 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
Geçen hafta, gazetelerde Sağlık Bakanlığı’nın internet üzerinden satışı yapılan tıbbi bitkilerle ilgili haklı uyarıları yer alıyordu. Bitkisel ilaçların hiçbir yan etkisi bulunmayacağı öngörüsüyle kontrolsüz bir şekilde kullanılmasının insan sağlığı bakımından yaratacağı tehlikelere dikkat çekiliyordu. Buraya kadar tamamen doğru bir uyarı. Ancak yenilenen ‘zararlı tıbbi bitki listesi’nde yer alan bitkilerle ilgili yapılan risk bildirimlerini görünce hayretler içerisinde kaldım. Bu şekilde bilinçsizce hazırlanmış, yanlışlarla dolu, bilimsel kanıt ve değerlendirmelerden uzak bir listenin Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlandığına inanmak istemiyorum. Konuyla ilgili değerlendirmelerimi sizlerle paylaşmak istiyorum. [Not: SB, Sağlık Bakanlığı listesinde yer alan bilgi; EY: Benim yorumum olarak kısaltılmıştır].
Kediotu (valerian)
SB: “El titremesi, bitkinlik, göğüs sıkışması gibi durumlara yol açabilir” şeklinde uyarıda bulunmuş.
EY: Hiçbir bilimsel kaynakta bu şekilde bir kayıt bulunmuyor. Kediotu kökü uyku sorunlarında yararlanılabilecek en güvenilir yatıştırıcı olarak bilinir. Hatta bir genç kızın intihar amacıyla evde bulunan 20 kediotu kapsülünü yuttuktan sonra pişman olarak hastaneye başvurduğunda midesini bile yıkama gereği duyulmadığı, tüm klinik bulguların normal olduğu bilgisi kayıtlı. Yani önerilen miktarın 20 misli bile kullanıldığında güvenli denilebilir. Ancak Türkiye’de tıbbi kediotu (Valeriana officinalis) bitkisi yetişmiyor.Bu bakımdan aktarlarda kediotu diye satılan kökler ülkemizde yetişen bitkilerden elde ediliyor. Yapılan çalışmalarda ülkemizde yetişen kediotu türlerinde etkili madde olan valepotriatların 8 misli yüksek olduğu (Valeriana alliariifolia) bildiriliyor. Dolayısıyla kediotunu hangi kaynaktan aldığınız ve ne şekilde kullandığınız önemli; kökü toz edip hazırlanan çay ya da maserat (soğuk suyla hazırlanan içecek) veya standart bitki özütü. Etkili bileşeni sıcak suda dayanıksız olduğundan çay hazırlarsanız etkisi düşüktür. Zaten çay olarak içebilmek çok zor; çünkü kötü kokar. En iyisi standart özüt içeren kapsüllerin eczanelerden temin edilerek yutulmasıdır. Bir eczacı meslektaşım, uyku sorunları için önerilen kediotu kapsülü ürününü satın alan hastanın ertesi gün “Bana bozulmuş ilaç verdiniz” diye ilaç şişesini geri getirip kızdığından bahsetmişti.
Ökseotu
SB: “Başağrısı, hipotansiyon, yüksek ateş, göğüs ağrısı, alerjik reaksiyonlar, titremeler, koma ve halüsinasyonlar görülebilir” uyarısı yapılmış.
EY: Bu belirtiler parenteral (enjeksiyonluk ürünler) ökseotu uygulamasıyla görülebilmektedir. Yurtdışında (Almanya, Fransa vd.) bazı kanserlerin tedavisinde kullanılan parenteral formülleri satılıyor. Diğer taraftan ökseotunun parenteral uygulanmasıyla vücutta yüksek ateş vb. belirtiler görülmesi bağışıklık sistemini uyardığı ve dolayısıyla etkili olacağı şeklinde yorumlanıyor. Halbuki ökseotunun bağışıklığı desteklemek amacıyla ağızdan uygun miktarda kullanımında herhangi bir risk belirtilmemiştir. Ancak çocukların kuş yakalamak için (ökse) kullandığı meyvelerin yenilmesi durumunda zehirlenme riski yüksek.
Akdiken /Cehri ve Sinameki
SB: “Aşırı dozda sıvı dengesizliğine yol açabilir. Uzun süreli kullanım özellikle potasyum kaybına yol açabilir. Bağırsak tıkanıklığında, iltihaplı bağırsak hastalıkları, apandisit ve elektrolit eksikliği vakalarında kullanılmamalıdır. Hamile/emzirenlerde kullanılmamalı. Yüksek dozda böbrek iritasyonuna neden olabilir” şeklinde.
EY: Sağlık Bakanlığı’nın bu uyarısı doğru. Her ikisi de antrasen tipi iritan müshil etkili bileşenler taşıyor. Dolayısıyla sinameki ve cehrinin 1-2 haftadan daha uzun süreli kullanılmasının kolon kanseri gibi ciddi sorunlara yol açabileceği zaten biliniyor. Bu konuda uyarıları sıklıkla yazılarımda yer veririm. Ama ne yazık ki ülkemizde insanlar beslenme ve yaşam şekillerini düzenlemek yerine kabızlık sorunlarını sürekli sinameki kullanarak çözmeye çalışıyor. Hatta geçtiğimiz yıllarda ‘acı cehre’ adıyla insanlara zayıflama aldatmacasıyla yaygın pazarlanmasına göz yumuldu.
Hiyarşembe
SB: Doz aşımı durumunda kramp benzeri şikayetler. Uzun kullanımda potasyum vb. elektrolit kaybı; bağırsak sorunları, kas güçsüzlüğü, ödem ve kemik erimesine yol açabilir.
EY: (Cassia fistula, meyve) de müshil etkilidir. Sinameki ile aynı bitki ailesindendir. Ancak sinamekideki antrasenozitlerin oranı düşüktür. Etkisi daha ziyade şekerli bileşenlerine bağlı olarak ozmotik bir etkidir. Ancak yine de sinamekide olduğu gibi yüksek miktarlarda ve uzun süreli kullanımlar önerilmez. Bu bakımdan SB uyarısı pek gerçekçi değil.
.
Prof. Dr. Erdem YEŞİLADA
Sağlık Bakanlığı’nın yayımladığı ‘zararlı tıbbi bitki listesi’yle ilgili geçen hafta başladığım değerlendirmelerime bu hafta da devam etmek istiyorum. Aslında kullanılan isim de çok düşündürücü. Hem ‘zararlı’ hem de ‘tıbbi’ kavramları uyumsuz. Belki ‘zararlı bitki listesi’ daha uygun bir ifade olabilirdi.
Listede ayrıca ülkemizin doğal bitkileri arasında bulunmadığı halde bilhassa internetten pazarlanan bazı bitkilerle ilgili uyarılar da yer alıyor. Bunlar arasında altınmühür (İngilizce adından çevirmişler; goldenseal) (Hydrastis canadensis) olarak geçen bitki hidrastin tipi alkaloitler taşır. Alkaloit taşıyan bitkileri halk arasında gelişigüzel kullanılması ölümcül olabilir. Çünkü terapötik indeksi dardır; yani bir dozu iyi gelirken iki doz uygulandığında öldürebilir. Bu bakımdan uzman kontrolü olmadan kullanmaktan kaçınılmalıdır.
Arnica
Sağlık Bakanlığı (SB): “Alerjik kişilerde kullanılmamalı, göze ve hasarlı deriye uygulanmamalıdır” uyarısında bulunuyor.
Erdem Yeşilada (EY): Bitki, dahilen kesinlikle kullanılmamalı. Haricen kapalı yaralar, romatizma, cilt yangılarında kullanılan merhemleri bulunmaktadır. Açık yaralara uygulanmaz.
Zerdeçöp
Son yılların en popüler sağlık savaşçısı zerdeçalın diğer adı. Dünyada yaygın olarak kullanılan zerdeçalla ilgili SB uyarısı “Safra taşı ve tıkanıklığında hekim kontrolünde kullanılmalı. Mide ülserinde kullanılmaz” şeklinde. Doğrusu ben bu uyarıya bir anlam veremedim. Çünkü safra artırıcı ve mide asidini artırıcı özellik baharatların çoğunda bulunur (nane, zencefil, biberiye, karabiber). Safra artırıcı tüm bitkiler için safra taşının hareket ederek kanalı tıkaması ve mide asidindeki artışın da gastrit ve ülserlerde olumsuz sonuçlar vermesi riski her zaman mevcuttur. Aynı şekilde şahtere de karaciğer ve safra şikayetlerinde kullanılan bir bitkidir. Ayrıca alerjilerde olumlu etkileri bulunmaktadır. SB yaptığı “Safra kanalı tıkanıklıklarında, safra taşı olanlarda ve hepatitte kullanılmamalıdır” şeklindeki uyarı yeterli açıklıkta değil. Cinsel performansı artırıcı ürünler olarak listede ülkemizde yetişmeyen bir bitki olan Epimedium sp.’den elde edilen teke otu ve ülkemizde yetişen çakşırotu da listede yer alıyor.
Tekeotu:
SB: Kapsül/tableti yüksek dozda terleme ve yüksek hararete neden olabilir.
Çakşırotu
SB: Yüksek dozlarda huzursuzluk, başağrısı, diyare, gaz vb. sindirim sistemi rahatsızlıkları ve dudaklarda şişmeye neden olabilir.
EY: Her ikisinin de etkisi damar genişletici özelliğine bağlı olarak ilgili bölgeye kan akımını artırmasıyla ortaya çıkıyor. Dolayısıyla yüksek dozlarda alındığında yüksek ısı, terleme, başağrısına yol açması normal. Bazı çakşırotu türlerinin kumarin tipi bileşiklerin oranı yüksek olduğundan kan sulandırıcı etkisine bağlı olarak ağır kanamalara yol açması riski gözardı edilemez. Bu bakımdan dikkatli olunması gerekir. Bu tip ürünlerle ilgili asıl risk içerisine cinsel uyarıcı nafil türevi sentetik kimyasal ajanların bildirilmeden ilave edilmesine bağlı olarak görülebilecek hayati riskler.
Yulaf
SB: “Protein içeriğiyle ilgili veriler bulunmadığından çölyak hastalarında dikkatli kullanılmalıdır. Araç ve makine kullanımını etkileyebilir, dikkatli olmalı” uyarısı yapılmış.
EY: Yulafın içerisinde gluten benzeri bir madde olan avenin bulunmaktadır. Ancak çölyak hastalarında bir sorun yaratmadığı bildiriliyor. Buğday ve diğer gluten taşıyan tahıllarla aynı ortamda işlenmesi durumunda meydana gelebilecek bulaşmaya bağlı olarak ciddi risk ortaya çıkıyor.
Görüldüğü gibi bazı uyarılar doğru olmakla beraber, büyük bir çoğunluğuyla ilgili bilgiler bilimsel kaynaklarla uyumlu değil. Listede yer alan bitkilere ait risklerin bitkilerin hangi kısımlarının kullanılmasıyla ortaya çıktığının belirtilmemesi önemli bir eksiklik. Mesela ökseotu meyvesi zehirli iken gövdesinin ağız yoluyla uygun miktarda uygulanması risk taşımamakta, ancak enjeksiyon yoluyla uygulandığında bazı olumsuz durumlar ortaya çıkabilmektedir. Bu tip önerilerin hazırlanmasında uzmanlar grubunun görüşlerinin alınması, söz konusu olabilecek hatalı değerlendirmelerin önlenebilmesi bakımından önemlidir.
Yavaş sindirilen, içerik bakımından zengin, dolayısıyla bağırsaklarda doluluk hissi yaratıyor. Amino asit çeşitliliğe sahip, bol vitaminli. İşte tüm yönleriyle Ramazan’ın vazgeçilmez yiyeceği hurma.
Ramazan ayı ve oruç denilince sanırım ilk akla gelen besinlerin başında hurma meyvesi geliyor. Bilimsel adı ile phoenix dactylifera, bir tropik iklim palmiyesi ve insanoğlunun kültürünü yaptığı ilk bitkilerden biri olarak da biliniyor. Hurma meyvesinin sağlık için yararlarıyla ilgili çeşitli kaynaklarda birçok iddialar yer almaktadır. Hurma meyvesinin İslam alemi için sembolik önemi ve genel olarak ‘sağlıklı bir meyve olduğu’ şeklindeki bu inanışa rağmen hurma meyvesinin içeriği ve insan sağlığı bakımından olası yararlarını araştıran bilimsel araştırmaların sayısı oldukça az ve büyük çoğunluğu son 10-15 yılda yapılmış.
KARBONHİDRAT İÇERİĞİ ZENGİN
Hurma meyvelerinin bileşimi farklı hurma tiplerine göre değişiklik gösterebiliyor. Temel bileşen olarak başlıca früktoz yüzde 39 ve glikoz (yüzde 26) olmak üzere zengin bir karbonhidrat içeriğine sahip (yüzde 44-88). Hurma meyveleri diyet lifi (yüzde 6.4-11.5), pektin (yüzde 0.5-3.9) gibi yavaş sindirilen içerik bakımından da zengin olduğundan bağırsaklarda doluluk hissi yaratılmasında rol oynuyor. Diğer taraftan, düşük bir protein (yüzde 2.3-5.6) oranına sahip olmasına karşılık hiç bir meyvede bulunmayan amino asit çeşitliliğine sahip olduğu bildiriliyor (23 farklı amino asit taşır). Meyveler düşük yağ (yüzde 0.2-0.5) oranına sahip. Ayrıca 15 kadar çeşitli mineral tuzları (yüksek sayılabilecek potasyum oranının (yüzde 0.9) yanı sıra bor, kalsiyum, kobalt, bakır, flor, demir, mağnezyum, manganez, potasyum, fosfor, sodyum ve çinko), vitaminler (az miktarda C, B1, B2, niasin ve A) taşıyor. Meyvelerde bu genel besin öğelerinin haricinde zengin bir fenolik içeriği bulunuyor ve bileşimi olgunluk sürecine göre farklılık gösteriyor (luteolin, kersetin, apigenin türevi flavonoit glikozitleri; klorojenik asit, kafeik asit, pelargonin ve ferulik asit).
Hurmanın etkinliğiyle yapılmış sınırlı sayıda bilimsel araştırma bulunuyor. Meyvelerin fenolik içeriğiyle bağlantılı olarak antioksidan etkisi bulunduğu, bu bakımdan deney hayvanlarında deneysel olarak oluşturulan sinir, karaciğer ve böbrek hasarlarına karşı koruduğu gösterilmiş. Bağışıklık sistemini uyarıcı etkileri ise yine meyvelerdeki fenolik ve polisakarit (1-3 ve 1-4 bağlı beta-glukan) içeriğiyle ilişkilendiriliyor. Bilindiği gibi beta-glukan taşıyan bazı ürünler eczanelerde bağışıklık sistemini desteklemek amacıyla kullanılıyor. Hurma meyvesinin etkinliğini bilimsel olarak ortaya koyan mevcut bilgiler bu kadar.
GLİSEMİK İNDEKSİ DÜŞÜK
Diğer taraftan, yapılan iki araştırma hurmayla ilgili dikkat edilmesi gereken önemli iki riski ortaya koyuyor. Suudi Arabistan’da piyasadan alınan 50 hurma örneğinde çeşitli mikroorganizmalar (mikrofungus) bulunduğu (Aspergillus flavus, Aspergillus niger, Penicillium chrysogenum ve Rhizopus stolonifer) tespit edilmiş. Bunlardan üçte birinde aflatoksin ve okratoksin gibi karaciğere zarar veren tehlikeli toksinler bulunduğu bildiriliyor. Bu bakımdan yediğiniz hurmaların ne derece güvenilir olduğunu sorgulamalısınız. Bir başka çalışmada ise yıkanmadan tüketilen hurma örneklerinde kurşun ve kadmiyum gibi insan sağlığı için riskli ağır metallerin bulunduğu ve bu bakımdan mutlaka yıkandıktan sonra tüketilmesi gerektiği belirtiliyor.
Yüksek şeker içeriğine rağmen hurmanın glisemi indeksinin düşük olduğu belirtiliyor. Ancak fazla ve sürekli kullanımının pasta yemek gibi sorunlara yol açabileceği gözardı edilmemeli.
.
Televizyona öyle kişiler çıkıp öyle şeyler söylüyorlar ki... Toplumu sağlık konusunda yanlış yönlendiriyorlar. Lütfen her söylenene inanmayın.
Geçen hafta televizyonda program ararken bir kanalda -adı lazım değil- akademik unvanlı çok bildik bir zatın öngörüsü beni çok eğlendirdi. Ramazan’da orucun faziletlerini, insan sağlığına olan yararlarını, kendi bakış açısından yorumluyor, “Oruç tuttuğumuzda bağırsaklarımızda bulunan mikroplar ve parazitler de aç kaldıklarından birbirlerini yerler ve dolayısıyla bağırsaklarımız temizlenmiş olur” diyordu. Söylediklerine o kadar inanmış ki sözlerine ekliyordu: “Bu böyle bilinmeli.” Bir ferman olarak önemli bir buluş yapmış edasıyla. Hiçbir tıbbi eğitimi bulunmadığı için bu kişi insan vücudunu nasıl düşünüyorsa! Hoş o akademik unvanı nasıl aldığını da bir türlü çözemedim. Uluslararası bilimsel yayın indekslerinde tek bir yayını bile bulunmuyor!
YEŞİL ÇAYI SUÇLU GÖREN UZMAN
Aslında sorun sadece herhangi bir sağlık eğitimi almamış kişilerde değil. Bahsetmek istediğim bir diğer örnek ise yine alanında tanınmış bir uzman hekim/akademisyenle ilgili. Bir süre önce benimle röportaj yapmak üzere odama gelen TV muhabiri hanım, bitki çayları hakkında konuşmamız sırasında kendisinin ‘akdeniz ateşi’ hastası olduğunu, ancak çok sevdiği halde hekiminin yeşil çay içmesine izin vermediğini söyledi. Merak edip nedenini sorduğumda aldığım cevap gerçekten komikti. Hanımefendinin rutin kontrollerinde karaciğer enzim değerleri bozuk çıkmış (yani karaciğerinde bir sorun var). Uzman nedenini öğrenmek için “Neler yedin, içtin?” diye sormuş. Akdeniz ateşi hastalarının sürekli olarak kolşisin içerikli tableti kullanmaları gerekmektedir. Muhabir de kolşisin tabletin yanı sıra sadece kısa bir süre önce geçirdiği soğuk algınlığı için parasetamol (ağrı kesici) içerikli bir ilacı kullandığını ve yeşil çay içtiğini söylemiş. Uzman hemen karaciğer değerlerini bozan etken olarak suçlu yeşil çayı görerek, bir daha yeşil çay içmemesini önermiş. Halbuki hanımefendinin kullandığı ilaç içindeki parasetamolün karaciğer üzerinde olumsuz etkileri çok iyi biliniyor. Yani yetersiz bilgiye sahip uzman suçlu olarak yeşil çayı görmüş, hastasını yanlış yönlendiriyor. Benim merak ettiğim bu yanlış bilginin ne kadar yayıldığı!
Kanımca sorun, akademik unvanlı ya da unvansız kişilerin yeterli bilgiye sahip olmadıkları konularda kendi yanlış bilgi ve öngörülerini başkalarına doğruymuş gibi aktarmalarında. Özellikle 2000’li yıllardan sonra sağlanan bilimsel gelişmeler; hastalıkların nedenleri, hastalıklar ve kullanılan ilaçlarla tüketilen besinlerin ve kullanımı giderek yaygınlaşan bitki çayları dahil bitkisel ilaçlar ve besin desteklerinin etkileşimlerini ortaya koymaktadır. Bu bakımdan bu gibi yanlış yönlendirmelerden kaçınmak için doğru, güncel bilimsel müracaat kaynaklarının izlenmesi ya da konunun gerçek muhatabı olan gerçek fitoterapi uzmanlarına (kendini fitoterapist hisseden değil, yüksek lisans eğitimini tamamlamış) danışmalarını öneririm.
.
Zengin karbonhidrat içeriği nedeniyle yüzyıllar boyu besin olarak kullanılan keçiboynuzu, protein ve lif içeriği açısından da çok değerli meyve. Depresyondan kolon kanseri riskini azaltmaya kadar pek çok faydası var.
Harnup ya da keçiboynuzu ağacı, yaprak dökmeyen bir Akdeniz bitkisi ancak Kuzey ve Güney Amerika, Avustralya’da da doğal olarak yetiştiği biliniyor. Ağacın boynuz şeklindeki uzun kahverengi meyveleri zengin karbonhidrat içeriği nedeniyle yüzyıllar boyu besin olarak kullanılmıştır. Meyvenin etli kısmının yarısı karbonhidratlardan (sakaroz, glikoz ve az früktoz) ibaret. Ayrıca protein ve amino asitler, çeşitli fenolik bileşikler ve zengin çözünmeyen lif içeriği nedeniyle değerli bir besin özelliğinde. Bazı mineraller bakımından da zengin; özellikle sütten üç misli fazla kalsiyumun yanı sıra potasyum, demir, fosfor mangan, çinko, bakır bulunuyor. Düşük yağ, düşük kalori, yüksek lif ve kalsiyum içeriğinin yanı sıra kafein türevlerini çok düşük miktarda (50 misli daha az) taşıması nedeniyle meyvelerin etli kısmı toz edilerek kakao yerine ucuz bir alternatif olarak şekerlemeler, çikolatalar, içecekler, pasta ve ekmeklerde kullanılıyor. Zaten bu besleyici özelliği nedeniyle keçiboynuzunun İngilizce adı ‘Aziz John’un ekmeği’ (St.John’s bread) olarak geçiyor.
EN BÜYÜK ÜRETİCİ İSPANYA
Tohumlardan elde edilen galaktomannan yapısındaki beyaz renkli zamksı ürün (locust bean gum) besin endüstrisinde besin katkı maddeleri arasında E410 koduyla dayanıklılığı artırıcı ve kıvam verici ajan olarak dondurmalar, soslar, jelimsi ürünler, yoğunlaştırılmış meyve suları, et ve balık konserveleri gibi besinlerde kullanılıyor. Ancak tohumdan zamk üretimi sırasında artan meyve kısımları endüstriyel olarak pek değerlendirilmiyor. Keçiboynuzu ürünleri konusunda dünyadaki en büyük üretici İspanya; meyve pulpası üretiminin yüzde 36’sı ve tohum üretiminin yüzde 28’i burada. Ülkemiz ise maalesef yüzde 4 ve yüzde 6 gibi düşük bir oran ile Fas, İtalya, Portekiz ve Yunanistan’ın ardından geliyor.
Keçiboynuzu meyvelerinin bölgesel halklar arasında tedavi amacıyla kullanılışı konusunda bilgiler çok sınırlı. Meyvelerin Malta’da boğaz ağrısı ve öksürük şurubu olarak önerildiği kayıtlı. Genel olarak taze meyvelerin idrar artırıcı ve bağırsak yumuşatıcı etkileri bulunduğu biliniyor. Ancak, tanen içeriğiyle ilişkili olarak da özellikle bebeklerde ishal tedavisinde yararlı olduğu bildiriliyor. Nitekim bileşiminde keçiboynuzu lifleri bulunan bir formül yatalak hastalarda ishal kesici olarak patentlenmiş.
Meyvelerde bulunan polifenolik bileşenler nedeniyle bilinen bazı antioksidanlardan daha yüksek antioksidan ve serbest radikal süpürücü etkisi bulunduğu gözlemlenmiş. Meyvelerin suda kaynatılarak süzülmesi suretiyle hazırlanan patentli sulu özütünün yeşilçaya eşdeğer kuvvette antioksidan etki göstermiş.
Yürütülen deneysel ve klinik çalışmalar keçiboynuzu meyvelerinin zengin polifenol ve lif içeriğine bağlı olarak kolesterol ve trigliseritlerin düşürülmesinde ve kolon kanseri riskinin azaltılmasında yararlı olabileceği düşünülüyor. 49 hafif ve orta derecede yüksek kolesterol hastasında altı hafta süresince kahvaltıdan önce uygulanmasıyla meyve liflerinin total kolesterol ve LDL-kolesterol seviyelerini düşürdüğü gözlemlenmiştir. Bir başka çalışmada ise dört hafta süresince 88 yüksek kolesterol hastasından bir gruba keçiboynuzu meyvesi (günde 2 defa 4 g), diğer gruba ise benzer görüntüde etkisiz ürün (plasebo) uygulanmış. Deneyin başlangıcı ve sonunda alınan kan örneklerinde keçiboynuzu meyvesinin izlenen kolesterol parametrelerinde istatiksel olarak belirgin değişim sağladığı; toplam kolesterolü yüzde 17-18, LDL kolesterolü yüzde 14-30 düşürürken, HDL kolesterolü (iyi kolesterol) yüzde 12-40 civarında yükselttiği gözlemlenmiş. Bu sürede plasebo grubunun değerlerinde ise belirgin bir değişim görülmemiş.
DEPRESYONU DA GİDERİYOR
Meyve özütünün sinir sistemi üzerinde de bazı etkileri bulunduğu belirtiliyor. Meyve özütü deney hayvanlarında yatıştırıcı, gerginliği giderici ve depresyon giderici etkiler göstermiş. Keçiboynuzunun depresyonlar üzerindeki etkisinin dopamin ve noradrenalin gibi nöromediyatörler (vücutta sinirsel iletişimi sağlayan maddeler) üzerinden sağlandığı ve dolayısıyla depresyon hastalarında yararlı olabileceği bildiriliyor.
Sonuç olarak, keçiboynuzu ülkemizde doğal olarak yetişen bir ağaç, ancak ticari olarak pek yararlanabildiğimiz söylenemez. Halk arasında meyveleri yemiş olarak ya da hayvan yemi olarak kullanılıyor. Meyvelerden hazırlanan pekmez veya keçiboynuzu unu gibi ürünlerden de özellikle fırın ve pastanelerde ucuz bir kakao alternatifi olarak yararlanılıyor. Ancak ülkemizde değerli bir ticari ürün olan tohumundan maalesef yararlanılmıyor.
..
Hastaların yaklaşık yarısı reçetelenen yangı giderici ilaç tedavisinin sonuçlarından pek memnun değil. Bu durumda daha yoğun ilaç tedavilerinin uygulanması ya da cerrahi müdahalelerin yapılması gerekiyor ki bir sürü ‘yeni’ sorun doğuyor. Peki bitkisel ilaç seçenekleri var mı?
Yangılı bağırsak hastalıklarından muzdarip (IBD) yani Crohn ve ülseratif kolit hastalarının yaklaşık yarısı, reçetelenen yangı giderici (5-amino salisilik asit, kortikosteroitler) ilaç tedavisinin sonuçlarından pek memnun olmadıklarını ifade ediyor. Bu durumda daha yoğun ilaç tedavilerinin uygulanması (bağışıklık sistemini baskılayıcı ‘siklosporin’, anti-tümör nekroz faktör tedavisi) ya da kolektomi gibi cerrahi müdahalelerin yapılmasını gerekiyor ki bu da bir sürü sorunu beraberinde getiriyor. Bu bakımdan daha etkin ve güvenilir tedavilerin bulunması için çaba harcanıyor.
Hiç şüphesiz bu gibi durumlarda ilk olarak akla -daha etkin olmasa bile- daha güvenilir olabileceği düşünülen bitkisel ilaç seçenekleri geliyor. Bu bakımdan bitkilerde bol bulunan ve son yılların öne çıkan bitki bileşenleri olan polifenolikler ön plana çıkıyor. Polifenolikler arasında oksidatif hasar, yangıya, kansere karşı güçlü etkileri ile sık sık gündeme gelen antosiyaninler ön plana çıkıyor. Yaban mersini (bilberry; Vaccinium myrtillus) meyveleri antosiyanin türevleri bakımından zengin bir kaynak. Koyu siyahımsı meyveleri yüzde 50 ile 80’i antosiyaninlerden ibaret, yani neredeyse tamamı! Yeni yayımlanan bir açık ve prospektif (yani hastalar ne kullandıklarını biliyor ve uygulama sonunda etkinlik, güvenilirlik, tolerabilite değerlendirmeleri yapılıyor) bir klinik çalışmada ülseratif kolit hastalarına yaban mersini uygulanmış. İsviçre’de yürütülen çalışmada yaşları 18-65 arasında ve belirli bir süre standart tedavi almış 13 hafif ve orta derecede ülseratif kolit hastasına altı hafta süreyle hazırlanan yaban mersini preparatı verilmiş. Yaban mersini preparatı; ezilip püre haline getirilmiş ve suyu uçurulmuş ortalama 840 miligram antosiyanin içeriğine sahip 600 gram kadar yaban mersini meyvesine eşdeğer miktar. Tabii çalışmaya alınacak tüm hastalarda çalışmaya alınmadan önce gerekli klinik analizler ve anketler yapılmış, kullandıkları ilaçlar hastalıkları vd. kontrol altına alınmış. Uygulamanın bitimi ile klinik analizler ve sorgulama anketleri tekrar yapılmış.
PLASEBO GRUBU YOKTU
Süre sonunda tekrar yapılan sigmoidoskopide bağırsak mukoza yangısında azalma, dışkı kalprotektin seviyesinde belirgin düşme, daha düşük histolojik aktivite skoru ve yangı cevabında hafifleme bu tedavinin etkinliği konusunda klinik ve biyokimyasal bulguları da desteklemektedir. Şüphesiz plasebo grubunun (yani yalancı ilaç) olmaması belki hastaların sonuçlara daha olumlu bakmalarına yol açmış olabilir. Ancak yapılan değerlendirmede hastaların bu uygulamadan memnuniyeti yüzde 53.8 iken, standart ilaç tedavisinden olan memnuniyetlerini yüzde 38.5 olarak değerlendirmişlerdir.
Diğer taraftan, yapılan yan etki değerlendirmesinde uygulamanın güvenilir olduğu, bazı hafif yan etki bildirimleri dil ve dişlerde meyvelerin antosiyanin içeriği nedeniyle koyu renklenme, midede hafif yanma ve gaz hissidir.
..
Geçen hafta, Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi yangılı bağırsak hastalıklarında (IBD) yaban mersini meyvelerinin zengin polifenolik içeriğine bağlı olarak hastaların yaşam kalitesinin düzenlenmesinde olumlu katkıları olabileceğini ortaya koyan bir klinik çalışmadan bahsetmiştim. Bu hafta diğer bazı bitkisel seçeneklerden söz edeceğim.
Zerdeçal kökleri, son yılların en dikkati çeken bitkisel ilacı. Zerdeçalın etkili bileşeni kurkumin’in yangıda rol oynayan çok sayıda mediyatör (özellikle nüklear faktör kappa B) üzerinde etkisinin bulunduğu yapılan çalışmalarla ortaya konulmuş. Nitekim zerdeçal ve kurkumin’in kanserden tutun, oluşumunda yangının rol oynadığı neredeyse tüm hastalıklarda belirli ölçülerde etkinliği bulunduğu deneysel ve klinik çalışmalarla da destekleniyor. Ülseratif kolit hastalarında da standart ilaç tedavisine ilave olarak kurkumin uygulamasının şikayetlerin hafifletilmesi, önlenmesi ve tedavisinde yararlı olabileceği preklinik ve klinik çalışmalarla da ortaya konulmuş. Ufak ölçekli bir klinik pilot çalışmada (açık etiketli; Amerika B.D’de) 5 ülseratif kolit (550 miligramlık kapsül; 1 ay süre ile günde 2 defa ve ardından 1 ay süre ile günde 3 defa) ve 5 Crohn (360 miligramlık kapsül; 1 ay süreyle günde 2 defa ve ardından 2 ay süreyle günde 4 defa) hastasına ilaç tedavisiyle birlikte kurkumin uygulanması ile süre sonunda her iki grup hastada da beş hastadan dördünde şikayetlerin belirgin bir şekilde azaldığı gözlemlenmiş. Daha kapsamlı bir çalışma Japonya’da yürütülmüş. Altı ay süre ile 89 ülseratif kolit hastasında (bilimsel tasarımda) bir gruba sadece ilaç tedavisi, diğer gruba ise ilaç tedavisinin yanı sıra her öğünden sonra 1 gram kurkumin verilmiş. Yapılan klink ve endoskopik incelemede kurkuminin hastaların yaşam kalitesini belirgin bir şekilde artırdığı bildirilmektedir. Bir başka seçenek ise ananasta bulunan ve yangı-giderici etkisi bilinen bir proteolitik enzim olan ‘Bromelin’. Halihazırda artrit dahil çeşitli yangılı hastalıklarda öneriliyor.
Crohn ve ülseratif kolit gibi yangılı bağırsak hastalıklarında zerdeçal kökleri ve ananasın da etkili olduğu bilimsel çalışmalarla ortaya konmuş. Bu rahatsızlığı olanlar D vitamini eksikliğine de dikkat etmeli.
OMEGA-3’ÜN YARARI YOK
Diğer taraftan, yangılı bağırsak hastalıklarının beslenme şekliyle de yakın ilişkisi bulunmaktadır. Yangı-giderici etkili olduğu için ülsertif kolit ve Crohn hastalarına önerilen balık yağı ve omega-3 uygulamasının hiçbir olumlu katkısının bulunmadığı bildirilmektedir. Yürütülen klinik çalışmaların toplu şekilde değerlendirildiği raporlarda (Cochrane Database) herhangi bir gelişme gözlenememiştir.
Yangılı bağırsak hastalıkları teşhisi konulmuş 2609 kişiyi kaplayan 19 çalışmanın sonuçları incelendiğinde günlük diyette yüksek oranda toplam yağ, omega-6 yağ asitleri (yemeklik sıvı yağlar) ve et ürünleri bulunmasının hem ülseratif kolit hem de Crohn hastalarında şikayetleri artırdığını gösteriyor. Diğer taraftan, diyet lifi bakımından zengin sebze tüketiminin ülseratif kolit hastalarında şikayetleri azaltabildiği sonucuna varılmış.
Mevcut bilgiler D vitamini eksikliğinin yangılı bağırsak hastalıklarının gelişiminde rolü bulunduğunu gösteriyor. Bu bakımdan daha kesin sonuçlar alınana kadar özellikle Crohn hastalarında düşük miktarlarda D vitamini desteği önerilebilir.
Aslında ülseratif kolit hastalarında yararlı olabilecek bitkisel ilaç seçenekleri oldukça geniş. Tüm hepsine burada yer verebilmek mümkün değil. Zaten çoğuyla ilgili yeterli klink veri bulunmuyor. Burada sadece ülkemizde eczanelerde bulunabilecek ve uygulanabilecek, klinik çalışmalarla da etkinliği gösterilmiş bazı örneklerden bahsedebildim. Ayrıca her bitkisel ilacın herkes için aynı şekilde başarılı sonuçlar vermesi beklenemez. Bu bakımdan tedavinize ek olarak kullanıldığında bu ürünlerin size ne derecede yararlı olabildiğini izlemenizi öneririm.
.
evizin insanoğlunun besin olarak ilk yararlandığı bitkilerden biri olarak biliniyor. Eski ‘Signatür’ teorisinde ceviz tohumunun beyne benzemesi nedeniyle beyni geliştirdiğine inanılırdı. Nitekim cevizdeki L-arjinin amino asidinin beyin işlevlerini desteklediği yönünde bulgular mevcut. Ancak son 20-30 yılda yürütülen deneysel ve klinik çalışmalar cevizin çeşitli tip oksidatif etkenler üzerinde antioksidan etkisi bulunduğunu ve buna bağlı olarak kan lipit ve kolesterol değerlerini düşürdüğünü ortaya koyuyor. Bu bakımdan cevizin bir besinin ötesinde, bir sağlık savaşçısı olarak özellikle kalp ve damar sağlığının korunması ve düzenlenmesine yönelik uygulamaları ön plana çıkıyor.
Çoklu doymamış yağ asitleri bakımından zengin ceviz tohumlarında bulunan linoleik asit (yağın yüzde 52.4’ü) ve alfa-linolenik asit (yüzde 12.5) kolay oksitlenebilme özelliğinde. Ancak ceviz tohumlarının içinde bulunan E vitamini (tokoferoller) ve ceviz tohumlarının sarı renkli zarındaki fenolik bileşiklerin (başlıcası hidroliz olmayan elajik tanenler) ‘antioksidan’ etkisi sayesinde bu bozulma önleniyor.
SUDA SABAHA KADAR BEKLETİN
Bu konuda birkaç yıl önce bizim yaptığımız ufak ölçekli bir klinik çalışmada üç aylık uygulamada kan lipit değerlerinde yüzde 15’lik bir düşme sağlandığını gözlemlemiştik (yazılarımı izleyenler hatırlar). Akşamdan 3-4 adet ceviz meyvesi kırılıp bir bardak suda sabaha kadar bekletilir. Sabah kalkınca aç karnına önce bardaktaki sarı renkli su içilir ve ardından cevizler yenir. Suyun içinde çözünen antioksidan etkili tanen tipi polifenolik bileşenlerine bağlı olarak tadı buruktur. Yenen cevizlerde ise antioksidan E vitamini bulunur.
Yeni yayımlanan iki klinik çalışmanın sonuçları da bizim bulgularımızı destekliyor. ABD’de yapılan iki klinik çalışmadan biri 23 ile 44 yaşları arasında 32 sağlıklı gönüllüde yürütülmüş. Bir gruba yüksek doymuş yağ içerikli diyet, diğer gruba ise ceviz (90 gram) verilmesinden 24 saat sonra ölçülen kan değerlerinde ceviz verilen grupta kan antioksidan kapasitesinin (gama-tokoferol ve kateşinler) belirgin bir şekilde yükseldiği, lipit değerlerinin ise düştüğü görülmüş. Yani tek sefer bile ceviz yenilmesiyle etki ortaya çıkmaya başlıyor. Bu çalışma dünyada en yüksek yaş ortalamasına sahip yerlerden biri olan Loma Linda’da (ABD) yapılmış.
Taze cevizin piyasaya çıktığı bu günlerde sağlığımızı korumak için böylesine değerli besinden yararlanmak akılcı olacaktır.
KOLESTEROLE DE KARŞI
Diğer çalışmada ise cevizin obez ya da aşırı kilolu orta derecede yüksek kolesterol hastalarında kan lipit değerleri üzerindeki etkisi incelenmiş. Bu defa ceviz tohumunun her parçasının etkisi ayrı ayrı değerlendirilmiş. Yani gruplara ayrı ayrı tek seferde; tüm ceviz (85 gram), ceviz tohumunun sarı zarımsı kısmı (5.6 gram), yağı alınmış ceviz tohumu (34 gram) veya ceviz yağı (51 gram) verildikten sonra biyokimyasal tahlil sonuçları değerlendirilmiş.
Sonuç olarak ceviz tohumunun her kısmının ayrı ayrı yararları bulunduğu, birbirinin etkilerini tamamladığı gözlemlenmiş. Ceviz yağı, içindeki alfa-linolenik asit (ALA), fitosteroller gibi yağda çözünen bileşenler nedeniyle tüm ceviz ve sarı tohum zarından daha hızla emilerek bilhassa damar işlevleri (endotel) üzerinde etki göstermiş. Araştırmada gözlenen bir başka yeni bulgu ise tüm ceviz ve ceviz yağının kolesterolü düşürücü etki şekline yönelik. Cevizin iyi huylu kolesterol olarak bilinen HDL ve apoA-1’den bağımsız olarak, kolesterolün taşınmasını baskılayarak koroner damarlarda birikmesini azalttığı ileri sürülüyor (bilimsel olarak, kalp krizi riskinin belirlenmesinde bir değer olarak kabul edilen makrofajlardan kolesterol efluksunu önleyerek).
.
Diş çürümesi şüphesiz, dünyada en yaygın görülen enfeksiyon tipi. Çocuk-genç-yaşlı her yaştan ve zengin-fakir her gelir grubundan her cins ve ırktan insanın başlıca sağlık sorunlarından. Diş hekimi koltuğuna oturmak ise çoğu insan için bir kabus olabiliyor. Günümüzde piyasada bulunan onca etkin gargara ve diş macunu formülüne rağmen dişlerimizi ne derecede koruyabiliyoruz! Diğer taraftan, bu tip ürünlerin sürekli kullanımlarının güvenilirliği ise tartışmalı. Özellikle ağız dezenfektanlarının sürekli kullanılmasıyla ağız bakteri florası dengesinin bozulması ve ağız hücrelerinde yol açtığı hasar oral kanser dahil ağız ya da tüm vücudu etkileyen birçok kronik hastalığın tetikleyicisi olabiliyor.
Diş çürümelerinde en önemli etken olan bakteriler (Streptococcus mutans varyantları ve Streptococcus sobrinus vd.) taşıdığı ‘glikoziltransferaz’ enzimleri vasıtasıyla besinlerle aldığımız karbonhidratları çözünmeyen yapışkan polisakaritlere (glukanlar) dönüştürüyor. Biyofilm özelliğindeki bu glukanlar dişler üzerine yapışarak tabaka (plak) oluşturuyor. Bu plaklara bakteriler yapışıyor; organik asitler (laktik asit vb.) üreterek diş minesinin incelmesine neden oluyor ve böylelikle çürüme başlıyor. Tabii ağız hijyeni, şeker tüketimi, yemek alışkanlıkları diş çürüme riskini artıran diğer etkenler.
Peki bu tip ürünlerin bulunmadığı dönemlerde insanlar ne yapıyordu? Yürütülen bilimsel çalışmalar aslında insanların yüzyıllar boyunca kullandığı bazı besinlerin, beslenme alışkanlıklarının dişleri koruyucu özelliği bulunduğunu ortaya koyuyor.
Elma: Elmanın insan sağlığında önemli bir rolü bulunduğu artık çok iyi biliniyor. Hatta Amerikan Kanser Enstitüsü raporlarında günde bir elma yenilmesinin kanser riskini 25 defa azaltılabileği bildiriliyor. Elmanın diş sağlığı bakımından da yararlı olduğu yürütülen çalışmalarla gösterilmiş. Bakteri gelişimini önleyici bir etkisi bulunmuyor ancak kabuğunda daha yoğun bulunan proantosiyaninlerin dişlerde çürümeye yol açan bakterilerin enzimlerini (glikoziltransferaz) baskılayarak plak oluşturmalarını önlüyor. Yemeklerden sonra bir elmayı soymadan ısırarak yemek yararlı olacaktır.
Kırmızı üzüm çekirdeği: Elmadaki gibi oligomerik proantosiyanin bakımından zengin olduğundan benzer şekilde etki ediyor. Şarapta bulunan proantisiyaninlerin de hem bakterilerin gelişimini engellediği hem de biyofilm oluşturmalarını önlediği gözlemlenmiş.
Kahve: Kavrulmuş kahvenin taşıdığı ‘alfa-dikarbonil’ bileşiği çürümeye yol açan bakteriler üzerinde etkili bulunmuş. Yeşil kahvenin bu şekilde bir etkisi bulunmuyor. Yine kavrulmuş kahvedeki bazı bileşenler (trigonellin, klorojenik asit, nikotinik asit) de bakterilerin diş yüzeyine yapışmasını önlüyor (antiadhesif). Yani yemeklerden sonra içilen şekersiz bir Türk kahvesinin yararları gözardı edilemez.
Arpa kahvesi: Arpa tanelerinin kavrulması ve öğütülmesiyle hazırlanan arpa kahvesinin de bakteriler üzerinde etkisinin bulunmadığı ancak biyofilm oluşumunu ve bakterinin yapışmasını engellediği tespit edilmiş.
Kranberi (Amerikan üzümü): Ülkemizde yetişmediği halde özellikle idrar yolu enfeksiyonları üzerindeki etkisi nedeniyle tanınan bir meyve. Meyve suyunun zengin polifenolik içeriğine bağlı olarak bakterinin biyofilm oluşturması ve plak üzerine yapışmasını önlediği, bakterinin diş yüzeyinde organik asit üretmesini baskıladığı yapılan çalışmalarla gösterilmiş.
Diş çürümesi, dünyada 7’den 70’e hemen herkeste görülebilen bir enfeksiyon. Ama beslenmeyle diş çürümesinin önüne geçebilir. Elma, kırmızı üzüm, kahve ve kranberi tercih edilmesi gereken besinlerden...
Görüldüğü gibi pek farkında olmadan edindiğimiz bazı basit beslenme alışkanlıkları aslında sağlığımızın korunmasında önemli rol oynayabiliyor. Toplumun yüzyıllar boyunca edindiği deneyim sonucu, sağlığın korunması ve hastalıkların tedavisi amacıyla geliştirdiği bu sağlık refleksini destekleyen bilimsel bulgular ortaya çıktıkça şaşırmamak, hayran olmamak mümkün değil.
..
Yapılan bir çalışma yeşil çayın yeni bir yararını daha ortaya koydu. Gün içinde ne kadar çok yeşil çay içerseniz diş taşı oluşumu ve diş eti kanaması şikayetiniz de o kadar azalıyor.
Beyaz, yeşil ya da siyah... Hangi çeşit olursa olsun, çay dünyada milyarlarca insanın vazgeçemediği tutkusu. Efsaneye göre yeşil çay, yaklaşık 4000 yıl önce Çin İmparatoru Shen-nong tarafından tesadüfen bulunmuş. O zamandan beri Uzakdoğu toplumlarının hem içeceği hem de ilacı olmuş.
Son çeyrek asırlık dönemde yürütülen bilimsel nitelikte deneysel, klinik ve saha çalışmaları yeşil çayın kalp ve damar hastalıklarından kansere ve hatta zayıflamaya kadar geniş bir yelpazede etkinliğini ortaya koyuyor. Bu nedenle yeşil çay tüketimi tüm dünyada hızla yükseliyor.
Geçen hafta ağız ve diş sağlığını koruyucu, diş eti sorunlarını ve diş çürümelerini önleyici özelliğe sahip olduğu deneysel çalışmalarla desteklenen bazı besinlerden bahsetmiştim. Ancak ağız ve diş hastalıkları üzerinde etkinliği deneysel çalışmalara ilaveten bilimsel nitelikte klinik çalışmalar ve saha çalışmaların (epidemiyolojik) bulgularıyla da desteklenen tek bitki yeşil çay.
Bu konuda yeşil çay tüketimi yüksek olan Japonya’da 49-59 yaşları arasında 940 Japon erkek üzerinde yürütülen bir saha çalışmasının bulguları yeşil çayın etkinliği konusunda önemli kanıt sağlıyor. Çalışmada yeşil çay tüketimi arttıkça dişeti hastalıkları gelişimi arasında ters bir ilişki bulunduğu gözlemlenmiş. Yani kişiler her gün ne kadar çok yeşil çay içerse diş taşı oluşumu ve diş eti kanaması gibi diş eti şikayetlerinin de paralel olarak azaldığı tespit edilmiş. Bu etkilerinin özellikle yeşil çayın içindeki polifenolik yapıda kateşinlere bağlı olduğu bildiriliyor.
Kateşinler kuvvetli antioksidan, yangı giderici, mikrop öldürücü ve hücre hasarını önleyici etkileriyle yeşil çayın kanserler üzerindeki etkinliğinden de sorumlu bileşenler. Bu yıl yayımlanan bir çalışmada, toplam 4 bin 675 ağız kanseri hastasını kapsayan 19 klinik çalışmanın sonuçları değerlendirilmiş. Yeşil çayın ağız kanserlerinin önlenmesinde belirgin bir etkinliği bulunduğu sonucuna varılmış.
Yeşil çay içindeki kateşinlerin (özellikle epigallokateşin gallat) tespit edilen bir başka önemli özelliği ise diş çürümesini önlemesi. Kateşinler gerek tükürükte bulunan ve gerekse dişlerimizde çürümeye yol açan başlıca mikroorganizmalardan biri olan Streptococcus mutans’ın yapısındaki bazı enzimleri (glikoziltransferaz) baskılayarak bu mikroorganizmanın biyofilm oluşturarak dişlere yapışmasını önlüyor. Ayrıca yeşil çay kateşinlerinin mikroorganizmaların gelişimini engellemesi önemli bir ağız sorunu olan kötü ağız kokusunun (halitoz) tedavisinde de yararlı olabiliyor.
EN ÖNEMLİSİ ŞEKERSİZ İÇMEK
Diğer taraftan, yeşil çayın bilimsel araştırmalarla ortaya konulan etki şekli dikkate alınarak yapılan yorumlarda, yeşil çay tüketiminin sigaranın sigara tiryakilerinin ağız ve diş sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerine karşı koruyucu rol oynayabileceği ileri sürülüyor.
Nitekim çeşitli ülkelerde diş hastalıklarının önlenmesi ve tedavisine yönelik olarak kullanılan yeşil çay içeren ağız gargaraları ve benzeri ürünler pazarlanıyor.
Yeşil çayın ağız sağlığında istenilen etkinliğinden yararlanabilmek için dikkat edilmesi gereken önemli bir ipucu: YEŞİL ÇAYIN ŞEKERSİZ İÇİLMESİ gerekiyor.
.
Fazla tuz tüketiminin insan sağlığı bakımından taşıdığı riskler sık sık gündeme geliyor. Tuzun azaltılmasıyla yüksek tansiyon gibi kalp-damar hastalıkları sorunlarında sağlanan olumlu gelişmeler klinik araştırmalarla da destekleniyor. Kalp-damar hastalıkları gelişiminin önlenmesi bakımından uluslararası yetkili kurumlar tarafından günlük alınan sodyum miktarının 1.5 ile 2.4 gramı aşmaması isteniyor. Ancak tüm dünyada yapılan toplum değerlendirmelerinde genellikle kişilerin ortalama günde 3 ile 6 gram arasında sodyum tükettiği ortaya konulmuş. Bu miktar her gün yaklaşık 7.5 ile 15 gram tuza eşdeğer. Yani tüm uyarılara rağmen insanların büyük bir kısmı tuzdan vazgeçemiyor.
Bir lezzet öğesi olan tuzu tamamen hayatımızdan çıkarmak mümkün mü? Sodyumu sadece yemeklerimize ilave ettiğimiz tuz ile almıyoruz; yediğimiz meyve, sebze, sos, tahıl ya da içtiğimiz su hepsinin içerisinde zaten bir miktar bulunuyor. Yani sodyumdan kaçınmak mümkün değil.
Tuzu azaltmak sağlığımız için ne derecede yararlı? Peki tamamen kesmek doğru mu? Yeni yayımlanan bir çalışma gösterdi ki az tuz tüketmek de ölüm ve kalp-damar hastalıkları riskini artırıyor.
Peki tuzu tamamen kesmek sağlığımızı korumak için yararlı mı? Aslında sodyum kısıtlamasının kalp-damar hastalarında sağladığı yararlar ortaya koyan ve değerlendiren çok sayıda klinik araştırma bulunmasına karşılık, sodyum kısıtlamasının sağlıklı bir bireyin sağlığında ne gibi farklılıklar yaratabileceği ile ilgili yeterli bilgi bulunmuyor. Bu konuda geniş kapsamda bir çalışmanın sonuçları ünlü tıp dergisi The New England Journal of Medicine Ağustos 2014 sayısında yayımlandı.
SODYUM MİKTARI 3 GRAMDAN AZ OLURSA...
Çalışma, beş kıtada 101 bin 945 kişinin idrar analizi (sabah, açlık) örneklerinde sodyum ve potasyum değerleriyle kalp-hastalıkları gelişimi riski ve ölüm oranı arasındaki ilişki değerlendirilmiş. Sonuç olarak 7 gram ve üzeri miktarlarda sodyum tüketenlerde ölüm ve kalp-damar hastalığı gelişimi riskinin arttığı, bu riskin yüksek tansiyon hastalarında çok daha yüksek olduğu görülmüş. Şüphesiz, bu sonuç yeni bir bulgu değil; bilinenin tekrar ilanı. Ancak çalışmada dikkati çeken önemli ve yeni bulgu, günde 3 gramdan düşük sodyum alanlarda ölüm ve kalp-damar hastalığı gelişme riskinin yüksek sodyum alanlardan daha yüksek olduğu gerçeği. Ölüm ve kalp-damar hastalıkları gelişimi bakımından en düşük risk günlük 3 ile 6 gram sodyum tüketen bireylerde görülmüş. Bu bakımdan araştırmacılar günlük sodyum miktarının 3 ile 6 gram arasında tutulmasının gerek sağlıklı bireyler ve gerekse kalp-damar hastaları için önemli olduğunu vurguluyor.
Çalışmada idrar potasyum değerleri de değerlendirilmiş. İdrarla atılan potasyum miktarı arttıkça kalp-damar hastalıkları gelişimi ve ölüm riskinin düştüğü gözlemlenmiş. Bu konuda 2006 yılında yayımlanan bir ufak ölçekli klinik çalışmada bildirilen ‘potasyumca zengin tuz kullanılmasının kalp-damar hastalıklarına bağlı ölümleri azaltabileceğine’ ilişkin bulgular destekleniyor. Ancak araştırmacılar potasyumca zengin tuz kullanımının sağlayabileceği olumlu katkıların ve olası risklerin daha ayrıntılı araştırılması gerektiğini vurguluyor.
Sonuç olarak her zaman halk arasındaki bir deyişi hatırlamakta yarar var: “Azı karar, çoğu zarar.”
.
Kulak çınlaması, bilimsel adıyla tinnitus, kulakta, sessiz ortamda daha da belirginleşen çınlama, uğultu vb. sesler duyulması şeklinde seyreden bir sağlık sorunu. Çok yaygın görülen bir durum. Sadece ABD’de 50 milyon kişiyi etkilediği ve bunların 3 milyon kadarının durumunun işitme kaybı gibi daha ağır şekilde seyrettiği bildiriliyor. Kulak çınlamasının çoğunlukla iç kulağın salyangoz kısmında, çok küçük tüylü hücrelerde meydana gelen hasarlar sonucu geliştiği ileri sürülüyor. Nedenleri farklı olabiliyor; bazen kulak kiri gibi basit bir nedenle, bazense yaşlılık, işitme kaybı, kulak zarında delinme, orta kulakta sıvı birikmesi gibi etkenlere bağlı olarak gelişebilir. Bazı hastalıklar (şeker, yüksek ve düşük tansiyon, tiroit, alerji, bazı tümörler, vd.) ve bazı ilaçların kullanımına bağlı olarak da görülebiliyor. Özellikle günümüzde giderek artan çevre gürültü kirliliği (trafik, endüstri, inşaat vb.), disko ortamlarında ya da kulaklıkla yüksek sesle müzik dinlemek gibi etkenler, kulak çınlaması riskini artıran diğer etkenler.
Genel olarak uygulanabilecek özgün bir tedavisi henüz bilinmiyor. Eğer kulak çınlamasına yol açan etkenler biliniyorsa ona göre tedavi programı ve bazı ilaçlar önerilebiliyor. Ayrıca günlük yaşama yönelik bazı öneriler yapılıyor; kan basıncı kontrolü, tuz kullanımı sınırlaması, dinlenme gibi. Bilinen bu önerilerden biri de ‘sinir sistemi üzerinde uyarıcı etkisi olan kafein türevlerini içeren kahve, çay, kolalı içeceklerden kaçınılması’.
İLGİNÇ SONUÇLAR
Son birkaç yılda kafeinli ürünlerin aslında kulak çınlaması riskini artırmadığını ortaya koyan bazı çalışmalar dikkati çekiyor. Yapılan bazı yeni klinik çalışmalarda kafeinli ürün kullananlarla kullanmayanlar arasında kulak çınlaması gelişimi oranları arasında belirgin bir farklılık görülememiş.
Bu konuda yeni yayımlanan bir klinik çalışmanın bulguları ise kafeinli ürünlerin kulak çınlaması riskini azalttığı yönünde. American Journal of Medicine, Ağustos 2014 son sayısında yayımlanan çalışmaya, yaşları 30 ile 44 arasında 65 bin 85 gönüllü kadın katılmış. 18 yıllık gözlem süresi içerisinde gönüllülerin her iki yılda bir yaşam şekilleri ve hastalıkları ile ilgili, her dört yılda bir ise beslenme şekilleriyle ilgili sorgulama yapılmış.
Son yıllarda yapılan bazı çalışmalar bildiğimiz bazı şeylerin yanlış olduğunu ortaya koyuyor. Onlardan biri de kafeinli ürünlerle ilgili.
Kişilerin ortalama olarak günde 2-3 büyük kupa bardak kafeine eşdeğer kahve ya da diğer içecekleri tükettiği tespit edilmiş (kişilerin yüzde 70’inin kafeini daha ziyade kahveyle aldıkları belirlenmiş). 18 yıl boyunca izlenen gönüllüler arasından 5 bin 289 kulak çınlaması vakası kaydedilmiş. Yapılan son değerlendirmede günde 450-600 miligram kafeine eşdeğer ürün tüketenlerde (günde 3-4 bardak) kulak çınlaması riskinin günde 150 miligram (tek bardak) ve daha az kafein tüketenlere oranla yüzde 15 daha düşük olduğu görülmüş. Bu oran günde 600 miligramın üzerinde kafeine eşdeğer (beş bardak ve üzeri) ürün tüketenlerde yüzde 21’e yükselmiş.
Son yıllarda şimdiye kadar ‘doğru’ olarak bildiklerimizin, yapılan bilimsel çalışmalarla, aslında ‘yanlış’ olduğu şeklinde bildirimlere sıklıkla rastlıyoruz. Mesela kısa süre öncesine kadar ‘Yumurta yemeyin’ denilirken, şimdi günde 10-15 tane yenilmesi öneriliyor.
Çok yüksek sayıda gönüllü üzerinde ve uzun süreli sürdürülen klinik çalışma, şimdiye kadar doğru bilinen önerinin yanlış olduğunu, hatta tersi bir durumun söz konusu olabileceğini ortaya koyuyor. Çalışmanın sadece Kafkas ırkı beyaz bayanlarda yürütülmüş olması nedeniyle erkeklerde ve diğer ırktan kişilerde de benzer sonuçların gözlenip gözlenmeyeceği bilinmiyor. Bu nedenle bu konuda daha net bulgulara ulaşabilmek için farklı kurguda çalışmalara ihtiyaç var.
Yapılan araştırmalar gösteriyor ki çemen tohumu ve ginseng kökü, parkinson hastalarında şikayetlerin hafifletilmesi, hastalığın ilerlemesinin yavaşlatılması ve uygulanan levodopa tedavisinin etkinliğinin artırılması bakımından yararlı. Bence denemeye değer!
Ginseng kökü hareketlerin uyumunu sağlayabilir
Parkİnson hastalarıyla ilgili bir başka yeni çalışma ise standardize Ginseng kökü özütü (G115) ile yürütülmüş. Deney hayvanları üzerinde yapılan araştırmada, Ginseng kökünün yangı-giderici ve oksidatif hasarı engeleyici özelliklerinin yanı sıra hücre ölümünü önleyen (anti-apoptotik) etkisine bağlı olarak sinir hücrelerindeki hasarı önlediği (nöroprotektif) [dopaminerjik hücre kaybını, mikrogliozu ve alfa-sinuklein agregasyonu azaltarak] ve bu suretle deney hayvanlarında hareketlerin uyumunu sağladığı gözlemlenmiş.
Parkinson hastalığı henüz kesin tedavisi bulunmayan, hastaların motor işlevlerinde giderek artan bozukluklarla karakteristik bir nörodejeneratif hastalıktır. Mevcut tedavi seçenekleri genellikle şikayetlerin hafifletilmesine yönelik olarak levodopa (dopamin sentezini sağlayan) türevi ilaçların uygulanması şeklindedir. Ancak 5-6 yıl gibi uzun süreli uygulamalarda ilacın şikayetlerin kontrolünde etkisiz kaldığı bildiriliyor.
Araştırmalar, parkinson hastalığı oluşumunda mitokondri işlevinin bozulması, oksidatif hasar ve yangının önemli rolü bulunduğunu ortaya koyuyor. Bu nedenle oksidatif hasar ve yangı-giderici etkileri bilinen bazı bitkisel ürünlerin parkinson hastalarında şikayetlerin azaltılması ve hastalığın ilerlemesinin önlenmesinde yararlı olabileceği ileri sürülüyor.
Çemen tohumu bir baharat olarak pastırma, sucuk gibi et ürünlerine verdiği lezzetin ötesinde aslında sağlık bakımından da önemli.
Yeni yayımlanan bir klinik çalışmada çemen tohumunun parkinson hastalarında yararlı olup olamayacağı incelenmiş. Belirli kriterlere göre seçilen ve yaşları 18-70 arasında olan, 50 parkinson hastası iki gruba ayrılmış. Altı ay süreyle her iki gruba da standart levodopa (L-Dopa ile karbidopa) tedavisinin yanı sıra bir gruba etkisiz ilaç (dikalsiyum fosfat) kapsülü, diğer gruba ise çemen tohumunun standardize edilmiş (trigonellin ve hidroksilösin üzerinden) sulu alkollü özütünü içeren (300 miligram) kapsüller verilmiş. Kapsüllerin sabah kahvaltıdan önce ve akşam çayından önce aç karnına olmak üzere günde iki adet alınması istenmiş. Gönüllere başlangıçta ve altı ay boyunca her ay yapılan standart ölçüm teknikleriyle (Birleşik Parkinson Hastalığı Dereceleme Skalası; Hoehn&Yahr; güvenilirlik ) gelişmeler izlenmiş.
Yapılan değerlendirmede çemen tohumu özütünün parkinson hastalarında L-Dopa ile birlikte uygulandığında şikayetlerde artışı engelleyebildiği ve iyi bir güvenlik profili gösterdiği sonucuna varılmış.
Çemen tohumu bir baharat olarak özellikle pastırma, sucuk gibi işlenmiş et ürünlerine verdiği lezzetin ötesinde aslında insan sağlığı bakımından da önemli bir bitkisel ilaç. Halk arasında çeşitli amaçlarla kullanılıyor; şeker hastalarında kan şekeri ve lipit değerlerinin düşürülmesi, yüksek kolesterol, sindirim sorunları, erkeklerde cinsel sorunlar gibi çok çeşitli kullanım alanları yürütülen bilimsel çalışmalar ile de destekleniyor. Ayrıca emziren annelerde süt artırıcı etkisi bulunduğu biliniyor.
.
Son yıllarda yapılan deneysel ve klinik çalışmalar omega-3’ün sinirler ve sinirsel iletişim üzerindeki etkilerini ortaya koyuyor. Epilepsi yani sara nöbetlerini azaltan omega-3 yağ asitleri, fazla kullanıldığında ise etkisi kayboluyor.
Özellikle son 20 yılda yürütülen deneysel ve klinik araştırmaların yanı sıra saha çalışmalarının sonuçları, çoklu doymamış yağ asitlerinin (omega-3 ve omega-6) insan gelişimi ve sağlığının korunmasındaki rolünü ortaya koyuyor. Omega-3 yağları olarak; ceviz, keten tohumu ve badem gibi tohumlarda yer alan alfa-linoleik asit (ALA) ve deniz ürünlerinde bulunan eikozapentaenoik asit (EPA) ve dokozahekzaenoik asit (DHA) üzerinde yürütülen araştırmaların bulguları sağlıklı yaşamla ilgili yayınlarda sık sık gündeme geliyor. Beynimizde temel omega-3 bileşeni olarak bulunan DHA yediğimiz besinlerin yanı sıra ALA’dan sentezlenerek sağlanıyor. Ancak ALA’nın DHA’ya dönüşümünün sağlanması için omega-6 yağ asitlerinden linoleik asit gerekiyor. Dolayısıyla beyin gelişiminde ceviz, keten tohumu yağı gibi tohum yağlarındaki ALA’nın yanı sıra zengin linoleik asit içeriği bilinen yemeklik yağlar ayçiçeği veya kanola yağının rolü bulunuyor.
Son yıllarda yayımlanan bazı deneysel ve klinik çalışmalar omega-3’ün sinirler ve sinirsel iletişim üzerindeki etkilerini ortaya koyuyor. Bu bulgulardan hareketle planlanan çalışmalarda Omega-3 yağ asitlerinin deney hayvanlarında oluşturulan epilepsi modellerinde nöbetleri azalttığı bildiriliyor. Ancak bu bulgular dikkate alınarak planlanan iki klinik çalışmada yüksek dozda balık yağı uygulamasının olumsuz sonuçlar verdiği gözlemlenmiş.
BALIK YAĞI OLUMSUZ SONUÇ
Eylül ayında yayımlanan ileri düzey bir klinik çalışmada (faz II) epilepsi hastalarına karşılaştırmalı olarak düşük ve yüksek doz omega-3 uygulanmış. Çapraz-kurgulu olarak tasarlanan araştırmada, ilaca dirençli 24 epilepsi hastası üç gruba ayrılarak 10 hafta süre ile birinci gruba yüksek doz omega-3, ikinci gruba düşük doz omega-3 ve üçüncü gruba ise boş ilaç verilmiş. Uygulamalara 6’şar hafta aralarla (vücudun temizlenmesi süreci) 10 haftalık süreçlerle üç dönem devam edilmiş. Bu suretle her gruba sırasıyla yüksek doz, düşük doz ve boş ilaç verilmesi sağlanmış. Bu şekilde uygulamaların avantajı kişisel farklılıkların en aza indirilmesini sağlamasıdır. Her uygulama sonunda hastalarda epilepsi nöbetlerinde değişim yüzde oranı olarak belirlenmiş.
Yapılan değerlendirmede, düşük doz omega-3 uygulanmasının boş ilaç uygulanan gruba göre nöbet sıklığında yüzde 33.6 azalmanın (günde 3 kapsüle bölünmüş halde 1080 miligram eikozapentaenoik asit + dokozahekzaenoik asit) yanı sıra kan basıncında belirgin bir düşme sağladığı gözlemlenmiş. Ancak yüksek doz omega-3 uygulaması epilepsi krizlerinin azaltılmasında boş ilaç uygulaması kadar etkisiz bulunmuş.
Bu klinik çalışmanın bulguları, Güney Kore’de 7 yaşında bir epilepsi hastası (Lennox-Gastaut sendromu) çocuk üzerinde yürütülen ve yeni yayımlanan bir başka çalışmanın sonuçlarıyla da uyumlu. İnatçı epilepsi vakalarında uygulanan yüksek yağ içerikli ketojenik beslenme rejiminde yağ içeriğinin çoklu-doymamış yağ asitleri bakımından zenginleştirilmesi ile olumlu sonuçlar alındığı bildiriliyor. Bu çalışmada diyet içeriğinde 1 birim omega-3’e karşılık 2.8 birim omega-6 bulunması ideal oran olarak belirlenmiş. Yani ortalama olarak günlük diyette yağ içeriğinin dörtte birinin omega-3 kaynağı olması öneriliyor.
Bu araştırmaların da gösterdiği gibi sağlık için yararlı olduğu bilinen doğal da olsa her maddenin fazla miktarda kullanılmasıyla daha yararlı sonuçlar alınabileceği düşünülmemeli. Fazla miktarda kullanıldığında yararlı etkisi kaybolabileceği gibi, zararlı ve hatta toksik olması mümkün.
.
Halk arasında anne sütünü artırmak için önerilen bitkilerin etkileri bilimsel araştırmalarla da destekleniyor. Çemen tohumu, ısırgan yaprakları, çörek otu ve rezene doğal desteklerden bazıları...
nne sütü nitratlar, yağ asitleri, kaloriler, vitaminler, bazı mineraller gibi besleyici temel öğeler bakımından zengin olmasının yanı sıra, bağışıklık sistemi henüz gelişmemiş olan bebeğin hastalıklara karşı korunmasında gerekli desteği sağlamaktadır. Bu bakımdan anne sütü yeni doğan bebeklerin sağlıklı gelişimi için en önemli kaynak olduğu biliniyor. Anne sütünde beyinde hipofiz bezinin ön tarafında bulunan özel hücreler tarafından salgılanan prolaktin isimli hormon rol oynamaktadır. Yeni doğan tarafından meme başına yapılan emme uyarısı prolaktin sekresyonunu başlatan klasik bir nöro-endokrin reflekstir. Ancak doğumu takip eden süreçte yeterli miktarda süt oluşumunun sağlanamaması anne sütünün kesilmesine yol açabilmektedir. Özellikle yorgunluk, stres, duygusal sorunlar, anne veya bebeğin hastalığına bağlı olarak anne ve bebeğin ayrı tutulması, vb. birçok etkene bağlı olarak laktasyonun baskılanması söz konusu olabilmektedir.
Galaktagoglar ya da laktojenikler, anne sütünün miktarı ve kalitesinin artırılmasında yararlanılan maddelerdir. Bu amaçla kullanılan bazı sentetik ilaçların (motium, metoklopramit) kan-beyin engelini geçerek santral sinir sisteminde hasar yaptığı biliniyor. Dolayısıyla halk arasında özellikle bitkisel çay ya da besleyici karışımlar tercih edilmektedir.
Bitkisel galaktagog tercihlerinde anne sütü miktarını artırıcı, sütün akışkanlığını sağlayıcı özelliklerinin yanı sıra anne ve bebekte sinir sistemini rahatlatıcı, anne ve bebekte gaz/sancı sorununu giderici ve yeterli süt oluşumunu sağlamak üzere gerekli, vitamin, mineral gibi elementleri sağlayıcı formülasyonlardan yararlanılıyor.
Sekiz gün sonra etki ediyor
Daha önce bu köşede yayımlanan bir yazımda çemen tohumu ve ısırgan yapraklarının etkisinden bahsetmiştim. Aradan geçen süreçte bu konuda yayımlanan bazı yeni bilimsel araştırmaların sonuçlarından bahsetmek istiyorum.
Anne sütünü artıran bitkilerden biri olan çörekotu tohumu yemeklerimizde yararlandığımız bir lezzet öğesi olmasının ötesinde sağlığımız için tam bir savaşçı. Çörekotunun sağlığımız üzerinde etkilerinden daha önce bahsetmiştim. Deney hayvanları üzerinde yürütülen yeni bir çalışmada çörekotu tohumlarının süt artırıcı etkisi araştırılmış. Değirmende toz haline getirilen tohumlar sıcak su içerisinde 15 dakika kaynatılarak hazırlanan sulu özüt ve yağı uzaklaştırılmış tohumlardan alkol (yüzde 80’lik) ile tüketilerek elde edilen alkol özütü, emziren anne sıçanlara ayrı ayrı 15 gün süreyle iki farklı dozda (kilogram vücut ağırlığı başına 0.5 ve 1 gram) uygulanmış. Sonuçlar anne sütü miktarındaki değişim ve bebek sıçanların ağırlığında değişim izlenerek değerlendirilmiş ve hem sulu hem de alkollü özütün anne sütü miktarını ve yeni doğan ağırlığını belirgin bir şekilde artırdığı gözlemlenmiş. Çörekotunun bu etkisinin uygulamanın sekizinci gününden sonra belirginleştiği bildiriliyor. Yani etkinin sağlanması için uzun süreli kullanılması gerekiyor.
Rezene de öneriliyor
Anne sütünü artırmak üzere halk arasında kullanılan diğer bitkilerden; anason (Pimpinella anisum), rezene (Foeniculum vulgare) ve frenk kimyonu (Carum carvi) meyveleri, her üçü de aynı bitki ailesinden. Bunlardan anason ve rezene benzer bileşenlere sahip. İçerisindeki uçucu bileşenlerden anetolün kadın hormonuna benzer (östrojenik) etkisine bağlı olarak süt salgısını artırdığı, adeti söktüğü ve doğumu kolaylaştırdığı bildirilmektedir. Doğumu kolaylaştırıcı etkisi nedeniyle doğuma yardımcı olması için hamileliğin son haftasında kullanılması öneriliyor. Anetol yapısal olarak dopamin ile benzeştiğinden, dopaminin reseptöre bağlanarak prolaktin sekresyonunu baskılayıcı etkisini önlemekte, buna bağlı olarak da prolaktin salımını uyararak süt üretiminin artmasını sağlamaktadır.
Anason da anne sütü artırıcı özelliğinin yanı sıra yatıştırıcı ve rahatlatıcı, anne ve bebekte gaz, şişkinlik, iştah kaybı gibi önemli sindirim sorunları üzerinde etkisine bağlı olarak halk arasında kullanılıyor. Rezene ve anason özellikle bebek koliklerinde yararlı olabiliyor. Bu bitkiler süt artırıcı özelliklerinin yanı sıra anne ve bebeği soğuk algınlığı enfeksiyonları, öksürük, bronşit gibi hastalıklardan da koruyucu rol üstleniyor. Anasonun sulu ve alkollü özütlerinin deney hayvanlarında süt üretimi üzerindeki etkisi, çörekotu üzerinde araştırma yapan grup tarafından benzer deney protokolü ile incelenmiş. Değirmen ile parçalanan anason meyvelerinden çörekotunda olduğu gibi su ve alkolle (yüzde 80’lik) iki ayrı özüt hazırlanmış ve yine emziren sıçanlara aynı miktarlarda 15 gün süresince verilerek sonuçlar değerlendirilmiş. Anasonun sulu özütünün verilmesinden 23 saat sonra süt miktarının hemen hızla arttığı ve yedi gün sonunda en yüksek değerine eriştiği, ancak daha sonra tekrar düşüş gösterdiği gözlemlenmiş. Alkollü özütün etkisi ise üç gün sonra başlayarak süt miktarında 15 gün sonunda sulu özütten daha yüksek bir değere ulaşmış. Alkollü özütün daha yüksek etki göstermesi içerisinde trans-anetolün yanı sıra anasona kokusunu veren anetol taşıması ile ilişkilendirilmiş.
Rezene ve anason süt arttırıcı özelliklerinin yanı sıra anne ve bebeği soğuk algınlığı enfeksiyonları, öksürük, bronşit gibi hastalıklardan da koruyor.
Halk arasında anne sütünü artırmak için önerilen bitkilerin etkileri bilimsel araştırmalar ile de destekleniyor. Hiç şüphesiz bu amaçla kullanılacak bitkilerin kalitesinin anne ve bebeklerin sağlığı üzerinde doğrudan etkili olabileceğini göz önünde bulundurmak gerekiyor. Dolayısıyla mutlaka tarım ve veteriner ilaçları, ağır metaller ve çevresel toksinler taşıyıp taşımadığı kontrol edilmiş, mikrop bulaşmamış; kalitesine güvenilir ambalajlı ve markalı ürünlerin kullanılması gerektiği unutulmamalı.
..
Bilimsel çalışmalar oksidatif hasar sonucu meydana gelen çeşitli tip serbest radikallerin kanser dahil insan yaşamını tehdit eden birçok önemli hastalığın oluşumunda rol oynadığını ortaya koyuyor. Serbest radikallerin yol açtığı bu hasarlarının önlenmesini sağlamak üzere vücudumuzda mevcut koruyucu sistemlerin (katalaz, süperoksit dismutaz, glutatyon peroksidaz enzimleri) yanı sıra tükettiğimiz meyve ve sebzelerde bulunan antioksidan etkili bileşenlerin etkili olabileceği ileri sürülüyor. Bu hipotezlerle bağlantılı olarak vücuttaki hasarın önlenmesine yönelik olarak yararlanılabilecek ‘ANTİOKSİDAN’ etkili besinler ve bitki içerikleri özellikle 80’lerden itibaren yürütülen çok sayıda epidemiyolojik saha çalışmaları ve deneysel çalışmalar ile sağlıklı yaşam kavramı içerisinde önemli bir yer alıyor.
Bilimsel çalışmalar da yediğimiz besinler ve diğer bitkiler içerisindeki bazı bileşenleri, özellikle polifenolik yapıda (flavonoitler, fenolik bileşikler, proantosiyanidinler, vd.) bileşikler ve bazı vitaminlerin (E, C, A, karotenoitler) farklı derecelerde antioksidan etkiye sahip olduğunu gösteriyor. Bitkilerdeki antioksidan etki potansiyelinin değerlendirilmesinde çeşitli kimyasal (in vitro) yöntemlerden yararlanılıyor:
1. Antioksidan kuvveti için: Troloks eşdeğeri antioksidan kapasite (TEAC), total oksijen radikali emilim kapasitesi (ORAC), difenil pikrilhidrazil serbest radikal süpürücü etki (DPPH), demir redükleyici antioksidan kapasite (FRAP),
2. Antioksidan potansiyeldeki değişim için: Malondialdehit (MDA) ve düşük yoğunluklu lipoproteinlerin (LDL) peroksitler tarafından oksidasyonunun baskılanması,
3. Bitkinin polifenol içeriğinin gallik asit eşdeğeri olarak ölçülmesi.
Bu suretle tamamen kimyasal deneylerle çeşitli meyve, sebze, içecekler ve besin olarak kullanılamayan bitkilerin antioksidan kapasiteleri ölçülerek listeler hazırlanmakta ve birbirleriyle yarıştırılıyor. Artık durum tam anlamıyla bir spekülatif ve ‘ticari’ yarış haline dönüştürülmüştür. Çeşitli listeler hazırlanarak bitkiler birbirleriyle kıyaslanıyor. Ancak farklı parametrelere göre yapılan değerlendirmelerde bitkilerin farklı şekillerde sıralandığı görülüyor. Bir sıralamada en kuvvetli antioksidan olduğu bildirilen bir bitkinin, bir diğer sıralamada en altlarda yer alması tüketicilerin kafasını karıştırıyor. Hangi değerlendirmeye güvenilmeli?
ABARTMAK DA İYİ DEĞİL
Bilimsel çalışmalar bitkilerde bulunan antioksidan etkili bileşenlerin vücutta sindirim sisteminde ağızdan başlayarak mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve karaciğer gibi organlarda önemli yapısal değişime uğratıldığını ortaya koyuyor. Mesela bitkideki antioksidan etkili polifenolik bileşenlerin çok az bir kısmı (genellikle yüzde 2-8 kadar) yapısı değişmeden emilebilmekte, geri kalan kısmı ise çeşitli şekillerde parçalanarak emilmekte ve vücuttan atılmaktadır. Dolayısıyla bu şekilde bir değişime uğramadığından deneysel (kimyasal ya da hücresel) araştırmaların sonuçları, bitkinin yenilmesiyle gösterebileceği gerçek etkinliği yansıtamamaktadır. Bu nedenle Amerikan Tarım Dairesi (USDA), Amerikan Besin ve İlaç Dairesi (FDA), Avrupa Besin Güvenliği Ajansı (EFSA) gibi tüm dünyada ilaç ve beslenme konusunda etkili temel kuruluşlar 2010 yılından itibaren deneysel yöntemlerle elde edilen bu değerlere güvenilmemesi gerektiğini kabul etmişler ve ORAC değerine göre yapılan tüm listeleri web adreslerinden kaldırmışlar.
Diğer taraftan deney hayvanları üzerinde yürütülen çalışmalar normal sağlıklı deney hayvanlarında uzun süreli antioksidan uygulanmasının organların antioksidan kapasitesini artırmadığını gösteriyor. Ancak hayvanlarda herhangi bir şekilde deneysel stres oluşturulduğunda (kimyasal ilaçlar ile) azalan antioksidan kapasitesinin onarılmasını sağladığını ortaya koyuyor. Yani sağlıklı kalmak düşüncesiyle sürekli olarak vücuda antioksidan yüklemesi yapılmasının sağlayabileceği yararların abartılmaması gerekir. Bu bakımdan kişilerin günlük streslerin, sigara ve alkol tüketimi, sürekli kullanılması gereken ilaçların yol açabileceği olumsuz etkenlerden korunabilmesi için miktarı abartmadan antioksidanlar bakımından zengin doğal ürünlere yaşamında yer vermesi yararlı olabilecektir.
Lütfen herkes yiyeceklerin içeriğini okusun
ıda sektöründe kullanılan kimyasalların insan sağlığını tehdit ettiğini ve kansere neden olduğunu savunan hekimlerle doğal beslenmenin daha önemli olduğunu savunan hekimler hala ortak bir paydada buluşamadı. Fakat hayat devam ediyor, insanlar besleniyor ve hastalıklarda da henüz gözle görülür bir değişiklik yaşanmadı. Dolayısıyla iş başa düşüyor.
Hangisinin daha doğru olduğuna kendimiz karar vermeliyiz ama önce yanlışlardan bahsetmek gerekiyor. Nerede yanlış yapıyoruz ve temel problemi neden göremiyoruz, sorularına doğru cevap bulmalıyız. Öncelikle beslenme alışkanlıklarımızı düşünmemiz gerekiyor çünkü beslenmeye bakış açımız, tek anahtarımız. Sizin için beslenme nedir? Sadece midenizi doldurmak adına yapılan bir aktivite mi? Sorumluluklarımız arasında tükettiğimiz gıdaları önemsememiz gerektiği de var ama çoğumuz bunu yapmıyor. Ne tükettiğimizin farkında bile değiliz, yediklerimizin içeriğine bakma alışkanlığımız yok...
Marketlerde alışveriş yapanları hiç izlediniz mi? Ürünlerin son kullanma tarihleri ve içeriklerinin ne olduğuna bakan kaç kişi gördünüz? Bozulmayan ekmekler, bozulmayan yoğurt ve sütleri düşünün... Marketlerden satın aldığımız ürünlerin raf ömrü ne kadar? Neden bu kadar kayıtsızız bu konuya?
Satın aldığımız ürünlerin marketlerdeki raf ömrü o kadar uzun ki süpermarketlerin en önemli stratejileri bile bunun üzerine kurulu... Yeni gelen süt ve yoğurtların rafların en gerisine itilmesi ve en öne en eski ürünlerin konması üzerine bir politikası vardır market yöneticilerinin. Hiçbir ürün bozuk değildir aslında ve bozulma ihtimali de yoktur kısa süre içinde! O yüzden problem yoktur onlar açısından. Dolayısıyla günlük ürün gelip gidemez market raflarına. Altı ay raf ömrü olan bir süt, size de çok tuhaf gelmiyor mu? Ya da yoğurt? Evinizde yoğurt yaptığınızda en fazla bir hafta içinde yoğurt küflenmeye başlıyor. Demek ki içlerine konulan kimyasallarla korunan market ürünlerini tükettiğimizde vücudumuza bazı kimyasalları da mecburen alıyoruz. Bu kimyasalların neler olduğunu anlayabilmemiz için ise kimyager olmamız gerekiyor...
ORGANİKLERDE KİMYASAL VAR MI?
Geçen hafta organik beslenmenin konuşulduğu ‘Dünya Organik Kongresi’ İstanbul’da yapıldı. Organik satıcı, üretici ve uzmanların bir araya geldiği kongrede organik gıdanın yaygınlaşması ve gelişimi konuşuldu. Organik ürünler tüketmek, normal ürünlere göre daha çok denetlendiğinden, daha sağlıklı. Fakat bu işin de endüstrileşmesi korkutucu. Çünkü problem aslında tüketici kitlesinin büyümesi ve ürünlerin daha uzun süre ve daha çok temin edilmesinde. Bunu, kimyasallar olmadan sağlamak pek de mümkün değil. Dolayısıyla tüketilen besinlerin neler olduğu, içinde ne tür kimyasallar bulunabileceğine dikkat etmek gerekiyor.
Beslenme deyip geçmeyin, hayatta kalabilmeniz için gerekli olan her şeyi beslenerek sağlıyoruz. Tükettiğimiz suyu bile market raflarından alıyorsak eğer oturup düşünmemiz gerekmiyor mu paketlenme aşamasına kadar içlerine nelerin girmiş olabileceğini? Daha da vahimi ne biliyor musunuz? Market raflarında, dikkat edildiğinde okuyabileceğimiz prospektüsler bulunuyor. Peki ya restoranlarda yediklerinizin içinde neler var? Fast food adı altında, ‘ ucuz’ beslenmenin en kötü örneklerinin yer aldığı beslenme şeklinde, yediğiniz o dondurulmuş besinler ne zaman, nasıl ve neyle yapıldı? Bu soruların cevabını bulabilmek bile mümkün değil aslında. Ama problem beslenmeye olan bakışımızda... Böylesine sorgusuz, sualsiz, teslimiyetçi bakışla size her şeyi yedirebilir ve böylece kolaylıkla zengin olabilir beslenme sektörünün ağababaları!
..
.
Sağlıkla ilgili konuların işlendiği TV programları çok izleniyor, yazılar takip ediliyor. Özellikle besin olarak tüketilen veya sağlık için yararlı diğer bitkisel ürünlerin sağaltıcı özellikleri hakkındaki yazılar daha fazla ilgi çekiyor. Hal böyle olunca da gazeteler ve TV’lerde herhangi bir akademik bilimsel geçmişi ya da sağlıkla ilgi olmayan bir mesleğin akademik unvanlı bireyleri boy gösterip saçma önerilerde bulunuyor. Aslında bu kişilerin yaptığı yayınlar biz farmakognozi ve fitoterapi akademisyenleri için, ünlü komedyenlerin yaptığı gösteriler kadar eğlenceli bazen. Birbirimize anlatıp gülüyoruz. Bizi eğlendiriyor ama ya bu konuda doğru bilgiye muhtaç insanlarımız için! Hangi bilginin doğru olduğunu bilemeden kişinin akademik unvanına aldanıp okuduğu ya da izlediği bilgeye inanıyor. Bazen sağlığı tehlikeye atabiliyor.
Hafta içinde telefonumdan beni arayan bir hanımefendinin beyaz çayla ilgili sorusu, bu tip sözde akademik unvanlı kişilerin neden olduğu yanlış yönlendirmelerin bir sonucu. Ulusal gazetelerimizden birinin arka sayfasında her gün yayımlanan Prof. Dr. G. L. adıyla sözüm ona yabancı bir doktorun verdiği birkaç satırlık bilgi, gerçekten facia boyutunda. Zaten böyle bir kişi muhtemelen yok, yani hayali. Çünkü en kapsamlı bilimsel araştırma tarama kaynaklarında (Scopus ve PubMed) yaptığım sorgulamada bu isimde bir kişinin bulunmadığı görülüyor! Tabii aynı bilimsel kaynaklarda ülkemizin çok nadide kıymeti (?), halkımızın sık sık televizyonlarda görerek her konuda (Bitkisel ilaç, taşların enerjisi, siyaset, din, astronomi, metafizik, vs.) derin bilgilerinden yararlandığına inandığım iki profesörümüzün de hiçbir kaydı bulunmuyor (!!!!).
ÜÇ BEYAZ, BEYAZ DEĞİL
Bu şahıs, gazetede “Beyaz çayın demlendiğinde renginin beyaz olması gerektiğini” yazmış. Beni arayan hanımefendi ise satın aldığı beyaz çayların demlendiğinde sarımsı-yeşil renk verdiğini görünce satıcıların kendisini aldattığını düşünmüş. Daha önce yazılarımda beyaz çayın ne olduğu hakkında bilgiler vermiştim. Beyaz çay, çay bitkisinin açılmamış tomurcuk halindeki en uçtaki yaprağından hazırlanıyor. İşlem görmediğinden üzeri beyazımsı tüylerle kaplı olan bu körpe tomurcuğa ‘beyaz çay’ adı veriliyor. Aynı bitkiden elde edilen yeşil çay ve siyah çaya göre sağlığımız için yararlı kateşinler bakımından daha zengin.
TV veya gazetede verilen her sağlık önerisini ciddiye almayın! Zira, beyaz çayın beyaz renkte olması gerektiğini söyleyen bile var! Aman inanmayın!
Gerçekte kaynar suyla hazırlanan bir yaprağın beyaz renk vermesi mümkün olamaz çünkü fotosentez yapıyor. Aslında üç beyaz diye adlandırılan un, şeker, tuz, hiçbirinin orijinali beyaz değil, saflaştırılarak beyaz hale geliyor.
NELER ÖNERMİŞ NELER!
Prof. Dr. G. L.’nin her gün yayımlanan seçme saçmaları epeydir dikkatimi çekiyordu. Sanırım yazılarında yanlış olmayan bir bilgi kırıntısına bile rastlamak mümkün değil. Birkaç örnek vereyim isterseniz: Depresyon tedavisinde patates yenilmesini karaciğer yağlanması için her gün bir fincan kahve içilmesini, tansiyon ve kolesterol ya da kansere karşı her gün domates yenilmesini öneriyor. Böbrek taşını düşürmek için bol kereviz tüketin diye önermiş, halbuki böbrek taşına etkili olan kısım kerevizin tohumudur!
Bunun gibi gerçek dışı saçma öneriler sadece insanların kafasını karıştırmakla kalmıyor, şüphesiz. Tutkuyla inandığım, bilimsel araştırma bulgularına dayandırılarak sağlığın korunması ve hastalıkların tedavisine yardımcı olabilecek ‘bilimsel fitoterapi’ uygulamalarına büyük zarar veriyor.
.
Bitkilerin, yediğimiz içtiğimiz besinlerin insan sağlığı üzerindeki yararlarına ilişkin haberlerin yazılı basında en çok okunanların başında geldiği biliniyor. Belki de insanlar bu tip haberleri gerçek hayatın karamsar haberlerinin içerisinde bir vaha gibi görüyor. Hele bu haberler bir de bazı bilimsel araştırmaların sonuçlarına dayandırılıyorsa o zaman çok daha değerli oluyor. Televizyon, dergi ve gazetelerde, bu konuda uzman olduğu bildirilen kişilerin beyanlarını izliyoruz. Peki, bu bilgilerin ne kadarı doğru?
İnternetteki sağlık haberlerini okuyor musunuz? Bazıları gerçekten traji-komik! Bir beslenme uzmanının önerileri değme komedyenlere taş çıkartacak cinsten. Uzmanımız “Meyve ve sebzeleri kabuklarıyla birlikte tüketin” diyor.
Giderek artan sayıda bilimsel araştırma, bitkilerin bazı önemli hastalıkların önlenmesi ve tedavisinde yararlı olabileceğini ortaya koyuyor. Ancak bilimsel dergilerde yayımlanan bu araştırma sonuçlarının insan sağlığıyla ne derecede ilişkilendirilebileceği, uygulandığında ne kadar başarılı olabileceği ayrı bir tartışma konusu. Daha önceki yazılarımda da birkaç defa açıklamaya çalıştığım gibi bitki bileşenlerinin vücutta önemli değişikliklere uğraması nedeniyle (ön-ilaç) deneysel olarak (in vitro) elde edilen araştırma sonuçlarına dayandırılarak insanlar üzerinde etkili olabileceğini ummak doğru bir yaklaşım olamaz.
MAYMUN BİLE KABUĞUNU SOYUYOR
Gazetelerin internet sayfalarındaki sağlık haberlerini okuyor musunuz? Gerçekten trajikomik bilgiler çöplüğü. Bir beslenme uzmanının önerileri değme komedyenlere taş çıkaracak cinsten. Uzmanımız “Meyve ve sebzeleri kabuklarıyla birlikte tüketin” diyor. Mesela, muzun kabuğunda lutein varmış ve kabuğunu tüketirseniz gözleriniz kuvvetlenirmiş. Lutein, karotenoit grubu antioksidan bir madde ve göz dokusunda biriktiği şeklindeki bazı ön-bulgular nedeniyle göz preparatlarında yer alır. Ancak muzu çok seven maymunlar bile kabuğunu soyarak yerken biz neden kabuğuyla yiyelim! Kabuğundaki sert lifleri, çiğneyip yutmak ve sindirmek pek kolay olmasa gerek, bu nedenle 10 dakika kabukları kaynatıp suyunun içilmesini öneriyor. Lutein kimyasal olarak ısıya dayanıksız bir madde.
TRABZON HURMASI ANTİOKSİDAN
Eğer gözlerinizin desteğe ihtiyacı varsa lutein bakımından zengin “Trabzon hurması” olarak bilinen (Diospyros kaki) meyveleri yemenizi öneririm. Bizim yaptığımız bir çalışmada incelediğimiz meyveler arasında en yüksek antioksidan etkiyi gösterdi. Şimdi tam zaman, lezzetli olgun meyveleri marketlerde satılıyor. Ancak Trabzon hurması meyvelerini koyu sarı kabuğuyla yemenizi öneririm. Lutein miktarı, meyvenin iç kısmına göre 4-5 defa daha yüksek.
Uzmanın (!) verdiği bilgi muzla sınırlı değil. Ananasın dışındaki sert çekirdekli kısmı meyvesinden iki kat fazla bromelin enzimi içerirmiş. “Ezip çorbalara güveçlere koyun” diyor. Bu arada bromelinin bir protein olduğunu ve kaynatıldığında etkisinin kaybolacağını belirtmek isterim. Kişinin meyve diye nitelendirdiği kısım ise zaten meyvesi değil, etlenmiş eksen. Ayrıca kivi meyvesinin tüylü kabuğu; sarmısağı dışındaki sert zarı ile ile; portakalı kabuklarıyla yenilmesi de öneriliyor.
Sonuç olarak, sağlıkla ilgili herhangi bir eğitimi bulunmayan (mühendis, avukat, hafız, vd.) kişilerin sağlık önerilerinin yanlışlığından yakınırken sağlıkla ilgili bir meslek sahibi olmanın da (hekim, diyetisyen, eczacı, fizyoterapist, vd.) sağlık araştırmalarını okuyup doğru anlayabilmek için yeterli bir nitelik olmadığı görülüyor. Bitkilerle ilgili deneysel ya da klinik bulguların doğru yorumlanabilmesi için insan fizyolojisi, patoloji (hastalıklar bilimi), fitokimya (bitki kimyası) ve farmakoloji (ilaç bilgisi) gibi konularda bilgi ve daha önemlisi deneyim sahibi olmak gerekiyor.
.
Lavanta bitkisinin güzel kokulu açmamış çiçekleri ve bunlardan elde edilen uçucu yağın uykusuzluk, sinir bozuklukluları, gerginlik gibi psikolojik sorunlarda şikayetlerin hafifletilmesi ve tedavisinde etkili ve güvenilir bir tercih olduğu bilim çalışmalarla da ortaya konuluyor. Benim hem evde hem de fakültedeki odamda masamın üzerinde nane yağıyla birlikte lavanta yağı bulunur. Kendimi yorgun hissettiğimde her ikisinden arka arkaya koklarım. Ancak lavanta yağını daha az koklamak gerekir, fazla koklarsanız uyutabiliyor!
Tabii uçucu yağın kalitesinin ne kadar önemli olduğunu özellikle belirtmem gerekir. Latince bilimsel adı ile ‘lavandula angustifolia’ bitkisinden elde edilmiş ve saf olması gerekli. Yani vücuda uygulamak için sabit yağla karıştırılmış masaj yağı olmamalı, eczanelerden güvenilir marka ürünlerin satın alınmasını öneririm.
UYKU SORUNUNA DA İYİ GELİR
Bilimsel çalışmalarla etkili bileşenlerinin linalol ve linalil asetat olduğu ortaya konulmuş. Lavanta yağının yatıştırıcı özelliğinden çeşitli alanlarda yararlanılmakta. Uyku sorunu çekenler için hemen sinir haplarına başvurmak yerine yatmadan önce lavanta yağı koklamak ya da 2-3 damla lavanta yağı damlatılmış su içilmesi yararlı olabiliyor. Demans ve Alzheimer hastalarının yatırıldığı bakım kliniklerinde hastaların yastığına gece damlatılan 3-4 damla lavanta yağının hastanın rahat uyumasını sağladığı, hastanın ertesi günkü yaşamında da daha rahat olduğu gözlemlenmiş.
Lavanta bitkisinin yatıştırıcı özelliği, depresyon tedavisinde kullanılan antidepresan ilaçlar gibi etkili olabileceği anlamına gelmiyor. Yeni yayımlanan iki klinik çalışma lavanta bitkisinin ağır depresif bozuklukların tedavisinde de olumlu etkileri bulunabileceğini ortaya koyuyor. Bu çalışmalardan ilki 2013 yılında yayımlanmış. İran’da yürütülen çalışmada bir grup (40 kişi) depresyon hastasına antidepresan ilaç (sitalopram 20 miligram) verilirken, diğer grup hastalara (40 kişi) ise antidepresan ilaçla birlikte günde iki defa lavanta çiçeklerinden demlenerek hazırlanan çay içirilmiş. Çayın derişimi biraz yüksek (5 gram lavanta çiçeği), Lavanta çiçeklerinin çok güzel kokusu olmasına rağmen tek başına çay olarak tüketildiğinde içilmesi zor olabiliyor. Nitekim hastaların bir kısmında (yüzde 13) bulantı şikayeti kaydedilmiş. Sonuçlar dört ve sekiz hafta sonra yapılan klinik depresyon skoru ölçümleriyle değerlendirilmiş. Lavanta çayının uygulandığı bu kısa süre içerisinde tedavi cevabının az da olsa bir miktar daha kuvvetlenmesine katkı sağladığı görülüyor. Araştırmacılar yaptıkları değerlendirmede, antidepresan ilaç tedavisinde istenilen tedavi cevabının ancak 46 haftada sağlanabildiğini, bu süre içerisinde lavanta çayının kullanılmasının hastaların tedavinin etkinliği konusunda kapılabilecekleri ümitsizliğin önlenmesi bakımından katkı sağlayabileceğini ileri sürüyor.
ZARARI YOK AMA ÇOK KOKLAMAYIN
Almanya’da bu yıl yapılan çalışmada ise ağır depresif hastalarda lavanta yağı kapsülleri kullanılmış. Kapsüllerde yer alan lavanta yağı etkili bileşenleri (linalol ve linalil asetat) bakımından zenginleştirilmiş bir özel ürün. Çalışma ağır depresif hastalarda bu ürünün kullanılmasıyla gerginlik, huzursuzluk, endişe, uykusuzluk gibi şikayetlerinde görülen gelişmenin ‘geriye dönük’ sorgulanması şeklinde uygulanmış. Bu çalışmanın sonuçları da İran’daki çalışmanın sonuçlarını destekliyor. Lavanta yağının hastaların uykusuzluk, ajitasyonlar, gerginlik, endişe gibi şikâyetleri üzerinde etkisini ilk haftadan itibaren gösterdiğini ve antidepresan ilacın etkisini gösterinceye kadar geçen sürede hastanın tedaviye uyumunu artırdığı gözlemlenmiş. Diğer taraftan bu çalışmaya katılan hasta sayısının düşük olması (sekiz hasta), uygulanan kapsül miktarının farklı ve uygulama süresinin kısa olması (üç hafta) nedeniyle daha ayrıntılı çalışmalara ihtiyaç duyulmakta.
Lavanta yağı ne kadar güvenli? Miktarı abartmadığınız sürece lavanta yağı koklamanın zararı ve vücutta birikme riski yok. Ancak fazla koklanırsa solunum sistemi mukozasında hassasiyete bağlı tahammülsüzlük görülebilir.
..
Auralı migren krizleri, beyin korteksinin geçici ve geri-dönüşümlü işlev bozukluğu sonucu ortaya çıkan ve migren hastalarının yaklaşık üçte birinde karşılaşılan bir durum. Aura genel olarak bir saatten kısa sürer ve ardından migren-tipi baş ağrısı atağı ya da daha ender olarak gerilim-tipi baş ağrısı görülür. Auranın muhtemel nedeni, sinaptik boşlukta glutamat ve aspartik asit gibi uyarıcı vücut kimyasallarının (nörotransmiterlerin) miktarında artışa bağlı olarak beyin korteksinin veya beyin sapının aşırı duyarlı duruma geçmesi olarak kabul edilmektedir.
Aura şikayetleri; ani ve geçici olarak tek veya çift taraflı olarak görüş kaybı veya kolda güç kaybı gibi duyu ya da motor işlevlerde bozukluklarıyla ortaya çıkıyor. Aslında auralı krizlerin sıklığı bir yıl içerisinde 2-3 defa ile sınırlı kaldığında herhangi bir önleyici uygulamaya gerek görülmüyor. Ancak bu sıklığın artması durumunda aurayı önleyici tedavi seçenekleri gerekiyor. Bu amaçla uygulanan santral sinir sisteminde glutamat derişimini düzenleyen ilaçların krizlerin önlenmesinde etkili olmasına karşılık etkinin görülebilmesi için uzun süreli uygulama gerektirmesi ve yan etkileri nedeniyle daha güvenilir uygulama seçenekleri üzerinde çalışmalar sürdürülmektedir.
SONUÇLAR ÜMİT VERİCİ
Ginkgo biloba yaprakları, ileri yaşlarda unutkanlık, demans, bunama, Alzheimer hastalığı gibi sağlık sorunlarının önlenmesi veya seyrinin yavaşlatılması; gençlerde ise beyin işlevlerinin desteklenmesi amacıyla tanıdığımız bir bitki. Glutamat metabolizmasında etkili olduğu bilinen ginkgo, migren aurasının önlenmesinde etkili olabilir mi? Bu konuda İtalya’da yürütülen iki klinik çalışmanın (açık etiketli, yani ilacı kullananlar ne olduğunu biliyor) sonuçları ümit verici.
İlk çalışma, auralı migren atakları şikayeti bulunan 18-65 yaşları arasında 50 kadın gönüllü üzerinde (çok-merkezli, açık etiketli) yürütülmüş. Altı ay süren çalışma, iki ayrı dönemde değerlendirilmiş. İlk iki aylık dönemde (T1) gönüllüler izlenerek kriz sıklığı ve süresi belirlenmiş, bu sürede günde 2 defa ginkgo kapsüllerin yanı sıra önleyici ilacın kullanılmasına izin verilmiş. Takip eden dört aylık ikinci dönemde (T2) ise önleyici ilaç kullanılmasına izin verilmemiş, sadece günde iki kez ginkgo kapsülleri verilmiş [ginkgo özütü (standardize, phytosome, 60 miligram), koenzim Q-10 (11 miligram) ve B-2 vitamini 8.7 miligram)]. Süre sonunda yapılan değerlendirmede T1 sonunda gönüllülerin yüzde 11.1’inde, T2 sonunda ise 42.2’sinde şikayetlerin tamamen kaybolduğu bildiriliyor. Diğer taraftan tam olarak iyileşmeyen gruplarda aura süresinin T1 sonunda yüzde 30, T2 sonunda yüzde 56 azaldığı; aura sıklığının ise T1 sonunda yüzde 46, T2 sonunda yüzde 68 azaldığı tespit edilmiş. Çalışma süresince herhangi bir yan etki bildirimi olmaması da önemli bir bulgu.
Ginkgo kapsüllerinin uzun süreli olarak uygulanmasıyla gözlenen bu olumlu sonuçların kısa süreli (akut) uygulamalarla ne derece sağlanabileceği ise aynı araştırma grubu tarafından yeni yayımlanan bir çalışmada açıklanmış. Seçilen auralı migren hastası 25 gönüllüde ilk aura atağında auranın ne kadar sürdüğü belirlenmiş. İkinci aura atağının başlangıcında hemen ginkgo özütü taşıyan kapsüllerden iki adet yutulması istenmiş. Uygulanan kapsüllerin bileşimi daha önce kullandıklarıyla aynı ancak miktarları iki misli fazla [ginkgo özütü (standardize, phytosome, 120 miligram), koenzim Q-10 (22 miligram) ve B-2 vitamini 17,4 miligram)]. Yapılan değerlendirmede sadece tek uygulamayla aura süresinin yüzde 35 azaltılabildiği, gönüllülerin yüzde 60’ında akut aura şikayetlerinin hafifletilebildiği ve yüzde 18’inde aura sonrası ağrı gelişiminin önlenebildiği bildiriliyor.
Bu çalışmalarda boş ilaç (plasebo) verilen kontrol grubu olmaması ve açık etiketli olması, yani gönüllülerin kullandıkları ilacı bilmesi nedeniyle olası bir psikolojik yararın söz konusu olmasına bağlı yetersizlikleri söz konusu. Ancak görülen o ki uzun süreli uygulamaların sonuçları dikkat çekici. Bu konuda daha kapsamlı klinik çalışmalar yapılmasına ihtiyaç duyuluyor.
..
Kulak çınlaması (tinnitus) tam olarak nedenleri bilinmeyen, yaygın olarak görülen bir sağlık sorunu. Ülkemizdeki yaygınlık oranı hakkında resmi bir kayda rastlayamadım ancak yapılan bir açıklamada Türkiye’de 5 milyon kişinin bu sorundan etkilendiği bilgisi yer alıyordu. ABD’de ise her beş kişiden birinde farklı derecelerde tinnitus sorunu bulunduğu ve bunlardan üç milyonunda ciddi bir şekilde bireylerin günlük yaşantısını etkilediği bildiriliyor.
Tinnitusun işitme kaybı, travma başta olmak üzere birçok ciddi sağlık sorununun ön belirtisi olabileceği, bu nedenle erken teşhisin önemli olduğu belirtiliyor. Başlıca etkenler arasında yüksek sesle müzik dinleme, endüstriyel gürültünün yanı sıra şeker hastalığı, yüksek tansiyon, anevrizma gibi etkenler ön sıralarda yer alıyor. Özellikle günümüzde, çoğu kişinin yolda giderken bile akıllı telefonlarına taktıkları kulaklıkla yüksek sesli müzik dinlediğini düşünürsek tinnitus riskinin giderek artabilecek bir sorun olacağını tahmin etmek güç olmasa gerek. Etkin bir ilaç tedavisi yok. Tedavisinde yeni geliştirilen lazer tedavi uygulamasının başarılı olabileceği bildiriliyor.
FARKLI BİR BOYUT GETİRİYORLAR
Hekimler kulak çınlamasına karşı tuzlu gıdaların azaltılması, kahve ve kola gibi kafeinli içecekler, alkol ve sigaradan uzak durulması, düzenli egzersiz yapılması ve günde en az bir saat sakız çiğnenmesini tavsiye ediyor. Ancak yapılan bir bilimsel kurgulu (randomize-kontrollü çapraz-döngülü) klinik çalışmada kafeinin kesilmesiyle hastalarda herhangi bir olumlu gelişmenin gözlenemediği bildiriliyor. Yeni yayımlanan bir klinik çalışmanın sonuçları ise tinnutus tedavisine farklı bir boyut getirebilecek nitelikte. Sağlık konusunda önemli bilgilerin edinildiği ABD’deki ‘Nurses’ Health Study II’ kapsamında yürütülen bir kohort (ortak özellikleri olan bir grup kişi üzerinde yürütülen çalışma) çalışma, 25-42 yaşları arasında 65 bin 85 kadın gönüllü üzerinde gerçekleştirilmiş. Çalışma 1991 yılında başlatıldığında tinnutus şikayeti bulunmayan kadınların kullandıkları ilaçlar, sigara içip içmedikleri ve kullandıkları kahve, meşrubat vb. kafein taşıyan içecekleri tüketme sıklığı gibi parametreler sorgulanmış. 2009’da tamamlandığında 5 bin 289 kadında tinnitus geliştiği (kendi ifadeleriyle) belirlenmiş. Yapılan değerlendirmede günlük ortalama sekiz bardak kahve (150 miligram civarında kafein) içenlere oranla, 450 miligram ve 600 miligram kafeine eşdeğer kafeinli içecek alan kadınlarda tinnitus gelişiminin daha yüksek olduğu sonucuna varılmış. Yani kahve, meşrubat vb. şekilde tüketilen içeceklerle yüksek miktarda kafein tüketilmesinin tinnitus riskini azaltabileceği sonucuna varılmış.
Kulak çınlamasına karşı tuzlu gıdaların azaltılması, kafeinli içecekler, alkol ve sigaradan uzak durulması tavsiye ediliyordu. Fakat yeni araştırmalar kafeinin kesilmesi sonucu hastalarda herhangi bir olumlu gelişmenin gözlenemediğini ortaya koyuyor.
DOĞRU BİLİNEN YANLIŞ MI?
Şüphesiz, bu araştırmanın sonuçları şimdiye kadar tinnitus ile ilgili olarak yapılan ‘kafeinli ürünlerinin kesilmesi’ şeklindeki önerilerin tam tersi olması bakımından ilginç. Ancak araştırmacılar bu bulgulara ihtiyatla yaklaşıyor, bu konuda daha fazla araştırmalar yapılması gerektiğini belirtiyor. Çalışma beyaz kadınlar üzerinde yapıldığından, diğer ırklar ve erkeklerde benzer sonuç verip vermeyeceği henüz bilinmiyor. Acaba bu da ‘şimdiye kadar doğru bildiğimiz yanlışlar’ arasına girecek bir bilgi mi?
.
Halk arasında genel olarak ‘soğuk algınlığı’ olarak tanımlanan akut viral enfeksiyon en yaygın görülen enfeksiyon hastalığı olarak biliniyor.
Özellikle kış aylarında bir ısınıp bir soğuyan havalar, her yaştan bireyin hastalanma riskini artıyor. Hastalığa yakalananlarda kişisel etkenlere bağlı olarak farklı derecelerde gelişen yüksek ateş, yutkunma zorluğu, bitkinlik, kas ağrısı, bağ ağrısı, öksürük gibi yaşam kalitesini olumsuz etkileyen şikayetlerin yanı sıra işgücü kaybı ve daha önemlisi ise yol açabildiği ölümler önemli bir sağlık sorunu. Her yıl dünya nüfusunun yüzde 10’nun bu tip enfeksiyonlardan etkilendiği ve çoğunluğu çocuk ve ileri yaşlarda olmak üzere yaklaşık 250 bin kişinin viral enfeksiyonlara bağlı olarak hayatını kaybettiği bildiriliyor. Diğer taraftan insan hayatı üzerindeki yarattığı ciddi risklerin ötesinde, tedavi harcamaları ve işgücü kayıpları gözönüne alındığında tüm dünya ekonomisi için önemli bir maddi sorun oluşturuyor.
Esas sorun, tedavinin yüksek maliyetine karşılık uygulanan ve beklenen yararın tatmin edici olmaması. Çünkü hastalığa yol açan etkenler çok farklı. Hastalık oluşumunda başlıca etken olan rinovirüslerin yüzde 10-40 gibi bir yaygınlığı bulunuyor ancak koronavirüs, parainfluenza virüs, adenovirüs, ekovirüs veya kokssakivirüs gibi başka virüs tiplerinin de katkısı söz konusu olabiliyor. Ayrıca bir de bunların mutasyonu ile gelişen tipleri var. Dolayısıyla tüm bu virüsler üzerinde etkili olabilecek kapasitede ilaç henüz yok. Elimizde mevcut koruyucu ajanlardan biri olan grip aşısı bir yıl önce tüm dünyada en yaygın salgına yol açan üç farklı virüs tipine karşı hazırlanıyor. Dolayısıyla sınırlı bir koruyuculuk söz konusu, yani tüm etkenler üzerinde etkinlik beklemek mümkün değil. Ancak 65 yaş üzerindeki bireylerin, kronik hastalığı olan kişilerin her yıl eylül ayında aşılanması, risk sayısının azaltılması bakımından akılcı bir yaklaşım olacaktır. İnfluenza virüsleri üzerinde etkili olabilecek sınırlı sayıda ilaç (iyon-kanal blokörleri, nöramidinaz inhibitörleri) bulunmasına karşılık, bunların sınırlı etkileri, hızlı-direnç gelişimi, yan etkileri ve bazılarının yüksek fiyatı gibi sorunlar nedeniyle yaygın uygulanması mümkün olamamaktadır.
MEVSİM DÖNÜMLERİNE DİKKAT!
Bu kadar olumsuz bir tablo sizi umutsuzluğa mı düşürdü! Peki ne yapacağız? Çaresi var mı?
Öncelikle testi kırılmadan önlemini almak gerekiyor. Yani hastalanmadan önce vücudun direncini artırmak önemli. Bu konuyu sık sık gündeme getiririm. Her şeyin başı KORUNMAK. Özellikle mevsim dönümlerinde, tercihen eylül- ekim ve şubat-mart, bağışıklık sistemini destekleyici bitkisel ürünler alınması gerekiyor.
Bir diğer koruyucu önlem ise antioksidanlar bakımından zengin beslenme yani renkli meyve ve sebzeleri düzenli kullanmak. Yapılan çalışmaların sonuçları üzerinde ileri sürülen yorumlar; influenza A virüsü enfeksiyonuna bağlı olarak vücutta serbest radikal oluşumunun arttığı ve neticesinde vücuttaki sinyal iletişimi ağını uyararak sitokin/kemokin gibi proteinlerin üretimini tetiklendiği ve bunun sonucu hücre ölümü, solunum yolu yangısı ve akciğer hasarına yol açtığı bilgisi yer almaktadır. Bu bakımdan antioksidan desteklerinin, abartılmadan kullanılması düşünebilir.
KOYU RENKLİ MEYVELER YİYİN
Yayımlanan çalışmalarda bilinen bazı antioksidanların üst solunum yolu enfeksiyonlarına yol açan virüsler üzerinde baskılayıcı etkileri bulunduğu gösterilmiş. Kranberi (vaksinyum), likapa, yaban mersini, kuşüzümü gibi koyu renkli meyvelerin, muhtemelen polifenolik içeriğine bağlı olarak infuenza virüsü üzerinde baskılayıcı etkisi bulunduğu deneysel çalışmalarla ortaya konulmuş. Yeni bir çalışmada kuş üzümü (black currant) meyvelerinin influenza A ve B, adenovirus, zatürre virüsü, uçuk virüsü gibi virüslerin çoğalmasını engellediği ve hücre yüzeyine yapışmasını engellediği, ayrıca grip etkeni bir bakteri olan Haemophilus influenzae üzerinde etkili olduğu bildiriliyor. Kranberi polifenollerinin influenza virüsü üzerinde etkisi, klinik çalışma ile de ortaya konulmuş. Kranberi’de ayrıca yüksek molekül ağırlıklı bileşenlerin de etkisi gösterilmiş. Kuvvetli antioksidan etkisi bilinen resveratrol’ün de influenza virüsü üzerinde etkili olduğu tespit edilmiş.
Sonuç olarak, soğuk algınlığına karşı öncelikle yapılması gereken vücudumuzun savunma sistemini destekleyecek renkli meyve ve sebzeleri tüketmeli. Ayrıca mevsim dönümlerinde yapılacak kürlerle kaliteli besin desteği ürünlerinin katkısı sağlanmalı.
..
Antioksidan, yüksek tansiyonu düşürüyor, mide ülseri şikayetlerini hafifletiyor, insülin direncini azaltıyor... Zencefilin pek çok yararı var. Onlardan biri de soğuk algınlığına neden olan virüse karşı etkisi. Hastalanmadan bal veya yoğurtla karıştırıp yiyebilirsiniz.
iderek artan sayıdaki bilimsel araştırma, zencefil rizomunun yemeklerimize lezzet katan bir baharatın çok daha ötesinde bir sağlık savaşçısı olduğunu ortaya koyuyor. Safra artırıcı, antioksidan, kusmayı önleyici, insülin direncini azaltıcı, kan sulandırıcı, yangı giderici, artrit ağrılarını hafifletici, yüksek tansiyonu düşürücü, radyasyonun zararlarını azaltıcı, mide ülseri şikayetlerini hafifletici gibi pek çok yararı var. Sağlığımız için giderek artan önemi nedeniyle, ülkemizde yetişmeyen tropik bir bitki olmasına rağmen daha önceleri baharatçılarda kuru toz halde temin edilebilen zencefil rizomu artık taze halde manav ve marketlerde satılıyor.
Geçen hafta hava değişiklikleri nedeniyle salgın haline gelen soğuk algınlığından korunmak için yararlı olabilecek bazı önerilerde bulunmuştum. Peki boğazınızda bir hareketlenme hissediyorsunuz, çevrenizde hastalananlar giderek artıyorsa ne yapmamız gerekiyor?
TAZESİ DAHA ETKİLİ
Yeni yayımlanan bir çalışmada taze zencefil rizomunun insan solunum sinsityal virüsüne (HRSV) karşı etkili olduğu bildiriliyor. Zencefilin bakteriler üzerinde etkisini ortaya koyan bazı çalışmalar bulunmasına karşılık virüsler üzerinde etkisi daha önce araştırılmamıştı. HRSV, Paramyxoviridae ailesinden zarflı bir RNA virüsü. Gerçek bir baş belası; bebeklerde zatürreden yetişkinlerde bronşite kadar solunum sistemi enfeksiyonlarının büyük bir kısmında rol oynuyor. Bu virüs bebek ve yaşlılarda, bağışıklık sistemi sorunu olan yetişkinler, organ nakli hastaları gibi yüksek riskli gruplarda ölümlere yol açabiliyor.
Çalışmanın dikkat çekici bulgusu taze zencefil rizomunun HRSV enfeksiyonunu kuvvetle önlemesine karşılık, kuru zencefilin bu etkisinin oldukça zayıf olduğu. Taze zencefil enfeksiyonu yüzde 70 önlerken, kuru zencefilin etkisi yüzde 20’de kalmış. Taze zencefilin virüsün gelişimini engellediği (plak oluşumunu önlüyor) ve hücre içine girmesini engelliyor.
BAL VEYA YOĞURTLA YİYİN
Bu çalışmanın izole hücre dizinleri üzerinde (Hep2 ve A549) yürütülmüş olması nedeniyle klinik olarak insanlara ağız yoluyla verildiğinde, yani sindirim sistemine girdiğinde etkili olup olamayacağı konusunda kafanızda bir şüphe doğabilir. Ancak bu kanımca yersiz bir şüphe. Çünkü HRSV’nin vücudumuza solunum sistemi vasıtasıyla girdiğini göz önüne alırsak, taze zencefilin ağız yoluyla aldığımızda doğrudan virüs üzerinde etkili olabilecektir. Bu nedenle benim önerim taze zencefili rendeleyip bal ile karıştırarak tüketmek. Ama gerçek bal olması çok önemli! Daha önceki yazılarımda gerçek balın mikrop öldürücü etkisinden bahsetmiştim. Özellikle iyi kalite bir kestane balı kullanırsanız daha etkili olacaktır. Bal kullanamayacak olanlar, yoğurtla karıştırabilir. Başka seçenekler de geliştirilebilir; mesela pişmiş elma püresi içinde nasıl olur? Üzerine yeni toz edilmiş tarçın eklenebilir. Tarçın da bakteriler üzerinde öldürücü etkiye sahip bir baharat.
Taze zencefil rizomunun HRSV üzerinde etki mekanizması henüz tam olarak bilinmiyor. Zencefilin yangı-giderici etkisinin katkısı olduğu düşünüyor. Araştırmanın ortaya koyduğu bir başka husus ise taze zencefil rizomu virüsün gelişmesini ve hücre içerisine girmesini engelleyerek etki ediyor. Ancak virüsün hücre içerisine girmesi durumunda etkinliği kalmıyor. Bu bakımdan virüs hücre içine girmeden kullanılması önemli. Diğer taraftan, enfeksiyon başlamış olsa bile hastalık sürecinde zayıf düşen vücudun diğer bakterilere karşı savunmasını desteklemek amacıyla zencefil kullanılması yararlı olacaktır. Sonuç olarak, solunum sistemi enfeksiyonlarının önlenmesi ve tedavisinde taze zencefil rizomu ucuz ve etkin bir seçenek olarak yararlı olabilir.
.
Yaş ilerledikçe azalan enerji tüketimine bağlı olarak harcanan enerji de azalıyor. Ancak bu durum yaşlı bireylerde daha düşük besleyici gereksinimi bulunduğu şeklinde yorumlanamaz. Bununla birlikte bazı vitaminlerin seviyesinin, yaşa bağlı değişen metabolizma ve emilim farklılıkları göz önüne alınarak tekrar değerlendirilmesi doğru olacaktır.
Genç ve yaşlı bireylerde A vitamini günlük gereksinimi (GG) aynıdır. Ancak 60 yaş üzeri bireylerde A vitamini emiliminin daha yüksek olması nedeniyle, düşük seviyede A vitamini alınması durumunda bile vücutta normal seviyenin sağlanabildiği görülmektedir. Diğer taraftan, yüksek miktarda A vitamini kullanımının D vitamini yetersizliği olan kadınlarda kemik erimesine bağlı kırık riskini artırabildiği bildirilmektedir. Bu bakımdan izin verilen A vitamini üst sınırı günde 3 miligram olarak gösterilmiştir.
B grubu vitaminlerden tiamin (B1 vitamini), riboflavin (B2 vitamini) ve folik asitin GG genel olarak yaşa bağlı değişim göstermemektedir. Ancak fazla alkol kullanan bireylerde tiamin emilimi sorununa bağlı olarak tiamin desteği uygulanması gerekir. Diğer taraftan ileri yaşlarda daha sık olarak ortaya çıkan konjestif kalp yetmezliğine bağlı olarak uygulanan idrar artırıcı tedavisi aşırı tiamin kaybına yol açabilmektedir. Yapılan bir çalışmada ileri yaşta bireylerde yüzde 21 olan tiamin eksikliği olasılığı, konjestif kalp hastalarında yüzde 98’e yükselmektedir. Bazı klinik çalışmalarda konjestif kalp hastalarında tiamin desteği uygulanmasının bazı kardiyak parametrelerde olumlu gelişme sağladığı gözlemlenmiştir.
B6 EKSİKLİĞİ KANSERE YOL AÇIYOR
Deneysel olarak B6 vitamini eksikliğinin vücutta interlökin-2 üretimini bozarak lenfositlerin mitojen uyarılarına cevabını baskıladığı gösterilmiştir. Bu bakımdan B6 vitamini eksikliğinin çeşitli kanserlerin oluşumunda ve ayrıca kalp-damar hastalıkları ve algılama bozukluklarında rol oynaması söz konusu olabilir. Bu nedenle bazı ülkelerde normalde 1,2-1,4 olan GG’in, 60 yaş üzerinde 2,0-2,9 miligrama kadar yüksek oranlarda önerildiği görülmektedir.
B12 vitamini için kaynak et, yumurta ve süt ürünleri gibi hayvansal besinlerdir. B12 vitamini eksikliğine yol açan en önemli sorun mide-bağırsak sisteminden düşük emilim oranıdır. Özellikle ileri yaşlarda azalan paryetal hücre aktivitesi ile birlikte mide asit salgısının azalması sonucu proteinlere bağlı B12 vitamininin serbest hale geçememesine bağlı olarak B12 vitamini emilimi mümkün olamamaktadır. Tabi aynı durum gastrit, reflü vb. şikâyetler için yaygın olarak reçetelenen mide asidi baskılayıcı ilaçlar ve metformin kullananlar için de söz konusudur. Bu nedenle 50 yaş üzerinde bireylerde B12 vitamini destek ürünleri ya da B12 vitamini zenginleştirilmiş besinlerin kullanılması önerilmektedir. B12 vitamini eksikliğinin yol açtığı sorunların başında gelen kansızlık gibi hematolojik bulguların yanı sıra algılama bozuklukları ve psikolojik semptomlar görülebilmektedir. Ancak hematolojik bulgular olmadan ortaya çıkan algılama ve psikolojik sorunların B12 vitamini eksikliğine bağlı olup olmadığını tespit etmek zordur. Diğer taraftan, bu durumun tedavisinde sınır değerlerinde B12 vitamini desteği uygulanmasının algılama işlevleri üzerinde yararı bulunamadığı bildirilmektedir. Bu amaçla GG değerinin onbin katına (30 miligram) kadar olan miktarlarda uygulanması önerilmektedir.
D3 vitamini, folat eklenmiş süt ürünleri ve tahıllar haricinde, beslenme yoluyla kısıtlı miktarda alınabilmektedir. İleri yaşlarda derinin D vitamini üretimi kapasitesinin düşmesi ve bireylerin kapalı ortamlarda daha fazla zaman geçirmesi nedeniyle özellikle 50 yaş üzerinde bireylerde oral yolla günde 15-20 mikrogram D3 vitamini desteği uygulanması önerilmektedir. D vitamini desteğinin yaşlı bireylerde kırık riskini azalttığı hususunda fikir birliği bulunmaktadır. Klinik çalışmalar günde en az 17-20 mikrogram D vitamini desteğinin kalça kırığı riski yüzde 26 azaltabildiği, buna karşılık 10 mikrogram dozda kırıklar üzerinde belirgin bir yararının bulunmadığı bildirilmektedir.
Antioksidan etkisi nedeniyle E Vitamini bakımından zengin diyetlerin koroner arter hastalıkları gelişimine bağlı ölüm riskini azaltabileceği yönündeki hipotez E vitamini desteği uygulanan randomize kontrollü çalışmalarda doğrulanamamıştır. Benzer şekilde, diyetle alınan E vitamininin algılama bozuklukları riskini azaltacağı şeklindeki öneri de klinik bulgular ile desteklenememiştir. Alzheimer hastalığı gelişimi yüksek riski olan hafif algılama bozukluğu hastalarında yüksek doz E vitamini (2000 ünite) uygulanması ile bile bu süreç engellenememiştir.
..
Kabızlık vakalarında demirhindi pulpası, kasya meyvesi gibi ürünlerin ozmotik etkisinden yararlanılabilir. Bağırsak düzeninin sağlanmasında son yıllarda en çok öne çıkan doğal destek ürünü grubu ise probiyotiklerdir.
İlerleyen yaşlarda yavaşlayan metabolizma, kısıtlı hareket, gelişen hastalıklar ve bunların tedavisi için kullanılan çeşit çeşit ilaçların yanı sıra, sıvı ve lif içeriği zengin besinlerin yetersiz miktarlarda tüketimi nedeniyle kabızlık yaşlı bireylerde sık görülen bir sağlık sorunu. Diğer taraftan kabızlık tedavisinde etkili ilaç seçenekleri sınırlı; büyük çoğunluğu bitkilerden elde edilen özütleri içeriyor. Bu konuda genellikle antrasen içeriğine sahip sinameki yaprağı (Cassia angustifolia veya C. acutifolia), akdiken kabuğu (cehri=barut ağacı) (Frangula alnus) ya da sarısabır yaprağı (Aloe barbadense) gibi bitkisel ürünlerden yararlanılıyor. Ancak antrasen türevlerinin bağırsaklardaki tahriş edici etkisi nedeniyle bir haftadan uzun süreli kullanılmaları özellikle kolon kanseri gelişimi riski nedeniyle önerilmiyor.
Bu amaçla daha güvenilir seçenekler olarak ağır olmayan kabızlık vakalarında demirhindi pulpası (Pulpa tamarindorum), kasya meyvesi (Cassia fistula) gibi şeker içerikli bitkisel ürünlerin ozmotik etkisinden yararlanılması düşünülebilir. Bir başka güvenilir ve etkin bitkisel ürün grubu ise polisakarit bakımından zengin bitkisel ürünlerdir. Bu grup bitkisel ürünler bol miktarda suyla alındığında polisakarit içeriği bağırsaklarda şişerek dışkının bağırsak içerisinde kaymasını sağlamaktadır. Bu amaçla çözünebilir lif bakımından zengin karnıyarık tohumu kabuğu (psyllium husk) ve çözünmeyen lifler bakımından zengin hindiba kökü ve yerelması [frukto-oligosakaritler (FOS) ve tosilgalaktooligosakaritler (TOS)] en çok bilinen prebiyotik (bağırsaklarda şişerek yararlı mikroorganizmaların gelişmesine ortam sağlayan, bağırsak sağlığına yararlı ürünler) etkili bitkisel ürünlerdir. Amerikan Besin ve İlaç Dairesi FDA tarafından karnıyarık tohumu kullanımının ayrıca koroner kalp hastalıkları gelişimi riskini azaltabileceği bildirilmektedir. Ancak dikkat edilmesi gereken husus bu tip ürünler bol suyla alınmadığı takdirde bağırsak tıkanmasına yol açabilmektedir. Bir başka önemli husus ise, bireylerin kullandıkları ilaçların emilimini engelleyebilmesidir. Bu nedenle kullanılan ilaçlar ile aynı zaman dilimi içerisinde kullanılmamasına dikkat edilmelidir.
PROBİYOTİKLER SADECE BAĞIRSAK DOSTU DEĞİL
Bağırsak düzeninin sağlanmasında son yıllarda en çok öne çıkan doğal destek ürünü grubu ise probiyotikler. Probiyotikler bağırsaklarımızda bulunan ve insan sağlığı için ne kadar önemli oldukları son yıllarda yürütülen bilimsel çalışmalar ile ortaya konulan yararlı mikroorganizmalar grubunun genel adıdır. Genel olarak laktik asit bakterileri ve bazı maya grubu organizmalardır. Probiyotiklerin özellikle gelişim ortamı oluşturulması amacıyla frukto-oligosakaritler (FOS) ile birlikte uygulanması tercih edilmektedir.
Bu konuda yürütülen bir klinik çalışma yararları hakkında bilgi veriyor. Hastanede yatan 243 yaşlı birey üzerinde yürütülen plasebo kontrollü bir çalışmada 45 gün süreyle probiyotik bakteri (450x109/gün) uygulanması ile probiyotik uygulanan grupta bağırsak yumuşatıcı ilaç (laksatif) gereksinimin belirgin şekilde azaldığı bildirilmektedir. Probiyotik uygulamasının yararları sadece bağırsak düzeninin sağlanması ile sınırlı değil. Yürütülen çalışmalar bağışıklık sisteminin desteklenmesinde de önemli katkısı bulunabileceğini ortaya koymaktadır. Ancak her laktik bakterinin probiyotik özelliğe sahip olmadığı bilinmelidir. Probiyotik etki gösterebilmesi için laktik bakterinin mide ve bağırsak koşullarında özelliğini kaybetmeden kalın bağırsağa ulaşarak orada çoğalabilmesi gerekir. Bu bakımdan yoğurt gibi bağırsaklara yararlı olduğunu düşündüğümüz besinlerin probiyotik etkininin düşük seviyede kaldığı görülüyor. Çünkü yararlı bakterilerin büyük kısmı midenin asit ortamında etkisiz hale dönüşüyor. Yapılan bir bilimsel kurguda klinik çalışma (çift-körlü ve randomize) bu konuda bize kanıt sunuyor. Yaşları 25 ile 65 arasında değişen, kabızlık, şişkinlik ve ağrı şikâyeti bulunan 68 gönüllü üç gruba ayrılarak 45 gün süresince iki gruba probiyotik özellikte (yani bağırsaklara kadar bozulmadan, etkisini kaybetmeden gelen) iki farklı Lactobacillus plantarum suşunu farklı derişimlerde içeren yoğurt, kontrol grubuna ise probiyotik özellikte olmayan (Lactobacillus bulgaricus ve Lactococcus lactis) suşlar ilave edilen yoğurt verilmiş. 6 hafta sonunda yapılan değerlendirmede probiyotik suşu ilave edilmiş yoğurt verilen gruplardaki bireylerin defekasyon sıklığının başlangıca göre belirgin bir şekilde düzeldiği gözlemlenmiş.
Aslında yazının ana konusu yaşlılardaki kabızlık sorunu; tabi burada ilerleyen yaşa bağlı olarak ortaya çıkan etkenler ön planda; ama yukarıda bahsettiğim yöntemler her yaş grubu için kabızlık tedavisinde göz önüne alınması gereken öncelikli yaklaşım olmalı.
.
Çocukların alerjik sorunlardan korunmasında emziren annelerde probiyotik ve prebiyotik uygulaması yararlı olabilir.
Sağlıklı bir insanın mide-bağırsak sisteminde 100 trilyon kadar mikroorganizma bulunduğu bildiriliyor. Yani bedenimizde kendimize ait hücrelerin sayısından fazla misafir organizma bulunuyor. Bu konuk mikroorganizmalara ‘probiyotik’ adı veriliyor. Probiyotik kavramı aslında ilk olarak 1907’de Nobel ödüllü Rus bilim insanı Metchinkoff tarafından ortaya atılmasına karşılık sağlığımız için ne kadar önemli olduğunu yeni fark ediyoruz. Bunun en açık delili, bilimsel araştırmaların yayımlandığı indekslerde görülüyor. Scopus (Elsevier) indeksinde probiyotikle ilgili yayımlanmış 22 bin 420 bilimsel araştırmadan 21 bin 800’ü yani yüzde 97’si (neredeyse tamamı!) son 15 yıl içerisinde yapılmış.
Aynı konudaki ilişkili bir kavram olan ‘prebiyotik’ ise çok daha yeni, 1995’te ortaya atılmış (Gibson ve Roberfroid). Prebiyotikler, en basit anlamı ile probiyotiklerin vücutta çoğalabilmesi için gerekli koşulları sağlayan, sindirilmeyen besin öğeleri olarak tanımlanıyor. Benzer şekilde yapılan araştırmaların yüzde 87’si son 15 yılda yapılmış; 7 bin 150 çalışmadan 6 bin 250’si.
KEFİR, KIMIZ, BOZA...
Aslında sindirim sistemimizde bulunan yararlı bakteri ve mayaların sağlığımız için yararlı oldukları konusu binlerce yıldır biliniyor. Bu bakımdan yoğurt, kefir, kımız, boza gibi fermente ürünlerin tüketilmesi önerilir. Ancak yapılan çalışmalar bu tip ürünler içerisinde yer alan bakteri ve mayaların çoğunluğunun sindirim sistemindeki mide asidi, enzimler ve besin bileşenlerinden olumsuz etkilenerek canlılığını yitirdiğini ortaya koyuyor. Dolayısıyla son yıllarda bu ağır koşullara dirençli oldukları belirlenen bakteri ve mayalar ilave edilmiş probiyotik katkılı ürünler pazarlanıyor. Ancak günlük alınması önerilen probiyotik miktarı 5 milyar (cfu) olarak belirtiliyor. Bu bakımdan istenen yararın gözlenebilmesi için tablet, kapsül gibi ilaç şekillerinde olan ürünlerin kullanılması öneriliyor. Tabii burada en önemli husus ‘ürün kalitesi’. Yani satın aldığınız probiyotik ilaç içerisinde bulunan bakterilerin ne kadarının vücudunuza girdiğinde ne derecede sağlam kalıp, gelişebilecekleri konusu önemli.
Japonya’da yapılan ve yeni yayımlanan bir çalışmanın sonuçları ilgimi çekti. Anne sütünün bebeklerin sağlıklı gelişimi için ne kadar önemli olduğu biliniyor. Yürütülen bilimsel çalışmalar anne sütünün çocuklarda alerjik tepkimelerin (alerjik astım, atopik dermatit, vd.) önlenmesinde de rol oynadığını ortaya koyuyor. Hamilelik ve emzirme dönemlerinde annelere probiyotik verilmesi ile anne sütünde alerjiye karşı etkili bileşenlerin miktarının arttığı gösterilmiş.
Yeni yayımlanan çalışmada ise ‘prebiyotik’ kullanımının bu konudaki etkisi araştırılmış. Gönüllü 84 anne adayı iki gruba ayrılarak hamileliğin 26. haftasından itibaren bir gruba prebiyotik ürün, diğer gruba ise benzer görünüşte etkisiz bir ürün (şeker) verilmiş. Uygulama doğumdan sonra birinci ayda sonlandırılmış. Prebiyotik ürün olarak günde iki defa dörder gram fruktooligosakarit (FOS) [hindiba kökünden elde edilen özüt] taşıyan kapsüller verilmiş. Doğumdan sonra alınan ilk ağız sütü (kolostrum) ve bir ay sonra alınan süt örneklerinde bağışıklık sistemi üzerinde etkili bazı önemli proteinlerin miktarları araştırılmış. Sonuçta prebiyotik verilen annelerin sütünde alerjik tepkimelerde rol oynadığı bilinen bazı proteinlerin (interlökin-27 ve diğer) miktarında şeker verilen gruptaki annelerin sütüne göre üç misli fazla artış sağlandığı gözlemlenmiş.
Burada bir hususu tekrar hatırlatmakta yarar görüyorum. Kullanılan probiyotik ve prebiyotik ilaçların kalitesi, mide-bağırsak sisteminde canlılıklarını ne derecede sürdürebildikleri konusu çok önemli.
..
Son yıllarda yürütülen sayısız bilimsel çalışmalarla ortaya konulan kuvvetli antioksidan ve yangı giderici etkileriyle öne çıkar resveratrolün yararı bu kez sigara içenler üzerinde araştırılmış. Sonuç ilginç...
Sigara tiryakiliği, ölüm nedenleri arasında ikinci olmasına, engellemelere ve yoğun kampanyalara rağmen yeryüzündeki en yaygın alışkanlık, tutku, ‘ölümcül aşk’. Uzun süreli tiryakiliğin yol açtığı sorunlar saymakla bitmiyor; oksidan hasara bağlı olarak bozulan antioksidan denge sonucu artan lipit peroksidasyonu ürünleri ve yangı tepkimesi sonucu (C-reaktif protein, fibrinojen, interlökin-6, T-lenfositler, hücreiçi adhezyon molekülü-1, selektin, vs. artışı) kalp-damar hastalıklarından başlayarak kansere kadar geniş yelpazede hastalıklara zemin hazırlıyor.
Bu zararların hiç olmazsa azaltılabilmesi için yapılan öneriler arasında meyve ve sebzelerdeki antioksidan etkili polifenoller dikkati çekiyor. Bitki polifenolleri içerisinde sanırım en popüleri, resveratrol. Son yıllarda yürütülen sayısız bilimsel çalışmalarla ortaya konulan kuvvetli antioksidan ve yangı giderici etkileriyle bağlantılı olarak geniş yelpazede hastalıklara karşı koruyucu ve tedavisinde yardımcı olarak kullanımı ön plana çıkarıldı: Kalp-damar hastalıkları, kanser, sinir-koruyucu (nöroprotektif), yaşlanma karşıtı (anti-aging), eklemlerde kıkırdak aşınmasını önleyici (kondro-protektif) ve diğerleri. Günümüzde ‘Çin madımağı’ olarak adlandırılan bir bitkinin köklerinden bol miktarda elde edilerek reçetesiz ilaç olarak kapsül halinde pazarlanıyor.
HASARI NE KADAR AZALTIYOR?
Resveratrolün, sigaranın yol açtığı temel sorunlar olan oksidatif hasar ve yangı üzerindeki etkisi yeni bir klinik çalışmanın konusu olmuş. Çalışmanın başlıca amacı, resveratrolün sağlıklı sigara tiryakilerinin sağlığına, oksidatif hasarı ve yangı tepkimelerini azaltarak ne derecede olumlu katkı sağlayabileceği.
Klinik çalışma, yaşları 20-50 arasında 50 sigara tiryakisi (yapılan sağlık kontrolünde herhangi bir akut veya kronik hastalık belirlenmeyen; günde en az 5 en fazla 20 sigara ve en fazla 30 gram alkol tüketenler; obez olmayan- vücut kitle indeksi >30 kg/m2) üzerinde bilimsel tasarıma (randomize, plasebo kontrollü, çapraz döngülü, çift körlü) uygun olarak yürütülmüş. 30’ar günlük dönüşümlerle çarpaz-kurgulu tasarımdaki bu çalışmada deney grubuna sabahları aç karnına 500 miligram resveratrol verilmiş. Başlangıçta, her 30 günlük süreçte ve son olarak doksan gün sonunda alınan kan örneklerinde biyokimyasal analiz yapılarak değerlendirme yapılmış.
KAPASİTEYİ YÜKSELTİYOR
Sonuçta, resveratrol uygulamasının C-reaktif protein (muhtemelen yangı tepkimesinin azalmasına işaret ediyor) ve trigliserit derişimlerini belirgin bir şekilde azalttığı; bireylerin toplam antioksidan kapasitesini yükselttiği tespit edilmiş. Araştırmacılar resveratrol uygulamasının sigara tiryakilerinde sorunların kaynağı olarak kabul edilen yangı ve oksidatif hasar gibi temel etkenler üzerinde etkili olduğu için yararlı olabileceği yorumunu yapmış. Hiç şüphesiz, bu bulguların daha çok sayıda gönüllü üzerinde yürütülen çalışmalarla desteklenmesine ihtiyaç duyuluyor. Resveratrolün geniş bir güvenilirlik aralığı mevcut. Yapılan çalışmalarda yarım gram ile beş gram aralığında uygulamalarda belirgin olumsuz bir yan etki bildirimi bulunmuyor.
..
Son zamanlarda etin kuyruk ve diğer kısımlarında yer alan doymuş yağların tüketilmesinin bazı uzmanlar tarafından yapılan -şimdiye kadar bilinenlerin aksine- sağlık için zararlı olmadığı şeklindeki öneriler tartışılıyor. Uzmanların büyük çoğunluğu bu görüşe haklı olarak karşı çıkıyor ancak bence farklı görüşlerin olması gerçeğin bulunmasında önemli rol oynamaktadır. Tabii bunlar uzmanların hangi açıdan baktığıyla ilgili. Derinliği olan bir nesnenin etrafında toplanan kişilerin nesneye bakış açıları değiştiği için herkes kendi görüş alanındaki kısmını görebilir. Tıpta uzmanlaşmayı da aynı şekilde tanımlayabiliriz. Mesela, bir üroloji uzmanına gittiğinizde genellikte böbrek, mesane vd. ön plandadır, vücudun diğer kısımları ikinci derecede kalır.
Kuyruk yağı öneren uzmanların hangi bakış açısından baktığını bir kenara bırakalım; ben bilimsel bulgulara dayanarak, kuyruk yağı gibi doymuş yağ tüketiminin yol açabileceği önemli kronik hastalıklardan bahsetmek istiyorum.
İki hafta önceki yazımda bağırsaklarımızda bulunan yararlı mikroorganizmalar olan ‘probiyotikler’den bahsetmiştim. Antibiyotikler ve bazı ilaçların kullanılması, stres vd. bazı hastalıkların probiyotiklerin gelişimine zarar vererek önemli hastalıkların oluşumuna yol açabildiği yönünde giderek artan bilimsel kanıtlar bulunuyor. Bunlardan biri ‘endotoksemi’, şişmanlık başta olmak üzere diyabet gibi birçok kronik hastalığı tetiklediği bildiriliyor. Peki burada kuyruk yağı gibi doymuş yağların rolü ne?
Besinlerle aldığımız doymuş yağlar bağırsaklarımızda probiyotik bakterilerin gelişimini olumsuz etkiliyor. Bağırsaklarımızda yararlı bakterilerden boşalan yerlere önemli hastalıklarda başrol oynayan gram negatif bakteriler tutunuyor. Endotoksinler bu hastalık yapan bakteri (Enterobactericeae ve Pseudomonadaceae grubu bakteriler) hücrelerin dış yüzeyinin proteinler, lipitler ve lipopolisakaritlerden (LPS) ibaret temel bileşenidir. İşte bu LPS vücutta yangı (iltihap) tepkimelerini başlatan kuvvetli bir etkendir (toll-benzeri reseptörler TLR-2 ve -4 vasıtasıyla tetikler). Bilindiği gibi yangı, kanser dahil çok önemli kronik hastalıkların tetikleyicisi durumundadır. Diğer taraftan, doymuş yağlar hastalık yapan bu bakterilerin endotoksinlerinin bağırsak hücrelerinden emilerek kana karışmasına ve kan yoluyla tüm vücudu dolaşarak yangı tepkimesinin tüm vücutta tetiklenmesine yol açabilmektedir (endotoksemi).
Yürütülen klinik çalışmalarda dengeli diyetle beslenen ve/veya düzenli egzersiz yapan bireylerde kan LPS değerlerinde belirgin düşme gözlemlendiği bildirilmektedir. Deney hayvanları üzerinde yapılan çalışmalar da aynı sonuçları veriyor. Yüksek doymuş yağ veya yüksek karbonhidrat diyeti uygulandığında farelerde kan LPS derişiminin belirgin bir şekilde yükseldiği, hatta doymuş yağla bu artış miktarının karbonhidrat verilen gruba göre daha da yüksek olduğu gözlemlenmiş.
Yüksek kan LPS derişiminin yol açtığı tespit edilen hastalıklar neler mi? Öncelikle algılama bozuklukları, Alzheimer hastalığı, koroner arter hastalıkları, inme, şeker hastalığı, kanser, sekonder olarak da alerji, otizm, otoimmün hastalıklar, bipolar hastalık, kronik yorgunluk sendromu, KOAH, ensefalopati, fibromiyalji, HIV, böbrek hastalıkları, karaciğer sirozu, makular dejenerasyon (sarı nokta), şişmanlık, kemik erimesi, Parkinson hastalığı, romatizma, şizofreni, vd. gelişiminde rol oynuyor. Geriye ne kaldı?
Hala kuyruk yağı yemeği düşünüyor musunuz?
ZEYTİNYAĞI İLE AYNI OLUR MU?
BRITISH Medical Journal ’da geçen hafta yayımlanan bir çalışmanın sonuçları gazetelere “Kalple yağ barıştı” şeklinde yer aldı. Haberde Amerika Kalp Enstitüsü ve Batı İskoçya Üniversitelerinin ortak çalışmasında yağ tüketiminin kalp rahatsızlıklarıyla doğrudan bir ilişkisinin bulunmadığı, yağ yerine karbonhidrat yüklenmesinin ise şişmanlığı körüklediği bilgisi yer alıyordu. Haberin devamında balık, zeytinyağı, fındık gibi besinleri tüketmeleri önerisi yer alıyordu. Buraya kadar olan bilgiler yeni değil, zaten herkesin bildiği öneriler. Ancak haberi hazırlayanının eklediği yorum gerçekten komik! Diyor ki: “Son araştırma Prof. Karatay’ın eti yağıyla tüketin önerisini destekliyor.” Halbuki çalışmanın bu öneriyle hiç bir ilgisi yok! Hocamız doymuş yağ olan kuyruk yağının yenilmesinden bahsederek, çalışmada yapılan öneriler zeytinyağı, balık yağı, fındık yağı gibi doymamış yağlarla ilgili. Yani haberi hazırlayanlar sapla-samanı birbirine karıştırmış görünüyor. Artık sağlıklı yaşam bilincinde olan herkes karbonhidratlı besinlerden kaçınması gerektiğini, doymamış bitkisel ya da balık yağlarının önemini biliyor.
.
Balık yağı şişmanlık ve ülser gibi sağlık sorunlarının tedavisinde yardımcı olabilir. Günümüzde sağlıklı diyet ve besin desteği uygulamalarının dikkati çeken ve tartışılan konuları arasında N-3 çoklu doymamış yağ asitleri (omega-3) bakımından zengin balık yağı ve probiyotikler (bağırsaklardaki yararlı mikroorganizmalar) en önlerde yer alıyor. Özellikle son 10 yılda yürütülen bilimsel çalışmalar gerek omega-3 balık yağlarının ve gerekse probiyotiklerin bağışıklık sisteminin desteklenmesindeki katkısının yanı sıra şişmanlık, şeker hastalığı, metabolik sendrom, irite bağırsak hastalığı (ülseratif kolit, Crohn hastalığı) gibi günümüzün en çok üzerinde durulan sağlık sorunlarının önlenmesi ve tedavisinde de rol oynayabildiğini gösteriyor.
ARAŞTIRMALAR NE DİYOR?
Yeni yayımlanan bir çalışmanın sonuçları dikkatimi çekti. Çalışmanın ilgimi çeken kısmı, N-3 çoklu doymamış yağ asitleri (omega-3; dokozahekzaenoik asit ve eikozapentaenoik asit) içeriği yüksek balık yağının bağırsaktaki bazı yararlı bakterilerin gelişimini düzenleyerek şişmanlık ve ülser tedavisinde yararlı olabileceğini gösteriyor. Bu çalışmada 15 gün süreyle omega-3 balık yağı (uygulanan balık yağının yüzde 60’ı dokozahekzaenoik asit ve eikozapentaenoik asit taşıyor) verilen farelerin dışkısında probiyotik bakterilerin değişimi izlenmiş. Bu uygulama sonunda mide ülseri oluşumunda en önemli etken olan helikobakter bakterisinin miktarında belirgin azalma sağlandığı, bu suretle ülser oluşumunun engellenmesi ve tedavisinde yararlı olabileceği belirtiliyor. Çalışmada bir başka önemli bulgu ise obez bireylerin bağırsağında baskın olan ve şişmanlık gelişiminde rol oynadığı bilinen bir bakteri olan Firmicutes’lerin de miktarının omega-3 yağ asidi uygulaması ile belirgin bir şekilde azaldığı gözlemlenmiş.
Diğer taraftan, geçen yıl yayımlanan başka bir araştırma da, sıklıkla kullandığımız omega-6 yemeklik yağlarının (ayçiçek yağı vd.) yangıya yol açan bakterilerin (Enterobacteriaceae, Clostridium sp., filamentoz bakteriler) miktarını artırdığı ancak bu bireylere omega-3 bakımından zengin balık yağının verilmesi ile bağırsaklarda yararlı bakterilerin (Lactobacillus ve Bifidobacteria) miktarının artarak yangı tepkimesinin engellenebildiği bildiriliyor.
Sonuç olarak, belirli aralıklarla omega-3 besin desteği kürü uygulanması sağlığımız için yararlı olabilir.
.
Kekik sadece yemeklerimizin bir lezzet öğesi değil, sağlığı korunduğu ve bazı hastalıkların tedavisinde yardımcı olduğu hemen herkesin bildiği bir gerçek. Farklı kekik tipleri arasında “oregano” (Origanum onites, Origanum minutiflorum, Origanum majorana, Origanum syriacum, Origanum vulgare) en çok tercih edileni ve dünyadaki en büyük ihracatçı ülke Türkiye. Normal olarak yetiştiği bölge ve koşullara bağlı olarak yüzde 2-4 uçucu yağ taşıyor. Ancak Avrupa Farmakopesinde (İlaç kalite kataloğu) kaliteli kekik için en az yüzde 2,5 uçucu yağ taşıması koşulu var. Oregano haricinde benzer kokuya sahip diğer bazı bitkiler de kekik olarak kullanılıyor (Thymus türleri, Satureja türleri, Coridothymus türleri, Thymbra türleri). Kekiklerin karakteristik kokusunu uçucu yağının temel bileşeni olan karvakrol ve timol veriyor.
Yapılan bir deneysel çalışmada (in vitro) oregano (Origanum vulgare L. ssp.hirtum), kültür kekiği (Thymus vulgaris) ve doğal kekik (Thymus serpyllum) bitkilerinin uçucu yağı ve çayının kötü kolesterol olarak bilinen LDL’nin (düşük yoğunluklu lipoprotein) oksitlenmesini önlediği gözlemlenmiş. LDL’nin oksitlenmesi damar sertliği riskini artıran önemli bir risk olarak biliniyor. En yüksek etki ‘oregano’da bulunmuş, sonra doğal kekik etkili. Araştırıcılar çayın bu etkisinin zengin polifenol içeriğinden kaynaklandığını düşünüyor. Ancak bizim daha önce deney hayvanları üzerinde yürüttüğümüz bir çalışmada, 30 gün uygulandığında zahter kekiğinin ve bunun temel kokulu bileşeni olan karvakrolün yüksek kolesterolü düşürdüğünü gözlemledik. Bu bakımdan antioksidan etkisi bilinen polifenollerin etkisi yadsınamaz. Ancak kanımca temel etkinin karvakrolden kaynaklandığını söylemek daha doğru olacaktır. Yani yüksek kolesterol ile başı dertte olanların kekik çayı demleyerek içmeleri yararlı olabilir. Acaba!
ZEYTİN YAPRAĞI KARIŞTIRIYORLAR
Üniversitede her yıl son sınıf öğrencilerine verdiğimiz proje kapsamında iki öğrencime verdiğim projenin kokusu; piyasadan (baharatçı, market, aktar, pazar, vd.) topladıkları kekik örneklerinde farmakopeye uygunluğunu araştırmalarıydı. Öğrenciler bu şekilde farklı yerlerden 24 kekik örneği getirdiler. Örneklerin bir kısmı tam, bir kısmı ise ufalanmış haldeydi. Tam örneklerin hepsinin oregano olduğu görülüyordu. Ancak yaptığımız mikroskobik analizde hemen hiçbirinde kekik ailesi için karakteristik olan uçucu yağ taşıyan salgı tüylerini göremedik. Nitekim yapılan analizde uçucu yağ miktarının sınır değerlerin çok altında, yüzde 0,5 ile 1,0 (farmakopede en az yüzde 2,5 olması öneriliyor) arasında olduğunu, tespit ettik. Sadece Çanakkale’de bir köy pazarından alınan kekik örneğinde uçucu yağ normal değerlerdeydi. Bu konuda bilgisine güvendiğim değerli meslektaşımın bana verdiği bilgi, doğrusu beni şok etti. Oregano yağı pahalı olduğundan toplanan kekikler önce distilasyon birimlerinde uçucu yağı alınıyor, kalan posa kurutularak bize oregano, kekik diye pazarlanıyor. Yararlı bileşenlerinin önemli kısmı alınmış bu kekik posalarının bizlere pazarlanması masum bir sahtekârlığın ötesinde bir durum olduğunu düşünüyorum. Çünkü su buharı ile nemlenen kekikler kurutulurken, mikropları öldürücü uçucu yağı uzaklaştığı için, nemli ortamlarda üreyen aflatoksin üreten mantarların gelişimi söz konusu olabilir. Aflatoksin ise karaciğer hasarı ve kanserine yol açabileceği bildirilen bir besin toksini.
Skandal burada bitmedi! Oreganoya kıyasla daha az maddi değeri olan diğer kekik türleri ise iç piyasada satılırken ufalanıp yüzde 80 oranında zeytin yaprağı tozu ile karıştırılıyormuş. Bir dostum durumu “Hiç olmazsa zeytin yaprağı da yararlı” şeklinde değerlendirdi. Ne diyelim züğürt tesellisi! Ya da Polyannacılık!
Sonuç olarak, yüksek kolesterolünüz için hazırlayacağınız kekik çayının kaynağı önemli.
.
Prof. Dr. Erdem YEŞİLADA Tüm Köşe Yazıları
.
|
| Bugün 158 ziyaretçi (268 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
