O dilemezse, hiçbir şey hareket edemez
Ali bin Ahmed Mekkî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. İran’da, Rey’de doğdu. Bir süre sonra Şam’a gitti. 598 (m. 1201) yılında orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Dünyâ ve âhiret âleminde bulunan her şeyi, maddesiz, zamansız ve benzersiz olarak yoktan var eden, ancak Allahü teâlâdır. (Her maddeyi, hayâtı, ölümü, her hadiseyi, her çeşit kuvveti, hareketleri, kânunları, rûhları, melekleri, canlı cansız her varı yoktan var eden ve hepsini, her an varlıkta bulunduran yalnız O’dur.) Âlemlerde olan her şeyi, (hiçbiri yok iken, bir anda) yarattığı gibi, (her zaman, birbirlerinden de var etmektedir. Kıyâmet zamanı gelince, her şeyi bir anda) yine yok edecektir. Her varlığın yaratanı, sahibi, hâkimi O’dur. O’nun hâkimi, âmiri, üstünü yoktur diyerek inanmak lâzımdır. Her üstünlük, her kemâl sıfat, O’nundur. O’nda, hiçbir kusur, hiçbir noksan sıfat yoktur. Dilediğini yapabilir. Yaptıkları, kendine veya başkasına faydalı olmak için değildir. Bir karşılık için yapmaz. Bununla beraber, her işinde, hikmetler, faydalar, lütuflar, ihsânlar vardır. Kullarına iyi olanı, yarar olanı vermeye, kimisine sevap, kimisine azap yapmaya mecbur değildir. Âsilerin, günah işleyenlerin hepsini Cennete koysa, fadlına, ihsânına yakışır. İtaat, ibâdet edenlerin hepsini Cehenneme atsa, adâlete muhalif olmaz. Fakat Müslümanları ve ibâdet edenleri Cennete sokacağını, bunlara, sonsuz nimetler, iyilikler vereceğini, kâfirlere ise, Cehennemde sonsuz azap edeceğini dilemiş ve bildirmiştir. O, sözünden dönmez. Bütün canlılar îmân etse, itaat etse, O’na hiçbir faydası olmaz. Bütün âlem kâfir olsa, azgın, taşkın olsa, karşı gelse, O’na hiçbir zarar vermez. Kul, bir şey yapmak dileyince, O da isterse, o şeyi yaratır. Kullarının her hareketini, her şeyi yaratan O’dur. O dilemezse, yaratmazsa, hiçbir şey hareket edemez. O dilemezse kimse kâfir olamaz. Kimse isyan edemez.
Küfrü, günahları diler ise de, bunlardan râzı değildir. O’nun işine, kimse karışamaz. “Niçin böyle yaptı. Şöyle yapsaydı” demeye, sebebini sormaya kimsenin gücü ve hakkı yoktur. Şirkten, küfürden başka, herhangi büyük günahı işleyip, tövbesiz ölen kimseyi dilerse affeder. Küçük günah için dilerse azap eder. Kâfir, mürted olarak ölenleri hiç affetmeyeceğini, bunlara sonsuz azap edeceğini bildirmiştir.
.
Evliyâyı vesîle ederek duâ etmek
Hüsâmeddîn Hüseyin Efendi Fâtih Sultan Mehmed zamanında yaşamış âlimlerden olup aslen İran’ın Tebrîz şehrindendir. 880 (m. 1475)’de Edirne’de vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Evliyânın kabirlerine giderek, Allahü teâlâdan bir dilekte bulunurken, onları vesîle etmek, vesîle olmaları için onlara yalvarmak câiz olduğu, çeşitli yollardan isbât edilmektedir. Mâide sûresi otuzsekizinci âyet-i kerimesinde meâlen, (Ey müminler! Allahü teâlâdan korkun ve Ona yaklaşmak için vesîle arayın!) buyuruldu. Bütün tefsîrler, vesîlenin Allahü teâlânın sevdiği, beğendiği şeylerden her biri olduğunu bildiriyor. Nisâ sûresinin yetmişdokuzuncu âyetinde meâlen, (Resûle itaat eden, Allaha itaat etmiş olur) buyuruldu. Bunun içindir ki, İslâm âlimlerinin çoğuna göre, birinci âyet-i kerimedeki vesîle, Resûlullah demektir. Böyle olunca, Peygamberleri ve onların vârisleri olan velîleri, sâlih Müslümanları vesîle etmek, onların yardımları ile Allahü teâlâya yaklaşmak câiz olmaktadır. Peygambere karşı söylemek, yalvarmak küfür ve şirk olsaydı, namaz kılanların hepsinin kâfir olması lâzım gelirdi.
Muhammed bin Süleymân'ın yukarıda yazılı fetvâsına göre, Vehhâbîlerin de kâfir olmaları lâzım olurdu. Çünkü her Müslüman, namazda otururken, (Esselâmü aleyke eyyühen-Nebiyyü ve rahmetullah) diyerek Resûlullaha selâm vermekte ve o yüce Peygambere duâ etmektedir.
Kabirleri ziyâret etmekte ve evliyâyı vesîle ederek duâ etmekte faydalar vardır. Hadis-i şeriflerde, (Mümin, mümin kardeşinin aynasıdır), (Mümin, müminin aynasıdır) buyuruldu. Bu hadis-i şeriflerden anlaşılıyor ki, ruhlar, birbirlerinin aynaları gibidir. Birbirlerinde görünürler. Kabir başında, o velîyi düşünüp, vesîle eden kimsenin ruhuna, velînin ruhundan feyiz gelir. Hangisinin ruhu zayıf ise, kuvvetlenir. Birleşik iki kaptaki sıvı gibidir. Yüksek olan ruh zarar eder. Kabirdekinin ruhu aşağı derecede ise, ziyâret edenin ruhu sıkıntı duyar. Bunun içindir ki, İslâmiyetin başlangıcında, kabir ziyâreti yasak edilmişti. Çünkü mezarda olanlar, câhiliyye zamanından kalmış olanlardı. Müminler de ölmeye başlayınca, kabir ziyâretine izin verildi...
Peygamberin veya bir velînin kabri ziyâret edilince, o velî düşünülür. Hadis-i şerifte, (Sâlihler düşünüldüğü zaman, Allahü teâlâ merhamet eder) buyuruldu. Bu hadis-i şeriften anlaşılıyor ki, kabir ziyâret edene, Allahü teâlâ merhamet eder. Merhamet ettiği kulunun duâsını kabul buyurur.
.
Onun annesini buraya getirin
İbn-i Zenceveyh hazretleri hadîs âlimlerinden olup hafız, yani ravileriyle birlikte yüz bin hadis-i şerifi ezbere bilenlerdendi. Horasan’ın Nesâ kasabasında 180 (m. 796)’da doğdu. 251 (m. 865)’de vefât etti. Kitabında şöyle nakleder:
“Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) zamanında Alkame adında bir genç vardı. Hep tâat üzere olup, yaz-kış oruç tutar, geceleri sabaha kadar ibâdet ederdi... Bir gün hasta yatağında fenâlık geçirdi. Dili tutuldu. Resûlullah efendimize haber verdiler. Hazreti Ali ve Ammâr bin Yâser (radıyallahü anhüma) hazretlerini Alkame’ye gönderdi. Kelime-i şehâdeti söyletmek için çalıştılar ise de, dili dönmedi. Hazreti Ali (radıyallahü anh) efendimiz, Bilâl-i Habeşî’yi (radıyallahü anh) Resûlullah efendimize gönderdi. Durumu bildirdi. Resûlullah efendimiz; “Alkame’nin anası, babası var mı?” buyurdu. Orada bulunanlar “Yaşlı bir annesi var” dediler. “Annesini buraya getirin” buyurdu. Annesini getirdiler. Ona, Resûl-i ekrem efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Alkame’ye ne oldu, anlat! Seninle geçinmesi nasıldır?” buyurdu. Annesi şöyle anlattı:
“Yâ Resûlallah! Alkame çok iyidir. Zâhiddir (dünyâya düşkün değildir). Hep ibâdet, itaat üzeredir. Ama ben ondan râzı değilim. Çünkü o, hanımının rızâsını, benim rızâmdan önde tutmaktadır.” Resûlullah efendimiz; “Dilinin tutulması bu yüzdendir. Ona hakkını helâl et de, dili açılsın” buyurdu. Annesi; “Ey Allahın Resûlü! O, benim hakkıma riâyet etmedi. Hakkımı helâl etmem” dedi. Bunun üzerine Resûl-i ekrem efendimiz; “Ey Bilâl! Eshâbımı topla. Etrâftan odun toplasınlar, Alkame’yi yakacağız. Çünkü annesi ondan râzı değildir” buyurdu. Annesi; “Yâ Resûlallah! Benim oğlumu, benim gözümün önünde mi yakacaksınız? Kalbim buna nasıl dayanabilir?” Server-i âlem efendimiz; “Cehennem ateşi, dünyâ ateşinden çok daha kızgın ve yakıcıdır. Sen ondan râzı olmadıkça, onun hiçbir itaati makbul değildir” buyurdu. O zaman Alkame’nin annesi; “Yâ Resûlallah! Ben ondan râzı oldum. Hakkımı ona helâl ettim” dedi ve eve gitti...
Eve vardığında Alkame’nin sesini duydu. Kelime-i şehâdet söylüyordu. Dili açılmıştı. Aynı gün vefât etti. Cenâze namazını Resûl-i ekrem efendimiz kıldırdı. Defin işleri bittikten sonra, Server-i âlem, Eshâb-ı Kirâma dönerek;
“Ey Eshâbım, ey Muhacir ve ey Ensâr! Hanımını annesinden üstün tutana, Allahü teâlâ ve melekler lanet ederler. Onun farz ve nafile ibâdetleri kabul edilmez” buyurdu..
.
Allahü teâlâ, her şeyi bir sebeple yaratır
Abdurrahmân Hubeyşî hazretleri Yemen’de yetişen Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 780 (m. 1378)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kabir ziyâretinin câiz ve faydalı olduğunu bildiren hadis-i şerifler, pek çoktur. Eshâb-ı kirâm ve Tâbiîn-i izâm Peygamberimizin mübârek türbesini ziyâret ederlerdi. Bu ziyâretin nasıl yapılacağını ve faydalarını bildirmek için kitaplar yazılmıştır.
Bir velîyi vesîle ederek duâ etmek, ismini söyleyerek ondan yardım istemek, hiç zararlı değildir. İsmi söylenen zâtın, tesir edeceğine, istenileni elbet yapacağına, gaybleri bileceğine inanmak küfür olur. Müslümanlar böyle inanmıyor ki, kötülenebilsin. Müslüman, Allahü teâlânın sevgili bir kulundan, yalnız vesîle olmasını, şefaat etmesini, duâ etmesini ister. İstenileni yaratan yalnız Allahü teâlâdır. Mâide sûresi, yirmiyedinci âyetinde meâlen, (Müttekî kullarımın duâsını kabul ederim) buyuruldu. Bunun için, sevdiklerinden duâ istenir. Meyyitten, istekleri vermesi değil, Allahü teâlânın vermesine vâsıta olması istenir. Vermesini istemek câiz değildir. Müslümanlar bunu istemez. Verilmesi için vâsıta olmasını istemek câizdir. (İstigâse) ve (İstişfâ') ve (Tevessül) kelimeleri de, hep vâsıta, vesîle olmayı istemek demektir.
Her şeyi yaratan, yapan yalnız Allahü teâlâdır. Bir şeyi yaratmak için, başka bir mahlûkunu vâsıta ve sebep yapması, Allahü teâlânın âdetidir. Allahü teâlânın bir şeyi yaratmasını isteyenin, o şeyin yaratılmasına vesîle olan sebebe yapışması lâzımdır. Peygamberler, hep sebeplere yapışmışlardır.
Allahü teâlâ sebebe yapışmayı övmektedir. Peygamberler sebeplere yapışmayı emretmektedir. Dünyadaki olaylar, hâdiseler de, sebebe yapışmanın lâzım olduğunu göstermektedir. Bir şeye kavuşmak için, o şeyin sebebine yapışılır. O sebebi, o şeye sebep yapan ve insanın o sebebe yapışmasını sağlayan, o sebebe yapıştıktan sonra, o şeyi yaratan, hep Allahü teâlâ olduğuna inanmak lâzımdır. Böyle inanan bir kimse, bu sebebe yapışmakla, o şeye kavuştum diyebilir. Bu sözü, o şeyi sebep yarattı demek değildir. Allahü teâlâ, o şeyi bu sebeple yarattı demektir. Her Müslümanın, yaratıcı, yapıcı yalnız Allah olduğuna, Allahtan başkasının yaratmadığına inanmış oldukları da meydandadır.
.
Herkes, Ehl-i sünnet itikadını öğrenmelidir
Celâleddîn Hocendî hazretleri Hanefî fıkıh âlimlerindendir. 719 (m. 1319)’de Türkistan’da Hocend’de doğdu. 802 (m. 1400)’de Medîne-i münevverede vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kelime-i tevhîdin manasını, Kur'an-ı kerim bildirmekte, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) da bu bildirilenleri açıklamaktadır. Eshâb-ı kirâmın hepsi, bu açıklamaları öğrendi ve kendilerinden sonra gelenlere bildirdiler. Eshâb-ı kirâmın bildirdiklerini hiç değiştirmeden, olduğu gibi, kitaplara geçirerek bizlere ulaştıran yüksek din âlimlerine (Ehl-i sünnet) denir. Herkesin, Ehl-i sünnet itikadını öğrenmesi, bu inançta birleşmeleri, sevişmeleri lâzımdır. Saadetin tohumu, bu itikaddır ve bu itikadda birleşmektir.
Kelime-i tevhîdin manasını, Ehl-i sünnet âlimleri şöyle bildiriyor: İnsanlar yok idi. Sonradan yaratıldı. İnsanların bir yaratanı vardır. Her varlığı, O yaratmıştır. Bu yaratan birdir. Ortağı, benzeri yoktur. Bir ikincisi yoktur. O, hep var idi. Varlığının başlangıcı yoktur. Hep vardır. Varlığının sonu olmaz. Yok olmaz. Onun hep var olması lâzımdır. O, yok olamaz. Varlığı kendindendir. Hiçbir sebebe ihtiyacı yoktur. Ona muhtaç olmayan hiçbir şey yoktur. Her şeyi var eden, her vârı her an varlıkta durduran Odur. O, madde değildir. Cisim değildir. Bir yerde değildir. Hiçbir maddede bulunmaz. Şekli yoktur. Ölçülmez. Nasıldır diye sorulmaz. O deyince, akla hayâle gelen her şey, O değildir. O, bunlara benzemez. Bunlar hep Onun mahlûklarıdır. O, mahlûkları gibi değildir. Akla, vehme, hayâle gelen her şeyi, O yaratmaktadır. Yukarıda, aşağıda, yanda değildir. Yeri yoktur. Her varlık, Arş'ın altındadır. Arş ise, Onun kudreti, kuvveti altındadır. O, Arş'ın üstündedir. Fakat bu, Arş Onu taşıyor demek değildir. Arş, Onun lütfu ve kudreti ile vardır. O, ezelde, sonsuz öncelerde nasıl ise, şimdi hep öyledir. Arşı yaratmadan önce nasıl idi ise, ebedî sonsuz geleceklerde de, hep öyledir. Onda değişiklik olmaz. Onun sıfatları vardır. (Sıfat-ı sübûtiyye)si sekizdir:
Hayat, ilim, sem', basar, kudret, irâde, kelâm, tekvîn. Bu sıfatlarında da, hiç değişiklik olmaz. Değişiklik olmak, kusurdur. Onda kusur, noksanlık yoktur. Hiçbir mahlûkuna benzemez ise de, bu dünyada, Onu kendisinin bildirdiği kadar bilmek ve âhırette görmek olur. Burada nasıl olduğu anlaşılamadan bilinir. Orada da, anlaşılamadan görülecektir.
.
Kardeşlerinizin arasını düzeltiniz
Hasen Irâkî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 930 (m. 1523)’de, aşağı Mısır’da Kevm denilen yerde vefât etti. Buyurdu ki:
Müslümanlara yumuşak davranınız. Kur'ân-ı kerimde, Hucurât sûresinin onuncu âyetinde meâlen (Bütün müminler ancak kardeştirler. Aralarında ihtilâf olduğu zaman, kardeşlerinizin arasını düzeltiniz ve Allahü teâlâdan korkunuz ki, merhamet olunasınız) buyurulmuştur. Nisâ sûresinin yüzondördüncü âyetinde meâlen (Onların gizli işlerinde hayır yoktur. Ancak; sadaka vermeyi veya bir iyilik yapmayı veya insanlar arasında olan adâveti ıslâh etmeyi [düzeltmeyi] emreden mümin kimse müstesnâdır. Her kim bu işleri Allahü teâlânın rızasını arayarak yaparsa, biz âhirette ona büyük mükâfât vereceğiz) buyurulmuştur.
Affedici olunuz. Şûrâ sûresinin kırkıncı âyetinde meâlen (Kötülüğün cezâsı misli kadar azaptır, kötülüktür. Kim kötülüğü affeder ve [kendisine düşman olanla arasını] düzeltirse, onun mükâfâtı Allahü teâlâya âittir) buyurulmuştur.
Şu'arâ sûresinin seksensekizinci ve doksanıncı âyetlerinde meâlen (Kıyâmet günü, ne mâl, ne de evlat, hiç kimseye fayda vermez. Ancak Allahü teâlâya temiz ve selîm bir kalp ile gelenler müstesnâ. [Onlar nîmetlere nâil olurlar]) buyurulmuştur.
Âl-i imrân sûresinin yüzotuzdördüncü âyetinde meâlen (Öfkelerini yenenler, insanların kusurlarını affederler. Allahü teâlâ ihsân edenleri sever) buyurulmuştur.
Şûrâ sûresinin kırkıncı âyetinde meâlen (Kim zulmedeni affeder ve onunla arasını düzeltirse, onun mükâfâtı Allahü teâlânın indindedir) ve kırküçüncü âyetinde meâlen, (Kim sabredip de, kendine zulmedeni affederse, Allahü teâlâ, ona büyük mükâfât verir) buyurulmuştur.
Âl-i imrân sûresinin yüzellidokuzuncu âyetinde meâlen (Yanında bulunanlara yumuşaklık ve tatlılıkla muâmele etmen, Allahü teâlânın sana bir kerem ve rahmetidir. Eğer kötü ahlâklı olup, sert davransaydın etrâfındakiler dağılırlardı) buyurulmuştur.
Abdülvehhâb-ı Şa’rânî hazretleri, Tabakât-ül-kübrâ isimli meşhûr eserinde şöyle anlatır:
“Vefatından kısa bir zaman evvel Hasen Irâkî’nin yanına gitmiştim, bana dedi ki:
-Ey Abdülvehhâb, sana tavsiyem odur ki, hiçbir kimse ile çarpışma! Münâkaşa ve mücâdele yapma! Sana birisi bir şey söylese, buna hakkı olmadığı hâlde söylemiş olsa dahi, sen peki deyip kabul et! Senin ecrini, mükâfatını Allahü teâlâ mutlaka verir!
Hasen Irâkî hazretlerinin anlattıklarını ibretle dinleyip, tavsiyelerine uymağa çok gayret ettim.
.
Dilerse azap eder dilerse affeder
Âmir bin Muhammed el-Ensârî hazretleri Endülüs’te (İspanya) yetişmiş olan fıkıh âlimlerindendir. 484 (m. 1091)’de Belensiye’de (Valencia) doğdu. 569 (m. 1174)’de vefât etti. Buyurdu ki:
Allahü teâlânın hükümleri üç çeşittir. Birincisi; Allahü teâlânın dilediği, beğendiği ve yapılmasını emrettiği hükümlerdir ki, bunlar farzlardır. Namaz, oruç, zekât gibi farz ibâdetler bu gruptandır. İkincisi; Allahü teâlânın dilediği, beğendiği, fakat yapılmasını emretmediği hükümlerdir ki, bunlar nafilelerdir. Nafile oruç ve namazlar vs. Üçüncüsü; Allahü teâlânın beğenmediği ve yapılmamasını emrettiği hükümlerdir ki, bunlar da haramlardır.
Kulun îmân nimetine kavuşması ve hidâyet üzere (doğru yolda) bulunması, Allahü teâlânın lütuf ve ihsânıdır. Yine bazı kimselerin de küfür ve dalâlet üzere bulunması ise, Allahü teâlânın adâletidir. Kulun; bütün hâllerinde Allahü teâlânın hükmüne teslim olması gerekir. Kul, Allahü teâlânın işlerinde asla O’na itirâz etmemelidir. “Bunu niçin böyle yaptı. Bunu niçin haram kıldı” diye konuşmamalıdır. Çünkü Allahü teâlâ, Enbiyâ sûresinin yirmiüçüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Allah yaptığından sorumlu olmaz, kullar ise sorumlu olurlar” buyuruyor.
Herkesin muayyen bir ömrü vardır; eceli gelince ölür. Öldürülmek yanmak veya boğulmak gibi herhangi bir sebeple ölen, eceli ile ölmüştür. Nitekim Allahü teâlâ, Nahl sûresinin altmış birinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Eğer Allah, zulümleri (günahları) yüzünden insanları hesaba çekiverseydi, yeryüzünde kımıldıyan tek bir canlı bırakmazdı. Fakat Allah, onları takdîr edilen bir müddete kadar geciktirir. Müddetleri (ecelleri) de geldiği zaman, ne bir an geri kalabilirler, ne de öne geçebilirler” buyuruyor.
Günahkâr kimse, tövbe etmeden vefât edip, îmânla giderse, kesin bir şekilde Allahü teâlâ ona azap edecektir veya onu affedecektir demek caiz değildir. O, Allahü teâlânın irâdesine kalmıştır. Dilerse fazlı ve keremi ile veya îmânının bereketi ile veya sevdiği kullarından birinin şefaati ile onu affeder. Dilerse, günâhı kadar ona azap eder, sonra onu Cennete koyar. Allahü teâlâ, Nisa sûresinin 48. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Allahü teâlâ, şirki elbette affetmez. Dilediği kimselerin şirkten yani imansızlıktan başka günahlarını affeder” buyuruyor.
.
Ebû Bekr’in her söylediğini kabul edin
Ali Sükâkînî hazretleri hadîs âlimidir. 758 (m. 1357)’de Mısır'da vefât etti. Ebû Bekr-i Sıddîk “radıyallahü teâlâ anh” hakkında naklettiği hadis-i şerifler:
Abdüllah ibni Abbâs “radıyallahü teâlâ anhümâ” rivâyet eder. Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) huzûrunda, Ebû Bekr-i Sıddîk zikrolundu. Hazret-i Server-i âlem buyurdular ki: Ebû Bekr'in misli gibi kimse olamaz. İnsanlar beni tekzîb ederken, yani yalanlarken o beni tasdîk etti ve bana îmân etti. Herkes benden kaçarken, o bana kızını tezvîc etti. Malını bana fedâ etti. Benimle, zor kaldığımız sâatte ve gecede berâber mücâhede etti.
Ebû Bekr-i Sıddîk “radıyallahü teâlâ anh” kıyâmet gününde Cennet develerinden bir deveye binmiş olarak gelir. Eğeri yeşil zebercedden, yuları inciden, kendisi de sündüs ve istebrakdan yeşil iki elbise giymiş olduğu hâlde, bana anlatır, ben de ona anlatırım.
Ebû Hüreyre “radıyallahü teâlâ anh” rivâyet eder: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: Ben, mirâca çıkdığımda, Allahü teâlâdan istedim ki, benden sonra halîfe, Alî ibni Ebî Tâlib olsun. Melekler muzdarîb olup, dediler ki: Allahü teâlâ dilediğini yapar. Halîfe senden sonra Ebû Bekr-i Sıddîk’dır “radıyallahü teâlâ anh”.
Abdüllah ibni Abbâs “radıyallahü anhümâ” buyurdu ki: İzâ câ’e sûresi nâzil olduğu vakitte, hazret-i Abbâs, hazret-i Alî’nin yanına geldi. Dedi ki: Yâ Alî! Resûlullah efendimizin vefâtlarını haber veren âyet gelmiştir. Bizler bilmeyiz, kendilerinden sonra kim halîfe olur, hangi kimsede karâr verir? Varalım Resûlullah efendimizin huzûruna suâl edelim. Eğer bu işi bize tevdî buyurursa, Kureyş'in bizim ile düşmânlığı olmaz. Eğer bizden gayriye buyurur ise, ricâ ederiz ki, o kimseye, bizim hakkımıza riâyet etmesi için vasiyet buyursun.
Abbâs “radıyallahü teâlâ anh” hazretleri, Resûlullah efendimizin huzûr-ı şerîflerine vardı. Suâl etti: Yâ Resûlallah! Sizden sonra kim halîfe olur? Cevap buyurdular ki: Yâ Abbâs! Yâ Resûlallahın amcası. Allahü teâlâ, benim halîfeliğimi Ebû Bekr’e vermiştir. Din üzerine kendi vahyeyledi. Benden sonra halîfe Ebû Bekr olur. Ebû Bekr’in her söylediğini kabul edin, necât ve felâh bulursunuz. Ona mutî olun, doğru yolu bulursunuz.
Abdüllah ibni Abbâs “radıyallahü anhümâ” dedi ki: Onlar Ebû Bekr hazretlerine mutî oldular; doğru yolu buldular. Her kim ki, Ebû Bekr-i Sıddîkın “radıyallahü anh” hilâfetini hak bilip, bütün sahâbe-i kirâmı dost tutar, doğru yolu bulur ve emîn olur.
.
Sıkıntı ve borç içinde olanlar
Ahmed Nehhâs hazretleri tefsîr, hadîs ve edebiyat âlimidir. Mısır’da doğdu. 338 (m. 950)’de Nil Nehrinde boğularak vefât etti. Naklettiği bazı hadis-i şerifler:
“Zemzem suyu, içenin niyetine göre fayda verir.”
"Zemzem suyu, dünyâ ve âhıret iyiliklerinden herhangi bir fayda için niyet ederek içilirse, istenilen fayda hâsıl olur.”
“İstiğfâra devam eden kimse, her sıkıntıdan kurtulur, ummadığı yerden rızıklanır.” [İstiğfâr olarak "Estağfirullah el azîm ellezî lâ ilâhe illâ hüvel hayyel kayyûm ve etûbü ileyh" okumalıdır.]
“Günde yüz kere (Lâ ilâhe illallah) diyen kimsenin, kıyamet gününde yüzü ay gibi parlar.”
“Bir yere gelen, (Eûzü bikelimâtillahittammâti min şerri ma haleka) okursa, o yerden kalkıncaya kadar, ona hiçbir şey zarar veremez.”
“Sıkıntılı veya borçlu, bin kerre (Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billahil aliyyil azîm) derse, Allahü teâlâ işini kolaylaştırır.”
“Yatağa girince 3 defa (Estağfirullah el azîm ellezî lâ ilâhe illâ hüvel hayyel kayyûm ve etûbü ileyh) okuyan kimsenin günahları, deniz köpüğü kadar pek çok olsa da, affolur.”
"Allahü teâlânın katında hangi amelin daha sevgili olduğu sorulunca, Resûlullah Efendimiz; “Vaktinde kılınan namaz” buyurdu. “Sonra hangisidir?” diye sorulunca da; “Ana-babaya iyilik etmektir” buyurdu.
“Allahü teâlâya ve âhıret gününe îmân eden kimse ya hayır söylesin, yahut sussun.”
“Ey Allahın Resûlü! Müslümanlardan hangisi daha üstündür?” diye sorulunca, Resûlullah Efendimiz; “Müslümanların, elinden ve dilinden sâlim olduğu, zarar görmediği kimsedir” buyurdu.
Resûlullah Efendimize; “İnsanlar arasında en fenâ belâ ve musibete düçâr olan kimdir?” diye sorulunca; “Peygamberlerdir. Sonra onlara daha benzeyen, sonra onlara daha benzeyenlerdir”buyurdu.
Resûlullah Efendimiz devam ederek; “İnsanlar, dinlerindeki durumlarına göre imtihan olunurlar. Eğer dinlerinde kuvvetli iseler, onlara verilen belâ ve musibet daha şiddetli olur” buyurdu.
.
Her sınıfın bir himmeti vardır
Abdullah Ebherî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 330 (m. 941)’de vefât etti. Şöyle anlatılır:
“Bir gün Ebherî hazretleri çarşıda dolaşırken, bir manifaturacı dükkânının önünden geçti. Manifaturacının oğlu, Ebherî’nin sohbetine katılanlardan birisi idi. O genç, Ebherî’yi görünce, dükkânı bırakıp onun peşinden gitti. Manifaturacı, dükkâna gelip oğlunu göremeyince çok kızdı ve hemen onların arkasından gidip oğlunu kolundan tuttu ve ona eziyet ederek, alıp dükkâna getirdi. Bu hadîse Ebherî hazretlerini çok üzdü. Sabah olunca manifaturacının kapısına geldi. Manifaturacıyı dışarı çağırdı ve ona “Dün geceyi çok huzûrsuz geçirdim. Dünyalık olarak sadece şu altınlarım var. Şayet dün seni incittiğimden dolayı kabul edersen, bunu sana verdim” dedi. Manifaturacı hemen af dileyerek “Olacak şey değil. Günahı ben işledim. Fakat sen özür diliyorsun” dedi. Bunun üzerine Ebherî hazretleri “Doğrusu günahı sen işledin, fakat elemi bana erişti ve beni üzdü” dedi. Bundan sonra manifaturacı yaptığına pişman oldu ve tövbe etti. Ebherî hazretlerinin sohbetlerini hiç kaçırmadı...
Ebherî hazretlerinin rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Ne mutlu nefsini küçültene ve kazancını helâl yoldan temin edene, iç hâli güzel, dışı da kerîm olana ve insanlara da kötülük yapmayana, ne mutlu ilmi ile amel edene, malının fazlasını dağıtana ve sözünün fazlasını tutan kimseye” buyurdular.
Ebherî hazretleri buyurdu ki: “Din kardeşini Allah için seven, onun dünyaya dalmasına mani olur.”
“Allahü teâlâ, Peygamber Efendimize vefâtından sonra ümmeti arasında vukû bulacak ayrılıkları ve başlarına gelecek musîbetleri bildirdi. Peygamber Efendimiz bunu hatırladıkça üzülürdü. Bunun için, ümmetinin Allahü teâlâ tarafından bağışlanmasını isterdi.”
“Başa gelen kötülüklerde üç iyilik vardır. Bunlar Tathîr; büyük günahlardan temizliktir. Tekfîr; küçük günahlara keffarettir. Tezkîr; sıkıntılara dalıp, sâlih olan büyük zatları hatırlamaktır.”
“Her sınıfın bir himmeti vardır. Sâlihlerin himmeti; Allahü teâlâya isyan etmeden, O’nun râzı olduğu işleri yapmaktır. Âlimlerin himmeti; sevâbın artmasına gayrettir. Âriflerin himmeti; kalplerinde Allahü teâlânın büyüklüğünü bulundurmaktır.”
.
Sözünde durmak güzel bir haslettir
Muhammed Ebû Hamza Bezzâr hazretleri Kelâm, fıkıh, tefsîr ve hadîs âlimlerindendir. 289 (m. 901)’de Bağdad’da vefat etti. İmâm-ı Ahmed bin Hanbel, bu zâta çok saygı gösterirdi. Evliyâ hâllerine âit bir mesele olursa, “Ey Ebâ Hamza! Bu hususta ne buyurursun?” diye sorar, aldığı cevaplara hayran olurdu. Ebû Hamza buyurdu ki:
“Allahü teâlâ sana hayır yollarından birini açarsa, sen o yolda gayretle devam et. Ama o nimeti sana ihsân edeni ve o nimete kavuşmana vesîle olanları da unutma. O nimete kavuştuğun için büyüklenme. Senin yapacağın şey, buna kavuşturana şükretmendir. Eğer şükretmezsen, o nimet, elinden alınır. İhsân edeni üzmüş olursun. Eğer şükredersen, sana daha hayırlı yollar, daha güzel nimetler ihsân edilir. Nitekim Allahü teâlâ, İbrâhîm sûresi 7. âyetinde (Eğer şükrederseniz elbette size nimetimi arttırırım ve eğer nankörlük ederseniz, haberiniz olsun, gerçekten azâbım çok şiddetlidir) buyuruyor."
“Bir kimsenin, Allahü teâlâyı sevmesi, sonra da O’nu unutması, devamlı Allahü teâlâyı hatırlayıp, sonra da O’nu bulamaması ve Allahü teâlâyı anmaktaki tadı alıp, sonra da O’ndan gâfil olması düşünülemez.
Allahü teâlâ “Câhillerden yüz çevir” (A’râf-199) buyuruyor. Nefis, câhillerin en câhilidir. O hâlde ondan daha fazla yüz çevirmelidir. Nefsinin kötü olan arzularını yapmayıp, onun âhirette kurtulmasını temin edebilirsen, nefsinin hakkını îfâ etmiş olursun, İnsanlar senin kötülüğünden emîn olurlarsa, onların hakkını îfâ etmiş olursun.
İyi geçinmek, yardımlaşmak, sözünde durmak, hakkını gözetmek öyle güzel bir haslettir ki, çok kimse onu kaçırır, az kimse onu bulur, iyi hasletlerin en büyüklerindendir.
Birisi, büyüklerden bir zâta gelerek nasihat isteyince buyurdu ki: “Açıkta ve gizlide, Allahü teâlâdan kork. Mümkün olduğu kadar hayırlı işler yap. Sana bir şey emânet eden kimsenin emânetini zayi etme. Karşındaki kimse seni sevindirse de üzse de, dâima doğru konuş. Eğer böyle yaparsan, kalbini ve bedenini istenmeyen şeylerden rahata kavuşturmuş olursun. Selmân-ı Fârisî, Hazreti Ali’ye (radıyallahü anhüma); “Beni Allahü teâlânın gazabından uzak tutacak olan şey nedir?” diye sorduğunda, Hazreti Ali; “Hiç kızma” buyurdu. Yine “Hazreti Ali buyurdu ki: “Din âlimleri sayı bakımından en az, fakat kadir ve kıymet bakımından en üstün kimselerdir.”
.
Kötülük yaparsan peşinden iyilik yap
İbn-i Taber Mervezî hazretleri Taberistan’da yetişen âlimlerin büyüklerindendir. Merv’de doğdu. 376 (m. 986)’da Buhârâ’da vefât etti. Hadîs ilminde hafız idi. Yüz bin hadîs-i şerîfi rivâyet edenlerle birlikte ezbere bilirdi. Naklettiği bazı Hadis-i şerifler:
Ömer bin Sa’d’ın rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem Efendimiz buyurdu ki: “Ben şu Müslümana hayret ederim: Ona bir musibet geldiğinde sabreder, hayır gelirse Allaha hamd eder ve şükreder. Muhakkak bu Müslümana her şeyde mükâfat verilir. Hattâ ağzına kaldırdığı lokma için dahi.”
Câbir “radıyallahü anh” dedi ki: Resûlullah Efendimiz Talha bin Ubeydullah “radıyallahü teâlâ anh” hazretlerine nazar etti ve buyurdular ki: (Yeryüzünde yürüyenlerden nezrini yerine getiren bir kimseye bakmayı seven, buna baksın!)
Ebû Hüreyre’den “radıyallahü anh” nakledilmiştir. Buyurdu ki: Resûlullah Efendimiz Sebir dağına vardılar. Ebû Bekr, Ömer, Osmân, Alî, Talha ve Zübeyr “radıyallahü anhüm” de berâber idiler. Sebir dağı hareket etti. Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: (Sâkin ol! Senin üzerinde, Peygamber, Sıddîk ve şehîdler var!)
Enes’den “radıyallahü anh” nakl edilmiştir. Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: (Her ümmetin bir emîni vardır. Bu ümmetin emîni Ebû Ubeyde bin Cerrâh’tır.)
Sa’d bin Ebî Vakkâs’dan “radıyallahü anh” rivâyet olunmuştur. Resûlullah Efendimiz Uhud günü buyurdular ki: (Yâ Rabbî! Attığını isâbet ettir, duâsını kabûl et!)
Yine Sa’d hazretlerinden rivâyet olunmuştur. Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: (Yâ Rabbî! Sa’d sana duâ ettiği zamân kabul et!)
Hazreti Câbir’den “radıyallahü anh” rivâyettir ki, Sa’d “radıyallahü anh” Resûlullah Efendimiz ile karşılaştı. Buyurdu ki: (Bu benim dayımdır!) Mu’âz bin Cebel (radıyallahü anh), yolculuğa çıkacaktı. Resûlullah Efendimizin huzûr-i saadetlerine gelip nasihat istedi. Resûlullah Efendimiz; “Allahü teâlâya ibâdet et! O’na hiçbir şeyi ortak koşma. Kötülük yaptığın zaman peşinden iyilik yap. Ahlâkını güzelleştir” buyurdu.
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Bir kimse, tanıdığının mezarı başına gidip selâm verince, meyyit onu tanır ve selâmına cevap verir. Tanımadığı kimsenin kabrine gidip selâm verince, meyyit selâmına cevap verir” buyuruldu.
.
Tekebbür etmek haramdır
Ömer Cenzî hazretleri tefsîr, nahiv ve edebiyat âlimidir. 478 (m. 1085)’de Azerbaycan’da Gence’de doğdu. 550 (m. 1155)’de Türkistan’da Merv’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Tekebbür etmek haramdır. Tekebbür, Allahü teâlânın bir sıfatıdır. İnsan, nefsini ne kadar aşağılarsa, Allahü teâlâ indinde kıymeti o kadar yükselir. Kendine kıymet verenin, Allahü teâlâ katında kıymeti olmaz. İnsanın ilmi arttıkça, Allahü teâlâdan korkması artar. Günah işlemeye cesaret edemez. Bunun için, Peygamberler, Allahü teâlâdan çok korkarlardı. Kendilerinde kibir ve ucub gibi kötü huylar hiç yoktu. Küçüklere, fâsıklara ve fâcirlere karşı da kibirli olmamalıdır. Yalnız, tekebbür sahibine karşı tekebbür etmek lâzımdır. Bir âlim, câhili görünce, bu, bilmediği için günah işliyor. Ben ise, bilerek işliyorum, demelidir. Bir âlimi görünce, bu benden daha çok biliyor ve ilminin hakkını veriyor. İhlâs ile amel yapıyor. Ben böyle değilim, demelidir. Kendinden daha yaşlı bir kimseyi görünce, bu benden daha çok ibâdet etti, demelidir. Gençleri görünce, bunların günahı az, benim günahlarım çok demelidir. Kendi yaşındakileri görünce, günahlarımı biliyorum, onun ne yaptığını bilmiyorum. Bilinen kötülükleri tahkîr etmek lâzımdır, demelidir. Bir bid'at sahibini veya kâfiri görünce, insanın hâli son nefeste belli olur. Acaba benim hâlim ne olacak, demeli, bunlara da tekebbür etmemelidir. Fakat, bunları sevmemelidir.
İnsanın kendi günahlarını unutmaması ve ezelde kendi hakkında nasıl takdîr olunduğunu ve son nefesinin nasıl olacağını düşünmesi lâzımdır. Âhirette kimin kimden üstün olacağı, dünyada kesin olarak bilinemez. Çok din adamı, kâfir olarak can vermiştir. Çok kâfirlere de îman ile can vermek nasip olmuştur. Onun için, kimseye tekebbür etmek câiz değildir. (Kâfire ve bid'at sahibine nehy-i münker yapmak, nasihat vermek lâzımdır. Kendini bunlardan aşağı gören kimse, onlara nasıl nasihat verebilir? Bundan başka, âdet-i ilâhiyye şöyledir ki, insan nasıl yaşadı ise, öyle can verir. Bunun aksi olmuş ise de, nâdirdir. Hem de, Allahü teâlâ, müminleri medhetmekte, îmansızlardan üstün olduklarını bildirmektedir) denirse, buna cevap olarak deriz ki; onları sevmemek lâzım olması, Allahü teâlâ (Sevmeyiniz!) dediği içindir. Onlardan daha üstün olduğumuz için değildir.
.
Cehennemlik ol diye lanetlemeyiniz
Ebû Dâvûd Tayâlisî hazretleri fıkıh ve hadis âlimidir. 133 (m. 750)’de doğdu. 204 (m. 819)’da vefât etti. Hadis kitabına, 2767 hadîs-i şerîf ihtivâ etmektedir. Burada Ebû Dâvûd Tayâlisî buyurdu ki:
“Bir âlim, bir kitap yazdığı zaman ona yakışan, maksadın İslâmiyete hizmet olmasıdır. Yoksa insanlar arasında 'Ne güzel kitab yazmış' diye övülmesi değil.”
Ebû Dâvûd Tayâlisî’nin rivâyetinde Berâ bin Âzib’in (radıyallahü anh) haber verdiği hadîs-i şerîfte kabir suâli bildirilmektedir. Mümin olanların bütün bunlara doğru cevap verdiğini haber veren Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîsin sonunda “Mümin olan meyyit için, kulum doğru söyledi sesi işitilir. Kabre Cennetten yaygı serilir. Cennet elbiseleri giydirilir. Meyyit için Cennetten bir kapı açılır. Kabre Cennet kokuları yayılır. Görebildiği yerlere kadar yayılır. Güzel yüzlü, güzel elbiseli, güzel kokular saçan birisi gelir. Buna, sen kimsin? Senin o hayırlı yüzün nedir der. Ben senin sâlih amelinim der. Bunu işitince, yâ Rabbi, kıyâmet çabuk kopsa! Yâ Rabbi kıyâmet çabuk kopsa da, çoluk çocuğuma ve mallarıma kavuşsam der” buyurdu.
İbn-i Ömer’den (radıyallahü anh) rivâyet ediyor: Resûlullah Efendimiz şöyle buyurdu: “Kadınları mescide gelmekten menediniz.”
Semüre’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûlullah Efendimiz “Kim özürsüz Cuma namazını terk ederse, bir dinar tasadduk etsin. Şayet bulamazsa, dinarın yarısını tasadduk etsin” buyurdular.
Yine Semüre’den (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Allahın lanetiyle birbirinizi, Allahın gazâbına uğra ve Cehennemlik ol diyerek lanetlemeyiniz” buyuruldu.
Hazreti Ali’den (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Üç kişiden kalem kaldırılır: Belâlıdan (mecnûndan) iyileşinceye kadar, çocuklar âkil baliğ oluncaya kadar, uyumakta olandan uyanıncaya kadar.”
Ebân bin Osman’ın rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “Bir kimse (Bismillâhillezi lâ yedurru maasmihî şey’ün fil ardı velâ fissemâi ve hüvessemîul alîm) derse, hiçbir şey ona zarar vermez.”
Ebû Nüheyk Ömer bin Sa’d’dan Resûlullah Efendimizin şöyle buyurduğunu naklediyor: “Kur’ân-ı kerîmi teganni ile okuyan bizden değildir.”
Ömer bin Sa’d’ın rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte; “İnsanoğlunun saadeti üçtür ki, sâliha hanım, iyi binek, geniş mesken. Şekâveti üçtür ki, kötü mesken, kötü binek, kötü hanım.
.
Kalbini nasûh tövbesi ile süsle
Mustafa Âşir Efendi Doksanüçüncü Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Aslen Kastamonuludur. 1141 (m. 1728)’de doğdu. 1219 (m. 1804)’de İstanbul’da vefât etti. Meşihat makamında, kendisine sorulan bazı suâllere şöyle cevap verdi:
Suâl: Mayası bozuk, ahlakı kötü olanlar, kendilerinin irâde ve istekleri ile mi böyle olmuşlardır?
Cevap: İrâde ve isteksiz, ağaçtan bir yaprak düşmez ve yerden bir ot bitmez.
Suâl: Yol nedir ve menzil nedir, bize bahseder misiniz?
Cevap: Allahın yardımı ve izni ile derim ki, hangi yol ve menzilden suâl ediyorsun? Zâhir ehlinin mi, bâtın ehlinin mi yolundan ve menzilinden?
Suâl: Her ikisinden?
Cevap: Zâhir ehlinin yolu ve menzili; nefsten ve maldan kurtulmak ve Cennete girmektir. Tevbe sûresi yüzonbirinci âyetinde meâlen; “Allahü teâlâ, müminlerin canlarını ve mallarını, Cennet kendilerinin olmak karşılığında satın almıştır” buyuruldu. Batın ehlinin yolu ve menzili; mâsivâdan kurtulmaktır. Müzzemmil sûresi sekizinci âyetinde meâlen; “Her şeyden kesilerek O’na kulluk et” buyuruldu. Bu, vahdetin en yüksek derecesine çıkmakla mümkündür. Necm sûresi kırkikinci âyetinde meâlen; “Elbette nihâyet, Rabbine gitmektir” buyuruldu.
Suâl: Mülkün sahibi nerededir ki, kalp yüzünü O’na çevirelim?
Cevap: Nerede değildir ki? “Nereye yönelirseniz, Allahadır” âyet-i kerîmedir. Dünyâ ve âhiret nasîbinden vazgeçip mert olmak ve nefsin lezzetlerinı terk etmek lâzımdır ki, nerede bulunursa, O’nunla olsun. Nereye giderse, O’nunla gitsin. Ne söylerse O’nunla söylesin, ne ararsa O’nunla arasın. Sakın, O’nun senden uzak olduğunu sanma! Belki sen ondan uzaksın. Sen, sensiz sende yok olursan, başkasına açılmayan kapı sana açılır ve sana, seninle maksat gösterilir.
Suâl: Hâk teâlâ Settâr’dır. Yarın bu bir avuç toprağın perdesini yırtar mı?
Cevap: Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Hayâ örtüsünü çıkarıp atanın gıybeti yoktur.” Yani günâhı önemsemeyen fâsıkların fıskı söylense gıybet olmaz. Bu hadîs-i şerîfi herhâlde anladın. Bu murâd ediliyor. Anlamadıysan, bilesin ki yarın iş, buradakinin aksine olacak. Dış, iç olacak, iç de dış. Yüksek alçağa, alçak yükseğe karşılık olacaktır. Resûl-i ekrem buyurdu: “Kıyâmet günü zâlim, küçük karınca sûretinde haşr olacaktır.” Kıyâmette rezil olmamak için, kalbini nasûh tövbesi ile süsle! Çünkü dünyâda rezil, rüsvâ olmak, âhırette rüsvâ olmaktan ehvendir.
.
Öyle âyet-i kerîmeler indirmekteyiz ki
Muhammed Zûzenî hazretleri Maveraünnehr’de yetişen fıkıh, tefsîr, hadîs âlimlerindendir. 370 (m. 980)’de Buhârâ’da vefât etti. Tefsirinde buyuruyor ki:
Allahü teâlâ, Âl-i İmrân sûresinin 135. âyet-i kerîmesinde, meâlen; “Ve bir günah işledikleri veya nefslerine zulmettikleri zaman, Allahü teâlânın va’îd ve ıkâbını anarak günahlarından tövbe ederler (ve günahları ancak Allahü teâlânın bağışlayacağını bilirler), hem de yaptıkları günâha bile bile ısrar etmezler (ve onlar, ısrârın cezasının, günahın cezasından daha çok olduğunu bilirler)” buyurdu. Allahü teâlâ, İbrâhim sûresi 24. âyet-i kerîmede meâlen; (Yâ Muhammed!) Gördün ya, Allahü teâlâ nasıl bir temsil yaptı: Kelîme-i tayyibe olan tevhîd ve şehâdet (îmân), kökü yerde sabit ve dal-budağı semâda olan tayyib bir ağaca benzer” buyurdu. Allahü teâlâ, Kehf sûresinin 46. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Mal ve çocuklar, dünyâ hayâtının süsleridir. Sonsuz kalıcı olan iyi işlerin sevapları, Rablerinin yanında daha iyidir” buyurdu.
Allahü teâlâ, Ra’d sûresi 21. âyet-i kerîmede meâlen; “Ve onlar ki Allahü teâlânın gözetilmesini emrettiği hakları gözetirler. (Akrabalık bağını kırmazlar, müminlere dostluk gösterir, birlik olurlar, kul haklarını gözetirler, Allahü teâlânın bütün kitap ve peygamberlerine îmân ederler.) Rablerinden korkarlar (nehyedilen şeylerden sakınırlar ve) fenâ hesaptan korkarlar” buyurdu.
Allahü teâlâ, Âl-i İmrân sûresinin 196. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Allah yolunda şehîd olanları ölü sanmayınız! Onlar diridirler!” buyurdu.
Allahü teâlâ, Bekâra sûresi 121. âyet-i kerîmede meâlen; “Kendilerine kitap verdiğimiz kimseler, o kitabı, hak olduğunu bilerek okurlar. İşte onlar, tahrif yapmaksızın kitaplarına îmân edenlerdir. Her kim de kitabı inkâr eder ve değiştirirse, onlar dinlerinde ziyan edenlerdir” ve İsrâ sûresinin 45. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Sen Kur’ân-ı kerîmi okuduğun zaman, biz, seninle âhirete inanmayanların arasına görünmez bir perde çekeriz.” (Böylece seni göremezler ve sana bir zarar yapamazlar) buyurdu. Aynı sûrenin 82. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Biz Kur’ân-ı kerîmde öyle âyet-i kerîmeler indirmekteyiz ki, müminler için şifâ ve rahmettir (ki, dinlerine kuvvet ve menfâat verir.) Zâlimlerin de ancak sapıklığını arttırır” buyuruldu.
.
Hizmetçine yedirdiğin senin için sadakadır
Ebû Ca’fer el-Verrâk hazretleri hadîs âlimi olup, Ravîleriyle birlikte yüz bin hadîs-i şerîfi ezberden bilirdi. 272 (m. 885)’de Bağdâd’da vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Haysem (radıyallahü anh) anlattı: Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Eshâbından bir grup cemâat arasında bulunuyordu. “Ey Allahın Resûlü! Hangi amel Allahü teâlâya daha sevgilidir?” dedim. Resûlullah Efendimiz; “Allahü teâlâya îmân etmektir” buyurdular. “Sonra nedir yâ Resûlallah?” dediğimde; “Sıla-i Rahm” buyurdular. Sonra; “Yâ Resûlallah! Allahü teâlânın en sevmediği amel nedir?” diye sordum. Resûlullah Efendimiz; “Allahü teâlâya ortak koşmaktır” buyurdular. “Sonra nedir yâ Resûlallah?” dedim. “Sıla-i Rahmi kesmektir” buyurdular. “Sonra nedir yâ Resûlallah?” dedim. “Kötülüğü emretmek, iyilikten menetmektir” buyurdular. Kendine yedirdiğin şey, senin için sadakadır. Zevcene yedirdiğin şey, senin için sadakadır. Hizmetçine yedirdiğin şey, senin için sadakadır. Her iyilik sadakadır. Kişinin ehli için harcadığı şey, ona sadaka olarak yazılır.”
Resûlullah Efendimiz; “Allahü teâlânın rızâsı için bir yetimin başını okşayan kimsenin elinin değdiği her kılda, onun için sevaplar vardır. Kim kendi yetimine veya yanında bulunan yetime iyilikte bulunsa, ben ve o, Cennette şu ikisi gibi oluruz” buyurdu ve işâret parmağı ile orta parmağını birbirinden ayırarak gösterdi. Bir kimse kalbinde katılık bulunduğundan şikâyet edince, Resûlullah Efendimiz; “Yetimin başını okşa ve miskini doyur” buyurdu. “Kim Müslüman kardeşini istediği bir şeyle karşılayarak onu sevindirirse, Allahü teâlâ da kıyâmet gününde onu sevindirir.”
“Farzlardan sonra amellerin en faziletlisi, Müslümanı sevindirmektir.”
“Îmânı en kuvvetli olanınız, ahlâkı en güzel ve zevcesine karşı en yumuşak olanınızdır.”
“Doğruluğa yapışınız. Çünkü doğruluk, iyilikle beraberdir. İkisi de Cennettedir. Yalandan sakınınız. Çünkü o, fücur (kötülük) ile beraberdir, ikisi de Cehennemdedir.”
"Kim Allahü teâlâ için tevâzu ederse; Allahü teâlâ, onu yükseltir. Kim de mümin kardeşinden kendisini üstün tutarsa, Allahü teâlâ onu alçaltır.”
“İnsan, yumuşaklığı, tatlı dili sebebiyle, gündüzleri oruç tutanların ve geceleri namaz kılanların derecelerine kavuşur.”
“Kızdığı zaman, öfkesini yenerek yumuşak davranan kimseyi Allah sever.”
.
Allahın rahmetinden ümidini kesmemelidir
Ahmed bin Handan hazretleri evliyânın büyüklerindendir. İran’da, Nişâbûr’da doğdu.. Ömrünün son yirmi yılını Mekke’de geçirdi. 311 (m. 923)’de orada vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Allahü teâlâya ibâdet edenlerin, ibâdetleri ile âsiler üzerine büyüklük göstermesi, günahlarından daha kötüdür ve kendisine zararlıdır.”
“Allahü teâlâya ibâdet edenler, tâatlerini çok gördükleri takdîrde; yaptıkları tâat kendileri için, âsilerin isyanından daha kötü olur.”
“İnsan, başkalarının hatâlarını göreceği yerde, kendi hatasını görmeli. Nefsinin yaptığı hataları görmeli ve ona kızmalıdır.”
“Allahü teâlâya sadakat ile bağlananı, dünya musîbeteri ve diğer şeyler, onu Allahtan uzaklaştıramaz.”
"En iyi insan kalp kırmayandır. En hayırlı iş dinimize hizmettir. İstişare etmek nefsi kırar. Çok ibâdet yapsan da tövbe et! İnsan duâ alarak Allaha yakın olur. Herkese sıkıntı veren kibirlilerdir. Müminin yüzüne bakmak ibâdettir. Ölümü çok düşünmek, ömrü uzatır. Günde 25 defa (Allahümme bâriklî fil mevt ve fî mâ ba’delmevt) okuyan şehit olarak ölür. Gece Âmenerrasulüyü okuyana, her şey için yeterlidir. Bu iki âyeti yatsıdan sonra okuyana, geceyi ibadetle geçirmiş sevabı verilir. Tebârekeyi okumadan yatma! Kabir azabını defeder. Her gece Tebâreke okuyan, Kadr gecesini ihya etmiş gibi sevaba kavuşur. Evden çıkarken Âyet-el kürsî okuyana, melekler, evine gelinceye kadar duâ eder.
Dünya nîmetleri geçicidir. Ömürleri pek kısadır. Bunları ele geçirmek için dînini vermek ahmaklıktır. İnsanların hepsi âcizdir. Allahü teâlâ dilemedikçe, kimse kimseye fayda ve zarar yapamaz. İnsâna Allahü teâlâ kâfîdir. Allahü teâlâdan korkmalı, Onun rahmetinden ümidi kesmemelidir. Ümit, recâ, korkudan çok olmalıdır. Böyle olanın ibâdetleri zevkli olur. Gençlerde korkunun daha fazla olması, ihtiyârlarda recânın daha fazla olması lâzımdır denildi. Hastalarda recâ fazla olmalıdır. Korkusuz recâ ve recâsız korku câiz değildir. Birincisi emîn olmak, ikincisi ümitsiz olmaktır. Hadis-i kudsîde, (Kulumu, beni zannettiği gibi karşılarım) buyuruldu. Zümer sûresindeki elliüçüncü âyet-i kerimesinde meâlen, (Allah bütün günahları affeder. O gafûrdur, rahîmdir) buyuruldu. Bunlardan, recânın fazla olması lâzım geldiği anlaşılmaktadır. (Allah korkusundan ağlayan, Cehenneme girmez) ve (Benim bildiğimi bilseydiniz, az güler çok ağlardınız) hadis-i şerifleri de, havfın, korkunun fazla olması lâzım geldiğini göstermektedir."
.
Allahü tealanın her emrinde kolaylık vardır
Ebû Bekr-i Sûsî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Şam yakınlarında bulunan Remle kasabasında otururdu. 386 (m. 996)’da Şam’da vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, kullarına yapabilecekleri şeyleri emretmiştir, insanları zayıf yarattığı için, her emrinde kolaylık göstermiştir. Nitekim, Nisa sûresi yirmiyedinci âyetinde meâlen; “Allahü teâlâ, size hafîf, kolay emr etmek istedi. Çünkü insan zayıf yaratılmıştır” buyurulmaktadır. Allahü teâlâ “Hakim”dir. (Her şeyi yerinde, uygun olarak yapar.) “Rauf’tur. (Acımaya lâyık olmayanlara da acıyıcıdır.) “Rahîm”dir. (Âhırette sevdiklerine, yani küfrân-ı nimet etmeyenlere yani müminlere Cenneti ihsân edicidir.) Kullarına, yapamayacakları şeyi emretmek, hikmetine, re’fetine yakışmaz. Kullarına, kaldırılamayacak büyük kayayı kaldırmayı emretmeyip, herkesin çok kolay yapacağı; kıyâm, rükû, secde ufak bir âyet okumak ile meydana gelen namazı emretmiştir.
Namaz kılmak, herkes için çok kolaydır. Ramazân-ı şerîf orucu da, pek kolaydır. Zekâtı da, çok hafif emretmiş, malın hepsini değil, kırkta birini verin, demiştir. Hepsini veya yarısını vermeyi emretseydi, kullarına güç olurdu. Merhameti, pek fazla olduğundan, emri tam yapılamaz ise, daha da hafifletmiştir. Meselâ, abdest alamayanlara, teyemmüm etmeye, namazda ayak üzere duramayanlara oturarak kılmaya, oturamayanlara da, yatarak kılmaya rükû ve secde yapamayanlara, îmâ ile (oturup, rükû ve secde için, az eğilerek) kılmaya, bunlar gibi, daha nice kolaylıklara izin vermiştir, İslâmiyetin emirlerine dikkatle ve insafla bakan, bu kolaylıkları görür. Allahü teâlânın kullarına ne kadar çok merhametli olduğunu, pekiyi anlar.
Emirlerin pek kolay olmasının bir şahidi de, çok kimselerin, emrolunan ibâdetlerin, daha artmasını istemesidir. Namazın, orucun artmasını isteyen çok görülmüştür. Evet, ibâdet yapmak güç gelen kimseler de, yok değildir. Böyle kimseler, normal insan değildir. Böyle bozuk kimselere, ibâdetlerin zor gelmesine sebep, nefislerinin karanlığı ve şehvanî arzularının kötülüğüdür. Bu karanlık ve kötülükler, nefs-i emmâreden hâsıl olmaktadır. Nefs-i emmâre, Allahü teâlânın düşmanıdır. Şûra sûresinde meâlen; “Îmân ve ibâdet etmek, müşriklere güç gelir”, Bekâra sûresi kırkbeşinci âyetinde meâlen; “Namaz kılmak, yalnız müminlere, Allahü teâlâdan korkanlara kolay gelir” buyurulmuştur.
.
Sana söz getiren senden de götürür
İbn-ül-Hanbelî hazretleri Hanbelî âlimlerindendir. 536 (m. 1142) senesinde Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlânın, Mâide sûresi 90, 91. âyet-i kerîmelerde meâlen; “Ey müminler! Şarap (içki) içmek, kumar oynamak, ibâdet için dikilen putlar, fal okları, hep şeytanın işinden pis birer şeydir. Onun için bunlardan sakınınız. Muhakkak şeytan, şarabda ve kumarda aranıza düşmanlık ve kin düşürmek, sizi Allahı anmaktan ve namaz kılmaktan alıkoymak ister. Artık böyle olunca, siz bunlardan sakınmaz mısınız?” buyurduğu, şarabın ve alkollü içkilerin haram olduğunu on şekilde izah etmektedir. Bunlar: 1. İçkiyi kumarla bildirmektedir. Kumar ise haramdır. O hâlde içki de haramdır. 2. İçki içmeyi puta tapmakla bildirdi. Puta tapmak haramdır, yasaktır. O hâlde içki içmek de haramdır. 3. İçki içmeyi fala yakın bildirdi. Fal haramdır. O hâlde içki içmek de haramdır. 4. İçkiye pelîd, yanî murdar, necis (pis) buyurmaktadır. 5. İçkiye ve diğerlerine şeytanın işi buyurulmaktadır. 6. Bu beyândan sonra, o hâlde bundan sakınınız, kaçınınız buyurdu. 7. Ondan sakınmayı kurtuluş sözü olarak bildirdi. Kurtuluş ancak haramlardan sakınmakla olabilir. 8. Düşmanlık ve kin sebebi olur buyurdu. Elbette haram olmuş olur. 9. Allahü teâlâyı anmaktan ve namazdan insanı alıkoyar, buyurdu. Allahü teâlâyı anmaktan ve namazı kılmaktan insanı alıkoyan şey, elbette haramdır. 10. İçki içmekten sakınmayı emretti. Bir şeyi işlemeyi terk etmenin emrolunması, o şeyin haram olduğunu gösterir.
Koğuculuğu anlatırken buyurdu ki: Hasen-i Basrî’ye (radıyallahü anh) bir kimse, “Filanca senin hakkında kötü söylüyor” deyince, “Sen onu nerede gördün?” buyurdu. O da, “Evinde gördüm” deyince, “Orada ne yapıyordun?” diye sordu. O kimse, “Orada misâfirdim” diye cevap verdi. “Misâfirlikte ne yediniz?” O kimse yediklerini söyledi. Bunun üzerine Hasen-i Basrî: “Ey nâmerd! Bu kadar yemeği karnında sakladın da, bir sözü saklayamadın. Doğru söylüyorsan, benim onunla dört işim vardır. 1. Dilimle ondan şikâyet etmem. 2. Kalbimden ona kin tutmam. 3. Dünyâ ile ona mükâfat vermem. 4. Kıyâmette ona hasım olmam, hak talep etmem. Belki onsuz Cennete girmem. Kalk ey fâsık, getirdiğini geri götür. Çünkü getiren, götürücü olur, yani söz getiren, söz götürücü olur” buyurdu.
.
Az da olsa devamlı olan amel makbuldür
Abdurrahmân bin Muhammed el-Bağdâdî hazretleri Hadîs ilminde meşhur âlimlerdendir. 375 (m. 985)’te vefât etti. Kitabında naklettiği Hadis-i şeriflerden bazıları:
İbn-i Ömer (radıyallahü anh)dan rivayet edildiğine göre; Peygamber Efendimiz (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: Allahü teala Cenneti yarattığı zaman ona şöyle buyurdu: “İzzet ve celalime and olsun insanlardan sekiz sınıf vardır ki; sana dahil olmayacaklardır; 1- Devamlı şarap (alkollü içki)içen. 2- Zinada ısrar eden. 3- Deyyus olan (eşini kıskanmayan). 4- Hükümdarların kötü icraatlarına alet olan. 5- Erkek olduğu hâlde kadınlaşan. 6- Koğuculuk eden. 7- Başkalarına merhamet etmeyen. 8- Allah'a yemin edip de, ahdine vefa etmeyen kimseler...”
"Ey gençler topluluğu! Sizden evlenmeye gücü yetenler evlensin. Çünkü evlenmek gözü daha çok muhafaza eder, namusu daha fazla korur. Evlenmeye gücü yetmeyenler ise oruç tutsun. Çünkü oruç kalkandır”
“Ahlakı güzel olan insan her yaşta güzeldir.”
“Müslüman temiz toprağa benzer. Ona her şey atılır, ezilir, hakaret görür; ama ondan hep güzel şeyler çıkar.”
“Nerede olursanız olun bana salât ve selâm edin. Zira sizin salât ve selâmlarınız bana ulaşır."
“İçerisinde köpek veya heykel bulunan haneye rahmet melekleri girmez."
“Kalbinde hardal tanesi kadar kibir bulunanı, Allahü teâlâ yüz üstü Cehenneme atar."
“Allahü teâlâ bizden birisinin tevbesine, birinizin kayıp hayvanını bulduğu vakit sevinmesinden daha çok sevinir.”
“Sizden birisi abdest aldığı zaman, burnuna su çeksin, sonra sümkürsün.”
“Eğer ümmetime zor gelmeyeceğini bilseydim her namaz vakti için misvak kullanmalarını emrederdim.”
“Her iyilik, sadakadır.”
“Saflarınızı düzeltiniz, dosdoğru yapınız.”
“Sahur yemeğini yiyiniz. Çünkü onda bereket vardır.”
“Âlim olan kişi, fitneyi gelirken anlar. Cahiller de dönüp giden fitneyi anlar.”
“Siz kıyâmet gününde, sizin ve babalarınızın isimleriyle çağrılırsınız. Onun için güzel isimler koyunuz.”
“İnsana, bir sene bir ay, bir hafta bir gün, bir gün bir an gibi gelinceye kadar, kıyâmet kopmaz.”
Hişam’dan şöyle rivâyet etmiştir: “Peygamber efendimizin Eshâbı, üç yerde sesli olmayı hoş görmezler: Muharebede, cenâzede, zikir anında.”
Ümmü Seleme’den şöyle rivâyet edilmiştir. “Resûlullahın en sevdiği amel, az da olsa devamlı olanıdır.”
.
Emri altındakilere merhamet etmeyen
Ebû Hâzım hazretleri büyük Hanefî kadılarındandır. Basra’da doğdu. 292 (m. 905)’de Bağdât’ta vefât etti. Şöyle nakletmiştir:
İmâm-ı Mâlik şöyle bildirdi: Ömer bin Hattâb (radıyallahü anh), hilâfeti zamanında Şam civarındaki şehirlerden birisine, vâli olarak birini göndermek istedi. O zât tayin emrini almak için küçük çocuğu ile Hazreti Ömer’in huzûruna çıktı. Hazreti Ömer, o çocuğu kucağına alarak öptü. Bunu gören vâli olacak kişi, “Ey müminlerin emîri, çocuğu kucaklayıp öptünüz. Halbuki benim birçok evlâdım olduğu hâlde, şimdiye kadar hiçbirini öpmedim” deyince, Hazreti Ömer “Demek sen çocuğuna bile şefkat ve merhamet ile davranmayan bir kişisin. O hâlde insanlara karşı merhamet ve şefkatin de az olur” diyerek tayin emrini iptal etti ve onu geri çevirerek, “Emri altında olanlara merhameti olmayan kişiden vâli olmaz” buyurdu.
Eslem (radıyallahü anh) şöyle anlatır: Hazreti Ömer halîfe iken, Medine’de her zamanki âdeti şerîfesi üzerine, bir gece şehri dolaşıyordu. Ben de onunla idim. Dolaşırken, şehir kenarında kurulmuş bir çadırda bir kadın ve ağlaşan çocukları gördük. Çadırın önündeki ateşin üzerinde kaynayan bir tencere vardı. Ömer (radıyallahü anh) kadına hitaben, “Ey hâtun bu çocuklar niçin ağlaşırlar” dediğinde kadın, “Açlıktan” cevâbını verdi. O zaman Hazreti Ömer “Peki bu kaynayan tencere nedir?” diye sordu. Kadın, “Onda su ve taşlar vardır: Çocukları onunla avutarak uyutmaya çalışıyorum” dediğinde, Ömer (radıyallahü anh) şiddetli bir şekilde ağlamaya başladı ve kadına, “Bize biraz izin verin geleceğiz” buyurdu. Doğruca Beyt-ül-mâl’a (hazine dâiresine) gittik. Bir çuvala un, et, yağ, hurma, elbise, para koydu ve “Ey Eslem! Çuvalı sırtıma yükle” buyurdu. Ben de, “Ey mü’minlerin emîri! Ben sizin hizmetçinizim. Ben götüreyim", deyince, Hazreti Ömer; “Hayır, yâ Eslem! Benim taşımam lâzım. Çünkü kıyâmet günü onların hesabı benden sorulacak” buyurdu ve çuvalı yüklendi. Oraya kadar da kendisi götürdü...
Oraya varınca çuvalı yere koyup, içindekileri çıkarıp, kaynayan tencereyi boşaltıp, içine yağ, un, et koydu ve karıştırdı. Zaman zaman ateşi üfleyerek yanmasını temin etti. Ateşi üflerken, mübârek sakalları arasından dumanların çıktığını gördüm. Yemek pişince, çocuklara yedirdi, içirdi. Nihâyet çocuklar doyup neşelendiler. Sonra Ömer (radıyallahü anh) “Şimdi neşelendiklerini gördüm. Gidelim yâ Eslem” buyurdu.
.
Yanınızdan ayrılmayan kimseler vardır
Abdân bin Muhammed Mervezî hazretleri büyük hadîs âlimlerindendir. 220 (m. 835)’de doğup, 293 (m. 906)’da Türkistan’da Merv şehrinde vefât etti. Rivayet ettiği bazı hadis-i şerifler:
“Kur’ân-ı kerîmi hatmedenin duâsı kabul olunur.”
“Allaha gönül hoşluğu ile ibâdet et. Şayet buna gücün yetmiyorsa, hoşlanmadığın şeyde sabret. Zîrâ böyle yapmanda senin için çok hayır vardır.”
“Müslümanın Müslümanı korkutması helâl olmaz.”
“İyiliklerine sevinen, kötülüklerine üzülen kimse mümindir.”
“Çölde yalnız kalan kimse bir şey kaybederse, 'ey Allah’ın kulları, bana yardım ediniz' desin! Çünkü Allahü teâlânın sizin göremediğiniz kulları vardır.”
“Allahü teâlâ, her şeyi yoktan var etti. Her şey içinden insanları sevdi, kıymetlendirdi. İnsanlar içinden de, seçtiklerini Arabistan’da yerleştirdi. Arabistan’daki seçilmişler arasında da, beni seçti. Beni, her zamandaki insanların seçilmişlerinde, en iyilerinde bulundurdu. O hâlde, Arabistan’da bana bağlı olanları sevenler, benim için severler. Onlara düşmanlık edenler, bana düşmanlık etmiş olurlar.”
“Bir kimse namaz sonunda, üç defa sübhâne rabbike âyet-i kerîmesini okursa, yetişir miktarda sevâba kavuşur.”
“Âdemoğlunun hatâlarının çoğu dilindendir.”
“Hayır olmayan her sözden dilini çek, ancak bu sayede şeytana galebe çalarsın.”
“İnsanlar üç kısımdır; bir kısmı kârda, bir kısmı selâmette ve bir kısmı da helaktedir. Kârda olanlar, Allahı zikredenlerdir. Selâmette olanlar, diline sahip olanlardır. Helâka gidenler ise, bâtıl ve boş sözlere dalanlardır.”
“İtirazı terk edin, zîrâ onun hikmeti anlaşılmaz ve fitnesinden emîn olunmaz.”
“Güzel söz ve yemek yedirmek, Cennete girmenizi kolaylaştırır.”
“Avret yerinizi açmayınız! (Yani, yalnız iken de açmayınız.) Çünkü, yanınızdan hiç ayrılmayan kimseler vardır. Onlardan utanınız ve onlara saygılı olunuz!"
“Bir kızın güzelliğini gören kimse, gözünü ondan hemen ayırırsa, Allahü teâlâ ona yeni bir ibâdet sevâbı ihsân eder ki, bu ibâdetin lezzetini hemen duyar.”
“Allahü teâlâ, kuluna verdiği nimetleri görmeyi sever.”
“Cuma günü gusül edip temizlenenin günah ve hataları temizlenir. Cuma namazına giderken, her bastığı ve kaldırdığı adımına, Allahü teâlâ, kabul olunmuş bir ibadet sevâbı yazdırır. Namazı bitirince, ayrıca ikiyüz senelik ibâdet sevâbı yazdırır.”
.
İmânı zayıf olanlar şeytana aldanırlar
Mûsâ bin Ahmed Tübbâî hazretleri evliyanın büyüklerindendir. Yemen'de, Kevni'a adı verilen bir köyde otururdu. 621 (m. 1224)’de vefât etti. Ölüm hâlleri hakkında şunları anlattı:
İnsanın ölümü yaklaştığında, onun hâli beşe taksim edilir: Malı vârislerine, rûhu Azrail aleyhisselâma, eti kabrindeki kurt ve böceklere, kemikleri toprağa, yaptığı iyilikler de dünyâda üzerine hakkı geçen kimselere verilmek üzere ayrılır... Vâris malı götürse, Azrail aleyhisselâm rûhu alsa, et kurtlara yem olsa, kemikler toprağa karışıp kaybolsa gerektir, imânın gitmesi, dinden tamamen ayrılış, Allahü teâlâdan uzaklık demektir. Şeytan müminin îmânını çalmak, imansız ölmesini sağlamak için yanına yaklaşır. O, hastanın baş tarafından, elinde kadeh içinde buz gibi su ile gelir. Kadehi çalkar. Mümin onun kim olduğunu bilemediğinden, bana biraz su ver der. O da, “Veririm fakat âlemlerin yaratıcısı yoktur de” der. O mümin saadet sahibi bir kişi ise, ona cevap vermez. Sonra şeytân ayak tarafına gelir. Orada su dolu kadehi çalkalar. Mümin onu tanımadığından "biraz su ver” der. O da, “Eğer Peygamberleri (aleyhimüsselâm) yalanlarsan sana su veririm” der. İmânı zayıf olan dediğini söyler ve kâfir olarak ölür, Allahü teâlâ korusun. Eğer saadet sahibi, îmânı kuvvetli ise, onun sözünü reddeder.
Zâhid Ebû Zekeriyyâ hazretleri vefât edeceğinde, dostları başına toplandılar. Ona Kelime-i şehâdeti söylemesi için telkinde bulundular. Fakat O, “Hayır!” deyip başını çevirdi. İkinci defa tekrar Kelime-i şehâdeti telkin ettiler. O yine, “Hayır!” dedi. Dostları şaşkın olup, içlerinden bayılanlar oldu. Üçüncü defa yine Kelime-i şehâdeti telkin ettiler, yine “Hayır!” dedi. Dostları tamamen üzüntüden perişan oldular... Aradan bir zaman geçince, Ebû Zekeriyyâ hazretleri biraz kendine gelip gözlerini açtığında, “Bana bir şey söylediniz mi?” buyurdu. Oradaki dostları üzüntü ile, kendisine Kelime-i şehâdeti telkin ettiklerini her üçünde de “Hayır!” cevâbı verdiğini söyleyince, Ebû Zekeriyyâ hazretleri buyurdu ki: “Dostlarım, o zaman şeytan elinde su dolu kadehi ile sağımdan geldi. Ben çok susamıştım, 'Îsâ Allahın oğludur dersen veririm' dedi. Ben de 'Hayır!' dedim. Ayak tarafımdan geldi yine 'Hayır!' dedim. Tekrar, 'Âlemlerin yaratıcısı yoktur de' dedi. Ben de 'Hayır!' dedim. Söylediğim 'Hayır!' kelimeleri bu sebeptendir. Ben onun dediklerini yapmayınca, şeytan kadehi yere çaldı. Öfke ile dönüp gitti. Yoksa ben sizin telkin ettiğiniz Kelime-i şehâdet için hayır demedim.”
.
İnsanlardan isteme de dağdan odun getir sat
Ebû Hayyân hazretleri Tefsîr, kırâat, hadîs, târih ve lügat âlimidir. 654 (m. 1256)’da Endülüs’te (İspanya) Gırnata’da (Granada) doğdu. 745 (m. 1344)’de Kâhire’de vefât etti. Rivâyet ettiği bazı hadîs-i şerîfler:
Sa'd bin Ebi Vakkas (radıyallahu anh) anlatıyor: "İki erkek kardeş vardı. Bunlardan biri öbür kardeşinden kırk gün kadar önce vefat etti. Resulullah (sallallahü aleyhi ve sellem) Efendimizin yanında, bunlardan önce vefat edenin faziletleri zikredildi. Bunun üzerine Resulullah Efendimiz;
-Diğeri Müslüman değil miydi? diye sordu.
-Evet! Müslümandı ve fena da değildi! dediler. Aleyhisselatü vesselam Efendimiz:
-Öldükten sonra, namazının ona ne kazandırdığını biliyor musunuz? Namazın misali, sizden birinin kapısının önünde akan ve her gün içine beş kere girip yıkandığı suyu bol ve tatlı bir nehir gibidir. Bunun, (nehrin) onun üzerinde kir bıraktığını göremezsiniz. Öyleyse, siz ona namazının neler ulaştırdığını bilemezsiniz."
Câbir bin Abdullah’tan O da Muâz bin Cebel’den (radıyallahü anhüma) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: “Bir kimse inanarak (Lâ ilahe illallah) derse, muhakkak Cennete girer.”
Hazreti Osman (radıyallahü anh) şöyle anlattı: Peygamber Efendimiz ile beraber idim. Huzûrunda abdest alan birisi var idi. Bu sırada Peygamber Efendimiz güldüler. Bunun üzerine “Niçin güldünüz, yâ Resûlallah?” dedim. Peygamber efendimiz “Allahü teâlânın, abdest alan kuluna olan ikramına güldüm. Abdest alıp âzâlarını yıkayan her kul, ne zaman bir uzvunu yıkarsa, o uzuvdan su ile beraber günahlar dökülür” buyurdu.
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “Kıyâmet gününde Allahü teâlânın katında, insanların en kötüsü olarak ikiyüzlü kimseyi görürsün.”
Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “Mezarda olanlara selâm vereceğiniz zaman, esselâmü aleyküm deyiniz!” Bunun için; “Esselâmü aleyküm! Yâ ehle dâril-kavmil mü’minîn” denir. Böyle selâmın da, işiten ve anlayan kimseye söyleneceği belli bir şeydir. İşitmeselerdi, yokluğa ve taşa selâm vermek olurdu. Selef, yani, İslâmın büyük âlimleri, böyle selâm verileceğini, söz birliği ile bildirdiler.
Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: “Sizden birinizin, bir ip alıp bir demet odun getirmesi ve onu satması, insanlardan istemesinden onun için daha hayırlıdır.”
.
Yaratıcı kadîmdir ve hiçbir şeye benzemez
Rükneddîn İsferâînî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. İran’da İsferâîn kasabasında dünyaya geldi. 418 (m. 1027)’de vefât etti. İtikâd Risâlesi’nde buyuruyor ki:
Biliniz ve itikâd ediniz ki; âlem, Allahü teâlâdan başka olan mâsivâdır (her şeydir). Yine itikâd ediniz ki, âlemi bir yaratan vardır. Bu yaratıcı kadîmdir. Mahlûkattan hiçbir şeye benzemez. Zihinlerde, vehimlerde kabul edilebilecek bir sıfat olarak tasavvur edilemez. Onun için başlangıç ve nihâyet muhaldir (imkânsızdır). O, cevher, cisim, a’râz değildir. O, ağyardan müstağnidir. Bazı âlimler, Allahü teâlânın ağyardan müstağnidir ifâdesini; keyfiyetten, kemiyetten, nerede ve niçin suâllerine muhatap olmaktan uzak olduğuna inanmak lâzımdır, diye açıklamışlardır. Yine inanmalıdır ki, Allahü teâlâ 'hay'dır (diridir ölmez), âlimdir, kadirdir, mürîddir (dileyici), semî’dir (işitici), basirdir (görücü), mütekellimdir (konuşucu). O’nun hayat, ilim, kudret, irâde, sem’, basar, kelâm ve tekvin sıfatları ezelidir ve ebedîdir. Allahü teâlâ bu sıfatlar ile muttasıfdır. Bu sıfatlardan hiçbiri mahlûkların sıfatlarına benzemez. Sıfatları O’nun aynıdır veya gayrısıdır denilemez. Yine sıfatları O’ndan ayrılır veya beraber bulunur veya O’na muhâliftir veya O’na muvafıktır demek muhaldir. Bu sıfatlar O’nunla kaimdir.
O’nun kudreti, bütün makdurâtı (kudret verilmiş olanları), ilmi de bütün malûmatı içine alır. Yine itikâd etmelidir ki, Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur. O’ndan başka bir yaratıcı yoktur. O birdir, vehimde kısımlara, akıllarda cüzlere ayrılmaz. Bu ehad-üs-samedin tefsîridir. Yine itikâd etmelidir ki, muhdes (sonradan yaratılanlara) olanlara caiz olan şeyler veya Allahü teâlâyı muhdes zannettirecek şeylerin O’na isnadının caiz olmadığına inanmak lâzımdır. Bunun manası Allahü teâlâya, hareket, sükûn, bir araya gelme, ayrılma, bir hizada durma, karşı karşıya durma gibi fiiller isnâd edilemez. Kısaca, Allahü teâlâyı hadîs (sonradan olma) zannettirecek hiçbir şey O’na nisbet edilemez. Adem (yokluk), O’na sahih değildir.
Yine itikâd etmelidir ki, Allahü teâlâ zâtı ile kâimdir. Mekândan, O’na hulul edecek cisimden ve zamandan münezzehtir. O’nun için cihetler (ön, arka, sağ, sol, üst, alt) yoktur. Allahü teâlâ bu cihetlerden münezzeh olarak Cennette görülecektir. Yine Allahü teâlâya zevce, çocuk, ortak, benzerler isnâd etmek muhaldir.
.
Sarayı sular altında kalan hükümdar
Abdullah bin Muhammed Belhî hazretleri hadîs hafızı (yüz bin hadîs-i şerîfi sened ve râvileriyle bilen) ve tarihçidir. Belh’te doğdu. 295 (m. 907)’de Bağdâd’da vefât etti. Kitâb-ül-i’lel ve Kitâb-üt-târih isimli iki eseri vardır. Kitâb-üt-târih’te şöyle nakleder:
Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” efendimizin doğduğu gece, İrân Kisrâsı (hükümdar) Dicle Nehri kenarında büyük bir saray yaptırmıştı. Bir sabah kalkıp bu sarayın ikiye bölündüğünü, sular altında kaldığını gördü. Yanında kâhinlerden, müneccimlerden ve sihirbâzlardan üç yüz altmış kimse bulunduruyordu. Kisrâ bunları toplayıp, köşkünün ikiye yarılıp, harap olmasının sebebini araştırıp, bulmalarını emretti. Her biri bir tarafa gidip araştırmaya başladılar.
Sihirbâzların, kâhinlerin ve müneccimlerin haber alma yolları kapandı. Sa’îb adındaki kâhin karanlık bir gecede yüksek bir tepeye çıktı. Gökyüzüne ve yeryüzüne bakınırken, Hicâz tarafından bir şimşek çaktığını ve batıya kadar ulaştığını gördü. Kendi kendine, eğer gördüğüm doğru ise, Hicâz’dan bir pâdişâh çıkacak, her tarafa hâkim olacak. Âlemde refâh ve ucuzluk olacak kanâatine vardı. Bütün sihirbâzlar, kâhinler ve müneccimler bir yere toplanıp, birbirlerine hâllerini anlattılar. Sonra bir Peygamber gönderilmiş veyâ gönderilecektir diye ittifâk ettiler. Kisrânın mülkünü alacaktır. Amâ bunu Kisrâya söyleyemeyiz. Çünkü hepimizi öldürür, dediler...
Kisrânın yanına gittiler. Sarâyın yıkılmasının sebebi, yapılma zamânının yanlış seçildiğindendir. Bir zamân belirtelim. O zamânda yapılsın, dediler. Bir zamân tayîn ettiler ve köşk o zamânda yapıldı. Kisrâ bütün devlet adamlarıyla birlikte o köşkte bir meclis kurdu. Bu sırada Dicle Nehri'nin suyu yükseldi. Köşkü su basıp yıktı. Kisrâyı boğulmak üzere iken sudan çıkardılar. Kisrâ, kâhin ve müneccimlere kızıp çoğunu öldürttü. Diğerleri biz hatâ etmişiz. Köşkün yapılması için tekrâr bir zamân seçelim dediler. Belirttikleri zamân içinde köşk yeniden yapıldı. Kisrâ korka korka gelip köşke çıktı. O çıkar çıkmaz köşk ayağının altından kayıp yıkıldı. Kisrâ nehre düştü. Kisrâyı yarı ölü vaziyette nehirden çıkardılar. Kisrâ o kâhinleri toplayıp sizi öldürürüm diye tehdit etti. Bunun üzerine kâhinler doğrusunu söyleyerek, bu alâmetler bir Peygamber geldiğini veyâ yakında geleceğini, senin saltanatına son vereceğini, mülkünü alacağını göstermektedir, dediler...
Kisrâ bu sözleri işitince, Dicle kenârına binâ yapmaktan vazgeçti. Oradaki yıkılan binâ da tamâmen harap oldu...
.
Maymun sıfatlı insan sûretli kimseler
Haccâr İbni Şıhne hazretleri hadîs âlimidir. 627’de (m. 1229) doğdu. 730 (m. 1329)’da Şam’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları şunlardır:
“Namâzı özürsüz kılmayan kimseye, Allahü teâlâ on beş sıkıntı verir. Bunlardan altısı dünyâda, üçü ölüm zamanında, üçü kabirde, üçü kabirden kalkarkendir. Dünyâda olan altı azap:
Namaz kılmayanın ömründe bereket olmaz. Allahü teâlânın sevdiği kimselerin güzelliği, sevimliliği kendinde kalmaz. Hiçbir iyiliğine sevap verilmez. Duâları kabul olmaz. Onu kimse sevmez. Müslümanların iyi duâlarının buna faydası olmaz.
Ölürken çekeceği azaplar: Zelîl, kötü, çirkin can verir. Aç olarak ölür. Çok su içse de susuzluk acısı ile ölür.
Kabirde çekeceği acılar: Kabir onu sıkar. Kemikleri birbirine geçer, kabri ateşle doldurulur. Gece, gündüz onu yakar. Allâhü teâlâ kabrine çok büyük bir yılan gönderir. Dünya yılanlarına benzemez. Her gün, her namaz vaktinde onu sokar. Bir an bırakmaz.
Kıyâmette çekeceği azâplar: Cehenneme sürükleyen azap melekleri yanından ayrılmaz. Allâhü teâlâ, onu kızgın olarak karşılar. Hesâbı çok çetin olup, Cehenneme atılır."
“Sabah namâzı sonunda on kerre, (Lâ ilâhe illallâh vahdehû lâ-şerîke-leh lehül mülkü ve lehül-hamdü yuhyî ve yümît ve hüve alâ külli şey’in kadîr) okuyana çok sevap verilir."
“Bir zaman gelecek, maymun sıfatlı, insan suretli kimseler, minbere çıkıp, sizlere, din aleyhindeki sözleri, dinsizliği, din diye söyleyeceklerdir."
“Resûlullah (sallallâhü aleyhi ve sellem) bir hastayı ziyâret etti. Bunun, eli ile yastık kaldırıp, üzerine secde etdiğini görünce, yastığı aldı. Hasta, odun kaldırarak, bunun üzerine secde etti. Odunu da aldı ve (Gücün yeterse, yere secde et! Yere eğilemezsen, yüzüne bir şey kaldırıp, bunun üzerine secde etme! İmâ ederek kıl ve secdede, rükûdan daha çok eğil) buyurdu."
“Yasak edilmiş şeyin zerresini yapmamak, bütün insanların ve cinnin ibâdetlerinden daha çok sevaptır."
“Bir insanın mâlâyanî (boş işler) ile vakit geçirmesi, Allahü teâlânın, onu sevmediğinin alametidir."
“Resûlullah, (En büyük hırsız, kendi namâzından çalan kimsedir) buyurdu. Yâ Resûlallah! Bir kimse kendi namâzından nasıl çalar? diye sordular. (Namâzın rükûunu ve secdelerini tam yapmamakla) buyurdu."
.
Sabırla, bütün işler yolunda gider
Ebû Bekr-i Cürcânî hazretleri Meşhûr nahiv âlimlerindendir. İran’ın Cürcân kasabasında doğdu. Vera, takvâ ve fazileti çok olup dillerde dolaşırdı, İtikâdda Eş’arî ve amelde Şafiî mezhebinde idi. Çok kıymetli şiirleri vardır. 471 (m. 1078) senesinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Hasen-i Basrî hazretleri buyurdu ki: “Biz ve bütün büyükler tecrübe ile anladık ki, sabırdan daha faydalı bir şey yoktur. Sabırla bütün işler yolunda gider. Bütün işlerin tedâvi edicisidir. Fakat onu tedâvi eden yoktur.” Süleymân aleyhisselâm; “Biz, kazancımızın en hayırlısı olarak sabrı bulduk” dedi. Îsâ aleyhisselâm ise; “Ey Havarilerim (bana inananlar)! Arzu ettiklerinize ancak sabırla kavuşabilirsiniz” buyurdu.
Abdullah ibn-i Abbâs (radıyallahü anh) hazretleri buyuruyor ki: “Süleymân bin Dâvûd’u, cenâb-ı Hak hazretleri ilimle mülk arasında muhayyer bıraktı. Yani hangisini istiyorsan onu seç, dedi. Süleymân aleyhisselam ilmi seçti. Bunun üzerine Allahü teâlâ kendisine hem ilim, hem de mülkü beraber verdi. Süleymân aleyhisselam Yemen hükümdârlarından birine tavsiyede bulunurken şöyle buyurdu:
-Sen, üstün olandan (yani Allahü teâlâdan) kork, senden aşağıda bulunanlar da, senden korksun. O’nun sana karşı nasıl davranmasını istiyorsan, sen de halkına öyle davran, iyi olan her şeye bak ve onu çok yap. Kötü (çirkin) olan her şeyi terk et. Bu çirkin şeyler sana, nasihat eden âlimler tarafından açıklanır. Nasihat edenlerin en hayırlısı, dinine sâdık olanlar ve akıbetini düşünenlerdir. Çokça ilim elde etmeye çalış, zira ilim, idârenin temelidir. Temeli olmayan yapı, yıkılmaya mahkûmdur.” Ömer bin Abdülazîz devlet başkanı olunca, yanına Muhammed bin Ka’b-il-Kurâzî’yi çağırdı ve ona “Allahü teâlânın azâbından kurtulma yolunu bana göster” buyurdu. O da “Ey Halîfe! Müslümanların senden büyüklerini baban, orta yaşta olanları kardeşin, küçük olanları da çocukların kabul et. Büyüklere hürmet, kardeşlerine merhamet, küçüklerine de şefkat göster” diye nasihatini bildirdi.
Abdülmelik bin Mervân; “İstişâre ile olan hatâm, istişâresiz doğru olan görüşümden daha iyidir. Çünkü kendi görüşü ile yetinen, ayıplanacağı iki konu ile karşı karşıya kalmaktadır. Birincisi, yalanlaması gereken şeyi tasdik etmesi, ikincisi, daha iyi görüşlü ve basiret sahibi ile yapacak olduğu istişâreyi terk etmesidir” buyurmaktadır.
.
İmanın gitmesine sebep olan şeyler
Abdullah bin Muhammed Buhârî hazretleri Şafiî mezhebinde meşhûr fıkıh âlimlerindendir. 398 (m. 1007)’de Bağdâd’da vefât etti. Buyurdu ki:
Şimdi îmanı olduğu hâlde, ileride îmanının gitmesine sebep olan şeyler 40 kadardır:
1- Bid'at sahibi olmak. Yâni îtikadı bozuk olmak. 2- Zayıf [şüpheli olan] îman. 3- Dokuz azasını doğru yoldan çıkarmak. 4- Büyük günah işlemeye devam etmek. 5- Nimet-i islâma şükrünü kesmek. 6- Âhirete îmansız gitmekten korkmamak. 7- Haksız yere zulmetmek. 8- Sünnet üzere okunan ezan-ı Muhammedîyi dinlememek. 9- Anaya babaya âsî olmak. Onların İslâmiyete uygun olan, mübâh olan emirlerini sert sözle reddetmek.
10- Doğru olsa bile, çok yemin etmek. 11- Namazda, rükû'da, kavmede, iki secdede ve celsede, tâdîl-i erkânı terk etmek. 12- Namazı önemsiz sanıp, öğrenmesine ve çoluk çocuğuna öğretmeye önem vermemek ve namaz kılanlara mani olmak. 13- Hamr [şarap] ve fazlası sarhoş eden her içkiyi, az da olsa, içmek. 14- Müminlere eziyyet etmek. 15- Yalan yere evliyâlık ve din bilgisi satmak. 16- Günahını unutmak, küçük görmek. 17- Kibirli olmak, yâni kendisini beğenmek. 18- Ucub, yâni ilim ve amelim çoktur demek. 19- Münâfıklık, iki yüzlülük.
20- Haset etmek, din kardeşini çekememek. 21- Hükûmetin ve üstâdının İslâmiyete muhâlif olmayan sözünü yapmamak. 22- Bir kimseyi tecrübe etmeden, iyi demek. 23- Yalanda ısrâr etmek. 24- Ulemâdan kaçmak. 25- Bıyıklarını sünnet miktârından ziyâde fazla uzatmak. 26- Erkekler ipek giymek. 27- Gıybet etmekte ısrâr etmek. 28- Kâfir de olsa, komşusuna eziyet etmek. 29- Dünya umûru için, çok gazaba gelmek, sinirlenmek.
30- Ribâ, fâiz almak ve vermek. 31- Övünmek için elbisesinin kollarını ve eteklerini fazla uzatmak. 32- Sihirbazlık, büyü yapmak. 33- Müslüman ve sâlih olan mahrem akrabâyı ziyâreti terk etmek. 34- Allahü teâlânın sevdiği kimseyi sevmemek ve İslâmiyeti bozmak için uğraşanları sevmek. 35- Mümin kardeşine üç günden fazla kin tutmak. 36- Zinâya devam etmek. 37- Livâtada bulunup, tevbe etmemek. 38- Ezanı fıkıh kitaplarının bildirdikleri vakitlerde ve sünnete uygun okumamak ve sünnete uygun okunan ezanı işitince saygı göstermemek. 39- Münkeri (haram) işleyeni görüp de, gücü yettiği hâlde, tatlı dil ile nehyetmemek.
40- Karısının, kızının başı, kolları, bacakları açık sokağa çıkmasına ve kötülerle görüşmesine râzı olmak.
.
Ölüm peşinizde, cehennem önünüzde
Ebû Abdullah el-Ezdî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 148 (m. 765)’de Basra’da vefât etti. Hasan-ı Basrînin talebelerinin en başta gelenlerindendir. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
“Kim oruçlu olduğunu unutarak yiyip içse orucunu tamamlasın. Ancak, Allahü teâlâ onu doyurur ve içirir.”
“Öğleyi serinlik vaktine tehir ediniz. Zira o sıcağın şiddeti Cehennemin harâretindendir.”
“Bir kimse, Allahü teâlânın indinde kendisi için ne olduğunu anlamak isterse, kendisinde Allah için ne var ona baksın.”
“Kul bir günah yapar, sonra bunu hatırladıkça üzülür. O’nun bu üzüntüsü üzerine Allah, namaz ve oruç gibi, O’na kefâret olacak bir amel yapmadan kendisini mağfiret eder.”
“Kim, kardeşinin malını elde etmek için, kasdî olarak Allah üzerine yemîn ederse, ateşten yerini hazırlasın.”
“İnsanı tehlikeye düşüren yedi şeyden sakının. Onlar; Allahü teâlâya şirk koşmak, sihirle uğraşmak, haksız yere Allahü teâlânın yasak ettiği cana kıymak, faiz yemek, haksız yere yetimin malını yemek, savaşta düşmandan kaçmak ve tertemiz namuslu mümin kadınlara iftira etmektir.”
“Üç kişinin duâsı kabul olur: Babanın çocuğuna yaptığı duâ, seferde olanın ve zulme uğrayanın duâsı."
“Batıda, genişliği yetmiş yıllık bir kapı vardır. Allah gökleri ve yeri yarattığı gün, kullarının tövbe etmesi için o kapıyı açmıştır. Güneş batıdan doğuncaya kadar da kapatmayacaktır.”
“Kul günahlarından tövbe edince, Allahü teâlâ hafaza meleklerine, azalarına ve günah işlediği yerlere günahlarını unutturur, kıyâmet gününde Allahü teâlânın huzuruna çıkınca, günahlarına şâhidlik yapacak hiç kimse ve hiçbir şey olmaz.”
Ebû Abdullah el-Ezdî, Hasan-ı Basrî’den şöyle nakletmiştir: “Dünyâ; bir uykuya dalıp da sevdiği şeyleri rüyâsında gören ve sonra uyanıveren insanın rüyası gibidir.”
“İlimden bir mesele öğrenmek, bana dünyâdan ve dünyâda bulunan şeylerden daha sevimlidir.”
“Bir saat tefekkür, gece sabaha kadar nafile ibâdet etmekten hayırlıdır.”
“Ey insanlar! Sizin bitmekte olan belli bir eceliniz ve sınırlı bir ameliniz var. Ölüm peşinizde, Cehennem önünüzde, geleni görmüyorsunuz. Her an bekleyiniz. Kişi ne amel işledi ise ona baksın.”
Hasan-ı Basrî yemîn ederek şöyle dedi: "Vallahi malı, parayı üstün tutanı Allahü teâlâ zelîl kılar.”
“İnsan dünyâdan ayrılınca üç şeye hasret gider: Topladığına doymaz, umduklarına kavuşamaz, önündeki âhiret yolculuğuna iyi azık temin etmez.”
.
Günah işlemek kalbi karartır
Fahreddîn Muhammed el-Mısrî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 691 (m. 1292)’de Mısır’da doğdu. 751 (m. 1350)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ Furkan sûresi altmışikinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Düşünüp ibret almak veya şükretmek isteyen kimseler için, gece ile gündüzü birbiri ardınca geçiren yine O’dur” buyuruyor.
Yûsuf bin Mihrân şöyle nakletti: Büyüklerimden şöyle duydum: Arş'ın altında horoz sûretinde bir melek vardır. Gecenin ilk üçte biri geçince, iki kanadını vurarak “Geceyi ibâdetle geçirenler kalksın” der. Gecenin yarısı geçince, yine iki kanadını vurur ve “Teheccüd namazı kılanlar kalksın” der. Gecenin üçte ikisi geçince, “Namaz kılanlar kalksın” der. Fecir doğunca, “Gâfiller kalksın” der.
Gece ibâdetine kalkmayı kolaylaştıran zâhirî sebepler:
1. Çok yemek yememektir. Çok yemek ve içmekle uyku basar. Geceyi ibâdetle geçirmek insana ağır gelir. Büyük zâtlardan bazısı, sofranın başında durur ve talebelerine, “Çok yemeyin, çok içmeyin, uykunuz gelir, ölüm zamanında çok pişmanlık duyarsınız” derdi. Bu husus çok önemlidir. Mideyi fazla yiyecek ve içecekle doldurmamalıdır.
2. Gündüz kendisini fazla yormamalıdır. Yorgunluk sebebiyle, sinirler de zayıflar. Bu ise uyku getirir.
3. Öğleden önce biraz uyumalıdır. Buna kaylûle denir. Bu sünnettir. Aynı zamanda, geceyi ibâdetle geçirmeye yardımcı olur.
4. Gündüz günah işlememelidir. Günah işlemek kalbi karartır. Günahlar, kişiye rahmet kapılarının kapanmasına sebep olur. Birisi Hasen-i Basrî’ye: “Ben geceyi ibâdetle geçirmek istiyorum. Fakat bir türlü kalkamıyorum” deyince, “Günahların seni bağlıyor” cevâbını vermiştir. Çünkü hayırlı işler, başka hayırlı işlere vesile olur. Kötülükler de, kötülüğe sebep olur. Hayrın da şerrin de azı, kendi cinsinden olan şeylerin çoğunu çeker. Bunun için âlimlerden birisi, “Oruç tuttuğun zaman, kimin yanında ve nasıl bir lokma ile iftar ettiğini düşün. Çünkü insanın yediği bir lokma ile, kalbi değişir. Bütün günahlar da kalpte kasavet meydana getirerek, geceyi ibâdetle geçirmesine mâni olur. Haram yemek, kalbe menfî yönde tesir eder. Alınan helâl lokma, kalbe öyle bir tesir eder ki, kalbi cilâlandırır ve iyiliğe, ibâdete çeker.
.
Güzel ahlakın alametleri
Hüseyn Vâiz-i Kâşifî hazretleri Tîmûroğulları hükümdarlarından Sultan Hüseyin Baykara zamanında Herât’ta yetişen Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. 910 [m. 1505] da orada vefat etti. Çok kitap yazdı. Vâiz-i Kâşifi yazdığı Ahlâk-ı Muhsinî adlı eserinde buyuruyor ki:
Hikmet sahipleri demişlerdir ki, güzel ahlakın alametleri ondur:
1- İyi insanlara muhalefet etmemek. 2- Fedakârlığı hep başkalarından beklemeyip kendi nefsinden fedakârlıkta bulunmak. 3- Hiç kimsenin ayıbını araştırmamak. 4- Bir kimsede uygun olmayan bir hâli gördüğü zaman onu iyiliğe tevil etmek, sû-i zanda bulunmamak. 5- Kabahati olan kimse özür dilediğinde özrünü kabul etmek. 6- Yapabildiği kadar muhtaçların ihtiyaçlarını gidermek. 7- İnsanlardan gelen eziyet ve sıkıntılara sabır ve tahammül etmek. 8- Kendi ayıplarını görmek, kendi ayıplarını araştırıp, onları düzeltmekle meşgul olmak, başkalarının ayıplarıyla uğraşmamak. 9- Herkese tatlı dil güler yüz göstermek. 10- İnsanlarla yumuşak konuşmak ve onlara karşı iyi muamelede bulunmak...
İyilik edene mal ile, hizmet ile karşılığı yapılır. Bunu yapamayan, hamd ve senâ, teşekkür ve dua eder. Çünkü iyiliğe karşı iyilik yapmak insanlık vazifesidir. Böyle olunca, her iyiliği yapan, en büyük iyilik olarak, yok iken var eden, en güzel şekli veren, lüzumlu uzuvları, kuvvetleri ihsan eden, her birini bir ahenk ile işleterek sıhhat veren, akıl ve zekâ bahşeden, çoluk çocuk, ev, ihtiyaç eşyası, gıda, içecek, elbiselerimizi yaratan yüce bir sahibe, bu nimetleri sebepsiz, karşılıksız ihsan eden ve her an yok olmaktan, düşmandan, hastalıktan muhafaza eden ve bize hiç ihtiyacı olmayan, sonsuz kuvvet, kudret sahibi olan, Allahü teâlâya şükretmemek, kulluk hakkını ödememek ne büyük kabahat olur? Hele, Ona ve nimetlerin Ondan geldiğine inanmamak veya bunları başkasından bilmek en büyük zulüm, en çirkin yüz karası olur.
İyilik eden bir insanın hakkına böyle riayet ediliyor da, her nimetim, her iyiliğin hakiki sahibi olan, hepsini yaratan, gönderen, Allahü teâlâya şükretmek, O’nun beğendiği, istediği şeyleri yapmak, niçin lâzım olmasın? Elbette en çok O’na şükretmek, en çok O’na itaat etmek, ibadet etmek lazımdır...
.
Ehl-i sünnetin doğru yolundan ayrılanlar
Siyyüd Batalyûsî hazretleri Endülüs’te (İspanya) yetişen Mâlikî âlimlerindendir. 444 (m. 1052)’de Batalyûs (Badajoz) şehrinde doğdu. Sonra Belensiye (Valencia) şehrine yerleşti. 521 (m. 1127)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İslâm dîninin bildirdiği din bilgileri, Ehl-i sünnet âlimlerinin kitaplarında yazılı olan bilgilerdir. Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdikleri îman ve şeriat bilgileri arasında, manaları açık olan nasslardan yani âyet-i kerimelerden ve hadis-i şeriflerden birine inanmayan kâfir olur. İnanmadığını gizlerse, münâfık denir. Hem gizler, hem de, Müslüman görünerek Müslümanları aldatmaya çalışırsa, buna zındık denir. Manası açık olmayan nassları yanlış tevil ederek, yanlış inanırsa, kâfir olmaz. Fakat Ehl-i sünnetin doğru yolundan ayrıldığı için cehenneme girecektir. Bu kimse, manası açık olan nasslara inandığı için, azapta sonsuz kalmayacak, cehennemden çıkarılacak, cennete sokulacaktır. Bunlara bid'at ehli veya dalâlet fırkaları denir.
Yetmişiki türlü dalâlet fırkası vardır. Bunların yaptıkları ibâdetlerin hiçbiri kabul edilmez. İtikadı doğru olan Müslümanlara Ehl-i sünnet vel-cemaat veya Sünnî denir. Sünnî olanlar, ibadet yapmakta dört mezhebe ayrılmışlardır. Bu dört mezhepte bulunanlar, birbirlerinin Ehl-i sünnet olduklarını bilirler ve sevişirler. Dört mezhepten birinde bulunmayan kimse, Ehl-i sünnet olmaz. Ehl-i sünnet olmayanın da, kâfir veya bid'at ehli olacağı, muteber kitaplarda yazılıdır. Dört mezhepten birine göre ibadet yapanlar, günah yaparlarsa veya ibadetlerinde kusur ederlerse, Allahü teâlâ, bunları, dilerse affeder, cehenneme hiç sokmaz. Dilerse, günahları kadar, azap eder ise de, yine azaptan kurtulacaklardır.
Dinde zaruri malum olan, yani cahillerin bile işitmiş olduğu, açık bilgilerden birine bile inanmayanlar, cehennemde sonsuz azap göreceklerdir. Bunlara kâfir denir. Kâfirler, kitaplı ve kitapsız olmak üzere ikiye ayrılır. Müslüman evladı iken, sonradan dinden çıkarak kâfir olana, mürted denir. Hıristiyanların ve Yahudilerin, gökten inen ve sonradan değiştirilip bozulan Tevrat ve İncil kitaplarına inananları kitaplı kâfirdir. Bunlar, herhangi bir mahlûkta ulûhiyyet sıfatı bulunduğuna inanırsa, müşrik olur. Allahü teâlânın sıfât-i zâtiyyesine ve sıfât-i sübûtiyyesine ulûhiyyet sıfatları denir.
.
Kur’ân-ı kerîmi tecvîde uyarak okumak
Şemseddîn Muhammed Dımeşkî hazretleri fıkıh ve hadîs âlimidir. 715 (m. 1315)’de doğdu. 765 (m. 1364)’de Şam’da vefât etti. Çok hadîs-i şerîf topladı. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki;
“Namazlar, en hayırlı vakitlere kondu. Onun için, namazların arkasından duâ ediniz.”
“Ezan ile ikâmet arasında yapılan duâ reddolunmaz.”
“Oruçlu kimsenin duâsı reddolunmaz.”
“Dikkat ediniz! İnsanların en kötüsü, kötü âlimler, insanların en iyisi de, iyi âlimlerdir, iyilerinde en iyisi, seçilmiş âlimlerdir.”
“Bir kimseye İslâmı ihyâ etmek niyetiyle ilim öğrenirken ölüm gelirse, Cennette onunla Peygamber arasında bir derece vardır.”
“Kur’ân-ı kerîmi tecvîd bilgisine uyarak okuyunca, her harfine yirmi sevap verilir. Tecvîde uymazsa, on sevap verilir.”
“Kur’ân-ı kerîm okuyunca, Allahü teâlânın rızâsını ve Cenneti isteyiniz! Dünyâlık istemeyiniz! Bir zamân gelir ki, hâfızlar, Kur’ân-ı kerîmi, insanlara yaklaşmak için vâsıta yaparlar.”
“Kul hakkından başka şehidin bütün günahları affolur.”
“Müslüman, insanların elinden ve dilinden emin oldukları kimsedir.”
“Mümin, müminlerin canları ve malları hususunda emin oldukları kimsedir.”
“Birbirinizle münasebeti kesmeyin! Birbirinize arka çevirmeyin! Birbirinize kin ve düşmanlık beslemeyin! Birbirinizi kıskanmayın! Ey Allah’ın kulları kardeş olun! Bir Müslümanın diğer kardeşine darılarak 3 günden çok uzaklaşması helal değildir.”
“Hak, Ömer’in dili üzeredir. Ömer, Cennetliklerin kandilidir.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü teâlâ anh) buyurdu ki: “İslâm ordusu ile küffâr ordusunun karşılaştığı, yağmurun yağdığı ve farz namazlarının kılındığı zaman semâ kapıları açılır. Bu vakitlerde duâyı fırsat biliniz.”
Selef-i sâlihînden bir zât da, “Dilim yırtıcı bir hayvandır. Eğer onu salıverirsem beni yer” buyurdu. Şöyle anlatılır. “Meliklerden birinin bir terbiye edicisi vardı. Bir gün melik ile beraber yolculuk yapıyorlardı. Bir yere geldiler. Burada bir kuş ötüyordu. Melik o kuşun avlanmasını istedi. Yanındakiler o kuşu avladılar. Terbiye edici bunun üzerine, 'Eğer bu kuş ötmese idi, avlanmaktan kurtulacaktı' dedi.”
.
Üsâme mutlaka savaşa gidecek
Hişâm bin Urve bin Zübeyr hazretleri Tabiînin büyük hadîs âlimlerindendir. Aşere-i mübeşşereden Zübeyr bin Avvâm’ın (radıyallahü anh) torunudur. 61 (m. 680)’de Medîne-i münevvere’de doğdu. Bağdâd’ta 146 (m. 763)’de vefât etti. Buyurdu ki:
Hazreti Ebû Bekir (radıyallahü anh) halife seçilince, Üsâme’nin (radıyallahü anh) ordusunu göndermek husûsundaki ihtilâfı gidermek için Ensârı topladı ve “Üsâme mutlaka savaşa gidecek” buyurdu. Bu sırada bütün Arab kabilelerinden bazıları dinden dönmüşlerdi. Büyük bir fitne çıkmıştı. Eshâb-ı kiramın Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) firak ateşiyle, şaşkın bir hâlde olmasından, Hıristiyanlar, Yahûdiler ve yalancı peygamberler, Müslümanları yok etmek için fırsat kolluyorlardı. Eshâb-ı kiram, Hazreti Ebû Bekir’in bu sözünü işitince; “Bütün Eshâb bu fikrinizden dolayı seni tenkit ediyorlar, onları kendinden uzaklaştırma” dediler. Hazreti Ebû Bekir “Kudret, kuvvet ve irâdesiyle Ebû Bekir’i yaşatan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, arslanların beni parçalayacaklarını dahi bilsem, Resûlullah efendimizin emrettiği üzere Üsame’yi mutlaka savaşa göndereceğim. Medine’de benden başka hiç kimsenin kalmayacağını bilsem dahi onu yine göndereceğim” buyurdu. Bilâhare Üsâme ordusu savaşa gitti. Yalancı peygamber Müseyleme ve taraftarları ise; Müslümanlar böyle büyük bir orduyu savaşa gönderdiklerine göre, bundan daha fazlası Medîne-i münevverede vardır düşüncesine kapılarak, hücum etmeye korkmuşlardır. Böylece Hazreti Ebû Bekir’in Resûlullah efendimize bağlılığının bereketlerini bütün Eshâb-ı kiram açıkça gördüler...
Ebû Tâlib vefât etmeden önce, müşriklere karşı Peygamber efendimizi himâye ederdi. O’nun vefâtından sonra, yapamadıkları her türlü hainliği yapıyorlardı. Hattâ müşriklerin sefihlerinden birisi Peygamber efendimizin mübârek başına toprak attı. O sefîh, Resûlullahın mübârek başına toprağı saçtığı zaman, Resûlullah efendimiz toprak başının üzerinde olduğu hâlde evine geldi. Onu mübârek kızlarından birisi karşıladı. Resûlullah efendimizi bu hâlde görünce ağlayarak üzerindeki tozu toprağı temizlemeye başladı. Bu sırada Resûlullah efendimiz kızına “Ey kızcağızım ağlama. Çünkü, Allahü teâlâ babanı koruyacaktır” dedi. Bu arada “Ebû Tâlib vefât edinceye kadar, Kureyş’ten bu derece hoşuna gitmeyen bir şey başına gelmedi” buyuruyordu.
.
Müminlere hürmet etmek mürüvvettendir
Muhammed bin Aliyyân hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Dördüncü hicri asırda yaşamıştır. Ebû Osman Hayrî ve Cüneyd-i Bağdâdi’nin sohbetlerinde bulundu ve onlardan ders aldı. Şöyle anlatır:
“Bir gün aklına bir suâl geldi. Düşündü taşındı, buna bir türlü cevap bulamadı. Bu suâlinin cevâbını Hoca Ebû Osman Hayrî’den başka kimse halledemez, dedi. Bulunduğu yerden suâline cevap almak için Nişâbur’a gitti. Suâllerinin cevaplarını alıncaya kadar yolda hiçbir şey yemedi ve içmedi.”
Muhammed bin Aliyyân buyurdu ki:
“Harama düşerim korkusuyla mübahların çoğunu terk etmek, âhiret arzusunun anahtarıdır.”
“Gözünün gördüğü nimetleri senden esirgemeyeni nasıl sevmezsin? Yine O’na uymadığın hâlde, O’nu sevdiğini nasıl iddia edersin?”
“Allahü teâlânın kulundan râzı olmasının alâmeti nedir?” diye sorulunca, buyurdu ki: “İbâdetlerin tatlı ve rahat, günahların zehir ve ağır gelmesidir.”
“Cömert, cömertliğini küçük görmedikçe ve onu kabul edeni kendinden üstün görmedikçe sofi olamaz.”
“Fakirlerle sohbet eden kimse, onlarla; sırrın selâmeti, nefsin cömertliği, gönlün genişliği, nimetlerle mihnetin kabulü hususunda sohbet etsin.”
“Fakirlerin en fakîri, kendisini ganî edecek kimseye (Allahü teâlâya) ulaşamayan (hidâyet bulamayan)’dır.”
“İyilik ve mürüvvet, dinin muhafızı, insanın koruyucusu, müminin bekçisidir.”
“Mevcut olan şeyde cömertlik, kendisinde olan her türlü işleri kusurlu görmektir.”
“Allahü teâlâya sevap umarak veya azâbından korkarak hizmet eden, tamahını ve hasisliğini ortaya koyar. Kulun efendisine bir bedel (menfaat) karşılığı hizmet etmesi ne kötü şeydir.”
“Bu yolun başlangıcında iken, nefsin âfetlerini görür ve onun gizlendiği yerleri bilir vaziyete gelmiştim. Ona karşı kalbimde dâimi surette bir kin vardı. Bir gün boğazımdan tilki yavrusunun çıkardığı ses gibi bir şey çıktı. Allahü teâlâ beni, onu tanır hâle getirdi. Anladım ki o, nefstir, ayaklarımın altına aldım, çiğnemeye başladım, ama her tekme atışımda daha da büyüyordu. Ona 'Hey sana ne oluyor, her şey dövmek ve sıkıntı çekmekle helak oluyor. Sen ise daha da fazlalaşıyorsun?' dedim. Bana dedi ki: Benim yaratılışım terstir. Bir şeye sıkıntı ve üzüntü veren bir şey, bana rahat ve zevk verir. Diğer şeylere rahatlık temin eden bir şey, bana meşakkat getirir.”
“Mürüvvet; dinini korumak ve nefsini tanımak, müminlere hürmet etmek, kendi kusurlarını görmektir.
.
Kevser nedir, biliyor musunuz?
Ebû Bekr Hişâm el-Basrî hazretleri meşhûr hadîs âlimlerindendir. Yüz bin hadîs-i şerîfi senetleriyle ezbere bilirdi. 153 veya 154 (m. 770)’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) şöyle rivâyet eder:
Bir gün Resûlullah efendimiz aramızdaydı. Hafif uykudan sonra başını gülerek kaldırdı. Biz; “Yâ Resûlallah sizi güldüren nedir?” diye sorduk. “Biraz önce Kevser sûresi inzal oldu” buyurdu ve sûreyi okudu. Sonra; “Kevser nedir biliyor musunuz?” buyurdu. Biz de; “Allah ve Resûlü daha iyi bilir” dedik. Buyurdu ki: “Kevser bir nehirdir. Rabbim bana pek çok hayır ve iyilikler vadetti. Ümmetim kıyâmet günü o nehre getirilir. O nehirin kapları (bardakları) gökteki yıldızlar adedincedir. Ümmetimden birisi o nehirden menedilir. Ben; “Yâ Rabbî! O benim ümmetimdendir derim. Allahü teâlâ; “Onun senden sonra ne yaptığını (dinde ne bid’atler ihdas ettiğini) biliyor musun?” buyurur.
Abdullah İbni Ömer’in (radıyallahü anhüma) bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Pis içkiyi içen ile arkadaşlık etmeyiniz. Aynı yerde oturmayınız. Cenâzesine gitmeyiniz. Ona kız vermeyiniz ve onun kızı ile evlenmeyiniz. Muhakkak biliniz ki, içki içen kıyâmet günü mezardan yüzü kara, gözleri mavi olarak kalkar. Dili göğsüne sarkmış pis kokulu olur. Dilinden pislikler damlar. Herkes bunun pis kokusundan kaçar” buyuruldu.
Abdürrahmân bin Avfdan “radıyallahü teâlâ anh” rivâyet eder. Resûlullah “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” hazretleri bir hadîs-i şerîfte buyurdular ki: (Muhakkak, Ebû Bekir Cennettedir. Ömer Cennettedir. Osmân Cennettedir. Alî Cennettedir. Sa’d bin Ebî Vakkâs Cennettedir. Sa’îd bin Zeyd Cennettedir. Ebû Ubeyde bin Cerrâh Cennettedir.)
Enes “radıyallahü teâlâ anh” hazretleri rivâyet etmiştir. Resûlullah buyurdular ki: (Ümmetimin ümmetime en merhametlisi Ebû Bekir’dir. Allahü teâlânın emrlerinde ümmetimin en şiddetlisi Ömer’dir. Hayâ yönünden en sâdıkı Osmân’dır. En güzel mizaçlısı, Zeyd bin Sâbit’tir. En iyi okuyan Ebû Zer’dir. Helâli harâmı en iyi bilen Mu’âz bin Cebel’dir. Her ümmet içinde bir emîn vardır. Bu ümmetin emîni Ebû Ubeyde bin Cerrâh’tır.)
İbrâhim bin Meysere’nin (radıyallahü anh) bildirdiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Bid’at sahibine hürmet eden, dîn-i İslâm’ın yıkılmasına yardım etmiş olur.”
.
Bir kızı, süsleyerek Nil Nehri'ne atarız!
Muhammed bin Atâullah Hirevî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. Afganistan’da Herat’ta 767 (m. 1365)’de doğdu. 829 (m. 1426)’da Kudüs’te vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Kays bin Haccac şöyle naklediyor:
Mısır fethedildikten sonra, Amr bin As (radıyallahü anh) buraya vâli tayin edildi. Haziran ayında Mısır halkı Amr bin Âs’ın huzûruna gelerek “Ey kumandan! Bizim Nil Nehri için yaptığımız bir âdetimiz vardır. Onu yapmazsak nehir yükselmez” dediler. Amr bin As (radıyallahü anh) onlara, “O âdet nedir?” diye suâl etti. Onlar, “Haziran ayının onikinci günü, ebeveyni yanında kalan bâkire kızı, annesi ve babasını râzı ettikten sonra alır, çok güzel süsleyerek Nil Nehrine atarız” dediler. Amr bin As (radıyallahü anh) hazretleri “İslâmiyette böyle bir şey yoktur, İslâm dîni kendisinden önceki âdetleri ortadan kaldırmıştır” diye cevap verdi...
Halk bunun üzerine her sene yaptıkları âdetlerini yapmadılar ve Nil’in suyu artmadı. Halk o beldeden göç etmek isteyince, Amr bin As (radıyallahü anh) bir mektup yazarak durumu Hazreti Ömer’e (radıyallahü anh) bildirdi ve Hazreti Ömer, Amr bin Âs’a gönderdiği mektûpta “Böyle yapmakla iyi yapmışsın. Sana mektûbumun ilişiğinde bir yazı daha gönderiyorum. Onu, Nil Nehrine at” buyurdu. Amr bin As hazretleri o yazıyı Nil'e attı. Allahü teâlânın kudreti ile Nil yaklaşık onaltı arşın yükseldi. Böylece, o güne kadar süre gelen Mısır halkının bu âdeti ortadan kaldırıldı...
Ubey bin Ka’b (radıyallahü anh) buyurdu ki: "Doğru yoldan ve sünnetten ayrılmayın, zira doğru yoldan ve sünnetten ayrılmayan bir kul Allahü teâlâyı andığı zaman, Allah korkusundan ve Allahü teâlânın azâblarından dolayı gözlerinden yaşlar boşanır. Yeryüzünde, doğru yoldan ve sünnetten ayrılmayan kimse Allahü teâlâyı hatırladığı zaman, Allahü teâlânın korkusundan dolayı tüyleri ürperir. Yaprakları sararmış bir ağacın yapraklarını rüzgâr nasıl dökerse, Allahü teâlâ böyle kulunun günâhlarını, sararmış yapraklar gibi döker. Allah yolunda ve Resûlullahın izinde normal olarak yürümek, Allahü teâlânın emrine ve Resûlullahın sünnetine aykırı olarak çok amel yapmaktan daha hayırlıdır. O hâlde ameliniz fazla da olsa, normal de olsa, Peygamberin yoluna ve sünnetine uygun olmasına dikkat edin.”
.
Onlar, Resûlullahın vefakâr iki dostudur
Ebü’l-Kâsım Lâlkâî hazretleri kelâm, hadîs ve şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. Hadîs ilminde hâfız olup, yüz bin hadîs-i şerîfi ezbere bilirdi. 418 (m. 1027’de Afganistan’da Dînever’de vefât etti. Lalkâî’nin, Ricâl-üs-Sahîhayn isimli eserinde, Peygamber efendimizden (sallallahü aleyhi ve sellem) sonraki olayları ve Eshâb-ı kirâmın buyurduklarından yaptığı rivâyetlerden bazıları:
Alkame’den şöyle naklediyor Hazreti Ali, Allahü teâlâya hamd-ü sena ettikten sonra, bizlere şöyle hitap etti:
“Bazılarının beni, Hazreti Ebû Bekir ve Ömer’den (radıyallahü anhüm) üstün tuttuklarını haber aldım. Böyle kim söylerse iftira etmiş demektir. Ve ona iftira edene verilen ceza verilir. Resûlullahtan sonra insanların en hayırlısı Hazreti Ebû Bekir, sonra da Ömer’dir (radıyallahü anhüma).”
Süveyd bin Gafle’den ise şöyle nakleder: “Bazı kimselerin yanına uğramıştım. Baktım ki aralarında Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer’i (radıyallahü anhüma) kötüleyici lâflar sarf ediyorlardı. Hemen Hazreti Ali’nin yanına geldim ve meseleyi anlattım. Hazreti Ali “Onlar için kalbinde hüsn-i zandan başka bir şey besleyene, Allahü teâlâ lanet etsin! Onlar ki, Resûlullahın kardeşleri ve yardımcılarıdır” dedikten sonra, minbere çıkarak şu güzel konuşmasını yaptı: “Kureyş’in efendileri ve Müslümanların ataları hakkında benim uygun görmediğim, haberimin bile olmadığı ve duyduğum zaman cezalandıracağım şeyleri söyleyenlerin gayeleri nedir? Allahü teâlâya yemîn ederim ki, ancak Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer’i müttekî müminler sever! Rezil ve alçaklar da onlara kin tutar. Onlar ki, gerçekten Resûlullahın dürüst ve vefakâr iki dostudur. Allahü teâlânın emrettiklerini emretmişler, yasakladıklarını yasaklamışlardır. Ve suçluları da cezalandırmışlardır. Yaptıkları hiçbir işte Peygamberin sünneti dışına çıkmamışlardır. Resûlullah onları sevdiği kadar kimseyi sevmemiştir. Hayatı boyunca Allahın Resûlü ve Eshâb-ı kirâm onlardan memnun olmuşlardır. Daha sonra Hazreti Ebû Bekir (radıyallahü anh) namaz kıldırma vazîfesini üzerine almış, Peygamber efendimiz vefât edince de, Müslümanlar onu kendilerine halîfe seçmişler, zekâtlarını ona teslim etmişlerdir. Çünkü, onlar iki kardeş idiler. Kendisine halef olarak ilk ben gösterilmiştim. Resûlullah buna râzı olmamıştı. O, Ebû Bekir’in (radıyallahü anh) kendisine halife olmasını istiyordu. Vallahi istediği oldu."
.
En büyük mucize Kur’ân-ı kerîmdir
Menteşeli Hızır Şâh hazretleri Sultan İkinci Murâd Hân devri Usûl ve kelâm âlimlerindendir. Aslen Menteşe (Muğla) vilâyetindendir. 853 (m. 1449)’da Aydın-Söke ilçesi Balat kasabasında vefât etti. Buyurdu ki:
Allahü teâlâ Vâcib-ül-vücûd’dür. Her şeyi kuşatmıştır. Diridir. O her şeyi işitir, her şeyi görür, her şeyi bilir. Kelâm ve kudret sahibidir. Hiçbir şey Allahü teâlânın irâdesi dışına çıkamaz. Müminler, Allahü teâlâyı Cennette göreceklerdir. Hazreti Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem) bütün peygamberlerden daha üstündür. O’nun mucizelerinden birisi, Osman bin Affân’ın (radıyallahü anh) şehîd edileceğini bildirmesidir. Ay'ın ikiye bölünmesi, Mirâc'a çıkması, Bedir Savaşında düşmanın gözüne çakıl atılmış olması, Uhud Savaşında İbn-i Numân’ın gözünü yerine yerleştirmesi O’nun mucizelerindendir... En büyük mucizesi Kur’ân-ı kerîmdir. İnanmayanlar, bütün zihnî güçlerini harcamalarına rağmen, Kur’ân-ı kerîmin en kısa bir sûresinin benzerini bile getirmekten âciz kalmışlardır. Resûl-i ekremin mirâcı tamamen uyanık olduğu hâlde, rûh ve beden beraber olarak vuku bulmuştur. Bu husûs, Kur’ân-ı kerîmde âyet-i kerîmeler ile ve Peygamberimizin hadîs-i şerîfleri ile sabit olmuştur...
Peygamberimizin getirdiği din, bütün dinleri nesheder. İcmâ ile sabittir ki, Peygamberler yalan ve ahlâka aykırı olarak belirtilen şeyleri yapmaktan beridirler. Peygamberler meleklerden üstündür. Evliyânın gösterdiği kerâmetler haktır.
Peygamberlerden sonra insanların en üstünü hazret-i Ebû Bekir’dir (radıyallahü anh). Çünkü o, Peygamberimizin getirdiği her şeye inanmakta akranlarını geride bırakmıştı. Hazreti Ebû Bekir’den sonra Hazreti Ömer-ül-Fâruk (radıyallahü anh) gelir. Zîrâ o, dînin yayılışında Peygamberimize en çok yardım edenlerdendir. Hazreti Ömer-ül-Fâruk’tan sonra, âlimlerin icmâ’ı ile Hazreti Osman’ın (radıyallahü anh) üstünlüğü için en ufak bir şüphe yoktur. Hazreti Osman’dan sonra Hazreti Ali (radıyallahü anh) gelir ki, soy olarak Peygamberimize en yakın olup, dâmatları arasında özel bir yere sahipti.
Peygamberimizin bütün arkadaşları hakkında ancak güzel ve saygılı sözler sarfet ve kötüleyicinin onlara karşı yönelttiği kötülüklerden sakın! Onlar din uğruna cömertçe canlarını verdiler...
.
Hilmi olmayana ilmi fayda vermez
Hıdır Nehrevânî Kürdî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Cizrelidir. 675 (m. 1276)’da Mısır’da vefât etti. Vefatından kısa bir zaman evvel, oğluna şöyle vasiyette bulundu:
“Ey oğlum! Allahü teâlâyı zikretmek kalp ile olur, sâdece dil ile olmaz. Allahü teâlâyı hâzır bir kalp ile an! Allahü teâlâdan gâfil olmaktan sakın! Çünkü bu gaflet kalbi katılaştırır. Sabır, Allahü teâlânın hükmüne rızâ göstermektir. O’nun hükmüne rızâ göstermek ve emrine teslim olmak demek, nimete kavuştuğunda sevinip ferahlık duyduğu gibi, musibet ve sıkıntı geldiğinde de aynı sevinç ve ferahlığı duyabilmek demektir. Nitekim Allahü teâlâ, Bekâra sûresinin 155. âyet-i kerîmesinde meâlen, Peygamber efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) hitaben; “(Ey habîbim! Musibet ve ezaya) sabredenlere (lütuf ve ihsânlarımı) müjdele!” buyuruyor... Zühd sahibi olmak, dünyâya düşkün olmamak demek; dünyevî arzu ve istekleri terk etmek sûretiyle, nefse muhalefet etmek demektir. Harama düşmek korkusundan dolayı, yetmiş tane helâli terk etmektir. Tefekkür etmenin hakîkati, Allahü teâlânın yarattıkları hakkında düşünmek, fakat Allahü teâlânın zâtı hakkında düşünmemektir...
Ey oğlum! Allahü teâlânın kullarından birine bir musibet gelse, bunun için sakın sevinme! Gıybet ve dedikodu yapma! İnsanlar arasında söz taşıma! Sana eziyet vereni, zulmedeni affet! Kötülük yapana iyilik et! Sana vermeyene ver.
Ey oğlum! Doğru olan fakîr kimdir, biliyor musun? Sâdık olan fakîr, hiç kimseden bir şey istemez. Eğer kendisine bir şey verilirse, teşekkür eder, verilmezse sabreder. Sünnet-i seniyye üzere yürür. Bunlar bizim yolumuz üzere yüreyenlerin alâmetleridir. Yalan konuşmamak, kötü iş ve sözde bulunmamak, haramlara bakmamak, madden ve manen temiz olmak, Allahü teâlâdan korkmak, zikre ve tefekküre devam etmek yolumuzun esaslarındandır. Hasen-i Basrî hazretleri buyuruyor ki:
“Sâdık olan fakirlerle birlikte bulunmakla, bazı meseleler öğrendim ki, bunlar, hikmet cevherlerindendir.” İlmi olmayan kimsenin dünyâda da âhirette de hiçbir kıymeti yoktur. Hilmi (yumuşaklığı) olmayan kimseye, ilmi fayda vermez. Allahü teâlânın kullarına şefkat etmeyen kimseye, Allahü teâlâ katında şefkat yoktur. Sabırlı olmayan kimseye, işlerinde selâmet yoktur. Takvâsı (Allahü teâlâdan korkması, haramlardan sakınması) olmayan kimsenin, Allahü teâlâ indinde hiçbir kıymeti yoktur...
.
O, dünyânın en büyük hatibi idi
Ali bin Ebî Bekr Heysemî hazretleri hadîs âlimidir. 735 (m. 1335)’de doğdu. 807 (m. 1405)’de Kâhire’de vefât etti. Mu’cem-üz-zevâid isimli eserinde şöyle anlatır:
“Abdullah bin Abbâs’a (radıyallahü anhüma) bazı gençler “Ebû Bekr (radıyallahü anh) hakkında ne dersin?” diye sorunca, İbn-i Abbâs şöyle cevap verdi:
“Ebû Bekr’e Allahü teâlâ rahmet eylesin. Allahü teâlâya yemin ederim ki, o, Kur’ân-ı kerîmi okur, gece ibâdet eder, gündüz oruç tutardı. Allahü teâlâdan çok korkardı. Dînini çok iyi bilirdi.” Tekrar; “Ömer (radıyallahü anh) hakkında ne dersin?” diye sorunca, İbn-i Abbâs şöyle cevap verdi:
“Ömer’e Allahü teâlâ rahmet eylesin. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, o, İslâmın dostu idi. Yetimlerin ve zayıfların gerçek koruyucusu idi. Ülkeler fethedip, dîn-i İslâmı hâkim kılıncaya, Allahü teâlânın ism-i şerîfi, ülkelerde, yaylalarda, dağlarda ve köylerde anılıncaya kadar, Ömer vazîfesini sabırla yerine getirdi.” Tekrar; “Osman bin Affân hakkında ne dersin?” diye sordular. O da;
“Allahü teâlâ Osman’a (radıyallahü anh) rahmet etsin. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, İslama çok bağlı idi. Çok sabırlı bir asker idi. Geceleri Allahü teâlâyı zikretmek için uykusuz kalır ve gözyaşı dökerdi. Ömrünü iyilik yapmakla geçirmiştir. Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) iki kızını alarak dâmâdı olmuştur” Yine; “Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) hakkında ne dersin?” diye sorunca, İbn-i Abbâs şu cevâbı verdi:
“Allahü teâlâ Ali’ye rahmet eylesin. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, o, hidâyet sancağı idi. Gece karanlığında şeref aydınlığı idi. Herkese öğüt verirdi. Takvâ denizi, akıl küpü idi. Şüpheli yollardan çok sakınırdı. Hac ve sa’y yapanın en üstünü idi. Peygamberler ve Muhammed Mustafâ müstesna, dünyânın en büyük hatibi idi. Kadınların en hayırlısının kocası idi. Gözlerim onun gibisini görmedi. İki Peygamber torununun babası idi. Allahü teâlânın ve kullarının laneti, kıyâmete kadar, ona lanet edenlere olsun.”
Daha sonra; “Talhâ ve Zübeyr (radıyallahü anhüma) hakkında ne dersin?” diye sordular. O da;
“Allahü teâlâ her ikisine de rahmet etsin. Rabbime yemîn ederim ki, her ikisi de, iffetli, Müslüman, madden ve manen temiz, şehîd, âlim idiler” dedi. “Abbâs (radıyallahü anh) hakkında ne dersin?” deyince, o, şu cevâbı verdi:
“Allahü teâlâ Abbâs’a da rahmet eylesin. Bütün işlerde ileri görüşlü idi. İlmin süsüydü.”
.
İmam, kendisine uyulmak içindir
Hennâd bin Sırrî hazretleri hadîs âlimlerindendir. Kûfe’de doğdu. 243 (m. 857)’de vefât etti. Onun rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
“Bir kimse helaya girmeden, (Allahümme inni eûzü bike mine’l-hubsi vel-habâis) desin!”
İmâm-ı Mesrûk, Hazreti Âişe’ye (radıyallahü anha), Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) amelini sorduğunda, O da; “Resûlullah efendimiz devamlı olan ameli severdi” cevâbını verdi. “Ne zaman namaz kılardı?” deyince, “Horozun sesini işittiği zaman kalkar, namaz kılardı” dedi.
Yine Hazreti Âişe şöyle anlatır: “Yanıma Medine Yahudilerinden iki ihtiyâr kadın girdi ve 'Ölüler, gerçekten kabirlerinde azap olunurlar' dediler. Ben, kendilerini yalanladım. Onları tasdîk etmeye gönlüm râzı olmadı. Sonra çıkıp gittiler. Yanıma Resûlullah efendimiz girdi. Kendisine; 'Yâ Resûlallah! Medine Yahudilerinden iki kocakarı yanıma geldiler ve ölülerin kabirlerinde azap gördüklerini söylediler' dedim. Resûlullah efendimiz “Doğru söylemişler! Hakîkaten onlar, öyle azap görürler ki, o azâbı hayvanlar bile işitir” buyurdular. Artık bundan sonra, Resûlullah efendimizin hiçbir namazda, kabir azâbından Allahü teâlâya sığınmadığını görmedim!”
Resûlullah efendimiz, Ebû Hureyre’ye (radıyallahü anh) hitaben “O kimseye bakma ki, dinde senden aşağıdır, zira kendini beğenip, helak olursun. Dinde senden yukarısına bak ki, senden hayırlıdır. Malı çok olana bakma ki, Allah’ın kısmetine gazâb edersin. Şu kimseye bak ki, yiyeceğini zahmet çekerek alın teri ile hazırlar, o zaman da Hak teâlânın sana verdiği nimete şükredersin” buyurdu.
“İmam, kendisine uyulmak içindir. Namaz için imama uyduğunuz zaman ona muhalefet etmeyin. İmam tekbir aldığında siz de hemen tekbir alın, O rükûya gittiğinde siz de rükuya gidin” imam “Semi’allahü limen hamideh” dediği vakitte siz de “rabbenâ lekelhamd” deyin. O secdeye gittiğinde siz de hemen secdeye gidin, imam oturarak namaz kıldığı zaman siz de hep oturarak kılın.”
“Büyük küçüğe, yürüyen oturana ve az çoğa selâm verir.”
“Zenginlik, para ve mal çokluğu ile değildir. Zenginlik, ancak, kalbin zenginliğidir.”
Bir hadîs-i kudsîde buyuruldu ki: “Sen başkalarına ver ki, ben de sana yardım edeyim.”
.
Seven, sevdiğine boyun eğer
Esîrüddîn Hevârî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 760 (m. 1369)’de Kâhire’de doğdu. 843 (m. 1439)’de, Şam’da vefât etti. Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) salevat-ı şerife okumanın fazileti hakkında buyurdu ki:
Resûlullah efendimize çok salât okumak, ona olan şiddetli sevgiye delâlet etmektedir. Bir kimse çok sevdiği kimseyi daha çok anar ve hatırlar. Çünkü kişi dâima sevdiği ile beraberdir. Sevdiğini asla hatırından çıkarmaz. Resûlullah efendimizi çok sevmek ise, O’na tâbi olmanın kuvvetli olduğuna delâlet eder. Nitekim; “Seven sevdiğine boyun eğer” buyurulmuştur. Resûlullah efendimizi bu derece sevip O’na tâbi olan kimsenin rûhu, onun mübârek rûhuna yakın olur. Bu sebeple o kimse ile Resûlullah efendimiz arasında bir irtibât ve yakınlık meydana gelir. Resûlullah efendimize salât ile kazanılan faydaların en üstünü, onun mübârek sûretlerinin, köklü bir şekilde kalbe yerleşmesidir. Bu da, ihlâsla, şartlarına ve edeplerine riâyet ederek, manasını düşünerek, salât-ü selâm okumaya devam etmekle olur. Böylece Resûlullah efendimizin sevgisi kalbe iyice yerleşir.
Resûlullah efendimizi sevmek, O’na uymayı gerektirir. O’na uymak ise, kavuşmayı gerektirir. Nitekim Nisa sûresi 69. âyet-i kerîmesinde meâlen;
“Allaha ve Peygambere itaat edenler, işte bunlar, Allahın kendilerine nimet verdiği peygamberlerle, sıddîklarla, şehîdlerle ve iyi kimselerle beraberdirler. Onlar ne güzel arkadaştır” buyurulmuştur.
Kalben bağlanmanın sünnet-i seniyyede olduğunun delîllerinden birisi de, namazda birinci ve ikinci oturmalarda namaz kılanın Ettehıyyâtü’de “Esselâmü aleyke eyyühennebiyyü ve rahmetullahi veberakâtühü” okumasıdır. Tahiyyât okurken “aleyke”de kâf’in hazır birisine hitap etmek için “eyyuhâ”nın da hazır bulunan birisine nidâ etmek (seslenmek) için olduğunu bilen bir kimse, bunu okurken Resûlullah efendimize hitap ettiğini, O’na nidâ ettiğini, O’na selâm verdiğini, O’nun için Allahü teâlâdan rahmet ve bereket dilediğini bilir. Böyle bir Resûlullah efendimizi zihninde ve hayâlinde tasavvur etmemesi mümkün değildir. Bu, akıllı ve dindar bir kimse için imkânsız gibidir. Resûlullah efendimizi bu şekilde hatırlayan ve tasavvur eden kimsenin kalp ufuklarında, onun nûru, feyiz ve marifetleri parıldar. Çünkü Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem), kalplerin bağlanabileceği en büyük güneştir.
.
Merkebi ölen fakirin gözyaşları
İsâ bin İkbâl Hettâr hazretleri Yemen’de yetişen evliyadandır. 606 (m. 1209)’da Cened şehrinde vefât etti. Hikmetli sözleri çoktur. Buyurdu ki:
“Hâmil-i Kur’ân-ı kerîm olanlar (Hâfızlar) halim ve cesur olmalı ve dâima mahzûn bir hâlde bulunmalıdırlar.”
“İnsana helalden olan fakîrlik hâli, haramdan gelen zenginlikten hayırlı olmadıkça, imânın hakîkatıne vâsıl olamaz.”
“Kâmil insan, medh ve zemm, yanında müsavî olandır.”
“Hayır eken büyük mahsul alır. Şer eken nedamet biçer.”
“Kalp vardır ki ikbâl şehvetine sahiptir. Siz kalpleri şehvet zamanında iğtinâm eyleyin.”
“Şarap içen kimse, tövbesiz ölürse, mezarını açınız! Yüzünü kıbleye karşı göremezsiniz!”
“Bir kimse sabah ve akşam, Bekâra sûresini başından dört âyet ve âyetel-kürsî ile sonraki iki âyeti ve bu sûrenin sonundaki üç âyeti okursa, evine şeytân girmez. Mecnûn üzerine okunursa, iyi olur.”
“Sıkıntısı olan kimse, çok istiğfar okusun.”
“Bir gün Abdullah bin Mübârek, Şam’a gitmek üzere sefere çıktı. Giderken yolda ölmüş bir merkep gördü. Yanı başında ayakta bir fakîr de ağlıyordu. Abdullah bin Mübârek ona niye ağladığını sordu: Fakîr cevap olarak 'Ben fakîr bir kimse olup, çoluk çocuk sahibiyim. Bunu üçyüz dirheme almıştım. Bundan sonra ne yapacağımı düşünerek ağlıyorum!' dedi. Abdullah bin Mübârek buyurdu ki: 'Sen bunu sağ iken üçyüz dirheme almıştın. Şimdi ise bunu senden semeri için beşyüz dirheme alıyorum' deyip parasını sayarak eline verdi... O gece fakîr rüyasında mahşeri gördü. Baktı ki, bahçeler, bağlar içerisinde bir merkep! Yularını ve palanını altın ve mercanlarla süslemişler! Yanı başında bir melek, şöyle nidâ ediyordu:
-Kim buna binerse ona müjdeler olsun... Fakîr bunu duyunca, meleğin yanına gelip der ki:
-Bu benim ölen merkebimdir. Bunu bana ver!.
-Evet, bu senindir. Fakat ölüsüne sabretmediğin için, şimdi başkasının oldu. Baksana, yuları üzerinde ne yazıyor?
Fakîr yulara bakınca bir de ne görsün: 'Bu Abdullah İbn-i Mübârek hazretlerinin bineğidir' yazılıydı... Sonra fakîr, uykudan uyanıp, hıçkıra hıçkıra ağlamaya başladı. Kendi kendine, 'Bana yazıklar olsun! Bir hayvanın ölmesine bile sabredemedim' dedi... Hemen beşyüz dirhemi alıp, doğruca Abdullah İbni Mübârek hazretlerinin yanına gitti. Parasını geri vermek istedi ve dedi ki:
-Ben satıştan vazgeçtim.
-Sen akşam gördüğün rüya üzerine geldin. Ben de vazgeçtim. Beşyüz dirhemi de sana hediye ettim."
.
Canlarını ve mallarını feda ettiler
Muhammed bin Ömer hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. 751 (m. 1350)’de Fas’ta Magrâve’de doğdu. 843 (m. 1439)’de Cezayir’in Vehrân şehrinde vefât etti. Eshâb-ı kirâmın üstünlüğü hakkında buyurdu ki:
Eshâb-ı kirâmın her biri, Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) uğruna canlarını ve mallarını, hiç çekinmeden seve seve feda ettiler. Buna birkaç misâl verelim... Uhud gazâsı, islâm tarihinin en büyük ve mühim gazâlarından birisidir. Bu gazâda, Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm) önce harbi kazanmış iken, sonradan müşrikler vâdiyi dolaşarak Eshâb-ı kirâmı arkadan vurdular. İslâm ordusu karıştı. Pek çok Eshâb-ı kirâm, şehitlik mertebesine kavuştu. Bu gazâda bulunan ve şehit olan Eshâb-ı kirâmın şecâat ve kahramanlıkları, İslâm tarihinin en şerefli kahramanlık destânlarıdır. Burada Eshâb-ı kirâmdan birkaç zâtın ahvâlini bildirelim: Talha bin Ubeydullah (radıyallahü anh) o gün Resûlullahın etrâfını müşriklerin kuşattığını görünce, ne tarafa koşacağını, ne tarafa yetişeceğini şaşırmıştı. Bir sağ taraftan hücûm edenlere, bir sol taraftan hücûm edenlere karşı çarpışıyordu. Kendini Resûlullaha siper ediyordu. Resûlullaha bir zarar gelir korkusu ile titriyordu. Resûlullahın yanında döne döne çarpışıyordu. Müşriklerden keskin nişancı, attığını vuran Mâlik bin Zübeyr isminde bir ok atıcı vardı. Bu hâin, Peygamberimize nişan alarak, bir ok attı. Resûlullahın mubârek başına doğru gelen bu oka, başka hiçbir şekilde karşı koyamayacağını anlayan Talha, elini açarak oka karşı tuttu. Ok avucunu parçaladı...
Kadın sahâbîlerinden, Ümm-i Ümâre de (radıyallahü anha), zevci ve oğlu ile, Resûlullahın yanında çarpışıyordu. Oğlu, zevci, kendisi ve diğer Eshâb-ı kirâm, kendilerini Resûlullaha siper ediyorlardı. Oğlu yaralanınca, oğlunun yarasını ve diğer sahâbîlerin yaralarını sarıyor, susuz olanlara su dağıtıyordu. Daha sonra, eline bir kılıç alarak çarpışmaya başladı. İbni Kâmia kâfiri Resûlullahı öldürmeye yemin etmişti. Resûlullahı gördü. Ona hücûm edince, Ümm-i Ümâre atının önüne geçti. Atını durdurup İbni Kâmia’ya saldırdı. O müşrikin üzerinde zırh olduğu için darbeleri pek tesir etmedi. Zırh olmasaydı, o da katledilen diğer müşriklerin yanına gidecekti. Nihâyet o müşrikin şiddetli bir hücûmu ile boğazından ağır yaralandı. Resûlullah onun için, (Uhud günü ne tarafıma baktıysam hep Ümm-i Ümâre, hep Ümm-i Ümâre'yi gördüm) buyurmuştur...
.
Birbirinize kardeş muamelesi yapınız
Hemmam bin Münebbih hazretleri Tabiîn'in meşhûrlarından olup, Ebû Hureyre’den (radıyallahü anh) yazdığı yüzkırk kadar hadîs-i şerîfi nakletmesiyle tanınır. Bu hadîs-i şerifleri bir kitapta topladı. 132 (m. 750) senesinde vefât etti. Bu hadîs-i şerîflerden bazıları:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Sû-i zandan sakınınız! Sû-i zandan sakınınız! Sû-i zandan sakınınız! Çünkü zan, sözün en yalanıdır. Bir de, bir malı almak niyetiniz yokken esas alıcıyı zarara sokmak maksadıyla müşteri kızıştırmayınız. Birbirinize haset etmeyiniz. Dünyevi bir haz peşinde birbirinize karşı rekabet ve ifrâda kalkışmayınız. Birbirinize düşmanlık beslemeyiniz. Ve birbirinize arka çevirmeyiniz... Ey Allahın kulları, birbirinize kardeş muamelesi yapınız.”
“Cuma gününde öyle bir saat vardır ki, bir Müslüman bu saatte duâ edip Rabbinden bir şey dilerse, Allahü teâlâ ona mutlaka dilediğini verir.”
“Gündüz ve gece size birbiri ardınca melekler gelir. Sabah ve ikindi namazları vaktinde bunlar birbirleriyle buluşurlar. Sonra geceyi sizinle geçiren melekler Allahü teâlânın huzûruna yükselirler. Allahü teâlâ kullarının durumunu çok iyi bildiği hâlde yine bu meleklere 'Kullarımı nasıl ve ne durumda bıraktınız?' diye sorar. Melekler de 'Biz onları geldiğimizde namaz kılarken bulduk ve gittiğimizde namaz kılarken bıraktık' derler.”
“Muhammed’in varlığı, yed-i kudretinde olan Allaha yemîn ederim ki, eğer siz benim bildiğimi bilseydiniz çok ağlar, az gülerdiniz.”
“Her peygamberin (aleyhisselam) kabul olunan husûsi bir duâsı vardır. Ben ise inşâallah bu duâmı ümmetime şefaat için kıyâmet gününe bırakmak isterim.”
“Kim Allaha kavuşmayı isterse, Allah da ona kavuşmayı ister. Kim Allaha kavuşmak istemezse, Allah da ona kavuşmak istemez.”
“Bana itaat eden, Allaha itaat etmiş olur. Bana isyan eden, Allaha isyan etmiş olur. Buyruk sahibi olan emîre itaat eden, bana itaat etmiş olur. Emîre isyan eden, bana isyan etmiş olur.”
“Kisrâ (İran hükümdârı) helak olur ve ondan sonra daha Kisrâ olmaz. Kayser (Bizans İmparatoru) mutlaka helak olacak ve ondan sonra da başka kayser gelmeyecektir. Muhakkak bunların hazineleri de Allah yolunda dağıtılacaktır.”
Hadîs-i kudsîde Allahü teâlâ buyurdu ki: “Sâlih kullarıma gözlerin görmediği, kulakların işitmediği ve kimsenin hatırına getirmediği nimetler hazırladım.”
.
Şehitlerin de şefaati haktır
Arab Çelebi, Osmanlı hadîs, tefsîr ve fıkıh âlimidir. 950 (m. 1543)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Peygamber efendimiz (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem), Peygamberlerin (aleyhimüsselâm) sonuncusudur. Peygamberlerin bazısı bazısından üstündür. Peygamber efendimiz, bütün Peygamberlerden (aleyhimüsselâm) üstündür. Peygamberlik kapısı, Resûlullah efendimizin peygamber olarak gönderilmesinden sonra kapanmıştır. Ondan sonra peygamberlik iddiasında bulunanlar yalancıdırlar. Allahü teâlâ, Ahzâb sûresinin 40. âyet-i kerîmesinde meâlen; “O (Muhammed) Allahın Resûlü ve Peygamberlerin sonuncusudur. Allah her şeyi bilendir” buyuruyor. Ancak, âhir zamanda kıyâmetin alâmetlerinden olarak İsâ aleyhisselâm, semâdan yeryüzüne iner. İnsanları Resûlullah efendimizin dinine davet eder. Bu ümmetin en üstünü Ebû Bekr-i Sıddîk’dır (radıyallahü anh). Sonra Ömer bin Hattâb, sonra Osman bin Affân sonra Ali bin Ebî Tâlib’dir (radıyallahü anhüm). Sonra Aşere-i mübeşşerenin tamâmı, sonra Eshâb-ı kiramdır. Sonra Tâbiin, sonra Tebe-i tabiîn efendilerimizdir. Sonra Selef-i sâlihin’in âlimleri, sonra da onların yolunda giden âlimlerdir.
Kıyâmet günü, Resûlullah efendimizin ümmetinin günâhkârlarına şefaat etmesi haktır. Allahü teâlâ, İsrâ sûresinin yetmişdokuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen; “(Ey Resûlüm!) sana mahsus fazla bir namaz olarak, gece uykudan kalk da, Kur’ân ile teheccüd (gece namazı) kıl. Rabbinin, seni bir Makâm-ı Mahmûd’a göndermesi yakındır” buyuruyor. Tefsîr âlimleri, "Makâm-ı Mahmûd"u şefaat makamı diye tefsîr etmişlerdir.
Yine, diğer Peygamberlerin (aleyhimüsselâm), âlimlerin, Sıddîkların, şehitlerin de şefaati haktır. Resûlullah efendimiz bir hadîs-i şerîfte; “Ümmetimin âlimlerinin şefaati, İsrâiloğullarının peygamberlerinin şefaati gibidir” buyuruyor.
Allahü teâlânın velî kulu, Peygamberden (aleyhimüsselam) üstün olamaz. Hattâ bir nebi, bütün evliyâdan daha üstündür. Bir velînin derecesi ne kadar yüksek olursa olsun, ondan ibâdet mükellefiyeti asla düşmez. Hakîkat mertebesine ulaşan velîden, ibâdet ve dinin emirlerini yerine getirme mükellefiyetinin düştüğünü iddia eden kimse ehli dalâlettir ve doğru yoldan çıkmıştır.
.
Yardım istenmeye Allah daha lâyıktır
Hanîf İbrâhim Efendi Osmanlı âlim ve velîlerinden olup, 1217 (m. 1802)’de vefât etti. Evliyânın büyüklerinden Mehmed Emîn Tokâdî’nin halîfelerinden Müstakimzâde Süleymân Sa’deddîn Efendi, aynı zamanda Hanîf İbrâhim Efendi’nin de sohbet meclislerinde bulunmuştur. Bir sohbetinde, zikir ile ilgili bazı hususları şöyle anlatmıştır:
Allahü teâlâ, Ahzâb sûresinin otuzbeşinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Gerçekten Allahın emrine boyun eğen bütün erkekler ve kadınlar, mümin erkekler ve mümin kadınlar, ibâdete devam eden erkek ve kadınlar, sâdık erkekler ve sâdık kadınlar, sabreden erkekler ve sabreden kadınlar, mütevâzı erkekler ve mütevâzı kadınlar, sadaka veren erkekler ve sadaka veren kadınlar, oruç tutan erkeler ve oruç tutan kadınlar, ırzlarını koruyan erkekler ve kadınlar, Allahı çok zikreden erkekler ve kadınlar; Allah bunlara bir mağfiret ve büyük bir mükâfat hazırlamıştır” buyuruyor.
Âl-i İmrân sûresinin yüzdoksanbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Sağduyulular o kimselerdir ki, ayakta iken, otururken ve yatarken (dâima) Allahı anarlar. Göklerin ve yerin yaratılışı hakkında, Allahın varlığını tefekkür ederler ve şöyle derler: 'Ey Rabbimiz, sen bunları boşuna yaratmadın. Sen bâtıl şey yaratmaktan münezzehsin. Artık bizi Cehennem ateşinden koru' buyuruyor."
Allahü teâlâ, tazim, sevgi ve bütün mühim işlerde O’ndan yardım istenilerek zikredilmelidir. Bekâra sûresinin 200'üncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Hac ibâdetlerinizi bitirince, câhiliyet devrinde hacdan sonra toplanıp atalarınızı anarak övündüğünüz gibi, hattâ daha kuvvetli bir zikirle Allahı anın. Çünkü insanların kimisi 'Ey Rabbimiz, bize (nasîbimizi) dünyâda ver' der. O kimsenin âhirette nasîbi yoktur” buyuruyor.
Âlimler, burada birkaç husûsu zikretmişlerdir: 1-İnsan, babasını hürmet ve tazimle, baba ise oğlunu şefkatle anar. Allahü teâlâya yapılması lâyık olan ise tazimdir. 2-İnsan, zâhirde babasından dünyâya gelmiştir. Hakîkatte ise, Allahü teâlânın kudreti ile var olmuştur. Bu sebeple insan, babasını sevdiğinden daha fazla Allahü teâlâyı sevmelidir. 3-İnsan, mühim işlerinde babasından yardım ister. Hâlbuki böyle işlerde, belâ ve musibetlerde yardım istenmeye Allahü teâlâ daha lâyıktır.
.
Yemek Âdâbı” hakkında
Mehmed Esad Efendi, Seksenikinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1119 (m. 1707)’de İstanbul’da doğdu. 1192 (m. 1778)’de aynı yerde vefât etti. Bir dersinde, “Yemek Âdâbı” hakkında şunları anlattı:
Yemekten sonra sofradaki yemek ve ekmek kırıntılarını toplamalıdır. Resûl-i ekrem (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Düşen ekmek ufaklarını yiyen darlık görmez. Çocuğu da ahmak olmaz” buyurdu.
Yemekten sonra dişlerinin arasını kürdan ile temizlemelidir. Dişler arasından çıkarılan parçaları yutmamalıdır. Yediği yemeğe karşılık Allahü teâlâya hamd etmelidir. Helâl olan kazancından yedikten sonra, şöyle duâ etmelidir: “Allahım, bizi helâl rızık ile doyur. Bize hayırlı ve sâlih işler yapmak nasip eyle. Bu yemeğin bize, sana ibâdet etmekte yardımcı olmasını nasip eyle. Bu yemekten kazandığımız kuvveti, günah işlerde harcamaktan sana sığınırız.”
Yemeğe önce ev sahibi, sonra yaş ve fazilet bakımından yüksek olanlar başlar. Şayet kendisi bu mevkide ise, diğerlerini bekletmemek için hemen başlamalıdır.
Yemek yerken susmamalıdır. Yemek yerken sâlihlerin hikâyelerinden ve daha başka güzel şeylerden bahsetmelidir. Yemekte arkadaşından fazla yememeğe gayret etmeli. Meselâ, iki arkadaş birlikte (ortak olarak) yemek yerler. Biri diğerinin fazla yemesinden rahatsız olur ve buna rızâ göstermez ise, fazla yiyenin, yediği o fazlalık diğerinin hakkı olur. Bu yüzden birisi ile beraber yemek yerken; onu kendisine tercih ederek yemelidir. Arkadaşını kendisine, “Buyur ye” demeye mecbûr bırakacak kadar az yememelidir. Çünkü, bu yapmacık bir harekettir. Özellikle birisi ile yemek yerken, her zamanki âdeti üzere yemelidir. Ancak, kişi yalnız iken edeple yemelidir ki, bir toplulukta yemek yerken, edebe riâyet ederek yesin ve yapmacık bir iş yapmaya ihtiyaç duymasın.
Bir kimsenin, arkadaşlarını kendisine tercih ettiğinden dolayı az yemesi güzeldir. Abdullah bin Mübârek hazretlerine hurma takdim edildiği zaman, onları arkadaşlarına bırakır ve “Kim fazla yerse, her çekirdeğe karşılık, ona bir dirhem vereceğim” derdi. Sonra çekirdekleri sayar, kimde fazla çekirdek olursa, çekirdeklerinin sayısınca ona dirhem verirdi. Bunu, yiyenlerin utanıp da çekinmelerini gidermek için yapardı. Ev sâhibi, arkadaşları yemek yerken onların yediklerine bakmamalıdır. Bu sebeple arkadaşları belki utanırlar. Hattâ, onlarla ilgilenmiyormuş ve kendisi ile meşgûl olmuyormuş gibi yapmalıdır.
Misâfirden önce yemekten el çekmemeli, doyduysa bile yer görünmelidir. Arkadaşlarının tiksinmesine sebep olacak hareketlerde bulunmamalıdır. Elini tabağa doğru daldırmamalı, ağzını yemeğe doğru eğmemeli, ağzından bir şey çıkaracağı zaman sofraya arkasını dönmeli ve sol eli ile almalıdır. Yemekte tiksinti verecek iğrenç sözlerden konuşmamalıdır..
.
Allah'tan korkmanızı tavsiye ederim
Sehl-i Ergiyânî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh ve tasavvuf âlimlerindendir. 426 (m. 1035)’da İran’da Nişâbûr’un Ergiyân nahiyesinde doğdu. 490 (m. 1097)’da vefât etti. Bir sonbetinde, Hazreti Ali’nin (radıyallahü anh) kıymetli sözlerini anlattı:
“Ey insanlar! Size Allahü teâlâdan korkmanızı, O’nun nimetlerine çok hamdetmenizi tavsiye ederim. O, size nimetini tahsis eyledi, rahmetini size ulaştırdı. Size, ölümü hatırlayıp, ona hazırlanmanızı, gafleti azaltmanızı tavsiye ederim. Sizden gâfil olmayan ölümden, siz nasıl gâfil oluyorsunuz? Size nasihat verici olarak, ölenler kâfidir. Siz görüyorsunuz, onlar kabirlerine, bir bineğe binmeden götürülüyorlar. Onlar oraya, kendi istekleri ile inmeden indiriliyorlar. Onlar, ayrılacakları şeylerle meşgûl oldular. Âhirette kendilerine lâzım olan şeyleri zayi ettiler. Onlar, dünyâda kendileri için zararlı olan şeyleri kendilerinden uzaklaştıramadılar. Onlar, faydalı olan şeylerde de bir çoğaltma yapamadılar, dünyâya yakın oldular, ona sevgi duydular da, dünyâ da onları aldattı. Onlar dünyâya bağlandı. Dünyâ da onları yere vurdu.
Ey insanlar! Allahü teâlâ size rahmet eylesin, imârına memur olduğunuz, davet edildiğiniz mekânlarınıza koşunuz. Allahü teâlâya yapacağınız ibâdet ve tâatlere karşı sabır göstermek, günahlardan uzaklaşmak suretiyle Allahü teâlânın size olan nimetlerini tamamlamış olursunuz. Yarın bugüne çok yakındır, içinde bulunduğumuz günün saatleri ne kadar da çabuk geçiyor. Ayların içerisindeki günler de öyle, senelerdeki aylar da öyle, ömürdeki seneler de böyle.”
“Hırsla beraber, haramdan sakınma olmaz.”
“Haset eden kimse için rahat yoktur.”
“Kötü niyetle beraber ziyâret olmaz.”
“Meşvereti terk ile doğru bulunmaz.”
“Müslümanlıktan daha yüksek bir şeref yoktur.”
“Vera’dan (şüphelilerden kaçmaktan) daha sağlam bir kale yoktur.”
“Tövbeden daha kazançlı bir şefaatçi yoktur.”
“Akıl azlığından daha kötü bir hastalık yoktur.”
“Dilini neye alıştırdı isen, devamlı onu ister.”
“Müşavere gibi yardımcı yoktur.”
“Kendi miktarını (haddîni) bilen kimseye, Allahü teâlâ merhamet eylesin.”
“Akıl tamam olursa, kelâm az olur.”
“Sızlayıp, sabırsızlık göstermek, sabırdan daha yorucudur.”
“Kendisini ilgilendirmeyen şeyin peşinde koşan kimse, kendisine lâzım olan şeyi kaçırır.”
“Mahrûmiyet, hırsla birlikte bulunur.”
.
Ey oğlum! İhlas üzere ol
Ebû Tâlib-i Mekkî hazretleri sofiyye-i aliyyenin meşhurlarındandır. 386 [m. 996] senesinde Bağdad’da vefat etti. Tasavvuf büyüklerinin hâl tercümelerini yazdığı “Kût-ül-kulûb” kitabı meşhurdur. Bu kitapta buyuruyor ki:
Abdülkâdir Geylânî hazretleri Oğlu Abdurrezzâk'a şöyle vasiyet eyledi:
Ey oğlum! Allahü tealâ bize ve sana ve bütün Müslümanlara tevfik, başarı ve muvaffakiyet ihsan eylesin! Sana Allah'tan korkmanı ve O'na taat üzere olmanı, dinimizin emir ve yasaklarına riayet etmeni ve hududunu gözetmeni vasiyet ederim.
Ey oğlum! Allahü teâlâ bize, sana ve Müslümanlara tevfik versin! Bizim bu yolumuz, Kitap ve Sünnet üzere bina edilmiştir. Kalbin selâmeti, el açıklığı, cömertlik, cefa ve ezaya katlanmak ve din kardeşlerinin kusurlarını affetmek üzere kurulmuştur.
Ey oğlum! Sana vasiyet ederim! Derviş yani Allah adamlarıyla beraber ol. Meşayıha, tasavvuf büyüklerine hürmeti gözet! Din kardeşlerinle iyi geçin! Küçük ve büyüklere nasihat üzere ol. Dinden başka şey için kimseye düşmanlık etme!
Ey oğlum! Allahü teâlâ bize ve sana tevfik versin! Fakirliğin hakikati, senin gibi olana muhtaç olmaman, zenginliğin hakikati ise, senin gibi olandan bir şey istememendir. Tasavvuf hâldir, söz değildir, söz ile de ele geçmez. Dervişlerden, Allah'tan başkasına ihtiyaç duymayan birisini görürsen, ona ilim ile değil, rıfk, yumuşaklık, güler yüz ve tatlı söz ile muamele eyle! Zira ilim onu ürkütür, rıfk, yumuşaklık ise çeker ve yaklaştırır.
Ey oğlum! Zenginlerle sohbetin, görüşmen izzet ile, onlara değer vermeyerek, fakirlerle görüşmen ise, kendine değer vermeyerek olsun...
Ey oğlum! İhlas üzere ol! İhlas, insanların görmesini hatıra getirmeyip, yaratanın daima gördüğünü unutmamaktır. Sebeplerde Allahü teâlâya dil uzatma... Allahü teâlâdan gelene râzı ve sükûn üzere ol. Allah adamlarının huzurunda şu üç sıfat üzere bulun: Alçak gönüllülük, iyi geçinmek ve kötülüklerden arınmış bir kalp. Hakiki yaşamak, nefsini öldürmenle, nefsinin arzularını, haram ve zararlı isteklerini yerine getirmemenle olur.
.
İzin verin, Aişe'nin evine gideyim
Ali bin Harb hazretleri hadîs ve siyer âlimidir. 175 (m. 791)’de Azerbaycan’da doğdu. 265 (m. 878)’de Musul’da vefât etti. Siyer kitabında şöyle nakleder:
Hazret-i Aişe (radıyallahü anhâ), Hicret'ten dokuz sene önce Mekke-i mükerremede doğdu. 676 senesinin Ramazan ayının 17. salı günü Medine-i münevverede vefat etti. Hazret-i Aişe validemiz, Medine'de, Resulullahın gazalarına katılmış diğer sahabî hanımları gibi, yaralıların tedavisi ve bakımıyla meşgul olmuş, büyük hizmetler görmüştür. Cephelerde eline kılıç alıp, çarpışmayı istemiş ise de, Resulullah efendimiz buna müsaade buyurmamıştır. Mesela Uhud günü, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) yaralanmış, mübarek yüzü müşriklerin attığı taşla yaralanıp, kan içinde kalmıştı. Hazret-i Fâtıma (radıyallahü anha) validemiz, Resulullahın mübarek yüzünü yıkamış, kan durmayınca, yünden hasır yakmış ve külünü âlemlere rahmet olarak gelen Peygamberimizin mübarek yüzüne basarak, kanı durdurmuştu. Hazret-i Aişe validemiz de sırtında yiyecek ve içecek su taşıyarak Uhud'a gelmişti. Hazret-i Aişe ve Ümm-i Süleym kırba ile su taşıyorlar, Hamne ise susuzlara su veriyordu. Enes bin Malik (radıyallahü anh) diyor ki:
"Uhud gazasında Müslümanlar bozulup, Resulullahın yanından dağıldıkları zaman, Hazret-i Aişe ile Ümm-i Süleym'i gördüm. Arkalarında kırbalarla koşa koşa su taşıyorlar, yaralıların ağızlarına boşaltıyorlardı. Kırbaları boşaldıkça koşarak gidiyorlar, doldurunca koşarak gelip, yine yaralılara su veriyorlardı.” [Kadınların Uhud savaşına katılmasına müsaade edilmesinin sebebi, yaralıları tedavi için idi.]
Hazret-i Aişe, Müreysi gazasına katılmış ve bu gazada bazı münafıkların çıkardığı bir iftiraya maruz kaldı, bunun üzerine Allahü teâlâ Nur suresindeki 17 âyet-i kerimeyi göndererek, onun temizliğini bildirdi. Hazret-i Aişe buyurdu ki:
"Resulullahın ilk hastalığı, Hazret-i Meymune'nin (radıyallahü anha) evinde oldu. O gün Resulullahın Hazret-i Meymune'ye uğradığı gündü. Burada Resulullahın hastalığı arttı. Diğer ezvac-ı tahirat gelerek Resulullahın hizmetine koyuldular. Peygamberimiz de buyurdular ki:
-Ey benim zevcelerim, mâzur görün, takatim yoktur ki, evlerinizi dolaşayım. İzin verirseniz Aişe'nin evine gideyim, bana orada hizmet edersiniz...
.
Allahtan gelene rızâ göster
Ebû Mensûr bin Muhammed hazretleri tasavvuf ve kelam âlimlerindendir. 350 (m. 961)’de Nişâbûr’da doğdu. 429 (m. 1038)’de vefât etti. Mir’ât-ül-mürüvvet isimli eserinde buyuruyor ki:
Süfyân bin Uyeyne’ye; “Sen, Kur’ân-ı kerîmden her bilgiyi çıkardın. Mürüvvet ile ilgili bir âyet-i kerîme okur musun?” denildi. O da, meâlen; “Affa sarıl, iyiliği emret, câhillerden yüz çevir” (A’râf-199) âyet-i kerîmesini okudu. Bu âyet-i kerîmede mürüvvet; güzel âdâb ve ahlâk, Allahtan gelene rızâ göstermek, başkasını affetmek, nefse, iki dünyânın iyiliğine vesile olan iyiliği emretmek, câhillerden yüz çevirmek emredilmektedir. Kur’ân-ı kerîmde, kötülüğe, iyilik ile karşılık vermek, iyiliğe iyilik ile mukâbele etmek, orta yolu tutmak işlerinde ve tedbîri iyi yapmak hakkında, mürüvvet ile alâkalı pekçok âyet-i kerîme vardır.
Esmâî dedi ki: Âlimlerden birisine mürüvvetin ne olduğu sorulduğunda; “Mürüvvet; açık bir kapı, kaldırılmış bir perde, ortaya konulmuş bir yemek, kabûl edilmiş bir sözdür” dedi.
Muhammed bin Harb el-Hilâli’ye sorulduğunda: “Mürüvvet; ıslâh etmek, yemek yedirmek, iyi kimselerle oturup kalkmak, aklın kabul edeceği şeyleri haber vermektir” diye cevap verdi.
Mis’ar bin Kedâm da “Mürüvvet; dinde âlim olmak, ana-babaya iyilik etmek, güneş doğuncaya kadar mescidde kalmaktır” dedi.
Ev sahibinin mürüvveti; misâfirine ikram etmesi, bizzat kendisi hizmet etmesi, onun hizmetini başkasına bırakmaması, ona güleryüz göstermesi, yakınlığı temin etmek için, güzel ve tatlı sözler ile konuşmasıdır.
Abdullah bin Ahmed, başkasına yedirmek hakkında: “En büyük mürüvvet; başkasına yedirmek, iyi ve asil kimselerle beraber bulunmaktır. Ebû Muhammed Feyyaz, hiç yalnız yemezdi. Mutlaka birisini çağırır, beraber yerlerdi” buyurdu.
"Yiyecek, bedenleri ayakta tutar. O, hayâtın maddesidir. Her zaman, yiyeceğin temiz, iyi pişmiş, rengi ve kokusu güzel ve hazmı kolay olmalıdır. Hediye, Resûlullah Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) sünneti seniyyesi, sultanların âdeti ve sevgisinin anahtarıdır. Hediye vermek, insanların gönüllerini kazandırır. Dostların birbiri ile hediyeleşmesi, iyilik ve lütuf, sultanın hediyesi ise şereftir.”
.
Dünyâya düşkün olmak kalbi öldürür
Abdurrahmân Se’âlebî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. 785 (m. 1383)’de Cezayir’de doğdu. 875 (m. 1470)’de vefât etti. “Kutb-ül-ârifîn” isimli eserinde buyuruyor ki:
“Ebû Bekr Vâsıtî buyuruyor ki: İnsanlar üç sınıftır: İlk sınıfa, Allahü teâlâ hidâyet nûrları ihsân etmiştir. Bundan dolayı bunlar; küfür, şirk ve nifaktan uzaktırlar. İkinci sınıfa, Allahü teâlâ inâyet nûrları ihsân etmiştir. Bunlar ise büyük ve küçük günahları işlemezler. Üçüncü sınıfa da Allahü teâlâ gaflet ehline has hareketleri yapmamayı ihsân etmiştir.”
“Ebû Hasen bin Sâî şöyle buyuruyor: Marifet; her durumda kulun Allahü teâlânın vermiş olduğu nimetlere şükretmede âciz olduğunu, genç ve kuvvetli olduğu zamanlarda zayıf olduğunu bilmesidir.”
“Ebü’l-Hasen Bûşencî buyuruyor ki: Nefsini zelîl kılan kimseyi, Allahü teâlâ azîz kılar ve derecesini yüksek eyler. Nefsini bir şey zanneden kimseyi, Allahü teâlâ zelîl kılar.”
“Ebü’l-Hayr Akta buyuruyor ki: Kalbin îmân ile dolu olmasının alâmeti, bütün Müslümanlara şefkat etmek, onların dertleri ile dertlenmek, işlerinde onlara yardımcı olmaktır. Nifak dolu kalbin alâmeti, kin, hased ve düşmanlıktır.”
“Ebû Muhammed-i Cerîrî buyuruyor ki: Nefsine aldanan, şehevî duygularına esîr olur. Hevâî arzularının zindanına kapatılır ve o kulun kalbi faydalı işlerden zevk alamaz. Kur’ân-ı kerîmi her gün hatmetse bile, ilâhî kelâmı okumaktaki esas tadı bulamaz. Bunun hâl çâresi, nefsin esâretinden kurtulmayı candan arzu etmektir.”
“Şöyle anlatılır: Bir gün bir kimse Ebû Osman Magribî’nin yanında bulunuyordu. Kendi kendine;
-Acaba Ebû Osman’ın arzu ettiği bir şey var mıdır? diye düşündü. Bu sırada Ebû Osman
-İhsân edilenler yetmiyormuş gibi, bir de başka şeyler mi arzu edeyim? buyurdu."
“Ebû Osman Magribî buyurdu ki: Mecbûriyet gibi özür hâli müstesna, aç gözlülük ve iştahla zenginlerin yemeğine el uzatan kimse, ebediyyen iflah olmaz. Yine buyurdu ki: Her şey zıddı ile bilinir. Bir şeyin zıddı bilinmezse, o şeyi tanımak mümkün değildir. İhlâs sahipleri de, ihlasın zıddı olan riyayı tanıyıp onu terk ettikten sonra ihlâsı bilebilirler.”
“Hayr-ün-Nessâc şöyle buyurdu: Dünyânın ne değerde olduğunu idrâk eden, âhiretten nasîbini alır. Dünyâya düşkün olmak, âhireti tanımayanın kalbini öldürür.”
.
Hazreti Lokman'a hikmet verdik
Ahmed Savî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1175 (m. 1761)’de Mısır’da doğdu. 1241 (m. 1825)’de Medîne-i münevverede vefât etti. Celâleyn Tefsîri üzerine yazdığı dört ciltlik haşiyesi meşhurdur. Bu kitaptan bazı kısımlar:
Lokman sûresi 12. âyetinin; “Zât-ı ulûhiyyetime yemîn ederim ki, biz Lokman’a hikmet verdik ve Allaha şükret dedik” meâlindeki âyet-i kerîmenin tefsîrinde buyuruyor ki: Lokman aleyhisselâm, Dâvûd aleyhisselâmın peygamber olmasından önce, insanlar arasında hikmetli sözleriyle vaaz eder, fetvâ verirdi. Dâvûd aleyhisselâm peygamber olarak gönderilince fetvâyı terk edip, ona ümmet oldu ve ondan ilim öğrendi. Lokman aleyhisselâmın oniki bin tane hikmetli söz konuştuğu ve insanların o sözleri kendi sözleri arasına aldıkları söylenir. Allahü teâlâ; “Lokman aleyhisselâma hikmet verdik ve hikmetten ihsân ettiğimiz şeye şükretmesini emrettik. Kim Allahü teâlânın verdiği nimete şükrederse şükrünün faydası kendinedir” buyurdu. Zîrâ şükürle, nail olduğu nimetin hakkını eda ettiği gibi şükür, nimetinin devamına ve artmasına sebep olur. Çünkü şükürden istifâde edecek kimse şükreden kimsedir. Eğer bir kimse küfrân-ı nimetle Rabbine küfreder, verdiği nimetin hakkını eda etmezse, küfrân-ı nimetin zararı da kendinedir. Çünkü Allahü teâlânın hiç kimsenin şükrüne ihtiyâcı yoktur. Kullarından hiçbir kimse şükretmese, zât-ı ulûhiyyetine hiçbir zarar gelmez.
Allahü teâlâ, Lokman aleyhisselâma hikmet verdiğini buyurduktan sonra, Lokman aleyhisselâmın hikmetlerinden bazılarını şöyle beyân etti:
Habîbim zikret şol zamanı ki; o zaman Lokman oğluna nasihat ederek şöyle demişti: “Ey oğulcuğum! Allah’a şirk koşma! Zîrâ şirk, büyük günahtır.”
Lokman aleyhisselâmın oğlunun ismi “En’âm”, “Meşkem” veya “Saran” olduğu söylenir. Denildi ki: Oğlu ve hanımı küfürde idi. Uzun müddet vaaz ve nasîhatten sonra Müslüman oldular. Rivâyet edilir ki: Lokman aleyhisselâm, bir torba içine bir miktar hardal tanesi koydu ve yanına aldı. Oğluna mev’ize mev’ize (konu konu) nasihat etmeye başladı. Her bir nasîhatinden sonra bir hardal tanesini torbadan çıkardı. Nihâyet torbadaki hardal taneleri bitti. Bunun üzerine oğluna dedi ki: “Ey oğulcuğum! Sana uzun müddettir vaaz-ü nasihat ettim. Eğer bu vaaz-ü nasihati dağa etseydim dağ parçalanırdı.” Oğlu, nasihatleri üzerine şirkten vaz geçip, onun dinine döndü ve iman ettikten sonra öldü.
.
Hazreti Lokman'a hikmet verdik
Ahmed Savî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1175 (m. 1761)’de Mısır’da doğdu. 1241 (m. 1825)’de Medîne-i münevverede vefât etti. Celâleyn Tefsîri üzerine yazdığı dört ciltlik haşiyesi meşhurdur. Bu kitaptan bazı kısımlar:
Lokman sûresi 12. âyetinin; “Zât-ı ulûhiyyetime yemîn ederim ki, biz Lokman’a hikmet verdik ve Allaha şükret dedik” meâlindeki âyet-i kerîmenin tefsîrinde buyuruyor ki: Lokman aleyhisselâm, Dâvûd aleyhisselâmın peygamber olmasından önce, insanlar arasında hikmetli sözleriyle vaaz eder, fetvâ verirdi. Dâvûd aleyhisselâm peygamber olarak gönderilince fetvâyı terk edip, ona ümmet oldu ve ondan ilim öğrendi. Lokman aleyhisselâmın oniki bin tane hikmetli söz konuştuğu ve insanların o sözleri kendi sözleri arasına aldıkları söylenir. Allahü teâlâ; “Lokman aleyhisselâma hikmet verdik ve hikmetten ihsân ettiğimiz şeye şükretmesini emrettik. Kim Allahü teâlânın verdiği nimete şükrederse şükrünün faydası kendinedir” buyurdu. Zîrâ şükürle, nail olduğu nimetin hakkını eda ettiği gibi şükür, nimetinin devamına ve artmasına sebep olur. Çünkü şükürden istifâde edecek kimse şükreden kimsedir. Eğer bir kimse küfrân-ı nimetle Rabbine küfreder, verdiği nimetin hakkını eda etmezse, küfrân-ı nimetin zararı da kendinedir. Çünkü Allahü teâlânın hiç kimsenin şükrüne ihtiyâcı yoktur. Kullarından hiçbir kimse şükretmese, zât-ı ulûhiyyetine hiçbir zarar gelmez.
Allahü teâlâ, Lokman aleyhisselâma hikmet verdiğini buyurduktan sonra, Lokman aleyhisselâmın hikmetlerinden bazılarını şöyle beyân etti:
Habîbim zikret şol zamanı ki; o zaman Lokman oğluna nasihat ederek şöyle demişti: “Ey oğulcuğum! Allah’a şirk koşma! Zîrâ şirk, büyük günahtır.”
Lokman aleyhisselâmın oğlunun ismi “En’âm”, “Meşkem” veya “Saran” olduğu söylenir. Denildi ki: Oğlu ve hanımı küfürde idi. Uzun müddet vaaz ve nasîhatten sonra Müslüman oldular. Rivâyet edilir ki: Lokman aleyhisselâm, bir torba içine bir miktar hardal tanesi koydu ve yanına aldı. Oğluna mev’ize mev’ize (konu konu) nasihat etmeye başladı. Her bir nasîhatinden sonra bir hardal tanesini torbadan çıkardı. Nihâyet torbadaki hardal taneleri bitti. Bunun üzerine oğluna dedi ki: “Ey oğulcuğum! Sana uzun müddettir vaaz-ü nasihat ettim. Eğer bu vaaz-ü nasihati dağa etseydim dağ parçalanırdı.” Oğlu, nasihatleri üzerine şirkten vaz geçip, onun dinine döndü ve iman ettikten sonra öldü.
.
Ümmetim arasında bidatler yayıldığı zaman
Ali bin Hasen hazretleri hadîs ve nahiv âlimlerindendir. Hadîs ilminde, sözleri delîl olan müctehid âlimlere denilen “İmâm” payesine ulaşmıştır. 253 (m. 867) senesinde vefat etti. Hulefa-i Raşidin’in üstünlükleri ile ilgili şu hadis-i şerifleri nakleder:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivayet eder. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
(Ebû Bekr, Ömer, Osmân ve Alî'den müteşekkil dört kişinin sevgisi, ancak mümin kulun kalbinde toplanır.)
Mu’âz bin Cebel (radıyallahü anh) rivayet eder. Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: (Ümmetim arasında bidatler yayılıp, Eshâbım kötülendiği zamân, âlimlerin doğruyu bildirmeleri lâzımdır. Eğer bildirmezler ise, Allahü teâlânın ve meleklerin laneti onların üzerine olsun.) "Âlimlerin açıklayacağı ilim nedir, yâ Resûlallah?" dediler. Buyurdu ki: (Ehl-i sünnet vel cemâat mezhebini açığa çıkarmak, Sahâbe-i güzînin fazîletlerini bildirmek.)
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet eder. Resûlullah Efendimiz buyurmuşlardır ki: (Allahü teâlâ size, Ebû Bekr, Ömer, Osmân ve Alî’nin sevgisini, namâz, oruç, hac ve zekât gibi farz etti. Allahü teâlâ onların üstünlüklerini inkâr edenlerin namâzlarını, oruç, hac ve zekâtlarını kabûl etmez.)
Abdullah bin Ömer (radıyallahü anhüma) rivâyet etmişdir. Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: (Zamân ve mekândan mukaddes, kemiyyet ve keyfiyyetten münezzeh olan Allahü teâlâ, Ebû Bekr, Ömer, Osmân ve Alî’nin sevgisini sizin üzerinize farz etmiştir. Nasıl ki, namâzı ve zekâtı, orucu ve haccı farz etmiştir. Nasıl ki, tenleriniz [vücûtlarınız], namâzın ve zekâtın ve orucun, haccın şerefi ile şereflenir ise, kalbleriniz de, Ebû Bekr ve Ömer, Osmân ve Alî “radıyallahü teâlâ anhüm” hazretlerinin muhabbetleri ile süslenir, şerefli olur. Her kim benim ümmetimden, bedeni ile namâz kılar ve eliyle zekât verir ve ağzı ile oruç tutar ve ayağı ile hacca gider, Ebû Bekr, Ömer, Osmân ve Alî'yi kalbi ile dost edinir, o kimse, Allahü tebâreke ve teâlâ huzûrunda, Cebrâîl ve Mikâîl "aleyhimesselâm" gibidir. Her kim namâz kılar, zekât verir, oruç tutar ve hacceder ve lâkin, gönlü ile Ebû Bekr, Ömer, Osmân ve Alî’yi “radıyallahü teâlâ anhüm” sevmezse, o kimse, Allahü teâlâ "celle şânühü" dergâhında iblîs gibidir ve iblîsten kötü ve mel’ûndur.)
.
Ey gâfil insan, uzun emeli terk et
Sa’deddîn ibn-i Arrâk hazretleri fıkıh, hadîs ve kırâat âlimidir. 907 (m. 1501)’de Beyrut’ta doğdu. 963 (m. 1556)’de Medîne-i münevverede vefât etti. Buyurdu ki:
Hazreti Ali (kerremallahü vecheh) Efendimizden nakledilir: Allahü teâlâya hamd-ü senadan sonra şöyle buyurdu:
“Ey Allahın kulları! Size ve kendime Allahü teâlâdan korkup, yasaklarından sakınmayı, Allahü teâlânın emirlerine itâate sarılmayı, sâlih ameller yapmayı, uzun emeli terk etmeyi tavsiye ederim. Ey gâfil insan! Allahü teâlânın habercisi (Azrail aleyhisselâm) sana geldiği hâlde, onun kapısını çalmayacağını sanıyorsun. Halbuki Azrail (aleyhisselam) bu husûsta senden bir bedel kabul etmeyecek. Senden bir kefil de almayacak. Senin küçük (çocuklarına) acımayacak, büyük (çoluk çocuğuna da) bu husûsta hürmet edip (seni bırakmayacak). Nihâyet seni, karanlık mezarın dibine bırakacak. O mezarın etrâfı sessiz, sedasız ve kimseler yoktur. Azrail (aleyhisselam) bunu daha önce geçmiş kavimlere de yapmıştı. Hani nerede, o bütün güçleriyle çalışanlar, servet yığanlar, yaldızlı ve süslü yüskek binalar kuranlar, hani nerede, aza kanaat etmeyip, çoktan da faydalanamayanlar. Nerede büyük ordulara kumandanlık edenler? Büyük bayrakları açanlar? Sonra toprak altında, ölüler hâline gelip, ufalıp, kırıntı hâline gelenler... Şimdi sizler, onların bardaklarıyla su içiyorsunuz, onların yürüdüğü yollarda yürüyorsunuz. Ey Allah’ın kulları! Allahü teâlâdan korkun. O’nun emirlerine uyunuz. Dağların yürütüleceği, semânın (göğün) yarılacağı, amel defterlerinin, sağ ve sol taraflardan uçuşarak geleceği kıyâmet günü için amel-i sâlih yapınız... O gün kendini hangisinden görüyorsun? (Gelin kitabımı okuyun) [Hakka-19] diyen mi, yoksa (Eyvah! Keşke kitabım bana verilmeseydi) [Hakka-75] diyen mi? Emîrlerini yerine getirdiğimiz zaman Cennetini vadeden Allahü teâlâdan, bizi gazâbından muhafaza buyurmasını dileriz. En güzel söz ve en üstün nasîhat, Allahü teâlânın kitabı Kur’ân-ı kerîmdir..."
Bu mübarek zat, vefatından kısa bir zaman evvel buyurdu ki:
"Muhakkak ki, âhiret yolculuğu göründü. Kim eceli gelmeden önce, şu günlerde, amellerini Allahü teâlânın rızâsına uygun yaparsa, ameli ona fâide verir. Emeli ise zarar vermez. Kim de bu amel günlerinde, ecel gelmeden önce âhirete hazırlığını eksik yaparsa, ameli boşa gider ve emeli de ona zarar verir.”
.
Fâni kimselerin çocuklarısınız
Ahmed bin Muhammed Sanhâcî hazretleri Mâlikî âlimlerindendir. 481 (m. 1088)’de Endülüs’teki (İspanya) Meriyye (Marbella) şehrinde doğdu. 536 (m. 1142)’de Fas’taki Merrâkeş’te vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Ömer bin Abdülazîz hazretleri şöyle buyurdu: “Ömrünüz size uzun gelmesin, yoksa kalbiniz katılaşır. Düşmanlarınıza boyun eğersiniz. Gece olunca, sabahlayıp sabahlamayacağını, sabahlayınca, akşama kavuşup kavuşamayacağını bilemeyen kimse uzun emelli olamaz. Bazen, bu iki zaman arasında ölüm tehlikeleri olabilir. Dünyaya, ancak akıbetinden emîn olanlar meyleder. Dünyâda, bir yarasını iyileştiren kimseye, başka taraftan bir yara isâbet eder. Öyleyse, insan dünyâya nasıl meyledebilir? Kendime menettiğim şeyleri size emretmekten, Allahü teâlâya sığınırım. Yoksa, hak ve doğruluktan başka bir şeyin fayda vermediği kıyâmet gününde, rezil ve rüsvâ olurum...” Bu hutbesinden sonra ağladı. Orada bulunanlar da onunla beraber ağladı...
Bu mübarek zatın, vefat etmeden evvel okuduğu son hutbe de şudur: “Ey insanlar! Siz, boşuna yaratılmadığınız gibi, başıboş da terk edilmiş, değilsiniz. Yarın kıyâmet günü Allahü teâlâ sizin aranızda hükmedecektir. Allahü teâlânın her şeyi kuşatan rahmetinden çıkan kimse, hüsrana uğramıştır ve genişliği, gökler ve yer kadar olan Cennetten mahrûm kalır. Biliniz ki, yarın kıyâmet gününde emniyet ve güven; bugünden korkup, hazırlanan, azı (dünyâyı) verip, çoğu (ebedi âhiret saadetini) satın alan kimseler içindir. Görmüyor musunuz? Siz, fâni olan kimselerin çoluk çocuklarısınız. Sizden sonra onların soyunu, kalanlarınız devam ettirecek. Siz de gideceksiniz. Yine görmüyor musunuz ki, her gün aranızdan, ömrünü tüketen birisini âhırete uğurluyorsunuz. Sonra onu, topraktan bir çukur olan mezara gömüyorsunuz. Onu oraya, yastıksız ve yataksız bırakıyorsunuz. Artık o, orada hiçbir iş yapacak, bir ihtiyâcını temin edecek hâlde değildir. Dostlarından ve sevdiklerinden ayrılmış, hesap verme ile karşı karşıyadır. Onun orada, dünyâda bıraktığı malına mülküne ihtiyâcı yoktur. Fakat, dünyâda iken gönderdiği iyiliklere, yaptığı ibâdet ve tâatlere çok ihtiyâcı vardır... Vallahi ben size bunları söylüyorum. Fakat, aranızda kendimden daha günahı çok birisini de görmüyorum. Allahü teâlâdan beni ve sizi af ve mağfiret buyurmasını diliyorum.
.
Müslüman ya müctehid veya mukalliddir
Muhammed ibn-i Arafe hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 716 (m. 1316)’de Tunus’ta doğdu. 803 (m. 1401)’de orada vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
“Kitaba ve sünnete, yâni Kur'an-ı kerime ve hadis-i şeriflere uygun itikad lâzım olduğu gibi, müctehidlerin Kitap ve sünnetten çıkardıkları ahkâma, yâni İslâmiyete uygun işleri yapmak da lâzımdır. Bu ahkâm, helâl, haram, farz, vâcib, sünnet, müstehab, mekruh ve şübheli olan işler demektir.
Müslümanlar iki kısmdır: Yâ müctehid veya mukalliddir. Müctehid olmayan her Müslümana mukallid denir. Mukallidlerin, Kitaptan ve Sünnetten, müctehidlerin çıkarmış olduğu hükümlere uymayan hüküm çıkarmaları câiz değildir. Her mukallidin bir müctehide uyması, yâni bir mezhebe girmesi lâzımdır. Bulunduğu mezhebin hükümlerine uymalıdır. Kendi mezhebine uymakla berâber, başka mezheblere de uymaya çalışmalıdır. Böylece müctehidlerin söz birliğine uyulmuş olur. Meselâ, İmam-ı Şâfiî “rahimehullah” abdest alırken, niyet etmek farz demiştir. Hanefîler de, abdest alırken niyet etmelidir. Bunun gibi, uzuvları yıkarken sıra gözetmek ve birbiri ardına yıkamak lâzımdır. İmâm-ı Mâlik, abdest uzvlarını oğmak farz demiştir. Elbette uğmalıdır. Şâfi'î mezhebinde, elin yabancı kadına dokunması abdesti bozar. Hanefî olanın eli, yabancı bir kadına dokununca, abdestini tâzelemelidir. Her işi, dört mezhebe de uygun yapmaya çalışmalıdır.”
“Ehl-i sünnet âlimleri, söz birliği ile diyor ki: Allahü teâlâyı dünyada kimse göremez. Hattâ, Ehl-i sünnet âlimlerinin çoğu, (Resûlullah mirac gecesinde Allahü teâlâyı görmedi) dediler. Bunun açıklaması şöyledir; Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Mirac gecesinde, Rabbini dünyada görmedi. Âhirette gördü. Çünkü, O Server o gece, zaman ve mekân çevresinden dışarı çıktı. Ezeli ve ebedî bir ân buldu. Başlangıcı ve sonu, bir nokta olarak gördü. Cennete gideceklerin, binlerce sene sonra, Cennete gidişlerini ve Cennette oluşlarını o gece gördü. Eshâb-ı kirâm arasında malı en çok olanlardan Abdürrahmân bin Avf, Eshâb-ı kirâmın fakirlerinden beş yüz sene sonra Cennete girecektir. Onun beş yüz sene geçtikten sonra Cennete girdiğini gördü. Ona, niçin geç kaldığını sordu. İşte o makamdaki görmek, dünyada görmek değildir. Âhiret görmesi ile görmektir.
.
O zata karşı edebi asla terk etme
Zileli Abdurrahmân Efendi, Osmanlı âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. Tokat'ın Zile ilçesinde doğdu. Tahsîl ve terbiyesini Zile'deki âlimlerden aldıktan sonra Kastamonu'ya gelerek Şeyh Şâbân-ı Velî tekkesinde Mustafa Çelebi Efendiden dersler aldı. Evliyâlık yolunda ilerledi. Şâbân-ı Velî tekkesinde sekizinci şeyh olarak irşâd makâmına oturdu. 1673 (H.1083) senesinde Kastamonu'da vefat etti. Buyurdu ki:
Allahü tealanın razı olduğu yola kavuşturacak bir zatı aramak lazımdır. Böyle bir zata kavuşursan dünya ve ahiret saadetini ele geçirdin demektir. Fakat o zatlara karşı birçok vazifelerin vardır. Bunlara riayet etmezsen, hiçbir kazancın olmaz.
O zâta, hiçbir işinde îtiraz etme. Bunu niçin böyle yaptın? deme. Sana ne iş vermişse yap. Oturduğunda onun senin oturuşundan haberdâr olduğunu unutma. Edebi aslâ terk etme. Yolda giderken onun önünde yürüme. Devamlı ona bakma. Çünkü böyle yapmak, hayâyı azaltır, ona karşı hürmeti kalpten çıkarır. Ona olan sevgini, onun emirlerine uyup, yasak ettiklerinden sakınmak sûretiyle göster. O zâta yemek ve yiyecek takdîm ettiğin zaman, diğer lâzım olan şeyler ile berâber önüne bırak, kapının yanında edeple dur. Eğer sana seslenirse cevap ver. Yoksa yemeğini yiyinceye kadar bekle. Yemeğini yiyip sana sofrayı kaldırmanı söylediği zaman hemen kaldır. Sofrada bir şeyler kalıp, senin yemeni emrettiği zaman, îtiraz etmeden ye. Başkasına verme...
O zâtın denemesinden çok sakın ve kork. Çünkü bâzen onlar, talebelerini denerler. Onunla berâber olduğunda pek dikkatli ol. Eğer senden o zâta karşı edebe uymayan bir husus meydana gelip, onun bundan haberi olduğu hâlde, sana müsâmaha gösterdiğini, seni cezâlandırmadığını görürsen, bil ki o seni denemektedir. O zât, bulunduğu yerden çıkıp gitmek istediği zaman, gittiği yeri sorma. Ona, işleri hususunda sana görüşünü sormadan, görüş beyân etme. Şâyet seninle istişâre ederse, ona uygun şekilde sana göre de muvâfık olduğunu söyle. Haddizâtında onun seninle meşveret etmesi, senin görüşüne muhtaç olduğundan değil, sana olan sevgisindendir.
Böyle bir zâtı aradığın müddet içerisinde, şunlara dikkat et: İlk yapacağın şey; tövbe etmek, üzdüğün kimseleri râzı etmek, üzerinde hakkı bulunanlara haklarını geri vermek, günah ve isyân içerisinde geçen ömrün için ağlamak, ilim ile meşgûl olmaktır. Abdestsiz olma. Abdestini şartlarına uygun al. Abdestin bozulunca, hemen abdest al. Abdest aldığın zaman iki rekat namaz kıl. Cemâatle beş vakit namaza ve evinde nâfile namaza devâm et.
.
Allahtan korkanlar herkese faydalı olur
Ebû Şâkir ibn-i Ammâr hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 768 (m. 1367)’de Kâhire’de doğdu. 844 (m. 1441)’de aynı yerde vefât etti. Bir dersinde Allah korkusu hakkında buyurdu ki:
Hadis-i şerifte, (Suheyb-i Rûmî ne iyi bir kuldur. Allahtan korkmasaydı da, yine hiç günah işlemezdi) buyuruldu. İnsanların her bakımdan en üstünü olan Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), (Allahü teâlâdan en çok korkanınız ve çekineniniz, benim) buyuruyor. Bu hadis-i şerif ve yukarıda başında yazılı olan (Suheyb) hadisi, Allah korkusunun lâzım olduğunu göstermektedirler.
Allahtan korkmak, bir zâlimden korkmak gibi sanılmasın! Bu korku, saygı ve sevgi ile karışık olan bir korkudur. Âşıkların sevgililerine karşı yazdıkları şiirlerde, böyle korku içinde olduklarını bildiren beyitleri az değildir. Sevgilisini, kendinden pek yüksek bilen bir âşık, kendini o sevgiye lâyık görmeyerek, hislerini böyle korku ile anlatmaktadır. Allah korkusu ve Allah sevgisi, insanları saadet ve huzura kavuşturan iki kanat gibidir. Peygamber efendimiz buyuruyor ki: (Bir kimse, Allahtan korkarsa, her şey ondan korkar. Bir kimse Allahtan korkmazsa, her şeyden korkar olur.)
Bir hadis-i şerifte, (Aklın çok olması, Allah korkusunun çokluğu ile belli olur) buyurdu. Allahtan korkan bir kimse, Onun emirlerini yapmaya, yasaklarından sakınmaya titizlikle çalışır. Hiç kimseye kötülük yapmaz. Kendine kötülük yapanlara sabreder. Yaptığı kusurlara tevbe eder. Sözünün eri olur. Her iyiliği Allah için yapar. Kimsenin malına, canına, nâmusuna göz dikmez. Çalışırken, alışveriş ederken, kimsenin hakkını yemez. Herkese iyilik eder. Şüpheli şeylerden kaçınır. Makam sahiplerine, zâlimlere tabasbus etmez, yaltaklanmaz. İlim ve ahlâk sahiplerine saygı gösterir. Arkadaşlarını sever ve kendini sevdirir. Kötü kimselere nasihat verir. Onlara uymaz. Küçüklerine merhametli ve şefkatli olur. Misafirlerine ikrâm eder. Kimseyi çekiştirmez. Keyfi peşinde koşmaz. Zararlı ve hattâ faydasız bir şey söylemez. Kimseye sert davranmaz. Cömert olur. Mâlı ve mevkiyi herkese iyilik etmek için ister. Riyâkârlık, ikiyüzlülük yapmaz. Kendini beğenmez. Allahü teâlânın her ân gördüğünü ve bildiğini düşünerek hiç kötülük yapmaz. Onun emirlerine sarılır. Yasaklarından kaçar. İşte, Allahtan korkanlar milletine, memleketine faydalı olur.
.
Maksadı ahiret olan perişan olmaz
Safiyüddîn Ahmed bin Alvân hazretleri Yemen’deki evliyanın meşhurlarındandır. Taîzz yakınlarında Akâka’da doğdu. 665 (m. 1267) yılında vefât etti. Buyurdu ki:
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh), Resûlullah Efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurduğunu rivâyet etti: “Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız. Sevdiriniz, nefret ettirmeyiniz.” Gülâbâdî hazretleri bu hadîs-i şerîfi şöyle şerh etmiştir: “Kolaylaştırınız” yani, gönüllü olan insanların yönlerini Allahü teâlâya çeviriniz. Onları, bütün ihtiyâçlarını Allahü teâlâdan ister hâle getiriniz. Her hâllerinde doğru yol üzere olmaları için, onlara rehber olunuz. Çünkü kolaylığın her çeşidi Allahü teâlâdandır. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen (Allah sizin için kolaylık diler, size güçlük dilemez.) [Bekâra-189] ve (Allah size bir güçlük dilemez) buyurdu. [Mâide-6]
“Zorlaştırmayınız” yani, insanı, insana muhtaç hâle sokmayınız. Bir kimseyi, ihtiyâçları halk tarafından karşılanır duruma getirmeyiniz. Çünkü ihtiyâçları karşılayan kimseler de, muhtaç kimseler gibi muhtaçtırlar. Bu sebeble belli bir şeyin kendilerine âit olması için, birbirleri ile çekişir duruma gelirler. Böylece sâhip olmak istediğiniz ve bunun için uğraştığınız şeyleri elde etmekte güçlük çekersiniz...
“Sevdiriniz (diğer bir rivâyetle müjdeleyiniz)” ibâresi de bu söylediklerimizi kuvvetlendirir. Çünkü sükûn, itminan ve tatmin manasınadır. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen, “Bunlar, Allahın zikri ile kalpleri huzûra kavuşarak îmân edenlerdir...” buyurdu (Ra’d-28).
Mümin, umduğunu elde etmek için devamlı ızdırap ve sıkıntı içindedir. Allahü teâlâya döndürülüp, ızdırabı, zarurî ve ihtiyâri olarak sükûna kavuşuncaya kadar, umduğuna kavuşmak için ızdırap çeker. Umduğunu arzu etme hâli devam eder.
“Nefret ettirmeyiniz” buyurulması da böyledir. Onları, Allahü teâlâdan başka şeylere ve başkalarına yönelterek dağınık hâle sokmayınız. Dağınıklığın sonunda yolları ayrılır, meslekleri değişir. Gayelerine kavuşmak için, tâkip ettikleri yollar onları parçalar. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Bir kimsenin maksadı dünyâ ve dünyalık olursa, Allahü teâlâ onun iki yakasını bir araya getirmez. Maksadı ahiret olan kimseyi ise, Allahü teâlâ perişan etmez, ona huzûr verir.”
.
Çocukları ihtiyârlara çeviren dehşetli gün
İbn-i Ebi'l-Fevâris hazretleri hadis hafızıdır. 338'de (m. 950) Bağdad’da doğdu. Sekiz yaşında hadis öğrenmeye başlayan İbn Ebü'l-Fevâris, sonra Basra ve Horasan'a gitti. Buralarda hadis tahsil ettikten sonra Bağdat'ta talebe yetiştirdi. 412 (m. 1022)’de vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Ebüdderdâ’dan (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Ey insanlar! Biliniz ki hilm, yumuşak huylu olmaya çalışmakla elde edilir. İlim âlimden işitilerek öğrenilir. Kim hayrı isterse, ona verilir. Kim şerden (kötülükten) kaçarsa ondan korunmuş olur” buyurmuştur.
Abdullah bin Amr’ın (radıyallahü anhüma) rivâyet ettiği başka bir hadîs-i şerîfte de, Peygamber efendimiz buyuruyor ki:
“.... İşte bunlar, ahlâksızlıklar içinde yüzerler ve putlara taparlarken rızıkları çoğalır, maişetleri iyileşir, sonra ansızın ölüm borusu (Sûr üflenir) çalınır. Bunu duyan herkes, onun dehşetinden boynunun bir tarafını kaldırıncaya kadar ölür. Bu ölüm borusunu ilk duyan kimse, devesinin havuzunu çamurla tamir ederken derhal can verir. Etrâfındakiler de ölürler. Sonra Allahü teâlâ, çisinti hâlinde hafif bir yağmur gönderir. O yağmurdan, insanların çürümüş cesetleri, kuyruk sokumundaki kemikten yaratılır. Sonra ikinci defa sûra üflenir, insanlar kabirlerinden kalkıp, Allahü teâlânın emrine hazır bir hâlde beklerler. Sonra bunlara;
-Ey insanlar! Haydin Rabbinize geliniz! denir. Meleklere de;
-Bunları Arasat’ta hapsediniz! Çünkü bunlar sorumludurlar, buyurulur. Sonra yine meleklere;
-Cehennemlikleri ayırınız! emri verilir. Kaç tanesinin içinden kaç tane ayrılacağı sorulunca;
-Her binden dokuz yüz doksan dokuzunu ayırınız denir. İşte bu hüküm, çocukları derhâl saçları ağarmış ihtiyârlara çevireceği, her hakîkatin apaçık meydana çıkacağı, hesap ve cezanın bütün dehşetiyle hüküm süreceği bir gündür.”
Ebû Sa’îd (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Dünyânın son günlerinde servet o kadar çoğalır ki, halifelerinizden bir halife, parayı iki el ile avuçlar da, verirken saymaz bile.”
Rifâa bin Râfi’ ez-Zükkî (radıyallahü anh) rivâyet etti: Cebrâil aleyhisselâm Resûlullah efendimize geldi de; “Yâ Resûlallah! İçinizde Bedir kahramanlarını ne derece sayarsınız?” diye sordu. Resûlullah; Müslümanların en faziletli simaları sayarız” buyurdu.
.
Müslümanın ayıp ve kusurunu araştırma
Ali Ukberî hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. 469 (m. 1076)’da Bağdad’da vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
“Davete icabet sünnettir. Davete icabet edip, bir şey yemese de icabet etmiş olur. Davete icabet edilen yerde, münker (haram olan şeyler) varsa, oraya gitmek haram olur. Eğer orada mekrûh olan bir iş varsa, oraya gitmesi mekrûh olur. Âlimlerin, İslâmiyete uymayan şeylere göz yuman kimsenin davetine gitmeleri mekrûhtur. Zîrâ halkın gönlünde itibârlarını kaybederler. Müslümanların hasta kardeşlerini ziyâret etmesi, cenâzesinde hazır bulunması, ölen kimsenin ailesine taziye etmesi müstehabdır. Zimmi hastaları da ziyârette bir beis yoktur. Zîrâ Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) de bir Yahudi'yi ziyâret etti.”
“Büyük günahları ve kabahatleri bilinmeyen kimseyi gıybet etmek haramdır. Âyet-i kerîmede meâlen buyuruldu ki: (Ey îmân edenler! Zannın birçoğundan sakınınız. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. [Müslümanların ayıp ve kusurlarını] araştırmayın; bir kısmınız bir kısmınızı [arkasından hoşlanmayacağı sözle] çekiştirmesin. Hiç sizden biriniz, ölü kardeşinizin etini yemek ister mi? Bundan tiksindiniz [değil mi?] O hâlde [gıybet etmekte] Allahtan korkun. Muhakkak ki Allah, tövbeleri kabûl edendir ve çok merhametlidir.) [Hucürât-12]
"Fâsıkı kötülüğünden sakındırmak için, evlenecek kimselere, evleneceği kimsenin kusurunu söylemek haram değildir. Böyle yapanlara nasihat sevâbı verilir. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Fâsıkta olan şeyi [kötülüğü] söyleyerek insanları ondan sakındırınız.”
“Gıybet; Müslüman kardeşini, arkasından yüzüne söyleyemeyeceğin bir ayıp, bir noksanlık ile zikretmendir.”
“Dili tutmak, mâlâyanî (boş ve lüzumsuz şeyleri) konuşmaktan uzaklaşmak müstehabdır. En iyisi susmaktır. Konuşulacaksa, başkasına ve kendisine faydalı olacak şeyi konuşmalıdır. Meselâ, Kur’ân-ı kerîm okumak, ilim öğretmek, Allahü teâlâyı zikretmek, emr-i ma’rûf ve nehy-i münkerde bulunmak, insanların arasını bulmak gibi. İpek giymek erkeklere haram, kadınlara mübahtır. Altını zînet olarak takınmak da böyledir."
“Anne ve babaya iyilik vâcibdir. Ahmed bin Hanbel’e 'Anne ve babaya iyilik farz mıdır?' diye sorulunca buyurdu ki: Farz diyemem, ancak o vâcibdir. Onlar küfre teşvik ederlerse, haram işlemeyi isterlerse itaat edilmez.”
.
Eshâb-ı kiramın hepsi övülmüştür
Ebü’l-Kâsım Nişâbûrî hazretleri tefsîr âlimlerindendir. 406 (m. 1016)’de vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Allahü teâlâ, Kur'ân-ı kerimde eshâb-ı kiramın hepsini övmektedir. Tevbe, Mâide ve Mücâdele ve Beyyine sûrelerinde buyuruyor ki:
(Biz onların her birinden râzıyız. Onların her biri de, Allahü teâlâdan râzıdırlar). A'raf ve Hicr sûrelerinde meâlen, (Biz azîmüşşân, onların kalplerindeki gıl ve gışşı nez ettik) buyuruyor. Yâni kalblerindeki kin, hıyânet ve birbirlerine düşmanlık gibi şeyleri kökünden çıkarıp attık...
Enfâl sûresinde, cenâb-ı Hak, Resûl-i Ekremine (sallallahü aleyhi ve sellem) meâlen buyuruyor ki: (Sana, Allahü teâlâ ve müminlerden sana tâbi olanlar kâfîdir) ki, o vakit, Sahâbe-i kiram pek az idi. Her biri dîn-i islâmın yayılmasında, Server-i âleme kâfî oluyorlar. Fetih sûresinde, cenâb-ı Hak meâlen buyuruyor ki: (Ağaç altında sana bîat eden, [yâni emirlerini kayıtsız şartsız yapmaya söz veren] müminlerden Allahü teâlâ râzıdır) ki, bunlar Sahâbe-i kiram idi (ve onlara Sekîne, [yâni Tumânînet, kalplerine kuvvet] veriyor ve sana olan sevgilerini, Sıdk ve ihlâsı biliyor ve onları yakın bir fetih ve zafer ile sevaplandıracağını müjdeliyor.)
Fetih sûresinin diğer âyet-i kerimesinde, (Sana biat edenler) yâni seninle gazâ ve cihâdda bulunup, dîn-i islâmın neşrinde, kullarıma nasihat vermekte ve doğru yolu göstermekte berâber olacaklarını ahd ve vadedenler, (Allah celle şânühû ile mübâyea, [yâni vaat] etmiş olurlar) buyurdu.
Tevbe sûresinde meâlen, (Mekke-i mükerreme ahâlîsinden olup, Muhâcirîn denilen Sahâbe-i kiram ile Medîne-i münevvere ahâlîsi olan Ensârdan ve onlara iyilikte tâbi olanlardan, Allahü teâlâ râzıdır. Onlar da Allahü teâlâdan râzıdırlar) buyuruyor.
Enfâl sûresinin yetmişikinci âyet-i kerimesinin meâl-i âlisi, (Bunların hepsi Peygamber aleyhisselâmı içlerinde ivâ ve iskân etmiş, dîn-i islâmı yaymasında nusret ve yardımda bulunmuşlardır)dır.
İmâm-ı Mâlik'in buyurduğuna göre, Şâm'ın fethinde, orada bulunan Hristiyanlar dedi ki: Sizin Peygamberinizin Eshâbı, bizim havârîlerimizden daha iyidir. Zîrâ onların ismi, Tevrât'ta ve İncîl'de söylenmiş ve medh olunmuştur. Sûre-i Fetih'te yukarıda bildirilmiş olan âyet-i kerimeye dayanarak İmam-ı Mâlik, Eshâb-ı kirâmı sevmeyenlerin kâfir olacağını söylemiştir.
.
Allahın rahmetinden ümidinizi kesmeyiniz
Fenârîzâde Hasan Çelebi Osmanlı âlimlerindendir. Molla Fenârî’nin torunlarındandır. 840 (m. 1436)’de doğdu. 886 (m. 1481)’de Bursa’da vefât etti. Bir dersinde “Ehl-i sünnet” itikadında olmak için inanılması lazım olanlardan bazılarını şöyle bildirdi:
Müslüman pekçok günah işlese de, Allahü teâlânın rahmetinden ümidini kesmemelidir. Çünkü, Allahü teâlânın rahmetinden ümidini kesen imansız olur. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle buyuruyor: “Allah’ın lütfundan ümidinizi kesmeyiniz! Çünkü Allahın lütfundan ancak kâfirler topluluğu ümidini keser.” (Yûsuf-87) Müslüman bir kimse, mümin bir kardeşini öldürse, zinâ yapsa, namaz kılmasa, oruç tutmasa ve birçok günah işlese, İslâmiyeti inkâr etmediği sürece kesinlikle mümin sayılır. Bu işlediği günahlardan tövbe ederse, Allahü teâlâ tövbesine karşılık verir. Tövbe etmeden ölürse, Allahü teâlâ dilerse adâletiyle azap eder, dilerse rahmetiyle Cennete sokar. Kim bir mümine bu işlediği büyük günahlardan dolayı kâfir dese, kendisi kâfir olur. Ayrıca, Allahü teâlâya inandıktan sonra yaptığı günahlar, mümine zarar getirmez fikrini ileri süren de imansız olur. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle buyuruyor: “Ey günah işlemekle nefslerine karşı haddîni aşmış kullarım! Allahın rahmetinden ümidinizi kesmeyiniz. Çünkü Allah, şirk ve küfürden başka, dilediği kimselerden bütün günahları mağfiret buyurur. Şüphesiz ki, O, Gafûrdur; çok bağışlayıcıdır. Rahimdir, çok merhametlidir.” (Zümer-53) Müslüman, imânla amelin ayrı ayrı şeyler olduğunu bilecek.
Vefatından kısa bir zaman evvel, yardımcısı olan Seyyid Çelebi anlatır: “Bir gün seher vakti beni istedi. Odasının kapısında şiddetli şekilde ağlama sesleri duydum. Bu duruma çok şaşırdım. Başına büyük bir musibet geldiğini zannettim. Kapıyı çaldım, içeri girip selâm verdim. Oturmamı emretti. Ben de oturdum ve ağlamasının sebebini sordum.
-Üç aydır bize dünyalık bir zarar gelmedi. Âlimler demişlerdir ki: 'Dünyâ malından zarar görmeyen âhıretten zarar ediyor demektir. Çünkü zarar âhirete yönelince, dünyalık şeyleri terkeder...' Bunun için, âhiret işlerinde zarar ediyorum korkusuyla ağladım, diye cevap verdi. O ânda hizmetçilerden biri içeri girdi. Çok üzgündü. Hizmetçiye üzüntüsünün sebebini sordu. Hizmetçi şöyle cevap verdi:
-Bana filân işi görmemi emretmiştiniz. Ben de sizin beyaz katırınıza bindim. Yolda katır düştü, öldü... Hasen Çelebi bunu duyunca;
-Allahü teâlâya hamd olsun. Bana dünyâ zararı verdi, diye hamd etti. 'Bu haberi bana sen müjdeledin ey hizmetçi (köle)! Ben de seni Allah rızâsı için azâd ettim' dedi."
.
Diline sahip olan sıkıntıya düşmez
Ali bin Bendâr Sayrafî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Nişâbûr’da doğdu. 359 (m. 969)’da vefât etti. İmânı ve itikâd bilgilerini hülâsa ederek yazmıştır. Bunlardan bir kısmı şöyledir:
1. Allahü teâlâya, zâtına, sıfatlarına ve birliğine inanmak. 2. Allahü teâlânın meleklerine inanmak. 3. Kitaplarına inanmak. 4. Peygamberlerine inanmak. 5. Âhıret gününe îmân etmek... Kabirde suâl sorulması, kabir azâbı, mahşer yerine gitmek, hesap vermek, amellerin tartılması ve sırat köprüsünden geçmek gibi husûslara inanmak bu kısma dâhildir. 6. Kadere, hayrın ve şerrin de Allahü teâlâdan olduğuna inanmak. 7. Allahü teâlânın Cennet vaadine ve oradaki ebedî hayata îmân etmek. 8. Allahü teâlânın Cehennem ateşiyle tehdidine, Cehennem azâbına ve bu azâbın kâfirler hakkında sonsuz olduğuna inanmak. 9. Allahü teâlâyı sevmek.
10. Allah için sevmek. 11. Allah için buğzetmek. Peygamber efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem), O’nun bütün akraba ve temiz neslini, muhacirler ve Ensâr bütün Eshâb-ı kiramı sevmek, Allah için sevmeye dâhildir. 12. Peygamber efendimize salevât getirmek ve O’nun sünnetine tâbi olmak. 13. İhlâslı ve samîmi olmak. Riya ve münâfıklık olan şeyi terk etmek. 14. Günahlarına pişman olup, tövbe etmek.
15. Allahü teâlâdan korkmak. 16. Allahü teâlânın rahmetini ümid etmek. 17. Allahü teâlânın rahmetinden ümid kesmemek. 18. Allahü teâlâya şükretmek. 19. Sözünde sâdık olmak. 20. Belâlara karşı sabretmek. 21. Mütevâzı (alçak gönüllü) olmak. Büyüklere hürmet göstermek. 22. Şefkatli ve merhametli olmak. 23. Allahü teâlânın kazasına râzı olmak. 24. Allahü teâlâya tevekkül etmek.
25. Kendini beğenmemek. Kendisini övmemek de buna dâhildir. 26. Kin ve garazı terk etmek. 27. Hasedi terk etmek. 28. Gazâblanmamak. 29. Hıyânet etmemek. Hîle ve sû-i zannı terk etmek de buna dâhildir... Kısaca, burada zikredilmeyen kalp ile alâkalı bir iş bulunursa, onlar bu saydıklarımızdan birisine dâhildir. Resûlullah efendimiz;
“Allahü teâlâya ve âhiret gününe îmân eden kimse, hayır söylesin yahut sussun” buyurdu. Lokman Hakîm dedi ki:
“Susmak hikmettendir. Fakat bunu yapan az olur.”
Kureyzî hazretleri şöyle buyurdu:
“Az konuş. Sözün şerrinden Allahü teâlâya sığın. Çünkü belâ, ağızdan çıkan sözle yan yanadır.”
“Susmak, insana sevgi ve vekar kazandırır. Diline sahip olup, onu muhafaza eden kimse, sıkıntıya düşmez.”
.
Bana ümmetimin günahları gösterildi
Hasen bin Süfyân hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 213 (m. 828)’de Horasan’ın Nesâ şehrinde doğdu. 303 (m. 916)’de orada vefât etti.
İlim öğrenmek için çok yer gezdi. Hadîs-i şerîf öğrenmek için, bir toplulukla Mısır’a gitmek üzere yola çıkmıştı. Yolda yiyecek ve içecekleri bitmişti. Üç gün yiyecek bir şey bulamayıp, aç kaldılar. O kadar çaresiz düştüler ki, çevreden bir şeyler aramaya karar verip, aralarından birini bu işle görevlendirmek üzere kura çekdiler. Kura Hasen bin Süfyân hazretlerine çıktı. Önce yakınlarında bulunan mescide girip iki rek’at namaz kıldı. Allahü teâlâya yalvarıp duâ etmeye başladı. Yardım ihsân etmesini diledi. Duâsını bitirince mescide bir genç girip, "Hasen bin Süfyân nerede?" diye seslendi. "Benim" deyince yanına yaklaşıp, “Emîr Tolon sana selâm söyledi. Kusura bakmasın dedi. Sana ve kervanda bulunan her şahsa yüzer dinar gönderdi, buyurun” diyerek paraları verdi.
Bunun üzerine Hasen bin Süfyân, "bu nereden icabetti?" diye sorunca, genç şöyle anlatmıştı:
“Emîr Tolon her gün bir miktar istirahat eder. Yine böyle istirahat ederken uyumuş ve bir rüyâ görmüş. Rüyâsında, atlı bir zât gelip, elindeki mızrak ile dürterek 'Hasen bin Süfyân’ın ve arkadaşlarının imdâdına yetiş, kalk onların yardımına yetiş, onlar falan mesciddedirler, üç günden beri aç duruyorlar' demiş. Emîr Tolon uyanıp, derhâl bunları size gönderdi.”
Emîr Tolon, bu paraları acele gönderdikten sonra, kendisi de yanlarına gelip ziyâret etti. Bulundukları mescidin etrâfındaki araziyi satın alıp, orayı hadîs-i şerîf öğrenmeye gelenlerin istifâde etmesi için vakfetti.
Bu mübarek zatın, naklettiği Hadis-i şeriflerden bazıları:
“Mümin bir kula, ölümünden sonra sevâbı ulaşacak iyi amellerden bazıları şunlardır: Öğrettiği ve yaydığı ilim, geride bıraktığı sâlih bir evlât, vârislere bıraktığı Kur’ân-ı kerîm, yaptığı câmi, yolcular için yaptırdığı misâfirhâne, açtırdığı kanal veya sağlığında malından verdiği sadaka, işte bütün bunların sevâbı kendisine ulaşır.”
“Bana ümmetimin aldığı sevaplar, hattâ câmiden temizledikleri çerçöpün sevâbı bile gösterildi. Ümmetimin günahları da gösterildi. Kur’ân-ı kerîmden bir sûre veya bir âyet öğrenip, sonra okumayı unutan kişinin günâhından daha büyük bir günâh görmedim.”
“Kim yatsı namazını cemâatle kılarsa, bir gecenin yarısını ibâdetle geçirmiş gibi olur. Kim de sabah namazını cemâatle kılarsa, gecenin tamâmını ibâdetle geçirmiş gibi olur.”
.
Dinde yapılan her yenilik bid'attir
Samsûnî Hasan Efendi Fâtih zamanında yaşayan fıkıh, kelâm ve usûl âlimlerindendir. Samsun’da doğdu. 891 (m. 1486)’da İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde bid’at hakkında buyurdu ki:
Bir hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Bir ümmet, Peygamberi öldükten sonra, dinde bid'at yaparsa, buna benzer bir sünneti kaybeder). Yâni, küfre sebep olmayan bir bid'at yapılırsa, bunun cinsinden bir sünneti terk ederler.
Bir hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Bid'at sahibi, bid'atini terk etmedikçe, tövbe etmesini, Allahü teâlâ nasip etmez.) Yâni, bir kimse, bir bid'at ortaya çıkarırsa veya başkasının çıkarmış olduğu bir bid'ati yaparsa, bu bid'ati iyi bildiği ve karşılığında sevap beklediği için, bundan tövbe edemez. Bu bid'atin kötülüğünden veya küfre sebep olmasından dolayı hiçbir günahına da tövbe etmesi nasip olmaz.
Bir hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Allahü teâlâ, dinde bid'at olan bir şeyi yapan, bu bid'ati Allah rızası için terk etmedikçe, onun hiçbir amelini kabul etmez.) Yâni, îtikatta veya amelde veya sözde yâhut ahlâkta bid'at olan bir şeyi yapmaya devam edenin bu cinslerden ibâdetleri sahih olsa da, hiçbirini kabul etmez. İbâdetlerinin kabul olması için, bu bid'ati, Allahtan korkarak, ondan sevap bekleyerek yâhut rızasına kavuşması için terk etmesi lâzımdır.
Bir hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Allahü teâlâ, bid'at sahibinin orucunu, haccını, umresini, cihâdını, günahtan vazgeçmesini, adaletini kabûl etmez. Hamurdan kılın çıkması gibi, İslâmdan çıkar.) Yâni, ibâdeti sahih olsa da, kabul olunmaz. Sevap verilmez. Çünkü, küfre sebep olmayan bid'at işlemeye devam etmektedir. Küfre sebep olan bid'at sahibinin ibâdeti zaten sahih olmaz. Farz, nâfile ibâdetlerinin hiçbiri kabul olmaz. Bid'at, nefse, şeytana uyarak yapıldığı için, sahibi İslâmdan, Allahü teâlânın emirlerine teslim olmaktan çıkar.
Bir hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Benden sonra, ümmetim arasında ayrılıklar olacaktır. O zamanda olanlar, benim sünnetime ve Hulefâ-i râşidînin sünnetine yapışsın! Dinde meydana çıkan şeylerden uzaklaşsın! Dinde yapılan her yenilik bid'attir. Bid'atlerin hepsi dalâlettir. Dalâlet sahiplerinin gidecekleri yer, Cehennem ateşidir.) Bu hadis-i şerif, bu ümmette çeşitli ayrılıklar olacağını haber veriyor. Bunlar arasında, Resûlullahın ve Onun dört halîfesinin yolunda olana sarılınız diyor...
.
Mide dolu olunca kalbe gaflet basar
Ali bin Bekkâr hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 207 (m. 822)’de Şam yakınlarında Masisa’da vefât etti. İbrâhîm bin Edhem hazretleriyle görüşüp sohbet etti. Kıymetli nasihatleri vardır. Buyurdu ki:
“İsteyeni boş çevirme, güzel bir sözle dahi olsa onun gönlünü al, güler yüz göster. İleride Allah'a mülâki olacağını düşün.”
“Dünyalık için Allah’tan başkası seni kul edinmesin. Çünkü sen ancak seni kul olarak kabul eden Allah’ın kulusun.”
“Allah’ın mümin kullarına, selâm vermek, yemek yedirmek, işlerini görmek sûretiyle muhabbet göstermelisin. Şunu iyi bil ki, müminlerin tümü, tek bir insan, tek bir vücut gibidir.”
“Kendini cemaate alıştır. Allah korkusundan ağlamaya çalış. Allah'ın ipine sarıl. Allah’ın sevip hoşnut olacağı şeylere rağbet göster.”
"Ebû Süleymân-ı Dârânî buyurdu ki: Helâlden bir lokma az yemeyi, akşamdan sabaha kadar namaz kılmaktan daha çok severim. Çünkü mide dolu olunca, kalbe gaflet basar, insan Rabbini unutur.”
“Sehl bin Abdullah-i Tüsterî buyuruyor ki: Yolumuzun esâsı üç şeydir: Helâl yemek, ahlâk ve amelde Resûl-i ekreme tâbi olmak, her işi yalnız Allah için yapmaktır.”
“Sana iyilik yapana iyilik yap, fenalık yapanı, zulmedeni affeyle, onlara nasihat et! Bozuk inançlı, fena huylu kimselerden kaç! Onunla arkadaşlık yapma!”
“Allahü teâlâyı iste. O’ndan başka bir şeyi isteme. O’nun mahlûkâtından bir şey bekleme. Arzu ve emelini mahlûka bağlama. Faziletler, bütün üstünlükler ve kemâller Allahü teâlâdandır. Başkasına yüz suyu dökme. Allahü teâlâya bağlan. O’na yalvar. Dünyâda her şeyin rızkı taksim olmuştur. Rızık endişesinde olma. Eline rızkından fazla bir şey geçen kişi yoktur. Herkese takdîr edilen miktar kadar ulaşır. Genç için eline geçtiği ile kanâat etmek zenginlikten hayırlıdır. (Belki o zenginlik, onu azdırır, yoldan çıkarır). Uzun zamanda kendisine köle yapar.”
“İlim; insanı akla götürür, kim ilim öğrenirse akıllanır, ilim; nefsi, rûhu ihyâ eder (diriltir). Aklı aydınlatır, cehâleti öldürür.”
“Zulüm; ayakların kaymasına, nimetin zevâline, milletlerin helakine sebep olur.”
“Şu dört hasleti kendisinde bulunduran kimse akıllı ve ilim sahibidir. Birincisi; Allah korkusu. Bütün hayır ve fazîletlerin başı budur. İkincisi; güzel bir hayâ (utanma duygusu). Asâlet bununla anlaşılır. Üçüncüsü; hilm (yumuşaklık). Dördüncüsü; emri altında bulunanlara cömertlik yapmak.”
.
Kim zulmedeni affederse
Hasan Bağdâdî hazretleri Şafiî âlimlerinin büyüklerindendir. 489 (m. 1096)’de Bağdad’da doğdu. 568 (m. 1173)’de Şam’da vefât etti. Güzel ahlak sahibi olmak hakkında buyurdu ki:
Kur'an-ı kerimde, Âl-i imrân sûresinin yüzotuzdördüncü âyetinde meâlen (Öfkelerini yenenler, insanların kusurlarını affederler. Allahü teâlâ ihsân edenleri sever) buyurulmuştur.
Şûrâ sûresinin kırkıncı âyetinde meâlen (Kim zulmedeni affeder ve onunla arasını düzeltirse, onun mükâfâtı Allahü teâlânın indindedir) ve kırküçüncü âyetinde meâlen, (Kim sabredip de, kendine zulmedeni affederse, Allahü teâlâ, ona büyük mükâfât verir) buyurulmuştur.
Âl-i imrân sûresinin yüzellidokuzuncu âyetinde meâlen (Yanında bulunanlara yumuşaklık ve tatlılıkla muâmele etmen, Allahü teâlânın sana bir kerem ve rahmetidir. Eğer kötü ahlâklı olup, sert davransaydın etrâfındakiler dağılırlardı) buyurulmuştur.
Tevbe sûresinin yüzyirmisekizinci âyetinde meâlen (Ey insanlar! Size içinizden bir Peygamber geldi ki, sizin günah işlemenizden ve çirkin hareketlerinizden o incinir. Size çok düşkündür. Müminlere çok merhametlidir, onlara hayır diler) buyurulmuştur.
Hadis-i şeriflerde (Allahü teâlâ refîktir. Yumuşaklığı sever. Sertlik edenlere vermediği şeyleri ve başka hiç bir kimseye vermediğini yumuşak davranan mümine ihsân eder.), (Yumuşak davranmıyan, hayr yapmamış olur) ve (Kendine yumuşaklık verilen mümin kimseye, dünya ve âhiret iyilikleri verilmiştir) ve (Cehenneme girmesi haram olan ve Cehennemin de onu yakması haram olan kimseyi bildiriyorum. Dikkat ediniz! Bu kimse, insanlara kolaylık, yumuşaklık gösteren mümin kimsedir) buyurulmuştur.
Bir kimse, Resûlullahdan nasihat isteyince: (Kızma) [sinirlenme!] buyurdu. Birkaç kere aynı şekilde sorunca, hepsine de (Gazap etme!) [sinirlenme!] buyurdu.] Eshâb-ı kirâmın “aleyhimürrıdvân” birbirlerini çok sevdiklerini, lütuf ve merhametlerini, Kur'ân-ı kerim beyan buyurmuştur. Fetih sûresinin son âyetinde meâlen (Muhammed Allahü teâlânın Resûlüdür. Onunla berâber bulunanlar [Eshâb-ı kirâm] kâfirlere karşı çok şiddetli, birbirlerine ise çok merhametli [çok şefkatli]dirler) buyurulmuştur. Bir hadis-i şerifte, Resûlullah, (Yaşlılarımıza hürmet ve küçüklerimize merhamet etmeyen bizden değildir) buyurmuştur.
.
Yol üzerinde oturmaktan sakınınız
Ebû Ali Vâsıtî hazretleri hadîs imâmıdır. Bâğdad’da doğmuş olup, yine orada 249 (m. 863)’de vefât etmiştir. Kitabında naklettiği bazı hadis-i şerifler:
Ebû Saîd el-Hudrî (radıyallahü anh) rivâyet ediyor, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Yol üzerinde oturmaktan sakınınız.” Eshâb-ı kirâm; “Yâ Resûlallah! Yol üzerinde oturmak bizim için zarurîdir. Lüzumlu olan şeyleri orada konuşuyoruz” dediler. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Yol üzerinde oturmaktan vazgeçmiyorsanız, bu yolun hakkını veriniz” buyurdu. Eshâb-ı Kirâm da; “Yâ Resûlallah! Yolun hakkı nedir?” dediler. Efendimiz de; “Haram olan şeylere bakmamak, gelip geçeni rahatsız etmemek, selâm almak, yapılması lâzım olan şeyleri emir, yasaklanmış olan şeylerden de sakındırmaktır” buyurdu.
Hazreti Ömer’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Eshâbıma dil uzatmakta Allahü teâlâdan korkunuz! Benden sonra onları kötü niyetlerinize hedef tutmayınız! Nefsinize uyup, kin bağlamayınız! Onları sevenler, beni sevdikleri için severler. Onları sevmeyenler, beni sevmedikleri için sevmezler. Onlara el ile, dil ile eziyet edenler, gücendirenler, Allahü teâlâya eziyet etmiş olurlar ki, bunun da muâhazesi, ibret cezası gecikmez, verilir.”
Abdullah bin Zübeyr’in (radıyallahü anh) babasından rivâyetle bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Kıyâmet günü Eshâbımdan her biri, kabirlerinden kalkarken, vefât ettiği memleketin bütün müminlerinin, önlerine düşerek ve onlara nûr ve ışık saçarak Arasat meydanına götürür.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Allahü teâlâ, bu ümmet için her yüz sene başında, bu dîni kuvvetlendiren bir müceddid meydana çıkarır.”
Sıla bin Esyem Adevî’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Peygamber efendimiz “Kim, dünyâ ile alâkalı bir şeyi kalbinde hatırlamadan namaz kılar, o namazda Allahü teâlâdan bir şey isterse, Allahü teâlâ onu ona verir” buyurdu.
Berâ bin Azîb’den rivâyet edildi: Peygamber efendimiz yumuşak bir elbise giymişlerdi. Eshâb-ı kiram, bu elbisenin yumuşaklığını çok beğenmişlerdi. Bunun üzerine Peygamber efendimiz “Bu elbisenin yumuşaklığı çok mu hoşunuza gitti? Fakat Sa’d bin Muaz’ın Cennetteki mendilleri, bundan daha iyi ve daha yumuşaktır” buyurdular.
.
Diriliş gününü inkâr edenler
Zâhid-i Irakî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 504 (m. 1110)’da Bağdad civarında doğdu. 594 (m. 1198)’de Kâdisiyye’de vefât etti. Bir dersinde, “Ehl-i Sünnet vel-Cemaat” itikadında olmak için, nelere inanmak lazım geldiğini şöyle anlattı:
Îmân, iki uzuv, yani dil ve kalp ile gerçekleşir. Îmân, Allahü teâlânın vahdaniyyetine ve Hazreti Muhammed’in O’nun kulu ve resûlü olduğuna kalp ile inanmak, dil ile söylemektir. Dili ile söyleyip, kalbi ile bu birliği ikrâra yanaşmayan münâfıktır. Îmân, dil ile ikrâr, kalp ile tasdiktir. Allahü teâlânın hiçbir varlığa benzemediğini bilecek. Çünkü Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle buyuruyor: “O göklerin ve yerin yaratıcısıdır. Size kendi cinsinizden çiftler yaratmıştır. O’nun misli gibi O’na benzer hiçbir şey yoktur. O, Semî’dir. Bütün söylenenleri işitir. Basîrdir; bütün yapılanları görür.” (Şûrâ-11).
İhlâs sûresinde ise Allahü teâlâ meâlen şöyle buyuruyor: “De ki; O, Allahtır, tektir, eşi ortağı yoktur. Allah Samed’dir; her yaratığın muhtaç bulunduğu eksiksiz bir varlıktır. Doğurmadı ve doğurulmadı da. Hiçbir şey de O’na denk olmamıştır.”
Müslüman, ölüm sonrası dirilmeyi kabullenecek. Diriliş gününü inkâr eden İslâmiyetin îmân esâsını kabul etmemiş olur. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle buyuruyor: “Sizi (babanız Âdem’i), o arzdan (topraktan) yarattık. Yine ölümünüzden sonra, sizi ona döndüreceğiz. Hem de ondan sizi, başka bir defa daha, çürümüş ve dağılmış bedenlerinizi toplayıp rûhlarınızı iade ederek çıkaracağız.” (Tâhâ-55).
Müslüman, son nefesini nasıl vereceği endişesiyle Allahü teâlâdan korkmalıdır. Çünkü hiçbir kimse, imânla mı, yoksa imansız olarak mı gideceğini bilemez. Son nefes korkusunu hissetmek, bütün müminlere farzdır. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle buyuruyor: “Ey îmân edenler! Allahtan korkun ve herkes, yarın için önden ne göndermiş olduğuna baksın. Allahtan korkun, çünkü Allah bütün yaptıklarınızdan haberdârdır.” (Haşr-18).
Bir hadîs-i kudsîde ise, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Allahü teâlânın şöyle buyurduğunu haber verir “Kuluma iki korku ve emânı birlikte vermem. Yani dünyâda benden korkanı, âhirette emîn kılarım, dünyâda benden emîn bulunanı da, âhirette korkuturum.”
Son nefes endişesi duymayan ve sonunun ne olacağı husûsunda Allahü teâlâdan korkmayan dalâlet içindedir.
.
Kıyâmet gününde bizi rüsvâ etme
Şerefüddîn Hasan Tîybî hazretleri Tefsîr ve hadîs ilimlerinde meşhûr bir âlimdir. 743 (m. 1342)’de, mescidde namazın sünnetini kılıp, farzını kılmak için ikâmeti beklerken, eceli vâki oldu ve orada rûhunu teslim etti. Bir dersinde Âl-i İmrân sûresinin tefsîrinde şunları anlattı:
Âl-i İmrân sûresinin yüzdoksanbir ve yüzdoksansekizinci âyet-i kerîmelerinde: “Akıl sahipleri o kimselerdir ki, ayakta iken, otururken ve yatarken (dâima) Allahı anarlar, göklerin ve yerin yaratılışı hakkında, Allahın varlığını isbât için iyice düşünürler ve şöyle derler: Ey Rabbimiz, sen bunları boşuna yaratmadın. Sen bâtıl şey yaratmaktan münezzehsin (berîsin) artık bizi Cehennem ateşinden koru. Ey Rabbimiz! Gerçekten sen kimi ateşe sokarsan, şüphesiz onu hor ve perişan edersin. Orada zâlimlerin azâbını kaldıracak hiçbir yardımcılar da yoktur. Ey Rabbimiz, doğrusu biz bir davetçi (Kur’ân-ı kerîm veya âhir zaman Peygamberi (sallallahü aleyhi ve sellem) işittik: Rabbinize îmân edin, diye insanları îmân etmeye, davet ediyordu. Dinledik, hemen îmân ettik. Ey Rabbimiz, günahlarımızı bağışla, kusurlarımızı ört ve rûhlarımızı iyi kimselerle beraber al. Ey Rabbimiz, Peygamberlerin ihsânı üzerine bize, vadettiğin sevâbı ver ve kıyâmet gününde bizi rüsvâ etme. Şüphe yok ki, sen vaadinden dönmezsin. Nihâyet Rableri de onların duâlarına şöyle icabet buyurdu: “Muhakkak ki, ben, içinizden gerek erkek ve gerek dişi olsun, hayır işleyen hiç kimsenin yaptığını zayi etmem. Hep birbirinizdensiniz, din yönünden erkek ve dişiniz birdir. Dinleri korumak için Mekke’den Medine’ye hicret edenlerin, yurtlarından çıkarılanların, dîni uğrunda işkenceye düşenlerin, savaşanların ve bu yolda öldürülenlerin günahlarını elbette örteceğim, onları, altından nehirler akan Cennetlere koyacağım. Bu lütuflar, onlara Allah katından mükâfattır ve sevâbın da en güzeli, Allah katındadır. O Allahü teâlâyı tanımayanların, refah içinde diyar diyar dönüp dolaşmaları, sakın seni (müminleri) aldatmasın. Kâfirlerin bu hâlleri çabuk kaybolan az bir zevktir. Sonra varacakları yer Cehennemdir. O ne kötü döşektir. Fakat Rablerinden korkanlar (var ya), onlar için altlarından ırmaklar akan Cennetler var, orada ebedi olarak kalıcıdırlar, Allahü teâlâ tarafından ikram olunurlar. Allahü teâlânın katındaki nimetler ise, iyi kimseler için daha hayırlıdır.
.
Şeytanın vesvesesinden müttekîler uzak kalır
Ebû Sa’îd İstahrî hazretleri Şafiî mezhebinin büyük fıkıh âlimlerindendir. 244 (m. 858)’de İran’da İstahr şehrinde doğdu. Birçok âlimden ilim tahsil edip kıymetli eserler yazdı. Abbasî halifesi Muktedir-billah, onu Sicistan kadılığına tayin etti. Sonra Bağdâd Muhtesibliğine getirildi. 328 (m. 940)’da Bağdâd’da vefât etti.
Ebû Sa’îd-i İstahrî, Semûd kavminin medeniyeti hakkında şunları bildiriyor:
Allahü teâlâ Şuarâ sûresi 146-152. âyetlerinde, Sâlih aleyhisselâmın kavmine meâlen şöyle nasîhatte bulunduğunu haber verdi: “Ey kavmim! Siz burada (müşrik olduğunuz hâlde, ölümden, âfetten) emîn olarak bırakılır mısınız? Bu bahçeler, bostanlar, pınarlar, ırmaklar, ekinler, meyvesi hoş hurma ağaçları içinde (kalır mısınız?). Bir de ince sanatla, dağlardan hayrete değer evler yontuyorsunuz (Bunların içinde şirk üzere ebedî kalır mısınız?) Şu hâlde Allahtan korkunuz ve bana itaat ediniz! Ve yeryüzünü fesada verip, ıslahına çalışmayan şu müşriklerin sözlerine kapılmayınız!”
Semûd kavmi zamanında, Medine ile Şam arasındaki Vâdi-ül-kurâ havâlisi, bir medeniyet beşiği idi. Dağların içinde oydukları meskenler, ince birer sanat eseri hâlindeydi. İstahrî, taştan dizilmiş bu evleri gördüğünü söyleyerek şöyle anlatıyor: “Semûd kavminin bu evleri bizim evlerimiz gibi tam teşkilâtlı ve dağlar gibi yüksektir. Uzaktan bakıldığında, bu evler birbirine bitişik sanılır. Fakat biraz ortalarına doğru varılınca, bunlardan her birinin birbirinden ayrı birer kâşane (saray) olduğu görülür, etrâfları dolaşılabilir. Fakat yukarısına kadar çıkmakta çok güçlük çekilir.”
Ebû Sa’îd hazretleri, vefatından kısa bir zaman evvel buyurdu ki: Allahü teâlâ A’râf sûresinin ikiyüzbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Allahtan korkanlar, kendilerine şeytandan bir vesvese dokunduğu zaman, Allahı ve azâbını düşünürler. Bir de hemen bakarsın ki, onlar doğru yolu bulup şeytanın vesvesesini atmışlardır bile” buyuruyor. Yani müttekîler, kendilerine şeytandan bir şey isâbet edince ve onun vesvesesinin farkına vardıkları zaman, Allahü teâlânın emrini ve yasaklarını hatırlarlar. Doğruyu görüp, şeytanın vesvesesinden uzak kalırlar.
.
Bid’at ehli ile mücadele ederim
Hasan es-Sekkâf hazretleri tasavvuf büyüklerinden olup, Yemen’de Terim beldesinde doğdu. 813 (m. 1410)’da orada vefât etti. Kıymetli nasihatleri vardır. Buyurdu ki:
“Allahü teâlâ, âriflerin gönüllerine ikramlarını yağmur gibi yağdırıyor. Arzu ettiklerini, en kısa yoldan arzularına kavuşturuyor.”
"Hem dünyâ, hem de âhirette yaşayan kimseye ne saâdet” buyurunca “Âhirette nasıl yaşandığı” kendisinden soruldu. “Dünya yaşayışında Allahü teâlâyı hatırından çıkarmadı ve dâima O’na yalvardı ve bu sayede de âhirette O’nun rahmetine mazhar oldu” buyurdu.
“Allahü teâlâya şükür yapılmasına vesîle olan dünyalık insana zarar vermez.”
“Bir sözü anlamayacak kimseye söyleme! Çünkü o söz, ona zararlı olup, fayda vermez.”
“Arzu ve istekleri peşinden koşanlarla beraber oturup kalkmayınız. Onlarla konuşmayınız. Çünkü, sizi kendi sapıklıklarına düşürmelerinden, zihninizi karıştırmalarından korkuyorum.”
“Sana, din kardeşinden istemediğin bir şey ulaşırsa, onun için bir özür ara. Bir mazeret bulamazsan, kendi kendine, belki benim bilmediğim bir durum vardır, de.”
“Kıyâmet günü Arş-ı a’lâ tarafından bir münâdi Yunus sûresi 62. âyeti ile nidâ eder: 'Ey Allahın sevgili kulları! Sizin için bir korku yoktur. Siz mahzûn da edilmezsiniz.' Bu nidadan sonra herkes, başını yukarı kaldırır ve; inandık îmân ettik, derler. Ancak, münâfıkların başları ise hiç yukarı kalkmaz ve yere eğilirler.”
“Bir kimse ya iyiliği veya kötülüğü ister. Ancak kalbinde bir emredici veya bir yasaklayıcı bulur. Emredici, iyiliği emreder; yasaklayıcı, kötülükten alıkor.”
“Bir kimse bir bid’at ortaya çıkarırsa onunla mücadele ederim.”
“Bid’at ehli ile oturmayınız. Onlarla sohbet etmeyiniz. Zira sizi dalâlete düşürebilir veya bilmediğiniz kötülüklere bulaştırabilirler.”
“Âlimler üç kısımdır. Bir kısmı, ilmi ile amel eder, insanlar da onun ilmiyle amel ederler. Diğer bir kısmı, ilmi ile amel eder, fakat insanlar onun ilmiyle amel etmez. Başka bir kısmı da ilmiyle kendisi amel etmediği gibi insanlar da amel etmez.”
“Allahü teâlâ, şeytana lanet edip, ona kıyâmet gününü gösterdi. Şeytan; Yâ Rabbi! İzzetin hakkı için, rûh kendilerinde bulunduğu müddetçe insanların kalbinden çıkmayacağım, dedi. Allahü teâlâ bu söze karşılık, izzetimin hakkı için ben de, onlarda rûh bulunduğu müddetçe tevbe etmelerine engel olmam. Her zaman tevbe edebilirler, vaadinde bulundu.”
.
Fakirin borcunu sil ve bir şey isteme
Harmele bin Yahyâ hazretleri İmâm-ı Şafiî hazretlerinin talebelerindendir. 166 (m. 782)’de Mısır’da doğup, 243 (m. 858)’de yine orada vefât etti. Abdullah bin Vehb’den şöyle rivâyet etti.
Sa’îd bin Zeyd bin Amr bin Nüfeyl’in evinin bir kısmında, Ervâ denen bir kadın, hakkı olduğunu iddia edip, kadıya başvurdu. Bunun üzerine, Sa’îd bin Zeyd: “Evi tamamen ona bırakınız, tamamı onun olsun. Ben Resûlullahtan (sallallahü aleyhi ve sellem) işittim: (Kim haksız yere bir karış yer alırsa, kıyâmet gününde yedi kat yer boynuna dolanacaktır) buyurdu" dedi. Sonra “Allahım, eğer bu kadın yalancı ise; gözlerini kör et ve kabri de evi olsun” diye duâ etti. Daha sonra o kadın kör oldu, elleriyle duvarları yoklayarak yürürdü ve “Bana Sa’îd bin Zeyd’in bedduâsı tuttu” derdi... Daha sonra, bir gün evde dolaşırken, evinde bulunan kuyuya düşüp, bu kuyu onun kabri oldu...
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları: “Kim bana itaat ederse, Allahü teâlâya itaat etmiş olur. Kim bana isyan ederse, Allahü teâlâya isyan etmiş olur. Kim de benim emrime isyan ederse, bana isyan etmiş olur.”
“Sarhoşluk veren her içki haramdır.”
“Vaktiyle bir adam, insanlara borç para verir, hizmetçisine de, 'bir fakire gidersen, onun borcunu siliver, ondan bir şey isteme. Umulur ki, Allahü teâlâ bizi affeder' derdi. Nihâyet bu zât Allahü teâlâya kavuştu. Allahü teâlâ da onu affetti.” “Humma (sıtma) hastalığındaki hastanın ateşi, Cehennem hararetindedir. Onu su (içmesi) ile söndürünüz.”
“Her kim, Allaha ve âhiret gününe imân ediyorsa, ya hayır söylesin veya sussun. Her kim Allaha ve âhiret gününe îmân ediyorsa, komşusuna ikram etsin. Her kim Allaha ve âhiret gününe îmân ediyorsa, misâfirine ikram etsin.”
“Her Peygamberin Allaha duâ ettiği bir duâsı vardır. Ben de inşâallah duâmı, kıyâmet gününde ümmetime şefaat için saklamak istiyorum.”
“Her kim sıdk ile Allahtan şehîdlik dilerse, Allah onu şehîdlerin menziline ulaştırır. Velev ki, yatağında ölmüş olsa bile.”
“Sakın sizden biriniz sol eliyle yemesin ve onunla içmesin. Çünkü, şeytan sol eliyle yer, sol eliyle içer.”
“Ben size neyi yasak edersem ondan sakının, neyi emredersem gücünüz yettiği kadar ona yapın. Sizden öncekileri, ancak çok suâlleri ve Peygamberleri üzerinde ihtilâfları helak etmiştir.”
.
Bu hâlim için eman dilerim
Karamânî Hamza Efendi Fâtih Sultan Mehmed Hân devri tefsîr âlimlerindendir. Karamân’da doğdu. 871 (m. 1468)’de İstanbul’da vefât etti. Namazın hikmetleri hakkında buyurdu ki:
Büyüklerimiz, Bismillah ile namaza başlardı. Allahü teâlânın huzuruna dâhil olurdu. Kıyamet gününü düşünerek Allahü teâlânın huzurunda saf bağlayıp, yalvardılar. Allahü teâlânın huzurunda gözyaşı dökerek, korkuyla kıyamet ve mahşer için hayrete düştüler. Bu korkular kıyamda olduğundan, hayâ ve utancından ayakta kalmaya takat getiremediğinden, beli bükülür, rükûa varır. Rükûda tesbih ile başlanır. Rükûdan başını kaldırırken, isyan ve günahlarına karşı nail olduğu hâlden ve Allahüteâlânın lütuflarından utanarak secdeye kapanır. Zillet ve acizliğini arz etmek için en şerefli azası olan alnını toprağa koyar. Hak teâlâ sonsuz rahmet ve merhametinden dolayı, yüzünü topraktan kaldırmasını emreder. Yine Allahü teâlânın bu merhametini görünce, tekrar secdeye kapanır. Yine başını kaldırmasını, Cenab-ı Hak emir ve ferman eder. Başını kaldırınca, Hak teâlâ hitap eder, (İnceden inceye senden hesap isterim) der. Bu ilahî hitabın heybeti, beklemeye kudret bırakmaz. O ağır sual ve cevabın altından kalkamayacağını görür. Hak teâlâ oturduğu yerde hesabını emreder. Hesabın dehşetinden yüzünü sağ tarafına çevirip, Enbiya-i a’zama ve meleklere selam verir. Onlarla tevessül eder, onlardan şefaat diler. Yani der ki: (İşleri şefaat olan ve şefaat ederek çaresizlerin yardımına koşan cemaat, bu kınanmışlık hâlim müşkül oldu. Bu acınacak hâlim için, eman dilerim.)
Enbiya-i izam derler ki: (Çare günleri geçti. Fırsat zamanlarında tevbeyle hâline çare bulmalıydın. Vakitsiz öten horozun başını kesmek gerektir.)
Sol tarafından ümit bekler. Yakınlarına, ahbaplarına ve dostlarına selam vererek istimdat eder. Onlardan da, (Bizden sana fayda yok) cevabını alınca, hepsinden ümidini keserek, ellerini kaldırıp, dua ederler. Derlerdi ki: (Ey kâinatın Hâlıkı, ne sağdan, ne soldan, bana imdat yetişmedi. Hepsinden ümitsiz oldum. Duanın kabul olduğu makamdır) diye yalvarmaya ve niyaza başlar. O zaman (Ve zannü enlâ melcâe minallahi illâ ileyh) hükmünce, ilahi, nihayetsiz merhamet denizi coşup, lazım gelen ifa buyurulur. Bu suretle namazları da sona ererdi.
.
Gençlere ferâiz ilmini öğretiniz
Ebû Ammâre Zeyyât hazretleri Tabiînin büyüklerinden olup, İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe ile aynı zamanda 80 (m. 700) doğmuş, ondan altı yıl sonra 156 (m. 773)’de Irak’ta, Hulvan’da vefât etmiştir. İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe, Hamza’ya “İki şeyde bizden üstünsün. Biz bu iki şeyde seninle münâzara etmeyiz, elinden almak istemeyiz. Biri Kur’ân-ı kerîm okumak, diğeri de ferâiz ilmidir” buyurmuştur. Şöyle buyurdu:
Vefât eden kimsenin bırakdığı malın kimlere verileceğini ve nasıl dağıtılacağını öğreten ilme, (İlm-i ferâiz) denir. Allahü teâlânın Kur’ân-ı kerîmde, en açık ve en geniş bildirdiği şey, meyyitten kalan mîrâsın nasıl dağıtılacağıdır. Burada yapılacak işlerin çoğu farz olarak emrolunduğu için, hepsine (Ferâiz ilmi) denilmiştir. Hadîs-i şerîfte, (Ferâiz ilmini öğrenmeğe çalışınız! Bu ilmi gençlere öğretiniz! Ferâiz ilmi, din bilgisinin yarısı demektir. Ümmetimin en önce unutacağı, bırakacağı şey, bu ilm olacaktır) buyuruldu.
Her Müslümân, ölüm hastalığında bir vasiyet yazmalıdır. Burada evlâdına, ahbâbına son nasîhatini yapmalıdır. Kendinde hakkı bulunanlardan, helâllaşmelerini, alacaklarını, vereceklerini, borçlarının ödenmesini, iskât yapılmasını, hac borcu varsa, vekîl gönderilmesini istemeli, cenâze hizmetindeki ve definden sonraki isteklerini bildirmelidir. Zevcesine olan (Mehr-i müeccel) borcunun ödenmesi için vasiyet etmesini unutmamalıdır. Bu isteklerinin ahkâm-ı islâmiyyeye uygun yapılması için, âdil iki şâhit yanında bir vasî seçmelidir. Hac yapılmasını vasiyet edince, bulunduğu şehirden gönderilir. Malı az ise, malının yetişeceği yerden gönderilir. Gazâ edilmesi için vasiyet edince, harp edenlere ve harb malzemesi için verilir. Ehl-i kitap kâfirlerin fakîrlerine verilmek için vasiyet câizdir. Kilise yapmaları için vasiyet câiz değildir. Yalnız ev bırakan kimsenin, birinin evde oturmasını vasiyet etmesi câizdir. Ölünceye kadar evde oturur. Çocuklarından birine, fazla hizmet ettiği veyâ muhtaç olduğu için, bir şey hediye etmek câizdir. Bir kimse vasiyetini iptâl edebilir. Vasiyetini inkâr etmesi, iptâl olmaz. Vasî tayîn etmeyenin babası küçük torunlarına vasî olur ise de, borç ödemek için bir şey satamaz. Vasî ve baba, yetîmin malını ödünç veremezler.
.
Her incinin bir sedefi vardır
Hamza Dehrisevî hazretleri Hindistan’da yetişen İslâm âlimlerindendir. Nevher beldesinden olup, 957 (m. 1550)’de, namaz kılarken rûhunu teslim etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Âhirette her incinin bir sedefi vardır. Her şeyin kendi hâline göre bir şerefi, değeri vardır. İnsanoğlu da kendisinde ilim bulunan bir sedeftir. Onun şerefi de ilim iledir. İlmi olmayan kimse, cahillik içinde kalır, muhabbet kadehini içemez, vilâyet libâsını giyemez. Allahü teâlâ câhili kendine dost edinmez.”
“İlim, çok tekrar ve fazla müzâkere ile ele geçer. Ayrıca bunun için az uyumalı ve Allahü teâlânın yardımını talep etmelidir.”
“Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimiz buyuruyor ki: “Geceleyin Allahü teâlânın korkusundan ağlayan göze ateş dokunmaz.”
“Bir kimse, 40 gün Allah için ihlâsla sabahlasa, hikmet pınarları zâhir olup, kalbinden lisânına akar.”
“Peygamber efendimiz 'Mü’min, gece çok ağlar, gündüz çok tebessüm eder' buyurdu.”
“Semâ tavanının seyyareleri olduğu gibi, her bir gaflet ve hatânın da bir kefâreti vardır. Müminlerin günahlarının kefâreti tövbedir.”
“Şükür; nimeti bilmenin ismidir. Zîrâ şükür, nimeti vereni bilmeye götürür. Bu manadan dolayı, Kurân-ı kerîmde İslâm ve îmâna şükür ismi verilmiştir.”
“Sabır; nefsi istenilmeyen bir şeyden, dili şikâyetten alıkoymaktır. Sabır, insanlara en zor gelen huylardandır. Sabır üç derecedir: Birincisi, Allahü teâlânın vaat (nimet vereceğine söz vermek) ve vaadini (azâb edeceğini) düşünerek, imân üzere kalmak. Cezadan dolayı günah işlemekten kaçınmaktır. İkincisi, ibâdete ihlâs ile ve şartlarını yerine getirerek devam etmeye sabır etmektir. Üçüncüsü, belâlara sabretmek ki, böylece sıkıntılara verilecek sevapları ve rûhun sıkıntılarına verilecek mükâfatı düşünerek sabretmektir.”
“Kişinin sözü amelinden çok olursa noksandır. Ameli sözünden fazla olursa kemâldir.”
“Allahü teâlânın bir kulunu sevmediğinin alâmeti; o kulun, kendisine faydası olmayan boş şeylerle meşgûl olmasıdır.”
“Ümitsizlik, küfür içinde bir kapıdır. Allahü teâlânın rahmetinden ümidini kesmek küfürdür.”
“Sana iyilik eden kimsenin esîri olursun. Ona karşı boynun bükük olur. Kendisine iyilik ettiğin kimseye karşı ise, tam tersi olur. Onun için, dâima herkese iyilik etmeli; faydalı olmaya çalışmalıdır. Nitekim bir hadîs-i şerîfte (Veren el, alan elden üstündür) buyurulmuştur.”
.
Sihir yapan, yaptıran ve inanan bizden değildir
Ali bin Ahmed Zeydî hazretleri Şafiî fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 529 (m. 1134) senesinde doğdu. 575 (m. 1180) senesinde vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Cinin varlığına inanmak lazımdır. Cinlerin Müslüman olanı ve olmayanı vardır. Müslüman olan cinlerden insanlara bir zarar gelmez. Bunlar, yalnız ibadet ederler. Kâfir cinler, iyi insan şekline de girip iyi ve faydalı şeyler de yaparlar. Kâfir ve fâsıklarla arkadaşlık yapınca, hiç ayrılmayıp onları günaha ve küfre sokarlar.
Cinler ve şeytanlar rüyada da görülebilir. Çok güzel şekle girip ihtilama sebep olurlar. Herkesin kâfir bir cin arkadaşı vardır. Melekler, insanları cinlerin zararından korur. Âyet-i kerime ve dua okuyup, Allahü teâlâya sığınanlara da cinler bir şey yapamazlar. İnsanlara, hastalıkların tedavilerini ve gerekli ilaç öğrettikleri, sara hastasının bedenine girip, ona zarar verdikleri, insanlara nazarlarının değdiği kitaplarda yazılıdır. Kâfir cinler, cinci ve büyücülerin bildirdiği insanlara sihir (büyü) yaparlar. Hadis-i şerifte, (Sihir yapan, yaptıran ve inanan bizden değildir) buyuruluyor.
Cinciler, falcılar ve yıldıznameye bakıp, sorulan her şeye cevap verenler büyücü sınıfına girerler. Bunlara gidip, söylediklerine, yaptıklarına inanmak, bazen doğru çıksa bile, Allah’tan başkasının her şeyi bildiğine ve her dilediğini yapacağına inanmak olup, küfür olur. Geçmiş şeyleri cinden sormak caiz, ileride olacak şeyleri sormak caiz değildir. Çünkü geleceği ve gaybı ancak Allahü teâlâ bilir. Kâfir cinler yalancı olduğu için olmuş şeyleri de görmeden gördük diyebilirler.
Cinciye gidip, insanı cinden kurtardığına inanıp, ona ücret vermek caiz değildir. Cinden kurtulmak için en tesirli silah Kelime-i temcid (La havle ve la kuvvete illa billahil aliyyil azim) ve istiğfar duasıdır. Bunları okuyandan, cinler kaçar ve büyü bozulur.
"Cin mektubu" denilen duayı, yanında taşıyana veya evinde bulundurana cin gelmez, dadanmış olan cin de gider.
Âyet-el-kürsi, İhlas, Muavvizeteyn ve Fatiha surelerini sık sık okumak da, insanı cinden muhafaza eder. Bu âyet-i kerimeleri okumakla, bu mektubu taşımakla, şifa âyetlerini okumakla ve yazıp suyunu içmekle faydalanmak isteyenlerin Ehl-i sünnet itikadına uygun olarak doğru iman sahibi olması gerekir. Bunları yazanın ve kullananın itikadı doğru olmazsa ve haram işlerse, faydaları görülmez.
.
İmân azalmaz ve çoğalmaz
Ahmed bin Süleymân ez-Zâhid hazretleri fıkıh âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. 820 (m. 1417)’de Kâhire’de vefât etti. Talebelerine Ehl-i sünnet itikadını şöyle anlattı:
Kulların ihtiyârî fiilleri (kendi isteğiyle yaptığı hareketleri) vardır. Bununla sevap ve günah edinirler, iyiliklerden Allahü teâlâ râzıdır. Kula bu irâde ve ihtiyâr, yani yapma isteği ve seçim hakkı verilmiş iken, “Kul hiçbir şey yapmıyor, yapılan işte kulun hiçbir kesbi yoktur, hepsini Allahü teâlâ yapıyor" demek Cebriyye bozuk fırkasının itikâdıdır. “İşin hepsini kul yapıyor deyip, işi ve yaratmayı Allahü teâlâdan görmemek” Mutezilî bozuk fırkasının itikâdı, inanışıdır. İş ve teşebbüs kuldan, takdîr ve yaratmak Allahü teâlâdandır. Haram da rızıktır. Fakat Allahü teâlâ, helâlden istemek, kazanmak ve helâlden yemekten râzıdır. Herkes, helâl veya haram olan kendi rızkını yer. “Bir kimse kendi rızkını yiyemez, yahut başkasının rızkını yiyebilir” demek yanlıştır.
İmân, Allahü teâlânın Peygamber efendimize bildirdiği bütün bilgileri öğrenip, kalp ile inanmak ve dil ile ikrâr etmektir. Ameller çoğalabilir, imân azalmaz ve çoğalmaz. İmân ve İslâm birdir. Bir Müslüman “Ben, müminim” demelidir, “İnşâallah müminim” demek doğru olmaz.
Peygamberlerin gönderilmesinde hikmetler vardır. Allahü teâlâ, peygamberleri, insanları beğendiği yola kavuşturmak, doğru yolu göstermek için gönderdi. Peygamberler, insanların ihtiyâcı olan dînî ve dünyevî bilgileri onlara öğretirler. Allahü teâlâ, Peygamberleri “aleyhimüsselâm” mucizelerle kuvvetlendirdi.
Peygamberlerin evveli Âdem aleyhisselâm, sonuncusu Muhammed aleyhisselâmdır. Peygamberlerin en efdali (faziletlisi) Muhammed aleyhisselâmdır.
Melekler, Allahın kullarıdır. Emredilen şeyi yaparlar. Onların erkeklik ve dişilikleri yoktur. Müminlerden âsi olanlar Cehenneme girse de, orada sonsuz kalmazlar.
Peygamber efendimizin (aleyhisselâm) mirâcı uyanık iken, kalp, rûh ve beden ile birlikte olmuştur, haktır. Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) Cennetle müjdelediği Aşere-i mübeşşere ismi verilen on Eshâb-ı kirâmın (radıyallahü anhüm) Cennetlik olduklarına şehâdet etmek haktır. Bu mesut on kişi şu zâtlardır: Ebû Bekr-i Sıddîk, Ömer-ül-Fârûk, Osmân-ı Zinnûreyn, Aliyyül Mürtezâ, Talhâ, Zübeyr, Abdurrahmân bin Avf, Ebû Ubeyde bin Cerrah, Sa’d bin Ebî Vakkâs, Saîd bin Zeyd’dir (radıyallahü anhüm).
.
Allah ve Resûlünün sevgisi için
Übeyy Nersî hazretleri hadîs ve kırâat âlimidir. 424 (m. 1033)’de Kûfe’de Ners köyünde doğdu. 510 (m. 1116)’da Hılle’de vefât etti. Hadîs ilminde âlimler kendisine çok güvenirdi. Übeyy-ün-Nersî’nin bildirdiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:
Ebü’l-Ahvas, babasından rivâyet etti. “Yâ Resûlallah! Birinin yanına uğradım. Beni misâfir edip ikramda bulunmadı. Sonra o kimse bana uğradığında, ben de ona bana yaptığı gibi mi davranayım? Yoksa, misâfir edip ağırlayayım mı?” diye sordu. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), “Bilakis onu misâfir edip ağırla?” buyurdu.
Usâme bin Zeyd anlatır: Resûlullah efendimiz Benî Mustalak kabilesi üzerine yapılan seferden döndüğünde, Abdullah bin Übey’in oğlu, münâfıkların başı olan babasına karşı kılıcını çekip “Muhammed insanların en şereflisi, en üstünü, ben ise en adîsi, en alçağıyım demedikçe, vallahi bu kılıcı kınına koymam” dedi. Bunun üzerine Abdullah bin Übey “Vay Allah’ın belâsı vay! Muhammed efendimiz insanların en şereflisi, en yükseği, ben ise, en âdisi, en alçağıyım” dedi. Resûlullah efendimiz bu hâdiseyi duyunca tebessüm edip, onun hareketini takdîr buyurdular.
Abdurrahmân bin Haris Sülemî (radıyallahü anh) anlatır: Resûlullahın efendimizin yanındaydık. Abdest almak için su istediler. Kapta su gelince, eliyle alarak abdest aldı. Resûlullah efendimiz işini bitirince kabı alıp içindeki suyu içtik. Resûlullah efendimiz bunu görünce “Niçin böyle yapıyorsunuz?” diye sorduğunda, “Allah ve Resûlünün sevgisi için” diye cevap verdik. Resûlullah efendimiz, “Allah ve Resûlünün sizden râzı olmasını istiyorsanız, size verilen emânetleri hakkıyla muhafaza edin. Konuştuğunuzda doğru söyleyin. Komşularınıza iyi muâmele edin” buyurdu.
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) anlatır: Uhud Savaşında 'Resûlullah efendimiz öldü' şayiası Medine’ye ulaşınca, Ensârdan (radıyallahü anhüm) ihrâmlı bir kadın Uhud’da savaş meydanına geldi. Babası, kocası, kardeşi ve evladının cesediyle karşılaştı. “Kim bunlar?” diye sorunca “Baban, kardeşin, kocan ve çocuğun” dediler. Kadın “Bana Resûlullah efendimizi gösterin” dedi. Yerini öğrenince, koşup yanlarına vardı. Elbisesinin ucundan tutarak “Anam-babam sana feda olsun yâ Resûlallah! Sen sağ olduktan sonra, gerisi ne olursa olsun. Benim için hiç mühim değil” dedi.
.
Hiç kimseyi onun önüne geçirmez
Vassaf Abdullah Efendi Osmanlı şeyhülislâmlarının yetmişincisidir. 1073 (m. 1662)’de Akhisar’da doğdu. 1174 (m. 1761)’de İstanbul’da vefât etti. Ebû Bekir ve Ömer’in (radıyallahü anhüma) faziletleri ile ilgili şunları anlattı:
Hâkim’in kitabında Hazret-i Ali’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Allahü teâlâ, Ebû Bekir’e çok rahmet eylesin! Bana kızını verdi. Hicrette beni Medine’ye götürdü” buyuruldu. Eshâb-ı kirâmdan Nizâl bin Sebre (radıyallahü anh) diyor ki; “Hazret-i Ali’ye neşeli bir zamanında, 'kimleri arkadaş edindin?' diye suâl eyledim. 'Resûlullah efendimizin Eshâbının hepsi benim arkadaşlarımdır' buyurdu. 'Ebû Bekir için ne dersin!' dedim. 'O öyle bir insandır ki, Allahü teâlâ Cebrâil (aleyhisselam) vâsıtası ile ve peygamberi Muhammed aleyhisselâm vâsıtası ile ona Sıddîk ismini vermiştir' buyurdu."
Sa’îd bin Müseyyeb diyor ki: “Ebû Bekr-i Sıddîk, Resûlullahın veziri idi. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bütün işlerinde onun ile meşveret ederdi. İslâmda Resûlullah efendimizin ikincisi idi. Mağarada Resûlullahın ikincisi idi. Bedir gazâsında, çardak altında Resûlullahın ikincisi idi. Kabirde de Resûlullahın ikincisi oldu. Resûlullah, hiç kimseyi onun önüne geçirmez idi.”
Allahü teâlâ, İslâm dînini Ömer ile kuvvetlendirdi. Hadîs-i şerîfte; “Allahü teâlâ, hakkı Ömer’in diline ve kalbine yerleştirmiştir” buyuruldu.
Buhârî’nin ve Müslim’in bildirdikleri hadîs-i şerîfte; “Şeytan, Ömer’in gölgesinden kaçar” buyuruldu.
Buhârî’nin ve Müslim’in bildirdikleri hadîs-i şerîfte; “Mi’râcda, Ömer’e verilecek olan köşkü gördüm” buyuruldu.
Makâm-ı İbrâhim, kadınların örtünmesi ve Bedir gazâsında alınan esirler için, Allahü teâlâ Hazreti Ömer’in sözüne uygun âyet-i kerîme göndermişir.
Hâkim’in bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Allahü teâlâ kıyâmet günü evvelâ Ömer’e selâm verecektir” buyuruldu.
Ebû Sa’îd-i Hudrî’nin bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Cennette ümmetim arasında derecesi en yüksek olan budur” buyurarak, Ömer’i gösterdi.
Hazreti Ömer, umre yapmak için Resûlullahdan izin isteyince, izin verdi ve “Ey kardeşim, duâ ederken bizi unutma!” buyurdu.
Abdullah İbni Abbâs’ın (radıyallahü anhüma) bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Ömer îmân ettiği gün, Cebrâil aleyhisselâm geldi ve melekler birbirlerine Ömer’in Müslüman olduğunu müjdelediler” buyurdu.
.
Namaz kılan, dînini sağlamlamış olur
Ebû Sevr hazretleri büyük fıkıh ve hadis âlimidir. 170'te (m. 786) Bağdat'ta doğdu ve orada tahsil gördü. Fıkıhta ve hadiste mutlak müctehid idi. İmam-ı Azam hazretlerinin en büyük talebesi olan Muhammed Şeybânî'den ve İmam-ı Şâfiî hazretlerinden fıkıh öğrendi. Kendisi bir mezheb kurdu, fakat kısa zamanda unutuldu. 246 (m. 860)’da vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Nisâ sûresinin yüzikinci (102) âyetinde meâlen, (Belli zamanlarda namaz kılmak, müminlere farz oldu) buyuruldu. Bekara sûresinin kırküçüncü âyetinde meâlen, (Namazları kılınız ve zekât veriniz ve rükû edenlerle birlikte rükû ediniz!) buyuruldu. Hadis-i şerifte, Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (Cebrâîl Kâbe kapısı yanında, bana iki gün namaz kıldırdı. Birinci gün, fecr-i sânî [beyazlık] doğarken sabah namazını ve güneş tepeden ayrılırken öğle namazını ve her şeyin gölgesi kendi boyu olunca ikindi namazını ve güneş batarken akşam namazını ve şafak kaybolunca yatsı namazını kıldık. İkinci günü de, tan yeri ağarınca sabahı ve her şeyin gölgesi kendisi kadar uzayınca öğleyi ve her şeyin gölgesi kendi boyunun iki katı uzayınca ikindiyi ve oruç bozarken akşamı ve gecenin üçte biri geçince yatsıyı kıldık. Sonra; Yâ Muhammed! Senin ve geçmiş Peygamberlerin ve ümmetinin namaz vakitleri işte bunlardır, dedi.)
Biri; Resûlullahtan namaz vakitlerini sordu. (İki gün benimle birlikte namaz kıl!) buyurdu. Güneş tepeden ayrılınca, Bilâl-i Habeşî'ye ezan okumasını emretti. Öğle namazını kıldık. Bir hadis-i şerifte, (İkindi namazı, güneş batmadan önce kılınır) buyuruldu.
Câbir bin Abdullah’ın radıyallahü anh bildirdiği hadis-i şerifte, (Kapınızın önünden akan bir suda her gün beş kere yıkanınca, üzerinizde kir kalmayacağı gibi, beş vakit namaz kılanların hatâlarını da, Allahü teâlâ affeder) buyuruldu.
Bir hadis-i şerifte, (Namaz dînin direğidir. Namaz kılan, dînini sağlamlamış olur. Namaz kılmayan, dînini yıkmış olur) buyuruldu. Hazreti Alî’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadis-i şerifte, (Namazı terk eden kâfir olur) buyuruldu. Yâni namaz kılmadığı için üzülmeyen, bunun için Allahtan utanmayan kimse, son nefesinde îmansız gider, demektir.
Ebû Sa'îd-i Hudrî’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadis-i şerifte, (Cemaat ile kılınan namazın sevabı, yalnız kılınandan yirmibeş kat fazladır) buyuruldu.
Abdullah ibn-i Ömer’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadis-i şerifte, (Yirmiyedi kat fazladır) buyuruldu.
.
Bid’at sahibi kimse tövbe etmedikçe
Ebû Hüseyn Teymî hazretleri büyük hadîs âlimlerindendir. 158 (m. 774)’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Allahü teâlâ, Adn ismindeki Cenneti, şu kimseler için hazırladı ki; günah işleyecekleri zaman, Onun büyüklüğünü düşünüp, Ondan hayâ ederek, günahlardan kaçınırlar.”
“Allahü teâlâ, bana Eshab ve akraba olarak en iyileri seçti. Birçok kimse, Eshabıma ve akrabama dil uzatır, kötülemeye çalışırlar. Böyle kimselerle oturmayın! Birlikte yiyip içmeyin, bunlardan kız alıp vermeyin.”
“Eshabım arasında fitne çıkacak, o fitnelere karışanları, Allahü teâlâ benimle olan sohbetleri hürmetine af ve mağfiret edecektir. Sonra gelenler, bu fitnelere karışan Eshabıma dil uzatarak Cehenneme girecektir.”
“Bir dirhem sadaka, yüz bin dirhem sadakadan daha efdaldir.” Orada bulunanlar, sordular ki; “Yâ Resûlallah! Bu nasıl olur?” Peygamberimiz “Bir kimsenin çok malı olabilir. Bu kimse, bu çok malından yüz bin dirhem ayırıp sadaka verebilir. Başka bir kimsenin de malının tamamı iki dirhemdir ve bunun bir dirhemini gönül hoşluğu ile sadaka olarak verir, işte, bu bir dirhemlik sadaka sevâbı, yüz bin dirhemlik sadaka sevâbından daha çok olur.”
“Ben, yetime bakıp besleyenle, Cennette şu iki şey gibiyiz.” [Bunu söylerken iki şehâdet parmağını yan yana getirdiler.]
“Kıyâmet alâmetlerinden biri, ilim yok olacak, din câhilleri çoğalacak, içki içenler ve zinâ edenler artacak.”
“Bir zaman gelecek, ümmetimden bir kısmı müşriklere katılacak. Onlar gibi putlara tapacak. Yalancılar çıkacak. Kendilerini Peygamber sanacaklar. Hâlbuki, ben Peygamberlerin sonuncusuyum. Benden sonra Peygamber gelmeyecekdir. Ümmetim arasında doğru yolda olanlar, her zaman bulunacaktır. Onlara karşı olanlar, Allahın emri gelinceye kadar, onlara zarar yapamayacaktır.”
“Bir ümmet, Peygamberi öldükten sonra, dînde bid’at yaparsa, buna benzer bir sünneti kaybeder.”
“Bid’at sâhibi, bid’atini terk etmedikçe, tövbe etmesini, Allahü teâlâ nasip etmez.”
“Allahü teâlâ, dinde bid’at olan bir şeyi yapanın, bu bid’ati Allah rızâsı için terk etmedikçe, hiçbir amelini kabul etmez.”
.
Ana-baba hakkına riâyet etmemek
Zeynî Çelebi Osmanlı âlimlerinin meşhûrlarındandır. Bursa’da doğdu. 926 (m. 1520)’de Haleb kadısı iken vefât etti. Bir dersinde talebelerine buyurdu ki:
Büyük günahlardan biri de; Ana-baba hakkına riâyet etmemektir. Allahü teâlâ, İsrâ sûresinin yirmiüçüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Rabbin kesin olarak şunları emretti: Ancak kendisine ibâdet edin, ana-babaya güzellikle muâmele edin, eğer onlardan biri veya ikisi senin yanında ihtiyârlık hâline ulaşırsa, sakın onlara 'öf' bile deme ve onları azarlama. İkisine de, iyi ve yumuşak söz söyle” buyuruyor. Yani, anne ve babanıza iyilik ederek ve onlara acıyarak muâmele ediniz. Onlar yaşlandıkları zaman, onlara sert söz söylemeyiniz. Onların hizmetini seve seve yapınız. Zîrâ daha önce onlar, sizin hayâtınız üzerine titremişlerdi. Yine onlara latif ve kibar söz söyleyiniz. Allahü teâlâ, İsrâ sûresinin yirmidördüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “İkisine de acıyarak tevâzu kanadını indir ve şöyle de: Ey Rabbim! Onlar, beni küçükken terbiye edip yetiştirdikleri gibi, sen de kendilerine merhamet et” buyuruyor.
Yine Lokman sûresi ondördüncü âyet-i kerîmesinde meâlen; “Allahü teâlâya ve ananıza, babanıza şükredin” buyuruluyor. Bakınız, Allahü teâlâ, ana ve babaya şükrü, kendi şükrü ile birleştirdi. İbn-i Abbâs buyurdu ki: “Üç âyet-i kerîme, üç şeyle beraber inmiştir. Bunlardan her biri, yanındaki olmadıkça kabul edilmez. Biri, meâlen; “Allahü teâlâya ve Resûlüne itaat ediniz”dir. Allahü teâlânın emrine itaat, Resûlünün emrine de itaat etmedikçe kabul olmaz demektir, ikincisi, meâlen; “Allahü teâlâya ve ananıza, babanıza şükrediniz”dir. Allahü teâlâya şükür, ana-babaya şükürsüz olmaz. Üçüncüsü, meâlen; “Namazı kılın ve zekâtı verin”dir. Malı nisâb miktarını geçip de zekâtını vermeyenin, namazı kabul olmaz.”
Kim Allahü teâlâya şükreder, anne ve babasına şükretmezse, o şükrü de kabul edilmez. Bu sebeple, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Allahü teâlânın rızâsı, anne ve babanın rızasındadır. Allahü teâlânın gazâbı, anne ve babanın gazâbındadır” buyurmuştur.
İbn-i Amr radıyallahü anh şöyle rivâyet etti: Bir gün Resûlullahın huzûruna birisi geldi ve; “Yâ Resûlallah! Sizinle beraber gazâya, cihâda gelmek isterim” dedi. Resûl-i ekrem ona; “Annen ve baban var mı?” buyurdu. O da; “var” dedi. Resûlullah; “Onun yanında bulun, senin cihâdın budur, ona hizmet et” buyurdu.
.
Kırk yıllık günaha kefaret olan oruç
İbn-ül-Uşârî hazretleri Bağdad’da yetişen Hanbelî mezhebi âlimlerindendir. 366 (m. 976)’da Bağdad’da doğdu. 451 (m. 1087)’de vefât etti. Çok hadîs-i şerîf ezberlemiş olup Hâfız idi. Yani yüzbinden çok hadîs-i şerîfi senetleri ve râvîleri ile birlikte ezbere biliyordu. Hazreti Ebû Bekr-i Sıddîk’ın faziletlerini bildiren birçok hadîs-i şerîf bildirmektedir, Ayrıca onun bildirdiği hadîs-i şerîflerde, mübârek günlerden birisi olan Aşure gününün fazileti hakkında Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Aşure gününde oruç tutunuz. Çoluk çocuğunuza iyilik yapınız! Bir kimse, Aşure günü çoluk çocuğuna iyilik yapsa, onları sevindirse, Allahü teâlâ ona, senenin diğer günlerini iyi eder. Aşure günü oruç tutanın orucu, kırk yıllık günahına kefaret olur. Aşure gecesini ihyâ edip, sabahleyin de oruçlu olsa, ölüm acısını hissetmeden vefât eder.”
“Bir kimse Aşure günü oruç tutsa, Allahü teâlâ ona bin şehîd sevâbı verir. Aşure günü oruçlu olan kimse için, yedi gök ehlinin sevâbını yazar. Aşure günü iftar ettirse, ümmet-i Muhammed’in hepsine iftar ettirmiş karınlarını doyurmuş gibi sevâb yazılır. Aşure günü bir yetimin başını okşayanın, yetimin başındaki saçları kadar Cennette derecesi artar.” Eshâb-ı Kirâm, “Yâ Resûlallah! Allahü teâlâ Aşure gününü, diğer günlerden üstün tutmuş mudur?” dediklerinde, Resûlullah efendimiz “Evet, Allahü teâlâ Aşure gününü, diğer günlerinden üstün tutmuştur. Allahü teâlâ gökleri Aşure günü (Muharrem’in onuncu günü) yarattı. Dağları, denizleri, Kalemi, Levhi ve Âdem aleyhisselâmı Aşure günü yarattı. Âdem aleyhisselâmı Aşure günü Cennete soktu. İbrâhim aleyhisselâmı ateşten Aşure günü kurtardı. Aşure gününde, oğlunun yerine kesmek için ona büyük bir koç verdi. Allahü teâlâ, Fir’avn’ı Aşure günü (Kızıldeniz’de suda) boğdu. Eyyûb aleyhisselâmdan belâyı, Aşure günü kaldırdı. Âdem aleyhisselâmın tövbesini Aşure günü kabûl etti. Davûd aleyhisselâmın zellesini Aşure günü bağışladı, Îsâ aleyhisselâm, Aşure günü dünyâya geldi. Kıyâmette, Aşure günü (gökten yeryüzüne) inecektir” buyurdu.
.
Doğru, emîn tüccâr peygamberlerle haşrolur
Şemseddîn Ubeydullah Makdisî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 635 (m. 1237)’de doğup, 684 (m. 1285)’de Filistin’de Nablus’un Cemâil köyünde vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Bir kudsî hadiste şöyle buyuruldu: “Kulumda, iki korkuyu ve iki emniyeti birlikte bulundurmam. Eğer ona dünyâda emniyet verirsem, âhirette korkuturum. Dünyâda korkutursam, âhirette emniyet verir kurtarırım.”
Allahü teâlânın nûru, bir kulun kalbine gelirse, o kulun zâhit olmasına, dünyâdan yüz çevirmesine ve kıymet vermemesine vesile olur. Bu, kalbden azâlara doğru dağılır. O nûr, göze ulaşınca, göz ibret almaya, kulağa ulaşınca, kulak güzel şeyleri dinlemeye, dile gelince, dil zikretmeye başlar. Böylece bu nur, o kulun himmetini, gayretini, arzularını, dünyâdan âhirete çevirir. Bunun böyle olduğuna delil şu hadîs-i şerîftir: “Bu nur göğüse girince, göğüs münşerih ve münfesih (gönlü açık, geniş, neşeli) olur.” Bunun üzerine; “Yâ Resûlallah! Bunun bir alâmeti var mıdır?” diye soruldu. Resûlullah efendimiz de (sallallahü aleyhi ve sellem); “Dâr-ı gurûr (adı verilen bu dünyâ)’dan cefâ görmek, sıkılmak ve Dâr-ı hulûda (sonsuz hayat yeri olan Cennete) dönmek (hep onu özlemek)tir” buyurdular.
Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Tâcir-i sadûk (doğru, emîn tüccâr), peygamberlerle, sıddîklarla, şehidler ve sâlihlerle haşrolur.”
Makdisî hazretleri buyurdu ki: “Hangi şekilde tâcir-i sadûk, nebilerle, sıddîklarla, şehidler ve sâlihlerle haşrolunur? Peygamberlerin (aleyhimüsselam) sıfatlarından biri de, emâneti eda etmek, nasihatte bulunmaktır, işte tâcir-i sadûkta bu vasıf vardır. Onlar da emâneti yerine verir ve başkalarına nasihat eder. Bu vasfı ile Peygamberlerle beraber hoşrolunur. Tâcir-i sadûkun sıddîklarla beraber haşrolması ise, Sıddîkların vasıflarını taşımasından dolayıdır. Çünkü sıddîklar, zâhirde ve bâtında saf (içi-dışı temiz) hâldedirler. Tâcir-i sadûkun da içi-dışı temiz, emîn ve güvenilir olması hasebiyle, sıddîklarla beraber hoşrolunurlar. Şehidler cihâd etmişlerdir. Tâcir-i sadûk da, nefsi ve şeytanı ile cihâd eder. Bu vasfı sebebiyle, kıyâmet gününde onlarla beraber haşrolunurlar. Sâlihlerle haşrolunmasına gelince, sâlihler, helâli alıp, haramı terk ederler. Tâcir-i sadûk da helâli alır ve haramdan sakınır. Bu vasfı ile, kıyâmet gününde onlarla beraber haşrolunurlar.
.
Tövbe edenin günahı affedilir
İmam-ı Vâhidî hazretleri tefsîr âlimlerindendir. İran’da Sâve şehrinde doğdu. 468 (m. 1075)’de Nişâbûr’da vefât etti. İmâm-ı Vahidî hazretleri, “Vesît” ismindeki tefsîrinde buyuruyor ki:
Ali (radıyallahü anh) buyuruyor ki: Ebû Bekr (radıyallahü anh) doğru sözlüdür. Ondan işittim ki, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) “Günah işleyen biri, pişman olur, abdest alıp namaz kılar ve günahı için istiğfar ederse, Allahü teâlâ, o günahı elbette affeder. Çünkü Allahü teâlâ, Nisa sûresi yüzdokuzuncu âyetinde: "Biri günah işler veya kendine zulmeder, sonra pişman olup, Allahü teâlâya istiğfar ederse, Allahü teâlâyı çok merhametli, af ve mağfiret edici bulur buyurmaktadır” dedi. Maun sûresi 4 ve 5. “Artık, şiddetli azap olsun, nifak sûretiyle namaz kılanlara, onlar namazlarından gâfildirler” meâlindeki âyetleri tefsîr ederken, “Gâfildir’den murat, namazı terk etmektir. Yani bazen kılıp, bazen kılmamaktır ki, münâfıkların âdeti böyledir. Münâfık, yalnız iken namaz kılmaz, insanlar arasında iken kılar. Yatar, kalkar ve namaz kılanlar gibi hareket yapar. Halbuki kalbi, namazın farz olduğundan gâfildir. İnsanlara gösteriş yapar ki, namaz kılar desinler. Bu ise, insanlardan ve onların verebilecekleri cezadan korktuğundandır. Allah için değildir. Namaz kılmadığı zaman azaptan korkmaz, kılmakla da rahmet-i ilâhiyyeyi beklemez. Bu ise tamamen şirktir.”
Yine aynı kitapta, zekât vermek ile ilgili olarak; Âyet-i kerîmelerde meâlen;
“Onlar söz verdiklerinde sözlerini yerine getirirler” (Ra’d-20).“Mallarını Allah yolunda harcayanların hâli, her başağa yüz taneli yedi başak bitiren bir tohumun hâli gibidir” (Bekâra-261). “Kim bir hayırlı ve güzel amelle gelirse, ona, on misli sevap verilir” (En’am-160). “Yalnız Allah rızâsı için gönül hoşluğu ile bir ödünç verecek kimdir ki, Allah ona kat kat mükâfat versin” (Bekâra-245). “İyilik ederseniz, kendinize iyilik etmiş olursunuz” (İsrâ-7). “Dilenciyi azarlama” (Duhâ-10). “Kim nefsinin hırsından, bahilliğinden korunursa, işte bunlar kurtulanlardır” (Haşr-9). “Onların cimrilik ettikleri şey, kıyâmet günü boyunlarına dolanacaktır. Allahü teâlânın fadlından kendilerine verdiği şeye bahillik edenler, hiçbir zaman onu kendilerine hayırlı sanmasınlar. Aksine bu kendileri için bir şerdir” (Âl-i İmrân-180) buyuruldu
.
Şeytanı helak eden kelime-i tayyibe
Ahmed Menînî hazretleri hadîs âlimidir. 1089 (m. 1679)’da Lübnan’da Trablus’un Menîn köyünde doğdu. 1172 (m. 1759)’da Şam’da vefât etti. "Lâ ilâhe illallah" kelime-i tayyibesi hakkında naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:
İmam-ı Beyhakî hazretlerinin Ebudderdâ’dan (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerifte şöyle buyurulmuştur:
“Yüz kere ‘Lâ ilâhe illallah’ diyen (ve buna her gün devam eden) bir kimseyi, Allahü teâlâ kıyâmet gününde, yüzü ayın on dördü gibi parlak ve güzel olarak diriltecektir. Ve o gün, o şahsın amelinden daha güzel bir amel, yükseltilip kabul edilmeyecektir. Ancak onun gibi veya daha fazla (Kelime-i tevhîd zikrine) devam eden kullar müstesnâ.”
Ebû Ya’lâ hazretlerinin Ebû Bekir’den (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerifte, Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” efendimiz şöyle buyurmuşlardır:
“Lâ ilâhe illallah, demeniz ve istiğfâr etmeniz lâzımdır. O hâlde bu ikisini çokça söyleyiniz. Zira şeytan diyor ki: Günah işlemek zevkini insanların kalbine atmak suretiyle onları helâk ederim. Onlar ise, Lâ ilâhe illallah (kelime-i tevhîdi) ve istiğfar ile beni helâk ederler. Bundan dolayı ben de, bu hâli gördüğüm vakit, onların heveslerini uyandırıp nefsânî arzuları ile bana uyanları helâk ederim. Halbuki onlar, hidâyet yolunda olduklarını zannederler.”
Resûlüllah Efendimiz buyurdu ki: "İmanınızı lâ ilâhe illallah kelâmı ile yenileyiniz." Hatta bu kelimenin her zaman tekrar edilmesi lâzımdır. Çünkü nefs-i emmâre, devamlı olarak habâset (kötülük-fenalık) makamındadır.
Yine bu kelimenin faziletiyle ilgili olarak Resûlullah efendimizden şu haber naklolunmuştur: "Yeryüzü ve gökler terazinin bir kefesine, bu mübârek kelime de diğer kefesine konulsa, elbette bu kelime ağır gelirdi."
Ömer radıyallâhü anh anlatıyor: Resûlullah efendimiz buyurdular ki: "Kim çarşıya girince, ‘Lâ ilâhe illallâhü vahdehû lâ şerîke leh, lehü’l-mülkü ve lehü’l-hamdü yuhyî ve yümîtü ve hüve hayyün lâ yemûtü bi-yedihi’l-hayr ve hüve alâ külli şey’in kadîr’ temcid kelimelerini okursa, Allah ona bir milyon sevap yazar, bir milyon günahını affeder ve mertebesini de bir milyon derece yücelti
.
Kabir azâbı rüyâ gibi değildir
Tâcüddîn İbrâhim Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Doğum târihi ve yeri bilinmemektedir. 909 (m. 1503) senesinde Amasya’da vefât etti. Kabir hâlleri hakkında buyurdu ki:
Mümkinler âlemini, yani mahlûkları üç kısma ayırmışlardır “Âlem-i ervah”, “Âlem-i misâl” ve “Âlem-i ecsâd”. Âlem-i misâle “Âlem-i berzah” da demişlerdir. Çünkü bu âlem, “Âlem-i ervah” ile “Âlem-i ecsâd” arasındadır. Bu âlem ayna gibidir. Diğer iki âlemdeki hakîkî varlıklar ve manalar, bu âlemde latif şekillerde görünürler. Buradaki şekiller, heyetler, öteki âlemlerden akseden görüntülerdir. Aynada hiçbir şekil ve sûret yoktur. Aynada bir şekil görünürse, başka yerden gelen bir görünüştür. Âlem-i misâl de böyledir. Rûh bu bedene taalluk etmeden önce, kendi âleminde idi. Rûh âlemi, âlem-i misâlden daha üstündür. Rûh, bedene taalluk edince, bedene âşık olarak, bu madde âlemine iner. Âlem-i misâl ile bir ilgisi yoktur. Rûh bu bedene taalluk etmeden, ilgilenmeden önce, âlem-i misâl ile ilgili olmadığı gibi, bedene olan ilgisi bittikten sonra da, bu âlem ile ilgisi olmaz. Şu kadar var ki, Allahü teâlânın dilediği zamanlarda, rûhun bazı hâlleri, bu âlemin aynasında görünür. Rûhun hâllerinin iyiliği, kötülüğü buradan anlaşılır. Keşif ve rüyâlar, böyle hâsıl olmaktadır, insanın hisleri, duyguları kaybolmadan da, âlem-i misâldeki şekilleri gördüğü çok olmuştur. Ruh, bedenden ayrıldıktan sonra, ulvî ise, yükselir. Süfli ise, alçalır. Âlem-i misâl ile bir ilişiği olmaz.
Kabir azâbı, rüyâda, âlem-i misâldeki görüntüleri görmek değildir. Kabir azâbı rüyâ gibi değildir. Kabir azâbı, azâbın görüntüsü değildir. Azâbın kendisidir. Bundan başka, rüyâda görülen acı, azap, azâbın kendisidir denilse bile, dünyâdaki acılar, azaplar gibidir. Kabir azâbı ise, âhiret azaplarındandır. Birbirlerine hiç benzemezler. Çünkü dünyâ azapları âhiret azapları yanında hiç kalır. Allahü teâlâ, o azaplardan bizi korusun! Eğer, âhiret azaplarından bir kıvılcım dünyâya gelse, her şeyi yakar, yok eder. Kabir azâbını, rüyâda görülen azap gibi sanmak, kabir azâbını bilmemekten, anlamamış olmaktan ileri gelmektedir. Azâbın kendisi ile görünüşünü karıştırmaktan hâsıl olmaktadır. Böyle yanlış düşünmek, dünyâ azâbı ile âhiret azâbını aynı sanmaktan da olur. Böyle sanmak, pek yanlıştır. Yanlış ve bozuk olduğu meydandadır.
.
Bid’atlerin hepsi dalâlettir
Ebû Ali Muhammed bin Ali hazretleri Fıkıh âlimlerinden ve evliyânın büyüklerindendir. "Üstâd-ül-Azam" lakabıyla tanınmıştır. Seyyid olup, Hazreti Hüseyin’in evlâdındandır. 574 (m. 1178)’de, Yemen’de Terim’de doğdu. 653 (m. 1256) senesinde orada vefât etti. “Bedâi’u ulûm-il-mükâşefât-i vet-tecelliyât” kitabında şöyle yazmaktadır:
Akıl, elbette müstakil değildir. Bir bina bile, temel olmadan kurulamaz. Bir temel lâzımdır. Aynı şekilde, herhangi bir meselede de bilgiler, önce doğruluğu kabul edilmiş olan temel bilgiler üzerine kurulur. Âhiret ahvâline dâir temel bilgiler, ancak vahiy yoluyla elde edilebilir. Aklın bu husûsta, temel bilgileri bulmaya asla gücü yetmez ve yetmemiştir, işte bunun içindir ki, akıllar, Allahü teâlânın Peygamberleri vasıtasıyla bildirmesi olmadan, faydalarına olan şeyleri tek başına bilemezler, işte, dînde bid’at ortaya çıkarmak, bu esâsa zıttır. Aklın bu hususta ortaya koyduğu mücerred iddiadan başka bir şey değildir. Bid’at sahibi de, bid’atı ile amel etmek sûretiyle, maksudunu elde etme husûsunda emîn değildir. Onun için, bid’at abes gibi olmaktadır.
Irbâz bin Sâriye (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), bir gün namazdan sonra bize vaazda bulundu (hutbe okudu). Öyle belîğ bir vaazda bulundular ki, gözler yaşlarla doldu, kalpler inceldi (ürperdi). (Bu bir veda vaazı idi.) Bir kişi; “Bize ne tavsiye edersin yâ Resûlallah?” dedi. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahtan korkmayı, başınızdaki bir köle bile olsa, onu dinleyip itaat etmenizi tavsiye ederim. Zîrâ benden sonra yaşayacaklar, çok ihtilâflar görecekler. Benden sonra ortaya çıkan bid’atlerden sakınınız. Zîrâ bid’atlerin hepsi dalâlettir.”
Resûlullah efendimiz din ve dünyâ işlerine dâir, muhtaç olunan her şeyî vefât etmeden bildirmiştir. Ehl-i sünnet ve cemâatten buna muhalefet eden hiç kimse yoktur. Durum böyle olunca, bid’at sahibi, gerek lisân-ı hâli ve gerekse sözü ile şunu söylemiş olmaktadır: “Din tamam olmamıştır, ilâve edilmesi mutlaka lâzım veya güzel olan bazı şeyler mevcuttur!..” Eğer bid’at sahibi, dînin her bakımdan tamam olduğuna ve kemâl bulduğuna inanmış olsa idi, dinde bid’at ortaya çıkarmaz ve dîne bir şeyler ilâve durumuna gitmezdi.
.
Her bid’at, bir sünneti yok eder
Ebü’l-Abbâs Venşerisî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 834 (m. 1430) senesinde Cezayir’de Tlemsan’da doğdu. 914 (m. 1508)’de vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Şunu iyi bilmek gerekir ki, bid’atle beraber olan ne namaz, ne oruç, ne sadaka gibi ibâdetler, ne de kurbetler kabul edilir! Bid’at sahibi ile beraber olanda ismet sıfatı yok olur. Bid’at sahibinin yanına giden, ona tazim ve hürmette bulunan kimse, İslâmın yıkılmasına yardımcı olur. Düşmanlık ve buğza vesile olur. Her bid’at, bir sünneti yok eder. Bid’at sahibi kimseye, Allahü teâlâ gazap eder. Bişr-i Hafî buyurdu ki:
“Resûlullah efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) rüyamda gördüm bana;
-Yâ Bişr! Biliyor musun, Allahü teâlâ seni akranların arasında niçin yükseltti? buyurdu. Ben de;
-Hayır yâ Resûlallah, deyince;
-Sünnetime yapışman, sâlihlere hürmetin, arkadaşlarına nasihatin, Eshâbıma ve Ehl-i beytime muhabbetin yükseltti, buyurdu...
Yahyâ bin Muâz şöyle buyurdu: “İnsanların ihtilâflarının hepsi, şu üç şeyden dolayıdır. Bunların her birinin zıddı da vardır. Aslın olmadığı yerde, zıddı bulunur. Tevhîdin zıddı şirktir. Sünnetin zıddı bid’attir. Tâatın zıddı günahtır.”
Ebû Ali Hasen bin Ali Cürcânî şöyle buyurdu: “Kişinin saadetinin ve ibâdetlerin ona kolay gelmesinin alâmeti, bütün işlerinde sünnete uymak, sâlihlerle sohbet etmek, dostlarına karşı güzel ahlâklı olmak, ilâhî marifet ve insanlara muhabbet ile bezenmek ve vakitlerini değerlendirmektir.”
Ebû Ali Hasen yine buyurdu ki: “Sünnete giden yol; bid’atten kaçmak, Eshâb-ı kirâmın icmâına uymak, bozuk din adamlarından uzaklaşmak, bir tasavvuf büyüğünü tanımak ve eserlerini okumaktır.”
Zünnûn-i Mısrî, birisine şöyle nasihatte bulundu: “Senin yanında en tercih edilen ve en sevilen şey, Allahü teâlânın farz kıldığı emirlerini yapmak ve yasak kıldığı şeylerden sakınmak olsun. Çünkü Allahü teâlânın sana emrettiği ibâdetler, kendin için seçtiğin, güzel gördüğün amellerden daha hayırlıdır ve daha yüksektir. Kulun farz olan ibâdetleri hakkıyla yapması, sakınılması lâzım gelen şeylerden gereği gibi sakınması gerekir. Çünkü kulu Rabbinden uzaklaştıran, imânın tadını duymaktan alıkoyan, sıdk ve doğruluğun hakîkatine kavuşmaktan ve âhirete bakmaktan kalpleri alıkoyan, Allahü teâlânın kalbe, kulağa, göze, dile, ele, ayağa, karına ve daha başka uzuvlara dâir emirlerine gereken ehemmiyeti vermemektir.”
Onlar hayattayken kıymetlerini bilelim
Üsküdârlı Mehmed Emîn Efendi Osmanlı Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Babası Seyyid Abdülhayy Efendi, evliyânın büyüklerinden Azîz Mahmûd Hüdâyî hazretlerinin kızından torunudur. 1149 (m. 1736) senesinde İstanbul’da vefât etti. “Birgivî Muhammed Efendi’nin Adâb risalesine şerh” isimli eserinde şöyle yazmaktadır:
Hak teâlâ buyurdu ki: (Yâ Mûsâ! Günahlar içinde bir günah vardır ki benim indimde çok ağır ve büyüktür. O da, ana-baba evladını çağırdığı zaman, emrine muvâfakat etmemesidir.) Ana-baba çağırdığı zaman herhangi bir işle uğraşırsan, hemen onu terk edip, derhal ana-babanın emrine koşacaksın! Anan-baban sana kızıp bağırırsa, onlara sen bir şey söyleme! Ananın-babanın duâsını almak istersen, sana emrettikleri işleri çabuk ve güzel yapmaya çalış! Bu işini beğenmeyip sana gücenmelerinden ve bedduâ etmelerinden kork! Sana darılır iseler, onlara karşı sert söyleme! Hemen ellerini öperek gazaplarını teskin eyle! Ananın-babanın kalplerine geleni gözet! Zîrâ senin saadetin ve felaketin, onların kalplerinden doğan sözdedir. Anan-baban hasta ise, ihtiyar ise, onlara yardım et! Saadetini onlardan alacağın hayır duâda bil! Eğer onları incitip, bedduâlarını alırsan, dünya ve âhıretin harap olur. Atılan ok yaya tekrar gelmez. Onlar hayatta iken, kıymetini bil! Allahü teâlânın rızası, dînine bağlı olan ana-babanın rızasında, Allahü teâlânın gazabı, dînine bağlı olan ana-babanın gazabındadır. Habîb-i kibriyâ bir hadis-i şeriflerinde buyurdu ki: (Cennet ana-babanın ayağı altındadır.) Yâni, sana dînini, îmanını öğreten ananın-babanın rızasındadır. Hak teâlâ hazretleri Mûsâ aleyhisselâma dedi ki: (Yâ Mûsâ! Ana-babasını râzı eden, beni râzı etmiş olur. Ana-babasını râzı edip bana âsi olan kimseyi dahî iyilerden sayarım. Ana-babasına âsi olan, bana mutî olsa bile, onu fenalar tarafına ilhâk ederim.)
Îmanı olanlardan Cehennemden en sonra çıkacak olanlar, Allahü teâlânın yolunda olan anasının, babasının İslâmiyete uygun olan emirlerine âsî olanlardır. Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (Ana-babaya iyilik etmek, nâfile namaz, oruç ve hac [ve umreye gitmek] fazîletlerinden daha fazîletlidir. Ana-babasına hizmet edenlerin ömrü bereketli ve uzun olur. Ana-babasına karşı gelip, onlara âsî olanların ömürleri bereketsiz ve kısa olur. Anasına-babasına âsî olan mel'undur.
.
Rûhları bedenlerine geri verilir
Molla Üveys hazretleri Osmanlı âlimlerdendir. 969 (m. 1561)’de Manisa-Alaşehir’de doğdu. 1037 (m. 1627)’de Üsküp’de kadı iken vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki
Peygamberler (aleyhimüsselam) kabirlerinde diridirler. Diri olmaları, sözde değildir. Tam diridirler. Kur’ân-ı kerimde, Âl-i İmrân sûresinin 169. âyetinde meâlen; “Allah yolunda öldürülenleri ölü sanmayınız! Onlar, Rablerinin yanında diridirler. Rızıklandırılmaktadırlar” buyuruldu. Bu âyet-i kerîme, şehidlerin diri olduklarını bildiriyor. Hadîs-i şerîfte, Mûsâ ve İsâ aleyhimesselâmın, namaz kıldıkları bildiriliyor. Namaz kılmak, çeşitli hareketler yapmaktır. Bu hareketler, beden ile olur, ruh ile olmaz. Mûsâ aleyhisselâmı, orta boylu, eti az, zayıf, saçları toplu gördüm buyurması, rûhunu değil, bedenini gördüğünü gösteriyor. Peygamberler, başka insanlar gibi ölmez. Geçici olan dünyâdan, sonsuz kalıcı olan âhırete göç ederler. İmâm-ı Beyhekî “İtikâd” kitabında buyuruyor ki:
“Peygamberler, mezara konduktan sonra, ruhları bedenlerine geri verilir. Biz onları göremeyiz. Melekler gibi, görünmez olurlar. Yalnız Allahü teâlânın kerâmet olarak ihsân ettiği seçilmiş kimseler görebilir. İmâm-ı Süyûtî de böyle bildirmiştir. İmâm-ı Nevevî, Sübkî ve İmâm-ı Kurtubî üstadından ve daha birçok âlimler, böyle olduğunu bildirmişlerdir. Saîd bin Müseyyib diyor ki: Fitneler sebebiyle Mescid-i Nebî’de ezan okunamaz, namaz kılınamaz olunca, Hücre-i Nebeviyye’den ezan ve ikâmet sesi işitildi. Sahîh bir hadîs-i şerîfte; (Bana selâm verilince, Allahü teâlâ, rûhumu geri gönderir, selâm verene cevap veririm) buyuruldu. Bu hadîs-i şerîf, yukarıda bildirilenlere uygun olmuyor denilemez. Yani mübârek rûhunun cesed-i şerîfinden ayrıldığını, selâm verilince geri verildiğini gösteriyor denilemez. Böyle söyleyenlere karşı, âlimler çeşitli cevaplar vermişlerdir, İmâm-ı Süyûtî hazretleri, bu cevaplardan onyedisini bildiriyor. Bu cevapların en güzeli, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), cemâl-i ilâhîyi görmeye dalmıştır. Bedendeki duyguları unutmuştur. Bir Müslüman selâm verince, mübârek rûhu bu dalgınlıktan ayrılıp, beden duygularını alır. Dünyâda böyle olanlar da az değildir. Bir dünyâ işi veya âhiret işi, aşırı düşünülürken, insan yanında konuşulanı duymaz. Cemâl-i ilâhîye dalan kimse, bir sesi işitebilir mi?"
.
Bugün sizin dîninizi kemâle erdirdim
Ahmed Huveyyî hazretleri Şafiî mezhebi kelâm âlimlerindendir. 583 (m. 1187)’de Azerbeycan’ın Huvey kasabasında doğdu. 637 (m. 1240)’da Şam’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûl, kendisine Allahü teâlâ tarafından vahiy yolu ile yeni bir din gönderilen Peygamberdir. Bu din ile Allahü teâlâya nasıl ibâdet edileceğini bildiren, her asırda gelen Peygamberlere Nebî denir. Peygamberliğini bildirdikten sonra, îmân etmeyenlerle cihâd etmesi emrolunan Peygamberlere “Ülül’azm” denir. [Âdem, Nûh, İbrâhîm, Mûsâ, Îsâ ve Muhammed Mustafâ aleyhissalâtü vesselâm Ülül’azm Peygamberlerdir.]
Muhammed aleyhisselâm bütün insanlara ve cinlere Peygamber olarak gönderilmiştir. Onun dîninin gönderilmesi ile bütün dinler nesholmuş, yürürlükten kaldırılmıştır. Ona Kur’ân-ı kerîm gönderilince, diğer semâvi kitaplar neshedilmiş, hükümleri yürürlükden kaldırılmıştır. [Bu kitaplar, daha önce insanlar tarafından tahrif edilmiş, bozulmuş idi. Bugün aslı üzere Tevrat ve İncil yoktur. Olsa bile, neshedilmiş olduğundan makbul değildir.]
Onun gönderilmesi ile Peygamberlik son buldu. Ondan sonra Peygamber gelmeyecektir. Onun dîne davetinden başka, diğer davetler merduddur, kabul olunmaz. Zîrâ İslam dîni Onun gelmesi ile ve O hayatta iken kemâle erdirilmiştir. Nitekim [Mâide sûresi 3. âyetinde meâlen], (Bugün sizin dîninizi kemâle erdirdim) buyurulması bu hususu bildirmektedir. (Güzel ahlakı tamamlamak için gönderildim) buyurulan hadîs-i şerîf de, bunu gösteren açık bir şâhittir.
O hâlde, kemal üzerine fazla söylemek noksanlıkdır. Şüphesiz ki, her kim Ona tâbi olmaktan yüz çevirirse ve Onun dîninin hükümlerini mutlaka kendine lâzım bilmeyip, ehemmiyet vermez ise, şeytânın dostu ve Rahmânın düşmânı olur. Böyle kimse zındıklardan ve mülhidlerdendir. Allahü teâlâ onları zelil eylesin! Böyle kimselerde hârikulâde şeyler görülür ise, bunlar kerâmet cinsinden değildir. Öyle kimselerde zuhûra gelen bu hâllere mekr ve istidrâc denir.
İyi bilmek îcâb eder ki, Allahü teâlânın, bir kulun bütün murâdını yerine getirmesi, her istediğini vermesi, isterse bu verilen şeyler hârikulâde olsun, o kulun Allahü teâlâ katında makbul bir kul olduğunu göstermez. Bunlar, bazı kullarına iyilik ve ihsândır. Bazılarına da istidrâcdır. Allahü teâlâ [A’râf sûresi 182. âyetinde meâlen] (... Onları derece derece aşağı indiriyoruz. Onlar bilmiyorlar) buyurdu...
Ölü, kabre konduğu vakit
Çivizâde Hacı Mehmed Efendi Onsekizinci Osmanlı şeyhülislâmıdır. 937 (m. 1530)’da İstanbul’da doğdu. 995 (m. 1587)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bir kimse istek ve ihtiyârıyla bir küfür sözünü söylese dinden çıkar imânsız olur. O kimseye istiğfar, tecdîd-i îmân (îmân tazelemek) ve tecdîd-i nikâh (nikâh tazelemek) vâcib olur. Ancak bilmeyerek ve hatâ ile küfür sözü söylerse kâfir olmaz. Eğer bir kimse, ikrahla (yani ölüm tehdidi veya herhangi bir uzvunun kesileceği tehdidi ile) küfür olan bir sözü söylerse, îmândan çıkmaz.
Küfre giren kimsenin yapmış olduğu iyi amellerinin sevâbı gider. Zevcesiyle (hanımıyla) arasındaki nikâhı bozulur. Bunun için her gün sabah ve akşam; “Allahümme innî e’ûzü bike min en üşrike bike şey’en ve ene a’lemü ve estağfirüke li-mâ lâ a’lemü inneke ente allâmül guyûb” duâsını okumalıdır.
Kabir suâli haktır. Her insan vefât ettikten sonra, kabre defnedilince, Allahü teâlânın birliğinden suâl olunacaktır. “Allah îmân edenleri hem dünyâda hem âhırette (kabirde) sabit söz olan şehâdet kelimesi ile tesbit eder, tevhîde bağlı kılar. Allah zâlimleri (kafirleri) şaşırtır ve Allah dilediğini yapar” meâlindeki İbrâhim sûresi 27. âyeti, kabir azâbı ile ilgili olarak nâzil olmuştur. İbn-i Mes’ûd (radıyallahü anh) “Yâ Resûlallah! Ölü, kabre konduğu vakit ilk karşılaştığı şey nedir?” diye suâl eyledi. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Yâ İbn-i Mes’ûd! Bunu bana senden başka kimse suâl etmedi. Ancak sen suâl ettin. Ölü kabre konulduğu vakit önce bir melek nidâ eder. O meleğin ismi 'Rûmân'dır. Kabirlerin arasına girer der ki: 'Yâ Abdellah! Amelini yaz!' O kimse der ki: 'Benim burada ne kâğıdım var ne divitim var. Ne yazayım?' O melek der ki; 'Bu söz kabul edilmez. Senin kefenin kâğıdındır. Tükürüğün mürekkebindir. Parmakların kalemindir...' Melek kefeninden bir parça kesip verir. O kul dünyâda her ne kadar yazı yazmak bilmese de, orada sevâbını ve günâhını âdeta bir günde işlemiş gibi yazar. Bundan sonra melek o yazdığı kefen parçasını dürer, o ölünün boynuna asar.” Bu hadîs-i şerîf kabir suâlinin ve azâbının hak olduğuna delîldir.
Cennete ilk girecek olanlar
Velîd bin Şüca hazretleri hadîs âlimlerinin meşhûrlarındandır. 243 (m. 857)’de Bağdâd’da vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Bir kimse gelip, “Yâ Resûlallah! Kıyâmet günü, insanların Allahü teâlâya en yakın olanlarını bize bildirir misin?” diye sual etti. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kıyâmet günü Allahü teâlâya en yakın olanlar, Allahü teâlâdan korkanlar O’na karşı tevâzu sahibi olanlar ve Allahü teâlâyı çok zikredenlerdir.” O kimse “Yâ Resûlallah! İnsanlar arasında Cennete ilk onlar mı girecek?” diye sordu. Resûlullah efendimiz “Hayır, Cennete ilk girecek olanlar onlar değildir” buyurdu. Soran kimse, “Yâ Resûlallah, öyle ise Cennete ilk girecek olanları bana söyler misin?” dedi. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Cennete ilk girecek olanlar, müminlerin fakirleridir. Onlar Cennetin kapısına geldikleri zaman, melekler onları karşılayacaklar ve (Hesabınızı veriniz, ondan sonra geliniz) diyecekler. Fakir müminler derler ki: “Biz neyin hesabını vereceğiz ki, kullandığımız, kendisinden istifâde ettiğimiz bir malımız yoktu. Biz âmir değildik ki adâletle veya zulümle hükmetmiş olalım. Biz, bize gelen dînin emirleri ile Allahü teâlâya kavuşuncaya kadar O’na ibâdet ettik.”
“Benim dört tane vezirim vardır. Bunlardan ikisi semâvât ehlinden, ikisi de Arz ehlindendir. Semâvât ehlinden olanlar, Cebrâil ve Mikâil’dir (aleyhimesselam). Arz ehlinden olanlar da Ebû Bekir ile Ömer’dir (radıyallahü anhüma).”
“Kim bir hastayı ziyâret edip, yanında bir miktar otursa, Allahü teâlâ o kimseye, bin sene göz açıp-kapayıncaya kadar hiç günah işlememiş, hep ibâdet etmiş gibi sevap verir.”
“Oruç ve Kur’ân-ı kerîm kıyâmet günü şefaat edeceklerdir. Oruç, 'Yâ Rabbî! Ben filan kimseyi, dünyâda iken yemesine ve içmesine mâni oldum. Onun için ona şefaat edeceğim' der ve şefaat eder. Kur’ân-ı kerîm de, 'Yâ Rabbi! Filan kimse dünyâda iken geceleri beni okurdu. Ben de onun uykusuna mâni oldum. Onun için ona şefaat edeceğim' der ve şefaat eder.”
Abdürrahmân bin Ganem’in bildirdiği hadîs-i şerîfte; Resûlullah efendimiz Hazreti Ebû Bekr’e ve Hazreti Ömer’e (radıyallahü anhüma); “İkinizin söz birliği ettiğiniz hiçbir işte sizden ayrılmam” buyurdu.
.
Nefsini tanıyan Rabbini tanır
Abdürrahmân Vâsıtî hazretleri Tasavvuf ve hadîs âlimlerindendir. 674 (m. 1275)’de Vâsıt’ta doğdu. 744 (m. 1343)’de Bağdad’da vefât etti. Vâsıtî, “Tiryâk-ül-muhibbîn” kitabında, tasavvuf büyüklerinin hallerini, hocalarını ve talebelerini anlatmaktadır. Bu kitaptan bazı bölümler:
Seyyid Ahmed Rıfâî hazretleri buyurdu ki: “Sen, Allahü teâlâya karşı kulluk vazîfelerini yerine getirdiğin; nefsinin isteklerine uymadığın, cenâb-ı Hakkın râzı olduğu yolda yürüdüğün zaman nefsini (kendini) tanırsın. Nefsini tanıyan ise, Rabbini tanır. Büyüklerine saygı, küçüklerine şefkat ve merhamet göstermek, kötülere iyilik, iyilere daha güzel muâmele etmek, hikmet ve ilim sahibi olanların nasîhatlerini dinlemek, bayağı ve aşağı olanlarından uzak durmak, zayıf ve güçsüzlere yardım etmek, onlara sıkıntı vermemek sûretiyle insanların haklarını yerine getirdiğin zaman, kendini iyi idâre etmiş olursun. Dostlarına da iyi muâmele etmiş, Rabbini râzı etmiş olursun. Böylece insanlardan sana gelecek zararları defetmiş olursun... O zaman sen, akıllı ve hakîm (hikmet sahibi) birisi olmuş olursun... Eğer kendini bilmez ve tanımaz, insanların malına ve canına zarar verirsen, Rabbini gazaplandırmış, nefsine zulmetmiş, ahmak ve bayağı bir kimse olursun.
Ey kardeşim! Himmetini kendini yakmak için harcamaktan, hevâ ve hevesinin dalgaları arasında kalarak, kendini boğmaktan çok sakın. Kendini bu hâle düşürme husûsunda Allahü teâlâdan kork. Nefsine karşı hazırlıklı ol. Dâima nefsinin hezimeti (yenilmesi) için çalış. Böyle yaparsan, sonunda zelîl olmaktan, hesap verme korkusundan, dostlarla alâkayı kesmekten kurtulur, seçilmişlerden olursun. Nefsi, kişinin kimliğidir. Tevâzu ettiği zaman yükselir. Kendini büyük gördüğü zaman alçalır. Hak etmeden yükselmek ne kadar çirkindir! İrfan kanatları ile yükseklere uç. İlmin ve yakînin zirvesine doğru edebinle yürü. Nefsine muhalefet hususunda çok sağlam ol. Geceleyin uyumamayı kendine âdet edin. Çünkü uyku hüsrandır. Günaha asla meyletme, günahın sonu ateştir. Geceni, Allahü teâlâya ibâdet etmek ve tâat için geçir. Gâfil kimseler, geceyi uyku ile geçirir. Câhil ve gâfil, oyun ve eğlence ile oyalanır. Hâlbuki ehlullah uyanıktır...
.
Allahü teâlâ tövbeleri kabul edicidir
Muhammed Vânnûgî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh ve tefsîr âlimidir. İbn-i Abdüsselâm adıyla meşhur oldu. 759 (m. 1358)’de Tunus’ta doğdu. 819 (m. 1416)’da Mekke-i mükerremede vefât etti. “Kitâbü alâ kavâid-i İbn-i Abdüsselâm” isimli eserinden bazı kısımlar:
Gıybet ile ilgili olarak, Hazreti Câbir’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte “Gıybet etmek, zinâ etmekten şiddetlidir” buyuruldu. “Yâ Resûlallah! Gıybetin zinâdan daha şiddetli olması nasıl olur?” diye sorulduğunda, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “İnsan zinâ eder ve sonra tövbe eder, Allahü teâlâ da onu mağfiret eder. Ama gıybet ettiği kimse ondan râzı olmayınca bağışlamaz” buyurdu.
Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde gıybeti menediyor ve Hucurât sûresi 12. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Bir kısmınız bir kısmınızı (arkasından hoşlanmayacağı sözle), gıybet etmesin, çekiştirmesin. Hiç sizden biriniz ölü kardeşinin etini yemek ister mi? Bundan tiksindiniz (değil mi?) O hâlde (gıybet etmekte) Allahtan korkun” buyuruyor. Vesît tefsîrinde, Zücâc’dan (radıyallahü anh) naklederek bu âyet-i kerîmenin tevîlini şöyle anlatıyor: “Senin yanında bulunmayan birisinden, onun beğenmediği şekilde, kötü olarak bahsetmen, onun ölü hâlindeki etini yemen gibidir. O hâlde, gıybet edenler, o kardeşinin ölüsünün etini yiyorlar. Çok sakınmalıdırlar.”
Amr İbni As (radıyallahü anh), yanında birkaç kişi ile beraber, ölü bir katırın yanından geçiyordu. Yanında bulunanlara; “Sizden birinizin, bu kokmuş katırın etinden yiyip midesini doldurması, Müslüman kardeşinin etinden yemesinden iyidir. Yani Müslüman kardeşini gıybet etmekten iyidir. Allahtan korkunuz ve gıybet etmeyiniz. Tövbe ediniz. Allahü teâlâ tevvâbdır. Tövbeleri kabul edicidir” buyurdu.
Bid’at sahibi birisinden, fâsık diye bahsetmek gıybet olmaz. Maksadı, insanları onun şerrinden uzaklaştırmak, onun tuzağına düşmemeleri için onları sakındırmaktır. Bu mübahtır. Çünkü Resûlullah efendimiz; “Fâsık için gıybet yoktur” buyurdu. Diğer bir hadîs-i şerîfte; “Sizden biriniz, din kardeşini arkasından gıybet ederse, onun için mağfiret dileyip, ona duâ etsin. Gıybetine kefâret olur” buyuruldu. Yani “Yâ Rabbî! Gıybet ettiğim kimseyi mağfiret eyle” demelidir.
.
İhsân etmek, yani hakiki iyilik nedir
Muhammed Yağbuğ hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Türk asıllıdır. 930 (m. 1524)’de Batı Afrika’daki Mali’de, Timbuktu şehrinde doğdu. 1002 (m. 1593)’de aynı yerde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Elinden geldiği kadar az da olsa, insanlardan bir şey istememelidir. Onlara karşı küçülmemelidir. Şeref ve vekârını korumalıdır. “Bize iyilik yapana, biz de iyilik yaparız” diyenlerden olmamalıdır. Çünkü Müslümana yakışan kötülük yapana da iyilik yapmaktır. Zîrâ iyilik yapana iyilik yapmak, karşılık vermektir. İhsân, yani hakiki iyilik, kötülük yapana iyilik etmektir.
Hazreti Huzeyfe’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) “Zayıf karekterli olmayın. 'İnsanlar bize iyilik yaparsa, biz de iyilik yaparız, zulmederlerse, biz de zulmederiz' demeyin. Kendiniz şöyle yapınız: İnsanlar size iyilik yaparsa, onlara iyilik yapınız. Kötülük yaparlarsa, zulüm yapmayınız” buyurdu.
İnsanlarla mücâdele etmemelidir. İnsanlardan ikram ve iyilik görünce, Allahü teâlâya şükretmelidir, insanlara dîni, ilmi ve parası ile öğünmemelidir. İnsanların yalan ve gayrimeşru işlerini görünce, onlar için Allahü teâlâdan mağfiret istemelidir. Zayıf ve güçsüzlere yakınlık göstermelidir. Fakirlerle oturmakla bereketlenilir. Çünkü bu durum, insanı nifaktan ve kibirden uzaklaştırır. Sevap yönünden ise, üstün bir cihattır. Evliyâya hürmet etmelidir. Zîrâ bu saygı ve tazim, cenâb-ı Hakka duyulan saygı cinsindendir.
İnsanların hâllerini incelememelidir. Halktan bir fayda ve zarar beklememelidir. Zîrâ insanlar, Allahü teâlâya muhtaç olmakta, kendilerinden fayda veya zarar gelmeme konusunda, bir tarağın dişleri gibidirler. Bilakis zarar ve faydanın bütünü Allahü teâlâdandır. O dilemeyince hiçbir kimse ne zarar, ne de fayda verebilir. En yakını olsa da, Allahü teâlâ katında günah olan söz ve işte ona uymamalı, dediğini yapmamalıdır. Allahü teâlânın gazabı bulunan bir işte, kimsenin rızâsını aramamalıdır. “Hutab-ül-erba’în” şarihi şöyle demektedir: “Allahü teâlânın gazabını kazanarak insanları râzı etmeye uğraşmak demek; dil âfetlerinden olan maskaralık, mukallitlik, alay etmek, söz taşımak, insanları güldürmek, dil ile saldırmak gibi işler yapmaktır. Şâirlerin âdetleri, nedimlerin usûlü böyledir. Onlar sâlihleri ayıplamaktan âlimlerle alay etmekten çekinmezler.”
.
Mucize ile kerâmet arasındaki fark
Ebû Muhammed Yafiî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 698 (m. 1298)’de Yemen’de doğdu. 768 (m. 1367)’de Mekke’de vefât etti. İmâm-ı Yâfiî’nin “Neşr-ül-mehâsin” adlı eserinden bazı bölümler:
Allahü teâlânın yardımı ile derim ki, evliyâda kerâmetlerin zuhuru, meydana gelmesi, aklen caiz ve naklen vâkidir. Aklen caiz olması: Allahü teâlâ her şeye kadirdir, kerâmetler de, mucizeler kabilinden mümkün olan şeylerdir. Ehl-i sünnet ve cemaat âlimleri böyle der ve eserleri de böyle söyler. Bu, şarkta, garpta, Arap diyârı olsun, Acem diyârı olsun, her tarafta böyledir.
Kerâmetlerin naklen vukûu: Bu husus, Kur’ân-ı kerîmde, hadîs-i şerîflerde ve haberlerde bildirilmiştir. Kur’ân-ı kerîmde, Hazret-i Meryem hakkında meâlen; “Bunun üzerine Rabbi, Meryem’i güzel bir kabul ile kabul buyurdu ve onu iyi bir şekilde yetiştirdi. Zekeriyyâ aleyhisselâmı ona kefil (himâyesine memur) kıldı. Zekeriyyâ ne zaman Meryem’in bulunduğu mihraba girdiyse, onun yanında bir yiyecek buldu. 'Ey Meryem! Bu sana nereden geliyor?' dedi. O da; 'Bu, Allah tarafından gönderiliyor. Şüphe yok ki, Allah dilediğini hesapsız olarak rızıklandırır' dedi" buyurulmuştur. (Âl-i îmran-37)
Zekeriyyâ aleyhisselâm, yazın hazret-i Meryem’in yanında kış meyvesi, kışın da yaz meyvesi buluyordu. Yine Kur’ân-ı kerîmde, Hazret-i Meryem hakkında meâlen; “Hurmanın da dalını kendine doğru silkele, üzerine devşirilmiş taze hurmalar dökülsün” buyurulmuştur. (Meryem-25) [Bu taze hurma, zamanının dışında oluyordu.]
Mucize ile kerâmet arasındaki fark: Mucize ile kerâmet arasındaki farklar şunlardır: 1- Mucizede, tehaddî etmek, yani “Siz de yapınız! Yapamazsınız!” demek şart değil ise de, mucizenin manasında tehaddî vardır. Kıyâmet hâllerinden ve ileride olacak şeylerden haber vermekte tehaddî olamayacağı için, bunlar kâfirlere karşı mucize değildir. Müminler, bu haberlerin mucize olduklarına inanırlar. Evliyânın kerâmetleri de, peygamberlik iddia etmedikleri için ve tehaddî bulunmadığı için, mucize olamazlar. 2- Peygamberlerin mucizesini izhâr etmesi gerekir. Kerâmette ise, velînin kerâmetini gizlemesi gerekir. Ancak zarûret hâlinde izin ile veya elinde olmayan bir durum ile veya talebelerinin îmânını kuvvetlendirmek için olursa bu müstesnadır. Fakat normal hâlde mutlak olarak, velînin kerâmetini gizlemesi gerekir ve ona kerâmetini izhâr etmesi caiz değildir.
.
İkisi için bir adak adayın
Sarı Yakub hazretleri fıkıh, kelâm, hadîs âlimi, yüksek hâller sahibi velîdir. Konya’da doğdu. 833 (m. 1429)’da aynı yerde vefât etti. Dinin emir ve yasaklarını bildirmekte çok gayretli idi. Buyurdu ki:
“İnsan (Hel etâ) sûresi sekizinci âyet-i kerîmenin nüzûl (inme) sebebini, âlimler şöyle bildirirler:
Bir zaman, Hazret-i Hasan ve Hazret-i Hüseyin (radıyallahü anhüma) hasta olmuşlardı. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Eshâb-ı kirâm ile torunlarını ziyârete gitti. Hazret-i Ali ve Hazret-i Fâtıma’ya (radıyallahü anhüma) hitaben; “Bu iki ciğer köşeleriniz için bir adak adayın” buyurdular. Onlar da, Fıdda ismindeki hizmetçileri ile beraber, çocukları sıhhate kavuşursa, Allahü teâlânın rızâsı için, üç gün oruç tutacaklarını nezrettiler (adadılar). Hazret-i Hasan ve Hazret-i Hüseyin sıhhat bulunca, yiyecek bir şeyleri olmadığı için, Hazret-i Ali, bir Yahudi’den üç sa’ (12,6 litre hacmindeki kab dolusu) arpa borç aldı. Üçü de nezirlerini yerine getirmek için oruç tutmaya başladılar. Arpanın üçte birini hizmetçileri öğütüp, beş tane ekmek pişirdi. Çünkü hepsi beş kişi idiler, iftar vakti Hazreti Fatıma (radıyallahü anha), ekmeklerin her birini hazret-i Ali’nin, Hasan ve Hüseyin’in, hizmetçileri Fıdda’nın ve birini de kendisinin önüne koydu... Kapıya bir miskin geldi (Miskîn, bir günlük yiyeceği bile olmayan fakire denir.) “Ben Müslüman fakirlerinden biriyim. Açım. Yemek istemeye geldim” dedi. Önlerindeki beş ekmeği de miskine verdiler. Kendileri su ile iftar edip, ertesi gün için oruca niyet ettiler...
Ertesi gün hizmetçi, kalan unun yarısını öğüttü. Bu undan beş tane ekmek pişirip iftara hazırladı, iftar vakti oldu. Tam ekmekleri yemeye başlayacaklardı ki, kapıya bir yetim gelip yemek istedi. Beşi de ekmeklerini o yetime vererek, yetimi sevindirdiler. Kendileri su ile iftar edip, ertesi gün oruca niyet ettiler...
Üçüncü gün, hizmetçi, arpanın kalan kısmını öğütüp, beş tane ekmek yaptı. İftar vakti ekmekleri yiyecekleri sırada kapıya birisi gelip, esir olduğunu, üç gündür birşey yemediğini söyleyince, ellerindeki ekmekleri buna verdiler. Resûlullah efendimiz bunların hâllerini, açlıklarını haber alınca çok üzüldüler. Sonra Cebrâil aleyhisselâm geldi. “Yâ Resûlallah mübârek olsun. Hak teâlâ Ehl-i beytin hakkında âyet-i kerîme gönderdi” diyerek, insan (Hel etâ) sûresini okudu.
.
İşlerin en evlâsı ayıpları örtmektir
İbn-i Hübeyre hazretleri fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. Abbasî halîfesi Muktefî’nin veziri idi. 499 (m. 1105)’de Irak’ta doğdu. 556 (m. 1161)’da Bağdad’da vefât etti. Âyet-i kerîmelere ve hadîs-i şerîflere yaptığı açıklamalar meşhûrdur. Şöyle anlattı:
Bekâra sûresi 10. âyet-i kerîmede meâlen; “Kalplerinde hastalık vardır” buyurulan âyet-i kerîmeyi şöyle izah etmiştir: “Bazı hastalar, yediği şeyin tadını tersine alır. Yediği tatlı ise acı der, acı ise tatlı der. Kalplerinde hastalık olanlar da, hakkı bâtıl, bâtılı hak olarak görürler.”
“Allahım, işlemediğim amelin şerrinden sana sığınırım” buyurulan hadîs-i şerîfi de şöyle açıklamıştır: “Bunun iki manası vardır. Biri; insan bir kötülük işler ve bunu beğenir, sonra bunu tekrar işlemeyi temenni eder. İşte bu temennisi, henüz işlenmeyen kötü amelin şerri, zararıdır. İkincisi; insan bir kötülüğü işlemez, meselâ şarap içmeyerek haramdan sakınır. Fakat bu sakınmasından dolayı, kendini beğenir, üstün görür, işte bu da işlenmeyen bir işin, amelin zararı, şerridir.”
“Su içtiğiniz zaman artırınız” buyurulan hadîs-i şerîfi de şöyle açıklamıştır: “Bu husus, su içmeye mahsustur. Yemekte sünnet ise, kabın dibini iyice sıyırmak ve parmakları yalamaktır. Su içmekte kabın dibinde artırmayı (kabın, bardağın dibinde biraz su bırakmayı) bildirmekteki hikmet, sudaki toprak ve benzeri şeyler suyun dibine çöker. Kabın dibinde bir miktar su bırakılınca, bu gibi şeyler su ile birlikte yutulmamış olur. Suyu üç yudumda içmek de böyledir. Üç kere nefes alıp dinlenerek içmek, kalpten sıkıntı ve bedenden kederi giderir.”
İbn-i Hübeyre buyurdu ki: “Günler çabuk geçti! Ömürler uçup, gitti. Nefisler hevâsına, boş isteklerine uyarak yandı! Nefisler, dâima hayra karşı çıkar. Takvâ yeri olan kalpler bomboş oldu. Takvâdan uzak kaldı.”
“Sünnete uymak her hayra sebep olur.”
“İlim üç şeyle elde edilir: 1- İlme çalışmakla. Meselâ, Arabî öğrenmek isteyenin, nahiv ilmini ezberlemesi, öğrenmesi lâzımdır. 2- Öğretmekle, ilmi öğrenen, başkasına öğretirken daha iyi öğrenir. 3- İlmi tasnif etmek, yazmakla.”
“İnsanların ayıbını örtmeye çalış. Çünkü onların ayıplarının ortaya çıkması, Ehl-i İslâm için ayıptır, işlerin en evlâsı, ayıpları örtmektir.”
.
İnsanların en faziletlisi
Sâbıkuddîn Ebû Bekr Kurtubî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 486 (m. 1093)’de Endülüs’ün (İspanya) Kurtuba (Cordoba) şehrinde doğdu. Musul’a yerleşti ve 567 (m. 1172)’de orada vefât etti. İlmin fazileti hakkında buyurdu ki:
Kur’ân-ı kerîm, hadîs-i şerîfler ve ümmetin icmâı, ilmin faziletine delâlet etmektedir. Yalnız şu âyet-i kerîme meâli ilmin faziletini bildirmeye kâfidir: “Allah, kendinden başka ibâdete müstahak bir varlık olmadığını delillerle açıkladı. Meleklerle ilim sahipleri de, adâlet ve hak üzere durarak buna îmân ettiler. O’ndan başka hiçbir ilah yoktur. O, tevhid getirmeyenlere galiptir. Hüküm ve hikmet sahibidir.” (Âli İmrân-18).
Başka bir âyet-i kerîmede ise meâlen; “Kendilerine ilim verilenler için ise, (Cennette) dereceler vardır. Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır” buyurulmaktadır. (Mücâdele-11).
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hadîs-i şerîflerde buyurdu ki:
“Âlimler, Peygamberlerin vârisleridir.”
“Ümmetimin âlimleri, Benî-İsrâil’in peygamberleri gibidir.”
“Göklerde ve yerde olanlar, âlim için istiğfar ederler.”
“Âlimin, âbid üzerine üstünlüğü, ayın onbeşinci gecesindeki dolunayın, diğer yıldızlar üzerine olan üstünlüğü gibidir.”
“Âlimin, âbid üzerine üstünlüğü, benim, sizin en aşağınız üzerine olan üstünlüğüm gibidir.”
Hızır aleyhisselâmdan şöyle rivâyet edildi: “Âlimler, Allahü teâlâdan korkan kimselerdir.”
Süfyân bin Uyeyne buyurdu ki: “İnsanların en câhili, bildiği ile amel etmeyendir. En faziletlisi ise, Allahü teâlâdan en çok korkandır... Şihâbüddîn Sühreverdî, Süfyân bin Uyeyne’nin bu sözünü zikrettikten sonra; “Bu, doğru sözdür. Âlim, ilmi ile amel etmediği zaman âlim değildir. Onun ilimde mütehassıs olmasına, münâzara ve mücâdelede çok güzel konuşmasına aldanmamalıdır. Çünkü o, câhildir, âlim değildir. Fakat bu hâlinden dolayı tövbe ederse, bu durumdan müstesnadır” buyurdu.
Fudayl bin Iyâd buyurdu ki: “Âlimler, insanlar için ilkbahar mevsimi gibidir. Bir hasta böyle bir âlimi görürse, onu görmekten dolayı aldığı lezzeti, hastalıktan şifâ bulmaya tercih eder. Fakir bir kimse ise, ona bakınca artık zengin olmayı istemez. Fakat bugün âlim geçinen bir kısım kimseler, insanlar için fitne olmuşlardır.”
İlim ve âlim, din tabibidir. Dünyalık ise, hastalık durumundadır. Tabip bu hastalığı kendisine çekince, başkasını nasıl tedâvi edebilir.
.
Meyyit, selam vereni tanır
Yahyâ bin Rebî hazretleri tefsîr, hadîs, fıkıh, ferâiz, kelâm ve kıraat âlimlerindendir. 528 (m. 1134)’de Vâsıt şehrinde doğdu. 606 (m. 1210)’da Bağdad’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Meyyit, kendini ziyârete gelenleri tanır. Hazret-i Aişe’nin (radıyallahü anha) haber verdiği hadîs-i şerîfte: “Bir kimse, din kardeşinin kabrini ziyârete gider ve mezârı başında oturursa onu tanır ve selâmına cevap verir” buyuruldu.
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Bir kimse, tanıdığının mezarı başına gidip selam verince, meyyit onu tanır ve selamına cevap verir. Tanımadığı kimsenin kabrine gidip selam verince, meyyit selamına cevap verir” buyuruldu.
Hadîs-i şerîflerde ziyâret kelimesi kullanılmaktadır. Meyyit, kabre geleni tanımasaydı, ziyâret kelimesi kullanılmazdı. Her dilde ve her lügatte, ziyâret kelimesi tanıyan ve anlayan kimselerin buluşmasında kullanılır. “Selâmün aleyküm” sözü de anlayan kimseye söylenir.
Bir kimse, kabre yakın bir yerde namaz kılarsa, meyyitler bunu görür. Namaz kıldığını anlar ve imrenirler. Yezîd bin Hârûn diyor ki: “İbn-i Sâseb, bir cenâzede bulundu. Üzerinde hafif elbise vardı. Bir mezar yanında iki rekat namaz kıldı. Sonra kabre dayandı. Diyor ki: Vallahi uyanıktım. Kabirden bir ses işittim. “Beni incitme! Siz ibâdet yaparsınız, fakat işitmezsiniz, bilmezsiniz. Biz ise biliriz, fakat hareket edemeyiz. Buna göre, şu kıldığın iki rekatten daha kıymetli bir şey yoktur” dedi. (Meyyit, İbn-i Sâseb’in kabre dayandığını ve namaz kıldığını anlamıştı.)
Allahü teâlâ, şehidlerin diri olduğunu ve rızıklandırıldıklarını bildirdi. Bir hadîs-i şerîfte, şehîd ruhlarının Cennete girdikleri haber veriliyor. Âlimlerden birkaçı, bu nimetlerin yalnız şehidler için olduğunu, sıddîkların böyle olmadıklarını söylüyorlar ise de, imamlarımızın ve Ehl-i sünnet âlimlerinin çoğunun söylediği doğrudur. Bunlar, diri olmak ve rızıklandırılmak ve ruhların Cennete girmesi, yalnız şehidler için değildir dediler. Âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden böyle anlaşılmaktadır buyurdular. Bunların yalnız şehidler için bildirilmesi, şehidlerin ölüp yok oldukları sanılarak, cihaddan korkulmasını önlemek içindir. Cihâda gitmeye ve şehid olmaya mâni olan şüpheyi gidermek içindir.
.
Ameller niyetlere göredir
Ebü’l-Hüseyn İmrânî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerinden olup, 489 (m. 1096)’da Yemen’de doğdu. 558 (m. 1163)’de orada vefât etti. İhlâs hakkında şunları söyledi:
Allahü teâlâ, Beyyine Sûresi’nin beşinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Hâlbuki onlar, ancak Allaha, O’nun dîninde ihlâs sâhipleri olarak diğer bâtıl dinlerden İslama yönelerek ibâdet etsinler, namazı gereği üzere kılsınlar ve zekâtı versinler diye emrolunmuşlardı. İşte bu emredildikleri şey, dosdoğru hak dindir” buyuruyor.
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte buyuruyor ki: “Ameller niyetlere göredir.” Diğer bir hadîs-i şerîfte; “Allahü teâlâ sizin bedenlerinize ve sûretlerinize bakmaz. Fakat sizin kalblerinize bakar” buyuruldu.
Resûlullah efendimize birisi, kahramanlığını göstermek için, diğeri hamiyet için, bir başkası da kelimetullah yüce olsun diye muharebe eden üç kişiden hangisinin Allah yolunda olduğu soruldu. Resûlullah efendimiz “Kelîmetullahı yüceltmek için muharebe eden, Allah yolundadır” buyurdu.
Zünnûn-i Mısrî buyurdu ki: “İhlasın alâmeti üçtür. Birincisi; methedilmek ve kötülenmek ona tesir etmez, ikincisi; amellerini unutur, günahlarını düşünür. Üçüncüsü; Hak teâlâdan gayrısını gönlünden çıkarır.”
Huzeyfe Mer’aşî şöyle buyurdu: “İhlâs, kulun işlerinin, zâhirde ve bâtında bir olmasıdır.”
Büyüklerden birisi, Allahü teâlâdan kendisine ikramda bulunmasını ve bunu örtmesini diliyordu. Bir gece ibâdet yapmak için kalktı. Bu sırada talebelerinden birisi, onun başı üzerinde, bakanların gözlerini kamaştıran nurdan bir kandil gördü. Ona, bunun ne olduğunu sordu. O da şu şiir tercümesini okudu: “Ey sır sahibi, sırrın ortaya çıktı. Artık bu sır ortaya çıktıktan sonra yaşamayı istemem.” Sonra secde etti ve secdede iken vefât etti.
Zünnûn-i Mısrî şöyle anlattı: “Bir dağda dolaşıyordum. Bu sırada namaz kılan birisini gördüm. Yanında bir de yırtıcı hayvan vardı. Namaz kılan zâtın yanına yaklaşınca, o hayvan yanından uzaklaştı. Bu sırada o zât da namazını bitirdi ve bana; “Sûfîlik olursa, vahşî hayvanlar insanı arar ve dağlar ona eğilir” dedi. Ben, bu sözün manasını anlayamadığımı söyledim. O da; “Yani her şeyinle Allah için olursan, her yaptığını Allah için yaparsan, Allahü teâlâ sana yardımcı olur” dedi. “Buna nasıl kavuştun?” diye sorduğumda; “Allahü teâlâdan başkasını kalbimden çıkarmam ile kavuştum” dedi.
.
Bu hâl, âlim için bir fitnedir
İmâm-ı Yezîd bin Ebî Habîb hazretleri Tabiînin büyük âlimlerindendir. 53 (m. 673)’de doğup, 128 (m. 745)’de Mısır’da vefât etti. Emevî halifesi ve büyük İslâm âlimlerinden Ömer bin Abdülazîz onu Mısır’da fetvâ vermek için vazîfelendirdi. Buyurdu ki;
Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmde Âl-i İmrân sûresi, otuzbirinci âyetinde meâlen buyurdu ki: “Ey sevgili Peygamberim! Onlara de ki, eğer Allahü teâlâyı seviyorsanız ve Allahü teâlânın da, sizi sevmesini istiyorsanız, bana tâbi olunuz! Allahü teâlâ bana tâbi olanları sever.”
“Âlimin fitnesinden biri de, konuşması kendisi için susmasından daha sevimli olmasıdır. Zîrâ dinlemekte ve susmakta selâmet, konuşmakta ise süslenmek, fazla veya eksik konuşmak vardır.”
İlim, amel ve irşatlarına bazı âfetlerin sokulmasından çok korkup, yine buyurdu ki; “Eğer bir âlime, söz söylemek, susmaktan ve dinlemekten daha sevimli geliyorsa, bu hâl, onun hakkında dînî bir fitnedir.”
“Eshâb-ı kiram, yemeği keyif ve lezzet için yemez, elbiseyi güzellik için giymezlerdi. Yemekten maksatları; açlığı giderip, ibâdete kuvvet bulmak, elbiseden muratları da; avret yerlerini örtmek ve soğuktan, sıcaktan bedenlerini korumaktır.”
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyuruyor ki:
“Sizden birisi kıbleye dönerek abdest bozmasın.”
“Âlimin âbide üstünlüğü, dolunay hâlinde bulunan ayın, diğer yıldızlara olan üstünlüğü gibidir.”
“Peygamberler, hiçbir dinar ve dirhem miras bırakmadılar. Onlar sâdece ilmi miras olarak bıraktılar. Kim onu alırsa, bol nasîbe kavuşur.”
“Benim sünnetime ve benden sonra Hulefâ-i râşidînin sünnetlerine yapışınız. Ona olanca gücünüzle ve titizlikle sarılınız. (Dinde) sonradan ihdas edilen (Kur’ân-ı kerîmde. Sünnette, İcmâ-i ümmette ve Kıyâs-ı fukahâda bulunmayan) şeylerden kaçınınız. Çünkü (dinde) her sonradan ihdas edilen bid’attir. Her bid’at ise sapıklıktır.”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet etti, Peygamber efendimiz buyurdu ki: “Kim benim sünnetimi ihyâ ederse (onunla amel ederek yayarsa), beni ihyâ etmiştir (şânımı yüceltmiş, emrimi izhâr etmiştir.) Beni ihyâ eden de, Cennette benimle beraberdir.”
Peygamber efendimiz Bilâl bin Hâris’e (radıyallahü anh) buyurdular ki: “Bir kimse, İslâmda sünnet-i hasene yaparsa, bunun sevâbına ve bunu yapanların sevaplarına kavuşur. Bir kimse İslâmda bir sünnet-i seyyie çığırı açarsa, bunun günâhı ve bunu yapanların günahları kendisine verilir.”
.
Ey Allahın kulları kardeş olunuz
Ebu’l-A’lâ el-Basrî hazretleri hadîs âlimidir. 111 (m. 729)’de vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) anlatır: Hazreti Ebû Bekr, Resûlullah efendimiz ile (sallallahü aleyhi ve sellem) oturuyorlardı. Bir adam gelip, Hazreti Ebû Bekr’e kötü sözler söylemeye başladı. Resûlullah efendimiz hayret ve tebessümle onları seyrediyordu. Adam biraz ileri gidince, Hazreti Ebû Bekr, onun sözlerinden bir kısmına karşılık verdi. Resûlullah efendimiz üzülerek oradan ayrıldı...
Ebû Bekr de (radıyallahü anh) arkasından koşup yetişti. “Yâ Resûlallah! Adam bana kötü söylerken siz orada oturuyordunuz. Adama ben karşılık verince oradan ayrıldınız. Acaba hatâ mı eyledim, sebebini söyleyin de rahatlayayım?” dedi.
Resûlullah efendimiz “Sen, o adamın karşısında susarken, senin yerine ona bir melek karşılık veriyordu. Sen ona cevap vermeye başlayınca, araya şeytan girdi. Ben, ise şeytanla beraber bir arada bulunmam” buyurup, şöyle devam etti: “Yâ Ebâ Bekr! Üç şey vardır ki, Allahü teâlâ asla onları karşılıksız bırakmaz. Kim zulme uğrar da, Allah’ın rızâsını kazanmak için mukâbelede bulunmazsa, Allahü teâlâ o kimseye yardım ederek yükseltir. Her kim Allahü teâlâya yaklaşmak için herkese ihsânda bulunursa, Cenâb-ı Allah o kimsenin zenginliğini arttırır. Her kim de zengin olmak için dilencilik yaparsa, Allahü teâlâ, o kimseyi fakirleştirir.”
Peygamber efendimiz şöyle buyurmuştur: “Birbirinize buğzetmeyiniz. Birbirinize haset etmeyiniz. (Yani birbirinizin nimetinin, elinden çıkmasını gözetlemeyiniz.) Birbirinizden yüz çevirmeyiniz. Ey Allahın kulları! Kardeş olunuz. Bir Müslümana darılıp da, din kardeşini üç geceden fazla terk etmek helâl olmaz.”
“Allahü teâlâ kulunu rızık ile imtihan eder. Onun ne yaptığına bakar. Beğenirse ona bereket verir. Râzı olmazsa ona bereket vermez.”
“Bir kimse ölüm hastalığında, İhlâs sûresini okursa, kabirde fitne görmez. Kabir sıkmasından emîn olur, kıyâmet günü onu melekler taşıyarak, Sırattan Cennete geçirirler.”
“Birisi, Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) gelip, komşusundan şikâyette bulundu. Resûlullah efendimiz mescidin kapısında 'Biliniz ki, kırk ev komşudur' diye bağırılmasını emrettiler." [Zührî (radıyallahü anh), "Kırk ev, sağdan, kırk ev soldan, kırk önden, kırk ev de arkadan komşudur" diyerek dört tarafa işâret etti.]
.
Günahı çok olan çok su dağıtsın
Yâsincizâde Abdülvehhâb Efendi Yüzikinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Seyyiddir. 1172 (m. 1758)’de İstanbul’da doğdu. 1249 (m. 1833)’de aynı yerde vefât etti. Bir dersinde su içme âdâbını şöyle anlattı:
Aç karnına su içmemelidir. Kuvvetten düşürür, insanı zayıflatır. Suyu yavaş yavaş emerek içmelidir. Ağzı doldurarak içmemelidir. Nefes verirken bardağı ağzından çekmelidir. Suyu üç defada içip, her defasında Besmele çekmeli, sonunda; Elhamdülillah demek daha âfiyetli, susuzluğu giderici ve sıhhate faydalıdır. Din kardeşinin artığı olan su içilir. Âlimlerin ve velîlerin artığı ile bereketlenmelidir. Bir mecliste su dağıtırken; önce âlimlere, sonra yaşlılara, sonra gençlere, en son çocuklara verilir. Yerken, yürürken ve otururken de bu sıra gözetilir.
Su dağıtan, en son kendi içer. Yanında oturanlara bir şey verirken, önce kendi sağından başlanır. Sonra onun sağındakine verilerek devam edilir. Sağındakinin izni olmadan solundakine verilmez. Zemzem suyu ikram edildiğinde, geri çevirmemeli, almalıdır. Su içtikten sonra Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) yaptığı gibi; “Elhamdü lillâhillezî ce’alehû a’zben fürâten birahmetihî ve lem yec’alhü milhen ücâcen bizünûbî” duâsını okumalıdır. Duâda, (rahmeti ile suyu tatlı yapıp günahlarım sebebi ile acı bir tuz hâline getirmeyen Allahü teâlâya hamd olsun) denilmektedir. Hadîs-i şerîfte; “Günahı çok olan, çok su dağıtsın” buyurulmuştur.
Nehirden, havuzdan eğilip, ağız ile içmemelidir. İbrik, testi ağzından da içmemelidir. Fincânın, bardağın kırık yerinden içmemelidir. Sap olan yerinden de içmemelidir. Sağ el ile içmelidir. İçtiği suya bakmalıdır. Üç nefeste içmelidir. Soluğu suya değil, bardağın dışına vermelidir. Yazın, serin içmelidir. Çok soğuk içmemelidir. Resûlullah efendimiz serin şerbet içmesini severdi. (Ayakta içmeyiniz!) buyururdu.
Zemzem suyu, abdest aldıktan sonra kalan su ve ilaç yutmak için içilen su ayakta içilebilir. Yolcu, her suyu ayakta içebilir denildi.
Kaynar şeyi, soluyarak içmemeli. Soğutup, sonra içmelidir. Suya bir şey düşerse, parmakla veyâ kürdanla almak kolaysa almalı, alınamazsa, suyun bir parçasını dışarı dökerek gidermelidir.
.
İşi, sözüne uygun olmalıdır
Ahmed bin Yahyâ el-Adevî hazretleri Fıkıh ve hadîs âlimidir. 600 (m. 1204) senesinde doğdu. 749 (m. 1348) senesinde Kudüs’te vefât etti. Buyurdu ki:
Hocanın riâyet etmesi gereken yedi vazîfe vardır:
1. Talebelere şefkatli olmak, onları evlâdı gibi kabul etmektir. Anne ve babanın çocuğunu dünyâ ateşinden koruduğu gibi, Peygamber efendimiz de, ümmetini âhiret ateşinden korur. Onun için, hocanın hakkı, ana-baba hakkından daha büyüktür.
2. Talebelere ders verirken, hiçbir karşılık, mükâfat ve teşekkür beklememelidir, öğrettiğini, ancak Allah için öğretmeli ve gayesi Allahü teâlâya ulaşmak olmalıdır.
3. İmâ ve şefkat yoluyla öğrenciyi kötü huylardan vazgeçirmektir. Çünkü kusuru açıkça söylemek, talebenin hayâ perdesini yırtar. Hocaya karşı hücum etme cüretini meydana getirir. O işe devam etmesine sebep olur. Talebeyi açıktan değil de dolaylı ifâdelerle ikaz etmek, özellikle zekî olanları sözden mânâ çıkarmaya sevk eder.
4. Bir tek ilim üzerinde ders veren hoca, talebeye diğer ilimlerin lüzumsuzluğunu söylememelidir. Bilakis, faydalı olan her ilmi öğrenmesini talebelere tavsiye etmelidir. Birden fazla ilim öğreten muallimin, talebelere bu bilgileri sırayla ve talebelerin seviyesine göre vermesi gerekir.
5. Hocanın, talebenin anlayış ve kabiliyetine göre ders vermesi lâzımdır. Onun anlayamayacağı, seviyesinin üstünde olan şeyleri öğretmemelidir. Yoksa talebeyi dersten soğutur. Onlara, kavrayışlarına göre konuşmalıdır.
6. Anlayışı az ve zekî olmayan talebeye, onun seviyesine uygun, açık ve net olarak anlaşılabilen şeyleri anlatmak gerekir. Ona, "burada senin anlayamayacağın daha nice meseleler var" demekten sakınmak gerekir. Çünkü bu hâl, onun anlayabileceği şeylerde hevesini kırar ve zihnini kurcalar, hocasının, kendisine karşı ilim öğretirken cimrilik yaptığını zanneder. O, herkesin her ince ve derin bilgileri anlayabileceğini zanneder.
7. Hocanın, bildiği ve öğrettiği ilmiyle amel etmesi lâzımdır. İşi, sözüne uygun olmalıdır. Hareketleri, sözlerini yalanlamamalıdır. İşi ile sözü birbirinden farklı olursa, kendisine güven kaybolur. Kendisinin yediği bir şeyi, "Öldürücü zehirdir" diye insanlara kötüler ve onları bundan menetmek isterse, insanların o şeye istekleri artarak, 'Eğer bu, iyi ve tatlı bir şey olmasaydı, kendisi bunu yemezdi' derler. Denmiştir ki: "Sakın, kendin yaptığın işten başkasını menetme! Böyle yapmakla büyük hatâ işlemiş olursun
.
Dilini yersiz sözlerden koru
Yûnus bin Ubeyd hazretleri Tabiînin büyüklerindendir. Basralıdır. Eshâb-ı kiramdan Hazreti Enes bin Mâlik’i gördü. 139 (m. 756) yılında vefât etti. Hadîs ilminde hafız (yüz bin hadîs-i şerîfi râvileri ile birlikte ezbere bilen) idi. Yûnus bin Ubeyd’in, Hazreti Hasan’dan rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte şöyle buyuruldu:
“Sağdaki melek, soldakinin âmiridir. Kul, bir günah işleyince, soldaki melek (bunu yazayım mı?) diye sağdakine sorar. Sağdaki, (beş günah işleyinceye kadar yazma!) der. Kul beşinci günahı da işleyince soldaki melek yine (yazayım mı?) diye sorar. Sağdaki melek (Hayır yazma. Belki bir iyilik işler) der. Kul bir iyilik işlediği zaman, sağ taraftaki melek der ki: (Bize bir iyiliğin on misli yazılacağı emir verildi. Gel, bu yaptığı iyiliğin on misli sevâbının beşini önceden işlediği beş günaha karşılık silelim. Beşini yazalım.) Bunun üzerine şeytan sıkılır. (Ben bu insanlarla nasıl baş edeceğim) diye sızlanır.”
Yûnus bin Ubeyd’in manifatura dükkânında, kardeşinin oğlu da çalışıyordu. Yolda bir kimseyi kumaş satın almış gidiyor görünce, kumaşı tanıyıp, kendi dükkânından alınmış olduğunu anladı. O kimseye, “Bu kumaşı kaça satın aldınız?” diye sordu. O kimse dörtyüz dirheme aldığını söyleyince çok üzüldü ve “Bu kumaşın değeri ikiyüz dirhemdir. Geri dönüp paranızın üstünü alınız” buyurdu. O kimse, “Bu kumaş, bizim orada beşyüz dirhem eder, ben aldanmış sayılmam” deyince, “Olsun. Siz, gidip ikiyüz dirhem paranızı alınız” dedi. Sonra yeğenine, “Kumaşı bu kadar pahalıya niye sattın?" diye sordu. Yeğeni “Vallahi kendi rızâsı ile aldı” dedi. Yûnus bin Ubeyd, “O râzı olsa da, sen râzı olmayacaktın” buyurdu.
Yûnus bin Ubeyd’in kıymetli sözlerinden bazıları:
“Uygunsuz bir sözü terk etmek, nefse bir gün oruç tutmaktan daha ağır gelir. Ben, çok sıcak bir günde, insanları çekiştirmemeyi, insanlar hakkında uygunsuz sözler söylememeyi, o gün oruç tutmak ile mukayese ettim. O sıcak havada oruç tutmanın dili tutmaktan daha kolay geldiğini gördüm.”
“İki şey var ki, bunlar bir kimsede tamam olursa, o kimsenin diğer bütün hâlleri bu iki hâli sayesinde tamam olur. Birincisi, namazı vaktinde kılacak, ikincisi dilini kötü ve yersiz sözlerden koruyacak. Bir kimse dilini yersiz sözlerden koruyabilirse, Allahü teâlâ ona mutlaka diğer amellerini düzeltmesini ihsân eder.”
.
İnsanların elindekine düşkün olma ki
Ebü’l-Feth Kavvâs hazretleri hadîs âlimlerindendir. 303 (m. 915)’de Bağdâd’da doğdu. 385 (m. 995) yılında, aynı yerde vefât etti. Rivayet ettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Sehl bin Sa’d (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) birisi gelerek: “Yâ Resûlallah! Bana bir amel öğret de, onu yaptığım zaman, Allahü teâlâ ve insanlar beni sevsin” dedi. Resûlullah efendimiz “Dünyâya kıymet verme. O zaman Allahü teâlâ seni sever. İnsanların elindekine düşkün olma. O zaman da seni insanlar sever” buyurdu.
Câbir (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Resûlullah efendimize birisi gelip: “Yâ Resûlallah! Bana bir şey öğret de, onu yapmak sûretiyle Cennete gireyim. Fakat fazla bir şey olmasın. Bunun üzerine Peygamber efendimiz: 'Kızma' buyurdular.”
Yahudilerin Medine’de ileri gelen âlimlerinden iken, Müslüman olmakla şereflenen Abdullah bin Selâm, Medine çarşısında sırtında odun taşımaktaydı. Kendisine: “Allah seni sırtında odun taşımaya muhtaç etmediği hâlde, bu şekilde dolaşmanın sebebi nedir" diye sorulunca: “Kibrimden kurtulmak istedim. Çünkü Resûlullah efendimiz, (Kalbinde bir hardal tanesi kadar kibir bulunan kimse, Cennete giremeyecektir) buyurdu” dedi.
Zeyd bin Erkâm (radıyallahü anh) anlatır: Resûlullah efendimiz bir hastalığımda evimi teşrîf etti ve “Bu hastalığından sana bir şey olmaz. Fakat, benden sonra yaşadığın takdîrde âmâ olursan ne yaparsın?” buyurdu. “O zaman sabreder ve sevâbını Allahü teâlâdan beklerim” diye cevap verdim. Resûlullah efendimiz: “Bu takdîrde sorgusuz sualsiz Cennete girersin” buyurdu. Resûlullah efendimizin vefâtından sonra gözlerim görmez oldu. (Bir diğer rivâyette, Zeyd bin Erkâm’ın gözlerinin, vefâtına yakın tekrar açıldığı bildirilmektedir.)
Hazret-i Ömer anlatır: Resûlullah efendimiz yeni bir elbise giyerken, elbise göğsüne kadar gelince: “Mahrem yerlerimi örten ve dünyâda beni güzelleştiren elbiseyi bana giydiren Allaha hamd olsun. Kuvvet ve irâdesi ile yaşadığım Allaha yemîn ederim ki, yeni bir elbise giyip de, benim söylediğim gibi söyleyen ve sonra da eskilerini Allah rızâsı için bir fakîre giydiren her Müslüman, giydirdiği o elbisenin bir ipliği dahi fakîrin üzerinde bulunduğu müddetçe, kendisi hayatta olsun, ölmüş olsun, Allah’ın himâyesinde olur” buyurdu.
.
İşlerin en evlâsı ayıpları örtmektir
İbn-i Hübeyre hazretleri fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. Abbasî halîfesi Muktefî’nin veziri idi. 499 (m. 1105)’de Irak’ta doğdu. 556 (m. 1161)’da Bağdad’da vefât etti. Âyet-i kerîmelere ve hadîs-i şerîflere yaptığı açıklamalar meşhûrdur. Şöyle anlattı:
Bekâra sûresi 10. âyet-i kerîmede meâlen; “Kalplerinde hastalık vardır” buyurulan âyet-i kerîmeyi şöyle izah etmiştir: “Bazı hastalar, yediği şeyin tadını tersine alır. Yediği tatlı ise acı der, acı ise tatlı der. Kalplerinde hastalık olanlar da, hakkı bâtıl, bâtılı hak olarak görürler.”
“Allahım, işlemediğim amelin şerrinden sana sığınırım” buyurulan hadîs-i şerîfi de şöyle açıklamıştır: “Bunun iki manası vardır. Biri; insan bir kötülük işler ve bunu beğenir, sonra bunu tekrar işlemeyi temenni eder. İşte bu temennisi, henüz işlenmeyen kötü amelin şerri, zararıdır. İkincisi; insan bir kötülüğü işlemez, meselâ şarap içmeyerek haramdan sakınır. Fakat bu sakınmasından dolayı, kendini beğenir, üstün görür, işte bu da işlenmeyen bir işin, amelin zararı, şerridir.”
“Su içtiğiniz zaman artırınız” buyurulan hadîs-i şerîfi de şöyle açıklamıştır: “Bu husus, su içmeye mahsustur. Yemekte sünnet ise, kabın dibini iyice sıyırmak ve parmakları yalamaktır. Su içmekte kabın dibinde artırmayı (kabın, bardağın dibinde biraz su bırakmayı) bildirmekteki hikmet, sudaki toprak ve benzeri şeyler suyun dibine çöker. Kabın dibinde bir miktar su bırakılınca, bu gibi şeyler su ile birlikte yutulmamış olur. Suyu üç yudumda içmek de böyledir. Üç kere nefes alıp dinlenerek içmek, kalpten sıkıntı ve bedenden kederi giderir.”
İbn-i Hübeyre buyurdu ki: “Günler çabuk geçti! Ömürler uçup, gitti. Nefisler hevâsına, boş isteklerine uyarak yandı! Nefisler, dâima hayra karşı çıkar. Takvâ yeri olan kalpler bomboş oldu. Takvâdan uzak kaldı.”
“Sünnete uymak her hayra sebep olur.”
“İlim üç şeyle elde edilir: 1- İlme çalışmakla. Meselâ, Arabî öğrenmek isteyenin, nahiv ilmini ezberlemesi, öğrenmesi lâzımdır. 2- Öğretmekle, ilmi öğrenen, başkasına öğretirken daha iyi öğrenir. 3- İlmi tasnif etmek, yazmakla.”
“İnsanların ayıbını örtmeye çalış. Çünkü onların ayıplarının ortaya çıkması, Ehl-i İslâm için ayıptır, işlerin en evlâsı, ayıpları örtmektir.”
.
Allahü teâlâ günahını affetti
Ali bin Ahmed hazretleri hadîs âlimlerindendir. 628 (m. 1231) yılında Kahire’de doğup, 704 (m. 1305) yılında orada vefât etti. Naklettiği bazı hadis-i şerifler:
Peygamber Efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” bir gün eshabıyla otururken bir ara kıyametten bahsetmeye başladı. Buyurdu ki: "Kıyamet günü birçok kimse Tehame kadar sevapla gelir. Allahü teala onların amellerini boşa çıkarır.” Bundan ürperen Salim Mevla Huzafe (radıyallahü anh);
-Anam babam sana feda olsun ya Resulallah, Biz o kavmi nasıl tanıyacağız? dedi. Peygamber Efendimiz:
-Seni hak dinle gönderen Allah'a yemin ederim ki, ben onlardan olmaktan çok korkuyorum. Ey Salim! Onlar oruç tutarlar namaz kılarlar ama kendilerine haramdan bir şey teklif edildiği zaman Allahü tealadan korkmadan haram işlerler. İşte Allah onların amellerini kabul etmez, buyurdu.
Peygamber Efendimiz bir gün eshabına oruç tutmalarını emrederek;
- Ben izin vermeden kimse orucunu açmasın, buyurdu. Herkes orucunu tuttu. Akşam olunca, teker teker müracaat edenlere, iftar müsaadesi verdi. Bu arada bir sahabi gelerek;
- Ya Resulallah! İki genç kız oruç tuttu ve yoruldular. Zat-ı âlinize gelmeye utanıyorlar. Müsaade buyurursanız iftar etsinler, dedi. Peygamber Efendimiz müsaade etmedi. O sahabi iki defa daha geldi. Sonunda Efendimiz;
- Onlar oruç tutmadılar. Bütün gün insanların etini yiyenler, nasıl oruçlu olurlar? Git onlara söyle! Oruç tuttularsa, istifra etsinler bakalım, buyurdu.
O sahabi gitti, gerekeni söyledi. Onlar da denileni yaptı ve kan parçaları kustular. O sahabi Efendimize dönerek vaziyeti bildirdi. Bunun üzerine Peygamber Efendimiz;
- Nefsim kudretinde olan Allah’a yemin ederim ki; eğer kusmayıp bu kan parçaları midelerinde kalsaydı, onları cehennem ateşi yerdi.
Peygamber Efendimiz eshabıyla mescitte idi. O esnada eshabdan bir zat geldi ve;
-Ya Resulallah, ben bir günah işledim, bana cezasını ver, dedi. Peygamber Efendimiz o sahabiye cevap vermedi. Fakat o, talebini tekrar etti. Efendimiz yine sustu... Derken namaz vakti girdi ve namaz kılındı. Efendimiz namazdan çıkınca o sahabi yine peşine düştü. Efendimizin vereceği cevabı merak eden Ebu Ümâme (radıyallahü anh) de o sahabiyi takip etti. Efendimiz o sahabiye;
-Evinden çıkınca güzelce abdest almış mıydın, diye sordu. O sahabi;
-Evet, ya Resulallah, dedi. Bunun üzerine Efendimiz;
-Sonra da bizimle namaz kıldın mı? buyurdu. O sahabi;
-Evet ya Resulallah, diye cevap verince, Efendimiz;
-Öyleyse Allahü teâlâ hazretleri günahını affetti, müjdesini verdi
.
Onun için ne hazırladın
Ya'kub ibn-i Şeybe hazretleri hadis hafızıdır. 182'de (798) Basra'da doğdu. Yahya bin Maîn ve Ahmed bin Hanbel gibi muhaddislerden ders aldı. Tahsilini tamamladıktan sonra Bağdat'a yerleşip burada ve Sâmerrâ'da hadis okutan İbn-i Şeybe 262'de (m. 875) Bağdat'ta vefat etti. Naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:
Ebû Sa’îd-il-Hudrî’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Eshâbımın hiçbirine dil uzatmayınız. Onların şanlarına yakışmayan şeyler söylemeyiniz! Nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, sizin biriniz Uhud Dağı kadar altın sadaka verse, Eshâbımdan birinin bir müd arpası kadar sevap alamaz.”
Bilâl bin Hâris’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Benden sonra unutulmuş bir sünnetimi meydana çıkaran kimseye, bunu işleyenlerin sevâbı kadar ecir verilir. Bunların sevâbında azalma olmaz. Buna karşılık, bid’at ve sapıklık çıkaranlardan, Allahü teâlâ ve Resûlü râzı olmaz. Bu bid’ati işleyenlerin günahları kadar, bid’ati çıkaranın üzerine yükletilir. Bid’at işleyenlerin günahlarında hiçbir azalma olmaz.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki; “Kişi, (Allahü teâlâ seni hayır ile mükâfatlandırsın) derse, bu duâyı yaptığı kişiyi en iyi şekilde övmüş olur.”
Ebû Saîd’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki; “İnsanlara teşekkür etmeyen, Allahü teâlâya şükretmemiş olur.”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) bildiriyor: Bir gün Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) bir adam gelip: “Yâ Resûlallah! Kıyâmet ne zamandır?” diye sordu. Peygamberimiz, “Onun için ne hazırladın?” buyurunca, büyük bir amel işlediğini söylemedi. Fakat Allahü teâlâyı ve Resûlünü çok sevdiğini bildirdi. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Kişi, sevdiği ile beraber olur.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Siz öyle bir zamanda geldiniz ki, Allahü teâlânın emirlerinin ve yasaklarının onda birini yapmaz iseniz, helak olur, Cehenneme gidersiniz. Sizden sonra öyle Müslümanlar gelecek ki, Allahü teâlânın emirlerinin ve yasaklarının onda birini yapabilseler, Cehennemden kurtulurlar.”
.
Zilhiccenin ilk on gününün fazileti
İmâdüddîn İsmâîl el-Makdisî hazretleri Şafiî fıkıh âlimidir. 782'de(1380) Kudüs'te doğdu. Burada Kur'ân-ı kerim ve bazı temel eserleri ezberledi. Sonra ilim tahsili için Kahire'ye gitti. Orada Şafiî fıkhı tahsil ederek Kudüs'e döndükten sonra talebe yetiştirdi. 852 (m. 1448) tarihinde vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Zilhicce ayının ilk on gününde yapılan ibadetlerin kıymeti çoktur. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Zilhiccenin ilk günlerinde tutulan oruç, bir yıl oruç tutmaya bedeldir. Bir gecesini ihya etmek de Kadir gecesini ihya etmek gibidir.)
(Zilhiccenin ilk on gecesinde yapılan amel için, yedi yüz misli sevap verilir.)
(Terviye günü [Arefe’den önceki gün] oruç tutup, günah söz söylemeyen Müslüman Cennete girer.)
(Zilhiccenin ilk dokuz günü oruç tutan, her günü için yüz köle azat etmiş veya cihad edenlere yüz at vermiş yahut Kâbe’ye kurban için yüz deve göndermiş gibi sevap alır.)
(Bu on günün hayrından mahrum olana yazıklar olsun! Bilhassa dokuzuncu [Arefe] günü oruçla geçirmelidir! Onda o kadar çok hayır vardır ki, saymakla bitmez.)
(Zilhiccenin ilk 9 günü oruç tutana, her günü için bir yıllık oruç sevabı verilir.)
(Zilhiccenin ilk on günü, fazilette bin güne, Arefe günü ise on bin güne eşittir.)
(Zilhiccenin ilk on gününde yapılan amellerden daha kıymetlisi yoktur.)
(Allah indinde zilhiccenin ilk on gününde yapılan amellerden daha kıymetlisi yoktur. Bugünlerde tesbihi, tahmidi, tehlili ve tekbiri çok söyleyin!)
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Zilhiccenin ilk on gününde yapılan amellerin, diğer aylarda yapılan amellerden daha kıymetli olduğunu bildirince, Eshab-ı kiram, (Ya Resulallah, bu ayın ilk günleri yapılan ameller, Allah yolundaki cihattan da mı daha kıymetlidir?) dediklerinde, (Evet, cihattan da kıymetlidir, ancak canını, malını esirgemeden savaşıp şehid olanın cihadı daha kıymetlidir) buyurdu.
Hazret-i Ebüdderda buyurdu ki: "Zilhiccenin ilk dokuz günü oruç tutmalı, çok sadaka vermeli, çok dua ve istiğfar etmelidir. Zilhiccenin ilk dokuz günü oruç tutanın ömrü bereketli olur, malı çoğalır, çoluk çocuğu belalardan muhafaza olur, günahları affolur, iyiliklerine kat kat sevap verilir, ölürken kolay can verir, kabri aydınlanır. Cennette yüksek derecelere kavuşur."
.
Hendekte yaşanan mucizeler
Ömer bin Şebbe en-Nümeyri hazretleri fıkıh, hadis ve tarih âlimidir. 173'te (m. 789) Basra'da doğdu. İlk tahsilinden sonra Bağdat'a gitti. Burada zamanın büyük âlimlerinden hadis tahsil etti. 262 (m. 876)’da Sâmerrâ'da vefat etti. Târihu'I-Medîneti'I-münevvere adlı eseri meşhurdur. Bu kitabında şöyle nakleder:
Hendek Harbinde Selmân-ı Fârisî (radıyallahü anh); “Yâ Resûlallah! Bizim İran diyârında bir şehre düşman hücum ettiği zaman, müdâfaa için şehrin etrâfına hendek kazmak âdettir. Medîne’nin müdâfaası için biz de hendek kazalım” dedi. Selmân-ı Fârisî’nin bu teklifi beğenilip kabul edildi.
Hendeğin kazılacağı yer tespit edildi ve gerekli malzeme toplatıldı. Ön tarafı açık olan Medîne’nin bir tarafı yalçın kayalı dağlarla çevrili, diğer tarafı da düşmanın geçmesine elverişli değildi. Düşmanın ön taraftan saldırma ihtimâli olduğu için hendeğin buraya kazılması kararlaştırıldı ve iş bölümü yapıldı. Sel Dağı'nın eteği ordu merkezi olarak seçildi.
Peygamber efedimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) de hendeğin kazılmasında çalıştı. Günlerce aç kaldıkları oldu. Bizzat Resûlullah efendimizin, açlığını bastırmak için mübârek karınlarına üç taş bağladıkları görüldü. Eshâb-ı kirâm hendek kazma esnâsında pekçok mûcizeye şâhid oldular. Bir avuç hurma, Resûlullah’ın duâsıyla o kadar arttı ki, hendek kazma işinde çalışan bütün Eshâbı doyurdu. Eshâb-ı kirâmdan Câbir, bir koyun kesip Resûlullah efendimizi yemeğe dâvet etmişti. Sevgili Peygamberimiz hendekte çalışan Eshâb-ı kirâmın hepsini yemeğe götürdü. O yemek Peygamberimizin mûcizesi olarak o kadar bereketli oldu ki, onar kişilik gruplar hâlinde yüzlerce kişi yediği hâlde bitmedi.
Hendek kazıldığı sırada hava soğuktu, sert bir şimal (kuzey) rüzgârı esiyordu. Kazma işi zorlaşıyordu. Hendekte çıkan büyük bir kayayı Resûlullah üç vuruşta parçaladı. İlk vuruşunda bir ışık yayıldı. Tekbir getirerek; “Şam’ın kırmızı köşklerini görüyorum!” buyurdu. İkinci vuruşta; “Kisrânın (İran’ın) köşklerini görüyorum!” buyurdu. Üçüncü vuruşta da yine etrâfa parlak bir ışık yayıldı ve tekbir getirerek; “San’a’nın kapılarını görüyorum, bana Yemen’in anahtarları verildi!” buyurdu. Böylece Eshâbın ileride buraları fethedeceğini müjdeledi. Neticede buyurduğu gibi oldu...
.
Hayatı da ölümü de yaratan O'dur
Alâüddîn Bâcî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 631 (m. 1233) senesinde Endülüs’te (İspanya) Bâc (Baeja) şehrinde doğdu. Bir müddet Şam’da kaldı. Sonra Kâhire’ye gelip yerleşti. 714 (m. 1314) senesinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlânın vâcib-ül-vücûd ve hakîkî mâbud ve bütün varlıkların yaratıcısı olduğuna inanmak lâzımdır. Dünya âleminde ve âhiret âleminde bulunan her şeyi, maddesiz, zamansız ve benzersiz olarak yoktan var eden, ancak Allahü teâlâdır diye kesin inanmalıdır. Her maddeyi, zerreleri, hücreleri, hayatı, ölümü, her olayı, her çeşit kuvveti, hareketleri, kanûnları, ruhları, melekleri, canlı cansız her varı, yoktan var eden ve hepsini, her ân varlıkta bulunduran yalnız O’dur. Âlemlerde olan her şeyi, hiçbiri yok iken, bir anda yarattığı gibi, her zaman, birbirlerinden de var etmektedir. Kıyâmet zamanı gelince, her şeyi bir ânda yine yok edecektir. Her varlığın yaratanı, sahibi, hâkimi yalnız Odur. Onun hâkimi, âmiri, üstünü yoktur diyerek inanmak lâzımdır. Her üstünlük, her kemâl sıfat, Onundur. Onda hiçbir kusur, hiçbir noksan sıfat yoktur. Dilediğini yapar. Yaptıkları, kendine veya başkasına faydalı olmak için değildir. Bir karşılık için yapmaz. Bununla berâber, her işinde, hikmetler, faydalar, lütuflar ve ihsânlar vardır.
O kadîmdir. Yâni hep var idi. (Vâcib-ül-vücûd) demek, vücûdu başkasından olmayıp, ancak kendindendir, yâni kendi kendine hep vardır demektir. Başkası tarafından yaratılmamıştır. Eğer böyle olmazsa, mümkin ve hâdis olması, başkası tarafından yaratılması lâzım olur. Bu ise, düşünülenin tersine olan bir netîcedir. Fârisîde (Hudâ) demek, kendi kendine hep var olucu, yâni kadîm demektir. Allahü teâlâ üzerinden, gece gündüz ve zaman geçmesi düşünülemez.
Allahü teâlâda, hiçbir bakımdan, hiçbir değişiklik olmayacağı için, geçmişte, gelecekte şöyledir, böyledir denemez. Allahü teâlâ, hiçbir şeye hulûl etmez. Hiçbir şeyle birleşmez. Allahü teâlânın zıddı, tersi, benzeri, ortağı, yardımcısı, koruyucusu yoktur. Anası, babası, oğlu, kızı, eşi yoktur. Her zaman, herkes ile hazır ve her şeyi muhît ve nâzırdır. Herkese can damarından daha yakındır. Fakat, hazır olması, ihâta etmesi, berâber ve yakın olması, bizim anladığımız gibi değildir
.
İnsanlar dert ile imtihân edilir
İbn-i Şâzân el-Bağdâdî hazretleri hadis âlimidir. 339'da (m. 950) Bağdat'ta doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden kıraat ve hadis ilmi tahsil ettikten sonra Maveraünnehir’e gitti ve orada çok talebe yetiştirdi. 425'te (m. 1034) Belh'te vefat etti. Naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:
“Ümmetimden bir kısmını bana gösterdiler. Dağları sahrâları doldurmuşlardı. Böyle çok olduklarına şaştım ve sevindim. Sevindin mi, dediler, evet dedim. Bunlardan ancak yetmiş bin adedi hesapsız Cennete girer dediler. Bunlar hangileridir diye sordum. İşlerine sihir, büyü, dağlamak, fal karıştırmayıp Allahü teâlâdan başkasına itimât etmeyenlerdir buyuruldu. Dinleyenler arasında Ukâşe “radıyallahü anh” ayağa kalkıp, (Yâ Resûlallah! Duâ buyur da onlardan olayım) deyince, Yâ Rabbi! Bunu onlardan eyle! Buyurdu. Biri kalkıp aynı duâyı isteyince, Ukâşe senden çabuk davrandı, buyurdu.”
“Allahü teâlâya tevekkül etseydiniz, kuşların rızkını verdiği gibi, size de gönderirdi. Kuşlar, sabah mideleri boş, aç gider. Akşam, mideleri dolmuş, doymuş olarak döner.”
“Efsûn yapan ve ateş ile dağlayan kimse, Allahü teâlâya tevekkül etmemiş olur.”
“Gazap, yanî asabiyet, Cehennem ateşinden bir parçadır.”
“Bir kimse geceyi, yârın yapacağı işleri düşünmekle geçirir. Halbuki o iş, o kimsenin felâketine sebep olacaktır. Allahü teâlâ bu kuluna acıyıp o işi yaptırmaz. O ise, iş olmadığı için üzülür. Bu işim neden olmuyor. Kim yaptırmıyor. Bana kim düşmanlık ediyor diye, arkadaşlarına kötü gözle bakmaya başlar. Halbuki Allahü teâlâ merhamet ederek onu felâketten korumuştur.”
“Size en az verilen şey, yakîn ve sabırdır.”
“Bir gün Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimizin yanına bir köylü geldi. Deveni ne yaptın? Buyurdu. (Allaha tevekkül edip kendi hâline bıraktım) deyince; bağla ve sonra tevekkül et! buyurdu.”
“İnsan, kendine zulmedene bedduâ eder. Böylece hakkını dünyâda almış olur. Belki, zâlimin hakkı da kendine geçmiş olur.”
“Her hastalığın ilâcı vardır. Yalnız ölüme çâre yoktur.”
“Kazâ ve kader, insana ilâcı kullandırır.”
“Bütün meleklerden işittim ki, ümmetine söyle, hacâmat yaptırsınlar. Yani, kan aldırsınlar dediler.”
“Şüphe edilen altını ateşle muâyene etdikleri gibi, Allahü teâlâ, insanları dert ile, belâ ile imtihân eder. Bazısı, belâ ateşinden hâlis olarak çıkar. Bazısı da bozuk olarak çıkar.”
.
Mutlak adak ve şarta bağlı adak
Celâlüddîn Abdullah ibn-i Şâs hazretleri Mâliki fıkıh ve hadis âlîmidir. Kahire'de doğdu. Önce hadis okudu, daha sonra Mâliki fıkhını tahsil etti. 616 (m. 1219)’de vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bir şeyi adamak iki türlü olur: Mutlak adak, şarta bağlı adak. Mutlak adak; (Allah için, bir yıl oruç tutacağım) demek gibidir. Bir şarta bağlı değildir. Bunu söylerken, kastetmese de, söz arasında dilinden çıkmış ise de, yapması vacib olur. Çünkü, adakta niyetsiz, düşünmeden söylemek, ciddi, isteyerek söylemek gibidir. Hatta, (Allah için, bir gün oruç tutmak üzerime borç olsun) diyeceği yerde, (bir ay oruç tutmak) diye ağzından çıksa, bir ay tutması gerekir. Adak, yemine benzer. Bir kimse (Adağım olsun) dese, neyi adadığını söylemese ve niyet etmese, yemin kefareti vermesi gerekir. Bir kimse, Allah rızası için oruç tutayım dese, kaç gün olduğunu söylemese ve bir şey niyet etmese veya yalnız adak için niyet etse, bu orucu adak olur ve üç gün oruç tutar. Bunu söylerken, adak olmayıp, yemin olmasını niyet etse, yemin olur. Orucu bozarsa, yemin kefareti gerekir. Hem adak, hem yemin olmasını niyet ederse, bu oruç, hem yemin, hem de adak olur. Bu orucu bozarsa, hem kaza, hem de yemin kefareti gerekir.
Adak edilen şeyin, farz veya vacib olan bir ibadete benzemesi ve başlı başına bir ibadet olması gerekir. Mesela, abdest almak, ölü kefenlemek başlı başına ibadet olmadıklarından adak olamaz. Hasta ziyaret etmek, cenaze taşımak, gusletmek, cami içine girmek, Kur’ân-ı kerimi tutmak, ezan okumak, cami bina etmek de ibadet ise de, başlı başına ibadet değildir. Şarta bağlı olmayan adağı, fakir olsa da, hemen yapması gerekir. Şarta bağlı olan adak; murat edilen şart hasıl olunca, adağı yerine getirmesi gerekir. Yerine getirmeyip, yemin kefareti yapmak caizdir. Adak yapmak, istenilen bir şeyin hâsıl olmasına bağlanırsa, şart ettiği şey hasıl olunca, adak ettiği şeyi yapmak gerekir. Hâsıl olmasını istemediği bir şeyi şart ederse, istemediği şey hasıl olunca, hac, oruç, sadaka, nafile namaz gibi adaklarını, isterse yapar. İstemezse, yapmayıp, yemin kefareti verir. Mesela, "Ali ile konuşursam, Allah için yüz lira sadaka adağım olsun" der ve Ali ile konuşursa, isterse, sadakayı verir, isterse vermeyip, yemin kefareti verir.
.
İstişare eden muvaffak olur
Ahmed Kâdirî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 920 (m. 1514)’de Şam’da doğdu. 1005 (m. 1596)’da, orada vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Allahü teâlâ şu üç şeyden hoşnut olur: İlki, Allahü teâlâya ibâdet edip O’na ortak koşmamaktır. İkincisi, O’nun hidâyet yoluna sıkıca sarılıp ayrılığa düşmemektir. Üçüncüsü, tayin edilen âmirleri uyarıcı ve onlara yardımcı olmaktır. Hoşnut olmadığı üç şey ise; dedikodu yapmak, çok suâl sormak ve isrâf etmektir.”
“Allahü teâlâ halîm ve utangaç kimseyi sever. Çirkin sözlü ve öfkeli kimseyi de sevmez.”
“Bir kimse bir işi yapmadan önce, onu bir Müslümana danışırsa, Hak teâlâ, onu doğrusuna muvaffak eder.”
“Her kim kendisine nimet verildiğinde şükreder, verilmediğinde sabreder, zulme uğradığında bağışlar, zulmettiğinde de mağfiret dilerse, işte onlar emniyet ve hidâyettedirler.”
“Benim hiç sevmediğim, yaldızlı sözlerle gevezelik yapan ve ısrarla boşboğazlık eden kimsedir.”
“Akıllı kimsenin dili, kalbinin gerisindedir. Konuşmak istediği zaman, önce kalbine başvurur. Eğer konuşması kendi için hayırlı ise konuşur, yok hayırlı değilse susar. Câhilin kalbi ise, dilinin gerisindedir. Bu yüzden, her diline geleni söyler.”
“İnsanların en kötüsü, ikiyüzlü olanlarıdır. Zira, birisine gelir bir türlü söyler, başkasına gider başka bir türlü söyler.”
"Yenilecek bir gıdâ, bir yiyecek, her ne olursa olsun gafletle, öfke ile veya istemeyerek hazırlanmış ve tedârik edilmişse, onda hayır ve bereket yoktur. Zira ona nefis ve şeytan yol bulmuştur. Böyle bir yiyeceği yiyen kimsede, mutlaka feyiz ve huzurunu bozacak bir netice meydana gelir. Gaflete dalmadan yapılan ve Allahü teâlâyı düşünerek yenen helâl ve hâlis yiyeceklerden hayır meydana gelir. İnsanların halis ve sâlih ameller işlemeye muvaffak olamamalarının sebebi; yemede ve içmede harama, şüpheli şeylere ve kul haklarına dikkat etmemeleridir. Her ne hâl olursa olsun, bilhassa namazda huşû ve huzur hâlinde bulunmak, zevkle ve gözyaşı dökerek namaz kılabilmek; helâl lokma yemeye ve yemeği Allahü teâlâyı hatırlayarak pişirip O'nun huzûrunda imiş gibi yemeye bağlıdır. Vücûdu haram lokma ile beslenmiş olan bir kimse, namazdan bir neşe duyamaz."
.
Ben şefaate izinli değilim
Ömer ibn-i Şahin hazretleri hadis hafızı olup yüz binden çok hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezberlemişti. 297'de (m. 909) Bağdat'ta doğdu. Zamanın büyük muhaddislerinden hadis tahsil etti ve çok talebe yetiştirdi. 385'te (m. 996) Bağdat'ta vefat etti. Enes bin Malik’ten (radıyallahü anh) şu hadîs-i şerîfi nakletti:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki:
Kıyâmet günü insanlar Arasat’ta toplanır. Bir kısmı diğerinin üzerine dalga vurur gibi, birbirlerine karışırlar. Mahşer halkı hep birden, Âdem aleyhisselâma gelirler, “Rabbinden bizim için şefaat dile!” derler. Âdem (aleyhisselâm), “Ben şefaate izinli değilim. İbrâhim aleyhisselâma gidiniz. O Allahü teâlânın Halîlidir” der. İnsanlar ona gelirler. O da “Ben şefaate izinli değilim. Mûsâ aleyhisselâma gidiniz. O, Kelimullahtır” der. Ona gelirler. O da “Ben de şefaat edemem. Îsâ aleyhisselâma gidiniz. O, Rûhullahtır” der. Ona giderler. O da “Ben şefaate izinli değilim. Muhammed aleyhisselâma gidiniz” der. Mahşer halkı bana gelirler. Ben “Şefaat ederim” derim. Şefaat etmek için Rabbimden izin isterim, izin verilir. Hak teâlânın bana bildireceği hamdler ile hamd ederim. Sonra secde ederim. Hak teâlâ bana “Yâ Muhammed! Şefaat et, kabul olunur” buyurur. Ben “Yâ Rabbî! Ümmetî, ümmetî" derim. Sonra bana “Yâ Muhammed! Var, kalbinde arpa ağırlığında îmânı olanı ateşten çıkar” buyurulur. Ben de gider, kimin kalbinde arpa ağırlığında îmânı varsa, ateşten çıkarır geriye dönerim. Yine o hamdler ile hamd ederim ve secde ederim. Yine bana, “Yâ Muhammed! Söyle, işitilir, iste, verilir. Şefaat et, kabûl olunur” buyurulur. Ben “Ya Rabbî! Ümmetime rahmet et!” derim. O zaman, “Kalbinde zerre kadar veya hardal danesi kadar îmânı olanları ateşten çıkar” buyurulur. Giderim, kalbinde zerre kadar îmânı olanları ateşten çıkarırım. Yine dönerim, secdeye varır, niyaz ederim. Ve kalbinde zerre kadar îmânı olanları ateşten çıkarırım. Yine döner, secdeye varır, niyaz ederim. “Git, kalbinde hardal danesinden de çok az îmânı olanları da ateşten çıkar” buyurulur. Gider, böyle îmânı olanları da ateşten çıkarırım. Dördüncü defa da Rabbimden, Lâ ilahe illallah diyenlere de şefaat etmemi isterim. Allahü teâlâ “Onları ateşten çıkarmak senin üzerine değildir. Fakat, İzzetim, Celâlim, Kibriyâm hakkı için onları elbette ateşten, çıkarırım” buyurur.
.
Gerçek yoksul, bir şey isteyemeyendir
Ebül-Abbas ibn Cüreyc hazretleri Şafiî âlimidir. 249'da (863) Bağdat'ta doğdu. Ebû Dâvûd Sicistânî, Muhammed bin İmrân es-Sâiğ ve daha pek çok kimseden hadis dinledi. İmam-ı Şafiî'nin önde gelen talebelerinden Müzenî ve Osman el-Enmâtî'den fıkıh okudu. 306'da (m. 918) vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Zekât, nisap miktarı malı ve parası olmayan fakir Müslümanlara verilir. Fakir, ihtiyacından fazla ve nisaptan az zekât alabilir. Nafakasından fazla; fakat nisap miktarından az malı olana fakir denir. Maaşı kaç lira olursa, olsun, evini idarede güçlük çeken her memur, fakir sayıldığı için zekât alabilir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Muhtaç olmadan dilenen, ateş koru yutan kimse gibidir.) (Mal biriktirmek için dilenen, ateş koru dilenmiş olur.) (Kendisinin veya çoluk çocuğunun katlanamayacakları bir ihtiyacı yok iken, dileneni Allahü teâlâ ummadığı yer ve zamanda muhtaç eder.) (Dilenci, dilenmekteki vebali bilseydi, hemen dilenmekten vazgeçerdi.) (Gerçek yoksul, ihtiyacını karşılayacak bir şeyi olmayan, hatırlanmadığı için sadaka verilmeyen, kendisi de kalkıp kimseden bir şey istemeyen kişidir.) (Şu üç şey için yemin ederim: Sadaka vermekle asla mal eksilmez. Öyle ise sadaka verin! Zulüm gördüğü şahsı, Allah rızası için affeden, dünya ve ahirette aziz olur. Öyle ise affedin! İsteme kapısını açana da, Allahü teâlâ fakirlik kapısını açar.) (Dilenmeye mâni olan zenginlik, sabah-akşam yiyeceğe malik olmaktır.)
Bir günlük yani sabah-akşam yiyeceği olanın dilenmesi caiz değildir. Dilencinin önünde bir günlük yiyecek parası varsa, ona bir şey vermek caiz olmaz. Fakat önünde para yoksa veya çok az varsa, onun bir günlük yiyeceği olduğu bilinmediğinden sadaka vermek caiz olur. Her gün az da olsa sadaka vermelidir. Bir ay bekleyip de daha çok vereyim diyerek sadakasız gün geçirmemelidir. Bilal-i Habeşi hazretleri, misafirlerine ikram etmesi için Resulullah efendimize vermek üzere en iyi hurmalardan bir yığın hurma ayırmıştı. Bir gün Peygamber efendimiz, Hazret-i Bilal’in evine gelip bu hurmaları görünce, bunların ne olduğunu sordu. Hazret-i Bilal de, (Bunları misafirlerinize ikram edesiniz diye size vermek üzere sakladım) dedi. Peygamber efendimiz buyurdu ki: (Bunların Cehennemde duman olmasından korkmuyor musun? Ya Bilal bunları infak et, azalır diye korkma!)
.
Peygamber efendimiz üç türlü ilaç kullanırdı
Ebû Abdullâh ibn-i Süfyân hazretleri kıraat âlimidir. Tunus’ta Kayrevan'da doğdu. Buradaki âlimlerden ilim tahsil etti ve kıraat ilminde ileri bir seviyeye ulaştı. Ömrünün sonunda hac vazifesini yerine getirdi ve 415'te (m. 1024) Medine'de vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kur’an-ı kerimin her âyeti, her harfi şifadır. Hadis-i şerifte, (İlaçların en iyisi Kur’an-ı kerimdir) buyuruldu. Peygamber efendimiz üç türlü ilaç kullanırdı. Kur’an-ı kerim veya dua okurdu. Fen ile bulunan ilaçları kullanırdı. Her ikisini karışık kullanırdı. Bir hadis-i şerifte buyuruluyor ki: (Kur’an-ı kerimden şifa beklemeyen, şifaya kavuşamaz.) Kur’an-ı kerim ve dua, şartlarına uygun okunursa, elbette şifa verir. Okuyanın ve hastanın buna inanması gerekir. Haram işleyenin ve itikadı düzgün olmayanın okuması fayda vermez.
Kur’an-ı kerimi ücretle okumak haramdır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Fatiha her derde devâdır.) (Fatiha suresi Allahü teâlânın gadabını önler.) (Ölülerinize Yasin okuyun!) (Kabristana giren kimse, Yasin suresini okusa, o gün ölülerin azapları hafifler. Ölülerin sayısı kadar o kimseye sevap verilir.) (Yasin okuyanın sıkıntısı gider.) (Cuma gecesi Yasin suresini okuyanın günahları affedilir.) (Geceleyin Yasin okuyan kimse, affedilmiş olarak sabaha çıkar.) (Allah rızası için Yasin okuyanın günahları affolur.) (Her gece, Yasin okumaya devam eden kimse, şehid olarak ölür.) (Her şeyin bir kalbi vardır. Kur’anın kalbi de Yasindir.) (Bir defa Yasin okuyan, on defa Kur’an-ı kerimi okumuş sevabına kavuşur.)
Yasin suresinde, kıyamette olan şeyler, dünyanın geçici olduğu, Cennet nimetleri ve Cehennem azapları da bildirilmektedir. Anlayan hasta, yanında okununca, iman ile gitmeye sebep olan şeyleri işitmiş olur. İmam-ı Ahmed bin Hanbel hazretleri, Cenab-ı Hakkın, (Anlayarak da anlamayarak da Kur’an-ı kerim okuyan, benim rızama kavuşur) buyurduğunu bildirmektedir.)
Ölüler için de Yasin-i şerif okunması emredilmiştir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Yanında Yasin-i şerif okunan hasta, suya doymuş olarak vefât eder, doymuş olarak kabre girer.) (Müslüman bir hasta yanında Yasin okunursa, Rıdvân ismindeki melek Cennet şerbeti getirir. O kimse, suya doymuş olarak ruhunu teslim eder. Doymuş olarak da kabre girer, suya ihtiyacı olmaz.)
.
Müslümanlar bütün peygamberlere inanır
Kutbüddîn Muhammed ibn-i Sultân hazretleri Hanefi fıkıh âlimidir. 870 (m. 1465)’de Şam’da doğdu. Medrese tahsilinden sonra Zâhiriyye Medresesi ve Emeviyye Camii'nde de müderrislik yaptı. 950'de (m. 1544) Şam’da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İmanın dördüncü şartı, Peygamberlere imandır. Amentüdeki "Ve rüsülihi" kelimesi, "Allahü teâlânın Peygamberlerine iman etmeyi bildirmektedir. Peygamberlerin ilki Âdem aleyhisselam ve sonuncusu, bizim Peygamberimiz Muhammed Mustafa sallallahü aleyhi ve sellemdir. Bu ikisinin arasında, çok Peygamber gelmiş ve geçmiştir. Sayıları belli değildir. Yüzyirmidört binden çok oldukları meşhurdur.
Peygamberlere iman etmek, aralarında hiçbir fark görmeyerek, hepsinin Allahü teâlâ tarafından seçilmiş sadık, doğru sözlü olduklarına inanmak demektir. Onlardan birine inanmayan kimse, hiçbirine inanmamış olur. Peygamberlik, çalışmakla, çok ibadet yapmakla, açlık ve sıkıntı çekmekle ele geçmez. Yalnız Allahü teâlânın ihsanı, seçmesi ile olur. Allahü teâlâ, ilk insan ve ilk Peygamber olan Âdem aleyhisselamdan beri, her bin senede din sahibi yeni bir Peygamber vasıtası ile, insanlara dinler göndermiştir. Bunlar vasıtası ile, insanların dünyada rahat ve huzur içinde yaşamaları ve ahirette de sonsuz saadete kavuşmaları yolunu bildirmiştir. Kendileri ile yeni bir din gönderilen Peygamberlere (Resul) denir. Resullerin büyüklerine (Ülül'azm) Peygamberler denir. Bunlar, Âdem, Nuh, İbrahim, Musa, İsa ve Muhammed aleyhimüssalatü vesselamdır. Meşhur olan 33 Peygamberin isimleri şunlardır:
Âdem, İdris, Şit, Nuh, Hud, Salih, İbrahim, Lut, İsmail, İshak, Yakub, Yusuf, Eyyub, Şuayb, Musa, Harun, Hıdır [Hızır], Yuşa bin Nun, İlyas, Elyesa, Zülkifl, Şemun, İşmoil, Yunus bin Meta, Davud, Süleyman, Lokman, Zekeriya, Yahya, Üzeyir, İsa bin Meryem, Zülkarneyn ve Muhammed aleyhimüssalatü vesselam. Bunlardan yalnız yirmisekizinin ismi, Kur'an-ı kerimde bildirilmiştir. Zülkarneyn, Lokman, Üzeyir ve Hıdır [Hızır]’ın, Peygamber olup olmadıklarında ihtilaf vardır. Âdem aleyhisselamdan, son Peygamber Muhammed aleyhisselama kadar bütün Peygamberler, hep aynı imanı bildirmiş, ümmetlerinden aynı şeylere iman etmelerini istemişlerdir. Yahudiler, Musa aleyhisselama inanıp, İsa aleyhisselama ve Muhammed aleyhisselama inanmazlar. Hristiyanlar, İsa aleyhisselama inanıp, Muhammed aleyhisselama inanmazlar. Müslümanlar ise, bütün Peygamberlere inanırlar.
.
Meleklerin hayâ ettiği kimse
Ahmed Saffâr hazretleri hadîs âlimlerinden olup hafızdı, yüz binden çok hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezberlemişti. 352 (m. 963)’de Basra’da vefât etti. Hazreti Âişe vâlidemizden (radıyallahü anhâ) şu hadîs-i şerîfleri nakletti:
“Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ile beraberdik. Bir ara dışarıda bir gürültü ve çocuk sesleri duyduk. Resûlullah efendimiz dışarı baktılar, Habeşlilerin oynadığını, çocukların da seyrettiğini gördüler. Bana;
-Yâ Âişe! Gel seyret, buyurdular. Ben de gidip, çenemi Resûlullah efendimizin mübârek omuzuna dayayıp seyretmeğe başladım. Bir müddet sonra bana;
-Doymadın mı? buyurdular. “Hayır, doymadım” dedim. Maksadım, O’nun yanında ne derece kıymetimin olduğunu anlamaktı... O sırada Hazreti Ömer (radıyallahü anh) göründü. Hemen halk Habeşlilerin etrâfından dağıldı.”
"Fahr-i Kâinat efendimiz son hastalığında bana;
-Yâ Âişe! Bana, baban Ebû Bekr’i ve kardeşin Abdurrahmân’ı (radıyallahü anhüma) çağır. Bir vasiyetimi yazdırayım. Çünkü benden sonra birisinin çıkıp, ben halîfe olmak istiyorum, diye söyleyeceğinden korkuyorum. Hâlbuki Hak teâlâ ve müminler Ebû Bekir’den başkasının halîfe olmasını istemezler, buyurdu."
“Resûlullah efendimiz evinde yatıyordu. Mübârek baldırları, yani mübârek topukları ve dizleri arası açık idi. Hazreti Ebû Bekir (radıyallahü anh), kapıya gelip izin istedi. Habîb-i ekrem izin verdiler. Hâllerini değiştirmediler. Sonra Hazreti Ömer (radıyallahü anh) gelip izin istedi. Ona da izin verdiler. Mübârek baldırları açık olarak yattıkları vaziyette sohbet ediyorlardı. Hazreti Osman (radıyallahü anh) gelip izin isteyince, Resûl-i ekrem oturdu ve örtündü. Hepsi gittikten sonra Server-i âleme;
-Babam Hazreti Ebû Bekir içeri girdi, hiç hareket etmediniz. Hazreti Ömer içeri girince yine aynı vaziyette durdunuz. Hazreti Osman içeri girince doğrulup oturdunuz ve elbisenizi düzelttiniz. Bunun hikmeti nedir? diye sordum. Cevabında;
-Osman çok hayâ sahibi bir kimsedir. Eğer o hâlde izin verseydim, içeri girip söyleyeceğini anlatmazdı... Meleklerin hayâ ettiği bir kimseden ben hayâ etmez miyim, buyurdular.”
..
Çocuğa hediye" diyerek verilenler
Muhammed ibn-i Sûde hazretleri Mâlikî fıkıh ve hadis âlimidir. 1111 (m. 1700)’de Fas'ta dünyaya geldi. Medrese tahsilinden sonra Merakeş ve Fas'ta kadılık yaptı. 1209 (m. 1795)’de vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Çocuğa hiçbir ibâdet farz değildir. Hiçbir şey harâm değildir. Aklı olunca, îmân etmesi vâcip olur denildi. Sadaka-i fıtr ve kurbanın, kendi malından vâcip olması da ihtilâflıdır. Toprağı varsa, uşur ve harâc vermesi lâzımdır. Fâsid olmayan ibâdetlerinin sevâblarına kavuşur. Çocuğa ilim öğretenlere, iyilik yaptıranlara çok sevâp verilir. Büyüklere imâm olamaz. Bir kimse, bir çocuğa imâm olunca, cemaat sevâbı hâsıl olur. Cuma ve bayram hutbesi okuması câiz olur. Sultân, yanî devlet reîsi olabilir ise de, milleti idâre için bir vâlî tayîn eder. İzin verilince dava açabilir ve yemîni kabul edilir. Ezân okuması sahîh ise de, mekrûhtur. Farz-ı kifâyeyi yapması ile büyüklerden sâkıt olmaz. Bir şeyi yapması için çocuğa izin vermek câizdir. Çocuğun izinli olduğunu ve getirdiği şeyin hediye olduğunu söylemesi kabul edilir. Sattığı şeyi, izinli olduğunu sorup anladıktan sonra, almak câiz olur. Çocuğun [başkasının malından] getirdiği hediyeyi ve sadakayı almak da böyledir. Çocuğun izinli olduğunda şüphe edilirse, araştırmak lâzım olur. Öğrenmesi için çocuğa Kur’ân-ı kerîm vermek câiz olur. Kız çocuğun küpe için kulağını delmek câizdir. Çocuğa gelen hediyeyi, çocuğa zarûri lâzım değilse, yalnız fakîr olan anası babası yiyebilir. Ana baba fakîr değil, fakat kendilerinde bulunmayan bir şey ise, yiyebilirler ve kıymetini çocuğa öderler. Anaya babaya hediye etmek niyeti ile getirilen şeyi, kıymetsiz olduğunu bildirmek için, 'çocuğa hediye' diyerek verilirse, anaya babaya getirilmiş olur. Bunu, zengin iseler de yiyebilirler ve dilediklerine verebilirler.
Akıllı çocuk, alışverişe ve zekât vermeye vekîl yapılabilir. İzinli olsa dahî kefîl olamaz. Çocuğun selâmına cevap vermek vâcip olur. Çocuğa selâm vermek câizdir. Müslümân olması sahîh olup, mürted olması sahîh değildir. Besmele ile kestiği yenir. Kadınlara bakması ve halveti câizdir. Çocuk çukura, suya düşüp ölürse, anası babası cezâlanmaz.
Çocuğun anasından, babasından izinsiz herhangi bir sefere çıkması câiz değildir. Ananın babanın, günâh olmayan emirlerine itâat etmesi farz-ı ayndır.
.
Bekara suresini okumanın fazileti
Ebû Tâhir Ahmed ibn-i Sivâr hazretleri Kıraat âlimidir. 412'de (m. 1021) Bağdat'ta doğdu. Zamanın büyük âlimlerinden hadis ve kıraat ilmi tahsil ederek Irak'ın şeyhülkurrâsı oldu. 496'da (m. 1103) Bağdat'ta vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bekara suresini okumak, çok faziletlidir. Bu surede, Allahü teâlânın varlığı, kudreti, büyüklüğü, peygamberlere itaatin önemini gösteren bekara [sığır] kesme olayı bildirilmektedir. Bunun için de, bu sureye "Bekara" suresi ismi verilmiştir.
Bekara kelimesi, surenin 67, 68, 69 ve 71. âyet-i kerimelerinde geçmektedir. Sure ayrıca, binlerce meseleleri, hakikatleri ihtiva etmektedir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Bekara suresini okuyan kimseye Cennette bir taç giydirilir.) (Her şeyin zirvesi vardır. Kur'anın zirvesi ise Bekara suresidir. Gece okunursa, üç gece, gündüz okunursa, üç gün o eve şeytan gelemez.)
(Bekara suresinin her âyetiyle seksen melek inmiştir. "Allahü lâ ilâhe illâ hüvel Hayyül kayyum" Arş-ı âlâ katından çıkarılarak vasıl edilmiştir.) (Kur'an surelerinin efdali Bekara suresi, Bekara suresinin âyetlerinin en büyüğü de Âyetel-kürsi'dir. Şeytan, Bekara suresi okunduğunu duyduğu evden çıkar gider.) (Cinnilerin azılılarına Bekara suresindeki şu âyetlerden daha şiddetli gelen bir şey yoktur. "Ve ilâhüküm ilâhün vâhidün..."den itibaren iki âyet.) (Evinizi kabre çevirmeyin, namaz kılın. Şeytan Bekara suresi okunan evden kaçar.) (Kelamların seyyidi Kur'andır, Kur'anın seyyidi de Bekara suresidir, Bekaranın seyyidi de Âyet-el-kürsi'dir.) (Kur'anı okuyun. Çünkü Kur'an kıyamette okuyanlarına şefaat etmek için gelir. İki parlak sure olan Bekara ve Âl-i İmran suresini okuyun. Çünkü bu iki sure, kıyamette iki parça bulut, iki gölgelik veya saf bağlamış iki grup kuş gibi okuyanlarını ve hükümleriyle amel edenleri savunmak için gelir. Bekara suresini okumaya devam etmek bereket, terk etmek ise hasrettir. Tembel olan, bunu devamlı okumaya güç yetiremez.)
Amenerresülü diye bilinen âyetler, Bekara suresinin son iki ayetidir. Âyet-el kürsi 255. âyetidir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Âyet-el kürsi âyetlerin seyyididir. Bir yerde okununca şeytan orada tutunamayıp mutlaka çıkar.)
(Âyet-el kürsi, Kur’an-ı kerimin dörtte biridir.)
(Her farz namazdan sonra Âyet-el kürsiyi okuyanın Cennete girmesi için hiçbir engel yoktur.)
.
Birbirinize yiyecek ikram ediniz
Ahmed bin Sinân el-Kattan hazretleri hadîs âlimlerindendir. 256 (m. 869) senesinde vefât etti. Yüz bin hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezbere bilip hafızdır. Naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şöyledir:
Emîr-ül-mü’minîn Ali (radıyallahü anh) rivâyet etti: “Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Veda Haccı'nda buyurdu ki: “Malınızın zekâtını veriniz! Biliniz ki, zekâtını vermeyenlerin, orucu, haccı, cihâdı ve imânı yoktur.”
Abdullah bin Selâm (radıyallahü anh) buyuruyor ki: Resûlullah efendimiz Medine’ye hicret buyurduğu zaman, mübârek ağzından ilk işittiğim hadîs-i şerîf şu idi: “Birbirinize selâm veriniz! Birbirinize yiyecek ikram ediniz! Akrabanızın haklarını gözetiniz! Gece, herkes uyurken namaz kılınız! Bunları yaparak selâmetle Cennete giriniz!”
Hazreti Ömer rivâyet etti: “Peygamber efendimiz; 'Allahü teâlâ, hakkı Ömer’in dili ve kalbi üzerine koymuştur' buyurdular."
Câbir bin Abdullah (radıyallahü anh) rivâyet etti: “Hazreti Ömer, Hazreti Ebû Bekr’e; 'Ey Allahın Resûlünden sonra insanların en hayırlısı' diye hitap etti. Hazreti Ebû Bekr, 'Yâ Ömer! Sen bana böyle söylüyorsun, fakat Resûl-i ekremden duydum, 'Ömer’den hayırlı bir kimse üzerine gün doğmamıştır' buyurdular."
Ukbe bin Âmir’in (radıyallahü anh) haber verdiği bir hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz; “Ben, peygamberlerin sonuncusuyum. Benden sonra peygamber gelmeyecektir. Eğer, benden sonra peygamber gelseydi, Ömer peygamber olurdu” buyurdu.
İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) anlattı: “Hazreti Ömer, vefât etmişti. Mübârek vücûdu teneşir üzerine konmuştu. Halk toplanmış duâ ediyordu. Birisi arkamda dirseklerini omzuma dayamış, 'Allahü teâlâ sana rahmet eylesin yâ Ömer! Ümit ediyorum ki, Hak teâlâ seni iki sahibin ile beraber kılar. Çünkü çok defa Resûlullah efendimizden işittim; (Ben memûr oldum. Ebû Bekr ve Ömer de memûr oldu. Ben işledim, Ebû Bekr ve Ömer de işlediler. Ben çıkarıldım. Ebû Bekr ve Ömer de çıkarıldı) buyurdu.' Arkama döndüm, arkamdaki Hazreti Ali idi.”
Ebû Sa’îd-il-Hudrî (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Her Peygamberin gökte ve yerde ikişer veziri vardır. Benim gök ehlinden olan vezirlerim Cebrâil ve Mikâil’dir (aleyhimesselâm). Yer halkından olan vezirlerim, Ebû Bekr ve Ömer’dir.”
.
Aldatarak satmak hıyanet olur
İbn-i Semûre el-Ca'dî hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. 547 (m. 1152)’de Yemen'de doğdu. Buradaki büyük fıkıh âlimlerinden ilim tahsil etti. Yemen'in çeşitli şehirlerinde kadılık ve müftülük yaptı. 580'de (m. 1184) Ebyen’de vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İnsanlar birbirlerine muhtaç olup, birlikte yaşamağa mecbûrdurlar. İhtiyaçlarını karşılamak için de ticaret, yani alışveriş yapmak zorundadırlar. Alışveriş olmasaydı, yeryüzünde nizâm olmazdı. İslâmiyyette alışveriş arz ve talep esâsına göre yürür. Dinimizde kâr haddi yoktur. Fakat ihtikâr ve fahiş fiyat yasaklanmıştır. Medine’de pahalılık oldu. Fiyatlar yükseldiği için kâr haddi koyması istenildiğinde, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), (Fiyatları koyan Allahü teâlâdır. Rızkı genişleten, daraltan, gönderen yalnız Odur. Ben Allahü teâlâdan bereket isterim) buyurdu. Başka bir hadis-i şerifte ise, (Kâr haddi koymayın, fiyat koyan Allahü teâlâdır) buyuruldu.
Karaborsacılar, fırsatçılar tarafından [mallar saklanarak] fiyatlar yükseltilip millete zarar ve zulüm hâline geldiği zaman, idarecilerin ilgililerle istişare ederek uygun bir narh, kâr haddi koyması caiz olur. Peygamber efendimiz, (Müslümanların, şehre mal getiren köylüleri karşılayıp piyasaya fiyatını gizleyerek, ucuz satın almalarını) yasakladı. Köylü böyle bir satıştan vazgeçebilir. Piyasayı bilmeyenlere yüksek fiyatla mal satmak da haramdır. Hatta, acemi olup, ucuz satan veya pahalı alan ile alışveriş etmemelidir. Bunlarla alışveriş yaparken piyasadaki fiyatı gizlemek günahtır.
Satılan şeyin ayıbını, kusurunu gizleyerek aldatmak haram olduğu gibi, alınan malın kıymetini gizleyerek aldatmak da faiz olur. Mesela, bir kimse, sattığı malın kıymetini bilmiyor. On dirhemlik malı, beş dirheme satıyor. Ona (Bu mal, her yerde beş dirhem eder) diyerek kandırmak haramdır. İnsanlar, Müslüman ahlakına uyarsa, ne kandıran, ne kandırılan olur. Mallara narh koymaya lüzum kalmaz. Arz ve talebe göre, mallar kıymetlenir veya ucuzlar. Müşteriye doğru söylemeli, hile etmemelidir. Malda bir arıza oldu ise, haber vermelidir. Ucuz aldığı bir malın fiyatı yükselip pahalı satıyor ise, aldığı fiyatı söylemelidir. Aldatarak satmak, hıyanet ve dolandırıcılık olur. Böyle hıyaneti bilmeyerek yapanlar olur. Hıyanet yapmaktan kurtulmak için, herkes, kendine yapılmasını istemediği şeyleri, başkalarına yapmamalıdır
.
İzin verilen hayvanı avlamak caizdir
İbn-i Râşid hazretleri Mâlikî fıkıh alimidir. Tunus yakınlarındaki Kafsa'da doğdu. İlk tahsilinden sonra Mısır'a gitti. Burada zamanın büyük âlimlerinden fıkıh ilmi tahsil ettikten sonra Tunus’a döndü ve talebe yetiştirdi. 736'da (m. 1336) orada vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, insanlar için çeşitli hayvanlar yaratmıştır. Bunlardan izin verilenleri avlamak caizdir. Avcılık; ok ile, tuzak kurmakla yapıldığı gibi, talim görmüş köpek, tazı, şahin, atmaca, doğan gibi hayvanlarla da yapılır. Talim görmemiş hayvanlarla avcılık yapılmaz. Yani hayvanın, avı kendisi için değil, sahibi için avlaması lazımdır. Bir hayvanın talim görmüş olduğu, peş peşe üç defa tuttuğu avı yemeden sahibine getirmesinden anlaşılır. Atmaca, şahin gibi tırnaklı kuşlarınsa, bırakıldıktan sonra, çağrıldığı vakit uçup gelmelerinden anlaşılır. Bir köpek avladığı hayvanı yese veya bir atmaca çağırıldığı hâlde gelmese, böyle hayvanların avladığı hayvan yenmez. Avın yenebilmesi için şunlara riayet lazımdır:
1- Av; keklik, tavşan gibi eti yenen hayvan olmalıdır. 2- Avcı, Müslüman veya ehl-i kitap olmalı, ava ok atarken veya talim görmüş hayvanı ava gönderirken Besmele çekmelidir! Besmele unutulursa mahzuru olmaz. Kasten terk edilirse avın eti yenmez. Kitapsız kâfirlerin, mürtedlerin kestiği, avladığı hayvanı yemekse haramdır. 3- Av, aldığı yaradan ölmelidir. Ölmeden ele geçirilirse besmeleyle kesilmesi lazım olur. 4- Avcı, hemen koşup gitmeli, yara alan av hayvanını hemen boğazlamalıdır! Gidene kadar ölürse mahzuru olmaz, yani eti yenir. Av, gözden kaybolduktan sonra başka uzak bir yerde ölü olarak bulunursa eti yenmez. Çünkü başka bir sebeple ölmüş olabilir. Mesela yüksekten düşerek veya bir ağaca çarpıp ölebilir. İlk aldığı yara derinse, kan akmışsa yenir. 5- Yara alan bir avı, başka birine ait talim görmüş bir hayvan tutup öldürürse yenmez. Kendi hayvanı öldürmüş olmalıdır. 6- Talim görmüş bir köpek, tuttuğu avın etinden yerse, o avı yemek caiz olmaz. Fakat şahin gibi bir kuş yakaladığı avın etinden yerse mahzuru olmaz. Çağırılınca gelen avcı kuşun tuttuğu av yenir. Avını köpek dişiyle veya pençesiyle yakalayan hayvanın eti yenmez. 7- Av tutanın olur. Bir kimse, bir avı vurup düşürdükten sonra, av kalkıp kaçarken, başkası yakalarsa, av yakalayanın olur.
.
Ümit ediyorum ki sen o kimselerdensin
İshak ibn-i Râheveyh hazretleri hadis, fıkıh ve tefsir âlimidir. 161 (778)’de Merv’de dünyaya geldi. Abdullah bin Mübarek ve İmam-ı Şafiî gibi âlimlerden hadis rivayet etti. Kendisinden de Ahmed bin Hanbel, Buhârî, Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesâî rivayette bulundular. 238'de (m. 853) vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Hazreti Ebû Bekr “Eşyadan bir çift şeyi Allah yolunda sadaka eden kimse, Cennet kapılarından davet olunur. Cennette çeşitli kapılar vardır. Çok namaz kılanlar, namaz kapısından davet olunur. Cihâd edenler, cihâd kapısından, sadaka verenler, sadaka kapısından, oruç tutanlar, Reyyân kapısından davet olunur.” Hadîs-i şerîfini işitince, “Yâ Resûlallah! Bu kapıların yalnız birinden çağırılmakta zorluk yoktur. Acaba bu kapıların hepsinden çağrılan kimse var mıdır?” diye sorunca, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Evet vardır, ümit ediyorum ki, sen o kimselerdensin” buyurdular.
“Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz; “Bize, her ikram edene, iyilik edene mükâfatını verdik. Fakat Ebû Bekr’in iyiliğinin, ikramının karşılığını veremedik. Ona Hak teâlâ hazretleri kıyâmette ikramda bulunacak, mükâfatını verecektir. Bana, Ebû Bekr’in malının verdiği fayda gibi, hiç kimsenin malının faydası olmadı. Eğer dost edinseydim, Ebû Bekr’i dost edinirdim. Fakat ben Hak teâlâ hazretlerinin dostuyum” buyurdular.
Hazreti Ömer, “Hazreti Ebû Bekr, bizim seyyidimiz, hayırlımızdır, Resûl-i ekreme hepimizden çok sevgilidir” buyurdu.
Hazreti Enes rivâyet etti: Peygamber efendimiz; “Ebû Bekr ve Ömer, Cennetteki erkeklerin, Peygamberlerden (aleyhimüsselâm) sonra seyyididir” buyurdu.
Peygamber efendimiz mescide girdiği zaman, Hazreti Ebû Bekr ve Ömer’den başka hiç kimse başını yukarı kaldırmazdı. İkisi sanki Resûlullah efendimize tebessüm ederlerdi. Resûlullah efendimiz de onlara bakar tebessüm ederdi.”
İbn-i Ömer (radıyallahü anhüma) anlattı: “Resûlullah efendimiz bir gün mescide girdiler. Hazreti Ebû Bekr ve Hazreti Ömer, birisi sağında birisi de solunda idi. Resûl-i ekrem efendimiz onların ellerinden tutmuştu. 'Biz kıyâmet gününde bu şekilde kalkarız' buyurdular.”
.
Saadete kavuşmak isteyen kimse
Mehmed Kâmil Efendi Osmanlı âlim ve velilerindendir. 1824 (H.1240) senesi Edremit yakınında Ayvacık kasabasında doğdu. 1911 (H.1330) senesi İstanbul'da vefât etti. Kâmil Efendi tahsil çağına gelince, İstanbul'a gelerek çeşitli medreselerde tahsilini tamamlayıp icâzet aldı.
Bu sırada Kuşadalı İbrâhim Efendinin talebelerinden ve Şâbâniyye yolu büyüklerinden Bosnalı Tevfik Efendinin sohbetlerini dinledi ve tasavvuf yolunun bilgilerini öğrendi. Sultan Abdülhamîd Han, Kâmil Efendiyi sever, hürmet eder ve saygı gösterirdi. Sohbetlerinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, insanları başıboş bırakmadı. Her istediklerini yapmaya izin vermedi. Nefislerinin arzularına ve tabi, hayvânî zevklerine, taşkın ve şaşkın olarak tâbi olmalarını, böylece felaketlere sürüklenmelerini dilemedi. Rahat ve huzur içinde yaşamaları ve sonsuz saadete kavuşmaları için arzularını ve zevklerini kullanma yollarını gösterdi ve dünya ve âhıret saadetine sebep olan faydalı şeyleri yapmalarını emretti. Zararlı şeyleri yapmalarını yasak etti. Bu emirlere ve yasaklara (Şeriat) denildi. Saadete kavuşmak isteyen, şeriate uymaya mecburdur. Nefsinin ve tabîatının, şeriate uymayan arzularını terk etmesi lâzımdır. Şeriate uymazsa, sahibinin, yaratanının gazabına, azâbına düçâr olur. Şeriate uyan kul, mesut, rahat olur. Sahibi onu sever.
Dünya ziraat yeridir. Tarlayı ekmeyip, tohumları yiyerek zevk ve safâ süren, mahsûl almaktan mahrum kalacağı gibi, dünya hayatını, geçici zevkleri, nefsin arzularını taşkın ve şaşkın olarak yapmakla geçiren de, ebedî nîmetlerden, sonsuz zevklerden mahrum olur. Bu hâl, aklı başında olanın kabul edeceği bir şey değildir. Sonsuz lezzetleri kaçırmaya sebep olan, geçici lezzetleri zararlı şekilde yapmayı tercih etmez. [Allahü teâlâ, dünya zevklerinden, geçici lezzetlerinden, nefse tatlı gelen şeylerden hiçbirini, menetmedi, yasak etmedi. Bunları, şeriate uygun, zararsız olarak kullanmaya izin verdi.]
Şeriate uymak için, evvelâ (Ehl-i sünnet) âlimlerinin, Eshâb-ı kirâmdan öğrenip ve Kur'an-ı kerimden ve hadis-i şeriflerden anlayıp bildirdikleri (Akâid)e uygun îman etmek, sonra haram, yasak edilmiş olanları öğrenip bunlardan sakınmak ve yapması emrolunan farzları öğrenip yapmak lâzımdır. Bunları yapmaya (İbâdet) etmek denir. Haramlardan sakınmaya (Takvâ) denir...
.
Âlim olan, ilmi ile amel etmelidir
Ahmed Me’ârif hazretleri hadîs, tefsîr, fıkıh, âlimidir. Endülüs’te (İspanya) Talemenke’de (Talamanca) 339 (m. 951)’de doğdu. 429 (m. 1038)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
İlimden maksat, ilmi ile amel etmektir. O hâlde, âlim olan kimsenin ilmi ile amel etmesi, sonra insanlara öğretmesi gerekir. Böylece ondan, başkaları da istifâde ederler. Âlim, dâima Allahü teâlâdan korkmalı, emirlerine itaat etmeli, nehiylerinden (yasaklarından) kaçınmalı, kazasına rızâ göstermeli, dîn-i İslâmı kuvvetlendirmeli, ilmi yaymaya devam etmeli, sultanlarla görüşmekten, onların dünyâsından uzaklaşmalı, Allahü teâlânın verdiği rızka kanâat ederek, vakıf malından kaçınmalı, Allahü teâlânın verdiğinden fazlasını istememeli, insanların elinde olana göz dikmemeli, o, mal için alçalmamalı, kendi ilmi ile ucba kapılmamalı, hâllerini murâkabe ve azâlarını muhafaza etmeli, sözünde sâdık, işinde dürüst, hükmünde âdil olmalı, doğru söze kulak vermeli, yumuşaklıkla ve insaf ile cevap vermeli, bir sınıfa meylederek diğer sınıfı terk etmemeli, insanlara nasihat etmeli, onları Allahü teâlâya itaate davet etmeli, onlara iyiliği emredip, kötülükten sakındırmalı, aralarında doğru olarak hüküm vermeli, mazluma yardım etmelidir.
Rüşvet almamalı, bazılarından menfaat bekleyerek, yanlış bir şeye doğru dememeli ve bazılarından da korkarak, doğru bir şeyi söylemekten çekinmemelidir. Bazıları, yanlış bir şeyi söylemesi için kendisini zorlasalar bile, doğruyu söylemekten sakınmamalıdır. Kuvvetli ile zayıf arasında bir hüküm vermesi gerektiğinde, kuvvetlinin tarafına meyletmekten çok sakınıp, adâlet ile hükmetmelidir. Sultâna ve herhangi bir kimseye, fakire ve zengine hüküm verirken eşit davranmalıdır. Zengine ve mevki sahibine bu hâllerinden dolayı boyun eğmemeli, Allahü teâlânın emrine boyun eğmelidir. İnsanlara, dünyalık, mevki ve makamlarına göre değil, o kimsenin Allah indindeki üstünlüğüne göre kıymet vermelidir.
Hayır sahiplerini sevmeli, onları daha çok hayırlara teşvik etmelidir. Kendilerinden kötülük meydana gelen kimselerin bu kötülüklerine buğzetmeli, onlara doğru yolu, saadet yolunu göstermelidir. Fitne çıkarmadan, zulme mâni olmaya çalışmalıdır. Kapısını herkese açmalı, kimseyi reddetmemelidir. İlim talebesine nasihat vermeli, onlara karşı tevâzu göstermelidir.
.
Eshâbımın hiçbirine dil uzatmayınız
Ebû Abdullâh el-Kurtubî hazretleri Mâliki fıkıh ve hadis âlimidir. 324'te (m. 935) Endülüs’te (İspanya) İlbîre'de (Elvira) doğdu. İlk tahsilini İlbîre ulemâsından gördükten sonra Beccâne (Pechina) ve Kurtuba'da (Cordoba) tahsiline devam etti. Tekrar İlbîre'ye dönerek talebe yetiştirdi. 399 (m. 1008)’de orada vefat etti. Eshâb-ı kiram efendilerimizin üstünlüğü hakkında naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kim benim Eshâbımın (radıyallahü anhüm) hepsini sever, onlara dost olur, onlar için Allahü teâlâdan af ve mağfiret dilerse, Allahü teâlâ, o kimseyi kıyâmet gününde Cennette onlarla beraber kılar.”
Abdurrahmân İbni Sâlim (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ beni seçti. Benim için de Eshâbımı seçti. Onları bana yardımcı ve akraba kıldı. Kim ki onlara kötü söz söylerse; Allahın, meleklerin ve bütün insanların laneti onun üzerine olsun. Kıyâmette Allahü teâlâ, böyle kimselerin ne farz ve ne de nafile ibâdetlerini kabul etmeyecektir.”
Ebû Sa’îd (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Eshâbımın hiçbirine dil uzatmayınız, lekelemeye uğraşmayınız! Onun kudreti ile yaşamakta olduğum Allaha yemîn ederim ki, sizlerden biri Uhud dağı kadar altın sadaka verse, Eshâbımdan birinin bir müd arpa sadakasının sevâbını bulamaz.”
Abdullah bin Mugaffel Müzenî (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Eshâbıma dil uzatmakta Allahü teâlâdan korkunuz! Benden sonra onları kötü niyetlerinize hedef tutmayınız! Nefsinize uyup, kin bağlamayınız! Onları sevenler, beni sevdikleri için severler, onları sevmeyenler, beni sevmedikleri için sevmezler. Onlara el ile, dil ile eziyet edenler, gücendirenler, Allahü teâlâya eziyet etmiş olurlar ki, bunun da muâhazesi, ibret cezası gecikmez, verilir.”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ, beni bütün insanlar arasından ayırıp seçti. Bana eshâb ve akraba olarak en iyi insanları seçti. Bunlardan sonra, birçok kimse gelir ki, Eshâbıma ve akrabama dil uzatırlar. Onlara yakışmayan iftiralar söyleyerek, kötülemeye uğraşırlar. Böyle kimselerle oturmayınız! Birlikte yiyip içmeyiniz! Bunlardan kız alıp vermeyiniz!”
Hasen bin Ali (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Eshâbım, yemekteki tuz gibidir.”
.
Hediyeleşin, çünkü hediye sevgiyi artırır
Muhammed ibn-i Ebî Ya'lâ hazretleri Hanbelî fıkıh âlimidir. 451'de (m. 1059) Bağdat'ta doğdu. Kâdî Ebû Ya'lâ el-Ferrâ'nın oğludur. Babasından ve zamanın büyük âlimlerinden fıkıh ilmi tahsil etti ve talebe yetiştirdi. 526 (m. 1131)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Hediyeleşmenin dinimizde önemi büyüktür. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), insanların birbirleriyle ilgilerini kesmemesi ve irtibatlarının kopmaması için hediyeleşmeyi emreder, hediyenin, alanı sağır ve kör ettiğini bildirirdi. Yani hediye sayesinde hediye verenin kötü sözlerini duyamaz, kötü işlerini göremez olur. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Müsafeha edin, müsafeha kini, kırgınlığı giderir. Hediyeleşin, çünkü hediye, sevgiyi artırır, düşmanlığı giderir.)
(Hediyeleşin, çünkü hediye, aradaki muhabbeti artırır.)
(Hediyeleşin, çünkü hediye, dostluğu artırır, kini, düşmanlığı giderir.)
(Talep etmeden verilen hediyeyi kabul edin!)
(İstemeden verileni alın! O, Allahü teâlânın gönderdiği rızıktır.)
(Hediyeyi reddeden, Allahü teâlânın verdiğini reddetmiş olur.)
(Davete icabet edin, hediyeyi reddetmeyin!)
(Hediye, Allahü teâlânın gönderdiği güzel bir rızıktır. Hediyeyi kabul edin ve karşılığında daha güzelini verin!)
(Hediye verene, siz de hediye verin! Eğer verecek bir şey bulamaz iseniz, onun için dua edin ki hediye karşılıksız kalmasın!)
Hazret-i Âişe validemiz, muhtaç bir kadının hediyesini kabul etmeyince Peygamber efendimiz, (O kadın muhtaç olsa da, hediyesini kabul edip ona daha fazla bir şey vermeliydin) buyurdu.
Sahabeden bir zat da, verilen hediyeyi kabul etmeyip, (Ya Resulallah, birinden bir şey alanda hayır yok buyurduğunuz için almadım) deyince, Peygamber efendimiz buyurdu ki: (O isteyerek alınan şeylere mahsustur. İstenmeden verileni alınız!)
Hediye, muhakkak bir mal vermekle olmaz. Selam vermek ve faydalı bir şey söylemek de hediye olur. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Mümini sevindireni Allahü teâlâ sevindirir.)
(Bir arkadaşın hidayetini artırıcı veya onu tehlikeden kurtarıcı bir söz söylemekten daha iyi hediye olmaz.)
(Hediyenin en iyisi, hikmetli bir sözü öğrenip birine öğretmektir ki, bu da bir yıl ihlaslı ibadet etmekten daha sevaptır.)
(Seferden dönerken, çoluk çocuğunuza yararlı bir taş da olsa, hediye getiriniz.)
.
Müslüman kardeşinin ihtiyacını gidermek
Hayseme bin Süleyman hazretleri hadis hafızıdır. 250 (m. 864)’de Lübnan’da Trablus'ta doğdu. İlk tahsilinden sonra hadis öğrenmek için Hicaz, Irak, Yemen, Halep, Bağdat, Medâin, Nîşâbur gibi ilim merkezlerini dolaştı. Daha sonra Trablus büyük camisinde hadis dersi vermeye başladı. 343'te (m. 955) Trablus'ta vefat etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Zeyd bin Hâlid’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kul, Müslüman kardeşinin ihtiyacını gidermeye devam ettiği müddetçe, Allahü teâlâ da onun ihtiyacını giderir.”
Bir zât “Ey Ebüdderdâ! Sana herhangi bir maddî ihtiyâç için gelmedim. Fakat Medîne-i münevvereden buraya kadar senin Resûlullah efendimizden bildirdiğin bir hadîs-i şerîfi öğrenmek için geldim” dedi. Bunun üzerine Ebüdderdâ (radıyallahü anh), Resûlullah efendimizden duydum. Buyurdu ki: “İlim elde etmek için yola çıkan kimse, Cennet yollarından bir yola girmiş olur. Melekler, ilim elde etmek için yola çıkan kimseden hoşnut oldukları için kanatlarını gererler. Göklerde ve yerde bulunanlar, suyun içindeki balıklar, âlim için Allahü teâlâdan mağfiret dilerler.”
Ebû Seleme (radıyallahü anh) bildirdi. Peygamber efendimiz buyurdu: “Kıyâmet günü her göz ağlayacaktır. Fakat, Allahü teâlânın haram kıldıklarına bakmayan, Allah için uykusuz kalan, Allah korkusundan ağlayan gözler, ağlamayacaktır.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûl-i ekrem efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ, kıyâmet günü üç kimse ile konuşmayacak, hepsine çok acı azap yapacaktır. Zinâ eden ihtiyâr, yalan söyleyen hükûmet reîsi ve kibirli olan fakir.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) haber veriyor. Resûlullah efendimizin yanına biri geldi. “Ensârdan bir kız ile evlenmek istiyorum” dedi. Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) ona; “Kızı (bir kere) gör! Çünkü, Ensâr kabilesinin gözlerinde bir şey vardır” buyurdu.
Ebüdderdâ’nın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte: “Kişi evinden çıkıp bir hasta kardeşini ziyâret ettiği zaman, Allahü teâlânın rahmetine dalar. Hasta bir kardeşinin yanında oturunca, Allahü teâlânın rahmeti onu kaplar” buyuruldu.
Muâz bin Cebel’den (radıyallahü anh) şu hadîs-i şerîfi rivâyet etmiştir: “Rabbim putlara ibadeti menettikten sonra, şarap içmeyi ve insanlarla münâkaşa etmeyi de menetti.”
.
Ey oğul! Kimseyi hakir görme
Ahmed bin Ebî Verd hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Bağdâd’da doğdu. 263 (m. 876)’da orada vefât etti. Cüneyd-i Bağdâdî’nin sohbet arkadaşı idi. Evliyânın büyüklerinden olan Sırrî-yi Sekâtî, Haris Muhasibî ve Bişr-i Hafî’nin sohbetinde bulundu. Buyurdu ki:
“Üç şey vardır ki, bunlar bir velî kulda arttıkça, güzel hâlleri artar: 1- Makamı yükseldikçe, tevâzusu artar. 2- Malı çoğaldıkça, cömertliği artar. 3- Ömrü uzadıkça, cihadı, hizmeti artar.”
Oğluna şu vasiyeti yaptı:
Ey oğul! Sana vasiyet ederim ki; bütün hâllerinde ilim, edep ve takvâ üzerinde olasın! Geçmişlerin eserlerini oku ve Ehl-i sünnet vel-cemaat yolundan git! Fıkıh ve hadîs öğren ve cahil sofîlerden bucak bucak kaç! Namazlarını, mutlaka cemaatle kıl! Kalbinde şöhrete meyil varsa imam ve müezzin olma! Şöhretten gücünün yettiği kadar uzaklaş! Şöhrette âfet vardır. Makamlarda da gözün olmasın; dâima kendini aşağılarda tut! Tâkat getiremeyeceğin işe kefil olma! Halkın seni alâkadâr etmeyen işlerine karışma! Fâsık idarecilerle düşüp kalkma! Her hususta dengeyi muhâfaza et! Ölçüyü kaçırıp güzel ses dinlemeye fazla kapılma ki, rûhu karartır ve sonunda nifak doğurur. Böyleyken güzel sesi de inkâr etme ki, onunla ezan ve Kur'ân, ruhları ihya eder. Az ye, az konuş, az uyu ve gafillerden aslandan kaçar gibi kaç! Fitne zamanları yalnızlığı tercih et, menfaati icâbı fetvâ vererek dînin hafife alınmasına sebep olanlardan, mağrur zenginlerden ve câhillerden uzak dur! Helâl ye, şüpheli işlerden sakın ve evlenmede takvâya dikkat et. Aksi hâlde dünyaya bağlanır ve o uğurda dinini zedelersin. Çok gülme; hele kahkahayla gülmemeye dikkat et! Çok gülmek kalbi öldürür. Fakat tebessümü de elden bırakma. Herkese şefkat gözüyle bak ve kimseyi hakîr görme! Kendi dışını aşırı bezeyip süsleme ki, dış mamurluğu iç haraplığından gelir...
Münâkaşa etme, kimseden bir şey isteme, müstağnî kal, kanaatle zengin ol, vakarını koru! Sende emeği olanlara ve seni terbiye edenlere karşı vefâkâr ol, malınla ve canınla onlara hizmet et ve onların hâli ile hâllen! Onları kınayan gâfiller felâh bulmaz. Dünyaya ve dünya ehli olan gâfillere meyletme! Gönlün dâima mahzûn, bedenin kulluğa güçlü, gözün yaşlı ve kalbin rakik olmalı. İşin hâlis, duân iltica ve libasın mütevazı, yoldaşın Hak dostları, sermayen zahirî ve batınî din ilimleri, evin mescit ve yakının Allah dostları olsun!
.
Bir kimseye yapılacak en güzel dua
İmâm-ı Sultanî Hayrullah Efendi 151. Osmanlı şeyhülislâmıdır. 1249 (m. 1834)’de İstanbul'da doğdu. Medrese tahsilinden sonra Sultan Abdülaziz'in sarayında İmâm-ı Sultanî oldu. Padişah Avrupa seyahatine onu da götürdü. Sonra Anadolu kadıaskerliği, Rumeli kadıaskerliği, nihayet Şeyhülislâmlık makamına getirildi. 1315 (m. 1898)’de vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Dinimizde selamlaşmanın önemi büyüktür. Müslümanların yanına girerken, çıkarken, karşılaşınca, ayrılırken mutlaka selam vermelidir! Selam vermek sünnet, almak ise farzdır. Selam verirken, selamın sünnet olduğunu düşünmeli ve o kimseye dua etmeye niyet etmelidir! Sünnet olduğu düşünülmeden, alışkanlık hâlinde, şuursuzca selam verilince, sevap olmaz. Bir yere girerken de, çıkarken de selam verilir. Dinimizde selamın önemi büyüktür. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Bir yere, bir meclise giren oradakilere selam versin. Oradan kalkıp giderken yine selam versin.)
(İnsanların en âcizi dua etmeyen, en cimrisi de selam vermeyendir.)
(Bir eve girince, ev halkına selam verin. Çıkarken de selam verin.)
Selam, emniyet, huzur, selamet, sağlık, barış, rahatlık, iyi netice, kurtuluş gibi manalara gelir. Selam vermek, bir kimseye yapılacak en güzel duadır. Selam, (Ben Müslümanım, benden sana zarar gelmez, selamettesin) manasına, selamet üzere ol, Müslüman olarak öl manalarına da gelir. Gayrimüslimlerin hidayete kavuşmaları niyetiyle, ihtiyaç olduğu zaman onlara selam vermek, hidayete kavuşmaları için dua etmek caizdir. Selamlaşırken eğilmek günahtır. Hadis-i şerifte, (Karşılaştığınız zaman birbirinize eğilmeyin, kucaklaşmayın) buyuruldu. Eshab-ı kiram, yolculuktan döndükleri zaman kucaklaşırlardı. Şu hâlde, uzun yoldan gelmiş veya uzun zamandır görülmeyen bir arkadaşla kucaklaşmak caiz olur. Selamün aleyküm diye selam vermek caiz ise de Esselamü aleyküm demek daha iyidir. Selamün aleyküm denince 've aleyküm selam' demek farzdır. Esselamü aleyküm denince de, 've aleykümüsselam' denir. Her ikisinde de "ve" harfini söylemelidir! (Ve aleyküm...) deki "ve", (dahi) manasındadır. Yani, (Allah’ın selamı bizim üzerimize olduğu gibi, sizin de üzerinize olsun!) demektir. Sadece (aleyküm selam) ise, sanki (selam bize değil size olsun) gibi uygunsuz bir manaya gelebilir. Selamı düzgün verip düzgün almak iyidir. “Ve” söylemeden de almak caiz ise de 've'li söylemelidir.
.
Mahluklar bununla rızık bulur
Zeyd bin Eslem hazretleri müfessirlerin (tefsîr âlimlerinin) en meşhûrlarındandır. Hadis ilminde de güvenilir âlimlerden biri idi. Medine-i münevverede doğdu. 136 (m. 753) târihinde Medine’de vefât etti.
Zeyd bin Eslem’in rivâyet ettiğine göre, fakîrler aralarında birini seçip, temsilci olarak, Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) huzûruna gönderdiler. O da gidip, Peygamber efendimize dedi ki: “Beni size fakîrler gönderdi” Peygamber efendimiz, “Sana ve seni gönderenlere merhaba. Onlar benim sevdiğim kimselerdir” buyurdu. Gelen kimse, şöyle arz etti:
“Yâ Resûlallah! Zenginler malları bulunduğu için hac yapıyorlar. Hayır ve hasenatta bulunuyorlar. Biz ise bunları yapamıyoruz. Bunun için biz mükâfatımızın az olacağını tahmin ediyoruz. Beni size gönderen fakîrler bizim hâlimiz nasıl olacak? diyorlar.”
Bunun üzerine Peygamber efendimiz şöyle buyurdu:
“Fakirlere benden bildirin! Kavuşacakları mükâfatları düşünerek, hâllerine sabreden fakîrlerin, zenginlerde bulunmayan üç hasletleri vardır. 1- Kendilerine Cennette öyle köşkler verilir ki, insanlar, dünyâda yıldızlara baktığı gibi o köşklere bakarlar. Bu köşkler, fakîr olan Peygamberler, şehîdler ve mü’minler içindir. 2- Fakîrler, zenginlerden yarım gün önce Cennete girer. (Âhıretin bir günü, dünyânın bin yılı kadardır. Yarım gün beş yüz sene eder.) 3- Zenginin, (Sübhânallahi vel-hamdü lillâhi velâ ilahe illallahü vallahü ekber) deyip ve on bin dirhem de sadaka verip kavuştuğu sevâba, fakîr olanlar yalnız bunu söyledikleri zaman kavuşurlar. Diğer hayır işlerde de durum aynıdır.”
Hâdîs-i şerîfte şöyle buyuruldu:
“Dikkat edin. Size Nûh’un (aleyhisselam) oğluna bildirdiği emri bildiriyorum. Nûh aleyhisselam oğluna buyurdu ki: “Lâ ilahe illallahü vahdehû lâ şerike leh.” (O birdir. Ortağı benzeri yoktur.) Yerler ve gökler terazinin bir tarafına konsa, bu güzel kelime diğer kefesine konsa, bu güzel kelime daha ağır gelir (Sübhânallahi ve bihamdihî), tesbihini çok oku. Çünkü bu meleklerin ve diğer mahlukların duâsıdır. Mahluklar bununla rızık bulur. Allahü teâlâya şirk koşmanı yasak ediyorum. Çünkü Allahü teâlâ kendisine şirk koşan kimseye Cenneti haram kılmıştır. Sana kibirlenmeyi de yasak ediyorum. Çünkü, kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse Cennete giremez.
.
Haccı kabul olanın günahları affolur
Ahmed el-Birtî hazretleri üçüncü asır hadîs ve Hânefî fıkıh âlimidir. Bağdât civarında Birt köyünde doğdu. 280 (m. 894)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Gücü yetenin, ömründe bir kere Kâbe’ye gidip, oraya mahsus ibadetleri yapması farzdır. Daha sonra yapılan haclar nâfile olur. Farz olan hacca gitmeye çalışmalı. Bir kere farz olan haccı yapmak, 20 kere Allah yolunda savaşmaktan daha sevaptır. Hadis-i şerifte, (Hac, suyun kirleri temizlediği gibi, günahları yok eder) buyuruldu. Kabul olan hac; namaz, oruç ve zekât borçlarının affına sebep olmaz. Bunları geciktirme günahlarının affına sebep olur. Kul borçları verilmezse veya helâlleşilmezse ödenmiş olmaz. Kul ve Hak borçlarından başka günahlar affedilir. Hadis-i şerifte (Arafat’ta vakfeye durup da günahlarının affedilmediğini zanneden, büyük günaha girmiş olur) buyuruldu. Haccın sahih olması için, vaktinde yapılması gerekir. Kabul olması için de, haccın sahih olması, o kimsenin itikadının düzgün olması, bid’at ehli olmaması gibi şartları vardır. Hadis-i şerifte, (Bid’at işleyenin orucu, haccı, cihadı kabul olmaz) buyuruldu. Haccın kabul olması için, haccın farzlarını, vaciplerini, ve sünnetlerini eksiksiz yapmaya çalışmalı, niyeti düzeltmeli, riya karıştırmamalı, ihlasla hareket etmeli ve helal para ile gitmelidir. Ticareti, dünyalık işleri hac işine karıştırmamalıdır. Borçları varsa ödemeli, hak sahipleriyle helalleşmeli, günahlarına tövbe etmelidir. Bunlara riayet edilerek yapılan hac makbul olur. Hadis-i şeriflerde, (Hac edin ki muhtaç olmayasınız. Yolculuk edin ki sıhhate kavuşasınız) ve (Hac zenginliğe, zina fakirliğe sebep olur) buyuruldu.
Hacca giderken orada ölmekten korkmamalıdır. Hatta hac yolunda ölmeyi ganimet bilmelidir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Hacca giderken veya gelirken ölenin geçmiş günahları af olur. O kimse hesaba çekilmeden azap görmeden Cennete girer.) Hacca giden, başkalarına sıkıntı vermediği gibi onlardan gelecek sıkıntılara da katlanmalı, yumuşak davranmalıdır. Hadis-i şerifte (Yumuşak davranmayan hayır yapmamış olur) buyuruldu. Sert, kırıcı olmaktan da kaçmalıdır. Hadis-i şerifte, (Sertlikten ve çirkin şeyden sakının. Yumuşaklık insanı süsler, çirkinliği giderir) buyuruldu. Hacca gidip gelenin değil, haccı kabul olanın günahları affolur
.
Faydasız ilim ilim değildir
İbn-i Kudâme hazretleri evliyânın büyüklerinden ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1134 (H. 528) senesinde doğdu. 1210 (H.607) yılında Şam’da vefât etti. Şam’da birçok âlimden ilim tahsil etti. Sonra Mısır’a gitti. Orada Hanbelî mezhebi fıkıh bilgilerini öğrendi. Kudüs’ün fethinden sonra oraya yerleşti.
Sultan Selâhaddîn Eyyûbî Kudüs’e geldiğinde, onu ziyâret için yanına gitmişti. O sırada namazda idi. Namazını ve duâsını tamamlamadıkça sultan ile ilgilenmedi. Sultan Selâhaddîn ile savaşlara katıldı, cihâd etti.
Bir defasında, bulunduğu belde halkından bir kısmına devamlı yiyecek vererek sıkıntılarını gidermişti. Evine bir şey geldiği zaman, gelen şeyi herkese paylaştırırdı. “Sâhibi ile kabre girmeyen, sâhibinin kabirde faydasını görmediği ilim, ilim değildir.” ve “Siz sadaka vermezseniz, size de verilmez. İsteyene siz vermezseniz, başkaları verip, sevabını alır.” derdi.
Bir zât şöyle anlatmıştır: “Bir defâsında İbn-i Kudâme hazretlerinin huzûruna gittik. Üç kişi idik ve çok acıkmıştık, yiyecek bir şeyler istedik. Bize, içi süt dolu küçük bir tabak getirdi. İçine ekmek doğranmıştı. Ondan yedik ve doyduk. Yerken bakıyordum, tabaktakiler hiç eksilmiyordu.”
Muhammed bin Ebî Bekr bin Amr şöyle anlatmıştır: “Bir defasında beni yanına çağırdı. Rahatsızlığımdan perhiz yapıyordum. Beni yemeğe başlattı ve bir kimse yemekten önce; “Şehidallahü ennehü lâ ilâhe illâhü” (Âl-i İmrân: 18) âyet-i kerîmesini ve “Kureyş” sûresini okursa ve sonra yerse, o yemek ona zarar vermez.” buyurdu.
Ebû Bekr Abdullah bin Hasan bin Nühhâs şöyle anlatmıştır: “Babam onu çok severdi. Bir cuma günü bana, cuma namazını onun arkasında kılacağım dedi. Ben de beraber aynı câmiye gittim. Benim mezhebimde Fâtiha'dan önce Besmele çekilir. Onun tâbi olduğu mezhebde çekilmez. Acabâ bundan namazıma bir zarar gelir mi diye düşünmüştüm. Mescide vardık. Muhammed bin Ahmed hazretleri orada idi. Babama selâm verip, sarıldı. Sonra; "Kardeşim namazını kıl, kalbini hoş tut. Çünkü ben, insanlara imâm olduğum günden beri her namazda Fâtiha’dan önce Besmele çekiyorum. Babam bana dönüp, bunu unutma!" dedi.”
İbn-i Kudâme hazretlerinin bir şiirinin tercümesi şöyledir: “Ne zaman oyalanmaktan ve boş şeylerden vaz geçeceksin? Saçın ağardı, zayıflık, ihtiyarlık ve elem geldi, ölüm yaklaştı. Başa gelen bu işten ve gafletten dolayı hayâtım boyunca ağlasam ve gözyaşım bitseydi, bundan dolayı kınanmazdım!”
.
İki cihanda aziz olmak için
Bozkırlı Mehmed Kudsî Efendi Osmanlı alim ve velilerinden olup Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin halîfelerindendir. 1784 (H.1198) senesinde Konya'nın Bozkır kazâsının Aliçerçi köyünde doğdu. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin halîfelerinden Ödemişli Hasan Efendiye talebe oldu.
Sonra Şam'a giderek Mevlânâ Hâlid hazretlerinin sohbetleri ile şereflendi. Kırk gün sohbetlerinde bulunup, feyzlere mazhar olarak, bizzat Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin icâzeti ile şereflendi. Konya-Seydişehir'e gönderildi. Orada çok talebe yetiştirdi. 1852 (H.1269) senesinde Seydişehir'in Çavuş köyünde vefât etti. Bir sohbetinde şunları anlattı:
Büyük üstadımız Muhammed Mâsum Fârûkî hazretleri (Mektûbât)ında buyuruyor ki: En büyük saadet, iki cihânın en üstün insanı olan Muhammed aleyhisselâma tâbi olmaktır. Cehennem azâbından kurtulmak için, Allahü teâlânın seçtiği, sevdiği insanların reîsine uymak lâzımdır. Cennet nîmetlerine kavuşmak, Ona tâbi olanlara mahsûstur. Allahü teâlânın sevgisine kavuşmak için, Ona tâbi olmak şarttır. Ona uymayanların [meselâ, namaz kılmayanların ve avret mahalli açık olarak başkalarının yanına çıkanların] tövbeleri, zühdleri, tevekkülleri ve duâları kabûl olmaz. Onun yolunda olmayanların zikirleri, fikirleri, şevkleri ve zevkleri kıymetsizdir. Peygamberler, Onun hayat veren deryasından bir kadehe kavuşmakla, o derecelere yükselmişlerdir. Evliyâ, Onun sonsuz bahrinden bir yudum içmekle murâdlarına ermişlerdir. Yeryüzündeki melekler, Onun hizmetçileri, göklerdekiler, âşıklarıdır. Her şey, Onun şerefine yaratılmış, bütün varlıklar, Onun mübârek ruhundan feyz almışlardır. Allahü teâlânın varlığını O açıklamış, her şeyin yaratanı, Onun rızasını almak istemiştir. Ona ve Onun Âline ve Eshâbına bizden duâlar olsun. O yüce Peygamber, hepimizden râzı olsun!
Ey! Saadete kavuşmak isteyen akıl sahipleri! Bütün gücünüzle Ona tâbi olmaya çalışınız! Bu devlete, bu nîmete mani olan her şeyden kaçınız! Harikalar gösteren bir din yobazını ve yüksek mevkiler, diplomalar ele geçirmiş olan bir fen yobazını, yâni Ona tâbi olmak şerefinden mahrum olan bir cahili, bir gâfili görürseniz, bunun sözlerinin, yazılarının, yalanlarının, insanı felakete sürükleyeceğini ve hiç böyle gösteriş yapmayan, fakat çok dikkat ile ve titizlikle Ona tâbi olana inanmanın, Onu sevmenin, felaketlerden kurtarıcı çok kıymetli ilâç olduğunu biliniz!
.
Allahü teala bizi her an görüyor
Ahmed bin Fâris hazretleri Tefsîr, fıkıh ve lügat âlimlerindendir. 329 (m. 941)’de İran’da Kazvin’de doğdu. Bir müddet Horasan’da kaldı. Sonra Rey şehrine gelip burada birçok eser telîf etti ve yazdı. 395 (m, 1004)’de Rey şehrinde vefât etti. Bir dersinde, “Nefis Muhasebesi” hakkında buyurdu ki:
Nefsi kontrol etmek, ondan gâfil olmamak, her Müslümana lazımdır. Ondan gâfil olursan, kendi şehvetlerine ve tembelliğine döner. Allahü teâlânın, her yaptığımızı, her düşündüğümüzü bildiğini unutmamalıyız. İnsanlar, birbirinin dışını görür. Allahü teâlâ ise, hem dışını, hem içini görür. Bunu bilen bir kimsenin, işleri ve düşünceleri edepli olur. Buna inanmayan kâfirdir. İnanıp, muhâlefet etmek ise, büyük cesarettir. Allahü teâlâ meâlen buyuruyor ki: (Ey insân! Seni her ân gördüğümü bilmiyor musun?). Bir Habeş, Resûlullah efendimizin (sallallâhü aleyhi ve sellem) huzuruna gelip, (Çok günah işledim. Tövbem kabûl olur mu?) deyince, (Evet, olur) buyurdu. O günahları işlerken, O, görüyor mu idi? dedi; (Evet) buyurunca, Habeş, bir âh! çekti ve yıkılıp can verdi. İman ve hayâ böyle olur. Sevgili Peygamberimiz buyurdu ki, (Allahü teâlâyı görür gibi ibâdet ediniz! Siz, Onu görmüyorsanız da, O sizi görüyor). Onun gördüğüne inanan, Onun beğenmediği bir şeyi yapabilir mi? Büyüklerden biri, bir talebesini, başkalarından daha çok severdi. Ötekiler, bu hâle üzülürdü. Her birine bir kuş verip, (Bunu, kimsenin görmediği bir yerde kesip getiriniz) dedi. Hepsi tenhâ bir yerde kesip getirdi. O talebe ise, kesmeden getirdi. (Niçin sözümü dinlemedin, canlı getirdin?) buyurunca, (Kimsenin görmediği bir yer bulamadım. O, her yeri görüyor) dedi. Diğerleri, bunun müşâhede makamında olduğunu anladılar. Mısır mâliye nâzırının zevcesi olan Zelîha, Yûsüf aleyhisselâmı, kendisine çağırınca, önce kalkıp büyük olduğunu sandığı, bir heykelin yüzünü örttü. (Bunu, niçin örttün?) buyurunca, ondan utandığım için, dedi. (Sen, bir taş parçasından utanıyorsun da, ben yerleri ve yedi kat gökleri yaratan, Rabbimin görmesinden utanmaz mıyım?) buyurdu. Biri, Cüneyd-i Bağdâdî'den sorup, (Sokakta, kadınlara, kızlara bakmaktan kendimi men edemiyorum. Bu günahtan kurtulmak için ne yapayım?) deyince, (Allahü teâlânın seni, senin o kadını görmenden daha çok gördüğünü düşün!) buyurdu.
.
Kötü ahlaklılarla görüşmemelidir
Irâkîzâde Mehmed Efendi Osmanlı tasavvuf büyüklerinden olup, Çerkezdir. 922 (m. 1516) senesinde Medîne-i münevverede mücavir iken vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Azaların içinde sadece dil ile şükreden kimsenin şükrü az olur. Çünkü gözün şükrü, bir hayır gördüğü zaman onu almak, şer gördüğü zaman örtmektir. Kulağın şükrü, bir hayır işittiği zaman onu ezberlemek, şer işitirse onu unutmaktır. Ellerin şükrü, onlara hak olandan başkasını tutmamaktır. Midenin şükrü, ilim ve hilim ile dolu olmak, ayakların şükrü de, iyilikten başkasına gitmemektir. Kim böyle yaparsa gerçek şükredenlerden olur.” “Din kardeşini gıyabında çekiştirir de, yüzüne gelince ona sevgi izhar eden ve hemen onu öven kişinin aklına şaşarım.” “Kim insanların şeref ve haysiyetiyle oynadığı halde (Allah’ın kendisini sevdiğini) iddia ederse, şüphesiz o bir yalancıdır. Çünkü o bir şeytandır. Şeytan ise Allahü teâlânın düşmanıdır.” “Sizden biri, bir eser yazacak olursa, daha çok manâ bakımından doğruluğuna dikkat etsin.” “Alimin sözü doğru, yediği helal ve dünya malına karşı sevgisi yok ise zühdü çok olur. Ne yazık ki, bugün bu üç hasletten bir tanesini bile onların birinde göremiyoruz. Bu durumlarıyla onlara nasıl gülelim ve nasıl yüz verelim. Bu vasıfları kendinde bulundurmayanlar, ilim sahibi olduklarını, nasıl söylerler. Onlar dünyaya sarılır, dünyayı birbirinden kıskanırlar. Dünyalık için birbirine haset ederler. Devlet adamlarının yanında birbirlerini çekiştirir ve gıybet ederler. Maksatları, ellerine geçen dünyalığı, başkalarına kaptırmamak ve fânî şeyleri ellerinden kaçırmamaktır. Yazıklar olsun ey âlimler! Siz peygamberlerin varisleriydiniz, ilim alırken birçok vazîfeler yüklenmiş oldunuz. Şimdi o vazîfeleri yapmıyorsunuz, ilminizi şeref vesilesi yapıp onunla dünyalık kazanmaya bakıyorsunuz. Ahirette, Cehenneme ilk atılan zümre olmaktan nasıl korkmuyorsunuz, anlamıyorum.” “Övülmekten hoşlanmak kadar ahmaklık düşünülemez.” “Dünya ve ahirette elem ve kederlerden kurtulmak isteyenler, kötü ahlak sahipleriyle görüşmemelidirler.” “Tasavvuf nedir? diye sorulunca buyurdu ki: Tasavvuf üç mânâya gelir, ilki marifet nuruna arif olmak ve vera hâlini kaybetmemektir, ikincisi, dış görünüşünü batıl olan şeylerden alıkoymaktır. Sonuncusu ise kerametlerini gizlemektir.”
.
Gafillerle beraber oturmamalıdır
Muhammed Iclî Yemenî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Doğum târihi ve yeri belli değildir. 1011 (m. 1602) senesinde vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Allahü teâlânın sevdiği kul olabilmenin şartları vardır. Birisi; sâlihlerle sohbeti seçmektir. Sâlihlerle sohbet edildiği takdîrde, günahlara perde çekilir, haramlar gözüne kötü görünür. Bir diğeri; iyi ve güzel hasletlerle bezenmektir. Bu da, her şeyi yaratan Allahü teâlânın ahlakıyla ahlaklanmaktır. Çünkü Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); 'Allahü teâlânın ahlakıyla ahlaklanınız' buyurdu. Bir başkası da, helal ve temiz lokma yemektir. Bu da farzlardandır. Nitekim Allahü teâlâ, Bekara sûresinin yüzaltmış sekizinci âyet-i kerîmesinde meâlen; 'Yeryüzündekilerden helal ve temiz olanını yiyiniz' buyurmaktadır. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ise; 'İbadet on cüzdür. Dokuzu helali talep etmektir.' Geriye kalan bütün ibadetler bir cüzdür. Helal yemeyen kimse, Allahü teâlâya itaat etme gücünü kendisinde bulamaz. Helal yiyen kimse de, Allahü teâlâya isyankâr olmaz. Helal ve temiz yer, israf etmez. Nitekim Allahü teâlâ, A’râf sûresinin otuzbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen; 'Yiyiniz, içiniz, fakat israf etmeyiniz' buyurmaktadır. Aynı zamanda, Besmelesiz kesilenleri de yememelidir. Zîrâ Allahü teâlâ, En’âm sûresinin yüzyirmibirinci âyet-i kerîmesinde meâlen; 'Üzerlerine Allahın ismi zikredilmeyen (Besmele çekilmeyen) şeyden yemeyiniz' buyurmaktadır... Gafillerle beraber oturmamalıdır. Yiyeceği temiz ve Besmele ile yemek pişiren kimselerin yiyeceğini yemelidir. Çünkü bu husûs gaflet sebebidir. Allahü teâlânın dostları, uygunsuz kişilerin elinden gelen lokmayı, yaradılışlarına layık görmeyerek, yememişlerdir. Allahü teâlâ bizi ve bütün müminleri, helal ve temiz rızıklarla rızıklandırsın.”
“Emri- mar’ûf ve nehy-i anilmünker yapmak için, eziyetlere sabretmek gerekir.”
“Şayet insanlar Allahü teâlânın büyüklüğünü düşünselerdi, O’na isyan etmezlerdi.”
“Akıllı kimse, hayrı ve şerri bilen kimse değildir. Akıllı kimse hayrı gördüğünde ona tabi olan, şerri gördüğünde ondan kaçınan kimsedir.”
“Kâmil olan Allah yolcusu ile sohbet etmek, Kur’ân-ı kerîm okuyan ile sohbet etmekten daha sevimlidir.”
.
Münakaşayı terk etmenin mükâfatı
Hüşeym Vâsıtî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 104 (m. 722)’de Bağdâd’ta doğdu. 183 (m. 799)’da orada vefât etti. Ayrıca tefsîr, fıkıh ve kıraat ilimlerinde de âlimdir. Tefsîrinde şöyle nakleder;
Bekâra sûresi 187. âyetinde oruca başlama vakti: “Beyaz iplik siyah iplikten ayırt oluncaya kadar” buyuruluyor. Adiyy bin Hatim: “Bu âyet-i kerîme nâzil olunca yastığımın altına biri siyah diğeri beyaz iki ip koydum. Geceleyin kalkıp baktım. Bir şey anlamadım (Yani imsak vaktini bilemedim). Sabahleyin Resûlullaha gittim. Yaptığımı arz ettim. “Bundan murat, gecenin karalığıyla gündüzün beyazlığıdır. (Yani Fecr-i sâdığın doğmasıdır. Ufukta hakîkî beyazlık başlayınca oruç vakti başlar. Hakîkî beyazlık ufuk üzerinde tamamen yayılınca da sabah namazı vakti başlar, yani sabah namazı vakti girmiş olur.)” buyurdular.”
Şu hadîs-i şerîfler de onun rivâyetlerindendir:
“Cuma günü gusletmek, Müslümanlar için şüphesiz bir haktır. (Cuma günü yapılacak vazîfelerdendir.) Bir de her biriniz o gün evinizdeki güzel kokudan sürünsün. Eğer bulamazsa su ona koku yerine geçer.”
“Allahü teâlâ diğer Peygamberlere vermediği beş şeyi bana verdi: Bir aylık mesafeden düşmanlarımın kalbine korku verildi. Yeryüzü bana temiz ve mescid kılındı. Artık ümmetimden bir kişi namaz vaktine kavuşunca hemen namazını kılsın. Ganimet malları bana helal kılındı. Halbuki benden evvelki peygamberlere helal değil idi. Bana herkes için şefaat (etme hakkı) verilmiştir. Her Peygamber yalnız kendi kavmine gönderilmiştir. Ben ise bütün insanlara Peygamber olarak gönderildim.”
“Bir kimse, 'gece kalkar namaz kılarım' deyip yatağına yatsa, fakat kalkmayıp sabaha kadar uyusa, amel defterine niyet ettiği namazın sevabı yazılır. Uykusu da kendisine Rabbi tarafından bir sadaka olur.”
“Bir kimse haksız iken münakaşayı terk ederse, ona Cennetin kenarlarında bir köşk bina edilir. Bir kimse de, haklı olduğu hâlde, münakaşayı terk ederse, onun için de Cennetin ortasında bir köşk bina edilir. Bir kimse, ahlakını güzelleştirirse, onun için de Cennetin en yüksek yerinde bir köşk bina edilir.”
“İnsanlara merhamet etmeyene, Allah merhamet etmez.”
“Zulme mâni olarak, zâlime de mazlûma da yardım ediniz!”
.
Akla danışmadan tâbi olmalıdır
Şerîf İzzeddîn Hüseynî hazretleri kırâat, târih ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 818 (m. 1415)’de Şam’da doğdu. 874 (m. 1469)’de Kudüs’te vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlânın isimleri (Tevkîfî)dir. Yâni, islâmiyette bildirilen ismleri söylemek câiz olup, bunlardan başkasını söylemek câiz değildir. Meselâ Allahü teâlâya âlim denir. Fakat, âlim demek olan fakîh denmez. Çünkü, İslâmiyet, Allahü teâlâya fakîh dememiştir. Allahü teâlânın isimleri sonsuzdur. Binbir ismi var diye meşhûrdur. Yâni, isimlerinden binbir tanesini insanlara bildirmiştir. Muhammed aleyhisselâmın dîninde, bunlardan doksandokuzu bildirilmiştir. Bunlara (Esmâ-i hüsnâ) denir.
Allahü teâlânın (Sıfat-ı zâtiyye)si altıdır. (Sıfat-ı sübûtiyye)si, (Mâtürîdiyye) mezhebinde sekizdir. (Eş'ariyye) mezhebinde ise yedidir. Bu sıfatları da, zatı gibi, ezelîdir, ebedîdir. Yâni sonsuz olarak vardırlar. Mukaddestirler. Mahlûkların sıfatları gibi değildirler. Akıl ile, zan ile ve dünyadakilere benzetilerek anlaşılamazlar. Allahü teâlâ, bu sıfatlarından birer örnek, insanlara ihsân buyurmuştur. Bunları görerek, Allahü teâlânın sıfatları biraz anlaşılabilir. İnsan, Allahü teâlâyı anlayamayacağı için, Allahü teâlâyı düşünmek, anlamaya kalkışmak câiz değildir.
Allahü teâlânın sekiz sıfat-ı sübûtiyyesi, zâtının aynı da değildir, gayrı da değildir. Yâni sıfatları, kendisi değildir. Kendisinden başka da değildir. Bu sekiz sıfat: Hayat, ilim, sem', basar, kudret, kelâm, irâde ve tekvîn'dir. Eş'ariyye mezhebinde, tekvîn sıfatı, kudret sıfatı ile birdir. Meşiyyet de, irâde demektir. Allahü teâlânın sekiz sıfatından her biri basîttir, bir hâldedir. Hiçbirinde, hiçbir değişiklik olmaz. Fakat mahlûklara taalluk bakımından her biri çoktur. Bir sıfatın mahlûklara taalluku, etkisi bakımından çok olması, bunun basît olmasına zarar vermez. Bunun gibi, Allahü teâlâ, bu kadar çeşitli mahlukları yarattı ve hepsini her an yok olmaktan korumaktadır. Fakat O, yine birdir. Onda değişiklik olmaz. Her mahluk her an, her bakımdan Ona muhtaçtır. O, hiç kimseye muhtaç değildir.
.
Dünya hayatının ziynetleri
Ahîzâde Sinânüddîn Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Aslen, Aydın iline bağlı Güzelhisar kasabasından olup, 936 (m. 1529) senesinde Bursa’da vefât etti. Buyurdu ki:
“Korkaklık, ihtiras ve cimrilik, Allaha karşı kötü zannın bir araya getirdiği kötü arkadaşlardır.”
“Mal, harcandığı kadar sahibine ikramda bulunur. Kişinin yaptığı cimrilik kadar ona ihanet eder.”
“Fakîh öyle biridir ki, insanları Allahın rahmetinden ümitsizliğe düşürmez ve onları Allahın rahmetinden yüz çevirtmez.”
“Âlim, öyle biridir ki, insanları Allahın rahmetinden dolayı ümit kapısından menetmez ve Allahın mekrinden emin olmamalarını sağlar.”
“Mal ve çocuklar, dünya hayatının ziynetidirler. Salih amel de, dünyadan ahirete götürülen mahsuldür.”
“Cömertlik, güzel medhiyeyi, mal sevgisi üzerine tercih etmektir.”
“Allah için seven bir kardeş, en yakından daha yakın, anne ve babalardan daha merhametlidir.”
“Amel eden câhil kişi, yoldan başka yerde yürüyen gibidir. Bu yürüyüşü ona, ihtiyâcından uzaklaşmaktan başka bir şey kazandırmaz.”
“İnsan, sözü ile tartılır veya işi ile değerlendirilir. Seni ziynet yönünden ağır getirecek şeyi söyle ve kıymetini artıracak şeyi yap.”
“Yalancı, sözünde suçludur. İsterse delîli kuvvetli ve ağzı lâf yapan biri olsun.”
“İnsanlar dünyânın çocuklarıdır, çocukta, yaratılış itibârıyla ana sevgisi vardır.”
“Mümin; yakındır, hazırdır, yakîn ve takvâ sahibidir. Münâfık ise; küstahtır, yaltaktır, aptaldır ve şakidir.”
“Kötü iki arkadaş arasındaki konuşma, ya çoktur veya azdır. Çoğu, zaman öldürücü azı ise yorucudur.”
“İstişâre sana rahatlık, başkasına yorgunluktur.”
“Zikir; aklın yoldaşı, kalbin kandili, rahmetin inmesine vesiledir.”
“Halim olanın ilk mükâfatı, bütün insanların ona düşmanına karşı yardımcı olmalarıdır.”
“Dünyâ müminin hapishânesi, ölüm hediyesi, Cennet de varacağı yerdir.”
“Dünyâ kâfirin Cenneti, ölüm korkulu rüyâsı, Cehennem de varacağı son duraktır.”
“Allaha tâatle uğraşmak en kârlı iş, doğru konuşan dil ise, en güzelidir.”
“Gaddarlık, herkes için kötü bir şeydir. Şan, şeref sahibi ve büyük zâtlar için daha çirkindir.”
“Vefâkârlık, emânetin ikiz kardeşidir ve kardeşliğin süsüdür.”
“Takvâ, dîni ıslâh, nefsi muhafaza eder ve mürüvveti süsler.”
.
Cesur desinler diye savaştın
Sa’îd bin Mensûr Horasânî hazretleri İmâm-ı Mâlik hazretlerinin talebelerinden, İmâm-ı Ahmed bin Hanbel hazretlerinin hocalarındandır. Hadis ilminde imam olup, müctehid idi. Üç yüz binden fazla hadîs-i şerîfi râvileriyle beraber ezberden bilirdi. Horasan’da doğdu. 227 (m. 842)’de Mekke’de vefat etti. Rivâyetlerinden bazıları:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kıyamet gününde halktan ilk sorgulanacak üç kişiden biri, şehid olmuş bir kimsedir ki, huzura getirilir. Cenâb-ı Hak ona ihsan ettiği nimetleri sayar, o da mazhar olduğu nimetleri ikrar eder. Allahü teâlâ; 'Bu nimetlere mukabil ne yaptın?' buyurur. O da; 'Yâ Rab! Senin uğrunda savaştım da şehid düştüm' deyince, cenâb-ı Hak; 'Hayır, yalan söylüyorsun, sana cesur desinler diye savaştın. Nitekim bu söz de söylenmiştir' buyurur. Sonra verilen emir üzerine yüzükoyun sürüklene sürüklene Cehenneme atılır... İkincisi de, ilim öğrenip öğretmiş, Kur’ân-ı kerîm okumuş bir kimsedir ki, bu da huzura getirilir. Cenâb-ı Hak ona lütuf ve ihsan buyurduğu nimetleri sayar. O da nimetleri ikrar ve itiraf eder. Hak teâlâ; 'Bu nimetlere, mukabil ne yaptın?' buyurur. O da; 'Yâ Rab! İlim öğrendim ve öğrettim, Kur’ân-ı kerîm okudum' cevabını verince, Allahü teâlâ; 'Hayır, yalan söylüyorsun, ilmi, sana âlim desinler diye öğrendin, Kur’ân-ı kerîmi sana Kâri (Kur’ân-ı kerîmi ezberleyen) desinler diye okudun. Nitekim bu söz de söylenmiştir' buyurur. Verilen emir üzerine yüzükoyun sürüklenerek ateşe atılır... Üçüncüsü de, Allahü teâlânın kendisine imkân verdiği ve her türlü servetten ihsan buyurduğu kimsedir ki, huzura getirilir. Cenâb-ı Hak ona ihsan buyurduğu nimetleri sayar. O da onları itiraf eder. Cenâb-ı Hak; 'Bunlara mukabil ne yaptın?' buyurur. O da; 'Yâ Rab! Servetimi sırf senin uğrunda, sevdiğin yollarda harcadım' deyince, 'Hayır, yalan söylüyorsun. Riyakârsın, bunları sana cömert desinler diye yaptın. Nitekim bu söz de söylenmiştir' buyurur. Sonra emrolunup, o da sürüklene sürüklene ateşe atılır.”
Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Şüphesiz ki, bana malı ve sohbeti hususunda insanların en cömerdi Ebû Bekir’dir. Ben dost edinecek olsaydım, mutlaka Ebû Bekir’i dost ittihaz ederdim.”
.
Siz, bizden evvel göçtünüz
Ebü’l-Hasen İbni Ni’me hazretleri tefsîr, kırâat, hadîs ve fıkıh âlimlerindedir. 490 (m. 1097)’de Endülüs’ün (İspanya) Meriyye (Merida) şehrinde doğdu. İlim tahsili için Kurtuba’ya (Cordoba) gitti. Sonra Belensiye’ye (Valencia) yerleşti. 567 (m. 1172)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir kabir yanında hazır oldukları vakit, (Dünya ve âhiret selâmeti, Müslümanlardan ve müminlerden bu kabirde bulunanların üzerine olsun. Biz inşâallah size lâhık oluruz [kavuşuruz]. Siz bizden evvel göçtünüz. Biz de, size tâbi olup, sonradan varırız. Yâ Rabbî! Bizi ve bunları mağfiret et ve affınla günahlarımızdan geç) buyururdu.
Resûlullah efendimiz mübârek zevcelerine de kabir ziyâretinde bu kelâmı (duâyı) söylemelerini emrederdi.
Resûlullah efendimiz bir yetime rast geldi. Babasının kabri başında, yüksek sesle ağlıyordu. O yetîme merhamet ederek, kendileri dahi ağladılar. Buyurdular ki: (Ölüye, elbette yakınlarının bağırarak ağlaması sebebi ile azap olunur. Yani hüzün ve fenalık gelir.) Nice ölü vardır ki, rüyada görülüp, sual eden kimseye, hâlim pek fenadır. Filan ve filandan eziyet görüyorum. Onların çok ağlayıp, feryat ve figanı bana eza ediyor diye, haber verdiği vâkidir. Lâkin bazıları kısa akıllarına uyarak bunu inkâr ediyorlar. Resûlullah efendimiz (Sizlerden biriniz dünyada bildiğiniz bir ölmüş kimsenin kabrine uğrayıp da, selâm verince, o mümin sizi tanır ve selâmınıza cevap verir) buyurdu.
Yine bunun gibi, Resûlullah efendimiz bir cenâze defninden gelince, (Ölü, ayakların sesini işitir ve işitirim işitirim diyerek üzüldüğünü bildirir) buyurdu.
Fıkıh âlimlerinden rivayet olunur ki, bir kimse vasiyet etmeden vefat etmişti. Sonra, gece çoluk çocuğunu dolaşıp (Filana ve filana şu kadar ekin verin. Filan kimseden emanet aldığım kitabını verin) dedi. Sabah olunca, her biri diğerine gördükleri rüyayı söylediler. Ekini verdiler. Lakin kitabı araştırdılar, bulamadılar. Buna taaccüp ettiler. Bir zaman sonra, evin bir köşesinde buldular.
Bir zattan rivayet olundu. Dedi ki: Bir gün kabirler arasında namaza durdum. Güneşin sıcaklığı pek şiddetli idi. Hemen pederime benzer bir şahsı kabrinin üzerinde oturur gördüm. Korkarak namazın secdesini noksan ettim. İşittim ki, "Yeryüzünün genişliği sana dar geldi de, burayı mı buldun? Namazınla bir zaman, bize eza edersin" dedi.
.
Dua, uyanık kalp ile ve sessiz yapılmalıdır
Abdullah bin Muhammed Nişâbûrî hazretleri Hanefî fıkıh âlimidir. 706 (m. 1306)’da doğdu. 776 (m. 1374)’de vefât etti. Kitabında buyurdu ki:
Namazın âdâbı şunlardır: 1- Yalnız kılmış olan veya imamla kılan kimse, selâmın akabinde, (Allahümme entesselâmü ve minkes-selâmü tebârekte yâ zel-celâli vel-ikrâm) demek. Bundan sonra, üç kere (Estagfirullahel'azîm ellezî lâ ilâhe illâ hüv elhayyelkayyûme ve etûbü ileyh) demek. 2- Bundan sonra, (Âyetel-kürsî) okumak. 3- Otuzüç kere (Sübhânallah) demek. 4- Otuzüç kere (Elhamdülillah) demek. 5- Otuzüç kere (Allahü ekber) demek. 6- Bir kere (Lâilâheillallahü vahdehû lâ şerîkeleh lehül mülkü ve lehülhamdü ve hüve alâ külli şey'in kadîr) demek. 7- Kolları ileri uzatıp, ellerini duânın kıblesi olan Arş'a açıp, hulûs üzere dua etmek. 8- Cemaat ile ise, duâyı beklemek. 9- Duâ sonunda (âmîn) demek. 10- Duânın hitâmında elini yüzüne sığamak. 11- Sonra, her birinde Besmele çekerek, onbir (İhlâs-ı şerif) okumayı emreden hadis-i şerif, muteber kitaplarda yazılıdır. Sonra birer (Kul'e'ûzü) okumak ve 67 (Estagfirullah) diyerek yetmişe tamamlamak, on kere (Sübhânallahi ve bî-hamdihi sübhânallahil'azîm) demek. Sonra (Sübhâne Rabbike) âyetini okumaktır.
Hadis-i şerifte, (Beş vakit farz namazdan sonra yapılan dua kabul olur) buyuruldu. Fakat dua, uyanık kalp ile ve sessiz yapılmalıdır. Duayı yalnız namazlardan sonra veya belli zamanlarda yapmak ve belli şeyleri ezberleyip, şiir okur gibi dua etmek mekruhtur. Dua bitince, elleri yüze sürmek sünnettir. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), tavafta, yemekten sonra ve yatarken de dua ederdi. Bu dualarında kolları ileri uzatmaz ve ellerini yüzüne sürmezdi.
Son sünneti olan namazlarda, selâm verince imamın oturması mekruhtur. Sağa, sola veya biraz geriye çekilip hemen son sünneti kılması lâzımdır. Yahut hemen gidip evinde kılar. Cemaat ve yalnız kılan, oturduğu yerde kalıp dualarını okuyabilir. Yahut oturduğu yerde, sağda, solda veya geriye çekilerek son sünneti kılması da câizdir. Son sünneti olmayan namazlarda, imamın, oturduğu yerde kıbleye karşı kalması mekruhtur, bid'attir. Kalkıp gitmesi veya cemaate dönmesi yahut sağa, sola dönüp oturması lazımdır
.
Rabbinden bizim için şefaat dile
Yakûb bin Şeybe hazretleri büyük hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 182 (m. 798)’de Basra’da doğdur. Bağdâd’da ilim tahsil etti, talebe yetiştirdi ve orada 262 (m. 875)’de vefât etti. Yüz binden ziyâde hadîs-i şerîfi sened ve râvileriyle ezbere okurdu. Rivayet ettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki:
“Kıyâmet günü insanlar Arasat’ta toplanır. Mahşer halkı hep birden, Âdem aleyhisselâma gelirler. 'Rabbinden bizim için şefaat dile!' derler. Âdem (aleyhisselam); 'Ben şefaate izinli değilim, İbrâhim aleyhisselâma gidiniz. O, Allahü teâlânın Halilidir' der. İnsanlar ona gelirler. O da; 'Ben şefaate izinli değilim. Mûsâ aleyhisselâma gidiniz. O, Kelîmullahtır' der. Ona gelirler, o da; 'Ben de şefaat edemem, Îsâ aleyhisselâma gidiniz. O, Rûhullahtır' der. Ona giderler, o da; 'Ben şefaate izinli değilim. Muhammed aleyhisselâma gidiniz. O, Habîbullahtır' der. Mahşer halkı bana gelirler. Ben; 'Şefaat ederim' derim. Şefaat etmek için Rabbimden izin isterim, izin verilir. Hak teâlânın bana bildireceği hamdler ile hamd ederim. Sonra secde ederim. Hak teâlâ bana; 'Yâ Muhammed! Şefaat et, kabul olunur' buyurur. Ben; 'Yâ Rabbî! Ümmetime rahmet et, onlara merhamet et' manâsına gelen; 'Ümmeti, Ümmeti' derim. Sonra bana; 'Yâ Muhammed! Var, kalbinde arpa tanesi kadar îmânı olanı ateşten çıkar' buyurulur. Ben de gider, kimin kalbinde arpa tanesi kadar îmânı varsa, ateşten çıkarır geriye dönerim. Yine o hamdler ile hamd ederim ve secde ederim. Yine bana; 'Yâ Muhammed! Söyle işitilir, iste, verilir. Şefaat et, kabul olunur' buyurulur. Ben; 'Yâ Rabbî! Ümmetime rahmet et' derim. O zaman 'Kalbinde zerre kadar veya hardal tanesi kadar îmânı olanları ateşten çıkar' buyurulur. Giderim, kalbinde zerre kadar îmânı olanları ateşten çıkarırım. Yine dönerim. Secdeye varır, niyaz ederim. 'Git, kalbinde hardal tanesinden de çok az îmânı olanları da ateşten çıkar' buyurulur. Gider, böyle îmânı olanları da ateşten çıkarırım. Dördüncü defa da Rabbimden, Lâ ilahe illallah diyenlere de şefaat etmemi isterim. Allahü teâlâ; 'Onları ateşten çıkarmak senin üzerine değildir. Fakat izzetim, Celâlim, Kibriyâm hakkı için, onları elbette ateşten çıkarırım' buyurur.”
.
Söz, dinleyene göre söylenir
Âbid Çelebi Osmanlı Devleti zamanında Anadolu’da yetişen âlimlerdendir. 874 (m. 1469’da doğdu. Mevlevî yoluna girdi. Evliyâlıkta yüksek derecelere erişti. 954 (m. 1547)’de vefât etti. Sohbetlerinde Mesnevi'den anlatırdı. Bir sohbetinde Mesnevi'den şunları anlattı:
“Söz, dinleyene göre söylenir. Terzi elbiseyi bedene göre biçer.”
“Zarar etmek istemezsen, işin önüne gözünü kapa da sonuna bak.”
“Varlık elde etmek için yokluk gerek.”
“Mimar ev yapmak için boş arsa arar. Marangoz ahşap işi yapmak için ham tahta arar. Saka su satmak için susuz ev arar. Yokluğa dikkat et, onda çok hikmetler var.”
“Beden hastalanınca sana ilaç aratır. İyileşti mi şeytanlık aratır.”
“Tatlı sözlü cahil dostun sözüne kanma. O yıllanmış zehire benzer.”
“Hiçbir şey olmayan bir şey, hiçbir şey olmayan bir şeye âşık olmuş, hiç var olmamış, hiç var olmamışın yolunu kesmiştir. Hepsi hayal. Ya gerçek?!..”
“Dertten şikâyeti kes. O seni yokluk hazinesine götüren bir attır.”
“Zikir fikri titretir, harekete geçirir. Zikri fikrine güneş yap.”
“Kabul edilmek ya da reddedilmekle aklını meşgul etme. Sen emredileni yap yasaklanandan kaç o kadar!..”
“Gözündeki tozu temizlersen bir damladan Dicle'yi görebilirsin.”
“Parçalar bütüne şahittir. Gurubdan sonraki kızıllık, güneşin varlığını söyler.”
“Karınca bir tane buğdaya ömrünü harap eder. Oysa o taneye bakıp harmanı görse, taneye titrer durur muydu?”
“Her dükkânın ayrı bir sanatı ve kârı vardır.”
“Mezarda ölüyü çok gördün. Bir de ölüde mezarı gör ey kör kişi.”
“Gönlüm bağdır, gözüm bulut. Bulut ağladı mı bağ yeşerir.”
“Mum gibi yaş dök ki gönül evin aydınlansın.”
“Ana veya baba surat asmasa, çocuk tehlikelerden korunur mu? Rabbin sana bela verdi ise seni tehlikeden çekip almak içindir. Kızacak mısın O'na?!..”
“Gülmek ağlamada gizlidir. Zevk, gamda gizlidir.”
“Ağzını açtın mı çıkan söz, artık senin değildir.”
“Yoksullardan, dertlilerden dua iste. Define yıkık yerdedir.”
“Vaizin sözünün güzelliği dinleyicinin samimiyetindendir. Üstadın ilim aşkı talebenin can kulağı ile işe sarılmasındandır.”
"Acı imtihanı rahmet bil.”
“Bilgi ve hikmet, doğru yolla yolsuzluğu göstermek içindir. Her taraf düzgün yol olsaydı hikmetin de bilginin de mânâsı olmazdı.”
.
Onun hâlini Allah sizden iyi bilir
Ebû Ali Cezerî hazretleri hadîs imâmlarındandır. 210 (m. 825)’de Kûfe’de doğup, 293 (m. 906)’da vefât etti. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ve Eshâb-ı kiramdan (radıyallahü anhüm) gelen haberler ve nakleden zatlar hakkında ona müracaat edilirdi. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Sizden biriniz imamdan önce başını (secdeden veya rükûdan) kaldırdığında, Allahü teâlâ, onun başını merkep başına yahut sûretine çevirmesinden korkmaz mı?”
Ebû Bekr (radıyallahü anh) rivâyet etti: “Bir gün Resûlullah efendimizin huzûrunda bir kimsenin ismi anılmış ve orada bulunanlardan biri, onu mübalağalı bir sûrette medhüsena etmişti. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz; 'Yazık sana! Dostunun boynunu kopardın, onu manen mahvettin' buyurdu. Sonra;
-Şayet biriniz diğerini mutlaka medhedecek olursa, 'Öyle sanırım ki, o şöyle iyidir, böyle iyidir...' desin ve bu sözü de medhettiği adamda bu sıfatların bulunduğunu zannederek söylesin. Onun içyüzünü Allahü teâlâ bilir, ona göre hesaba çeker. Sizden biriniz, Allahü teâlâyı şahit tutarak hiçbir kimseye kesin olarak iyidir demesin. Allahü teâlâ onun hâlini sizden iyi bilir” buyurdu.
Huzefye (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Halis ipek ve atlas elbise giymeyiniz. Altın ve gümüş kaptan su vesaire içmeyiniz. Altın ve gümüş tabaklardan da yemek yemeyiniz.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûl-i ekrem efendimiz buyurdu ki: “Şüphe yoktur ki, Allahü teâlâ paktır (zâtında ve sıfatlarında ayıp ve kusuru yoktur) ancak pak olanları kabul eder. Cenâb-ı Hak, Peygamberlerine neyi emrettiyse, müminlere de onu emretmiştir. Allahü teâlâ, Peygamberlere; 'Ey Resûller! Pak ve helâl taamlardan yiyiniz, iyi ve hayırlı işler yapınız' müminlere de; 'Ey müminler! Verdiğimiz pak ve helal şeylerden yiyiniz!' buyurmuştur.”
Sonra Resûl-i ekrem bununla ilgili olarak; “Allahü teâlânın yolunda sefer yapmış, üstü başı tozlanmış bir kimse, ellerini gökyüzüne uzatarak; 'Yâ Rab! Yâ Rab!' diye yalvarıyor. Halbuki onun yediği haram, içtiği haram, giydiği haramdır. Böylesinin duâsı nasıl makbul olur?” buyurdu.
Allah için bir şey isteyene veriniz
Safvan bin Süleym hazretleri Tabiînden tanınmış bir hadîs âlimidir. 132 (m. 749)’de Medîne-i münevverede vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
İbn-i Ömer (radıyallahü anhümâ) rivâyet etti:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Her kim, Allahü teâlâ için size sığınırsa, onu koruyun, himâye edin. Allahü teâlâ için bir şey isteyene veriniz. Davet edenin davetine icabet eyleyiniz. Her kimin size bir iyiliği geçmişse ona mukabelede bulunun. Eğer misli ile mukâbelede bulunmaya gücünüz yetmezse, o kimseye çok dua ediniz ki, bu suretle kendisine dua ile mukabele etmek istediğinizi anlasın.”
Sa’îd bin Yesâr’dan (radıyallahü anh) rivâyet edildi. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Kişi arkadaşının dini üzeredir. Öyleyse, sizden birisi dostluk kuracağı kimseyi iyi seçsin.”
Süleymân bin Yesâr’dan (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu: “Allahü teâlânın huzurunda nurdan bir direk vardır. Kul, 'Lâ ilahe illallah (Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur)' dediği zaman, bu direk, sallanır. Allahü teâlâ, “Dur, sakin ol” buyurur. Fakat o, “Yâ Rabbi! Bu güzel sözü söyleyeni affetmeden nasıl sakin olur, dururum” der. Bunun üzerine Allahü teâlâ “Ben onu af ve mağfiret ettim” buyurunca, direk sakinleşir ve durur.”
Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh) rivâyet etti: Peygamber efendimiz buyurdu ki: “Bir hurma parçasını sadaka olarak vermekle bile olsa, Cehennemden kendinizi koruyunuz.”
“Hayatınız boyunca, hayır olan şeyleri öğreniniz. Allahü teâlânın rahmetinden olan, lütuf ve ihsanlarının, peşine düşünüz, bunları isteyiniz. Çünkü Allahü teâlânın bu lütuf ve ihsanlarına, O’nun dilediği kullar kavuşur. Allahü teâlâdan örtülecek yerlerinizi örtmesini ve korkularınızı gidermesini dileyiniz.”
Safvân bin Süleym hazretleri anlattı: Bir gün Abdullah bin Hanzala’ya (radıyallahü anh) şeytan görünüp “Beni dinlersen sana bir şey öğretirim” dedi. Abdullah bin Hanzala hazretleri “Senin öğretmene ihtiyâcım yoktur” diye cevap verdi. Bunun üzerine şeytan “Ben söyleyeceğim. İster dinle, ister dinleme” deyip, şunları söyledi:
“Ey Abdullah bin Hanzala! Allahü teâlâdan başkasından isteme. Kızdığın zamanki hâline bak, ne durumlara girersin, işte o zaman, ben sana hâkim olurum.”
.
İnsanlar muhakkak hüsran içindedir
Kâdı’l-kudât Ebû Sâib Hemedânî hazretleri Şafiî âlimlerinin büyüklerindendir. 264 (m. 878)’de İran’da Hemedan’da dünyâya geldi. Cüneyd-i Bağdâdî’nin sohbet ve teveccühleriyle şereflendi. Tefsîr, hadîs, fıkıh üzerine pek kıymetli kitaplar telîf etti. Şafiî mezhebindeki ilk "Başkadı" bu zâttı. 350 (m. 961) yılında vefât etti. Ebû Sâib, Bağdâd’da bir mecliste anlattı:
“Muhammed bin Yezîd bin Huneys, Süfyân-ı Sevrî’nin huzûruna varınca, Süfyân-ı Sevrî ondan, bir hadîs rivâyetinde bulunmasını istedi. O da Ümmü Sâlih, Safiyye binti Şeybe, Peygamberimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mübârek zevcesi Ümmü Habîbe’den (radıyallahü anha) senedi kadınlardan olan şu hadîs-i şerîfi rivâyet etti: Peygamberimiz “Âdemoğlunun emr-i marûf, nehy-i münker ve insanların arasını bulmak için söylediği sözlerin dışındaki her sözü aleyhinedir” buyurdu. Bunun üzerine Süfyân-ı Sevrî hayret etti. “Bir kadın, bir kadından, o da kadından, o da Resûlullahtan rivâyet ediyor” dedi. Bunun üzerine Yezîd bin Huneys, “Bundan daha çok hayret edeceğin şey, Allahü teâlânın kitabında vardır ki, Nisa sûresi 114. âyetinde meâlen “Onların fısıldanmalarının çoğunda hayır yoktur. Meğer ki sadaka vermeyi, bir iyilik etmeyi ve insanlar arasını düzeltmeyi emredenlerin olsun.” Ve’l-Asr sûresinde meâlen “Asra yemîn ederim ki, insanlar muhakkak hüsran içindedir. Ancak îmân edenlerle, sâlih ameller işleyenler, bir de birbirlerine hakkı tavsiye, birbirlerine sabrı tavsiye edenler ziyanda değildirler" buyuruluyor, diye cevap verdi.
Kâdı’l-kudât Ebû Sâib anlatır: Halife Hârûn Reşîd, meşhûr vâiz ve âlim Muhammed bin Semmak’tan nasîhat isteyince şöyle buyurdu:
“Ey Emîr-ül-mü’minîn, muhakkak bir gün sen öleceksin. Yıkanacak, kefenlenecek ve kabre konulacaksın. Hasta olunca hastalıktan nefesin tutulur, ihtiyarlayınca gücünü kaybedersin, ayakların sürçer. Fırsatı kaçırdığından pişman olursun. Tövbe etmeye vakit bulamazsın. Hastalıklardan kurtulamazsın. Ondan sonra kendini iyi etmek için malın mülkün de fayda vermez. (O hâlde şimdiden tövbe et ve Allahü teâlâya tam kul ol!)”
.
İlmihâli öğrenmek îmanı korur
Abdülkâdir Safûrî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1010 (m. 1601)’de Ürdün’de Safûriyye denilen yerde doğdu. 1081 (m. 1670)’de Şam’da vefât etti. Oğluna şu nasihatleri yaptı:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyururlar ki: (Sizin îmanen mükemmel olanınız, ahlâken güzel olup, insanlara iyilik yapanlardır.) Zîrâ, Hak teâlâ hazretleri Kur'an-ı kerimde buyurur ki: (Muhakkak sen yüksek bir ahlâk üzerindesin) Yâni, Allahü teâlâ hazretleri Habîbinin ahlâkını medh eylemiştir. Bir kimsenin ahlâkı güzel olsa, Resûlullahın ahlâkı ile ahlâklanmış olur ve onun yolunu tutmuş olur. Korktuğundan kurtulup, istek ve arzularına kavuşur ve hakîkî mümin olmuş olur. Bir kimsenin aklına gayrimeşru bir şey gelse, onun haram olduğunu bilmek de îmandandır. Eshâb-ı kirâm sordular: (Yâ Resûlallah! Kalbimize fena şeyler gelirse ne yapalım?) Buyurdu ki: (Kalbe iyi şey de gelir; fena şey de gelir. Fena şeylerin fena olduğunu bilmek ve anlamak da îmandandır.)
Şarap ile îman birlikte durmaz. Hazret-i Osman (radıyallahü anh) buyurdu ki: (Allahü teâlâya yemin ederim ki, hamrı eline alıp içerken, îman o hamra der ki: Ey melun dur! Ben çıkayım da, ondan sonra sen gir.) İnsandan îman çıkmadan şarap girmez. Sıdk ile, tevbe-i nasûh ederse, îman yine kalbine girer.
Ehl-i sünnet âlimleri bildiriyor ki: Büyük günah işlemek küfür değildir. Büyük günah işlemek îmanı yok etmez. Hadis-i şerif, günah olduğuna inanmayanın veya günahı kötü bilmeyenin îmanının gideceğini haber veriyor. Yâhut büyük günaha devam eden tövbe etmezse, son nefesinde îmanı gider dediler.
Îmanın zayıf olmamasını istersen, yâni dâim kendinde kalıp, onunla berâber Allahü teâlânın huzuruna çıkmak istersen, şu duayı günde kırk defa oku:
(Yâ hayyü yâ kayyûm yâ zelcelâli vel ikrâm, yâ lâ ilâhe illâ ente.)
Resûlullah efendimiz buyurdular ki: (Dört şey îmanı giderir: 1. ve 2. bildiği ile amel etmeyip, bilmediği ile amel etmek. 3. ve 4. bilmediğini öğrenmeye utanıp, öğreneni de menetmek.)
Dînini, ilmihâlini öğrenmeyenin îmanı sağlam kalmaz. Böyle câhil kalan kimse, din düşmanlarının yalanlarına aldanarak îmanını kaptırır.
.
Şeyhayn’ı ancak müminler sever
Muhammed Bâmî hazretleri hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 810 (m. 1407)’de Kâhire’de doğdu. 885 (m. 1480)’de Kâhire’de vefât etti. Ebû Bekr ile Ömer’in (radıyallahü anhümâ) üstünlüğü hakkında buyurdu ki:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ahirete teşrîf buyurduktan sonra, Ebû Bekr ile Ömer (radıyallahü anhümâ) Müslümanların işlerini üzerlerine aldılar. Resûlullah efendimizin sünneti seniyyesini, O’nun yolunu ve gidişatını takip ettiler. Allahü teâlâ onların vasıtasıyla birçok memleketin fethini nasip ve müyesser eyledi. Fethettikleri yerlerdeki insanlar, onların vasıtasıyla İslam’a girdiler. Hazreti Ebû Bekr ve Ömer (radıyallahü anhümâ) için, İslam’a girmelerinde vasıta oldukları kimselerin ecir ve sevapları kıyamete kadar devam edecektir. Hazreti Ebû Bekr ile Ömer’in (radıyallahü anhümâ) bu faziletlerini inkâr mümkün değildir. Süveyd bin Gafele anlattı: Bir topluluğun yanına uğramıştım. Ebû Bekr ile Ömer (radıyallahü anhümâ) hakkında layık olmayan sözler sarf ediyorlardı. Ben gidip, durumu Ali’ye (radıyallahü anh) arz ettim. Bunun üzerine Ali (radıyallahü anh): “Bu sözlerden Allahü teâlâya sığınırım. Allahü teâlâ, Ebû Bekr ile Ömer’e (radıyallahü anhümâ) rahmet eylesin deyip, gözleri yaşlı olarak kalktı. Elimden tutup, beni mescide götürdü. Minbere çıktı eliyle sakalına dokunarak, cemaata baktı. Sonra şu veciz ve beliğ hutbeyi okudu: “O kimselere ne oluyor ki, Kureyş’in iki efendisi ve Müslümanların büyüğü olan Ebû Bekr ile Ömer’e (radıyallahü anhümâ) dil uzatıyorlar? Vallahi! Onları sadece takvâ sahibi mü’minler sever. Onlara yalnız, alçak ve fâcir olan kimseler buğzeder. Onlar, Resûlullahın sadık ve vefakâr dostlarıdır. Onlar Resûlullahın vezirleri idi. Onlar, iyiliği emreder, kötülükten alıkorlardı. Onlar, yaptıkları hiçbir işte, Resûlullahın sünnet-i seniyyesinin dışına çıkmazlardı. Resûlullah efendimiz onların görüşlerine çok kıymet verirdi. Resûlullah efendimiz onları sevdiği kadar başka birisini sevmemiştir. Bu dünyadan, onlardan razı olarak ayrıldı. Onların halifelikleri zamanında Müslümanlar kendilerinden râzı idiler. Resûlullah efendimiz, Ebû Bekr’e (radıyallahü anh) mü’minlere namaz kıldırmasını emir buyurdu. Resûlullah efendimiz zamanında, Müslümanlara dokuz gün namaz kıldırdı
.
Şeytan cimrileri çok sever
Ebû Abdullah el-Havlânî hazretleri Şâfîî mezhebi âlimlerindendir. 181 (m. 797)’de doğdu. 267 (m. 880)’de Mısır’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ cimriliği zemmedip kötülemiştir. Bu hususta âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîfler çoktur. Resûlullah Efendimiz (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem); “Allahım! Cimrilikten sana sığınırım,” buyurmuştur.
Başka bir hadîs-i şerîfte de buyuruldu ki: “Cimrilik, dünyaya rağbetin, cömertlik de zühdün meyvesidir.” Yahyâ bin Zekeriyyâ (aleyhisselâm) bir defasında İblis’e rastladı. “Ey İblis! Bana söyle, insanlardan en çok kimi seviyorsun ve onlardan en çok kime kızıyorsun?” deyince, İblis şöyle cevap verdi: “Bana göre insanların en sevimlisi, cimri mü’mindir. En çok kızdığım da, günahkar fakat cömert olan kimsedir.”
Yahyâ aleyhisselâm, İblis’e bunun sebebini sorunca, İblis; “Mü’minin cimriliği benim için kâfidir. Günahkar fakat cömert olana gelince, Allahü teâlânın, onu cömert olduğundan dolayı affedeceğinden korkuyorum. Eğer bu suali sen değil de bir başkası sorsaydı, cevap vermezdim” dedi. Cimrilik; verilmesi icap edeni vermemektir. Verilmesi icap eden şeyi veren, cimrilikten kurtulur. Vermesi vacip olan ve vacip olmayan yerlerde vermeyi zor görmek de cimriliktir. Cimri, vermesi icap eden yerde vermemeyi, mala düşkün olmayı tercih eder. Gönül rızası ve hoşluğuyla vermekten çekinir. Verdiği zaman malının tükeneceğinden, vefatından sonra çoluk-çocuğunun aç kalacağından, hatta ileride kendisinin bu duruma düşeceğinden endişe eder. Cimriliğin altında; mal sevgisi, uzun emel ve çoluk-çocuk sevgisi yatmaktadır. Cimrilik, insanın parayı sevmesinden de hasıl olabilir. Bazı kimseler vardır ki, çok malı, parası vardır. Çoluk-çocuğu da yoktur ki onlar için biriktiriyor denilsin. Hal böyle iken, malının zekatını vermez. Başka ihtiyaç sahiplerine yardımda bulunmaz. Hatta kendi ihtiyaçları için bile harcamaz. Onun bütün rağbeti, en büyük arzusu ve en çok lezzet aldığı şey, paralarını yanında ve elinde görmektir. Kalbi bundan zevk alır. Öleceğini bilen ve bütün mallarının, mirasçılarına kalacağını bilen bir kimsenin bu derece gaflet içinde bulunmasına, mala, mülke bu kadar gönül vermesine ne kadar şaşılır.
.
Nimeti gönderen Allahü teâlâdır
Bağdâdîzâde Hasan Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Bağdad kadısının oğlu olduğu için, Bağdâdîzâde diye bilinir. 986 (m. 1578) senesinde Bursa’da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Herkese her nimeti gönderen, yalnız Allahü teâlâdır. Her şeyi var eden, ancak O’dur. Her varlığı, her an varlıkta durduran hep O’dur. Kullardaki üstün ve iyi sıfatlar, Onun lütfu ve ihsanıdır. Hayatımız, aklımız, ilmimiz, gücümüz, görmemiz, işitmemiz, söyleyebilmemiz, hep O’ndandır. Saymakla bitirilemeyen çeşitli nimetleri, iyilikleri gönderen hep O’dur. İnsanları güçlüklerden, sıkıntılardan kurtaran, duaları kabul eden, dertleri, belaları gideren hep O’dur. Rızıkları yaratan ve ulaştıran yalnız O’dur. İhsanı o kadar boldur ki, günah işleyenlerin rızkını kesmiyor. Günahları örtmesi o kadar çoktur ki, emrini dinlemeyen, yasaklarından sakınmayan azgınları, herkese rezil ve rüsva etmiyor ve namus perdelerini yırtmıyor. Affı ve merhameti o kadar çoktur ki, cezayı ve azabı hak edenlere azap vermekte acele etmiyor. Nimetlerini, ihsanlarını, dostlarına ve düşmanlarına saçıyor. Kimseden bir şey esirgemiyor. Bütün nimetlerinin en üstünü, en kıymetlisi olarak da, doğru yolu, saadet ve kurtuluş yolunu gösteriyor. Yoldan sapmamak ve Cennete girmek için teşvik buyuruyor. Cennetteki sonsuz nimetlere, bitmez, tükenmez zevklere ve kendi rızasına, sevgisine kavuşabilmemiz için, sevgili Peygamberine uymamızı emrediyor. İşte, Allahü teâlânın nimetleri güneş gibi meydandadır. Başkalarından gelen iyilikler, yine Ondan gelmektedir. Başkalarını vasıta kılan, onlara iyilik yapmak isteğini veren, onlara iyilik yapabilecek gücü, kuvveti veren, yine O’dur. Bunun için, her yerden, herkesten gelen nimetleri gönderen hep O’dur. Ondan başkasından iyilik, ihsan beklemek, emanetçiden, emanet olarak bir şey istemeye ve fakirden sadaka istemeye benzer... Bu sözlerimizin, yerinde ve doğru olduğunu, cahil olanlar da, âlimler gibi, kalın kafalılar da, zeki, keskin görüşlü olanlar gibi bilir. Çünkü anlatılanlar, meydanda olan, düşünmeye bile lüzum olmayan bilgilerdir. İnsanın, bu nimetleri gönderen Allahü teâlâya, gücü yettiği kadar şükretmesi insanlık vazifesidir. İnsanların Allahü teâlâya karşı, kalp, dil ve beden ile yapmaları ve inanmaları lazım olan şükür borcu, kulluk vazifeleri, Allahü teâlâ tarafından bildirilmiş ve Onun sevgili Peygamberi tarafından ortaya konmuştur.
.
Ey îman edenler sabrediniz
Zeynüddîn Attâbî hazretleri tefsîr ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. Buhârâ’da doğdu. 586 (m. 1190)’da Buhârâ’da vefât etti. “Tefsîr-i Attâbî” adlı eserinde şöyle buyurdu:
Sabrın çeşitleri ve her birinin mükafatı hususunda Kur'an-ı kerimde nazil olmuş birçok âyet-i kerimeler vardır. Bekara sûresinin yüzyetmişyedinci âyetinde meâlen: (Yüzünüzü doğu ve batı taraflarına çevirmeniz hayır ve taat değildir. Hayır ve taat, Allahü teâlâya ve ahirete ve meleklere ve Allahü teâlânın indirdiği kitaplara ve Peygamberlere iman etmektir. Ve Allahü teâlânın [rızası için] muhabbet ile malını; fakir akrabasına, fakir yetîmlere ve muhtaçlara, yolda kalmışlara, [garip yolculara, misafirlere], isteyen fakirlere ve mükâteb kölelere [yani sahibi ile anlaşıp belli bir ücret ödeyince hür olacak kölelere] ve esirlere [azat etmek için] vermektir. Ve [farz] namazları dosdoğru kılmak ve zekâtını vermek, sözleşmelerinde ahdine vefa etmek [sözünü yerine getirmek], fakirlikte, ihtiyaç ve sıkıntı hâllerinde, cihadda sabretmektir. Ve bu vasıfları taşıyanlara uymakta sadık olmaktır. İşte onlar, takvâ sahibi olan Müslümanlardır) buyurulmuştur. Âl-i İmrân sûresinin iki yüzüncü âyetinde ise meâlen: (Ey îman edenler! [Din düşmanlarının eziyetlerine] sabrediniz. Düşmanlarınızla olan cihadda üstün gelmek için, sabır yarışı yapın. Sınır boylarında kâfirlere karşı cihad için nöbet bekleyin ve Allahü teâlâdan korkun ki, felaha [kurtuluşa] eresiniz) buyurulmuştur.
Nahl sûresinin doksanaltıncı âyetinde meâlen: (Sabredenlerin ecirlerini [karşılıklarını] Allahü teâlâ, yaptıkları amelin karşılığı olan sevaptan daha fazla ve daha güzel olarak elbette verir) buyurulmuştur.
Zümer sûresinin onuncu âyetinde meâlen: (Sabreden müminler [kıyamet gününde] hesapsız mükafatlara kavuşurlar) buyurulmuştur. Bekara sûresinin yüzelliüçüncü âyetinde meâlen: (Ey iman edenler! Sabır ve salât [namaz] ile Allahü teâlâdan yardım isteyiniz. Muhakkak Allahü teâlâ[nın yardımı] sabreden müminlerle beraberdir) buyurulmuştur.
Ra'd sûresinin yirmi ikinci âyetinde meâlen (Onlar, şu kimselerdir ki, Rablerinin rızasını kazanmak için sabrederler. Namazlarını dosdoğru kılarlar. Kendilerine verdiğimiz rızıktan gizli ve aşikâr infak eder, verirler. Kendilerine kötülük yapanlara, iyilik ederler. O müminler için [amellerine karşılık] ahiret saadeti ve rahat vardır) buyurulmuştur.
.
Gerçekten biz sana Kevser’i verdik
Ebü’l-Hasen el-Kûfî hazretleri Hadîs ve fıkıh âlimlerinin meşhûrlarındandır. Tebe-i tabiînden olup, 189 (m. 805)’de vefât etti. Hadîs-i şerîf ilminde hafız idi. Yani yüz bin hadîs-i şerîfi râvileri ile birlikte ezbere bilirdi. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler Kütüb-i sitte denilen meşhûr altı hadîs kitabında yer almıştır. Bunlardan bazıları:
Enes bin Mâlik’den rivayet ettiği hadîs-i şerîfte O’nun şöyle buyurduğunu nakletti: “Bir gün Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) aramızda idi. Biraz sonra bir miktar uyudu. Sonra gülümseyerek başını kaldırdı. Biz, gülmenizin sebebi nedir yâ Resûlallah” dedik. “Az önce bana bir sûre indirildi” buyurdu. Arkasından şunu okudu: “Bismillahirrahmânirahim: Gerçekten biz sana Kevser’i verdik. O hâlde Rabbin için namaz kıl, Kurban kes! Sana düşmanlık eden yok mu! İşte ebter (soyu kesik) odur!..” Sonra “Kevser nedir bilir misiniz?” buyurdu. Biz Allahü teâlâ ve Resûlü bilir” dedik. “O Rabbimin bana vadettiği bir ecirdir. O’nun üzerinde pek çok hayır vardır. O bir havuzdur. Kıyâmet gününde ümmetim O’na gelecektir, kapları yıldızların sayısıncadır. Ebû Zer’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz; “İki kişi, bir kişiden hayırlıdır. Üç kişi, iki kişiden, dört kişi de, üç kişiden daha hayırlıdır. Cemaate koşunuz. Muhakkak ki Allahü teâlâ, ümmetimi hayır üzere toplar” buyurdu.
Vasile bin el-Eska’dan (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte: “Ey benim Allahım, muhakkak filan bin filan senin koruman altındadır. Kabir fitnesini ve Cehennem azabını anladı. Sen vefa ve hak sahibisin. Ey Allahım onu mağfiret et ve ona rahmet et. Şüphesiz sen Gafûr ve Rahimsin” buyuruldu.
Rebâh bin Rebî (radıyallahü anh) şöyle anlatıyor: “Peygamber Efendimiz ile birlikte bir savaşa çıkmıştık. Resulullah Efendimiz her üç kişiye bir deve vermişti. İki kişi deveye biniyor, üçüncüsü de deveyi çöllerde sürüyordu. Dağları inmekte iken Resulullah Efendimiz yanıma geldi. Ben o sırada yürüyordum. Bana: “Rebâh yürüyorsun ha” dedi. “Ben deveden henüz indim, şimdi sıra arkadaşlarımda” diye karşılık verdim. Daha sonra Peygamber Efendimiz arkadaşlarımın yanına geldi. Onlar hemen deveyi çöktürerek indiler. Yanlarına varınca bana “Şu deveye bin ve geri dönünceye kadar da inme, biz seni takip ederiz” dediler. “Niçin?” diye sordum. “Çünkü Resulullah Efendimiz senin için; 'Doğrusu salih bir arkadaşınız var, ona iyi davranın' buyurdu” diye cevap verdiler.
.
Herkese ihsânda bulunmalıdır
Abdullah bin Büreyde hazretleri Tabiîn devrinin hadîs âlimlerindendir. 14 (m. 635) tarihinde Kûfe’de doğdu. Basra’da yaşadı. Merv şehrine kadı olarak tayin edildi ve 115 (m. 707) târihinde orada vefat etti. Rivayet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), “Ben sizi (İslamın ilk zamanlarında) kabirleri ziyaretten menetmiştim. Artık onları ziyaret edin.”
İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) anlatır: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Ey Abdülmuttaliboğulları, sizin için Allahü teâlâdan üç şey diledim. Doğru yolda olanları, o yoldan ayırmamasını, bilgisi olmayanları, bilgili kılmasını da diledim. Bir kimse Hacer-i Esved’le Makâm-ı İbrâhîm arasında durup namaz kılsa ve oruç tutsa; eğer, Muhammed’in ehl-i Beytine düşmanlık ediyorsa, ölünce Cehenneme, girer.”
Hazreti Âişe (radıyallahü anhâ) vâlidemizin rivayet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz; “Şeytan sizden birinize gelir ve der ki: “Seni kim yarattı?” O da, “Allahü teâlâ” der. Şeytan tekrar, “Peki Allahı kim yarattı?” der. Böyle deyince ona, “Âmentü billahi ve Rasûlihi” deyin. Yani “Ben Allahü teâlâya ve O’nun Peygamberine inandım demektir” buyurdu.
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) anlatır: Hazreti Ebû Bekr (radıyallahü anh), Resûlullah efendimiz ile oturuyorlardı. Bir adam gelip, Hazreti Ebû Bekr’e kötü sözler söylemeye başladı. Resûlullah efendimiz hayret ve tebessümle onları seyrediyordu. Adam biraz ileri gidince, Hazreti Ebû Bekr (radıyallahü anh), onun sözlerinden bir kısmına karşılık verdi. Resûlullah efendimiz üzülerek oradan ayrıldı. Ebû Bekr de (radıyallahü anh) arkasından koşup yetişti. “Yâ Resûlallah! Adam bana kötü söylerken siz orada oturuyordunuz. Adama ben karşılık verince oradan ayrıldınız. Acaba hata mı eyledim, sebebini söyleyin de rahatlayayım?” dedi. Resûlullah efendimiz “Sen, o adamın karşısında susarken, senin yerine ona bir melek karşılık veriyordu. Sen ona cevap vermeye başlayınca, araya şeytan girdi. Ben, ise şeytanla beraber bir arada bulunmam” buyurup, şöyle devam etti: “Yâ Ebâ Bekr! Üç şey vardır ki, Allahü teâlâ asla onları karşılıksız bırakmaz. Kim zulme uğrar da, Allah’ın rızasını kazanmak için mukâbelede bulunmazsa, Allahü teâlâ o kimseye yardım ederek yükseltir. Her kim Allahü teâlâya yaklaşmak için herkese ihsanda bulunursa, Cenâb-ı Allah o kimsenin zenginliğini arttırır. Her kim de zengin olmak için dilencilik yaparsa, Allahü teâlâ, o kimseyi fakirleştirir.”
.
İyilik yapınca sevinenler
Safiyyüddîn Ürmevî hazretleri kelam âlimlerinden ve evliyanın büyüklerindendir. 644 (m. 1246)’da Hindistan’da doğdu. 715 (m. 1315)’de Şam’da vefat etti. Bir dersinde buyurdu ki:
“Resûl-i ekreme (sallallahü aleyhi ve sellem) tâbi olmada ilk adım, O’nun bildirdiklerine tam inanmak ve bunda sabit olmaktır. Bu da ancak kulun, kalbiyle şeksiz, şüphesiz itikad etmesi; dili ile de isteyerek ve rağbetle ikrar etmesiyle mümkündür. Bu tasdik ve ikrarda muhabbet ve ayrıca, Allahü teâlânın zatının bir olduğunda, sıfatlarının da hiç kimsede bulunmadığında, bütün sıfatlarının kâmil ve kadim olduğunda, isimlerinin, sıfatlarının ve fiillerinin idrak, vehim ve fehimden münezzeh, sonradan olmaktan a’raz ve cisim olmaktan uzak olduğunda, bütün âlemlerin, varlıkları O’nun yaratığı olduğunda, zatı ve sıfatları için; nasıldır, nicedir soruları sorulamayacağında, hiçbir bakımdan hiçbir şeye benzemediğinde, hiçbir şeyin hiçbir bakımdan O’na benzemeyeceğinde, Peygamberlerin (salevâtullahi aleyhim) onun elçileri olduğunda, Muhammed Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) bütün Peygamberlerden üstün olduğunda, O’nun söylediklerinin doğru olup, onlarda şüphe edilmeyeceğinde, akıl nasıl olduğunu anlasın anlamasın teslim olmak gerektiğinde, doğru itikâdın bu teslimiyete bağlı bulunduğunda kesin bilgisi olmalıdır.
Kalpte iman bulunduğunun alameti; iyilik yapınca sevinmek, kötülüklerden de nefret etmektir, imanda istikametin alameti; ilim ve iman olarak değil, zevk ve hâl olarak, Allahü teâlâ ve Resûlü o kimse için, bu ikisinden başka herkes ve her şeyden daha sevgili olduğuna yakîn hasıl etmektir.
“Allahü teâlâ, Ahzâb sûresi 41. âyet-i kerîmede meâlen; “Ey îmân edenler, Allahı çok zikredin” buyuruyor. Allahü teâlâ bir kuluna iyilik murad edip, onu iyi kullardan yazınca, onu, kalbiyle birlikte dil ile de zikretmeye muvaffak eder. Onu, dil zikrinden kalp zikrine yükseltir. Hattâ dili sussa, kalbi susmaz, zikre devam eder. Kul, gizli nifaktan kaçınmadıkça buna kavuşamaz. Resûlullah efendimizin; “Ümmetimdeki münafıkların çoğu, Kur’ân-ı kerîm okuyanlardan olacaktır” hadîs-i şerîfi buna işarettir. Bununla, Allahü teâlâdan başkasıyla olmanın, kalbin O’ndan başkasına tutulmasının nifak olduğunu ifade buyurmuşlardır.
.
Kabir azabı haktır, vardır
İbrâhim Saffâr hazretleri, kelâm ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimidir. 460 (m. 1067)’de Buhârâ’da doğdu. Fıkıh ilmi tahsil ederek Hanefî fıkıh bilgilerinin inceliklerine vâkıf oldu. Selçuklu Sultânı Sencer, onu Merv’de insanları irşâd etmekle vazifelendirdi. 534 (m. 1139)’da Buhârâ’da vefat etti. İbrâhim Saffâr hazretleri buyurdu ki:
İmâm-ı azam hazretlerine, “Melekler ahirette Cennete mi gidecekler?” diye soruldu. Buyurdu ki: Evet, Cennete girecekler. Çünkü onlar, Allahü teâlâyı tevhid etmektedirler. Bazıları Arş’ın etrafında tavaf etmektedirler. Rablerini hamd ile tesbîh ve Allahü teâlânın selâmını tebliğ etmektedirler. Nitekim Zümer sûresi 72. âyet-i kerîmede meâlen buyuruldu ki: “Rablerinden korkarak şirk ve masiyetlerden sakınanlar (bineklerine binerek) güruh güruh Cennete sevk olunurlar. Onlar Cennete gelmeden önce, onlar için (cennetin) kapıları açılır. Cennetin bekçileri onlara; 'Siz dünyada masiyetlerden pak olmuştunuz. Artık içinde ebedîyen kalmak üzere Cennete girin' derler.”
“Âhirette melekler haşrolunur mu?” diye sorulunca da, “Evet haşrolunur” buyurdu.
Ehl-i sünnet âlimleri buyurdular ki:
Allahü teâlânın sıfatlarının hepsi, ne zatının aynıdır, ne de gayrıdır. Yani sıfatları, kendisi değildir. Kendisinden başka da değildir.
Kabir azabı haktır, vardır. Mevtanın ister kabri bulunsun, ister bulunmasın, kabir azabı vardır. Nitekim Allahü teâlâ, Nûh sûresinin 25. âyet-i kerîmesinde meâlen; "Nûh kavmi, günahları sebebiyle (tufanla) gark edildiler de, akabinde ateşe atıldılar ve kendilerine Allahü teâlânın azabından menedecek bir yardımcı da bulamadılar" buyurdu.
Secde sûresinin 21. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruldu ki: “Biz onlara, ahiret azabından önce dünya azabını tattıracağız. Olur ki tövbe edip imana rücû ederler.”
Tur sûresinin 47. âyet-i kerîmesinde; “O şirk ve küfürle nefislerine zulmedenlere, ahiret azabından önce de bir azap vardır. Onların çoğu, o azabı bilmezler” buyuruldu.
Kabir azâbı, bazı günahkâr müminlere de vardır. Bu müminlerden çoğu, ayakta küçük abdest bozmak, gıybet etmek ve söz taşımak günahlarından dolayı azap göreceklerdir.
Münker ve Nekir’in kabirde sual sormaları haktır. Münker ve Nekir, kişiye, Rabbinden, dininden, Peygamberinden (aleyhimüsselam), kitabından, kıblesinin neresi olduğundan soracaktır...
Hasetçi kimseler daima kederlidir
Mehmed Sâdık Efendi, Kırksekizinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1040 (m. 1630) senesinde doğdu. 1121 (m. 1709) senesinde İstanbul’da vefât etti. “Risâle-i akâid” isimli eserinde buyuruyor ki:
Haset; kıskanmak, çekememek, Allahü teâlânın ihsan ettiği nimetin ondan ayrılmasını istemektir. Faydalı olmayan, zararlı olan bir şeyin ondan ayrılmasını istemek haset olmaz, gayret olur.
Haset, kötü huylardan, kalp hastalıklarındandır. İnsanda, kötülenmiş olan bazı hâllerin ortaya çıkmasına sebep olur ki, bazıları şöyledir:
Haset eden kimse, sebepsiz yere haset ettiği kimseye kızar. Kabahati olmadığı hâlde ona kin besler. Doğru olan, ortada ve apaçık bir şekilde bulunsa bile, onu inkâr eder. Nasihatten kaçar. Her türlü çirkin yola başvurur. Kendisi muhtaç olsa bile, haset ettiği kimsenin yanındaki şeylerden faydalanmaktan uzak kalır. Hasedinden dolayı, hased ettiği kimsenin ilminden ve faziletlerinden istifade edemez. Haset ettiği kimse, kendisinden; mal, mülk, makam, ilim vs. bakımlardan üstün bile olsa, ona tevazu göstermez. Ona karşı daima kibirlilik gösterir. Ona kötülükle muamele eder. Ancak o nimetin, haset ettiği kimseden gitmesi ile rahat olur. Bundan zevk alır. Ne kadar şaşılır ki, başkasında bulunan nimetin ondan gitmesini nimet bilmektedir.
Hasetçi kimse, daima gamlı ve kederlidir. Kimse tarafından sevilmez. Fazilet sahipleri hiç kimseyi haset etmezler. Sâdece başkalarında bulunan ilim, edep, hayır ve taatler hususunda gıpta ederler. Yani o nimetin bulunduğu kimseden gitmesini istemezler. Bununla beraber, o nimetin, kendisinde de bulunmasını arzu eder, isterler.
Gıpta, haset değildir. Gıpta eden kimse, haset gözüyle bakmaz. Kendisi için istediğini, diğer mümin kardeşi için de ister. Hasetçi ise böyle değildir. O, kendisinde bulunan bir nimetin, başka birinde daha bulunmasına tahammül edemez. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Mümin gıpta eder. Münafık ise haset eder” buyurdu.
Mûsâ aleyhisselâm, Arş-ı a’lâ altında bulunan bir kimse gördü. Bu kimsenin bu nimete nasıl kavuştuğunu merak edip, münâcaatında Allahü teâlâya sual etti. Allahü teâlâ, o kimsenin, kavuştuğu nimetlerden dolayı hiç kimseyi haset etmediğini, ana-babasına karşı gelmediğini, nemime (söz taşımak) için yürümediğini, bu hasletleri sebebiyle bu dereceye yükseldiğini bildirdi.
.
Sûizan, sözlerin en yalanıdır
Ahmed bin Muhammed Vâsıtî hazretleri Hanbelî mezhebi hadis âlimlerindendir. Hadis ilminde hafız, yani yüz bin hadîs-i şerîf ezberlemiş idi. 626 (m. 1229)’da Irak’ta Vâsıt’ta doğdu. 698 (m. 1299)’da Bağdad’da vefât etti. Rivayet ettiği bazı hadîs-i şerîfler:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivayet etti: Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Sûizandan sakınınız! Çünkü sûizan, sözlerin en yalanıdır. Müslümanların ayıplarını, kusurlarını araştırmayın. Nefsani ve dünyevî bir haz peşinde birbirinize karşı övünmeye kalkışmayın, birbirinize haset etmeyin. Birbirinize buğuz ve düşmanlık edip dargın durmayın. Birbirinizden yüz çevirmeyin. Ey Allahü teâlânın kulları! Allahü teâlânın emrettiği gibi kardeş olunuz. Müslüman, Müslümanın kardeşidir. Ona zulmetmez. Onu yardımsız bırakmaz. Ona hakaret etmez. (Peygamber efendimiz mübarek göğüslerine işaretle); Takvâ işte buradadır. Bir kimsenin şerli olması için, Müslüman kardeşini hor görmesi kafidir. Müslümanın Müslüman üzerine; kanı, ırzı, malı haramdır. Muhakkak Allahü teâlâ, sizin bedenlerinize, suretlerinize ve halis olmayan amellerinize bakmaz. Ancak kalplerinize bakar.”
İbn-i Ömer (radıyallahü anhümâ) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Sizden biriniz asla sol eliyle yemesin ve içmesin. Çünkü şeytan sol eli ile yer ve sol eli ile içer.”
Sâib bin Yezîd (radıyallahü anh) rivâyet etti: Bir gün mescidde bulunuyordum. Ömer İbn-il-Hattâb (radıyallahü anh) mescidde imiş. Beni yanına çağırıp; “Git şu iki kimseyi bana getir” buyurdu. Ben de gidip onları hazret-i Ömer’in yanına getirdim. Hazret-i Ömer; “Siz nerelisiniz?” diye sordu. “Tâif halkındanız” dediler. Bunun üzerine; “Eğer siz Medîneli olsaydınız, muhakkak her ikinizi de incitecektim” buyurdu. Onlar sebebini sorduklarında; “Her ikiniz de Resûlullahın mescidinde seslerinizi yükseltiyorsunuz (mescidin âdabına henüz yabancı olduğunuz için sizi mazur gördüm)” buyurdu.
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerifte buyuruldu ki: “Bir yerde namaz kılındığı veya orada Allahü teâlâ zikredildiği zaman o yer yedi kat yerin altına kadar sevinir. Çevresindeki yerlere karşı iftihar eder. Bir kimse nalınlarını (ayakkabılarını) namaz kılmak için bir yere koysa, o yer ona merhaba der.”
.
Melekleri sevindiren ibadet: Namaz
Hasan bin Muhammed Bekrî hazretleri hadis ve fıkıh âlimidir. 574 (m. 1178)’de Şam’da doğdu. Hazreti Ebû Bekr-i Sıddîk’in (radıyallahü anh) soyundandır. Ömrünün sonuna doğru Mısır’a gitti. 656 (m. 1258) yılında orada vefat etti. Rivayet ettiği bazı hadîs-i şerîflerde, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Şairler arasında en doğru söz (Lebîd’in) 'İyi biliniz ki, Allahtan başka her şey batıldır, devamsızdır. Şüphesiz her nimet de zevale mahkûmdur' sözüdür.”
“Kulun kıyamet gününde ilk hesaba çekileceği şey namazdır. Eğer namazdan eksiği olmazsa, hesabı kolay olur.”
“Namaz, Allahü teâlânın rızasına, meleklerin sevinmesine vesile olur. Namaz, peygamberlerin sünneti, marifet nuru, imanın aslıdır. Duanın ve amellerin kabulüne vesile olur. Namaz; rızıkta bereket, düşmanlara karşı bir silah, şeytanın sevmediği bir şey, sahibi ile ölüm meleği arasında şefaatçi, sahibi için kabirde bir kandil, yanını koyması için bir yatak, Münker ve Nekir’e cevap, sahibine arkadaş ve sahibini kıyamet gününe kadar ziyaretçidir. Kıyamet günü olunca, namaz; sahibi için gölge, başına taç, bedenine elbise, önünde bir nur, onunla ateş arasında bir perde, müminlere Rabbinin huzurunda bir hüccet, terazide ağırlık, sıratı geçmek için yardımcı, Cennet için anahtardır. Çünkü namaz; tesbih, Allahü teâlâyı noksan sıfatlardan tenzih, temcid (Allahü teâlâya hamd ve sena), takdis, Kur’ân-ı kerîm okuma, dua ve hamddir. En faziletli amel, vaktinde kılınan namazdır.”
“İslâm dini garip olarak başladı. Son zamanlarda da garip olacaktır. Bu garip insanlara müjdeler olsun. Bunlar, insanların bozduğu sünnetimi düzeltirler.”
“Cenâb-ı Hak, Cehennem üzerinde, kıldan ince, kılıçtan keskin, geceden karanlık, yedi geçitli bir köprü yaratmıştır. Her geçit, bini çıkış, bini iniş, bini de düz olmak üzere, yaya yürüyüşüyle üçbin yıllık yoldur. Her geçitte kul hesaba çekilir. Birinci geçitte imandan, ikinci geçitte namazdan, üçüncü geçitte zekâttan, dördüncü geçitte oruçtan, beşincide hacdan, altıncıda abdest ve gusülden, yedincide ana-baba hakkından ve kul hakkından sorulur. Bunlara cevap verirse, şimşekten hızlı geçer ve Cennete girer. Cevap veremezse, Cehenneme düşer.”
“Ümmetimden bir kısmı, Cehenneme yağmur gibi düşer
.
Eshâb-ı kirâmın en faziletlileri
Ebü’l-Ferec Bağdâdî hazretleri fıkıh, hadis ve kelam âlimlerindendir. 477 (m. 1084)’de doğdu. 573 (m. 1177)’de Bağdad’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Eshâb-ı kirâm arasında en faziletlisi Hulefâ-i râşidîndir. Hulefâ-i râşidîn içerisinden en faziletlisi Ebû Bekir ile Ömer’dir (radıyallahü anhümâ). Ebû Bekir ile Ömer’in faziletlerine delalet eden şeylerden birisi de, Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) defnedildiği yere, sadece onların defnedilmeleridir.
Hârûn Reşîd, İmâm-ı Mâlik’e, Ebû Bekir ile Ömer’in (radıyallahü anhümâ) Resûlullah efendimizin yanındaki mertebelerini sorunca, onların Resûlullah efendimiz yanındaki durumları, vefatından sonraki durumları gibidir, dedi. Onların, diğer Eshâb-ı Kirâm efendilerimize üstünlük sebeplerinden birisi de; Resûlullah efendimizin hayatında ve vefatından sonra İslama hizmet ve yardımcı olmakta ilk sırada yer almaları ve en önde bulunmalarıdır. Ebû Bekir (radıyallahü anh), ilk iman edenlerden olup, hiç tereddüt etmeden ve duraklama göstermeden Resûlullah efendimize iman etmiştir. Resûlullah efendimiz; “Her kime imanı arz etsem, yüzünü buruşturur, tereddütle bakardı. Ancak Ebû Bekr-i Sıddîk, imanı kabul etmekte hiç tereddüt ve duraklama göstermedi” ve “Ey insanlar! Allahü teâlâ, beni size gönderdi. Siz beni tasdik etmeden önce, Ebû Bekir tasdik etti. Bana canı ile, malı ile yardım etti” buyurdu. Sonra Hazreti Ebû Bekir, İslama girince, insanları İslama davete başladı. Resûlullah efendimiz yalnız iken, kuvvetli görüş ve keskin basiret sahibi, sözü doğru, azmi kavi, malı ve ilmi çok birisine pekçok ihtiyacı var iken, Resûlullah efendimize çok yardımcı oldu. İlk İslama girenlerin Müslüman olmalarına vesile oldu. Onlardan altı tanesi Aşere-i mübeşşere arasında yer aldı. Yine Eshâb-ı kirâmın ileri gelenlerinden bazılarının İslama ilk önce girmesine de Hazreti Ebû Bekir vesile oldu. İslama girip, bu yüzden müşrikler tarafından eza ve cefa gören Müslüman köleleri satın alıp onları azat etti. Bilâl ve Âmir bin Füheyre (radıyallahü anhümâ) bunlardandır. Malını, canını, her şeyini İslam için, Allah için feda etti. Bu hususta hiç kimse onun mertebesine çıkamadı. Hatta yaklaşamadı bile. Resûlullah efendimiz husûsiyetle Ebû Bekir ve Ömer (radıyallahü anhümâ) ile istişare ederlerdi.
.
Benim ecdadım en iyi insanlardır
Saçaklızâde Mehmed Efendi Osmanlı tefsir, hadis fıkıh âlimidir. Maraş’ta doğdu. 1145 (m. 1732)’de aynı yerde vefât etti. “Risale fî îmân-ı vâlideyy Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem)” isimli eserinde şöyle yazmaktadır:
Peygamber efendimizin ve bütün Peygamberlerin “aleyhimüsselâm” babalarının ve analarının hiçbiri kâfir ve aşağı kimseler değildi. Bunu ispat eden âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflerden bazıları şunlardır:
Abdullah bin Abbâs’ın “radıyallahü anhümâ” bildirdiği hadîs-i şerifte, (Benim dedelerimin hiçbiri zina yapmadı. Allahü teâlâ, beni, tayyib, iyi babalardan, temiz analardan getirdi. Dedelerimden birinin iki oğlu olsaydı, ben bunların en hayırlısında, en iyisinde bulunurdum) buyuruldu.
Buhârî’deki bir hadîs-i şerîfte, Peygamberimiz buyurdu ki: (Her asırda, her zamanda yaşayan insanların en iyilerinden, seçilmişlerinden dünyaya getirildim).
Müslim’deki hadîs-i şerîfte, (Allahü teâlâ, İsmâîl “aleyhisselâm” evladından, Kinâne ismindeki kimseyi ve onun sülalesinden, Kureyş ismindeki zatı beğendi, seçti. Kureyş evladından da, Hâşim oğullarını sevdi. Onlardan da, beni süzüp seçti) buyurdu.
Tirmizî’nin bildirdiği hadîs-i şerîfte, (Allahü teâlâ, insanları yarattı. Beni insanların en iyi kısmından vücuda getirdi. Sonra, bu kısmlarından en iyisini Arabistan’da yetiştirdi. Beni bunlardan vücuda getirdi. Sonra evlerden, ailelerden en iyilerini seçip, beni bunlardan meydana getirdi. O hâlde, benim ruhum ve cesedim, mahlukların en iyisidir. Benim silsilem, ecdadım en iyi insanlardır) buyurulmuştur.
Taberânî’deki bir hadîs-i şerîfte, (Allahü teâlâ, her şeyi yoktan var etti. Her şey içinden insanları sevdi, kıymetlendirdi. İnsanlar içinden de seçtiklerini Arabistan’da yerleştirdi. Arabistan’daki seçilmişler arasından da, beni seçti. Beni, her zamandaki insanların seçilmişlerinde, en iyilerinde bulundurdu. O hâlde, Arabistan’da bana bağlı olanları sevenler, benim için severler. Onlara düşmanlık edenler, bana düşmanlık etmiş olurlar) buyurulmuştur.
Âdem aleyhisselâm, öleceği zaman, oğlu Şit aleyhisselâma dedi ki: (Yavrum! Bu alnında parlayan nur, son Peygamber olan Muhammed aleyhisselâmın nurudur. Bu nuru mümin, temiz ve afîf hanımlara teslim et ve oğluna da böyle vasiyet et!) Peygamber efendimize gelinceye kadar, bütün babalar, bu vasiyeti yerine getirip nur, temiz alınlardan, temiz kadınlardan geçerek, sahibine yetişti...
.
Onlar, katıksız ekmek gibidir
Zekeriyyâ Ensârî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. 826 (m. 1423) senesinde Mısır-Senîke’de doğdu. 926 (m. 1520) senesinde Kâhire’de vefât etti. Küçük yaşta Câmi-ül-Ezher’e girerek bütün ilimleri öğrenip, hepsinde mütehassıs oldu. Tasavvufta Muhammed Gamrî’nin sohbetlerinden de çok istifâde etti. Abdülvehhâb-ı Şa’rânî, Tabakât-ül-Kübrâ’sında şöyle yazmaktadır:
“Zekeriyyâ Ensârî, ilimde akranları arasında yüksek mertebeye ulaştı.”
Kendisi anlatır: “Bir gün Hızır aleyhisselâm, hocam Ali Darîr Nebtîtî ile beraber bulunuyorlardı. Hocam Ali Darîr, Hızır aleyhisselâma asrın âlimlerini ve benim onlardan olup olmadığımı sorunca; 'Evet onlardandır. Fakat onda iyi olmayan bir husûs var' dedi. Fakat bunu açıklamadı. Ben hocama, Hızır aleyhisselâmı bir dahaki sefer gördüğünde, o bende bulunan hoş olmayan şeyin ne olduğunu sormasını, bundan tövbe etmek istediğimi söyledim. Hızır aleyhisselâm hocamın yanına geldiği zaman, hocam Hızır aleyhisselâma benim hoşa gitmeyen durumumu sorunca, o da şöyle cevap vermiş: 'Vâlilere bir husûs için mektup yazdığında, mektubu götüren şahsa, bu mektubun Şeyh Zekeriyyâ’dan geldiğini söyle diyor. Kendisine Şeyh diyor...' Bunun üzerine o günden sonra bu kelimeyi ağzıma almadım. O günden sonra vâlilere bir mektup göndereceğim zaman mektubu götürene; 'Vâliye, size bu mektubu fakirlerin hizmetçisi Zekeriyyâ gönderdi” demesini söylerdim...”
Zekeriyyâ Ensârî’nin bir şiirinin tercümesi şöyledir:
“İlâhî! Günahım çok. Senin kapından başka gidecek kapım yok./İlâhî! Ben günahkâr kulunum, ne ilmim var, ne amelim. Senden başka yardımcım yok./İlâhî! Hatâlarımı azaltmam için bana yardım eyle./İlâhî! Ben hatâ ve kusurlarımdan dolayı senden çok hayâ ediyorum./İlâhî! Günahlarım yedi derya gibi pekçoktur. Fakat senin affın yanında onlar azıcık bir damla gibi kalır./İlâhî! Eğer senin affının genişliğine ve kerîm olduğuna dâir ümidim olmasa idi, benden meydana gelen hiçbir hatâya sabır ve tahammül edemezdim./İlâhî! Hâşimî kabilesinden olan habîbin Muhammed aleyhisselâmın hürmeti için, beni azâbından kurtar./Çünkü ben senin azâbından çok korkuyorum. Lütfunla ve güzel affın ile bana muâmele eyle./Son nefeste bana lütuf ve ihsân eyle...”
Zekeriyyâ Ensârî buyurdu ki: “Evliyânın sohbetlerine katılmayan ve gitmeyen bir fıkıh âlimi, yenen katıksız ekmeğe benzer.”
.
Garip Müslümanlara müjdeler olsun
İbn-i Seken hazretleri hadîs âlimlerindendir. 294 (m. 908)’de Bağdâd’da doğdu. 353 (m. 964)’de Mısır’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Dînini ve ahlâkını beğendiğiniz bir kimse, size geldiğinde (velisi olduğunuz bir kıza talip olursa) onu evlendiriniz! Eğer böyle yapmazsanız, yeryüzünde bir fitne ve büyük bir fesat zuhur edebilir.”
“İslamiyet garip, kimsesiz olarak başladı. Son zamanlarda, başladığı gibi, garip olarak geri döner. Garip olan Müslümanlara müjdeler olsun!”
“Kişi, sevdiği ile beraber olur.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Sûizan etmeyiniz. Sûizan, yanlış karar vermeye sebeb olur. İnsanların gizli şeylerini araştırmayınız, kusurlarını görmeyiniz, münâkaşa etmeyiniz, haset etmeyiniz, birbirinize düşmanlık etmeyiniz, birbirinizi çekiştirmeyiniz, kardeş gibi sevişiniz. Müslüman Müslümanın kardeşidir. Ona zulmetmez, yardım eder. Onu, kendinden aşağı görmez.”
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Benim ümmetim beş tabakadır: Her tabaka kırk senedir. Benim ve Eshâbımın tabakası, ilim ve îmân ehlinin tabakasıdır. Bunlardan sonra seksen yılına kadar gelen tabaka, takvâ ve iyilik ehlinin tabakasıdır. Bunlardan sonra yüzyirmi yılına kadar gelen tabaka, birbirlerine acıyan ve birbirlerine gidip gelenlerin tabakasıdır. Bunlardan sonra yüzaltmış yılına kadar gelen tabaka ise, birbirlerine sırt çeviren ve alâkayı kesenlerin tabakasıdır. Bunlardan sonra ikiyüz yılına kadar gelenlerin tabakası ise, harp ve karışıklık ehlinin bulunduğu tabakadır.”
Câbir bin Abdullah’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Dul ve yoksulun hizmetine koşan kimse, Allah yolunda cihâd eden kimse gibidir.”
İbn-i Seken diyor ki; “Zünnûn-ı Mısrî’nin şöyle dediğini işittim: Bütün evliyânın sözlerinin özeti şu dört cümledir: 1. Allahü teâlâyı çok sevmelidir. 2. Dünyalıkların, yani haramların ve mekruhların azından bile nefret etmelidir. 3. Allahü teâlânın kelâmı olan Kur’ân-ı kerîme tam uymalıdır. 4. Gelecek olan her günün, daha kötüye gideceğinden endişelenmelidir.”
.
Başkalarının ayıbını araştırma
Sa’îd bin Mensûr el-Yemenî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Çok kerâmeti görüldü. 660 (m. 1262) senesinde vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Hak teâlânın lütuf ve ihsân buyurduğu bahta ve rızka kanâat etmeyen kimse, Rabbini bilmemiş ve O’na itaat etmemiş olur. Ey bir yerde durmayan, sebat etmeyen, rızk için didinip duran, koşan kişi! Sâkin ol, yuvarlanan taş üzerinde ot bitmez.” “Ne kadar okursan oku, ne kadar öğrenirsen öğren. Ne kadar bilgi edinirsen edin. Onunla amel etmedikçe câhilsin. Üzerine birkaç kitap yüklenmesiyle merkep âlim olur mu? O akılsız, sırtındakinin odun mu, yoksa kitap mı olduğunu bile bilmez!” “Günah işlemekten çekinmeyen âlim, elinde meşale tutan köre benzer. Herkese yol gösterir, fakat kendisi göremez.”
“Dünyâ, iki yolculuk arasında bir duraktır. Dîni dünyâya satanların, yani sırf dünyâ için yaşayanların merkepten farkı yoktur.”
“İlim okuyup, öğrenip de amel etmeyen kimse, tarlayı sürüp de tohum ekmeyen kimseye benzer.”
“İster iyi, ister kötü olsun, kimsenin arkasından konuşma. Çünkü hakkında konuştuğun kişi gerçekten kötü ise, onu kendine düşman etmiş olursun. İyi ise, çok kötü bir iş yapmış olursun. Biri sana gelip de filân adam kötüdür derse, iyi bil ki o kendi kusurunu söylemiş olur.”
“Birisi şu ibretli sözü söyledi: Gıybet edecek olursam, anamdan başkasının gıybetini etmem. Zîrâ böylece sevaplarım anama yazılmış olur!"
“Bir insanın iki şeyi dostlarına haramdır. Birisi; onun malını haksız yere alarak yemek, diğeri; arkasından iyi olmayan şekilde konuşmaktır. Biri senin yanında başkasının aleyhinde konuşuyorsa, zannetme ki başkasının yanında seni metheder. Benim nazarımda bu dünyâda en akıllı insan, kendisiyle meşgul olup, başkalarından gâfil olandır.”
“Düşmandan laf getiren, insana düşmandan daha büyük düşmandır. Ey laf taşıyıcı! Düşmanım bile yüzüme karşı kötü şey söylemiyor. Sen ondan daha büyük düşman olmasan, onun arkamdan söylediğini, gelip de yüzüme karşı söyler misin? Söz taşıyan, eski düşmanlıkları yeniler, kinleri tazeler. En yumuşak insanları bile çileden çıkarır. Uyuyan fitneyi uyandıran kimseden en kısa zamanda kaç! Kavga iki kişi arasında yanan bir ateşe benzer. Söz taşıyıcı ise, o ateşin sönmemesi için odun taşıyan oduncu gibidir.”
“Adının unutulmamasını istersen, çocuğuna ilim, hüner, marifet öğret ve onu akıllı fikirli yetiştir. Böyle yaparsan, arkanda seni rahmette anan bir kişi bırakmış olursun.”
“Kalbini temiz tut! Kararmış ayna iyi göstermez. Yarın, azâba müstahak olmamanın yolunu ara. Başkalarının ayıplarını arama. Başkalarının ayıbını araştırmakla meşgûl olan, kendi ayıplarını göremez.”
.
Müdâra ederken güler yüzlü ol!
Yahyâ bin Sa’îd hazretleri Tabiînden fıkıh ve hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. Medîneli olup kadı (hâkim) idi. 143 (m. 760)’de Hâşimiyye’de vefât etti. Hadîs ilminde huccettir ve çok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kitabında naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Câbir bin Abdullah (radıyallahü anh) diyor ki: Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bize geldi. Evde saçları dağınık biri vardı. Bunu görünce; “Bu, saçlarını düzeltecek bir şey bulamamış mı?” buyurdu. Elbisesi kirli birini de görünce; “Elbisesini yıkayacak bir şeyi yok mu?” buyurdu.
Tabiînden Ebü’l-Ahves, babasından haber veriyor. Resûlullah efendimizin yanına gittim. Elbisem eskimiş idi. “Malın yok mu?” buyurdu. “Malım var” dedim. “Ne cinsten malın var?” buyurdu. “Her cinsten var” dedim. “Allahü teâlâ mal verince, nimetlerin eserini üzerinde görmelidir!” buyurdu.
Sa’îd bin Müseyyib rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâya îmandan sonra, aklın başı, insanlara müdâra yapmaktır.” (Müdâra; dini korumak için, dünyalık vermek.) Müdâra ederken tatlı dilli ve güler yüzlü olmak lâzımdır. Bir gün Resûlullah efendimiz Ebüdderdâ’ya (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Ey Ebüdderdâ! Aklını artır ki, Rabbine yakınlığın artsın.” Ebüdderdâ (radıyallahü anh); “Anam-babam sana feda olsun yâ Resûlallah! Aklımı nasıl arttıracağım?” diye sual etti. Bunun üzerine Peygamber efendimiz; “Haramlardan sakın, farzları yap, akıllı olursun. Sonra bunları, salih amellerle ziyade eyle. Dünyada aklın ve Rabbinin katında yakınlığın ve izzetin artar” buyurdu.
İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma) anlatır: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Ey Abdülmuttaliboğulları, sizin için Allahü teâlâdan üç şey diledim. Doğru yolda olanları, o yoldan ayırmamasını, bilgisi olmayanları, bilgili kılmasını da diledim. Bir kimse Hacer-i Esved’le Makâm-ı İbrâhîm arasında durup namaz kılsa ve oruç tutsa; eğer, Muhammed’in (sallallahü aleyhi ve sellem) Ehl-i Beytine düşmanlık ediyorsa, ölünce Cehenneme, girer.”
Nu’mân bin Beşîr (radıyallahü anh) anlatır: Biz, Resûlullah efendimiz ile beraber seferde iken, içimizden biri hayvanının üzerinde uyukluyordu. Bir başkası şaka niyetiyle, sadağından okunu aldı. Birden korkarak uyandı. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz “Hiç kimseye, Müslüman bir kardeşini korkutmak helâl değildir” buyurdu.
.
Ahiret saadeti onlar içindir
Abdülkâdir Cebâlî hazretleri Tunus’ta yetişen fıkıh âlimlerindendir. 1122 (m. 1710)’da Tunus’ta vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Sabır, takvâ sahiplerinin mertebelerinin en üstünü, müminlerin derecelerinin en yükseğidir. Kendisine yapışanları hayırlı işlere götürür. Zararlı işlerden çevirir. Nefsin arzu ve isteklerine uymanın neticesi kötü işler olduğu gibi, sabra sarılmanın neticesi de hayırlı işlerdir. Sabır, Allahü teâlânın sıfatlarındandır. Allahü teâlâ, sabrı yarattı. Sabrı, Peygamberlerine (aleyhimüsselâm) ve velîlerine mahsûs kıldı. Sonra, Cennete girmelerine vesile olması için, kullarından dilediğine sabır nimetinden ihsanda bulundu. Sabırlı kullarını övdü. Onlara kat kat ecir verileceğini bildirdi. Zümer sûresi 10. âyet-i kerîmesi sonunda meâlen;
“...Sabredenlere mükâfatları hesapsız verilecektir” buyuruldu.
Ra’d sûresinin 22, 23 ve 24. âyet-i kerîmelerinde meâlen buyuruldu ki:
“Rablerinin rızâsını kazanmak için sabredenler, namazı (bildirilen vakitlerinde ve âdâbına riâyet ederek) kılanlar, kendilerine verdiğimiz rızıktan gizli ve aşikâre infâk edenler (Allah yolunda harcayanlar), kötülüğü iyilikle savanlar (var ya), işte âhiret saadeti onlar içindir. O saadet, Adn Cennetleridir. Onlar atalarından, zevcelerinden ve zürriyetlerinden (soylarından) salih olanlarla beraber o Cennetlere girecekler. Melekler de her kapıdan yanlarına vararak; “Sabrettiğiniz için, size selam olsun. Âhiret saadeti ne güzeldir” diyeceklerdir.”
Bekâra sûresi 155 ve 156. âyet-i kerîmelerinde meâlen buyuruldu ki:
“...(Ey Habîbim) Sabredenlere (lütuf ve ihsanlarımı) müjdele. Onlar (sabredenler) öyle kimselerdir ki, kendilerine bir musibet geldiği zaman (teslimiyet göstererek); 'Biz Allahın kuluyuz ve (öldükten sonra da) yine O’na döneceğiz' derler.”
Sabır öyle bir temeldir ki, iyilikler ondan dallanır. Tâat ve îmân onun üzerine kurulur. Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) buyurdu ki:
“Sabır îmândandır. Başın bedendeki durumu ne ise, sabrın da îmândaki yeri odur.”
Lokman Hakîm oğluna buyurdu ki:
“Ey oğul! Altın, ateşle tecrübe edildiği gibi, kul da belâ ve musibetlerle tecrübe edilir. Kulun derecesi, bunlara olan sabrı nisbetinde anlaşılır.”
Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Dünyâ hususunda kendisinden aşağıdakilere, âhiret husûsunda ise kendisinden üstün olanlara bakanlar şâkir (şükredici) ve sâbir (sabredici) diye yazılır.”.
..
Onların iyiliklerini yok ederiz
Şemseddîn Muhammed Cevcerî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 821 (m. 1418)’de Mısır’da, Cevcer’de doğdu 889 (m. 1484)’de vefât etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
Îmanı olmayan kimse, dünyanın her iyiliğini yapsa, faydasını görmez. Nûr sûresi otuzdokuzuncu âyetinde meâlen, (Kâfirlerin dünyada yaptıkları iyi işleri, [insanlara faydalı keşifleri], çölün ilerisinde görünen serâba benzer. Susuz kalan adam onu uzaktan su sanır. Fakat yanına varınca, umduğunu bulamaz. Kâfirler de kıyâmet günü, dünyada yaptıkları iyilikleri serap gibi yapan, yani yok eden Allahı bulur ve hesabını O’na verir) ve İbrâhîm sûresi onsekizinci âyetinde meâlen, (Allaha iman etmeyenlerin yaptıkları faydalı işler, fırtınalı bir günde rüzgârın savurduğu küller gibidir. Âhirette o işlerin hiçbir faydasını bulamazlar) ve Furkan sûresi yirmiüçüncü âyetinde meâlen, (Kıyamet günü onların iyi işlerini, bizim için yapmadıklarından kimler için yaptılar ise, onlara doğru saçılan ince toz hâline getiririz) ve Kehf sûresi yüzüçüncü ve sonraki âyet-i kerimelerinde meâlen, (Emekleri en ziyade boşa gidenleri haber verelim mi? Onlar dünyada güzel iş yaptıklarını sanır. Halbuki boşuna uğraşan kimselerdir. Onlar, Rablerinin âyetlerine ve kıyamette Onun huzuruna çıkacaklarına inanmadılar. Biz de onların iyiliklerini yok ederiz. İyilikleri ile kötülüklerini ölçmeyiz) buyurulmaktadır.
Kâfirlerin dünyada yaptıkları iyiliklerin yok olacağını bildiren âyet-i kerimeler, bu iyiliklerin onlara sevap ve fayda vermeyeceğini gösteriyor ise de, bazı âlimlerimize göre, Bekara sûresindeki seksenaltıncı ve İmrân sûresindeki (Onların azâbı hafîfletilmeyecektir) meâlinde olan seksensekizinci âyet-i kerime gösterilince, zaman bakımından hafîfletilmeyecek, sonsuz azap göreceklerdir demişlerdir. Bu âlimler, Enbiyâ sûresinde, kırkyedinci âyet-i kerime olan, (Kıyâmet günü adalet ölçüsünü ortaya koyarız. Kimseye bir zulüm yapılmaz. Hardal dânesi kadar iyilik eden karşılığına kavuşur) meâlindeki ve (Zerre miktarı iyilik yapan onun karşılığını bulur) meâlindeki âyet-i kerimelere dayanmaktadırlar.
Bundan başka, çok cömert olan Hâtem-i Tâî’nin ve Peygamberimizin dünyaya geldiğini müjdeleyen câriyesi Süveybe'yi sevincinden âzâd eden Ebû Leheb'in azaplarının hafifleyeceğini bildiren hadis-i şerifler vardır...
.
Malda, zekâttan başka hak yoktur
Abdülgaffâr Cenabezî hazretleri hadîs âlimidir. 650 (m. 1252)’de doğdu. 732 (m. 1331)’de Mısır’da vefât etti. Naklettiği Hadis-i şeriflerden bazıları şunlardır:
“Aralarında zinâ ve ribâ yayılan bir memlekette bulunanlara Allahü teâlânın azâbı helâl oldu.”
“Yabancı kadına şehvetle elini süren kimsenin kıyâmet günü eli boynuna bağlanacaktır. Onu öperse, dudakları Cehennem ateşinde yanacaktır.”
“Allahü teâlâ, kıskançlığı kadınlara ve cihadı erkeklere yükledi. Hangi kadın, bu emre iman ederek vazîfesinde sabır gösterirse, şehid olan mücâhid kadar sevap kazanır.”
“Kıyamet günü önce Âdem ile, sonra Mûsâ ile ve sonra Muhammed aleyhimüsselâm ile istigâse ederler.”
“Ümmetimden ilk olarak denizde gazâ edenler, elbette Cennete girecektir.”
“İki büyük asker birbiri ile harb etmedikçe kıyâmet kopmaz. İkisi de bir dâvâ uğruna dövüşür.”
“Hilâfet Medîne’de, saltanat Şam’da olur.”
“Onikinci halîfeye kadar, İslâmiyet aziz olur. Hepsi Kureyş’dendirler.”
“Ümmetim zındıklar arasında çoğalacaktır.”
“Ey ümmetim! Beni Peygamber olarak gönderen Allahü teâlâya yemin ederim ki, fakir akrabâsı varken, başkalarına verilen zekâtı, Allahü teâlâ kabûl etmez.”
“Zekâtını vermekle mallarınızı zarardan koruyunuz!”
“Zekât Müslümanların mallarını temizlemek için emrolundu. Zekâtı verilen mal kenz olmaz. Yani saklanan mal sayılmaz.”
“Bir müminin malı, onun gönlü rızâsı olmadan alınırsa helal olmaz.”
“Emîre isyan eden kimseye Cennet haramdır.”
“Âdil ve zâlim, her emîrin emri altında cihad ediniz!”
“Bozuk bir işi düzeltemediğiniz zaman sabrediniz! Allahü teâlâ onu düzeltir.”
“Zâlimin zulmünü değiştiremeyen, oradan hicret etsin!”
“Malda zekâttan başka hak yoktur.”
“Zekâtı verilen mal, yer altına gömülse de, kenz yani define sayılmaz. Zekâtı verilmeyen mal, açıkta bırakılsa da, kenz olur.”
“Müminin kalbinde buhl, yani cimrilik bulunmaz.”
“Yolda bir bid’at sâhibi ile karşılaşmamak için yolunu değiştir!”
“Bir kimse, tanıdığı bir din kardeşinin kabri yanından geçip, selam verince, onu tanır ve selamına cevap verir.”
“Meyyit, kendini yıkayanı, taşıyanı ve kabre koyanı tanır.”
“Bid’at sahibine hürmet etmek için yürüyen kimse, İslâmı yıkmaya yardım etmiş olur.”
.
Doğruluk, sözün süsüdür
Cemâlüddîn Zeyleî hazretleri hadîs ve Hanefî mezhebi usûl-i fıkıh âlimidir. 762 (m. 1360) senesinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Güzel ahlak ile huylanmak lazımdır. Güzel huylardan bazılarını bildiriyorum: Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Doğruluk, sözün süsüdür.” Doğruluk insanı korkulardan, belâlardan korur. Yalan, insana bir anlık emniyet sağlıyor gibi görülse bile, sahibini tehlikelere götürür ve alçaltır. Yalan hastalık, doğruluk ise şifâdır. Doğru konuşmak, kardeşlerine, dostlarına yardım etmek ve her an Allahü teâlâyı hatırlamak olup mürüvvettendir.”
Doğru konuşmak için, çok konuşmaktan sakınmalıdır. Âlimler buyurmuşlardır ki: “Kendisini ilgilendirmeyen mevzularda çok konuşan kimse, doğru konuşmaktan, başkalarının; 'Bu kimse her zaman doğru konuşur' şeklindeki intibalarından mahrum kalır. Çünkü yerli yersiz, doğru yanlış çok konuşan kimse, mutlaka yalan söz söyler.”
Lokman Hakîm oğluna buyurdu ki: “Oğlum! Doğruluğa sımsıkı yapış. Yalandan uzak dur.”
Zâhidlerden bir zât buyurdu ki: “Her kimde şu dört haslet bulunursa, Allahü teâlâ onun hatalarını iyiliğe çevirir. Bu hasletler; doğruluk, nimete şükür, hayâ ve güzel ahlâktır.”
Fudayl bin Iyâd hazretleri buyurdu ki: “İnsanları, doğruluktan daha güzel birşey süsleyemez.”
İbn-ül-Mugter hazretleri buyurdu ki: “Araştırma yaptığında, doğruluğun şecaatle, yalanın da korkaklık ile beraber olduğunu görürsün.”
Sırrı gizlemek, iyi kimselerin ahlâkındandır. Sırrı gizlemek, hür olarak yapılan işlerin zarardan en uzak olanıdır. Muhalleb bin Ebî Sufre diyor ki: “Şerefli huyların en aşağısı, sırları gizlemek; en yükseği de, kendisine sır olarak söyleneni unutmaktır.” Sırrı gizlemek, insanın kötülüklerden uzak kalmasını temin eder. Sırrını herkese söylemek ise pişmanlık meydana getirir. Sırrını dirayetli bir kimseye veren zelîl olur. Sırrını cahil bir kimseye bırakan kaybeder. Kim de sırrı ile baş başa kalırsa, ganimete konar” demişlerdir.
Hazreti Ali (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Sırrın senin esirindir. Onu açıklarsan, sen onun esiri olmuş olursun. Akrabayı, yakınlarını gözetmek, ziyaret etmek ve yardım etmektir. İyi bir haslettir. Câhiller arasında pek itibar edilmese de, fazilet ehli arasında bu hususa pek riayet edilir. Hazreti Muâviye, Hazreti Ömer bin Hattâb’a (radıyallahü anhüma) mürüvvetten suâl edince; “Allahü teâlâdan korkmak ve sıla-i rahimdir” cevâbını verdi.
.
İyilik ve ihsan edenler sevilir
Ahmed Harîrî hazretleri Halvetî meşayıhından idi. Şam’da Usâl köyünde doğdu. Sonra Haleb şehrine gitti. Orada da, Ârif-i billâh Ahmed-i Dergerânî’den ilim öğrendi. Sonra Antep’e geldi. Burada Halvetî şeyhi, Şah Veliyyüddîn Halvetî ile buluştu ve Halvetilik yoluna girdi. Daha sonra Şam’a döndü ve talebe yetiştirdi. 1048 [m. 1639] de orada vefat etti. Bir sohbetinde buyurdu ki:
İhsân eden, iyilik eden sevilir. Hadis-i şerifte, (İhsân sahibini sevmek, insânların yaratılışında vardır) buyuruldu. Bütün iyilikleri yaratan, insana, can, mal, sıhhat veren, zararlardan, korkulardan koruyan, Allahü teâlâyı sevmek insanlık îcâbıdır. Sevmenin üç alâmeti vardır: 1- Onu sevenleri sevmek, 2- Ona itaat etmek, 3- Onu, dil ile, beden ile övmek. Bunlardan ikincisine şükür, üçüncüsüne hamdetmek denir. Onu sevenleri, O da sever. İhsânlarını arttırır. Allahü teâlânın sevgisini kazanmaya çalışana sâlih kul denir. Bu sevgiyi kazanmış olana velî denir. Başkalarının da kazanması için çalışan velîye vesîle ve mürşid denir. Allahü teâlâ, Kur'an-ı kerimin Mâide sûresinde, (Vesîle arayınız!) buyuruyor. Vesîlenin bu iyiliği, bu ihsânı, dünya ve âhiret nîmetlerinin en kıymetlisidir. O hâlde, onu sevmek, hem bu ihsânın sahibi olduğu için, hem de, Allahü teâlânın sevgili kulu olduğu için, çok lazımdır ve insanın birinci vazifesidir. Hakîkî vesîleye kavuşmak, en büyük saadettir. Onu aramak birinci vazifedir.
Hakîkî mürşid, kıyamete kadar mevcuttur. Hâlis olan taliplere kendisini tanıtır. Düşmanlardan, ahmaklardan saklanır. Âdî, alçak kimseler, kıymetli şeylerin sahtelerini, taklitlerini piyasaya sürerek, insanları aldatır. Böylece, kötü yoldan, menfaat sağlarlar. Çok kıymetli olan vesilenin de sahteleri vardır. Bu alçak kimseler, yalanlarla, hileli kerametlerle, cahilleri aldatırlar. Müslümanlar için en büyük felaket, bunların tuzaklarına düşmektir. Kendilerinin, dinden, îmandan, Ehl-i sünnet âlimlerinin kitaplarından haberleri yoktur. Sözleri ile küfür yayarlar. Hareketleri ile hep haram işlerler. Câhilleri ve yeni Müslüman olanları avlamakla geçinirler. Kur'an-ı kerim, bunlara (Münâfık) diyor. Bunların, Cehennemin dibinde, kâfirlerden çok azap çekeceklerini haber veriyor. Sözleri, Ehl-i sünnet âlimlerinin kitaplarına, işleri bu âlimlerin fıkıh bilgilerine uygun olmayan, bu münâfıkların tuzaklarına düşmemeleri için evlatlarımızı uyarmalıyız!
.
Bayram günlerinin fazileti büyüktür
Molla Hüsrev hazretleri Üçüncü Osmanlı Şeyhülislamıdır. Sivas’ın Kargın köyünde doğdu. Zamânının büyük âlimlerinden ilim tahsîl etti. Tahsîlini tamamladıktan sonra medreselerde müderrislik yaptı. Fâtih Sultan Mehmed Hân tahta geçince İstanbul'da Galata ve Üsküdar kâdılıklarına, 1460 (H.865) senesinde de şeyhülislâmlığa tâyin edildi. 1480 (H.885) senesinde İstanbul'da vefât etti. Molla Hüsrev hazretleri buyurdu ki:
Bayram günlerinin fazileti büyüktür. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Rahmet kapıları dört gece açılır. O gecelerde yapılan dua, tövbe reddolmaz. Ramazan ve Kurban Bayramı'nın birinci geceleri, Berat Gecesi ve Arefe Gecesi.)
(Şu beş gecede yapılan dua geri çevrilmez. Regaib gecesi, Berat gecesi, Cuma gecesi, Ramazan ve Kurban Bayramı gecesi.)
Bayramda erken kalkmak, gusletmek, misvak kullanmak, güzel koku sürünmek, yeni ve temiz elbise giymek, sevindiğini belli etmek, yüzük takmak, karşılaştığı müminlere güler yüzle selam vermek, fakirlere çok sadaka vermek, İslamiyet’e doğru olarak hizmet edenlere yardım etmek, dargınları barıştırmak, akrabayı, din kardeşlerini ziyaret etmek, onlara hediye götürmek sünnettir. Bayram gecelerini ihya eden, büyük saadete kavuşur. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Bayram gecelerini ihya edenin kalbi, kalblerin öldüğü günde ölmez.) Ramazan Bayramında bayram namazından önce tatlı yemek, hurma yemek, hurmayı 1, 3, 5 gibi tek adet yemek, teke riayet etmek, sünnettir. Ramazan gittiği için değil, günahlarımızın affolduğu için, büyük sevap ve nimete kavuştuğumuz için bayram yapıyoruz. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Bayram sabahı Müslümanlar, namaz için camilerde toplanınca Allahü teâlâ meleklere, “İşini yapıp ikmal edenin karşılığı nedir?” diye sorar. Melekler de, “Ücretini almaktır” derler. Allahü teâlâ da, “Siz şahit olun ki, ramazandaki oruçların ve namazların karşılığı olarak, kullarıma kendi rızamı ve mağfiretimi verdim. Ey kullarım, bugün benden isteyin, izzet ve celâlim hakkı için istediklerinizi veririm” buyurur.)
Peygamber efendimiz, (Ramazan ayının son günü Allahü teâlâ, oruç tutanları affeder) buyurunca, Eshab-ı kiram, (Ya Resulallah, o gün Kadir gecesi mi?) diye sual etti. Onlara, (Bilmez misiniz ki, iş yapana, işi bitirince ücreti verilir) buyurdu.
.
Sözün âfeti yalan söylemektir
Celâleddîn Mahallî hazretleri tefsîr, fıkıh, kelâm âlimidir. 791 (m. 1389)’da Kâhire’de doğdu. 864 (m. 1459)’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Yalan söylemek, pek bayağı ve aşağı bir iştir. Dünyâda zilleti gerektiren şeylerin en büyüğüdür. Âhirette ise zelîl ve rüsvây olmayı icap ettiren pek fenâ bir şeydir. Yalan, münafıklığın en büyük alametlerindendir. Ahlakın düşüklüğünü gösteren kuvvetli bir delildir. Yalancıya hiçbir zaman güvenilmez. Yalancı, konuştuğu zaman doğru konuşmaz. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki:
“Münafığın alametleri üçtür. Konuştuğunda yalan söyler. Bir vaatte bulunduğu zaman vaadinde durmaz, kendisine bir şey emanet edildiğinde hıyanet eder.”
“Sözün âfeti yalan söylemektir.”
“Hatâların en büyüğü, yalan konuşmaktır.”
Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem); “Mümin korkak olabilir mi?” dediler. “Evet olabilir” buyurdu. “Mümin cimri olabilir mi?” dediler. Yine “Evet olabilir” buyurdu. “Mümin yalan konuşabilir mi?” dediler. Buna; “Hayır” buyurdu.
Hikmet sahibi büyük zâtlar, “Dilsiz olmak, yalan söylemekten iyidir” demişlerdir.
Ahnef bin Kays (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Akıllı ve şerefli bir mümin yalan söylemez. Gıybet ve hıyanet etmez.”
Ömer bin Hattâb (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Hiçbir kimse, mizah yaparken yalan söylemeyi terk etmedikçe îmânın hakikatine kavuşamaz.”
Buhterî; “Ne ciddi ne de şaka hâlinde yalan söylemek insana yakışmaz” buyurdu.
Büyüklerden birisi buyurdu ki: “Sultan, yalancı birine bir iş verirse, bu kimsenin zararı sultanın idaresine tesir eder.”
Lokman Hakîm oğluna nasihatinde; “Ey oğul! Kim yalan konuşursa, onun kıymeti gider” buyurdu.
Yezid bin Meysere (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Ağacın dibine dökülen su, ağacı yeşerttiği gibi, yalan da kötülükleri sulayıp, onların yeşermesine ve büyümesine sebep olur.”
Meymûn bin Mihrân (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Akıllı kimse, yalancı kimsenin sevgisine aldanmasın. Onun vaadine güvenmesin. Doğru konuştuğu bilinen bir kimsenin yalan söylemesi mümkündür. Fakat yalancılıkla tanınmış birisinden doğru konuşmasını beklemek pek mümkün değildir.”
Yalan, güzelliğin ayıbı, lekesi, noksanı ve iyi ahlâkın âfetidir. Hıyanetin delîlidir. Yalan, çok kötü bir huydur. Doğru sözü az olanın, arkadaşı da az olur. Hazreti Ali (radıyallahü anh), yalanın serap gibi olduğunu bildirmiştir. Yalan ile mürüvvetin bir kişide bir araya gelmeyeceğini bildirmiştir.
.
Ben Âdem’den daha üstünüm
Câbirî Ahmed Efendi Hanefî mezhebi âlimlerinden ve Osmanlı kadılarından olup, Eshâb-ı kirâmdan Câbir bin Abdullah-ı Ensârî’nin nesebine mensup olduğu için, “Câbirî” adıyla tanındı. İran’da doğdu. Yürüyerek İstanbul’a gelip, birçok âlimden ilim tahsil etti. Şam, Mısır, Edirne ve İstanbul kadılıkları, Anadolu kadıaskerliği yaptı. 1008 (m. 1600)’da İstanbul’da vefât etti. Buyurdu ki:
Kendisini ve ibâdetlerini beğenen kimse, kendi kusur ve kabahatlerini göremez. Kendisini medhedenlerin yaltaklanma ve yalanlarından lezzet alır. Çünkü medh, ucub sebeplerinin kuvvetlilerinden ve kibir sebeplerinin şiddetlilerindendir. Dinin emirlerine çok bağlı olup, akıl, takvâ ve yakîn sahipleri kemâl mertebesinde oldukları hâlde, kendilerini dâima hatalı ve kusurlu bilmişler, bozuk düşüncelerden uzak oldukları hâlde, dâima kendi düşüncelerini değersiz görmüşlerdir. Dâima meşverete müracaat etmişler, tevâzuyu yükseklik ve büyüklenmeyi aşağılık saymışlardır. Bazıları Hazreti Ebû Bekr’i (radıyallahu anh) methettikleri zaman, O, Allahü teâlâya şöyle yalvarırdı: “Ey Allahım! Sen, beni benden daha iyi biliyorsun. Ben de kendimi, onlardan (beni methedenlerden) daha iyi biliyorum. Allahım, beni, onların zannettiklerinden daha iyi eyle. Onların bilmediği hatâ ve kusurlarımı affeyle. Beni, onların söyledikleri ile muaheze eyleme. Yani bana; [İnsanlar senin hakkında böyle güzel şeyler düşünüp seni medhettikleri hâlde, sen şu kabahatleri işledin] diyerek beni cezalandırma.”
Ucub sahibi, çirkin olan işlerini güzel, hatâlarını doğru görür. Bu da, kendisi için lâyık olmayan şeyleri lâyık görmesine sebep olur. Hiç lâyık olmadığı fazilet ve meziyetlere kendisini lâyık ve münâsip görmeye başlar ki, bu da onun kendi aklına göre hareket etmesine, meşvereti, istişâreyi terk etmesine sebep olur. Neticede, her zaman aldanır ve yanılır. Kendisinden daha iyi bilen ve basiret sahibi olana sormaktan sakınır. Kendisinden daha kuvvetli olandan yardım istemekten çekinir. Kendisini çok büyük ve yüksek, başkalarını ise çok küçük ve aşağı görür. İblis’in ebedi mel’ûn olmasına sebep, böyle düşünmesi olmuştur. Nitekim İblis (şeytan) kendisini üstün görerek, Allahü teâlâya itiraz edip; “Ben Âdem’den daha üstünüm. Beni ateşten, onu ise topraktan yarattın” dedi. Bu ise, sonsuz felâketine sebep oldu.
.
Kârda olanlar, Allahı zikredenlerdir
Abdullah bin Avn hazretleri tâbiînin büyüklerindendir. 151 (m. 768)’de vefât etti. Eshab-ı kiramın bazılarından hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerin bazıları:
Hazreti Ali’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Miraç gecesi Arş’ta (La ilahe illallah Muhammedürresûlullah, Ebû Bekr-i Sıddîk, Ömer-ül-Fârûk, Osmân-ı Zinnûreyn) yazılı olarak gördüm.”
Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte de Resûl-i ekrem efendimiz buyurdu ki: “Miraç gecesi Arş’ın altında (La ilahe illallah Muhammedürresûlullah. O’nu Ali ile teyid ettim) yazılı idi.”
İrbâd bin Sâriye’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Ben, babam İbrâhim’in duâsı, Îsâ aleyhisselâmın müjdelediği peygamberim.”
“Şüphesiz ki, kişinin namazı uzun, hutbeyi kısa tutması, anlayışlı olduğuna alâmettir. Binâenaleyh siz, namazı uzun tutun. Fakat hutbeyi kısa kesin!”
“İkindi namazını (vaktinde kılmayı) kaçıran kimse, sanki çoluk çocuğunu ve malını kaybeden kimse gibidir.”
“İnsanlar üç kısımdır; bir kısmı kârda, bir kısmı selâmette ve bir kısmı da helaktedir. Kârda olanlar, Allahı zikredenlerdir. Selâmette olanlar, diline sahip olanlardır. Helâke gidenler ise, bâtıl ve boş sözlere dalanlardır.”
“İtirazı terk edin, zîrâ onun hikmeti anlaşılmaz ve fitnesinden emîn olunmaz.”
“Güzel söz ve yemek yedirmek, Cennete girmenizi kolaylaştırır.”
İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma), Peygamber efendimizden; “Kıyâmet gününde Allahü teâlânın huzûrunda durduğumuz zaman orada su var mıdır?” diye sordu. Peygamber efendimiz; “Evet, nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn olsun ki, orada su vardır. Allahü teâlânın sevgili kulları peygamberlerin havuzları başına getirilir. Allahü teâlâ ellerinde ateşten değnekler bulunan yetmiş bin melek gönderir. O melekler kâfirleri o havuzlardan uzaklaştırırlar” buyurdu. Bu uzaklaştırma sırattan sonra değildir. Çünkü sırattan, Müslümanlardan başkası geçemeyecektir. Kâfirlerin sırattan sonra olması mümkün değildir. Bu sebeple havuz, sırattan öncedir.
.
Kur’ân-ı kerîm mucizedir
Ahmed Bürzülî hazretleri kırâat, hadîs, tasavvuf ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. Doğum yeri ve târihi bilinmemektedir. 844 (m. 1440) yılında Tunus’ta vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kur’ân-ı kerîmin mucize olması üç bakımdandır. Birincisi; Kur’ân-ı kerîm gaybdan haber vermektedir. Bu ise insanların gücünün hâricinde bir şeydir. Kur’ân-ı kerîmde Allahü teâlâ, onun dînini bütün dinlere galip kılacağını vaat buyurdu. Âyet-i kerîmede meâlen: “O Allahü teâlâ ki, gerçi müşrikler hoş görmeseler de, İslâmiyeti, bütün dinlere galip kılmak için, Resûlünü sırf hidayet olan Kur’ân-ı kerîm ve hak din ile gönderdi.” (Tevbe-33). Allahü teâlâ bu vaadini yerine getirdi. Kur’ân-ı kerîmin mucize oluşunun ikinci yönü; Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) ümmî idi. Okuyup-yazma durumu yoktu. Geçmiş ümmetlerin, kitaplarından bir şey bilmediği gibi, onlara ait haberleri, onların hayatları ile alakalı olarak da okuyarak veya başkalarının yanına gidip gelerek bir şey öğrenmemişti. Bununla birlikte öyle bir kitap getirdi ki, birçok önemli meselelerden, Âdem’in (aleyhisselâm) yaratılışından, Peygamber olarak gönderilişine kadar olan zamandan, Cennetten çıkışından, tövbe etmesinden, onun ve oğullarının durumlarından, Nûh’dan (aleyhisselâm), onunla kavmi arasında cereyan eden hâdiselerden ve Kur’ân-ı kerîmde ismi geçen Peygamberlerden (aleyhimüsselâm), Firavunun ve daha başkalarının durumlarından ve akıbetlerinden bahsetti. Bunları, sadece vahiy yoluyla, Allahü teâlânın bildirmesiyle biliyordu. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen;
“Sen bundan önce (Kur’ân-ı kerîmin inmesinden önce, inen kitaplardan) hiçbir kitap okur değildin ve elinle de onu yazmazdın. (Eğer okuryazar olmuş olsaydın) O vakit müşrikler; (Kur’ân-ı kerîmi başkasından okuyup yazdın ve öğrendin diye) elbette şüphelenirlerdi.” (Ankebût-48) “Böylece âyetlerimizi açıklıyoruz ki, suçluların yolu belli olsun.” (Enâm-55) buyurdu.
Kur’ân-ı kerîmin mucize oluşunun üçüncü yönü: Kur’ân-ı kerîmin benzerini yapmanın, belagatine ve fesahatine erişmenin, beşerin gücünün üstünde olduğudur. Kur’ân-ı kerîmin nazmı (kelimelerin dizisi) Allahü teâlâ tarafındandır. (Arabî kelimeler, Allahü teâlâ tarafından dizilmiş olarak, âyetler hâlinde geldi.) Kur’ân-ı kerîmin kendisine has bir nazmı vardır.
.
Allahü teâlânın bu ümmete hediyesi
Zenbilli Ali Cemâlî Efendi Sekizinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. İsmi Ali olup, aslen Aksaraylıdır. Memleketinde ilk tahsîlinden sonra İstanbul’a gitti. Molla Hüsrev’in derslerine devâm edip, ilim öğrendi. Fâtih Sultan Mehmed ve İkinci Bâyezîd Hân devrinde, çeşitli medreselerde müderrislik yaptıktan sonra İkinci Bâyezîd Hân tarafından 1497 (H. 903)'de Şeyhülislâmlığa tâyin edildi.
Yavuz Sultan Selîm ve Kânûnî Sultan Süleymân Hân devrinde vazifesine devâm etti. 1526 (H. 932) senesinde İstanbul’da vefât etti. Türbesi Zeyrek Yokuşu'ndadır.
Bu mübarek zat, bir dersinde şunları anlattı:
Kadir Gecesi Ramazan-ı şerif ayı içinde bulunan en kıymetli gecedir. Bazı âlimlere göre Mevlid gecesinden sonra en kıymetli gecedir. Kadir Gecesi, bu ümmete mahsustur. Başka peygamberlere böyle faziletli bir gece verilmemiştir. Resulullah’a “sallallahü aleyhi ve sellem” kendisinden önceki insanların ömürlerinin ne kadar olduğu bildirilince, kendi ümmetinin ömürlerini kısa buldu. Uzun ömürlü olan diğerlerinin işledikleri salih amelleri işleyemezler diye düşününce, Allahü teâlâ ona bin aydan hayırlı olan Kadir Gecesi’ni ihsan etti. Allahü teâlâ, (Kadir Gecesi senin ve ümmetinindir) buyurup Habibini ferahlandırdı.
Resulullah efendimiz, (Benî İsrail peygamberlerinden 80 yıl hep ibadet eden oldu) buyurunca, Eshab-ı kiram hayret etti. Cebrail aleyhisselam gelip, (Yâ Resulallah, ümmetin o peygamberlerin, [diğer işlerin dışında] 80 yıl hep ibadet etmesine şaşıyorlar. Allah sana ondan iyisini verdi) diyerek, (Kadir Gecesi, bin aydan hayırlıdır) mealindeki âyeti okudu. Kadir gecesi hakkındaki hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Allahü teâlâ, Kadir Gecesi’ni ümmetime hediye etti, başka ümmete vermedi.)
(Dört gecenin gündüzü de gecesi gibi faziletlidir. Allahü teâlâ, o günlerde dua edenin isteğini geri çevirmez, onları mağfiret eder ve onlar bu günlerde bol ihsana nail olurlar. Bunlar, Kadir gecesi, Arefe gecesi, Berat gecesi, Cuma gecesi ve günleri.)
(Sevabını Allah’tan umarak, Kadir Gecesi’ni ihya edenin geçmiş günahları affolur.)
(Kadir Gecesi’nde, bir kere Kadir suresini okumak, başka zamanda Kur’an-ı kerimi hatim etmekten daha sevaptır. Kadir Gecesi’nde bir Sübhanallah, bir Elhamdülillah, bir La ilahe illallah söylemek 700 bin tesbih, tahmid ve tehlilden kıymetlidir. Bu gece koyun sağımı müddeti kadar [az bir zaman] namaz kılmak, ibadet etmek, bir ay bütün geceleri sabaha kadar ibadet etmekten daha kıymetlidir.)
.
Allahü teâlânın bu ümmete hediyesi
Zenbilli Ali Cemâlî Efendi Sekizinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. İsmi Ali olup, aslen Aksaraylıdır. Memleketinde ilk tahsîlinden sonra İstanbul’a gitti. Molla Hüsrev’in derslerine devâm edip, ilim öğrendi. Fâtih Sultan Mehmed ve İkinci Bâyezîd Hân devrinde, çeşitli medreselerde müderrislik yaptıktan sonra İkinci Bâyezîd Hân tarafından 1497 (H. 903)'de Şeyhülislâmlığa tâyin edildi.
Yavuz Sultan Selîm ve Kânûnî Sultan Süleymân Hân devrinde vazifesine devâm etti. 1526 (H. 932) senesinde İstanbul’da vefât etti. Türbesi Zeyrek Yokuşu'ndadır.
Bu mübarek zat, bir dersinde şunları anlattı:
Kadir Gecesi Ramazan-ı şerif ayı içinde bulunan en kıymetli gecedir. Bazı âlimlere göre Mevlid gecesinden sonra en kıymetli gecedir. Kadir Gecesi, bu ümmete mahsustur. Başka peygamberlere böyle faziletli bir gece verilmemiştir. Resulullah’a “sallallahü aleyhi ve sellem” kendisinden önceki insanların ömürlerinin ne kadar olduğu bildirilince, kendi ümmetinin ömürlerini kısa buldu. Uzun ömürlü olan diğerlerinin işledikleri salih amelleri işleyemezler diye düşününce, Allahü teâlâ ona bin aydan hayırlı olan Kadir Gecesi’ni ihsan etti. Allahü teâlâ, (Kadir Gecesi senin ve ümmetinindir) buyurup Habibini ferahlandırdı.
Resulullah efendimiz, (Benî İsrail peygamberlerinden 80 yıl hep ibadet eden oldu) buyurunca, Eshab-ı kiram hayret etti. Cebrail aleyhisselam gelip, (Yâ Resulallah, ümmetin o peygamberlerin, [diğer işlerin dışında] 80 yıl hep ibadet etmesine şaşıyorlar. Allah sana ondan iyisini verdi) diyerek, (Kadir Gecesi, bin aydan hayırlıdır) mealindeki âyeti okudu. Kadir gecesi hakkındaki hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Allahü teâlâ, Kadir Gecesi’ni ümmetime hediye etti, başka ümmete vermedi.)
(Dört gecenin gündüzü de gecesi gibi faziletlidir. Allahü teâlâ, o günlerde dua edenin isteğini geri çevirmez, onları mağfiret eder ve onlar bu günlerde bol ihsana nail olurlar. Bunlar, Kadir gecesi, Arefe gecesi, Berat gecesi, Cuma gecesi ve günleri.)
(Sevabını Allah’tan umarak, Kadir Gecesi’ni ihya edenin geçmiş günahları affolur.)
(Kadir Gecesi’nde, bir kere Kadir suresini okumak, başka zamanda Kur’an-ı kerimi hatim etmekten daha sevaptır. Kadir Gecesi’nde bir Sübhanallah, bir Elhamdülillah, bir La ilahe illallah söylemek 700 bin tesbih, tahmid ve tehlilden kıymetlidir. Bu gece koyun sağımı müddeti kadar [az bir zaman] namaz kılmak, ibadet etmek, bir ay bütün geceleri sabaha kadar ibadet etmekten daha kıymetlidir.)
.
Günahlar, insanı küfre sürükler
Sâlih Bülkînî hazretleri hadîs, tefsîr, kelâm ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 791 (m. 1389)’da Mısır’da Bülkîne’de doğdu. 868 (m. 1463)’de Kâhire’de vefât etti. Naklettiği bazı hadis-i şerifler:
“Ümmetimin icmâ ile bildirdiği söz dalâlet, yanlış olmaz.”
“Hâlıka isyân olan yerde, mahlûka itaat olunmaz.”
“Kur’ân-ı kerîme tâbi olmak, hepinize farzdır. Onu terk etmeniz için hiçbir özür olamaz. Kur’ân-ı kerîmde bulamadığınız işlerde sünnetime uyunuz! Sünnetimde de bulamazsanız, eshâbımın sözüne uyunuz! Çünki eshâbım gökdeki yıldızlar gibidir. Hangisine uyarsanız, hidâyeti bulursunuz. Eshâbımın ihtilâfı, sizin için rahmettir.”
“Resûlün yanında nizâ, cidâl yapmayınız!”
“İnsanlar sıkışacak, Medîne’deki âlimden üstün birini bulamayacaklar.”
“Kureyş âlimi yeryüzünü ilim ile doldurur.”
“Allahü teâlâ azîmetlerin yapılmasını sevdiği gibi, ruhsatların yapılmasını da sever.”
“İlm öğrenmek, erkeklere de kadınlara da farzdır.”
“Günah işlemek, insanı küfre sürükler.”
“Bid’at sahipleri Cehenneme gideceklerdir.”
“Bid’at ortaya çıkaran ve bunu yapan kimseye şeytan çok ibadet yaptırır. Onu çok ağlatır.”
“Kıyâmet günü Allahü teâlânın huzûruna kavuşanlar, verâ ve zühd sahpleridir.”
“Verâ sâhibinin namazı kabûl olur.”
“Verâ sâhibi ile bulunmak ibâdettir. Onunla konuşmak sadaka vermek kadar sevaptır.”
“Nefse sükûnet ve kalbe ferahlık veren iş, iyi iştir. Nefsi azdıran, kalbe heyecan veren iş günahtır.”
“Helal olan şeyler bellidir. Haramlar da bildirilmiştir. Şüpheli olanlardan kaçınız. Şüphesiz bildiklerinizi yapınız.”
“Allahü teâlânın Kur’ân-ı kerîmde helal ettiği şeyler helaldir. Kur’ân-ı kerîmde bildirmediği şeyleri affeder.”
“Elini göğsüne koy! Haram şeyde çarpıntı olur. Şüpheye düşersen yapma! Din adamları fetvâ verseler de yapma!”
“Hikmet on kısımdır. Dokuzu uzlettedir. Biri de, az konuşmaktadır.”
“Allahü teâlâ yalnız Ona güvenenin her dilediğini verir ve bütün insanları buna yardımcı yapar.”
“Üç şeyi yapan Müslümanın îmânı kâmildir: Âilesine hizmet etmek, fakirler arasında oturmak ve hizmetçisi ile birlikte yemek.”
“Âilesi çok, rızkı az olup, namazlarını iyi kılan ve Müslümanları gıybet etmeyen, kıyâmet günü benim yanımda olur.”
“Bir kimse dinde olmayan bir şey meydana çıkarırsa, bu şey reddolunur.”
.
Ümmetimin âlimlerine saygılı olunuz
Şihâbüddîn Busayrî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 762 (m. 1360)’da Mısır’da Busayr şehrinde doğdu. 840 (m. 1436)’da Hüseyniyye’de vefât etti. Naklettiği bazı hadis-i şerifler:
“Din âlimleri Peygamberlerin vârisleridir.”
“Kalb bilgileri, Allahın esrârından bir sırdır.”
“Âlimlerin uykusu ibâdettir.”
“Ümmetimin âlimlerine saygılı olunuz! Onlar yeryüzünün yıldızlarıdır.”
“Âlimler kıyâmet günü şefaat edeceklerdir.”
“Fıkıh âlimleri kıymetlidir. Onlarla berâber bulunmak ibâdettir.”
“Kıyâmet yaklaştıkça, din adamları eşek leşinden daha bozuk, daha kokmuş olacaklardır.”
“İş hayatında, Müslümanların mezheplere ayrılması, Allahü teâlânın rahmetidir.”
“Evlerinizi mezarlık yapmayın!”
“Âdem aleyhisselâm yaratıldığı zaman, 'yâ Rabbî! Muhammed aleyhisselâm hakkı için beni affet' dedi. Allahü teâlâ da, 'Muhammed’i daha yaratmadım. Onu nasıl tanıdın?' dedi. 'Yâ Rabbi! Beni yaratıp rûhundan bana ihsan edince, başımı kaldırdım. Arş'ın eteklerinde (Lâ ilâhe illallah Muhammedün resûlullah) yazılmış olduğunu gördüm. Sen isminin yanına, en çok sevdiğinin ismini yazarsın. Bunu düşünerek Onu çok sevdiğini anladım' dedi. Allahü teâlâ da buna karşılık, 'ey Âdem, doğru söyledin. Mahlûklarımın içinde en çok sevdiğim O’dur. Onun için seni affeyledim. Muhammed olmasaydı, seni yaratmazdım' dedi.”
“Bana salât okuyunuz! Her nerede olursanız verdiğiniz selam bana ulaştırılır.”
“Aşağı, değersiz sanılan çok kimseler vardır ki, onlar, Allahü teâlânın sevgili kullarıdır. Bir şeyi yapmak dileseler, Allahü teâlâ o şeyi, elbet yaratır.”
“Karanlık gecelerde, yıldızlar yol gösterdikleri gibi, Eshâbım da, saadet yolunu göstermektedirler. Herhangisinin sözlerine tâbi olursanız, saadete kavuşursunuz.”
“Çok zikredenin kalbinde nifak kalmaz.”
“Kıyamet günü Peygamberler ve âlimler ve şehîdler şefaat edecektir.”
“Her yüz senede bir müceddid gelir. Bu dîni kuvvetlendirir.”
“Cemaatten bir karış ayrılan ve o hâlde ölen, câhiliye ölümü ile ölür.”
“Ümmetim dalalet üzerine ictima etmez.”
"Allahü teâlâ sizden ilmi almak için ilmi ile âmil olan âlimleri kaldırır. Câhiller kalır. Dinden sual edenlere, kendi akılları ile cevap verip insanları doğru yoldan ayırırlar.”
.
Kötü arkadaş, yılandan zararlıdır
Nûreddîn Bûşî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 790 (m. 1388)’de Kâhire’de doğdu. 856 (m. 1452)’de vefât etti. Talebelerine şöyle nasihat etti:
Talebe, sıkıntılara ve belâlara karşı sabırlı olmalıdır. Maksada ulaşmanın hazîneleri, sıkıntı servetleri üzerine kurulmuştur. Yani çok sıkıntı çeken, istediği ihsan hazinesine kavuşur, ilim öğrenmek isteyen kişinin sıkıntılara karşı sabretmesi gerekir. Hazreti Ali (radıyallahu anh) şöyle buyuruyor: Dikkat edin ki, ilme ancak altı şeyle ulaşabilirsiniz. Bunların birincisi zekâ, ikincisi sabır, üçüncüsü çok arzulu olmak, dördüncüsü baliğ olmak, beşincisi ilim öğretici, müşfik ve mahir bir hoca, altıncısı uzun bir zamandır."
İlim öğrenirken seçilen arkadaşta şu özellikler bulunmalıdır: 1. Çalışkan olmalıdır. 2. Seçilen arkadaş takvâ sahibi ve Allahü teâlâdan korkan kişi olmalıdır. 3. Güzel huylu olmalıdır. 4. Anlayışlı olmalıdır. 5. Tembel ve zamanını boşa harcayan bir kimse olmamalıdır. 6. Çok konuşmamalıdır. 7. Fitne ve fesatçı olmamalıdır. Bu konuda şöyle denilmiştir: “Bir kimsenin iyi veya kötü olduğunu sorma, arkadaşına bak. Çünkü arkadaş arkadaşına uyar. Kişi kötülük sahibi ise, ondan süratle uzaklaş, hayır sahibi olduğu zaman ona yaklaş ki, doğru yolu bulasın.” Bir şiirde ise; “Tembel kişilerle arkadaş olma, çok iyi kimseler vardır ki, arkadaşının kötülüğü ile bozulur. Ahmak kimsenin ahmaklığı, zekî ve akıllı kişilere süratle geçer ve ateş koru gibi, külün içine konunca söner.”
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Bütün çocuklar, Müslümanlığa uygun ve elverişli olarak dünyâya gelir. Bunları, sonradan anaları ve babaları, Hristiyan, Yahudi ve dinsiz yapar” buyuruyor. Fârisî bir atasözünde, arkadaşın insan üzerindeki tesîri hakkında şöyle deniliyor: “Kötü arkadaş, zehirli yılandan daha kötü ve daha zararlıdır. Mekândan münezzeh olan Allahü teâlânın hakkı için, kötü arkadaş Cehenneme götürür.”
İyi arkadaş edin ki, onun vasıtasıyla Cennetin yolunu bulasın. Bu konuda; “Eğer ilmi ve ilim ehlini veya gâibde bulunan bir kimseden haber veren bir şâhid arıyor isen, toprağı örnek al, ona itibar et! Toprağı nasıl anıldığı vasıfla tanıyor isen, seçeceğin arkadaşı da arkadaşından tanı" denilmiştir.
.
Talebe, alçak gönüllü olmalı
Haydarât-üş-Şîrâzî hazretleri Sadeddîn-i Teftâzânî’nin yüksek talebelerindendir. 820 (m. 1417)’de vefât etti. Tefsîr, kelâm ve ferâiz ilimlerinde büyük bir âlim idi. Teftâzânî’nin “Keşşâf” tefsîrine yaptığı haşiyeye, o da bir haşiye yaptı. Bu kitabında, İlim öğrenmek hakkında buyuruyor ki:
İlim öğrenmek isteyen kişi, tahsile başladığı zaman niyet etmesi lâzımdır. Zira niyet, bütün her şeyi yaparken esastır. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfte; “Ameller niyetlere göredir. Herkesin niyet ettiği ne ise, eline geçecek olan odur. Kimin hicreti Allah ve Resûlü için ise, onun hicreti Allah ve Resûlü içindir. Kimin de hicreti dünyâ menfaati veya evleneceği kadın ise, onun hicreti de onlar içindir” buyuruyor.
Yine diğer bir hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem); “Çok işler vardır ki, dünyâya âit işler olarak görünür. Fakat güzel niyet ile bunlar âhiret işlerinden olurlar. Çok işler de vardır ki, âhirete âit işler olarak görünür. Fakat niyetteki kötülük sebebiyle bunlar dünyâ işlerinden olurlar” buyurdu.
Talebenin ilim öğrenmekten gayesi; Allahü teâlânın rızâsını kazanmak, Cenneti elde etmek, önce kendi cahilliğinden kurtulmak, sonra diğer câhillerin bilgisizliğini gidermek, onların kültürlü olmalarını sağlamak ve İslâm dînini yaşatmak olmalıdır. İslâmın bilgilerini öğrenmek sûretiyle Allahü teâlâya kavuşulur. Bilgisiz olan birisinin zühd ve takvâ sahibi olması mümkün değildir. Talebe, ilim tahsili ile Allahü teâlânın verdiği akıl nimetine, beden sıhhati nimetine karşı şükretmeye niyet etmelidir. Talebe ilim öğrenirken; ilminden dolayı insanların kendisine yönelmelerini ve değer vermelerini, mevkî sahibi olmayı düşünmemelidir. İmâm Hammâd bin İbrâhim es-Saffâr el-Ensârî, talebesi İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’ye ilim öğrenmenin maksadı hakkında şöyle buyurmuştur:
“Cenneti kazanmak için ilim öğrenen, doğru yolda kurtuluşa erer. Halkın nazarında değer kazanmak için tahsil görenlere ise, çok yazıklar olsun.”
Talebe, ilmi, büyük bir gayret sarf ederek öğrenmelidir. Öğrendiği bilgileri sâdece fânî ve değeri az olan dünyâ gayeleri için kullanmamalıdır. Talebe, ilimden başka arzulanmayacak şeyleri arzu etmekle, kendini küçültmemeli, ilmi ve ilim adamlarını küçültecek söz ve davranışlardan sakınmalı, alçak gönüllü olmalıdır.
.
Koğuculuk korkunç bir hastalıktır
Ebû İshak Magribî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 817 (m. 1414)’de Fas’ta, Kuhûkiyye’de doğdu. 896 (m. 1490)’da Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Nemime (koğuculuk), rûhu hasta, tabiatı düşük kimselerin yaptığı, zemmedilen, kötülenen huylardandır. Hayâ perdelerini yırtmak, sırları yaymak isteyen bayağı tabiatli kimselerin nefisleri bundan zevk alır. O, korkunç bir hastalıktır. Kanların dökülmesine, hürmet edilen kaidelerin çiğnenmesine, malların elden gitmesine sebep olabilir. Bir hadîs-i şerîfte; “Nemmâm (söz taşıyan) Cennete giremez” buyuruldu. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Eshâb-ı kirâma; “Size en kötülerinizi haber vereyim mi?” buyurdu. Onlar da; “Evet haber ver yâ Resûlallah” dediler. Bunun üzerine; “(Onlar) söz taşıyanlar, (böylece) dostlar arasını bozanlardır” buyurdu. Başka hadîs-i şerîfte de buyuruldu ki:
“Kıyâmet gününde Allahü teâlâ katında insanların en kötüsü, şuna bir söz, buna başka bir söz getiren ikiyüzlü kimselerdir.”
Kâ’b-ül-Ahbâr buyurdu ki: “Nemîmeden sakınınız. Çünkü nemime yapan kimse, kabir azâbından kurtulamaz.”
Yahyâ bin Eksem buyurdu ki: “Nemmâm, sihir yapandan daha kötüdür. Çünkü sihir yapanın uzun zaman uğraşıp da yapamadığını, nemmâm bir anda yapar.”
Abdullah bin Sâlih Sa’î buyurdu ki: “Yakınında bulunan kimseler, nemime yapan kimseyi sevmezler. Uzağında bulunan kimseler de ondan sakınır.”
Denilmiştir ki: “Nemmâm ile münâsebeti olan kimsenin gammı çok olur. Nemîmede insanları birbirlerine karşı tahrik etmek ve gıybet birlikte bulunur. Her nemmâm, aynı zamanda gıybet edicidir.”
Mûsâ aleyhisselâm zamanında kıtlık olmuştu. Kaç defa yağmur duâsına çıkılmışsa da, duâları kabul edilmedi. Allahü teâlâ, Mûsâ aleyhisselâma vahyedip buyurdu ki: “İçinizde bir koğucu vardır. O aranızda bulunduğu müddetçe duânızı kabul etmem.” Hazreti Mûsâ; “Yâ Rabbi! Onu bildir, aramızdan çıkaralım” diye arzedince, Allahü teâlâ; “Ey Mûsâ! Ben sizi koğuculuktan menederken, kendim koğuculuk yapar mıyım?” buyurdu. Bunun üzerine herkes tövbe etti ve yağmur yağdı.
Akıllı ve dirayetli kimseye en çok lâzım olan şeylerden bazıları şunlardır: Nemmâmdan korunmak, onunla konuşmaktan sakınmak, onunla beraber olmamak, onun sohbetinden, ona yaklaşmaktan yüz çevirmek, hiçbir zaman ve hiçbir hususta ona itimat etmemek.
.
Dünyâda âfiyet üzere olanlar
Mahmûd Çelebi Osmanlı evliyasındandır. 1531 (H.938) senesinde İstanbul'da Edirnekapı semtinde vefât etti. Seyyid Emîr Ahmed Buhârî'nin sohbet ve hizmetlerine devâm ederek kısa zamanda yüksek derecelere kavuştu. Hocası, onu kızı ile evlendirerek kendisine dâmâd yaptı. Hocasının vefâtından sonra talebelere ders vermeye başladı. Sohbetlerinde buyurdu ki:
Allah adamlarının sohbeti bereketiyle takvâ, zühd, tâat, ibâdet, huzûr ve kalp topluluğu, Allahü teâlâ ile ünsiyet ve yakınlık halleri hâsıl olur. Onların sohbetinde bulunarak bu mânevî nîmetlere kavuşanlar, Allah için sâlihler, sâdıklar ve müttakîler ile bulunanlar dünyâda Allahü teâlânın himâyesinde ve âfiyet üzeredirler. Yâni günahlardan uzaktırlar. Âhirette de oraya mahsus nîmet ve ihsânlara kavuşurlar. Âhiretin dehşetli ve korkulu hallerinden korunurlar. Peygamber efendimiz; "Kim şeref ve izzet sâhibi olmak istiyorsa, zâhidler ve Allah adamları ile bulunsun, Allah için âlimler ve salihler meclisinde otursun. Hakîkî âlimler Allahü teâlâyı âriftirler, onu tanırlar, O'na kulluk vazîfelerini tam olarak yerine getirirler, aslâ nefislerinin isteklerine uymazlar. Onlar öyle kıymetlidirler ki, Allahü teâlâ onları insanlar arasından seçip ayırmış, yüceltmiştir."
Şakâyik-ı Nu'mâniyye'nin müellifi olan Taşköprüzâde, bir gün sohbet esnâsında Mahmûd Çelebiye dedi ki:
"Efendim! Bâzı tasavvuf kitaplarında anlaşılamayan, hattâ görünüş îtibâriyle dînin açık olarak bildirilen hükümlerine aykırı olan kısımlar bulunuyor. Bunları inkâr etmemiz câiz olur mu?"
Mahmûd Çelebi buna cevâben buyurdu ki:
"O tasavvufî hâller sizde meydana gelinceye kadar inkâr edersiniz. Ama o hâller sizde de meydana gelince, artık inkâr etmenize lüzûm kalmaz. Çünkü o bilgilerin hakîkatte dînimizin hükümlerine aykırı olmadıklarını, öyle anlaşıldığını anlamış olursunuz. Yâni tasavvuf büyüklerinin söyledikleri sözlerden bâzılarının uygun değil gibi görünmeleri, o zâtın yanlış şeyler söylemek istediğinden değildir. Kendisini kaplayan tasavvufî hâl sebebiyle, o hâlde iken anlatmak istediğini, şuuru yerinde olmadığından, uygun olmayan kelimelerle söylemesinden veya hâli ifâde için o anda başka kelime bulamamasındandır. Her hâlükârda tasavvuf büyüklerinin o sözlerinin yanlış bir mânâyı anlatmak için değil, doğru bir şeyi yanlış mânâya gelecek kelimelerle anlattığından yanlış anlaşılabilmektedir."
.
Evliyânın kerâmet göstermesi haktır
Ali bin Abdülkâdir Taberî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. Seyiddir. Mekke-i mükerremede doğdu. 1070 (m. 1659)’da orada vefât etti. Ehl-i sünnet itikadını anlatırken buyurdu ki:
Allahü teâlâ, insanlara, insanlardan Peygamberler gönderdi. Onlar, îmân ve ibâdet edenlere sevap ve Cenneti müjdelediler. Kâfirleri ve günahkârları, azap ve Cehennem ile korkuttular, insanlara, dünyâ ve âhiret işlerinde muhtaç olduktan bilgileri öğrettiler. Allahü teâlâ, Peygamberlerine mucizeler vererek Peygamberliklerini kuvvetlendirdi. Peygamberlerin evveli Âdem aleyhisselâmdır. Sonuncusu Muhammed aleyhisselâmdır. Nebilerin ve resûllerin en üstünü Muhammed aleyhisselâmdır. Melekler, Hak teâlânın kullarıdır. Emrolunan işleri yaparlar. Günah işlemezler. Dişi ve erkek değillerdir. Yemeleri, içmeleri yoktur.
Evliyânın kerâmeti haktır. Evliyânın kerâmeti, bağlı olduğu peygamberin mucizesidir. Hiçbir velî peygamber derecesine ulaşamaz. Velîlerin en üstünü Ebû Bekr Sıddîk, ondan sonra Ömer-ül-Fârûk, ondan sonra Osman-ı Zinnûreyn, ondan sonra da Aliyy-ül-Murtezâ’dır (radıyallahü anhüm).
Eshâb-ı Kirâmı ancak hayırla anarız. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Eshâbımın hiçbirine dil uzatmayınız, lekelemeye uğraşmayınız! O’nun kudreti ile yaşamakta olduğum Allaha yemîn ederim ki, sizlerden biri Uhud Dağı kadar altın sadaka verse, Eshâbımdan birinin bir müd (azıcık) arpa sadakasının sevâbını bulamaz.”
“Onları sevenler, beni sevdikleri için severler. Onlara düşmanlık edenler, bana düşman oldukları için ederler.”
“Allahü teâlâdan korkunuz da, Eshâbımı incitmeyiniz! Benden sonra, onlara garez olmayınız, düşmanlık etmeyiniz! Onları seven, beni sevdiği için sever. Onlara düşmanlık eden de, bana düşman olduğu için eder. Onları inciten, beni incitmiş olur. Beni inciten de, Allahü teâlâyı incitir. Allahü teâlâ da, kendisini incitene azap eder.”
Eshâb-ı Kirâmın, daha dünyâda iken Cennet ile müjdelenenlerine şehâdet ederiz. Çünkü Resûlullah efendimiz haber verdi. Bunlar; Ebû Bekr, Ömer, Osman, Ali, Talhâ, Zübeyr, Abdurrahmân bin Avf, Sa’d bin Ebî Vakkâs, Sa’îd bin Zeyd ve Ebû Ubeyde bin Cerrâh’dır (radıyallahü anhüm)
Hazreti Fâtıma, Hasan ve Hüseyin’in de Cennetlik olduklarına şehâdet ederiz. Çünkü Resûlullah efendimiz; “Kızım Fâtıma, Cennetteki kadınların seyyidesidir (en üstünüdür) Hasan ve Hüseyin, Cennetteki gençlerin efendileridir” buyurdu.
.
Onlar için irâde ve ihtiyâr yoktur
İbrâhim Beycûrî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 750 (m. 1349) senesinde Mısır’da doğdu. 825 (m. 1422) senesinde vefât etti. Vefatına yakın günlerde bir dersinde, “Kaza ve Kader” hakkında şunları anlattı:
Kur'an-ı kerimde Dehr sûresindeki (Siz yalnız Allahü teâlânın dilediğini arzu edersiniz) meâlindeki âyet-i kerimeye, Ebül-Hasen-i Eş'arî hazretleri, (Siz, ancak Allahü teâlânın dilediğini istersiniz!) manasını vermiştir. Bu âyet-i kerimeye, Ebû Mensûr Mâtürîdî hazretleri şöyle mana vermektedir:
(Allahü teâlânın irâdesi, sizin irâdenizle berâberdir. Siz irâde edince, Allahü teâlânın irâdesini hazır bulursunuz.)
Eş'arî mezhebine göre, âyet-i kerime, Allahü teâlânın irâdesini bizim irâdemizle birleştirmiyor. Bizim irâdemizi Allahü teâlânın irâdesine bağlıyor. İnsanlardan, iyi şeyleri irâde etmeleri isteniyor. Böyle irâdelerinin, irâde-i ilâhiyyeden kuvvet alabileceğini söylüyor. Kulun her işi gibi, irâdesi de, cenâb-ı Hakkın izin vermesine muhtaçdır, diyor. Bir âyet-i kerimenin meâl-i şerifi (Onlar için irâde ve ihtiyâr yoktur) şeklindedir. Kureyş kâfirleri, (Şu Kur'an, Mekke'nin veya Medîne'nin ileri gelenlerinden birine indirilseydi) diyorlardı. Bu âyet-i kerime, insanlarda, kimin Peygamber olacağını seçmek irâdesinin bulunmadığını bildirmektedir.
(Allahü teâlâ, insan ile kalbi arasına girer) meâlindeki âyet-i kerime de, Allahü teâlânın, kalplerdeki en gizli şeyleri gördüğünü, bildiğini anlatmak için gönderilmiştir.
Yukarıda geçen âyet-i kerimelerde işlerin yalnız Allahın irâdesi ile olacağının bildirilmesi de, kaderin kaza hâlini aldığı hâller içindir. İnsanlar, kendi irâdeleri ile kaderdeki işleri yapmaya başlar. Allahü teâlâ da bunları irâde ettikten sonra, iş kaza hâlini alır. Yâni meydana gelir. İşte kaderdeki işler, kaza hâline gelince, insanların irâdesi artık bunu değiştiremez. Saadet veya felaket geri dönemez.
(Yasîn) sûresinin, (Onların önlerine ve arkalarına set çektik. Gözlerini perdeledik. Artık görmezler) meâlindeki âyet-i kerimesi ile Bekara sûresinin baş tarafındaki (Allahü teâlâ onların kalplerini mühürledi. Kulaklarını ve gözlerini perdeledi) meâlindeki âyet-i kerime, bu hâli haber vermektedir.
.
Âlimin yüzüne bakmak ibâdettir
Ebû Muhammed el-Basrî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 180 (m. 796)’da vefât etti. Her gün beşyüz rek’at namaz kılar ve Kur’ân-ı kerîmin üçte birini okurdu. Rivâyet ettiği bazı hadîs-i şerîfler:
“Dîn ancak, Allahü teâlâya, Kur’ân-ı kerîmin Allahü teâlânın kitabı olduğuna imân, Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) Peygamberliğini tasdîk ve kabul etmek, Müslümanların emîrlerine (başkanlarına) itaat, bütün Müslümanlar için hayır ve iyilik istemektir.”
“Allahü teâlânın yarattıklarında, gönderdiklerinde hayır, iyilik vardır.”
“Bir kimse, müminler için, her gün yirmibeş kerre, istiğfar okursa, Allahü teâlâ, bu kimsenin kalbinden gıl ve hasedi çıkarır. İsmi, ebdâl isimleri arasına yazılır. Ona bütün müminler adedince, sevap yazılır. Kıyâmet günü bütün müminler: Yâ Rabbi! Bu kulun bizim için istiğfar okurdu. Sen de onu affeyle! Derler.”
“İlmi, Çin’de de olsa alınız!”
“Beşikten mezara kadar ilim öğreniniz, çalışınız!”
“Yarın ölecekmiş gibi âhirete ve hiç ölmeyecekmiş gibi dünyâ işlerine çalışınız!”
“Bilerek yapılan az bir ibâdet, bilmeyerek yapılan çok ibâdetten daha iyidir.”
“Şeytânın bir âlimden korkması, câhil olan bin âbidden korkmasından daha çoktur!”
“İlim ikidir: Beden bilgisi, din bilgisi.”
“İyi huyları tamamlamak, iyi ahlakı dünyâya yaymak için gönderildim.”
“İmânı yüksek olanınız, ahlakı güzel olanınızdır.”
“Nerede ilim varsa, orada Müslümanlık vardır. Nerede ilim yoksa orada kâfirlik vardır!”
“Allahü teâlânın kalbime akıttığı, doldurduğu feyizlerin, nurların hepsini Ebû Bekr’in (radıyallahü anh) kalbine akıttım!”
“Talebesi arasında âlim, Eshâbı arasında Peygamber gibidir.”
“Âlimin talebesinden üstünlüğü, Peygamberin ümmetinden üstünlüğü gibidir.”
“Her şeyin bir kaynağı vardır. Takvânın menbaı âriflerin kalbleridir.”
“Fıkıh dersinde bulunmak, bir sene ibâdet yapmaktan daha iyidir.”
“Âlimin yüzüne bakmak ibâdettir.”
“Kur’ân-ı kerîmi kendi anladığına göre tefsir eden kâfir olur.”
“Ümmetime yanıldığı ve unuttuğu için ceza yoktur.”
“Ümmetimin felaketi fâcir din adamlarından olacaktır.”
“İnsanların en üstünü îmânı olan âlimlerdir.”
Bir zât, Ebû Muhammed el-Basrî hazretlerine vefatına yakın günlerde, bana nasîhat et deyince şöyle buyurdu: “Nice kimseler ölüp gitti. Beni bekliyorlar, ben de öleceğim.”
.
Birbirinizin kusurunu araştırmayın
Mahdumzade Ebü'l-Kâsım hazretleri Hindistan'da yetişen büyük velîlerden olup İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin torunu olan Muhammed Sibgatullah hazretlerinin ilk oğlu, Urvet-ül-vüskâ Muhammed Ma'sûm-i Fârûkî'nin de torunudur. 1645 (H.1055) senesinde doğdu. 1671 (H.1082) senesinde vefât etti.
Dedesi Muhammed Ma'sûm-i Fârûkî hazretlerinin sohbetlerinde yetişti.
Urvet-ül-vüskâ Muhammed Ma'sûm-i Fârûkî hazretlerinin üç cildlik Mektûbât kitabında bu torununa yazılmış mektuplar vardır. İkinci cild, 123'üncü mektup, bu mektuplardan biridir. Burada buyruluyor ki:
"Dedikoduyu kabul etmek, dedikodudan daha kötüdür. Çünkü dedikodu; günaha yol göstermek, onu kabul, yani onu dinlemek ise, izin vermek, onu tasdîk etmektir. Sana bir kimse gelip, filân kimse, senin hakkında şöyle şöyle dedi, senin için şöyle şöyle yaptı dese, bu durumda şu altı şeyi yapman senin üzerine vâcib olur:
1- Tasdik etmemelisin, yâni söz getiren kimsenin sözlerinin doğruluğuna inanmamalısın. Çünkü nemmâm, yâni dedikodu yapanın şâhidliği, İslâmda kabul edilmez. Allahü teâlâ, Hucurât sûresi altıncı âyetinde meâlen; "Ey îmân edenler, eğer size bir fâsık, bir haber getirse, onu araştırın, (doğruluğunu anlayıncaya kadar tahkîk edin). Değilse, bilmeyerek bir kavme sataşırsınız da, yaptığınıza pişmân olursunuz" buyuruyor.
2- Dedikodu yapanı menetmelisin. Çünkü dedikodu yapmak münkerdir. Kötü iştir. Münkerden nehy ise vâcibdir. Allahü teâlâ, Âl-i İmrân sûresi yüz onuncu âyetinde meâlen; "Ey Muhammed aleyhisselâmın ümmeti! Siz beşeriyyet için meydâna çıkarılmış en hayırlı bir ümmetsiniz, iyiliği emreder, fenâlıktan alıkorsunuz ve Allah'a îmânınızda devam edersiniz!" buyuruyor.
3- Dedikodu edene, söz taşıyana, getirip götürene, Allah için kızmalısın. Çünkü o âsîdir, günahkârdır, fâsıktır. Günahkâra buğz ise, vâcibdir.
4- Yanında olmayan din kardeşine dedikodu yapanın sözü ile, sû-i zan etmemelisin. Çünkü Müslümana sû-i zan haramdır. Haramdan sakınmak ise elbette lâzımdır.
5- Dedikodu yapanın sözüne bakıp, tecessüs etmemeli, araştırmamalısın. Çünkü Allahü teâlâ tecessüsü nehy ediyor ve Hucurât sûresi on ikinci âyetinde meâlen; "Ey müminler! Zannın çoğundan sakınınız. Çünkü, zan etmenin bâzısı günah olur. Birbirinizin kusurunu araştırmayın" buyuruyor.
6- Bu dedikoducunun yaptığını, beğenmediğin şeyi sen yapmamalısın.
.
Nefse uymaktan kurtulmak
Ebû Mansûr Berrüvî hazretleri Şafiî âlimlerindendir. 517 (m. 1123)’de İran’da Tûs şehrinde doğdu. 567 (m. 1171)’de Bağdad’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Şehvetlerine, isteklerine, lezzetlerine tâbi olmak kötü huylardandır. Bunun kötü olduğu, âyet-i kerimelerde açıkça bildirilmiştir. Nefsin arzularının, insanı Allah yolundan saptırıcı oldukları, Kur'an-ı kerimde haber verilmiştir. Çünkü nefis, dâima Allahü teâlâyı inkâr, Ona inat, isyân etmek ister. Her işte, nefsin arzularına uymak, nefse tapınmak olur. Nefsine uyan, küfre veya bid'at sahibi olmaya yâhut fıska yâni haram işlemeye başlar. Nefse uymaktan kurtulmak, dünya nîmetlerinin en büyüğüdür. Çünkü nefis, Allahü teâlâ ile kul arasındaki perdelerin en büyüğüdür. İbâdetlerin en kıymetlisi, nefse uymamaktır.
İslâm bin Yûsüf Belhî, Hâtem-ül-esam'a bir şey hediye etti. Hâtem bunu kabul edince, "bunu kabul etmek nefsin arzusuna uymak olmaz mı?" dediler. "Kabûl etmekle kendimi zelîl, onu azîz eyledim. Reddetseydim, kendim azîz, o zelîl olurdu. Nefsimin hoşuna giderdi" dedi.
Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”, uzun bir hadis-i şerifin sonunda buyurdu ki: (İnsanı felakete sürükleyen şeyler üçtür: Hasîslik, nefse uymak, kendini beğenmek.)
İmâm-ı Gazâlî buyurdu ki: "Allahü teâlânın insana yardımına mani olan perdelerin en kötüsü, ucb’dur. Yâni ayıplarını görmeyip, ibâdetlerini beğenmektir."
İsâ aleyhisselâm buyurdu ki: (Ey havârîler! Rüzgâr, çok ışıkları söndürmüştür. Ucb da, çok ibâdetleri söndürmüş, sevaplarını yok etmiştir.)
Hadis-i Şerifte, (Aklın alâmeti, nefse gâlip ve hâkim olmak ve öldükten sonra lâzım olanları hazırlamaktır. Ahmaklık alâmeti, nefse uyup, Allah’tan af, merhamet beklemektir) buyuruldu. Nefse uyup da, tövbe ve istiğfâr etmeden, af ve Cennet beklemek ahmaklık olmaktadır. Sebebine yapışmadan bir şey beklemeye temennî denir. Sebebine yapıştıktan sonra, beklemeye recâ denir. Temennî, insanı tembelliğe götürür. Recâ ise, çalışmaya sebep olur. Nefsin sevdiği, istediği şeylere hevâ denir. Nefis, yaratılışında kötülükleri, zararlı şeyleri sevici ve isteyicidir. "Nefsinden sakın dâim. Ona güvenme aslâ. Yetmiş şeytandan daha, fazla düşmandır sana" beyti, tam yerinde söylenmiştir. Nefsin, insanı haramlara ve mekruhlara sürüklemesinin zararları meydandadır. İstekleri hep hayvânî arzulardır.
.
İtikatta mezhep"in iki imamı
Birnâz İbn-i Karahoca hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Tunus’ta ikâmet eden Türk ailesindendir. 1074 (m. 1663)’de doğdu. 1138 (m. 1725)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
(Bid'at îtikadı), yanlış, bozuk inanmaktır. Müslümanların çoğu, bu kötü hastalığa yakalanmışlardır. His organları ile anlaşılamayan, hesap ile ulaşılamayan şeylerde akıl yürütmek ve aklın yanıldığı şeylere inanmak, insanı bu hastalığa sürükler. Her Müslümanın "îtikatta mezhep"in iki imamından birine, yâni (Mâtürîdî) ve (Eş'arî) mezheplerine tâbi olması lâzımdır. Bu iki imamı taklîd etmek, insanı bu hastalıktan kurtarır. Çünkü, (Ehl-i sünnet) âlimleri, aklın ermediği bilgilerde, yalnız Kur'an-ı kerime ve hadis-i şeriflere uymuşlar, akıllarını yalnız bu ikisinin manalarını arayıp bulmakta ve anlamakta kullanmışlardır. Bu manaları, Eshâb-ı kirâmdan, Onlar da, Resûlullahtan “sallallahü aleyhi ve sellem” öğrenmişler ve öğrendiklerini kitaplarına yazmışlardır.
Kur'an-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde açıkça bildirilmiş olan bir şeye inanmayan veya şüphe eden (Kâfir) olur. Açık olarak bildirilmemiş, şüpheli olan emirlere yanlış mana vermek (Bid'at) olur. Fakat yanlış anladığına inanan, bid'at sahibi olur. Böyle şey olmaz, aklım kabul etmez derse, kâfir olur. Bir harama mübah diyen kimse, bir âyete veya hadis-i şerife dayanarak söylüyorsa, kâfir olmaz, bid'at sahibi olur.
Ebû Bekr ile Ömer’in (radıyallahü anhüma) hilâfete seçilmeleri haklı değildi demek bid'attir. Hilâfete hakları yok idi demek küfürdür. Hanefî mezhebinin âlimleri, îtikatta, Ebû Mansûr Mâtürîdî hazretlerine tâbi olmuşlardır. Çünkü Ebû Mansûr hazretleri, usûl ve fürûda, İmam-ı Azam Ebû Hanîfe'nin mezhebindedir. Usûl, îtikat demektir. Fürû, ahkâm-ı şer'ıyye demektir. Mâlikî, Şâf'î ve Hanbelî mezheplerinin âlimleri, îtikatta, Ebül-Hasen Eş'arî hazretlerine tâbi olmuşlardır. Ebül-Hasen Eş'arî hazretleri, Şâfi'î mezhebinde idi. Şâfi'î âlimlerinden Ebül-Hasen Ali Sübkî'nin oğlu Abdülvehhâb Tâc-üddîn-i Sübkî diyor ki:
Hanefî âlimlerinin kitaplarını inceledim, onüç meselede, Şâfiî îtikadından ayrıldıklarını gördüm. Fakat bu ayrılıkları, kendilerini doğru yoldan çıkarmamaktadır. Esasta ayrılıkları yoktur. Her ikisi de, hak yoldadır. Ehl-i sünnet âlimleri, Mâtürîdî ve Eş'arî mezhepleri arasındaki en küçük farkları da hesaba katarak, hepsinin yetmişüç adet olduğunu bildirmiştir.
.
Allah yolunda yapılan harcama
Şemseddin Bermâvî hazretleri fıkıh ve hadîs âlimidir. 763 (m. 1362) senesinde Filistin’de, Berme’de doğdu. 831 (m. 1428) senesinde Kudüs’te vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Mübarek ramazan ayı, çok şereflidir. Bu ayda yapılan, nafile namaz, zikir, sadaka ve bütün nafile ibadetlere verilen sevap, başka aylarda yapılan farzlar gibidir. Bu ayda yapılan bir farz, başka aylarda yapılan yetmiş farz gibidir. Bu ayda bir oruçluya iftar verenin günahları affolur. Cehennemden azat olur. O oruçlunun sevabı kadar, ayrıca buna da sevap verilir. O oruçlunun sevabı hiç azalmaz. Ramazan-ı şerifte, oruç tutmak çok sevaptır. Özürsüz oruç tutmamak büyük günahtır. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hadis-i şeriflerde buyurdu ki: (Özürsüz, ramazanda bir gün oruç tutmayan, bunun yerine bütün yıl boyu oruç tutsa, ramazandaki o bir günkü sevaba kavuşamaz.)
(Ramazan ayı mübarek bir aydır. Allahü teâlâ, size ramazan orucunu farz kıldı. O ayda rahmet kapıları açılır, Cehennem kapıları kapanır, şeytanlar bağlanır. O ayda bir gece vardır ki, bin aydan daha kıymetlidir. O gecenin [Kadir gecesinin] hayrından mahrum kalan, her hayırdan mahrum kalmış sayılır.)
(Ramazan ayında oruç tutmayı farz bilip, sevabını da Allahü teâlâdan bekleyerek oruç tutanın günahları affolur.)
(Ramazan ayı gelince, “Ey hayır ehli, hayra koş! Şer ehli, sen de kötülüklerden el çek” denir.)
(Ramazan bereket ayıdır. Allahü teâlâ bu ayda, günahları bağışlar, duaları kabul eder. Bu ayın hakkını gözetin! Ancak Cehenneme gidecek olan, bu ayda rahmetten mahrum kalır.)
(Ramazan-ı şerif ayı geldiği zaman, Allahü teâlâ meleklere, müminlere istiğfar etmelerini emreder.)
(Farz namaz, sonraki namaza kadar; cuma, sonraki cumaya kadar; ramazan ayı, sonraki ramazana kadar olan günahlara kefaret olur.)
(Peş peşe üç gün oruç tutabilenin, ramazan orucunu tutması gerekir.)
(Ramazan orucu farz, teravih sünnettir. Bu ayda oruç tutup, gecelerini de ibadetle geçirenin günahları affolur.)
(Bu aya ramazan denmesinin sebebi, günahları yakıp erittiği içindir.)
(Ramazan ayında ailenizin nafakasını geniş tutunuz! Bu ayda yapılan harcama, Allah yolunda yapılan harcama gibi sevaptır.)
(Ramazan ayının başı rahmet, ortası mağfiret, sonu Cehennemden kurtuluştur.)
.
Hoca hakkı ödenemez!
Behâeddîn Cümmeyzî hazretleri hadîs, fıkıh ve kırâat âlimlerindendir. 559 (m. 1164)’de Mısır’da doğup, 649 (m. 1252)’de aynı yerde vefât etti. Talebelerine şöyle nasihat etti:
Hocaya saygı göstermek, ilme saygı göstermektir. Hazreti Ali (radıyallahü anh) şöyle buyurmuştur: “Hoca hakkını, her Müslüman üzerine, korunması çok lüzumlu olan en büyük bir hak olarak gördüm.” Üstünlüğü yüzünden, öğrettiği her harfe karşılık, hocaya bin dirhem para hediye edilse azdır. Yani hoca hakkı ödenemez. Çünkü kişiye, dînî konularda muhtaç olduğu her harfi öğreten kişi, dînen onun babası sayılır. Talebe, hocasının karşısında şunlara dikkat etmelidir:
1. Hocasının önünde yürümemelidir. 2. Hocasının yerine, makamına oturmamalıdır. 3. İzin almadan hocasının yanında konuşmamalıdır. 4. Hocasına müsait zamanlarda soru sormalıdır. 5. Derse vaktinde gelmelidir. 6. Hocanın, Allahü teâlâya isyana sebep olmayan emirlerini yerine getirmelidir. Şöyle anlatılır:
İmâm-ı Şems-ül-eimme el-Hulvânî bir gün Buhârâ dışına çıkmıştı. Başına gelen bir hastalık yüzünden, bir köyde günlerce kalmak zorunda kaldı. Bu esnada bütün talebeleri kendisini ziyârete geldiler ve geçmiş olsun dileklerinde bulundular. Fakat talebelerinden Kâdı Ebû Bekr ez-Zencî, ziyâretine gitmedi. Daha sonra kendisi ile karşılaştığında, el-Hulvânî ona neden ziyâretine gelmediğinin sebebini sorunca, o da; “Annemin hizmeti ile meşgul idim” dedi. Bunun üzerine el-Hulvânî ona; “Sen çok yaşarsın, ama ders okutma zevkine kavuşamazsın” dedi. Gerçekten de hocasının dediği gibi olmuş, Kâdı Ebû Bekr ez-Zencî, hayatının büyük bir kısmını köylerde geçirmiş ve ders okutma zevkine kavuşmamıştır...
Hocasını gücendiren talebe, öğrendiği bilgilerin bereketinden mahrum olur ve bu ilimden çok az faydalanır. İlim öğrenirken şu hususlara dikkat edilecektir:
1. Dersi saygı ile dinlemelidir, ilim öğrenen bir talebe, bir konuyu hocasından bin defa dinlemiş olsa, yine o konuyu hocası anlatsa saygı ile dinlemelidir. 2. Talebe, hocasına sormadan kendi başına bir ilim dalı seçmemelidir. Zîrâ hoca, öğrencisinin kabiliyetine göre hangi ilmi öğrenmesi gerektiğini daha iyi bilir. 3. Talebe dînî yönden kötü sayılan davranışlardan sakınmalıdır. 4. Talebe, kötü ahlâklar içinde bilhassa kibirli olmaktan yani kendini büyük görmekten sakınmalıdır.
.
Ey hayır ehli, hayra koş
Ebû Muhammed Serrâc hazretleri Bağdad’da yetişen büyük hadîs âlimlerindendir. 417 (m. 1026) senesi sonlarında Bağdad’da doğdu. 500 (m. 1106) senesinde vefât etti. Naklettiği, Ramazan-ı şerif ile ilgili hadis-i şeriflerden bazıları şunlardır:
(Özürsüz, ramazanda bir gün oruç tutmayan, bunun yerine bütün yıl boyu oruç tutsa, ramazandaki o bir günkü sevaba kavuşamaz) buyuruldu. [Tirmizi] (Ama orucu kazaya bırakmayı mubah kılan dînî bir mazeret varsa, o zaman ramazan orucunu kazaya bırakmak günah olmaz.)
(Ramazan ayı mübarek bir aydır. Allahü teâlâ, size ramazan orucunu farz kıldı. O ayda rahmet kapıları açılır, Cehennem kapıları kapanır, şeytanlar bağlanır. O ayda bir gece vardır ki, bin aydan daha kıymetlidir. O gecenin [Kadir gecesinin] hayrından mahrum kalan, her hayırdan mahrum kalmış sayılır.)
(Ramazan ayında oruç tutmayı farz bilip, sevabını da Allahü teâlâdan bekleyerek oruç tutanın günahları affolur.)
(Ramazan ayı gelince, “Ey hayır ehli, hayra koş! Şer ehli, sen de kötülüklerden el çek” denir.)
(Ramazan bereket ayıdır. Allahü teâlâ bu ayda, günahları bağışlar, duaları kabul eder. Bu ayın hakkını gözetin! Ancak Cehenneme gidecek olan, bu ayda rahmetten mahrum kalır.)
(Ramazan-ı şerif ayı geldiği zaman, Allahü teâlâ meleklere, müminlere istiğfar etmelerini emreder.)
(Farz namaz, sonraki namaza kadar; cuma, sonraki cumaya kadar; ramazan ayı, sonraki ramazana kadar olan günahlara kefaret olur.)
(Peş peşe üç gün oruç tutabilenin, ramazan orucunu tutması gerekir.)
(Ramazan orucu farz, teravih sünnettir. Bu ayda oruç tutup, gecelerini de ibadetle geçirenin günahları affolur.)
(Bu aya ramazan denmesinin sebebi, günahları yakıp erittiği içindir.)
(Ramazan ayında ailenizin nafakasını geniş tutunuz! Bu ayda yapılan harcama, Allah yolunda yapılan harcama gibi sevaptır.)
(Ramazan ayının başı rahmet, ortası mağfiret, sonuysa Cehennemden kurtuluştur.)
(İslam, kelime-i şehadet getirmek, namaz kılmak, zekât vermek, ramazan orucunu tutmak ve haccetmektir.)
(Cennetteki güzel köşkler, sözü hoş, selamı çok, yemek yediren, oruca devam eden ve gece namazı kılan kimselere verilir.)
(Oruç tutan müminin susması tesbih, uykusu ibadet, duası müstecap ve amelinin sevabı da çoktur.)
(Bilhassa oruçlu iken çirkin, kötü söz söylemeyin! Biri size sataşırsa, ona “Ben oruçluyum” deyin!)
.
İmânı kâmil bir mümin olmak
Ahmed bin Ali Mervezî hazretleri hadis hafızıdır. 202 (m. 816)’da Türkistan’da Merv’de doğdu. İlk tahsilinden sonra Bağdat'a giderek hadis tahsil etti. Sonra Şam’a giderek talebe yetiştirdi ve kadılık yaptı. 292 (m. 905)’de orada vefat etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Hasen (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bir kimsenin dili doğru olmadıkça kendisi doğru olmaz. Kalbi doğru olmadıkça, dili doğru olmaz. Bir kimse, komşusu onun gailelerinden (kötülüklerinden) emîn olmadığı müddetçe, imânı kâmil bir mümin olmaz.”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Kimin dünyâda iki dili olursa, Allahü teâlâ, kıyâmet gününde onun için ateşten iki dil yapar.”
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Kıyâmet gününde Allahü teâlânın katında, insanların en kötüsü olarak ikiyüzlü kimseyi görürsün.”
Behz bin Hakîm’in dedesi şöyle dedi: Resûlullah efendimizden duydum. Buyurdu ki: “Konuşurken, yanındakileri güldürmek için yalan söyleyen kimseye yazıklar olsun, ona yazıklar olsun, ona yazıklar olsun.”
Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ üç şeyi sizin için iyi görmedi. Birincisi dedikodu, ikincisi çok soru sormak, üçüncüsü malı zayi etmek.” [İnsanın, kendisine lâzım olmayan şeyleri konuşması, lüzumsuz yerlerde malını harcaması, bilinmesine ihtiyaç duyulmayan mevzûlarda soru sorması iyi görülmemiştir.]
Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Bir kısmınız bir kısmınızı (arkasından hoşlanmayacağı sözle) çekiştirmesin. Hiç sizden biriniz ölü kardeşinin etini yemek ister mi? Bundan tiksindiniz değil mi?” buyurdu. (Hucurât-12) Evzaî (radıyallahü anh) anlattı: Resûlullah efendimizin huzûrlarında gıybetten bahsedildi. Resûlullah efendimiz: “Gıybet, kişide bulunan bir yaratılışı (huyu) söylemektir” buyurdu. Bunun üzerine Eshâb-ı kirâm “Yâ Resûlallah! Biz gıybeti, bir kimsede olmayan bir şeyi söylemek diye biliyorduk” dediler. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz: “Sizin dediğiniz bühtandır” buyurdu.
Âişe (radıyallahü anhâ) vâlidemiz anlattı: Ben Resûlullah efendimiz ile beraber otururken, kısa boylu bir kadın geldi. Ben Resûlullah efendimize başparmağımı göstererek, o benim başparmağım kadar diye işâret ettim. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz “Sen onu gıybet ettin” buyurdu.
.
Sahurun tamamı berekettir
İsmail bin Ca'fer el-Ensarî hazretleri hadis ve kıraat âlimidir. 100 (m. 718)’de Medine’de dünyaya geldi. Orada Tabiinin büyüklerinden hadis tahsil etti. Ömrünün sonlarına doğru Bağdat'a yerleşti. 180 (m. 796)’da orada vefat etti. Buyurdu ki:
Hadis-i kudside, (Her iyiliğe, 10 mislinden 700 misline kadar sevab verilir, fakat oruç bana mahsustur, onun mükâfatını ben veririm, çünkü kulum, benim için şehvetini ve yeme içmesini bırakmıştır) buyuruldu.
Orucun faydalarına dair rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları: (Her şeyin bir zekâtı vardır. Vücudun zekâtıysa oruçtur. Oruç tutun, sıhhat bulun!) buyurmuştur.
(Oruç, eti eritir ve Cehennem ateşinden uzaklaştırır. Gözlerin görmediği, kulakların işitmediği ve hiç kimsenin hatırına gelmeyen nimetler, ancak oruç tutana nasip olur.)
(Oruçlunun yanında oruçsuzlar yiyince, melekler oruçluya dua eder.)
(Şükredip yemek yediren, sabredip oruç tutan gibidir.)
(Mekke’de bir ramazan orucu tutmak, başka yerde tutulan bin ramazan orucundan efdaldir.)
Peygamber efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” (Bir kimse, bu ayda bir oruçluya iftar verirse günahları affolur. O oruçlunun sevabı kadar ona sevap verilir) buyurunca, Eshab-ı kiramdan bazıları, bir oruçluyu iftar ettirecek kadar zengin olmadıklarını söylediler. Onlara cevaben (Bir hurmayla iftar verene de, yalnız suyla oruç açtırana da, biraz süt ikram edene de bu sevap verilir) buyurdu.
(Ramazanda bir misafire oruç açtırana Sırat köprüsünü geçmek kolaylaşır.)
Peygamber efendimiz, (Ramazan ayında bir oruçluyu su ile iftar ettiren, anasından doğduğu günkü gibi günahsız olur) buyurunca da, Eshab-ı kiram, “Su az ve kıymetli iken mi?” diye sual etti. Onlara cevaben (İsterse nehir kenarında versin, aynıdır) buyurdu.
(Sahur yemeği mübarektir. Sahurun tamamı berekettir. Bir yudum su için de olsa sahura kalkın! Allahü teâlâ ve melekleri, sahura kalkanlara salât ve selam ederler.)
(Sahura kalkın, sahurda bereket vardır.)
(Sahurda yemek yiyerek, oruç tutmanıza yardımcı olun!)
(Sahur yemeğine kalkmak Allah’ın size bağışladığı berekettir, bunu kaçırmayın!)
(Yedikleri helâl olmak şartıyla hesaba çekilmeyecek üç kişi: Oruçlu, sahur yemeği yiyen ve Allah yolunda nöbet tutandır.)
.
Feyz-i ilâhîye kavuşanlar
Ebû Abdullah Tilmsânî hazretleri Cezayir’de yaşamış olan Mâlikî âlimi ve tasavvuf büyüklerindendir.. 683 [m. 1284] de vefât etti. (Misbâh-uz-zulâm) kitabı çok kıymetlidir. Bu kitapta buyuruluyor ki:
Bir mezar ziyaret edilince, kabirdekinin rûhu, gelenin rûhuna, ayna gibi akseder. Gelenin rûhu, daha üstün ise, kalbi sıkılır, rahatsız olur, zarar eder. Bunun için, İslamiyetin başlangıcında, kabir ziyareti yasak edilmişti. Sonradan, Müslümanlar da ölünce, bunları ziyârete müsaade olundu. (Kabrimi ziyâret eden, beni diri iken ziyaret etmiş gibi olur) hadîsi, Hücre-i saadeti ziyaret ederek faydalanmayı emir buyurmaktadır. Onu diri iken ziyaret eden, çok faydalanarak ayrılırdı. Mübârek kabrini ziyaret edenlerin de, böyle ayrılacaklarını, bu hadîs-i şerîf bildiriyor.
İslâm âlimlerinin büyüklerinden Abdülkâdir-i Geylânî, Muhyiddîn-i Arabî, Takıyyüddîn-i Alî Sübkî, “rahimehümullah”, evliyânın kabirlerini ziyâret edip, onlara tevessül ederek, Allahü teâlâdan af ve merhamet istemenin câiz olduğunu vesîkalarla ispat etmişlerdir. Evliyânın “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecmaîn” mezarlarını ziyâret eden, kabirdeki zâtın büyüklüğünü ne kadar anlamış ise ve o velîye ne düşünce ile teveccüh etmiş, yani kalbini ona bağlamış ise, ondan o kadar feyiz alabilir. Kabir ziyâretinin faydası çok olmakla berâber, evliyânın rûhlarına teveccüh edebilen kimse için, uzaklık zarar vermez. Bahâeddîn-i Buhârî, Hak teâlâya teveccüh edebilenlerin doğruca O’na teveccüh etmelerini emir buyururdu. Evliyânın kabirlerini ziyâret, Hak teâlâya teveccüh için olmalıdır. O velînin rûhunu, Hakka tam teveccüh edebilmek için vesîle yapmalıdır. İnsanlara tevâzû ederken, Hakka teveccüh etmek lâzımdır. Çünkü insanlara tevâzu, Allah için olursa, makbul olur. Doğrudan doğruya Allahü teâlâya teveccüh ederek, her an nâzil olan feyz-i ilâhîden nasip alabilmek için, kalbin gafletten uyanık, dünyâ düşüncelerinden ârî olması lâzımdır. Böyle olmayan ve kâfirlik, bid’at ve günah zulmetleri ile kararmış olan kalpler, Allahü teâlâya teveccüh edemez. Feyz-i ilâhîye kavuşamaz. Bunların, (Lâyese’unî...) hadîs-i şerîfine uyarak, Allahü teâlânın feyizlerine kavuşmuş olan kâmil ve mükemmil, yani Resûlullahın vârisi olan hakîkî rehber bularak, yanında edeple oturmaları, onun kalbine gelen ilâhî feyizlerden almaya çalışmaları lâzımdır.
.
Dîne karıştırılan bidatlerden sakın
Şihâbüddîn Ahmed bin Ali hazretleri evliyânın büyüklerinden. Doğum târihi ve yeri bilinmemektedir. 969 (m. 1561) senesinde Kudüs’te vefât etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
Âlim olanlar, Resûlullahtan (sallallahü aleyhi ve sellem) ve Selef-i sâlihînden sonra dîne karıştırılan bidatlerden sakınmalı, Allahü teâlânın emir ve yasaklarına riâyet etmeli, Resûl-i ekremin (sallallahü aleyhi ve sellem) sünnet-i şerîfine tâbi olmalıdır. Mezhebi, Ehl-i sünnet mezhebi olmalı, önce gelen sâlih âlimlerin yolunda gitmelidir. Vakitlerini ve saatlerini vazîfe ile geçirmelidir. Bu şöyle olur: Fecirden kuşluk vaktine kadar bir hayır işte olmalı, kuşluk vaktinden öğleye kadar bir hayır işte olmalı, öğleden ikindiye kadar bir hayır işte olmalı, ikindiden geceye kadar ve geceden sahura kadar bu usûle devam etmelidir. Böylece, azîz ömrün sermâyesinden bir saat ve bir ânı, boş ve lüzumsuz şeylerle geçirmemiş olur.
Yatsı namazını kıldıktan sonra sözü terk etmelidir. Ancak, mühim bir işi varsa ve dînî bilgileri mütâlâa ve tekrar ile meşgûl, olursa müstesnadır. Gecenin dörtte biri geçince, Allahü teâlâyı zikirle meşgul olup, uyku galebe çalınca; Allah adını anarak, yüzü kıbleye karşı sağ yanı üzere yatmalı, gönlü ve dili ile şu duâyı okumalıdır:
“Allahümme innî eslemtü nefsî ileyke ve veccehtü vechî ileyke ve elce’tü zahri ileyke ve fevvadtü emri ileyke, ragbeten ve rehbeten ileyke, lâ melcee ve lâ mencee ve lâ makarra minke illâ ileyke âmentü bi-kitâbikellezî enzelte ve bi-rasûlikellezî erselte.” [Yâ Rabbî! Nefsimi sana teslim ettim, yüzümü sana çevirdim. Sana güvenip, dayandım. Rahmetini umarak, azâbından korkarak, işimi sana havale ettim. Senden başka sığınacak ve beni kurtaracak kimsem yok. Hepimiz sana döneceğiz. Yâ Rabbî! Senin indirdiğin kitaba, gönderdiğin Peygamberine îmân ettim...]
Allahü teâlâyı anarak uyumalı, abdestsiz yatmamalıdır. Abdestli yatıp, zikr-i İlâhî ile meşgûl olan kimse uyuyunca, melekler rûhunu Arş altına götürürler. Orada zikir ve ibâdet ile meşgul olur, gördüğü her rüyâ da hak ve gerçek olur. Gecenin son vaktinde kalkmaya çalışmalı ve sünnet olan teheccüd namazını kılmalıdır. İki rek’atte bir selâm verilir. Kırâati uzun okumak daha faziletlidir. Eğer dilerse, geri yatar, sabah namazı vaktinde tekrar uyanır, tekrar abdest alıp, zikir ile meşgul olur ve nefsinin arzularına set çeker, nefsi ile dâima cihad eder, onun isteklerine riâyet etmez.
.
Oruç, cehennemden uzaklaştırır
Ahmed bin Abdüddâim el-Makdisî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 575 (m. 1179)’da Kudüs’te doğdu. 668 (m. 1269)’de vefât etti. Muhaddis Mamer’in kâtibi idi. Oruç ile ilgili naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
(Gerçek oruç, sadece yiyip içmeyi değil, boş ve hayâsızca sözleri de terk ederek tutulan oruçtur.)
(Allahü teâlânın, gözlerin görmediği, kulakların işitmediği ve hiç kimsenin hayaline bile gelmeyen nimet dolu sofrasına, ancak oruçlular oturur.)
(Allah yolunda bir gün oruç tutanı, Allahü teâlâ yetmiş yıllık mesafe kadar cehennemden uzaklaştırır.)
(Temizlik imanın yarısı, oruç da sabrın yarısıdır.)
(Oruçlu iken ölene, kıyamete kadar oruç tutmuş gibi sevap yazılır.)
(Oruçlu iken ölen Cennete girer.)
(Oruç tutan, namaz kılan kimse, mükafatını kıyamette aklı kadar alır.)
(Rüyamda acayip şeyler gördüm. Ümmetimden birini azap melekleri yakalamıştı. Aldığı abdestler gelip, onu içindeki zor durumdan kurtardı. Birini gördüm, kabri onu sıkıyordu. Kıldığı namazlar gelip, onu kabir azabından kurtardı. Birine şeytanlar musallat olmuştu. Ettiği zikirler gelip, şeytandan onu kurtardı. Birinin de susuzluktan dili çıkmıştı. Tuttuğu ramazan orucu gelip, susuzluğunu giderdi. Birini zulmet sarmıştı. Yaptığı hac gelip karanlıktan çıkardı. Birine ölüm meleği gelmişti. Ana babasına yaptığı iyilikler gelip, ölümüne engel oldu, geciktirdi. Birini Müslümanlarla konuşturmuyorlardı. Sıla-i rahim gelip, ona şefaat etti, onlarla konuştu. Peygamberinin yanına gitmek isteyen birine engel oluyorlardı. Aldığı gusül, onu alıp yanıma getirdi. Ateşten korunmak isteyen birine, sadakası gelip ateşe perde oldu. Birini zebaniler alıp Cehenneme götürürken, yaptığı emr-i maruf ve nehy-i münker gelip kurtardı. Biri Cehennem ateşine atılmıştı. Allah korkusu ile döktüğü gözyaşları gelip oradan kurtardı. Birine amel defteri solundan verilirken, Allah korkusu gelip, defterini sağa aldı. Sevapları hafif gelen birine, kendinden önce ölen çocukları gelip, sevabını ağırlaştırdı. Cehennemin kenarında, korkudan titreyen birine, Allahü teâlâya olan hüsnüzannı gelince, titremesi durdu. Sırattan zorla geçen biri, Cennete geldi. Fakat kapılar kapalıydı. Kelime-i şehadeti gelip, onu Cennete koydu.)
.
Peygamberlere mucize evliyaya keramet verildi
Ahmed Vefâî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimi ve velîdir. 1014 (m. 1605)’de doğdu. 1086 (m. 1675) senesinde Mısır’da vefât etti. “İsbât-u kerâmât-il-evliyâ ba’de mevtihim” adlı eserinde buyurdu ki:
Öldükten sonra evliyânın kerâmetlerinin kesileceğini, onlarla tevessül ve onlara istigâsenin caiz olmadığını zannetmek doğru değildir. İşin doğrusu, onların ölmeleriyle kerâmetlerinin kesilmeyeceğidir. Şeyhülislâm Şihâbüddîn Remlî Ensârî’ye; "Şiddet ve sıkıntı ânında Enbiyâyı mürselîne (aleyhimüsselam) ve meşâyiha, vefâtlarından sonra istigâse edilebilir mi?” diye soruldu. Enbiyâya, mürselîne, evliyâya, ulemâya ve sâlihîne istigâse caizdir. Harikulade işler bunlardan zuhur eder. Allahü teâlâ Enbiyâ (aleyhimüsselam), evliyâ ve sâlih kulları vasıtasıyla onu cereyan ettirir, ölümlerinden sonra istigâse vardır. Zîrâ evliyânın kerâmeti, enbiyânın mucizesi, vefâtlarıyla kesilmez. Enbiyâ, kabirlerinde diridirler, namaz kılarlar. Buna Hazreti Meryem’in kıssası, Hazreti Ebû Bekr’in kıssası, Hazreti Ömer’in iki aylık mesafeden İslâm askerinin kumandanına yol göstermesi, Hazreti Hâlid bin Velid’in zehiri içtiği hâlde zarar görmemesi gibi çok sayıda sözüne güvenilir kimselerin bildirdiği hâller, kerâmetlerin mevcûdiyetine delîldir. Buna benzer şeyler, Sahabede, Tabiînde ve sonra gelen evliyâda görülmüştür. Yalan sözde birleşmeleri mümkün olmayan birçok kimse tarafından rivâyet edildiği için inkârı mümkün değildir. Mucize, nebiye caiz olur, kerâmet velîye caiz olur, ikisi arasındaki fark, inkârcılara meydan okumakta ve onları ikna etmektedir.
Mucizeyi ancak peygamberler (aleyhimüsselam) gösterirler. Mucizeyi peygamberliklerini ispat için delîl olarak getirirler ve sözlerinde iddialıdırlar. Söylediklerinin ve iddia ettiklerinin aksi olmaz. Evliyâda görülen kerâmetler, mucize değildir ve tehaddî (iddia ve isbat) yoktur. Velîden kerâmet görülmesi şart değildir...
Allahü teâlâ, evliyâya kerâmet vermiştir. Evliyânın, öldükten sonra da kerâmetleri çok görülmüştür. Öldükten sonra da tasarruf ederler. Bunları Allahü teâlâya vesîle etmek câizdir. Fakat, İslâmiyete uygun olarak istigâse etmelidir. Câhillerin, dileğimi verirsen veya hastamı iyi edersen, sana şu kadar ... vereceğim, demesi câiz değildir.
.
Resûlullah'ın mirasçısı olan âlimler
Şeyhoğlu Mustafa Sadreddîn Kütahya’da yetişen âlimlerdendir. 741 (m. 1340)’da Kütahya’da doğdu. 803 (m. 1400)’de vefât etti. “Kenz-ül-küberâ” isimli eserinden bazı kısımlar:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Ümmetimin âlimleri, İsrâiloğullarının Peygamberleri gibidir” buyurdu. Bilin ki, ilim, Hakka yakınlığa, Hakkı tanımaya vesile olur. İlim, Hakkın sıfatıdır. İlmin şefaatiyle nice yüksek derecelere kavuşulur. Ancak ilim ile korku beraber olmalıdır. Zîrâ, ilmin başı, Allahü teâlâdan korkmaktır. Hakîkî âlim, yaradanından korkandır. Kimin ilmi artarsa, Allahü teâlâdan korkusu da ilmi nisbetinde artar. Nitekim Resûlullah efendimiz “Sizin Allahü teâlâyı en iyi bileniniz, O’ndan en çok korkanınızdır” buyurmuştur.
Peygamberler (aleyhimüsselam) iki türlü ilim miras bıraktılar. Biri zâhir ilmi ve biri de bâtın yani kalp ilmidir. Zâhir ilmi, Resûlullah efendimizin söz ve işlerinden, Sahâbe-i kirâm aleyhimürrıdvan efendilerimizin bildirdikleridir. Tabiîn ve mezheb imamları da, onlardan aldıkları ilme uydular, o ilmi okuyup öğrendiler, öğrendikleri ile amel ettiler. O mübârek kimselerin yolunda gittiler.
Bilin ki, âlimler üç çeşittir: Biri, ilm-i zâhir ile âlimdir. İkincisi, ilm-i bâtın ile âlimdir. Üçüncüsü ilm-i zâhir ve ilm-i bâtın ile âlimdir. Hem ilm-i zâhirde, hem de ilm-i bâtında âlim olanlar nâdirdir. Her asırda bunlardan beş tane bulunsa çok gelir. Onların bir tanesinin bereketi, şarka ve garba yetişir. Hele zamanın kutbu olanlar sayesinde, âlemde bulunanlar, onun himmetine sığınmakla emîn olurlar. İşte böyle âlimlerle Resûlullah efendimiz övünmüş ve; “Ümmetimin âlimleri, İsrailoğullarının Peygamberleri gibidir” buyurmuştur. İşte Resûlullah efendimizin mirasçıları bu âlimlerdir.
Zâhir ulemâsı ise üç kısımdır: Müftîler, vâizler ve kadılar... Müftîler: Firâset ehli, nazar ehli ve fetvâ ehli kimselerdir. Onlar da iki kısımdır: Birinci kısmı gönül ve dil ilmini bilir. Fetvâ verirken Allahü teâlâdan çok korkarlar. Tahsil ettikleri ilmi halka öğretirler. Âhirette kurtuluşları ve derecelerinin yükselmesi için dünyâ malına iltifât etmezler, Allahü teâlânın gönderdiği rızka kanâat ederler. Allahü teâlânın emir ve yasaklarına riâyetle afiyettedirler. Bunlar, Allahü teâlânın has kullarıdır. Nitekim Allahü teâlâ, Fâtır sûresi yirmisekizinci âyet-i kerîmede meâlen; “Allahü teâlâdan kulları içinde, ancak âlimler korkar” buyurmuştur.
.
Pişmanlık, kâfirler ve münâfıklar içindir
Kutb-i ebdâl Ebû Ali Kalender hazretleri Hindistan’da yetişen evliyânın büyüklerinden olup, Hâce Nizâmüddîn-i Evliyâ’nın talebelerindendir. Pânipüt şehrinde doğdu. 723 (m. 1323)’de Bûte Kihtar kasabasında vefât etti. Dostlarından İhtiyâreddîn’e yazılmış olduğu bildirilen kıymetli mektupları vardır. Bu mektuplarından birinde buyuruyor ki:
Ey Kardeşim! Senin evliyâlık yolunda ilerlemene yardım ettiklerinde ve sana bir cezbe verip, seni, senin senliğinden çaldıklarında bilirsin ki, aşk sana gelir, güzellik sana görünür. O güzelliği bilince, maşûku tanırsın ve maşûka âşık olursun.
Ey Kardeşim! Allahü teâlâ Cenneti ve Cehennemi yarattı. İkisini de dolduracağını buyurdu. “Maşukları âşıkları ile (müminleri sevdikleri ile) beraber Cennete koyacağım. Şeytanı da taifesi ve sevenleri ile birlikte Cehenneme atacağım” buyurdu.
Ey kardeşim! Cennette ve Cehennemde âşıktan, sevenden başkası yoktur. Cennet, dostların kavuşma yeridir. Kâfirler ve münâfıklar, dünyâda inanmayıp yalanladıkları hakîkati âhirette görüp anladıklarında, Cennete gitmek arzuları olacak, fakat dünyâda yapmış oldukları düşmanlıklarının neticesi olarak ebediyyen Cehennemde kalacaklardır. Cennet nimetlerinden mahrûm olmak acısı ile yanacaklar, Cehennemin acı azapları, bu sıkıntı yanında hiç kalacaktır. Cennette, dünyâda iken Allahü teâlânın muhabbeti ve sevgisi ile yananlar bulunduğu gibi, Cehennemde de, dünyâda iken nefislerinin, şehvetlerinin ve şeytanın esîri olarak, bu ilâhî muhabbet ve sevgiden uzak yaşayıp da, öldükten sonra, Allahü teâlâya îmân, O’na sevgi ve muhabbetin ne büyük bir nimet olduğunun farkına vararak; “Keşke bizler de dünyâda iken îmân etseydik, ilâhî muhabbet ve sevgi nimetine kavuşsaydık” diyerek, pişmanlık içinde yananlar bulunacaktır. Bunun için Cennet, dostlar için buluşma yeri, Cehennem ise, düşmanlar için ayrılık ve pişmanlık yeridir. Ayrılık ve pişmanlık, kâfirler ve münâfıklar içindir. Kavuşmak ve sevinç ise, Muhammed aleyhisselâmın âşıkları ve sevenleri içindir.
Ey kardeşim! Nefsi iyi tanırsan, dünyâyı iyi tanımış olursun. Rûhunu tanırsan, âhıreti tanımış olursun. Gelip geçici olan dünyâyı terk edip âhirete yönelmen, âhirete faydası olacak ameller yapman, nefsi, dünyâyı rûhu ve âhıreti tanıman nisbetinde olacaktır. Allahü teâlâ hepimize selâmet, saadet versin! Âmin.
.
Ramazan ayı, çok şereflidir
Ebû Nuaym Gazzî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 770 (m. 1368)’de Filistin’de Gazze’de doğdu, 822 (m. 1419)’de Mekke-i mükerremede vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Mübarek ramazan ayı, çok şereflidir. Bu ayda yapılan, nafile namaz, zikir, sadaka ve bütün nafile ibadetlere verilen sevap, başka aylarda yapılan farzlar gibidir. Bu ayda yapılan bir farz, başka aylarda yapılan yetmiş farz gibidir. Bu ayda bir oruçluya iftar verenin günahları affolur. Cehennemden azat olur. O oruçlunun sevabı kadar, ayrıca buna da sevap verilir. O oruçlunun sevabı hiç azalmaz. Bu ayda, emri altında bulunanların, işlerini hafifleten, onların ibadet etmelerine kolaylık gösteren âmirler de affolur, Cehennemden azat olur. Ramazan-ı şerif ayında, Resulullah, esirleri azat eder, her istenilen şeyi verirdi. Bu ayda ibadet ve iyi iş yapabilenlere, bütün sene bu işleri yapmak nasip olur. Bu aya saygısızlık edenin, günah işleyenin bütün senesi, günah işlemekle geçer. Bu ayı fırsat bilmeli, elden geldiği kadar ibadet etmelidir. Allahü teâlânın razı olduğu işleri yapmalıdır. Bu ayı, ahireti kazanmak için fırsat bilmelidir. Kur’an-ı kerim, ramazanda indi. Kadir gecesi, bu aydadır.
Ramazan-ı şerifte, iftarı erken yapmak, sahuru geç yapmak sünnettir. Resulullah bu iki sünneti yapmaya çok önem verirdi. İftarda acele etmek ve sahuru geciktirmek, belki insanın aczini, yiyip içmeye ve dolayısıyla her şeye muhtaç olduğunu göstermektedir. İbadet etmek de zaten bu demektir. Hurma ile iftar etmek sünnettir. İftar edince, “Zehebez-zama’ vebtellet-il uruk ve sebet-el-ecr inşaallahü teâlâ” duasını okumak, teravih kılmak ve hatim okumak önemli sünnettir. Bu ayda, her gece, Cehenneme girmesi gereken, binlerce Müslüman affolur, azat olur. Bu ayda, Cennet kapıları açılır. Cehennem kapıları kapanır. Şeytanlar, zincirlere bağlanır. Rahmet kapıları açılır. Ramazan-ı şerifte, oruç tutmak çok sevaptır. Özürsüz oruç tutmamak büyük günahtır. Hadis-i şerifte, “Özürsüz, ramazanda bir gün oruç tutmayan, bunun yerine bütün yıl boyu oruç tutsa, ramazandaki o bir günkü sevaba kavuşamaz” buyuruldu. (Orucu kazaya bırakmayı mubah kılan dînî bir mazeret varsa, o zaman ramazan orucunu kazaya bırakmak günah olmaz.)
.
İbadete bid'at karıştırmak
Şüreyk bin Abdullah Nehâî hazretleri Tebe-i tabiîn devri fıkıh ve hadîs âlimlerindendir. 95 (m. 713)’de Buhârâ’da doğup, 177 (m. 794)’de Kûfe’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Peygamber efendimizin yaptığı işlere sünnet denir. Hatta birini bir şey yaparken görüp de bir şey demediği işlere de sünnet denir. Peygamber efendimiz bu yaptıklarını ya ibadet olarak veya âdet olarak yapardı. Âdet olarak yaptıklarına sünnet-i zevaid denir. Uzun entari giymesi, saçlarını uzatması veya kısaltması, sakal bırakması gibi. Bir kimse, (Peygamberimiz, kadınlar gibi entari, uzun gömlek giyermiş) diyerek alay etse, imanı gider. Çünkü Peygamber efendimizin yaptığı işleri yani sünnetini, beğenmemiş olur. Halbuki Allahü teâlânın bütün insanların en üstünü olarak yarattığı ve âlemlere rahmet olarak gönderdiği Peygamberini beğenmemek, Allah’ı beğenmemek olur. (Niye böyle Peygamber gönderdin) demek olur. Allah’ı beğenmeyenin de kâfir olacağı pek açıktır. Kur'an-ı kerimde, Peygamber efendimizin emrettiğini yapmak, yasakladığından kaçmak gerektiği bildiriliyor. (Haşr 7)
İbadete ait hükümler zamanla değişmez. İbadetleri değiştirmek, dini değiştirmek olur, dinsizlik olur. Bir kâfir, bir söz ile [kelime-i şehadet getirerek] Müslüman olur. Bir Müslüman da küfre düşürücü bir söz ile kâfir olur. Dinimizin herhangi bir hükmünü beğenmeyen, mesela, (tesettür lüzumsuzdur) diyenin imanı gider. Resulullah efendimize uymanın önemi büyüktür. Kur'an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki:
(Resule itaat eden, Allah’a itaat etmiş olur.) [Nisa 80] Peygamber efendimiz de aynı mealde buyuruyor ki: (Bana itaat eden, Allah’a itaat etmiş olur, bana isyan eden de Allah’a isyan etmiş olur.) [Buhari]
Kur'an-ı kerimde, Resulullaha itaatin Allah’a itaat olduğu, Ona isyan edenin Allah’a isyan etmiş olduğu bildirilmekte, (Allah’a ve Resulüne itaat), (Allah ve Resulüne isyan) ifadeleri çok yerde geçmektedir. (Nisa 13-14)
Hadis-i şeriflerde de buyuruluyor ki: (Sünnetimden yüz çeviren benden değildir.)
(Bir bid'at çıkarılınca, bir sünnet kalkmış olur.)
İbadet maksadı ile dine bir şey ilave etmek bid'attir, büyük günahtır. Dinimiz noksan değildir. Hâşâ Allahü teâlâ veya Peygamber efendimiz dinde bir şeyi eksik bırakmış da, daha iyisini biz mi yapacağız? İbadete bid'at karıştırmak, Allahü teâlânın bildirdiği dinde noksanlık bulmak, koyduğu hükümleri beğenmemek, dini değiştirmek olur.
.
Rızkı, ummadığı yerden gelenler
Takıyyüddîn Şümünnî hazretleri Fıkıh, tefsir, hadis âlimidir. 801 (m. 1399)’da İskenderiyye'de doğdu. 872 (m. 1468)’de Kâhire'de vefât etti. Kemâl-üd-dirâye fî şerh-in-Nikâye isimli kitabında buyuruyor ki:
Tefsîr, hadîs ve kelâm ilmlerinden sonra, en şerefli ilm fıkıh ilmidir. Aşağıdaki altı hadîs-i şerîf, fıkhın şerefini göstermeye kâfîdir:
“Allahü teâlâ bir kuluna iyilik etmek isterse, onu dinde fakîh yapar.”
“Bir kimse fakîh olursa, Allahü teâlâ, onun özlediği şeyleri ve rızkını, ummadığı yerlerden gönderir.”
“Allahü teâlânın en üstün dediği kimse, dinde fakîh olan kimsedir. (İmâm-ı a’zamın üstünlüğünü göstermeye, yalnız bu hadîs-i şerîf yetişir.)”
“Şeytâna karşı bir fakîh, bin âbidden dahâ kuvvetlidir.”
“Her şeyin dayandığı bir direk vardır. Dînin temel direği, fıkıh bilgisidir.”
“İbâdetlerin efdali, en kıymetlisi, fıkıh öğrenmek ve öğretmektir.”
Hanefî mezhebindeki ahkâm-ı islâmiyye, Eshâb-ı kirâmdan Abdüllah ibni Mes’ûd’dan “radıyallahü anh” başlıyan yol ile meydâna çıkarılmıştır. Yanî, mezhebin reîsi olan İmâm-ı Azam Ebû Hanîfe, fıkıh ilmini, Hammâd’dan, Hammâd da, İbrâhîm-i Nehâî’den, bu da Alkama’dan, Alkama da, Abdullah bin Mes’ûd’dan, bu da Resûl-i ekremden “sallallahü aleyhi ve sellem” almıştır.
Ebû Yûsüf, Muhammed, Züfer bin Hüzeyl ve Hasen bin Ziyâd, hep, İmâm-ı Azam'ın talebesidir “rahimehümullah”. İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe “rahmetullahi aleyh”, fıkıh bilgilerini toplayarak, kısımlara, kollara ayırdığı ve usûller koyduğu gibi, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” ve Eshâb-ı kirâmın “rıdvânullahi teâlâ aleyhim ecma’în” bildirdiği itikâd, îmân bilgilerini de topladı ve yüzlerce talebesine bildirdi. Talebesinden (İlm-i kelâm) yani îmân bilgileri mütehassısları yetişti. Bunlardan İmâm-ı Muhammed Şeybânî’nin yetiştirdiklerinden Ebû Süleymân Cürcânî ve bunun talebelerinden Ebû Bekr-i Cürcânî meşhûr oldu. Bunun talebesinden de, Ebû Nasr-ı İyâd, kelâm ilminde, Ebû Mensûr-i Mâtürîdî’yi yetişdirdi. Ebû Mensûr, İmâm-ı Azam’dan gelen kelâm bilgilerini, kitaplara yazdı. Yoldan sapmış olanlarla çarpışarak, Ehl-i sünnet itikâdını kuvvetlendirdi, her tarafa yaydı.
.
Ezelde saîd olanlar saîdlerin işini yapar
Dimetokalı İlyâs Efendi Osmanlı fıkıh ve kelam âlimlerinin büyüklerindendir. Edirne yakınında, Dimetoka’da doğdu. (m. 1523) senesinde İstanbul’da vefât etti. Şerh-i Akâid’e, Hayâlî’nin yaptığı haşiye üzerine, ayrıca bir haşiye yazmıştır. Bu eserinde buyurdu ki:
İtikadı bozuk olanların bir kısmına gelince, bunlar kendilerini aldatmaktadırlar. “Her şey ezelde takdîr edilmiştir. Çocuk dünyâya gelmeden önce, 'Saîd' veya 'Şakî' olduğu bellidir. Bu, sonradan değişmez. Bunun için, ibâdet yapmanın fâidesi yoktur” derler. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) kaza ve kaderin değişmiyeceğini, her şeyin ezelde takdîr edilmiş olduğunu anlatınca, Eshâb-ı kirâm da; “Ezeldeki takdîre güvenelim, ibâdet yapmayalım” demişlerdi. Resûlullah efendimiz bunlara karşı; “İbâdet yapınız! Herkese ezelde takdîr edilmiş olan şeyi yapmak kolay olur” buyurdu. Yanî ezelde saîd denilene, saîdlerin işleri yaptırılır. Bundan anlaşılıyor ki, ezelde saîd denilenlerin ibâdet yapmaları ve şakî denilenlerin isyan etmeleri, sağlam yaşamaları ezelde takdîr edilmiş olanların gıda ve ilaç almalarına ve hastalanmaları, ölmeleri takdîr edilmiş olanların da, gıda ve ilâç almamalarına benzemektedir. Açlıktan, hastalıktan ölmesi ezelde takdîr edilmiş olana, gıda ve ilâç almak nasip olmaz. Zengin olması ezelde takdîr edilmiş olana, kazanç yolları açılır...
Doğuda ölmesi takdîr edilmiş olana, batıya giden yollar kapanır, işittiğimize göre, Azrail aleyhisselâm, Hazreti Süleymân aleyhisselâmın yanına gelince, oturanlardan birine dikkatle baktı. Adam, meleğin böyle sert bakışından korktu. Azrail aleyhisselâm gidince, Süleymân aleyhisselâma yalvarıp, rüzgâra emr etmesini, rüzgârın kendisini garp memleketlerinden birine götürüp, Azrail aleyhisselâmdan kurtulmasını istedi. Azrail aleyhisselâm tekrar gelince, Süleymân aleyhisselâm, o adamın yüzüne niçin sert baktığını sordu. Azrail aleyhisselâm; “Bir saat sonra, garptaki şehirlerden birinde, o kimsenin canını almak için emrolunmuştum. Onu senin yanında görünce, hayretimden dikkatle baktım. Emre uyup garba gidince, onu orada görüp canını aldım” dedi. Görülüyor ki, ezeldeki takdîrin hâsıl olması için, adam, Azrail aleyhisselâmdan korktu. Süleymân aleyhisselâm da ona yardım etti. Ezeldeki takdîr, sebepler zinciri ile yerine getirildi.
.
Ya hayır söyle ya da sus
Şu’be bin Haccâc hazretleri Tabiînin büyüklerinden, meşhur tefsîr ve hadîs âlimidir. 82 (m. 701) senesinde Vâsıt’ta doğdu. 160 (m. 777)’de Basra’da vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bir kısmı şunlardır:
“Rızık hususunda endişeye düşmeyiniz. İnsan son rızkını da yemeden ölmez. Allahtan korkunuz, iyi ameller yapınız. Helâli alıp, haramı terk ediniz.”
“Misvak ağzı temizler ve Allahü teâlânın rızâsını kazandırır.”
“Yarım hurma ile de olsa, onu da bulamazsanız güzel bir sözle (iyilik yaparak) Cehennem ateşinden korunmaya çalışınız.”
“Bir kimse fakîh olursa, Allahü teâlâ, onun özlediği şeyleri ve rızkını, ummadığı yerlerden gönderir.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Ey Ebû Hüreyre! Vera sâhibi olursan, insanların en âbidi olursun. Kanaatkâr olursan, insanların en şükredicisi olursun. Kendin için istediğini insanlar için de iste. Îmânı kâmil bir mümin olursun. Yakın komşuna iyilikte bulun, kâmil bir Müslüman olursun. Az gül, çünkü çok gülmek kalbi öldürür.”
“Cebrâil aleyhisselâm, bana komşuyu tavsiye ediyordu, öyle tavsiye etti ki, sanki onu benim mirasıma ortak yapacak zannettim.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâya ve âhiret gününe imân eden, misâfirine ikram etsin. Allahü teâlâya ve âhiret gününe imân eden hayır söylesin, veya sussun.”
Fültân bin Âsım’ın şöyle nakletti: Resûl-i ekrem efendimiz ile beraberdik. Bu sırada Resûlullah efendimizin yanına birisi geldi. Resûl-i ekrem efendimiz ona “Sen Tevrat okur musun?” buyurdu. O şahıs; “Evet” dedi. “İncîl okur musun?” buyurdu. O şahıs yine, “Evet” dedi. Sonra Resûlullah efendimiz ona; “Allah aşkına, Tevrat ve İncîl’de beni görüyor musun?” (Okuyor musun?) buyurdu. O şahıs; “Senin sıfatını, heyetini, memleketinden çıkarılışının aynısını orada okuyoruz. Fakat biz, Tevrat ve İncîl’de bildirilen Peygamberin bizden çıkacağını ümid ediyorduk. Sen Peygamber olarak çıkınca, senin Tevrat ve İncîl’de bildirilen Peygamber olmandan korktuk. Fakat neticede, o müjdelenen Peygamberin sen olduğunu gördük” dedi.
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet eder: “Bir kimse, komşusu onun kötülüğünden emîn olmadığı müddetçe, imânı kâmil bir mümin olamaz.”
.
Dinlerini dünya için satanlar
Ebü’l-Abbâs Ahmed Hafâcî hazretleri Hanefî mezhebi âlimlerindendir. 979 (m. 1571)’de Mısır’da doğdu. Buradaki tahsilinden sonra, İstanbul’a gidip, büyük âlimlerin ders ve sohbetlerinde bulundu. Üsküp gibi Rumeli beldelerinde kadılık yaptı. Sultan Dördüncü Murâd Hân tarafından Selanik kadılığına tayin edildi. Buradan Mısır kadılığına gönderildi. 1069 (m. 1659)’da Mısır’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Ehl-i İslâm arasında en büyük âfet, âlimlerin facir, zâhidlerin câhil, âbidlerin riyakâr olmasıdır. Günah düşkünü olan âlimler ve câhil zâhidler, uğursuzlukları ve din fakîri dervişler, kötülükleri ile dinlerini dünyâya satarlar. Bunlar öyle kimselerdir ki, dinlerine riâyet eden, Allahü teâlâdan korkan âlimleri hased ederler. Onların canlarına kastederler, onlara iftira ederler, iddiâ ettikleri şey üzerinde körü körüne inâd ederler. Karşılarındakilere eziyet verirler. Başkasına söz hâkkı vermezler. Hak olduğuna bildikleri hâlde, hak sözü kabul etmezler. Ağız kalabalığı ile hakkı bâtıl, bâtılı hak göstermeye yeltenirler. Dertleri, kendilerinin üstün olduğunu göstermekten başka bir şey olmayıp, dîne faydasını, hakkın ve hakîkatin ortaya konmasını düşünmezler. Binbir hakâret ve alçaltılmalarla, zenginlerin ve beylerin konaklarına giderler, hor ve hakîr olarak dünyâ ulularının kapısına varırlar. İlimlerini onların dünyalıklarına değişirler. Emîr ve beylerin her dediklerini, her içlerini tasdik ederler. Onlar da böyle âlim, zâhid ve dervişleri faziletli bilirler. Allahü teâlânın emir ve yasaklarını hatırlatmazlar. Üç-beş kuruş haram mal elde etmek için, yanlış şeye, doğru diye fetvâ verirler. Hâlbuki o paralar, canlarına ve îmânlarına düşmandır. Hattâ bunlar, öyle yaparlar ki, elde ettikleri Üç-beş kuruşu da, bey ve paşaların yakınlarına rüşvet olarak dağıtırlar, onların şefaatlerini talep ederler. Onlar da, bu câhilleri âlim sanıp Allah adamı zannederler ve asıl Allah dostlarını hor görürler. Böylelikle de, o Allah dostlarının sohbetlerinden ve gönüllere şifâ olan mübârek sözlerinden mahrûm olurlar. Böylelerine en iyi nasihat; fetvâ vermeye ehil olunca, ihtiyâtla hareket edip, nefsin meyline göre ve garaz ile fetvâ vermemelidir. Eğer tasarrufuna verilmiş vakıf malları varsa, onları yerli yerince kullanıp, kendine harcamamalı, lokmasına haram karıştırmamalıdır...
.
Gönülleri alır, ruhları cezbederdi
Seyyid Abdülkâdir Mekkî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. 972 (m. 1564)’de Mekke’de dünyâya geldi ve orada yetişti. “Seyyid”dir. 1033 (m. 1623)’de Mekke’de vefât etti. “Hüsn-üs-serire fî hüsn-is-sîre” isimli kitabı, Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimizin sîretini (hayatını) anlatan çok güzel manzûm bir eserdir. Bu eserinde şöyle yazmaktadır:
Fahr-i kâinâtın mübârek yüzü ve bütün azâ-i şerîfesi ve mübârek sesi, bütün insanların yüzlerinden ve azasından ve seslerinden güzel idi. Mubârek yüzü, bir miktar yuvarlak idi. Neşeli olduğu zamanda, mubârek yüzü ay gibi nûrlanırdı. Sevindiği, mübârek alnından belli olurdu. Resûlullah gündüz nasıl görürse, gece dahî öyle görürdü. Önünde olanları gördüğü gibi, arkasında olanları dahî görürdü. Yana ve geriye bakacağı zaman, bütün bedeni ile dönüp bakardı. Yeryüzüne nazarı, semâya bakmasından ziyâde idi. Mübârek gözleri büyük idi. Mübârek kirpikleri uzun idi. Mübârek gözlerinde bir miktar kırmızılık vardı. Mübârek gözlerinin karası gâyet siyâh idi.
Fahr-i âlemin alnı açık idi. Mübârek kaşları ince idi. Kaşları arası açık idi. İki kaşı arasında olan damar, hiddetlenince kabarır idi. Mübârek burnu gâyet güzel olup, orta yeri bir miktâr yüksek idi. Mübârek başı büyük idi. Mübârek ağzı küçük değildi. Mübârek dişleri beyâz idi. Mübârek ön dişleri seyrek idi. Söz söylediği zamanda, sanki dişleri arasından nur çıkardı. Allahü teâlânın kulları arasında ondan dahâ fasîh ve tatlı sözlü kimse görülmedi. Mubârek sözleri gâyet kolay anlaşılır, gönülleri alırdı ve ruhları cezbederdi. Söz söylediği zaman, kelimeleri inci gibi dizilirdi. Bir kimse saymak istese, kelimeleri sayılmak mümkün idi. Bazen iyi anlaşılması için, üç kere tekrâr ederdi. Cennette Muhammed aleyhisselâm gibi konuşulacakdır. Mübârek sesi, kimsenin sesinin yetişemediği yere yetişirdi.
Fahr-i âlem “sallallahü aleyhi ve sellem” güler yüzlü idi. Tebessüm ederek gülerdi. Gülerken, mübârek dişleri görünürdü. Güldüğü zaman, nûru duvarlar üzerine ziyâ verirdi. Ağlaması da, gülmesi gibi hafîf idi. Kahkaha ile gülmediği gibi, yüksek sesle de ağlamazdı, amma mübârek gözlerinden yaş akar, mübârek göğsünün sesi işitilirdi. Ümmetinin günâhlarını düşünüp ağlardı ve Allahü teâlânın korkusundan ve Kur’ân-ı kerîmi işitince ve bazen de namaz kılarken ağlardı...
.
Habîbinin amcasını vesîle yapıyoruz
Ebü’t-Tayyib el-İmrânî hazretleri Yemen’de yetişen büyük Şafiî âlimlerindendir. 518 (m. 1125)’de doğdu. 587 (m. 1191)’de Yemen’de vefât etti. Mekâsıd-il-kelâm isimli eserinde şöyle yazmaktadır:
Duâ edenin, kalbinin nûrlanması için, duâdan önce sâlih bir amel yapması duâya sâlih bir amel ile başlaması gerekir. Bu sebeple, farz namazların peşinden yapılan duâlar, kabule daha yakındır.
Hazreti Ömer radıyallahü anh zamanında bir ara yağmur yağmamış, her taraf kurumuştu. Şiddetli kuraklık yüzünden, rüzgâr, yerdeki toprağı kül gibi savuruyordu. Bu sebeple bu seneye, "kıtlık, kuraklık yılı" denildi. Bir rivâyete göre de, bu senede pekçok ölüm olduğu için bu isim verildiği söylenmiştir... Bunun üzerine Hazreti Ömer, Hazreti Abbâs’ı da yanına alarak yağmur duâsına çıktı ve şöyle duâ etti:
“Ey âlemlerin Rabbi! Sana, senin katında Habîbinin amcasını vesîle yapıyoruz. Çünkü sen Kur’ân-ı kerîmde meâlen şöyle buyuruyorsun: (Babaları sâlih bir kimse olduğu için, o ikisini muhafaza eyledi.) [Kehf-82] Allahım! Hazreti Abbâs da Resûlullahın (sallallahü aleyhi ve sellem) amcası olduğu için, senin katında onu vesîle yapıyoruz” dedi. Sonra orada bulunan cemâate dönüp: “Dedim ki; gelin Rabbinizin mağfiretini isteyin. Çünkü O, Gaffar’dır (mağfireti çok boldur). (Rabbinizin mağfiretini dilediğiniz takdîrde, Allah) üzerinize bol bol yağmur salıverir. Hem mallarınızı, hem de oğullarınızı çoğaltır ve size bahçeler yaratır, ırmaklar akıtır” meâlindeki Nûh sûresinin onuncu âyet-i kerîmesini ve onikinci âyet-i kerîmesini okudu.
Hazreti Abbâs radıyallahü anh da, gözlerinden yaşlar akarak şöyle duâda bulundu: “Küçükler boyunlarını büktü, büyükler inceldi. Şikâyetler yükseldi. Yâ Rabbi! Sen gizliyi ve en gizliyi de bilensin. Allahım! Onlara yardım eyle. Onlar beni, Resûlullaha (sallallahü aleyhi ve sellem) yakınlığımdan dolayı senin katında vesîle ettiler.” Bu sırada bir parça bulut ortaya çıktı. Herkes; bakın bakın bulut çıktı, dedi. Sonra rüzgâr çıktı, şimşek çaktı. Daha yerlerinden ayrılmadan, çok yağmur yağdı.
Herkes Hazreti Abbâs’ın radıyallahü anh yanına koşup; “Sana afiyet olsun, ey Haremeyn’in Sakisi” dediler. Allahü teâlâ kullarına merhamet edip, her tarafta bolluk oldu. Bu duâ, Resûlullah efendimizin bereketiyle kabul olunmuştur.
.
Velînin kerâmeti haktır
İftihârüddîn Buhârî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 482 (m. 1090)’da doğdu. 542 (m. 1147)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Ehli sünnet itikadına göre, evliyanın kerameti haktır. Gözle görülen kerâmetlerden başka Allahü teâlânın indindeki kerâmetler, manevî kerâmetlerdir. Bunlar; ma’rifetullah, Allahü teâlâdan korkmak, devamlı murâkabe hâli, tefekkür, Allahü teâlânın emirlerine uyup, yasaklarından sakınmak husûsunda pek gayretli olmak, tevekkülde doğruluk üzere bulunmak vs. Velînin kerâmeti, ümmeti olduğu peygamberin mucizesidir. Velîlerin gayb ile ilgili bazı şeylere muttali olmalarını akıl kabul ettiği gibi, nakil de bunu böyle bildirdi. Hazreti Ömer (radıyallahü anh) Medine’de hutbe verirken, Irak’ın en son bölgesinde muharebe etmekte olan ordu komutanı Sâriye’ye; “Ey Sâriye! Dağa, dağa!” diyerek seslenmiş, Sâriye de onun sesini işitmiştir. Hazreti Ömer, bu sözü söylediğinde, minberde konuşuyordu. Bir ara sözünü kesip, böyle söyledi, sonra hutbesine tekrar devam etti.
Eshâb-ı Kirâmdan (radıyallahü anhüm) bazıları, Hazreti Ali’ye gelip; “Hazreti Ömer, bugün hutbe okurken yarıda kesti; “Ey Sâriye! Dağa, dağa!” dedi, sonra hutbesine devam etti, hikmeti nedir?” dediler. Hazreti Ali; “Ömer’i bırakınız. Girmiş olduğu her şeyde, mutlaka onun için bir çıkış vardır” diye cevap verdi. Sonra Sâriye (radıyallahü anh) ordusuyla muzaffer olarak döndüğünde, Hazreti Ömer’in sesini işittiğini ve emrine uyarak zaferi kazandığını bildirdi. Evliyânın kerâmetine inanmayı kolaylaştıran ve bilinmesi lâzım gelen bazı husûslar şunlardır:
1) Allahü teâlâ her şeye kâdirdir. O’nun kudretine ağır gelen hiçbir şey yoktur. Böyle bir kudret, kerâmeti evliyâsında izhâr etmiş, gerçekleştirmiştir. Burada kulun âciz ve zayıf bir varlık olduğuna bakmamalıdır.
2) Veli bir kulda meydana gelen kerâmet, o velînin, peygamberinin yolunda olduğunu ve bu yolun doğruluğuna şahittir. Bu harikulade hâdise, velîye nisbetle kerâmet, peygamberine nispetle mu’cizedir. Zâten kerâmet de, o peygambere tâbi olmanın bereketiyle meydana gelmiştir.
3) Allahü teâlâ, velî kullarına kuvvetli bir îmân ve yakîn ihsân etmiştir. Evliyânın gayba dâir bir şeye muttali olmaları, öğrenmeleri, onların havada uçmalarından, suda yürümelerinden daha büyük bir şeydir.
.
Dört şey, köleyi efendi yapar
Küçük Mustafa Efendi Osmanlı ulemâsındandır. "Bostan Efendi" diye tanınır. 904 (m. 1498)’de Tire'de doğdu. 977 (m. 1569) senesinde İstanbul’da vefât etti. Namazını Şeyhülislâm Ebüssuud Efendi kıldırdı. Derslerinde buyurdu ki:
Ömer bin Hattab (radıyallahu anh) buyurdu ki: “İlim öğreniniz, ilim için sekinet ve hilm öğreniniz. Kendisinden ilim öğrendiğiniz kimyese tevâzu ediniz.”
Hazreti Ömer, Ebû Mûsel-Eş’arî’ye (radıyallahu anhüma) şöyle yazdı: “İnsanların, sultanlarından nefret ettikleri olur. Böyle bir nefretten Allahü teâlâya sığınırım. İki iş karşına çıkar da; bunlardan birisi Allah için olan bir iş, diğeri dünyâya âit bir iş olursa, sen Allahü teâlâ için olanı tercih et. Zîrâ dünyâ fâni, Allahü teâlâ ise bakîdir. Fâsıkları korkut. Müslümanların cenâzesinde hâzır bulun. Onlara kapını aç. İşleri ile bizzat ilgilen. Çünkü sen de onlardan birisin.”
Dâvûd bin Reşîd şöyle buyurdu: “Dört şey, köleyi efendi yapar. Bunlar, edep, doğruluk, fıkıh ve emânettir.”
Hazreti Ebû Bekr (radıyallahu anh), halife olunca minbere çıkıp, Allahü teâlâya hamd ve senadan sonra şöyle buyurdu: “Ey insanlar! İyi biliniz ki, en akıllı kimse, takvâ sahibi olandır. En ahmak olan da fâcirdir (günah işleyendir). Hesaba çekilmeden önce kendinizi hesaba çekiniz.”
Hazreti Ömer halife olunca, minbere çıkıp şöyle buyurdu: “Kur’ân-ı kerîmi okuyunuz ve onunla amel ediniz. Böyle yaparsanız, Kur’ân-ı kerîm ehlinden olursunuz. Amelleriniz tartılmadan önce kendinizi tartınız.”
Osman bin Affân (radıyallahu anh) şöyle buyurdu: “Ey insanlar! Allahü teâlâdan korkun. Çünkü takvâ ganîmettir. Ey zekî insan! Nefsini (Allahü teâlânın râzı olduğu şeylerle) süsleyen ve ölümden sonrası için sâlih amel yapan, Allahü teâlânın nûrundan, kabirdeki karanlık için bir nûr edinendir.”
Ali bin Ebî Tâlib de (radıyallahu anh) şöyle buyurdu: “Ey insanlar! Hayatta iken iyi işler yapınız. Böyle yaparsanız, âhırette muhafaza olunursunuz. Çünkü Allahü teâlâ, Cennetini kendisine itaat edenlere vadetti. Cehennemi ile de kendisine âsî olanları tehdid etti.”
Dâvûd bin Beşîr buyurdu ki: İsâ aleyhisselâm; “Dünyâyı isteyen kimse, deniz suyu içen kimse gibidir. Deniz suyundan içen, ne kadar içse susuzluğa kanmaz. İçmeye devam eder ve sonunda ölür. Dünyâ da talibine böyledir” buyurdu.
.
Hayırlı bir işi geriye atma
Bostanzâde Mehmed Efendi Yirminci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Babası, ulemâdan Bostan Efendidir 942 (m. 1535) senesinde doğdu. 1006 (m. 1598) senesinde İstanbul’da vefât etti. Buyurdu ki:
Ahmed bin Hâlid Acurî şöyle anlattı:
Hâkimlerden birisine; “Ahmaklığın en ileri derecesi nedir?” diye sorulunca; “Kötü kimselerin yaptıklarını yaparak iyilerin derecelerine kavuşmayı istemek, doğru yolda olanlara kızıp bâtıl yolda olanı sevmektir” diye cevap verdi.
“Cehâletin alâmeti nedir?” diye sorulunca: “Zenginliği sevmek, uzun emel sahibi olmak, dünyâya çok düşkün olmaktır” diye cevap verdi.”
Ahmed bin Kays’a, mürüvvetin ne olduğu sorulunca şöyle cevap verdi: “Mürüvvet; dinde âlim olmak, belâ ve musibetlere sabretmek, gazap zamanında hilm (yumuşaklık) göstermek, gücü yeterken affetmek, ana-babaya iyilik etmektir.”
İbn-i Mübârek anlattı: Ömer bin Abdülazîz’e, en faziletli cihâdın ne olduğu sorulunca; “Nefsin arzu ve istekleri ile cihâddır” buyurdu.
Hasen bin Hilâl şöyle anlattı: “Hakîmlerden birisi şöyle dedi: Dînin emir ve yasaklarına uyan kimselerle beraber olmak, kalpten günah kirlerini giderir. Mürüvvet sahibi ile oturup kalkmak, iyi ahlâka delâlet eder. Âlimlerle beraber olmak, kalpleri açar. Zamanın dâima değiştiğini bilen, zamana uymaz.”
Muhammed bin Hüseyn anlattı: “Hakîmlerden birisi oğluna şöyle nasihatte bulundu: Ey oğlum! Hayırlı bir işi geriye atmaktan, sonra yaparım demekten sakın. Çünkü böyle yapmak, o hayır işin yapılmasına mâni olur. Hayır işin zamanı geçince, bir daha geri dönmez. Uzun emel sahibi olmaktan sakın. Çünkü uzun emel senden öncekilerin helakine sebep olmuştur. Âhiret yolculuğuna her an hazır ol. Sözle ve fiille acele etme.”
Esmaî hazretleri buyurdu ki: “Öyle anlar var ki, o zaman bir sözü sarf etmek zararlı olur. Onun için sözün nerede ve ne zaman söyleneceğini çok iyi bilmelidir.”
Ebü’l-Hasen Antâkî hazretleri şöyle anlatır: “Bir gece bir köyde arkadaşlarımızla birlikte oturuyorduk. Biraz ekmeğimiz vardı. Fakat hepimize yetecek miktarda değildi. Ekmekleri dilimleyip ortaya koyduk. Hepimiz ekmeklerin etrâfında oturduk. Bu sırada lamba söndürüldü. Biraz sonra yemek işinin tamam olduğu tahmin edilip, sofra kaldırılmak üzere lamba yakıldığında bir de ne görelim. Herkes: 'Ben yersem diğer arkadaşlar aç kalır' endişesiyle, ekmekten hiç yememişti.”
.
Dilencinin şahitliği kabul edilir mi
Kâdı Ebû Tayyib Taberî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 348 (m. 959)’da İran’da Taberistan’ın Âmül şehrinde doğdu. 450 (m. 1058)’de Bağdad’da vefât etti. Ta’likât kitabının şehâdet bahsinde buyuruyor ki:
“Dilenci bir kimsenin şahitliği kabul edilir mi, yoksa edilmez mi? Eğer o kimse zarurî bir sebeple yapıyorsa, şehâdeti kabul edilir. Yoksa şahitliği kabul edilmez. Zarurî ihtiyâç sebebi dışında dilenmek yalancılıktır, ihtiyâcı olmadığı hâlde dilenmesi, yalancı bir kişi olduğunu gösterir. Yalancının şahitliği kabul olmaz. Bir kimse var ki, kendisi dilenmiyor, lâkin başkaları gelip sadakalarını ona veriyorlar. Bunun durumu nasıldır? Şehâdeti kabul olur mu, olmaz mı? Kendisine verilen nafile sadakalar hibe yerine geçer. Şahitliği kabul olur. Hibe yiyen kimsenin şahitliği makbuldür. Bu hâli, şehâdetinin kabûlüne mâni değildir. Kendisi dilenmeyen, fakat insanların kendisine gelip farz olan zekât ve uşurlarını, vâcib olan fıtralarını verdikleri kişinin şahitliği kabul olur mu, olmaz mı? Bunda iki yol vardır. O kişinin fakir veya zengin olup olmadığına bakılır. Fakir ise, o farz sadaka, ona helâl ve şahitliği de kabuldür. Eğer farz sadakayı alan bu kişi zengin ise, o zaman câhil veya bilgili (âlim) olup olmadığına bakılır. Câhil ise, bu farz zekâtı almasının caiz olmadığını bilmemesi sebebi ile onun şehâdeti kabul edilir. Bunun farz olan şeyi alması hatâdır. Bu hatâ şahitliğin kabulüne mâni değildir. Eğer bu kişi âlim (bilen biri) ise, onun şahitliği kabul olmaz. Zîrâ, haram mal yeme durumundadır. Kendisinin zengin olduğunu ve zengin olanın da zekât almasının caiz olmadığını bilmesi sebebi ile, onun şehâdeti kabul olmaz.”
Yine buyurdu ki: “Bir kimse davet edilmeden davet yerine gitse, onun şehâdeti kabul edilir mi, edilmez mi? Eğer o kimse davet edilmeden gittiği yere bir zarûret (yiyeceği olmamak) sebebiyle gitmiş ve yemişse, şehâdeti kabul olur. Yoksa şahitliği kabul olmaz. Zîrâ, yediği yemek helâl olmaz. Haram olur. Haram yiyenin şehâdeti kabul olmaz.”
"Bir kimse, öğle veya yatsı namazının farzını câmide yalnız başına kıldıktan sonra cemâat olursa; farzı tek başına kılanın, İmâma uyup dört rek’at nafile kılması iyi olur. Eğer sonra tek başına kıldığı namazın bir rüknünü unuttuğunu hatırlarsa, o vaktin farzını tekrar kılması lâzımdır. Cemâatle kıldığı namaz farzın yerine geçmez, çünkü o namaz, nafile niyeti ile kılınmıştır.”
.
İtikadda gevşeklik affolunmaz
Muhammed Tâcüddîn Merrâkûşî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. 700 (m. 1300)’de Mısır’da Münye’de doğdu. 752 (m. 1351)’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Ehl-i sünnet itikadından, önemli olanlardan bazıları şunlardır: 1- Amentü’deki altı esasa inanmak. [Hayrın, şerrin ve her şeyin Allah’tan olduğuna inanmak. İnsanda irade-i cüz'iyye vardır. İşlediği günahlardan mes'uldür.] 2- Amel, imandan parça değildir. Yani ibadet etmeyen veya günah işleyen mümine kâfir denmez. 3- İman ya vardır ya yoktur, artıp eksilmez. [Parlaklığı artıp eksilir.] 4- Kur’an-ı kerim mahluk [yaratık] değildir. 5- Allah mekândan münezzehtir. 6- Ehl-i kıble tekfir edilmez. 7- Kabir suali ve kabir azabı haktır. 8- Gaybı yalnız Allah bilir, dilerse enbiya ve evliyasına da bildirir. 9- Evliyanın kerameti haktır. 10- Eshab-ı kiramın hepsi cennetliktir. 11- Ebu Bekr-i Sıddık, eshab-ı kiramın en üstünüdür. 12- Mirac, ruh ve bedenle birlikte olmuştur. 13- Öldürülen, intihar eden eceli ile ölmüştür. 14- Peygamberler günah işlemez. 15- Bugün için dört hak mezhepten birinde olmalıdır. 16- Peygamberlerin ilki Âdem aleyhisselam, sonuncusu Muhammed aleyhisselamdır. 17- Şefaate, sırata, hesaba ve mizana inanmalıdır. 18- Ruh ölmez. Kâfir ve Müslüman ölülerin ruhları işitir. 19- Kabir ziyareti caizdir. İstigase, yani enbiya ve evliyanın kabirlerine gidip, onların hürmetine dua etmek ve onlardan yardım istemek caizdir. 20- Kıyamet alametlerinden olan Deccal, Dabbet-ül-arz, Hazret-i Mehdi’nin geleceğine, Hazret-i İsa’nın gökten ineceğine, Güneş'in batıdan doğacağına ve bildirilen diğer kıyamet alametlerine inanmalıdır.
İmam-ı Azam hazretleri (Kıyamet alametlerine tevilsiz inanmalı) buyuruyor. Bir hadis-i şerifte buyuruluyor ki: (Güneş batıdan doğmadıkça, Kıyamet kopmaz. O zaman herkes iman eder, ama iman artık fayda vermez.)
21- Ahirette Allahü teâlâ görülecektir. 22- Kâfirler Cehennemde sonsuz kalır ve azapları hafiflemez, hatta gittikçe artar. 23- Mest üzerine mesh etmek caizdir. 24- Sultana isyan caiz değildir...
Her Müslüman, Ehl-i sünnet itikadını öğrenmeli, imanını buna göre düzeltmelidir. Amelde, ibadetlerde tembellik, gevşeklik olursa, affolunabilir. Amma itikadda gevşek davranmak affolunmaz. O hâlde ölmeden önce itikadı düzeltmelidir.
.
Arkadaşları arasında kendini farklı görmek
Takıyyüddîn-i Temîmî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimi ve meşhûr “Tabakât-üs-seniyye fî terâcim-il-Hânefiyye” kitabının sahibidir. Tabakât-üs-seniyye isimli eserden bazı bölümler:
Âişe vâlidemize (radıyallahü anhâ) Resûl-i ekremin (sallallahü aleyhi ve sellem) ahlâkı sorulunca, şöyle anlattı: “O’nun ahlâkı Kur’ân-ı kerîm ahlâkıdır. Allahü teâlânın gazap ettiği şeyden dolayı gazap eder, O’nun râzı olduğu şeyden dolayı râzı olur, şahsına âit bir şeyden dolayı gazaplanmazdı. Allahü teâlânın emirlerine uyulmadığı, bunlara riâyet edilmediği zaman gazaplanırdı. İnsanların en şecâatlisi, en cömerdi idi. Kendisinden bir şey istendiği zaman asla yok buyurmazdı. Evinde dinar ve dirhem olduğu hâlde asla gecelemezdi. Yanında para olup, onu verecek birisini bulamadan akşam olursa, onları muhtaç olanlara vermeden evine dönmezdi. Resûlullah efendimiz insanların en halimi idi. Bâkire kızlardan daha hayâ sahibi idi. İbret nazarı ile bakardı. Çok tevâzu sahibi idi. Zengin, fakir, hür, köle herkesin davetini kabul ederdi. Çok merhametli idi. Kedilerin içebilmesi için su kabını temizlerdi. Onlar içmeden su kabını kaldırmazdı. Bunu onlara olan merhametinden dolayı yapardı...
Hasta olanları ziyâret ederdi. Yanında olmayanlara gıyaplarında duâ ederdi. Eshâbı ile beraber bahçelik olan yerlere giderlerdi. Özür dileyenin mazeretini kabul ederdi. Hak olan hususta fakir ile zengin, Resûlullah efendimizin huzûrunda eşit idi. Yürürken beraber yürüdüğü kimseyi geride bırakarak öne geçmezdi. Kendileri bir bineğe bindiklerinde, başkası yürüyor ise mutlaka onu da bineğin terkisine bindirirlerdi. Kendisine hizmet edenlere o da hizmet ederdi. Hizmetçilerinden ayrı yemez ve giymezdi.”
Resûlullah efendimiz Eshâbı ile beraber bir yolculukta bulunuyorlardı. Bu sırada bir koyun kesilecekti. Eshâb-ı Kirâmdan birisi; “Bu koyunu kesmesi bana âit” diğeri, “Onu yüzmesi bana âit” bir başkası “Pişirmek bana âit” dedi. Resûlullah efendimiz de; “Odunu da ben toplarım” buyurdu. O zaman Eshâb-ı kirâm (radıyallahü anhüm) “Yâ Resûlallah! Biz senin yerine toplarız” dedikleri zaman, Resûlullah efendimiz “(Evet) Biliyorum. Siz benim yerime toplarsınız. Fakat, kendimi sizden farklı görmek istemiyorum. Çünkü Allahü teâlâ, arkadaşları arasında kendisini onlardan farklı ve ayrı gören kulunu sevmez” buyurup, odun topladılar.
.
Bildiği ile amel etmeyenler
Muhammed ibn-i Sâig hazretleri kırâat ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 636 (m. 1238)’de doğdu. 725 (m. 1325)’de Kâhire’de vefât etti. İlmin fazilet ve üstünlüğü hakkında buyurdu ki:
“İnsanların en câhili, bildiği ile ameli terk edendir. İnsanların en âlimi, bildiği ile amel edendir. İnsanların en üstünü, Allahü teâlâdan en çok korkandır.” Bu söz çok doğrudur ve âlimin, ilmi ile amel etmediği sürece âlim olmadığı hükmünü getirir. Zîrâ ilim, İslâm yolunda sahibini zayi etmez. Âlim, ilminin bereketi ile kurtulur. İlim öğrenmek farz ve fazilettir. İnsanın, dînin mükellef kıldığı şeyleri yapacak kadar ilim öğrenmesi farzdır. Kişinin ihtiyâcından fazla Kitap ve sünnete uygun bilgileri öğrenmesi ise fazilettir. Kitap ve sünnete uymayan ve bu ikisinden çıkarılmamış veya bu ikisine uymayan veya bunlara dayanmayan her ilim fazilet değil rezilliktir. Bunlar insanın hevâsını arttırır. Dünyâda ve âhirette rezîl eder.
Farz olan, öğrenilmesi terk edilmeyen ilim: Ebû Necîb Sühreverdî’nin Enes bin Mâlik’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: “İlim Çin’de de olsa talep ediniz. Zîrâ ilim öğrenmek her Müslümana farzdır.” Âlimler farz olan ilmin hangisi olduğunda ihtilâf etmiştir. Bazısı dediler ki: “Farz olan ilim, ilm-i ihlâs ve nefsin âfetlerini ifşa eden şeylerin ilmidir. Zîrâ şu âyet-i kerîmede meâlen; (Hâlbuki onlar, ancak Allaha, O’nun dîninde ihlâs sahipleri olarak, diğer bâtıl dinlerden İslama yönelerek ibâdet etsinler, namazı gereği üzere kılsınlar ve zekâtı versinler diye emrolunmuşlardı. İşte bu emredildikleri şey, dosdoğru hak dindir.) [Beyyine-5] amel emredildiği gibi ihlâslı olmak da bir emirdir. İhlâsın temellerini tahrip eden; nefsin aldatması, gururu, hileleri ve gizli isteklerini bilmek için bu ilmi öğrenmek farzdır. Zîrâ kul, farza ancak farz ile ulaşabilir. Bazı âlimler ise, öğrenilmesi farz olan, ilm-i hâl ilmidir dediler. Sehl bin Abdullah buyurdu ki: “Farz olan ilim, ilm-i hâli öğrenmek, yani kulun dünyâ ve âhiretinde, Rabbi ile arasındaki hâlin hükmünü bilmesidir.” Denildi ki: “Öğrenilmesi farz olan ilim ilm-i bâtındır. Bu ilimle kulun, Allahü teâlâya yakınlığı artar."
.
Yolculukta namaz oruç ve kurban
Ebû Sa’îd Mehmed Efendi Yirmidokuzuncu Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1003 (m. 1594) senesinde İstanbul’da doğdu. 1072 (m. 1662) senesinde İstanbul’da vefât etti. Buyurdu ki:
Bir kimse, bulunduğu şehrin veya köyün kenârındaki evlerden ve tarla, kabristan gibi (finâ) denilen yerlerinden ayrılırken, bu kenâr yerlerden, senenin kısa günlerinden üç gün uzakta bulunan bir yere gitmeye niyet ederse, ayrılınca misafir [yolcu] olur. Bir günde yedi saat yürür. Arada devamlı evler bulunan köyden de ayrılması lâzımdır. Arada finâ bulunan köylerden ayrılması şart değildir. Bazı âlimlere göre, (müddet-i sefer) üç merhaledir.) Bir merhale, altı fersahtır. Bir fersah üç mildir. Bir mil dört bin zrâ'dır. Şehrin kenârından müddet-i sefer uzak bir yere gitmeye niyet ederek ayrılan seferî olur. Misafir gittiği yerde, giriş ve çıkış günlerinden başka, Hanefî'de onbeş gün, Mâlikî ve Şâfi'îde ise dört gün kalmaya niyet ederse veya kendi mahalline girerse, mukîm olur.
Misafir, dört rekât olan farz namazları iki rekât kılar. Dört rekât kılması günah olur. Orucu kazaya bırakması, mest üzerine üç gün mesh etmesi câiz olur. Cuma ve bayram namazlarını kılması ve kurban kesmesi lâzım olmaz. Kadının mahremsiz olarak sefere gitmesi, üç mezhepte haramdır. Şâfi'îde, mahremsiz olarak iki kadın ile farz olan hacca gitmesi câizdir. Diş için Şâfi'î mezhebini taklîd eden bir Hanefî, gittiği yerde, üç günden fazla ve onbeş günden az kalırsa, farzları dört rekât kılar. Çünkü bunun namazlarının Şâfi'î mezhebine göre sahih olması lâzımdır. Şâfi'î ve Mâlikî mezheplerinde, seferde veya seferî olduğu yerde, ikindiyi öğle namazının vaktinde ve yatsıyı akşam namazının vaktinde takdim ederek veya öğleyi ikindinin vaktinde ve akşamı yatsının vaktinde tehîr ederek cem etmek, yâni birlikte kılmak câizdir.
Yola çıkmadan, namaz kasr ve cem edilmez. Hanbelî mezhebinde, işlerinden ayrılmaları mümkün olmayanların da, cem etmeleri câizdir. Gemide namaz kılmak; Câfer Tayyâr hazretleri Habeşistan'a giderken, Resûlullahın ona öğrettiği gibi şöyledir: Hareket eden gemide, özrü olmadan farz ve vâcib de kılınır. Gemide cemaat ile kılınabilir. Hareket eden gemide de, îmâ ile kılmak câiz olmayıp, rükû ve secde yapar. Kıbleye dönmesi de lâzımdır. Namaza başlarken kıbleye karşı durur. Gemi döndükçe, kendisi kıbleye döner. Gemide necâsetten tahâret de lâzımdır. Hanefîde, giden gemide farzları da özürsüz iken; yerde oturarak kılmak câiz olur.
.
Bundan daha hayırlısı var
Ubeydullah bin Utbe hazretleri Tabiînden olup, Fukahâ-i Seb’a’dan (yedi büyük âlimden) birisidir. 98 (m. 716) senesinde vefât etti. Buyurdu ki:
Hazreti Âişe (radıyallahü anha) vâlidemiz dedi ki: Ben Resûlullahtan (sallallahü aleyhi ve sellem) çok defa, “Hiçbir Peygamber istemedikçe rûhu alınmaz” buyurduklarını işittim. Âhirete teşrîflerinin vakti gelince, “Yâ Rabbi! Cennette, Refîk-i a’lâ’yı nasip et” buyurdular. O zaman ben, “Vallahi, Resûlullah, bizi tercih etmiyor” dedim. Fakat anladım ki: “Resûlullahın vefâtlarından önce, zaman zaman buyurdukları hadîs-i şerîf tahakkuk etmişti.”
Ubâde bin Sâmit (radıyallahü anh) anlatır: Bir gün Resûlullah efendimiz Eshâbı ile birlikte yola çıktı. Resûlullah efendimiz bir deveye binmişti. Eshâbından (radıyallahü anhüm) hiçbiri Resûlullah efendimizin önüne geçmiyordu. Muâz bin Cebel (radıyallahü anh): “Yâ Resûlallah! Allahü teâlâ bizim canımızı senden önce alsın. Allah göstermesin! Sen önce vefât edersen, senden sonra biz hangi ibâdeti yapalım? Ya Resûlallah! Allah yolunda cihad mı yapalım?” diye suâl etti. Ben de: “Anam-babam sana feda olsun yâ Resûlallah!” dedim. Resûlullah efendimiz “Allah yolunda cihad güzel şey! Fakat, insanlar için bundan daha üstünü var” buyurdu. Muâz bin Cebel (radıyallahü anh) “Oruç ve sadaka mı?” diye suâl eyledi. Resûlullah efendimiz “Oruç ve zekât da güzel şey! Fakat, insanlar için bunlardan daha üstünü var” buyurdu. Bunun üzerine Muâz bin Cebel (radıyallahü anh), bildiği bütün hayırları saydı. Hepsine de Resûlullah efendimiz “İnsanlar için bundan daha hayırlısı var” buyurdu. Muâz (radıyallahü anh): “Yâ Resûlallah! İnsanlar için bundan daha hayırlı olan nedir?” diye suâl eyledi. Resûlullah efendimiz ağzını işâret ederek: “Susmak, konuşunca da hayır konuşmaktır” buyurdu. Muâz: “Dillerimizle söylediklerimizden hesap sorulacak mı?” deyince Resûlullah efendimiz, “İnsanları Cehenneme yüzüstü düşürecek olan şey, dillerinden başkası değildir. Kim Allaha ve âhıret gününe inanırsa, ya hayır söylesin, ya da sussun. Hayır konuşun istifâde edin. Şer konuşmayın ki, selâmette olasınız.”
Ubeydullah bin Utbe hazretlerinin, Ömer bin Abdulazîz’e yazdığı nasîhatlerden birisi şöyledir: “Yaptığın işlerde dâima dikkatli ol. Bunun faydasını görürsün. Başına istemediğin bir şey bile gelse sabırlı ol, kaderine rızâ göster. Dünyâda rahat yoktur. İnsan bir gün çok sevinçli ve rahat olur. Peşinden, o sevinç ve rahatı hüzne ve sıkıntıya çeviren başka bir gün gelir.”
.
Kullar, belâlarla imtihan edilir
Ebû Ahmed el-Mukrî hazretleri Bağdad’da yetişen büyük hadîs âlimlerindendir. 406 (m. 1015)’de vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Her derdin bir dermanı vardır. Bilen bildi, bilmeyen bilemedi. Yalnız ölümün çâresi yoktur.”
“Siz altınlarınızı ateşle denediğiniz gibi, Allahü teâlâ da kullarını belâlarla tecrübe eder. Kimisi, tam ayar hâlis altının aynı parlaklıkta ateşten çıktığı gibi, parlak çıkar, denemeyi kazanır, kimisi biraz karışık bir kısmı da yanmış ve kararmış olarak tecrübeden çıkar.”
“Allahü teâlâ kulunu sevdiği vakit onu iptilâ eder, dert verir. Fazla sevdiği vakit onu iktinâ eder, yani mal ve evlat diye kendisinde bir şey bırakmaz.”
“Azîz ve celîl olan Allahü teâlâ, rahatlık ve ferahlığı rızâ ve yakînde, gam, keder ve tasayı da, şüphe ve kızgınlıkta kılmıştır.”
“Bir kavmi sevip onlarla dostluk kuran, kıyâmet günü onlarla haşr olacaktır.”
“Bid’at sahibine hürmet eden kimse, İslâmiyeti yıkmaya yardım etmiş olur.”
“Kul, ibâdeti zayıf olduğu hâlde, güzel ahlâkı sayesinde, âhiretin yüksek derece ve şerefli menzillerini kazanır.”
“Kur’ân-ı kerîmi hatim edenin duâsı kabul olunur.”
“Kötü huy, bağışlanmayacak bir günah, kötü zan ise kokan bir günahtır.”
“Allaha gönül hoşluğu ile ibâdet et. Şayet buna gücün yetmiyorsa, hoşlanmadığın şeyde sabret. Zîrâ böyle yapmanda senin için çok hayır vardır.”
“Müslümanın Müslümanı korkutması helâl olmaz.”
“İyiliklerine sevinen, kötülüklerine üzülen kimse mümindir.”
“Çölde yalnız kalan kimse bir şey kaybederse; ey Allah’ın kulları, bana yardım ediniz, desin! Çünkü Allahü teâlânın sizin göremediğiniz kulları vardır.”
“Allahü teâlâ, her şeyi yoktan var etti. Her şey içinden insanları sevdi, kıymetlendirdi. İnsanlar içinden de, seçtiklerini Arabistan’da yerleştirdi. Arabistan’daki seçilmişler arasında da, beni seçti. Beni, her zamandaki insanların seçilmişlerinde, en iyilerinde bulundurdu. O hâlde, Arabistan’da bana bağlı olanları sevenler, benim için severler. Onlara düşmanlık edenler, bana düşmanlık etmiş olurlar.”
“Bir kimse namaz sonunda, üç defa sübhâne rabbike âyet-i kerîmesini okursa, yetişir miktarda sevâba kavuşur.”
“Âdemoğlunun hatâlarının çoğu dilindendir.”
“Hayır olmayan her sözden dilini çek, ancak bu sayede şeytana galebe çalarsın.”
.
Allahü teâlâdan hayâ etmek
Fahreddîn Mâristaniyye hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimidir. 541 (m. 1147)’de doğdu. 599 (m. 1202)’de vefât etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Hayâ îmandan bir şubedir” buyurdu. Bu hadîs-i şerîfin şerhi şöyledir: Hayâ; nefsin, kötülüklerden nefret edip uzak durması, onları terk etmesidir. Resûlullah efendimizin hayâyı îmânın şubelerinden saymasının sebebi, kötülüklerin neler olduğunu nefse ihtar edip, onları terk etmeye davet eden doğru hayânın, ancak îmân sahiplerinde bulunmasındandır.
Resûlullah efendimiz hadîs-i şerîflerinde, yukarıda îzâh edilen mânâdaki makbul hayâya işâret buyurdular. Çünkü insanlara hayâ ile muâmele eden mümin, Allahü teâlâya karşı da hayâ sahibi olur. O’nun yasaklarından sakınıp, emirlerini yapar. Hattâ Allahü teâlânın emirlerini yerine getirip, yasaklarından sakınmakta en büyük gayreti sarf eder. Hâlbuki Allahü teâlâya îmân etmekle şereflenmemiş olan kimse, Allahü teâlânın yapmayın buyurup yasakladığı şeyleri yapar, O’nun emirlerine karşı gelir. Böylece, ilk önce hayâ edilmesi icap eden Allahü teâlâdan hayâ etmemiş, O’nun emirlerine karşı gelmekten utanmamış olur. Rabbinden hayâ etmeyen kimsenin de hayâdan çok uzak olduğu açıktır. Resûlullah efendimiz buyurdu ki:
“Kimde şu dört haslet bulunursa, münâfık olur. Kimde bunlardan biri varsa, onu terk edinceye kadar onda nifaktan bir şey bulunmuş olur. (Bu dört şey) kendisine bir şey emânet edildiği zaman hıyânet etmek, konuşunca yalan söylemek, vadinden dönmek, husûmet zamanında haktan ayrılmaktır.”
Nifak da iki çeşittir. Birisinde; nifak sahibi, dîne inandığı; görüntüsünü verir. Fakat içindeki küfrünü gizler. Resûlullah efendimiz zamanındaki münâfıkların nifakları bu cinstendir. Nifakın ikinci çeşidinde ise; bir kimsenin, herkesin yanında dînin emirlerini devam üzere yaptığı hâlde, yanında kimsenin bulunmadığı zamanda dînin emirlerini terk etmesidir. Bu ikinci kısım nifak, küfür olmayan nifaktır. Dışı içine uymayan manâsınadır. Ancak böyle bir nifak da haramdır. Hadîs-i şerîfte bildirilen nifak, ikinci kısım nifaktır.
.
Dünyâ, zâlim ve hîlekârdır
Türâbî Efendi, Sultan İkinci Bâyezîd zamanı Osmanlı âlim ve şâirlerindendir. 922 (m. 1516)’da vefât etti. Vefatından kısa bir zaman evvel oğluna şöyle nasihat etti:
Ey oğlum! Kimin takvâdan nasîbi varsa ve dünyâya düşkün değil ise; kerâmete, çok iyiliklere saadet ve hakîkî zenginliğe kavuşur. Öyle ise, dünyâ sevgisinden vazgeç. Dünyâya düşkün olmak, bütün günahların başıdır. Ona aldanma. Onun malı, mülkü, lezzetleri, görünüşleri hep aldatıcı, geçici ve yalancıdır. Sonunda yok olmak üzere hazırlanmıştır. Dünyâ hayâtı; oyun, eğlence ve süsten ibârettir. Dünyâ seni aldatmasın. Dünyâ, zâlim ve hîlekârdır. Bugün senin olduğunu sandığın malların, yarın başkasının olduğunu görürsün. Dünyâ ve onun süsleri hiçbir şey değildir. Dünyânın günleri sâdece emânettir. Dünyâyı tercih eden, emânet olan günleri gafletle geçiren kimseye akıllı denmez. Sermâyesini helak olacak olan şeye yatıran kimseye yazıklar olsun! Allahü teâlânın muhabbeti ve bütün işlerini Allahü teâlânın rızâsına uygun yapmak gayreti, şereflerin en büyüğüdür.
Vakar ile ahlâklanmayı unutma. Kötü işlere bulaşmayı bırakıp, her ân Allahü teâlâyı an ve O’nu hatırından çıkarma ki, bu hâl her yaranın ilâcıdır. Susuzluk için saf sudan daha faydalıdır. İhlâslı birisi nasihat verirse kulak ver. Onu dinle ve onunla amel et. Böyle kimsenin nasihati, seni Rabbin rızâsına yaklaştırır. Allahü teâlâ bir kulundan râzı olursa, onu fazlı ve lütfu ile, ebedî olarak kalmak üzere, sevinç ve saadet yeri olan Cennete koyar.
İnsan için, zamanın şartlarını ve hâlini çok iyi bilen, yüksek ilim ve yüksek hâl sahibi bir büyüğe uyması büyük bir ganîmettir. Böyle bir zâtı tanıyıp ona tâbi olmak, hizmetinde bulunmak, maksûduna ermek isteyen kimse için, tesîri fevkalâde olan, kıymetli ve kuvvetli bir ilâç, bir kimyadır.
Dünyâ ve âhirette kurtuluş, âlemlerin Rabbi olan Allahü teâlâyı sevmek ve O’nu hatırdan çıkarmamakla mümkündür. Allahü teâlâyı anmak, kalbe, rûha ve dile hayat verir. Kişinin amellerinin en üstünü, Allahü teâlâyı anmaktır. O’nu anmak, en sağlam iptir. Buna sarılanlar, sıkıntılardan kurtulup rahata kavuşmuşlardır.
Emelim, gayem, muradım odur ki: "Her şeyi yaratan yüce Rabbimden/Bütün günahlarımı affeylesin/Ve dâima, hep râzı olsun benden."
.
Onlar, Rablerinin yanında diridirler
Şeyh Tâceddîn Bârinbârî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. “Tuvayr-ul-leyl” (gece kuşu) lakabı ile meşhûr oldu. 654 (m. 1256)’da doğdu. 717 (m. 1317)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Peygamberler (aleyhimüsselam) kabirlerinde diridirler. Diri olmaları, sözde değildir. Tam diridirler. Kur’ân-ı kerimde, İmrân sûresinin 169. âyetinde meâlen; “Allah yolunda öldürülenleri ölü sanmayınız! Onlar, Rablerinin yanında diridirler. Rızıklandırılmaktadırlar” buyuruldu. Bu âyet-i kerîme, şehîdlerin diri olduklarını bildiriyor. Şehîdler, başka Müslümanlar gibidirler. Onlardan bir üstünlükleri yoktur. Peygamberler, şehîdlerden elbet daha ileride ve daha üstündür. İslâm âlimlerine göre her peygamber, şehîd olarak ölmüştür. Hadîs-i şerîfte; “Mirâc gecesinde, Mûsâ aleyhisselâmın kabri yanından geçirildim. Mezarında, ayakta namaz kılıyordu” buyuruldu. Başka bir hadîs-i şerîfte; “Allahü teâlâ toprağın peygamberleri çürütmesini haram etmiştir” buyuruldu. Bunun doğru olduğunu, âlimler söz birliği ile bildirmektedirler. Buhârî’de ve Müslim’de; “Allahü teâlâ Mirâc gecesinde bütün peygamberleri (aleyhimüsselam), Peygamberimize (sallallahü aleyhi ve sellem) gönderdi. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) onlara İmâm olup, iki rekat namaz kıldılar” yazılıdır. Namaz kılmak, rükû ve secde yapmakla olur. Bu haber, diri olarak, ceset ile, beden ile kıldıklarını gösteriyor. Mûsâ aleyhisselâmın, kabrinde namaz kılması da, bunu göstermektedir.
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği; “Kâbe’nin yanında, Kureyş kâfirleri, bana Beyt-ül-mukaddesin nasıl olduğunu sordular. Oralara dikkat etmemiştim. Çok sıkıldım. Allahü teâlâ, bana gösterdi. Kendimi peygamberler arasında gördüm. Mûsâ aleyhisselâm, ayakta namaz kılıyordu, zaîf idi. Saçları dağınık ve sarkık değildi. Şen’e kabilesinden bir yiğit gibi idi. Îsâ aleyhisselâm, Urve bin Mes’ûd Sekafî’ye benziyordu” hadîs-i şerîf bildirilmektedir. Şen’e, Yemen’de bulunan bir kabilenin ismidir.
Bu hadîs-i şerîfler, peygamberlerin, Rableri yanında diri olduklarını gösteriyor. Onların cesedleri, bedenleri, rûhları gibi latif olmuştur. Kesîf, katî değildir. Madde ve rûh âleminde görünebilirler. Bunun için, peygamberler, rûhları ve bedenleri ile görünebilirler.
.
Resûlullah'ın gözleri uyur kalbi uyumazdı
Ahmed Muhtar Efendi yüzonikinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. "Turşucuzâde" diye bilinir. 1238 (m. 1822)’de İstanbul’da doğdu. 1292 (m. 1875)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûlullah efendimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” mubârek yüzü ve bütün azâ-i şerîfesi ve mübârek sesi, bütün insanların yüzlerinden ve azâsından ve seslerinden güzel idi. Mübârek yüzü, bir miktar yuvarlak idi. Neşeli olduğu zamanda, mübârek yüzü ay gibi nurlanırdı. Sevindiği, mübârek alnından belli olurdu. Resûlullah efendimiz, gündüz nasıl görürse, gece dahî öyle görürdü. Önünde olanları gördüğü gibi, arkasında olanları dahî görürdü. Bunu ispat eden yüzlerce hâdise, kitaplarda yazılıdır. Gözde görmek halk eden Allahü teâlâ, diğer uzuvda dahî halk etmeye kâdirdir. Yana ve geriye bakacağı zaman, bütün bedeni ile dönüp bakardı. Yeryüzüne nazarı, semâya bakmasından ziyâde idi.
Resûlullah efendimizin gözleri uyur, fakat kalbi uyumazdı. Uyurken horlamazlardı. Rüyâlarında hoşa gitmeyen bir şey gördükleri zaman “Hüvallahü lâ şerike lehû” buyururlardı. Yatağına yatacağı zaman; “Rabbi kınî azâbeke yevme teb’asü ibâdeke” uyandıkları zaman; “Elhamdülillahillezî ehyânâ ba’de mâ emâtenâ ve ileyhinnüşûr” buyururlardı.
Resûlullah efendimiz zekât kabul etmezdi. Fakat hediye kabul eder, ondan yerdi. Hediyeye karşılık hediye verirdi. En tatlı ve lezzetli şeyi yiyeyim diye düşünmezdi. Bazen açlıktan mübârek karnına taş bağlardı. Hâlbuki, kendisine yeryüzünün hazîneleri verildiği hâlde kabul etmemiş, âhireti tercih etmişti. Ekmekle sirke yerdi. “Sirke ne iyi katıktır” buyurdu. Ne bulursa onu yerdi. Sofraya geleni reddetmezdi. Getirilmeyeni istemezdi. En sevdiği, serin şerbetti. Yaslanarak yemezdi. Yapılan davete giderdi. Köle, hür, herkesin davetini kabul ederdi. “Zeytinyağı yiyiniz. Çünkü o mübârek bir ağaçtandır” buyurmuştur. Oturarak içerdi. Üç solukta içer, nefeslerini kabın içine vermezdi. Su dağıtırken, sağında bulunanlardan başlardı.
Resûlullah efendimiz güzel kokuları severdi. Tiksindirici kokulardan hoşlanmazdı. Yürürken, nalınlarını giyerken, yıkanırken, hülâsa bütün işlerini sağdan yapardı. Aynaya bakarlardı. Ayna, tarak, makas, misvak, iğne ve ipliği yolculuk sırasında yanından ayırmazlardı...
.
Mucize ve kerâmet hakkında
İbrâhim Trablûsî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 853 (m. 1449)’da Lübnan’da Trablus’ta doğdu. 922 (m. 1516)’da Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Kerâmetler haktır. Evliyânın kerâmetine inanmayan, bid’at sahibi, sapık olur. Ben kerâmetleri inkâr edenlere çok hayret ediyorum! Onlar hakkında, Allahü teâlânın gazabından korkuyorum.
Mucize ve kerâmet, ikisi de harikulade hâllerdir. Eshâb-ı kirâmda görülen kerâmetler meşhurdur. Hazreti Ebû Bekir (radıyallahü anh), hanımının hâmile olduğunu ve kız çocuğu olacağını söylemiştir.
Hazreti Ömer, Sâriyye’yi (radıyallahü anh) İslâm ordusunun başına kumandan tayin ederek İrân’a gönderdi. Muharebe sırasında Nihâvend kapısında muhasara yapılırken, İslâm ordusu çok güç duruma düştü. Düşman gayet çok idi. İslâm ordusu neredeyse hezimete uğrayacaktı. Bu sırada Hazreti Ömer (radıyallahü anh), Medîne-i münevverede bulunuyordu, İslâm ordusunun güç durumda olduğu bir sırada, Hazreti Ömer (radıyallahü anh) minberde hutbe okumakta idi. Bir ara Hazreti Ömer yüksek sesle; “Ey Sâriyye dağa! Ey Sâriyye! Dağa, dağa!” diye bağırdı. Allahü teâlâ, Sâriyye’ye ve İslâm ordusunun hepsine Hazreti Ömer’in sesini duyurdu. Onlar o sırada Nihâvend kapısında bulunuyorlardı, İslâm ordusu Hazreti Ömer’in sesini tanıyıp “Bu, Emîr-ül-mü’minînin sesi” dediler. Arkalarını dağa verdiler ve zaferi Müslümanlar kazandı...
Hazreti Ali (radıyallahü anh), Hazreti Ömer’in hutbesini dinleyenler arasında bulunuyordu. Hazreti Ömer’in, Sâriyye’ye bu emri vermesi üzerine ona; “Emîr-ül-mü’minîn ne söylüyor?” diye soruldu. Bunun üzerine Hazreti Ali; “Emîr-ül-mü’minîni kendi hâline bırakınız. Hangi işe girmişse, mutlaka o işten Allahü teâlânın izni ile selâmetle çıkmıştır” buyurdu.
Daha sonra Hazreti Ömer’in niçin öyle yaptığı anlaşılmıştır. Ömer’in (radıyallahü anh) maksadı, böyle bir kerâmeti göstermek değildi. Ancak, onda böyle bir kerâmet zuhur etti. Nihâvend’deki İslâm ordusunun durumu kendisine gösterildi. Hazreti Ömer, onlar arasında gerçekten bulundu. Medîne-i münevverede bulunduğu yerden ayrıldı. Onların yanında bulunan bir kimse gibi, onlara hitâp etti.
.
Şefaatim vâcib oldu” ne demek
Ebû Abdullah Tilmsânî hazretleri fıkıh ve hadîs âlimidir. Cezayir’de Tilmsân’da doğdu. 871 (m. 1467)’de, Lübnan’da Beyrut’ta vefât etti. Kitabında naklettiği, Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) kabr-i şerifini ziyârete dâir hadîs-i şerîfler hakkında buyurdu ki:
Resûlullah efendimizi ziyâret hususunda gelen hadîs-i şerîflerin hepsinin mevdu olduğunu iddia edenlerin sözlerinin iftira olduğu açıkça ortaya çıkmaktadır. Sübhânallah! Böyle söyleyen, Allahü teâlâdan ve Resûlünden de mi hayâ etmedi. Ondan önce bu sözü, ne bir âlim, ne bir câhil hiç kimse söylememiştir. Bir Müslüman, kendisinden önce hiçbir âlimin mevdu demediği bir hadîs-i şerîfe nasıl mevdu diyebilir! Bu hadîs-i şerîfte, hadîs âlimlerinin mevdu diye hükmettiklerini gerektirecek hiçbir sebep mevcut değildir. Hem hadîs-i şerîfin metni, dine de muhalif değildir, öyleyse, hangi yönden bu hadîs-i şerîfe mevdu diye hükmedilir. Hâlbuki o, ya sahih veya hasen bir hadîs-i şerîftir. Hadîs-i şerîfin senedine dâir bu açıklama kâfidir...
Metnine gelince, hadîs-i şerîfteki “Şefaatim vâcib oldu”nun manası; şefaatim haktır ve mutlaka olacaktır, şefaatim lâzımdır, demektir. Resûlullah efendimizin bu hadîs-i şerîfi mutlaka tahakkuk edecektir. Çünkü O vadetmiştir. Resûlullah efendimiz buyurdular ki: 1- “Kabrimi ziyâret edene şefaatim vâcib oldu.” 2- “Bir kimse beni ziyâret etmek için gelse ve başka bir şey için niyeti olmasa, kıyâmet günü ona şefaat etmemi hak etmiş olur.” 3- “Hac edip kabrimi ziyâret eden kimse, beni diri iken ziyâret etmiş gibi olur.” 4- “Hac edip de, beni ziyâret etmeyen kimse, beni incitmiş olur.” 5- “Kim beni ziyâret ederse, kıyâmet gününde bana komşu olur.” 6- “Kim beni sırf Allah rızâsı için Medîne-i münevverede ziyâret ederse, kıyâmet gününde bana komşu olur.” 7- “Ümmetimden bir kimsenin imkânı olduğu hâlde beni ziyâret etmezse, artık onun için mazeret yoktur.” 8- “Kim beni ziyâret eder, kabrime kadar gelirse, kıyâmet günü ona şefaatçi (veya şâhid) olurum.” [Eserde, bu hadîs-i şerîflerin senetleri ve hangi kitaplarda bulundukları da bildirilmiştir.]
Ebû Dâvûd Sicistânî’nin Ebû Hüreyre’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Bir kimse bana selâm verirse, Allahü teâlâ ruhumu geri gönderir, ben de o selâma cevap veririm.
.
İyilik, sevgi kazandırır
Muhammed Tartûşî hazretleri hadîs, tefsîr ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 451 (m. 1059)’da Suriye’de Tartûs’ta doğdu. 520. (m. 1126)’da Mısır’da İskenderiyye’de vefât etti. Sirâc-ül-mülûk kitabında buyuruyor ki:
Allahü teâlâya hamd eder, O’nun var ve bir olduğuna, her şeyi yaratan, terbiye eden, yetiştiren, her iyiliği yaptıran, gönderen bir Rab olduğuna şehâdet ederim. Yine şehâdet ederim ki, Muhammed aleyhisselâm O’nun kulu ve seçilmiş peygamberidir. O’nu insanlara ve cinlere korkutucu ve müjdeleyici olarak gönderdi. O’nu kendine davet edici kıldı. Muhammed aleyhisselâma salât ve selâm eder, O’nun tertemiz Ehl-i beytine, seçilmiş Eshâbına duâlar ederim...
İdarecilerde bulunması gereken iyi hasletler: Muâviye (radıyallahü anh), Sa’saa bin Sühan’a; “Ömer bin Hattâb’ın (radıyallahü anh) vasıflarını söyler misin?” diye sorunca, o da; “Hazreti Ömer, idâresi altında olanların hâllerini yakından bilirdi. Adâlet ile iş görürdü. Kibirli değildi, özür dileyenin özrünü kabul ederdi. Ayıplarını örter idi. Her bakımdan emîn idi. Doğruyu, hakkı ortaya çıkarmak için çalışırdı. Hangi durumda olursa olsun, kuvvetli karşısında zayıfı korur, himâye ederdi” dedi...
Âlimler buyurdu ki: “İyilik, sevgi kazandırır. Kötülük, düşmanlığa sebep olur. Münâkaşa etmek, düşman kazandırır. Uymak, itaat etmek, dostluk meydana getirir. Doğruluk, itimat kazandırır. Emânete riâyet, kalp huzuru meydana getirir. Adâletli olmak, kalpleri toparlar ve sevgi doldurur. Zulüm, parçalanmaya, bölünmeye götürür. Güzel ahlâk, muhabbete, kötü ahlâk, insanların uzaklaşmasına sebep olur. İyilik ve cömertlik, dostluğa, cimrilik, yalnızlığa götürür. Kibirlilik hiddet, tevâzu yükseklik kazandırır. Cömert olmakla kişi övülür, methedilir. Cimrilik, kötülenmeye götürür. Gevşeklik, zayi olmaya, ciddiyet, işlerin düzenli yürümesine götürür. Aldanmak ve gaflet, pişmanlık sebebidir. Sağlam tedbir almak, ele geçen nimetin devamına sebeptir. Acele etmeksizin istenen şeyler, kolay ele geçer. Konuşmayıp susmakla, heybet husule gelir. Faydalı olmayanı terk ile, fazilet kazanılır. Her şeyin sonuna bakarak iş görmek, kurtuluştur. Yumuşak olmayan, pişmanlık çeker. Sabreden kazanır. Susan selâmet bulur. Korkan çekinir, ibret alan, ileri görüşlü olur. İleriyi gören, anlayışlı olur. Anlayan, bilir. Kendi arzu ve isteklerine uyan, sapıtır."
.
Allahü teala bir kulu seviyorsa
Üçbaşlı Nûreddîn Efendi, Osmanlı âlimlerindendir. Sakarya’nın Karasu ilçesinin Üçbaş köyünde doğdu. Zamanının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsil ettikten sonra, Manisa, İznik, Edirne ve Amasya’da müderrislik ve Amasya müftülüğü vazîfesini yürüten Nûreddîn Efendi buradan emekli oldu ve İstanbul’a yerleşti. 940 (m. 1533)’de İstanbul’da vefât etti.
Kanunî Sultan Süleymân Hân’ın vezirlerinden İbrâhim Paşa, Nûreddîn Efendiye; “Sizin paraya karşı ilginiz var. Fakat onları hayır ve hasenata çok sarf ediyorsunuz. Bu nasıl oluyor?” dedi. Nûreddîn Efendi; “Evet, parayı çok sever görünüyorum. Çünkü onunla âhiretimi kazanırım. Yani bu elde ettiğim paralarla hayır işleri yapıp, âhireti kazanmaya çalışırım” buyurdu.
Bu mübarek zat, derslerinde evliyanın büyüklerinden bahsederdi. Bir defasında şunları anlattı:
Fudayl bin Iyâd buyurdu ki: “Kim bid’at sahibi ile oturursa, ona hikmetten bir şey verilmez.”
İbrâhim bin Edhem’e; “Allahü teâlâ; 'İsteyiniz veririm, kabul ederim' buyuruyor. Hâlbuki, istiyoruz vermiyor” denilince, buyurdu ki: “Allahü teâlâya duâ edersiniz, ona itaat etmezsiniz. Peygamberini tanırsınız, O’na uymazsınız. Kur’ân-ı kerîm okursunuz, gösterdiği yoldan gitmezsiniz. Cenâb-ı Hakkın nimetlerinden faydalanırsınız, O’na şükretmezsiniz. Cennetin ibadet edenler için olduğunu bilirsiniz, hazırlıkta bulunmazsınız. Cehennemin âsiler için yaratıldığını, bilirsiniz, ondan sakınmazsınız. Babalarınızın, dedelerinizin ne olduğunu görür, ibret almazsınız. Ayıbınıza bakmadan başkalarının ayıplarını araştırırsınız. Şeytana düşman olduğunuzu söyler, ona uyarsınız. Böyle olan kimseler, üzerlerine taş yağmadığına, yere batmadıklarına, gökten ateş yağmadığına şükretsin! Daha ne isterler? Duâlarının neticesi, yalnız bu olursa yetmez mi?”
Zünnûn-i Mısrî buyurdu ki: “Allahü teâlânın bir kimseyi sevdiğinin alâmeti, o kimsenin, Allahü teâlânın sevgilisinin işine, ahlâkına ve sünnetine uymasıdır. İnsanlara fitne ve fesad, şu altı şeyden dolayı gelir: 1- Âhirete âit olan amellerde niyetinin zayıflığından. 2- Bedenini, İslâmiyete uymayan arzularını yapmaya hazır tutmaktan. 3- Ömrün kısa olmasına rağmen, tûl-i emel peşinde koşmaktan. 4- İnsanların rızasını, Yaradanın rızâsına tercih etmelerinden. 5- Nefislerine uyup, sünneti terk etmelerinden. 6- Selef-i sâlihînin yolundan gitmemekten dolayı.”
.
Âlimin ölümü, âlemin ölümüdür
Muhammed Übüllî hazretleri Cezayir’de yetişen İslâm âlimlerinin büyüklerindendir. 680 (m. 1281)’de Tilmsân’da doğdu. 753 (m. 1352)’de vefât etti. Buyurdu ki:
Hazreti Ali (radıyallahü anh) buyurdu ki:
"Ey Kümeyl bin Ziyâd! Kalpler, bir kaba benzer. O kalplerin en hayırlısı, içinde hayır olanıdır. Sana söyleyeceğim şeyleri ezberle! İnsanlar üç kısımdır: Rabbanî olan âlimler, kurtuluşa ermek için çalışanlar, bir de esen rüzgâra göre hareket eden ahmak kimseler olup, bunlar; ilim nûruyla aydınlanmamış, sağlam bir barınağa sığınmamış olanlardır. İlim, mal ve mülkten hayırlıdır, ilim, seni gözetir, korur. Sen, malı gözetirsin, ilim, öğrenmekle çoğalır. Mal, vermekle azalır, ilim hâkimdir. Mal, gözetilmeye mahkûmdur, ilim aşkı ibâdet olup, onun ile Allahü teâlâya nasıl ibâdet edileceği öğrenilir. Hayatta iken ilim ile, tâat ve ibâdet yapılır. Mal sahipleri, daha hayatta iken ölmüşlerdir. Âlimler, her zaman bulunacaktır. Onların sevgisi, kalplerdedir. Âlimin vefâtıyla, ilim yok olur. (Onun için, âlimin ölümü; âlemin ölümü dendi.) Fakat, yine yeryüzü, doğruyu gösteren âlimden mahrum kalmaz. Onlar sayıca az, fakat Allahü teâlâ katında dereceleri çok yüksektir. Kalplerinde hikmetler gizlidir. Kendilerini arayanların kalplerine îmân tohumları ekerler. Mübârek vücutlarıyla dünyadadırlar. Fakat kalpleri, Allahü teâlâya bağlıdır. Onlar, Allahü teâlânın yeryüzünde halîfeleridirler ve emîn, güvenilir kullarıdır. Onlar, Allahü teâlânın dinine davet ederler. Onları görmeye can atmak lâzımdır. Âh, onları görmekle şereflenmek ne güzeldir.”
Sultânın birisi, âlim bir zâta; “Sultânı kuvvetli ve üstün yapan şey nedir?” diye sordu. Âlim zât da; “Kendisine itaat edilmesi” dedi. Sonra sultan; “Tâatin esâsı nedir?” diye sorunca, o zât; “Sultânın, emrini gözetip çalışan yardımcılarına iyilik ve sevgi göstermesi ve halkına adâletle muâmele etmesidir” dedi. O zaman sultan; “Doğru söyledin, emânet itaatin kalesidir, itaat etmek de milletin süsü ve zînetidir. Sultâna itaat dört şekilde olur: Ona düşkün olmak, onu sevmek, ondan korkmak, ona baş eğmek” dedi.
Halkın devlet başkanına itaati lâzımdır. Devlet başkanına itaat etmede, Allahü teâlâdan korkmak lâzımdır. Devlet başkanı da, Allahü teâlâya itaat etmelidir. Adâletli olsun olmasın, devlet başkanına tazim ve hürmet, Allahü teâlâya tazimdendir.
.
Rahmet kapıları herkese açık
Kâsımzâde Şah Ali Efendi Osmanlı evliyâ ve ulemâsındandır. 880 (m. 1475)’de Çanakkale-Bolayır’da doğdu. 960 (m. 1553)’de İstanbul’da vefât etti. Sohbetlerinde, evliyanın kıymetli nasihatlerini naklederdi. Buyurdu ki:
“Yûsuf bin Hüseyn Râzî buyurdu ki: Kim, Allahü teâlâyı hakkıyla zikrederse, O’ndan başka her şeyi unutur. O’nun zikri ile O’ndan başka her şeyi unutan kimseyi, Allahü teâlâ her şeyden muhafaza eder.”
“Ebû Bekr Verrâk şöyle buyuruyor: Dâima seninle olması gereken beş şey vardır. Bunlar; Allahü teâlâ, nefis, şeytan, dünyâ ve halktır. Eğer bunlara karşı şu beş şeyi tatbikte muvaffak olursan saadete erersin: Allahü teâlânın emirlerine itaat edip, yaptığı her şeyi beğenip râzı olmak nefse muhalif olup, şeytana düşman olmak, dünyâdan sakınmak, halka karşı da şefkatle muâmele etmek lâzımdır.”
“Muhammed Bâkır gece geç vakte kadar ibâdet eder, sonra Allahü teâlâya şöyle yalvararak ağlardı: Yâ ilâhî! Yâ Rabbi, gece oldu. Gökte yıldızlar var. Herkes uyuyor. Kimsenin sesi çıkmıyor. Yâ Rabbî! Sen dirisin. Her şeyi biliyor, yapılan her şeyi görüyorsun. Uyuman, uyuklaman olmaz. Seni böyle bilmeyen ihsânına kavuşamaz. Sen öyle kuvvet ve kudret sahibisin ki, hiçbir şey senin olmasını dilediğin bir şeyin olmasına mâni olamaz. Senin bakî ve ebedî oluşunda, gündüzün bitip gecenin başlaması ve gecenin bitip gündüzün başlaması gibi sebeplerle kesiklik, aksaklık olmaz. Rahmetin o kadar çoktur ki, rahmet kapılarını herkese açmışsın. Sana duâ edenlerin, yalvaranların duâlarını kabul edersin, ihsân ettiğin nimetlere hamdedenleri çok sever, onlara daha çok nimetler verirsin, inanarak ve güvenerek sana duâ edenler, eli boş dönmezler. Sana güvenen, kapına gelen kimseyi döndürmeye kimsenin gücü yetmez...
Ey Rabbim! Ölümü, kabri ve sana hesap vereceğimi düşündükçe, önümde bunlar olduğunu bildikçe nasıl olur da senden sevinç ve neşe isteyebilirim!.. Amel defterimin, sağımdan mı, solumdan mı verileceğini bilemediğim aklıma geldikçe, nasıl olur da senden dünyalık bir şey isteyebilirim?.. Can alıcı meleğin geleceğini ve canımı alacağını bildiğim hâlde dünya lezzetlerinden nasıl tat alabilirim?..
Yâ Rabbî! Sana yalvarıyor, senden istiyor, rahmetinden ümit ediyor ve istiyorum ki; ölümümü, hesabımı kolay ve rahat eyle ve sonra azâbı olmayan rahat bir hayat ihsân eyle. Âmin. Yâ Rabbel Âlemin.”
.
İmam-ı azam, kurtuluş yolunu bildirmiştir
Ensârî Şemseddîn Efendi Osmanlı âlimlerindendir. Rumeli’de doğdu. 1009 (m. 1600)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde, İmâm-ı azam hazretlerinin üstünlüklerinden şöyle bahsetti:
İmâm-ı azam hazretleri, ikinci asırda yetişti. Fıkıh tahsil edip fâkih oldu. Fetvâ verdi. Münâzaralarda bulundu. Buyurdu ki: “Sahabeden (radıyallahü anhüm) gelen bir fetvânın, başımızın üzerinde yeri var. Tabiînden gelen ise, onlar da insan, biz de insanız.”
Ebû Bekr-i Râzî Cessâs diyor ki: “İmâm-ı azamın talebelerinden İmâm-ı Muhammed’in Câmi’-üs-sagîr'inin bazı yerlerini, meşhur nahiv âlimlerine sorduğumda, hepsi hayretini gizleyemeyerek, 'İmâm-ı Muhammed, nahivde Halîl bin Ahmed ve Sibeveyh ayarında imiş' diyerek hayretlerini belirttiler.”
İmam-ı azam Ebu Hanife, İslamiyet’in, Müslümanlardan doğru bir itikad (Ehl-i sünnet itikadı), doğru bir amel ve güzel bir ahlak istediğini bildirmiş, ömrü boyunca bu kurtuluş yolunu anlatmıştır. Vefatından sonra da yetiştirdiği talebeleri ve kitapları asırlar boyunca gelen bütün Müslümanlara ışık tutmuş ve rehber olmuştur.
İmâm-ı azamın mudarib bir ortağı vardı, İmâm bir gün, satılan malda bir kusur gördü. Ortağına, “Bu elbiseyi satın alacak olan kimseye, malın ayıbını söyle” dedi. Ortağı, Mâverâünnehr civarına giderek malı sattı. Döndüğünde İmâm-ı azam ona, “Malın ayıbını söyledin mi?” diye sordu. Ortağı “Unuttum” dedi. Bunun üzerine İmam-ı azam, hissesine düşen kısmı sadaka olarak dağıttı. Denildi ki; İmâm-ı azam’ın hissesi, yirmi bin dinar idi. Bunların hepsini verdi. İmâm’ın bütün hayatı bu hâl üzere idi.
İmam-ı azam bir gün yolda giderken onu gören bir adam, yüzünü ondan saklayıp başka bir yola saptı. Hemen o adamı çağırıp; “Neden yolunu değiştirdin?” diye sordu. Adam cevabında; “Size on bin akçe borcum var. Uzun zaman oldu ödeyemedim ve çok sıkıldım, utandım” dedi. İmam-ı azam; “Sübhanallah, ben o parayı sana hediye etmiştim. Beni görüp sıkıldığın ve utandığın için hakkını helal et!” dedi.
İmam-ı azam talebeleri arasında bulunduğu bir sırada vücudunu bir akrep soktu ve yere düştü. Talebeleri bu akrebi öldürmek isteyince; “Onu öldürmeyiniz, kendimi onunla tecrübe etmek istiyorum, bakalım haklarında hadis-i şerifte, (Âlimlerin kanı zehirlidir) buyurulan âlimlere dahil miyim?” dedi. Talebeleri akrebe baktılar, kıvrandı, büzüldü ve hemen öldü.
.
Affedilmiş olarak sabahlayanlar
Mehmed Şah Çelebi, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin soyundan gelen Osmanlı âlimlerindendir. Afyonkarahisar’da doğdu. 978 (m. 1570)’de İstanbul’da vefât etti. Bir talebesine şunları tavsiye etti:
Yatağına abdestli olarak, Euzü Besmele okuyarak gir! Sağ yan üzerine kıbleye karşı yat! Sağ avucunu sağ yanağın altına döşe! Euzü Besmele ile bir Âyet-el-kürsi oku! Sonra her biri için Besmele okuyarak, üç İhlâs suresi, sonra bir Fatiha, sonra birer defa Felak ve Nas surelerini oku! Sonra üç defa istiğfar duası, yani (Estağfirullahel’azîm ellezî lâ ilâhe illâ hü) oku! Üçüncüsüne (el-hayyel-kayyûme ve etûbü ileyh) ilave et! Sonra on kere (Tevekkeltü alellah ve lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh) oku! Onuncusuna (hil aliyyil azîm ellezî lâ ilâhe illâ hü) ilave et! Sonra, (Allahümmağfir lî ve li valideyye ve lil-mü’minîne vel-mü’minât), bir kere (Allahümme salli alâ seyyidinâ Muhammed), bir kere (Allahümme Rabbenâ âtinâ fiddünyâ haseneten ve fil âhıreti haseneten ve kınâ azâbennâr bi-rahmetike yâ Erhamerrâhimîn), üç veya on veya kırk yahut yetmiş kere istiğfar yani (Estağfirullahel’azîm) ve bir kelime-i tevhid yani (Lâ ilahe illallâh Muhammedün resûlullah) oku!
Hadis-i şeriflerde buyuruluyor ki: (Yatağa girince 3 defa Estağfirullah el azim ellezi lâ ilahe illâ hüvel hayyel kayyum ve etubü ileyh okuyan kimsenin günahları, deniz köpüğü kadar pek çok olsa da, affolur.) (Yatarken Fatiha ve İhlası okuyan, ölüm hariç, her şerden emin olur.) (Yatarken Kâfirun suresini okuyan şirkten beri olur.) (Yatarken Mülk [Tebareke] suresini okumadan yatma! Çünkü ölürsen kabirde sana yoldaş olur.) (Kur’ânda bir sure vardır ki, otuz âyettir. Okuyana affedilinceye kadar şefaat edecektir. O “Tebarekellezi bi yedihil mülk” diye başlayan suredir.) Resulullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Secde suresi ile Mülk suresini okumadan uyumazdı.
Her gece Amenerresulüyü okuyan, gecelerini ibadetle geçirmiş gibi sevaba kavuşur. Gece yatarken Tebareke suresini okuyan, kabir azabından korunur, Kadir Gecesini ihya etmiş gibi sevaba kavuşur.
Her gece Yasin suresini okuyan, affedilmiş olarak sabahlar. Her gece yatarken yüz defa, (Sübhânallahi velhamdülillâhi ve lâ ilâhe illallahü vallâhü ekber) okuyan kimse, kendini hesaba çekerek günahlarını affettirmiş olur.
.
Ezân ve ikâmet hakkında
Muhammed bin Alâüddîn hazretleri hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 1000 (m. 1591)’de Mısır’da doğdu. 1077 (m. 1666)’da Kahire’de vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Ezân okumak, hicretin birinci senesinde, Medîne'de başladı. Bundan önce, namâz vakitlerinde yalnız (Essalâtü câmi’a) denirdi. Hangi namâzlarda ezân ve ikâmet okunur? Bunu üç madde hâlinde bildirelim:
1- Kırda, bostânda, yalnız veya cemâat ile kazâ kılarken, erkeklerin ezânı ve ikâmeti yüksek sesle okumaları sünnettir. Sesi işiten insanlar, cinnîler, taşlar, kıyâmette şâhit olacaktır. Birkaç kazâyı bir arada kılan, önce ezân ve ikâmet okur. Sonraki kazâları kılarken, hepsine ikâmet okur, ezân okumasa da olur. Kadınlar, vaktinde ve kazâ kılarken ezân ve ikâmet okumaz.
2- Evinde yalnız veya cemâat ile vakt namâzı kılan, ezân ve ikâmet okumaz. Çünkü câmide okunan ezân ve ikâmet evlerde de okunmuş sayılır. Fakat okumaları efdal olur. Müezzinin sesini evden duymak lâzım değildir. Câmide ezân okunmazsa veya şartlarına uygun olmazsa, evde yalnız kılan ezân ve ikâmet okur. Mahalle câmiinde ve cemâati belli kimseler olan her câmide, vakit namâzı, cemâat ile kılındıktan sonra, yalnız kılan kimse, ezân ve ikâmet okumaz. Böyle câmilerde, vakit namâzları, imâm mihrapta olarak, cemâat ile kılındıktan sonra, tekrâr cemâatler yapılabilir. Sonraki cemâatlerde de, imâm mihrâpta bulunursa, ezân ve ikâmet okunmaz. İmâmları mihrapta durmazsa, ezânı ve ikâmeti, cemâat duyacak kadar sesle okurlar. Yollarda bulunan veya imâmı ve müezzini bulunmayan ve cemâati belli kimseler olmayan câmilerde, çeşitli zamanlarda gelenler, bir vaktin namâzı için, çeşitli cemâatler yaparlar. Her cemâat için, ezân ve ikâmet okunur. Böyle câmide, yalnız kılan da, ezân ve ikâmeti kendi işiteceği kadar sesle okur.
3- Misâfir olanlar, kendi aralarındaki cemâat ile de, yalnız kılarken de, ezân ve ikâmet okur. Yalnız kılanın yanında, arkadaşları kılıyorsa, ezânı terk edebilir. Seferî olan kimse, bir evde yalnız kılarken de, ezân ve ikâmet okur. Çünki, câmide okunan, onun namâzı için sayılmaz. Seferî olanlardan bazısı, evde ezân okursa, sonra kılanlar okumaz.
.
Çok soru sormak iyi görülmemiştir
Süreyc bin Yûnus Mervezî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 235 (m. 849)’da Bağdâd’da vefât etti. Hadîs âlimleri arasında “İmâm” derecesine yükselenlerdendi. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları şunlardır:
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kıyâmet gününde Allahü teâlânın katında, insanların en kötüsü olarak ikiyüzlü kimseyi görürsün.”
Behz bin Hakîm’in dedesi şöyle dedi: Resûlullah Efendimizden duydum. Buyurdu ki: “Konuşurken, yanındakileri güldürmek için yalan söyleyen kimseye yazıklar olsun, ona yazıklar olsun, ona yazıklar olsun.”
Abdullah İbni Abbâs (radıyallahü anhüma) da şöyle anlatıyor: “Resûlullah Efendimiz zemzemden ayakta olduğu hâlde içerlerdi.”
Hasen (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “Nefsim yed-i kudretinde olan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bir kimsenin dili doğru olmadıkça kendisi doğru olmaz. Kalbi doğru olmadıkça, dili doğru olmaz. Bir kimse, komşusu onun kötülüklerinden emîn olmadığı müddetçe, imânı kâmil bir mümin olamaz.”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah Efendimiz buyurdu ki: “Kimin dünyâda iki dili olursa, Allahü teâlâ, kıyâmet gününde onun için ateşten iki dil yapar.”
Vâsıla bin Hattâb Kureşî (radıyallahü anh) anlattı: Mescid-i Nebî’ye Resûlullah efendimiz gelen şahsı görünce, onun için yer açtılar. Bunun üzerine o şahıs, “Yâ Resûlallah! Müsait ve oturulacak yer var” deyince, Resûlullah efendimiz; “Müslümanın, Müslüman üzerinde hakkı vardır. Müslüman, Müslümanı görünce onun için yer açar” buyurdu.
Âişe (radıyallahü anhâ) vâlidemiz; “Yâ Resûlallah! İki tane komşum var. Hangisine hediyede bulunayım?” diye sorunca, Resûlullah Efendimiz: “Kapısı en yakın olana” buyurdular.
Mu’âz (radıyallahü anh) buyurdu ki: “İki Müslüman karşılaşıp da, biri diğerinin elini tutup, güler yüz gösterip tebessüm ederse, ağaç yapraklarının döküldüğü gibi ikisinin de günahları dökülür.”
Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâ üç şeyi sizin için iyi görmedi. Birincisi dedikodu, ikincisi çok soru sormak, üçüncüsü malı zayi etmek.” [İnsanın, kendisine lâzım olmayan şeyleri konuşması, lüzumsuz yerlerde malını harcaması, bilinmesine ihtiyaç duyulmayan mevzûlarda soru sorması iyi görülmemiştir.]
.
Ben duâmı şefâat için sakladım
Abîde bin Amr hazretleri Tabiînin meşhûr âlimlerindenidir. Doğum târihi bilinmemektedir. 72 (m. 691)’de vefât etti. Yemenlidir. Mekke’nin fethedildiği günlerde Müslüman olmakla şereflendi. Fakat Peygamber Efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) görmediği için Sahâbî olamadı. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler "Kütüb-i sitte"de yer almıştır. Bunlardan bazıları:
Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: (Her nebî için bir davet-i müstecâbe vardır. [Her Peygamberin bir duâsı kabul olundu.] Her Peygamber duâsının kabul olunması için acele etti. Peygamberler Allahü teâlâya, ümmetleri üzerine denizde boğulmaları, suda gark olmaları, zelzele, sayha, taş atılması, kötü şekle girmek ve yere batması gibi; felâketleri için duâ etdiler. Ben duâmı; ümmetim üzerine şefâat etmek için sakladım. Allahü teâlâya şirk koşmadan ölmüş olan kimseye, benim şefâatimi Allahü teâlâ kabul eder.)
Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: (Mirâc gecesi, İbrâhîm aleyhisselâm ile karşılaşdım. Bana dedi ki: Yâ Muhammed! Benden, ümmetine selâm söyle! Onlara haber ver ki, muhakkak Cennetin toprağı tayyiptir. Suyu tatlıdır. Zemîni düz ve ağaçsız olduğundan, oraya dikilen fidanın, 'Sübhânallahi velhamdülillâhi ve lâ ilâhe illallahü vallahü ekber' olduğunu haber ver.)
Resûlullah Efendimiz buyurdular ki: (Muhakkak ki, Allahü teâlâ kıyâmet günü insanlar arasından ümmetimden birini seçer. Onun için, her birinin uzunluğu gözün görebildiği yere kadar olan doksan dokuz amel defteri açar.) Ebû Sa’îd-il Hudrî “radıyallahü teâlâ anh” buyurdu ki: Ben muhâcirlerin fakîrlerinden bir cemâat ile oturuyordum. Bazılarının üzerini elbiseleri örtmediği için, birbirlerini siper ederler idi. Bir kâri yanımızda Kur’ân-ı kerîm okuyordu. Resûlullah Efendimiz o sırada gelip, yanımızda durdu. O kâri sükût etti. Resûlullah Efendimiz selâm verdi. Sonra buyurdu ki: (Siz ne yapıyorsunuz). Biz dedik ki: (Kitâbullahı dinliyorduk.) Buyurdu ki: (Allahü teâlâya hamdolsun ki, ümmetimden berâber bulunmaya emrolunduğum kimseler kıldı.)
Bir kimse, Resûlullah efendimize fakirlikten ve geçim sıkıntısından şikâyet etti. Resûlullah efendimiz; “Eve girdiğin zaman evde bir kimse olsun veya olmasın selâm ver ve; 'Kul hüvallahü ehad' sûresini bir defa oku” buyurdu. O kimse bu şekilde yaptı. Allahü teâlâ ona o kadar mal verdi ki, komşularına bile dağıttı.
.
Sen eşkıyadan nasıl kurtuldun
Mehmed Nahîfî Efendi, Osmanlı evliyâsının büyüklerindendir. 1062 (m. 1652)’de doğdu. 1151 (m. 1738)’de İstanbul’da vefât etti. Sohbetlerinde, evliyanın büyüklerinden bahseder, onların nasihatlerini anlatırdı. Buyurdu ki:
Ebü’l-Hasen-i Harkânî hazretleri buyurdular ki: “Nimetlerin en iyisi, çalışarak kazanılanıdır. Arkadaşların en iyisi, Allahü teâlâyı hatırlatandır. Kalblerin en nurlusu, içinde mal sevgisi olmayandır.”
Yine buyuruyor ki: Ulemâ; “Biz, Peygamberlerin vârisiyiz” diyor. Fakat, Peygamber efendimizin vârisleri arasında biz de varız. Çünkü O’nda olan şeylerin bazısı bizde de var. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) fakirliği seçmişti. Biz de fakirliği tercih etmiş bulunuyoruz. O cömertti. Güzel bir ahlâkı vardı. Hainlik bilmezdi. Basiret sahibiydi. Halkın rehberi idi. Tamah sahibi değildi. Hayır ve şerri Allahü teâlâdan bilirdi. Tabiatında yalan ve kandırma diye bir şey yok idi. Zamanın esîri değildi, İnsanların korktuğu şeyden korkmazdı, insanların güvendiği şeye güvenmezdi. Hiç gururlanmazdı. İşte bunlar evliyânın sıfatlarıdır. Resûlullah efendimiz ucu bucağı bulunmayan umman idi. Eğer o ummandan bir damla ortaya çıksaydı, bütün âlem ve mahlûkât şaşırır kalırdı. Sûfîlerin kervanı; Allahü teâlâ, Resûlullah ve Eshâb-ı kirâm sevgisinden ibârettir. Bu kervanda bulunan ve ruhları bunların ruhlarıyla kaynaşan kimseye ne mutlu...”
Şöyle anlatılır: Ebü’l-Hasen-i Harkânî’nin talebeleri, memleketlerine izinli gidiyorlardı. Kendisinden duâ istediler. Korkulu yerde “Yâ Ebel-Hasen, deyiniz” dedi. Bir gece eşkıyanın hücumuna uğradılar. Bağırıp “Yâ Allah” dediler. Yalnız birisi; “Yâ Ebel-Hasen” dedi. Eşkıyalar bunu görmediler. Diğerlerinin hepsini soydular. Sabah olup onu selâmette görünce şaşırdılar. Sebebini sordular. O da; “Yâ Ebel-Hasen dedim, kurtuldum” dedi...
Hocalarına gelip; “Biz Allah dedik soyulduk. Bu ise, yâ Ebel-Hasen diyerek sana sığınıp kurtuldu” dediler. Bunun sırrını, sebebini bildirmesi için yalvardılar. O da; “Ağzınızdan haram girer. Haram çıkar. Allahü teâlâyı tanımazsınız. Mecaz olarak Allah dersiniz. Böyle kimselerin duâları kabul olmaz. Allahü teâlâ, onun sesini Ebü’l-Hasen’e duyurdu. Ebü’l-Hasen de, onu kurtarması için Allahü teâlâya yalvardı. Ebü’l-Hasen haram yemez, haram içmez. Haram söz söylemez. Bu bakımdan duâsı kabul olup, o kurtuldu” dedi.
.
Kâbe-i muazzama ne zaman yapıldı
Cemal el-Uceylî hazretleri Mısır’da yetişen âlimlerin büyüklerindendir. Mısır’da Uceyl köyünde doğdu. 1204 (m. 1789)’da Kâhire’de vefât etti. El-Fütühât-ül-ilâhiyye bi tavdîhi tefsîr-i Celâleyn adlı eserden bazı bölümler:
Kâbe-i muazzamanın yapılması: Allahü teâlâ, Âdem aleyhisselâmı yeryüzüne indirdiği zaman, tek başına yalnızlık hissetti. Bu hâlini Allahü teâlâya arz etti. O zaman Allahü teâlâ, Cennet yâkutlarından olan "Beyt-i ma’mûr"u ona indirdi. Beyt-i ma’mûrun yeşil zümrütten iki kapısı vardı. Kapısının birisi şark, diğeri garb tarafında idi. Beyt-i ma’mûr, Kâbe-i muazzamanın yerine kondu. Sonra Allahü teâlâ; “Ey Âdem! Sana Arş'ımın etrâfında tavaf yapıldığı gibi senin tavaf yapacağın, Arş'ımın yanında namaz kılındığı gibi, yanında namaz kılacağın bir ev indiriyorum” buyurdu. Allahü teâlâ, Kâbe-i muazzamanın bulunduğu yere Hacer-ül-esved’i de indirdi. Sonra Âdem aleyhisselâm, Hindistan’dan yürüyerek yola çıktı. Allahü teâlâ, Âdem aleyhisselâma bir melek gönderdi. O melek ona Kâbe-i muazzamayı bulabilmesi için rehberlik yaptı. Âdem aleyhisselâm Beyt-i ma'mûrun yanına gelince, tavaf etti. Tavafını bitirince melekler; “Ey Âdem! Tavafın mübârek olsun. Biz de senden ikibin sene önce bu beyti tavaf ettik” dediler.
İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma) buyurdu ki: “Âdem aleyhisselâm yürüyerek gitmek üzere kırk kerre haccetti. Beyt-i mamûr, Nûh aleyhisselâm zamanındaki tufana kadar kaldı. Tufanda Cebrâil aleyhisselâm, Hacer-ül-esved’i Ebû Kubeys Dağında sakladı. Beyt-i ma’mûrun yeri, İbrâhim aleyhisselâm zamanına kadar boş kaldı. Oğulları İsmâil ve İshak aleyhisselâmın dünyâya gelmesinden sonra, Allahü teâlâ, İbrâhim aleyhisselâma bir ev yapmasını emretti. İbrâhim aleyhisselâm, Allahü teâlâdan yapacağı evin yerini bildirmesini istedi. O zaman Allahü teâlâ yapacağı evin ve Cebrâil aleyhisselâmın sakladığı Hacer-ül-esved’in yerini bildirdi. Bundan sonra İbrâhim aleyhisselâm, oğlu İsmâil aleyhisselâm ile beraber Kâbe-i muazzamayı yaptı.”
İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma) buyurdu ki: “İbrâhim aleyhisselâm, Kâbe-i muazzamayı şu beş dağdan getirdiği malzemelerle yapmıştır. Tûr-i Sina, Tûr-i Zitâ, Şam’daki Lübnan Dağı, Cizre’deki Cudi Dağı. Temellerini ise, Mekke-i mükerremedeki Hirâ Dağından getirdiği malzemeden yapmıştır.”
.
Fâtiha neleri açmaz ki
Süleymân bin Yesâr hazretleri Tabiînin büyüklerinden olup, Medîne-i münevveredeki fukaha-i seb’adan (yedi büyük fıkıh âlimi) biridir. 31 (m. 651)’de doğdu. 104 (m. 722) senesinde vefât etti. Şöyle nakletmiştir:
Ölünün mezardaki hâli, denize düşmüş, boğulmak üzere olup, imdat diye bağıran kimseye benzer. Kur’an-ı kerim, mesela 11 İhlâs ve 1 Fâtiha okunup ruhuna hediye edilirse, ona yardım edilmiş olur.
Üç İhlâs okumak, bir hatim yerine geçer. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Hazret-i Âişe validemize, (Yatmadan önce Kur’an-ı kerimi hatmet!) buyurunca, (Ya Resulallah, bu kadar kısa zamanda nasıl hatmederim?) dedi. Peygamberimiz, (Üç İhlâs oku, Kur’anı hatmetmiş olursun) buyurdu.
Bir gün Resulullah efendimiz, Hazret-i Ebu Bekir ve Hazret-i Ali (radıyallahü anhüm) ile sohbet ederken, bir sahabi gelir. Hazret-i Ali’yi (radıyallahü anh) görünce, hemen dışarıya çıkar. Hazret-i Ebu Bekir (radıyallahü anh) merak edip peşinden gider. Ona ulaşıp der ki:
“Ali kardeşimi görünce rengin kaçtı, sonra hemen çıktın. Bunun hikmeti nedir?”
“Ali’ye borcum vardı, ödeyemedim, onu görünce mahcubiyetimden çıkmak zorunda kaldım.”
“Ne kadar borcun var?”
“5 bin dinar.”
“Fâtiha-i şerifenin yarısını okuyup bana hediye eder misin?” deyince “Peki” der ve yarısını okuyup hediye eder.
Hazret-i Ebu Bekir 2 bin dinar hediye edip buyurur ki: “Şimdi diğer yarısını da okur musun?” O zat da “Peki” der ve diğer yarısını da okuyup hediye eder.
Hazret-i Ebu Bekir 2 bin dinar daha hediye edip der ki: “Bak, bütün param bu. Daha olsaydı onu da verirdim. Ama bilesin ki ben bu işten kârlı çıktım. Bu Fâtiha-i şerifenin kıymetini insanlar bilselerdi, sadece mallarını değil, hayatlarını da verirlerdi.” Fâtiha kelimesi, feteha [açmak] kelimesinden geliyor. Fâtiha neleri açmaz ki! Cennetin kapılarını açar, insanın kalbini açar, kazanç kapılarını açar ve daha neler açar neler.
Ölülere hatmi tehlil [yetmiş bin kelime-i tevhid] okumak da çok faydalıdır. Bir kelime-i tevhid terazinin bir kefesine konsa, yedi kat gökler, yedi kat yerler kadar günah da terazinin diğer kefesine konsa, o kelimenin bulunduğu kefe ağır basar. O hâlde kelime-i tevhidin kıymetini bilmeliyiz.
.
Dinimizin emir ve yasaklarına uymak
Sun'ullahzâde Said Efendi Osmanlı âlim ve velilerindendir. 1514 (H. 920) senesinde Tebriz'de doğdu. Ubeydullah-ı Ahrâr hazretlerinin halîfelerinin sohbet ve derslerinde bulundu. Kânûnî Sultan Süleymân’ın Tebriz seferinde Pâdişâhla birlikte İstanbul'a geldi. 1572 (H. 980) senesinde İstanbul'da vefât etti. Buyurdu ki:
Dünya lezzetlerinin, fâni [geçici] nimetlerin zararlarından kurtulmak için ilaç, bunları şeriate uygun kullanmaktır. Yâni, Allahü teâlânın emirlerine ve yasaklarına uymaktır. Şeriata uygun kullanılmazsa, bu lezzetler zararlı olur. Allahü teâlânın gazabına, azâbına sebep olurlar. Hakîkî, tâm kurtulmak için, bu lezzetleri, mümkün olduğu kadar, terk etmelidir. Terk edemeyenlerin, ilâcını kullanmaları lâzımdır. Böylece, zararlarından kurtulurlar. Bu lezzetleri terk edemeyip, ilâcını da yapmayanlara, böylece felaketlere, dertlere sürüklenip, saadetten mahrum kalanlara yazıklar olsun! İslâmiyet, dünya lezzetlerini, zevklerini menetmiyor. Bunların hayvanlar gibi, azgın, zararlı kullanılmasını menediyor.
Nefislerinin arzularına tâbi olup, dünya lezzetlerini şeriate uygun kullanmayanlar, böylece, faydalı ve dâimî olan Cennet lezzetlerinden kaçanlar çok zavallıdır. Allahü teâlânın her şeyi gördüğünü bilmiyorlar mı? Zararlardan kurtulmak için, dünya lezzetlerini şeriata uygun kullanmak lâzım olduğunu işitmemişler mi? Sorgu, suâl günü elbet gelecek, herkesin, dünyada yaptıkları, önlerine serilecektir. Dünya zevkleri, lezzetleri peşinde koşanların, öldükten sonra dirilmek olduğuna, şeriate uyanların, Cennet zevklerine kavuşacaklarına, şeriate uymayanların, Cehennem ateşinde yanacaklarına inanmadıkları anlaşılıyor. Akılları olmayan, nefislerinin, zevklerinin esîri olan bu zavallılara aldanmamalıdır.
Dünyada Rabbinin rızasını kazanmış, Onun haram ettiği şeylerden sakınmış olanlara, o gün müjdeler olsun! Dünyanın yaldızlı hayatına aldanmayanlara, Rabbin azâbından korkarak, nefislerine hâkim olanlara, evinde ve emrinde olanlara namaz kılmalarını emredenlere müjdeler olsun!
.
Şefâat istemekte ve türbeye adakta niyet
Takıyyüddîn ibn-i Kudâme hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Kâdı’l-kudât idi. 628 (m. 1231)’de Şam’da doğdu. 715 (m. 1316)’da vefât etti. 705 (m. 1305) senesinde İbn-i Teymiyye’nin bozuk yolu meydana çıktığı zaman, Takıyyüddîn İbni Kudâme devamlı olarak Ehl-i sünnet itikâdında olmanın faziletini, kıymetini anlatmıştır. Bu hususta buyurdu ki:
Resûlullah ile tevessül etmek, yani istigâse etmek, ondan şefâat istemektir. Bu ise güzel bir şeydir. Önceki ve sonraki İslâm âlimlerinden hiçbiri buna karşı bir şey dememiştir. Yalnız İbni Teymiyye bunu inkâr etti. Böylece doğru yoldan ayrıldı. Kendinden önce gelen âlimlerden hiçbirinin söylemediği bir bid’at çıkardı. Bu bid’ati ile Müslümanların diline düştü. Resûlullahın ismi ile kasem ederek, yani 'Resûlullah hakkı için' diyerek, Allahü teâlâdan bir şey istemenin câiz olduğunu, İbni Abdüsselâm uzun bildirmektedir.
Resûlullahın vârisi olan evliyâ ile de kasem câiz olduğunu, Ma’rûf-i Kerhî bildirmekdedir. Herhangi bir müctehidin câiz olur dediği bir şeyi yapana mâni olmamalıdır. Çünkü dört mezhepten birini taklit etmek câizdir. Bunun için, kabir ziyaret edenlere, evliyânın mezarları ile teberrük edenlere, hastası iyi olmak için veyâ kaybolan eşyayı bulunmak için bunlara nezir yapanlara mâni olmamalıdır. Adak yaparken, evliyâya adak demek mecâz olup, türbeye hizmet edenlere adak demektir. Fakire zekât verirken ödünç verdiğini söylemek gibidir ki, böyle söylemenin câiz olduğu bildirilmiştir. Burada söze değil, manaya bakılır. Bunun gibi, fakire verilen hediye, sadaka olur. Zengine verilen sadaka da hediye olur.
Evliyânın kabirlerine nezir yapılırken, onun çocuklarına veya talebesine yahut orada bulunan fakirlere sadaka olması gibi başka bir (Kurbet), yani, başka bir hayır niyet edilirse, bu nezir sahihtir. Böyle nezirlerin, niyet edilen kimselere verilmesi lâzımdır. Şimdi türbelere yapılan nezirlerin hepsinde böyle niyet edilmektedir. Velîye nezir sözünden bunu anlamak lâzımdır.
Geçmiş evliyâya dil uzatmak, onlara câhil demek, sözlerinden İslâmiyete uymayan manalar çıkarmak, öldükten sonra da kerâmet gösterdiklerine inanmamak ve ölünce velîlikleri biter sanmak ve onların kabirleri ile bereketlenenlere mâni olmak, Müslümânlara sûizan, zulm etmek, mallarını gasbetmek gibi ve hased, iftirâ ve yalan söylemek ve gıybet etmek gibi harâmdır.
.
Âlimlerden sorup öğreniniz
Süleymân Bâcî hazretleri Endülüs’te yetişen Mâlikî mezhebi âlimlerindendir. 403 (m. 1013)’de Endülüs’te (İspanya) Batalyûs’ta (Badajoz) doğdu. 474 (m. 1081)’de Mursiye’de (Murcia) vefât etti.
Endülüs’te, doğru yoldan ayrılıp bozuk fikirleri yaymaya çalışan İbn-i Hazm ile birçok münâzaralar yaptı. Onun anlatıp yaymaya çalıştığı bozuk fikirlerle meşgûl olmayan kimse yok gibiydi. Orada bulunan âlimler, onunla mücâdele etmekte yetersiz kaldılar. Onun bozuk fikirlerine, birçok kimse tâbi olmuşlardı. İbn-i Hazm, din bilgilerini kendi görüşlerine göre anlatmaya kalkışarak, doğru yoldan ayrılmış, bozuk görüşleri, Endülüs’te din olarak yayılmaya başlamıştı. İbni Hazm, herkese ictihad yapmayı emredip, (Başkasına uymak haramdır. Mezheb imâmlarına uymak, onu Peygamber menziline çıkarmak olur. Bu ise küfürdür) diyordu. Süleymân Bâcî, ona şu cevabı verdi:
Mezheb imâmı demek, Peygamberimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” Kur’ân-ı kerîmden çıkardığı manâları, bilgileri, Eshâb-ı kirâmdan işiterek toplayan, kitâba geçiren büyük âlim demekdir. Resûlullah, Kur’ân-ı kerîmin hepsini Eshâbına tefsîr etti. Resûlullahın Kur’ân-ı kerîme verdiği manaları, açıklamalarını anlamak isteyen, bir mezheb imâmının kitaplarını okur, bunlara uyar. Bu kitapları okuyup, bunlara uyan kimse, o mezhepten olur. Bu ise, Resûlullaha “sallallahü aleyhi ve sellem” ve Kur’ân-ı kerîme uymak demektir. Eshâb-ı kirâm “aleyhimürrıdvân” Resûlullahtan işittiklerine uyardı. Kendi talebelerinden birine uymaya, yani dört mezhepten birinde olmalarına lüzûm yoktu. Onların her biri bütün bilgileri asıl kaynağından alıyordu. Birbirlerine sorarak da öğreniyorlardı. Hepsi, mezheb imâmlarından daha çok âlim ve daha yüksek müctehid idiler. Mezheb sâhibi idiler.
Biz, Kur’ân-ı kerîmi ve hadîs-i şerîfleri anlayacak kadar bilgili değiliz. Mezheb imâmlarımız, Kur’ân-ı kerîmin manasını, Tâbi’înden ve Eshâb-ı kirâmdan öğrenerek, bizim kolay anlayabileceğimiz şekilde, kitaplarına yazmışlardır. (Nahl) ve (Enbiyâ) sûrelerinde, meâl-i şerîfleri, (Âlimlerden sorup öğreniniz!) olan âyet-i kerîmeler vardır. Hadîs-i şerîfte, (Her asır, önceki asırdan daha bozuk olur. Böylece kıyâmete kadar hep bozulur) buyuruldu. İnsanların en iyilerinin yazdıkları kitapları beğenmeyip, bozuk asırların bozuk adamlarına aldanmaktan Allahü teâlâya sığınırız!
.
İstediğin gibi yaşa mutlaka öleceksin
Ebû Rebî’ ez-Zührânî hazretleri hadîs âlimlerindendir. Basra’da 140 (m. 757)’de doğmuştur. Daha sonra Bağdâd’a yerleşmiş ve orada 234 (m. 849)’da vefât etmiştir. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Âlimin âbide üstünlüğü, dolunay hâlinde bulunan ayın, diğer yıldızlara olan üstünlüğü gibidir.”
“Âlimler peygamberlerin vârisleridir.”
“Peygamberler, hiçbir dinar ve dirhem miras bırakmadılar. Onlar sâdece ilmi miras olarak bıraktılar. Kim onu alırsa, bol nasîbe kavuşur.”
“Oruçlular için Cennette bir kapı vardır. Ona Reyyân denir. Oradan oruçlulardan başkası giremez. Onların sonuncusu girince o kapı kapatılır. Kim bu kapıdan girer ve Cennet şerbetlerinden içerse, bir daha asla susamaz.”
Birisi Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) gelip “Yâ Resûlallah! Bana bir iş göster. Onu yaptığım zaman Allahü teâlâ ve insanlar beni sevsin” dedi. Resûlullah efendimiz şöyle buyurdu: “Dünyâdan yüz çevir, kendini ibâdete ver. O zaman Allahü teâlâ seni sever, insanlardan bir şey bekleme, o zaman da insanlar seni sever.”
“Eğer Allahü teâlânın yanında, dünyânın sivrisineğin kanadı kadar kıymeti olsaydı, hiçbir kâfire bir içim su bile vermezdi.”
“Bana Cebrâil (aleyhisselam) geldi. 'Yâ Muhammed! İstediğin şekilde yaşa, fakat mutlaka öleceksin, istediğini sev, fakat kesinlikle ondan ayrılacaksın. İstediğin şeyi yap, şüphesiz onun karşılığını göreceksin' dedi. Sonra Cebrâil (aleyhisselam) şöyle dedi: Yâ Muhammed! Müminin şerefi, geceleyin kalkıp ibâdet etmesiyle, onun yüksekliği insanlara muhtaç olmamasıyla olur.”
“Kim benim mescidime (Peygamber efendimizin mescidi) girer de bir harf öğrenir veya öğretirse, Allahü teâlânın yolunda savaşan kimse gibi olur. Benim mescidimden başkasına girerse, başkasına âit beğendiği bir şeyi gören kimse gibi olur.”
“Kim Müslüman kardeşini gıybet ederse, Allahü teâlâdan onun bağışlanmasını dilesin. Bu onun için keffârettir.”
“Allahü teâlâ kerîmdir, cömertliği ve güzel huyu sever.”
“Birbirinizle hediyeleşirseniz, birbirinizi seversiniz.”
Resûlullah efendimiz insanların aralarında muhabbetin meydana gelmesi için hediye vermeyi emrederlerdi. Resûlullah efendimiz hediyeyi kabul ederdi. Sadakayı ise reddederdi.
.
Allah yolunda" olmak ne demektir
Ebû Eyyûb el-Hâşîmî hazretleri Meşhûr hadis âlimlerindendir. 219 (m. 834) senesinde vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları şunlardır:
Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Nefslerinizi, (gelinin altın ve gümüş ile süslendiği gibi) tâat ile ziynetlendiriniz. Nefislerinize Allah korkusunu peçe olarak giydiriniz. Âhireti kazanmak için, dünyâda ibâdet ediniz ve haramlardan kaçınınız. Çalışmanızı, gayretinizi âhiret için yapınız. Biliniz ki, az bir zaman sonra bu dünyâdan ayrılacaksınız ve Rabbinize döneceksiniz. (O gün) Size, daha önce yapmış olduğunuz sâlih ameller, kazanmış olduğunuz sevaplardan başka bir şey fayda vermez. Ancak, önceden gönderdiğiniz şeylere göre karşılık görürsünüz ve onu bulursunuz. Sizi, alçak olan dünyânın süsü aldatmasın. Cennetin yüksek derecelerinden alıkoymasın.”
Ebû Sa’îd Hudrî’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz birine şöyle nasihat buyurdular: “Allahü teâlâdan gelene rağbet et ki, Allahü teâlâ seni sevsin. İnsanlardan bir şey bekleme ki, insanlar seni, sevsin. Dünyâda zâhid olan kimsenin kalbi, dünyâda ve âhırette ferah olur. Bedenini ve kalbini, dünyâ ve âhiret için yoran bir kavim, kıyâmet günü dağlar gibi iyilikle gelir. Ancak, Cehenneme atılmaları emrolunur” buyurunca, Eshâb-ı kirâm Resûlullaha; “Ey Allahın Resûlü! Onlar namaz kılmıyorlar mı idi?” diye sordular. Resûlullah efendimiz; “Evet, onlar namaz kılıyorlar, gündüzleri oruç tutuyorlar, gecenin son yarısını ibâdetle geçiriyorlardı. Ancak, onlara dünyâdan bir şey isâbet etse, ona yapışıyorlardı” buyurdu. Bu hadîs-i şerîfin şerhinde ise, şöyle buyuruldu: “Bu hadîs-i şerîf göstermektedir ki; bir kimse gündüzleri oruç tutsa, geceleri ibâdetle geçirse, kalbinden dünyâ sevgisini çıkarmadıkça, Cehennemden kurtulup Cennete giremez.”
İbrâhim bin Meysere şöyle rivâyet etti: “Bir Arabî Resûlullah efendimizin yanına gelmişti. Onun gençliği, kuvveti ve zindeliği Eshâb-ı kirâmın pek hoşuna gitti. Eshâb-ı kirâm “Keşke bu gençliği, bu kuvveti ve zindeliği Allah yolunda harcasa idi” dediler. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz “Sâdece düşmanla muharebe eden mi Allah yolundadır? Ana-baba, çoluk ve çocuklarının ve kendisinin iffetini korumak için çalışan kimse de Allah yolundadır” buyurdu.
.
Yarın öleceksin dense ne yapardın
Süleym Râzî hazretleri Fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 365 (m. 976)’da İran’ın Rey şehrinde doğdu. Daha sonra Bağdad’a yerleşti. Hac dönüşünde, 447 (m. 1055)’de Kızıldeniz sahilinde Medine’nin Câr iskelesinde vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Âlimler bu ümmetin faziletlileridir. Çünkü onlar, Peygamberlerin vârisleridir. Kur’ân-ı kerîmde meâlen “Allahü teâlâ ecelleri ve rızıkları taksiminde, mükâfat ve ceza vermekte, kullarına emir ve yasaklarında adâlet sahibi olduğu hâlde kendisinden başka ilâh bulunmadığını ve birliğini delîller ve indirdiği âyet-i kerîmelerle beyân eyledi. Melekler Allahü teâlânın birliğini ikrâr ettiler. İlim sahipleri müminler de îmân ettiler.” (Âl-i İmrân-18) buyuruluyor.
Allahü teâlâ âyet-i kerîmede âlimleri, kendi birliğine ve adâletine şahit kıldı. Kendisi kendisine şâhid olduğu gibi, melekler de bu husûsa şâhid oldu. Allahü teâlânın âlimleri şâhid getirmesi pek yüksek bir makamdır.
Yine Allahü teâlâ, Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) “Yâ Rabbî! İlmimi artır de!” (Tâhâ-114) buyurarak, bununla şerefinin ve derecesinin artması için, kendisinden ilmini artırmasını, istemesini emretti. Peygamberlerin derecelerini bile artıran ilim ile, Peygamberlerden başkalarının da şereflenmesi elbette lâyıktır.
Allahü teâlâ yine Kur’ân-ı kerîmde “(Ey Resûlüm onlara) de ki: Hiç bilenlerle, bilmeyenler bir olur mu? Ancak akıl sahipleri nasihat kabul eder, ibret alırlar” (Zümer-9) buyuruyor.
İlim, Allah rızâsı için öğrenilirse, Allahü teâlâ indinde sevâba ve vaat olunan derecelere kavuşulur. Süfyân-ı Sevrî hazretleri “Biz ilmi, önce Allahü teâlânın rızâsını kastederek öğrenmedik. Fakat ilim, Allahü teâlânın rızâsından başkasını kabul etmedi” buyurdu. Eshâb-ı kirâmdan birinin yanına bir başkası gelip “Ben ilim öğrenmek istiyorum, fakat onunla amel edememekten de korkuyorum” dedi. Bunun üzerine o zât “İlim öğrenmen, cehâlete vâsıta olmandan daha hayırlıdır” dedi. Aynı kişi bir başkasına gidip aynı şekilde sorunca, o da “Âlim, kıyâmette âlim olarak, câhil de câhil olarak haşrolunur” dedi.
Ebû Hüreyre’ye (radıyallahü anh), “Sana yarın öleceğin söylense ne yapardın?” diye sorulunca, “İlim öğrenirdim” cevâbını verdi. Denilir ki: “İlmin evveli susmak, ikincisi dinlemek, üçüncüsü öğrendiğini ezberlemek, dördüncüsü amel etmek, beşincisi ilmi yaymaktır.”
.
Sığınağım sensin başka kime giderim
Abdurrahmân Süheylî hazretleri Endülüs’te (İspanya) yetişen Mâlikî mezhebi âlimlerinin büyüklerindendir. 508 (m. 1114)’de doğdu. Mâleka (Malaga)’da 581 (m. 1186)’da Fas’ta Merrâkeş’te vefât etti. Buyurdu ki:
İhlâs sûresinin faziletiyle ilgili birçok hadîs-i şerîfler vardır. Bunlardan biri şöyledir: Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kim; 'Kul hüvallahü ehad' sûresini elli defa okursa, elli senelik günâhı bağışlanır” ve “Kim; 'Kul hüvallahü ehad' sûresini on defa okursa, onun için Cennette bir köşk bina olunur, yirmi defa okursa, iki köşk, otuz defa okursa üç tane köşk bina olunur” ve “Kim; 'Kul hüvallahü ehad' sûresini ölüm hastalığında okursa, kabir fitnesinden kurtulur ve kabir sıkmasından emîn olur. Kıyâmet günü melekler onu Sırattan kurtulup Cennetle mükâfatlandırılıncaya kadar taşırlar” ve “Bir kimse evine girdiği zaman 'Kul hüvallahü ehad' sûresini okursa, bu evin halkından ve komşularından fakirlik gider” ve “Kim; 'Kul hüvallahü ehad' sûresini bir defa okursa onun bereketine kavuşur, iki defa okursa kendisi ve ailesi bereketine kavuşur, üç defa okursa kendisi ve bütün komşuları bereketine kavuşur. Oniki defa okursa, Allahü teâlâ onun için Cennette oniki tane köşk bina eder. Yüz defa okursa, Allahü teâlâ onun adam öldürme ve kul hakları hâricinde olan elli senelik günâhını bağışlar. İkiyüz defa okursa, Allahü teâlâ yüz senelik günâhını bağışlar. Bin defa okursa, vefât etmeden önce Cennetteki makamını görür veya gösterilir.”
İbn-i Dıhye diyor ki: “Süheylî, bana bir şiir okudu ve 'Her kim ki bu şiirin Arabî olan aslını okuyup, ondan sonra duâ ederek Allahü teâlâdan bir şey istemişse, o duâ mutlaka kabul olmuştur' buyurdu. O şiirin tercümesi şudur:
Ey kalplerden geçeni çok iyi bilen Rabbim!/Sığınağım tek sensin başka kime giderim./Ey her türlü belâya karşı bir tek ümidim!/Yalnız sana yalvarır, senden yardım dilerim./Ey Rahmet hazînesi sonsuz olan Allahım!/Her türlü hayırları ancak senden umarım./İhtiyâcımı ancak ben sana arz ederim./Yoktur, reddolunursam, gidecek başka yerim./Yalnız senin fazlına, lütfuna güvenirim./Şayet menolunursam kime gidebilirim./Sana boyun bükmüşüm affeyle bu âsîyi./Bilirim ki ümitsiz, bırakmazsın kimseyi./Salât olsun bizlerden Allahın Resûlüne,/İyilik ihsân eyle, eshâbına, âline,/Her mahlûkun üstünü o Resûl hürmetine,/Kavuşalım yâ Rabbî! O’nun şefaatine.
.
Rabbin için namaz kıl ve kurban kes
İsmail Süddî hazretleri Tabiînin tefsîr ve hadîs âlimlerindendir. Hicazlıdır. Kûfe’de otururdu. 128 (m. 745) senesinde vefât etti. Müfessirlerden İbni Ebî Hatim, Süddî’den şöyle bir rivâyette bulunur:
Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) buğzeden kimseler, oğlu Hazreti Kâsım vefât edince "ebter" dedikleri zaman, Allahü teâlâ tesellî ve müjdelemek için, âyet-i kerîme indirdi. Hazreti Kâsım, Peygamber efendimizin ilk evlâdıdır. İki sene veya 17 ay yaşadı. Peygamberlik bildirilmeden önce vefât etti. Peygamberlik gönderildikten sonra da vefât ettiği rivâyet edilir. Ancak ilk vefât eden evlâdıdır. Kureyş kabilesi erkek evlâdı kalmayan kimse hakkında; “falan zürriyetten mahrûm, kaldı manasında “Betere fülânün” derlerdi. Peygamber efendimizin de oğulları vefât etti. Âs bin Vâil; "Muhammed zürriyetten mahrûm kaldı" dedi. Bir gün mescidin kapısından girerken, Resûlullah efendimiz çıkıyordu. O esnada karşılıklı konuştular. As daha sonra çıkınca, Kureyş’in ileri gelenleri ne konuştuklarını ve kiminle konuştuklarını sordular. As bin Vâil de; “Şu ebterle konuştum” dedi. Bunun üzerine Kevser sûresi nâzil oldu. Meâli şerîfi şöyledir;
“(Ey Resûlüm), gerçekten biz sana (Cennetteki Havzı) kevseri, pek çok hayırları verdik. O hâlde, (buna şükür olarak) namaz kıl ve kurban kesiver. Doğrusu, sana (evlatsız, nesli kesik deyip) dil uzatandır, hayırsız nesli kesik...”
Bu sûreye "Nahr" sûresi ismi de verilir. “Rabbin için namaz kıl ve kurban kes!” meâlindeki âyet-i kerîmedeki "namaz kıl" lafzından. Kurban Bayramı namazı anlaşıldığını; İkrime, Atâ ve Katâde bildiriyorlar. Sûrenin Medîne-i münevverede nâzil olması bunu kuvvetlendiriyor. "Kurban kes" lafzından; deve, sığır ve koyun hayvanlarının boğazlanması anlaşılıyor.
Peygamber efendimiz veda haccında, malının en iyisinden yüz tane dişi deve kurban etti. Bunlardan yetmiş tanesini kendi eliyle kesti. Otuz tanesini de Ali (radıyallahü anh) kesti. Namaz ve kurban kesmek birlikte zikredildi. Çünkü, namazda bütün ibâdetler toplanmıştır ve dînin direğidir. Kurban kesmekte ise, fakir ve ihtiyâçlılara yemek yedirmek ve kul hakkına riâyet etmek vardır. Bu iki haslet Allahü teâlâya karşı ibâdet etmektir.
.
Dünya âhiret için bir vâsıtadır
Ahmed Sücâî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. Mısır’ın Sücâiyye beldesinde doğdu. Abdurrahmân Cebertî’den meşhur Hidâye kitabını ve bu kitaba Kâdı-zâde’nin yaptığı şerhi ve daha başka eserleri okudu. Asrının önde gelen âlimlerinden idi. 1197 (m. 1783)’de Kâhire’de vefât etti. Ed-Dürer fî i’râb-i evâil-is-süver isimli eserinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen; “Dünyâ hayatı, elbette la’b (oyun) ve lehv (eğlence) ve zînet (süslenmek) ve tefâhur (Övünmek) ve malı, evlâdı çoğaltma yarışından ibârettir” buyuruyor. (Hadîd-20) Dünyânın oyununa, süsüne ve ondaki, övünmeye dalmak, insanı sâlih amelleri ve Allahü teâlânın beğendiği işleri yapmaktan alıkoyar. Allahü teâlânın rızâsına uygun işleri yapmayan kimse ise, Allahü teâlânın gazabına ve azabına sebep olan işleri yapar. Dünyanın süsünü, oyun ve eğlencesini terk eden, kendisini bu işlerle meşgul etmeyen, dünyayı ve onun süsünü, Allahü teâlânın beyan buyurduğu şekilde gören kimse, dünyaya karşı zühd sahibi olur. (Dünyâyı gaye edinmez, dünyâda Allahü teâlânın yasak ettiği şeylere rağbet etmez, onlardan çok sakınır. Dünyayı sâdece âhireti kazanmak için bir vâsıta görür.)
Eğer insan böyle yaparsa, onun için Allahü teâlânın katında af ve O’nun rızası vardır. İslamiyette zemmedilen dünya, Allahü teâlânın sevgisinden uzaklaştıran şeylerdir. Dünya sevgisi, insanın Allahü teâlânın yasakladığı işleri yapmasına vesile olur. Dünya sevgisi, insanı dünyada kendisine yetecek miktardan daha fazlasını elde etmeye teşvik eder. Halbuki dünyâda kendisine yetecek miktar ile kanâat eden (Allahü teâlâya kulluk vazîfesiyle meşgul olan, dünyada yaptığı iyi ameller ile âhireti kazanacağına kâmil bir şekilde inanan) kimse, dünyanın fitnesinden ve aldatmasından emin olur.
Dünyada yetecek miktar ile doymayan, ona gönül bağlayan kimse, uzun emellere ve bitmeyen çalışmalara girer. Halbuki bunun sonu yoktur. Bu meşguliyetler içerisinde ömür tükenir ve insan bunun farkına bile varmaz. Allahü teâlânın rızâsına uygun işler yapmaya fırsat bile bulamaz. Neticede pişman olur ama iş işten geçmiş olur. Fakat insan kendisinin ve çoluk çocuğunun rızkını kazanmak için çalışırsa, onun çalışması, bu dünyayı sevmek ve dünyanın aldatması değildir. Zîrâ onun çoluk çocuğunun rızkını helalden kazanması için çalışması farzdır.
.
Kabirleri ziyaret etmek sünnettir
Muhammed bin Süleymân Sûsî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1037 (m. 1627)’de Fas’ta Sûs vilâyeti Târûdânt beldesinde doğdu. 1094 (m. 1683)’de Şam’da vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Ölmeyecek kadar yemek, içmek farzdır. Ölmeyecek kadar ve tedâvi için ilaç kullanmak sünnettir. İnsanın ve domuzun etini hiçbir sebeple yemek câiz değildir, haramdır. Erkeğin kadın sütünü ilaç olarak içmesi câizdir. Tabîb-i müslim "şifâ bundandır, başka ilacı yoktur" derse, şarap, bevl, kan ve leşin ilaç olarak alınması câizdir. Fakat kirpi, yılan eti, câiz değildir.
Hastaya Kur'an-ı kerimi okuyup üflemek, muska yazıp taşıması, tasa yazıp suyunu içmesi câizdir. Yoldan toplanan çer-çöpü yakıp nazar değen çocuğun etrafında döndürmek ve korkmuş çocuğa mum, kurşun dökmek ve şifayı Allahü teâlâdan beklemek câizdir.
Nazar değmemek için tarlaya hayvan kafa kemiği ve benzerlerini asmak câizdir. Uzuvları hasıl olmamış çocuğu düşürmek için ilaç kullanmak câizdir. Çocuğun sünnet yaşı yedi ile oniki arasıdır. Daha küçük de olur. Zayıf olan ihtiyar Müslüman, sünnete dayanamazsa terk edilir. Özür ile vâcibin terki câiz olunca, sünnetin terki evla olur.
Kızların, kadınların kulaklarını delmek câizdir. Evin, ihtiyaç olduğu kadar büyük olması câizdir. Odanın duvarlarına halı asmak, soğuğa karşı câizdir. Ziynet niyeti ile mekruhtur. Üzerinde canlı resmi olursa mekruh olur. Kur'an-ı kerimi okumak için değil, bereketlenmek, faydalanmak için evinde bulundurmak câizdir, hatta sevaptır. Yüksekte okunan ezanı mahalle halkının hepsi işitmezse, hepsine işittirmek için vakıf gelirinden minare yaptırmak câizdir. Minâresiz hepsi işitirse, vakıf parasından yaptırmak câiz olmaz.
Kadınların ve erkeklerin kabir ziyareti sünnettir. Evde ve kabir başında Kur'an-ı kerim okuyup, sevabını ruhlarına hediye etmeli ve onlara dua etmelidir. Kabri elleri ile meshetmek, kabri öpmek, Hristiyanlık âdetidir. Ananın, babanın kabrini öpmek câizdir. Kabristanda türbe yapmak mekruhtur. Kabir üzerine gül, çiçek dikmek iyidir. Her çeşit çalgı çalmak haramdır. Düğünde, bayramda, hac yolunda ve harpte tef, davul çalmak câizdir.
.
Dünyalıklar nefsin harp âletleridir
Sun’îzâde Mehmed Emîn Efendi, Kırkbirinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1076 (m. 1665) senesinde İstanbul’da vefât etti. Meşihat makamında, kendisine sorulan bazı suâllere şöyle cevap verdi:
Suâl: İnsan ölüp, canı bedeninden ayrılınca, aslına döner mi, dönmez mi?
Cevap: Dönmek demek, hayâtında döneceği yeri bilmek, hicapları, perdeleri anlamak, bağlılık ve alâkaları bilmek ve o âleme karşı içinde bir sevgi, bir aşk hâsıl olmak ve şevki yardımcı bulup, perdeleri aradan kaldırmak, alâka ve bağları kesmek, yüzünü varlıklardan çevirmek ve yaradana dönmek ve her makamın hakkını gereği üzere yerine getirmek ve her makama âit bölümleri de o makamda îfâ etmek ve tabiî ölümden önce hakiki ölümle ölmektir. Böyle yaşarsa ve böyle ölürse, kendi aslına döner ve kavuşur.
Suâl: Dünyâ nedir?
Cevap: Allahtan gayri her şey dünyâdır. Senin nefsin alçak ve aşağıdır. Nefsine yakın olan her şey dünyâdır. Bugün, dünyâ senin nefsine yakındır, yarın âhiret. Bu manâda şöyle demişlerdir: Bugün, akşam, dün ve yarın... Dördü bir, siz yalnız varın. Yarın, inanıyoruz ki bize şöyle denecek: “And olsun, sizi, ilk defa nasıl çırılçıplak yaratmışsak, onun gibi yapayalnız ve teker teker huzurumuza gelirsiniz.” (En’âm-94). Yani mademki işin sonu bu olacaktı, önceden niçin bunu bilmediniz! Bunu bilip, tercihini bu yönde yapan ne bahtiyar kişidir. Zîrâ dünyâ nefsin evidir ve dünyalıklar onun harp âletleridir. O kendi evinde rahat durmakta, arkadaş ve dostlarından da yardım beklemektedir. Ruh ise bu âlemde kendi arkadaş ve akrabalarından uzak kalmış, aslını unutmuştur, ilâhî bir yardım gelmedikçe, ondan bir iş, bir fayda gelmez.
Suâl: Allahü teâlâ mutlak olarak cömerttir ve feyzi dâimidir. Böyle olduğu hâlde, niçin insanlar arasında feyz almakta ayrılık vardır?
Cevap: Gördüğün bu ayrılık, feyzde ve feyz verende değildir. Kabulde ve kabul edendedir.
Suâl: Dediniz ki, feyzin gelmesi farksızdır. Fakat kabul edendedir. Bu farkı nereden biliriz?
Cevap: Taşla toprağın ayrılığı gibidir. Birinin aslı saf, diğeri bulanıktır. Maddesi, aslı saf olan, vasıtasız kabul eder. Bu ise Peygamberlerin ruhlarıdır. Yani böyle olmayanlara feyzi kabul etmeleri için vasıtaya muhtaçtırlar. İster bu vâsıta Peygamberler, ister evliya, ister hükema ve rasih ilimli âlimler, ister mücahede ve riyazet olsun. Maddesi, aslı bulanık olan hiçbir vâsıta kabul etmez. Her ne kadar bazısı taklitle kabul etse de, hakikate kavuşamaz.
.
Ölüm hastası olan vasiyet yazmalıdır
Şihâbüddîn Sîrcî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 778 (m. 1377)’de Kahire’de doğdu. 862 (m. 1457)’de orada vefât etti. “El-Mürebbâa” isimli eseri ferâize dâirdir. Bu eserinde buyuruyor ki:
Her Müslüman, ölüm hastalığında bir vasiyet yazmalıdır. Vasiyetnameyi ölüm hastalığında yazmak vacip, sıhhatte iken yazıp, yanında taşımak müstehabdır. Burada evlâdına, ahbâbına son nasîhatini yapmalıdır. Kendinde hakkı bulunanlardan, helalleşmelerini, alacaklarını, vereceklerini, borçların ödenmesini, iskât yapılmasını, hac borcu varsa, vekil gönderilmesini istemeli, cenaze hizmetindeki ve definden sonraki isteklerini bildirmelidir. Zevcesine olan (Mehr-i müeccel) borcunun ödenmesi için vasiyet etmesini unutmamalıdır. Bu isteklerinin ahkâm-ı İslâmiyeye uygun yapılması için, adil iki şahit yanında bir vasî seçmelidir.
Hac yapılmasını vasiyet edince, bulunduğu şehirden gönderilir. Parası az ise parasının yetişeceği yerden gönderilir. Gazâ edilmesi için vasiyet edince, harp edenlere ve harp malzemesi için verilir. Ehl-i kitap kâfirlerin fakirlerine verilmek için vasiyet câizdir. Kilise yapmaları için vasiyet câiz değildir. Katilinin affedilmesini vasiyet batıldır. Yalnız ev bırakan kimsenin, birinin evde oturmasını vasiyet etmesi câizdir. Ölünceye kadar evde oturur. Ölüm hastalığı hasıl olmadan önce, çocuklarından birine, fazla hizmet ettiği veya muhtaç olduğu için, bir şey hediye etmek câizdir. Malının üçte birinin bir şehirdeki fakîrlere dağıtılmasını vasiyet edince, başka şehirdeki fakirlere dağıtılması câiz olur.
Vârisler, miras kalan malda, başkalarının hakkı bulunduğunu bildiği zaman, hak sahiplerini de biliyorlarsa, bunlara haklarını vermek lazımdır. Bu mal, vârislere haram olur. Hak sahiplerini bilmiyorlarsa, fakat başkasının olan malı ayırt edebiliyorlarsa, bu belli mal, vârislere yine haram olur. Sevabı sahibine olmak niyeti ile bunu fakirlere sadaka vermelidir. Bu mal, meyyitin helâl malı ile karışmış ise ve sahibi de belli değilse, varislerine helal olur denildi. Borçları, bıraktığı maldan çok olan meyyitin vârisleri, kalan malı sattırmayıp, kıymetlerini, alacaklılara kendi mallarından ödeyebilirler. Alacaklılar, borcun hepsini ödemezseniz, malları size bırakmayız diyemezler.
.
Gıybet günahından kurtulmak için
Kayserili Sirâceddîn Molla Anadolu’da yetişen Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 795 (m. 1393)’de Kayseri’de doğdu ve orada yetişti. 856 (m. 1452)’de hac dönüşünde Kudüs’te vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
Câbir bin Abdullah (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Gıybetten sakınınız. Çünkü gıybet, zinâdan daha şiddetlidir.” Eshâb-ı kirâm “Ey Allahın Resûlü! Bu nasıl olur?” dediler. Resûlullah efendimiz: “Kişi zinâ eder, sonra korkar, Allahü teâlâya tövbe eder. Halbuki Allahü teâlâ gıybet eden kimseyi, gıybet edilen kimse affedinceye kadar affetmez.”
Burada gıybetin, zinâdan şiddetli olması, günah hususunda daha şiddetli olmasından değildir. Bu hadîs-i şerîfi şerhedenlerden bazısı demiştir ki: “Gıybetin, zinâdan şiddetli ve ağır olmasının sebebi, zinânın zinâ yapılanın rızasıyla olması, gıybetin ise, onun rızâsı ile olmamasıdır.” Bazısı da, “Zinâ için günlerce uğraşmak lâzım. Bununla beraber herkes zinâ yapmaz, ama gıybet, her gün defalarca yapılan ve insanların çoğundan meydana gelen bir şey olduğundan, zinâdan şiddetlidir.
Gıybet edenin, gıybetini yaptığı kimseden helâllik dilemesi lazımdır. Bu, eğer gıybet edilen, o kimsenin kendisini gıybet ettiğini biliyorsa lâzım gelir. Çünkü gıybet ettiği kimseyi üzmüştür. Eğer gıybet edilen bunu bilmiyorsa, gıybetini yaptığını ona bildirmesinin faydası yoktur. Sâdece tövbe ve istiğfar edilir ve gıybet edilen kimseye hayır duâ edilir. Böylece affa kavuşulur.”
“Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Dünyâ hayatı, ancak bir oyun ve eğlenceden ibârettir” buyuruyor. (Muhammed-36) Nasıl oyun ve eğlence kısa bir müddet sonra sona eriyorsa, dünyâ hayatı da aynı şekilde sona erer. Böyle geçici ve bitiveren şeyler, akıllı kimseyi, ebedî nimetlere, Cennete ve sonsuz rahata kavuşmasına vesile olan sahih amellerden (beş vakit namaz ve Allahü teâlânın rızasına kavuşturan işlerden) alıkoymamalıdır.
Peygamber efendimiz bir hadîs-i şerîfte; “Cennette kamçı miktarı az bir yer, bütün dünyâdan daha iyidir” buyuruyor. Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Her nefis ölümü tadacak ve ecirleriniz (mükâfatlarınız) ancak kıyâmet günü tamamlanacak. O vakit, kim ateşten uzaklaştırılır da Cennete konursa, muradına ermiştir. Yoksa dünyâ hayatı, aldatıcı menfaatten başka birşey değil” buyuruyor. (Âl-i İmrân-185)
.
Allah’tan başka ilah yoktur
Mahmûd Urmevî hazretleri Kelâm, mantık, usûl ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 594 (m. 1198)’de İran’da Urmiye’de doğdu. 682 (m. 1283)’de Konya’da vefât etti. “Beyân-ül-Hak” isimli eserinde buyurdu ki:
Müslüman olan bir kimseye, ilk önce (La ilahe illallah, Muhammedün resulullah) kelimesinin manasını bilmek ve inanmak farzdır. Bu kelimeye Kelime-i tevhid denir. Kısaca manası, (Allah’tan başka ilah yoktur. Muhammed aleyhisselam da Onun Resulüdür) demektir.
Müslümanın her fırsatta söylediği Kelime-i tevhidin fazileti çoktur. Hadis-i şeriflerde buyuruluyor ki: (Zikrin [Allah’ı anmanın] en faziletlisi La ilahe illallah demektir.) (La ilahe illallah demek 99 belayı önler. Bunun en aşağısı sıkıntıdır.)
Kelime-i tevhidin manasını, Ehl-i sünnet âlimleri şöyle açıklıyor:
İnsanlar yok idi. Sonradan yaratıldı. İnsanların bir yaratanı vardır. Her varlığı, O yaratmıştır. Bu yaratan birdir. Ortağı, benzeri yoktur. Bir ikincisi yoktur. O, hep var idi. Varlığının başlangıcı yoktur. Hep vardır. Varlığının sonu olmaz. Yok olmaz. Onun hep var olması gerekir. O, yok olamaz. Varlığı kendindendir. Hiçbir sebebe ihtiyacı yoktur. Her şeyi var eden, her varı her an varlıkta durduran Odur. O, madde değildir. Hiçbir maddede bulunmaz. Şekli yoktur. Ölçülmez. Nasıldır diye sorulmaz. O deyince, akla hayale gelen her şey, O değildir. O, bunlara benzemez. Bunlar hep Onun mahluklarıdır. O, mahlukları gibi değildir. Akla, vehme, hayale gelen her şeyi, O yaratmaktadır. Yukarıda, aşağıda, yanda değildir. Yeri yoktur. Her varlık, Arş'ın altındadır. Arş ise, Onun kudreti, kuvveti altındadır. O, Arş'ın üstündedir. Fakat bu, Arş Onu taşıyor demek değildir. Arş, Onun lutfu ve kudreti ile vardır. O, ezelde, sonsuz öncelerde nasıl ise, şimdi hep öyledir. Arş'ı yaratmadan önce nasıl idi ise, ebedi sonsuz geleceklerde de, hep öyledir. Onda değişiklik olmaz. Onun sıfatları vardır. Sıfat-ı sübutiyyesi sekizdir:
Hayat, ilim, sem, basar, kudret, irade, kelam, tekvin. Bu sıfatlarında da, hiç değişiklik olmaz. Değişiklik olmak kusurdur. Onda kusur, noksanlık yoktur. Hiçbir mahlukuna benzemez ise de, dünyada, Onu kendisinin bildirdiği kadar bilmek ve ahirette görmek olur. Burada nasıl olduğu anlaşılamadan bilinir. Orada da, anlaşılamadan görülecektir.
.
Kabirleri ziyâret etmek sünnettir
İbn-i Hımsî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 777 (m. 1375)’de Suriye’de Humus (Hıms)’ta doğdu. 861 (m. 1457)’de Kudüs’te vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Müslümanların kabirlerini ziyaret etmek sünnettir. Ölümü hatırlamak ve ölüden ibret almak için kabir ziyaret etmek ve salihlerin, velîlerin kabirlerinden bereketlenmek müstehaptır. Mevta, cuma günü kabrini ziyaret edeni tanır. Resûlullah efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” her sene Uhud Dağı'ndaki şehidleri ziyaret edip, (Esselâmü aleyküm bi-mâ sabertüm fe-ni’me ukbeddâr) okurdu.
Hadîs-i şerîfte, (Üç mescidden başka mescidlere ziyaret için gidilmez) buyuruldu. Çünkü başka mescidlerin fazîletleri birbiri gibidir. Fakat evliyânın Allahü teâlâya kurbları hep bir değildir. Ziyâret edenler, her birinden başka başka faydalara kavuşurlar. Abdullah ibni Ömer “radıyallahü anhümâ” Resûlullah efendimiz için, vefatından sonra, umre yaptı. Hâlbuki umre yapmasını vasiyet etmemişti. Bunun gibi, İbnül-Muvaffık, Cüneyd-i Bağdâdî için yetmiş hac yaptı. İbni Serrâc, Resûlullah efendimiz için, on binden fazla hatim okudu ve kurban kesti. Ümmetin hediyeleri sebebi ile Resûlullah efendimizin derecesi yükselir. Nitekim kendisi, “Yâ Rabbî! İlmimi arttır!” diye dua buyururdu.
Kabir ziyâret ederken, kabir üzerinde oturmak, uyumak mekruhtur. Mezarlıktaki yolu, kabirler üzerinde, sonradan yapılmış zanneden kimse, bu yoldan geçmez. Bir kabre Kur’ân-ı kerîm okumak için, yanındaki eski kabirlerin üstüne basmak ve oturmak icap ederse mekruh olmaz. Yeni kabir üzerine, yine oturulmaz.
Mezarlıkdaki yeşil otları, dalları koparmak da mekruhtur. Kuru otları koparmak câizdir. Kabir üzerine çiçek ve ağaç dikmek meyyite faydalıdır, iyidir. Buna verilecek parayı namaz kılan fakire sadaka vermek daha iyidir. Kabristanda bulunan ağaç, orası kabristan yapılmadan evvel yetişmiş ise, toprak sahibinin mülkü olur. Ağacı ve meyvelerini dilediğine verir. Sahipsiz toprak olup, halk tarafından kabristan yapılmış ise, ağaçlar, meyveler ve toprak, önceden gelen âdete göre kullanılır. Ağaçlar, kabristan yapıldıktan sonra yetişmiş ise, bunları diken malum ise, o kimsenin mülkü olurlar. Bunları ve meyvelerini fakirlere sadaka verir. Ağaçlar, kendiliklerinden yetişmiş iseler, diken kimse bilinmiyorsa, hâkimin kararı ile amel olunur. İsterse, sattırıp, parasını kabristanın ihtiyaçlarına sarf ettirir.
.
Kıyamette Resulullaha en yakın olanlar
Afvî Yakûb Efendi Osmanlı Hanefî mezhebi fıkıh ve tefsir âlimidir. Celvetiyye yolunun büyüklerindendir. 1149 (m. 1736) senesinde İstanbul’da vefât etti. “El-Vesîlet-ül-uzmâ li hazret-in-Nebiyyi Nebiyyül müctebâ” adlı eserinde Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) hayâtını ve salevât-ı şerîfenin faziletlerini anlatmaktadır. Bu kitabında buyuruyor ki:
Kur’an-ı kerimin birçok yerinde Resulullah efendimiz övülmekte ve Ona uymak emredilmektedir. Enbiya sûresi 107. Âyetinde (Biz seni âlemlere rahmet olarak gönderdik.) Duha sûresi 5. Âyetinde (Rabbin sana [çok nimet] verecek, sen de razı olacaksın!) Ahzab sûresi 56. Âyetinde (Allah ve melekleri, Nebiye salevat getiriyor, iman edenler, siz de salevat getirin.) Haşr sûresi 7. Âyetinde (Resulümün verdiğini alın, yasakladığından da sakının!) Necm sûresi 3,4. Âyetlerinde (O, [Resulüm] vahiyden başkasını söylemez.) Nisa sûresi 80. Âyetinde (Resule itaat eden, Allah’a itaat etmiş olur.) Ahzab sûresi 36. Âyetinde (Allah’a ve Resulüne karşı gelen, apaçık bir sapıklıktadır.) Nisa sûresi 13-14. Âyetlerinde (Allah ve Resulüne itaat eden Cennete, isyan eden Cehenneme gider) buyuruldu. [Allah’ın salât etmesi rahmet, meleklerin salâtı dua, müminlerinki ise Onun şefaatini taleptir.]
Hadis-i şerifte de buyuruldu ki: (Bana bir salevat getirene, Allah ve melekleri 70 salât getirir.)
Resulullah sallallahü aleyhi ve sellemin ismini işitenin ömründe bir defa salevat getirmesi farz, okuyunca, yazınca, söyleyince, işitince ilkinde söylemek vacip, tekrarında müstehaptır. Namazların sonunda okunan salli barikler salevattır.
Peygamber efendimize salevat getirmek için "Allahümme salli alâ Muhammed ve alâ âli Muhammed" demek kâfidir. Salli barikleri okumak daha sevaptır. En kısa olarak "Muhammed aleyhisselam" denir.
Peygamber efendimize salevat-ı şerife getirmenin fazileti çoktur. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Şefaatime en layık olan, bana en çok salevat okuyandır.)
(Kıyamette bana en yakın olan, en çok salevat getirendir.)
(Cuma günleri bana 80 salevat okuyanın 80 yıllık günahı affolur.)
(Cuma günü ve gecesi çok salevat getirene şefaat ederim.)
(Günde yüz salevat okuyan, kıyamette şehidlerle beraber olur.)
(Günde bin salevat okuyan, Cennetteki yerini görmeden ölmez.)
.
Tebâreke sûresini okumadan yatma
Muhammed Şeybî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 779 (m. 1378)’de Mekke-i mükerremede doğdu. 837 (m. 1433)’de, Mekke-i mükerremede vefât etti. Bir talebesine buyurdu ki:
Yatağa yatacağın zaman Tebâreke sûresini oku! Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
(Yatarken Tebâreke sûresini okumadan yatma! Zîrâ ölürsen kabirde sana yoldaş olur. Her gece Tebâreke sûresini okuyan kimse, Kadir gecesini ihyâ etmiş gibi sevaba nâil olur.)
Bir gece Peygamber efendimiz, Hazret-i Âişe’ye (radıyallahü anha) dedi ki: (Yâ Âişe! Kur'an-ı kerimi hatmeyle, bütün Peygamberleri kendine şefaatçi ve bütün müminleri kendinden hoşnut edersin.) Hazret-i Âişe "Anam-babam sana feda olsun! Az bir zaman içinde bunları nasıl yapabilirim?" diye sorunca, Peygamber efendimiz buyurdu ki: (Yâ Âişe, üç kere “Kulhüvallâhü” sûresini oku. Kur'an-ı kerimi hatmetmiş gibi olursun. Bir kere “Allahümme salli alâ Muhammedin ve alâ cemî'il Enbiyâi velmürselîn” de, bütün peygamberler senden râzı olsun. Bir kere de “Allahümmağfirlî ve li vâlideyye [ve li-meşâyıhiyye] ve lil mü'minîne vel mü'minât vel müslimîne vel müslimâti el ahyâi minhüm vel emvât” de, bütün müminler senden râzı olur. Bir kere de “Sübhânellahi vel hamdü lillahi ve lâilâhe illâllahü vellâhü ekber velâ havle velâ kuvvete illâ billahil aliyyil azîm” de ki, Allahü teâlâ hazretleri senden râzı olsun.)
Şu sûreleri akşam, sabah üçer kere Besmele ile oku ve zevcene, çocuklarına da okut! İhlâs, Muavvizeteyn (yâni Kul e'ûzü birabbinnâsi ile Kul e'ûzü birabbil felak) Fâtiha-i şerife. Bu dört sûreyi akşam, sabah üçer kere okuyan, malını, canını, çoluk çocuğunu, bütün belâlardan muhâfaza etmiş olur. Bunlardan başka Kâfirûn sûresini akşam, sabah okuyan kimse, kendisini şirkten korumuş olur.
Akşam, sabah bu duâyı okuyan kimse, sihir ve zâlimlerin şerrinden ve belâlardan emîn olur. Duâ şudur:
“Bismillahirrahmânirrahîm, bismillahillezi lâ yedurru ma'asmihî şey'ün fil erdı velâ fissemâi ve hüvessemîul'alîm.”
Peygamber efendimiz buyurdu ki: (Hak teâlâ hazretlerinin üç ismi vardır ki, dilde hafif, terâzîde ise çok ağırdır. “Sübhânallahi vel hamdülillâhi ve lâ ilâhe illallahü vallahü ekber velâ havle velâ kuvvete illâbillahil aliyyil azîm.” Bunun her bir kelimesine yüz sevap verilir.)
.
Allah'ın sıfatlarını doğru bilmelidir
Şemseddîn İsfehânî hazretleri Kelâm, usûl ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 616 (m. 1219)’da İran’da İsfehan’da doğdu. 688 (m. 1289)’da Kâhire’de vefât etti. “El-Akîdet-ül-İsfehâniyye” isimli kitabında şöyle yazmaktadır:
Mükellef olan, yani âkıl ve bâliğ olan, kadın, erkek her Müslümanın, Allahü teâlânın sıfat-ı zatiyyesini ve sıfat-ı sübûtiyyesini, doğru bilmesi ve inanması lâzımdır. Herkese ilk farz olan şey budur. Bilmemek özür olmaz, günah olur. Allahü teâlânın "Sıfat-ı zâtiyye"si altıdır. Bunlar: Vücûd, Kıdem, Bekâ, Vahdâniyyet, Muhâlefet-ü lil-havâdis ve Kıyâm-ü bi-nefsihî'dir...
Vücûd, kendiliğinden var olmak demektir. Kıdem, varlığının öncesi, başlangıcı olmamaktır. Bekâ, varlığı sonsuz olmaktır, hiç yok olmamaktır. Vahdâniyyet, hiçbir bakımdan şerîki, nazîri, benzeri olmamaktır. Muhâlefet-ü lil-havâdis, hiçbir şeyinde, hiçbir mahlûka, hiçbir bakımdan benzemez demektir. Kıyâm-ü bi-nefsihî, varlığı kendindendir, hep var olması için, hiçbir şeye muhtaç değildir, demektir.
Bu altı sıfatın hiçbiri, mahlûkların hiçbirinde yoktur. Bunların, mahlûklara hiçbir sûrette teallukları, bağlantıları da yoktur. Bazı âlimler, Vahdâniyyet ve Muhâlefet-ü lil-havâdisin aynı olduklarını söyleyerek, (sıfat-ı zâtiyye beştir) demişlerdir.
Allahü teâlâdan başka olan her şeye, (Mâ-sivâ) veya (Âlem) denir. Âlemlerin hepsi yok idi. Hepsini Allahü teâlâ yarattı. Âlemlerin hepsi, mümkindir ve hâdistir. Yani yok iken var olabilir ve var iken yok olabilirler ve yok iken var olmuşlardır. (Allahü teâlâ var idi. Hiçbir şey yok idi) hadis-i şerifi, bunu bildirmektedir. Vücûd, var olmak demektir.
Üç türlü vücûd vardır: Birincisi (Vâcib-ül-vücûd)dür. Yani varlığı lâzım olan vücûddür. Hep vardır. Önceleri ve sonsuz sonraları hiç yok olamaz. Yalnız Allahü teâlâ vâcib-ül-vücûddür. İkincisi, (Mümteni'-ul-vücûd)dür. Yâni var olamaz. Hep yok olması lâzımdır. Şerîk-i bârî böyledir. Yâni Allahü teâlâya ortak, Allahü teâlâ gibi ikinci bir tanrı var olamaz. Üçüncüsü, (Mümkün-ül-vücûd)dür. Yâni var da olabilir, yok da olabilir. Bütün âlemler, mahlûklar hep böyledir. (Vücûd) kelimesinin tersi (Adem) kelimesidir. Adem, yokluk demektir. Âlemler, yâni her şey, var olmadan önce 'adem'de idi. Yâni yok idiler
.
Ömrünü faydalı şeyler için harca
Emîr Osman Efendi İstanbul velîlerindendir. 1513 (H. 919) senesinde Sivas'ta doğdu. Küçük yaşta ilim öğrenmek için İstanbul'a geldi. Sahn-ı semân medreselerinde ilim tahsîl etti. Kırklareli'nin Vize kazasında Şeyh Alâüddîn Ali Efendinin, sonra İstanbul'da Nûreddînzâde'nin sohbetlerinde yetişti. İcazet alarak Kasımpaşa’daki dergâhında talebe yetiştirdi. 1594 (H. 1003) senesinde İstanbul'da vefât etti. Nasihat isteyen bir talebesine şunları anlattı:
Şunlar sana nasihat olarak kâfidir. Bak benim yanımda dünyâ malından bir şey var mı? Dünyâya kıymet verme. Ona ve dünyâ ehline ihtiyacını açma. İhtiyaç gösterirsen, her şeye muhtaç olmaktan kurtulamaz, ömrün boyunca düşkün ve aşağı olursun ve hiçbir şey elde edemezsin. İhtiyâcını yalnız Rabbine aç ve dâimâ O'nun emrine uy. İşte o zaman her şey sana muhtâc olur ve her şey hattâ pâdişâhlar senin peşine düşer. Bunlar nasihatlerin anasıdır, onlarla amel edersen hiçbir şeye muhtaç olmazsın... Ömrünü seni ilgilendiren faydalı şeyler için harca. Fırsat varken, seni ilgilendirmeyen mâlâyâni şeylerde zâyi etme. Şu hadîs-i kudsîye sarıl:
"Ey dünyâ, bana hizmet edene, sen de hizmet et. Sana hizmet edeni ise yor." Kim dünyâya tâbi olursa, felâh bulamaz. Âhirette ise kurtuluşa eremez. Dünyâdan ve ona düşkün olanlardan, arslandan kaçtığın gibi kaç. En yüksek olanı, en alçak olanla ifsâd etme. Sermâyeni bâki zillette olan amellere harcama. Resûlullah efendimizin şu hadîsini düşün;
"Dünyâ için, orada kalacağın kadar çalış. Âhiretin için de orada kalacağın kadar amel et. Allahü teâlâ için, O'na ihtiyâcın miktarınca amel eyle. Cehennem için, ona sabredebileceğin kadar günâh işle. Dilediğin gibi yaşa; muhakkak ki sen öleceksin. Dilediğini sev, muhakkak ki ayrılacaksın. Dilediğini yap, muhakkak sûrette sen onun karşılığını göreceksin."
Peygamber efendimizin şu hadîsine de dikkat et:
"Dünyâda sanki bir garip veya bir yolcu gibi ol." O hâlde ömrünü boş şeylerle zâyi etme. Tâatlere, ibâdetlere devâm et. Özellikle tefekkür, düşünme, tecvid ve edeple Kur'ân okuma gibi en fazîletlilerini yap. Şüphesiz ki bu, Allahü teâlâ ile konuşmak gibidir.
.
Evinden çıkamaz hâle gelen borçlu
Ebû Kâsım Keccî hazretleri İran’da Dînever’de yetişen Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Dînever’de uzun seneler kadılık yaptı. Kâdılık görevini ifâ ederken, 405 (m. 1015)’de, eşkıyâlar tarafından şehid edildi. Resûlullah efendimizi (sallallahü aleyhi ve sellem) vesile ederek Allahü tealadan bir şey istemek hakkında buyurdu ki:
Anlatılır ki, Bağdad’da Kerhli bir attar var idi. Doğruluğu, iyiliği ve güvenilirliği ile meşhur olmuştu. Fakat bir hayli borcu vardı. Hayâsından evinden çıkamaz hâle geldi. Cuma gecesi olunca, âdeti üzere namaz kıldı. Resûlullaha salât ve selâm getirdi ve duâ edip uyudu... Rüyâda Resûlullahı gördü. Resûlullah ona; “Vezir Ali bin Îsâ’ya git. Ben ona, sana dörtyüz dînâr vermesi için emir verdim. Onları ondan al. Onlarla, ihtiyaçlarını gider, hâlini düzelt” buyurdu...
Sabah olunca, attar, vezirin yanına gitti. Fakat muhafızlar onu içeri almadılar. Biraz sonra, vezirin yakınlarından biri dışarı çıktı. O, attarı tanıyordu. Muhafızlara durumu anlatıp, attara; “Vezir, seher vaktinden beri seni bekliyor. Bana, seni ve kaldığın yeri sordu. Sen şimdi burada bekle, ben vezirin yanına gidip geleyim” dedi...
O şahıs süratle vezirin yanına gidip geldi. Attarı alıp vezirin huzûruna götürdü. Vezir attara ismini sordu. O da kendisini tanıttı. Kerh ehlinden olduğunu söyledi. Bunun üzerine vezir attara; “Allahü teâlâ sana iyi karşılıklar versin, dün geceden beri uyuyamadım. Dün gece Resûlullahı rüyamda gördüm. Bana; (Falanca attara dörtyüz dinar ver, hâlini düzeltsin) buyurdu” dedi. Attar da vezire; “Ben de dün gece Resûlullahı rüyamda gördüm. Bana; 'Vezir Ali bin Îsâ’ya git, ona, sana dörtyüz dinar vermesini emrettim' buyurdu” dedi.
Vezir, Resûlullahın kendisinden bahsetmesinin sevincinden çok ağladı. Attara bin dinar verilmesini emretti. Hizmetçileri bin dinar getirdiler. Attâra; “Dörtyüz dînârı, Resûlullahın emri üzerine, diğer altı yüz dînârı da, ayrıca sana hibe ediyorum” dedi. Attar ise fazlasını kabul etmeyip; “Resûlullahın verdiğinden ve ihsanından fazlasını istemem. Ben, Resûlullahın ihsânı olan bu dörtyüz dinardan başkasından bereket ummuyorum” dedi. Bu söz üzerine vezir, ağladı. Uygun olanı budur, nasıl istersen öyle yap” dedi. Attar, dörtyüz dînârı aldı. Bir kısmı ile borcunu ödedi. Resûlullahın bereketi ile hâli iyileşti ve malı çoğaldı...
.
Şeytanın hilesi mal iledir
Yûsuf bin Meysere hazretleri Tabiînin hadîs âlimlerindendir. Şam’da yaşamıştır. Âmâ idi. Birçok sahâbîden (radıyallahü anhüm) hadîs rivâyet etmiştir. Muâz bin Cebel’den (radıyallahü anh) rivâyetle dedi ki:
Bir gün Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) fitneleri, büyüklüğünü ve şiddetini bildirdi. Ali bin Ebî Tâlib (radıyallahü anh) dedi ki: "Ondan kurtuluş yolu nedir? Yâ Resûlallah!" Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allah’ın kitabıdır. Onda sizden öncekilerin, sonrakilerin ve sizin hâliniz bildirilmiştir. Onu terk edenleri Allah helâk eder. Allahü teâlâdan başkasından hidâyet isteyeni, Allah sapıttırır. O Allah’ın sağlam bir ipi, hikmetli zikri ve cinlerin duyunca 'Bizi hayrette bırakan, hidâyete ulaştıran Kur’ânı dinleyip ona îmân ettik' dedikleri, lisanların onun için aynı şeyi söylediği, o çok okunduğunda bıktırmayandır.”
Ebüdderdâ’nın (radıyallahü anh) Rahmân sûresi 29. “Her gün O, bir iş üzere olan” âyet-i kerîmesi hakkında rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz “O’nun işi günah affetmek, bir sıkıntıyı gidermek. Bir kavmi yüceltmek ve diğerini alçaltmaktır” buyurdu.
Yûsuf bin Meysere buyurdu ki: Îsâ aleyhisselam buyurdu ki: “Şeytanın kendisi muhakkak dünyâ ile beraberdir. Hilesi mal ile beraberdir. Zînetleri heva ve heves (arzular) mal ile beraberdir. Neticeye ulaşması da şehvetlerdedir.”
Levh-il-mahfûzda yazılıdır ki: "Muhakkak, şüphesiz Ben, Allahım, Rahmân ve Rahîm olan Ben’den başka ilâh yoktur. Ben merhamet ederim ve çok çok rahmet ederim. Rahmetim gadâbımı, affım cezalandırmamı aşmıştır.”
Heysem bin îmran diyor ki: “Yûnus bin Meysere bir gün güneş batarken şöyle duâ ediyordu: Yâ Rabbi! Bana senin yolunda şehîd olmayı nasîb et.”
Onun bu duâsına çok şaşırırdım. Çünkü nasıl şehîd olacaktı. Zira âmâ idi. Bir müddet sonra işittim ki, 132 (m. 749) senesinde Abdullah bin Ali’nin Şam’a girdiği sırada şehîd edilmişti. Abdurrahmân bin Velîd diyor ki:
“Yûnus bin Meysere’den işittim, vefatı sırasında şu beyitleri söylüyordu: Sâlih insanlar gitti. Geriye bu pis zamanın insanlarının kötü kokusu kaldı...”
.
Bizi, hayır duadan unutmayalar
Ayvansaraylı Hâfız Hüseyin Efendi İstanbul’un en büyük evliyasından, Mehmed Emîn Tokâdî hazretlerinin talebelerindendir. Mektubat-ı İmam-ı Rabbanî’yi Türkçeye tercüme eden Müstakimzâde Süleymân Sa’deddîn Efendi’den de feyz aldı. İstanbul’da Ayvansaray semtinde doğdu. 1201 (m. 1786)’da vefât etti. “Hadîkat-ül-cevâmi” adlı eserinde, hocası Mehmed Emîn Tokâdî hazretlerinin vasiyetini yazmıştır. Bu vasiyeti şöyledir:
“Bismillâhirrahmânirrahîm. Elhamdülillâhi vahdehû, vessalâtü alâ men lâ nebiyye ba’dehû şefî’inâ Muhammed sallallahü teâlâ aleyhi ve alâ âlihi ve sahbihi ve alâ cemî’il enbiyâ-i vel-mürselîn. Estegfirullahel-azîm ellezî lâ ilahe illâ hüverrahmânürrahîm, el-Hayyül kayyûm ellezî lâ yemütü ve etûbü ileyhi Âmentü billahi ve melâiketihî ve kütübihî ve rusulihî vel-yevmilâhiri ve bil-kaderi hayrihî ve şerrihî minallahi teâlâ velba’sü ba’del mevt, hakkun. Eşhedü en lâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve resûlüh...
Bu hakîr-üt-taksîr Tokat şehrinde tevellüd etmiştir ve hâlen İstanbul’da elli seneye varıyor ki yerleşmişim. İtikâdda mezhebim, Ebû Mansûr Mâturîdî’dir ki Ehl-i sünnet vel-cemâat mezhebidir. Amelde mezhebim Hazreti İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe mezhebidir. Pederim Tokat’tan Hasan bin Ömer’dir. Ehibbâ ve eshâbıma vasiyetim oldur ki, bu abd-i pür kusuru hatırdan çıkarmayıp, hediye-i tilâvet-i Kur’ândan ve duâ-yı hayırdan unutmayalar ve yüz kuruş etyeb (helâl) malımdan techîz ve tekfinime ve yirmi iki kuruş iskât-i salâtıma sarf ideler... Ve ehlime vasiyetim budur ki, dostlarım ahvâline râzı olup, mahkeme-i kazaya varmayıp, rızâlaşalar ve mücâdele ve muhâseme etmeyeler. Cümlenin malûmudur ki, dünyâ fâni, âhiret bakîdir. Zikrullaha ziyâde sa’y ve ihtimâm idüp çalışalar ki, muttali cem-i saadet oldur. Ve dahî sâhib-i firâset ve sâhib-i keşfdirler ki, Hak teâlâ onları benim hâlime muttali etmiştir. Onlar dahî evliyâullahtan olduğu malûmdur. Cümleye tayyib hatır ile helâl ettim, ilâ yevm-il-kıyâme, kimsede hakkım yoktur. Mürüvvet, kerem ve inâyet oldur ki, bilen ve bilmeyen dostlar dahî, âhiret hakkını helâl edüp, duâ-yı hayırdan unutmayıp, hayır ile şehâdet ide. Velâ havle velâ kuvvete illâ billahil aliyyil azîm ve sallallahü alâ Muhammedin ve alâ âlihî ve sahbihî ve sellem ve alâ cemî’il enbiyâ-i vel-mürselîn.”
.
Dünyâ ne demektir biliyor musunuz
Ferdî Abdullah Efendi, Anadolu’da yetişen evliyânın büyüklerinden olup, Manisa’nın Turgutlu kazâsındandır. 1274 (m. 1857)’de İstanbul’da vefât etti. Kıymetli nasihatleri vardır. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Allahü teâlânın azâbına müstahak olanlar, her an gaflette bulunanlardır. Bunlar, başlarına gelmesi muhtemel olan korkunç azaptan gâfil oldukları için, kendilerini emniyette ve rahat hissederler. “İnsana, âhirete giden yolda şu dört şey elbette lâzımdır: Birinci olarak, itikat ve amel. Kendisine lâzım olan ilmi öğrenip tatbik etmek lâzımdır ki, bu ilim yolcuya yön verir, idâre eder... İkinci olarak, bir zikir lâzımdır ki, bu yolcuya tenhâda arkadaşlık etsin. Bu zikir yardımı ile yalnızlık çekmesin... Üçüncü olarak, bu yolcunun haram ve şüphelilerden sakınması ve dünyâya düşkün olmaması lâzımdır ki, uygun, olmayan düşünce ve başka şeyler kendisini meşgul etmesin... Dördüncü olarak, bir yakîn lâzımdır ki, bu yolcuyu gideceği yere kadar götürsün. Ömründe bu dört şeyden ayrılmayan saadete kavuşur.”
“Dünyâ ne demektir biliyor musunuz? Gönlüne gelen ve seni Allahü teâlâdan uzaklaştıran her şey dünyâ demektir. Seni O’ndan başka bir şey ile meşgûl eden her şey de fitnedir. Bu kısa ömrü, insanı Allahü teâlâdan uzaklaştıran şeylere yaklaşmakla geçiren, O’ndan başka şeylerle meşgul olan kimse, âhiretini harap etmiş olur. Bu ise, akıl sahiblerinin yapacağı şey değildir.”
“Birisi, rüyâsında Peygamber efendimizi gördü. Evliyâdan bir grup ile bir yerde oturuyorlardı. Herkes, O’nu dinliyordu. Birden semânın kapıları açıldı. Elinde ibrik ve leğen ile bir melek geldi. Melek, ibrik ve leğen ile herkesin önüne geliyor, orada bulunanlar ellerini yıkıyordu... Rüyâyı gören kimse en sonda bulunuyordu. Sıra ona gelince, 'Leğeni kaldırın. O, bu taifeden değildir' dediler. Melek de leğeni alıp götürdü. O kimse, Peygamber efendimize dönerek 'Yâ Resûlallah! Ben bunlardan değilim ama, biliyorsunuz ki, sizi ve bunları çok seven birisiyim' dedi. Peygamber efendimiz, 'Bunlara muhabbet eden bunlardandır' buyurdu. Bunun üzerine melek, leğen ile ibriği getirdi. O kimse de elini yıkadı. Peygamber efendimiz o kimseye dönüp tebessüm ettiler ve 'Bize muhabbet ettikçe bizimlesin' buyurdular. O kimse bu rüyâdan sonra bu yolun büyüklerinden biri oldu.”
.
Bir leşe üşüşen köpekler gibi
Abdüssamed Dımeşkî hazretleri Şafiî mezhebindeki âlimlerin büyüklerindendir. 614 (m. 1218) senesinde Şam’da doğdu. Sonra Mekke’ye gidip, “Hicaz Şeyhi” diye meşhur oldu. 686 (m. 1287) senesinde Medîne-i münevverede vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, kullarına acıyarak, memleketleri korumak için, bir ölçü âleti gönderdi. Bu ilâhî ölçü ile, adaleti ölçmek kolay oldu. Bu ölçü, Peygamberlerin getirdikleri dinlerdir. İslâmiyete "nâmus-i ilâhî" de denir. Bugün ve kıyâmete kadar kullanılması emrolunan ilâhî ölçü, Muhammed aleyhisselâma gönderilen şeriattir. Bu ölçüden sonra, bir de ikinci ölçü verilmiştir. Bu da, sözü geçen hâkimdir.
İnsan, medenî olarak yaratılmıştır. Yâni, öyle yaratılmıştır ki, birbirleri ile karışmak, bir arada yaşamak, yardımlaşmak zorundadırlar. Hayvanlar, medenî yaratılmadı. Medînede, şehirde birlikte yaşamaya mecbur değildirler.
İnsan nâzik, zayıf yaratıldığı için, pişmemiş yemek yiyemez. Gıdâ, elbise ve binânın, hazırlanması lâzımdır. Yâni, sanatlara ihtiyaç vardır. Bunun için de, araştırmak, düşünmek ve tecrübe yapmak, çalışmak lâzımdır. İnsanlar bir araya gelince, açıkgözler, başkasının hakkına saldırır. Zulmedenler olur. Çünkü, her nefis, istediğine kavuşmak ister. Tatlı olanı almaya uğraşır. Bu şeyleri isteyen birkaç kişi çekişmeye başlar. Bir leşe toplanan köpeklerin birbirlerine hırlamaları gibi, aralarında dövüşme başlar. Bunları ayırmak için, kuvvetli bir hâkim lâzım olur.
Alışverişte, herkes kendi yaptığının daha kıymetli olduğunu söyler. Yapılan şeylerin karşılıklı değerlerini adalet ile ölçmek lâzım olur. Eşyanın değerlerini karşılıklı ölçen şey, altın ile gümüştür. Yâni paradır. Altın ile gümüşe (Nakdeyn) denir. Allahü teâlâ, altın ile gümüşü para olarak yaratmıştır. Başka hiçbir şey, altının yerini tutamaz. Eşyanın kıymetlerini altın ve gümüşle, adaleti gözeterek ölçecek âdil bir hâkim lâzımdır. Sözü geçer olan bu hâkim de, hükûmettir. Âdil bir hükûmet, zulmü, işkenceyi önler. Allahü teâlânın emrettiği adaleti temîn eder. Eşyanın kıymetlerini, adalet ile tespit eder...
.
Cennete en son girecek kimse
Ebü’l-Muzaffer Havâfî hazretleri fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 408 (m. 1017)’de İran’da Nişâbûr’a bağlı kasabalardan Havâf’ta doğdu. 500 (m. 1106)’da İran’ın Tûs şehrinde vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Belli bir müminin veya zimmînin [gayrimüslim vatandaşın] aybını, onu kötülemek için arkasından söylemek, gıybet olur. Gıybet, haramdır. Dinleyen, o kimseyi tanımıyorsa, gıybet olmaz. Gıybet olunan kimse bunu işitirse, üzülür. Bedeninde, nesebinde, ahlâkında, işinde, sözünde, dîninde, dünyasında, hattâ elbisesinde, evinde, hayvânında bulunan bir kusur, arkasından söylendiği zaman, bunu işitince üzülürse, gıybet olur. Kapalı söylemek, işaret ile, hareket ile bildirmek, yazı ile bildirmek de, hep söylemek gibi gıybettir.
Bir Müslümanın günahı ve kusuru söylendiğinde, hâfızların, din adamlarının, "elhamdülillâh biz böyle değiliz" demeleri, gıybetin en kötüsü olur. Birisinden bahsedilirken, "elhamdülillâh, Allah, bizi hayâsız yapmadı" gibi, onu kötülemek, çok çirkin gıybet olur. "Falanca kimse çok iyidir, ibâdette şu kusuru olmasa, daha iyi olurdu" demek, gıybet olur. Hucurât sûresinde, onikinci âyetinde meâlen, (Birbirinizi gıybet etmeyiniz!) buyuruldu.
Gıybet, adam çekiştirmek demektir. Birisini gıybet etmek, ölmüş insanın etini yimek gibi olur buyuruldu. Hadis-i şerifte, (Kıyâmet günü, bir kimsenin sevap defteri açılır. "Yâ Rabbî! Dünyada iken, şu ibâdetleri yapmıştım. Sayfada bunlar yazılı değil" der. "Onlar, defterinden silindi, gıybet ettiklerinin defterlerine yazıldı" denir) ve (Kıyâmet günü bir kimsenin hasenât defteri açılır. Yapmamış olduğu ibâdetleri orada görür. "Bunlar seni gıybet edenlerin sevaplarıdır" denir) buyuruldu.
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) diyor ki: Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) ile oturuyorduk. İçimizden birisi kalkıp gitti. "Yâ Resûlallah! Rahatsız olup gitti" denildi. (Arkadaşınızı gıybet ettiniz, etini yediniz) buyurdu.
Âişe (radıyallahü anha) diyor ki: Resûlullahın yanında, bir kadının uzun olduğunu söyledim, (Ağzında olanı çıkar!) buyurdu. Tükürdüm. Ağzımdan et parçası çıktı. Allahü teâlâ sıfatları, özellikleri, cisim şeklinde göstermeye kâdirdir.
Gıybet, din kardeşinin, bir zimmînin işitince üzüleceği bir kusurunu arkasından söylemektir. Allahü teâlâ, Mûsâ aleyhisselâma vahyetti ki, (Gıybet edip tövbe eden kimse, Cennete en son girecektir. Gıybet edip, tövbe etmeyen kimse, Cehenneme en önce girecektir.)
.
Hiçbir şey lüzumsuz yaratılmamıştır
Mensûr bin Ömer Kerhî hazretleri hadîs ve Şafiî Mezhebi fıkıh âlimidir. Bağdad’ın Kerh Mahallesinden olduğu için "Kerhî" nisbet edildi. 447 (m. 1055) yılında Bağdad’da vefât edip, Bâb-ı Harb’deki kabristana defnedildi. Bu mübarek zat, bir dersinde buyurdu ki:
Hadis-i şerifte, (Varlıklardaki nizâmı düşünerek Allahü teâlâya îman ediniz!) buyuruldu. İlm-i Hey’et (Astronomi) okuyup da, yerküresinin, Ay'ın, Güneş'in ve bütün yıldızların boşlukta dönmelerinde ve birbirlerinden uzaklıklarında bulunan düzeni, hesapları anlayan kimsenin, îmanı artar. Dağların, madenlerin, nehirlerin, denizlerin, hayvanların, nebatların, hattâ mikropların yaratılmasında, çeşitli faydalar vardır. Hiçbiri boş yere, lüzumsuz yaratılmamıştır. Bulutlar, yağmurlar, şimşekler ve yıldırımlar, yer altındaki sular ve enerji maddeleri ve hava, kısaca her varlık belirli hizmetler, belli vazîfeler yapmaktadır. İnsanlar, bu sayısız mahlûkların, sayılamayacak hizmetlerinden bugüne kadar pek azını anlayabilmiştir.
Mahlûkları kavrayamayan insan aklı, bunların hâlıkını, yaratanını nasıl kavrayabilir? Onun büyüklüğünü, sıfatlarını birâz anlayabilen İslâm âlimleri, şaşkına dönmüşler. (Onu anlamak, anlaşılamayacağını anlamaktır) demişlerdir.
Mûsâ aleyhisselâmın ümmetinden biri, otuz sene ibâdet etmiş. Bir bulut kendisine gölge yaparak, güneşten korumuştu. Bir gün bulut gelmemiş, güneş altında kalmıştı. Annesine sebebini sormuş. Herhâlde bir günah yapmışsın, demişti. Hayır, günah işlemedim deyince, göklere, çiçeklere bakmadın mı? Onları görünce, yaratanın azametini düşünmedin mi? demiş. Evet, baktım. Fakat, tefekkürde kusur ettim deyince, bundan büyük günah olur mu? Hemen tövbe et, demişti...
Aklı başında olan kimsenin, tefekkür vazîfesini hiç ihmâl etmemesi lâzımdır. Yarın ölmeyeceğinden emîn olan kimse var mıdır? Allahü teâlâ, hiçbir şeyi bâtıl, faydasız yaratmamıştır. İnsanların anlayamadıkları, göremedikleri faydalar, anlayabildiklerinden kat kat daha çoktur.
Tefekkür, dört türlü olur, demişlerdir. Allahü teâlânın mahlûklarındaki güzel sanatları, faydaları düşünmek, Ona inanmaya ve sevmeye sebep olur. Onun vadettiği sevapları düşünmek, ibâdet yapmaya sebep olur. Onun haber verdiği azapları düşünmek, Ondan korkmaya, kimseye kötülük yapmamaya sebep olur.
.
Selam vermek sünnet, almak farz
Ali bin Akîl el-Bağdâdî hazretleri Bağdad’da yetişen fıkıh âlimlerinin büyüklerindendir. 431 (m. 1040)’da doğdu. 513 (m. 1119)’da vefât etti. “Nebzetün min Füsûl-il-âdâb ve mekârim-ül-ahlâk” isimli eserinde buyuruyor ki:
Selam vermek sünnet, almak ise farzdır. Selam verirken, selamın sünnet olduğunu düşünmeli ve o kimseye dua etmeye niyet etmelidir. Selâmda öncelik; yürüyenden oturana, binek üzerindekinden yaya yürüyene ve oturana selâm vermesidir. Selâm veren bir kimseye, yayaya, süvariye cemâatten birisinin selâmına karşılık vermesi, oturmak isteyen birine, cemâatten birisinin otur demesi kâfidir. Selâm, “Selâmün aleyküm” diye verilir ve “Aleyküm selâm” şeklinde alınır. “Ve rahmetullahi ve berakatüh” ilâve etmek ise müstehabdır. Bundan fazla ziyâde etmek müstehab değildir. Yabancı kadınlara selâm vermek mekrûhtur. Zîrâ onlara selâm verilince cevap vermeleri icap etmekte, böylece sesleri duyulmakta, fitne çıkması mümkün olmaktadır. Acuze kimselere (ihtiyâr kadınlara) selâm vermekte bir beis yoktur. Zîrâ ortada fitne korkusu yoktur. Çocuklara selâm vermek caizdir. Böylece onlara selâm öğretilmiş olur. Onlara güzel ahlâk sevdirilmiş ve alıştırılmış olur. Girerken olduğu gibi, ayrılırken de selâm vermek müstehabdır. Girerken selâm vermek daha kuvvetli müstehabdır. Müslümanların, birbiri ile karşılaştığı zaman müsâfeha etmeleri sünnettir.
“On şey fıtrattandır. Beşi başta, beşi bedendedir. Başta olanlar, mazmaza, istinşak, dişleri misvaklamak, bıyıkları kısaltmak ve sakalların kenarlarını düzeltmek. Bedende olanlar ise; etek temizliği, koltuk altı temizliği, tırnakları kesmek, istincâ ve sünnet olma.”
“İhtiyârlayıp da (saçta ve sakalda) beyazlaşan kılları yolmak mekrûhtur. Hadîs-i şerîfte, bu kılların Allahü teâlânın nûru olduğu ve yine ölümü hatırlatıcı, tûl-i emelleri yok edici, güzel amele teşvik edici olduğu bildirilmiştir.”
“Yemeğe Besmele ile başlanır, Elhamdülillah diyerek bitirilir. Sağ eliyle önünden yemeli, yemeğin ortasından yememeli, kenarlarından yemelidir, ölçü budur. Zîrâ böyle yapmak, yemeğe bereket getirir. Sünen kitaplarında bildirilen hadîs-i şerîfte Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: (Sıcak yemeğe ve soğuk yemeğe üflenmez.) Bir yere dayanarak yemek mekrûhtur. Yemekte yanlarında bulunanların ağzına lokmayı vermekte mahzur yoktur. Zîrâ Resûlullah efendimiz de böyle yaparlardı.”
.
Sünnete uygun okunan ezan
Mehmed Refîk Efendi Yüzdokuzuncu Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Bosna’da Çelebipazarı’nda, 1229 (m. 1813)’de doğdu. 1288 (m. 1872)’de İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Ezan-ı Muhammedî, yâni sünnete uygun okunan ezan büyük bir nîmettir. Tâzim edilmesi lâzım gelen büyük lutf-i ilâhîdir. Ezan, İslâm dîninin doğuşunda yoktu. Eshâb-ı güzîn dediler ki: Yâ Resûlallah! Namaz vakitlerini bize bildirmek için bir şey olsa... O gece Bilâl Habeşî (radıyallahü anh) rüyâsında gördü ki, gökten iki kişi inip abdest aldılar. Biri ezan okudu ve kamet getirdi ve biri de imam oldu. Namaz kıldılar. Ondan sonra da, göklere doğru yükselip gittiler. Bu rüyâyı gelip Resûlullaha (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) söyledi. Resûl-i ekrem de, Eshâb-ı kirâm toplu bir hâlde iken, bu rüyâyı nakleylediler ve buyurdular ki: (O gördüğün melek ne dedi?) Bilâl cevaben, (O melek, iki elini kulağına koyup Allahü ekber, Allahü ekber, Allahü ekber, Allahü ekber, eşhedü en lâ ilâhe illallah, eşhedü en lâ ilâhe illallah, eşhedü enne Muhammeden resûlullah, eşhedü enne Muhammeden resûlullah, hayyealessalâh, hayyealessalâh, hayyealelfelâh, hayyealelfelâh, Allahü ekber, Allahü ekber, lâ ilâhe illallah) dedi. Hazret-i Ömer (radıyallahü anh) de: (Ben de, bu gece rüyâmda böyle gördüm) dedi. Eshâbdan bu rüyâyı görüp haber verenler oldu. Resûl-i ekrem buyurdu ki:
(O gördüğünüz kardeşim Cebrâîl'dir. Namazın vakitlerini öğretti. Diğeri de, Mikâîl'dir. İmâm olup namaz kıldılar.)
Resûlullah buyurdu ki: (Ezan okunurken şu duâ okunsun: “Ve ene eşhedü en lâ ilâhe illallahü vahdehu lâ şerikeleh ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve resûlüh ve radîtü billahi rabben ve bil İslâmi dînen ve bi Muhammedin sallallahü aleyhi ve selleme resûlen nebiyyâ.”)
Dînimize uygun okunan ezan-ı Muhammedîyi işitince, kemâl-i hurmetle dinleyip ezandan sonra bu duâyı okuyan kimsenin günahları her ne kadar çok olsa yine affolunur. Yine buyurdular ki:
(Ey benim ümmet-ü eshâbım! Ezan bitince bu duâyı dahi okuyunuz: “Allahümme rabbe hâzihidda'vetittâmmeti vessalâtil kâimeti âti Muhammedenil vesîlete vel fazîlete veddereceterrefî'ate veb'ashu mekâmen mahmûdenillezî vaadtehu inneke lâ tuhlifül mîâd.”) Bu duâyı güzelce okuyan kimseye verilecek sevap büyüktür.
Hazret-i Âişe (radıyallahü anha) her zaman ezanı dinlerdi. Sordular: “Ey müminlerin anası! Niçin ezan okunurken işini terk ediyorsun?” (Ben Resûlullahtan işittim “Ezan okunurken iş işlemek dinde noksanlıktır” buyurdu. Onun için ezan okunurken işimi terk ederim) dedi.
.
Şeytanın hileleri pek çoktur
Ebû Bekr Kefevî hazretleri Kanunî Sultan Süleymân zamanında Kırım’da yetişmiş âlim ve velîlerdendir. 970 (m. 1562) senesinde, Kefe’de vefât etti. Buyurdu ki:
Şeytanın hileleri çoktur. Birincisi, Allahü teâlânın senin ibâdetine ihtiyacı yoktur, der. Buna karşı Bekara sûresi, altmışikinci âyetinin (Amel-i sâlihin faydası, bunu yapanadır) meâl-i şerifini hâtırlamalıdır.
Şeytanın ikinci hîlesi, Allahü teâlâ rahîmdir, kerimdir, seni de affeder, Cennete kor, der. Buna karşı, Lokman sûresi, otuzüçüncü âyetinin (Allahın kerim olması, sizi aldatmasın) ve Meryem sûresi, altmışüçüncü âyetinin, (Cennete kullarımızdan müttekî olanları vâris kılarız) meâl-i şeriflerini hatırlamalıdır.
Üçüncü hîlesi, senin ibâdetlerin hep kusurludur. Riyâ karışıktır. Böyle ibâdetlerle müttekî olamazsın. Allahü teâlâ, Mâide sûresinde, (Allah, yalnız müttekîlerin ibâdetlerini kabul eder) buyuruyor. Senin ibâdetlerin kabul olmaz. Boşuna uğraşıyorsun. Boş yere, sopa yiyen hayvan gibi, eziyet çekiyorsun, der. Buna karşılık, ben, Allahü teâlânın azâbından kurtulmak ve emrine uymak için ibâdet ediyorum. Benim vazîfem, emri yerine getirmektir. Kabul olup olmayacağı O’nun bileceği şeydir. Şartlarına uygun olan ve farzları yapılan ibâdetin sahih olması muhakkaktır, demelidir. Farzları terk etmek büyük günahtır. Bu günahlardan kurtulmak için ibâdetleri yapmak lâzımdır. İbâdet yapmadan Cennete girmek için duâ etmek günahtır. Hadis-i şerifte, (Aklı olan kimse, nefsine uymaz ve ibâdet yapar. Ahmak olan, nefsine uyar, sonra Allahın rahmetini bekler) buyuruldu. Âhiret için lâzım olan şeyleri, bu fâni dünyada hazırlamak lâzımdır.
Şeytanın hîlelerinden dördüncüsü, şimdi dünyayı kazanmak için çalış da, rahata kavuş, o zaman, rahat rahat, huzur içinde ibâdet edersin, diyerek ibâdet yapmaya mani olur. Buna cevap olarak, ecel benim elimde değildir. Herkesin ömrünü Allahü teâlâ ezelde takdîr etmiştir. Belki yakında ölürüm. İbâdet vazîfelerini vaktinde yapmalıyım, demelidir. Hadis-i şerifte, (Helekel-müsevvifün) buyuruldu ki, bugünkü vazîfelerini yarına bırakanlar zarar ettiler, demektir.
Şeytanın hîlelerinden beşincisi, ibâdetleri terk ettiremeyince, çabuk kıl, vaktini kaçırma, diyerek şartlarını, farzlarını tamam yaptırmamak ister. Buna karşılık, farzlar çok azdır. Bunları, yavaş yavaş ve şartlarına uygun olarak yapmak lâzımdır...
.
Cepheden kaçmak büyük günahtır
Ebü’l-Meâlî Şeyzele hazretleri Şafiî âlimlerindendir. İran’ın Geylan şehrinde doğdu. 494 (m. 1101) senesinde Bağdad’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Bir kişinin korku hâlindeki îmânı (yani Cehennemi ve azaplarını gördüğü zaman ölüm hâlindeki îmânı) makbul değildir. Yani o kimse Allah indinde mümin değildir. Çünkü daha önce Allahü teâlânın emrine uyup îmâna gelmedi. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Bir kişi Cennetteki veya Cehennemdeki yerini görmeden ölmez.” Bu hadîs-i şerifte bildirildiği gibi gerek mümin, gerekse kâfir, vefât etmeden önce Cennet ve Cehennemdeki gidecekleri yerleri ve makamlarını görürler. Ömrünü küfür ve sapıklıkla geçirmiş olan bir kâfir ölürken, yukarıda zikredilen hadîs-i şerîfte bildirildiği üzere gideceği yeri, kendisi için hazırlanan azapları ve cezayı görerek îmân etse, bu îmân Allahü teâlâ indinde makbul olmaz. Çünkü Allahü teâlâ Mümin sûresi 85. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Fakat azâbımızı gördükleri vakit, îmânları kendilerine fayda verecek değildir. Allahın kulları hakkında olagelen sünneti (nizâmı) budur. İşte kâfirler burada aldanmışlar, ziyana uğramışlardır” buyuruyor. “O kimseler ki, kötü işlerde ısrar ederken, onlardan birine ölüm gelip hayattan ümidini kesince; “Ben şimdi tövbe ettim” der. O kimseler için tövbe kabul değildir. Kâfir oldukları hâlde ölenlere de tövbe yok. İşte biz onlar için âhirette acıklı bir azap hazırlamışızdır” meâlindeki Nisa sûresi 18. âyet-i kerîmesinde bildirildiği üzere, kâfirin îmânı makbul değildir. Fakat günahkâr müminin yeis hâlindeki tövbesi makbuldür. Zîrâ Allahü teâlâ Şûra sûresi 25. âyetinde meâlen; “O’dur ki, kullarından tövbeyi kabul buyuruyor, günahlardan affediyor. O bütün yaptıklarınızı bilir” buyuruyor. Bu âyet-i kerîme umûmîdir husûsi değildir.
Günahlar da iki kısımdır. Büyük günahlar ve küçük günahlar. Büyük günahlar: İbn-i Ömer’den (radıyallahü anh) rivâyet edildiği üzere dokuz tanedir: 1- Allahü teâlâya şirk (ortak) koşmak. 2- Haksız yere adam öldürmek. 3-Nâmuslu ve iffet sahibi kadına zinâ isnâd etmek. 4- Zinâ. 5- Cihâddan, cephedeki düşman karşısından firar etmek. 6- Sihir yapmak. 7- Yetim malı yemek. 8- Müslüman olan anne ve babasının haklarına riâyet etmemek. 9- İlhad: Allahü teâlânın haram kıldığı hususlarda dinin emrinden çıkmak.
.
Ebedî olarak yaşamak istiyorsan
Ali bin Vehb-i Sincârî hazretleri Irak’ta yaşayan evliyânın büyüklerindendir. Hayâtı Kuzey Irak’ta Sincâr’ın Bazâr kasabasında geçti. İnsanlar, onun tatlı ve kalplere şifâ olan sözlerini işitmek için etrâfına toplanırlardı.
Ali bin Vehb hazretleri zirâat ile de uğraşır, tarlasını eker, çıkan mahsûlün onda birini uşur olarak ayırır, Müslüman fakirlere dağıtırdı. Bir gün çift sürerken öküzün biri öldü. Öküzün boynuzundan tutup, “Yâ Rabbî! Bunu bize dirilt” diye duâ etti. Allahü teâlâ, haram yemeyen, günah işlemeyen bu sevdiği kulunun hatırını kırmadı, duâsını kabul edip öküzü diriltti.
Ali bin Vehb sabanla toprağı sürerken sabanın kulpuna dokunmazdı. Tohumu toprağa atar atmaz, hemen çimlenerek boy vermeye başlardı.
Bu mübarek zatın hasta kalplere şifâ olan pek güzel sözleri vardır. Buyurdu ki:
“Allahü teâlâ, sevdiği kulunun kalbine, kendini arzu etme isteğini yerleştirir.”
“Talebe iki kısımdır. Mürîd olanlar severler, kalplerine kendilerine âit olan bir isteği, arzuyu getirmezler. Gayretleriyle tasavvuf derecelerine yükselmeye başlarlar. Murâd olanları ise sevilirler, davetlidirler, çekilirler ve yükseltilirler. Onun için murâdlar çok kıymetlidirler. Murâd olunanların başı ve sevilenlerin önderi Muhammed aleyhisselâmdır. Başkaları ona tufeyl olarak, yanı sıra kabul olunmaktadırlar. Onlara aradığını buldururlar ve gideceği yolu tamamlarlar. Artık onların nazarında kâinatın hiçbir kıymeti yoktur. Hep Allahü teâlâyı düşünürler. Bu yolda fenâ makamına kavuşurlar.”
“Zühd, üç kısımdır. Farz olan, fazilet olan ve Hakka yakınlığa sebep olan zühddür. Haramlardan kaçmakla yapılan, farz olan zühddür. Şüpheli olanlardan kaçmak da fazilet olan zühddür. Mübahların fazlasından sakınmak da, Hakka yakınlığı sağlayan zühddür.”
“İhlâs, bütün işleri, insanların rızâsı için değil, Allahü teâlânın rızâsı için yapmaktır.”
“Ebedî olarak yaşamak istiyorsanız, Allahü teâlânın emirlerini yapınız, yasaklarından kaçınınız ve cenâb-ı Hakkı devamlı hatırlayınız. Ondan gelenlere râzı olunuz. O zaman, âhiretinizi kazanır, Cennette ebedi, sonsuz olarak yaşarsınız.”
Ali bin Vehb-i Sincârî hazretleri vefât ettiğinde, talebeleri kabrinin etrâfında toplandılar, üzüntü içinde birbirlerini taziyede bulunuyorlardı. Üzüntülerinden, oradaki bazı bitkilerin yapraklarını koparıp koklamaya başladılar. O anda, Allahü teâlânın izni ile, Ali bin Vehb hazretlerinin mezarının etrâfındaki yaprakların her biri, ayrı ayrı renklerde çiçekler açtı, etrâfa misk gibi kokular dağıldı...
.
Sıratı kolay geçmek istersen
İbnü’l-Felekî hazretleri büyük hadîs âlimlerindendir. 427 (m. 1036) senesinde İran’da Nişâbûr’da vefât etti. Kitabında naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları şöyledir:
Ebû Hüreyre (radıyallahü teâlâ anh), Resûlullahın (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) şöyle buyurduğunu nakletmiştir: “Ey Ebû Hüreyre! Kur’ân-ı kerîmi öğren ve öğret. Şüphesiz ki, sen bu hâl üzere ölürsen, melekler senin kabrini Kâbe’nin ziyâret edildiği gibi ziyâret ederler. İnsanlara sünnetimi istemeseler de öğret. Eğer sırat üzerinde bir an bile durmadan geçip Cennete girmek istersen, kendi görüşüne göre Allahü teâlânın dîninde bid’at çıkarma!”
Hazreti Ömer halifeliği zamanında, bir gün üzüntülü bir şekilde yolda giderken Hazreti Ebû Zer ile karşılaştı. Ebû Zer (radıyallahü anh) “Sizi üzüntülü, kederli görüyorum. Bir şeyiniz mi var?” diye sordu. Hazreti Ömer “Beşir bin Âsım (radıyallahü anh) biraz önce, Resûlullah efendimizin şu sözünü nakletti; “Kim Müslümanların bir işinin başına geçerse, o hesap günü Cehennemin üzerindeki bir köprüye getirilerek orada durdurulur. Şayet dürüst hareket etmişse kurtulur. Eğer düzgün hareket etmemişse, köprünün üzerine bastığı yeri delinir. Yetmiş yıllık mesafeden aşağı düşer.” Hazreti Ömer, hadîs-i şerîfi okuyup bitirince, Hazreti Ebû Zer “Siz, bunu Resûlullahtan duymadınız mı?” dedi. Hazreti Ömer “Hayır” deyince, Hazreti Ebû Zer şöyle dedi: Ben de Resûlullahtan şunu işittim. Buyurdu ki; “Müslümanlardan birisini bir memûriyete tayin eden, hesap günü Cehennemin üzerindeki bir köprüye getirilerek durdurulur. Eğer memuriyete tayin edilen dürüst bir kimse ise, o kurtulur. Dürüst bir kimse değilse, köprü delinir. Oradan, zifiri bir karanlıkta, yetmiş yıllık mesafeden aşağı düşer.” Hazreti Ömer'e "Bu hadîs-i şerîflerin hangisi size daha çok tesîr etti?” diye sorulunca “Her ikisi de bana tesîr etti. Buna göre, bu kadar ağır mesûliyetiyle bu hilâfeti kim üzerine alır?” buyurdu.
Hazreti Ebû Zer, “Allahü teâlâ bu işi, kim dürüst ve mütevâzı ise ona verir. Biz sizin hakkınızda iyilikten başka bir şey bilmiyoruz. Şayet âdil olmayan birini bir memuriyete tayin etmiş iseniz, onun da vebalinden kurtulamazsınız” buyurdu.
.
Allaha ve Resûlüne âsi olanı sevmek
Ebû Ubeyd ibn-i Harbeveyh hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 232 (m. 848) senesinde Bağdâd’da doğdu. 319 (m. 931)’de aynı yerde vefât etti. Bu mübarek zat, bir dersinde koğuculuk ve şarabın kötülüğü hakkında buyurdu ki:
Allahü teâlâ meâlen; “Ey müminler! Şarap (içki) içmek, kumar oynamak, ibâdet için dikilen putlar, fal okları, hep şeytanın işinden pis birer şeydir. Onun için bunlardan sakınınız. Muhakkak şeytan, şarapta ve kumarda aranıza düşmanlık ve kin düşürmek, sizi Allah’ı anmaktan ve namaz kılmaktan alıkoymak ister. Artık böyle olunca, siz bunlardan sakınmaz mısınız?” (Mâide-90, 91) buyurduğu âyet-i kerîmelerde, şarabın ve alkollü içkilerin haram olduğunu on şekilde izah etmektedir. Bunlar: 1- İçkiyi kumarla bildirmektedir. Kumar ise haramdır. O hâlde içki de haramdır. 2- İçki içmeyi puta tapmakla bildirdi. Puta tapmak haramdır, yasaktır. O hâlde içki içmek de haramdır. 3- İçki içmeyi fala yakın bildirdi. Fal haramdır. O hâlde içki içmek de haramdır. 4- İçkiye pelîd, yanî murdar, necis (pis) buyurmaktadır. 5- İçkiye ve diğerlerine şeytanın işi buyurulmaktadır. 6- Bu beyândan sonra, o hâlde bundan sakınınız, kaçınınız buyurdu. 7- Ondan sakınmayı kurtuluş sözü olarak bildirdi. Kurtuluş ancak haramlardan sakınmakla olabilir. 8- Düşmanlık ve kin sebebi olur buyurdu. Elbette haram olmuş olur. 9- Allahü teâlâyı anmaktan ve namazdan insanı alıkoyar, buyurdu. Allahü teâlâyı anmaktan ve namazı kılmaktan insanı alıkoyan şey, elbette haramdır. 10- İçki içmekten sakınmayı emretti. Bir şeyi işlemeyi terk etmenin emrolunması, o şeyin haram olduğunu gösterir...
Koğuculuğu anlatırken de buyurdu ki: “Koğuculuk yapana on şey yapmalıdır. Altısı adl, dördü fadldır. 1- Sözünü kabul etme, çünkü o fâsıktır ve fâsıkın sözü kabul edilmez. 2- O işten onu menet. Çünkü yaptığı iş münkerdir ve nehy-i münker yapmak lâzımdır. 3- Koğuculuk yapanı sevme. Çünkü o âsidir, günah işlemiştir. Allahü teâlâya ve Resûlüne âsi olan sevilmez. 4- Müslümana sû-i zan etme. Çünkü Müslümana sû-i zan edilmez. 5- Sözünün doğru olup olmadığını araştırma. Çünkü günahtır. Günahları araştırmamak lâzımdır. 6- O sözü başkasına söyleme. Çünkü bu başkasının ar perdesini yırtmak demektir. Müslümanın ar perdesini yırtmamak lâzımdır.
.
Sonsuz öncelerde yoktan var olmak
Alâüddîn Tûsî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh ve kelâm âlimlerindendir. İran’da Tûs’ta doğdu, 887 (m. 1482) yılında Semerkand’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Âlemde mevcut olan varlıklar, kendi kendilerine var ve yok olamazlar. Onlara bir tesîr eden, yâni onları bir yaratan vardır. Mademki, âlemler ve âlemlerde mahluklar vardır; öyle ise, âlemleri ve âlemde olan mahlukları bir yaratan vardır. Mahlukların var olması, bu yaratıcının varlığına bir delîldir [ki, bu yaratıcı Allahü teâlâdır.] Âlemlerin hepsi mümkindir ve hâdistir. Yâni, yok iken var olabilirler ve var iken de yok olabilirler ve yok iken var olmuşlardır. (Allahü teâlâ var idi. Hiçbir şey yok idi) hadis-i şerifi, bunu bildiriyor. Âlemlerin, maddelerin böyle değişmeleri, birbirlerinden hâsıl olmaları, sonsuzdan gelemez. Bir başlangıcı olması lâzımdır.
Âlemin mümkin olduğuna, yâni yok iken var olabileceğine başka bir delîl de, âlemin hâdis olmasıdır. Yâni her şeyin yok iken var olduklarını görüyoruz. Cisimler yok oluyor. Bunlardan, başka cisimler meydana geliyor. Cisimlerin durmadan değişmeleri, birbirlerinden hâsıl olmaları, sonsuzdan gelerek değildir. Böyle gelmiş, böyle gider denilemez. Bu değişmelerin bir başlangıcı vardır. Değişmelerin başlangıcı vardır demek, maddelerin var oluşlarının başlangıcı vardır demektir. Hiçbir şey yok iken, hepsi sonradan yoktan yaratılmıştır demektir.
İlk, birinci olarak maddeler yoktan yaratılmış olmasalardı ve birbirlerinden hâsıl olmaları, sonsuz öncelere doğru uzasaydı, şimdi bu âlemin yok olması lâzım olurdu. Çünkü âlemin sonsuz öncelerde birbirlerinden var olabilmesi için, bunu meydana getiren maddelerin daha önce var olmaları, bunların da var olabilmeleri için, başkalarının bunlardan önce var olmaları lâzım olacaktır. Sonrakinin var olması, öncekinin var olmasına bağlıdır. Önceki var olmazsa, sonraki de var olmayacaktır. Sonsuz önce demek, bir başlangıcı yok demektir. Sonsuz öncelerde yoktan var olmak demek, ilk yâni başlangıç olan bir varlık yok demektir. İlk, birinci varlık olmayınca, sonraki varlıklar da olamaz. Her şeyin her zaman yok olması lâzım gelir. Her birinin var olması için, bir öncekinin var olması lâzım olan sonsuz sayıda varlıklar dizisi olamaz. Hepsinin yok olmaları lâzım olur.
.
Mümin, dünyâya ibret gözü ile bakar
Mehmed Nûrullah Efendi Osmanlı âlimlerindendir. 930 (m. 1523)’de doğdu. 989 (m. 1581)’da vefât etti. Kabri, İstanbul’da Ahîzâde Mescidi kabristanındadır. Hikmetli sözleri vardır, buyurdu ki:
“İslâmiyet, teslimiyettir. Teslimiyet, yakîndir. Yakîn, tasdiktir. Tasdik, ikrârdır, ikrâr, edadır (yerine getirmektir). Eda ise ameldir.”
“Fazilet, en iyi maldır. Cömertlik, en güzel mücevherdir. Akıl, en güzel zînettir. İlim, en şerefli meziyettir.”
“Adâlet, halkın dirliği ve düzeni, idârecilerin süsü ve güzelliğidir.”
“Akıllı kimse; dilini kötü söz ve gıybetten koruyan, mümin; kalbini şek ve şüpheden temizleyendir.”
“İyilikle emretmek, insanların en faziletli amelleridir.”
“İffet; nefsin koruyucusu ve kinlerden paklayıcıdır.”
“Zikir; akılların nûru, nefislerin hayâtı, kalblerin kurtuluşudur.”
“Haramlardan çekinmek, akıllıların şânı, şereflilerin tabiatındandır.”
“Allah korkusundan dolayı gözyaşı dökmek, kalbi nurlandırır. Tekrar günah işlemekten insanı korur.”
“Yaptığı günah bir işle övünmek, o günahı yapmaktan daha kötüdür.”
“Ârifin, yüzü nûr ve tebessüm, kalbi korku ve hüzün doludur.”
“Dünyâ; güzel, aldatıcı ve geçici bir serap, çabuk yıkılan bir dayanaktır.”
“Sevgi, kalblerin birbirine yakınlaşması ve rûhların ünsiyetidir.”
“Yumuşaklık, öfke ateşini söndürür. Hiddet ise öfke ateşini körükler.”
“Câhil, suyu fışkırmayan kaya, dalı yeşermeyen ağaç, ot bitmeyen yer gibidir.”
“Emânet ve vefakârlık; işlerin doğruluğu, yalan ve iftira da; sözlerin cinâyetidir.”
“Akıl, müminin dostu; ilim, veziri, sabır, askerlerinin komutanı ve amel ise silâhıdır.”
“Îmân ile amel, ikiz kardeş olup, birbirinden ayrılmazlar.”
“Hased edenin sevgisi sözlerinde görülür. Kinini işlerinde gizler. Adı dost, fiili düşmancadır.”
“Yumuşak başlı olanlar, en sabırlı, derhal affedici ve en güzel huylu olan kimselerdir.”
“Allahü teâlâdan hayâ etmek, insanı Cehennem azâbından korur.”
“Gaflet, insana gurur getirir, helâka yaklaştırır.”
“Hâlis bir ibâdet; insanın Rabbinden başkasını istememesi, günahından başka şeyden korkmamasıdır.”
“Mümin, dünyâya ibret gözü ile bakar, ihtiyâcı için karnını doyurur. Ondan konuşulduğu vakit, nefret ve tenkit kulağı ile dinler.”
“Mümin, baktığından ibret alır. Bir şey verilirse, şükreder. Musibet ve belâya uğrayacak olursa, sabreder. Konuşacak olursa, Allahü teâlâyı hatırlatır.”
.
Allah, sevdiklerine ihsân eder
Abdüsselâm Kaylevî hazretleri fıkıh âlimlerindendir. 770 (m. 1368)’de Bağdad’ın Kayle köyünde doğdu. 859 (m. 1455)’de vefât etti. Bir sohbetinde şunları söyledi:
Hazreti Ali buyuruyor ki: “Allah için kardeş olanların sevgisi, sebebi dâim olduğu için devam eder. Dünyâ için kardeş olanların sevgisi, sebebi devam etmediği için kısa sürer, bir ân gelir son bulur.”
“Akıllı kimse; bugünü, dünkü gününden hayırlı olandır. Şaki; hâline aldanan, emellerinin aldatmasına kanandır. Leîm (alçak) değerinin üzerine çıkınca, eski hâlini inkâr edendir.”
“Allaha yaklaşmak, O’ndan istemekle, âhirete yaklaşmak dünyâyı terk etmekle, dünyânın fânî olduğunu, sen onunla kalsan bile, onun sana kalmayacağını bilmekle olur.”
“Dünyâ, itaat göstermeye değmeyecek kadar küçük ve hakîrdir.”
“Doğruluk, sevimli olanlarda zînet, üzüntülü olanlarda metadır.”
“Büyük ihsân, dostunun hatâsını doğruya çevirir, düşmanın doğruluğunu da hatâya çevirir.”
“Câhil kusurunu anlamaz, yapılan nasihati kabul etmez.”
“Mahrum ettikten sonra vermek, verdikten sonra mahrum etmekten daha güzeldir.”
“Zaman, bedenleri yıpratır, emelleri yeniler, eceli yakınlaştırır, dilekleri uzaklaştırır.”
“Akıllı, sustuğu vakit tefekkür, konuştuğu vakit zikreder, baktığı vakit de ibret alır.”
“Kendisi amel etmeksizin Allah yoluna çağıran kişi, oksuz yaya benzer.”
“Mürüvvet; insanın, kendisini lekeleyecek şeylerden kaçınması ve güzellik kazandıracak şeylere yaklaşmasıdır.”
“Zenginliklerin en hayırlısı, Allahü teâlâ ile iktifa etmektir. Allahtan başkasıyla yetinmek, en büyük fakirlik ve şakiliktir.”
“İlmin sonu yoktur. Her ilimden, güzel olanını alınız.”
“Cömertlik ve cesâret, şerefli maksatlar olup, Allahü teâlâ hazretleri bunları sevdiği ve denediği kişilere ihsân eder.”
“Sıkıntıya karşı sabretmek, bolluk anındaki afiyetten daha efdaldir.”
“Akıl, nimetlerin en büyüğü, dünyâ ve âhirette şereflerin en yücesidir.”
“Şerefli insan, azarlandığı vakit kızar, yumuşak davranıldığı vakit yumuşar. Şerefsiz insan ise yumuşak davranışa sert çıkar ve sert davranana karşı da yumuşar.”
“Sükût, sana vekar kazandırır ve seni özür dileme zahmetinden kurtarır.”
“İhtirâs, gâfillerin kalbinde şeytanların sultânıdır.”
“Hikmet, her müminin kaybettiğidir, onu münâfıkların ağzında olsa dahi alınız.”
.
Âlimin, âbide olan üstünlüğü
Ebû Nasr Deylemî hazretleri Hadîs âlimidir. (Müsned-ül-firdevs) kitâbı meşhurdur. Kitabında yer alan hadis-i Şeriflerden bazıları:
Enes bin Mâlik şöyle rivâyet etmiştir: “Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) hastaları ziyâret eder, cenâzelerde bulunur, davetleri kabul eder, merkebe binerdi. Hayber’in fethi günü, yuları ip olan bir merkebe bindiğini gördüm.”
Ebû Ümâme el-Bâhilî’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Âlimin âbide olan üstünlüğü, benim sizin en aşağınıza olan üstünlüğüm gibidir.”
Abdullah İbni Abbâs’ın (radıyallahü anhümâ) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “İlim için yola çıkan, dönünceye kadar Allah yolundadır.”
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh); bildirdiği bir hadîs-i şerîfte Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Bildiği bir şey sorulup da onu gizleyen kimse, kıyâmet gününde ateşten bir gem ile gemlenir.”
Mu’âz bin Cebel (radıyallahü anh) şöyle rivâyet ediyor. “Resûlullaha îmân bakımından en üstün şeyin ne olduğunu suâl ettim. (Allah için sevmek, Allah için buğzetmek ve dilini Allahü teâlâyı anmak ile meşgûl etmektir) buyurdu. Daha nedir yâ Resûlallah? diye suâl ettiğimde de; (Kendin için istediğini, insanlar için de istemen. Kendin için hoş görmediğini, onlar için de hoş görmemendir) buyurdu."
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) şöyle anlatır: Resûlullah efendimiz; “Helak edici olan yedi şeyden çekininiz!” buyurdu. Eshâb-ı Kirâm (radıyallahü anhüm); “Yâ Resûlallah! Bu yedi şey nedir?” diye suâl ettiklerinde, Resulullah efendimiz şöyle buyurdu: 1) Allahü teâlâya şirk (ortak) koşmak. 2) Sihir. 3) Haklı olarak öldürülen müstesna, Allahü teâlânın katlini haram kıldığı bir kimseyi öldürmek. 4) Faiz yemek. 5) Yetim malı yemek. 6) Düşmana hücum sırasında harpten kaçmak. 7) Zinâdan uzak, namuslu olup, bunu hatırından bile geçirmeyen mümin kadınlara zinâ isnâd etmek.”
Abdullah bin Amr’ın (radıyallahü anh) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Dört şey vardır, ki, (Bu dört şeyin hepsi birden) her kimde bulunursa, o kimse münâfık olur. Bir kimsede bunlardan biri bulunursa, onda da nifaktan bir huy vardır. Bunu terk etmedikçe, mümin-i kâmil olamaz. 1) Konuşurken yalan söyler. 2) Bir şey vadettiğinde, vaadinde durmaz (vaadinden döner). 3) Ahdettiğinde, ahdini bozar. 4) Muhasama (husûmet) ettiğinde haktan bâtıla meyleder.”
.
Kim bana mirasçı olursa
İsmail Mardînî hazretleri fıkıh âlimidir. "İbn Fellûs" diye tanınmıştır; 594 (m. 1198)’de Mardin'de doğdu. Şam’a giderek zamanın büyük âlimlerinden fıkıh ilmi tahsil etti ve çok talebe yetiştirdi. 629'da (m. 1232) Şam’da vefat etti. Bu mübarek zat, bir dersinde şunları anlattı:
İlim öğrenmenin fazileti çoktur. Kur’an-ı kerimde meâlen, (Bilmiyorsanız, zikir ehline [ilim ehline, âlimlere] sorun) buyuruldu. (Enbiya 7) Âyet-i kerimedeki zikir, ilim demektir. Bu âyet-i kerime, bilmeyenlerin, âlimleri bulup onlardan sorup, öğrenmelerini emretmektedir. Üç âyet-i kerime meali de şöyledir:
(Allah iman edenleri yüceltir; kendilerine ilim verilmiş müminleri ise, [cennette] kat kat derecelerle yükseltir.) [Mücadele 11]
(De ki, hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Bilen elbette kıymetlidir.) [Zümer 9]
(Kulları arasında Allahü teâlâdan en çok korkan âlimlerdir.) [Fatır 28]
Hadis-i şeriflerde de buyuruldu ki:
(İlim öğrenmek, kadın-erkek her Müslümana farzdır.) [Beyheki]
(Beşikten mezara kadar ilim öğrenmeye çalışınız!) [Şir'a]
(Allahü teâlâ, İbrahim aleyhisselama "Ben ilim sahibiyim, ilim sahiplerini severim" buyurdu.) [İbni Abdilber]
(İlim, İslam’ın hayatı, imanın direğidir.) [Ebuşşeyh]
(Hiç kimse, cehaletle aziz, ilim ile de zelil olmaz.) [Askeri]
(Boş vaktini ilme harcayan kurtulur.) [İ. Maverdi]
(Salih âlimlerden olun, eğer salih âlimlerden olamazsanız, böyle âlimlerin sohbetinde bulunun, sizi hidayete kavuşturacak, dalaletten uzaklaştıracak ilmi dinleyin!) [İ. Maverdi]
(İlim, benim ve diğer Peygamberlerin mirasıdır. Kim de bana mirasçı olursa, Cennette benimle beraber olur.) [Deylemi]
(Allah’ın rezil etmek istediği kul, ilim ve edepten mahrum kalır.) [İbni Neccar]
(Bir Müslüman, arkadaşına, hidayetini arttıracak veya onu tehlikeden kurtaracak hikmetli bir sözden daha iyi bir hediye veremez.) [Ebu Ya’la]
Hazreti Lokman, oğluna buyurdu ki: "Âlimlerle otur, hikmet sahiplerinin sözlerini dinle! Allahü teâlâ, bahar yağmuru ile toprağa hayat verdiği gibi, ölü kalpleri hikmet nurları ile diriltir.)
İlim, Cennete giden bir yol, gurbette arkadaş, yalnızlıkta sırdaştır. İlim, iki cihanda kurtuluş, düşmana karşı siperdir. İnsan için hayâ, gözler için ziyadır. Hazret-i Ali buyurdu ki:
"İlim, maldan hayırlıdır. Çünkü malı sen korursun; fakat ilim seni korur. Mal harcamakla azalır, ilim sarf etmekle çoğalır."
.
Katı bir kalp, Allah'tan uzaktır
Ahmed Reşîd Efendi Yüzüçünçü Osmanlı Şeyhülislâmıdır. "Sıddîkzâde" diye bilinir. 1171 (m. 1757) senesinde İstanbul’da doğdu. 1250 (m. 1834) senesinde vefât etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Durumunun iyi olmasını isteyen kimse, kötü kimselerle, günahlara dalmış olanlarla oturup kalkmamalı. İbn-i Mübârek hazretleri anlattı: “Îsâ aleyhisselâm, 'Ey havariler! Kötü kimselere buğzetmek, onlardan uzaklaşmak sûretiyle Allahü teâlâya yaklaşınız. Allahü teâlânın rızâsını, onların kızmalarında arayınız' dedi. Bunun üzerine onlar 'Yâ Îsâ! Kimlerle oturup kalkalım, kimlerle beraber olalım?' dedikleri zaman, Îsâ aleyhisselam; 'Onlar görüldüğü zaman, size Allahü teâlâyı hatırlatır. Konuşmaları, sizin ilminizi arttırır. Yaptıkları işler, sizi âhirete teşvik eder' dedi...”
Lokman aleyhisselamın şöyle duâ ettiği nakledilir: “Allahım! Benim arkadaşlarımı gâfillerden, seni unutmuş kimselerden yapma! Çünkü onlar, ben seni andığım zaman, bana bu hususta yardımcı olmazlar. Gaflette olduğum zaman, bana seni hatırlatmazlar. Onlara senin emir ve yasaklarına uymayı, iyi şeyleri emrettiğim zaman, bana itaat etmezler. Sustuğum zaman beni üzerler.”
Ubeyd bin Umeyr hazretleri anlatır: Dâvûd aleyhisselam şöyle derdi: “Allahım! Bana kötü kimseleri yakın eyleme. Yoksa, bana onların kötülükleri bulaşır.”
“Akıllı kimse, konuştuğu zaman, hayır konuşur.” Denilir ki: “Yeryüzünde, hapsedilmeye dilden daha lâyık bir şey yoktur.”
Hazreti Ömer (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Allahü teâlânın zikrine, O’nu anmaya ve hatırlamaya çok gayret et. İnsanların hâlinden anlatmaktan ise uzak kal. Çünkü Allahü teâlâdan bahsetmek şifâ, insanlardan bahsetmek ise hastalıktır.”
Bâyezîd-i Bistâmî hazretlerine “Ey Bâyezîd! Sana ne oluyor ki, insanları hiç zemmetmiyor, onların kötülüklerinden bahsetmiyorsun?” diye sorulunca, cevâbında şöyle dedi:
“Ben bir kere kendi nefsimden râzı değilim ki, kendi nefsimi zemmetmekten, kötülemekten fırsat bulup, insanların ayıplarıyla uğraşayım. İnsanlar, başkalarının günahları hakkında Allahü teâlâdan korktular. Kendi günahları hakkında bir korkuları olmadı. Yani insanlar, başkalarının hatâ ve ayıplarını büyük gördüler. Bir benzerini kendileri yaptıkları zaman onu büyük görmediler.”
Îsâ aleyhisselam buyurdu ki: “Allahü teâlâyı, O’nun emir ve yasaklarını aranızda anlatın. Bunlardan başkasıyla fazla meşgul olmayınız. Çünkü, eğer böyle şeylerle çok meşgul olursanız. Kalbiniz katılaşır. Katı bir kalp, Allahü teâlâdan uzaktır.”
.
Böyle arkadaş zor bulunur
Mahmud Hamza hazretleri Osmanlı Hanefî âlimlerindendir. Şam’da doğdu. Medrese tahsilinden sonra Şam'da kadı nâipliği yaptı. Sonra İstanbul'a gitti. Evkaf müdürü ve vergi nâzırı oldu, ardından Meclis-i Zirâatın reisliği de uhdesine verildi. Sonra Şam müftülüğüne getirildi ve 1305 (m. 1887)’de orada vefat etti. Şöyle buyurdu:
“Başkalarının malını izinsiz kullanmak haramdır. Mesela arkadaşının kalemini ondan habersiz alıp, o kalemle bir mektup yazmak haram olur. Ancak çok samimi olduğu ve yüzde yüz izin vereceğini bildiği bir arkadaşın malını kullanmak veya yemek caizdir. Fakat bugün böyle arkadaş bulmak çok zordur. Bunun için suizanna sebep olacak şeylerden kaçmak gerekir.
Feth-i Musuli hazretleri, bir arkadaşının evine gitti. Arkadaşı evde yoktu. Hizmetçisi vardı. Ondan sandığın anahtarını istedi. Hizmetçi de tanıdığı için anahtarı verdi. Feth-i Musuli hazretleri sandığı açıp ihtiyacı kadar parayı alıp gitti. Arkadaşı bunu duyunca çok sevindi. Hemen hizmetçisini [kölesini] azat etti. Bu yüksek dereceye varan eski büyükler, paraya ihtiyacı olunca, arkadaşlarına durumu bildirirler. Arkadaşları da (Ne kadar ihtiyacın var?) diye sormaz, cüzdanını çıkarıp verirlerdi. Arkadaşları da, ihtiyaçları kadarını cüzdanından alırlardı. Hatta bazıları, bir arkadaş, kendinden para istese, (Niye bunun ihtiyacını daha önce fark etmedim, niye onu istemeye mecbur ettim) diyerek üzülüp, ağlardı. Sık sık arkadaşına, ihtiyacının olup olmadığını sorarlardı. Zaten arkadaşa (Nasılsın?) demek, (Ne ihtiyacın varsa, söyle, mümkünse çaresine bakayım) demektir. Laf olsun diye nasılsın demek hakiki arkadaşlığa sığmaz.”
“İç ve dış elbise olarak ipek giymek erkeklere haram, kadınlara her çeşit ipek eşya caizdir. Savaşta ipek giymek caizdir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Altın ve ipek, kadına helal, erkeğe ise haramdır.) [Taberani]
İpek erkeğe haramdır. Ancak elbisedeki dört parmak enindeki ipek şeritler caizdir. İpek gömlek ve ipek elbise erkeğe haramdır. İpek kefen ve tabutu ipekle örtmek haramdır. İpek sofra örtüsü ve ipek yorgan caiz değildir. Erkek çocuğa ipek giydirmek mekruhtur. İpekten yapılmış yemek peşkiri, iç donu ve takke mekruhtur. Eshab-ı kiramdan Hazret-i Zübeyr ve Hazret-i Abdurrahman'ın ipek giymelerine izin verilmesi, yalnız bunlara mahsustu. Arfece bin Sâd hazretlerine de, altın burun takması için izin verilmesi, yalnız ona mahsustu.”
Mest üzerine mesh edilmesi hakkında
Îsâ bin Ebân hazretleri Hanefî fıkıh âlimi olup İmam-ı Muhammed Şeybânî’nin talebesidir. Ondan fıkıh ilmi tahsil ettikten sonra Basra kadılığına tayin edildi. 220'de (m. 835) vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı
Abdest alırken ayakları yıkamak yerine, hiç özür ve zaruret olmasa bile, yaş el ile, bir kere mest üzerine mesh edilmesi, erkek için de, kadın için de câizdir. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” mübârek ayaklarına mest giyip, bunların üstüne mesh etti ve câiz olduğunu da söyledi. Gusül abdesti alırken veyâ teyemmüm ederken, mest üzerine mesh edilmez.
Mest, ayağın yıkaması farz olan yerini örten, su geçirmez ayakkabı demektir. Mest, büyük olup da, parmaklar, mestin ucuna kadar gitmez ve mesh, boş yer üzerine rastlarsa câiz olmaz. Mestin ağız kısmı geniş olup, yukarıdan bakınca, ayak görünürse zararı olmaz. Mestin, bir saat yol yürüyünce, ayaktan çıkmayacak şekilde sağlam ve ayağa uygun olması lâzımdır. Ağaçtan, camdan, madenden mest olamaz. Zîrâ sert şeyle bir saat yürünemez. Tabanı ile ayak üstü veyâ yalnız tabanı deri kaplanmış çorap üstüne veyâ sert olup, yürürken aşağı düşmeyen çorap üzerine mesh câizdir. Mestli kimsenin, abdesti bozulunca, bu abdestsizlik, abdest uzuvlarına yayılırken, ayaklara değil, mestlere yayılır. Yalnız ayaklarını yıkayıp, mest giyen bir kimse, sonra diğer uzuvlarını yıkayıp abdestini tamamlasa, sonra, abdesti bozulsa, sonra abdest alırken, bunlar üzerine mesh edebilir. Çünkü mestleri giyerken, tam abdest almış olmak şart değildir. Fakat, abdesti bozulduğu zamân, bozulan abdestin, tam alınmış olması şarttır. Meselâ, teyemmüm ederek, mest giydi ise, suyu görünce, bozulan abdesti tam olmadığından, su ile abdest alırken, mesh edemez. Ayaklarını da yıkar. Özür sâhibi olan kimse, tam abdest alıp, özür akmadan önce, mestlerini giyerse, sonra abdesti özürle bozulsa da, yirmi dört saat mesh edebilir. Özrü aktıktan sonra giyerse, yalnız o namaz vakti içinde mesh edebilir.
Mest üzerine mesh müddeti, mukîm olan için, yirmidört saattir. Misafir için, üç gün üç gece, yani yetmişiki saattir. Bu müddet, mesti giydiği zaman değil, mest giydikten sonra, abdesti bozulduğu zaman başlar. Özür sahibi için mesh müddeti, namaz vakti çıkıncaya kadardır. Özür sâhibi, özre sebep olan şeyi durduğu zamân, abdest alıp, o şey tekrar başlamadan önce, mestlerini giyse, tahâret-i kâmile ile giymiş olur.
.
İslam dini fen ilmini emretmektedir
İmamzâde Esad Efendi Osmanlı âlimidir. İstanbul'da doğdu. Medrese tahsilinden sonra dersiam ve müderrislik yaptıktan sonra Kudüs, Mısır, Medine, Halep, Mekke kadılığı yaptı. Mekteb-i Ulûm-i Edebiyye ve Mekteb-i Maârif-i Adliyye mekteplerinin nezâretine, sonra Nezâret-i Mekatib müdürlüğüne getirildi ve Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye üyesi oldu. 1267'de (m. 1851) vefat etti. Bu mübarek zat buyurdu ki:
İslam dini fen ilimlerinin öğrenilmesi ve öğretilmesini emretmektedir. Kâdî Beydâvî “rahmetullahi aleyh”, Nahl sûresinde, (Kullarıma hikmet ile ve güzel vaaz ile beni tanıt!) meâlindeki yüzyirmibeşinci âyet-i kerîmeyi tefsîr ederken, (Anlayışlı, tahsilli olanlara, fen bilgileri ile; hislerine tâbi olan câhil halka da, görünenleri anlatmakla bildir, demektir) buyuruyor.
Neml sûresindeki, meâl-i şerîfi, (Dağları, yerinde duruyor görüyorsun, hâlbuki bunlar bulut gibi hareket etmektedir) olan seksensekizinci âyet-i kerîmesini Kâdî Beydâvî tefsîr ederken, (Yerinde duruyor gördüğün dağlar, bulut gibi, boşlukta hızlı gitmektedir. Büyük cisimler, bir cihete doğru hızlı gidince, üstündekiler, bunun hareket ettiğini duymaz) buyurmaktadır.
Fahreddîn-i Râzî, Enbiyâ sûresi, otuzüçüncü âyetinin tefsîrinde, Ay'ın, Güneş'in, yıldızların yörüngeleri etrâfında döndüklerini, Dahhâk ve Kelbî'nin söylediğini yazmaktadır. Fahreddîn-i Râzî “rahmetullahi teâlâ aleyh”, Bekara sûresi, yirmidokuzuncu âyetini tefsîr ederken diyor ki: (Hidâye) fizik kitâbının ve (Îsâgucî) mantık kitâbının yazarı olan Esîrüddîn-i Ebherî “rahmetullahi teâlâ aleyh”, Batlamyus’un (Mecistî) adındaki astronomi kitâbını okuturdu. Bunu okutmasını hoş görmeyen biri, Müslüman çocuklarına böyle ne okutuyorsun diye sorunca, meâl-i şerîfi, (Yerleri, gökleri, yıldızları, bitkileri ne güzel yarattığımızı görmüyorlar mı?) olan Kaf sûresinin altıncı âyetini tefsîr ediyorum diyerek, cevap vermiştir.
İmâm-ı Râzî, Ebherî'nin bu cevabının doğru olduğunu, tefsîrinde yazmakta ve Allahü teâlânın mahlûklarını inceleyen fen adamları, Onun büyüklüğünü, iyi anlar demektedir.
Aynalarda ışıkların yansıması kanunlarını bulan, Muhammed bin Hasen İbn-i Heysem’dir. Matematik, fizik ve tıp ilimlerinde yüze yakın kitap yazmış, eserlerinin çoğu Avrupa dillerine tercüme edilmiştir
.
Yazıklar olsun sana ey nefsim
Ebül-Meâli Ebrekûhi hazretleri Tasavvuf büyüklerindendir. 615 (m. 1218)’de İran’da Şirâz’da doğdu. 701 (m. 1302)’de Mekke-i mükerremede vefât etti. Nefsini şöyle hesaba çekerdi:
Ey nefsim! Dünyaya niye sarılıyorsun? Bütün dünya senin olsa ve dünyadaki insanların hepsi sana secde etse, az zaman sonra sen de, onlar da toprak olacaksınız! İsimleriniz unutulacak, hâtırlardan silinecek. Hâlbuki sana dünyadan az bir şey vermişler. O da bozulmakta, değişmektedir. Bunlar için, sonsuz Cennet nîmetlerini feda ediyorsun. O hâlde, yazıklar olsun sana ey nefsim!
Bir kimse, kıymetli ve sonsuz dayanıklı bir mücevheri verip, bununla, kırık bir saksı satın alırsa, ona nasıl gülersin? İşte dünya, alınan saksı gibidir. Onu kırıldı bil ve ebedî cevheri, elinden çıktı bil ve sana pişmanlık ve azap kaldı bil! Para kazanmak için çok zahmet ve aşağılıklara katlanıyor ve hastalıktan kurtulmak için, bir Yahudi doktorun sözü ile, bütün şehvetlerinden vazgeçiyorsun da, Cehennem azâbının, hastalıktan ve fakirlikten daha acı olduğunu ve âhiretin dünyadan çok uzun olduğunu bilmiyorsun. O hâlde, yazıklar olsun sana ey nefsim!
Sonra tövbe ederim ve iyi şeyler yaparım diyorsan, ölüm daha önce gelebilir, pişman olup kalırsın. Yarın tövbe etmeyi, bugün etmekten kolay sanıyorsan, aldanıyorsun. Çünkü tövbe, geciktikçe zorlaşır ve ölüm yaklaşınca, hayvana yokuş önünde yem vermeye benzer ki, faydası olmaz. Ömür, boşuna geçince, bir anda, bunu nasıl yapabilirsin? İhtiyarlamadan önce gençliğin, hasta olmadan önce sıhhatin ve sıkıntı çekmeden önce rahatlığın ve ölmeden önce hayatın kıymetini niçin bilmiyorsun? O hâlde yazıklar olsun sana ey nefsim!
Kışın muhtaç olacağın şeylerin hepsini, niçin yazdan hazırlayıp hiç geciktirmiyorsun ve bunları elde etmek için, Allahü teâlânın merhametine, ihsânına güvenmiyorsun? Hâlbuki Cehennemin zemherîri, kışın soğuğundan az değildir ve ateşinin sıcaklığı, temmuz güneşinden aşağı değildir. Bunların hazırlığında, hiç kusur etmiyorsun da, âhiret işlerinde gevşek davranıyorsun. Bunun sebebi nedir? Yoksa âhiret ve kıyâmet gününe inanmıyor musun ve kalbindeki bu küfrü, kendinden de mi saklıyorsun? Bu ise, ebedî felaketine sebeptir. O hâlde, yazıklar olsun sana ey nefsim!..
.
Kâinâta ibret nazarıyla bak
Harputlu İshak Efendi son devir Osmanlı âlim ve evliyâsındandır. Elazığ’da, Harput'un Percenç köyünde 1803 (H. 1218) senesinde doğdu. 1891 (H.1309) senesinde İstanbul'da vefât etti.
İlim öğrenmek için İstanbul'a giden Harputlu İshak Efendi Sahn-ı Semân Medreselerinde ders gördü. Sonra icâzet aldı ve ilim öğrendiği medresede ders vermeye başladı. Zamânın Sultânı Abdülazîz Han tarafından saraya dâvet edildi. Sultan ona huzur hocalığını verdi. 1855'te ise Dârülmaârif hocalığına getirildi.
Hıristiyanların; "İslâmiyet kılıç zoruyla yayıldı ve kabul ettirildi" iddiâlarını değişik delillerle çürüten Harputlu İshak Efendi; "Saldırmakla, öldürmekle bu yüce din yayılmadı. Bu devletleri ayakta tutan, yaşatan büyük ve başlıca kuvvet; îmân, adâlet, doğruluk ve fedâkarlık kudretiydi. Ruslar, yüz yıldan beri istilâ ettikleri Kazan, Özbekistan, Kırım, Dağıstan ve Türkistan'da bulunan Müslümanların küçük çocuklarından, en ihtiyarına kadar her ferd için senede birer altın almışlardır. Ayrıca askerlik yapmak, mekteplerde Türkçe konuşturmayıp, zorla Rusça öğretmek gibi çeşitli işkence ve zorlamalara rağmen bu kadar senedir Rusya'daki Müslümanlardan kaç kişi Hıristiyan olmuştur?" buyurdu. Yine protestanların; "Oruç tutmak gibi ağır bir yükü, insanlara yüklemek yerine, insanın yalnız bozuk, kötü niyetlerden ve bâtıl düşüncelerden kendini uzaklaştırmasını herkese tavsiye ederiz" sözlerine ise şu cevabı verdi:
"Allah tarafından gönderilen hak dînin ahkâmını insanlar değiştiremezler. Oruç, yalnız aç ve susuz kalmaktan ibâret değildir. Orucun bâtınî birçok hikmet ve faydaları vardır. İlâhî esaslar üzerine binâ edilmiş olan bir farzı papazların ve hiçbir kimsenin tahrif etmeye, değiştirmeye salâhiyeti yoktur. Oruç zâhirî ve lüzumsuz amel değildir."
Harputlu İshak Efendi buyurdu ki:
"Akıl sâhibi olan herkesin açıkça gördüğü gibi, kâinâta ibret nazarıyla bakıldığında, bütün işlerin ve hallerin, bir düzen içinde değişmeyen kânunlara bağlı olduğu görülür. O kânunları koyan ve aynı şekilde hıfz eden bir yaratıcının, yâni vâcib-ül-vücûd olan Allahü teâlânın lâzım olduğu, aklıselîm sâhibi kimseler tarafından hemen anlaşılır. İşte cenâb-ı Hak, bu her şeyin ilk başlangıcı ve keyfiyeti, nasıl olduğu akıl ile anlaşılmayan ezelî ve ebedî olan mutlak yaratıcısıdır. O, bütün kemâlâtı ve üstünlükleri kendisinde toplamıştır."
.
Beni nefsime hâkim kıl Allahım
Behaüddîn Yûsuf bin Râfi’ hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. "İbn-i Şeddâd" diye bilinir. 538 (m. 1145)’de Musul’da doğdu. 632 (m. 1234)’de Haleb’de vefât etti. Talebeleri, onun yaptığı duaları toplamışlardır. Bunlardan bazıları:
“Allahım! Bana olan mâlikiyyetin hürmetine, beni nefsime hâkim kıl ve nefsimi bana musallat etme. Zira dilediği gibi yapan, melik ve cebbar sensin.”
“Allahım! Seni noksan sıfatlardan takdis, tesbih, tenzih eder ve sana hamd ederim. Senden başka ilâh yoktur. Kötülükleri yapmakla nefsime zulmettim, günahlarımı mağfiret eyle. Sen benim Rabbimsin, günahlarımı ancak sen bağışlarsın.”
“Allahım! Sana kavuşturacak doğru yolu bana ilham et ve nefsimin kötülüklerinden beni koru!”
“Allahım! Benim azâba uğramama sebep olmayacak helâl lokmayı, bana rızık eyle. Beni taksimatına kanâat edenlerden eyle ve bana ayırdığın rızık ile, senin kabul edeceğin iyi şeylerde beni çalıştır!”
“Allahım! Cimrilik ve korkaklıktan sana sığınırım. Erzel-i ömürden (bunaklık günlerinden), el ve ayak tutmayıp atehe (bunaklık) getirecek ve akıl muvazenemin bozulacağı şekilde ihtiyârlıktan sana sığınırım. Dünyâ sıkıntılarından ve kabir azâbından yine sana sığınırım.”
“Allahım! Tabiat, huy hâline gelecek ve beni lekeleyecek tamahtan ve tamah edilmeyecek şeyleri tamah etmekten ve ulaşılamayacak şeylere tamah etmekten sana sığınırım.”
“Allahım! Faydasız ilimden, huşûsuz kalbden, kabul olunmayacak duâdan ve doymak bilmeyen nefisten sana sığınırım, şiddetli ızdırap veren açlıktan ve kötü bir huy olan hıyânetlikten, tembellik, cimrilik, korkaklık, ihtiyârlık ve bunaklıktan, deccâlın fitnesinden, kabir azâbından, hayatın ve ölümün fitnelerinden sana sığınırım.”
“Allahım! Yoluna girmiş, huşû ile senden korkan bir kalbe sâhip olmayı senden isterim. Allahım! Geniş mağfiret ve rahmetini gerektiren şeyleri ve her günahtan selâmeti ve her iyiliğe sâhip olmayı, Cehenneme varmayıp, Cennete ulaşmayı senden dilerim.”
“Allahım! Gerilemekten, yüksekten düşüp helak olmaktan, sıkıntıdan, suda boğulmaktan ve bina altında kalmaktan sana sığınırım. Hak yolundan ayrılmaktan veya dünyalık uğrunda ölmekten sana sığınırım.”
“Allahım! Kötü huy, kötü amel, kötü hastalık ve nefsin kötü arzularından beni uzaklaştır.”
“Allahım! Çetin imtihandan, helâktan, kaza ve kaderinden ve düşmanlarımı sevindirecek imtihandan sana sığınırım.”
.
Müminin özrünü kabul etmemek
İbn-i Bedr el-Müftî hazretleri Hanbelî mezhebi âlimi ve müftîdir. 1044 (m. 1634)’de Şam’da doğdu. 1126 (m. 1714)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
“Müslümanın özrünü reddetmek mekruhtur. Hadis-i şerifte, (Müslüman kardeşinin özrünü kabul etmemek günah olur) buyuruldu. Özrü kabul etmek ve kusurları affetmek, Allahü teâlânın sıfatlarındandır. Böyle olmayan kimseye, Allahü teâlâ gazap ve azap eder.
Özürde bulunmak üç türlü olur: Niçin yaptım? Veya şunun için yaptım. Keşke yapmasaydım demek veya yaptım, bir daha yapmam demek. Yâhut yapmadım diyerek inkâr etmektir. Yaptım, bir daha yapmam demek, tövbe olur. Mümin, affetmesi için özür dilemesini bekler. Münâfık, ayıpların ortaya çıkmasını ister. Hadis-i şerifte, (İffet sahibi olunuz. Çirkin şeyler yapmayınız. Kadınlarınızı da, afîf yapınız) ve (İffet sahibi olursanız, kadınlarınız da afîf olur. Ananıza babanıza ihsân ederseniz, çocuklarınız da size ihsân eder. Din kardeşinin özrünü kabul etmeyen, kevser havuzundan içmeyecektir) buyuruldu. Bu hadis-i şerif, din kardeşinin kötülük yaptığını ve özrünün yalan olduğunu bilmeyen kimse içindir. Çünkü, bunun özrünü reddetmek Müslümana sû-i zan etmek olur. Yalan söylediğini bilerek özrünü kabul etmek, affolur. Affetmek, vâcip değil, müstehabdır...”
“Günah işlemeyi kastetmek, az işlese dahi ısrâr etmek olur. Kastetmek, niyet etmekle, irâde etmekle ve karar vermekle olur. Karar verip bir kere yaparsa, ısrâr olur. Hiç yapmazsa, devamlı yapmaya kastetmesi, karar vermesi ısrâr olmaz. Devamlı yapmaya karar verip ve işleyip de pişman olur, terk ederse ısrâr olmaz. Tekrar yapıp yine tövbe ederse, ısrâr olmaz. Günde çok kere yapıp, her birinden sonra tövbe etmek, ısrâr olmaz. Tövbe ederken, günah işlediğine pişman olup üzülmek ve günahtan hemen vazgeçmek ve bir daha yapmamaya karar vermek şarttır. Bu üç şartı yapmadan, yalnız dil ile tövbe etmek, yalancılık olur. Küçük günahlara ısrâr etmek, büyük günah olur. Bir büyük günahı bir kere yapmaktan daha büyük olur. Tövbe edince, büyük günah da affolur. Küçük günahı küçük görmek, büyük günahtır. Küçük günah işlediğini söyleyerek övünmek, büyük günah olur. Küçük günah işleyeni, âlim ve sâlih sanmak da, büyük günah olur. Küçük günah işleyince de, Allahü teâlâdan ve azâbından korkmak lâzımdır. Allahü teâlâdan utanmazsa ve azap yapılacağını düşünmezse büyük günah olur...”
.
Sevilen bir kul olabilmak için
Bezcizâde Muhyiddin Efendi Osmanlı velîlerindendir. Konya'da doğdu. Seyyiddir. Medrese tahsilinden sonra Halvetî şeyhlerinden Nûreddinzâde Molla Çelebi'ye intisap etti. Sultan I. Ahmed devrinde İstanbul'a davet edilerek Üsküdar'daki Şemsi Paşa Tekkesi şeyhliğine getirildi. Nuhkuyusu’nda bir tekke yaptırdı. 1020'de (m. 1611) vefat edince buraya defnedildi. Buyurdu ki:
Allahü teâlânın sevdiği kul olabilmenin şartları vardır. Birincisi; temiz olmaktır. Temizlik de iki kısma ayrılır. 1- Zâhirî temizlik: Dış görünüşün temiz olmasıdır ki, bütün insanların dikkat edeceği hususlardandır. Giyecek, yiyecek, içeceklerin ve kullanılacak bütün eşyaların temiz olmasıdır. 2- Bâtın temizliği: Kalbin iyi huylarla dolu olmasıdır. Haset etmemek, başkaları hakkında kötülük düşünmemek, Allahü teâlânın düşmanlarından nefret etmek, dostlarına da muhabbet etmek gibi cenâb-ı Hakk'ın beğendiği iyi huylardır.
Kalp, Allahü teâlânın nazargâhıdır. Bu sebeple kalbe dünyâ sevgisi doldurmamalıdır. Haram olan yiyeceklerle beslenmemelidir. Nitekim hadîs-i şerîfte; “Uzak yoldan gelmiş, saçı sakalı dağılmış, yüzü gözü toz içinde bir kimse, ellerini göğe doğru uzatıp duâ ediyor. 'Yâ Rabbî!' diye yalvarıyor. Hâlbuki, yediği içtiği haram, gıdası hep haram. Bunun duâsı nasıl kabul olur?” Yani haram yiyenin duâsı kabul olmaz buyurdu.
Gönül yani kalp temiz olmazsa ibâdetlerin lezzeti alınamaz, marifete, Allahü teâlâya âit bilgilere kavuşulamaz.
İkincisi; dilin temizliğidir. Dilin münasebetsiz ve uygun olmayan sözleri söylemeyip susması, Kur’ân-ı kerîm okuması, emr-i ma’rûf ve nehy-i münkerde bulunması, yani Allahü teâlânın emirlerini yapmayı ve yasaklarından kaçınmayı bildirmesi, ilim öğretmesi gibi. Zîrâ sevgili Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “İnsanlar, dilleri yüzünden Cehenneme atılırlar.”
Üçüncü şart; mümkün olduğu kadar insanlardan uzak durmaya çalışmalıdır. Bu sebeple göz haram olan şeylere bakmamış olur. Zîrâ kalp, göze tâbidir. Her harama bakış, kalp aynasını karartır. Nitekim Peygamber efendimiz buyurdu ki: “Yabancı kadınların yüzlerine şehvet ile bakanların gözlerine, kıyâmet günü ergimiş kızgın kurşun dökülecektir.” Yabancı kadınlara bakmak haramdır. Allahü teâlâ, Nûr sûresinin otuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen; “Ey Resûlüm müminlere söyle, harama bakmasınlar ve avret yerlerini haramdan korusunlar! İmânı olan kadınlara da söyle, harama bakmasınlar ve avret yerlerini haram işlemekten korusunlar!” buyurdu.
.
Elbette, sizlere de şefaat edeceğim
Şihâbüddîn Ascudî hazretleri hadîs âlimidir. 686 (m. 1287)’de Mısır’da Ascud denilen yerde doğdu. 758 (m. 1357)’de Mısır’da vefât etti. Şöyle nakleder:
Avf bin Mâlik (radıyallahü anh) anlattı: Bir gece Resûlullah efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” bize bir yerde durup dinlenmemizi emir buyurdular. Herkes devesini çöktürdü. Gece bir müddet sonra dikkat ettiğim hâlde, Resûlullah efendimizi göremeyince telâşlandım. Aramaya başladım. Sağa sola bakarak gidiyordum. Muâz bin Cebel ve Ebû Mûsâ’nın da aynı telâşa kapıldıklarını gördüm. Bu şekilde baka baka dolaşırken, vadinin üst taraflarından, değirmen uğultusuna benzer bir ses geldiğini işittik. Daha sonra Peygamberimizi görüp telâşımızı anlatınca, buyurdular ki: “Geceleyin Rabbimin katından gelen bir melek, ümmetime şefaat etmekle, onların yarısının Cennete girmesini kabul etmek arasında beni muhayyer bıraktı. Ben de şefaat etmeyi tercih ettim.” Resûlullah efendimiz böyle buyurunca ben “Yâ Resûlallah! Acaba bize de şefaat edecek misiniz?” diye sordum. Resûlullah efendimiz “Elbette, sizler de şefaat edeceğim kimselerdensiniz” buyurdular... Daha sonra, Resûlullah efendimizle birlikte kervanın yanına geldik. Onlar da Peygamber efendimizin kaybolmasından endişeye kapılmışlardı. Resûlullah efendimiz “Bana Rabbimden bir melek geldi. Ümmetimin yarısını Cennete sokmakla, onlara şefaat etmem arasında beni muhayyer bıraktı. Ben de ümmetime şefaat etmeyi tercih ettim” buyurdu. Onlar da Resûlullah efendimize “Yâ Resûlallah! Acaba biz de şefaat edecekleriniz arasında var mıyız” diye sordular. Resûlullah efendimiz, Eshâbının etrâfına toplanmalarını beklediler ve buyurdular ki: “Şefaatim, ümmetimden Allaha hiçbir şeyi ortak koşmadan ölenleredir. Sizler de şahit olunuz!”
“Ka’b bin Adiy (radıyallahü anh) anlattı: Hire heyeti ile beraber Resûlullah efendimize gelmiştik. Bize İslâmiyeti anlattı. Müslüman olduk ve memleketimize döndük. Çok geçmeden Peygamber efendimizin vefât haberi geldi. Bu haber arkadaşlarımı şüpheye düşürdü. 'Eğer o, Peygamber olsaydı, ölmezdi' dediler. Ben, onların yanlış düşündüklerini anlatıp, 'Ondan önce gelen peygamberler de ölmüştür' diyerek, İslâmiyetten ayrılmadım...
.
Nikâh yapmak benim sünnetimdir
Ahmed Ramâdî hazretleri Büyük hadîs âlimlerindendir. 182. (m. 798)’de Bağdad yakınlarında Ramadiye’de doğdu, 265 (m. 878)’de vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları şunlardır:
“Allahü teâlânın, bir kulunu sevmemesinin alameti, onun mâlâyânî ile vakit geçirmesidir.”
“Bir müctehid, âyet-i kerimeden ve hadis-i şeriften bir hüküm çıkarırken, isabet ederse, buna on sevap verilir. Hata ederse, bir sevap verilir.”
“Âlimlerin iyisi, insanların en iyisidir. Âlimlerin kötüsü, insanların en kötüsüdür.”
“Fitne yayıldığı zaman, hakikati bilen, başkalarına bildirsin! Bildirmezse, Allahın ve bütün insanların laneti ona olsun!”
“Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Hazret-i Hasan (radıyallahü anh) için buyurdu ki: Bu benim oğlum seyyiddir. Yani büyüktür. Allahü teâlâ, onunla müminlerden, iki büyük fırkanın arasını bulur. Yani barıştırır.”
“Bir kimse, şeytana lanet ederse, ben zaten melun oldum. Bu lanetin bana zararı olmaz der. Yâ Rabbi! Beni şeytandan koru derse, eyvah, bel kemiğimi kırdın der.”
“Ümmetimden herhangi biri, Uhud Dağı kadar altın sadaka verse, Eshâbımın bir müd arpa sadakasına verilen sevaba kavuşamaz.”
“Benim çektiğim acı gibi, hiçbir Peygamber acı çekmedi!”
“Nikâh yapmak, benim sünnetimdir. Sünnetimi yapmayan kimse, benden değildir.”
“Zamanların en hayırlısı, benim zamanımdır. Ondan sonra kıymetli olanı, benim asrımdan sonra gelen asırdır. Daha sonra kıymetlisi, onlardan sonra gelen asrın Müslümanlarıdır. Bunlardan sonra, yalancılık yayılır. Şâhit olmaları istenmediği hâlde, yalancı şâhitlik yapılır.”
“Kadın, ya malı için veya güzelliği için, yâhut dini için alınır. Siz dini olanı alınız! Malı için alan, malına kavuşamaz. Yalnız cemali için alan, cemalinden mahrum kalır.”
“Ev satın almadan evvel, komşuların nasıl olduklarını araştırınız! Yola çıkmadan evvel, yol arkadaşınızı seçiniz!”
“Sıkıntıya düşen komşusuna yardım eden, sıkıntısını gideren kimseye, Allahü teâlâ kıyamet günü, kıymetli elbise giydirecektir.”
"Rabbiniz Rahîm'dir. Kim bir iyiliği yapmaya niyet eder, onu yapmazsa onun için bir sevap yazılır. Eğer niyet ettiği o iyiliği yaparsa, on mislinden yedi yüz misline kadar çok sevap yazılır. Bir kimse bir kötülük yapmaya niyet eder ve onu yapmazsa onun için bir sevap yazılır. Eğer niyet ettiği kötülüğü işlerse ona ya bir günah yazılır veya silinir."
..
Nimete kavuşanlara âfiyet olsun
Hacı Hıdır Efgân hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Aslen Afganistanlıdır. Hindistan'da Serhend'e bağlı Behlülpûr kasabasında doğdu. İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin sohbetleriyle şereflendi. Kısa zaman içinde feyz alıp yükseldi ve tasavvuf derecelerini geçti.
İmâm-ı Rabbânî hazretleri tarafından icâzet verilip, talebe yetiştirmek üzere memleketine gönderildi. Onun ilim ve sohbet meclisinde birçok kişi hidâyete kavuşup feyz aldı ve yüksek derecelere ulaştı. İmâm-ı Rabânî hazretlerinin vefâtından sonra, onun ayrılığına dayanamayıp kısa zaman sonra Behlülpûr'da 1625 (H. 1035) senesinde vefât etti...
İmâm-ı Rabbânî hazretleri buyurdu ki: "Bir gün şeytanı gördüm. Kendisine birtakım suâller sordum. Allahü teâlânın hükmü ile doğrusunu söyledi. Bu arada; 'Talebelerim arasından, doğru yoldan saptırmak için en az musallat olduğun ve kandıramadığın hangisidir?' diye sordum. Cevâbında; 'Hacı Hıdır'dır' dedi..."
İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin, Hacı Hıdır Efgân'a yazdığı bir mektubu şöyledir:
"Kıymetli mektubunuz geldi. İçindekiler anlaşıldı. İbâdetlerden zevk duymak ve bunların yapılması güç gelmemek, Allahü teâlânın en büyük nîmetlerindendir. Hele namazın tadını duymak, nihâyete yetişmeyenlere nasip olmaz. Hele farz namazların tadını almak, ancak onlara mahsustur. Çünkü nihâyete yaklaşanlara nâfile namazların tadını tattırırlar. Nihayette ise yalnız farz namazların tadı duyulur. Nâfile namazlar zevksiz olup, farzların kılınması büyük kâr, kazanç bilinir. Fârisî mısrâ tercümesi: Bu iş büyük nîmettir. Acaba kime verirler?
Namazların hepsinde hâsıl olan lezzetten, nefse bir pay yoktur. İnsan bu tadı duyarken, nefsi inlemekte, feryâd etmektedir. Yâ Rabbî! Bu ne büyük rütbedir. Arabî mısrâ tercümesi: Nimete kavuşanlara âfiyet olsun.
Bizim gibi ruhları hasta olanların bu sözleri duyması da, büyük bir nîmettir ve hakîkî saâdettir. Fârisî mısrâ tercümesi: Bâri kalbimize bir tesellî olsun.
İyi biliniz ki, dünyâda namazın rütbesi, derecesi, âhirette, Allahü teâlâyı görmenin yüksekliği gibidir. Dünyâda insanın Allahü teâlâya en yakın bulunduğu zaman, namaz kıldığı zamandır. Âhirette en yakın olduğu zaman da, rüyet yâni Allahü teâlâyı gördüğü zamandır. Dünyâdaki bütün ibâdetler, insanı namaz kılabilecek bir hâle getirmek içindir. Asıl maksat namaz kılmaktır. Saadet-i ebediyye ve sonsuz nîmetlere kavuşmanızı dilerim."
.
Şeytana yoldaş olan kimseler
Kemâleddîn Kalyûbî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh ve usûl âlimlerindendir. 627 (m. 1230)’da Filistin’de Askalân’da doğdu. 689 (m. 1290)’da vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Her nevi sarhoş eden içki, Kur’an-ı kerimde açıkça haram kılınmıştır. Kur'an-ı kerimde, hadis-i şeriflerde 'hamr' kelimesi geçer. Kur'an-ı kerimde mealen buyuruldu ki: (Ey iman edenler, içki, kumar, putlar, fal okları şeytanın necis işleridir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan, içki ve kumar ile aranıza düşmanlık ve kin sokmak, sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık hepiniz vazgeçin!) [Maide 90,91]
Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (İçkinin haram olduğuna dair kesin hüküm indi.) [Müslim]
(İhtimar [alkol teşekkül] etmiş her içki haramdır.) [Ebu Davud]
(Çoğu sarhoş eden içkinin, azını da içmek haramdır.) [Nesai]
(İçkide ilaç özelliği yoktur. Hastalık yapar.) [Müslim]
(İçki, bütün kötülüklerin başıdır.) [Taberani]
(İçki kötülük doğurur.) [Beyheki]
(İçki her kötülüğün anahtarıdır.) [İbni Mace]
(Allah’a ve ahirete inanan içki içmesin, içki içilen sofraya da oturmasın!) [Taberani]
(İçkiden sakının! Ağaç dal budak saldığı gibi, içki de, kötülük saçar.) [İbni Mace]
(İçki, günahların en büyüğüdür, her kötülüğün ve her günahın anasıdır.) [Taberani]
(İçki içenin hayâ perdesi yırtılır, şeytan ona yoldaş olur, her kötülüğe sevk eder ve her iyilikten alıkoyar.) [Taberani]
(Alkoliğin, kabrinden kalkarken, iki gözü arasında "Bu Allah’ın rahmetinden mahrumdur" yazısı görülür.) Deylemi]
(Rahmet melekleri, sarhoştan uzak durur.) [Bezzar]
(İçki içenin, kıyamette yüzü kara, dili sarkıktır, pis kokusundan herkes kaçar.) [Zevacir]
(Bir zaman gelir ki, içkinin adı değiştirilip helal sayılır.) [İ. Ahmed]
(Allahü teâlâ, içki içene, içirene, alıp satana, yapana, saklayana, taşıyana, kendisine götürülene ve parasını yiyene lanet etti.) [İbni Mace]
(Emanete hıyanet edilir, zekât ceza gibi istenmeyerek verilir, aşağı kimseler, başa geçer, zalimlere şerrinden korkulduğu için iyilik edilir, içkiler içilir, çalgılar çalınır ve sonra gelenler [türediler] öncekileri kötülerse, çeşitli felaketlere maruz kalırlar.) [Tirmizi]
(Bir kral, bir adamı tutup “içki, katillik, zina ve domuz eti yemekten birini seç, yoksa seni öldüreceğim” der. Adam içkiyi seçer. Onu içince hepsini de yapar.) [Taberani, Hakim]
.
Namazdan yüz çevirdiğin vakit
Ali bin Abdullah hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 814 (m. 1411)’de Mısır’da doğdu. 889 (m. 1484)’de Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde, “Namazın Ehemmiyeti”ni şöyle anlattı:
Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Allahü teâlânın birliğini tasdik edenler (kabul edenler), Cennette ebediyyen kalmakla saadete erdiler ki; o müminler, namazlarında Allahü teâlâdan korkarlar, O’na boyun eğer, tevâzu ederler. Öyle ki, sağlarında ve sollarında olan kimseleri bilmezler” (Mü’minûn-1, 2) buyurdu ve müminlerin namazlarını huşû ile vasıflandırdı. Huşû; hudû (boyun eğmek) tezellül ve havfdır (korkudur). Hudû, tezellül ve havf, tezekkür (hatırlamak ve anmak) ile beraber bulunur. Hudû, gaflet ve dünyâ işleri ile birlikte bulunmaz.
Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen; “Yâ Muhammed! Sabah-akşam, içinden yalvararak ve azâbından korkarak, gizli ile açık arası bir sesle Rabbini an (duâ et ve zikret) gâfillerden olma” (A’râf-205) buyuruyor.
Hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Kul namaza yöneldiği zaman, Allahü teâlâ da ona yönelir. Namazdan yüz çevirdiği vakit, Allahü teâlâ da ondan yüz çevirir” buyurdu.
Yine Resûlullah efendimiz “Namazı, sanki Allahü teâlâyı görüyormuş gibi kıl! Sen O’nu görmüyorsan da, O, seni görmektedir” buyurdu.
Hazreti Âişe (radıyallahü anha) vâlidemiz şöyle anlatır: Resûlullah efendimize namazda bakınmayı sordum. “O bir kapmadır ki, şeytan onu kulun namazından kapar” buyurdu.
Namazda kıbleye dönerek ayakta durmak, insanın Rabbine ibâdete yöneldiğini bilmesi içindir. Namaz için tekbir alınır. Tekbir Allahü teâlâyı tazim ve namaz kılanın, Allahü teâlânın büyüklüğüne şahadetidir. Tekbirin manâsını tasavvur, namaz kılanda heybet ve tazîm meydana getirir. Sonra namaza başlar. İstiftah (Sübhâneke) duâsını okur. Sonra Eûzü çekerek, Allahü teâlâya sığınır. Çünkü şeytan, hasedinden dolayı insanın Rabbine olan yakınlığını bozmak için, namazda ona musallat olur. Herkes bilir ki; namazda insanın aklına, namaz hâricinde gelmeyen dünyâ ile alâkalı şeyler gelir. Bunlar, namazda şeytanın namaz kılanın karşısına çıkıp, ona vesvese vermesinden başka bir şey değildir. Böyle şeyler, insana her namazında ârız olur.
.
Mümin, cennette ebedî kalır
Ahmed Cürcânî hazretleri hadîs ve Şafiî fıkıh âlimidir. 277 (m. 890)’da İran’da Cürcan’da doğdu. 371 (m. 981)’de vefât etti. “Ehl-i sünnet” itikadında olmak için inanılması lazım olanlardan bazılarını şöyle bildirdi:
Müslüman, Münker ve Nekir adlarındaki iki meleğin, kabirde ölüyü sorguya çekeceklerini hak bilecek. Bunu inkâr eden Ehl-i sünnet itikâdından ayrılmış olur. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Hazreti Ali’nin de (radıyallahü anh) bulunduğu bir toplulukta Hazreti Ömer’e (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Yâ Ömer! Ölünce seni dar bir mezara koyarlar. Münker ve Nekir gelir. Gözleri şimşek çakar, sesleri gök gürültüsü gibidir. O zaman ne yapaçaksın?” Hazreti Ömer suâl etti ki: “Yâ Resûlallah, o zaman, şimdiki gibi aklım başımda olur mu?” “Evet yâ Ömer” diye buyurduklarında Hazreti Ömer, “Öyleyse korkmam. Allah’ın izniyle onlara gereken cevâbı veririm” dedi.
Îmân eden kimse, dünyâdaki insanların beş kısma ayrıldığını bilecek. Bunlar; müşrik, münâfık, günah işlemeyen mümin, günah işleyip hemen arkasından tövbe eden Müslüman ve tövbede ısrar etmeyen günahkâr Müslümandır. Müşrik veya münâfık olarak ölen, Cehenneme girer ve orada ebediyyen kalır. Günahsız veya tövbe etmiş olarak vefât eden mümin, Cennete girer ve orada ebedî kalır. Günahkâr müminlere ise, Allahü teâlâ dilerse adâletiyle azap eder, dilerse lütfuyla Cennete sokar. Bir Müslüman şunu iyi bilmelidir:
Üzerinde kul hakkı olan bir kimse, hakkı bulunan kimseleri hoşnut kılmadan ve helâlleşmeden vefât ederse, âhiret gününde, Allahü teâlâ onun iyiliklerinden hak sahiplerine alacakları kadar verir. Bir Müslümanın, sırat köprüsünü hak bilmesi lâzımdır! Peygamber efendimiz bir hadîs-i şerîfte buyuruyorlar ki: “Cenâb-ı Hak, Cehennem üzerinde kıldan ince, kılıçtan keskin, geceden karanlık, yedi geçitli bir köprü yaratmıştır. Her geçit; bini çıkış, bini iniş, bini de düz olmak üzere, yaya yürüyüşüyle üç bin yıllık yoldur. Her geçitte kul hesaba çekilir. Birinci geçitte îmândan, ikinci geçitte namazdan, üçüncü geçitte zekâttan, dördüncüde oruçtan, beşincide hacdan, altıncıda abdest ve gusülden, yedincide ana-baba hakkından ve kul hakkından sorulur. Bunlara cevap verirse, şimşekten hızlı geçer ve Cennete girer. Cevap veremezse Cehenneme düşer.”
Mümin kişinin, Allahü teâlânın dilediğini yaptığını ve yapacağını bilmesi gerekir. Hüküm O’nundur. Kimse O’na hükmedemez. İstediğine karar veren O’dur. Yapacağından mesul olmaz.
.
Her âyetin hakkını vererek okumalı
Minkârîzâde Yahyâ Efendi, Osmanlı Şeyhülislâmlarının kırk ikincisidir. 1018 (m. 1609) senesinde Antalya’nın İbradı kazasında doğdu. 1088 (m. 1677) senesinde İstanbul’da vefât etti. “Et-Tibyân fî âdâb-il-Kur’ân” isimli eserinde şöyle yazmaktadır:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve selem) buyurdu ki: “Her kim beş vakit farz namazda Kur'an-ı kerim okursa, Hak teâlâ her harfine yüz sevap verir. Her kim namazdan başka vakitlerde Kur'an okursa, her harfine on sevap verir. Her kim, [tegannîsiz ve hürmetle okunan] Kur'anı ayakta veya oturarak hürmet ile dinlerse, her harfine bir sevap verir. Her kim Kur'an-ı kerimi hatmeylese, o kulun duâsı Allah indinde kabul edilir.”
Kur'an-ı kerim okumasını öğrenen kimseler, Kur'ana hürmet etmesini de öğrenmelidir. Evvelâ günahlardan ve çirkin söz ve hareketlerden kaçınmalı, her hâlinde edepli olmalıdır. Böyle olmazsa, Kur'an-ı kerim ondan davâcı olur. Peygamberimiz buyuruyor ki: “Münâfıkların çoğu hâfızlardan olacaktır.”
Kur'an-ı kerim okurken şunlara dikkat etmek lâzımdır:
"Abdestli ve kıbleye karşı hürmetle okumalı. Ağır ağır ve manasını düşünerek okumalı. Manasını bilmeyen de ağır okumalıdır. Ağlayarak okumalıdır. Her âyetin hakkını vermeli, yâni azap âyetini okurken, korkarak, rahmet âyetlerini heveslenerek, tenzîh âyetlerini tesbîh ederek okumalı. Kur'an-ı kerim okumaya başlarken E'ûzü ve Besmele çekmelidir. Kendisinde riyâ, yani gösteriş uyanırsa veya namaz kılana mani oluyorsa, yavaş sesle okumalıdır. Hâfızların mushafa bakarak okumaları, ezber okumaktan daha çok sevaptır. Çünkü gözler de ibâdet etmiş olur.
Kur'an-ı kerimi güzel sesle ve tecvîd üzere okumalıdır. Harfleri, kelimeleri bozarak tegannî etmek haramdır. Kur'an-ı kerim Allahü teâlânın kelâmıdır, sıfatıdır, kadîmdir. Ağızdan çıkan harfler, 'ateş' demeye benzer. 'Ateş' demek kolaydır. Fakat ateşe kimse dayanamaz. Bu harflerin manaları da böyledir. Bu harfler, başka harflere benzemez. Bu harflerin manaları meydana çıksa, yedi kat yer ve yedi kat gök dayanamaz. Allahü teâlâ kendi sözünün büyüklüğünü, güzelliğini bu harflerin içine saklayarak insanlara göndermiştir. Nasıl her insanın bir ruhu vardır ve ruhu, insanın şekline benzemez ise, bu harfler de, insan gibi şekildir. Harflerin manaları ise, insanın ruhu gibidir. İnsanın şerefi, kıymeti, ruh ile olduğu gibi, harflerin şerefi de manaları iledir."
.
Önce, en mühim olanları öğrenmeli
Abdullah Semhûdî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 804 (m. 1401)’de Suriye’de Semhûd’da doğdu. 866 (m. 1461)’de vefât etti. Bir dersinde talebelerine şöyle buyurdu:
Yûnus bin Ubeyd buyurdu ki: “Şu ikisi kimde iyi olursa, onun diğer işleri de iyi olur. Bu iki şey; “Namaz ve lisandır. Kişinin lisanını ıslâh etmesi, salihlerin amellerindendir.”
Sâlihlere benzemek için şunları mutlaka yapmak lazımdır: İlim öğrenmek, önce en mühim olanları öğrenmek. Allahü teâlâya çok hamd ve şükürde bulunmak. Zekâtı açıktan, nafile olan sadakayı gizli vermek. Verilen sadakayı fakirin başına kakmamak. Sadaka vermekte akrabalara, komşulara ve takvâ sahiplerine öncelik vermek. Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem), diğer peygamberlere “aleyhimüsselâm” Resûlullah efendimizin âline, eshâbına ve O’na tâbi olanlara salâtü selâm okumak. Eshâb-ı kirâmdan birisinin ismi şerîfi geçince; “radıyallahü anh” büyük âlimlerden birisinin ismi geçince; “rahmetullahi aleyh” demek.
Uyurken, uyandığı zaman, yerken, içerken, yola çıkarken, hastalık sırasında ve namazların peşinden, bolluk zamanında ve yağmur yağarken okunacak duâları okumak. Müslümanlara duâ etmek. Mühim işlerde ve günlerde çok duâ etmek. Âlimlere ve sâlihlere ikramda bulunmak. Onlara hürmet etmek, onlara eziyet etmemek, sıkıntı vermemek ve onlara düşmanlıktan çok sakınmak. Dinen yasaklanan işlerden uzak durmak. “Meselâ; gıybet, nemime, insanların arasında bozgunculuk yapmak, yalan söylemek, yalancı şâhidlik yapmak, insana veya hayvana lanet etmek, mümine ve ölülere sövmek, iftira etmek, kötü, çirkin ve boş şeyler söylemek, bidatleri yaymak, birbirine buğzetmek, akraba ve dostları ile alâkayı kesmek, hased etmek, kin tutmak, başkalarının ayıplarını araştırmak, kendisine ulaşan bir haberden dolayı, Müslüman kardeşi hakkında sû-i zan beslemek, Müslümanı hakîr ve aşağı görmek, başkasının başına gelen belâ ve musibetten dolayı sevinmek, hile ve haksızlık yapmak, üç günden fazla dargın durmak, köleye, hanımına, çocuğuna ve hayvana eziyet etmek, başkasının hakkını inkâr etmek, yetimin malını yemek, dîne uymayan alışverişte bulunmak, insanların mallarını haksız yere yemek, içki içmek, yabancı kadın ve kızlara bakmak, erkeklerin kadınlara, kadınların da erkeklere benzemesi gibi işlerden dâima uzak durmak.
.
Takvâdan üstün bir şey yoktur
Eşref Emîr Cihângir hazretleri Hindistan’da yetişen evliyânın büyüklerindendir. İran’da Semnan’da doğdu. 808 (m. 1405)’de Hindistan’da Cunpûr’da vefât etti. Şeyh Alâ-ül-Hak’ın talebesidir. Kâdı Şihâbüddîn Devletâbâdî ile mektuplaşırlardı. Bir mektubunda buyurdu ki:
“Aziz, olgun ve âlim kardeşim Kâdı Şihâbüddîn! Allahü teâlâ kalbinizi yakîn nurları ile ışıklandırsın. Bu derviş Eşref’in fakirane duâları kabul buyurulsun. Bazı sözleri ihtiva eden mektubunuz geldi. Allahü teâlâdan ilâhi bir inâyet, nihâyetsiz bir himâye ile ve bu büyüklerin iltifat ve teveccühleri ile, tasavvuf pınarından bir yudum, kalbe âit çeşmelerden bir içim tadan kimseye müjdeler olsun. Bunu en yüce bir devlet, en yüksek bir saadet bilmelidir. Zira ezelî bir inâyet, yardım olmazsa, bu şerefe kavuşulamaz. Bu, Allahü teâlânın büyük bir ihsânıdır. Bu bir yudumun derecesi, İmâm-ı Gazâlî hazretlerinin şu sözünden bir parça anlaşılabilir. O buyuruyor ki: 'Bu ilimden nasîbi olmayanın akıbetinin kötü olmasından, yani imansız gitmesinden korkarım. Nasîbin en azı; hakîkat ehlini tasdik ve tasavvuf ehlinin büyüklüğünü, teslim etmektir.' Gizli şirk denizinin korkunç felâketlerinden kurtulmak, bu akidenin yardımı olmaksızın ele geçmez. Çeştiyye büyüklerinin yapageldikleri zikirlere devam ediniz. İnşâallah böylece ilerlemek nasip olur. Bu mektubumu size getiren Şeyh Radî’nin, Sultan İbrâhim ile görülecek bir işi vardır. İyi ahlâkınızdan dolayı ona yardım edeceğinizi ümit ederiz. 'Bir müminin kalbini sevindirmek deniz gibi, diğer ibâdetler ise damla gibidir' ve 'Allah yolunda ayakları tozlananın cesedini, Allahü teâlâ Cehenneme haram kılar' müjdeleri gereğince, elinizden gelen yardımı yapacağınızı ümit ederiz. Zaman zaman kıymetli vakitlerinizi alan baş ağrıtıcı mektuplar yazıyorum, kusurumu bağışlayınız...”
Bu mübarek zat, oğluna nasihat olarak buyurdu ki:
"Ey oğul! Kişinin kendini beğenmesi, aklının zayıf olduğuna delâlet eder. Nice bakış vardır ki, hasret getirir. Nice söz vardır ki, nimet getirir, İslâm’dan daha büyük bir şeref yoktur. Takvâdan daha üstün bir şey yoktur. Afiyetten daha güzel bir elbise yoktur. Kendisine yetecek miktardaki rızık ile yetinen kimse, kısa zamanda rahata, genişliğe ve huzura kavuşur. Bir işi yapmadan önce tedbirini almak, sonra pişman olmamayı temin eder. Yorulmadan rahatlık olmaz."
.
İlmi olmadan fetvâ verenler
Ebû Bekr Atîk Sementârî hazretleri Hadîs, tasavvuf, târih ve fıkıh âlimidir. Akdeniz’de Sakliyye (Sicilya) adasında bir köy olan Sementâr’da (Cementare) doğdu. 464 (m. 1071) yılında vefât etti. “Menâkıb-i İmâm-ı a’zam” kitabında buyurdu ki:
Biz, İmâm-ı a'zam hazretlerini sever, mezhebine tâbi oluruz. Bunun sebebi sorulursa, şöyle cevap veririz: “Hanefî mezhebi, mezheplerin en ilki, en kuvvetlisi, en ince olanı, en vecîz, en geniş, en emniyetli, en kolay, en şerefli olanı olup, en açık mezheptir. Çünkü kitaba (Kur’ân-ı kerîme) ve sünnete en uygun, Selef-i sâlihînin hepsine ve Eshâb-ı kirâma tâbiiyyeti en güzel olandır. Hanefî mezhebini takdim ettim. Çünkü Selef-i sâlihînin (önce gelen âlimler) yoluna en uygun olan, halef (sonra gelen) âlimlerce ençok tercih edilen, âlimleri ençok bilinen, cevapları en kesin olan, temelleri en sağlam olan, kıyâsı en kuvvetli olan mezheptir... Bu sayılan üstünlükleri anlamak, akıl sahipleri için zor değildir. Çünkü Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) indirdiği İslâm dînini koruyacağını Allahü teâlâ vadetmiş, Hicr sûresi dokuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen;
“Hiç şüphe yok ki, Kur’ân-ı kerîmi biz indirdik ve muhakkak ki, onu tahrif ile tebdilden (değişikliğe uğramaktan) biz koruyacağız” buyurmuştur.
Fıkıh usûl ve kaidelerini ilk ortaya koyan İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe efendimizdir. Onda önce Tâbiîn-i ızâm’dan (radıyallahü anhüm) hiç kimse fıkıh, usûl ve fürû’u üzerinde onun gibi durmamış, fıkıh ilmini kısımlara ayırıp düzenli bir şekilde kitaplara geçirtmemiştir. Ondan öncekiler, bu konuda hâfızalarına ve anlayışlarına itimat etmişler ve ilim hazînesi olarak kitapları değil, kalblerini görmüşlerdi. O mübârek insanların son zamanlarına yetişen Ebû Hanîfe, önce gelenlerin yaydığı sağlam ve güzel ilmi, sonra gelenlerin zayi etmelerinden korktu, ilmin kaidelerini koyup, tedvin ve tasnifini yaptı. O, Allahü teâlânın insanlara bir lütfu idi. Nitekim Resûlullah efendimiz bir hadîs-i şerîfinde;
“Allahü teâlâ, ilmi (yeryüzünden) çekip alarak kaldırmaz. Ancak, âlimlerin ölümleriyle insanlar arasından ilmi çeker alır. (Yeryüzünde) câhil reisleri bırakır. Bunlar, ilimsiz olarak fetvâ verirler. Böylece hem kendileri saparlar, hem de başkalarını saptırırlar” buyurdu.
.
Helâl kazanmak, her Müslümâna farzdır
Muînüddîn Sem’ânî hazretleri Şafiî mezhebinde meşhûr fıkıh ve hadîs âlimidir. 506 (m. 1113)’de Türkistan’da Merv’de doğdu. 562 (m. 1166)’da aynı yerde vefât etti. “Muhtasar” kitabında buyurdu ki:
Kesb, yaşamak için lâzım olan malları helâlden kazanmaya çalışmak demektir. Kendine, evlâdına ve ıyâline ve borçlarını ödemeye lâzım olanları kesbetmek farzdır. Bunun için çalışan sevap kazanır. Kendilerine nafaka verilmesi vâcip olanlara ıyâl denir. Hadîs-i şerîfte, (Beş vakit namâzı kıldıktan sonra, çalışıp helâl kazanmak, her Müslümâna farzdır) buyuruldu. Peygamberlerin “aleyhimüsselâm” hepsi, çalışıp kazanmışlardır. Çalışmayıp, câmide oturarak, Allaha tevekkül ediyorum diyene inanmamalıdır. Bu, çalışmayı terk ettiği için, günâh işlemektedir. Sâlih değil, fâsıktır. Bunun kalbi, Allahü teâlâya değil, kullarına bağlıdır. Önce sebebe yapışmak, sonra bu sebebin tesirini Allahü teâlâdan beklemek emrolundu. Muhtaç olduğu malı kazandıktan sonra, fazla çalışmayıp, ibâdet etmek câizdir. Bunun için, çalışmayıp ibâdet edene sû-i zan ve tecessüs etmemelidir. İkisi de haramdır. İhtiyaçtan fazla çalışıp, kazandıklarını, senelerce saklamak mübahtır. Saklamayıp hayra, hasenâta sarf etmek müstehabdır. Nâfile ibâdetlerden dahâ sevâptır. Hadîs-i şerîfte, (İnsanların iyisi, insanlara faydası olanlardır) buyuruldu. Öğünmek için, kibirlenmek için, ihtiyâçtan fazla kazanmak haramdır).
Ehlinin ve ıyâlinin nafakalarını ve borçlarını ödemek için çalışıp, helâl kazanmak, nâfile ibâdetleri yapmaktan kat kat daha sevaptır. Hadîs-i şerîfte, (Eshâbım için fakirlik saadettir. Âhir zamandaki ümmetim için, zenginlik saadettir) buyuruldu. Çoluk çocuğunun ihtiyaçlarını temin için ve fukaraya yardım ve İslâmiyete hizmet için, çalışıp helal mal kazanmak, çok iyidir... Süleymân aleyhisselâm ve emîr-ül-mü’minîn Osman ve Abdürrahmân bin Avf ve Eshâb-ı kirâmdan bazıları (radıyallahü anhüm) çok zengin idiler. Bu zenginlikleri, Allahü teâlâ indindeki derecelerinin azalmasına sebep olmadı. Fukarâ-yı sâbirîn ve ağniyâ-yı şâkirînden hangisinin efdal olduğu ihtilaflıdır. Resûlullah efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” fakirliği ihtiyâr etmişti. (Rabbim, beni doyuruyor, içiriyor) buyururdu. Fakirlik, ibâdete ve hizmete mâni olursa, taat yapmaya kuvvet hasıl etmek için, zengin olmak efdaldir. Böyle zenginlik büyük nimettir. Allahü teâlâ, bu nimeti dilediğine ihsân eder.
O havuzdan içen ebediyen susamaz
Ebü’l-Kâsım Nişâbûrî hazretleri Şafiî mezhebi tefsîr, kelâm ve fıkıh âlimi idi. İran’da Nişabur şehrindendir. 511 (m. 1117) senesinde vefât etti. Tefsirinde, “Kevser” sûresinin ilk âyeti hakkında şöyle buyurur:
“Ey Muhammed! Biz sana Kevser’i ihsân ettik.” Kevser, birçok sûretlerde tefsîr edilmiştir. Birincisi; Kevser, Cennette bulunan bir nehrin ismidir. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) efendimizin şu hadîs-i şerîfi bunu bildirmektedir. Buyurdu ki: “Kevser; Cennette bir nehirdir. Onun iki tarafı altındandır. Mecrası (aktığı, yer) inci ve yakuttandır. Toprağı misk kokusundan daha güzeldir. Şerbeti baldan tatlı ve kardan beyazdır.”
Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) şöyle rivâyet eder: "Bir gün Resûlullah efendimiz aramızdaydı. Hafif uykudan sonra başını gülerek kaldırdı. Biz; 'Yâ Resûlallah sizi güldüren nedir?' diye sorduk. 'Biraz önce Kevser sûresi inzal oldu' buyurdu ve sûreyi okudu. Sonra; 'Kevser nedir biliyor musunuz?' buyurdu. Biz de; 'Allah ve Resûlü daha iyi bilir' dedik. Buyurdu ki: 'Kevser bir nehirdir. Rabbim bana pekçok hayır ve iyilikler vadetti. Ümmetim kıyâmet günü o nehre getirilir. O nehirin kapları (bardakları) gökteki yıldızlar adedincedir. Ümmetimden birisi o nehirden menedilir. Ben; 'Yâ Rabbî! O benim ümmetimdendir' derim. Allahü teâlâ; 'Onun senden sonra ne yaptığını (dinde ne bid’atler ihdas ettiğini) biliyor musun?' buyurur...” İkincisi; Cennetteki bir havuzun ismidir. Birçok hadîs-i şerîflerde Kevser havuzunun sıfatları açıklanmıştır. Resûlullah efendimiz şöyle buyurdu: “Havuzumun uzunluğu bir aylık mesafedir. Suyu sütten beyaz, kokusu miskten daha güzel, bardaklarının sayısı gökteki yıldızlar adedincedir. Kim o havuzdan içerse, ebedî olarak susamaz.”
Daha birçok rivâyetler vardır. Üçüncüsü; peygamberlik, dördüncüsü; Kur’ân-ı kerîm, beşincisi; İslâm dîni, altıncısı; Kur’ân-ı kerîmin kolay okunup ezberlenmesi ve İslâm dîninin kolaylığı, yedincisi; Peygamber efendimizin Eshâbının ve ümmetinin çokluğu, sekizincisi; Peygamber efendimizin zikrinin ve makamının yüksekliği, dokuzuncusu; kalbindeki nûr ve mâsivâdan kesilmek, onuncusu; şefaat, onbirincisi; mucizeler, on ikincisi; Kelime-i tevhîd, on üçüncüsü; dindeki derin ilmi, on dördüncüsü; beş vakit namaz, on beşincisi; büyük işler, on altıncısı; dünyevî ve uhrevî pekçok hayırlardır... Bu husûsların her birisi Resûlullah efendimizde mevcuttur.
.
Ben varken ona dokunamazsın
Selâm bin Ebî Mutî hazretleri Tebe-i tabiînin büyük hadîs âlimlerindendir. Basra’da doğdu. 164. (m. 780) senesinde vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
Şuayb bin Habbab’dan, o da Enes bin Mâlik’den (radıyallahü anh) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Yüz Müslümanın namazını kıldığı cenâzeyi, Allahü teâlâ af ve mağfiret buyurur.”
Katâde’den, o da Hasan bin Semrete’den (radıyallahü anhüma) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Erkek çocuğu, akîka karşılığında rehindir. Doğumunun yedinci günü akîka hayvanı kesilir, başı tıraş edilir ve isim konur.” (Akîka, çocuk nimetine karşılık, Allahü teâlâya şükür niyeti ile hayvan kesmektir. Çocuğa yedinci günü isim koymak ve başını kazıyıp, saçının ağırlığı kadar, erkek çocuk için altın veya gümüş, kız için gümüş sadaka vermek ve erkek için iki, kız için bir akîka hayvanı kesmek müstehaptır.)
Selâm bin Ebî Mutî hazretlerinin kıymetli sözleri:
“Zühd üç kısımdır: Birinci kısım, işi de sözü de sırf Allahü teâlânın rızâsı için yapmaktır. İkinci kısım, iyi olmayan şeyleri terk edip, iyi ve güzel işleri yapmak. Üçüncü kısım ise, mübah olan şeyleri lâzım olduğu kadar kullanmak. Bu en aşağı derecedir.”
“Bir hastayı ziyâret için yanına gitmiştim O inler bir vaziyette idi. Bunun üzerine ona; 'Yolların kenarında kimsesiz, bakanı olmayan, evi ve sığınacak bir yeri bulunmayan, hizmet edecek kimseleri olmayıp, yapayalnız, acılarıyle baş başa kalmış kimseleri hatırla da, hâline şükret. Niçin bu kadar inleyip durursun' dedim. Daha sonra tekrar ziyâret ettiğimde böyle bir iniltisini duymadım ve bana 'Hâlime şükürler olsun. Hizmet edenim var, evim var, çok kimse bundan mahrum. Bunları düşündükçe, Rabbime nasıl şükredeceğimi bilemiyorum' dedi.”
“Bir gün Mâlik bin Dinar’ın yanına gittim. Vakit gece idi. Işığı falan yoktu. Sadece ekmek yiyordu. Yanında yemek yapacak kabı da yoktu. Ona 'Bu ne hâl böyle!' dedim. Bunun üzerine bana 'Beni bırakınız. Geçen günlerime yanıyorum. Koskoca bir ömür geçti gitti. Hiçbir şey yapamadım' dedi."
"Ölen kimse kabre konunca, onun dünyâda iken yaptığı iyi amelleri her taraftan gelerek etrâfını kuşatırlar. Bu sırada, oraya azap meleği gelir. Onun sâlih amellerinden birisi, azap meleğine, 'buradan uzaklaş, ben varken ona dokunamazsın' der."
.
Dünya, yolcunun bineği gibidir
Halîl Selâhaddîn Alâî hazretleri fıkıh ve hadîs âlimidir. Hadîs ilminde ise hafız idi. 694 (m, 1294)’de Şam’da doğdu. 761 (m. 1359)’da Kudüs’te vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden biri şöyledir:
Şeddâd bin Evs (radıyallahü anh) rivâyet etti: Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“İstiğfar duâlarının en üstünü şudur: (Allahümme ente Rabbî lâ ilahe illâ ente halakteni ve ene abdüke ve ene ala ahdike ve va'dike mesteta'tü euzü bike min şerri ma sana'tü ebûü leke bini'metike ve aleyye ve ebûü bi zenbî fağfirli zünubi fe innehu la yağfiru'z-zünube illa ente.)" [Allahım! Sen benim Rabbimsin, senden başka ibâdete lâyık hiçbir ilâh yoktur. Ancak sen varsın, beni sen yarattın, şüphesiz ben senin kulunum. Gücüm yettiği kadar, ezelde sana verdiğim ahd-ü mîsâk ve vaadin üzerinde duruyorum. Yâ Rabbi! İşlediğim günahların şerrinden sana sığınıyorum. Bana lütuf ve ihsân buyurduğun nimetleri ikrâr ve günahımı da itirâf eylerim. Beni affet Allahım. Zira senden başka günahları kimse affedemez.]
Buyurdu ki: “Dikkat ediniz! Dünya, sâdece yolcunun bineği gibidir. Bu binek onu, uzak ve geniş sahralara götürür. Burası ya sevindirici bir hayır veya üzüntü ve pişmanlığa vesile olan bir şer olur. Eğer şu üç şey en üstün gaye olmasa idi, hayâtım boyunca onlara rağbet etmezdim. 1- Her türlü bozukluklardan arınmış temiz ve doğru itikâda yapışmak. 2- Allahü teâlânın yüce dîni, İslâmiyeti yaymak ve onun fazilet ve hikmet dolu yüksek mânâlarını talebelere öğretmek. 3- Âdi ve kıymetsiz dünyâ menfaatlerine, dünyânın geçici olan yüksek makamlarına aldanmaktan nefsini korumak, işte, izzet ve rahat bunlardadır. Bunlarla beraber, Rabbimden beni af ve mağfiret buyurmasını, son nefeste hüsn-i hatime, îmânla can vermeyi, âhırette lütuf ve ihsânlarına kavuşturmasını diliyorum. Bunlardan başka, şu üç şeyi de arzu ediyorum: 1- Yaratılmışların en hayırlısı Muhammed Mustafâ’nın (sallallahü aleyhi ve sellem) muhabbeti ve sevgisini. 2- O’nun bütün Eshâbının ve onlardan sonra gelip, onların yolunda giden Tabiîn ve Tebe-i tabiîn sevgisini. 3- Evliyâ-i kirâma güzel bir şekilde bağlanmaıı. Ben onların sevgisini kendime vâcip olarak görüyorum. Bunlar, hem hayâtımda hem de vefâtımda benim için kâfidir.
.
Namazı kendimize mîrac yapmalıyız
Kâdı Yakub Berzebînî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh, tefsir ve hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 409 (m. 1018)’de Bağdad’ın Berzebîn köyünde doğdu. 486 (m. 1093)’de vefât etti. Bir dersinde şöyle yazmaktadır:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
(İnsanın, Rabbine en yakın olduğu zaman, namaz kıldığı zamandır.) Namaz kılan bir kimse, Rabbi ile konuşmakta, Ona yalvarmakta ve Onun büyüklüğünü ve Ondan başka her şeyin hiç olduğunu görmektedir. Bunun için, namazda korku, dehşet, ürkmek hâsıl olacağından, tesellî ve rahat bulması için, namazın sonunda, iki defa selâm vermesi emir buyuruldu. Peygamberimiz bir hadis-i şerifte, (Farz namazdan sonra 33 tesbîh, 33 tahmîd, 33 tekbîr ve bir de tehlîl) emretmiştir. Bunun sebebi, namazdaki kusurlar (Tesbîh) ile örtülür. Lâyık olan, tâm ibâdet yapılamadığı bildirilir. (Tahmîd) ile, namaz kılmakla şereflenmenin Onun yardımı ve eriştirmesi ile olduğu bilinerek, bu büyük nîmete şükür, hamd edilir. (Tekbîr) ederek de, Ondan başka ibâdete lâyık kimse olmadığı bildirilir.
Namaza dururken, (Allahü ekber) demek, (Allahü teâlânın, hiçbir mahlûkun ibâdetine muhtaç olmadığını, her bakımdan hiçbir şeye ihtiyacı olmadığını, insanların namazlarının, Ona faydası olmayacağını) bildirmektedir. Namaz içindeki tekbîrler ise, (Allahü teâlâya karşı yakışır bir ibâdet yapmaya liyâkat ve gücümüz olmadığını) gösterir.
Rükûdaki tesbîhlerde de, bu mana bulunduğu için, rükûdan sonra, tekbîr emrolunmadı. Hâlbuki secde tesbîhlerinden sonra emrolundu. Çünkü, secde tevâzu ve aşağılığın en ziyâdesi ve zillet ve küçüklüğün son derecesi olduğundan, bunu yapınca, hakkı ile, tam ibâdet etmiş sanılır. Bu düşünceden korunmak için secdelerde yatıp kalkarken, tekbir söylemek sünnet olduğu gibi, secde tesbihlerinde a’lâ demek emrolundu.
Namaz, müminin mîracı olduğu için, namazın sonunda, Peygamber efendimizin mîrac gecesinde söylemekle şereflendiği kelimeleri [yâni, Ettehıyyâtü'yü] okumak emrolundu. O hâlde, namaz kılan bir kimse, namazı kendine mîrac yapmalı. Allahü teâlâya yakınlığının nihâyetini namazda aramalıdır.
Namaz, şartlarına ve edeplerine uygun olarak kılınır ve yapılan kusurlar da böylece örtülüp, namazı nasip ettiğine de şükredip ve ibâdete, başka hiç kimsenin hakkı olmadığı, kalbinden temiz ve hâlis olarak, kelime-i tevhîd ile bildirilince, bu namaz, kabul olunabilir.
.
Hediyeleşirseniz birbirinizi seversiniz
Halîl Sıddîkî Efendi Osmanlı âlimlerindendir. 1098 (m. 1687)’de Şam’da doğdu. 1173 (m. 1759)’da İstanbul’da vefât etti. Bir dersinde “Hediye vermek” hakkında şunları anlattı:
Bir kimseye başkası tarafından hediye verildiği zaman, imkânı nispetinde, o da ona hediye vermelidir. Eğer, hediyeye karşı hediye verme imkânı olmazsa, kendisine verilen hediye için teşekkür eder ve onu hayırla anar, duâ eder. Saîd bin Müseyyib’in, rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Kendisine iyilik yapılan kimse, aynıyla mukâbele etsin. Eğer verecek bir şey bulamazsa, o kimseyi iyiliğinden dolayı methetsin. Kim iyilik sahibini iyiliğinden dolayı överse, ona teşekkür etmiş olur. Bunu terk eden ise, ona nankörlük etmiş olur.”
Yine Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Birbirinizle hediyeleşirseniz, birbirinizi seversiniz.”
Resûlullah efendimiz insanların aralarında muhabbetin meydana gelmesi için hediye vermeyi emrederlerdi. Resûlullah efendimiz hediyeyi kabul ederdi. Sadakayı ise reddederlerdi. Kendisine hediye verilen kimse, maddî yönden hediye verenden daha yüksek ise, o hediyeyi kabul edip etmemekte serbesttir. İsterse o hediyeyi kabul eder, isterse reddeder. Eğer hediyeyi alan, veren ile eşit derecede veya onun altında ise, yine serbesttir, ister kabul eder, isterse reddeder. Fakat bu durumda en uygun olanı; hediyeyi alan kimsenin, hediyeyi veren kimsenin durumunu, hediyenin veriliş sebebini bilmesine göre değişir. Eğer hediyeyi verenin maksadı, aralarında sevgi ve dostluğun kurulması ise bu hediyeyi kabul etmek iyidir. Eğer bu hediyeden maksat, şöhret, hediyeyi alana karşı övünmek ve ona minnet edip, başa kakmak ise, en uygunu o hediyeyi reddetmektir. Fakat hediye kabul edilmediği zaman, hediyeyi verenin düşmanlığını kazanmak gibi bir durum ortaya çıkarsa, yine hediye kabul edilir. Çünkü minnete katlanmak, düşman kazanmaktan daha iyidir.
Allahü teâlâ insana, iyilik ve ihsân sahibine teşekkür etmeyi emretti ve meâlen buyurdu ki: “Biz insana, ana-babasını (onlara iyilik yapmasını) da emrettik” (Lokman-14).
İnsan, iyilik sahibine teşekkür vazîfesini yapmadığı zaman, Allahü teâlânın emrini terk etmiş olur. Allahü teâlânın emrini terk eden kimse ise, Allahü teâlâya şükür vazîfesini yapmamış olur.
.
Âlimler ve şehidlerle beraber haşredilenler
Abdullah bin Ali Bağdâdî hazretleri hadîs, kırâat, nahiv ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimidir. 464 (m. 1072)’de Bağdad’da doğdu. "Sıbt-ül-Hayyât" lakabıyla meşhur oldu. 541 (m. 1146)’da Bağdad’da vefât etti. Cenâze namazını Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî hazretleri kıldırdı. Rivayet ettiği hadîs-i şerîflerde, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu:
“Bir kimse, Allah yolundaki bir gaziyi teçhiz ederse, (gâzi ile) aynı sevâbı alır. Yine bir kimse, Allah yolundaki bir gazinin ailesine hayırlı bir sûrette vekâlet eder, yiyecek ve içeceğini temin ederse, yine aynı sevâbı alır.”
“Allahım bizi şimşeğinle öldürme, bizi azâbınla helak etme ve bundan önce bize afiyet ver.”
“Uyuduğunuz zaman evlerinizde ateş bırakmayınız.”
“Hiç kimse sol eliyle yemesin ve asla sol eliyle içmesin, çünkü şeytan sol eliyle yer ve sol eliyle içer.”
“Sizden biriniz aksırdığı zaman, 'Elhamdülillah' desin, yanında bulunan, 'Yerhamükallah' desin. Aksıran da, 'Yağfirullahü lî ve leküm' desin.”
“Lanet edici olmak, mümine yaraşmaz.”
“Hayâ imândandır.”
“Kim sabah namazını şartları ile beraber kılarsa, Allahü teâlânın korumasındadır.”
“Yağmur ve dere suları ile sulanan yahut kökleri suyu bulan (mahsulat) da uşr (onda bir), âletlerle sulananlarda ise uşrun yarısı (yirmide biri) vardır.”
“Îmân, üçyüzotuzüç yoldur. Bu yollardan birine girip şehâdet ile Allaha ulaşan kimse, Cennete girer.”
“Allah katında en faziletli namaz, akşam namazıdır. Misâfir ve mukîm hakkında aynıdır, değişmez. Onunla gündüz namazı sona erer ve gece namazı başlar. Kim akşamın farzını kıldıktan sonra iki rekat sünnet kılarsa, Allahü teâlâ ona Cennette iki köşk inşâ ettirir. Dört rekat kılan kimsenin ise, yirmi veyahut kırk senelik günahı bağışlanır.”
“İstişare eden (danışan) kimseye yardım olunur.”
“Acı duymayan bedende, zekât ve sadakalarla temizlenmeyen malda hayır yoktur.”
“Garîb olarak ölen kimse, şehîddir.”
“Bu günün işini yarına bırakma.”
“Kim şerri bilmezse, onun içine düşer.”
“Kim ümmetimin işleri için kırk hadîs-i şerîf ezberlerse, onu kıyâmet günü şefaatime dâhil ederim.”
“Ümmetimden beni görmeyen, dîni ile ilgili kırk hadîs-i şerîf nakleden, âlimler zümresine yazılır ve şehidlerle beraber haşredilir.”
.
Allaha düşman olanları sevmek
Geredeli Abdullah Efendi, Osmanlı velîlerindendir. Bolu'nun Gerede ilçesinde doğdu. Bolu’da Mustafa Sâfî Efendi'nin derslerinde ve sohbetlerinde kemâle erdi. Hocasının vefâtından sonra yerine geçti. Talebeleriyle birlikte, 1853 senesinde yapılan Rusya seferine katıldı. Silistre Müdafaası'nda bulundu. Bu savaşta Tuna boylarında şehîd oldu. Buyurdu ki:
Allahü teâlânın en sevdiği iş, onun dostlarını sevmek ve düşmanlarını sevmemektir. Allahü teâlâ, Mûsâ aleyhisselâma sordu, (Yâ Mûsâ! Benim için ne amel yaptın?) Yâ Rabbî! Senin için namaz kıldım ve oruç tuttum ve zekât verdim ve ismini çok zikrettim, deyince, Allahü teâlâ, (Namaz kılmak, senin için burhândır. Oruç, seni Cehennemden koruyan kalkandır. Zekât, mahşer günü, herkes sıcaktan yanarken, sana gölge yapacaktır. Zikir de, o gün, karanlıkta, sana nûr olacaktır. Benim için ne yaptın?) buyurdu. Mûsâ aleyhisselâm, Yâ Rabbî! Senin için olan amel nedir dedi. Allahü teâlâ, (Sevdiğim kulumu, benim için sevdin mi ve düşmanımı düşman bildin mi?) buyurdu. Mûsâ aleyhisselâm, Allahü teâlânın sevdiği amelin, Onun dostlarını sevmek ve düşmanlarını sevmemek olduğunu anladı.
Sevgilinin sevdiklerini sevmek ve düşmanlarına düşman olmak, sevginin alâmetidir. Bu dostluk ve düşmanlık, seven kimsenin elinde değildir. Kendiliğinden hâsıl olur. Hâlbuki başka ibâdetleri yapmak için, arzu ve niyet etmek lâzımdır. Dostun sevdiği kimseler, insâna güzel görünür. Düşmanlar da, çirkin görünür. Dünyadaki sevgilerin de, böyle olduğunu herkes bilir. Bir kimse, birisini seviyorum deyince, onun düşmanlarını düşman bilmedikçe, buna inanılmaz. Münâfık olduğu anlaşılır.
Şeyh-ul-islâm Abdüllah-i Ensârî diyor ki: (Ebül-Hüseyn bin Sem'ûn, bir gün hocam Muhammed Husrî’yi incitmişti. O günden beri onu sevmiyorum. Bir kimse, üstâdını incitir, sen de o kimseye darılmaz isen, köpekten aşağı olursun).
Allahü teâlâ, Mümtehine sûresinde buyuruyor ki: (İbrâhîm aleyhisselâm ve Eshâbı, kâfirlere, biz sizden ve putlarınızdan uzağız. Size inanmıyoruz. Sizin, bir olan Allaha inandığınızı anlayıncaya kadar, aramızda düşmanlık olacaktır dediler. Bunların bu güzel hâlleri, size nümûne olmalıdır). Sonraki âyet-i kerimede, (Allahü teâlâya ve âhiret gününe inananlara, burada güzel nümûne vardır) buyurmaktadır. Bu âyet-i kerimeler gösteriyor ki, îman sahibi olmak için, bu düşmanlık şarttır ve Allahü teâlânın düşmanlarını sevmek, îmanı yok eder.
.
Ayıpları örtenin ayıpları örtülür
Burhâneddîn Sıbt ibn-i Acemî hazretleri hadîs âlimlerindendir. 753 (m. 1352)’de Halep civarındaki Cellûm’da doğdu. 841 (m. 1437)’de Halep’te vefât etti. Naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem), mürüvvet hakkındaki mübârek sözlerinden bazıları şunlardır. Buyurdular ki:
“Cömertlik, Cennet ehlinin ahlâkındandır.”
“Size bir kavmin efendisi gelince, ona ikrâm ediniz.”
“Hayrı gösteren, onu yapan gibidir.”
“Müslüman; insanların, onun elinden ve dilinden emîn olduğu, zarar görmediği kimsedir.”
“Özür dilemeyi gerektirecek şeyden sakın.”
“Mümin tâ’n edici, lanetleyici olmaz.”
“Allahü teâlâ, malının fazlasını Allah yolunda harcayan, sözünün fazlasını tutan kimseye rahmet eylesin.”
“Gizli sadaka vermek, Allahü teâlânın gazâbını söndürür.”
“Kim Müslüman kardeşinin ihtiyâcını görürse, Allahü teâlâ da onun ihtiyâcını görür.”
“Kim bir Müslüman kardeşinin aybını örterse, Allahü teâlâ da kıyâmet günü onun ayıplarını örter.”
“Müminin firâsetinden sakınınız. Çünkü o, Allahü teâlânın nûru ile bakar.”
“Lezzetleri yok eden ölümü çok hatırlayınız.”
“Cennet, istenmeyen durumlarla kuşatılmıştır. Cennete kavuşabilmek için, bu dünyâda birtakım zorluklara, meşakkatlere katlanmak, nefsin, şehvetin ve şeytanın isteklerine uymamak lâzımdır.”
“Cehennem, nefsin arzu ve istekleri ile kuşatılmıştır. Kim nefsinin arzu ve isteklerine uyarsa, onun yeri Cehennemdir.”
“İnsanlar uykudadır, öldükten sonra uyanırlar.”
“Allahü teâlâ, cimri kimseyi sevmez.”
“Kalpler, kendilerine iyilik yapana sevgi duyma, kötülük yapana buğzetme tabiatı üzere yaratılmıştır.”
“Hayır beklenmeyen, kötülüğünden emîn olunmayan kimseden sakınınız.”
“İkiyüzlü kimse, Allahü teâlânın indinde makbul değildir.”
“Mümin, insanların malları ve canları hakkında emîn oldukları kimsedir.”
“İktisat eden kimse, fakir ve muhtaç olmaz.”
“Birbirinizle hediyeleşiniz. Çünkü hediyeleşmek aranızda sevgi meydana getirir.”
“Kötülüğü terk etmek, sadakadır.”
“Hayâ, îmândan bir şubedir.”
“Kim bize hile yaparsa, o bizden değildir.”
“Yalnız bulunmak, kötü kimselerle oturup kalkmaktan daha iyidir.”
.
Kur’ân-ı kerîmdeki üç kısım ahkâm
Ömer bin Abdürrahîm el-Basrî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Seyyiddir. Basra’da doğdu. 1037 (m. 1627)’de Mekke-i mükerremede vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Ahkâm-ı islâmiyyenin hepsi Kur’ân-ı kerîmden çıkmaktadır. Kur’ân-ı kerîm, bütün Peygamberlere “salevâtullahi aleyhim” gönderilmiş olan, bütün kitâplardaki ahkâmı ve dahâ fazlasını kendisinde toplamaktadır. Kur’ân-ı kerîmdeki bu ahkâm üç kısımdır:
Birinci kısm ahkâmı, ilm ve akıl sâhibi, (İbâret-i nass) ile ve (İşâret-i nass) ile ve (Delâlet-i nass) ile ve (Mazmûn-i nass) ile ve (İltizâm-i nass) ile ve (İktizâ-i nass) ile kolayca anlayabilir. Yani her âyet-i kerîmede, ibâret, delâlet, işâret, iltizâm, iktizâ ve tazammün bakımından çeşitli manalar ve hükümler vardır. (Nass), manaları açık ve meydânda olan âyet-i kerîmelere ve hadîs-i şerîflere denir.
Kur’ân-ı kerîmdeki ahkâmdan ikinci kısmı açıkça anlaşılmaz. İctihâd ve istinbât yolu ile meydâna çıkarılabilir. Bunu ancak, ictihad derecesine erişmiş olan müctehid imamlar yapabilir.
Kur’ân-ı kerîmde bulunan ahkâmdan üçüncü kısmı, o kadar derin ve gizlidir ki, bunları anlayıp çıkarmaya insan gücü yetişemiyor. Bunlar, Allahü teâlâ tarafından bildirilmedikçe, anlaşılamaz. Bu da ancak Peygamberimize “sallallahü aleyhi ve sellem” gösterilmiş, bildirilmişdir. Başkasına bildirilmez. Bu ahkâm da, Kur’ân-ı kerîmden çıkarılıyor ise de, Peygamber efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” tarafından açıklanmış olduklarından, bunlara (Sünnet) denir. Birinci ve üçüncü kısm ahkâmda kimse, Peygamber efendimizden ayrılamaz. Bütün Müslümanların, bunlara inanması ve tâbi olması lâzımdır. Ahkâm-ı ictihâdiyyede ise, her müctehidin kendi çıkardığı hükme tâbi olması lâzımdır. Başka müctehidlerin ahkâmına tâbi olamaz. Bir müctehid, başka müctehide, ictihâdından dolayı yanıldı, doğru yoldan ayrıldı diyemez. Zîrâ, her müctehide, kendi ictihâdı hakdır ve doğrudur. Peygamber efendimiz uzak memleketlere gönderdiği Eshâb-ı kirâma, karşılaşacakları meselelerde, Kur’ân-ı kerîmin hükmü ile hareket etmelerini, Kur’ân-ı kerîmde bulamazlar ise, hadîs-i şerîflerde aramalarını, burada da bulamazlar ise, kendi rey ve ictihâdları ile amel etmelerini emir buyururdu.
.
Öğrenilmesi lâzım olan bilgiler
Seyyid Nûrî Efendi İstanbul’da yetişen evliyâdandır. Dedesi Nakşibendî büyüklerinden Seyyid İbrâhim Necâti Efendi’dir. Üsküdar’da doğdu. 1272 (m. 1855)’de vefât etti. Seyyid Nûri Efendi, “Salât-ı kâmile” ismindeki eseri de çok güzel bir şekilde şerh etti. Tamamladığı şerhin bir bölümünde buyurdu ki:
Müslümanların bilmesi, öğrenmesi lâzım olan bilgilere (Ulûm-i İslâmiyye), Müslümanlık bilgileri denir. Bu bilgilerin kimisini öğrenmek farzdır. Kimisini öğrenmek sünnet, bir kısmını öğrenmek de mübahtır. İslâm bilgileri, başlıca iki büyük kısma ayrılır: Birincisi (Ulûm-i nakliyye)dir. Bunlara (Din bilgileri) de denir. Ehl-i sünnet âlimleri, bu bilgileri, (Edille-i şer’iyye) denilen dört kaynaktan meydana çıkarmıştır. Din bilgileri de ikiye ayrılır: Zâhirî ilmler ve bâtınî ilmler. Birincilere (Fıkıh bilgileri) veyâ (Ahkâm-ı islâmiyye), ikincilere (Tasavvuf bilgileri) veyâ (Marifet) denir. Ahkâm-ı İslâmiyye, mürşidlerden ve fıkıh kitaplarından öğrenilir. Marifet, kalplere, mürşidlerin kalblerinden akar, gelir.
Tefsîr ve fıkıh ilmi, en üstün ilimlerdir. Bunlardan sonra tasavvuf ilmi gelir. Tasavvuf, nefsi ve kalbi temizlemek demekir. Cenâb-ı Hakkı, bütün hakîkatiyle bilmek kabil değildir. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); “Cenâb-ı Hakkın nimetlerini tefekkür ediniz. Zât-ı ilâhiyyeyi tefekkür etmeyiniz. Çünkü zât-ı ilâhiyyenin kadrini takdîr edemezsiniz” buyurmuştur. Fakat burada şuna dikkat etmelidir ki, tasavvuf yoluna girmeden önce, zaruri din bilgilerini iyice öğrenip, bunlarla amel etmek lazımdır. Zarûrî bilgilerden birincisine (Kelâm ilmi), ikincisine (Fıkıh ilmi) denir.
Her şeyden önce, itikâdı düzeltmek lâzımdır. Peygamberimizin Allahü teâlâdan getirdiği bilgilerden zarûret ve tevâtür yolu ile bizlere gelmiş olanları öğrenip inanmalıyız! Böylece, haşra [yani hesap yerinde toplanmaya] ve neşre [yani hesaptan sonra, Cennete veya Cehenneme dağılmaya] ve sonsuz azaplara ve sevaplara ve bunlar gibi bilgilerin doğru olduklarına ve hiç şüphe olmadığına inanmak lâzımdır. Bunlara itikâd olmazsa, kıyâmette kurtuluş olamaz.
İtikâdı düzeltdikten sonra, fıkıh bilgilerini öğrenmeli ve yapmalıdır. Böylece, farzları, vâcibleri, hattâ sünnetleri ve müstehabları yapmak ve helâli ve harâmı gözetmek ve ahkâm-ı islâmiyye hudûdunun dışına taşmamak lâzımdır.
..
Sana kim dedi ki dünya ile hoş ol
Mehmed Kâmil Efendi, Doksanıncı Osmanlı Şeyhülislâmı'dır. 1141 (m. 1728)’de İstanbul’da doğdu. 1215 (m. 1800)’de orada vefât etti. Meşihat makamında, kendisine sorulan bazı suallere şöyle cevap verdi:
Suâl: Mahlûkattaki hikmet nedir ki, bazısı saf ve tek maddeden, bazısı bulanık ve karışık maddelerden yaratılmıştır?
Cevap: Allahü teâlâ fâil-i muhtârdır. Dilediği gibi yapar. O’na kimse karışamaz. Yapması, yaratması illetsiz ve sebepsizdir. Hiç kimsenin niçin ve nasıl demeye hakkı yoktur. Enbiyâ sûresi yirmi üçüncü âyetinde meâlen; “Allahü teâlâya yaptıklarından sual olunmaz, kullar ise yaptıklarından sorumludurlar” buyuruldu. Birini ezelde (ileride yapacaklarından dolayı) yakınlık ve ikrama lâyık bildi ve bildiği gibi yapar, birini ise bunun aksi bildi ve yaptı. Zulmetmedi. Sen elini buraya uzatma ve himmet ayağını göklerin üzerine at. Rubai:
"Dünyâ hoş değil, yürü, ukbâ ile hoş ol./Sana kim dedi ki dünya ile hoş ol!/Yüksek himmetinde yükselir rızkın,/İkisini bırak mevlâ ile hoş ol."
Zâlimin mutluluğu dünyâ arzularının hâsıl olmasıyla, ortadakinin saadeti âhiret muradına kavuşmakta, sabıkların rahatı Mevlânın muradına kavuşmakladır.
Suâl: Dünyânın ne olduğunu bildirdin. Din nedir?
Cevap: Bidâyettekilerin dîni, kaçmak ve yapışmaktır. Günahlardan kaçmak, tâate, iyiliklere yapışmaktır. Ortadakilerin dini, kesilmek ve rahatlamaktır. Dünyâdan kesilmek, âhiretle rahatlamaktır. Sabıkların dini, teberrî ve tevellîdir. Allahtan gayri her şeyden teberri, yani uzak durmak ve Allahü teâlâ ile tevellîdir, yani Allahü teâlâyı sevmektir. En’âm sûresi doksanbirinci âyetinde meâlen; “Sen, Allah de, onları bâtıl dedikodularında bırak, oynayadursunlar” buyuruldu.
Suâl: Bu îzâha göre dinler farklı oldu?
Cevap: Din birdir ve farksızdır. Senin gördüğün bu ayrılık, insanın ayrılığı olup, dînin ayrı olması değildir. Zîrâ din, her hâlde birdir. Bu her üçünün yüzü bir tarafadır. Ama bunu kalp gözü ile bakan görür. Bekâra sûresi yüz on beşinci âyet-i kerîmesinde meâlen; “Nereye yönelirseniz, Allahadır” buyuruldu.
Suâl: Mademki, O vardır, O’ndan başkası yoktur; emir ve yasaklar kimedir?
Cevap: Halk ve emir O’nundur. Emîr kendi emri üzerine, yasak da halkı üzerinedir. Yoktur demedik, belki her şey O’nunladır dedik.
.
Cimrilikle iyilik beraber bulunmaz
Seyyid Ehdel Yemenî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Seyyiddir. 1013 (m. 1604)’de Yemen’de Mehâ beldesinde vefât etti. Kıymetli sözleri vardır. Sohbetlerinde şunları anlatırdı:
Büyük dedem Ali bin Ebû Tâlib (radıyallahü anh) buyurdu ki:
“Her kişinin kıymeti, yaptığı iyilikle belli olur.”
“Kişi, dilinin altında saklıdır.” (insan, konuşmasından sonra tanınır.)
“İnsanlar bilmediklerinin düşmanıdır.”
“Kendisinden bir şey istediğin kimseye iyilik et. Ona iyilik etmekle onu hükmün altına almış olursun.”
“İyilik ile, hür kimse köle yapılır.”
“Cimrilikle iyilik beraber bulunmaz.”
“Allahü teâlâdan başkasından yardım bekleme.” (Çünkü Rabbin merhamet sahibidir.)
“Günahlarının akıbetinden ve cezasından kork.”
“Kardeşlerinin en iyisi; sana nümûne olup, seni, kendisi gibi düşünendir.”
“Kim diline eziyet verirse, dostu çok olur.”
“(Sâdece) konuşan kimseye bakma.”
“Zulümle beraber zafer yoktur.”
“Kibirle beraber övgü yoktur.” (Kibirli olan kimseyi, kimse övmez. Ona sâdece alaylı ve hakaret gözü ile bakılır.)
“Şehvet (arzu ve isteklere düşkünlük), fazla obur ve hırsı olmakla, sıhhat bir arada bulunmaz.”
“Kötü ahlâkla, şeref beraber bulunmaz.”
Evliyanın büyükleri buyurdular ki: Kişinin, nefsini dâima hor ve hakîr görmesi, onu ayıplaması, onu dâima noksan bilmesi sâlih olmanın alâmetlerindendir. Allahü teâlânın peygamberlerine belâ ve musibet vermesi, aynı zamanda, belâ ve musibete düçâr olan sâlih kimselere teselli vermek içindir. Dertlerle, sıkıntılarla karşılaşınca şikâyetçi olup sızlanmak, çok sabırsız olmanın alâmetidir. Çok münâkaşa etmek, düşmanlığın çokluğundandır. Kendini dağıtmak, hüznün şiddetli olmasındandır. Sözü yumuşak olana sevgi beslenir. Hayâsı ve cömertliği olmayan kimseye, ölmek, yaşamaktan daha lâyıktır.”
Ebû Zer (radıyallahü anh) buyurdu ki: “İnsanlar, dikeni bulunmayan bir meyve idi. Sonra, meyvesi bulunmayan bir ağaç oldu.”
Hasen bin Ali buyurdu ki: “Hayırlı mal, namusun korunmasına vesile olanıdır.”
Mugire bin Şu’be buyurdu ki: “Dostlarını terk eden, terk edilir.”
“Her şeyin fazlası isrâftır, fakat iyilik böyle değil.”
Ahnef bin Kâys buyurdu ki: “Bir söze sabretmeyen, çok sözler işitir.”
Mâlik bin Dinar buyurdu ki: “Cennet bahçelerini, yanî Allahü teâlânın anıldığı yerleri gördüğünüz zaman, oralardan istifâde ediniz.”
.
Sâlih kimselere dil uzatma
Ebü’l-Hasen Ali bin Yahyâ hazretleri evliyânın büyüklerinden olup, Seyyid Ahmed-i Rıfâî hazretlerinin babasıdır. 459 (m. 1067)’de Basra’da doğdu. 519 (m. 1125)'de Bağdad’da vefât etti. Hikmetli sözleri vardır. Buyurdu ki:
Kişiyi; komşuları, yolculuk yaptığı arkadaşları ve alışverişte bulunduğu kimseler methederse, onun sâlih bir kimse olduğunda şüphe etmeyin. Ticâretle uğraşmak, çalışıp kazanmak, sâlih olmaya mâni değildir. Bilakis tacir ve sanatkârlar, işlerinde Allahü teâlâdan korkar, haramlardan ve şüphelilerden sakınırsa, namazlarını kılar, zekâtını verir, orucunu tutarsa sâlihlerdendirler.
Allahü teâlâdan evlat, zevce, mal, binek ve ev isteyen kimse, bunlardan kendisi için sâlih ve mübârek olanını istemelidir. Allahü teâlâdan her hususta âfiyet dilemelidir, İbrâhim aleyhisselâm bile, Allahü teâlâdan evlad istediği zaman; “Sâlih evlad ver, yâ Rabbî!” diye duâ etti.
Çocuklara sâlih kimselerin isimlerini koymalıdır. Çirkin isimleri, güzel isimlere çevirmek sünnettir.
Bir kimse sâlih kimselerden olamamışsa, sâlih kimselere dil uzatmaktan çok sakınmalıdır. Çünkü sâlih kimselere dil uzatmak, öldürücü zehirdir. Sâlih kimseleri gıybet etmek, başkalarını gıybet etmekten daha tehlikelidir. Onlara düşmanlık, başkalarına düşmanlık gibi değildir.
Beyhekî, Mâlik bin Dinar’dan şöyle nakletti: “Bir kimsenin sâlihlerden olmayışı ve bir de onlara dil uzatması, şer olarak ona yeter.”
Bir kimsenin sâlihlere yakınlık duyması, onun sâlihlerden olduğuna delîldir. Bir kimse, kendisinde sâlihlere karşı yakınlık ve sevgi, onlardan da kendisine bir yakınlık ve sevgi göremezse, bunun için üzülmesi ve ağlaması gerekir...
Dört şey aklı arttırır: 1- Boş sözü terk etmek. 2- Misvak kullanmak. 3- Sâlihlerle beraber olmak. 4- İlmi ile amel etmek.
Dört şey bedeni kuvvetlendirir: 1- Et yemek. 2- Güzel koku koklamak. 3- Gusül abdesti almak lâzım gelmediği hâlde çok gusül abdesti almak. 4- Keten elbise giymek.
Dört şey bedeni zayıflatır: 1- Fazla üzüntü. 2- Aç iken fazla su içmek, 3- Çok cima etmek. 4- Fazla ekşi yemek...
Sâlih kimseleri seven, onların bereketlerinden istifâde eder. Bir köpek (Eshâb-ı Kehf'in köpeği) sâlih kimseleri (Eshâb-ı Kehf'i) sevdiği ve onlarla beraber olduğu için, Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde onu, o sâlih kimselerle beraber bildirdi.
.
Allah indinde en makbul amel
Yâkût El-Habeşî hazretleri ariflerin ve evliyânın büyüklerinden ve meşhurlarındandır. Ebü’l-Abbâs-ı Mürsî hazretlerinin talebelerinin büyüğü olup, Habeşistanlıdır. 707 (m. 1307) senesinde Mısır’da İskenderiye şehrinde vefât etti. Hikmetli sözleri vardır. Bu mübarek zat buyurdu ki:
Dünyada hep kötülük işlemiş olan kimse de vefât edince, dünyada iken onun amellerini yazan iki melek yine onunla beraber olur. Fakat o, kötü amellerinin karşılığı olarak azap görmekte olduğundan, onun yanında olmakla rahatsız olurlar ve derler ki: “Sen, burada dünyada yaptığın kötülüklerin karşılığını görüyorsun.”
Sonra melekler onu kötü kimse diye tanıtırlar. Diğerleri de bundan tiksinirler. Oraya hep kötülük işleyerek gelmiş olan kimse, bu karşılaştığı hâle çok üzülür, yaptığı kötülüklere çok pişman olur. Tekrar dünyaya gelip sâlih ameller işlemek ister. Lâkin artık bu pişmanlık ona fayda vermez...
Îsâ (aleyhisselam), havarilerinden biri ile birlikte bir yere gidiyordu. O zaman o beldede çok meşhur bir hırsız vardı. Hırsız onları görünce Allahü teâlâyı hatırlayarak o zamana kadar yapmış olduğu hırsızlık ve kötülüklere pişman oldu, tövbe etti. Kendi kendine dedi ki: “Hazreti Îsâ, Allahü teâlânın resûlüdür. Yanındaki de filan havârîsidir. Ey nefsim! Sen ise, insanların yollarını kesip, mallarını zorla alan, çok kan dökmüş bir eşkıyâsın...”
Îsâ (aleyhisselam) ile havarisi yaklaştıkları zaman, “Ben de onlara arkadaş olayım ve onlar ile beraber gideyim” diye niyet etti. Sonra da kendi kendine “Ey şakî nefsim! Onlar kim? Sen kimsin? Sen onlarla beraber olmaya hiç layık değilsin. Senin hata ve kusurların o kadar çok ki, sen ancak onların arkalarından yürüyebilirsin” diyerek arkalarından takip etti. İsâ aleyhisselâmın havarisi onun geldiğini fark edince “Bu eşkıya bizim peşimizden geliyor” dedi. Hazreti İsâ “Bırak gelsin. Allahü teâlâ ona pişmanlık ve tövbe ihsân etti” buyurdu...
Bir fıkıh âlimi, kendisinden daha yüksek olan başka bir fıkıh âlimi ile karşılaşınca ona sordu: “Allahü teâlânın indinde en makbul amel hangisidir?” O âlim “Emr-i maruf, yani Allahü teâlânın emirlerini bildirip öğretmek ve nehy-i anil münker yani Allahü, teâlânın yasak ettiği haramları bildirmek ve yapılmasına râzı olmamaktır” buyurdu.
.
Sultan Mahmud'un nedimi Ayaz
Ahmed Gavsî Efendi Osmanlı velîlerindendir. Büyük velî Ahmed-i Bîcân hazretlerinin torunlarındandır. Selânik'te doğdu. Zamanının usûlüne göre aklî ve naklî ilimleri tahsîl edip icâzet aldı.
Bursa'ya gelerek Mevlevîhâne Şeyhi Sâlih Dede Efendiye talebe oldu. Onun hizmet ve sohbetlerinde bulunarak tasavvuf yolunda ilerledi. Hocasının vefâtından sonra İstanbul'a geldi. Galata Mevlevîhânesi Postnişînliğine tâyin edildi. 1697 (H.1109) senesinde İstanbul'da vefât etti. Bir dersinde Mesnevî’den şu menkıbeyi okudu:
Sultan Mahmud’un Ayaz adlı bir nedimi (can dostu) vardı. Sultan, nedimi taşıdığı asil karakteri sebebiyle çok severdi. Derken Sultan’ın öylesine itimadını kazandı ki, bütün sultanlığın hazinedarı oldu. En kıymetli ve zarif mücevherler, taşlar ona emanet edilirdi. Bunu gören saraylılar ise durumdan pek rahatsız oldular. Hasetleri ve kibirleri yüzünden, sözüm ona basit bir nedime böyle bir mevki verilmesini ve kendi rütbelerine çıkarılmasını bir türlü hazmedemediler... Bir gün Sultan’ın huzurunda bir saraylının diğerine şöyle dediği duyuldu: “Ayaz’ın sık sık hazineye gittiğini biliyor musun? Onun mücevherlerimizi çaldığından adım gibi eminim.”
Sultan kulaklarına inanamadı. “İşin aslını kendi gözlerimle görmeliyim” dedi. Duvara küçük bir delik yaptırıp, içeride olanları seyretmeye hazırlandı. Ayaz’ın sessizce içeri girdiğini, kapıyı kapattığını ve sandığa gittiğini gördü. Orada sakladığı küçük bir bohçaydı bu. Bohçayı öpüp alnına koydu ve sonra da açtı. İçinden çıkan, köleyken giydiği yırtık pırtık bir elbise! Aynanın karşısına geçti. Kendi kendine “Daha önceleri bu elbiseyi giydiğin zamanlar kim olduğunu hatırlıyor musun?” diye sordu. “Bir hiçtin sen… Hepsi hepsi satılacak bir köleydin ve Allah, Sultan’ın eliyle sana rahmetinden belki de hiç hak etmediğin nimetler lütfetti. Asla nereden geldiğini unutma! Çünkü mal mülk insanın hafızasını uçurur, nisyana sürükler. Şimdi sen de, nimetçe senden aşağı olanlara kibirle bakma ve daima hatırla!”
Sonra sandığı kapattı, kilitledi ve sessizce kapıya doğru yürüdü. Hazine dairesinden çıkarken birden Sultan’la yüz yüze geldi. Sultan gözlerini Ayaz’ın yüzüne dikmiş dururken, yanaklarından aşağı yaşlar süzülüyordu ve boğazı düğümlenmişti, konuşmakta güçlük çekiyordu: “Bugüne kadar mücevherlerimin hazinedarıydın, ama şimdi… Kalbimin hazinedarısın. Bana benim de önünde bir hiç olduğum Sultanımız olan Rabbimizin huzurunda nasıl davranmam gerektiği dersini verdin.”
.
Dünyanız, sizi âhiretinizden alıkoymasın
Ömer Sirâcüddîn Bülkînî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. 724 (m. 1324)’de, Mısır’da Bülkîn’de doğdu. 805 (m. 1403)’de Kâhire’de vefât etti. Derslerinde buyurdu ki:
“Sabır; kitap ve sünnetin hükmünden ayrılmayıp sabit olmaktır. Sabrın fazileti, sabredenlerin üstünlüğü, açıklamaya ihtiyaç göstermeyecek kadar meşhurdur. Allahü teâlâ, şu âyet-i kerîmelerde meâlen buyurdu ki:
“Şüphe yok ki, Allahü teâlâ sabredenlerle beraberdir.” (Bekâra-153)
“Ancak (vatanından hicrete, mihnete, ibâdetlerin meşakkatine) sabredenlerin ecirleri hesâbsızdır.” (Zümer-10)
Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) buyurdu ki: “Bir gün Resûlullah efendimizle (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) beraber otururken, birden gülmeye başladı. 'Yâ Resûlallah! Sizi güldüren şey nedir?' diye sorulunca, şöyle buyurdu:
Ümmetimden iki kişi, Rabbimin huzûrunda dururlar. Bunlardan biri 'Yâ Rabbî! Bu kardeşimden benim hakkımı al!' der. Allahü teâlâ (diğer kimseye); 'Kardeşinin hakkını ver' buyurur. Oda, 'Yâ Rabbî! İyiliklerimden bir şey kalmadı' der. (Hakkını isteyen kimse) 'Yâ Rabbî! Benim günahlarımı yüklensin' der. Resûlullah efendimiz şöyle devam etti: 'Bu öyle büyük bir gündür ki, o günde insanlar, günahlarını yüklenecek kimseleri ararlar. Allahü teâlâ hakkını isteyen kimseye buyururki: 'Cennete bak!' O kimse, başını kaldırıp baktığında, çok kıymetli nimetleri görür ve 'Yâ Rabbî! Bu nimetler kimin içindir?' der. Allahü teâlâ; 'Bana semenini (ücretini) veren kimse içindir' buyurur. Kul, 'Yâ Rabbî! Buna kimin gücü yetebilir?' diye sorunca, Allahü teâlâ; 'Senin!' buyurur. Kul tekrar; 'Yâ Rabbî, neyim ile?' diye sorunca, Allahü teâlâ; 'Kardeşini affetmek sûretiyle' buyurur. Kul, 'Yâ Rabbî, ben onu affettim' der. O zaman Allahü teâlâ; 'Kardeşinin elinden tut ve onu Cennete götür' buyurur. Resûlullah efendimiz bundan sonra; 'Allahü teâlâdan korkun, aranızı düzeltin' buyurdu."
İbn-i Abbâs (radıyallahü anh) haber verdi. Resûlullah efendimiz bazı hutbelerinde buyurdu ki: “Dünyanız, sizi âhiretinizden alıkoymasın. Nefsinizin arzu ve istekleri sizi Rabbinize ibâdetten alıkoymasın. Yeminlerinizi, günahlarınıza vesile etmeyiniz. Hesaba çekilmeden önce, nefsinizi hesaba çekiniz. Azap olunmadan önce, hâllerinizi düzeltiniz. Sıkıntıya düşmeden önce, âhiret yolculuğu için azık hazırlayınız. Kıyâmet, adâletin yerine getirildiği, hakkın hak sahibine verildiği, dinî vazîfelerin sorulduğu yerdir.”
.
Tevekkül etmek müminin sıfatıdır
Ebû Tâhir Silefî hazretleri hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. 470 (m. 1077)’de İran’da İsfehan’da doğdu. 576 (m. 1180)’da Mısır’da İskenderiyye’de vefât etti. “Kitâb-ül-Erbeîn” adlı eserinde, hocası Ebû Nasr Muhammed bin Ali bin Ubeydullah’tan şöyle nakletmektedir:
İbn-i Ömer’in (radıyallahü anhüma) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Kulda beş haslet bulunmadıkça imânı kâmil olmaz. Bunlar: Allahü teâlâya tevekkül, Allahü teâlâya tefviz, Allahü teâlânın emrine teslim, Allahü teâlânın takdîrine rızâ, Allahü teâlânın verdiği belâya sabırdır. Böyle kimse, Allahü teâlâ için sever, Allahü teâlâ için buğz eder, Allahü teâlâ için verir, Allahü teâlâ için mâni olur ve îmânı kâmil olur.” Âlimlerimiz, bu hususta şöyle buyurdu: Tevekkül; Allahü teâlânın katında olana itimat edip (güvenip) insanların elinde olandan ümit kesmektir. Allahü teâlâ, tevekkül sahiplerini övmekte ve onları tevekküle teşvik etmektedir. Nitekim âyet-i kerîmelerde meâlen buyuruldu ki:
“Kim ki, Allahü teâlâya tevekkül ederse, Allahü teâlâ ona kâfidir.” (Talâk-3)
“Eğer müminlerden (Allahü teâlânın vaadine îmân edenlerden) iseniz, yalnız O’na tevekkül edin.” (Mâide-23)
“Bir kerre de azmettin mi, artık Allahü teâlâya mütevekkil ol. Allahü teâlâ, tevekkül edenleri sever.” (Âl-i İmrân-159)
Resûlullah (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Allahü teâlâya tam tevekkül etseydiniz, kuşların rızkını verdiği gibi, size de gönderirdi. Kuşlar, sabah mideleri boş, aç gider. Akşam mideleri dolmuş, doymuş olarak döner.”
Tefviz; dünyâ işlerinde bir ihtiyârı olmayıp, irâdesini Rabbine teslim etmesi ve teslimden sonra da, Rabbinin irâdesinin dışına çıkmamasıdır. Teslim ise; boyun eğmek demektir. O da, kulluğunu izhâr etmek demektir. Âlimlerimiz buyurdu ki:
“Tefviz; Allahü teâlânın takdîrinin meydana gelmesinden (kazanın) öncesi, teslim de; kazadan sonrasıdır. Allahü teâlâ, Peygamberlerini tefviz ve teslim ile övmekte ve İbrâhim aleyhisselâm hakkında meâlen şöyle buyurmaktadır:
“Rabbi ona (İbrâhim aleyhisselâma), 'Kendini Hakka teslim et' dediği zaman, o, 'Âlemlerin Rabbine teslim oldum' demişti” (Bekâra-131) buyuruldu ki: Tevekkül; başlangıç olup, müminlerin sıfatıdır. Teslim, ortadadır, havâssın (seçilmişlerin) sıfatıdır. Tefviz ise, sondur. Bu da, havâss-ül-havâssın (seçilmişlerin seçilmişlerinin) sıfatıdır.
.
Ey oğlum! Sakın gıybet etme
Ebü’l-Hasen Sicilmâsî hazretleri Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Aslen Sicilya adasındandır. Cezayir’de Tâfelâl denilen yerde doğdu. 1057 (m. 1647)’de Cezayir’de vefât etti. Bir dersinde şöyle anlattı:
Allahü teâlâ Hucurât sûresi 12. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Müslümanların ayıp ve kusurlarını araştırmayın. Birbirinizi gıybet etmeyin. Sizden biriniz, hiç ölü kardeşinin etini yemeyi ister mi? Bundan tiksindiniz (değil mi?) O hâlde (Gıybet etmekte) Allahtan korkun...” buyuruldu.
Resûlullah efendimize “sallallahü aleyhi ve sellem”, gıybetin ne olduğu suâl edildiğinde buyurdu ki: “Kardeşin hakkında onun hoşlanmadığı şeyi söylemendir. Onun hakkında söylediğin bu söz doğru ise, gıybet etmiş olursun. Söylediğin söz yalan ise iftira etmiş olursun.”
Başka bir hadîs-i şerîfte de; “Üç kimse vardır ki, onlar hakkında konuşmak gıybet olmaz. Zâlim idâreci, içki içen kimse ve yaptığı kötülüğü ilân eden kimse” buyuruldu.
Allahü teâlâdan hayâ etmeyen açıktan günah işleyen, yaptığı kötülükleri insanlardan gizlemeyen bir kimse, hayâ perdelerini yırtmıştır. Artık kendisine hüsn-i zan edilmek durumundan çıkmış, kötülük işlediği kesin bir hâl almıştır. Büyüklerden birisi buyurdu ki: “Gıybetten çok sakın. O öyle kötü bir iştir ki, ona izin yoktur.”
Ediplerden birisi oğluna dedi ki: “Ey oğlum. Yalan olmasa bile gıybet etme! Doğru söylemiş olsan bile, konuşmanı kötü yapmış olursun. Eğer yalan konuşursan, birçok kötülüğü bir araya getirmiş olursun.”
Hikmet sahipleri demişlerdir ki: “Ekmeğini insanların etleriyle (Gıybet ederek) yiyen kimse, kendini manevî kirlerden korumamış olur. Selef-i sâlihînden bazısı, abdesti bozulunca hemen abdest aldığı gibi, ağzından gıybet olan bir söz kaçırmış olsa, hemen abdestini tazelerdi. Yine onlardan bazıları oruçlu iken gıybet etmiş olsalar, o günkü oruçlarını kaza ederlerdi. Fıkhî bakımdan, gıybet yapılınca tekrar abdest almak veya orucu kaza etmek lâzım olmadığı hâlde, o büyükler, emirlere bağlılıktaki yükseklikleri, günahlardan son derece kaçınmaları ve gıybetin çirkinliği sebebiyle böyle yaparlardı.
Hazreti Âişe “radıyallahü anhâ” diyor ki: “Resûlullah efendimizin yanında, bir kadının uzun olduğunu söyledim. 'Ağzında olanı çıkar!' buyurdu. Tükürdüm. Ağzımdan et parçası çıktı." Allahü teâlâ, sıfatları, özellikleri, cisim şeklinde göstermeye kâdirdir.
.
Bunlar benim ehl-i beytimdir
Ubeyd bin Muhammed Siirdî hazretleri hadîs, târih ve fıkıh âlimidir. 622 (m. 1225) yılında Siirt’te doğdu. 692 (m. 1293) yılında Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Muhyissünne [İmâm-ı Begavî] “rahimehullahü teâlâ” (Mesâbîh-i şerîf)inde, Sa’d bin Ebî Vakkâs’tan “radıyallahü anh” rivâyet etmişlerdir. Sa’d “radıyallahü anh” dedi ki; meâl-i şerîfi (Geliniz! Biz ve siz oğullarımızı, kadınlarımızı ve nefislerimizi çağıralım!) olan Âl-i İmrân sûresi 61. âyet-i kerîmesi nâzil olduğu zaman, Resûlullah efendimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” Ali'yi, Fâtıma’yı, Hasan’ı ve Hüseyin’i “radıyallahü anhüm” çağırdı ve (Yâ Rabbî! Bunlar benim ehl-i beytimdir) dedi.
Âişe “radıyallahü anhâ” hazretleri buyurdular ki: Resûlullah efendimizin üzerinde bir bürd-i yemânî [Yemen kumaşından bir cübbe] vardı. Kara yünden idi. O sırada hazret-i Hasan geldi. Onu kisvesinin [cübbesinin] altına aldı. Sonra hazret-i Hüseyin geldi. Onu da dâhil ettiler. Sonra hazret-i Ali geldi. Onu da dâhil ettiler. Sonra hazret-i Fâtıma’yı “radıyallahü anhüm” çağırdılar. Hazret-i Fâtıma mestûre olarak geldi. Onu da cübbesinin altına aldılar. Sonra meâl-i şerîfi, (... Allahü teâlâ sizlerden ricsi, yani her kusûr ve kirleri gidermek istiyor. Ve sizi tam bir tahâret ile temizlemek istiyor...) olan, Ahzâb sûresinin 33. âyet-i kerîmesini okudular.
Yine Muhyissünne İmâm-ı Begavî “rahimehullah”, (Meâlimüt-tenzîl)de bu âyet-i kerîmenin tefsîrinde nakletmiştir. Ümm-ü Seleme “radıyallahü anhâ” buyurdu ki: Bu âyet-i kerîme benim evimde nâzil oldu. Resûlullah efendimiz, Fâtıma, Ali, Hasan ve Hüseyin “radıyallahü teâlâ anhüm ecma’în” hazretleri için buyurdular ki: (Bunlar benim ehl-i beytimdir!) Ümm-ü Seleme dedi ki: (Yâ Resûlallah! Ben senin ehl-i beytinden değil miyim, dedim.) Buyurdu ki: (Evet, inşâallahü teâlâ!) buyurdu. Zeyd bin Erkâm dedi ki: Ehl-i beyt o kimsedir ki, ona zekât almak haramdır. Bunlar, Resûlullah hazretlerinden sonra, Ali’nin, Ukayl’in, Cafer’in ve Abbâs’ın yakınlarıdır “radıyallahü teâlâ anhüm”.
Şerh-i Mesâbîhten bazısında şöyle bildirilmişdir ki, ehl-i Beyt; kendilerinin zekât alması haram olan kimseler diye bahsolunmuştur. (Müslim)in bazı rivâyetlerinde de şöyle bildirilmiştir: Onlar Hâşimîdirler, Muttalibîdirler, onların mevâlîleri de böyledir.
.
Resûlullah efendimize salevât okumak
İbn-i Hibbân hazretleri hadîs âlimlerinin büyüklerindendir. 354 (m. 965) senesinde vefât etti. Zamanın tanınmış âlimlerinden istifâde etti. Hadîs ilminde hafızlık derecesine yükseldi. İbn-i Hibbân’ın bildirdiği bazı hadîs-i şerîfler:
Ebû Saîd Hudrî radıyallahü anh şöyle anlatıyor: Sevgili Peygamberimiz sallallahü aleyhi ve sellem bir gün mescide girdi ve orada Ensâr'dan Ebû Ümame isimli zata rastladı ve kendisine: “Ey Ebû Ümâme! Ne diye namaz vaktinin dışında seni mescidde oturur hâlde görüyorum?” diye sordu. Ebû Umâme “Beni saran dertler ve borçlar yüzünden yâ Resulallah” dedi. Peygamberimiz efendimiz “Sana bir dua öğreteyim mi ki, bunu okuduğun zaman, Allah derdine deva verir, borcunu ödettirir buyurdu. Bunun üzerine ben “Öğret, yâ Resulallah” dedim. Peygamberimiz efendimiz “Sabah ve akşam şu duayı oku!” buyurdu. (Allâhümme innî eûzü bike minel hemmi vel hazen ve eûzü bike minel aczi vel kesel ve eûzü bike minel cübni vel buhl ve eûzü bike men galebetiddeyni ve kahrir-ricâl.) [Ey Allah'ım, kederden, derdden, aczden ve tembellikten, korkudan ve cimrilikten, borcun üstelenmesinden ve ricalin kahrından sana sığınırım!] Ebû Umâme radıyallahu anh diyor ki: "Bunu okudum, Allahü teâlâ hem derdimi giderdi, hem de borcumu ödetti."
Enes (radıyallahü anh) şöyle anlatıyor: “Resûlullah efendimiz ile beraber bir yerde oturuyorduk. Bir kimse gelerek “Esselâmü aleyküm ve rahmetullahi ve berekâtühû” dedi. Resûlullah efendimiz “Ve aleyküm selâm ve rahmetullahi ve berekâtühû” diye selâmını aldı. O kimse oturduktan sonra, “Elhamdülillahi hamden kesîran, tayyiben mübâreken fihi kemâ yuhıbbü Rabbünâ en yuhmede ve yenbegi leh” dedi. Resûlullah efendimiz “Nasıl dedin?” diye sordu. Adam söylediklerini aynen tekrar etti. Bunun üzerine Resûlullah efendimiz şöyle buyurdu: “Kudret ve irâdesi ile yaşadığım Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bunlar; on tane meleğin yazmak için birbirleriyle yarışa girdiği, fakat nasıl yazacaklarını bilemeyip Allahü teâlâya ulaştırdıkları, Allahü teâlânın da 'Kulumun söylediği gibi yazın' buyurduğu kelimelerdir.”
Peygamberlerin (aleyhimüsselâm) mübârek vücutları çürümez. Bu hususta Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Bir mümin bana salevât okursa, bir melek o salevatı bana getirip, ümmetinden falan oğlu filân sana salevât ve selâm söyledi, der.”
.
Talebe, edep üzere olmalıdır
Mehmed Es'ad Efendi son devir Osmanlı âlimlerindendir. 1789 (H.1204) senesinde İstanbul'da doğdu. 1848 (H.1264) senesinde İstanbul'da vefât etti.
Medrese tahsilinden sonra müderrislik, vak'anüvislik vazifelerine ve nihayet Meclis-i meârif-i umûmiyye reisliğine tâyin edildi. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin sevenlerinden idi. Kendisiyle dâimî olarak mektuplaşır, nasîhat ve duâlarını alırdı. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin Es'ad Efendiye yazdığı mektubun bir kısmı şöyledir:
"Sıhhatte olduğunuzu bildiren mektubunuz geldi. İnkârcıların çok olmasına rağmen, bu yolda ve sünnet-i seniyye üzere sebâtınızı, devamınızı ifâde etmeniz bizi sevindirdi. Bu sebeple Allahü teâlâya tekrar tekrar hamd ettim. Hakk-ül-yakîn sırlarından habersiz bazılarının, evliyâya kalben bağlanmayı bid'at saydıkları, aslı ve esâsı olmadığını iddiâ ettikleri, bu fakîrin kulağına geldi. Hakîkat aslâ onların dedikleri gibi değildir. Bilâkis kalben bağlılık Müceddidiyye yolunun mühim bir esâsıdır. Hattâ o, Kur'ân-ı kerîme ve Resûlullah efendimizin sünnet-i seniyyesine tam olarak yapıştıktan sonra, maksûda kavuşturacak yolların en büyüğüdür.
Büyüklerimizden bazısı tasavvuf yoluna kavuşmak için, sâdece kalp ile olan bağlılıkla yetinmemişlerdir. Fenâ-fillah, kalbin yalnız Allahü teâlâdan başka her şeyi terk etmesi mertebesinin başlangıcı olan hocada fâni olmaya en çabuk ve kolay götüren yol olduğunu kesin bir şekilde ifâde etmişlerdir. Tasavvuf yolunun büyüklerinden, Hâce Ahrâr diye bilinen, Şeyh Ubeydullah-i Ahrâr şöyle buyurdu:
Sâdıklarla berâber olmak Kur'ân-ı kerîmde emrolunmuştur. Onlarla berâber olmak, hem sûreten hem de mânen olur. Sonra onlarla mânen berâber olmanın, kalbî bağlılık ile olduğunu açıkladı. Bu husus, ehlince mâlum ve meşhûrdur. Reşahât kitabında, tafsilatlı olarak yazılmıştır. Sanıyorum, kalben bağlanmayı kabul etmeyenler, onu ıstılah mânâsı ile düşünmediler. Eğer bu hususu ıstılah mânâsı tasavvuftaki mânâsı ile düşünselerdi, onu inkâr etmezlerdi. Çünkü tasavvufta kalben bağlılık, talebenin edep üzere olması ve hocasının huzurunda olduğu gibi, gıyâbında da ondan feyz alması için, suretini çok hatırında tutmakla fenâ-fillah mertebesinde olan hocasının rûhâniyetinden yardım istemektir. Talebe hocasının suretini hatırına getirmek suretiyle tam bir huzura kavuşur ve kalbi nurlanır. Bu sebeple kötü işlerden sakınır.”
.
Dünya haraptır şerbetleri seraptır
Yahyâ Îdilî hazretleri Kuzey Afrika’da yetişen evliyânın büyüklerindendir. Hicrî dokuzuncu asırda yaşadığı bilinmektedir. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Dünya, zıll-i zâildir. Ona güvenen nâdimdir. O seninle kalırsa da, sen onunla kalmazsın. Dünyadan çıkmadan önce, kalbinden dünya sevgisini çıkar. Dünya lezzetlerine aldanmayan, Cennet nimetlerine kavuşur, iki âlemde aziz ve muhterem olur. Dünya haraptır, şerbetleri seraptır. Nimetleri zehirli, safâları kederlidir. Bedenleri yıpratır. Emelleri arttırır. Kendini kovalayandan kaçar. Kaçanı kovalar. Nimetleri geçici, hâlleri değişicidir. Dünyaya ve buna düşkün olanlara inanılmaz. Selâmeti ve doğru yolu, ancak dünyayı terk eden kimseler bulabilir.”
“Allahü teâlâ, bazı kullarına zâtı ile ilgili marifet bilgileri ihsân etmiştir ki, bu, o velî için daha büyük bir kerâmettir. Çünkü dünya ve âhiretteki çeşitli yüksek hâller, makamlar, ibâdetler, ihsân edilen nûr ve ilim, gaybı bilmek, uzaklardaki konuşmaları işitmek, Cennetteki hûriler, köşkler, nehirler, çeşit çeşit meyveler ve bütün nimetler... Hepsi îmânın neticeleri, eserleri ve îmân nûrunun semeresidir.”
“Nefsinizi namaz ile ölçünüz. Nefsiniz kötülüklerden hoşlanmıyorsa, saadettesiniz, değil ise, nefsinizi yola getirmeye çalışınız.”
Allahü teâlâ, Ankebût sûresinin kırkbeşinci âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruyor ki: “Gerçekten namaz, kötü işten ve uygunsuzluktan alıkoyar.” Her kim Allahü teâlânın indindeki yerini ve durumunu bilmek istiyorsa, kıldığı namaza baksın. Eğer sükûnet ve huşû ile kılamıyorsa, ne kadar ağlasa yeridir. Namaz kılmak, Allahü teâlânın manevî huzuruna çıkmak demektir. O’nun huzuruna çıkmaktan bir şey elde edilemezse, bu hâl, o kimsedeki manevî hastalığın mevcudiyetine işâret eder. O hastalık; kibir, enâniyet (benlik) ve edebe aykırı bir davranıştır.”
“Ey kul! Sana vaad olunan, güneş batıdan doğuncaya kadar gecikse, hiç şüphe ve tereddüt etme! Çünkü bu tereddüt, aklını bozar, karıştırır ve kalbini bulandırır, karartır.”
“Allahü teâlâ, sana marifetinden bir perde açınca, yaptığın ameller az olsa da yani çok nafile ibâdet yapmasan da, zararı yok. Çünkü bu perdeyi açmakla, senin kendisini bilmeni, marifetini istemektedir. Bilmez misin ki, marifet, O’nun tarafından verilmiş bir nimettir. Ameller ise, senin O’na götürdüklerindir. Senin O’na götürdüklerin ile, O’ndan sana gelenler, verilenler, hiç aynı olur mu?”
.
Muhammed aleyhisselâmın hakkı için istemek.
Ahmed bin Tenesî hazretleri Mâlikî mezhebi âlimlerindendir. 740 (m. 1339)’da İskenderiyye’de doğdu. 801 (m. 1399)’da Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Ehl-i sünnet âlimleri bildiriyorlar ki; Resûlullah ile her zaman tevessül etmek çok iyidir. Hadis-i şerifte, (Âdem aleyhisselam hatâ edince 'yâ Rabbî! Muhammed aleyhisselâm hakkı için beni af ve mağfiret et' dedi. Allahü teâlâ da, 'Muhammed aleyhisselâmı daha yaratmış değilim. Sen Onu nasıl tanıdın' buyurdu. O da, 'yâ Rabbî! Beni yaratıp ruh verdiğin zaman, başımı kaldırdım. Arş'ın kenarlarında, lâ ilâhe illallah, Muhammedün resûlullah yazılmış gördüm. Kullarının içinde en çok sevdiğinin ismini, kendi isminin yanına koymuş olduğundan anladım' dedi. Allahü teâlâ da, 'yâ Âdem! Doğru söyledin. Kullarım arasında en çok sevdiğim Odur. Onun hakkı için benden af dileyince, seni hemen affettim. Muhammed aleyhisselâm olmasaydı seni yaratmazdım' buyurdu) buyurulmuştur.
Muhammed aleyhisselâmın hakkı demek, Allahü teâlânın Onu çok sevmesi, Ona çok kıymet vermesi demektir. Bunun gibi, bir hadis-i şerifte, (Kulların Allahü teâlâ üzerindeki hakkı nedir?) buyurulmuştur. Burada hak demek, lâzım, vâcib olan şey demek değildir. Çünkü, Allahü teâlânın hiçbir şeyi yapması lâzım, vâcib değildir. Dilerse yapar, dilemezse yapmaz. Allahü teâlâ Resûlünü çok sevdiğini, Ona yüksek mertebe verdiğini bildiriyor. İşte bu sevginin, bu yüksek derecenin hakkı, yani hürmeti, kıymeti için, Allahü teâlâdan istenilmektedir. Allahü teâlânın, Resûlüne olan ikrâmlarından, ihsânlarından biri de şudur ki; Onun hakkı için, Onun yüksek derecesi için yapılan duâları kabul buyurur. Buna inanmayanın bu nimetten mahrum kalması, kendisi için en büyük zarardır.
Resûlullah ile, hayatta olduğu zaman da tevessül edilmiştir. Nesâî ve Tirmüzî bildiriyorlar ki; Resûlullahın yanına bir âmâ geldi. Gözlerinin açılması için duâ etmesini diledi. Resûlullah ona (İstersen duâ edeyim, istersen sabret. Sabretmek, senin için daha iyi olur) buyurdu. Duâ etmeni istiyorum. Beni güdecek kimsem yoktur. Çok sıkılıyorum deyince, (İyi bir abdest al! Sonra bu duâyı oku!) buyurdu. Duânın tercümesi şudur: (Yâ Rabbî! İnsanlara rahmet olarak gönderdiğin sevgili Peygamberin ile sana teveccüh ediyorum. Senden istiyorum! Yâ Muhammed! Dileğimin hâsıl olması için Rabbime senin ile teveccüh ediyorum. Allahım! Onu bana şefaatci eyle!) Âmâ kimse, bu duadan sonra görerek oradan ayrıldı...
.
Kalbinin ürperdiği işi yapma
Ebü’l-Kâsım ibn-i Taylesân hazretleri hadis ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimidir. 575 (m. 1179)’da Endülüs’te (İspanya) Kurtuba’da (Cordoba) doğdu. 642 (m. 1244)’de Malaka’da (Malaga) vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Resûlullaha uymak nasıl olur? Bunlardan mühim olanlarını bildiriyorum:
Günah işleyince, hemen tövbe etmelidir. Gizli işlenen günahın tövbesi gizli olur. Açık işlenmiş günahın tövbesi açık olur. Tövbeyi geciktirmemelidir. (Kiramen kâtibîn) melekleri, günahı hemen yazmaz. Tövbe edilirse, hiç yazılmaz. Tövbe edilmezse yazarlar. Câfer bin Sinân buyurdu ki: (Günaha tövbe etmemek, bu günahı yapmaktan daha fenadır). Hemen tövbe etmeyen de, ölmeden önce tövbe etmelidir. Verâ ve takvâyı elden bırakmamalıdır. (Takvâ) açıkça yasak edilmiş olan şeyleri, (Verâ) şüpheli şeyleri yapmamaktır. Yasak edilenlerden sakınmak, emrolunanları yapmaktan daha faydalıdır. Büyüklerimiz buyurdu ki: (İyiler de, kötüler de, iyilik yapar. Fakat, yalnız sıddîklar, iyiler, günahtan sakınır.)
Mâruf- i Kerhî hazretleri buyurdu ki: (Yabancı kadına bakmaktan pek sakınınız! Hattâ dişi koyuna bile bakmayınız!) Hadis-i şerifte, (Kıyâmet günü Allahü teâlânın huzuruna kavuşanlar, verâ ve zühd sahipleridir) buyuruldu. Yine hadis-i şerifte, (Verâ sahibinin namazı makbul olur) buyuruldu.
Kalbinin ürperdiği işi yapma! Nefsine uyma! Şüphe ettiğin işlerde kalbine danış! Hadis-i şerifte buyuruldu ki, (Nefse sükûnet ve kalbe ferahlık veren iş, iyi iştir. Nefsi azdıran, kalbe heyecan veren iş günahtır.) Yine hadis-i şerifte, (Helâl olan şeyler bellidir. Haramlar da bildirilmiştir. Şüpheli olanlardan kaçınız. Şüphesiz bildiklerinizi yapınız) buyuruldu. Bu hadis-i şerif gösteriyor ki, şüphe edilen ve kalbi sıkan şeyi yapmamalı. Şüphe edilmeyeni yapmak câiz olur.
Bir hadis-i şerifte, (Allahü teâlânın, Kur'an-ı kerimde helâl ettiği şeyler helâldir. Kur'an-ı kerimde bildirmediği şeyleri affeder) buyuruldu. Şüpheli bir şeyle karşılaşınca, eli kalp üzerine koymalı. Kalp çarpması artmazsa, o şeyi yapmalı. Eğer, fazla çarparsa yapmamalıdır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Elini göğsüne koy! Helâl şeyde kalp sâkin olur. Haram şeyde çarpıntı olur. Şüpheye düşersen yapma! Din adamları fetva verseler de yapma!) Îmanı olan, büyük günaha düşmemek için, küçük günahtan kaçar.
.
Sen, kendi hatalarına ağla
Abdürrahmân ibn-i Takıyyüddîn Sâlihî hazretleri Hanbelî mezhebi fıkıh âlimi ve evliyânın büyüklerindendir. 782 (m. 1380)’de Şam’da doğdu. 856 (m. 1452)’de Kudüs’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Âyet-i kerîmede meâlen; “Rahmânın o kulları ki; onlar, yeryüzünde vakar ve tevâzu ile yürürler, câhiller kendilerine (hoşlanmadıkları) bir lâf attıkları zaman, 'Selâm' derler (Sözün doğrusunu söylerler ve onlarla çatışmazlar)” (Furkan-63) buyuruldu. İbn-i Mübârek hazretleri şöyle anlatmıştır: Bu âyet-i kerîme Hasan-ı Basrî hazretlerinin yanında okununca buyurdu ki:
-Müminler dinlenmesiyle, bakması ve hareketleriyle öyle mütevâzı davranırlar ki, câhiller onları hasta zannederler. Böyle yapanlar hasta değil, kalp ehli kimselerdir. Başkalarının kalbine girmemiş olan Allah korkusu, onların kalblerine yerleşmiştir. Böylece bu korku, onları dünyaya düşkün olmaktan uzaklaştırıp, âhiret için hazırlanmalarına sebep olmuştur. Bu hâllerine hamdederek, bizden hüznü gideren Allahü teâlâya hamd olsun derler. Allahü teâlânın izzet vermediği kimse dünyaya düşkün olur. Allahü teâlânın nimetlerini, sadece yemek içmek için olan şeyler zanneder, ameli az olur, bu hâli âhirette azâba düşmesine sebep olur...
Hazreti Âişe (radıyallahü anha), “En üstün tâat tevâzudur, bundan gâfil oluyorsunuz” buyurdu.
Mûsâ aleyhisselâm, Hızır aleyhisselâma, “Bana tavsiyede bulun” deyince, Hızır aleyhisselâm, “Güler yüzlü ol, kızgın olma. Faydalı ol, zararlı olma. Kahkaha ile gülme, başkalarının hatalarına bakıp onları ayıplama. Kendi hatâlarına ağla” buyurdu.
Mensûr bin Ammâr buyurdu ki: “Kendi ayıplarını gören kimse, başkasının ayıbı ile uğraşmaz. Takvâ elbisesini soyan, takvâdan mahrum olan kimseyi, artık dünyada hiçbir şey örtmez. Kim Allahü teâlânın verdiği rızka râzı olursa, kaybettiği şeye üzülmez. Kendi kusurlarını unutan kimse, başkalarının kusurunu büyük görür. Kendi görüşünü beğenen sapıtır. Aklına güvenenin ayağı kayar, insanlara büyüklük taslayan zillete düşer, İnsanların malına göz diken fakir düşer. Afiyet isteyen sabreder. Hakka karşı savaşan yıkılır. Ecelini gören (ölümü düşünen) kimse uzun emel sahibi olmaz, bitmek bilmeyen arzu ve isteklerin peşinde koşmaz. Denildi ki, tevâzu hakka uymakta sıkıntılara, acılara sabretmek, dinde bildirilen edeplerle edeplenmek ve başkalarının faziletini üstün tutup, kendi faziletini büyük görmemektir.”
.
Siz, hayırlı bir ümmetsiniz!
Yûsuf ibn-i Tanrıverdî hazretleri Fıkıh ve târih âlimidir. Türkmen asıllıdır. 813 (m. 1411)’de Kâhire’de doğdu. 884 (m. 1470)’de orada vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Allahü teâlâ, Muhammed aleyhisselâmın ümmeti için Âl-i İmrân sûresinin 110. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Siz, insanlar için hayırlı bir ümmetsiniz! İyi şeyleri emreder, fenâ şeyleri menedersiniz” buyurdu. Muhammed aleyhisselâmı ve ümmetini, diğer Peygamberlerin ümmetlerine tebligatta bulunduklarına dâir şâhid yaparak diğer ümmetlere üstün kıldı.
Nûh kavminin kıyâmet günündeki hâli, bunun misâllerinden biridir: Kıyâmet gününde, “Yâ Nûh!” diye bir nidâ gelip, Nûh (aleyhisselam) huzûr-i ilâhiye çağırılır. Nûh (aleyhisselam) titreyerek huzûr-i ilâhiye gelir. Ona hitaben; “Yâ Nûh! Cebrâil (aleyhisselam), senin resûllerden olduğunu söylemektedir. (Sen ne dersin?) buyurulur. Nûh (aleyhisselam); “Evet, doğrudur yâ Rabbî” diye cevap verir. “Kavminle ne iş gördün?” diye sorulur. “Yâ Rabbî! Onları gece ve gündüz îmâna davet eyledim. Benim davetim onlara fayda vermedi. Benden kaçtılar” diye cevap verir. Bunun üzerine, “Ey Nûh kavmi” diye nidâ olunup, Nûh kavmi bir grup hâlinde getirilir. Onlara, “Bu kardeşiniz Nûh, benim gönderdiklerimi size tebliğ ettiğini söylemektedir. (Siz ne dersiniz?)” buyurulur. Onlar; “Ey bizim Rabbimiz! O yalan söylüyor, bize bir şey tebliğ etmedi” deyip, kendilerine gönderilen ve Nûh (aleyhisselam) tarafından tebliğ edilen şeyleri inkâr ederler. Bunun üzerine Allahü teâlâ; “Yâ Nûh! Senin (tebliğ ettiğine dâir) şahidin var mıdır?” buyurur. Nûh (aleyhisselam); “Yâ Rabbî! Benim şahidim, Muhammed aleyhisselâm ile ümmetidir” diye cevap verir.
Allahü teâlâ; “Yâ Muhammed! Bu Nûh, benim gönderdiklerimi ümmetine tebliğ ettiğine seni şâhid kılıyor. (Sen ne dersin?)” buyurur. Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem), Hazreti Nûh’un risâletini tebliğ ettiğine şâhidlik edip, kendisine indirilen Kur’ân-ı kerîmden Nûh sûresini sonuna kadar okur. Cenâb-ı Hak, Nûh’un (aleyhisselam) kavmine; “Sizin üzerinize azap hak oldu. Zîrâ, azap kâfirler üzerine lâyıktır” buyurur. Böylece hepsinin Cehenneme atılması emrolunur. Ne amelleri tartılır, ne de hesapları görülür, doğru Cehenneme gönderilirler.
.
Kâmil bir mümin olmak için
Abdullah bin Muhammed Matlubî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimidir. İbn-i Şireveyh diye meşhur olmuştur. 305 (m. 917)’de İran’daki Nişâbûr şehrinde vefât etti. Naklettği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Hazreti Ali’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Müslümanın, Müslüman üzerinde altı hakkı vardır:
Birincisi, onunla karşılaştığı zaman selâm verir. Davet ettiği, zaman davetini kabul eder. Aksırdığı zaman, teşmit eder (Yerhamükellâh der). Hasta olduğu zaman ziyâret eder. Vefât ettiği zaman cenâzesinin peşinden gider. Kendisi için istediği bir şeyi, onun için de ister.”
Mu’âz (radıyallahü anh) buyurdu ki: “İki Müslüman karşılaşıp da, biri diğerinin elini tutup, güler yüz gösterip tebessüm ederse, ağaç yapraklarının döküldüğü gibi ikisinin de günahları dökülür.”
Vâsıla bin Hattâb Kureşi (radıyallahü anh) anlattı: Mescid-i Nebî’ye biri geldi. Resûlullah efendimiz gelen şahsı görünce, onun için yer açtılar. Bunun üzerine o şahıs, “Yâ Resûlallah! Müsait ve oturulacak yer var” deyince, Resûlullah efendimiz; “Müslümanın, Müslüman üzerinde hakkı vardır. Müslüman, Müslümanı görünce onun için yer açar” buyurdu.
Ebû Hüreyre’nin (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Ey Ebû Hüreyre! Verâ sâhibi olursan, insanların en âbidi olursun. Kanaatkâr olursan, insanların en şükredicisi olursun. Kendin için istediğini insanlar için de iste. Îmânı kâmil bir mümin olursun. Yakın komşuna iyilikte bulun, kâmil bir Müslüman olursun. Az gül, çünkü çok gülmek kalbi öldürür.”
Ebû Hüreyre buyurdu ki: “Bir kimse, komşusu onun kötülüğünden emîn olmadığı müddetçe, imânı kâmil bir mümin olmaz.”
Peygamber efendimiz bir hadîs-i şerîfte; “Cebrâil aleyhisselâm, bana komşuyu tavsiye ediyordu, öyle tavsiye etti ki, sanki onu benim mirasıma ortak yapacak zannettim” buyurdu.
Âişe (radıyallahü anhâ) vâlidemiz; “Ey Allahın Resûlü, iki tane komşum var. Hangisine hediyede bulunayım?” diye sorunca, Resûlullah efendimiz “Kapısı en yakın olana” buyurdular.
Ebû Hüreyre’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâya ve âhiret gününe imân eden, misâfirine ikram etsin. Allahü teâlâya ve âhiret gününe imân eden hayır söylesin veya sussun.”
.
Dünya sevgisi kalpten çıkarsa
Ebü'l-Hasan Şâzilî hazretleri büyük velîlerdendir. 1196 (H.592) senesinde Tunus'un Şâzile kasabasında doğdu. 1256 (H.654) senesinde hac yolculuğu sırasında Hamisre'de vefât etti.
Küçük yaştan îtibaren ilim öğrenmeye başladı. Tefsîr, hadîs, fıkıh, usûl, nahiv, sarf, lügat ilimleri yanında, zamânın fen ilimlerinde de yüksek âlim oldu. Abdüsselâm İbn-i Meşîş hazretlerinin sohbetlerine devam ederek tasavvufta ilerledi. İcazet aldıktan sonra İskenderiyye'ye yerleşti. Orada çok talebe yetiştirdi.
Kendisi anlatır: "Bir gece rüyâmda hazret-i Ebû Bekr-i Sıddîk'ı gördüm. Bana; "Dünyâ sevgisinin kalpten çıktığının alâmeti nedir, biliyor musun?" diye sordu. Bilmediğimi söyleyince; "Dünya sevgisinin kalpten çıktığının alâmeti; bulunca vermek, olmayınca kalben rahat olmaktır" buyurdu.
Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî hazretleri Hizbü'l-Bahr adlı kitabındaki tesbihleri ve duâları okur ve okuturdu. Hizbü'l-Bahr okumanın dertlerden, sıkıntılardan kurtulmaya vesîle olduğunu bildirirdi. Okunmasını istediği Hizbü'l-Bahr hakkında şöyle buyurdu:
Dârimî'nin Müsned'inde Abdullah ibni Mes'ûd (radıyallahü anh) diyor ki: "Evde Bekara sûresi başından Müflihûn'a kadar beş âyet okunduğu gece, şeytan o eve girmez." Peygamber efendimiz sallallahü aleyhi ve sellem buyurdular ki: "Bir evde, şu otuz üç âyet okunduğu gece, yırtıcı hayvan ve eşkıyâ, düşman, sabaha kadar canına ve malına zarar yapamaz: Bekara sûresi başından beş âyet, Âyet-el-Kürsî başından 'Hâlidûn'a kadar üç âyet, Bekara sonunda 'Lillâhi'den sûre sonuna kadar üç âyet, A'râf sûresinde, 'İnne Rabbeküm'den 'Muhsinîn'e kadar, elli beşten îtibâren üç âyet, İsrâ sûresi sonundaki 'Kul'den iki âyet, Sâffât sûresi başından 'Lazib'e kadar on bir âyet, Rahmân sûresinde 'Yâ maşerelcin'den 'Feizâ'ya kadar iki âyet, Haşr sûresi sonunda 'lev enzelnâ'dan sûre sonuna kadar, Cin sûresi başından 'Şatatâ'ya kadar dört âyet."
Yedi defâ Fâtiha okuyup, dert ve ağrı olan uzva üflenirse, şifâ hâsıl olur. Âyet-i kerîmenin ve duânın tesir etmesi için, okuyanın ve okutanın Ehl-i sünnet îtikâdında olması, haram işlemekten, kul hakkından sakınması, haram ve habis şey yiyip içmemesi ve karşılık olarak ücret istememesi şarttır. Bâzıları bu kitaba îtirâz edince; "Yemin ederim ki, bu kitabı harfi harfine Resûlullah'ın mübârek ağzından, rüyâda işitip yazdım" buyurdu.
.
Dilinden hikmet dökülen zatlar
Ebü'l-Abbâs Seyyârî hazretleri büyük velîlerdendir. Fıkıh ve hadîs ilimlerinde büyük âlim idi. Fazîletler ve kerâmetler sâhibi olup, zamânın seçkin âlimlerindendi. Ebû Bekr-i Vâsıtî'nin en büyük talebesidir. Tasavvufta yetişip kemâl derecelerine ulaştı. 953 (H.342) senesinde Türkistan’da Merv şehrinde vefât etti.
Tasavvuf yoluna girmeden önce zengindi. Babasından kendisine çok mîrâs kalmıştı. Servetinin hepsini vererek, Resûlullah efendimizin iki tel mübârek Sakal-ı şerîfini satın aldı. Allahü teâlâ, Sakal-ı şerîflerin bereketiyle ona tövbeyi ve velîliği nasîb eyledi. Ebû Bekr-i Vâsıtî'nin sohbetiyle şereflendi. Yüksek derecelere kavuştu. Vefât ettiği zaman, vasiyeti üzerine, mübârek Sakal-ı şerîfleri ağzına koydular.
Kendisine; "Gönlünün Cennet bahçesi misâli çok güzel olması için Allah yolunda yürüyen bir kimse hangi ameli işlemelidir" dediler. Cevâbında; "Allahü teâlânın emirlerini yapmaya ve yasaklarından sakınmaya sabırla devam etmek, sâlihlerle berâber olup, sohbetlerinde bulunmak ve dostlarına hizmet etmekle" buyurdu. Yine; "Bu yolda ilerlemek nasıl mümkün ve kolay olur?" diye sorulunca; "Allahü teâlânın emir ve yasaklarına riâyet etmek ve sâlihlerin sohbetine devâm etmekle" buyurdu.
Bir defâsında ceviz satın almak için bir dükkâna girdi. O ceviz isteyince dükkan sâhibi çırağına; "Cevizlerin iyilerini seç" dedi. Bunun üzerine Ebû Abbâs Seyyârî hazretleri; "Her ceviz sattığınız kimseye aynı muâmeleyi yapıyor musunuz. Herkes için iyilerini seçiyor musunuz?" dedi. Dükkân sâhibi; "Hayır bunu sizin ilminizin hâtırı için yapıyorum" dedi. "İlmin fazîletini, iki çeşit ceviz arasındaki farkla değiştirmem" buyurup, ceviz almaktan vazgeçti.
Buyurdu ki: "Bir kimse, mutlaka haklı olduğu hâlde, kendisini suçlu kabul edip, karşısındakine; 'Sen haklısın, ben kabahatliyim' derse, âhirette bütün sıkıntı ve meşakkatlerden emin olur."
Hikmet ehli bir zâta sordular: "Rızkın nereden gelmektedir, nereden temin ediyorsun?" O da "Dilediğinin rızkını genişleten ve dilediğini daraltan Allahü teâlâdan" diye cevap verdi. "Her kim kalbini Allahü teâlâya karşı sadâkat üzere muhâfaza ederse, sıdk üzere olursa, Allahü teâlâ onun dilinden hikmet akıtır."
"Allahü teâlâ bir kuluna iyilik murâd edince, onu kötü hâllerden korur. Gazap ettiği kuluna da öyle bir hâl verir ve o kimsenin sıkıntısından, zararından herkes kaçar."
.
Sizden öncekileri cimrilik helak etti
Ömer bin Şâhin hazretleri hadîs âlimi olup, yüz bin hadîs-i şerîfi râvileriyle birlikte ezberden bilirdi. 297 (m. 909)’de Bağdâd’da doğdu. 385 (m. 995)’de orada vefât etti.
Ebû Sa’îd-i Hudrî hazretlerinden şu hadîs-i şerîfi rivâyet etti:
Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) “Size, Allahü teâlânın onunla günahlarınızı mahvedip, iyiliklerinizi çoğaltacağı bir şey tavsiye edeyim mi?” buyurdular. “Evet yâ Resûlallah” dedik. Resûlullah efendimiz “Zorluk zamanlarda güzelce abdest almak, uzak yerlerden câmiye gelmek, bir namazdan sonra ikinci namazı beklemek” buyurdular.
Ebû Umâre’den (radıyallahü anh) şu hadîs-i kudsîyi rivâyet etti: “Allahü teâlâ buyurdu ki: Hayrı ve şerri yarattım. Hayır için yarattığım ve hayrı kendi ellerinde icra ettiğim kimseye müjdeler olsun.”
Âişe-i Sıddîka’dan (radıyallahü anha) şöyle rivâyet etti: “Veda Haccı’nda Resûlullah efendimiz bizimle birlikte hac etti. Sonra Hacun Kabristanına uğradı. Mübârek, üzüntü ve kederden ağlıyordu. Orada uzunca bir zaman kaldıktan sonra benim yanıma geldi. Bu defa neşeli ve tebessüm ediyordu. Ben, hâlinde gördüğüm bu açık değişmenin sebebini sorduğumda 'Annemin kabrine gittim. Cenâb-ı Haktan annemi ihyâ buyurmasını diledim. Kabul buyurup annemi diriltti ve bana imân ettikten sonra ebedî hâline red ve iade buyurdu' diye cevap verdi.”
Abdullah bin Amr’dan (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Resûlullah efendimiz “Zulümden sakının. Zîrâ zulüm, âhıret gününde karanlıklardır. Fuhuş sözleri, yazıları ve resimleri söylemek ve yazmak ve yapmaktan sakının. Zîrâ Allahü teâlâ fuhşu sevmez. Cimrilikten sakının. Muhakkak sizden öncekileri cimrilik helak etmiştir. Zîrâ cimrilik onları yalancılığa sevk etti. Onlar da yalan söylediler. Cimrilik onları küs ve ayrı durmaya sevk etti. Onlar da birbirleriyle alâkayı kesip küs durdular. Cimrilik onları zulme sevk etti. Onlar da zulmedip zâlim oldular” buyurdu. Diğer bir rivâyeti ise şöyledir: Bir gün, Resûlullah efendimizin çevresindeki Eshâb-ı kirâmdan bir zât ayağa kalktı ve Resûlullahın yanına gelerek şöyle sordu: “Yâ Resûlallah, en güzel Müslüman nasıl olur?” Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Müslümanların, elinden ve dilinden zarar görmeyip, ondan emîn olduğu Müslümandır.” Daha sonra aynı zât, “Hicretin hangisi daha faziletlidir?” diye sorunca, Peygamber efendimiz “Rabbinin yasak ettiği şeylerden uzak durmandır” buyurdu.
.
İnsan için en hayırlı haslet
Abdülkâdir bin Muhammed hazretleri İbn-i Süvvâr diye tanınır. 922 (m. 1516)’da Şam’da doğdu. 1014 (m. 1605)’de orada vefat etti. Kıymetli nasihatleri vardır. Buyurdu ki:
Lokman Hakîm’e, oğlu “Ey babacığım, bir insan için en hayırlı haslet nedir?” dedi. Lokman Hakîm “Dindir” dedi. “Ya iki haslet olsa?” dedi. “Din ve mal” buyurdu. “Üç haslet olsa?” dedi. “Din, mal ve hayâdır” buyurdu. “Dört olsa?” dedi. “Din, mal, hayâ ve güzel ahlâk” dedi. “Ya beş haslet olsa?” deyince, “Din, mal, hayâ, güzel ahlâk ve sehâvet (cömertliktir)” buyurdu. “Altı olsa?” deyince, “Ey oğlum, bir insanda bu beş haslet toplanırsa, o insan mütteki, velî ve Allahın kendine yakın kıldığı kullarından olup şeytandan uzaklaşır” buyurdu.
Lokman Hakîm’in oğlu devamla “Ey babacığım, en kötü haslet nedir?” dedi. Lokman Hakîm: “En kötü haslet küfürdür” buyurdu. Oğlu “Ya en kötü iki haslet nedir?” deyince, “Küfür ve kibir” buyurdu. “Üç olursa?” deyince, “Küfür, kibir, şükrün azlığı, az şükretmek” buyurdu. “Dört olursa?” deyince, “Küfür, kibir, şükür azlığı ve cimriliktir” buyurdu. “Beş olursa?” deyince, “Küfür, kibir, şükür azlığı, cimrilik ve kötü ahlâktır” buyurdu. “Ey babacığım altı olursa?” deyince, “Ey oğulcuğum, bu beş kötü haslet bir kimsede toplanınca, o kimse şakidir. Allahü teâlâdan uzaktır” buyurdu.
Yahyâ bin Muâz’a insanların en iyisi kimdir? denilince, “İnsanlar ile muâmelesi en kolay olandır (güçlük çıkarmayandır)” buyurdu.
Hamdûn Kassâr hazretleri, “Güzel ahlâkı cömertlikte, kötü ahlâkı da cimrilikte görüyorum” buyurdu.
Yûsuf bin Esbât buyurdu ki: “Güzel ahlâkın alâmeti on tanedir. Bunlar: Fazla itirâz etmemek. Adâlet sahibi olmak. Nefsini dâima aşağı görüp, kendini beğenmemek. İnsanlarda gördüğü ayıpları örtmek. Müslüman kardeşinin hatâsını görünce, hüsn-i zan etmek. Başkalarının eziyetine katlanmak. Nefsine zulmetmemek. Kendi ayıplarına bakıp, başkasının ayıplarını araştırmamak. Herkese karşı güler yüzlü olmak. Herkese karşı yumuşak ve tatlı sözlü olmak.”
Sehl bin Abdullah hazretlerine, güzel ahlâk nedir? diye sorulunca, “En aşağı derecesi, insanların yükünü çekmek, sıkıntılarına katlanmak ve bundan dolayı karşılık beklememek, günahkârlara acıyıp affedilmelerini dilemek” buyurdu.
.
Resûlullah âşıklarını üzmemeli
Mimârzâde Mehmed Efendi Osmanlı âlimlerindendir. 934 (m. 1527)’de Haleb’de kadı iken vefât etti. Resûlullah efendimizi (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) vesîle ederek, Allahü teâlâdan bir şey istemek mevzûunda şunları anlattı:
Ebü’l-Abbâs Ahmed bin Muhammed Sûfî Vâ’iz Endülüsî anlatır:
Hicaz çöllerinde üç ay kadar dolaştım. Hiçbir varlığım kalmadı. Güçlükle Medîne-i münevvereye ulaştım. Hücre-i saadete yaklaşıp Resûlullah efendimize selâm verdim. Bir tarafa oturup uyudum. Rüyâmda Resûlullah efendimiz görünüp; "Ahmed geldin mi? Avcunu aç!" buyurdu. Avcumu altınla doldurdu. Uyandığımda elim altın dolu idi. Resûlullah efendimizin âşıklarının temiz kalplerinden çıkan sözler, edebe, saygıya uygunsuz görünse de, bunlara bir şey dememeli, susmalıdır. Buradaki edeblerden, saygılardan biri de susmaktır. Âşıklardan biri, Kabr-i saadetin yanında her sabah ezan okur, “Namaz uykudan daha iyidir” derdi. Mescid-i Nebî hizmetçilerinden birisi, “Resûlullah efendimizin huzûrunda terbiyesizlik yapıyorsun” diyerek bunu dövdü. Bu da; “Yâ Resûlallah! Yüksek huzûrunuzda adam dövmek, sövmek edepsizlik sayılmaz mı?” dedi. Çok ağladı. Biraz sonra döven kimsenin felç olduğu, eli ayağı tutmadığı görüldü. Üç gün sonra da öldü.
İbn-üs-Saîd anlatır: “Arkadaşlarımla beraber, Medine’de parasız kaldık. Ödünç isteyebileceğimiz tanıdık kimse de bulamadık. Hücre-i saadeti ziyâretten sonra; 'Yâ Resûlallah! Paramız bitti, yiyeceğimiz de kalmadı' diye arz edip bir kenara çekildim. Bir müddet sonra mescidin kapısından çıkarken, tanımadığım bir kimse elimden tuttu. Beni evine götürüp, ihtiyâcımızdan fazla hurma ve para verdi.”
Şerîf Ebû Muhammed Abdüsselâm Fâsî hazretleri anlatır: “Medine’de üç gün kaldım. Minber önünde iki rekat namaz kılıp; 'Ey yüce ceddim! Açlığa dayanamayacak hâle geldim!' dedim. Biraz sonra birisi gelip, bir tepsi yiyecek getirdi. Pişmiş et, tereyağı ve ekmek vardı. 'Bana biri yetişir' dedim ise de; 'Hepsini yiyiniz! Bunları Resûlullahın emriyle getirdim. Çocuklarım için hazırlamıştım. Rüyâda Resûlullah efendimizi gördüm. (Bir parçasını da, mesciddeki din kardeşine götür, yesin!) buyurdu. Hemen alıp geldim' dedi.”
.
Kelâmımı onun diliyle bildiririm
Şükrullah Rûmî hazretleri Sultan İkinci Murâd Hân zamanında yetişen Osmanlı âlimlerindendir. Bursa’da doğdu. Fâtih Sultan Mehmed Hân zamanında 864 (m. 1459)’da İstanbul’da vefat etti. Behcet-üt-tevârih kitabı meşhurdur. Bu kitabında şunları anlatır:
Muhammed aleyhisselâmın peygamberliğine önceden müjde olan haberlerden biri de şöyledir: Tevrât'ın beşinci sifrinin ikinci cüzünde, Yahudi âlimlerinden yetmiş kişinin doğruluğunda ittifak ettikleri bir âyette, iki yönden Muhammed aleyhisselâmın peygamberliğine delîl vardır. Bu âyetin manâsı şudur:
“Yâ Mûsâ! Muhakkak ki, Benî İsrâîl’in kardeşlerinin oğullarından senin gibi bir peygamber göndereceğim. Kelâmımı onun diliyle bildiririm. O Peygamber emirlerimi kavmine bildirir. Kabul etmeyenlerden elbette intikâm alırım.”
Bundaki delîllerden biri şöyledir: "İsrâîl" Yakûb aleyhisselâmın ismidir. Benî İsrâîl de onun kavminin ismidir. Yakûb aleyhisselâmın babası İshak aleyhisselâmdır. İshak aleyhisselâmın kardeşi ise İsmâîl aleyhisselâmdır. Benî İsrâîl’in kardeşlerinin oğulları, amcalarının oğulları demektir. Mûsâ aleyhisselâmdan sonra İsmâîl aleyhisselâmın soyundan sâdece Muhammed aleyhisselâm peygamber olarak gelmiştir. İkinci yönden ise âyet-i kerîmede geçen “Senin gibi” ifâdesinden maksat, peygamberlik bakımındandır. Bütün vasıflarda değildir. Nitekim Tevrât’ta bu âyetten önce ve sonraki âyetleri bu manayı kuvvetlendirerek, Benî İsrâîl’in kardeşlerinin oğullarından yani İsmâîl aleyhisselâm neslinden gelen peygamberin ülül’azm, din ve kitap sâhibi olduğu bildirilmektedir. Mûsâ aleyhisselâmdan sonra, bu vasıfta sâdece Muhammed aleyhisselâm gelmiştir. Bu yine Nasrânî patriklerinin zannettikleri gibi Mûsâ aleyhisselâmdan sonra gelen din sâhibi peygamber Îsâ aleyhisselâm da değildir. O da İsrâîl oğullarındandır ve din sâhibi değildir. Nitekim İncîl’de Îsâ aleyhisselâmın şöyle dediği yazılıdır. “Ben Mûsânın (aleyhisselâm) dînini değiştirmek için gelmedim, tamamlamak için geldim.”
Yine Tevrat’ta şöyle bildirilmiştir: Yakûb aleyhisselâm kavminin toplanmasını emretti ve onlara âhir zamanda gelecek bir Peygamberden şöyle haber verdi. “Hâkimin hükmü ve râsimin resmi ancak bütün kabîlelerin ve cemâatlerin etrâfında toplanacağı kimsenin gelmesiyle yürürlükten kalkar.”
.
Ya hayır söyle veya sus
Muhammed Rukıyye hazretleri evliyânın büyüklerindendir. Hayâtı hakkında fazla bilgi yoktur. 900 (m. 1494)’de vefât etti. Şöyle anlatır:
Hocam Yûsuf Mahdûm şöyle buyurmuştur: “Sadık olan talebe önce halvet ve uzlete çekilmeli, oruç tutmalıdır. Yeme, uyku ve konuşmanın az olmasına, devamlı abdestli olmaya ve beş vakit namazı cemâatle kılmaya dikkat etmelidir. Her gün Kur’ân-ı kerîmden yüz âyet-i kerîme okumalıdır. Sonra Allahü teâlâyı çok zikretmelidir. Her gün yüz İhlâs sûresi, yüz istiğfar ve Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) rûh-i şerîflerine yüz salevât-ı şerîfe okumalıdır. Buna devam eden kimsenin Ârif-i billah olması mümkündür. Bundan fazlasını yapmak daha iyidir. Büyüklerimiz buyurdular ki: Susmak, açlık, az uyumak, uzlet ve zikre devam yolumuzun aslıdır.”
Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Ya hayır söyle veya sus. Susan kurtulur.” Yani sükût eden kimse, dünyâda düşmanlarından, âhirette ise ateşten kurtulur. Eshâb-ı kirâmdan Ukbe bin Âmir (radıyallahü anh) buyurdu ki:
Resûlullah efendimize; “Dünyâ ve âhirette kurtuluş ne ile olur?” diye suâl ettim. Resûlullah efendimiz; “Dilini muhafaza eyle. Zarûret olmadıkça evinden çıkma. Günahlarını hatırlayıp, ağla. Kurtuluş bunlarla olur” buyurdu.
Dilin yirmi bir âfeti vardır. Bu âfetler şunlardır: 1- Faydasız konuşmak. 2-Bâtıla dalmak, yani içki meclislerini, fâsıkların yaptığı işleri, zenginlerin rahatını, sultanların zulmünü güzel görerek anlatmak. 3- Sözde başkalarına galip gelmek için münâkaşa ve mücâdele etmek. 4- Düşmanlık. 5- Halk beğensin diye konuşmak. 6- Edebe mugayir sözler söylemek. 7- İki dilli ve ikiyüzlü olmak. 8- Bir kimseyi yüzüne karşı medh etmek. 9- Günâhı ve suçu olmayan bir Müslümanı alaya almak. 10- Günâha götürecek latifeler yapmak. 11- Bir Müslümanla alay etmek. 12- Bir Müslümanı bir toplumda maskara yapmak. 13- Müslümanın sırrını başkasına duyurmak. 14- Verdiği sözü yerine getirmemek. 15- İki Müslüman arasında söz taşımak. 16- Yalan söylemek. 17- Yalan yere yemîn etmek. 18 Küfre sebep olan sözleri söylemek. 19 Konuşulmaması gerekeni konuşmak Şeyh Sa’dî buyuruyor ki: “Şu iki şey aklın noksanlığındandır: Konuşulacak yerde konuşmamak, konuşulmayacak yerde konuşmak.” 20- İnsan ve hayvana lanet etmek. 21- Gıybet etmek.
.
Vaktinde kılınan namazın fazileti
Halilefendizâde Mehmed Said Efendi 90. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. İstanbul'da doğdu. Medrese tahsilininden sonra müderrislik, kadılık, Anadolu, sonra Rumeli Kadıaskerliği yaptıktan sonra Şeyhülislâmlığa getirilen Mehmed Said Efendi, 1168'de (m. 1755) Bursa'da vefat etti. Buyurdu ki:
Vaktinde kılınan namazın fazileti pek çoktur. Bunlardan birkaçını beyan etmişlerdir: Yüzü nûrlu olur. Ömrünün bereketi olur. Duâsı kabul olur. İnsanların hayırlısı olur. Cümle müminler ona muhabbet eder.
Ve dahî, namazı terk etmenin, yâni özürsüz olarak, vaktinden sonra kılmanın onbeş zararı vardır. İşbu zararların beşi dünyada, üçü vefât ederken, üçü kabirde, dördü arasât meydanındadır. Dünyadaki beş zararı: Yüzünde nûr olmaz. Ömründe bereket olmaz. Duâsı kabul olmaz. Bir mümin kardeşine yapacağı duâsı kabul olmaz. Ettiği sâir ibâdetlerin sevabı eline girmez.
Sekerât-ı mevtte olan üç zararı: Aç olarak ölür. Susuz olarak ölür. Hor ölür. Ne kadar taâm yese doymaz ve ne kadar su içse kanmaz.
Kabirde olan üç zararı: Kabri onu sıkar ve kemikleri birbirine geçer.
Arasât meydanındaki dört zararı: Hesabı şedit olur. Allahü azîm-üş-şânın gazabına müstahak olur. Cehenneme dahil olur. Onun alnına üç satır yazı yazılır ki, şunlardır: Bu kimse, Allahın gazabına müstahaktır, Allahü teâlânın hakkını zâyi edicidir, sen, Allahü azîm-üş-şânın hakkını zâyi ettinse, bugünkü günde, Allahü teâlânın rahmetinden uzaksın.
Hadis-i şerifte şöyle gelmiştir: (İnsana yoksulluk, yirmidört şeyden gelir: Zarûret olmadan ayakta bevletmek. Cünüp olarak taâm yemek. Ekmek ufağını, hor görüp basmak. Soğan ve sarımsak kabuklarını ateşe atmak. Büyüklerin önünde yürümek. Babasını ve anasını adıyla çağırmak. Ağaç ve süpürge çöpü ile dişini karıştırmak. Elini balçıkla yıkamak. Eşik üzerine oturmak. Bevlettiği yerde, abdest almak. Çanağı ve çömleği, yıkamadan taâm koymak. Esvâbını üstünde dikmek. Aç iken soğan yemek. Yüzünü eteği ile silmek. Evinde örümcek bırakmak. Sabah namazını kılınca mescidden acele çıkmak. Pazara, erken gidip, geç dönmek. Yoksul kimseden ekmek satın almak. Babaya ve anaya, kötü duâda bulunmak. Çıplak yatmak. Kap kaçağı, örtüsüz bırakmak. Çırayı, mumu üfleyerek söndürmek. Her şeyi, bismillah demeden işlemek. Şalvarını ayakta giymek.
.
Yeşil kuşların kursaklarında
Ebû Hâzim Nişâbûrî hazretleri büyük hadîs âlimlerindendir. İran’da Nişâbûr’da yaşadı. 417 (m. 1026)’da vefât etti. Hafız (yüz bin hadîs-i şerîfi râvîleriyle ezbere bilen) bir zât idi. Naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Abdullah İbni Abbâs’ın (radıyallahü anhümâ) rivâyet ettiğine göre, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) iki kabrin yanından geçiyordu. “Bu iki kabirde bulunan ölüler azap görüyorlar. Birisi idrardan sakınmadığı için, diğeri de, insanlar arasında söz taşımak için dolaştığından azap görüyor” buyurdu.
Şehitlerin ruhları hakkında Peygamber efendimize sual edildiğinde buyurdu ki: “Şehitlerin rûhları, yeşil kuş kursaklarında olarak Cennet ağaçlarına asılı dururlar. Orada Cennet nimetleri ile nimetlenir, rızıklanırlar. Âl-i İmrân sûresinin 169 ve 170. âyet-i kerîmelerinde meâlen buyuruldu ki: (Allah yolunda öldürülenleri siz ölüler zannetmeyiniz. Bilakis onlar, Rableri katında diridirler ve [Cennet nimetleriyle] rızıklanırlar. Onlar, Allahü teâlânın [lütfundan ve] fazlından kendilerine ihsân ettiği şeref ve nimetlerden, sevinç ve ferah içindedirler. Kendilerinden sonraya kalanlara [henüz şehit olmamış kardeşlerine, kavuştukları saadette] katiyyen korku ve hüzün olmadığını müjdelemek [ve tarif etmek] isterler.)"
Abdullah İbni Mes’ûd (radıyallahü anhümâ) bildiriyor ki: Biz, Âl-i İmrân sûresinin 169. âyet-i kerîmesinden Resûlullah efendimize suâl etmiştik. Cevâbında buyurdular ki:
-Onların (şehitlerin) ruhları, birtakım yeşil kuşların kursaklarındadır. Arş'ın altında onlar için asılmış olan çok kandiller vardır. Onlar, Cennette diledikleri yerlere uçarlar. Sonra bu kandillere gelip girerler. Rableri onlara nazar eder ve “Arzu ettiğiniz bir şey var mı?” diye sorar. Onlar da, “Neyi arzu ederiz ki, biz Cennette dilediğimiz yerlere gidebiliyoruz” derler. Rableri bunu (suâli) onlara üç defa tekrar eder. Bu defa onlar, bir cevap vermeleri icâbettiğini anlayıp, “Ey Rabbimiz! Bizim ruhlarımızı, cesetlerimize iade et! Senin yolunda tekrar şehit olalım” derler. (Bu mümkün olmadığı için ve başka) bir hacetleri olmadığı görülünce terk olunurlar (Artık bu suâl kendilerine sorulmaz.)” İtaatkâr olan mü’minlerin ruhları Cennet bahçelerinde bulunur. Bunlar oradaki nimetlerden yemezler ve içmezler; lâkin kendileri için hazırlanmış olan nimetlere ve mükâfatlara bakarlar.
.
Herkesi kendinden iyi bil ki
Hâce Osman Hârûnî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. 526 (m. 1132)’de İran’da Nişâbûr’un Hârûn beldesinde doğdu. 617 (m. 1220)’de vefât etti. Şöyle anlatılır:
Osman Hârûnî, ilk defa hocasının huzuruna gelip tövbe edince, hocası ona; “Şu dört şeyi terk etmelisin: 1. Dünyâyı ve dünyâ ehlini. 2. Arzularını ve hırslarını. 3. Nefsin neyi hatırlayıp isterse onu. 4. Allahü teâlâyı zikretmek için, gece uykuyu... Netice olarak Allahü teâlâdan başka her şeyi terk etmelisin. Herkesi kendinden iyi bil ki, hepsinden iyi olasın. Tevâzu sahibi ve alçak gönüllü ol ki, evliyâlık makamına ulaşasın. Böyle olmayanın bizim yolumuzla ilgisi yoktur” buyurdu...
Osman Hârûnî, hocasının bu nasîhatine uyarak çok riyâzet çekti. Üç yıl sonra, hocası tarafından ona vekîl olma izni verildi "İsm-i Azâm"a kavuştu. Zâhirî ve manevî ilimleri öğrendi.”
Şöyle naklederler:
Bir gün Hâce Osman namazda iken gâipten bir ses; “Ey Osman, namazını beğendim ve kabul ettim. Dileğini iste vereyim” dedi. Namazdan sonra; “Yâ Rabbî! Ben senden seni istiyorum” dedi. Yine; “Ey Osman, isteğini kabul ettim. Başka ne istersen iste ki vereyim” deyince, Osman Hârûnî; “Yâ Rabbî! Muhammed aleyhisselâmın ümmetinden olan bütün Müslümanların günahkârlarını affet” diye niyazda bulundu. Bunun üzerine o ses; “Onlardan otuzbin günahkârı sana bağışladım” dedi. Osman Hârûnî bundan sonra her namazının arkasından hep böyle duâ eder ve aynı cevâbı işitirdi. Onun duâsı ile affolanların sayısını ancak cenâb-ı Hak bilir.”
Mu’înüddîn Muhammed Sencerî yine şöyle anlatır:
Bir komşum vardı. Osman Hârûnî’nin talebelerinden idi. Bu komşum vefât etti. Cenâzesinde bulundum. Cenâze kabre konunca herkes gitti. Ben biraz kalıp, murâkabeye daldım. O anda azap melekleri geldi. O sırada Osman Hârûnî de orada hazır oldu. Onlara; “Bu benim talebelerimdendir. Ona azap etmeyin” dedi. Melekler gittiler, sonra hemen geri geldiler ve cenâb-ı Hak; “Bu şahıs senin hilâfına iş görürdü” buyurdu dediler. Osman Hârûnî onlara; “Evet! Fakat bize intisap etmişti” dedi. O anda cenâb-ı Hak'tan şu emir geldi: “Ey melekler! Osman Hârûnî’nin talebesinden elinizi çekiniz. Ben onu, Osman Hârûnî’nin dostluğuna bağışladım.” Ben de ümîd ederim ki, Osman Hârûnî’nin hürmetine bizi de affeder.
.
Harap olmuş bir ev gibi
Ebû Şücâ Bistâmî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh, tefsîr ve hadîs âlimlerindendir. 485 (m. 1092)’de İran’da Bistam’da doğdu. 562 (m. 1167)’de Türkistan’da Belh’de vefât etti. Kur’ân-ı kerîm öğretmenin fazileti hakkında naklettiği hadis-i şerifler:
Enes bin Mâlik’in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfde Resûl-i ekrem efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
“Kim çocuğa Kur’ân-ı kerîm öğretirse, Allahü teâlâ ona nûrdan bir gerdanlık takar. Öncekiler ve sonrakiler buna hayran kalırlar.”
Yine başka bir hadîs-i şerîfte;
“Bir kimse Kur’ân-ı kerîm okur ve onunla amel ederse, Allahü teâlâ o kimsenin babasına kıyâmet gününde öyle bir taç giydirir ki, onun ziyası dünyâdaki güneşin ziyasından daha güzeldir” buyuruldu.
Resûl-i ekrem efendimiz buyurdu ki: “Çok Müslüman evlâdı, babaları yüzünden Veyl ismindeki Cehenneme gideceklerdir. Çünkü bunların babaları, yalnız para kazanmak ve keyif sürmek hırsına düşüp ve yalnız dünyâ işleri arkasında koşup, evlatlarına Müslümanlığı ve Kur’ân-ı kerîmi öğretmediler. Ben böyle babalardan uzağım. Onlar da, benden uzaktır. Çocuklarına dinlerini öğretmeyenler, Cehenneme gideceklerdir”.
Huzeyfe bin Yemân ve Ebû Sa’îd-i Hudrî’nin (radıyallahü anhüma) bildirdiği hadîs-i şerîfde Resûl-i ekrem efendimiz şöyle buyurdu:
“Allahü teâlâ, sabilerinden birisinin mektepte; Elhamdü-lillahi rabbil-âlemîn demesi sebebiyle, azâbı hak etmiş olan bir kavimden kırk sene azâbı kaldırır.”
İbn-i Abbâs (radıyallahü anhüma), Resûlullah efendimizden şöyle rivâyet etti:
“İçinde Kur’ân-ı kerîmden bir şey bulunmayan kimse, harap olmuş bir ev gibidir.”
Muâz bin Cebel (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti:
Ben, Resûlullah efendimiz ile beraber bir seferde bulunuyordum. Bu sırada; “Yâ Resûlallah! Bize faydalanacağımız bir şey anlatın” dedim. O zaman Resûlullah efendimiz şöyle buyurdu:
“Eğer saîdler gibi yaşamayı, şehîdler gibi ölmeyi, haşr gününde kurtulanlardan olmayı, kıyâmet gününün dehşetli sıcağından Arş'ın gölgesinde gölgelenmeyi, dalâletten kurtulup hidâyet üzere olmayı istiyorsanız, Kur’ân-ı kerîm okumaya devam ediniz. Çünkü Kur’ân-ı kerîm; Rahmânın kelâmı, şeytana karşı sağlam bir kale, mizanda sevâbın ağır gelmesine vesiledir.”
.
Hanefî mezhebinde mestin hükmü
Kâdı Sirâcüddîn-i Hindî hazretleri Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 704 (m. 1304)’de Afganistan’da Gazne’de doğdu. 793 (m. 1390) senesinde vefât etti. Buyurdu ki:
Abdest alırken ayakları yıkamak yerine, hiç özür ve zaruret olmasa bile, yaş el ile, bir kere mest üzerine mesh edilmesi, erkek için de, kadın için de câizdir. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem” mübârek ayaklarına mest giyip, bunların üstüne mesh etti ve câiz olduğunu da söyledi.
Gusül abdesti alırken veya teyemmüm ederken, mest üzerine mesh edilmez. Mest, ayağın yıkaması farz olan yerini örten, su geçirmez ayakkabı demektir. Mest, büyük olup da, parmaklar, mestin ucuna kadar gitmez ve mesh, boş yer üzerine rastlarsa câiz olmaz. Mestin ağız kısmı geniş olup, yukarıdan bakınca, ayak görünürse zararı olmaz. Hanefî mezhebinde mesh, mestlerin yukarıdaki yüzlerine yapılır. Taban altına yapılmaz. Sünnet üzere mesh etmek için, sağ elin yaş beş parmağı, sağ mest üzerine, sol elin parmakları da, sol mest üzerine, boylu boyunca yapıştırılıp, ayak parmakları üzerine gelen ucundan, bacağa doğru çekilir. El ayaları meste değdirilmez.
Meshin üç el parmağı eninde ve boyunda olması farzdır. Bunun için de, üç parmağı veya yaş olup suyu damlamakta olan parmak uçları veya parmaklarla birlikte el ayasını veya yalnız el ayasını mest ucuna koyup, bacağa doğru çekmek yetişir. Parmakları, mestin yan kenârına koyup, mest üzerinde genişliğine kaydırmak da câiz olur. Mesh, elin dış yüzü ile de câiz ise de, içleri ile yapmak sünnettir.
Mestin altına veya topukların yanlarına veya bacak tarafına mesh câiz değildir. Bir uzvu yıkadıktan sonra, elde kalan yaşlıkla, mest üzerine mesh edilir. Bir uzvu, meselâ, başı veya enseyi meshden kalan yaşlıkla, mesh edilmez. Abdest alıp, mest giymiş bir kimse, yeniden abdest alıp, mesh etmeyerek, mestli ayaklarını suya soksa, bir ayağı veya yarıdan fazlası ıslanmazsa, mesh yerine geçer. İçine su girip, ayağı ıslanırsa, mestleri çıkarıp, ayaklarını da yıkamak lâzım olur. Yaş ot üstünde yürüyerek veya yağmur ile, mestlerin üstü ıslanırsa, mesh yerine geçer ve niyet lâzım olmaz.
Mestli kimse, abdesti bozulduktan yirmidört saat geçmeden, sefere çıksa, bu mestlere üç gün ve gece mesh edebilir. Misâfir iken mukîm olsa, yirmidört saat geçmiş ise, mestleri çıkarıp, ayaklarını yıkayarak abdest alır.
.
Şafii mezhebine göre teyemmüm
Zeynüddîn Ömer Şemmâ’ hazretleri Şâfiî mezhebi fıkıh ve hadîs âlimidir. 880 (m. 1475)’de doğdu. 936 (m. 1529)’da Haleb’de vefât etti. Şafii’de teyemmüm hakkında şunları anlattı:
Suyun bulunmadığı veya bulunduğu hâlde kullanılamadığı durumlarda, abdest veya gusül yerine, teyemmüm edilir. Teyemmüm, temiz bir toprağı niyetle yüze ve kollara sürmektir. Teyemmümün şartları şunlardır: 1- Teyemmümü gerektirecek bir sebebin bulunması. 2- Vakit girdikten sonra teyemmüm etmek. Vakitten evvel alınan teyemmümle farz namaz kılınmaz. 3- Tozlu ve temiz toprakla teyemmüm etmek. Kum, kireç ve taşla teyemmüm edilmez. Tozlu kum da, temizleyici toprak sayılır. Gerek temizleyici toprağın, gerekse kumun içinde toz bulunmadığı takdirde, bunlarla teyemmüm etmek sahih yani geçerli olmaz. Toprağın yakılmış olmasının zararı yoktur. Ancak yakılmış olan toprak, kül hâline gelmemiş olmalıdır. Kuru çamur, dövülüp toz hâline gelirse, bununla da teyemmüm edilebilir. 4- Teyemmüm edilecek toprağın, müstamel de olmaması gerekir. Müstamel toprak, teyemmüm esnasında meshedilen organda kalan veya organın üzerinden yere dökülen topraktır. 5- Su bulunmadığı için teyemmüm ediliyorsa, vakit girdikten sonra suyu aramak. Su, arandıktan sonra bulunmazsa, o zaman teyemmüm edilir.
Teyemmümün farzları: 1- Niyet etmek. “Neveytü istibahate fardis-salati” (Farz olan namazı, mubah kılmaya niyet ettim) şeklinde niyet edilir. Abdestte olduğu gibi “abdestsizliği kaldırmaya niyet ettim” denilmez. 2- Toprağa, en az iki kere elleri vurmak. 3- Yüzün tamamını meshetmek. 4- Parmak uçlarından dirseğe kadar (dirsek dahil) kolların tamamını meshetmek. 5- Tertip üzere teyemmüm etmek. Yani önce yüzü, sonra kolları meshetmek.
Teyemmümün sünnetleri: 1- Başlarken Besmele çekmek. 2- Önce sağ kolu, sonra sol kolu meshetmek. 3- Yüzü, üst tarafından başlayarak, kolları ise parmak uçlarından başlayarak meshetmek. 4- Fazla toprak gelmişse, elleri birbirine vurarak azaltmak. 5- Müvâlât, yani ara vermeden teyemmüm almak. 6- Birinci vuruştan önce, varsa yüzüğünü çıkarmak, (İkinci vuruşta çıkarmak ise, farzdır.) 7- Her iki vuruşta da parmakları açık bulundurmak. 8- Başlamadan ağzı misvaklamak. 9- Bitirdikten sonra, abdestten sonra bildirilen duayı okumak. 10- Bir uzvun tamamını meshetmeden elleri, onun üzerinden kaldırmamak.
.
Kibir, insanın dindarlığını bozar
Ömer el-Bağdâdî hazretleri Bağdat’ta yetişen Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve tasavvuf büyüklerindendir. Tasavvufta Kâdiriyye yoluna mensûb idi. 1155 (m. 1742)’de Bağdat’ta doğdu. 1194 (m. 1780)’de Şam’da vefât etti. Sohbetlerinde tasavvuf büyüklerinin kıymetli sözlerini anlatırdı. Buyurdu ki:
Yahyâ bin Hayyan dedi ki: “Şerefli ve asil olan kişi, kuvvetli olunca, tevâzu (alçak gönüllülük) yapar. Düşük ve bayağı olan ise, kibirli olur.”
Hakîmlerden bazısı: “Topraktan yaratılan insanda kibir nasıl bulunur” demişlerdir.
Mahmûd el-Verrâk: “Kibir, insanın dindarlığını bozar. Aklını noksanlaştırır. İnsanların kınama ve kızgınlığını çeker. Güleryüz, güleryüz göstermeden verilen bağıştan daha güzeldir” demiştir.
Denilmiştir ki: “Her hastalığın bir ilâcı vardır, tedâvisi mümkündür. Fakat ahmaklığın tedâvisi zordur. Bu hastalık, tabipleri bile yordu.”
Ebû Atâhiyye dedi ki: “Ahmakla beraber olmaktan sakın. Çünkü ahmak, yamalı elbise gibidir. Bir tarafını yama yaparsan, yine rüzgârla bir tarafından yırtılıp, sonunda parçalanır.”
İbn-i Semmak, Îsâ bin Musa’ya “Makam ve mevki sahibi iken tevâzu göstermek, makam ve mevki sebebiyle kazandığı şereften daha yüksek bir şereftir” demiştir.
Hakîmler (hikmet sahibi kimseler) dediler ki: “Yumuşaklıkla, şiddet ve sertlikle elde edilemeyecek şeylere kavuşulur. Görülmüyor mu ki, su, yumuşak olmasına rağmen, çok sert taşları aşındırmaktadır.”
İbn-i Ömer, Tevrat’ta şöyle yazılı olduğunu bildirdi: “Hayâ etmezsen (utanmazsan) istediğini yap.”
Kendisi de şöyle dedi: “Hayâ edilecek zâtlarla beraber olmak sûretiyle, hayâyı ihyâ ediniz”
Abdullah bin Muhammed, bir arkadaşının şöyle anlattığını nakletti: “Kaybettiğim bir eşyamı aramaya çıkmıştım. Bir kabrin yanında iken, akşam namazı vakti girdi O kabrin yakınında bir yerde akşam namazını kıldım. Namaz kıldıktan, sonra, o kabirden bir inilti geldiğini duydum. Kabre yaklaştığımda, o iniltinin; 'Ah ne olaydı, dünyâda iken orucumu tutup, namazımı kılaydım' dediğini duydum. Bu bana çok tesir etti. Orada bulunan birini çağırdığımda, o da benim duyduğum gibi duydu. Sonra evime gittim. Ertesi gün akşam vakti tekrar buraya geldiğimde, o kabirden aynı sözleri duydum. Evime dönünce, bu olayın tesirinden iki ay kadar hasta yattım...”
.
Şehit, öyle bir hâle kavuşur ki
Abdurrahmân Dâvûdî hazretleri hadîs ve fıkıh âlimlerindendir. 374 (m. 984)’de doğdu. İmâmı Serahsî’den Sahîh-i Buhârî’yi okuyup rivâyet etti. 467 (m. 1075)’de vefât etti. Kitabında naklettiği hadis-i şeriflerden bazıları:
“Kim bilerek söylemediğim bir sözü bana isnâd ederse (söyledi derse) Cehennemdeki yerine hazırlansın.”
Ebû Hureyre (radıyallahü anh) Peygamber efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) “Yâ Resûlallah! Seni görünce, içim rahatlar, bir sevinç hasıl olur. Bana Cennete girmeme vesîle olacak bir ameli bildir” dedi. Bunun üzerine Peygamber efendimiz ona “Güzel sözlü ol. Selâmı yay, akrabanı ziyâret et, insanlar gece uyurken sen namaz kıl. O zaman Cennete selâmetle gir.”
“Bir kimse Allah yolunda şehit edilince, ondan yere akan ilk damlaya karşılık, bütün günahları bağışlanır. Ona Cennetten bir örtü ve bir ceset gönderilir. Rûhu o örtü içerisinde kabzolunur (alınır). Sonra rûh o Cennetten getirilen cesede biner. Bu şekilde meleklerle beraber yükselir. Öyle bir hâle kavuşur ki, sanki Allahü teâlâ, onu yarattığından beri o meleklerle berabermiş gibi olur.”
Peygamber efendimiz, Mekke’yi fethettiği zaman, şeytan, kuvvetle bağırdı. Askerleri yanına toplandı. Onlara “Bugünden sonra, Muhammed ümmetinin şirk üzere olmalarını istemekten ümidinizi kesiniz. Fakat, dinleri husûsunda onların kalplerini saptırınız. Aralarında ölüye feryat ederek ağlamayı yayınız.”
Abdullah İbn-i Mes’ûd (radıyallahü anhüma) şöyle anlatır: Ahkâf sûresini okurken aramızda ihtilaf etmiştik. Resûlullah’a gittik. Durumu arz ettik. Bunun üzerine: “Aranızda ihtilaf etmeyiniz. Sizden öncekiler, aralarında ihtilaf etmeleri sebebiyle helak oldular. Şimdi, bakınız, birine okutacağım. Onun, okuduğu gibi okuyunuz” buyurdular...
Abdurrahmân Dâvûdî hazretleri vefatından kısa bir zaman önce buyurdular ki:
“Bir kimse, ilim bakımından kendinden üstün bir kimse ile karşılaşınca, bunu fırsat ve ganîmet bilmelidir. Çünkü onun ilminden istifâde eder. Kendi dengi birisi ile karşılaşınca, birbiriyle müzakere eder ve birbirlerinden faydalanırlar. Kendisinden aşağı bir kimse ile karşılaşınca, ona tevâzu gösterir ve bir şeyler öğretir. Her işittiğini söyleyen, istisnaî ve şaz (kaide dışı) meselelere göre konuşup, anlatan kimseler, ilimde yüksek mertebeye erişemezler.”
.
Cehenneme girmeyecek olan müminler
Şihâbüddîn Nablûsî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. 674 (m. 1275)’de doğdu. Hadîs ilminde büyük bir âlim olarak yetişti. Yüzbinden çok hadîs-i şerîfi râvîleri ve senetleri ile birlikte ezbere bilirdi. 758 (m. 1357)’de Şam’da vefât etti. Naklettiği hadîs-i şerîflerden bazıları
Ebû Hüreyre’den ( radıyallahü anh ) haber veriyor ki; Resûlullah efendimize (sallallahü aleyhi ve sellem) biri gelip, bir altınım var ne yapayım dedi. “Bununla kendi ihtiyaçlarını al” buyurdu. Bir altınım daha var dedi. “Onunla da çocuğuna lâzım olanları al” buyurdu. Bir daha var dedi. “Onu da, ailenin ihtiyaçlarına sarf et” buyurdu. Bir altınım daha var dedi. “Hizmetçinin ihtiyaçlarına kullan” buyurdu. Bir daha var deyince, “Onu kullanacağın yeri sen daha iyi bilirsin” buyurdu.
Gasîl-ül-melâike adı ile şereflenmiş olan Hanzala’nın oğlu Abdullah (radıyallahü anh) dedi ki: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Bile bile bir dirhem gümüş değerinde faiz yemek, otuz zinâdan daha çok günahtır.”
İmrân bin Husayn’in bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Ümmetimin en hayırlı ve en üstünleri, zamanımda bulunanlardır. Onlardan sonra en hayırlıları, onlardan sonra gelenlerdir. Onlardan sonra öyle insanlar gelir ki, istenmeden şahitlik ederler ve emin olmazlar. Hâin olurlar. Adaklarını yerine getirmezler, keyiflerine, şehvetlerine düşkün olurlar” buyuruldu.
Câbir bin Abdullah’ın (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte; “Beni gören ve beni görenleri gören Müslümanların hiçbiri Cehenneme girmez” buyuruldu.
İbn-i Mes’ûd (radıyallahü anh) şöyle anlattı: “Tebük Savaşında idik. Bir gece kalktım. Karargâhın bir yerinde ateş yakılmıştı. Hemen o tarafa yürüdüm. Baktım ki, Peygamber efendimiz, Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer de (radıyallahü anhüma) orada idiler. Zülbicâdeyn Abdullah vefât etmiş, ona bir mezar kazmışlar. Resûlullah efendimiz kabre indiler, Abdullah’ı lahdin içine yerleştirdiler. Üstüne toprak attıktan sonra, Resûlullah efendimiz; 'Yâ Rabbî! Ben bu akşama kadar ondan memnundum. Sen de ondan hoşnut ol' diye duâ buyurdular.”
Ebû Sa’îd Hudrî (radıyallahü anh) rivâyet etti: Peygamber efendimiz buyurdu ki: “Sizin gökyüzündeki ışıklı yıldızlara baktığınız gibi, Cennet halkı da illiyyîn ehline bakar. Ebû Bekir ve Ömer onlardandır. Fakat onlar, bu mertebeden de yükseğe çıkıp Naîm Cennetine girerler.” [İlliyyîn, Cennetlerin en şerefli mertebeleridir.]
.
Kendi görüşüne göre tefsir yapanlar
Şemseddîn Muhammed Haskefî hazretleri Şafiî mezhebi âlimlerindendir. 819 (m. 1416)’da Batman’a bağlı Hasankeyf’de doğdu. (Hasankeyf’e eskiden kısaca Haskef denirdi) Kudüs, Kâhire ve Haleb şehirlerinde birçok âlimden ilim tahsil etti. 859 (m. 1455)’de Kudüs’te vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Tefsiri, nakil suretiyle yapmak lâzımdır. Tefsir yapabilmek için, şu onbeş ilmi bilmek lâzımdır: Lügat, nahiv, sarf, iştikak, me'ânî, beyan, bedî, kırâat, üsûl-i din, fıkıh, esbâb-ı nüzûl, nâsih ve mensûh, üsûl-i fıkıh, hadis, ilm-i kalb. Bu ilimleri bilmeyen kimsenin tefsîr yapması câiz değildir. İslâm ahkâmına uyan, râsih ilimli âlimlere Allahü teâlânın vâsıtasız olarak ihsân ettiği ilme (Mevhibe) veya (Kalb ilmi) denir. Hadis-i şerifte, (İlmi ile amel edene, Allahü teâlâ bilmediklerini bildirir) buyuruldu. Yukarıdaki on beş ilme mâlik olmayan kimsenin, tefsir yapması câiz değildir. Yaparsa, kendi görüşü ile yapmış olur. Hadis-i şerifte, (Kırk gün ihlâs ile İslâmiyete uyan kimsenin kalbini, Allahü teâlâ hikmet ile doldurur. Bunları söyler) buyuruldu. Müteşâbih âyetlere mana veren, kendi görüşü ile tefsir yapmış olur. Bid'at sahiplerinin tefsîri böyledir.
Kur'an-ı kerimde bulunan bilgiler üç kısımdır: Bir kısmını, hiçbir kuluna bildirmemiştir. Zâtının ve sıfatlarının hakîkati ve gaybdan haber vermek böyledir. İkinci kısım, yalnız Peygamberlerine bildirdiği esrârdır. Bunları, Peygamberler, yalnız Allahü teâlânın izin verdiği kimselere bildirir. Üçüncü kısım bilgileri, Peygamberine bildirmiş ve bütün ümmetine bildirmesini emretmiştir. Bu üçüncü kısım da, ikiye ayrılır:
Birincisi, ancak işitmekle öğrenilir. Kıyâmet hâlleri böyledir. İkincisi, görüp incelemekle ve okuyup manasını anlamakla öğrenilir. İman ve İslâm bilgileri böyledir. Müctehid imamlar bile, Nasslarda açık bildirilmemiş olan şeriat bilgilerini kesin olarak anlayamamışlar, ihtilâfa düşmüşlerdir. Böylece amelde çeşitli mezhepler meydana gelmiştir. Yukarıda bildirilen onbeş ilme sahip olanın çıkaracağı manalara tefsir denmez, tevil denir. Çünkü, bu manalarda kendi reyi bulunur. Yani anladığı çeşitli manalardan birini seçmekte kendi reyini kullanır. Seçtiği mana, âyet-i kerimelerin ve hadis-i şeriflerin açık manalarına yahut icmâa uygun olmazsa, fâsit olur.
.
Şafiî mezhebinde guslün farzları
Muhammed bin Nasr Mervezî hazretleri Şafiî fıkıh ve hadis âlimidir. 202 (817) yılında Bağdat'ta doğdu. İlim tahsili için Bağdat, Basra, Şam, Medine ve Kahire'ye gitti. Kahire'de Şafiî âlimlerinden fıkıh tahsil etti. Daha sonra Semerkant'a yerleşti ve talebe yetiştirdi. 294 (m. 906)’da burada vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Şafiî’de guslün farzları şunlardır:
1- Yıkanmaya başlarken niyet etmek. Niyet şöyle yapılabilir: “Neveytü ref’al hadesil-ekber” yani (büyük hadesi kaldırmaya niyet ettim.) Hades, namaz kılmaya engel olan durumdur. Bu niyetin sadece Türkçesini söylemek de kafidir. Niyet kalp ile getirilir, dil ile söylemek ise sünnettir. Niyet, vücuda suyu ilk değdirirken yapılır. Niyetten önce yıkanan yerleri bir kere daha yıkamak lazımdır.
2- Vücut üzerinde herhangi bir necaset varsa önce onu temizlemelidir.
3- Vücudun tamamını yıkamak. Suyu, tenin ve kılların her tarafına ulaştırmak gerekir. Bir kıl veya tenden; bir kıl kadar yıkanmamış bir şey kalırsa, gusül geçerli olmaz. Gusülden sonra yıkanmamış bir yer görülürse, sadece orayı yıkamak kafidir.
Guslederken şu hususlara uymak sünnettir:
1- Gusle başlarken “Besmele” çekmek. 2- Abdestte olduğu gibi, elleri bileklere kadar yıkamak. 3- Gusülden önce tam bir abdest almak. Ancak abdestten önce avret yerlerini yıkamalıdır. Yoksa abdestten sonra eller buralara değince, abdest bozulur. Abdestten önce avret yerleri yıkanırken gusle niyet etmek de lazımdır. 4- Her yıkayışta, elin ulaşabildiği bedenin her tarafını “delk” etmek yani ovmak. 5- “Müvâlât” yani ara vermeden yıkanmak. 6- Suyu; önce başa, sonra sağ omuza, sonra da sol omuza dökmek. 7- Bütün yıkamalara sağ taraftan başlamak. 8- Suyun deriye ulaşmasına engel olmayan kirleri ve pislikleri gidermek. Şayet bunlar, suyun ulaşmasına engel oluyorsa, bunları gidermek farzdır. 9- Avret yeri kapalı olarak gusletmek. 10- Yıkanan her yeri üçer defa yıkamak. 11- Saçları ve parmakları hilallemek. 12- Gusülden önce tırnakları kesmemek ve fazla kılları tıraş etmemek. 13- Mazeret yoksa hiç kimseden yardım almamak. 14- Gusül suyunu üzerine sıçratmamak. 15- Üzerinde kalan su damlacıklarını silkelememek. 16- İhtiyaç olmadan gusül esnasında konuşmamak. 17- Önce vücudun üst kısımlarını, sonra alt kısımlarını yıkamak.
.
Tedavi ilaç, sadaka ve duâ ile yapılır
Abdurrahmân bin Muhammed hazretleri fıkıh, lügat, tefsîr ve nahiv âlimidir. 555 (m. 1160)’da Mısır’da doğdu. 643 (m. 1246)’da Kâhire’de vefât etti. Bir dersinde buyurdu ki:
Hastayı tedavi etmek sünnettir. Tedavinin, ilaç ile, sadaka vermekle ve duâ ile yapılacağı bildirildi. Tecrübe edilip, tesîrlerinin kati olduğu anlaşılan ilaçları kullanmak farzdır. Müslüman hasta, Müslüman tabip bulamadığı zaman, kâfir tabîbe gidip tedavi olması câizdir. Kâfir tabîbin sözü ile, ibâdetini terk ve tehîr etmesi [ve haram olan ilaç kullanması] câiz değildir. Şifânın Allahü teâlâdan geldiğine inanan hastanın ilaç kullanması câizdir. İlaçtan şifâ beklemek câiz değildir. Allahü teâlânın şifâyı yaratması için, ilâcı sebep yaptığına inanmak lâzımdır...
Domuz habîs olduğu için ve insan muhterem olduğu için, ikisinin organlarını ilaç olarak kullanmak câiz değildir. Diğer hayvanların câizdir. Übey bin Ka'b (radıyallahu anh) diyor ki: Peygamber Efendimizin (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem) yanında oturuyordum. Bir köylü geldi. Kardeşinin ağır hasta olduğunu söyledi. (Hastalığı nedir?) buyurunca, "cin çarpması" dedi. (Kardeşini buraya getir) buyuruldu. Kardeşi gelip oturdu. Peygamber Efendimiz şu âyetleri okuyup, hastaya üfledi. Hemen iyi olup, kalktı: Fâtiha, Bekara sûresi başından dört âyet, (Ve ilâhüküm)den başlayarak, (Ya'kılûn)e kadar, yani 163 ve 164. âyetleri, Âyetel-kürsî, (Hâlidûn)e kadar, Bekara sûresi sonundaki (Lillahi)den başlayan üç âyet, (Âl-i İmrân) sûresinin (Şehidallahü) ile başlayan tek onsekizinci âyeti, (A'râf) sûresinin (İnne-Rabbeküm) ile başlayan tek ellidördüncü âyeti, (Müminûn) sûresinin (Fe-tealallahü) ile başlayan tek yüzonaltıncı âyeti, Cin sûresinin (Ve ennehu teâlâ) ile başlayan tek üçüncü âyeti, Sâffât sûresinin başından on âyet, Haşr sûresinin sonunda (Hüvallâhü) ile başlayan üç âyet, (İhlâs) ve (Mu'avvizeteyn) sûreleri. Abdest alıp, yedi istiğfar ve onbir salevât okuyup hastanın sıhhatine niyet ederek, güneş doğduktan ve ikindi namazından sonra, günde iki defa hasta üzerine okuyup, üfürmeli, şifâ buluncaya kadar [kırk gün kadar] devam etmeli. Her defası sonunda, bir Fâtiha okuyarak, sevabını Peygamber Efendimizin ve evliyanın ruhlarına hediye etmelidir. Bir nüsha yazıp, yanında taşırsa, sihirden, büyüden, nazar değmesinden korur. Murâdı hâsıl olur.
.
Bin seneye bedel bir ömür
Nasûhî Mehmed Efendi Halvetî-Şâbânî tarikatının Nasûhiyye kolunun kurucusudur. 1063 (m. 1653)’de Üsküdar Toygartepe'de dünyaya geldi. İlk tahsilinden sonra Üsküdar’da Şeyh Karabaş Velî'ye intisap etti ve kısa zamanda icazet alarak talebe yetiştirmeye başladı. 1130 (m. 1718)’de vefat etti ve dergâhın hazîresine defnedildi. Buyurdu ki:
“Bir kimse Allahü teâlânın yardımına kavuşursa, ömrünün çok az miktarı, başkasının ömrünün bin senesine bedeldir. Eğer bir kimse, Allahü teâlânın yardımına kavuşamazsa, bin sene bile yaşasa, bütün ömrü, yardıma kavuşanın ömrünün zerresi bile olmaz.”
“Dünyalık istemek için vâlinin kapısına giden sâlih bir kimse ne kötüdür. Eğer başkasının bir işine yardımcı olmak için gitmiş ise, çok iyi bir kimsedir.”
“Ziyâretçinin, ziyâret ettiği kimseyi ziyâreti, Allahü teâlâ ile meşgûliyetine mâni olacaksa, gitmemesi, Allahü teâlâya karşı olan edebdendir.”
“Ziyâret eden, ziyâret ettiği kimsede gördüğü ayıp ve kusurları kimseye söylemeyip, onda gördüklerini saklayabilecekse, ziyârete gitmesi edeptendir. Eğer gördükleri ayıp ve kusurları muhafaza edemeyip başkalarına söyleyecekse, ziyâreti terk etmesi daha iyidir.”
“Sevdikleriniz ve başkalarından, kendileri için ayağa kalkılmasını arzu etmeyenleri gördüğünüzde onlar için ayağa kalkınız. Kim kendisi için ayağa kalkılmasını isteyen kimse için ayağa kalkarsa, bilmeden ona kötülük etmiş olur, hakkı olmadan ona hürmet etmiş olur.”
“Tasavvuf büyükleri, kabirlerinden talebelerine yardımcı olurlar.”
“Talebenin, çirkin de olsa, kalp hastalıklarını, bağlı olduğu zâta anlatması gerekir. Çünkü bağlı olduğu zât, ona o hastalığın çâresini gösterir. Eğer talebe, tabiatında bulunan utanma hissinden dolayı hastalığını hocasına söylemezse, o hastalığı ile vefât etmesi muhtemeldir.”
“Allahü teâlâ kullarından birisine cinleri göstermeyi murâd edince, o kimsenin gözünden perdeyi kaldırır. O kimse cinleri görür. Allahü teâlâ bazen cinne, bize görünmesini emreder. Onları baş gözü ile görürüz. Cinler bazen kendi sûretlerinde, bazen beşer (insan) sûretinde, bazen de başka sûretlerde olurlar. Cinler, melekler gibi istedikleri şekle girebilirler.”
“Allahü teâlânın sana verdiği hâlden kaçma. Çünkü hayır, Allahü teâlânın, senin için seçtiğindedir. Allahü teâlâ, kullarını kendisine kulluk etmeleri için yaratmıştır. Bu sebeple kuluna, ancak onun iyiliğine olan şeyi verir.”
.
Peygamberlerde yedi sıfat bulunur
İsmâilefendizâde İshak Efendi Altmışbirinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır. 1090 (m. 1679)’da İstanbul’da doğdu. 1147 (m. 1734)’de vefât etti. Fatih-Çarşamba’da babasının yaptırdığı İsmâil Ağa Câmii’nin bahçesine defnedildi. Buyurdu ki:
İnanmak lâzımdır ki, Resûllerin (aleyhimüsselam) doğruluğuna delîl mucizelerdir. Mucizenin yalancılar elinde ortaya çıkması mümkün değildir. Yine inanmalıdır ki, Peygamber gönderilmeden önce hiçbir kimseye, hiçbir vecibe yoktur. Eğer peygamber gönderilmeden önce bir şey yaparsa, ondan sevâbı kesilmez, ona bir ceza da verilmez. Peygamberlerde “aleyhimüsselâm” yedi sıfat bulunduğuna inanmak lâzımdır:
İsmet: Günâh işlememek. Peygamberler, herhangi bir dinde harâm olmuş ve olacak küçük ve büyük hiçbir günâh işlemezler.
Emânet: Peygamberler her bakımdan güvenilir kimselerdir. Aslâ emânete hıyânet yapmazlar.
Sıdk: Peygamberler sözlerinde, işlerinde ve her türlü davranışlarında doğru ve dürüst insanlardır. Aslâ yalan söylemezler.
Fetânet: Peygamberler çok akıllı ve çok anlayışlı kimselerdir. Körlük, sağırlık gibi kusurları bulunan kimselerden ve kadınlardan Peygamber gelmemiştir.
Teblîğ: Peygamberler, insanlara bildirip açıkladıklarının hepsini Allahü teâlâdan gelen vahiy ile öğrenmişlerdir. Bildirdikleri emir ve yasakların hiçbiri kendi düşünceleri değildir. Emrolunan şeylerin hepsini bildirmişlerdir.
Adâlet: Peygamberler hiç zulüm ve haksızlık yapmazlar. Kimsenin hatırı için adâletten ayrılmazlar.
Emnül-azl: Peygamberlikten atılmazlar. Dünyâda ve âhirette hep Peygamberdirler. Yine biliniz ki, Peygamber göndermek, Peygamberlere kitaplar indirmek, emir ve nehiyleri vaad ve vaidler, Peygamberlerin emrettikleri şeylerin hepsi haktır. Ondan haber verdikleri şeyin hepsi doğrudur. Peygamberlerin söylediklerini terk etmesi caiz değildir. Yine inanmalıdır ki, Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem), Allahü teâlânın peygamberidir. O’nun mucizesi Kur’ân-ı kerîmdir. Dini, İslâmdır. Resûlullah, haşir ve neşiri, kabir azâbını, tâat (ibâdet) ehlinin sevâbını, mâsiyet (günah) ehlinin azâbını (cezasını), imân ile ölenin; tövbe ile veya şefaat ile Cennete gireceğini haber verdi. Yine inanmalıdır ki, Ümmet-i Muhammed’in doğruluğunda icmâ ettikleri şey haktır. Bâtıl olduğunda icmâ ettikleri şey fâsittir.
.
Diken batması bile günaha kefârettir
Ebû İshâk Sebîî hazretleri Tabiîn'in büyüklerindendir. 33 (m. 653)’de doğup, 127 (m. 744)’de Irak’ta Kûfe’de vefât etti. Rivâyet ettiği bazı hadîs-i şerîfler:
Habeşî bin Cenâde’den (radıyallahü anh) rivâyet edildi: Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) Hazreti Ali’ye (radıyallahu anh) “Sen benim yanımda, Musa’ya göre, Hârûn’un durumundasın. Ancak benden sonra Peygamber yoktur. Gelmeyecektir.”
Enes bin Mâlik’ten (radıyallahü anh) rivâyet edildi: “Kimin yanında ismim söylenirse, bana salat okusun. Çünkü bana salat okuyana Allahü teâlâ on salat (rahmet) eder.”
Amr bin Meymûn (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etti: Peygamber Efendimiz duâ ve istiğfar yaptıklarında, üçer kere yapmaktan hoşlanırlardı. Ebû Ahves’ten (radıyallahü anh) rivâyet edildi: “Beni rüyâda gören, gerçekten beni görmüştür. Çünkü, şeytan benim suretime giremez.”
Şakik bin Seleme’den (radıyallahü anh) rivâyet edildi: Peygamberimize bir kadın geldi. Yanında iki çocuk vardı. Peygamber Efendimizden bir şey istedi. Resûlullah ona üç hurma verdi. Kadın çocuklarına birer tane verdi. Çocuklar, bunları yiyip, bitirince annelerine baktılar. Kadın kalan bir hurmayı da ikiye bölüp yarısını birine, yarısını diğerine verdi. Bu manzarayı gören Peygamber Efendimiz “Allahü teâlâ, çocuklarına merhameti sebebiyle, o kadına merhamet etsin” buyurdular.
Hazreti İkrime’den rivâyet edildi: Ebû Bekr (radıyallahu anh) Resûlullaha “Yâ Resûlallah! Sizi ihtiyârlamış görüyorum” deyince, Peygamber Efendimiz “Evet, beni; Hûd, Vâkıa, Mürselât, Amme ve İze-ş-Şems’ü Küvvirat (et-Tekvîr) sûreleri ihtiyarlattı” buyurdular.
Berâ bin Azîb’den (radıyallahu anh) rivâyet edildi: Peygamber Efendimiz yumuşak bir elbise giymişlerdi. Eshâb-ı kiram, bu elbisenin yumuşaklığını çok beğenmişlerdi. Bunun üzerine Resulullah Efendimiz “Bu elbisenin yumuşaklığı çok mu hoşunuza gitti? Fakat Sa’d bin Muaz’ın (radıyallahu anh) Cennetteki mendilleri, bundan daha iyi ve daha yumuşaktır” buyurdular.
Hazreti Âişe’den (radıyallahu anha) rivâyet edildi: “Mümine diken (batması) veya daha büyük musîbet isâbet ederse, O (günahlarına) kefârettir.”
.
O emaneti insan yüklendi
Ahmed Erbilî hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 575 (m. 1179)’da Musul’da doğdu. 622 (m. 1225)’de orada vefât etti. Talebelerine buyurdu ki:
Namazın faziletleri çok olduğu için, kul onu vaktinde kılmalı, rükûuna, secdesine, kırâatine, tesbihlerine, tekbîrlerine, teşehhüdüne ve bütün şartlarına riâyet ederek kılmalı, mekruhlarından sakınmalıdır. Hazreti Huzeyfe (radıyallahü anh), namaz kılan bir kimseyi gördü. O kimse, rükû ve secdeleri tam yapmıyordu. Ona buyurdu ki: “Şayet bu hâl üzere ölürsen, İslâm fıtratı üzerine ölmüş olmazsın.”
Resûlullah Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) bir gün; “En büyük hırsız, kendi namazından çalan kimsedir” buyurdu. “Yâ Resûlallah! Bir kimse kendi namazından nasıl çalar?” diye suâl ettiler. “Namazın rükûunu ve secdelerini tamam yapmamakla” buyurdu. Namaz kılan kimse, bütün günahlarına tövbe etmeli, kalbini kötü huylardan korumalıdır. Gözlerini harama bakmaktan, midesini haram lokmadan, vücudunu haram giymekten ve ayaklarını Allahü teâlânın râzı olmadığı yerlere gitmekten korumalıdır. Namaz kılarken, zâhiren ve bâtınen Allahü teâlânın huzûrunda ihlâs ile durmalı, kıldığı namazı, en son namazını kılıyormuş gibi düşünerek, en güzel bir şekilde eda etmelidir. Allahü teâlâ Bekâra sûresi, 238. âyet-i kerîmesinde meâlen buyuruyor ki; “... Namazı Allahü teâlâya itaatle kılınız.”
Allahü teâlâ, namazda huşû gösterenleri, namazlarını huşû ile kılanları övüyor ve Mü’minûn sûresi 2. âyet-i kerîmesinde meâlen; “Onlar, namazlarını, Allahü teâlâdan korkarak ve O’na tevâzu ederek kılarlar” buyuruyor.
Namaz kılan kimse, Allahü teâlânın huzurunda durduğunu, O’nun gizli ve açık her şeyi bildiğini, O’na hiçbir şeyin gizli olamayacağını, doğruluğu, nifakı, hakîkati, mecazı bildiğini düşünmeli, O’ndan gâfil olmamalıdır. Hazreti Ali, namaza duracağı zaman sararır, rengi değişirdi. Sebebi sorulduğunda şöyle anlatırdı; “Allahü teâlâ, Ahzâb suresi 72. âyet-i kerîmesinde meâlen; (Biz emâneti; göklere, yere ve dağlara arzettik. Onlar o emâneti yerine getiremeyecekleri korkusuyla onu yüklenmekten kaçınarak, kendilerine bu ağır yükün verilmemesini rica ettiler. O emâneti, insan yüklendi...) buyuruyor. Ben yüklendiğim bu emâneti hakkıyla ifâ edebilecek miyim, edemeyecek miyim bilemiyorum. Bu sebeple yüzüm değişiyor.”
.
Kalpleri tövbe ile tedavi ediniz
Muhammed Demirtaşî hazretleri Halvetî-Rûşenî tarikatının Demirtaşiyye kolunun kurucusudur. Kütahya'nın Demirtaş köyünde doğdu. İlk tahsilinden sonra Mısır'da medresede okudu. Bir müddet kadılık yaptı. Halvetiyye pîri Dede Ömer Rûşenî'nin Mısır'daki halifesi Şeyh Hüseyin Ayıntâbî'ye intisap etti. Onun vefatından sonra irşad faaliyetine başladı. 929 (m. 1523)’de vefat etti. Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Kalpte pas, günah olmayan dünya işleriyle fazla meşgul olmaktan meydana gelir. Kalbin temiz ve parlak olması, tövbe ile olur, kalp böylece, bilenmiş parlayan kılıç gibi olur.”
“Tövbe eden kimsenin kalbi, cam gibi olup, ne isabet ederse, ona tesir eder. Böyle bir kalp, vaaz ve nasihatten istifade eder. Kalpler, incelik ve yumuşaklığa çok elverişlidir. Bu yüzden, kalpleri tövbe ile günahlardan temizleyerek tedavi ediniz. Tövbe edenlerle oturunuz. Çünkü Allahü teâlânın rahmeti tövbe edenlere daha yakındır. Nice kimse vardır ki, tövbesi sebebiyle Cennete girer.”
“Tövbe eden insan, dünyâda ne zaman günahlarını hatırlasa, o günahlar, gözünün önüne geldikçe, çok pişmanlık duyar ve onu niçin yaptım diye üzülür.”
“İnsan, bir daha yapmamak için günahlarının üzerinde ciddiyet ve önemle durursa, bu, onun, günahlarını terk etmesine vesîle olur.”
“Kişinin günahına pişmanlık duyması, tövbenin anahtarı ve tövbeye giden bir yoldur.”
“İnsanın, bir günâhı terk etmek için gayret göstermesi, iyilik ve hayır yapmaktan daha faydalıdır.”
“İbadetlere devam ettiği, haram olan kan dökmediği müddetçe Allahü teâlâ kulunun günahlarını örter.”
“Allah için, birbirini seven iki kişiden en üstünü, sevgisi daha çok olandır.”
“Âhiretle ilgili amel (iş) insanın gönlüne rahatlık ve huzur verir. Allah için olmayıp, ahirette fayda temin etmeyen dünya işi ise, insana gam ve keder verir, huzursuz eder.”
“Şeytan, insanların kalbine düğümler atar. Birbirlerine selam verirlerse, bu düğüm çözülür, yok olup, gider. Selam vermezlerse, o düğüm olduğu gibi kalır.”
“Hâli, senden daha iyi bir insana bakmak istiyorsan, namaz kılana bak.”
“Birisi, sâlih kimselerle oturup kalkar, onlarla beraber olurdu. Daha sonra onlarla oturup kalkmayı terk edip, onlardan ayrıldı. Gece rüyasında ona: Bak! Sen onları terk ettin. Fakat senden sonra onlar yetmiş defa mağfiret olundu (bağışlandı) dendi.”
.
|
