Dilimizin Hastalıkları ve Çareleri

Yazan MustafaOSELMISKategori : Hastalıklarımız ve Çareleri

Prof. Dr. Davut Aydüz

Kur’ân-ı Kerîm’in ana gayeleri şunlardır:

1. Tevhid, yani Allah’ın birliği.
2. Nübüvvet, yani peygamberlik.
3. Âhiret, yani öldükten sonra dirilme,
haşir, neşir, cennet ve cehennem.
4. İbadet ve adaleti de kapsayarak istikamet.

Kısaca ana gayeleri bu şekilde özetlenen Kur’ân’da, bu gayelere yönelik çok değişik konulardan bahsedilir. Bunlardan birisi de, herkesi yakından ilgilendiren tıp ile ilgili konulardır. Fakat Kur’ân’da, bir tıp kitabı olmadığı ve bu konuları anlatmak için indirilmediği için geniş ve tafsilâtlı bir tıp bilgisi ve tedavi metodu yoktur. Kur’ân’ın özellikle tıp ve diğer pozitif ilimler sahasındaki genel prensibi, gözlem, deney ve tecrübeye dayanan sahalarda insanları, serbest bırakmak ve onları araştırmaya ve çalışmaya teşvik etmektir. Zamanla tıbbî bilgiler artacak, gelişecek ve hatta değişebilecektir. Kur’ân, şayet bu sahada da geniş tıbbî bilgiler getirseydi, bu artma, gelişme ve değişme olmayacaktı. Zira Kur’ân’ın getirdiği hükümler ve prensipler kesindir ve zamanla değişmesi asla söz konusu değildir.

Aslında Kur’ân, muhtevası ve kapsadığı konuları itibariyle dinî talimleri emredici, ahlâkı güzelleştirici ve insanları hidâyete erdirici mahiyettedir. Bunun için Kur’ân’dan geniş anlamda tıbbî bilgiler beklenmemelidir. Fakat bununla birlikte Kur’ân’da hiçbir tıbbî bilgi yoktur, demek de doğru değildir. Kur’ân’da özellikle insan neşv ü nemâsı, zürriyet, anatomi, fizyoloji, patoloji, vücut ve ruh hastalıkları, tedavi usulleri ve ölüme dair özlü bilgiler verilmektedir. (Dr.med. Karl Opıtz, Die Medizin im Koran Kur’ân’da Tababet, trcm. Prof. Dr. Feridun Nafiz Uzluk, Ankara 1971, s.21)

Bazı araştırmacılar, Kur’ân-ı Kerim’de 40’tan fazla âyetin tıbba müteallik olduğunu tespit etmiştir. İslâm’ın verdiği dersle İmam Şâfiî Hazretleri: “İki sınıf vardır ki, insanlar onlardan müstağni olamazlar: Âlimler ve tabipler. Âlimler dinleri, tabipler bedenleri için lazımdır” der. Yine İmam Şâfiî’ye göre: “Helâl ve haramı bildiren ilimden sonra tıptan daha asâletli bir ilim yoktur.”( İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, Kütüb-i Sitte, XI,548)

Kur’ân’ın önemle üzerinde durduğu ve hakkında kısa da olsa bazı önemli bilgiler verdiği konuların başında diyebiliriz ki, astronomiden sonra tıp ve koruyucu hekimlik mevzuları gelmektedir. Kur’ân;

- gebelik ve kısırlıktan, (Hûd, 72; Meryem, 9; Nûr, 31,60; Talâk, 4)
- hayız halinde iken kadına yaklaşılmamasından, (Bakara, 222)
- çocukların emzirilmesinden, (Bakara, 233; Kasas, 12)
- ihtiyarlıkta gebe kalınamayacağından, (Zâriyât, 29)
- anatomiden (A’râf, 69; Fâtır, 1) ve
- fizyolojiden (Nahl, 66) bahsetmekte ve
- hastalıkların nasıl teşekkül ettiğine ve sebeplerine dair kısa ve özet bilgiler vermektedir. (Celâl Kırca, Kur’ân-ı Kerim’de Fen Bilimleri, İstanbul 1994, s. 218)

Ayrıca Kur’ân;

-ölü insan cesetlerinin yok edilmesini yani gömülmesini emretmekte, (Abese, 21; Mâide, 31) böylece bulaşıcı hastalıkların önlemesini sağlamaktadır.
-İnsanların öldürülmelerini yasaklamakta, (İsrâ, 33)
-öldürülmelerinin engellenmesi için de kısası emretmekte, (Bakara, 178)
-kız çocuklarının diri diri gömülmek suretiyle (Tekvîr, 8-9) veya
-açlık korkusuyla öldürülmelerini yasaklamakta (En’âm, 151; isrâ, 31) ve
-intiharı menetmekte (Nisâ, 29) ve böylece insan hayatına ve sağlığına verdiği önemi göstermektedir. (med. Karl Opitz, Kur’ân’da Tababet, s.54,82-83)

Kıyamete kadar gelecek bütün beşeriyete hitap eden bir dinin kitabının bunlardan bahsetmesi büyük önem taşır. İslâm tıbbının temelini oluşturan yapı, sıhhatli insan ve sıhhatli toplumdur. Ruh ve beden açısından sağlıklı insanlardan oluşan bir toplum, gözetilen hedeflerin başında gelir. İnsan sağlığını tehdit eden her tehlikenin bertaraf edilmesi esastır. Bunun içindir ki, tıp konusunu hareketlerimizdeki, yiyecek ve içeceklerimizdeki helâller ve haramlarla da bağlantılı düşünmek zorundayız. (Raşit Küçük, Tıbb-ı Nebevî Literatürü Üzerine Bir Deneme, İlim ve Sanat, sayı 3 1985, s. 6)

Müslümanlar, her hususta olduğu gibi şifâ kavramına da geniş bir perspektiften bakmışlar ve onu Kur’ân’ın rûhuna uygun bir şekilde anladıkları için maddî ve manevî yönden dengeli bir hayata kavuşmuşlar, dünya ilim ve medeniyetine pek çok değerler kazandıran İslâm Medeniyetini kurmuşlardır. Bununla birlikte son yıllarda bir çok İslâm aliminin Kur’ân’ın manasını bütün gerçekliğiyle kavramaya yönelmesi ve beşeriyetin, onun şifâsından istifade etmesi için ışık tutması sevindiricidir.

Şifâ Kaynağı Kur’ân-ı Kerim
İslâm’ın ilk ve ana prensibi olan tevhid akîdesi burada da karşımıza çıkar. Yani, ister hastalık olsun, ister şifâ olsun Allah’ın iradesi, bilgisi, meşîeti dışında cereyân eden tesâdüfî bir şey değildir. Allah, imtihan, îkaz, ceza, mükâfat gibi pek çok gâye ve hikmetlere binaen hem hastalığı yaratmıştır, hem de şifâyı. Ağaçtan yere düşen bir yaprak bile O’nun bilgisinin dışında olmazsa, hilkat ağacının meyvesi, yeryüzünün halîfesi olarak yaratılan insanların sağlığını, hem de binlercesinin birden hayatını ilgilendiren hastalıkların, salgınların O’nun bilgisinden hâriç kalması inanç mantığıyla bağdaşmaz. Kaldı ki, pek çok âyet ve hadîsler hastalık ve şifânın Allah’tan olduğunu açık olarak ifâde eder.

Şifâ kelimesi Kur’ân-ı Kerim’de dört defa (şifâ), bir defa (yeşfî), bir defa da (yeşfîni) şeklinde geçmektedir:

1. وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ “Biz Kur’ân’ı müminlere şifâ ve rahmet olarak indiririz.” (İsrâ, 82)
2. يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِّمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ “Ey insanlar! İşte size, Rabbinizden bir öğüt, gönüllerdeki dertlere bir şifâ, müminlere doğru yolu gösteren bir hidâyet ve rahmet geldi.” (Yûnus, 57)
3.وَيَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُّؤْمِنِينَ “..mü’min toplumun kalplerine şifâ versin.” (Tevbe, 14)
4. ٌقُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاء “…De ki: “O, iman edenler için hidâyet ve şifâdır.” (Fussilet, 44)
5. وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ “(Hz.İbrahim), Hastalandığımda O’dur bana şifâ veren.” (Şuarâ, 80)
6. وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتاً وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ ثُمَّ كُلِي مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلاً يَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

“Rabbin bal arısına şöyle vahyetti: “Dağlardan, ağaçlardan ve insanların kurdukları çardaklardan kendine göz göz ev (kovan) edin. Sonra da her türlü meyveden ye de Rabbinin sana yayılman için belirlediği yolları tut!” Onların karınlarından renkleri çeşit çeşit bir şerbet çıkar ki onda insanlara şifâ vardır. Elbette düşünen kimseler için bunda alacak ibret vardır.” (Nahl, 68-69)

Dikkat edilecek olursa, bu âyetlerde geçen “şifâ” ve “yeşfî” kelimelerinin ifâde ettiği manalarda bazı farklılıkların mevcut olduğu görülür. Tevbe ve Yûnus surelerinde göğüslere ve göğüstekilere şifâ verilmesi söz konusu edilirken, İsrâ ve Fussilet surelerinde mü’minlere şifâ olduğu belirtilmekte, Şuarâ suresinde hastalanınca şifâ verildiği zikredilmekte, Nahl suresinde de balda insanlar için şifâ bulunduğu bildirilmektedir.

Âyetlerde Kur’ân’ın insanlara şifâ olduğu belirtilmekle birlikte, hangi hastalıklara şifâ olduğu hususunda bir açıklık bulunmamaktadır. Acaba Kur’ân, hangi hastalıklara şifâdır? Bedenî hastalıklara mı yoksa rûhî hastalıklara mı? Âlimlerin çoğuna göre o, hem bedenî, hem de ruhî hastalıklara şifâdır. (Mustafa Çetin, Kur’ân’da Şifâ Kavramı, Dokuz Eylül Ün. ilâhiyat Fakültesi Dergisi, yıl 1992, s. 70)

“Biz Kur’ân’dan öyle âyetler indiriyoruz ki, mü’minler için şifâ ve rahmettir”, âyetinin tefsirinde Elmalılı şöyle diyor: “Bu âyette; dünya türlü türlü kaygı ve hastalık, belâ ve sıkıntı ile dolu bir hastaneye, Peygamber bir doktora, Kur’ân da bir şifâ verici ilaç ve yeterli gıdaya benzetilmiş oluyor. Şüphe ve iki yüzlülük, kâfirlik ve uyuşmazlık, zulüm ve haksızlık, hırs, ümitsizlik, işsizlik, cahillik, taklit, bağnazlık, kötü niyetli olmak gibi ahlâkî ve sosyal, psikolojik hastalıklara karşı Kur’ân’ın şifâ ve rahmet olduğu kesin bir gerçektir”. (M.H.Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, 5, 317) Kur’ân, inananların gönüllerine şifâdır. Çünkü onları küfürden kurtararak îmana eriştirir, ruhî bunalımlarını giderir, verdiği rahmet ve feyizle gönüllerini huzur ve sevince kavuşturur.

Kur’ân-ı Kerim, rûhî ve manevî hastalıklara şifâ olduğu gibi bedenî hastalıklara da şifâdır. Allah insanı ruh ve bedenden müteşekkil mümtaz bir varlık olarak yaratmış, onun maddî ve manevî yönden nasıl yaşaması gerektiğini ve hayâtiyetini hangi şartlarda sürdürebileceğini prensip olarak bildirmiştir. Ancak insanın maddî açıdan muhtaç olduğu şeyleri Kur’ân’da teferruatıyla açıklamamış, sadece işarette bulunarak onları kişinin bilgi, beceri ve tecrübesine bırakmıştır. Şâyet bunları detaylarıyla anlatmış olsaydı, o zaman Kur’ân ciltlere sığmayan bir kitap olurdu. (Mustafa Çetin, Kur’ân’da Şifâ Kavramı, s.75)

Kur’ân-ı Kerim umûmiyetle insanı tefekküre, çalışma ve araştırmaya davet eder, bilgi ve görgüsünü artırması hususunda teşvikte bulunur. Bu ilahî mesaj, hukukla ilgili 150 kadar sarîh âyet ihtiva ederken, (“Çok müsamahalı bir tutumla bu sayı en fazla 450 kadar olur”, Suat Yıldırım, Kur’ân-ı Kerim ve Fennî Keşifler, Ankara 1990, s.7) tabiat bilimlerinin alanı ile ilgili 750’den fazla âyet ihtiva etmektedir. Bu dikkatten uzak tutulmaması gereken çok önemli bir husustur. (Tantavî, el-Cevâhir fî Tefsîri’l-Kur’ân, Mısır 1350/1931, III,1)

Kur’ân-ı Kerim temizliğe ve insan sağlığına büyük önem atfeder. (Mâide, 5/6; Müddessir, 4) Dengeli beslenmenin gereğine işaret eder, aşırı yemekten, dengesiz beslenmekten ve israftan sakındırır. (En’âm, 141; Â’râf, 31) Yer yer bazı gıdalardan söz eder. Örnek olarak, et, (Bakara, 57; Hûd, 69; Yâsîn, 71-72) balık (Fâtır, 12; Kehf, 61, 63) ve süt (Nahl, 66; Yâsîn, 73) gibi besin maddeleri ile; hurma, üzüm, buğday, nar, (En’âm, 99) sebze, sarımsak, acur, soğan, mercimek, (Bakara, 61) incir ve zeytin (Tîn, 1) gibi nebatî yiyeceklerden ve meyvelerden söz etmekte ve bu gıdaların ehemmiyetine işaret etmektedir. Şifâ verici baldan (Nahl, 69) söz eden Kur’ân, bilhassa balın tedâvi edici hususiyetine dikkat çekmektedir.

.

Kur'an-ı Kerim'de Koruyucu Hekimlik

Prof. Dr. Davut Aydüz

"Hıfzıssıhha" denen koruyucu hekimliğin gayesi, insanları hastalıklara karşı korumaktır. Hastalıklara karşı korumanın da temel kaidesi "temizlik"tir. İnsanlık âlemine gerçek anlamda koruyucu hekimliği bahşeden İslâmiyet'tir. Ortaçağ Avrupa'sına tuvalet ve banyo alışkanlığını öğreten de Müslümanlardır.

Batıda 542 yılında ortaya çıkan veba salgını, mahiyeti bilinmediğinden, kırk sene devam etmiş, milyonlarca insanın ölümüne sebep olmuştur. Bu tarihten 1862 yılına kadar yirmi beş veba salgını zuhur etmiş; Avrupa nüfusunu yarıya indirmiştir. Halbuki, beri tarafta, Peygamber Efendimiz (s.a.s.) şöyle buyuruyordu: "Bir yerde tâûn (veba) bulunduğunu işitirseniz oraya girmeyin. Bulunduğunuz yerde meydana gelmiş ise oradan da ayrılmayın." (Buhari, Tıp 30; Müslim, Selâm 92.)

Avrupalı doktorların yüzlerce sene sonra, bulaşıcı hastalıkların yayılmasını önleme konusunda keşfedebildikleri "karantina" usulü Resûl-i Ekrem (s.a.s.) tarafından konmuş bulunuyordu.

İslâm tıbbı, (Kur'ân ve hadislerle getirilen hükümler) hastalıklardan korunmaya, hastalıkları tedavi etmekten daha fazla önem verir; bu yüzden hıfzısıhha (hygiene) meselesi ve koruyucu hekimlik gerek teorik gerekse pratik değerlendirmelerde önemli bir rol oynar. (S.Hüseyin Nasr, İslâm ve İlim, (trc. İlhan Kutluer), İst.1989, s.164.) Gerçi öncelikle sıhhatin korunmasına bütün tabâbet sistemlerinde yer verilmiştir. Ancak dinimiz kadar bunu şuurla, ısrarla yapan başka sistem yoktur. Modern tıbbın ulaşmak istediği nihâî hedef de budur. Bunca teknik imkânlara rağmen hâlâ çoğu hastalıkların mahiyeti bilinmemekte, bunlara "medeniyet hastalıkları" adı verilen yenileri eklenmektedir. Hasta insanlar elbette tedavi edilmelidir; ancak asıl hedef, hastalığa yol açan sebepleri ortadan kaldırmak olmalıdır. İslâmiyet getirdiği prensiplerle, hastalıklarla mücadelenin temel esası olan temizliği emretmiştir: "Allah da temizlenenleri sever." (Tevbe, 108) "Temizlik, imanın yarısıdır." (Müslim, Tahâret 1)

Kur'ân ve hadislerde koruyucu hekimliğe ait hükümleri bir sıralamaya tâbi tutmak gerekirse şu başlıklar altında toplayabiliriz:

1. Bulaşıcı Hastalıklardan Korunma.
2. Zararlı Yiyecek Ve İçeceklerden Uzak Durma.
3. Beden Temizliği Ve Vücut Sağlığı
4. Dengeli Beslenme İle Vücut Sağlığını Koruma.

Kur'ân-ı Kerim, Müslümanlara yalnız dinî, ahlakî, mülkî, askerî, cinaî ve siyasî kanunlar vazetmekle kalmamış, aynı zamanda onlara şu ana kadar bilinebilen en mükemmel hıfzıssıhha kanunlarını da öğretmiştir. Hatta diyebiliriz ki Kur'ân-ı Kerim, sadece koruyucu hekimlik ile ilgili alanlarda değil, diğer bütün alanlarda da getirdiği hükümlerle insan neslinin ve sıhhatinin korunmasını ve muhafazasını amaçlamıştır.

Zira İslâm ve onun yüce Kitabı Kur'ân, her şeyden önce insanı muhatap almakta ve her şeyi ile ona hitap etmektedir. Bu nedenledir ki Kur'ân, her türlü bedenî ve ruhî hastalıklardan, insanların korunmasını istemekte ve bu konuda sağlam ve esaslı prensipler getirmektedir. Kur'ân'ın getirdiği bu sağlam ve temel esaslar öncelikle insanın, bedenen ve ruhen hastalanmasını emniyet altına almakta, fakat hastalandığında da onun tedavî yollarını ve usullerini insanlara göstermektedir. Koruyucu hekimlik alanında ortaya koyduğu prensip ve kâidelerle Kur'ân-ı Kerim, sadece çağında değil, bütün çağlara hitabetmiş ve vazettiği bir çok prensip ve kaidelerin değeri ve mahiyeti, asırlar geçip de bu sahadaki bilgiler arttıkça ancak anlaşılabilmiştir.

Nitekim Kur'ân'da, çeşitli yönlerden giyim, uyku, vücut ve deri temizliği; yiyecek ve içeceğe dair kaideler ve meskenlere, ölülere ve evlere karşı davranışlar hakkında geniş bilgiler verilmekte ve onda hıfzıssıhha ile ilgili pek çok konularda önemli kaideler bulunmaktadır. (Opıtz Karl, Die Medizin im Koran, Kur'ân'da Tabâbet, (trc. Feridun Nafiz Uzluk), Ankara 1971, s.45.)

İnsanlara, ifrat ve tefrit içinde olmaksızın bunların ikisi arası orta bir yol takip edilmesi tavsiye edilmekte ve özellikle koruyucu hekimliği ilgilendiren yeme ve içme hususunda mutlaka mutedil olunması emredilmektedir. Bu konuda Cenab-ı Hak: "Yiyiniz, içiniz, fakat israf etmeyiniz, şüphesiz Allah, israf edenleri sevmez." (A'râf, 31) buyurmaktadır.

İsrafı, zarar ve hastalıkların meydana geldiği şeylerin ölçüsü olarak tarif eden Mustafa el-Merâğî, Cenab-ı Hakk'ın, insanlara temiz olan şeylerden yemelerini ve içmelerini, fakat sıhhate zarar verecek şekilde haddi aşmamalarını da emrettiğini söyler. (el-Merâğî, Ahmed Mustafa, Tefsîru'l-Merâğî, Beyrut 1974, VIII,133.) Kur'ân, aybaşı hali gibi hususî hallerinde kadına yaklaşmayı (Bakara, 222), yasaklamıştır. Tam bir nezâhet ve tıbbî bir hikmetle, aybaşı halindeki temasın, mutlak zarar olduğunu açıklamıştır. Tıp ilmi de bu ciheti aynı sebepten ve aynı şekilde kanunlaştırmıştır. (Dr. Frıtz Kahn, Tenasül Hayatımız, (trc. Dr.Feridun Frik), Cemil Cahit Cem, İst.,1971, s. 75.)

Bugünkü tıbbın en önemli meselesi, "koruyucu hekimlik"tir. Koruyucu hekimlik ise, insanı sağlam iken koruyan ve hasta etmeyen esasları ve prensipleri ortaya koyar. Aşı, bunun en önemli bir aracıdır. Koruyucu hekimliğin ortaya koyduğu temel esasların başında, sağlam kimselerin, kendisini koruması için alacakları tedbirlerin ilki, önce bulaşmayı önlemek, temizliğe ve gıdaya önem vermek prensipleri yer almaktadır. Kur'ân-ı Kerim ise bu esasları 1400 sene önce getirmiştir.

Biraz önce maddeler halinde verdiğimiz Kur'ân ve hadislerdeki koruyucu hekimliğe ait hükümleri kısaca şöyle açıklayabiliriz:

1.Bulaşıcı Hastalıklardan Korunma
İslâm dini ve onun yüce kitabı Kur'ân-ı Kerim, insanın ve insan neslinin muhafazasını ve korunmasını sağlamak amacıyla, önleyici bir takım ön tedbirler getirmiş ve bu tedbirlerin uygulanmasını da emretmiştir. Kur'ân'ın getirdiği ön tedbirlerin başında, önleyicilik ve caydırıcılık prensibi, ilk sıralarda yer almaktadır. Bu prensibe göre Kur'an, evlilik dışı cinsî münasebeti ve bu çeşit münasebetlere götüren yolları kesinlikle yasaklamış ve bu konuda tedbirler getirmiştir.

Eskiden olduğu gibi günümüzde de, insan ve insan nesli için tehlikeli olan bir takım bulaşıcı hastalıklar mevcuttur. Bu bulaşıcı hastalıklar arasında en başta gelenleri de, frengi, belsoğukluğu, yumuşak yara gibi zührevî hastalıklar ve bunlara ilaveten şimdilerde bütün insanlığı tehdît eden AIDS hastalığıdır. Bu hastalıkların bulaşmasında ise en önemli faktör, evlilik dışı cinsî münasebet ve livâta olması İslâm'ın bu fiiller karşısındaki kararlı ve ciddî tavrının hikmetini bir kere daha herkese göstermiş olmaktadır. (İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi., Akçağ yay., XI, 383.)

Dinî bir takım sebep ve hikmetlerin yanında, bu sebeple de İslâm dini, fuhşu yasaklamış ve fuhşa götürücü yolları da kapatmıştır. Bu nedenle Cenab-ı Hak:

"Fuhşun gizlisine de, açığına da asla yaklaşmayınız" (En'âm, 151), "Zinaya yaklaşmayın, çünkü o, şüphesiz bir hayasızlıktır" (İsrâ, 32) buyurmaktadır.

Zinanın içtimaî bünyede açtığı yara, çok derin ve çok tehlikelidir. Sosyal nizamın ve içtimaî bünyenin ilk ve mutlak şartı aile ve nesildir. Zina bu iki unsuru yok eden ve dolayısı ile içtimaî nizamı yıkan en kuvvetli sebeptir. Sosyal nizamı korumak ve fertleri, uğrayabilecekleri bu felâketlerden muhafaza etmek için Kur'ân, zührevî hastalıklarla diğer bulaşıcı hastalıkların kaynağını teşkil eden evlilik dışı münasebetleri yasaklamış ve "yaklaşmayınız" emriyle fuhşun her çeşidine set çekmiş ve nesilleri bu felâketten korumuştur.

Kur'ân'ın zinâ ve evlilik dışı cinsî münâsebeti önlemedeki metodu ise, zinâya giden yolları başından kapatmak ve önleyici tedbirler getirmek şeklindedir. Kur'ân, zinâya giden yolların başında, bakılması yasak olanlara bakmamayı, ilk yol olarak kabul etmekte ve bu yüzden de önce erkeklere, (Nûr sûresi, 30) sonra da kadınlara (Nûr sûresi, 31) bakılması yasak olan kimselere ve bakılması yasak olan yerlere bakmamalarını emretmektedir. Böylece Kur'ân; bakış, tebessüm, konuşma, buluşma ve baş başa kalma şeklinde açıklanan zinâ yollarından ilkini, yani bakışı yasaklamakla, diğer zinâ yollarıyla hakikî zinâyı da yasaklamış olmaktadır. (Celal Kırca, Kur'an-ı Kerim'de Fen Bilimleri, s. 235-237)

Bilhassa bulaşıcı hastalıklardan korunmak için yiyecek ve içeceklerin temizliğine dikkat etmek gerekir. Bu hususta da Kur'ân-ı Kerîm'de açık hükümler bulunmaktadır: "Bugün size iyi ve temiz rızıklar helâl kılındı." (Mâide, 5), "Ey iman edenler! Size kısmet ettiğimiz rızıkların temiz ve helâlinden yeyiniz." (Bakara, 172), "Ey insanlar! Yeryüzünde olan bütün nimetlerimden helâl hoş olmak şartı ile yeyiniz." (Bakara, 168).

2. Zararlı Yiyecek Ve İçeceklerden Korunma
Dinimizin koyduğu haramları da koruyucu hekimliğin bir parçası sayabiliriz. İçkinin, uyuşturucuların, ölü etinin, kanın ve domuz etinin sağlık açısından zararları, fazla bir söze hacet kalmayacak kadar herkesçe malum konulardandır.

3. Beden Temizliği ve Sağlığı
Temizlik, gerek tıbbın ve gerekse koruyucu hekimliğin (hygiene) en ziyade önem verdiği ve üzerinde titizlikle durduğu konuların başında yer alır. Temizlik çeşitleri arasında ise ilk sırayı şüphesiz beden temizliği almaktadır. İslâmiyet ise, tıbbın bugün önemle üzerinde durduğu beden temizliği konusunu, asırlarca önce hem beden ve hem de rûh temizliği ve sağlığı açısından ele almış ve bu konuda ciddî prensipler ve hükümler getirmiştir. Bu prensipler, özellikle koruyucu hekimlik ile ilgili tedbirleri ihtiva etmekte ve insan sağlığını korumayı hedeflemektedir. Biz bu konuyu iki başlık altında incelemek istiyoruz:

a. Maddî Temizlik:
İslâm'ın maddî temizliği bir kısım ibâdetlerin vazgeçilmez şartı, hattâ namazın anahtarı olarak kabul etmesi maddî temizliğin ne kadar önemli bir şey olduğunu açıkça ifade eder. Meselâ dinin direği olarak kabul edilen namazın anahtarı beden temizliğidir.

b. Beden Temizliği
İslâm dini, temizliği imanın şartlarından biri kılmıştır. İbadetlerin kabul edilmesinin ilk şartı, maddî ve manevî temizlik olduğu gibi, imanda kemâlin şartı da temizliktir. Sevgili Peygamberimiz (s.a.s.)bir hadislerinde "Temizlik imanın yarısıdır." (Müslim, Tahâret,1) buyurur. Burada ehemmiyeti belirtilen temizlik mutlaktır. Yani hem maddî, hem manevî temizlikler buna dahildir. (İbrahim Canan, İslâm'da Çevre Sağlığı, İstanbul 1986, s.66)

Beden temizliği de ikiye ayrılır: Necâsetten tahâret (maddî temizlik), hadesten tahâret(manevî temizlik).

Hadesten Tahâret: Hades, bazı ibâdetlerin yapılmasına dinî yönden engel olan bir kirlilik halidir. Bundan temizlik te büyük ve küçük olmak üzere ikiye ayrılır.

a. Büyük hades, guslü gerektiren cünüplük, hayız ve nifâs halleridir.

b. Küçük hades ise; namaz için alınan abdesti gerektiren bevletme, büyük tuvaletini yapma ve abdesti bozan diğer şeylerdir.

Buna göre hadesten tahâret, gusül ya da abdest almak suretiyle "hades" halinden temizlenmeyi ifade eder ki, manevî ağırlığı olan bir temizlik türüdür. Kur'ân'da abdest emredilerek (Mâide, 6) maddî temizliğe ve suyun maddî temizlikteki rolüne dikkat çekilmiştir. Bilindiği gibi namaz; Allah'ın huzuruna çıkmanın bir ifadesidir. O huzura çıkmak için ruhsal olduğu kadar bedensel bir hazırlık da gereklidir. İşte abdest, bu ruhsal ve özellikle de bedensel hazırlığın ön şartıdır. (Seyyid Kutup, Fizilali'l-Kur'ân, Beyrut 1980, II, 849) Cünüplük, hayız ve nifastan sonra gusül emredildiği gibi, her bir Müslümanın en azından haftada bir defa yıkanması da Peygamberimiz tarafından emredilmiştir. (Ahmed b. Hanbel, Müsned I,304) "Ey iman edenler! Sarhoş iken ne söylediğinizi hakkıyla bilmedikçe namaza yaklaşmayın. Yolculuk dışında cünüp iken de gusletmedikçe namaz kılmayın.", (Nisâ, 43) "Sana âdet görmeden (hayız, kadınların aybaşı hâli ve nifâs gibi hallerden) soruyorlar. De ki: "O eziyettir." Âdet halinde kadınlardan çekilin, temizleninceye kadar onlara yaklaşmayın." (Bakara, 222)

Necâsetten Tahâret: Maddî pisliklere "necâset" diyoruz ki, insanın bedenine, elbisesine ve namaz kılacağı yere bulaşan maddî pislik demektir. Namazın sıhhatli olabilmesi için bu pisliğin giderilmesi şarttır. Bu durumda necâsetten tahâret, beden ya da elbisede bulunan ve şer'an necis sayılan maddelerden temizlenmeyi ifade eder. Örneğin, kan, meni, idrar ya da bunların bulaştığı bir elbise necistir. Böyle bir elbiseyi temizlemek tahârettir.1

ab. El temizliği.
ac. Ağız-burun temizliği.
ad. Temizlik ile ilgili diğer tavsiyeler:

1. Fıtrî Temizlik.
2. Elbise Temizliği.
3. Mekân Temizliği.
4. Suların Temizliği.

b. Manevî Temizlik:
Temizliği, sadece maddî temizlikle sınırlamak yanlış olur. Zira, beden temizliği kadar, hatta ondan çok daha önce "kalp temizliği", "nefis temizliği", "niyet dürüstlüğü" ve "ahlâk güzelliği" gereklidir. İslâmiyet her şeyde denge gözettiği gibi insanın madde ile manası arasında da dengeyi esas almıştır. Bu itibarla, İslâm'daki maddî temizlikle manevî temizliği birbirinden ayırmak imkânsızdır. Çoğu yerde manevî ve ruhî temizlik ağırlıklı olmakla birlikte genelde ikisini iç içe görmekteyiz.

Kur'ân-ı Kerim'de temizlikten bahsedilen yerlerde, sadece maddî pisliklerden temizlenme manası kastedilmemiştir. Aynı zamanda;

a. Kalp temizliği manasındaki temizlikten şöyle bahsedilmiştir; "... bu hem sizin kalpleriniz, hem de onların kalpleri için daha temizdir.", (Ahzâb, 53)

b. Fuhuş ve zina'dan temizlik; "... Lût âilesini şehrinizden çıkarın. Çünkü onlar, temiz kalmak isteyen (zina ve fuhuş yapmayan) kimselerdir.", (Neml, 56)

c. Malın haramla kirlenmemesi için temizlik; "Onların mallarından, kendilerini temizleyeceğin ve yücelteceğin bir sadaka al.", (Tevbe, 103)

d. Putlara tapma ve yalan pisliğinden temizlik; "Ey peygamber! ağızlarıyla "inandık" dedikleri halde, kalpleri inanmamış olanlardan küfürde yarış edenler seni üzmesin. Yahûdiler arasında da yalana kulak veren, sana gelmemiş olan bir kavme kulak verenler vardır. Kelimeleri konuldukları yerlerden çıkarıp tahrif ederler. "Eğer size bu verilirse alın, bu verilmezse sakının!" derler. Allah birini şaşırtmak isterse, sen onun için Allah'a karşı hiç bir şey yapamazsın. Onlar öyle kimselerdir ki Allah, onların kalplerini temizlemek istememiştir. Onlar için dünyada rezillik var ve yine onlar için âhirette de büyük bir azâp vardır." (Mâide, 41) ve "Ey iman edenler! Müşrikler bir pislikten ibarettir. Onun için, bu yıldan sonra Mescid-i Harama yaklaşmasınlar." (Tevbe, 28) gibi ayetlerde manevî temizlikten de bahsedilmiştir.

.

Şifa Kaynağı Bal

Prof. Dr. Davut Aydüz

Kur’ân-ı Kerim, "müttakîlere Rehber" (Bakara sûresi, 2) bir kitap olmasının yanı sıra, sadece dinî, ahlâkî, hukukî kanunlar ve kaideler getirmekle kalmamış, aynı zamanda şu âna kadar bilinebilen en mükemmel koruyucu hekimlik kaide ve prensiplerini de getirmiştir.

Hatta diyebiliriz ki Kur’ân, sadece koruyucu hekimlik ile ilgili sahalarda değil, diğer bütün alanlarda da getirdiği hükümlerle insan sağlığını korumayı hedeflemektedir.
İslâm ve onun yüce kitabı Kur’ân, her şeyden önce insanı muhatap almakta ve her şeyi ile ona hitap etmektedir. Bu sebeple de Kur’ân, her türlü bedenî ve ruhî hastalıklardan insanların korunmasını istemekte ve bu konularda da sağlam ve esaslı prensipler ve kanunlar getirmektedir. Kur’ân’ın gösterdiği bu sağlam ve temel esaslar, öncelikle insanın ruhen ve bedenen iyi ve yeterli bir şekilde beslenip hastalanmamasını emniyet altına almakta, fakat hastalandığında da tedavi yollarını ve usullerini işâretlerle insanlara göstermektedir. Biz bu makalemizde, Kur’ân’da zikredilen balın, hem insan için çok faydalı bir besin maddesi, hem de şifa oluşu üzerinde duracağız.
وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ * ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلاً يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةًَ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
"Rabbin bal arısına şöyle vahyetti: "Dağlardan, ağaçlardan ve insanların kurdukları çardaklardan kendine göz göz ev (kovan) edin! Sonra da her türlü meyveden ye de Rabbinin sana yayılman için belirlediği yolları tut!" Onların karınlarından renkleri çeşit çeşit bir şerbet çıkar ki onda insanlara şifa vardır. Elbette düşünen kimseler için bunda (Allah’ın kudret ve hikmetine) delil vardır." (Nahl sûresi 68-69).

Bu âyette vahiy, ilham anlamındadır. Kuşun uçmayı, balığın yüzmeyi, yeni doğan bebeğin emmeyi öğrenmesi gibi bütün canlıların hayat vesilelerini öğrenmeleri de ilham eseridir. Bütün büyük keşifler, önemli edebiyat ve sanat eserleri de bu kabildendir. Bal arısının harika kimyagerliğine âyet özellikle yer vermektedir.

Bal ile ilgili Hadîs-i Şerifler
Bazı hadîs-i şeriflerde de baldan ve balın faydalarından bahsedilmektedir:
1. "Bal şerbetinden daha üstün bir ilaç bulunmaz."2
2. "Böbrek sancısı, böbrekteki sinirdendir. Hareket ettiği zaman sahibini hasta eder. Bu hastalığı ılık su ve bal şerbeti ile tedavi ediniz."3
3. "Her kim, her ay üç gün aç karına bal şerbeti içerse; felç, cüzzam ve abraşlık (sedef) gibi hastalıklardan korunmuş olur."4
4."Doğum yapan (loğusa) kadınlar için yaş hurma, hasta kimseler için ise bal gibi şifa yoktur."5
5. Enes b. Mâlik’in (r.a.): "Peygamberimiz (s.a.s.) hasta olduğu zaman, ağzına bir avuç çörekotu atar, üzerine de su veya bal şerbeti içerdi." dediği rivâyet edilmiştir.6

Baldaki Besin Elementleri
"Onda insanlar için şifa vardır." beyanına mazhar olan bu değerli gıda maddesinin önce hangi besin elementlerinden meydana geldiğini görelim:
Yapılan çok sayıdaki analizin sonuçlarına göre ballarda %17-20 nem, %70 civarında invert şeker (fruktoz+glukoz), %5-10 sakkaroz (çay şekeri), %0.1-0.2 organik asitler ve %0.1-0.35 arasında da mineral madde bulunduğu tespit edilmiştir. Bu değerler bal arılarının, nektarlarını aldığı çiçeklerin veya salgısını aldığı bitkilerin durumuna göre az çok farklılıklar göstermektedir. Balın bileşimi incelendiğinde %70-80 gibi büyük bir oranın şekerlerden oluştuğu görülür. Bunun en az %65 veya %60’ını (balın çeşidine göre) invert şeker denilen glikoz ve fruktoz, %5-10’unu ise sakkaroz oluşturmaktadır. Sakkaroz, hidroliz (Suyu oluşturan hidrojen ve oksijen elementlerinin birbirinden ayrılması) edildiğinde ise eşit miktarlarda glikoz ve fruktoza parçalanır.

Balın bileşimi büyük oranda fruktoz, glikoz, sakkaroz ile sudan meydana gelir. Sindirimi gerektirmediği için kolayca kana geçer. Bu sebeple zayıf ve iştahsız kimselerin enerji ihtiyaçlarını karşılamada iyi bir yiyecektir. Balın 40-50 gramı müshildir, yani ishal yapıcıdır. 100 gram bal, 300 gram su ile lavman (Lavman; makattan, teşhis, tedavi veya ameliyata hazırlamak maksadıyla mayi verilmesi işlemi) tarzında kullanılabilir. Yağlar vücudun önemli enerji kaynağıdır. Normal şartlarda enerji üretmek için yağ ve şekerler birlikte yakılır ve böyle daha verimli bir enerji meydana gelir. Şeker olmadığı zaman yağlar daha verimsiz bir biçimde yakılır ve kolaylıkla yorgunluk meydana gelir. Bu sebeple yeterince tabii şeker de alınmalıdır. Glikoz ve fruktoz denen iki tabii şeker özellikle balda boldur.

Rafine edilmiş beyaz şekerde, vitamin, mineral ve protein bulunmaz. Şeker ihtiyacını sebze, meyve, bal gibi yiyeceklerle karşılayabiliriz. Böylece diğer faydalı cevherleri de sağlamış oluruz. Bu sebeple rafine beyaz şeker hiç yenmezse, sıhhat açısından daha iyi olur. Keskin tadıyla boğaz tıkayıcı, iştahı kesici beyaz şeker, vitamin ve proteinli diğer besinlerin yeterince yenmesini önleyerek ve dişleri çürüterek de zarar verir. Dişlere bulaşan rafine şekerle beslenen asidofilus isimli bakteri, sakkarozu laktik aside çevirerek, diş çürümesine yol açmaktadır. Eğer tatlı yenmek, ağız tatlandırılmak isteniyorsa, çeşitli tat, koku ve renkteki tabii ballar yenebilir. Vücut, bir makinedir ve bir otomobil nasıl benzin isterse, onun da devamlı yakıta ihtiyacı vardır. Bir insan uyurken de kalbi çalışır ve bağırsaklar, sıkışıp sıkışıp açılır. Karaciğer, böbrekler ve diğer organlar da faaliyetlerini sürdürmektedirler. Bu sadece motoru çalıştıran, henüz yola çıkmamış bir arabaya benzer. Bir insan uyandığı, kalkıp dolaştığı, çalıştığı, koştuğu zaman, hareket halindeki araba gibi daha fazla yakıt harcar. Bir çocuğun her gün aldığı besinin çoğu, çocuk hızla büyümekte olsa bile, yakıt olarak harcanır. Vücudun en ideal yakıtı da baldır. 1937’de Alman araştırmacılar, balın zararlı bakterileri öldürücü tesire sahip olduğunu keşfettiler. 1962’de Amerikan Tarım Bakanlığı’ndan White; baldaki "glikoz oksidaz" enziminin bakteri öldürücü olduğunu tespit etti. Arı sütü, pensilin ve klortetrasiklinin tesirine benzer tesir gösterir. Bal tabii asittir, bu durumuyla birçok bakteri için zararlıdır. Balın tifo, dizanteri gibi on çeşit hastalık mikrobunu öldürdüğü ispatlanmış bir gerçektir.

Bal, kalsiyum ve fosfatça da zengindir. Daha çok kemik ve dişlerde sertliği sağlamak işine yarar. Büyüme çağında alınan kalsiyum ve fosfor yeterli değilse, kemik ve dişler sağlam olmayıp, ince, dayanıksız ve gözenekli olurlar. Alınmaması, çocukların gelişmesi ve boy uzamasını da kötü yönde etkiler. Çoğu kez kısa boylu ve cılız çocukların ana ve babaları da çocukluk çağlarında kötü beslenmiş ve iyi gelişmemişlerdir. Çok küçük parçacıklar şeklindeki kalsiyum, sinir sisteminin dengeli çalışmasını, sakin olmasını sağlar. Oysa kalsiyum eksikliğinde sinirler gergin ve aşırı hassastır. Az kalsiyum alan yetişkinler, sık sık sinirlenir, kaslarını gerer ve çabucak yorulurlar. Kalsiyum eksikliği rahat uyumayı güçleştirir. Aynı zamanda, kaslarda kramplara sebep olur. Kadınların aylık kanaması sırasında karın bölgesinde görülen kramplar da çoğu kez kalsiyum azalmasından dolayıdır. Kanın pıhtılaşması için kalsiyum gereklidir. Bir ameliyat, kaza, diş çekilmesi sırasında önemli kanamalar olabilmektedir. Balın bütün bu rahatsızlıkların giderilmesinde, ihtiva ettiği besin elementleri bakımından mühim bir rolü vardır.

Kansızlığın önemli bir sebebi demir eksikliğidir. Balın, kansızlığın önlenmesine katkısı da bilinmektedir. O halde, arının balı verirken yapmış olduğu o kadar çaba boşuna değildir. Arı, küçücük beyniyle bu kadar çok şeyi nasıl ve kimden öğrenmiş olabilir acaba? Bu mütalaanın sonunda ebediyyen canlılığını ve gençliğini koruyacak olan şu ölümsüz sözlere dikkatleri çekmek istiyoruz:
"Rabbin bal arısına şöyle vahyetti: "Dağlardan, ağaçlardan ve insanların kurdukları çardaklardan kendine göz göz ev (kovan) edin! Sonra da her türlü meyveden ye de Rabbinin sana yayılman için belirlediği yolları tut!" Onların karınlarından renkleri çeşit çeşit bir şerbet çıkar ki onda insanlara şifa vardır. Elbette düşünen kimseler için bunda (Allah’ın kudret ve hikmetine) delil vardır." (Nahl sûresi, 68-69)8
Arı özellikle yayla bölgesinde ve değişik bitkilerden ilaç değeri olan birçok maddeleri alır ve bala intikal ettirir. Bu nedenle değişik yöre ballarında çeşitli hastalıklara iyi gelen özellikler vardır.

Bal Şerbeti
Bal, şerbet yapılarak içildiğinde ishale iyi gelir. Dörtte bir çay kaşığı tuz ile bir litre bal şerbeti karıştırılırsa en güzel netice elde edilir. Bal şerbeti ile ilgili hadis-i şerif: Ebu Saîd el-Hudrî anlatıyor: "Bir adam Resûlullah Efendimize (s.a.s.) gelerek: "Kardeşim ishal oldu (ne yapayım?)" diye sordu. Aleyhisselâtu vesselâm: "Ona bal (şerbeti) içir!" ferman buyurdu. Adam içirdi. Bilâhare aynı şahıs tekrar gelip: "Ben bal şerbeti içirdim. Ancak, bu onun ishalini artırmadan başka bir şeye yaramadı." dedi. (Adamın bu gidip gelmeleri) üç kere tekrar etti. Sonunda Peygamber Efendimiz (s.a.s.): "Allah doğru söyledi. Kardeşinin karnı yalan söyledi (hata etti.)" buyurdu. Sonra bir kere daha içirdi. Bu sefer kardeşi iyileşti."

Bal şerbetinin ölçüsü kişiden kişiye değişir. Lâkin yaklaşık olarak bir litre suya 400 gram bal konduğunda normal bal şerbeti elde edilir. Bir litre bal şerbetinde 20 mg. sodyum, 204 mg. potasyum, 24 mg. fosfor, 1200 mg. protein, 313,6 gr. karbonhidrat, 60 mg. kalsiyum, 3,2 mg. demir, 0,04 mg. thiamin, 0,28 mg. riboflavin, 0,8 mg. niasin ve 16 mg. C vitamini mevcuttur.
Bal, hazmı gerektirmediği için kolayca kana geçer. Bal şerbetinde oral rehidratasyon mayiinden (ishalli hastalara ağızdan verilen şekerli tuzlu su eriyiği) fazla olarak aminoasit vardır. Baldaki şeker, emilimi en kolay olanıdır. Glikoz, aminoasit, sodyum üçlüsü ve beraberinde de su çok güzel emilir. Böylece su kaybı olan ishalli hasta çabuk iyileşir.

Ülkemizde malnutrisyonlu (sağlıksız beslenme ya da besinlerin sindirim ve dağılımında bozukluk sonucu ortaya çıkan yetersiz beslenme durumu) hasta oldukça fazladır. Bunların ağızdan beslenmesi şarttır. Bu tip ishalli vakalara aynı zamanda aminoasit ve vitamin bal şerbetinde verilerek onların beslenmesine çok güzel hizmet edilmiş olur.

Oral rehidratasyon mâyî uzun müddet verilirse kanda fosfat düşüklüğüne sebep olunabilir. Ülkemizde yaygın olan raşitizm dolayısı ile alt normalde olan fosfor seviyesi uzun süre oral rehidratasyon mâyîinin kullanılmasıyla daha da düşecek ve buna bağlı olarak hücre fonksiyonlarında büyük bozukluklar oluşabilecektir. Balda fosfor bulunduğundan bu problem meydana gelmeyecektir.

İshal sırasında iştahsızlık gibi sebeplerle kalori alınmasında %30 kadar azalma olmaktadır. Hele hele ishalin en çok müsebbibi olan rotavirüs (küçük çocuklarda görülen ağır ishallere sebep olan bir grup virüs. Yaklaşık 2 gün süren kuluçka döneminin ardından kusma, ateş, karın ağrısı ve sulu ishal başlar.) ishalinde su %42 kadardır. Ancak bu azalma alınan kalori miktarını artırarak karşılanabilmektedir.

İshal sırasında çeşitli besin elemanlarının emilmeleri bozulmaktadır. Besin elemanları arasında en az karbonhidratların emilmeleri aksamaktadır. Ancak bütün besin elemanları ağızdan alınmakla vücut için gerekli miktarlar sağlanabilmektedir. Besindeki karbonhidratların ve proteinlerin emilmeleri sırasında bağırsaklardan sodyum ve su emilmesi de arttığından ishalde su ve elektrolit dengesindeki bozukluklar da daha kolay düzelmektedir. Diğer bir ifadeyle ishalde önemli bir kalori açığı vardır. 1 litre bal şerbetinde 1260 kalori olduğu ve içindeki şekerin de monosakkarid olduğu düşünülürse, bal şerbetinin oral rehidratasyon mâyîinden (ishalli hastalara ağızdan verilen şekerli tuzlu su eriyiği) üstün olduğu ortaya çıkar. İshallilerde enerji açığı en iyi bal şerbetiyle karşılanır.

C vitaminin, vücudu enfeksiyonlardan ve bakteri toksinleri (mikrop zehirler)den koruduğuna dair çeşitli yayınlar vardır. Enfeksiyonlar, vücut doku ve sıvılarındaki C vitamini miktarını azaltmaktadır. Normal C vitamini ihtiyacının karşılanması ile dokulardaki miktarların yeterli seviyede tutulabildiği rapor edilmiştir. Bununla beraber şiddetli enfeksiyon ve bakteri zehirlenmelerinde alınan C vitamini miktarının artırılması gerektiği görüşünde olanlar vardır. Piyasadaki ilaçlarda C vitamini 20-25 mg. kadardır. 1 litre bal şerbetinde 16 mg. C vitamini olduğunu bir kere daha hatırlatalım.

Bakteri çeperinin bozulması veya bu çeperin yapılışının önlenmesi, bakterinin erimesine yol açabilir. Bal şerbetindeki şeker ortamında bakteri hücre çeperinin yapılışı önlenebilmektedir. Halbuki oral rehidratasyon mâyîinin böyle bir hususiyeti yoktur. İshalli hastada glikozla kolaylaştırılmış (=glikoza bağlı) sodyum nakli olabiliyor. Baldaki glikoz ve çeyrek çay kaşığı tuzun emilmesi çok kolay oluyor. Tuzla beraber su emilmesi de artacağı için ishalde sıvı kaybının düzelmesi kolaylaşmaktadır.

Virüslere bağlı ishallerde yağ emilmesi çok bozulur. Balda yağ olmaması ishalde kullanılması için fevkalâde uygundur.11 Dünyanın çeşitli yerlerinde yapılan her kademedeki araştırma, bu tabiî şerbetin sayılamayacak kadar faydası olduğunu göstermektedir... Bal, bozulmadığı için de diğer ilaçların muhafazasında kullanılır. Diğer şeyleri de çürümeden korur.12 Halk İlaçları ve Şifalı Bitkiler kitabında İlhan Yardımcı, tıp kitaplarından istifadeyle balın 35 faydasını saymıştır.13

Arısütü
Arısütü, genç larvaların büyüyüp gelişmesi için beş ile on beş günlük işçi arıların altçene ve boğaz bezlerinden kovanın gözlerine konan, yoğunlaştırılmış süt kıvamında, kuvvetli asit-karakterde besleyici bir maddedir.
Arısütü, arı salgılarından biridir ve pelte kıvamında olup, beyaz renktedir.14 Arısütünün hammaddesi nektar ve polen tozudur. Ancak araştırmalar göstermiştir ki, işçi arılar nektar ve polen tozunu sindirim organlarında değişikliğe uğratıp, baldan çok daha kuvvetli ve etkili bir madde olan arısütünü meydana getirmektedir. Arısütü, ilk salgılanıp ağza geldiğinde süt kıvamındadır, fakat kovanın gözlerine konduktan sonra koyulaşarak, krema şeklini ve rengini kazanmaktadır.15 Arısütü, %66,5 su, %34,95 de kuru maddelerden oluşmaktadır. Kuru madde içerisinde protein, yağ, şeker, izelementler, vitaminler ve tespit edilmemiş maddeler mevcuttur.
Arısütünün bileşiminde bulunan vitaminler B1, B2, B6, Biotine, C vitamini, inositol, pantothenik asit, nikotinik asit ve folik asittir. Arısütü, hormonlar ve zindelik veren özel maddeler de içermektedir. Arısütünde 15 ayrı amino asidin varlığı da saptanmıştır.

Arısütü, ekonomik düzeyi yüksek olan ülkelerde pazar bulmuş durumdadır. Hatta apiterapi, yani arı ürünlerinin hastalıkların önlenmesi ya da iyileştirilmesi amacıyla kullanılmasıyla yapılan tedavi, gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Japonya ve birçok doğu bloku ülkede, arısütü tıbbın hizmetine girmiş bulunmaktadır. Hatta bazı doğu bloku ülkelerinde sadece arı ürünleri ile tedavi yapılan klinikler mevcuttur. Birçok hastalığa karşı arısütü hapları geliştirilmiştir. Arısütü, sinir sistemi hastalıklarında, sürekli yorgunluk hallerinde, kısırlık tedavisinde, damar sertliğinde güç ve zindelik kazandırmakta kullanılmaktadır. Ayrıca kozmetik sanayiinde arısütünün geniş kullanma alanı vardır.16
Arısütü pazara, saf ve taze halde, bala karıştırılmış, suyu uçurulmuş draje veya tablet olarak, polenle karıştırılmış şekilde sunulmaktadır.17 Arısütünün araştırmacılar tarafından tespit edilen faydaları şunlardır:
1. Antibiyotik özelliği olduğu ve bazı bakterileri öldürdüğü,
2. Bazı mikrobik hastalıklarda vücudu kuvvetlendirdiği,
3. Bazı kanser türlerinde iyileşme temin ettiği,
4. Şeker hastalarında faydalı olduğu,
5. Böcek türlerinde ömrü uzattığı,
6. Kandaki kolesterol miktarının düşürülmesinde faydalı olduğu,
7. Unutkanlığı giderdiği,
8. Romatizmal hastalıklarda istifade edilebileceği,
9. Mide ve on iki parmak bağırsağı ülserine iyi geldiği,
10. İştahsızlık ve kansızlık hallerinde faydalı olabileceği ifade ediliyor.

Her gıda maddesi şüphesiz inananlarca nimet olarak telakkî edilir. Ancak bazı gıdalar ihtiva ettikleri besin ögeleri bakımından diğerlerine göre ayrıcalık gösterirler. İlmî olarak da bazı gıdalara besin değeri yüksek olan veya besin değeri düşük olan gıdalar denir. Dünyadaki bunca çeşit gıdanın arasında hususî olarak Kur’ân’da zikredilen gıdaların diğerlerine göre üstün özelliklere sahip olduğunu düşünmemek mümkün mü? İşte bunlardan biri olan ve Kur’ân’ın "onda insanlara şifa vardır" dediği "Bal"ın, -bu makalemizde- hem bir besin maddesi, hem de bir ilaç olarak ne kadar faydalı olduğunu görmüş olduk.

Dipnotlar
1.Suat Yıldırım, Kur’ân-ı Hakîm ve Açıklamalı Meâli.
2.el-Münâvî, Feyzü’l- Kadir, 5/454.
3.Hâkim, Müstedrek, Tıp, 4/405; Heysemî, Mecmau’z-Zevâid, Beyrut 1982, 5/87.
4.Feyzü’l-Kadir, 6/220.
5.Ali el-Müttakî, Kenzu’l-Ummâl, Beyrut 1985, 10/28279.
6.İbnü’l-Esir, en-Nihâye fî garîbi’l-Hadis ve’l-Eser, Mektebetü’l-İslâmiyye, 4/107, Mecmau’z-Zevâid, 5/87.
7.C. Kemal Sümbül, Sızıntı, Baldaki İnce Oranlar, sayı 167, yıl 1992, s.506.
8.Polat Has, Peygamberimiz’den (s.a.s.) Günümüze Beslenme, İzmir 1991, s.161-165.
9.Nurbaki, Kur’ân-ı Kerim’den Âyetler ve İlmî Gerçekler, Ankara 1986, s.118.
10.Buhari, Tıp 4, 24; Müslim, Selam 91; Tirmizî, Tıp 31. Hadisin geniş açıklaması için bkz.: İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi Kütüb-i Sitte, 11/13-15.
11.Polat Has, Bin beşyüz Senelik Harika İlaç, Sızıntı, sayı 60, yıl 1984, (V,471-2).
12.Afzalur Rahman, Hz. Muhammed (s.a.s.), Sîret Ansiklopedisi, 1/344.
13.Bkz.: İlhan Yardımcı, Halk İlaçları ve Şifalı Bitkiler, s.144-146. Balın diğer faydaları için bkz.: M. İzzet M.Ârif, Âlic Nefsek bi’l-Kur’an, Kahire 1411/1990, s.27-40; Sa’d Muhammed Hafâcî, eş-Şifa ve’d-Devâ fi’l-Kur’ân, İskenderiyye ts., s.197-234; Muhammed es-Sâyim, eş-Şifa bi’l-A’şâb, Kahire ts., s.26-32; Ebu Hâmid el-Gazalî, et-Tedavî bi’l-Kur’an, Kahire ts., s.77-79.
14.Kadriye Sorkun, Arı Ürünleri, Bilim ve Teknik, Ağustos 1987, sayı 237.
15.Fügen Meydanoğlu, Arısütü Nedir?, Bilim ve Teknik, Kasım 1985, sayı 216, s.32.
16.Kadriye Sorkun, Arı Ürünleri, Bilim ve Teknik, Ağustos 1987, sayı 237.
17.N. Gülgün Akbaba, Bilim ve Teknik, Nisan 1989, sayı 257, s. 21.
18.Hasan Günaydın, Kur’ân Işığında Faydalı Gıdalar ve Beslenme, İstanbul 1995, s.23.

.

Kur'ân-ı Kerim'de Zikredilen Sebzeler

Prof. Dr. Davut Aydüz

Allah, Kur'ân'a kâinat kitabını tercüme ettirmektedir. Dolayısıyla, en mükerrem varlık olarak kâinata gerçek ma'nâsını kazandıran insanla alâkalı mes'eleler ve ilmî hakikatler de ihmal edilmeyip, önem ve mahiyetlerine göre elbette Kur'ân'da yerlerini alacaklardır.

Kur'ân-ı Kerîm, her şeyden önce insanı muhatap almakta ve ona hitap etmektedir. Kur'ân, insanlara yalnız dinî, ahlâkî, hukukî kanun ve kaideler getirmekle kalmamış, aynı zamanda şu âna kadar bilinebilen en mükemmel koruyucu hekimlik kaidelerini ve prensiplerini de getirmiştir. Hattâ diyebiliriz ki Kur'ân, sadece koruyucu hekimlik ile alâkalı sahalarda değil, her türlü bedenî ve ruhî hastalıklardan insanların korunmasını istemiş ve bu konularda da sağlam ve esaslı prensip ve kanunlar ortaya koymuştur.

Kur'ân'da bazı gıda maddeleriyle birlikte sebze ve meyvelerin adı zikredilmiş; fakat geniş ve tafsilâtlı bir biçimde bu maddelerin özelliklerine yer verilmemiştir. İstenilen ölçüde geniş ve tafsilâtlı bir biçimde besin bilgisinin bulunması da zaten Kur'ân'ın indiriliş gayesine ters düşerdi. Kur'ân'da zikredilen bu gıda maddeleri ve sebzeler, insan sağlığı için mutlaka lüzumlu olan protein, karbonhidrat ve yağları ihtivâ etmektedir. Pek çok yiyecek maddesinin arasında bunların zikredilmesi tesadüfî değildir. Kur'ân, bunları zikretmekle, insan sağlığını koruyan temel maddeleri zikretmiş olmakta ve insanların, bu gıda maddelerine dikkatlerini çekmiş ve bunlara olan ihtiyaçlarını belirtmiş olmaktadır.

Biz makalemizde, Kur'ân'da adı geçen sebzelerin insan beslenmesindeki yeri, tıbbî faydaları ve şifâ hususiyetleri üzerinde durmak istiyoruz. Bununla birlikte, Kur'ân'da zikredilen bu besin maddelerinin zikrediliş sebebi ve hikmeti sadece bundan ibarettir de demiyoruz. Çünkü bu sebzelerin birçok hikmeti olabilir. Bizim ele aldığımız husus, belki yüzlerce hikmetinden sadece birkaçıdır. En doğrusunu Allah bilir.

Kur'ân'da zikredilen sebzelerin, iyi bir besin kaynağı olduğunu ve bazı hastalıkların tedavisinde müessiriyetini tıp da kabul etmektedir. Onun için biz, Kur'ân'da ismi geçen bu sebzelerin tıbbî faydaları hususunda bugünkü tıbbın ne dediğini de imkân ölçüsünde ele alacağız.

Kur'ân-ı Kerîm'de adı geçen sebzeler, değişik sûrelerde zikredilir. Meselâ Bakara Sûresi 61. âyette, birkaç sebze bir arada zikredilir. Biz de önce bu âyette geçen sebzeleri ele alacak, daha sonra da diğer sûre ve âyetlerde zikredilen sebzeler üzerinde duracağız.

وَإِذْ قُلْتُمْ يَامُوسَى لَنْ نَصْبِرَ عَلَى طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنْ بَقْلِهَا وَقِثَّائِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنَى بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ اهْبِطُوا مِصْرًا فَإِنَّ لَكُمْ مَا سَأَلْتُمْ

"Bir vakit şöyle dediniz: 'Mûsa! Biz bir çeşit yemeğe imkânı yok katlanamayız. O hâlde bizim için Rabb'ine yalvar da yerin bitirdiği sebzesinden, kabağından, sarımsağından, mercimeğinden, soğanından çıkarsın.' Mûsa da: 'Ne o!' dedi, 'Siz, daha üstün olanı vererek daha düşük olanı mı almak istiyorsunuz? Pekâlâ, şehre inin, işte istediklerinizi orada bulursunuz!'" (Bakara, 2/61) Âyette, "kabak, sarımsak, mercimek ve soğan" için kullanılan "daha düşük olan"dan maksat, bu sebzelerin "düşük olması" değildir. Sözkonusu sebzeler bir mu'cize olarak gönderilen "bıldırcın eti ve kudret helvasına" göre düşük olarak zikredilmiştir. Yoksa, bu sebzeler değersiz ve faydasız değildir. Biraz sonra zikredeceklerimiz de, bu sebzelerin ne kadar faydalı olduğunu ispat etmektedir.

Şimdi sözkonusu âyette zikri geçen sebzeleri ayrı ayrı ele alıp inceleyelim:

Acur

Âyet-i kerîmede geçen‚ قثاء kıssâ' kelimesine; "kabak", "acur" ve "hıyar" mânâları verilmiştir. Biz de bu kelimenin "acur" mânâsında olduğunu kabul ederek, önce acur hakkında; daha sonra da "kabak" olduğunu söyleyenlere itibar ederek kabak hakkında bilgi vereceğiz.

Peygamber Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) acuru, yaş hurma ile1 başka bir rivâyette de hıyar ve acuru bal ile beraber yediği rivâyet edilmiştir.2

Hz. Âişe (r.anha) demiştir ki: (Nişanlı olduğum günlerde idi, zayıf olduğumdan dolayı) annem beni kilo aldırarak evliliğe hazırlıyordu, bunu bir türlü de beceremiyordu. Nihayet acur ile yaş hurma yemeye devam ettim ve güzel bir şekilde şişmanladım."3

Acur, kabakgillerdendir ve salatalığın bir çeşididir. Sıcak memleketlerde bilhassa yaz mevsiminde yetişen ve sağlık için pek faydalı olan bir sebzedir. Birkaç cinsi vardır, salatalıktan biraz uzuncadır. En iyisi olgunlaşmış ve taze olanıdır. Harareti teskin eder, susuzluğu giderir. Acur, salatalıktan daha hafiftir. Midenin hararetini söndürür, midede yavaş sindirilir. Mesâne ağrılarına karşı faydalıdır. Kokusu baygınlığa iyi gelir. Tohumu idrarı söktürür, yaprağı ile sargı yapıldığı zaman köpek ısırmasına karşı faydalıdır. Mideden yavaş yavaş iner. Mide özsuyu için iyi değildir. Fakat hurma, kuru üzüm bal veya zencefil ile birlikte yenildiği zaman yan tesirini giderir.4

Sarımsak

Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem), sarımsakla alâkalı şöyle buyurmuşlardır:

"Sarımsağı yiyin, onunla tedavi olun. Zîrâ o, yetmiş derde devâdır. Eğer bana melek gelmemiş olsaydı, ben de onu muhakkak yerdim."5, "Her kim soğan ve sarımsak yerse (kokusu gidinceye kadar evinde otursun) mescidimize yaklaşmasın! Eğer mutlaka yemek isterseniz, pişirerek kokusunu öldürünüz!"6

Sarımsağın muhteviyatında A, B, C vitaminleri, şekerler, sarımsağa özel koku, sarımsağın lezzetini veren kükürtlü bir uçucu yağ ve alicin vardır.

Tıbbî etkileri: Sarımsak çok eski devirlerden beri kullanılan ve bilinen bir tıbbî bitkidir. MÖ. 3000 yıllarına ait, taşlara yazılmış sarımsak reçeteleri bulunmuştur. Yine eski Mısır papirüslerinde, MÖ. 1600 yılında piramitlerde çalışan işçilerin, günlük yemeklerinde yeterli miktarda sarımsak ve soğan olmadığını ileri sürerek çalışmayı reddettikleri yazılıdır. Sebebi; soğan ve sarımsağın genel fizik kondisyonu arttıran ve özellikle o devirlerde bütün doğuda çok yaygın olan amipli dizanteriye karşı koruyucu maddeler ihtiva ettiğinin bilinmesidir.

Romalılarda savaşlardan önce kuvvetlendirmek için askerlere sarımsak verilmekteydi. Sarımsağı kuzey ülkelerine tanıtan Osmanlı'dır.

Sarımsak yendiğinde, ihtiva ettiği maddeler kan yoluyla bütün vücuda yayılır. Vücüttan atılımı nefes ve terle olur. Sarımsağın yol açtığı ağız ve vücut kokusunun sebebi budur. Süte de geçtiği için emziren anneler kullanmamalıdır.

Sarımsağın tıbbî tesirleri genelde lokal ve sistematik olarak ikiye ayrılabilir. Lokal tesir, ağızdan alınan sarımsağın mide ve bağırsağa yaptığı etkilerdir. Acı lezzeti sebebiyle iştah açar, allicin maddesi de mikrop öldürücü bir tesir gösterir. Doğu ülkelerinde amipli dizanteriye, Batı ülkelerinde ise özellikle savaş yıllarında görülen basilli dizanteriye karşı geniş olarak tüketilmiştir. Bu lokal mikrop öldürücü tesir, bağırsak parazitlerinden kıl kurtlarını da kapsar. Özellikle dizanterilerden sonra spastik kolon denilen rahatsızlığı, karın spazm çözücü ve mide-bağırsak gazlarını giderici tesiriyle ortadan kaldırabilir veya azaltabilir.

Sistematik tesirleri ise, sarımsağın damar sertliğini geriletmesi ve engellemesine dayanır. Bu sebeple de doğu ülkelerinde sarımsak, kalb ve damar rahatsızlıklarının meşhur ilâcı olarak bilinir. Tabiîdir ki, bu tesirlerden faydalanmak için sarımsağı uzun süre kullanmak gerekmektedir. Sarımsağın damar sertliğini önlemeye vesile olduğu, Rus bilim adamı Petkov tarafından tavşanlarda yapılan deneylerle doğrulanmıştır. Yine bu çalışmalar neticesi elde edilen bilgilere göre, damar sertliğine bağlı bacak ağrıları ve görme bozukluklarında da 2-3 aylık sarımsak tedavisinin faydalı olabileceği ileri sürülmektedir.

Sarımsağın tansiyon düşürücü tesirinin olup olmadığına dâir zıt fikirler bulunmasına rağmen, Petkov'un araştırmalarına göre taze sarımsak kesinlikle tansiyon düşürücü tesire sahiptir; ancak bayatladıkça bu tesir azalır. Sarımsak ayrıca damar sertliğinin yol açtığı karın ağrıları, ekşime, yanma ve gaz gibi rahatsızlıklarda da faydalıdır.

İngiliz araştırmacılar tarafından yapılan ve Lancet adlı tıp dergisinde yayımlanan son bulgulara göre, sarımsağın üç tesirine daha dikkat çekilmiştir:

1. Sarımsak kanda, damar sertliğine yol açan kolesterolün düşmesinde tesirlidir.

2. Kandaki pıhtıları çözmede rol alan sistemin aktive edilmesinde rol almaktadır.

3. Kanda pıhtılaşmayı sağlayan hücrelerin bu eğilimini azaltmaktadır. Dolayısıyla kanı sulandırır. Bu üç tesir de sarımsağın damar sertliğini önlemeye vesile hususiyetini desteklemektedir. Ezilmiş sarımsak veya sarımsak usaresi hâricen yaraların mikrop kapmasını engellemek için veya derinin mantar hastalıklarının tedavisinde kullanılır. Allicin maddesinin mikrop ve mantar öldürücü tesiri ilmî olarak ispat edilmiştir.

1. Dünya Savaşı esnasında cephedeki askerler mikrobik hastalıklardan korunmak maksadıyla bolca sarımsak yemişlerdir. Sarımsak, öksürüklü hastalıklarda göğsü yumuşatır ve sesi açar.7

Sarımsak, solunum ve hazım sistemindeki mikropları öldürür. Grip, tifo ve difteri gibi salgın hastalıklar sırasında faydalıdır. Kalb adalelerinin kuvvetlenmesine ve böbreklerin normal çalışmasına vesile olur. Karında ve bacaklarda toplanan suyun boşalmasına yardımcı olur. Romatizma ve mafsal iltihaplarında faydalıdır. Ateş düşürücü tesiri vardır. Egzamada kullanılır. Nefes darlığında faydalıdır. Zehirlenmelerde kullanılır. İdrar tutukluluğunu giderir. Zehirli hayvan sokmasında da faydalıdır. Saçların uzamasına da yardımcı olur.8

Kalabalık yerlerde çalışanlara ve talebelere bulaşıcı hastalıklardan korunmak için sarımsak yemeleri tavsiye edilir. Sarımsak, çabuk yorulmayı önler. Her gün sarımsak yiyenlerde hazım kolaylaşır. Bağırsak kurdu olmaz. Hazım cihazını temizler ve kabızlığı önlenmesine vesile olur.9

Çiğ yenildiğinde bedenin rahatlamasına, ısınmasına, dışkının dengelenmesine, bağırsaktaki gazların dağılmasına vesile olur. Pişmiş yendiğinde sesin berraklaşmasında, müzmin öksürüğün yatışmasında rol alır. Uyku verir, bedenin enfeksiyonlu hastalıklardan korunmasına vesile olur.10

Mercimek

Yemeklik olarak kullanılır. Zengin nişasta ve nebatî proteine sahip kılınmıştır. Terkibinde B vitaminleri ve fosfor vardır. Kuru bakliyat olarak insan beslenmesinde önemli rol oynar.

Mercimek, çeşitli değerli gıdaları ihtiva eden bir yiyecektir. 100 gram mercimek 351 kalori verir ve 57 gramı karbonhidrat, 24 gramı protein, 1-2 gramı yağ, 12 gramı liflerden oluşur. Ayrıca 25-30 mgr sodyum, 64 mgr kalsiyum, 0-5 mgr B1 vitamini vardır. Demir de yeteri kadar bulunur.

Görüldüğü gibi mercimek tam bir protein deposudur. Etteki kadar protein ihtiva etmesine rağmen, ona kıyasla çok ucuzdur. Bu yönüyle beslenme açısından büyük önem taşır. Et yerine mercimek kullanılarak yapılan yemeklerin besin değeri aynı olmakla beraber maliyeti yarı yarıya düşük olmaktadır.

Mercimeğin damar sertliği, kalb, şeker, kanser gibi hastalıkların kontrol altında tutulmasında veya bu hastalıklardan korunmada büyük faydaları vardır.

Mercimek, görme kuvvetini artıran maddeler ihtiva eder. Zekâyı geliştirir. Adale ve sinirlerin kuvvetlenmesinde, kan yapımında rol alır.11

Protein, mineral ve vitamin değerleri bakımından zengin bir besin olan mercimek, un ve makarna gibi kepeği alınmış gıdalara nispetle oldukça besleyici bir hususiyete sahip kılınmıştır.

Mercimek, bütün baklagiller içinde sindirimi en kolay yiyecektir. Diğer baklagillere nispetle daha az gaz yapar. Modern insanın hastalığı olan kabızlığın giderilmesi açısından da, en ideal besindir. Yeteri kadar posa ihtiva ettiğinden bağırsakları yormaz.12

Emzikli kadınlarda sütü çoğaltır. Çabuk doyurarak şişmanlığı önler. Mercimek, her türlü beyin rahatsızlığına faydalıdır.13

Soğan

Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuşlardır: "Her kim soğan ve sarımsak yerse (kokusu gidinceye kadar evinde otursun) mescidimize yaklaşmasın! Eğer mutlaka yemek isterseniz, pişirerek kokusunu öldürünüz!"14

Şifalı bitkiler içerisinde soğanın önemli bir yeri vardır. Sağlık üzerine olan olumlu tesirleri yüzyıllardan beri bilinen soğanın faydalı yönleri uzmanlar tarafından bir reçete hâline getirilmiştir.

Soğan tıbbî gayeler dışında, lezzet vermesi için birçok yemeğe katılır. Soğan eski Mısırlılardan beri bilinmekte ve kullanılmaktadır. Piramitlerin inşası esnasında işçileri salgın hastalıklardan korumak gayesiyle verilen sebzelerden biri de soğandır.

Soğan; şekerler, organik asitler, A, B, C vitaminleri, sülfürlü bir uçucu yağ, allicin türevleri, fosfor, iyot gibi vücuda faydalı maddeleri ihtiva etmektedir.

Tıbbî etkileri: Bağırsak hareketlerinin artmasına vesile olarak müshil tesiri yapar. Yakıcı lezzetiyle iştah açar, mide asiditesinin artmasına tesir ederek hazmı kolaylaştırır. Kan şekerinin düşmesine vesile olur; idrar söktürücü ve kan basıncını azaltıcı tesiri vardır. Kan şekerini düşürücü tesiri, ihtiva ettiği sülfürlü bileşiklerden ileri gelmektedir. Bağırsak gazlarının giderilmesinde rol alır. Hâricen, mikrop öldürücü tesirinden faydalanmak için çıbanların olgunlaştırılmasında ve yaraların mikrop kapmasının önlenmesinde kullanılabilir.

Vücutta biriken zararlı maddeleri ve suyu atar. Romatizmada, mafsal iltihabında, idrar tutukluğunda ve damar sertliğinde faydalıdır. Böbreklerdeki kum ve taşların dökülmesine yardımcı olur. Zayıflamaya vesile olur. Böbrek ağrısının dindirilmesinde, zihin yorgunluğunun giderilmesinde ve sinirlerin yatıştırılmasında rol alır. Kalb çarpıntısını dindirir. Prostat bezinin hastalanmasını önler. İktidarsızlıkta faydalıdır. Egzama ve diğer cilt hastalıklarında faydalıdır. Öksürük söktürür, bronşları temizler. Astım nöbeti, akciğer hastalıkları, grip ve soğuk algınlığında, kolera ve veremde faydalıdır. Vücudun direncinin artmasına vesile olur. Bağırsaklardaki mikropları temizler. Bağırsak solucanlarının düşürülmesine yardımcı olur. İhtiyarlamayı geciktirir. Dolama ve arpacıkta da faydalıdır.15

Soğan, pankreas bezlerinin çalışmasında rol alarak insülin salgısını artmasına vesile olur, bu yönüyle şeker hastaları için çok faydalıdır. Nişastalı, unlu yiyeceklerin sindirimini kolaylaştırır. Dezenfektan görevi görür, gıdaların bağırsaklarda kokuşup vücudu zehirlenmesini önler. Sinirleri teskin eder ve uyku verir. Arı sokmalarında acıyı keser şişmeyi önler (Arının iğnesi çıkarıldıktan sonra, bu yere soğan sürülmelidir). Bu kadar faydalı özelliklerinin yanında soğanın en itici yanı kokusu olsa gerek. Soğanın kokusunu yemekten sonra biraz ekmek kabuğu veya maydanoz çiğneyerek bertaraf edebiliriz.16

Keskin kokusu sebebiyle bayılanların kendine gelmesini sağlar.17 Kol ve bacak çıkmalarında, kuyruk yağında hafif kızartılmış soğan, çıkığın üzerine sarılır. Bu metot bademcik ve gudde şişmelerinde de faydalıdır. Çıbanları iyileşmesine vesile olur. Üzerine soğan sarılırsa her türlü ağrı ve sızı kaybolur. Böcek ısırmasında, arı ve sivrisinek sokmasında, sokulan mahalle soğan sürerek masaj yapmak faydalıdır18

Kabak

Kur'ân-ı Kerîm'de zikredilen sebzelerden biri de kabaktır. Kabağın geçtiği âyetin meâli şöyledir: "Yûnus da şüphesiz resullerdendi. Hani o, Rabb'inden izinsiz kaçıp yolcusunu doldurmuş gemiye kendini atmıştı. Kur'a çekmiş, kur'ada kaybedenlerden olunca denize atılmıştı. O yaptığından ötürü pişman bir vaziyette iken balık onu yutuverdi. Şayet Allah'ı çok tesbih edenlerden olmasaydı, tâ mahşere kadar onun karnında kalırdı. Derken Biz onu ağaçsız çıplak bir sahile attık, o bitkin bir hâlde idi. Üzerine gölge yapması için, orada asma kabak cinsinden bir ağaç bitirdik." (Sâffât,37/139-146).

Elmalılı'ya göre âyetin mânâsı şöyledir: "Ve üzerine yaktîn, yani bal kabağı cinsinden bir ağaç bitirdik. Gövdesiz, çabuk biter, çok çatallanır, uzar ve yaprakları büyük olduğundan gölgeliğe elverişli bir ağaç; gövdesi olmadığı hâlde buna ağaç denilmesi, çatallanıp yükselebilmesinden dolayıdır. Demek ki başında bu kabağın bitmesi, çıktığı sırada hasta hâlinde bir siper olması içindi."

Her ne kadar Allâme Elmalılı ve bazı Türk müfessirler "yaktîn" kelimesine "kabak" mânâsı vermişlerse de, bu bitkinin ne olduğu hakkında birtakım farklı tespit ve yorumlar ortaya çıkmıştır. Bunlardan hangisi olursa olsun, mutlaka o sırada kumsal bir arazide öyle bir bitkinin bir ânda meydana gelmesi, ancak İlâhî mu'cizelerden biri kabul edilir.19

Biz, yaktîn isimli bitkinin kabak olduğunu kabul edenlere göre, kabaktan bahsetmek istiyoruz.

Peygamber Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) en sevdiği yemeğin kabak yemeği olduğu rivâyet edilmiştir.20

Hz. Enes (r.a) anlatıyor: "Bir terzi, Resûlullah Efendimiz'i (sallallahu aleyhi ve sellem) onun adına hazırladığı bir yemeğe davet etti. Beraberinde ben de gittim. (Ev sahibi sofraya) arpa ekmeği, içerisinde kabak bulunan bir çorba ve kadîd (kurutulmuş et) getirdi. Ben, Resûlullah'ın (sallallahu aleyhi ve sellem) tabağın etrafından kabağı araştırdığını gördüm. O günden beri kabağı sevmeye devam ediyorum."21

Kabak, reçine, sabit yağ, steroller ve tenyalara tesirli bir madde olan sukurbitin ihtiva eder.

Tıbbî tesirleri: Kabak çekirdeği içindeki sukurbitin, özellikle tenyaları (şerit) felç edici tesire sahip kılınmıştır. Eğrelti otu gibi zehirli olmayıp tamamen güvenli olması en büyük avantajdır. Bunun için eğrelti otu kullanılamayan çocuk ve gebeler ile karaciğer hastalarında rahatlıkla uygulanabilir. Kabak çekirdeği eğrelti otu gibi tenyaları öldürmeyip felç ettiğinden ardından bir müshil kullanmak zorunluluğu vardır.

İdrar tutukluğunu giderici, böbrek ve mesane iltihaplarını temizleyici, mide ve bağırsaklara yumuşaklık verici, kabızlığı giderici tesirleri vardır.. Basuru olanlar için faydalıdır. Yüksek tansiyonun düşürülmesinde rol alır. Göğüs yumuşatıcı, öksürük kesici bir hususiyet verilmiştir. Helvacı kabağının çekirdekleri bağırsak kurtlarının düşürülmesine yardım eder. Lapası dıştan tatbîk edilecek olursa, boğaz ağrılarının ve kadınlarda görülen akıntının kesilmesine vesile olur.22

Prostattan doğan şikâyetleri giderir. Kabak çekirdeği tüketimi yüksek olan Balkan ülkelerinde prostat büyümesi diğer ülkelere nazaran daha seyrektir. Bu hâdise, kabak çekirdeğinin içindeki maddelerin idrar yolu ağzındaki kasları gevşeterek, idrar etmeyi rahatlatmasına bağlanmaktadır. Aynı maddelerin prostat içinde toplanan kanın azalmasına vesile olduğu da bildirilmektedir.23

Reyhan

وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّيْحَانُ "(Yeryüzünde) saplı ve yapraklı hububat ve hoş kokulu bitkiler vardır." (Rahmân, 55/12).

Reyhan, güzel kokulu ve gönül açıcı demektir. Reyhan, güzel kokulu otların hepsine denir. Her millet bu kelimeyi güzel kokan bitkilerden biri hakkında özel olarak kullanır. Batı'da yaşayanlar bunu mersin ağacı için kullanırlar. Arap'ın, reyhan denince aklına gelen de budur. Irak ve Suriye ahalisi ise yarpuza reyhan der.24 Râzî'ye göre ise, kendisinden ilâç da yapılan bildiğimiz reyhan mânâsına gelir.25

Reyhan ile alâkalı hadîs-i şerîf mealen şöyledir: "Her kime reyhan ikram edilirse geri çevirmesin! Zîrâ reyhanın kokusu güzel, taşınması da kolaydır."26

Reyhanın, ak fesleğen, Hint fesleğeni, yabanî fesleğen, yer fesleğeni gibi çeşitleri vardır. Fesleğen, Güney Anadolu'da yemek ve salatalara tat vermek için nane gibi kullanılmaktadır.

Tıbbî tesirleri: Reyhan, koku alma organımızı temizler; sinirlere ve ruha neşe ve canlılık vesilesidir27 Reyhan, ishallerin kesilmesine vesile olur, kalbin rahatlamasında rol alır. Kokusu vebaya engel teşkil eder. Kafadaki kepekleri, rutubetli yaraları, kabarcıkları arındırır, temizler, dökülen saçları tutar ve siyahlatır.28

Baharat lezzetli olduğundan iştah açıcı, hazmı kolaylaştırıcı ve gaz giderici bir hususiyeti vardır. Fesleğen esansı da aynı maksatlarla kullanılmaktadır.29 Öksürüğün kesilmesinde, baş dönmesinin durmasında tesirlidir. Zafiyeti giderir. Arı sokmasında faydalıdır. Ağız yaralarının tedavisine vesile olur. Fesleğen kokusu; sivrisinek ve tahtakurusu gibi haşaratı kaçırır.30

DİPNOTLAR

1. Tirmîzî, Et'ime 37.
2. İbnü'l- Esîr, en-Nihâye, IV,16.
3. İbn Mâce, Et'ime 37.
4. A. Rıza Karabulut, Tıbb-ı Nebevî Ansiklopedisi, Ankara 1994, I,28.
5. Kenzu'-Ummâl, XV,271(Hadis no: 40939).
6. Ebû Dâvud, Et'ime 40.
7. A. Asımgil, Şifalı Bitkiler, İst, 1993, s.230-232.
8. Ayhan Yalçın, Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi, Geçit Kitabevi 1981, s.594.
9. Grete Flach, Sıhhatli Yaşamanın genç ve güzel kalmanın sırları, (trcm. A. Mustafa Gedemeçoğlu), İstanbul 1991, s. 262.
10. Muhammed es-Sâim, eş-Şifâ bi'l-A'şâb, Kâhire ts., s.12-13; Sa'd M. el-Hafâcî, eş-Şifa ve'd-Devâ fi'l-Kur'ani'l-Kerim, İskenderiye ts., s.237-247; M. İzzet M. Ârif, Âlic Nefseke bi'l-Kur'an, Kâhire 1411/1990, s.41-49.
11. A. Yalçın, a.g.e., s. 577.
12. Aile Sağlığı Ansiklopedisi, (Sefa Saygılı ve diğerleri), İstanbul 1992, s.395-396.
13. Grete Flach, a.g.m., s.244-245.
14. Ebâ Dâvud, Et'ime 40.
15. A.Yalçın, a.g.e., s.596.
16. Gülgün Akbaba, Bilim ve Teknik, Soğan, Nisan 1988, sayı. 245, s.33.
17. A. Asımgil, a.g.e., s.240-241.
18. Grete Flach, a.g.m., s.266; Muhammed es-Sâim, eş-Şifâ bi'l-A'şâb, Kâhire ts., s.24-26; Sa'd M. el-Hafâcî, a.g.e., s.249-258; M. İzzet M. Ârif, a.g.e., s.50-61.
19. Celal Yıldırım, İlmin Işığında Asrın Kur'an Tefsiri, ts., X,5130.
20. Müsned, III,153,177,206,225,226,274,279,290.
21. Buhârî, Et'ime 36,38, Buyû'30; Müslim Eşribe 144; Ebû Dâvud, Et'ime 21.
22. A. Yalçın, a.g.e., s.553.
23. A. Asımgil, a.g.e., s.129.
24. İbn Kayyim, Zâdu'l-Meâd, (trcm. Mehmet Erdoğan), V,41.
25. Fahru'r-Râzî, Mefâtîhu'l-Gayb, Beyrut, XXIX,94.
26. Ebû Dâvud, Tereccul 13; Tirmîzî, Edeb 37; Nesâî, Zinet 74.
27. Elmalılı H. Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, Feza Gazetecilik, İstanbul, VII,368.
28. İbn Kayyim, a.g.e., V,42.
29. A. Asımgil, a.g.e., s.94-95.
30. A.Yalçın, a.g.e., s.541.
31. Elmalılı a.g.e., VIII, 466; Süleyman Ateş, Yüce Kur'an'ın Çağdaş Tefsiri, İst. 1988, X,246.
32. Hâkim, Müstedrek Etime, IV,135.
33. A.Yalçın, a.g.e., s.609.
34. İlhan Yardımcı, İlhan Yardımcı, Halk ilaçları ve şifalı bitkiler, s. 91.
35. İbn Kayyim, a.g.e., V,46; A.R. Karabulut, a.g.e, II,772.
36. Elmalılı, a.g.e., VIII,462.
37. Nesâî, Zînet 38.
38. Buhârî, Cenâiz 8.
39. Turhan Baytop, II,108-110; A. Asımgil, a.g.e., s.130-131; A.Yalçın, a.g.e., s.553.

.

Hayvan Sütünün Yaratılışındaki Mu'cize

Hamid Atiyye Muhammed

Cenâb-ı Hakk’ın وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَبَنًا خَالِصًا سَائِغًا لِلشَّارِبِينَ “Doğrusu davarlarda da size çok çarpıcı bir ibret vardır: Zîrâ size onların karınlarındaki işkembe ile kan arasından, hâlis bir süt içiriyoruz ki içenlerin boğazından âfiyetle geçer.” (Nahl, 16/66) nurefşan beyanı çerçevesinde sütün oluşum aşamalarındaki ibretâmiz âyet ve mu’cizeleri ele almaya gayret edeceğiz.

Mukaddime
İnsanlık, öteden beri, sütün üretilmesi ile hayvanın yediği gıdalar arasındaki münasebet hakkında ve hayvanın gıdadan mahrum kaldığında helâk olacağı konusunda az çok bir bilgiye sahipti; ancak bu gıdayı süte, ete, kemiğe veya başka bir maddeye dönüştüren mekanizma hakkında en ufak bir bilgiye sahip değildi. Modern bilimin sunduğu veriler sayesindedir ki, bugün bizler, bu hâlis ve insanı rahatsız etmeden içilen muazzam nimetin hususiyetlerini ve onun sentezi için yaratılan fizyolojik ve biyokimyevî süreçleri öğrenmiş bulunmaktayız.

Diğer yandan, modern bilim, kendisinin konu hakkında takdim ettiği bilgiler ile Kur’ân-ı Mucizü’l-Beyan’ın sütün hayvanların karınlarındaki oluşum sırlarını beyan ve tasvir eden mu’cizevî âyetleri arasındaki tevafuk ve uyumu da şüpheye mahal vermeyecek bir şekilde ortaya koymuştur; koymuş ve bir kere daha bizleri, bu muhteşem nimeti bahşeden ve esrarlar yumağı kitabı inzal buyuran Yüce Yaratıcı önünde minnet ve şükran hisleriyle serfürû ettirmiştir.

Bilim adamları, yaklaşık beş asırlık süreç içerisinde ortaya çıkan bir kısım verilerle ve bu süre zarfında geliştirmiş oldukları âlet ve cihazlar sayesinde, sindirim sisteminin sırlarını ve organların fonksiyonlarını, kan dolaşımını ve onun bağırsaklardan gıda maddelerinin emilmesi ve kana karışması işlemi ile ilişkisini keşfetmiştir. Neticede hayvanların karınlarındaki sütün nasıl oluştuğu ana safhalarıyla ortaya çıkarılmıştır.

Ampirik (tecrübî) bilim, doğru ve kesin neticeler elde etmek maksadı ile bir kısım araştırma ve deneylerde çok hassas yöntemler kullanmış ve neticede teknolojide kaydedilen gelişmeler sayesinde şimdiye kadar bilinmeyen sindirim sisteminin sırları ile ilgili birçok hakikatin gün yüzüne çıkmasına vesile olmuştur.

20. yüzyılda, sindirim sisteminin iç içe geçmiş ve art arda gerçekleşen faaliyetlerinde vazife yaptırılan sindirim öz sularının yapısı ve tesirleri hakkında çok şeyler öğrenilmiş ve sindirim işleminde vazife gören birçok enzimin varlığı ve fonksiyonları izah edilir hâle gelmiştir.
Cenâb-ı Hakk’ın “Doğrusu davarlarda da size çok çarpıcı bir ibret vardır.” (Nahl, 16/66) mealindeki âyet-i celilesinin dil bakımından mu’cizevî yönü:

Âyette geçen (عِبْرَةٌ) kelimesi, hâdisenin taşıdığı büyük öneme işaret için nekire/belirsiz olarak zikredilmiştir. Nitekim ibret alma konumunda olan bir insan, ilk etapta anlaşılması zor olan bir hâdise müşahede ettiği zaman onda saklı “ibret” aracılığıyla onun mahiyet ve hakikatine ulaşır. Buna göre, âyet-i celîleden anlaşılan şudur: Hayvanların sırları ve onların harikulâdelikleri üzerine düşünerek Cenâb-ı Hakk’ın marifet, azamet, ilim ve kudretinin enginlik ve derinliklerine ulaşabilirsiniz.

Hayvan sütünün yaratılmasındaki mu’cize
“Doğrusu davarlarda da size çok çarpıcı bir ibret vardır” (Nahl, 16/66)

Cenâb-ı Hak, bu âyet-i kerîme’de, içinde bin bir “ibret” ve hikmetin saklı bulunduğu ve O’nun yüce kudretini gösteren mucizevî bir olguya dikkatlerimizi çekmektedir. Yed-i kudret, İnsanoğlu için son derece önemli gıdalardan biri olan sütü, müthiş işlemler ve süreçlerden geçirdikten sonra onun istifadesine sunar.

Kan ve dışkı arasından sütün oluşum aşamaları
Hayvanlarda süt; sindirim organları, memelerdeki süt bezleri, dolaşım ve üreme sistemleri arasında müthiş bir organizasyon ve koordinasyon ile çok hassas aşamalardan geçerek oluşmaktadır. Zîrâ Cenâb-ı Hak, her bir mekanizma veya organa, eda edeceği çeşitli fonksiyonlar ve özel misyonlar yüklemiş ve bunlar sayesinde oluşan saf, hâlis ve lezzetli sütü kullarının istifadesine sunmuştur.

Sütün oluşum aşamalarını özet olarak şu şekilde açıklayabiliriz:

1. İşkembede sindirim işlemi
Sindirim olayı birkaç şekilde gerçekleşir; bunlardan bazıları hayvanların işkembesinde bulunan mikroplar (bakteriler ve protozoolar) aracılığı ile gerçekleşen mekanik, kimyevî ve mikrobik sindirimlerdir. Sindirim işlemi ağızda mekanik ve mikrobik sindirimle başlar, burada yem maddeleri çiğnenir ve parçalanır, sonra ilk sindirimi gerçekleştiren enzimi (amilaz) içinde barındıran tükürük ve salyalarla karıştırılır. Ardından midenin kompleks yapısında mekanik, mikrobik ve kimyevî sindirimler başlar. Daha sonra, işkembedeki besin kütlesi ağza taşınarak tekrar çiğnenir (geviş getirilir), tükürük/salyayla karıştırılır ve sonra da yutulur. Nihayetinde işkembe bakterileri bu kütleyi işleyerek şeker ve proteinleri ayırır. Bunu, gerçek midedeki mikrobiyolojik sindirim takip eder. Bütün bu sindirim işlemleri ile beraber yem, yani besin kütlesi bağırsaklarda sindirildikten sonra akıcı sıvı dışkıya, daha sonra bunun da suyu geri emilerek sert ve katı dışkıya dönüştürülür.

2. Yağ asitlerinin dışkı arasından çıkarılması işlemi
Rumendeki, yani işkembe olarak adlandırılan ilk mide bölümündeki mikropların sevki ilahi ile yemlerdeki selülozu ve karbonhidratları parçalaması neticesinde asetik, bütirik ve propiyonik asitler olarak isimlendirilen uçucu yağ asitleri oluşur. İneğin enerji ihtiyacının takriben % 50-60’lık kısmı bu yağ asitlerinden karşılanır. “İşkembe ile kan arasından” ifadesinde dile getirildiği üzere, sindirim sistemi duvarı içinde dağılmış olan kılcal lenf damarları vasıtasıyla, bu yağ asitleri bağırsaklardan emilerek önce lenf yoluna geçerler, daha sonra kan dolaşımına dâhil edilerek kan yoluyla meme bezlerine ulaşırlar.

Yarı sıvı hâldeki parçalanmış gıdaların ince bağırsaklara aktarılmasıyla sindirim işi devam eder ve bu sulu gıda çorbası içindeki her türlü gıda maddesinin cinsine göre bağırsaklardan ve buraya bağlı kanallarla pankreas ve karaciğerdeki safra kesesinden gelen enzimlerle sindirim devam eder.

Bu şekilde, çok kompleks parçaları ihtiva eden besinler basit parçacıklara ayrılır; nişasta ve kompleks şekerler basit şekerlere; yağlar, yağ asitlerine; proteinler aminoasit ve peptitlere dönüşür. Ancak vitaminler, tuzlar ve su, parçalanmadan kılcal damarlar tarafından doğrudan emilir. Emilmenin yapıldığı ince bağırsaklardaki villüslerin yani besin maddelerinin emilim sathını genişleten ve emilimin gerçekleştiği yapılardaki kılcal damarlar ve lenf kanalları iki ayrı taşıma yolu teşkil ederler. Çözülen aminoasitler, monosakkaritler (glikoz) su, tuzlar ve vitaminler kan yoluyla, yağ asitleri ise lenf yoluyla kılcallardan daha kalın damarlara, oradan da daha büyük damarlar yoluyla kan dolaşımına katılırlar.

3. Kan arasından çıkarma işlemi
Süt; birinci olarak kan ve lenf yoluyla meme bezlerine taşınma, ikinci olarak da meme bezi hücrelerindeki biyokimyevî işlemler olmak üzere iki önemli süreç sonunda oluşur:
Birinci safha: Sütün yapısında yer alacak bazı maddelerin dolaşım sistemi yoluyla meme bezlerine getirilip hücrelere geçirilmesi.
İkinci safha: Hücresel metabolizma yoluyla diğer süt bileşenlerinin oluşturulması.
Birinci safha: Bağırsak villüslerinde emilerek bağırsak içindeki sindirilmiş yem parçasından ayrılan ve kana geçirilen gıda maddeleri, sütün terkibinde yer almak üzere hem meme hücrelerine, hem de gıda ihtiyacı içindeki bütün vücut hücrelerine taşınır. Asetik asit, sütte yağ oluşumunda; bütirik asit, sütte protein oluşumunda; propiyonik asit ise sütte şeker oluşumunda rol oynar. Süt bileşenlerinin içinde bulunan yağ, onun leziz, kolay yutulabilen bir besin olmasına vesile olur ve yağ oranının azalması ölçüsünde sütün lezzeti ve içimindeki kolaylık azalır. Ayrıca, gıdada selüloz oranının arttığı nispette asetik asit oranının arttığı ve böylece sütte yağ miktarının, dolayısıyla kolayca yutulma imkânın arttığı da tespit edilmiştir.

1. Sütte yağ asitlerinin oluşumu
Sütteki yağların büyük bir bölümü, esas olarak, midede (işkembede) kısmî bir şekilde hazmedilmiş nebatî yağlardan üretilir. Yağlar, kan vasıtasıyla memedeki süt salgılayan bezlere taşınır ve burada, bez hücrelerinin perdesinden rahatlıkla geçebilmesi için küçük parçacıklara ayrılır. Buna göre, sütteki yağların azlık veya çokluğu, hayvanların yemlerini yeteri kadar geviş getirerek yemelerine ve işkembede/midede mayalanma işleminin tam olup olmadığına bağlıdır.
Alınan yemlerin parçalanması ile oluşan glikoz, galaktoz ile birleşir ve süt muhtevasında yer alacak olan laktoz oluşur.

2. Sütte proteinlerin oluşumu
Hem işkembe hem de ince bağırsak duvarından emilen aminoasitlerden ise süt proteinleri sentezlenir. Tabii ki, kanın doğrudan süt salgılayan hücrelere ulaştırdığı sinovial maddeler, immunoglobulinler protein kapsamında düşünülmesi gereken maddelerdir. Sentezlenen süt proteini miktarı farklı dönemlerde farklı miktarlarda olmaktadır. Mesela Allah’ın Rezzak isminin tecellisi olacak şekilde halk arasında ağız sütü, tıbbi literatürde ise kolostrum olarak bilinen ve bilhassa buzağının hayatının ilk 1-2 günlük döneminde memeden gelen sütte protein miktarının normal süte nazaran daha yüksek olduğu bilinmektedir. Buzağılama gününde inek memesinden gelen kolostrumdaki protein nispeti % 14 iken, bu miktar normal sütte % 3.2’dir.

3. Vitamin ve mineral tuzların oluşumu
Sütte, kalsiyum, fosfor, potasyum, magnezyum gibi birinci dereceden; sodyum ve klor gibi ikinci dereceden öneme sahip birçok elementin tesiri vardır ve yemlerle alınan bu maddeler ince bağırsaklardan emilerek sütün terkibine katılır.

İkinci safha: Hücresel metabolizma yoluyla sütün diğer bileşenlerinin oluşumu:

Süt proteinlerinden kazein, laktoalbumin ve laktoglobülin kanda bulunmadığından onların kanda bulunan aminoasitler kullanılarak sentezlenmektedir. Bu proteinler, inek sütündeki azotlu bileşiklerin yaklaşık % 94’nü teşkil etmektedir.
Normal sütte çok az miktarda bulunmakla birlikte, doğumla birlikte buzağıyı hastalıklara karşı muhafaza etmede vesile olacak, ağız sütü olarak da adlandırılan kolostrumda yüksek miktarda savunma yapıları olan antikorlar (immün globülinler) ve serum albümini bulunur. Enteresandır ki bu antikor simli bu savunma yapılarının miktarı 24 saat içinde neredeyse ölçülemeyecek seviyelere kadar düşmektedir. Sütteki basit karbonhidratlar ise, 1 mol glikoz ve 1 mol galaktoztan oluşan laktozdur. Kanda glikoz bulunmakla beraber, laktoz bulunmadığından bu şekerin sentezi meme bezlerinde yapılır.

Glikozun meme dokuları yoluyla alındığı ve bunun da yaklaşık olarak arter kan şekerinin muhtevasının %25 kaybolmasına yol açtığı; diğer yandan da laktozdaki karbon oranının yaklaşık %70–80’inin plazma glikozdan elde edildiği tespit edilmiştir.
Yağa gelince, geviş getirenlerin sütünde bulunan yağın yaklaşık %75’inin meme bezlerinde imal edildiği görülmüştür. Asetatlar ise, uzun karbon zincirli yağ asitlerinin temel öncüleridir. Sütün %87’sini kandan süt içine süzülen su oluşturmaktadır; bu, sütün katı maddelerinin muhteviyatı ile ters orantılıdır.

4. Süt ve sütteki salgılamanın oluşma süreci

Sütün oluşum sürecine geçmeden önce, Yüce Yaratıcı’nın hayvan memelerinin yapısında saklamış olduğu bir kısım mu’cizevî noktalara işaret etmek gerekir.

Memenin anatomik yapısı
Yüce Yaratıcı, o sonsuz hikmet ve kudretiyle, otçul memeli hayvanların memelerini, hem yavrularının, hem de insanların rahatça faydalanabilmesi için mükemmel bir şekilde yaratmıştır. Hayvanların memeleri, dörtgen bir yapıya sahiptir. Sütle dolduğunda ve ağırlaştığında herhangi bir taraftan gelebilecek çarpmalara karşı yüksekte kalabilmesi ve korunması için memeler, ta ana kaynaktan özel bağlarla sarkıtılmıştır.

Hayvanın dört memesinden her biri, süt üretim ve depolamasında diğerlerinden müstakil bir şekilde çalışır. Meme; meme duvarını kaplayan ve besleyici kılcal damarlarla birbirine bağlanmış birçok meme bezlerinden oluşmaktadır. Meme; ona şeklini, vaziyetini, uzunluğunu veren ve süt kanalının sonunu oluşturan meme ucuna kadar uzanır. Burada sütün akışını düzenleyen, gereksiz yere dışarıya sızmasını veya dışarıdan içeriye bakteri vb. biyolojik kirleticilerin girmesini engelleyen son derece hassas kontrol kasları vardır.

Hayvanların memelerini kaplayan süt bezlerinin büyük boşlukları (alveoller) vardır. Kan ve lenf taşıyan damarlar dallanarak meme bezini teşkil eden alveolların aralarına kadar girer. Hayvanın bağırsaklarından emilmiş gıda maddeleri bez hücrelerinin ayağına kadar getirilerek hücrenin içine süzülür ve burada süt sentezlenmeye başlar.

Süt salgılayan ve meme boşluklarını kaplayan bu bezler, en üst seviyede hususiyet kazandırılarak farklılaşmış çok özel hücrelerden yapılmıştır. Bu hücreler –Cenâb-ı Hakk’ın mutlak iradesine râm olarak– süt miktarını ve onun yapısını kontrol ettikleri gibi, aynı zamanda kendileri de genetik ilminin ortaya koyduğu birtakım irsî disiplin kuralları içerisinde hareket etmek zorundadırlar. Gebe bir hayvanın doğum zamanı yaklaştığında, vücudundan, cenini anne bedenine bağlayan plasenta kordonunu yavaş yavaş gevşeten ve bütün vücuttaki sentezleri harekete geçiren bir kısım özel hormonlar salgılatılır.

1. Sütün oluşum aşamaları
Radyoaktif izotoplar kullanılarak sığırların memelerinde yapılan araştırmalar, sütteki en önemli bileşenlerin, meme içinde yaratıldığını ortaya koymuştur. Ayrıca, sütün oluşumunda önemli rol oynayan bazı bileşenler de vardır ki, bunların sütün içinde nasıl yaratıldıkları bugüne kadar öğrenilememiştir. Bu bileşenlerin karmaşık süreçler içerisinde yaratıldığı tahmin edilmektedir. Aslında, bileşenlerin kandan süte geçme işlemi için birtakım faktörlerin hazır edilmesi gerekmektedir. Meselâ, bileşenlerin kandan süte tabii bir şekilde geçişinin devam etmesini sağlamak için, foliküller içindeki süt basıncının onları besleyen damarlar içindeki kan basıncından daha fazla olmaması gerekir. Bu sebepten foliküller içindeki basınç, sütün oluşum hızına tesir eden önemli unsurların başında gelmektedir.

2. Süt salgılama aşaması
Meme bezlerindeki küre şeklindeki (alveol) çok sayıda küçük keseciğin duvarını teşkil eden hücrelerin salgıladığı süt önce bu keseciklerin içinde biriktirilir. Bu salgılama, prolaktin, östrojen, progesteron, böbrek üstü bezinden salgılanan adrenalin ve tiroksin hormonlarının tesiri ile meydana gelir. Sütün gebelik esnasında salgılanmasını azaltan veya tamamen engelleyen faktörlerden biri de, gebelik sırasında plasental östrojen oranının fazla olmasıdır.

3. Sütün çıkma aşaması
Bu aşama, sütün, meme uçları yoluyla süt kanallarından ve lipozom boşluklarından meme dışına çıkması ile başlar. Bu çıkma işlemi, süt kanallarını kaplayan ve hipofiz bezinin arka lobundan salgılanan oksitosin hormonun tesiri altındaki istemsiz kaslar vesilesiyle düzenlenir. Sütün memeden boşaltılması için, meme bezinin iç basıncının artmasına ve meme uçlarındaki kanalın açılmasına ihtiyaç vardır. Bu işlem de hayvanın sinir ve hormon sisteminin faaliyeti ile gerçekleşir. Bu da genelde, hayvanın sütün oluşum işlemine eşlik eden çeşitli uyarıcılara maruz kalmasıyla başlar (meselâ süt kovalarının veya otomatik süt makinesinin veya süt sağanın çıkardığı veya hayvanın alıştığı sesler gibi). Bu uyarıcıların tesiri, hipotalamus hormonlarına iletilir; o da sinir lifleri aracılığıyla kanda oksitosin hormonunu salgılayan arka hipofize ulaştırır. Bu son hormon da, muhteviyatını süt bezine boşaltmak için kasılan folikülleri kaplayan hücrelere ulaşır, bez içindeki basıncı artırır ve nihayet sağma işlemi ve meme uçlarındaki kanalın açılımı neticesinde dışarıya iter. Ancak, herhangi bir dış etkenden dolayı hayvan rahatsız olduğu takdirde, süt bezi içindeki basıncın azalmasını netice verecektir ki, bu da tabii olarak memenin sütü dışarıya çıkarmasının imkânsız hâle gelmesi demektir. Bunun sebebi de, bezin iç basıncının düşmesine tesir eden adrenalin hormonunun salgılanmasıdır. Ne var ki, bu hormon, söz konusu dış tesirin ortadan kalkmasıyla birlikte bez içindeki basınç eski tabiî hâline geri döner.

Bu küçücük meme parçası hiç de azımsanmayacak kadar süt depolamasına rağmen, sağma işlemi esnasında var olan sütün büyük bir kısmı, küçük depolama alanlarında, kılcal kanallarda, alveollerde ve salgı yapan epitel hücrelerde kalır.

Bazı araştırmalarda, hayvanlar arasında az çok fark olsa da, ön meme başının bağlı olduğu her çeyrek memenin ortalama olarak ürettiği süt oranının % 20; arka meme başının bağlı olduğu her çeyrek memenin % 30; memenin sağ ve sol taraflardan her birinin ise % 50 civarlarında olduğu hesaplanmıştır.

Sütün oluşumundaki mucizevî yön
Bütün bunlar, yakın bir zamana kadar insanoğlu tarafından bilinmiyordu. Asırlar boyu süren deneyler, ilmî araştırmalar ve son zamanlarda geliştirilen teknolojik cihazlar sayesinde bu muazzam nimete ve onun muhteşem oluşum sürecine dair birtakım bilgiler elde ettik; ancak daha bilmediğimiz nice sır olabilir ki, bunları da gelecek nesiller keşfedecektir.

Ne var ki, Allamü’l-ğuyûb olan Cenâb-ı Hakk’ın, Efendimiz Hz. Muhammed’e (sallallahu aleyhi ve sellem) inzal buyurduğu hakikatler mecmaı olan yüce kitabımız Kur’ân-ı Kerîm, söz konusu bu sırları, ta 1400 yıl önce, en güzel ibareler ve en özlü ifadelerle öyle tavsif etmiştir ki, bu husus, O’na gönül verenleri hayretlere sevk etmiştir. Acaba, bütün zamanların altın dilimi Asr-ı Saadet’te, insanlar içerisinden yalnızca Hz. Muhammed’e (sallallahu aleyhi ve sellem), sindirim ve dolaşım sistemlerinin ve süt bezlerinde meydana gelen hâdiselerin sırlarını en ince ayrıntısına kadar öğreten Zât’ın, yerin, göğün, kâinatın ve içindeki bütün varlıkların sırlarına vâkıf ve nigehban olan Zat’tan (celle celâlehû) başka birisi olma ihtimali var mıdır?!

Bütün bunlara ek olarak, Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de, sütün yapısının, içerdiği proteinlerin, karbonhidratların, şekerlerin, yağların, minerallerin, vitaminlerin ve başka içeceklerde olmayan son derece önemli gıda unsurlarının bilinmediği bir dönemde onun önemine dikkatleri çekmiştir. Bütün bu hakikatler, Kur’ân-ı Kerîm’in, Cenâb-ı Hakk’ın “ilmi” ile indirdiği bir kitap; Hz. Muhammed’in (sallallahu aleyhi ve sellem) de O’nun tarafından gönderilmiş bir peygamber olduğunu açık bir şekilde göstermektedir. Cenâb-ı Hak mealen şöyle buyuruyor: Lâkin Allah sana indirdiğine şahitlik eder ki, onu Kendi ilmiyle indirmiştir. Melekler de buna tanıklık ederler. Zaten Allah’ın şahit olması bir şeyin gerçekliği için yeter de artar! (Nisâ, 4/166)

Hayvanların memelerinde oluşum faaliyetini ve Kur’ân-ı Kerîm’in onu, “saf, temiz ve istenmeyen itici renk, tat ve kokulardan uzak” olarak tavsif eden âyetlerini detaylı bir şekilde gördükten sonra, sütün Cenâb-ı Hakk’ın yed-i kudreti tarafından insanlara bahşedilen ne kadar büyük bir nimet olduğunu daha net bir şekilde anlamış olduk. Bilim adamlarının, hayvanların karınlarında sütün nasıl oluştuğunu; onun sindirim sistemi, organlarının fonksiyonları, kan dolaşımı, bağırsaklardan gıda maddelerinin emilmesi ve kana karışması ile münasebetine dâir sırlarını öğrenebilmesi beş asır süren çalışmalarla ve teknolojik cihazların keşfedilmesi ile mümkün olabilmiştir.

Hayvan memesinde bir litre sütün oluşması için, bu organdan yaklaşık 500 litre kanın geçmesi lazım geldiğini ve protein, karbonhidrat, yağ, element, vitamin ve hormonlar gibi sütün oluşması için gerekli maddelerin emilmesi gerektiğini bilmemiz yeterlidir. Dikkatleri çeken diğer bir husus da, iki meme bezinin kendilerine verilen rol gereği, kan içerisinden faydalı ve besleyici maddeleri seçip ayırt etme; kanda karışık bulundukları ve vücutta onlarla beraber hareket ettikleri hâlde amonyak, üre ve ürik asit gibi zehirlerden uzak durma; sonra da sağıma hazır bir şekilde meme kesesinde toplanarak süt nimetini içenlerin hizmetine sunma işlemlerini başarıyla yapmasıdır.

Vücutta memeler bu faaliyeti yaparken, böbrekler de bunun tam tersi bir icraatla uğraşır. Zîrâ memeler kandaki gıda olacak faydalı unsurları çekip süt yaparken; böbrekler de kandaki azotlu atıkların vücudu zehirlememesi için muhteşem ve mucizevî bir filtrasyon fabrikası olarak idrarı sentezler ve mesanede biriktirdikten sonra vücut dışına atar.

Her şeyi yerli yerince yaratan ve her organa eda edeceği fonksiyona göre şekil ve kabiliyet veren Cenâb-ı Hak, bütün noksan sıfatlardan münezzeh ve müberra olduğu gibi; bütün cemal ve kemal sıfatlarıyla da muttasıftır.

*Zakazik Üniv. Veteriner Fak. Öğretim Üyesi
hamidatiyye.muhammed@yeniumit.com.tr
Terc: Yavuz Acar

Kaynaklar
Hadis-i şerifler, Sahih-i Müslim.
İslâmî İşler Yüksek Konseyi – Kur’ân ve Sünnet Komisyonu (h. 1397 – m. 1977).
el-Muntahab fi tefsîri-l Kur’ân, 6. Baskı; Ticarî Ehram matbaaları.
Abdurrezzak Nevfel (1985).
Muhammed Ali es-Sabûnî, Safvetü’t-tefasîr, 3. Cilt, 4. Baskı, Daru’l-Kur’âni’l-Kerim, Beyrut.
el-İşârât el-Kevniyye fi’l-Kur’ân el-Kerim ve meğzâ delâletiha’l-ilmî, (Ehram gazetesinde yayınlanan makaleler dizisi) Prof. Dr. Zeğlûl en-Neccâr.
Razî, et-Tefsîrü’l-kebîr, 3. Baskı, Daru ihyai’t-türasi’l-arabî, Beyrut.
Kur’ân’da İlmî İ’caz dergisi (el-İ’cazü’l-İlmî).
Mevsûatü’s-sekafeti’t-taklidiyye fi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suudiyye.
Jelliffee, D.B. and Jelliffe, E.F.P. (1978). Human Milk in the Modern World. Psyuchosocial, Nutritional and Economic Significance. Oxford University Press.
Campbell, J.R. and Mrshall, R.T. (1975). The Science of providing Milk for Man. McGraw - Hill Book Co. N.Y.
Falconer, I.R. (ed.) (1971). Lactation. Butterworths, London.
Fomon, S.J. (1974). Infant Nutrition. (2nd Ed.) W.B. Saunders, Philadelphia.
Oser, B.L. (1979). Hawk’s Physiological Chemistry. 14th Ed., Tata McGraw - Hill publishing Co. Ltd., New Delhi.
Grimmonon prez, L. (1966). C.R. Acad. Sci. (Paris) 2630, 1269.
Rose, D. (1970). J. Dairy Sci. 53,1.
Shahani, K.M., Harper, W.J., Jensen, R.G. Parry, R.M. and Zittle, C.A. (1973). Enzymes in Bovine Milk: A. Review, J. Dairy Sci., 56,531.
Rawford, M.A., Hassam, A.G. and Hall, B.W. (1977). Nutr. Metab., 21 (Supplement 1), 187.
Frieman, G. and Goldberg, S.J. (1975). Amer J. Clin. Nuitr. 28.42.
Roberts, S.A., Cohen, M.D. and Forfar, J.O. (1973). Lancet iv, 809
Glade, B.E. and Buchanan, G.R. (1976). Pediatrics, 58, 548.
Haartman, A.M. and Dryden, L.P. (1965). Vitamins in Milk and Milk Products, American Dairy.

.

Kültürümüzde Nar

Mustafa Kasımoğlu

O akşam babaanne torunlarına:

- Çocuklar, dikkatli yeyin. Nar mübarek bir Cennet meyvesidir. Onun tanelerini yere dökmeden yiyen kimse Cennet'e girer.

deyince, tam "böyle hurafelerle çocukların zihnini doldurma" diyecektim ki, Rahman Sûresi'nde narın geçtiğıini hatırlayıverdim, sustum. Ama yine de aklıma takılmıştı. Meseleyi biraz araştıracaktım.

Araştırdım. Karşıma bir derya çıktı desem abartılı olmazâ¦ Narın hayatımıza bu denli girdiğıini, bir ağı gibi psikolojik, sosyal ve dinî hayatımızı bürüdüğıünü görünce bu kadar zengin bir kültüre sahip olduğıumuz için hem çok sevinmiş, hem de babaannenin sözlerini kocakarı uydurması diye hafife alıp eskilerin kültürlerine karşı peşin fikirlilik içinde bulunuşumdan dolayı utanmış, kendime kızmıştım.

Gerçekten nar denilince ilk anda akla sadece bir meyve gelse bile, kültürümüzde mutfaklarımızdan türkü ve bilmecelerimize, halk deyişleri ve masallarımıza, şifalı bitki olarak kullanılmasından boyacılığıa hattâ rüyalarımıza varıncaya kadar çok geniş alanda hayatımızda yer almaktaydı. Nar, sadece bir meyve olarak tüketilmeyip mutfaklarımızda meşrubat olarak nar şerbeti, nar şurubu ve kısır gibi garnütürlerde tatlandırıcı olarak nar ekşisi şeklinde damak zevkimize hitap etmekte; "Nar tanesi tanesi/ Seviyom bir tanesi/ Güzellerin içinde/ Sevdiğıim bir tanesi" şeklinde türkülerimizde; "Çarşıdan aldım bir tane/ Eve geldim bin tane" ve Hanım uyanmış/Cama dayanmış/ Cam kırılmış/Kana boyanmış" şeklinde bilmecelerimizde; parlak kırmızı kabuğıu "nar gibi kızarmak" deyişiyle yanaklara, çok canlı ve parlak taneleri "Nar tanesi nur tanesi" deyişi gibi güzel dişlere ve gözyaşlarını tasvir etmede güçlü bir teşbih unsuru olarak kullanılmış ve kullanılmaktaydı. Masallarımızda sınanmak veya yok edilmek istenen kahramanlar, ejderhanın koruduğıu bahçedeki narı ya da "gülen ayva ile ağılayan nar"ı almaya gönderilmekteydi. Bütün bunların yanı sıra, gelenekte pamuk ipliklerin boyanmasında nar kabuğıu kullanılmıştı. (B. Larousse 1986, Nar md.)

Sıcak ve kurak iklimlerde yetişen, haziran-temmuz aylarında göz alıcı, kırmızı
renkli, iri çiçekler açan, iki ile beş metre boyunda, gövdesi hafif dikenli, parlak, dökülmeyen yapraklara sahip olan nar ağıacı, Akdeniz havzasından Japonya'ya ve Güney-Kuzey Amerika'ya kadar dünyanın ve ülkemizin hemen her yerine yayılmıştı ama özellikle Izmir, Manisa, Akhisar, Mersin ve Urfa'nın çekirdeksiz narları meşhurdu. Ayrıca değıişik renkli ve katmerli çiçeklerinden dolayı süs bitkisi olarak da yetiştirilmekteydi. Elma iriliğıinde, yuvarlak, olgunluk halinde kırmızımsı renkte, derimsi kabuğıu olan nar meyvesinin ucunda kabuğıa bitişik, âdeta meyvelerin sultanıyım dercesine dişli bir taç bulunuyordu. Taneleri, kırmızı, pembe renkli, sulu, tatlı veya ekşiydi ve her tanenin içinde sert kabuklu küçük bir çekirdek vardı. Nar ağıacının gövde, kök ve dal kabukları, nişasta, mannit, reçineli maddeler, asitler, tanen, punicin alkaloidler, isopelletierin ve metilpelletier, meyvesi kabuğıu ve çekirdekler de tanen, triterpenler ve alkaloitler ihtiva etmekteydi (a.g.e. Nar md., Yalçın 1982, 582; Aydüz, 100-101)).

Bu özelliklere sahip ve bu kadar geniş alanı kaplamış olan narın Kur ân-ı kerîm ve hadislerdeki yeri ile halk tababeti ve rüyalarımızda yorumlanışı özellikle ilgimi çekmişti.

Kur'ân-ı Kerim ve Hadis-i Şeriflerde Nar

Nar, Kur'ân-ı Kerîm'de Arapça "rumman" kelimesiyle üç âyette yer almaktaydı. Bu âyetlerin birinde nardan "Ikisinde (her iki cennette) de her türlü meyveler, hurma ve nar var." (er-Rahmân, 55/68) şeklinde bir Cennet meyvesi olarak övgüyle bahsedilmekteydi. Insanı özendirecek şekilde Cennet nimetleri içinde zikredilmesi herhâlde narın önemine işaret ediyordu. Diğıer ikisinde ise:

"Gökten su indiren O'dur. Sonra Biz, onunla her çeşit bitkiyi çıkarırız. O bitkiden bir filiz, ondan da büyüyüp birbirinin üstüne binmiş taneler, başaklar çıkarırız. Hurma tomurcuklarından sarkan salkımlar, üzüm, zeytin ve nar yetiştiririz. Bunlardan kimi birbirine benzer, kimi benzemez. Her birinin meyvesine, bir ilk meyve verdiğıinde bir de tam olgunlaştıklarında bakın. Elbette bütün bunlarda iman edecekler için alınacak birçok dersler vardır." (el-En'âm, 6/99) ve "Çardaklı çardaksız bağıları, ürünleri çeşit çeşit hurmaları, ekinleri, zeytin ve narları birbirine benzer ve benzemez şekilde yaratan hep O'dur. Her biri meyve verdiğıi zaman meyvesinden yeyin. Devşirilip toplandığıı gün de hakkını verin, fakat israf etmeyin. Çünkü Allah, israf edenleri sevmez. (el-En'âm, 6/141)

şeklinde yine önemli bir nimet olarak bahsedilmekteydi. Övülen bir dünya nimeti olarak zikri geçtiğıi her iki yerde de nar, Tîn Sûresinde (95/1) üzerine yemin edilmiş olan zeytinle birlikte, hemen onun akabinde yer almaktaydı. Bu âyetlerde dikkatimi çeken bir başka husus ise şuydu: söz konusu her iki âyette, başta Allah'ın varlık ve birliğıi, kudret, yaratma ve rızık ihsan etme gibi sıfatlarına delil olmaları açısından bitkiler genel bir ifade tarzı içinde zikredilmekte, bu arada hurma, üzüm, zeytin ve nar da ismen vurgulanmaktadır. Binlerce sebze ve meyvenin arasından Allah'ın varlık ve birliğıine ve diğıer bazı sıfatlarına delil olarak bu meyvenin de zikredilmiş olması, her hâlde narın önemini artıran bir başka husus olsa gerektir.

Tefsir âlimleri, bu âyetlerde geçen bitki ve meyvelerin özelliklerinden ziyade bu âyetlerin dinî ve fıkhî açıdan ne anlam ifade ettiğıiyle ilgilenmişlerdi. Onlar, renk, şekil, tat ve koku bakımından yiyecek maddelerinin çok çeşitli olmaları sebebiyle bu iki âyetin Allah'ın yaratma ve kudret sıfatlarına özellikle delil olduğıuna, bunlar üzerinde çok düşünülmesi gerektiğıine dikkat çekmişler; ilaveten âyetteki "Devşirilip toplandığıı gün de hakkını (sadaka ve zekatını) verin" (el-En'âm,6/141) ifadesinden hareketle, sebze ve meyvelerin zekatı üzerinde durmuşlardı (Kurtubî, 7: 49, 99-110; Razi, 13: 213-214). Öte yandan, ünlü tefsir âlimi Fahreddin er-Razî'nin, (el-En'âm,6/99) âyetteki tahıl ve meyvelerin zikrediliş sırasının, bazılarının isimlerinin açıkça zikredilmesinin onların değıeri açısından anlamlı olduğıunu, ayrıca tahılların söz konusu bu dört meyveden önce zikredilmesinin de tahılların temel gıda, diğıerlerinin bir meyve olması bakımından önem arz ettiğıini söylemesi dikkatimi çekmişti (Razi, 13: 109/110). Ama Razi'nin, -Yunanlı hekim Hipokrat'ın tasnifi olduğıu söylenen bitkilerin sıcaklık, soğıukluk, yaşlık, kuruluk gibi tıpta kullanılan ayırımını o zamanki anlayışı göstermesi bakımından ilginç bulduysam da- nar meyvesinde hem soğıukluk, katılık, sertlik ve kuruluk gibi toprağıa ait özellikler hem de suya ait özellikler bulunduğıunu, böylelikle Allah'ın zıtları bir arada birleştirmesinin O'nun kudretine büyük bir delil olduğıunu vurgulaması oldukça hoşuma gitmişti.

Araştırmamı biraz daha genişleterek narın hadislerde geçip geçmediğıini de görmeliydim. Ilgili kaynaklara müracaat ettiğıimde fazla olmasa bile narın birkaç yerde hakikat ve mecaz anlamlarıyla yer almakta olduğıunu tespit etmiştim. Özellikle bir yerde şifa yönüne dikkat çekilerek narın mide için faydalı olduğıuna vurgu yapılmıştı ki, Hz. Ali'ye nispet edilen bu rivâyette Hz. Ali'nin "Narı içindeki zarı ile birlikte yiyiniz. Çünkü o mideyi temizler." (I. Hanbel, Müsned, 5: 382) dediğıi bildirilmekteydi. Bir hadiste ise Cennet'teki narın büyüklüğıüne dikkat çekilmişti ki bu rivâyete göre Hz. Peygamber: "Cennet'i gördüm. Orada nar ağıacının bir narı deve semeri gibi (iriy)di." buyurmuştu (I. Kesir, 4:279). Öte yandan Hz. Ömer'in naklettiğıi bir diğıer rivâyet de Cennet'teki narın dünyadaki gibi yenilebilen gerçek bir meyve mi, yoksa hakikati olmayan sembolik bir anlatım mı olduğıuyla alâkalıydı. Bu rivâyete göre bir gün bir grup Yahudi Resûl-u Ekrem'in yanına gelerek "Ey Muhammed, Cennet'te meyve var mı?" diye sormuş, Hz. Peygamber de, "Evet, orada meyveler, hurma ve nar var." diyerek Rahman Sûresi'ndeki (55/68) mezkûr âyeti okumuştu. Yahudiler Cennet'teki meyvelerin dünyadaki gibi yenilip yenilemeyeceğıini sorunca da Resulullah (s.a.s.) "Evet, yenilecektir." buyurmuşlardı (a.y.).

Nar, bizde daha çok yanağıın kırmızılığıını, hayadan kızarmasını ifade için mecazî manâda kullanılırken, Araplar arasında öfkeli insanın yanaklarının kızarmasını ifade etme sadedinde kullanılmıştı. Nitekim Ashab'ın aralarında kader meselesini tartıştığıını gören Hatemu'l-enbiya (s.a.s.) bu durumdan rahatsız olmuş, her iki yanağıı nar gibi kızarmış ve "Bununla mı emrolundunuz, yoksa ben bununla mı gönderildim? Sizden öncekiler bu konuda tartıştıkları için helâk oldular. Size yemin ederim ki, bu konuda asla tartışmayın." (Tirmizî, "Kader", 1) diyerek ümmetini uyarmıştı. Duygu, düşünce ve varlıkları tasvir edişte iki toplum arasındaki bu kabil benzerlikler geniş çerçeveli ortak bir kültüre sahip olduğıumuzun güzel bir göstergesiydi.

Şifalı Bitkilerde Nar

Konuyla ilgili birkaç kitaba baktığıımda ilk dikkatimi çeken, insanoğılunun bitkileri tıbbi maksatlarla kullanmasında hayvanlardan faydalandığıının ileri sürülmüş olmasıydı. Meselâ yaralı köpeklerin ayrıkotuna sürünerek yaralarını tedavi ettiklerini, geyiklerin ağırılarını dindirmek için giritotu yediklerini, keçilerin çöpleme (Ellebore) yedikten sonra ishal olduklarını görerek insanoğılunun da tedavi maksadıyla bitkileri kullanmaya başlamış oldukları ileri sürülmekteydi. Bu husus tamamen yadırganmasa bile, insanoğılunun ilk atasının bir peygamber olduğıu düşünülecek olursa, sonraki nesillerin bir çok ilk tecrübelerinin kaynağıının yine insan olduğıu görülecektir. Hz. Adem ile eşinin cennette yasak meyveden yemeleri, yiyince açıldığıının farkına vardıkları edep yerlerini cennet ağıaçları yapraklarıyla örtmeye çalışmaları, insanoğılunun baştan beri bitkileri yeme ve giyinme gibi çeşitli maksatlarla kullandıklarını göstermektedir. Aslında insanın bitkileri tıbbi maksatlarla kullanımı onun yaratılış özelliğıinin bir tezahürüdür. Zira insan, hem ot hem de et yiyen bir varlıktır. Onun bitki ve hayvanları yiyecek, içecek ve giyecek ihtiyacı için kullanması kadar tıbbî maksatlar için kullanması da normaldir.

Gördüğüm bir başka husus, Islam medeniyetinde bizzat Peygamber Efendimiz (s.a.s.) döneminden başlayarak devam eden süreçte bitkilerin tedavi maksatlı olarak kullanılmış olması, hatta hadis kaynaklarında "kitabu't-tıb" adında özel bölümlerin ayrılması, dahası müstakil "tıbbu'n-Nebevî" eserlerinin telif edilmiş olmasıydı.

Günümüzde alternatif tıp çalışmaları içinde bitkilerin tedavi maksadıyla kullanımının yeniden anılır olması, ananevi tedavi metotlarının tekrar gündeme gelmesine yol açmıştı. Nitekim ABD'de bitkiler dahil çeşitli alternatif tıp çalışmaları yapmak üzere Ulusal Sağılık Enstitüleri çatısı altında Alternatif Tıp Bürosu kurulmuş, Ingiltere, Almanya, Fransa, Çin ve Japonya gibi ülkelerde bitkilerin tedavi maksatlı kullanımı geçerli tedaviler olarak tanınmış, özellikle Almanya'da bitkisel tıp çok yaygın olarak kullanıma girmiş ve konuyla ilgili ayrı resmi bir kurum oluşturulmuştu. Günümüzde sentetik ve kimyevî ilaçların yanı sıra bir çok ilacın terkibinde bitkilerin yer aldığıını elbette biliyordum, ama bitkisel tıbbın hâlâ dünya nüfusunun %80'nin sağılık bakımından ana kaynağıını oluşturduğıunu öğırenmem benim için oldukça yeni bir bilgiydi.

Bitkilerin şifa maksatlı kullanımında bazı sıkıntılar olmakla birlikte istisnalar hariç onların kullanımında ciddi hiçbir yan tesir görülmemiştir. Bu sahadaki uygulamalar ülkemizde öteden beri bilinmekle birlikte, bunlar daha ziyade halk arasında kolay teşhis konulabilen hafif rahatsızlıklarda, rejim ve diyet, güçlendirici ve vitamin maksatlı uygulamalarda, bazı yara ve yaralanmaların tedavisinde kullanılmakta, ciddi hastalıklarda ise doktorlara başvurulmaktadır. Bu da kanaatimizce toplumumuzun geleneksel ve modern tıbbın her ikisinden de bir insanlık tecrübesi olarak yararlandığıını göstermesi açısından sevindirici bir durumdur.

Narın şifalı bitkilerdeki genel konumuna baktığıımda gözüme ilk çarpan şey, onun genellikle besleyici ve tedavi edici ilaç ve panzehir olarak ağıız yoluyla çeşitli karışımlarla birlikte yenilen ve içilen, haricen merhem olarak kullanılan bir meyve olarak şifalı bitkiler literatüründe yer almış olduğıuydu. Onun sadece meyvesi değil, çiçeği, çekirdekleri, suyu, kabukları çeşitli karışımlar halinde tıbbî olarak kullanılmış ve kullanılmaktaydı. Narın genel olarak vücudu ve kalbi kuvvetlendirme, ishali kesme, şerit düşürme, burun poliplerine faydalı olma gibi yararları bulunmaktaydı. Ancak ihtiva ettiğıi bazı kimyevî maddeler yüzünden mide ve bağıırsak hastalığıı olanların, küçük çocuklar ve hamilelerin fazla kullanmamaları tavsiye edilmişti.

Müracaat ettiğıim Islâmî literatürde bir klasik değıerini taşıyan Zâdü'l-Meâd adlı eserinin "tıbb-ı Nebevî" bölümünü yazarken Ibn Kayyim el-Cevziyye, Ibn Sina'nın ünlü tıp kitabı el-Kanun fi't-Tıbb adlı eserinden oldukça yararlanmıştı. Bu yüzden olsa gerek, burada verilen bilgiler okuyucuda bir hayli güven uyandırıyordu, en azından bende uyandırmıştı. Ibn Kayyim'in mezkur eserinde narın faydaları, narın tatlı veya ekşi olmasına, suyunun ve çekirdeğıinin yer aldığıı karışıma göre ayrı özellikler ihtiva ettiğıi belirtilmekteydi. Buna göre tatlı nar, midede çabuk çözüldüğıü için hazmı kolaydı, ancak zaman zaman midede şişkinlik ve gaz meydana getirdiğıi için ateşli hastalığıı olanlara iyi gelmeyeceğıi belirtilmişti. Ayrıca tatlı nar mideyi kuvvetlendirmekte, boğıaza, göğıse, akciğıerlere fayda vermekte, öksürüğıe iyi gelmekteydi. Ekşi nar ise mide yanmalarına karşı faydalı olduğıu kadar, diğıer narlardan daha fazla idrar söktürmekte, ishali ve kusmayı kesmekte, karaciğıer hararetini söndürmekte, azaları güçlendirmekte, kabızlığıı gidermekte, safradan kaynaklanan hafakanlara, kalp ve mide ağızındaki ağırılara iyi gelmekteydi.

Nar suyu, karnı rahatlatmaktaydı. Suyunun içindeki zarla birlikte çıkarılıp bal ile merhem kıvamına gelinceye kadar pişirilip göze sürme gibi çekildiğıinde gözdeki sarılığıı giderdiğıi, diş etlerine sürüldüğıünde diş eti tahrişine iyi geldiğıi belirtilmişti. Dolama/tırnak iltihabı ve cerahatli yaraları tedavisinde nar çekirdeğıinin balla birlikte karıştırılarak merhem halinde tatbik edilmesi tavsiye edilmiş, nar çiçeğıinin de cerahatli yaralar için kullanıldığıı belirtilmişti. Ayrıca mayhoş nar taneleri, çam ağıacı kozalağıının ilaç olarak kullanılması esnasında görülebilen yan tesirlerin panzehiri olarak da kullanılmaktaydı.

Son yıllarda yayınlanan bir kaçı hariç, piyasada yaygın olarak satılmakta olan şifalı bitkilerle ilgili eserlerin hemen hepsi Islâmî tıp geleneğıine ait Arapça ve Osmanlıca eserlerin kısmen tercümelerinden veya iktibaslarından derlenme eserler olduğıunu tesbit etmiştim. Bazılarının önsözünde hangi eserlerden istifade edildiğıinden bahsedilmekteydi, ama hastalıkların tedavisinde tavsiye edilen bitkisel karışımların kaynakları bire bir gösterilmemişti. Buna ilaveten karışımların nasıl yapılacağıı, doz ve ölçüleri de pek net değıildi. Bu açıdan itimat telkin etmemekteydiler. Ancak Ibn Sina'dan yapılan tercüme eserde karışımların dozları ve gramajı açıkça belirtilmişti.

Günümüzdeki şifalı bitkilere ilişkin eserlerde narın kullanımı oldukça geniş bir yer tutmaktaydı. Meselâ böbrek yaralarına karşı tatlı narın bol bol yenilmesi; göz ağırısına karşı ekşi nar taneleri, mercimek ve gül suyundan oluşan terkibin göz kapaklar üzerine yarım saat konması; göz kaşıntısında nar usaresinin pişirilerek süzüldükten sonra hazırlanan sıvının sürme şeklinde göze sürülmesi tavsiye ediliyordu. Dış basura karşı ekşi nar ile sirkeden, kellik tedavisinde ise ekşi nar ile zeytinyağıından oluşan bir terkibin kullanılması; kalp çarpıntısına karşı nar tanelerinin dövülerek damıtılmış suyla şurup halinde içilmesi de tavsiyeler arasındaydı. Karaciğıer zafiyetine ve mide kanamalarına karşı ekşi nar tanelerinin yer aldığıı, nefes darlığıında ekşi nar taneleri ve nar kabuğıunun bulunduğıu terkibin yenilmesi; kulak ağırısına ise tatlı nar tanelerinin yer aldığıı terkibin haricen kullanılması; ishal ve kusmaya karşı nar çiçeğıinin suyla kaynatılarak birer çorba kaşığıı içilmesi; diş eti kanamalarına, yaralarına ve diş etrafındaki kireçlenmelerine karşı nar çiçeğıi ile diğıer bitkisel maddelerden oluşan terkibin merhem halinde günde birkaç defa dişlere sürülmesi önerilmekteydi. Aşıkıye macununun terkibinde nar çiçeğıi yer almakta olduğıu gibi, hamile kalmak için balla karıştırılarak yapılan karışımda bulunmakta ve bu karışımın tablet halinde yutulması; keza idrar yolu kanamalarında içinde nar çiçeğıinin de kullanıldığıı bir karışımın sıvı hâlde içilmesi tavsiye edilmekteydi.

Nar kabuğıunun, bağıırsak iltihabına (kolit) karşı bal ve diğıer karışımlarla birlikte macun halinde; mesane kurdu düşürülmesinde taze fındık, kimyon tozu ve sarımsak yağıından oluşan terkibin macun halinde yutulması, nar kabuğıunun ise, tenya düşürülmesinde kaynatılarak çay halinde içilmesi tavsiye edilmişti.

Frengi, menenjit, fıtık, rahim mayasılı, bel gevşekliğıi gibi hastalılıkların tedavisi için hazırlanan karışımda nar kabuğıu kullanılmaktaydı. Iltihaplı yaraların tedavisinde nar kabuğıunun hazırlanan karışımda toz halinde yaralar üstüne serpilmesi; saç-sakal ağıarmasında nar kabuğıu, mazı, tane karanfil ve zeytinyağıından oluşan terkibin saç ve sakallara sürülüp iki saat sonra Arap sabunuyla yıkanması; ağıız içi yaralarının tedavisinde ise nar çiçeğıinin suyla birlikte kaynatılarak gargara yapılması salıklanmaktaydı. Narın kök kabuklarının kaynatılarak domalan mantarıyla karıştırılıp lapa halinde yemekten önce birer çorba kaşığıı yenilmesi halinde kanser tedavisine iyi geldiğıi belirtilmişti. Ergenlik sivilcelerinin giderilmesinde ekşi nar suyu sirke ile birlikte karıştırılarak veya nar kabuğıu suyla kaynatılıp gül suyu ile karıştırılarak sivilcelerin üstüne sürülmesi; ülser tedavisinde nar suyunun arpa suyu ile karıştırılarak, sarılıkta ise nar suyunun erik ve karpuzdan oluşan terkiple içilmesi tavsiye olunmuştu.

Bütün bunlara ilaveten çördük çayının terkibinde tatlı nar taneleri; takatsızlığıa, kansızlığıa, mide rahatsızlıklarına karşı tavsiye edilen hüdhüd çayının terkibinde nar kabuğıu; idrar söktürmeye, menopoz dönemleri için tavsiye edilen meneviş çayının terkibinde nar çiçeğıi ve baş ağırıları ile kalp çarpıntısına karşı tavsiye edilen nergis çayının terkibinde ise nar suyu bulunmaktaydı (I. Kayyim, 5: 19-20, 43; Tekineş, 1998/1, 57-72; Pamuk, 24, 32, 36, 51-52â¦; Tillovî, 105, 135-136â¦; Baytop, 2: 208; Günaydın 1995, 137).

Rüya Tabirlerinde Nar

Konuyla ilgili eski yeni bazı eserlere müracaat ettiğıimde gördüğıüm şuydu: Gerek klasik kaynaklarda gerekse günümüzde halk arasında yaygın olarak kullanılan rüya tabirleriyle ilgi eserlerde narla ilgili rüyalar oldukça çeşitlilik arzediyordu ve bunları nar, nar taneleri, nar suyu ve nar ağıacı ile ilgili rüyalar şeklinde gruplandırmak mümkündü. Ilgili rüyalarda nar meyvesini mevsiminde görüp görmemekten, nar tanelerinin rengine, tatlı veya ekşi olup olmamasına, nar yerken görmekten nar kırdığıını görmeye, avucunda nar taneleri veya nar tanelerini topladığıını görmeye kadar çeşitli rüya yorumları bulunmaktaydı. Nar suyu ile ilgili rüyalarda nar sıkıp suyunu içmek şeklinde, nar ağıacı ile ilgili rüyalarda ise nar ağıacını, ağıacının dikenlerini ve nar ağıacını keserken görmek gibi detaylar yer almaktaydı. Ayrıca rüyayı gören kimsenin meslek ve sosyal konumuna göre de rüya yorumlarının değıiştiğıi görmüştüm.

Genelde rüyaların özelde narla ilgili rüya ve tabirlerinin zengin çeşitliliğıe sahip olması, bana, bunların modern anlamda olmasa bile bir araştırma ve gözleme dayandığıını; diğıer bir ifadeyle hayal ve kurgu mahsulü değıil, büyük ölçüde gözlem, anlatı ve bir tür mülakata dayalı çalışmalar olduğıu izlenimini vermişti. Rüya tabirleri arasında tercih edilen görüşlerin önce zikredilmesi, bazı yorumlar için zayıf görüş olduğıuna işaret edilmesi de bu düşüncemi güçlendirmekteydi. Sanırım bu durum Islâm dünyasındaki özellikle klasik rüya tabirleri eserleri için geçerlidir. Zira halk arasında yaygın günümüz rüya tabirlerindeki nar tabirleri eskilerle büyük ölçüde benzerlik göstermekteydi. Bu niçin böyleydi? Öteden beri insanlarımız aynı rüyaları mı görüyordu? Hemen her şeyin değıiştiğıi dünyamızda rüyalarımız ve tabirleri değıişmiyor muydu? Evet, aynı coğırafya ve kültürün çocuklarının bir çok benzerlikleri olması tabiîydi, ama yine değıişen, değıişmesi gereken bir çok şey olmalıydı. Bunun bir sebebinin, günümüz rüya tabiri yazarlarının araştırmadan ziyade kolaycılığıa kaçarak tercüme ve iktibaslara yönelmesi olabileceğıi aklıma ilk gelen şeydi. Hâlbuki hayatımızda köklü şekilde yer alan rüyalarımızın anlamlandırılması için yeni ve etraflı çalışmaların yapılması önemli olsa gerektir. Günümüz rüya tabirleri eserleri bu özellikten yoksundu ve hemen hepsi klasik Islamî kaynaklardan aynen veya kısmen tercüme edilmiş görünüyordu. Ancak günümüz bazı yazarlarının nereden ve nasıl elde ettiklerini bilmiyorum ama yer, yer bu yorumlara ilavelerde bulundukları da görülmekteydi.

Klasik kaynaklardaki narla ilgili tabirlerin en önemlileri Ibn Sirin, Cafer es-Sadık (ö.148/765) ve Nablusî'ye (ö1050/1143) dayandırılmaktaydı. Mesela Cafer es-Sadık rüyada tatlı nar görmeyi, çok mal, saliha kadın ve mamur şehir olarak üç şekilde tabir etmişti. Nablusî ve Ibn Sirîn'e göre de tatlı nar görmek, genelde birikmiş çok mala, tüccar kimse için karlı kazanca, bazen kadına, erkek çocuğıa, gören kimsenin evladından veya hanımından gelecek bir iyiliğıe veya mamur bir şehre işaretti. Bunun yanı sıra kırmızı tatlı nar, sevinç ve mutlulukla tabir edilmiş; mevsimli veya mevsimsiz ekşi nar görmek veya yemek hoş karşılanmamış haram mala, üzüntü ve sıkıntıya veya zayıf bir yoruma göre korku ve yolculuğıa yorulmuştu. Rüyada nar görmek, idarî hayatla da ilişkilendirilerek tabir edilmişti. Meselâ rüyasında nar gören kimse idareci konumunda ise mamur bir şehre yönetici olacağıı veya bir melik için bir şehri, reis için bir köyü ifade ettiğıi; rüyasında nar kırdığıını gören, hükümdar ise bir şehri fethedeceğıine, narın kabuğıu şehrin surlarına, narın taneleri şehrin halkına, narın içi de o şehrin mallarına işaret olduğıu şeklinde tabir edilmişti. Buna ilaveten erkek ile yönetici durumunda olan bir kimse rüyasında nar görürse erkek evlada ve nüfuzunun keskin olacağıına yorumlanmıştı.

Nar görmekle ilgili en ilginç şeylerden bir diğıeri de miktarı ve cinsi belli paraya işaret olduğıu şeklindeki tabirdi. Böyle bir yorumun tercih edilen bir tabir olarak kaynaklarda yer almasını, tecrübeye dayalı bir bilgi olmasından başkasıyla açıklayamamıştım. Nitekim mevsiminde tatlı nar yemek, Cabir el-Mağırîbî tarafından gören kimsenin bin dinar/altın lira, en azından beş yüz dinar kazanacağıı şeklinde tabir edilmişti. Rüyasında bir tek nar gören kişi ise Ismail el-Eş'as tarafından, tüccar ise on bin dirhem/gümüş lira, fakir bir kişi ise bir ile on dirhem kazanacağıı şeklinde yorulmuştu. Benzer şekilde kırmızı nar taneleri görmenin, çok veya bin dinara; beyaz nar tanelerinin ise çok veya bin dirheme işaret ettiğıi söyleniyordu. Ama bu sonuncusunu Ibn Şahin zayıf bulmaktaydı. Elinde nar görmek, gören kimsenin " evleneceğıi kadına" işaret ettiğıi şeklinde tabir edilmiş; Nablûsî, narın kadın olarak tabir edilmesi halinde bunun güzel kadına; sağılam narın bekâr kadına, kırılmış narın ise dul kadına işaret olduğıu şeklinde yorumlamıştı.

Rüyada nar kabuğıu yediğıini görmek, görenin hastalıktan kurtulacağıına; nar sattığıını gören erkeğıin, dünyayı âhirete tercih ettiğıine tabir edilmişti. Nar sıkıp suyunu içmek, erkeğıin kendisine veya hem kendisi hem de ailesi için nafakasına yani harcamalarda bulunacağıına yorumlanmış; nar ağıacı görmek, toplum içinde saygın, hayırsever, dindar erkeğıe; nar ağıacının dikenleri, kişinin günahlardan sakınmasına; nar ağıacını kesmek ise gören kimsenin sıla-i rahim yapmadığıı yani akrabalık ilişkilerini ihmal ettiğıine tabir edilmişti. Ilginçtir ki, incelediğıimiz klasik eserler içinde sadece Ibn Şahin kadının rüyasında nar görmesini ayrıca zikretmiş ve kadının rüyasında nar görmesini zinet/süs olarak yorumlamıştı .

Ebu Sa'îd el-Vâiz'in nar ile ilgili rüya tabirleri benzer olmakla birlikte daha derli toplu görünüyordu. Ona göre rüyada nar görmek, kadın için zinete, erkek için çocuklara, memur olanlar için görevinde terfi edeceğıine, yönetici için nüfuzunun etkili ve keskin olacağıına, tüccar için çok kâr edeceğıine, köylü için yaptığıı ürünün bol ve bereketli olacağıına işaret etmekteydi. Taneleri kırmızı tatlı nar gören, helâlinden altın para, taneleri beyaz tatlı nar gören helâlinden gümüş para kazanacağıı; beyaz ve ekşi nar ise haram mal anlamına geliyordu. Sıhhatli bir adamın ekşi nar yediğıini görmesi hasta olacağıına, hasta bir adamın nar yediğıini görmesi de eline mal geçeceğıine işaret ediyordu.

Günümüz rüya tabirleri eserlerindeki narla ilgili rüya tabirleri Arapça-Osmanlı eserlere nispetle daha kısaydı, ancak bazılarında az da olsa orijinal yorumlar bulunmaktaydı. Meselâ nar görmek, kilitli sandık, bal arısı ve peteğıe; elinde nar taneleri görmek, kolayca elde edilecek mala; yerden nar tanesi toplamak, zahmetle elde edilecek mala; nar yemek, büyüklere hizmet etmeye veya yolculuğıa; nar suyu içmek, görenin nefsiyle yapacağıı mücadeleden galip çıkacağıına; nar ağıacından nar toplayıp satmak, dindar bir kimseden ilim öğırenip başkalarına öğıreteceğıine işaret ettiğıi şeklinde tabir edilmişti. Ekşi nar, gören kimsenin cesaretinin kırılacağıına; bekârın ekşi nar yediğıini görmesi de zengin kadınla evleneceğıine yorulmuştu. Nar ağıacı kesmek, genelde akraba ziyaretini ihmal etmek olarak yorumlanırken, bazı Türkçe eserlerde akrabayı ziyaret etmeye, onlara iyilikte bulunmaya yorulmuştu ki sanırım bu bir yazım hatasıydı (Nablusi 1359/1940, 1:323; Ibn Sirin 1359, 2: 206, 223; Ibn Şahin 1359, 1: 361, 382-383).

Araştırmamı tamamlayınca bütün bu kazançlarımın yanı sıra benim için en önemlisi şu sonuç olmuştu: Yaşlılarımızın bilgilerini genellikle sözlü gelenekten edindiklerini, bu yüzden içlerinde yanlışlar olsa bile çoğıunun yine de bir temele dayandığıını düşünerek bu tür durumlarda söylediklerini yabana atmayıp onlara daima ihtiyatlı yaklaşmakâ¦.

Kaynaklar

-Aydüz, Davut, Kur'ân-ı Kerîm'de Besinler ve Şifa, Yakamoz Yay., 2002, Ist. -Baytop, Turhan, Farmakognozi Ders Kitabı, Ist. Ü. Eczacılık Fak. Yay. Ist. ts. -Bursalı, Mustafa Necati, Islamî Rüya Tabirleri Ansiklopedisi, Çelik Yay., Ist. Ts. -Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, "Nar" md. -El-Cevziyye, Ibn Kayyim, Zâdü'l-Meâd, (çev. Mehmet Erdoğıan), Iklim Yay., Ist. 1990. -el-Hüseynî, Süleyman, Kenzu'l-Menam, Mükemmel ve Mufassal Rüya Tabirnamesi, Necm-i İstikbal Matbaası, Ist.1341h. -En-Nablûsî, Abdulganî, Ta'tîru'l-Enâm fî Ta'bîri'l-Menâm, Mısır, 1359/1940. -Er-Razî, Fahreddin, Mefâtîhu'l-Gayb, Daru'l-Kütübi'l- Ilmiye, Tahran, ts.. -Günaydın, Hasan, Kur ân Işığıında Faydalı Gıdalar ve Beslenme, Ist. 1995. -İbn Kesîr, Tefsîru'l-Kur'âni'l-Azîm, Dâru'l-Marife, Beyrut, 1982. -İbn Sirîn, Muhammed, Müntehabu'l-Kelâm fî Tefsîri'l-Ehlâm, Mısır (Nablûsî haşiyesinde) 1359/1940. -İbn Şahin, Halil, el-Işârât fî Ilmi'l-Ibârât, Mısır, (Nablûsî haşiyesinde) 1359/1940. -Kurtubî, el-Cami'u li Ahkâmi'l-Kur ân, Beyrut, 1966. -Pamuk, H. Arif, Ibn Sina'dan Terkipler Şifalı Bitkiler ve Emraz, III. Baskı, Pamuk Yayınları, Ist. 1974. -Tekineş, Ayhan, "Alternatif Islamî Tıp 'Tıbb-ı Nebevi', Divan D., sy. 4, 1998/1. -Tillovî, Seyyid Ahmed, Dertlere Deva Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi. -Yalçın, Ayhan, A dan Z ye Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi, Geçit Kitapevi, Ist. 1982. -Yazır, M. Hamdi, Hak Dini Kur ân Dili, 1936.

TARİHTE BATI TIBBININ DOĞUDAN ALDIKLARI

Baldaki Şifa

Zeytinyağındaki İlmî Mucize

Peygamberimiz'in (s.a.s.) Sünnet'inde Ağız Hijyeni ve Misvak

Hz. Peygamber (s.a.s) ve Hacamat (Kan Aldırma)

Tıbb-ı Nebevi

Davranışlar

İbadetlerle Tedavi

Korunma ve Tedavi

Hastalık ve Bulaşma

Beslenme

Sağlık Temizlik

Peygamberimiz Hz. Muhammed (S.A.V.)’in Tıbbı

Hastalıklarımız ve Çareleri

Günah Hastalıklarımız ve Çareleri

Gaflet Hastalıkları ve Çareleri

Dünya ve Ahiret Hastalıklarımız ve Çareleri

Bid’at ve Hurafe Hastalıklarımız ve Çareleri

İsraf Hatalığımız ve Çareleri

Yararlı İş Yapmama Hastalığımız ve Çareleri

Ahlaki Hastalıklarımız ve Çareleri

Ailedeki Hastalıklar ve Çareleri

Yeme İçme Hastalıklarımız ve Çareleri

Davranışlarımızdaki Hastalıklarımız ve Çareleri

Kalbimizin Hastalıkları ve Çareleri

Dilimizin Hastalıkları ve Çareleri

Bedendeki Hastalıklarımız ve Çareleri

Tıbb-ı Nebevî'de Meyve

Hastalığın Metafizik Temelleri

Şifanın Metafizik Temelleri

Tıbb-ı Nebevi

Kurân-ı Kerim ve Tıp

Kur'an-ı Kerim'de Koruyucu Hekimlik

Şifa Kaynağı Bal

Kur'ân-ı Kerim'de Zikredilen Sebzeler

Hayvan Sütünün Yaratılışındaki Mu'cize

Kültürümüzde Nar