Çocuklara hangi isimleri koymalı

Sual: Çocuklara hangi isimleri koymak gerekir? CEVAP Çocuklara koyduğumuz veya koyacağımız isimlerin anlamlarının, dinimize, örf ve âdetimize uygun olup olmadığını öğrenmek, uygun değilse, değiştirmek gerekir. Haklı sebeplerle adını veya soyadını değiştirmek isteyenler de çıkabilir. Böylece isimlerin anlamlarını bilmek faydalı olur. Bu konuda yazılmış piyasada birkaç kitap vardır. Kimisi çok geniş. Ne kadar Arapça veya Farsça kelime varsa, isim olarak kitaba yazmışlar. Kimi de, çok basit yazıp, kelimenin gerekli bütün anlamlarını yazmamış. Hepsinin ortak yönü, mastar halindeki isimleri, mastar olarak tarif etmişler. Bir şey isim halini alınca, artık o mastarlıktan çıkar. Mesela Türkçede yanlış olarak, meşhur kelimesi yerine, (Falanca şöhret oldu) diyorlar. Bir çocuğa Şöhret ismi verilmişse, bunun anlamı (meşhur olmak) denmez. Burada Şöhret kelimesini meşhur, ünlü olarak bildirmek gerekir. Çünkü maksat budur. Kelime isim olunca İslam, cihad kelimeleri de böyledir. Bu kelimeler isim olarak konmuşsa, artık, İslam’a, müslüman olmak denmez. Müslüman olan diye tarif edilir. Cihad kelimesine de savaş, savaş etmek denmez. Allah için savaşan denir. Cihad kelimesinin biraz daha kuvvetlisi Câhid’dir. Bunun da daha kuvvetlisi Mücâhid’dir. İsim olarak konunca, artık, Cihad da, Câhid de, Mücâhid de, biri diğerinden daha kuvvetli olmak üzere, cihad eden anlamına gelir. Bunun gibi, Hicabi, utanmakla ilgili demektir. Ama bu isim olarak kullanılınca, mahcup, utangaç, hayalı, edepli, terbiyeli, perdeli, namuslu gibi anlamlara gelir. Hulki, Ruhi, Sulhi kelimeleri de böyledir. Piyasadaki kitaplarda bu husus kiminde hiç dikkate alınmamış, kimi de çok az yer vermiştir.  Çocuklara güzel isim koymalıdır! Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:  (Çocuğa güzel isim vermek, dinini öğretmek ve vakti gelince evlendirmek, evladın babası üzerindeki haklarındandır.) [Ebu Nuaym] (Kıyamette, babanızın ismi ile beraber [Mesela Ali oğlu Emin, veya Ali kızı Emine diye] çağrılacaksınız. O halde isminiz güzel olsun!)[Ebu Davud]  Güzel isimler çoktur. Mesela Peygamber isimleri, Resulullah efendimizin 400 kadar olan mübarek isimleri, Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnasından olup da, isim olarak koyması caiz olan Ali, Aziz, Macid, Mucib, Rafi, Reşid isimleri, Eshab-ı kiramın, âlimlerin ve evliyanın isimleri konabilir.  Bir ismin güzel olması için mutlaka Kur’an-ı kerimde bulunması gerekmez. Yüz binden fazla Eshab-ı kiramdan Hazret-i Zeyd hariç, hiçbirinin ismi Kur’an-ı kerimde yoktur. Güzel isimler çoktur. Değişik isim olsun diye, yahut en güzel isim olsun diye Kur’an-ı kerimde geçen her kelimeyi, sırf Kur’an-ı kerimde geçtiği için çocuğa isim olarak koymak, çok yanlış olur. Çünkü Kur’an-ı kerimde güzel isimlerin yanında kâfirlerin isimleri de vardır. En başta şeytan var, İblis var, Hannas vardır. Kâfirlerden Karun, Haman vardır. Peygamber efendimizin düşmanı Ebu Leheb’in ismi vardır. Bunları koymak doğru değildir.  Kur'an-ı kerimde geçiyor diye yıldırım, şimşek, gelmek, gitmek gibi kelimelerin arabisini isim olarak koyanlar oluyor. Bu kelimelerden en meşhurlarından biri Esra’dır. Esra, gece yürümek manasına gelir.Ünzile, indirildi, indirilmiş demektir. Böyle isimleri koymak caiz ise de, enbiyanın, ulemanın, evliyanın ismini tercih etmek elbette iyi olur. İsim sahiplerine şefaat  Her Peygamber, kendi isminden olanlara, her âlim ve evliya da, kendi isminden olanlara şefaat edecektir. Güzel ismin bu yönden de önemi vardır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:  (Allah indinde en güzel olan isimler, Abdullah, Abdurrahmandır.)[Müslim] (Üç oğlu olup da, birine adımı vermeyen, cahillik etmiş olur.) [Taberani]  (Allahü teâlâ buyurur ki: İsmi, Ahmed, Muhammed, Mahmud gibi Habibimin isminden olan mümine azap etmekten haya ederim.)[R. Nasıhin]  (Bir evde bir, iki veya üç Muhammed olmasının zararı olmaz.) [İbni Sâd] (Oğlunun adını Muhammed koyan, çocuğu ile Cennetlik olur.) [A. Rufai]  (Muhammed isimli çocuğa her yerde ikram edin, onu aşağılamayın.) [Hatib]  (Muhammed isimli kimseyi hakir görmeyin, onu mahrum etmeyin! Onun bulunduğu bir evde, bir yerde bereket vardır.)[Deylemi]  İbni Abbas hazretleri, (Kıyamette, “adı Muhammed olan müminler gelsin” denilir, hepsi Cennete götürülür) buyurmaktadır.  Ecdadımız, saygıda kusur olmasın diye Muhammed ismini “Mehmed” şeklinde kullanmıştır. Peygamber efendimizin mübarek isimlerinden birini de koymak çok iyi olur. [Bu isimler, Peygamber Efendimiz maddesinde var.] Eshab-ı kiramın isimleri de çok kıymetlidir. Ecdadımızın koyduğu isimler de önemlidir.  Hazret-i Talha, on çocuğunun her birine bir peygamber ismi koymuştu. Hazret-i Zübeyr’in de on çocuğu vardı. O da hepsine şehit ismi vermişti. Hazret-i Talha, Hazret-i Zübeyr’e, “Neden çocuklarına peygamber ismi değil de, şehit ismi verdin?” dedi. O da, “Çocuklarım peygamber olamayacağına göre, şehit olmalarını arzu ettiğim için” dedi. İsmi kötü olan değiştirmelidir! Hadis-i şerifte, (Kötü ismi olan bunu güzel isme çevirsin) buyuruldu. (Berika) Kötü isimler Memiş, Sanem, Efrayim, Ökkeş isimleri caiz değildir. Ahmede Hamo, Mehmede Memo, İbrahim'e İbo veya İboş demek caiz olmadığına göre, Abdullah Öcalana Apo, İbrahim Tatlısese İbo demek caiz mi diye düşünülebilir. Caizdir; çünkü meşhur ismi söylemek adını değiştirmek olmaz. Bunun gibi, birinin ismi Fatma iken herkes Fatoş olarak biliyorsa, ona Fatoş demek küfür olmaz. Benzerleri de böyledir. Kezban, Farisi Kedbanudan gelmiştir. Ev kadını veya vekilharç kadın demektir. Vekilharç ise, bir sarayın, alışveriş işlerini yapan kimse demektir. Her ne kadar Arabide yalancı manasına gelirse de, Farsçadan geldiği için değiştirilmesi gerekmez. Kâfir ismi koymaktan da kaçınmalıdır! İmam-ı Rabbani hazretleri buyuruyor ki: Bir müslümanın, bir kâfir ismini almaktan, korkunç aslanlardan kaçmaktan daha çok kaçması gerekir. Bu isimler ve onların sahipleri, Allahü teâlânın düşmanlarıdır. Hadis-i şerifte, (Kötü zan altında kalınacak yerlerden kaçınız) buyuruldu. Dinsizlik alameti olan ve bu zannı uyandıran isimleri koymaktan kaçınmak gerekir. Övücü isimler koymak İbni Âbidin hazretleri buyurdu ki: (Çocuğa Ali, Aziz gibi isimleri koymak caiz ise de, bu isimleri söylerken hürmet etmek gerekir.) [Redd-ül Muhtar] Reşid, Emin gibi övücü isimler koymak caiz ise de koymamak iyi olur. Çünkü böyle isimleri söyleyerek, sahibine hakaret etmek, isme de hakaret olur. (Şir’a) Kıyamette günahları, sevaplarından daha çok olan bir kimse, Cehenneme götürülürken, Allahü teâlâ, Cebrail aleyhisselama buyurur ki: - Ya Cebrail, buna sor, hayatında hiçbir âlimin sohbetinde bulundu mu? Hazret-i Cebrail, o kimseye sorar. O da, (Ne yazık ki, hiçbir âlimle bir arada bulunmadım) der. Allahü teâlâ tekrar buyurur: - Ya Cebrail, buna sor ki, hiçbir âlimi ilminden dolayı sevdi mi? Cebrail aleyhisselam, ona sorar. O da, (Hayır, sevdiğim bir âlim yoktu) der. Hak teâlâ buyurur: - Ya Cebrail, tesadüfen de olsa, bu bir âlimle yemek yemiş mi? Cebrail aleyhisselam sorar. O da, (Hayır hiçbir âlimle bir sofrada bulunmadım) der. Hak teâlâ buyurur ki: - Ya Cebrail, bu kulun ismi, bir âlimin ismine benziyor mu, bunu da sor! Cebrail aleyhisselam sorar. O da, (İsmim hiçbir âlimin ismine benzemez) der. Hak teâlâ buyurur ki: - Bunu Cennete götürün. O, âlimi seven birini severdi.) [El-Envâr] Görüldüğü gibi, ismi bir âlimin ismine benzemek, hatta âlimi seveni sevmek bile insanın kurtuluşuna sebep olmaktadır. Elbette her şeyden önce mümin olmak şartı vardır. Mümin olmadıktan sonra, güzel ismin ve ibadetin kıymeti olmaz. Çocuğa, doğunca veya doğumu müteakip yedinci günü adı konur. Doğduktan sonra hemen ölen çocuğa da ad konur. Yıkanır, cenaze namazı kılınır. Ölü doğan çocuklara isim vermek gerekmez. Fakat isim vererek defnetmek iyi olur. İsmi koyacak kimse Çocuğun ismini ilim ehli, salih bir zata koydurmalıdır! Eshab-ı kiram, çocuklarına isimlerini Peygamber efendimize verdirmeyi tercih etmişlerdir. Çocuğa ad koyarken, çocuğun babası, dedesi veya en yaşlı, ilmi en çok olan, çocuğu kucağına alır, abdestli olarak kıbleye döner ve ayakta sağ kulağına ezan, sol kulağına ikamet okur. İsmi üç kere tekrar etmek iyi olur. Bu arada çocuğun ağzına bir tatlı sürmek iyi olur. Peygamber efendimiz, Hazret-i Hasan doğunca, kulağına ezan okumuştur. Ezan okuyacak kimse, çocuğu yastık gibi yumuşak bir şey üstüne koyarak kucağına alır. Çocuğu biri kucağına alıp, ezanı bir başkası da okuyabilir. Bir hadis-i şerifte de buyuruldu ki: (Yeni doğan çocuğun sağ kulağına ezan, sol kulağına da ikamet okunursa, “Ümmü sıbyan” hastalığından korunmuş olur.)[Beyheki] Çocuğa isim koyduktan sonra, salih bir evlat olması ve dine hizmet etmesi için, dua etmelidir. Peygamber efendimiz, (Ya Rabbi, bu çocuğu hayırlı ve salihlerden eyle ve onu güzel bir şekilde yetişmesini sağla) diye dua etmiştir. Ebu Musel Eşari hazretleri, (Çocuğumu doğduğu gün Resulullaha götürdüm, adını İbrahim verdi) dedi. Amr bin Şuayb’ın dedesi ise,(Resulullah, yeni doğan çocuğa yedinci günü isim verilmesini ve akika kesilmesini emretti) dedi. [Tirmizi] Buhari’de “Eğer akika kesilmeyecekse, çocuk doğduğu vakit isim konur ve ağzına tatlı bulaştırılır” deniyor. Sual: Ece ve Ökkeş ismi uygun mu? CEVAP Müslümana yakışan isim koymalı. Sual: Melis ismi Kur'an da geçiyor mu? Çocuğuma bu ismi vermemde bir sakınca var mıdır? CEVAP  Melis kelimesi Kur'anda geçmez. Peygamber efendimizin yüz binden fazla arkadaşı vardı, bir tanesi hariç hiçbirinin ismi Kur'anda geçmez. Ebu Bekir, Ömer, Osman, Ali, hiçbiri Kur'anda yoktur. Bir ismin Kur'anda geçmesi gerekmez. Büyük zatların ismini koymak, Peygamberlerin ismini koymak iyi olur. Çünkü her Peygamber her âlim, kendi isminde olan insana şefaat edecektir. Onun için ot ismi taş ismi koymamalı. Evliyanın, büyüklerin ismi konmalı. Melis ismi koymakta mahzur yoktur.  Sual: Samed ismi caiz mi? CEVAP Hayır. Sual: Azrail ismi caiz mi? CEVAP Mekruhtur. Sual: Çocuğum doğduktan üç gün sonra öldü. Defnedileli birkaç ay oldu. İsim koymamıştık. Şimdi isim koymamız caiz mi? CEVAP Evet. Sual: Muhammed ismi koymak mekruh mu? CEVAP Mekruh değil. Koyduktan sonra hürmet lazımdır. Sual: Naziye, Oğuzhan, Furkan, Güneş, Kürşad, Yadallah, Kezban, Dudu, Yasin, Rauf, İrem, Melek, Kenan, Damra ismi caiz mi? CEVAP Caiz. Kâfir adından başkası caiz. Efdal olanı koymalı. Sual: Ali Osman ismini koymak uygun mu? CEVAP Ali Osman ismi koymak iyidir. Sual: Beş aylık iken doğup ölen çocuğa isim konur mu? CEVAP Canlı doğmuşsa, nefes almışsa, isim konur. Kâfir ismi vermek Sual: Almanya'daki bazı gençler, Alman veya başka gayrı müslimlerin isimlerini kullanıyorlar. Mesela ismi "Hasan" olan bir arkadaş, gayrı müslimler "Adın ne" diye sorunca "Adım Hans" diyor. "Hans" olarak çağırılmasını istiyor. Bir müslümanın kâfir ismi ile çağırılmasını istemesi caiz midir?  CEVAP Caiz olmadığını İslam âlimleri bildirmektedir. Ehl-i sünnet âlimlerinin en büyüklerinden olan imam-ı Rabbani hazretleri, Hân-ı Hânân'a yazdığı mektupta buyurdu ki:  Ne kadar şaşılacak şeydir ki, kıymetli teveccühünüze kavuşmakla şereflenen şairlerden birinin, bir kâfir ismini soyadı olarak aldığını işittim. Bu alçak ismi acaba niçin aldı? Böyle isimleri almaktan, korkunç aslanlardan kaçmaktan, daha çok kaçmak lazımdır. Çünkü, bu isimler ve onların sahipleri, Allahü teâlânın düşmanlarıdır. Onun Peygamberinin düşmanlarıdır. Müslümanların, [ister Hristiyan olsun, ister Yahudi olsun, isterse kitabsız olsun bütün] kâfirleri düşman bilmesi emr olunmuştur. Bu gibi pis isimleri, evladına koymamaları, her müslümana vaciptir. Ona söyleyiniz! Bu ismi değiştirsin! Onun yerine, müslümana yakışan bir isim koysun. Müslüman olana, müslüman ismini koyması yakışır. Allahü teâlânın sevdiği ve Onun Peygamberinin beğendiği, İslam dininde bulunmakla şereflenmiş bir kimsenin haline uygun da, ancak budur. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:  (Kıyamette isimlerinizle ve babalarınızın isimleri ile çağırılacaksınız. Onun için güzel isimler alınız!) [Ebu Davud] Dinsizlik alameti olan isimleri koymaktan kaçınmak her müslümanın vazifesidir. (1/23) Sual: Nick name olarak prince (prens) king koymakta mahzur var mıdır?  CEVAP Kısa bir zaman için de olsa, kâfirlerin ismini koymak uygun değildir. Bu kelimeler yerine şehzade, sultan, hakan, bey, beylerbeyi gibi isimler konabilir. Kötü isimleri değiştirmek Sual: İsminin anlamı çok kötü olan birinin, nüfustan ismini değiştirmesi gerekir mi? CEVAP Nüfustan değiştirmek gerekmez. Ailesi ve çevresi yeni isimle çağırırsa mesele kalmaz. Zamanla herkes alışır ve daha sonra nüfus kaydından da kolayca değiştirilebilir. Hazret-i Âişe validemiz (Resulullah, çirkin isimleri değiştirirdi) buyurdu. (Tirmizi) Asiye ve Âsıye Sual: Asiye ismi uygun mu? Değiştirmek gerekir mi? CEVAP Asiye başka, Âsıye başkadır. Asi, uygun, elverişli demektir. Âsi, isyan eden demektir. İslam harfleriyle yazılışları da farklıdır. Asiye, Firavun'un hanımı olan Hazret-i Asiye'nin ismidir. Uygun, elverişli anlamına geldiği gibi direk, hüzünlü kadın anlamına da gelir. Âsıye ise, isyan eden anlamındadır. Bu bakımdan Asiye ismini değiştirmek gerekmez. Muhammed ismi koymak Sual: (Üç oğlu olup da birine benim ismimi koymayan, cahillik etmiş olur) hadisine uyarak çocuğa Muhammed ismi koymak uygun olur mu? CEVAP Bu zamanda gerekli hürmet yapılamayacağı için mahzurludur. Peygamber efendimizin isimlerinden olan Ahmet veya Mahmut yahut ecdadımızın koyduğu gibi Mehmet ismi konmalıdır. Muhammed ismi konursa, hürmette kusur edileceği için uygun olmaz. İki hadis-i şerif meali şöyledir: (Muhammed ismini koyduğunuz çocuğu dövmeyin ve iyilik edin!) [Bezzar] (Muhammed ismini verdiğiniz çocuğa saygı gösterin, meclislerde ona yer açın ve ona karşı asık suratlı olmayın!) [Hatîb] Çocuğun ismini peygamberler ve meleklerin adlarından koyunca, ismini söyleyerek o çocuğu kötülemek, ona küçültücü şey söylemek, onu aşağılamak caiz değildir. (Şir’a şerhi) Zamanımızda gerekli hürmet gösterilmediği için Muhammed ismi yerine Mehmet konmalıdır. Kıyamette, birini Cehenneme götürürlerken, Allahü teâlâ, (Ey meleklerim, o kulumu üzmeyin, onun benim yanımda bir iyiliği vardır) buyurur. Melekler, merak edip o iyiliğin ne olduğunu sorarlar. Allahü teâlâ (Onun ismi, benim Habibimin ismindendir. İsmi, Ahmed, Muhammed veya Mahmud olan mümin kuluma azap etmeye hayâ ederim) buyurur. (Riyad-ün-nasıhin) Muhammed ismi Sual: Muhammed isimli çocuğa Muhammed diye hitap etmek edebe aykırı mıdır? CEVAP Hayır, aykırı değildir, fakat tembel, huysuz gibi çirkin ifadeleri Muhammed ismiyle beraber kullanmak caiz olmaz. Tek başına bunları söylemenin, mesela yine o kast edilerek, (Bu tembeldir) demenin mahzuru olmaz. İsim söylenince hürmet etmek gerekir. İki hadis-i şerif meali şöyledir: (Muhammed isimli çocuğa her yerde ikram edin, onu aşağılamayın!) [Hatib] (Muhammed isimli kimseyi hakir görmeyin, onu mahrum etmeyin! Onun bulunduğu bir evde, bir yerde bereket vardır.)[Deylemi] Bunun için saygıda kusur olmasın diye, ecdadımız Muhammed ismini Mehmed şeklinde kullanmıştır. İsim koyarken ezan okumak Sual: Çocuk yeni doğunca isim konurken kulağına ezan okumak gerekir mi? CEVAP Ezan okumak iyidir. Çünkü Peygamber efendimizin, Hazret-i Hasan doğduğu zaman kulağına ezan okuduğu hadis kitaplarında yazılıdır.(Tirmizi) [İsmini koyacak kimse, çocuğu yastık gibi yumuşak bir şey üstüne koyarak kucağına alır, yavaşça sağ kulağına ezan, sol kulağına da ikamet okur. Sonra kulağına ismini söyler. Çocuğu biri kucağına alıp, ezanı bir başkası da okuyabilir.] Bir hadis-i şerifte de buyuruldu ki: (Yeni doğan çocuğunun sağ kulağına ezan, sol kulağına da ikamet okunursa, "Ümmü sıbyan" denilen hastalıktan korunmuş olur.) [Beyheki] Allah’ın Ganî ismini kullanmak Sual: Hak Sözün Vesikaları kitabında, (Allahü teâlânın, yalnız kendine mahsus olan üç sıfatı, kibriya, ganî olmak ve yaratmaktır) deniyor. Bu duruma göre, (Allah ganî ganî rahmet etsin) veya (Ganî gönüllü) demek yahut çocuklara Ganî ismini koymak caiz midir? CEVAP Ganî [el-Ganiyy] Allahü teâlânın 99 isminden biridir. Hiç kimseye muhtaç olmayan, herkesin ona muhtaç olduğu zat demektir. Bu mânâda elbette isim olarak kullanılmaz. Zengin mânâsında, çocuklaraGanî ismini koymak caizdir, ama Ganî olan Allah’ın kulu mânâsında,Abdülganî koymak daha güzel olur. Hadis-i şerifte, Eyyüb aleyhisselam, üstüne yağan altın çekirgeleri toplamaya başlayınca, Allahü teâlânın (Seni, ganî kılmamış mıydım?) buyurduğu bildiriliyor. Yani (Seni zengin etmiştim) deniyor. Bir hadis-i kudside ise, (Allahü teâlâ, sizden ganîdir) buyuruluyor. Yani (Allahü teâlâ çok zengindir ve size muhtaç değildir) deniyor. Buradan insanlara da, ganî denebileceği anlaşılıyor. İslam Ahlakı kitabında, (Vacib olarak kurban kesebilmek için şu üç şart lazımdır: Müslüman ve akıl baliğ olmak, mukim olmak, kurban nisabı miktarı ganî olmak) deniyor. Burada da ganî olmak, zengin olmak mânâsında kullanılmıştır. Ganî; zengin, varlıklı ve bol gibi manalara gelir. Ganî gönüllü, eli bol, cömert demektir. Ganî ganî, bol bol demektir. (Ganî ganî rahmet etsin!) demek, (Bol bol rahmet etsin!) demektir. Aslan ismi Sual: İnsanlara, Esed, Aslan gibi hayvan ismi koymak caiz mi? CEVAP Caizdir. Çünkü hakaret kastıyla konmuyor. Birine öküz dense hakaret olur da, öküzün daha küçüğü olan tosun dense hakaret olmaz. (Tosun gibi çocuk) dense hakaret sayılmaz. Tarihte Tosun isimli şahıslar vardı. Meşhur Tosun paşa, Kavalı Mehmet Ali Paşanın oğluydu. Evliya zatlardan Esed isimli olanlar vardır. Mesela, Ubeydullah-i Ahrar hazretleri zamanında yaşayan Muhammed Esed bunlardan biridir. Hazret-i Ali’ye Esedullah yani Allah’ın aslanı denir. Budin BeylerbeyiArslan paşa ve Selçuklu sultanının ismi de Alparslan idi. Övücü isimler koymak Sual: İslam Ahlakı kitabında, (Reşid, Emin ismini vermemeli. Muhiddin, Nureddin gibi isimler de, yalan ve bidat olur. Fâsıkları, cahilleri, mürtetleri böyle isimlerle çağırmak mekruhtur. Çünkü bunlar, övücü isimlerdir. Mecaz olarak da söylenemez. Kendi çocuklarına, bu isimleri uğurlu olmak için koymak caiz olur denilmiştir. Salih oldukları meşhur olan âlimleri bu isimlerle zikretmek caiz ve faydalıdır) deniyor. Sonu din ile biten isimleri koymamak mı gerekiyor? Mesela şu isimler konamaz mı? Cemaleddin: Dinin güzeli. Fahreddin: Dinde övülmeye layık. Feridüddin: Dinin en üstünü. Hayreddin: Dinin hayırlısı.Seyfeddin: Dinin kılıcı. İmadeddin: Dinin direği. Mecdeddin: Dinin büyüğü. Sadeddin: Dinin mübarek kişisi. Siraceddin: Dinin kandili.Şecaeddin: Dinin kahramanı. Şemseddin: Dinin güneşi. Şerafeddin[Şerefüddin]: Dinin şereflisi. Şihabeddin: Dinin parlak yaldızı.Taceddin: Dinin tacı. CEVAP (Müslüman olan kimse, çocuklarına bu isimleri koyabilir) ve (Salih zatları bu isimlerle anmak faydalıdır) deniyor. Bid’at ehli ve mürtetlerin isimleri güzelse, onları bu isimlerle anmamalı. Mesela Muhammed Abduh demeyip, sadece Abduh demeli veya M. Abduh diye yazmalı. (M harfi nedir?) diye sorulursa, (Mason kelimesinin kısaltması) denebilir. Mezhepsizler, mason Abduh’u övdükleri gibi, Vehhabiliğe zemin hazırlayan İbni Teymiye’yi de, takiyyeddin ve şeyhülislam diye övüyorlar. Ehl-i sünnet olan, bunlara itibar etmemelidir. İsim koyarken Sual: (Rumeysa, Bekir, İrem, Kezban, Gülsüm gibi isimler çocuklara konmaz. Ayrıca Cebrail, İsrafil, Azrail gibi melek isimleri ile Resul ve Nebi isimlerini de koymak mekruhtur) diyen ilahiyatçıya, Diyanet yetkilisi, (Bunlar, topluma ve tarihe mal olmuş önemli isimlerdir. İlahiyatçının sözü, kastını aşan zorlama bir yorumdur ve son derece yanlıştır) diye çıkıştı. Hangisi doğrudur? CEVAP Bir ismin mânâsı güzel olmasa da, eğer büyük bir zatın ismi ise, böyle bir ismi çocuklara koymanın hiç mahzuru olmaz. Hattâ bu ismin sahipleri, kendi isminde olanlara şefaat eder. Resul ve Nebi; elçi, haberci, müjdeci gibi mânâlara gelir. Bu mânâ da koymanın hiç mahzuru olmaz. Peygamber isimlerini çocuklara koymak caiz olduğu gibi, meleklerin isimlerini de koymak caizdir. Peygamberler meleklerden üstündür. Peygamber ismi gibi melek ismi de caizdir. İrem, Şeddad isimli bir kâfirin bahçesinin adıysa da, bahçenin suçu ne? Bazı eriklere, papaz eriği deniyor. Bu mantığa göre, böyle erikler yenmez mi? Kezban ismi Farsçadır. Kâhya kadın, bir daireyi idare eden kadın demektir. Ked-banu isminden gelmektedir. Her ne kadar Arapçada yalancı mânâsına gelirse de, Farsçadan geldiği için konmasında mahzur yoktur. İlahiyatçının sözü yanlıştır. Diyanet yetkilisi ise, çıkışmakta haklıdır. Peygamber ve melek ismi Sual: Çocuklara, Peygamber efendimizin Muhammed ismini, Cebrail, Mikail, Rıdvan gibi melek isimlerini koymak mekruh mudur? CEVAP Hayır, mekruh değildir. Bir hadis-i şerife dayanarak bazı âlimlerin mekruh demesi, bu isim söylenerek hakaret edilmemesi içindir. Çünkü din kitaplarında deniyor ki: Çocuğa peygamber ve melek ismi konunca, o çocuğa ismini söyleyerek hakaret etmek, sövmek caiz değildir. Çünkü bundan, o ismi aşağılama mânâsı çıkabilir. Ancak ismini söylemeden, (Sen şöylesin, sen böylesin) denebilir. (Şir’a şerhi) İmam-ı Mâlik hazretleri, bu yüzden Yâsin, Cebrail, Azrail gibi isimlerin çocuklara konmasının mekruh olduğunu bildirmiştir. Osmanlılar, Muhammed ismini de Mehmed olarak koymuşlardır. Hakaret edilmeyecek olsa, bu isimleri koymanın mahzuru olmaz. Nitekim asırlardır ecdadımız, Mehmed, Mikail, İsrafil isimlerini çocuklarına koymuşlardır. Hürmet edilmeyebilir diye, bu isimleri koymamak iyi olur. Mesela çocuğa Azrail ismi konsa, (Çekilin Azrail geliyor) veya Cebrail konsa, (Bana Cebrail geldi, vahiy getirdi) diye alay edilebilir. Böyle mübarek isim konmuş çocuklara, üzücü bir şey söylerken, hakaret olmasın diye, ismiyle söylemeyip, (Sen tembelsin, o yaramazdır, şu hırsızdır) gibi işaret zamirleriyle söylemelidir. Efe ismi Sual: (Efe ismi uygun değildir) deniyor. Neden uygun değildir? CEVAP Efe, yiğit, köy yiğidi ve zeybek anlamına geldiği gibi, kabadayı anlamına da gelir. Efelenmek tâbiri de buradan geliyor. Efe kelimesinin daha başka mânâları da vardır. Genelde yiğit anlamında kullanıldığı için, Efe ismi mahzurlu değildir. Güzel isimli bozuk kimseler Sual: Daha önce din büyüklerinin de koydukları, mânâsı uygun olan bir isim, sonra dinsiz, mezhepsiz kimselere de konularak, o kötü kimselerin ismiyle meşhur olsa, yani o isim duyulunca bozuk kimseler ve kötülükleri hatırlanıyorsa, o ismi çocuklara koymak uygun olur mu? CEVAP Mezhepsizleri veya dinsizleri hatırlatan isimleri koymamalı. Müslümanların nefretine sebep olacak işlerden uzak durmalıdır. . Sünnet olmanın dinimizdeki yeri Sual: (Sünnet olmak bid’at olup dinde yeri yoktur) diyorlar. 1400 yıldan beri âlimiyle evliyasıyla müctehidiyle bütün Müslümanlar toptan bid’at mi işliyorlar? CEVAP Kim oldukları ve neye hizmet ettikleri herkesçe bilinmeyen bir kısım insanlar, her şeye bid’at diyorlar. Sanki din yeni gelmiş gibi, dinin Peygamberi yokmuş gibi, her fırsatta dinimiz ve Resulullahın vârisleri olan İslam âlimlerini sorgulamaya çalışıyorlar. Bunlar kıyamet alametidir. Çünkü hadis-i şerifte buyuruluyor ki: (Kıyamet yaklaştıkça, yeniler, önceki âlimleri cahillikle suçlayacaktır.) [İbni Asakir] Müslüman, sünnet olmaya bid’at demez. Misyonerlerin böyle uyduruk sözlerine müslümanların kanması çok acıdır. Eskiden de, (gavur icadıdır) diyerek müslümanları fenne tekniğe yaklaştırmak istememişlerdi. Şimdi de her şeye bid’at diyerek, müslümanları dinlerinden uzaklaştırmak istiyorlar. Sünnet olmak meşhur bir sünnettir. Bilmeyen müslüman yoktur. Hatta müslümanlıkta sünnet olduğunu bilmeyen kâfir bile yoktur. Gayrimüslimler bile namazın, tesettürün ve sünnet olmanın İslam dininin esasları arasında olduğunu bilirler. Sünnet olmak İslam’ın şiârındandır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:  (Sünnet olmak, erkekler için, sünnettir.) [Taberani] (Fıtri sünnet beştir: Sünnet olmak, kasıkları temizlemek, tırnak kesmek, koltuk altını temizlemek ve bıyıkları kısaltmak.) [Buhari] (İbrahim aleyhisselam, 80 yaşında [sünnet emri gelince gecikmemek için] balta ile kendisini sünnet etti.) [Buhari] (Sünnetsiz adam, 80 yaşında da olsa, Müslüman olunca yine sünnet edilir.) [Beyheki] Resulullah, Müslüman olan erkeğe, 80 yaşında olsa bile, sünnet olmayı emrederdi. (Taberani) Sünnet ikiye ayrılır: Sünnet-i zevaid ve sünnet-i hüda.  Sünnet-i zevaid: Resulullahın giyim, yemek, içmek, oturmak, barınmak, yatmak ve yürümekteki âdetleri bu sünnete dahildir. Sünnet-i hüda: Ezan, ikâmet okumak, cemaat ile namaz kılmak gibidir. Bunlar, İslam dininin şiârıdır. Çocukların sünnet edilmeleri de bu sünnete dahildi. Bu sünnete Arapça’da hıtan denilir. Sünnet olmak [hıtan], günümüzde İslam’ın şiârı olmasa da, âkıl baliğ olanları da sünnet etmelidir. İmana gelen yaşlı adamın sünnet olması şart değildir. Hiç olmasa da olur diyen müctehid âlimler olmuştur. Çünkü sünnet, avret yerinin görünmesi için özür olmaz demişlerdir. Müslüman olan yaşlı erkek ve hastalar, sünnetin acısına dayanamazlarsa, sünnet edilmezler. (Hadika) Çocuğun sünnet olmasının belli bir yaşı yoktur. Ancak, yedi ile on iki yaş arası en iyisidir.  Sünnet olmayanlarda çeşitli hastalıklar görülür. Fransız kitapları bu hastalıkları Affection du Prepuce adı altında bildirmektedir. Bunlardan birkaçı ise tehlikelidir. Bu sebeple, Avrupa’da ve Amerika’da Hristiyanlar sağlık sebebiyle, kendilerini ve çocuklarını sünnet ettirmektedirler. Artık tabâbet yoluyla varılan sonuç, sünneti bugün tıbbi bir zaruret haline getirmiştir. Nitekim Dr. Dubais Raymond’un; “Sünnet çiçek aşısı gibi bütün erkeklere mecbur edilmelidir” sözü de bu hususu vurgulamaktadır. Sünnetin tarihi çok eskidir. Çünkü Peygamberlerin âdetidir. Peygamber efendimiz, sünnet olmayı fıtrat olan beş şeyden biri olarak bildirmiştir. Müslüman ülkelerinde bütün erkek çocuklar, ergenlik çağına gelmeden önce bir düğün havası içinde sünnet olurlar. Bu bakımdan sünnet olmaya halk arasında yaygın olarak Sünnet düğünü denir. Yüzyıllardan beri Müslümanlar çocuklarının sünnet düğünlerine ayrı bir önem verirler bunu genellikle ailede birinci mürüvvet olarak kabul ederlerdi. Sünnete karar verilince herkes durumuna göre hazırlıklara başlar. Sandıktan işlemeli yatak takımları çıkarılır, oda takımlarının yüzleri yenilenir, kaplar kalaylanır, ev halkına yeni yeni elbiseler yaptırırlardı. Çocuğun yatağı süslenir. Genellikle işlemeli bir torba içindeki yüce kitabımız Kur’an-ı kerim baş ucuna asılırdı. Durumu müsait olan aileler fakir çocukları da tespit edip, onları da sünnet ettirirlerdi. Bugün hayır kurumları, toplu sünnet düğünleriyle bu geleneği devam ettirmektedirler. Eskiden sünnet günü çocuk giydirilir, bineceği at hazırlanır, dualarla ata bindirilirdi. Sonra evliya türbeleri ziyaret edilir, sonra alay halinde davullar çalarak sokaklar dolaşılırdı. Eve gelen çocuk, hediyeler verilmeden attan inmez, yakınları, akrabaları hediyeleri verdikten sonra, dualarla indirilip içeri alınırdı. Bugün at yerine arabalarla bu iş yapılmaktadır. Sünnetten önce veya sonra Kur’an-ı kerim ve mevlid okunurdu. Sünnet çocuğu el öptükten sonra bazı yerlerde kirve denilen, ailenin çok sevdiği bir şahıs tarafından sıkıca tutulurdu. Mesleğinde usta, eli çabuk sünnetçi, hep bir ağızdan getirilen bayram tekbirleri arasında sünnet ediverirdi. Hemen süslü yatağa yatırılan çocuğa (Mâşaallah, bârekallah) diye, hayır dua edilirdi. Misafirlere şerbet, şekerleme ve benzeri ikramlarda bulunulurdu. Bundan sonra misafirler sırayla çocuğun yatağının yanına gelirler, hediyeler verip ayrılırlardı. Saraylardaki, konaklardaki sünnet düğünleri dillere destan olurdu. Şehzadelerin sünnet düğünlerinden bazıları hâlâ anlatılmaktadır. Hâli vakti iyi ailelerin sünnetlerinde, kaynayan kazanlarla fakir fukara da doyardı. Misafirlerin yanında herkese açık olan sünnet düğün evi, bayram yeri gibi olurdu. Eskiden genellikle etli pilav, zerde ikram etmek âdet halindeydi. Ayrıca lokum, şerbet gibi şeyler de verilirdi. Günümüzde eski ihtişamında olmasa bile bu güzel âdet her yerde benzeri şekilde devam etmektedir. Örf ve âdetlerine çok bağlı olan Anadolu halkı, sünnet düğünlerine aynı önemi vermektedir. Ancak bazı yerlerde bu güzel düğüne, haram karıştırıldığı, içkili ziyafetler verildiği görülmektedir. Sünnet olan böyle işlerde haramların işlenmesi daha büyük günah olur. Müslüman aileler bu işlerden uzak durmalıdır. Gücü yetmeyen kimselerin sünnet düğünü yaptırmaları gerekmez. Sual: Çocuğumuzun sünnet töreni için restaurant kiraladık. Orada içki içeceklerin günahı bize de olur mu? Mevlidhanlar da kadın-erkek karışık vaziyette mevlid okuyacaklar, mahzuru var mı?  CEVAP Günah her zaman günahtır. Ama dini merasimlerde ve camilerde günah işlenmesi daha büyük günah olur. Sual: Müslüman sünnetçi bulamazsam, çocuğu kâfir doktora sünnet ettirmem günah mı? CEVAP Günah değildir. İhtiyaç halinde kâfir doktora muayene ve tedavi olmak caizdir. (Hadika) Sual: Sünnette elektrikli havya kullanmak caiz mi? CEVAP Evet. Sual: Kâfirler de sünnet olsa, hıtan [sünnet olmak] sünnet-i hüdalıktan çıkar mı? CEVAP Çıkmaz. Sual: Çocuklar sünnet edilirken tekbir getirmek caiz mi? CEVAP Evet. Sünnetli doğan Sual: Doğuştan sünnetli olan bir çocuğu, sünnet diye bir miktar kesip kanatmak gerekir mi? CEVAP Hayır, gerekmez. Sünnetli doğana yanlış olarak (Peygamber sünneti) diyorlar. Bu yanlıştır. Peygamber efendimiz, sünnetli doğmamıştır. Sünnetli doğmak noksanlıktır. Sünnetli doğmak Sual: Sünnetli doğmak noksanlık deniyor. Peygamber efendimiz sünnetli doğmadı mı? CEVAP Hayır, Peygamber efendimiz sünnetli doğmadı. Sünnetli doğduğu görüldü. Kitaplarda, Safiye Hatun ve orada bulunanlar, (Göbeği kesilmiş ve sünnet edilmiş olarak gördük) diyorlar. (Göbeği kesilmiş) demek, doğduğunda göbeği kesikti demek değildir. Çünkü göbeği kesik çocuk anne karnında yaşayamaz. (Göbeği kesilmiş) demek, doğunca göbeğinin kesildiği, yani meleklerin göbeğini kestiği anlaşılıyor. (Sünnet edilmiş olarak gördük) deniyor. Demek ki, doğarken meleklerin sünnet ettiği anlaşılıyor. Sünnetin günü Sual: Çocuk sünneti için belli bir gün var mıdır? CEVAP Belli bir gün yoktur. Haftanın herhangi bir gününde sünnet edilebilir. Sünnet olmak Sual: Müslüman olan yaşlı bir yabancı, sünnet olmasa, günah olur mu? CEVAP Hayır, günah olmaz, ama çocukları sünnet ettirmek İslam’ın şiarı bir sünnettir. Bu sünneti fert olarak yapmamak sünneti terk etmek olur. Fakat İslamiyet’in şiarı olduğu için, bir köy, bir şehir, bu sünneti topluca terk ederse, İslam’ın bu şiarı kalkacağı için İslam devleti bunlara müdahale eder. Oğlunu sünnet ettirmek, İslamiyet’in şiarıdır. Bir köy halkı çocuklarını sünnet ettirmezse, Müslümanların halifesi bu sünnetin yapılması için gerekli müdahaleyi yapar. (Dürr-ül-muhtar) Ezan okumak, camide cemaatle namaz kılmak da İslam’ın şiarı olan birer sünnettir. Müslüman bir şehir halkının tamamı ezan okumasa, camiye gitmese, İslam’ın şiarı olan bu sünnetler kalkmış olacağı için, Müslümanların halifesi, bu sünnetlerin yapılması için gerekeni yapar. Bir şehirde, bir köyde, bir mahallede ezan okunmazsa, İslam hükûmetinin zorla okutması lazımdır. (Fetâvâ-i Kâdîhân) Evladım elimden gitti Sual: Evlenirken kız ve oğlan tarafı, neyi düşünmelidir? CEVAP Seyyid Abdülhakim Arvasi hazretleri, (İki aile de, karşı tarafın hatırına, evladım elimden gitti diye bir düşünce getirmeyecek şekilde davranmalıdır) buyuruyor. Hangi taraf, (Evladım elden gitti) diye düşünürse, gençlerin yuvasını da, karşı aileyi de, sıkıntıya sokar. Bu düşüncenin kuvvetine göre, sıkıntının şiddeti artar. Bu geçimsizlikleri, elden çıkan evladını kurtarmak için yapar, ama aslında bir yuvayı da yıkar. Kendince evladını kurtardığı için, zerre kadar üzülmez, savaş kazanmış kumandan edasına bürünür; ama yuva yıkılmıştır. Her iki taraf, çocuklarının aile düzenine karışmamalıdır. Her iki tarafın da, kendilerinin bir zamanlar yaptığı gibi çocuklarının da, artık yeni bir aile olduklarını kabul etmeleri, onları salih bir komşu, salih bir arkadaş gibi görmeleri, evladım evladım diye yanıp tutuşmadan, bu hayat gerçeğini kabul etmeleri gerekir. İnsanın salih arkadaşı, eşiyle mutluysa, onun ailesiyle iyi geçiniyorsa, nasıl memnun oluyorsa, evladının da, eşiyle ve onun ailesiyle iyi geçinmesine, böyle çok sevinmelidir. Evladım elimden gitti diye düşünmemeli. İyi bilmeli ki, onlar da artık yeni bir ailedir, onların da kendi hayalleri, kendi prensipleri, kendi zevkleri vardır. Birbirlerini anne babalarından daha iyi tanırlar. Eşi insanın en yakını, sırdaşıdır. Huyunu suyunu en iyi o bilir. Haberdar oldukları anlaşmazlıklarda kim haklı olursa olsun, kendi çocuğunun değil, gelinin veya damadının tarafını tutmalıdır. Aslında böyle durumlar aile içinde kalmalı, anne babaya söylenmemeli. Buna rağmen haberdar olurlarsa, nasihati gerektirecek durumlarda, kendi çocuğuna tatlılıkla nasihat etmeli, maddi yardımı gerektirecek durumlarda yardım etmelidir. Evladım diye yanan, evladını da yakar, yuvasını da yıkar; ama bunun sıkıntısını hem dünyada, hem de ahirette fazlasıyla çeker. Herkes nefsine hâkim olmalı, hayatın gerçeklerini kabul etmelidir! . Evlat hakkıyla ilgili çeşitli sorular Sual: Çocuk doğunca neler yapmak gerekir? CEVAP Yedinci günü isim koymak ve başını kazıyıp, saçının ağırlığı kadar, altın veya gümüş, sadaka vermek ve mümkünse akika hayvanı kesmek, müstehabdır. (S. Ebediyye) Saçını kazımadan tahmini olarak verilebilir. Altın ve gümüş yerine, kâğıt para verilse ve yedinci günden sonra da verilse olur. Sual: Dinimizde erkek çocuğu mu daha makbuldür?  CEVAP  Hayır, kız çocuğu daha makbuldür.  Sual: Evladımı red edebilir miyim? CEVAP Baba, akıl-baliğ olan oğlundan mesul olmayı red edebilir. Evlatlıktan red diye bir şey yok. Emr-i maruf yapmayı, tevbesini, ziyarete gelmesini, hediyesini ve vâris olmasını reddedemez. Red ettim dese de geçerli değildir. Sual: Çocuk ne zamana kadar emzirilir? CEVAP Çocuğu, altı ay kadar anne sütü ile beslemek kâfidir. Mama yiyecek hâle gelinceye kadar emzirmek vacip, bundan sonra, iki yaşına kadar müstehap, iki buçuk yaşına kadar ise, caizdir. Bundan sonra emzirmek günahtır. (Redd-ül Muhtar) Sual: Kaç yaşına gelen kız çocuğunun odasını ayırmak gerekir? CEVAP On yaşına gelen kız ve erkek çocuğun yatak odasını birbirinden ve ana-babanın odasından ayırmalıdır. (Hadika) Sual: Çocuk, hanım ve mala fitne denir mi? Fitne ne demektir? CEVAP Fitne imtihan demektir. Anarşi, bozgunculuk, günah, şirk, bela, düşman ve daha başka manalara da gelir. Mal, hanım ve çocuklar hayırlı olmazsa bela olur, fitne olur. Hadis-i şerifte de buyuruldu ki: (Ya Rabbi, beni sevenlere, hayırlı mal ver! Bana düşmanlık edenlere de çok mal, çok evlat ver!) [İbni Asakir] Çocuğu ve malı olan imtihan içindedir. İmtihanı kazanamazsa başı belaya girer, Cehenneme gider. Mal, çocuk ve hanım, cihad, namaz gibi ibadetlerden alıkoyabilir. Kur'an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki: (Ey iman edenler, hanımlarınız ve çocuklarınızdan size düşman olanlar vardır. Onlardan sakının!) [Tegabün 14] (Mallarınız ve çocuklarınız sizin için elbette bir fitnedir.) [Tegabün 15] Buradaki fitne de imtihan ve benzeri manalardadır. İnsan, genel olarak malını iyi yolda kullanmaz. Bu bakımdan malı kendisi için düşman olmuş olur. Aslında mal, kılıç gibi bir nimettir. İyi kullanılmazsa sahibini keser. Evlat da, bir nimet iken, iyi terbiye edilmezse, ana-babaları ile birlikte Cehenneme gider. Nimet, düşman olmuş olur. Çoğunluk bu imtihanı kazanmadığı için, mala, hanıma ve evlada fitne, düşman gibi tabirler kullanılmıştır. Mesela, İskoçyalılar, genelde cimri oldukları için, her İskoçyalıya cimri gözü ile bakılır. Belki de içlerinde çok cömert olanları da vardır. Kayserililer, gözü açık olarak bilinir. (Okur-yazar değilim ama Kayseriliyim) denir. Kayseri’de gözü açık olmayan da vardır. Hüküm ekseriyete göre verilir. Peygamber efendimiz, (Zenginleri ve kadınları Cehennemde gördüm) buyurmuştur. Halbuki Cennete gidecek zenginler ve kadınlar da çoktur. (Ramuz) Sual: Çocuklara büyüklerin ellerini öptürmek caiz mi? CEVAP Salihlerin elini öpmeye alıştırmalı. Menduptur. Sual: (Çocuklarım büyüyünce kâfir olacaksa, şimdiden ölsün) demek caiz midir? CEVAP Caizdir. Hep hayır dua etmeye çalışmalıdır! Sual: Kocamdan ayrıldım. Ondan olan oğlumu on yaşına kadar büyüttüm. Kötü olduğu için babasını tanıtmadım. Günah oldu mu? CEVAP Evet. Sual: Beyimin ilk hanımından olan 5 yaşındaki çocuğunu, eve koymamaya hakkım var mı? CEVAP Küçük olduğu için hakkınız yoktur. Sual: Toplumda, babası bilinmeyen, piç denilen çocuklar gün geçtikçe çoğalıyor. Ana-babalarının günahları bu çocuklara da yazılır mı?  CEVAP Veled-i zinanın çoğalması, kıyamet alametidir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:  (Ahir zamanda, veled-i zina [piç] çoğalır.) [Taberani]  Kâfir çocukları bile günahsız doğar. Ana-babanın günahını çocuğu çekmez. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:  (Veled-i zina, babasının günahını çekmez. Hiç kimse, diğerinin günahını yüklenmez.) [Hakim]  Kur'an-ı kerimde de mealen buyuruldu ki:  (Bir kimse, diğer kimsenin günahını çekmez.) [Necm 38]  Çocuğu sütten ayırmak Sual: İki yaşına girmek üzere olan çocukları, üç aylarda sütten ayırmak ve bir kere ayırdıktan sonra tekrar süt vermek haram mıdır? CEVAP Hayır, haram değildir. Çocuğu emzirmek Sual: Anne, bebeğini emzirmek zorunda mıdır? CEVAP Hayır, ama ihsan ederek emzirmesi çok sevab olur. Annesi emzirmezse, babasının, sütanne tutması gerekir. Evladın malından yemek Sual: Baba, oğlunun malından izinsiz yiyebilir mi? Evlat babasına bakmaya mecbur mudur? CEVAP Eğer baba muhtaç değilse, cimri oğlunun malından izinsiz yiyemez, yemesi helâl olmaz. Cömert oğlunun malından, ihtiyacı olmasa da yemesi, helâl olur. (Hindiye) Evlat, zengin babaya bakmaya mecbur değildir. Baba fakir, evlat zenginse, Müslüman ana babaya nafaka vermek farz olur. Evlat da, baba da fakirse, yine babaya nafaka vermek farz değildir. Fakir olan evlat, fakir ana babasını kendi evine alıp, onlarla birlikte geçinirler. (Fetava-i Hayriyye) Doğmamış çocuğa Sual: Çocuk doğmadan akika kesmek ve sadaka-i fıtrını vermek gerekir mi? CEVAP Hayır, gerekmez. Analı babalı büyüsün Sual: Yeni doğan çocuk için (Allah analı babalı büyütsün) demek mahzurlu mudur? CEVAP Mahzuru yoksa da, faydalı bir dua etmeli, mesela, (Allahü teâlâ, sâlih olarak büyümesini nasip eylesin) denebilir. Analı babalı büyür de, fâsık, eşkıya biri olabilir. Yani esas maksat, analı babalı büyümesi değil, iyi evlat olarak büyümesidir. İyi evlat olması için dua etmeli, sebeplere yapışmalıdır.   . Boşanmada çocukların durumu Sual: Erkek, hanımını boşarsa, çocukları yetiştirmek dinen kimin hakkıdır? CEVAP Ayrılıkta, çocuğu yetiştirmek, başkasıyla evli olmayan annenin hakkıdır. Anadan sonra, anneanneye, sonra babaanneye verilir. Bundan sonra kız kardeşe, sonra teyzeye verilir. Çocuk kimde olursa olsun, nafakasını babası verir. Kadın fakirse, çocukla birlikte yiyebilir. Babası yoksa çocuğun malından sarf edilir. Malı da yoksa nafakayı kendilerinin vermeleri vacib olur. Küçük kızı, başkasıyla evli olan annesi, annesinin teyzesi ve halası isteseler, annesinin teyzesine verilir. Oğlan yedi yaşına gelince, kız büluğa erince babasına zorla verilir. Babası yoksa fâsık olmayan, baba tarafından akrabaları alabilir. (S. Ebediyye) . Dînimizde çocuk sevgisinin yeri Ramazan Ayvallı ramazan.ayvalli@tg.com.tr Evliliğin en önemli meyvelerinden olan çocuklar, ana-babalar elinde birer emânettirler. Çocukların temiz kalpleri kıymetli birer cevher olup, mum gibi, her şekli alabilir. Çocuklar küçükken, hiçbir şekle girmemişlerdir. Temiz bir toprak gibidirler; temiz toprağa hangi tohum ekilirse, onun mahsûlü alınır. Bunun gibi çocuklar da neye meylettirilirse, oraya yönelirler. Eğer hayrı öğrenir, âdet edinirlerse hayır üzerine büyürler. Büyük-küçük çocuklarımıza sevgi ve şefkat göstermek, sevip öpmek sünnettir. Resûlullah Efendimiz, evine gelen küçük çocukları sevip başlarını okşar, evin içinde oynamalarına da izin verirdi. Enes bin Mâlik hazretleri anlatır: Resûlullah, çocuklara karşı da insanların en şefkatlisi idi. Oğlu İbrâhîm'in sütannesi, Medîne'nin bir kenârında otururdu. Kadının kocası demirci idi. Resûlullahla bu eve sık sık giderdik. Varınca demircinin dumanla dolmuş evine girer, çocuğunu kucaklar, öper ve bir müddet sonra eve dönerdi. Oğlu İbrâhîm ölünce ağlamış, "Şefkatimden ağlıyorum. Allah ancak merhametli olana rahmet eder" buyurmuştur. CENNET KOKUSU!.. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: "Çocuklarınızı çok öpün, her öpüşte Cennetteki dereceniz yükselir." [Buhârî] "Çocuk kokusu Cennet kokusudur." [Taberânî] "Çocuğuna iyilik etmek için yardımcı olan babaya Allah rahmet etsin." [İ. Hibbân] "Lâ ilâhe illâllah, diyene kadar çocuğu terbiye eden, hesâba çekilmez." [Taberânî] "Çocuk dünyâda nûr, âhırette sürûrdur." [Şir'a] "Çocukları sevip okşayın, onlar gönül meyvesi, göz nûrudurlar." [Ebû Ya'lâ] "Çocuklarımız ciğerpârelerimizdir." [B. Ârifîn] "Çocuk sevgisi, cehennem ateşine karşı perdedir. Çocuklara iyilik etmek, Sırâtı geçmeye sebeptir. Onlarla beraber yiyip içmek, Cehennemden kurtuluştur." [Şir'a] "Cennetteki 'Sevinç sarayı'na, ancak çocukları sevindirenler girer." [İ. Adiy] "Çocuksuz bir evin bereketi olmaz." [Ebûşşeyh] Kur'ân-ı kerîmde, malın, evlâdın, fitne ya'nî imtihân olduğu bildiriliyor. (Teğâbün, 15) "Yâ Rabbî, düşmânlarıma çok mal, çok evlâd ver" hadîs-i şerîfi, mal ve evlâd hayırlı olmadığı takdîrde belâ olacaklarını bildirmektedir. (Berîka) Mal, çocuk ve hanım; cihâd, namaz gibi ibâdetlerden alıkoyabilir. Dikkatli olmak lâzımdır. Peygamber Efendimiz, "Âhır zamanda sizin en iyiniz, çoluk çocuğu olmayandır" buyuruyor. En iyilerden olanlara müjdeler olsun! Bunun için bir İslâm âlimi, "Bu devirde çocuğu olmayan şükür secdesi yapmalıdır" buyurmuştur. Bir bedevî [A'râbî], "Yâ Resûlallah, siz çocukları sevip öpüyorsunuz. Biz hiç öpmeyiz" dediği zaman, ona, "Şefkat ve merhamet duygusu olmayana ne diyeyim?" buyurmuştur. (Buhârî) Bir zât, Resûl-i ekremi, Hazret-i Hasan'ı öperken görünce, "On oğlum var, ben hiçbirini öpmem" dedi. Resûlullah Efendimiz, "Merhamet etmeyen, merhamete kavuşamaz" buyurdu. (Buhârî) "ŞEFKAT DUYUYORUM" Resûlullah Efendimiz, Hazret-i Hasan'ı bir dizine Hazret-i Hüseyn'i de öteki dizine oturtur, bağrına basar, sonra da "Yâ Rabbî, bunlara rahmetini ihsân et, bunları seviyor, bunlara şefkat duyuyorum" derdi. (Buhârî) Peygamber Efendimiz, Hazret-i Hasan'ı öptükten sonra Eshâb-ı kirâma buyurdu ki: "Çocuk çekingendir, hâli bilinmez, belki üzüntülüdür." [B. Ârifîn] Hazret-i Ömer (radıyallahü anh) de, birini bir göreve ta'yîn etmek ister. O zât, görev emrini almak üzere Hazret-i Ömer'in huzûruna gelir. Hazret-i Ömer'in çocuğunu öptüğünü görür. "Benim birkaç çocuğum var, ama hiçbirini öpmem" der. Hazret-i Ömer'in şekli değişir "Senin küçüklere, şefkatin, merhametin yok. İnsanlara nasıl merhamet edersin? Verilen görevden seni azlediyorum" buyurarak vazîfe emrini imzâlamaz. Torun sevgisi, evlâd sevgisinden daha ileridir. Resûlullah Efendimiz, namaz kıldırırken secdede, torunu Hazret-i Hasan, mübârek omzuna çıkıp oturdu. Resûlullah Efendimiz, secdeyi uzatınca, sahâbeden, "acaba vefât mı etti" diye düşünenler oldu. Namazdan sonra secdeyi niçin uzattığını soranlara buyurdu ki: "Secdede iken torunum omzuma çıktı. Gönlü oluncaya kadar indirmediğim için secde uzadı." [Nesâî] 07.10.2011

Çocuklarımız, istikbâlimizin teminâtıdır

 

Ramazan Ayvallı

ramazan.ayvalli@tg.com.tr

Aile, cemiyetin temel taşı ve âilenin meyvesi olan yavrularımız, çocuklarımız, torunlarımız, körpe dimâğlar da istikbâlimizin temînâtı ve âtîdeki ümîdimizdir. Onlara ne kadar hizmet versek azdır; zîrâ azîz vatanımız, asîl milletimiz ve ebed-müddet devletimiz sağlam bir şekilde onların omuzlarında yükselecektir. Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâm; "Bütün çocuklar, fıtrat üzere (ya'nî Müslümânlığa uygun ve elverişli olarak) dünyâya gelirler. Sonra bunları, anaları-babaları, Yahûdî veya Hıristiyân yâhûd Mecûsî yaparlar" buyuruyor. Burada, Müslümânlığın yerleştirilmesinde en mühim işin, çocukların ve gençlerin iyi terbiye edilmesi olduğunu görüyoruz. Yine bundan anlaşılıyor ki, bir çocuğa Yahûdîlik telkîn edilirse, Yahûdî olabilir. Hıristiyânlık ta'lîm edilirse, Hıristiyân olabilir. Mecûsîlik aşılanırsa, Mecûsî (ateşperest) olabilir. Ama İslâmiyet öğretilirse, temiz fıtratı devâm eder. Çocuklar, millî ve ma'nevî değerlerimizi, Allahü teâlâya inanmayı, Peygamber sevgisini, büyüklere hürmeti, vatan-millet aşkını, "Ezân" ve "Bayrak"a saygıyı, gelenek ve göreneklerini hep âilede öğrenirler... Anne ve baba, kız ve erkek çocuklarını devâmlı gözetmeli, bilhâssa onları kötü arkadaştan korumak için çok gayret göstermelidirler. Kötü arkadaş, çocuğun en büyük düşmânıdır. Ama kötü arkadaş kimdir? Gazete, Dergi, Kitap, Radyo, Televizyon ve İnternetin kötüleri de kötü arkadaş mesâbesindedir. Dârul-Fünûn müderrislerinden (İstanbul Üniversitesi eski profesörlerinden) Seyyid Abdülhakîm Arvâsî (rahmetullahi aleyh) de buyuruyor ki: "Evlât büyük ni'mettir. Ni'metin kıymeti bilinmezse, elden gider. Bunun için pedagoji ya'nî çocuk terbiyesi, İslâm dîninde çok kıymetli bir ilimdir. O hâlde her Müslümânın birinci vazîfesi, evlâdına dînini, îmânını, Peygamberini ve kitâbını (Kur'ân-ı Kerîm'i) öğretmektir." İşte bütün bunlardan anlaşılıyor ki, eğitimde işin esâsı, hem kendisine, hem âilesine faydalı; hem de milletine, vatanına ve devletine faydalı unsurlar meydâna getirmektir. İşte millî eğitimimizdeki ana hedef de bu olmalıdır. EŞLERİN KARŞILIKLI HAKLARI Mukaddes dînimiz İslâmiyete göre her insan, elinin altında bulundurduğu kimselerin her türlü hukûkundan, eğitim ve öğretiminden, terbiyesinden sorumludur. Ma'lûmdur ki hayırlı işlerin birincisi ve en önemlisi, çoluk-çocuğuna İslâmiyet'i öğretmektir. Her Müslümânın bu birinci görevi hemen yapması, yarınlara bırakmaması gerekir. İslâmiyet, ahlâk ve ilme en büyük kıymeti verip, câhilliği ve ahlâksızlığı reddeder. Onun için her anne ve baba, çocuğuna ilmî, ahlâkî, millî ve dînî görevlerini öğretmelidir. Öğretmezlerse, âhirette mes'ûl olurlar. Çünkü her çocuk sevmeyi, sevilmeyi, saygıyı burada öğrenir. Disiplin ve düzenli hayâta burada alışır. Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyuruluyor ki: "Ey îmân edenler, kendinizi ve çoluk-çocuğunuzu öyle bir ateşten koruyun ki, onun tutuşturucusu insanlarla taşlardır..." [Tahrîm, 6] Peygamber Efendimiz de buyurmuşlardır ki: "Hepiniz çobansınız/görevlisiniz ve elinizin altındakilerden sorumlusunuz. İmâm/Yönetici çobandır ve emri altındakilerden sorumludur. Erkek âilesinin çobanıdır ve âilesinden sorumludur. Kadın, evinin çobanıdır, o da elinin altındakilerden sorumludur. Hizmetçi, efendisinin malından sorumludur ve elinin altındakilerden sorumludur." [Buhârî, Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî] Peygamber Efendimizin Vedâ Hutbesindeki nasîhatlerinden biri: "Kadınlarınıza eziyyet etmeyiniz! Onlar, Allahü teâlânın sizlere emânetidir. Onlara yumuşak davranınız, iyilik ediniz" şeklinde olmuştur. Başka bir hadîs-i şerîflerinde de; "Cennet anaların ayakları altındadır" buyurarak, kadını korumada eşsiz bir hassâsiyet göstermiştir. Erkeklerin kadınlar üzerinde meşrû sûrette hakları olduğu gibi, kadınların da onlar üzerinde hakları vardır. Âile içinde kadın ve erkeğin birbirlerini anlayıp hoşgörü sâhibi olmaları, âile saâdeti için şarttır. Karşılıklı saygı ve vazîfelerin ne olduğunun bilinmesi, yuvanın huzûrlu olması için önemli husûslardır...

23.06.2012

Evlâdı iyi terbiye etmenin ehemmiyeti

Ramazan Ayvallı

ramazan.ayvalli@tg.com.tr

Peygamber Efendimiz buyurdu ki: "Bütün çocuklar, Müslümânlığa elverişli olarak dünyâya gelirler. Daha sonra bunları, ana-babaları Yahûdî veya Hristiyân yahut Mecûsî [ateşperest, dînsiz] yaparlar." [Taberânî] Hadîs-i şerîfte, Müslümânlığın yerleştirilmesinde ve yok edilmesinde en mühim işin, çocuklukta ve gençlikte olduğu bildirilmektedir. O hâlde, her Müslümânın birinci vazîfesi, evlâdına İslâmiyeti, Kur'ân-ı kerîmi ve Sevgili Peygamberimizi öğretmektir. Evlâd ni'metinin kıymeti bilinmezse, elden gider. Bunun için "Pedagogie", ya'nî çocuk terbiyesi, dînimizde çok kıymetli bir ilimdir. İslâm dînine karşı olanlar, bu mühim noktayı anladıkları içindir ki, "Gençliğin ele alınması birinci hedefimizdir. Çocukları dînsiz olarak yetiştirmeliyiz" diyorlar. İslâmiyeti yok etmek ve Allahü teâlânın emirlerinin öğretilmesini ve yaptırılmasını engellemek için, "Gençlerin kafalarını yormamalıdır. Dîn bilgilerini büyüyünce kendileri öğrenirler" diyorlar. DİN VE DÜNYA SAADETİ Çocuklara îmân, Kur'ân-ı kerîm ve Allahü teâlânın emirleri öğretilir ve yapmaya alıştırılırsa, dîn ve dünyâ saâdetine ererler. Bu saâdete ana-baba ve hocaları da ortak olur. Eğer bunlar öğretilmez ve alıştırılmaz ise, bedbaht olurlar... Çocuğu daha küçükken namaza alıştırmalıdır. Büyüyünce namaz kılması zor gelebilir. Başkasının malını çalmayı, harâm yemeyi, yalan söylemeyi gözünde çirkin gösterecek şekilde anlatmalıdır! Her işi âdet olarak yapmaması, niyetle, şuûrla yapmasının lüzûmu anlatılmalıdır. Meselâ, yemekten maksat, kulun Rabbine ibâdet etmesi, insanlara, vatanına, milletine faydalı hizmetlerde bulunması, insanların saâdeti için çalışması olduğu öğretilmelidir. Dünyadan maksadın, âhıret için azık toplamak olduğu, zîrâ dünyânın kimseye kalmadığı, ölümün çabuk ve ansızın gelebileceği anlatılmalı, "ne mutlu o kimseye ki, dünyâda iken âhıret azığı elde eder, Cennete ve Allahü teâlâya kavuşur" demelidir. Küçük yaşında böyle terbiye edilirse, taş üzerine yazılan yazı gibi olur ve kolay kolay silinmez. Bugün, bütün Hristiyân ülkelerinde, bir çocuk dünyâya gelince, buna kendi dînlerinin îcâblarını yapıyorlar. Her yaştaki insanlara, Hristiyânlığı titizlikle aşılıyorlar. Müslümânların îmânlarını, dînlerini çalmak ve yok etmek ve onları da, Hristiyân yapmak için, İslâm ülkelerine paket paket kitap, broşür ve kaset gönderiyorlar. O hâlde, Müslümânlar dîn câhillerinin hîlelerine, yalanlarına aldanmamalı, çocuklarımıza sâhip olmalıyız... Ahlâkı değiştirmek mümkün olduğu için Peygamber Efendimiz, "Ahlâkınızı güzelleştirin" buyurmuştur. Zâten dîn, güzel ahlâk demektir. Şu hâlde dînin emrine uyup yasak ettiğinden kaçan, huyunu değiştirip güzel ahlâklı olur. Güzel ahlâklı olan da iki cihânda râhat olur. TERBİYEDE DAYAK YOK!.. En vahşî hayvan bile terbiye ile ehlîleştiriliyor. Hiçbir zaman elma çekirdeğinden portakal olmaz. Fakat elma fidanını büyüterek, lüzûmlu aşı ve kültürel tedbîrlerle kaliteli elma veren bir ağaç olarak yetiştirmek mümkündür. Bunun gibi insan tabîatında bulunan ba'zı arzûlar yok edilemez, fakat terbiye edilebilir. Terbiyede dayak atılmaz. a) Çocuğu dövmek ahlâkının bozulmasına, hırçınlaşmasına sebep olur. b) Dayakla büyüyen çocuk esnek olmaz, katı olur. c) Dövülmek, çocukta ana-babaya karşı kızgınlığa yol açar. Çocuk kendi yaptığının kötü bir şey olduğunu düşünmez, kendini suçlu görmez, kendini döveni suçlar. d) Dövülen çocuk, kızdığı zaman şiddete başvurur, o da bir başkasını döver. Böylece dayak vicdânlı olmaya değil, saldırganlığa sebep olur. Çocuğun hareketli olmasına üzülmemelidir! Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Çocuğun, hareketli olması, büyüyünce aklının çok olacağını gösterir." [Hâkim] e) Sözden anlayacak yaştaki çocuğa dayak atılmaz. Sözden anlamayan çocuğuna hafîfçe vurmak yeter. Başa, yüze tokat atmak, sopa ile dövmek çok zararlıdır. Bu ancak işkenceciye yaraşır. Bir şeyi, zıddı kırar. Kötü huyları, iyi huylar yok eder. Bu bakımdan kendini zorla da olsa, iyi işler yapmaya alıştırmalı, onları âdet hâline getirmelidir!..

08.10.2011

Evlâd haklarına dâir...

Ramazan Ayvallı

ramazan.ayvalli@tg.com.tr

Geçen haftaki iki makâlemizde, evlâdın ana-babaları üzerindeki haklarından [Cuma günü beş, Cumartesi günü de yedi olmak üzere toplam] 12 tanesini saymıştık. Bu hafta da inşâallah, geri kalanlarını ele almak istiyoruz... 13- Çocuk yedi yaşına gelince, ona namaz kılmasını öğretmeli ve emretmelidir. Peygamber Efendimiz, "Çocuklarınız yedi yaşına gelince, onlara namaz kılmalarını emredin, on yaşına gelince, kılmazlarsa, zorlayarak kıldırın" buyurdu. (İ. Sünnî) 14- Çocuklar on yaşına gelince, yataklarını ayırmalıdır. Erkek ve kız çocukların odalarını da ayırmalıdır. 15- Hıtân [Sünnet ettirmek], mühim sünnettir. İslâmiyyetin şiârıdır, alâmetidir. Çocuk, bâliğ olmadan önce her yaşta sünnet edilebilir. 7-12 yaşlar arası daha uygun olabilir. Sünnet ederken, topluca yüksek sesle bayram tekbîri söylenir. BEDDUÂ ETMEMELİDİR 16- Çocuklara bedduâ etmemelidir. Abdullah bin Mübârek hazretleri, çocuğundan şikâyet eden birisine, "Çocuğuna hiç bedduâ ettin mi?" diye sordu. O kimse, "evet" diye cevâp verince, "Çocuğunun ahlâkını sen kendin bozmuşsun" buyurdu. 17- Çocuğu cömertliğe alıştırmalı, mal ve mülk sevgisini gözünden düşürmelidir. Çünkü para ve mal sevgisinin zararı, zehirden çoktur. Çünkü bütün kötülüklerin menşei, kaynağı; parayı-pulu, dünyâyı sevmektir. 18- Çocuğa önce, yemek yemenin edeplerini öğretmelidir. "Yemek yemekten maksat, bedenin sıhhatini korumaktır, lezzet almak değildir" demelidir. 19- Çocuk bâliğ olup onu evlendirdikten sonra, hadîs-i şerîfte bildirildiği gibi, kendisine şöyle demelidir: "Evlâdım, seni terbiye ettim. Okutup evlendirdim. Senin dünyâda bir felâkete düşmenden, âhirette de azâba uğramandan Allahü teâlâya sığınırım. Aklını başına topla, buna göre çalış." [İ. Hibbân] 20- Ahnef bin Kays hazretleri buyurdu ki: "Evlâd için birtakım zorluklara katlanmalıyız. Onların ayakları altında yumuşak yer, başları üstünde gölge olmalıyız. Onlara sert davranmayalım ki bizden uzaklaşmasınlar; bizden usanıp ölümümüzü beklemesinler. Uygun isteklerini yerine getirmeliyiz. Öfkelenirlerse teskîne çalışmalıyız." 21- Fudayl bin Iyâd hazretleri buyurdu ki: "Şunları yapan mürüvvet ehlidir: Anasına-babasına iyilik eden, akrabâsını ziyâret eden, dîn kardeşine ikrâmda bulunan, çoluğu-çocuğu ve hizmetçisi ile iyi geçinen, dînini koruyan, malını iyi yerlerde harcayan, dilini tutan, gözünü harâmlardan koruyan, fuzûlî işlerden uzak duran ve Rabbine ibâdet eden kimse." 22- Baba, çocuğuna, yapmayacağını zannettiği herhangi bir emri vermemelidir. Emir verip de onu itâatsizliğe sürüklememelidir. Sâlih zâtlardan biri, oğlundan hiçbir şey istemezdi. Sebebi suâl edilince, "Bir şey istediğim zaman, oğlumun bana karşı gelmesinden korkarım. Bana karşı gelince, Cehennem ateşine müstehak olur. Ben de çocuğumun ateşte yanmasına râzı olamam" buyurdu. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Şunlar, insanın saâdetinin alâmetleridir: Sâliha bir hanım, itâat eden çocuklar, sâlih arkadaşlar." [Hâkim] 23- Kapalı ve gizli işlerden çocukları menetmeli ki, kabâhate karşı cesâretleri kırılsın. Gündüz ve gece çok uyutmamalı, yumuşak elbiselere alıştırmamalı, yaya yürümesini de öğretmeli, oturma-kalkma ve konuşmanın edeplerini anlatmalı; kadınlar gibi süslenmemesini söylemeli, arkadaşlarına karşı, onlar arasında, babasıyla ve dünyâ malı ile övünmekten nehyetmeli, yalan söylemekten sıkı menetmeli, doğru veya yalan yere yemîn etmemesini tenbîh etmelidir. KÂBİLİYETİNE GÖRE... 24- Çocuğun neye kâbiliyeti olduğunu sezmeli, kâbiliyetinin hangi ilim ve san'ata daha yatkın olduğunu anlayıp, o tahsîl ve san'at dalına vermelidir. Hadîs-i şerîfte; "Herkese dünyâlıktan nasîbi neyse, o şeyler ona kolaylaştırılır" buyuruldu. (Hâkim) Çocuk ilim öğrenmeye yatkın ise, önce ilim tahsîli için gerekli terbiye verilmelidir. San'at sâhibi olacaksa, dînî vecîbeleri öğretip yaptırdıktan sonra, o san'atla meşgûl etmelidir. Burada en iyisi, çocuğun tabîatine, ya'nî kâbiliyetine bakmalı, durumunu incelemeli, neye isti'dâdı olduğunu sezmeli, kâbiliyetinin hangi ilim ve san'ata daha yatkın olduğunu anlayıp, o tahsîl ve san'ata vermelidir. 25- Kötülüğe sebep olacak alışkanlıkları veren oyunlardan sakındırmalıdır. [Yarınki makâlemizde de inşâallah aynı konuya devâm edelim.]

30.09.2011

Evlâd haklarına dâir birkaç kelime daha...

Ramazan Ayvallı

ramazan.ayvalli@tg.com.tr

Geçen haftaki iki makâlemizde, evlâdın ana-babaları üzerindeki 12 hakkını, dünkü makâlemizde de 13 hakkını kısa kısa ele aldık. Bugün de bazı haklar üzerinde durup konuyu şimdilik kapatmak istiyoruz. Tabîî ki istikbâlimizin ümîdi olan evlâdımızın iyi bir şekilde yetiştirilmeleri, son derece önemli bir mevzûdur, üzerinde ne kadar durulsa yine de azdır. Bu bakımdan inşâallah zaman zaman bu konuya temâs edeceğiz... KIZ ÇOCUĞUNUN FAZÎLETİ 26- Dinimizde, kadının ve kız çocuklarının fazîleti büyüktür. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: "Bir kimse, kız çocuğunu güzelce terbiye edip, Allahü teâlânın verdiği ni'metlerle bolluk içinde yedirir giydirirse, o kız çocuğu onun için bir bereket olur, Cehennemden kurtulup kolayca Cennete girmesine vesîle olur." [Taberânî] "İki kız evlâdına güzel muâmele eden, mutlaka Cennete girer." [İbn-i Mâce] "İki kızı veya iki kız kardeşi olup da, mâişetlerini güzelce sağlayanla Cennette beraber oluruz." [Tirmizî] "Çarşıdan aldığı şeyleri, erkek çocuklardan önce kız çocuklarına verene Allah, rahmetle nazar eder. Allah, rahmetle nazar ettiğine de azâb etmez." [Harâitî] "Üç kızına, ihtiyâçtan kurtulana kadar iyi bakan, yedirip giydiren, elbette Cenneti kazanır." [Ebû Dâvûd] "Üç kız veya kız kardeşinin geçim veya başka sıkıntılarına katlananı, Allahü teâlâ Cennete koyar." Eshâb-ı kirâmdan biri, "iki tane olursa da aynı mıdır?" diye suâl edince, Peygamber Efendimiz "Evet, iki tane olursa da aynıdır" buyurdu. Başka birisi, "Ya bir tane olursa?" diye suâl etti. Cevabında buyurdu ki: "Bir tane de olsa gene aynıdır." [Hâkim, Harâitî] Görüldüğü gibi, kız ve kadınlara değer vermeyenler, Müslümanlığı bilmeyen kimselerdir. Müslümân, dînini iyi öğrenip kadına lâyık olduğu değeri vermelidir. 27- Çoluk çocuğu terbiye etmek için dövmek doğru değildir. Ancak yanlış bir iş yapınca, cezâlandırılabileceği hissini vermek lâzımdır. Peygamberimiz, ev halkının dövülmemesini emrettiği halde, terbiye edilmeleri için cezâlanacakları, dövülecekleri hissini taşımaları gerektiğini bildirmiştir. Bu husustaki hadîs-i şerîflerden biri şöyle: "Ev halkınızı terbiye için bastonunuzu onların göreceği yere asın." [Taberânî] Diğer hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: "Hepiniz, bir sürünün çobanı gibisiniz. Çoban, sürüsünü koruduğu gibi, siz de evinizde ve emriniz altında olanları Cehennemden korumalısınız! Onlara Müslümanlığı öğretmezseniz, mes'ûl olursunuz." [Müslim] Kendinin yapması harâm olan şeyi çocuğa yaptıran kimse, harâm işlemiş olur. Çocuklarına içki içiren, kumara alıştıran, müstehcen neşriyâtı okumasına sebep olan, yalancılık, hırsızlık gibi kötü huylara alıştıran, kıbleye karşı ayak uzatmasına sebep olan kimse, günâh işlemiş olur. "Çocuklarına Kur'ân-ı kerîm öğretenlere veya Kur'ân-ı kerîm hocasına gönderenlere, öğretilen Kur'ân'ın her bir harfi için, on kere Kâ'be-i mu'azzama ziyâreti sevâbı verilir ve kıyâmette, başına devlet tâcı konur. Bütün insanlar görüp imrenir." DÎNİMİZİN TEMELİ Dînimizin temeli, îmânı, farzları ve harâmları öğrenmek ve öğretmektir. Allahü teâlâ, Peygamberleri bunun için göndermiştir. Gençlere bunlar öğretilmediği zaman, İslâmiyet yıkılır, yok olur. Allahü teâlâ, Müslümanlara "Emr-i ma'rûf" yapmayı emrediyor. Ya'nî, benim emirlerimi, bildiriniz, öğretiniz buyuruyor. "Nehy-i münker" yapmayı da emrederek, yasak ettiğini bildirdiği harâmların yapılmasına râzı olmamamızı istiyor. Kur'ân-ı kerîmde buyuruluyor ki: "Ey îmân edenler! Kendinizi ve âile efrâdınızı Cehennem ateşinden koruyun..." [Tahrîm, 6] Kur'ân-ı kerîmde, böylece nefislerimizi ve âile efrâdımızı, yakıtı insan ve taş olan Cehennem ateşinden korumamız emredilmektedir. Elli-yüz senelik kısa bir hayat için evlâdımızı dünya felâketlerinden korumaya çalıştığımız gibi, ebedî felâkete düçâr olmamaları için âhıretlerini de korumamız lâzımdır. Bir babanın, evlâdını Cehennem ateşinden koruması, dünya ateşinden korumasından daha mühimdir. Cehennem ateşinden korumak da, îmânı, farzları ve harâmları öğretmekle, ibâdete alıştırmakla, kötü arkadaşlardan ve zararlı neşriyâttan korumakla olur. Bütün fenâlıkların başı, kötü arkadaştır. Kötü arkadaşları, onun, küstah, yalancı, hırsız, saygısız ve korkusuz olmasına sebep olabilir. Senelerce de bu kötü huylardan kurtulamaz.

01.10.2011

Evlâd ni'metine sâhip çıkmalı

Ramazan Ayvallı

ramazan.ayvalli@tg.com.tr

Allahü teâlâ, dünyâya gönderdiği ilk insan Âdem aleyhisselâmdan başlayarak, Sevgili Peygamberimize gelinceye kadar her asırda, dünyânın her tarafındaki insanlar arasından en iyi, en üstün olarak seçtiği bir zâta ("Peygamber"e), "melek"le [Cebrâîl ile] haber göndererek, kendi varlığını, isimlerini ve sıfatlarını bildirmiştir. Bu "Peygamber"lerle, insanların dünyâda ve âhirette râhat etmeleri, huzûr içerisinde, iyi bir şekilde yaşamaları için, emirlerini ve yasaklarını, yanî ne yapmaları ve nelerden sakınmaları lâzım olduğunu açıklamıştır. Peygamberler, ümmetlerini, Cenâb-ı Hakk'a çağırmak, sapık, yanlış yoldan, doğru yola, saâdet yoluna çekmek için gönderilmişlerdir. Dâvetlerini kabûl edenlere, "Cennet"i müjdelemişler, inanmayanları "Cehennem" azâbı ile korkutmuşlardır. Onların Allâhü teâlâdan getirdikleri her haber doğrudur, yanlışlık ihtimâli yoktur. Peygamberler hakkında, Kur'ân-ı kerîm'de bir âyet-i kerîmede meâlen buyuruluyor ki: "(Îmân edenleri Cennetle) müjdeleyici, (küfredenleri de Cehennemle) korkutucu olarak peygamberler gönderdik ki, bu peygamberlerin gelişinden sonra insanların (yarın) kıyâmette: (Bizi îmâna çağıran olmadı) diye Allâh'a bir huccet ve özürleri olmasın. Allah azîzdir, hükmünde hikmet sâhibidir." (Nisâ sûresi, 165) İNSANLAR?ÇİFT?YARATILMIŞLARDIR Sözümüzün burasında belirtelim ki, Allahü teâlâ, bütün mahlûkâtı olduğu gibi, insanları da çift yaratmıştır; eşler birçok bakımdan birbirlerine muhtaçtırlar. Bilindiği gibi ilk insan olan Hazret-i Âdem babamızın, Havvâ annemizle birlikte Cennet'ten dünyâya gönderilmeleri, üzerinde yaşadığımız gezegene indirilmeleri, şu uçsuz-bucaksız olarak gördüğümüz koca kâinâtta, sâdece dünyânın insanlarla meskûn kılınması demektir. Ya'nî diğer gezegenlerde insanlık hayâtı yoktur. İşte bu, beşeriyet târihinin 1. kilometre taşıdır. Cenâb-ı Hak, şöyle buyurmaktadır: "Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten (kişiden) yaratan ve ondan da eşini yaratan ve ikisinden birçok erkekler ve kadınlar meydana getiren (üretip yayan) Rabbinizden (Rabb'inize hürmetsizlikten, karşı gelmekten) sakının....." [Nisâ, 1] "Ey insanlar! Doğrusu biz sizleri, bir erkekle bir dişiden yarattık.....Muhakkak ki Allah yanında, en şerefliniz [en üstününüz, en değerliniz], O'ndan en çok korkanınızdır [günâhlardan en çok korunanınızdır, O'na karşı gelmekten en çok sakınanınızdır]....." [Hucurât, 13] Bu konuda, [Nahil, 72; A'râf, 189; Rûm, 21; Zâriyât, 49 v.b. âyet-i kerîmelere de bakılabilir.] Bilindiği üzere, dünyâya gelen her yavru, kendi cinsinden meydana gelmekte, kendi annesinden doğmaktadır: Ya'nî insan insandan, kuş kuştan, balık balıktan, sürüngen sürüngenden, vahşî hayvan vahşî hayvandan, ehlî hayvan ise ehlî hayvandan doğmaktadır. Bunun hiçbir istisnâsı yoktur. Binâenaleyh insan; maymundan veya başka herhangi bir hayvandan dünyâya gelmemiştir. İslâmiyet; "medenî insan" ve "medeniyyet sâhibi toplum" meydâna gelmesi için, insanlara lâzım olan îmân ve ibâdetleri; iş, ahlâk ve cemiyet hayâtında uyulması gereken her şeyi bildirmiştir. Bunlar; Allahü teâlânın bildirdiği, Hz. Peygamber Muhammed aleyhisselâmın öğrettiği, Eshâb-ı kirâmın naklettikleri ve İslâm âlimlerinin de açıkladıkları husûslardır. İnsanlığın bugün bunaldığı, çözmekte sıkıntıya düştüğü her şeyin çözüm ve çâresi bunların içinde vardır. Bugün çok perişan hâlde olan insanlığın kurtuluşu için, bunlardan istifâde etmelidir. Güzel ahlâk, İlâhî vahye dayanan dînden neş'et eder. Ancak dîne dayanan ahlâk müessesesi insanların rûhlarını tatmîn eder, huzûra kavuşturur ve maddî-manevî yükselmelerini sağlar. İnsanların doğru yolu bulmaları, ahlâken yükselmeleri, dünyâda ve âhirette huzûra kavuşmaları için, son Peygamber olarak Muhammed aleyhisselâm gönderilmiştir. O, "İyi huyları tamamlamak, yerleştirmek için gönderildim" buyurmuştur. Böylece İslâmiyet, insanlığa, temelinde Allah sevgisi, Allah korkusu ve her yaptığını, kimseden dünyevî bir menfaat beklemeden ihlâs ile, yalnız Allah için yapma, nefsi kontrol etme ve ona hâkim olma esâsları bulunan en yüksek ahlâk kâidelerini sundu. "Et-ta'zîmü li-emrillah veş-şefekatü li (veya alâ) halkıllah", yani Allahü teâlânın emrine hürmet, saygı ve yarattıklarına şefkat, merhamet bu kâidelerin en önemlilerinden biridir. İşte çocuklarımıza ve gençlerimize bu husûsların öğretilmesi ve yaşatılması son derece önemlidir.

17.09.2011

Okulların açılması münâsebetiyle

Ramazan Ayvallı

ramazan.ayvalli@tg.com.tr

2011-2012 eğitim-öğretim yılı da başlamış bulunmaktadır. Gerek ilköğretim, gerek lise ve dengi okullar, gerekse yüksek tahsil ve lisansüstü seviyesinde 15-16 milyon gencimiz yeni bir maratona başlıyorlar. Okullarından, hocalarından, arkadaşlarından faydalı bilgiler almalarını, güzel alışkanlıklar kazanmalarını candan temennî ediyoruz. Hepsi için hayırlı başarılar diliyoruz. Bizim millî kültürümüz, güzel dînimizin yüce prensipleriyle yoğrulmuş, mukaddes dînimizle âdetâ bütünleşmiştir. Sevgi, saygı ve fedâkârlığın geliştirilmesinde, toplum hayâtımızın âhenkli ve sağlam bir şekilde devâm ettirilmesinde, gençlerimizin ve çocuklarımızın yetiştirilmesinde, manevî değerlerimizin ve millî kültürümüzün katkısı çok büyüktür. EVLÂD Nİ'METİNE SÂHİP ÇIKMAK Hikmet ehli zâtlar buyuruyorlar ki: "Evlât da Cenâb-ı Hakk'ın bir ni'metidir. Eğer kıymeti bilinmezse elden gider. Evlât ni'metinin şükrü, ona dînini, [Peygamberini] ve kitâbını ya'nî Kur'ân-ı kerîmi öğretmektir. Bu iki vazîfe yapılmazsa, ni'met elden gider. Çocukların eğitimine, büyüklerimizin ya'nî âlimlerimizin başladığı yerden başlamalı. Onlar önce, evliyâ zâtların, Silsile-i aliyye büyüklerinin sevgisini kalbe yerleştirirlerdi. Bu sevgi kalbe yerleştikten sonra, artık onun elini kolunu kessen, başıyla işâret eder, yine namazını terk etmez, namazı dinin direği olarak bilir. Diğer emir ve yasaklara da bu hassâsiyetle uyar, severek yapar. Esâs olan emir değil, sevgidir. Ya'nî içinde sevgi olmayana, bunu yap, şunu yapma demek, fayda vermez. Anne ve baba, evlâdına bu büyüklerin sevgisini, İslâmiyet'in sevgisini veremiyorsa, evlâd onların baş düşmânı olur. Nefsine düşkün anne ve baba, ya'nî çocuklarını nefsi için seven anne ve baba, çocuklarının en büyük düşmânıdır. Çocuklarımıza önce Kur'ân-ı kerîmi okumasını öğretmeliyiz, [kezâ Peygamber Efendimizi] tanıtmalıyız. Çocuğuna Kur'ân-ı kerîmi öğreten ana-babaya çok sevâb yazılır. Kâbe'yi ziyâret sevâbı verilir." En son hak dîn olan İslâmiyette emredilen îmân, ibâdet ve ahlâk esâslarıyla insanlar, mânen ve maddeten yükselmeye, üstünlük ve şeref sâhibi olmaya, dünyâ ve âhiret saâdetlerine kavuşmaya dâvet edilmişlerdir. Başta Peygamber Efendimiz, Hulefâ-i Râşidîn ve diğer Sahâbe-i Kirâm olmak üzere, kurulan bütün İslâm devletleri, husûsen Selçuklular ve Osmanlılar, bunun için çok büyük gayretler sarfetmişlerdir. Mukaddes dînimiz İslâmiyet, âdetâ bir haklar manzûmesidir. Haklar, önce ana hatlarıyla "Hukûkullah=Allah'ın hakları" ve "Hukûku'l-ıbâd=Kulların hakları" diye iki kısma ayrılır. Kul hakları çok çeşitlidir: Karşılıklı olarak ana-baba ve evlâd hakları, hoca-talebe hakları, eşlerin karşılıklı hakları (karı-koca hakları), komşu hakları, umûmî olarak müslümanların birbirleri üzerindeki hakları, gayr-i müslimlerin hakları, hayvân hakları ...gibi muhtelif haklar vardır. KUL HAKLARININ ÖNEMİ Sevgili Peygamberimiz buyurmuştur ki: "Üzerinde kul hakkı olan, ölmeden önce ödeyip helâllaşsın! Çünkü âhırette altının, malın değeri olmaz. O gün, hak ödeninceye kadar, kendi sevâblarından alınır, sevâbları olmazsa, hak sâhibinin günâhları buna yüklenir." [Buhârî] Yine Sevgili Peygamberimiz buyurmuşlardır ki: "Müflis, şu kimsedir ki, kıyâmette, amel defterinde pek çok namaz, oruç ve zekât sevâbı bulunur. Fakat, bazılarına çeşitli yönlerden zararı dokunmuştur. [Meselâ kimini dövmüştür, kimine sövmüştür.] Sevâpları, bu hak sâhiplerine verilir. Hak sâhiplerinin hakları ödenmeden önce, bu kişinin sevâpları biterse, onların günâhları, bunun üzerine yükletilip Cehennem'e atılır." [Müslim] Kul haklarını, Allahü teâlânın haklarından önce ödemek gerekir. Kul hakkı olan günâhların affı güç ve azâbları daha şiddetlidir. Başkasının hakkını yiyen, hak sâhibleri ile helâllaşmadıkça affa uğramaz. Ya'nî üzerinde kul veya hayvan hakkı bulunanı, Allahü teâlâ affetmez ve bunlar Cehennem'e girip, cezâlarını çekeceklerdir. Onun için herkese karşı iyi muâmele etmeliyiz. Hak ve vazîfelerimizi öğrenip ona göre davranmalıyız. [Hadîka]

16.09.2011

Evlâdın ana-babaları üzerindeki hakları -1-

Ramazan Ayvallı

ramazan.ayvalli@tg.com.tr

Ana-babaların evlâdı üzerinde birtakım hakları olduğu gibi, evlâdın da ana-babaları üzerinde bazı hakları vardır. Bunlardan bir kısmı şöyledir: 1- Müslümân bir erkek, evleneceği hanımın sâliha olmasına dikkat etmelidir. Aksi takdîrde, ileride dünyâya gelecek evlâdı, annelerinden dolayı kötülenebilir. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: "Kadın, malı, güzelliği, asâleti ve dîndârlığı için nikâh edilir. Sen dîndâr olanı seç ki, maddî ve ma'nevî ni'mete kavuşasın." [Buhârî] "Kadını, güzelliği için alma; güzelliği onu helâke sürükleyebilir. Sırf malı için de alma; malı onu zarara sokabilir. Dîndâr olanla evlen." [İbn-i Mâce] 2- Çocuğa iyi, güzel bir isim koymalıdır. Peygamber Efendimiz, torunu Hazret-i Hasan (radıyallahü anh) doğduğu zaman kulağına ezân okumuştur. (Tirmizî) Bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Yeni doğan çocuğun sağ kulağına ezân, sol kulağına da ikâmet okunursa, 'ümmü sıbyân' denilen hastalıktan korunmuş olur." [Beyhekî] Diğer bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Çocuğa güzel bir isim vermek, dînini öğretmek ve vakti gelince evlendirmek, evlâdın babası üzerindeki haklarındandır." [Ebû Nuaym] Fakat fakîr baba, çocuğunu evlendirmeye mecbûr değildir. Çocuk doğar-doğmaz, hemen isim konabilir, bir hafta kadar geciktirmekte de mahzûr yoktur. Mühim olan çocuğa güzel bir isim konmasıdır. Peygamberlerin, âlimlerin, evliyânın isimlerini tercîh etmek elbette daha iyi olur. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: "Allahü teâlânın indinde isimlerin en sevgili olanı, Abdullah ve Abdurrahmân'dır." [Müslim] "Siz kıyâmette, kendinizin ve babanızın isimleriyle çağrılırsınız. Bu bakımdan çocuklara güzel isim koyunuz." [Ebû Dâvûd] "Çocuğu güzel terbiye etmek ve ona güzel bir isim koymak, evlâdın babası üzerindeki haklarındandır." [Beyhekî] Çocuklarımıza, Peygamber Efendimizin isimlerinden biri konulabilir: Ahmed, Mehmed, Mahmûd, Mustafâ...gibi. Allahü teâlâ [hadîs-i kudsî'de] buyurmuştur ki: "İsmi, Habîbimin isminden olan mü'mine (Ahmed, Muhammed, Mahmûd gibi) azâb etmekten hayâ ederim." [R. Nâsihîn]. Allah'ın Resûlü de buyurdu ki: "Üç oğlu olup da, birine benim ismimi (adımı) vermeyen, câhillik etmiş olur." (Taberânî) "'Muhammed' isimli kimseyi hakîr görmeyin, onu mahrûm da etmeyin! 'Muhammed' isimli kimsenin bulunduğu bir evde veya bir yerde bereket vardır." [Deylemî] "'Muhammed' ismi verdiğiniz çocuğa karşı hürmetli olun, toplantılarda ona yer verin ve hiç bir şekilde onu azarlamayın." [Hatîb] [Ecdâdımız, "Muhammed" ismine hürmetsizlik olmasın diye, onun yerine çocuklarına "Mehmed" ismini vermişlerdir.] Eğer bir kimsenin ismi kötü ise, bunu değiştirmelidir. Hadîs-i şerîfte, "İsmi kötü, çirkin olan, bunu güzel isme çevirsin" buyuruldu. (Berîka) Büyük âlim ve velî İmâm-ı Rabbânî hazretleri buyuruyor ki: "Bir müslümânın, bir kâfir ismini almaktan, korkunç arslanlardan kaçmaktan daha çok kaçması lâzımdır....." 3- Çocuğun akîkasını kesmelidir. Bilindiği gibi "akîka", çocuk ni'metine karşılık, Allahü teâlâya şükretmek niyyeti ile hayvân kesmektir. Hadîs-i şerîfte, "Akîka, erkek çocuk için iki, kız çocuğu için bir koyun kesmektir" buyuruldu. (Taberânî) Çocuğa nafaka vermesi vâcib olan kimsenin, yedinci günü ona isim koyması ve başını tıraş ettirip, saçının ağırlığı kadar, erkek için altın veya gümüş, kız için ise gümüş sadaka vermesi ve kendi malından, erkek için iki, kız için bir akîka hayvanı kesmesi müstehabdır. 4- Çocukları helâl lokma ile, helâl gıdâ ile beslemelidir. Böyle yapılmazsa, harâm gıdâların, yemeklerin te'sîri, çocuğun özüne işler, çocukta uygunsuz işlerin meydâna gelmesine sebep olur. Hadîs-i şerîfte, "Yiyip içtikleriniz helâl, temiz olsun! Çocuklarınız, bunlardan hâsıl olmaktadır" buyuruldu. (R. Nâsıhîn) 5- Çocuğu, dünyâya getiren kadının emzirmesi faydalıdır. Hadîs-i şerîfte, "Çocuğa, annesinin sütünden iyisi yoktur" buyuruldu. (Şir'a) Bugün modern tıp da, yaptığı araştırmalarda, anne sütü yerini alacak bir gıdânın olmadığını bildirmektedir. Annenin sütü yoksa, çocuğu sâliha, soylu olan bir kadın emzirmelidir. Çünkü kadınların sütü, çocukta te'sîrini gösterir ve eserleri bir gün ortaya çıkar. [İnşâallah yarın da bu konuya devâm edelim.]

23.09.2011

Evlâdın ana-babaları üzerindeki hakları -2-

Ramazan Ayvallı

ramazan.ayvalli@tg.com.tr

Dünkü makâlemizde, evlâdın ana-babaları üzerindeki haklarından bir kısmını zikretmiştik. Hâtırlayacağınız üzere, dün beş madde üzerinde durmuştuk. Bugün de inşâallah aynı konuya devâm edeceğiz: 6- Çocuğun ağlamasından sıkılmamalıdır. Çünkü çocuğun ağlaması, zikir, tehlîl ve Allahü teâlâ için hamddir. Ana-babası için ise duâ ve istiğfârdır. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Mü'minin çocuğu, ilk 4 ay 'lâ ilâhe illâllah', müteâkıp 4 ay 'Muhammedün Resûlullah', sonraki 4 ay da, 'Allahümmağfir lî ve livâlideyye' [yâ Rabbî, beni ve ana-babamı mağfiret eyle] der." [R. Nâsıhîn] 7- Çocuk konuşmaya başlayınca, en önce "Lâ ilâhe illâllah" kelimesini ona öğretmelidir. Bunu yedi defa ona telkîn etmelidir. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Çocuklarınız konuşmaya başlayınca onlara 'Lâ ilâhe illallah' demeyi öğretin." [İ. Sünnî] Mü'minûn sûresinin 116. âyetini, "Âyet-el-kürsî"yi ve Haşr sûresinin sonu olan "Hüvallahüllezî"yi de öğretmelidir. Çocuk sağını solundan ayırmaya başladığı zaman, ona iyi işler yaptırmalıdır. Yaptığı iyi işlerin sevâbı, onu yetiştiren, terbiye eden babasına da verilir. 8- Çocuğa karşı şefkatli davranmalıdır. Peygamber aleyhisselâm, torunu Hazret-i Hasan'ı öperken birisi [Hâbis İbn-i Akra] görüp, "Yâ Resûlallah, benim on çocuğum var, hiç birini öpmem" dedi. Resûlullah Efendimiz, "Merhamet etmeyen merhamet bulamaz" buyurdu. (Buhârî) Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: "Çocuklarınızı çok öpün; onları her öpüşünüzde, Cennetteki dereceniz yükselir." [Buhârî] "Çocuk kokusu Cennet kokusudur." [Taberânî] 9- Çocuklar arasında adâlete riâyet etmeli, ayırım yapmamalıdır. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Hediyede, ihsânda çocuklarınız arasında eşitliğe riâyet ediniz. Eğer onlardan birini tercîh edecek olsaydım, kız evlâda öncülük tanırdım." [Taberânî] 10- Çocuklara iyilik etmelidir. Hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: "Evlâdınıza ikrâm edin. Ana-babanın sizde hakkı olduğu gibi, evlâdınızın da sizde hakkı vardır." [Taberânî] a) Bir kimse, kendisi hayâtta iken, çocuklarından birine, malının hepsini verip diğerlerine vermese, câiz olur. Bu mal, o çocuğun mülkü olur. Diğer çocukların, bundan birşey istemeye hakları olmaz. Fakat babası, sâlih çocukları arasında ayırım yaptığı için günâha girer. (Fetâvâ-yı Hindiyye) b) Sâlih ve ilim tahsîlinde olan çocuklarına, diğerlerinden daha çok mal vermek câizdir. Salâhları eşit ise, eşit vermelidir. Çocukları fâsık olanın, mallarını onlara mîrâs bırakmayıp, mülkünü sâlihlere, hayrât ve hasenâta vermesi efdaldir. Çünkü böyle yaptığı takdîrde, onların işleyecekleri günâhlara yardım etmemiş olur. (Fetâvâ-yı Bezzâziyye) c) Fâsık çocuğa, mecbûrî olan nafakadan fazla yardım yapmamalıdır. 11- Çocuğu güzel terbiye etmelidir. Hadîs-i şerîflerde buyuruldu ki: "Çocuğu güzel terbiye, evlâdın babası üzerindeki haklarındandır." [Beyhekî] "Evlâdınıza ikrâm edin, onları edepli, terbiyeli yetiştirin." [İbn-i Mâce] "Çocuğu terbiye etmek torunlara sadaka vermekten daha sevâptır." [Tirmizî] "Hepiniz, bir sürünün çobanı gibisiniz. Çoban sürüsünü koruduğu gibi, siz de evinizde ve emriniz altındakileri Cehennemden korumalısınız. Onlara müslümanlığı öğretmezseniz, mes'ûl olursunuz." [Müslim] 12- Çocuğa Kur'ân-ı kerîmi öğretmeli, yedi yaşından i'tibâren de onu namaz kılmaya alıştırmalıdır. Çocuğa ilim öğretmelidir. Çünkü dünyâ ve âhirette kurtuluş ilimledir. Babanın, çocuklarına ilim, edeb ve san'at öğretmesi farzdır. Önce, Kur'ân-ı kerîm okumasını öğretmelidir. Sonra îmânın ve İslâmın şartlarını öğretmelidir. Yedi yaşından i'tibâren namaz kılmaya alıştırmalıdır. Çocuğu, dîn bilgilerini öğrendikten sonra, okula göndermeli, ondan sonra lise ve üniversite tahsîli yaptırmalıdır. Dînini öğrenmeden ilkokula gönderilirse, ilköğretimdeki hocaları da öğretmezlerse, o çocuk artık bunları öğrenecek vakit bulamaz. Dînsiz ve İslâm ahlâkından mahrûm olarak yetişebilir. Eğer öyle olursa, dünyâ ve âhirette felâketlere sürüklenir; millete zararlı olur. Kendine ve başkasına yapacağı kötülüklerin günâhları, ana-babasına da yazılır. [Çok önemli olan bu konuya inşâallah, öbür haftaki iki makâlemizde de devâm edelim.]

24.09.2011

Ailede Din Eğitiminin Bazı Köşe Taşları

Ailede din eğitimi” denince akla çocuğun aile ortamında dinî ve ahlâkî değerler istikametinde yetiştirilmesi gelmelidir. Söz konusu ifade bu mânâda kullanıldığında çocuğun din eğitimi, ona dinî bilgilerin öğretilmesinin yanında dinî tutum, davranış ve kişilik kazandırılmasını da kapsar. Çocuğa dinî tutum ve davranışları kazandırmanın en kestirme yolu ise ana-babasının ve diğer aile fertlerinin tutum ve davranışları ile ona örnek olması ve onu etkilemesidir. Ana-babanın aile içindeki bütün davranışları, dinî ve ahlâkî değerler bakımından doğru, tutarlı ve sürekli olduğu takdirde çocuklar bu yönde davranışlar kazanma ve kişiliklerini geliştirme imkânına sahip olurlar. 

Çocuklar, çok iyi gözlemci ve taklitçi olduklarından, büyükleri dikkatle izler, onlarda gördükleri tutum ve davranışları olduğu gibi benimserler. Hâl böyle olunca, aile içindeki yetişkin davranışlarının kontrol altına alınması, her davranışın dinî ve ahlâkî değerlerle uyumlu olması çocuk eğitimi açısından son derece önem kazanmaktadır. 

Aile Eğitiminin Temeli
Yaratılıştan potansiyel olarak çok üstün özelliklere, mükemmel bir ruhî dokuya sahip olarak dünyaya gelen insanın, fizikî ve zihnî olgunluğa kavuşuncaya kadar uzun bir süreye ihtiyacı vardır. Çocuk bu süre içinde kendi kendine yetmeyip yetişkinlerin yardımına ihtiyaç duymakta, onların elinde büyüdüğünden nasıl bir kişiliğe sahip olacağına, hangi değerleri edineceğine kendisi değil büyükler karar vermektedir. Çocuk her türlü etkiye açık, Gazali’nin ifadesiyle hayrı da şerri de kabul edebilecek kabiliyette yaratılmış1 olduğundan ana-baba onu nasıl yönlendiriyorsa, hangi yöne sevk ediyorsa çocuk o yönde yol alacaktır. Dolayısı ile hayat ilkin ailede şekillenmekte, geleceği tayin edecek kişilik ve karakter özelliklerinin temelleri aile ocağında atılmaktadır. Bu durum, yetişen her ferdin aile içinde muhatap olduğu din eğitiminin mahiyeti, yönü ve şekli hakkında bir temel oluşturmaktadır. 

Allah Teâlâ Kur’ân-ı Kerîm’de insanları hiçbir şey bilmeyerek dünyaya getirdiğini belirterek2 öğrenip kişilik kazanmalarını sağlayan organlar olan gözün, kulağın ve kalbin sorumluluğuna dikkat çekmektedir.3 Çocuğun fıtrattan getirdiği saf ve dingin insanî melekelerle bir kişilik geliştirmesi, bu organlar vasıtasıyla sağlanacak öğrenmelerle mümkün olacaktır. Çocuk hayatının ilk yıllarında neleri görecek, neleri işitecek, neleri hissedip düşünecekse onları öğrenecek ve onlara göre bir kişilik geliştirecektir. Ailede çocuğa ilk ve en temel öğrenme imkânlarını sunan ana-babalar onlara görmeleri gerekenleri gösterecek, işitmeleri gerekenleri işittirecek, hissetmeleri gerekenleri hissettireceklerdir. Ana-babalar çocuklarının yetiştirilmelerini ve eğitilmelerini sağlayan ilk ve temel öğretmenlerdir. 

Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve selem), çocukların eğitimi hususunda ana-babanın mesuliyetine dikkat çektikleri bir hadîslerinde, “Her doğan fıtrat üzere doğar, sonra ebeveyni onu ya Yahudi, ya Hristiyan yahut Mecusi yapar.”4 buyurmuşlardır. Burada Yahudi, Hristiyan, Mecusi denmiş olması, ebeveynin çocuğunu istediği çok farklı kalıplara sokabileceğini göstermektedir. Allah, mükemmel özelliklerle yaratıp5 hiçbir şey bilmeyerek dünyaya gönderdiği insanoğlunun, istikametini tayin etmedeki bu ana-baba rolü ve sorumluluğu uykuları kaçırtacak ağırlıktadır. Modern eğitim biliminde de bu sorumluluğuna dikkat çekilir.6 

Aile eğitimi konusunda neler yapılabileceği, çocukları dinî ve ahlâkî yönden istenen iyi özelliklerle yetiştirebilmek için onlara aile içinde ne tür yönlendirmeler yapılacağı, onlarla nasıl bir münasebet ve iletişim kurulacağı deneylere dayalı ilmî araştırmaları gerekli kılmaktadır. Son zamanlarda bu konuda önemli çalışmalar yapılmakta, deney ve tecrübelere dayalı birtakım prensip ve metotlar geliştirilmektedir. Şüphesiz ki, ilmî çalışmalarla tespit edilen kural ve prensipler çocuk yetiştirmede ihmal edilemez imkânlardır. Ancak bunlardan önce dikkatten uzak tutulmaması gereken husus, her çocuğun ister istemez bir değerler dünyasının içine doğması ve onunla büyümesidir. 

Her çocuk, ailesinin sahip olduğu değerler sistemi yahut karmaşası içinde, aile mensuplarının bilgi birikimleri, fikir ve kanaatleri çerçevesinde bir kişilik bulmakta ve onu geliştirmektedir. Bu yüzden ailedeki din eğitimi hususunda önce ailenin değerler sistemine yönelmek, onu tanzim etmenin imkânlarını ve yollarını aramak gerekmektedir. Bu mânâda ailede çocuğun din eğitimi, geniş kapsamlı bir konu olarak, hem ana-baba hem de topyekun aile eğitimi şeklinde düşünülmelidir. Ailede çocuğun eğitimi sadece çocukla başlayıp biten bir hâdise değildir, çocuk üzerinde tesiri bulunan bütün aile fertleri bu eğitimin bir parçası, birer paydaşıdırlar. Bazen ebeveynin öğretici emeklerini diğer aile fertleri bilmeyerek ve istemeyerek de olsa boşa çıkarmakta, onların kaşıkla doldurduğunu kepçe ile boşaltmaktadırlar. Sevme güdüsüyle çocuğu ana-babaya karşı korumak, bir ikaza ve tedibe maruz kaldığında çocuğa destek çıkmak, ebeveynin koyduğu kural ve prensipleri çiğnemesinin yolunu açmak, bu hususta onu cesaretlendirmek şeklindeki davranışlar ebeveynin öğretici gayretlerini boşa çıkarmaktır. Bu davranışlar çocuğa bir iyilik değil aksine çok büyük bir kötülüktür. Eğer aile büyükleri, ebeveynin öğretici davranışlarını hatalı bulurlarsa, bunu çocuğa fark ettirmeden onlara iletmelidirler. Hele yanlışlığı, çocuğa destek mânâsında hemen o ânda asla dile getirmemelidirler. Yapılan araştırmalar çocuk üzerinde ana-babalardan ziyade, ana-babalığa soyunan yakınların etkili olduğunu göstermektedir.7 

Aile fertlerinin sadece çocukla olan münasebetlerindeki hâl ve davranışları değil, aile içindeki bütün tutum ve davranışları çocuğu etkilemektedir. Onların her tavır ve hareketi çocuk tarafından sürekli gözlenip taklit edilmektedir. Bu bakımdan aile içinde bütün fertleri kapsayan ilişkiler düzeni, herkesin konumuna göre karşılıklı sevgi, saygı ve anlayışla dinî ve ahlâkî kurallar çerçevesinde en ideal düzeyde kurulmalıdır. İşte bu aile içi münasebetler düzeni çocukların dinî eğitimleri açısından üzerinde titizlikle durulması gereken en temel faktördür. 

Aile İçinde Münasebetler Düzeni
Aile içindeki ilişki ve etkileşimler çok karmaşık bir durum arz etmekle beraber ortak yaşama disiplini içinde bunların belli bir düzene sokulması çok kolay olmasa da mümkündür. Münasebetlerin düzene sokulması, çocukların eğitimi ve iyi yetiştirilmeleri bakımından önemli olduğu kadar bütün olarak ailenin yaşama kalitesi açısından da aynı ölçüde önemlidir. Yaşama kalitesi yüksek ailelerde uyumsuzluk, çekişme, gerginlik, düzensizlik ve süflî davranışlar görülmez. Uyumlu, düzenli ve kaliteli bir hayat tarzına sahip ailelerde yetişen çocukların, fazladan emek sarf edilmese de emsallerine göre kişiliği daha sağlam ve olgun kişiler olmaları tabiîdir. Çocuk eğitiminde; değerleri, kuralları, âdetleri olan ve bunlar üzerinde geliştirilmiş yaşama disiplini ve geleneğine sahip bir aile olmak önemlidir. 

Aile hayatının bu yönde ciddi eksiklik ve aksaklıkları varsa öncelikle bunların giderilmesi, ailede dinî ve ahlâkî değerlere uygun hayat sistematiğinin kurulması gerekir. Aile içinde dinî ve ahlâkî kurallara uygunluk yönünden ciddi hatalar, yanlışlıklar (meselâ ailede sevgi, saygı, dürüstlük, sadakat, edep, iffet, nezaket, yardımlaşma, paylaşma, çalışkanlık, ciddiyet, sorumluluk vb. konularda bir gevşeklik, dikkatsizlik ve duyarsızlık…) varsa bunlar giderilmeden din eğitimi adına yapılan işler, alınan tedbirler neticesiz kalmaya mahkûmdur. Allah Teâlâ Kur’ân-ı Kerîm’de insanı cehenneme sürükleyecek davranışlardan kaçınılmasını ihtar ederken “Kendinizi ve ailenizi yakıtı insanlar ve taşlar olan cehennem ateşinden koruyun”8 buyurmaktadır. Dikkat edilirse âyette önce kendimizin, sonra da ailemizin davranış ve yaşayışını düzene sokmamız emredilmektedir. 

Okul öncesi çağdaki çocukların büyükleri gözleyerek onları taklit ederek öğrenme eğilimleri baskındır. Çocuklar bu dönemde büyükler gibi olmaya özenir, onların davranışlarını doğruluk ve yanlışlık yargısında bulunmaksızın benimser. Modern eğitim bilimi, çocukların, çevrelerine uyum sağlama sürecinde önce sembollerden yola çıktıklarını, onlarla ilgilenip bütünleşmekten haz duyduklarını, sonra onları kavramaya ve anlamlandırmaya çalıştıklarını tespit etmiştir.9 Çocuklar çevrelerindeki insanların davranış sembollerini model alıp taklit etmeye çalıştıkça, aslında kendi davranışlarını geliştirirler. Bu bakımdan aile içinde dinî değerleri ve bu değerler üzerinde olumlu davranışları kazandırmanın en temel yollarından biri, çocuklara görsel zenginlikli modeller sunmaktır. 

Meselâ namaz kılan, dua eden bir aile büyüğü çocuklar açısından oldukça güzel ve etkili bir modeldir. Dürüstlük, çalışkanlık, cömertlik, merhamet, saygı, yardım davranışları aile içinde yaygınlaştırılmalıdır. Öğretmek istediklerimizi yaparak, yaşayarak göstermemiz gerekir. Çocuk dinî ve ahlâkî değerlere uygun davranışların neler olduğunu, ailesinde ve büyüklerinde görmelidir. Kimi anne-babalar çocuklarının iyi davranışlar kazanmasını isteyerek onlara hep iyi şeyler söylerler, nasıl davranmaları gerektiğini anlatırlar. Fakat çocuğa söyledikleri ile kendi yaptıkları birbirini tutmadığında anne-babanın bu çelişkisini çocuk çabuk fark etmekte ve onların söylediklerine itibar etmemeye başlamaktadır. 
Çocuk, hayatı yaşamaya, hayatın içinde kendisi olarak var olmaya çalışırken bunu büyüklerinin sözel telkinlerinden çok kendi yaşantıları yoluyla başarabilmektedir. Mücerret işlemler düzeni ve ortak yapı sistemleri oluşuncaya kadar çocuğun hayata dair eylemler şeması deneyimlerle oluşmaktadır. Çocuk bizzat yapmaktan, denemekten ve hissî münasebetlerden haz duyar; yapıp ettikçe öğrenir, yaşayarak öğrendikleri ile bütünleşerek o yönde bir kişilik geliştirir. Bu bakımdan çocuğun istenilen dinî ve ahlâkî değerlere uygun davranışlar geliştirebilmesi için, ona olabildiğince bu değerleri ihtiva eden özendirici yaşantılar hazırlanması, onunla paylaşılan uygun ortak yaşantı alanları oluşturulması gerekir. Böylece çocuklar bu yaşantı ortamlarında geliştirdiği ilişkilerle istenilen değerleri kazanma imkânını elde etmiş olurlar. 

Anne-baba çocuğuna daha çok vakit ayırmalı, ona hikâyeler, masallar, anılar anlatmalı, onu gezdirmeli, onunla oynamalı, şakalaşmalı, konuşmalı, bazı olayları ve nesneleri birlikte incelemeli ve değerlendirmeler yapmalıdır. Özellikle yemeklerde sofraya birlikte oturmak, birlikte dua etmek, çocuğun ibadet ve sohbet ortamlarına, faydalı sosyal ve kültürel etkinliklere katılmasını sağlamak çok değerli neticeler vermektedir. Çocuğun haz duyarak katıldığı dinî törenler (bayramlaşmalar, kandil geceleri programları, mevlitler vb.) ibadetler, dualar, ilâhiler, dinî sohbetler onda ömür boyu silinmeyecek izler bırakır. 

Çocuğun İki Hassas Gelişim Evresi 
Çocuğun doğumdan itibaren başlayan fizikî, zihnî ve cinsî melekelerinin gelişimi, uzun zaman alan ve belli aşamalardan geçen bir seyir takip etmektedir. Gelişim psikologları, çocuğun zihnî gelişimini belli dönemlerdeki melekelerinin karakteristik özelliklerine göre evrelere ayırırlar. Bunlardan ikisi çocuğun tamamen ailenin kontrolünde olduğu okul öncesi döneme aittir. Konumuzla doğrudan ilgili olduğu için kısaca üzerinde durmak istediğimiz bu evreler, duyu-hareket dönemi ve işlem öncesi dönem diye adlandırılır.10

Duyu-Hareket Dönemi, doğumdan itibaren geçen ilk iki yıllık süreyi kapsamaktadır. Bu dönemde bebek çevresindeki nesnelere bir mânâ verememekle beraber onlara büyük bir ilgi duyar. Çocuk bu dönemde çevresiyle sadece hissî etkileşimler yaşar, annesinin sıcaklığını, sevgisini duyar, onun ilgi ve ilgisizliğinden etkilenir, çevresindeki sesleri, görüntüleri, sevgi ve kavga davranışlarını algılayıp şuuraltına kaydeder. Bu dönemde çocuğun dinî ve ahlâkî değerler kazanmasını sağlayacak öğretici anne-baba rolü, onun hep dinî ve ahlâkî değerler yönünde tutum ve davranışlar görmesini, yanlış ve aykırı sesler yerine tatlı, hoş, sevecen sesler duymasını sağlamak şeklinde olacaktır. Büyüklerin çocuğa karşı içten, sıcak ve sevecen tavırları, onun görebildiği ortamlarda başkalarına karşı gösterdiği sevgi, uyum, yardım davranışları çocukta çok olumlu tesirler bırakır.

Çocuk sevgi-nefret, cömertlik-cimrilik, uyum-uyumsuzluk, dürüstlük-hilekârlık vb. bütün duyguları duyu-hareket döneminde ana-babası ve diğer aile fertleri ile münasebetlerinden kazanmaya başlar. Ferdin sosyal gelişimi üzerinde duran Erikson’a11 göre sosyal gelişimin ilk evresi olan 0-18 aylık dönemde çocuk annesi ile sıkı bir hissî iletişim yaşamaktadır. Bu dönemde annenin çocukla olan iletişiminin olumlu olması onda temel güven duygusunun gelişmesini sağlarken, olumsuz olması da güvensizlik duygusunun gelişmesine yol açar. Bebeğin beslenme, temizlik, dokunulma, rahatlatılma ihtiyaçlarının giderilmesinde annenin uygun zamanlı, düzenli ve tutarlı davranışları çocukta temel güven duygusunun gelişmesine vesile olurken bu konudaki düzensiz ve tutarsız davranışları da çocukta güvensizlik duygusunun oluşmasına sebep olmaktadır. Bu dönemde çocuğun duyacağı hiçbir söz göreceği hiçbir davranış ihmal edilmeye gelmez. İleride dinî ve ahlâkî yönden önemli olacak tutum ve davranışların temelini oluşturacak kayıtlar bilinçsiz de olsa bu dönemde gerçekleştirilir. 

İşlem Öncesi Dönem diye ifade edilen zihnî gelişimin ikinci evresi ise 2 yaş ile 6 yaş arasında geçen süreyi kapsamaktadır. Bu dönemde çocuk nesnelere mânâ vermeye, onların münasebetlerini fark etmeye başlar, nesnelere yönelik hareketlerini belli sathî düşüncelere dayandırsa da mantıkî davranış gösteremez; kötüyü, yanlışı, faydalıyı, zararlıyı kendine göre bir ilişki seviyesinde algılayabilir ve ancak bu seviyede onlara karşı tutum alabilir. Bu dönemde çocuk bir şeyin kötü veya yanlış olduğunu, öğretilmedikçe veya denemedikçe bilemez, her gördüğünü taklit etmeye çalışır ve büyüklerin yaptığı her davranışı iyi ve doğru olarak kabul eder. 

Yine bu dönemde çocuk ben merkezlidir, kendi eğilim ve arzularını ön plânda tutarak başkalarının bakış açısı ile kendi bakış açısı arasında ayırım yapamaz. Anne-babanın yoğun bir şekilde korumacı davrandığı bu dönemde çocuk kendisine enteresan ve çekici gelen hâdise ve ilişkiler içinde kişiliğini geliştirme, kendisi olma ve bağımsız davranma eğilimindedir. Bu tutkuyla her şeye atılmak ve her şeyi denemek ister, öğrenme arzusu üst düzeydedir, ana-babayı bıktırırcasına çok soru sorar. Ana-baba; “Ne yapacaksın, sen anlamazsın, büyüyünce öğrenirsin, her şeyi sorman/öğrenmen şart mı?” gibi itirazlara başvurmadan sabırlı bir şekilde çocuğun her sorusunu onun anlayabileceği şekilde cevaplamalıdır. Ana-baba çocuğun öğrenme ve özgürleşme eğilimlerini hiçbir şekilde bastırmamalı, çocuğu kollama ve gözetme tutkusunu, onu çevreleyen bir kafes hâline getirmemelidir. Çoğu ana-baba koruma refleksi ile farkında olmadan çocuklarını bıktırıcı bir sınırlama içine alırlar. Bu dönemde ana-babanın sınırlayıcı tavrı ile çocuğun özgürleşme eğilimi şeklinde başlayan zıt yönlü davranış ilişkisi, dikkatli bir şekilde uzlaştırılmadığı takdirde ileride tarafları birbirinden uzaklaştıracak yönde gelişme potansiyeline sahiptir. 

Zıt Yönlü Davranışların Kontrolü
Genellikle ebeveyn çocuğunu dâima koruma ve kontrol altında tutma, çocuk da özgür davranma ve kendi kişiliğini ortaya koyma tutkusu ile hareket eder. Henüz tek başına sokağa çıkamayacak yaştaki bir çocuğu annesi elinden tutup yolun kenarında gezdirirken çocuk annesinin elinden kurtulup rasgele yürümeye, yolun ortasına dalmaya çalışır. Anne de takılıp düşmesin, başına bir kaza gelmesin diye onu sıkı bir şekilde kontrol altında tutar. Burada dikkat edilmesi gereken önemli husus; çocuğun özgürleşme eğilimi ile ebeveynin sınırlama eğiliminin ortaya koyduğu çelişki ve çekişme hâlidir. Başlangıçta gayet normal görünen bu zıt yönlü davranışlar önemsenmediği takdirde yıllar ilerledikçe başka alanlarda ve başka şekillerde her iki taraf için de bir tutku hâlinde sürüp gider. 

Bu zıt yönlü eğilim gösteren davranışlar baştan itibaren iyi yönetilmediği takdirde zamanla her iki taraf için de problem olmaya başlar ve bu problem daha başka problemleri davet eder. Burada problem oluşmasını önlemek için, durumu kontrol etme ve münasebetleri doğru bir şekilde yönetme sorumluluğu anne-babaya aittir, çocuktan bu konuda bir şey beklenemez. İlişkiler iyi yönetilemezse, anne-babanın aşırı sahiplenici ve korumacı tavrı çocuğun özgürleşme hasretini besleyeceğinden çocuk kendine yeter duruma geldikçe ebeveyninden uzaklaşır. Anne-baba çocuğun bazen yanlış da olsa özgür davranışına -meselâ düşüp canının yanmasına- izin verirse çocuk ağlayarak annesinin yardımını isteyecek ve ona ihtiyacı olduğunu öğrenecektir.

Aile içinde anne-baba ile çocuk arasındaki zıt yönlü eğilimlerin istenmeyen yönde gelişmesinin asıl sebebi; anne-babanın bebeklik yıllarından itibaren çocuğa karşı alışkanlık hâline getirdiği sınırlayıcı tutumunu, akılcı ve şuurlu bir şekilde geliştirememesidir. Çoğunlukla anne-babalar çocuk büyüdükçe ona karşı davranışlarını geliştirmek yerine çocuğun hep kurallara uyan, söz dinleyen, itaatkâr davranan birisi olmasını beklerler. Oysa o her geçen gün büyümekte, gelişmekte, kişiliğini bulmakta ve kendisi olma yolunda mesafe almaktadır. Ana-baba onun hayat basamaklarını tırmandıkça yükseldiğini, etrafa bakış açısının genişlediğini, karar verme yönünün geliştiğini görebilmeli, onun hayata açılma heves ve arzularını sınırlayan korumacılık bağlarını dikkatli bir şekilde gevşetebilmelidir. 

Sıkı korumacı tutumun en belirgin yanlışlıklarından biri, çocuğun her yanlış yahut istenmeyen davranışını yargılayarak ona sürekli nasihatte bulunmaktır. Nasihat çocuğa, suçlandığı, yetersiz olduğu, kabul görmediği hissini verecek şekilde ve sürekli olarak yapıldığında onun psikolojik olarak yıpranmasına sebep olabilmektedir. Nasihatin zamanı, üslûbu ve tarzı çok önemlidir. Öte yandan dinî ve ahlâkî değerler açısından yanlış bir davranışı gözlenen çocuğun “sen şöyle yaptın”, “yine böyle yaptın”, “hep böyle yapıyorsun”, “sen doğru bir şey yapmaz mısın”, “bir de biz söylemeden şöyle yapsan” vb. sözlerle yargılanması bir fayda sağlamamaktadır. Aksine bu tür yargılama sözleri, 6-12 yaş arası çocukların bütünleştirici ve kategorize edici yaklaşımları sebebiyle yanlış neticeler verebilir. 

Sürekli yargı sözleri ile telkinde bulunmak, bu yaşlardaki çocukların hassasiyetlerini körelttiği gibi, şekle ait bazı benzerlikler kurdukları diğer konulardaki cesaretlerini de kırabilir. Çocuğun yanlış olan ilk deneyimlerinin, otoriter ve yargılayıcı tavırlarla karşılanması, onun her zaman hata edebileceği korkusu ile kendine güveninin zayıflamasına ve kişilik gelişiminin olumsuz yönde seyrine sebep olabilir. Bunun için ana-baba çocuğun bir yanlış davranışını düzeltmek istediğinde, onun bunu niçin yaptığını sorgulamaktan kaçınarak, ona suçlandığı hissini vermeden, davranışının yanlışlığını öğretmelidir. 

*Sakarya Üniv. İlâhiyat Fak. Öğrt. Üyesi
scebeci@yeniumit.com.tr

Dipnotlar
1. Gazali, İhyau Ulumi’d-Din, I-V, Kahire, 1306
2. Nahl Sûresi (16):78
3. İsrâ Sûresi (17): 36
4. Buhârî, cenâiz 80, 93; Müslim, kader 22, 25.
5. Tin Sûresi (95): 4
6. Selahattin Ertürk, Eğitimde Program Geliştirme, Ankara, 1998.
7. Thomas Gordon, Etkili Ana Baba Eğitimi, Çev. E. Aksay, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1996. 
8. Tahrim Sûresi (66): 6
9. Haluk Yavuzer, Çocuk Psikolojisi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1992.
10. Ziya Selçuk, Eğitim Psikolojisi, Atlas Yayınevi, Konya, 1992.
11. Erikson, 1902 yılında yahudi anne-babadan doğmuş Freud’un gelişim kuramından yola çıkarak geliştirdiği psikososyal gelişim kuramı ile tanınan, Danimarkalı bir bilim adamıdır.
 

ÇOCUK EĞİTİMİ ÜZERİNE FARKLI BİR BAKIŞ

Rabbimizin biz âciz kullarına lütfettiği sayısız nimetlerden birisi de evlât sahibi olma nimetidir. Bütün peygamberler, sâlihler, erenler, evliyalar diğer bütün Hak nezdinde makbul insanlar, tertemiz masum, toplumun menfaatlerini kendi menfaatlerinin önünde gören, fedakâr, hoşgörülü, mütevazi ve alçak gönüllü nesillere sahip olmayı hep yüce Allah’tan dilemişler, bu zâtların, kelimelerle ifadede zorlandığımız yürekten yaptıkları sayısız dua ve niyazları yüce kitabımız Kur’ân’da en güzel şekliyle ifadelerini bulmuştur.
Bu niyaz ve yakarış insanlığın rehberleri olan peygamberlerin dilinden Kur’ân’da değişik yerlerde vurgulanmıştır. Bu anlamda Hazreti İbrahim,1 gizlice Rabb’ine niyazda bulunan Hz. Zekeriyya2 ve Hz. Meryem’in annesinin3 dilinden hayır duaları Kur’ân’da zikredilir. Pek çok ayette çocuklarımızın tertemiz masum, günahsız, güzel ahlâk sahibi mü’min ve Allah yolunda hizmet eden Müslüman kimseler olması gerektiğine ve öyle yetiştirilmesi hususuna dikkat çekilmiştir. Çocuk eğitimi konusunda İslâm, Anne-babaya birtakım sorumluluklar yüklemiştir. Bu sorumlulukları kısa ve öz olarak şu başlıklar altında toplamak mümkündür: 

Helâl Lokma 
Her anne-babanın çocuk daha anne karnında iken dikkat etmeleri gereken önemli vazifeleri vardır. Bu vazifeler o kadar önemlidir ki Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in “Şakî daha anasının karnında talihsizdir; saîd anasının karnında da talihlidir.” (Müslim, Kader 3; İbni Mâce, Mukaddime 7; Buhari, Kader 1) mübarek ifadeleri içinde çocuğun, daha anne karnında iken saîd ya da şakî olduğu hükmü henüz verilmeden önce her türlü tedbir alınmalıdır. Daha evlilik kararı verilmeden önce yuva kuracak gençlerin ve müstakbel anne ve baba namzetlerinin bu konuda gösterdikleri hassasiyet de dünyaya gelecek bebeğin talihinde önemli bir rol oynayacağı gibi uzun ömürlü mutlu bir aile için de müspet bir katkısının olacağı muhakkaktır. Özellikle bunların en başında geleni, anne-babanın yediklerine-içtiklerine-giydiklerine dikkat etmeleri, haram lokmadan ve haram kazançtan sakınmalarıdır. Daha yavrunun sperm ve yumurta buluşması anından itibaren gıdası, annesinin davranışları, giyimi kuşamı, psikolojik hâleti, maneviyatı yediği içtiği, aldığı her türlü gıdası; anne ve babanın daha önceki ve daha sonraki tavırları da onun şakî ve saîd olarak yazılmasında önemli vesilelerdir. 

Eğitim - Öğretim
Yeni doğan çocuğa sevimli ve manası düzgün bir isim koymak her anne babanın ilk görevlerinden biridir. Peygamberimiz (s.a.s.) çocuklara isim koymaya özel bir önem vermiş ve manası güzel olmayan bazı isimleri değiştirmiştir.4
Eğitim ve öğretimde ilk basamak ailedir. Anne-baba vakitlerinin bir kısmını çocuklarının eğitim ve öğretimine ayırmalıdır. Çocuğun dinini diyanetini, okuyup yazmasını, Kur’ân okumasını, günün şartlarına göre biniciliği, yüzmeyi ve dönemine göre atıcılığı öğretmelidir. Hayatına, sağlığına ve geleceğine hazırlama adına faydalı olan ve ihtiyaç duyulan sporlar öğretilmelidir. Kötü alışkanlıklar edinmemesi için meşgul olabileceği meşru bir müzik aletini kullanabileceği bir eğitim aldırılmalıdır. Aksi takdirde çocuktaki bu potansiyel meşru olmayan birtakım yollarla bir şekilde çocuk tarafından telafi edilmeye çalışılacaktır.
Güzel Örnek Olma
Anne-baba, çocuğunun yanında sözlerine dikkat etmeli. Kesinlikle yalan sözden kaçınmalıdır. Doğru sözün yanında doğru hareket etmelidir. Konuşulan sözler ve davranışlar arasındaki çelişki çocuğun güvenini sarsar. Çocuğun yakaladığı bir tek yalan söz ve davranış, çocuğun zihninde yaşadığı sürece anne-baba güvenilmez biri olarak kalabilir. Onun için çocuklar yanında davranışlar öyle hassas ayarlanmalı ki çocuklar evlerinin içinde anne baba değil de onları birer melek farz etmeliler ve onlara güvenmelidir.
Kardeşler Arasında Ayrımcılık Yapılmamalı
Çocukların biri diğerine tercih edilmemelidir. Sevgi vb. hususlarda yapılan bir tercih ve gösterilen küçük bir kusur anne-babayı çocuklar üzerinde etkisiz hâle getirir. Bu tercihler aynı zamanda kardeşler arasında kıskançlık duygularının ortaya çıkmasına sebep olabilir. Bu da anne ve babanın farklı muamelelerinden ötürü, çocukların şuuraltında bir nefret uyaracaktır. Yusuf suresinde anlatılan,5 Hz. Yusuf’un kardeşlerinin O’na duydukları kıskançlığı ve sonrasında yaşanan hadiseler buna bir örnek olarak verilebilir.
Bir gün, Bedir Ashabından olan Beşir b. Sa’d hazretleri Peygamber Efendimize gelerek şöyle dedi:
—Yâ Rasûlâllah! Başka çocuklarım da var; ama Numan başka. Müsaade ederseniz servetimin şu kadarını Numan’a vermek istiyorum. Resulü Ekrem Efendimiz (s.a.s.) Beşir’e:
—Diğer çocuklarınıza da o kadar verdiniz mi diye sordu. Beşir, “Hayır!” dedi. Bunun üzerine Allah Resulü çevresinde bulunanlara dönerek şöyle buyurdular:
—Allah’tan korkun ve evlâtlarınıza karşı adil davranın!” Sonra da Beşir’e dönerek:
—Sen, çocuklarının hepsinin sana aynı derecede muamele etmelerini ister misin? Beşir’de: 
—Evet, isterim, deyince, Efendimiz, ‘O hâlde böyle yapma!’ buyurdular.” (Buharî, Hibe 12–13; Neseî, Nuhl 1; Tirmizî, Ahkâm 30; İbn Mâce, Hibe 1.) 
Yine bir gün bir adam, Efendimiz’in yanında oturuyordu. Bir ara adamın yanına adamın erkek çocuğu geldi. Adam çocuğu öpüp dizlerinin üzerine oturttu. Biraz sonra da bir kız çocuğu geldi. Adam bu sefer onu da yanına oturttu. Allah Resûlü (s.a.s.), iki çocuğunu bir tutmadığı için adamı ikaz etti. Belli ki adamda hâlâ cahiliye kültürünün izi vardı.
Çocukları Ciddiye Alma Onlara Güven Duygusu Kazandırma
Efendimiz çocuklar üzerinde çok ciddi olarak dururlardı. Çocuklar, Kendilerini karşıladığı zaman O da karşısındaki çocuklara bir büyük insan gibi iltifat ediyordu. Onların kimisini mübarek sırtına, kimisini kucağına alır ve hepsine eşit davranır, gönüllerini alırdı. Bazen bir sokaktan geçerken, çocuklar oyun oynuyorsa onları büyük insan yerine koyar, onore eder ve onlara “Esselâmü aleyküm” diyerek selam verirdi; çocuklar da “Ve aleyküm selâm yâ Rasûlâllah!” karşılığında bulunurlardı.
Allah Resulü (s.a.s.): “Sizden biriniz çocuğuna bir şey vaat ederse behemehal onu yerine getirsin!” buyurarak, “çocuktur, yalan söylesem aldatsam da bir şey olmaz” düşüncesinin ne kadar yanlış olduğunu vurgulamıştır. Kendisi de bu konuda en iyi örnek olmuştur.
Eğitim Öğretimde Tedricîlik
Çocuk bilmesi gereken şeyleri bilmeli, bilmemesi gereken şeyleri vakti saati gelmeden öğrenmemelidir. Hangi yaşta hangi şeyleri öğreneceğini konunun uzmanlarına müracaat ederek, “Beş yaşında, on yaşında, on yaşında… bir çocuğum var ne yapayım?” gibi sorularla onların düşünceleri alınmalı, yaşların gerektirdiği dozda ve seviyede eğitim-öğretim verilmeli rehberlikte bulunulmalıdır. 
Eğitimde Uygun Çevre Hazırlama
Çocukların mükemmel bir şekilde yetiştirilebilmesi için ortamın ve çevrenin steril ve mükemmel olması şarttır. Çünkü çocuk ortama göre şekillenir ve bir anlamda o, içinde yaşadığı ortamın çocuğu olur. Bunların başında çocuğun ailesi ve evi gelir. İkinci olarak okul, üçüncü arkadaş ve dost çevresi, dördüncüsü ders ve etüt arkadaşlığıdır. Beşinci olarak da sosyal hayatta kendileriyle temasta bulunduğu kuaförden terziye, alış-veriş yaptığı bakkal ve markete kadar çeşitli alanlarını da sayabiliriz. Eğer çocukların gezip dolaşacağı ortamları iyi belirlenmemişse steril bir çevre geliştirilememişse çocuk bir gün bir zararlı virüs kapabilecektir. Onun için eğitim-öğretim ortamını evden başlayarak sosyal hayatın her ünitesinde çocuğun mükemmel yetişmesine müsait hâle getirilmesi gerekmektedir.
Çocuklara Şefkat Gösterme
Şefkatin terbiyede çok önemli bir yeri vardır. Bu konuda Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) en güzel örnektir. O (s.a.s) “Allah, çocuğuna merhamet etmeyene merhamet etmez.” (Heysemî, Mecmau’z-Zevaid, 8/155) buyurmuşlardır.
Allah Resulü (s.a.s.) yanında özel hizmetinde bulunanlara o kadar şefkatli davranırdı ki anne babanın çocuklarına gösterdiği ilgi ve alâkası onun yanında çok sönük kalırdı.
Enes bin Mâlik anlatıyor: Allah Resulüne on sene hizmet ettim, yapmadığım bir şeyden dolayı “Niçin yapmadın?” yaptığım bir işten ötürü de “Neden yaptın?” dediğini hatırlamıyorum. Beni hiç azarlamadı. (Buhari, Edeb 39; Müslim, Fedail 13; Tirmizî, Birr 69) 
Efendimiz (s.a.s.) yabancı bir çocuğa bile anne-baba üstü bir muamelede bulunuyordu. Kendi torunlarına, evlâtlarına ise o kadar şefkatli ve merhametliydi o her güzel ahlakta zirve olduğu gibi bu yönüyle de aşkındı
O’nun hayat-ı seniyyelerinden birkaç şefkat tablosu arz edelim:
Allah Resûlü namaz kılarken secdeye varınca Hasan ve Hüseyin gelip Efendimiz’in mübarek sırtına binince secdeyi uzattı. Oradakiler:
- Yâ Rasûlâllah secdeyi uzatmış olmadınız mı? dediler. Efendimiz de:
- Oğlum sırtıma binince acele etmekten çekindim, şeklinde cevap verdi.
Namaz gibi huşû gerektiren bir ibadet sırasında bile, peygamberimizin çocuklara karşı duyduğu bu şefkat anlayışında bütün insanlık için örnek alınması gereken yönler vardır.
Efendimiz (s.a.s.) bir hadislerinde “Uzun kılmak niyetiyle namaza dururum, derken bir çocuk ağlaması işitir, annesine sıkıntı vermesin diye namazı kısa keserim!” buyurmuşlardır.
Hz. Aişe validemiz naklediyor:
“Bir defasında bedevîlerden bir grup, Rasûlüllah’ın huzuruna geldi. Bunlar bir münasebetle; “Siz çocuklarınızı öper misiniz? dediler. Sahabeler “evet” dediler. Bedevîler, “Fakat Allah’a yemin olsun ki biz onları öpüp-sevmeyiz.” dediler. Bunun üzerine Allah Resûlü: “Eğer Allah sizin gönüllerinizden rahmet ve şefkati çıkarmışsa ben ne yapabilirim ki?” buyurdular.6
Bütün bu güzel örnekler bize gösteriyor ki çocukların terbiyesi ve anlayacağı dil sevgi ve şefkatten geçiyor. Çocuk sopadan, tehditten değil, anne babasının şefkatini kaybedeceğinden korkmalıdır. Çocuk için ebeveyne güven önemlidir. Çocuk; ebeveynin, kendi acılarını elemlerini paylaştığına inanmalıdır. Onların üzüntüleri paylaşılmalıdır. Onlar için anne babanın gözlerinin buğulanması çocuklar üzerinde unutulmaz izler bırakacaktır. Böylece onların gözünde anne baba daha saygınlaşacaktır.

Çocuğun Dinî Eğitimi
Her dünyaya gelen çocuk İslâm fıtratı üzerine doğar. Onun farklı din ve inançlarda yetişmesinde anne ve babasının önemli bir yeri vardır. Sonra yaşadığı çevre, aldığı eğitim ve gördüğü terbiye çocuğu şekillendirmektedir.
Küçükten Camiye Götürme
Çocuklar daha küçük yaştan itibaren dini duygu ve düşüncede sağlam bir zemine basabilmesi için bazı hususlar göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlardan ilki, onların daha küçükten camiye alıştırılmasıdır. Mutluluk Asrı anlamına gelen Asr-ı Saadette çocuklar camiye giderlerdi. Günümüzde ise çocukları camilere götürmek cami adabına aykırı gibi görülüyor. Hatta camiye giden çocuklar bazı haşin ve asabi yaşlılar tarafından camiden soğutulabiliyor. Hatta bazıları, dinden soğumalarına, çocukluklarında bir ihtiyarın kendilerini camiden kovmasını sebep olarak gösteriyordu. Çocuklara yüz ekşitmek, kaş çatmak onları korkutmak yerine onlara cami sevdirilmelidir. Mümkünse onları camiden kovma yerine hediyeler verilmeli ve namaza ısındırılmalıdır. Çocuklara cami, Caminin bahçesi sevdirilmeli ve her zaman onların duygularında mabedin kutsallığı canlı tutulmalıdır. Bu hususta da rehber olan Efendimiz (s.a.s.) camide cemaatin içinde namaz kılarken torunu Ümame’yi omzuna alır, eğilirken yere bırakır, kalkarken de yeniden omuzlarlardı. (Neseî, Sehiv 13; Muvatta’, salât 85) Peygamberimiz’in (s.a.s.) çocukların camiden çıkarılması konusunda sert sayılabilecek herhangi bir cümle ya da tavrı asla söz konusu olmamıştır.
Çocukların Zihinlerdeki İstifhamları Daha Başlangıçta Giderme
Namaz ve daha başka dini konularda çocuğun bir kısım soruları olabilir. Özellikle içe dönük çocuklar bu türden dini sorularını anne babalarına büyük bir ihtimalle soramayabilirler. Değişik vesile ve vasıtalar bulunarak bu konuda çocuğun deşarj olmasını sağlamak çok önemlidir. Çocuk büyürken içindeki sorular da büyürse, zamanla her şüphe her tereddüt, açıklaması yapılmayan her dini mesele, manası ve hikmeti anlaşılmadık inançla ilgili herhangi bir husus çocuğun kalbini sokan bir yılana, içini kemiren bir kurda dönüşür. Hatta bazen bu istifhamlar onun iç dünyasında bir yara gibi o kadar hızlı büyür ki, bir gün o zavallıyı tamamen yere serer de farkına bile varılamaz. Öyle ki o her gün babasıyla camide namaz kılsa, “Lâ ilahe illallah” dese tesbih çekse de o aslında tereddütlerine yenik düşmüş ve vesveselerin ağında erimektedir. 
Bu açıdan çocuk deşifre edilmeli, çözülmeli ve hiçbir zaman aklı, kalbi ve ruhu ile boş bırakılmamalı, sürekli olarak yaşına başına göre beslenmelidir.
Çocuğun Görebildiği Bir Ortamda İbadet ve Dua Etme
Ev içinde ibadete ayrılmış bir yer olmalı. İbadete bir zaman ayrılmalı. Beş vakit namaz imkân varsa evde cemaatle kılınmalı veya çocuğun elinden tutulup camiye götürülmelidir. Duaları açıktan yapmalı. Çocukla birlikte dualar etmeli. Çocuğun yapılan dualara “âmin Allah’ım!” demesi sağlanmalı, Rabb’in kendisine yapılan duaları geri çevirmeyeceği onların anlayabileceği bir dille anlatılmalıdır. Peygamber Efendimiz’den rivayet edilen duaların birçoğunu sahabe-i kiram bizzat Efendimiz’in mübarek ağzından duyup ezberlemişlerdi.
Sevdirmeli, Nefret Ettirmemeli
Din sevdirilmeli, nefret ettirilmemeli. Kolaylaştırılmalı zorlaştırılmamalı. Sıkıcı ezbercilikten uzak durulmalı. Kafalardaki bin bir türlü şüphe ve tereddütler izale edilmeli istifhamlara cevap bulunmalı. Allah sevgisi, hoşnutluğu, peygamber sevgisi akıl ve mantık dairesi içinde kalplere yerleştirilmelidir. Bu yapılmadan öğrenilecek sure ve duaları onlara ezberletmeye çalışmak çocuğun dinden nefret etmesine sebep olabilir. Dersler sevimsiz hâle gelebilir. Altı aylık bir çocuğa nasıl ki yetişkinlere ait yiyecekler verilmiyorsa öyle de belli bir yaşa kadar ezberleme meselesini de çocuklara zorlamamak gerekmektedir. İman şuuru ve bilincini elde eden çocuk daha sonra onu kendisi ezberlemeye çalışacaktır. Konu sevdirmek, düşündürmek, benimsetmek ve belletmek çerçevesinde ele alınmalıdır.
Kutsala Saygı Hissi
İnancımıza göre birtakım saygı gösterilmesi gereken kutsal kavramlar vardır. Bunların arkasında birtakım kutsal anlamlar yüklüdür. Bunlar çocuğun hafızasında ve şuur altında yer etmelidir. Bu da o mefhumların sık sık tekrar edilmesi, sohbet konusu olmasıyla zihinlerde yer etmesini sağlar. O evde bu mukaddes mefhumlardan yer yer bahisler açıp sürekli gündemde kalması sağlanabilir. Bu da çocuğun hayal âlemini meşgul edecektir.
Çocuklarımıza örnek insanları anlatmak, onların hayatını anlatan yaş gruplarına uygun pedagojik ve mesaj yüklü dinî kitaplar, rehber olabilecek kitaplar okumalarını sağlamakla şeâir de denilen bu kültürel kimlik ve değerler öğretilebilir.
Sonuç Olarak Nasıl ve Ne Anlatılmalı? 
Davranışlardaki hassasiyet ve titizlik; eğitim ve öğretimde temsil etme ve örnek olma; muhatapta, anlatılan şeylerin tesirini göstermesi bakımından önemlidir. Rehberlik yapan kimselerce çocuk Allah ve Resulü’nün ahlâkı ile yetiştirilmeli. Kur’ânî terbiye ile eğitilmelidir.
Efendimiz’in (s.a.s.) örnek hayatı değişik boyutlarıyla, ilgilerini çekecek şekilde anlatılmalıdır. Sahabiler ve daha sonraki salih kimselerin ve Hak dostlarının hayatlarından günümüzün anlayışına uygun olan menkıbelerinden örnekler anlatılabilir. Çevrede saygı duyulan, sevilen mühim şahsiyetler nazara verilmeli mümkünse onların ziyaretine götürülmeli. Bir büyük görmenin, onunla tanışmanın hazzını hiç olmazsa ömründe bir kere yaşaması sağlanmalı. 
Dini merasimlere katılma, camilere cemaate karışma, Kur’ân-ı Kerim’in, Mevlid-i Nebevî’nin ve güzel ilâhilerin okunduğu merasimlerin yapıldığı yerlere götürülmeli. Ruhu coşturan sadre şifa veren ortamlarla tanıştırılmalı. Güzel bir arkadaş çevresi ve örnek rehberler bulunmalı, yaşadığı ortamın her türlü olumsuzluklardan arındırılmış mekânların olması sağlanmalı.
Çocukların sosyal hayatta, çarşıda pazarda münasebet kuracağı kişi ve yerler iyi seçilmeli. Dış çevrenin her türlü olumsuzluklarından korunmalıdır.
Çocukların izleyecekleri film ve tv programları eğitici ve öğretici programlardan seçilmeli, uluorta filmler izletilmemeli, safi zihinler kirletilmemeli, hatta mümkünse ailecek seyredilmeli, seyredilen dizi veya film üzerinde kritikler yapılmalı, çocuğun görüş ve düşünceleri paylaşılmalı ve yanlış davranışların müzakeresi yapılmalıdır.
Hülasa, böyle Kur’ânî bir terbiye ile eğitilen çocuk artık Kur’ân’ın talebesidir. O Allah’ın mütevazi bir kuludur.. Allah’a karşı acizliğini idrak eden gönlü Allah sevgisiyle zenginleşmiş fakir bir kuldur. Artık onun hedefi, Allah rızasını ve hoşnutluğunu kazanmaktır. Onların hayat düsturu ve prensipleri yardımlaşmadır, kardeşler arasında fânileşme bir buz parçası hükmündeki benliğini kardeşlik havuzuna atarak eritmektir. Onda Hak düşüncesi esastır. Hak kuvvette değil, kuvvet haktadır.7

Not: Bu çalışma M. Fethullah Gülen Hocaefendi’nin Çekirdekten Çınara adlı kitabından anlayış ve idrak ufkumuzun elverdiği ölçüde istifade ile hazırlanmıştır. 

* Araştırmacı - Yazar
myildiz@yeniumit.com.tr
DİPNOTLAR
1. Bakara, 2/128; Furkan, 25/74.
2. Meryem, 19/4-6.
3. Âl-i İmran, 3/35.
4. Bkz.: Müsned, 4/345; Müslim, Âdab 14; Ebu Davud, Edeb 66; Tirmizi, Edeb 62.
5. Yusuf, 12/5.
6. Yurdagül Mehmedoğlu, Hz. Peygamberin Merhametinden Şefkat Örnekleri, Diyanet Dergisi, Mayıs, 2004, s. 46.
7. Gülen, M. Fethullah, Çekirdekten Çınara, s. 166-176.


.

Çocuk Karakterinin Ailede Şekillenmesi

Milletler için her zaman en önemli mesele hiç şüphesiz eğitimdir. Ve bu eğitimin gayesi de çağı anlayan, geçmişle gelecek arasında iyi bir köprü olabilen nesli yetiştirmek olmalıdır. Çünkü bir toplumun uzun süreli yaşaması o toplumdaki ailelerin çocuklarına verdikleri değerlere ve ahlâkî karaktere bağlıdır. Ahlâkî karakter bakımından aile içi eğitimin değeri çok büyüktür. Çocukta ahlâkî gelişmeyi ailesi, arkadaşları, oyunları, dinî eğitimi ve benzeri faktörler yönlendirir. Bu çevre, çocuğun ilk ahlakî modelinin temelini meydana getirir. Ailenin yaşadığı ve benimsediği ahlâkî ilkeler çok kere çocuk tarafından da benimsenir. Temeli sevgiye, güvene, şefkate da-yanma zorunluluğu olan aile yuvası çocuk için ilk tecrü-bî laboratuar niteliğindedir.

İyi Bir Eğitim Karakteri

Dengesi bozulmamış bir aile yuvası çocuk eğitimi için en elverişli bir ortamdır. Çocuk ilk tasavvurlarını, alışkanlıklarını, ideallerini, ruhi hayatının ana imajlarını bu ocakta alır. Ayrıca çocuğun dış dünya ile kuracağı ilişkilerde büyük önemi olan ilk sosyal deneyimler ailede gerçekleşir. Çocukta “ben”i oluşturan vaziyet alışlar ailedeki kişiler arası ilişkilerle kurulur. Aile içinde kurulan bu yapılar dinamik yapılar olup daha sonraki ilişkilere yön verirler. Bowlby (1953) karakterin temellerinin atıldığı ilk beş yıl içinde iyi bir aile terbiyesi alamamanın çocukta suçlu karakter yapısının gelişmesinde en büyük faktör olacağını ileri sürer. Bu hayatî laboratuarda çocuk sürekli büyüme, olgunlaşma, değişme içindedir. Bu süreç içinde o ebeveyninden farklı bir kişilik geliştirmektedir. Kişiliği oluşum devresinde olan çocuğu iyi anlamak mecburiyeti vardır.

1900-1914 yıllarını kapsayan çocuktan hareket fikri ile Batı pedagojisinde yeni bir akım başlamıştır. Bu akımla beraber çocuğun bir küçük yetişkin olmadığı, ruhî yapısı bakımından olduğu gibi fizikî gelişim kademesi yönünden de yetişkin insandan farklı kendine has bir varlık olduğu, hayatın çok özel bir biçimini teşkil ettiği, her çocuğun bir ferd olup, ferd olarak kendisine saygı duyulması, ona uygun muamele edilmesi gerektiği, çocuğun mükemmel bir yaratık olduğu, ama ona mükemmelleşmiş gözüyle bakmanın yanlış olduğu imajlarını taşıyordu. Bu akımın en önemli niteliği çocuğun ferdî özelliklerinin tanınması, gelişimini kendi seyrinde bırakması ve onu gelişmeye terk etmesidir.1 Bu akımın temsilcilerinden Ellen Key (1849-1926) "Çocuk Asrı" kitabında "çocuğun kendi ferdî yapısına uygun bir biçimde geliştirilmesini" ifade ederken, Montessori de (1870-1952) " Eğitimci; çocuğun ihtiyaçları nelerdir? Bunu nasıl yerine getirmek lazımdır bilmeli" demektedir.2

Coğrafî deterministler coğrafî şartlarla çocuk suçları arasında ciddi bir ilişkinin olduğunu savunurlar. Montesquieu "Kanunların Ruhu" kitabında ekvatora yaklaştıkça suçluluğun artacağını iddia eder. Hedonistin temsilcilerinden Jeremy Bentham'a göre davranışlar zevk ve ıztırap prensibine göre ayarlanır. Belli bir davranışın vereceği zevk, aynı hareketin doğuracağı ıztırapla denge halindedir. Kurallara karşı gelmenin vereceği zevk, onun getireceği ıztıraptan fazla olduğu takdirde bu davranışa yönelinir. H.H. Goddard'a göre de zihin seviyesi düşük olanlar toplumun saadetini bozar. J.J. Dousseau ise "hayatımdaki bütün hatalarım ana terbiyesi ve şefkati görmeyişimden ileri gelmiştir" demektedir. Görülüyor ki insanoğlunun şekillenmesinde, olgunlaşmasında topluma faydalı hâle gelişinde birçok iddia ile haklı veya haksız birçok faktör vardır. Bu faktörler ister kültürel, ister ekonomik, isterse psikolojik veya fizyolojik olsun kanaatime göre hepsinin nirengi noktasını J.J. Douseau'nun iddia ettiği gibi aile içi duygusal ve sosyal etkileşim teşkil etmektedir. Başka bir ifadeyle ana terbiyesi, ana şefkati, baba fedakârlığı ve yol göstericiliğinin iyi olup-olmayışı teşkil etmektedir.

En Önemlisi Ahlâk

Ebeveynin; doğduğu zamandan itibaren çocuğun terbiyesine son derece itina göstermesi, olgunlaşmasını, gelişmesini ve ahlakî yaşayışını kontrolünde bulundurması lazımdır. Çünkü yarının sağlam ve dürüst hâkimleri, sahipleri aile saadeti, aile terbiyesinden geçen bugünün çocuklarıdır. Milletlerin huzuruna göz dikenlerin yıkmak kasdı ile, hedef aldıkları toplumun temeli olan sağlam ailelerdir. Ailede millî, ahlakî değerlerin ince elenip sık dokunarak işlenmesi, bunların çocuğa mal edilmesi iç ve dıştan gelen yıkıcı faktörlere karşı bir zırhtır. Ahlakî değerlerin verilmesinin yanında, çocukta mevcut, fakat gizli olan öğrenme kabiliyeti, bilgi alanı, ruhî ve fizyolojik gelişiminin gereksinimleri temalarına da değinmek istiyorum.

İlk Vazife Anneye

Anne ve babanın çocuklarına karşı sonsuz denilebilecek kadar çok fedakârlıklarda bulunmasının temelinde şefkat ve merhamet duyguları yatmaktadır. Ebeveyn bunu ne kadar ve nasıl kullanmalı? Çocuk-ebeveyn düalizminin ilkeleri nasıl olmalı? Karakteri mükemmel onurlu ve tutarlı bir şahsiyet imajı çocuğa nasıl verilmeli? Yarınlarına güvenle bakan hamleci bir ruha sahip, kimliğini idrâk eden, iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayırıp tahlilini yapabilen muhakeme gücüne sahip nesli nasıl yetiştirmeli? Sevgiyi, şefkati ruhunda hissedip olumsuzluklara tavır alabilen dinamiği nasıl yoğrulmalı? Daima "ben" duygusundan uzak, "biz" duygusunu ruhunda yaşatan, millet için var olan kahramana gerekli olan idealler nasıl verilmeli? Verilmediği takdirde bütün gayretleri boşa çıkaran ve çocuk için esas sermaye olan ahlâk ve fazileti hangi ölçülere göre vermeli? Bu soruların cevaplarını ilk okullarda, orta okullarda, liselerde ve hatta üniversite eğitim-öğretim yuvalarında aramakla sınırlı kalmayıp menşeini aile yuvasına indirmek kanaatimce zarurîdir.

İlk terbiyeyi zorunlu olarak üstlenen anne-babanın çocuğa karşı tutumları tutarlı ve bilinçli olursa, topluma karşı ödevlerini de yerine getirmiş olurlar. Genelde her ailenin temel prensibi çocuğun eğitimi ve onun geleceğe hazırlanması olmalıdır. Çünkü o, zamanın ötesindeki hayat içindir. Onu geleceğe hazırlamak önemlidir. Onu zamanımızla sınırlamak geleceğine ipotek koymaktır. Bu konuda Hz. Ali'nin (r.a.) "Evlatlarınız sizin zamanınızdan başka bir zaman için yaratılmıştır. Dünya işlerinde onları yetişecekleri zamanın ihtiyacına göre hazırlamalısınız" sözü önemli bir pedagojik tesbittir. Çocuğun gelişmekte olan kişiliği manevî ve millî değerlerle yoğrulmalı, ben değil, daima biz duygusu gibi yüksek değerler telkin edilmeli. Bunu yapacak olan da birinci derecede annedir. Annelere düşen ilk vazife sadece çocuğu dünyaya getirmek değil, önce onu mensup olduğu topluma, millete, sonra da tüm insanlığa faydalı bir eleman haline getirmektir. Yarınlarda dünyaya hâkim olacak nesil için bu şarttır. Bunun için "beşiği sallayan el dünyaya hükmeder" sözü dilden dile dolaşmaktadır.

Çocukta beliren ilk alışkanlık yeme-içme kabiliyetidir. Bu kabiliyeti olumlu yönde geliştirme yine, birinci derecede anneye aittir. Bunun birinci adımı da gelişiminin gerektirdiği ihtiyaçlarını karşılama ve faydalı olanı seçmedir. Bunu seçip kullandırmada düzenli fakat katı olmayan, disipline edici alışkanlıkları kazandırmak önemlidir. Meselâ, yemeği acıkmadan yedirtmemek, yemekten önce el yıkatmak, sağ elle yedirtmek, aç gözlüymüş gibi yemeğe iştahla baktırmamak, kendisi ile birlikte yemek yiyenlerin lokmalarına bakmamak, yemeği normal bir yavaşlıkta yemek, çok yiyip obur olmamak, lokmaları iyi çiğnemek, yerken üstüne-başına bulaştırmamaya özen göstermek gibi önemli prensipleri kazandırmak gereklidir. Yeme-içmenin çok önemli başka bir boyutu da çocuğa yedirilip-içirilen gıdaların helâl olmasıdır. Öncelikle çocuğa helâl süt emzirmelidir. Çünkü haram süt ve haram yiyecekler çocuğun tabiatı üzerinde menfî tesir ederek onu hırçın, talana, yıkıcı, kanaatsız yapar. Asrımızda gençliğin anarşist ruhlu, yıkıcı olmalarının mayasında kanaatimce analarının çocuklarını iyi terbiye etmemesinin ve yiyeceklerde haram-helâl ölçüsüne dikkat etmemeleri yatmaktadır. Bu konuda Napolyon'un şu sözünü nakletmekte fayda mülâhaza ediyorum. "Bana iyi ve dürüst analar veriniz, size iyi vatandaşlar vereyim."

İhtiyaçları karşılamada, yeme-içmede dikkat edilmesi gereken başka bir prensip de naz konusudur. Gerek bu konuda gerekse başka konularda çocuğun nazlı hale getirilmesi, gelecekte telafisi mümkün olmayan zararları netice verebilir. Çünkü acı gerçeklerle örülü olan hayatta çocuğun çevresi ebeveyni gibi onun nazını çekmez. Bu da onda hayata veya sosyal çevresine karşı küskünlük duygusunun oluşmasında rol oynayan bir âmil olur. Çocuk karamsar olur. Çocuğun ihtiyaçlarının tesbitinde ebeveynin seçimi yanında çocuğa da seçim hakkını kullandırtma çok önemlidir. Çocuğun da seçimde bulunması seçme muhakemesini geliştirir. Yalnız burada şu çok önemlidir: İhtiyaç olanın seçilmesi. Yoksa her istediğinin yerine getirilmesi değil. Çünkü çocuğun isteklerinde ölçü yoktur. İstekleri hiç bitmez. Bazı ebeveynler şefkat gereği çocuklarının her isteğini yerine getirirler. Hatta şefkat göstermede de aşırı giderler. Bu tutum yanlıştır. Şefkatin en büyük temsilcileri olan analar evladından şefkatini esirgesin demiyorum. Bu konuda söylenen "Küçüklerimize şefkatli olmayan, büyüklerimizi saymayan bizden değildir" Hadîs-i Şerifini bütün benliğimle kabul ediyorum. Burada vurgulamak istediğim önemli nokta çocuğa şefkati dengeli verememe ve aşırı hissettirmedir ki, kanaatimce bu yanlıştır. İhtiyaçlarının te'min edilmesinde, veya şefkat izhârında dengeli olunmalı, çocuğun suiistimaline fırsat tanımamalıdır. Aksi halde çocukta isteme oburluğu meydana gelir. Çocuğun ihtiyaçlarını veya isteklerini yerine getirmede önemli bir kaide de ona karşı verilen sözde durmaktır. Söz verip yerine getirmeme gibi tutumlar çocuğun ebeveynine olan güvenini sarsar. Kişiliğine güvensizlik işlenmiş olur. Onun için yerine getirilebilir taahhütlerde bulunmak lâzımdır. Bu konuda prensipli davranışlar önemlidir. Çocuk prensipli davranışlar sonucunda meydana gelen kaideleri sevmese de realite budur. Yanlış arzu ve davranışlarda bulunduğu zaman ona yol göstermek yerinde olur. Rehbersizlik ona çok zaman kaybettirir.

Karşılıklı Anlayış

Aile içi huzur atmosferi fertlerin karşılıklı anlayış ve feragatine bağlıdır. Zaten bu feragat ebeveynlerde daima zirvededir. Çocuk onları çok kere üzer ve bunun da farkındadır. Çocuk ebeveyninin onun için çok şeyler yaptığını bilmeli, kendisinden istenilenlerin ise çok olmadı-ğını hissettirmelidir. Bu konuda dengeli davranılırsa çocuk da bazı fedakârlıklarda bulunur. Yerine göre karşılıklı feragat başlayınca aile içi huzur mükemmele doğru gider. Böyle bir ortamda çocuk ebeveyninden kusursuz olmalarını beklemez. Böylece çocuk hata olarak gördüğü ebeveyninin bazı davranışlarını normal karşılar. Onların olumlu tutum ve davranışlarım benimser. Ailesini başka ailelerden sevimli ve yuvasını da sıcak görür.

Çocuk genelde deneme-yanılma yoluyla öğrenir. Anne ve babanın buna sabredip oyununda, arkadaşlığında, uğraşmalarında ona hürriyet tanımaları gerekir. Her yerde her zaman onu koruyup kollamak onun hürriyetini kısıtlar. Bu kısıtlama deneme-yanılma yoluyla öğrenmesine engel olur. O davranışlarının sonuçlarını kendisi gördüğü zaman yaptığı hatalardan daha çabuk uzaklaşır. Burada rehberlik önemlidir. Çocuğun öğrenmeye en açık olduğu zaman soru sorma anıdır. Bu anda onu iyi dinleyip, sorularına kısa ve anlamlı cevap vermek öğrenmesini kolaylaştırır. Öğrenmesini kolaylaştıran bir başka faktör de beş duyusunu işin içine katmaktır. Böylece öğrenilenin kalıcılığı da sağlanmış olur. Bir konuyu iyi öğretmedikçe başka konuya geçmek zararlıdır. Kulakta uğuldayan öğrenilmemiş sözler anlayışı bozar. Çocuk okuldan geldiğinde veya evde bir şeyler öğrenirken yorulduğunda ihtiyacı olan ve yormayan dinlendirici oyunlar oynatılmalı. Oyunun faydalı bir yanı da ona zekâ jimnastiği yaptırmasıdır. Bu da zekâ gelişimine yardımcı olur. Anlama kabiliyetini artırır. Oyunun bence en önemli bo-yutu oyunda çocuğun ilgi alanının tesbit edilebilir oluşudur. Mimar Sinan'ın çocukluğunda bahçelerde su arkları ve minik binalar yapıp oynaması ve büyüdüğünde yaptığı eserlerle bütün dünyanın haklı takdirini kazanan meşhur bir mimar olması; Fatih Sultan Mehmed'in küçükken Edirne'de saray bahçesinde harp oyunlarıyla meşgul olması, büyüdüğünde de İstanbul'u fethetmesi örnekleri, çocukta oyunun ilgi alanının keşfinde ne denli faydalı olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak çocuğun nelerle oynadığı gözlenmeli, onu öğretici oyunlara meylettirmeli, dinlendirici olanı seçtirmeli, çocuğun hayal gücünü kuvvetlendirecek oyunlar seçilmeli, çocuğun hantal ve atıl olmaması için hareketli oyunlar oynatılmalı. Oyunun bir diğer boyutu da oyundaki arkadaştır. Bilhassa oyun arkadaşlığı çocuğun vazgeçemeyeceği bir mefhumdur. Arkadaşsız büyüyen çocuklar kendilerini hep büyüklerle mukayese ederler. Neticede çocuk zararlı çıkar. Bu da şahsiyetinin gelişmesinde, atılganlığında menfî rol oynar. Burada ölçü şu olmalı: Çocuğa herhangi bir arkadaş değil, yararlı arkadaş buldurtmak. Buldurtmak tabirini kullanıyorum, çünkü çocuğun kendi işlerinde kendisinin karar vermesi ona haz verir. Hamleci bir karakter gelişimini başlatır.

İletişim Eğitimi

İnsanın dışındaki canlıların kendi aralarında konuşma, anlaşmaları mevcuttur. Ancak insan gibi konuşma, akıl yürütme işlemi sadece insana hastır. İnsanın bu özelliğini yerinde kullanması ayrı bir hassasiyete bağlıdır. Çocuk sözünü bilmesi, yerinde ve gerektiği kadar konuşması, ses tonunu işittirecek frekansta ayarlama alıştırmalarını ilk defa aile içinde öğrenir. Harun Reşid'den sonra halife olan oğlu El-Emin'in çocuğunun terbiyecisine bu konuda söylediği pedagojik muhtevalı şu güzel prensipleri zikretmeden geçemeyeceğim. "Çocuğuma sözün baş-lama ve bitiş yerini göster. Yersiz gülmesine ve bağırarak konuşmasma engel ol. Yaşlılara hürmet etmeyi bellet. Vaktini boşa geçirmekten sakındır. Bunları verirken de onu usandırma. Yoksa zihnini harap edersin. Aşırı müsamaha da gösterme. Sonra avarelik tatlı gelir. Yumuşak davranarak ikna yoluyla otoriteyi kur. Bundan nasiplenmezse biraz sertlikte fayda var."3 Görülüyor ki çocuk terbiyesinde en güzel metod şefkat-korku veya hürriyet-disiplin arası dengeli bir yolun takip edilmesidir ki, bu yol Rabbani terbiye metodudur. Kâinattaki hayat kanunun özüdür.

İdeal Eğitim
Çocuğun iyiyi kötüden ayırmaya başlamasıyla (bu başlangıç çocukta ar, utanma duygusunun kendisini hissettirmesidir ki; İ. Gazâlî'ye göre çocuğa akıl bu devrede saçılır. Millî kahramanların, ilim ve fazilet sahibi insanların hayatları ve menkıbeleri öğretilmeli, boş hikâyeler atılmamalıdır. Bu yaşlarda arkadaş grubu, oturup kalktığı çevresi çok önemlidir. Sürekli sövüp kötü sözler söyleyen çevreden onu uzak tutmalı, büyüklere saygılı olmayı öğretip, ister yalan ister doğru olsun çocuğu yeminden men' etmelidir. Çocuğa yeminin kötü olduğu imajı verilmezse olur olmaz her vak'ada yemine sığınacaktır. Bu da iyi bir haslet değildir. Bu dönemde çocuğa verilmesi gereken önemli bir özellik, alma duygusu yerine verme duygusunu kuvvetlendirmektir. Verirken şahsiyetinin kibirle yoğrulmaması için vermenin fazilet olduğu, insan vasfının özü olduğu işlenmeli sahip olunan servetle övünmenin kötü olduğu teması işlenmeli. Anne-babanın hiç unutmamaları gereken bir konu da çocuğun çok iyi bir taklitçi olduğudur. Taklit yoluyla kazandığı davranışları hayat boyunca kolay kolay bırakamaz. Hayatında kötü imajlar bırakmamak için yanında daima ölçülü davranışlarda bulunmak gerekir. Faydalı, olmayan işler yapıp çocuğu bundan men'etme telkini boşunadır. Böyle bir telkini duymaz bile. Burada öğüdün faydası yoktur, demek istemiyorum. Yapmadığımız, yapamadığımızı ondan istemenin yanlışlığını vurgulamak istiyorum. Bu ko-nuda İbn'i Utbe'nin çocuğunun terbiyecisinden istedikleri çağdaş pedagojinin temel prensiplerinden biridir. "Evlatlarıma iyi yol göstermeden evvel kendi nefsini ıslah et. Çünkü onların kusuru senin taksirine bağlıdır. Çocuklara göre sizin yaptığınız şeyler iyi, yapamadıklarınız fenadır."

Öğüdün en iyisi büyüklerin davranış ve tutumlarındaki tutarlılıktır. Çocuğun sevip benimsediği telkin ve nasihat şekli yumuşak ve kesin olanıdır. Bağırıp çağırarak yapılan nasihatler onda ters tepki yapar. Onun için öncelikle olumsuz sözler ve teklifler yerine yumuşak, olumlu aynı zamanda şahsiyetini rencide edici olmayanın seçilmesine dikkat edilmeli. İstenilenin emir şeklinde değil motive edici bir mahiyette olmasına özen gösterilmelidir.4 Bir başka husus da aile büyüklerinin birbirlerini rencide edici tavırlarıdır. Çocuk bundan çok rahatsızlık duyar. Karamsar bir ruh yapısına bürünür.

Çocuk mu Küçük İnsan mı? 

Bazı anne ve babalar çocuktan yaşının üzerinde bir olgunluk beklerler. Ama bunun aksine çocuk daha ufak yaşların davranışlarını sergileyebilir. Ebeveynin bunu normal karşılayıp ona daima çocukmuş muamelesi yapmamaları gerekir. Yoksa her zaman çocuk kalmak ister. Bunun sonucunda takvim yaşma göre şahsiyeti az gelişmiş olur. Çocuğa güven, yerine göre önemlidir. Ona güven duyulursa onun da kendine güveni artar. Kendine güvenini artırmak için başarabileceği görevler vermek önemlidir. Ona iş yapma zevkini ve başarma sevincini tattırmalı. Aile içindeki adaletli bir işbölümü onda iş yapma arzusu ve iş ahlâkını geliştirir. Çocuğa iş yaptırmanın farklı bir boyutu da mantıklı düşünmesini sağlamaktır. İş verilirken lüzum görüldüğünde olayları ve sebepleri açıklayarak sebep sonuç ilişkisini bulmada yardımcı olunması, çocuğun mantıklı düşünme kabiliyetini geliştirip sebeplere riayet etmesini sağlar. Dünyanın sebepler dünyası olduğu imajı kuvvetlenir. Düşünme ve araştırma vetiresini kazanır. Gücünün üzerinde verilip başaramadığı işten dolayı onda hayal kırıklığı imajının yerleşmemesi için gayreti mutlaka takdir edilmelidir.

Çocuk Suçluluğu

Çocuk suçlarına gelince, kanaatime göre temelinde terbiye eksikliği ile çocuğun mutsuz oluşu yatmaktadır. Bunun da temelinde ona bütün kuralların bir anda verilmeye çalışılması, seçme hakkına sahipken bu hakkın kullandırılmaması, değerinin ve hakkının küçümsenmesi, küçük yanlışlarının büyük birer suçmuş gibi başına kakılıp kötü ilan edilmesi, suçluluk baskısıyla köşeye sıkıştırılması, yanılabileceğinin hesaba katılmaması, başkasının yanında azarlanması, cezanın aşın olması gibi faktörler yatmaktadır. Halbuki bütün kuralları birden vermeye kalkışıp ona zaman tanınmaması, yanılabileceğinin hesaba katılmaması hatadır. Hele hele suçluluk psikolojisine itip baskı yaparak köşeye sıkıştırmak, telafisi mümkün olmayan arızalar meydana getirir. İ. Gazâlî'ye göre çocuğun ruhu ve kalbi saf bir cevherdir. Ona her ne verilirse alır. Her nereye çevrilirse oraya meyleder. Eğer fenalığa alıştırılıp kötü kişi olursa günahı ebeveynine ait olur. Zihnini, fikrini alçak şeylere kaptırmamak ve ona kötülük yapma zemini hazırlamamak çok önemlidir. Çocuğun yalana sığınmaması için yukarıda zikredilen pedagojik prensiplerin yanında ciddi bir aile telkinine ihtiyaç vardır. Burada Abdülkadir Geylânî Hazretlerine atfedilen ibret verici şu hâdiseyi nakletme zaruretini görüyorum. Annesi, kocasından kalan altınları oğlunun elbisesinin içine dikerek oğlunu "Oğlum git ilim öğren. Her ne olursa olsun sakın yalan söyleme" diyerek, Bağdat'a gitmekte olan bir kervana katar. Kervan eşkıyalar tarafından soyulur. Abdülkadir, küçük olduğu için aramazlar. Bütün kervan arandıktan sonra eşkıya başı sorar. "Kimsede para kaldı mı?" Abdülkadir "bende var" deyip altınları verir. Eşkıya başı "bu altınların sende olduğunu bilmiyorduk. Niçin çıkarıp verdin?" Abdülkadir terbiyecisi olan annesinin nasihatini nakleder. Gözleri kararan eşkıyabaşı "küçük bir çocuk annesinin sözünü böyle dinlerse ben nasıl Yaratıcımın ikazını tutmam" diyerek kötülükten vazgeçer.5 Bu hadise bize ana terbiyesinin fazileti hakkında çok önemli bir kanaat verir. Anne diliyle yeri ve zamanı gelince çocuğa dinî kavramların verilmesi çok önemlidir. Çocuğun yedi yaşından sonra zihinsel gelişmesi dinin soyut kavramlarını anlamaya müsaittir. Bu dönemde dinin soyut kavramları verilmeli.

Kötü Söz mü... Kat'iyyen.. 

Çocuklar yaramazlık yaptıklarında veya suç işlediklerinde bazı ebeveynlerin "Allah seni kahretsin" şeklinde veya bazı hayvan isimleriyle itapta bulunmaları yanlıştır. Bu gibi sözler çocuğu huysuzluk ve kötülük atmosferine iter. Çocuk birinci defa kötü bir hareket yapar ve bunu gizlemeye çalışırsa, yapılacak en iyi hareket yaptığını görmemezlikten gelmektir. Suçunu hemen yüzüne vurmak onu yüzsüzlüğe itebilir. Aynı suçu çok kere işleyebilir. Aynı suçu bir daha işlerse o zaman gizlice o işin fena olduğu anlayacağı ve ikna olacağı şekilde kendisine anlatılmalıdır. Çocukta iyi hareket görülürse hoşuna gidecek mükâfatlar verilmeli. Başkasının yanında övülmeli. Başkasının yanında onurunu kırmak azarlamak şahsiyetini zedeler. Çocuğa ceza verilecekse önceden çocuğu güzelce dinleyip anlamak çok önemlidir. Verilecek cezanın suçunu aşmamasına dikkat edilmelidir Çocuklarına haksızlık yaptıklarını idrâk eden ebeveynler onlara tatmin edici açıklamalarda bulunmalıdırlar. Bu davranış çocuğun gözünde ebeveyni daha iyi görmede yararlı olur. Anne babanın kendilerini çocuğa yanılmaz göstermeleri, yanıldıkları zaman çocuğun üzüntüsü ve sarsılması şiddetli olur. Onun için büyüklerin de yanılabileceği normal, yanılgıda ısrar etmeleri anormal olduğu imajını çocuğa işlemek şarttır. Doğru ile yanlışın arasındaki ayırımın açık bir biçimde gösterildiği, cezalandırmayla mükâfatın âdil bir biçimde uygulandığı ailelerde çocuk kendini kontrol etmeyi başarır.

Âsi ve İnat İse... 

Çevrecilere göre hiçbir çocuk doğuştan inatçı ve âsi değildir. Asilik ve inatçılık çocuk için çevre olan sosyo-kültürden gelir. Burada inatçılığın menşe'ini araştırmıyorum. Bu haslet çocukta varsa ıslâhı konusunda düşüncelerimi dile getireceğim. Bazen çocuk bir davranışında inatçı olur. Anne-babanın onun bu inatçılığında önemli rolü vardır. Onu kırmak isterler. Bu davranış yanlıştır. Bu, çocuktaki inadı daha da kuvvetlendirir. Daha fazla baskı yapıldığında çocuğun benliği zedelenir. Çocukta kibir ve gurur gibi iyi olmayan hasletler de bazen görülebilir. Anne ve babanın bunu müspete, başka bir deyişle asalete kanalize etmeleri gerekir. Çocuğu ailesinin makamı ve serveti konusunda iyi eğitmek gerekir. Bunların öğünülecek şeyler olmadığı, aile-millet için faydalı bir şekilde kullanılması gerektiği, fakirliğin de yüz kızartıcı olmadığı imajları verilmelidir. Çocuk terbiyesinde çok önemli bir husus da onları gerek insanlara, gerekse mahrukata karşı daima şefkat, merhamete ve cömertliğe alıştırmaktır. Birçok şeyde olduğu gibi, bu konuda da çocuk ebeveynini taklit eder. Bunun için anne ve baba herkese iyi muamelede bulunmalı güleç ve tatlı dilli olmalıdır, muhtaçlara yardımda bulunmalı, bunları yaparken de çocuklarını bu işlere alıştırmak için kullanmalı. Son olarak dile getirmek İstediğim konu da anne ve babanın çocuk üzerindeki otoritesidir. Bazı annelerin babayı sert gösterip çocuğu bazı işlerden men'etmek için "baban gelirse söylerim ha!..." uygulamaları yanlıştır. Bu tutum anneyi pasif duruma düşürür. Bu konuda şunu söylemek istiyorum. Babanın otoritesinin kullanımı babaya, anneninki ise anneye ait olmalıdır.

Dipnotlar
1) Dr. Hüseyin AKYÜZ. Pedagojik Ders Notları. (Basılmamış) Atatürk Ün. Fen-Edb. Fak. Erzurum
2) Pof. Dr. Y. Hikmet CELKAN, Pedagojinin Metodları. T. D. V. Yay. 1995-Ankara.
3) AKYÜZ. A. g. e.
4) Dr. Hüseyin AĞCA, Ailede Eğitim, T.D. Vakfı Yay. s. 29. 1993-Ankara.
5) İnci BEŞOĞUL. Çocuk Bakımı ve Terbiyesi, Tuğra Neşriyat, 1993-İstanbul/AYDIN. Selim. Eğitime Farklı Bir Bakış, T.Ö.V. Yayınlan. 1993-İZMİR
 

Hadisler Işığında Hapşırma ile Esnemenin İnsana Hatırlattıkları

Cenab-ı Hak kainatın yaratılışında bir ahenk ve düzen koyduğu gibi, insan vücuduna da bir ahenk ve uyum yerleştirmiştir. İnsan ruh, fizik itibariyle mahlukat içinde tıpatıp benzeri bulunmayan mükemmel donanımda bir varlıktır. Nitekim insanın göz yapısı ve parmak izleri bunun en önemli örneklerindendir. Bu farklılık insanın dış yapısında görüldüğü gibi, iç organlarında da mevcuttur. Mesela mide, besinleri sindirim için enzim çıkarır. Bu sindirim ürünleri emilir ve vücut hücreleri tarafından enerji sağlamak için kullanılır. Beş bin insanın çıkardığı enzim tetkik edildiğinde, hepsinin farklı olduğu anlaşılmıştır.1 İşte insan Allah'ın böyle harika ve kıymetli bir sanatıdır. Dolayısıyla bu değerli varlık öldükten sonra toprak olup yok olmayacak bilakis sonsuz hayat formu olan ahirette mevcudiyetini devam ettirecektir.

Refleks olarak hapşırma ve esneme

İnsan, fiziksel ve biyolojik olarak incelendiğinde hapşırma ve esnemenin bir refleks olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim tüm canlıların çeşitli uyarılara tepki süresi tam ihtiyaç duyacakları seviyede ayarlanmıştır. Mesela bir sinek 65 milisaniyede tepki göstererek insandan kurtulabilirken kendisinden beş milisaniye daha hızlı olan düşman bir böcekten kaçamamaktadır. 1 saniyenin binde biri 1 milisaniye, 1 milisaniyenin binde biri de 1 mikrosaniyedir. Böyle bir zaman diliminde vücuttaki enzimler de tam olması gereken tepkide bulunabilecek bir mahiyette yaratılmıştır. Biyokimyacıların tespitlerine göre, katalizör vazifesi yapan vücuttaki bu moleküller daha yavaş tepki gösterselerdi, sebepler açısından hayat devam etmezdi.2 Şu halde vücudumuzdaki refleks sistemi insanoğluna bahşedilen en önemli nimetlerden birisidir. Mesela sıcak bir nesneye dokununca elin aniden geri çekilmesi bir refleks olduğu gibi, göz kırpmak, hapşırmak ve hıçkırık vücudun en hızlı reflekslerindendir. Gözlerin kırpılması, çevredeki zararlı maddelere karşı gözün muhafaza edilmesini sağlarken, hapşırık da akciğerlerin maruz kaldığı tehlikeleri önlemektedir. Bu meseleye dinî açıdan bakıldığında hapşırma ve esneme ile alakalı Peygamberimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuşlardır: الْعُطاَسُ مِنَ اللهِ وَالتَّثاَؤُبُ مِنَ الشَّيْطاَنِ "Hapşırmak Allah'tan (bir rahmet), esnemek şeytandan (onun hoşuna gittiği davranışlardan) dır."3 Bir başka hadiste ise إنَّ اللهَ يُحِبُّ الْعُطاَسَ وَيَكْرَهُ التَّثاَؤُبَ "Allah kişinin hapşırmasını sever, esnemesini fena görür (hoşlanmaz)."4 şeklinde haber verilmektedir. Görüldüğü gibi hadislerde dikkati çeken husus, hapşırmanın rahmanî bir yönü, esnemenin ise şeytanî bir ciheti olduğudur. Şu halde hapşırmanın rahmanî olması, kişinin hayata, ibadete karşı bir zindelik ve neşve içinde olmasını, esnemenin şeytani olması ise, genelde fazla karın tokluğu sebebiyle kişiyi tembelliğe sevketmesine işaret sayılabilir.

Fiziksel olarak hapşırık (aksırma)

Hapşırık, vücudun mikroplara karşı bir reaksiyonudur. Nitekim farklı türde bakteriler, virüsler ve toz artıklarıyla dolu olan hava, birkaç saniyede akciğerlere girmektedir. Bu mikroplar burun veya boğazdaki yapışkan sıvılarla yakalanabilmektedir. Ancak bu arada akciğerler de her ihtimale karşı kendilerini koruyacak hızlı, gürültülü ve karşı konulmaz derecede güçlü bir sistem olan hapşırıkla karşılık vermektedirler. Bu esnada kalbin de bir an için durduğu belirtilir.5 Havada uçuşan bir polen burna kaçtığında burundaki sinirler beyine sinyal gönderir. Burnun salgıladığı sümük bezleri hoş bir kaşıntı meydana getirir. Bu his 2 ila 15 saniye sürer. Bu kaşıntı ve karıncalanma hissinden sonra hapşırma meydana gelir. Hapşırmadan önce 4 ile 7 saniye zarfında ciğerler havayla dolar, hava basıncı artar. Ciğerler bir balon gibi şişer ve ardından nefes borusunun ağzı kapanır. Ciğerlerde hava, 200 milisaniye hapsedilir. Bu arada beyine giden sinyaller yavaş yavaş azalır. Ses telleri açılır, yarım saniye içinde akciğerlerdeki hava dışarı atılır ve tam bu esnada göz kapakları kapanır. Zira dışarı çıkan havada zararlı maddeler ve virüsler bulunabilir. Ayrıca orta kulaktaki küçük kaslar da kasılırlar, böylelikle kulaktaki minicik kemikler sesten zarar görmezler. Ilık ve nemli hava, nefes borusuna yapışmış halde bulunan zararlı madde, polen ve bakterileri de beraberinde götürerek dışarı atar.6 Görüldüğü gibi hapşırık da göz kırpma gibi gayri iradi olarak gerçekleşen reflekslerden biridir. Bu da Allah'ın insana ne denli bir nimet bahşettiğini, onu ne kadar mükemmel yarattığını ve daha dünyada merhametine nasıl mazhar kıldığını göstermektedir. Hatta hapşırmadan dolayı felç olan insanlar olmaktadır. Şu halde kul rabbine her durumda hamdetmeli ve şükretmelidir. Zira hayatı veren O'dur. İşte hapşırma insana devamlı bunları hatırlatmaktadır. Kısaca fiziksel bir olay olarak cereyan eden hapşırık, vücut sağlığı için önemli bir fonksiyonu yerine getirmektedir.

Esnemek

Esnemek, yorgunluk veya can sıkıntısı halinde elde olmadan, ağzın kendiliğinden açılarak uzunca bir nefes alıp verme halidir. Bu oluşumun nedenleri tam olarak açıklanamamıştır. Ancak esneme esnasında kalp atışlarının arttığı ve kılcal damarların büzüldüğü görülmüştür. Belki esnemenin akciğerlere ve beyine giden kan akımlarını hızlandırarak uykudan kurtulma hali olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca esnemenin sirayet eden bir yönü de vardır. Nitekim esnemeye başlamak için esneyen birisini görmek veya sesini duymak yeterlidir. Dolayısıyla esnemek fizyolojik olduğu kadar ruhî yönü de bulunan bir harekettir.7 Şu halde esneme, uykudan önce ve sonra sıkıntı ve bezginliği artıran bir durumdur. Tam olarak refleks demek de doğru değildir. Bilakis merkez sinir sistemine bağlı birkaç saniyelik davranıştır.8 Bu hal bir bakıma dalgınlık ve gaflet halinde ortaya çıkar. Bunun için hadiste, esneyen kişiye şeytan güler buyrulmuştur.9 Burada şeytanın gülmesi, esneyenin içine düştüğü gaflet ve bitkinlik hali ile insanlara karşı gülünç duruma düşmesinden kaynaklanabilir. Çünkü şeytan devamlı tembellik ve kötülüklerden hoşlanır. O halde mü'minler devamlı uyanık olmalı, gaflete düşüp şeytanı sevindirmemelidir.

İlk Hapşıran Hz. Adem'dir

İlk insan olarak fizyolojik anlamda ilk hapşıranın da doğal olarak Hz. Adem ile başlaması gerekmektedir. Nitekim bu mesele hadiste şöyle anlatılmaktadır: Allah (c.c.), Adem'i yaratıp ona ruh üflediği zaman Hz. Adem hapşırmıştır. Akabinde (kendisine yapılan ilhamla) الْحَمْدُ لِلَّهِ diyerek Allah'a hamdetmiştir. Bunun üzerine Cenab-ı Hak رَحِمَكَ اللهُ يآآدَمُ "Ey Adem! Allah sana merhamet etsin" demiştir. Ardından da ey Adem! Şu Melekler topluğuna git ve السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ şeklinde selam ver demiştir. Melekler de Adem'in bu selamına karşılık وَ عَلَيْكَ السَّلاَمُ وَرَحْمَةُ اللهِ diyerek karşılık vermişlerdir. Bu mukabeleden sonra tekrar Cenab-ı Hak "ey Adem! Bu senin ve çocuklarının selamlaşma şeklidir"10 buyurarak, Hz. Adem'in şahsında insanoğlunun takip edeceği beşeri münasebet ve nezaket kuralını göstermiştir. Şu halde hapşırma ile selamın insan yapısında ve toplumda fıtrî olarak cereyan eden bir kaynaşma vesilesi olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim birbirlerini tanımayan kişilerin ilk kaynaşması ya selam ile olmakta veya selamı ulaştırmak ile olmakta veya da hapşırana verilen bir karşılık ile olabilmektedir. Bu da insanın dünyadaki medenî ve toplumsal faaliyetlerine ayrı bir katkıdır.

Hadislerdeki Hapşırma ve Esnemenin Kuralları

İnsan, fert veya toplum olarak bir takım kurallara uymak mecburiyetindedir. Bu kuralların bazısı farz, vacib ve sünnet olurken, bazıları da nezaket kuralları içinde değerlendirilmektedir. İşte hapşıran ve esneyen ile, bunlara muttali olanların davranışları nezaket kuralları cümlesindendir. Enes b. Malik (r.a) anlatır: Peygamberimizin yanında iki kişi hapşırmıştı. Peygamberimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) bunlardan birine يَرْحَمُكَ الله dedi, diğerine bir şey söylemedi. Peygamberimize niye böyle yaptığı sorulunca o da şöyle cevap vermişdir. "Şu kişi, Allah'a hamdetti, öbürü ise Allah'a hamdetmedi."11 Görüldüğü gibi bu rivayetten anlaşılan teşmit (duâ) yapılması için öncelikle hapşıranın Allah'a hamd etmesi gerekmektedir. Şu halde hapşıran kimse الَحَمْدُ لِلَّهِ demelidir. Onu işiten kişinin de يَرْحَمُكَ اللهُ (Allah sana merhamet etsin) diyerek karşılık vermesi, hapşıranın da tekrar وَيُصْلِحُ باَلَكُمْ يَهْدِيكُمُ اللهُ (Allah size hidayet etsin, hidayetten ayırmasın, aklınızı ıslah etsin) şeklinde mukabele etmesi toplumsal kaynaşmaya bir vesile teşkil edecektir. Bu karşılıklı iletişim ve hayır duâ, Müslümanlara sünnet olarak bu şekilde intikal etmiştir.12 Dinî terim olarak buna "teşmit-i âtıs" denilmektedir. Günümüzde genellikle söylenen يَهْدِيناَ وَيَهْدِيكُمُ اللهُ şeklindeki duâ ise hadislerde geçmemektedir. Ancak bazı duâ mecmualarında يَغْفِرُ اللهُ لِى وَلَكُمْ وَيَهْدِيكُمُ اللهُ وَيُصْلِحُ باَلَكُم (Allah beni ve sizi bağışlasın, sizi hidayette sâbit kadem eylesin ve halinizi salaha erdirsin) şeklinde duâ da bulunmaktadır.13

Peygamberimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) esneme ile alakalı "Sizden biriniz namazda esneyecek olursa imkan nisbetinde kendinî tutsun ve ‘hâh' diye ses çıkarmasın. Zira şeytan kendisine gülmektedir."14buyurmuşlardır. Ayrıca namaz esnasında esneme geldiğinde de elin ağza konulmasını tavsiye etmişler, çünkü şeytanın esneme ile insana girebileceğini belirtmişlerdir.15 Görüldüğü gibi mü'min şeytanla her zaman karşı karşıya gelebilir, dolayısıyla ona melabe olmamalıdır. Teşmit, insanların hapşırmasına ve hamdine yapılan müsbet bir mukabeledir. Bu mukabele Allah katında değerli olan bir varlığa "Allah sana merhamet etsin, sağlık ve hayırlı uzun ömür versin" anlamında bir temenni ve duâ ile yapılmaktadır. Bazı yerlerde hapşıranlara "çok yaşa" şeklinde karşılık verildiği görülmektedir. Bu âdet ise batı kültürüne dayanmaktadır. Nitekim onlar hapşıran kimselere "God bless you" yani "Tanrı seni takdis etsin" şeklinde mukabelede bulunmaktadırlar. Oysa dünyada çok yaşamak önemli değil, Allah rızası istikametinde, sağlıklı ve huzurlu hayat sürmek önemlidir. Şu halde "yerhamükâllah" sözü câmi bir duâdır. Hapşıran Allah'a hamdi daha kapsamlı yaparsa faziletli olur. Nitekim Hz. Ali'nin sözü olarak (mevkûf) rivayet edilen şu haber hapşırana kapsamlı "hamdi" şöyle öğretmektedir. "Kim hapşırdığı zaman الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعاَلَمِينَ عَلىَ كُلِّ حاَلٍ ماَكاََنَ (hamd, her hal üzere (devamlı), âlemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur) derse, kulak, dil ve karın ağrısı çekmez.16 Bu haber, hamdin daha kapsamlı yapılmasına teşvik ederken, belki de uzuvların manevî yönden günahlardan uzaklığına işaret sayılabilir. Ümmü Seleme (r.ah.) der ki: Ashaptan biri Hz. Peygamberin yanında hapşırmıştı. Adam الَحَمْدُ لِلَّهِ demiş. Hz. Peygamber de يَرْحَمُكَ الله buyurmuşlar. Birazdan bir diğer kimse de hapşırmış o da الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعاَلَمِينَ حَمْداً كَثِيراً مُباَرَكاً فِيهِ "Elhamdü lilalhi Rabbi'l-âlemin hamden kesiran mübareken fîhi" demiş.17 Peygamberimiz bu defa "Bu adam, öbür kişiye göre on dokuz derece daha fazla sevap aldı"18 buyurmuşlardır. Teşmitte, hamd ve şükür ne kadar kapsamlı yapılırsa sevap da o nisbette fazla olmaktadır. Ayrıca Peygamberimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) "Kardeşinize her hapşırmasından dolayı üç kere teşmitte bulunun, üçten fazla (hapşırırsa) artık bu nezle olmuştur"19 buyurarak, teşmitin miktarını ve bu hususta uyulması gereken kuralı göstermişlerdir. Demek ki nadir görülen refleks hapşırmaları değil, hastalıktan dolayı devamlı olan aksırmalara teşmit gerekmemektedir. Şu halde Müslüman bir elinde istiğfarı, bir elinde duâyı hiç bırakmamalıdır. Zira istiğfar ile şerrin kökünü kazırken, duâ ile hayra temayülünü kuvvetlendirebilecektir. Mü'min hayra muvaffak olabilmesi için şer ve tahriplerden (günahlardan) devamlı uzak durmalıdır.

Gayr-i Müslimlere Teşmit Yapılır mı?

Hapşırana duâ, Müslümanlara has bir uygulama olmakla birlikte, Allah'a hamd eden her kişiye gayr-i Müslim de olsa onların hidayetleri için duâ ve temennide bulunmak müslümanın güzel davranışlarındandır. Zira Müslümanlar, tüm insanlığın hayrını ve iyiliğini arzu ederler. Nitekim Peygamberimizin (sallallâhu aleyhi ve sellem) hayatında bunun örnekleri çoktur. Mesela bir defasında Yahudiler, Hz. Peygamber'in huzurunda zoraki hapşırmışlar ve bununla kendileri için يَرْحَمُكَ الله demesini beklemişlerdir. Peygamberimiz de sadece onlara يَهْدِيكُمُ اللهُ وَيُصْلِحُ باَل َكُمْ (Allah size hidayet etsin ve halinizi ıslah etsin; aklınızı başınıza toplayıp sizleri ıslaha muvaffak kılsın) 20 şeklinde teşmit (duâ) etmiştir. Zira Rahmet, mü'minlere has olduğu için, gayr-i Müslimlere duâ olarak hidayet temennisinde bulunmak onlar için en güzel duâlardandır. Müslümanın dünyevî hedefi huzur ve barıştır. Husumete vakti yoktur. Nitekim Hz. İbrahim, babası (veya atası) tarafından ilahlarından yüz çevirmesi üzerine, taşla öldürüleceği tehdidi yapılmasına rağmen O سَلاَمٌ عَلَيْكَ سَأسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّى "Selam sana. Senin için Rabbimden bağışlanma dileyeceğim"21 diyerek, merhametle ve hayır duâ ile karşılık vermiştir. Bu da selamın ve hayır duânın, iyi niyetle inanmayan insanlara karşı dahi yapılabileceğini göstermektedir.

Teşmit-i âtıs ve Toplumsal Ahenk

Toplumdaki ahenk ve uyum, kişilerin birbirlerini anlamaya, dinlemeye hatta birbirlerinin ayıplarını örtmeye bağlıdır. Zira müsamaha ve hoşgörü karşılıklı olmalıdır. Hadis alimlerinden Sehavî (902/1496) bu konuya ışık tutacak mahiyette şöyle veciz bir söz nakletmektedir. مِنَ الْمُراَفَقَةِ الْمُواَفَقَةُ "İyi arkadaşlık ve muvafakat uyuma bağlıdır."22 Burada ahenkli ve uyumlu bir arkadaşlık için toplumun birbirlerine karşılıklı anlayış ve hoşgörü içinde davranması anlatılmaktadır. Zira bu davranışlar sosyolojik bir olgudur. Herkes birbirinden hoşgörü beklentisi içinde olur. O halde karşılıklı fikirlere saygı gösterildiği zaman toplumda dostluk ve samimiyet meydana gelecektir. Nitekim Hz. Peygamber'in Medine'deki Yahudilerle yaptığı anlaşma bunun en bariz örneğidir. Yine darb-ı mesel olarak nakledilen, لَوْلآ الْوِئاَمُ لَهَلَكَ الْأناَمُ "toplum arasında uyum olmazsa helak olurlar"23 sözü de bu konuda insanlara bir başka uyarıdır. Çünkü toplum arasında karşılıklı uyum, anlaşma ve ahenk bulunmazsa o toplumda muhakkak huzursuzluk ortaya çıkacaktır. Şu halde toplumun kaynaşmasına vesile olan teşmit-i âtıs ile insanlar birbirlerine saygıyı ve toplumsal yardımlaşmayı öğrenmektedirler. Çünkü bu vesile ile kurulacak diyaloglar, konuşmalar ve selamlaşmalar insanların birlik ve beraberlik ruhlarını kenetleyecektir. Zira ortak payda kulluk şuuru (iman) ve insanlık nimetidir. Irk ve sosyal statü değildir. Esneme ise, ferdin ve toplumun tembellikten kurtulması için bir ikaz kabul edilmelidir. Şu halde karşılıklı diyalog ve müsbet refleksler, bireyde ve toplumda ahenk ve huzuru sağlamaya yönelik vesileler olarak değerlendirilmelidir. Dolayısıyla toplumsal muvafakat sağlanabilmesi için dinî ve millî kültürün yerleşmesi ve geliştirmesi en önemli unsurlardandır. Peygamberimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) müslümanın müslüman üzerindeki haklarını belirtirken "selam vermek, davetine icabet etmek, hasta ise ziyaretine gitmek, cenazesinde bulunmak, nasihat etmek ve hapşırana duâ etmek (teşmit-i âtıs)"24 şeklinde saymışlardır. Burada da görüldüğü gibi hak olarak bildirilen konuların hepsi dinî, sosyal ve toplumsal hususları ihtiva etmektedir. Demek ki hapşırana duâ etmek müslümanın hem dinî hem de toplumsal bir görevidir.

Sonuç

İslâm fıtrat dinidir. İnsanın ruhî ve fizikî yapısına hitap eder. Dinin insanlara emir ve tavsiye ettiği her fiilde mutlaka bir hikmet bulunmaktadır. Peygamberlerin gönderiliş gayesi ise öncelikle yaratıcıyı tanıtmak ve insanları eğitmek olduğundan, Hz. Peygamberin de Müslümanlara öğrettiği teşmit-i âtıs konusu işte bunlardan sadece biridir. Nitekim her hapşırmada insanın fiziken Allah'a ne kadar muhtaç olduğu hatırlatılmaktadır. Bunun için de en kapsamlı şükür olarak insana hamd öğretilmiştir. Hamd ve teşekkür verilen nimetlere karşı yapılır. Allah'ın insanoğluna verdiği nimetleri ise sayısızdır. Şu halde insan her hapşırmada Allah'a hamd ederek, hayatı kendisine bahşeden Allah'a teşekkür etmelidir. Dolayısıyla insan kendisine bahşedilen nimetlere nankörlük etmemeli ve ibadetlerinde tembellik göstermemelidir. Çünkü nankörlük ve tembellik şeytandan kaynaklanmaktadır. Ayrıca Peygamberimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), nezaket kuralı olarak esnemede ağzın kapatılmasını tavsiye ettiği gibi, kendisi de hapşırdığı zaman yüzünü elleriyle veya elbisesiyle örtüp sesini kısmıştır."25 Alemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Peygamber, bu uygulamasıyla eğiticilik ve öğreticiliğini göstermişlerdir. Medenî olmanın gereği de hapşırma esnasında ağzın mendil veya elle örtülüp, sesin de kısılmasıdır. Çünkü ağız veya yüzün örtülmesi ile hapşırma esnasında ağız ve burundan çıkanların etrafa sıçraması önlenmiş olacaktır. Sesin mümkün mertebe kısılması ise aniden çıkacak olağan üstü bağırmayı (gürültüyü) asgariye indirecektir. Dolayısıyla ses kirliliği de önlenmiş olacaktır. Hatta taşıtlar bile şehirde klaksonu her tarafta kullanamazlar. Yukarıdaki hadislerden çıkarılan bir başka husus da şudur: Nasıl ki vücut, mikroplara karşı aniden hapşırık ile reaksiyon gösterebiliyorsa, Müslüman bir kimse de günahlarına karşı istiğfar ile aynı reaksiyonu gösterebilmelidir. Müslümanın müslüman üzerinde olan haklarından biri de nasihat olduğuna göre, Müslümanlar birbirini haksızlığa, yalana, gıybete ve tüm günahlara karşı uyarmalı ve bu uyarılara karşı müslümanın mukabelesi de ancak teşekkür olmalıdır.

Dipnotlar

1. Bkz. H. İsmail-H. Korkmaz, İlimler ve Yorumlar, s. 205.

2. Alan, Yusuf, İnsan Vücudu ve Zaman, Kaynak Yayınları, İst. 2004. s. 7-9.

3. Tirmizi, Edeb, 7.

4. Buhari, Edeb, 128.

5. Sağlık Ansiklopedisi, Arkın Kitabevi, II, 702.

6. Alan, Yusuf, İnsan Vücudu ve Zaman, s. 21-25.

7. Sağlık Ansiklopedisi, Arkın Kitabevi, II, 583.

8. Bkz. Anthony Smith, İnsan, Yapısı ve Yaşamı, Remzi Kitabevi, s. 325.

9. Buhari, Edeb, 125.

10. Tirmizi, Tefsiru'l-Kur'an, 95.

11. Müslim, Zühd, 53.

12. Buhari, Edeb, 126.

13. Bkz. Gülen, Fethullah, Duâ Mecmuası, s. 114.

14. Buhari, Edeb, 125.

15. Bkz. Ahmed b. Hanbel, III, 37.

16. Buhari, Edebü'l-Müfred, Bab. 417.

17. Bu hamd şekli Hz. Peygamberin yemekten sonra yaptığı duâlardandır. Bkz. Buhari, Et'ıme, 54.

18. Canan, İbrahim, Hadis Ansiklopedisi Kütüb-i Sitte, IX, 426.

19. Ebu Davud, Edeb, 100.

20. Tirmizi, Edeb, 3.

21. Meryem 19/46-47.

22. Sehavî, el-Makasıdü'l-Hasene, Beyrut, 1986. s. 432.

23. Aclûnî, Keşfü'l-Hafâ, II, 341.

24. Müslim, Selam, 5.

25. Tirmizi, Edeb, 6.

.

Çocuk Sevgisi ve Şefkat

Sevgi, dünyaya gelen her varlıkta en esaslı bir unsur, en parlak bir nur ve en büyük bir kuvvettir. Çocuk, ilk defa dünyaya gözlerini açtığı zaman, sevgi ile karşılaşır; şefkatle gerilmiş ruhları görür ve muhabbetle atan kalblere sırtını vererek büyür. Sevgi yumağı olan anne ve babalar çocuğu için ölmesini bilen, başkaları için yaşamayı ve yaşatmayı en büyük gaye edinen şefkat kahramanlarıdır.1 Çocuk sevgisi, Allah’ın (celle celâluhu) insana bahşettiği fıtrî bir sevgidir. Bu sevgi, her anne ve babada çeşitli şekillerde tezahür etmektedir. Anne ve babaya bahşedilen bu sevgi ve rahmet olmasaydı, çocuklara bakılmaz, sağlıklı nesil çoğalmaz, okul ve evlilik masrafları yapılmazdı. Belki, sokaklar terk edilmiş çocuklarla dolar taşardı. İşte Allah (celle celâluhu) tarafından insana bahşedilen bu sevgi, aileyi birbirine bağlayan en büyük bir nimettir. Allah’ın (celle celâluhu) isimlerinden biri olan "vedûd"2 "yarattıklarını çok seven ve onlar tarafından çok sevilen" mânâsına gelir. Hayat, Allah (celle celâluhu) ile irtibatlı olduğu zaman anlam kazanır. Böylece evvelâ her vicdanda Allah (celle celâluhu) sevgisi gelişip kökleşmelidir ki diğer sevgilere kaynaklık edebilsin. Çünkü sevginin kaynağı Allah’ın rahmet ve merhametinin yeryüzündeki tecellisi olarak Allah’a dayanır. İnsan sevgiyle yaşar, sevgiyle mutlu olur ve sevgiyle çevresini mutlu eder. Bu anlamda Sevgi; Allah’tan (celle celâluhu) kullarına karşı olursa rahmet, büyüklerden küçüklere karşı olursa merhamet, küçüklerden büyüklere karşı olursa hürmet, anne-babadan çocuklarına karşı olursa şefkât şeklinde tecelli eder.

Sevgi ve İman

Sevgi, yaşatan bir iksirdir; insan sevgiyle yaşar.. sevgiyle mutlu olur ve sevgiyle çevresini mutlu eder. İnsanlık sözlüğünde sevgi bizim canımızdır; biz birbirimizi onunla hisseder, onunla duyarız. Allah (celle celâluhu), insanları birbirine bağlama konusunda sevgiden daha güçlü bir irtibat unsuru, bir zincir yaratmamıştır.3 O hâlde imanın kemâle ermesi Allah (celle celâluhu) ve Resûlü’nün (sallallau aleyhi ve sellem) her şeye tercih edilmesi ve her şeyin yalnız Allah için sevilmesiyle mümkündür.4 Çünkü hadîste "Kim Allah için sever, Allah için buğzeder, Allah için verir ve Allah için vazgeçerse imanı kemâle ermiş olur."5 şeklinde haber verilmektedir. Bu yüzden Allah (celle celâluhu) için olan sevgi, imanın tamamlanması ve cennetin kazanılmasına bir vasıtadır. Böylece Cenab-ı Hakk’a dayalı bir sevgi, iman kaynaklı, ibadet edalı, ihsan boyutlu bir sevgidir. Kur'ân-ı Kerîm’de insanlar arasındaki sevgi anlatılırken "Allah için sevmek"le, "Allah’ı sever gibi sevmek" 6 arasındaki farka dikkat çekilmektedir. Zîrâ Allah’ı (celle celâluhu) sevenler, Allah yolunda giden sevgili kulları da seveceklerdir. O hâlde insan elbette sevilmesi meşrû, mâkul ve yerinde olan her şeyi sevmelidir. Bu sevgi, Allah’ın (celle celâluhu) insan fıtratına verdiği tabiî ve aynı zamanda gerekli bir durumdur. Yeter ki bu sevgiler Allah sevgisini unutturmasın ya da onun önüne geçmesin.7 Demek ki mü’min samimi dostlarına, eşine veya çocuklarına muhabbet duyarken ölçülü ve dengeli davranmalıdır. Dolayısıyla bunların sevgilerini Allah’ın (celle celâluhu) sevgisi önüne çıkarmamalıdır. Şu halde anne çocuğunu, çocuk ebeveynini, erkek hanımını, kişi arkadaşını severken dini ölçüler çerçevesinde Allah için sevmeli ki, bu sevgi aynı zamanda cennette de devam eden bir muhabbete dönüşebilsin. Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) bir gün torunu Hasan’ı öperken yeni Müslüman olan Akra b. Hâbis onu görmüş ve öpmesini yadırgamıştı. Hattâ kendisinin on tane çocuğu olmasına rağmen hiçbirini öpmediğini de söylemiştir. Bunun üzerine Peygamberimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) "Merhamet etmeyene merhamet olunmaz."8 buyurarak, onun bu düşünce ve davranışının yanlış olduğunu belirtmiştir.

Çocuk ve Şefkat

Şefkat, karşılıksız sevgi olarak rahmet-i İlahinin en latif, en güzel, en hoş, en şirin cilvelerinden biridir. Böylece şefkat, daha safi bir tarzda kalbi, Cenab-ı Hakk’a bağlar. Anne ve baba çocuklarını bütün kalbiyle severler. Çocuğu elinden alınan anne ve baba eğer gerçek ehli iman ise, yüzünü hakiki nimet sahibi Allah’a çevirerek; "Dünya fanidir, kalbi bağlamaya değmez" diyebilir. Fakat bu düşünceden mahrum kalan ehli gafletin sıkıntısı ise ömür boyu devam eder.9 Oysa günahsız ölen küçük çocuklara "Cennet’e giriniz." denildiği zaman, onlar üzgün bir vaziyette Cennet’in kapısında: ‘Ya Rabbi! Anne ve babamız gelinceye kadar giremeyiz!’ diyeceklerdir. Bunun üzerine de Allah Teâla da şöyle buyuracaktır: اُدْخُلوُا الْجَنّةَ أنْتمْ وَآباؤُكُمْ "Haydi! Anne ve babanızı yanınıza alın ve girin."10 Görüldüğü gibi günahsız olarak ölen küçük çocuklar, kıyamet günü anne ve babalarına şefaatçi olarak öbür âlemde sevinçli bir şekilde beraber olmalarına vesile olacaktır.Kur’ân’da Cennet ehli çocuklar anlatılırken يَطوُفُ عَلَيْهِمْ وِلْداَنٌ مُخَلَّدوُنَ "Etraflarında, Cennet şarabından dolu testiler, sürahiler, kadehlerle ebedîliğe ermiş çocuklar dolaşıp hizmet ederler."11 şeklinde haber verilmektedir. Bazı âlimler, buradaki hizmet eden çocukların buluğ çağına ermeden önce ölen inkârcıların çocukları olduğunu söylemişlerdir.12 Hadîste ise mü’minlerin çocukları şöyle anlatılmaktadır: أطْفاَلُ الْمُؤْمِنِينَ فِى جَبَلٍ فِى الْجَنَّةِ يَكْفُلُهُمْ إبْراَهِيمُ وَساَرَةُ حَتىَّ يَرُدَّهُمْ إلىَ آباَئِهِمْ يَوْمَ الْقِياَمَةِ "Mü’minlerin ölen çocukları Cennet’te bir tepenin üzerindedir. Kıyamet günü onları babalarına teslim edinceye kadar, İbrahim (as) ve eşi Sare onları görüp gözetmektedirler."13 Görüldüğü gibi buradaki çocuklar, dünyadaki günah çamuruna bulaşmadan vefat eden yavrulardır. Dolayısıyla mü’minlerin buluğdan önce vefat eden çocukları Cennett’e ebedÎ, sevimli, Cennet’e layık bir surette daimi çocuk kalacakları hatırlatılmaktadır. Zîrâ bu çocukların Cennet’e giden anne ve babaların kucaklarında ebedi mutluluklarına vesile olacaktır. Böylece çocuk sevmek ve çocukları okşamak gibi en güzel bir zevk, anne ve babaya burada da lütfedilecektir. Oysa mü’minlere dünyada kısa bir zaman zarfında belki hastalık ve sıkıntılarla karışık çocuk sevmesine ve okşamasına bedel, sâfi, kedersiz milyonlar sene ebedî çocuk sevmesi ve okşaması kazandırılmış olmaktadır. Peygamberimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Müslümanların bülüğa ermeden ölen çocukları anne ve babalarını Cennet’in sekiz kapısından karşılayacaklarını belirtmişlerdir.14 Hattâ bunlar düşük olarak doğan çocuklar bile olsalar, anne babasına şefaatçi olacakları haber verilmektedir. Şöyle ki "Allah, düşük çocuğun baba ve annesini Cehennem’e sokacağı zaman düşük çocuk Rabbine yalvarınca, ‘Haydi anne ve babanı Cennet’e girdir.’ denilir."15Gençlik yıllarını eğlence ve işret âlemleriyle geçiren Tabiinden Malik b. Dinar’ın (ö.131/748) tövbesi de şu hâdiseden sonra olmuştur. Malik b. Dinar’ın çok düşkün olduğu bir kız çocuğu, iki yaşına gelince âniden ölüvermiş ve onun üzüntüsünden yeme ve içmeyi terk etmiştir. Ancak bir Cuma (berat kandili) gecesi şöyle bir rüya görmüş. Rüyasında kıyamet kopmuş, Sûr’a üflenmiş, ölüler kabirden çıkarılmış ve insanlar haşir meydanında toplanmışlar. O esnada arkasından siyah büyük bir yılanın kendisine doğru geldiğini görmüş ve korkudan kaçarken, temiz elbiseli güzel kokulu bir ihtiyar ile karşılaşmıştır. Ondan yardım istemesine rağmen o da ağlayarak "Ben zayıf bir kişiyim. Bu yılan şu an benden daha kuvvetlidir." diyerek yardımcı olamayacağını belirtmiştir. Kaçarken biraz ileride ateş çukurlarına düşmek üzereyken, bir ses; "Dikkatli ol, oradan dön." şeklinde ikaz etmiş. Bu defa ihtiyar kişi tekrar karşısına çıkmış ve "Sen şu dağın başına çık. Orada Müslümanların emanetleri vardır. Senin de emanetin var, sana yardım eder." demiştir. Dağa çıkınca altın ve gümüşten yapılmış binalar ve odalar içinde nur yüzlü çocuklar ile birlikte kendi çocuğunu da görmüştür. Bu esnada yılanın kendisine tekrar yetişmek üzere olduğunu anlayınca, ne yapacağını şaşırmıştır. O anda çocuğu ona elini uzatmış ve içeriye alarak yılandan kurtarmıştır. Kızı yanına oturunca şu âyeti okumuştur: ألَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنوُا أنْ تَخْشَعَ قُلوُبُهُمْ لِذِكْرِاللهِ "İman edenlerin Allah’ı zikretmekten ve inen haktan dolayı kalblerinin saygıyla ürpermesinin zamanı gelmedi mi?"16 Malik b. Dinar çocuğundan bu âyeti duyunca irkilmiş ve sen Kur’ân biliyor musun demiştir. Ardından da kızına kendisini kovalayan yılanın ne olduğunu sormuştur. O da "O senin kötü amellerindir. Bu sebeple seni Cehennem’e sokmak istiyordu." demiş. "Ya karşılaştığım ihtiyar kimdir?" deyince, "O da zayıf olan salih amellerindir. Zayıf olduğu için seni kurtaramadı." demiştir. "Burada ne yapıyorsunuz?" deyince, "Burada gördüğün kişiler müminlerin çocuklarıdır, kıyamet gününe kadar anne ve babalarını bekleyecek ve onlara yardımcı (şefaatçi) olacaklardır." şeklinde cevap vermiştir. Malik b. Dinar, rüyadan uyanınca bu olaydan çok etkilenmiş ve artık Allah’a isyan etmekten vazgeçip, tövbe ve istiğfar ederek Allah’ın emirlerine sıkıca sarılmıştır.17 Rüyalar, misal âleminden, kaderle alâkalı levhaların yazılıp-çizilip temaşamıza sunulan yansımalardır. Gözler, bu âleme kapandığı ân, öbür âlemde (mânâ aleminde) cereyan eden hâdiselere açılır.18 İşte kişiler bazen böyle rüyalar ile ikaz olunabilirler. Şu hâlde Cenab-ı Hakk’ın, emanet olarak verdiği çocuğu geri aldığında, aşırı üzülmemek gerekmektedir. Zîrâ dünya ebedî değildir. O hâlde ayrılık da ebedî olmayacaktır. Demek ki dünya bir misafirhanedir, vefat eden çocuk nereye gitmişse, anne ve baba da oraya gidecektir. Bu düşünce ise kişiye mânevî bir hal kazandıracaktır.

Çocuk ve Emanet

Çocuk, Allah’ın (celle celâluhu) bir emanetidir. O yavruya duyduğumuz sevgi ve alâka, o emanetin bakım ve görümü için verilmiş bir avans ve teşvik pirimidir. O yavruya karşı sevgimiz, sadece Rahman ve Rahîm olan Allah (celle celâluhu) tarafından o emanete kusursuz bakmamız için lütfedilmiş bir hediyedir.19 Peygamberimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) kızı Zeynep, Hz. Peygamber’e haber göndererek: Oğlunun (Ali b. Ebü’l-Âs) ölmek üzere olduğunu ve hemen gelmesini istemişti. Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) de "Alan da veren de Allah’tır. O’nun katında her şeyin belli bir vakti vardır. O sabretsin ve ecrini Allah’tan beklesin." buyurarak haber göndermiş, ardından da yanına Sa’d İbni Ubâde ve Muâz İbni Cebel gibi bazı sahâbîleri yanına alarak kızına gitmiştir. Çocuğun pek zor nefes aldığını gören Resûlullah’ın (sallallâhu aleyhi ve sellem) gözleri yaşarmıştı. Durumu gören Sa’d İbni Ubâde: "Ey Allah’ın Resûlü, sen de mi ağlıyorsun?" dedi. Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) de: "Bu, Allah’ın, kullarının kalbine koymuş olduğu merhamet duygusudur." buyurmuşlardır.20 Burada Hz. Peygamber öncelikle kızı Zeynep’in Allah’a tam olarak teslim olması gerektiğini öğretmiş, ardından da sessiz ve ılık gözyaşı dökmenin, Allah Teâlâ’nın, kullarına verdiği merhamet ve acıma hissinin tabiî ve güzel bir neticesi olduğunu göstermiştir. Dolayısıyla Allah’ın (celle celâluhu), ancak merhamet sahiplerine rahmet edeceğini bildirmek suretiyle böylesi üzüntünün yasak olmadığını anlatmıştır. Zîrâ Hz. Peygamber’in (sallallâhu aleyhi ve sellem): "Alan da veren de Allah’tır. Her canlının belli bir ömrü vardır. Sabretsin ve ecrini Allah’tan beklesin." sözü, tam bir tâziye ve teselli örneğidir. Nitekim Hz. Peygamber’in(sallallâhu aleyhi ve sellem), Muâz İbni Cebel’e yazdığı tâziye mektubu da şöyledir: "Kendisinden başka ilâh bulunmayan Allah’a hamdettiğimi sana iletmek isterim. Allah (celle celâluhu) ecrini artırsın, sana sabretme gücü versin. Bizi ve seni şükre muvaffak kılsın. Zîrâ canlarımız, mallarımız, evlâd ü iyâlimiz, azîz ve celîl olan Allah’ın bize tatlı hibeleri, geçici bir süre için yanımıza bıraktığı emânetleri cümlesindendir. Allah sana o çocuğu vermekle seni sevindirdi. Şimdi de onu büyük bir ecir karşılığında senden aldı. Onun karşılığında Allah’tan rahmet, mağfiret ve hidâyet bekliyorsan, sabret. Aşırı üzüntü ve kederin, ecrini yok etmesin, sonra pişman olursun."21Enes b. Malik’in annesi Ümmü Süleym’in bir çocuğu hastalanır ve vefat eder. Kocası Ebû Talha o esnada dışarıda olduğundan hanımı, çocuğunun ölüm haberini hemen ulaştıramaz. Hattâ bir rivayete göre çocuğu yıkayıp kefenledikten sonra üzerini örter, evdekilere de kendisinden başka kimsenin Ebû Talha’ya çocuktan bahsetmemesini tembih eder. Ebû Talha eve gelip çocuğun durumunu sorunca eşi, "o şimdi daha rahat" cevabıyla aslında çocuğun gerçek durumuna tariz yoluyla işaret etmiştir. Ebû Talha ise, onun bu sözünü çocuğun iyileştiği mânâsında yorumlamıştır. Ümmü Süleym, kocasının çocuğu çok sevdiğini bildiği için böyle davranmış ve onu ölüm haberinin acısına hazırlamıştır. Sonra da: "Ey Ebû Talha, bir kimse, bir aileye emânet bir şey verse de, sonra emânetini istese, iade etmeyebilirler mi?" demiş, Ebû Talha da: "Hayır, öyle şey olmaz." demiştir. Böylece Ümmü Süleym, çocuğu geri alınmak üzere bırakılmış bir emânet olarak vasıflandırmış, emâneti sahibine geri vermemenin düşünülemeyeceğini Ebû Talha’ya söylettikten sonra bu emânetin geri alındığını yani çocuğun öldüğünü haber vermiştir.22 Bu olayda Ümmü Süleym, çocuğunu kaybeden hiçbir annenin gösteremeyeceği bir sabrı ortaya koymuştur. Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) bu hâdiseyi duyunca Ebû Talha ve ailesi için dua yapmış, ve bu dua neticesinde de onların Abdullah isimli hayırlı bir evlâtları olmuştur. Sonraki yıllarda Ensar’dan bir kişi (İbâye b. Rifa’a) Abdullah’ın dokuz çocuğunu gördüğünü, hepsinin de çok güzel Kur’ân okuyan ve mânasını anlayan kimseler olduğunu söylemiştir.23 Bir kimsenin çocuğu öldüğü zaman, Allah Tealâ meleklerine şöyle sorar: Kulumun kalbinin meyvesi olan çocuğu elinden alınınca o ne dedi? Melekler de ‘Sana hamdetti ve istircâda bulundu (yani innâ lillahi ve innâ ileyhi râciûn’ dedi) derler. Bunun üzerine Cenab-ı Hak ‘Bu kulum için Cennet’te bir köşk bina edin ve ismini "Beytü’l-hamd" koyun’ buyurur.24 Şu hâlde çocuklar Cenab-ı Hakkın bir kulu ve hediyesi olarak geçici mahiyette anne ve babasının himayesine verilen birer emanettir. Bu emanet geriye alındığı zaman sabreden mü’minin mükâfatı ise Cennet olacağı hadîste haber verilmektedir.

Çocuk ve İmtihan

İnsan, dünyanın cazibedâr güzellikleriyle devamlı imtihan hâlindedir. Zîrâ imtihan, test etme, potadan geçirme, hası hamdan, altını taştan-topraktan ayırma mânâlarına gelmektedir. Dolayısıyla imtihandan gaye, mü’minleri fert ve toplum olarak pişirmek, olgunlaştırmak, temizi kirliden ayırarak temiz bir vaziyette mü’minleri Cennet’e ehil hâle getirmeye hazırlamaktır. Mal-mülk, evlâd ü iyal, sıhhat, afiyet, gençlik, makam ve mansıp hepsi imtihandır. Kur’ân’da "Mallar ve evlâtlar, dünya hayatının süsüdür."25 denildikten sonra, "Mallarınız da, çocuklarınız da sizin için bir imtihandır."26 şeklinde haber verilmiş, ardından da mal ve çocukların Allah’ı (celle celâluhu) anmaktan alıkoymaması istenmiştir.27 Bu tembihler insandaki servet ve evlât düşkünlüğüne işarettir. Demek ki mal ve evlât, fânî dünyanın geçici süsleridir. Asıl kalıcı olan ise sâlih amel ile sâlih (hayırlı) evlâttır.28 Dolayısıyla anne ve babalar çocuklarının "erkek" veya "kız" olması için değil, hayırlı olmaları için dua etmelidir. Nitekim Zekeriya (as): رَبِّ هَبْ لِى مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً "Rabbim! Bana katından tertemiz, hayırlı bir nesil lütfet" şeklinde dua edince, Cenab-ı Hak, "Efendi, iffetli, sâlih bir peygamber olacak Yahya’yı" vermiştir.29 Hz. İbrahim (as) da رَبِّ هَبْ لِى مِنَ الصَّالِحِينَ "Ya Rabbî, bana salih evlâtlar lütfet!" diye dua edince, Cenab-ı Hak Hz. İsmail’e işareten فَبَشَّرْناَهُ بِغُلاَمٍ حَلِيمٍ "Biz de ona aklı başında bir oğul müjdeledik."30 şeklinde haber vermiştir. İnsan dünyada kendisine verilen her şeyle imtihan olur. Hz. İbrahim ve Hz. Zekeriya’nın çocuk sahibi olma istekleri, peygamberane bile olsa, zahirî yönü itibarıyla dünyayı talep gibi göründüğünden, her ikisi de evlâtlarından dolayı ciddî imtihanlara tâbi tutulmuşlardır. Hz. İbrahim (a.s), belki isteğini içinde tuttuğu için, çocuğunu kesme emriyle; Hz. Zekeriya (a.s) ise, açıktan istekte bulunduğu için hem kendisi hem de oğlu Yahya, Yahudiler tarafından kesilmekle imtihanın peygamberâne olanını yaşamışlardır.31Kur’ân-ı Kerîm’de çocuk sahibi olmak isteyen bazı anne ve babaların durumu şöyle anlatılmaktadır: لَئِنْ آتَيْتَناَ صاَلِحاً لَنَكوُنَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ.فَلَماَّ آتَهُماَ صاَلِحاً جَعَلاَ لَهُ شُرَكاَءَ فِيماَ آتَيهُماَ "Andolsun, bize kusursuz bir çocuk verirsen kesinlikle şükredenlerden olacağız! Fakat Allah onlara kusursuz bir çocuk verince Allah’ın kendilerine verdiği şeyler hususunda O’na ortaklar koşarlar."32 Bu âyette anne ve babanın ölçüyü kaçırıp Allah’ın (celle celâluhu) verdiği çocuk nimeti sebebiyle şirke bulaştıklarına işaret edilmektedir. Demek ki Allah’a götürmeyen aşırı çocuk sevgisi, şirke açılan bir kapı olabilmektedir. Oysa çocuklarımıza, torunlarımıza Allah’ın birer emaneti, hediyesi, lütfü, ihsanı ve şefkat nazarıyla bakmalıyız. Böylece onlara karşı olan sevgimiz ve merhametimiz Allah’a olan sevgimizi ve saygımızı ifade etmiş olur. Bununla birlikte bazen çocuklar uğrunda ibadetler bile terk edilebilmektedir ki, bu çok tehlikeli bir durumdur. Öyle ise insan "Bir kalbde hakiki mânâda iki muhabbet olmaz."33 esasına göre hareket etmeli; Allah (celle celâluhu) muhabbeti esas olmalı ve şirke karşı devamlı tetikte bulunmalıdır. 34 Şu hâlde anne ve babanın evlâdına karşı olan sevgi ve şefkati, onları evlâtları konusunda yanlış davranışlara itmemelidir. Bu açıdan gerek eşlerin karşılıklı sevgi ve münasebetleri, gerekse anne-babanın evlâdına olan sevgi ve şefkati Kur’ân ve Sünnet çizgisinde olmalıdır. Kişinin ailesine olan düşkünlüğü, onların Allah’a (celle celâluhu) karşı vazifeleri (ibadetleri) konusunda gevşek davranmalarına sebep olmamalıdır. Onların daha çok dünyalarını düşünüp, Âhiret’ini ihmal etmesine göz yummamalıdır. Çünkü gerçek sevgi, şefkat ve merhamet, anne-babanın hem birbirleri hem de çocukları hakkında önce Âhiret’i düşünmeyi ve dünya hayatının da Âhiret’e göre düzenlenmesini gerektirir. Şu hâlde kişi Allah sevgisi ile servet ve evlât sevgisi arasında gerekli dengeyi kurmalı, bunlara yönelik istek ve menfaatler ile Allah’ın (celle celâluhu) emirleri çatıştığında Allah’a itaati seçebilmelidir. Zîrâ insanın servet ve evlâda düşkünlüğü İlâhî emirlere uyma konusunda tereddüde düşürmemelidir. Böylece her şeye rağmen Allah’a (celle celâluhu) itaatte sebat ederek imtihanı kazanmaya gayret etmelidir.

Netice

Dünya sevgisinin başında mal ve evlât sevgisi gelir. Bu sevgi de insanın yaratılışında bulunan fıtrî bir duygudur. Bu duygular Allah sevgisi ile dengelendiği takdirde istikamet yakalanmış olur. Allah (celle celâluhu), dünyada anne ve babayı çocuğuna hizmetkar etmiş, anne ve babanın o hizmetine mukabil, peşin bir ücret olarak lezzetli bir şefkat vermiştir. Hz. Peygamber’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) huzuruna Hevazin kabilesinden birtakım esirler gelmişti. Bunlar içinde çocuğunu kaybetmiş emzikli bir kadın vardı ki, telâşla çocuğunu arıyordu. Kadın esirler arasında çocuğu bulunca hemen onu aldı bağrına bastı ve emzirmeye koyuldu. Bu manzarayı gören Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem): ‘Şu kadının kendi çocuğunu ateşe atacağını düşünür müsünüz?’ dedi. Biz de ‘Hayır, vallahi atmaya muktedir oldukça atamaz.’ dedik. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem): "İşte muhakkak ki Allah kullarından bu kadının çocuğuna olan şefkatinden daha merhametlidir." buyurdular.35 Cenab-ı Hakk’ın şefkati yeryüzündeki bütün canlılarına yayılmıştır. Hattâ bir hayvan, yavrusunu emzirirken onu incitmemek için ayağını kaldırmaktadır.36 İşte bütün canlıların imdadına şefkati ile karşılık veren Cenâb-ı Hakk, şefkate çok muhtaç bekâ arzusuyla yanıp tutuşan insanın arzusunu Âhiret’te yerine getirecektir. Zîrâ zerrelerden küreye, hücrelerden en kompleks organizmalara kadar her tarafa şefkat ve merhamet mührünü vuran Cenab-ı Hakk, âhirette de insanları yeniden diriltecek ve sevdikleriyle buluşturacaktır. Şu hâlde Cenab-ı Hakk, bu dünyada çeşitli nimetleriyle donattığı ve beslediği insanı, Âhiret’te de o bitmek tükenmek bilmeyen nimetleriyle ve dünyada belki doyamadığı çocuk sevgisiyle mükâfatlandıracaktır. Kısacası Allah’ın (celle celâluhu) merhametinden istifade etmemiz için, yavrularımıza Allah için şefkat göstermeliyiz ki, O da bizlere merhamet etsin ve bizleri sevsin.

Okul Öncesi Çocuğun Dini Eğitiminde Allah Tasavvuru

Her çocuk, okul öncesi dönemde, planlı- plansız etkilerle yoğun bir öğrenme ve etkileşim süreci yaşayarak gelişmesini sürdürür. Çocuk bu dönemde, ahlâk ve inanç muhtevalı olan sosyal ve kültürel kimlik geliştirme yönünde de önemli mesafeler alır. Dinin kabul ettiği zihnî doğrular/yargılar ve ahlâkî erdemler bakımından olumlu ve olumsuz şekillenmeler de bu dönemde belirgin bir duruma gelir.

Hemen belirtmemiz gerekir ki, din eğitimi, çocuğa sadece ihtiyacı olan dinî bilgileri aktarıp öğretme ve onları zihnine yerleştirme ameliyesi değildir. İslâm ın, insanı ulaştırmak istediği nihaî hedef, iman, ahlâk ve davranış olgunluğu ile beraber, âhiret mutluluğu da olduğuna göre, elde edilen bilginin, zikrettiğimiz seviyeye ulaşmada sadece temel bir araç olduğu rahatlıkla görülecektir.

Şu anda okullarımızdaki Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersleri, 4. sınıftan itibaren başladığına göre, doğumdan itibaren çocuğu sarması gerektiğini düşündüğümüz dinî değerlerin hemen hemen tek taşıyıcısı anne ve baba olmaktadır diyebiliriz.

Okul öncesi çağda, çocuğa göre, Allah, Peygamber ve Melek gibi kavramlar henüz örtülü anlamlar ihtiva etse de o, bunların üzerindeki sır perdesinin kalkmasını ister ve kendine göre sorular sorarak merakını gidermeye çalışır. Bu çağda, çocuğun dinî nitelikli ilgi ve merakının rasgele, gelişigüzel bir şekilde cevaplandırılması veya cevapsız bırakılması, büyüdüklerinde bu çocukların bazı ruhî boşluklar duymalarına sebep olacaktır. Dolayısı ile, küçük yaşlarda ferdin kişiliğinde meydana gelecek manevî boşlukları ileride kapatmaya çalışmak ise ya çok zor ya da büsbütün imkânsız hâle gelebilecektir.

Resûlüllah tan (s.a.s.), çocuğa güzel isimler verilmesi yönünde, hadis kitaplarında pek çok hadis bulunmaktadır. Bu hadis†i şeriflerden hareketle diyebiliriz ki, din eğitimi faaliyeti daha çocuğun ilk günlerinde bu şekilde başlatılmış olmaktadır. İleriki günlerde ise içinde Allah sözünün geçtiği Mâşaallah, Allah bağışlasın, Allah a emanet ol, Allah a ısmarladık vb. gibi sözler ve dualar, çocuğun sürekli bu söze muhatap olmasına imkân tanıyacak ve olumlu etkilenmeler meydana gelmiş olacaktır (Öcal, s.103).

Öyle ise, ailede, okul öncesine ait dinî eğitim†öğretim faaliyetleri programlanırken, gerekli görülen zihnî tedbirler, ilk etapta, bazı dinî kavram ve ifadelerin tekrar edilmesi şeklinde olabilir. Çocuğun küçük yaşta sık sık duymaya başladığı Allah, cami, ezan, Müslüman, Kur ân vb. kelimeler, onun anlayış ve ifade kabiliyetine göre tekrar edilerek manevî duyguların tedricen artacak bir şekilde hissettirilmesine çalışılabilir. 

Ayrıca, çocuk yemek yemeye başladığında ve sonrasında, uyuyacağında euzu billahi mineşâ€ şeytanir†racim demeye, dua etmeye yavaş yavaş alıştırılabilir; çevresi ile olan ilişkilerinde, yaşı arttıkça iyilik duygusuna yönlendirilip, varsa olumsuz tutum ve tavırlarından uzaklaştırılmaya çalışılabilir. (Cebeci, Genel Din Eğitimi Çağı ve İlkokullarda Din Dersleri , Orta Dereceli Okullarda Yürütülen Din Eğitim†Öğretiminin Problemleri, s. 84†90).

Çocuk görerek, duyarak, taklit ederek öğrenir. Kişiliği de, çevresinde görüp†duyduklarına göre oluşur. Bundan ötürüdür ki, din eğitimine en sağlıklı başlangıç, çocuğun, dinin yaşandığı bir ortamda, hayatını dinin gereklerine göre düzenleyen bir aile ya da çevre içinde bulunması ya da bulundurulması ile gerçekleşebilir. Temel Eğitim Yasası na göre çocuklarımız ancak 10 yaşlarında, ilköğretim 4 üncü sınıfta iken Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Derslerini almaya başlar. Bu da demektir ki, çocuk bu yaşa gelinceye kadar, kendisine öncelikle ebeveyninin dinî tutum ve davranışlarını örnek olarak alabilecektir. Sadece bu faktör bile, anne†babanın çocuklarının dinî eğitiminden birinci derecede sorumlu olduğunu göstermeye yetmektedir. 

Çocukta Allah mefhumu ve inancı 

Çocuk hangi yaşta Allah mefhumunu tanımaya başlar? Bu, gerçekten güç bir sorudur. Genellikle 3†4 yaşından itibaren dünyayı ve kendi varlığını soru konusu yapan çocuğun dinî fikirlerle temas ettiği kabul edilir. Çocuğun Allah kavramı ile karşılaşması sadece yaş faktörüne bağlı değildir. Olgunlaşmanın yanında, çevrede yaşanan dinî hayatın onun üzerindeki etkisi de küçümsenemez (Selçuk, s.70).

Dinî bilgilerin çocuklara 3†4 yaşından itibaren verilebileceğini, her şeyi yaratan, düzene koyup idare eden Allah tasavvurunun, çocukların o yaşlardaki anlayışlarına zor gelmeyeceğini söyleyebiliriz. Esasen çocuk düşünmeden, şüphelenmeden ve itiraz etmeden inanmaya hazır olduğundan, söylenenlere içtenlikle inanır. Buna sadece dilde inanma denmez. Bu, aynı zamanda ruhun da kabulü ve inanışıdır. Tabiî olan da budur. Çünkü çocuk, inanmakla kendini güçlenmiş ve Allah a yaklaşmış hisseder. Böylece o, hayatı iyi, güzel ve yaşamaya değer bulacak ve o nispette yaşama gücü artacaktır.

Büyüklere bir çok sorular sorması, onun öğrenme merakını, olumlu yaklaşımını gösterir. Bu sebeple çocuğa Allah inancı hakkında bilgiler aktarırken, bu bilgilerin anlaşılır olmasına bilhassa dikkat etmek, Allah ın büyüklüğünü, her şeyin yaratıcısı, bütün iyilik ve güzelliklerin sahibi olduğunu öncelikle belirtmek gerekir (Ayhan, s.114).

Dinimizin en temel konusu olan Allah inancı, bu yaşlarda şu şekilde de verilebilir: Allah, bütün varlıkları yaratan ve insanları onlardan daha üstün kılan ve seven, özellikle çocukları daha çok seven ve koruyan, besleyip büyüten, sayılamayacak güzelliklerde yiyecekler ve içecekler veren, çiçeklerle, hayvanlarla tabiatı dolduran, suçları ve yanlış davranışları hemen cezalandırmayıp, farkına varıp vazgeçmemiz için zaman tanıyan, davranışlarımızın iyi ve güzel olanlarına büyük ölçüde mükâfatlar veren, yaptığımız bir iyiliğe karşı daha başka pek çok iyiliklere ulaşmamızı sağlayan Yüce Rabbimizdir (Ayhan, s.117).

Ya da çocuğumuza; nimetleriyle bizi perverde eden Allah ın (c.c.) şefkati, Rahmâniyeti ve Rahîmiyeti onun anlayacağı şekilde anlatılabilir. Allah ın (c.c.) bizi nasıl beslediği, baktığı, büyüttüğü, bize nasıl sevgi verdiği anlatılır ve: O (c.c.), çok şefkatlidir, bizi korur, bütün belâlardan muhafaza, himaye ve vikaye eder denilerek, çocuklarda O na karşı güven, itimat ve sevgi hissi coşturulmalıdır. Hattâ en küçük yavruların, dahası haşaratın, Allah ın (c.c.) re fetiyle, rahmetiyle beslendiği uygun bir dille ona anlatılarak, Rabbisiyle olan münasebeti sağlama bağlanılmalıdır (Gülen, Çocuk Terbiyesi).

Allah inancında iki temel unsur 

İnanç duygusunun temeline bakıldığında, iki esas temel görülecektir. Allah sevgisi ve Allah korkusu. Bilmeyerek yapılan Allah korkusu telkinlerinin çocuk ruhunda birtakım olumsuz sonuçlara yol açtığı belirlenmiştir. Bu sebeple, ilk yaşlardan itibaren başlatılması gereken iman esasları öğretiminde Allah sevgisi esas olmalıdır denilebilir. Zira henüz mücerret kavramların, suç ve cezanın, günahın ne demek olduğunu kavrayamayacak derecede küçük yaştaki çocukların, psikolojik hayatlarında önemli bir rol oynayan korku duygusunun, Allah korkusu şekline dönüştürülmesi ve ebeveynin bundan faydalanma yoluna gitmeleri oldukça yanlış bir tutumdur (Ay, Çocuklara İman Esaslarının Öğretimi , Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, s.243).

.

Efendimiz'in Çocukları İsimlendirmede Uyguladığı Yöntem

Arapça menşeli bir kelime olan "isim"; "alâmet, yükseklik, yüce mevki, yüksek mertebe" gibi mânâlara gelmekte olup, cevher ya da arazı belirleyen lafızdır.1 "İsim" kelimesi Türkçemizde "ad" kelimesi ile aynı mânâda kullanılır. 

Meşhur müfessirlerimizden Elmalılı Hamdi Yazır, "isim" aslında sözlük anlamıyla bir şeyin zihinde doğmasını sağlayan işaret ve alâmet olup, örfte tek başına anlaşılır bir mânâya delâlet eden kelime diye tarif edilir demektedir. "İsmin" çoğulu "esma" veya "esâmî"dir ve bunlar tamamen Türkçemize mâl olmuş kelimelerdir.2

Kur'ân-ı Kerîm'de 'İsim' Kelimesi
Kur'ân-ı Kerîm'de "isim" kavramı türevleri ile birlikte yetmiş bir âyet-i kerîmede geçmektedir. Biz burada daha çok Bakara Sûresi otuz birinci âyet-i kerîmesinin mânâsı üzerinde durmaya çalışacağız. Söz konusu âyet-i kerîme meâlen şöyledir: "Allah Âdem'e bütün isimleri öğretti. Müteakiben önce onları meleklere göstererek: 'İddianızda tutarlı iseniz haydi Bana şunları isimleriyle bir bildirin bakalım!' dedi." (Bakara, 2/31)

Elmalılı'nın bu âyet-i kerîme ile ilgili yorumlarını biraz sadeleştirerek vermek istiyoruz: Allah (cc) öğrettiği bu isimleri ya kendi koyup Âdem'in ruhuna nakş ve ilham etti veya Âdem'e bu isimleri gerektiğinde koyup kullanacağı özel bir yeteneği haiz ruh üflemeyi takdir etti. Birinci mânâ açık, ikincisi ise ihtimal dâhilindedir. "Öğretti" kelimesinden Hz. Âdem'in dilin esası olan isimleri birdenbire bir anlatma ile bilmiş olmayıp, terbiyenin sırrı hükmünce bir yetenek ile az çok bir tedric yani azar azar ilerleme içinde bellemiş olduğu anlaşılır. 

Bu isimler nelerdir? Genelleştirmenin kapsamı ne kadardır? Yani bütün eşyanın isimleri midir? Yoksa birtakım bilinen isimlerin toplamı mıdır? İlmî tabiriyle "el-esmâ" kelimesindeki "elif lâm" genelleme için midir? Yoksa "Allah'ın öğretmesini murat ettiği isimler" mânâsına mıdır? Bu noktada tefsircilerden birkaç görüş vardır: 

1- Bu isimler, insanların tanışmalarına, anlaşmalarına sebep olan bütün isimlerdir. İnsan, hayvan, yer, deniz, dağ, eşek ve diğerleri, hepsi (İbn Abbas'dan Dahhâk). Karga, güvercin ve her şeyin ismi (Mücahid). Her şeyin ismi, deve, inek, koyuna varıncaya kadar (Said b. Cübeyr). Her şeyin ismi, hattâ şu, bu, abdestsizlik bile (İbnü Abbas'dan Said b. Ma'bed). Her sınıf halkın ismi ve cinsine çevrilmesi, şu dağ, bu deniz, şu şöyle, diye her şeyin ismi (Katâde). Bunların özeti, bütün dillerin aslı olan dilin hepsi oluyor. Ve "elif lâm" genelleştirmeye hamlediliyor. Bundan kıyamete kadar olmuş, olacak bütün şeylerin isimleri mânâsını anlayanlar da olmuştur.

2- Meleklerin isimleri (Rabi' ve daha diğerleri).

3- Zürriyetinin isimleri (İbnü Zeyd'den, İbn Vehb'den Yunus b. Abdi'l-Alâ ve diğerleri). Bu iki şekilde de "elif lâm" ahd içindir ve bunun karinesi gelecek olan "aradahum/onlara arz etti" kelimesindeki zamir ile gösterilmiştir. Çünkü tağlib muhtemel olmakla beraber zamirinin akıl sahipleri için olduğu açıktır. Ve bu karineye göre bazı tefsirciler hem meleklerin isimlerini ve hem nesillerin ismini kapsamasını (yani ikinci ve üçüncü görüşü) toplamışlardır. Bu isimleri, Allah'ın isimleri diye telâkki etmeye bu zamir engeldir.

4- Esmâ (isimler)dan murad dil değil, eşyanın duyguları, diğer deyimle o duygulardan oluşan ilmî suret (biçim)lerdir, diye de tefsir edilmiştir. Fakat bunun ilimden çok kelâm, hiç olmazsa kelâm-ı nefsî (zata mahsus kelâm) olan zihin olması gerekir. Her ne olursa olsun burada kesin olan nokta, Hz. Âdem'e -az veya çok- lisan öğretilmiş ve onun ilim ve kelâm sıfatlarına mazhar kılınmış olması, kelâm ve dil meselesinin hilâfet işinde önemli yerinin bulunmasıdır. 

İşte Allah Teâlâ Âdem'e böyle isimleri öğretti. Öğretimden bir müddet sonra da bu isimlerin müsemmalarını (yani delalet ettikleri zâtları) meleklere arz etti. Buradaki "hüm/onlara" zamirinde bir dil inceliği vardır ki, lisanımızda bulunmaz. "He" zamiri yerine "hüm" zamirinin kullanılması, arz olunan şeylerin "akıl sahibi" olduğunu açıkça göstermektedir. Ve isimleri şarta bağlatan karine de budur. Bu zamirin meleklere ait olması ve o isimlerin meleklerin isimleri olması ihtimali, isimlerin meleklere arz edilmiş olması sebebi ile ihtimal dışı kalmaktadır. Şu halde en açık mânâ, ad verilmiş olanların Hz. Âdem'den sonra gelecek olan "nesillerin adları" olmasıdır. Âyet-i kerîmede daha önce anılan "el-esmâ/isimler" kelimesi ile de insan isimlerinin kastedilmiş olduğu anlaşılır. Bununla birlikte, sadece insan değil bütün eşyaya ait isimlerin öğretilip de, meleklere sadece insan isimlerinin sorulmuş (arz) olması da ihtimal dâhilindedir. Fakat her iki halde böyle olmak için nesillerin yaratılmış olması gerekir. Hâlbuki ayette henüz Hz. Havva'nın bile yaratıldığına işaret yoktur. Bu sorunun cevabı meşhur bir hadîs ile açıklanmaktadır. Şöyle ki: Hz Âdem'in nesilleri meleklere, küçük zerreler misâlinde arz edilmişlerdir.3 

Bu hadîs insan neslinin o zaman Âdem'de henüz tohum hâlinde (yani gelecekte bütün Âdemoğullarını temsil eden ilk mânevî tohumcuklar şeklinde) bulunduklarını anlatır. Bu olayların yoğun cisimler âleminde olmayıp, Hz. Âdem'in ruhunun takdiri veya ruhunun esîr gibi yumuşak bir cisim hâlinde olduğu düşünülebilir. Esîrden meydana getirilmiş bu cismin atom altı parçacıklarında, kıyamete kadar gelecek Âdemoğlunun birbirine bağlı temessülleri (görüntüleri) veya Hz. Âdem'in ruhunda gelecek nesillerin mânevî suretleri, isimlerin meleklere arz olunmasına ait yan mânâlar olarak düşünülebilir. Arz hâdisesinin, Hz. Âdem'in yeryüzüne inmeden önce olması da, bu şekilde düşünmemiz için açık bir karine demektir. Bu açıdan meleklere isimlerin sorulması, hissî bir arz değil, ilmî bir arz olmuş olur.4

İsim/Ad Koyma
Medenî hukukta ad, kişileri birbirinden ayırmaya ve tanıtmaya yarayan sözcük olup, doğan her çocuğa bir ad koyma zorunluluğu vardır. 1587 sayılı nüfus kanununa göre millî kültürümüze, ahlâkî kurallarımıza, gelenek ve göreneklerimize uygun olmayan veya kamuoyunu incitici adlar konulamaz.5 Türklerin İslâmiyet'i kabulünden önceki isimleri yırtıcı hayvan, yırtıcı kuş ve dış tesirlere dayanıklı maddelerden seçilmiş, genelde çocuklara Bozkurt, Arslan, Şahin, Doğan, Timur/Demir, Kaya ve Gökhan gibi adlar verilmiştir. 

İslâmiyet'ten önceki Araplar da hayatın zorlukları ve özellikle düşman karşısında dayanıklı, güçlü ve cesur olmak, düşmana korku salmak gibi arzu ve düşüncelerle çocuklarına Galip, Zalim, Mukatil/Savaşçı, Esed/Arslan, Leys/Yiğit, Zi'b/Kurt, Hacer/Taş, Sahr/Kaya gibi adlar koymuşlardır.6

Efendimiz'in (sas) Yeni Doğan Çocuklara İsim Koyması
Çocuğa isim koyarken sağ kulağına ezan, sol kulağına ise kâmet okunur. Nitekim Ebu Rafi'nin anlattığına göre Hz. Fatıma (r. anha) oğlu Hasan'ı (r.a.) doğurduğu zaman, Resûlullah'ın (sas) kulağına ezan ve ihlâs suresini okuduğunu, hurma ile tahnik edip ismini koyduğunu belirtmektedir.7

Hz. Aişe (r. anhâ) anlatıyor: "Yeni doğan çocuklar Hz. Peygamber'e (sas) getirilirdi. O da mübarek olmaları için dua eder, tahnikte bulunurdu."8

Esma Binti Ebu Bekir anlatıyor: "Mekke'de Abdullah İbnu Zübeyr'e (ra) hamile kalmıştım. Doğum yaklaşmıştı ki, Mekke'yi terk ettim ve Medine'ye geldim. Abdullah'ı orada dünyaya getirdim. Doğunca, bebeği alıp Resûlullah'a (sas) götürdüm, kucağına bıraktım. Resûlullah (sas) bir hurma istedi, ağzında çiğneyerek ezdikten sonra, (yumuşattığı o) hurma ile çocuğun damağını oğdu, hakkında bereketle dua etti ve Abdullah ismini verdi. Müslüman aileden ilk doğan çocuk bu idi. (Medine'de bütün Müslümanlar) onun doğumuna çok sevindiler. Çünkü "Yahudiler size sihir yaptılar, asla doğum yapamayacaksınız." diye bir şayia çıkarılmıştı."9

Ebu Musa anlatıyor: Bir oğlum doğmuştu. Hemen Resûlullah'a (sas) getirdim, İbrahim ismini verip bir hurma ile tahnikte bulundu. Sonra da "Mübarek olsun" diye dua buyurdu ve çocuğu bana geri verdi. İbrahim, Ebu Musa'nın en büyük evlâdı idi.10

Efendimiz'in (sas) Çocuklara Doğduklarından Yedi Gün Sonra İsim Koyması
İbnu Ömer'den rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber (sas) çocuğa, doğumunun yedinci gününde isim konmasını, yıkanarak pisliklerinden temizlenmesini ve akika kurbanı kesilmesini emir buyurmuştur."11

Bu rivayete bakarak çocuğu yedinci günden önce isimlendirmenin yanlış olduğunu zannetmek hata olur. Çünkü İbni Kayyim el-Cevzî'nin yaklaşımı ile söyleyecek olursak, isim verme, isimlendirilecek bir varlığı tarif etmek oluyorsa, muayyen bir varlığın ismini –burada çocuk- vermediğimizde, sadece onu nasıl tarif edeceğimizi bilememiş oluruz. Bu açıdan, söz konusu varlığı var olduğu gün tarif etmek mümkün olduğu gibi, üç gün sonraya, hattâ akîkası kesilinceye kadar ertelemede büyük bir mahzur olmayabilir. Bu konuda genişlik olduğunun bilinmesinde fayda vardır.12 Ancak bir defa bile olsa sesi duyulduktan sonra ölen çocuğa isim konulacağına, yıkanıp kefenlendikten ve namazı kılındıktan sonra defnedileceğine dâir Ebu Hanife Hazretleri'nin içtihadı ile ölü doğsa bile çocuğa isim konulup yıkanması gerektiğini belirten Ebu Yusuf Hazretleri'nin kanaati, çocuğa doğduğu gün isim konulmasının gerekli olduğunu göstermektedir.13
Efendimiz'in (sas) Çocuklarda Değiştirdiği İsimler

Efendimiz (sas), bazı çocukların isimlerinin ihtiva ettiği olumsuz anlamlardan dolayı onlara yeni isimler vermiştir. 

Bu konuda Hz. Ali'den (ra) gelen bir rivayet şöyledir: "Oğlum Hasan dünyaya geldiğinde ona Harp ismini koydum. Derken Peygamber (sas) geldi ve: "Torunumu bana gösteriniz. Ona ne ad koydunuz?" diye sordu. Ben de: "Harp" deyince, "Hayır, o Hasan'dır." buyurdu. Oğlum Hüseyin doğduğu vakit bu defa ona Harp ismini vermiştim. Peygamber Efendimiz (sas) yine geldi ve: "Torunumu bana gösteriniz. Ona ne ad koydunuz?" diye sordu. Ben de yine: "Harp" deyince, "Hayır, o Hüseyin'dir." buyurdu. Üçüncü çocuk dünyaya gelince ona da Harp ismini verdim. Peygamber Efendimiz (sas) yine geldi ve: "Torunumu bana gösteriniz. Ona ne ad koydunuz?" diye sordu. Biz de: "Harp" deyince, "Hayır, o Muhsin'dir." dedikten sonra, "Ben onlara Harun'un Şebber, Şebbir ve Müşebbir isimli çocuklarının adını verdim." buyurdu."14

Bu konudaki bir diğer rivayet ise şöyledir: "Sehl bin Sa'd'in anlattığına göre el-Münzir İbnu Ebi Üseyd doğduğu zaman Resûlullah'a (sallallâhu aleyhi ve sellem) getirilmişti. Çocuğu kucağına aldı ve: "İsmi nedir?" diye sordu; "İsmi falandır." diye ne konmuşsa söylendi. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem): "Hayır! Bunun ismi Münzir olacak" dedi ve o gün çocuğa Münzir ismini koydu."15

Efendimiz'in (s.a.s) Yetişkinlerde Değiştirdiği İsimler
Hz. Aişe (r.anhâ): "Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) çirkin isimleri değiştirirdi." demektedir.16 Çirkin olması sebebi ile isimler değiştirilebildiği gibi, güzel olmasına rağmen başka bir maslahattan dolayı da değiştirilebilmiştir. Ebu Hureyre'den yapılan bir rivayette bu şekildeki isim değiştirme konusu ile ilgili şunu görmekteyiz: "Zeyneb Bintu Ebi Seleme'nin ismi Berre17 idi. 'Bu ismi kullanmakla sanki kendisini temize çıkarıyor' dediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) Berre ismini Zeyneb olarak değiştirdi."18 

Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) ismini değiştirmiş olduğu diğer bir sahabi ile ilgili rivayet ise şu şekildedir. Beşir ibni Meymun'un amcası Üsame İbnu Ahdari diyor ki: "İsmi Asram (verimsiz, merhametsiz, faydasız manalarına gelen) olan bir adam vardı. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) ona: "İsmin nedir?" diye sordu. Adam: "Asram" diye cevap verdi. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem): "Hayır, sen Zür'a'sın (Ziraatçi)" buyurdu.19 Bu konudaki diğer bir örnek de şu şekildedir. Said ibnu'l-Müseyyeb, babası vasıtasıyla dedesinden naklediyor: "Dedem, Resûlullah'a (s.a.s) uğramıştı. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem): "İsmin ne?" diye sordu. Dedem: "Hazn (muamelesi sert kişi, kaba, sert yer)" diye cevap verdi. Resûlullah (s.a.s): "Hayır, sen Sehl'sin (Kolaylık)" dedi. Müseyyeb: "Olmaz, Sehl çiğnenir ve alçaltılır. Babamın verdiği bir ismi değiştiremem." dedi. İbnu'l-Müseyyeb devamla şöyle hayıflanıyor: "Maalesef o günden sonra ailemizde kabalık devam etti gitti." 

Ebu Davud, bu hadîs-i şerîfi aktardıktan sonra Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) isim değiştirme uygulamasında konuyu daha belirgin hâle getiren şu uygulamalarını da bizlere aktarmaktadır: "Resûlullah (s.a.s) Asi (İsyankâr), Aziz, Atele (Şiddet, Sertlik), Şeytan, Hakem, Ğurab (Karga), Hubab (bir şeytan ismi), Şihab (Alev) isimlerini değiştirdiler. Şihab'ı Hişam (Cömert), Harb'i Silm (Barış, Sulh) ve Muzdaci' (Yatan) adını Münbais (Ayakta) adlarıyla değiştirdi. Afire (Çorak) adını taşıyan bir araziyi ise Hadire (Yeşillik) diye, Şi'bu'd-Dalalet'i (sapıklık mahallesi/geçidi) Şi'bu'l-Hüda (Hidayet mahallesi/geçidi) olarak isimlendirdi. Benu'z-Zinye'yi (zina oğulları) de Benu'r-Rüşd (Doğruluk oğulları) şeklinde değiştirdi."20 

Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) Ya'la, Bereket, Eflah, Yesar, Nafi' ve benzeri isimlerin kullanılmasını yasaklamayı arzu etmiştir. Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) bu yasaklama isteğinin gerekçesini de şu şekilde açıklamıştır: "Zira kişi; "Bereket burada mı?" diye sorar da, "Hayır, yok!" diye cevap verirler."

Cabir b. Abdillah diyor ki; "Sonra Efendimiz'in bu mevzuda sükût ettiğini gördüm. Daha sonra da bu isimleri yasaklamadan vefat etti. Hz. Ömer (ra) bu isimleri yasaklamak istedi, sonra o da vazgeçti."21

Efendimiz'in Mânâsı Güzel İsimleri Önemsemesi
Yahya İbnu Said anlatıyor: "Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) bol sütlü bir deve hakkında: "Bunu kim sağacak?" diye sordu. Bir adam ayağa kalkmıştı ki Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem): "İsmin ne?" dedi. Adam: "Mürre (acı)!" deyince, ona; "Otur!" dedi. Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) tekrar: "Bunu kim sağıverecek?" diye sordu. Bir başkası ayağa kalktı; "Ben sağacağım" diyecekti ki Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem) ona da: "İsmin nedir?" diye sordu. Adam: "Harp (savaş)" diye cevap verdi. Ona da; "Otur" dedi. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem): "Bu deveyi kim bize sağıverecek?" diye sormaya devam etti. Bir adam daha kalktı. Ona da ismini sordu. "Yaîş (Yaşar)" cevabını alınca ona: "Sen yaşıyorsun." diyerek müsaade etti."22

İsimlerin mânâlarından hareketle hayır umma konusunu destekleyen bir başka rivayet ise şöyledir: Ebu Hureyre'nin anlattığına göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) buyurdular ki: "Eslem kabilesini Allah selametli kılsın, Gıfar kabilesine de mağfiret buyursun!"23 Hufaf İbnu Îmâ el-Gıfari anlatıyor: Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) rükûa gitti, sonra başını kaldırdı ve; "Gıfar kabilesini Allah mağfiret etsin. Eslem kabilesine Allah selâmet versin. Useyye Allah'a ve Resulü'ne isyan etmiştir." deyip secdeye gitti.24

Buradaki kabile isimlerine dikkat ettiğimizde, isimlerin mânâlarının bahsi geçen kabilelerde tezahürünü âlemlere rahmet bir peygamber feraseti ile Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) görmüş olduğunu anlarız. Zaten Sünnet-i Seniyyeyi dikkatlice inceleyen bir kişi, Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) isimlerin anlamlarına ehemmiyet verdiğini, kişilerin isimlerindeki manalarla o kişiler arasında bir irtibat kurduğunu rahatlıkla anlayacaktır.

Ashabın Güzel Anlamlı İsim Verme Konusundaki Hassasiyetleri
Mesruk anlatıyor: "Hz. Ömer'le karşılaştım. Bana: "Sen kimsin" diye sordu. "Mesruk İbnu'l-Ecda" dedim. Dedi ki: "Ben Resûlullah'ın (sallallâhu aleyhi ve sellem) 'ecda' şeytandır" dediğini işittim."25

Yahya b. Said'in anlattığına göre Hz. Ömer bir adama: "İsmin nedir" diye sordu. Adam: "Cemre (Kor)" dedi. "Kimin oğlusun" diye tekrar sordu. Adam: "İbnu Şihab (Alevoğlu), deyince; "Kimlerdensiniz" dedi. Adam: "Humkâlardan (Ahmaklardan)" 

"Eviniz nerede" diye sordu. "Hirretu'n-Nâr'da (Hararetli ateş)" cevabını alınca; "Hangisinde" dedi. "Zatı Lezâ'da (Şiddetli alev)" cevabını alınca; Hz. Ömer (ra): "Ailene yetiş, yanıyorlar" dedi. Gerçekten durum aynen Hz. Ömer'in dediği gibiydi."26

Peygamber İsimleri Künye Olarak Kullanılabilir mi?
Rivayetlerden anlayabildiğimiz kadarı ile Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Ashab'ına peygamber isimleri ile isimlendirilebileceğini belirtmiştir. Ebu Vehb el-Cüşemi'nin anlattığına göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuşlardır: "Peygamberlerin isimleriyle isimlenin."27 Ayrıca bazı Sahabilerin peygamber isimlerini künye olarak kullanmalarına izin vermiştir. Ancak daha sonraları özellikle de Hz. Ömer (r.a.) bu konuda hassas davranmış, peygamber isimleri vermenin doğru olmayacağı içtihadında bulunmuştur. Hattâ Hz. Ömer'in (r.a.) azatlı kölesi Eslem'in anlattığına göre, Hz. Ömer (r.a.) bir oğlunu "Ebu İsa" künyesini kullandığı için azarlamıştır. Yine Ebu İsa künyesini kullanan Muğire İbnu Şu'be'ye (r.a.), Hz. Ömer (r.a.): "Ebu Abdillah künyesini kullanman sana yetmez mi?" diye sormuş; Muğire de: "Bana Ebu İsa künyesini takan Hz. Peygamber'dir (sallallâhu aleyhi ve sellem)" cevabını verince, Hz. Ömer: "Hz. Peygamber'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) geçmiş gelecek bütün günahları affedilmiştir. Bizim hakkımızda ne hüküm verileceği belli değil" demiş ve evla olanı işaret etmiştir.28 Nitekim Muğire de onun bu isteğine icabet ederek ölünceye kadar "Ebu Abdullah" künyesi ile çağrılmıştır.

İsim Verme Hakkındaki Öncelik
İslâm'da isim verme hakkı babaya ait kabul edilmiştir. Şayet baba ölmüş veya hukukî tasarruflarda bulunması yasaklanmışsa, bu hakkı anne kullanır. Doğumundan önce babasını kaybetmiş olan Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) ismi annesi Âmine tarafından Muhammed olarak seçilmiş ve bu isim dedesi Abdülmuttalip tarafından konulmuştur. Ebu'd-Derda'nın rivayetine göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Sizler kıyamet günü isimlerinizle ve babalarınızın isimleriyle çağırılacaksınız, öyleyse isimlerinizi güzel yapın."29

Makbul İsimler
Buraya kadar aktarmaya çalıştığımız rivayetlerden, ancak güzel mânâlara delâlet eden isimlerin makbul olduğunu anlıyoruz. Anlam itibarı ile çirkin, kötü ve şirk kokan isimlerin de insanlar üzerinde olumsuz tesirler meydana getirmeleri sebebi ile mekruh veya harama yakın mekruh oldukları anlaşılmaktadır. 

İbnu Ömer'in rivayetine göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) buyurdular ki: "Allah'ın en ziyade sevdiği isimler Abdullah ve Abdurrahman'dır."30

Abdullah ve Abdurrahman gibi isimlerin Allah'a en sevimli olmasının sebebini şu şekilde izah etmek mümkündür: Abdullah isminde ubudiyet ve tezellülü itiraf vardır. Abdurrahman'da ise her mahlûka şamil olan rahmeti itiraf vardır. Keza birinci isimde, bu isimle adlandırılan kimsenin Allah'a ibadet eden olması, ikincisinde ise İlâhî rahmetin, bu ismi taşıyanın üzerinde tezahür etmesi isteği, tefeülü veya beklentisi vardır.31 Ancak Allah katında sevilen isimler acaba sadece bu iki isimden mi ibarettir? Yoksa bu isimlerin birer örnek olduğunu mu düşünmeliyiz? Aynî'nin ifadesi ile söyleyecek olursak "abd/kul" kelimesinin, Allah'ın (celle celâluhu) yüce, yüksek ve güzel isim ve sıfatlarına izafe edilerek oluşturulan her bir isim, Allah'ın sevdiği isimler dâhilinde olmalıdır.32 

Meselâ, Abdülkerim; keremi bol, cömert olan Azîz ve Celîl Allah'ın kulu mânâsınadır. Abdüllatîf; latif, güzel, yumuşak, hoş, nazik olan bütün olayların ve eşyanın inceliklerini bilen Allah'ın kulu demektir. Abdülmâcid; kadr u şanı büyük, cömertlik ve keremi bol olan Allah'ın kulu; Abdülmâlik ise, sahip olan, her şeyin mülkiyetinin sahibi olan Allah'ın kulu anlamındadır. Abdülmecîd, şanı büyük ve yüksek olan, şan ve yücelik sahibi Allah'ın kulu; Abdülmelik de her şey üzerinde tasarruf ve hükmeden tek hükümdar Allah'ın kulu demektir. Böylece bu tür isimler aynı zamanda Allah'ın hatırlanmasına, tevhidin korunmasına, insanın kulluk boyutunun unutulmamasına ve daha bilemeyeceğimiz pek çok güzelliklerin oluşumuna vesile olmaktadırlar.

Mekruh İsimler
Ebu Vehb el-Cüşemi'nin anlattığına göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuşlardır: "Allah'ın çok sevdiği isimler Abdullah ve Abdurrahman'dır. En sadık olanları da Haris ve Hemmam isimleridir. En çirkinleri de Harb ve Mürre isimleridir."33

Ebu Hüreyre'nin rivayetine göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) buyurdular ki: "Allah nezdinde en kötü en zelil isim, kendisine (ahna') Melikü'l-emlak (mülklerin Maliki) ismini veren şahsın adıdır. Hâlbuki Allah'tan başka Mâlik yoktur." Süfyan devamla: "Şehin Şah bunun örneğidir" demektedir. Ahmed İbnu Hanbel diyor ki: "Ebu Amr'a, 'ahna' ne demek diye sordum, "en düşük" diye cevap verdi."34

Birden Fazla İsim Taşımanın Caiz Oluşu
İsim vermekten maksat, kişiyi diğerlerinden temyiz edip tanımak olduğundan, tek ismin yeterli olduğu durumlarda tek isimle yetinmek en uygunudur. Ancak birden fazla isim kullanmak da caizdir. Nitekim insanlara hem isim hem künye hem de lakap verilebilmektedir. Ayrıca Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) birden fazla ismi bulunmaktadır. Cübeyr İbnu Mut'im'in rivayetine göre Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) buyurdular ki: "Benim beş ismim vardır: Ben Muhammed'im (çok övülmüş), ben Ahmed'im (çok hamd eden, sevilmiş), ben Allah'ın benimle küfrü mahvedeceği el-Mâhî'yim (mahvedici). Ben Hâşir'im (toplayıcı), insanlar benim arkamda haşredilecektir. Ben Âkıb'ım (en son gelen), benden sonra peygamber gelmeyecektir."35

Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) İsim ve Künyesinin Alınmaması
Enes (ra) anlatıyor: Bir gün Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) Baki'de idi. Kulağına bir ses geldi: "Ey Ebu'l-Kasım!" diyordu. Başını sese doğru çevirdi. Seslenen adam: "Ey Allah'ın Resulü seni kastetmedim, ben falancayı çağırdım" dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem): "İsmimi isim olarak koyun, fakat künyemi kendinize künye yapmayın!" buyurdu.36 

Cabir'in (ra) anlattığına göre birinin bir oğlu oldu. İsmini Kasım koydu. Kendisine: "Sana Ebu'l-Kasım künyesini vermeyiz. Bu künye ile seni şereflendirip memnun etmeyiz" dedik. Hz. Peygamber'e (sallallâhu aleyhi ve sellem) gelerek durumu arz etti. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) bunun üzerine: "Oğlunun adı Abdurrahmandır" dedi. Bir rivayette şu ziyade var: "İsmimi isim olarak koyun, fakat künyemi künye yapmayın. Zira ben Kasım (taksim edici) kılındım. Aranızda taksim ederim." Ebu Davud'un bir rivayetinde şöyle buyrulmuştur: "Kim benim ismimi almışsa, künyem ile künyelenmesin. Kim de künyem ile künyelenmişse, ismimle isimlenmesin."37

Hz. Aişe'nin (r. anha) anlattığına göre bir kadın gelerek: "Ey Allah'ın Resulü, ben bir oğlan dünyaya getirdim. 'Muhammed' diye isim, 'Ebu'l-Kasım' diye de künye verdim. Bana, sizin bu durumdan hoşlanmadığınız söylendi, doğru mu?" diye sordu. Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem): "İsmimi helâl, künyemi haram kılan şey de ne?" veya "Künyemi haram kılıp ismimi helal kılan şey de ne?" diyerek reddetti.38 Alimlerimiz bu nehyin Peygamber Efendimiz'in hayatı ile kayıtlı olduğunu söylemişlerdir. Zira Ebu Davud ve Tirmizi'nin (Ebu Davud, Edep 68; Tirmizi Edep 68) Sünenlerinde ve Beyhaki'nin Sünen-i Kübrâ'sında (9/309) yer alan bir hadiste Hz. Ali, Peygamber Efendimiz'e: "Ya Resûlallah, senden sonra bir çocuğum olursa ona senin adını ve künyeni vereceğim." dedi. Efendimiz de ona "Evet" buyurdular. Ayrıca sahabeden Ebu'l-Kasım künyesinde olanlar olduğu gibi bu künye ile meşhur âlimler de vardır. 

Sonuç
Çocuklarımıza, Efendimiz'in gösterdiği hassasiyetler doğrultusunda isimler koymanın, hem ebeveyn açısından hem de dünyaya gelen göz aydınlığı çocuklarımızın daha huzurlu, mutlu ve karakter algısı yüksek fertler olması açısından ehemmiyetli bir faktör olduğu görülmektedir. Bu hassasiyete ümmet-i Muhammed'in de azamî hassasiyet göstermesinin Allah'ın (celle celâluhu) rızasına bir vesile olacağı ümit edilir. Çocuklara verilen isimler, karakter ve şahsiyetin en temel öğesidir. Çocuğun yetişme döneminde kendisini dış dünyaya nasıl bir isimle tanıtacağı çok önemlidir. Bu açıdan ebeveynler önemli bir sorumluluk altındadırlar. Çocukları makbul isimlerle isimlendirmenin ne denli önemli olduğunu anlamak için, Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) buraya kadar aktarmaya çalıştığımız uygulamalarını nazar-ı dikkate almak yeterli olacaktır.

* Araştırmacı - Yazar
mgulcur@yeniumit.com.tr

Dipnotlar
1. İbn Manzûr, Lisânu'l-Arab, 14/401–403
2. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'ân Dili, 1/18, Eser Neşriyat, trsz.
3. Tirmizî, Kıyamet, 47; Ahmed b. Hanbel, 2/179.
4. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'ân Dili, 1/308–312, Eser Neşriyat, trsz
5. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, 1/77.
6. DİA, 1/332.
7. Ebu Davud, Edeb 116, (5105); Tirmizi, Edahi 17, (1514)
8. Müslim, Edeb, 27 (2147); Ebu Davud, Edeb 116, (5106)
9. Buhari, Menakibu'l-Ensar 45, Akika 1; Müslim, Âdâb 26, (2146)
10. Buhari, Akika 1; Müslim, Âdâb 24, (2145)
11. Ebu Davud, Edahi, 21, (2837); Tirmizi, Edahi 23, (1522), Edeb 63, (2834); Nesai, Akika 5, (7, 166); İbnu Mace, Zebai 1,(3165)
12. İbni Kayyim el-Cevziyye, İslâm'da Çocuk, (Terc. Mahmut Kısa), s. 127, Esra Yay., Konya, trsz.
13. DİA, 1/333.
14. Ahmed b. Hanbel, 1/118. Şebber, Şebbir ve Müşebbir isimleri büyük bir ihtimalle Hasan, Hüseyin ve Muhsin isimlerinin İbranice karşılıkları olmalıdır.
15. Buhari, Edeb 108; Müslim, Edeb 29, (2149)
16. Tirmizi, Edeb 66, (2841)
17. 'Berre' ya da 'el-berretü' kelimesi yine Arapça'daki 'el-birru' kelimesinden türemiş olup 'çokça cömert, dürüst, itaatkâr, iyi kadın' manasınadır. Kelimede yüklü bulunan bu anlamdan dolayı bazıları Zeynep validemiz için 'nefsini temize çıkarıyor' deme talihsizliğinde bulunmuşlardı.
18. Buhari, Edeb 108; Müslim, Edeb 17, (2141)
19. Ebu Davud, Edeb 70, (4954)
20. Buhari, Edeb 107–108; Ebu Davud, Edeb 70, (4956)
21. Müslim, Âdâb 13, (2138); Ebu Davud, Edeb, 70, (4960)
22. Muvatta, İsti'zan 24 (2, 973)
23. Buhari, Menakıb 6; Müslim, Fezailu's-Sahabe 183, (2515, 2516)
24. Müslim, Mescid 308, (679)
25. Ebu Davud, Edeb 70, (4957)
26. Muvatta, İsti'zan 25 (2,973)
27. Ebu Davud, Edeb 69, (4950)
28. Ebu Davud, Edeb 72, (4963)
29. Ebu Davud, Edeb 69, (4948)
30. Müslim, Âdâb, 2, (2132); Ebu Davud, Edeb 69, (4949); Tirmizi, Edeb 64, (2835)
31. Davudoğlu, Ahmed, Sahih-i Müslim Ter. ve Şerhi, 6/391.
32. Aynî, Umde, XVIII, 257.
33. Ebu Davud, Edeb 69, (4950)
34. Buhari, Edeb 114; Müslim, Edeb 20, (2143); Ebu Davud, Edeb 70, (4961); Tirmizi, Edeb 65, (2839)
35. Buhari, Menakıb 17, Tefsir, Saff 1; Müslim, Fezail 125, (2354); Muvatta, Esmau'n-Nebi 1, (2, 1004); Tirmizi, Edeb 67, (2842)
36. Buhari, Menakıb 20, Edeb 106; Müslim, Âdâb 1 (2131); Tirmizi, Edeb 68, (2844)
37. Buhari, Edeb 105, 106, 109, Menakıb 20; Müslim, Âdâb 2, (2133); Ebu Davud, Edeb 74 (4965); Tirmizi, Edeb 68, (2845)
38. Ebu Davud, Edeb 76, (4968)

.

Çocuk ve Gençlerin Önündeki Engeller

Çocuk, Allah’ın insana vermiş olduğu bir emanettir ve vakti geldiğinde de geri alacaktır. Şayet ona iyi bakılır, terbiyesi iyi yapılır ve başkalarına faydalı olacak bir insan olarak yetiştirilirse, imtihan kazanılmış demektir.

Genel olarak ve öncelikle eğitimden anlaşılması gereken şey, çocukların erdemli, ahlâklı, onurlu, vatanını ve milletini seven, dürüst ve namuslu fertler olarak yetişmeleridir. Bunun için öncelikle ebeveynler, sonra da sırası ile okul ve yaygın medyanın da dâhil olduğu sosyal çevre, yetişmekte olan yeni nesle gerekli ve müspet telkinlerde bulunmalı, onların davranışlarını olumluya doğru yönlendirmelidir. Bu mânâda ebeveynler, çocuklarının dâima iyi ve yüksek ahlâkı öğrenmeleri, kötü alışkanlıklardan uzak durmaları ve yanlış yollara gitmemeleri için gerekli her türlü özeni göstermeli, gayreti sarf etmelidirler. Ebeveynler çocuklarının zihnî, ruhî ve ahlâkî gelişimlerini sadece müspete yönlendirme ile değil, onların dinîahlâkî seviyelerini artan bir oranda zenginleştirmekle de vazifelidirler.

Hemen her yaşın kendisine has fizikî, ruhî ve zihnî ihtiyaçları vardır ve bu ihtiyaçların ebeveyn, okul ve sosyal çevre marifet ve delaletiyle ilerletilmesi ve geliştirilmesi gereklidir. Gence bütün bu aşamalarda rehberlik yapılması, sevgi, merhamet, adalet ve yardımseverlik gibi yüksek duygularının daha bir geliştirilmesi ve zenginleştirilmesi, ihtimamlı ebeveynlik ve sosyal çevre gerektirmektedir. Dine bağlılık, Allah sevgisi, güçlü bir inanç ve yüksek ahlâk duygusunun gelişebilmesi de yine ebeveynin, okulun ve sosyal iletişim ortamlarının katkısı ile mümkündür.

Dinî inanç ve pratikler, her yetişen çocuğun ileride temel bir referansı olacak seviyede derin tesirlere sahiptir. Çocuk yetişkinliğe eriştiğinde, aldığı güçlü dinî terbiye ile içtimâî rollerini başarı ve azimle yerine getirir. Eğer yetişkinler dinî inancı ve yaşayışı gereksiz ve mânâsız sayarlarsa, çocuk inanma, bağlanma, rahat ve zor durumlarında Allah’a (celle celâluhu) güvenme, O’na sığınma ve O’nu hissetme gibi temel duyguları geliştiremeyecek, bu hassas ve çok değerli insani donanımlar –hafizan Allah– kurumaya, pörsümeye ve yok edilmeye itilmiş olacaktır. Çocuklukta meydana gelebilecek bu tehlikeli mânevî boşluk, yanlış inanç ve öğretilerle bir şekilde doldurulmaya çalışılacak, dünya hayatının süsü olan çocuklar, anarşizm, nihilizm veya ateizmin derin ve karanlık bataklığına itilmiş olacaklardır.

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bir hadîs-i şerîfinde: “Her doğan fıtrat üzerine doğar, sonra onu annesi ve babası ya Yahudi ya Hristiyan ya da Mecusi (ateşe tapan, bir anlamda dinsiz) yapar.” (Buhârî, cenâiz 92; Ebû Dâvud, sünne 17; Tirmizî, kader 5) buyurmaktadır. Bu hadîs-i şerîfte ebeveynin, çocuğun inancının şekillenmesindeki temel rolüne dikkat çekilmekte, iyi istikamette işlenmediği takdirde, sayısız olumlu istidat ve eğilimlerle donanmış bir şekilde dünyaya gelen çocukta –Allâh’ın (celle celâluhu) hususi koruması hâriç– kötü ahlâkın boy atmasının sebebi olarak ebeveynlere işaret edilmiş olmaktadır.
Bu açıdan, dinî-ahlâkî mânâda rehberlik yapılmaksızın bir çocuğun televizyon, internet ve çeşitli sosyal iletişim ortamlarına denetimsiz bir şekilde bırakılması, ondaki aklî, ruhî, kalbî yeteneklerin kendi başına müspet bir şekilde gelişmesinin beklenmesi, çocuğa karşı yapılmış büyük bir kötülük ve zulümdür. Bu türden serbestlik savunucuları bırakınız geniş bir bahçeyi, sahibi oldukları küçük bir süs bitkisini dahi kendi başına bırakmamakta, onun büyütülüp geliştirilmesi ve düzenlenmesini kendilerine önemli bir görev olarak görmektedirler.

Televizyonun Olumsuz Tesirleri
Televizyonun çocuklar üzerindeki varsayılan olumsuz fizikî tesirleri; obezite (şişmanlık), hiper kolesterolemi, hipertansiyon (yüksek tansiyon), görme kusuru ve göz şikâyetleri, bel ağrısı ve uyku sorunları olarak sayılabilir. Psiko-sosyal tesirler ise; hayat ile alâkalı negatif ve gerçeklerle uyumsuz bilgilenme, stereotipik (kalıpsal) kültürlenme, öğrenme güçlüğü neticesinde okul başarısında düşme, antisosyal ve saldırgan davranışlarda artma gibi birtakım davranış bozukluklarıdır (Toyran, 2000: 4).

Çocukların Tv’de gördüğü şiddet sahneleri ile düşmanlık duyguları beslenmiş olmakta, çocuklar başkalarının çektiği acı ve eziyete karşı duyarsızlaşmakta, bu durumda çocuklarda kaygı ve uyku bozuklukları baş göstermektedir. Televizyonun çocukların üretkenlik ve hayâl gücü üzerinde olumsuz tesirleri de söz konusudur (Kalkan, 2008: 16). Çocukların ve gençlerin izlediği korkutucu muhteva, ayrılık korkusunu ateşlemekte; şiddet, suç davranışları, kaba ve küfürlü konuşmalar huzur ve utanma duygularını tahrip etmektedir. Televizyon bu açıdan en yıkıcı gücünü özellikle de tesire en açık durumdaki çocuk ve gençler üzerinde göstermektedir.
Bilindiği üzere savunmasız konumları sebebiyle çocuklar özel bir duyarlılığa ve korunmaya muhtaçtırlar. Çocuğa ilk elde bakım ve koruma sağlayacak olan ailenin bu konudaki mesuliyeti büyüktür. Çocuğun gerek dünyaya gelmeden önce, gerekse sonrasında, kanunî ve ahlâkî açılardan korunması gerekmektedir. Meselâ ceza kanunumuzda müstehcenliğin çocuklar üzerindeki olumsuz tesirleri dikkate alınarak bazı yaptırımlar öngörülmüştür. Buna göre ceza kanununun ‘Genel Ahlaka Karşı Suçlar’ı düzenleyen yedinci bölümünde yer alan 226. maddenin birinci fıkra (a) ve (b) bentlerinde özellikle “çocuk” kelimesi geçmektedir ve çocukların müstehcenliğe karşı korunması hedeflenmektedir. Maddenin ikinci fıkrasına göre, “müstehcen görüntü, yazı veya sözlerin kitle iletişim araçlarıyla yayınlanması” suçtur. Üçüncü fıkrada ise, “müstehcen görüntü, yazı veya sözleri içeren ürünlerin üretiminde çocukların kullanılması” suç olarak düzenlenmiştir. “Bu ürünlerin herhangi bir araç ile başkalarının kullanımına sunulması” da suçtur. Dördüncü fıkrada ise, “fıkra metninde geçen fiillere ilişkin yazı, ses veya görüntüleri içeren ürünleri başkalarının kullanımına sunmak (kitle iletişim araçları dâhil)” suç olarak öngörülmüştür. Beşinci fıkrada ise, “üç ve dördüncü fıkralardaki ürünlerin içeriğinin basın ve yayın yoluyla yayınlanması veya yayınlanmasına aracılık edilmesi ya da çocukların görmesini, dinlemesini veya okumasını sağlamak” ağırlaştırıcı sebep sayılmıştır.

Televizyon yayınlarında küçükleri korumaya yönelik en önemli kanun 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanundur. Bu Kanun 15.02.2011 tarihinde kabul edilmiştir. 6112 sayılı Kanun’un “Yayın Hizmeti İlkeleri” başlıklı sekizinci maddesi f bendinde yer alan hükümler uyarınca yayın hizmetleri; “toplumun millî ve manevî değerlerine, genel ahlâka ve ailenin korunması ilkesine aykırı olamaz.” (Şengül, 2011: 61).

Günümüz çocukları ve genç kuşağının teknolojik gelişmeleri yakından takip ettiği gerçeğinden hareketle, sesli-görüntülü muhtevadaki medyanın zararlı tesirlerine karşı küçükleri/çocukları koruma adına alınacak önlemler gün geçtikçe daha büyük önem arz etmektedir. Çünkü gelişen teknoloji ve ekonomik imkânlar sayesinde, önceden ebeveynler ile beraberce izlenen televizyon, şimdilerde ise internet de dâhil, çocuklarla odalarında baş başa kalmış, internet ve cep telefonları üzerinden izlenebilen yayınlarla yalnızlaşan çocukların savunmasız konumları çok daha fazla artmıştır (Şengül, 2011: 109).

Çocukların saldırgan davranış biçimlerini televizyondan öğrenerek bu davranışları taklit ettiklerini ortaya koyan bir araştırmada, televizyonda şiddet içeriğini izlemenin gözleme dayalı öğrenme aracılığıyla saldırgan davranışları etkilediği ortaya konmuştur (Mutlu 1999: 126). Başka bir araştırmada ise, ilkokul çağında şiddet unsuru ihtiva eden televizyon programlarını seyretme miktarı ile 19 yaşındaki şiddet davranışları arasında önemli bir münasebet bulunmuştur (Severin vd. 1979: 261). Aile araştırma kurumu tarafından yapılan çalışmada medyanın, şiddetin en azından “kanıksanmasına” (duyarsızlaşma) yol açtığı ortaya konmuştur (Görmez vd. 1998: 240).

İnternetin Menfî Yönleri
Yukarıda, çocuğun sadece ebeveyninden değil, yetiştiği çevre ve sosyal ortamdan da büyük ölçüde etkilendiğine işaret etmiştik. Bu sosyal ortamı oluşturan unsurlar arasında zararlı televizyon içeriklerinin yanı sıra “facebook, twitter, bloglar vb.” internet tabanlı sosyal medya önemli bir yer tutmaktadır. Öyleyse bu vasıtalar aracılığı ile çocuklarda oluşabilecek tedirginlik, yanlış yapma endişeleri ve aşağılanma korkuları, çocukların dinî eğitimlerinde veya onlara verilmek istenen dinî değerler konusunda önemli bir engel olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu açıdan çocukların ve gençlerin iletişim ve internet güvenlikleri dikkate alınması gereken önemli bir konudur. Şimdi sıralayacağımız durumlar, çocuk veya genç ile mutlaka ilgilenilmesi gereğini gösteren işaretlerin sadece bazılarıdır:

Çocuk veya genciniz bilgisayar yahut telefon başında çokça vakit geçiriyor, fazlaca mesajlaşıyorsa,
İnternet kullanımı lüzumsuz bir şekilde artmışsa,
Davranışlarına gizlilik motifi hâkim oluyorsa.
Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı çocuklar ve gençlerin zararlı internet içeriklerinden korunabilmeleri için ailelere uyarılarını şu başlıklarla sıralamaktadır:

En az çocuğunuzu koruyacak kadar İnternet kullanmayı öğrenin. İnternet kullanımında yasaklayıcı değil, zaman açısından sınırlayıcı olun. İnternetin derslerini aksatmasına izin vermeyin. Diğer sosyal aktivitelere katılımını özendirin. İnternet sebebiyle sorumluluklarını yerine getirmemesine fırsat vermeyin.

Tanımadığı kişilerle arkadaşlık, aşırı kullanımın sebep olduğu internet bağımlılığı, fizikî sağlık sorunları, öfke, şiddet ve yalnızlık gibi psikolojik sorunlar, şiddet ve müstehcen içerikli görüntüler konusundaki muhtemel tehlikelere karşı önlem alın.
Çocuğunuz sosyal ağlara (örn. facebook) üye ise, profilinde gizlilik ayarlarını yapmasını sağlayın. Tam isim, adres, telefon, okul, özel fotoğraflarını paylaşmamasını, tanımadığı kişileri arkadaş listesine eklememesini söyleyin. Kimlerle arkadaşlık ettiğini belirli aralıklarla kontrol edin.

Konuya yaşlara göre bakacak olursak; 5-7 yaş arası çocuklar olumlu bir bakış açısına ve çok şeyi onaylayan kişilik özelliklerine sahiptirler. Geliştirmeye başladıkları okuma, yazma ve sayma becerileri ile gurur duyarlar ve etraflarındaki kişiler ile konuşma ve fikir alışverişinde bulunmak isterler. Olumlu davranmaya yatkındırlar ve otoriteyi sorgulama eğilimleri yoktur.

8-10 yaş arası çocuklar ise ailelerine karşı güçlü bağlılık duyguları hissederler. Kendilerinden daha büyük çocukların yaptıkları aktivitelere ilgi duyarlar. Kendi ahlâkî kimliklerini geliştirmeye başlarlar. Bu yaş grubundaki çocuklar güvenme eğilimindedirler ve otoriteyi sorgulama temayülleri yoktur. Bu yaş grubundaki çocuklar için e-posta kullanımı, karşılıklı mesajlaşma programları (ICQ, MSN, Skype, mirc, twitter vb. gibi), sohbet odaları, mesajlaşma forumları veya uygulamaları kesinlikle uygun görülmemektedir.
11-13 yaş grubundaki çocuklar için bu yaşlar hızlı değişim yıllarıdır. Arkadaşları ile olan münasebetleri daha önemli bir hâle gelir, arkadaşlarının çevrimiçi ortamlarda yaptıklarından fazlaca etkilenirler. Çevrimiçi bilgilerin doğruluğunun kararını verebilecek eleştirel düşünmeden yoksundurlar. Kendilerinden kişisel bilgilerini vermelerini/paylaşmalarını bir anket, kayıt formu veya yarışma yolu ile isteyen internet haydutlarına karşı savunmasızdırlar.

14-18 yaş grubundaki gençler ise bir grup aidiyetine ve nisbî bağımsızlığa ihtiyaç duyarlar. Bu yaştaki fertler artık ergendirler ve entelektüel bir seviyede dış dünya ile iletişime geçmeye hazırdırlar. Gençler yeni fikirlere genellikle açık olurlar; fakat ne o ana kadar edindikleri zihnî müktesebât ne de yetersiz hayat tecrübeleri, karşı karşıya kalabilecekleri vahim durumları ve tehlikeleri tam olarak algılayabilmeleri için yeterli olmamaktadır.

Bu açıdan, çocuğunuzun yaş seviyesine uygun internet filtreleme, izleme ve kontrol programları kullanın ama yine de bu programların bizzat ebeveyn kontrolünün yerine geçebileceğini düşünmeyin. Filtrelemeyi; cep telefonları, oyun oynama aygıtları, i-podlar, pad’ler (el/cep bilgisayarları) gibi bütün internet sağlayıcı cihazlara da uygulayın. Çocuğunuzun gece geç saatlerde çevrimiçi olmamasını önemseyin. Kötü niyetli kişilerin gençlere ve çocuklara daha kolay ulaşarak onları tuzaklarına düşürmeye çalışabileceklerini unutmayın.

Yukarıda açmaya çalıştığımız bu temel problemlere işaret eden Muhterem Fethullah GÜLEN, gençlerin interneti kullanırken laubaliliğe açılabildiklerini, harama karşı gözünü kapayacak, kalbini zabt u rabt altına alacak, duygu ve düşüncelerine vize soracak kadar iradeli olamayanların da zamanla başkalarının karanlık dünyalarına kayabildiklerini belirtmektedir. Hevâ ve heves peşinde zaman tüketenlerin en ulvî insanî hislerini birer birer kaybettiklerini, anne-babalarıyla samimi sohbet etmek ve arkadaşlarıyla sohbet-i Canan varken, “chat” adı altında güya sohbet bahanesiyle olmadık fısk u fücura, gıybet ve yalana girebildiklerini ifade etmektedir (Gülen, Fethullah, Diriliş Çağrısı / Kırık Testi – 6, s. 100).

Muhterem GÜLEN, gençlerin güzel yetişmeleri hususunda günümüzde aile ve çevrenin yetersiz kaldığını, televizyon programları, internet sayfaları, video oyunları, günlük haberler, siyasî polemikler, sporcuların ve sanatçıların büyük birer hâdiseymiş gibi nakledilen hâl ve hareketleri, sırf merak uyarma maksadıyla uydurulan yalanlar, tezvirler, her türlü aldatmalar ve sansasyonların zaten iyice zayıflayan dimağları tamamen işgal ettiğine dikkat çekmektedir. Kudurtulmuş şehevî arzu ve ihtirasların, cağımızın zavallı nesillerinde okumaya, öğrenmeye, düşünmeye hiç mecal bırakmadığını ve adeta hafızaları bütün bütün kuruttuğunu belirten Hocaefendi, günümüz insanının haram dinleme, haram konuşma ve harama bakma gibi günahların öldürücü dalgaları arasında çırpınıp durduğuna dikkat çekmektedir (Gülen, Fethullah, Ölümsüzlük İksiri / Kırık Testi – 7, s. 102).

Korku ve Kaygı
İhmale maruz kalan çocuklarda mânevî ve ahlâkî zayıflık, okuldan uzaklaşma dâhil çeşitli eğitim problemleri, serserilik ve avarelik, yetişkinlik dönemlerinde de yetersiz ve güçsüz ebeveynlik gibi risklerin oluşabileceğini görmek zor değildir.
Yerleşebilecek korku ve kaygı durumları çocuğun dinî eğitimi önündeki temel engellerdendir. Özellikle gençlerdeki güvensizlik ve başarısızlık korkuları, çocuklukta yaşanan korku ve kaygı durumları ile yakından alâkalıdır ve yüksek inancın gelişmesinde olumsuz bir rol oynar. Kendisini güvensiz, korkak ve kaygı içerisinde gören çocuk veya genç, bu olumsuz duygu durumlarından kurtulma adına aklın ve vicdanın asla onay vermeyeceği aşırılıklara, yanlış davranış kalıplarına girmeye yaklaşmış demektir. Kaygı ve korku durumlarından ancak kaygan zeminlerde yürümekle kurtulabileceğini ve kendisini sadece o şekilde ispatlayabileceğini zannederek yanlışlıklara dalacak, dinî hayattan uzaklaşacaktır.

Çocukta çekirdek hâlinde mevcut olan acelecilik, hırs, zulüm, zayıflık vb. duygular, şayet kaliteli ve yüksek seviyede bir dinî eğitimle iyileştirilmez ise, çocuğun dinî eğitiminin önünde engeller oluşmuş demektir.

Ailede şiddetli geçimsizlik, işsizlik, yoksulluk, şiddet, eğitimsizlik gibi olumsuzluklar, öncelikle çocukları etkilemekte ve bu çocuklar ileriki yaşlarında dinî hayata soğuk kalmaktadırlar. Bu açıdan ailelerin, bu saydığımız ve sayamadığımız maddî ve mânevî problemleri öncelikle çözmesi, çocuklarının hissî, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılaması gerekmektedir.

Hukukî Perspektif
Çocuğun fizikî, zihnî, ruhî ve hissî kötü muamele ve ihmalden uzak tutulması, bir yetişkinden az olmayacak tarzda haklarına riayet, özel bakım ve koruma önemlidir. Ebeveynlerin çocukları ile alâkalı mesuliyetleri çocuğun fizikî, zihnî, kalbî, ruhî ve hissî gelişim alanları ile ilgilidir. Ebeveynlerin çocuklarına karşı sevgi, şefkat ve ihtimam hisleri yeterli seviyede ise problem yoktur. Asıl problem, çocuğun ebeveyni tarafından ihmal edilmesi, hissî ve fizikî şiddete maruz bırakılması, zihnî, kalbî, ruhî ve insanî potansiyellerinin sağlıklı bir şekilde geliştirilememesidir.

Günümüz mer’i hukuku açısından baktığımızda, Medenî Kanun’umuzun 340. maddesinde; “Anne baba çocuğu zihinsel, ruhsal ve ahlâkî gelişimini sağlar ve korur.” denmektedir. Medenî Kanun’un 341. maddesi de, ebeveynlerin çocuklarına dinî eğitim verme hakkını sınırlayacak her türlü sözleşmenin geçersiz olduğunu belirtmektedir (Türk Medenî Kanunu, md. 340 ve 341).

Görüldüğü üzere Medenî Kanun’umuzda çocukların dinî eğitimi ile alâkalı bu düzenlemeler, ebeveynlere tanınmış bir hak olduğu kadar önemli ve ağır bir sorumluluktur da. Zîrâ ebeveynlerin çocukları için gerçekleştirecekleri dinî eğitim ve öğretim içerisinde, ahlâk ve adalet esasları mevcut olacak, temizlik, anne-babaya itaat, iyi insan olma, çevre ile güzel geçinme, her türlü aşırılıklardan ve zararlı durumlardan uzak kalma, vb. gibi emir ve esaslar yer alacaktır. Dinimiz bu ve burada sayamadığımız diğer güzel özellikler açısından son derecede temayüz etmiştir. Bu açıdan Kur’ân-ı Kerîm, baştanbaşa güzel ahlâk, edep, terbiye, adalet ve doğruluk esasları ile süslü bir mecelle, kodlar ve kanunlar mecmuasıdır (Berki, 1970: 42-43).

Netice
Başta televizyon ve internet olmak üzere medya kültürünün çocuklar ve gençler üzerindeki –şayet dikkat edilmezse– tesirinin olumsuz bir hâle dönüşebileceği görülmelidir. Yabancı yayınların göreceli fazlalığı, kaliteli dinî yayınların eksikliği, yerli programlarda hikmet ve hakikat boyutlarının nispeten zayıflığı, bütün bunlara ilâve olarak bir de ebeveynlerin ihmalkârlığı ve bilgisizliği, çocuklarımızı ve gençlerimizi kendi başlarına önleyemeyecekleri tehlikelerle karşı karşıya bırakmaktadır.
Çocuklarımıza ve gençlerimize dinî/ahlâkî değerleri öncelikle ebeveynler, sonra da okul ve yaygın medya vasıtaları ile verebilmenin yollarını arayıp bulmamız gerekmektedir. Bu, gelecek nesle sahip çıkma meselesidir. Hattâ sadece ebeveynler ve yaygın medyanın değil, ülke, millet, devlet, siyaset ve hükümet kurumlarımızın da bu konuda sorumlulukları bulunmaktadır.
Neslin yüksek ahlâkı benimseyip ikinci bir fıtrat hâline getirmesini temin eden programların, marufun korunması ve münkerin izalesi ile ilgili yeni projelerin, halkımız ve bütün insanlığın geleceğini aydınlatacak ışıktan yollar oluşturma yönündeki cehd ve gayretlerin artması dilek ve temennisi ile.

* İstanbul Üniv. İlâhiyat Fak. Öğretim Üyesi
mkgulcur@yeniumit.com.tr

Kaynaklar:
Berki, Şakir, Türk Medeni Kanununda Velayetin Küçüğün Şahıs ve Malları Bakımından Şümulü, Yargıçoğlu Matbaası, Ankara-1970.
Görmez, K; Bayat, B; Sezal, İ; Göka, E; Köse, R; Özcan, Y.Z.; Kutlugün, D; Sarımeşeli, M; Kentli, K; Cavcav, D., Aile İçinde ve Toplumsal Alanda Şiddet, Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları Bilim Serisi, Ankara-1998.
Gülen, Fethullah, Diriliş Çağrısı / Kırık Testi.
_______, İnancın Gölgesinde.
_______, Ölümsüzlük İksiri / Kırık Testi.
_______, Sohbet-i Cânan / Kırık Testi.
_______, Vuslat Muştusu / Kırık Testi.
Kütüb-ü Sitte
Mutlu, Erol, Televizyon ve Toplum, TRT Kurumu Yayınları, Ankara-1999.
Servet KALKAN, Televizyon Yayınlarındaki Zararlı İçerikten Küçüğün Korunması, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008, s.16.
Severin, Werner J. ve Tankard James W., Communication Theorise, Hastings House, New York-1979.
Şengül, M. Zübeyir, Televizyon Yayınlarında Küçüklerin Korunması, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, Ankara-2011.
Toyran, Müge, Televizyon İzlemenin İlkokul Çocukları Üzerindeki Bazı Fiziksel ve Psikososyal Etkilerinin İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Uzmanlık Tezi, Ankara, 2000.
Türk Medeni Kanunu
www.bilgicagi.com
www.tib.gov.tr

.

Hadîsler Işığında Çocuk Terbiyesi

Yüce Allah insanı tertemiz ve berrak, işlenmeye hazır kıymetli bir mücevher suretinde yaratmıştır. Bu, onun hayra da şerre de istidadının bulunduğunu ve yaratılıştan kazanılmış olan kalb, akıl, ruh ve vicdan gibi latîf cevherlerinin, hangi inanç ve kültür havzasında yoğrulursa o yöne doğru meyledeceğini göstermektedir. Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’de zikredilen “Allah sizi hiçbir şey bilmediğiniz hâlde annelerinizin karnından çıkardı ve size işitme(niz için kulaklar), (görmeniz için) gözler ve (anlayıp idrak etmeniz için de) gönüller verdi ki (bundan dolayı O’na) şükredesiniz” (Nahl, 16/78) âyeti de, insana doğuştan İlâhî bir lütuf olarak kazandırılan cevherlerin varlığına dikkat çekmektedir. Dolayısıyla insan, hayatını idame ettirmek için herhangi bir terbiyeye ihtiyaç hissetmeden tabiî insiyakıyla yaşantısını sürdüren hayvandan farklı olarak, potansiyel hâldeki donanımını bir eğitim sürecinden geçirerek geliştirmek ve belli bir düzeye getirmek mecburiyetindedir. 

Yüce Allah, Kur’ân’da “Ey iman edenler, kendinizi ve aile halkınızı yakıtı taş ve insanlar olan ateşten koruyun!” (Tahrîm, 66/6) buyururken, çocukları dünyevî ve uhrevî hayata hazırlamanın önemli bir mesuliyet olduğuna işaret etmiştir. Keza Allah Resûlü de, “Bir baba evlâdına güzel edep ve ahlâktan daha üstün bir miras bırakmış olmaz.” (Tirmizi, Birr 33) ve “Çocuklarınıza ikram edin ve onları güzelce terbiye edin.” (İbn Mâce, Edeb 3) buyurarak bu vazifenin asla ihmal edilmemesi gerektiğini vurgulamıştır. 

Ancak, günümüzde çocuk terbiyesi gibi fevkalâde hassas olan bu meselede inisiyatif, ya bütünüyle âdet ve geleneklere bırakılmış veya gelenekten kaynaklanan kimi yanlışlıkları düzeltmek adına Batı kültürünün şefkatli(!) kollarına terk edilmiştir. Dünden bu güne bazı yörelerde bir anne-babanın kendi anne-babasının veya kayınvalide ve kayınpederinin yanında çocuklarını kucağına almasının yadırgandığına dâir uygulamalar, her ne kadar gelenekten kaynaklanan katı âdetler ise de; bu gün artık geleneğin bu gibi yanlışlıklarını düzeltmek adına maalesef Batı kültürüne dayalı kimi esasların egemen kılınmaya çalışıldığını görmek gibi bir tali’sizliği de yaşıyoruz. Ne acıdır ki, gereksiz bir saygı ve faydasız bir terbiye anlayışının yerini, bu defa mânevî değerlerimizden kopma ve yırtılma hâli istilâ etmiş, bu konuda ifrat ve tefritler yaşanır hâle gelmiştir. Öyle ki, anne-baba belli bir yaştan sonra çocuğunun sigarasına, uyuşturucu kullanmasına, akşamları eve geç gelmesine, hattâ geceleri sokakta geçirmesine, dinî vecibeleri yerine getirmesine dahi karışamamakta; oğluna veya kızına bir şey söylese on katıyla karşılığını almaktadır. Nesillerin gönlünden iffet ve hayâ perdesi sıyrılmış, saygısızlık ve yüzsüzlük âdeta zamane nesillerinin şiarı olmaya yüz tutmuştur.

Çocuk Terbiyesine Dâir Esaslar
Allah Resûlü, gerek çocuklarla olan ilişkilerinde ve gerekse çocuk terbiyesiyle alâkalı sözlerinde bu hususta hayatî öneme sahip esaslara işaret etmiş ve bu taze fidanların yetiştirilmesinde hataya düşülmemesi ve fıtratlarını koruyacak prensiplere mutlaka önem verilmesi ikazında bulunmuştur. Bir bütünlük içerisinde bakıldığında, Allah Resûlü’nün, fazilet timsali nesiller yetiştirilmesi konusunda bazı önemli esaslara dikkat çektiğini görmekteyiz:

1) Çocuk Terbiyesine Doğumla Birlikte Başlamak
Resûlü Ekrem (as), gerek kendi çocukları ve gerekse yakın çevresindeki çocuklarla doğmadan önce ilgilenmeye başlar ve çocuk terbiyesinin doğumla birlikte ve hattâ daha öncesinde başlaması gerektiğine işaret ederdi. Kızı Hz. Fâtıma torunu Hz. Hasan’a hamile iken yanına uğrayıp hâlini hatırını sorar ve ‘çocuk doğunca kendisine haber verilmesini, haber vermeden de çocuğa hiçbir şey yapılmamasını’ tembih ederdi. (Ali el-Müttakî, Kenzü’l-Ummâl, XVI/261-262.) Aynı alâkayı torunu Hz. Hüseyin için de göstermiştir.

Allah Resûlü, yeni doğan çocuğa verilen ilk gıdanın faziletli ve âlim bir şahsın elinden olmasına özen gösterirdi. Bu ihtimamı sadece kendi torunları için değil, bütün çocuklar için de gösterirdi. Nitekim Hz. Âişe, ‘doğduğu zaman çocukların Peygamber’e (as) getirildiğini, O’nun da bunlara hayır duada bulunup ‘tahnîk’2 yaptığını’ belirtmektedir. (Müslim, Âdâb 27) Müslüman eğitimciler, Allah Resûlü’nün çeşitli hikmetlere mebnî bu sünnetinin, yeni doğan çocuğun âlim ve fâzıl bir zâta götürülerek tahnîk ettirmek sûretiyle yaşatılmasını tavsiye etmişlerdir. (İbrahim Cânan, Peygamberimizin Sünnetinde Terbiye, s.81.) 
Hz. Âişe’nin ifadesine göre, yeni doğan çocuk için dua edip, Allah’tan ömrünün bereketli kılmasını talep etmek de, Peygamber’in (as) bir başka tavsiyesidir (Buharî, Daavât 31). Resûlüllah (as), çocukların kulağına ilk telkin edilecek şeyin ‘ezân ve ikâmet’ olmasını isterdi. Torunları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin doğduklarında, sağ kulaklarına ezan, sol kulaklarına da ikâmet okumuştu (Ebû Dâvud, Edeb 107). Bu telkin, çocuğun daha ilk günden ihmal edilmeyip, dinin mukaddesleriyle tanıştırılması gerektiğine önemli bir işarettir. Aynı zamanda bu uygulama, ‘Eğitim ve terbiyenin mevsimi beşikten mezara kadardır.’ kanaatini seslendiren Müslüman eğitimciler için de bir mihenk taşı olsa gerektir.

Allah Resûlü’nün, çocuğun doğumu sonrasında önemle üzerinde durduğu bir başka husus da onlara ‘güzel bir isim’ verilmesidir. O’nun “Sizler kıyamet günü kendi isimleriniz ve babalarınızın isimleriyle çağrılacaksınız. O hâlde isimlerinizi güzelleştirin.” (Ebû Dâvud, Edeb 61) çağrısı, Asr-ı Saadet’te yankısını bulmuş ve güzel isimlerin seçilmesine ihtimam gösterilmiştir. Nitekim Hz. Fâtıma ilk çocuğunu dünyaya getirdiğinde, Hz. Ali ona ‘Harb’ adını koymak istemiş, ancak Peygamber (as) bu ismi beğenmeyerek torununa ‘Hasan’ adını vermiştir. (İbn İshâk, Sîret, s.231.) Keza oğlu İbrahim’in doğumu müjdelendiğinde: “Bu gece bir oğlum oldu; ona atam İbrahim’in adını verdim.” (Müslim, Fedâil 62) diyerek sevincini açıkça izhar etmişti.

Resûlü Ekrem (as), çocuklar doğduktan sonra ilk yedi gün içerisinde, başlarındaki tüyü tıraş ettirip ağırlığınca ‘sadaka’ vermek (Muvatta’, Akîka 2), Allah’a şükrün bir ifadesi olarak ‘kurban (akîka)’ kesmek (Buharî, Akîka 2), yakınlara ve eşe dosta ‘ziyafet’ tertip etmek (Buharî, el-Edebü’l-Müfred, s.335) ve çocuğun doğumunu müjdeleyenlere ‘hediye’ takdiminde bulunmak (İbn Sa’d, et-Tabakâtu’l-Kübrâ, VIII/212.) gibi sünnetler koymak suretiyle, Allah’ın bir kimseye verdiği en önemli lütuflardan birinin çocuk olduğuna ve çocuk terbiyesi konusundaki yükümlülüklerin de doğumla birlikte başlaması gerektiğine dikkat çekmiştir.

2) Terbiyede Şefkat-Ciddiyet Dengesini Korumak
Allah Resûlü, tabiat itibariyle şefkat ve muhabbet dolu bir yücelik timsaliydi. Her zaman güler yüzlü, tatlı sözlü ve şefkatliydi. Torunlarını öpüp koklarken Peygamber’i (as) gören Akra’ b. Hâbis adlı sahabi bunu yadırgayarak: “Benim on çocuğum var ve şimdiye kadar hiç birini öpmüş değilim.” dediğinde; Allah Resûlü de onun bu tavrının hoş olmadığını, “Merhamet etmeyene merhamet olunmaz.” veya bir başka vesileyle, “Allah kalblerinizden şefkat duygusunu çıkardı ise, ben ne yapabilirim ki!” demiştir (Buhârî, Edeb 18). 
Hicretin 10. yılında oğlu İbrahim, 16 veya 18 aylıkken hastalanmış ve kucağında vefat etmişti. Bunun üzerine mübarek gözlerinden yaşlar boşalmış; bunu gören Abdurrahman b. Avf, hayretini gizleyememiş ve neden ağladığını sormuştu. Allah Resûlü, ağlamanın şefkat ve merhamet belirtisi olduğunu ifadeyle, oğlu İbrahim’e yönelerek duygularını şöyle ifade etmiştir: “Eğer tekrar buluşma vaadi olmasaydı… senin için daha fazla üzülürdük. Yine de senin için çok mahzunuz ey İbrahim! Gözler yaş akıtır, kalb hüzünlenir, lâkin biz Allah’ın hoşlanmayacağı şeyi söylemeyiz.” (Buharî, Cenâiz 43)

Resûlullah (as), “Bunlar benim dünyadaki iki reyhanım (kokuların en güzeli)” (Buharî, Fedâilü’s-sahâbe 22) dediği torunlarını kucaklar, koklar ve bağrına basardı. O’nun (as) sevgisi sadece kendi çocukları ve torunlarına münhasır değildi; diğer çocukları da sever okşardı. Üsâme b. Zeyd’in anlattığına göre, Allah Resûlü onu bir dizine, torunu Hasan’ı da bir dizine oturtur, sonra ikisini de bağrına basarak: “Allah’ım, ben bunları seviyorum; bunları Sen de sev!” (Buharî, Fedâilü’s-sahâbe 18) diye dua ederdi. Bir namaz esnasında sırtına binen torunu kendiliğinden ininceye kadar secdeyi uzatmış, çocuğa müdahale etmemiştir. Hattâ namaz bitince cemaatten birinin, “Ey Allah’ın Resûlü, namaz sırasında secdeyi öyle uzun tuttunuz ki, bir hâdise meydana geldiğini veya Sana vahiy indiğini zannettik.” demesi üzerine: “Hayır! Bunların hiçbirisi olmadı; torunum sırtıma bindi. Acele etmeyi ve hevesi geçmeden de sırtımdan indirmeyi uygun bulmadım.” diye karşılık vermiştir. (Nesaî, Tatbîk 82)

Burada önemli bir hususa işaret etmek gerekir ki, Allah Resûlü’nde sevgi ve şefkat her zaman asıl olmakla birlikte; O (as), şefkat ve ciddiyet arasında belli bir denge de gözetmiştir. Zîrâ O (as), misyonu ve donanımı itibariyle bir ciddiyet ve vakar insanıydı. Ashab-ı Kirâm, derlenip toparlanmadan, huzuruna yakışır bir hâl almadan, hürmetsizlik edecekleri endişesiyle O’nun karşısına çıkmaya, yüzüne bakmaya cesaret edemezlerdi. Hz. Ali ve Hz. Fâtıma da böyleydi. Onlardaki hürmet ifadelerine sürekli şahit olan Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin de zamanla aynı ruh hâletine bürünmüşlerdi. Yaşları ilerledikçe onları tatlı bir mehâbet hissi sarıvermişti. Resûlullah (as), ne kadar yumuşak ve müşfik davranırsa davransın, muhatapları asla lâubaliliğe girmezlerdi. 

Sevgiyle ciddiyeti dengeleme konusu, pedagojik açıdan da önemli bir husustur. Öğrencilerin hissiyatını gözetme, onların dertlerini dinleme, başlarını okşama, ellerinden tutma ve ihtiyaçlarını giderme mutlaka ehemmiyetlidir; fakat onlar karşısında ciddiyeti ve vakarı koruma da oldukça önemli bir husustur. Gerek anne-babalar, gerekse öğretmenler, çocuklarına veya öğrencilerine mutlaka sinelerini açmalı, her zaman onlarla ilgilenmeli, dertlerine ortak olmalı, gerekirse harçlık vermeli, hattâ onlar için canlarını bile feda etmeyi göze alabileceklerini göstermeli ve sevgilerini ortaya koymak için her vesileyi değerlendirmeli; ancak onlar karşısındaki konumlarını ve ciddiyetlerini mutlaka korumalıdırlar. Aksi hâlde, kontrolsüz sevgi ve alâkanın çocuğu şımartıp küstahlaştırması ve ukalalaştırması kaçınılmaz olacaktır.

Resûlullah (as), çocukların ve torunlarının henüz çok küçük oldukları bir dönemde, onları birer ikişer omuzlarına almış, öpmüş, sevmiş ve onlara dualar etmiştir. Bu vesileyle, hem şefkat ve merhametinin gereğini ortaya koymuş, hem hâdiseye şahit olan sahabilere bazı terbiye kaidelerini öğretmiş, fakat daha bilemediğimiz onlarca hikmeti gözeterek, torunlarını kucağına aldığı zamanlarda bile, O (as), daimî duruşunu, her zamanki tavrını ve ciddiyetini korumuştur.

3) Çocuklara Değer Vermek, Onlarla İlgilenmek
Allah Resûlü, çocukları en güzel dünya nimetlerinden biri olarak görür; onlara karşı ilgi ve alâkayı asla eksik etmez ve değerli olduklarını onlara hissettirirdi. O (as) bir gün evinden çıkmış, torunlarından birini bağrına basarak: “Siz çocuklar insanı(n çok yaman imtihan vesilesisiniz; bu sebeple) bazen cimriliğe, bazen korkaklığa, bazen de cehalete müptelâ kılarsınız. Buna rağmen sizler Allah’ın en güzel kokulu nimetisiniz” (Tirmizî, Birr 11) sözleriyle, onların nadide bir çiçek gibi olduklarına işaret etmiştir. Bu sebeple onların ağlamasına dayanamaz, ağlamalarına sebep olanları ikaz eder; namaz esnasında ağlayan bir çocuk sesi duysa, namazını kısaltır ve annesinin onunla ilgilenmesine fırsat verirdi (Buhârî, Ezân 65). Ashaptan Büreyde’nin (ra) naklettiğine göre, Allah Resûlü Mescid’de hutbe okurken, henüz çok küçük yaştaki torunlarının düşe kalka ilerlediklerini görünce hutbeyi yarıda keserek yanlarına gitmiş, onları kucağına alarak tekrar hutbeye çıkmış ve: “Allah Teâlâ, ‘Mallarınız ve evlâtlarınız (sizin için) bir imtihan (vesilesi)dir’ (Teğâbün, 64/15) derken ne kadar doğru söylemiş. Bunları öyle görünce sabredemedim.” buyurmuş ve hutbesine devam etmiştir. (Tirmizî, Menâkıb 30)
Nebî (as), çocuklarla şakalaşır, onların anlayacağı dille konuşur, seviyelerine uygun espriler yapardı. Enes b. Mâlik’in üvey kardeşi Ebû Umeyr’in çok sevdiği kuşu ölünce, onu teselli etmek istemiş ve: “Ebû Umeyr! Serçeciğe ne oldu, serçecik ne yapıyor şimdi!” (Buhârî, Edeb 81) sözleriyle de acısına ortak olmuştu. Çocuklara “yavrum, evlâdım, oğlum” diye hitap edilmesini ister, kendisi de bu sözlerle gönüllerini alırdı. Yolda karşılaştığı çocukları bineğine alır, gidecekleri yere kadar götürürdü (Buhârî, Libâs 98). Hasta olduklarını öğrendiğinde ziyaret eder, şifâ dileğinde bulunur, ashabın da böyle davranmasına örneklik ederdi. Nitekim Medine’de yaşayan bir Yahudî çocuğunu hasta yatağında ziyaret etmiş, ölmeden önce onun Müslüman olmasına vesile olmuştu. (Buhârî, Cenâiz 79)

Allah Resûlü, çocukların bir ihtiyacı olduğunda karşılar, isteklerini yerine getirirdi. Torunlarından birinin bir gün susadığını görmüş, hemen bir koyunun sütünü sağarak getirmiş ve ona içirmiştir (İbn Hanbel, Müsned, I/101). Çocukların tertemiz fıtratlarına işaretle, mevsimin ilk ürünü hasat edildiğinde, mahsulün bol ve bereketli olması için Allah’a dua etmiş ve oradaki topluluktan en küçük çocuğu çağırarak ilk meyveyi ona yedirmiştir (Muvatta’, Câmi’ 1). Çocuklarla selâmlaşmış, hâllerini hatırlarını sormuştur. 

Resûlü Ekrem (as), çocukların şahsiyet sahibi olmaları için onlarla her ortamda ilgilenmiş, onlara değer vermiş, onları anlamak için söz hakkı verip dinlemiş, dünyalarına girmeye çalışmıştır. Çocuk yaşlardaki sahabilerden Râfi’ b. Amr’ın (ra) başından geçen bir hâdise bunun en güzel örneğidir. Hz. Râfi’, bir gün Medine’de Ensar’dan birinin bahçesindeki hurmaları taşlamış ve sahibi tarafından yakalanarak Allah Resûlü’nün huzuruna getirilmişti. Peygamber (as) ona önce: “Yavrum! Hurmaları neden taşladın?” diye sordu. Çocuk da: “Karnım açtı, yemek için taşladım.” diye karşılık verdi. Bunun üzerine Allah Resûlü: “Peki, o hâlde bir daha hurmaları taşlama, dibine dökülenlerden ye, olur mu?” diye tatlı bir şekilde uyarmış ve: “Allah’ım! Ona doyumluluk ver!” diye dua etmişti (Ebû Dâvud, Cihad 85). Allah Resûlü, çocuğun suç işlediğini öğrendiği hâlde önce onu konuşturmuş, niyetini ve düşüncelerini öğrenmek istemiştir. Çocuklar çoğu kez yanlış yaparlar, yaptıkları yanlışın farkında da olmayabilirler. Onlar ne yaparlarsa yapsınlar, karar vermeden önce onları dinlemek ve dünyalarına girip onları anlamaya çalışmak gerekir. Bu yaklaşım tarzı, çocuk terbiyesinde, çocuğa değer verip ilgi ve alâka duyulduğunu gösteren ve tesirli neticelerin alınmasını sağlayacak bir davranış tarzıdır. 

4) Dinî Değerleri Yaşayarak Kavratmak
Allah Resûlü, çocuklara ‘dinî değerleri’ ve mânevî hakikatleri kavratma konusunda kolaydan zora, esastan furûâta doğru bir yol izlenmesi gereğine işaret etmiştir. Bu sebeple dinî hayatın esası olan ve temeli kalbî tasdikten ibaret bulunan iman esaslarının telkini, öncelikli olarak ele alınmıştır. Peygamber (as), huzuruna getirilen çocuklara ve gençlere, yaşlarına ve seviyelerine göre öncelikle iman hakikatlerini kavratırdı. Nitekim konuşmaya yeni başlayan akraba çocuklarına imanın esası olan tevhid hakikatinden bahseden âyetleri ve kelime-i tevhîdi yedi kez tekrar ettirerek kavratmaya çalışmış ve dolayısıyla ashaba da bu hususta yol göstermişti (Abdurrezzâk, Musannef, IV/334). Ashâptan Cündeb b. Abdullah’ın naklettiğine göre, bir grup genç Medine’ye gelmişler ve kısa bir süre Allah Resûlü’yle birlikte kalmışlardı. Hz. Cündeb, bu zaman zarfında Kur’ân’dan önce, iman hakikatlerini öğrendiklerini, bilahare Kur’ân’ı öğrendiklerini ve böylelikle imanlarının arttığını ifade etmektedir (İbn Mâce, Sünnet 9). Bunlar, iman hakikatinin çocuklara çok daha erken yaşlarda ve onların anlayabilecekleri ve kavrayabilecekleri bir dille ve bizzat yaşayarak öğretilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. İman hakikatleri her ne kadar mücerret bir olgu olsa da, bu tür hakikatleri kavratmanın da bir yolu ve yöntemi vardır ve bu hususta takip edilecek en etkili yol da, imana dair yaşanan tecrübelerin hâl ve kâl diliyle çocuğa kavratılmasıdır. İman hakikatlerini bütün hücrelerinde duyup hisseden bir müminin bu hakikatleri çocuklara kavratmakta zorlanmayacakları gün gibi aşikârdır. 

Resûlullah (as), çocuklara Allah’ın kelâmı olan ‘Kur’ân-ı Kerîm’i öğretir ve ashabına da çocuklarına Kur’ân’ı öğretmeleri tavsiyesinde bulunurdu. Annesinin isteği üzerine sekiz yaşından itibaren çocukluğu Allah Resûlü’nün yanında geçmiş olan Enes b. Mâlik’e şunları tavsiye etmişti: “Evlâdım! Kur’ân okumayı ihmal etme ve (unutma ki) Kur’ân ölü kalblere hayat verir; kötü ve çirkin şeylere, haddi aşmak gibi kusurlara karşı da insanı korur…” ( Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, II/377) Keza sahabeyi bu hususta teşvik etmek için de şöyle buyurmuştur: “Çocuklarınızı şu üç hususta yetiştirin! Bunlar: Peygamber sevgisi, Ehl-i Beyt sevgisi ve Kur’ân kıraati. (Ömrünü Kur’ân’ı okuyarak, hatmederek ve anlayarak geçiren) Kur’ân hizmetkârlarına, hiçbir gölgenin bulunmadığı (kıyamet) gününde peygamberler ve salih kullarla birlikte Allah’ın gölgelikleri takdim edilecektir.” (Münâvî, Feydu’l-Kadîr, I/225) Allah Resûlü’nün amcasının oğlu İbn Abbas (ra) da küçük yaşlarda başından geçen bir hatırasını şöyle nakleder: “Peygamber’in (as) vefatı esnasında on yaşındaydım. Ve ben (Kur’ân’dan) el-Muhkem’i okumuştum.” Kendisine ‘el-Muhkem’in ne olduğu sorulduğunda, onun el-Mufassal (yani Hucûrât Sûresi’nden sonra gelen 68 sûre) olduğunu ifade etmiştir (Buhârî, Fedâilü’l-Kur’ân 25). Dolayısıyla Allah Resûlü’nün terbiyesi altında yetişen çocuklar, Kur’ân terbiyesiyle yetişmişler ve küçük yaşlardan itibaren de seviyelerine göre kulluk görevlerine hazırlanmışlardır. 

İmandan sonra en önemli vecibelerden biri olan ‘namaz’ın çocuklara kavratılması ve namaz şuuruyla yetiştirilmesinin de çocuk terbiyesinde önemli bir yeri vardır. Kulluk görevleri için her ne kadar buluğ çağı öngörülmüş olsa da, Allah Resûlü, çocuklara yedi yaşına geldiklerinde alıştırmak maksadıyla namazın öğretilmesini, on yaşına geldiklerinde hâlâ namazın ifasında kusurlu davranıyorlarsa, ceza verilerek tedip edilebileceklerini ifade buyurmaktadır (Tirmizî, Mevâkîtü’s-Salât 183).3 Günümüz eğitimcileri tarafından da zorunlu öğrenme devresinin yedi yaş civarı olduğu kabul edilmektedir. Çocuk yedi yaşına girince, o devreye kadar, kendi gözlemleriyle yapılan şeyleri zaten kavramıştır. Artık bu aşamada sadece, onun elinden tutup o güne kadar gözlemleriyle algıladığı şeyleri açıklama, yerine göre teşvik (terğîb) ederek, yerine göre de korkutarak (terhîble) uyarılmalıdır. Öyleyse belli bir yaşa kadar hâl ile yani yaşayarak gösterme geçerli iken belli bir dönemden sonra artık fikrî seviyesine göre ve mantığına hitap edecek şekilde her konuyu açıklamak gerekecektir. Dolayısıyla çocuk, bazılarına göre Yüce Allah karşısında altı yaşında, bazılarına göre sekiz yaşında, bazıları için de en geç on yaşında bir yetişkin kabul edilerek onore edilmeli, izzetine ihtimam gösterilmeli ve her şey, ona peygamberâne bir azim ve iştiyakla anlatılmalıdır. 
Sonuç

Günümüzde çocuk eğitimine dâir yapılan ilmî araştırmalar gösteriyor ki, çocuk eğitimi ve terbiyesi çocuğun doğumuyla başlaması gereken bir süreçtir. Hadîs-i şerîflerde bu vetirede yapılması gereken yükümlülükler arasında, yeni doğan çocuğa mânevî şahsiyetinin kazandırılmasına matuf olarak âlim ve fâzıl bir zâta tahnik yaptırılarak dua ettirilmesi, kulağına ilk telkin edilecek sözlerin ezan ve ikamet olması, güzel bir isim verilmesi, doğumundan dolayı Yüce Yaratıcıya bir şükrün ifadesi olarak akîka kurbanın kesilmesi gibi tavsiyelerin bulunduğu anlaşılmaktadır.

Küçük yaşlarda sevgi ve şefkate büyük ihtiyaç duyan yavruların sevgi ve şefkat timsali ebeveynler tarafından muhabbetle kucaklanması, sevgiden yoksun bırakılmaması da çocuk terbiyesinin önemli esaslarındandır. Bununla birlikte ölçüsüz ve dengesiz bir sevginin zamanla çocuğun şımarmasına ve lâubalileşmesine sebep olacağından, şefkat-ciddiyet dengesinin korunması ve bu hususta dengeli olunması gerekmektedir. Çocukları hayata hazırlamak ve şahsiyetlerinin gelişmesine yardımcı olmak maksadıyla, onlara değer verip ilgilenmek, onların seviyelerine uygun espriler yapmak, ‘yavrum, evlâdım, çocuğum’ diye hitap ederek gönüllerini almak, herhangi bir suç işlediklerinde cezalandırmadan önce konuşmalarına fırsat verip dinlemek, yaşlarına uygun görevler vererek sorumluluk sahibi olmalarına, özgüven kazanmalarına yardımcı olmak gibi hususlar da hadîs-i şerîflerde öngörülen tavır ve davranışlardır. Çocuk terbiyesinde en önemli hususlardan biri de, onların kendi öz kültürümüzü ve mânevî değerlerimizi, en güzel yöntemlerle öğrenmelerini ve iyice kavramalarını sağlamaktır. Onlara, dinî ve millî değerlerimizi en tesirli biçimde kavratmanın yolu, bunları bizzat yaşamamızdır.

* Ondokuz Mayıs Üniv. İlâhiyat Fak. Öğrt. Üyesi 
oguner@yeniumit.com.tr

Dipnotlar
1. Tahnîk, hurma vb. gıdaları ağızda çiğnedikten sonra çocuğun damağını onunla ovmaktır. (İbnu’l-Esîr, en-Nihâye, I/451)
3. “Çocuklarınıza yedi yaşına geldiklerinde namazı öğretin, on yaşlarına geldiklerinde kılmazlar ise dövmek (tedip etmek) suretiyle namaz kılmalarını sağlayın.” (Bkz. Ebû Dâvud, Salât 26)