanbul’un Anadolu yakasında muhtelif camilerde yapılmıştır. Bu sohbetler Coşan’ın İstanbul’da olduğu zamanlarda cumartesi akşamları yapılmıştır. 1997’de yurtdışına çıkıncaya kadar devam ettirmiştiir. Toplam 90 sohbet yapmıştır. Son sohbet, 12 Ekim 1996 günü Söğütlü Çeşme Camii’nde yapılmıştır. Tabakàtü’s-Sùfiyye’nin 174. sayfasına, Ebû Osman Hîrî’ye kadar gelinmiştir. 85 4. Regaib Gecesi 11 Nisan 1984 ile 28 Eylül 2000 tarihleri arasında, Regàib Gecesi vesilesiyle yapmış olduğu 15 konuşmadan oluşmaktadır. 5. Berat Gecesi 27 Mayıs 1983 ile 10 Kasım 2000 tarihleri arasında, Berat Gecesi vesilesiyle yapmış olduğu 14 konuşmadan oluşmaktadır. 6. Kadir Gecesi 7 Temmuz 1983 ile 22 Aralık 2000 tarihleri arasında, Kadir Gecesi vesilesi ile yapmış olduğu 14 konuşmadan oluşmaktadır. 7. Mevlid Kandili 14 Kasım 1996 ile 14 Haziran 2000 tarihleri arasında, Mevlid Kandili vesilesi ile yapmış olduğu 15 konuşmadan oluşmaktadır. 8. Ramazan Bayramı Sohbetleri 20 Haziren 1985 ile 8 Ocak 2000 tarihleri arasında, Ramazan Bayramı dolayısıyla yapmış olduğu 9 konuşmadan oluşmaktadır. 86 BEŞİNCİ BÖLÜM MAHMUD ES’AD COŞAN’IN TASAVVUFÎ GÖRÜŞLERİ A. MAHMUD ES’AD COŞAN’IN TASAVVUF ANLAYIŞI Tasavvuf, Arapça’da yün giymek58, saf olmak, ilk safta bulunmak, suffa ashabı gibi yaşamak59 anlamına gelen bir kelimedir. Kelâbâzî’ye göre, giyim ve kıyafetleri dikkate alınarak tasavvuf ehline sûfiyye denilmiştir. Onlar nefsin hazzı için yumuşak ve güzel görünüşlü elbiseler giymezler. Sadece mahrem yerlerini örtmek için elbise giydikleri için sert kıldan ve kalın yün ipliğinden yapılan elbise ile yetinirler.60 Her sufî, içinde bulunduğu hale göre tasavvufu tarif etmiştir. Bu tariflerden bazıları şu şekildedir: Tasavvuf baştanbaşa edeptir. Kötü huyları terk edip güzel huylar edinmektir. Kimseden incinmemek, kimseyi incitmemektir. Nefse karşı girişilen ve başarı olmayan bir savaştır. Herkesin yükünü çekmek, kimseye yük olmamaktır. Bütün mensuplarının birbirini dost ve kardeş tanıdığı bir birliktir. Hak ile birlikte ve onun huzurunda olma halidir. Hakk’ın seni senden öldürmesi ve kendisiyle yaşatmasıdır. Keşf ve temaşa halidir. Temiz bir kalp, pâk bir gönül sahibi olmaktır. Nefsinden fani, Hak ile baki olmaktır. Kabil insan olmaktır. Hakk’a ermektir (ermiş olmaktır).61 1. Gerçek Mutluluğun Yolu Coşan’a göre dünya hayatı çok hızlı geçen, ciddî ve çetin bir imtihandır. Burada insanın her şeyden önde ve en yüce gayesi, kendisini yaratan, yaşatan ve ahirette hesaba çekecek, sonuçta mükâfatlandıracak veya cezalandıracak olan ulu Rabbinin sevgi ve rızasını kazanmak olmalıdır. 58 Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Rehber Yayıncılık, Ankara 1997, s. 689 59 Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul 1995, s. 512 60 Kelâbâzî, Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf, (haz. Süleyman Uludağ), Dergah Yayınları, 1992 İstanbul, s. 54 61 Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, ss. 512-513 87 Allah-u Teàlâ’nın rızasını kazanmanın tek çıkar yolu, en sonuncu, en doğru ve en hakikî din olan İslâm’dır. Diğer yollar ve dinler ya yanlış, bâtıl ve bozuk; ya da devri geçmiş, mer’iyyetten kalkmış ve geçersiz olduğundan; dünya ve ahiret saadeti isteyen herkesin, hayatını mutlaka ve mutlaka İslâm’ın emirlerini uygulayıp, yasaklarından kaçınarak geçirmesi gerekir. Kâfirlerin iki cihanda halleri perişan, àkıbetleri hüsrandır. Ancak ve sadece müminler felâh bulacak; Allah’a en mutî insan ve dinin ahkâmını en iyi uygulayan müslüman, kıyamet günü en sevgili ve en makbul kul olacaktır. Coşan’a göre, İslâm dininin çok güzel ve çok faydalı bir yapısı, çok engin ve çok derin anlamlı prensipleri vardır. O, insanın hem bedenini sağlıklı tutar, hem ruhunu besler, hem gönlüne nur ve huzur doldurur. Hem dünya işlerini düzenler, hem ahiret saadetini sağlar. Hem ferdi korur, hem aileyi kurtarır, hem de cemiyete, devlete dirlik ve kuvvet kazandırır. Güçsüzü korur, zorbayı durdurur; herkese hakkını verir, görevini de düşündürür. Kadını himaye eder, erkeği yüceltir. Fakiri güldürür, zengini hayra yönlendirir; işçiyi sevindirir, ağayı, patronu duygulandırır. Ne kusursuz, ne tam, ne hârika, ne şahane nizamdır İslâm! İslâm, her çağın ve özellikle şu hasta asrın şifası; tüm maddî ve mânevî, ferdî ve ictimaî dertlerin devası; akılların gıdası, gönüllerin sefası; karanlık gecelerin nurlu sabahı, ölümlü dünyanın âb-ı hayatıdır. Coşan’a göre, tasavvuf olmadan imanın tadını duyarak yaşamak; İslâm’ın özünü, içyapısını, ruhunu, mahiyetini, inceliklerini, esrarını kavramak hemen hemen imkânsız gibidir. Çünkü, tasavvuf Kur’an ahlâkıdır, Rasûlüllah’ın derûnî ahvâl ve hâlâtı, şeriatın ince âdâbıdır. Tasavvuf bencillik değil, başkalarını düşünmektir, merhamettir, muhabbettir, hizmettir. Laf ebeliği ve söz kalabalığı değil, samimiyet, ihlâs ve hikmettir. Kalp temizliği, irfan yüceliği ve amel-i sàlih üreticiliğidir. Kıyl ü kal değil, güzel haldir; taşa karşı gül, zehire karşı panzehirdir; gözlere nur, gönüllere sürûrdur. Coşan’a göre, tasavvuf deliyi velî yapar; taşkını uslu kılar. Taş bağrı ısıtır, yumuşatır; merhametsizi rikkatli, katı kalpliyi gözü yaşlı eder. Şaşkını, gafili zulümâttan nura çıkarır; deryada çırpınanı sahil-i selâmete ulaştırır. Cahili eğitir, ma’rifet hazinesi eder; çölü, çorağı irfan pınarlarıyla sular, yeşertir. Çobanı 88 sultanlaştırır, sığ bilgiliyi ummanlaştırır; kişiyi halka makbul ve mergub, Hakk’a mahbub eder. Topraktan yaratılan insanı nurlandırır, melekleştirir, Rahman’ın huzuruna lâyık eyler, iltifatına ulaştırır. Tasavvufla samanlık seyran, daracık yerler adetâ meydan olur. Tasavvufla gaflet ve körlük izale edilir, mü’minin basiret gözü açılır; dünya sevgisiyle harabe haline gelen kalpler, Allah aşkıyla mamur olur; mânevî zulmetler dağılır, insanın içi dışı pür-nûr olur; mü’mine bir zindan olan şu köhne cihan, gerçek bir gülistan haline gelir. Tasavvuf, dinimizin özü ve gerçek anlamı; asıl gaye olan insan-ı kâmil olmanın yolu ve yöntemidir. Tasavvuf, tüm devirlerde olduğu gibi, hattâ onlardan da fazla, zamanımızın şu stresli, sinirli, gerilimli, bunalımlı, şüpheci, aceleci, dertli, hasta ve bedbaht insanının da; “Nerede?” diye gece gündüz aradığı, yalan-yanlış yerlerden sağlamaya çalıştığı gerçek mutluluğun ilâhî yolu ve anahtarıdır. 62 2. Yaratılışımızın Gayesi Coşan’a göre, müslümanın dünya görüşü, muhakeme tarzı ve zihniyeti son derece açıktır: Dâr-ı dünya bir imtihan yeridir, muvakkattir, fânîdir. Müslümanın asıl yeri, asıl yurdu, bâkî ve dâimî ikametgâhı ise âhirettir. İnsanın burada, Allah-u Teàlâ indinde geçerli, yegâne din olan İslâm’a uygun, onun alemlere rahmeti ve insanlara son elçisi ve habercisi Muhammed Mustafa’sı yolunda ve izinde yaşaması, dâimâ hayrât u hasenât ve ibâdât ü tâat eyleyip âhirete hazırlanması, gafletle bu aziz ömrü zâyî eylemeyip, ukbâyı berbat eylememesi gerekmektedir. Allah-u Teâlâ Hazretleri Kur’ân-ı Hakim’inde: وََ َ!َ ْ ُ ا&#ِ%ْ" وَاْ (ِ)َ إِ*" &ُ,ُ-ْ.َ/ِونِ (ا&3ار1ت: )٥٦ 62 Mahmud Es’ad Coşan, Takdim; Sefîne-i Evliyâ, Hüseyin Vassaf, c. I, s. 5, Seha Neşriyat, İstanbul, 1990. 89 (Ve mâ halaktü’l-cinne ve’l-inse illâ li-ya’budûn). “Ben insanoğlunu ve görünmez yaratıklar olan cinleri; bir başka sebeple değil, ancak bana ibadet eylesinler diye yarattım.”63 buyurmaktadır. İbadet etmek, Allah’a kulluk eylemek, ancak bilmek ve tanımaktan sonra mümkün olacağından, müfessirler ve âlimler, buradaki (li-ya’budûn) “Tâ ki ibâdet etsinler, ibâdet eylesinler” mânâsına gelen kelimeyi, (li-ya’rifûn) “Rablerini bilsinler, ma’rifetullah’a ersinler” diye tefsir etmişler, böyle izah eylemişlerdir. Coşan, yaratılışımızın gayesi hakkında, Erzurumlu İbrahim Hakkı Hz.nin meşhur eseri Ma’rifetnâme’sinin mukaddimesinde yazdığı şu sözleri nakleder: “—Cenâb-ı Hak dû alemi Benî Adem için, onu da kendi ma’rifeti için halk eyledi.” Yâni dünyâ da, âhiret de insanoğlu için yaratılmıştır. İnsanoğlu ise Allah’ı bilsin, bulsun diye yaratılmıştır. “Pes hilkat-ı âlem ve Adem’den maksad-ı aksâ ve matlab-ı a’lâ, ma’rifet-i Mevlâ’dır.” Hayatın asıl gayesi Allah’ı tanımak, ma’rifetullah’a ermek, onu bulmak, bilmek ve sonunda Allah’u Teàlâ Hazretleri’nin rızâsına nâil olmaktır. Hayatın gayesi budur. Coşan, “Bu gayeye ulaşmanın yolu nedir, şartları nelerdir?” diye anlatırken, Şemseddîn-i Sivâsî Hz.nin bir şiirini nakleder: Vâsıl olmaz kimse Hak’ka, cümleden dûr olmadan, Kenz açılmaz şol gönülde, tâ ki pür nûr olmadan, “İnsanlardan uzaklaşmadan, kimse Hakk’a ulaşamaz. Gönül pürnur olmadan, nurla dolmadan, o gönülde mânevî hazineler açılmaz.” Sür çıkar ağyârı dilden, tâ tecellî ede Hak, Pâdişah konmaz sarâya, hâne ma’mûr olmadan. “Gönlünden başka şeyleri çıkar ki, Cenâb-ı Hak gönlüne tecelli etsin. Padişah virâneye misafir edilmez. Hâne mâmûr olmadan pâdişâh teşrif etmez.” Evet, ma’rifetullah gayedir ama, kul ona lâyık ve her bakımdan pâk hale gelmeden, ma’rifetullah ele girmiyor, ihsan olunmuyor, kapı açılmıyor. 63 Zâriyat, 51/56 90 Coşan’a göre kuru bilgi ve zâhirî ilimler, malûmat yığınları, okuyan herkes tarafından elde edilebilir. Fakat ma’rifetullah’a ermek için bazı kademelerden geçmek gerekir. Bunları şöyle sıralar: Ma’rifetullah’a ermek için, nefsi kötü sıfatlardan pâk eylemek gerekir (tezkiye-i nefs). Ameller niyetlere göre olduğundan, her husustaki niyeti, her yönden Allah’ın istediği hale getirmek, tashih etmek gerekir (tashih-i niyet). İnsanın kalbini, gönlünü, maneviyatını, kendisini meşgul eden, mâsivâ denilen, dünyâ denilen çirkinliklerden, pisliklerden, gölgelerden, paslardan, kirlerden temizlemesi gerekir (tasfiye-i kalp). Ahlâkı güzelleştirmek, mekârim-i ahlâka sahip olmak, rezâil-i ahlâktan kurtulmak gerekir (tezhîb-i ahlâk). Bunlar olmadan, ma’rifetullah ele geçmez. Coşan, bu konudaki görüşlerini anlatmak için, Azîz Mahmud-u Hüdâî Hazretleri’nin bir şiirini nakleder: Can terkini urmadan, cânân eline girmez, Zünnârını kırmadan, iman eline girmez. “Candan geçmeden, canana ulaşamazsın! Nefsinin kâfirliklerini kırmadan, kâmil imana erişemezsin!” Ey lâf kurucu nâmert, âhen dövülür mü sert, Olmadan esîr-i dert, derman eline girmez. “Ey kuru lâfla meşgul olan nâmert! Demir ısınmadan, tavına gelmeden, kıpkırmızı olmadan, akıcı hale gelmeden dövülebilir mi? Şekil alabilir mi? İnsan bir güzel derdin, bir manevî neş’enin esiri olmadan dermana ulaşabilir mi?” Su gibi arınmazsan, yerlerde sürünmezsen, Taşlara urunmazsan, ummân eline girmez. “İnsan mütevazi olacak, su gibi yerlerde sürünecek. Suyun taşlara çarpa çarpa aktığı gibi maksûduna koşacak, ummâna o zaman vâsıl olacak.” Her demde Hüdâî’den, ilm oku meânîden Sevdikçe sivâyı sen, irfân eline girmez. 91 “Her an Hüdâî’den ilim oku, mânâlar öğren; mâsivallahı sevdikçe, Allah’tan gayriyle gönlünü meşgul ettikçe, ma’rifetullah eline geçmez.” diye ifade eder. Coşan’a göre, tasavvuf yüce ve özge bir ilimdir, âlî ilimlerin en âlîsidir. Âdâb ve erkâna, usul ve şartlarına tam riayetle o maksad-ı aksâ ve matlab-ı â’lâya ulaşmayı anlatan ve sağlayan ilimdir. Tefsir gibi, hadîs gibi, kelâm gibi, fıkıh gibi şer’î bir ilimdir; şeriatın temeli olan ilimlerden bir ilimdir, fıkh-ı bâtındır. İlm-i makàm-ı ihsandır; ihsan makamına girmenin ve ermenin ilmidir. Tasavvuf ve tarikatlar, bizim kültür tarihimizin en mühim ve en büyük müesseselerindendir. Tasavvufa âşinâ olmadan millî kültürümüzün anlaşılması mümkün değildir. Bir kimse tasavvufu anlayamazsa, dilimizi anlayamaz, tâbirleri anlayamaz, edebiyatı anlayamaz. Örfümüzü, âdâbımızı gerçek mânâsıyla kavrayamaz. Çünkü sultanlardan fukaraya kadar Osmanlı cemiyeti, tasavvufla yoğrulmuştur, tasavvuf terbiyesiyle yetişmiş bir cemiyettir. Sultanlar da derviştir. Sultan Ahmed, Azîz Mahmud-u Hüdâî’nin dervişidir. II. Bayezid, sofu Bayezid; Sofular caddesinde medfun bulunan, ârif zâtın dervişidir. Daha öncekiler, daha sonrakiler, Osmanlı âlimleri, şairleri kahir ekseriyetle hepsi mutasavvıftır. Mevlânâ’dan müteessir olmamış, Yûnus’u tanıyıp benimsememiş, Eşrefoğlu Rûmî’den feyz almamış, Bursavî İsmail Hakkı’dan, Erzurum’lu İbrahim Hakkı’dan ve daha nice nicelerinden feyz almamış, bir yere intisabı olmayan, çok çok nadir insan görürsünüz. Coşan’a göre, tasavvuf iyice incelendiği zaman bilinir ki, İslâm dininin özüdür. Aslı ve gerçek anlamıdır. İslâm’ın insana gösterdiği gaye olan insân-ı kâmil olmanın yolu ve yöntemidir. Gerçek mutluluğun ilâhî yoludur. Dâreyn saâdetinin anahtarıdır. İnsanın daldığı gaflet deryasından kurtulması tasavvufladır. Gönül gözünün, mâneviyatının, basiretinin açılması tasavvufladır. Harap kalplerin mâmur olması, zulmetlerin pürnûr olması tasavvufladır. 92 Tasavvuf, kulu halka mahbûb, Hakka makbûl eder. Halka mahbûb eder; çünkü mütevazî eyler, güzel ahlâklı eder. Hakka makbûl eyler; çünkü her şeyi ihlâsla yapan bir kul haline getirir. İnsanı meleklerden yüksek makama çıkartır. Cehennemden kurtarır, cennete dahil eder. Cemâlullahı müşâhede ile müşerref eder. 64 3. Tasavvuf ve Allah Sevgisi Coşan’a göre, tasavvufun ilk meselesi Allah’a inanmak, Allah’ı bulmak, Allah’ı bilmektir. Buna ma’rifetu’llah denir, irfan denir. Böyle olan kimseye de àrif denir, àrif-i bi’llâh denir. Coşan bunu şöyle ifade eder: Allah’ı bilmek, Allah’a ermek, àrif olmak, Allah’ı sevmek ve her şeyi onun rızası için yapmak tasavvufun ana hedeflerinden birisidir. Tabii ana amaç, Allah tarafından sevilen bir kul olmaktır. Mutasavvıflar kulun sevgisine önem vermezler, kulun alkışlamasına önem vermezler, şöhrete önem vermezler. Allah’ın kendilerini sevmesini isterler. Bu sevgiyi kazanmak için gece gündüz çalışırlar. Bir kulun Allah tarafından sevilmesinin ana şartı, Rasûlüllah’ın izinden yürümek, onun tavsiyelerini tutmak ve ona tâbî olmaktır. Rasûlüllah’ın yolundan gitmeyen evliyâ olamaz. Ayet-i kerimede buyruluyor ki: ُ>ْ إِنْ آُ;ُ:ْ ْ 67-ِ8ُ9نَ ا =َ @9َ"6ُ.ِ-)ِ? ْ-ِ-ْ8ُ1<ُ ُ =ُا وَ1َDْCِْ& َ>ُ ْ ذُ)6ُAَ>ُ ْ (اۤل EFان: )٣١ (Kul in küntüm tuhibbûna’llàhe fe’ttebiùnî yuhbibkümu’llàhu ve yağfir leküm zünûbeküm.) “De ki ey Rasûlüm: Eğer siz Allah’ı seviyorsanız, bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın!”65 Coşan bu konuda Eşrefoğlu Rûmî Hz.lerinin bir sözünü nakleder: Eşrefoğlu Rûmî’ye göre, mürşidlerin iki vazifesi vardır: 64 Mahmud Es’ad Coşan, MZK Sempozyumu Açılış Konuşması, İstanbul, Aya İrini, 9. 11. 1990. 65 Âl-i İmran, 3/31 93 1. Kullara Allah’ı sevdirmek, 2. Allah’a kulları sevdirmek. Kullara Allah’ı sevdirmek nasıl olacak?.. Allah’ı tanıtırsın, esmâ-i hüsnâsını açıklarsın; kullarına ikramlarını, bağışlarını, lütuflarını anlatırsın; dağları, çiçekleri, meyvaları, Allah’ın yarattığı güzellikleri gösterirsin; sıhhati, afiyeti kullara hatırlatırsın, “Bak bu nimetleri sana Allah verdi.” dersin, sever. Kullara Allah’ı sevdirmek, anlatmakla, göstermekle olur. Allah’a kulları sevdirmek kimin haddine?.. Allah, kendisine tesir edilebilen bir varlık değil ki, Allah’a kulları nasıl sevdireceksiniz?.. Onu da şöyle cevaplandırıyor Eşrefoğlu Rûmî: “—Müridleri Rasûlüllah’a uydururum, Rasûlüllah’ın sünnetine tâbî ederim, sünnet-i seniyyeye göre yetiştiririm. Onlar öyle olunca, Allah onları sever.” Onun için, tasavvufta, tarikatta Allah’ın sevgisini kazanmak için birinci esas, Rasûlüllah’a ittibâ etmektir. Böylece, bid’atlardan uzak yaşamak, sünnete uygun yaşamak esastır.66 4. Nefsi Terbiye Etme Yolu Coşan’a göre tasavvuf; insanın nefsini terbiye etme yoludur. Terbiye etmesi lâzım ki, felâh bulsun, kötülüklerden kurtulsun, Allah’ın sevdiği bir kul olsun. Coşan bunu şöyle ifade eder: Muhtelif ayet-i kerimelerde bildiriliyor ki, insanın bir nefsi var, içinde bir kendi varlığı var: إِن" ا&;"Cَْ َOَ"رَةٌ Aِ&L67ءِ إِ*" َ رَ ِ َ رَPA) ?61QR:( ٥٣ (İnne’n-nefse lemmâretün bi’s-sûi illâ mâ rahime rabbî) “Muhakkak ki nefis aşırı derecede kötülüğü emreder, Rabbimin merhamet ettiği hariç.”67 buyruluyor. 66 Mahmud Es’ad Coşan, İslâm, Tasavvuf ve Hayat, s.148, Seha Neşriyat İstanbul 1999; Avustralya, Adelaide, 25. 01. 1991; Hadis Dersi, İskenderpaşa Camii, İstanbul, 26. 01. 1997; Sevgi ve Kardeşlik, Almanya, Münih, 15. 03. 1997. 67 Yusuf 12/53 94 Bu insanın nefsi, kendi varlığı Allah korursa, yardım ederse, ıslah olur. Olmazsa, insanları kötülüklere sevk eder. Çünkü bencildir, kendisini düşünür. Kendisi rahat etmek, kazanmak, eğlenmek, gülmek, her şeyi elde etmek ister; başkalarını düşünmez. Nefis kötülüğü, rahatı, keyfi, eğlenceyi emreder. Onun için: اF,ى F,و7ك )LCـS ا&:V Aـ#/ Uـ;ــ-ــ/S (A’dâ aduvvüke nefsüke’lletî beyne cenbeyk.) “Senin en büyük düşmanın, kendi içindeki nefsindir.” buyrulmuştur. İnsanın içindeki bu iç varlığı, bu nefis denilen şeyi Allah neden yaratmış?.. Bu vücudu tedvir etmek için, idare etmek için yaratmış. Bu vücudun uyuması, acıktığı zaman yemek yemesi, kendisini kollaması, savunması, mikrop geldiği zaman mikropları alt etmesi, hastalığı yenmesi lâzım!.. Bu vücudun ayakta durması için, Allah onu koymuş. Fakat, kontrol edilmediği zaman, nefis insana kötülükleri emrediyor. Çok rahata düşüyor. Başkalarını çalıştırıp, kendisi onun sırtından geçinme tarafına gidiyor. Yâni, gayr-i ahlâkî yollara sapıyor. Allah-u Teàlâ Hazretleri buyuruyor ki: ْ,َ أَ@ْ!َYَ ْ#َ زَآ"ه.َ وْ,ََ َبَ ْ#َ دَR"هَ (ا&[E: ٩-( ١٠ (Kad efleha men zekkâhâ) “Kim nefsini terbiye ederse, zabt ü rabt altına alırsa felâh bulur.” Yâni, Allah’ın sevdiği, râzı olduğu kul olur. Ahirette de cennete girer. (Ve kad hàbe men dessâhâ) “Kim de nefsine tâbî olmuşsa, nefsini yenememişse; nefsinin hevâsına, arzularına takılıp, kapılıp, onun peşinde sürüklenmişse; eğlence, kumar, plaj ve daha başka kötülüklere dalmışsa; mahvolmuştur, helâk olmuştur.”68 İşte tasavvuf; felâh bulmak, kurtulmak, cennete girmek için nefsi terbiye etmenin gerektiğini Kur’an-ı Kerim söylediğinden, bu iç varlığı terbiye etmeyi esas alıyor. Bu yönüyle de tasavvuf; insanın kendi vicdanını, iç varlığını, nefsini terbiye 68 Şems, 91/9-10 95 etme yoludur. Terbiye etmesi lâzım ki, felâh bulsun, kötülüklerden kurtulsun, Allah’ın sevdiği bir kul olsun!..69 5. Ahlâkı Güzelleştirme Yolu Coşan’a göre tasavvuf, ahlâkı güzelleştirmenin yoludur. Tasavvufta güzel ahlâk öğretilir, kötü huylar bıraktırılır. Bu dünyada mutlu yaşamanın; cemiyetin, toplumun mutlu olmasının yolu güzel ahlâktır. Coşan bunu şöyle ifade eder: Ahlâk, bir takım kaideler koyuyor. İnsanları insanlara zulmettirmiyor, haksızlık yaptırtmıyor. İnsanları insanlara acımaya, merhamet etmeye, insanlar için parasını harcamaya, vakıflar kurmaya, hayır hasenat yapmağa sevk ediyor. Sonra, güzel ahlâk, insanlar arasındaki münasebetleri tanzim ediyor. “Sabırlı ol!” diyor, “Kızma!” diyor. “Kardeşini affet!” diyor. İnsanları affetmenin çok kıymetli bir şey olduğunu ifade ediyor. Bu ahlâkî kaideler, toplum içinde bir huzur meydana getiriyor. Ailede kocaya vazifeler yüklüyor, hanıma vazifeler yüklüyor. Koca hanımına sadık, evine, çocuğuna bağlı oluyor, onlar için çalışıyor. Hanım kocasına bağlı oluyor, çocukların eğitimi için çalışıyor. Yuvada mutluluk, toplumda düzen ve temizlik oluyor... Toplumlar arasında münâsebetler güzel oluyor. Harb olmuyor, sulh oluyor. Gasp, zulüm olmuyor, iyilik oluyor... Bütün bunlar, insanların dünyada mutlu olmasını sağlıyor. Ayrıca, ahirette mutlu olmak için de bunlar çok önemli... Çünkü, Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki:70 أَآْaَُ َ ِْ,ُ1<ُ ا&;"سَ ا&َ%ْ;"cَ َ9 َ6ْى ا=ِ وَ ُLُ#ْ ا&ْeُ!ُdِ ) . خ . 69 Mahmud Es’ad Coşan, Avustralya Sohbetleri-I, Adelaide, 25. 01. 1991. 70 Tirmizî, Sünen, c.IV, s.363, no:2004; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.442, no:9694; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.II, s.224, no:476; Buhàrî, Edebü’l-Müfred, c.I, s.108, no:289, 294; Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.360, no:7919; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.324, no:2474; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.IV, s.235, no:4914; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.137, no:1050; Tahàvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.IX, s.470, no:3787; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, el-Vera’, c.I, s.93, no:135; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.379, no:1073; Ramhürmüzî, Emsâlü’l-Hadîs, c.I, s.159, no:132; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.VIII, s.470; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.II, s.60, no:2340; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.VI, s.311; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XVI, s.141, no:44071; Câmiü’l-Ehàdîs, c.V, s.357, no:4283; RE. 80/3. 96 اO @? دب، ت. . ك. . ه. F#? Aأ ه1ة) (Ekseru mâ yüdhılü’n-nâse’l-cennete takva’llàhi ve hüsnü’l-hulük.) “İnsanlar ekseriyetle iki sebeple cennete girecekler: Takvâ ve güzel huy...” Onun için, müslümanların takvâyı öğrenmesi lâzım, güzel ahlâk sahibi olması lâzım! Coşan’a göre, bu güzel ahlâkı öğrenmek için bir seri eğitim gerekiyor, eğitimsiz olmuyor. Nasıl ilkokuldan sonra ortaokul, ortaokuldan sonra lise, liseden sonra üniversite okunuyor. Ondan sonra, meslekî eğitimler, çeşitli kurslar görülüyor. Ondan sonra, mesleğinde faydalı bir insan haline gelinebiliyorsa; bir insanın da kızmamayı öğrenmesi, başkalarına iyilik yapmayı, sabretmeyi, affetmeyi, sevmeyi öğrenmesi çok önemli!.. Coşan bunu şöyle anlatıyor: Öğretmezseniz, öğrenemiyor insanlar... Meselâ, Yunus Emre’yi ele alalım: O devir tasavvuf devri, bizim Anadolu’da... Yunus Emre bütün şiirlerinde aşktan, tasavvuftan, sevgiden bahsediyor... İnsanları sevmekten bahsediyor. Mutasavvıf kendisi... “Ben buraya kuru iddia için gelmedim, ben sevgi için geldim. Dostun nazargâhı olan, Allah’ın tecellî ettiği yer olan kalpleri yapmağa geldim, insanları mutlu etmeğe geldim.” diyor. Yunus belki oduncu, belki köylü, belki tahsilsiz bir insan; ama, bu eğitimi almış, sevmeyi öğrenmiş. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’ye bakıyorsunuz; baştan aşağıya aşk ve sevgiyi işliyor tema olarak... Eşrefoğlu Rûmî’ye bakıyorsunuz; “Seni sevmek benim dinim imanım / İlâhî din ü imandan ayırma!” diyor. Şiirlerinde bunu işliyor. İşte bu güzel ahlâkı, bu sevgiyi, bu sabrı, bu şükrü; her şeye yumuşak bakmayı, hayatın olayları karşısında metin durmayı, sıkıntılı hallerden sabrederek rahatça çıkmayı, güzel hallerde şımarmayıp şükretmeyi; kazandığı zaman başka insanlara da yardım edip, onları da mutlu etmeyi öğrenmesi lâzım insanın!.. Yâni, bir ahlâk eğitimi geçirmesi lâzım!.. Tasavvuf, bunu sağlayan ilimdir. Tasavvuf mekteb-i edebdir, medrese-i ahlâktır. 97 6. Tasavvuf Fıkh-ı Bâtın’dır Coşan’a göre fıkıh ikiye ayrılır. Birisi, fıkh-ı zâhir; kulun lehine ve aleyhine olan ahvali, ahkâmı bildirir. Namaz kılmanın, abdest almanın, haccın, zekâtın nasıl yapılacağını, dış şartlarını inceler. Bir de fıkh-ı bâtın vardır; bu da şekli bilgilerin yanında, amellerin kabul olması için gerekli iç şartları, gönlün ahvalini, ahkâmını inceler. İşte tasavvuf, amellerin bu kabul şartlarını inceleyen ilimdir. Onun için tasavvufa da fıkh-ı bâtın denilebilir. Çünkü, bazı ameller yapıldığı halde, gönül uygun şartlara sahip değilse, o ameller kabul olmuyor. Meselâ, riya ile yapılan bir amelin kabul olmayacağını biliyoruz. Amel zahiren var ama, ihlâs olmayınca makbul değil. Ortalıkta bir amel-i sàlih görünüyor ama, riyâ ile yapıldığı için sevabı yok...71 Ayet-i kerîmede buyruluyor ki: إِ)"Eَ َ:َ1 -َ<"ُ= ُا َ#ِ ا&ْE:ُ "َ#/ِ) ا&Eg,ة: )٢٧ (İnnemâ yetekabbelu’llàhu mine’l-müttakìn) “Allah ancak takvâ ehli olanlardan kabul eder.”72 Müttakî olmayanın ibadeti kabul olmaz, müttakî olanınki kabul olur.73 Kötü huylar insanı hem cemiyette mutsuz ediyor, huzursuzluklar meydana getiriyor; hem de ibadetlerin kabul olmamasına, Allah’ın sevmediği durumların meydana gelmesine sebep oluyor. Onun için, herkesin takvâyı öğrenmesi, kötü huyları içinden atması lâzım! Sonra, bir hadis-i şerifte bildiriliyor ki:74 ُjُmْUَو ِjِA َVِDُ:ْAاَو ًlِ&َ َنَآ ُjَ& "*ِإ َ ِ>َEَ.ْ&ا َ#ِ ُ>َ-ْ َ1" نِإ اَ =َ * .ن( . F# أA ?أc ( 71 Mahmud Es’ad Coşan, Aydın, Söke, 26. 04.1992. 72 Mâide, 5/27 73 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 26. 02. 1999. 74 Neseî, Sünen, c.X, s.204, no:3089; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.18, no:4348; Ebû Ümâme elBâhilî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.23, no:5261; RE. 91/13. 98 (İnna’llàhe azze ve celle lâ yakbelü mine’l-ameli illâ mâ kâne lehû hâlisan ve’btugiye bihî vechuhû) “Allah-u Teâlâ Hazretleri, kulun yaptığı ameli kabul etmez; ancak ihlâs ile yapılmışsa, sırf kendisi için yapılmışsa kabul eder.” Riya ile, gösteriş için, menfaat temin etmek için yapılmışsa, kabul etmez. Başka bir hadis-i şerifte bildiriliyor ki:75 رُب" oَgِ ٍ& َْ/َ& َjُ ْ#ِ oَِ/ِjِ إِ*" ا&6ُ%ْعُ وَا&َ.ْqَpُ ، وَرُب" َgِ ٍ &َْ/َ &َjُ ْ#ِ َِ/ِjِ إِ*" ا&L"mَُ ) . r. ع . ه. ق. آ. ( EF #Aا #F .,F . ة؛1ه #F أA? (Rubbe sàimin leyse lehû min siyâmihî ille’l-cûu ve’l-ataş) “Nice oruç tutan insan vardır ki, akşama kârı sadece aç kalmak, susuz kalmaktan ibarettir.” Neden?.. Gündüz gıybet etmiştir; gıybet orucun sevabını gideriyor... Midesine oruç tutturmuştur da, gözü harama bakmıştır; orucun sevabı gidiyor... Yâni kötü huylar, orucun kabul olmamasına sebep oluyor. “Nice oruç tutan insan var ki, oruçları kabul olmuyor da, eline geçen sadece boş boşa aç kalmak, susuz durmaktan ibarettir.” Yâni ziyanda, sevap yok. (Ve rubbe kàimin leyse lehû min kıyâmihî ille’s-seher.) “Nice geceleyin kalkıp namaz kılan vardır ki, uykusuz kalmaktan başka eline bir şey geçmez.” Yâni, kabul olmuyor. Coşan’a göre, ibadetleri, hayırları yapmak yetmiyor; o hayırlı işlerin yapılmasında insanın içinin temiz olması, bir takım şartlara riayet etmesi gerekiyor. Onları öğrenmek gerekiyor. 75 İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.539, no:1690; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.373, no:8843; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.VIII, s.257, no:3481; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.596, no:1571; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.III, s.242, no:1997; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XI, s.429, no:6551; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.III, s.316, no:3642; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.IV, s.270, no:8097; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.II, s.239, no:3249; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.309, no:1425; Abdullah ibn-i Mübârek, Müsned, c.I, s.78, no:77; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXXVII, s.346; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.II, s.268, no:3248; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.III, s.250; Ebû Hüreyre RA’dan. Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.XII, s.382, no:13413; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.309, no:1424; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.VI, s.401; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.853, no:7491; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.348, no:1365; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIII, s.101, no:12658, 12661; Münzirî, etTergîb, c.II, s.94, no:1646. 99 Ayet-i kerimede buyruluyor ki: *َ ْ-ُ9qِ!6ُا oِ9ََ,َ>ُ ْ Aِ&ْE#َP Oَوَاْ ذَى (ا&- ة٢٦٤: ) (Lâ tübtilû sadakàtiküm bi’l-menni ve’l-ezâ) “Verdiğiniz sadakaları, zekâtları başa kakarak, eza vererek bâtıl hale, boş hale getirmeyin!”76 İşte amellerin kabul edilmesinde kalbin, gönlün ve için bir takım şartları var; o şartları kollamak lâzım!.. Onlara riayet edildiği zaman namaz, namaz oluyor; Kur’an, Kur’an oluyor; hac, hac oluyor; oruç, oruç oluyor; ibadet, ibadet oluyor... İşte bu çok önemli noktayı anlatan tasavvuf, fıkhü’l-bâtın diye isimlendiriliyor.77 7. Tasavvuf Kur’an ve Sünnete Dayanır Coşan’a göre gerçek mutasavvıf, takvâ ehli insan demektir, en sağlam müslüman demektir. Tasavvuf ehli insanların ilimlerini, irfanlarını aldıkları kaynak Kur’an-ı Kerim’dir, Peygamber Efendimiz’in hadisidir. En çok istedikleri şey Allah’ın rızasıdır. Coşan, el-Fudayl ibn-i İyâd’ın bir sözünü nakleder: “—Bid’at sahibiyle, yâni sünnete uygun olmayan yolda yürüyen bir kimseyle bir miktar oturan insan, ma’rifetullahtan hiç bir koklam koklayamaz. Bir daha ma’rifetullaha erişemez!” Sonra izah eder: Bid’atçıların yanında bile oturmayı uygun görmemiş bu mübarek insanlar. Bid’at yoluna gitti mi, tasavvufun t’si bile kalmaz; insan felâkete düşer. Ne yapacak?.. Peygamber Efendimiz’in yoluna sarılacak, Kur’an-ı Kerim yoluna sarılacak. Zâten Peygamber Efendimiz, Kur’an-ı Kerim’in mücessem uygulaması. Kur’an-ı Kerim mushafta, satırlarda, Fatiha’dan başlıyor, Muavvizeteyn’e kadar, satırlar içinde... Peygamber Efendimiz de ahlâkı Kur’an olan, yürüyen Kur’an-ı Kerim; canlı, mücessem Kur’an-ı Kerim. 76 Bakara, 2/264 77 Mahmud Es’ad Coşan, Avustralya Sohbetleri I, Adelaide, 25. 01. 1991. 100 آَنَ ُ!ُ ُjُ ا&ْ ُْuنَ (م. . . ه. F# Fg]c ( (Kâne hulükuhü’l-kur’ân)78 “Rasûlüllah Efendimiz’in ahlâkı Kur’an-ı Kerim idi.” Bu Kur’an-ı Kerim, nasihatleri ihtiva ediyor. Peygamber Efendimiz de, o Kur’an’a göre bir insan nasıl olması lâzımsa öyle bir kimse... Kur’an’ın insanda tatbik edildiği zaman, ne sonuç meydana getireceğini bize gösteren mücessem, canlı bir misal... Onun için, Peygamber Efendimiz’e üsvetüne’l-hasene’miz diyoruz. Yâni, “Bizim güzel modelimiz, numûnemiz. Bakıp da kendimize örnek aldığımız, kendimizi ona benzetmeye çalıştığımız örnek insan, nümûne insan... Kendisini taklit etmemiz gereken model insan.” diyoruz. Coşan’a göre gerçek tasavvuf, Kur’an’ın hayata tatbikatıdır. Gerçek mutasavvıf, Peygamber Efendimiz’in izinden yürüyen insandır. Takvâdan tir tir titreyen insandır. Allah korkusundan gözlerinden yaş akıtan insandır. Allah yolunda yürüyen insandır. Bunu şöyle ifade eder: Tasavvufa düşman olanlar ya mutasavvıfları bilmiyorlar veyahut da niyetleri kötü... Mutasavvıfları bilen insan tasavvufa söz söylemez. “—E efendim kötü nümuneleri de var!” Kötü nümunelerinden dolayı koca bir grup lekelenmez. Kuyumculardan bir tanesi kalp altın yapsa, bütün kuyumcuları suçlayacak mıyız?.. Öğretmenlerden bir tanesi talebesinden rüşvet alsa, bütün öğretmenleri suçlayacak mıyız?.. Coşan’a göre derviş olmak isteyen kimselerin, sünnet-i seniyyeye bağlı olması gerekir. Kur’an-ı Kerim’in ehli olması gerekir. Peygamber Efendimiz’in yolunun yolcusu olması gerekir. Bunun dışında tasavvuf yoktur! 78 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.VI, s.163, no:25341; Buhàrî, Edebü’l-Müfred, c.I, s.115, no:308; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.I, s.30, no:72; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.II, s.154, no:1428; Aişe RA’dan. Lafız farkıyla: Müslim, Sahîh, c.I, s.512, no:746; Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.426, no:1342; Dârimî, Sünen, c.I, s.410, no:1475; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.II, s.171, no:1127; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.VI, s.292, no:2551; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.II, s.499, no:4413; Neseî, Sünenü’lKübrâ, c.I, s.168, no:425; İbn-i Sa’d, Tabakàtü’l-Kübrâ, c.I, s.364; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk; c.III, s.382; Aişe RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VII, s.255, no:18378 ve s.380, no:18718; RE. 543/6. 101 Dervişlik yalnız kılık kıyafetle, sarık cübbe giymekle olacak şey değildir. Bu konuda Yunus Emre’nin şiirini nakleder: Dervişlik olaydı tâc ile hırka, Alırdık biz dahi otuza kırka... Üç aşağı, beş yukarı pazarlık yapardık, otuza, kırka biz de alırdık. Dervişlik o değil ki... Dervişlik Kur’an’ı yaşamak, Efendimiz’in sünneti yolunda gitmek, Allah’ın sevgisini kazanmak... Zâten Allah sevgisi başka yoldan da kazanılmaz.79 8. Tasavvufun Temeli Helâl Lokmadır Coşan’a göre, tasavvufun, tarikatın aslı, esası, temeli helâl lokmadır. İnsan haram yedi mi, feyzi kapanır. Haram yedi mi, kalbi kararır. Haram yedi mi, kırk sabah ibadeti kabul olmaz. Haram yedi mi, felâkete uğrar. Bunu şöyle anlatır: O halde derviş olacaksa bir insan, hakiki derviş olmak istiyorsa, Allah’ın sevgili kulu olmak istiyorsa, evliya olmak istiyorsa, ahirette cenneti kazanmak istiyorsa, lokmanın helâl olmasına, paranın helâl olmasına dikkat etmesi gerekir. Onun için, herkesin bu konuda olanca titizliği göstermesi şarttır. “—Efendim feyiz alamıyorum!” “—Efendim mâneviyâtımda eksiklik hissediyorum.” “—Efendim gençliğimdeki duygularımı şimdi yaşayamıyorum. Gençliğimde daha da iyiydim, günden güne daha iyi olacakken, gittikçe daha beter oluyorum...” diyen kimselere Coşan’ın cevabı: “—Lokmana dikkat et!.. Lokma insanı mahvediyor.”80 Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki:81 ْ#َ أَآَ>َ &ُ ْEَcً ْ#ِ ََام،ٍ &َ ْ ُ9ـ َ-ْ> &َjُ oَvَةٌ أَرْAَ#/ِ.َ& ْ/َ!َـc،ً وَ&َ ْ 79 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Dersi, 28. 12. 1991. 80 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 25. 07. 1992. 81 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.591, no:5853; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. Kenzü’lUmmâl, c.IV, s.28, no:9266; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XX, s.55, no:21483; RE. 409/4. 102 ُ9Lْــَ:ـ%ـَْ &ـَjُ دَFَ6ْةٌ أَرْA.َـَ#/ِ oَ-َ ً؛ وَآُ>7 &ـْ8َ ٍ ُ1;ِ-ْــ:ـُjُ ا&ـََ8ْامُ @َ&;"رُ أَوْ&ٰV Aِj،ِ وَ إِن" ا&!7 ْEَcَ ا&َ6ْا َ,ِةَ َ#ِ ا&ََ8ْامِ &ُ:َ;ِ-ْ ُ ا&!"ْ8 َ (د6.L #Aا #F ?E!1,&ا( (Men ekele lokmaten min harâmin) “Bir adam haramdan bir lokma yerse, (lem tukbel lehû salâtün erbai’ne leyleten) kırk gece namazı kabul olmaz; (ve lem tüsteceb lehû da’vetün erbaîne sabâhan) ve kırk sabah duası kabul olmaz.” Gece gündüz ibadeti, duası kabul olmuyor. Neden? Bir lokma haram yedi diye... (Ve küllü lahmin yünbitühü’l-harâm) “Her bir et ki, yediği haram lokmadan hâsıl olmuştur, meydana gelmiştir; (fe’n-nâru evlâ bihî) ona cehennem ateşi daha lâyık olur.” Yâni, haram yeyip de vücudunda haram lokmadan et hâsıl olan kimsenin, o eti mutlaka cehennemde yanar. (Ve inne’l-lokmate’l-vâhidete mine’l-haram) “Şu da bilinsin ki, haramdan bir lokma bile, (letünbitü’l-lahm) vücutta bir et meydana getirir, et hâsıl eder.” Haramdan bir parça hâsıl olduğuna göre, o da cehennemde yanacağına göre, o kişi mutlaka cehenneme atılacak demektir.82 Coşan’a göre, helâlden kazanıp helâl lokma yemek, birçok hayrın anası ve anahtarıdır. Bir insan haram lokma yerse, karnında haram lokma varken, onun işinden bereket gelmez. Coşan bu konuda şu hadiseyi anlatır: Ebû Bekr-i Sıddîk RA’a kölesi bir tabak yiyecek getirmiş. O da o tabağı almış, yemiş. Yedikten sonra, yiyeceğin nereden geldiğini sormuş. Bir müşrik komşunun düğününden geldiğini söylemişler. Bir başka rivayete göre, o köle, o yiyeceği gayr-i meşru, Allah’ın haram kıldığı bir şekil ile kazanmış, öyle getirmiş... Onun öyle olduğunu, yâni haram olduğunu anlayınca; parmağını boğazına sokmuş, gıcıklatmış boğazını, yediğini dışarıya çıkartmış. Yâni, yediği lokmayı kusmuş. Demiş ki: “—Haramla hasıl olan ete, ancak cehennem yakışır.” Yâni, “İnsan haram yerse, muhakkak cehenneme gider.” mânâsına... 82 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 06. 06. 1997. 103 Onun için, tasavvuf kitaplarında; Allah’a kurbiyet hasıl etmek için, Allah’ın rızasını kazanmak için takip edilmesi gereken yolu anlatan kitaplarda, “Bu işin ilk adımı, başı helâl lokmadır.” diye yazar. Lokma haram oldu mu, insan düzelemez.83 Coşan’a göre haram lokmalar ve günahlar zehir gibidir, insanı mahveder. Asit gibidir, insanın içini, mâneviyâtını tahrib eder. Onun için, lokmanın helâl olmasına çok dikkat etmek, günahlardan kaçınmak gerekir. Kısaca sakınan, çekinen, takvâ ehli bir müslüman olmak gerekir. Coşan, “Yapamıyoruz hocam!” diyenlere, “Yapamıyorsan, o zaman da derviş olamazsın!” diye karşılık verir. Sonra, Yunus’un şu dörtlüğünü nakleder: Ele geleni yersin, Dile geleni dersin, Böyle dervişlik dursun; Sen derviş olamazsın! 84 9. Önce İlim, Sonra Tasavvuf Coşan’a göre, bir insan önce dinin emirlerini, yasaklarını, farzlarını, sünnetlerini, fıkhı, hadisi, tefsiri, ulûm-u şer’iyyeyi güzelce öğrenirse, tasavvufu da güzel olur, ölçülü olur. Ayağı kaymaz, şaşırmaz, sapıtmaz; hayâlâta, evhâmâta düşmez ve ileri geri atıp tutmaz. Yâni, yanlış yollara sapmaz. Bu konuda Seriyy-i Sakatî’nin şu sözünü nakleder:85 إذا اA,:أ ا()Lـن A&ـ;SL، y آــ: ا&1,8x@ ــ:؛ و إذا اA,:أ . 3C( SَL;9 y ،x1,8&ا ـ:ـ<1 (İze’btedee bi’n-nüsüki) “Bir kimse önce tasavvufa başlarsa, bu mânevî hayatın merasimine başlarsa, (sümme ketebe’l-hadîs) sonra hadis yazmaya başlarsa; (fetera) fütür getirir. Yâni, önce tasavvuf yoluna girdi, sonra hadis öğrenmeğe kalktı; şaşırır, gevşer ve başarıya ulaşamaz.” 83 Mahmud Es’ad Coşan, Hadis Sohbeti, İskenderpaşa Camii, 03. 01. 1982. 84 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 25. 07. 1992. 85 Sülemî, Tabakàtü’s-Sûfiyye, Kahire 1986, s.55/36. 104 (İze’btedee bi-ketbi’l-hadîs) “Ama, önce hadis yazmakla işe başlar, (sümme tenesseke) sonra tasavvufa girer, nefis terbiyesine yönelirse; (nefeze) nüfûz eder, deler geçer, gayesine ulaşır, sonuca varır.” Coşan, bu konuda büyüklerin şu sözünü nakleder: ق,)r9 , @ ٍj @ /DA ف6l9 # (Men tesavvefe bi-gayri fıkhin fekad tezendeka) “Bir kimse fıkıh bilgisi olmadan tasavvufa girerse, zındıklaşır.” Çünkü büyüklerin sözlerini anlamadan, kendisi yorumlamağa kalkar. Onların ifadelerinden yanlış mânâlar çıkartır. Tesbih çekerken veya tasavvuf yolunda ilerlerken birtakım zuhûrât, vâridât kendisine zâhir olunca; “Vay ben oldum, erdim...” filan gibi bir noktaya gelir. Oradan da şaşırıp sapıtabilir. Onun için, önce ulûm-u şer’iyyeyi öğrenmek lâzım ki, şeytan aldatmasın, nefis aldatmasın; tasavvufta yanılıp, şaşırıp, birkaç tecelliyle aldanıp, yanlış yollara düşmesin...86 10. Tasavvuf Düşmanlığı Coşan’a göre, bir takım insanlar tasavvufa düşman olmuşlardır. Bunda emperyalistlerin etkisi büyüktür. Coşan bunu şöyle ifade eder: Bu tasavvuf düşmanlığını İngilizler körüklemiştir. Geçtiğimiz asırda, İngilizler Osmanlı’yla çeşitli cephelerde savaşırken, iki büyük tehlike tesbit etmişler: 1. Hac 2. Tasavvuf, tarikatlar Neden?.. Hacca gittiği zaman müslümanlar, dünyanın dört bir yerinden gelip bir yerde toplanıyorlar. “İngilizler falanca yerde şöyle yaptı, böyle yaptı... Ona karşı şöyle tedbir alalım, böyle tedbir alalım!..” diyorlar. Ondan dolayı İngilizlerin ve gayrimüslimlerin, İslâm’a suikast için çalışanların oyunları bozulmuş oluyor. Onun için hacca düşmanlar... 86 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Dersi, 21. 11. 1992. 105 O zamandan başlamışlar, hac mevsimi geldiğinde haccı engellemeye... İşte, “Salgın hastalık var!” filân diye yalan dolan haberler yaymağa... Bu, yakın zamanlara kadar devam etti. Sonra birden salgın hastalıklar filân hepsi kalktı. Yalanmış demek ki... Coşan’a göre, tasavvuf düşmanlığının sebebi. bu tarikatlardan, tasavvuftan has müslümanların yetişmesidir. Hâlâ Orta Asya’da, Türkistan’da, Rus diyarlarında bozulmadan duran insanlar, bu tarikatlar sayesinde, tasavvuf sayesinde korunabilmişler, Rus baskılarının karşısında durabilmişlerdir. O bakımdan, böyle şeyler olduğundan, bir tasavvuf düşmanlığı almış gitmiş. Coşan, bazı müslüman ülkelerde de tasavvufa düşman olunduğundan bahseder, onlara tepki gösterir: Suud’da korkunç bir tasavvuf düşmanlığı var... İran’da kendine göre bir acaib tasavvuf düşmanlığı var... Radikal müslüman dediğimiz kimselerde bir tasavvuf düşmanlığı var... Halbuki, Kur’an-ı Kerim’de zikir emri var... Seksen doksan yerde Allah-u Teâlâ Hazretleri zikri emrediyor. Nefsi terbiye etmek, tezkiye etmek vazifesi Kur’an-ı Kerim’de var: ْ,َ أَ@ْ!َYَ ْ#َ زَآ"ه.َ وْ,ََ َبَ ْ#َ دَR"هَ (ا&[E: ٩-( ١٠ (Kad efleha men zekkâhâ) “Kim nefsini terbiye etmişse, kötülüklerden arındırmışsa, felâh bulmuştur. (Ve kad hàbe men dessâhâ) Kim de nefsini yenememişse; nefsinin arzularına takılıp onun peşinde sürüklenmişse, mahvolmuştur.”87 buyruluyor. Ahlâkı güzelleştirme emri Kur’an-ı Kerim’de var... Nefsin oyunlarına karşı tedbir almak, şeytanla mücadele etmek meselesi Kur’an-ı Kerim’de var... Tasavvufun tüm konuları Kur’an-ı Kerim’in emirlerinden çıkmış, hepsi Kur’an-ı Kerim’de var... Sen bunları nasıl inkâr edersin, zikri nasıl inkâr edersin?.. İslâm’ı bilip tasavvufu inkâr etmek mümkün değil... Ama cahiller bir yol tutturmuşlar, öyle gidiyorlar.88 87 Şems, 91/9-10 88 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-1, s.183. 106 B. COŞAN’A GÖRE MA’RİFETULLAH Ma’rifet Arapça’da bilgi, tecrübî ve amelî bilgi, tanımak, aşinalık anlamlarına gelir.89 Coşan, ma’rifet kelimesini açıklarken, arafe kökünden geldiğini vurgular: Arafe, bilmek demektir. Ma’rifet, bilgi demektir. Çoğulu maarif diye gelir; ma’rifetler demektir. Eskiden Milli Eğitim Bakanlığı’nın adı da Maarif Vekâleti idi. Yâni çeşitli bilgilerin, görgülerin öğretildiği müesseseleri idare eden vekâlet demekti.90 Ma’rifetu’llah, Allah’ı bilmek demektir. Bu sadece teorik bir bilgi değil, Allah’a kavuşup bilmek, Allah’a ermek mânâsına kıymetli bir mertebedir. Ma’rifetullaha ermiş olan insanlara àrif kimseler denir. Daha uzunca bir tabirle elàrifu bi’llâh, Allah’ı bilen kimseler, Allah’a ma’rifeti olan kimseler. Bu ma’rifetullah’a irfan da denir. Ma’rifetullah sahibi insanlara da, ehl-i irfan denir. Ehl-i ilim, çeşitli bilgileri bilen kimseler; ama ehl-i irfan, Allah-u Teàlâ Hazretleri’ni bilen insanlar.91 Coşan’a göre, insanlar dünyada tahsil görürler, çeşitli şeyler öğrenirler. Her biri bir meslekte kendini geliştirir. Çeşitli diplomalar alırlar, ihtisaslar yaparlar. Bunların her birisi birer ma’rifettir, birer bilgidir ama, İnsanın asıl vazifesi, Yaradanını bilmektir. Zaten, onun için yaratılmıştır: وََ َ!َ ْ ُ ا&#ِ%ْ" إِ*" َ)ْ(ِوَاْ &ُ,ُ-ْ.َ/ِونِ (ا&3ار1ت: )٥٦ (Ve mâ halaktü’l-cinne ve’l-inse illâ li-ya’budûn) “Ben insanları ve cinleri ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.”92 ayet-i kerimesindeki (li-ya’budûn)’u bazı arifler, (li-ya’rifûn) diye tefsir etmişlerdir. Yâni, “Ben insanları ve cinleri bilineyim diye, kullarım beni bilsin diye, beni tanısınlar diye yarattım. Gàfil olmasınlar, câhil kalmasınlar, benden uzak durmasınlar, Yaradanlarını bilsinler, 89 Cebecioğlu, Tasavvuf Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, s. 486; Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul 1995, s. 347. 90 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 28. 12. 1991. 91 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 14. 10. 1994. 92 Zâriyât, 51/56 107 nimetleri vereni bulsunlar diye yarattım. Bakalım bulacaklar mı diye imtihan için gönderdim.” diye izah etmişler. Coşan’a göre, hayatın en mühim işi ma’rifetullahtır, Allah’ı bilmektir. Fakat insanlar hep kıyıda, kenarda dolaşıyor da, işin özüne yaklaşmıyor. Çeşitli bilgileri öğreniyor da, asıl bilmesi gereken bilgiden uzak duruyor. Bu konuda Coşan, bir hocasını anlatır: “Benim bir hocam vardı [Helmut Ritter] (1892-1971). Kendisi Avrupalı Alman’dı. Arapça bilirdi, Farsça bilirdi, Türkçe bilirdi... Almanca bilirdi Fransızca bilirdi, İspanyolca bilirdi, İngilizce bilirdi, Yunanca bilirdi, Latince bilirdi, Rusça bilirdi. On tane parmağım doldu. Daha başka diller de biliyordu İtalyanca filan... E ne oldu?.. Bu kadar bilgiyi öğrendi ama, hani Allah bilgisi?.. Hani ma’rifetullah? Hani Rabbini bilmek?.. Hani bu kainâta niçin geldiğini, bu dünyaya neden geldiğinin esrârını çözmek?.. Onu öğrenmedi, kalktı gitti. Avrupa’da öldü, merasimle gömdüler. On tane, yirmi tane lisan biliyordu ama Allah’ı bilmedikten sonra kıymeti yok!” 93 1. Allah’ı Bilmek En Efdal İbadettir Coşan’a göre, ma’rifetullah, Allah’ı bilmek çok yüksek bir vasıftır ve amellerin en üstünüdür. Bu konuda şu hadis-i şerifi nakleder: Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki:94 =ِAِ ُ!ِ.ْا&ْ >ِEَ.َا&ْ >ُ}َ@ْأَ ، َ!/ِ>ُ ا&َ.ْEَ<ِ َ1;ْCَ|ُ َ|َ ا&ِ.ْ!ْ ِ ، وَآَaُ/ِ ا&َ.ْEَ<ِ (( أ #F ?C a&وا ،>{ #F ?E!1,&ا (ِ>ْmَ%&ا َ|َ ُ|َCْ;َ1 َ* (Efdalü’l-amel, el-ilmü bi’llâh) “Amellerin, ibadetlerin en üstünü, en faziletlisi Allah’ı bilmektir. (Kalîlü’l-amel yenfau mea’l-ilm) Böyle bir ilimle, az bir amel bile insana çok sevaplar kazandırır. Ahirette yüksek mertebelere çıkmağa onu götürür. (Ve kesîrü’l-ameli lâ yenfau mea’l-cehl) Bu bilgi olmadan, cahillikle yapılan çok ibadetler, ameller insana fayda vermez.” 93 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 28. 12. 1991. 94 Kenzü’l-Ummâl, c.X, s.323, no:28940; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.820, no:1827; Câmiü’l-Ehàdîs, c.V, s.236, no:4050, RE. 77/10. 108 Demek ki amellerin, ibadetlerin, sevabını arttıran husus da ma’rifetullah... Yâni Allah’ı bilerek, ona yakınlık hasıl etmiş olarak yapılan ibadetlerin kıymeti çok oluyor. Cahillikle yapılan ibadetler, tabii netice itibariyle kusurlu olmuş oluyor. Bir tarafında bir eksikliği vardır. Ondan dolayı kıymeti olmaz. Başka bir hadis-i şerifte buyruluyor ki:95 أَ@ْ}َ>ُ اْ (1ِEَ أنْ ،نِ ْ.َ9!َ َ ا=َ ن"أَ َ.َSَ ْ/َaُEَ آُ;ْ َ ( l&ا #A دة-F #F .< .) (Efdalü’l-îmân) “İmanın en yüksek derecesi, (en ta’leme enne’llàhe meake haysü mâ künte) nerede olursan ol, Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin seninle beraber olduğunu bilmendir.” Yâni, Allah’ın orada hàzır ve nâzır olduğunu bilmesi. Hàzır olmak, yâni yanında olması. Nâzır olmak ne demek?.. Yâni görüyor olmak. Allah görüyor. Kullar Allah’ı görmese bile Allah kulunu görüyor. Görmese bile kullar, Allah’ın kendisini gördüğünü bilerek, davranışlarına çeki düzen verecek. “Allah beni görüyor, Allah hàzır ve nâzır...” diyerek iyi kulluk edecek, edepli kulluk edecek. Saygısını, sevgisini, davranışlarını, huzurda olan bir insanın saygısı ve davranışı haline getirecek. 2. Ma’rifetullah’ın Kıymeti Coşan’a göre, ma’rifetullah hayatın ana gayesi olmalıdır. İnsanlar ma’rifetullaha ermeyi, arif bir kul olmayı hayattaki en önemli işi olarak görmelidir: Hayatta gaye mühendis olmak değil, doktor olmak değil, siyasetçi olmak değil, profesör olmak değil, zengin olmak değil... Hepsinin umûmî gayesi Allah’ı bilmek olmalı! Bütün insanlar, hepsi, mesleği ne olursa olsun ana gayesi Allah’ı bilmek olmalı… وََ َ!َ ْ ُ ا&#ِ%ْ" إِ*" َ)ْ(ِوَاْ &ُ,ُ-ْ.َ/ِونِ (ا&3ار1ت: )٥٦ 95 Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.VIII, s.336, no:8796; Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, c.I, s.305, no:535; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VI, s.124; Ubâde ibn-i Sàmit RA’dan. Mecmaü’z-Zevâid, c.I, s.225, no:204; Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.37, no:66; Câmiü’l-Ehàdîs, c.V, s.194, no:3971; RE. 76/9. 109 (Ve mâ halaktü’l-cinne ve’l-inse illâ liya’budûn.) “Ben cinleri ve insanları, ancak beni bilsinler, bana kulluk etsinler diye yarattım.”96 buyruluyor. Allah’ı bilecek. Onun için, büyüklerimiz demişlerdir ki: .m/@ و /),&ا # ٌ/ ،=ا c@. # ٌc"E~ (Şemmetün min ma’rifeti’llâh) “İrfandan, ma’rifetullahtan bir koklamcık, azıcık bir ma’rifetullah, (hayrun mine’d-dünyâ ve mâ fîhâ) dünyadan da, dünyanın içindeki her şeyden de daha hayırlıdır.” İnsan Allah’ı biliyor mu, àrif mi, àrif-i billâh mı, Allah’ı seven bir kul mu, velî bir kul mu, irfân sahibi mi?.. İşte ondan birazcık bir nasibi varsa, bir koklamı bile, bunu böyle bir koklamı... (Şemmetün min ma’rifeti’llâh) “Allah’ın ma’rifetinden, irfânından bir koklam, dünyanın içindeki her türlü zenginlikten daha hayırlıdır.” buyurmuş büyüklerimiz. Coşan’a göre, bir kimse ma’rifetullaha ermişse, demek ki hayatın gayesini anlamış, yapması gereken işi yapmış demektir. Ama ma’rifetullahı yoksa, kaba sabaysa, àrif değilse, yobazsa, cahilse, mâneviyâttan nasibsizse, irfânı yoksa, kuruysa, hamsa... O zaman kıymeti yoktur.97 3. Ma’rifetullahın Alâmetleri Coşan, ma’rifetullah’ın alâmetleri konusunda şu hadis-i şerifi zikreder:98 ْLُ# ُ : 6 ِFَ-ِدي ََل ُ=ا َF"r َوَU"< :َFَvَُc َْ.َِ@ِ:? ِ@? ُـُ!ِب يرَْ,ِ |ِـَْ6ِ V>َ:ٰ~ــْأُ *َ نْأ، َ ْ-ـَ:Rْاُ *َ نْأ،َ وَ Äq، وَ CVٰeَ:ْRْأُ *َ نْأَ (ا&1,!E? ? AأF# ه1ة) (Kale’llàhu azze ve celle) “Aziz ve Celîl olan Allah-u Teàlâ Hazretleri buyurdu ki...” diyor Peygamber Efendimiz. 96 Zâriyât, 51/56 97 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 04. 12. 1993. 98 Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.215, no:606; Münâvî, Ehàdîsü’l-Kudsiyye, c.I, s.54, no:117; Süyûtî, Câmiu’lEhàdîs, c.XV, s.61, no:14980; RE. 330/2. 110 (Alâmetü ma’rifetî fî kulûbi ibâdî: Hüsnü mevkıi kadrî, en lâ üştekâ, ve en lâ üstebtea, ve en lâ üstehfâ.) “Kullarımın gönüllerinde benim ma’rifetimin olduğunun alâmeti şu dört şeydir.” buyuruyor Allah-u Teàlâ Hazretleri. Bize bildiren Peygamber SAS Efendimiz. Bu dört şeyin birincisi: a. Gönlünde Allah’ın Kadrinin Yüce Olması ،يرَْ,ِ |ِـَْ6ِ ُ#Lْ ُ (Hüsnü mevkii kadrî) “Benim kadrimin iyi bir mevkîde olması, güzel bir mevkide olması. Yâni, kulumun gönlünde kadr ü kıymetimin yerinin yüksekte olması...” Birisi bu. Şimdi, Allah-u Teàlâ Hazretleri’ni bazı kullar lâyıkıyla takdir edemiyorlar: وََ َ,َرُوا =َا َd "ْ,َرِ ِ (اO(.م: )٩١ (Ve mâ kaderu’llàhe hakka kadrihî) [Allah’ın kadrini gereği gibi takdir edemediler.]99 Yaratıcı olduğunu, kudretini, varlığını, birliğini, ihsânlarını, nimetlerini, kullarına ne kadar nimetler bahşettiğini bazı kullar kavrayamıyorlar. Bazısı gàfil oluyor, bazısı kâfir oluyor, bazısı cahil oluyor... Ama àrif kulun şânı nedir?.. Gönlünde Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin kadrinin yüksek bir seviyede, güzel bir seviyede olmasıdır. Àrif kullar Allah’ı güzel takdir ediyorlar, Allah’a saygıları çok güzel! Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne karşı edepleri fevkalâde güzel! “—Allah alemlerin Rabbidir, kâinâtın sahibidir, her şeyin hàlikıdır. Bize nimetleri veren odur, hayatımız ondandır. Aklımız, fikrimiz, her şeyimiz, nimetlerimiz ondandır.” diyerek Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne gönlünde en yüksek mevkii veriyor. Coşan’a göre, kulun ameli nisbetinde, kulun àrifliği nisbetinde, kulun Allah’ı sevmesi nisbetinde Allah-u Teàlâ Hazretleri de kulunu seviyor. Ölçü o... 99 En’am, 6/91 111 Kulun hali ne ise, ameli ne ise, duyguları ne ise, sevgisinin miktarı, saygısının miktarı ne ise; Allah’ın da rızasının, lütfunun, ihsânının, kulunu sevmesinin mertebesi onunla orantılı olur. Onun kadar olur diyemeyiz. Çünkü Allah’ın işi kulların işiyle ölçülemez. Allahu Teàlâ Hazretleri kulunun küçücük bir hareketine, çok büyük mükâfatlar verir. Ama kulun haliyle orantılı olur. Kulda Allah saygısı varsa; Allah’ta da kuluna karşı sevgi var demektir. Allah saygısı yoksa, edep yoksa, ilgi yoksa, bilgi yoksa; o zaman Allah’tan da ona bir şey yok, mânevî bir mükâfat yok demektir. Kulun gönlünde Allah’ın kadrinin en yüksek mevkîde olması lâzım! Allah deyince insanın cildinin ürpermesi lâzım, derisinin ürpermesi lâzım, gözünün yaşarması lâzım! Kendisini bir sevgi, bir heyecan dalgasının sarması lâzım! Çok güzel duyguların içine hemen geçmesi lâzım!.. Allah’ın adına, Allah’ın aşkına, Allah için her şeyi yapacak bir durumda olması lâzım!.. İnsan gerçekten aşık ise, Allah için canını verebilir. İyi bir kul, àrif bir kul, Allah sevgisi kalbinde çok yüksek olduğu için, Allah için her türlü fedakârlığı yapar, malını verir, canını verir. En kıymetli şey canı, ondan sonra malı... Aldığını Allah için alır, verdiğini Allah için verir. Sevdiğini Allah için sever, kızdığına da Allah için buğz eder. b. Allah-u Teàlâ’yı Kullara Şikâyet Etmemesi V>َ:ٰ~ــْأُ *َ نَْأ ، (En lâ üştekâ) “Kulun gönlünde Allah sevgisi olmasının ikinci alâmeti, Allah-u Teàlâ Hazretleri’ni kullara şikâyet etmemesidir.” Coşan’a göre bir insan hastalanabilir, başına bir sıkıntı gelebilir; çoluk çocuğuna, malına, mülküne, tarlasına, mahsulüne bir sıkıntı gelebilir. Bakarsın, tarlası bir felâkete uğrar. Bakarsın, Karadeniz’de gemileri batar... Bakarsın çocuğu hastalanır veya ölür; veyahut kendisi rahatsızlanır. Böyle durumlarda insanın sabretmesi gerekir: Bu gibi durumlarda insanlar ne yaparlar?.. Konuşurlar, feryâd ederler, sızlanırlar, başkalarına çeşitli laflarla şikâyetlerde bulunurlar. Tabii esasında kimi 112 şikâyet etmiş olur?.. Allah’ın kaderinden şikâyet etmiş olur. O hastalığı veren Allah, o ölümü yazan Allah, o olayı halk eden, olduran Allah... Binâen aleyh, àrif olan insan, olan olayların Allah tarafından oldurulduğunu, ölen kişilerin Allah tarafından öldürüldüğünü, her şeyin Allah’tan olduğunu, kaza ve kaderin Allah’tan geldiğini bilir. Bilince de, Allah takdir etmiş diye tahammül eder. c. Duamı Kabul Edivermedi Diye Düşünmemesi ْ-ـَ:Rْاُ *َ نْأَوَ Äq، (Ve en lâ üstebtaa) Bir de, “Vereceği şeyleri geç veriyor Allah, gecikti yine, verivermedi. İşte bekliyorum, bir türlü olmadı.” gibi, Allah’ın ikramının gecikmesi duygusu da olmaz arifte...” Kur’an-ı Kerim’de Allah-u Teàlâ Hazretleri vaad ediyor: “Kullarım, bana dua edin. Ben sizin duanıza icabet ederim!” buyuruyor. 100 Kul da dua ediyor: “—Yâ Rabbi bana şunu ver!” Ondan sonra da: “—Bak işte vermedi. İstiyorum kaç gündür hâlâ o bana gelmedi.” diyor. İşte bu yanlış bir düşüncedir. Çünkü verecektir, hikmetli bir sebebi vardır, zamanı vardır. Meyve bile belli bir zaman içinde olgunlaşıyor, ondan sonra insan onu yiyor. Her şeyin bir oluşması vardır. Allah-u Teàlâ Hazretleri duaları kabul eder; bazen dünyada verir, bazen ahirette verir. Hikmeti vardır, istediği şey kaza ve kadere aykırı olduğundan, onun öyle olması mümkün olmadığından, hikmet-i ilâhîye uygun olmadığından başka bir şekilde olacaktır. Onda da insanın dikkatli olması lâzım! d. Allah-u Teàlâ’yı Her Şeyde Müşahede Etmesi وَأَنْ *َ أُRَ:ْeْCٰV 100 Mü’min, 40/60. 113 (Ve en la üstahfâ) “Allah’ı uzakta ve gizli olarak görmez. Gizlenmiş bulmaz, gayıbda görmez; müşahede ediyormuş gibi görür. Àrif kul, Allah’ı her şeyde müşahede eder. Nereye baksa, Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin kudretini görür, hikmetini görür, varlığının delillerini görür. Çünkü bütün varlıklar Allah’ın kudretinin, hikmetinin tecellileridir. Şairlerin dediği gibi, kâinatın her olayı, her varlık, küçük büyük her varlık, Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin varlığına şahadet eden birer delildir, birer alâmettir. Nasıl polis hafiyeleri, bir parmak izinden suçluyu buluyorlar, bir saç kılından suçluyu tesbit ediyorlar. Ellerine o büyüteçleri alıyor dedektifler, küçücük izlerden nasıl asıl şahsı buluyorlar. Kâinatın her tarafındaki olaylar ve varlıklar da, Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin varlığına delillerdir. Onun için, İranlı bir şair ne güzel söylemiş, bir şiirinin tekrar edilen beytinde: Her giyâhî ki ez zemîn rûyed; Vahdehû lâ şerîke leh gûyed. “Yerden çıkan her yeşil ot, ‘Allah birdir, şerîki nazîri yoktur.’ diye söylüyor.” Sanki parmağını böyle kaldırıyormuş gibi, yukarıya doğru dik çıkışını ona benzetiyor. Ağaçlar, çiçekler, arılar, ballar, rüzgârlar, yağmurlar, güneşler, aylar... Her varlık Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin kudretinin tecellisidir. Varlığının, birliğinin şahididir, delilidir. Arif her şeyin Allah’ın yarattığı bir varlık olduğunu bilir, Allah-u Teàlâ Hazretleri’ni gönlüyle müşahede makamına erer. Onun için, Yunus Emre o güzel ilâhilerle, ne kadar sade bir şekilde ifade ediyor bu hadis-i şerîflerin, ayetlerin mânâlarını.. İki Türkçe kelimeyle, iki satırın, iki mısraın içine ne kadar güzel yerleştiriyor. Ne buyurmuş: İstemegil anı ırak, Gönüldedir ana durak! Yâni, "Allah-u Teàlâ Hazretleri’ni uzaklarda arama! Senin gönlünde onun makamı, mekânı vardır. Yakınlar yakınıdır, karîb ü mücîbdir, her yerde hàzır ve nâzırdır." demiş oluyor. 114 Biz de kendimizi bu vasıflara sahip etmeye çalışalım! Àrif kullar olmak istiyorsak, bu sıfatları kendimiz elde etmeye gayret edelim! 101 4. Ma’rifetullah’ın Hakîkati Coşan’a göre, tasavvufun iki gayesi vardır: Birincisi ma’rifetu’llah, yâni Allah’ı bilme yolu, mesleği bu. İkincisi tezkiye-i nefs; nefsini terbiye etmek... Yâni, Allah sevsin diye kendisine çeki düzen vermek, nefsini ıslah etmek, kötü huylarını atıp iyi huyları almak. Coşan, bu konuda Ahmed ibn-i Hadraveyh’in şu sözünü nakleder:102 ،نL!&A j& ْآP3&وا ،& !A j& ُc-8E&ا:c@.E&ا ُc / . ا6R ٍء ~?P<آ #F c"Eِm&ا ُ|qو (Hakîkatü’l-ma’rifeh) “Ma’rifetin, Allah’ı bilmenin hakikati üç şeyde tezahür eder, üç şeyde belli olur: 1. (El-mahabbetü lehû bi’l-kalbi) “Kalbiyle Allah’ı sevmek.” Bir insan ma’rifetullah sahibiyse, gönlüyle Allah’ı sevecek. İçi Allah sevgisiyle tutuşmuş, yanmış bir kimse olacak. Yunus Emre’nin divanını baştan sona dikkatle okuyorsunuz; bakıyorsunuz, dönüyor, dolaşıyor, muhabbetullahtan bahsediyor. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî Hazretleri’nin Mesnevî’sini açıyorsunuz, okuyorsunuz; başından sonuna muhabbetullah, muhabbetullah, muhabbetullah... Eşrefoğlu Rûmî Hazretleri’nin Divan’ını, Müzekki’n-Nüfûs’unu alıyorsunuz, ilâhîlerini alıyorsunuz: Ey Allah’ım beni senden ayırma! Beni senin cemâlinden ayırma! Balığın cânı su içre diridir; İlâhî balığı gölden ayırma!.. 101 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 14. 10. 1994. 102 Sülemî, Tabakàtü’s-Sûfiyye, s.105/12. 115 Ona bakıyorsunuz, o da muhabbetullah... İbrâhim Hakkı Erzurûmî Hazretleri’ne bakıyorsunuz, muhabetullah... Yâni demek ki. ma’rifet erbâbının içi Allah sevgisiyle dolu oluyor. Muhabbetullah içinde cûşa gelmiş, içini yakmış, kavurmuş, ciğerini kebap etmiş oluyor. Bu bir. 2. (Ve’z-zikrü lehû bi’l-lisân.) “Diliyle Allah’ı zikretmek, anmak.” Kalbiyle Allah’ı sevecek, diliyle Allah’ı söyleyecek, Allah’ı anacak. Her şeyi Allah’la meşgul... Peygamber SAS Efendimiz’in hayatını inceleyin, hadis-i şerîflerini inceleyin, gününü nasıl geçirdiğine bakın!.. Her şeyi, her anı dua ve zikir... Camiye girerken şöyle dua ediyor, oturduğu zaman böyle dua ediyor, kalktığı zaman şöyle dua ediyor, çıkarken şöyle dua ediyor... Yeni elbise giydiği zaman şöyle dua ediyor, kendisine turfanda bir meyva geldiği zaman şöyle dua ediyor... Ağzına alırken şöyle dua ediyor, yemeği bitirdiği zaman böyle dua ediyor... Yatağına yatarken şöyle dua ediyor; uykuda, arada uyandığı zaman şöyle dua ediyor... Soyunurken şöyle diyor, giyinirken böyle diyor... Helâya girerken şöyle diyor, çıkarken böyle diyor... Yâni görüyoruz ki, Rasûlüllah SAS her anında zikrullaha gark olmuş durumda. Her anında niyaz halinde, münâcaat halinde, zikir halinde... Allah-u Teàlâ Hazretleri hiç hatırından çıkmıyor. Derviş de böyle olacak tabii. Peygamber Efendimiz bizim üsve-i hasenemiz, örneğimiz. 3. (Ve kat’ul-himmeti an külli şey’in sivâhu) “Allah’tan gayri her şeyden himmetini kesmesidir insanın.” Himmet ne demek?.. Bir şeyi yapmağa, elde etmeğe koşuşturmak, çalışmak, gayret etmek demek... Yâni himmetini, çalışmasını Allah’tan gayrı her şeyden kesecek àrif insan. Hakikaten, àrif kulların bütün çalışmalarının gayesinin, amacının, hedefinin hep Allah-u Teàlâ Hazretleri olduğunu görürüz. Vermesi Allah içindir, alması Allah içindir, uyuması Allah içindir, uyanması Allah içindir, söylemesi Allah içindir, susması Allah içindir, sabrı Allah içindir, celâllenmesi Allah içindir. Sevmesi Allah 116 içindir, kızması Allah içindir, dövmesi Allah içindir, vurup kırması, cihadı Allah içindir. Demek ki, ne yapacağız? Gönlümüzden Allah’ı sevmeğe gayret edeceğiz. Dilimizle Allah’ı zikre devam edeceğiz. Allah’tan gayrı şeyden alâkayı, himmeti döndürüp Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin yoluna sarf edeceğiz. Onun rızasını elde etmeğe yönelip, işimizi ona sarf edeceğiz. 103 5. Rıza Makamı ve Ma’rifetullah Coşan’a göre, ma’rifetullaha ermiş insanlar, Allah’tan razı olurlar, rıza makamına ererler. Ma’rifetullaha ermeyenler, rıza makamını yakalayamazlar, gerçek rıza makamının sahibi olamazlar. Rıza makamının sahibi olabilmek için ma’rifetullaha ermek lâzımdır. “Ben Allah’ın her kaderine, takdirine razıyım!” dese bile bir insan, ma’rifetullahı tam değilse, rıza ve teslimiyeti de tam değildir. Coşan, bu konuda Fudayl ibn-i Iyad’ın şu sözünü nakleder:104 .
(El-isti’nâsü bi’n-nâs, min alâmâti’l-iflâs.) “İnsanlarla ülfete alışmak, insanlar olmadan yalnız durunca yapamamak, bunlar iflasın alâmetidir.” denilmiş. Halbuki uzletin, yalnızlığın insana sağladığı faydalar o kadar büyük ki… İnsan böylece ıslah oluyor. İnsan böylece gerçekleri öğreniyor. İnsan böylece mütefekkir oluyor. İnsan böylece àrif oluyor. İnsan böylece Yunus Emre gibi oluyor, Mevlânâ gibi oluyor, İbrâhim Hakkı Hazretleri gibi oluyor. Onlar çok büyük zirveler, yâni muazzam insanlar. İşte bu eğitimle olduğu için, insanların münasip bir şekilde, tecrübeli bir mürebbînin emrinde bunu yapmaları lâzım! 2. Peygamber SAS’in Uzleti Coşan’a göre, esas itibariyle İslâm cemiyet dinidir, cemaat dinidir, topluluğa önem verir. İnsanların bir arada oturmasına, konuşmasına, bilişmesine, tanışmasına, dost olmasına, beraber çalışmasına çok büyük önem verir. Topluluğu koruyucu her türlü güzel emirlere, kanunlara sahiptir. Bu bakımdan İslâm’ın en önemli özelliklerinden birisi, sosyal yönü çok kuvvetli olan bir din olmasıdır diyebiliriz. Fakat bunun yanında yine, uzlet denilen bir mesele de mevcuttur. Hatta bu nereden, nasıl oluyor diye, şöyle bir düşünecek olursak: Biliyorsunuz Peygamber SAS Efendimiz bu uzlet denilen hali bir müddet kendisi, kendi isteğiyle yaşamış. Hatta tarih kitaplarında, sîret kitaplarında, Peygamber Efendimiz’in hayatını anlatan kitaplarda, “Peygamber Efendimiz SAS’e peygamberlikten önce uzlet sevdirildi.” buyruluyor. Yâni demek ki, yalnız kalmayı istemeye başlamış cân u gönülden. Onun için de biliyorsunuz, Peygamber SAS Efendimiz Hıra Mağarası’na çekilirdi. Hacca gidenlerin bir kısmı Hıra Dağı’nı görmüşlerdir. Hıra Dağı, Mekke-i Mükerreme’den Mina’ya giden yol üzerinde. Mina’ya doğru giderken solda kalan, ovanın ortasında dik bir dağdır. Ama çok sivri bir dağdır. Ben arkadaşlarla konuşurken, tepesi Mevlevî külahı gibi derdim. Hakikaten ortada birden sipsivri yükselen bir dağ... Tabii insanın gücüne, kuvvetine göre kırk beş dakikada, bir saatte, bir buçuk saatte tırmanılabiliyor. Çok yalçın bir kayalık dağ... 159 Ta yukarısına çıktığınız zaman, orada Peygamber SAS Efendimiz’in uzlet eylediği mağarayı görebiliyorsunuz. Çok nefis bir yer. Böyle bir kayanın yarığı, içeriye doğru gittikçe incelerek gidiyor. Oraya oturduğunuz zaman kıbleye doğru, tabii yarığın öbür tarafına insanın ulaşması mümkün değil. Çünkü gittikçe daralarak gidiyor. Fakat oradan bu tarafa, air condition gibi çok güzel, püfür püfür hava geliyor. Çevresi sıcak olmasına rağmen, oradan çok serin, güzel bir hava geliyor. Çok tatlı, güzel bir mekân... Tabii, insanların oraya gelmesi çok zor... Yâni, sıradan insanların şuraya uğrayayım demesi mümkün değil, çok yalçın olduğu için... Bayağı bir zahmetle çıkıldığı için, Peygamber Efendimiz orayı seçmiş ki, kimsenin kendisine gelip de, “Ne yapıyorsun burada, nasılsın, iyi misin?” diye huzurunu bozacak bir durum bahis konusu değil. Hatice Validemiz RA bazen ona yemek götürürmüş. Bazen kendisi gelir, yemeği alır, götürürmüş. Orada, günlerce yalnız başına o mağarada kalırmış. Mağaranın sol tarafında, yere böyle yatay olarak konulmuş gibi olan güzel bir taş var, büyükçe de bir taş. Şöyle aşağı yukarı iki metre eninde, üç-üç buçuk metre boyunda gibi... O kadar düz konulmuş ki, o kadar muntazam konulmuş ki... Tabii orada bir kayayı böyle koymak beşerin işi değil, Allah nasib etmiş, öyle yaratmış, öyle eylemiş. Oraya durduğunuz zaman, bütün ova ayağınızın altında... Bir de Harem-i Şerif görülüyordu benim çıktığım zaman. Şimdi yüksek binalar yapıldı belki görülmez ama, Kâbe-i Müşerrefe’nin olduğu yer, oradan direkt baktığınız zaman görülüyordu. Çok şâhâne, güzel bir yer. Manzarası tariflere sığmaz. Bir geminin en üst, ön tarafı gibi böyle her taraf ayağının altında... Efendimiz oraya gidip, orada günlerce yalnız kalıp, o yıldızlı, pırıl pırıl, berrak Hicaz seması altında ne güzel geceler geçirmiştir. İnsan anlayabiliyor. Onun öyle Hıra Mağarası’na gitmesini gören kavmi, yâni Kureyş, Mekke ahâlisi demişler ki: َر ٍ,"Aُj َFِ]َd َُ8"E (Aşıka muhammedün rabbehû) “Muhammed Rabbine aşık oldu, ondan yapıyor bunu.” 160 Tabii, Peygamber SAS Efendimiz’in Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne karşı bağlılığı, kulluktaki derecesi tariflere sığmaz. Elbette öyle, elbette àşık-ı sàdıkı Allahu Teàlâ Hazretleri’nin... Ama daha peygamber olmadan, böyle bir uzlet kendisine sevdirilmiş ve günlerce böyle tenha, böylesine tenha, böylesine güzel bir yerde, böylesine tefekküre açık bir yerde kalmış Peygamber SAS Efendimiz Tabii Peygamber Efendimiz nümûne-i imtisâlimiz olduğundan, yâni model insan, örnek insan olduğu için, büyüklerimiz de aynı şekilde, kâmil bir insan olmak için böyle yapmak gerektiğini düşünmüşler. Zaten Peygamber SAS Efendimiz’in hadis-i şerifleri de var. Buyuruyor ki: “—Kim ihlâs ile zamanını, kırk gün Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne tahsis ederse, gönlünden lisânına rahmet pınarları şırıl şırıl akmaya başlar.” diye hadis-i şerîfler var, rivayetler var. Sonra, Kur’an-ı Kerim’de Mûsa AS, o da Allah’ın bir peygamberi. Ona ve bizim Peygamberimize salât ü selâm olsun... O da Tur Dağı’nda otuz gün kaldı. On gün daha ilavesiyle, kırk gün kaldı. O da Kur’an-ı Kerim’de bildirildiği için: ( ١٤٢:افFOا (ٍْ[َ.ِA َهَ;ْEَEْ9َأَو ًcَ!ْ/َ& َ#/ِy َvَy VَR6ُ َ(ْ,َFاَوَو (Ve vâadnâ mûsâ selâsîne leyleten ve etmemnâhâ bi-aşrin) “Mûsâ AS’a otuz gece vâde verdik ve ona on gün daha ilâve ederek kırka tamamladık.”191 diye Kur’an’da bildirildiği için, bu Kur’an’ın işareti olmuş oluyor. Büyüklerimiz bu işareti kavramışlar ve bu çalışmayı kendi hayatlarında yapmışlar. Kırk gün olduğu için, buna Arapça erbaîn derler. Erbaîn, yâni kırk demek. Kırk rakamının adı. Farsça’da kırk çil’dir. Çihil veya çil... Kırk günlük mânâsına çile demişler. Bir de insan işte böyle yalnız kalarak, uzlette yalnız kalarak çalıştığı için, halvet de demişler. Bu halvet çalışması gerekiyor, yapılıyor. Çünkü en kıymetli ibadet tefekkürdür.192 191 A’raf, 7/142 192 Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.III, s.68, no:2688; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.IV, s.157, no:4647; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.38, no:836; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, el-Vera’, c.I, s.122, no:216; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.VI, s.240; İbn-i Hibbân, Mecrûhîn, c.II, s.306, no:1014; Deylemî, Müsnedü’lFirdevs, c.V, s.179, no:7889; Ali RA’dan. İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Vera’, c.I, s.122, no:216; Hasan 161 *َ Fَ-ِدَةَ آَ&:"Cَ>ِ7 ) . ه. وا& }F ?F# F?( ! (Lâ ibâdete ke’t-tefekkür.) “Düşünmek kadar şerefli, kıymetli, sevaplı bir ibadet asla yoktur. Tefekkür etmek, düşünmek çok sevaplı bir ibadettir.” buyruluyor. Hatta, “Bir miktar tefekkür, bir saatlik tefekkür bir senelik ibadetten daha hayırlıdır.” diye rivâyet var. “Bir saatlik tefekkür altmış yıllık ibadetten daha hayırlıdır.” diye rivâyet var. Bunlar tabii tefekkürün cinsine, güzelliğine, derinliğine, tesirliliğine göre, sevabı farklı olur. O tefekkürün olması için de, insanın biraz gürültüden, patırtıdan, kalabalıktan ayrılıp, sakin bir yerde başını dinlemesi gerekiyor. 3. Cemaatle Beraber Olmak Cemaat ne demek?.. Topluluk demek, toplum demek... İnsan camiye gidecek, camideki toplumla namaz kılacak, ana cemaate devam edecek. Coşan’a göre, “Sürüden ayrılanı kurt kapar!” dedikleri gibi, cemaatten ayrılan da zarar görür. Bir takım iyilikleri öğrenemez, birtakım kötülüklerden korunamaz. Onun için, İslâm toplum hayatını teşvik eder. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuşlar ki: 193 َن َqْ/"]&ا ،َ"@نِâ َcَFEَ%&ا ِمَrْ!َ/ْ!@ ِc";َ%&ا َcَ 6ُ-ْ8A َْ# َR"ُ َأْن َ1ْLُ>َ# ا&ْ َ|َ َ6ا ِ,ِ (ِاْ َ|َ هَ6ُوَ ، yْ;ِ#ْ/َ Aُ,َ.ْأَ (ا&1,!E ? F# اA# EF ( (Men serrahû en yesküne buhbûhate’l-cenneh) “Cennetin ortasında mesken tutmak, sâkin olmak, oturmak kimin hoşuna giderse, kimi memnun ederse, sevince gark ederse; (felyelzemi’l-cemâah) cemaate devam etsin, cemaatten ayrılmasın, cemaate yapışsın, sarılsın!” (Feinne’ş-şeytàne mea’l-vâhid) “Çünkü şeytan tek insanla beraber olur.” Yâni, şeytan bir insanı tek olarak gördüğü zaman, yanına yanaşır, vesvese verir. İçine kötü RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XVI, s.163, no:44135, 44136; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.2039, no:3038; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVI, s.446, no:17233, 17253; RE. 482/3. 193 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.536, no:5673; Müsnedü’ş-Şâfiî, c.I, s.244, no:1207; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.I, s.277, no:451; Ömer RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.207, no:1033; Mecmaü’z-Zevâid, c.V, s.406, no:9140; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XX, s.385, no:22421; RE. 424/5. 162 duyguları aşılamağa çalışır. Onu kötü yollara çekmeğe çalışır, günah işletmeğe çalışır. (Ve hüve mea’l-isneyni eb’ad) Ama, iki kişi oldu mu, onlardan uzak durur.” Bu ne demek?.. İki müslüman bir araya geldi mi, birbirlerine dînî bakımdan yardımcı olurlar demek. İslâm’a göre, şehirlerde oturmak daha kıymetli sayılıyor. Tek başına tenhalarda, dağ başlarında oturmak makbul sayılmıyor. Hattâ bir hadis-i şerifte Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki: 194 ْ#َ Rَ>َ#َ ا&َ-ْدَ1ِcَ UَCَ) ق. . د. ت. F# اA# F-س) (Men sekene’l-bâdiyete cefâ) “Kim böyle tenhalarda, yalnız yerlerde, köyde filân yaşarsa, orada mesken tutarsa, katılaşır. Yâni duyguları azalır, yüreğinin yumuşaklığı gider, katı yürekli bir insan olur.” Hakîkaten öyle... Şehirde oturan bazı kimseleri ben tanıyorum, daha tenha bir yere gittiği zaman; köyde oturan bir kimse de daha tenha bir yere, yalnız bir yere gittiği zaman, zamanla duyguları, iç alemi kararıyor ve zayıflıyor. Onun için, şehirde oturmak tavsiye edilmiş. Şehirde ilim var, topluluk var, cemaat var, bir şeyler öğrenmek var, insanların birbirleriyle yardımlaşması var. İslâm’da bu makbul tutulmuş. Bir hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz buyurmuş ki: 195 َ,ْ1&َ/اْ >ُaََ َ/، َ&َ:اْ اذَإِ ْ/ِ#;َِ{ْEُا&ْ >ُaََ ىْٰOُاْ Eَاهَ,ُ ْإِ >ُLِDَ1ْ ِ# ( اA#~ ه#/ F# أ) ) 194 Tirmizî, Sünen, c.IV, s.523, no:2256; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.124, no:2859; Neseî, Sünen, c.VII, s.195, no:4309; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.357, no:3362; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.X, s.101, no:20040; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.III, s.154, no:4821; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.IV, s.72; Buhàrî, Târih-i Kebîr, c.IX, s.70, no:649; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.406, no:41588; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.253, no:2499; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XX, s.401, no:4821; RE. 424/6. 195 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.IV, s.132, no:6411; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXI, s.444; Selmân-ı Fârisî RA’dan. Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIX, s.386, no:21028; RE. 392/1. 163 (Meselü’l-mü’mineyni ize’ltekayâ, meselü’l-yedeyni yağsilü ihdâhüme’l-uhrâ) “Birbiriyle karşılaşan iki müslümanın misali, biri diğerini yıkayan iki el gibidir. Eller nasıl birbirlerini yıkıyorsa, müslümanın da birisi ötekisine fayda sağlar.” Hani sabunu elimize alıyoruz, iki eli birbirine ovuşturarak, elin içini, dışını, parmak aralarını, her yeri güzelce köpürtüp, tertemiz elimizi yıkıyoruz. Tek elle insan elini yıkayabilir mi?.. Yıkayamaz. Ne avucunun içini yıkayabilir, ne dış tarafını yıkayabilir. Hani düşünelim ki, bir insanın bir eli var, ikinci eli yok... O zaman, o elinin tam yıkanması mümkün olmayacak. İki el oldu mu, birbirini yıkar. İki müslüman da bir araya geldi mi, birisi ötekisini yıkayan iki el gibi olurlar, birisi ötekisine fayda sağlar. Günahlarını affettirirler. İyi şeyleri beraber yapmakta teşvikçi olurlar, hatırlatıcı olurlar. 4. Uzlet Eğitim İçin Gerekli Coşan’a göre, tasavvufta ilerlemek için bildirilen şartlardan birisi de uzlettir. Bir insanın tasavvufî eğitiminde uzlet gerekli... İnsanlardan ayrılacak; kalabalığın gürültüsünden, patırtısından, lafından, dedikodusundan, kendisini meşgul etmesinden, kendisini günaha sokmasından, bulaştırmasından bir kenara çekilecek; kendi tasavvufî eğitimini tamamlamağa çalışacak. Kendisinin içini dinlemesi için, böyle bir yalnızlık şart... Onun için, halvet denilen, veyahut kırk gün devam ettiği için Arapça erbaîn denilen; yahut Farsça çil veya çihil kelimesi kırk demek olduğundan çile denilen, yâni kırk gün süren ibadet demek olan, bir eğitim usûlü vardır. Derviş işinden gücünden, eşinden, ailesinden, kalabalıktan alınır şeyh tarafından; tenha bir yere sokulur. Bu bir caminin bu iş için hazırlanmış hücresi, odası olabilir veyahut daha başka bir tenha yer olabilir. Meselâ Kastamonu’da, Halvetiyye Tarikatı’nın büyüklerinden Şeyh Şa’bân-ı Velî Hazretleri’nin camisi var... O Şeyh Şa’bân-ı Velî Hazretleri’nin camisinin arka tarafı ahşap, çok güzel, sevimli... Arka tarafta, üç kat, küçük küçük, tavanı alçak tek kişilik odalar var. Müteaddit, yirmi otuz tane var arka tarafta... Belki alt tarafta da var, bilmediğimiz miktarda... 164 Oralara sokuyor dervişleri Efendi Hazretleri... Namaza çıkıyor, abdest alıyor ama, kırk gün orada kimseyle görüşmeden tenhada, tek başına böyle bir eğitim görüyor. Hocası geliyor, nasihat ediyor, konuşuyorlar; o ayrı... Halvetin içindeki eğitimin incelikleri ayrı ama, kırk gün camiden çıkmıyor, evine gitmiyor, kimseyle konuşmuyor, sohbet etmiyor; böyle bir eğitim geçiriyor. Tabii insanın iç aleminde ilerlemesi için, iç aleminin cihazlarını parlatıp çalıştırması için, mânevî yolculuğunda, seyr-i sülûkunda ilerlemesi için bu şart... Yalnız kaldı mı insan, Kur’an öğrenebilir, zikir yapabilir, kitap okuyabilir, kitap yazabilir. Kur’an ezberleyecekse bir insan, bir sayfayı kaç defa okuması lâzım!.. Tefsir okuyacaksa, daha başka bir şey yapacaksa, saatler lâzım!.. Hocalık yapacaksa, talebesiyle meşgul olması lâzım!.. Hep bunlar zaman istiyor. Onun için, uzlet, yâni boş zaman ve tenhalık, büyük bir nimettir. Hem ilim öğrenmek için bir fırsattır, hem de ibadet için bir fırsattır. Hayatını boş geçirmemek isteyen, Allah’ın rızasını kazanmak isteyen kimse için çok büyük bir nimettir. Eskiler bu uzleti sevmişler. Onun için tenhalara çekilmişler, şöhretten kaçınmışlar. Camilere, tekkelere kapanmışlar. Böylece vakitlerini Allah’ın rızasına uygun geçirmeğe çalışmışlar. Bunlardan bizim çıkartacağımız ders: Yalnızlığın bir nimet olduğunu ve bir büyük fırsat olduğunu unutmamak; zamanımızı en güzel şekilde değerlendirmek... Elimizde kitap varsa, kitap okumak; hiç bir şeyimiz yoksa, tesbih çekmek, dua etmek... Kur’an-ı Kerim ezberlemek, birisine bir şey öğretmek suretiyle o zamanı değerlendirmeğe, sevapla geçirmeğe gayret etmek... 196 Coşan’a göre, insanların arasına insan ancak iki ana sebeple çıkar: Bir; onlardan istifade etmek için çıkar. Kendisinin din, iman ve sevap bakımından bir şey kazanacağı yere gider. İnsanların ilim meclislerine gitmeleri, namaz için camiye gitmeleri, zikrullah için bir yerde toplanmaları... gibi. 196 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 10. 10. 1992. 165 Bir de istifade ettirmek için, nasihat etmek için çıkar. Gafillere, cahillere hakkı söylemek için gider. Falanca yere gidiyor nasihat ediyor, filanca yere gidiyor nasihat ediyor, “Böyle etmeyin, şöyle yapmayın!” diyor. Kahvehaneye giriyor, “Burayı bırakın, camiye gelin!” diyor meselâ. Bu iki sebep olmadığı zaman, insan evinde durup kitap okumalı; Kur’an okumalı, ezberlemeli, tefsir okumalı, hadis okumalı!.. Başı dinç olur, dini sâlim olur, gönlü rahat olur, bedeni rahat olur, gamı az olur. 197 Coşan’a göre, bazı kimselerin uzlete çekilmesi ve ibadet etmesi, birtakım çalışmaları tamamlayıp belli bir sonuca ulaşmak içindir. Devamlı tavsiye edilen bir şey değildir, eğitim içindir. Üniversiteler genellikle şehirden uzak bir yerde kuruluyor, kampüsleri oluyor. Hani şehrin eğlencesinden, öğrenciyi çalışmaktan alıkoyacak engellerden uzaklaşılsın diye... Hattâ çocuk bir imtihana hazırlanacağı zaman, odasına kapanıyor. Yâni, evdeki insanlardan bile ayrılıyor. Bu bir eğitim için yapılıyor. Bir şeyi başarmak için bir müddet uzlet, yâni yalnızlığa çekilmek vardır, olur, doğrudur. Hakîkaten insan böyle bir yalnız yere, halvete çekilirse, uzlete çekilirse, bir müddet eğitim görürse; o zaman gönlü nurlanır, o eğitimin sonunda iç alemi ilerler, aydınlanır ve güzel sonuçlara ulaşır. Tabii, bu müstesnâ... Ama insan devamlı toplumdan kaçarsa, insanlardan kaçarsa, tenhalarda durursa, bu doğru değil... İslâm bunu istemiyor; cemaati, toplumda beraberce yaşamayı teşvik ediyor ve yalnız, tek kalmayı uygun görmüyor. 198 F. COŞAN’IN ZÜHD ANLAYIŞI Zühd, Arapça’da rağbetsiz olmak, yüz çevirmek, soğuk ve ilgisiz davranmak anlamına gelmektedir.199 Coşan’a göre zühd; dünyayı gözünde büyütmemek, dünyaya kıymet vermemek, dünyaya meyletmemek; ahireti düşünmek, ahiret için çalışmak... Tok 197 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 01. 08. 1992. 198 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 21. 06. 1996. 199 Cebecioğlu, Tasavvuf Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, s. 787; Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, s. 593. 166 gözlü olmak, aç gözlü olmamak, hırslı olmamak...200 Dünya sevgisinin insanın kalbine yerleşmemesi demektir. Coşan bu konuda şu hadis-i şerifi nakleder:201 7ُ ا&7,ْ)َ/ْ رَأْسُ آُ>P َq/ِäَcٍ . (Hubbü’d-dünyâ re’sü külli hatîetin) “Dünyayı sevmek bütün kötülüklerin kaynağıdır, başıdır, esasıdır.” buyrulmuştur. Sonra Coşan dünyayı anlatır: Dünya dediğimiz, bu yerküre demek değildir. Yaşadığımız hayatta insanın kalbini çelen şeylerdir dünya... İnsan burasını gàye edinirse, burası için çalışırsa, sırf burayı severse; öbür tarafı, öteki dünya dediğimiz ahireti unutursa, işte bu sevgi makbul bir sevgi değildir. Ayet-i kerimede bildiriliyor ki: ز1ُPَ#& ِ";!سِ 7ُ ا&["mَ6َاتِ َ#ِ ا&;LPَءِ وَ ا&َ-ْ;َ#/ِ وَ ا&ْ َ;ِ/َِ ا&ْEُ َ;ْqََةِ َ#ِ ا&3"هَِ وَا&ْCِ"{cِ وَا&ْeْ/َ<ِ ا&ْEُL6َ"َcِ Oَوَاْ )َ.ْمِ وَا&َْ8ْثِ &ِSَذٰ ، َ:َعُ ا&َ/َ8ْةِ ا&7,)َ/ْ =ُوَا ، Fِ;َ,ْ ُ ُLُ#ْ ا&ْEَìبِ (اۤل EFان: )١٤ (Züyyine li’n-nâsi hubbü’ş-şehevâti mine’n-nisâi ve’l-benîne ve’l-kanâtîri’lmukantarati mine’z-zehebi ve’l-fiddati ve’l-hayli’l-müsevvemeti ve’l-en’àmi ve’lhars) “Nefsânî arzulara, kadınlara, oğullara, yığın yığın biriktirilmiş altın ve gümüşe, salma atlara, sağmal hayvanlara ve ekinlere karşı düşkünlük insanlara çekici kılındı. (Zâlike metâu’l-hayâti’d-dünyâ) Bunlar dünya hayatının geçici nimetleridir. (Va’llàhu indehû hüsnü’l-meâb) Halbuki varılacak güzel yer, Allah’ın katındadır.”202 200 Mahmud Es’ad Coşan, İsveç, Stockholm, 09. 05. 1997. 201 Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VII, s.338, no:10501; Hasan-ı Basrî Rh.A’ten. Ebû Nuaym, Hilyetü’lEvliyâ, c.VI, s.388; İbn-i Asàkir, Târih-i Dimaşk, c.IIIL, s.428; İs AS’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.192, no:6114; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.412, no:1099; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXXXI, s.326, no:45030. 202 Âl-i İmran, 3/14 167 Bu sayılan şeyler dünyada kalan şeyler, ahirete gitmeyen şeyler... İnsan malını mülkünü, parasını, markını ahirete götüremiyor. Burada kalıcı, fâni şeyler... İnsanın asıl hedefi ahiret olmalı, bu dünyaya karşı zühd sahibi olmalı!.. “—Dünya benim için önemli değil, mühim olan Allah’ın rızası... Benim için para mühim değil, benim için mevkî, makam o kadar önemli değil! Ben günah işleyip de o parayı kazanacağıma, kazanmam daha iyi... Günah işleyip de, can yakıp da, zulmedip de o mevkîye çıkacağıma, çıkmam daha iyi...” diye düşünmeli! 203 1. Zühd Nedir? Coşan, zühdle ilgili şeyleri topluca ihtiva eden bir hadis-i şerifi nakleder. Burada Peygamber SAS Efendimiz zühdü maddeler halinde tarif eder:204 1. “Allah’ın sevdiği şeyi senin sevmen; Allah’ın buğz ettiği, kızdığı şeye senin de buğz etmendir.” Zühd, dünyaya aldırmamak ama, Cenâb-ı Hakk’ın rızasını düşünmek... Allah’ın sevdiğini sevmek, sevmediğini sevmemek. Cenâb-ı Hak neyi sever?.. Merhameti sever. Merhametli olmak... Neyi sevmez?.. Yalanı sevmez. Yalanı bırakmak... Neyi sever? Yardımseverliği sever. Neyi sevmez? Cimriliği sevmez. Cimriliği bırakmak... Allah mü’mini sever, kâfiri sevmez. Allah-u Teàlâ Hazretleri dürüst insanı sever, yalancıyı sevmez. Allah-u Teàlâ Hazretleri mazlumu sever, zâlimi sevmez... Çoğaltabiliriz, sonsuz misaller bulunabilir. Ama bu esas çok önemli: Allah’ın sevdiğini sevmek, Allah’ın buğz ettiğine buğz etmek... Zühd budur işte... 2. “Dünyanın haramından kaçınır gibi, helâlinden de sakınmandır. Çünkü helâli hesaptır, haramı azaptır.” Dünyalığın haramı mutlaka azaptır. “Sen, bu haram parayı, rüşveti, hırsızlığı, zulmü yaptın, gasbı yaptın?” diye elbette onun azabı olacak, korkunç azabı olacak... Azap bir kelime ama onun ne kadar korkunç olduğunu cehenneme düşenler bilecekler, görecekler. 203 Mahmud Es’ad Coşan, Almanya, Münih, 15. 03. 1997. 204 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.II, s.300, no:3365; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.379, no:6191; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIII, s.204, no:12935; RE. 212/3. 168 Dünyalığın helâlinin de hesabı vardır. “Nereden kazandın?.. Kazandığının zekâtını verdin mi? Vazifelerini yaptın mı, cihada harcadın mı?.. Doğru yerlere mi sarf ettin, gösterişe, alkışa mı sarf ettin?..” diye bunları hep soracak Cenâb-ı Hak. Cenâb-ı Hakk’ın huzurunda, hesap vermek de zordur. Onun için, zâhid olan kimse dünyalığın helâlinden bile sakınır, titizlenir, haramından sakındığı gibi... 3. “Kendine acıyıp merhamet ettiğin gibi, bütün müslümanlara merhamet etmendir.” Herkesi kendin gibi düşün! Sana bir kötülük yapılmasını istemediğin gibi, sen de bir başkasına kötülük yapma!.. Bu çok önemli bir ahlâk kuralıdır. Kendisini düşündüğü gibi, bütün müslümanları düşünecek. 4. “Haram sözlerden kaçındığın gibi, bir fayda getirmeyecek olan boş, faydasız, anlamsız konuşmalardan da uzak durmandır.” Müslüman biraz sükûtîdir, susması çoktur. Haramdan kaçındığı gibi, mâlâyâniden de kaçınır. 5. “Kokuşmuş ve kokusu şiddetlenmiş bir leşi yemekten uzak durduğun, sakındığın gibi, çok yemekten uzak durmandır.” Bu da işte çok kimsenin yapamadığı bir şey... Yemekler güzel, imkânlar çok, kesede para var, buzdolabında çeşit çeşit nimetler var, masaya çeşit çeşit şeyler konuluyor. Gel de çok yemekten sakın!.. Biraz zor bu devrin insanı için. Çünkü bu devirde, bizim ülkelerimizde nimet çokluğu var. Nimete şükredilmiyor, nimetler bol bol yeniliyor, çok çok yeniliyor. Nefis besleniyor da, vazifeler düşünülmüyor. Tabii bu devirde de, yine açlıktan kırılanlar da var. Afrika’da, Orta Asya’da, Hindistan’da, Pakistan’da, dünyanın bazı yerlerinde, Balkanlar’da, Kafkasya’da nice nice acı çeken insanlar, ızdırab çeken insanlar var. 6. “Dünyanın servetinden, süs ve zînetinden sakınman, ateşten uzak durur gibi uzak durmandır.” 169 7. “Dünyada emelini kısa tutmandır. İşte bunları yapmak, asıl zühd budur.” diye Efendimiz sonunda bir daha te’kiden, “İşte zühd, bu saydıklarımdır!” diye buyurmuş. Emel; ümit demek... Tûl-i emel, insanın yaşamının çok uzun olacağını, ölümünün geç olacağını sanması... Bu düşünce insanın tevbe etmesini, yola gelmesini, tevbeden sonra da iyi kul olup, Cenâb-ı Hakk’ın razı olacağı güzel işler yapmasını engelliyor. Ama hemen öleceğini bilse; meselâ, amansız bir hastalığa, doktorların çare bulamadığı bir derde düşmüş bir insan... Artık günleri sayılı, kendisi de biliyor. Böyle bir insanın hali nasıldır?.. Tevbe eder, günahlardan sıyrılır, borçlarını öder, hakları olan kimselerle helalleşir, âhirete hazırlanır. O halde insan emelini kısa tutacak, “Ya hemen ölüverirsem?” diyecek ve hazırlığını ona göre yapacak. Zâhidlik bu... 205 2. Zühdün Aslı Coşan’a göre dünyaya aldırmamak, dünyalığa önem vermemek; Allah’ın takdirine razı olmak zühddür. Dünya sevgisi, dünyalık hırsı insanları her hataya sürükler. Onun için, gönlünde onlara rağbet olmayacak mü’minin... Dünya mı, para mı, pul mu, mevki mi, makam mı?.. İtecek hepsini bir tarafa... “Benim arzum bunlar değil, ben Allah’ın rızasını istiyorum!” diyebilecek. Dünyalığın hepsine karşı tok gözlü olacak; aldırmaz, istemez, rağbet etmez hali olacak. Pekiyi insan bu hale nasıl gelir? Bu istenilen bir şey ama, biz öyle miyiz?.. Hepimiz para peşindeyiz, pul peşindeyiz, çalışma peşindeyiz, mevkî peşindeyiz, makam peşindeyiz, dünya sevgisi içimizde... Bunun aslı, esası, kökü nedir?.. Fudayl ibn-i Iyad Rh.A buyurmuş ki: 206 أo <ا&rه, ا&Å F# ا= .9&V . 205 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 14. 07. 2000. 206 Sülemî, Tabakàtü’s-Sûfiyye, s.10/8. 170 (Aslü’z-zühdi er-rıdâ ani’llâhi teàlâ) “Zühdün aslı, esası, kökü Allah’tan râzı olmaktır.” Yâni Allah’ın her hükmüne râzı olan, kazasına, kaderine râzı olan zâhid olur, pervâsız olur, yürüyüşünde efe olur. Öyle ona buna eyvallah etmez... Hakikî zâhid olma vasfına böyle bir insan erişebilir.207 3. Dünya Hırsının Kötülüğü Coşan’a göre, dünyayı istemeyip ahireti isteyene Allah dünyalığı veriyor. Allah’ın àbid, zâhid, sevgili kuluna, dünya köle gibi hizmet ediyor. Ahireti unutup da, dünyalığı elde etmek isteyene, Allah dünyalığı vermiyor ve onu köle gibi kullandırıyor. Peygamber SAS Efendimiz bu konuda şöyle buyurmuşlar: Allah-u Teàlâ Hazretleri dünyaya dedi ki: “—Ey dünya, ey dünyalık, ey mal, mülk, mevkî, makam vs... Sana haris olan insana kendini haram eyle, eline geçme! Hırslı insan seni elde edemesin, ona gitme! Sana karşı zâhidâne davranan, sırt döndüren, Allah’ın rızasını düşünen, ahireti kazanmak için dünyaya önem vermeyen àbid, zâhid insanların eline girmeğe çalış, onlara git! Sana karşı haris olan insanı sen köle gibi kullan! Sana karşı zâhid olan kimseye de hizmet eyle.” diye vahyetti. Tarih boyunca àbidlerin, zâhidlerin, Allah’ın sevgili kulu, halis muhlis büyük zâtların, evliyâullahın hayatları okunursa, onların yaşam tarzları incelenirse, bu gerçek görülür. Hakîkaten dünyaya kıymet vermemişlerdir, ölümü göze almışlardır, Allah’ın rızasını kazanmak istemişlerdir. Ecdadımız ortada... Bu diyarlara niçin gelmiş dedelerimiz Orta Asyalardan, Orta Doğulardan?.. Allah’ın dinini yaymak için, Allah yolunda şehid olmak için... Allah hem onlara ömür vermiş, hem mal mülk vermiş, hem bu koca diyarları vermiş. Biz de onlara verilen o ikramlardan, bir kısmı elimizden çıktığı halde, hâlâ istifade ediyoruz. 207 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 16. 12. 1991. 171 Onun için, dinin bu gerçeklerini anladığımıza göre, hayatımızı buna göre tanzim edelim! Allah’a güzel kulluk etmeye çalışalım, ahireti kazanmaya çalışalım! Allah-u Teàlâ Hazretleri hem dünyamızı, hem ahiretimizi mâmur eylesin... 208 4. Musibetlere Sabır Coşan’a göre, dünya hayatında insanın başına musibetler gelebilir. Hiç kimse musibeti taleb etmez ama, herkese gelir musibetler... En çok peygamberlere gelmiş, sàlih kullara, arif kullara, evliyâullaha gelmiş. İmtihandır çünkü... İnsan dünyada her zaman tatlı şeylerle imtihan olmaz, bazen de musibetlerle imtihan olur. Onları da metânetle karşılayabilmek lâzım, ondan dolayı yıkılmamak lâzım! İnsan fani dünyanın geçiciliğini, boşluğunu, hiçliğini, değersizliğini anlamışsa, gelen musibetlere karşı dirençli olur, sabırla karşılar. Bu konuda Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki: 209 ْ#َ زَهَ,ِ @ِ? ا&7,)،َ/ْ هَ)َ ْ Fَ!ْ/َjِ ا&Eُlَ-/ِتُ (ه. آ. و 9E م، واA# ا&;%ر F# F(?! (Men zehide fi’d-dünyâ, hànet aleyhi’l-musîbàt) “Kimde zühd duygusu varsa, zâhid bir kul ise; o zaman, dünyanın içindeki musibetler ona hafif gelir. ‘Olabilir böyle şeyler.’ der, musibetlere karşı metîn olur.” Müslüman iki sebepten ecir alıyor: Nimetler geldiği zaman şükrediyor, sevap kazanıyor, ecir alıyor... Musibetler geldiği zaman sabrediyor, yine ecir kazanıyor. İkisinde de sevap kazanıyor. Onun için, bu dünya hayatının içerisinde böyle olaylar olabilir. Hastalık gelebilir, ölüm gelebilir; idarî hayatta, ailevî hayatta çeşitli problemler çıkabilir. “—Çıkar, ne yapalım! Herkese geliyor. Zaten dünya hayatı geçicidir, fanidir.” deyip metîn olacak, dayanıklı olacak insan... Bu da önemli bir şey... 210 208 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 30. 12. 1994. 209 Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VII, s.370, no:10618, 10623; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.I, s.226, no:348; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.I, s.74; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXV, s.292; İbn-i Asâkir, Ta’ziyetü’l-Müslim, c.I, s.51, no:67; ; Kazvînî, Ahbâr-ı Kazvin, c.II, s.485; Temmâmü’rRâzî, el-Fevâid, c.I, s.28, no:42; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.602, no:5886; Ali RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1324, no:43440; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.1403, no:2406; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXXXI, s.440, no:45722, 45723; RE. 404/1. 172 5. Peygamber SAS’in Zâhidliği Coşan’a göre, Peygamber SAS Efendimiz şâşaalı, saltanatlı, debdebeli, haşmetli, zînetli, süslü bir hayat geçirmedi. Son derece sâde bir yaşam sürdü ve eline imkânlar geçtiği halde bile, bu sâde, basit yaşamını değiştirmedi. İmkânı olmayan bir insanın fakîrâne, sâde yaşaması normaldir. İmkânı yok, mecbûren öyle yaşıyor. Ama imkânı olan insanların mütevâzi yaşamaya devam etmesi, sâde bir hayat sürmeye devam etmesi, bu önemli bir hadisedir. Peygamber Efendimiz öyle yaşadı. Hasır üstünde yattı. Kendisine yumuşak bir yatak hediye eden bir kimsenin yatağını, bir gece üstünde yattıktan sonra, ertesi gün teşekkür edip iade etti: “Bu yatak beni çok rahatlandırıyor. Gece çok rahat uyumuşum, gece ibadetine kalkamamışım. Onun için bunu geri al!” dedi. Sâde bir sofrası vardı. Aylarca evinden duman tütmezdi. Halkın arasında idi, halktan ayrılmamıştı, kopmamıştı. Evi Mescid-i Şerifine bitişik idi ve sâde idi. Peygamber SAS Efendimiz’in evinin o eski hali, maalesef muhafaza edilmemiştir. Mescid genişletilecek diye yıkılırken, o eski halini bilenler, yıkılmasını istememişler ve ağlamışlardır. Demişlerdi ki: “—Ah, Peygamber Efendimiz’in odaları yıkılmasaydı da, bunların ne kadar sâde olduğunu, ne kadar basit olduğunu, ne kadar küçük olduğunu halk ilâ nihâye bilseydi. Yâni, asırlarca sonra gelenler de, Peygamber Efendimiz’in evi ve odaları nasıldı, bilselerdi.” Nasılmış ebadı Peygamber Efendimiz’in odalarının?.. Eni bir arşın, boyu üç arşın... Yâni bir somya sığacak kadar, bir yatak sığacak kadar küçük bölmeler halindeydi. Yemesi öyle sâde idi, yatması sâde idi, hareketleri sâde idi. Her şeyiyle Peygamber SAS Efendimiz sâde bir hayat sürdü ve sâde bir hayatı tavsiye etti.211 Bir keresinde Cebrâil AS geldi: “—Yâ Rasûlallah! Allah-u Teàlâ Hazretleri sana selâm söylüyor. İstersen şehrin etrafındaki şu dağları Allah senin için altın yapacak.” dedi. 210 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 26. 08. 1994. 211 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 07. 06. 1996. 173 “—İstemem!” dedi Peygamber Efendimiz. “Bir gün bulayım, elime bir şeyler geçsin, yiyeyim, şükredeyim; bir gün bulamayayım, sabredeyim.” dedi. Tabii yaşamayı, mütevazı yaşamayı tercih etti. “—Hükümdar peygamber mi, kul peygamber mi olmak istersin?” diye ikisinden birisini tercih etmesi istendi kendisinden; kul peygamber olmayı tercih etti Peygamber Efendimiz. Saltanatsız, sade, mütevazı, gösterişsiz, fukarayla düşüp kalkan, onlara yardım eden, onların arasına sokulan, halkın içinden, halkı seven, halk için yüreği çarpan, herkesin iyiliğine, yardımına koşan bir insan olmayı tercih etti.212 Coşan’a göre, bunların hepsinin temelinde bir duygu vardı: Dünyayı umursamamak, dünyaya değer vermemek... Dünyalık dediğimiz mal, mülk, ihtişam ve rahatlığı gàye edinmemek... Ahireti istemek, ahirete rağbet etmek... Allah’ın rızâsını düşünmek, Allah’ın rızasını kazanmak için çalışmak... Geceleri ibadetle, gözyaşlarıyla ihyâ etmek; gündüzleri halkın hizmetine koşup çalışmak, hizmet yapmak... Hayırlı iş yapmak, başkalarının gönlünü almak ama, başkalarının malını mülkünü almamak... Başkalarının hakkı olan imkânlar elinin altında olsa bile, onu kendi lehine kullanmamak ve sâde hayatı devam ettirmek... İşte buna zühd, zâhidlik deniliyor. Dünyada zâhid olmak; yâni dünya hayatını çok önemli görmemek, ahiret hayatını önemli görmek, ahiret hayatına çalışmak önemli bir duygudur ve makbul bir duygudur. İşin doğrusu da odur; çünkü, mü’min için ahiret kıymetlidir. İşte zühd denilen duygu insanı haramlardan, hırsızlıklardan, zulümlerden, haksızlıklardan koruduğu gibi, insanı Allah’a yöneltiyor, Allah’a ibadet ettiriyor... Göz yaşlarıyla ibadet ettiriyor, aşık-ı sâdık bir kul haline getiriyor. Çok çalışkan bir insan haline getiriyor. 213 6. Zühd Gönlü Rahatlatır Coşan’a göre zühd gönle rahatlık verir. Çünkü zühd sahibi bir insanda hırs olmaz, haksızlık yapma duygusu olmaz, kin olmaz... İnsanın kalbi, “Şunun ayağını 212 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 27. 03. 1993. 213 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 07. 06. 1996. 174 nasıl kaydırırım, bunun malını nasıl alırım?” diye, kötü duygularla dolu olursa, o zaman rahatsız olur. Vicdanı taşlaşmamışsa, “Sen bunu nasıl yaparsın?” diye onu sorgular. Bu konuda Peygamber SAS Efendimiz şöyle buyurur:214 اَ&r7هُ,ْ @ِ? ا&7,)/ْ 1ُِ1Yُ ا&ْ َ!َْ وَا&َ,َ-ْن،َ وَا&"éَ-ْcُ@ /ِmَ ُ9>ْaُِ ا&ْmَ " (EF #Aا #F ?F{ &ا (َْ!َ ْ&ا? PLَ ُ9 ُcَ&َqَ-ْ&اَو ،َنَrَ8ْ&وا (Ez-zühdü fi’d-dünyâ) “Dünyaya rağbet etmemek, dünyaya aldırmamak, dünyalık konusunda müstağnî olmak, àbid zâhid bir kul durumunda olmak; (yürîhu’lkalbe ve’l-beden) gönlü de, bedeni de rahatlandırır.”(Ve’r-rağbetü fîhâ) “Dünyaya rağbet, dünyayı sevmek, (tüksirü’l-hemme ve’l-hazen) üzüntüleri, hüzünleri arttırır. (Ve’l-batàletü tükassi’l-kalb) Tembellik de kalbi karartır, katılaştırır.” İnsan dünyadan rağbetini çekerse, duygularını, işini, aklını, fikrini ahireti kazanmağa yöneltirse; ruhu da rahatlıyor, gönlü de rahatlıyor, bedeni de rahatlıyor. Dünyaya meyli de; üzüntüsünü, tasasını, hırsını arttırıyor. Hani alüminyum bir kabın içine asit koysan, madenî kapları asit mahvediyor. İnsanın içinde böyle kötü duygular, hırslar olunca, bu duygu onu çeşitli tasalara düşürüyor. 215 7. Sof Giyinmek Coşan’a göre, imanın bir lezzeti vardır, tadı vardır ki, tadına doyum olmaz. Mü’min bir insanın yürüyüşü başkadır, gülüşü başkadır, bakışı başkadır, hareketleri başkadır. Fedakârdır, cefakârdır, tatlıdır, sevimlidir, hizmet ehlidir... İmanın tadını tatmış olmak çok büyük bir nimet... İmanın böyle kendisine güzel duygular aşılaması haline gelmek, çok güzel bir derece... Herkese nasip olmuyor bu... İman güzel bir şey de, herkes imanın güzelliğini duyamıyor. Bâtıl inancı var, yanlış inancı var, taşa tapıyor, puta tapıyor, boş şeylere tapıyor, yanlışa tapıyor. İlmî olmayan, ilmen yanlışlığı belli olan şeylere tapıyor. Ama bırakamıyor, hakîkî imanı yakalayamıyor. 214 Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.I, s.188, no:278, Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. Lafız farkıyla: Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VI, s.288; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VII, s.347, no:10536. Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.VI, s.177, Ebû Hüreyre RA’dan. Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIII, s.204, no:12936. 215 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 07. 06. 1996. 175 Neden?.. Allah nasib etmediği için. Allah sevmezse, iman nasib etmez. Allah sevmezse, imanın tadını duyurmaz. Hani anadan babadan müslüman, “Lâ ilâhe illa’llàh, muhammedün rasûlü’llàh” diyor, ama günahlardan kendisini çekemiyor, ibadetlere gelemiyor. Neden?.. İmanın tadını tatmamış da ondan... İman, insanın içine sağlam olarak girdi mi ve insan onun tadını iyice aldı mı, artık o çok hoş bir insan olur. Çok mutlu olur, dünyada da, ahirette de bahtiyar olur. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuşlar ki:216 ْ#َ Rَ "ُ أَنْ َ,ِ%َ1 َvَوَةَ اْ(1ِEَن،ِ @َ!َ/ْ!َِ-ْ ا&l67فَ َ3َ9&ـ7vً& َِAـjPِ (ة1ه? Aأ #F ?E!1,&ا>" (َUَو" rَF (Men serrahû en yecide halâvete’l-îmân) “Kim imanın tadını hissetmek istiyorsa, (felyelbesi’s-sùfe tezellülen li-rabbihî azze ve cel) Aziz ve Celîl olan Rabbinin huzurunda tevâzu göstermek için sof giysin!” Yâni, “Sof giyince Allah onu sever ve imanın lezzetini, tadını ona duyurur.” Allah-u Teàlâ Hazretleri mütevazi kullarını sever; mütekebbir, kendini beğenmiş, burnu Kaf Dağı’nda, kimseyi beğenmez, herkese tepeden bakan, herkese çalım satan, caka yapan insanları sevmez. Faziletli olsa da, kıymetli olsa da, mütevâzi olan kulları sever. Coşan’a göre, eskiden fakirâne kıyafet, sade kıyafet sof idi. Çünkü herkesin en basit geçim tarzı olan koyunu, keçisi vardı. Koyunun, keçinin tüyleri uzadığı zaman bunlar kırpılırdı. En basit usüllerle yün eğrilir, iplik yapılırdı. Ondan kumaş olurdu. Çok basit şekilde dokunurdu veya örülürdü. En ucuz malzeme yün idi. En sade giyim yünlü giyimdi. Sahabe-i kiram da hep yün giymişlerdir. Çünkü hakîkaten Hint’ten, Yemen’den gelen kumaşlar yoktu. O zaman öyle ince ipekli veya daha başka bir malzemeden yapılmış pamuklu bir ince kumaş, son derece kıymetli idi. Çünkü sıcak tutmayacak, 216 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.536, no:5671; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.III, s.252; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.302, no:41119; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XX, s.381, no:22408; RE. 424/4. 176 serin olacak diye herkes onu arardı. Yapımı zor olduğundan herkes elde edemezdi ve sof giyerdi. Onun için, sof giymek tevazuun alâmeti olmuştur. Fakirliğin, yoksulluğun sonucudur. Onun için, tasavvufta da Allah’ın rızasını kazanma yoluna giren kimseye, sôfî deniliyor. Yâni sof giyen, fukara, yoksul, mütevazi insan demek oluyor. İşte giyimini böyle yapan kimse, tevâzuan sof giyen kimse, imanın tadını tadar. Tevazu gösterdi mi, Allah ona imanın güzelliğini hissettirir, o duyguları nasib eder. 217 8. Dünya ve Ahiret İçin Dengeli Çalışmak Coşan’a göre, bu ümmetin en hayırlıları ahiretleri kendilerini dünyalarından alıkoymayan; dünyaları da kendilerini ahiretten alıkoymayan kimselerdir. Yâni hem dünyalığa gerekli şekilde, ölçüsü kadar kıymet veriyorlar, çalışıyorlar; hem de ahirete gerektiği gibi ölçüsünü verip, ölçülü bir şekilde çalışıyorlar. Şimdi bir insanın çalışmayıp başkasına yük olmasından veya çoluk çocuğunu muhtaç duruma düşürmesinden, çalışması, kazanması, çoluk çocuğuna yedirmesi, başkasına da hayır hasenât yapması daha sevaplıdır. O bakımdan, bu dünyalık çalışmayı yapacak. Yâni, helâl bir kazanç çalışması yapacak, sünnet-i seniyyeye uygun olan bu. Ben hep ibadet edeceğim diye dağ başına çekilip de, hiç böyle dünyalık çalışmamak tarzı makbul değil. Tamamen dünyaya dalıp da cumasını, namazını, ibadetini, hayrını, hasenâtını, haccını ve sâiresini terk etmek de yanlış... Dengeli olacak, ölçülü olacak. Ne kadar değer vermek gerekirse, o kadar değer verecek. Bu konuda Hàris ibn-i Esed el-Muhàsibî buyurmuş ki: 218 /ر ه3 اOc، ا * 9[D!m ا9ۤm F# د)/ه ؛ و* د)/ه F# ا9ۤm . 217 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 21. 06. 1996. 218 Sülemî, Tabakàtü’s-Sûfiyye, s.58/5. 177 (Hıyâru hâzihi’l-ümmeh, ellezîne lâ teşgalühüm âhiretühüm an dünyâhüm; ve lâ dünyâhüm an âhiretihim) “Bu ümmetin en hayırlıları onlardır ki, ahiretleri onları dünyalarından alıkoymuyor; dünyaları da onları ahiretlerinden alıkoymuyor.” Yâni hem dünyayı, hem de ahireti dengeli bir şekilde götürüyor. Dünya vazifelerini ihmal etmiyor; dünyaya dalıp ibadetlerini de ihmal etmiyor. Coşan, bu konuda Ebü’d-Derdâ RA ile Selmân-ı Fârisî RA arasında geçen şu hadiseyi nakleder: Ebü’d-Derdâ RA, Selmân-ı Fârisî ile ahiret kardeşiydi. Selmân-ı Fârisî bir keresinde Ebü’d-Derdâ Hazretleri’nin evine, onu ziyarete gitmiş. Kapıyı çalmış, karşısına Ebü’d-Derdâ’nın hanımı Ümmü’d-Derdâ RA çıkmış.Ebü’d-Derdâ’nın evde olmadığını söylemiş. Bakmış ki Ümmü’d-Derdâ’nın üstü başı perişan, ev perişan... Çok bakımsız. “—Bu ne hal?..” demiş. “—Senin kardeşin dünyayı terk etti.” demiş. Yâni, Ebü’d-Derdâ dünyaya aldırmıyor. Beklemiş, gelmiş Ebü’d-Derdâ. “Hoş geldin!” demiş, memnuniyetini izhar etmiş. Sevinmiş gerçekten. Selmân-ı Fârisî Hazretleri’ne yemek çıkarmış, “Buyur ye!” demiş: “—Sen de otur, beraber yiyelim!..”deyince, “Yok, ben yemeyeceğim. Oruçluyum.” demiş. “—Olsun! Benimle beraber yiyeceksin.” demiş, nafile orucunu bozdurmuş. Evi uzakta olduğu için, Peygamber Efendimiz’in mescidine gelememişler. Akşam orada misafir kalmış. Yatağı hazırlamış Ebü’d-Derdâ RA, “Sen yat, ben biraz ibadetle meşgul olacağım!” demiş. Selman RA, “Sen yatmazsan ben de yatmam!” demiş. “—Pekiyi.” demiş, yatmış. Biraz sonra, onu uyudu zannedip tekrar kalkmak istemiş. Selman RA, yine engel olmuş. 178 Teheccüd vakti olunca, Selman RA, “Haydi kalk şimdi!” demiş, kaldırmış onu… Beraber kalkmışlar, abdest almışlar, teheccüd namazlarını kılmışlar. Ondan sonra Mescid-i Saadet’e gelmişler, sabah namazına... Fakat rahatsız olmuş Ebü’d-Derdâ RA. Orucunu bozdurdu, gece ibadetini yaptırmadı, evvelki günler kıldığı kadar namaz kılamadı, tesbih çekemedi filan... İçinde bir eziklik var demek ki, Peygamber Efendimiz’in yanına varıp şikâyet etmiş: “—Yâ Rasûlallah! Selman bana orucumu bozdurdu, ibadetlerimi tam yaptırtmadı.” demiş. Selmân-ı Fârisî de gelmiş: “—Yâ Rasûlallah! Evine gittim, evi perişan, hanımı perişan... Evde yiyecek yok, içecek yok, eşya yok, üst yok, baş yok... Ondan sonra baktım, gündüz oruç tutuyor, gece uyku uyumuyor filan... Onun için böyle yaptım.” deyince, Peygamber Efendimiz Selmân-ı Fârisî Hazretleri’ni haklı görmüş ve buyurmuş ki: “—Selman haklı! Çünkü senin üzerinde ailenin, yâni hanımının, çoluk çocuğunun hakkı var... Senin üzerinde senin vücudunun hakkı var...” Vücudun hakkı nedir?.. Yemek yiyecek, uyuyacak, istirahat edecek. “Senin üzerinde Rabbinin de hakkı var... (Fea’ti külle zî hakkın hakkahû) Her hak sahibine hakkını dengeli olarak ver! Yâni ihmal etme!” buyurmuş. Ne hanımını, evini ihmal edecek; ne işini, dünyasını ihmal edecek; ne vücudunun istirahatını ihmal edecek; ne de ibadetini ihmal edecek. Nasıl yapacak?.. Hepsini zamanında yapacak. Hepsini sünnet olan ölçüler içinde yapacak.219 G. COŞAN’IN TAKV ANLAYIŞI 1. Takvâ Nedir? Takvâ, Arapça’da, korkma, sakınma, kaygılanma, sayma, dikkatli davranma anlamına gelen bir kelimedir.220 Coşan’a göre de takvâ, vikàye kökünden geliyor; esas itibariyle, sakınmak, korunmak demek. 219 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 28. 11. 1992. 179 İnsan neden korunuyor? Bu müttakî insanın korunduğu tehlike ne olabilir?.. Meselâ, bazı ayetlerde buyruluyor ki: @9َ" 6ُا ا&;"رَ (ا&- ة: )٢٤ (Fe’tteku’n-nâr) “Cehennem ateşinden korunun, sakının!”221 Bir tehlike cehenneme düşmek olabilir. Başka bazı ayetlerde de buyruluyor ki: اِ9" 6ُا ا ( =َ uل EFان١٠٢: ) (İtteku’llàh) “Allah’tan korkun, sakının!” 222 َ1أ71َmَ ا&"َ#1ِ3 uَ;6ُا ا9" 6ُا ا =َ وَ&َ:ْ;ْÖُْ( َCٌْ َ ,َ"َ ْ& ِDٍ,َ ، وَا9" 6ُا =َا إِن" ا =َ ٌ/ِ-َ AِEَ ْ.َ9Eَ!6ُنَ (ا&8[: )١٨ (Yâ eyyühe’llezîne âmenü’t-teku’llàhe veltenzur nefsün mâ kaddemet likad, ve’tteku’llahe inna’llàhe habîrun bimâ ta’melûn.) “Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve herkes, yarın için ne hazırladığına, ahirete ne gönderdiğine baksın! Allah’tan korkun, çünkü Allah, yaptıklarınızdan haberdardır.”223 Elbette tir tir titrememiz lâzım! Hesaba çekecek; ya mükâfat verecek, ya ceza verecek. ٣( :c89C&ا (ِ#1P,&ا ِمْ6َ1 ِSِ&َ (Mâliki yevmi’d-dîn) “İnsanın yaptığının karşılığını göreceği günün sahibi...”224 Yâni bir gün gelecek, hepimiz, bütün yaratıklar, bütün insanlar Allah’ın divanında duracaklar, hesapları görülecek, bu dünyada ettiğinin karşılığını görecek. @َEْ#َ ْ.َ1Eَ<ْ ِaْ َلَ ذَر"ةٍ ًْ/َا ََ1 ُ . وْ#ََ ْ.َ1Eَ<ْ ِaْ َلَ ذَر"ةٍ ~َîا ََ1 ُ 220 Cebecioğlu, Tasavvuf Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, s. 684; Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, s. 508. 221 Bakara, 2/24 222 Âl-i İmran, 3/102 223 Haşr, 59/18 224 Fâtiha, 1/3 180 (ا&r&rال: )-٨ ٧ (Femen ya’mel miskàle zerretin hayran yerah. Ve men ya’mel miskàle zerretin şerren yerahû) “Zerre kadar bir iyilik yapan, onun mükâfatını görecek; zerre kadar bir kötülük yapmış olan da onun cezasını görecek ahirette...” 225 Bir hesap var. İşte bu korkunç ve ince ve uzun ve derin hesabın görüleceği günün sahibi Allah... Allah’tan tabii sakınacağız. Çünkü huzuruna çıkacağız, sorguya çekileceğiz. Onun için takvâ, Allah’tan korkmaktır, Allah’ın cezasından korkmaktır, cehennemden korkmaktır, sû-i hâtimeye uğramaktan korkmaktır... Her neyse sakınmak, çekinmektir.226 Allah kimin namazını kabul ediyor?.. Bazılarını kabul etmiyor. Bazılarının haccını kabul etmiyor, bazılarının zekâtını kabul etmiyor, bazılarının duasını kabul etmiyor... Ayet-i kerîmede buyruluyor ki: إِ)"Eَ َ:َ1 -َ<"ُ= ُا َ#ِ ا&ْE:ُ "َ#/ِ) ا&Eg,ة: )٢٧ (İnnemâ yetekabbelu’llàhu mine’l-müttakìn) “Allah ancak takvâ sahiplerinden kabul eder.”227 Müttakî olmayanın ibadeti kabul olmaz, müttakî olanınki kabul olur.228 Coşan’a göre takvâ, çok duyduğumuz bir kelime, ama çok önemli bir kelime. Duymak yetmez, künhünü anlamak lâzım ve uygulamak lâzım! Çünkü Allah emrediyor. (İtteku’llàh) diye, (fe’tteku’llàh) diye, nice nice ayet-i kerimede emrediyor. Coşan, takvâ ile ilgili şu ayet-i kerimenin üzerinde duruyor: َ1أ71َmَ ا&"َ#1ِ3 uَ;6ُا ا9" 6ُا ا =َ َd "ُ9 ِ9َjِ وَ*َ َ9E#ُ96ُ "إِ*" وَأَ)ُ:ْ ْ ُLْ!ِE6ُنَ (اۤل EFان١٠٢:) 225 Zilzal: 99/7-8 226 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 19. 03. 1994. 227 Mâide, 5/27 228 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 26. 02. 1999. 181 (Yâ eyyühe’llezîne âmenû) “Ey iman edenler! (İtteku’llàhe hakka tukàtihî) Allah’tan nasıl korkmanız gerekiyorsa, nasıl sakınmanız gerekiyorsa, öyle sakının! (Ve lâ temûtünne illâ ve entüm müslimûn) Sakın ha başka türlü ölmeyin, ancak tam müslüman olarak ölün!” 229 Tüyleri diken diken oluyor insanın... Tehdit var ayet-i kerimede: “Nasıl korkulması gerekiyorsa öyle korkun! Nasıl sakınmak gerekiyorsa gerektiği gibi, hakkıyla sakının!” buyruluyor. Bir şeyi hakkıyla yapmak kolay mı?.. Sahabe-i kirâm erimişler bu ayet-i kerime indiği zaman, sızlamışlar, ağlamışlar. “Biz hakkıyla takvâyı yerine getiremezsek mahvoluruz.” diye. Onun üzerine ayet-i kerime inmiş: @9َ" 6ُا ا =َ َ اRَ:ْqُ:ْ.َ ْ) ا&:DA:#( ١٦ (Fe’tteku’llàhe mesteta’tüm) “Gücünüzün yettiğince Allah’tan korkun! Takatinizin yettiği miktarda takvâya sarılın, takvâ ehli olun!”230 diye. Bu önceki ayete aykırı değil. Allah-u Teàlâ Hazretleri insana takatinin fevkinde bir şey yüklemiyor. Amene’r-rasûlü’de okuyoruz ya: ْ َ-َLَ:ْاآ َ َmْ/َ!َFَو ْ َ-َLَآ َ َmَ& ،َmَ.ْRُو*" ِإ ًLْCَ( ُ= ا ُQP!َ>ُ1 َ* (ا&- ة٢٨٦:) (Lâ yükellifu’llàhu nefsen illâ vüs’ehâ) “Allah her şahsı, ancak gücünün yettiği ölçüde mükellef kılar. (Lehâ mâ kesebet ve aleyhâ me’ktesebet) Herkesin kazandığı (hayır) kendine, yapacağı (şer) de kendinedir.”231 Onun için, takvâyı gücümüzün yettiğince, hakkıyla yapmağa çalışmakla emrolunmuşuz. O halde takvâyı bilmemiz lâzım, takvâyı öğrenmemiz lâzım! Hepimizin takvâlı insan olmasılâzım! 229 Âl-i İmran, 3/102 230 Tegàbûn, 64/16 231 Bakara, 2/286 182 Takvâ tasavvufun özüdür, esasıdır, direğidir. Takvâyı bilmeyen, tasavvufu hiç bilmez. Boşuna sarık sarıp, kavuk takıp, cübbe giyip ortalıkta dolaşmasın! Takvâ önemli! 232 2. Übey ibn-i Kâ’b RA’a Göre Takvâ Coşan’a göre, herkesin bir anlatış tarzı vardır, meseleyi karşı tarafın anlayacağı tarzda anlatması vardır. Bu konuda Übey ibn-i Kâ’b RA’ın takvâyı anlatışını nakleder: Hazret-i Ömer, Übey ibn-i Kâ’b RA’a, “Takvâ nedir?” diye sormuş. O da demiş ki: “—Yâ Ömer! Sen hayatında dikenli bir tarlada hiç yürümedin mi?” “—Yürüdüm.” “—Ne yaptın?..” “—Paçalarımı sıvadım, dikenler elbiseme takılmasın diye. Bastığım yere de dikkatle bastım ki, ayaklarıma da dikenler batıp kanatmasın... Hem ayağım kanamasın, hem elbisem yırtılmasın diye dikkatli bastım, ihtiyatlı yürüdüm.” “—İşte takvâ budur.” demiş. Güzel bir anlatım… İnsanın diken batmasın, elbise yırtılmasın diye ihtimam gösterdiği gibi, hayatta öyle yürüyeceksin. Diken nedir bu hayatta?.. Günahlar, haramlar. Haramlara bulaşmayacak, günahlara yanaşmayacak, ihtiyatlı basacak bastığı yere, çürük yere basmayacak. Allah’ın yolunda öyle yürüyecek, rızasına erecek. 233 3. Abdullah ibn-i Abbas’a Göre Takvâ Abdullah ibn-i Abbas RA, genç sahabi, Peygamber SAS Efendimiz’in amcasının oğlu... O da takvâyı şöyle tarif etmiş: 234 ا&: 6ى آم ا&e!d، و/ ا&qE. . 232 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 11. 12. 1993. 233 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 19. 03. 1994. 234 Sülemî, Tabakàtü’s-Sûfiyye, s. 107/1. 183 (Et-takvâ keremü’l-hulki) “Takvâ, ahlâkın asil olmasıdır. İnsanın huylarının güzel olmasıdır, huy güzelliğidir; bir... İkincisi: (Ve tıybü’l-mat’am) Yemeğin de helâl olmasıdır.” Takvâ ehli insanın ana sıfatlarını saymış oldu burada. Takvâ ehli insan nasıldır?.. İyi huyludur. Huyları asildir. Cimri değildir, pinti değildir, sinirli değildir, tembel değildir, aldatıcı değildir, yalancı değildir... Her şeyi güzeldir. Huyu güzeldir; bir. İkincisi; yediği lokma helâldir. Lokmanın helâl olması çok önemli! Büyükler çok dikkat etmişler bu noktaya. Biz de bu devirde, ne kadar dikkat etsek, kaçınmak çok zor olan bir devirdeyiz. Haram lokma yemeyeceksin, faiz yemeyeceksin, başkasının hakkını yemeyeceksin... Çok zor. İşte, “Lokmam helâl olsun diye düşünmek takvâdır. Huylarım güzel olsun, kötü bir şey yapmayayım, kimseyi incitmeyeyim diye düşünmek takvâdır.” demek oluyor. Abdullah ibn-i Abbas RA takvâyı böyle tarif etmiş, biz de istifade edelim!.. Yâni, huyumuzu düzeltmeğe çalışalım, her huyumuz güzel olsun! Yiyeceğimiz lokmanın da helâl olmasına dikkat edelim! 235 Coşan’a göre, birçok kimse parayı nereden kazandığını düşünmüyor. Sadece kazanmayı istiyor. Halbuki İslâm, lokmanın helâl olmasını istiyor, helâl yenmesini istiyor. Ebû Bekr-i Sıddîk Hazretleri’nin rivayet ettiğine göre, Peygamber Efendimiz buyurmuş ki: “—Haram lokma yenilirse, yiyen insanın vücudunda haramdan bir şey hasıl olur ve onu da ancak cehennem ateşi yakarsa temizlenir.” Binâen aleyh, haram yiyen mutlaka cehenneme düşecek, mutlaka yanacak. Neden?.. Yediği haramlardan hasıl olan haram etler, cayır cayır yansın da öyle temizlensin diye. 235 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 19. 03. 1994. 184 O halde ne lâzım?.. Helâl lokma yemeğe dikkat etmek lâzım, çoluk çocuğuna helâl lokma yedirmek lâzım! Kızını evine helâl lokma getirecek damada vermek lâzım! Oğluna, torununa helâl süt emdirecek gelin almak lâzım! 236 4. Takvâ Üç Şeyde Belli Olur Coşan, bir kimsenin takvâ ehli olup olmadığının anlaşılması konusunda, Şakîkı Belhî Hazretleri’nin bir sözünü nakleder:237 .9ف 9 6ى ا&U@ أرزاق ا&E: ،#/ # /x * :81L6- .ن (Eba’llàhu illâ en yec’ale erzâka’l-müttakîn, min haysü lâ yahtesibûn) “Allah müttakî kullarına, takvâ ehli, takvâ yolunda yürüyen derviş kullarına, hàlis kullarına ummadığı yerden, hesap edilmeyen şekilde rızıklar bahşeder.” Ayet-i kerîmede de bildirilmiştir ki: ُِLَ:ْ8َ1 َ* ُxْ/َ ْ#ِ ُjُْزَْ1َو .ًUَْeَ ُjَ& ْ<َ.ْ%َ1 اَ =ِd":َ1 ْ#ََو (ا&vqق: )٢-٣ (Ve men yettakı’llàhe yec’al lehû mahracen. Ve yerzukhu min haysü lâ yahtesib) “Kim takvâ ehli olursa, takvâ yolunda yürürse, takvâlı hareket ederse, Allah ona sıkıntısından bir kurtuluş, çıkış noktası ihsân eder. Ummadığı yerlerden, ummadığı kaynaklardan onu rızıklandırır, nimetine, rızıklarına nail ve mazhar eder.” 240 Bu, evliyaullahın hayatlarında tecrübe edilmiştir. Onlar yanlarına torba almadan, azık almadan çöllere girmişlerdir, yollara çıkmışlardır; hacca gitmişlerdir, hacdan gelmişlerdir. Ne paraları vardır, ne torbaları vardır, ne rızıkları vardır... Neden?.. Allah’a karşı takvâ duyguları sağlamdır, tevekkülleri sağlamdır. Rızkı Allah-u Teàlâ Hazretleri ihsân edecek diye bildiklerinden, Allah yolunda ibadet ederler. Allah da onlara, kuşlar gibi ummadıkları yerden rızıklar verir ve nimetlere mazhar eder. 241 6. Takvâ ve Gönül Hoşluğu Coşan’a göre, insan takvâyı şiar edinirse, gönlü hoş olur, ferah olur, aydınlık olur. Bu konuda Ma’ruf-u Kerhî Hazretleri’nin şu sözünü nakleder:242 !6بُ ا&qه#1 ُ9[َحُ A&: "6ى، وُ9rهُِ A&ِ-P؛ و6&ُ ا&C%ُ"رِ . c/;&ا ء6LA VEْ.َ9و ،ر6%C&A ِ!ْÖُ9 240 Talâk, 65/2-3 241 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 16. 12. 1991. 242 Sülemî, Tabakàtü’s-Sûfiyye, s. 90/19. 186 (Kulûbü’t-tàhirîn tüşrahu bi’t-takvâ) “Tâhir, temîz, pâk kulların gönülleri takvâ ile ferahlanır, münşerih olur, geniş bir gönül olur, hoş bir gönül olur. (Ve tüzhirü bi’l-birr) İyilikle ışık saçarlar, etrafı aydınlatırlar. (Ve kulûbü’l-füccâr) Fâcir kimselerin gönülleri ise, (tuzlimü bi’l-fücûr) fısk u fücûrdan dolayı kapkara kesilir; (ve ta’mâ bi-sûi’n-niyyeh) kötü niyetlerinden dolayı da körleşir.” Fâcir insanlarn yaptıkları günahlardan dolayı gönülleri kararıp körleşir. Kötü niyetlerinden dolayı gönülleri kör olur, basiretleri kör olur. Ama tàhir, pâk, ârif, yüksek, kâmil insanların da takvâ sayesinde gönülleri şöyle ferah, fahûr, açık, aydınlık olur. İyilik yaptıkları için, iyilik sahibi oldukları için de nurlu, pırıl pırıl parlak olurlar. 243 7. Güzel Huy ve Takvâ Coşan’a göre insan takvâlı ise, iradesi kuvvetliyse, nefsini terbiye edebilmişse, huyu da güzel olur. Sabırlı olur, merhametli olur, cömert olur, yardımsever olur. Hased etmez, zulmetmez, cimrilik yapmaz. Güzel huyların kaynağı da netice itibariyle takvâdır. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuşlar ki: 244 أَآْaَُ َ ِْ,ُ1<ُ ا&;"سَ ا&َ%ْ;"cَ َ9 َ6ْى =ِا وَ ُLُ#ْ ا&ْeُ!ُdِ ) . خ . اO @? دب، ت. . ك. . ه. F#? Aأ ه1ة) (Ekseru mâ yüdhilü’n-nâse’l-cennete takva’llàhi ve hüsnü’l-huluk.) “İnsanları ekseriyetle cennete sokacak şey takvâ ve güzel huydur.” 243 Mahmud Es’ad Coşan, Tabakàtü’s-Sûfiyye Sohbeti, İstanbul, 24. 07. 1993. 244 Tirmizî, Sünen, c.IV, s.363, no:2004; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.442, no:9694; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.II, s.224, no:476; Buhàrî, Edebü’l-Müfred, c.I, s.108, no:289, 294; Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.360, no:7919; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.324, no:2474; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.IV, s.235, no:4914; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.137, no:1050; Tahàvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.IX, s.470, no:3787; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, el-Vera’, c.I, s.93, no:135; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.379, no:1073; Ramhürmüzî, Emsâlü’l-Hadîs, c.I, s.159, no:132; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.VIII, s.470; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.II, s.60, no:2340; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.VI, s.311; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.XVI, s.141, no:44071; Câmiü’l-Ehàdîs, c.V, s.357, no:4283; RE. 80/3. 187 Demek ki, ekseriyetle insanlar takvâlı olmaktan dolayı ve güzel huylu olmaktan dolayı cennete giriyorlarmış. O halde ne yapmamız lâzım?.. İbadet etmemiz lâzım ama, güzel huylu olmağa da dikkat etmemiz lâzım!.. Huyumuzun güzel olması lâzım!245 8. Takvâ Bütün Hayırları İçinde Toplar Coşan’a göre takvâ ehli olmak, Allah’tan korkmak; müslümanların çok umûmî bir prensibidir. Takvâlı insan açgözlü değildir, ne bulursa hemen yutmaz. Elini her şeye uzatmaz, her aklına geleni yapmaz. Ölçer, biçer; günahsa yapmaz, tehlikeli ise kaçınır. Şüphelinin yanına bile yanaşmaz. Güzel huyludur. Bütün hayırlar takvâdan hasıl olur. Bu konuda şu ayet-i kerimeyi nakleder: @َâِن" َْ/َ ا&r"ادِ ا&:" ٰ6ْ ى (ا&- ة١٩٧: ) (Feinne hayra’z-zâdi’t-takvâ) “Ahiret yolculuğunun en güzel, en kıymetli azığı takvâdır.”246 Yâni, insana ahirette en çok fayda sağlayacak, yüzünü güldürecek, cennete girmesine sebep olacak, hesaptan yüz akıyla çıkmasına sebep olacak şey takvâdır. Sonra bir hadis-i şerifte Peygamber SAS Hazretleri buyurmuş ki:247 .A . Qo .dF . .ع .ن (ٍْ/َ P<ُآ ُعَEِU ُj"(ِâَ@ ِ=ا، ىَ6ْ َ:ِA َSْ/َ!َF (,/.R أA? #F .r .p .غ .Y (Aleyke bi-takva’llàh, feinnehâ cimâu külli hayr) “Sana takvâlı olmanı, Allah’tan korkmanı tavsiye ederim. Çünkü takvâ, bütün hayırların hepsini içinde toplayan bir vasıftır.” 245 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 14. 04. 1995; Antalya, 03. 02. 1995. 246 Bakara, 2/197. 247 Taberânî, Mu’cemü’s-Sağîr, c.II, s.156, no:949; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.II, s.283, no:1000; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.VII, s.392, no:3929; Taberânî, Dua, c.I, s.521, no:1858; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.289, no:840; Beyhakî, Âdâb, c.III, s.138, no:135; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. Lafız farkıyla: Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.82, no:11791; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XX, s.391; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.I, s.431, no:740; Ebû Zerr-i Gıfârî RA’dan. Mecmaü’z-Zevâid, c.X, s.542, no:18171; Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1313, no:43437; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIV, s.262, no:14247; RE. 317/8. 188 Takvâ ne demek?.. Takvâ, Allah’tan sakınmak demek. Allah’ın gazabından ve azâbından, cehennemden, kötülük yapana ceza vermesinden, kötü bir duruma düşmekten; ya da Allah seviyorken Allah’ın sevmediği bir insan duruma gelmekten, gözden düşmekten, rahmet-i ilâhiyyeden mahrum kalmaktan, böyle bir durumdan sakınmak demektir. İnsanın kendisini koruması lâzım! Bütün müslümanların attığı adımı sakına sakına, çekine çekine, düşüne düşüne atması lâzım! Asla günahlara yanaşmaması lâzım! Ana prensip bu... 248 9. Mahzuru Olmayandan Bile Sakınmak Coşan’a göre takvâ, günahlardan, tehlikelerden, ahirette kendisine zarar verecek şeylerden sakınmak demek. Kul böyle sakınan bir kul oldu mu, ona takvâ ehli diyoruz, müttakî kul diyoruz. Müslümanın böyle olmasını, Kur’an-ı Kerim’in pek çok ayetleri emrediyor. “Aman dikkatli bir kul ol, sakınan bir kul ol, kendini günahlardan kollayan, koruyan bir kul ol!” diye insanlar uyarılıyor. Buna ulaşmak için, insanın canı istese de bazı şeylerden kendisini tutması lâzım, frenlemesi lâzım! Nefsinin her arzusunu yerine getirmemesi lâzım, ölçmesi lâzım! Eğer şeytanın ve nefsin kendisine yap dediği, telkin ettiği şey güzel değilse, oradan vazgeçmesi lâzım, uzak durması lâzım! Fren yapması lâzım, kendisinin arzularını engellemesi lâzım, kendisine sahip olması lâzım! Peygamber SAS Efendimiz buyurmuşlar ki:249 *َ ْ-َ1!ُÑُ ا&ُ,ْ-َ.ْ أَنْ َ1<6ُنَ َ#ِ ا&ْE:ُ "َ#/ِ ، :َ"V َ,َ1عَ *َ َ AَÄْسَ Aِjِ َ3َرًا ي ),.L&ا c/qF #F .ت .ق .ك . . ( ُسْÄَ-ْ&ا َEِ& ِjِA (Lâ yeblüğu’l-abdü en yekûne mine’l-müttakîn, hattâ yedea mâ lâ be’se bihî hazeren limâ bihi’l-be’s.) “Kul, müttakîlerden olma derecesini kazanamaz, oraya 248 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 15. 04. 1994. 249 Tirmizî, Sünen, c.2, s.75, no:911; İbn-i Mâce, Sünen, c.2, s.1409, no:4215; Taberânî, Mu’cemü’lKebîr, c.XVII, s.168, no:446; Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.355, no:7899; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.5, s.52, no:5745; Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, c.5, s.335, no:10602; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.II, s.178, no:592; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.1, s.176, no:484; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.2, s.74, no:909; Ahmed ibn-i Hanbel, el-Vera’, c.I, s.48; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.V, s.151, no:7788; Atıyye es-Sa’dî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.91, no:5642; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XVII, s.8, no:17411: RE. 483/4. 189 ulaşamaz; mahzur olmayan, beis olmayan şeyi, ‘Acaba bir mahzuru var mı?’ diye korkup terk edecek bir zihniyete sahip olmadıkça... Böyle sakınan bir insan durumuna gelmedikçe müttakîlerden olamaz.” Coşan’a göre, insan böyle yaptığı zaman, günahlara bulaşmamış oluyor, günahlardan uzak durmuş oluyor. Allah böyle kulları çok sever. Hem dünyada mükâfatlandırır, hem ahirette... Dünyada keramet sahibi yapar, yâni erenlerden olur insan, evliyadan olur. Böyle bu duyguya sahip oldu mu, Allah’ın sevgili kulları arasına girer. Ahirette de cennetine girer, Allah’ın nimetlerine erer, mükâfatlarına mazhar olur. Bunun için tabii, “Bunun mahzuru yoktur, yapayım!..” diye düşünmek var. Bir de, “Belki mahzurludur, neme lâzım, ihtiyaten ben bunu yapmayayım!” demek var. Hangisi doğru?.. Pervasız hareket edip de, “Mahzuru yok canım!” diye diye günaha bulaşmak, hatalı işi yapmak doğru değil. İhtiyat etmek daha iyi... Çünkü ihtiyatta günaha bulaşmama garantisi var. Pervasızlıkta günaha bulaşma tehlikesi var... İşte böyle, bir beis olmayan şeyi belki beis vardır diye sakınmak, yapmamak, ondan çekinmek tavsiye ediliyor bu hadis-i şerifte... İnsan o zaman müttakîler sınıfına girer, müttakîler derecesine vasıl olur. Allah’ın erenleri, sevgili kulları durumuna gelebilir. Bizim yolumuz, yâni hocalarımızdan gördüğümüz bu tasavvuf yolu da, ihtiyat yoludur. İhtiyata riayet ederiz. Ruhsatlarla değil, azimetlerle amel ederiz. Fetvadan ziyade takvâ yolunda yürürüz. Büyüklerimiz bize bunu öğütlemişler. 250 10. İmanın Elbisesi Takvâdır Coşan’a göre, insan biraz titiz ve dikkatli müslüman olacak, kendisini koruyacak. Günahlardan koruyacak, haramlardan koruyacak, Allah’ın sevmediği bir duruma düşmekten koruyacak. Allah’ın emirlerini yapamamaktan, onları kaçırmaktan kendisini koruyacak. Takvâ duygusu çok önemli... Coşan’a göre bu duygu, insanın imanını da tehlikelerden korur. Bu konuda Şu hadis-i şerifi nakleder:251 250 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 08. 12. 1995. 190 َاْ(1ِEَنُ Fَ1ُْن،ٌ وَ&َ-ِRُـjُ ا&:" ٰ6ْى، وَز1ِ;َـ:ـُjُ ا&8ْـَ/َء،ُ وََ&ُjُ ا&ْCِ ْj،ُ (د6.L #Aا #F ? E!1,&ا (َو َyَEَُ9ُj ْ&اَ.َEُ< (El-îmânü uryânün) “İnsanın içindeki imanı çıplaktır. (Ve libâsühü’t-takvâ) Bu imanı örten elbisesi takvâdır; (ve zînetühü’l-hayâ’) süsü utanma duygusudur, hayâdır; (ve mâlühü’l-fıkh) sermayesi, malı fıkıhtır; (ve semeretühü’l-amel) meyvası, sonucu, mahsulü de ameldir.” İman üryandır, yâni çıplaktır, üstünde hiç bir şey yoktur, çırıl çıplaktır. Tabii biliyorsunuz, insanoğlu çıplak durmuyor, bir giyimi var. Çıplak durduğu zaman, çevreye intibakta zorlanıyor. Kar var, yağmur var, aşırı sıcak var... Bunların hepsinden elbisemiz bizi koruyor. Bir kere tabiat şartlarından koruyor. Ondan sonra tabii, insanı utanacağı, utanç duyacağı yerlerini örterek koruyor. Giyimler Allah’ın bir lütfu, Allah’ın bir tavsiyesi. Tabii, belli bir miktarı örtünmek farz... Erkekler için, hiç olmazsa göbekten dizin altına kadar olan kısmı örtmek, bizim mezhebimize göre farzdır. Yâni açamaz oraları... İşte onun gibi iman da çıplaktır. İmanın örtüsü, giyimi takvâdır. Takvâ ne demek?.. İnsanın kendisini maddî ve manevî tehlikelerden sakınması, koruması, kollaması demek... 252 11. Allah ve Rasûlünün Sevdiği Kimseler Coşan’a göre, takvâ ehli insan, haramlardan, günahlardan sakınan insandır. “Aman, Allah beni sevsin!” diye çırpınan insandır. “Aman, olmadık bir edepsizlik yapıp Allah’ın rızasını kaybetmeyeyim!” diye titreyen insandır. Allah rızasını kazanmak için çalışır, gazabına uğramamak için titrer, dikkat eder, titiz davranır, 251 İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.XIII, s.510, no:36383; Hatîb-i Bağdâdî, el-Fakîh ve’l-Mütefakkıh, c.II, s.237, no:660; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.LXIII, s.389; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.XXXI, s.148; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Mekârimü’l-Ahlâk, c.I, s.41, no: 97; Vehb ibn-i Münebbih Rh.A’ten. Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.I, s.112, no:380; Hatîb-i Bağdâdî, el-Fakîh ve’l-Mütefakkıh, c.I, s.145, no:129; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Mekârimü’l-Ahlâk, c.I, s.42, no:103; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.35, no:87; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.21, no:27; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XI, s.60, no:10254, 10255; RE. 193/7. 252 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 01. 03. 1996. 191 haramlardan sakınır. Cehenneme düşmemek için, şu hayat imtihanında güzel bir yaşam sürer. Ayet-i kerimede böyle kullar için: إِن" ا =َ 7ِ8ُ1 ا&ْE:ُ "َ#/ِ) ا&6:cA:( ٧ (İnna’llàhe yuhibbu’l-müttakîn) “Allah müttakî kulları sever.”253 buyruluyor. Peygamber SAS Efendimiz de buyuruyor ki: 254 أَوْ&َ/ِgِ?َ ِ;ْ>ُ ُ ـ:"ـُا&ْE . 6ُنَ ُ: ْـ;ْـآُ @َâِنْ أُو&َäِSَ@ ٰ3َ& ِS،َ ،واُlِAْÄَ@َ إِ*" وَ وy ْ ُ>ْ;َF ُضَْ.ُ/َ @،ِلَ ْyَO ِْA َن6ُ9ْÄَ9َو ،ِلَEْFَO ِْA ُس&;"ا َ# /ِ9ْÄَ1 َأْAِlُو ،َ * ( ,U #F #Fأj/A ? رr&ا cF@ر #A ,/-F #A َْةً وَأَ /vًoِ (اO rاب: )-٤٢ ٤١ (Yâ eyyühe’llezîne âmenü’zküru’llàhe zikran kesîrâ. Ve sebbihùhu bükraten ve esîlâ.) “Ey iman edenler Allah’ı çok çok zikredin! Sabah akşam onu tesbih edin!” buyruluyor.264 Buradan, “Sabah akşam tesbih ediniz!” sözünden anlaşılıyor. Tabii bu sözlerin tekrarı zikir olduğu gibi, namaz gibi, oruç gibi ibadetler de zikirdir. Namaz en büyük zikirdir. Kur’an okumak zikirdir. Ama namaz, derli toplu, çeşitli zikirlerin bir arada olduğu önemli bir zikirdir.265 d. Gönüller Ancak Allah’ın Zikriyle Mutmain Olur Başka bir ayet-i kerimede de: *َأَ Aِ3ِآِْ =ِا َ9qْEَä7#ِ ا&ْ ُ!6ُبُ (ا&F:,( ٢٨ (Elâ bizikri’llâhi tatmeinnü’l-kulûb.) “Gözünüzü açın, âgâh olun, dikkat edin, bilin ki gönüller ancak Allah’ın zikriyle mutmain olur!”266 buyruluyor. Zikir, kalbin içindeki kötü duyguları atıyor, yavaş yavaş temizliyor; insanın gönlü, kalbi pırıl pırıl bir kalb oluyor. O zaman Allah’ın sevgisine doğru gidiyor insan... Allah’ın sevdiği bir kul oluyor, Allah’ın sevgisi içinde beliriyor. 267 264 Ahzab, 33/41-42 265 Mahmud Es’ad Coşan, Tefsir Sohbeti, Akra, 18. 04. 2000. 266 Ra’d, 13/28 267 Mahmud Es’ad Coşan, Avustralya, Melbourne, 23. 12. 1990; Antalya, Alanya, 25. 11. 1995. 197 2. Zikirle İlgili Hadis-i Şerifler Coşan’a göre tasavvuf Peygamber Efendimiz’in zamanında vardır, sahabe-i kiramın üzerinde vardır. Ama adı tasavvuf değil de ihsân yoludur, zühddür. Peygamber Efendimiz mutasavvıfların önderidir, serveridir. Mutasavvıflar, Peygamber Efendimiz’in hayatını tatbik etmeye çalışan, tam onun gibi yapmak isteyen insanlardır. Peygamber Efendimiz’in pek çok hadis-i şeriflerde zikir tavsiye edilmiş, zikrin önemi ve fazileti bildirilmiştir. Coşan onlardan bazılarını şöyle sıralar: a. Kulum Beni Zikrederse, Ben de Onu Zikrederim! Peygamber SAS şöyle buyurmuş: 268 َ1 6ُلُ ا=ُ rF "وU"<: أَ)َ Fِ;َ,ْ ó#َP Fِ,ْ-َي ،Aِ ?وَأَ)َ إِذَا َ.َjُ ذَآََ)ِ? ؛ @َâِنْ ـذَآَ ،jِـLِـCْـ)َ @ِ? َ)ِ? ذَآ9َْ ـ)َ @ِ? jُــُ CْLِ ?إِنْ وَ ؛ ـذَآَ @ِ? َ)ِ? َ،òٍَ ذَآُ9َْjُ@ ِ ?َòٍَ ٍْ/َ ِ;ْmُ ْ؛ وَإِنْ َ9 َ"بَ إِ&َ?" ~ًْ-ِ ا َ9 َ"Aْ ُ إِ&ْ/َjِ ذِرَاFً؛ َ9 َ"بَ إِ&َ?" ذِرَاع إِنْ ًاوَ ، َ9 َ"Aْ ُ إِ&ْ/َjِ AَFً ؛ وَ إِنْ أَ9َ)ِ? َ1Eْ]ِ ?jُـُ:ـأْ/َ9َ ، هَْوَ&َcً) خ. م. ت. . . . ?AأF# ه1ة) (Yekùlü’llàhu azze ve celle) “Aziz ve Celîl olan Allah-u Teàlâ Hazretleri buyurur ki...” diyor Peygamber SAS Efendimiz: (Ene inde zanne abdî bî) “Ben kulumun bana zannına göreyim. Yâni bana karşı ne zan beslerse, ben de onun o zannettiği, umduğu şeyi ona ihsan ederim. Benden bekliyor, mahrum etmem.” (Ve ene meahû izâ zekeranî) “Ben yanında olurum, o beni zikrettiği zaman...” Bu da büyük bir şey! Yanında olmak, yâni onun yaptığına hoşnud ve razı olup, onun 268 Buhàrî, Sahîh, c.VI, s.2694, Tevhîd 100/15, no:6970; Müslim, Sahîh, c.IV, s.2061, Zikir 48/1, no:2675; Tirmizî, c.V, s.581, no:3603; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1255, no:3822; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.413, no:9340; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.III, s.93, no:811; Neseî, Sünenü’lKübrâ, c.4, s.412, no:7730; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.IX, s.27; Taberânî, Dua, c.I, s.27, no:18; Beyhakî, Erbaùne’s-Suğrâ, c.I, s.87, no:43; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.225, no:1135; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.102, no:1897; Câmiu’l-Ehàdîs, c.XXIV, s.197, no:26967; RS. 1464. 198 tarafında olurum demek. Mekândan münezzeh olduğu için, bunları iyi anlamak lâzım! (Fein zekeranî fî nefsihî) “Eğer o kendiliğinden ihlâsla, kimse görmeden beni zikrederse; (zekertühû fî nefsî) ben de onu kendi nefsimle zikrederim.” Yâni ona ihsânımı, lütuflarımı sessizce, kimse bilmeyecek şekilde veririm. Kimse bilmez ama, o nimetlere o mazhar olur. (Fein zekeranî fî melein) “Eğer kulum beni toplulukta zikrederse; (zekertühû fî melein hayrin minhüm) ben de onu daha hayırlı bir melekler topluluğu içinde zikrederim. O dünyada beni zikrederse; ben de onu âhirette, o mahşer yerinde, o zamanda zikrederim, mükâfatlandırırım.” (Ve in tekarrabe ileyye şibran tekarrebtü ileyhi zirâà) “Bana bir karış gelirse, ben ona bir kol boyu gelirim. (Ve in tekarrabe ileyye zirâan tekarrabtü ileyhi bââ) O bana bir kol boyu gelirse, ben ona bir kulaç gelirim. (Ve in etânî yemşî eteytühû herveleten) O bana yürüyerek gelirse, ben ona koşarak giderim.” Bunlar, kullar anlasın diye... Hakîkî mânâsına alınması uygun değil, çünkü öyle olmaz. “Kulum ne kadar gayret gösterirse, ben de onun mükâfatını o kadar çok veririm!” diye beyan edilmiş oluyor. 269 b. Beni Zikrettikçe Kulumla Beraberim! Ebû Hüreyre RA’ın rivayet ettiği başka bir hadis-i şerif de şöyle: 270 =َا إِن" Fَr "وَUَ "<َ1 6ُلُ َ|َ أَ)َ : Fِ,ْ-َي هَ6ُ إِذَا ذَآََ)ِ? ، وَ8َ9َ"آَ ْ Aِ~ ?َCَ:َ ُ ) . . ك. ?AأF# ه1ة) (İnna’llàhe azze ve celle yekùl) “Azîz ve Celîl olan Allah-u Teàlâ Hazretleri buyurur ki...” diyor Peygamber Efendimiz: 269 Mahmud Es’ad Coşan, Tefsir Sohbeti, Akra, 18. 04. 2000. 270 Buhàrî, Sahîh, c.VI, s.2735, no:7085; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1246, no:3792; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.540, no:10988; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.III, s.97, no:815; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.673, no:1824; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.VI, s.363, no:6621; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c. I, s.391, no:509; Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, c.II, s.319, no:1417; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.II, s.377; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.339, no:956; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXV, s.311, no:3039; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.617, no:1763; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.231, no:611; Münâvî, el-Ehàdîsü’l-Kudsiyye, c.I, s.38, no:74; Câmiu’l-Ehàdîs, c.VIII, s.283, no:7306. 199 (Ene mea abdî izâ hüve zekeranî) “Ben kulumla beraberim, o beni zikrettiği müddetçe; (ve teharreket bî şefetâhu) ve dudakları benim adımı anmakla kıpırdadığı müddetçe, ben kulumla beraberim.” Bu da Cenâb-ı Hakk’ın zikredeni sevdiğini beyan eden, yakın kul ettiğini beyan eden bir hadis-i şerif oluyor.271 c. Rabbini Zikreden Kimsenin Misali Coşan’a göre Allah’ı zikretmek son derece kıymetli ve Allah’ı zikredenler yüksek bir mânevî yaşama sahiptirler. Allah’ı zikretmeyenler de maalesef, mânevî bakımdan ölmüş durumdadır. Rasûlüllah SAS buyurmuş ki: 272 َaَ<ُ ا&"ِ3ي ْ3َ1آُُ ُ،رَA"j وَا&"ِ3ي *َ ْ3َ1آَُُ ُ ، َaَ<ُ ا&َ8ْ?P وَا&ْE/َP ِ (VR6 أA? #F .خ( (Meselü’llezî yezkürü rabbehû, ve’llezî lâ yezküruhû) “Rabbini, zikreden insan ile zikretmeyen insan, (meselü’l-hayyi ve’l-meyyit) diri ile ölmüş kişiye benzer. Yâni Allah’ı zikreden diri gibidir; Allah’ı zikretmeyen ölmüş kişi gibidir, canı çıkmış kişi gibidir.” Zikir bu kadar önemli, bu kadar zarûrî; tüm müslümanlar için gerekli... Zaten bütün müslümanlar da, parça parça yapıyorlar. En güzel yapanları da, işte mübarek evliyâullah büyüklerimiz, mürşid-i kâmillerimiz... Abdülkàdir-i Geylânîler, Bahaüddîn-i Nakşibendîler, Celâleddîn-i Rûmîler, İsmâil Hakkı Bursevîler, Yûnus Emreler... vs. Onlar daha güzel yapmışlar. Çünkü, hem lisânen zikretmişler yana yakıla, aşk ile, şevk ile; hem bedenen ibadet ve taat yapmışlar; hem de ef’al, hareket olarak, 271 Mahmud Es’ad Coşan, Tefsir Sohbeti, Akra, 18. 04. 2000. 272 Buhàrî, Sahîh, c.V, s.2353, no:6044; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.II, s.377; Ebû Mûsâ el-Eş’arî RA’dan. Lafız farkıyla: Müslim, Sahîh, c.I, s.539, no:779; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.III, s.135, no:854; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.13, s.235, no:7306; Ebû Avâne, Müsned, c.II, s.481, no:3910; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.I, s.401, no:536; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.IV, s.143, no:6442; Rûyânî, Müsned, c.II, s.42, no:458; Ebû Mûsâ el-Eş’arî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.424, no:1820 ve s.446, no:1923; Keşfü’l-Hafâ, c.II, s.197, no:2265; Câmiu’l-Ehàdîs, c.XIX, s.355, no:20953; RS. 1463. 200 hem fikir olarak yapmışlar, en güzel tarzda bize göstermişler. Rasûlüllah Efendimiz’in yaptığı şekilde, tavsiye ettiği şekilde hayatlarını geçirmişler. 273 d. Allah’ı Zikredenler Yarışı Kazandı Başka bir hadis-i şerifte Peygamber SAS Efendimiz şöyle buyurmuş: 274 Rَ-َdَ ا&ْEُCَPدُونَ . َ&6ُا : وََ ا&ْEُCَPدُونَ َ1 رَR6ُلَ ؟=ِا َل :َ ا&3"اآُِونَ =َا آَaً/ِا ، وَا&3"اآَِاتُ (م. F#? Aأ ه1ة) (Sebeka’l-müferridûn) “Müferridler, tefrid ediciler öne geçti, galip geldi, yarışı kazandı.” buyurmuş. (Kàlù: Ve me’l-müferridûn?) “Müferridlerden kasdınız nedir yâ Rasûlallah? Ne demek bu tefrid edenler, ayıranlar?” diye soruldu. (Kàle: Ez-zâkirûna’llàhe kesiran ve’z-zâkirât) Buyurdu ki: “Müferridûn demek Allah’ı çok zikredenler; çok zikreden erkekler ve çok zikreden kadınlar demek.” Burada da Allah’ı çok zikredenler, böyle methedilmiş oluyor. 275 e. Allah’ı Zikredenlerin Derecesi Coşan’a göre insanların en yüksek dereceli olanları, Allah’ı çok anıp, hatırından çıkartmayıp, Allah’ın rızasını kazanmak için gece gündüz Cenâb-ı Hakk’ı zikredenlerdir. Yâni erbâb-ı tarikat, erbâb-ı tasavvuftur. Nefsi terbiye etmek, sâfîleşmek, edepli bir müslüman olmak, ihlâslı bir müslüman olmak yoluna girmiş olan, buna önem veren insanlardır. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki: 276 ا&;" ُÖَFْأَ سِ دَرَUَcً اَ ، &3"اآُِونَ =َا (ه. F# أA ?R,/.( 273 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 19. 12. 1997; Tefsir Sohbeti, Akra, 18. 04. 2000. 274 Müslim, Sahîh, c.IV, s.2062, no:2676; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.411, no:9321; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.III, s.140, no:858; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.III, s.155, no:2773: Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.I, s.389, no:504; Ebû Hüreyre RA’dan. 275 Mahmud Es’ad Coşan, Tefsir Sohbeti, Akra, 18. 04. 2000. 276 Tirmizî, Sünen, c.V, s.458, no:3376; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.75, no:11738; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.641, no:1835; Câmiü’l-Ehàdîs, c.V, s.95, no:3798; RE. 74/13. 201 (A’zamü’n-nâsi dereceten) “Derece cihetinden, derece yönünden, mânevî rütbe ve derecesi bakımından insanların en büyüğü, (ez-zâkirûna’llàh) Allah’ı zikredenlerdir. Allah’ı zikredenlerin derecesi en yüksektir.” Demek ki, en yüksek dereceli olanlar Yunus Emrelerdir, Mevlânâlardır, İbrâhim Hakkı Erzurûmî’lerdir, İsmâil Hakkı Bursevî’lerdir, Abdü’l-Ehad-ı Nûrî Hazretleri’dir, Aziz Mahmud-u Hüdâî Hazretleri’dir... vs. Neden?.. İşte hadis-i şerifte böyle buyruluyor da ondan. O halde, demek ki, zikretmek çok sevapmış. Demek ki, zikredenler en iyi müslümanlarmış. 277 f. Allah’ı Zikreden Kimseler ve Melekler Peygamber SAS Efendimiz şöyle buyuruyor: 278 ، ُcَEْ "&ا ُ ُmْ:َ/ِ]َéَو ، ُcَ>ِgَvَEْ&ا ُ ِmِA ْ "Cَ اَ*" =ِإ َونُُآْ3َ1 ٍمْ6َ ْ#ِ َ وَ)َrَ&َ ْ Fَ!ْ/َmِ ُ ا&L>"/ِ;َcُ وَ ، ذَآََهُ ُ =ُا @/ِEَ ْ# Fِ;َ,ْ ُ) ت. . F#? Aأ ه1ة و ?Aأ R,/. .( (Mâ min kavmin yezkürûna’llàhe) “Allah’ı zikreden hiçbir insan gurubu, topluluğu yoktur ki, bir yere toplanmışlar, orada Allah’ı zikrediyorlar; (illâ haffet bihimü’l-melâikeh) melekler onların etrafını çepeçevre sararlar, kuşatırlar, toplanırlar etraflarına,,. Zikri sevdikleri için, zikirden çok zevk aldıkları için, zikredenleri sevdikleri için, zikredenleri Allah sevdiği için, melekler onların etrafına toplanırlar. 277 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 12. 03 1999. 278 Müslim, Sahîh, c.XIII, s.213, no:4868; Tirmizî, Sünen, c.V, s.459, no:3378; İbn-i Mâce, Sünen, c.XI, s.234, no:3781; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.49, no:11481, 11893; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.II, s.137, no:1500; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.II, s.463, no:1283; Begavî, Şerhü’sSünneh, c.II, s.169; Bezzâr, Müsned, c.II, s.423, no:8272; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.296, no:2233; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.333, no:684; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.IV, s.12; Abdullah ibn-i Mübârek, Müsned, c.I, s.46, no:45; Abd ibn-i Humeyd, Müsned, c.I, s.272, no:861; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.X, s.307, no:30089; Abdü’r-Rezzak, Musannef, c.XI, s.293, no:20557; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.I, s.388, no:530; Ebû Hüreyre ve Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. Kenzü’lUmmâl, c.I, s.424, no:1822; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIX, s.238, no:20660; RE. 386/9. 202 (Ve gaşiyethümü’r-rahmeh) “Allah’ın rahmeti onları sarar, kaplar. (Ve nezelet aleyhimü’s-sekîneh) Onların üzerlerine sekînet iner; sükûnlu, huzurlu, manevî hallere sahip insanlar olurlar. Huzur ve sükûna, tatlı hallere erişirler. (Ve zekerehümu’llàhu fîmen indeh) Allah da onları zikreder; kendi yanında olan meleklerine metheder, anar: “—Bakın ey meleklerim! Gördünüz mü yeryüzünde benim itaatli, güzel kullarım nasıl beni güzel güzel zikrediyorlar!” diye meleklerine bildirir. Tabii bu da çok büyük, güzel bir şey... 279 g. Zikrullah İçin Toplanmanın Fazîleti Muaviye RA’dan rivayet edilmiş: 280 ِjِAَ8ْoَأ ْ#ِ ٍcَ ْ!َ ٰ!َFV َجََ َ!" َRَو ِjْ/َ!َF اُ =V"!َo اِ =َل6ُRَر ِإ"ن @َ َلَ َ : أَUْ!َLَ>ُ ْ ؟ َ&6ُا : ;َـUَ!َLْ( ْ3َآُُ ـَوَ) ،=َا ْ8Eُ,َ ُ َ FVَ!ٰ "*ِإ ٰذِ&َS؟ ْ ُ<َLَ!ْUَأ : uِ= َ َلَ .َ;ْ/" #َ ِjِA َ!َF ، َو ِمَvْRِò ِْ& َ(اَ,َه َ&6ُا: وَا=ِ َ أَUْ!َLَ;َ إِ*" ذٰ&ِS.َ َل:َ أََ إِ)P& ?َ ْ أَRْ8َ:ْ!ِCْ>ُ ْ ُ9mْEَcً &َ<ُ ْ وَ&ٰ ، <ِ;"jُ أَ9َ)ِ ? U1ِْ-ِ<ُ@ َÄََ-َْ(ِ= َا أَن" ?: Fَr "وَUَ "<َ-ُ1هِ? (c1و. #F .ن .ت .م (َcَ> ِgَvَEْ&ا ُ ُ<ِA (İnne rasûlü’llàh SAS, harace alâ halkatin min ashàbihî) “Peygamber Efendimiz, ashab-ı kiramının teşkil ettiği bir halkaya çıkıp geliverdi.” Coşan’a göre, o devirlerde insanlar oturdukları zaman, herkes birbirini iyice görsün diye halka şeklinde oturuyorlar. Halka şeklinde oturunca da, başköşe diye bir şey kalmıyor, eşitlik oluyor halkada... Herkes daire şeklinde oturduğu için, bunun 279 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 27. 10. 1995. 280 Müslim, Sahîh, c.IV, s.2075, no:2701; Tirmizî, Sünen, c.V, s.460, no:3379; Neseî, Sünen, c.VIII, no:249; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.IV, s.92, no:16881; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.III, s.95, no:813; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XIX, s.311, no:701; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XIII, s.313, no:7387; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.VI, s.59, no:29469; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.I, s.400, no:532; Abdullah ibn-i Mübarek, Zühd, c.I, s.395, no:1120; Şeybânî, el-Âhàd ve’l-Mesânî, c.I, s.432, no:529; Muaviye RA’dan. Tergîb ve Terhîb, c.II, s.259, no:2317. 203 başı neresi, belli olmaz. Her taraf baş, her taraf kenar... O bakımdan güzel bir oturuş şekli... Böyle otururlarmış. Anlaşmak, sohbet etmek için de daha uygun bir oturuş şekli. Sohbet halkası deniliyor. Hattâ bazı alimlerin talebelerine ders verdikleri zaman bu tarzda oturdukları için, onların konuşmalarına, ilim halkası, sohbet halkası, tedris halkası diye isim veriliyor. Kapının üstündeki halka gibi yuvarlak olduğundan, o isim verilmiş oluyor. “SAS Efendimiz, ashabından bir halkanın üzerine çıktı, geldi. Yâni, dairevî oturmuş bir grup insanın yanına geldi. (Fekàle: Mâ ecleseküm?) ‘Sizi burada toplayan sebep ne, ne oturttu sizi buraya?’ diye onlara sordu.” (Kàlû) Efendimiz’in sorusuna cevap verdiler, üç şey söylediler: (Celesnâ) “Şu sebepten oturduk yâ Rasûlallah: (Nezküru’llàhe) Allah’ı zikrediyoruz.” Topluca Allah’ı zikrediyorlar. (Ve nahmedühû) “Ve Allah’a hamd ü senâlar ediyoruz.” Ne sebeple?.. (Alâ mâ hedânâ li’l-islâm) “Bizi müşriklikten kurtardı, İslâm nimetiyle şerefyâb eyledi. Müslüman olmamızı nasib eyledi, bizi İslâm’a sevk eyledi, hidayet ihsân eyledi diye; (ve menne bihî aleynâ.) ve bu İslâm ile bize bahşettiği nimetlerden dolayı, Allah’a hamd ediyoruz.” (Kàle) Efendimiz buyurdu ki: (Âllàhi mâ ecleseküm illâ zâlike?) “Siz bu sebepten başka bir sebeple oturmuyorsunuz da, sırf bu sebepten dolayı mı oturuyorsunuz? Allah’a and olsun ki, öyle mi?..” diye soru olarak sordu Peygamber Efendimiz. (Kàlû: Va’llàhi mâ eclesenâ illâ zâlike) “Evet, Allah’a and olsun ki, biz ancak bu sebeple oturuyorduk, halka kurduk. Başka bir sebeple değil toplantımız.” diye cevap verdiler. Peygamber Efendimiz buyurdu ki: (Emâ innî lem estahlifküm tühmeten leküm) “Ben sizin sözünüz doğru mu, yalan mı diye size sûi zanda bulunduğum için, sizden yemin istemiş değilim. Bu soruyu, te’kid için soruyorum.” (Ve lâkinnehû etânî cibrîlü feahberanî) “Bana Cebrâil geldi şu sırada ve bana bildirdi ki, (enne’llàhe azze ve celle yübâhî bikümü’l-melâikeh.) Allah-u Teàlâ, 204 sizleri zikrederek meleklerine iftihar ediyor; sizlerle öğünüyor, mubâhat eyliyor. Yâni, ‘Bakın benim kullarıma, beni zikrediyorlar. Bakın, müslüman oldukları için bana hamd ediyorlar. Bakın, İslâm’ın içindeki çeşitli nimetleri kavradıkları için, hamd ü senâ ediyorlar, bana şükrediyorlar.’ diye meleklerine öğündüğünü Cebrâil bana bildirdi. Ben bunu temin etmek için, bunun iyice anlaşılması için, o soruyu bir daha sordum.” dedi Peygamber Efendimiz SAS. Coşan’a göre, buradan Allah’ı zikretmek için topluca oturulabileceği anlaşılıyor. Müslümanların tek başlarına zikir yaptıkları gibi, bir araya geldikleri zaman da, Allah’ın lütfunu, nimetini, adını, güzel cümleleri, kelimeleri tekrar ederek topluca zikir yapabilecekleri anlaşılıyor. Sonra hamd etmenin ne kadar güzel olduğu, İslâm’ın ne kadar büyük nimet olduğu anlaşılıyor. İslâm’ın içindeki bütün emirlerin bir nimet olduğunu, bir güzellik olduğunu da buradan anlıyoruz. Bunlarla, böyle meşguliyetlerle toplanıldığı zaman, o toplantıların Allah tarafından çok sevilen toplantılar olduğu, böylece anlaşılmış oluyor.281 h. Allah’ı Zikretmeyi Çoğalt! Coşan’a göre, Allah’ın en sevdiği amel, Allah’ın çok zikredilmesidir. Bu konuda şu hadis-i şerifi nakleder: Peygamber SAS Efendimiz, kendisinden nasihat isteyen Ümm-ü Enes RA’ya, şöyle buyurmuş: 282 وَ أَآْaِِي ْ#ِ ذِآِْ ا=،ِ @َâِ"(Sِ* َ َ9Äِ9ْ ?ا=َ Aِ]َ?ْءٍ أَ َـ" إِ&ـْ/َـjِ ْ#ِ آَـaَْةِ ذِآِْ ِ (Ve eksirî min zikri’llâh) “Allah’ı zikretmeyi çoğalt! Allah’ın zikrini çok çok yap!” (Feinneki lâ te’tîna’llàhe bi-şey’in ehabbe ileyhi min kesreti zikrihî.) “Çünkü sen Allah-u Teàlâ Hazretleri’ne, onu çok zikretmekten daha sevimli bir şey 281 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 21. 02. 1997. 282 Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XXV, s.129, no:313; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.VII, s.21, no:6735; İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Vera’, c.I, s.58, no:48; İbn-i Esîr, Üsdü’l-Gàbe, c.I, s.76; İbn-i Hacer, el-İsâbe, c.VIII, s.167, no:11892; İbn-i Abdi’l-Ber, el-İstîàb, c.I, s.624; Ümm-ü Enes RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.II, s.366, no:3935; Mecmaü’z-Zevâid, c.IV, s.395, no:7119; Câmiü’l-Ehàdîs, c.X, s.225, no:9479. 205 getiremezsin Allah’ın huzuruna...” Yâni, Allah’ın huzuruna götürdüğün, hayırlar, ibadetler ve taatlerin içinde, Allah’ın en sevdiği, razı olduğu, memnun olduğu, mükâfâtlandırdığı, en çok sevap verdiği şey zikrullahtır, Allah’ı çok zikretmektir. 283 i. Her Yerde Allah’ı Zikret! Coşan’a göre, insan her yerde Allah’ı zikretmeye çalışmalıdır. Bu konuda şu hadis-i şerifi zikreder: Ahmed ibn-i Hanbel’in rivayet ettiğine göre, Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuş: 284 اُذْآُِ ا=َ Fِ;َ,ْ آُ>P ٍَ%َ وَ~ٍَ%َ ( . @ ? ا&3ه, F# qF A# ء (ًvR رL1 (Üzküri’llàhe inde külli hacerin ve şecerin) “Her ağacın yanında ve her taşın yanında Allah’ı zikret!” 285 j. Allah’ı Zikrederken Ağlamak Hàkim Müstedrek’inde Hazret-i Enes’ten rivâyet etmiş. Diyor ki, Peygamber SAS Efendimiz: 286 ْ#َ ذَآََ ا= @َCَÅَ ْ Fْ/َ;َ ُ ْ#ِ َ]َ/ْcِ ،ا= :َ"V ُ1lَ/ِ اOَرْضَ ْ#ِ د6ُُFِjِ& َ ْ ، 3َ.ُ1APْjُ ا= ْ6َ1مَ ا&ْ ََ/ِcِ) ك. F# أ)) 283 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 17. 11. 2000. 284 Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XX, s.159, no:331 ve s.175, no:374; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, c.VII, s.78, no:34325; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.I, s.405, no:548; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.I, s.241; İbn-i Hibbân, es-Sikàt, c.II, s.110; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.VIII, s.435, no:4541; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XVIII, s.194; Muaz ibn-i Cebel RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Zühd, c.I, s.26; Atà’ ibn-i Yesar Rh.A’ten. İbn-i Esîr, Üsdü’l-Gàbe, c.I, s.997; İbn-i Hacer, el-İsâbe, c.VI, s.55, no:7852; Muhannef ibn-i Zeyd el-Bekrî RA’dan. Hünnâd, Zühd, c.II, s.531, no:1092; Ebû Seleme RA’dan. Mecmaü’z-Zevâid, c.IV, s.395, no:7120 ve c.X, s.72, no:16753; Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.45, no:5252 ve c.XV, s.1261, no:43283; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.131, no:303; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IV, s.160, no:2998; RE. 67/1. 285 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 17. 11. 2000. 286 Hàkim, Müstedrek, c.IV, s.289, no:7668; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.II, s.178, no:1641; Ebû Dâvud, Zühd, c.I, s.20, no:190; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.1, s.639, no:1830; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XX, s.312, no:22191. 206 (Men zekera’llàh, fefâdat aynâhü min haşyeti’llâh) “Kim Allah’ı zikrederken, Allah’tan korktuğu için iki gözünde yaşlar birikip de gözlerinden yaşlar dökülürse... “—Benim hâlim nice olacak, iyi kulluk yapamadım. Yarın Allah beni mahkeme-i kübrâda hesaba çekerse ben ne cevap vereceğim? Aman Allah’ım, beni affet yâ Rabbî!” diye, zikrederken Allah korkusundan göz yaşlarını dökerse... (Hattâ yusîbe’l-arda min dümûihî) “Yerlere göz yaşları inci taneleri gibi saçılırsa, damlarsa, yere değerse; (lem yüazzibhü yevme’l-kıyâmeh.) Allah o zikrederken Allah korkusundan ağlayan kulunu, gözyaşları yerlere saçılan kulunu, kıyamet günü azaba uğratmaz.” “—Affettim seni! Sen gözü yaşlı, benden korkan, beni zikreden takvâlı, haşyetli, iyi bir müslümandın!” diye Allah onu azaplandırmaz, cehennemine atmaz, cennetine sokar.287 k. Allah’ı Çok Zikredenlerin Sevabı Başka bir hadis-i şerifte Allah’ı çok zikredenlerin sevabı anlatılıyor. Bu hadis-i şerifi Muaz ibn-i Enes RA rivayet etmiş: 288 أَن" رَUُvً jُـَRَÄَ@ &َ َلَ ِ,َ#1هَ%ِا&Eُ أَي7 : أَFْÖَ ُ أَUًْا ؟ َلَ : أَآْaَُهُ ْ &ِ!"jِ َ-َ9رَكَ وَ.َ9َ&ٰ V ذِآًْا . َلَ : @َÄَي7 ا&l"gِEَ#/ِ أَFْÖَ ُ أَUًْا ؟ َلَ : أَآْaَُهُ ْ =ِ َ-َ9رَ كَ وَ.َ9َ&َV ذِآًْا yُ " . ذَآََ ا&l"vَ ،ةَ وَا&r"آَةَ ، وَا&َ8ْÇ "، وَا&l"ََ,cَ . &ِSَذٰ آُ>7 رَR6ُلُ =ِا oَ"!V= ُا Fَ!ْ/َjِ وَRَ "!َ َ1 6ُلُ ـأَآْ : aَُهُ ْ رَكَـ-َ9َ &ِ!"jِ وَ َ.َ9&َV ذِآًْا . @َ َلَ أَA6ُ Aَ>ٍْ& ُ.ِEََ َ أَAَ َ1 : Cْôٍ ، ذَهََ ا&3"اآُِونَ . . ) ْ<َUَأ : َ!" َRَو ِjْ/َ!َF اُ =V"!َo ِ=ا ُل6ُRَر َلَ َ @. ٍْ/َ P<ُ>ِA 287 Coşan, M. Esad, New Castle, İngiltere, 05. 09. 1997. 288 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.III, s.438, no:15652; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XX, s.186, no:407; Muaz ibn-i Enes RA’dan. Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.501, no:1429, Ebû Saîd elMakberî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.428, no:1846; Mecmaü’z-Zevâid, c.X, s.71, no:16748; Câmiü’l-Ehàdîs, c.V, s.362, no:4290;Münzirî, Tergîb ve Terhib, c.II, s.257, Zikir ve Dua, no:2309; RE. 80/8. 207 F# .ذ A# أ) ) (Enne racülen seelehû fekàle) Peygamber SAS’e bir kişi sormuş, demiş ki sorusunda: (Eyyü’l-mücâhidîne a’zamü ecren) “Mücahidler sevap kazanıyor ya, mücâhidlerin hangisi en büyük ecir alır, en çok sevap alır?” diye sormuş Peygamber Efendimiz’e. (Kàle) Peygamber Efendimiz de buyurmuş ki: (Ekseruhüm li’llâhi tebâreke ve teàlâ zikren) “Allah-u Tebâreke ve Teàlâ Hazretleri’ni en çok zikreden mücâhid en büyük ecir alır.” Mücahid savaşta cihad ediyor ama, ötekisinden daha çok sevap alanı hangisi?.. Allah’ı ötekisinden daha çok zikredeni... Kim daha çok Allah Allah diyorsa, Allah-u Tebâreke ve Teàlâ Hazretleri’ni çok zikrediyorsa... Ulu ve yüce Allah’ı en çok zikreden daha büyük sevap kazanıyor. Kişi tabii merakla, belki de hani konuşmaktan zevk aldığından, Rasûlüllah Efendimiz’in yüzüne bakmaktan zevk aldığından, konuşmayı, sohbeti uzatmak istediğinden, yine sormuş: (Feeyyü’s-sàiimîne a’zamü ecren) “Oruç tutan müslümanların hangisi daha çok sevap alır?” (Ekseruhüm li’llâhi tebâreke ve teàlâ zikren) “Allah-u Tebâreke ve Teàlâ Hazretleri’ni en çok zikreden oruçlu kimse daha çok sevap alır.” buyurmuş Efendimiz yine. Sonra, soruları devam ettirmiş o kişi. (Sümme zekere’s-salâte, ve’z-zekâte, ve’l-hacce, ve’s-sadakate) diyor râvi Muaz RA. Aynı şekilde, “Namaz kılanların en üstünü kimdir; zekât verenlerin en sevaplısı, en çok sevap kazananı kimdir; hacca gidenlerin en çok sevap kazananı kimdir; sadaka verenlerin, hayır yapanların en çok sevap kazananı kimdir?” diye sormuş. Bunların hepsini sıralamış o kişi sorularında... Peygamber SAS Efendimiz kızmazdı. Soru soranların sorularına güzel güzel, tane tane cevap verirdi. (Küllü zâlike rasûlü’llah SAS yekùl) Peygamber SAS Efendimiz hepsine de aynı şekilde cevap vermiş: 208 (Ekseruhüm li’llâhi tebâreke ve teàlâ zikren) “Onu yaparken en çok Allah’ı zikredeni...” Yâni namaz kılanların içinde en çok zikredeni; zekât verenlerin içinde en çok zikredeni; haccedenlerin içinde zikri en çok yapanı; sadaka verenlerin içinde zikri en çok yapanı en çok ecir alanıdır.” demiş. Demek ki, namaz kılarken de, zekât verirken de, haccederken de, sadaka verirken de, cihad ederken de, hayatımızı sürerken de, sàlih bir insan olarak yaşarken de, çok zikredeceğiz. Çünkü en çok sevap alan, en çok zikreden oluyor. Tabii, bunları böyle başka sahabiler de dinliyorlar; rıdvânu’llàhi aleyhim ecmaîn... Ebû Bekr-i Sıddîk ve Ömer Efendimiz de oradaymış anlaşılan. (Fekàle ebû bekrin li-umera) Ebû Bekr-i Sıddîk RA, eğilmiş Ömer RA’a demiş ki: (Yâ ebâ hafs, zehebe’z-zâkirûne bi-külli hayr) “Ey Ebû Hafs, baksana, zikredenler hep hayırları kazandılar; bütün sevapları onlar aldılar, götürdüler.” demiş. (Fekàle rasûlü’llàh SAS: Ecel) Peygamber SAS Efendimiz de onların bu konuşmasını duymuş, “Evet öyledir tabii...” diye tasdik buyurmuş. 289 l. Zikir Allah’ın Azabından Kurtarır Müjdeli bir hadis-i şerif. Muaz RA’dan Ahmed ibn-i Hanbel ve diğer kaynaklar rivayet etmiş: 290 : ا6ُ&َ= ا . ِْآِذ ْ#ِ= ا، ِابَ3َF ْ#ِ V ُjَ& ٰ%ْ(َأ ًvَEَF è?َِدu َ<ِEَF َ وَ*َ ا&ِ%ْmَدُ @ِ? R/ِ-َ<ِ ا=ِ؟ َل:َ وَ*َ ا&ِ%ْmَد،ُ إِ*" َأنْ َ9}ِْبَ AِLْ/َCِSَ (ذ. #F . . .ش (َ1 Vْ;َ ِqَ|ُy ،" َ9ْ{َِب َ" :V َ1ْ;َ ِqَ| َ ": (Mâ amile âdemiyyün) Âdemî, Adem’e mensub, onun soyundan gelen insan demek. (Mâ amile âdemiyyün amelen encâ lehû min azâbi’llâhi, min zikri’llâh) “Bir Ademoğlu kendisini Allah’ın azabından, zikrullahtan daha güzel şekilde kurtaracak 289 Mahmud Es’ad Coşan, Antalya, 14. 02. 1997. 290 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.239, no:22132; Hàkim, Müstedrek, c.I, s.673, no:1825; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.20, s.166, no:352; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.I, s.394, no:519; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.I, s.235; Ahmed ibn-i Hanbel, Zühd, c.I, s.184; Muaz ibn-i Cebel RA’dan. Mecmau’z-Zevâid, c.X, s.70, no:16745; Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.646, no:1851; Câmiü’lEhàdîs, c.XIX, s.62, no:20186; RE. 376/8. 209 başka bir ibadet yapmış olamaz.” Yâni, Allah’ın azabından onu en güzel şekilde kurtaracak olan ibadet, amel zikrullahtır. Ondan daha güzel bir amel olamaz. (Kàlû) Dinleyenler şaşırmış. Daha önce duydukları sözlerden biliyorlar ki, cihad çok sevap. Bir soru sormuşlar: (Ve le’l-cihâdü fî sebîli’llâh?) “Yâ Rasûlallah, zikrullah Allah yolunda cihaddan da mı daha üstün?” (Kàle) Buyurmuş ki: (Ve le’l-cihâd) “Onun derecesine cihad da ulaşamaz. Allah’ın azabından insanı en çok kurtaracak zikrullahtır. (İllâ en tadribe bi-seyfike hattâ yenkatıa) Ancak kılıcın kırılıncaya kadar savaşman hariç... (Sümme tadrıbe hatta yenkatıa) Sonra bir kılıç daha alıyorsun, gene vuruyorsun, gene kırılıyor... Böyle savaşman hariç!” buyurmuş. 291 Tabii savaş her zaman olmuyor. Olduğu zaman müslüman savaşa gider, cihada gider. Vazifesini yapar, görevinden kaçmaz. Ama savaş olmadığı zaman, işte elimizde güzel bir imkân var, kolaylık var: Zikrullah, Allah’ı anmak, Allah’ı zikretmek... Biliyorsunuz, bazı kimseler zikrullahı çok tenkit ediyor. Zikredenlere çok yan bakıyor, yamuk bakıyor, ama işte öyle değil. Hadis-i şeriflerde görüyorsunuz, Allah’ı anmak, zikretmek neye sebep olur?.. Allah’a itaat etmeye sebep olur. Allah’ı sevmeye götürür insanı... Sonuç itibariyle aşkullaha muhabbetullaha götürür. Allah’ın aşıklısı olan, sevgilisi olan, Allah’ı seven, muhibbi olan bir kul da ne olur?.. Hep Allah’ın sevdiği güzel işleri yapar, evliyâ olur. Tarihte okuduğumuz, hayran olduğumuz kimseler gibi olur. Meselâ, Allah âşıklarından halkımızın en bildiği, baş tâcı ettiği, ilâhilerini dilinden düşürmediği Yunus Emre... Meselâ, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî... Aşkullahtan en çok bahseden insanlar. Onun için, zikrullah çok önemli! 292 m. Allah’ı Çok Zikreden Münafıklıktan Kurtulur Ebû Hüreyre RA’ın rivayet ettiğine göre, Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki: 293 291 Coşan, M. Esad, Cuma Sohbeti, Akra, 30. 10. 1998 292 Coşan, M. Esad, Cuma Sohbeti, Akra, 20. 08. 1999. 210 ْ#َ أَآْaَ َ ذِآَْ ،ا= @َ ْ,َ Aَِىءَ َ#ِ ا&;CPَقِ (اA# ا&[ه#/ @ ? ا&3آ ?AأF# ه1ة و رU&j y ت) (Men eksera zikri’llâh, fekad berie mine’n-nifâk.) “Kim Allah’ın zikrini çok yaparsa, münafıklıktan beraet etmiş, kurtulmuş, o töhmetten sıyrılmış olur.” Yâni, münafık olmaz. Bu çok önemli... İnsan mü’minken, bazı işlerinden dolayı münafıklık durumuna düşebilir. Münafık ne demek?.. İçi başka, dışı başka demek... O duruma düşebilir insan. Onun için, münafıkların sıfatlarından bir tanesini ayet-i kerime şöyle bildiriyor: وَإِذَا 6َُا إِ&َV ا&l"vَ ةِ 6َُا آُLَ&ٰ V َُ1اءُونَ ا&;"سَ وَ*َ ْ3َ1آُُونَ إِ*" =َا َ!/ِvً) ا&;Lء١٤٢: ) (Ve izâ kàmû ile’s-salâti kàmû küsâlâ) “Kalktıkları zaman namaza tembel tembel kalkarlar.” Demek namaz kılıyorlar ama isteyerek değil... (Yürâüne’n-nâs) Mürâilik yaparlar, riyâkârlık yaparlar. (Ve lâ yezkürûna’llàhe illâ kalîlâ.) Allah’ı da az anarlar.”294 Demek ki, hem namaz kılıyor, ama namazı tembel tembel kılıyor... Zikir yapıyor ama, zikri çok az yapıyor, Allah’ı çok az zikrediyor. İşte bu, münafıklığın alâmeti oluyor. Onun için bu duruma düşmemek lâzım! Bu durumda ise, “Eyvah! Bende münafıkların hallerine benzer haller var!” deyip, hemen kendisini toparlaması lâzım! Müslüman öyle değildir ama, bazen o sıfatlara düşebilir. Namazı zorla kılıyorsa; demek ki içine münafıklık girmek istiyor, şeytan onu münafık yapmak istiyor. Namazı sevecek, mürâîlik yapmayacak. Allah’ın zikrini çok yapacak. İnsan bir şeyi sevdi mi, çok zikreder. Dervişler Allah’ı çok zikretmişler. Neden?.. Allah aşkı var da ondan... Allah aşıkı olan insan, Allah’ı çok zikreder. 293 Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.VII, s.86, no:6931; Taberânî, Mu’cemü’s-Sağîr, c.II, s.172, no:974; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.I, s.415, no:576; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.638, no:1827; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XX, s.45, no:21451; RE. 408/7. 294 Nisâ, 4/142 211 Onun için, “Zikrullahı çoğaltan münafıklıktan beraet etmiş olur, münafık değildir.” deniliyor. Demek ki, Allah’ın zikrini çok yapacağız. “Allah” diyeceğiz, “Lâ ilâhe illa’llàh” diyeceğiz. “Sübhàna’llàh... El-hamdü lillâh...” diyeceğiz, dâimâ zikirle vakit geçireceğiz. 295 n. Allah’a İtaat Eden Zikir Ehlidir Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki:296 ْ#َ أََعَ ا=َ @َ ْ,َ ذَآََ ،ا= وَإِنْ َ!" ْ oَvُ9َjُ ، وَoَُ/ِjُ ، وِ9َvَوُ9َjُ &ِ!ْ ُْuنِ ؛ وْ#ََ FَlَV ا=َ @َ!َ ْ ْ3َ1آُْ ُ ، وَإِنْ آَaَُتْ oَvُ9َjُ وَoَُ/ِjُ وِ9َvَوُ9َjُ& ِ!ْ ُْuنِ (ا&8Lـ# A# CR/ن، ـ.آـ. F# وا,؛ ض. هـ. F# اA# أAـ? FـEان vR ( (Men etàa’llah, fekad zekera’llàh) “Kim Allah’a itâat ederse, Rabbimizin sözünü dinlerse, günahlara dalmazsa; o Allah’ı zikreden kimse sayılır, zikir ehli sayılır; (ve in kallet salâtühû ve sıyâmühû ve tilâvetühü’l-kur’ân.) Kur’an okuması, nafile oruç tutması, nafile namaz kılması az olsa bile...” Farzları kılıyor, sünnetleri kılıyor, öyle uzun boylu nafile namazlar kılamıyor. Çok namaz kılamasa bile, çok oruç tutamasa bile; itaat ediyor ya, o Allah’ı zikrediyor demektir. Buna mukàbil: (Ve men asa’llàh, felem yezkürhü) “Kim Allah’a àsî ise, yâni günahları işliyorsa, günahkârsa, o Allah’ı zikretmiyor demektir; (ve in kesüret salâtühû ve sıyâmühû ve tilâvetühû li’l-kur’ân) nafile namazı, nafile orucu, Kur’an okuması çok olsa bile...” Elinde tesbihi, dilinde mırıldanması çok olsa bile... 295 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 3. 10. 1997; 26. 06. 1998. 296 Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.I, s.452, no:687; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.17, no:70; Saîd ibn-i Mansûr, Sünen, c.II, s.630; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.561, no:5761; Hàlid ibn-i Ebî Umran Rh.A’ten. Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XXII, s.154, no:413; İbn-i Abdi’l-Ber, elİstîàb, c.I, s.491; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-Gàbe, c.I, s.1101; İbn-i Asâkir, Târih-i Dımaşk, c.IV, s.286; Vâkıd RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.671, no:1924; Mecmaü’z-Zevâid, c.II, s.531, no:3559; Câmiu’l-Ehàdîs, c.XIX, s.486, no:21295; RE. 405/4. 212 Demek ki, hatırlamaktan murad, itaat etmektir, kulluğu güzel yapmaktır, rızasına uygun davranmaktır. Coşan’a göre her nefes alış verişte şuurlu olmak, Cenâb-ı Hakk’ın kulu olduğunu bilmek, ona karşı kulluk görevini doğru yapması gerektiğini hatırından çıkarmamak için, tesbih çekmek, yâni zikir kelimelerini tekrar tekrar söylemek de bir çaredir. Böyle yaptıkça, yavaş yavaş, yavaş yavaş, bu zorlamalı, itmeli kakmalı olan hatırlama, zikreden insanda dâimî bir hal haline gelir. O zaman devamlı Cenâb-ı Hakk’ı hatırında tutan, onu düşünen, her yaptığı işi Allah için yapan bir insan haline gelir. Onun için denmiştir ki: ِآَ37&:"Aِ ُآْ&3Pاَ (Ez-zikru bi’t-tezekküri) “Cenâb-ı Hakk’ın insanın yâdında olması, hatırında olması, zikir işine çalışmakla olur, kendisini zorlamakla olur.” Kula düşen Cenâb-ı Hakk’ı zikretmektir ve nimetlerine şükretmektir; Allah’a ibadet ve itaat etmektir, isyan etmemektir. İsyan eden, nasıl isyan ediyor Cenâb-ı Hakk’a?.. Cenâb-ı Hakk’ın nimetlerini yiyor, derman buluyor, ayağa kalkıyor, yanakları kızarmış, kolu bacağı kuvvetli; ondan sonra kalkıyor, günah işlemeye gidiyor. Cenâb-ı Hakk’ın nimetini yeyip de, Cenâb-ı Hakk’a âsi olmaya gidilir mi?.. Ne kadar ayıp, ne kadar yanlış!.. Onun için, nimetlere şükretmek lâzım! Nankör olmamak lâzım, küfrân-ı nimette bulunmamak lâzım! Dine ve Allah’ın emirlerine lâkayt kalmamak lâzım!297 Coşan’a göre, Allah-u Teàlâ Hazretleri kendisini zikretmeyi çok seviyor. Allah’ın huzuruna insanoğlunun götürdüğü sevaplı işlerin, ibadetlerin içinde, Allah’ın en sevdiği Allah’ın zikridir. Yâni dervişliktir, yâni tasavvuftur. Tasavvuf, hadisleri uygulayan insanların yoludur. Bunun bilinmesi önemli. Bu hadisler o bakımdan, tasavvufa, zikre çatanlara bir ikaz oluyor: “Bak öyle yapmayın, çünkü zikri Peygamber Efendimiz tavsiye buyurmuş.” diye ortaya çıkıyor. 297 Mahmud Es’ad Coşan, Tefsir Sohbeti, Akra, 18. 04. 2000; Cuma Sohbeti, Akra, 17. 11. 2000. 213 Demek ki, Allah’ı çok zikredeceğiz. Çünkü Allah’ın huzuruna götüreceğimiz hayır, hasenât, ibadet ve tâatin içinde zikirden daha kıymetlisi yok! Onun için gece gündüz, oturduğumuz, kalktığımız her yerde, her zaman, her vesile ile, her işi yaparken dâimâ kalbimiz, dilimiz Allah’ın zikriyle meşgul olacak. Coşan’a göre zikir, bu kadar sevaplı olmasına rağmen, çok da kolay bir ibadettir. İnsan hastaysa, felçliyse, yatakta yatıyorsa bile, zikredebilir. Yatarken zikretmek yasak değil, yürürken zikretmek yasak değil, çalışırken zikretmek yasak değil... Şimdi ben düşünüyorum: Çalışan bazı insanlar, işçiler neşeli oluyor. Meselâ, badanacı geliyor, evi boyuyor; bir ıslık çalıyor, neşe içinde badana yapıyor. Atölyede bakıyorsunuz, kızlar bir iş yapıyorlar, şarkı söylüyorlar. Ya topluca söylüyorlar; ya bir tanesi söylüyor, ötekiler dinliyor... Yâni herkes bir iş yapıyor, mırıldanıyor, keyfini, zevkini böylece izhar etmiş oluyor. Yaptığı işi de tatlı yapmış oluyor, seve seve çalışmış oluyor. Müslüman ne yapacak?.. Ötekiler şarkı söylerse, ıslık çalarsa, müslüman da otururken, yürürken, kalkarken Allah Allah diyecek, zikredecek, sevap kazanacak. Çünkü, Allah’ın huzurunda en çok sevap kazandıran işlerden birisi Allah’ı çok zikretmek... Birisi diyebilir ki: “—Pekiyi hocam, Neden böyle çok zikretmeyi, tekrar tekrar zikretmeyi Allah emrediyor?.. Yâni bir defa söylemiyoruz da, neden ‘Allah’ı zikretmeyi çok yap!’ deniliyor.” Çünkü, çok çok söylendiği zaman, insanın içinde iz bırakıyor; şuurunda iz bırakıyor, şuurunun altında iz bırakıyor. Sonunda, zikirden uyanıklık hasıl oluyor, muhabbet hasıl oluyor. Tabii bir taraftan, insanın dışındaki bir olay olarak sevap hasıl oluyor; Allah sevap yazıyor, sevabı artıyor. Allah onu zikrediyor, mânevî değişiklikler meydana geliyor... Coşan’a göre, zikirle ilgili söylenecek sözler çok ama, insanın kendi ruhunda ne meydana geliyor diye inceleyecek olursak; çok zikretmek suretiyle insanın üst 214 şuuru, alt şuuru Allah fikriyle dopdolu doluyor, ma’rifetullah hasıl oluyor. Muhabbetullah hasıl oluyor, aşk hasıl oluyor, aşkullah hasıl oluyor. O zaman o kişi Mevlânâ Hazretleri gibi, Yunus Emre gibi bir insan haline geliyor. Onları düşünün, onlar biliyorsunuz ne kadar sevgi dolu insanlar... İnsan da artık Allah sevgisine kavuşmuş bir insan olunca, üstün bir insan oluyor, bilge bir insan oluyor. Herkese sevgiyle bakıyor, her işi sevgiyle yapıyor, herkese iyilik yapıyor. İdeal, özlenen, gözlenen, heveslenilen insan seviyesine çıkmış oluyor. İşte o noktaya ulaştıran bir mekanik yol olmuş oluyor. Yâni böyle yapınca, otomatik olarak, kendiliğinden o sonuç hasıl olduğundan, o sonuca götüren bir iş olduğundan; adım adım insan menzil-i maksuduna ulaştığı gibi, Allah Allah diye diye de aşkullah, muhabbetullah hasıl olup, kişi Allah’ı seven ve Allah-u Teàlâ tarafından sevilen, Allah’ın bir sevgili kulu, evliyası haline geliyor. Onun için bu tavsiye edilmiş. 298 o. Emperyalistler En Çok Zikir Ehlinden Korkarlar Coşan’a göre, tarih boyunca İslâm dinine en güzel, en hâlis, en olumlu, en verimli hizmeti hep zikir erbabı yapmıştır. İslâm tasavvufla, tarikatla, zikirle; boynu bükük, vefakâr, cefakâr ve fedakâr dervişlerle: alim, fazıl, kâmil, salih, yüce ahlâklı, arif şeyhlerle dünyaya hakim olmuştur. Çünkü onlar, Allah’ın rızası yolunu tutturmuş, takvâyı şiar edinmiş, haramlardan sakınmış, dünyayı gönüllerinden çıkarmış, ahireti tercih etmiş, ölümden kaçmamış, kimseden korkmamış, güçlüklerden yılmamış kişilerdir. Hayırları onlar yapmış, ibadetleri onlar işlemiş, cihada onlar gitmiş, paraya ve cana onlar kıymış, Kur’an’ı onlar yaymış. Sünnet-i seniyyeye onlar sarılmış, en sağlam din kitaplarını onlar yazmış, her güzel hizmeti onlar tahakkuk ettirmiştir. Emperyalistler, İslâm düşmanları, ehl-i dünya, ehl-i zevk ve ehl-i keyf, fasıklar ve münafıklar en çok ehl-i zikirden, şeyhlerden, dervişlerden, bu ihlâslı, imanlı, şuurlu, akıllı insanlardan korkarlar. Çünkü her kötülüğün, şeytanlığın, istismarın, günahın, haramın karşısına bu mübarek insanlar dikilirler. Mazlum milletlerin kurtuluşları bunların önderliğinde tahakkuk etmiştir. Çağdaş zulüm ve sömürüler de yine bu akıllı ve fedakâr insanların şuurlu çalışmalarıyla def edilecektir. 298 Mahmud Es’ad Coşan, Antalya, 14. 02. 1997. 215 Zikrin, tasavvufun, tarikatin, nefs terbiyesinin, şeyhin, dervişin karşısına dikilen insanları bir dikkatle inceleyin: Göreceksiniz ki ya kâfirdir, ya ajandır, ya haindir, ya dönmedir, ya fasıktır, ya münafıktır, ya ukalâdır, ya cahildir... Kendisini selefî, ya da kökten dinci sanan zavallılara gelince; onlara deriz ki: “—A şaşkın! Git Kur’an’ı iyi oku, sünnet-i seniyyeyi tam öğren! Kimlere alet olduğunu idrak et! Sen dinine hizmet etmek ve Allah’ın rızasını kazanmak istiyorsan, var git ehl-i dünyayı yola getirmeğe çalış, emperyalistlerin uşaklarıyla uğraş! Sen kalkmışsın iyi bilmediğin, tanımadığın, zevkini tatmadığın, dinin özü gerçek tasavvufa saldırıyorsun, ne zaman uyanacak, aklını başına devşireceksin!299 I. COŞAN’IN TARİKAT ANLAYIŞI Coşan, hocası Mehmed Zâhid Kotku vasıtasıyla Nakşî Tarikatı’nın, Halidiyye kolunun, Gümüşhâneviyye şubesine bağlıdır. Hocalarından kendisine intikal eden bağlılık ve salâhiyet itibariyle Nakşî Tarikatı’ndan başka Kàdirî Tarikatı, Sühreverdî Tarikatı, Çeştî Tarikatı ve Kübrevî Tarikatı’na intisabı ve salâhiyeti vardır. Ayrıca rüya yoluyla kendisine Mevlevî Tarikatı, Bayrâmî Tarikatı ve Halvetî Tarikatı’ndan yetki ve görev verilmiştir. Bunu kendisi şöyle anlatır: “—Bir güzel rüya ile bendeniz kardeşinizi Aziz Mahmud-u Hüdâî Hazretleri’nin vekili yapıp, rüyada Ankara’da ıssız ve harab hale gelmiş Bayrâmiyye Tarikatı’nın tekkesine nasb ettiler. Sonradan silsilesini incelediğim zaman, zâten Aziz Mahmud-u Hüdâî Hazretleri’nin de Hacı Bayrâm-ı Velî’ye bağlı olduğunu görmüş oldum. Mekke-i Mükerreme’de gördüğüm bir rüyada da, Nakşî olduğumu söylediğim halde, rüyadaki bir şeyh efendi beni Mevlevî Tarikatı’na da bağladı. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Efendimiz’e... O da zâten İmam Sühreverdî Hazretleri’nin evlâdındandır. 299 Mahmud Es’ad Coşan, İslâm, Ağustos 1994 216 Böylece çok değerli, çok kıymetli, itibarlı, saygı ve sevgi toplayan yollara bağlılığımız vardır.”300 Coşan, konuşmalarında, sohbet ve konferanslarında herkesi ilgilendiren konulara ağırlık verir. Hemen her seferinde tarikattan, tasavvuftan bahsetmez, emr-i ma’ruf ve nehy-i münker yönü daha öndedir. Genel amaçlarını, “Misyonumuz İslâmî çizginin dışına sapmadan, sünnet-i seniyyeye bağlı, aşırılıktan uzak, çağa uygun, takvaya dayalı Müslümanlığı yaşamak ve yaşatmaktır.” diye ifade eder. Özel konuşmalarında, tasavvuf ve tarikat içerikli sohbetlerinde, zaman zaman tarikatla ilgili temel prensiplerini, uyulması gereken esasları anlatır. Bu düşüncelerini maddeler halinde şöyle sıralayabiliriz: 1. Kur’an’a ve Sünnete Bağlılık Coşan’a göre tarikatının birinci esası, temel prensibi Kur’an-ı Kerim’e ve sünnet-i seniyye-i nebeviyyeye tâbî olmaktır. Coşan’a göre İslâm’da en sağlam kaynak Kur’an-ı Kerim’dir. Ondan sonraki kaynak, Kur’an-ı Kerim’i de açıklayan, öğreten, mücmel kısımlarını tafsil eden, yâni özet halinde olan kısımlarını açan, genişleten, anlatan, Peygamber SAS Efendimiz’in sünnet-i seniyyesidir. Sünnet olmasa, zekâtın nasıl verileceğini bilemeyiz, namazı nasıl kılacağımızı bilemeyiz... Dinimizin bir çok bilgileri meçhul kalır, muğlak kalır, müphem kalır, karanlık kalır, anlaşılmaz durumda kalır. O zaman insan İslâm’ı, Kur’an’ı uygulayamaz. Bütün teferruat sünnet-i seniyyededir. Onun için sünnete sarılacağız. Şiârımız, parolamız, kuralımız, kaidemiz, uyacağımız en temel esas, Peygamber SAS’in sünnet-i seniyyesine sarılmak olacak. Bunun dışında, Peygamber Efendimiz’in tavsiye etmediği, dinin aslına, esâsına uymayan, sünnete uymayan hareketlere, yaşam tarzına, davranışlara, dinde sonradan ortaya çıkmış, yanlış işlere de bid’at denir. Birisi böyle kalkıp da yalan yanlış bir şeyi ortaya çıkarmış ise, buna sàhib-i bid’at denir. Yâni bid’atı yapan, bid’atı ortaya koyan kimse demek, bid’atçı demek. 300 Mahmud Es’ad Coşan, İmanın ve İslâm’ın Korunması, s. 112, Seha Neşriyat, İstanbul, 1997. 217 Kim böyle bir bid’atçı kimseye hürmet ederse, saygı gösterirse, tâzim ederse, İslâm’ın yıkılmasına, alaşağı edilmesine yardımcı olmuş olur. Çünkü İslâm’ın ayakta durması, Kur’an-ı Kerim’ledir ve Peygamber SAS Efendimiz’in sünneti yolunda yürümekledir. Sünnetten ayrıldı mı, Efendimiz’in tavsiyesinin dışına çıktı mı, yoldan, istikametten sapmış; cennetin yolundan ayrılmış, cehennemin yoluna dönmüş demektir. 301 Coşan, Kur’an’ın dışında, Peygamber Efendimiz’in sünneti dışında her şeyden Allah’a sığınır. Kur’an yolunda, Peygamber Efendimiz’in sünneti yolunda, itikàden ehl-i sünnet ve’l-cemaat itikadı üzere olduklarını söyler. Ehl-i sünnet itikadı dışındaki sapık ve aşırı, eğri ve bozuk yollardan da Allah’a sığınır. Coşan, sünnet-i seniyyeye uymak istedikleri için, tekkede bir hadis kitabı okuduklarını söyler. Çeşitli hadis kitapları okuduklarını, daha çok Hocası Mehmed Zâhid Kotku Hz.nden el almış olduğu üzere, müridlerin terbiyesi amacıyla, terakki ve tefeyyüz etmeleri için, Gümüşhâneli Ahmed Ziyâüddin Efendi’nin tertiplemiş olduğu Râmûzü’l-Ehàdîs isimli hadis mecmuasını okumaya devam ettiklerini bildirir. Coşan, cemaat olarak lafla sünnete uyuyoruz deyip de, hal ve gidiş itibariyle sünnete aykırı birçok bid’atleri işleyen insanlar gibi olmadıklarını; Peygamber Efendimiz’in hadislerinin kitabını okuduklarını ve hayatlarını sünnet-i seniyyeye uydurmaya çalıştıklarını, Efendimiz’in sünnetine göre yaşamaya gayret ettiklerini söyler. Çünkü hadis-i şeriflerde, insanların bozulduğu ahir zamanda Peygamber Efendimiz’in sünnetine sarılan, onu öğrenen, öğreten, yaşayan, yaşatan, ihyâ eden insanlara yüz şehid sevabı verileceği bildirilmiştir. Bir insanın bir tek şehid sevabı kazanma durumunda bile cennete gireceği ortada iken, yüz şehid sevabı kazanmak, böyle devirlerde sünnete uymanın ne kadar kıymetli olduğunu, böyle yapanları Allah’ın ne kadar çok sevdiğini gösteren bir işarettir. Coşan, cemaat olarak Peygamber SAS Efendimiz’in sünnetini yaşamağa, ihyâ etmeğe; kılık kıyafetten başlayarak sözden öze doğru, dıştan içe doğru, kalıptan kalbe doğru, daimâ her hallerinde Efendimiz’in sünnetine uymaya niyet ettiklerini, karar verdiklerini belirtir. 301 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 25. 06. 1999. 218 Çünkü, tarikat büyükleri bu yolu tutturmuşlardır. Tarikat silsileleri incelendiği zaman, hepsinin çok büyük şeriat alimleri oldukları, sünnet-i seniyyeye uydukları, çoğunun çok muteber Kur’an-ı Kerim tefsirleri yazdıkları, çok muteber hadis-i şerif kitapları tertip ettikleri, çok değerli fıkıh eserleri yazdıkları görülür. Hepsi şeriata bağlılıkla anılmışlardır. Coşan’a göre hangi hadis kitabı okunsa, hangi sünnet eseri takip edilse hepsi makbuldür. “İster Râmûzü’l-Ehâdîs okuyun, ister İmam Nevevî’nin Riyâzu’sSàlihîn’ini okuyun, isterseniz Muhtâru’l-Ehàdîsin-Nebeviyye’yi okuyun, isterseniz İmam Buhârî’yi okuyun, isterseniz İmam Müslim’i, İmam Tirmizî’yi, İmam Neseî’yi, İmam Ebû Dâvud’u, İmam İbn-i Mâce’yi, İmam Ahmed ibn-i Hanbel’i okuyun!.. İsterseniz İmam Mâlik’in Muvatta’ını okuyun!.. Hepsi makbulümüzdür, başımızın tacıdır, kabulümüzdür, tavsiyemizdir.” der. Coşan son yıllarında, yapmakta olduğu hadis sohbetlerine ilâve olarak, Ak Radyo’da tefsir sohbetlerine başladı (29. 09. 1998). Bu sohbetler bir saat kadar sürüyordu ve salı akşamları radyodan yayınlanıyordu. 4 Şubat 2001 günü elim bir trafik kazası sonucu vefat edinceye kadar devam etti. Coşan, bu sohbetlerinde İbn-i Kesir tefsirini takip ediyordu. Zaman zaman Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır tefsirinden ve İsmâil Hakkı Bursevî Hazretleri’nin tefsirinden nakiller yaptığı da oluyordu. Fâtiha’dan başlayıp, sırayla her sohbette birkaç ayet okuyup izah ederek sohbetlerini sürdürüyordu. 30 Ocak 2001 günü yaptığı son tefsir sohbetinde, Bakara Sûresi’nin 224. ayetine kadar gelmişti. 2. Niyetin Hâlis Olması Coşan’a göre, tarikatının ikinci esası niyetin hâlis, muhlis olmasıdır. Çünkü amellerin kabul olması, niyetin hâlis olmasına bağlıdır:302 302 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.1, no:1; Müslim, Sahîh, c.III, s.1515, no:1907; Ebû Dâvud, Sünen, c.I, s.670, no:2201; Neseî, Sünen, c.I, s.58, no:75; İbn-i Mâce, Sünen, c.II, s.1413, no:4227; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.I, s.25, no:168; İbn-i Huzeyme, Sahîh, c.I, s.73, no:142; Dâra Kutnî, Sünen, c.I, s.50, no:1; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.9, no:37; Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.I, s.17, no:40; Bezzâr, Müsned, c.I, s.380, no:257; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.V, s.336, no:6837; Beyhakî, Sünenü’lKübrâ, c.I, s.41, no:181; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.I, s.79, no:78; Tahâvî, Şerh-i Maànî, c.III, s.96, no:4293; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VIII, s.42; Hamîdî, Müsned, c.I, s.16, no:28; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.195, no:1171; Abdullah ibn-i Mübârek, Zühd, c.I, s.62, no:188; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.IV, s.244; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.III, s.136, no:656; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXXII, s.166; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.I, s.171; Tahàvî, Şerh-i 219 إِ)"Eَ اOَFْEَلُ Aِ;&Pـ/"تِ (خ. م. د. ن. . . F# EF ( (İnneme’l-a’mâlü bi’n-niyyât) “Ameller niyetlere göredir.” İnsan yaptığı ameli Allah rızası için yapmazsa, sevap alamaz. 303 Coşan’a göre, ameller ihlâssız olursa, riyâkârca olursa, güzel olsa bile bir sevap kazanılamaz. Allah riyâ ile yapılmış, ihlâssız yapılmış ameli kabul etmez. Onun için, ihlâs-ı niyyete, niyetin hâlis olmasına çok dikkat edilmesini ister. Her işi yaparken niyetin yoklanması esastır. Yapılan şey iyi niyetle olsa da, Kur’an’a ve sünnete uygun olmazsa, kıymeti yoktur, sevap alamaz. Dinde olmayan şeyi ihdas etmek bid’attır, binâen aleyh kıymeti yoktur. Herkes kafasına göre, iyi niyetine göre bir bid’at ortaya çıkartırsa, bu din daha önceki dinlerin mensuplarının yaptığı gibi olur, bozulur, çığırından çıkar. Sünnet-i seniyyeye uygun işleri, insan kötü niyetle yapsa sevap kazanır mı?.. Kazanamaz. Niyet bozuk olup, iş güzel olsa da kıymeti yok; niyet iyi olsa, iş bozuk olsa da kıymeti yok. İkisi de önemli... Niyetin ihlâslı olması çok önemli; yapılan işin Kur’an-ı Kerim’e, sünnet-i seniyyeye uygun olması çok önemli! 304 Coşan’a göre, tasavvufta ihlâs; yani amelini, yaptığı şeydeki niyetini hàlis, muhlis kılmak ve yaptığı her şeyi pür Allah rızası için yapmak çok önemlidir. İnsanın niyeti pırıl pırıl, tertemiz, sırf Allah’ı düşünüyor, sırf Allah için veriyor, başka bir hesap yapmıyor. Biz buna ihlâs diyoruz tasavvufta... Coşan buna şöyle misal verir: Meselâ, bir firmanın, bir fabrikanın sahibini düşünelim. Yanına gelip gidiyorlar, bağışlar, bir şeyler istiyorlar. O da, tamam diyor. Maànî, c.III, s.96, no:4293; Ebû Avâne, Müsned, c.IV, s.488, no:7438; Bezzâr, Müsned, c.I, s.64, no:257; Tahàvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.IX, s.380, no:3707; İbn-i Asâkir, Mu’cem, c.I, s.48, no:78; Temmâmü’r-Râzî, el-Fevâid, c.I, s.206, no:483; Ömer RA’dan. Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VI, s.342; Ebû Saîd el-Hudrî RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.422, no:7263; Keşfü’l-Hafâ, c.I, s.1, no:1; Câmiü’l-Ehàdîs, c.IX, s.459, no:8819. 303 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 14. 06. 1996; 25. 10. 1996; 21. 01. 2000: 02. 06. 2000. 304 Mahmud Es’ad Coşan, İmanın ve İslâm’ın Korunması, s. 117, Seha Neşriyat, İstanbul, 1997. 220 “—Şuraya bir yurt yapılsın! Bizim fabrikanın reklamı da üstüne konulsun!” diyor. Şimdi bu sebeple insan bir iyilik yapıyor; kıymeti yok!.. Dünyevî bir menfaat elde etmek için yapıyor; kıymeti yok!.. Birisinin gözüne girmek için yapıyor; kıymeti yok!.. Maddî kazanç sağlamak için yapıyor; kıymeti yok!.. Niçin olacak? İnsan yaptığı bir şeyi niçin yapacak?.. Yaptığı bir şeyi insanın bir tek sebeple yapması lazım; Allah için yapması lazım, Allah rızası için yapması lazım! Allah’ın sevgisini ve rızasını kazanmak için yapması lazım!.. Biz tasavvufta buna da çok önem veriyoruz ve bir formül haline getirmişiz bu niyetimizi, büyüklerimiz öğretmiş: 6دِlُ َْ َ(ْأَ ?mِ&ٰإِ 6Aِ!ُqَْ كَÅَرِوَ ي، ?! (İlâhî ente maksùdî, ve rıdàke matlûbî!) “Yâ Rabbi, maksudum, arzum, gàyem sensin; ben senin rızanı istiyorum!” diyoruz. Her şeyde Allah’ın rızasını istiyoruz. Kulun rızasını değil, dünyada alkış, şöhret, para, pul, mevkî, makam değil; istediğimiz şey sadece Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin rızası... 305 3. İtikadın Doğru Olması Coşan’a göre dervişin itikadının doğru olması gerekir. İtikadı bozuk olursa, Allah-u Teàlâ o kimsenin hiç bir amelini kabul etmez. Allah-u Teàlâ Kur’an-ı Kerim’de, kendisine sahih bir inançla bağlanılmadığı zaman, şirk koşulduğu zaman affetmeyeceğini bildiriyor: *َ =َا إِن" َ1DْCُِ أَنْ ُ1[َْكَ Aِjِ وَ1َDْCُِ َ دُونَ ذَ&ِSَ& ِEْ#َ َ1]َءُ (ا&;Lء: )٤٨ (İnna’llàhe lâ yağfiru en yüşreke bihî ve yağfiru mâ dûne zâlike li-men yeşâ’) “Allah kendisine şirk koşulmasını aslâ mağfiret etmez, affetmez, bağışlamaz. Onun 305 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 05. 08. 1994. 221 dışındaki her günahı bağışlayabilir.”306 Gaffârü’z-zünûbdur, Settârü’l-uyûbdur, afüvdür, affetmeyi sever, Mücîbü’d-deavâttır, duaları kabul edicidir; amma şirki kabul etmez. İtikad bozukluğunu kabul etmez. Belki makbul olur noksan-ı amel, Olmasın lîkin akîdende halel. “Çok fazla ibadet yapamamak bile bazan insanı kurtarır belki ama, aman dikkat et itikadında bozukluk olmasın!” 307 Coşan’a göre, insanın itikadı bozuk oldu mu, bütün amelleri, işleri, icraatı, hayratı, hasenatı, harcamaları hebâen mensûrâdır. Havaya saçılmış, dağılmış gitmiştir, boşa gitmiştir. Allah’ın bir tek farzını inkâr etse, imandan çıkar, cehenneme gider. Bir insan bütün ayetleri kabul etse de, bir tanesine ben bunu kabul etmiyorum dese, kâfir olur. İstemeden kâfir olur, kâfir olduğunu bilmeden kâfir olur. Böyle sözler vardır, elfâz-ı küfür derler. Söylediği zaman insan farkında olmadan imandan çıkar, mü’min insan olmaktan dışarıya düşer. Onun için, iş şakaya gelmez, aman herkes itikadını iyi korusun diye, bu hususta kitaplar yazılmıştır. Demek ki sahih itikadlı olmak da çok önemli... 4. Zikir Coşan’a göre, tasavvuf yolunda ilerleyip de Allah’ın sevgili kulu olmak için, evliyâ olmak için, insân-ı kâmil olmak için, cennetlik kul olmak için, cehennemden kurtulmak için zikir vazifelerini yapmak lâzım!.. Çünkü zikir çok sevaplı, çok şerefli, çok kıymetli, çok kolay, çok önemli bir ibadettir. En kolay ibadet zikirdir. Hasta insan da, felçli insan da, yatalak insan da, ihtiyar insan da, genç insan da zikir yapabilir. “—Hocam, bu hasta üç senedir yatakta...” Allah afiyet versin, zavallıcık... Esîr-i firâş olmuş diyoruz; yatağın esiri, kalkamıyor. Yüznumaraya gidemiyor da, altına sürgü sürüyorlar... Kalçaları yara oluyor, sırtları yara oluyor. Yattığı yerler deliniyor, cerahat oluyor. Hadi bakalım 306 Nisâ, 5/48 307 Mahmud Es’ad Coşan, İmanın ve İslâm’ın Korunması, s. 118, Seha Neşriyat, İstanbul, 1997. 222 onları pansuman et. Yüzükoyun yatamıyor, yan yatamıyor, sırtüstü yatamıyor, inliyor, ağlıyor sızlıyor ama, çare yok... Öyle insan da zikir yapar. “Allah... Allah...” der, “Estağfiru’llah... Estağfiru’llah...” der, “Allàhümme salli alâ seyyidinâ muhammed” der... En kolay ibadet... Namazın abdestli olma şartı vardır. Orucun, haccın, zekâtın şartları vardır. Zikrin hiç bir şartı yoktur; abdestli iken de zikir yapılır, abdestsiz iken de zikir yapılır. 308 Coşan’a göre, tasavvuf yolunda, kemâle erme yolunda, Allah’ın rızasını kazanma yolunda, Allah’ın evliyası olma yolunda en kıymetli mânevî gıda, zikirdir. Onun için, dervişin zikir vazifelerini yapması gerekir. Zikir vazifelerini yaptığı zaman feyzini alır, arzu edilen sonuçlara ulaşır. Onun için, dervişliğin esaslarından bir tanesi de zikir yapmaktır, ihmal etmemektir. Zikirlerine müdavim olmaktır. Aşk ile, şevk ile zikir vazifelerini yapmaktır. Allah’ı hiç unutmamak, hep hatırında tutmak; o da zikirle olur. Sonra zikrin sevabı vardır, insanlar üzerinde te’siri ve sonucu vardır. Zikir yapa yapa, sevaplar birike birike, derviş de yavaş yavaş sonucunu görmeğe başlar. O bakımdan zikir vazifesine devam esastır. Derviş olan, intisab eden kimselerin zikir vazifelerini yapmaları gerekir. Coşan zikir konusunda bir hatırasını nakleder: Bir ev sohbetinde, bizden yaşlı ağabeylerle oturmuştuk. O zaman arkadaşlar kendi hallerinden şikâyet ettiler: “İşte tad alamıyoruz, feyz alamıyoruz. Görenler var, biz niye böyle eksiğiz?” filân diye böyle konuştular. Ben de sonra Hocamız (Rh.A)’e, “Filânca akşam filânca yerdeydik. Böyle böyle konuştular.” diye naklettim durumu... Dedi ki Hocamız: “—Ne yapayım, kendilerine verilen zikir vazifelerini yapmıyorlar.” dedi. 308 Mahmud Es’ad Coşan, a. g. e., s. 122. 223 Halbuki Hocamız tasarrufat sahibi, evirip çevirdiği insanlar var, biliyoruz. Zikir vazifesini yapmayınca olmaz. Tesbihi olacak, zikri olacak; dersine, vazifelerine, üstüne aldığı zikirlere müdâvemet edecek! Bu önemli... 309 5. Murâkabe Coşan’a göre, derviş devamlı murakabe halinde olmalıdır. Murâkabe, Allah’ın her yerde hàzır ve nâzır olduğunu ve seni gördüğünü, senin Allah’ın huzurunda olduğunu hissetmen; “Allah beni görüyor, o benim yanımda, her yerde hàzır ve nâzır...” diye, Allah’ın rızasına uygun hareket etmeğe dikkat etmen, günah ve isyan olacak işi yapmamağa gayret etmendir. Peygamber SAS Efendimiz buyuruyor ki: “—İmanın en yüksek derecesi nerede olursan ol, Allah’ın seninle olduğunu hissetmendir, anlamandır.” Ayet-i kerimede buyruluyor ki: وَهَ6ُ َ.َ<ُ ْ َ أَ#ْ1َ آُ;ُ:ْ ْ (ا&:,1,8 )٤ (Ve hüve meaküm, eyne mâ küntüm) “Ey insanlar, siz nerde olsanız, Allah sizin yanınızdadır.”310 =ُوَا AِEَ ْ.َ9Eَ!6ُنَ Aَlٌ/ِ) ا&- ة٢٦٥: ، ا&٤:,1,8 )) (Va’llàhu bimâ ta’melûne basîr) “Allah sizin yaptığınızı görüyor, işlediklerinizi görüyor.”311 *َ ْ,ُ9رِآُjُ Oَاْ Aْlَرُ وَهَ6ُ ْ,ُ1رِكُ اْ OَAْlَرَ (ا*).م١٠٣: ) (Lâ tüdrikühü’l-ebsàr, ve hüve yüdrikü’l-ebsàr) “Gözleri onu göremez ama, o gözleri görür.” 312 Gözler birçok şeyleri göremiyor. Işık gitti mi, hiçbir şeyi göremiyor. Ama Allah her şeyi görür. 309 Mahmud Es’ad Coşan, a. g. e., s. 125. 310 Hadîd, 57/4 311 Bakara, 2/265; Hadîd, 57/4 312 En’am, 6/103 224 Coşan’a göre, derviş her şeyde Allah’ın tecellisi olduğunu görecek ve bu şuurda olacak. “Allah beni görüyor, aman ayağımı uzatmayayım... Allah beni görüyor, aman şu sözü söylemeyim... Allah beni görüyor, işitiyor, aman şu edepsizliği yapmayayım, aman şu günaha dalmayayım, aman şu saçma işi yapmayayım!” der. Dervişlik o zaman edebe uygun olarak yapılır. 6. Vukùf-i Kalbî Coşan’a göre, dervişliğin şartlarından birisi de vukùf-i kalbî’dir. Vukùf-i kalbî demek, insanın gönlüne sahip olması demek, gönlüne hâkim olması demek, gönlüne bakması demek, gönlünü gözlemesi demek... Çünkü, ayet-i kerimede bildirildiği gibi, Allah bu gözle görülemez. Bu gözün Allah’ı görmeğe tâkatı yoktur: *َ ْ,ُ9رِآُjُ Oَاْ Aْlَرُ وَهَ6ُ ْ,ُ1رِكُ اْ OَAْlَرَ (ا*).م١٠٣: ) (Lâ tüdrikühü’l-ebsàr, ve hüve yüdrikü’l-ebsàr) “Gözleri onu göremez ama, o gözleri görür.”313 buyrulmuştur. Gözler göremediğine göre, Allah nasıl bilinir, ma’rifetullaha nasıl erilir?.. Nasıl görülür?.. Gönülle bilinir. Ma’rifetullah’ın, Allah’ı bilmenin, idrakin uzvu, aracı, bizdeki aleti, duyusu kalbdir. Kalb, gönül demek... Gönülle bilinir Allah... Onun için bu kalbi gözlemek lâzım, kalbe yönelmek lâzım! Dervişin nazarını kalbinin içine çevirmesi lâzım!.. Gürültüden uzak, sakin, tenha bir yerde kalbine teveccüh edip, kalbini seyretmesi lâzım! Bir şairin bir sözü var, burada uygun düşer. Diyor ki:314 313 En’am, 6/103 314 Sedat Umran: 1926’da İstanbul’da doğdu. 1948’de İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi. İlk şiir kitabı Meş’aleler kendi yayını olarak 1949’da çıktı. İkinci kitabı Leke 1979’da Soyut dergisi yayınları arasında yayımlandı. Umran, edebiyat dünyasında trajik ben’in ıstırabını ve eşyanın iç dünyasını yansıtan bu kitabı ile tanındı. Gittin Taş Atarak Denizlerime (1990), Kara Işıldak (1993) diğer eserleridir. Umran’ın şiirindeki son merhaleyi yansıtan 25 dörtlüğü ise Kış Dörtlükleri üst başlığı altında Türk Edebiyatı dergisinde yayımlanmıştır. Umran’ın Almanca’dan yaptığı çok sayıda çevirisi de bulunmaktadır. Ahmed Haşim tesirinde başlayan şiirini giderek kendi mecrasına taşıdı, eşyanın metafiziğini araştıran şiirler yazdı. İnsan hayatında trajik olana eğilen, trajediyi gizemli bir boyutta ele alan 225 Nasıl sığmış içim dışıma, Düşündükçe hayret ediyorum: Dünya dar geliyor bakışıma, İçimi seyrediyorum!.. İç dediği şey gönül, kalp... İnsan içini seyrederse, gözü kapalı iken seyreder, başı eğikken seyreder. Dışarıyla ilişkisini kesebildiği zaman seyreder. Mâdem ki Allah kalple, gönülle tanınabiliyor, müşahedesi orada oluyor; o zaman insanın kalbine, iç alemine yönelmesi lâzım! Allah insanın kalbine tecelli eder. Yerlere göklere sığmayan azametli Mevlâmız, mü’minin kalbine sığar, gönlüne tecelli eder. O zaman gönlüne bak, seyreyle! Seyreyle ki göresin... Bu da lâzım! 315 7. Hıfz-ı Nisbet Coşan’a göre, derviş mürşid-i kâmile bağlanmışsa, o mürşid-i kâmil Peygamber Efendimiz’in vazifelendirdiği bir vekili ise, verese-i nebî ise, Peygamber Efendimiz’in mânevî varislerinden ise, sahih bir el ile vazife almış bir mürşid ise; o zaman ona hürmet etmek lâzım, onunla bağlılığı koparmamak lâzım, tarikatın silsilesine yapışmak lâzım!.. İpini elden bırakmamak lazım!.. Buna hıfz-ı nisbet denir. Coşan’a göre bu, uçuruma düşmüş kimsenin, kendisini kurtarmak için sarkıtılan ipi tutması gibidir. Aşağıdan ipi tuttu, yukarıya doğru çekiyorlar; ipe sıkı tutunması lâzım! İpi bırakırsa, tekrar uçurumdan aşağı düşer. Coşan’a göre, hıfz-ı nisbet çok önemlidir. O olmazsa, sanki bina yapılmış, kablolar döşenmiş, düğmeler hazır, lambalar takılı, ama ışıklar yanmıyor... Bir şey var, bir eksiklik var, ne eksikliği var?.. Neden yanmıyor?.. Şebekeye bağlı değil. Şebekeye bağlantı yapılmamış, sigorta takılmamış, şebekeye bağlı olmadığı için ışık yanmıyor. Hıfz-ı nisbet budur. Yâni mübarek mânevî yoluna bağlanacak ki, bağlantısı sağlam olacak ki, ışık gelsin. eserleri ile modern Türk şiirinde kendine has bir yer edindi. Eşya dışında günlük hayat, aşk ve tabiat, insan ruhunun gerilime doğru yürüyen açmazları onun asıl yoğunlaştığı sahalardır. Sese ve kelimeye büyük ağırlık verir. Kendini tamamen şiire adamış, âdeta şiir için yaşayan bir şâir olmuştur. (Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi; c. 8. s. 459, Dergâh Yayınları) 315 Mahmud Es’ad Coşan, a. g. e., s. 130. 226 Bağlantısı yok... Bağlantısı yoksa o zaman ışık yanmaz. Bu lambalar neden yanıyor?.. Işık kaynağından şehir cereyanına bağlantı yapılmış, ondan yanıyor. Doğrudan doğruya lambanın kendisi yanmıyor ki, bir şey geliyor da ondan oluyor. Öyle bir bağlılık olmazsa, feyz alınamaz. 8. Râbıta-i Muhabbet Coşan’a göre dervişin şeyhine muhabbetle, sevgi ve saygı ile bağlanması gerekir. Buna rabıta-i muhabbet denir. Şeyhini beğenmezse, şeyhini tenkit ederse, şeyhine güvenmezse, şeyhini küçümserse, şeyhini düzeltmeğe çalışırsa, rabıta-i muhabbet bozulur. Bu konuda esas alınan, şu hadis-i şeriftir. Peygamber SAS buyuruyor ki:316 وَا&"ِ3ي )َCْLِ ?Aِ,َ/ِ ِ* َ ، ُ1}ُ#ِْ أَ ُ,َآُ ْ :َ"V أَآ6ُنَ أَ َ" إِ&ْ/َjِ ْ#ِ وَ&ِ,َ ِ وَوَا&ِ,ِ ِ (خ. ن. F# أA ?ه1ة) (Ve’llezî nefsî bi-yedihî) “Şu nefsim, canım, hayatım elinde olan Rabbime yemin olsun ki; dilerse beni yaşatacak, dilerse beni öldürecek olan, hayatım, memâtım, her şeyim elinde olan Rabbime yemin olsun ki, (lâ yü’minü ehadüküm) sizden biriniz mü’min olamaz; (hattâ ekûne ehabbe ileyhi min vâlidihî ve veledihî) ben ona babasından da, evlâdından da daha hürmetli, muhabbetli, sevimli, sevgili olmadıkça...” Peygamber Efendimiz’in ashabı öyle idi. Rasûlüllah’a atılan oklara vücutlarını siper ediyorlardı. Rasûlüllah’ın uğrunda ölmeğe can atıyorlardı. Rasûlüllah, “Şuraya gidin, şurayı fethedin!” diye gönderdiği zaman, şehid olmak aşkıyla gidiyorlardı. Rasûlüllah’a canlarını, mallarını, her şeylerini vermişlerdi. Öyle olmayınca, o tarzda olmayınca, olmaz. Bu oyuncak değil, bu şirk değil... Niye Rasûlüllah’ı seviyordu insanlar?.. Allah’ın elçisi diye... Allah onu peygamber gönderdi diye... Allah ona uyun diye emrettiği için... Allah’tan dolayı seviyoruz. 316 Buhàrî, Sahîh, c.I, s.14, no:14; Neseî, Sünen, c.VIII, s.115, no:5015; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.VI, s.534, no:11746; Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, c.IV, s.292, no:3338; Ebû Hüreyre RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.30, no:71; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXII, s.395, no:25156. 227 Kur’an’ı niye seviyoruz?.. Allah’tan dolayı, Allah’ın kitabı diye seviyoruz. Peygamberi neden seviyoruz?.. Allah’tan dolayı, Allah’ın peygamberi diye seviyoruz. Evliyâullahı neden seveceğiz?.. Allah’tan dolayı, Allah’ın evliyâsı diye... Millet şimdi buna pür-hiddet, pür-şiddet saldırıyor: “—Öyle şey olmaz!” Ya ne olacak, ne olmasını istiyorsun?.. Bir evlâdın anasını, babasını sevmesi suç mu, ayıp mı, günah mı, şirk mi? “—Olur mu, tabii evlât babasını sever, anasını sever.” E peki, mürşid-i kâmili anasından, babasından aşağı mı?.. Ana baba bazan, “Otur karşıma, içki iç!” diyor oğluna; bir kadeh ona döküyor, bir kadeh kendisine: “—İç şunu, öyle yobazlık yok! Ben senin babansam, içeceksin bu içkiyi... Hadi bakalım!” diyor. “Hakkımı helâl etmem!” diyor. “—Etmezsen etme, ben Allah’a asi olamam, bunu içmem.” demesi gerekir. Bazen anne baba insanı günaha sokuyor. Öyle anne babalar var ki, çocuğunu hırsızlığa alıştırıyor. O halde mürşid-i kâmil anneden, babadan önce gelir. Anne babayı sevmek haksa, ma’kulse, meşrû ise, mâzursa, anne baba seviliyorsa, mürşid-i kâmil daha çok sevilir. Neden?.. َا&ُ.ْ!َEَءُ وَرَyَcُ اOَ(َ/ِ-ْءِ أ( A6( /. ، وا&1,!E?، واA# ا&;%ر F# ا&-اء) (El-ulemâü veresetü’l-enbiyâ’) 317 “Alimler, mürşid-i kâmiller peygamberlerin varisleridir.” 317 Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.341, no:3641; Tirmizî, Sünen, c.V, s.48, no:2682; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.81, no:223; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.I, s.289, no:88; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.II, s.262, no:1696; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.II, s.103, no:975; Tahàvî, Müşkilü’l-Âsâr, c.II, s.465, no:815; Buhàrî, Târih-i Kebîr, c.VIII, s.337, no:3229; Cürcânî, Târih-i Cürcân, c.I, s.203, no:297; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXV, s.247; Ebü’d-Derdâ RA’dan. Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.75, no:4209; Berâ ibn-i Âzib RA’dan. Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VIII, s.92; Fudayl ibn-i Iyad Rh.A’ten. Kenzü’l-Ummâl, c.X, s.135, no:28679; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XIV, s.367, no:14509; RE. 222/17. 228 Peygamberler mal mülk bırakmazlar, ilim ve irfan bırakırlar. Kim ilim irfan sahibi ise, kimin mânevî silsilesi sağlamsa, nisbet-i mâneviyyesi varsa, Rasûlüllah’a varan bir enerji hattı varsa, o peygamber varisidir. Hürmet edilecek tabii... Derviş mürşidini sevmezse, ondan feyz alamaz. 318 Coşan, şeyhe bağlılık ve muhabbet konusunda şöyle bir hikâye anlatır: Eski zamanlarda, bir dervişi tekkenin mutfağında görevlendirmişler. Yirmi sene, otuz sene geçmiş, hâlâ mutfakta çalışıyormuş. Aklına gelmiş: “—Yâhu benden sonra gelenler gitti, gelenler gitti. Her birisini bir tarafa gönderdi şeyh efendi, orda vazife görüyor. Biz böyle saplandık mutfağa, boyna helva pişir, yemek pişir, odunları yak, üfle ocağa... Böyle gidiyoruz.” Böyle geçmiş içinden... “Bizden sonra gelen çoluk çocuğu bile şeyh efendi bir yerlere gönderdi vazifeli olarak, bize bir vazife vermedi yâ... Bizim canımız yok mu, haksızlık değil mi?” filân diye böyle şeyler düşünmüş mutfakta yemek yaparken tekkenin aşçısı... Hizmet etsin diye indirmişler oraya, hizmet edecek ki, sevap kazanıp ilerleyecek. Rüya gibi bir şey görmeye başlamış: Şeyh efendi onu da çağırıyor huzuruna: “—Hadi seni de filânca diyara halife gönderiyorum, git bakalım oraya!” diyor. “—Pekiyi efendim, emriniz başım üstüne!” diyor. Seviniyor içinden, “Tamam, bize de hilâfet geldi, işte biz de bir beldeye gidiyoruz.” diyor. “—Gel buraya! Gidiyorsun ama, bak o gittiğin yerde ne kazanırsan yarısı senin, yarısı benim olacak tamam mı?..” “—Aman efendim, paranın pulun, malın mülkün kıymeti mi olur, hepsi sizin olsun...” “—Hayır, hepsi değil, yarısı senin yarısı benim... Tamam mı?..” “—Efendim hepsi sizin olsun, ben fakirim, malda mülkte gözüm yok...” “—Hayır! Yarısı senin, yarısı benim...” 318 Mahmud Es’ad Coşan, a. g. e., s. 135. 229 “—E peki, nasıl emrederseniz öyle olsun.” diyor, kalkıp gidiyor. Şimdi bu gitmiş o diyara... Bir şehre yerleşmiş. Camiye giderken gelirken hoş geldin diyenler olmuş. Tanışmışlar, bakmışlar ki tatlı bir insan, sohbeti güzel bir insan, ahlâkı güzel, bilgili bir insan... Beğenmişler, “Allah Allah... Gurbetten gariban bir adam geldi amma çok olgun bir insan...” demişler. Sevmişler, arkadaşları artmış, çoğalmış, çevresi genişlemiş. Bildiği okuduğu ilimlerden sağa sola öğretmeğe başlamış. Talebeleri olmuş, orada epeyce şöhret kazanmış. Bu arada evlenmiş, beş tane çocuğu olmuş. Yıllar geçmiş. Sonra o beldenin hükümdarı ölüvermiş. Ne olacak şimdi, hükümdar öldü... Yeni bir hükümdar seçelim, kimi seçelim?.. Dürüst olsun, akıllı olsun, tecrübeli olsun, bilgili olsun, mütedeyyin olsun, takvâ ehli olsun demişler, aramışlar, taramışlar. Birisi demiş ki: “Bu adam çok dürüst, çok akıllı, çok ahlâklı... Bunu hükümdar yapalım!” Olur mu, olur. Hükümdar yapmışlar. Hadii derviş olmuş hükümdar... Var böyle hükümdar olan dervişler... Hükümdar olmuş, memleketi idare etmeğe başlamış. Çok güzel, gayet güzel idare ediyor. Paralar birikmiş, hazine dolmuş, belde mâmur olmuş, fakirler memnun olmuş, her şey güzel... Bir gün şeyhi çıkmış, gelmiş. Nasıl sevinmiş adam: “—Aman efendi hazretleri, hoş geldiniz!” demiş, elini eteğini öpmüş, tahtına oturtmuş. Herkes bakıyor: “—Allah Allah, bu hükümdar, bu gelen adamı tahtına oturtuyor, önünde diz çöküp duruyor, bu ne haldir?..” diyorlar. Böyle bir izzet, bir itibar, bir sevgi, bir muhabbet... Her şey güzel! Birkaç gün böyle kaldıktan sonra, kimsenin kalmadığı bir zamanda şeyh efendi demiş ki: “—Otur şuraya!.. İyi güzel, bak buralara gelmişsin, epeyce çalışmışsın, kendini sevdirmişsin, hükümdar olmuşsun, zengin olmuşsun, çoluk çocuğa kavuşmuşsun. Köşklerin, sarayların, askerlerin, hazinelerin, her şey yerinde... 230 Buraya gelirken seninle ne anlaşma yapmıştık, ne demiştim sana?.. ‘Ne kazanırsan yarısı senin, yarısı benim!’ dememiş miydim, hatırladın mı?..” “—Evet efendim, hatırladım, hepsi sizin olsun!” “—Hayır! Anlaşma ne: Yarısı senin, yarısı benim... Yarısını bölüşeceğiz.” “—Peki efendim.” “—Hadi bakalım, bölüşelim!” İnmişler hazineyi bölüşmüşler, malları bölüşmüşler, atları bölüşmüşler, kumaşları bölüşmüşler... Şeyh efendi sıkı, gayet muntazam hesaplıyor, her şeyi ikiye bölüyor. Tam böyle bölüşmüşler. “—Eee, daha var mı?..” “—Yok efendim...” demiş. “—Çocuklar var!.. Çocuklar da burada olmadı mı, o da senin buradaki kazancın... Çocukları da bölüşeceğiz!” demiş. “—Hay hay efendim, tamam...” Bir tanesi senin, bir tanesi benim... Bir tanesi senin, bir tanesi benim... Etti dört. “—Beşincisi ne olacak?..” “—Senin olsun efendim...” “—Hayır, olmaz! Yarı yarıya olacak, adalet olacak, böleceğiz bunu ortadan...” “—Efendim olur mu? Ben hakkımdan vaz geçtim, o da senin olsun!” “—Hayır, böleceğiz. Tut bakalım şunun bacağından, getir bakalım satırı!..” “—Allah Allah... İmtihan mı ediyor beni, ne yapıyor; dur bakalım, bu adam ihtiyarladı mı?..” diye düşünmüş. Bacağından tutmuş, satırı getirmiş... “Herhalde en son anda vaz geçecek, dur bakalım!” demiş. Satırı kaldırdığı zaman, “Senin gibi şeyh olmaz olsun!” diye şöyle bir davranınca bütün bu hayaller bozulmuş. Rüya gibi bir şey görüyormuş meğerse... 231 O heyecanla elinde tutup kaldırdığı da helva kazanını karıştırdığı koca kepçe imiş. Bakmış önünde helva kazanı, etrafta hiç kimse yok... Bir his gelmiş içine, arkaya bir bakmış: Şeyh efendi şöyle kapıya yaslanmış, mütebessim ona bakıyor. Demiş ki: “—Evlâdım, sen bu kafayla burada, daha çok helva kazanı karıştırırsın!” demiş, yürümüş gitmiş. Coşan bu hikâyeyi şöyle yorumlar: Bu ne demek?.. Yâni tam hududa kadar getirdi ama, son noktada şeyhine bağlantısı tam değil... Bir noktaya kadar tamam da, ondan sonra yok... Şimdi bizim müridlerin bir kısmı bir noktaya kadar müridlikte devam etti de, parti muhabbeti ile şeyh muhabbeti karşılaştığı zaman, kimisi partiyi tercih etti. Olabilir, buyurun, parti senin... Tekke benim, tarikat benim, yol benim; parti senin, siyaset senin... Muhabbet olacak! O olmazsa feyz olmaz, evliyâlık olmaz. 319 9. Sohbet-i Şeyh Coşan’a göre dervişin uyması gereken şartlardan birisi de sohbet-i şeyh’tir. Şeyhin sohbetinden feyz alır mürid... Oturur, kalkar, gelir, gider, feyz alır, yetişir. Müridin yetişmesinde sohbet-i şeyh çok önemlidir. Şeyhin sohbetine gitmek lâzım; canla dinlemek lâzım, tavsiyelerini tutmak lâzım!.. Sohbet yârenlik etmek demek değil, hayatın içinde, hayatı beraberce sürerken, davranışlarını terbiye etmek. Aile terbiyesi gibi... Peygamber Efendimiz ashabını yanına aldı, etrafında yaşarken yirmi üç senede İslâm’ı öğretti. Hocamız Tasavvufî Ahlâk kitabını yazmıştır. Çok meraklı bir noktaya gelir, der ki: “Bunlar burada yazı ile olmaz, bu iş erbabından öğrenilir.” der keser. Ondan sonra mühim şeyler vardır, onları yazmaz. “Bunlar erbabından öğrenilir, böyle yazı ile anlaşılmaz.” der. Çünkü bazı ukalâ insanlar okumakla mutasavvıf oluyor, hattâ şeyhliğe kalkan oluyor. “Ben okudum, çok biliyorum, bunlar tamam.” diyor. Şöyle derler, böyle 319 Mahmud Es’ad Coşan, a. g. e., s. 140; Mi’rac, s.334, Seha Neşriyat, İstanbul, 1998. 232 derler diyor, şairlerden şiirler ezberliyor. “Ben biliyorum bunu, niye ben de şeyhlik yapmayayım yâ?” diyor. İnsan kendi kendine şeyh olmaz ki, bunun bir yolu yöntemi var, hıfz-ı nisbet var... Nisbet-i mâneviyyesi olmazsa, Rasûlüllah’la bağlantısı olmazsa, feyz olmaz. Şebekeye cereyan bağlanmazsa, ışık yanmaz. Kendi kendine kalkıyor şeyhliğe... Çok var böyleleri... Hocamız’ın vefatından sonra kaç kişi şeyhliğe kalktı. “Benim yapmam lâzım, bu bana yaraşır.” diyor, kendi kendine yakıştırıyor. Kimisi dedi ki: “—Hocamız bana Râmûzü’l-Ehâdîs’i okuma müsaadesi vermişti, ben şeyhlik yapabilirim!” Râmûzü’l-Ehâdîs’i okuma müsaadesi vermek, Râmûz’u okut diyedir, şeyhlik yap diye değildir. Kimisi dedi ki: “—Hocamız bana başka isteklilere ders tarifi salâhiyeti verdi. Yâni mürid olmak isteyene dersi tarif ediver diye salâhiyet verdi, ben şeyhlik yapabilirim!” Ders tarifi salâhiyeti vermek, hocanın vefatından sonra yerine geçmek mânâsına değildir. Yüzlerce kişiye böyle salâhiyet vermiştir. Hattâ köyde benim teyzeme de vermiştir, şehirde bizim komşu hacı teyzelere de vermiştir. Ders tarif etme salâhiyeti şeyh olma icazetnâmesi değildir. Râmûzü’l-Ehâdîs okuma müsaadesi şeyh olma icâzetnâmesi demek değildir. Kendi kendine şeyhliğe kalkıyor. Öyle olunca nisbet kopuk olur, bağlantısız ortaya çıkmak olur. Bağlantısız ortaya çıkanın bir şeyi olmaz. 320 320 Mahmud Es’ad Coşan
İmanın ve İslâm’ın Korunması, s. 142, Seha Neşriyat, İstanbul, 1997. 233 ALTINCI BÖLÜM MAHMUD ES’AD COŞAN’IN TARİKAT UYGULAMALARI A. TARİKATA GİRİŞ ve ZİKİR DERSİ Coşan, kendisine intisab etmek isteyenleri gece veya gündüz, her zaman ve mekânda kabul etmek isterdi. Bir kişi intisab etmek ister de, zamanında zikir dersi veremezse, Allah katında mes’ul olacağını düşünürdü. “Bir kişi için Fizan’a bile giderim!” derdi. Coşan’a göre. zikirleri aksatmak olmaz. Gündüz yolda, otobüste, okulda ders arasında, fırsat buldukça zikirleri çekmek, akşama bırakmamak lâzım! Çünkü zikir keyfi bir şey değildir, Allah’ın emridir. “Ey iman edenler! Allah’ı çokça zikredin ve onu sabah akşam tesbih edin!”321 gibi nice ayetlerle emredilmiştir. Yâni bu işlerde nefse, şeytana fırsat vermemek lâzım! Aldığı vazifeyi muntazam yapmak lâzım!.. Coşan’a göre, insan seccâdesine oturunca zikri istediği şekilde çekebilir. Yüksek sesle “Lâ ilâhe illa’llah...” “Allah...” derse, buna zikr-i cehrî derler. Zikri cehrî olarak çektiği zaman tesiri, şevki daha çok olur. Fısıltı tarzında da olabilir. Fısıltı tarzında olursa, buna zikr-i hafî derler. Ev halkını ayağa kaldırmaktansa, sessizce yapmak daha uygun olur. Bir de zikr-i kalbî vardır. Zikr-i kalbî, fısıltı ile de değil de, hiç dil dudak kıpırdatmadan, hiç belli etmeden kalbinden “Allah...” demektir. En sevaplısı budur. İntisab etmeye ders almak denirdi. Ders almaya bir kişi gelmişse, onu karşısına oturtur, dersi tarif ederdi. Sonra iki elini musafaha eder gibi tutar, Fetih Sûresi’nin 10. ayetini okurdu. Ders almaya gelenler bir grup ise, karşısına U şeklinde oturup bir halka teşkil ederlerdi. Hepsine birden hitap ederdi. Kadınlara mahremleriyle beraberken veya grup halinde ders tarif ederdi. Kadınlarla musafaha etmez ve kadınlara el öptürmezdi. 321 Ahzâb, 33/41-42. 2 235 insanın hayatının akışını, yönünü, yaşam tarzını değiştirmesi demektir. O bakımdan Allah’a tevbeyi güzel yapmak lâzım! İnsanın sadece hatası yoktur boynunda... Hatâsından, kusurundan, suçundan başka bir de kul hakları olabilir. Tevbe etmek kul haklarını silmez, kulun hakkını götürüp sahibine vermek ve helâlleşmek lâzım!.. Günahlarından, kul haklarından başka kılmadığı namazlar, tutmadığı oruçlardan dolayı da vebali olabilir. İnsanın bu dünyada iken kılmadığı namazları, tutmadığı oruçları ödemesi lâzım!.. Allah Habîb-i Edîbi hürmetine geçmiş günahlarımızı affetsin... Bundan sonraki ömrümüzde, Allah’ın sevgili kulu olarak yaşamağa bizi muvaffak eylesin, sevdiği işleri yapmayı nasib eylesin... Bundan sonra hep abdestli gezmek, adetiniz olsun!.. Abdestli gezenin hayrı, bereketi çok olur. Şeytan yanına sokulamaz. Etrafında melekler bulunur. Hayırlı mübarek bir şekilde vakti geçer. Onun için devamlı abdestli bulunun! Her gün zikir vazifelerinizi yapın! Allah’ın rızasını kazanmak için en kestirme yol, en çok sevap kazanma şekli zikirdir. Gününüzün münâsip bir zamanında, tercihan temiz, sâkin, tenha bir yerde kıbleye doğru diz çöküp oturun! Gözlerinizi yumun! Evvelâ 25 defa "Estağfiru’llah..." diye tevbe ederek başlayın! Sonra bir Fatiha, üç Kul hüva’llàhu ehad okuyun! Bunları Peygamber Efendimiz’e ve Peygamber Efendimiz’den bize kadar gelmiş geçmiş evliyâullah büyüklerimizin, mürşid-i kâmillerimizin, tarikat pirlerimizin ruhlarına hediye edin! O mübarekler sizi sevsin, mânevî bakımdan yardımcı olsunlar. a. Râbıta-i Mevt Ölümü düşünmeyi Peygamber SAS emrediyor hadis-i şeriflerinde... Sevabı çoktur, faidesi çoktur, kalbi cilâlar, insanın feyzi artar ve gafletten uyanması mümkün olur, nefsi ıslah olur. Onun için ölümü güzelce düşünün! Şöyle kendinizi yatakta yatıyor gibi göz önüne getirin... Son anlarınızmış diye düşünün... Azrâil AS geliyor karşınıza, sizde bir heyecan başlıyor... Göğsünüze 236 çöküyor, canınızı almağa başlıyor... Bir telâş, bir ter, bir korku ve bir acı... İmdâd-ı ilâhî erişip, “—Eşhedü en lâ ilâhe illa’llah, ve eşhedü enne muhammeden abdühû ve rasûlühü" diyorsunuz, öylece ruhunuzu teslim ediyorsunuz. Dostlar akrabalar başınıza toplanıyor. Elbiselerinizi soyuyorlar... Teneşir tahtasına koyuyorlar, yıkıyorlar... Kefenliyorlar, tabuta koyuyorlar, camiye getiriyorlar... Namazınızı kılıyorlar... Göz önüne getiriyorsunuz; işte cemaat tabutunuzu aldı götürüyor... İşte kabristana getirdiler, gömdüler... İmam talkın verdi... Cemaat dağıldı, gittiler... Kabrin içinde Münker ve Nekir isimli iki melekle baş başa kalıyorsunuz. Melekler soruyor: “—Rabbin kim, dinin ne, peygamberin kim, kitabın ne, kıblen neresi?..” “—Rabbim Allah, dinim İslâm, peygamberim Muhammed Mustafa, kitabım Kur’an-ı Azîmü’ş-şân, kıblem Kâbe-i Şerif...” diye onlara cevap verdiğinizi, kabrinizin genişlediğini düşünün!.. Ahiret aleminde evliyâullah büyüklerimizle, Cenâb-ı Mevlâ’nın zikr ü tesbihi ile vaktimiz geçerken, dünyanın da sonunun geldiğini, kıyametin de kopmağa başladığını düşünün!.. Kıyametin koptuğunu, İsrâfil AS sûra üfürünce insanların kabrinden kalkıp mahşer yerinde toplandığını düşünün... Binlerce yıl el pençe divan durulup bekleşildiğini düşünün... Herkesin birbirinden korkup kaçtığını, telâşa düştüğünü, mahkeme-i kübrânın kurulduğunu, insanların hesaba çağrıldığını, defterlerin açıldığını, sevapların günahların tartıldığını; iyilerin cennete gidip nasıl bahtiyar olduğunu, kötülerin cehenneme atılıp nasıl cayır cayır yanacağını ayet-i kerimelerin anlattığı gibi düşünün! Nefsinize deyin ki: “—Ey nefsim, bu işin şakası yoktur. İnsan hayata bir defa geliyor, aklını başına topla!.. Bu dünyada yaşıyorken, elinde imkân varken cehennemden kendini kurtarmağa çalış!.. Cenneti kazanmak için ibadet ve tâate gayret göster!.. Cennet 237 yoluna koştur! Hayatının bir anını bile boş geçirme!.. Nefeslerini zâyi etme, aklını başına topla!” diye nefsinize nasihat edin! İyi insan olmağa azmedin! Râbıta-i mevt bu... b. Râbıta-i Mürşid İkinci vazife, zikrullahı beraberce yaptığımızı düşünün! Gözünüzü kapatın, bizi hocalarımızla, evliyâullah büyüklerimizle, karşınızda göz önüne getirin! Gönlünüzü gönlümüze bağlayın!.. Bu bağlantı kuruldu mu, insanın gönlüne çok güzel duygular, fikirler gelir, feyizler gelir, nurlar gelir; yaptığı ibadetin tadını duyar, faydasını görür. Bunda başarı kazanınca, ilerleyince, Rasûlüllah Efendimiz’i görecek hale gelir. Onun için, bunu da güzelce yapın! Bu çalışmanın adı da râbıta-i mürşid’dir. c. Râbıta-i Huzur Üçüncüsü de, gözünüzü kapayın, Allahın huzurunda olduğunuzu düşünün!.. O her yerde hâzır ve nâzır... O bizi görüyor, biz onu göremiyoruz... O bizi duyuyor, biz onu duyamıyoruz ama; o bize şah damarımızdan daha yakın... Deyin ki: “Yâ Rabbi, biliyorum ki sen yakınsın. Her yerde hâzır ve nâzırsın. Ben senin huzurundayım. Yâ Rabbi, ben senin iyi kulun olmak istiyorum. Bana yardım eyle, tevfikini refîk eyle de, seni zikreden, sana şükreden iyi kullarından olayım... Ben de senin sevdiğin ve râzı olduğun kulların arasına girebileyim...” diye dua edersiniz. Allah, dua edilmesini sever. Dua ibâdettir. Ağzı çok dualı insan olun!.. Bu çok önemli... Ondan sonra zikre başlarsınız. d. Zikirler Ondan sonra, Allah’ın huzurunda olduğunuz mânâsını kaybetmeden, elinizde tesbihle zikre başlayın!.. Söyleyeceğim zikirler, Peygamber Efendimiz’in tavsiye ettiği zikirlerdir. Günde: 1. 100 defa "Estağfirullah..." deyin! 2. 100 defa "Lâ ilâhe illallah" deyin! 238 3. 1000 defa "Allah..." deyin!.. Her yüz defasında "İlâhî ente maksûdî ve rıdàke matlûbî" deyin!.. Bu da hadis-i kudsîden alınma bir sözdür. "Yâ Rabbi, maksudum sensin, ben senin rızanı istiyorum!" demektir. 4. 100 defa Peygamber Efendimiz’e salevat getireceksiniz. Melekler bu salât ü selâmı alırlar, Rasûlüllah’a arz ederler: "Yâ Rasûlallah! Filân ülkenin filân şehrinden filânca sana selâm gönderdi." derler. Rasûlüllah SAS de selâmınızı alır, çok hayırlara erersiniz. 5. 100 defa Kul huva’llàhu ehad Sûresi... Bu çok önemli bir sûredir, çok sevaplı bir sûredir. Kur’an-ı Kerim’in üçte birini okumak kadar sevaplıdır. Bu zikirleri böyle yaptıktan sonra dualar edeceksiniz. Kendinize dua edeceksiniz; dünyanıza ahiretinize... Annenizi, babanızı duadan unutmayacaksınız! Çünkü annesine babasına duayı terk eden kulu Allah sevmez. Ama insanın şeyhi Peygamber vekili olduğu için, anne babasından önde gelir. Hocanızı da duadan unutmazsınız. Ondan sonra müslümanlara dua edersiniz. Konu komşunuza, yakınlarınıza, sevdiklerinize dua edersiniz. Allah ondan dolayı da sizi mükâfatlandırır. Beş çeşit zikir... Bunlar vazifeniz olsun; bu miktarlarda her gün çekin!.. Bundan sonra da bol bol kalbinizden zikr-i kalbî yapın!.. Şimdi ben size zikir telkin edeyim, beni dinleyin: —Lâ ilâhe illallaaah... Lâ ilâhe illallaaah... Lâ ilâhe illallaaah... Şimdi siz söyleyin beraberce, Allah şahid olsun!.. “—Lâ ilâhe illallaaah... Lâ ilâhe illallaaah... Lâ ilâhe illallaaah...” —Allaaah... “—Allaaah...” —Allaaah... “—Allaaah...” —Allaaah... “—Allaaah...” 239 Ağzınızı kapayın, gözünüzü yumun!.. İçiniz “Allah” demeye devam etsin, aynı şekilde... Sessiz olarak, dil dudak kıpırdamadan... ..................... Allah mübarek etsin... İşte böyle sessizce, dil dudak kıpırdamadan, kimse anlamadan yapılan zikre de zikr-i kalbî derler. Bu, dille yapılandan yetmiş kat daha sevaptır. Böylece kalbinizi bu zikre alıştırın!.. İçinden yapıldığı için, bunu kimse bilmez, gösteriş tehlikesi olmaz. Onun için bu zikre de devam edin! Yolda, işte, vasıtada, otururken, yürürken, hattâ yatakta uyumadan yatarken, kalbiniz “Allah... Allah... Allah...” diye zikretsin! e. Nâfile Namazlar Namazları camide kılın, cemaatle kılın, yirmi yedi kat sevabı kaçırmayın!.. Cumayı terk etmeyin! Cumayı terk edenin kalbi mühürlenir, mahvolur. Farz namazlardan ayrı nafile namazlar vardır. Onları da kıldığımız zaman, Allah’ın sevgisini kazanırız. “Bak, kulum mecbur olmadığı şu ibadetleri de severek yapıyor!” diye Allah sever. 1. Sabah namazından sonra uyumayıp, Kur’an okuyup, Evrad’ımızı, dualarımızı okuyup, güneşin doğmasından yarım saat geçinceye kadar meşgul olup İşrak namazı kılmak... Böyle yaparsanız, o sabah bir hac ve umre sevabını kazanmış olursunuz. Bunu kaçırmamağa çalışın! 2. Sabahla öğlen arasında Duha namazı vardır. Öğlene kırk beş dakika kalıncaya kadar kılınabilir. Dört rekât, sekiz rekât veya daha fazla olarak onu da kılın!.. Bir insan duha namazı kılmaya devam ederse, Allah onu muhsin kulları zümresine katar. 3. Akşam namazının sünnetinin arkasından Evvâbîn namazı vardır. İki rekât veya altı rekât, on iki rekât olarak kılınabilir. İnsanın günahları denizlerin köpükleri kadar çok olsa bile, affına sebep olur. 4. Yatma zamanı gelince taze abdest alacaksınız, dört rekat namaz kılıp abdestli yatacaksınız!.. Bir kimse böyle yaparsa, bütün gece ibadet etmiş gibi melekler ona sevap yazarlar. Melekler başına toplaşırlar; “Yâ Rabbi, bu kulun 240 abdestli yattı; sen bunu mağfiret et!” diye sabaha kadar dua ederler. Şeytan yanına sokulamaz. Ölürse imanla göçmesine sebep olur. Onun için, geceleri böyle yatmaya çok gayret edin, çok dikkat edin! 5. Geceleyin de uykunuzu bölüp Teheccüd namazı kılmaya çalışın! O da çok sevaplı bir namazdır. Geceleyin iki rekât namaz kılmak, dünyadan da, dünyanın içindeki her şeyden de daha hayırlıdır. f. Nâfile Oruçlar Bazı sevaplı oruçlar var, onları da tutarsınız. Bir kere haftalık pazartesi perşembe oruçları var... Peygamber Efendimiz tutarmış, bize de tavsiye ediyor:322 “—Pazartesi perşembe günlerinde ben oruçlu olmayı severim. Çünkü kulların amelleri Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin dergâhına, pazartesi perşembe günü arz olunur.” buyuruyor. Tutabilirseniz bunları tutun!.. Her Arabî ayın başında, ortasında, sonunda oruç tutmak tavsiye ediliyor. Her Arabî ayın on üç, on dört, on beşinde, yâni dolunay olan gecelerin gündüzlerinde oruç tutmayı tavsiye ediyor Peygamber Efendimiz... Ayrıca Receb’de, Şa’ban’da, Şevval’de, Zilhicce’de ve Muharrem’de sevaplı oruçlar vardır, onları tutarsınız; oruçtan da sevap alırsınız. g. Temel Esaslar Bizim yolumuz Peygamber SAS Efendimiz’in sünnetine uyma yoludur. Peygamber Efendimiz’in tavsiyelerini tutacağız. Ayetleri, hadisleri okudukça, sevaplı şeyleri öğrendikçe, yapacağız. Günahlardan kaçınmağa çok dikkat edeceğiz, takvâ ehli olacağız. Haramlara, günahlara yanaşmayacağız, bulaşmayacağız. Nefse, şeytana uymayacağız. Huylarımızı düzelteceğiz. Kötü huyları atacağız, iyi huyları alacağız. Geçimsiz, kavgacı, merhametsiz, vefasız, dönek, cimri, pinti olmak müslümana yakışmaz; 322 [Tirmizî, Sünen, c.3, s.122, no:747; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.III, s.287; Ebû Hüreyre RA’dan. Neseî, Sünen, c.IV, s.201, no:2358; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.201, no:21801; Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.III, s.377, no:3820; Neseî, Sünenü’l-Kübrâ, c.II, s.121, no:2667; Bezzâr, Müsned, c.I, s.403, no:2617; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.IX, s.18; Üsâmetü’bnü Zeyd RA’dan. Taberî, Tehzîbü’l-Âsâr, c.III, s.249, no:986; Ümm-ü Seleme RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.8, s.564, no:24192; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XXXII, s.445, no:35531; RE. 253/2.] 241 bunları atacağız. Tatlı dilli, güleç yüzlü, cömert, iyiliksever, merhametli, sözünde durur, sàdık, àşık, velî, mahbup, iyi kul olacağız. Bu benim söylediklerim çok mühim konulardır. Bunları yaparsanız, cennetlik olursunuz. Onun için, cenneti elden kaçırmamağa dikkat edin, nefse şeytana uymayın! İbadetleri yapın, haramlardan kaçının, Allah’ın yolunda, Peygamber Efendimiz’in sünnetine uygun olarak yaşamaya dikkat edin!.. Zikir vazifelerinizi güzelce yapın, takvâ yolundan yürüyün, ahlâkınızı güzelleştirin, cenneti kazanın!.. Allah-u Teàlâ Hazretleri ma’rifetullaha, muhabbetullaha erdirsin... Cennetiyle cemâliyle cümlenizi müşerref eylesin... Her biriniz bir “Fâtiha”, üç “Kul hüva’llah” okuyun da, bunları Peygamber Efendimiz’e, pirlerimize ve mürşid-i kâmillerimize hediye edelim, ondan sonra duanızı yapayım: ........................... Bi’smi’llâhi’r-rahmâni’r-rahîm: إِن" ا&"َ#1ِ3 6ُ.ِ1َ-ُ1)َSَ إِ)"Eَ 6ُ.ِ1َ-ُ1نَ ا ،=َ ُ,َ1 ا =ِ @ْ6َقَ أ1ِ,ْ1َmِ ْ ،@ َEْ#َ َ= ا ُjْ/َ!َF َ,َهَF َEِA Vٰ@ْوَأ ْ#ََو ، ِjِLْCَ( Vَ!َF ُxُ>ْ;َ1 َE"(ِâَ@ َxَ>َ( ١٠( :Y:C&ا (ًE/ِÖَF اًْUَأ ِj/ِ9ْ}ُ/َLَ@ (İnne’llezîne yübâyiùneke innemâ yübâyiùna’llàh... Yedu’llàhi fevka eydîhim... Ve men nekese ve innemâ yenküsü alâ nefsihî... Ve men evfâ bimâ àhede aleyhu’llàhe feseyü’tîhi ecran azîmâ.) Sadaka’llàhu’l-azîm. [Muhakkak ki sana bey’at edenler, gerçekte Allah-u Teâlâ’ya bey’at etmişlerdir. Allah’ın kuvvet ve yardımı bey’at edenlerin üstündedir. Şu halde kim bu bağı çözerse, kendi aleyhine çözmüş olur. Kim de Allah ile sözleştiği şeye vefa, onun hükmünü îfâ ederse, Allah da ona büyük bir ecir verecektir.] 323 Ahdinize sàdık olun, Allah’ın yoluna vefâlı olun, sırat-ı müstakîmden sapmayın!.. Allah-u Teâlâ sizleri bundan sonra nefse şeytana yenilmeyenlerden 323 Fetih, 48/10 242 eylesin... Yolunda dâim eylesin, zikrinde kàim eylesin... Tarikatın âdâbını, ahlâkını öğrenip, tekke âdâbına sahib kâmil, sàlih, velî, mahbub bir kul olmayı nasib eylesin... B. SİLSİLE-İ ŞERİF Coşan’a göre, feyz alabilmek için, Peygamber Efendimiz’in mânevî varislerinden bir zâta, sahih bir el ile vazife almış kâmil bir mürşide bağlanmak lâzım! Ona hürmet etmek lâzım, onunla bağlılığı koparmamak lâzım, tarikatın silsilesine yapışmak lâzım!.. İpini elden bırakmamak lazım! Bu uçurumdan yukarı çıkacak kimsenin durumuna benzer: Aşağıdan ipi tuttu, yukarıya doğru çekiyorlar. İpe sıkı tutunması lâzım! Bırakırsa, tekrar aşağı gider. Mübarek mânevî yoluna bağlanacak ki, bağlantısı sağlam olacak ki, feyz alabilsin. Bu olmazsa, sanki bina yapılmış, kablolar döşenmiş, düğmeler hazır, lambalar takılı, amma ışıklar yanmıyor... Bir eksiklik var; ne eksikliği var, neden yanmıyor?.. Şebekeye bağlı değil. Şebekeye bağlantı yapılmamış, sigorta takılmamış, şebekeye bağlı olmadığı için ışık yanmıyor. Bağlantısı yoksa, o zaman ışık yanmaz. Bu lambalar nereden yanıyor?.. Işık kaynağından şehir cereyanına bağlantı yapılmış, ondan yanıyor. Doğrudan doğruya lambanın kendisi yanmıyor ki, bir şey geliyor da ondan oluyor. Mürid de şeyhine tam bağlanmazsa, silsiledeki büyüklerle gönül bağı olmazsa, feyz alamaz.324 Coşan, bağlı ve irtibatlı olduğu tarikatleri ve silsileyi şöyle açıklar: Büyüklerimizden bize intikal eden bağlılık ve salâhiyet itibariyle bizim çeşitli tasavvuf tarikatlarına irtibatımız, bağlantımız, mensûbiyetimiz vardır. Bunları sıralayalım: Nakşî Tarikatı, Kàdirî Tarikatı, Sühreverdî Tarikatı, Çeştî Tarikatı, Kübrevî Tarikatı, Mevlevî Tarikatı, Bayrâmî Tarikatı, Halvetî Tarikatı... Bir güzel rüya ile bendeniz kardeşinizi Aziz Mahmud-u Hüdâî Hazretleri’nin vekili yapıp, rüyada Ankara’da ıssız ve harab hale gelmiş Bayrâmiyye Tarikatı’nın tekkesine nasb ettiler. Sonradan silsilesini incelediğim zaman, zâten Aziz Mahmud-u Hüdâî Hazretleri’nin de Hacı Bayrâm-ı Velî’ye bağlı olduğunu görmüş oldum. 324 Mahmud Es’ad Coşan, İmanın ve İslâm’ın Korunması, s. 131, Seha Neşriyat, İstanbul, 1997. 243 Mekke-i Mükerreme’de gördüğüm bir rüyada da, Nakşî olduğumu söylediğim halde, rüyadaki bir şeyh efendi beni Mevlevî Tarikatı’na da bağladı. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Efendimiz’e... O da zâten İmam Sühreverdî Hazretleri’nin evlâdındandır. Böylece çok değerli, çok kıymetli, itibarlı, saygı ve sevgi toplayan yollara bağlılığımız var... Silsilemiz, benden evvelki Hocamız Mehmed Zâhid-i Bursevî Hazretleri’yle Nakşî Tarikatı’nın, Halidiyye kolunun, Gümüşhâneviyye şubesidir: 325 01. Hazret-i Muhammed-i Mustafâ (SAS) 02. Ebûbekr-i Sıddîk (RA) 03. Selmân-ı Fârisî (RA) 04. Kàsım ibn-i Muhammed (Rh.A) 05. Ca’fer-i Sàdık (Rh.A) 06. Bâyezid-i Bestàmî (KS) 07. Ebül-Hasen el-Harkànî (KS) 08. Ebû Ali el-Fâremedî (KS) 09. Yûsuf-u Hemedânî (KS) 10. Abdülhàlik-ı Gücdevânî (KS) 11. Ârif er-Rivgerî (KS) 12. Mahmûd el-İncîr el-Fağnevî (KS) 13. Ali er-Râmitenî (KS) 14. Muhammed Baba es-Semmâsî (KS) 15. Emîr Külâl (KS) 16. Şâh-ı Nakşıbend Muhammed Bahâüddîn el-Üveysî el-Buhàrî (KS) 17. Alâeddîn-i Attàr (KS) 325 Mahmud Es’ad Coşan, İmanın ve İslâm’ın Korunması, s. 131, Seha Neşriyat, İstanbul, 1997. 244 18. Ya’kub el-Çerhî (KS) 19. Ubeydullàh-ı Ahrâr (KS) 20. Muhammed Zâhid (KS) 21. Muhammed Derviş (KS) 22. Hàcegî el-Emkenegî (KS) 23. Muhammed Bâkî (KS) 24. İmâm-ı Rabbânî Ahmed Fâruk es-Serhendî (KS) 25. Muhammed Ma’sûm (KS) 26. Şeyh Seyfüddîn (KS) 27. Seyyid Muhammed el-Bedvânî (KS) 28. Şemsüddîn Cân-ı Cânân Mazhar (KS) 29. Abdullah ed-Dehlevî (KS) 30. Mevlânâ Hàlid-i Bağdâdî (KS) 31. Ahmed ibn-i Süleyman el-Hàlidî el-Hasenî eş-Şâmî (KS) 32. Ahmed Ziyâüddîn-i Gümüşhànevî (KS) 33. Hasan Hilmî el-Kastamonî (KS) 34. İsmâil Necâtî ez-Zağferanbolî (KS) 35. Ömer Ziyâüddîn-i Dağıstânî (KS) 36. Mustafa Feyzî et-Tekfurdâğî (KS) 37. Hasîb es-Serezî (KS) 38. Abdül’azîz el-Kazanî (KS) 39. Muhammed Zâhid-i Bursevî (KS) 40. Mahmud Es’ad Coşan (Rh.A) 245 C. RABITA-İ MÜRŞİD Coşan’a göre, derviş zikir vazifesini yaparken, zikri şeyhleriyle, pirleriyle beraber yapıyoruz diye düşünmesi; hocalarını, pirlerini, şeyhini karşısında göz önüne getirmesi; gönlünü onların gönüllerine bağlayıp, gelecek olan feyz-i ilâhîye muntazır olması gerekir. Buna rabıta-i mürşid denir. İnsan gözünü kapatıp aklıyla, gönlüyle evliyâullah büyüklerine irtibat kurunca, onlardan kendisine füyûzat gelir, nurlar gelir. Gönlü nurlanır, içi dışı nurlanır; yaptığı ibadetin tadını duyar, faydasını görür. O zaman zikrin tadı güzel olur. 326 Allah-u Teâlâ Hazretleri buyuruyor ki: َ وَآ6ُ)6ُا َ|َ ا&l"دَ#/ِِ (ا&6:cA١١٩:( (Ve kûnû maa’s-sàdıkîn) “Sadık kullarımla beraber olun!”327 Yâni, “Onlar gibi olun, onların yanında olun, onların cephesinde olun, onların gittiği yolda, onların safında bulunun!” mânâsına geliyor. Onun mânevî tatbikatı, mânevî bakımdan beraber olmak, böyle rabıta ile sağlanıyor. İnsanın hocasıyla beraber olması, vaazını dinlemesi, nasihatını dinlemesi, dinini ondan öğrenmesi lâzım!.. Bu her zaman mümkün olmuyor. Hem insanlar muhtelif yerlerde oturuyorlar, uzak diyarlara gitmiş oluyorlar; hem de, günün bir kısmının istirahatle geçmesi gerekiyor. Günün her saatinde insanın hizmette olması da kolay olmuyor. O bakımdan rabıta yapılıyor. Rabıta yapıldığı zaman, mürid şeyhinin huzurunda olmuş oluyor. Onu denetleyici olarak da düşünebilir. Sevdiği bir kimse olarak, hocası olarak onu karşısında hayal eder, zikri beraber yaptığını düşünür.328 Mürid nerede olursa olsun, zikre oturduğu zaman şeyhiyle irtibat kurar. Gözünü kapatır, şeyhini karşısında göz önüne getirir, şeyhiyle mânevî bağlantı kurar. 326 Mahmud Es’ad Coşan, Avustralya, Sydney, 20. 02. 1991. 327 Tevbe, 9/119 328 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-1, s.181, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 246 Bu neye benzer?.. Radyonun düğmelerini karıştırıp da istasyonu bulmaya benzer veya televizyonun düğmelerini ayarlayıp da görüntüyü getirmeye benzer. İnsan bu bağlantıyı kurduğu zaman ne olur?.. Bu bağlantıyı kurduğu zaman, büyüklerin mânevî halleri, feyizleri ona intikal eder. Yaptığı ibadetin tadını duyar, faidesini görür, feyzi çok olur, içi dışı nurlanır, tarikatta ilerler. Bu ilerlemeye seyr-i sülûk denir. İnsanın tutturduğu yolda yürümesi, ilerlemesi demek... Eğer bunu güzel yaparsa, tasavvuftaki ilerlemesi Rasûlüllah’la buluşmaya gelir. Rasûlüllah’la buluşmayı yaparsa, Allah’la buluşmaya gelir. Bunlara fenâ fi’şşeyh, fenâ fi’r-rasûl, fenâ fi’llah, bekà bi’llâh deniliyor... Fenâ demek, kavuşup beraber olmak demek...329 Coşan’a göre, rabıta-i mürşidin müridi yetiştirme ve olgunlaştırmadaki rolü çok büyüktür. Hadis-i şeriften alınmadır. Peygamber Efendimiz’le sahabesi arasında rabıta vardı. Ebûbekir Sıddîk Efendimiz’in gözünden Peygamber Efendimiz’in hayali gitmediği için, yalnız olduğu zaman bile rahat olamıyordu; ayağını uzatamıyordu, serbest olamıyordu. Rabıta sevmekten kaynaklanır. Ayrıca, bu rabıta dolayısıyla hakîkaten mânevî bir yakınlık ve bağlılık hâsıl olur. Bu bağlılık, mürşide rabıtadan, Rasûlüllah’a rabıtaya götürür insanı... Sonunda insan, Rasûlüllah’la rabıta etme haline gelir. Onun için, bir yetiştirme merhalesidir bu... Bilinenden bilinmeyene doğru yükselmedir. Kolaydan zora doğru ilerlemedir. Bir merhaledir ve şarttır. 330 Rabıta ile ilgili olarak sorulan sorulara verdikleri cevaplar: 1. Rabıta Allah’la kulun arasına girmek midir? Rabıta, irtibat mânâsına geliyor, ilgi kurmak, irtibatlı olmak mânâsına geliyor. Nasıl hani, İstasyonu arayıp düğmeyi çeviriyorsunuz; ilgiyi kurduğunuz zaman, o radyo istasyonunun yayınını alabiliyorsanız, böyle bir ayarlama gibi bir şey olmuş oluyor. Rabıta, bir sevgi bağlantısıdır, bir saygı bağlantısıdır. O bakımdan... Şimdi bir insan hocasıyla beraber, şeyhiyle beraber bir yerde olsa güzel olur. Aynı mecliste 329 Mahmud Es’ad Coşan, USA, Pensilvanya, 22. 07. 1995. 330 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-2, s.193, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 247 olsalar, sohbetinde bulunsa, sözünü dinlese; beraberce ellerine tesbihleri alsalar, zikirleri yapsalar güzel olur. Bu böyle olmadığı zaman, gözünü kapatacak, mürşidiyle irtibatını kuracak, mürşidini karşısında tasavvur edecek... O da onun karşısında oturmuş, mübârek bir mecliste beraberlermiş diye göz önüne getirecek... Böyle gönül aleminden bir irtibat sağlayacak... Bu irtibata rabıta deniliyor. Böyle mürşidiyle bir irtibat kurduğu zaman; ziyaretine gittiği zaman, aynı mecliste beraber zikir yapsalar nasıl oluyorsa, orada da öyle bir durum oluyor. Beraber zikretmiş olacaklar, irtibat kurmuş olarak zikretmiş olacaklar. O zaman, böyle bir bağlantı kurulduğu zaman, mürşidindeki füyûzat ve mânevî berekât kendisine intikal eder. O bağlantının bereketiyle kendisi çok feyizyâb olur ve yaptığı ibâdetin tadını duyar, faydasını görür. Bir de bazı kitaplarda belirtiliyor ki, Yusuf AS’ın hikâyesinde, tam öyle Zelihâ valide kapıları kapatıp da, “Gel bakalım!” dediği zaman; وَ&َ ْ,َ هَE "ْ Aِjِ وَهَ " Aِmَ& ْ6َ*َ أَنْ رَأَى Aُْهَنَ رَjPAِ) 61QR:( ٢٤ (Ve lekad hemmet bihî ve hemme bihâ lev lâ en raâ burhâne rabbihî) [Andolsun ki, kadın ona meyletti. Eğer Rabbinin burhanını, işaret ve ikazını görmeseydi, o da kadına meyletmişti.]331 “Rabbinin burhanını gördü, kendisine hâkim oldu, uymadı. Kapıya doğru kaçtı.”diye bildiriliyor ayet-i kerimede... O sırada gördüğü burhan hakkında bazı kimseler diyorlar ki: “—Babası Ya’kub AS’ın hayalini aynen karşısında gördü. Babası karşısında, evlâdına böyle bakıyor. O zaman, kendisine hakim oldu, o teklife karşı direndi.” O bakımdan bu işin bir takım mânevî tarafları vardır. O vazifeyi yapan insanlarda da, böyle bazı şeyler hasıl olur. Evliyâullahın işleri, bizim bildiğimiz şu dünya hayatındaki işlerimizden biraz farklı oluyor. 331 Yusuf, 12/24 248 Bizim burada bir Lütfullah kardeşimiz vardı, —Allah rahmet eylesin, mekânı cennet olsun— o anlattı. Kıztaşı’nda apartmanda otururlardı. “Bir gün odada yemeğimizi yedik. Ben de odadan sofaya çıkmak istedim. Sofanın elektriği kapalı, karanlık sofa... Kapıyı tam açtım, karanlıkta Mehmed Zâhid Hocamız böyle karşımda duruyor... Ben ona bakıyorum, o bana bakıyor... Korkulacak bir şey değil ama, heyecanlandım, tüylerim diken diken oldu. Sırtımdan bir soğuk ter boşandı. Ondan sonra yavaş yavaş Hocamız karşımdan kayboldu.” dedi. Şemseddîn-i Sivâsî Hazretleri’ni anlatıyorlar: Müridiyle kapıdan çıkmış, şöyle bir duvara yaslanmış, bir müddet durmuş, gözleri kapalı... Müridi diyor ki: “—Ne oldu efendim, rahatsızlandınız mı?..” “—Hayır evlâdım, rahatsızlanmadım. Buna insilâh derler. İnsanın ruhu bedeninden çıkar, o zaman böyle beden böyle halsiz kalır. O hal oldu da onun için böyle oldu.” diyor. Yâni, bu tasavvufî hayatın ihlâslı, aşık-ı sâdık mensuplarına Allah-u Teàlâ Hazretleri, başta sizin ve bizim kolay anlayamayacağımız, mânevî bir takım haller nasib ediyor. Rabıta da öyle bir hal olmuş oluyor. Yapan görür. 2. “Rabıta şirktir, İslâm’da delili yoktur.” diyorlar; ne dersiniz? Hayır! Allah’tan başka bir tanrı düşünmek şirktir. Rabıta ise, hayalinde şeyhini tahayyül etmektir. Bu şirk değildir. Hayal kurmak yasak değildir. İnsan sevdiği için annesini babasını düşünebilir gözünü kapattığı zaman... Memleketini düşünebilir. Yaz mevsimini, tatili vs. yi düşünebilir... Gözünü kapatır, Kâbe-i Müşerrefe’yi, Medine-i Münevvere’yi düşünebilir. Bunun gibi hocasını düşünebilir. Hocasını hayalinde karşısında düşünür, bu gayet normaldir. Şirk, Allah’ın birliğini kabul etmemek demek; bununla bir ilgisi yoktur. 3. Şeyh ile rabıta yapmanın bid’at olduğu söyleniyor; ne dersiniz? Hayır, bid’at değildir. Taa Peygamber Efendimiz’in zamanına kadar giden geçmişi vardır. Hattâ Kur’an-ı Kerim’de ona dair işaretler vardır. Bu bir mânevî 249 haldir. İnsan o çalışmayı yaptığı zaman hasıl olur. Bu bid’at da değildir, şirk de değildir, yanlış da değildir. Güzeldir, iyi bir tasavvufî çalışmadır ve faydalıdır.332 4. Resimle rabıta olur mu? Olmaz, uygun değil!.. Pis suyla abdest alınır mı?.. Resmin ancak bir takım meşrû sebeplerle müsaadesi var... Sen onu meşrû sebepler için kullanabilirsin. Pasaport çıkacak, tapuda lâzım, bilmem nerde lâzım; orada kullanabilirsin. Onun dışında öyle resimle rabıta yapmak bid’attir, uygun değildir. Tarikatta bid’attır, böyle şey olmaz!.. Derviş hocasına, usûlüne uygun olarak rabıta edecek, resimle yapmayacak!..333 D. HATM-i HÂCEGÂN Nakşibendiyye tarikatında, özellikle Hâlidiyye kolunda uygulanan bir zikir şeklidir. Sırasıyla: 7 Fatiha (Besmele ile birlikte), 100 salevât-ı şerife, 79 İnşirah Sûresi (Elem neşrah leke, Besmele ile birlikte), 1001 İhlâs-ı Şerif (Besmele ile birlikte), tekrar 7 Fatiha (Besmele ile birlikte) ve 100 salevât-ı şerife okunur. Buna Hatm-i Hâcegân-ı Kebir denir. Bir de Hatm-i Hâcegân-ı Sagîr vardır. Onda da sırasıyla: 7 Fatiha (Besmele ile birlikte), 100 salevât-ı şerife, 500 “Lâ havle ve lâ kuvvete illâ bi’llâhi’l-aliyyi’lazîm”, tekrar 7 Fatiha (Besmele ile birlikte) ve 100 salevât-ı şerife okunur.334 Hatm-i Hâcegân denince, daha çok Hatm-i Hâcegân-ı Kebir anlaşılır. Hatm-i Hâcegâna Nakşibendiyye’nin özellikle Hâlidiyye kolunda büyük önem verilmiştir. Hatm-i Hâcegân toplu veya münferit olarak yapılabilir. Toplu olarak yapılıyorsa, şeyh yahut onun izin verdiği bir kişi tarafından icra edilir. Zikir yapılan mahallin kapılan kapatılır. Dervişler abdestli olarak sakin ve huzurlu bir ortamda diz çöküp halka halini alırlar. Çok sayıda sûre ve salevatın 332 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-1, s.189, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 333 Mahmud Es’ad Coşan, a.g.e, s.190. 334 Mahmud Es’ad Coşan, a.g.e, s.191. 250 okunması fazla zaman alacağından, bunlar zikre katılanlara belli miktarlarda taksim edilir. Hatm-i hâcegânı yaptıran kişi okunacak olan virdleri sırası geldikçe yüksek sesle bildirir. Dervişler bunları alçak sesle okurlar. Zikrin başında okunan Fatiha sürelerini hatmi yaptıranla birlikte sağdan yedi kişi, sonunda okunan Fatiha sûrelerini ise hatmi yaptıran hariç soldan yedi kişi okur. Nakşibendiyye’deki vukuf-i adedî ilkesine göre tesbit edilen sayılara titizlikle uyulur. Ayrıca zikir boyunca rabıtaya ve vukuf-i kalbî ilkesine de riayet edilerek gözler kapalı tutulur. Büyük şeyhlerin ruhaniyetlerinin zikre katıldığı düşünülür. Sonunda bir kişi aşr-ı şerîf okur, dua yapılır. Hâsıl olan sevaplar Peygamber Efendimiz’in, bütün peygamberlerin, ashab-ı kiramın, velîlerin, özellikle silsile ricalinin ruhlarına bağışlanır. Hatm-i Hâcegân her gün sabah ve akşam olmak üzere iki defa uygulanır. Bu mümkün olmazsa, pazartesi ve cuma yahut salı ve cuma günleri olmak üzere haftada iki defa yapılması da yeterli görülmüştür.335 1. Her Sohbetten Sonra Hatm-i Hâcegân Coşan, camide yaptığı —hadis sohbeti olsun, kandil sohbeti olsun— her sohbetin sonunda; hacda ve umrede, ev ziyaretlerinde ve kır gezilerinde, aile eğitim kamplarında yaptıkları sohbetlerden sonra mutlaka Hatm-i Hâcegân yaptırırdı. Genellikle, sohbetin bitiminde “Fâtiha-i şerîfe mea’l-besmele...”diyerek hemen Hatm-i Hâcegân’a başlarlardı. Kandillerde ve müsait zamanlarda Hatm-i Hâcegân’dan önce Evrad kitabındaki salât ü selâm, istiğfar ve dualardan bir miktar okurlardı. Hatm-i Hâcegân’da taş kullanılmazdı. Okunacak sûre veya salevatları orada bulunanların sayısına bölerek, her birinden kaçar tane okunacağını Hoca Efendi bildirirdi. Cemaat çoksa, Hatm-i Hâcegân için halka olunmazdı. Herkes oturduğu yerden katılırdı. Sohbeti dinleyen hanımlar da bulundukları yerden Hatm-i Hâcegân’a katılırlardı. 335 Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.XVI s.476, Hatm-i Hâcegân maddesi. 251 Tarikat mensubu olmayanlar ve başka tarikatlara mensub olanlar da Hatm-i Hâcegân’a katılırlardı. Bu konu sorulunca, Coşan şöyle cevap vermiştir: “Orada olmaları, bizi sevdiklerini gösteriyor. Büyük mürşidimiz Gümüşhâneli Hocamız buyurmuş ki: ‘—Bizi seven bizdendir.’ Kişi sevdiği ile beraber haşr olacak ya!.. Mâdem sevmiş, toplantımıza gelmiş; bizdendir. O halde, Hatm-i Hâcegân’a alınır. Kapı dışarı edilmez. Bazı tarikatlarda duyuyorum ben, dışarı çıkartıyorlarmış. ‘—Çık dışarı!..’ ‘—Niye?..’ ‘—Sen bizim tarikatımızdan değilsin!’ ‘—E, ben kâfir miyim, müşrik miyim?..’ Ağlıyormuş kadın veya erkek... Kalbi çok kırılıyormuş. Kalp kırmak daha fenâ... Ne olacak yâni; o da senin gibi gelecek, senin halkanda Allah diyecek!.. Daha ne istiyorsun; sevaplı bir iş yapmasına vesîle oluyorsun.”336 Hatm-i Hâcegân’dan sonra on defa, medlerini uzata uzata “Lâ ilâhe illa’llah” denirdi. Bu, “Bir insan medlerini uzata uzata on defa Lâ ilâhe illa’llah derse, dört bin adet büyük günahı silinir.” 337 diye hadis-i şerifteki müjdeye ermek için yapılırdı. Kandil gecelerinde ve müsait yerlerde, Hatm-i Hâcegân’ın peşinden sesli zikir yapılırdı. Genellikle 200 kadar Lâ ilâhe illallah, 500 kadar Allah zikri cehrî olarak söylenirdi. Camide yapılan zikir esnasında ilâhi söylenmezdi. Çok fazla bağırmadan, hoplayıp zıplamadan, el çırpmadan, vakarlı bir şekilde zikredilirdi. Zikirden sonra, topluca sesli olarak salevat getirilirdi. Genellikle Salât-ı Ümmiye söylenirdi. Sonra müsait bir kimse tarafından bir aşir Kur’an-ı Kerim okunurdu. Aşrin ardından, Hoca Efendi Hatm-i Hâcegân duasını yapardı. Hatm-i Hâcegân’a örnek:338 336 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-2, s.197, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 337 Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, c.III, s.473, no:5464; Enes RA'dan. Kenzü’l-Ummâl, c.I, s.74, no:202; Râmûzul-Ehâdîs, s.434/3. 252 Fâtiha-i Şerîfe mea’l-besmele... Üçer salevât-ı şerife... İkişer Elem neşrah leke mea’l-besmele... Otuz üçer İhlâs-ı Şerif mea’l-besmele... Fâtiha-i Şerîfe mea’l-besmele... Üçer salevât-ı şerife... Fa’lem ennehû: “Lâ ilâhe illa’llàh” (10 defa) Lâ ilâhe illa’llàhu’l-melikü’l-hakku’l-mübîn... Muhammedün rasûlü’llàhi sàdiku’l-va’dil-emîn... Salla’llàhu aleyhi ve âlihî ve sahbihî ve men tebiahû biihsânin ecmaîn... Salâten ve selâmen dâimeyni mütelâzimeyni ilâ yevmi’d-dîn... “Hasbî rabbî cella’llàh… Mâ fî kalbî gayru’llàh… Nur muhammed salla’llàh.. Lâ ilâhe illa’llàh!..” (3 defa) Lâ ilâhe illa’llàh... (200 defa) Lâ ilâhe illa’llàh, muhammedün rasûlü’llàh, fî külli lemhatin ve nefesin adede mâ vesiahû ilmu’llàh... Allah... (100 defa) Allàh, celle celâlüh, ve amme nevâlüh, ve lâ ilâhe gayruh... Yâ ilâhenâ ente maksùdenâ ve rıdàke matlûbenâ, feheblenâ ma’rifeteke ve mahabbeteke ve emilnâ ilâ rıdvânike’l-ekber... Bi-hürmeti habîbike muhammedeni’lmustafâ... Allàààhümme salli alâââ, seyyidinâââ... muhammedini’n-nebiyyi’l-ümmiyyi ve alâ... aaalihiii, ve sahbihiii, ve sellim... (2 defa) Allàààhümme salli alâââ, seyyidinâââ... muhammedini’llezî câe bi’l-hakkı’lmübîn, ve erseltehû rahmeten li’l-àlemîn... Aşr-ı şerîf... [Hatm-i Hâcegân duası] 338 Mahmud Es’ad Coşan, Mevlid Kandili, İstanbul, İskenderpaşa Camii, 14. 11. 1986. 253 2. İskenderpaşa Camii’nde Hatm-i Hâcegân İstanbul’da İskenderpaşa Camii’nde, Mehmed Zâhid Kotku Hz.nin zamanından beri, cemaat her gün sabah namazından sonra, işrak vaktine kadar bekler, İşrak namazını kılıp öyle dağılırlardı. Bu sırada varsa şeyh efendi, yoksa imam Evrad kitabından günün virdini okur, cemaat de ellerindeki kitaplardan takip ederdi. En son o günün duası okunduktan sonra Hatm-i Hâcegân yapılırdı. Hatm-i Hâcegân duası uzun olurdu. Evrad kitabındaki Arapça duanın büyük bir bölümü okunur, silsiledeki zatların isimleri sayılırdı. Hatm-i Hâcegân’a derviş olsun olmasın, camideki herkes katılırdı. Sayıları belirlemek için taş kullanılmazdı. Her gün aynı miktarda sayılar söylenirdi: Fâtiha-i Şerîfe mea’l-besmele... Beşer salevât-ı şerife... Üçer Elem neşrah leke mea’l-besmele... Yüzer İhlâs-ı Şerif mea’l-besmele... Fâtiha-i Şerîfe mea’l-besmele... Beşer salevât-ı şerife... Fa’lem ennehû: “Lâ ilâhe illa’llàh” (10 defa) Allàààhümme salli alâââ, seyyidinâââ... muhammedini’n-nebiyyi’l-ümmiyyi ve alâ... aaalihiii, ve sahbihiii, ve sellim... (2 defa) Allàààhümme salli alâââ, seyyidinâââ... muhammedini’llezî câe bi’l-hakkı’lmübîn, ve erseltehû rahmeten li’l-àlemîn... Aşr-ı şerîf... [Hatm-i Hâcegân duası] İskenderpaşa Camii’nde her gün, yatsı namazından sonra da Hatm-i Hâcegân yapılırdı. Sabahkinden farklı olarak İhlâs Sûresi 33’er adet okunurdu. Hatm-i Hâcegân duası da daha kısa olurdu. Duada silsiledeki zatlar sayılmazdı. 254 Namaz kılınıp duası yapıldıktan sonra şeyh efendi, yoksa imam efendi şu duaları okuduktan sonra Hatm-i Hâcegân’a başlardı: Allàhümme salli salâten kâmileten ve sellim selâmen tâmmâ, alâ seyyidinâ muhammedini’llezî tenhallü bihi’l-ukad, ve tenfericü bihi’l-küreb, ve tukdà bihi’lhavâicü ve tünâlü bihi’r-ragàibü ve hüsnü’l-havâtim, ve yüsteska’l-gamâmü bivechihi’l-kerîm... Ve alâ âlihî ve sahbihî fî külli lemhatin ve nefesin bi-adedi külli ma’lûmin lek... Estağfiru’llàh... (3 defa) Estağfiru’llàhe’l-azîm, el-kerîm, er-rahîm, ellezî lâ ilâhe illâ hû, el-hayye’lkayyûme ve etûbü ileyh, ve es’elühü’t-tevbete ve’l-mağfirete ve’l-hidâyete lenâ, innehû hüve’t-tevvâbü’r-rahîm... Tevbete abdin zàlimin li-nefsihî, lâ yemlikü linefsihî, mevten ve lâ hayâten ve lâ nüşûrâ... Allàhümme ente rabbî, lâ ilâhe illâ ente halaktenî, ve ene abdüke ve ene alâ ahdike ve va’dike mesteta’tü, eùzü bike min şerri mâ sana’tü, ebûu leke bi-ni’metike aleyye ve ebûu bi-zenbî, fağfirlî feinnehû lâ yağfiru’z-zünûbe illâ ent... Fâtiha-i şerîfe mea’l-besmele... Mahmud Es’ad Hocaefendi Küçük Çamlıca’ya taşındıktan sonra, Çilehane mescidinde de İskenderpaşa Camii’ndeki gibi sabah namazından sonra Evrad okunmaya başladı. Sabah ve yatsı namazlarından sonra, aynı şekilde Hatm-i Hâcegân yapılır oldu. 3. Anadolu’da Hatm-i Hâcegân Anadolu’da, Mahmud Es’ad Hocaefendi’ye bağlı kimselerin olduğu her yerde, hiç olmazsa haftada bir toplantı yapılır. Bu toplantılar genellikle perşembe akşamı, yâni cuma gecesi yapılır. Genellikle radyodan veya cd’den Hoca Efendi’nin sohbeti dinlenir. Hoca Efendi’nin bir kitabından veya tavsiye edilmiş bir kitaptan bir bölüm okunabilir. Bir ilahiyatçı hazırlanıp sohbet yapabilir. Ama toplantının sonunda mutlaka Hatm-i Hâcegân yapılır. Hatm-i Hâcegân yapılırken, abdesti olmayanlar abdest alır. Toplantıda bulunanlar diz çöküp halka şeklinde otururlar. Sonra lambalar söndürülür. Sakin ve 255 huzurlu bir ortam sağlanmaya çalışılır. İntisablı olsun veya olmasın, toplantıya gelen herkes Hatm-i Hâcegân’a katılır. Zaman ve yer müsaitse, Hatm-i Hâcegân’ın sonunda bir miktar “Lâ ilâhe illa’llah” ve “ Allah” zikri sesli olarak yapılır. Zikir esnasında, bilen varsa zikre uygun ilâhiler söylenir. Hanımlar da genellikle cuma günleri, öğleden sonra toplantı yaparlar. Toplantılarında sohbet dinlerler veya kitap okurlar. Onlar da sonunda mutlaka Hatmi Hâcegân yaparlar. Hatm-i Hâcegân’ı Hoca Efendi’den müsaade almış bir kişi yaptırır. O olmadığı zaman, toplantıya gelenlerden herhangi birisi yaptırabilir. Genellikle taş kullanılmaz. Hatm-i Hâcegân’ı yaptıran kişi, okunacak sûre ve salevatları mevcut kimselerin sayısına bölerek, eşit olarak dağıtır. Neyin ne kadar okunacağını yüksek sesle söyler. Toplantıya gelenler on kişiden azsa, Hatm-i Hâcegân-ı Sağîr yapılır. 4. Hatm-i Hâcegân Duası Hatm-i Hâcegân’dan sonra bir aşir Kur’an-ı Kerim okunur ve dua yapılır. Hamdele ve salveleden sonra, hasıl olan sevaplar Peygamber Efendimiz’in, bütün peygamberlerin, ashab-ı kiramın, tarikat silsilelerinde bulunan zatların, evliyâullahın, mü’minîn ve mü’minâtın ruhlarına bağışlanır. Ardından her konuda dua edilir, dünya ve ahiretin hayrı istenir, şerlerden Allah’a sığınılır. Mahmud Es’ad Coşan Hocaefendi de yerine ve zamanına göre, samimi ve coşkulu, kapsamlı dualar ederdi. Onlardan bir tanesini ilginize sunuyoruz: Sübhâne rabbiye’l-aliyyi’l-a’le’l-vehhâb... El-hamdü li’llâhi hakka hamdihî, ve’s-salâtü ve’s-selâmü alâ seyyidinâ muhammedin ve alâ âlihî ve sahbihî ve men tebiahû bi-ihsânin ilâ yevmi’d-dîn... Allàhümme yâ Rabbenâ, yâ Rabbenâ, yâ Rabbenâ!.. Yapmış olduğumuz ibadetlerimizi, taatlerimizi, namazlarımızı, niyazlarımızı, oruçlarımızı, hayrât ü hasenâtımızı, zikr ü tesbihàtımızı, hatm-i hâcegânımızı; kardeşlerimiz tarafından çeşitli güzel niyetlerle okunmuş olan Kur’an-ı Kerim hatimlerini, yâ Rabbi lütfunla, kereminle kabul eyle... 256 Hàsıl olan ücûr u mesûbâtı, evvelâ Peygamber Efendimiz Muhammed-i Mustafâ —aleyhi efdalü’s-salâvât ve ekmelü’t-tahiyyât ve’t-teslîmât— Hazretleri’ne hediye eyledik, şu anda vâsıl eyle yâ Rabbi!.. Peygamber Efendimiz’i, bu sâlât ü selâmları, hatimleri okuyan, zikirleri yapan kardeşlerimizden ve bizlerden, cümlemizden hoşnut eyle yâ Rabbi!.. Peygamber Efendimiz’in iltifatına, rızasına, şefaatine, sevgisine ermeyi cümlemize nasib eyle yâ Rabbi!.. Peygamber Efendimiz’in sünnet-i seniyyesini öğrenip, Peygamber Efendimiz’in sünnetini ihyâ eyleyip, hayatımızda tatbik eyleyip, şehid sevapları kazanmayı cümlemize nasib eyle yâ Rabbi!.. Bizleri bid’atlardan uzak eyle yâ Rabbi!.. Peygamber-i zîşânımızın o mübarek, tertemiz, yıldız emsâli ashâb-ı kirâmının, ezvâc-ı tâhirât, ümmehât-ı mü’minîn vâlidelerimizin, evlâd-ı Rasûlüllah’ın, Peygamber Efendimiz’in mübarek zürriyet-i tayyibesinin, Peygamber Efendimiz’in mübarek halifelerinin ve mânevî yolunu devam ettiren verese-i nebî, ulemâ-i muhakkikîn, mürşidîn-i kâmilîn olan cümle evliyâullahın ve şeyhimiz Muhammed Zâhid-i Bursevî’ye kadar turûk-u aliyyelerimiz silsilelerinden güzeran eylemiş olan sâdât u meşâyihimizin; ve o mübareklere tâbî olan, onların terbiyelerinden geçmiş olan halifelerinin, müridlerinin ruhlarına ayrı ayrı hediye eyledik vâsıl eyle yâ Rabbi!.. Yâ Rabbi, senin sevdiğin ne kadar sevgili kulların, evliyâ ü mukarrabînin varsa, sàlih kulların varsa, onların ruhlarına hediye eyledik vâsıl eyle yâ Rabbi!.. O sevgili, mübarek, yüce kullarının mânevî yardımlarına, himmetlerine, teveccühlerine, iltifatlarına bizleri nâil eyle yâ Rabbi!.. Bizi onlarla haşr eyle yâ Rabbi!.. Ahirete göçmüş olan, ta ilk zamanlara kadar müslüman ecdâd ü ceddât, akraba u taallûkàt, âbâ u ümmehâtımız, ihvân u yârânımızın, evlâd ü zürriyyâtımızın ruhlarına da ayrı ayrı hediye eyledik vâsıl eyle yâ Rabbi!.. Ruhlarını şâd eyle yâ Rabbi!.. Kabirlerini cennet bahçesi eyle yâ Rabbi!.. Şu diyarlarda medfun bulunan sahabe, evliyâ ve sàlihlere de hàssaten hediye eyledik, vâsıl eyle yâ Rabbi!.. Beykoz’da makamı bulunan Yûşâ AS’a, Eyüp’te türbesi bulunan Ebû Eyyûb el-Ensàrî Efendimiz Hazretleri’ne; ve İstanbul’da medfun bulunan sahabe, tabiîn ve diğer sàlihînin ervâhına; ve hàssaten hocamız, şeyhimiz Muhammed Zâhid-i Bursevî’ye hediye eyledik vâsıl eyle yâ Rabbi!.. 257 Şu diyarları senin yolunda cihad ederek fethetmiş olan, cennet mekân Fâtih Sultan Muhammed Han Hazretleri’ne, ve onun hadis-i şerifle medhedilmiş bulunan mübarek ordusu mensublarına; ve bu cihadları yaparken şehid olanların ve gàzi kalanların ruhlarına hediye eyledik vâsıl eyle yâ Rabbi!.. Yâ Rabbel-àlemîn, bu iyi kullarından ayrı bizim daha başka tanıdığımız, tanımadığımız mü’min kardeşlerimize de, kusurlu da olsa, günahkâr da olsa lütf u kereminle tecellî eyle yâ Rabbi!.. Şu mübarek kandil gecesinde onların da ruhlarını şâd eyle yâ Rabbi!.. Azabları olanların azablarını def ü ref ü izâle eyle yâ Rabbi!.. Seyyiatları olanların seyyiatını hasenâta döndür yâ Rabbi!.. Yâ Rabbe’l-àlemîn, biz yaşamakta olan, imtihanı devam eden mü’min kullarına da tevfîkını refîk eyle... Yâ Rabbi bize her şeyden önce Kur’an-ı Kerim yolunda, Peygamber Efendimiz’in yolunda yürümeyi nasib eyle yâ Rabbi!.. Basîretimizi güşâde eyle yâ Rabbi!.. O basîretimizle hakkı hak olarak görüp, ona uymayı nasîb eyle yâ Rabbi!.. Ahir zamanın fitneleri çoğaldı yâ Rabbi, bâtılı bâtıl görüp, teşhis edip, anlayıp, ondan korunmayı da nasîb eyle yâ Rabbi!.. Hàssaten Mesîhî Deccal’ın fitnesine uğratma yâ Rabbi!.. Dininden saptırma yâ Rabbi!.. Ayaklarımızı doğru yoldan kaydırma yâ Rabbi!.. İzzetten sonra zillete uğratma yâ Rabbi!.. Kabul olmuşken dergâhtan kovdurma yâ Rabbi!.. Bizi ve zürriyetlerimizi, imandan sonra küfre düşürme yâ Rabbi!.. Dedelerimizin bize emanet eylediği şu mübarek beldeleri, şehidlerin kanlarını dökerek, senin yolunda cihad ederek fethettikleri bu diyarları, bizim kusurlarımızdan dolayı kâfirlerin eline geçirtme yâ Rabbi!.. Yâ Rabbe’l-àlemîn, bizi haramlardan ve günahlardan koru... Şeytanın şerrinden, nefsin şerrinden koru yâ Rabbi!.. Dünyanın ve ahiretin bildiğimiz bilmediğimiz her türlü hayırlarını, senin lütf u kereminden, biz lâyık olmasak dahi, Ekremü’l-ekremîn olduğun için niyaz ediyoruz, bizlere ihsân eyle yâ Rabbi!.. Dünyanın ve ahiretin her türlü şerlerinden sana sığınıyoruz yâ Rabbi!.. Senden de sana sığınırız yâ Rabbi!.. Senin gazabından senin rahmetine iltica ederiz yâ Rabbi!.. Bize rahmetinle muamele eyle yâ Rabbi!.. 258 Cümlemize helâl, hayırlı, temiz kazançlar nasîb eyle yâ Rabbi!.. Göz ve gönül tokluğu ver yâ Rabbi!.. Haramlara göz diktirme yâ Rabbi!.. Harama el uzattırma yâ Rabbi!.. Haram lokma yedirme yâ Rabbi!.. Günahlara bulaştırma yâ Rabbi!.. İmanımızı zayıflatma yâ Rabbi!.. Evlatlarımızı, ailelerimizi, nesillerimizi, zürriyetlerimizi de lütfunla, kereminle ıslah eyle yâ Rabbi!.. Onlara karşı vazifelerimizi güzel yapmayı nasîb eyle yâ Rabbi!.. Onları mü’min-i kâmiller olarak yetiştirmeyi nasîb eyle yâ Rabbi!.. Mü’minlerin arasındaki tefrikaları izâle eyle yâ Rabbi!.. Mü’minlerin gönüllerini birbirleriyle cem ve te’lif eyle yâ Rabbi!.. Kâfirlerin birliklerini mahv u perişan eyle yâ Rabbi!.. Müslümanların aleyhinde kurdukları hile ve desîseleri kendi aleyhlerine döndür yâ Rabbi!.. Müslümanların ahını zàlimlerden, bu dünyada da al yâ Rabbi!.. Müslümanlara da, aleme de, ibret-i alem olacak şekilde göster yâ Rabbi!.. Yâ Rabbe’l-àlemîn, Habîb-i Edîbin hürmetine, Kur’an-ı Hakîmin hürmetine, okunan hatimler hürmetine, çekilen zikirler hürmetine, salât ü selâmlar hürmetine, İsm-i A’zamın hürmetine, Esmâ-i Hüsnân hürmetine dualarımızı kabul eyle... Reddetme yâ Rabbi!.. Duaların kabul olması şartlarına sahip olmasak da, reddetme yâ Rabbi!.. Bizi o şartlara sahip eyle yâ Rabbi!.. Bi-hürmeti esmâike’l-hüsnâ, ve habîbike’l-müctebâ, ve bi-hürmeti esrârı sûreti’l-fâtihah!..339 E. EVRÂD Allah’a yaklaşmak, Allah’ın rızasını kazanmak için belirli zamanlarda ve belli miktarda okunan dua ve zikirlere evrâd denir.340 Es’ad Coşan Hocaefendi zamanında okunan Evrad kitabı, Mehmed Zahid Kotku Rh.A tarafından 1970’li yıllarda hazırlanmıştır. Önceleri küçük bir kitapçık iken, 1980 yılında son şeklini almıştır. İlk zamanlar İskenderpaşa Camii’nde cemaata parasız dağıtılmıştır. 1980’den sonra Seha Neşriyat tarafından “Evrâd-ı Şerîf, Ayet ve Hadislerden Dualar ve Zikirler” adı altında yeni baskıları yaptırılmıştır. Daha sonra, 339 Mahmud Es’ad Coşan, Mevlid Kandili, İstanbul, İskenderpaşa Camii, 29. 08. 1993. 340 Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.11, Evrad maddesi. 259 1995’te Türkçe mealli şekli de yayımlanmıştır. Türkçe Mealli baskısının başında Mehmed Zahid Kotku Rh.A’in önsözü bulunmaktadır (5-10 sayfa). Mehmed Zahid Kotku Rh.A, kitabın önsözünde, kitabı hazırlarken Ahmed Ziyaeddin-i Gümüşhanevî Hazretleri’nin Mecmuatü’l-Ahzâb isimli eserinden faydalandığını, onlara ilave olarak muhtelif hadis kitaplarından dualar eklediğini bildirmektedir. Ayrıca Kur’an-ı Kerim’den hamd, istiğfar, tesbih, tevekkül, selâmet, tehlil ve dua ayetlerini kitabına kaydettiğini ve haftanın günlerinde okunmak üzere düzenlediğini ifade etmektedir. “Bunları her kim ihlâs ile, herhangi bir niyet üzerine okusa, Allah Teâlâ’nın izniyle, muradının hâsıl olacağından hiç şüphe etmemelidir.” demektedir. Bunlara ilave olarak, evliyaların isimlerinin anıldığı yerlere, rahmet-i ilahî nazil olacağından, onları da ekleyerek bu Evrâd kitabını hazırladığını bildirmektedir. Es’ad Coşan Hocaefendi, sabah namazlarını cemaatle kıldıktan sonra işrak vaktine kadar camide bekleyip Evrad, Hatm-i Hàcegân ve zikirle meşgul olmaya çok dikkat ederdi. Hastalık, seyahat gibi önemli bir mani olmadıkça hiç aksatmazdı. Önce Evrad kitabından her gün okunan bölüm okunur, sonra o güne ait dualara geçilirdi. Hocaefendi kendisi okumaya başlar, sonra cemaatte bulunan kimselere kısım kısım okuttururdu. Evrad okunduktan sonra, Hatm-i Hàcegân yapılır, duası edilirdi. O zamana kadar güneş yükselmiş, kerahat vakti de geçmiş olurdu. Kalkıp iki rekât İşrak namazı kılınır, sonra cemaat dağılırdı. Bayram sabahlarında, bazı misafirliklerde ve aile eğitim toplantılarında evrad kısmını kısa tutar, dînî konularda sohbete zaman ayırırdı. “Her zaman bir araya gelemiyoruz, cemaat toplanmışken bazı konuları anlatmak lâzım!” deyip, sohbete başlardı.341 Hanımlar sabah namazını evde kıldıkları için, Evradı namazdan sonra kendileri okurlardı. İşrak vaktine kadar o güne ait bölümün tamamını okuyamazlarsa, kalanını günün diğer saatlerinde okumaları mümkündü. 341 Mahmud Es’ad Coşan, Ramazan Bayramı Sohbeti, İskenderpaşa Camii, 24.03.1993 260 1. Her Gün Okunan Bölüm Elimizde bulunan Türkçe mealli Evrad kitabının 12. sayfasında duanın önemine dair dört hadis-i şerif bulunmaktadır. Beşinci hadis-i şerif ise, sabah namazını cemaatle kıldıktan sonra işrak vaktine kadar camide oturup, zikrullahla meşgul olmanın fazileti hakkındadır. 13. sayfada, Kur’an okumaya başlamadan önce okunacak bir dua bulunmakta ve bu duayı okumanın fazileti bildirilmektedir. 14. sayfada üst kısımda, En’am Sûresi’nin ilk üç ayeti, alt kısımda da Haşr Sûresi’nin son üç ayeti bulunmaktadır. 15. sayfada Yâsin Sûresi başlamakta, 20. sayfaya kadar devam etmektedir. 21. sayfada üstte, Peygamber SAS Efendimiz’e salât etmekle ilgili ayet-i kerime bulunmaktadır. Alt tarafta ise Salât-ı Kâmile kaydedilmiştir. 22. sayfada istiğfarlar ve Seyyidü’l-İstiğfarlar bulunmaktadır. 23. sayfada istiğfarlar, tesbih ve tehliller bulunmaktadır. 24. sayfada tesbih ve tahmidler bulunmaktadır. Sayfanın alt kısmında Allah-u Teàlâ’nın isimleriyle ilgili bir ayet-i kerime ve bir hadis-i şerif mevcuttur. 25. sayfada Esmâü’l-Hüsnâ başlamakta, 27. sayfaya kadar devam etmektedir. 27. sayfada Esmâü’l-Hüsnâ ile ilgili bir dua vardır. 28. sayfada yatarken ve uykudan uyanınca okunacak dua başlamakta, 29. sayfanın ortasına kadar devam etmektedir. 29. sayfanın alt yarısında, ahir zaman fitneleriyle ilgili bir dua ve ölümle ilgili iki dua bulunmaktadır. Buraya kadar olan kısım, her gün okunan bölümdür. 2. Pazartesi Evrâdı İlk yedi sayfada tevekkül ayetleri vardır (33-39). Sonraki dört sayfada hıfz ile ilgili ayetler vardır (40-43) 261 Sonraki üç sayfada tevekkülle ilgili yedi ayet ayrıca kaydedilmiş, bu yedi ayeti okumanın fazileti bildirilmiştir (44-46). 46. sayfanın ikinci yarısında iki adet dua vardır. 47-48. sayfada Hasbiya’llah duaları vardır. 49-50. sayfada Hizbü’l-Hıfz vardır. 51-52. sayfada Kaside-i Bür’e’den pazartesi günü okunacak bölüm vardır. 53. sayfada Pazartesi Günü Duası vardır. 3. Salı Evrâdı İlk beş sayfada selâmet ayetleri vardır (57-61). 62. sayfada şifâ ayetleri vardır. 63-64. sayfada İsm-i A’zam Duası vardır. 65-66. sayfada Besmele’yle ilgili dua vardır. 67. sayfada Veyse’l-Karânî’nin Duası vardır. 68-70. sayfada hüsn-i hatime ve iman duaları vardır. 71-73 sayfada Abdü’l-Kàdir-i Geylânî Hazretleri’nin duası vardır. 74-75. sayfada muhtelif salât ü selâmlar vardır, 76. sayfada nur duaları vardır, 77-78. sayfada Kaside-i Bür’e’den salı günü okunacak bölüm vardır. 79. sayfada Salı Günü Duası vardır. 4. Çarşamba Evrâdı İlk dokuz sayfada tehlil ayetleri vardır (83-91). 92-96. sayfada Şehâbedîn-i Sühreverdî Hazretleri’nin evradı vardır. 97-99. sayfada Hızır AS’ın virdi vardır. 99. sayfanın ikinci yarısında Vird-i Azîm başlamakta, 102. sayfanın sonuna kadar devam etmektedir, 103-105. sayfada Esmâullah Duası virdi vardır. 262 106. sayfada İsm-i Celîl Duası vardır. 107-108. sayfada Kaside-i Bür’e’den çarşamba günü okunacak bölüm vardır. 109. sayfada Çarşamba Günü Duası vardır. 5. Perşembe Evrâdı İlk on sekiz sayfada dua ayetleri vardır (113-130). 131. sayfada Peygamber SAS Efendimiz’in Duası vardır. 132-133 sayfada Adem AS’ın Duaları vardır. 134. sayfada Ebûbekir RA’ın Duası vardır. 135. sayfada Ali RA ve Hamza RA’ın duaları vardır. 135-136. sayfada Ca’fer-i Sâdık Rh.A’in Duası vardır. 137-138. sayfada Kaside-i Bür’e’den perşembe günü okunacak bölüm vardır. 139-140. sayfada Perşembe Günü Duası vardır. 6. Cuma Evrâdı İlk sekiz sayfada hamd ayetleri vardır (143-150). 151-154. sayfada Hizbü’ş-Şükr vardır. 155-158. sayfada hamd hakkında hadis-i şerifler vardır. 159-162. sayfada Evrad-ı Abdü’l-Kàdir-i Geylânî vardır. 163-165. sayfada Peygamber SAS Efendimiz’in isimleri ve duası vardır. 166. sayfada Ebûbekr-i Sıddîk Hz.lerinin kasidesi vardır. 167-168. sayfada Kaside-i Bür’e’den cuma günü okunacak bölüm vardır. 169-170. sayfada Cuma Günü Duası vardır. 7. Cumartesi Evrâdı İlk sekiz sayfada istiğfar ayetleri vardır (173-180). 181-183. sayfada Ükkâşe Hazretleri’nin duası vardır. 184-185. sayfada Salevât-ı Melevân vardır. 263 185-188. sayfada Yâ Allah duası vardır. 189-191. sayfada Ashab-ı Kiram’ın ve Bütün Mü’minlerin Duası vardır. 192-193. sayfada Kaside-i Bür’e’den cumartesi günü okunacak bölüm vardır. 194. sayfada Cumartesi Günü Duası vardır. 8. Pazar Evrâdı İlk on üç sayfada tesbih ayetleri vardır (197-209). 210. sayfada Peygamber SAS’in, Adem AS’ın, Nuh AS’ın ve İbrâhim AS’ın tesbihleri vardır. 211. sayfada İsmâil AS’ın, İshak As’ın, Yusuf AS’ın ve Eyyüb AS’ın tesbihleri vardır. 212-213. sayfada Yunus AS’ın, İsâ AS’ın, Cebrâil AS’ın ve Azrâil AS’ın tesbihleri vardır. 213-219. sayfada İmâm-ı A’zam’ın tesbihi vardır. 220-222. sayfada Burhân-ı İsm-i A’zam duası vardır. 223-224. sayfada Kaside-i Bür’e’den pazar günü okunacak bölüm vardır. 225. sayfada Pazar Günü Duası vardır. 9. Son Bölüm 227. sayfada her gün okunacak tesbihler vardır. 228-231. sayfada Secde Ayetleri vardır. 232-236. sayfada Mehmed Zahid Kotku Rh.A’ın nasihatleri ve tavsiye ettiği zikirler vardır. 237-239. sayfada Hatm-i Tehlil Duası vardır. 240-251. sayfada Hatm-i Hacegân Duası vardır. Duanın içinde silsilede geçen zâtların da isimleri sayılmaktadır. 252. sayfada, sabah namazından sonra Yâsin Sûresi, öğleden sonra Fetih Sûresi, ikindiden sonra Nebe’ Sûresi, Akşamdan sonra Vâkıa Sûresi, yatsıdan sonra Mülk Sûresi, cuma günleri Kehf Sûresi’nin okunması tavsiye edilmektedir. 264 253-265. sayfada Kehf Sûresi vardır. 266-270. sayfada Fetih Sûresi vardır. 272-273. sayfada Nebe’ Sûresi vardır. 274-276. sayfada Mülk Sûresi vardır. 277-280. sayfada Vâkıa Sûresi vardır. F. İLÂHİLER Coşan, ilâhi söylemeyi ve dinlemeyi severdi. Ev ziyaretlerinde, aile eğitim toplantılarında, kandil gecelerinde, kır gezilerinde, uygun zamanlarda, genellikle yatsı namazından sonra ilâhiler söylenirdi. Çok zaman ilâhi söyleyenlere Coşan da eşlik ederdi. Bazen de kendisi söylerdi. En çok Yunus Emre’den, Aziz Mahmud-u Hüdâî’den, Niyazî-yi Mısrî’den ilâhiler söylerdi. Bu konuda bir talebesi şunları anlattı: “—Haziran 1986’da, köydeki (Ankara, Sincan, Çiçektepe Köyü) bahçemizde hac yemeğimiz vardı. Hocaefendi de teşrif ettiler. Yemekten sonra Hatm-i Hàcegân yapıldı, sesli zikir yapıldı. Ankara İlâhiyat mezunu Ahmed Özdil de vardı. Hocaefendi ondan ilâhi söylemesini istedi. O da Aziz Mahmud-u Hüdâî’den “Buyruğun tut Rahmân’ın, tevhide gel tevhide!” ilâhisi ile Yunus Emre’den “Er yarın Hak divanında belli olur” ilâhisini söyledi. Hocaefendi çok duygulandı, baktım gözlerinden yaşlar akıyordu. Bizden, bu ilâhileri kaydedip kendisine göndermemizi istedi. Eylül 1991’de, Özbekistan seyahati esnasında Gücdevan’a, Abdülhàlik-ı Gücdevânî Hz.nin kabrini ziyarete gitmiştik. Buhara’ya dönüşte Hocaefendi ile aynı otobüsteydik. Konya’dan Ercan Uslu, güzel ilâhi söyleyen bir kardeşimizdi. Buhara’dan bir def almıştı. “Defle ilâhi söyleyebilir miyiz?” diye Hocaefendi’ye sordu. O da “Söyleyebilirsiniz.” dedi. Bunun üzerine defle üç beş ilahi söyledi. Sonra Hocaefendi mikrofonu eline aldı, birkaç ilâhi de o söyledi. Peygamber Efendimiz’le ilgili ilâhilerdi. 265 Haziran 1993’te hac zamanı Mekke’de sohbet ederken, Yunus Emre’nin “Ganî Mevlâm nasîb etse,/Varsam ağlayu ağlayu...” ilâhisinin çok hoşuna gittiğini söyledi.342 4-7 Temmuz 1994 günleri Kızılcahamam’da Teknik Eğitimlilerin Aile Eğitim toplantısı vardı. Hocaefendi de orada bulunuyordu. Bir akşam ziyarete gittik. Yatsı namazı ve Hatm-i Hàcegân’dan sonra, Hocaefendi Yunus Emre’nin “Ah nice bir uyursun, uyanmaz mısın?/Göçtü kervan kaldın dağlar başında...” ilâhisini söyledi. 16. 03. 1996 günü Yalova’da Sağlık Vakfı’nın bir toplantısı vardı. Akşam konuşmalar bittikten sonra, Dr. Uğur Baran yönetiminde ilâhiler söylendi. Çok zaman Hocaefendi de katılıyordu. Bir saat kadar devam etti. Hocaefendi çok duygulandı: “Bu ilâhiler söylenirken, ilâhîleri yazan büyük zâtların ruhaniyeti söyleyenlere ve dinleyenlere tesir ediyor, çok güzel bir mânevî hava oluşuyor.” buyurdu.343 Elimizdeki ses kayıtlarından, Coşan’ın aşağıdaki ilâhileri söylediği anlaşılmaktadır: 1. Aziz Mahmud-u Hüdâî’den Buyruğun tut Rahmân’ın, Tevhide gel tevhide!.. Tazelensin imanın, Tevhide gel tevhide!.. 2. Yunus Emre’den Taştı rahmet deryâsı, Gark oldu cümle asi, Dört kitabın mânâsı, Lâ ilâhe illallah... 3. Yunus Emre’den Aşkın ile àşıklar, 342 Coşan, M. Esad, Haccın Faziletleri ve İncelikleri, s.227, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995 343 Dr. Metin Erkaya’dan, 09. 04. 2013, Sincan/Ankara. 266 Yansın yâ Rasûlallah! İçip aşkın şarabın, Kansın yâ Rasûlallah! 4. Yunus Emre’den Canım kurban olsun senin yoluna; Adı güzel kendi güzel Muhammed! Şefaat eyle bu kemter kuluna; Adı güzel kendi güzel Muhammed! 5. Sultan II. Mustafa’dan Ey Hàlik u ey lâ yezâl! Yâ Vâhid ü yâ zel-celâl! Ey pâdişah-ı bî-zeval Yessir lenâ hayra’l-umûr 6. Niyazî-yi Mısrî’den Ey garip bülbül diyârın kandedir? Bir haber ver gülizârın kandedir? Sen bu ilde kimseye yâr olmadın; Var senin elbette yârın kandedir? 7. Yazarı belli olmayan Bağdat yolu gözlerim, Ben şeyhimi özlerim! Himmetidir sözlerim, Sultan Abdü’l-Kàdir’in... G. İ’TİKÂF İ’tikâf; “Allah’a ibadet edeceğim, vaktimi ibadetle geçireceğim!” diye niyet ederek bir mescidde gece gündüz kalmak, mescidi ev edinmek; evine gitmeden, orada güzelce ibadetle meşgul olmak. Kur’an okumak, ilimle meşgul olmak, zikirle meşgul olmak... Öğrenmek ve öğretmek faaliyetleri olabilir. Namaz gibi ibadetler 267 olabilir. Gece az uyumak, gecesini ihyâ etmek, gündüzünü değerlendirmek... Böyle güzel şeylerle vakit geçirmek... Bu niyetle bir mescide girip i’tikâf eden kimseye mu’tekif denir. İ’tikâf yapmak, vakit namazları kılınan her mescidde olur. Eğer cuma namazı kılınan bir mescid değilse, cuma namazını başka camide kılıp, dönebilir. Başka zaman camiden dışarıya çıkamaz. Sadece abdest almağa çıkabilir, zarûrî ihtiyacı için çıkabilir. Gece gündüz orada kalacak, mescidde yatacak, kimseyle lüzumsuz konuşmayacak, sohbete dalmayacak, kendisini Allah’ın ibadetine tahsis edecek. Ramazan’ın son on gününde i’tikâf etmek sünnet-i müekkededir. Peygamber Efendimiz’in çok ısrarla, devamlı yaptığı bir ibadettir. Sünnet-i kifâyedir. Yâni bir kasabada, bir köyde üç beş kişi i’tikâf yaparsa, ötekilerden bu sorumluluk kalkar. Bir şehirde hiç kimse yapmazsa, bütün kasaba halkı sorumlu olur. “Niye siz Rasûlüllah’ın bu güzel sünnetini yapmadınız bakalım?” diye sorumlu duruma düşer, suçlu duruma düşer.344 Es’ad Coşan Hocaefendi itikâf’a çok önem verirdi. Büyük bir mâni olmadıkça, her sene Ramazan’ın son on gününde i’tikâfa girerdi. Cemaatten de çok kimseler i’tikâfa girerlerdi. 1996 Ramazanında, İskenderpaşa Camii’nin kapasitesinin üç katı kadar müracaat olmuştu. İskenderpaşa Camii’nde girecek 60 kişi kura ile tesbit edilip, fazlası başka camilere gönderilmişti. İ’tikâfta halvete benzer bir program uygulanırdı. Sahurda 21 üzüm, 100-150 gr. ekmek yenirdi. İftarda bir kâse az yağlı yeşil mercimek çorbası, 100-150 gr. ekmek yenirdi. Yere bir battaniye serilip üzerine yatılırdı. Herhangi bir yere dayanıp oturmak yasaktı. Zaruret olmadıkça elbise değiştirilmez, banyo yapılmazdı. Boş laf konuşulmaz, zikirle meşgul olunurdu. Beş binden başlayan, her gün artırılan lafza-i celâl (Allah) zikri çekilirdi. Uyku azaltılır, günde altı saat kadar uyunurdu. Her gün bir-iki cüz Kur’an-ı Kerim okunurdu. Günde iki defa Hatm-i Hàcegân yapılırdı. Tesbih namazı kılınırdı. Sabah namazından sonra Evrad okunurdu.345 344 Mahmud Es’ad Coşan, Cuma Sohbeti, Akra, 24. 01. 1997. 345 Dr. Metin Erkaya’dan,, 09. 04. 2013, Sincan/Ankara. 268 H. SAKAL Es’ad Coşan Hocaefendi 1970’li yıllardan beri sakallı idi. Sakalı çok uzun ve dağınık değildi. Hiçbir zaman bir tutamı geçmezdi. Yeri geldikçe, sakal bırakmayı tavsiye ederdi. Mutlaka bırakacaksınız diye bir zorlaması da yoktu. Onun için cemaatten işi ve mesleği müsait olanlar sakal bırakmışlardır.346 Sakalla ilgili sorulara verdikleri cevaplar; 1. Sakal kesmenin hükmü nedir. Sakal kesmek bütün mezheblere göre haramdır, doğru değildir. Müslümanın böyle sakal kesmesi yoktu, sonradan çıktı bu... Sakalı kesmek, bıyığı kesmek Batı ile tanıştıktan sonra çıktı. Gayrimüslimlere benzemek yönünden uygun değildir. Sakalı kesmek hilkati tağyirdir, haramdır. Ayet-i kerimede, şeytanın: @َ!ُ/َD/َPُن" َ!ْdَ= ِا (ا&;Lء١١٩: ) (Feleyugayyirunne halka’llàh) “Ben şeytan olarak müslümanların sağından, solundan gideceğim, geleceğim; onlara Allah’ın yarattığını, hilkatlerini değiştirteceğim.”347 dediği buyruluyor. Allah buraya sakal koymuş, kökü deride, yâni hilkatimizde var... O halde, bu böyle olacak. Bunu kesmek, hilkati değiştirmek oluyor. Kadınlara vermemiş, erkeğe vermiş. Demek ki, erkek sakallı olacak!.. Hilkate uygun olan bu... Kadınlara benzemek yönünden kesilmesi uygun değildir. Bu hususta hadis-i şerifler çok... “Bıyıkları kısaltınız, sakalı uzatınız!” diye sahih hadis-i şerifler vardır. Ramuz’da da vardır, başka kitaplarda da vardır. Binâen aleyh, eğer mânisi yoksa, sakal bırakması lâzım bir müslümanın!.. Mâni ne olabilir?.. Polistir, dairesi müsaade etmiyor... Askerdir, dairesi müsaade etmiyor... Öğrencidir, okulda kıyamet kopuyor... Aslında müsaade etmeleri lâzım, ama etmiyorlar. Yâni, antidemokratik bir durum...348 346 Dr. Metin Erkaya’dan, 09. 04. 2013, Sincan/Ankara. 347 Nisâ, 4/119 348 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-2, s.248, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 269 Coşan’a göre sakalı kökten tıraş etmedin mi, isterse azıcık bile olsa, hiç olmazsa haram işlememiş olursun. Bunun uygun olan şekli hususunda ulemânın çeşitli görüşleri vardır. Genel görüş, şöyle bir tutam kadar olursa, daha iyidir demişler. Ama biraz kısa da olsa, yine sakal sünneti yerine gelmiş olur. Onun için, az olsun, çok olsun; Allah rızası için sakal bırakmayı tavsiye eder. Coşan’a göre, sakal tebliğ yapmağa engel değildir. Çünkü, sakal kazımak haramdır. Sakal kazımak bundan yüz yıl, yüz elli yıl önce olsaydı hacı babalar, hacı dedeler bastonla kovalarlardı insanı... Şimdi adet oldu, herkes kazıtıyor ama, erkeklerin kadınlara benzemesi sayılır bu... Doğru değildir. Durumu müsaitse, memur değilse, işi elveriyorsa sakalı bırakacak! Tebliği öyle yapmağa çalışacak. Sakalından karşısındaki ürküyorsa, başkası ürkmüyor. Mimar bey sakalı uzatabiliyor, profesör bey sivri sakalı uzatabiliyor, saçını uzatabiliyor... Herkes keyfine göre yaşıyor. O da sünnet-i seniyyeye uygun hareket edecek. Tebliğe mâni olmaz. Öyle olsaydı, onun dinde bir müsaadesi olurdu. Sen tam müslüman olacaksın, tebliğini İslâm’ca yapacaksın; karşı taraf uyarsa uyar. Sakalından korkuyorsa sen de kalemle tebliğ et, dergi çıkart, başka türlü hizmet yap ama, sakaldan kimse korkmaz. Yâni, tebliğe mani olmaz. Güzel giyinirsin, başka tedbirleri alırsın, kendini yine sevdirmeğe çalışırsın. Sakalı da sevdirmeğe çalışırsın, o da tebliğdir. 349 2. Sünnet-i seniyyeye uygun olarak sakal bıraktım; dua eder misiniz? Allah-u Teâlâ Hazretleri mübarek eylesin... Peygamber Efendimiz’in daha başka sünnetlerini de yapmayı nasib eylesin... Peygamber Efendimiz’in sünnetlerini ihyâ eyleyip şehid sevapları kazanmayı, ona ve bizlere nasib eylesin... Peygamber Efendimiz’in şefaatine erdirip, ahirette Peygamber Efendimiz’e komşu olmayı, bu kardeşimize ve bizlere nasib eylesin... 350 349 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-1, s.256, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 350 Mahmud Es’ad Coşan, a. g. e. s.257. 270 I. KILIK, KIYAFET Coşan’a göre giyim ve kuşamda ifrata, tefrite kaçmamak; yâni mübtezel olmadan, çok şatafatlı olmadan giyinmek ana ölçüdür. Kadınlar için dar olmaması, altını göstermemesi ölçüdür. Yırtmaçlı, açık saçık olmaması ölçüdür. Bu genel kaidelerin altında, fazla böbürlenmeye yol açmayacak gibi, derli toplu, mahrem yerlerini örtecek bir giyimle giyinmelidir.351 Kendisi geniş, bol kesimli normal kıyafetler giyerdi. Kravat takmaktan hoşlanmazdı. Resmî programlarda, sempozyum ve konferanslarda takım elbise giyerdi. Hac ve umre zamanlarında ekseriyetle başı sarıklı olurdu. Takkenin üzerine eliyle sarardı. İlk yıllar entari giyerdi. Afganlıların ve Pakistanlıların giydiği kıyafetleri (alta şalvar, üzerine iki tarafı yırtmaçlı uzun gömlek) beğendiğini söylerdi. Son zamanlarda Afgan kıyafetine benzer, özel kıyafetler diktirip giyiyordu. Renk uyumuna ve güzel giyinmeğe dikkat ederdi. Erkeklerin dar elbiselerle namaz kılmasının uygun olmadığını, hiç olmazsa namaz kılarken bir cübbe giymelerini tavsiye ederdi. Onun için, İskenderpaşa Camii’nde ve Çilehane Camii’nde, arka tarafta asılı cübbeler vardı. 1995 yılında, namaz kılarken sarık sarmanın fazileti üzerinde çok durdular. O yıllarda, namaz kılarken sarık sarmak cemaat arasında çok yaygınlaştı. Hanımlar için sabit bir model tavsiye etmezlerdi. Vücut hatlarını belli etmeyen, dışından içini göstermeyen herhangi bir kıyafet olabilirdi. Kılık kıyafetle ilgili sorulara verdikleri cevaplar: 1. İslâm’da kadının tesettürü nasıl olmalıdır? İslâm’da kadının tesettürü, el hariç bilekten, ayak bileğinden ayak hariç, yüz hariç her tarafını örtmek tarzında olmalıdır. Fıkıh kitaplarında, fitne bahis konusu olduğunda yüzüne de peçe takarsa iyi olur diye de bir hüküm vardır. Orası mecbur değil ama, fitne olacaksa, bakılacak, sataşılacak vs. gibi durumlar olursa örtmesi iyi olur denmiş. 351 Mahmud Es’ad Coşan, , a. g. e. s..254. 271 Örtü bol olacak; el hariç, ayak hariç, yüz hariç bütün vücudunu örtecek, vücudunun hatlarını belli etmeyecek!.. Şimdi dar bir blue-jean pantolon giyiyorlar; bu tesettür değil!.. Neden?.. Bütün her şeyi belli... Veyahut üstüne dar bir blûz giyiyor, her tarafı belli... Olmaz! Veyahut şeffaf, altı görülüyor. Olmaz! Bir hadis-i şerifte okumuştuk, Peygamber Efendimiz ahir zamandaki bazı insanları anlatırken: (Kâsiyâtün, âriyâtün) “Giyinmiş ama çıplak!..” diyordu. Nasıl giyinmiş ama çıplak?.. Elbisenin kumaşı şeffaf, görünüyor alt tarafı da ondan... Örtecek, altını göstermeyecek, vücut hatlarını belli etmeyecek!.. Yüzü, eli, ayağı hariç her tarafını güzelce kapatması lâzım! İslâm’da örtü böyledir. “—Hocam, ben öyle örtünürsem patlarım!” Hiç bir şey olmaz. Ben senden daha fazla örtünüyorum. Erkekler daha fazla örtünüyor. Öyle değil mi?.. Erkekler maşaallah kadınlardan daha fazla örtünüyor. Daha az örtünme hakları varken, erkekler daha fazla örtünüyor. Bol giyersin. Bol olduğu zaman havalanır içi, hiç bir şey olmaz. Böyle güzelce örtünmesi lâzım geliyor. Tesettür böyle... Asıl ince tesettür ise, hassas, tam böyle takvaya uygun tesettür, erkeklerin gözüne hiç görünmemek... En güzeli o... Yâni, giyimli de olsa ortada görünmemek... Erkeklerin gözünün önünde geziyor, çarşıyı dolaşıyor, pazarı dolaşıyor, alışveriş yapıyor, kumaş beğeniyor, başörtü beğeniyor... Sütyenini, acaba bu numarası bana uyar mı, uymaz mı diye sorarak alıyor, ediyor... Olmaz!.. Mümkün olduğu kadar, böyle şeyler yapmayacak. Nazarlara, gözlerin dikildiği bir duruma gelmemeğe gayret edecek. Güzel olanı bu!.. Çarşı pazar işini kocası yapsın, oğlu yapsın, akrabası yapsın... “—E, iyi kumaşı bilemezler!” Biraz kötü kumaş giy, Allah rızası için!.. İyi tarif et!.. Muvakkat olarak getirsinler; beğenirsen alırsın, beğenmezsen iade edersin... Ama, çarşıya pazara gidip de, elin adamıyla alışveriş, konuşma vs. olmasın. 272 Ben şimdi hoca olduğum için, zaman zaman gösterip anlatıyorum: Bakın, çarşıya gitmiş şu kadıncağız... Başı örtülü mü, örtülü... Mantosu var mı, var... Bak, biberleri almak için eğildi, neresine kadar görünüyor!.. Tesettür olmuyor. Beyler hanımlarına dikkat edecekler. Altına şalvar giyinecek, eğilse de görünmemesini sağlayacak. “—Uzun mantom var ya, dizimin altında!..” Dizinin altı da zaten nâmahrem... Orasını da göstermemen lâzım, bileğine kadar... “—Naylon çorap giyiyorum!” Naylon çorap örtü değil... Naylon çorap hiç bir şey değil... Ne ısıtır, ne örter. Yalnız bir işe yarar: Parmakların arasında mantar üremesine yarar, kaşıntı yapmağa yarar. Ayağının sırtı kaşınmak isteyen naylon giysin!.. O kadar. Başka bir işe yaramıyor. Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: “—Allah rahmetine erdirsin şalvar giyenleri!..” Erkek için de öyle, kadın için de öyle... Şalvar giydiği zaman eteği isterse açılsın, isterse otursun, ister dizini kaldırsın, ister tarlada çalışsın... Neden bizim Adana’mızda, Urfa’mızda, Antalya’mızda halkımız şalvar kıyafetini benimsemiş?.. Tarlada da çalışıyor, her işi yapıyor. Bol, gayet güzel, gayet rahat... O sıcak şehirlerde, o sıcaklığa rağmen gayet rahat çalışılabiliyor. İslâm’ın tesettürü böyle aziz ve muhterem kardeşlerim!..352 2. Tesettür sadece çarşafla mı olur, mantoyla tesettür sağlanamaz mı? Tesettür sadece çarşafla değil, hasırla bile olur. Dışarıdaki namaz kılınan hasırı bürünse, hasırla bile olur. Mühim olan, insanın günah yerlerini, ayıp yerlerini örtmesidir. Bu örtmeyi nasıl sağlarsa, olur. Bizim Hanefî fıkhında, ille belli bir kıyafet olacak, ille belli bir renk olacak diye şart yoktur. Muhtelif şekillerde olabilir. Çarşaf olur, harmânî olur, abâye olur, bol manto olur... Daha başka şekiller olur, bol şalvar olur... Mühim olan vücudun 352 Mahmud Es’ad Coşan, a. g. e. s.239. 273 hatlarının belli olmaması ve kumaştan öbür tarafının görünmemesi... Öbür tarafı göründü mü, içi belli oldu mu, kalın kumaş olsa bile olmaz! Bu iki şarta dikkat ederek, vücudun hatları belli olmayacak ve içi görünmeyecek tarzda; kadınlar için yüz ve eller, ayaklar hariç her tarafın örtülmesi lâzım gelir. Naylon çorap, altı göründüğü için tesettür değildir. O çorabın göründüğü her yerde, vücudu görünüyor demektir. Tesettür olmamış oluyor. Çarşaf mecburiyeti yok dinimizde... Cilbâb kelimesi var Kur’an-ı Kerim’de... Bu cilbâbın ne olduğu hususunda ulemâmızın kavilleri çok muhteliftir. “Omuzları örten bir başörtüden, topuklara kadar inen bir örtüye kadar, bu işi gören her kıyafete şâmildir.” diye ulemâmızın kat’î kanaati vardır. Hanefî fakihlerinin, büyüklerimizin kanaati de budur. Binâen aleyh, İslâm’ın örtmesini emrettiği azalarını, altı görülmeyecek şekilde, münâsip bir bollukta, şeffaf olmayan bir kumaşla örtündüğü zaman tesettür yerine gelmiş olur. İlle çarşaf giyme mecburiyeti yoktur.353 3. Örtünme için belli bir kıyafet şartı var mı? Örtülmesi gereken yerleri örten her kıyafet olabilir. Çarşaf veya abaye, veya pardesü, veya saye dediğimiz çok çeşitleri var... İranlılar başka, Afganlılar başka türlü giyiniyor. Şalvarı medhetmiş Peygamber Efendimiz; hem vücudu örtüyor, hem de bol oluyor diye... Şalvar hakkında hadis-i şerif var... Şalvar giyenlere duası var Peygamber Efendimiz’in... Cübbe vücudu iyi kapattığı için makbul... Sarık ile kılınan namaz, sarıksız kılınan namazdan yetmiş kat daha sevaplı... Meleklerin siması, alâmeti, kıyafeti deniliyor. O bakımdan yanınızda sarık gezdirirseniz, namazlarda sarık sararsanız iyi olur. Kıyafetiniz uzunca olursa, cübbe olmasa bile uzun pardesü şeklinde dizinizden aşağıda olursa, namazda secdeye vardığınız zaman arkanızı örtecek tarzda olursa, İslâmî bakımdan uygun olur. Peçe de, şöyle yüzü bir miktar örtmek, o da güzel... Çünkü, insanın güzellikleri mümkün olduğu kadar saklaması ve fitnelere fırsat vermemesi lâzım!..354 353 Mahmud Es’ad Coşan, a. g. e. s.239-240. 274 4. Erkeklerin kot pantolon giymeleri ve hanımların da pardesünün altına pantolon giymeleri caiz midir? Mesele tam böyle değil... Erkeğin üstüne bir pardesü vs. giymeden kot pantolon giymesi gibi söylemek lâzım!.. Düşmanlık doğrudan doğruya kotun kendisine değil... Pantolon dar olduğu zaman, vücut azaları, ayıp yerleri belli olacak şekilde olduğu zaman uygun olmaz. Mesele odur. İster kot olsun, ister merinos kumaşı olsun, isterse Suudî Arabistan’dan getirilmiş, deve yününden yapılmış kumaş olsun, fark etmez. Ayıp yerleri belli olacak şekilde bir kıyafet dikilmiş olduktan sonra, o dar kıyafet uygun değildir İslâm’da... O bakımdan uygun olmuyor. Kadınların pardesülerinin altına pantolon giymeleri güzel bir şeydir. Takvâ bakımından da güzel bir şeydir. Çünkü, kadının ayağı sürçebilir, yere düşebilir; otobüse binerken, vasıtaya binerken, merdivenlerden inerken çıkarken eteği açılabilir. Peygamber Efendimiz, şalvar giyenlere hayır dua etmiştir. Birisi böyle düştü de; şalvarlı bir kimseydi, gözünün önünde düştü. Tabii, hiç bir yerinin açılması, görülmesi bahis konusu olmayınca, şalvarı tavsiye etti Peygamber Efendimiz... Yâni bol alt kıyafetini methetti.355 5. Kızlar pardesü veya manto altına pantolon giyebilirler mi? Manto veya etek veya pardesü altına pantolon giyebilirler. Sadece pantolon giyip de avret yerleri görülecek bir şekilde gezemezler. Yâni, pantolon giymek yasak değil; pantolonu üstünden etekle, pardesü ile veya entari ile örttü mü, pantolon giymek çok iyi... Çünkü pantolon daha iyi koruyor. Düşse de, bayılsa da hiç bir yeri açılmayacak, saçılmayacak. Tesettür bakımından uygun olduğundan pantolon iyi... Ama kadın, pantolonu giyer de üstüne bir şey giymezse çok fenâ oluyor. Niye fenâ oluyor?.. Câzibedar oluyor, haram yerler meydana çıkıyor. Bu sefer daha büyük günah oluyor. Örtünmüş olmuyor. 354 Mahmud Es’ad Coşan, a. g. e. s.241. 355 Mahmud Es’ad Coşan, a. g. e. s.242. 275 Örtünmenin esasını her zaman burada söylüyorum: Örtünmede vücut hatları örtülecek, belli olmayacak. Vücudun hatları saklanacak!.. Ne diyor: وَ*َ َ#1ِ,ْ-ُ1 ز1ِ;َ:َm#ُ) "ا&;6ر: )٣١ (Ve lâ yübdîne zînetehünne) “Kadınlar zînetlerini izhar etmesinler, göstermesinler!”356 buyruluyor Kur’an-ı Kerim’de... Zînet nedir?.. Göğüs zînettir, kalça zînettir, bel zînettir, gerdan zînettir, saç zînettir; göstermeyecek bunları!.. Başını örtecek, saçını örtecek, boynunu örtecek... Vücudunu da bol bir şeyle örtecek ki, görünmesin!.. Göründü mü, veyahut belli oldu mu; olmaz!.. Altını göstermemesi lâzım!.. Altı göründü mü, tesettür değil... Şekli belli oldu mu tesettür değil... Şimdi kadın için söylüyoruz. Erkek için de öyle... Erkek de bir blue-jean pantolon giyiyor; önü arkası boğum boğum, yumuk yumuk, her tarafı meydanda... Olmaz! Namaz da olmaz. Arkasındakinin namazını da bozar. Niye hocaefendiler cübbe giyip mihraba geçiyor?.. Tesettürü sağlasın diye... Erkeğin de tesettürü var, erkeğin de bir yerlerinin belli olmaması lâzım!357 6. Bir bacımız var, örtünmek istiyor. Fakat, çalıştığı yerde kendisiyle dalga geçileceğinden korkuyor. Ne yapması lâzım? Kur’an-ı Kerim’de ayet-i kerimelerde çok açık olarak bildirilmiştir ki, müslümanlar Allah’tan korkar, gayriden korkmaz!.. وَ9َeْ]َV ا&;"سَ =ُوَا ، أَ َd7 أَنْ َ9eْ]َ ُ) ا* rاب: )٣٧ (Ve tahşe’n-nâs, va’llàhu ehakku en tahşâhu) “Allah’tan korkmak esasken, kuldan korkulmaz!”358 mânâsına... ٥٤( :ة,gE&ا (َ*ٍ ِg َcَْ6َ& َن6ُ@َeَ1 َ*َو 356 Nûr, 24/31 357 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-2, s.239-240, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 358 Ahzâb, 33/37 276 (Ve lâ yehafûne levmete lâim) “Kınayanın kınamasından korkmazlar.”359 diye de ayet-i kerimede geçer. Kul hayırlı olan şeyi yapar. Çok dairelerde çok kardeşlerimiz var, örtebiliyorlar başını... Alay ederlerse; “Alay etmeyin kardeşim! Bu Allah’ın emri olduğu için yapıyorum!” desin, Allah’ın emrini tutsun!.. Allah yardımcı olur. 360 7. Başörtüsü teferruat mıdır? Başörtüsü teferruat değildir, Allah’ın emirlerinden bir emirdir. Allah’ın emirlerinin hepsi muhteremdir. 361 8. İslâmî ölçülere göre kapanmayan, sadece namaz kılarken örtünen hanımlar için ne dersiniz? Namaz kılarken örtünüyormuş, namaz kılıyormuş; güzel!.. Namaz kılmak iyi bir şeydir. Demek ki, iyi bir şeyi yaparken örtünüyor. O halde, namaz kılarken örtünüp de sair zaman açınmak yanlıştır. Allah’ın emrini tutması lâzım, kapanması lâzım! “—Pekiyi, kapanmıyorsa ne olacak?” Oradan sevap alır, buradan günah alır. Sevabı günahı ahirette tartılır, nereyi kazanmışsa oraya götürür. Ama sanırım ki, iyi bir sonuca götürmez. Çünkü bu iş şakaya gelmez, tezatlı hayat olmaz. İnsan Müslümanlığı tam uygulamalı! İslâm’ı bir bölgede uygulamak, diğer bölgede uygulamamak; İslâm’ı bir zamanda uygulamak, öteki zamanda uygulamamak olmaz. Camide müslüman, dışarıda değil; Ramazan’da müslüman, çıkınca değil; Türkiye’de müslüman, Avrupa’da değil... Böyle şey olmaz! Her yerde müslüman olacak insan, her yerde iyi kul olacak.362 9. Spor yapanların avret yerlerini açmalarında bir mahzur yoktur deniliyor; doğru mu? 359 Mâide, 5/54 360 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-1, s.246, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 361 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-2, s.236, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 362 Mahmud Es’ad Coşan, Güncel Meseleler-1, ss.236-237 , Seha Neşriyat, İstanbul, 1995. 277 Öyle şey olmaz! Avret yeri avret yeridir. Spor da yapsa, başka şey de yapsa, oraları kapatması lâzım!.. Dedelerimiz güreş yaparken, nasıl dizin altına kadar kısbet giydiklerini hepiniz biliyorsunuz. Spor, insanın bedeninin gelişmesi için uygun ama, hiç bir zaman, hiç bir şekilde, hiç bir kimseye haram işlemeye müsaade yoktur!.. Öyle yanlış şeyler olmaz. 363 363 Mahmud Es’ad Coşan, a. g. e. s.246. 278 YEDİNCİ BÖLÜM MAHMUD ES’AD COŞAN HAKKINDA YAZILANLAR A. BASINDA YAZILANLAR Coşanı’ın gurbette, şüpheli bir trafik kazası ile ani ölümü, Türkiye’de her kesimden insanı üzdü. Her kesimden yazarlar, bu konuda onlarca yazı yazdılar. “Niçin gurbette yaşamak zorunda bırakıldı? Kimseye bir zararı olmadığı halde neden bu kadar zulme maruz kaldı?” gibi sorular soruldu. Ailesinin müracaatı üzerine, cenazesinin Türkiye’ye getirilip Süleymaniye’ye, Hocasının yanına defnedilmesi için Hükümet kararname çıkardı. Bu sefer bu konu tartışıldı. Müsbet, menfi yazılar yazıldı. Sonra Cumhurbaşkanı Sezer, kararnameyi imzalamadı. Bu sefer bunun hakkında yazılar yazıldı, üzüntüler dile getirildi. Ailesiyle görüşmeler yapıldı. Sonunda ailesinin kararıyla, Eyüp Sultan Kabristanına defnedildi. Fatih Camii’nde kılınan cenaze namazı, cemaatin kalabalıklığı, cemaatin ağırbaşlılığı günlerce yazılı ve görüntülü medyada konuşuldu. Yazılar yazıldı, açıkoturumlar yapıldı. Basında çıkan bu yazılar ve haberler, Hacı Ali Erkaya tarafından toplanıp düzenlenerek, “Hocamız’ın Ardından” adı altında yayımlanmıştır. 1. Basından Örnek Bir Yazı: DİRİLİŞ ÜFLEYEN ADAMIN ARDINDAN Fehmi Çalmuk Geçen Şubat ayının ilk haftası, merhum Prof. Dr. Mahmud Es’ad Çoşan’ın birinci ölüm yıldönümüydü. Onun ölümüyle ilgili olarak yazdığım bir yazımı sizinle paylaşmak istedim: 1969 yılında Ankara’da doğdum. Çocukluğum Ankara İlâhiyat Fakültesi’nin bahçesinde geçti. Babamın işi nedeniyle soluğu bahçede alır, koşar oynardım. 279 Fakültenin öğretim üyeleri beni gördüklerinde saçımı okşar, bana ilgi gösterirlerdi. En çok siyah sakallı mütebessim adamı severdim. Hicri 1400 kutlamasında Fakülte bahçesinde onun ellerinin arasına ilişivermiştim. Her taraf kuşatılmış, insanlar sindirilmiş, bir fırtınadan arda kalan sessizlik vardı. Ankara’nın Kalaba semtinde iki katlı evin bahçesinden çıkan orta boylu, siyah sakallı, etrafa tebessüm saçan adam metanetliydi, vakurdu... Diriliş üfler gibiydi... Etrafındaki birkaç genç, olan bitene hiç aldırmadan bir arabaya binerek bu mütebessim adamı götürdüler. Birazdan Ankara’nın Demetevler semtindeki Özelif Sitesi’ne ulaştık. Gençlerin sayıları giderek arttı. Yüzlerinde bir tatlı heyecan, gözlerinde bir umut vardı. Mütebessim adamın ellini öptüler. Birazdan camiyi dolduracak gençlerin hepsi 12 Eylül ihtilalinden arta kalan aksiyonun, gece zahidliği, gündüz mücahidliği anlatır gibiydiler. İnce bir tok ses yükseldi cami içerisinden... Konuşan mütebessim adamdı. Yarım kalmış bir hesabı yeniden görür gibi Hadis dersini bitirdikten sonra gençlerin içine daldı. Gençler Ankara İlahiyat Fakültesi/nin bahçesinde, yine onu bekliyorlardı. Tebessüm yayan profesörün yanında pervane oldular. Kapıdaki yasak yazısını beraber okudular. Başörtülü öğrencilerin yanı sıra, sakallı öğrenciler hatta sakallı öğretim üyeleri -uygun kıyafet haricinde- okula giremeyeceklerdi. Gençler eyleme koyuldu. İki öğretim üyesi kalmıştı, kuşatılmışlığa boyun eğmeyen... İkisinin adı da Es’ad idi. Ama mütebessim adam öğrencilerin yanından hiç ayrılmadı! Sakalını da kesmedi. Kimsenin siyah ipliğe siyah, beyaz ipliğe beyaz diyemediği günde, o mütebessim adam iplikleri pazara çıkartmakla meşguldü. İnadına diriliş üflüyordu... Aradan fazla süre geçmedi bu gençleri TOBB Salonunda bir kitap fuarında gördüm. Ellerinde küçük broşürler vardı. Yeni çıkacak bir derginin tanıtım broşürünü dağıtıyorlardı. Halil Necatioğlu’nun yazısını okuyanları yeni bir heyecan alıyordu. O yine başyazısıyla diriliş üflemeye devam etti: “El-hamdü lillâh müslümanız; gayemizin kaynağı imanımızdır. Biliyoruz ki dünya bizim asıl yurdumuz, değil, muvakkat bir imtihan yeri. Ömrümüzün rüzgâr gibi, süratle geçip gittiğini gördükçe, ahiretimiz için halisane ve yoğun salih ameller 280 işlemek gerektiğini daha kuvvetle hissediyoruz. Fırsat kaçmadan insanlık için faydalı işler yapmak, dinimize ve din kardeşlerimize bütün imkânlarımızı kullanarak hizmet etmeliyiz... Müslümanlar olarak İslam’ı iyi temsil etmek, tanımak, tanıtmak, yaymak, ve tebliğ ile vazifeliyiz. Bu ise kuvvetli bir merkezin, ilmi ve dini bir otoritenin varlığı ile mümkündür.” Aradan çok geçmedi. O gençleri RP Genel Merkezí’nde gördüm. Zaten Özelif sohbetlerine Ahmet Tekdal geliyordu; diz çökerek, ağlayarak... Gençler Ahmet Tekdal’ın makam odasında görev taksimi yapıyorlardı. Sakalları kömür karası gençler, Türkiye’nin dört bir yanına yayılarak kuşatılmışlığı delmek, yarım kalmış bir marşı yeniden söylemenin sabırsızlığı içindeydiler. Türkiye’nin dört bir tarafında RP teşkilatlarını kurdular. Sağına soluna bakmadan, o mütebessim adam herkesten iki adım öndeydi. Diriliş üflemeye devam ediyordu. O gençler, “seha, vefa ve deha” esrarını ondan öğrendiler. Hizmet etmeyi, devleti yönetmeye talip olmayı ondan öğrendiler. Bir yandan aksiyon adamı, diğer yandan teorisyenliğiyle ilmek ilmek dokudu. Yetiştirdiği gençlerin bir kısmı siyasi ikbal uğruna kendisine ihanet etse de, o bunu hiçbir zaman konu etmedi. Yoluna devam etti. Sökülen kilimi yeniden dokudu. “Kaderimiz bizi bir gün bir okyanusta yakalar.” demişti o mütebessim adam... Ahmet Ziyaüddin Gümüşhanevi’nin Avustralya’ya dergâh kurduğunu yıllar önce ondan dinlemiştim. O yarım kalmış bir hizmet için, Anzaklar ülkesini yeniden imar ile meşguldü. İmarı yarım kaldı. Mütebessim adamın, o gönül ehli insanın, diriliş üfleyen adamın vefatını öğrendim. Duyduğumda gözlerimin önünden geçen film şeridi bunlardı. Alimin ölümü böyle oluyormuş demek ?, Alim öldü. Bir zahid, bir mücahid ölümüyle bile bize dersler verdi. Ama âlemin kayıtsızlığı, öldüğünün farkına varamayışı, her ölümü anladığı gibi sıradan, dudak ucundan, “Allah Rahmet eylesin!” deyişi âlimden anlamadığımızı, kadir kıymet bilmediğimizi ortaya koyuyor. 281 Bu yazıyı intisabım olmadığı halde, hamurumuzda alın teri olan, yoğrulmamızda ilim ve feyzini esirgemeyen Mahmud Es’ad Coşan Hocamızın arkasından yazıyorum. Halen diriliş üfleyen sesini duyar gibiyim: İslâm Dergisi’ni böylesine bir mektep olarak gördüm. Benim gibi birçok kişinin medya dünyasına atılması onun eseri oldu. Elimizden tuttu. Telefonla konuşmayı, bilgisayar kullanmayı, ehliyetimiz olmasını, tasavvufun içinde kaybolmayı öğretti. Öğrenci yurtlarında yüzlerce kişinin bulaşığını yıkarken, nefsimizi nasılda terbiyeden geçirmemiz gerektiğini, Hadis sohbetleriyle nasıl münevver olmamız gerektiğini öğretti. O İslâm’ı anlıyor, ve anlatıyordu. Şöyle diyordu: “İslâm’ı küçük bir eşyamız kadar tutmuyoruz. İslâm’a arabamıza baktığımız kadar bile baktığımız yok. Onu sadece yemeğimizin üzerindeki biber gibi, tarçın gibi, tuz gibi, ağzımızın tadı daha iyi olsun diye tutuyoruz. Kendimize göre bir yaşayış yolu tutturmuşuz. Müslüman olmazsak içimiz rahat etmeyecek, vicdanımız bizi içeriden dürtecek, rahatsız edecek, onun için birazcık müslümanız.” Biz nerede yanlış yaptık! İskenderpaşa Dergâhı’nın geleneksel öğretisi, 1980 sonrası ortaya çıkan boşlukta inanılmaz bir görevi başardı. Siyasi organizasyon ile iç içe olmuş bir hareketin, askerin düdük çalmasıyla kendi köşesine çekilmesi, aksiyoner gençlerin İran Devrimi’nin arkasında devrim naraları atıp, mantar tabancasına bile sahip olamayışı karşısında Ankara İlahiyat Fakültesi’nden inanılmaz kararlıkta bir ses yükseldi. Yeniden reorganizasyonu sağlayacak ve sekteye uğramış İslami Hareketi yeniden rotasına oturtacak bir çalışma yaptı. Bir ilim hareketi olmasını sağlamak için Perşembe günleri Ankara’da Özelif Camii’nde, Pazar günleri İskender Paşa Dergahı’nda Hadis sohbetleri verdi. Mahmud Es’ad Coşan bu manada inanılmaz bir döneme imzasını attı. O zaman da intisab-biat çekişmesini ortaya atarak yapılan bu hayırlı çalışmaları bertaraf etmek; siyasal hareketi, içinde nüvelendiği, yoğrulduğu dergahtan 282 koparmak; binlerce gençlik organizasyonunun üzerine, nokta kadar hakkı olmamasına rağmen konmaya çalışarak, gençlik örgütlenmeleri arasında fitneyi yaymak; siyasi ikbal uğruna büyüdüğü gül bahçesine, mezun olduğu Görünmez Üniversite’ye karşı anlamsız bir tavrın içine girmek gibi durumlar meydana gelmişti. Hoca Efendi’yi ilkönce kurmay kadrosu terk etti. Vakıfların mütevelli heyetlerinden birer birer ayrıldılar. Hadis sohbetlerine gitmez oldular. Sonra bazı talebeleri ayırdılar. Önceleri musluğun başındaydılar, gittikleri siyasi organizasyonda da musluğun başına geçtiler. Esnafları, tüccarları ayırdılar. Öğrenim görmekten başka amacı olmayan gençleri yurtlarından attılar. Gül fidelerini kopardılar, bahçeyi tarumar ettiler. Hoca Efendi, bütün bunlara karşı gül yetiştirmeye, diriliş üflemeye devam etti. “Alimin ölümü, alemin ölümüdür.” Bunu bilmek, anlamak lazımdır. Bu kadar alimin ölümünün ardından alemin yetim ve öksüz kalmasının, ruhumuzun çorak toprağa dönüşmesinin hesabını ne zaman yapacağız? Biz nerede yanlış yaptık demenin tam zamanı değil mi? Şimdi ne olacak? Bayrak düştüğü yerde, yitik kaybolduğu yerde aranacaksa, diriliş üflemeyi kimler nasıl ve nerede yapacak? Alimin ölümü bize bir şeyler anlatmalı... Ölümün öğretisi de olur. Mahmud Es’ad Çoşan’ı sağlığında anlamayan, anlamak istemeyen, anlamaya direnenlerin ölümüyle bir şeyler anlamasını dilerim. Şimdi gözyaşımızdan utandığımız andır. Ölümü bile bize diriliş üflüyorsa, makamı cennet, ruhu şad olsun Hoca Efendi’nin...364 B. KİTAPLAR 1. Hocamızın Ardından Hacı Ali Erkaya tarafından hazırlanmış, Nisan 2001’de Sonuyarı Gazetesi tarafından yayımlanmıştır. Coşan’ın vefatından sonra basında yer alan Coşan’la ilgili gazete manşetleri, yazılar ve fotoğraflardan oluşmaktadır. 13,5 x 19.5 cm ebadında, 416 sayfadır. 364 Çalmuk, Fehmi, Akit, 7 Mart 2002. 283 2. Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan Hoca Efendi İle İlgili Hatıralar Emekli Ankara merkez vaizi Talip Uluşan tarafından hazırlanmıştır. Ankara’da, 2002 yılında kendisi yayımlamıştır. Yazarın Coşanla ilgili kendi hatıralarından ve derlediği hatıralardan oluşmaktadır. 13,5 x 19.5 cm ebadında, 252 sayfadır. 3. Prof. Dr. Mahmud Es’ad Coşan (Rh.A) Basında ve internette yayınlanan, Coşan’la ilgili seçme yazılardan oluşmaktadır. Coşanın doğumunun 71. yılı dolayısıyla hazırlanmıştır (13 Safer 1428 / 03 Mart 2007). Kayseri’de yayımlanmıştır. C. HATIRALAR 1. MAHMUD ES’AD COŞAN HOCAM’IN HATIRASINA Prof. Dr. Abdülkerim Abdülkadiroğlu Merhum ile hukukumuz 40 sene kadar öncesine uzanır. Şöyle ki: 1962-1963 ders yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne kaydoldum. O zaman tek bir ilâhiyat fakültesi vardı. Klasik Dînî Türkçe Metinler (daha sonra Türk-İslâm Edebiyatı) dersimize merhum Prof. Necati Lugal hoca ile birlikte asistan olarak gelirdi. Es’ad Hoca’nın gönül adamı olması, bizleri ders dışında da görüşmelere çekti. Zaman zaman evine de ziyarete gidiyordum. Hatta merhume annem Ankara’ya gelmişti, onu da götürdüm. Bu ziyaretlerde, hocanın “Muhterem Hanım!” hitabını duyar, kendi kendime: “—Ne kadar da saygılı bir aile, eşine Muhterem Hanım demeden hitap etmiyor!” diye düşünürdüm. Sonradan öğrendim ki, eşinin adı Muhterem imiş. Onlar gerçekten de huzurlu ve saygılı bir aile idi. Es’ad Hoca, ilk sene asistan olarak Necati Lugal Hoca’nın refakatinde derslere gelirdi. Orijinal hattıyla metinleri tahtaya yazardı. İkinci sınıfta (1963-1964) Necati Lugal Hoca’nın hastalığının ağırlaşması üzerine dersleri o üstlendi. İkinci yarıyılda 284 Necati Lugal Hoca vefat etti (23 Mart 1964). Kürsünün bütün sorumluluğu Es’ad Hoca’nın üzerine kaldı. Es’ad Hoca, mükrim bir kimse idi ve yaşadığı hayatı bunu gerektiriyordu. Hanımı da aileden gelen gelenekle buna alışkın, hatta teşvikkâr idi. Bir keresinde şöyle anlattı; “—Ankara’ya geldiğimiz aylarda idi. Dr. Emin Acar Beyler hoş geldine gelmişlerdi. Ayın son günü idi ve ertesi gün maaş alacaktık. İkram edecek hiç bir şey, hatta kuru ekmeğimiz bile yoktu. Şayet ekmek olsaydı, bir tencere su ile birlikte ortaya getirecek, sünnet üzere buyurun, şu anda olan bu deyip ikram edecektik. O kadarını da yapamadık. Onlar Hocamızın (Mehmed Zâhid Kotku Hz.) hatırına bizi adam yerine koyup ziyarete geliyorlar, yoksa biz kim oluyoruz ki...” demişti. Unutamadığım acı bir hatıradır. Hoca israfın aksine, iktisatlı hayatı sever ve uygulardı. Bir keresinde şöyle anlatmıştı: “—Fakültede idim. Sular kesilmiş, namaz vakti geçmek üzere idi. Aksi bir tesadüf, odamda bulundurduğum stoklar da kullanılmış, bir su bardağı su kalmıştı. Namazı kazaya bırakmayı göze alamadım ve (mestli olarak) bir bardak su ile abdest aldım, namazımı edâ ettim. Sonra sular gelip de muslukları açınca, ne kadar da israflı su kullandığımızı düşündüm.” demişti. a. Asistanlık İmtihanım Benim Türk-İslâm Edebiyatı dersine ilgim çok eski yıllara dayanır. Merhum Necati Lugal ile merhum Es’ad Coşan’ın sevgileri bunu perçinlemiştir. Fakat ben mezun olduğum fakültede bir başka kürsüden asistanlık imtihanına girmiştim. Dersin hocası bana olumlu sinyal veriyordu, fakat bir başkasına kesin söz verdiğini daha sonra öğrendim. Diğer kürsülerde de benzeri şeyler olmuş. Daha sonra bu imtihanlar topluca iptal edildi. Ben, açık olunmamasına kızarak fakülte ile irtibatımı kestim, altı-yedi yıl hiç uğramadım. O arada müfettişlik işine başladım. Bir gün hummalı bir çalışma içinde iken, saat 15.00 sularında, Es’ad Hocam, daireye beni ziyarete gelmişti. Saat 17.00’da Devlet Bakanı’na sunulmak üzere dosya topluyordum. 285 “—Abdülkerim! Eski yönetmeliğe göre son bir imtihan açıldı. Bugün müracaatın son günü, yarın dil imtihanları var. Bundan sonra formaliteler artıyor. Üniversite dışından devam etmek üzere verilen bu son hakkı değerlendirirsen iyi olur. Daha doğrusu sana haber vermeğe geldim.” dedi. “—Hocam! Bugün öyle bir gün ki, halimi görüyorsunuz!” dedim. “—Dilekçeyi yaz, ben götürüp vereyim!” dedi. Hocam beni tamamen muhayyer bırakmakla birlikte, yaptığı bu âlî-cenablığa mütevazı bir karşılık olarak, onun kürsüsünden müracaat ettim. Ertesi gün dersin gereği olarak alınan karar üzerine, her biri bir sonrakine baraj olmak üzere, sırayla İngilizce, Arapça ve Farsça dillerinden peş peşe imtihana alındım. Akabinde tez konusu araştırması başladı. İstanbul kütüphanelerinde dört ay süren hummalı bir çalışmadan sonra biriken notlar iyiden iyiye kafamızı karıştırmış, karar vermeyi zorlaştırmıştı. Bir akşam vakti idi. Hocanın odasında tartışırken, “—Abdülkerim, bu iş uzadıkça altından kalkmakta zorluk çekeceğiz. Gel seninle F. Edhem Karatay’ın katalogunu açalım, ne çıkarsa kabul edelim!” dedi. Dediği gibi yaptık. İsmail Beliğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfan’ı çıktı. Notlarım arasında Beliğ de olmakla birlikte, o ana kadar tez konusu olarak düşünmemiştim. “Bunda da bir hayır vardır!” diyerek, hayatımdaki İsmail Beliğ sayfasını açmış oldum. Hocam o tarihte, “Beliğ üzerinde çalışma yok, uzun vadede bütün eserlerini neşredersin!” demişti. O istikamette mesafe almaktayım. b. Es’ad Hocam Ehliyet Alıyor Merhum Prof. Dr. Âmil Çelebioğlu ile merhum Prof. Dr. Es’ad Coşan’ın arkadaşlıkları ve yakınlıkları üniversite yıllarına dayanır. Fakat, Âmil Hoca’yı Ankara’da Es’ad hocalara ailece ziyarete götüren ilk ben oldum. Âmil Hoca, Es’ad Hoca’nın ilmî çalışmaları ikinci planda tutarak, fazlaca sosyal hareketlilik içinde olmasını pek hoş görmüyor; o birikimle, bir değerin heder olduğu görüşünü ifade ediyordu. 286 1974 yılında iki kapılı bir Taunus arabam vardı. Âmil Hocalarla hafta sonları Ankara çevresine ve çevre ilçelere kır gezilerine giderdik. Benim araba ile sağa sola giderken, bir gün sanayie uğramıştık. Hocanın araba alma arzusu birden kabardı ve kendisine ikinci el bir Opel aldık. Diyebilirim ki o şoförlüğü yarım saatte öğrendi ve birden bire şehir trafiğine çıktı. Ben Keçiören’den, o Kalaba/Meteoroloji kavşağından geliyor ve zaman zaman yol boyu karşılaşıyorduk. Hızlı bir şofördü ve bu hızlılıkla ara sıra kuralları çiğnediği oluyordu. Ehliyet imtihanına müracaat etti. Ben, şoförlüğünün biraz daha pişmesinin iyi olacağını söylüyor, başarısız olmasından korkuyordum. İmtihan günü birlikte gittik. Bir hususu tatlı bir hâtıra olarak itiraf etmeliyim. Onun direksiyon başında olduğu dakikalar, başarılı olması için samimiyet ve ihlâsla Allah’a nasıl dua ettiğimi düşünüyorum da, kendim için o derece mahviyet içinde olamadığımı anlıyorum. Bir taraftan da gözlerimle takip ediyordum. Hataları olmuş, bir keresinde motoru istop bile ettirmişti. Bunlara rağmen başarılı olduğu müjdeli haberi ile geldi. Kendim için bu kadar sevinmemiştim. Artık iki araba, üç aile hafta sonlarını değerlendiriyor, çevreyi geziyorduk. Çubuk Barajları, Karagöl, Bağlum... c. 1974 Kastamonu Gezisi Ben Taunus arabamı alınca hem uzun yol tecrübesi yapmak, hem de yakın dostlarıma şehrimi göstermek düşünceleriyle Es’ad Coşan Hoca, Hakim Coşkun Duygu, Vaiz Sadık Aydın ve Mühendis Mümin Kara Beyler olmak üzere Ilgaz Dağı üzerinden Kastamonu’ya gittik. Yol üzerinde Ilgaz’da ikamet eden Şeyh Ahmed Abduşoğlu Hocaefendi’yi (1890-1975) ziyaret ettik. Kastamonu’da merhum Feyzi Efendi’yi ziyaret ettik. Şehirdeki ziyaret yerlerini gezdik. Şehre vardığımız akşam İbrahim Küçük Hocaefendi’nin evinde, mahallî etli ekmek ikram edildi ve çok beğenildi. Şa’ban-ı Velî Dergâh evinde kaldık. Ahmed Efendi ve Feyzi Efendi merhumlar, her ikisi de kendi sohbet gelenekleri içinde misafirleri âdeta mest ettiler. Bunlar da tatlı birer hâtıra olarak kaldı. 287 d. Es’ad Hoca’nın İlmî Şahsiyeti Es’ad Hoca’nın zekâsından, birikiminden ve meziyetlerinden sitayişle söz etmişimdir. Aradaki yaş farkının fazla olmamasına ve arzu etmemesine rağmen elini öpmekten de keyif aldım. Fakat ne Hoca efendiye ne de başkasına derviş olmadım. Bu kültürle uğraşan ve yayınları olan biri olmama rağmen intisab nasib olmadı. Böyle bir ilişkim olsa, saklamayacak kadar da hür ve demokratım. Ayrıca bir kimsenin falan takımın fanatik taraftarıyım diyebileceği derecede falan zâta intisabım var diyebilmesi ortamının yaşanabilmesi lâzım. Ben de Amil Hoca görüşüne katılarak Es’ad Hoca’nın ilmî kişiliğini birinci planda tutmasının daha isabetli olacağını hep düşünmüşümdür. Merhum hocam M. Tayyib Okiç, merhum Mahir İz’den söz ederken, bir gün aynen şunları söylemişti: “—Mahir Bey, Eski Türk Edebiyatı dalında dünyada meşhur beş kişi arasına girer ve ikinci sırayı işgal eder, daha aşağıya düşmez.” Benim de acizane kanaatim şudur ki: “—Şayet Es’ad Hoca firâseti, fetâneti, dil ve kültür malûmatı çerçevesinde bütün mesaisini bu dalda sarf etmiş olsaydı, dünya çapında aynı düzeyde ilk sıraları işgal eder, kolay kolay eline kimse su dökemezdi.” Hocanın yaşadığı şartlarda bile, elde ettiği verim fevkalâde yüksektir. Tevarüs ettiği bu aile geleneği içinde çevresi ile bunca içli dışlı iken, ilmî çalışmalarına ayırabildiği zaman da mühimdir. Hoca bir haftada kitap hazırlamış kişidir. Ben bu genel yazımda onun iki çalışması üzerinde durmak istiyorum. Bazı şâirler için, “Divanı olmasa bile şu bir tek gazeli olsaydı, onun büyük şâir olduğuna delil teşkil ederdi.” veya “Şu bir risale bile onun ciddî bir ilim adamı olduğunu ispatlar.” denir. Es’ad Hoca’nın bu vesile ile üzerinde duracağım iki çalışması onun gerçek ilmî değerini ortaya koymaktadır: Bunlardan biri, “Bazı Yazmalarda Görülen Bilmeceli Tarih Kayıtları”365 dır. Sahasında ilk ve hem doyurucu hem de kaynak olan bu yazı, günümüzde bilmecelisi 365 Ankara Üniv. İlahiyat Fak. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi II, Ankara 1975, s.55-65 288 şöyle dursun, rakam ile yazılmış tarihleri bile dürüstçe okuyamadığı halde bazı unvanlara sahip olanların sayılarının arttığı bir dönemde, ayrı bir önem arz etmekte ve merhum hocanın ciddî ilim adamlığı kişiliğini ortaya koymaktadır. Bir diğer eseri Hacı Bektaş-ı Velî’nin Makàlâtı’dır. Aslı doçentlik tezi olan bu yayının (İst. LXI+127 sayfa), günümüzün şartları dikkate alındığında önemi daha da artacaktır. Merhum Hocanın bu konuyu seçmiş olması tesadüfi olmamalıdır. Bu konuda sözü uzatmadan, bir iki ay önce yaşadığım bir olayla irtibatlandırmak istiyorum: Yüksek tahsilli Alevî-Bektaşî biri ile konuşuyorduk. Laf Hacı Bektaş-ı Velî’ye geldi. Ben bu yayından ve bu konudaki diğerlerinden söz ettim. Hacı Bektaş’in fikirlerinin, eserlerinin okunmakla elde edilebileceğini söyledim. İşlediği konuları anlatıyordum ki: “—Yahu hoca, Hacı Bektaş’ı da mı elimizden alacaksınız?” demez mi? “—O zaten bizim, başkasının mı sanıyordun?” diye cevapladım. Okumuşu böyle olunca, gerisini siz düşünün! Koca Hünkâr üzerinde oynanan siyasî oyunlar ve adı etrafında, aslından koparak bayraklaşan hizipler için bu olay câlib-i dikkat bir örnek olmalıdır. En evvel Hacı Bektaş-ı Velî Hazretleri iyice tanınmalıdır. İşte hocanın bu konudaki hizmeti de asla inkâr edilemez. e. Es’ad Hoca’nın Şeyhliği Bilindiği üzere kayınpederi ve irşadda mürşidi Mehmed Zâhid Kotku Hazretleri’nin irtihali üzerine, nöbet Es’ad Coşan Hoca’ya devredilmiş oldu. Mehmed Zâhid Kotku Hoca’nın dünyasını değiştirdiğinde İngiltere’de bulunuyorduk. Bir sabah, rüyamda gördüğüm büyük bir depremle ve dehşetle uyandım. Şehrin büyük kısmı tamamen göçmüştü. “Eyvah, Türkiye’de bir şeyler oldu!” dedim. Hayra yorarak günlük işin içine girdik. Tahminen on saat içinde İstanbul’dan kardeşim telefonla arayarak, bu ufûlü haber verdi. Nöbetin Es’ad Hoca’ya devrolma esnasında bazı şeyler söylendi. Dönüşte bir sohbet esnasında kendisinden söylenenlerin keyfiyetini sorduğumda; bir sohbet sonunda, şahitler huzurunda Şeyh Efendi’nin "Bizden sonra Es’ad bu sorumluluğu 289 devralır.” dediğini söyledi. Hatta Es’ad Hoca, “‘Benim omuzlarım bu yükü kaldıramaz.’ dedim, ‘Yardımcıların olur.’ cevabında bulundu.” dedi. Keyfiyetinde ve görevin tevdiinde şüphe olmamakla birlikte, bazıları haksız yersiz ve değişik yorumlarda bulundular. Bu bir nöbettir, devreder gider. Es’ad Hoca merhumun, İlahiyat Fakültesi mezunu olarak ilk doktora öğrencisi ve kendisinden ilk doktora yapan benim. Benden sonra doktora sırasını, hepsi de profesör olan Cemal Muhtar Hocam, Ali Yılmaz, Mehmet Akkuş, Hikmet Özdemir Beyler ve diğerleri takip etti. Es’ad Hoca iki tercih arasında kendi tercihini öyle kullandı. Bu da bir takdirdir; ama yetiştirdiği talebesi ile ilmî kişiliği devam ederken, o hayatının bir günü de olsa ilim yolundan ve halka hizmetten geri kalmamış, çok güzel bir hayat sürmüş, Allah ve Rasûlü rehberliğinde dolu dolu yaşamıştır. Ölüm mukadder olduğuna göre, er geç göçeceğimize inanıyorsak, Peygamber’in ömrü kadar yaşayıp dünyasını değiştirmek her kula nasib olmaz. Allah erenleri arasında 63 yaşından sonra mezar hayatı yaşayanlar olmuştur.366 Hocam Es’ad Coşan Efendi’yi ve bir süre aynı üniversitenin çatısı altında çalıştığımız damadı Ali Yücel Uyarel Bey’i rahmetle yâd ediyor, ebedî mekânlarının Cennet-i A’lâ olmasını diliyor; ailesine, talebesine ve yakınlarına sabrı cemil niyaz ediyorum. 6 Şubat 2001 /Ankara367 2. ES’AD HOCAM’LA ASKERDE BERABERDİK İsmet Sönmez Muhterem Es’ad Hocam’ı, Ankara İlâhiyat Fakültesi’nde öğrencilik yaptığım zaman tanıdım (1962-1966). Kendisi Prof. Necati Lugal Hoca’nın asistanı idi. Klasik Türk Edebiyatı derslerine hocasıyla beraber girerdi. Tahtaya yazılan yazıları gayet 366 Prof. Dr. Abdulkerim Abdulkadiroğlu da 2 Şubat 2006 tarihinde, 63 yaşındayken Hakk’ın rahmetine kavuşmuştur. 367 Abdulkadiroğlu, Abdulkerim, Güncel Yazılar III, Ankara, 2002. 290 düzgün bir şekilde Es’ad Hocam yazardı. Kelimeleri açıklama konusunda hocasına yardımcı olurdu. Es’ad Hocamız hocasına saygılı, nezaketli, bilgili ve çalışkan bir kimse idi. Öğrenciler olarak kendisini seviyor ve sayıyorduk. Ben fakülteden mezun olduktan sonra, dört beş yıl Es’ad Hocam’ı göremedim. 1971 yılı Ekim ayının 15. günü askerlik görevimi yapmak üzere Tuzla Piyade Yedek Subay Okulu’na gittiğim zaman, nizamiyenin dışında Es’ad Hocam’ı gördüm. Selâm verdim. Hal ve hatırını sordum ve: “—Hayrola hocam! Yoksa burada askerlik yapan bir tanıdığınız var da onu görmeye mi geldiniz?” diye sordum. “—Ben kendim askerlik yapmaya geldim!” dedi. Ben de oraya askerlik yapmaya geldiğimi söyledim. Hocam bana, aynı yere düşebilmemiz için nasıl hareket edeceğimiz anlattı. Aynen onun söylediği gibi yaptım. İlgililer ikimizi de 3. Bölüğe, tanksavar takımına yazdılar. Numara ve isimlerimiz arka arkaya olduğu için, ikimizi aynı koğuşa, yan yana olan yataklara verdiler. Es’ad Hocam hiç aksatmadan sabah namazlarına kalkardı. Abdestini aldıktan sonra beni kaldırırdı. Koğuşta namaz kılmasına izin vermiyorlardı. Yukarıya çıkan, fakat kullanılmayan bir merdiven vardı. Onun bir yerinde, iki kişi namaz kılacak kadar düz bir kısım vardı. Hocam namaz kılmak için orayı keşfetmişti. Karton bulup oraya sermişti. Oraya çıkar sabah namazını kılardık. Es’ad Hocam imam olurdu, ben cemaat olurdum. Cemaatle namazımızı kılardık. Duayı yaptıktan sonra Kur’an okurdu. Seccadesini yanında devamlı taşıdığı bir çantası vardı, Oradan ayrılacağımız zaman, çantayı açardı. İçinden bir kırmızı elma ile bir çakı bıçağı çıkarırdı. Elmayı soyardı, yarısını kesip bana verirdi. Elmalarımızı yerdik. Konuşarak koğuşa gelirdik. O zamana kadar, öteki arkadaşlar da kalkmaya başlarlardı. Es’ad Hocam’la birbirimizden hiç ayrılmıyorduk. Yemekte beraberdik. Tâlimde ve derste beraber oluyorduk. Kendisi hiçbir şeyden şikâyet etmezdi. Her görevi, bütün dikkatini vererek ve gayretini harcayarak, en iyi şekilde yapmaya çalışırdı. 291 Öğle namazları yemek tatili zamanına gelirdi. Garnizon içinde bir cami vardı. Oraya giderdik ve namazımızı orada kılardık. İki, üç saf kadar cemaat olurdu. Bizim dönem ilâhiyat fakültesi ve yüksek İslâm enstitüsü mezunlarının çok olduğu dönemdi. Onun için namaz kılanların sayısı fazla idi. Bizden önceki dönem de öyle imiş. Hayrettin Karaman ve arkadaşları varmış. O namaz kıldığımız cami onların zamanında açılmış. Cuma namazlarını da o camide kılardık. Cami dolardı. Subaylardan da cumaya gelenler olurdu. Biz o camiye minare yaptırmak istedik. Ancak okul komutanlarından izin alamadık. Bu sebepten minare yapılamadı. İkindi namazlarının vaktinde tâlimde bulunurduk. Mehmet Mergen adında bir üsteğmen vardı. Bize tâlimi o yaptırırdı. Aslında o zât sert görünen bir kimse idi. Fakat iyi tarafları vardı. İkindi namazı vaktinde on dakika istirahat verirdi. Biz hemen Es’ad Hocam’la namaz kılmaya dururduk. Arkadaşlarımızdan başkaları da gelirdi. Parkalarımızı yere serer cemaatle namaz kılardık. On kişi kadar olurduk. Üsteğmen kenardan bizi gözetlerdi. Namaz bitmeden düdüğünü çalmazdı. Namaz bittikten sora düdüğünü çalar ve tâlimi başlatırdı. Bu subay Es’ad hocamızın değerli bir ilim adamı olduğunu biliyordu ve namaz kılmasını kolaylaştıracak şekilde davranırdı. Bu durumdan biz de faydalanırdık. Tâlimde asker selâmını öğrenmiştik. Hocamla ikimiz Tuzla’ya çıkmıştık. Hocam bana şöyle dedi: “—İsmet, bugün bir komutanı selâmlayalım ve ona da iyi dikkat edelim!” Biz beraber giderken karşımıza bir albay geldi. Biz ikimiz birden ona güzel bir selâm çaktık. Cuma günü namaz için camiye gittik. İçeri girip yan yana oturduk. Bir albay bizlere nasihat etmek için konuşuyordu. Baktık ki, o selâmladığımız albaydı. Birbirimize bakıp: “—Selâmımız boşa gitmemiş!” diye fısıldaştık. 292 Ankara’nın Kalaba mahallesinden, Es’ad Hocamızı iyi tanıyan Sacit (Safi) bey vardı. O başka bölükte idi. Fakat, fırsat buldukça hemen bizim yanımıza gelirdi. Sacit girişken ve konuşkan bir arkadaştı. Hoş sohbetlere vesile olurdu. Es’ad Hocam bize çok güzel beyitler okur ve onların açıklamasını yapardı. Ben hoşuma giden beyitlere, "Hocam! Ben bunu almak istiyorum!" derdim. Hocam onu bir kağıda yazıp bana verirdi. Beyitlerin çoğunu ezberlemiştim. Hocam çok konuşmazdı. Az ve öz konuşurdu. Konuştuğu zaman da tam taşı gediğine koyuverirdi. Bölüğümüzde sağ-sol gruplar vardı. Derslerde iki grup arasında tartışmalar çıkardı. Es’ad Hocam tartışmaları önce dinlerdi. Sonra o konudaki fikrini, herkesin kabul edeceği bir şekilde açıklardı. Yani son noktayı o koyardı. Ondan sonra da söz söyleyen olmazdı. Zira Hocam, doçent seviyesinde bir ilim adamı idi. Herkesin ona saygısı vardı. Arkadaşlar ona, "Ağabey!" veya "Hocam!" diye hitap ederlerdi. Hafta sonları cuma akşamından Hocam İstanbul’a giderdi. Cumartesi ve pazar günlerini, İskenderpaşa camisinde bulunan kayınbabası Mehmed Zâhid Kotku Hocaefendi’nin ve çocuklarının yanında geçirirdi. Pazar akşamları gelirdi. Çantadan çıkarttığı elmaları da oradan getiriyordu. Fakülteden arkadaşımız Ahmet Yüceler de Tuzla’da aynı devredeydik. Onun bir arabası vardı. Nizamiyenin dışında bir kenarda dururdu. O çoğu zaman hafta tatillerinde Ankara’ya giderdi. Tuzla’da yedek subay okulunda çok hoş vakit geçiriyorduk. Zamanın nasıl geçtiğini anlayamazdık. Değerli Hocamın sayesinde askerliğin zor kısmını kolay geçirdik. Altı ay bitince, bizim okul devresi tamamlandı. Hepimiz yedek subay asteğmen olduk. Kuralarımızı çektik. Es’ad Hocam’a kur’ada Ağrı Patnos çıktı. Bana başka bir yer çıktı. Oradan ayrıldık, kıta görevimizi yapmaya gittik. O zamanlar yedek subaylar için askerlik 18 aydı. Ancak biz askerde iken bir indirim yapıldı. 15 ay oldu. 1972 yılının sonunda askerlik görevlerimiz bitti, terhis olduk. Esas görevlerimizin başına döndük. 293 Sonraki zamanlarda ben Ankara’ya geldikçe Es’ad Hocam’ı ziyaret ederdim. Her konuda bana yardımcı olmaya çalışırdı. Onun vefatı bizler için büyük bir kayıp oldu. Cenâb-ı Allah mekânını cennet eylesin...368 3. HOCAMIZ’LA KOMŞU İDİK M. Fuat Hasçiçek Es’ad Efendi Hocamız’ı 1965-66 öğretim yıllarından itibaren, A. Ü. İlâhiyat Fakültesi’nden tanıyordum. Hem fakülte hayatımız boyunca hocamız oldu, hem ömrümüz boyunca mürebbîmiz oldu. Kendilerine olan şükran borcumuzu nasıl öderiz bilmiyorum. Aslında üzerinde akademik çalışmalar yapılacak olan Hocamız’ın hayatı, ender hayat hikâyelerinden biridir. Bendeniz hem talebeleri, hem komşuları olarak rahmetle vesile olur ümidiyle bu satırları kaleme alıyorum: Yıl 1665, orta tahsili bitirdik, üniversite imtihanlarını kazandık. İlk tercihimiz İlâhiyat Fakültesi idi. Hocamız o zaman Ankara İlâhiyat Fakültesi’nde, Klasik Dinî Türkçe Metinler Kürsüsü asistanıydı. İsparta’nın Uluborlu ilçesinden, çok sevdiğim bir kardeşim çok az farkla İlâhiyat’ı tutturamadı. Durumdan Hocamız’ı haberdar ettik. “—Sabredin, birkaç gün içinde giriş puanı düşmeye başlar.” dedi. Bu arada Hocamız, o nûrânî çehresi, pırıl pırıl gözleriyle hadisenin üzerine eğildi. Rahmetli fakülte sekreteri Fevzi Bayraktar beyle temasa geçti. Hemşehrim, çok sevdiği ilâhiyata kaydını yaptırdı. Bu kardeşimiz bir ömür boyu öğretmenlik yapmış, Hocamızın bu yakın alâkasını her yerde anlatmıştır. Fakülte hayatımız boyunca Hocamız’dan çok istifade ettik. Sünnetlerin yerini örf ve adetler almış gibiydi. Böyle bir ortamda aile boyu İslâm nasıl yaşanır, sünnet nasıl ihyâ edilir, ilk defa kendisinden öğrendik. Şüphesiz o yıllarda fakültede 368 Uluşan Talip, Prof. Dr. M. Es’ad COŞAN Hocaefendi İle İlgili Hatıralar, s. 207-212, Ankara 2001. 294 kıymetli hocalarımız da vardı. Ancak hususî hayatıyla, dersleriyle sünnet çizgisini bize nakşeden kendileri oldu. Rahmetullàhi aleyh... 1965’li yıllarda fakültede resmî ders olarak Kur’an-ı Kerim yoktu. Öğrenciler kendi gayretiyle Arapça’dan, Farsça’dan esinlenerek Kur’an okumayı öğreniyorlardı. Tabii bu yeterli olmuyordu. Bunu gören Hocamız, öğle tatillerinde, boş ders saatlerinde hasbî olarak, isteyenlere Osmanlıca ve Kur’an-ı Kerim dersleri veriyordu. Böylece talebeler, kaideleriyle bu ilimlere aşina oluyordu. Bu hasbî, özel derslerde o zaman asistan olan sayın Süleyman Ateş beyin de katkıları olmuştur. Mevlâ iyi niyetli bütün hocalarımızdan razı olsun... Hocamız’ın fakültedeki mütevazi odası, talebelere ardına kadar açıktı. Talebe gelir, kapıyı çalar, derdini döker, cevabını alır; müsterih bir çehre ile ayrılırdı. Onun talebeleriyle böyle hasbî ilgisi, gönüllerde taht kurmasına sebep olmuştur. Hocamız ilmi ile âmil bir zât idi. Hem talebesi, hem komşuları olarak söylediklerinden, öğrettiklerinden yapmadığı olmamıştır diyoruz. Sahasında söz sahibi idi. Hadis ve tefsiri çok severdi. Bilhassa Osmanlıca ve Türk-İslâm Edebiyatı konusunda, fakültemiz için ilk müracaat merkezi idi. Daha önce doçent olmuş, profesör olmuş nice komşu kürsü hocalarımız vardı ki, ağır bir parça, çetin bir şiir oldu mu: “—Es’ad bey! Şuna beraber bakabilir miyiz? Müellif neyi kasdetmiş, ne demek istiyor?” diye teşrik-i mesâîyi zevk sayıyorlardı. Öyle ki, bazıları, özellikle İslâm tarihçileri kendisinden ders alırcasına istifade etmişlerdir. a. Yurttan Eve Taşının! Yıl 1966, Cebeci’de Hukuk Yurdu’nda kalıyorduk. Beşevler’e taşınan İlâhiyat Fakültesi’ne boynuzlu troleybüslerle, bin bir zahmetle gidip geliyoruz. Mart ayları idi. Hocamız bize: “—Bir ev tutun, yurttan taşının! Bundan sonra orada çalışmalar yapacağız.” dedi. 295 Kısa bir aradan sonra Dışkapı’da, hâlen meskûn bulunan Nur apartmanında bir daire tuttuk. Yedi arkadaş okula oradan gidip geliyorduk. Unutulmaz hatıralarla dola olan bu güzel binada, Türkiye’de ilk defa İhyâ tercümesine başladık. Hocamız ders bitimi fakülteden bize gelir, şu anda Bursa’da bulunan Salih Sayın’ın hazırladığı, kenarları çerçeveli kağıtlara Hocamız’ın tercümelerini kelime kelime yazardık. Hocamız bu çerçeveleri özellikle tenbih eder, “O boşluklara yazılacak notlar var. Bu bir israf değildir.” derdi. Önce Kitâbu Âdâbil-Ülfet bölümünü tercüme ettiler. Mâlum olduğu gibi, bu bölüm kardeşlik ve dostluğun faziletinden bahsediyordu. “—Hem kendimiz öğrenip yaşayalım, hem okuyanlar uygulasın, kardeşliği, sevgiyi öğrensin! İnsanlar birbirine karşı sevgi ve saygıyı unutmuşlar. Sevgi okulları açmalıyız!” derdi. Biz bu tercümeyi yaparken, ne A. Serdaroğlu’nun, ne A. Arslan Aydın’ın tercümeleri henüz yoktu. Cennet mekân Hocamız ziyaretleşmeyi çok sever, bizleri de teşvik ederdi. Özellikle hafta sonlarında, bizleri Kalaba’daki hâne-i saadetlerine davet eder, o kalabalık öğrenci topluluğuna bizzat ikram ederdi. Meşrû çerçevede ziyaretleşme nasıl olur, ev sahibine nasıl hitap edilir, onların hizmeti nereye kadar olur; bunları ilk defa uygulamalı olarak kendisinden gördük. Burada, Muhterem Validemizin henüz kerimeleri çok küçüktü, cefâkâr ve vefâlı davranışlarını, mesai tanımaz gayretlerini hürmetle yâd etmek istiyoruz. Yıllar ne çabuk geçti. Bizim Seherciler, yatsı ve sabah namazlarını mutlaka cemaatle Hacı Bayram’da kılarlardı. Bir zaman geldi, kardeşlerimiz mezun oldular. Her birimiz bir yerde hizmetlere başladık. Kader, bendenizi Kalaba’da Hocamız’la komşu eyledi. Askerliğimizi yapmış, evlenmiş, çoluk çocuğa karışmıştık. Hocamız bizim seviyemize iner, fakirhânemizi teşrif ederdi. b. Hocamız’ın Komşuluğu Komşuluk hakkında çok şeyler okumuş ve dinlemişizdir. Ama onun uygulamasını ilk defa Hocamız’dan öğrendik. Kederli halimiz olur, sevinçli halimiz 296 olur, bayram olur, merasim olur... Hocamız bütün yorgunluklarına rağmen, kıymetli zamanlarını ayırır. Biz karşılık vermesek de kendileri bizleri teşrif ederdi. Çoğu zaman “Meal-aile mi gelelim, ben yalnız mı geleyim?” buyurur, bizi mahcup ederdi. Sanki onların lügatinde, “Her şey karşılıklı olur.” sözü yoktu. 1972 yıllarından itibaren, Hocamızın Özgürler Sokak’taki hâne-i saadetlerinde komşuluğumuz başladı. En yakın komşuları alt üstlü ikamet buyurdukları araştırmacı yazar, H. Feridun Yılmaz Yüceler beylerdi. Evleri alt üstlü paylaştıkları gibi, bahçeyi de tam ortadan bölmüşlerdi. Hocamız, bahçeyi ve ziraatı çok sever, bizzat bahçe malzemelerini kullanırdı. Bazen biz de karınca kararınca yardım ederdik. Evlerinin kıble tarafına gelince, önde kemal sahibi H. Hafız Ziya Birbilen, onun hemen yanında Hocamız’ın hep sitayişle bahsettiği süper insan, mühendis, muhaddis, müfessir İsmail Turan Hocamız vardı. Mevla iki cihanda komşuluklarını nasib eylesin... c. Hocamız’ın Ziyaretleri Ziyaretleşmeye özel alâka gösterirdi. Alabildiğine yoğunluğuna rağmen ahbap ve dostlarını, talebelerini mühim günlerinde yalnız bırakmaz, onların sevinç ve kederlerini paylaşırdı. Bir defasında en yakın komşularının peder-i âlileri “Pamuk Dede” H. Necmeddin Yüceler vefat etmişti. Hocamız İstanbul’da idi. Haberi alır almaz hemen hareket etmiş ve aynı gün öğle sularında merhumun evine ulaşmışlardı. Ziyaretlerinde tebessümü eksik etmez, bizlere de: “—Selâmlaşma ve musafaha anında, yüzünüz de davranışlarınıza ortak olsun! Bazıları selâm veriyor ama, yüzü sirke satıyor.” derdi. Zaman zaman iki komşu balcı esnafını hatırlatır. Güzel yüzlü olanın dükkânının arı gibi çalıştığını misâl verirdi. Ziyaret edilen evde ev sahibi bulunmazsa, üç kere kapıyı çaldıktan sonra geri dönmeyi, üzülmemeyi, zira iki misli sevap alınacağını vurgulardı. 297 Ev sahibi, tavşankanı çayların yanında çoğu kere okkalı pastalar getirir. O zaman, “Aç gelmek lâzımmış!” buyurur, birer nebze tatlarına bakardı. Bir bahar günü, Hocamızla beraber Salih Sayın’ı ziyarete gidiyorduk. Kendisi Çamaltı Sokak’ın zirve kısmında oturuyordu. Kibrit kutusu gibi eski müstakil evleri bir bir geçiyorduk. Beraberce yaya olarak gidiyorduk. Mezkur sokağın ortalarında rengârenk çiçekli, sarmaşıklarla çevrilmiş çok şatafatlı bir villaya geldik. Arkadaşlardan biri: “—Ne güzel bir ev!” diyerek içini çekti. Bunun üzerine Hocamız biraz bekledikten sonra: “—Matlûb olsaydı Rasûl-i Ekrem evini böyle yapardı.” buyurdular. Filhakîka ağacı, çiçeği çok severlerdi. Mâlum Özelif Sitesi’nin yerini uzun araştırmalardan sonra kendileri bulmuş ve aynı isimle anılan kooperatifi kurdurtmuşlardı. Bizlere de: “—Bu kooparatife ortak olun, yıllar geçiyor, elinize çıkagelir.” dediler. Öyle de oldu. Yoksa bir memurun öyle geniş, kaloriferli eve sahip olması mümkün değildi. Hâsılı, Hocamız’a maddî yönden de çok şey borçluyuz. Şimdi oturduğumuz evler oranın bereketidir. Tabii orada yolu izi bir aileler, yıllar yılı oturdu. Komşuluk etti, hanımlar sosyal faaliyetlerde bulundular. Talebe evleri oluştu. Fıkıh Enstitüsü nâmıyla özellikle master talebeleri eğitildi. Arapça ve yabancı dillerde diğer İslâmi ilimler tedris edildi. Bu huzurlu hayat hâlâ devam etmektedir. Bir noktayı arz etmeden geçemeyeceğim: Hocamız, kendilerinin de ortağı bulunan Özelif sitesi bahçesi hakkında: “—Herkesin bir ağacı olsun. Ona baksın, sulasın, çapalasın, budasın; dört mevsim onu gözünden ırmasın!” demişlerdi. Şimdi on bir kat boyunca yükselen o müsebbih ağaçlar, o zaman dikilen ağaçlardır. 298 d. Cami Yaptırma Çalışmaları 1960-1970 yıllarında Kalaba’da Toygar Camii’nden başka hiçbir cami yoktu. Es’ad Hocamız hâne-i saadetlerinde olduğu müddetçe çalışmalarını noktalar, namazlarını o zaman bu camide imam-hatip olan merkez vaizi Talip Uluşan Hoca’nın arkasında cemaatle kılardı. Ne var ki, herkes Hocamız gibi atik ve cevval olamazdı. Merkez Bankası Evleri’nde küçük de olsa bir camiye ihtiyaç vardı. Hocamız cami yaptırma derneğini kurdurup çalışmalara başladı. Önce aynı sokakta oturan vefalı komşu, doğru tacir H. Ömer Uğurlu’nun evinin bahçe katı düzenlendi. Mescid haline getirildi. Çok kısa bir zaman sonra, ciddi muhaliflere rağmen eski Muradiye, şimdiki Safiye Yüceler Muradiye Kız Kur’an Kursu Külliyesi’nin oturduğu merkez bankası evi satın alındı. Önceleri içeriden, dışarıdan engellemeler had safhada idi. Ama Hocamızın kararlılığı, bu çok kıymetli, köşebaşı evi satın alıp mescid haline getiriverdi. Çok iyi hatırlıyorum, bizzat cemaate katılanlardan biri: “—Es’ad Bey, biz orayı alamayız, gücümüz yetmez, siz çok cüretkâr davranıyorsunuz!” yollu acı serzenişlerde bulunabiliyordu. Azim ve sebat, Mevlâmızın yardımıyla insanı nelere muvaffak ediyor. Kıyâmete kadar daha nelere inşallah muvaffak edecektir. İşte yeşil Bursa’mızdan esinlenerek isimlendirdiğimiz Muradiye külliyesinin ilk nüve çekirdek binası bu. Ve çalışkan Hocamız da onun ilk bânisi oldu. Mekânları cennet-i âlâ olsun. Hocamız 70’li yılları Özgürler Sokak’taki Siteler, Hüseyin Gazi manzaralı hâne-i saadetlerinde geçirdi. İlâhiyat Fakültesindeki derslerine ilâveten Sakarya Devlet Mimarlık ve Mühendislik Akademisi’nde hocalık yaptı. Talebelerinin sayısı on binleri buldu. Hocamızın halka yönelik sohbetleri de oluyordu. Önceleri haftada iki gün hadis sohbetleri yapıyordu. Genelde çarşamba ikindiden sonra Muradiye mescidinde, cumartesi günü aynı saatlerde Özelif Cami’sinde, ekseriyeti fakülte talebesi olan 299 tıklım tıklım cemaate hitap ediyordu. Bu sohbetlere Ankara dışından da katılımlar olur, başka vilâyetlerden yolcu otobüsleriyle günü birlik gelen müttaki kardeşlerimizi beklerdi. Hocamız bu derslere büyük önem verir, henüz yoldan gelmiş olsalar bile saatinde sohbete başlardı. Aksamasına gönlü râzı olmazdı, hatta şöyle diyordu: “—Biz olmasak da bu dersler devam etmeli, bizim yetişemediğimiz, yurt dışında olduğumuz olabilir. O günler falan falan kişiler sürdürsünler. Dinleyiciler de gerekli alâkayı göstersinler.” derdi. Sohbetler bantlara alınır, çoğaltılır ve dağıtılırdı. Daha sonra video-bantlardan da istifade edildi. Sohbetler ne uzun, ne kısa olur. Şöyle 60’luk bir bandın iki yüzünü dolduracak şekilde, bir saat kadar sürerdi. Sohbetin sonunda, küçük kağıtlara kaydedilen güncel soruları Hocamız cevaplandırır, herkes merak ettiği meselelerin cevabını almış olurdu. Dünkü gibi hatırlıyorum, yine böyle Özelif Cami-i Şerifi kahir ekseriyeti gençlerden müteşekkil olarak tamamen dolmuştu. O zaman sevgili babacığım hayatta idi. Kendilerini çok severdi. Beyaz sakallı, uzun cübbesiyle kürsüye kadar yaklaştı, oturdu. Can kulağıyla dinliyordu. Hocamız da kendisine iltifat etti. Dersin sonunda bir küçük kağıt da ben yazmıştım: “—Hocam, Mevlâ bir kız çocuğu daha lütfetti. Büyük anneleri Afife ve Havva idi. Ne isim buyurursunuz?” dedim. Cevaben: “—Afife diyelim, iffetli olsun.” Buyurdular. Sözün özü, bu cevaplar çok müşkili hallediyor, sadra şifa oluyordu. Üzerinde çok durduğu bir husus, bütün namazlar gibi sabah ve yatsı namazlarının cemaatle kılınması idi. Özellikle sabah namazından sonra camiden hemen çıkılmayıp, evrad ve ezkârla meşgul olunması; şöyle güneş doğduktan 30-35 dakika sonra, iki rekât işrak namazı kılıp öyle çıkılması idi. Kendileri bunu her zaman yaparlardı. Çok geç yatmış olsalar da, misafirler geç uğurlanmış olsa da, eğer evlerinde iseler sabah cemaatine gelir, imam efendi mihraba davet eder, o da bunu reddetmezdi. 300 Namazdan sonra evradı bizzat okurdu. Bazen bizlere bir bölüm okuturdu. Ömrümde bu işe bu kadar düşkün başka bir insan görmedim. Hamd olsun o gün, bu gündür camilerimizde sabah namazından sonra, Rasûl-ü Ekrem AS Efendimiz’in bir müjdeli hadisi uygulanmaktadır. Mealen: “—Kim sabah namazını cemaatle kılar, sonra biraz oturur. Allah’ı zikir ile meşgul olur, güneş doğunca da iki rekât işrak namazı kılarsa; tam bir hac ve umre sevabı alır, tam bir hac umre sevabı alır.” buyrulmuştur. e. Fikir Alış-verişini Severdi Mevsim biraz soğuyup kış yaklaştığı zaman ziyaret için daha geniş imkânlar doğardı. Cemaatle yatsı namazı kılınır, sonra Hocamızı ziyaret ederiz, şöyle hal ve hatır sorulduktan sonra: “—İnanmış insanlar olarak neler yapmalıyız, düşüncelerinizi söyleyin!” derdi. Bizleri fikir üretmeye, velûd olmaya alıştırırdı. Bir gün böyle bir ziyarette fikirler kızışmış, gecenin geç vakitleri olmuştu. Kayda değer fikirler not ediliyordu. Müzakere o kadar uzamıştı ki, hocamız sordu: “—Sabah namazına ne kadar?” “—Tahminen iki saat...” “—Hadi çocuklar, sabah namazına Hacı Bayram-ı Veli camisine gidelim!” Dışarı çıktık, in cin top atıyor. Bir tek vasıtaya bile denk gelmedik. Hocamız’la beraber yürüyoruz. Kalaba’dan Hacı Bayram’a geldik. Henüz ezanlar okunmamıştı. Hâlâ taaccüb ediyorum: Akşam ziyarete git... Gece boyu fikir teatisinde bulun... Kalk sabah namazına Ulus’a kavuş... Hocamız’ın mesai mefhumu böyleydi. Bir işe el attı mı, onu koparmadan bırakmazdı. Fikrî ve ilmî müzakereleri sever, fikir üretenlerden memnun olurdu. Araştırmayı çok severdi. Bizlere birer doktora yapmamızı tavsiye ederdi. Ecdâdın, özellikle Osmanlı’nın kültür hazinelerini gün ışığına çıkarmamız 301 gerektiğine dikkat çeker, lisans tezlerimizi bu istikamette yönlendirirdi. Bizim talebe evi arkadaşlarımızdan Prof. Dr. Ramazan Ayvalılı’ya ilk hareketi kendileri vermişti. Kütüphanelere, yazma eserlere hayrandı. Osmanlı müelliflerini didik didik eder, her talebenin bir müellifi konu edinmesini isterdi. Türk-İslâm Edebiyatı ve Tasavvuf kürsülerinde onlarca öğretim üyesi yetiştirmiştir. Mevlâ sayılarını çoğaltsın. Kur’an-ı Kerim’i mânâsıyla anlayarak hıfzetmeyi tavsiye eder, özellikle anlamdan tecrid edilmesini istemezdi. Sık sık şöyle dört başı mâmur, hafızlık yaptıracak müesseselerimizin olmasını, orada her yaştan isteyene dersler verilmesini öğütlerdi. Bu cümleden olarak Hocamız’ın 1968-1969 yılı mezunları komşuları olan bizler namazlardan sonra, Amme cüzünü tek tek pekiştiriyor ve kendilerine dinletiyorduk. Bize çok müsamahakârlı davranıyordu. Salih Sayın, Mustafa Kalfaoğlu ve fakir bu grupta idik. Ne kadar teşekkür etsem, dualar etsem azdır ki, bu tavsiyeler akrabalarımdan birçoğunun İstanbul hafızı olmasını nasib etti. Yıllar sonra bizim ilk oğlumuz, M. Fatih İstanbul’da hıfzını tamamlayıp bir bayram münasebetiyle Ankara’ya gelmişti. Hocamız’ı ziyaret ettik. Mâlum o uzun salon seçkin misafirlerle doluydu. Tabii Fatih o zaman henüz 13 yaşlarında minyon tipli bir çocuk... Hocamız o vakur çehresiyle: “—Fatih, sen şöyle divana çık bakalım. Aşrı orada oku. Kur’an’ın hafızı iltifata daha lâyıktır.” buyurdular. f. İşe Fiilen Omuz Verirdi “Lâf ile peynir gemisi yürümez”, “İşidir kişinin aynası, lâfına bakılmaz.” deyişlerini misallerle izah ederdi. Hizmet edenin izzet bulacağını, Kâinâtın Efendisi’nin hep böyle yaptığını söylerdi. Gölgeyi tercih etmediğini, “Ashabım çalışırken ben gölgede oturmayı istemem!” hadis-i şeriflerini geniş geniş izah ederdi. “Bir kavmin efendisi onlara hizmet edendir.” hadis- şerifini fiilen yaşardı. 302 Defalarca olmuştur, Kalaba’da cuma pazarına gideriz. Pazar çantalarımız ağır ağır dolar, kurşun kesilirdi. Hocamız’ın Wolks Vagen, yere yakın tip arabası vardı. Tam eve döneceğimiz zaman: “—Fuatcığım, bekle hemen geliyorum. Arabamla seni evine götüreyim!” derdi. Önce bendenizi bırakır. Sonra kendi çantalarını hânelerine götürürdü. Gül Hocamız Hızır gibi yetişirdi. Bizleri terbiye için nelere göğüs gererdi. Mâlum bahçeli evin nimeti gibi külfeti de olur. Hocamız bundan yılmaz, bildiğimiz ziraat aletlerini bizzat kullanırdı. Pırıl pırıl nâsiyesindeki inci tanesi gibi terleri silmeyi zevk bilirdi. Bir gün, hâne-i saadetleri ışıktan daha iyi nasib alsın diye bir pencere açmayı düşünmüş ve tam batı tarafını işaret koymuşlardı. İş uygulamaya gelince bizzat kazmayı alıp vurmaya başlamışlar. Maşallah gönüllü gönüllü vuruyorlardı. O günlerden öğretmen ağabeyim Ankara’ya ziyarete gelmişti. Biz de Hocamız’a bir selâm verelim deyip ziyarete yönelmiştik. Merhum ağabeyciğim sıva ve yapı işlerinden iyi anlar, bir usta kadar yüz güldürürdü. Selâm ve hürmetten sonra, müsaade alıp kazmayı istedik. Ağabeyciğim bütün gücüyle vurmaya başlayınca, pencere yeri kendini gösteriverdi. Bunun üzerine Hocamız: “Fuatçığım, ağabeyiniz pehlivan gibi maşallah, eline yakışıyor.” buyurmuşlardı. Çalışanı severdi. Günler ayları, aylar yılları getiriyordu. Hocamız ünvanları bir bir, alnının teriyle aldı. Kürsü başkanı oldu. Yıllar yılı, bir hoca bir talebe babası olarak binlerce talebenin gönlüne taht kurdu. Asistanları, doktora talebeleri de aynı yolu izlemişlerdir. Hocamız sık sık İstanbul’a gidiyordu. Hem muhterem büyüklerini ziyaret ediyor, hem kütüphanelerde çalışmalar yapıyordu. Kaynaklara inmeden yazmayı sevmezdi. 1975 yılının nisan sonlarına geldik. Hocamız’la meal-aile bir İstanbul ziyareti çıktık. Güzel bir Avrupa Ford minibüsünü doldurup yola çıktık. Bildiğiniz eski yoldan karga sekmez virajlar nasıl bitti bilemiyorum. Kızılcahamam’dan yolda 303 harcamak için en tazelerinden biber, domates, salatalık vs. aldık. Azaphane deresini bitirdik. Kalp tarafında ormanlık kısımda mola verdik. O zamanın vasıtasıyla ve yollarıyla buraya kadar bir hamlede gelmek kolay değildi. Çoluk çocuk iyice acıkmıştık. Çamların çok sesli Hû’ları, yeşilin ve kokuların çeşitliliği içerisinde unutulmaz bir kır yemeği yedik. Kırda yemek adâbını da ilk defa Hocamız’dan görmüşümdür. Kahvaltının miktarı, sünnetlere riayet, çevre temizliği, güler yüz ve tatlı dil... Akşama doğru İstanbul’a geldik. M. Zâhid Kotku Rh.A Hocamız’ı ziyaret ettik. Akşam tarifinden aciz kaldığım o taze balıklı ikramlardan sonra yatma zamanı geldi. Fakir kardeşinize, o mübarek İskenderpaşa cami-i şeriflerinin meşrutasında gecelemek nasib oldu. Büyüklerle beraber olmak bir başka oluyor. Saatler geçiyor ama fevkalâdelikler zincirinde geçiyor. Mâlumunuz erkence kalkıp sabah cemaati, o tatlı evrad ve ezkârdan sonra işrak namazı, musafahalar, hürmetler... Büyükler çoğu defa aile boyu büyük oluyor. Hocamız 1977’den itibaren büyük Hocamız’ın isteği ile hadis sohbetlerine başladı. Artık İstanbul’u Ankara’ya yaklaştırmıştı. Kış demez, yaz demez, soğuk demez, sıcak demez her hafta gidip bu görevi yapardı. Hele 13 Kasım 1980’den sonra ömürleri yollarda geçmeye başladı. Nihayet 1987 yılında emekli oldular ve İstanbul’a taşındılar. Biz sükût-u hayâle uğradık. “Kıymetini bilemedik, kaçırdık.” diyorduk. g. Ayda Bir Özelif’e Geliyorlardı Artık Ankara’ya ayda bir gelebiliyorlardı. Görevleri yoğundu, zamanlar dar geliyordu. Geldiklerinde damad-ı muhteremleri merhum Prof. Ali Uyarel’in evinde kalırlardı. Yukarıda geçtiği gibi, “Ben olmasam da bu haftalık dersler devam etsin, ınkıtaa uğramasın!” derlerdi. Yolculuk kendilerin kıs kıvrak sarıyordu. Ankara’da bir kardeşin evinde Hocamız’la beraberdik. Çeşitli tavsiye ve temennilerden sonra Hocamız: “—Ne olur benim için matbuatı tarayın, küpür toplayın, makaleleri tarih ve yeriyle benim için kesin! Döndüğümde okurum. Zira ömrüm yollarda geçiyor.” demişlerdi. 304 Umumiyetle her ayın ilk perşembesi iple çekilir. Özelif camii tıklım tıklım dolardı. Bütün Ankara’ya ilâveten çevre illerden, Konya’dan, Sivas’tan, otobüsler sıralanır, pırıl pırıl gençler camide hazır bulunur, hanımlar kısmı da tamamen dolardı. Hocamız o sade ve bembeyaz kıyafetleri ile sohbete başlar, ağzından bal akardı. Bazı çatlak sesler, “Kur’an’a göre” maskesinin ardında gizlenip hadise dil uzatırsa, onların ilmî delillerle ne kadar kof, ne kadar kötü niyetli olduklarını; hadissiz İslâm’ın bir mânâ ifade edemeyeceğini, bilhassa müsteşriklerin yıllar yılı bütün dünyada bu kapıyı zorladığını, geniş geniş anlatırdı. Dinleyiciler ise başlarının üzerinde kuş varmış gibi pür dikkat dinler, “Şu sohbet biraz daha sürseydi.” derlerdi. Dersin sonunda yazılı sorular cevaplanır, mümkünse musafahalaşılır, hürmetler arz edilirdi. İnanın gençler camide çıkmak istemezlerdi. h. Zamanının Evliya Çelebi’si Koca dünya gözlerinde küçülmüştü. Hemen hemen her sene hac veya umreye gider, dünya müslümanlarıyla fikir teatisinde bulunurdu. Hicazı çok severdi. Bizleri isim isim yâd eder “Falan falan nerede, niçin gelmedi” der, selâmlar gönderirdi. Harameyn’in o sıcak ikliminde sohbet için akşamları tercih eder, münasip mekânların üstü açık damları şenlenirdi. Hocamız yalnız Hicaz’a değil, Avrupa’ya, İngiltere’ye, Amerika’ya, uzak doğuya, Avustralya’ya gider, oralarda nice gönüllere mesaj ulaştırırdı. Buralarda, özellikle Avustralya’da camiler, külliyeler açılır, müslümanlara, hatta bütün insanlığa hizmet sunardı. Rabbim kıyâmete kadar bu yolda bizlere halel getirmesin... Bizlere seyahati tavsiye eder, “Mezkûr memleketlere, Avrasya’ya gidin. Oralarda yurt yuva kurun, iş yerleri açın; hâlen ve kavlen İslâm nizamını anlatın!” derdi. Şu anda bu tavsiyeleri tatbik eden gençler binlercedir. Sık sık şöyle söyler ve yazarlardı: “Türkiye’nin dışına çıkın, Türkiye’nin sınırlarına kapanıp kalanlara hayret ediyorum.” 305 i. Son Bir Hatıra 1992’de sevgili babacığım vefat etmişti. Sıcak bir Ağustos günü Uluborlu’da defnettik. Rabbim rahmet buyursun... Ankara’ya döndüğümüzde Hocamız meal-aile tâziyeye geldiler. Haberi aldığımız için Kalaba ve Basınevleri’ndeki kardeşlerimizi de çağırmıştık. Hanımlar karşı komşuda idi. İsmail Sürücü ve Talip Hocam da hazır idiler. O gün hüzünle sevinci beraber yaşattı Hocamız. Hüzünlüydüm, babamı ebediyete uğurlamıştım. Sevinçliydim, çok uzaklardan Hocamız, pek muhterem annemizle evimizi teşrif etmişti. Bu vesile ile kardeşlerimiz bire bir sohbet imkânı bulmuştu. Hocamız beşüş ve vakur çehreleriyle dualar ettiler, taziyede bulundular. Bütün büyüklerimize rahmet-i vasia dilediler. Babam da kendilerini çok severdi. Sıra kahvaltıya gelmişti. Hocamız uzunca salonun kıble tarafına, halka şeklinde cemaate doğru oturdular. Kendilerine biraz açık bir çay takdim etmiştik. Gerçekten sofra rengârenk olmuş, bereketlenmişti. Besmele ile kahvaltıya başladık. Hocamız hem lâtife ediyor, hem çayını yudumluyordu. Doyasıya yedik, mübalağa etmiyorum, bir o kadar daha cemaat olsaydı, onlara da yeterdi. Kahvaltı her zaman yapılır, yemen her zaman yenir ama, büyüklerle beraber alınan bir lokma taamın, bir yudum meşrubatın durumu bambaşka oluyor. Hem gönlümüz, hem karnımız doyuyor. Kahvaltıda hafıza kızların özene bezene yaptıkları bol havuçlu yoğurtlu bir taam vardı ki, onu çok beğendiler. “Buyurun, bu yoğurtlu havuç pek nefis olmuş, bunları sünnetleyelim!” dediler. Lâtifeleri çok tatlı idi. Talip Hocamla ailecek tanışır, yıllar yılı ziyaretleşirlerdi. Sofrada epey sohbet ettiler. Hocamız sordu, Talip Hocam cevapladı. Kalaba’daki eski komşular yâd edildi. Aziz kardeşlerim, bu satırlara vesile olan Talip Hocam’a teşekkürü bir borç biliyorum. Dua buyurun da daha geniş hatırata vesile olsun. Cümlenize sevgi ve saygılar sunuyor, Hocamız’ın mekânları cennet-i Firdevs olsun diyorum. 14. 08. 2001 - Ankara369 369 Talip Uluşan, Prof. Dr. M. Es’ad Coşan Hocaefendi İle İlgili Hatıralar, s. 215-234, Ankara 2002. 306 4. BAKIŞI İBRET, SUSMASI TEFEKKÜR, KONUŞMASI NASİHATTI İsmail Yüksek Hocaefendi’yi Medine’den geldikleri gün, teravihten sonra gördüm. Hemen halimi sorup, validemin selâmını söylediler. Zemzemden bir yudum içip, teberrüken bize verdiler. Sonra, sa’ye çıktılar. Bir defa da Şeref’in evinde ziyaret ettim, selâmlaştık. İstirahate çekildiler, ben de ayrıldım. Mekke’de hiç umûmî sohbetini duymadım. İ’tikâfa benden bir gün sonra babası Necati Amca, Osman ve Kuddusî amcalar, Korkut Özal ve taifesi ile girdiler. Tesadüfen bana komşu oldular. Aramızda üç direk vardı. Yerimiz Rükn-ü Yemânî’nin mukabilinde, ikinci katta idi. Yemeklerde beni de çağırdılar. Belki çay içerken umûmî güzel cümleler sarf etti. Yemekleri Necdet Şadoğlu, Şeref ve başkaları getiriyordu. İlk sabah, namazdan sonra: “—Artık herkes ibadetle meşgul olsun, konuşma faslı bitsin!” dediler. Her haliyle sofrada bile insana örnek oluyor, bereketleri sofrada zahir oluyordu. Yemekte, hatimlerimizin sonunda ve diğer vakitlerde güzel dualar yapıyordu. Herkes uyurken, o ibadette idi, Kur’an tilâvetinde idi. Her yanına yaklaştığımda gördüm ki, bakışı ibret, susması tefekkür, konuşması nasihat idi. Allah ömrünü uzun etsin, feyizlerimizi bol etsin ve ümmete rahmet etsin... Bir gün dedi ki: “—İsmail ne dersin, Avustralya’da bir ihvanımızın kızı var. Onların iyi bir hocaya ihtiyacı var. Orası yeşillik, zengin bir ülke... Süzme insan arıyorlar, iki iyiliği beraber toplamak istiyorlar. Durumun nasıl?..” “—Burada tahsile devam etmek istiyordum. Başka mânîsi yok!” dedim. “—O zaman, bu tabii daha mühim, başkasına bakarız.” buyurdular. 307 “—Hocam, hediye olarak şu kitabı (İmam-ı Debûsî’nin Emedü’l-Akvâ’sı) kabul eder misiniz?” dedim. “—Aaa, hoca olana da bu sorulur mu?.. Tabii, seve seve... Bir de imzanız olursa, güzel hatıra olur. Kendi yazdığın o gerideki yazıyı da silme, çok güzel, hatıra kalır.” “—Hocam, burada çok yeni güzel kitaplar çıkıyor, isterdim ki hangisinden isterseniz size hemen temin etsek...” “—Ben de istiyorum bunu... Bir kitaplarınızı göreyim! Şu şu kitapları Medine’den aldım.” buyurdular. Fakat i’tikâftan sonra hemen, kitapları göremeden döndüler. (İnşâallah ileride yine görüşürüz.) Fıkıh ile tasavvufu cem eden o kitap, çok hoşuna gitmiş, epeyce okudular. Ayrıca Hâzin tefsirinden Kadir Sûresi’nin tefsirini kendilerine okudum, hareke hatalarımı düzelttiler. Harekelerde bile çok dakikler. Etrafındaki bazı kimselerden yakındım. Bunun üzerine: “—Hocamız Rahmetullàhi aleyh de etrafındakilerden çok sıkılırdı. Kaç defa: ‘Es’ad, işi sen yürüt! Ben Bursa’daki evime çekileyim!’ demiştir. Şu dediklerinizi, etrafımızdakileri biz bilmez değiliz. Onları idare etmeyip açık konuşsak, kimse kalmaz. Biz de evimize çekilip te’lifle, dersle meşgul oluruz ve rahat ederiz... Ama irşad vazifesi icabı sabrediyoruz, tahammül ediyoruz, müsamaha ediyoruz. Aynen Hacı Bayram misâli. Birbuçuk müridi varmış, bizim de biraz gençlerden var... Onlar büyüyecekler, belki 40-50 sene sonra bir şeyler olur. Bu işleri Allah idare ediyor. Ne yaparlarsa yapsınlar, kervan yürüyor. Değil mi?..” buyurdular. “—Halvet nedir?” dedim; 308 “—Kırk gün i’tikâftır. Çok az bir gıda ile yaşanır. Hocamız Rh.A, bir ay olunca 35 kg. kalmış ve hasta olmuş. Yapanın gönlünden ve dilinden şırıl şırıl hikmet akar imiş. Sûre-i A’raf’taki Mûsâ AS’ın kırk gün mikatından alınan bir şey... Birçokları tahammül edememişler, ölüp şehid olmuşlar.” buyurdular. 7 Şevval 1407 /4 Haziran 1987 / Mekke370 5. HOCAMIZ’IN SON HACCINDAN Mahmut ÇELEBİ 2000 yılında biz de ailece hacca gitmiştik. Mekke’deyken, uzun aramalardan sonra nihayet Hoca Efendimiz’in kaldığı oteli öğrendik. Mescid-i Haram’ın yakınında, Hilton’un yan arka tarafında bir otelmiş. Hanımla birlikte otele gittik. Hoca Efendi çok yakından ilgilendi, bir saat kadar beraber oturduk. Hanım da öbür odada Vâlide Hanım’la sohbet ettiler. Bizim hanım kapıda Hoca Efendimiz’i görünce ağlamaya başladı: "—Efendim, biz perişan olduk! Daha ne zaman Türkiye’ye geleceksiniz?" dedi. Hoca Efendimiz de: "—Sohbetlerimi dinleyin, kitaplarımı okuyun, günlük zikir vazifelerinize devam edin; inşaallah perişan olmazsınız!" buyurdu. Oğlum yeni bir resmî işe başlamıştı. O münasebetle ibadetler konusunda karşılaştığı zorluklardan bahsettim. “Acaba o işten alsak mı?” dedim. Hoca Efendimiz de: "—Sabretsin! İnşaallah üç-dört yıla kadar bir ferahlama olacak!.." buyurdu. Hoca Efendimiz o gün Medine’ye geçeceklerini söyledi. Fakat biz, Medine’de nerede kalacaklarını sormayı unutmuşuz. Otelden çıktıktan sonra aklımıza geldi ama geri dönmeye de utandık. Medine’ye geldikten sonra birkaç otele sorduk, denk gelmedi. 370 http://www.sonuyari.org/iyuksek.htm 309 Hanımla birlikte, “Yâ Rabbi, Hoca Efendimiz’le görüşmek nasib eyle!” diye, yana yakıla dua ediyorduk. Bir türlü bulamadık. Bir gün sabah namazından sonra Evrad okuyordum. Tanımadığım bir genç yanıma geldi: “—Hacı Ağabey, Hocamız Addas Oteli’nde, şu numaralı odada kalıyor.” dedi. Çok şaşırdım, çok sevindim. Hanımla birlikte o otele gittik, ziyaret ettik. Hoca Efendimiz’e, “Efendim, nasılsa tanımadığım birisi geldi, sizin kaldığınız oteli ve oda numarasını söyledi.” deyince; Hoca Efendimiz, “Boş ver, fazla kurcalama!” dedi. Orada Mehmed Ali Torlak vardı, başka ziyaretçiler de vardı. Çeşitli memleket meselelerinden bahsettiler. Askerler ekonomiden anlamadığı için, ülke ekonomisinin kötüye gittiğinden bahsettiler. Hocamız o gün Medine’den ayrılacakmış. Birkaç fotoğraf çekmek istediğimi söyledim. Hocamız da izin verdi. Sonra M. Ali Torlak, Hocamızla beraber benim resmimi çekti. Ayrılırken, “Ankara’ya gidiyoruz Efendim, bir emriniz var mı?” dedim. “—Herkese bizden selâm söyle!” buyurdular. 8 Nisan 2000 / Sincan371 6. HOCA EFENDİ’DEN HATIRALAR Sabahaddin Bilgiç İmam-hatip lisesi son sınıfta okurken, Hasan Gümüş Hoca’nın rehberliğinde üç kişi Edirne’den otobüsle İstanbul’a hareket ettik. Heyecanlıydık, çünkü o ana kadar görmediğimiz M. Es’ad Coşan Hocamızın sohbetine gidiyorduk. İskenderpaşa Camii’ne vardığımızda müthiş bir kalabalıkla karşılaştık. Biz erken varmanın avantajıyla, caminin içinde yerimizi aldık. 371 http://www.sonuyari.org/mec2000hac.htm 310 Namazdan sonra, Hoca Efendi vaaz vermek üzere kürsüye çıktığında cami daha da doldu. Cemaat bulabildiği iki karış yere oturabilmek için yarış etti. Diz üstü vaziyette, başlar gönüllerinin üzerine düşmüş, huşu içinde vaazı dinledi. Sonrasında defalarca aynı ortamları paylaştık Hocamızla... Allah vesile olanlardan razı olsun... Hocamızı tanımak, müridi olmaya çalışmak, hayatımın en önemli nasibi diye görüyorum. a. İlâhiyat Fakültesi İmam-hatip lisesini bitirip Ankara İlâhiyat’ı kazanınca (1985), okulda Hocamızla devamlı beraber olduk. Şimdi bu satırları yazarken, Rahmetli Hocamızın üniversite koridorlarında simsiyah sakalları, kravat takmamak için giydiği boyunlu kazağı ve koyu renk takım elbisesiyle vakur bir şekilde mescide veya sınıfa gidişi ve bütün öğrencilerin Hocamız geçerken hürmeten ayağa kalkışı gözlerimin önünde canlanıyor. Hoca Efendi’yi fakültede devamlı gördüğüm gibi, kaldığım yurt da evine çok yakındı. Bazen evine giderdim. Bahçesindeki kirazları toplamaya yardım ettiğimi hatırlıyorum. Özelif Sitesi’ndeki vaazına gitmek üzere ilk defa arabasına bindiğimde, hızlı fakat dikkatli araba kullandığına şahit olmuştum. Akşam namazını müteakip arabayla giderken, Vakıa Suresi’ni okumamızı istemişler; ezbere bilmediğimizi söyleyince de, ezberlememizi tavsiye etmişlerdi. Ben Hocamızın zamanını hiç boşa geçirdiğini görmedim. Her anımızı faydalı bir şeylerle geçirmemizi tavsiye etmiş, kendisi de örnek olmuştur. b. Çanakkale Hoca Efendi kendisine rahat ulaşılan, rahat konuşulan samimi, her davet edenin davetine katılan bir kimseydi. Köyümüzde (Çanakkale-Ayvacık- Sapanca Köyü) İlim Kültür ve Sanat Vakfı’nın temsilciliğini açacaktık. Hazırlıklar yaptık, keşkekler, pilavlar vs. pişirttik. Açılış için Hocamız’ı davet ettik. Köye getirmek üzere yazlığına gittim. Kendisine iletilen yanlış saati düzeltmek için nasıl söyleyeceğim telaşında iken; 311 “—Sabahattin ne istiyorsun çabuk söyle, ne gerekiyorsa yapalım!”dediler. “—Efendim ikindiyi müteakip değil, öğleni müteakip açılış ve Mevlid olacak.” dediğimde, öğle ezanına yarım saat vardı. “—Düşündüğün şeye bak, hemen gideriz!”dedi. Hemen hazırlanıp hareket ettiler, öğlen namazına köye yetiştik. Temsilcilik hayır dualarıyla açıldı. Köylülerle sohbetler oldu. Hamd olsun, Hocamız köyümüzü şereflendirdi. (1995) Mübarek bir babanın mübarek bir oğluydu. Rahmetli babaları Necati Amca’nın kibarlığı, nezaketi, sevecenliği ve edebine şahit olanlar Hoca Efendiyi daha iyi anlayabilirler diye düşünüyorum. Halil Çevik kardeşimle beraber, Hocamız’ı Bayramiç- Ayazma’ya pikniğe davet etmek üzere Ahmetçe köyüne, yazlığına gittik. Bu arzumuzu söyleyince: “—Pikniğe gidip de ne olacak? Hayırlı bir şey yapalım, hem makbule geçsin, hem de arzunuz yerine gelsin!” dediler. Bunun üzerine; “—Efendim, ailenizin Çırpılarlı Ali Efendi ile ilgisini okudum. Onu anma programı yapmayı düşünebilir miyiz?” dedim. Çok sevindiler, “Hayatını da araştırın!” diye tavsiyede bulundular. Biz de kısa bir zaman sonra, Hoca Efendi’nin de katılımlarıyla, çok güzel bir yerde, çınar ağaçlarının altında, geniş bir katılımla, Çırpılarlı Ali Efendi’yi anma toplantısı yaptık (29 Ağustos 1996). Ali Efendi’nin hayatını ve hatıralarını araştırmak ve ortaya çıkarmak nasip oldu. Hoca Efendi’nin kişiliği beni çok etkilemiştir. Bir keresinde kardeşimin motosikletiyle yazlıklarına ziyarete gitmiştim. Benim o şekilde geldiğimi görünce çok hoşuna gitti. Dediler ki: “—Aslında benim de canım çok istiyor: ‘Bir motosiklet alayım, sırtıma çantamı koyayım, şu köyleri, şu dağları, bayırları dolaşayım!’ diyorum.” 312 c. İsveç Günleri Çanakkale’de vakıf ve dernek işlerini yürütürken, 28 Şubat sürecinde şartlarda bozulmalar oldu. Acaba ne yapabilirim diye çare ararken, tekrar öğretmenliğe dönmek veya İsveç’ten yapılan davete icabet etmek söz konusu oldu. Durumu istişare etmek üzere, Hocamız’ı aradım. Kendileri o sıralar Avustralya’daydı. Telefonla durumumu arz etim. İsveç’e gitmemi emir buyurdular. Bunun üzerine tası tarağı toplayıp, çoluk çocuk, her tarafın karlarla kaplı olduğu bir günde Stockholm’e vardık ve evimize yerleştik. (1999) Daha sonraki günlerde, Hocamız’ın da katılımıyla Hollanda’da arkadaşlar bir aile eğitim kampı düzenlediler. Biz de konuşmacı olarak katıldık (Eylül 1999). İlk buluşmamızda, ben yanımda çocuklarımla beraber Hoca Efendi’yi karşılarken, doğrudan çocuklara: “—Siz nerelisiniz?” dediler. Onlar da; “—Ankaralıyız.” dediler. Ankara’da doğdukları için Ankaralıyız derlerdi, Çanakkaleli olmayı kabul etmezlerdi. Hoca Efendi: “—Hayır, siz Çanakkalelisiniz; hemşeriyiz!” dediler. O günden bu yana çocuklar Çanakkaleli oldular. d. Hafızlık Çalışması 2000 yılının son üç ayında Hoca Efendimiz İsveç’te bulunuyorlardı. Sabah namazını kılmak üzere, günlerce uğraşıp mescid haline getirdiğimiz mahalledeki lokale gittim. O sıralar, uzun süredir bir fabrikada çalışıyordum. Hoca Efendi İsveç’e yeni gelmişlerdi. Mescidi açtım ve Hoca Efendi’nin gelmesini beklemeye başladım. Hoca Efendi geldiler, sünnetler kılındı. Sıra farza gelince, ben içimden: “—Hoca Efendi şimdi bana dönecek, müezzinlik yap!” diyecek diye düşündüm. 313 Aynen öyle oldu. Döndüler ve “Kamet getir!” dediler. Ertesi sabah ben yine içimden: “—Bu sabah Hoca Efendi namazı bana kıldırtır.” dedim. Döndüler ve bana, “Namazı kıldır!” dediler. Ondan sonraki sabahlarda da hep ben kıldırdım. Namazın peşinden yapılan sohbetlerde, ben bir kaç gün Hoca Efendi’yle hep gönlümden konuştum. Arkadaşlara bu durumu söyleyince, maalesef bu durum kesiliverdi . İlk sabah namazını kıldırdığım gün, Hoca Efendi orada bulunan hoca arkadaşlarla beraber bana, birinci cüzün son sahifesini ertesi sabaha ezberlememizi emrettiler. Sonraki sabahlarda namazın arkasından her sabah bir sahife, ikinci cüze geçince iki sahife olmak üzere ezber verdim. O kadar müşfik, o kadar nazik ezber alıyordu ki ertesi sabahı hasretle çekiyordum. Fabrikada çalışmama rağmen, mahcup da düşmemek için Hoca Efendinin bu mübarek teşvikine can u gönülden sarılmıştım. İşyerine Kuran’ı Kerim’i götürüyor ezber yapacağım sahifenin fotokopisini çalıştığım makineye yapıştırıyor, hem çalışıyor hem ezberliyordum. Ama ertesi güne o sahifeyi mutlaka veriyordum. Ne büyük şeref Hoca Efendi’nin önünde öğrenci olmak, hafızlık çalışmak… Tabii, bir önceki gün verdiğim ezberle sabah namazını da kıldırınca, ezberim daha da koyulaşıyordu. Ama hataları öyle nazik düzeltiyordu ki, bizi dinleyen cemaat sezmiyordu bile. Bir sabah ezberi okumam esnasında, “Namazda okuduğun sahifeyi bir daha okuyalım mı?” dediler. Ben, “Emredersiniz!” deyip, tekrar okumaya başladım. Çekilmesi gereken yeri çekmemişim, orayı düzelttiler. Ama, “Şurayı yanlış okudun, çekmen lâzımdı.” demediler. Allah’a şükür, Hoca Efendi’ye elli dört sahife ezber verdim . Cuma namazı ve vaazına davet ettiğimde, imamete geçmezler, benim kıldırmamı isterlerdi. Her hutbeden sonra da tebrik ederler, “Çok güzel hazırlamışsın!” derlerdi. 314 Hoca Efendi’nin beni etkileyen bir öğüdü vardır: “—Bir konuşma dinlediğinizde, ona eleştirilerinizi, taltiflerinizi söyleyin! Bu o kişiyi onore eder. Hatta ben bile konuşsam, bana da söyleyin!” derdi . e. İslâm’dan Taviz Vermezdi Stockholm’de görev yaptığım camide sabah namazını Hoca Efendiyle beraber kıldıktan sonra, her sabah hazırlanan mütevazı kahvaltı sofrasında muhabbet edilir, karşılıklı konuşulurdu. O sıralar misafir olarak bulunan ve memleketi Kulu’da esnaflık yapan Mehmet Amca da namaza ve sofraya iştirak ederdi. Hoca Efendi bir gün Mehmet Amca’ya dedi ki: “—Bir insan için en vazgeçilmez nedir bilir misin?” Arkasından eklediler: “—Bir insan için havadan da, sudan da, yemeden içmeden de, anadan babadan da önemli ihtiyaç hocadır. Çünkü ana baba insanın dünyası için uğraşır ama, hocalar ahiretini kurtarmak için uğraşır.” Hoca Efendi geniş bir ufuk, müthiş bir kavrayışa sahipti. İslâmî konularda tavizsizdi. İlahiyatçı bir yazarın gazetesindeki köşesinden kendince şeriatçıdır diye gammazlamasına; “Bizi şeriatçı diye isimlendiriyorlar, el-hamdü lillâh şeriatçıyız!” demişti. Beraber arabada bulunduğumuz sırada, Türkiye’den telefon geldi. Hocamızın cevabından, arayan kişinin okula başörtüsüz girmeyi sorduğunu anladım.. Hoca Efendi böyle bir fetva veremeyeceğini söyledi. “Nasıl başlarını açsınlar diyebilirim ki?” dedi. Mescidde bulunduğumuz bir ortamda, bir ilâhiyat fakültesi dekanının bir konuşmasında, başörtüsünü bir metre bez diye nitelendirmesine o kadar çok kızdı ki, ben Hoca Efendi’nin bu kadar kızdığına hiç şahit olmamıştım. “—Bir metre bezmiş… Allah’ın hoş görmediğini kim hoş görebilir? Allah’ın haram kıldığını kim helâl kılabilir?” dedi. Günlerce hep o dekandan bahsetti. “Hemen protesto çekin mektup yazın!” dediğini hatırlıyorum. 315 O günler, (2000 Yılı’nın son ayları) İsrail’in Filistinlilere zulmünü yoğunlaştırdığı günlerdi. Bir babayla oğlunun siper gibi bir şeyin arkasına sığınmaya çalıştığı, ama İsrail askerlerince kurşunlandıkları görüntüler tüm müminleri üzmüştü. Biz Hoca Efendi’yle beraber kalabalık bir grup, Mehmet Ali Bey’in lokantasına akşam yemeğine davetliydik. Davette emekli bir müftü de vardı. Hoca Efendi yemekte: “—Bu zulme karşı ne yapılabilir?” diye fikir sordular. Emekli müftü: “—Bunların zulmüne karşı kalemle mücadele etmeli, zulümlerini yazmalıyız!” deyince, Hoca Efendi kızdılar: “—Zalimler öldürüyor, zulmediyor, istila ediyor; sen hala kalemle mücadeleden bahsediyorsun! Bu zalimlerin zulmünü engellemek için, Yahudilerle mücadeleyi bütün dünyaya yaymak lâzım!” dediler . Hoca Efendi’yle hangi konuyla ilgili konuşsanız, çok bilgili olduğunu anlardınız. Bir arkadaşımız bir hatırasını anlatırken; arabasının teknik aksamı ve helezon yaylarıyla ilgili verdiği bilgilerden mest olup çok etkilendiğini söylemişti. Nerede dolaşsanız, oralarla ilgili size bilgi sorar, alternatif yolları araştırır. Haritayı açar, haritadan yer tespitleri yapar, harita çalışması yaptırırdı. Şayet bulunduğunuz mahallenin, bulunduğunuz şehrin özelliklerini bilmiyorsanız, her an mahcup olabilirdiniz. Çünkü en ince teferruatına kadar sorardı. Onun için, biz İsveç’te tabelaların mânâlarına varıncaya kadar dersimize çalışırdık. İsveç’ten ayrılmadan önceki günlerinde, Hoca Efendi birkaç sabah hep Mehdi’den ve Deccal’den bahsettiler. Hatta, bu konularla ilgili hadisi şerifleri araştırmamızı istediler. Ve konuşmaları esnasında: “—Bana bundan altı yıl önce, bir gece rüyamda ‘Bu gece Mehdi doğdu.’ dediler. Arkasından şu cümleyi de eklediler: “Ama yatmadan önce hiç bu konuyla ilgili bir konuşma vs. de olmamıştı.” dediler. Bir süreliğine bizim mahallede misafir kalan Kulu’lu Mehmet Amca’ya dönüp: “—Mehdi’yi sen ve ben göremeyiz ama, bunlar görecekler!” dediler. 316 Nitekim, kısa bir süre sonra, hem Mehmet Amca, hem de Hocamız rahmet-i Rahman’a yürüdü. f. Memleket Özlemi Gurbet garipliktir. Gurbette olanın gönlünde burukluk vardır. Vatandan ayrı düşmek, hele de hicrete mecbur tutulmak insanı daha da hassaslaştırır. Rahmetli Hoca Efendi’de vatan hasretini çok hissetmişimdir. Aynı ilçeden olmamız dolayısıyla, memleket sohbetleri yapardık. Ayvacık şivesiyle konuşur, köylerimizdeki adetlerimizden, yemeklerin nasıl yapıldığından falan bahsederdik. Hoca Efendi’nin memleket özlemini hissedince, telefon edip Hoca Efendi için; hakiki zeytinyağı, zeytinyağı sabunu, ayva, kekik suyu, peynir helvası v.s den oluşan bazı siparişler verdim. Sağ olsun, Halil Çevik kardeşim bu siparişleri toparlamış İstanbul’a göndermiş. Tanzer Deniz İstanbul’dan telefon etti, “Senin siparişlerini getiriyorum!” diye. Ben de kendisine dedim ki: “—Lütfen doğru Hoca Efendi’nin evine gel!” Hoca Efendi, kiralanan bir evde Hacı Anne’yle beraber kalıyorlardı. Bizler de evlerde hazırladığımız yemekleri götürüp ikram ediyorduk. Tevafuka bakın ki, ikram sırası o gün bizdeydi. Hocamızın evine gittik, yemeği servis yaptık. Tam yemeğin ortasında bizim koli geldi. Yemeğin arkasından, Çanakkale’nin o meşhur peynir tatlısını tabağa koydurdum, sofraya getirirken: ‘‘—Efendim, bir sürprizimiz var!’’ dedim. Hoca Efendi’nin peynir tatlısını görünce, sevinçle ellerini çırparak, “Bravo, bravo!” deyişini hatırladıkça, kendi adıma hem sevinirim, hem de içim burkulur. Hoca Efendi’yi gurbete mahkûm edenler, şimdi kendileri mahkûm oluyorlar. Hoca Efendi son derece nazik, ev sahiplerine iltifat eder, ev sahibesi hanımların gönlünü de alırdı. Bir keresinde Hocamızı iftara davet etmiştik. Bizim hanım yemeklerin yanında tereyağlı kadayıf da hazırlamıştı. Yemeğin peşinden kadayıf geldi. Hoca Efendi yediler ve mutfakta oturan Hacı Anne’ye seslendiler. 317 “—Hacı Hanım, tadına baktın mı, senden güzel yapmış!” Tabii biz yemekten sonra, tatlıcılığımızın da verdiği hızla, kadayıftan bir yiyelim dedik. Bir tattım ki, bizim kadayıf tuzlu. Meğer hanım yanlışlıkla tuzlu tereyağı kullanmış. Halbuki Hoca Efendinin o iltifatıyla mest olmuştuk. Hep farklı bir şeyler denemek isterdi. Yemekte; yemekleri birbirine karıştırır, mesela çorbanın içine salatayı katar, ‘Ne kadar karıştırıcı bir hocayım! ‘diye de sofradakilere takılırdı. Bir keresinde bir kır gezintisine çıktık. Mevcut meşrubatlardan hatırlayabildiğim kadarıyla bir pet bardak içine bir miktar çay, arkasından muzlu süt, ayran, portakal suyu karıştırdılar oradaki herkese ikram ettiler. İstisnasız hepimiz karışıma hayran kaldık. Her gün görev yaptığım mescide gelir, oradaki cemaatle senli benli konuşurlar, onlara iltifat eder, onların diliyle konuşurlardı. Vefat edip de televizyonlarda günlerce Hoca Efendiden, misyonundan bahsedilip, cenazelerindeki büyük kalabalığı izleyince, bizim cemaat dediler ki: “—Vah ne büyük adammış, anlayamadık! Ne büyük tevazu… Koskoca profesör burada bizimle senli benli, bir hacıağa gibi konuştu, görüştü.” dediler. Nasib işte, insan sahip olduğu nimetin kıymetini bilemiyor. Ne derler: “—Ol mâhîler ki derya içredir, deryayı bilmezler.” g. Altmış Üç Yaş Üniversitede okuduğum yıllarda, Es’ad Coşan Hoca Efendi’den üniversite öğrencilerine bir konferans vermesi arzusunda bulunmuş, kendileri de uygun görürse güncel konularda bir konuşmanın olmasını arzu ettiğimizi eklemiştik. Konferans günü geldiğinde, tutmuş olduğumuz salonda Hoca Efendi kürsüye geldi ve: “—Size her insan için her zaman en güncel konuyu söyleyeyim mi?” dediler ve arkasından devam ettiler: “—Gençler! Bir insan için en güncel konu ÖLÜM’dür!” dediler. Biz günlük siyasetin, günlük olayların değerlendirileceği bir konu beklerken, çok önemli bir ders almıştık o gün. 318 Altmış üç yaş, sünnet ömür olarak kabul edilmiş bir çok İslam büyüğü tarafından. Bundan dolayıdır ki, Ahmed Yesevî Hazretleri altmış üç yaşından sonrasını, kendine mezar kazdırarak orada geçirmiş. Niceleri de, sünnet yaşta vefat etmenin bahtiyarlığını yaşamışlar. Bir akşam Hoca Efendiyle beraber bulunduğumuz lokalden çıkarken, şu anda hatırlayamadığım konunun devamı olarak, arabasına giderlerken bir an dikildi ve bana dönerek: “—Sabahattin, biliyorsun sünnet yaş altmış üçtür!” dediler. Bu cümleyle muhatap olurken, göz göze geldik. Ben o an oradaki mesajı gördüm; söylediği, bildirmek istediği bir şey vardı. Müthiş bir ürpertiyle içime doğan cümle, “Aman efendim!” oldu. Dilimin ucuna kadar gelmesine rağmen söyleyemedim ve “Biliyorum efendim.” dedim. Kısa bir süre sonra Hoca Efendi İsveç’ten ayrıldılar ve bir ay sonra Rahmet-i Rahman’a kavuştular. h. Orijinal Bir İnsan Bizim Hocamız çok farklı özellikleri olan, alışılmışın dışında bir Şeyh Efendi’ydi. Bir karar alındığı zaman, ona uyardı. Kır gezintisi düzenlediğimiz bir günde, sonradan hava bozunca, biz: “—Efendim, isterseniz erteleyelim!” dedik. “—Hayır, kar da yağsa gideceğiz!” dediler. Gerçekten soğuk bir gündü ve biz çoluk çocuk epeyce kalabalık güzel bir yere gittik. Vardığımızda kar da yağmaya başladı. Bir ara, özellikle kadın ve çocukların üşüdüğünü görünce; bütün cemaati çoluk çocuk beden eğitimi sınıfı gibi dizdiler ve önümüze geçip kültür-fizik yaptırdılar. O gün çok tatlı ve çok anlamlı bir gündü. Uzun zamandır çekmediğim şınavı, kaçamayıp Hoca Efendi’ye yakalanınca, çekmek zorunda kaldım. Ama günlerce kaslarım ağrıdı . 319 Ben sizlere, “Hoca Efendi’yle o gezintide ve diğerlerinde futbol oynadık, voleybol oynadık.” desem, gülümsersiniz sanırım. Ama öyle sadece oynamak değil, mesela yüze kadar saydırmadan oyunu bırakmak yok. İnanın kesinlikle Hoca Efendi gibi estetik koşan, hareketleri cezbedici kimse bilmiyorum. Bir keresinde Hocamız’la beraber yarış pistindeki gibi dizildik. Karşıda bir hedef tesbit edildi. Başladık koşmaya… Edeben Hocamız’ın arkasından gidiyorum, zaten bünyem de hızlı koşmaya da müsait değil… Ama seyretmek harika bir haz veriyordu. Çocukların Hoca Efendi’nin etrafında neşeyle nasıl cıvıl cıvıl oynaştıklarını, Hoca Efendi’ye koştuklarını; her sohbetten sonra elini öpmek için bir birleriyle yarış ettiklerini, şu an tebessümle hatırlıyorum. Çocuklarla büyüklerle konuşur gibi konuşur, onlara öğütler verir, iyi yetişmeleri için anne-babalara nasihat ederdi. Hoca Efendi’yi başkasına benzeterek değil, nev-i şahsına münhasır diye anlatmak daha doğru olsa gerek. Çünkü her haliyle, her davranışıyla, her faaliyetiyle orijinal bir insandı. Her şeye kafa yorar, farklılıklar ortaya koyardı. Mesela, alaturka ve alafranga tuvalet taşlarını beğenmez, yeni bir tasarım yapmak için uğraşırdı. Hele kıyafetleri!.. Çok harika bir giyim tarzı vardı. Giydiği Afgan kıyafetine benzeyen elbisesinin tasarımını kendisinin yaptığını söylemişti . Konuşmalarını mutlaka şiirle süslerlerdi. Ben okuduğu şiirleri yazmağa çalışır, yazamadıklarımı da sohbetten sonra Hoca Efendiye sorar tamamlardım. Bu ilgi Hoca Efendi’nin hoşuna giderdi. i. Vefat Haberi 4 Şubat 2001 sabahı, hafta sonu yatılı kurs düzenlediğimiz çocukların başında kalırken, saat 04.00 sularında Bayram Abi gelerek beni uyandırdı. Ağlamaklıydı. Hayırdır dediğimde: “—Hocamız Avustralya’da trafik kazasında vefat etmiş!” dedi. Bir an donup kaldığımı hatırlıyorum. “—İnna li’llâhi ve innâ ileyhi râciùn!” 320 Gönüllere ateş düştü, haneleri hüzün kapladı, gözlerden yaşlar aktı. Artık gemiler sığınacak limandan yoksun kaldı. Hocam diyerek çare arayanlar yasta… Ağızların tadını kaçıran ölüm, bu sefer bütün alemleri öksüz bıraktı. Arafe günü ayrılmadan önce itikâftan çıkıp, itikâf yaptığım mescide gelerek, “Allah kabul etsin!” deyip yanağımı okşamışlardı. Öpmeğe doyamadığımız o yumuşacık şefkatli ellere artık dokunamayacaktık. Sevenleri onu sonsuzluğa uğurlamak için buluştular. Yüz binler mübarek Kâbe örtüsüyle örtülmüş tabutunu taşımaya koştu. Uzun bir yürüyüş oluşturdular gönüller sultanının ardından, Fatih’ten ta Eyüp’e kadar... İsveç’e son gelişlerinde o kadar çok gayretliydi ki, vefatlarından sonra bu gayretini, vefatlarının kendilerine malum olduğuna yordum. Ölmeden ölümü tadanlar, kendileri için değil başkaları için yaşayanlar, elbette irşad etmeye devam ederler. Nitekim Hocamız her gün sesiyle ve eserleriyle on binlerce mü’mini irşad etmeğe devam ediyor. Merhum Hocamız, inşâallah hayırla yad edilmeye devam edecektir. Hayatlarında göstermiş oldukları vefa, kendileri için de gösterilecektir 372 . 7. BRISBANE ONUN ONUNCU KÖYÜYDÜ Es’ad Coşan Avustralya’nın NSW Eyaleti’ndeki Dubbo kasabası yakınlarında geçirdiği trafik kazasında hayatını kaybetti. Cenazesinin Türkiye’ye götürülmesi kararından sonra, orada nereye defnedileceği hükümetin zirvesinde adeta siyasi krize neden oldu. Süleymaniye Camii Haziresi’ne defnedilme kararnamesi Çankaya’nın vetosuyla karşılaştı. Bu, her ne kadar gerek cemaat, gerekse ailesinin beklemediği bir karar olsa da, defin işlemi Eyüp Sultan Mezarlığı’ndaki aile kabristanına yapılarak çözümlendi. Prof. Dr. Es’ad Coşan’ın nereye defnedileceği, Türkiye’deki hangi siyasilere yakın veya uzak olduğu, devletle arasında ne gibi sorunlar bulunduğu son günlerde Türkiye medyasının neredeyse tek ilgilendiği konu oldu. Ancak biz tamamen bunların dışına çıkarak, tüm dünyada 5 milyondan fazla insanın bağlı olduğu bir 372 Sabahaddin Bilgiç, www.habername.com, 11-14 Şubat 2009. 321 tarikatın liderliğini yapan Es’ad Coşan’ın kamuoyunda pek bilinmeyen özelliklerini yazmak istedik. Kimdi Es’ad Coşan? Gündelik yaşamında nasıl bir insandı? Nelerden hoşlanır, nelerden hoşlanmazdı? Neden son 3.5 yıldır Avustralya’da yaşıyordu ve burada kendine ikamet yeri olarak neden Brisbane Kenti’ni seçmişti. Belki de böylece kamuoyu asıl Es’ad Coşan’ı, bilinmeyen Es’ad Coşan’ı öğrenebilecekti. İlk defa 1984 yılında geldi Avustralya’ya Es’ad Coşan.. Kısa süreli bir ziyaretti bu. Tarikatın bu ülkedeki müridleriyle toplantılar yapıp Türkiye’ye döndü. Bu geliş gidişleri 1997’ye kadar sürdü. 1997’de Avustralya’ya gelirken aklında bu ülkede yerleşme kararı vardı. Kesin bir yere yerleşmeden önce Alice Spring ve Darwin haricinde Avustralya’nın neredeyse her yerini gördü. Nerede cami varsa hepsine de gidip konuşmalar yaptı, sohbetlere katıldı, konferanslar verdi. En çok kızdığı cemaatin büyük şehirlere toplanıp, birbirini yemesiydi. Bu nedenle sürekli “Açılın, dağılın!” mesajları veriyordu. Bu konuda bir seveni, “Yıllardan beri Avustralya’da yaşayan birçoğumuz, bu ülkenin birçok yerini onun sayesinde gördük.” diyor. Bunun öncülüğünü de bir anlamda kendisi yaptı ve yerleşmek için Queensland Eyaleti’ne bağlı Brisbane Kenti’ne yerleşti. Bu kenti seçmesindeki etkenlerden biri de, Brisbane’in ne fazla soğuk ne de fazla sıcak olan havasıydı. 1998 yılında Brisbane’dan bir ev satın aldı. Aile tarafından oldukça varlıklı biriydi Es’ad Coşan. Bir yakınının ifadesine göre, “Ev alırken kimseden yardım almadı. Zaten teklif edilse de kabul etmezdi.” 10 dekarlık bir alan üzerine kurulu tek katlı geniş bir evdi. Brisbane’nin en güzide semti Capalaba’daydı. Namazlarını yakındaki mescide gidip kılıyor, alışverişini bizzat kendisi yapıyordu. O bir şeyhti ama, özel şoförü yoktu. Özel işlerini görmek için dışarı çıktığında, arabasını kendisi kullanıyordu. Ziyaretçisi eksik olmuyordu Es’ad Coşan’ın... Avustralya içinden ve dışından neredeyse her gün birileri onu evinde ziyaret ediyor, sohbetine katılıyordu. “Çok misafirperverdi.” diyor bir yakını onun için. Peki bu kadar misafir nasıl ağırlanıyor, kimler hizmet ediyordu.. Evinde hizmetçi olarak görevli birileri yoktu Coşan’ın. Ancak o bölgede oturan bazı dostları ona ve eşine bu konuda yardımcı oluyorlardı. Aslında evinde pek fazla vakit 322 geçirdiği de söylenemezdi. Çünkü sürekli başka bir kent veya kasabaya gidiyor, oralarda toplantılar düzenliyor, konferanslar veriyordu. Bu arada Es’ad Coşan’ın en çok ilgilendiği konulardan biri de, gittiği bazı yerlerde cami olmamasıydı. Sydney ve Melbourne bu konuda şanslıydı, ama diğer kent ve kasabalar aynı durumda değildi. Brisbane, Dubbo, Griffith gibi yerlerde daha önce kilise olarak kullanılan binalar, onun direktifiyle cemaat tarafından satın alınarak camiye çevrildi. Es’ad Coşan, her gittiği yerde coşkulu kalabalıklar tarafından karşılanıyor, misafir etmek için herkes birbiriyle adeta yarış ediyordu. Yemek ayırmazdı, önüne ne konursa yerdi. Genellikle doğal yiyeceklerden hoşlanırdı. Ne ikram edilirse, “Hayır, ben bunu yemiyorum!” demez, en azından bir parça tadar, geri kalanı çevresindekilere ikram ederdi. Ev sahibinin gönlünü mutlaka alır ve bol bol dua ederdi. Kabak tatlısını çok severdi. “Peygamberimiz de bu tatlıyı çok severdi.” derdi. Bir seveni, onun çocuklara duyduğu sevgi ve ilgiyi şöyle dile getirdi: “—Her zaman cebinde şeker bulundururdu. Yanına gelen çocuklarla, büyük adamlarmış gibi konuşur, onlarla ilgilenir, hatta onları güldürür, sonra da cebinden çıkardığı şekerleri dağıtırdı. Bu sırada Hoca’dan şeker almak için kuyruğa yetişkinlerin de girdiği görülür, ancak o, ‘Hayır, önce çocuklar!’ diyerek yetişkinlere şeker vermezdi. Aynı seveni, "Biz çocuklarımıza, hanımlarımıza nasıl davranılacağını ondan öğrendik. Kendi yaşantısıyla bunu herkese gösterirdi.” diye ekledi. Es’ad Coşan’ın üzerinde durduğu bir diğer konu da, ticaretti. Bütün Müslümanların, özellikle de kendisine bağlı insanların mutlaka ticaretle ilgilenmeleri ve maddi yönden kalkınmaları gerektiğini söylerdi. Müslümanların bu konuda çok geri kaldığını ve İslamî hizmetler için, insanlara yardımcı olabilmek için ticaretin çok önemli olduğunu ve bir vasıta olarak kullanılması gerektiğini her fırsatta vurgulardı. “Bu devirde zengin Müslüman İslâm’a ve insanlığa, fakir Müslüman’dan daha çok hizmet eder.” derdi. Bir seferinde, kendisine bağlı insanları ticarete yönlendirmek için, Avustralya’da yaşayan Türklerin döner kebap işine yatkın olduğunu ve bu fırsatın iyi 323 değerlendirilmesi gerektiğini belirterek, “Döner işiyle uğraşın!” tavsiyesinde bulunmuştu. Bir Türk, küçük veya büyük olsun bir işyeri açıyorsa, eğer davetliyse mutlaka katılmaya özen gösterirdi. Dubbo’da camiye çevrilen kilisenin yanında kullanılmayan bir ev, Es’ad Coşan’ın önerisiyle, bir tanıdığının ifadesiyle Türkiye’deki “kervansaray usulü” iki-üç ailenin kalabileceği misafirhaneye çevrilmişti. Avustralya’daki Müslümanları çok sevdiğini, buranın insanını çok samimi bulduğunu söylerdi. “Yaşamak için Avustralya’yı seçmesinden, buraya hicret etmesinden sebeplerinden bir tanesi de belki de budur.” diyordu bir yakını. O, müridlerinin sayısı milyonları bulan bir tarikatın lideriydi. Ancak gündelik yaşamında oldukça mütevazı bir yapıya sahipti. Ruhbanlığa çok karşıydı. Bir köşeye çekilip, kendisini sırf ibadete vermeyi sevmezdi. “İslam hayatın her kökenine, her yönüne hakim olmalı, her yönünde yaşanmalı!” derdi. Fırsatını bulduğunda sevenleriyle voleybol, futbol oynar, denize yüzmeye gider ve genç ihtiyar herkesin muhakkak bir sporla uğraşmasını tavsiye ederdi. Hiç şeyh gibi davranmaz, herkesle birlikte oturur, yemek yer, şakalaşırdı. Çok da güzel fıkralar anlatırdı. Evinde hayvan beslemeyi çok severdi. Bir papağanı, bir atı, birkaç tane kuzusu vardı. Onlara kendi eliyle yemek verir, severdi. Bazen boynuna ip bağladığı kuzulardan birini yanına alır, bir eliyle de tesbih çekerek, evinin bahçesinde dolaşarak kuzuyu otlatırdı. Çok sade ve temiz giyinirdi. “Hele hele biz Müslümanların, temiz ve sade giyinmeye özen göstermemiz, kılığımıza kıyafetimize, saçımıza sakalımıza dikkat etmemiz gerekir.” derdi. İslamiyet’in böylece başka insanlara örnek olarak daha iyi anlatılabileceğini söyler; trafik kurallarına uymayı, trafikte aşırılık yapılmamasını bile buna emsal gösterirdi. Bir seveni, “Bir seferinde 47 arabayla konvoy halinde Sydney’den Brisbane’a gittik. Hiçbir aşırılık ve hiç kaza olmadı. Aşırılık yapana kızardı. Böyle yaparak İslamiyet’i iyi temsil etmiyorsunuz derdi. Türklerin bu kadar kalabalık bir konvoyla kaza yapmadan bir yerden bir yere gittiğini düşünebiliyor musunuz?” diye anlattı. 324 Doğayı çok severdi. Evinin bahçesindeki güllere gözü gibi bakardı. Bir seferinde cemaatin de adına “Kotku” verebilecek bir ormanlık kurulmasını istemişti. Nitekim bu projenin büyük bir bölümü Melbourne’da hayata geçirildi. Bir yere gittiğinde tanıdık olsun veya olmasın ilk selâmı veren o olurdu. Yaygın kanının aksine, çok yakınlarının dışında her önüne gelene elini öptürmezdi. Nereye gitse mutlaka yanında bir hediye ile gider, çevresindekilere de, “Her zaman hediyeleşin, gönül alın!” tavsiyesinde bulunurdu. Gittiği yerlerde genellikle cemaatle birlikte motellerde kalırdı. Bazı durumlarda oradaki biri evine davet ederse, orada kaldığı da olurdu. Eşi Muhterem Hanım’a karşı oldukça nazik davranırdı. Kır gezisine falan gidildiğinde cemaate örnek olmak için orada bulduğu çiçekleri ona verirdi. “Aralarında hiç tartışma olduğunu duymadık.” dedi bir yakını. “—Peygamberimizin ahlâkını en güzel şekilde temsil eden, hayatımda gördüğüm tek şahsiyet o idi." dedi bir yakını. Aynı yakını bu görüşüne şunları da ekledi: “İslamiyet bize genellikle hutbelerden, kürsü ve vaazlardan nazari olarak anlatılır. Ama dediğini, İslâm’ı her yönüyle hayat olarak yaşayan pek azdır. Hoca Efendimiz bunlardan bir tanesiydi.” diye ekledi. “—Sevmeyi kaybettik, Müslümanlığın en önemli sıfatlarından bir tanesi sevmektir. Sevmeyi beceren insan, diğer güzel vasıfları ancak o zaman kazanır; beceremeyen insan ise, ne yaparsa yapsın kazanamaz. Onun da ne kendisine, ne de başkasına hiçbir faydası olmaz.” derdi. Onun Brisban’a yerleşmesi, bu kentteki Türk nüfusunun da artmasına neden oldu. Es’ad Coşan’dan önce birkaç Türk ailenin yaşadığı Brisban’da, onun gelmesiyle Türk aile sayısı 60’ı bulmuştu. “—Dokuz köyden kovulsanız da, doğruyu söylemeye devam edin! Dokuz köyden kovulursanız, gidin onuncu köyü kendiniz kurun!” derdi. Belki de Brisbane, Es’ad Coşan’ın onuncu köyüydü.373 373 Son Uyarı Gazetesi, Şubat 2001, sayı:75. 325 SONUÇ Coşan, hayatı boyunca ülkemizdeki diğer Müslüman topluluklarla iyi ilişkiler geliştirmiş, kırıcı ve dağıtıcı olmayan bir üslup takip etmiştir. Radyo sohbetleri herkes tarafından izlenmiş, kolay anlaşılır, tatlı konuşması herkesin ilgisini çekmiştir. Sohbetlerinden herkes istifade etmiştir ve etmektedir. Coşan’ın kurduğu vakıflar diğer cemaatlere örnek olmuş, zamanla her cemaat kendi vakfını kurmuş, her türlü hayır faaliyetlerini, eğitim faaliyetlerini, tebliğ ve irşad çalışmalarını, öğrenci faaliyetlerini kendi kurumları aracılığıyla yapar hale gelmiştir. Coşan’ın çıkardığı dergiler de diğer cemaatlere örnek olmuş, zamanla her cemaat kendi dergisini çıkartmıştır. Hatta hanımlar için ve çocuklar için dergiler çıkartılmıştır. Bu dergiler cemaatlerin eğitimine, şuurlanmasına, yurtta ve dünyada olan bitenden haberdar olmasına katkıda bulunmuştur. Coşan’ın yazıları ve sohbetleri internet ortamına yerleştirilmiş, herkesin kolayca erişip istifade etmesi mümkün hale getirilmiştir. Bu durum diğer cemaatlere de örnek olmuş, her cemaat kendi hocaları için internet sayfaları hazırlamıştır. Coşan sohbetlerinde, devamlı başka Müslüman ülkelerle ilgilenmeyi, oralara seyahatler yapmayı, onların dilini, örf ve adetlerini öğrenmeyi, Müslüman ülkelerle ticaret yapmayı tavsiye ederdi. “Herkes kendisine bir Müslüman ülke seçsin, o ülke ile ilgilensin, gerekirse o ülkeye yerleşsin, o ülkeden evlensin!” diye tavsiyelerde bulunurdu. Ailesi çevremizdeki ülkelerden, Kafkaslardan veya Balkanlardan muhacir olarak gelen kimselerin, mutlaka geldikleri ülkeler ile ilgilenmelerini, orada tebliğ ve irşad çalışmaları yapmalarını isterdi. Günümüzde diğer Müslüman ülkelerle ilgilenen, seyahat adan, ticaret eden, hatta orada okullar açan pek çok kimseler, cemaatler var. Faydalı, güzel tebliğ ve irşad çalışmaları, eğitim çalışmaları var. Bu çalışmalarda Coşan’ın konuşmalarının da etkisinin olduğunu söyleyebiliriz. 326 Coşan’ın yetiştirdiği kimseler Kur’an ve Sünnete bağlı, şuurlu kimselerdir. Kötü alışkanlıklardan uzak, okuyan, araştıran, şeriattan taviz vermeyen kimselerdir. Başörtüsü konusunda, haremlik selamlık konusunda tevil yolunu tercih etmezler. Ülkemizi ve dünya Müslümanlarını ilgilendiren her konu ile ilgilenirler. Yazılı ve sözlü basın ve yayınları, interneti takip ederler. Bu kimselerden pek çoğu devlet kademelerinde görev almış, bir kısmı üniversitelerde hoca olmuş, bir kısmı genel müdür, milletvekili, bakan olmuş, Müslümanların hizmetinde koşturmaktadırlar. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki:374 د6.L ?Aأ #F .,F . . . ) ِjِ!ِFَCَآ ِْ/َeْ&ا Vَ!َF 7ال",&َا اO(lري؛ ت . ع . واA#? Aأ ا&,)/ F# أ)؛ . F., F# ( س-F #Aا #F .,F .ه ؛ أj/A #F ة,1A #A نE !R/ (Ed-dâllü ale’l-hayri kefâilihî) “Hayra delâlet eden, hayrı yapmış gibi ecir alır.” Allah-u Teàlâ hepimizi, hayırlı çalışmalara muvaffak etsin... Ömrümüzü Ümmet-i Muhammed’e faydalı geçirmeyi nasib eylesin... 374 Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.274, no:22414; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.XVII, s.226, no:628; Kudàî, Müsnedü’ş-Şihâb, c.I, s.85, no:86; İbn-i Hibbân, Tabakàtü’l-Muhaddisîn, c.IV, s.217; Hatîb-i Bağdâdî, Târih-i Bağdad, c.VII, s.383; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.II, s.342; Ebû Mes’ud el-Ensârî RA’dan. Tirmizî, Sünen, c.V, s.41, no:2670; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.VII, s.275, no:4296, İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Kadài’l-Havâic, c.I, s.39, no:27; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.V, s.357, no:23077; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.III, s.298; Süleyman ibn-i Büreyde babasından. Beyhakî, Şuabü’l-İman, c.VI, s.116, no:7657; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.V, s.90; Abdullah ibn-i Abbas RA’dan.Taberânî, Mu’cemü’l-Evsat, c.III, s.34, no:2384; İbn-i Hacer, Lisânü’l-Mîzân, c.IV, s.351, no:1031; Ukaylî, Duafâ, c.III, s.306, no:1317; Sehl ibn-i Sa’d RA’dan.Bezzâr, Müsned, c.V, s.150, no:1742; Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliyâ, c.VI,s.266; İbn-i Hibbân, Tabakàtü’l-Muhaddisîn, c.III, s.555; Abdullah ibn-i Mes’ud RA’dan. İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.III, s.418; Abdullah ibn-i Ömer RA’dan. İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXVIII, s.193; Aişe RA’dan. RE, 207/5. 327 EKLER A. İLAHİYAT FAKÜLTESİ YILLIĞINDAN: İDEAL YOL Mahmud Es’ad COŞAN Son sınıfta bulunan bir öğrencim, mezûniyet imtihanlarına girmek ve diploma almak üzere oldukları sıralarda bana: “—Hocam! Mümkün olsaydı birinci sınıfa yeniden kaydolur, şimdiye değin edindiğim tecrübelerin ışığında, değişik ve daha aktif bir anlayışla Fakülte'yi bir kere daha okurdum.” demişti. Çoğumuz iyi değerlendiremediğimiz, mahiyetine derinden derine nüfuz edemeden yaptığımız çalışmaların, harcadığımız zamanların sonunda, buna benzer temennilerde bulunmuş, tahassür ve nedâmet izhâr etmişizdir. Vaktinde uyanarak elden kaçırdığımız birtakım fırsatları telâfi etmemiz şüphesiz imkân dahilindedir. Beni en çok düşündüren, hattâ korkutan şey, son pişmanlık demi, “merdivenleri ağır ağır çıkıp bitirdikten sonra, eteklerinde dökülmüş, gümüş renkli bir yığın yaprağı görüp, semâya ağlayarak bakılan” zamandır. Dünyadan göç etme anında pişmanlık duyulmayan bir ömür; zekice, dinamik ve verimli geçirilmiş bir hayat... Ne kadar büyük bir zafer! Yâdında mı doğduğun zamanlar? Sen ağlar idin, gülerdi àlem. Bir öyle ömür geçir ki olsun Mevtin, sana hande, halka mâtem. Benim, mezun olan veya yeni gelen öğrencilere, okuyuculara ve herkese, burada hatırlatmak istediğim nokta şu: Çevrenizde bir yığın insan ve bir o kadar da fikir —veya fikirsizlik— var: Vurguncu, eyyamcı, kozmopolit, anarşist, sosyalist, komünist, epikürist, idealist, 328 memleketçi, devrimci, bölgeci, ırkçı, ümmetçi... vs. Siz, en son nefesi düşünerek; o anda eyvahlarla, keşkelerle dövünmemeyi; bin kere, milyon kere ölmekten daha beter, kaskatı bir ye’s içinde beyhude çırpınmamayı gàye edinerek kendinize bir yol seçiniz. Hakk'ın emrinde, insanlığın ve insanların hizmetinde; başınızda en yüksek ve en asil fikirler, kalbinizde en ılık, en tatlı, en müşfik duygular; bilgili, şuurlu ve vakur adımlarla ebediyete doğru ilerleyiniz. Sarsılmaz, eskimez bir ülkünüz bulunsun; yarınınız bu günden daima daha ileri ve yüksek olsun! İçsen bu sudan, bir daha, dostum, susamazsın; Bir hal gelir, ağlayamazsın, susamazsın!..375 B. İSLAM DERGİSİ BAŞYAZISI: GAYEMİZ Halil Necatioğlu El-hamdü lillâh müslümanız; gayemizin kaynağı imanımızdır. Biliyoruz ki dünya bizim asıl yurdumuz, değil, muvakkat bir imtihan yeri. Ömrümüzün rüzgar gibi, süratle geçip gittiğini gördükçe, ahiretimiz için halisane ve yoğun sâlih ameller işlemek gerektiğini daha kuvvetle hissediyoruz. Fırsat kaçmadan insanlık için faydalı işler yapmalı; dinimize ve din kardeşlerimize bütün imkânlarımızı kullanarak hizmet etmeliyiz. Müslümanların eğitimi bizce en mühim mevzudur. Gördük ki bu sahada şimdiye kadar yaptığımız türlü çalışmalar: Ders, vaaz, sohbet, konferans, seminer, kurs... vs. faaliyetlerimiz yeterli değildir; istek ve ihtiyaçları tamamen karşılayamıyor; arzu ettiğimiz her yere, bizi davet eden her topluluğa ulaşıp yetişemiyoruz. Mecmuamızı, işte bunu sağlayabilmek için çıkarmağa karar verdik. Umuyoruz ki mecmua sayesinde öğretim ve eğitimimizi yaygınlaştırmış; sesimizi her yere duyurmuş olacağız; birlik ve beraberliğimiz, saygı ve sevgi bağlarımız güçlenecektir. 375Mahmud Es’ad Coşan, A. Ü. İlâhiyat Fakültesi Yıllığı, 1968-1969. 329 Çağımızda dünya hızlı bir değişme ve ilerleme içindedir. Müslümanlar olarak bunları takip etmek ve gerekli tedbirleri alarak yeni gelişmelere ayak uydurmak zorundayız. Şerefle yaşamak ve yükselmek için bu şarttır. Halbuki pek çok kimse bu seviyede değildir. Değil halkımız, onları eğitmek ve yol göstermek durumunda olanlar dahi bu bakımdan yardım ve desteğe muhtaçtırlar. Çünkü bu iş kaliteli eleman, kadro, mali güç, iyi vasıta, modern malzeme ve geniş zaman ister. Mecmuamız işte bu güçlükleri de yüklenmek; dünyadaki yenilik ve gelişmeleri — okuyucular namına — takip ederek onlara duyurmak istemektedir. Onun için, muhtevası inşaallah hep ciddi, ilmî, emek mahsülü, orijinal ve doyurucu olacaktır. Çağımızda bütün dünyada ve özellikle Batı'da İslam'a, tasavvufa karşı büyük bir ilgi ve temayül görülmektedir. Bu durumda Müslümanlar olarak İslam'ı iyi temsil etmek, tanımak, tanıtmak, yaymak ve tebliğ ile vazifeliyiz. Bu ise kuvvetli bir merkezin, ilmî ve dinî otoritenin varlığı ile mümkün olabilir. Türkiyemiz geniş bir ilim kadrosuna sahiptir. Bizim de bu ilim çevreleriyle bağlantımız vardır. Bizler pek çok kıymetli, sözü geçerli, tecrübeli, sahasında otorite, ilim adamı dost yardımı ile mecmuamızı bir kültür, ilim ve irfan mektebi haline getirmek istiyoruz. Bu gayemizi benimsiyorsanız bize yakın ilgi gösteriniz, her yönden destek olunuz, sevgili okuyucularımız!376 C. AKRA FM CUMA SOHBETİ: İYİLİĞİ EMRETME, KÖTÜLÜĞÜ ENGELLEME GÖREVİ Mahmud Es’ad Coşan Es-selâmü aleyküm ve rahmetu’llàhi ve berekâtühû!.. Cumanız mübarek olsun, aziz ve sevgili Akra dinleyicileri! Allah-u Teàlâ Hazretleri cümlenizi sevdiklerinizle beraber, iki cihanın her türlü hayırlarına sahip ve mazhar eylesin... 376Mahmud Es’ad Coşan, İslâm, Başyazı, Eylül 1983. 330 a. Kötülüğe İzin Vermenin Cezası Peygamber SAS Efendimiz’in bir veya iki hadis-i şerifini okumak istiyorum. Peygamber SAS Efendimiz, Cerîr RA’ın rivayet ettiği ve İbn-i Ebi’d-Dünyâ’nın kaydettiği bir hadis-i şerifinde buyuruyor ki:377 ،واُP/َDُ1 ْ َ& ،َُaْآَأَو 7rَFَأ ْ ُه ،?ِoَ.َEْ&ِA ْ ِm/ِ@ َ<ِEُF ٍمْ6َ َE71َأ (1U #F /(,&ا? Aأ #Aا (ِjِAَ ِ.ِA ُ=ا ُ ُm"EَF "*ِإ (Eyyümâ kavmin umile fîhim bi’l-meàsî, hüm eazzü ve ekser, lem yugayyirû, illâ ammehümü’llàhu bi-ikàbihî.) Sadaka rasûlü’llàh. Sosyal bir konuyu, cemiyetle ilgili bir meseleyi anlatan bir hadis-i şerif. Buyuruyor ki Peygamber Efendimiz: “—Herhangi bir kavim ki, içinde kötülükler, günahlar, isyanlar icrâ olunuyor da, onlar daha çok olduğu halde, daha izzetli, kuvvetli oldukları halde, o isyanları durdurmuyorlar, o kötülükleri, günahları engellemiyorlarsa; muhakkak Allah-u Teàlâ Hazretleri azabını hepsine birden şâmil eder.” Yâni, sadece isyanı yapan, günahı işleyenleri değil, isyana sessiz kalanları, aldırmayanları da ikàbına mâruz bırakır. Cezasını onlara da şâmil kılar, hepsini birden cezalandırır. (Sadaka rasûlü’llàh) “Rasûlü’llàh doğru söylemiştir.” Ne kadar güzel söylemiştir! İslâm, ferdin kendi hayatına önem verdiği kadar, topluluk hayatına da çok büyük önem veriyor, değer veriyor ve o konuda da nizam getiriyor, ölçü getiriyor, kàide getiriyor, esasları ve usülleri koyuyor. Şimdi insanlar şahsen günah işlemeyecekler. Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin yapma dediği, yasak ettiği kötülükleri yapmayacaklar. İslâm’ın emirleri ana ölçü olarak beş esası ihtiva ediyor, beş ana hedefe yönelmiş bulunuyor. Bu ana 377 İbn-i Ebi’d-Dünyâ, Ukùbat, c.I, s.290, no:259; Cerîr ibn-i Abdullah RA’dan. Lafız farkıyla: İbn-i Mâce, c.II, s.1329, no:4009; Ahmed b. Hanbel, Müsned, c.IV, s.363, no:19236; s.364, no:19250 ve s.366, no:19273; İbn-i Hibban, Sahîh, c.I, s.536, no:300 ve s.537, no:302; Tayâlisî, Müsned, c.I, s.92, no:663; Taberânî, Mu’cemü’l-Kebîr, c.II, s.331, 332, no:2379-2385; Beyhakî, Sünenü’lKübrâ, c.X, s.91, no:19979; İbn-i Adiy, Kâmil fi’d-Duafâ, c.III, s.379; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, c.XIX, s.17; İbn-i Asâkir, Târih-i Dimaşk, c.XXVII, s.247; . İbn-i Abdi’l-Ber, et-Temhîd, c.XXIV, s.312; Cerîr ibn-i Abdullah RA’dan. Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.525, no:4338; Beyhakî, Sünenü’lKübrâ, c.X, s.91, no:19978; Huşeym Rh.A’ten. Kenzü’l-Ummâl, c.III, s.78, no:5577, 5535; Câmiu’l-Ehàdîs, c.X, s.433, no:9974, 20662; RE. 178/1. 331 hedeflerden birisi de toplumun ıslahıdır. Yâni İslâm dini, acaba sadece ferdin dini midir?.. Sadece fertle mi ilgilidir. Hani, Din bir duygu, ona kimse ilişmez; Lâikliği ben böylece bileyim. diye şiirler okuturlardı okullarda...378 Din ferdî bir duygu mudur? Sadece fertle, ferdin rûhî hayatıyla mı ilgileniyor?.. Hayır! Bizim dinimiz öyle değil... Bizim dinimiz fertle de ilgileniyor, onun ruhuyla da, kalbiyle de ilgileniyor, imanıyla da ilgileniyor, hareketleriyle de ilgileniyor; toplumla da ilgileniyor. Hatta, toplumun devamı için nesille ilgileniyor. Hatta, insanların malları ve mülkleriyle ilgileniyor. Malın mülkün telef edilmemesini, zarara uğratılmamasını da esaslar koyarak gösteriyor. İslâm’ın ana hedeflerinden birisi toplumdur. Emirlerindeki ve yasaklarındaki amaçlardan bir tanesi, toplumun menfaatlerini gözetmek, korumak ve kollamaktır. O halde İslâm, aynı zamanda sosyal yönü çok çok kuvvetli bir din olarak karşımızdadır. Bugünkü toplumlarda, hattâ sosyal toplum denilen, batılıların, “Biz halkı, toplumu düşünüyoruz, toplumun menfaatlerine önem veriyoruz.” diye kendi kendilerine koydukları usüllerle yönetilen toplumlarda veya ferdi ve hürriyetleri toplum için feda etmiş komünist toplumlarda bile, insanların şahsî durumlarıyla ilgilenilmez, onların işledikleri kusurlar ve günahlarla ilgili bir şey söylenmez. “—Evinde insan ne yaparsa yapar; isterse herkes için hoş olmayan bir şeyi de yapsa, kimse karışamaz. Çünkü kendisinin evidir.” denilir. İslâm öyle değil... İslâm insanın kendisiyle, toplumuyla, eviyle, rûhî hayatıyla, aklıyla, kalbiyle, her şeyiyle uğraşıyor. İslâm’da bir insan, “—Bu benim malımdır. İstediğim gibi kırarım, dökerim, yakarım, yıkarım!” da diyemez. 378 Bu mısralar, Hasan Ali Yücel’in Altı Ok isimli şiirinde geçmektedir: Dinle devlet ayrı şeydir, birleşmez; Din, bir duygu; ona kimse ilişmez. Devlet dine, din devlete karışmaz; Laikliği ben böylece bileyim. 332 Kendi malı olduğu halde, kendi malına telef vermeğe hakkı yoktur. Verdiği takdirde, kadı onu da cezalandırabilir. İslâm’ın bu ana yapısı çok güzel bir yapı, çok muhteşem bir yapı... Bütün beşerî nizamlarla mukayese edilemeyecek kadar onlardan üstün olan bir karakteri dinimizin. El-hamdü lillâh ki, Allah bizi müslüman yaratmış. Şimdi insan şahsen günah işlemeyecek, günahlardan, haramlardan sakınacak... Ferdî olarak, öz hayatında, hiç kimsenin olmadığı bir yerde, dağın başında veya bir odanın içinde, veya karanlık bir gecede, kimsenin görmesi ve ilgilenmesi mümkün olmayan bir yerde bile, Allah’a karşı, Allah’ın kendisini gördüğünü bilerek hareket edecek. Allah’ın kendisini gördüğünü bilmesi, o edebe riayet etmesi çok yüksek bir makamdır İslâm’da. Buna makàm-ı ihsân diyoruz, yâni ibadeti en güzel derecede yapmak makàmıdır. Çok güzel. İnsan ferden, yalnız başına, en karanlık yerde, en tenha yerde bile olsa, günah işlemeyecek. Şahsen Allah’ın emrini tutacak, sevaplı işleri yapmağa çalışacak, Allah’ın emrine uymağa çalışacak. Ama bu yetmiyor. Toplulukta başkalarının günah etmesi karşısında da, müslümanın bir tavrının olması lâzım! Başkalarının Allah’ın rızasına uygun olmayan işler yapması halinde de, onlara karşı bir sorumluluğu var. Bu çok yüksek bir sorumluluktur, çok yüksek bir fazilettir. Ne yapması lâzım?.. O kötülüğü yaptırmamağa çalışması lâzım! Bugün modern ülkelerde, işte vatandaşlık şuuru deniliyor. Nizamları korumak için onların bazı şeyleri akledip yapmaları gerektiği, vatandaşlığının gereği olan birtakım müdahaleleri yapması; polis olmadan polis gibi bir suç işleyen, kötü bir şey yapan kimseye müdahale etmesini söylüyorlar. Ama İslâm, bu konuda çok daha ileri... Buyuruyor ki Peygamber Efendimiz: “—Bir kavim, bir topluluk, bir insan grubu, belde, kasaba, şehir, köy halkı veya bir grup insan... Bunların içinde bazıları günah işliyor. Sen işlemiyorsun, ama sen de o gruptasın; bazıları günah işliyor. 333 Günah işleyenler eğer azınlıkta ise, günah işlemeyenler daha aziz, miktar bakımından fazla ise, daha çoksa ve güç yetirebilecek durumdaysa, günah işleyenleri engelleyecek, o yapılmaması gereken şeyi yaptırmayacak güçteyse; (lem yugayyirû) o kötülüğü engellemiyorlarsa...” Demek ki ne yapacaklar?.. Elleriyle fiilen müdahale edecekler, derhal tavır alacaklar ve yaptırmamak için fiilî tedbirler nelerse, onları yapacaklar. Çünkü kötülüktür, zarardır, yanlıştır, doğru değildir. Onu yaptırmamak için elinden geleni yapması, bütün gayretini göstermesi gerekiyor. Onu yapmadılar, o isyan pozisyonunu, o şartları değiştirmediler. Yapılan işe müdahale etmediler. “—Yapsın, bana ne, ben yapmıyorum ki... Allah ona cezasını verir. İşte ben namaza gidiyorum, camiye gidiyorum.” diyemez. Böyle derse ne olur?.. (İllâ ammehümü’llàhu bi-ikàbihî) “Allah o zalimlere, o günahkârlara vereceği cezayı, sadece günahkârda bırakmaz; bütün o topluma, o duygusuz topluma, o kötülüğü engellemeye çalışmayan topluma; o günahkârı günahından vazgeçirmeğe fiilen müdahale etmeyen, sözle nasihat etmeyen, engellemeye çalışmayan, tavır koymayan topluma ikàbını, yâni cezasını, azabını umûmî olarak indirir. Yâni, hepsini cezalandırır.” O halde burada İslâm’ın, başka bütün toplumlardan çok daha farklı bir yönünü görmüş oluyoruz. Bütün modern hukuk sistemlerinden daha üstün bir tarafını görüyoruz. Hiç bir sistemde olmayan bir güzel tarafını görüyoruz: Kendisi günah işlemeyecek, faziletli insan olacak, —şimdikilerin hoşuna gidecek sözle söyleyelim— iyi bir vatandaş olacak ama, yeterli değil. Ne yapacak?.. İyi olmayan insanları, günah işleyen insanları, kötü vatandaşları, o kötülükleri yapmalarını engelleyecek şekilde hedef alacak ve faaliyette bulunacak ve çalışmalar yapacak... Bütün gayretini gösterecek. Bu gayretini göstermediği zaman, ceza kendisine de gelecek. İslâm’da sadece bir suçu işlemekten dolayı ceza gelmiyor, suçu işlemediği halde suça müsamaha 334 etmekten de ceza geliyor. Göz yummaktan da ceza geliyor, aldırmamaktan, vurdumduymazlıktan da ceza geliyor. Vazifeyi yapmamaktan dolayı da ceza geliyor. Bu, çok yüksek bir vasıftır. Dinimizin bizlere yüklediği ödev, son derece modern, modernlerin moderni, ilerilerin ilerisi, çağlar üstü güzel bir sistemdir. b. İslâm’ı Güzel Öğrenelim! O halde nasıl yaşayacağız?.. Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin emirlerini öğreneceğiz. Allah-u Teàlâ Hazretleri’nin nereden biliyoruz?.. Peygamber Efendimiz’e indirmiş olduğu vahiylerin toplamı olan, mesajların toplandığı yer olan Kur’an-ı Kerim... Onu öğreneceğiz. Allah-u Teàlâ Hazretleri melek vasıtasıyla ve başka usüllerle, şekillerle Peygamber Efendimiz’e kendi mesajını vahyetmiştir, ulaştırmıştır, bildirmiştir. Peygamber Efendimiz de, “—Allah bana şu mesajı gönderdi, şu vahiy geldi, Kur’an nâzil oldu.” diyerek etrafındakilere bunu açıklamıştır. Etrafındaki vahiy kâtipleri de Peygamber Efendimiz’e gelen vahiyleri kaydetmişlerdir. Biliyorsunuz, vahiy kâtipleri arasında kimler var?.. Meselâ, Ebû Eyyûb elEnsàrî Efendimiz de vahiy kâtiplerinden biriymiş. İstanbul’un medar-ı iftiharı büyüğümüz, Haliç’te camisi olan, Eyüp Sultan semtine ismini vermiş olan sahabi... İşte böyle vahiy kâtipleri Allah’ın emirlerini yazmışlar. Allah’ın emirlerini almış olan Peygamber Efendimiz’in davranışı nedir?.. En güzel şekilde Allah’ın emirlerini uygulamaktır. Kur’an-ı Kerim’i en iyi anlayan kimdir?.. Peygamber Efendimiz... Kur’an-ı Kerim’i en iyi anlatan insan kimdir?.. Peygamber Efendimiz... Kur’an-ı Kerim’i en iyi yaşayan insan kimdir?.. Yine Peygamber Efendimiz... Allah-u Teàlâ Hazretleri hangi emri indirmişse, ilk uygulayan ve en mükemmel tarzda, en güzel, en tam şekilde uygulayan Peygamber SAS Efendimiz’dir. O halde onun hayatı, onun davranışları, sözleri, yatışı kalkışı, harekâtı sekenâtı, hepsi, aslında Kur’an-ı Kerim’in bir çeşit açıklamasıdır. Çünkü, Allah’ın vahyi ona geliyor. O da Allah’ın vahyine göre hayatını düzenliyor. Onun hayatı, Kur’an-ı Kerim’in uygulanışının modeli olarak, tablosu olarak, manzarası olarak karşımızda bulunuyor. 335 Binâen aleyh, bu açıklamalardan sonra, Peygamber SAS Efendimiz’in hadis-i şerifleri de Kur’an-ı Kerim’in en güzel açıklaması durumundadır. O halde Kur’an-ı Kerim’in iyi anlaşılması için, Peygamber Efendimiz’in iyi anlaşılması için, Allah’ın mesajının tam anlaşılması, Allah’a en güzel kulluk edilebilmesi için, bizim Kur’an-ı Kerim’i bilmemiz gerekiyor, Peygamber Efendimiz’in hadis-i şeriflerini bilmemiz gerekiyor. Tabii, aynı pozisyonda olan insanlar sadece biz değiliz ki, biz bin dört yüz küsur yıl sonra dünyaya gelmişiz. Bizim gibi ne kadar insan var aynı durumda... Bizden ne kadar ihlâslı, bizden ne kadar Arapça’yı daha iyi bilen, takvâsı ileri, güzel ahlâklı, alim, fâzıl, kâmil insanlar gelmiş geçmiş... Onlar da bu emirlerin karşısında, sorumluluk duygusuyla, iyi müslüman olalım diye çalışmışlar, ömürlerini geçirmişler. Bir kısmı eserler yazmışlar, çok güzel eserler... Misâl, nümûne: İmâm-ı Gazâlî Hazretleri’nin İhyâu Ulûm’u... Muhteşem bir eser. Bunun gibi çeşitli eserler yazılmış. Büyük tecrübeler geçirilmiş, bir çok dînî meseleler detaylı bir şekilde münakaşa edilmiş, müzakere edilmiş, herkes o konudaki fikrini söylemiş; İslâmî ilimler gelişmiş ve incelikler çok güzel öğrenilmiş ve açıklanmış. Bunları şu bakımdan söylüyorum: O büyüklerimizin, o alimlerimizin, müctehidlerimizin, o kâmil evliyâ insanların, sàlih insanların da tecrübeleri; bizim dini daha iyi anlamamız için, kafamıza takılan problemlerin cevabını daha iyi bulmamız için mutlaka gerekli... O halde, alim ve fâzıl selef-i sàlihînimizi de öğreneceğiz, takip edeceğiz. Onlar bizim dînî kültürümüzdür. Oradan da İslâm’ın neresinin daha mühim olduğunu, hayata nasıl tatbik edileceğini bileceğiz. Tamam, bunları bildik. Kur’an-ı Kerim, hadis-i şerif, icmâ-ı ümmet, kıyâs-ı fukahâ, sàlihlerin yaşayışı; tamam, İslâm belli... İslâm meçhul değildir. İslâm bellidir, âşikârdır, pırıl pırıldır, hedefi gün gibi göstermiştir, hiç tereddüt yoktur. Ulemanın arasındaki ihtilaflar detaydadır. Hiç kimse kalkıp da içki helâldir dememiştir. Aklı korumayı hedef alıyor çünkü dinimiz. Hiç bir kimse kalkıp da haksız bir kazancı savunmamıştır. Alın terini ve hakkàniyeti esas alıyor dinimiz. 336 Onun için, bunlara bakarak İslâm’ı yaşamağa çalışacağız. Kâfî mi?.. Değil! İslâm’ı yaşatmağa da çalışacağız. Bu yaşatmak iki şekilde oluyor: İslâm’ı çoluk çocuğumuza öğretmek şeklinde oluyor. Hanımımıza/beyimize öğretmek şeklinde oluyor; çevremize öğretmek şeklinde oluyor. Şimdi ben şu anda seyahat halindeyim, muhtelif kimselerle de görüşüyorum. Doğuda görev yapmış bir arkadaşım dün anlattı: “—Hocam, biz doğuyu dînî bakımdan çok kuvvetli biliriz. Doğrudur, hakîkaten büyük alimler yetişiyor ve onlar da hoca oluyorlar, müftü oluyorlar. Ama halk öyle değil... Halka aşağı indiğiniz zaman, çok cahil oldukları görülüyor. Onların eğitilmesi, öğretilmesi çok önemli...” diyor. Kendi hizmet gördüğü bir mahrumiyet bölgesinden böyle bilgiler verdi. Doğu da öyle, batı da öyle, İstanbul’da da öyle... Birçok kimse İslâm’ı seviyor, ben müslümanın diyor, bildiği kadarıyla da uygulamağa çalışıyor. Ramazan’da orucunu tutuyor. Kandil simitlerinden, minarelerdeki ışıklardan Kadir Gecesi’ni bildiği için, Kadir Gecesi’ni ihyâ etmeğe çalışıyor. İyi niyeti var ama, bilgisi yok ve hayatında uygulaması yok... Bunu öğretmemiz lâzım! Halka da öğretmemiz lâzım, kendi yakınlarımızdan başlayarak herkese öğretmemiz lâzım, tebliğ etmemiz lâzım! Hattâ İslâm’a karşı olan insanlar var: “—Ben ateistim, Allah’ı da tanımıyorum!” diyor. Ona da bunun haksızlığını, yanlışlığını, mantıksızlığını güzelce anlatmamız lâzım! Bilmeyene de öğretmemiz lâzım! Hiç kimse bu dairenin dışında, mahrum kalmasın... Herkes İslâm’ı öğrenecek. c. Emr-i Ma’ruf, Nehy-i Münker İslâm’ı öğretme çalışması, bu da bir teorik çalışma... İslâm’ı öğrenmemiz de teorik, öğretmemiz de teorik... Öğrenmek ve öğretmek... Ne yapacağız?.. Kendimiz de yaşayacağız, öğrettiklerimiz de yaşayacak. Bu da işin uygulama kısmı.... Bir de İslâm’ı yaşamayanların topluma zarar vermesini engellememiz lâzım!.. Biz buna nehy-i münker farzı diyoruz. Emr-i ma’ruf, nehy-i münker... 337 Emr-i ma’ruf; “Şu güzel şeyi yap!” demek, yapılması için destek vermek, hatta icabında zorlamak... Meselâ: “—Kalk bakayım oğlum, bu vakitte uyunmaz! Abdestini al bakayım, sabah namazını kıl!..” Bu bir emr-i ma’ruftur. Çocuk kendi haline kalsa, —veya hanımı, veya bir başkası— namazı kılmayacak. Onun için, ona bir zorlama yapıyoruz. Hatta; “—İstemiyorum, sonra kılarım!” filân dese; “—Hayır, olmaz! Sabah namazının vakti geçmek üzeredir, şimdi kılacaksın!” diyoruz. Bir de nehy-i münker var. Bazen; “—Yok, onu öyle yapma bakayım, çekil oradan; ayıptır!” demek gerekiyor. Meselâ, komşunun camını kırmağa kalkıyor. Komşunun duvarına tırmanmış, sen de camiye gidiyorsun. Çocuk senin gözüne bakıyor. Sen de: “—İn bakayım oradan! Başkasının meyvası alınır mı, ayıp değil mi?.. Haydi bakayım, babana söylerim sonra...” diyorsun. Bu nedir?.. Bu da bir nehy-i münkerdir. Yoksa, çocuk oradan elma, erik çalacak. Küçük bir şey ama, alışması doğru değil... Yaptığı iş prensip itibariyle doğru değil. Engellememiz lâzım!.. Onun için, bizim eski toplumumuzda mahallelerinde herhangi bir kötülüğü yaptırmazmış mahalleli... Hatta, delikanlılar adetâ nöbet tutarmış sokaklarında ki, “—Herhangi bir gayr-i meşru iş olmasın, bir kötü insan oralara gelmesin!” diye gayret ederlermiş. İşte başkalarına kötülüğü yaptırmamak, iyiliği yaptırmak hususunda da bir fonksiyon icra etmek, bir gayret göstermek; bu da İslâm’ın çok çok önemli bir emridir. İnsan bunu yapacak, sevap kazanacak. Nasıl sevap kazanacak?.. Bir insan bir kimsenin iyi bir şey yapmasına sebep olursa, onun kazandığı sevabın bir misli, ondan hiç eksiltilmeden kendisinin defterine de yazılacak. O halde, biz iyiliklerin yaptırımından çok kâr ediyoruz. Kendi amellerimiz var, a’mâl-i sàlihamız, hayrât ü hasenâtımız var, defterimize iyiliklerimiz yazılıyor. Ama 338 bir de başka insanları da iyiliğe çekmişsek, onların yapmış olduğu iyiliklerin de sevaplarının kopyaları bizim hesabımıza geçiyor boyna... Onun kazandığı sevap kadar sevap, bizim defterimize de yazılıyor. Böylece biz, sanki bir insanın sevabı kadar sevap kazanmıyoruz, ne kadar insanı etkilemişsek onlar kadar, bin insan kadar, on bin insan kadar, yüz bin insan kadar... sevap kazanıyoruz. Muhteşem bir şey!.. “—Bu kadar büyük sevap kazananlar var mı?..“ Var... Meselâ, İmam-ı Gazâlî’nin379 ben hayranıyım şahsen... İmam-ı Gazâlî’nin kitapları herkesin kütüphanesinde vardır. Düşünün, sizin kütüphanenizde de mutlaka üç beş tane İmam Gazâlî’nin kitabı vardır. Okumuşsunuzdur, sevmişsinizdir. Eyyühe’l-Veled’i vardır, İhyâ-u Ulûm’u vardır, Kimyâ-yı Saadet’i vardır, diğer eserleri vardır; okumuşsunuzdur. Şimdi onları okuyunca siz, şunu da yapayım, bunu da yapayım diyorsunuz. İlminiz artıyor, güzel bir şeyleri yapmağa karar veriyorsunuz, kötü bir şeyleri yapmaktan vaz geçiyorsunuz. İlminizi uygulamaktan bir sevap kazanıyorsunuz. İmam-ı Gazâlî de 1111 yılında, bundan ne kadar asır önce vefat etmiş; ama siz o iyiliği yapınca, o da sevabı hemen alıyor. 379 Ebû Hâmid Muhammed el-Gazâlî, Hicri 450 (Miladi 1058) yılında Horasan'ın Tus şehrinde doğdu. İlköğrenimini Tus'ta Ahmed bin Muhammed er-Razikânî’den aldı. Daha sonra Cürcan şehrine giderek Ebû Nasr el-İsmailî’den eğitim gördü. Daha sonra 28 yaşına kadar Nişabur Nizamiye Medresesi’nde öğrenim gördü. İtikadi düşünce olarak Ebu Hasan Eş'ari’den ve ameli görüş olarak ise Şafiî'den etkilenmiştir. Hocası İmam-ı Harameyn lakaplı Abdülmelik el-Cüveynî 1085 yılında ölünce Nişabur’dan Büyük Selçuklu Devleti’nin veziri Nizamülmülk’ün yanına gitti. 1091 yılında Bağdat’taki Nizamiye Medresesi'nin baş müderrisliği’ne tayin edildi. Burada kısa sürede ün ve saygınlık kazandı. İçine girdiği ruhsal bunalımın da etkisiyle tasavvufa yöneldi. Ebu Ali Farmedi'ye intisab etti. Medresedeki görevini bırakarak 1095 yılında Bağdat'tan ayrıldı ve Şam'a gitti. Şam’da iki yıl kaldıktan sonra, 1097 yılında hacca gitti. Hac sonrası Şam'a döndü ve buradan Bağdat yoluyla Tus'a geçti. Şam ve Tus'ta bulunduğu sürede uzlet yaşamı sürdü ve tasavvuf alanında ilerledi. Bağdat'tan ayrılışından on bir yıl sonra 1106 yılında Nizamülmülk’ün oğlu Fahrülmülk'ün ricası üzerine Nişabur Nizamiye Medresesi’nde tekrar eğitim vermeye başladı. Kısa süre sonra buradan Tus'a dönerek yaptırdığı tekkede müritleriyle birlikte sûfi yaşamı sürdü. Gazali 1111 (Hicri 505) yılında doğum yeri olan İran'ın Tus şehrinde vefat etti. Gazalî, risale ve reddiyeleri ile birlikte 500'e yakın kitap yazmıştır. Ancak günümüze kadar ulaşan eserlerinin sayısı 75 tanedir. Eserlerinden bazıları: 1. İhyau Ulumi'd-Din: Gazali’nin en çok bilinen ve en büyük eseridir. Bu kitapta fıkıh ve tasavvuf konuları ele alınmıştır. İslam dünyasında çok okunan kitaplar arasındadır. Kitaba dair çeşitli şerhler de yazılmıştır. 2. El-Münkızu mine'd-Dalal: Bu kitabında, hakikate nasıl eriştiğini anlatmakta ve bazı fırkaları inceleyerek tenkit etmektedir. 3. Makasidü'l-Felasife: Felsefeyi tenkit etmeden önceki incelemesidir. 4. Tehafütü'l Felasife: Aristo felsefesine tenkit amacıyla yazılmıştır. 5. El-İktisad fi'l-İ’tikad: Kitap, itikad konuları içerir. 6. Kimya-i Saadet: İhyau Ulumi’d-Dîn kitabının kısaltılarak Farsça'ya çevrisi niteliğini taşır. (http://tr.wikipedia.org/wiki/El_Gazali) 339 Türkiye var, Pakistan var, Arabistan var, Afrika var, Avrupa var, Amerika var... Dünyanın her yerinde onu okuyan insanlar var. O halde düşünün, ne kadar muazzam sevaplar geliyor. Buradan da anlıyoruz ki, bir alim, bir mürşid, insanları doğru yola çeken, insanlara iyiliği öğreten bir insan, çok muazzam sevaplar kazanıyor. Hakîkaten de, ِ!ِ.ْا&ْ cْ9َ-ُرُ أَFْ!َV ا&َِ97 . (Rütbetü’l-ilmi a’le’r-ruteb) “İlmin rütbesi İslâm’da en yüksek rütbedir.” denilmiş o bakımdan. Onun için, biz ne yapacağız?.. İslâm’ı yaşayacağız, İslâm’ı öğreteceğiz, İslâm’ı uygulayacağız, İslâm’ı uygulattıracağız... Günahı da yaptırtmamak için aktif olacağız. İşte en ileri vatandaş çehresi... Hani modern ülkelerde yazılmış iyi vatandaş, iyi insan diye kitaplar filân da hatırlıyorum ben, bilmiyorum onların içinde bu kadar güzel, bu kadar aktif bir prensip var mı?.. Bu kadar insana sorumluluk yükleyen bir anlayış var mı?.. Bizim dinimiz böyle... Biz başkasının yaptığı günahtan dahi elem duyuyoruz, onun yapılmaması için elimizden gelen tedbiri almakla vazifeli olduğumuzu hissediyoruz ve o hususta gayret gösteriyoruz, göstereceğiz, göstermemiz lâzım! Birinci hadis-i şerif bu. d. Hayra veya Şerre Çağırmak İkinci hadis-i şerife gelelim. Bu da yine ictimâî, yâni sosyal önemi olan bir konuyu bize hatırlatıyor. Peygamber SAS Efendimiz buyurmuş ki:380 أ71َEَ دَاعٍ Vإِ&ٰ دَFَ Åَvَ ،&َcٍ@ ِ-79َ|َ ،@ َâِن" Fَ!ْ/َjِ ِaْ<َ أَوْزَارِ ِ#َ َ.،jُـَ-ـ"ا9 وَ*َ َ1;ْ ُôُ ْ#ِ أَوْزَارِهِ ْ Eَـ7وَأ1َ ؛äًـْ~/َ دَاعٍ Vإِ&ٰ دَFَ 380İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.75, no:205; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Lafız farkıyla: Müslim, Sahîh, c.IV, s.2060, no:2674; Ebû Dâvud, Sünen, c.II, s.612, no:4609; Tirmizî, Sünen, c.V, s.43, no: 2674; İbn-i Mâce, Sünen, c.I, s.75, no:206; Ahmed ibn-i Hanbel, Müsned, c.II, s.397, no:9149; Dârimî, Sünen, c.I, s.141, no:513; İbn-i Hibbân, Sahîh, c.I, s.318, no:112; Ebû Ya’lâ, Müsned, c.XI, s.373, no:6489; Bezzâr, Müsned, c.II, s.428, no:8338; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.I, s.103; Ebû Avâne, Müsned, c.III, s.495, no:5823; Ebû Hüreyre RA’dan. Mecmaü’z-Zevâid, c.I, s.410, no:773; Kenzü’l-Ummâl, c.XV, s.1190, no:43076, 43077; Câmiu’l-Ehàdîs, c.X, s.403, no:9903 ve c.XX, s.302, no:22165; RE. 178/3. 340 هً,ُى @ِ-79َ|،َ @َâِن" &َjُ ِaْ<َ أُU6ُرِ ِ#َ ا9"َ.َ-j،ُ وَ*َ َ1;ْ ُôُ ْ#ِ أُU6ُرِهِ ْ ~ْ/َäً ) . F# أ)) (Eyyümâ dâin deà ilâ dalâletin, fe’ttübia, feinne aleyhi misle evzâri meni’ttebeahû, ve lâ yenkusu min evzârihim şey’à; ve eyyümâ dâin deà ilâ hüden, fe’ttübia, feinne lehû mislü ücûri meni’ttebeahû, ve lâ yenkusu min ücûrihim şey’â.) Büyük hadis alimi İbn-i Mâce, bu hadis-i şerifi Enes RA’dan rivayet eylemiş. Mânâsı şöyle: (Eyyümâ dâin) “Herhangi bir davetçi, çağırıcı, kılavuz, önder ki, (deà ilâ dalâletin) bir dalâlete, sapıklığa etrafını çağırmış. Ortaya çıkmış, çığırtkanlık yapıyor, çağırıcılık yapıyor, dâvetçilik yapıyor, kendisini dinleyenleri sevk etmeğe çalışıyor. Ama nereye?.. Dalâlete, sapıklığa, şaşkın bir işe, günah olan bir şeye... (Fe’ttübia) Bazıları da onu duyuyorlar, ‘Aaa, tamam, güzel, ben de geleyim, ben de yapayım!’ diye ona tâbî oluyorlar, dâvetine icabet ediyorlar, günahı işlemeğe yöneliyorlar.” O davet etti, ötekiler de yöneliyor. (Feinne aleyhi misle evzâri meni’ttebeahû) “O davet eden kimseye, kendisine tâbî olanların işlediği günahlar kadar günah da yüklenir. Davet ettiği için... (Ve lâ yenkusu min evzârihim şey’à) Ama o günahı işleyenlerin de günahlarında bir azalma olmadan, eksilme olmadan...” Oradan alınarak değil yâni. O günahı işleyene o günahlar veriliyor, cezalar defterine yazılıyor; mahvolacak, cezasını çekecek, perişan olacak... Ama davet eden kimse de, yola durup da insanları o yanlış yola çağıran kimse de aynı miktarda günahı yüklenecek ve defterine o günahlar yazılacak. Çağırmasaydı, öyle bir şeyin çığırtkanlığını yapmasaydı... Aksi de var: (Ve eyyümâ dâin deà ilâ hüden) “Herhangi bir çağırıcı ki, hidâyete dâvet ediyor, yâni Allah’ın sevdiği güzel bir yola, sevaplı bir işe, hidayet damgası taşıyan, hani (İhdina’s-sıràta’l-müstakîm) ‘Bizi doğru yola hidâyet eyle, sevk eyle...’ diyoruz ya; böyle bir güzel, doğru yol üzerine yapılan güzel bir fiil, bir hareket, herhangi bir işlem, eylem, tavır, güzel bir şeye çağırdı, davet etti. (Fe'ttübia) Ona da bazı insanlar, ‘Evet ne kadar güzel bir şeye davet etti bizi, tamam biz de böyle yapalım!’ dediler, tâbî oldular. (Feinne lehû mislü ücûri 341 meni’ttebeahû) İşte kendisinin sözünü dinleyip, o güzel işleri yapmaya kalkan insanların sevaplarının misli, aynen buna da verilir. (Ve lâ yenkusu min ücûrihim şey’â.) O sevaplı işleri işleyenlerin sevaplarından hiç bir şey eksilmeden... Onlar o sevapları alırlar; onların aldığı sevaplar kadar, o çağıran insana da sevap verilir.” Misallendirelim: Meselâ, bir adam diyor ki: “—Gelin bu akşam, lise günlerini anmak için bir âlem yapalım, bir toplantı yapalım, eğlenelim! Yiyelim içelim, kâm alalım dünyadan...” diye çağırıyor. Dinleyenler de: “—Tamam, okulda beraberdik, şimdi iş adamı olduk ama, işte okulumuzun kutlama günü, gidelim şuraya...” diyorlar. Gidiyorlar, hepsi birden bir şeyler içiyorlar, günahlar işliyorlar. Tamam, işte o ilk çağıran adam, telefonu açıp da ötekisini çağıran adam, kendi günahının üstüne, çağırdığı kimselerin günahları kadar da ayrıca günah alır. Diyelim ki bir vaiz, bir hoca efendi çıkıyor kürsüye diyor ki: “—Bakın, sabah namazından sonra camide oturmayı Peygamber Efendimiz severdi. İşte işrak vaktine kadar Kur’an okuyarak, zikrederek vakit geçirirdi. Böyle vakit geçirenin sevabı çoktur. Bu konuda:381 َ|ُ!ْqَ9 V":َ َ=ا ُُآْ3َ1 َ,َ.َ " ُy ،ٍcَFَEَU ?@ َْ%َCْ&ا V"!َo ْ#َ ٍةَْEُFَو ٍc"%َ ِْUَÄَآ ُjَ& ْ َ(آ ،ِ#ْ/َ:َ.ْآَر V"!َo " ُy ،ُْE"]&ا ((ا #F #L .ت (ٍc"َ9 ٍc"َ9 ٍc"َ9 (Men salle’l-fecre fî cemâatin) ‘Kim sabah namazını cemaatle camide kılarsa, (sümme kaade yezküru’llàhe hattâ tatlua’ş-şems) sonra Allah’ı zikrederek zamanını değerlendirmek sûretiyle, güneş doğup kerahat vakti çıkıncaya kadar oturursa... (Sümme sallâ rek’ateyn) Kerahat vakti geçtikten sonra, kalkıp iki rekat namaz kılarsa; (kânet lehû keecri hàccetin ve umretin tâmmetin, tâmmetin, tâmmeh) böyle 381 Tirmizî’nin Enes ibn-i Mâlik RA’dan rivayet ettiğine göre, SAS Efendimiz şöyle buyurmuşlar: Tirmizî, Sünen, c.II, s.481, no:586; Begavî, Şerhü’s-Sünneh, c.II, s.9; Enes ibn-i Mâlik RA’dan. Kenzü’l-Ummâl, c.VII, s.808, no:21508; Câmiü’l-Ehàdîs, c.XX, s.496, no:22727: RE. 426/14. 342 oturmak, bu ibadeti yapmak, ona o gün tam bir hac ve umre yapmış gibi sevap kazandırır; tam bir hac ve umre yapmış gibi, tam bir hac ve umre yapmış gibi...’ buyurmuşlar. O gün bir hac ve umre yapmış kadar sevap alır; rızkı bol olur, ölürse imanla göçer, şöyle olur, böyle olur...” diye, ballandırıyor anlatıyor. Dinleyen şahıs da diyor ki: “—Ben de yarın sabah namazından sonra oturayım, camide böyle yapayım, sevabı alayım! Bir hac ve umre sevabı az değil.” diyor. Tamam; ertesi gün kalkıyor ve sabah namazını kıldıktan sonra camide öyle oturuyor rahat bir şekilde... Kur’an-ı Kerim’ini okuyor, Yâsin’ini okuyor, dualarını ediyor, tesbihlerini çekiyor. Sonra güneşin doğmasından yarım saat kadar vakit geçtikten sonra kalkıyor, işrak namazını kılıyor. Oh, kalkıyor gidiyor. Şimdi bu kimse ne yaptı?.. Bir hac ve umre sevabı aldı, rızkı bol oldu, bir takım büyük mükâfatlara nail oldu, büyük sevaplar kazandı. Bu sevapları alacak, onun defterine yazılacak ama, o hoca efendi ona söylemişti ya, vaazda kürsüden hatırlatmıştı, bu ondan öğrenmişti. O hoca efendinin defterine de, melekler onun kazandığı sevap kadar sevap yazarlar. Niçin?.. O anlattı, bu dinledi. Onun anlattığını uyguladığı için. Evet İslâm’ın toplumsal yönü bu... İyi bir şeye çağırdığınız zaman, çağırdığınız kimselerin işledikleri iyiliklerin sevabının bir mislini siz alacaksınız. Kötü bir yere çağırdığınız zaman, işlenen günahların vebalinin bir misli de sizin omzunuza yüklenecek. Başkaları işlemiş, sizin omzunuza yüklenecek. Çünkü onları siz o işe çağırdınız. O halde ne yapacağız: Hiç bir kimseyi hiç bir kötü yola çağırmayacağız, herkesi iyi yola çağırmaya gayret edeceğiz. Bu iki hadis-i şeriften karşımıza beliren tablo nedir, toplu yaşamda, topluluk hayatında, içtimai hayatımızda nasıl davranmamız gerekiyor?.. Kendimiz iyi insan olacağız, başka insanları iyi işe çağıracağız; kötü işe çağırmayacağız. Kendimiz a’mâl-i sàliha işleyeceğiz; başkalarının da iyi işler işlemesi için aktif propaganda, 343 reklam, tanıtma, öğretme işleri yapacağız. Bunun aksine kötü şeylerin yapılmamasına da gayret göstereceğiz ve kötülükleri yapmak isteyene mânî olacağız. Bazıları, “—Benim hürriyetim var, istediğimi yaparım. Sana ne, karışma bana!” filan diyorlar. Öyle değil. Mehmed Akif rahmetlinin dediği gibi:382 Adam aldırma demem, aldırırım; Çiğnerim, çiğnenirim, hakkı tutar kaldırırım! Allah kabrini nur doldursun, cümle geçmişlerimize rahmet eylesin... Onun dediği gibi, biz sorumluluk duygusu taşıyoruz. Bir takım zararlar, sıkıntılar, üzüntüler, başı ağrıtacak, gönlü kıracak bir takım olaylarla karşı karşıya gelme durumu olsa bile, biz böyle davranacağız. Tabii düşünün, böyle insanlardan müteşekkil bir toplumu... Diyorlar ki, Kızılcahamam’a gelirken: “—Azaphane Deresi...” Diyorum ki: 382 Şiirin tamamı şöyle: Zulmü alkışlayamam, zâlimi asla sevemem; Gelenin keyfi için geçmişe kalkıp sövemem. Biri ecdadıma saldırdı mı,hatta boğarım!... Boğamazsın ki! Hiç olmazsa yanımdan kovarım. Üç buçuk soysuzun ardından zağarlık yapamam; Hele hak namına haksızlığa ölsem tapamam. Doğduğumdan beridir, aşığım istiklale; Bana hiç tasmalık etmiş değil altın lale! Yumuşak başlı isem, kim dedi uysal koyunum Kesilir belki, fakat çekmeye gelmez boyunum! Kanayan bir yara gördüm mü yanar ta ciğerim, Onu dindirmek için kamçı yerim, çifte yerim! Adam aldırmada geç git, diyemem, aldırırım. Çiğnerim, çiğnenirim, hakkı tutar kaldırırım! Zalimin hasmıyım amma severim mazlumu... İrticanın şu sizin lehçede mânâsı bu mu? 344 “—Bir kere o Azaphane değil, A’zeb Deresi. A’zeb de azab demek değil, bekâr demek.” A’zeb Deresi ne demek?.. Bekârların deresi. Birçok yerde bekâr deresi vardır. Bu ne demek?.. Eski devirde şehrin içinde, beldenin içinde kimse günah işleyemiyormuş. Neden?.. Aklı başında, ayetleri, hadisleri bilen, ciddî, müslüman, mütedeyyin, sàlih, àbid, zâhid insanlar yaptırmıyorlar. Şehrin içinde, beldenin içinde, köyün içinde, bir günahı, göz göre göre işlettirmiyorlar. Ne yapıyor o zaman bekârlar?.. Gidiyorlar, sazını alıyor, çalgısını alıyor, derenin içinde dımbırdatıyor. Veya saklı saklı, gizli gizli içkisini alıyor, derenin kenarında içiyor veya bir kadın götürüyor, oynatıyor... filân. Allah saklasın, Allah böyle durumlara düşürmesin... Yâni nerede yapıyor? Bekârların eğlendiği bekâr deresinde, yâni kaçak yerde, gizli günahların işlendiği yerde... Tabii ötekiler fırsat bulsa, ona da müdahale ederler ama, beldeden oraya gelinceye kadar onların nöbetçileri vardır “Geliyorlar!” bilmem ne filan derler, kaçarlar. Günahı yaptırmazlar. İşte toplumda o zaman iyilik oluyor, kötülük yapılmıyor. Çok saklı şekillerde, çok gizli yollarla birisi yapıyorsa; o zaman, Allah onun cezasını veriyor. Ama hiç olmazsa toplumdan sorumlu olan insanlar, yöneticiler günaha girmiyor. Bir de o günahları gören insanlar müdahale ettikleri için, kimse de kalkıp herkesin gözü önünde böyle bir şey yapamıyor. Yaparsa takibata uğruyor, protestoya uğruyor; yapamıyor. O zaman toplum iyi bir toplum oluyor, iyilikler yapılıyor, ileri gidiyor, günahlar olmuyor, haramlar işlenmiyor, haksızlıklar yapılmıyor, zulümler olmuyor. İslâm toplumları tarih boyunca, İslâm’ın hakim olduğu zamanlarda işte böyle mutlu yaşamışlardır, pırıl pırıl yaşamışlardır, tertemiz yaşamışlardır. Dün akşam da hadis dersinde söyledim. Bu tabii kendimiz müslüman olduğumuz için, kendimizi reklam etmemiz gibi düşünülebilir. Öyle diyebilirler bazı insanlar ama, bizim dışımızda olup, müslüman olmayıp, bizim ülkemize misafir olarak gelmiş insanların hatıraları var, yazıları var. Meselâ: Baron de Büsbek diye bir Hollandalı, Belçikalı bir seyyah gelmiş Kanunî devrinde. Kanunî devrini anlatıyor. İstanbul’un manzarasını, halkın halini, 345 ahlâkını, alışverişini kitabında, hatıralarında anlatıyor. Müslümanların çok dürüst olduğunu, temiz olduğunu, sözlerine sadık olduğunu, güvenilir olduğunu söylüyor ve diyor ki: “—Eğer siz Osmanlı ülkesine ziyarete giderseniz, bir müslümana misafir olabilirsiniz. Çünkü yatakları temizdir, yorganı temizdir, yemekleri temizdir, evi temizdir...” diyor. “Sakın, benim dindaşım diye bir gayrimüslime misafir inmeyin!” diye böyle ikaz ediyor. Sonra: “—Bir müslüman size şunu şöyle yapacağım diye söz vermişse, tamam demişse; sözü sözdür. Yâni yazılı bir senet olmasa bile, dediğini yapar; çünkü sözüne sadıktır onlar... Ama bir gayrimüslimle anlaşma da yapsan, yine seni aldatır, hile yapar, ona itimad edilmez.” diye söylüyor. Bu neyi gösteriyor?.. Düşmanın, yabancı bir insanın, ülkemize gelmiş bir misafirin sözleri bunlar. Bizden olan bir kimsenin sözü değil... Osmanlı toplumunun İslâm’dan mutlu olduğunu, halkın tertemiz olduğunu ve İslâm’dan mahrum olan kesimlerin de, o seviyeye çıkamadığını gösteriyor. “—Efendim, toplum ileridir.” Hayır, toplum ileri değil! Toplumun içinde İslâmî hayatı benimsemiş mü’minler ileri; İslâmî hayattan mahrum kalmışlar o ahlâka sahip değil... Nereden kaynaklanıyor fazîlet?.. İslâm’ın kendisinden, müslümanlıktan kaynaklanıyor. Bu çok önemli... Seyyahların hatıraları, bu bakımdan bizim için güzel birer misâl oluyor. Temenni ederiz ki, İslâm’ı ailemizde yaşayalım, kendi nefsimizde, içimizde yaşayalım, ruhumuzda yaşayalım; mahallemizde yaşayalım, köyümüzde, kasabamızda yaşayalım!.. Her şey Allah’ın rızasına uygun olsun... Allah’ın rızasına uygun olmayan şeyleri de temizlemek için elbirliğiyle bir çalışma yapalım!.. Çevre temizliği diyoruz, Çevre Bakanlığı kuruldu. Bir de böyle ahlâkın temizlenmesi meselesi var... Ahlakî çevrenin de güzelleşmesi, temizlenmesi, günahlardan arınması meselesi var... Biz her yönden çevreciyiz. 346 Çevre-kültür derneklerimizi kuran arkadaşlarımızdan Allah razı olsun... Biz çevreyi ağaçlandırmak istiyoruz, çevreyi temizlemek istiyoruz, çevreyi güzelleştirmek istiyoruz. Tarihî çevreyi, sosyal çevreyi güzelleştirmek istiyoruz. Toplumda yetişen bir insanın, sıhhatli bir ruhla yetişmesini sağlayacak tedbirleri almak istiyoruz. Mânevî çevreyi temizlemek istiyoruz. Günahlardan insanların çevresini temizlemek istiyoruz. Günahların göz önünde, örnek olacak, başkalarını şaşırtacak bir şekilde misal olarak görünmesini dahi arzu etmiyoruz. Allah-u Teàlâ Hazretleri İslâm’ın güzelliklerini anlayıp, onu böyle şahsî hayatımızda, aile hayatımızda, toplum hayatımızda, her yönde, her yerde güzelce uygulamayı nasîb etsin... Böylece ne olacak?.. Dünya saadeti olacak... Sonra ne olacak?.. Ahirette de, Allah’ın emirlerini tuttuğumuz için ahiret saadeti olacak. Sonsuz, ebedî, çok güzel, nimetlere gark olmuş durumda bir cennet hayatı... Gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, kimsenin hayaline sığmayan güzelliklere, nimetlere müslümanlar sahip olacak. Allah-u Teàlâ Hazretleri iki cihanda cümlenizi bu saadetlere nâil eylesin, bahtiyar eylesin... Aziz ve sevgili Akra dinleyicilerim, es-selâmü aleyküm ve rahmetu’llàhi ve berekâtühû!.
|
