Türk ordusu 9 Eylül'de Yunan'ı denize dökerek İzmir'i kurtardı. 12 Ekim'de Mudanya Ateşkes Antlaşması'nın imzalanmasından sonra sıra barış görüşmelerinin nerede gerçekleştirileceğine gelmişti. TBMM, Türk heyetiyle iletişimi kolaylaştırmak için İzmir'i önerdi. İngiltere, teklifi reddederek İsviçre'nin Lozan kenti ile Ankara arasındaki iletişimin kolaylaştırılacağı güvencesini verdi. Lozan Antlaşması konusundaki en önemli kitap olan Sevtap Demirci'nin "Belgelerle Lozan" kitabına göre Lozan Antlaşması şöyle imzalandı:



Lozan Antlaşması imzalanıyor.

İNGİLTERE'NİN STRATEJİSİ
Görüşmelerin birinci kısmı, 20 Kasım 1922'de başladı. Konferansta bir tarafta Türkiye, diğer tarafta ise İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Sırp-Hırvat-Sloven Devleti ve Romanya vardı. Ayrıca gözlemci ve kendilerini ilgilendiren konular için de ABD, Sovyet Rusya, Bulgaristan, Belçika ve Portekiz katılmıştı.
Türkiye, başından itibaren görüşmelerin "eşitlik temelinde" gerçekleşmesi gerektiğini vurguladı. Öyle ki, oturma düzeninde Türk heyetinin küçük devletlerle aynı masada olması itiraza yol açtı. Krizin aşılması için oturma düzeninde değişiklik yapıldı. Yine açılış esnasında İngiltere Dışişleri Bakanı ve Lozan temsilcisi Lord Curzon'un programda olmamasına rağmen bir konuşma yapacağının öğrenilmesi krize sebep oldu. İsmet Paşa, Lord Curzon'un konuşmasından sonra inisiyatif alarak hızlıca sahneye çıktı ve Türkiye'nin yeni konumuna dikkat çeken bir konuşma yaptı.
İsviçre hükümeti başkanlık hakkından feragat edince başkanlığın, konferansı tertip eden İngiltere, Fransa ve İtalya arasında dönüşümlü yürütülmesine karar verildi. Türk heyeti buna itiraz etse de bir netice alamadı. İsmet Paşa, Lord Curzon için bir İngiliz gazeteciye, "...Bir asker olan beni, en büyük devlet adamlarınızdan biriyle, bir Bismarck'la mücadele etmeye gönderdiler" demişti.
Tartışılacak konularla ilgili üç ana komisyon ve alt komisyonlar kuruldu. Ana komisyonlardan ilki toprak sorunlarıyla, ikincisi kapitülasyonlar ve azınlıklarla, üçüncüsü ise iktisadi ve mali konularla ilgiliydi. Lord Curzon başında olduğu toprak meseleleri komisyonunun önce toplanması gerektiğini, diğer komisyonların toplanması için toprak meseleleriyle ilgili ilerleme kaydetmek gerektiğini savundu. Böylece konferansın gündeminin belirlenmesinde önemli bir adım attı.
Lord Curzon, Musul meselesini İngiltere lehine sonuçlandırmak için konferansı yavaşlatma ve diğer konuları içinden çıkılamaz hale getirme stratejisini devreye soktu. Curzon, İngiltere için pek de önemli olmayan bazı konularda müttefiklerin isteklerini dillendirdi ve Türk heyetinin asla kabul etmeyeceği önerilerde bulundu. Böylece dünya kamuoyuna Türklerin meselelere inatçı bir tavırla yaklaştığı, konferansta Türkler yüzünden ilerleme kaydedilemediği mesajını vermeye çalışıyordu.


Türk heyeti.

MUSUL MESELESİ
Başlarda Türk heyeti Ankara ile iletişimde büyük problemler yaşadı. Türk tarafının telgraf yazışmaları müttefiklerin eline geçti. Lord Curzon'un kullandığı taktiklerden biri de doğrudan İngiltere'nin çıkarlarını ilgilendiren konuları konferansın gündeminden çıkarıp ikili görüşmelerde çözüme kavuşturma talebiydi. Mesela, normal şartlarda görüşmeler 22 Kasım 1922'de Musul meselesiyle başlayacakken tartışmalar Trakya sınırından başlatıldı. Böylece müttefikler ve Balkan devletlerini kenetleyebileceği ve Türkleri köşeye sıkıştırabileceği bir ortam oluşturdu.
Musul meselesinin iki taraf arasında büyük problemlere, hatta konferansın sona ermesine sebep olacağına inanılmaktaydı. Curzon, Musul tartışmalarının başlayacağı 23 Ocak 1923'e kadar Musul'la ilgili notalar yazdı ve aldığı cevaplara göre devam eden azınlıklar ile kapitülasyon konularında Türkiye'ye zorluklar çıkardı.
2 Aralık'ta komisyonda kapitülasyonlar tartışmaya açıldı. Adli, iktisadi kapitülasyonlar ile tabiiyet ve tarihi eserlerin görüşüleceği üç alt komisyon oluşturuldu. Türk heyetinin geri adım atmadığı bu konular Temmuz 1923'e kadar sonuca bağlanamadı. Görüşmelerin önemli bir konusu azınlıklardı. Türk heyeti azınlıkların durumunu gözetip haklarını arama bahanesiyle ihdas edilecek her türlü kurumu reddetti.




Curzon, 4 Aralık'ta Boğazlar konusunu gündeme getirdi. İngilizler Boğazlar'dan geçişin serbest olmasını isterlerken Rusya kapalı kalması taraftarıydı. Rus temsilci Çiçerin'in konuşmasından sonra ayağa kalkan Curzon, "Esas olarak Türk çıkarlarını korumaya yönelik bu programın Rusya tarafından öne sürülmesi dikkat çekicidir. Önerilerini dinlerken, Bay Çiçerin'in rolleri şaşırdığını ve İsmet Paşa'nın kalpağını giydiğini sandım" demişti. Curzon, Türk heyetinin Sovyet desteğinden yararlanarak bazı meselelerin Türkiye lehine çözülmesinin önüne geçmek istiyordu. Boğazlar Sorunu'nu öne alarak daha başta Türk-Rus ilişkisinin zayıflatmaya çalışmıştı. Boğazlar sorunu 1 Şubat 1923'te Rusya'nın istemediği şekilde çözüldü.
Musul konusunda Türkiye de İngiltere de kendi tezlerinden taviz vermiyordu. Curzon'un önündeki en büyük engel, konferans Musul meselesi vesilesiyle dağılır ve barış yapılamazsa İngiltere'nin petrol için barıştan vazgeçtiği yönünde bir algı oluşabileceğiydi. Bu yüzden atacağı adımları, konferansın devamını düşünerek atmalıydı. Bu sırada Sömürge Bakanlığı'ndan Musul meselesinin Milletler Cemiyeti'ne havale edilmesi önerisi geldi. İsmet Paşa, Musul'un Türkiye'nin bir parçası olduğunu, meselenin Milletler Cemiyeti'ne intikal etmesinin doğru olmadığını savundu.
Dokuz haftadır ana ve alt komisyonlarda muhtelif konuların tartışıldığı Lozan Konferansı, 27 Ocak 1923'te dağıldı. Trakya sınırı, adli kapitülasyonlar, iktisadi ve mali meseleler ile Musul meselesi çözülememişti.
Lord Curzon, Lozan'dan ayrılmadan Türk heyetini köşeye sıkıştırmak için Musul meselesinin Milletler Cemiyeti'ne havalesi yerine 1 yıl boyunca Türklerle konunun müzakere edilebileceği maddesini ekledi. Diğer taraftan Fransa ile İtalya'yı ilgilendiren adli ve iktisadi konularda sert bir tavır sergiledi. Lord Curzon hamlesini Türk heyetinin Musul'la ilgili öneri kabul edip mali konulardan taviz vermeyeceği üzerine kurmuştu. Öyle de oldu. Türk heyeti Musul teklifini kabul ederken iktisadi ve adli konuların Türkiye'nin bağımsızlığına aykırı olduğunu ifade etti.


Lozan

BAĞIMSIZLIĞIN BELGESİ
Fransa ve İtalya ile görüşmelere bir süre devam edildikten sonra Türk heyeti, durumu müzakere için 7 Şubat'ta Ankara'ya doğru yola çıktı. İsmet Paşa, Eskişehir'de Atatürk'le durumu görüştü. Daha sonra TBMM'de Lozan'daki durumu anlatan İsmet Paşa, iki tarafın da küçük tavizler vermesiyle Türkiye'nin lehine bir antlaşma zemininin olduğunu ifade etti. Lozan'daki taslak TBMM'nin önüne geldiğinde Meclis'teki muhalifler böyle bir antlaşmanın Misak-ı Milli'den taviz vermek olduğu söylediler. Mustafa Kemal'in müdahalelerine rağmen Meclis'teki muhalefet devam etti. İsmet Paşa'ya da ordudaki görevine dönme çağrısı yaptılar. Mustafa Kemal'in dik duruşu karşısında muhalefet yumuşadı.
Hükümet 6 Mart'ta antlaşmada Türkiye'nin bağımsızlığına halel getiren bazı maddeler olduğundan kabul edilemez olduğu, ısrarcı olunursa sonuçlarının olacağı yönünde bir bildiri yayımladı.
23 Nisan 1923'te Lozan'da konferansın ikinci devresi başladı. Bu defa İngiltere'yi Sir Horace Rumbold temsil ediyordu. Konferansta iktisadi konular büyük tartışmalara sebep oldu. Irak sınırının belirlenmesi konusunda ilerleme kaydedilemedi. Bunun için meselenin daha sonra yapılacak görüşmelere bırakılması kararı alındı. Azınlıklar ve kapitülasyonlarla ilgili meseleler Türk heyetinin istediği şekilde neticelendi. Görüşmeler 17 Temmuz 1923'te bitirildi. Heyetlerin hükümetlerinden yetki almaları için antlaşmanın 24 Temmuz'da imzalanmasına karar verildi. İsmet Paşa, hükümetten yetki alamayınca doğrudan Mustafa Kemal Paşa'ya başvurdu. Atatürk de TBMM başkanı ve başkumandan sıfatıyla İsmet Paşa'ya yetki verdi. İsmet Paşa, 100 yıl önce 24 Temmuz'da Lozan Antlaşması'nı imzaladı. Lozan Antlaşması, bağımsız Türkiye Cumhuriyeti'nin başta I. Dünya Savaşı'nın galipleri olmak üzere başlıca dünya devletlerince onaylandığını gösteren milletlerarası bir belgedir.


Lozan Antlaşması.

TELGRAFLARI OKUYUP ARGÜMAN GELİŞTİRDİLER
Lozan'da Türk heyeti, Ankara ile iletişimde büyük problemler yaşadı. Hatta Dışişleri Bakanı sıfatıyla heyete başkanlık eden İsmet Paşa ile Başbakan Rauf Bey arasında bu meseleden dolayı gerginlik oldu. Rauf Bey zorlukları aşmak için Köstence hattını öneriyordu. İsmet Paşa ise daha güvenilir ve hızlı olduğu gerekçesiyle Doğu hattının kullanılması konusunda ısrar ediyordu. İsmet Paşa, oturumlardan önce daha hızlı haber almak için doğrudan Mustafa Kemal'e telgraf çekmeye başladı. Bu durum, başbakanın devre dışı kalması demekti.
Türk heyetinin kullandığı Doğu hattı, İngiltere'nin denetimi altındaydı. İngiliz istihbaratı, heyet ile Ankara arasında gidip gelen telgrafları ele geçirebiliyordu. Böylece oturum başlamadan Türk heyetinin tavrı değerlendiriliyor, heyeti köşeye sıkıştırmak üzere argümanlar geliştiriliyordu. Türk heyetinin hangi şartlarda masadan kalkacağını, hangi şartlarda direnç gösterse de sonunda yumuşayacağını bilmek, İngilizlere önemli fırsatlar sunmuştu. Görüşmelerle ilgili yapılan araştırmalar, İngilizlerin Türk heyetinin önerilerine karşı kapsamlı cevaplar hazırladıklarını göstermektedir. Lozan'daki görüşmelerin ikinci kısmında İngiliz başmüzakereci Rumbold, "Önemli anlarda gizli kaynaklardan elde ettiğimiz bilgi paha biçilemez değerdeydi ve bizi, rakibinin elini bilen bir briç oyuncusu konumuna sokuyordu" demişti. Durumun farkına varılınca telgraf hattı değiştirildi..

.Osmanlı isyanları ve darbelerinin tarihi, Fatih'in ilk hükümdarlığında 1446 yılındaki "Buçuktepe İsyanı" ile başlar ve imparatorluğun son dönemlerine kadar gelir. Neredeyse Fatih Sultan Mehmed'den sonra isyanla yüzleşmeyen Osmanlı padişahı yok gibidir. 36 Osmanlı padişahından 12'si darbeyle tahtını kaybetmiştir.
İsyan ve darbeleri önlemenin en önemli hususlarından biri, isyanı bastıracak olanların hızla karar vermeleri gerektiğiydi. Özellikle isyan çıktıktan sonra devlet adamlarının isyanı bastırmada geç kalmaları genelde isyanları başarıya ulaştırıyordu. Uzun tartışmalar ve nasıl hareket edileceğine hemen karar verip asiler üzerine gidilmediğinde, bu bir zafiyet olarak algılanmaktaydı. Harekete geçilmeyen her dakika baştakilerin aleyhine, asilerin ise lehineydi.
Karar vermekte geciken sultanların da sonu tahttan indirilmekti. Örneğin, II. Osman, Sultan İbrahim, II. Mustafa, III. Ahmed ve III. Selim, asilerin üzerine hemen gidilmesine izin vermedikleri için tahtı kaybetmişlerdi. Buna karşılık Kanuni ve I. Mahmud örneklerinde olduğu gibi isyan büyümeden ve toplumsal bir katılım olmadan bastırmayı bilen hükümdarlar tahtlarını koruyabilmişlerdir.


Patrona ve asiler öldürülüyor.

İSYANCILARI ÖLDÜRTTÜ
İsyanla tahta çıkan padişahlar, iktidarlarının ilk dönemlerinde kendisini başa getirenler karşısında hareketsiz ve etkisiz kalmaktaydı. Fakat iktidar ortak kabul etmediğinden yeni sultan ilk fırsatta kendisini tahta çıkaranların tahakkümünden kurtulmak için kolları sıvamaktaydı.
1730'da Lale Devri'ni sona erdiren isyandan sonra devlet yönetiminde etkili olan Patrona Halil'in etkisi uzun sürmedi. Birinci Mahmud, darbeciler olduğu müddetçe iktidarını kuramayacağının farkındaydı. Asilerin hareketinden rahatsızlık duyan Birinci Mahmud, Patrona Halil ve arkadaşlarını sarayda, isyandan iki ay sonra 25 Kasım 1730'da tertip ettiği bir tuzakla öldürttü.
Patrona ekibi ortadan kaldırıldıktan sonra, asilerden kurtulmayı başaranlar intikam almak için gizliden gizliye hazırlık yaptılar. Ancak yeni sadrazam Kabakulak İbrahim Paşa, asilerin her hareketini adamları sayesinde haber alıyordu. Sadrazam, 27 Mart 1731'de hemen Yeniçeri Ağası Abdullah Paşa ve diğer ağaları konağına çağırdı. Hızlı bir şekilde önlem almalarını ve sabaha kadar bütün şehri gezip teftiş etmelerini emretti. Fakat sadrazamın bu uyarısını dikkate alan olmadı ve emrettiği tedbirler de alınmadı.


I. Mahmud

HALK, ASİLERİ TEPELEDİ
Sadrazamın konağındaki toplantıdan haberdar olan asiler ise hemen toplanıp Ağakapısı'nı bastılar. Daha sonra Cebehane'yi basıp silahlara el koydular. Adeta Patrona isyanının başındaki manzara tekrar yaşanıyordu.
İsyanın giderek yayılması üzerine Birinci Mahmud, bütün devlet ricalini Topkapı Sarayı'na davet etti. Sadrazam daha önceki isyanda bu tür gecikmelerin nasıl sonuçlandığını gayet iyi bildiğinden vakit kaybedilmeden Sancak-ı Şerif'in çıkarılmasında ısrar etti. Saraydaki askerler de silahlandırıldı ve sabah olur olmaz Etmeydanı'ndaki asilerin ortadan kaldırılması kararlaştırıldı. Sabahın ilk ışıkları ile Sancak-ı Şerif dışarı çıkarılıp bütün halk sancağın altına çağrıldı. Patrona İsyanı'nın tam aksine, bu ilânı duyan şehir halkı ellerine geçirdikleri silahlarla sancak altına akın etti.
Sancak-ı Şerif önde, sadrazam, saray askerleri ve İstanbul halkı arkada Etmeydanı'nda doğru yürümeye başladılar. Asiler halkın üzerine ateş açtılar fakat halk dağılmayınca bu defa da Sancak-ı Şerif'e ateş ettiler. Bunun üzerine halk galeyana geldi. Asilerden kaçabilenler kaçtı, kaçamayanlar ise halk tarafından linç edildi.
Ağustos 1731'de asiler tekrar isyan çıkarmak için hazırlığa başladı. Fakat bu teşebbüs kısa sürede öğrenilip elebaşları yakalandığı için isyan büyümeden önlendi. Başarısız isyan girişiminden sonra yapılan takibat sonucu yüzlerce kişi cezalandırıldı.


Osmanlı-Rus Savaşı'ndan bir sahne.

BAŞLAMADAN SONA ERDİ
1736-1739 yılları arasındaki Avusturya ve Rusya ile olan savaşlarda zafer kazanılıp Belgrad yeniden fethedilmişti. Barış antlaşmaları imzalandıktan sonra terhis olan askerlerin büyük bir kısmı İstanbul'a akın etti. Ayrıca savaşta zarar görenler de şehre göçtüğünden İstanbul'daki nüfusta büyük bir artış yaşandı.
Göç yüzünden 1739 kışında İstanbul'un gıda ihtiyacını karşılamakta sıkıntılar yaşandı. Alınan tedbirlere rağmen her geçen gün sıkıntının artması, gıda ürünlerinin büyük bir kısmının karaborsaya düşmesi üzerine şehirde kundaklamalar hızla çoğaldı. Sıkıntının giderilememesi üzerine 6 Haziran 1740'ta İstanbul'da büyük bir isyan başladı.
İsyan ilk olarak Sipahi Çarşısı'nda ortaya çıktı. Sayıları oldukça az olan asiler, çarşıdaki dükkânları yağmalayıp esnafa zorla kepenk kapattırdılar. Birinci Mahmud, isyan çıktığında Hünkâr İskelesi'nde gezideydi. Sadrazam Hacı İvaz Mehmed Paşa ise Sadabad'daydı. Bu yüzden isyana hemen müdahale edilememişti.
İstanbul'da bulunan Vezir Ahmed Paşa, isyanı haber alır almaz durumu hemen sadrazama bildirdi ve emrindeki askerleri silahlandırarak asilerin üzerine gitti. Halk devletin yanına çekildi. Atmeydanı'na yaklaştıklarında şehir halkı ve askerler tarafından etrafı sarılan asilerin fazla seçenekleri yoktu. Başta direnmeye çalıştılarsa da kalabalık karşısında daha fazla tutunamadılar ve içlerinden birkaç kişinin öldürülmesi üzerine dağıldılar.
Saraya dönen Birinci Mahmud, devlet adamlarıyla durumu görüştü. Asilerin şehrin muhtelif yerlerine çıkarılacak devriyelerle ortadan kaldırılmasını kararlaştırdı. Bu karar üzerine 6 Haziran 1740 gecesi baskınlar düzenlenerek, asilerin bir kısmı tutuklanırken bir kısmı da öldürüldü. Böylece bir isyan daha başlarken bitirilmişti.


I. Mahmud

OSMANLI'NIN EN BAŞARILI PADİŞAHLARINDAN: I. MAHMUD
Edirne'de doğan Birinci Mahmud'un ilk yılları da Edirne'de geçti. Eğitimine, 18 Mayıs 1702'de Edirne Sarayı'nda Harem Ağası Nezir Ağa nezareti altında yapılan ve İkinci Mustafa'nın da katıldığı törenle ilk dersi Şeyhülislâm Feyzullah Efendi'den alarak başladı. Daha sonra eğitimini Feyzullah Efendi'nin oğlu İbrahim Efendi sürdürdü.
1703'te yedi yaşındayken babası İkinci Mustafa tahttan indirilince İstanbul'da sarayda hapis hayatı başladı. Şimşirlikte geçen 27 yıllık hapis hayatında kuyumculukla uğraştı. Amcası Üçüncü Ahmed'in Patrona isyanı sonucu 1730'da tahttan indirilmesiyle Edirne'de tahta çıktı.


I. Mahmud'un tuğrası.

Zayıf ve kısa boylu olan Birinci Mahmud, iyilik yapmaktan hoşlanan, hayırsever ve devlet işleriyle yakından ilgilenen bir padişahtı. Divan toplantılarına katılarak halkın şikâyetlerini dinlerdi. Cirit oynamaktan, ata binmekten ve yüzmeden hoşlanırdı. Asayişi bozmak isteyenlere karşı çok sert hareket etmişti. Kuyumculuk, şiir ve musikiyle uğraşmıştı. Şiirde "Sebkatî" mahlasını kullanmıştı. Arapça şiirleri de vardı. Çiçeği çok seven Birinci Mahmud lale yetiştirmekle uğraşmıştı. Ayrıca satranç meraklısıydı.
Döneminde Avusturya ve Rusya ile 1736-1739 yılları arasındaki savaştan Osmanlı İmparatorluğu galip çıkarak 1718'de kaybettiği Belgrad ve Şebeş'i geri aldı. Bu Osmanlı'nın tek başına kazandığı son büyük zaferdi. 1746'da bir antlaşma yapılarak 23 senedir devam eden İran harpleri sona erdirildi.
Fazla bilinmeyen I. Mahmud, Osmanlı tarihinin en başarılı padişahlarından biridir..

.Fransa'nın bulunduğu Galya Yarımadası, insanlık tarihinin en eski yerleşim bölgelerinden biri olmakla birlikte, azınlıkların en çok ezildiği ülkelerden biri oldu. Bu ayrımcılık politikası bazen katliamlara dönüşürken bazen de toplumsal olaylara ve iç karışıklıklara sebep oldu.

DİRİ DİRİ YAKILDILAR
Fransa, Orta Çağ'da bugünkü çekirdek topraklarına ulaştı ve 8. yüzyılda milli bir devlet olan Frank Krallığı'na dönüştü. Frank krallarından Kısa Pepin, Akitinya Krallığı'na bağlı Clermont Kalesi'ni kuşattı. Şehri ele geçiren Kısa Pepin, kalenin komutanı Kont Bladinus'u zincirlere vurdururken, şehirde bulunan halkı büyük küçük ayırt etmeksizin diri diri yaktırdı.
1022'de bu kez dini sebeplerden dolayı, Orleans'ta birçok kimse yakıldı. Kraliçe Arlesli Konstance'ye yakın bazı din adamları, çileciliğe dayalı bir mistisizmi benimsemediklerinden dolayı tahkikata alınmışlardı. Olayın dini olduğu kadar aynı zamanda siyasi yönü de vardı. Kral II. Robert, Orleans'taki din adamlarının kralın en büyük rakibi olan Blois Kontu'na yardım ettiklerini düşünüyordu. II. Robert'in emriyle, Orleans'ta tüm heretik ilan edilenler önce bir binaya kitlenmiş, sonra da hepsi yakılmıştı. Bu olay kilisenin onayıyla ilk büyük katliamdı.


Kısa Pepin.

HAÇLI KATLİAMLARI
1095'te Clermont Konsili sonrasında Papa II. Urbanus tarafından Haçlı seferi kararı alınınca ilk hedef Rouen şehrinde bulunan Yahudiler oldu. 1096 Eylül'ünde Rouen'de toplanan bir Haçlı birliği, şehirdeki Yahudileri Rouen Sinagogu'nda toplayıp katletti. 1142'de VII. Louis'e bağlı Fransız ordusu, Kutsal Roma Germen İmparatorluğu askerlerine destek verdikleri gerekçesiyle Vitry-en-Perthois'teki 1300 kişiyi kiliseye doldurarak canlı canlı yaktı.
Haçlı seferlerinin önemli figürlerinden Blois Kontu Theobald da Hz. İsa'nın kanının intikamını almak iddiasıyla kendi şehrinde bulunan 17'si kadın toplam 31 Yahudi'yi bir evde toplamış ve bu insanları diri diri yakmıştı. 1192'de ise Fransa Kralı II. Philip'in emriyle bu kez Bray-Sur-Seine'deki Yahudiler öldürüldü.
1209'da ise Papa II. Innocentius'un emriyle sapkın oldukları düşünülen, Güney Fransa'daki Katharlar'a yönelik bir Haçlı seferi düzenlendi. VIII. Louis, önderliğindeki Haçlı birliği, Langedoc bölgesi denilen Güney Fransa'ya doğru ilerleyip binlerce kişiyi katletti.
10 Haziran 1219'da ise o zamana kadar görülmemiş boyutta bir katliam Marmande şehrinde gerçekleştirildi. Daha sonra kraliyet tahtına oturacak olan VIII. Louis, Güneybatı Fransa'da yer alan Marmande şehrini tamamen yakıp 5 bin kişiyi öldürttü.
Yahudi ve heretiklere yönelik katliamlar Orta Çağ boyunca devam etti. 1234'te Moissac'da, 1240'ta Carcassonne'de, 1251'de Dijon'da, 1288'de Troyes'da, 1320'de Touluse'da birçok Yahudi ve heretik katledildi.


Katharlar'ın yakılması.

KÖYLÜLER İSYAN ETTİ
1358'de mevcut feodal sisteme karşı ilk büyük başkaldırı köylüler tarafından gerçekleştirildi. Kuzey Fransa'da yer alan Oise Vadisi'nde köylüler, soylu sınıfa karşı ayaklanıp birçok asilzadeyi öldürdüler. Ayaklanmayı başlatanlar sıradan insanlar olduğundan asilzadeler onları küçümsemek için Fransız taşrasında sıradan insanların ismi olan Jacque ile isyancıları andılar. Bu isyana Guillaume Cale isimli zengin bir köylü liderlik etmiş ve bu yüzden Jean Le Bel'in kroniğinde "Jacque Bonhomme" (Jacquesler'in Sevdiği Adam) lakabıyla anılmıştı.
Fransız soylu sınıfı bu başkaldırıya çok sert karşılık verdi. Fransız soyluları Navarra Kralı önderliğinde bir ordu kurarak Guillaume Cale komutasındaki köylü ordusuyla karşı karşıya geldiler. Asilzade ordusu 10 Haziran 1358'de Mello Muharebesi'nde köylü ordusunu büyük bir mağlubiyete uğrattı. Mello Muharebesi'ndeki yenilgiden sonra dağılan köylü birliklerinden intikam almak isteyen asilzadeler, paralı askerlerden de destek alarak birçok köyü yağmaladılar ve çoğu herhangi bir olaya karışmayan yaklaşık 20 bin Fransız köylüsü öldürüldü.


St. Barthelemy katliamı.

MEZHEP SAVAŞLARI
16. yüzyılda reform hareketlerinin ortaya çıkmasıyla beraber Fransa'da yeniden dini katliamlar başlamıştı. Katolik inancında reform yanlısı mistik-çileci bir grup olan Valdoculuk özellikle Güney Fransa'da kendine taraftar bulmuştu. 1545'te Fransa Kralı 1. Fransuva'nın emriyle Valdocular'ın yoğun olarak yaşadığı Merindol şehrinde, Papalık ve Provans bölgesi askerleri tarafından yüzlerce insanın öldürüldüğü büyük bir katliam gerçekleşti.
Fransız Protestanları olan Huguenotlar büyük bir dini baskı gördüklerinden, kralın çevresine yönelik bir komplo gerçekleştirmeyi planladılar. Jean du Barry ve Conde Prensi Louis'in önderliğindeki Huguenotlar'ın bu eyleminin temel amacı, Fransa'nın 15 yaşındaki ve tecrübesiz kralı II. Fransuva'nın çevresindeki radikal Katolik ve karşı reformcu grubu ortadan kaldırmaktı. Kralın Amboise Şatosu'na gerçekleştirdiği bir ziyaret sırasında bir karışıklık çıkarılmış, ancak olayın sezilmesiyle suikast girişimi başarısız olmuştu. Olaya karıştığı düşünülen birçok Huguenot sorguya çekilip yaklaşık 1500 kişi toplu olarak öldürüldü.
Katoliklerin önde gelenlerinden Duc de Guise'nin emriyle 1562'de Vassy'de büyük bir katliam gerçekleşti. Katoliklerin bu baskılarına karşılık vermek isteyen Huguenotlar ise 1562'de Mornas'ta 200 Katolik askerini öldürdüler. 1567'de ise Nimes şehrindeki Katolikler, Protestanlar tarafından katledildi. Ancak bu intikam hareketlerine rağmen, Katolikler ülkenin birçok noktasında Huguenotlara baskı uygulayıp öldürmeye devam ettiler.
Protestan-Katolik çatışmasında, en büyük katliam ise Paris'teki St. Barthelemy günü gerçekleşti. St. Barthelemy yortusuna tesadüf eden 23-24 Ağustos 1572 tarihinde Paris'te Navarra Kontu ve Protestan bir hükümdar olan IV. Henri'nin (daha sonra Fransa kralı oldu) düğünü için Paris'e gelen Huguenotlar, Kral IX. Charles'ın annesi Catherine de Medici'nin emriyle büyük bir katliama maruz kaldılar. Bu katliam mezhep savaşları döneminin en kanlı olayı olduğu gibi, Protestanların birçok önderinin öldürülmesine ve Huguenotların köşelerine çekilmesine sebep oldu.


Robespierre'in giyotinle idamı.

FRANSIZ İHTİLALİ'NDE YÜZ BİNLERCE İNSAN ÖLDÜRÜLDÜ
Fransız İhtilali özgürlükle özdeşleştirilmiş bir devrim olarak gösterilir. Ancak ihtilal döneminde yüz binlerce Fransız, "Cumhuriyet düşmanı" diye en vahşi şekillerde öldürüldü. Kan ve gözyaşı devrimi olan Fransız İhtilali sırasında Cumhuriyet düşmanı diye Fransızlar katledildi, katliamdan kaçanlar İngiltere, Avusturya, Rusya, Amerika, Prusya ve Osmanlı Devleti'ne sığındılar.
1792'de Fransız meclis üyesi Joseph Ignace Guillotin'in bizzat tasarladığı giyotin, farklı gruplardan birçok insanın toplu şekilde öldürülmesini sağlayan bir ölüm makinesi oldu. Ancak giyotinle idam dışında da bu süreçte büyük katliamlar yaşandı. Bunlardan en önemlilerinden biri 1792'de Eylül katliamlarıydı. 1792'de Prusya'nın Fransa'ya saldırması ve sınırdaki Verdun Kalesi'nin düşüşü, Cumhuriyetçilerde büyük bir endişeye sebep olmuştu. Bu olumsuz ortamın oluşturduğu endişe ve kıtlık korkusu Paris'e yayılmıştı. Cumhuriyete biat etmemiş aristokratlar ve ruhban sınıfın ülke içinde kargaşa ve korku oluşturacağı hakkında dedikodular dolaşıyordu. Mevcut parlamento, yasama çalışmalarını henüz bitirdiğinden ve yeni meclis olan ulusal Konvansiyon henüz ilk oturumunu yapmadığından, şehirdeki gerçek güç radikal sol grupların kontrolündeki Paris Komünü'nün eline geçmişti. Eski rejim yanlıları hapishaneye gönderilmeye başlandı.
Hapishanelerdeki aristokrat kökenli mahkûmlar ve rahipler, çoğunlukla basit dövüş silahlarıyla öldürüldüler. Katliamların en ünlü kurbanı ise tutuklu olan ve kısa bir süre sonra idam edilecek olan eski Kraliçe Marie Antoinette'in arkadaşı olan Prenses de Lamballe idi. Saldırganlar, Lamballe'nin kafasını keserek bir mızrağa koydular ve Temple Hapishanesi'nin dışındaki bir geçit töreninde, eski kraliçeye gösterdiler.


Vendee katliamı.

1793'te ise eski rejime dönülmesini savunan ve Fransız İhtilali'ne karşı olan İngiltere'nin desteklediği Kraliyet ve Katolik Ordusu (Vendee Ordusu) mensuplarını mağlup eden Cumhuriyetçi Ordu, General Sepher önderliğinde Avranches şehrine girdi. Kamu düzeni sağlandı. Ancak büyük bir katliam başladı. Vendee bölgesinde ihtilal yılları boyunca kadın ve çocuk ayırt etmeden 200 binden fazla insan öldürüldü. Bir bölge insanına karşı yapılan bu toplu kıyım Avrupa'da işlenen ilk "genosit", yani soykırım olarak tarihe geçti.
Fransız İhtilali ile başlayan toplu öldürmeler 1794'ten sonra şekil değiştirdi. Başlangıçta kraliyetçi isyancıları ortadan kaldırmaya yönelik bu operasyonlar zamanla Cumhuriyetçilerin kendi iç hesaplaşmasına döndü ve Robespierre yanlıları, Dağlılar (Montanagradlar), Thermidorianlar, Jakobenler birbirleriyle mücadele ettiler.
Fransa 1789'da 28 milyon nüfusuyla Avrupa ülkeleri içinde en kalabalık nüfusa sahip ülkeydi. İhtilalcilerin bazılarına göre nüfusun bir kısmını tüketici olduğunu düşündükleri din adamları, soylular, tüccarlar ve bankacılar meydana getiriyordu. Önce bunlardan başlanarak çok sayıda insan Cumhuriyeti asla sevmeyecekleri için öldürülmeliydiler. Bir milyondan fazla insan ihtilal sırasında öldürüldü..

.Yavuz Sultan Selim'in 1516-1517'de Suriye ve Mısır'ı fethiyle birlikte Hicaz bölgesi de Osmanlı hâkimiyeti altına girdi. "Hadimü'l-Haremeyni'ş-Şerifeyn", yani Mekke ve Medine'nin hizmetkârı unvanını alan Osmanlı padişahları bütün İslam dünyasını ilgilendiren hac organizasyonunu da yüklendiler.

HAREKET MERKEZİ ÜSKÜDAR'DI
İstanbul'dan hacca, kara veya denizyolu ile gidilirdi. Hac yolculuğu o dönemlerde oldukça meşakkatli ve uzun sürmekteydi. İstanbul'dan hacca gidiş-dönüş yaklaşık dokuz ay sürüp bir sürü tehlike altında gerçekleşirdi. Hacılar bazen müstakil yolculuk yapsalar da genellikle büyük kervanlarla ulaşım sağlanırdı.
Üsküdar'dan törenle hareket eden hac kervanları, yaklaşık iki ayda Kahire veya Şam'a varırlardı. Bu iki şehirde hazırlanan, 40-50 bin kişiden oluşan hac kervanları "Emir-i Hac" adı verilen görevlinin idaresinde ve askeri birliklerin koruması altında Haremeyn'e hareket ederdi. Suraiya Faroqhi, "Hacılar ve Sultanlar" isimli kitabında Osmanlı döneminde hac yolculuğunu ve Haremeyn'in idaresini teferruatlı olarak anlatır.


Hac kervanı.

EN ÖNEMLİ KONU GÜVENLİKTİ
Osmanlı padişahlarının en önemli görevlerinden biri, yolculuk esnasında hacıların güvenliğini sağlamaktı. Kervanların yol boyunca güvenliğini sağlamak için askeri tedbirler yeterli olmadığından, bedevilere hac kervanlarına saldırmamaları için "surre" adı verilen para dağıtılırdı. Çölde eşkıyalık yapan bedevilere hediyeler verilmek suretiyle, fazla bir kuvvet bulundurulmadan hac yolu emniyeti ve Osmanlı İmparatorluğu'nun o topraklardaki meşruiyeti sağlanmıştır.
Yolculuk esnasındaki en önemli meselelerden biri de kervanlara yeterli sayıda deve temin edebilmekti. Çeşitli Arap kabilelerinden develer kiralanır veya satın alınırdı. Üçüncü Murad zamanında Şam kervanının deve ihtiyacını karşılamak için bir vakıf bile kurulmuştu. Her hacı adayı kendi ihtiyacını kendisi karşılamakla yükümlüyken, fakir olanlara devlet yardım ederdi.
Kervanda görevli asker ve memurların da ihtiyaçları devlet hazinesinden karşılanırdı. Fakir hacılara her mola yerinde padişah adına sıcak yemek verilir, nakit ihtiyacı olanlara para dağıtılırdı. Güçsüz hacıları taşımak için deve tahsis edilirdi. Fakir hacıların ihtiyaçlarını karşılamak için kurulmuş vakıflar vardı. Fakir hacılar önceleri devlet eliyle Haremeyn'deki hanlara yerleştirilirdi. İkinci Abdülhamid döneminde ise Mekke'de bulunan fakir hacılar için büyük bir misafirhane inşa ettirildi.


19. yüzyılda Kâbe ve çevresi.

KERVANLAR RENKLİ OLURDU
Hacdan dönüş yolculukları da kervanla olurdu. Dönüş yolculuğu için gerekli olan yiyecek, mola yerlerini korumak için yapılmış kalelerde saklanırdı. Hac kervanları çok renkli olurdu. Kervanla beraber giden kahveci, şerbetçi esnafı hacı kafilesinin önüne geçerek, çalı çırpı ile ateş yakıp seyyar dükkânlarını açarlardı. Hacı kervanındaki ehl-i keyifler, at, katır ve develerinden inerek, kahve ve şerbetlerini içerlerdi.
Hacı adaylarının hac görevlerini rahatça yerine getirdiklerine dair İstanbul'a müjdeciler gelir, ayrıca Mekke şerifi de durumu beyan eden bir mektubu padişaha gönderirdi. Hacıların karşılanışları da yolculuğa çıkışları gibi büyük törenlerle olurdu.


Hacılar

YOLLAR TEHLİKELERLE DOLUYDU
İstanbul ve Anadolu'dan hacca gelen güzergâhların dışında birkaç anayol daha vardı. Suraiya Faroqhi, bu güzergâhları detaylı olarak anlatır.
İranlıların Basra üzerinden hacca gelmeleri daha kolayken, Osmanlılar güvenlik sebebiyle zaman zaman bu yolu kapatırlardı. Böyle durumlarda İranlılar, Şam, Kahire ve Yemen güzergâhlarını kullanırlardı. İranlı hacıların zaman zaman casusluk faaliyetlerine karışmış olmalarına rağmen hukukları korunurdu. Örneğin, 1694'te İran'dan gelen hacılara eziyet eden ve fazla ücret alan Hac Emiri Assaf Paşa idam edilmiş ve aldığı fazla para da İranlı hacılara geri verilmişti. İranlıların hac yolculuğu Mekke'den sonra Necef'te Hazreti Ali'nin, Kerbela'da Hazreti Hüseyin'in mezarlarını ziyaretle tamamlanırdı. Hacca Yemen üzerinden de gelinirdi. Hindistan'dan gelen hacılar, o bölgelerde hâkim olan Portekizlilere para vererek yol izni alırlardı. Kuzey Afrikalı hacılar ise ya gemiyle Mısır'a gelip burada Kahire kervanına katılırlar ya da Kuzey Afrika'yı batıdan doğuya aşan bir kervanla Kahire'ye gelip bir süre dinlendikten sonra hac kervanına dâhil olurlardı. Denizyolu özellikle Malta korsanlarının saldırılarıyla karşılaşıldığı için tehlikeli idi. Bu yüzden hacılar, korsan saldırılarına karşı daha güvenli olan Hıristiyan gemilerini kullanırlardı.


18. yüzyılın sonlarında Medine.

HİCAZ DEMİRYOLU'NA SALDIRILAR
Orta Asya'dan gelen hacılar ise Hazar Denizi kıyılarına gelip Astarhan'da mola verdikten sonra Kırım'a giderek buradaki limanlardan İstanbul'a geçerlerdi. Rusların 1557'de Astarhan'ı işgalleriyle Orta Asya'dan hacca giden Müslümanlar zor durumda kalmış, bunun üzerine Osmanlılar, 1569'da Don-Volga kanalı projesini devreye sokarak hac yolunu yeniden açmaya çalışmışlardı. Ancak bu teşebbüsün başarısız olmasıyla bu tarihten sonra bu bölgeden hac yolculukları oldukça zor koşullarda gerçekleşti. 19. yüzyılın ikinci yarısında Süveyş Kanalı'nın açılması ve buharlı gemilerin devreye girmesiyle hac yolculuğu önceki yıllara nazaran oldukça kolaylaştı. Kızıldeniz'den Cidde'ye giden hacılar burada birkaç gün dinlendikten sonra kervanlarla Mekke'ye hareket ederlerdi. II. Abdülhamid döneminde askeri nakliyat ve hac yolculuğunu kolaylaştırmak için Hicaz Demiryolu yapılmışsa da bu demiryolu imparatorluğun dağılma sürecine girmesi yüzünden hacılar için istenilen ölçüde kullanılamadı. Bedeviler, Osmanlı İmparatorluğu'nun bölgedeki siyasi ve askeri etkinliğinin artmaması ve hac ulaşımından elde ettikleri gelirleri kaybetmemek için Hicaz Demiryolu'na devamlı saldırılar düzenleyerek bu teşebbüsü engellemeye çalışmışlardı.

ULAŞIM KOLAYLAŞTIKÇA HACI SAYISI DA ARTTI
19. yüzyıldan önce ne kadar insanın hacca gittiğini tam olarak tespit etmek zor. Ancak 80-100 bin kişi civarındaki insanın hacda bulunduğu anlaşılmakta. Özellikle "Hacc-ı Ekber" (Arafat'a çıkılan günün cumaya rastladığı yıllardaki hac) yıllarında hacı sayısı daha fazla olmuştur. Hacc-ı Ekber olan 1865'te hacı sayısı 150 binken, diğer bir Hacc-ı Ekber olan 1893'te ise 300 bine ulaşmıştı. 19. yüzyılın sonlarında buharlı gemilerin kullanılması ve Süveyş Kanalı'nın devreye girmesiyle hac seyahatinin kısalması sebebiyle hacı sayısı oldukça artmıştı..

.Petro, 10 yaşındayken 1682'de tahta çıktı. Ancak üvey ablası Sofiya'nın, o dönemin sürekli ordusu olan Strelitzleri ayaklandırmasıyla tahtı hem bedenen hem de aklen sakat olan kardeşi İvan ile paylaşmak zorunda kaldı. İvan birinci çar, Petro ikinci çar, Sofiya da naibe ilan edildi. Ülkeyi idare eden Sofiya, Petro ve annesi Nataliya'yı başkent yakınlarındaki bir köye sürdü.
Petro bu dönemde Latince, Almanca, Felemenkçe öğrendi. Sürekli okudu. Rusya'ya gelen Avrupalılarla yakınlık kurarak medeniyetleri hakkında bilgi sahibi oldu. En büyük tutkusu denizcilikti. Çocukluğunda kayıklardan oluşan bir filo kurmuş, bunlara Peresvavl Gölü üzerinde manevralar yaptırırdı.
1689'da Petro'dan tamamen kurtulmak isteyen Sofiya ve yandaşlarının hazırladığı komplonun başarısız olmasıyla tahtı üzerindeki gölge kalktı. Petro iktidara hâkim olup ablasının naibeliğine son verdi. Strelitzlerin kendi iktidarını sınırlandırmasını önlemek için siyasi nüfuzlarını azalttı. Moskova'daki garnizonların bir kısmını Kiev ve başka şehirlere nakletti.



BİNLERCE İSYANCI ÖLDÜRÜLDÜ
Petro, 1697'de 270 kişilik bir toplulukla kendisini gizleyerek Avrupa'ya gitti. Hollanda'yı ve İngiltere'yi gezdi. Amsterdam ve Zaandam tersanelerinde birkaç ay kaldı. Buralarda bir işçi gibi çalıştı. Avrupa'da kaldığı sürece gördüğü her şeyi inceledi. Örnek modeller hazırlattı. Cevdet Paşa, onun Avrupa'da kalmasını "Büyük Petro Avrupa'yı gören, orada yaşayan, ilim ve fenni orada öğrenen bir adamdı. Bizimkilerin böyle bir gezme ve görme imkânı olmadığı için tecrübesizliklerimiz oldu" sözleriyle değerlendirir.
Sofiya 1698'de, Petro Avrupa seyahatindeyken kardeşini tahttan indirmek içim Strelitzleri harekete geçirdi. Durumu haber alan Petro, Rusya'ya döndü. Strelitzlerin binlercesi öldürüldü, binlercesi de sınırdışı edildi. Asi askerlere, halkın gözü önünde ağır işkenceler yapıldı. Petro, 1702'de İsveç'e karşı başlayan Kuzey Savaşı'nda Strelitzleri tekrar canlandırdı. 1711'de Prut Savaşı'nda da Strelitzler rol aldı. Ancak 1720'den itibaren Strelitzler, Rus ordusunun içine katılarak tarihten tamamen kaldırıldı.



REFORMLARLA ÜLKEYİ DEĞİŞTİRDİ
Petro, Strelitzleri ortadan kaldırdıktan sonra reformlara başladı. Avrupalı gibi giyinmeye zorladığı Rus asillerinin sakallarını kestirtti. Sakalını kesmeyenlerinkini kendi eliyle kesti. Petro'dan önce düzenli bir Rus ordusu yoktu. Soyluların beslediği askerler, Kazaklar, Strelitz muhafızları ve ordunun yarısını meydana getiren yabancı paralı askerler Rus ordusunu oluşturuyordu.
Rusya'nın ilk milli ordusu onun zamanında kuruldu. Askerliği zorunlu hale getirerek paralı askerlere olan ihtiyacın ortadan kalkmasını sağladı. Ateşli silahların kullanılmasını yaygınlaştırdı, askeri eğitime önem verdi. Kara ordusunda ve donanmada ağır silahları kullanacak insanların eğitimi için akademiler kurdu.
Rusya'nın Baltık Denizi'nde ve Karadeniz'de limanı olmadığı için donanması da yoktu. İlk Rus donanmasını kurdu ve ülkesinin denizlerde de bir güç olarak boy göstermesini sağladı.
Viyana bozgun yıllarında Osmanlı'ya karşı kurulan Haçlı ittifakına katılıp Azak'ı işgal etti. Defalarca mağlup olduğu İsveç Kralı Demirbaş Şarl'ı Poltava Savaşı'nda yendi. 1711'de Prut Savaşı'nda Osmanlı ordusuna mağlup oldu. Ancak Baltacı Mehmed Paşa, eline geçen Rus ordusunu yok etme fırsatını kullanamadı. Petro 1716'da ikinci kez Avrupa'ya seyahat etti. 1725'te öldüğünde arkasında çok farklı bir Rusya bırakmıştı.



YENİÇERİLERE BENZİYORLARDI
Rusça "okçu, silahdar" demek olan Strelitzler (streltsy) uzun süre Rus ordusunun en önemli askerleriydiler. Bu askeri grup 16. yüzyılın ortalarında Rus Çarı Korkunç İvan tarafından kuruldu. Kelime manası "okçu" demek olsa da tüfeği de yoğun olarak kullanıyorlardı. Hem piyade hem de süvariydiler.
Kendilerine mahsus üniformaları vardı. Rus Çarı'nın yakın korumasıydılar. İşlev olarak Osmanlı Devleti'ndeki yeniçerilere benziyorlardı. İlk defa 1552'de Kazan kuşatmasında görüldüler. Baltıklar'daki savaşlarda ve Türk hanlıklarına karşı askeri faaliyetlerde rol oynadılar. Askerlerin önemli bir kısmı Moskova'da bulunduğundan zamanla siyasi hadiselerde ana aktör haline geldiler. Başlangıçta halktan seçiliyorlardı. Daha sonra babadan oğula geçen ve ömür boyu süren bir askeri kast haline geldi. Strelitz komutanları, asil ailelerden oluşur ve devlet tarafından atanırlardı. Savaş dışında asayişi sağlar, yangınlarda itfaiyecilik yaparlardı.
Yeniçeriler gibi ticaret ve zanaatla uğraştılar. Bunun sebebi, devlet maaş ödemede sıkıntı çekiği için başka işler yapmalarına izin verilmesinden dolayıydı. Rus yönetimi ayrıca maaş yerine Strelitzlere toprak da vermişti. Bu tür faaliyetler Strelitzlerin askeri fonksiyonlarını zayıflattı.
16. yüzyılın sonlarında 20 bin olan Strelitzlerin sayısı 1681'de 55 bine ulaşmıştı. Bunların 22 bin 500'ü Moskova'da bulunurken, kalanları sınır boyları ve kasabalarda garnizonlar halindeydiler.
Strelitzler, yeniçeriler gibi birçok isyanda rol oynadılar. Rus Çarı Petro ve kardeşi V. İvan'ın 1680'lerdeki veraset mücadelesinde önemli aktör oldular.



AHMED CEVDET PAŞA'NIN GÖZÜNDEN STRELİTZLER
Tarihçi Ahmed Cevdet Paşa, eserinde Strelitzlerden şöyle bahseder: "Rusya, güçlü ve meşhur bir devlet değil iken şimdilerde yeryüzünün dokuz parçasından bir parçasına malik olmuş bir devlettir. Bu eserin mimarı da Büyük Petro'dur. Astrahan Eyaleti'ni zapt eden Ruslar, Kafkas diyarına taarruz etmek istemişlerdir. Ancak o zamanlar devlette intizam olmadığından ve eski askeri grupları olan İsterlic (Strelitz) ocağı ara sıra fitne çıkardıklarından amaçlarına ulaşamamışlardır. Yeniçeri, Devlet-i Âliyye'nin (Osmanlı Devleti) kalbinde bir seretân (kanser) illetine benzerdi. Strelitz askeri ise Rusya'nın omzunda bir ur idi.".

.Her yıl özellikle yaz aylarında ülkemizin dört bir tarafından sel haberleri gelir. Bunun en önemli sebebi ise bilinçsiz yapılaşma ve dere yataklarının tahrip edilmesi. Ülkemizin her tarafında dere yataklarına veya yakınlarına kurulan evler selden nasibini alıyor. Şehirlerimizde suyun tahliye olacağı sistemler düzgün kurulmadığı ve bakımı yapılmadığı için başkentimiz Ankara bile selle boğuşuyor.


1920'lerin sonunda Tokat.

DEHŞETLİ BİR YAĞMUR
Tokat bir vadide kurulduğu için tarih boyunca birçok kez sel felaketiyle karşılaşmış bir şehirdir. Baha Öztunç, Nurca Boşdurmaz ve İsmet Üzen'in araştırmalarından Tokat'ın uğradığı sel felaketlerini teferruatıyla öğreniyoruz.
1862'de Tokat'ta derelerin taşması sonucu meydana gelen felakette 322 ev ve birçok cami zarar görmüş, birçok hayvan telef olmuş ve bir kişi boğulmuştu. Bu felaketten sonra fazla bir tedbir alınmayınca 46 yıl sonra aynı yerlerde sel felaketi tekrar yaşandı.
1908'deki sel, tarihimizin en büyük felaketlerinden biriydi. 12 Haziran 1908 Perşembe günü Behzat Deresi'nin taşması sonucu çevresindeki 9 mahalle ve bazı bağlar selden perişan oldu. Binalar, denizin ortasında kalmış gibiydi. Suyun yüksekliği 3.5 metreyi bulmuştu. Tokat mutasarrıfı Celal Bey, meydana gelen dehşeti tasvir etmenin mümkün olmadığını söyleyerek 1908'deki seli telgrafla şöyle haber vermişti:


Tokat mutasarrıfı Celal Bey'in telgrafı.

"...saat dokuza doğru dolu ile karışık ve çok şiddetli bir şekilde yağan yağmur neticesinde o güne kadar değil orada, belki de başka hiçbir yerde şahit olunmamış derecede büyük bir sel meydana gelmiştir. Sel, dere boyunu istila ederek hükümet binasını, daire-yi askeriyeyi, hükümet binasının arka kısmındaki evleri ve hapishaneyi tamamen istila etmiştir. Kendisiyle birlikte hükümet memurları, askerler ve halk canlarını sular içerisinde yüzerek güçlükle kurtarabilmişlerdir. Hapishanede bazı can kayıpları olmakla birlikte kurtulabilenlerden bir haylisi de kaçmıştır.
Hükümet binasının, adliye binasının ve daire-yi askeriyenin bazı kısımları yıkılmıştır. Ayrıca dere üzerindeki köprüler de yıkılmıştır, yine dere boyunda bulunan evlerden birçoğu sel sularıyla yerlerinden sökülerek götürülmüş, birçoğu da hasara uğramıştır. Telgrafhane ve sırasındaki evlerin tamamı yıkılmıştır. Meydanda ve kışla önündeki namazgâhta çadıra çıkmış olan redif askerleri de sel içinde kalmıştır. Orada bulunan belediye memurları, polisler ve halk nizamiye askerlerini tahliye ederek kurtarmışlardır."


1920'lerin sonunda Tokat.

DESTANLARA KONU OLDU
Tokat telgraf başmemuru Şevket Efendi, Telgrafhane yıkılmadan felaketi Sivas'a haber vermiş, bina sallanırken kendisini sel sularına bırakıp zorlukla kıyıya ulaşmıştı. 6'sı cami, 6'sı han ve otel, 4'ü mektep, 2'si medrese, 2'si hamam olmak üzere 469 bina ya tamamen ya da kısmen harap olmuştu.
Tokat hükümet konağı, telgrafhane, hastane, kadın ve erkek hapishanesi gibi birçok kamu binası hasar görmüştü. Nüfus idaresi mahzenindeki evrak kullanılamaz hale gelmişti. Su yolları ve köprüler de kullanılamaz durumdaydı.
İlk tespitlerde halktan 208, askerden de 17 kişi olmak üzere 225 kişi boğulmuştu. Tokat tarihçisi Halis Cinlioğlu selden ölenlerin sayısını 500, Ferit Acunsal 520 olarak verir. Sel felaketi üzerine yazılan destanlarda ise insan kaybı aşırı abartılarak 2 bin olarak gösterilir. Tokat sel felaketi 19 Temmuz 1908 tarihli New York Times'a bile haber olmuş, gazetede selde 2 bin kişinin vefat ettiği belirtilmiştir. Tokatlılar unutmadıkları bu seli "büyük sel" olarak hâlâ hatırlarlar.


Kemal Aşk

ŞEHRİ KURTARAN ADAM
Tokat'ta sonraki yıllarda da sel baskınları oldu. 19 Haziran 1949'da büyük bir sel cereyan etti. Öğleden sonra şiddetlenen yağmur, akşam saatlerine doğru büyük bir felakete dönüştü. Kesintisiz iki saat yağan şiddetli yağmurlar, Tokat'taki Behzat Deresi'nin taşmasına sebep olmuş, yıkılan ev ve dükkânlarla şehir adeta enkaza dönmüştü.
446 ev, 122 dükkân kısmen hasara uğramış, 41 ev ve 5 dükkân oturulamayacak vaziyette olduğundan tahliye edilmişti. Yollar molozlarla doluydu. Ölü ve kayıp sayısı 22'ydi. 400'den fazla hayvan telef olmuştu. Elektrik sistemi ve su tesisatı zarar görmüştü. Geçen yıllarda alınan bazı tedbirler ve Çay Deresi'nin önceden taşması sayesinde Tokatlıların kaçması felaketin derecesini azaltmıştı.
1955'te Tokat'a selle mücadele için gelen Kemal Aşk isimli mühendis, derelerde ıslah çalışmaları, ıslah barajları ve teraslandırmalar yaptı. Büyük gayret ve çalışmalarının sonucunda Tokat'ta sel baskınları sona erdi. Kemal Aşk da "Tokat'ı selden kurtaran adam" olarak tarihe geçti. Yaptıkları "Tokat'ı sel almıyor" isimli bir belgesele de konu oldu.


Behzat Camii'ndeki seli anlatan kitabe.

'DONAN KİŞİLER HAMAMDA CANLANDI'
Tokat tarihiyle ilgili önemli kitaplar kaleme alan ve sel zamanında çocuk olan Halis Cinlioğlu, seli şöyle anlatır:
"Perşembe günü saat 16.30'da yağan şiddetli yağmur ve doludan sonra mühim bir sel gelmiş, ırmak boyundaki mahallelerde sular yer yer 2-3-3.5 metreye yükselmiştir. Yan derelerden gelen ve yan sokakları birer harabeye çeviren seller, tehlikeyi ve felaketi bir kat daha arttırmıştır. Irmak üzerindeki ağaç köprülerin önüne sürüklediği enkazı yığarak setler vücuda getiren sel, köprülerin yıkılmasıyla tahribini genişletmiştir. Behzat Camii'nin kuzeyinde ırmak üzerinde bulunan postane binasını bir süre olduğu gibi sürüklemiş, sonra darmadağın etmiştir.
Uzun zamandır sel görmedikleri için çarşıda, sokakta, hapishanede, evlerde ne kadar adam bulduysa almış götürmüştür. Şimdi lisenin bulunduğu yerde çadıra çıkmış askerlerin de zayiatı çok olmuştur. 1000'e yakın dükkân yıkılmış, 500'den fazla kişi ölmüştür. Bazı yerlerde ölüm 1000, hatta 2000 gösterildiyse de doğru değildir. Sel hakkında bir Ermeni vatandaş tarafından yazılmış destan da vardır."

YOLLAR CENAZE DOLDU
Tokat'ın önemli tüccarlarından Hacı İbrahim Yoğurtçuoğlu ise hatıralarında seli şöyle anlatır: "Belediye dairesine gittim. Yemek zamanı imiş. Sandık emini de olmadığından iki telgraf vermek üzere telgrafhaneye gittim. Telgrafı verdim. Müdürün yanına gittim. Müdür dondurma ısmarladı. Büyük belediyeye geldiğimi de söylemiştim. Aynı zamanda hava da çok bulutlandı. 'Müsaade buyurursanız gideyim, yarın belediyeye tekrar gelirim. Yağmur yağar, şemsiyem de yok ıslanmayalım' dedim.
'Dur' diye çok ısrar etti. Durmadım, telgrafhaneden çıktım. Yolda pek az ıslandım. Meydana geldim, yağmur şiddetlendi. Behzat'ta yangın var diye herkes o tarafa dumana bakıyordu. Ben de baktım, şimdi geldim, böyle bir şey yoktu. Meğerse yukarıdan sel gelmiş, binalar yıkıldıkça onların dumanı imiş. Bir dakika sonra Meydan Cami-i Şerifi selin ortasında kaldı. Adamlar balık gibi su içerisinde gidiyor; memleket bir uğultu içerisinde, kimse yanaşamıyor.
Namazgâhta redif askerleri var, bir dakika sürmeden duvarı yıktı, ora da havuz gibi doldu. Atlarla duvar kenarından urganlar atarak çok asker kurtuldu. Bir saat sonra yollara omca (ağaç kütüğü) gibi cenazeleri düzmeye başladılar. Birçok adam da selden çıkarıldı. Bazıları kıştan donar gibi donmuş bulunduğundan bütün hamamları açtırdılar ve birçok insan hamamlarda canlandı. Büyük küçük 3500 kişi telef olmuştur.".

.Bir süredir unuttuğumuz enflasyon yeniden hayatımıza girdi. Enflasyon canavarı 1971'den 2004'e kadar hep yıllık yüzde 10'un çok üzerine çıkarak hepimizi fakirleştirdi. Bu tarihten itibaren yüzde 10'un altına indi. Tam unutmuştuk ki 2017'de tekrar hortladı.