.
İlim Aşkı...MANEVİYAT DÜNYAMIZ.COM
Yeniden ilim aşkını ve düşünce iradesini elde etmeye çalışırken, realiteler görmemezlikten gelinmemeli ve tecrübeler de gözardı edilmemelidir. Evet, realite duygusu, aklın nezaretinde, vicdanın kontrolünde; görme, işitme, tatma, koklama ve dokunma kabiliyetlerimizle aynı çizgide değerlendirilmeli.. ve ilim yuvaları, bilim araştırma merkezleri ve bu istikametteki konferans, sempozyum, panel şeklindeki çalışmalar hep bu düşünceye omuz vermeli ve gönüllerimizde ilim aşkı, ilim heyecanı uyarılmalıdır. Sebepler dairesinde sebeplere riayet bir vazife, onları görmemezlikten gelmek ise bir cebriliktir.
Orta yol, sebepleri gözetmede en küçük bir boşluğa dahi meydan vermeyecek kadar tedbirli ve temkinli olmak, Allah'a itimat ve güvende de başka hiçbir şeye takılmama ölçüsünde mütevekkil bulunmaktır. Sebep-netice, illet-mâlul arasındaki münasebetler muteber sayılmalı ama, düşünce dünyamızda koyu bir determinizmaya da yer verilmemelidir. Olsa olsa orta yol mülâhazalı bir şartlı determinizmaya kapı aralanabilir. Böyle bir tevil esnekliği ne derece mazur görülür bilemeyeceğim ama, bizim dünyamızda da, illiyet ve tenasüb-ü illiyet prensipleri üzerinde bu kadar olsun durulmuş ve değişik değerlendirilmelere gidilmiştir.
Eğer cebri determinizma, aynı sebeplerin, aynı ortamda aynı neticeleri doğurmasının adı ise, şartlı determinizmaya mülâhaza dairemizin açık olduğu kendi kendine ortaya çıkacaktır. Şimdi bu mülâhazaları bizim ölçülerimiz içinde ele alacak olursak, fizik dünyasında cereyan ettiği ölçüde olmasa bile, içtimâiyatta dahi belli nispette sebep-sonuç meselesi her zaman söz konusu olabilir. Bu itibarla da, bugünkü hareket ve davranışlarımızın toplumda, yarın ne tür bir netice vereceğini şimdiden düşünmemiz icap edecektir. Bununla, ferdî ve içtimâi hayatımızın, bir nizam ve âhenk içinde sürüp gitmesi için, önceden bir plânın bulunması ve konuyla alâkalı her şeyin bu plân çerçevesinde gerçekleştirilmesi lazım geldiğini vurgulamak istiyoruz.
Evet, bugünkü toplumun yarınki varlığı, bugünkü devletin yarınki bekası, hatta devletlerarası muvazenede yerini alması, işte böyle bir plân ve böyle bir ilk teşebbüse bağlıdır ki, bu da, bugünle beraber yarınların, yarınki netice ve sonuçların çok iyi resmedilip belirlenmesi, değişik ihtimal ve alternatifleriyle dosyalanıp disketlere alınmasıyla mümkün olacaktır. Yoksa, içte ve dışta sürpriz hadiselerle karşı karşıya kalmamız kaçınılmazdır.
Eğer bugünkü mektepler, mekteplerdeki müfredat programı; üniversiteler ve bu yüksek ilim yuvalarında sistem; bakımevleri ve kimsesiz çocuklarla alâkalı projeler; okullardaki talebeler ve onlarla ilgili tasarılar; camideki cemaat, kışladaki asker, karakoldaki polis, devlet dairesindeki memur, fabrikadaki işçi ve bunlarla alâkalı temel disiplinler bugünümüz ve yarınlarımız açısından nazara alınıp, sebep-sonuç mülâhazasıyla değerlendirilmezse, yarın bu müesseselerin yetiştirdiği çıraklardan hiçbirinin kargaşaya alet olmayacağına teminat verilemez.. beş başı mamur insan yetiştirdiğimizden söz edilemez.. toplumun huzuru adına güvence verilemez.. ma'bed misyonunu yerine getiremez.. okul ma'bed kutsiyetine ulaşamaz.. kışla peygamber ocağı olma imtiyazını koruyamaz.. ve yığınlar derbederlikten kurtulamaz.
Her şey, bir başka âlemde hazırlanıp imdadımıza gönderilecekmişçesine evlerimizde oturup sürpriz şeyler bekleyemeyiz.. dahası, hayatın içinde miyiz, değil miyiz bunu çok iyi belirlememiz gerekir. Eğer bir toplumda: Ünsan bu dünyada vaktini iyi geçirmeye bakmalı.. gelecek adına çok fazla kafa yormaya gerek yok.. (Ömer Hayyam'ca) geçmiş gelecek masal hep; eğlenmene bak ömrünü berbat etme.. ye-iç hayatın keyfini çıkar.. dünyayı sen mi kurtaracaksın?. ‚ok fazla düşünme delirirsin.. Allah'ın nimetlerinden istifade etmek de bir ibadettir... gibi -bazıları düşünce olarak doğru olsa da- mülâhazalar söz konusu ise, o toplum ruhta ve mânâda ölmüş demektir. Böyle bir toplumda aydına ve idareciye düşen vazife, o toplumu her kesimiyle bu korkunç düşünce inhirafından ve ruh kaymasından kurtarıp onu yüksek hedeflere yönlendirmek ve ilim düşüncesiyle aydınlatmaktır. Aksine, kitlelere gerçek ilim aşkı ve düşünce ruhu aşılama yerine onları günlük politikalarla sersemleştirir ve iktidar değişmeleriyle her şeyin farklılaşacağına inandırmaya kalkarsak, toplumu bütün bütün problem kaynağı haline getirmiş oluruz. Kaynağı toplum olan problemleri ne gücün düşüncelere baskısıyla, ne de zirvedekilerin sandalye münâvebeleriyle halletmek mümkün değildir. Kaldı ki bu problemleri bir kere çözseniz bile, değişen şartlar, farklılaşan dünya sürekli karşınıza yeni yeni problemler çıkaracaktır. Bu itibarla da, her köşe başında önümüzü kesmiş bizi bekleyen bu problemlere karşı, hakikat aşkı, ilim aşkı, düşünce aşkıyla mücadele etme mecburiyetindeyiz.
Varlık, her zaman bir değişim ve tekâmül süreci içinde bulunduğuna göre -biz bu tekâmülü, evolüsyoncuların anladığı mânâda bir değişim ve dönüşüm şeklinde düşünmüyoruz- bizim varlık ve hadiselerin dışında kalmamız, kendi kendimizi her şeyden tecrit etmemiz mânâsına gelir ki, bu da kâinatın dönen dolaplarıyla müsademe etmek demektir. Aslında kâinattaki bu yenileşme ve gelişme esprisini kavramadan ne hilkati, ne insanoğlunun misyonunu ne de insan gerçeğini anlamak kabil değildir.
Bu âlemde sürekli, cansızlar hayata koşar.. hayat şuur ve idrake yürür.. karanlık-ışık tenavübü bir devr-i daim içinde döner durur.. ve her şey birbiri üzerinde basamaklaşarak gider bir marifet ufku teşkil eder.. evet, büyük-küçük bütün ırmak ve çayların akıp denizlere ulaşması gibi, eşya ve hadiseler de tıpkı bir çağlayan gibi hiç durmadan sonsuza akar.. ve ummana ulaşmak için hep başını taştan taşa vurarak koşar; koşar ve her şeyin, hepimizin gâye-i hayâli sayılan biricik hedefe ermeye çalışır. Bizim de, böyle iktidar ve mukavemetimizi aşan bir gayret ve hamleyle, şuur ve irade destekli böyle bir çağlayana kendimizi salarak geleceğe akmamız lazım. Aksine varlık ve hayat kendi tekamül vetirelerini yaşarken, yürüyen merdivenlere uygun binilmediğinde ve dönen kapılar usulünce geçilmediğinde başa gelen şeyler gibi, kainattaki umumi ahenge tevfiki hareket edilmeden gerçekleştirilmek istenen her teşebbüsün de, oluşum, gelişim ve tekamülden bir tekme yiyerek bir kenara itilmesi mukadderdir.
Biz, mübarek bir dönemde kendi tekamülümüz adına, Batı da kendi Rönesansı hesabına, insanoğlunun birkaç bin senelik bilgi birikimini değerlendirerek, yukarıda temel dinamiklerini arz etmeye çalıştığımız esaslar muvacehesinde biz de onlar da belli noktalara ulaştık ve belli bir yere geldik.
Şimdi eğer, bir yeni oluşumdan doya doya nasibimizi almayı düşünüyorsak -ki mutlaka düşünmeliyiz- yukarıda sık sık dolaylı da olsa temas ettiğimiz dinamikleri bir kere daha gözden geçirerek, bunları mutlaka toplumun her kesimine maletmeliyiz.
Evet, bu esaslar ve bu esasların ifade ettiği ruh ve mânâ zımnen dahi olsa toplumun ruhuna sindirilmeli, örflerimiz, âdetlerimiz içinde yeşerip kök salmaları sağlanmalı; aile, mektep, ma'bed, kışla gibi toplumun hiçbir kesimi bu ruh ve bu mânâdan mahrum bırakılmamalıdır. ‚ocukların ruhu daha ilkokul sıralarında bu mânâ ve bu ruhla yoğrulmalı, onlarla şahlandırılmalı ve daha sonraki dönemde de doz ayarlaması yapılarak onların ruhlarına hep aynı duygu ve aynı düşünce mutlaka içirilmelidir.
Aslında, ilmin kendisinden daha mühim olan bir şey varsa o da, ilim zihniyeti ve bu zihniyetin dayandığı prensiplerin ruhlara nakşedilmesidir. ‚ok erken yaşlarda başlayıp, belli dozlarla gençliğin ruhuna duyurulmaya çalışılan bu husus en az ana sütü kadar önemli ve o kadar da yararlıdır. Dahası bu ilim aşkı ve ilim ahlâkı, yediden yetmişe toplumun her ferdine behemehal aşılanmalıdır ki, cemiyetin değişik kesimleri arasında, düşünce, felsefe ve kültür farklılığından dolayı sürtüşmeler olmasın ve yığınlar teâruzların ve çekişmelerin ağında müsademe ve çözülmeler yaşamasın..
Bu hususun ahlâkî buudu, başlı başına tahlili gerektiren bir konu olması itibariyle şimdilik ileride hususi bir tahlil deyip geçiyorum.
Sızıntı, Mayıs 1996, Cilt 18, Sayı 208
.
Her zaman bir coşkun sel gibi kükreyerek istikbale akan ve yerinde göz kamaştıran bir bahçeye de benzetebileceğimiz, her yanından canlılık fışkıran bu dünya, insanın mütâlâasına sunulmuş bir kitap, temâşâsına arz edilmiş bir meşher ve nihayet müdahale etme hakkıyla bizlere tevdi edilmiş bir emanettir. Böyle bir emanet karşısında insanın vazifesi ise, mütâlâasına sunulan bu kitabı okuyup perde önünü ve perde arkasını kavrayıp yorumlamak; bu sırlı meşheri tetkik edip ihtiva ettiği mânâları değerlendirmek; ve bu emaneti bugünkü-yarınki insanların yararlanabileceği şekilde işletmek iradesidir. Siz isterseniz, varlık ve insan arasındaki bu münasebete ilim de diyebilirsiniz..
İlim, tek başına herhangi bir milletin malı değildir. Hele Batılıların asla.! İlmin çocukluk dönemi ile insanlığın çocukluk dönemi aynı zamana rastlar.. ve aynı düşünce yamaçlarının, aynı gayret vadilerinin ürünüdür. Batı, bilhassa tecrübi ilimleri, yeni bir değerlendirmeye tâbi tutacak olgunluğa ulaştığında, o güne kadar diğer milletlerin düşünce salıncaklarında; hususiyle de Asya kavimlerinin beşiklerinde hem de ne nazla sallana sallana belli bir kıvama gelmiş bulunan bilim, yeni Batı medeniyetinin ilk hamlesi, belki de ilk rampası sayılan Rönesansla, yarınların ilim düşüncesine de açık halihazırdaki şeklini almıştı.
Batı onu, eski kaynaklarından özümleyip alırken, ilim ahlâkıyla alâkalı hususları da ihmal etmemişti. Gerçi o, ilmin neşet ettiği yerleri ve geçiş yollarını belli ölçüde çarpıttı ama, onun menşeindeki ahlâkiliği, aşk u şevki, azim ve kararlılığı ilmin orijini gibi hep göz önünde bulundurdu. Zaten bilim de bir müze malı, bir şöhret plaketi ve başkalarının temâşâsına sunulan bir meşher metaı olarak da alınamazdı. O, içinde geliştiği toplumun damarlarına kan gibi yayılacak ve ona değişen her günün havasını fısıldayacak bir hayat cevheri gibi alınmalıydı.. ve bir ölçüde öyle de alındı. Aksine o, sadece yazılı metinler olarak aktarılacaktı ki, bence kitaplarla, disketlerle aktarılan bilgiye bilgi demek mümkün değildir.
Eğer gerçek ilim, hiçbir çıkar gözetmeden zekanın sonsuzluğa yönlendirilmesi, mutlak hakikatin keşfedilmesi istikametinde varlığın tekrar ber tekrar yorumlanması ve hedefe ulaşma konusunda gerekli koordinatların yerli yerinde kullanılması ise -ki Batı Rönesansa yürürken meseleye böyle yaklaşmıştı- onu bu dinamiklerinden tecrit ederek bir yere varılamayacağı açıktır. Eğer Batı insanının ruhuna gerçeğin aşk ve fikrini aşılayan Hıristiyanlık ise, farklı bir buudda, kısmen de olsa, bir dönemde bizim de gerçekleştirmeye muvaffak olduğumuz büyük yeniliğin temelinde, namütenahilik esasına dayanan din" düşünce ve bu düşünceden doğan acz u fakr derinlikli aşk u şevk vardı. O güne göre bilimin önemli bir kaynağı sayılan vahiy derinlikli ilim düşüncesi, çağın devâsâ kametleri tarafından kusursuz temsil edilebiliyor ve sonsuzluk duygusuyla meshur bu aşkın düşünceler, hem de araştırmaya hiç mola vermeden hep namütenahi diyorlardı. Bu ölçüde bir temsil sayesinde akıl, mantık birer aydınlık kaynağı gibi çevreye ışık yağdırıyor ve bu nurların ruhlara sinmesiyle toplum çapında yepyeni bir ilim düşüncesi meydana geliyordu. Cemiyetin hiçbir kesiminden tepki almayan ve bütün fertleri tarafından ilâhi bir mesaj gibi kabul edilen, hatta bir ibadet neşvesiyle üzerinde durulan ilim düşüncesi, eğer bu ilk feveran esnasında, Asya'daki hercümerc ve Anadolu'daki haçlı tahribatına maruz kalmasaydı -Allah bilir- dünya bugünkünden çok daha aydınlık, düşünce hayatı daha engin, teknoloji daha mûnis ve ilimler daha ümit vaat edici olacaktı. Zira, İslâm'ın insanımıza kazandırdığı sonsuzluk düşüncesi, insanlığa yararlı olma mefkûresi, eşya ve hadiselere müdahale etme sorumluluğu, dünyada her yerde bulunandan daha fazla bizde vardı...
Evet, ilmi düşüncenin ruhu ve esası sayılan şahsiyet ve karakter, ancak hakikat aşkına dayanırsa istikbal vaat eder. Bu da, yapılan işlerde herhangi bir hırs, çıkar düşüncesi ve dünyevilik bulunmamasına bağlıdır. Böyle herhangi bir çıkar düşüncesi, menfaat mülâhazası gözetmeden varlık ve eşyayı temâşâ edip tanıma, tanıyıp değerlendirme, hakikat aşkının bir diğer adıdır ki; ona sahip olanın ulaşamayacağı şâhika yoktur. Bunun aksine, menfaat tutkusu, şahsi çıkar mülâhazası ve bir kısım ideolojik saplantılar içinde, hakikat aşkı gelişemeyeceği gibi, ilmî düşünce de gerçekleştirilemez; gerçekleştirilemez zira böyle saplantılar anaforu içinde verilen mücadele hakka karşı bir savaştır ve tabiî bu savaşın mağduru da ilimdir, insanlıktır.
Evet, ihtiraslar ve egoizmanın baskısı altında oluşturulan organizasyonlarla ne sağlam bir düşünce, ne ilim sistematiği ne de netice vaat eden bir aksiyon meydana getirilemez. Getirilmesi bir yana bir zift gibi içimizi saran bu baskıcı güçler, bizi temel düşüncelerimize zıt bir noktaya sürükleyecekleri gibi, taassup, bağnazlık, fanatizm sözcükleriyle ifade edeceğimiz dış baskı ve zorlamalar da hakikat mülâhazasına açık düşünceleri hayata geçirmemize imkân vermeyecektir. Zaten, düşünmeden bir mülâhazayı hemen kabullenmek, bir şahsı veya bir zümreyi bilâ kayd u şart başkalarına tercih etmek, bazı kimseleri pohpohlayıp göklere çıkarmak, zamanla akl-ı selimden ve riyâsız ruhlardan tepki alacak davranışlardandır. Bir düşünceyi, bir şahsı kabullenmek, hatta onu başkalarına tercih etmek her şeyden önce bir inanç işidir. Hem de bir kısım gerçek sebeplere dayanan bir inanç işidir. Önce inanmayan sonra kabullenemez.. kabullenmeyen takdir edemez.. muhabbet duymayan beraber olamaz.. aşık olmayan herhangi bir şeyin arkasına düşemez. Şimdi siz, bütün bu olmazları hiçe sayarak dış baskılarla bazı şeyleri gerçekleştirmeye kalkarsanız, maksadınızın aksiyle tokatlar yer, sevdirmek, kabul ettirmek istediğiniz kimselere karşı nefret uyarır ve tepki toplarsınız. Ama ne acıdır ki, bugün bağnazlık ve ihtiras bazılarının gözlerini kör ettiğinden aklın bedahetine rağmen çokları gül ararken dikenlere takılmakta ve sevgi arkasında koşarken nefretlere körük çekmekte..
Bence, günümüzün aydınlarının, hatta mektep ve medyanın, eğer insanımıza bir iyiliği olacaksa, bu iyilik onu bağnazlık, ihtiras ve fanatizmin öldürücü atmosferinden kurtararak gerçek insanî değerlere yönlendirme şeklinde olmalıdır. İlk dönem itibariyle bizde daha sonra Batıdaki yenilenme hamlelerinde, bu kabil duygu ve tutkulardan arınma hareketi birinci ameliye kabul edilmişti. Oysa ki son bir-iki asırdan beri, bizdeki değişim ve dönüşümleri planlayanlar, eğer, daha işin başında, ma'şeri vicdanda böyle bir arınma şuuru ve başkaldırma düşüncesi uyarabilselerdi bugün, beklenen inkılâpların en büyüğü gerçekleşmiş olacaktı.
Halbuki, bizdeki hemen bütün yenilikler, bazı kimselerin, biraz da dış manipülasyon ve baskılarla bir kısım bayağı arzulara hizmetten ibaret kalmıştı.. evet bu talihsiz dönemde bazı aydınlar ve bazı imkân sahipleri, sırf kendi keyif ve çıkarları için hem birkaç asırlık birikimi hem de çok ciddi bir metafizik gerilimi hiç olmayacak şekilde israf edivermişlerdi. Rica ederim, ilim düşüncesinin önemli bir dayanağı sayılan düşünce ve ilim hürriyeti, bir kısım ilim ağalarının heveslerini gerçekleştirmek ve ideolojik saplantıları olan bazı kimselerin işlerini kolaylaştırmak için midir? Ama ne acıdır ki, yıllardan beri bu bahtsızlar ülkesinde pek çok iş hep böyle olagelmiştir.. bir kesim burnunu dikmiş, dişlerini sıkmış ve avazı çıktığı kadar: Yobazlar, gericiler, dünyayı Orta ‚ağ karanlıklarına sürüklemek isteyenler, falanın düşmanları, filanın düşmanları diye bağırmaya başlamış; buna karşılık diğer bir kesim de, aynı eda ve üslûpla: Küfür yobazları, fanatik mülhitler, muhakemesiz mukallitler, imansız zındıklar karalamalarıyla, bu kategori içinde mütâlâa edeceği binlerce, milyonlarca ruhu rencide etmiş ve vicdanları baskı altına almıştır.
Şimdi sorarım size; insanların beynine vura vura, onlara kendi düşüncelerini kabul ettirmeye çalışan ve fikirleri baskı altına almak isteyen bir toplumda, ilim aşkından, yenilikten ve kolektif şuurdan bahsetmek mümkün müdür? Ruhların böylesine ezildiği, düşüncenin çelimsiz kaldığı, aşkın öldürüldüğü ve insanî değerlere saygının sıfırlandığı bir cemiyette olsa olsa yılanların, akreplerin, ezilme ve öldürülme korkusuyla iğne ve dişlerini geçirip zehirlerini boşalttıkları gibi, ısırmalar, sokmalar, zehir kusmalar ve öldürmeler olur...
Yeryüzü, insana insanca davranmayı, insanî değerlere saygılı olmayı, sevgiyi, aşkı, müsamahayı dinlerle, hususiyle de İslâm diniyle tanımıştır. İnsaflı bir bakış ve muhakemeli bir tarayışla Kitap, Sünnet ve Selef-i Salihin'in yaşayışları incelendiğinde, İslâm'ın, ahlâk, fazilet ve aşk etrafında örgülendiği görülecektir. Bilhassa İslâm'ın kitabı Kur'ân, insafla mütâlâa edilebilse O'nda, ilim aşkı, insan sevgisi, adalet duygusu ve nizam düşüncesinin nümâyân olduğu müşahede edilecektir. Vakıa, bazı ahvalde dinin temel kaynağı olan bu mübarek kitap, bir kısım çıkarcıların elinde bir kazanç vesilesi veya kin, nefret ve gayızla oturup-kalkan insanların dilinde bir intikam alma ve tatmin olma vasıtası yapılmak istenmiştir, ama; bu iş ve bu düşünceler o kitabın sesi, soluğu değildir; onu kendi hesaplarına konuşturmak isteyen bahtsızların homurtularıdır.. zaten, bütün sermayesi bu kabil homurtulardan ibaret olan bir kısım ses ağalarından ve sanatkârlardan başka bir şey beklemek de mümkün değildir.
Bir garip husus da şu ki; Allah'ın, kainatın bağrına serpiştirdiği ruh, mânâ ve muhtevayı dile getiren bu ezelî hutbeyi istismar etmek isteyenler uyarılacağına, dinin ruhuna cephe alındı ve o temizlerden temiz kaynak bulanık gösterilmeye çalışıldı.. derken, yılan, akrep zaafı türünden zaaflar çatışması başladı.. ve bu mübarek dünya bir baştan bir başa şuursuzca vuruşmaların arenası haline getirildi. Artık her yanda, hırsların, kinlerin, nefretlerin hay huyu duyuluyor ve her taraf mukabele-i bilmisil kaide-i zalimanesinin homurtularıyla inliyordu. Ve tabiî arada kaza kurşunuyla giden yine bizim şerefimiz, pâyimâl olan bizim ruhumuz, sürüklenip bir kenara itilen bizim ilim aşkımız ve öldürülen de bizim ilim düşüncemizdi.
Bu garip dönemin karakteristik özelliklerini şöyle hülasa etmek mümkündür: Düşünceler olabildiğine dekolte, davranışlar alafranga ve sun'i, üslûp taklitçi ve hemen her zaman tahakküm edalı, başkalarını yok edip onun yerine geçme düşüncesi, hastalık halinde, herkeste korkunç bir kindarlık, her yerde zalimce düşüncelerin -onlara da düşünce denecekse- vuruşması ve her kesimde birbirini yutmakla beslenme hırsı...
Aslında, bunlar bizim dünyamızda olmamalıydı; zira bizim kitabımız adalet ahlâkı ve adalet aşkıyla gelmiş ve o güne kadar duyulmamış bir derinlik ve belağatla, müntesiplerine sürekli peygamberlik ruh ve mânâsını talim etmiştir. Onun neşrettiği nur sayesinde, niceleri kendilerini aşarak başkaları için yaşama çizgisine ulaşmış.. ve her biri, insanlığı sonsuza taşımaya azmetmiş birer ışık süvarisi olmuştur. her şeyi sonsuzluk aşkı etrafında örgüleyen ışık süvarisi.
Bunun böyle olması gayet tabiiydi; zira Kurân'la gelen bu din, bütünüyle mükemmel ve gâye-i hayâl diyebileceğimiz bir sistemin adıdır.. ve bu sistemin esası, imandır, muhabbettir, aşktır, Allah rızasını arama yoludur.. ve her zaman inkılâp ve tekâmül tabiatlı ve tekâmül tabiatı da sonsuza açık olma hudutsuzluğunu hâizdir. Onun Peygamberi'nin hayat-ı seniyyeleri, bütün bu hususiyetleri ifade eden en canlı örneklerle doludur. Ama gel gör ki, bugün O, ağızları levsiyatla köpüren bir kısım inkârcıların hasmane tavırlarıyla, dostluğun gerektirdiği vefayı gösteremeyen birkaç düzine dost kılığındaki bilgisiz, görgüsüz cahillerin umursamazlığı arasında âdeta bir berzah hayatı yaşamakta.. O'nun düşmanlarının ne düşündüğü bellidir. Bari dostları vefalı olabilseydi!
Evet, bizim bilgi aşkımızı söndüren, kolumuzu-kanadımızı kırıp irademizi felç eden en büyük düşmanımız veya milletçe esaretimizin gerçek sebebi, işte bu vefasızlığımızdır. Düşmanların cefadan usanacağını bekleyeceğimize, keşke biraz da vefa diyebilseydik!
Bu âlemde sürekli, cansızlar hayata koşar.. hayat şuur ve idrake yürür.. karanlık-ışık tenavübü bir devr-i daim içinde döner durur.. ve her şey birbiri üzerinde basamaklaşarak gider bir marifet ufku teşkil eder.. evet, büyük-küçük bütün ırmak ve çayların akıp denizlere ulaşması gibi, eşya ve hadiseler de tıpkı bir çağlayan gibi hiç durmadan sonsuza akar.. ve ummana ulaşmak için hep başını taştan taşa vurarak koşar; koşar ve her şeyin, hepimizin gâye-i hayâli sayılan biricik hedefe ermeye çalışır. Bizim de, böyle iktidar ve mukavemetimizi aşan bir gayret ve hamleyle, şuur ve irade destekli böyle bir çağlayana kendimizi salarak geleceğe akmamız lazım. Aksine varlık ve hayat kendi tekamül vetirelerini yaşarken, yürüyen merdivenlere uygun binilmediğinde ve dönen kapılar usulünce geçilmediğinde başa gelen şeyler gibi, kainattaki umumi ahenge tevfiki hareket edilmeden gerçekleştirilmek istenen her teşebbüsün de, oluşum, gelişim ve tekamülden bir tekme yiyerek bir kenara itilmesi mukadderdir.
Biz, mübarek bir dönemde kendi tekamülümüz adına, Batı da kendi Rönesansı hesabına, insanoğlunun birkaç bin senelik bilgi birikimini değerlendirerek, yukarıda temel dinamiklerini arz etmeye çalıştığımız esaslar muvacehesinde biz de onlar da belli noktalara ulaştık ve belli bir yere geldik.
Şimdi eğer, bir yeni oluşumdan doya doya nasibimizi almayı düşünüyorsak -ki mutlaka düşünmeliyiz- yukarıda sık sık dolaylı da olsa temas ettiğimiz dinamikleri bir kere daha gözden geçirerek, bunları mutlaka toplumun her kesimine maletmeliyiz.
Evet, bu esaslar ve bu esasların ifade ettiği ruh ve mânâ zımnen dahi olsa toplumun ruhuna sindirilmeli, örflerimiz, âdetlerimiz içinde yeşerip kök salmaları sağlanmalı; aile, mektep, ma'bed, kışla gibi toplumun hiçbir kesimi bu ruh ve bu mânâdan mahrum bırakılmamalıdır. ‚ocukların ruhu daha ilkokul sıralarında bu mânâ ve bu ruhla yoğrulmalı, onlarla şahlandırılmalı ve daha sonraki dönemde de doz ayarlaması yapılarak onların ruhlarına hep aynı duygu ve aynı düşünce mutlaka içirilmelidir.
Aslında, ilmin kendisinden daha mühim olan bir şey varsa o da, ilim zihniyeti ve bu zihniyetin dayandığı prensiplerin ruhlara nakşedilmesidir. ‚ok erken yaşlarda başlayıp, belli dozlarla gençliğin ruhuna duyurulmaya çalışılan bu husus en az ana sütü kadar önemli ve o kadar da yararlıdır. Dahası bu ilim aşkı ve ilim ahlâkı, yediden yetmişe toplumun her ferdine behemehal aşılanmalıdır ki, cemiyetin değişik kesimleri arasında, düşünce, felsefe ve kültür farklılığından dolayı sürtüşmeler olmasın ve yığınlar teâruzların ve çekişmelerin ağında müsademe ve çözülmeler yaşamasın..
Bu hususun ahlâkî buudu, başlı başına tahlili gerektiren bir konu olması itibariyle şimdilik ileride hususi bir tahlil deyip geçiyorum.
Sızıntı, Nisan 1996, Cilt 18, Sayı 207
www.sevde.de/islam_Ans/ii/ilim.htm
Keza, ilim ve bilgi terimlerinin bazen marifet kelimesiyle karşılanıldığı da bilinir. Seyyid Şerif Cürcânî'ye göre ilim: "
İLİM
İnsanın duyu vasıtaları ile elde ettiği veya Allah Tebarek ve Teâlâ'nın vahiy yolu ile doğrudan doğruya gönderdiği, içinde zan ihtimali bulunmayan yakını bilgi.
İslamî terminolojide ilim terimi; "bilgi" kelimesini karşılamak için kullanıldığı gibi, herhangi bir bilgi şubesini ifade için de kullanılır. Meselâ; kelâm ilmi, tefsir ilmi gibi. Keza, ilim ve bilgi terimlerinin bazen marifet kelimesiyle karşılanıldığı da bilinir.
Seyyid Şerif Cürcânî'ye göre ilim: "Gerçeğe ve vakıaya uygun düşen bilgi ve kanaattır" (Cürcani, et-Ta'rifat, Beyrut 1985, s. 160).
Cürcânî ilim için şu tarifleri de yapar: "İlim; bir şeyi olduğu gibi idrak etmektir. Bilgisizlik bilginin zıddıdır. Bilim, bilinenden gizlilik ve kapalılığın kalkmasıdır. İlim; nefsin, bir şeyin manasına ulaşmasıdır. Düşünen ile düşünülen arasında hususi bir alâkadır" (Cürcânî, et- Ta'rifat, s. 160, 167).
İlim, kesin olsun veya olmasın kavram (tasavvur) veya hüküm olarak mutlak manasıyla idrak etmektir. ilim; düşünme, fehmetme ve hayal etme manalarına da gelir" (Tahanevi, Keşşafü lstılahati'l-fünun, II, 1055).
İlim kavramının yanında çoğu zaman kullanılan marifet kavramı, daha hususi bir anlam taşır ve daha ziyade vasıtasız bilgiyi, sezisi, kalbî bilgiyi ifade etmek için kullanılır. ilim ahiret yolunu dosdoğru gösteren (kılavuz) bilgiler topluluğudur.
İnsanda ilmin ilk doğuşu; düşünmeden (basitçe), bir yol göstericiye başvurmadan elde edilir. İnsan, yaşı ilerledikçe sebeplerine başvurularak, düşünülerek, bir delille ilim elde etme yollarının var olduğunu anlar. Toplu olarak söylersek; birisi vasıtasız yolla doğrudan elde edilen ilim, diğeri vasıta ile elde edilen ilim vardır.
a) Vasıtasız ilim: Her insan kendi hususiyetleri ile kendi cinsleri arasında farklı ve ayrı yanlarıyla yaratılır. Tabii olarak var olan hususiyetleri bilmek, fertlere doğrudan, vasıtasız verilen bilgidir (ilimdir). İnsan, açlık, susuzluk, keder, neşe, korku vb. duyguları, çocuk, süt emmeyi; kuş, uçmaya; balık, yüzmeyi doğrudan öğrenir. Siyah ve beyazına diğer renklerin aynı bey olmadığı ve bir çok sevin mevcudiyeti vasıtasız olarak bilinir. Bu yolla genelde maddi seyler görerek öğrenilir.
b) Vasıtalı ilim; Bu çeşit ilim ise genel olarak akıl ve his aracılığı ile öğrenilen ilimdir. Vasıtalı ilimler ise, maddi olmayan, veya mevcut olup dışta maddi şekli bulunmayan, fizik ötesi dediğimiz gayb aleminden fikir, zihin yoluyla öğrenilir. İnsanda bulunan beş duyu (görme, işitme, koklama, tat alma ve dokunma) ile maddi şeyler hakkında (duyular vasıtasıyla) bilgi edinilir. Bir şey görünce şekil; bir ses işitince ses; bir şey koklayınca koku; ağzımıza yiyecek alınca o şeyin tadı; bir şeye dokununca onun yumuşak ve sert oluşu vs. hakkında vasıtalı bilgiler ediniriz. Ancak hastalık halinde tatlı, acı gibi gelir. Tren ve başka araçla giderken yol geriye gidiyor sanırız. Bu gibi bazı istisnalar dışında, duyular aracılığıyla, düşünerek, zihni bilgiler ediniriz. Ayrıca inceleme ve araştırma yoluyla da şüpheleri gideren doğru bilgilere ulaşırız.
İlimler farklı bakış açılarına göre şu tasniflere ayrılabilir:
Şer'î ilimler: Peygamber efendimizin getirdiği ilim.
Şer'î olmayan ilimler: Maddi, dünyevi ilimler. Ayrıca dinî, aklî ve dünyevî ilimler olarak, veya zâhir, (dünya hayatını tanzim eden) bâtın (ebedî hayatı tanzim edici) ilimler olarak da kısımlara ayrılırlar.
İslâm akâidine göre insanın ilim elde etmesinin yolları üçtür:
1- Havass-ı selime (sağlam duyu organları). Bunlar göz, kulak, burun, dil ve deri olmak üzere beştir. Bu duyu organları hastalıklardan uzak olduğu takdirde kendileriyle elde edilen bilgiye güvenilir.
2- Haber-i sadık (doğru haber). Bu ikiye ayrılır:
a) Mütevâtir haber: Yalan söylemek üzere birleşmeleri aklen mümkün olmayacak kadar çok sayıda bir topluluğun vermiş olduğu haberdir. Bunda şüphe edilmez. Meselâ bugün Avustralya kıtasının varlığını gözlerimizle görmesek bile bir çok kişi tarafından haber verildiği için tereddütsüz kabul ederiz.
b) Haber-i Resul: Allah tarafından gönderilen hak peygamberin vermiş olduğu haber ve söylemiş olduğu şeylerdir.
3- Akıl: İslâm dini akla büyük önem vermiş, onu ilim elde etme yollarından biri olarak kabul etmiştir. Bir şey akılla düşünmeden hemen bilinirse buna "bedîhî" denir. Düşünerek bilinirse "istidlâlî" denir
İslâm dini ilme, okumaya ve bilgiye büyük önem vermiştir. Hz. Peygamber (s.a.s)'e inen ilk vahiyde okumaktan, kalemden, eğitim ve öğretimden bahsedilir: "Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı bir alakadan yarattı. Oku! İnsana kalemle yazı yazmayı öğretip ona bilmediklerin öğrenen Rabbin sonsuz lütûf sahibidir" (el-Alak, 96/1-5).
İslâm, insanın yaratılışına uygun bir din olduğu için bütün müslümanlara ilmi farz kılmıştır. Her müslümanın dinî görevlerini yerine getirecek, helâl ile haramı, hak ile batılı birbirinden ayırt edecek kadar bilgi sahibi olması farzdır. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s): "İlim tahsil etmek her müslüman erkek ve kadına farzdır" (İbn Mace, Mukaddime, 17) buyurmuştur.
Tıb, hesap ve teknik gibi cemiyet için gerekli olan her türlü bilgiyi öğrenmek farz-ı kifayedir. Bu tür ilimler cemiyetin bazı fertleri tarafından öğrenilirse bu farzı yerine getirilmiş olur. Fakat kimse öğrenmezse toplumun bütün fertleri Allah katında sorumlu olurlar.
Övünmek ve başkalarına karşı üstünlük taslamak için ilim öğrenmek ise mekruhtur.
İslâm kadar ilme önem veren başka bir din yoktur. Kur'an-ı Kerim'de sadece ilim kelimesi yüzbeş defa zikredilir. Bu kökten gelen diğer kelimelerle birlikte bu sayı sekiz yüzellidokuzu bulur. Ayrıca "akıl, fikir, zikr" gibi kelimeler Kur'an-ı Kerim'de çok zikredilir.
İslâm'a göre ilim ve hikmet müminin kaybolmuş malıdır; mümin, yerine ve söyleyene bakmaksızın onu nerede bulursa alır. Her fenalığın, hatta küfür ve şirkin de başı bilgisizlik ve cehalettir. Küfrün ne demek olduğunu bilen bir kimse kafir olmaz. şirkin ne demek olduğunu bilen, başkalarını Allah'a ortak koşmaz, Allah'tan başkasına ibadet etmez. Bunun içindir ki Kur'an-ı Kerim'de "Sakın ha cahillerden olma" (el-En'âm, 5/35) buyurulmuştur. Kur'an-ı Kerîm'in açıkça ifade ettiğine göre "Kulları içerisinde Allah'tan ancak âlimler korkar" (el-Fâtır, 35/28).
Kur'an-ı Kerîm'de ilmin her çeşidi övülmüş, bilenlerle bilmeyenlerin bir olamayacağı açıkça belirtilmiştir: "Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? " (ez-Zümer, 39/9).
İslâm ilmin, âlimin ve ilim yolcusunun değerini yükseltmiştir. Kur'an-ı Kerîm'de "Allah, içinizden iman edenlerle kendilerine ilim verilenlerin değerini yükseltir" (el-Mücadele, 58/15) buyurulur.
Peygamber efendimiz (s.a.s) de hadîs-i şeriflerinde şöyle buyurmuştur: "İlim tahsil etmek maksadıyla bir yola giden kimseye Allah Teâlâ Cennet yollarından açar. Melekler, ilim ve tahsil edene karşı memnuniyetleri ve tevâzûleri sebebiyle kanatlarını yere sererler. Göklerde ve yerde olan her şey, hatta su içindeki balıklar, âlim için Allah'tan rahmet diler. Âlimin, bilmeden ibadet eden kimseye üstünlüğü, on dördündeki ayın, görünen diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir. Âlimler peygamberlerin varisleridir. Peygamberler ne altın ne de gümüş bırakmışlardır, onlar miras olarak sadece ilmi bırakmışlardır. Kim ilmi almışsa büyük ve değerli bir şey almış demektir" (Ebû Davud, İlm, 1).
"Kim ilim tahsil etmek için (evinden veya yurdundan) çıkarsa geri dönünceye kadar Allah yolundadır" (Tirmizî, İlm, 2).
"Alimler yeryüzünün kandilleri, peygamberlerin halifeleridir. Onlar benim ve diğer peygamberlerin vârisleridir" (Keşfü'l Hafâ, H. No: 1751).
İslâm'da ilim, Allah'ın rızasını kazanmak ve amel etmek için öğrenilir. Peygamber efendimiz (s.a.s), dualarında; "Allah'ım, bana öğrettiklerinle beni faydalandır; bana fayda sağlayacak ilim öğret, ilmimi artır" (Tirmizî, Daavât, 128); "Faydasız ilimden Allah'a sığınırım" (Tirmizî, Daavât, 68) buyurururdu.
Görülüyor ki, dünya ve ahiret saadetinin anahtarı ilimdir. İlim amellerin en faziletlisidir. Yukarıdaki emir ve sözlerin ışığında İslâmiyet'le ilim birbirinden ayrılmaz iki şeydir demek mümkündür.
Dünya, ahiretin tarlası ve Allah'a giden yolun başlangıcıdır. Dünya düzenini ayakta tutmak için bildirilen bir takım desturlar vardır. İşte bu dünyada insanların ekonomik, sosyal, dinî ve dünyevî bütün durumlarını düzenleyici ve insanları birleştirici kuvvet sadece ilim yoluyla kazanılır.
İlim, nefisleri helâk edici ahlaksızlıklardan temizler; insanları aydınlatarak güzel ahlâka kavuşturur ve ahiret yolunun aydınlanmasını öğretir. İlim, Allahü Teâlâ'nın kemâl sıfatıdır. Peygamberlerin ve meleklerin şerefi ilimden gelmektedir. Allah'ın huzuruna ilimle gidilir. İlim tek başına faziletin de kendisidir.
Âlim ise, bilmeyen kalabalığa gerçek ve doğru yolu gösterici olması bakımından "Rabbinden sana indirilen gerçekleri insanlara bildir" (el-Maide, 5/67) ilâhi emrine muhatap olan peygamberin izindedir.
İlmi Gizlemek:
Âlimler sahip oldukları ilimleri başkalarına aktarmak zorunda mıdırlar? Başka bir deyimle, ilmi gizlemek, kınanan ve suç sayıları bir iş midir?
Kur'an-ı Kerîm'de bu konuda Yahudi ve Hristiyanlarla ilgili olmak ve hükmü müslümanları da kapsamak üzere bazı ayetler nazil olmuştur. İmam Suyûtî "ed-Dürrü'l-Mensûr" isimli eserinde, İbn Abbas'tan rivayet ettiğine göre, Muâz b. Cebel ve bazı sahabiler Yahudi bilginlerinden bir gruba Tevrat'taki bazı hükümleri sordular. Yahudiler bu bilgileri gizlediler ve haber vermekten kaçındılar. Bunun üzerine şu ayet nazil oldu: "İndirdiğimiz açık delilleri ve hidayeti biz kitapta insanlara açıkça belirttikten sonra- gizleyenler var ya; işte onlara hem Allah lânet eder, hem de bütün lânet edebilenler lânet eder. Ancak tövbe edip, durumlarını düzeltenler ve gerçeği açıklayanlar başkadır. Onları bağışlarım; çünkü ben tövbeyi çok kabul edenim, çok esirgeyenim" (el-Bakara, 2/159-160).
Yahudilerin gizlediği bilgiler arasında recim cezası bulunduğu gibi, Hz. Peygamber (s.a.s)'in geleceğini bildiren haberler de bulunmaktadır Nitekim bir ayette şöyle buyurulur; "Onlar, yanlarındaki Tevrat ve İncil'de (vasıflarını) yazılı buldukları o elçiye, o ümmi Peygambere uyarlar" (el-A'râf, 7/157).
Ancak İslâmî hükümleri gizlemekten vazgeçip de tövbe eden, Hz. Peygamber'e iman ederek gidişini düzelten ve Allah'ın Peygamberlerine vahyettiği şeyleri insanlara açıklayanlar müstesnadır. Bunlar İslâmî hükümleri gizlemekten vazgeçtikleri takdirde Allah onların tövbesini kabul eder. Onları rahmet ve mağfiretine kavuşturur.
Ayet-i Kerime'nin hükmü yalnız Ehl-i kitaba değil; Allah'ın ayetlerini gizleyen ve şer'î hükümleri açıklamayan herkese şâmildir. Çünkü ayetin ifade tarzı usul âlimlerinin de dediği gibi özel sebebe bağlı olmaksızın genel anlam ifade eder.
Ebû Hayyân şöyle demiştir: "Açıkça anlaşılıyor ki, özel nüzul sebebi olsa bile ayetin umum manası, ehl-i kitap olsun, başkaları olsun ilmi gizleyen herkes hakkındadır. Ayet, Allah'ın dininden olup da yayılmasına ve duyurulmasına ihtiyaç duyulan herhangi bir ilmi gizleyen herkesi içine alır. Aşağıdaki hadis bu ayeti tefsir eder.
Hadiste şöyle buyurulur: "Kendisine bir ilim sorulup da bunu gizleyen kimseye kıyamet gününde ateşten bir gem vurulacaktır" (İbn Mâce, Hâkim).
Sahabiler de bu ayeti aynı şekilde anlamıştır. Ebû Hureyre'nin, şöyle dediği rivayet edilmiştir: "Eğer Allah'ın kitabındaki bir ayet olmasaydı, size hiç bir hadis rivayet etmezdim" Ebû Hureyre bundan ilmi gizleyenlerle ilgili olan ayeti okumuştur (Ebû Hayyân, el-Bahru'l Muhit, I, 454).
Diğer yandan bazı âlimler ilmi gizlemeye yol açacağı endişesiyle, yukarıdaki ayete dayanarak, Kur'an okuma karşılığında para almanın caiz olmadığını söylemişlerdir. Onlara göre ayet, hükümleri açığa vurmayı, yaymayı ve gizlemeyi emrediyor. Bir kimse. edası kendisine gerekli olan bir amel için ücret almaz. Namaz kıldığı için ücrete hak kazanamaması gibi. Çünkü namaz, Allah'a yaklaşmak için yapılan bir ibadettir. Bu yüzden namazı öğretmek karşılığında alınacak ücret caiz olmaz.
Ancak, sonraki (Müteahhirûn) âlimleri, ücret veya maaş alınmadığı takdirde dini görev ve çalışmaların ihmal edileceğini, dini tebliğin yaygınlaşamayacağını, ilmin giderek yok olacağını düşündüler ve dinî ilimlerin eğitim öğretim ve tebliğinde görev yapanların, bu hizmetleri karşılığında ücret alabileceklerine dair fetva verdiler.
Durak PUSMAZ
www.enfal.de/kutub/ilim.htm
Tirmizi, İli
ALİMLERİN FAZİLETİ
4072 - Ebu Ümame radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'a biri âbid diğeri alim iki kişiden bahsedilmişti.
"Alimin âbide üstünlüğü, benim, sizden en basitinize olan üstünlüğüm gibidir" buyurdu."
Tirmizi, İlim 19, (2686).
4073 - Yine Tirmizi'nin bir rivayetinde şöyle gelmiştir: "...Aleyhissalatu vesselam sonra buyurdular ki: "Allah Teâla Hazretleri, melekleri, semâvat ehli, deliğindeki karıncaya, denizindeki balıklara varıncaya kadar arz ehli, halka hayrı öğretene mağfiret duasında bulunur."
Hadis Tirmizi'nin aynı babındadır.
4074 - İbnu Abbas radıyallahu anhüma anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Tek bir fakih, şeytana bin âbidden daha yamandır."
Tirmizi, İlim 19, (2083).
4075 - Hz. Ebu Hüreyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'a Allah indinde en efdal insanın kim olduğu sorulmuştu: "Allah indinde en kıymetlileri en muttaki olanlardır!" buyurdular. "Biz bunu sormadık!" demeleri üzerine: "Öyleyse o, Halîlullah'ın oğlu, Nebiyyullah'ın oğlu Nebiyyullah'ın oğlu Yusuf'tur" buyurmuştu. Yine itirazla: "Hayır bunu da sormadık" dediler. Bunun üzerine Aleyhissalatu vesselam: "siz bana Arap hanedanlarından mı soruyorsunuz?" dedi. "Evet (Ey Allah'ın Resûlü!) dediler. "Onların cahiliye dönemindeki hayırlıları, fıkıh öğrendikleri takdirde, İslam'da da en hayırlılarıdır!" cevabını verdi."
Buhari, Enbiya 8, 14, 19, Menakıb 1, 25, Tefsir, Yusaf 1; Müslim, Fezail 168, (2378).
4076 - Hz. Ali radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Dinde fakih (bilgili) olan kimse ne iyi kimsedir! Kendisine muhtaç olununca faydalı olur. Kendisine ihtiyaç olmayınca ilmini artırır."
Rezin tahric etmiştir.
4077 - Yine Hz. Ali radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Kim, benden sonra öldürülmüş olan bir sünnetimi ihya ederse beni seviyor demektir. Beni seven de benimle beraberdir."
Rezin tahric etmiştir.
4078 - Ebu'd-Derda radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'ın şöyle dediğini işittim: "Kim bir ilim öğrenmek için bir yola sülûk ederse Allah onu cennete giden yollardan birine dahil etmiş demektir. Melekler, ilim talibinden memnun olarak kanatlarını (üzerlerine) koyarlar. Semavat ve yerde olanlar ve hatta denizdeki balıklar âlim için istiğfar ederler. Âlimin âbid üzerindeki üstünlüğü dolunaylı gecede kamerin diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir. Âlimler peygamberlerin vârisleridir. Peygamberler, ne dinar ne dirhem miras bırakırlar, ama ilim miras bırakırlar. Kim de ilim elde ederse, bol bir nasib elde etmiştir."
Ebu Davud, İlm 1, (3641); Tirmizi, İlm 19, (2683); İbnu Mace, Mukaddime 17, (223).
İLME TEŞVİK
4079 - Humeyd İbnu Abdirrahman anlatıyor: "Hz. Muaviye radıyallahu anh'ı işittim, demişti ki: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'ın şöyle söylediğini işittim: "Allah kimin için hayır murad ederse onu dinde fakih kılar."
Buhari, Farzu'l-Humus 7, İlm 13, İ'tisam 10; Müslim, İmaret 98, (1038), Zekat 98, 100, (1038); Tirmizi, İlm 1, (2647).
4080 - Hz. Enes radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "İlim talebi için yola çıkan kimse dönünceye kadar Allah yolundadır."
Tirmizi, İlim 2, (2649); İbnu Mace, Mukaddime 17, (227).
4081 - Yine Tirmizi'nin Sahbere radıyallahu anh'tan kaydına göre, Aleyhissalatu vesselam: "Kim ilim taleb ederse, bu işi, geçmişteki günahlarına kefaret olur" buyurmuştur."
Tirmizi, İlim 2, (2650).
4082 - Ukbe İbnu Amir radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Zancılardan önce, ölem öğrenin yani zanlarıyla konuşanlardan önce."
Rezin tahric etmiştir. Buhari'de bunu bir bab başlığında muallak (senetsiz) olarak kaydetmiştir. (Feraiz 2).
4083 - Ebu Hüreyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Feraizi ve Kur'an-ı öğrenin ve halka da öğretin, zira benim ruhum kabzedilecek (ve ben aranızdan gideceğim)."
Tirmizi, Feraiz 2, (2092). İbnu Mes'ud radıyallahu anh'tan aynı manada bir rivayet yapılmıştır.
Rezin şu ziyadede bulunmuştur: "Feraizi bilmeyen âlimin misali, baş kısmı olmayan bürnus gibidir."
4084 - Ebu Sa'id radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Mü'min, sonu cennet oluncaya kadar hayır işitmekten asla doymayacak."
Tirmizi, İlim 19, (2687).
4085 - Hz. Ebu Hüreyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Hikmetli söz mü'minin yitiğidir. Onu nerede bulursa, onu hemen almaya ehaktır."
Tirmizi, İlim 19, (2688).
4086 - İbn-i Amr İbni'l-As radıyallahu anhüma anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "İlim üçtür. Bunlardan fazlası fazilettir. Muhkem âyet, kâim sünnet, âdil taksim."
Ebu Davud, Feraiz 1, (2285); İbnu Mace, Mukaddime 8, (54).
4087 - Ebu Vâkid el-Leysi radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm mescidde otururken üç kişi çıktı geldi. İkisi Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'a yönelerek önünde durdular. Bunlardan biri, bir aralık bularak hemen oraya oturdu. Diğeri de onun gerisine oturdu. Üçüncü kimse ise, geri dönüp gitti.
Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm (dersinden) boşalınca buyurdular:
"Size üç kişiden haber vereyim mi? Bunlardan biri Allah'a iltica etti, Allah da onu himayesine aldı. Diğeri istihyada bulundu, Allah da onun istihyasını kabul etti. Üçüncüsü ise geri döndü, Allah da ondan yüz çevirdi."
Buhari, İlim 8, Salat 84; Müslim, Selam 26, (2176); Muvatta, Selam 4, (2, 960, 961); Tirmizi, İsti'zan 29, (2725).
İLİM ÂDABI
4088 - Hz. Ebu Hüreyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Kim, bir ilimden sorulur, o da bunu ketmedip söylemezse (Kıyamet günü) ateşten bir gem ile gemlenir."
Ebu Davud, İlm 9, (3658); Tirmizi, İlim 3, (2651).
4089 - Sehl İbnu sa'd radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Vallahi, senin hidayetinle bir tek kişiye hidayet verilmesi, senin için kıymetli develerden müteşekkil sürülerden daha hayırlıdır."
Ebu Davud, İlm 10, (3661); Buhari, Ashabu'n-Nebi 9; Müslim, Fedailu'l-Ashab 34, (2046).
4090 - Ebu Hârun el-Abdi anlatıyor: "Biz Ebu Sa'id el-Hudri radıyallahu anh'a uğrardık. O bize: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'ın (bize) vasiyetine merhaba" (derdi ve ilave ederdi): "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm demişti ki: "İnsanlar (dinde) size tabidirler. Size (aktar-ı âlemden yani) dünyanın her tarafından bir kısım erkekler gelip İslam dinini öğrenecekler. Onlar geldikleri vakit, onlara hep hayrı tavsiye edin."
Tirmizi, İlim 10, (3661).
4091 - Yezid İbnu Seleme el-Cûfi radıyallahu anh anlatıyor: "Ey Allah'ın Resulü! dedim, ben senden pek çok hadis işittim. Ancak bunlardan, sonradan işittiklerimin, önceden işittiklerimi unutturacağından korkuyorum. Bana (hepsinin yerini tutacak) câmi bir kelime söyle!"
"Bildiklerinde Allah'a karşı müttaki ol (bu sana yeter)!" buyurdular."
Tirmizi, İlim 19, (2684).
Rezin şu ziyadeyi yaptı: "...ve onunla amel et!"
4092 - Rebi'a İbnu Ebi Abdirrahman der ki: "Yanında bir miktar ilim olan kimseye, nefsini zayi etmesi münasib düşmez."
Buhari bab başlığında kaydetmiştir. (İlim 21.)
İLİM VEÖĞRENME ADABI
4093 - İkrime rahimehullah anlatıyor: "İbnu Abbas radıyallahu anhüma dedi ki: "İnsanlara haftada birkere hadis anhlat. Buna uymazsan iki kere olsun. Daha çok yapmak istersen üç olsun. Sakın halkı şu Kur'an'dan usandırma! Halk kendi meselelerini konuşurken, senin onlara gelip, sözlerini keserek, bir şeyler anlatıp onları bıktırdığını görmeyeceğim. Onlar konuşurken sus ve dinle. Onlar sana gelip: "Konuş!" diye talebte bulununca, istiyorlar demektir, o zaman konuşursun. Dua'da seci meselesine dikkat et ve ondan kaçın. Zira ben, Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm ve Ashab-ı Kiram'ın devrinde yaşadım, bunu yapmıyorlardı."
Buhari, Da'avat 20.
4094 - Hz. Ali radıyallahu anh demiştir ki: "İnsanlara anlayacakları şeyleri anlatın. Allah ve resulünün tekzib edilmelerini ister misiniz?"
Buhari, İlim 49.
4095 - İbnu Mes'ud radıyallahu anh diyor ki: "Sen bir cemaate akıllarının almayacağı bir şey söylersen mutlaka bu, bir kısmına fitne olur."
Müslim, Mukaddime 5.
HADİS RİVAYETİ VE NAKLİ
4096 - İbnu Mes'ud radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Benden bir şey işitip onu (artırıp eksiltmeden) işittiği şekilde başkasına ulaştıran kimsenin (Kıyamet günü) Allah yüzünü taze kılsın. Zira, kendisine ulaştırılan öyleleri var ki, bizzat işitenden daha iyi kavrar."
Tirmizi, İlm 7, (2658).
4097 - Abdullah İbnu Amr İbni'l-As radıyallahu anhüma anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Bir ayet bile olsa benden başkasına götürün. Beni İsrail (hikâyelerin)den de rivayet edin, bunda bir mahzur yok. Ancak kim bile bile bana yalan nisbet ederse cehennemdeki yerini hazırlasın."
Buhari, Enbiya 50; Tirmizi, İlm 13, (2671).
4098 - Mahmud İbnu'r-Rebi' radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'ın ben beş yaşlarımda iken, evimizin kuyusunun kovasından ağzına aldığı suyu yüzüme püskürttüğünü hatırlıyorum."
Buhari, İlim 18, Müslim, Mesâcid 54 (33).
4099 - Ebu Hüreyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'dan iki kap ilim hıfzıma aldım. Bunlardan birini aranızda neşrettim. Ama diğerini söyleyecek olsam şu gırtlağımı kesersiniz."
Buhari, İlm 42.
4100 - Ebu Zerr radıyallahu anh demiştir ki: "Eğer kılıncı şuraya koysanız -eliyle ensesini göstermiştir- ben bu esnada, Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'dan işitmiş bulunduğum bir hadisi, sizin işimi bitirmezden önce söyleyebileceğime kanaatim gelse onu mutlaka söylerim."
Buhari, İlim 10.
HADİSİN YAZILMASI
4101 - İbnu Amr İbni'l-As radıyallahu anhüma anlatıyor: "Ben Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'dan işittiğim her şeyi yazıyordum. Kureyş bu işten beni men etti. Dediler ki: "Sen her (işittiğin) şeyi yazıyorsun, halbuki Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm bir insandır, memnun ve öfkeli halde de konuşur."
Bunun üzerine yazmaktan vazgeçtim. Sonra durumu Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'a anlattım. Parmağı ile ağzına işaret ederek:
"Yaz, nefsimi elinde tutan Zâta yemin olsun, ondan haktan başka bir şey çıkmaz!" buyurdu."
Ebu Davud, İlim 3, (3646).
4102 - Ebu Hüreyre radıyallahu anh anlatıyor: "Ensardan bir zat Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'a (hafızasını) şikayet ederek dedi ki: "Ey Allah'ın Resûlü! ben senden hadis işitiyorum, çok hoşuma gidiyor, ancak hafızamda tutamıyorum. Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm ona şu cevabı verdi:
"Sağ elini yardıma çağır!" ve eliyle yazma işareti yaptı."
Tirmizi, İlm 12, (2668).
4103 - Ebu Hüreyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm (bir gün, halka) hitabetti, -(Ebu Hüreyre, hadisin vürûdu ile ilgili) bir kıssa anlattı- (hadiste şu ibare de vardı:) "Ebu Şah dedi ki: "Ey Allah'ın Resûlü! (bu hutbeyi) bana yazıverin!" Bu taleb üzerine Aleyhissalatu vesselam: "Evet Ebu Şâh'a yazıverin!" emir buyurdular."
Tirmizi, İlim 12, (2669); Buhari, İlm 39, Lukata 7, Diyat 8; Ebu Davud, İlm 3, (3649).
4104 - Yine Ebu Hüreyre radıyallahu anh diyor ki: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'ın Ashabı arasında İbnu Amr hariç, benden daha çok hadis bilen yoktu. (Onun beni geçmesi şuradan ileri geliyordu:) O hadisleri yazıyordu, ben ise yazmıyordum."
Buhari, İlm 39; Tirmizi, İlm, (2670).
4105 - Zeyd İbnu Sabit radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm bana emretti, ben de onun için, Süryanice (yahudi) yazısını öğrendim. Şöyle demişti: "Allah'a yemin olsun, ben yazı işimde yahudiye emniyet edemiyorum!"
(Zeyd) der ki: "Allah'a yemin olsun bir ayın yarısı geçmeden, o yazıyı öğrendim ve hazâkat kazandım. Resûlullah'ın onlara olan mektuplarını yazıyor, onların gönderdiklerini de ona okuyordum."
Buhari, Ahkam 40; Ebu Davud, İlm 2, (3645); Tirmizi, İstizan 22, (2716).
4106 - el-Muttalib İbnu Abdillah İbni Hantab radıyallahu anh anlatıyor: "Zeyd İbnu Sabit Hz. Muaviye radıyallahu anhüma'nın yanına girmişti. Hz. Mu'aviye ona bir hadisten sual etti. Zeyd de hadisi ona söyledi. Hz. Muaviye (orada hazır bulunan bir adama) hadisi yazmasını emretti. Zeyd müdahalede bulunarak Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm, hadislerinden hiç bir şey yazmamamızı emretmişti" dedi. Bunun üzerine Hz. Muaviye yazılanı derhal imha etti."
Ebu Davud, İlm 3, (3647).
4107 - Ebu Sa'idi'l-Hudri radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm şöyle emrettiler: "Benden kur'an dışında bir şey yazmayın. Kim, Kur'an'dan başka bir şey yazmış ise, onu imha etsin."
Müslim, zühd 72, (3004).
İLMİN KALDIRILMASI
4108 - İbnu Amr İbni'l-As radıyallahu anhüma anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Allah ilmi (verdikten sonra), insanların (kalbinden) zorla söküp almaz. Fakat ilmi, ülemayı kabzetmek suretiyle alır. Ülema kabzedilir, öyle ki, tek bir alim kalmaz. Halk da cahilleri kendine reis yapar. Bunlara meseleler sorulur, onlar da ilme dayanmaksızın (kendi reyleriyle) fetva verirler, böylece hem kendilerini hem de başkalarını dalâlete atarlar."
Buhari, İlim 34, İ'tisam 7; Müslim, ilm 13, (2573); Tirmizi, ilm 5, (2654).
4109 - Ebu'd-Derda radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm ile beraberdik. Gözünü semaya dikti. Sonra: "Şu anlar, ilmin insanlardan kapıp kaçırıldığı anlardır. Öyle ki, bu hususta insanlar hiçbir şeye muktedir olamazlar!" buyurdular.
Ziyad İbnu Lebid el-Ensari araya girip: "Bizler Kur'an'ı okuyup dururken ilim bizlerden nasıl kapıp kaçırılır? Vallahi biz onu hem okuyacağız, hem de çocuklarımıza, kadınlarımıza okutacağız!" dedi. Resulullah da: "Anasız kalasın, ey Ziyad, ben seni Medine fakihlerinden sayıyordum. (Bak) işte Tevrat ve İncil, yahudilerin ve nasranilerin elinde, onların ne işine yarıyor (sanki onunla amel mi ediyorlar)?" buyurdu. Cübeyr der ki: "Ubade İbnu's-Samit radıyallahu anh'a rastladım. Kardeşin Ebu'd-Derda ne söyledi, işittin mi? dedim. Ve ona Ebu'd-Derda'nın söylediğini haber verdim. bana: "Ebu'd-Derda doğru söylemiş, dilersen kaldırılacak olan ilk ilmin ne olduğunu sana haber vereyim: İnsanlardan kaldırılacak olan ilk ilim huşu'dur. Büyük bir câmiye girip huşu üzere olan tek şahsı göremiyeceğin vakit yakındır!" dedi."
Tirmizi, İlm 5, (2655).
4110 - Ömer İbnu Abdilaziz rahimehullah'dan nakledildiğine göre, (Medine valisi) Ebu Bekr İbnu Hazm'a şöyle yazmıştır: "Bak, Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'ın hadisinden ne varsa yaz. Zira ben, ilmin kaybolmasından ve ülemanın gitmesinden korkuyorum. Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'ın hadisinden başka bir şey kabul etme. Alimler ilmi yaysınlar, ilim için (herkese açık yerlerde) halkalar teşkil etsinler, ta ki bilmeyenler de böylece öğrensin. Zira ilim, gizli kalmazsa helak olmaz."
Buhari, İlm 34.
ALİM VE TALİB
6012 - Hz. Ebu Hureyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Allah kimin hakkında hayır murad ederse, onu dinde âlim kılar."
6013 - Hz. Muaviye radıyallahu anh, Resülullah aleyhissalâtu vesselâm'ın şöyle söylediğini anlatıyor: "Hayır bir alışkanlıktır, şer de düşmanlıktır; Allah kimin hakkında hayır murad ederse onu dinde fakih (âlim) kılar."
6014 - Hz. Enes radıyallahu anh anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm şöyle buyurdular: "İlim talebi her müslümana farzdır. İlmi, ona layık olmayan kimseye öğretmek, domuzun boynuna mücevherat, inci, altın takmak gibidir."
6015 - Zir İbnu Hubeyş anlatıyor: "Safvân İbnu Assâl el-Murâdi'ye geldim. Bana: "Ne maksatla yanıma geldin?" dedi.
"İlmi ortaya çıkarayım diye!" dedim. Bunun üzerine bana şunu söyledi:
"Ben Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'dan işittim. Buyurmuşlardı ki:
"İlim talep etmek üzere yola çıkan hiç kimse yoktur ki, melekler, onun bu yaptığından memnun olarak, ona kanatlarını germemiş olsunlar!"
6016 - Ebu Ümâme radıyallahu anh anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Yok edilmezden önce şu (dini) ilmi öğrenmeniz gerekir. Onun yok edilmesi kaldırılmasıdır."
Aleyhissalatu vesselâm, sonra orta parmağı ile şehadet parmağını şöyle birleştirerek: "Alim ve talebe sevapta ortaktırlar, diğer insanIarda (öğretici ve öğrenici olmayanlarda) hayır yoktur!" buyurdular.
6017 - Abdullah İbnu Amr radıyallahu anhümâ anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm, bir gün, hücrelerinden birinden çıkıp mescide girmişti. Mescidde ise iki halka vardı. Birinde halk, Kur'ân okuyor, Allah'a dua ediyordu. Diğerindekiler ilim öğrenip ilim öğretmekle meşguldü. Aleyhissalâtu vesselâm: "Her ikisi de hayır üzeredir: Şunlar Kur'ân okuyorlar, Allah'a dua ediyorlar, Allah (taleplerini) dilerse onlara verir, dilemezse vermez. Bunlar ise öğrenip öğretiyorlar. Ben de bir muallim olarak gönderildim!" buyurdular ve ilim halkasına oturdular."
İLMİ TEBLİĞ
6018 - Hz. Enes radıyallahu anh anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki:
"Allah benim sözümü işitip belleyen, sonra da onu benden (başkasına) ulaştıran kimsenin yüzünü Kıyamet günü ağartsın. Zira nice ilim taşıyıcılar vardır ki, alim değildir. Nice ilim taşıyıcıları ilmi, kendinden daha alim olana taşırlar."
6019 - Yine Hz. Enes anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "İnsanlardan öyleleri vardır ki, onlar hayrın anahtarları, şerrin de sürgüleridir. Allah'ın, ellerine hayırın anahtarlarını koyduğu kimselere ne mutlu! Şerr'in anahtarlarını Allah'ın ellerine koyduğu kimselere ne yazık!"
6020 - Sehl İbnu Sa'd radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki:
"(Size getirdiğim) bu hayır, birkısım hazineler mesabesindedir. Bu hazinelerin anahtarları vardır. Allah'ın, hayır için bir anahtar, şerre karşı da sürgü kıldığı kimseye ne mutlu. Allah'ın şerre anahtar, hayra sürgü kıldığı kimseye de ne yazık!"
HALKA HAYRI ÖĞRETMEK
6021 - Muaz İbnu Enes'in babası anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Kim bir ilim öğretirse ona bu ilimle amel edenlerin sevabı vardır. Bu amel edenin ücretini eksiltmez."
6022 - Ebu Katâde babasından naklediyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Kişinin (öldükten sonra) geride bıraktıklarının en hayırlısı şu üç şeydir: "Kendisine dua eden salih bir evlad, ecri kendisine ulaşan bir sadaka-i cariye, kendinden sonra amel edilen bir ilim."
6023 - Hz. Ebu Hureyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Mü'min kişiye, hayatta iken yaptığı amel ve iyiliklerden, öldükten sonra ulaşanlar, öğretip neşrettiği bir ilim, geride bıraktığı salih bir evlad, miras bıraktığı bir mushaf (kitap), inşa ettiği bir mescid, yolcular için yaptırdığı bir bina, akıttığı bir su, hayatta ve sağlıklı iken verdiği bir sadakadır. Ölümünden sonra kişiye işte bunlar ulaşır."
6024 - Hz. Ebu Hureyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Sadakanın en üstünü, kişinin bir ilim öğrenip sonra da onu müslüman kardeşine öğretmesidir."
TEVAZU
6025 - Ebu Ümame radıyallahu anh anlatıyor: "Çok sıcak bir günde Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm Baki'u'l-Garkad cihetine geçti. Arkasında yürüyen kimseler vardı. Bir ara ayak seslerini işitince bu ona ağır geldi ve içine bir kibir düşer endişesiyle yere oturdu, halkın kendisini geçmesini bekledi."
6026 - Hz. Cabir radıyallahu anh anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm yolda yürüyünce Ashab, onun önünde yürürler. Aleyhissalâtu vesselâm'ın sırtını meleklere bırakırlardı."
İLİM TALEBİNE TEŞVİK
6027 - İsmail İbnu Müslim anlatıyor: "Hasan Basri merhuma hastalığı sırasında geçmiş olsun ziyaretine uğramıştık; gelenler odayı doldurdu, öyle ki ayaklarını topladı ve şunları anlattı: "Biz, Ebu Hureyre radıyallahu anh'a hastalanınca geçmiş olsun ziyaretinde bulunduk, ziyaretçiler odayı doldurmuştuk, öyle ki, ayaklarını kendine çekti ve: "Bir keresinde Resülullah aleyhissalâtu vesselâm'ın yanına girmiş, odasını doldurmuştuk, o da yanı üzerine yatıyordu. Bizi görünce ayaklarını kendine çekerek topladı ve şöyle buyurdu:
"Haberiniz olsun, benden sonra, ilim talep etmek üzere, (size her taraftan) insanlar gelecekler. Onlara merhaba deyin, selam verin ve ilim öğretin!"
Hasan Basri hazretleri sözlerine devamla dedi ki: "Allah'a yemin olsun! Biz öyle insanlarla karşılaştık ki, (kendilerine ilim talep etmek üzere uğradığımız zaman) bize, ne merhaba dediler, ne selam verdiler ne de ilim öğrettiler. Ancak kendilerine ilim için gittiğimiz zaman bir şeyler öğrenir idiysek de bize kaba davranırlardı."
İLİMLE AMEL
6028 - İbnu Ömer radıyallahu anhümâ anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki:
"Cühelâ takımıyla münakaşa veya ülemâya karşı böbürlenme veya halkın dikkatini kendine çekme gayesiyle ilim talep eden ateştedir."
6029 - Hz. Cabir radıyallahu anh anlatıyor: "Resulullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki:
"İlmi, alimlere karşı böbürlenmek, cühelâ ile münakaşa etmek veya mevki-makam elde etmek için öğrenmeyin. Kim bunu yaparsa ona ateş gerekir, ateş!"
6030 - İbnu Abbas radıyallahu anhüma anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki:
"Ümmetimden birkısım insanlar, dini ilimleri öğrenecekler. Kur'ân-ı Kerîm'i okuyacaklar ve şöyle diyecekler: "Ümerâya gidip, onların dünyalıklarından alırız, dinimizi de onların şerrinden uzak tutarız." Halbuki bu mümkün değildir, tıpkı katad (denen dikenli ağaçtan) dikenden başka bir şey elde edilemediği gibi. Aynen öyle de, ümerânın yakınlığından sadece... elde edilir."
Muhammed İbnu's-Sabbâh: "Aleyhissalâtu vesselâm sanki hataları kastetmiştir" der."
6031 - Abdullah İbnu Mes'ud radıyallahu anh demiştir ki: "Eğer ilim ehli, ilmi koruyup, onu layık olanlara vermiş olsalardı, ilim sayesinde devirlerinin insanlarına efendi olacaklardı. Ne var ki onlar ilmi, dünyalıklarından menfaat sağlamak için ehl-i dünya için harcadılar. Dünya ehli de âlimleri aşağıladı. Halbuki ben, Peygamberimiz aleyhissalâtu vesselâm'ın şöyle söylediğini işittim: "Kimin tasası sadece ahiret oIursa, dünya tasalarına Allah kifâyet eder. Kim de dünya tasalarına kendini kaptırırsa, dünyanın hangi vadisinde helak olduğuna Allah aldırmayacaktır."
6032 - Huzeyfe radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'ın şöyle söylediğini işittim: "İlmi, ulemâya karşı böbürlenmek için veya cühelâ ile münakaşa için veya insanların dikkatini kendinize çekmek için öğrenmeyin. Kim böyle yaparsa yeri ateştir."
6033 - Hz. Ebu Hureyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Kim âlimlere karşı böbürlenmek, cahillerle münakaşa etmek ve halkın dikkatini üzerine çekmek maksadıyla ilim öğrenirse Allah onu cehenneme sokar."
İLMİ GİZLEME
6034 - Hz. Câbir radıyallahu anh anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Bu ümmetin sonradan gelenleri önce gelenlerine lânet ettiği vakit, kim bir hadisi söylemez, ketmederse, Allah'ın indirdiğini ketmetmiş (gizlemiş) olur."
6035 - Hz. Enes radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Kim bir ilimden sorulur, o da bunu gizlerse, Kıyamet günü ateşten bir gem ile gemlenir."
6036 - Ebu Sa'îdi'I-Hudrî anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Kim insanların dini işlerinde Allah'ın faydalı kıldığı bir ilmi gizlerse, Allah, Kıyamet günü onu ateşten bir gem ile gemler."
dergi.altinoluk.com › Altınoluk Arşiv › 2005 › Haziran - OKU
İslamın ilk emrinin “oku”1 oluşu, ilme verdiği önemi açıkça gösterir demekten hep mutlu olmuşuz, iftihar etmişizdir. Allah'ın
.İlk Emir...
Altınoluk
2005 - Haziran, Sayı: 232, Sayfa: 014
İslamın ilk emrinin “oku”1 oluşu, ilme verdiği önemi açıkça gösterir demekten hep mutlu olmuşuz, iftihar etmişizdir. Allah’ın Kur’an’da kaleme ve yazıya yemin etmesi2 de bize mutluluk vermiştir.
İslamın ilme verdiği önem çerçevesinde, insana iç ve dış aleminden ibret ve deliller sunduktan, hikmetli emirler, nehiyler, yönlendirmeler yaptıktan sonra “düşünmüyor musunuz? Akletmiyor musunuz? Anlamıyor musunuz?” gibi aklı kullanmaya, tefekkür etmeye, bilgi edinmeye teşvik etmesini de sağlayabiliriz.3
Allah (c.c) Kur’an-ı Kerimde ilme ve alimlere değer vermiş, faziletlerini açıklamış, onlara saygı ve itaate çağırmış,4 onların da dinde daha derin anlayış ve kavrayışa ermelerini, ilimlerini sürekli artırmalarını istemiş,5 bilgisizliği ve bilgisiz cahilleri yermiş,6 ilimsiz mücadeleyi ayıplamıştır.7
Allah teala keremli kitabında ilmin neşredilip yayılmasını istemiş, gizlenip ihtiyaç duyanlardan saklanmasını veya insanların ilimle aldatılmasını kınamış ve bu konuda mükafat ve cezalar vadetmiştir.8
Peygamber efendimizin hayatı baştan sona ilim öğreten bir muallimin hayatıdır. O “muallim olarak gönderildiğini” söyler zaten.9 Bir muallim olarak ilmin yayılmasını teşvik etmiş ve bu konuda gerekli her türlü tedbiri alarak, başarılı da olmuştur.
Peygamberimiz, ilmin en büyük araçları olan ilim adamı, öğrenci, yazı, kalem, kitap gibi vasıtaları hem temin, hem de tebcil etmiş, bu konuda da “Üsvetü’n Hasene”, yani “ en güzel örnek”10 olmuştur. Herkesin bildiği gibi o, bir kısım itiraz ve bahaneleri kırmak için ümmî olarak gönderilmiştir11 ama, inen vahy’i hemen yazdırmış, yanında, hatta yolculuklarda bile katip bulundurmuş, siyasi, iktisadi, idari bir çok mektup ve talimatnameler yazdırıp çevre ülkelere göndermiştir. Öğretim hususunda o, alimlere, ana-babalara, komşulara, hepsinden öte yöneticilere emirler vermiş, suffe başta olmak üzere mescidler, dar’ul kurra’lar yapmış, evleri, harıl harıl çalışan ilim yuvaları haline getirmiş ve koruyup gözetmiştir.
İslamın anlayışında ilim öğrenmek için zaman, mekan, yaş diye bir sınırlama yoktur. Beşikten mezara kadar kadın-erkek herkese ilim öğrenmeyi farz kılmıştır.12 Gerçekten hayret ve takdire şayandır ki Peygamber efendimizin uygulamasında yolculukta, ticarette, misafirlikte, hasılı her ortam ve şartlarda ilim öğrenme ve öğretme işi yapılmış, teşvik edilmiş, hatta emredilmiştir. Ümmetin işlerine ehil olanlar seçilirken, ilim daima göz önünde tutulmuştur.
İslam’da ilim, bizatihi bir kıymet ve fazilettir..13 Öğrenmek de, öğretmek de bir ibadettir.1 O yüzden ilim öğrenme ve öğretme, bir ibadet aşkı ve bilinci ile yapılmış, ibadete gösterilen özen ve ihtimam, ilim tahsiline de gösterilmiştir. İlmiyle amil alimler, Allah dostlarıdır. Kalemlerinden sızan mürekkep, şehidin yarasından sızan kandan daha kıymetlidir. İlim yolunda olan, cennet yolundadır ve bu yolda ölen, cennette Hz. Peygamberden ancak bir derece geridedir. Bütün bunların sonucudur ki, ilimde sürekli bir seferberlik ve hasbilik vardır. İlim, ibadet gibi algılandığından, ücret de alınmamıştır ekseriyetle. Yani eğitim, ücretsizdir.
O çağlarda ilim için yapılan seyahatler, ilim için çekilen sıkıntı ve meşakkatler, bilgi çağının insanlarını hayretler içinde bırakmaktadır.14
Ne var ki bugün, batı dünyası, emperyalizmin, sömürünün devamı için, ilmi de istismar ederek, İslam hakkında yersiz, haksız ve dayanaksız iddialar ortaya atmıştır. Maalesef bütün düşünce ve ilimlerini batıdan alan, hatta İslam hakkında bile batılı bilginlerin eserlerinden beslenen, kendi tarih, medeniyet, kültür ve sanatını dahi onlardan okuyan sözüm ona yerli bir grup da onlarla beraber: “Din, ilerlemeye ve kalkınmaya manidir. Din, ilme karşıdır. Din, insanları uyutan bir afyondur” gibi kalıplaşmış cümleleri tekrar ede gelmişlerdir.
Aslında, bu cümleler bir dönem için Hıristiyanlık hakkında doğrudur. Çünkü bir zamanlar kilise mensupları olan Hıristiyan din adamları din adına ilme ve ilmî keşiflere karşı çıkmışlar, ilim adamlarını engizisyon mahkemelerinde yargılayıp(!) mahkum etmişler, hatta bir çoğunu idam ederek kitaplarını yaktırmışlardır. Batı, bu din adamlarına baş kaldırmakla, “aydınlanma” çağına, derken bilgi çağına ermiştir.
Ama, geçmişte İslam aleminde asla böyle çirkin, uğursuz, kaba ve karanlık dönem yoktur, yaşanmamıştır. Fakat, batılı ve batıcı bağnazlar “Din değil mi? İslam da bir din! Öyleyse o da ilme, akla, ilerlemeye karşıdır!” diyerek kaba bir genellemeyi sürdürmüştür.
Dipnotlar: 1) Alak 1. 2) Kalem 1. 3) Bakara 44, 73, 171, 242, 269; Al-i İmran 7, 190; Maide 58, 108; Enfal 22; Yusuf 111; Ra’d 4,19-24; İbrahim 128 vd. 4) Al-i İmran 7, 18; Nisa 11, 24, 83; Ra’d 16; Ankebut 43; Fatır 19, 28; Zümer 9; Mücadele 11. 5) Tevbe 122; Nahl 43;Enbiya 7. 6)A’raf 199;Hud 46;Nahl 119; Furtan 63. 7) Hac 3,8; Lokman 20. 8) Bakara 146, 159, 174; Al-i İmran 187; Nisa 37, 44; A’raf 169. 9) İbn-i Mâce,Mukaddime,17. 10) Ahzap 21. 11) A’raf 158.12) İbn-i Mâce,Mukaddime,17. 13) “Allah’ın ilminden bir kelimenin dinlenip duyulması, insan için bir sene ibadetten efdaldir.” İbn-i Mâce, Mukaddime,23; Dârimî, Mukaddime, 24; Ahmed, 1/19.14) “Dini ilimleri öğrendikten sonra din kardeşine de öğretmek, sadakanın en faziletlisidir.” Buhârî, Nafaka 2; Müslim, Zekat, 95; Ebû Davud, Zekat 39; Neseî, Zekat 6; İbn-i Mâce, Edep 3.
.
hamzaer.blogcu.com
.İlim Sahibi Olmak Neden Önemlidir ?
Giriş :
Allah(c.c.)’ın selamı, pek çok ilmi çalışmalar içerisinde yer alarak, sıradan, edilgen insan sınıflarından olmayı reddedenlerin üzerine olsun. Çünkü onlar, akranları cazip ve çekici pek çok dünyevi davet ile meşgulken, bunları ellerinin tersi ile iterek Allah(c.c.)’ın rızasını ilim halkalarında aramayı seçmiş muttakilerdir. Bu yazıyı, ilim tahsil edebilmek için evlerini, ailelerini terk etmiş, doğru bilgiye ulaşabilmek için hicret eden muhacirlere ithaf ediyorum. Rabbim bu değerli niyetlerini kabul etsin, zihinlerini açsın, basiret ve derin kavrayış nasip etsin.
İlim Farzdır :
İslâm, okumaya ve ilim elde etmeye büyük önem vermiştir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e inen ilk vahiyde okumaktan, kalemden, eğitim ve öğretimden bahsedilir. (bkz. 96/Alak 1-5)
Hz. Muhammed(s.a.v.), "İlim tahsil etmek, her Müslüman erkek ve kadına farzdır." buyurmaktadır. (1) İlim olmadan ideal anlamda Müslüman olmak mümkün değildir. Her müslümanın kulluk görevlerini yerine getirecek, helâl ile haramı, hak ile bâtılı ayırt edecek kadar bilgi sahibi olması farzdır.
Kendisinden önceki dönemin adını "câhiliyye dönemi" (2) olarak açıklayan İslâm inancı, câhilliği temelinden reddetmiş, kendi çizgisinde yürüyen insanları bilgilendirmiş, bununla yetinmeyip insanlara öncelikle ilim tahsilini emretmiştir. Cehalete alternatif olarak gelen bir dinin mensupları câhil olamazlar.
İmana ulaşmak, kulluğun gereklerini yerine getirerek Allah(c.c.)’ın rızasını kazanabilmek için, bize bunu sağlayacak bilgiye ulaşmalı, bu bilgiyi amele dökmeli ve bundan diğer insanlarında istifade edebilesi için davet etmeliyiz.
İlim Nedir ?
Kur’an’da kendi başına 105, o kökten gelen kelimelerle birlikte 859 kez kullanılan İlim, Kur’an’da en çok kullanılan kavramlardandır. Ayrıca, Hz.Muhammed(s.a.v.)’in önemine binaen söylediği sözler, ilmin mahiyetini öğrenmeyi, gerekliliği ve önemi hakkında tefekkür etmeyi zorunlu kılmaktadır.
Sözlük anlamıyla ilim, “mutlak olarak bilmek, bir şeyin şuurda hâsıl olması, sağlam olarak bilmek, kesin olarak bilmek, deneyerek bilmek, bir şeyin gerçeğini bilmek” manalarına gelmektedir. (3) İslam alimlerinin çoğuna göre ilim: “Bir şeyin hakikatini idrak etmek” ve “mâlum olanın, olduğu hal üzere bilinmesidir.” Bu anlayışa göre, yanlış malumata ilim (bilgi) denilemez.
İlim, insanın vahy, akıl ve duyu organları aracılığıyla elde ettiği kesin bilgilere denir. İlim, âhiret yolunu dosdoğru gösteren (kılavuzluk yapan) bilgiler topluluğudur. Şerif Cürcânî'ye göre ilim: “Gerçeğe ve vâkıaya uygun düşen inanç, bilgi ve kanaattir. Bir şeyi olduğu gibi idrâk etmektir. İlim, bilinenden gizlilik ve kapalılığın kalkmasıdır”.(4) Râgıb, Müfredât'ında şu tanımı yapar: “İlim, amelî-dinî yükümlülüklere vukuftur ki, ancak bunların yerine getirilmesi ile tam olur.” (5) İlmin zıddı, cehalet (cahillik, bilgisizlik ve yanlış bilgi)dir.
Kur’an İlmin Kaynağıdır, Dayanağıdır :
Tanımlarda görüldüğü gibi ilim, bir şeyin hakikatini, eşyayı olduğu hal üzere bilmektir. Allah(c.c.)’a kulluk yapabilmek üzere yaratılan insanoğlunun, yaratıcıyı, yaratıldığı alemi, diğer yaratılanları, olduğu gibi, doğru bir şekilde tanımlayabilmek ve tasdik edebilmek için bilgiye ihtiyacı vardır. İnsan ile Allah(c.c.), insan ile kainat, insan ile insan ilişkisini doğru belirleyebilmek, ilmin kaynağı meselesini gündeme getirmektedir.
Allah(c.c.)’ı tanımak ve O’na karşı sorumluluklarımızı öğrenebilmenin temel kaynağı Vahy’dir. Yaratılan eşyayı ve mahlukatı doğru tanıtan ve onlarla ilişki sınırlarını koyan da vahy’dir. Bu sebeple insanoğlu, kendisi gibi yaratılmış olanın heva ve heveslerine, kuru akli çıkarımlarına dayanan bilgiye itibar etmemeli, bunun peşinden gitmemelidir. Çünkü bu bilgi doğru bilgi, yani ilim değildir.
"Şüphesiz ki Biz onlara iman edecek bir kavme hidayet ve rahmet düsturu olması için, tam bir ilim ile fasıl fasıl ayırt ettiğimiz bir Kitap gönderdik." (7/A'râf, 52)
Kur’an-ı Kerim’de ilim, en sık kullanılan anlamıyla, ilâhî vahiyden kaynaklanan, yani bizzat Allah’ın verdiği bilgidir. (6) İlim, Allah’tan olduğuna göre, İslam’ın tamamı ilimdir. Âlim de gerçek anlamıyla müslümandır.
Burada ilim, Allah’a, tam manasıyla tek gerçek olan hakka, hakikate dayandığı için mutlak ve objektif bir geçerliliğe sahiptir. Vahiyle özdeşleşen anlamıyla ilim, kesin bilgi demektir.
Onun için; ilmi, yani hakka, hakikate dayanan ilâhî nur olan Allah’ın verdiği bilgiyi kabullenmeyen insana, profesör bile olsa cahil denir.
“Onlar, cahiliye dönemi hükmünü mü arıyorlar? İyici bilen bir toplum için Allah’tan daha iyi hüküm veren kim vardır?” (5/Maide50)
Görüldüğü gibi insanların insanlar için belirlediği, Allah(c.c.)’a dayanmayan hükümler cahiliye hükmüdür. Bu hüküm ve hükme dayanan bilgi ilim değildir. Vahye dayanmadan yapılan fikir ve tartışmalar ilmi olarak tanımlanamaz. Ve bu bilgi, yol gösterici olamadığı gibi, aydınlıktan karanlıklara sevk eder.
“Allah’ın göklerde ve yerdekileri hizmetinize sunduğunu görmüyor musunuz? Size açık ve gizli nimetlerini bolca vermiştir. Ama insanlardan bazı kimseler ilme dayanmadan, yol gösterici ve aydınlatıcı kitabı olmadan Allah hakkında tartışıp dururlar.” (31/Lokman 20)
Başöğretmenler Peygamberlerdir:
“Nitekim size, kendi içinizden ayetlerimizi okuyan, sizi arındıran, size kitap ve hikmeti öğreten ve bilmediğiniz şeyleri de belleten bir elçi gönderdik.” (2/Bakara 151)
Allah(c.c.) yarattığı kulları ile bilgi iletişimini, seçtiği elçileri vasıtası ile gerçekleştirir. Bu peygamberler kavimleri içerisinde tanınan, sevilen ve güvenilen kişilerdir. Allah(c.c.)’dan aldıkları vahyi insanlara tebliğ etmekle beraber o bilginin nasıl pratike edileceğini yaşayarak gösterirler. Onlar ümmetin başöğretmenleridirler.
Bu elçilerden son nebi ve son resul olan Hz. Muhammed(s.a.v.), ayaklı bir Kur’an’dı. Hz. Peygamber(s.a.v.)’in hayatını öğrenmek ve sünnetini takip etmekle, ilme ulaştıran en önemli basamağa adım atmış oluruz. Çünkü Rabbimizin beyan ettiği gibi elçiler, kitabı, hikmeti ve bilmediklerimizi öğreten öğretmenlerdir. (7)
İlk Nazil Olan Ayetler İlme Sevk Edicidir :
"Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı bir alakadan yarattı. Oku! İnsana kalemle yazı yazmayı öğretip ona bilmediklerini öğreten Rabbin sonsuz lütuf sahibidir." (96/Alak, 1-5)
“Nun. Kaleme ve satır satır yazdıklarına andolsun.” (68/Kalem 1)
Hz.Peygamber(s.a.v.)’e ilk inen ayetler okumak, bilmek ve kalem üzere vurgu yapmaktadır. Alak suresinde, hayatı Rabbin adıyla yani bismillah diyerek okumaya vurgu vardır. İlmin kaynağı Allah(c.c.)’dır(8) ve bizler O’nun bildirdiği kadarını bilmekteyiz. Bundan dolayı hayatı,çevremizi ve tüm mahlukatı nasıl okumamız ve yorumlamamız gerektiğinin adresi biz insanlara gösterilmektedir: “Rabbimiz Allah(c.c.)”...
Hakir bir yaratılıştan sonra mahlukatın en yüksek seviyesine çıkan insanoğlu haddini bilmeli, sahip olduğu zerre bilgiden dolayı kendini müstağni görmemeli, hamd ve şükür içerisinde ilmi kuşatan Rabbini tesbih etmelidir.
İlim Sahibi Olmak Neden Önemlidir ?
İlmin ve alimin değerini anlayabilmek için önce Hz. Peygamber(s.a.v.)’in ilme teşvik edici sözlerine bakmamız gerekir.
"Kim ilim tahsil etmek için (evinden veya yerleşim yerinden) çıkarsa, geri dönünceye kadar o kişi Allah yolundadır." (9)
"Ey Ebu Zer, sabahleyin evinden çıkıp Kur'an'dan bir ayet öğrenmen senin için yüz rekât nafile namaz kılmandan daha hayırlıdır. Yine sabahleyin evinden çıkıp mükellefin ameliyle ilgili olan veya olmayan ilimden bir bâbı öğrenmen (senin için) bin rekât nafile namazdan daha hayırlıdır." (10)
"İnsan öldüğü vakit bütün amelleri ondan kesilir. Yalnız üç şeyden dolayı kesilmez; sadaka-i câriyeden, faydalanılan ilimden ve kendisine dua eden salih evlâttan kesilmez." (11)
Hz. Abdullah bin Amr (r.a.) anlatıyor: "Rasülullah (s.a.s.), bir gün odalarının birisinden çıkıp mescide girdi. Bu esnada iki halka (şeklinde oturmuş iki grup) ile karşılaştı. Bunlardan bir halka Kur'an okuyor ve Allah'a dua ediyordu. Diğer halka da ilim öğreniyor ve öğretiyorlardı. Bunun üzerin Peygamber (s.a.s.): "(Bunların) hepsi hayır üzeredirler. Şunlar Kur'an okuyorlar ve Allah'a dua ediyorlar. Eğer Allah dilerse onlara (isteklerini) verir ve dilerse vermez. (Diğer cemaate işaretle) bunlar da (ilim) öğreniyorlar ve öğretiyorlar. Ben de ancak muallim/öğretici olarak gönderildim." buyurdu ve hemen bunların yanına oturdular." (12)
"Âlimler yeryüzünün kandilleri, peygamberlerin halifeleridir. Onlar, benim ve diğer peygamberlerin vârisleridir." (13)
Görülüyor ki, dünya ve âhiret saadetinin anahtarı ilimdir. Geçerli bir iman ve o imanın sevk ettiği ameller dünya hayatı ve ahiret saadeti için gerekli olduğundan, bunları öğrenebilmek için ilme muhtacız. “Bilgi, iman ve amel” üçgeninde iman ve amele götüren ilk basamak olduğundan, doğru bilgi, yani ilim farzdır.
* Cahiliyeden sıyrılıp imana ulaşabilmek için ilim önemlidir :
Neden varız, neye,niçin ve nasıl inanmamız gerekiyor? İşte tüm bu soruların doğru cevabına ulaşabilmek için ilme yönelmeliyiz. Allah(c.c.)’ı kendi sıfatları ile tanımak, yaratılış gayemizi ve kulluk sorumluluklarımızı tespit edebilmek için ilme yönelmeliyiz. Beşeri kaynaklı fikir safsatalarının ağına yakalanmamak, cahiliye çukuruna düşmemek için ilme yönelmeliyiz.
Cennetin anahtarı olan Kelime-i Tevhidi idrak ve tasdik edebilmek için ilme yönelmeliyiz. Ölümü, ahireti, melekleri, cenneti ve cehennemi anlayabilmek için ilme yönelmeliyiz. Kainatı, tabiatı, geceyi, gündüzü, yağmuru, güneşi, ağacı, böceği,hayvanı,insanı,ruhu,bedeni... doğru tanımlayabilmek için ilme yönelmeliyiz. Şu alemde haddimizi bilmek için ilme yönelmeliyiz.
* Sakınarak(muttaki), istikamet üzere yaşayabilmek için ilim önemlidir :
Kur'an zihinde dondurulmuş ölü bilgiler istemiyor. Bilgi kırıntılarının ilim olabilmesi için, güncelleştirilmesi, özümsenmesi, benimsenip hayata geçmesi gerekmektedir. Kur'an'da müşriklerin “yağmuru kim yağdırıyor, gökleri ve yeri yaratan kimdir”, sorularına "Allah" diye cevap verdikleri ifade edilir. Demek ki gökleri ve yeri Allah'ın yarattığını biliyorlardı. Fakat bu bilginin onlar için pratikte hiçbir faydası yoktu. Yaratıcıyı kabul etmenin ilim ve iman olması için gereken işlem yoktu. Bu nedenle Kur'an, o bilgiye değer vermiyor ve sahiplerini "cahiller", "bilmeyenler" olarak tanıtıyor.
Muhammed Kutub bu konuda şunları söyler: “Zihinde kalan, aksiyon haline gelmeyen, donuk, ölü fikirlerin İslâm nazarında hiç kıymeti yoktur. İslâm'ın ve Kur'an'ın istediği ilim, kalpten kalbe geçen, vicdanları harekete geçiren, pratiğe dönük faydalı bilgidir.” (14)
Kur’an’da gereği yerine getirilmemiş bilgiye sahip olmayı, kitap taşıyan merkeplerle bir tutmaktadır. Yüzlerce cilt kitapla meşgul ama içindekiler yaşama müdahale etmiyor, bir yöne yönlendirmiyor.
“Kendilerine Tevrat yükletilip de sonra onu (içindeki derin anlamları, hikmet ve hükümleriyle gereği gibi) yüklenmemiş olanların durumu, koskoca kitap yükü taşıyan eşeğin durumu gibidir. Allah'ın ayetlerini yalanlayan kavmin durumu ne kötüdür. Allah, zalim bir kavmi hidayete erdirmez.”(62/Cuma 5)
Bizler, inandıklarımız doğrultusunda yaşayabilmek için, imanımızı belirleyen ilme başvurmamız gerekmektedir.
Allah(c.c.)’ın razı olacağı şekilde yaşamak, O’ndan gereği gibi sakınabilmek için ilme yönelmeliyiz. Allah(c.c.)’ın sınırlarını zorlamamak, haram ve helal hudutlarına riayet edebilmek için ilme yönelmeliyiz.
İmanımızı zirvede tutacak salih amelleri öğrenebilmek için ilme yönelmeliyiz. Namazı, infakı, cihadı şiar edinmek için ilme yönelmeliyiz. Bireyi, aileyi, toplumu ve devleti doğru idare edebilmek için ilme yönelmeliyiz.
* Uyarmak, sakındırmak, müdahale etmek için ilim önemlidir :
Bizleri imana ve salih amele götüren ilmin dışında, topumu uyarma ve sakındırma sorumluluğumuzu gerçekleştirebilmek içinde ilme ihtiyacımız vardır. Kurtuluşa eren, hayırlı ümmet sınıfının içerisinde yer alanların, yeryüzünde iyiliği emrederek, kötülükten sakındıranlar olduğu unutulmamalıdır. (15)
“Onlardan birçoğunun günah, düşmanlık ve haram yemede yarıştıklarını görürsün. Yaptıkları ne kadar kötüdür! Din adamları ve âlimleri onları, günah olan sözleri söylemekten ve haram yemekten menetselerdi ya! İşledikleri (fiiller) ne kötüdür!” (5 Maide 62-63)
Münkerin işlenmesine seyirci kalınmaması gerekir. Çünkü münkerin işlenmesine karşı çıkmamak, yalnızca onu işleyenleri etkilemez, işlenmesine engel olmayanlara da, kısacası bütün topluma uzanır.
Kur’an’ın temel gayesi, yeryüzünde ahlaki bir toplum oluşturarak, bu toplum vasıtasıyla insanlığın temel değerlerini korumaktır. İyiliği emretmek ve kötülükten nehy etmek de bunun sağlanması için yapılması gereken bir görevdir. Bunu geçekleştirebilmek için marufu ve münkeri tanımlayacak ilme ihtiyacımız vardır.
Aile fertlerinin, evlatlarımızın eğitimi için ilme yönelmeliyiz. Çevremizde ki insanların imana, islama ulaşabilmeleri için ilme yönelmeliyiz. Yeryüzünü hak, adalet ve tevhid harcı ile imar edebilmek için, ilme yönelmeliyiz.
Allah(c.c.)’ın bizlere verdiği halife vasfını (16) yerine getirebilmek için ilme yönelmeliyiz.
Yeryüzünde ki zulüm ve haksız uygulamaların farkında olup müdahale edebilmek için ilme yönelmeliyiz.(17) Ve yine cahillerden haberdar olup onlardan yüz çevirebilmek için ilme yönelmeliyiz.
* Allah(c.c.)’ın rızasını kazanarak mükafatına nail olabilmek için ilim önemlidir :
“Ancak onlardan ilimde derinleşenler ile mü'minler, sana indirilene ve senden önce indirilene inanırlar. Namazı dosdoğru kılanlar, zekatı verenler, Allah'a ve ahiret gününe inananlar; işte bunlar, Biz bunlara büyük bir ecir vereceğiz.” (4/Nisa 162)
Yaşamında iman,amel ve eylem bütünlüğünü yerine getirenler,mü’minler, alimler, Rabbimizin rızasını kazanacak ve cennetlerinde mükafatlandırılacaktır.
Sonuç :
İlim rehberdir; hedeflere onunla varılır. İlim ışıktır; karanlıklar onunla aydınlanır. İlim şifadır; bütün hastalıklar onunla tedavi edilir. Yeterli ilimden yoksun olan inançlar, hurâfelere boğulur. Sağlıklı ilimle beslenmeyen tutum ve tavırlar bir sarsıntıda yıkılıp giderler.
İmam Şafinin bütün Kur’an’ın taşıdığı mesajı karşılardı diye bahsettiği Asr suresi esasında ilmin neden önemli ve gerekli olduğunu bizlere anlatmaktadır. Gerçek hüsran, ahirette sahipsiz kalmaksa, Allah(c.c.)’ın yüzlere bakmaması ise, cehennem ise, bizleri bu hüsrandan kurtaracak reçeteye ihtiyacımız vardır. İşte Asr suresinde bu kurtuluşun anahtarları verilmektedir. İman etmek, salih amel işlemek, hakkı tavsiye etmek ve sabrı tavsiye etmek. Tüm bu aşamaları kat etmek ilim gıdasıyla beslenmekten geçmektedir.
Hz. Ali(r.a.)’nin şu tavsiyeleri kulağımızda küpe olmalı, bizleri ilim konusunda tefekkür etmeye sevk etmelidir.
"Sana söyleyeceklerimi iyi belle. İlim maldan hayırlıdır. İlim seni korur; malı ise sen korursun. İlim amel edildikçe ve başkalarına verildikçe artar; mal ise harcandıkça eksilir. İlim âlime hayatında itibar kazandırır, ölümden sonra da hayırla anılmasına vesile olur; malın sağladığı yalancı itibar malla birlikte tümden kaybolur. Nice zenginler vardır ki hayatta iken ölüdürler; Âlimler ise dünya durdukça hayattadırlar."
Dipnotlar :
(*) Kavram Tefsiri (ilim bahsi) Ahmed KALKAN
(1) (İbn Mâce, Mukkaddime17)
(2) "Onlar hala cahiliye hükmünü mü arıyorlar? Kesin bilgiyle inanan bir topluluk için hükmü, Allah'tan daha güzel olan
kimdir?" (5/Maide Suresi 50)
(3) İbn Manzur, Lisânu'l-Arap, cilt:10, İlm maddesi
(4) Kitabü't-Tarifat, Seyyid Şerif Cürcani, Bahar Y. s. 156
(5) Râgıb, el-Müfredât, s. 193
(6) “Ve o(Kur’an), gerçekten kat'î bilginin ta kendisidir.” (69/Hakka51)
(7) “Andolsun ki içlerinden, kendilerine Allah'ın âyetlerini okuyan, (kötülüklerden ve inkârdan) kendilerini temizleyen,
kendilerine Kitap ve hikmeti öğreten bir Peygamber göndermekle Allah, müminlere büyük bir lütufta bulunmuştur.
Halbuki daha önce onlar apaçık bir sapıklık içinde idiler.” (3/Al-i İmran 164)
“Eğer Allah’ın lütfu ve rahmeti senin üzerinde olmasaydı, onlardan bir grup seni saptırmaya çalışmıştı. Onlar,
kendilerinden başkasını saptıramazlar ve sana hiç bir şeyle zarar veremezler. Allah sana kitabı ve hikmeti indirmiş,
önceden bilmediklerini öğretmiştir. Allah’ın senin üzerindeki lütuf ve ihsanı çok büyüktür”. (4/Nisa 113)
(8) “Rabbim, ilimce herşeyi kuşatmıştır.” (6/En’âm, 80), “İlim, ancak Allah katındadır.” (46/Ahkaf, 28)
(9) (Tirmizî, İlm 2)
(10) (İbn Mâce, Mukaddime, 16, hadis no: 219)
(11) (Sahih-i Müslim, Vesâyâ 3, hadis no: 14 (1631); S. Tirmizî, Ahkâm, 36, Hadis no: 1393)
(12) (İbn Mâce, Mukaddime 17, hadis no: 229)
(13) (Keşfü'l-Hafâ, hadis no: 1751)
(14) Muhammed Kutub, İslâm'da Ferd ve Cemiyet, s. 305
(15) “Sizden; hayra çağıran, iyiliği (marufu) emreden ve kötülükten (münkerden) sakındıran bir topluluk bulunsun. Kurtuluşa
erenler işte bunlardır.” (3/Al-i İmran 104)
“Siz, insanlar için çıkarılmış hayırlı bir ümmetsiniz; maruf (iyi ve İslam'a uygun) olanı emreder, münker olandan
sakındırır ve Allah'a iman edersiniz....” (3/Al-i İmran 110)
(16) Hani Rabbin, Meleklere: "Muhakkak ben, yeryüzünde bir halife var edeceğim" demişti. Onlar da: "Biz seni şükrünle
yüceltir ve (sürekli) takdis ederken, orada bozgunculuk çıkaracak ve kanlar akıtacak birini mi var edeceksin?" dediler.
(Allah:) "Şüphesiz sizin bilmediğinizi ben bilirim" dedi Ve Adem'e isimlerin hepsini öğretti. Sonra onları meleklere
yöneltip: "Eğer doğru sözlüyseniz, bunları bana isimleriyle haber verin" dedi.. (2/Bakara 30,31)
(17) Eğer bir haksızlık ile karşılaşırsanız, elinizle değiştirin, gücünüz yetmezse, dilinizle değiştirin, dilinizle de gücünüz
yetmiyorsa kalbinizle buğz edin. (Müslim İman 78)
.
www.tevhididavet.com/sohbetler/ilmin-onemi
19 Eki 2013 - İLMİN ÖNEMİ. M.Furkân Saîd. besmele-hamdele. Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur. O'
.
İLMİN ÖNEMİ
M.Furkân Saîd
Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. O’na hamd eder, O’ndan yardım ve mağfiret dileriz. Nefislerimizin şerrinden ve amellerimizin kötülüğünden O’na sığınırız. O’nun hidayete erdirdiğini hiç kimse sapıttıramaz, sapıttırdığını ise hiç kimse hidayete erdiremez. Şahadet ederim ki, Allah’tan başka ibadete lâyık hiçbir ilâh yoktur. Ve yine şahadet ederim ki, Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem O’nun kulu ve rasuludür… Bundan sonra:
Değerli Müslümanlar! Her amaç bir araca ihtiyaç duyar, her varılacak diyarın bir yola ihtiyaç duyduğu gibi. Bizler de duraktaki yolcu misali bu fani olan yaşamda ölümü beklemekteyiz… Nasıl ki yolcu gideceği yerin aracına biniyorsa bizlerde gitmek istediğimiz yere bizleri vasıl kılacak, bizleri ulaştıracak olan amelleri işliyoruz.
Hepimiz biliyoruz ki bu hayat yalnızca bir imtihandan ibaret… İmtihanı geçenleredir ebedi cennet… Birde düşünelim ya geçemez isek. Zumerra cehennem azabun elim…
Ancak Rabbimize hamdolsun ki bizler Müslümanlar olarak Cennet’i arzulayanlarız. Hani dedik ya her aracın bir amacı, her diyarın bir yolu vardır diye, şimdi soruyorum sizlere bizleri arzuladığımız amaç kıldığımız Cennet’e götürecek olan yol nedir? Bakın bu sorumuza Resul’ü Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem nasıl cevap veriyor:
“Her şeyin bir yolu vardır. Cennetin yolu da ilimdir.” (Deylemi)
Peki, nedir bu cennetin yolu olan ilim?
İlim: إِدْرَاكُ الْشَّيْءِ عَلَى مَا هُوَ عَلَيْهِ إِدْرَاكًا جَازِمًا “Bir şeyi bulunduğu hal üzere kesin olarak idrak etmek” demektir. Öz itibari ile bilmektir, bilmek. Ancak Cennet’i kazanmak bu kadar kolay olmasa gerek. Nice insanlar vardı ki ilim ile yüceliyordu. Ve yine niceleri de o ilmi yaşamadığından dolayı dünyada bir yüke, ahirette ise elim bir azaba duçar oluyorlar. İşte nüzulünden kıyamete kadar okunacak, insanları bu yolda doğruluğa ulaştıracak olan bir ayeti kerime. Bakalım Rabbimiz Âraf suresinde bizlere bunu nasıl beyan ediyor:
“Onlara kendisine ayetlerimizi verdiğimiz kişinin haberini anlat. O, bundan sıyrılıp uzaklaşmış, şeytan da onu peşine takmıştı. O da sonunda azgınlardan olmuştu. Eğer biz dileseydik, onu bununla yükseltirdik. Ama o yere meyletti (veya yere saplandı), hevâsına uydu. Onun durumu, üstüne varsan dilini sarkıtıp soluyan, kendi başına bıraksan dilini sarkıtıp soluyan köpeğin durumu gibidir. İşte ayetlerimizi yalanlayan topluluğun durumu böyledir. Artık gerçek haberi onlara aktar. Ki düşünsünler.” (Araf 175-176)
Subhanallah… Ne büyük tehdit, ne kötü bir son vardır ilminin amili olmayanlara.
Bu ayetler ilmi yüklenip de ve haktan sapan bir kimseyi, bazılarına göre Belam b. Baura’yı anlatır. Bir hatırlayalım o dili köpek gibi sarkıtılan adamı: Musa (a.s), Kenaniler’in Şam`daki topraklarına girmişti. Ken`aniler`den bazıları Belam`ın yanına gelerek: “Ey Belam, Musa, İsrail oğullarının başında olduğu halde bizi yurdumuzdan sürmek ve öldürmek üzere geldi. Bizim ülkemize İsrail oğullarını yerleştirecek. Senin kavmin olan bizlerin ise yerleşecek bir yerimiz yok. Sen duası kabul edilen bir kimsesin. Onları defetmesi için Allah’a dua et”, dediler. Belam: “Yazıklar olsun size! O Allah’ın elçisidir; melekler ve müminler de onunla beraberdir; onlar aleyhine nasıl dua edebilirim! Bu ilmi bana Allah öğretti” diye red cevabı verdi. Kavmi dua etmesi hususunda ısrar edince Belam da eşeğine binerek, Musa (a.s) ve ordusunun çıkmakta olduğu dağa doğru ilerledi. Biraz gittikten sonra eşeği yere çöktü. Eşeğine binerek biraz ilerledikten sonra hayvan yine çöktü. Tekrar eşeğini kaldırdı biraz yol aldı. Eşeği yine çöktü. O, yine eşeği yerinden kalkıncaya kadar dövdü. Nihayet eşek, Belam aleyhinde bir delil teşkil etsin diye, Allah’ın izni ile konuşarak şöyle dedi: “Ey Belam, nereye gidiyorsun? Meleklerin önümde durarak beni yolumdan çevirdiklerini görmüyor musun? Allah elçisi, Musa (a.s.) ile müminler senin kavmin aleyhinde dua etmektedirler.” Fakat Belam, buna aldırış etmeden eşeğini döverek yoluna devam etti. Nihayet eşek onu o dağa çıkardı, Musa (a.s.)`ın ve ordusunun karşısına götürdü. Belam İsrail oğullarına beddua edeyim derken Allah onun dilini kendi kavmi aleyhine çevirdi. Yanında bulunan halk, onun kendi aleyhlerine beddua etmekte olduğunu görünce: “Ey Belam! Ne yaptığını biliyor musun? Sen İsrail oğullarına hayır duada, bizlere bedduada bulunuyorsun” dedi. O ise: “Ben bunu kendi ihtiyarımla yapmıyorum, Allah dilime hâkim oldu” dedi. Bunun üzerine dili ağzından çıkarak göğsü üzerine sarktı. Sonra kavmine: “Dünya ve ahiret benim elimden gitti” diyerek acı acı seslendi.
Mademki, o hevâ ve hevesine uydu, dinden sıyrılıp çıktı ve insanlık bakımından alçaldı, işte artık onun temsili bir köpek gibidir, sen onu sevk etsen de kehler, bıraksan da kehler, yani onu yorsan da dilini çıkarıp solur, kendi haline bıraksan da dilini çıkarıp solur, hiçbir zaman ıztıraptan, acıdan kurtulamaz.
Aynı şekilde Rabbimiz yine Cuma suresinde yaşanmayan ilmi eşeğin sırtındaki yüke benzeterek şöyle buyurmuştur:
“Kendilerine Tevrat öğretildiği halde, onun gereğini yapmayanların durumu, sırtına kitap yüklü eşeğin durumu gibidir. Allah’ın ayetlerini yalanlayanların durumu ne kötüdür. Allah zalimler topluluğunu doğru yola iletmez.”(Cuma 5)
Buradaki ifadeden de anlaşıldığı üzere ilim insanın amel etmesi içindir. Aksi takdirde dünyada bir yük ahirette ise azap vesilesi olacaktır. O vakit bileceğiz ama yaşama pahasına bileceğiz. Neyi mi bileceğiz? Rabbimizin bir emri ile var olup bir diğeri ile yok olacak olan aciz bizleri ne için yaratmış olduğunu bileceğiz. Bizleri bu hayata gönderen Allah Azze ve Celle bizlere yegâne amacımızı da haber veriyor:
“Ben insanları ve cinleri ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.” (Zariyât 56)
“Yalnızca ve yalnızca kulluk” Peki kul kulluğunu nasıl bilecek, nasıl hakkıyla eda edecek. Bizler şu an yaşamaktayız ve her canlı gibi ölümü tadacağız. Yaşam ve ölüm! Rabbimizin bunları yaratılmasının da bir sebebi var. Bakın Rabbimiz Allah bunu bizlere nasıl haber veriyor:
“O’nun yaşamı ve ölümü yaratmasının sebebi hanginizin daha güzel ameller yapacağınızı görmek içindir” (Mülk 67- 2)
“İlla liy’abudun” ve “ahsenu amela”, “Yalnızca kulluk” ve “güzel amel” mademki Rabbimiz bizi bunun için yarattı bizlerde kulluğumuzun gereği olarak bunları bilmek mecburiyetindeyiz. Hani dedik ya kul, kulluğunu nasıl bilecek diye, cevap belli: Yalnızca ilim ile… O vakit ilim semamızı ilk olarak kulluk bilinciyle aydınlatmamız gerekiyor. Bu sebeble Allah Azze ve Cellehususen Rasulullah’a, umumen ise tüm ümmeti Muhammed’e hitaben şöyle buyuruyor:
“Ve de ki: “Rabbim, ilmimi arttır.” (Taha 114)
Rasulullah (s.a.v) bir hadişi şeriflerinde şöyle buyurmuştur.
“İlim talep etmek her Müslümanın üzerine farzdır.” (İbn Mace)
Evet kardeşlerim! Allah Azze ve Celle Nebisine ilmimi arttır diyerek dua etmesini emrediyor. Ona demiyor ki ya Rabbi malımı ya Rabbi mülkümü ya Rabbi eş ve evlatlarımı artır… Rabbimizin emri ilimdir, İlim. Bu noktada Ali’nin (r.a.) talebesi Ukeyl’e yaptığı ilim ve mal kıyaslamasında bizlere büyük ibretler var. Şimdi dönüyoruz 1400 küsür yıl önceye ve kulak veriyoruz Ali b. Ebi Talib’e:
“Ey kumeyl! İlim maldan hayırlıdır” neden çünkü: “İlim seni korurken malı koruyan sensin”; “İlim hakimdir, mal ise mahkum”; “Mal kullandıkça azalır ilim ise sarf ettikçe artar.”
Evet değerli Müslümanlar Ali’nin (r.a) talebesi Kumeyl’e söylediği üzere üç nedenle ilim maldan daha hayırlıdır. Bunlar:
1- İlim seni korurken malı koruyan sensin.
2-İlim hakimdir, mal ise mahkum.
3- Mal kullandıkça azalır, ilim ise sarf ettikçe artar.
Velhâsıl kelam kardeşlerim! Zerreden kürreye, “elif den “ye”ye kadar her şey ilime muhtaçtır. Bilinçli toplumlar ancak ilim ile yetişir, sarsılmaz inançlar da yalnızca ilim ile kaimdir.
Şimdi bir bakalım o 600 lü yılların Mekke’sine. Bakalım şirkin ve putperestliğin hâkim, İslam’ın ise zayıf olduğu o döneme! 13 yıl… 13 yıl boyunca Mekke’de Rasûlullâh’ın ilim halkasında yetişti o güzine muhacirler. Onlar ki sayıları bir avuç kadar bile değilken az bir süre sonra imparatorlukları, o zaman ki dünyanın 2 süper gücü olan Pers’i ve Bizans’ı dize getirdiler. Ama unutmayalım ki onların temelleri ilim idi. Rasûlullâh’ın ilim halkasında bulunanlardı onlar. O İslam’ın zayıf olduğu, dönemde Daru’l-Erkam da en büyük muallimden yani Resul’ü Ekrem’den ilmi öğrenmişlerdi. Onlar ilimleriyle, onlar amelleriyle Medine İslam Devleti’nin tohumlarını oluşturuyorlardı. İşte bu ilim meclisindeki bir neferdi tüm Medine ahalisinin İslam’ına vesile olan. Kimdi bu sahabe kimdi? Hepimiz biliyoruz Musab b. Umeyr’i. Bir hatırlayalım O’nun İslam’dan önceki halini. O ki yaldızlı, ipek elbiseler içerisinde Mekke’nin en yakışıklı gençlerinden iken kendini Allah’a adayan ilim aşkıyla yanan insanlardandı. İşte oydu Medine ahalisinin İslam ile şereflenmesine vesile olan sahabi. Peki, yüzlerce kişi nasıl oldu da onun anlattıklarına tabi olmuşlardı? İşte buraya dikkat edin, iyi dinleyin onda Kur’an’a ve de Sünnete dayanan bir ilim vardı. O ilimdi yüzlerce kişiyi İslam ile şereflendiren.
Onlar halisane niyet ile Rabb Teâlâ’nın rızası uğruna Mekke’de, küfrün yatağında ilim öğrenme gayretine girmişlerdi. Onlar sayılarına bakıp da yılmadılar, bir avuç topluluk koca dünyaya ne yapabilir demediler. Öğrendiler ilmi öğrendiler, Rabbimizin hayat nizamı olarak indirdiği kelamı yani Kur’an’ı öğrendiler…
Ey Müslümanlar topluluğu! Size en büyük kerameti haber vereyim mi? En büyük keramet İbn Teymiyye’nin de dediği gibi istikamettir, istikamet. Sadece sıkıntıda, musibette, darlıkta ve yoklukta değil, yemenizden içmenize, ticaretinizden ailevi meselelerinize kadar tüm yaşantınızda Allah’ın hududunu kuşanmanız, ondan hakkıyla korkmanızdır istikamet. Oysa insan baktığında yedi kat semaya, ayaklarının altındaki sarsılmaz arza, üzerine doğan güneşe, evrene hâkim geceye; pek de zor olmamalı kulun her daim Allah’ı hatırlaması, ondan gereği gibi korkması. Fakat hangimiz bugün bunları gördüğünde Allah’ı hatırladı, hangimiz bir saniyeliğine de olsa bunları tefekkür etti. İşte ilim ehlinin değeri burada ortaya çıkıyor. Şimdi soruyorum sizlere Allah’tan hakkıyla kimler korkar diye, cevap Rahman’dan dinleyin ve kulak verin ilahi vahye:
“Kulları içinde ancak âlim olanlar Allah’tan hakkıyla, gerektiği gibi korkar.” (Fatır 28)
İşte Rabbimiz onların ilimleri vesilesiyle kendisinden hakkıyla korkacaklarını apaçık bir şekilde beyan ediyor. Ve bakın Rabbimiz Kur’an’ı Kerim de ilim sahiplerinden ve de onların derecelerinde şöyle bahsediyor:
“Allah, melekler ve ilim sahipleri, ondan başka ilâh olmadığına adaletle şâhitlik ettiler. O’ndan başka ilâh yoktur. O, mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir.” (Ali İmran 18)
Görüldüğü üzere ayette Allah Subhanehu ve Tealâ, kendisinden başka ilah olmadığı gerçeğine önce kendi zatını daha sonra melekleri, üçüncü olarak da ilim sahiplerini şahid göstermektedir. Bu ayet, ilmin ve ilim ehlinin yüceliğini gösteren en büyük delillerden biridir. Zira Rabbimiz burada “lailahe illallah”a şehadet edenler olarak mal sahiplerini, mülk sahiplerini ve diğerlerini zikretmedi. Bir düşünelim Rabbimiz bir şeye şehadet ediyor ve buna kendi ile birlikte ilim ehlini de şahit kılıyor. Birde Mücadele suresinin 11. ayeti kerimesine bakalım:
“Allah içinizden inananların ve kendilerine ilim verilenlerin derecelerini yükseltsin. Allah, yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır.” (Mücadele 11)
İbni Abbas radıyallâhu anhuma bu ayetin tefsirinde şöyle demiştir: “Âlimler, cahillerden yedi yüz derece üstündür ve her derece arasında beş yüz yıllık mesafe vardır.”
Evet kardeşler işte âlim ile cahil arasındaki fark… Rabbimiz Allah Azze ve Celle de: “De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” (Zümer 9) buyurarak ilmin ve ilim ehlinin üstünlüğüne işaret etmiştir.
Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ilim tahsilinde bulunanlar hakkında nasıl buyuruyor:
“Her kim ilim tahsil etmek amacıyla bir yola gidecek olursa Allah onu cennet yollarından bir yola sokmuş olur. Kuşkusuz ki melekler ilim yolunda olan bir kimseden hoşnutluklarından dolayı (ona) kanatlarını sererler ve göklerde ve yerde bulunan (yaratık)larla suda bulunan balıklar (tümüyle Allah’tan) âlimin bağışlanmasını dilerler. Muhakkak ki âlimin âbide (olan) üstünlüğü ayın ondördüncü gecesindeki dolunayın diğer yıldızlara (olan) üstünlüğü gibidir.” (Ebu Davud; Tirmizi)
Ve yine Rasûlullâh’ın vefatından sonra sahabeden bir zat gelip, oradaki topluluğa: “Ey insanlar! Koşun mescide, Rasûlullâh’ın mirası dağıtılıyor” dedi. İnsanlar da bir heyecan ve koşup gittiler mescide. Baktılar ki bir ilim halkası kurulmuş, Allah’ın kelamı, Rasûlullâh’ın hadisleri zikrediliyor, başka bir şey yok hemen geri döndüler ve dediler bizi kandırdın. O zat ise şu hadisi zikreder:
“Âlimler, nebilerin vârisleridir. Nebilerden miras olarak dinar ve dirhem bırakmazlar, ilim bırakırlar. Kim o ilmi elde ederse çok büyük bir nasip elde etmiş olur.” (Ebu Davud- Tirmizi)
Nitekim ilim bâki mal ise fânidir. İlim tahsilinde bulunan kişi için o ilim hem dünyada hem de ahirette bir fazileti celb eder. Lakin mal böyle değildir. Mal ise kabre kadar sahibini takip eder sahibiyle beraber kabrin ötesine gidemez. Allah ilmi bereketli kılmıştır. Bir hatırlayalım kardeşler neydi Musab’ı tek başına koca Medine’nin muallimi eden, neydi Mekke’de ki bir avuç Müslümanın kısa bir dönemde Pers’i Bizans’ı dize getirmesinin hikmeti? Sadece onlar mı? Vallahi hayır. Eğer bu gün diyorsak ki İbn Abbas, İbn Mesud, Hasan-ı Basri, Said b. Cubeyr, Ata, İkrime, Mücahit ve diğerleri şöyle dedi diye ve yine diyorsak, bu konuda Ebu Hanife şöyle dedi, İmam Malik’in görüşü budur, İmam Şafi, İmam Ahmet’ten şöyle nakil olunuyor. İşte bu Allah’ın ilim ehline vermiş olduğu fazilet dolayısıyladır. Onlar daha dünyada bu fazilete nail olmuşlar ki bizler 1400 yıl veya 1000 küsür yıl evvelki o zatları rahmetle anıyoruz. Onlar için “rahmetullahi aleyh” diyoruz. Birde bakalım 1000 yıl evvelde ki mal mülk eş evlat makam ve mevki sahiplerine… Var mı aramızda onlardan haber verebilecek olan. Evet kardeşler emin olun ki malın varisi unutulur Peygamberin varisi ise aslaa… O vakit Ebu’d Derda’nın şu nasihatinde bizler için kaçınılmaz bir öğüt var:
“Ya âlim, ya öğrenci, ya da ilmi dinleyen ol. Dördüncüsü olma, çünkü helak olursun.”
Ve yine o şöyle demiştir:
“İlim ancak arayıp öğrenmekle olur. İlim için sabah çıkıp akşam dönmenin cihâd olmadığını sanan kimsenin aklı eksiktir.”
İşte o ilimde Allah’a and olsun ki, ilim de bu meclislerden, ilim mescitlerinden ve de medreselerden geçmektedir. Allah’ın razı olacağı topluluk işte böyle yerlerde yetişir. İlimsiz, bilinçsiz topluluklar hiçbir zaman felaha eremezler. İşte an bu andır. O vakit öğrenin; ilmi öğrenin; kulluğu öğrenin; sıdkı; ihlası ve takvayı öğrenin. Umulur ki Rabbimizin razı olacağı bir topluluk oluruz. O zaman ne mi olur? İşte o zaman ilmin aydınlığının yanında küfrün tüm karanlığı söner. Nasıl ki Mekke’de ki bir avuç Müslümanın nuru Ceziretu’l-Arab’ı kuşattıysa, ilim sahibi olmamız halinde da bizlerin de durumu onlardan çok da farklı olmayacaktır.
Evet değerli Müslümanlar! İlim konusu deryalara bedeldir. Biz o deryalardan bir katre de olsa dilimizin döndüğü gücümüzün yettiğince nakletmeye çalıştık. Rabbimden önce nefsim sonra da siz değerli din kardeşlerim adına unutulmayacak bir ilim istiyorum ve hepimiz adına el-Âlim olan Allah’a nida ederek diyorum ki: “Rabbimiz ilmimizi arttır.”
Hamd âlemlerin rabbi olan Allâh’a mahsustur. Salât ve selâm yaratılmışların en hayırlısı Muhammed sallallâhu aleyhi ve sellem’in, âlinin ve ashabının üzerine olsun.
.
www.menzil.net › Menkıbeler
5 Nis 2012 - Alâeddin Haznevî hazretleri, babası Ahmed Haznevî hazretlerinin (k.s) dinî ilimleri öğrenmeye ve âli
.
İLMİN FAZİLETİ
Bazen bir merkebe daha fazla değer verilebilirse de, hiçbir za man merkebin attan daha üstün olduğu söylenmez. Çünkü onun üstünlüğü cüsse itibariyledir. Oysa at, her zaman merkepten daha üstün vasıflara sahiptir. Bu hal her açıdan kemâl sayılmaz. Hayvan yetenekleri ve özellikleri bakımından aranılır ve kendisine bu nedenle sahip olunmaya çalışılır; yoksa sırf cüssesi için değil!
Bu örneği gerçekten anlamışsanız, fazilet kelimesinin anlamını artık biliyorsunuz demektir.
Diğer hayvanlara nisbetle at nasıl faziletli ise, ilim vasfı da diğer bütün vasıflara nisbetle hiç kuşkusuz daha faziletlidir.
Atta bulunan hızlı koşma yeteneğinin bir fazilet olduğunda şüphe yoksa da, bu mutlak bir fazilet sayılmaz. Ancak ilim böyle değildir. İlim, hiçbir şeyle mukayese edilemeyecek kadar büyük bir fazilet taşımaktadır. İlmi hiçbir şeyle kıyas edemeyiz; zira ilim, Allah Teâlâ’nın kemal sıfatıdır.
Peygamberlerin ve meleklerin bütün şerefi ilim’den gelmekte dir. Hatta atların bile zeki olanı, uyuşuk olanından daha üstündür. Bu nedenle ilim, hiçbir meziyete izafe edilmeksizin tek başına faziletin kendisidir.
Demek oluyor ki ilim, zâtından dolayı istenen bir nimettir! Yine bu şekilde ahiret âleminin nimetlerine götüren en önemli vesilenin de ilim olduğunu açıkça görebi lirsiniz; zira Allah Teâlâ’nın huzuruna ancak ilim ile gidilir.
İnsanoğlu hakkında en büyük makam, ebedî saadet olduğundan dolayıdır ki bu saadete ulaştıran vesilede en büyük fazilettir! Çünkü insan için ilim ve ilime bağlı amel olmadığı takdirde, bu nimetlerin hiçbirine ulaşmak imkânı yoktur!
AYET-İ KERİMELER
Her kabileden bir cemâatın dini iyice öğrenmeleri gerekmez miydi? (Tevbe/122)
Eğer bilmiyorsanız, ehl-i zikre sorunuz! (Nahl / 43)
HADİS-İ ŞERİFLER
İlim tahsil etmek maksadıyla yollara düşen kimseye Allah Teâlâ cennete giden yolu gösterir. 34
Melekler ilim yolcusunun hâlinden râzı oldukları için kanatlarını onun ayakları altına sererler. 35
İlimden bir bölüm öğrenmen, yüz rek’at namaz kılmandan daha hayırlıdır. 36
Kişinin ilimden öğrendiği bir bölüm, onun için dünya ve dünyadakilerin tümünden daha hayırlıdır. 37
İlim Çin’de de olsa bulup öğrenin! 38
İlim öğrenmek her müslümana farzdır. 39
İlim hazinedir. Bu hazinenin anahtarı soru sormaktır. Sormaktan çekinmeyin; zira ilmin sorulmasından dört kişi birden mükâfat kazanır: Soran, cevap veren, onları dinleyen, onları seven!40
Câhil, cehaletine razı olup durmasın. Âlim de ilmini susmak suretiyle saklamasın! 41
Bir âlimin (ilim okuttuğu) meclisinde, (ilim tahsil etmek veya dinlemek için) hazır bulunmak, bin rek’at namaz kılmaktan, bin hastayı ziyaret etmekten ve bin cenaze na mazında hazır bulunmaktan daha faziletlidir! 42
İslâm dinini ihyâ etmek maksadıyla ilimle uğraşırken ölen kimseyle peygamberler arasında, cennette sadece bir derecelik fark vardır. 44
Ashab’ın ve Âlimlerin Sözleri
İbn Abbas (Radıyallahu Anh) şöyle demiştir: İlim talep ederken büyük zorluklara göğüs gerdim, fakat ilmi elde ettikten sonra aziz oldum’. Gerçekten de İbn Ebî Müleyke şöyle der: ‘İbn Abbas’ı gördüğümde, ondan daha güzel yüzlü ve muntazam endamlı bir kimseyi gördüğümü ve görebileceğimi tasavvur edemedim.
Muhterem pederleri Hazreti Abbas (Radıyallahu Anh) gibi güzel bir insandı. Konuştuğu zaman herkesten daha açık ve daha beliğ konuşur, fetva verdiği zaman insanların en âlimi olduğunu gösterirdi’.
İbn Mübârek şöyle der: İlme talip olmadan bir kimsenin kendisinde azda olsa şeref aramasına ve kendisini şereflilerden saymasına şaşarım!’
Filozoflardan biri şöyle demiştir: ‘İlim öğrenmek istediği halde öğrenemeyen veya öğrenebileceği halde öğrenmeyen kimselere acıdığım kadar kimseye acımam’.
Ebu Derdâ der ki: İlimden küçük bir mesele öğrenmem, benim için bütün bir geceyi ibadetle ihya etmekten daha mühimdir’.
Yine Ebu Derdâ şöyle buyurur: ‘Hoca ile talebesi hayırda ortaktırlar. Onların dışındakilerin sivrisinek kanadı kadar hayırları yoktur. Yâ âlim, ya talebe, ya da dinleyici ol. Bunların dışında dördüncü bir sınıfa dahil olma; yoksa helâk olup gidersin’.
Atâ şöyle demiştir: ‘Bir kere ilim meclisinde hazır bulunmak, yetmiş lehviyat meclisinde bulunmanın kefareti olur.
İmam Şâfiî de şöyle demiştir: İlim tahsil etmek, bütün nafile ibadetlerden daha faziletlidir’.
Fakih Ebu Muhammed Abdullah b. Abdilhakem şöyle anlatır: Bir gün İmam Mâlik’in önünde ders okurken öğle ezanı okundu. Nafilelerimi kılmak üzere ders kitabımı kapattım. Hocam (İmam Mâlik) yüzüme bakarak şöyle haykırdı: ‘Ey genç! Burada okuduğun ders, kalkıp kılacağın nafile namazlardan fersah fersah daha hayırlıdır’.
Ebu Derdâ şöyle demiştir: ‘Sabahları kalkıp ilim tahsiline gitmeyi cihad olarak kabullenmeyen ve böyle olduğuna tüm samimiyetiyle inanmayan kimsenin ne aklı var, ne de bir fikri’.
Kaynak:
34) Ebu Dâvud,-Tirmizî, İbn Mâce ve İbn Hibban, (Ebu Derdâ ve EbuHüreyre’den)
35) Ahmed b. Hanbel, İbn Hibban ve Hâkim, (Saffan b. Assal’dan)
36) İbn Abdilberr, (Ebu Zer’den)
37) İbn Abdilberr, İlim; İbn Hibbaıı, Ravzat’ul Ukalâ, (Hasan’dan)
38) İbn Adiy ve Beyhakî (Enes’den); Taberânî, (İbn Mes’ud ve İbnAbbasdan)
39) İbn Adiy, Beyhakî ve İbn Abdilberr, (Enes’den)
40) Ebu nuaym, Hilye, (Hz. Ali’den)
41) Taberânî, (İbn Merduveyh’den)
42) ırâki bu hadîsin Ebu Zer’den değil, İbn Ömer’den rivayet edildiğini söylemiştir. İbn Cevzî ise bu hadîsi Mevzuat adlı eserinde zikretmiştir.
43) Ebu Nuaym, Herevi, (Hasan dan)
44) Ebu Nuaym, (İbn Mes’ud’dan)
AYET-İ KERİMELER
Dönüp kavimlerine geldiklerinde (Allah’ın yasak kıldığı şeylerden) kaçınmaları için onları uyarmaları gerekmez miydi? (Tevbe/122)
Bu ayette geçen inzar kavramından ilim öğretmenin ve irşadda bulunmanın vâcib olduğu anlaşılmaktadır. Allah, kendilerine kitab verilenlerden, onu mutlaka insan lara beyan edecekleri ve hiçbir şekilde gizlemeyecekleri hususunda söz almıştı. (Âlu îmran/187)
Bu ayette, ilim öğretmenin farz olduğu açıklanmaktadır.
Buna rağmen onlardan bir grup bildikleri halde hakikati gizlerler.(Bakara/146)
Bu ayette de hak ilmi saklayıp öğretmemenin haram olduğu beyan edilmektedir. Nitekim başka bir ayette, ilmin gizlenmemesi gerektiği gibi, şahidlikten de kaçınmamak gerektiği bildirilmiştir:
Şehadeti gizlemeyin. Kim onu gizlerse bilsin ki kalbi günah kârdır.(Bakara/283)
Peygamber Efendimiz’de şöyle buyurmuştur:
Allah Teâlâ peygamberlerden aldığı sözü (âlimlerden de) almadan herhangi bir âlime ilim vermez. Alman bu söz de ilmi halka açıklayıp gizlememeleridir. 45
Allah’a çağıran, salih amel işleyen ve ‘Ben müslümanlar danım’ diyenden daha güzel sözlü kim vardır? (Fussilet/33)
Ey Râsûlüm! İnsanları Kur’anla, güzel söz ve nasihatla rabbinin yoluna (İslâm nizâmına) dâvet et. (Nahl/125)
Allah onlara Kitab’ı ve Hikmet’i öğretir. (Âlu İmran/48)
HADİS-İ ŞERİFLER
Peygamber Efendimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Hazreti Muaz’ı Yemene gönderirken kendi sine şöyle demiştir:
Allah’a yemin ederim ki, Allah’ın senin vasıtanla bir kişiyi doğru yola iletmesi, senin için dünya ve dünyanın içinde bu lunanların tümünden daha hayırlıdır.46
İlimden birşey öğrenip, öğrendiği şeyi halka öğreten bir âlime, yetmiş sıddık’ın sevabı verilir.47
Öğrenip amel eden ve öğrendiklerini öğreten bir kimse, gökler âleminde hayırla yâd edilir.48
Kıyamet günü geldiğinde Allah Teâlâ âbid ve mücahid kul larına ‘Cennete girin’deyince, âlimler Allah’a şöyle derler: ‘Ey âlemlerin rabbi! Âbidler ve mücahidler bizim kendile rine öğrettiğimiz ilim sayesinde ibadet edip cihad ettiler’. Bunun üzerine Allah Teâlâ âlimlere ‘Sizler benim nezdimde meleklerimden bazıları gibisiniz. İstediğiniz kimselere şefaat ediniz, şefaatiniz kabul olunacaktır’ der ve bu ilâhî müjde üzerine âlimler, istediklerine şefaat ettikten, sonra cennete girerler.49
Bu fazilet, sadece başkalarına ilim öğreten âlimlere mahsustur. İlmini başkalarına aktarmayan âlimin bu fazilete sahip ol ması sözkonusu değildir.
Hiç şüphesiz Allah Teâlâ verdiği ilmi insanların göğsünden söküp almaz. Ancak âlimlerin gitmesiyle (ölmesiyle) ilim gider. Çünkü her giden âlim, kendisiyle birlikte kendinde var olan ilmi de götürür. Bu öyle bir durum meydana getirir ki, halkın içinde sadece cahil kişiler öne geçerler. Bunlardan birine ilmî bir mesele sorulduğu zaman, ilimleri olmadığı halde fetva verirler. Kendileri dalâlette oldukları gibi, verdikleri fetva (cevap)larla halkı da dalâlete sevkeder
ler. 50
Bir ilmi öğrendiği halde, o ilmi ketmeden, (başkalarından esirgeyen) kimseyi, Allah Teâlâ kıyâmet gününde ateşten yapılmış bir gemle gemler.51
Hediyelerin en güzeli, ilmi dinleyip, anlayıp, bu ilmi olduğu gibi müslüman kardeşine öğretmendir. Bu, bir yıllık nafile ibadete denktir.52
Dünya lânetlenmiştir (kıymetsizdir), dünyanın içindekiler de lanetlenmiştir. Ancak Allahın zikri ile birlikte onu öğreten ve öğrenen bundan müstesnadır.53
Allah Teâlâ, melekler, göklerin ve yerin ehli, hatta yuvasında bulunan karıncalar, denizdeki balıklar; halka hayır yollarını gösteren kişi için rahmet dilerler.54
Bir müslümanın bir başka müslümana, dinlediği bir hadîsi olduğu gibi aktarmasından daha büyük bir yardımı olamaz.55
Mü’minin, dinlediği hayırlı bir kelimeyi başkasına öğretmesi ve onunla amel etmesi, bir senelik (nafile) ibadet ten daha hayırlıdır.56
Birgün Hazreti Peygamber (Aleyhisselam) evinden çıkıp mescide geldi. Mescide girdiği zaman, toplanmış iki grup gördü. Bu grup lardan biri dua ve zikir ile meşgul oluyordu. Öbürü ise, ilimden bahsediyor ve birbirlerine ilim öğretmeye çalışıyordu. Bunun üzerine Hazreti Peygamber zikir halinde olanlara işaret ederek şöyle buyurdu: ‘Bunlar Allah’tan isterler. Allah Teâlâ dilerse onlara verir, dilemezse vermez. (Sonra ilim üzerine konuşanlara işaret ederek şöyle bu yurdu): ‘Bunlar ise, halkı eğitip, ilim öğretmeye çalışıyorlar. Ben de sizlere bir muallim (öğretici) olarak gönderildim’ 57.
Daha sonra Hazreti Peygamber ilim öğretenlerin meclisine giderek onların aralarına oturdu.
Allahu Teâlâ’nın benim vasıtamla gönderdiği ilim ve hidayetin misali, bolca yağıp bir araziye isabet eden yağmurun misaline benzer. Yağmur alan arazinin bir kısmı suyu kabul eder, bol bol otlar yetiştirir. Arazinin diğer bir kısmı ise, yağan suyu biriktirir. Biriken o sudan Allah Teâlâ halkı yararlandırır. Halk ondan içer, (hayvanlarını ve) arazilerini sulayarak ekin eker. Aynı arazinin üçüncü bir kısmı da (taşlık ve kaygan bir zemine sahip olduğu için) ne suyu üstünde tutar, ne de (suyu emerek) mahsul verir.58
Hazreti Peygamber, birinci grubu ilimden menfaat sağlayanlara; ikincisini başkalarına menfaat sağlayanlara, üçüncüsünü de bu iki faziletten de mahrum kalanlara benzetmiştir.
Ademoğlu öldüğü zaman bütün amelleri kesilir (defteri dü rülür). Fakat ölüp de defteri dürüldükten sonra bile üç şey devam eder: Yararı olan ilim, sadaka-i câriye, salih evlât. Böyle bir evlât, babası öldükten sonra babası için bol bol hayır işler, dualar eder.59
Hayra delâlet eden (hayır yolunu gösteren), o hayrı bizzat işlemiş gibi sevabına nail olur.60
Hiçbir şeyde hased (imrenme) doğru değildir; ancak iki kişinin hâline imrenmek bu hükmün dışındadır: a) Allah Teâlâ’nın ilim ve hikmet öğrettiği kimsenin hali ki, bu kimse (aynı zamanda) öğrendiği ilmi halka öğretip müşkilleri hakkında bu ilimle hüküm verir; b) Allah Teâlâ’nın kendisine mal vermiş olduğu kimsenin hâli ki, Allah ona elindeki malı hayra sarfetmeyi nasip etmiştir.61
Allah’ın rahmeti benim halifelerimin üzerine olsun! ‘Senin halifelerin kimlerdir yâ Rasûlullah?’ diye sorulduğunda Hazreti Peygamber şöyle cevap vermiştir: ‘Benim sünnetimi ihya eden ve sünnetimi Allah’ın kullarına öğreten kimselerdir’.62
Ashab’ın ve Âlimlerin Sözleri
Hazreti Ömer şöyle buyurmuştur: ‘Bir hadîs rivayet eden ve rivayet ettiği bu hadîsle insanların ameline yardımcı olan kimseye, o hadîsi yaşamasından dolayı sevap verildiği gibi, başkalarının yaşamasından hasıl olacak sevap kadar daha verilir’.
İbn Abbas da şöyle demiştir: ‘Halka hayrı öğreten bir kimse için herşey af diler, hatta denizdeki balıklar bile…’
Atâ b. Ebi Rebah şöyle anlatır: Said b. Müseyyeb’in evine gittiğimde onu ağlar bir halde buldum. Kendisine niçin ağladığını sorduğumda, bana şöyle cevap verdi:‘Ağlayışımın sebebi şu: Hiç kimse gelip benden ilmî bir mesele sormuyor’.
Selef-i sâlihînden bir zât şöyle buyurmuştur: ‘Alimler kendi dönemlerinin ışıklarıdır. Her âlim kendi dönemini aydınlatır ve o devrin insanları ışıklarını ondan alırlar’.
Hasan Basrî der ki: ‘Şayet âlimler olmasaydı, insanlar hayvanların seviyesine inerlerdi! (İnsanları hayvanlık seviyesinden âlimler çekip çıkarırlar, onları lâyık oldukları insanlık mevkiine ancak onlar yükseltirler).
Yahya b. Muaz ‘Âlimler ümmete, onların analarından ve babalarından daha merhametlidir’ dediğinde, kendisine bunun nasıl olabileceği sorulur; o da şöyle der:‘Çünkü babalar ve anneler ço cuklarını ancak dünya ateşinden korurlar. Oysa âlimler ümmeti âhiretin şiddetli ateşinden korurlar’.
Denildi ki: ‘İlmin evveli sükût, sonrası dinlemek, daha sonrası hıfzetmek ve daha sonrası ise onunla amel etmektir. En sonu da onu insanlara öğretmektir’.
Yine şöyle denilmiştir: ‘İlmini, bilmeyenlere öğret; bilmediğin ilimleri de bilenlerden öğren. Sen böyle hareket ettiğin takdirde, bilmediklerini öğrenir, bildiklerini de mükemmel bir hâle getirir sin’.
45) Ebu Nuaym, (İbn Mes’ud’dan)
46) İmam Ahmed, Müsned
47) Nesâî, Kitab ‘ul-İlim
48) Deylemi, Müsned’ul-Firdevs, (Ebû Abdullah el-Hâkim’den)
49) Mu’ribî, (İbn Abbas’dan)
48) Deylemi, Müsned’ul-Firdevs, (Ebu Abdullah el-Hâkim’den)
49) Mu’ribî ibn Abbas’dan
50) Ebuta Dâvud dışındaki sünen sahipleri, (Abdullah b. Amr’dan)
51) Bu hadîs Ebu Hüreyre, Abdullah b. Amr, Ebu Said, Enes b. Mâlik, İbn Mes’ud, İbn Abbas, İbn Ömer vc Câbir’den rivayet edilmiştir.
52) Vbn Âdıy, ll>n ÂM)as dan)
53) Tirmizî, İbn Mâce, (Atâ b. Murre’den)
54) Tirmizî, (Ebu Derdâ’dan)
55) İbn Abdilberr, (Muhammed b. el-Münkedir’den mürsel olarak)
56) Deylemî, Müsned’ul Firdevs, (Muhammed b. Muhammed b. Ali b. As’dan)
57) Ebu Talib el-Mekkî, Kut’ul-Kulub
58) Buharî ve Müslim, (Büreyde b. Abdullah b. Ebu Bürde’den)
59) Müslim, Ebu Dâvud ve Tirmizî; hadîs hasendir.
60) Tirmizî, (Enes’den)
61) Buharî, Müslim, Nesâî ve İbn Mâce
62) İbn Abdilberr, İlim; Herevî, Zemm’ul-Kelam, (Amr b. Ebî Kesir yoluyla)
63) Ebu Nuaym, Hilye; Ebu Talib el-Mekkî, Kut’ul-Kulub
Paylaş:
tevhiddergisi.net/tevhiddergisi-ilmin-onemi-ve-fazileti-171
Kendisinden başka ilah
.01.01.2012İlmin Önemi ve Fazileti
Kendisinden başka ilah olmadığına, ilim ehlini şahit tutan Allah'a hamd olsun. Salât ve selam "Âlimin, sürekli ibadet edene olan üstünlüğü ayın yıldızlara olan üstünlüğü gibidir" diyen Rasûlullah'ın sallallahu aleyhi ve sellem üzerine olsun.
Allah'ın ve Rasûlü'nün insana emrettiği veya insanı teşvik ettiği her şeyde biz bilsekte, bilmesekte mutlaka bazı fayda ve hikmetler vardır. İlim de Allah'ın subhanehu ve teâlâ ve Rasûlü'nün sallallahu aleyhi ve sellem kendisine teşvik ettiği ve kendisine birçok fazilet nispet etiği şeylerdendir. Ondan dolayı birçok faydası vardır.
İlmin önemi ve faydalarını özetle şu şekilde anlatabiliriz;
1. Allah subhanehu ve teâlâ insanları kendisine ibadet etsinler diye yaratmıştır:
"Ben cinleri de insanları da ancak bana ibadet etsinler diye yarattım." (51/Zariyat, 56)
İnsanın Allah'a subhanehu ve teâlâ hakkıyla ibadet edip kulluğunu yerine getirebilmesi için ilim şarttır. İlim olmadan kişinin bunu hakkıyla yerine getirmesi mümkün değildir. Şu an günümüzde insanların Allah'a hakkıyla ibadet etmeyip, ibadeti Allah'tan subhanehu ve teâlâ başkasına yapmalarının sebeplerinden biri de ilimsizliktir.
2. İlim ışıktır, karanlıklar onun ile aydınlanır: İlim, akidede hak ile batılı, ibadetlerde sünnet ile bidati, ahlakta güzel ile çirkini birbirinden ayıran bir ışık konumundadır. İlmin olmadığı yerlerde doğru ile yanlışlar, güzel ile pislikler birbirine karışır. Hatta belli bir süre sonra ilimsizlikten dolayı yanlışlar doğru, pislikler güzel diye bilinmeye başlar. Şu an günümüzde olduğu gibi!
3. İlim rehberdir hedeflere onunla varılır: İlim, amelin rehberi ve mürşidi konumundadır. İlim olmadan insanın yapmakla mükellef olduğu salih amelin meydana gelmesi mümkün değildir. İlimsiz amel edenler sürekli şirke, bidatlere ve hurafelere düşerler. Bunlara düşmemek için önce öğrenip sonra amel etmemiz lazım.
4. İlim İslami harekette şart olup, olmazsa olmazlardandır:
İlme dayalı olmayan bir çalışmanın sürekli olması mümkün değildir. Çünkü İslami hareketin devamlı olup ilerleyebilmesi için emr'i bi'l-ma'ruf neyh'i ani'l-münker şarttır. Bu da ancak ilim ile olur. İlimsiz yapılan emr'i bi'l-ma'ruf neyh'i ani'l-münker beraberinde başka mefsedetler getirir.
İlmin faziletine dair birçok ayet ve hadis bulunmaktadır. Bunlardan bazısını zikredecek olursak:
Ku'ran-ı Kerim'de şu ayetleri görüyoruz,
Kur'an-ı Kerim'in birçok yerinde ilmin ve âlimin faziletine işaret edilir.
Allah subhanehu ve teâlâ şöyle buyurur:
"Allah kendisinden başka ilah olmadığına şehadet etti. Melekler ve ilim ehli de O'ndan başka ilah olmadığına şehadet etti." (3/Ali İmran, 18)
Ayette Allah subhanehu ve teâlâ kendisinden başka ilah olmadığına ilim ehlinide şahit tutuyor. Bu da ilim ehli için en büyük fazilettir. İlmin faziletine dair başka hiçbir delil olmasaydı dahi bu yeterli olurdu, ilim ehlinin fazileti için.
Allah subhanehu ve teâlâ şöyle buyuruyor:
"De ki: 'Ey Rabbim benim ilmimi arttır.' " (20/Taha, 114)
Bu ayette Allah subhanehu ve teâlâ Peygamber'den sallallahu aleyhi ve sellem ilmini arttırması için Allah'a dua etmesini emrediyor. Bu da ilmin Allah subhanehu ve teâlâ katındaki değerini gösterir. Şayet Allah'ın yanında ilimden daha değerli birşey olsaydı Peygamberden onun arttırılması için dua etmesini isterdi.
Allah subhanehu ve teâlâ şöyle buyuruyor:
"Allah'tan tam manasıyla ancak âlimler korkar." (35/Fatır, 28)
Hadislere bakacak olursak,
İlmin faziletine dair birçok hadis varid olmuştur. Bunlardan bazıları şunlardır;
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyuruyor:
''Her kim ilim talep etmek için yola çıkarsa, Allah ona cennetin yolunu kolaylaştırır.'' (Ebu Davud)
Bugün biz Müslümanların tek derdi cenneti elde etmektir. Bu hadis cenneti elde etmenin yollarından bir tanesinin de ilim elde etmek olduğunu anlatıyor.
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyuruyor:
''Âlimler, Peygamberlerin varisleridir. Peygamberler ne altın ne de gümüş bırakmışlardır; onlar miras olarak sadece ilim bırakmışlardır. Kim ilmi almışsa büyük ve değerli bir şey almış demektir." (Ebu Davud)
Peygamberlik mertebesinden daha üstün bir mertebenin bulunmadığı herkesin malumudur. Demek ki bu mertebeye varis olmak, şereflerin en büyüğüdür.
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyuruyor:
''Yerlerde ve göklerde bulunan her şey hatta suyun içindeki balık bile ilim ehli olan bir kimsenin bağışlanması için af dilerler.'' (Ebu Davud)
Yerlerde ve göklerde bulunan tüm mahlûkatın kendisi Allah'tan af dilediği bir kimseden daha faziletli bir kimse olabilir mi?
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyuruyor:
''Âlimin sürekli ibadet edene olan üstünlüğü ayın yıldızlara olan üstünlüğü gibidir.'' (Tirmizi)
Şayet âlimin sürekli ibadet eden kimseye olan üstünlüğü bu ise, acaba ilim ehlinin diğer insanlara olan üstünlüğü nasıldır?
Seleften ise şu nakilleri okuyoruz,
Ali radıyallahu anh talebesi Kumeyle şöyle der:
''Ey Kumeyl! ilim maldan daha hayırlıdır. Çünkü ilim seni, sen ise malı korursun. İlim hâkim, mal ise mahkûmdur. İnfak malı azaltır, ilim ise arttırır.''
Sahabeden Cabir bin Abdullah radıyallahu anh bir hadis için iki aylık bir mesafe gitmiştir. Bu onun ilme ne kadar değer verdiğinin göstergesidir.
Ebu Esved ed-Düeli şöyle demiştir:
"Dünyada ilimden daha üstün ve daha aziz hiçbir şey yoktur. Çünkü sultanlar halka hükmederken, âlimler de sultanlara hükmederler."
İmam Şafi şöyle der: 'İlim tahsil etmek bütün nafile ibadetlerden daha üstündür.'
Madem bu faziletlerin hepsi ilim elde etmekten geçiyor. O zaman herkes bu faziletleri elde etmek için elinden geldiği kadar ilim öğrenecek. Hassaten ilim talebelerinin buna daha çok dikkat etmeleri gerekir.
Bugün ise insanlar vakitlerini ne dünyada ne de ahirette fayda vermeyen gereksiz işlerle doldurdukları için hem ilim elde etme faziletinden hem de birçok fayda verecek şeylerden mahrum olmuşlardır.
.
.
www.gonuldenkalbe.com/?pnum=79&pt=İSLAM'DA+İLMİN+ÖNEMİ%2C...
İSLAM'DA İLMİN ÖNEMİ, ALİMİN DEĞERİ. BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM. اِقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذٖى خَلَقَ. خَلَقَ الْاِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ. اِقْ
.
İSLAM'DA İLMİN ÖNEMİ, ALİMİN DEĞERİ
BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM
اِقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذٖى خَلَقَ
خَلَقَ الْاِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ
اِقْرَاْ وَرَبُّكَ الْاَكْرَمُ
اَلَّذٖى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ
عَلَّمَ الْاِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ
«Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı "alak"dan yarattı.
Oku! Senin Rabbin en cömert olandır.
O, kalemle yazmayı öğretendir, insana bilmediğini öğretendir.»
İLİM NEDİR?
Sözlükte İLİM;"bilmek, şuurda hasıl olmak, sağlam ve kesin bir biçimde, bir şeyin gerçeğini bilmek" gibi anlamlara gelir,
Türkçemiz de “ilim” bilme, bilgi, bilim gibi kelimelerle karşılık bulur.
KURAN’IN 4/1 (dörtte biri) İLİMLE İLGİLİ AYETLERDİR
İlim kelimesi türevleriyle birlikte Kur'ân'da 750 yerde geçmekte olup, Allah ve O'nun yarattıklarından şuur sahibi olan insan ve melekler için kullanılmıştır. Bununla birlikte, okumak, düşünmek, ibret almak, akıl, nazar, hikmet, fikir, ayet gibi ilim ile ilgili kelimeler de dikkate alındığında, Kur‘an'daki her dört ayetten birinin ilimle ilgili olduğu görülür. K.Kerim’de bu kavramların bu kadar çok geçmesi İslam’ ın ilme verdiği değeri gösterir.
İLİM ALLAH’IN SUBUTİ SIFATLARINDAN BİRİDİR
İlim, Allah'ın subutî sıfatlarından biridir.
EL-İLİM: Allah olmuşu, olanı, olacağı, gizliyi, açığı, kısacası her şeyi bilmesi demektir.
İlim Allah’ın sıfatlarından birisi olması ilmin ne kadar değerli olduğunun bir göstergesidir. İnsanoğlu, Allah’ın külli ilminden bir parça (cüz-i ilim) kendine yüklemesi lazım ki; bu yükleniş insanın kamilleşmesinin temelidir. Allah cc, insana cüz-i ilimden yüklenmesini emreder. Bu emir aslında insana verilen değerin bir kanıtıdır.
KURAN’IN İLME BAKIŞI
İslam’ın başlangıcı, Cebelünnur dağında Hira mağarasında Hz Muhammed (SAV)’e ilk vahyin «OKU» emriyle gelmesi ilmin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır.
Alak suresinin ilk beş ayetine baktığımızda ilmin Allah’ın adıyla başlaması gerektiğini ve takip eden ayetlerde kalemle yazmayı öğrettiğinin vurgulaması ve insana bilmediklerini öğretti ile devam etmesi ilmin ne muhteşem bir değer olduğunu Kuran-ı Kerim ortaya koymaktadır.
ALLAH KALEME YEMİN EDİYOR
ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ
«Nûn. Andolsun kaleme ve satır satır yazdıklarına (Kalem suresi 1-2)
Kuran- Kerimde «KALEM» ‘in müstakil bir sure adı oluşu dinimizde ilmin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Allah cc kaleme and olsun deyip yemin etmesi kalemin değerinin en yükseklerde olduğunu ve insan hayatının gelişip güzelleşmesi kalem ile olacağının işaretini ve ilmin en üst değer olduğunu bizlere göstermektedir. İnsanın kalitesi ilminin derinliğinde saklıdır.
İLMİN DERİNLİĞİ O KADAR BÜYÜKKİ İNSANIN İDRAKI ACİZ KALIYOR
قُلْ لَوْ كَانَ الْبَحْرُ مِدَادًا لِكَلِمَاتِ رَبّٖى لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ اَنْ تَنْفَدَ كَلِمَاتُ رَبّٖى وَلَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهٖ مَدَدًا
«De ki: "Rabbimin sözlerini yazmak için denizler mürekkep olsa ve bir o kadar da ilave etsek (denizlere deniz katsak); Rabbimin sözleri tükenmeden önce denizler tükenirdi.» (Kehf suresi 109)
EFENDİMİZ (SAV) İLMİ MÜTHİŞ TARİF EDİYOR
Ebû Mûsâ el–Eş’arî radıyallahu anh'den rivayet edildiğine göre, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
«Allah’ın benimle göndermiş olduğu hidayet ve ilim, yeryüzüne yağan bol yağmura benzer. Yağmurun yağdığı yerin bir bölümü verimli bir topraktır: Yağmur suyunu emer, bol çayır ve ot bitirir. Bir kısmı da suyu emmeyip üstünde tutan çorak bir yerdir. Allah burada biriken sudan insanları faydalandırır. Hem kendileri içer, hem de hayvanlarını sular ve ziraatlarını o su sayesinde yaparlar. Yağmurun yağdığı bir yer daha vardır ki, düz ve hiçbir bitki bitmeyen kaypak ve kaygan arazidir. Ne su tutar, ne de ot bitirir. İşte bu, Allah’ın dininde anlayışlı olan ve Allah’ın benimle gönderdiği hidayet ve ilim kendisine fayda veren, onu hem öğrenen hem öğreten kimse ile, buna başını kaldırıp kulak vermeyen, Allah’ın benimle gönderdiği hidayeti kabul etmeyen kimsenin benzeridir.» (Buhari ilm 20)
HADİS-İ ŞERİFTEN ÇIKARACAĞIMIZ SONUÇLAR
1) Hidayet ve ilim, Cenab-ı Hakkın Peygamberler vasıtası ile insanlara ulaştırdığı en büyük iki nimettir.
2) İnsanlarda topraklar gibi çeşit çeşittir. Her insanın kabiliyeti ve kapasitesi farklıdır. Kapasitesine göre ilimde yol almalıdır.
3) Ölü toprağı dirilten ve ona adeta yeniden can veren yağmur gibi, hidayet ve ilimde insanların aklını , gönlünü ve ruhunu canlandırır, aydınlatır.
4) İlim öğrenmeye niyet etmek, öğrenmek, öğrendiğini yaşamak ve başkalarına da öğretmek dinimizin önemle teşvik ettiği hayırlardandır.
İMAMI GAZALİ;
İLMİN DEĞERİ ŞÖYLE ANLATIR
İlim kayıtsız şartsız bir fazilettir(değerdir). İlim, Allah’ın kemal vasfıdır ve Meleklerin, Peygamberlerin şerefi de ilimledir. İlim kayıtsız şartsız üstünlüktür ve değerdir. İlim insanı ahiret yurduna ve mutluluğuna götüren bir vasıtadır. İlim Allah’a yaklaştıran bir vasıtadır. Ancak Allah’a ilimle ulaşılır.
İLMİN DÜNYADA SAĞLADIĞI FAYDALAR
İlmin dünyada sağladığı değerler, izzet, vakar, hükümdarlar üzerinde etkili olmak ve başkalarının saygılarını celbetmektir. Bazı kavimlerin zeka yoksunu olmaları ve bazı kavimleri kaba-sapa olmaları bile yaşamdan kaynaklanan birikimleri ile kendilerinden daha fazla bilgi sahibi olduklarını düşünerek yaşlılara içgüdüsel olarak saygı gösterirler. Aynı zaman da hayvanlarda içgüdüsel olarak insanın üstünlüğünü fark ederek ona yaltaklanıp boyun eğerler.
İşaret edilen noktalar ilmin mutlak üstünlüğünü ortaya koymaktadır.
İLMİN GENEL FAYDALARI
İlmin en belirgin faydası ahiret mutluluğudur.
Herkes ilmin müntesiplerinin şerefini bilir.
İlim öğrenmek ibadettir.
İlim sahipleri Allah’ın yer yüzünde halifesidir.
Allah’ü Teala en özel sıfatı olan ilmi alimin kalbine açmıştır.
İlim sahibi insanları Allah’a yaklaştırmak ve cennet yolunu bulmak için gayret gösterir. İlim sahibi kulları, Allah’a yaklaştırmak için aracı olur ve bu ilmin en üstün değeri değil midir?
İSLAM DİNİN DE ‘’İLİM ÖĞRENMEK’’ HER MÜSLÜMANA FARZDIR
طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ
«İlim öğrenmek her müslümana farzdır.» (İbn Mace, Mukaddime, 17)
HER AN İLİMLE MEŞGUL OLMALIYIZ
RESÜLULLAH SAV EFENDİMİZ BUYURUYOR:
«Beşikten mezara kadar ilim tahsil ediniz.»
MÜMİN, İLMİ NEREDE BULURSA
ONA SAHİP OLMALIDIR
الْكَلِمَةُ الْحِكْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ فَحَيْثُ وَجَدَهَا فَهُوَ أحَقُّ بِهَا.
Ebu Hüreyre (ra) “Resûlullah (sav)’in şöyle buyurduğunu rivayet ediyor:
«Hikmet (Bilgi), mü'minin yitiğidir. Mümin hikmeti nerde bulursa onu sahiplenir.» (Tirmizî, İlim 19)
İLİM NEREDE OLURSA ALINMALIDIR
HZ MUHAMMED SAV EFENDİMİZ BUYURUYOR Kİ;
«İlim Çin de dahi olsa onu alın.»
İLİM ÖĞRENEN ALLAH YOLUNDADIR
مَنْ خَرَجَ فِي طَلَبَ العِلْم فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللّهِ حَتّى يَرْجِعَ.
Enes (ra)’dan Hz. Peygamber’in şöyle buyurduğu rivayet ediliyor: “İlim talebi için yola çıkan kimse dönünceye kadar Allah yolundadır.” (Tirmizî, İlim 2)
İLİM ÖĞRENMEK GÜNAHLARA KEFFARETTİR
مَنْ طَلَبَ العِلْمَ كَانَ كَفَّارَةً لِمَا مَضى.
Sahbere (ra)'dan merfu olarak rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Kim ilim öğrenmeği talep ederse, bu onun geçmişteki günahlarına kefaret olur.” (Tirmizî, İlim 2)
İLİM SAHİBİ, EN ÜSTÜN DERECEYE SAHİPTİR
فَضْلُ الْعَالِمِ عَلى الْعَابِدِ كَفَضْلِي عَلى أدْنَاكُمْ
Ebu Ümâme (ra) anlatıyor: “Resûlullah (sav)'a biri âbid diğeri âlim iki kişiden bahsedilmişti. Bunun üzerine Hz. Peygamber:
«Âlimin âbide üstünlüğü, benim sizden en basitinize olan üstünlüğüm gibidir.» (Tirmizî, İlim 19)
EN ÜSTÜN İBADET İLİMDİR
Peygamberimiz Her Vesile İle İlmin Üstünlüğüne Dikkat Çekmiştir. Bir defasında Ebû Zer (r.a.)'a hitaben şöyle buyurmuştur:
يَا أبَا ذَرٍّ! لَاَنْ تَغْدُو فَتَعَلَّمَ آيَةً مِنْ كِتَابِ اللّهِ، خَيْرٌ لَكَ مِنْ أَنْ تُصَلِّيَ مِائَةَ رَكْعَةٍ. وَلَاَنْ تَغْدُو فَتَعَلَّمَ بَاباً مِنَ الْعِلْمِ، عُمِلَ بِهِ أَوْ لَمْ يُعْمَلْ، خَيْرٌ مِنْ أَنْ تُصَلِّىَ أَلْفَ رَكْعَةٍ.
Ebu Zerr (r.a) anlatıyor: "Rasulullah (a.s), bana dediler ki:
«Ey Ebu Zerr! Senin evden çıkıp Allah'ın kitabından bir ayet öğrenmen, senin için yüz rek'at namaz kılmandan daha hayırlıdır. Keza gidip ilimden bir bab (mevzu) öğrenmen -ki bu işle amel edilsin veya edilmesin- senin için bin rek'at namaz kılmandan daha hayırlıdır.» (İbn Mâce, Mukaddime, 16)
İSLAM’DA CAHİLLİK YERİLMİŞTİR
فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِينَ
«Sakın cahillerden olma!
(Enam suresi 35)
وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ
«Cahillerden yüz çevir.»
(Araf suresi 199)
DENİLDİ Kİ..!
«İlmin evveli sükût, sonrası dinlemek, daha sonrası hıfzetmek ve daha sonrası ise onunla amel etmektir. En sonu da onu insanlara öğretmektir.»
İSLAMDA ALİMİN DEĞERİ VE SAYGINLIĞI
KURAN-I KERİMDE ALİMİN DEĞERİ
قُلْ هَلْ يَسْتَوِى الَّذٖينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذٖينَ لَا يَعْلَمُونَ اِنَّمَا يَتَذَكَّرُ اُولُوا الْاَلْبَابِ
«De ki: "Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?" Ancak akıl sahipleri öğüt alırlar.» (Zümer suresi 9)
ALİM, ALLAH’IN DİLEDİĞİ ADAMDIR
يُؤْتِى الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ اُوتِىَ خَيْرًا كَثٖيرًا وَمَا يَذَّكَّرُ اِلَّا اُولُوا الْاَلْبَابِ
«Allah, hikmeti dilediğine verir. Kime hikmet verilmişse, şüphesiz ona çokça hayır verilmiş demektir. Bunu ancak akıl sahipleri anlar.» (Bakara suresi 269)
ALLAH (CC)’A EN DERİN SAYGIYI ALİMLER GÖSTERİR
اِنَّمَا يَخْشَى اللّٰهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمٰؤُا اِنَّ اللّٰهَ عَزٖيزٌ غَفُورٌ
«Allah'a karşı ancak; kulları içinden âlim olanlar derin saygı duyarlar. Şüphesiz Allah mutlak güç sahibidir, çok bağışlayandır.» (Fatır suresi 28)
ALİMLER DOĞRUNUN ŞAHİDİDİRLER
وَيَقُولُ الَّذٖينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفٰى بِاللّٰهِ شَهٖيدًا بَيْنٖى وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ
«İnkâr edenler, "Sen peygamber değilsin" diyorlar. De ki: "Benimle sizin aranızda şahit olarak Allah ve bir de yanında kitap (Kur'an) bilgisi bulunanlar yeter.» (Rad suresi 13)
ALLAH’IN VERDİĞİ MİSALLERİ ALİMLER ANLARLAR
وَتِلْكَ الْاَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَمَا يَعْقِلُهَا اِلَّا الْعَالِمُونَ
«İşte bu temsilleri biz insanlar için getiriyoruz. Onları ancak bilginler düşünüp anlarlar.» (Ankebut suresi 43)
ALLAH CC’U BİLMEDİKLERİMİZİ ALİMLERE SORMAMIZI EMR EDER
فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ
«Eğer bilmiyorsanız zikir erbabına(alimlere, bilenlere) sorunuz.» (Nahl suresi 43)
İLİM SAHİPLERİNİN MÜKAFATI ÇOK BÜYÜKTÜR
لَّكِنِ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَالْمُقِيمِينَ الصَّلاَةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ أُوْلَئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا
«Fakat Onlardan ilimde derinleşmiş olanlara, sana indirilen kitaba ve senden önce indirilen kitaba inanan müminlere, nazma kılanlara, zekat verenlere, Allah’a ve ahire gününe inananlara, elbette büyük ecir vardır.» (Nisa suresi 162)
HZ MUHAMMED SAV EFENDİMİZ’İN ALİME BAKIŞI
مَنْ سَلَكَ طَرِيقاً يَطْلُبُ فيهِ عِلْماً سَلَكَ اللّهُ بِهِ طَرِيقاً مِنْ طُرُقِ الْجَنَّةِ. وَإنَّ الملاَئِكَةَ لَتَضَعُ أجْنِحَتَهَا رِضىً لِطَالِبِ الْعِلْمِ، وَإنَّ الْعَالِمَ لَيَسْتَغْفِرُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَواتِ وَمَنْ في الارْضِ وَالْحِيتَانُ فِي جَوْفِ المَاءِ، وَإنَّ فَضْلَ الْعَالِمِ عَلى الْعَابِدِ كَفَضْلِ الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ عَلى سَائِرِ الْكَوَاكِبِ، وَإنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ ا‘نْبِيَاءِ، وَإنَّ الانْبِيَاءَ لَمْ يُورِّثُوا دِينَاراً وَلا دِرْهَماً وَلكِنْ وُرِّثُوا الْعِلْمَ فَمَنْ أخَذَهُ أخَذَهُ بِحَظِّ وَافِرٍ.
Ebu'd-Derda (ra)’dan Resûlullah (sav)'ın şöyle buyurduğu rivayet edilir: “Kim ilim öğrenmek için bir yol tutarsa, Allah da onu cennete giden yollardan birine dahil eder. Melekler, ilim öğrenmesinden hoşnut olarak o kimseyi korurlar. İlim öğrenen için göklerde ve yerde olanlar, hatta denizdeki canlılar bile istiğfar ederler. Âlimin ibadet edene üstünlüğü, dolunaylı gecede ayın diğer yıldızlara olan üstünlüğü gibidir. Âlimler peygamberlerin vârisleridir. Peygamberler, ne dinar ne de dirhem miras bırakırlar, ama ilim miras bırakırlar. Kim ilme sahip çıkarsa, büyük bir nasip elde etmiş olur.” (Ebû Davûd, İlim 1(3641); Tirmizî, İlim, 19)
EFENDİMİZ SAV’İN DİLİNDEN ALİMİN DEĞERİ
مَنْ يُرِدِ اللّهُ بهِ خَيْراً يُفَقِّهْهُ فِي الدِّينِ
«Allah hakkında hayır dilediği kimseyi dinde fakih kılar.»
(Buhari, Farzu'l Humus 7; İlim, 13; İ'tisam 10)
فَضْلُ الْعَالِمِ عَلى الْعَابِدِ كَفَضْلِي عَلى أدْنَاكُمْ
Ebu Ümâme (ra) anlatıyor: “Resûlullah (sav)'a biri âbid diğeri âlim iki kişiden bahsedilmişti. Bunun üzerine Hz. Peygamber sav:
«Âlimin âbide üstünlüğü, benim sizden en basitinize olan üstünlüğüm gibidir.» (Tirmizî, İlim 19)
ALİM, İLMİNİ AKTARMASINDA SEVABI EKSİLMEYEN KİŞİDİR
وَعَنْهُ، أيضاً، : أَنَّ رَسُولَ الله ، قَالَ: مَنْ دَعَا إلى هُدىً كانَ لَهُ مِنَ الأَجْرِ مِثْلُ أُجُورِ مَنْ تَبعَهُ لا يَنْقُصُ ذلكَ مِنْ أُجُورِهِم شَيْئاً .
«Yine Ebu Hureyre (Allah Ondan razı olsun)'den rivayet edildiğine göre Rasûlullah (SAV) şöyle buyurdu: "Hidayete Allah'ın dosdoğru yoluna çağıran kimseye kendisine uyanların sevabı kadar sevap verilir. Buna rağmen onların sevabından da hiçbir şey eksilmez.» (Müslim, İlim, 16)
ALİM GIPTA EDİLECEK ADAMDIR
ا حَسَد إلاَّ في اثْنَتَيْنِ: رَجُلٌ آتَاهُ اللَّه مَالاً فَسلَّطهُ عَلى هلَكَتِهِ في الحَقِّ ، ورَجُلٌ آتاهُ اللَّه الحِكْمَةَ فهُوَ يَقْضِي بِهَا ، وَيُعَلِّمُهَا
«Yalnız şu iki kimseye gıbta edilir: Allah'ın kendisine ihsân ettiği malı hak yolunda harcayıp tüketen kimse;
Allah'ın kendisine verdiği ilimle yerli yerince hükmeden ve onu başkalarına da öğreten kimse.» (Buhari ilim 15)
ALİMLER CENNETİN MEYVALI AĞAÇLARIDIR
Siz cennetin ağaçlarından bir bağa rastlasanız hemen o ağacın gölgesinin altına oturunuz. Ve o ağacın meyvesinden yiyiniz”, deyince Sahabe-i Kiram:”Ya Rasulellah bu dünyada bu mümkün mü? Bu nasıl olur?” dediler.
Peygamberimiz “İşte o cennetin meyveli ağacına benzeyen ulemadır. Onlara gidiniz ve onların ilminden istifade ediniz.” buyurmuşlardır.
ALİMLER YOL GÖSTERİCİ REHBERLERDİR
Alim ilmi ile amel ettiğinde insanlara ışık olur. Gece karanlığında insan yolunu ışıksız nasıl kaybederse alimsiz insanlık da kendisini dünya karanlığında kaybeder. İnsanlık gemisi rotasından şaşmadan yol almak istiyorsa alimlere tabi olmalıdır ve alim yetiştirmelidir. Dönemimize ışık olan ÖMER NASUHİ BİLMEN hocamızın yazmış olduğu ilmihal ve diğer kitaplarla yolumuzu buluyor ve dinimizin temellerini O’dan öğreniyoruz. Günümüze ışık tutan bir çok alimden ışık bulduğumuz gibi.
Alimler yolumuzu aydınlatan meşalelerdir.
ALLAH’TAN UTANAN ALİM..!
Hammad b. Ebi Süleyman Ebu Hanife'nin (ömrünün son günlerinde) bütün geceyi ibadetle geçirdiğini rivayet etmiştir.
İmam A'zam, hayatının ilk devrelerinde gecelerinin yarısını ibadetle ihya ederdi. Bir gün yoldan geçerken bir adam kendisini yanındakilere göstererek şöyle söyledi: İşte bu zat bütün geceyi ibadetle ihya eden bir kimsedir'. Bu sözü duyan İmam A'zam o günden itibaren kendisi hakkında bu bilgiyi taşıyan adamı yalancı çıkarmamak için bütün gecelerini ibadetle ihya etmeye başladı ve 'Ben halkın beni bende olmayan vasıflarla övmesinden dolayı Allah Teâlâ'dan utanırım' dedi.
ALİMLER OLMASAYDI..!
Hasan Basrî der ki: ‘Şayet âlimler olmasaydı, insanlar hayvanların seviyesine inerlerdi! (İnsanları hayvanlık seviyesinden âlimler çekip çıkarırlar, onları lâyık oldukları insanlık mevkiine ancak onlar yükseltirler).
Yahya b. Muaz ‘Âlimler ümmete, onların analarından ve babalarından daha merhametlidir’ dediğinde, kendisine bunun nasıl olabileceği sorulur; o da şöyle der: ‘Çünkü babalar ve anneler çocuklarını ancak dünya ateşinden korurlar. Oysa âlimler ümmeti ahiretin şiddetli ateşinden korurlar’.
ALİM SORULANA CEVAP VERENDİR
وَعَنْ أبي هُرَيرَةَ، ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله، : مَنْ سُئِلَ عَنْ عِلْم فَكَتَمَهُ، أُلجِمَ يَوْمَ القِيَامَةِ بِلِجَامٍ مِنْ نَارٍ .
Ebu Hureyre (Allah Ondan razı olsun)'dan rivayet edildiğine göre Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesellem) şöyle buyurdu:
«Bir kimseye bildiği dini bir konu sorulduğunda cevap vermeyip gizlerse, kıyamet günü ağzına ateşten bir gem vurulur." (Tirmizi, İlim, 3)
ALİMLER NİÇİN AĞLAR..!
Atâ b. Ebi Rebah şöyle anlatır: Said b. Müseyyeb'in evine gittiğimde onu ağlar bir halde buldum. Kendisine niçin ağladığını sorduğumda, bana şöyle cevap verdi: «Ağlayışımın sebebi şu: Hiç kimse gelip benden ilmî bir mesele sormuyor.»
İLİM TALEBİ İÇİN YOLA ÇIKAN ALLAH YOLUNDADIR
مَنْ خَرَجَ فِي طَلَبَ العِلْم فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللّهِ حَتّى يَرْجِعَ.
Enes (ra)’dan Hz. Peygamber’in şöyle buyurduğu rivayet ediliyor:
«İlim talebi için yola çıkan kimse dönünceye kadar Allah yolundadır.» (Tirmizî, İlim 2)
İLİM TALEP ETMEK GÜNAHLARA KEFFARETTİR
مَنْ طَلَبَ العِلْمَ كَانَ كَفَّارَةً لِمَا مَضى.
Sahbere (ra)'dan rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:
“Kim ilim öğrenmeyi talep ederse, bu onun geçmişteki günahlarına kefaret olur.” (Tirmizî, İlim 2)
İLİM HAYIRLI OLMANIN TEMELİDİR
İnsanoğlu dünyada ve ahirette hayırlı olmak istiyorsa ilim ehli olmalıdır. Çünkü Efendimiz sav şöyle buyuruyor: خَيركُم مَنْ تَعَلَّمَ القُرْآنَ وَعلَّمهُ «sizin en hayırlınız Kuran-ı öğrenen ve onu da başkalarına öğretendir.» ilkesidir. Hayırlı olmak için şiarımız bu Hadis-i Şerif olmalıdır.
HELAK OLMAMAK İÇİN..!
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ1
قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
اُغْدُ عَالِمًا أَوْ مُتَعَلِّمًا أَوْ مُسْتَمِعًا وَلَا تَكُنِ الرَّابِعَ فَتَهْلِكَ
Sahabe-i Kiram’ın alim ve büyüklerinden İbn-i Mesud (RA), RESULÜLLAH (SAV) Efendimiz’in şöyle buyurduğunu rivayet etmektedir:
«Ya âlim, ya ilim öğrenen, ya da ilim dinleyen ol. Dördüncüsü olma, helak olursun!» (Dârimî, Sünen, İlim, 254)
İNSANLAR 4 KISIMDIR
Efendimiz (s.a.v.): insanlar dört kısımdır.
1-Okur, amel eder. Turunca benzer. Tadı da, kokusu da güzeldir.
2-Okumaz, amel eder. Hurmaya benzer. Kokusu yok, tadı var.
3-Okur, amel etmez. Reyhana benzer, kokusu var, tadı yok.
4-Okumaz, amel etmez. Ebu Cehil karpuzuna benzer. Kokusu’ da yok, tadı da acıdır.
EY MÜSLÜMAN SEN HANGİ KISIMDANSIN?
İLİM ALLAH RIZASI İÇİN TALEP EDİLMELİDİR
وعنهُ قالَ: قالَ رسولُ الله : مَنْ تَعَلَّمَ عِلماً مِمَّا يُبْتَغَى بِهِ وَجْهُ الله عَزَّ وَجَلَّ لا يَتَعَلَّمُهُ إلا ليُصِيبَ بِهِ عَرَضاً مِنَ الدُّنْيَا لَمْ يَجِدِ عَرْفَ الجَنَّةِ يَوْمَ القِيَامَةِ يَعْني: ريحَها.
«Yine Ebu Hureyre (Allah Ondan razı olsun)'dan bildirildiğine göre Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesellem) şöyle buyurdu:
«Allah'ın rızası aranan bir ilmi sadece dünyalık şeylere sahip olmak için öğrenirse o kimse kıyamet günü cennetin kokusunu bile duymaz.» (Ebu Davud, İlim, 12)
MÜKEMMEL HAL NASIL OLUR?
DENİLDİ Kİ..!
«İlmini, bilmeyenlere öğret; bilmediğin ilimleri de bilenlerden öğren. Sen böyle hareket ettiğin takdirde, bilmediklerini öğrenir, bildiklerini de mükemmel bir hâle getirir sin»
EY İLİM VE ALİMİ SEVER KARDEŞ
1) Dünyada ve ahirette vezir olmak istiyorsak ilme sarılmalıyız. İlim karanlıkları aydınlığa çeviren meşaledir.
2) Efendimizin uyarısı ile ya alim olmalıyız, ya ilim öğrenen olmalıyız, ya da ilmi dinleyen olmalıyız bundan başka yol insanı uçuruma götür. Çünkü 4. olma helak olursun diye Efendimiz bizleri uyarıyor.
3) İlmin değerini anlamak istiyorsak Allah cc’nun subuti sıfatlarından EL-İLİM’e bakmalıyız. Allah, insandan kendi sıfatı olan ilimden yüklenmesini (öğrenmesini) istemektedir. Allah’ın ilminden bizde bir parça cüz-i olması değerimizi artıracaktır. Çünkü biz Allah’ın yeryüzündeki halifesisiyiz.
4) ÖMER NASUHİ BİLMEN gibi alimlerden ve amil alimlerden faydalanmalıyız ki Allah katında değer bulalım.
5) Her müslüman dininin temeli olan ilmihalini ve yetecek kadar Kuran-ı bilmesi farz-ı ayındır. Müslüman tembeklikten kurtulmadıkça ve devamlı ilimle meşgul olmadıkça başarılı olması mümkün değildir.
6) Dünya müslümanlarının gafletten kurtuluşu ve madde ve mana aleminde yükselişi okumaya ve ilim tahsili ile olacaktır. Çünkü dinimizin temeli «OKU» emriyle başlamıştır.
7) İlmin yok oluşu alimlerin yok oluşu iledir.
8) Alimle geçirilen zaman ibadettendir.
9) Alime ikram Allah ve Resulüne ikramdır.
YUNUS EMRE
İlim ilim bilmektir
İlim kendin bilmektir
Sen kendini bilmezsin
Ya nice okumaktır
Okumaktan murat ne
Kişi Hak'kı bilmektir
Çün okudun bilmezsin
Ha bir kuru emektir
Dört kitabın ma'nisi
Bellidir bir elifte
Sen elifi bilmezsin
Bu nice okumaktır
DUAMIZ
ALLAHIM! İLİM SAHİBİ, BASİRET SAHİBİ VE FERASET SAHİBİ OLMAYI BİZLERE İHSAN EYLE
ALLAHIM! FAYDASIZ VE BOŞ İLİMDEN SANA SIĞINIYORUZ BİZLERİ KORU VE MUHAFAZA EYLE
ALLAHIM! SENİ HAKKIYLA TANIYACAK İLİM İSTİYORUZ VE SANA HAKKIYLA İBADET EDECEK ŞUUR İSTİYORUZ BİZLERE İHSAN EYLE
AMİN
(not: Bu vaaz Diyanet KM, Diyanet DKS, İmam-ı Gazali ve Riyazussalihin kitaplarından faydalınarak hazırlanmıştır.)
Emin YAVUZYİĞİT UZMAN İMAM HATİP
Facebook: Muhammed Emin Yavuzyiğit
Facebook Grup: VAAZ DOSYALARI
guraba-yolu.blogcu.com/el-bayburdi-ilmin-onemi-ve-sahiplerinin-degeri/7277676
İLMİN ÖNEMİ VE ONA OL
.el Bayburdi ... İlmin önemi ve sahiplerinin değeri
İLMİN ÖNEMİ VE ONA OLAN İHTİYAÇ
بسم الله الرحمن الرحيم
Muhterem Müslümanlar ! bilindiği gibi islamın tek amacı, Allah’u Azze ve Celle’ye O’nun istediği ve Resulünün de gösterdiği şekilde kulluk edilmesidir…
Ve bunun hakkıyla gerçekleşmesi için de, ilim ve eğitime ihtiyaç vardır. Yani, Allah’a takdim edilen gerçek bir kulluğun ilimsiz olması mümkün değildir…
Diğer bir ifadeyle ; İlim elde edilmediği sürece,Allah’a kulluğun keyfiyeti hakkıyla bilinemeyecek dolayısıyla,O’nun nasıl bir kulluk istediği,nelerden razı olduğu ve nelerden hoşnut olmadığı da anlaşılamayacaktır..
Çünkü ilimsiz olarak kendisine bağlanılar bir itikad ve ilimsiz olarak söylenen bir söz veya yapılan bir iş, körü körüne bağlanılan bir itikad,körü körüne söylenen bir söz ve körü körüne yapılan bir amel olmaktan öteye geçmeyecektir…
İşte bundan dolayıdır ki bu sohbetimizde, kendisi olmadan ne dünya da ve ne de ahirette kurtuluş ve mutluluğun elde edilmesi inkansız olan dinimizi öğrenmek ve onu sağlıklı bir şekilde yaşamak için en önemli vesile olan ilmi ve onun önemini anlatmaya çalışacağız…
Değerli kardeşlerim ! İlmin, İslam'da yüce bir makamı ve büyük bir mevkisi vardır…. Çünkü o, insana Rabbisine kulluğu öğreten en şerefli ve en yüksek vesiledir… Allah’ı hakkıyla tanımak ve O’na hakkıyla kulluk etmek ancak ilim sayesinde mümkündür.
İLİM ÖĞRENMEK İNSANIN ÜZERİRİNE FARZDIR
Değerli kardeşim şunu asla unutmaki ; insanın, bu aleme geliş gayesinin ne olduğunu öğrenip ve onu tatbik için kendisine lazım olan ilmi öğrenme mecburiyetindedir.
Araçlar maksadlarının hükmünü alırlar kaide ve kuralının gereği,nasıl ki kulluk insanın üzerine vacip olan bir şey ise,aynen de o kulluğu yerine getirmeye vesile olan şeyleri öğrenmek te o kulun üzerine vaciptir.
Bunun içindir ki Allah resulü s.a.v bir hadisi şeriflerinde :
قَالَ رَسُول اللّه صَلى اللّه عَلَيْهِ وَسَلَّمْ: طلب العلم فريضة عَلَى كُلّ مسل
“ İlim öğrenmek,kadın ve erkek bütün Müslümanların üzerine farzdır. “
İBNİ MACE : 1.C.224.N – C.SAHİH : 3808.N – MİŞKAT : 218.N
{ … Ebu’d Derda r.a dan. Resulullah s.a.v şöyle buyurdular : Ey insanlar ilim öğreniniz ! İlim ancak talim ile kazanılır. Hilm ise – yani yumu-şaklık ise – ancak tahallum – yani gayret – ile elde edilir. Fıkıh ise ancak tefekkuh iledir.Kim hayrı araştırırsa ona verilir. Kim de şerden sakınırsa ondan korunur. }
BUHARİ TALİK : 1.C.228.S – C.SAĞİR : 2.C.1417.N
İLMİN VE İLİM SAHİPLERİNİN DEĞERİ
Değerli Müslümanlar ! unutmayalım ki İlim ve onun gereyince amel, insanın Allah katında değerini yükseltir ve kendisine büyük faydalar sağlar… Rabbimiz kerim kitabında şöyle buyurur :
“ … Allah sizden iman edenleri ve kendilerine ilim verilenleri dereceler ile yükseltsin….. ”
MÜCADELE : 11.AY.
“ Allah, gerçekten kendisinden başka ilah olmadığına şahitlik etti; melekler ve ilim sahipleri de O'ndan başka ilah olmadığına adaletle şahitlik ettiler. Aziz ve Hakim olan O'ndan başka ilah yoktur.”
ALİ İMRAN : 18.AY.
Görüldüğü gibi Yüce Allah zatıyla başlıyor, ikinci olarak melekleri ve üçüncü sırada da ilim sahiplerini zikrediyor. Şeref,üstünlük,değer ve asalet olarak bu onlara yeter.
İşte ilim sahiplerini ve ilmi öven birkaç Ayet’i celile daha :
“ De ki,hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu ? “
ZÜMER : 9.AY.
“ Bu misalleri insanlara anlatıyoruz ; ama onları alimlerden başkası düşünüp anlayamaz. “
ANKEBUT : 43.AY.
“ Kulları içerisinde Allah’tan hakkıyla ancak alimler korkar.“
FATIR : 28.AY.
{ … Nebi sallallahu aleyhi ve sellem de söyle buyurur : " Kim ilim aramak üzere bir yola koyulursa Allah da buna karşılık, ona cennete giden yolu kolaylaştırır. Melekler ilim tahsil edenlerden memnun olduklarından dolayı kanatlarını – o ilim tahsil edenlerin üzerlerine - indirirler… }
TİRMİZİ : 4.C.2822.N – EBU DAVUD : 4C.3641.N – İBNİ MACE : 1.C.223.N
{ … Ebu Hureyre r.a dan. Resulullah s.a.v buyurdular ki :Dünya mel’un-dur, onun içerisindekiler de. Ancak, Allah’ın zikri, ilim sahipleri ve ilim tahsil edenler müstesna. }
TİRMİZİ : 4.C.2424.N – C.SAĞİR : 2.C.2199.N
{ … Resulullah s.a.v şöyle buyurdu : “ …… Alimin abide üstünlüğü, Ayın sair yıldızlara karşı üstünlüğüm gibidir. Alimler peygamberlerin varis-leridirler………… }
TİRMİZİ : 4.C.2822.N
{ … Resulullah s.a.v yine şöyle buyurdu : “ …… Alimin abide üstünlüğü, benim sizin en aşağı mertebede olanınıza karşı üstünlüğüm gibidir. ………… }
TİRMİZİ : 4.C.2825.N
Şeref, övünç ve değer olarak bu derece ve bu güzel rütbe insana yeter. Zira peygamberlik rütbesi üstünde hiçbir rütbe yoktur. Dolayısiyle bu rütbenin varisinin şerefi üstünde de hiçbir şeref yoktur.
{ … Muaz ibn Cebel r.a şöyle der : Ey insanlar ! ilim öğreniniz. Allah için ilim öğrenmek,ilahi haşyeti kazandırır. İlim taleb etmek ibadettir,müzakeresi tesbih,ondan bahsetmek – onu başkalarına anlatmak – cihad’tır.Bilmeyene öğretilmesi sadaka,ehline verilmesi ilahi yakınlıktır. O,yalnızlıkta bir dost,kimsesiz yerde bir arkadaş,dini işlerde bir yol gösterici,darlık ve genişlikte bir yardım,işler karıştığı zaman güzel bir danışman,akrabalar yanında sadık bir yakın ve cennet yolunun bir ışığıdır.
Allah,ilim sayesinde nice milletleri yüceltir.Onları kendilerine uyulan hidayet rehberleri ve hayırda izleri takip edilen fazilet önderleri yapar. Melekler onların – kendi aralarındaki – dostluğuna imrenir ve kanatlarıyla üzerlerine sürünüp onları mesh ederler. Yaş kuru her şey,hatta denizdeki balıklar ve diğer hayvanlar,gökteki yıldızlar ilim ehli için istiğfar ederler.
Ve şunu asla unutmayın ki ; Allah’a kulluk ancak ilimle olur.Onunla ancak Allah tevhid edilir ve onunla ancak Allah yüceltilir. Onun sayesinde ancak takva sahibi olunur… Akraba hukuku onunla gözetilir…Helal ve haram ancak onunla tanınır.
Ve yine şunu da unutmayın ki ; Önce ilim onun ardından amel gelir. Bahtiyer olanlar ona sahip olanlar,bedbaht olanlar ise,ondan mahrum kalanlardır. }
EBU NUAYM HİLYE : 1 / 239 – CAMİU’L BEYANİ’L İLM : 1 / 70
Bu zikredilen delillerden açıkça anlaşolıyor ki, Allah için ilimle meşkul olmak ; namaz,oruç,tesbih, dua ve benzeri bedeni nafile ibadetlerden daha üstündür….. Çünkü ilmin faydası,sahibiyle birlikte diğer insanları da kapsar. Oysa nafile ibadetler,sahibiyle sınırlıdırlar.
Bütün ibadetler öncelikle ilme muhtaç ve ona bağlıdırlar. Ama ilim onlara bağlı değildir…… Bununla beraber ilmin eseri, sahibinin ölümünden sonra da bakidir…Ama bedeni nafile ibadetler,sahibinin ölümüyle kasiliverirler.
Ve en önemlisi de, ilmin baki kalmasında dinin diriltilmesi ve onun yüce değerlerinin korunması söz konusudur.
Değerli Müslümanlar ! şunu asla unutmamamız gerekir ki, ilmin ve onu öğrenenlerin faziletiyle alakalı bütün bu söylenenler,ancak ve ancak taleb ettiği o ilimle Allah’ın hoşnutluğunu, O’na yakın olmayı ve O’nun cennetini ve cemalullahını amaçlayan muttaki,erdemli ve öğrendiği o ilimle amel eden kimseler içindir….. Değilse gayri islami bir niyetle, soysuz bir düşünceyle veya bağlılarının ve öğrencilerinin teveccühünü kazanmak amaçlı öğrenilen ilim ve alimler için söylenmiş şeyler değildir bunlar.
Bununla beraber başkalarına üstün gelmek, maddi çıkarlar sağlamak, sefihlerle tartışmak veya oturduğu meclislerdeki insanların teveccühünü celb etmek için öğrenilen ilim ve bu maksatlı ilim talebeleri için söylenmiş şeyler değildir bunlar.
Bu şekildeki gayri islami bir niyetle ilim taleb eden insanlarla alakalı bakınız Allah resulü s.a.v neler söylemektedir :
{ …. Ebu Hureyre r.a dan.O şöyle dedi : Resulullah s.a.v şöyle buyurdular : Kim kendisi ile Allah’ın rızası aranan ilimlerden bir ilmi, dünya malından bir şey elde etmek için öğrenirse,kıyamet gününde cennetin kokusunu bulamaz. }
EBU DAVUD : 4.C.3664.N - İBNİ MACE : 1.C. 252.N
{ … Cabir İbni Abdullah r.a dan.Nebi s.a.v şöyle buyurdu :Alimlere karşı övünmek, sefihlerle tartışmak ve meclislerin seçkin köşelerinde yer almak için ilim öğrenmeyiniz. Kim böyle yaparsa ona ateş vardır,ona ateş vardır. }
İBNİ MACE : 1.C.254.N
{ … Ka’b İbni Malik r.a şöyle dedi : Resulullah s.a.v şöyle buyurdular : Kim ilmi alimlerle çekişmek, sefihlerle cedelleşmek ve insanların teveccühünü kazanmak için talebederse, Allah onu ateşe sokar. }
TİRMİZİ : 4.C.2792.N
allahinyolu.blogspot.com/2013/03/ilmin-onemi-ve-alimlerin-degeri.html
İslâm kadar ilme önem veren başka bir din yoktur. Kur'an-ı Kerim'de sadece ilim kelimesi yüz beş defa zikrederek okuma
.
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم
İLMİN ÖNEMİ ve ÂLİMLERİN DEĞERİ
İslâm kadar ilme önem veren başka bir din yoktur. Kur'an-ı Kerim'de sadece ilim kelimesi yüz beş defa zikrederek okumaya ve bilgiye büyük önem vermiştir. Onun içindir ki; Hz. Peygamber (s.a.v)'e inen ilk vahiyde okumaktan, kalemden, eğitim ve öğretimden bahsedilir:
"Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı bir kan pıhtısından yarattı. Oku! İnsana kalemle yazı yazmayı öğretip ona bilmediklerini öğreten Rabbin sonsuz lütûf sahibidir."
Okumanın ve okunacak şeylerin bir sonu olmadığı için, Allahu Teâlâ Rasûlüne ayrıca: “Rabbim ilmimi artır!” diye dua etmesini emretmiştir.
Efendimiz de (s.a.v) bu emre: “Allahım! Bana öğrettiğin şeyle beni faydalandır. Bana faydalı olanı öğret. İlmimi artır. Her halde Allah’a hamdolsun. Cehennem ehlinin halinden Allah’a sığınırım.” diye niyazda bulunarak karşılık vermiştir.
Kur’an hâfızlarından ve vahiy kâtiblerinden Abdullah b. Mes’ud ise (r.a) bu ayeti okudukça: “Allahım! Benim ilmimi, imanımı ve yakînimi artır.” diye dua ederdi.
Bir Peygamber ilimsiz ve ilâhi desteksiz yol alamazsa, onun bağlıları cehalet ve nefsiyle nereye varacaktır.
Bütün âlem ve insanlık ilim için yaratılmıştır. Bu ilim, mârifetullah ilmidir. Yani âlemlerin sahibi Yüce Yaratıcıyı tanıma ve sevme ilmi. Bütün çeşit ve detayı ile ilimlerin özü ve hedefi budur. İlim esası itibariyle nurdur.
İlim Allah yolunda en güzel kılavuzdur. İlim Allah’ın bir sıfatıdır, onu insana emanet etmiştir. Allahu Teâlâ ilimle bilinir, ilimle sevilir, ilimle övülür. İnsan ilimle dirilir, kalb ilimle ihya olur, insan hakikatini ilimle bulur. Eşyanın hakikati ilimle keşfolunur. İlimsiz ve irfansız Cennet’e girilmez. Allahu Teâlâ Kuran’da cehaleti ölüm, ilmi hayat olarak tanıtıyor. O halde bu ölüler sınıfına girmemek gerekir.
Allahu Teâlâ bir kula hayır ulaştırmak isterse onu önce bir ilim halkasına ve edeb meclisine ulaştırır. Mârifetullah ve edeb olmadan kimse Allah’ın rıza ve sevgisine ulaşamaz. İlimsiz ne mürşidlik, ne de müridlik yapılabilir.
Hz. Peygamber (s.a.v) birisiyle konuşurken, Allah kendisine vahy ederek, o adamın ancak bir saatlik ömrü kaldığını bildirdi. Bu olay, ikindi vakti meydana geldi.
Bunun üzerine, Hz. Peygamber (s.a.v) durumu o adama bildirdi.
Bu sebeple adam, rahatsız oldu ve "Ey Allah'ın Resulü, bana şu saatte yapılması en uygun olan işi göster,’’ dedi.
Hz. Peygamber de, ‘’ilim öğrenmekle meşgul ol,’’ dedi. O kimse de bununla meşgul oldu ve akşamdan önce canını teslim etti.
Ravi şöyle demiştir. Şayet ilimden daha faziletli bir şey olsaydı, muhakkak ki Hz. Peygamber, o vakitte o kimseye onu emrederdi.
Her Müslüman’ın dinî görevlerini yerine getirecek, helâl ile haramı, hak ile batılı birbirinden ayırt edecek kadar bilgi sahibi olması farzdır. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.v): "İlim tahsil etmek her Müslüman erkek ve kadına farzdır" buyurmuştur.
Hadis, farz-ı ayn ilimden bahsetmektedir. Farz-ı ayn ilim, her müslümanın bizzat öğrenmesi ve bilmesi gereken ilimdir. Bu ilmi ona farz kılan Allahu Teâlâ ve O’nun Rasulü’dür. Akıllı olup büluğ yaşına ulaşan her müslüman bu ilimlerden sorumludur. Çünkü bu durumdaki bir insan, iman ve ibadetle yükümlüdür. Helâl ve harama dikkat etmesi gerekmektedir. Görevli melekler tarafından amelleri yazılmaya başlanmıştır. Amele yükümlü olan bir kimseye ilk gereken iş, yapacağı işin ilmini öğrenmektir.
Temel kaide şudur: Yapılması farz olan bir şeyin ilmini bilmek de farzdır. Bu şeyleri temelde üç ana gruba ayırabiliriz:
* İnanılması şart olan esaslar.
* Yapılması icap eden farzlar.
* Terk edilmesi gereken haramlar.
Bunlarla birlikte vacip, sünnet, mendub, müstehab, mübah, mekruh ve müfsid olan ameller mevcuttur ki, onların bilinmesi farzlardan sonra gelir.
Ebû Derdâ (r.a.) şöyle buyurmuş: ‘’İlim öğreniniz! Çünkü âlimle talebe ecir de denktir. Bu ikisi dışındaki insanlarda pek hayır yoktur. ‘‘
Menkıbe
İlim Meclislerine Katılmak
Fakih Ebü'l-Leys Semerkandî (r.ah) demiştir ki: Senedleriyle bize ulaştığına göre, Muhammed b. Şîrîn (r.ah) şöyle anlatmıştır:
Basra mescidine gitmiştim. Mesciddekiler Esved b. Serî'in (v. 161) etrafında toplanmış, o da onlara vaaz-ü nasihat ediyordu. Bir diğer köşede ise bir grup fakih, aralarında fıkıh müzakeresi yapıyordu. Bu sırada ben bu sohbet halkasının arasında bir yerde iki rekât namaz kıldım. Namazı bitirdikten sonra kendi kendime, "Eğer Esved'in halkasına gidersem, umulur ki bana da onlara inen rahmet ve icabet (duaların kabul olması) iner" dedim. Sonra yine kendi kendime, "Eğer fıkıh ilminin yapıldığı halkaya katılırsam, belki bugüne kadar işitmediğim ilmî bir mevzuyu işitir ve onunla amel ederim" dedim. Böyle tereddüt içinde kaldım ve neticede hiç birine katılamadan kalktım, mescidden çıktım.
Gece olup yattığımda biri bana geldi ve "Şayet sen o fıkıh ilminin müzakeresinin yapıldığı halkaya katılacak olsaydın, elbette Cebrail'in (a.s) onlarla beraber oturuyor olduğunu görecektin" dedi.
Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurur:
“En güzel hediye; hikmetli bir sözü iyice anlayıp, din kardeşine anlatmaktır. Bu, aynı zamanda bir senelik ibadete karşılıktır.”
Ata bin Ebi Rebah'a soruldu;
“Zikir meclisi nedir?” cevaben buyurdu ki:
“Namaz nasıl kılınır? Oruç nasıl tutulur? İslâmi alışveriş nasıl olur? Abdest ve gusül nasıl alınır? Neler helâl, neler haramdır? Bu gibi meselelerin konuşulduğu her meclis, zikir meclisidir.”
İmamı Gazâlî (rah.) Hazretleri şöyle der;
“İki şey vardır. Bütün âlimler, muallim ve hakîmler bu iki şeyi tarif etmek için eserler vermiştir. Tüm semâvî kitaplar onları öğretmek için indirilmiş, bütün peygamberler onları tebliğ ve tatbik için gönderilmiştir. Hatta bütün kâinat o iki şey için yaratılmıştır. İşte bu iki cevher, ilim ve ibâdettir.
Ey Hak yolcusu! Sana emredilen şeyleri yapman ve yasaklardan sakınabilmen için ilim gerekir. Yoksa ne olduğunu, ne için ve ne şekilde yapıldığını bilmediğin ibadetleri nasıl yerine getireceksin?
Günah olduğunu bilmediğin şeylerden nasıl sakınacaksın? Eğer gereken ilmi elde etmezsen, çoğu kez, senelerce namazlarını bozmuş bir halde ibadet edersin de, haberin bile olmaz. İman ve ibadet konularında bir mesele ile karşılaşırsın: hem bu meseleyi halledecek bir kimse aramazsın hem de şüphe içinde günler geçirirsin.’’
Burada sırf ilim ve ibadetle meşgul olmak sözü yanlış anlaşılmamalı. Bu hiçbir dünya işine bakmadan bir kenara çekilip devamlı ilim ve ibadetle meşgul olmak ve bu halde ölümü beklemek demek değildir.
Bundan maksat, Allah rızasını hedefe alıp, uyku ve eğlence dâhil her işi, ilmin öğrettiği inceliğe göre yaparak, ibadete çevirmektir. Bunun için her müminin, kendisine gerekli olan ilmi öğrendikten sonra, ölene kadar amele devam etmesi gerekir.
Seyyid Muhammed Râşid Erol (k.s.) hazretleri şöyle buyurmuştur: ‘’İlim olmazsa din tahrif olur; amel olmayınca da ilim gereken faydayı vermez. Önemli olan, ilim ve ameli beraber yürütmektir.’’
İlim, yüce Allah’ın nurudur, Peygamberimiz’in (s.a.v) mirasıdır; Efendimiz (s.a.v) ümmetine atın gümüş, bağ bahçe değil ilim bırakmıştır. Çünkü ilim Allahu Teâlâ’nın en büyük emanetidir. Bütün Allah dostlarının hedefi ilim sermayesini korumaktır; bunun için seferber olmak gerekir.
Rasülullah s.a.v. şöyle buyurur:
“Ya âlim ol, ya ilim öğrenen ol, ya dinleyen ol, ya da ilme sevgi besleyen ol! Beşincisi, yani ilimden hoşlanmayanlardan olma, yoksa helak olursun!”
Kâinat bu ilmin bulunması ve korunması için ayakta tutulmaktadır. İlim ehli Allah’u Teâlâ’nın sevgilisidir. Peygamberimizin ifade ettiğine göre Cenâb-ı Hak, ilim peşinde olan herkesi meleklerine ve bütün âleme sevdirmekte, bu sevginin sonucu denizdeki balığa, yuvasındaki karıncaya kadar bütün varlıklar onlar için istiğfar etmektedir.
Menkıbe
Bu Beldede İlim Ölmüştür
Rivayet edildiğine göre Süfyan es-Sevrî Askalan şehrine gelir, orada üç gün ikâmet ettiği halde, kendisine hiç kimse gelip de ilmî bir mesele hakkında soru sormaz. İmam buna çok üzülür ve şöyle der:
‘’Bana ücreti karşılığında binek verin de bu beldeden hemen gideyim. Çünkü bu beldede ilim ölmüş.’’
Süfyan es-Sevrî bu hareketiyle ilim öğretmenin ne denli büyük bir önem taşıdığını ve ilmin devam etmesinin bu vazifenin yapılmasına bağlı olduğunu ifade etmek istemiş ve kendisinin de bu vazifeye ne denli bağlı olduğunu bu şekilde göstermiştir.
İkinci bin yılın müceddidi İmam Rabbânî (k.s.) teşhisini şöyle koyuyor: “Dinimiz, dünya ve ahiretin bütün mutluluğunu garanti etmiştir. Ancak, bunun gerçekleşmesi için sahih bir imandan sonra herkese şu üç temel vazife düşmektedir:
* İlim,
* Amel,
* İhlâs.
Bu üç şey tam olarak elde edilmeden dinin hakikati anlaşılamaz ve kul vaat edilen ilâhî lütuflara ulaşamaz. Sûfilerin özel olarak üzerinde durduğu tasavvuf ve hakikat ilimleri, dinin hizmetçisidir ve bütün seyru sülûk, üçüncü mertebe olan “ihlâs”ın elde edilmesi için yapılmaktadır. İhlâs da “rızâ” makamı için gereklidir. Bunların dışındaki bütün manevi haller, cezbe ve benzeri şeyler asıl maksat olmayıp, ihlâs ve rızâ makamının tahakkuku için bir başlangıç ve hazırlıktır.”
“Kulu Allah Teâlâ’ya yaklaştıran ameller iki çeşittir:
- Farzlar,
- Nâfileler.
Cahilden Dost Olmaz
Büyük veli es-Sülemî (K.S.), Allah’a dost olmak isteyenlere sesleniyor: “Allah Teâlâ’nın hükümlerini, Hz. Rasûlullah’ın (A.S.) emir ve edeblerini bilmeyenler, velî ve sûfî olamaz. Zahiri hükümleri iyi bilmeyen kimse, batınî hallerini güzelleştiremez. Halleri ilme ters düşen birisine, sûfî ismi verilemez.”
Seyyid Abdülhakim Bilvanis-i (k.s) hazretleri de: ‘’Sofi dininin ayakta kalmasını istiyorsa Akaid ve fıkıh kitaplarını elinden düşürmesin. Akaid ve fıkhı zayıf olan sofinin tasavvufi yaşantısı boşa gider.‘’buyurmaktadır.
Yani bu tasavvuf yolundan gereği gibi istifade edemez. Seyr-i süluk yolunda ilerleyemez. Manevi güzelliklerden mahrum kalır ve hedefine ulaşamaz. Şeytan cehaletten kaynaklanan karanlıktan istifade ederek cahil kimseleri yolundan saptırır.
Menkıbe
Gavs-ı Sani Hz.lerinden naklen, S.Muhammed Saki Hz.leri anlatır.
Abdülkadir Geylani (k.s.), bir gün mihrapta oturmuş zikir ve murakabe ile meşgulken gaipten bir ses geliyor:
“Ey Abdülkadir kulum! Ben senden bütün amelî yükümlülükleri kaldırdım...”
Abdülkadir Geylani (k.s.) bu sözü duyar duymaz sesin geldiği yöne elindeki tesbihi kurşun gibi fırlatarak, “defol lanetli şeytan!” diye haykırıyor.
Foyası ortaya çıkan şeytan, “ben bu şekilde nice abidleri, nice zahidleri yoldan çıkardım. Ama sen bir an olsun tereddüt edip tuzağa düşmedin. Nasıl anladın beni?” diye soruyor.
Abdülkadir Geylani (k.s.), hepimizin ibret alması gereken şu sözlerle cevap veriyor şeytana: “İki şeyle tanıdım seni. Birincisi akaid ilmi. Bu ilimle biliyorum ki, Allah bir yönden hitap etmez; O her yerdedir. Oysa senin sesin bir yönden geldi. İkincisi fıkıh ilmidir. Buna göre de, peygamberler dâhil hiç kimseden amel mecburiyeti kaldırılmamıştır...”
Hz. Rasûlullah Efendimiz’den (s.a.v) ümmetine kalan bir tek miras var; o da zahiri ve batınıyla din ilmi. Birazcık aklı ve imanı olan kimsenin bu mirastan azıcık payı bulunmalıdır. Kalbinde iman, hâlinde edeb ilmi bulunmayan kimse henüz insanlık makamına adım atmamıştır. Çünkü insan ancak iman ve edeble hayvanlardan ayrılır. Onlar yoksa insanı insan yapan ne kalır?
İbn Mesud (r.a.) şöyle buyurmuş: "Sizler şimdi öyle bir zamanda bulunuyorsunuz ki, bu zamanda amel etmek ilimden daha hayırlıdır. Fakat öyle bir zaman gelecek ki ilim öğrenmek amel etmekten daha hayırlı olacaktır" demiştir.
Hz. Peygamber (s.a.v.) Efendimiz şöyle buyurmuştur:
‘’İlim meclisinde bulunmak bin rekât nafile namaz kılmaktan, bin cenazeye katılmaktan ve bin hastayı ziyaret etmekten daha faziletlidir.‘’
Allah Resülü (s.a.v)’e, ‘’Kur’an okumaktan da daha faziletli midir?’’ Diye soruldu.
Resulullah (s.a.v): ‘’Kur’an, okumak ancak ilimle fayda verir.‘’ Diye buyurdu.
Menkıbe
Boş Vakitler Neyle Değerlendireyim
Bir adam Abdullah bin Mübarek'e:
“Ya İmam! Günümün boş saatlerini neyle değerlendireyim. Kur'an'la mı, ilim öğrenmekle mi?” diye sormuştu. İbn-i Mübarek ona:
“Sen namaz kılacak kadar Kuran okuyabiliyor musun?” Diye sordu.
“Evet,” cevabını verince, şu tavsiyeyi yaptı:
“Öyleyse, Kur'an'ı daha iyi anlamak için boş kalan saatlerini, ilim öğrenmeye ayır.”
Cehalet öyle büyük bir karanlık ki Hz. Ali r.a. ‘Bana bir harf öğretenin kölesi olurum’ diyor. Yani köleliği cehalete tercih ediyor. Kölelikten daha alçaltan bir hayata mahkûm olmak, akıllı ve şahsiyetli bir mümine yakışır mı?
Beyazid-i Bistami (k.s) şöyle buyurmuş: “Hakikat odur ki, insan tabiatı ilimden çok cehalete meyleder. Zorluk çekmeden cehaletle çok iş yapmak mümkündür. Ama sıkıntı çekmeden ilme (ve şer’i bilgilere) göre bir tek adım atmak dahi mümkün değildir.“
Başka bir sözümde ise Bayezid Bistami (k.s.) ‘’Mücahede içinde otuz sene çalıştım. Benim için ilimden ve ilme tabi olmaktan daha çetin olan bir şey görmedim.’’
İlim Öğrenmenin Fazileti
Tabi ki de bu çile ve zahmetlerin mükâfatı ve fazileti çok fazladır. Nitekim hadisi şeriflerde şöyle varid olmuştur:
Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurur:
“Kim ilimden dünyasını ve ahiretini aydınlatacak bir bölüm öğrenirse, Allah ona dünyada kabul görmüş, tutulan yedi bin sene orucun sevabından ve ibadetle geçirilmiş gecelerin sevabından daha çok hayırlar ihsan eder.”
‘’Her kim insanlara öğretmek gayesiyle ilimden bir bab (konu) dahi öğrenirse, o kimseye yetmiş sıddıkın sevabı gibi sevap verilir.’’
"Kim ilim talep ederse, bu işi, geçmişteki günahlarına kefaret olur"
Ebu’d-Derda şöyle buyurmuş: Herhangi bir kimse mescide, bir hayrı öğrenmek veya öğretmek için giderse, ona bir mücahidin ecri yazılır. O mescidden evine ancak ganimet sahibi olarak döner.
Hz. Abdullah bin Amr (r.a.) anlatıyor:
"Rasulullah(s.a.v), bir gün odalarının birisinden çıkıp mescide girdi. Bu esnada iki halka (şeklinde oturmuş iki grup) ile karşılaştı.
Bunlardan bir halka Kur'an okuyor ve Allah'a dua ediyordu.
Diğer halka da ilim öğreniyor ve öğretiyorlardı. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):
"(Bunların) hepsi hayır üzeredirler. Şunlar Kur'an okuyorlar ve Allah'a dua ediyorlar. Eğer Allah dilerse onlara (isteklerini) verir ve dilerse vermez. (Diğer cemaate işaretle) bunlar da (ilim) öğreniyorlar ve öğretiyorlar. Ben de ancak muallim/öğretici olarak gönderildim." buyurdu ve hemen bunların yanına oturdular."
İlim Âlimle Ayakta Kalır
Hz. Peygamber (s.a.v) Efendimiz şöyle buyurmuştur:
‘’Allah, ilmi kullarından çekip çıkartarak değil, alimleri almak suretiyle alacaktır. Nihayet alim kalmayınca, halk bir takım cahil alimleri (gerçekte cahil, görünürde alim kişileri) kendilerine lider edinir. Bunlara bir takım sorular sorulur, onlar da ilimleri olmadığı halde fetva verirler. Böylece hem kendileri sapkınlığa düşerler hem de halkı düşürürler.”
İslâm dini doğruyu yanlışı anlamada ilme büyük önem vermiş, ilim öğrenmeyi ve öğretmeyi daima teşvik etmiştir. İlim ehli insanlar da saygıyla karşılanmıştır.
Bir keresinde Allah Rasulü s.a.v. “İlim kaldırılmadan ilmi alın.” buyurdu. Bir bedevî, nasıl kaldırılır, diye sordu. Bunun üzerine Allah Rasulü s.a.v. şöyle buyurdu: “Bilmez misin ilmi taşıyanın gidişi, ilmin gidişidir.”
Abdurrahman es-Sulemî (k.s.) şöyle buyurmuştur: ‘’Biz, öyle kimselere yetiştik ki, onlar Kur’ân ayetlerini onar onar öğreniyorlardı. Öğrendikleri bir on ayetin ihtiva ettiği bilgilerle amel etmedikçe, bunları hayatlarında uygulamadıkça; diğer on ayete geçmezlerdi.’’
İslâm âlimlerinin din-i mübinimiz İslâm’a hizmeti büyüktür. Biz kulluğumuzu, ibadet ve taatlerimizi gönül rahatlığıyla yerine getirebiliyorsak, şüphesiz bu ilim ehlinin gayretleriyle olmuştur. Onlar doğru yolu belirlemişler, karışıklığı, fitne ve fesadı önlemişlerdir.
Her şeyden önce geçmiş nesillere, hele de o nesillerin büyüklerine karşı edepli olmak, İslâm ahlâkının son derece önemli bir prensibidir.
Yahya bin Muaz (k.s.) ‘’Gerçek âlimler; insanlara, ana-babalarından daha hayırlıdırlar. Zira anne ve baba, çoğu zaman çocuklarını yalnız dünya tehlikelerinden korurlar. Dünyevî geleceklerini hazırlarlar. Âlimler ise, insanları âhiret azabından korurlar, uhrevî istikballerini hazırlarlar.’’
Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurur:
"Anne babanın yüzüne bakmak ibadettir. Kâbe’ye bakmak ibadettir. Mushafa (Kur'ân-ı Kerîm) bakmak ibadettir. Âlimin yüzüne bakmak ibadettir.’’
Bize düşen, Allah Rasulü s.a.v.’in vârisi olan âlimlerimizin gayretlerini heba etmemektir. Onların şahsiyeti ve eserleri üzerinde şüphe uyandırma çabalarını bertaraf etmektir. İlmî mirasımızı yıpratma çabası içinde olanlara karşı doğru bilgi ile donanmış olma gerekliliği açıktır. O ilimleri devam ettirmek, yenilemek, ihya etmek lazımdır.
Şöyle baştan bir hatırlayacak olursak, Cenab-ı Mevlâ, Rasulü s.a.v.’in elçiliği ile İslâm’ı göndermiş ve doğru anlaşılıp yaşanmasını O’nunla sağlamıştır. Her biri nübüvvet nuruyla terbiye olmuş sahabiler de dosdoğru yolu Rasul-i Ekrem Efendimizden öğrenmişler, onlar da sonraki nesillere aktarmışlardır.
Şeyhülislam Abdülkadir Sühreverdî rh.a. şöyle der: “Allah Teâlâ, Rasulü ile gönderdiği şeyleri kabul etmeye en saf kalpleri, en temiz nefsleri hazırladı. Kalplerdeki saflık, nefslerdeki temizliğin farklılığı, İslâmî ilimlerle birleşip ortaya çıktı. Herkes kendi kalp ve kabiliyetine göre o ilimden istifade etti.”
Âlimlerin çabaları kadar, tasavvuf büyüklerimizin gayretlerinin de hak yolun korunması ve müminlerin dünyalarının heba olup gitmemesi bakımından eşsiz kıymeti vardır. Zahir ve bâtın ulemanın bir arada, gerektiğinde birbirini dengeleyen bu etkinliği sayesinde hak ile bâtıl birbirinden ayrılmştır.
Şihabuddin Sühreverdî k.s. Avârifü’l-Mearif adlı eserinde, korumakla mükellef olduğumuz bu mirasın nasıl meydana getirildiğini şöyle anlatır: “Dinimiz asırlar boyu, ilim ehli insanların gayretleriyle safiyetini kaybetmeden bugünlere ulaştı. Tefsir âlimleri, hadis imamları ve fakihler, Kur’an ve Sünnet’ten birçok ilim elde ettiler. Onlardan hükümler çıkarttılar. Yeni durumları, Kur’an ve hadisin delilleri ışığında değerlendirip hükme bağladılar. Böylece, Allah Teâlâ âlimler vasıtasıyla dinini himaye etti.
Tefsir âlimleri tefsir şekillerini,
Hadis imamları hadisleri derlediler.
Fakihler ise asıl kaynaklardan hükümler çıkardılar.
Rasülullah s.a.v. şöyle buyurur:
“İnsanlar içinde peygamberlik derecesine en yakın olanları âlimler ve cihad edenlerdir.”
Çünkü âlimler, insanlara peygamberlerin getirdikleri yolu gösterir ve ona davet ederler. Cihad edenler de, peygamberlerin getirdikleri din uğruna kılıçları ile savaşırlar. Onların faziletleri bu özelliklerinden kaynaklanır.
Ebu Alâ Sakafî rh.a. şöyle de der: “İlim, bilgisizliğe karşı kalp için hayat ve karanlığa karşı gözün ışığıdır.” Yani bilgisizlik ölümüne karşı kalbe hayat veren şey ilimdir. Küfür karanlığına karşı yakîn gözünün nuru da ilimdir. Dinin hükümleri noktasında bilgi sahibi olmayan kişinin kalbi bilgisizlik yüzünden ölmüştür. Gaflet içindedir. Çünkü böyle bir kalp, Cenab-ı Mevlâ hakkında cehalet içindedir. Allah’ın emirleri konusunda cehalet içindedir.
O halde zamanın yıpratıcı unsurlarına karşı ilim hazinemizi korumalı, elimizdeki mirasın kıymetini bilmeliyiz. Bu şuura sahip nesiller yetiştirmeliyiz. Bu yolda adımlar atmalı ve atılan her bir adımın hayır olarak bize döneceğini de bilmeliyiz.
S. Muhammed Raşid (k.s.) hazretleri şöyle buyurmuştur ‘’Ey Allah’ın kulları! Bir talebe yetiştirmek, bin kişiyi sofi yapmaktan efdaldir. Hele o talebe vârisü’l enbiya olursa! Siz dininizi beldenizde bulunan en büyük, en müttâki âlimlerden öğreniniz. İlimle meşgul olan kişi ise dünyada en güzel iş ile meşgul oluyor demektir. Cahilin abidi de sofisi de hüsrandadır.‘’
Kısacası; Cahil sofi cin ve insan şeytanlarının maskarası olur, kar edeyim derken zarar eder, kaş yapayım derken göz çıkarır, nefsini ve dinini başkalarına ısındırayım derken kaçırır. Şâirin dediği gibi:
‘’ Cahil insan gül olsa da koklama‘’
Ebû Leys Semerkandî, Tenbihü’l Gafilin
Allah Dostlarından Yaşayan Sözler, Muzaffer Taşyürek
el-Bezzar, el-Müsned, 9/94; et-Taberani, el-Mu’cemu’s-Sağir, 786; ed-Darimi, es-Sünen, 248; İbnu Ebi Şeybe, 5/284; el-Beyhaki,Şu’abu’l-0
İman, 2/256; Buhari, et-Tarihu’l-Kebir, 4/99; Ebu Nu’aym, el-Hilye, 7/237.
Sülemî, Menâhicü’l-Ârifin, 11
Allah Dostlarından Yaşayan Sözler, Muzaffer Taşyürek
Yakın manadaki hadisler için bkz: Münzirî, et-Terğîb ve’t-Terhîb, No:118; Ali el-Müttakî, el-Hindî, kenzu’l-Ummâl, No: 28852; Hatib el-Bağdadî,
Tarihu Bağdat, 6/50; Zebîdî, İthafu’s-Sadeti’l-Müttakîn, 1/160:
Zebidî, İthâfü’s-Sâdeti’l-Müttâkîn, 1/106; Münzirî, et-Tergîb ve’t Tergib, 1/98; Irâkî, el-Muğni an Hamli’l-Esfâr, 1/11; Hatib el-Bağdâdî, Târihu
Bağdat, 6/50.
Hafız Iraki, Tahricu Ahadisi’l-ihya’da şöyle der: Bu hadisi Ebü Nuaym rivayet etmiştir.
Labels: İLMİN ÖNEMİ ve ÂLİMLERİN DEĞE.
.
www.semerkanddergisi.com › DİN VE HAYAT
Fakat bu yaygın algıdan farklı olarak İslâmî literatürde ilim denilince, Allah'ın razı ... hadisi şerifler ve gelmiş geçmiş alim
.
İlim deyince akla pek çok bilgi alanı gelir. Dinî ilimlerin yanı sıra tecrübî ilimler yani fizik, kimya vs. de bu kapsama dahildir. Fakat bu yaygın algıdan farklı olarak İslâmî literatürde ilim denilince, Allah’ın razı olduğu ve Rasulü’nün örneklediği bilme, anlama ve kavrama akla gelir. Buna “tefakkuh” da denilir. Dolayısıyla bilginin yanı sıra güzel kulluk da ilmin vazgeçilmez bir unsurudur. Alim kişi sadece “bilen” değil, aynı zamanda bildiklerini kendine, hayatına katmış kişidir. Çünkü ilmin nihaî hedefi ilahî yakınlıktır.
Bilenler ve bilmeyenler
Allah’ın Kitabı’nı, Rasulü’nün Sünneti’ni ve bu ikisi merkezinde çağdan çağa intikal eden sahih anlayışı kavramamıza yarayan bütün bilgiler ilim dairesindedir. Tefekkür ve tezekkür ilmin hem aracı hem meyvesidir. İslâm’ın bir bilme, anlama ve bilineni hayata aktarma dini olduğu, her basiret sahibinin malumudur.
Başta ilahî vahiy olmak üzere, hadisi şerifler ve gelmiş geçmiş alimler ve sâlihler, ilmin vazgeçilmez önemi üzerinde ısrarla durur. Bu hususta en büyük tenbih ve teşvik, belki de Cenab-ı Hakk’ın şu beyanıdır: “De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” (Zümer, 9). Allah Tealâ bilenle bilmeyeni ayırmış, ilim ehlini seçkin kılmıştır.
…
Selim Uğur’un hazırladığı yazının devamı Semerkand Dergisi Aralık 2015 sayısında
.
www.yeniumit.com.tr/konular/detay/kur-an-acisindan-ilim
Kur'ân-ı Kerim'e göre insanı mümtaz kılan özelliklerin başında ilim kabiliyeti gelir. Beşeriyete ..... İslam'da, Dünya - Ahiret
.
KUR'ÂN AÇISINDAN İLİM
Prof. Dr. Suat Yıldırım
|
Ta'lim-i esmada muhatap sadece Hz. Adem değil, belki evveliyle, âhiriyle bütün insanoğullarıdır. Hz. Adem'e öğretilen şeylere gelince onların hepsi bir nüve, birer çekirdek mahiyetindedir. Yani nasıl ki onun sulbünde bütün kan grubları, bütün ırklar mündemiç idi; ona bildirilen ve öğretilen şeylerde de bütün ilimlerin nüvesi, çekirdeği vardı.
|
Kur’ân-ı Kerim’e göre insanı mümtaz kılan özelliklerin başında ilim kabiliyeti gelir. Beşeriyete verilen bu kabiliyet, insanların atası olan Hz. Adem (a.s.)’a, varlıkların isimlerini öğretme ile başlamıştır. Allah, yeryüzünde Kendisine vekil olacak bir mahluk yaratacağını bildirdiğinde melekler bundan hoşlanmadıklarını ifade ettiler. Allah, yaratacağı mahlukun bu işe layık olduğunu belirterek, ‘Ben, sizin bilemediğiniz çok şeyi bilirim.’ buyurdu. “Ve Adem’e bütün isimleri öğretti. Müteakiben önce onları meleklere göstererek, ‘İddianızda tutarlı iseniz haydi bana şunları isimleriyle bir bildirin bakalım.’ dedi. ‘Sübhansın ya Rab! Sen’in bize bildirdiğinden başka ne bilebiliriz ki? Her şeyi hakkıyla bilen, her şeyi hikmetle yapan Sen’sin.’ dediler. Allah, ‘Adem! Varlıkların isimlerini onlara sen bildir!’ dedi. O da isimleriyle onlara bildirince Allah buyurdu: ‘Ben size demedim mi ki göklerin ve yerin sırlarını Ben bilirim. Hem Ben sizin gizli-açık yapmakta olduğunuz her şeyi bilirim.’ O vakit meleklere, ‘Adem’in önünde eğilin!’ dedik. İblis dışında hepsi secde ettiler.” (Bakara, 2/30-34) Bunun anlamı şudur: Allah, insanlığa kapsamlı bir ilim kabiliyeti vererek Kendisinin isim ve sıfatlarının tecellisi olan hadsiz kâinat üzerinde tasarruf imkanı vermiş ve evreni onlara amade kılmıştır. Hz. Adem’e öğretilen, dünyanın sonuna kadar onun neslinden gelecek olan bütün insanlığa verilen ilim kabiliyetidir.1 Beşeriyetin gerçekleştireceği bütün maddi ve manevi gelişmeler, bunun neticesidir.
Kur’ân-ı Hakîm bazen münferit, cüz’i hadiseler zikrederek onun arkasındaki küllî düstura, ana prensibe dikkatleri çeker. Nitekim melaikenin Hz. Adem (a.s.) karşısındaki tutumları ve ona isimlerin öğretilmesi münferit bir olaydır. Ama onun ötesinde Allah Teala’nın insan nev’ine verdiği çok kapsamlı kabiliyetler sayesinde onun önüne, hadde, hesaba gelmez muazzam bir ilim âlemi açtığına, o ilimleri öğrenme ve adeta sınırsız denilebilecek kâinatı yönetme, orada istediği gibi tasarrufta bulunma özelliğine işaret eder. Böylece bu cüz’î hadisenin arkasındaki ana prensibe dikkat çeker. İnsan bu dünyaya ilim ve dua ile tekâmül etmek için gönderilmiştir. Mahiyet ve kabiliyet itibariyle her şey ilme bağlıdır.2 Bütün hakiki ilimlerin esası ve ruhu, Allah’ı tanımaktır. İlim ve marifetin kaynağı, Allah’ın güzel isimleridir. Her bir ilmin, her bir fennin hakikati, Allah’ın bir ismine istinad eder. Mesela: İlimler, O’nun el-Alîm isminden, hikmetler O’nun el-Hakîm isminden kaynaklanır. Tıp ilmi, O’nun Şâfî ismine dayanır. Hayat taşıyan bütün canlı varlıklar O’nun Hayy ve Muhyi isminin tecellisidirler. Bu şuur, kâinatı Allah namına okuma gayreti ve eğitimi verir. Onun için Kur’ân, ‘Yaratan Rabbinin adıyla oku!’ hitabıyla başlamıştır.3 Demek istenilen, nasıl olursa olsun bir okuma olmayıp, “Rabbisinin adıyla” bir okumadır.
Kur’ân nazarında Rabbimizi bize tanıtan iki kitap vardır: Birisi, “Bakılan, incelenen tekvinî kitap”, diğeri, “Okunan, tenzilî kitap”tır. Kur’ân, her iki kitabın da birimlerine “ayet” adını verir. Kâinatı ve insanlığı yaratan Yaratıcı, evreni mükemmel bir ilim ve sanat harikası olarak yaratmış, isim ve sıfatlarını onunla tanıtmış, oraya nihayetsiz imkânlar yerleştirmiştir. Bunu yaratmaktan maksatlarını ve bundan istifade yollarını göstermek için de “kullanma kılavuzu” olarak “tenzilî kitabını” göndermiştir. Böylece Kur’ân’a göre, bilimsel gerçekle dini gerçek şeklinde iki ayrı gerçek değil, tek gerçek, tek kaynak vardır. Bu anlayış, yani bilimsel bütünlük anlayışı, İslâm dininin temel akidesi olan “tevhid”in, Allah’ın birliğinin neticesidir.
Rabbimiz bununla yetinmemiş, bu iki kitabın manalarını, onları nasıl okumak gerektiğini öğrettiği, model olarak yarattığı bir öğretmeni, rehberlik ve uygulamayı gösterme gayesiyle görevlendirmiştir. Çünkü öğretmensiz bir okul düşünülemez. Öğretmensiz kitap, manasız bir eşya olur. Yazıyı, okumayı, doğru düşünme yollarını gösteren bir rehber şarttır. Bundan ötürü Hz. Peygamber (aleyhisselam) ‘Ben, ancak öğretmen olarak gönderildim.’ demiştir.4 Aslında bütün peygamberler de böyledir. Nitekim Hz. Muhammed (s.a.s.), nübüvvet binasının son tuğlası olduğunu belirtmiştir. Allah O’na ve O’na tâbi olarak bütün mü’minlere şöyle dua etmelerini emretmiştir: “Ya Rabbi! Benim ilmimi artır!” (Taha, 20/114) Hz. Peygamber bir duasında ‘Ya Rabbi! Bana varlıkların hakikatini olduğu gibi göster!’ diyerek sırf gerçek peşinde olmayı ideal olarak göstermiştir. Keza ‘İki günü eşit olan (yani her gün ilmini artırmayan) aldanmıştır.’ buyurmuştur. Bedir savaşı esirlerinden yazı bilenlere, on Müslümana yazı öğretmeyi kurtuluş fidyesi yapmış, yazı öğreten esirleri serbest bırakmıştır.
Gerçekten, Kur’ân’ın ilme tahsis ettiği pek geniş bir alan vardır. Usandırmamak için bunlardan sadece birkaç tanesini zikretmekle yetinmek istiyorum:
وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولاً
“Hakkında bilgin olmayan şeyin peşine düşme! Çünkü kulak, göz, kalp gibi azaların hepsi sorguya çekilecektir.” (İsra, 17/36) Şu halde insan daima hakikat peşinde, gerçek bilgi peşinde olacaktır. Tam bilgi edinmediği takdirde sorumlu olacaktır.
قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ “De ki: İddianızda tutarlı iseniz delilinizi ortaya koyun!” (Bakara, 2/111) Öyle ise bilgi veya belgeye dayanmayan tez geçerli olamaz, mücerret iddiadan ibaret kalır.إِنَّمَا يَخْشَى الله مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ “Kulları içinde ancak âlimler, Allah’ı lazım geldiği tarzda tazim ederler.” (Fatır, 35/28)
Bu ve benzeri ayetlerden çıkarılan prensiplerle Kur’ân, İslâm medeniyetinin başlıca kurucusu olmuştur. Nahiv, Sarf, Lügat, Belagat, Tefsir, Hadis, Kelam, Kıraat, Fıkıh, Feraiz, Tasavvuf, Ahlak, Hat, Tezhip gibi sayısız ilimler Kur’ân’dan kaynaklanmıştır. Kur’ân’ın, ilimlerin esası olması, elbette ayrıntıları öğretme şeklinde olmamıştır. O, temel prensipleri vermiştir. Kur’ân’ın verdiği teşvik ve hareketle Müslümanlar diğer medeniyetlerdeki ilimleri de alıp özümsemişler, sadece taklit şeklinde almayıp kendilerine mal etmişler ve kısa zamanda o ilimlerde de öncülüğü ele almışlardır. 9. yüzyılda mesela tıp veya astronomi biliminin meseleleriyle meşgul olan bir bilgine ne yaptığı sorulduğunda o, tereddüt etmeden ‘Kur’ân’ı tefsir etmeye çalışıyorum.’ diyebiliyordu. Başka medeniyetlerden ilim almaya İslâm’da engel yoktur, bilakis teşvik vardır. Nitekim Hz. Peygamber (a.s.) “Hikmet, mü’minin yitiğidir. Nerede bulursa onu almaya en layık olan odur.”5 demiştir. Böylece Müslümanlar miladi 8. asırdan takriben 16. asra kadar tabiat bilimlerinde de öncü olmuş, Avrupa rönesansının başlıca faktörlerinden olmuşlardır. Gazzali’nin (v. 1111) el-Munkız mine’d-dalâl (Yanlışlıktan Kurtaran) adlı kitabı Kur’ân’ın verdiği bilimsel metodu güzel bir şekilde özetler. R. Descartes’in (ö. 1650) Discours de la methode (Metot Üzerine Konuşma) eserinde Gazzali’nin etkilerini öne süren birçok araştırmacılar vardır. Metodik şüphe, kesin bilgilerden hareket ederek yola çıkma, analiz, deney, sonunda kontrol etme gibi metod unsurları bakımından, bu iki eser arasında ilginç paralellikler bulunmaktadır. Alman oryantalisti C. Brockelmann’ın Geschichte der Arabischen Litteratur (Arapça Yazılmış Kültür Mirası) adlı beş ciltlik eseri ile Frankfurt Üniversitesinde çalışan Türk bilim adamı Fuat Sezgin’in Geschichte des Arabischen Schrifttums adlı on iki ciltlik eseri, günümüze ulaşan İslâm bilim mirasını yeterince gösteren kitaplar sözlüğünü teşkil ederler. Bu eserler, İslâm tarihinin ilk asrından itibaren o devirlerde mevcut bütün ilimlere dair yazılıp da bugün elimiz altında olan on binlerce kitap hakkında çok kısa bilgi verirler.
“İlm” maddesi, Kur’ân-ı Hakîm’de en çok kullanılan birkaç kökten biri olup çekimleri ve müştaklarıyla beraber yaklaşık dokuz yüz defa varid olmuştur. Kur’ân kelimelerinin toplamının 78.000 kadar olduğunu düşünürsek, yaklaşık her 90 kelimeden birinin ilmi hatırlattığını, bunun da çok dikkate değer bir sıklık teşkil ettiğini görürüz. İlim, bir şeyi tam, mükemmel bir şekilde bilmektir.6 Bu kökten gelen Âlim ismi, Kur’ân’da 153 yerde Allah’ı tavsif etmiştir. El-Alîm: “Olmuşu, olmakta olanı ve gelecekte olacak şeyleri bilen, Kendisine kâinattan hiçbir şey gizli kalmayan ve ilmi küçük-büyük, zâhir-bâtın, gizli-açık her şeyi kuşatan” tarzında tarif edilmektedir.7 Ma’rife, şu’ur, fıtna, akl, va’y, der’, idrak vb. gibi Arapçada bilmeyi ifade eden kelimeler, ilmin özel şekillerine delalet ederler. Cenab-ı Allah’ın, bilmesini ilm kavramı ile ifade edip, öteki kavramları Kur’ân’da insanlar için irad ettiği halde, Kendisine bir defa dahi izafe etmemesi, elbette dikkate alınması gereken bir husustur. Az önce saydıklarımızdan fıtna maddesi Kur’ân’da yer almaz. İdrak ise yalnız bir yerde gelmiş ise de8 müşakele babından kullanılmıştır, mutlak olarak Allah Teala’ya izafe edilmemiştir. Dolayısıyla Kur’ân’ın, az önce zikrettiğimiz dünya çapındaki büyük ilmî inkılabı gerçekleştirmesinin tamamen makul olduğunu, bunda şaşılacak bir tarafın bulunmadığını anlayabiliriz.
Âlimler, erken bir dönemden beri, Kur’ân’ın öğretmesiyle varlığı: 1- Vacip (zorunlu) 2- Müstahil (imkansız) 3- Mümkin olarak üç kategoriye ayırmışlardır. Vacip olan Uluhiyet dışındaki pek geniş varlık alanının mümkinattan olduğunu görerek, Uluhiyet dışında her şeyin imkan dünyasında yer aldığını kabul etmişlerdir. Mesela insanın havada uçmasının, denizin tutuşup yanmasının, seslerin ve görüntülerin çok uzak yerlere ulaşmasının mümkinattan olduğunu, imkânsız olmayan her şeyin ise gerçekleştirilebileceğini söylemişlerdir. Onlara bu geniş ufukları açan, elbette Kur’ân olmuştur. Keza Kur’ân’dan aldıkları ders ile âlimler bilgi kaynaklarını şunlara hasr etmişlerdir: 1- Akıl 2- Haber-i sadık (vahiy) 3- Duyular ve deney. Bunların ne derece sağlam esaslar olduğu meydandadır (Keşif ve ilhamın, sadık rüyanın dini hayatta yeri olmasına rağmen ilim sebepleri arasında yer verilmemesi, İslâm âlimlerinin ölçülerinin ne derece objektif, sağlam ve evrensel olduğunu ortaya koymaktadır).
Kur’ân’ın ana konularının şu dört konu olduğunu söyleyebiliriz: 1- Gökleri ve yeri yaratan Allah’ı mükemmel sıfatlarıyla tanıtma, ibadetin yalnız O’na yapılması gerektiğini bildirme. 2- Allah’ın mesajlarını insanlara ulaştıran peygamberlere inanma. 3- Dünya hayatındaki inanç ve davranışların karşılıklarının verileceği ebedi ahiret hayatına inanma. 4- İnanç, fikir, davranışlarda, Allah ve diğer insanlarla ilişkilerde dürüstlük, adalet, en dengeli tutum içinde olma.
Son, yani dördüncü konu kapsamına giren başlıca beş temel maksat vardır:
1- Hayat. Allah’ın yarattığı her insanın yaşama hakkı vardır. Bir insanı öldürmek, bütün insanlığı öldürmek gibi ağır bir günahtır. Hayatı korumak için gerekli tedbirler alınmalıdır.
2- Her insanın inanç hakkı vardır. Allah dünya ve ahiret mutluluğunu sağlamak için insanlığa din yolunu göstermiş, ibadetler koymuştur. Gerçek din bellidir. Bununla beraber insanların, dünya hayatında bunu kabul etmeyip başka dinleri seçme ve uygulama hakları da vardır.
3- Fikir hürriyeti. Akıl, Allah’ın insana verdiği en büyük nimetlerdendir. Sorumluluk ve yükümlülüğün esas kriteridir. Aklı korumak ve geliştirmek gerekir. Bu sebeple baskı, sarhoşluk verici madde kullanımı, uyuşturucu vs. günahtır. Eğitim, öğretim, fikir ve ifade, basın ve yayın özgürlükleri bu kapsamdadır.
4- İnsan neslinin devamı için aile esastır. Maddi ve manevi huzur ortamı sağlayan aile kurumunu koruma, geliştirme gereklidir. Bu kurumu tehdit eden zina, kürtaj, eşcinsel beraberlik günah sayıldığı gibi bu aileyi koruma için çok düzenlemeler yapılmıştır.
5- Ferdi mülkiyet hakkı vardır. İnsanlara çalışma, iş kurma gibi meşru imkanlar vermek gerektiği gibi başkasının malını gasp, rüşvet, hırsızlık, faizcilik, israf da günahtır.
Böylece insanlığın temel hak ve özgürlüklerinin ilahi vahye dayanarak insanlığa verildiğini görmekteyiz. Bu durum Kur’ân’da olduğu gibi, Allah tarafından daha önce gönderilen semavi kitaplarda da bildirilmiştir. Hatta ilk insan ailesinden itibaren mevcuttur. İlk insan Hz. Adem, aynı zamanda ilk peygamberdir. Temel beşeri sosyal değerlerin yani din, hayat, ilim, lisan, aile kurumlarının o zamandan beri bulunduğu aşikârdır. Bundan ötürü, insanlık tarihinin başlangıcında vahşet değil, medeniyet vardır. Seküler sosyolojinin iddiasıyla, Kur’ân sosyolojisinin arasındaki bu temel farka dikkat çekmeye, Müslümanlar olarak büyük önem veriyoruz. Belirtmeye gerek yoktur ki bu kurumların ilk çekirdeklerinin başlangıçta Allah tarafından ilham edildiğini söylemek istiyorum. Yoksa Allah’ın hayata ve beşeriyete tekâmül kanunu koyduğunu inkâr etmiyorum. Yüce Yaratıcı, insanlığı yaratmasından itibaren bir gelişme sürecine koymuştur. Dolayısıyla gelişme yavaş yavaş olmuştur. Bu bir realite olduğundan bunu tasrih etmeye gerek bile yoktur.
Kur’ân, insanı bedeni ve ruhu ile bir bütün kabul eder, her ikisinin ihtiyaçları arasında bir denge gerçekleştirir. İnsan ruhunu ancak ilahi din tatmin eder. Din, kalp, ruh ve akıl işidir. Kur’ân; insanın Rabbi ile, yakın çevresi, milleti ve nihayet bütün insanlık ile barış (selam) içinde yaşamasını öğretir. Dinin adı olarak İslâm “barış” demektir. Allah’ın isimlerinden biri “Selam; esenlik, barış veren”dir. Müslümanların aralarındaki iyi dilek temennisi “selam”dır. Ebedi cennetin adı “Daru’s-selam” (barış yurdu)’dur. Fertlerin ve toplulukların birlikte yaşayabilmeleri, birbirlerine bağlanmaları, birbirleriyle yardımlaşmaları, ancak dini terbiye ile yetişmeleri sayesinde mümkündür. Hayatı devam ettirmek için gerekli sevgi, şefkat, sabır, fedakarlık, dürüstlük, hayır, yardımlaşma gibi bütün faziletler, sadece dinden kaynaklanır. Bu erdemler dünyadan çekilirse hayat, sadece egoların maddi tatmininden ibaret kalır. Dini şuur olmayınca fazilet duyguları söner. Hayat yalnız ekmek ve kemik kavgasına raci olur.
Kur’ân’ın fazilet kavramına bakışını, nisbeten uzun olan şu bir tek ayete bakarak anlayabiliriz: “Fazilet, yüzlerinizi ibadet esnasında doğuya ya da batıya çevirme değildir. Lakin fazilet Allah’a, ahiret gününe, meleklere, kitaplara iman eden; hoşlandığı malını Allah’ı hoşnud etmek için yakınlara, yetimlere, yoksullara, gariplere, isteyenlere, hürriyetine kavuşmak isteyen köle ve esirlere veren, namazı hakkıyla yerine getirip zekatı veren, sözleştiği zaman sözlerinde duran, hele hele sıkıntı ve hastalık hallerinde, savaşın şiddetleri esnasında sabreden kimselerin davranışlarıdır. İşte onlardır inançlarında samimi olanlar ve işte onlardır her türlü fenalıktan korunanlar.” (Bakara, 2/177)
Kısaca arz edecek olursam Kur’ân; zina, sarhoşluk, terör, adam öldürme, işkence, yalan, iftira, zulüm, aldatma, israf, hırs, hıyanet, faizcilik, zayıfları sömürme, riya, gıybet vs. gibi toplumu kemiren her türlü kötülüğü yasaklamıştır. Dürüstlük, şefkat, fedakarlık, adalet, ahde vefa, iffet, sabır, yardımlaşma, tevazu, cömertlik vs. gibi faziletleri vurgulamıştır. Bütün bunlar akıl ve ilme dayandığından İslâm, ‘menat-ı teklif, akıldır.’ demiş, insanların dinen yükümlü olmasını akla bağlamıştır.
Kur’ân bilime karşı çıkmaz, araştırmaları engellemez. Bilakis ilim öğrenmeyi, öğretmeyi, aklı ve fikri çalıştırmayı teşvik eder. Tabiatı delil getirerek, tabiatın ötesinden haberdar eder. Yüce Yaratıcıya delil olması yönünden tabii bilimlerin alanına giren konulardan bahs eder. İma yoluyla o bilimlerde ortaya çıkan bazı keşiflere değinir. Kur’ân vahyinin kaynağı akıl değildir; fakat onun hükümleri makuldür, akıl ile anlaşılabilir. Ama bununla beraber, bir bilim kitabı gibi ayrıntılı olarak bilimleri öğretmez. Onları insanların akıllarını kullanmalarına ve tecrübelerine havale eder.
Hülasa Kur’ân, kendisine inananlar nezdinde, hangi yönden bakılırsa bakılsın, tutarlı bir metindir. Üstünde vahiy parıltıları fark edilir. Arkasında akli delillere dayanır, onlardan kuvvet alır. Ön tarafındaki hedefi, beşeriyetin dünya ve ahiret mutluluğu gibi en yüksek bir ideale yönelir. Sağına aklın ikrarını alır. Solunda kalp ve vicdanın tanıklığına başvurur. Müslümanın Kur’ân’da bulduğunu, bazen gayrimüslim okuyucular göremeyebilirler. H. Corbin9 eserinde bu konuda şöyle önemli bir hatırlatma yapar: “Kur’ân, şematik indeksi çıkarılmakla anlaşılmaz. Biz Avrupalıların herhangi bir kavramı Kur’ân’da bulup bulmamamız o kadar önemli değildir. Önemli olan, ona inanan ve onu uygulayan Müslüman şuurunun o meseleyi Kur’ân’da bulmasıdır.”
* Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Öğrt. Üyesi
syildirim@yeniumit.com.tr
DİPNOTLAR
1 B. Said Nursi, Sözler, s. 323, Işık Yay., İstanbul-2002.
2 B. Said Nursi, a.g.e., s. 412.
3 Alak, 96/1.
4 İbn Mace, Mukaddime 17.
5 Tirmizi, İlm 19; İbn Mace, Zühd 15.
6 Firuzabadi, Besair, IV, 88, Kahire, 1393, Nşr. M. A. en-Neccar.
7 M.Murtaza ez-Zebidî, Tâcu’l-Arûs, İlm maddesi.
8 Bkz. En’am 6/103.
9 Histoire de la Philosophie Islamique (İslâm Düşüncesi Tarihi), Paris-1964
.
www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo...
İlmin önemi çok büyüktü
.İlim yoluyla cihad
A. Hatib
Araştırma görevlisi
İslâm'ın gâyesi küfrün karayılıklarını yok etmektir. Bunun en önemli vasıflarından biri de cihaddır. Cihadda ilk yapılması gereken de ilimle cihaddır. Böylece cehalete dayalı küfür karanlıkları dağıtılmış olacaktır.
Dünyada ne kadar kötülük varsa bunların kaynağı bir bakıma cehâlettir. Hakka ulaşmak isteyen herkes öncelikle cehâletten kurtulmalıdır. Cihad için kolları sıvayan kişinin de ilk yapacağı iş budur. Onun içindir ki, cihadın en önemli çeşitlerinden birisi, hiç şüphesiz ilimle yapılan cihaddır. İslâm öncesi döneme, "Câhiliye" denilmesi, bilgisizliğin îmân etme önündeki en büyük engel olduğunun güzel bir ispatıdır. Bu aynı zamanda, câhiliğin, küfrün en önemli özelliği olduğunu da gösteriyor.
İslâmın gâyesi küfrün karanlıklarını yok etmektir. Bunun en önemli vasıtalarından biri de cihaddır. Cihadda ilk yapılması gereken de ilimle cihaddır. Böylece cehalete dayalı küfür karanlıkları datılmış olacaktır.
İlmin önemi çok büyüktür. Ortaya koyduğu delillerin gönüller üzerinde icra ettiği tesiri de silah gücü ile temin etmek mümkün değildir. Onun için Kur'ân-ı Kerim'de şöyle buyurulmuştur: "İnsanları Rabbinin yoluna hikmetle ve güzel öğütlerle çağır ve onlarla olan mücadeleni en güzel şekilde yap."
Cenab-ı Hak bu âyetle demek istiyor ki, "İnsanların ilim ve marifette yetişmiş olanlarını kesin delillerle, orta seviyede ilmi olanlarını ikna edici deliller ve belâğatlı öğütlerle, ilimce en aşağı mertebede olup mücâdele ve tartışmaya meraklı olanlarını güzel bir mücâdeleyle hak yoluna davet et. Bu şekilde vazifeni yaptıktan sonra dâvetine uymayanlara üzülme. Çünkü Yüce Rabbin onların hepsini bilir ve herkesin layık olduğu karşılığı verir."
Görüldüğü gibi burada yapılması emredilen hususların hepsi ilimle yakından ilgili olup ancak bilgisi olanların yapabilecekleri hususlardır. Bunlar cihadın bir bölümü olan dâvetin vesileleri olduğuna göre, cihadla aynı önemi taşırlar.
Temeli ilim yoluyla tebliğe ve dâvete dayanan İslâmiyette bu tebliğ faaliyetinin adı "ilim ile cihad"dır. Bu usûle "Kur'ân ile cihad" da denilir. En güzel mücâdele şekli, Kur'ân'ın mücâdele şeklidir. Bu gerçek, bizzat Kur'ân-ı Kerim'de şöyle dile getirilmektedir: "Sen kâfirlere itaat etme; onlara karşı bu Kur'ân'ın delillerini ortaya koyarak büyük bir cihad ile cihad et."
Allah, bu âyetle Resûlüne büyük cihadı emretmektedir. Büyük cihaddan maksat, peygamberlik vazifesini yerine getirmede ve halkı hak dine dâvette bütün gücü harcamaktır. Gerçi bu cihadda maddî cihad ihtimali varsa da bu ihtimal uzaktır. Çünkü maddî cihad, yani savaş emri Hicretten sonra gelmiştir. Bu âyet ise Mekke'de nâzil olmuştur. Şu kadar var ki, deliller ve hüccetler getirerek sefihler ile mücâhede etmekten büyük olduğu için, Resûlullahın bu mücâdelesine büyük cihad denilmiştir.
Elmalılı merhum da bu âyeti tefsir ederken şöyle der: "Düşünmeli ki bu ne büyük emirdir. Buna me'mur olan Peygamberin elinde Kur'ân'dan başka bir silah yok iken, o Kelâmullah mu'cizesi o büyük cihadı bütün cihana yayılıyor." Kur'ân'ın öyle bir tesiri, öyle bir gücü ve hakimiyeti var ki, onun câzibesi karşısında hiçbir mukavemet dayanamıyor. Tesiri gönüllerin derinliklerini sarsıyor, ruhları zelzeleye veriyor ve her vesileyle tesiri altına alarak muhataplarının başka bir yol tutmalarına imkân bırakmıyor.
Onda öyle sade ve fıtrî gerçekler var ki, insan kalbi onu görür görmez hemen asıl kaynak ile buluşmuş oluyor. Bir fıskiye gibi savrulan gerçekler karşısında diretemiyor. Akan bu sele karşı durma gücünü kendinde bulamıyor.
Kur'ân'da Kıyamet sahneleri var. Kıssalar var. Dile getirilen kâinat tabloları var. Geçmiş insanların başından geçen acı hadiseler var. Teşhîs ve temsîl sanatları var. Ve bütün bunlar, insan kalbini öylesine yakalıyor, öylesine sarsıyor ki, karşı durma imkânı bırakmıvor. Bir tek sûre bile bazı defalar insan bünyesini tiril tiril titretiyor. Ve ruhun derinliklerini öyle yakalıyor ki, donanmış bir ordu bile o noktadan yakalama imkânına sahip değil.
Şu halde Allah'ın, sevgili Peygamberine, kâfirlere itaat etmemesi, davetinden vazgeçmemesi ve bilâkis onlara karşı Kur'ân silahıyla savaşması hususunda emir buyurmasının hiçbir garip yanı yoktur. Çünkü o küfredenlere karşı insan bünyesinin karşı koyamayacağı, hiçbir tartışma ve demagojinin diretemeyeceği bir güçle karşı koymaktadır.
"Zalim bir hükümdar karşısında hak ve adâleti açıkça söylemek, büyük bir cihaddır."
İlimle cihad her zaman her yerde geçerlidir. Hatta maddî cihadın vukû bulduğu anlarda dahi. Şu âyet-i kerîme bu bakımdan büyük mesajlar taşır: "Mü'minlerin hepsinin birden savaşa çıkması gerekmez. Her topluluktan bir kısmın geride kalıp da dinlerini iyice öğrenmeleri ve kavimleri geri döndüğünde onları îkaz etmeleri daha doğru olmaz mı? Umulur ki böylece Allah'ın yasaklarından sakınmış olurlar."
Bu âyet-i kerimenin yorumunu yapan Merhum Elmalılı özetle şunları söylemektedir: "Bu suretle dinde bilgi sahibi olmak, farz-ı kifâyedir. Bu mânâya göre din ilmini öğrenmek için de bir seferberlik sözkonusudur. Ve Allah yolunda cihaddan sayılır. Fakat âyette diğer bir mânâ daha rivâyet edilmiştir: Mü'minler, cihaddan geri kalanlar hakkında nâzil olan İlahî beyânları işitince hepsi cihad için seferberliğe koşmuşlar ve bundan dolayı her fırkadan bir kısmının cihada gitmesi ve bir kısmının da dinde bilgi sahibi olmak ve gelenleri uyarmak için kalması emrolunmuş ve ilim ve delil ile mücâdelenin asıl ve temeli olduğu, Peygamberin gönderilmesinden asıl gâye olan büyük cihadı teşkil edeceği anlatılmıştır."
Bir defasında Hz. Peygamber, şöyle buyurmuştur: "Bazı insanlara ne oluyor ki, yakınlarında bulunan insanları dinde bilgilendirmiyorlar? Onlara dinlerini öğretmiyorlar? Onlara öğüt vermiyorlar? Onlara iyilikleri emredip, kötülüklerden sakındırmıyorlar? Bazı insanlara da ne oluyor ki, komşularından bilgi almıyorlar? Allah'a yemin ederim ki, insanlar ya komşularını bilgilendirecekler, onları dinî konularda aydınlatacaklar, onlara öğüt verecekler, onlara iyiliği emredip kötülükten sakındıracaklar; bazı insanlar da ya komşularından bilgi alacaklar, onlardan dinlerini öğrenecekler, onlardan öğüt alacaklar veya hepsine birden acele edip azap gelecektir."
Sonra Hz. Peygamber[asm] minberden indi. Bazı insanlar, "Hz. Peygamber'in bu sözleriyle kimleri kastettiğini zannediyorsunuz?" diye birbirlerine sordular. Bunun üzerine Resülullah, şöyIe buyurdu: "Eş'arîler, dinde bilgi sahibi insanlardır. Su başlarından gelmiş göçebe Araplardan câhil ve kaba komşuları vardır."
Bu sözler Eş'arîlerin kulağına gidince, Resûlullaha[asm] gelerek şöyle dediler: "Ey Allah'ın Resûlü! Sen bazı insanları hayırla andığın halde biz kötülemişsin. Bunun sebebi nedir?"
Resûlullah onlara şöyle cevap verdi: "Bir topluluk, ya komşularını bilgilendirecek, onlara öğüt verecek, onlara iyiliği emredip kötülükten sakındıracak; aynı şekilde bazı insanlar da komşularından bilgi alacakar, onların öğütlerini dinleyecekler ve onlardan dinlerini öğrenecekler veya daha dünyada iken başlarına ceza gelecektir."
Bunun üzerine Eş'arîler: "Biz başkasına öğüt mü verelim?" diye sordular. Hz. Peygamber, daha önce söylediği sözlerini aynen tekrar etti. Eş'arîler, bunun için bir sene süre istediler. Hz. Peygamber de süre verdi. Daha sonra Resülullah şu âyet-i kerimeyi okudu: "İsrailoğullarından inkâr edenler, Dâvud'un Meryemoğlu İsâ'nın diliyle lânetlendiler. Çünkü onlar isyan etmiş ve hadlerini aşmışlardır. Onlar işledikleri kötülüklerden birbirlerini vazgeçirmeye çalışmazlardı. And olsun, o yaptıkları pek kötü bir şeydi."
"İlimle cihad ve lisanla cihad arasında ne fark vardır?" diye sorulursa, biz şöyle bir fark bulunduğu kanaatındayız: Lisanla cihad, hak yoldan sapanları, yeniden İslâmî yola döndürmek için lisanla mücâdele etmek ve elden gelen bütün Çabayı sarf etmektir. İlimle cihada gelince, İslâmî yolda olduğu halde bir kişinin bilgilendirilmesi, aydınlatılması ve eğitilmesidir. Bâzen bu iki ifade birbirinin verinr kullanılır ve birbirini gerektirir. Fakat genellikle ikisi arasında fark varılır.
İlimle cihada ışık tutan daha başka bir âyet-i kerimelır de vardır. Bunlardan biri şöyledir: "Nitekim kendi içinizden bir peygamber gönderdik ki; size âyetlerimizi okur, sizi inkâr ve günah kirlerinden temizler, size Kur'ân'ı, kâinatın gâyesini ve sırlarını ve daha bilmediğiniz nice şeyleri öğretir."
Bu âyet-i kerimede Peygamberinizin belli başlı özelliklerine işaret edilmekte ve en büyük vazifelerine parmak basılmaktadır. Bunlar aynı zamanda onun ümmetinin de örnek alması gereken özelliklerdir.
Bu âyetler açıkça gösteriyor ki, İslâmda öğretimin esası, Kur'ân ve sünnetin öğretilmesidir. Bu makam "Rabbanî"lerin, yani bildiğiyle amel edenlerin makamıdır. Şu âyet-i kerime, bu gerçeği ifade ediyor: "Siz halka öğrettiğiniz ve okuyup okuttuğunuz kitaba uyun da Rabbinizi tanıyan ve Ona ibadet eden âlimler olun."
Bu âyet-i kerime, ilmi öğrenme; öğretme ve dersle meşgul olmanın, insanın "Rabbani" olmasına vesile olduğuna delalet eder. Çünkü "Rabbanî," Allah'ı bilen, ibadetinde dâim, Rabbine bağlı erbab-ı ilim demektir ki, insanları İlâhî terbiye ile terbiye eden ve bilen ve bildiği şeyle amel edip başkalarını hayırlı yola sevk eden kimsedir.
İlimle cihad etmenin faziletiyle ilgili birçok da hadis-i şerif vardır. Bunların bir kısmını buraya alalım:
"Âlimin âbide olan [sadece ibadet eden] üstünlüğü, benim sizin en aşağınızda bulunan birisine olan üstünlüğüm gibidir. Şüphesiz Allah, insanlara hayrı öğretene rahmet, melekler istiğfar, gökler ve yerdeki mahlukat, hatta yuvasındaki karıncalar ve denizdeki balıklar bile ona duâ ederler." "Bir tek din âlimi, şeytana karşı bin âbidden daha güçlüdür."
Cassas, beden ve silah ile cihadı, fazilet açısından ilimle cihad ile şöyle karşılaştırmaktadır: "Eğer denilse ki, 'İlimle cihad mı daha üstündür, yoksa mal ve canla cihad mı?'
"Biz de deriz ki, 'Kılınçla cihad ilimle cihad üzerine bina edilir ve onun fer'idir. İlimle eihad asıldır, mal ve canla cihad ise o aslın üzerinde bina edilir. Asıl, fer'den daha hayırlıdır.' Eğer denilse ki, "İlimle öğrenmek mi daha hayırlıdır,. yoksa müşriklerle cihad etmek mi?" Biz de deriz ki, "Eğer müşriklerin hücûmundan ve Müslümanları istilâ etmelerinden korkulur, onlara karşı koyabilecek kimse de bulunmazsa, düşmanla çarpışmak herkesin üzerinde muayyen bir farz olur. Bu durumda cihadla meşgul olmak, ilim öğrenmekten daha faziletli olur. Çünkü düşmanın zararı Müslümanlara dokunduğunda bunun telâfi edilmesi mümkün olmaz. Ama başka durumlarda da ilim öğrenilebilir. Öte yandan ilim öğrenmek farz-ı kifâyedir. Herbir Müslümanın bizzat ilim öğrenmesi farz değildir. Müslümanlardan düşmana karşı koyabilecek kimse bulunmayınca cihad farz-ı ayn olur. Ertelenmesi ve ihmâle uğratılması mümkün olmayacağından bir farz-ı ayn, başkaları tarafından yapıldığı takdirde kendisini sorumluluktan kurtaracak olan bir farz-ı kifâyeden önemlidir. Eğer yeterli güce sahip bir Müslüman gurup, düşmanla çarpışıp onların üstesinden gelebiliyorsa, o zaman ilimle meşgul olmak elbette daha faziletlidir. Çünkü ilimle meşgûliyetin rütbesi cihadla meşgûl olmanın mertebesinden üstündür. Zira cihad ancak ilim temeli üzerinde binâ edilebilir."
www.yildirimgazetesi.com/kose-yazilari/islmdailmevelimeverilenonem-16542.html
25 Kas 2014 - Fertlerin ve toplumların maddi ve manevî her alanda yükselmelerini ve ilerlemelerini sağlayan unsurları
.
|
İSLÂMDA İLME VE ÂLİME VERİLEN ÖNEM
İSLÂMDA İLME VE ÂLİME VERİLEN ÖNEM
Tarih: 25.11.2014 11:34:49
|
Şevket BOYRAT
|
Fertlerin ve toplumların maddi ve manevî her alanda yükselmelerini ve ilerlemelerini sağlayan unsurların başında ilim gelmektedir. Bunun içindir ki, yüce dinimiz ilme, âlime, öğrenmeye ve öğretmeye büyük önem ver- miştir. İlim tahsilini her Müslümana kadın, erkek ayırımı yapmaksızın farz kılmıştır. Kur’an-ı Kerim’in ilk emre de “oku” olmuştur.
Efendimize gelen ilk vahiy, mealen şöyledir: “Oku, Yaradan Rabbinin adıyla, O insanı bir kan pıhtısından yarattı. Oku, Rabbin nihayetsiz kerem sahibidir ki, O, kalemle yazı yazmayı öğretendir. İnsana bilmediğni O öğretti.” 1-(Alâk,1-5) Ayetleriyle insanın yaratılışıyla ilgili bilgi verilmekte olup, bilgi ve inanç arasında bir bağlantı kurulmaktadır.
Konumuzla alakalı Cenâb-ı Allah Kur’an-ı Kerim’de: “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” 2-(Zümer, 9). “Allah içinizden iman edenlerle, ilme nail olanların derecelerini yükseltir.” 3-(Mücadele,11) “Kulları içinde Allah’tan gerektiği şekilde ancak ilim sahipleri korkar.” 4-( Fâtır, 29) gibi ayeti celilelerle ilim sahiplerini diğer insanlara karşı yüceltmiş, “Sakın cahillerden olma!” 5-(Enam, 35.) ve “Cahillerden yüz çevir!” 6-(Araf, 199.) Ayetleriyle de cehaleti yermiştir. Bu ayetler-de görülüyor ki cehaletten kurtulmanın tek yolu ilim öğrenmektir. Cehalet karanlıkların en korkuncudur. Bü-tün huzursuzluklar, felaketler cehaletin sonucudur.
Âlemlere rahmet Hz. Muhammed (s.a.v) Efendimizin konuyla ilgili şu sözleri kulağımıza küpe olsun. Peygam-ber Efendimiz (s.a.v) buyuruyorlar ki “İlim öğrenmek için gayret sarf etmek, kadın–erkek her Müslüman’a farzdır.” 7-(et-Tergîb ve’t-terhîb, 1/96), “Âlimler peygamberlerin mirasçılarıdır”, 8-(Buharî, İlim 10), “Allah beni muallim (öğretmen) olarak gönderdi” 9-(İbn-i Mace, Mukaddime, 229), “İlim Mü’minin kaybolmuş malıdır. Onu nerede bulursa almaya en layık odur.” 10-(Tirmizi, H.No, 2687), “Yalnız iki kimse gıbta edilmeye layıktır. Bunlarda; Allah’ın kendisine verdiği malı hak uğrunda sarf eden, muhtaçlara dağıtan kimse ile Allah’ın kendisine vermiş olduğu ilim ve hikmetle hükmeden ve onu halka öğreten kimsedir.” 11 -(Riyazüs-Salihin, c.2, s.2), “Her kim ilim için yola çıkarsa, bu yüzden Allah ona cennet yolunu kolaylaştırır.” 12-(Müslim, Zikr, 39; Buhârî, İlim, 10), “Ya öğreten ol, ya öğrenen ol, ya dinleyen ol ya da ilmi seven ol, sakın beşincisi olma helak olursun.” 13- (Mezmauz’- Zevaid, c.1, s. 122) buyurarak ilim öğrenmenin, âlimlerin önemini ve bizatihi kendisini de aynı zamanda bir öğretmen olarak nitelendirdiğini görmekteyiz. Bu doğrultuda Hz. Peygamber (sav)’in ilme ve âlime verdiği önem günlük uygulamalarında da çok açık bir şekilde görülmektedir. Nitekim, Medine’ye hicretinden hemen sonra yaptırdığı Mescidi Nebi’nin bir bölümünde Suffa adıyla bir ‘okul’ tesis etmesi, Bedir savaşındaki esirleri, on Müslüman çocuğa okuma yazma öğretmesi şartıyla serbest bırakması, O’nun eğitime ve eğitimciye verdiği önemi göstermiş ve bu uygulaması, o tarihe kadar hiçbir savaşta görülmemiş bir kurtuluş fidyesi olmuş-tur.
Dinimiz din âlimleri ya da dünya âlimleri ayrıcalığı yapmıyor. Bu değerli hazineye sahip olanların bildiklerini mutlaka başkaları ile paylaşmayı emretmektedir. Biz Müslümanlar, “Dünyayı isteyen ilme sarılsın, ahireti isteyen ilme sarılsın, hem dünyayı, hem de ahireti isteyen (yine) ilme sarılsın” diyen bir Peygamberin ümmetiyiz Elhamdülillah.
Günümüzde de milletlerin gelişmişlik seviyeleri ve kültür düzeyleri; tükettikleri kâğıt miktarı ve basılı kitap sayısıyla ölçülebilmektedir. Hangi millet ilme öğretime önem vermişse keşifler, buluşlar yapmışlar dünyada da bilimin önderi olmuşlardır. Uzak kalanlar ise maalesef gerilemişler çöküntüye uğramışlardır. Gelişen dünya da bilimden, ilimden, gelişen teknolojiden uzak kalmak dün-ya da kör olarak dolaşmaktır. İlimden nasip almayan bir insan ruhsuz bir ceset gibidir. Her işimizde ilmi rehber edinelim. İnsana olgunluk bahşeden iyi meziyetler kazandıran Allah ve Resulünün rızası bulunan ilimleri tahsil edelim, bunları nefsimizde yaşayalım. Eşimize, çocuklarımıza, yakınlarımıza ve bütün insanlara öğretme gayretinde olalım.
İnsana olgunluk bahşeden iyi meziyetler kazandıran Allah ve Resulünün rızası bulunan ilimleri tahsil edelim ve nefsimizde yaşayalım. Bütün insanlara da yaşatalım. Peygamber Efendimizin (s.av) şu müjdesine de nail olmaya çalışalım: “Kişinin ilimden bir konu öğrenme-si bence bin rekat nafile namaz kılmasından daha güzeldir. İlim tahsili sırasında ölen kişi şehittir.” 14-(Et-Tergib, 1/97)
Fertlerin ve toplumların maddi-manevi alanda yükselmeleri ve ilerlemelerini sağlayan unsurların başında da ilim gelmektedir. Şüphesiz ilim her medeniyette var olmuş ve her medeniyet için önemli olmuştur. Yüce dinimiz İslâm, eğitime, okumaya ve öğrenmeye çok büyük önem vererek; İlim ve eğitimi ibadet kabul etmiştir. Peygamber Efendimiz (sav) de: “İlim tahsil etmek, Allah katında nafile olarak kılınan namazdan, tutulan oruçtan ve yapılan hac’dan daha hayırlıdır” 15- (Camiu’s Sağır, 2/45.) buyurarak bizleri ilim tahsil etmeye teşvik etmiştir.
Hiç bir din ve hiç bir sistem, İslâm dini kadar ilme ve ilim adamlarına gereken önemi vermemiştir. Yüce dinimizin ise, ilk emri oku olmuştur. İlim öğrenmek için zaman, mekân ve yaş sınırı koymamıştır. Kadınıyla erkeğiyle beşikten mezara kadar ilim öğrenmeyi emretmiştir. İlmin değerini bilen kimseler, ilim adamlarına saygı göstermeyi medeni bir insan olmanın gereği kabul ederler. Anneler ve babalar çocuklarını dünyaya getirir. Âlimler ise, o çocukları dünyada yüce makamlara taşırlar.
Hz. Ali (r.a)’de özellikle çocukların ve gençlerin eğitim ve öğretimine büyük önem verirdi. O: “Çocuklarınızı, içerisinde yaşadığınız zamana göre değil, onla- rın yaşayacakları zamana göre yetiştirin” derdi. Gençlerin eğitimi konusunda da: “Gençlerin kalbi boş tarla gibidir, ona bilgiden ne atılırsa derhal kabul eder.” 16- (Maverdi, age. 149) derdi. Böylece çocuklarımıza güzel şeylerin öğretilmesine ve iyi eğitilmelerine dikkati çekerdi. Bu nedenle Hazreti Ali (ra)’ın “Bana bir harf öğretenin kölesi olurum” sözünü onlara benimsetmeliyiz.
Marifet iltifata tabidir. Bizler âlimlerimize (öğretmenlerimize, hocalarımıza) gereken saygıyı gösterip, değer vermeliyiz ki onlar da ilim ve irfanlarıyla topluma ışık tutabilsinler. Zira bu sevgi ve hürmet görünüşte âlime ise de, hakikatte ona bu bilgiyi ihsan eden Cenabı Hakka’dır. Bunun için çocuklarımıza ve gençlerimize, alimlerimize karşı nasıl sevgi ve saygı göstermeleri gerektiğini kavratmalıyız, anne ve babasına nasıl saygı gösterip itaat etmesi gerekiyorsa hocalarına da öylece saygı gösterip itaat etmesi gerektiğini öğretmeliyiz.
Bu saygı, ilim adamlarının insanlara hayrı öğretmeleri ve faydalı yolları göstermeleri sebebiyle olmaktadır. Hz. Peygamberin ümmeti olmayı en büyük onur sayan ecdadımız da ilme ve âlime büyük önem vermiştir.
Hz. Peygamber’in asırlar öncesinde övmüş olduğu Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’un fethi esnasında kendisine gelen tebrik çiçeklerini “O benim hocamdır” diyerek, hocası Akşemseddin’e yönlendirmiştir. Zira ‘fetih’ in gerçek sahipleri, Fatihleri yetiştiren hocalar ve öğretmenlerdir. Yıllar sonra Fatih’in torunu olan Yavuz Sultan Selim ise hocası İbn Kemal’in atının ayağından kaftanına sıçrayan çamuru; “Dokunmayın, bir âlimin atının ayağından sıçrayan çamuru kaftanımda taşımak benim için şereftir” diyen Yavuz Sultan Selim Han’ın bu asil davranışı, ilim adamına ve ilme verdiği değerin bariz bir örneğidir.
Türk milletine ve gençlerimize muasır medeniyet seviyesinin üstüne çıkmayı hedef gösteren Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Başöğretmenimiz Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün; “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir.”, “Öğretmenler! Yeni nesil sizin eseriniz olacaktır” sözleri de ilme ve öğretmenlerimize en güzel saygınlığı kazandırmaktadır.
İlme, Âlime ve Allah’ın emirlerine önem veren ecdadımız, İslam’ın sesini her yere duyurmuşlardır. Gittikleri her yere ilmi, irfanı, medeniyeti götürmüşlerdir. Bizlerinde maddi ve manevi alanda olgunlaşması, şüphesiz yüce dinimizin tavsiyelerine uyup ilme ve âlime gereken önemi vermemizle mümkündür.
24 Kasım Öğretmenler Günü münasebetiyle bizlere kalem tutmayı, okumayı, yazmayı, sevgi ve saygıyı, edebi ve ahlakı, bütün kutsal değerleri öğreten tüm öğretmenlerimizi ve âlimlerimizi saygı ve minnetle anıyor, ahirete irtihal edenlere rahmet diliyorum.
.
www.hanimlar.com/makale/bilim-teknoloji/ilim-iki-tarafi-keskin-kilic
İnsanı hayvandan
.
İnsanı hayvandan ayıran en önemli vasfı ilim öğrenme özelliğidir.
Diğer bir deyimle ilim öğrenme mecburiyetidir.
İnsan dokuz ay bir beklemeden sonra tamamen cahil ve etrafına yabancı olarak dünyaya gelir.
Güçlükle annesi tarafından emzirilir. İki senede ancak ayağa kalkabilir. On beş-yirmi senede ancak iyi ile kötüyü, menfaat ile zararı farkedebilir. Hep çevresinin yardımıyla korunur, destek görür, hayata alıştırılır. Kısacası insan ölünceye kadar öğrenmeye muhtaçtır.
Hayvan ise çok farklıdır. İnsanın yirmi senede edinemediği mahareti arı gibi, ördek gibi bir hayvan henüz yumurtadan çıkar çıkmaz başarır.
Mesela, yumurtadan yeni çıkmış bir arı yavrusu 20-30 km uzaklara giderek, daha önce hiç yapmadığı işi yapar peteği için gerekli çiçek tozunu alır gelir. Hiç yolunu şaşırmaz. Kırk senelik bir ustalıkla, zor hava şartlarında bile yolunu şaşırmadan, peteğini bulur.
Peteğinden ayrılırken çiçeklerin bulunduğu yerlerin koordinatlarını kırk yıllık bir haritacı gibi şaşırmadan bulur. Aynı başarıyı geri gelirken de yapar. Peteğini yaparken, içini besin değeri en yüksek bir madde ile doldururken sergilemiş olduğu ustalık hiç de öğrenilecek bir iş değildir. Yine ördek gibi, balık gibi, kurbağa gibi bir hayvan henüz dünyaya gelir gelmez suya dalar kırk yıllık bir dalgıç gibi yüzer.
Şu halde denilebilir ki, insan bu dünyaya öğrenmek için, ilim tahsil etmek için gelir. İnsanm esas görevi ilimle yükselmek, olaylar arasında bağ kurmaktır. Ve insanın en önemli işi de, ilimle kendisini tanımasıdır. Nitekim günümüzde kalkınmışlığın en önemli kriterinden biri oku-ma-yazma oranı, yani ilmi seviyedir.
Okumanın ve ilmin önemi bundan tam 1400 sene önce gelen bir emirle insanlığın kulağında çınlamıştı. Evet, Allah'ın Peygamberimize (a.s.m.) ilk emri OKU'dur. Hiç şüphesiz bu emir onun şahsında hepimizedir. Acaba okumanın ve ilmin insanlık için önemini "Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?" âyetinden daha iyi tarif eden bir söz var mı? Öyleyse uzun söze ne hacet "Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?" Ama, unutmamak lazım;
İlim ilim bilmektir.
İlim kendini bilmektir.
Sen kendini bilmezsen
Bu nice okumaktır.
• • •
İlmin insanın ayrılmaz bir parçası olduğu, doğu ve batı toplumlarınca tartışmasız kabul edilmiş durumdadır. Ancak ne var ki, "Nasıl bir ilim?" sorusu hâlâ cevap beklemektedir. İlim bir gaye midir?
Yoksa bir sebep midir? İlim elde edilince herşey hallolmuş sayılır mı? İlmî bakımdan gelişmiş toplumlar bütün meselelerini çözmüş sayılır mı?
Tarihi seyri itibariyle insanlık çok sıkıntılar çekmiş. Taş devri, maden devri derken, şehirleşme, sanayileşme ve bugün nükleer çağı da geride bırakarak bilgi çağına erişmiş durumda. Kimilerine göre bu durum gurur duyulacak bir seviyedir. Ancak tarihi olaylar bize göstermiştir ki, önemli olan ilimde ulaşılan seviyeden çok. ilmin hangi maksatla kullanıldığıdır.
Hattâ ikincisi birincisinden daha önemlidir. Belki biraz karamsar gelecek ama, insanlar atomu parçaladılar da ne oldu? İlk uygulama olarak atom bombasını yaptılar. Hiroşima ve Nagazaki'de binlerce insan öldü. O günden bugüne ölümü hasretle arayan sakatlar ve sakat doğan çocuklar... Yine, en canlı örneği Çernobil faciası, bir kaza olarak sebep olduğu felaket.
Demek ki ilim iki tarafı keskin bir kılıca benziyor. Cehalet kötü, belki insanlık için en kötü bir hal cehalettir. Ancak kötüye kullanılan ilmin cehaletten daha az zararlı olduğunu kim iddia edebilir?
Acaba sonuna geldiğimiz şu asırda ilmin ulaştığı seviyenin aynen silahlara aktarılması sonucu insanlığın maruz kaldığı zulüm, tüm tarihtekine denk gelmez mi? I. ve II. Dünya harplerinde sofistike silahlarla katledilen insanlar... Yine dünyanın şurasında burasında aralıksız devam eden katliamlar pürşer-beşerin bir vicdan muhasebesine oturması için yetmez mi? Belki biraz mübalağalı gelebilir, ama bir gerçek.
İlim ile okur-yazarlık birbirinden farklı şeylerdir. Bazen ilim kötüye kullanıldığında insanı cahil bir insandan daha vahşi yapabilir. Aslında insandaki hayvanı, yani vahşi duygular okur-yazarlıkla gider diye bir kaide yok. Hattâ denebilir ki ilim kötüye kullanılırsa insanın cehaleti ve vahşeti iyice artar.
Acaba, Sırp sırtlanlarının tarihin en karanlık dönemlerinde bile eşine rastlanmamış vahşetine seyirci kalan, sözde medeni ülkelerin durumu bunun en canlı örneği değil midir? Esasen, ilim bir vesile, bir sebep olmalıdır. Bir hedef değil...
İnsanlığı, huzura, sükuna, barışa ve saadete götüren bir sebep olmalıdır ilim... İlim insanı yüceltmelidir. İlim insanı vahşi ve hırçın olan hayvanı duygulardan arındırıp gerçek bir insan yapmalıdır. İlim, maddesiyle manâsıyla kâinatın yaratılış sırlarını çözmelidir. 1400 sene önceki oku emrinin gereklerini ruhunda taşımalıdır. İlimde bir gaye, bir hedef olmalıdır. Ta ki insanlar kendilerini ve kâinatı tanısınlar, bilsinler. Yaratılış sırlarını çözsünler.
Ve şu soruların cevaplar bulsunlar:
Nereden geliyoruz? Nereye gidiyoruz?
Bizi buraya kim gönderdi?
Bizden istekleri nelerdir o gönderenin?
Maneviyattan mahrum, sırf maddi bilgiler yığını olan hedefsiz ve gayesiz bir ilim, insanı, egosunun etrafında zamanla bir canavara dönüştürür. Herşeyi menfaatte arayan, haklılığa değil, kuvvete dayanan, ruhsuz materyalist eğitim ve onun sonucu olan bilim zamanla bu insan cücelerini devleştirir, vampirleştirir, canavarlaştırır. Bu anlayışa göre hayatta,
• insan kuvvetli ve güçlü olmalı
• herşeyde maksadı, menfaat olmalı
• hep mücadele etmeli
• bol bol yemeli, içmeli, eğlenmeli, şöhret kazanarak başkalarını sömürmeli gibi düşünceler öne geçer.
İşte bunlarla insanlığın huzuru kaçmış ve perişan olmuştur. Evet, ilmin ve okumanın insan için önemini anlatırken Kur'ân-ı Kerimin ilk ayetinin "Oku" olduğundan bahisle İslâmın ilmi ve okumayı teşvik ettiğini belirtmiştik. Çok iyi bilindiği gibi Hz. Peygamber (a.s.m.) "Oku" emrine muhatap olunca biraz korku, biraz heyecan, biraz da ürkek bir sesle, "Ben okuma bilmem ki, hâsıl okuyayım?" diye mukabele eder.
Gelen ikinci emir hükmündeki cevap çok enterasan-dır. "Oku, seni yaratan yüce Rabbinin adıyla oku."
Ben burada haddimi aşarak diyorum ki bu cevabın altında yatan şu mânâlar sayılabilir.
"Oku, Allah'ı tanımak için oku!"
"Oku, Allah'ın rızasını kazanmak için oku!"
"Oku, kendini tanımak için oku!"
"Oku, nereden gelip, nereye gittiğini, seni buraya ki^ min getirdiğini bilmek için oku!"
"Oku, bu hayattaki görevlerini bilmek için oku!"
"Oku, insanlığa faydalı olmak için oku!"
"Oku, dünyayı ve içindekileri vahşetten kurtarmak için oku!"
Kısacası "fani olan dünya hayatını, ebedi olan âhiret hayatına tarla yapmak için oku."
O ve onun etrafındakiler işte böylece okumaya başladılar. Yirmi üç sene boyunca hep gelenleri okudular. Hem gelen Kur'ân ayetlerini okudular, hem de kâinat kitabını okudular. Nihayet herşeyi onun adıyla okudular. "Oku" emri geleli henüz birkaç sene olmuştu ki, kendi öz çocuklarını kız olduğu için diri diri toprağa gömenler, artık yürürken yerdeki karıncalara basmaktan korkar olmuştu. Velhasıl kurtlar koyunlara çobanlık eder olmuştu.
Bir taraftan toplum mânevi ilimlerle olgunlaşırken, bir taraftan da fizik, kimya, biyoloji, tıp, astronomi, matematik gibi fen bilimlerinde büyük mesafeler alınıyordu. Derken insanı insan yapan mânevi ilimlerle fen ilimleri aynı okullarda okutuluyordu. Belki de bugünkü ilmin temelleri o gün atılıyordu.
Bugünün teknoloji devleri olan Batı Avrupa, Amerika ve Japonya'nın adının dahi bilinmediği o dönemlerde "Oku" emri dalga dalga yayılıyordu. Mesela, 980-1037 yıllarında yaşamış İbn-i Sina'nın tıpla ilgili kitabı Avrupa'da 500 seneden fazla ders kitabı olarak okutulmuştur. Öyle ki Hıristiyan olan
Avrupa bu kitaba "tıbbın İncili" lakabını takmıştır.
Sıfırı matematiğe kazandıran Harizmî (780-850) yıllarında yaşamıştır. İlk kâğıt fabrikası Bağdat'ta 794 senesinde. Mısır'da 800'de, Endülüs'te, yani bugünkü İspanya'da 950'de kurulmuştur. İngiltere'de ise bundan tam 500 sene sonra, yani 1309 yılında kurulmuştur. Bunlar sadece birkaç örnek. İslâm toplumu iki kanatlı bir kuş olmuştur. Avrupa'nın doğusundan ikinci bir güneş olarak doğmuştur. Bu da "Nasıl bir ilim?" sorusuna verilecek eri güzel bir cevap olmuştur.
www.resulullah.org/ilim-genc-iken-ogrenilmeli
Bunun için ilim öğrenmek çocukluk yaşlarından itibâren başlamaktadır. Kur'an ezberleme ... Buradaönemli bir problem
.
Peygamber Efendimiz (a.s.m.) "Gençliğinde ilim öğrenen taştaki damga gibi, yaşlılığında öğrenen ise, su üzerine yazı yazan gibidir" (Keşfü-l Hafâ, 2: 66) buyurarak, gençlikte öğrenilen ilmin daha kalıcı olduğunu belirtmiştir.
Gençlikte öğrenilen ilmin kalıcı olmasını sağlayan birkaç nokta vardır.
Bunlardan birincisi, gençlik yıllarında beynin ezberleme kabiliyetinin daha güçlü olmasıdır. Bunun için ilim öğrenmek çocukluk yaşlarından itibâren başlamaktadır. Kur'an ezberleme faaliyetine de çocuk yaşlarda başlanır. Süfyan bin Uyeyne (r.a.) dört yaşında iken Kur'an'ın tamamını ezberlemiştir. Bugün de 8-9 yaşında olup hafızlığını tamamlayan çocuklar vardır.
Gençlikteki ilmi kalıcı kılan diğer bir sebep, bu dönemin zaman bakımından elverişli olmasıdır. İlim öğrenmek, dikkat, tekrar ve üzerinde yoğunlaşmayı gerektirir. Kişinin zaman bakımından en rahat olduğu dönem ise, gençlik çağıdır. Yıllar ilerledikçe iş-güç, çocuk-çoluk sahibi olunmakta, ilme ayrılan zaman azalmakta, hattâ hiçe inmektedir.
Bir başka sebep, yıllar geçtikçe beynin ilgi ve dikkat alanlarının dağılmasıdır. Gençlikte ise, ilgi alanları daha azdır. Bunun için genç ilim üzerine yoğunlaşabilir. Yaşlılıkta ise aynı yoğunluk sağlanamaz.
Belki gençler karşılaştıkları birçok problemi sıralayıp, ilim öğrenmenin önündeki engelleri mazeret olarak gösterebilirler. Ancak gençlik devresi ne kadar sıkıntılı ve problemli de olsa, ilim öğrenmek için en elverişli yıllardır.
Bununla birlikte, Peygamberimizin bize tavsiyesi, "Beşikten mezara kadar ilim öğrenmek"tir. Çünkü yine onun buyurduğu gibi, "İlim öğrenmek kadın erkek bütün Müslümanlara farzdır."
Gençlerimizi ilim öğrenmeye teşvik eden bir başka hadis de şudur:
"Bir genç ilim ve ibâdet içinde yetişir, olgunlaşırsa, Allah Kıyâmet Günü ona yetmiş iki sıddîkın sevabı kadar sevap verir." (Taberânî'nin Kebir'inden)
Gençlere çok büyük bir müjde verilen bu hadiste, ilimle ibâdet birlikte zikredilmektedir. Buradan ilim öğrenmenin tek başına yeterli olmadığını, onun tatbik edilmesi gerektiğini anlıyoruz.
Nitekim Peygamberimiz (a.s.m.), "İnsanlar helâk oldu, âlimler müstesnâ. Âlimler de helâk oldu, ilmini uygulayanlar müstesnâ. Onlar da helâk oldu, ihlâslı olanlar müstesnâ. İhlâslılar da büyük bir tehlikenin üzerindedirler" buyurmuştur.
Demek ki tek başına ilim öğrenmek yetmemekte, bu ilmi ihlâsla tatbik etmek gerekmektedir.
Peygamberimiz (a.s.m.) bir başka hadislerinde, "Âlim ve ilim Cennettedir. Âlim ilmiyle amel etmeyince ilim ve amel Cennette olur; âlim ise Cehenneme gider" buyurarak, konuya dikkat çekmiştir.
Şu hadisten de, "ilmiyle amel eden kimseye Allah'ın bilmediğini de öğreteceğini" anlıyoruz:
"İlim İslâmın hayatıdır, îmanın direğidir. Bir ilmi öğrenene Allah, eksiksiz mükâfat verir. İlmi öğrenip de onunla amel eden kimseye Allah bilmediğini de öğretir."
Demek ki, öğrendiği ilmi ihlâsla tatbik eden, aynı zamanda yeni bilgileri daha kolay öğrenmiş olur.
Şüphesiz ki, "ilim öğrenme" faaliyeti, okullardaki eğitimden ibâret değildir. Okullardaki eğitim, dinî ağırlıklı olsa bile yetersizdir.
"İlim öğrenmek" ve sonuçta "âlim olmak" çok mühim ve çok zordur. Nitekim şu hadisler, "âlim" olmanın ne büyük bir makam olduğunu gösteriyor:
"Âlimler yeryüzünün kandilleri, peygamberlerin halifeleri, benim ve diğer peygamberlerin vârisleridir."
"Âlimler önderdirler. Takvâ sahipleri efendi ve reistirler. Bunlarla oturup kalkmak hayır ve iyiliği arttırmak demektir."
"Âlimler peygamberlerin vârisleridir. Göktekiler onları sever. Öldüklerinde tâ Kıyâmete kadar denizdeki balıklar kendilerine Allah'tan mağfiret dilerler." (Câmiüssağîr: 5703-5704 ve 5705)
Bunlara, "Âlimin yüzüne bakmak ibâdettir" ve "Âlimin uykusu da ibâdettir" gibi hadisleri de eklediğimizde, "âlim" olmanın çok büyük bir makam olduğu anlaşılıyor. Nitekim Yüce Peygamberimiz (a.s.m.), "Ümmetimin âlimleri İsrailoğullarının peygamberleri gibidirler" diyerek bu yüksek rütbeye ulaşmanın pek kolay olmadığını gösteriyor.
Tabiî ki bizim hedefimiz, gücümüzün ve kabiliyetlerimizin elverdiği ölçüde çalışmak, ilmimizi arttırmak ve onunla amel etmek olmalıdır.
Hangi çağda olursa olsun, eğitim kurumları sadece ilim öğrenmenin yolunu gösterir, rehberlik eder. Yoksa bazı okullardan diploma almak ilmi hakkıyla öğrenmek değildir. Aslolan kişinin kendi gayretini de devreye sokmasıdır. Böyle bir kişi, sürekli öğrenme isteğiyle dolup taşar.
Burada önemli bir problem de hangi ilmin öğrenileceği hususudur.
Mü'minlerin öğrenebileceği ilim ikiye ayrılır. Birisi zarurî ve vazgeçilmez olan, diğeri zarurî olmayandır.
Zarurî ilim, dinin temel konularıdır. İnanç esaslarını, ibâdetlerin nasıl yapılacağını öğrenmek bunlardandır.
Diğer kısmı ise, nâfile olandır.
İlki, dini ilimleri özet olarak bilmekse, ikincisi teferruatlıca öğrenmektir.
Bir mü'min, bilhassa îmanla ilgili bilgileri çok iyi ve derinlemesine öğrenmelidir. Neye, niçin inandığını etraflıca kavramalıdır. Çünkü ilimlerin şâhı ve padişahı îman ilmidir.
Başta namaz olmak üzere ibâdetle ilgili konuları öğrenmek, nelerin helâl nelerin haram olduğunu bilmek şarttır.
Neyin sevap neyin günah olduğunu bilmeyen kişi, Allah'ın rızâsını nasıl kazanacaktır?
Kur'an okumasını öğrenmek ve belirli yerlerini ezberlemek, ilmihal bilgisi edinmek, hadis okumak ilim öğrenmenin besmelesidir. Bunların ileri kademesi ise, başta îman ilmi olmak üzere her bir dalda derinleşmektir.
İlimle amel arasındaki ilişkiyi anlayabilmek için şu hadisi de aktaralım:
"Amellerin hangisi daha üstündür?" diye sorulan bir suale, Peygamberimiz (a.s.m.), şu cevabı vermiştir:
"Allah'ın isim ve sıfatlarını bildiren ilim her şeyden üstündür."
Suali soran sahabe, "Ya Resûlâllah, biz ilmin faziletini sormadık, amellerin en üstününü sorduk. Siz ise ilim diye cevap verdiniz, Peygamberimiz şöyle devam etti:
"Allah'ı bildiren ilimle birlikte olan amel, ne kadar az olursa olsun, insana fayda verir. Allah'ı tanımadan işlenmiş ameller ise insana fayda sağlamaz."
Burada unutulmaması gereken bir nokta vardır. İlimden murat, sadece dinî ilimler değildir. Dünya hayatımızla ilgili ilimler de çok mühimdir. Her bir ilim, Allah'ın isimlerinin tecellisini anlatır ve Onun bir ismine dayanır.
Bu bakımdan zarurî dinî bilgileri aldıktan sonra dünyevî ilimlerde derinleşen bir kimse de ilim öğrenme sevabı kazanmış olur. Özellikle bu çağda dünyevî ilimler çok ilerlediğinden, mü'minlerin de bu sahada dünya çapında başarılar elde etmesi gerekir. Çünkü, îmânın emrinde olan dünyevî ilimle mânânın yön verdiği madde çok mühim bir güçtür.
Konumuzu şu hadisle bağlayalım:
"Allah'tan faydalı ilim isteyiniz. Faydasız ilimden de Allah'a sığınınız." (Câmiüssağîr:4702)
Yazar:
.
www.sizinti.com.tr/konular/ayrinti/muslumanlarin-ilme-bakisi.html
Kur'ân ilk olarak kelime-i tevhidin ma'nâsını ve önemini açıklar ve onun ... İslâm medeniyeti, vahyin yol göstericiliğinde 8. yy.da
.
Müslümanların İlme Bakışı
Beşerin,eğitim ve bilim sahasında ilerlemesi suya atılan bir taşın oluşturduğu bir dalganın giderek daha büyük bir dalga haline gelmesine benzetilerek daha iyi anlaşılabilir. Dünyada ortaya çıkan bütün medeniyetler, kendilerinden önce gelenlerin yaptıklarını miras almış ve bunlara medeniyetlerinin ilerlemesi doğrultusunda kendi katkılarını da eklemişlerdir.
Mısır, Babil, Asur, Çin, Hind, Yunan, Roma, Meksika ve Peru medeniyetleri eski çağın bilinen medeniyetleridir. Mısırda parlak bir medeniyet hüküm sürmüştür. Onların medeniyete katkısı büyük âbidevî yapıları ve diğer eski eserleridir. Mısır medeniyeti daha sonra diğer bazı medeniyetleri etkisi altına alacak olan Eski Yunanlılara oldukça tesir etmişdir. Yunanlılar ayrıca Fenikelilerden denizcilik teknikleri ve alfabeyi alarak yeni bir medeniyet meydana getirmişlerdir. Helen medeniyeti (eski Yunan sonrası), Roma'nın politik hâkimiyeti altına girdikten sonra bile onun medeniyetine yardıma devam etmiştir.
Helen medeniyetini etkisi altına alan Roma medeniyetinin düştüğü hata, kendisinden önceki emsalleri gibi, hurafe, peşin hüküm ve eğitimin halkın imtiyazlı sınıfı ile sınırlandırılması engelini kırmayı başaramamıştır. Din adamları entelektüel aydınlanmanın desteğindeki dini kullanmak yerine, onu Yunan düşünürler tarafından taklid edilen ırkçı düşünceyi parçalamak için kullandılar. Yunan filozofları için, din adına hareket eden ön yargılı insanlar tarafından sürgün, afaroz veya ölüme mahkum edilmek bir alın yazısıydı.
İslâm'dan önceki medeniyetlerin gelişmesi birbirine yardım etme şeklinde olmasına karşılık ilginçtir ki; bütün bu medeniyetlerin aksine İnsanlığa yaşadığı her devirde yüksek seviyede huzur ve mutluluk bahseden bir medeniyet olan İslâm’ın yükselişi sırasında ilahî vahyin desteği ile gerçekleşen ilmî araştırmalardan başka müsbet yönde de ilahî bir yardım dâima Müslümanların üzerinde olmuştur ve yepyeni bir medeniyet ortaya çıkmıştır.
İslâm'ın oluşturduğu bu yüksek medeniyet çoğu tarihçi tarafından "mucize" olarak adlandırılmıştır (1). Bu kelime İslâm devletlerindeki hızlı ilmî yükselişin izahındaki acziyeti ifade eder. Öte yandan bu "mucizevî" yükselişin kaynağı ise Yüce Kitab Kur'ân-ı Kerim'dir.
Kur'ân ilk olarak kelime-i tevhidin ma'nâsını ve önemini açıklar ve onun sınırsız sahasını belirler. O, insanları sürekli olarak, akıl ve idraklerini kullanıp, insanlığa hizmet yolunda eşya ve hadiselerin sırrını keşfetmesi için, teşvik eder (2).
Aynı zamanda Kur'ân, insanı, ilahî kudretin eseri olan muazzam tabiat olaylarını araştırmak için idrak, Teakkul (akıl etme) ve tefekküre çağırır (3). O, insan duygularının ve aklın fakültelerinin Önce insanın kendisine (4), sonra etrafındaki varlıklara çevrilmesini ısrarla tavsiye eder (5). Yüce Kur'ân'a göre bilgi ve adalet bir arada olmalı (6). O, inanç (iman) ve fiiliyatla (amel) birleştirilmiş bilgiye sahip olanlara mükafatlar ve yüksek makamlar vaad eder (7). Kur'ânî hükümlerden açıkça anlaşılmaktadır ki, dünya üzerindeki bir insanın refahı varlıklar hakkındaki bilgisine ve Allah'ın yarattıklarından istifade etmesine bağlıdır. Bu ise yalnızca araştırma gözlem ve deneyle mümkündür. Hz. Peygamber (sav) sözleri ve fiilleriyle Kur'ânî hükümleri ortaya koymuş ve modern çağın gerçek bir ilim teşvikçisi olmuştur. İslâm büyük bir cesaretle inancı ilim ve fiiliyatla (amel) ve ilimleri din ile o derece birleştirmiştir ki, kısa bir süre içinde müslümanların ilim âlemine takdim ettikleri ilmî ve fikrî başanları "mucize" olarak adlandırılmıştır.
Geçmişin hemen bütün toplumlarında eğitim, hükümdarın yakınları, üst kademe yöneticileri ve din adamları sınıfı arasında sınırlandırılmadı. Toplumlar eğitimi ayrıcalıklı sınıfın pençesinden kurtarmayı, ne yazık ki, başaramadılar. İnsanlık tarihinde ilk defa Hz. Muhammed (sav) Yüce Kur'ân'ın herkese eşit hak tanıyan eğitim prensiplerini uygulamaya koymuş (8) ve eğitimi, sürekli olarak, sınıf kayırma engelinden kurtarmıştır. O, ilim öğrenmeyi hem kadınlar, hem erkekler için bir vazife haline getirmiştir (9). Daha sonraları ise müslüman halifeler, Cebelitarık boğazından Hindistan önlerine kadar uzanan geniş İslâm topraklarında bu yeni eğitim politikasını uygularken, o zamana kadar eğitimin ayrıcalıklı sınıfa münhasır kalması sebebiyle az olan İslâm âlimi sayısı dikkate değer bir şekilde artmıştır. Bu yeni eğitim politikası halka kendilerini bilgi mücevherleriyle donatma İmkânı tanıdı. Böylelikle avam halkın havas âlimler haline gelmesi imkânı sağlandı. Müslüman idareciler bütün halkın eğitim imkânlarını garanti etmekle kalmayıp, şahsî olarak da büyük bir ilgi ile ilim öğrenmeye çalışmışlardır. Bundan başka dünya ilk defa bu kadar geniş bir şekilde farklı yerlerden pek çok âlimin serbestçe ilim, fikir ve düşünce alışverişine ve birbirlerinin ilim hazinelerinden faydalanmalarına şahit olmuştur.
Allah'ın emirlerine itaat ve Resul'ünün (s.a.v.)' sünnetine tâbi olmak her alanda ilerlemenin yollarını açar. Tek başına manevî ilerleme İslâm'da tasvib edilmediği gibi, manevî ilerleme olmadan yapılan maddî ilerleme de uygun görülmemiştir.
İslamiyet, Allah'ın yarattıklarına bakarak O'nun kudretini anlamak için insana verilmiş uzuvların gelişmesi ve aklın kullanılması adına her zihnî ve ilmî çalışmaya önem verir, islâm'a göre ilim ve san'at sonuç değil. Kur'ânî prensiplerin dışına çıkmamak kaydıyla, Allah'ın rızasını kazanmak için yalnızca birer vasıtadır.
Müslüman münevverler arasında eserlerine Allah'a hamd ve Peygamber Efendimize salat ve selâm ile başlamak çok yaygın bir uygulamadır. Aynı münevverler bir mes'ele izah ederken Kur'ân âyetlerinden ve hadîslerden iktibaslar yaparlar. Düşüncelerini ortaya koyduktan sonra ise "Allah en iyisini bilir" demeleri Allah'a olan teslimiyetlerini gösterir. Bir başka deyişle, onlar ne kadar çalışırlarsa çalışsınlar gerçek ilmin Allah katında olduğunu bilir ve ilmi putlaştırmazlar. Büyük bir müslüman âlim olan El-Birûnî (973-1051) meşhur eseri Kitâb-el Hind'de şunları belirtir: Toplumlar eğitimi ayrıcalıklı sınıfın pençesinden kurtarmayı, ne yazık ki, başaramadılar. İnsanlık tarihinde ilk defa Hz. Muhammed (sav) Yüce Kur'ân'ın herkese eşit hak tanıyan eğitim prensiplerini uygulamaya koymuş ve eğitimi, sürekli olarak, sınıf kayırma engelinden kurtarmıştır. O, ilim öğrenmeyi hem kadınlar, hem erkekler için bir vazife haline getirmiştir.
"Biz Allah'tan bizlerin doğru olmayan beyanlarımızı affetmesini dileriz. Yaptığımız her işte onun rızasını taleb ederiz. Tıpkı buğdayı samandan ayırmak gibi, yanlış ve boş işleri fark ettirmesini niyaz ederiz" (10).
Bir müsluman modern çağın ilmî ilerlemeleri üzerine hassas bir inceleme yaptığında, modern bilime hem takdir, hem endişe ile bakar. Çünkü, günlük hayattaki faydalarının yanı sıra, ilmî gelişmeler, Allah'ın sonsuz kudretini ve Kur'ân'ın birçok âyetini anlamamıza yardım eder. Fakat öte yandan o, ateizmin karanlığındaki modern bilim adamlarının ahlâkî ve sosyal dejenerasyonuna baktığında üzüntü ve endişe duyar ve bunun dünyadaki nizam ve huzuru bozacağını bilir. Öyleyse bir Müslüman ilimden ne bekler? Bunu anlayabilmek için İmam-ı Gazâlî'nin ilimle ilgili sözlerine bakalım:
"Dünyada ve öldükten sonra mutluluğun kaynağı ilimdir" (11). Çünkü akıl ile Allah'a imanın mes'uliyeti kabul edilir ve yine akıl vasıtasıyladır ki insan Allah'a yakın olmayı sever" (12)
"İlim, selin yamaçları yıkaması gibi, kendini beğenmiş insanın kibrini kırar" (13).
"Müsamaha ilmin veziri, lütuf babası, tevazu ise elbisesidir" (14).
"Âlim adam ilmiyle başkalarından faydalanmasını bildiği gibi, ilminden başkalarını faydalandırmasını da bilir" (15).
"Bir adam ilim öğrenmeye ihtiyaç duyduğu sürece âlim kalır. Bütün ilimlere vâkıf olduğunu düşündüğü an cehalete sukut eder" (16)
Müslümanlar, şüphesiz ki, ortaçağ medeniyetinin düşünce önderliğini yapmışlar ve beşeriyetin muallimi olma vazifesini gerçekleştirmişlerdir, insanlığın ilerlemesinde hiç bir saha yoktur ki, İslâmî kültürün onun üzerinde mühim bir te'siri olmasın. İşte bu yüzden İslâmî kültürün modern dünya üzerindeki önemi göz ardı edilemeyecek kadar büyüktür (17).
Müslümanların eğitim bilim ve diğer sahalardaki katkılarının modern dünya tarafından takdir edilmediğini görmek çok üzücüdür. İslâm medeniyeti, vahyin yol göstericiliğinde 8. yy.dan 13, yy'a ilme önem veren şuurlu idarecilerin himayesi altında gelişti ve başarılarının doruğuna vardı. İslâm medeniyeti, ilim, san'at, siyaset ve kültürün temellerini oluşturduğu gibi, karanlık çağlarını yaşayan Avrupa’nın aydınlanmasını da sağlamıştır.
NETİCE
Hayatın her sahasını içine alan bir hayat nizamı olarak İslâm, hiçbir şekilde insanlığın yararına olacak İlmî ve fikri ilerlemenin önüne geçmez. Tarihteki uygulama da bize bunu göstermektedir. İslâmiyeti ileri seviyede yaşadığı halde ilim, teknik ve fikrî sahalarda geri kalmış bir topluma rastlamak mümkün değildir. Ancak son bir-iki asırda Müslüman toplumların ilim ve fikrî sahada gerilemeleri batılılarca İslâm dininin sebep olduğu kötü bir netice olarak gösterilmektedir. Oysa bu gerilemenin asıl sebebi toplumlardaki İslâmî çözülmeden başka birşey değildir. Bu kötü imajı silmek ise bugünün Müslümanlarının çok çalışıp ilim, teknik ve fikir sahasında tekrar insanlık treninin lokomotifi haline gelmesi ile mümkündür.
İlmî çalışma yapacak Müslümanlar ömürlerini azalmayan bir gerilimle İslâm'ın yükselişi için sarfetmelidirler. Müslüman bir ilim adamı cehd ve gayret ederken o an ölürse şehid olur. İslam dünyasında, üst üste gelen Moğol istilaları ve haçlı seferleri sebebiyle 14. yy.dan itibaren ilmî gelişmeler maalesef istenilen ölçüde olmamışdır. İşte bu devirde İslâm'ı hakiki ma'nâsıyla temsil etmeyi, yüceltmeyi düşünen müslümanlar bunu göze almış olmalıdırlar.
DİPNOTLAR:
1. George Sarton-Lecture on Islam-Middle East Institue: "Islamic Contrıbulıon to Cıvilizatıon", sn.47.
2. Kur'ân-ı Kerim 16:2.
3. Kur'ân-ı Kerim 6:44,13:8. 35:43. 36:33-40
4. Kur'ân-ı Kerim 4:82, 7:179,8:22.25:73.
5. Kurân-ı Kerim 10:56,16:88,24:43.
6. Kur'ân-r Kerim 3:16.
7. Kur'ân-ı Kerim 58:12.
8. Kur'ân-ı Kerim 3:187, 2:159.
9. Ibn-i Mace. Mukaddime, sh.17.
10. Seyyid Hüseyin Nasr. "An Introductıon to Isiamıc Cosmotogical Doctrines" Cambridge:l964, sn.174.
11. Imam-ı Gazali, İhya-yı Ulum i'd-dîn, Beyrut, sn.12.
12. A.g.e. sn. 13.
13. A.g.e. sh.50.
14. A.g.e. sn.75.
15. A.g.e. sh.82.
16. A.g.e. sh.59.
17. Briffault. R. The Making of Humanity.' Mevdudi, "İslam Peygamberi". Lahore. sh.20.
.
maneviyatdunyasi.com › Kütüphane › Membalar › Memba Cilt 2
İlim bize Rabbimizi tanıtıyor, bizi O'na yaklaştırıyorsa, o zaman önemli bir matlub ve maksud olabilir. Efendimiz (sav)'in, ümmet
.
İLİM
مَثَلُ الَّذينَ حُمِّلُوا التَّوْريةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ اَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذينَ كَذَّبُوا بِايَاتِ اللّهِ وَاللّهُ لَايَهْدِى الْقَوْمَ الظَّالِمينَ
Cum'a/:5- Kendilerine Tevrat yükletilip de sonra onu taşımayanların durumu, kitaplar taşıyan eşeğin durumu gibidir. Allah'ın âyetlerini yalanlayanların durumu ne kötüdür. Allah zalim toplumu doğru yola iletmez.
وَلَنْ تَرْضى عَنْكَ الْيَهُودُ وَلَاالنَّصَارى حَتّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ اِنَّ هُدَى اللّهِ هُوَ الْهُدى وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ اَهْوَاءَ هُمْ بَعْدَ الَّذى جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَالَكَ مِنَ اللّهِ مِنْ وَلِىٍّ وَلَا نَصيرٍ
Bakara / 120. Dinlerine uymadıkça yahudiler de hıristiyanlar da asla senden razı olmayacaklardır. De ki: Doğru yol, ancak Allah'ın yoludur. Sana gelen ilimden sonra onların arzularına uyacak olursan, andolsun ki, Allah'tan sana ne bir dost ne de bir yardımcı vardır.
فَهَزَمُوهُمْ بِاِذْنِ اللّهِ وَقَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ وَاتيهُ اللّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاءُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْاَرْضُ وَلكِنَّ اللّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمينَ
Bakara / 251. Sonunda Allah'ın izniyle onları yendiler. Davud da Câlût'u öldürdü. Allah ona (Davud'a) hükümdarlık ve hikmet verdi, dilediği ilimlerden ona öğretti. Eğer Allah'ın insanlardan bir kısmının kötülüğünü diğerleriyle savması olmasaydı elbette yeryüzü altüst olurdu. Lâkin Allah bütün insanlığa karşı lütuf ve kerem sahibidir.
هُوَ الَّذى اَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ ايَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ اُمُّ الْكِتَابِ وَاُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَاَمَّا الَّذينَ فى قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَاْويلِه وَمَا يَعْلَمُ تَاْويلَهُ اِلَّا اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِى الْعِلْمِ يَقُولُونَ امَنَّا بِه كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّناَ وَمَا يَذَّكَّرُاِلَّا اُولُوا الْاَلْبَابِ
Al-i İmran / 7. Sana Kitab'ı indiren O'dur. Onun (Kur'an'ın) bazı âyetleri muhkemdir ki, bunlar Kitab'ın esasıdır. Diğerleri de müteşâbihtir. Kalplerinde eğrilik olanlar, fitne çıkarmak ve onu tevil etmek için ondaki müteşâbih âyetlerin peşine düşerler. Halbuki Onun tevilini ancak Allah bilir. İlimde yüksek pâyeye erişenler ise: Ona inandık; hepsi Rabbimiz tarafındandır, derler. (Bu inceliği) ancak aklıselim sahipleri düşünüp anlar.
لكِنِ الرَّاسِخُونَ فِى الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِمَا اُنْزِلَ اِلَيْكَ وَمَا اُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَالْمُقيمينَ الصَّلوةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكوةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الْاخِرِ اُولئِكَ سَنُؤْتيهِمْ اَجْرًا عَظيمًا
Nisa / 162. Fakat içlerinden ilimde derinleşmiş olanlar ve müminler, sana indirilene ve senden önce indirilene iman edenler, namazı kılanlar, zekâtı verenler; Allah'a ve ahiret gününe inananlar var ya; işte onlara pek yakında büyük mükâfat vereceğiz.
قُلْ امِنُوا بِه اَوْ لَا تُؤْمِنُوا اِنَّ الَّذينَ اُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِه اِذَا يُتْلى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْاَذْقَانِ سُجَّدًا
İsra / 107. De ki: Siz ona ister inanın, ister inanmayın; şu bir gerçek ki, bundan önce kendilerine ilim verilen kimselere o (Kur'an) okununca, derhal yüz üstü secdeye kapanırlar.
وَلِيَعْلَمَ الَّذينَ اُوتُوا الْعِلْمَ اَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِه فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَاِنَّ اللّهَ لَهَادِ الَّذينَ امَنُوا اِلى صِرَاطٍ مُسْتَقيمٍ
Hacc / 54. Bir de, kendilerine ilim verilenler., onun (Kur'an'ın) hakikaten Rabbin tarafından gelmiş bir gerçek olduğunu bilsinler de ona inansınlar, bu sayede kalpleri huzur ve tatmine kavuşsun. Şüphesiz ki Allah, iman edenleri, kesinlikle dosdoğru bir yola yöneltir.
HADİS…
* Ebu Ümame radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'a biri âbid diğeri alim iki kişiden bahsedilmişti. "Alimin âbide üstünlüğü, benim, sizden en basitinize olan üstünlüğüm gibidir" buyurdu."
* Yine Tirmizi'nin bir rivayetinde şöyle gelmiştir: "...Aleyhissalatu vesselam sonra buyurdular ki: "Allah Teâla Hazretleri, melekleri, semâvat ehli, deliğindeki karıncaya, denizindeki balıklara varıncaya kadar arz ehli, halka hayrı öğretene mağfiret duasında bulunur." Hadis Tirmizi'nin aynı babındadır.
* İbnu Abbas radıyallahu anhüma anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Tek bir fakih, şeytana bin âbidden daha yamandır."
* Hz. Ali radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Dinde fakih (bilgili) olan kimse ne iyi kimsedir! Kendisine muhtaç olununca faydalı olur. Kendisine ihtiyaç olmayınca ilmini artırır."
* Ebu'd-Derda radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'ın şöyle dediğini işittim: "Kim bir ilim öğrenmek için bir yola sülûk ederse Allah onu cennete giden yollardan birine dahil etmiş demektir. Melekler, ilim talibinden memnun olarak kanatlarını (üzerlerine) koyarlar. Semavat ve yerde olanlar ve hatta denizdeki balıklar âlim için istiğfar ederler. Âlimin âbid üzerindeki üstünlüğü dolunaylı gecede kamerin diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir. Âlimler peygamberlerin vârisleridir. Peygamberler, ne dinar ne dirhem miras bırakırlar, ama ilim miras bırakırlar. Kim de ilim elde ederse, bol bir nasib elde etmiştir."
* Hz. Enes radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "İlim talebi için yola çıkan kimse dönünceye kadar Allah yolundadır."
* Yine Tirmizi'nin Sahbere radıyallahu anh'tan kaydına göre, Aleyhissalatu vesselam: "Kim ilim taleb ederse, bu işi, geçmişteki günahlarına kefaret olur" buyurmuştur."
* İbn-i Amr İbni'l-As radıyallahu anhüma anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "İlim üçtür. Bunlardan fazlası fazilettir. Muhkem âyet, kâim sünnet, âdil taksim."
* Hz. Ebu Hüreyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Kim, bir ilimden sorulur, o da bunu ketmedip söylemezse (Kıyamet günü) ateşten bir gem ile gemlenir."
* Muaz İbnu Enes'in babası anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Kim bir ilim öğretirse ona bu ilimle amel edenlerin sevabı vardır. Bu amel edenin ücretini eksiltmez."
* Ebu Katâde babasından naklediyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Kişinin (öldükten sonra) geride bıraktıklarının en hayırlısı şu üç şeydir: "Kendisine dua eden salih bir evlad, ecri kendisine ulaşan bir sadaka-i cariye, kendinden sonra amel edilen bir ilim."
* Hz. Ebu Hureyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Mü'min kişiye, hayatta iken yaptığı amel ve iyiliklerden, öldükten sonra ulaşanlar, öğretip neşrettiği bir ilim, geride bıraktığı salih bir evlad, miras bıraktığı bir mushaf (kitap), inşa ettiği bir mescid, yolcular için yaptırdığı bir bina, akıttığı bir su, hayatta ve sağlıklı iken verdiği bir sadakadır. Ölümünden sonra kişiye işte bunlar ulaşır."
* Hz. Ebu Hureyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Sadakanın en üstünü, kişinin bir ilim öğrenip sonra da onu müslüman kardeşine öğretmesidir."
* Huzeyfe radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm'ın şöyle söylediğini işittim: "İlmi, ulemâya karşı böbürlenmek için veya cühelâ ile münakaşa için veya insanların dikkatini kendinize çekmek için öğrenmeyin. Kim böyle yaparsa yeri ateştir."
* Hz. Ebu Hureyre radıyallahu anh anlatıyor: "Resülullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Kim âlimlere karşı böbürlenmek, cahillerle münakaşa etmek ve halkın dikkatini üzerine çekmek maksadıyla ilim öğrenirse Allah onu cehenneme sokar."
* İbnu Amr İbni'l-As radıyallahu anhüma anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: "Allah ilmi (verdikten sonra), insanların (kalbinden) zorla söküp almaz. Fakat ilmi, ülemayı kabzetmek suretiyle alır. Ülema kabzedilir, öyle ki, tek bir alim kalmaz. Halk da cahilleri kendine reis yapar. Bunlara meseleler sorulur, onlar da ilme dayanmaksızın (kendi reyleriyle) fetva verirler, böylece hem kendilerini hem de başkalarını dalâlete atarlar."
* Ebu'd-Derda radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm ile beraberdik. Gözünü semaya dikti. Sonra: "Şu anlar, ilmin insanlardan kapıp kaçırıldığı anlardır. Öyle ki, bu hususta insanlar hiçbir şeye muktedir olamazlar!" buyurdular. Ziyad İbnu Lebid el-Ensari araya girip: "Bizler Kur'an'ı okuyup dururken ilim bizlerden nasıl kapıp kaçırılır? Vallahi biz onu hem okuyacağız, hem de çocuklarımıza, kadınlarımıza okutacağız!" dedi. Resulullah da: "Anasız kalasın, ey Ziyad, ben seni Medine fakihlerinden sayıyordum. (Bak) işte Tevrat ve İncil, yahudilerin ve nasranilerin elinde, onların ne işine yarıyor (sanki onunla amel mi ediyorlar)?" buyurdu. Cübeyr der ki: "Ubade İbnu's-Samit radıyallahu anh'a rastladım. Kardeşin Ebu'd-Derda ne söyledi, işittin mi? dedim. Ve ona Ebu'd-Derda'nın söylediğini haber verdim. bana: "Ebu'd-Derda doğru söylemiş, dilersen kaldırılacak olan ilk ilmin ne olduğunu sana haber vereyim: İnsanlardan kaldırılacak olan ilk ilim huşu'dur. Büyük bir câmiye girip huşu üzere olan tek şahsı göremiyeceğin vakit yakındır!" dedi."
* Ebû Mûsâ (el-Eş'arî) radiya'llâhu anh'den:
Şöyle demiştir: Nebiyy-i Ekrem salla'llahü aleyhi ve sellem buyurdu ki: Allâh'ın benim (vâsıtam) le gönderdiği hidâyet ve ilim boy yağmura benzer. (Bu yağmur, kâh öyle) bir toprağa düşer ki onun bir kısmı suyu kabûl eder de çayır ile bol ot yetiştirir. Bir kısmı da kurak olur, suyu (üstünde) tutar da Allâh (u Teâlâ) halkı onunla faydalandırır. Ondan (hem kendileri) içerler, (hem hayvanlarını) suvarırlar, ekin ekerler (Bu yağmur) diğer (bir nevi') toprağa daha isâbet eder ki düz ve kaypaktır. Ne suyu (üstünde) tutar, ne çayır bitirir. Allâh'ın dînini anlayıb da Allâh'ın benim (vâsıtam) le gönderdiği (hidâyet ve ilimden) faydamend olan ve bunu bilip (başkasına) bildiren kimse ile (bunu duyduğu vakit kibrinden) başını (bile) kaldırmayan ve Allâh'ın benimle irsâl olunan hidâyetini kabûl etmeyen kimse böyledir.
* Yine Enes (b. Mâlik) radiya'llâhu anh'den:
Şöyle demiştir: Size öyle bir söz söyliyeceğim ki, benden sonra hiç kimse onu size söylemeyecektir: Resûlu'llâh salla'llâhu aleyhi ve sellem'den işittim, buyuruyordu ki: Kıyâmet alâmetlerinden olmak üzere
ilim
azalacaktır, cehil yayılacaktır, zinâ şâyi' olacaktır. Kadınlar(ın mikdârı) kesret, erkekler(inki) kıllet bulacaktır. Bir derecede ki, elli kadının yalnız bir bakanı olacaktır.
TEFSİR…
مَثَلُ الَّذينَ حُمِّلُوا التَّوْريةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ اَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذينَ كَذَّبُوا بِايَاتِ اللّهِ وَاللّهُ لَايَهْدِى الْقَوْمَ الظَّالِمينَ
Cum'a / 5. Kendilerine Tevrat yükletilip de sonra onu taşımayanların durumu, kitaplar taşıyan eşeğin durumu gibidir. Allah'ın âyetlerini yalanlayanların durumu ne kötüdür. Allah zalim toplumu doğru yola iletmez.
Bu beyandan sonra ilmiyle amel etmeyenlerin kınanması için buyuruluyor ki kendilerine Tevrat yükletilmiş, öğretilip mânâsıyla amel etmeleri teklif edilmiş olup da sonra onu yüklenmemiş; içindekini anlayıp gereğince istifade ve amel etmemiş bulunanların meseli yani mesel haline gelmiş tuhaf halleri ki, bilginiz, kendimizi Allah'a adamışız ve okur yazarız diye yüklerle kitab sırtlanmış oldukları halde, Tevrat'ın ve Beni İsrail peygamberlerinin, o Allah'ın bir fazlı olan ümmi Nebi'si son peygamber hakkındaki haberlerine itibar etmemiş, ahkâm ve ahlâkıyla doğruluk dairesinde amel etme cihetine gitmemişlerdir.
Böyle kimselerin hali o eşeğin haline benzer ki { sifirler, yani koca koca kitablar taşır da içindekinden hiç haberi olmaz, istifade etmez. Burada zikredilen "esfâr" tâbirinde Tevrat'ın kısımlarına esfâr denildiğine işaret vardır. Bak Allah'ın âyetlerini yalanlayan kavmin meseli ne çirkindir! Burada ilmiyle amel etmeyenlerin hepsinin hâl ve mesellerinin böyle çirkin olduğuna bir tenbih vardır. Allah da zalimler topluluğunu hidayete erdirmez. Doğru yola çıkarmaz. Kendilerine hakkın delilleri gösterildiği halde onlara inanmayıp da tasdik yerine tekzibi koyan haksızların, o doğru yolu bulmaları, murada ermeleri mümkün olur mu?[1]
PIRLANTA SERİSİ…
Canlı ve cansız her varlık bir kitaptır. Bu îtibar iledir ki, "Gör, müşâhede eyle" suretinde değil de "Oku" şeklinde bir emir vâki' olmuştur. Zîrâ, kitap ancak okunur. Her biri birer kitap olan varlıklar ile dolu ve pınl pınl bu kâinat, elbette ve muhakkak ki, ilâhî bir kütüphânedir. İnsandan gayri bütün varlıklar sadece "yazmak" ile mükellef tutuldukları hâlde, insan, hem yazmak ama ve hele mutlaka "okumak" vazifesi ile şereflendirilmiştir.
İlim, kâinatta tecellî ede gelen nizâm ve değişik şekilde tecellî eden şeylerin birbiriyle olan münâsebetlerini idrakdan ve bu idrakların tasnîfi ve bir araya getirilmesinden ibaretdir. Kâinattaki bu nizam, nizamdaki ehemmiyetli hassasiyet ve muvâzene, kat'iyyen rastlantılara verilemez. Binâenaleyh, böyle, bir nizamın elbette bir kurucusu ve vaz'edicisi vardır hem de, varlığı herşeyden daha ayân bir kurucu.
Her nizam, ortaya konmadan önce tasavvur edilir. Tıpkı, kâğıda dökülüp çizilmeden önce bir mimarî plânın, mi'mar dimağında tasavvur edilmiş olacağı gibi... Beşerin kesâfetli yapısı ve düşüncesi, bu tasavvur ve var olmaya nasıl bir şekil verir, o bir tarafa; Kâinat çapındaki bu nizâm, Levh-i Mahfûz ise, Mukayyed nizâm da, Kur'ân-ı Kerim'dir ve Levh-i Mahfûz'un âyinesidir.
Buna göre insan okuyacaktır. Okudukça anlamaya çalışacak, zaman zaman yanlış anlayacak, hatalar yapacak; tecrübelere girişecek; hatâ-sevâb potasından geçirdiği ilim cevherini itimat ve güvenirliğe, emniyet ve sağlamlığa ulaştıracaktır. Bakmak başka, görmek başka; anlamak başka, anladığını kabullenip şuur ve gönlüne mâl etmek başka; bütün bunlardan sonra tatbik etmek başka ve tatbik ettiğini de gayra teslim ve tevdî etmek tamamen başkadır.
Evet, idrakla ilgili bütün bu başkalıklar dâima olup durmaktadır. Zîrâ, kâinatta birçok kanunlar vardır ve bunlar, kanun Vâzı'ı tarafından fevkalâde bir âhenk içinde cereyan ettirilmektedir. Bunların birkaçı şunlardan ibarettir:
1- Tek'den çok'a gidiş,
2- Çoklar arasında benzerler, farklılar ve zıtların bulunuşu,
3- Zıtlar arasında faâl bir denge ve âhenk,
4- Münâvebe (peşipeşine vazife devir teslimi),
5- Öğrenme, unutma ve yeniden öğrenme,
6- Cehd ve gayret,
7- Tahlil ve terkib, (çözülüp-sentezlenme)
8- İlham ve inkişaf, (içe doğma ve açıklığa kavuşma) . İnsan, bu kanunların bütününe tâbidir. Bu îtibar iledirki, elbette çok insan olacaktır ve insanlar arasında benzerler, farklılar ve zıtlar bulunacaktır. Kezâ; insanlar arasında benzer, farklı fikir, görüş, inanış, davranış ve hareketler de olacaktır. Ancak bütün bu fıtrî zıtlıklar durgun, boş değil, canlı ve faâl bir muvâzene içinde olacaktır.
Yine bu îtibar iledir ki, sadece imanı hedef alan bir gidişin ilmi kaybetmesi ve sadece ilmi hedef alan bir gidişin de imânı ihmâl ve kaybetmesi vukû bulacaktır.
Mevcut ilimleri donukluk ve durgunluktan, kuruluk ve abesiyetten kurtarmak; evvelâ ilimlere esas teşkil eden mes'elelerin lâyıkiyle anlaşılmasına yardım edecek; sâniyen insan irâde ve zihninin payına düşeni edâ, his ve kalbî sezişlerini, bir iç müşâhede ile müşâhede ettirmiş olacaktır.
O zaman işleyen aydın bir enfüs fasîh bir lisân kesilecek ve karşısına konulmuş kâinatı kelime - kelime, satır satır okuyacak, tıpkı bir kitap gibi. Zâten kâinatı bir kitaptan farklı görmek de âdeta imkânsızdır. Hele hele tekvînî emirlerde ilk yaratılan "kalem" olarak anlatılıp da, tenzîlî fermanda da ilk emir "oku" olursa...
Onun için Kur'ân-ı Mu'ciz-ül Beyân'da körlük, sağırlık ve dilsizlik beraber zikredilir. Zirâ tekvînî emirler gözle okunduğu gibi, tenzîlî emirlerin ilk ma'kes bulacakları esrarlı perde de kulaktır. Ve bu müşâhede ve duyuşa tercüman ise lisândır.
Binâenaleyh, âfâk ve enfüsü göremeyen, kulağına geleni de duymayacak, duysa da anlamayacaktır. Kezâ; kulağına çarpan ilâhî emirlerle uyanmamış bir gönül, Şeriât-ı Fıtriye ile abes olarak iştigalden kendini kurtaramayacaktır.
İLİMDEN BEKLENEN GAYE
İnsanoğlu için gerçek hayat, ilim ve irfanla kabil olacağından, öğrenip öğretmeyi ihmâl edenler, hayatta dahi olsalar ölü sayılırlar. Zira, insanın yaratılışının gayesi, görüp bilmek ve öğrendiklerini başkalarına bildirmekten ibarettir.
Bir ferdin tedbir ve isabetli kararları, onun akıl ve mantıkla münasebeti nisbetindedir. Akıl ve mantık ise, ilim ve ma’rifetle aydınlığa kavuşur ve kemâle erer. Onun içindir ki, ilim ve ma’rifetin olmadığı bir yerde, akıl âtıl, mantık aldatıcı, kararlar da isabetsizdir.
Bir insanın insanlığı, öğrenip öğretmek ve başkalarını tenvir etmekle belli olur ve ortaya çıkar. Bilmediği halde öğrenmeyi düşünmeyen; öğrendikleriyle kendini yenileyip başkalarına da örnek olmayan, suretâ insan görünse bile, düşündürücüdür!
Öğrenip öğretilecek şeyler, insanın mâhiyetini, kâinatın sırlarını keşfe ma’tûf olmalıdır. Benlik sırlarına ışık tutmayan, mekândaki karanlık noktaları ve tıkanıklıkları açıp aydınlatmayan ilim, ilim değildir.
İlim ve ma’rifetle elde edilen mansıb ve pâye, başka yollarla elde edilen makamlardan daha yüksek ve daha uzun ömürlüdür. Zira ilim, sahibini, dünyada fenalıklardan uzak ve fazîletli; öbür âlemde de, irfanıyla aydınlattığı makamların temâşasıyla mest ve mutlu kılar.
Her anne ve baba, çocuklarının kafaları gereksiz şeylerle işgal edilmezden önce, onları ilim ve irfanla doyurmalıdırlar. Çünkü, hakikat adına boş gönüller ve ma’rifetden mahrum rûhlar, her türlü fena düşüncenin serpilip gelişmesine müsait birer tarla mesâbesindedirler. Önceden kim onlara sahip çıkar ve tohum saçarsa, ona teslim olur ve onu aksettirirler.
İlim öğrenmekten maksat, bilginin insanoğluna mürşit ve rehber olması ve öğrenilen şeylerle, insanî kemâlâta giden yolların aydınlığa kavuşturulmasıdır. Binaenaleyh, rûha mâl edilmemiş bir ilim, sahibinin sırtında bir yük; insanı ulvî hedeflere tevcih etmeyen ma’rifet de, bir aldanmışlıktır.
“İlim, ilim bilmektir,
İlim kendin bilmektir;
Sen kendini bilmezsen,
Ya nice okumaktır.”
Hedef ve maksadı belirlenmiş bir ilim, sahibi için, “ile’l-ebed” devam edecek bir bereket vesîlesi ve tükenmez bir hazînedir. Bu hazîneye mâlik olanlar, yaşadıkları sürece ve ondan sonra, bir tatlı su kaynağı gibi daima ziyaret edilir ve hayra vesîle olurlar. Gönüllere şüphe ve tereddüt atan ve ruhları karartan hedefi belirlenmemiş boş faraziyeler ise, ümitsiz ve bulanık rûhların, etrafında uçuşup durduğu bir erâcif yığını ve azab vesilesidir.
İlim ve fen, çeşit çeşit dalları ve her dalın ihtivâ ettiği fâideleriyle, hemen herkes için yararlı ise de; insanın ömrü mahdût, imkânları sınırlı olduğundan, bunların hepsini belleyip istifade etmesi mümkün değildir. Bu itibarla, her fert kendisi ve milleti için gerekli olan şeyleri öğrenip değerlendirmeli, diğerleriyle ömrünü beyhûde zâyi etmemelidir.
Gerçek ilim adamı, çalışma ve araştırmalarını, en doğru haberlerin; en aldatmaz beyanların ışığı altında ve ilmî tecrübelere göre düzenleyip sürdüreceğinden, gönlü rahat, işleri de âsân olacaktır. Gerçeğin bilgisinden mahrûm bir kısım zavallı ruhlar ise, durmadan yol ve yön değiştirip bir türlü ham-hayâllerden kurtulamadıkları için, hep “âh u vah” edip inkisar içinde kalacaklardır.
Her şahsın kadir ve kıymeti tahsil ettiği ilmin muhtevâ ve zenginliğine göredir. İlmi, sırf bir “dedikodu” unsuru olarak kullananın kıymet ve değeri o kadar; onu, eşya ve hâdiseleri tanımada bir “menşûr” olarak kullanıp, mekânın en karanlık köşelerine kadar aydınlık saçan ve irfanıyla kanatlanıp “tabiat” ötesi hakîkatlarla kucaklaşanınki de o kadar...
Soru: İnsan-ı kâmil mertebesine ulaşmada ilim ve amel münasebeti inkâr edilemez. Kur’ân perspektifinden bu meseleye nasıl bakabiliriz?
Cevap: Kur’ân; “Kendilerine Tevrat yüklenip de sonra onu taşımayan (onun buyruklarını tutmayan)ların durumu, Kitaplar taşıyan eşeğin durumu gibidir. Allah’ın âyetlerini yalanlayanların durumu ne kötüdür. Allah, zalimler topluluğunu doğru yola iletmez.” (Cum’a, 62/5) ve “...Onun durumu, tıpkı şu köpeğin durumuna benzer: Üstüne varsan da dilini sarkıtıp solur, onu bıraksan da dilini sarkıtıp solur. İşte âyetlerimizi yalanlayanların durumu budur. Bu kıssayı anlat, belki düşünür (öğüt alır)lar.” (A’raf, 7/176) buyurmaktadır. Dikkatlice mütalâa edildiği takdirde görüleceği gibi, Kur’ân-ı Kerim, ilk âyet-i kerimede elde ettiği bilgileri hayatına yansıtmayan kişileri bir teşbih ile ele alıp, nazarlarımıza sunmaktadır. Onları “yük taşıyan eşeğe” benzetmesi ise, bu tür şahısların durumlarının belki de ancak böyle ifade edilebileceğinden dolayıdır. Çünkü insan bildiği şeyleri, pratiğe döküp ferdî ve içtimaî hayatta kullanmadığı zaman, o bilgi, sahibi için taşınmaz bir yük haline gelir.
Kur’ân-ı Kerim, diğer âyette ise hakka-hakikate açık olarak yaratıldığı halde onlara karşı gözü kapalı olan insanı köpeğe benzetir. Bahis mevzuu edilen şahsın köpeğe teşbihi konusu üzerinde durmak ve buna intizarî bir teşbih nazarıyla bakmak gerekir. Köpek, yorulduğunda dilini dışarıya sarkıtır ve hararetini atmaya çalışır. Öfkelendiği zaman öfkesini ifade için dişlerini gösterir... Demek ki hakka-hakikate kapalı insanların durumu da böyledir. Aslında bu ve benzeri misallerle insan, insan-ı kâmil olmaya çağrılır. Meselâ namazdaki hâl ve hareketlerde insan hayvanî davranışlardan içtinabla insanî davranışa yönlendirilir. Kendisine kıyamın keyfiyetinden rükuya, ondan secdeye kadar bütün konularda ikazda bulunulur. Yüzün eşek suretine dönme ihtimalinden dolayı başın imamdan önce rükuya ve secdeye gitmemesi; secdede köpek gibi kolların yere serilmemesi, secde aralarında horozun yem gagalaması gibi acele edilmemesi, otururken köpek gibi oturulmaması gibi hususlar, mevzumuza misal teşkil edebilecek hususlardandır. Çünkü ekrem ve eşref olarak yaratılan insan, hareketleriyle bile olsa hayvana benzememeli; o, hep ötelere müteveccih olarak yaşamalıdır.
Vâkıa burada, âyetleri ezberleyip kafalarında tuttukları halde onları hayatlarına tatbik etmeyen Tevrat cemaati anlatılır. Fakat vakıa böyle olsa bile kendimizi bu durumdan tecrid edip sadece âyeti Tevrat ehline mahsus olarak düşünemeyiz. Kur’ân’a muhatap olup Allah’ın emirlerine mazhar olmuş, fakat hayatını bu emirlerin aydınlatıcı tayflarıyla tablolaştıramamış, sadece Kur’ân’ın hamallığını yapan insanların durumu da Kur’ân cemaati olsa bile, bu âyetin anlattığı hakikat içerisinde mütalâa edilmesi gerekir. Zira Kur’ân’ı öğrenip başkalarına anlattığı halde, kendi içinde onunla ayrı bir derinliğe ulaşamamış bir insanın halini bundan daha güzel anlatmak mümkün değildir.
“Allahümme ente Rabbî, lâilâhe illâ ente halaktenî ve ene abdüke.../ Ey Allah’ım! Sensin benim Rabbim, Senden başka ilah yoktur, beni Sen yarattın ve ben Senin kulunum” hakikatinin çerçevesinde, meydana gelen terslikleri herkes kendi nefsinden bilmeli, başkalarının ayıp ve kusurlarını örtmeye çalışmalıdır. Herkes, çözülmez gibi görünen problemlere çözüm getirmek için hata ve kusurları üzerine almalı, kendisini kötülüklerin merkezi, başkalarını da iyiliklerin merkezi olarak görmelidir.
Bütün problemlerin çözüm yolu işte bu anlayıştır ve genel terbiye de bunu gerektirir.
HÂL-İ PÜRMELÂLİMİZ
Bizim üçyüz senedir, ilim, teknik ve fende yüzümüze bakılacak hâlimiz yoktur. Yüzelli senedir sefalet solukluyoruz. Son yetmiş senenin halini söylemeye bile gerek yok.. yok zira böyle birşey, malumu îlam ve israf-ı kelâm olur.
Peki, niçin bu hâle geldik? Bir zamanlar Pierre Loti gibilere selviliklerinin gölgesi destan yazmak için yeterli olan bu şanlı medeniyete ne oldu? Neyi ihmal ettik de ihmâlimizin diyetini bu şekilde ödüyoruz?
Neyi ihmal etmedik ki!.. İhmallerimizin çokluğu, ihmal etmediklerimize nisbeten o kadar fazla ki, insan bu hale düşüşümüze değil, daha beter olmayışımıza hayret ediyor.
Bütün ihmallerimizi burada saymanın imkânı yoktur. Ama birisi var ki, onu zikretmeden geçemeyeceğim: O da bizim kendi kendimizi, yani insan unsurunu ihmal edişimizdir.
Niçin itiraf etmeyelim ki, millet olarak, insanımızı zamanla kendi özünden ve sahip olduğu bütün değerlerden uzaklaştırarak bir sefiller yığını haline getirmedik mi? Altı asır insanlığa medeniyet dersi veren bir millet, eğer bugün fikir sadakasına muhtaç duruma gelmişse, bunun başka bir izahı olamaz. Bugün insanımız, kendi enkazı altında inlemektedir. Evet, bugün onun ne bir düşüncesi, ne de istikbale âit ciddi tedbirleri vardır. Zaten kendisiyle irtibatı kopmuş bir insanın hiçbir medeniyetle bağlantısı da olamaz. Yakın geçmişimiz itibariyle biz bu hakikati görerek değil, duyarak, hem de acı acı duyarak yaşadık...
Bizim kendimizden kaçmamız, mazimizden, dolayısıyla da tarihimizden uzaklaşmamız ma’nâsına gelir. Biz, toplumların ancak tarihî dinamikleri üzerinde ayakta kalabileceklerini ya anlamadık ya da anlamak istemedik. Asırlarca çekilen onca tekevvün sancısından sonra, meydana gelen koskocaman bir kültür birikimine gözlerimizi kapadık, hatta onu inkâr etmeyi marifet saydık.
Bu yetmiyormuş gibi, bir de kültürümüzü “redd-i miras” üzerine oturtmaya çalıştık. Hayatın bizzat içinde yoğrula yoğrula olgunlaşan içtimaî tecrübelerimizi bir kalemde yok kabul ettik ve bilmediği bir oyuna zorla sürüklenmiş aktör komikliği içinde millet sahnesinde âleme maskara olduk.
Şimdi herşeye sıfırdan başlamamız gerekiyor. İnşaallah bu mevzudaki mücadele azmini rûhumuzun derinliklerinde bulabiliriz.[2]
SÖZ AMEL BÜTÜNLÜĞÜ
Bazı ilim adamları, Batılı anlayışa uyarak “İlim, ilim içindir” felsefesini düstur edinmiş görünüyorlar. Halbuki, dinî olsun, pozitif olsun, ilim dine, hayata hizmet içindir.
Müsteşrikler, İslâm’ı çoğu müslümandan iyi bilir, fakat hiç de müslüman olmazlar. Bu, öğrendiklerini hayata tatbik etmeyen müslüman bir ilim adamının, müsteşriklerden ne farkı olduğunu akla getirir. Evet, ilim bizzat hedef değildir, yani ilim için ilim yapılmaz. İlim bize Rabbimizi tanıtıyor, bizi O’na yaklaştırıyorsa, o zaman önemli bir matlub ve maksud olabilir. Efendimiz (sav)’in, ümmeti hakkında en çok korktuğu şey, alimin nifakı ve münafıkın demagojisidir. Müslüman diyalektik yapmaz; o hareket ve davranışlarıyla bir kitap olmaya çalışır Allah Rasûlü (sav) ve O’nun raşid halifeleri, hiçbir zaman süslü sözler söyleme yolunda gitmemiş, bilakis davranışlarıyla etraflarına örnek olmaya çalışmışlardır...[3]
HİZMETTE İLİM VE AKSİYON
Ne zaman bir at görsem, yaşadığım dünyadan sıyrılır ve mâzî ile bütünleşirim. Çünkü, atın en önemli özelliği, yorulmak nedir bilmeden, çatlayıncaya kadar koşmasıdır. Kendilerini İslâmî hizmetlere vakfedenler de, tıpkı bir küheylan gibi çatlayıncaya kadar koşmalıdırlar.
Hizmette böyle bir aksiyonun yanı sıra ilim de önemlidir. Çünkü, netice itibariyle her şey ilme bağlıdır. Cahil, kimseye bir şey anlatamaz. Bu sebeple, ilim elde edecek ve öğrendiklerimizi şuur haline getireceğiz.
Mustafa Sabri Efendi M. Abduh’u tenkid ederken, “Abduh, anlattığı şeylerin şuurunda değildi. Belki sadece kendi cephesi adına bir şeyler söylüyordu” demektedir. Yani, M. Sabri Efendi’ye göre Abduh, hakîkî ilmi elde edememişti. O halde, ilim elde etmekle kalmayacak, kazandığımız bilginin şuuruna da varacağız.
Kaba kuvvete gelince, o akıl ve mantık plânında mağlûp olanların başvurduğu bir yol vahşice bir davranıştır. Halbûki, medenîlere galebe iknâ iledir.[4]
İLİM
İlim, O’nu bilmektir. O’nu bilmezsen -Yunus’un diliyle- kuru emektir. Zühd ve takvâda derinleştirmeyen ilim, sahibini Allah’tan uzaklaştırmaktan başka bir işe yaramaz.[5]
İLİM DÜŞÜNCESİ
İlim düşüncesinin gelişmesi ve herkese mal olabilmesi, ilim sahiplerinin havass-ı hamse-i sâlime, akl-ı selim ve Batılıların akıl erdiremedikleri haber-i mütevatiri iyi değerlendirmesine bağlıdır. Ayrıca metod, metodoloji, sistem, kararlılık, ısrar ve aşk da meselenin ihmal edilmemesi gereken önemli unsurlarıdır. Evet, ilim düşüncesiyle, ilim aşkı arasında -eski ifadesi ile- telazum vardır. Yani aşk bahis mevzuu olmazsa, ilim düşüncesi çok ciddi yara alacak ve onunla hedeflenen noktalara ulaşılamayacaktır.
Toplumun her kesiminde hatta her bir ferdinde ilim düşüncesinin yaygınlaştırılması nisbetinde o toplum, ilmin zirvelerine ulaşma adına daha şanslı hale gelir. İstidatlı, metodolojiye açık, sistemli çalışabilen, mesaisini iyi tanzim eden, müşahedelerini iyi değerlendirebilen, aklını iyi kullanabilen, haber-i mütevatirden çok iyi istifade eden insan sayısının artması ölçüsünde hedefe ulaşma kolaylaşır. Batı Rönesansının arkasında ilmin yaygınlaştırılması meselesi olduğu gözardı edilmemelidir. Öyle ki, sadece üniversitelerde veya devletin tesis ettiği laboratuarlarda değil, herkes kendi evinde ilim adına bir hedefe ulaşmaya çalışmıştır. Böylece mesele, fantastik ve Aristokrat bir meşgale olmaktan çıkmış, halka mâl olmuştur. Evet, bilim tarihi müşahede edildiği zaman görülür ki, Batının hemen her ülkesinde çok iptidaî vasıtalarla bile devamlı araştırma yapılmıştır. Ben, bizim dünyamızda bu hususta henüz ciddi bir düşüncenin geliştirildiği kanaatinde değilim.
Son zamanlarda her ilde bir üniversite açma düşüncesi var ve bu bir nisbette gerçekleştirildi. 52 üniversitenin olduğu ülkemizde, maalesef üniversite merkezleri dahil ciddi bir araştırma merkezinin olmadığı, hatta üniversitelerde ilim adına şablonculuk yapıldığı rahatlıkla söylenebilir. Buna göre, bazı mütehassısların da ifade ettiği gibi “araştırmaya yönelik imkânlar olmayınca eğitim müesseseleri dejenere oluyor, ilim ahlâkı bozuluyor, ilme karşı saygı azalıyor.. neticede seviyesiz insan yetişiyor ve kat’iyen istikbal vaad etmiyor. Bu ise kaynak, zaman, iş gücü israfından ve kendimizi kandırmaktan başka birşey değildir” düşüncelerinden hareket edip, siyasî kaygıları da bir kenara bırakıp eldeki imkânlar ölçüsünde belli merkezlerde üniversite açılmalıdır.
Burada dikkat edilmesi gereken ayrı bir husus herkesin kabiliyetleri, istekleri doğrultusunda çalıştırılması ve yönlendirilmesidir. Kim bilir, kalbinde hadis sevgisi olanlarla azıcık meşgul olunsa, onlara yol ve yöntem öğretilse, belki de onların içinde Buharî’ler, Müslim’ler, Ebu Davud’lar çıkacaktır. Bu yönlendirme düşüncesi hayata geçirilmediği takdirde bu istidatların kendiliğinden ortaya çıkmasını beklemek safdilliktir. Evet, herkes kendi istidadına uygun olan dalda başarılı olabilir. Ve bu umumî kaidenin istisnası azdır.
Öte yandan her başarı, çalışan insan için bir primdir. Hatta insanlarda çalışma aşkı olunca dünyevî hiçbir şey kazanmasalar bile hayatlarının sonuna kadar bu yoldan vazgeçmezler. Pastör, Freud, Einstein, Edison ve daha niceleri hayatlarını daima sıkıntılar içinde geçirmişlerdir ama, ilim aşkı ve ilim zevki onlara bu yolda ilerlemeleri için yetmiştir.
Hasılı; toplum çapında herkes için bir gaye-i hayal olursa, nefislerin enelere dönmesi ve toplum bazında bir egoizmanın hâkim olması söz konusu olamaz. Aksi halde insanlar, o gaye-i hayali bulacakları âna kadar her şeyi benliklerinin etrafında örgüleyecekler ve onlar içinden, Pastör’lere, Edison’lara, Ebu Hanife’lere, Birunî’lere bedel, sadece kendi nefsini düşünen bir kısım egoistler, kendini beğenmiş hastalar ve dünyanın tamamını verseniz yine tatmin olmayacak ucube insanlar çıkacaktır.. ve maalesef bizim toplumumuzun şu anda yaşadığı ruh haleti de budur.[6]
RİSALE…
FEN VE İLİMLE GELEN KÜFÜR
Eski zamanda küfr-ü mutlak ve fenden gelen dalâletler ve küfr-ü inâdîden gelen temerrüdbu zamâna nisbeten pek azdı. Onun için eski İslâm muhakkiklerinin dersleri, hüccetleri o zamanda tam kâfi olurdu. Küfr-ü meşkûkü çabuk izâle ederlerdi. Allah'a îmân umumî olduğundan, Allah'ı tanıttırmakla ve Cehennem azâbını ihtar etmekle çokları sefâhetlerden, dalâletlerden vaz geçebilirlerdi. Şimdi ise, eski zamanda bir memlekette bir kâfir-i mutlak yerine şimdi bir kasabada yüz tâne bulunabilir. Eskide fen ve ilim ile dalâlete girip inad ve temerrüd ile hakâik-ı îmâna karşı çıkana nisbeten şimdi yüz derece ziyâde olinuş. Bu mütemerrid inatçılar firavunluk derecesinde bir gurur ile ve dehşetli dalâletleriyle hakâik-ı îmâniyeye karşı muâraza ettiklerinden, elbette bunlara karşı atom bombası gibi, bu dünyâda onlann temellerini parça parça edecek bir hakikat-ı kudsiye lâzımdır ki, onların tecâvüzatını durdursun ve bir kısmını îmâna getirsin.
İşte Cenâb-ı Hakka hadsiz şükürler olsun ki, bu zamânın tam yarasına bir tiryâk olarak Kur'ân-ı Mu'cizü'1-Beyânın bir mu'cize-i mâneviyesi ve lemeatı bulunan Risâle-i Nur, pekçok muvâzenelerle en dehşetli muannid mütemerridleri Kur'ân'ın elmas kılıncı ile kırıyor ve kâinat zerreleri adedince Vahdâniyet-i İlâhiyeyeve îmânın hakikatlerine hüccetleri, delilleri gösteriyor ki, yinni beş seneden beri en şiddetli hücumlara karşı mağlûb olmayıp galebe etmiş.
Evet, Risale-i Nurda îmân ve küfür muvâzeneleri ve hidâyet ve dalâlet mukàyeseleri bu mezkOr hakikati bilmüşâhede isbat ediyor. Meselâ 22. Sözün İki Makàmının bürhanları ve Iem'alarına, ve Otuz İkinci Sözün Birinci Mevkıfına ve Otuz Üçüncü Mektubun Pencerelerine ve Asâ-yı Mûsâ'nın On Bir Hüccetine sair muvâzeneler kıyas edilse ve dikkat edilse anlaşılır ki; bu zàmanda küfr-ü mutlakı ve mütemerrid dalâletin inadını kıracak, parçalayacak, Risâle-i Nur'da tecellî eden hakikat-ı Kur'âniyédir.
İnşâallah, nasıl Tılsımlar Mecmuasında dinin mühim tılsımlarını ve hilkat-ı âlemin muammalarını keşfeden parçalar o mecmuada toplanmış; aynen öyle de, ehl-i dalâletin dünyâda dahi Cehennemlerini ve ehl-i hidâyetin dünyâda dahi lezâiz-i Cennetlerini gösteren, ve îmân Cennetin bir mânevî çekirdeği ve küfür ise Cehennem zakkumunun bir tohumu olduğunu gösteren Nurun o gibi parçaları kısacık bir tarzda bir mecmuacık olarak yazılacak ve inşâallah neşredilecek.[7]
HİZMET USULÜMÜZ
Biz "Kâlû Belâ"dan Cemiyet-i Muhammedîde (a.s.m.) dâhiliz. Cihetü'l-vahdet-i ittihadımız, Tevhiddir. Peyman ve yeminimiz, îmandır. Mâdem ki muvahhidiz, müttehidiz. Her bir mü'min, İlâ-yı Kelimetullah ile mükelleftir. Bu zamanda en büyük sebebi, maddeten terakkî etmektir. Zira, ecnebiler, fünun ve sanayi silâhiyle bizi istibdad-ı mânevîleri altında eziyorlar. Biz de fen ve sanat silâhiyle, Îlâ-yı Kelimetullahın en müthiş düşmanı olan cehil ve fakr ve ihtilâf-ı efkâra cihad edeceğiz. Ama, cihad-ı hâricîyi, Şeriat-ı Garranın berâhin-i katıasının elmas kılınçlarına havâle edeceğiz. Zîra, medenîlere galebe çalmak iknâ iledir. Söz anlamayan vahşiler gibi icbar ile değildir. Biz muhabbet fedâileriyiz. Husumete vaktimizyoktur. Cumhuriyet ki,Name=Haşiye; HotwordStyle=BookDefault; adâlet ve meşveret ve kànunda inhisâr-ı kuvvetten ibârettir. On üç asır evvel Şeriat-ı Garra teessüs ettiğinden, ahkâmda Avrupa'ya dilencilik etmek, dini İslâma büyük bir cinâyettir. Ve şimale müteveccihen namaz kılmak gibidir. Kuvvet kànunda olmalı. Yoksa istibdat tevzî olunmuş olur. Name=18; HotwordStyle=BookDefault; hâkim ve âmir-i vicdanî olmalı. O da; mârifet-i tam ve medeniyet-i âmm veyâhut din-i İslâm namıyla olmalı. Yoksa istibdat daima hükümfermâ olacaktır.
İttifak hüdâdadır, hevâda ve heveste değil. İnsanlar hür oldular, ama yine abdullahtırlar. Her şey hür oldu. Şeriat da hürdür, meşrutiyet de. Mesâil-i Şeriátı rüşvet verméyeceğiz. Başkasının kusuru, insanın kusuruna senet ve özür olamaz. Yeis mâni-i her kemâldir. "Neme lâzım, başkası düşünsün" istibdadın yadigârıdır... [8]
NÜKTELER..
İLİM - DİN İLİŞKİSİNİ AÇIKLAYAN BAZI GÜZEL SÖZLER:
"İlim, insanlığa, telgrafı, elektriği, teşhisi ve bir takım hastalıkları tedavi çarelerini verdi. Din de ferdlerde ruhî sükûneti ve ahlâkî muvazeneyi te'min eder.
İlim ve din, kâinatın hazinelerini açmak için kullandığımız hakikî iki anahtardır.
İnsan ilimden istifade eder, fakat din ile yaşar." (William James)
"Bir tabiat kanununu ifade eden her formül, Allah'ı öven bir İlâhîdir. (Maria Mitchell)
"Hangi sahada olursa olsun, ilimle ciddî şekilde meşgul olan herkes, ilim mâbedinin kapısındaki şu yazıyı okuyacaktır: "İmân et!" İman, ilim adamının vazgeçemiyeceği bir vasıftır." (Max Planck)
"Kâinatın Yaratıcısına olan inanç, ilmi araştırmanın en kuvvetli ve en asîl muharrik gücüdür." (Albert Einstein)
"Vicdanın ziyası ulûm-u diniyyedir [dinî ilimlerdir]. Aklın nuru fünû*-u medeniyyedir [modern fenlerdir]. İkisinin imtizacı ile hakikat tecelli eder. O iki cenah ile talebenin himmeti pervâz eder [uçar]. İftirak ettikleri [ayrıldıkları] vakit, birincisinde taassub; ikincisinde hîle, şübhe tevellüd eder." (Bediüzzaman)
"Dinsiz ilim kör, ilimsiz din topaldır." (Albert Einstein)
İMAM ŞAFİ HAZRETLERİ VE İLİM HIRSI
…Hadislerden de İmamı Şâfiî'ye işaret çıkaran âlimler, Peygamberimizin şu hadîsini hatırlatırlar: "Kureyş'ten bir âlim çıkacak, yeryüzünü ilimle dolduracaktır." Bu hadîsin işaret ettiği âlimin İmam-ı Şâfiî olduğu, sonradan açıkça anlaşılmıştır.
Gazze'de oğlu için gereken öğrenim çevresini bulamayan annesi, onu bu mahrumiyet bölgesinden alır, Mekke'ye getirir. Burada geniş ilmî çevrede kısa zamanda kendini yetiştiren küçük Muhammed, dokuz yaşında iken Kur`ânı Kerim'i bütünüyle hıfzeder.
Onbeş yaşına gelince de, fetva vermeye ehil hale gelir. Onun bu kadar küçük yaşta fetva verecek bir makama erişmesinde; ilme karşı duyduğu şiddetli ilgi ve öğrenme merakının büyük hissesi vardır.
İlme duyduğu bu büyük ilgiyi bizzat kendisi şöyle ifade eder: "Bahil bir adam, mal toplamaya karşı nasıl hırs duyarsa, ben de ilme karşı öyle alâka duyuyorum:" Bir diğer sözünde de şöyle der: "Yavrusunu kaybeden anne, oğlunu bulunca nasıl sevinirse, ben de aradığım bir mes'eleyi bulunca öyle seviniyorum." Böylesine şiddetli arzu ettiği ilimden ne anladığını ise şu kısa cümle içinde özetler: "İlim, öğrenilen değil, yaşanandır. Yaşanmayan ilim, geçmeyen parâ gibidir: Sahibine gerçekte faydası olmaz."
İMAM-I AZAM VE İLİM
Hazret-i İmam, bir Arap memleketi olan Kûfe'de doğmuş olmasına rağmen, babası Sâbit'in Fars asıllı oluşu sebebiyle aslen ve neseben Farslı sayılmıştır. Buhârî ve Müslim'deki bir hadis de bunu te'yid etmektedir: İmam-ı Süyûti, İmam-ı A'zam'ın geleceğini müj'deleyen şu hadisi delil olarak zikreder: "İlim Süreyya'da asılı bulunsaydı bile, Fars neslinden bir adam mutlaka ona ulaşıp sahip olurdu..." Bu hadis. Ebû Hanife hazretlerinin büyük bir ilim aşkına ve öğrenme merakına sahip olduğunu göstermekte ve yüksek bir ilmi pâyeye ulaşacağına işaret etmektedir. Nitekim birinci asrın sonlarında İmam-ı A'zam'a yaklaşabilecek bir başka Farslı âlim görülmemiştir.
Demek ki Resûlüllah'ın işaret buyurduğu Farslı âlim, Ebû Hanife hazretlerinin kendisidir. Ebû Hanîfe'nin hayatını yazan Seyyid Afifi der ki: "Hazreti Numan; şer'i ilimlerde, edebiyat ve hikmette geçilmesi mümkün olmayan bir iman ve aşılması kabil olmayan bir denizdir...." Ebû Hanife'nin vefat ettiği sene içinde dünyaya gelen İmamı Şâfiî de, bu sözü şöyle te'yidde bulunur:
"Bütün insanlar fıkıhta Ebû Hanîfe'nin talebesidirler." Bu mevzuda meşhur başkadı Ebû Yusufun sözü de şöyledir: "Hadîs ilminin izahını Ebû Hanîfe'den daha güzel yapan birini görmedim..." Sâbit oğlu Numan'ı böylesine eşsiz bir âlim haline getiren bir rüya hâdisesi vardır. Onu dilerseniz kendisinden dinleyelim: "Ben gece-gündüz mescidde ilme çalışıyor, arkadaşlarımla ilmi müzakerelerde bulunuyordum. Bir gece kendimi Resûlüllah'ın kabrini açıp, mübarek, kemiklerinin parçalarını bir araya getirir şekilde gördüm. Bundan ürktüm ve okumaya ara verdim.
Ancak, bu rüyanın mânâsını da meşhur rüya müfessiri İbn-i Sîrîn'den sormadan edemedim. İşte bu sualden sonradır ki daha büyük bir şevk ve aşkla okumaya başladım." Bunu dinleyen Yahya bin Nasr der ki: "Yâ İmam, İbn-i Sîrîn o rüyanızı nasıl tefsir etmişti?" "Geçmişe ait bir mes'ele. Onu şimdi sormayın, artık..." Yahya Bin Nasr ısrar eder: "Rüyanızın nasıl tefsir edildiğini mutlaka öğrenmek istiyorum." İmam kısaca şöyle cevap verir: "Resûlüllah'ın kabrini açmak, üzeri örtülü kalan ilmi açmak, kemiklerini bir araya getirmek de, sünnetini bir araya getirmektir, dedi. Benim ilmi faaliyetim buna işaretmiş...
İşte bunun için Hazret-i İmam'a derler ki: "Ûzeri kapalı ilmi açan, dağınık sünnetleri bir araya getirip insanlara toplu halde sunan ilk âlimdir." İmam-ı A'zam hazretleri, üzeri kapalı ilmi belli bahis ve fasıllara ayırıp herkesin anlayacağı şekilde tasnif eden ilk müctehiddir. Bu yeniliği ve eşsizliğidir ki, kendisini anlamayanlarca çekilememiş, dedikodu konusu yapılmıştır. Hz. İmam'ın bu dedikoduculara karşı dikkati çeken bir susma ve onlarla meşgul olmama hali vardır: Kendisine gelen her dedikoduya tekrarladığı sözü şöyleydi: "Allah, arkamdan kötü konuşanları affetsin, iyi konuşanları da rahmetine mazhar kılsın!.." O yine dersine döner; söylentilerle uğraşmayı, fuzuli iş sayardı. Zaten Hazret-i İmam'ın susması çoktu, tefekkürü dâimi idi. Faydalı bir bahis varsa konuşur. yoksa düşünmeyi tercih ederdi.
ÜSTADIN İLMÎ CEPHESİ
Merhum Ziya Paşa, şu
"Ayinesi iştir kişinin, lafa bakılmaz;
Şahsın, görünür rütbe-i aklı eserinde"
beyti ile, nesilden nesile bir düstur halinde intikal edecek olan çok büyük bir hakîkati ifade etmiştir.
Evet, Müslüman ırkımıza Risale-i Nur külliyatı gibi muazzam bir îman ve irfan kütüphanesini hediye eden, gönüller üzerinde mukaddes bir nur müessesesi kuran mümtaz ve müstesna zatın kudret-i ilmiyesi hakkında tafsilata girişmek, öğle vakti, güneşi tarif etmek kadar fuzûli bir iştir.
Yalnız yanık bir şairimizin, "Hüsn olur kim, seyrederken ihtiyar elden gider" dediği gibi; hayatının her lahzasında İlahî tecellîlere mazhar bulunan bu mübarek zatın ilim ve irfanından, ahlak ve kemalatından bahsetmek, insana bambaşka bir zevk ve İlahî bir haz veriyor. Bunun için, sözü uzatmaktan kendimi alamıyorum. Üstad, Risale-i Nur külliyatında dinî, içtimaî, ahlakî, edebî, hukukî, felsefi ve tasavvufi en mühim mevzûlara temas etmiş ve hepsinde de harikulade bir sûrette muvaffak olmuştur. İşin asıl hayret veren noktası, birçok ulemanın tehlikeli yollara saptıkları en çetin mevzûları, gàyet açık bir şekilde ve en katî bir sûrette hallettiği gibi, en girdaplı derinliklerden, Ehl-i Sünnet ve Cemaatin tuttuğu nurlu yolu takip ederek, sahil-i selamete çıkmış ve eserlerini okuyanları da öylece çıkarmıştır. Bu sebeple, Risale-i Nur külliyatını azîz milletimizin her tabakasına kemal-i emniyet ve samîmiyetle takdim etmekle şeref duyuyoruz.
Nur Risaleleri, Kur'an-ı Kerîm'in nur deryasından alınan berrak katreler ve hidayet güneşinden süzülen billur huzmelerdir. Binaenaleyh, her Müslüman'a düşen en mukaddes vazife, îmanı kurtaracak olan bu nurlu eserlerin yayılmasına çalışmaktır. Zîra, tarihte pekçok defalar görülmüştür ki, bir eser nice fertlerin, ailelerin, cemiyetlerin ve sayısız insan kütlelerinin hidayet ve saadetine sebep olmuştur. Ah, ne bahtiyardır o insan ki, bir mümin kardeşinin îmanının kurtulmasına sebep olur![9]
HARİKA HAFIZA
…Herhangi bir kitabı eline alırsa, anlardı. Yirmi dört saat zarfında Cem'ü'l-Cevami, Şerhü'l-Mevakıf, İbnü'l-Hacer gibi kitapların iki yüz sahifesini, kendi kendine anlamak şartıyla mütalaa ederdi. O derece ilme dalmıştı ki, hayat-ı zahiri ile hiç alakadar görünmezdi. Hangi ilimden olursa olsun, sorulan suale tereddütsüz derhal cevap verirdi…
Bitlis'te Şeyh Mehmed Emin Efendi Hazretlerinin yanına giderek, iki gün kadar dersinde bulundu. Şeyh Mehmed Emin Efendi, kendisine kisve-i ilmiyeye girmesini teklif etti.
Molla Said cevaben, "Ben henüz sinn-i bülûğa vasıl olmadığımdan muhterem bir müderris kıyafetini kendime yakıştıramıyorum. Ve ben bir çocuk iken, nasıl hoca olabilirim?" diyerek teklifini kabul etmemiştir.
Bundan sonra, Şirvan'daki biraderinin yanına gitti. Orada büyük kardeşiyle ilk görüşmede aralarında şöylece kısa bir muhavere cereyan etti.
Molla Abdullah:
"Sizden sonra ben Şerh-i Şemsî kitabını bitirdim, siz ne okuyorsunuz?" Bediüzzaman:
"Ben seksen kitap okudum."
Molla Abdullah:
"Ne demek?" Bediüzzaman:
"İkmal-i nüsah ettim ve sıranıza dahil olmayan birçok kitapları da okudum." Molla Abdullah:
"Öyle ise seni imtihan edeyim?"
Bediüzzaman:
"Hazırım; ne sorarsanız sorunuz."
Molla Abdullah, biraderini imtihan eder. Kifayet-i ilmiyesini takdir ile, sekiz ay evvel talebesi bulunan Molla Said'i kendisine üstad kabul etti ve talebelerinden gizli olarak küçük biraderinden ders almaya başladı. Ve bittabiî, daha evvel okuttuğu kardeşini kendisine üstad yaptığını sezdirmiyordu. Nihayet, talebeler Molla Abdullah'ın Molla Said nezdinde ders okuduğunu, kapıdan, anahtar deliğinden gizlice görünce taaccüb ederek sormuşlarsa da, Molla Abdullah cevaben, "Nazar değmemek için, ben ona ders veriyorum" demiş ve talebelerini aldatmıştı.
Molla Abdullah'ın yanında bir müddet kaldıktan sonra Siirt'e gelir. Orada bulunan Molla Fethullah Efendinin medresesine gider. Molla Fethullah, Molla Said'e, "Geçen sene Süyûtî okuyordunuz, bu sene Molla Cami'yi mi okuyorsunuz?" Bediüzzaman:
"Evet Cami' yi bitirdim."
Molla Fethullah, hangi kitabı sordu ise, "Bitirdim" cevabını alınca tahayyürde kaldı. Bu kadar kitabı bitirdiğini, hem de az zamanda bitirdiğini aklına sığıştıramadı; taaccüp etti ve dedi:
"Geçen sene deli idin, bu sene de mi delisin?"
Bediüzzaman, "İnsan başkasına karşı kesr-i nefs için hakîkati ketmedebilir, fakat babadan daha muhterem olan üstadına karşı hakîkat-i mahzdan başka birşey söyleyemez. Emrederseniz, söylediğim kitaplardan beni imtihan ediniz," der.
Molla Fethullah hangi kitaptan sordu ise, cevabını güzelce verir. Bunun üzerine, bu muhavereyi dinleyen ve bir sene evvel Said'in hocasının hocası bulunan Molla Ali-i Suran namındaki zat, kendilerinden ders almaya başladı.
Molla Fethullah, `Pekala, zekada harikasınız; fakat hıfzınız nasıldır Makàmat-ı Harîriye'den birkaç satırını iki defa okumakla hıfz edebilir misiniz?" diyerek kitabı uzatır. Molla Said, alarak, bir yaprağını bir defa okumakla hıfz etti ve okudu. Molla Fethullah, "Zeka ile hıfzın ifrat derecede bir kimsede tecemmuu nadirdir" diyerek hayrette kaldı.
Bediüzzaman, orada iken Cem'ü'l-Cevami' kitabını, günde bir-iki saat iştigal etmek üzere bir haftada hıfz etti. Bunun üzerine Molla Fethullah şu kelamı söyleyerek kitabın üzerine yazdı: (Cemü'l-Cevaminin tamamını bir haftada ezberine aldı.)Name=7; HotwordStyle=BookDefault;
Bu hal Siirt'te şuyû bulmuş ve Molla Fethullah ulemaya, "Bizim medreseye gàyet genç bir talebe geldi, her ne sual ettimse bilatevakkuf cevap verdi. Bu yaşta zekasına ve ilmine ve fazlına hayran kaldım" diyerek, pekçok metheder.
Bunun üzerine, ulema bir yerde toplanarak, Bediüzzaman'ı davet ederler. Bediüzzaman, intihab ettikleri bütün suallerine bilatereddüt cevap verirken, Molla Fethullah'ın yüzüne bakıyordu. Sanki kitaba bakıyor gibi kendilerinden okuyarak cevap veriyordu. Bunu gören ulema, Bediüzzaman'ın harikulade bir genç olduğuna hükmedip, fazîletini takdir ve sena ettiler. Bu hal etrafta işitilir; ahali, kendisine veliyyullah derecesinde ihtiram eder ve o nazarla bakarlar.[10]
VAAD ETMİŞİM, HİÇ KİMSEYE SORU SORMAM
Tillo'da iken, bir gece Şeyh Abdülkàdir-i Geylanî Hazretlerini (k.s.) rüyasında görür. Geylanî Hazretleri (k.s.) kendisine hitaben:
"Molla Said! Mîran aşîreti reisi Mustafa Paşaya gidiniz ve kendisini tarîk-ı hidayete davet ediniz; yaptığı zulümden vazgeçerek, namaza ve emr-i marufa müdavim olmasını tavsiye ediniz. Aksi takdirde öldürünüz."
Molla Said, bu rüyayı görür görmez, hemen tedarikini yaparak Mîran aşîretine doğru Tillo'dan hareket eder; doğruca Mustafa Paşanın çadırına girer. Paşa orada bulunmadığından, biraz istirahat eder.
Sonra Mustafa Paşa içeri girer. Orada hazır olanların hepsi kıyam ettikleri halde, Molla Said yerinden bile kımıldanmaz. Paşanın nazar-ı dikkatini celb edince, aşîret binbaşılarından Fettah Beyden kim olduğunu sorar. Fettah Bey, meşhur Molla Said olduğunu bildirir. Halbuki, Paşa ulemadan hiç hoşlanmazdı. Şüphesiz, bunun üzerine daha fazla kızmış ise de izhar etmemişti. Molla Said'e ne için buraya geldiğini sorunca, Molla Said cevaben, "Seni hidayete getirmeye geldim. Ya zulmü terk edip namazını kılacaksın, veyahut seni öldüreceğim" demesinden, Paşa hiddetlenerek dışarı çıkar. Biraz dolaştıktan sonra yine çadıra girer ve Molla Said'e ne için geldiğini tekrar sorar.
Molla Said, "Sana söyledim ya, onun için geldim" der.
Mustafa Paşa, çadırın direğinde asılı bulunan Said'in kılıncına işaret ederek,
"Bu pis kılınçla mı?"
Bediüzzaman, "Kılınç kesmez, el keser" cevabında bulunur. Mustafa Paşa tekrar dışarıya çıkarak, biraz gezindikten sonra içeriye girer. Bediüzzaman'a:
"Benim Cezîre'de çok alimlerim var; eğer hepsini ilzam edebilirsen senin dediğini yaparım, eğer ilzam edemezsen seni Fırat Nehrine atarım."
Molla Said, "Bütün ulemayı ilzam etmek benim haddim olmadığı gibi, beni de nehre atmak senin haddin değildir. Fakat, ulemaya cevap verince sizden birşey isterim ki; o da mavzer tüfeğidir. Şayet sözünde durmazsan, seni onunla öldüreceğim" der.
Bu muhavereden sonra Paşa ile birlikte atlarla Cezîre'ye giderler. Yolda, Paşa katiyen Molla Said'le konuşmaz. Bani Hanı dedikleri mevkie gelince, yorgunluğundan, Molla Said orada biraz yatar. Uykudan uyanır uyanmaz, etrafında bütün Cezîre alimlerinin kitapları ellerinde beklediklerini görür. Biraz görüştükten sonra çay ikram edilir.
Cezîre alimleri, Molla Said'in şöhretini işittikleri için, mebhût ve hayran bir vaziyette, çaylarını bile unutarak, Molla Said'in sualine intizar etmekte idiler. Molla Said ise kendi çayını içtikten sonra dalgın dalgın karşısında bulunan bir-iki alimin çayını da içer; onlar fark edemezler.
Mustafa Paşa, hocalara hitaben:
"Ben okumuş değilim; fakat, Molla Said ile mücadelenizde mağlûp olacağınızı şimdi anlıyorum. Zîra, bakıyorum ki siz düşünmekten çaylarınızı unuttuğunuz halde, Molla Said kendi çayını içtikten başka, iki-üç bardak da sizin çayınızı içti."
Bunun üzerine, biraz latîfe ettikten sonra, Molla Said bu alimlere karşı, "Efendiler, bendeniz vadetmişim, hiç kimseye sual sormam. Binaenaleyh, suallerinize muntazırım" der.
Bu hocalar kırk kadar sual sorarlar. Umûmuna cevap verdikten sonra, her nasılsa, Molla Said bir sualin cevabını yanlış söylediği halde, karşısındakiler doğru telakki ederek tasdik etmişlerdi. Meclis dağılınca Molla Said hatırlar, hemen arkalarından koşarak, "Affedersiniz, bir sualin cevabını yanlış söylediğim halde, farkına varmadınız" diyerek, cevabını tashih eder.
Hocalar dediler:
"İşte şimdi hakkıyla bizi tam ilzam ettiniz."
Sonra, o hocalardan bir kısmı Molla Said'den ders almaya gelirler. Bundan sonra Mustafa Paşa, ahdettiği mavzer tüfeğini hediye eder ve namaz kılmaya başlar[11].
İLMİN İZZETİNİ MUHAFAZA
Evvelâ: Size hem acîb, hem elîm, hem latîf bir mâcerâ-i hayatımı ve düşmanlarımın hem şenî, hem bin ihtimalden birtek ihtimal ile hiçbir şeytan hiçbir kimseyi kandıramadığı bir iftiralarını ve Nura karşı istimâl edilecek hiçbir silâhları kalmadığını beyân etmeye bir münâsebet geldi. Şöyle ki:
Tarihçe-i hayatımı bilenlere mâlûmdur; elli beş sene evvel, ben yirmi yaşlarında iken, Bitlis'te merhum vali Ömer Paşa hânesinde, iki sene, onun ısrârıyla ve ilme ziyâde hürmetiyle kaldım. Onun altı adet kızları vardı: üçü küçük, üçü büyük. Ben, üç büyükleri, iki sene beraber bir hânede kaldığımız halde, birbirinden tefrik edip tanımıyordum. O derece dikkat etmiyordum ki, bileyim. Hattâ bir âlim misâfirim yanıma geldi, iki günde onları birbirinden fark etti, tanıdı. Herkes bendeki hale hayret ederek, bana sordular:
"Neden bakmıyorsun?"
Derdim:
"Ilmin izzetini muhâfaza etmek, beni baktırmıyor."
Hem, kırk sene evvel, Istanbul'da Kâğıthâne şenliğinin yevm-i mahsûsunda ,
Köprüden tâ Kâğıthâne'ye kadar Haliç'in iki tarafında binler açık saçık Rum ve Ermeni ve Istanbullu karı ve kızlar dizildikleri sırada, ben ve merhum mebus Molla Seyyid Tâhâ ve mebus Hacı Ilyas ile beraber bir kayığa bindik; o kadınların yanlarından geçiyorduk. Benim hiç haberim yoktu. Halbuki, Molla Tâhâ ve Hacı Ilyas, beni tecrübeye karar verdikleri ve nöbetle beni tarassud ettiklerini bir saat seyahat sonunda îtiraf edip, dediler:
"Senin bu haline hayret ettik, hiç bakmadın."
Dedim:
"Lüzûmsuz, geçici, günahlı zevklerin âkıbeti elemler, teessüfler olmasından istemiyorum..."[12]
ARİF OLMAK
Hak dostuna sormuşlar:
-Âlim kimdir?
-Bildiğini Bilen
-Ya arif kimdir?
-Bilmediğini bilen…[13]
MARİFETSİZ İLİM
Balığın çok güzel yüzdüğü ve bu noktada onunla hiçbir insanın yarış edemediği malumdur. Fakat bu meziyeti, balığı hayvanlıktan kurtarmaya kafi gelmemektedir.
Kimya mühendisi kimya denizinde, doktor ise tıp deryasında yüzmektedir. Eğer onlar, kendi sahalarından, imanlarını ziyadeleştirecek ve tefekkür hazinelerini zenginleştirecek mücevheratları alamıyorsa, o ilme vakıf olmaları onların insaniyetlerine ve kemalatlarına hiçbir şey ilave etmez.
Aynı şekilde, inansız bir ziraat mühendisi de padişahın bahçesinde onu tanımadan çalışan bir bahçıvana benzer.
Diğer inançsız fen adamlarını bu misallere kıyas edebilirsiniz.
Diğer taraftan, bir insandan iman gittiği taktirde, onun ilmi tırnak mesabesinde, fikri ise canavar dişi olur.yani, imansız bir kimsenin, fenni bir sahada ilerledikçe elde ettiği bilgileri ve imkanları, imkansızlık hesabına geçtiğinden, bu kimse ilmen ne kadar ilerlerse cemiyete de o derece zararlı olmaktadır.[14]
MESCİDE ASILAN KANDİL
Peygamber Efendimiz zamanında Medine'de Temimdarî isimli bir tüccar yaşıyordu.
Bir gün Şam'da bir yağ kandili gördü, beğendi. "Bununla mescidimizi aydınlatır, dumanlar arasında veya karanlıkta namaz kılmaktan kurtuluruz" diye düşündü.
Çünkü Medine'de yağ kandili yoktu. Kimse de böyle birşeyin varlığını bilmiyordu. Karanlık çökünce mescidde hurma yapraklan yakılıyordu. Böylece ışık sağlanıyordu ama, etraf duman içinde kalıyordu.
Tüccar Temimdarî, yağ kandilini satın alıp Medine'ye getirdi ve mescidin tavanına astı. Görenler hem şaşırdılar, hem de biraz kızdılar. Nasıl olur da bir mescide Hıristiyan yapısı olan bir âlet sokulurdu? Herhalde Peygamberimiz bu işe kızacak, tüccar Temimdarî'yi azarlayacak-ü.
Hazret-i Peygamber akşam namazım kıldırmak için mescide gelince kandili gördü. Nereden geldiğini sordu.
— Şam'dan, Ya Resûlâllah, dediler. Temimdarî getirdi. Peygamberimiz, Temimdarî'ye döndü. Herkes kızmasını beklerken, o gayet mülayim bir sesle:
— Temimdarî, dedi. Müslümanlara yenilik getirdin. Mescidimizi karanlıktan kurtardın. Dilerim Allah da senin kabrini böyle apaydınlık etsin. Nur içinde kalasın.
Yağ kandili Müslümanlar için iyi bir örnekti. Bunu gördükten sonra artık daha iyisini yapabilirlerdi. Fakat içlerinde hâlâ bir endişe vardı: Acaba hıristiyan icadını kullanmak yerinde olur muydu?
Peygamberimize danıştılar. Peygamberimiz buyurdu: — İlim Müslümanların yitiğidir. Faydalı şeyler, Müslümanın cebinden düşen kayıp eşyasıdır. Nerede bulursa, kimde görürse almalıdır.
Anladılar ki, faydalı ve hayırlı olması şartıyla Müslümanlar her yeniliği alabilir, kullanabilirler." Gâvur icadıdır" diye faydalı şeylere sırt dönemezler.[15]
HÜSREV EFENDİDE İLİM ŞUURU
Ahmet Şahin Hoca, herşeyin ölçülerinin maddeye endekslendiği ve değer yargılarının alt-üst olduğu günümüz dünyasında gerçek bir âlimin nasıl olması gerektiğini, bizzat yaşadığı akıllara durgunluk veren şu hâtırası ile nazarımıza arz ediyor:
O devrin âlimlerinden Hüsrev Efendi vardı. Ben bunlar gibi insanları görünce "Böyle insanlar daha gelmemiştir" diye düşünüyorum. Bu âlimleri zamanımızın profesörleriyle kıyaslamak bile yanlıştır.
Hüsrev Efendi Çengelköy'de oturur, her sabah oradan yürüyerek sahile iner, vapura binip Sirkeciye gider, oradan da otobüsle Fatih'e geçerdi. Öyleden ikindiye kadar dersini okutur, aynı yoldan geri dönerdi. Bütün bu zahmetli iş karşısında çok maaş almasını beklersiniz yanılırsınız. Çünkü değil normal maaş, bir kuruş bile almazdı. Sadece üzerine düşen Hak vazifesini yerine getirmek için bunu yapardı.
Birgün dersini anlatıyor, ama her zamankinden farklı olarak çok neşesiz ve hareketsizdir. Biz de dayanamayıp;
- Hocam bugün çok durgunsunuz, nedir bu hâl? diye sorduk.
"Yok birşey" gibilerinden birşeyler söylese de, biz çok ısrar edince söyledi:
- Tüberküloz olan kızım bugün vefat etti. Onun cenaze işleri vardı. Sonra "Cenaze şöyle de olsa böyle de olsa kalkacak, ama dersi aksatırsam mesul olabilirim" diye düşündüm ve buraya geldim. Geldim ama onun verdiği bir sıkıntıyla da durgunum, dedi.
Bu ne vazife şuuru Allah aşkına! Bu ne ilim sadâkati!
İnsanoğlu için gerçek hayat,ilim ve irfanla kabil olacağından, öğrenip öğretmeyi ihmâl edenler, hayatta dahi olsalar ölü sayılırlar. Zira, insanın yaratılışının gayesi, görüp bilmek ve öğrendiklerini başkalarına bildirmekten ibarettir. (M. FETHULLAH GÜLEN)[16]
[1] Hak Dini Kur’an Dili
[2] Fasıldan Fasıla 2, s:232
[3] Fasıldan Fasıla 1, s:59
[4] a.g.e., s:110
[5] a.g.e., s:320
[6] Fasıldan Fasıla 3, s:194
[7] Hutbe-i Şamiye
[8] Hutbe-i Şamiye (26 Şubat 1324 (Mart 1909) Dini Ceride, No: 70)
[9] Ali Ulvi Kurucu, Tarihçe
[10] Tarihçe, İlk Hayatı
[11] Tarihçe, İlk Hayatı
[12] Tarihçe, s:448
[13] Mesel Denizi, s:84
[14] Mehmet Kırkıncı “Nükteler” s:55
[15] Ahmet Şahin “Dini Hikayeler” s:30
hazretiayse.org/efendi-hazretlerimiz/ilme-verdigi-onem-ve-dini-ilimleri-nesri/
İLME VERDİĞİ ÖNEM V
.
İLME VERDİĞİ ÖNEM VE DÎNÎ İLİMLERİ NEŞRİ
Şeyhi Ali Haydar Efendi'nin vefatıyla Mahmud Efendi Hazretleri'nin hayatında yeni bir merhale başlamış oldu. Bir taraftan imamlık yaparak cemaatle, bir taraftan talebe okutmakla, diğer bir taraftan da Ali Haydar Efendi Hazretleri'nin vasiyeti vechile tarikat ehli ihvanı irşâd ile meşgul oluyordu.
İmamlık yaptığı İsmailağa Câmii'ni hem tekke hem medrese hem de emr-i bi'l-mâruf ve nehy-i ani'l-münker merkezi olarak kullanıyordu. Osmanlı medreselerinde takib edilen usul üzere daha askere gitmeden önce memleketinde birçok talebe okutmuş ve birçok kimselere icazet vermiş olan Mahmud Efendi Hazretleri'nden İstanbul'da da birçok imam
vâiz ve müftü ders aldı.
Kendisi daima insanları ilme, amele ve ihlasa teşvik etti. O zamanlarda ilim okumak ve okutmak hele ki sünnet-i seniyyeden taviz vermeden bu işi yapmak hiç de kolay değildi.
Köylerde cenazeleri kaldıracak, ramazanlarda teravih kıldıracak ve mukabele okuyacak kişileri bulmak bile zor hale gelmişti. Avam halk Kur'ân-ı Kerîm'i okuyamaz, namaz kılmayı bilemez, dînî vecîbelerden bîhaber ve dahî îman şartlarını sayamaz ve kelime-i şehâdeti bile telaffuz edemez hale gelmişti.
On sekiz sene ezân-ı Muhammedî Türkçe okutulmuş, Arapça okuyanlar takibe uğrayıp cezalandırılmıştı. Din adamları ve mütedeyyin insanlar basın-yayın organları kullanılarak kötülenmiş, iftiralar atılarak halkın nazarından düşürülmeye çalışılmıştı ve bu işte oldukça mesafe de kat edilmişti.
Sakallılar, sarıklılar papaz diye yaftalanmış, çarşaflılar öcü gösterilmiş ve hatta fahişe ithamlarına hedef kılınmışlardı. Bu maksatla nice filimler, tiyatrolar ve piyesler düzenlenmişti. Bu iş meydanlarda çarşaf çıkarma merasimleri icra etmeye kadar varmıştı. İlkokuldan itibaren çocuklar bu telkinlerle büyütülmeye başlanmıştı. İnsanlar körü körüne Avrupa'yı taklit etmeye teşvik edilmiş ve bu hususta bütün ölçüler ayakaltına alınarak her türlü rezalet
açıktan işlenir hale gelmişti.
Dînî ilimleri içeren kitaplar bir yana Kur'ân-ı Kerîm okumak bile yasaklanmıştı. Bu şartlar altında dînini öğrenmek isteyenler dağlarda, mağaralarda, ahırlarda ve mezarlıklarda köşe bucak kaçarak, dışarılara nöbetçiler bırakarak ders okumaya çalışıyorlardı.
Kur'ân-ı Kerîm'i Arapçasından okuyabilmenin bile ulaşılması çok zor bir iş olduğu bu ağır şartlar içerisinde Mahmud Efendi Hazretleri'nin kırk-elli senelik kısa bir zaman zarfında erkekli kadınlı binlerce hoca, on binlerce talebe yetiştirmesinin ve milyonlarla ifade edilen sakallı erkeklerin ve çarşaflı kadınların yetişmesine sebep olmasının her türlü takdirin fevkınde bir hizmet olduğu âşikardır.
On beş-on altı yaşlarındaki gençlerin sakallarına jilet vurmaması, sarık, şalvar, cübbe giymeleri, hafızlık yapmaları ve Kur'ân ilimlerini tahsil etmeleri, genç kızların çarşaf giymeleri ve küçük yaşlarda Kur'ân'ın manasını anlayacak seviyeye ulaşmaları hiç şüphesiz büyük bir gayretin ve yüce bir mânevî tasarrufun eseridir.
Mahmud Efendi Hazretleri hemen hemen bütün illeri, kasabaları ve binlerce köyü gezerek emr-i bi'l-mâruf ve nehy-i
ani'l-münker yaparken daima insanları ilim öğrenmeye çağırıp durdu. Kendisine "Bir emriniz, bir arzunuz var mı?" diye soranlara "Her mahalleye bir kız bir erkek medresesi yapın" diye cevap verirdi.
Kendisinin ilme teşvik babındaki bazı sözleri şöyledir:
"Ey talebeler! Sizler, kurumuş toprakların yağmur yüklü bulutları, direksiz kubbenin direklerisiniz."
"Ömrümden üç nefesim kalsa size okuyun, okuyun, okuyun derim."
"Sizin yerinizde olsam bu sabah kahvaltı yapmadan ilme başlardım."
İLİM NEŞRİNDE TÂKİP ETTİĞİ USÛL
Mahmud Efendi Hazretleri'nin yaşadığı zamana ve Türkiye şartlarındaki insanların ahvâline göre ilmi artırmada kullandığı tedrîcî üslub hayret vericidir.
Hatta bâzı ilim ehli kimseler bu husustaki inceliğe muttalî olamadıklarından kendisini tenkid bile etmişlerdir. Çünkü insanlara "Emsile, Bina, Avâmil okuyun yeter" diyerek ilme teşvik ediyordu.
Kur'ân-ı Kerîm okumayı dahi bilmeyen, geçim derdine düşmüş bir millete "On beş-yirmi sene ilim okumalısınız" demiş olsaydı acaba bu ilmi kim kabul ederdi.
Bir zaman sonra ilmî seviyeyi yükseltip zikrolunan kitaplara İzhar ve İzzî gibi diğer kitapları eklemiş ve "İzhar okuyan hocadır" buyurarak insanları heveslendirmişti.
Daha sonra bu kitaplara Kâfiye, Molla Câmî, Nûru'l-îzah, Mülteka, Telhis, Şerhu'l-Emalî, Şerhu'l-akaid gibi daha yüksek kitapları ekledi.
İlmin temelini bu şekilde atarak birçok talebeler yetiştiren Mahmud Efendi Hazretleri bunlarla da yetinmeyip "Mülteka ezberlenmeli", "Hidâye okunmalı", "Mülteka'nın şerhi Mecme?u'l-enhur'u anlayarak okuyup bitirmeyene hoca demem" gibi sözlerle ilmî seviyeyi daha da yükseltti.
Artık "Uzun uzun tefsirler, uzun uzun hadisler, fıkıhlar okuyun" diyor ve hoca olduktan sonra yedi sene fıkıh ihtisası yapılması gerektiğini söyleyerek içindeki niyetini dile getiriyordu.
Bu arada kadınların cahil kalmalarına gönlü razı olmadığından bu konuda da yeni bir çalışma yapıyordu. Kadınlara İslamiyet'i en kolay yine kadınlar anlatabileceği için onlardan da hocalar yetiştirmek gerekiyordu. Erkeklerin, kendilerine mahrem olmayan kadınları hele ki böylesine bozuk bir zamanda okutmaya kalkmaları birçok mahzuru beraberinde getireceğinden bu işe şöyle bir çare buldu; Kendisi önce erkekleri okuttu, sonra erkek hocalara hanımlarını ve kızlarını okutmalarını emretti. Kocalarından veya babalarından okuyan hanımlar da diğer hanımları okuttular.
Kadınların nurlarını söndüren unsurlar erkeklerinkinden daha az olduğu için kısa zamanda kadın medreseleri çoğaldı ve yayıldı.
Öyle ki okuyan kadınların sayısı erkekleri geçti. Nice kızlar hâfızlık yaptı ve niceleri hoca olup sâir kadınların hidayetlerine vesîle oldular.
Mahmud Efendi Hazretleri ilme teşvik babında vaazlarında defalarca şu sözleri tekrarlamıştır: "Boğaz köprüsünü alelâde marangozlar, demirciler yapabilir mi? Büyük mühendisler, büyük mimarlar lazım. İşte bu din köprüsünü de küçük hocalar yapamaz, büyük âlimler lazım."
ULEMÂYA HURMET VE NUSRETİ
Ulemâya, talebelere çok hürmet eder, hallerine ihtimam gösterir ve onların müşkilleriyle bizzat ilgilenirdi. İlmiyle âmil olmayan âlimlere olsun, mücerred hâfızlara olsun son derece tâzim eder, huzuruna girdiklerinde ayağa kalkar, uğurlarken kapıya kadar refâkat eder, hatta arabada dahi ön koltukta oturan hâfız ise ayaklarını ona doğru uzatmaz, derli toplu otururdu.
Okuyanlara ve okutanlara maddî ve mânevî yardım etmekte elinden gelen her türlü imkânı kullanırdı.
1962 yılında ders halkasına katılan Konyalı bir talebesi şöyle anlatmaktadır: "Fatih'te müezzindim. Sabah namazından sonra İsmailağa'ya gider, öğleye kadar Hoca Efendi'den ders okurdum. Öğleden sonra da müzâkere ve mutâla?a ile ilgilenirdim. Beş tane çocuğum vardı. Evin kirasını ödemekte de zorlanıyordum. Ek işte çalışmaya karar verdim. Bunun için ders okumayı bırakmam gerekiyordu. Bir gün dersten sonra Hoca Efendi'ye durumu arz ettim. Çok müteessir oldu. Bana beklememi söyleyip, kendisi kalkıp evine gitti, hanımının bileziklerinden üç tane alıp geldi. 'Al, bunlar sana hediyemizdir. Bozdur kiranı öde, lâkin dersten geri kalma' dedi."
İLİM VE TARÎKATI BİRLEŞTİRMESİ
Mahmud Efendi Hazretleri, şeyhi Ali Haydar Efendi Hazretleri gibi ilim ve tasavvufu cem eden zülcenâhayn bir zat idi.
Mahmud Efendi tarîkat üzerinde titizlikle durmakla birlikte şer?-i şerîften zerre kadar taviz verilmesine de asla müsaade etmemiştir. O her zaman rüyalara, zuhuratlara, keşiflere, kerametlere ve sâir hârikulâde hallere fazla itibar edilmemesi gerektiğini, asıl maksadın şerîat caddesinde istikamet etmek olduğunu dile getirmiştir.
Aşağıda zikredeceğimiz sözleri bu mevzûda ne kadar hassas davrandığını gözler önüne sermektedir:
"Mürşid olarak bilinen bir şahısta şerîatı tatbik var ise, o şahısta tarîkat da vardır. Şerîat yok ise tarîkat da yoktur, o şahıs mürşid olamaz."
"Kendinizi rüya veya zuhuratta çok güzel hallerde görebilirsiniz. Şerîata aykırı hal ve hareketleriniz olduğu halde böyle rüyalar görüyorsanız, biliniz ki bu rüyalar sizin için istidractır. İstidrac; Allâh-u Te?âlâ'nın âsi bir kulunu derece-derece helâka çekmesi demektir. Bu kadar çalışmalarımız niçin? Şerîatı iyi becerelim diye. Dön dolaş hep şerîat."
"İmâm-ı Rabbânî (Kuddise Sirruhu) Hazretleri 2. cildin 50. mektubunda şöyle buyuruyor; 'Şerîatın hakîkatine kavuşmak için şerîatın sûretine uymak şarttır. Çünkü velâyetin (velîliğin) ve nübüvvetin (nebîliğin) bütün kemalleri,
erîatın sûreti üzerine kurulmuştur."
ŞERÎAT VE SÜNNETE İTTİBÂSI
Mahmud Efendi Hazretleri insanları sadece sözüyle değil, hâliyle de ilme ve ibadete teşvik etmiş, başladığı hiçbir ibadeti bırakmamış ve istikametiyle görenleri gayrete getirmiştir.
Farz namazların evvel ve âhirindeki sünnet namazların hâricinde teheccüd, işrak, kuşluk, evvâbîn, tahiyyetü'l-mescid ve abdest şükür namazı gibi nevâfili hiç terk etmemiş hatta bir defasında "Kuşluk namazını terk edeceğine Mahmud ölsün daha iyi" buyurmuştur.
Pazartesi-perşembe orucunu, ramazanın son on günü îtikâfı terk ettiği görülmemiştir. Hadîs-i şeriflerde zikrolunan nâfile namaz, oruç ve zikir gibi ibadetlere devam etmiş, Müslümanları da teşvik etmiştir.
Üstad Hazretleri'nin unutulmuş sünnetleri diriltmesi, sünnetlerden mâadâ edeplere bile farz gibi riayet etmesi Müslümanlar tarafından sevilip takdir edilmesine vesile olmuştur. Türkiye'de "Takva" denilince, "Sünnet-i seniyyeye ittibâ" denilince akla gelen ilk isim olması bu dikkatinin netîcesidir.Bir ara cemaatinin "Mahmudçular" ismiyle zikredildiğini duyduğunda çok üzülmüş ve cuma hutbesinde şunları söylemiştir: "Mahmudçular diyorlar. Allâh aşkına! Ben yeni bir din mi îcad ettim?! Rasûlüllâh (Sallâllâhu Aleyhi ve Sellem)in günlük hayatta tatbik edilen dört bin küsur sünneti vardır, dördünü terk ettiğimi gören arkamda namaz kılmasın
www.muceddidvakfi.org › HADİSİ ŞERİF
Hadis: İmâm Ebû Hanîfe (r.a.) Hammâd'dan, O Ebî Vâil'den, Abdullâh (r.a.) 'dan rivâyet ettiğine göre Hz.Peygamber (s.a
.
30.Hadis: İmâm Ebû Hanîfe (r.a.) Hammâd’dan, O Ebî Vâil’den, Abdullâh (r.a.) ‘dan rivâyet ettiğine göre Hz.Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdular: ''İlim öğrenmek (kadın-erkek) her müslümana farzdır. ''
31.Hadis: İmâm Ebû Hanîfe (r.a.) Nâsıh’tan: O, Yahyâ’dan : O, Ebû Seleme’den: O da Ebû Hureyre’den rivâyet ettiğine göre, Hz.Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdular: ''İlim öğrenmek, (kadın-erkek) her müslümana farzdır. ''
32. İmâm Ebû Hanîfe (r.a.) şöyle dedi:
''Ben, h.80 yılında doğdum. h.96 senesinde babamla birlikte haccettim. Bu sırada 16 yaşındaydım. (Bir defasında) Mescîd-i Harâm’a girdiğimde bir (ilim) halka(sı) gördüm. Babama: ''Bu kimin (ilim) halkasıdır? '' Diye sordum. O da: ''Rasûlullâh’ın arkadaşlarından Abdullâh b. el-Hars Cîz’in halkasıdır. '' dedi. Ben de o (halkaya doğru) ilerledim. O şöyle diyordu: ''Ben Râsûlullâh (s.a.v.)’i şöyle derken işittim: ''Kim, Allâh’ın dininde derin bilgiye erişirse, Allâh Teâlâ onun isteklerini karşılar. Ve onu, hiç ummadığı yerden rızıklandırır. ''
33.Hadis: İmâm Ebû Hanîfe (r.a.) İsmâil’den: O, Ebû Sâlih’ten: O da Ümmü Hâni’ den rivâyetine göre Hz.Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdular:
''Ey Âişe! Şiâr’ın (en yüksek idealin) İlim ve Kur’ân olsun! “
34.Hadis: İmâm Ebû Hanîfe (r.a.) Ali b. el-Aqmer’den rivâyet ettiğine göre;
''(Bir defasında) Hz.Peygamber (s.a.v.), Allâh Teâlâ’yı zikreden bir topluluğa uğradı. Onlara: ''Sizler, kendileriyle birlikte sabır etmekle emrolunduğum kimselerdensiniz. Sizin gibi bir grup insan topluluğu oturup, Yüce Allâh’ı zikrederlerse, Melekler, kanatlarıyla onları çepeçevre kuşatır. İlâhî rahmet onları kaplar. Allâh ta kendi katında bulunan kimseler (melekler) yanında onları anar. ''
35.Hadis: İmâm Ebû Hanîfe (r.a.) (Hocası) Hammâd’dan: O, İbrâhîm en-Nehaî’ den: O, Alkame’den: Onun da Abdullâh b. Me’sûd’ (r.a.) rivâyete göre, Hz.Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdular: ''Yüce Allâh (c.c.), kıyâmet günü âlimleri toplar ve onlara : ''Kalplerinize bulunan hikmetimi, sadece size bir iyilik olsun diye koydum. Öyleyse, hadi girin cennete!.. işlediğiniz kusurları bağışladım. ''
36.Hadis: İmâm Ebû Hanîfe (r.a.) Kâsım’dan: O da babasından: O da dedesinden rivâyet ettiğine göre Hz.Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdular: ''Kim bilerek bana yalan isnâd ederse, cehennemdeki yerine hazırlansın! ''
(Râvî: bu hadisi: ''Kim söylemediğim bir şeyi bana isnâd ederse, cehennemdeki yerine hazırlansın! '' şeklinde de nakletmiştir.)
37.Hadis: İmâm Ebû Hanîfe (r.a.) Atıyye’den: O, Ebû Saîd’den naklettiğine göre Hz.Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdular: ''Kim bilerek bana yalan isnâd ederse, cehennemdeki yerine/yerini hazırlansın! ''
İmâm Ebû Hanîfe (r.a.), aynı hadîsi, Ebû Ru’ye Şeddâd İbn Abdirrahmân’dan: O da Ebû Saîd’den O da Rasûlullâh (s.a.v.) dan…'' şeklinde başka bir senetle rivâyet etmiştir.
38.Hadis: Hammâd (babası) İmâm Ebû Hanîfe (r.a.) den: Onun da Atıyye el-Avfî den: Onun da, Ebû Saîd el-Hudrî’den rivâyetine göre Hz.Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdular:
''Kim, bilerek bana yalan isnâd ederse, cehennemdeki yerine hazırlansın! '' Hadisin Râvîlerinden Atıyye (bu hadis hakkında): “ Ben şehâdet ederim ki, ne ben bu sözü Ebû Saîd adına kendiliğimden uydurdum ne de O, Hz Peygamber (s.a.v.) adına kendiliğinden uydurdu. '' dedi.
39.Hadis: İmâm Ebû Hanîfe (r.a.), Saîd’den: O, İbrâhim’den: Onun da Enes (r.a.) den rivâyetine göre Hz.Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdular: ''Kim, bilerek bana yalan isnâd ederse, cehennemdeki yerine hazırlansın! ''
40.Hadis: İmâm Ebû Hanîfe (r.a.), Zührî’den: Onun da Enes (r.a.) den rivâyet ettiğine göre Hz.Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdular: ''Kim, bilerek bana yalan isnâd ederse, cehennemdeki yerine hazırlansın! ''“
İMÂM-I A’ZAM EBÛ HANÎFE’NİN RİVÂYET ETTİĞİ HADİSLER (HASKEFî’nin el-Müsned rivâyeti)
.
www.ismailaga.org.tr › Mahmud Efendi (KS) Hakkında
İLME VERDİĞİ ÖNEM VE DÎNÎ İLİMLERİ NEŞRİ Şeyhi Ali Haydar Efendi'nin vefatıyla Mahmud Efendi Hazretleri'nin hayatında y
.
Mahmud Ustaosmanoğlu Efendi Hazretlerinin İlme Verdiği Önem
İLME VERDİĞİ ÖNEM VE DÎNÎ İLİMLERİ NEŞRİ
Şeyhi Ali Haydar Efendi’nin vefatıyla Mahmud Efendi Hazretleri’nin hayatında yeni bir merhale başlamış oldu. Bir taraftan imamlık yaparak cemaatle, bir taraftan talebe okutmakla, diğer bir taraftan da Ali Haydar Efendi Hazretleri’nin vasiyeti vechile tarikat ehli ihvanı irşâd ile meşgul oluyordu.
İmamlık yaptığı İsmailağa Câmii’ni hem tekke hem medrese hem de emr-i bi’l-mâruf ve nehy-i ani’l-münker merkezi olarak kullanıyordu. Osmanlı medreselerinde takib edilen usul üzere daha askere gitmeden önce memleketinde birçok talebe okutmuş ve birçok kimselere icazet vermiş olan Mahmud Efendi Hazretleri’nden İstanbul’da da birçok imam, vâiz ve müftü ders aldı.
Kendisi daima insanları ilme, amele ve ihlasa teşvik etti. O zamanlarda ilim okumak ve okutmak hele ki sünnet-i seniyyeden taviz vermeden bu işi yapmak hiç de kolay değildi.
Köylerde cenazeleri kaldıracak, ramazanlarda teravih kıldıracak ve mukabele okuyacak kişileri bulmak bile zor hale gelmişti. Avam halk Kur’ân-ı Kerîm’i okuyamaz, namaz kılmayı bilemez, dînî vecîbelerden bîhaber ve dahî îman şartlarını sayamaz ve kelime-i şehâdeti bile telaffuz edemez hale gelmişti.
On sekiz sene ezân-ı Muhammedî Türkçe okutulmuş, Arapça okuyanlar takibe uğrayıp cezalandırılmıştı. Din adamları ve mütedeyyin insanlar basın-yayın organları kullanılarak kötülenmiş, iftiralar atılarak halkın nazarından düşürülmeye çalışılmıştı ve bu işte oldukça mesafe de kat edilmişti.
Sakallılar, sarıklılar papaz diye yaftalanmış, çarşaflılar öcü gösterilmiş ve hatta fahişe ithamlarına hedef kılınmışlardı. Bu maksatla nice filimler, tiyatrolar ve piyesler düzenlenmişti. Bu iş meydanlarda çarşaf çıkarma merasimleri icra etmeye kadar varmıştı. İlkokuldan itibaren çocuklar bu telkinlerle büyütülmeye başlanmıştı. İnsanlar körü körüne Avrupa’yı taklit etmeye teşvik edilmiş ve bu hususta bütün ölçüler ayakaltına alınarak her türlü rezalet açıktan işlenir hale gelmişti.
Dînî ilimleri içeren kitaplar bir yana Kur’ân-ı Kerîm okumak bile yasaklanmıştı. Bu şartlar altında dînini öğrenmek isteyenler dağlarda, mağaralarda, ahırlarda ve mezarlıklarda köşe bucak kaçarak, dışarılara nöbetçiler bırakarak ders okumaya çalışıyorlardı.
Kur’ân-ı Kerîm’i Arapçasından okuyabilmenin bile ulaşılması çok zor bir iş olduğu bu ağır şartlar içerisinde Mahmud Efendi Hazretleri’nin kırk-elli senelik kısa bir zaman zarfında erkekli kadınlı binlerce hoca, on binlerce talebe yetiştirmesinin ve milyonlarla ifade edilen sakallı erkeklerin ve çarşaflı kadınların yetişmesine sebep olmasının her türlü takdirin fevkınde bir hizmet olduğu âşikardır.
On beş-on altı yaşlarındaki gençlerin sakallarına jilet vurmaması, sarık, şalvar, cübbe giymeleri, hafızlık yapmaları ve Kur’ân ilimlerini tahsil etmeleri, genç kızların çarşaf giymeleri ve küçük yaşlarda Kur’ân’ın manasını anlayacak seviyeye ulaşmaları hiç şüphesiz büyük bir gayretin ve yüce bir mânevî tasarrufun eseridir.
Mahmud Efendi Hazretleri hemen hemen bütün illeri, kasabaları ve binlerce köyü gezerek emr-i bi’l-mâruf ve nehy-i ani’l-münker yaparken daima insanları ilim öğrenmeye çağırıp durdu. Kendisine “Bir emriniz, bir arzunuz var mı?” diye soranlara “Her mahalleye bir kız bir erkek medresesi yapın” diye cevap verirdi.
Kendisinin ilme teşvik babındaki bazı sözleri şöyledir:
“Ey talebeler! Sizler, kurumuş toprakların yağmur yüklü bulutları, direksiz kubbenin direklerisiniz.”
“Ömrümden üç nefesim kalsa size okuyun, okuyun, okuyun derim.”
“Sizin yerinizde olsam bu sabah kahvaltı yapmadan ilme başlardım.”
İLİM NEŞRİNDE TÂKİP ETTİĞİ USÛL
Mahmud Efendi Hazretleri’nin yaşadığı zamana ve Türkiye şartlarındaki insanların ahvâline göre ilmi artırmada kullandığı tedrîcî üslub hayret vericidir.
Hatta bâzı ilim ehli kimseler bu husustaki inceliğe muttalî olamadıklarından kendisini tenkid bile etmişlerdir. Çünkü insanlara “Emsile, Bina, Avâmil okuyun yeter” diyerek ilme teşvik ediyordu.
Kur’ân-ı Kerîm okumayı dahi bilmeyen, geçim derdine düşmüş bir millete “On beş-yirmi sene ilim okumalısınız” demiş olsaydı acaba bu ilmi kim kabul ederdi.
Bir zaman sonra ilmî seviyeyi yükseltip zikrolunan kitaplara İzhar ve İzzî gibi diğer kitapları eklemiş ve “İzhar okuyan hocadır” buyurarak insanları heveslendirmişti.
Daha sonra bu kitaplara Kâfiye, Molla Câmî, Nûru’l-îzah, Mülteka, Telhis, Şerhu’l-Emalî, Şerhu’l-akaid gibi daha yüksek kitapları ekledi.
İlmin temelini bu şekilde atarak birçok talebeler yetiştiren Mahmud Efendi Hazretleri bunlarla da yetinmeyip “Mülteka ezberlenmeli”, “Hidâye okunmalı”, “Mülteka’nın şerhi Mecme?u’l-enhur’u anlayarak okuyup bitirmeyene hoca demem” gibi sözlerle ilmî seviyeyi daha da yükseltti.
Artık “Uzun uzun tefsirler, uzun uzun hadisler, fıkıhlar okuyun” diyor ve hoca olduktan sonra yedi sene fıkıh ihtisası yapılması gerektiğini söyleyerek içindeki niyetini dile getiriyordu.
Bu arada kadınların cahil kalmalarına gönlü razı olmadığından bu konuda da yeni bir çalışma yapıyordu. Kadınlara İslamiyet’i en kolay yine kadınlar anlatabileceği için onlardan da hocalar yetiştirmek gerekiyordu. Erkeklerin, kendilerine mahrem olmayan kadınları hele ki böylesine bozuk bir zamanda okutmaya kalkmaları birçok mahzuru beraberinde getireceğinden bu işe şöyle bir çare buldu; Kendisi önce erkekleri okuttu, sonra erkek hocalara hanımlarını ve kızlarını okutmalarını emretti. Kocalarından veya babalarından okuyan hanımlar da diğer hanımları okuttular.
Kadınların nurlarını söndüren unsurlar erkeklerinkinden daha az olduğu için kısa zamanda kadın medreseleri çoğaldı ve yayıldı.
Öyle ki okuyan kadınların sayısı erkekleri geçti. Nice kızlar hâfızlık yaptı ve niceleri hoca olup sâir kadınların hidayetlerine vesîle oldular.
Mahmud Efendi Hazretleri ilme teşvik babında vaazlarında defalarca şu sözleri tekrarlamıştır: “Boğaz köprüsünü alelâde marangozlar, demirciler yapabilir mi? Büyük mühendisler, büyük mimarlar lazım. İşte bu din köprüsünü de küçük hocalar yapamaz, büyük âlimler lazım.”
www.kuranvehadis.com/node/3503
24 Ağu 2012 - İslâm dini doğr
İlim Âlimle Ayakta Kalır
“Allah, ilmi kullarından çekip çıkartarak değil, alimleri almak suretiyle alacaktır. Nihayet alim kalmayınca, halk bir takım cahil alimleri (gerçekte cahil, görünürde alim kişileri) kendilerine lider edinir. Bunlara bir takım sorular sorulur, onlar da ilimleri olmadığı halde fetva verirler. Böylece hem kendileri sapkınlığa düşerler hem de halkı düşürürler.” (Hadis-i şerif)
İslâm dini doğruyu yanlışı anlamada ilme büyük önem vermiş, ilim öğrenmeyi ve öğretmeyi daima teşvik etmiştir. İlim ehli insanlar da saygıyla karşılanmıştır. Hatta daha fazla ilimle meşgul olabilmeleri için ilim talep edenlere bazı ayrıcalıklar sağlanmıştır. Kur’an-ı Kerim’de de alimlere müracaat etmenin önemine ve gerekliliğine vurgu yapılır.
Bilgiye ve bilginlere verilen önem, toplumu fitne ve fesattan uzak tutmak içindir. Çünkü gerçek alimler toplumun şiddete, yanlışlığa ve sapkınlığa yönelmesini engeller.
Fakat toplum doğru-yanlış hassasiyetini kaybedince gerçek alimlere hayat hakkı kalmayacak, boşluğu kendi hevâsından konuşan sahte alimler dolduracaktır.
Buharî, Müslim ve İbn Mâce’nin derlediği bu hadis, müslümanların kendilerine rehberlik edecek ilim erbabını yetiştirmeleri gerektiğine dikkat çeker ve ciddi bir şekilde uyarır. İlim kıymetlidir, ilim ehli de kıymetlidir. Fakat bunun şartı, ilmin insanları selamete ulaştıracak bir ilim olması, alimlerin de ilmini kendi hayatına da geçiren, edepli, salih kişiler olmasıdır.
İmam Buharî rh.a., bu hadis-i şerifi “İlim Nasıl Alınacak?” başlığı altında vermiştir. Hadis-i şeriften önce de şu olayı nakleder:
“Ömer b. Abdülaziz, Ebu Bekr b. Hazm’a şöyle yazdı: ‘Bak Rasulullah’ın hadisinden ne bulursan yaz. Zira ben ilmin yok olmasından ve alimlerin göçüp gitmesinden korkar oldum. Kayıt esnasında Allah Rasulü s.a.v’in sözünden başkası kabul edilmesin. Bir de alimler ilmi yaysınlar ve oturup ders versinler ki bilmeyenlere de öğretilmiş olsun. Zira ilim gizli bir şey haline getirilmedikçe yok olmaz.” (Sahih-i Buharî)
Sahih-i Buharî açıklayıcılarının bir çoğu Ömer b. Abdülaziz rh.a.’in sözü üzerinde durmuşlar ve meseleyi bu noktadan açıklama yoluna gitmişlerdir. Çünkü İmam Buharî’nin de hadisten önce bu sözleri vermesi, meseleye hangi açıdan bakmış olduğuna işaret etmektedir.
Buna göre insanları hayra ve hakka sevk edecek bilgi derlenip kayıt altına alınmalı ve öğretilerek yayılmalıdır.
Büyük Hanefi fakihi Bedreddin Aynî, bu hadisi açıklarken şöyle der: “Allah Tealâ, ilmi insanların arasından kaldırma veya göğüslerinden silme şeklinde almaz. Bu, onların ruhlarını alarak yani alimlerin ölümüyle olur. Öyleyse yok olmadan ilmi istemek, almak lazımdır. Bir keresinde Allah Rasulü s.a.v. “İlim kaldırılmadan ilmi alın.” buyurdu. Bir bedevî, nasıl kaldırılır, diye sordu. Bunun üzerine Allah Rasulü s.a.v. şöyle buyurdu: “Bilmez misin ilmi taşıyanın gidişi, ilmin gidişidir.” (Umdetü’l-Kârî)
Sahih-i Müslim açıklayıcılarından olan İmam Nevevî rh.a. de bu hadisle ilgili benzer bir açıklamada bulunarak şunları söyler: “Burada ilmin kaldırılmasından maksat, göğüslerden silinmesi değildir. Buradaki mana, ilmi taşıyanların ölmesidir. Böylece cahiller başa geçer ve cehaletleriyle hüküm verirler. Kendilerini de, halkı da saptırırlar.” (el-Minhâc)
Hadis açıklayıcıları, bu hadiste ilim öğrenmenin teşvik edildiği üzerinde ısrarla durmuşlardır. Ayrıca hadiste ilimle meşguliyetin devamlılığının önemine de dikkat çekilmiştir. Alimlerin ölümü, yeryüzünde ilmin yok olmasıdır. Büyük hadis alimi İbn Hacer bu durumu şöyle açıklar: “İlim talep edenler var olduğu müddetçe ilim kaldırılmaz.” (Fethu’l-Bârî)
Hadis-i şerifte geçen alimlerin ölümü ve ilmin yeryüzünden kaldırılması kadar, “cahil alimler” ifadesi de dikkat çekicidir. Sahih-i Buharî açıklayıcılarından Kirmanî, böyle kişiler hakkında şunları söyler: “Onlar bir şey bilmedikleri halde, ilmi var sanılan, öyle bilinen kişilerdir.” (Şerhu’l-Kirmanî)
Zaten hadisteki uyarı bu noktada toplanmaktadır. Hakiki alime duyulan ihtiyaç vurgulanırken, onların yerine cahil kişilerin gelmesiyle oluşabilecek fitne ve fesada dikkat çekilir.
Günümüzün hadisçilerinden İbrahim Canan bu hadisin hülasasını şöyle açıklar: “Burada Rasulullah s.a.v. farklı bir üslupla ilme teşvik etmektedir. İlim müslümanlar arasından kaldırılacaktır. Ancak bu kaldırma işi, bilenlerin göğsünden mucizevî bir tarzda çıkarılarak değil, alimlerin birer birer ölmeleriyle olacaktır. Öyleyse İslâm ümmeti böyle bir tehlikeyi göz önünde canlı tutarak, tedbirde kusur etmemelidir. Bunun tedbiri de yeni alimlerin yetişmesi için gayret göstermektir. Mektep ve medreseler açmak, talebelere barınak temin etmek, burs vermek, onların ilim gayretlerini artırmak ve benzeri faaliyetlerdir.”
Büyük alimlerimizden Bedreddin Aynî, hadisten şu hükümlerin çıkarılabileceğini söyler: “Bu hadis, fetvanın önemine delildir. Bu sebeple ilimsiz fetva üretmeye cüret edenler kötülenmektedir. Aynı şekilde cahilleri lider edinmekten sakınmanın gerekliliği, bu hadisten anlayacağımız hususlar arasındadır.”
Sonuç olarak, müslümanlar İslâmî ilimleri korumaya ve bu ilimlerle meşgul olmaya gayret göstermekle yükümlüdür. Hak ve hakikat bilgisi alim ile ayakta durur ve anlaşılabilir. Unutulmamalıdır ki ilmi geliştirenler, bugünlere getirenler, geniş kitlelere öğretenler alimlerdir.
Şâtıbî'ye Göre İlim Öğrenme Metotları
Hasan Yenibaş
İmam Şâtıbî (v. 790/1338), Endülüslü büyük bir İslâm âlimidir. Hadîs, tefsir, fıkıh, usul ve dil gibi İslâmî ilimlerde vukuf sahibi olup müctehid olarak kabul edilmektedir. Başta usul, hadîs ve edebiyat olmak üzere değişik alanlarda pek çok eseri vardır. Bunlardan aslında Hanefî ve Malikî fıkhını telif etme gayesiyle kaleme aldığı ve bir Usul-u Fıkıh kitabı olan, ancak genel olarak bütün usulü’d-dinle ilgili konuların yer aldığı, bu yönüyle de bir İslâmî ilimler metodolojisi vasfına sahip el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîa adlı dört ciltlik eseri oldukça orijinaldir ve sahasında tek gibidir. Türkçeye de tercüme edilen1 bu eserin birinci cildinde yer alan Mukaddimeler bölümünde Şâtıbî, ilmin hedefi ve öğrenme metotlarıyla ilgili faydalı bilgilere yer verir. Günümüzdeki ilmî çalışmalara ve kitap okuma metotlarına da yol göstereceğini düşündüğümüz bu konuyu Muvâfakât’ta anlatılanlardan hareketle ele almaya çalışacağız. Ancak önce müellife uyarak, ilim öğrenme metotlarına geçmeden, ilmin hangi maksatla öğrenilmesi gerektiğini değerlendireceğiz.
Dinî İlimlerden Maksat Allah’a Kulluktur
Şâtıbî, özellikle dinî ilimlerin pratik faydası üzerinde durmaktadır. Ona göre bütün şer’î ilimler Allah’a kulluk etmek için birer vesiledir ve Şâri’ Teâlâ bu ilimleri bu maksatla talep etmektedir. Zîrâ İslâm’ın hedefi insanların kullukta bulunmasını temindir; bütün peygamberlerin gönderilmelerinde gözetilen maksat da budur (Muvâfakât, 1/51). Kur’ân-ı Kerîm’deki pek çok âyet de bu hususu vurgulamaktadır: “Elif, Lâm, Râ. Bu Kitap Hakîm ve her şeyden haberdar olan Allah tarafından, Allah’tan başkasına kulluk etmeyesiniz diye âyetleri kesin kılınmış, sonra da uzun uzadıya açıklanmış bir Kitâp’tır.” (Hûd, 11/1-3) “Ey Muhammed! Senden önce gönderdiğimiz her peygambere: ‘Benden başka ilâh yoktur, Bana kulluk edin!’ diye vahyetmişizdir.” (Enbiya, 21/25)
Şâtıbî’nin de belirttiği gibi buna benzer âyet çoktur ve hepsi de peygamberlerin gönderilmesinden maksadın, insanların Allah’a kulluğunun temini olduğunu beyan eder. Onlar Allah’ın vahdâniyetine delâlet eden delillerle gönderilmişler ve böylece kulların sadece gerçek Mâbud’a, her türlü noksanlıklardan münezzeh, eşi ve benzeri bulunmayan Yüce Allah’a yönelmeleri için tebliğde bulunmuşlardır. Kısaca, ilimden maksat Allah’a kullukta bulunmadan başka bir şey değildir. Çünkü ilmin ruhu ameldir. Amelsiz ilim ise iğreti ve faydasızdır (Muvâfakât, 1/52-53).
İslâmî ilimlerde zirveye ulaşmış ulemanın aynı zamanda bir salih amel kahramanı oldukları düşünülünce Şatıbî’nin tespitinin ne kadar yerinde ve aynı zamanda ilmi başka maksatlarla tahsil etmeye çalışanlara uyarıcı nitelikte olduğu anlaşılacaktır. “Geceleyin secde ederek ve ayakta durarak boyun büken, âhiretten çekinen, Rabbinin rahmetini dileyen kimse, inkâr eden kimse gibi olur mu? De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri öğüt alırlar.” (Zümer, 39/9) Âyette ibadete vurgu yapıldıktan sonra meselenin bilip-bilmemeye yani ilme bağlanması gerçek âlimlerin aynı zamanda derin bir kulluk anlayışına sahip olduklarını/olmaları gerektiğini göstermektedir.
İslâm âlimleri de ilimle ilgili özellikle bu hususa vurgu yapmışlardır. Süfyan-ı Sevrî: “İlim sadece takva sahibi olmak için öğrenilir. İlmin başka şeylere üstün kılınması, sadece onunla Allah’tan sakınıldığı içindir” demiştir. Hz. Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm da bir hadîslerinde: “Kıyamet gününde beş şeyden sorgulanmadıkça kul hesap yerinden ayağını bile oynatamaz.” buyurmuşlar ve bunlardan birisinin de “ilmiyle amel edip etmediği” olduğunu belirtmişlerdir (Tirmizî, kıyame 1). Muaz b. Cebel ise: “Ne kadar bilgi sahibi olursanız olun, amel etmedikçe Allah sizi ilminizle sevaplandıracak değildir.” demiştir. Bu konuda Hasan-ı Basri’den mürsel olarak rivayet edilen bir sözde de şöyle buyrulmuştur: “Aklı ermeyen hafif meşrep kişiler sadece sözün nakline, âlimler ise sözün ruhuna ve onunla verilmek istenen mesaja vâkıf olmaya önem verirler.” (Münavi, Feyzü’l-Kadir, 9589 nolu hadîs.)
Ayrıca “Kitabı okuyup durduğunuz hâlde kendinizi unutur da başkalarına mı iyilikle emredersiniz?” (Bakara, 2/44) gibi ilmiyle amel etmeyenleri zemmeden âyetler de ilimden hedefin amel olduğuna işaret etmektedir.
İlim, Ehlinden/Hocadan Öğrenilmelidir
Şâtıbî, ilim tahsilinde gayeye ulaştırıcı en kestirme ve sâlim yolun onu tam ve eksiksiz bir şekilde elde etmiş gerçek ehlinden almak olduğunu ifade etmektedir (Muvâfakât, 1/81). İnsan fıtratına dercedilmiş bulunan kabiliyetler için bir hocaya ihtiyaç yok ise de düşünce ve istidlâle ihtiyaç duyan ilimler için hoca ihtiyacı kaçınılmazdır. Öteden beri bazı kimseler bir âlimin/hocanın rahle-i tedrisine oturmadan ilim öğrenilebileceğini söyleseler de realiteler bunun pek mümkün olmadığını göstermektedir. Şâtıbî, bir fıkıh usûlü şaheseri olan bu eserinde ilmin ehlinden öğrenilmesi gerektiğine delil olarak, 'İlim, insanların göğüslerinde idi. Sonra kitaplara intikal etti; fakat ilmin anahtarları hep âlimlerin ellerinde kaldı.' sözünü aktarır. Evet, kitaplardan doğru ve tam istifade mutlaka hocaların onları açmaları, talebeyi elinden tutarak onları içine sokmalarıyla mümkün olabilir.
Resul-i Ekrem Efendimiz de “Yüce Allah ilmi insanların arasından bir çırpıda çekip çıkararak almaz. Ancak onu ulemâyı almak suretiyle kabzeder.” (Buhârî, İlim 34; Müslim, İlim 13) buyurarak, ilmin en önemli vasıtasının âlimler olduğuna işaret etmiştir.
İslâm tarihinde bazı âlimler, ilimlerini bir âlimin/hocanın rahle-i tedrisine oturarak almadıkları için yer yer ulemanın genel çizgisinden kopmuş ve tenkide maruz kalmışlardır. Bu konudaki en meşhur örneklerden biri Zâhirî Mezhebi’nin imamlarından sayılan İbn Hazm’dır. Bu isim, pek çok faydalı eser de bırakmış olmasına rağmen tenkit edilmekten kurtulamamıştır. Onun bu yönünü eleştiren İbn Hayyan şöyle der: “İbn Hazm hadîs, fıkıh, cedel, nesep, edebiyat, mantık ve felsefe gibi birçok ilimlere sahipti. Bu ilimlerin bazısı üzerinde bir hayli eserleri vardır. Ancak bu kitaplarında yanlış ve sakatlıklar da mevcuttur. Çünkü o, bütün ilimleri hocasız olarak tahsil etmek cesaretini göstermiştir.” (Ebû Zehre, Mezhepler Tarihi, 2/469)
Hoca/âlim faktörünün zorunlu olduğunu ifade eden Şâtıbî, ilmin hakkını veren gerçek bir âlimin de hangi özelliklere sahip olması gerektiğini açıklar. Gerçek bir âlimin üç özelliği olmalıdır. Bunlar;
1. Bildiğiyle amel etmek: Âlimin sözü davranışına mutabık olmalıdır. Eğer, sözü farklı, işi/ameli farklı ise o kendisinden ilim alınmaya ve o ilimde kendisine uyulmaya ehil değildir.
2. İlmi bir hocadan almış olmak: Kendisinden ilim öğrenilebilecek bir hoca/âlim, bizzat üstadların elinde yetişmiş olmalı, ilmi onlardan almalı, onlarla hep beraber olmalı, onların terbiyesinde yetişmelidir. Böylece o da en uygun yolla hocalarının sahip olduğu vasıflara ulaşacaktır.
3. İlmi aldığı kimseye uymak: Gerçek bir âlim/hoca ilmi aldığı kimseye uymalı, onun edebiyle edeplenmelidir. Nitekim Sahabe-i Kiram, Hz. Peygamber’e, Tâbiîn nesli de Sahabeye uymuş, onların ahlâkıyla ahlâklanmıştır. (Muvâfakât, 1/83–85)
İslâm tarihinde ilmiyle temayüz etmiş ve etrafına saçtığı ışıkla içinde bulunduğu çağı aydınlatmış âlimlere baktığımız zaman Şâtıbî’nin tespitinin ve teklifinin ne kadar yerinde olduğu anlaşılacaktır. Sahabe çağından günümüze kadar, mezhep imamlarından tasavvuf büyüklerine, ilk dönem hadîsçilerinden kelâm âlimlerine kadar başta müceddit ve müctehidler olmak üzere bütün büyük zâtlar hep aynı özelliklere sahip olmuştur. Eski dönemlerde ilimle meşgul olanlar birbirlerine “Hangi kitapları okudun?” diye değil de, “Kimden okudun?” diye sorarlarmış. Kitapların dükkânlardan alınıp okunduğu günümüzde hoca faktörünü önemini kavramak zor olsa da Şâtıbî’nin ifade ettiği gibi ilim mutlaka anahtarlı okunmalı ve âlimlerin gönlünde yerleşmiş bulunan ilim nurlarının ders meclislerinde bizim de gönlümüze akması için gayret sarfetmeliyiz. Çünkü İslâmî ilimler hoca-talebe münasebeti içinde nesilden nesle nakledilmiş kitaplarda yazılanların yanında onların doğru anlaşılması istikametindeki vicahî kültürde nakledilmiştir. Zîrâ İmam Malik’in ifade ettiği gibi, “İlim, çok rivâyet etmek değildir. İlim bir nurdur. Allah Teâlâ bu nûru mümin kullarının kalbine koyar.”
İlim Öğrenme Metotları
1. Müşâfehe/Sohbet: Şâtıbî’nin “müşâfehe” diye ifade ettiği, günümüz literatüründeki karşılığıyla “sohbet” diyebileceğimiz bu metot ilim tahsilinde çok faydalıdır. Müellife göre, hocadan bizzat şifâhî olarak ilim tahsili iki açıdan en faydalı ve sağlıklı yöntemdir.
Öncelikle hoca ile talebe arasında Allah’ın koymuş olduğu bir hususiyet bulunmaktadır ve ilim tahsilinde bulunan herkes bunu müşâhede etmektedir. Nice meseleler vardır ki, öğrenci onu kitaptan okumakta, ezberlemekte ve defalarca tekrar etmekte fakat bir türlü anlamamaktadır. Aynı şeyi hocanın takrir etmesi/anlatması durumunda ise ânında anlamaktadır ve daha oracıkta konu hakkında ilim sahibi olmaktadır. Diğer taraftan, hocadan bizzat bir konuyu dinlemede mânevî fetih diyebileceğimiz başka bir hususiyet vardır. Yüce Allah talebenin hocasının huzuruna varıp onun ilmine olan ihtiyacını ortaya koyarak durması, ona gönlünü açması neticesinde onun basiretini açmakta ve böylece talebe o meseleyi kolayca anlamaktadır (Muvâfakât, 1/86).
Şâtıbî’nin üzerinde durduğu bu metoda göre talebe ciddi ve derin bir teveccühle ve istifade etme niyetiyle hocasının sohbetine ve dersine katılırsa kitaplardan anlamadığı pek çok hususu öğrendiğini ve anladığını görecektir. Bunun böyle olması gayet tabiîdir. Zîrâ sohbette insibağ vardır.
Sohbet, aynı zamanda sahabe mesleğidir. Sahabe mesleğinin önemli bir özelliği, hayatın sohbet-i Cânan ve hizmet-i iman etrafında örgülenmesidir. Evet, Ashab-ı Kirâm insibağ kahramanlarıdır; onların hepsi Rasûl-ü Ekrem Efendimiz’in maddî-mânevî boyasıyla boyanmışlardır. Aslında her “sohbette insibağ vardır”; Allah dostlarının sözlerinden, bakışlarından, yüz hatlarından, dudak ve el hareketlerinden öyle bir ruh ve mânâ akışı hâsıl olur ki, onun muhataplarına kazandırdıklarını kitaplardan okuyarak elde etmek mümkün değildir. Bir Hak erinin namazda kıvrım kıvrım kıvranmasının, huzur-u İlâhî’de iki büklüm olmasının, kalbinin haşyetle çarpmasının ve yanaklarının gözyaşlarıyla ıslanmasının o meclise dolduracağı mânevî havayı doğrudan doğruya onun atmosferine girmeden ve onunla diz dize gelmeden teneffüs edebilmek imkânsızdır. Hele bir de söz konusu zât, İnsanlığın İftihâr Tablosu Hazreti Kutbu’l-Enbiyâ (sallallâhu aleyhi ve sellem) ise onun huzurundaki insibağ başka hiçbir yerde ve hiçbir şekilde bulunamaz. (Gülen, M. Fethullah, Ölümsüzlük İksiri, 119)
Evet, hangi seviyede olursa olsun, dinî meselelerin mütalâa ve müzakere edildiği her sohbetin/meclisin mutlaka bu mazhariyetten nasibi vardır. Aslında ilk dönemlere bakıldığı zaman ilim tahsilinde bu metodun öne çıktığı görülecektir. Şâtıbî’nin de belirttiği gibi ilk nesillerde tahsil sırasında yazı yoluyla ilim alanlar oldukça azdı. Onlar not tutmayı bile iyi karşılamamışlardır. Nitekim İmam Mâlik bir meselede kendisine: “Nasıl yapalım?” diye soranlara, “Ezberlersiniz, anlarsınız, sonunda kalbinize onun (ilmin) aydınlığı vurur ve onu yazmaya artık ihtiyaç duymazsınız.” demiştir. Ne var ki unutkanlığın ortaya çıkıp, dinî ilimlerin yok olmasından korkulduğu için insanlara yazı ruhsatı verilmiştir. Yoksa yazı (kitap) hiçbir zaman hocanın yerini tutmayacaktır. (Muvâfakât, 1/86-87) Bu ifadeler, kitaba karşı bir tavır olarak algılanmamalıdır. Tam tersine günümüzde kitap önem kazanmıştır. Ancak kitaplar ne kadar çoğalırsa çoğalsın, ilim öğrenmede hocanın fonksiyonu azalmayacaktır. Onlar bazen bir cümleyle koca bir kitabın ifade ettiği mânâyı ifade edebilecekler ve kitaptan anlaşılmayan pek çok mesele de onların izahı sayesinde anlaşılır hâle gelecektir.
2. Mütalâa/Müzakere:
Şâtıbî’nin üzerinde durduğu ikinci metot mütalâadır. Günümüz anlayışı ve pratik uygulama sahasının genişliği açısından bu metodu “müzakere” yöntemiyle birlikte değerlendirmek de mümkündür. Müellifimize göre bu metodun da iki şartı vardır.
1. Istılahların bilinmesi: Bundan maksat, öğrenilecek olan ilmin maksatlarını ve ıstılahlarını daha önceden öğrenmiş olmak ve o kitabın mütalâası için gerekli olan altyapıya sahip olmak. Bilindiği gibi her ilmin kendine mahsus ıstılahları ve usulü vardır. Meselâ, tasavvufla ilgili kitapları okumak isteyen bir kimse öncelikle bu sahanın ıstılahlarını bilmek zorundadır. Sofîlerin aşk kavramına yükledikleri mânâyı bilmeyen bir kimse tasavvuf kitaplarında geçen “aşk” kelimesini yanlış anlayabilir. Veya kastedilen mânâyı tam doğru bir şekilde anlayamaz. Çünkü her ilim ve fennin kendisine mahsus terminolojisi vardır ve sahanın ehli o kavramlarla konuşmaktadır. Bu durum fıkıh, tefsir ve hadis gibi ilim dallarında da geçerlidir. Örneğin fıkıhla ilgili araştırma yapmak ve bu sahada derinleşmek isteyen bir kimse bu ilmin usulünü öğrenmekle işe başlamalıdır. Fıkhın; Kitap, Sünnet, icma, kıyas, istihsan, maslahat, ictihad gibi kavram ve metotlarını bilmeden, fukahanın Şer’î delillerden hüküm çıkarma yöntemlerini öğrenmeden, fıkıh kitaplarının kendine mahsus dil ve üslûbunu kavramadan fıkıh kitaplarından yeterince istifade etmek mümkün olmayacaktır. Nitekim bu çalışmamıza esas teşkil eden Şâtıbî’nin Muvâfakât’ı fıkıh usulü sahasında yazılmış eşsiz bir eserdir. Bu usul, bir-iki kitap okumayla da öğrenilecek kadar kolay ve basit değildir. Belki uzun yıllar ortaya konacak gayret ve mesaiyle, bu alanda yazılmış muhtelif metotlardaki kaynakları yerine göre mutlaka mukayeseli okumak ve mütalâa etmek suretiyle ancak öğrenilecektir. Burada söz konusu ettiğimiz şartlar hadîs ve tefsir usulleri için de geçerlidir. Bu ilimlerde de derinleşmek isteyen bir kimse, bu sahaların ıstılah ve metotlarını öğrenmekle işe başlamak zorundadır. Istılahların, o ilmin formüle edilmiş anahtarları olduğu düşünülecek olursa, bu anahtarlar olmadan o ilmin kapısından içeri girmek pek mümkün olmayacaktır. Girdiğini zannedenler de usul bilmediklerinden dolayı sık sık hata yapacaklar, hem kendileri yanılacaklar hem de başkalarını yanıltacaklardır. Din gibi insanların hem dünyalarını hem de ukbâlarını ilgilendiren bir sahada ise usul bilmeden hareket etmek/konuşmak/yazmak son derece tehlikelidir ve insanı mânen mesul edecek bir husustur. Bu açıdan Şâtıbî’nin tespiti son derece yerindedir.
2. İlk/temel kaynakların seçilmesi: Her ilimde ilk kaynaklar seçilmelidir. Şâtıbî, bu görüşünün delili sadedinde, bir ilimde ilk mütehassısların, kendilerini ilme, sonra gelenlerden daha çok verdiklerini ifade etmektedir. Ona göre, dinî ilimlerde, sonra gelenler önce gelenlerin derinliğine ulaşamamışlardır. Meselâ, sahabenin gerek dine vukûfiyeti gerekse dini yaşaması tâbiînden daha derindir. Tabiî ki, tâbiîn de kendinden sonra gelen neslin önünde gelir. Şâtıbî, konuyla ilgili İbn Mesud’un şu sözüne de yer verir: “Her gelen yıl bir öncekinden daha kötü olacaktır. Ben bu sözümle gelecek yılların bu yıllara göre bolluk ve bereket yönüyle geri olacağını kastetmiyorum. Ben, hayırlı kimselerin ve âlimlerin aranızdan ayrılmasıyla arkadan gelen kimselerin işlerini dinin prensiplerine göre değil de kendi görüşlerine göre yürütmelerini, böylece İslâm binasının yara almasını kastediyorum.” (Muvâfakât, 1/98)
Özellikle İslâmî ilimlerde temel kaynakların bilinmesi önemlidir. Bu meyanda ilk kaynaklar Kur’ân ve Sünnet’tir. Bütün dinî ilimler Kur’ân ve Sünnet temeline dayanmaktadır. Bu iki kaynakla çelişen her türlü bilgi ise reddedilir/kabul edilmez. Bundan dolayı her türlü dinî bilginin Kur’ân ve Sünnet filtresinden geçirilmesi zaruridir. İslâm âlimleri, bu iki temel kaynağa bağlı kalarak kendi devirlerinin ihtiyaçlarına cevap verecek pek çok eser yazmışlardır. Şâtıbî’nin bu mevzudaki düşüncelerini biraz açacak olursak dinî ilimlerde derinleşmek isteyen bir kimsenin öncelikle ilk kaynakları iyi bilmesinin yanı sıra, Ümmet-i Muhammed’in genel kabulüne mazhar olmuş temel kaynakları da öğrenmesinin zaruri olduğu anlaşılmaktadır. Meselâ, fıkıh usulünü derinlemesine öğrenmek isteyen bir kimse İmam Şâfiî’nin er-Risale’sinden başlamak suretiyle Serahsî’nin el-Usul’ü, Sadru’-ş-şerîa’nın et-Tavzîh’i, Pezdevî’nin el-Usul’ü, Şâtıbî’nin el-Muvâfakât’ı İmam Gazzâlî’nin el-Mustasfâ’sı, gibi bu sahanın temel eserlerini mutlaka okuması gerekmektedir. Aynı şekilde diğer ilim dalları da ilk kaynaklardan başlanmak suretiyle günümüze doğru okunmalıdır. Diğer yandan, İslâmî ilimlerde derinleşmek isteyen bir kimse İslâm tarihinde köşe taşı mesabesindeki temel eserlerden de müstağni kalamaz. Bu meyanda İmam Gazzâlî, İmam Rabbanî, Şah Veliyullah ed-Dihlevî ve Bediüzzaman gibi yaşadıkları çağı aşan zatların eserlerinin mütalâa edilmesi fevkalâde önemlidir.
İşte bu noktada yeniden Şâtıbî’nin teklif ettiği okuma biçimine bakmamız gerekir. Temel eserler, sıradan bir kitap gibi okunup geçilecek kitaplar değildir. Bu kitaplar, ya bir hocaya arz edilerek okunmalı, hoca da gerekli yerlerde izahlarda bulunmalı ve talebenin sorularına cevap vermelidir. Ya da bir hoca huzurunda okunamıyorsa belli seviyedeki kişilerin bir araya gelerek bir metni/kitabı okumaları şeklinde olmalıdır ki, bu metoda müzakere demek mümkündür.
Mütalâa ve müzakere metodu dinî ilimlerin öğrenilmesinde yeniden keşfedilmesi gereken iki metot olarak önümüzde durmaktadır. Bu metotlar, kitapların derinlemesine okunması demektir. Bu konuda önemli bir husus da, temel kitapların baştan sona mütalâa/müzakere edilmesidir. Zîrâ ilmin bereketi, devamlılıkta ve kitapların bitirilmesindedir.
Aslında müzakere, sahabe döneminden beri bilinen ve özellikle sahabe tarafından uygulanan bir ilim öğrenme metodudur. Bu hususta Enes b. Mâlik: “Biz, Resûlullah’ın (sallallâhu aleyhi ve sellem) yanında otururken, O’ndan bir söz işitir, yanından ayrılınca da onu aramızda müzakere ederdik.” demektedir. Sahabe-i kiram, Resûlullah’tan (sallallâhu aleyhi ve sellem) aldığını nakletmekle kalmıyor, aynı zamanda hadîsleri aralarında müzakere de ediyorlardı. Kendileri müzakere ettikleri gibi, daha sonra talebelerinin de bu meseleleri müzakere etmelerini tavsiye ediyorlardı. Meselâ, sahabi efendilerimizden Ebû Said el-Hudrî ve İbn Abbas, talebelerine şöyle derlerdi: “Bu hadîsleri belleyin ve aranızda müzakere edin. Onların bazısı bazısını hatırlatacaktır; dolayısıyla, bunları aranızda devamlı mütalâa etmelisiniz.” (Dârimî, mukaddime 51)
Günümüzde de temel kitapların müzakere edilmesi bir ilim öğrenme metodu olarak uygulanabilir. Hattâ denebilir ki, müzakere usulü kitap okumak günümüzde kolaylaşmıştır. Zîrâ bir metin/kitap okunurken anlamak için Kur’ân ve Hadîslerin yanı sıra bugüne kadar yazılmış pek çok güzide esere de müracaat kolaylığı bulunmaktadır. Elverir ki, insanlar bu maksatla bir araya gelsinler ve anlama kasdıyla ve ciddi bir teveccühle eserlerden istifade etmeye çalışsınlar.
Netice olarak, Şâtıbî’nin ilim öğrenme metoduyla ilgili yaklaşımlarından öğrendiğimiz, temel kitaplar ya bir hocayla okunmalı veya bir müzakere meclisinde mütalâa edilmelidir. Çok kitap okumak mutlaka faydalı ve gereklidir. Ama asıl önemli olan temel ve öncelikli kitapların mütalâa ve müzakere edilerek tekrar tekrar okunması ve sağlam bir ilmî altyapının oluşmasıdır. Önce sağlam bir ilmî altyapıya sahip olan kimseler, istedikleri kitapları önceki temel kaynaklara göre filtreden geçirerek tahlilî ve analitik bir metotla okuyabilirler. Böylece son okudukları kitabın tesiriyle değil de temel eserlerin ışığı altında hareket etme imkânına sahip olurlar.
*Araştırmacı-Yazar
hyenibas@yeniumit.com.tr
Dipnot
1. Bu eser Mehmet Erdoğan tarafından Türkçe’ye el-Muvâfakât: İslâmî İlimler Metodolojisi adıyla başarılı bir tercümeyle kazandırılmış ve İz Yayıncılık tarafından 4 cilt halinde basılmıştır.
***************
XXXXXXX
1-İlim
İlim: İnsanın duyu vasıtaları ile elde ettiği veya Allah Tebarek ve Teâlâ'nın vahiy yolu ile doğrudan doğruya gönderdiği, içinde zan ihtimali bulunmayan yakını bilgi.
İslamî terminolojide ilim terimi; "bilgi" kelimesini karşılamak için kullanıldığı gibi, herhangi bir bilgi şubesini ifade için de kullanılır. Meselâ; kelâm ilmi, tefsir ilmi gibi. Keza, ilim ve bilgi terimlerinin bazen marifet kelimesiyle karşılanıldığı da bilinir.
Seyyid Şerif Cürcânî'ye göre ilim: "Gerçeğe ve vakıaya uygun düşen bilgi ve kanaattir."
Cürcânî ilim için şu tarifleri de yapar: "İlim; bir şeyi olduğu gibi idrak etmektir. Bilgisizlik bilginin zıddıdır. Bilim, bilinenden gizlilik ve kapalılığın kalkmasıdır. İlim; nefsin, bir şeyin manasına ulaşmasıdır. Düşünen ile düşünülen arasında hususi bir alâkadır."
İlim, kesin olsun veya olmasın kavram (tasavvur) veya hüküm olarak mutlak manasıyla idrak etmektir. ilim; düşünme, fehmetme ve hayal etme manalarına da gelir.
İlim kavramının yanında çoğu zaman kullanılan marifet kavramı, daha hususi bir anlam taşır ve daha ziyade vasıtasız bilgiyi, sezisi, kalbî bilgiyi ifade etmek için kullanılır. ilim ahiret yolunu dosdoğru gösteren (kılavuz) bilgiler topluluğudur.
İslâm dini ilme, okumaya ve bilgiye büyük önem vermiştir. Hz. Peygamber (as)'e inen ilk vahiyde okumaktan, kalemden, eğitim ve öğretimden bahsedilir:
اِقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذى خَلَقَ () خَلَقَ الْاِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ () اِقْرَاْ وَرَبُّكَ الْاَكْرَمُ () اَلَّذى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ () عَلَّمَ الْاِنْسَانَ مَالَمْ يَعْلَمْ
"Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı bir alakadan yarattı. Oku! İnsana kalemle yazı yazmayı öğretip ona bilmediklerin öğrenen Rabbin sonsuz lütûf sahibidir."
İslâm, insanın yaratılışına uygun bir din olduğu için bütün Müslümanlara ilmi farz kılmıştır. Her Müslüman’ın dinî görevlerini yerine getirecek, helâl ile haramı, hak ile batılı birbirinden ayırt edecek kadar bilgi sahibi olması farzdır.
Nitekim Hz. Peygamber (a.s): "İlim tahsil etmek her Müslüman erkek ve kadına farzdır" buyurmuştur.
Tıp, hesap ve teknik gibi cemiyet için gerekli olan her türlü bilgiyi öğrenmek farz-ı kifayedir. Bu tür ilimler cemiyetin bazı fertleri tarafından öğrenilirse bu farzı yerine getirilmiş olur. Fakat kimse öğrenmezse toplumun bütün fertleri Allah katında sorumlu olurlar.
Övünmek ve başkalarına karşı üstünlük taslamak için ilim öğrenmek ise mekruhtur.
İslâm kadar ilme önem veren başka bir din yoktur. Kur'an-ı Kerim'de sadece ilim kelimesi yüz beş defa zikredilir. Bu kökten gelen diğer kelimelerle birlikte bu sayı sekiz yüz elli dokuzu bulur. Ayrıca "akıl, fikir, zikr" gibi kelimeler Kur'an-ı Kerim'de çok zikredilir.
İslâm'a göre ilim ve hikmet müminin kaybolmuş malıdır; mümin, yerine ve söyleyene bakmaksızın onu nerede bulursa alır. Her fenalığın, hatta küfür ve şirkin de başı bilgisizlik ve cehalettir. Küfrün ne demek olduğunu bilen bir kimse kafir olmaz. şirkin ne demek olduğunu bilen, başkalarını Allah'a ortak koşmaz, Allah'tan başkasına ibadet etmez.
Bunun içindir ki Kur'an-ı Kerim'de:
وَاِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكَ اِعْرَاضُهُمْ فَاِنِ اسْتَطَعْتَ اَنْ تَبْتَغِىَ نَفَقًا فِى الْاَرْضِ اَوْ سُلَّمًا فِى السَّمَاءِ فَتَاْتِيَهُمْ بِايَةٍ وَلَوْ شَاءَ اللّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدى فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلينَ
“Eğer onların yüz çevirmesi sana ağır geldi ise, yapabilirsen yerin içine inebileceğin bir tünel ya da göğe çıkabileceğin bir merdiven ara ki onlara bir mucize getiresin! Allah dileseydi, elbette onları hidayet üzerinde toplayıp birleştirirdi, o halde sakın cahillerden olma!” buyurulmuştur. Kur'an-ı Kerîm'in açıkça ifade ettiğine göre:
وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْاَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ اَلْوَانُهُ كَذلِكَ اِنَّمَا يَخْشَى اللّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمؤُا اِنَّ اللّهَ عَزيزٌ غَفُورٌ
“İnsanlardan, hayvanlardan ve davarlardan da yine böyle türlü renkte olanlar var. Kulları içinden ancak âlimler, Allah'tan (gereğince) korkar. Şüphesiz Allah, daima üstündür, çok bağışlayandır.”
Kur'an-ı Kerîm'de ilmin her çeşidi övülmüş, bilenlerle bilmeyenlerin bir olamayacağı açıkça belirtilmiştir:
اَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ انَاءَ الَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْاخِرَةَ وَيَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّه قُلْ هَلْ يَسْتَوِى الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذينَ لَايَعْلَمُونَ اِنَّمَا يَتَذَكَّرُ اُولُواالْاَلْبَابِ
“Yoksa geceleyin secde ederek ve kıyamda durarak ibadet eden, ahiretten çekinen ve Rabbinin rahmetini dileyen kimse (o inkarcı gibi) midir? (Resûlüm!) De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri bunları hakkıyla düşünür.”
İslâm ilmin, âlimin ve ilim yolcusunun değerini yükseltmiştir. Kur'an-ı Kerîm'de:
يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِذَا قيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِى الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللّهُ لَكُمْ وَاِذَا قيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللّهُ الَّذينَ امَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذينَ اُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبيرٌ
“Ey iman edenler! Size "Meclislerde yer açın" denilince yer açın ki Allah da size genişlik versin. Size "Kalkın" denilince de kalkın ki Allah sizden inananları ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle yükseltsin. Allah yaptıklarınızdan haberdardır” buyurulur.
ـ وعن أبي الدرداء رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ # يَقُولَ: مَنْ سَلَكَ طَرِيقاً يَطْلُبُ بِهِ عِلْماً سَلَكَ اللّهُ بِهِ طَرِيقاً مِنْ طُرُقِ الْجَنَّةِ. وَإنَّ المََئِكَةَ لَتَضَعُ أجْنِحَتَهَا رِضىً لِطَالِبِ الْعِلْمِ، وَإنَّ الْعَالِمَ لَيَسْتَغْفِرُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَواتِ وَمَنْ في ا‘رْضِ وَالْحِيتَانُ فِي جَوْفِ المَاءِ، وَإنَّ فَضْلَ الْعَالِمِ عَلى الْعَابِدِ كَفَضْلِ الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ عَلى سَائِرِ الْكَوَاكِبِ، وَإنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ ا‘نْبِيَاءِ، وَإنَّ ا‘نْبِيَاءَ لَمْ يُورِّثُوا دِينَاراً وََ دِرْهَماً وَلكِنْ وُرِّثُوا الْعِلْمَ فَمَنْ أخَذَهُ أخَذَهُ بِحَظِّ وَافِرٍ.
- Ebu'd-Derda radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle dediğini işittim: "Kim bir ilim öğrenmek için bir yola sülûk ederse Allah onu cennete giden yollardan birine dahil etmiş demektir. Melekler, ilim talibinden memnun olarak kanatlarını (üzerlerine) koyarlar. Semâvat ve yerde olanlar ve hatta denizdeki balıklar âlim için istiğfar ederler. Âlimin âbid üzerindeki üstünlüğü dolunaylı gecede kamerin diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir. Âlimler peygamberlerin vârisleridir. Peygamberler, ne dinar ne dirhem miras bırakırlar, ama ilim miras bırakırlar. Kim de ilim elde ederse, bol bir nasib elde etmiştir."
ـ وعن أنس رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: ]قَالَ رَسُولِ اللّهِ #: مَنْ خَرَجَ فِي طَلَبَ العِلْم فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللّهِ حَتّى يَرْجِعَ.
- Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "İlim talebi için yola çıkan kimse dönünceye kadar Allah yolundadır."
ـ عن أبي أمامة رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: ]ذُكِرَ لِرَسُولِ اللّهِ # رَجَُنِ عَابِدٌ وَعَالِمٌ. فقَالَ: فَضْلُ الْعَالِمِ عَلى الْعَابِدِ كَفَضْلِي عَلى أدْنَاكُمْ.
- Ebu Ümâme (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a biri âbid diğeri âlim iki kişiden bahsedilmişti."Âlimin âbide üstünlüğü, benim sizden en basitinize olan üstünlüğüm gibidir" buyurdu."
ـ وفي رواية له: ثُمَّ قَالَ: إنَّ اللّهَ تَعالى وَمََئِكَتَهُ وَأهْلَ السَّمَواتِ وَأهْلَ ا‘رْضِ حَتّى النَّمْلَةَ فِى جُحْرِهَا وَالْحِيتَانَ فِي الْبَحْرِ يُصَلُّونَ عَلى مُعلِّمِ النَّاسِ الخَيْرَ .
- Yine Tirmizî'nin bir rivayetinde şöyle gelmiştir: "...Aleyhissalâtu vesselâm sonra buyurdular ki: "Allah Teâlâ Hazretleri, melekleri, semâvat ehli, deliğindeki karıncaya, denizindeki balıklara varıncaya kadar arz ehli, halka hayrı öğretene mağfiret duasında bulunur."
ـ وعن ابن عمرو بن العاص رَضِيَ اللّهُ عَنْهُما قال: ]كَانَ رسوُلُ اللّهِ # يَقُولُ: اللَّهُمَّ إنِّى أعُوذُ بِكَ مِنْ قَلْبٍ َ يَخْشَعُ، وَمِنْ دُعَاءٍ َ يُسْمَعُ، وَمِنْ نَفْسٍ َ تَشْبَعُ، وَمِنْ عِلْمٍ َ يَنْفَعُ، أعُوذُ بِكَ مِنْ هؤَءِ ا‘رْبَعِ.
-Abdullah İbnu Amr İbni'l-As (radıyallâhu anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şu duayı okurlardı: "Allah'ım, huşû duymaz bir kalbten sana sığınırım, dinlenmeyen bir duadan sana sığınırım, doymak bilmeyen bir nefisten, faydası olmayan bir ilimden, bu dört şeyden sana sığınırım."
Görülüyor ki, dünya ve ahiret saadetinin anahtarı ilimdir. İlim amellerin en faziletlisidir. Yukarıdaki emir ve sözlerin ışığında İslâmiyet'le ilim birbirinden ayrılmaz iki şeydir demek mümkündür.
Dünya, ahiretin tarlası ve Allah'a giden yolun başlangıcıdır. Dünya düzenini ayakta tutmak için bildirilen bir takım desturlar vardır. İşte bu dünyada insanların ekonomik, sosyal, dinî ve dünyevî bütün durumlarını düzenleyici ve insanları birleştirici kuvvet sadece ilim yoluyla kazanılır.
İlim, nefisleri helâk edici ahlaksızlıklardan temizler; insanları aydınlatarak güzel ahlâka kavuşturur ve ahiret yolunun aydınlanmasını öğretir. İlim, Allahü Teâlâ'nın kemâl sıfatıdır. Peygamberlerin ve meleklerin şerefi ilimden gelmektedir. Allah'ın huzuruna ilimle gidilir. İlim tek başına faziletin de kendisidir.
Sonuç olarak, Kur'an-ı Kerîm'in Alak suresi ve o surenin ilk beş ayeti, ilk nazil olan ayetlerdendir. İlk inen ayetlerin ilki ve o ayetin ilk kelimesi “¤a Š¤Ó¡a OKU” demektir. Hz. Âişe (ra) validemizden nakledilen bir rivayette, bu surenin ilk ayetlerinin indirilişi hakkında, şu bilgiler verilmektedir:
ـ عن عائشة رَضِيَ اللّهُ عَنها قالت: ]أوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ رَسُولُ اللّهِ # مِنَ الْوَحْىِ الرُّوْيَا الصَّالِحَةُ في النَّوْمِ، وَكَانَ َ يَرَى رُؤْيَا إَّ جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ، وَحُبِّبَ إلَيْهِ الْخََءُ فَكَانَ يَخْلُو بِغَارِ حِرَاءَ فَيَتَحَنَّثُ فيهِ ـ وَهُوَ التَّعَبُّدُ ـ اَللَّيَالِى ذَوَاتِ الْعَدَدِ قَبْلَ أنْ يَنْزِعَ إلى أهْلِهِ، وَيَتَزَوَّدُ لذلِكَ ثُمَّ يَرْجِعُ إلى خَدِيجَةَ رَضِيَ اللّهُ عَنها. فَيَتَزَوَّدُ لِمِثْلِهَا، حَتّى جَاءَهُ الْحَقُّ وَهُوَ في غَارِ حِرَاءَ. فَجَاءَهُ الْمَلَكُ فَقالَ: اِقْرأْ. فقَالَ: مَا أنَا بِقَارِئٍ. قَالَ: فَأخَذَنِي فَغَطَّنِي حَتّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدُ، ثُمَّ أرْسَلَنِى فَقَالَ: اِقْرأْ. فَقُلْتُ: لَسْتُ بِقَارِئٍ. فَغَطَّنِي الثَّانِيَةَ حَتّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدُ. ثُمَّ أرْسَلَنِي فقَالَ: إقْرَأْ. فَقُلْتُ: مَا أنَا بِقَارِئٍ. فَأخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّالِثَةَ حَتّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدُ. ثُمَّ أرْسَلَنِى فقَالَ: اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الّذِي خَلَقْ خَلَقَ ا“نْسَانَ مِنْ عَلَقٍ اِقْرَأْ وَرَبُّكَ ا‘كْرَمُ الّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلّمَ ا“نْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ. فَرَجَعَ بِهَا رَسُولُ اللّه # يَرْجُفُ فُؤَادُهُ، فَدَخَلَ عَلى خَدِيجَةَ، فَقَالَ: زَمِّلُونِِي زَمِّلُونِي. فَزَمَّلُوهُ حَتَّى ذَهَبَ عَنْهُ الرَّوْعُ. فقَالَ لِخَدِيجَةَ، وَأخْبَرَهَا الْخَبَرَ وقَالَ: لَقَدْ خَشِيْتُ عَلى نَفْسِي. قَالَتْ لَهُ خَدِيجَةُ: كََّ فَوَاللّهِ مَا يُخْزِيكَ اللّهُ أبَداً، إنَّكَ لَتَصِلُ الرَّحِمَ، وَتَصْدُقُ الْحَدِيثَ، وَتَحْمِلُ الْكَلَّ، وَتُكْسِبُ الْمَعْدُومَ، وَتَقْرِي الضَّيْفَ، وَتُعِينُ عَلى نَوَائِبِ الْحَقِّ، ثُمَّ اَنْطَلَقَتْ بِهِ خَدِيجَةُ إلى وَرَقَةَ بْنِ نَوْفَلَ بْنِ أسَدِ ابْنِ عَبْدِالْعُزّى بْنُ قُصَيٍّ، وَهُوَ ابْنُ عَمَّ خَدِيجَةَ رَضِيَ اللّهُ عَنها، وَكَانَ اِمْرَأَ قَدْ تَنَصَّرَ في الْجَاهِلِيّةِ، وَكَانَ يَكْتُبُ الْعِبْرَانِيَّ فَيَكْتُبُ مِنَ ا“نْجِيلِ بِالْعِبْرَانِيّةِ مَا شَاءَ اللّهُ أنْ يَكْتُبَ، وَكانَ شَيْخاً كَبِيراً قَدْ عَمَى. فقَالَتْ خَدِيجَةُ: يَا ابْنَ عَمِّ، اسْمَعْ مِنْ ابْنِ أخِيكَ مَا يَقُولُ، فقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: يَا ابْنَ أخِى مَاذَا تَرَى؟ فَأخْبَرَهُ رَسُولُ اللّهِ # خَبَرَ مَا رَأى. فقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: هذَا النَّامُوسُ الّذِي أُنْزِلَ عَلى مُوسى يَا لَيْتَنِي فِيهَا جَذَعاً، لَيْتَنِي أكُونُ حَيّاً إذْ يُخْرِجُكَ قَوْمُكَ. فقَالَ رَسُولُ اللّهِ #: أوْ مُخْرِجِيَّ هُمْ قَالَ: نَعَمْ لَمْ يَأتِ رَجُلٌ قَطُّ بِمِثْلِ مَا جِئْتَ بِهِ إَّ عُودِيَ، وَإنْ يُدْرِكْنِي يَوْمُكَ أنْصُرْكَ نَصْراً مُؤَزَّراً. ثُمَّ لَمْ يَنْشَبْ وَرَقَةُ أنْ تُوُفِّيَ وَفَتَرَ الْوَحْيُ
Ümmü'l-Mü'minîn Âişe (ra)'dan: Şöyle demiştir: Resûlu'llâh (as)'in ilk vahiy başlangıcı uykuda rüyâ-yı saliha (yâni sâdıka) görmekle olmuştur. Hiçbir rüyâ görmezdi ki sabah aydınlığı gibi vâzıh ve âşikâr zuhûr etmesin. Ondan sonra kalbine yalnızlık muhabbeti ilkâ olundu. Artık (Cebel-i) Hırâ'daki mağâra içinde halvet-güzîn olup orada ehlinin nezdine gelinceye kadar adedi muayyen günlerde tahannüs -ki teabbüd demektir.- Eder ve yine azıklanıp giderdi. Sonra yine Hadîce nezdine avdet edip bir o kadar zaman için yine azık tedârik ederdi. Nihâyet Resûlu'llâh (as)'e bir gün Ğâr-ı Hirâ'da bulunduğu sırada (emr-i) Hak (yâni vahiy) geldi. Şöyle ki Ona Melek gelip ›ªaŠÓa yâni "Oku" dedi. O da "Ben okumak bilmem." cevâbını verdi. Zât-ı Akdesi Risâlet-Penâhî buyurur ki o zaman Melek beni alıp tâkatim kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp yine ›ªaŠÓa dedi. Ben de ona "Okumak bilmem." dedim. Yine beni alıp ikinci defa tâkatım kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp yine ›ªaŠÓa dedi. Ben de "Okumak bilmem." dedim. Nihâyet beni yine alıp üçüncü defa sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp;
اِقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذى خَلَقَ () خَلَقَ الْاِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ () اِقْرَاْ وَرَبُّكَ الْاَكْرَمُ () اَلَّذى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ
dedi. Bunun üzerine Resûlu'llâh (a.s) (kendisine vahyolunan) bu âyât-ı kerîmeyi bi't-telâkkî (korkudan) yüreği titreyerek döndü ve Hadîce binti Huveylid'in nezdine girerek "Beni sarıp örtünüz, beni sarıp örtünüz." dedi. Korkusu zâil oluncaya kadar vücûd-i mübârekini sarıp örttüler. Ondan sonra (Hazret-i Resûl (a.s) vukû-ı hâli Hatîce'ye naklederek "Kendimden korktum." dedi. Hadîce (ra): "Öyle deme, Allâh'a kasem ederim ki Allâhu (Zü'l-Celâl) hiç bir vakit seni utandırmaz (mahzûn etmez). Çünkü sen akrabâna bakarsın, işini görmekten âciz olanların ağırlığını yüklenirsin, fakîre verir, kimsenin kazandıramayacağını kazandırırsın, misâfiri ağırlarsın, Hak yolunda zuhûr eden havâdis ve mühimmâtda (halka) yardım edersin." Bundan sonra Hadîce (radiya'llâhu anhâ) Hz. Resûl-i Ekrem'i (a.s) birlikte alıp ammizâdesi Veraka b. Nevfel b. Esed b. Abdü'l-Uzzâ'ya götürdü. Bu zât, zamân-ı Câhiliyyette dîn-i Nasrâniyyete dâhil olmuş bir kimse olup İbrânîce yazı bilir ve İncil'den meşiyyet-i İlâhiye taallûk ettiği mikdârda öteberi yazardı. Veraka gözlerine amâ târî olmuş bir pîr-i fânî idi. Hadîce (ra) Veraka'ya: "Amûcam-oğlu, dinle de bak, kardeşinin oğlu ne söylüyor." dedi. Veraka: "Ne var kardeşimin oğlu?" diye sorunca Resûlullâh (a.s) gördüğü şeyleri kendisine ihbâr etti. Bunun üzerine Veraka dedi ki "Bu gördüğün, Allâhu Teâlâ'nın Mûsâ (a.s) ya tenzîl ettiği Nâmûs (-ı Ekber) dır. (Yâni Sâhib-i Sırr-ı Vahiydir.) Âh keşke senin davet günlerinde genç olaydım. Kavmin seni çıkaracakları zaman keşke ber-hayât olsam!". Bunun üzerine Resûlullâh (a.s): "Onlar beni çıkaracaklar mı ki?" diye sordu. O da: "Evet. (zîrâ) Senin gibi bir şey getirmiş (yâni vahiy tebliğ etmiş) bir kimse yoktur ki düşmanlığa uğramasın. Şâyet senin davet günlerine yetişirsem sana son derecede yardım ederim." cevâbını verdi. Ondan sonra çok geçmedi. Veraka vefât etti. (Ve o esnâda) Fetret-i vahiy vukû' buldu (yâni bir müddet için vahiy inkıtâa uğradı.)
İLİM ÖĞRENMEK FARZDIR
Yüce Allah (cc), Kur’an-ı Kerim de şöyle buyuruyor:
اِقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِى خَلَقَ -, خَلَقَ اْلاِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ -, اِقْرَاْ وَرَبُّكَ اْلاَكْرَمُ -, اَلَّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ -, عَلَّمَ اْلاِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ
“Oku, yaratan Rabbin adına ki, bütün varlığı O yarattı. 2 İnsanı da bir parça kan pıhtısından. 3 Oku, Rabbin sonsuz iyilik ve ikram sahibidir. 4 Kalemle yazmayı, çizmeyi ve kalem kullanmayı öğretendir. 5 İnsana bilmediğini belleten de O’dur.”
Ayetin Nüzûlü ve Açıklaması
Buhârî, Yahya ibn Bükeyr kanalıyla Hz. Aişe'den rivayette o şöyle anlatıyor: Resûlullah (a.s)'a gelen ilk vahy uyku halinde iken görmüş olduğu sâdık rüyalardır. Hangi rüyayı görse mutlaka gün aydınlığı gibi aynen çıkardı. Sonra ona yalnızlık sevdirildi, Hıra mağarasına çekilip orada pek çok gece ibadetle geçirirdi. Bunun için de yanına azık alırdı. (Azığı bitince) Hz. Hadice'nin yanına gelir ve yine azığını alıp tekrar mağaraya dönerdi. Nihayet O Hıra mağarasında iken Hak ona geliverdi. Melek O'na geldi ve: "Oku." dedi. Resûlullah: "Ben okuyucu değilim (okuma bilmiyorum)." dedi. Hz. Peygamber der ki: "Melek beni aldı ve takatim kesilinceye kadar sıktı. Sonra bıraktı ve: "Oku." dedi. Ben yine: "Ben okuyamam." dedim. Beni ikinci kere takatten kesilinceye kadar sıktı, sonra bıraktı ve: "Oku." dedi. Ben yine: "Ben okuyucu değilim." dedim. Beni üçüncü kere yakalayıp takatim kesilinceye kadar sıktı, sonra bıraktı ve: "Yaratan Rabbinin adıyla oku. O, insanı bir alakadan yaratmıştır. Oku, Rabbin nihayetsiz kerem sahibidir." dedi. Hz. Aişe anlatmaya şöyle devam ediyor: Rasûlullah bununla (Cibril’in kendisine okuduğu vahyle) kalbi titreyerek döndü ve Hz. Hadice bint Huveylid'in yanına girdi, "Beni örtün, beni örtün." dedi. Onun üstünü örttüler. Nihayet korkusu geçince Hadice'ye olanları haber verdi ve "Ey Hadice, bana ne oluyor? Kendimden (bana bir şey olmasından) korktum." dedi. Hz. Hadice O'na: "Asla! korkma sana bir şey olmaz. Allah'a yemin ederim ki Allah seni asla rüsvay etmeyecek (seni üzmeyecek)tir. Çünkü sen sıla-i rahimde bulunur, Sözün doğrusunu konuşur, yorulmuşları taşır, yoksullara verir, misafirleri ağırlar, musibete uğrayanlara yardım edersin." deyip onu Hz. Hadice'nin amcası oğlu olan Varaka ibn Nevfl ibn Esed ibn Abdu'l-Uzzâ'ya götürdü. Varaka Câhiliye devrinde Hıristiyan olmuştu. İbranice kitap yazar ve Allah'ın dilediği miktarda İncil'i İbranice (veya Arapça) yazardı. Çok yaşlanmış ve gözleri kör olmuştu. Hz. Hadice ona: "Ey amcamın oğlu, kardeşin oğlu (Muhammed)'i dinle." dedi. Varaka: "Ey kardeşim oğlu nedir gördüğün?" diye sordu, Hz. Peygamber (a.s) de gördüğünün haberini ona haber verdi. Varaka O'na: "Bu (sana gelen) Allah'ın Musa'ya indirmiş olduğu Nâmûs'tur. Keşke genç olsaydım ve kavmin seni (yaşadığın kasabadan) çıkardıklarında hayatta olsaydım." dedi. Hz. Peygamber (a.s): "Onlar beni çıkaracaklar mı?" dedi. Varaka: "Evet, senin getirdiğini kim getirse mutlaka ona düşmanlık edilir. Eğer ben senin o gününe ulaşacak olursam elbette seni desteklerim." dedi ve fakat çok geçmeden Varaka vefat etti ve vahy de kesildi. Hz. Peygamber (a.s) vahyin kesilmesine çok üzüldü.
Allah adıyla okumanın buradaki anlamı nedir? Cenab’ı Hak ilk indirdiği ayette kullarına neden böyle bir emir vermektedir?
Konuyu dikkatle incelediğimizde karşımıza dört yorum çıkmaktadır. Şöyle ki;
1- Okuyup öğrenmek; yazıp bilgi vermek ve bilgi toplamak insan hayatının kopmaz parçasıdır. Zira dünya da, ahiret de ancak okuyup bilgi sahibi olmamızla gerçek mutluluğa dönüşebilir.
O bakımdan okuyup yazanla okumayanlar arasındaki fark, ölülerle diriler arasındaki fark gibidir.
Okuma, tutkuların en soylusudur. Bir ülkede okumaya karşı istek artmadıkça, gaflet ve bu gafletten doğacak felaket azalamaz.
Kainat, okuyanlar için yaratılmıştır. Okuma zevkini öğrenip içine sindiren kişi, mutlu bir insandır.
Okuma hiçbir hazineyle değiştirilemeyecek kadar kıymetlidir. Okumak, yetenekleri; deneyler de okumayı geliştirir.
Şüphesiz okumakla ilgili buna benzer birçok vecizeler söylenmiştir. Biz çeşni olsun diye sadece birkaç tanesini yazdık. Ancak okunacak şey Allah’ı hatırlattığı, O’nun üstün kudretini yansıttığı ve insanı doğruya, güzele, iyiye yönelttiği; aklı, zekayı ve irfanı artırdığı nispette fayda ve hikmetine uygundur. Bunun için Resulüllah (a.s) okuyup bilgi sahibi olmayı teşvik edip, ilmin vatanı olmadığına işarette bulunurken şu dört şeyden Allah'a sığınmşıtır: “Allahıml Korkmayan kalpten, doymak bilmeyen nefisten, fayda vermeyen ilimden ve kabul olunmayan duadan sana sığınırım.”
2- Okumaya, kitap yazmaya, öğrenmeye ve öğretmeye Allah'ın adını anarak başlamamız, hem insan, hem de Müslüman olmamızın gereğidir. Zira Allah'ı anmaktan uzak ve kopuk bir okuma, aklı, zekâyı geliştirebilir) ama kalbi ve ruhu cılız bırakır, vicdanı silik hale sokabilir. Böylece insanın iç yapısında meydana gelen dengesizlik, onun günlük, hayatına da sirayet eder. Unutmamak gerekir ki, en faydalı insan, en dengeli yetişendir. Dengeli beslenmeye muhtaç olduğumuz kadar, dengeli eğitim ve öğretime de muhtacız.
3- Her şey ve olayda Allah'ın kudretinin izini görüp satırlarını okumak; yaratılıp istifademize bırakılan şeylerden yararlanırken Cenâb-ı Hakk'ın yegâne rızk veren ve tek yaratan olduğuna inanmak, kul ile Rabbi arasındaki engelleri kaldırır ve böylece kulu Allah'a yaklaştırıp onu faziletli bir düzeye getirir.
4- Hilkatin bütün safha ve kademelerinde Cenâb-ı Hakk'ın plân ve programını okumak suretiyle O'nun yegâne yaratan olduğunu idrâk etmek de “oku!” emrinin kapsamına girmektedir.
طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى مُسْلِمٍ.
Hz. Enes (r.a) anlatıyor: "Resûlullah (a.s) şöyle buyurdular:
“İlim öğrenmek, her müslümana farzdır.”
Hadisin Vürûdu ve Açıklaması
İbni Mace’den; Hz. Enes (r.a) anlatıyor: "Resûlullah (a.s) şöyle buyurdular: "İlim talebi her Müslüman’a farzdır. İlmi, ona layık olmayan kimseye öğretmek, domuzun boynuna mücevherat, inci, altın takmak gibidir."
İslâm kadar ilme önem veren başka bir din yoktur. Kur'an-ı Kerim'de sadece ilim kelimesi yüzbeş defa zikredilir. Bu kökten gelen diğer kelimelerle birlikte bu sayı sekizyüzellidokuzu bulur. Ayrıca "akıl, fikir, zikr" gibi kelimeler Kur'an-ı Kerim'de çok zikredilir.
İslâm'a göre ilim ve hikmet müminin kaybolmuş malıdır; mümin, yerine ve söyleyene bakmaksızın onu nerede bulursa alır. Her fenalığın, hatta küfür ve şirkin de başı bilgisizlik ve cehalettir. Küfrün ne demek olduğunu bilen bir kimse kafir olmaz. şirkin ne demek olduğunu bilen, başkalarını Allah'a ortak koşmaz, Allah'tan başkasına ibadet etmez. Bunun içindir ki Kur'an-ı Kerim'de "Sakın ha cahillerden olma"buyurulmuştur. Kur'an-ı Kerîm'in açıkça ifade ettiğine göre "Kulları içerisinde Allah'tan ancak âlimler korkar."
İslâm ilmin, âlimin ve ilim yolcusunun değerini yükseltmiştir. Kur'an-ı Kerîm'de "Allah, içinizden iman edenlerle kendilerine ilim verilenlerin değerini yükseltir" buyurulur.
Hz.Peygamber efendimiz (a.s) de hadîs-i şeriflerinde şöyle buyurmuştur: "İlim tahsil etmek maksadıyla bir yola giden kimseye Allah Teâlâ Cennet yollarından açar. Melekler, ilim ve tahsil edene karşı memnuniyetleri ve tevâzûleri sebebiyle kanatlarını yere sererler. Göklerde ve yerde olan her şey, hatta su içindeki balıklar, âlim için Allah'tan rahmet diler. Âlimin, bilmeden ibadet eden kimseye üstünlüğü, on dördündeki ayın, görünen diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir. Âlimler peygamberlerin varisleridir. Peygamberler ne altın ne de gümüş bırakmışlardır, onlar miras olarak sadece ilmi bırakmışlardır. Kim ilmi almışsa büyük ve değerli bir şey almış demektir."
İslâm'da ilim, Allah'ın rızasını kazanmak ve amel etmek için öğrenilir. Dünya ve ahiret saadetinin anahtarı ilimdir. İlim amellerin en faziletlisidir. Yukarıdaki emir ve sözlerin ışığında İslâmiyet'le ilim birbirinden ayrılmaz iki şeydir demek mümkündür.
Dünya, ahiretin tarlası ve Allah'a giden yolun başlangıcıdır. Dünya düzenini ayakta tutmak için bildirilen bir takım düsturlar vardır. İşte bu dünyada insanların ekonomik, sosyal, dinî ve dünyevî bütün durumlarını düzenleyici ve insanları birleştirici kuvvet sadece ilim yoluyla kazanılır.
İlim, nefisleri helâk edici ahlaksızlıklardan temizler; insanları aydınlatarak güzel ahlâka kavuşturur ve ahiret yolunun aydınlanmasını öğretir. İlim, Allahü Teâlâ'nın kemâl sıfatıdır. Peygamberlerin ve meleklerin şerefi ilimden gelmektedir. Allah'ın huzuruna ilimle gidilir. İlim tek başına faziletin de kendisidir.
İslâm'da ilim, Allah'ın rızasını kazanmak ve amel etmek için öğrenilir. Peygamberimiz, şöyle dualar ederdi: "Allah'ım! Fayda vermeyen ilimden, kabul edilmeyen duadan, korkmayan kalpten ve doymayan nefisten Sana sığınırım."
Hadis-i şerifte geçen faydasız ilimden şunlar anlaşılır: Bilinip onunla amel edilmeyen ilim, bilinip başkasına öğretilmeyen ilim, sahibinin durum ve davranışlarını düzeltmeyen ilim, sahibinin huyunu temizlemeyen ilim, bilinmesine ihtiyaç duyulmayan ilim, dinin tasvip etmediği caiz görmediği (sihir bilgisi gibi) ilim ve benzerleri.
Hz. Peygamberimiz'e "ilim nedir?" diye sorulunca, "amelin kılavuzudur" buyurdu. Âlim, âmil olmadığı (öğrendiklerini hayatına uygulamadığı) zaman onun ilmi vebal olabilir. "Ümmetimin helâkı (fâsık) âlimlerden ve cahil âbidlerden olacaktır."
Müslümanlık, yalnız bilgi işi değil, iman ve sâlih amel işidir. İlim de, imana ve sâlih amele götürdüğü nispette faydalı ve faziletli. Bilgisi, kendisini hakikate ulaştırmayan kimse, mutlak surette bilginin hammalıdır. Yolcuyu gitmesi gereken yere (gerçek kurtuluş limanına) götürmeyen gemi, çok güzel de olsa basit bir süsten başka bir işe yaramaz, buna gemi de denmez. İnsan için marifet ve hüner, yön belirleyen pusulayı cepte taşımak değil; şu çalkantılı dünya gemisinde asıl hedefe gidecek yönü belirlemek ve o yola koyulmaktır. O yüzden, ilim; satırlardaki değil, sadırlardaki (göğüslerdeki)dir denilir. Senin hayatını düzenlemeyen, seni Hakk'a iletmeyen, üzerinde eseri görülmeyen ve İslâm için olmayan ilimde hayır yoktur. Bilginin papağan gibi hâfızı ve hammalı olmak boşuna yorulmaktır. Ortalıkta bu kadar kitap ve araştırmacı yokken, ortada hakiki ilmin özü ve şimdikinden daha güzel, daha müslümanca bir hayat vardı. Sahabe-i Kiram, Kutlu Elçi'den aldığı ilim ve özellikle halleri ile, somut ve gözle görülür bir müslümanlığı yaşıyor ve temsil ediyorlardı. Peygamber, canlı bir Kur'an; O'nun ashabı da Küçük Muhammed'lerdi. Bir rivâyetleri varsa, bin halleri ve o kadar da amelleri vardı. Sözleri az, fakat amelleri çoktu.
.
|
