ESHÂB-I KİRÂM

HAZRETİ OSMAN-I ZİNNÛREYN

 

Eshâb-ı kirâm’ın en büyüklerinden ve Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) dâmâdı, üçüncü halifesi. 577 senesinde Mekke’de doğdu. Babası Affân olup, Kureyş kabilesinin Benî Ümeyye kulundandı. Hazreti Osman’ın soyu, Abd-i Menafta Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) temiz nesebi ile birleşir. Dünyada iken Cennetle müjdelenen on kişiden biridir. Hazreti Rukıyye’den Abdullah isminde bir oğlu olmuş ve bu sebeble Ebû Abdullah künyesi ile de tanınmıştır.

Hazreti Osman, ilk müslüman olanların beşincisidir. Müslüman olmadan önce ticâret ile uğraşırdı. Zengin bir tüccâr olup, mükemmel ve zarif bir cemiyet insanı idi. Kabilesi arasında geniş bir çevresi ve büyük itibarı vardı. İslâmiyet gelmeden önce Hazreti Ebû Bekir ile yakın arkadaş ve dost idi. Ona karşı içten bir sevgi duyar, iş husûsunda da görüşüp konuşurlardı. O da Hazreti Ebû Bekir gibi cahiliyet devrinin kötülüklerinden uzak durmuştur. Hazreti Ebû Bekir müslüman olduktan sonra, Hazreti Osman da onun teşviki ile müslüman oldu. Müslüman oluşunu kendisi şöyle anlatır:

“Benim kâhin bir teyzem vardı. Bir gün onun evine varmıştım. Bana dedi ki: “Sana bir hatun nasîb olacak ki, ne sen ondan önce bir hatun görmüş olursun, ne de o, senden önce bir erkek görmüş olur. Güzel yüzlü ve zahide bir hatun olup, bir büyük Peygamber kızı olsa gerektir.” Ben teyzemin bu sözüne hayret ettim. Yine bana dedi ki: “Bir peygamber geldi. O’na gökten vahy nâzil oldu.” Ben dedim ki: “Ey teyzem, böyle bir sır, şehirde hiç duyulmadı. O halde bu sözü açık söyle.” O zaman teyzem dedi ki: “Muhammed bin Abdullah’a peygamberlik geldi. Halkı dine davet eder. Çok zaman geçmez ki, O’nun dîni ile âlem nurlanır. O’na karşı gelenin başı kesilir.”

Teyzemin bu sözleri, bana çok tesir etti. Endişeye düştüm. Ebû Bekir ( radıyallahü anh ) ile, aramızda büyük bir dostluk vardı. Birbirimizden hiç ayrılmazdık. Bu meseleyi görüşmek üzere, iki gün sonra hemen Ebû Bekir ( radıyallahü anh )’in yanına gittim. Teyzemin söylediklerini O’na söyledim. Ebû Bekir ( radıyallahü anh ) bana dedi ki: “Ya Osman! Sen akıllı bir kimsesin. Hiç görmez ve işitmez ve bir şeye fayda ve zarar vermez olan bir kaç taş ilâhlığa nasıl lâyık olur?” Ben, “Doğru söylüyorsun, teyzemin sözü gerçektir” dedim.

Hazreti Ebû Bekir, Osman’a ( radıyallahü anh ) İslâmiyeti anlattıktan sonra O’nu Resûlullah’ın ( aleyhisselâm ) huzûruna götürdü. Peygamberimiz, Hazreti Osman’a şöyle buyurdu:

“Yâ Osman. Hak teâlâ seni Cennete misâfirliğe davet eder. Sen de icabet eyle! (Kabûl et) Ben bütün insanlara hidayet rehberi olarak gönderildim” Hazreti Osman Resûlullah’ın yüksek halleri ve güler yüzle söylediği sözler karşısında kendinden geçip, büyük bir şevk ve teslimiyetle “Eşhedü en lâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve resûlüh” deyip müslüman oldu. Sonra da daha önce Şam’a gittiği sırada gördüğü bir rüyayı şöyle anlattı: “Yâ Resûlallah! Biz Muan ile Zerka denilen yer arasında idik. Bir ara orada uyumuşduk. O sırada “Ey uyuyanlar. Uyanın. Ahmed ( aleyhisselâm ) Mekke’de zuhur etti.” diye nidâ eden bir ses işittik. Mekke’ye gelince de sizin Peygamber olarak gönderildiğinizi öğrendik.”

Teyzem, müslüman olduğumu duyunca çok sevinip aşağıdaki şiiri okuyarak yanıma geldi.

Sözlerim sebebiyle, Hak teâlâ Osman’a
Doğru yolu gösterdi, hidâyet verdi ona.
Kendi fikrini bırak, uy Resûlün fikrine,
Her sözü doğru olan, Allahın Resûlüne.
Hak dîni ile gönderilen, iki kızını nikahladı ona,
Ufukda mecz olan ayla güneş gibi oldu.

Hazreti Osman müslüman olduktan sonra, diğer müslümanlar gibi o da çeşitli işkencelere uğradı. Bilhassa amcası tarafından çok işkence yapıldı. Müslüman olduğu için amcası, onu ip ile belinden ağaca bağlayıp, yoruluncaya kadar kırbaç ile döverdi. O bütün işkencelere sabreder hep kelime-i şehâdet okurdu. Müslüman olduktan sonra, Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) kızı Rukıyye ile evlendi. Peygamberimizin kızları Rukıyye ve Ümmü Gülsüm daha önce Ebû Leheb’in oğulları Utbe ve Uteybe ile nişanlanmışlardı. Peygamberimiz, insanları müslüman olmaya davete başlayınca, Ebû Leheb düşmanlık etmeye başladı. Oğulları da düşmanlık edip, Resûlullah’ın kızlarını almaktan vazgeçtiler. Böylece Resûlullahı ( aleyhisselâm ) sıkıntıya düşürmek istediler. Bunun üzerine vahiy gelerek Rukıyye Hazreti Osman’a nikâh edildi. Rukıyye, Bedr Savaşı’ndan sonra vefât edince, Peygamberimizin diğer kızı Ümmü Gülsüm de Hazreti Osman’a nikâh edildi. Bu bakımdan O’na Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) iki kızıyla evlenme ni’metine kavuşmuş olduğu için iki nûr sahibi manasına “Zinnûreyn” denilmiştir.

Hazreti Osman müslüman olunca, müşrikler tarafından yapılan işkencelere uzun zaman tahammül edip, Habeşistan’a hicret etmeye izin verilince, hanımı Rukıyye ( radıyallahü anha ) ile Habeşistan’a hicret etti. Böylece Habeşistan’a ilk hicret eden Müslümanlardan biri de Hazreti Osman’dır. Ayrıca Hud aleyhisselâmdan sonra ailesi ile birlikte ilk hicret edenlerden oldu. Bir müddet sonra Mekke’ye dönüp, ikinci olarak tekrar Habeşistan’a hicret etti. Bu ikinci hicretten sonra Mekke’ye dönüp, son olarak Medine’ye hicret etti. Böylece dîni uğruna üç kere hicret etti.

Medine’ye hicret ettiği ilk günlerde şehirde su sıkıntısı çekiliyordu. Rume kuyusundan başka içecek su yoktu. Bu kuyu ise bir Yahudiye âit olup suyunu satardı. Resûlullah ( aleyhisselâm ): “Rume kuyusunu, kim satın alır, kendi kovasını müslümanların kovası ile beraber tutarsa, Cennetteki kovası bundan hayırlı olur.” buyurdular. Hazreti Osman kuyuya varıp, Yahudi ile pazarlık etti. Yahudi kuyunun hepsini satmadı. Hazreti Osman da, nöbetleşe bir gün kendisinin, bir gün Yahudinin olmak üzere yarısını satın aldı. Hazreti Osman kendi nöbet gününde kuyuyu müslümanlara serbest bırakırdı. Yahudi, nöbetinde suyu para ile satardı. Müslümanlar Hazreti Osman’ın nöbetinde iki günlük sularını alır, Yahudinin nöbetinde kuyunun yanına uğramazdı. Yahudinin işi böylece bozuldu. Sonra: “Yâ Osman, işimi bozdun” deyince Hazreti Osman kuyunun diğer yarısını da aldı. (İlk yarısını onikibin dirheme almıştı, ikinci yarısını sekizbin dirheme aldı. Hepsini sebil etti.)

Hazreti Osman Bedir Savaşı hariç bütün savaşlarda bulundu. Hudeybiye andlaşmasında Mekke’ye elçi olarak gönderildi. Tebük seferinde onbin kişilik İslâm ordusunun, bütün ihtiyâçlarını karşılayıp donattı. Ayrıca bin altın da para yardımında bulundu. Bütün malını İslâmiyetin yayılması, insanların kurtulması, se’âdete kavuşması için Allah yolunda harcadı.

Bedir Savaşı yapıldığı sırada, Peygamberimizin kızı olan, hanımı Hazreti Rukıyye’nin ağır hasta olması sebebiyle, Bedir Savaşına katılmasına izin verilmedi. Zafer haberi geldiği gün hazret-i Rukıyye vefât etti. Hazreti Osman’ın Hazreti Rukıyyeden, Abdullah adında bir oğlu olup, hicretin dördüncü yılında altı yaşında vefât etti. Peygamberimiz ( aleyhisselâm ), kızı Rukıyye’nin vefâtından sonra diğer kızı Ümmü Gülsüm’ü Hazreti Osman ile evlendirdi. Hicretin dokuzuncu yılında Ümmü Gülsüm de vefât edince Peygamberimiz ( aleyhisselâm ): “Ya Osman bir kızım daha olsaydı, onu da sana verirdim” buyurdu.

Hazreti Osman, Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) vahiy kâtiblerinden idi. Güzel yazar, güzel konuşur ve çok kuvvetli bir hatîb idi. Dâima Kur’ân-ı kerîm okur, ondan çeşitli meseleler çıkarırdı. Kur’ân-ı kerîmi hıfzı (ezberi) çok kuvvetli idi. Namazda bir rek’atte bütün Kur’ân-ı kerîmi okuyan dört kişiden biri de Hazreti Osman’dır. Çok okuduğu için iki mushaf elinde eskimiştir.

İslâmiyet yayılmaya başlayınca, her taraftan müslümanlar çoğalıp Medine’ye geliyordu. Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) mescidi dar gelmeye başlamıştı. Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Bizim mescidimizi bir zira’ olsun genişleten Cennete gider” buyurdu. Hazreti Osman, “Yâ Resûlallah, malım mülküm sana feda olsun. Mescidi genişletme işini üzerime alıyorum” dedi. Mescidi kırk zira’ (20 metre) genişletti ve bütün masraflarını karşıladı. Bunun üzerine “Allahın mescidlerini ancak, Allaha, âhiret gününe inanan, namaz kılan, zekât veren ve yalnız Allahdan korkan kimseler tamir eder. İşte hidâyet üzere bulunanlardan oldukları umulanlar bunlardır.” meâlindeki Tevbe sûresi onsekizinci âyeti nâzil oldu. Ekseriyetle Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) yanından ayrılmazdı. Veda Haccı’nda da Resûlullah ( aleyhisselâm ) ile beraber bulundu. Peygamberimizin vefâtından sonra Hazreti Ebû Bekir’in kendisinden sonra Hazreti Ömer’in hâlife olmasını bildirdiği ahidnâme, Hazreti Osman tarafından yazılıp hazırlandı. Hazreti Ömer’in halifeliği sırasında seçtiği altı kişilik husûsi şûra azalarından biri de Hazreti Osman idi. Bu şûra Hazreti Ömer’in şehîd edilmesinden sonra Hazreti Osman’ı halife seçti. Eshâb-ı kiram ona bîat ettiler. Böylece hicretin 24. yılında (m. 644) senesinde Muharrem ayının birinci günü hilafet makamına geldi.

12 sene hilâfet makamında kalan Hazreti Osman, cesur idi. Hiçbir felâket karşısında sarsılmamıştır. Bunun için halifeliği de başarılı geçmiştir. Bilhassa halifeliğinin ilk yılları, İslâm târihinde altın bir devir teşkil eden Ebû Bekir ve Ömer ( radıyallahü anh ) devirlerinin bir devamıydı. Devrinde bir çok fetihler yapılmıştır. Horasan, Hindistan, Maverâünnehir, Kafkasya, Kıbrıs adası ve kuzey Afrika’nın bir çok yerleri, Onun devrinde İslâm topraklarına katılmıştır.

Yine onun halifeliği sırasında Şam’da vâlilik yapan Hazreti Muâviye komutasındaki ordu Kıbrıs adasını alarak Akdeniz’de önemli bir mevki elde etti.

Hazreti Osman herkese lâyık olduğu vazîfeyi verirdi. Onun tayin ettiği vâlileri, emirleri, onu sevmekte ve emirlerini yapmakta, askerlikte ve memleketleri feth etmekte, çalışkanlıkta en seçme kimselerdi. Onun zamanında İslâm memleketleri batıda İspanya’ya kadar, doğuda Kabil ve Belhe kadar genişletildi, İslâm orduları denizde ve karada büyük zaferlere ulaştı.

Hazreti Osman, Hicaz’daki ve Irak’daki bakımsız yerleri, güvendiği kimselere ve yakınlarına verir, ziraat aletleri de temin ederek çalıştırır, millete çok toprak kazandırarak ziraatı geliştirip, bağlar, meyve bahçeleri yetiştirdi. Kuyular kazdırıp, kanallar açtırdı. Arabistan’ın kuru toprakları onun zamanında en bereketli yerler gibi olmuştu. Emniyet ve huzûr da böylece kendiliğinden meydana gelmişti. Hanlar, misâfirhâneler yapılmıştı. Ticâret ve nakliyatta kolaylık da, bunlara bağlı olarak gelişmişti. Mal, servet artıp iş hayatı canlandı. Onun zamanında Medine’de tarla sürmeyen, bağ yetiştirmeyen kimse kalmadı. Bu bereketi ve huzûru gören Eshâb-ı kiram, Hazreti Osman’ı çok takdîr ettiler. Hazreti Osman’ın hizmetlerinden biri de Hazreti Ebû Bekir’in bir araya toplattığı Kur’ân-ı kerîm nüshasından, altı nüsha daha yazdırıp, büyük İslâm merkezlerine göndermesidir. Bu bakımdan Ona Nâşir-ül-Kur’ân (Kur’ânın yayıcısı) denilmiştir. Ömer’in ( radıyallahü anh ) hilâfeti zamanı olan on sene ile Osman’ın ( radıyallahü anh ) oniki senesinden ilk altısı, refah ve rahatlıkla geçerek, İslâm memleketlerinin hepsinde dînî hükümler uygulandı ve İslâm dünyâsı çok genişledi. Hatta, bütün Arabistan ve Afrika’nın büyük bir kısmı, İslâm memleketinin bir parçası olmuş, Trablusgarb, Fizan, Bingazi, Tunus, Cezayir, Fas, Merakeş, Dimyat, Zeyyad, Aden, San’â, Asir, Bahreyn, Hadremut, Katif, Necd, bütün Irak. “Hindistan ve Sind, Çin, Semerkand, Hayve, Buhârâ ve Türkistan, İran, Kafkasya İslâmın idâresi altına girerek, İslâm sancağı, İstanbul surlarının önüne kadar götürülmüştü. Feth edilen memleketlerin ahalisi de seve seve müslüman olmakla şereflendiklerinden İslâm nüfusu pek artmış, milyonları aşmıştı. Bu kadar genişlik ve çokluk sebebiyle fikirlerde ayrılık çoğalmış, düşünüş tarzları, idrâk şekilleri arasında ayrılık baş göstermişti. Müslüman şekline giren münâfıkların körüklemesi ile halifeye karşı çıkan isyan yüzünden, Osman ( radıyallahü anh )’ın hilâfetinin son altı senesi karışık ve gürültülü geçti. Yahudiler ve diğer İslâm düşmanları, çeşitli ihtilaflar çıkararak, fitne ve fesadı yaymak teşebbüsüne geçtiler. Fitnenin ve fesadın en büyük kaynağı Mısır’da idi. Buradaki fitne hareketini; Yemenli bir Yahudi olan Abdullah İbni Sebe adındaki bir münâfık yapıyordu. Her tarafa yerleştirdiği adamları ile temas halinde olup, fitnenin yayılması için her yola başvuruyordu. İslâmiyeti içerden yıkmak için faaliyete geçen Abdullah İbni Sebe, önce Basra ve Kûfe’de gizli teşkilât kurdu. Daha sonra Medine’ye gelip, orada bir takım fitne ve karıştırıcılık faaliyeti göstermek istedi ise de, tutunamayıp, Mısır’a kaçtı. Mısır’da yıkıcı faaliyetlerini devam ettirmek üzere, kendisi gibi fitneci kimseleri etrâfına topladı ve faaliyete geçti. Burada fitnenin ilk tohumlarını atıp, sebeiyye fırkasını ortaya çıkardı. Kurduğu gizli teşkilâtla, cahil ve başı boş Mısır kıbtilerini aldatarak bir çapulcu alayı topladı. Âsîlerden onüçbin kişi, Medine-i münevvere şehrini sarmağa kadar ileri gidip, halifeye, hilâfetden çekilmesini teklif etmişlerdir. Osman ( radıyallahü anh ) ise, (Server-i âlemin ( aleyhisselâm ) bana giydirdiği elbiseyi, elimle çıkarmam) buyurdu. Sahâbe-i kiramın ve Tabi’în-i kiramın hepisinin ictihâdları da böyle idi. Fakat, âsiler ikna edilemedi. Hicretin otuzbeşinci senesinde Medine’ye gelerek, Hazreti Osman’ın evini kuşattılar. Muhasara, kırk gün devam etti. Hazreti Hasan ve Hüseyin ile Talha ( radıyallahü anh ) halifenin kapısında nöbet tuttular. Eshâb-ı kiramın büyüklerinden Abdullah bin Selâm hazretleri buyuruyor ki: “Muhasarada bulunan Hazreti Osman’ı ziyâret etmek üzere yanına gittim. Selâm verdim. Hazreti Osman selâmımı aldı. Oturdum, az sonra Hazreti Osman. “Kardeşim bu gece rüyamda şu pencereden Resûl-i Ekrem’i gördüm bana “Osman seni muhasara ettiler öyle mi?” diye sordu. Ben de “Evet yâ Resûlallah” dedim. Resûl-i Ekrem “Seni susuz bıraktılar, öylemi?” diye tekrar sordular. Ben de “Evet yâ Resûlallah” dedim. Bunun üzerine Resûl-i Ekrem bana bir bardak su verdi ve ben de o suyu içtim. Hatta soğukluğunu göğüsümde duyarcasına kandım. Sonra Resûl-i Ekrem bana “İstersen seni onlara galip getirelim, istersen iftarı bizim yanımızda yap” buyurdu. Ben de Resûl-i Ekrem’in yanında iftarı tercih ettim” dedi.

Hazenü’l-Kuşeyrî diyor ki: Abdullah bin Selâm, Hazreti Osman’ın evinden ayrıldıktan sonra Osman ( radıyallahü anh ) evini saran adamların karşısına çıktı ve onlara “Sizi benim üzerime teşvik ve tahrik eden o iki kişiyi getirin göreyim” dedi. Kızıl deve veya eşek gibi iki adam Osman’ın ( radıyallahü anh ) karşısına çıktı. Hazreti Osman: “Size Allah ve Resûlüne yemîn verdirerek soruyorum. Resûl-i Ekrem Medine’ye geldiği vakit, Rûme kuyusundan başka içilecek tatlı su bulunmadığı için “Rûme kuyusunu kim satın alır, kendi kovasını müslümanların kovası ile beraber tutarsa, Cennetteki kovası bundan hayırlı olur.” buyurduğu vakit, bol para verip onu satın alan ve millete vakf eden ben değil miyim? Şimdi siz ondan, hatta bir bardak acı sudan olsun beni men’ ediyorsunuz” dedi. Onlar “Evet doğrudur” dediler. Sonra yine Hazreti Osman: “Allah ve İslâmiyet hakkı için size soruyorum: Darda olan İslâm ordusunu tamamiyle kendi servetimden techîz etmedim mi?” diye sordu. Onlar: “Evet doğrudur.” dediler. Hazreti Osman: “Allah ve İslâmiyet adına size yemîn verdiriyorum; mescid müslümanlara dar geldiği vakit, Resûl-i Ekrem: “Cennette daha hayırlısını almak üzere falancanın arsasını kim alıp mescide ilâve eder?” buyurduğu vakit onu satın alıp mescide katan ben değil miyim? Böyle iken, şimdi siz benim mescidde namaz kılmama mâni oluyorsunuz” dedi. Onlar: “Evet, doğrudur” dediler. Hazreti Osman: “Allah ve İslâmiyet adına yemîn verdirerek soruyorum: Resûl-i Ekrem, Ebû Bekir, Ömer ve benimle Şebir dağında otururken, dağ sallanıp taşı yuvarlandığı ve Resûl-i Ekrem taşı ayağıyla itip: “Ey Şebirdağı dur. Zira senin üzerinde bir peygamber, bir sıddîk ve iki şehîdden başka kimse yoktur.”buyurmadı mı? dedi. Onlar: “Vallahi doğru söylüyorsun” dediler. Bunun üzerine Hazreti Osman “Allahü Ekber” diye tekbir aldıktan sonra: “Kâ’be’nin Rabbi hakkı için şahid olun ki, ben şehîdim” dedi. Daha sonra âsiler, komşu duvarından aşarak içeriye girdiler. Osman ( radıyallahü anh ) oruçlu olup, Kur’ân-ı kerîm okuyordu. Âsiler Hazreti Osman’ın üzerine saldırıp şehîd ettiler. Bu arada, hanımı Naile ( radıyallahü anha )’nın da parmakları kesildi. Abdullah bin Selâm, Hazreti Osman’ın şehîd edildiği esnada yanında bulunanlara “Hazreti Osman son olarak o esnada ne dedi?” diye sordu. Dediler ki: Hazreti Osman “Yâ Rabbi Ümmet-i Muhammed arasındaki tefrikayı kaldır ve kendilerini birleştir” diye üç kere duâ etti. Abdullah bin Selâm diyor ki: “Hazreti Osman o şekilde duâ etmeseydi, kıyâmete kadar müslümanlar bir araya gelemezdi.” Asiler, Osman’ın ( radıyallahü anh ) evini soydular. Devlet hazînesi olan beyt-ül-mâlı da yağma ettiler. Medine-i Münevvereyi kana buladılar. Halifenin cenâzesi üç gün defn edilmedi. Nihâyet Zübeyr bin Avvâm ( radıyallahü anh ) ve onyedi kişi cenâze namazını kıldıktan sonra, Bâki mezarlığına defn ettiler. Hazreti Osman şehîd olduğu zaman 82 yaşında bulunuyorlardı.

Hazreti Osman’ın şehîd edilme haberi, İslâm ülkesinde geniş üzüntüler uyandırdı. Her tarafta büyük bir huzûrsuzluk ve hüzün başladı. İslâm düşmanları fitneyi çıkarmışlar, kinlerini kusmuşlardı. Hazreti Osman’ın şehîd edildiği zamana kadar tam bir birlik içinde olan müslümanlar arasında bazı kimseler ayrılarak harici ve sebeiyye gibi fırkalara bölündüler. Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) bildirdiği ve Eshâb-ı kiramın tabi olduğu doğru yoldan ayrılmayan müslümanlar ise, fitneyi yok etmek için büyük gayretler gösterdiler. Doğru yoldan asla sapmadılar.

Hazreti Osman dâima adâletli davrandı. Müslümanların rahatı için büyük titizlik gösterdi. Fitne hareketine bir takım ithamlarla başlayan âsilerin her türlü bozuk iddialarına, ikna edici cevaplar verip, delîllerini gösterdi. Fakat âsilerin maksadı karışıklık çıkarmak ve fitne yaymak olduğundan Hicret’in 35’nci yılında Hazreti Osman’ı şehîd ettiler. Osman ( radıyallahü anh ) şehîd olunca, bütün müslümanlar Hazreti Ali’yi halife seçtiler. Hadîs-i şeriflerde Hazreti Osman hakkında buyuruldu ki: “Her peygamberin Cennetde bir arkadaşı vardır. Benim arkadaşım da Osman’dır.”

Resûlullah kızı Rukıyye’yi Osman’a verdikten bir zaman sonra kızına “Osman bin Affânı nasıl buldun” dedi. Hayırlı, iyi gördüm, dedi. “Ey canım kızım, Osman’a çok saygı göster. Çünkü, Eshâbım arasında, ahlâkı bana en çok benzeyen o’dur.” buyurdu.

Hazreti Âişe buyuruyor ki: Resûlullah ( aleyhisselâm ) evinde mübârek baldırları, yani topuğu ile dizi arası açık yatıyordu. Hazreti Ebû Bekir kapıya gelip izin istedi. Habîb-i ekrem izin verdiler. Hallerini değiştirmediler. Sonra Hazreti Ömer gelip izin istedi. Ona da izin verdiler ve mübârek baldırları açık olarak yattıkları vaziyette sohbet ediyorlardı. Hazreti Osman gelip izin isteyince, Resûl-i Ekrem oturdu ve örtündü. Hepsi gittikten sonra Server-i âleme sordum: Babam Ebû Bekir ( radıyallahü anh ) İçeri girdi, hiç hareket etmediniz. Hazreti Ömer içeri girince yine aynı vaziyette durdunuz. Hazreti Osman içeri girince doğrulup oturdunuz ve elbisenizi düzelttiniz. Bunun hikmeti nedir? Cevabında: “Meleklerin haya ettiği bir kimseden ben haya etmez meyim?” buyurdular. Bir rivâyette ise Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Osman çok haya sahibi bir kimsedir. Eğer o halde izin verseydim içeri girip söyleyeceğini anlatmazdı.” buyurmuştur.

Birgün Resûlullah ( aleyhisselâm ) yakında meydana gelecek fitneleri zikir ediyordu. O sırada kendini örtmüş bir kişi geçiyordu. Server-i âlem: “O fitne günü bu şahıs hidâyet üzere olacaktır.” buyurdular: Kalkıp o şahsa baktım. Osman bin Affân ( radıyallahü anh ) idi. Rivâyet eden diyor ki: “O şahsı Resûl-i Ekrem’e göstererek “Yâ Resûlallah! Bu mudur?” dedim.“Evet” buyurdular. Yine aynı husûsta hasen hadîs olarak Âişe-i Sıddîka’dan ( radıyallahü anha ) rivâyet edilen hadîs-i şerîfte “Yâ Osman! Allah sana (hilâfet denen) bir gömlek giydirecek. Eğer münâfıklar onu soymak isterlerse, bana kavuşasıya kadar sakın onu çıkarma” buyurulmuştur. Bu hadîs-i şerîf sebebiyle Hazreti Osman muhasara edildiği zaman kendisi halifelikten çekilmemiştir.

Yine hasen hadîs olarak İbni Ömer ( radıyallahü anh ) rivâyeti ile Resûl-i Ekrem: Hazreti Osman zamanında çıkacak fitneyi zikr ettikten sonra Hazreti Osman’ı işâret ederek “O fitnede bu, mazlûm olarak katl edilir.” buyurmuştur.

Resûlullah ( aleyhisselâm ) hadîs-i şerîfde: “Bütün peygamberler, hayatlarında bir kimse ile iftihar etmiştir. Ben de Osman bin Affân ile iftihar ederim.” Yine buyurdu: “Bütün melekler benim ile iftihar ederler. Ben de Osman bin Affân ile öğünürüm.” Resûlullah, Hazreti Osman’a buğz eden bir kimsenin cenâze namazını kılmamıştır.

Eshâb-ı kiramdan Cabir ( radıyallahü anh ) anlatır. Biz Muhacirlerden bir cemaat Resûlullahın huzûrunda idik. Aramızda Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali, Talha, Zübeyr, Abdurrahmân bin Avf, Sa’d bin Ebî Vakkas ( radıyallahü anh ) da vardı. Habîb-i Ekrem: “Herkes dostunun yanına varsın.” buyurdu. Herkes sevdiğinin yanına gitti. Resûl-i Ekrem de Hazreti Osman’ı yanına aldı. “Sen dünyâda ve âhırette benim sevdiğimsin” buyurdu. Resûlullah ( aleyhisselâm ) bir hadîs-i şerîfte: “Ben Allahü teâlânın huzûrunda, Hazreti Osman’ın düşmanlarının hasmıyım, onlara karşıyım.” buyurdu. Yine buyurdu ki: “Biz Osman bin Affânı, Allahü teâlânın halîli ve kerîm olan babamız İbrâhîm aleyhisselâma benzetiyoruz.” Abdullah bin Ömer’in bildirdiği hadîs-i şerîfte “Osman ümmetimin en hayırlısı ve en çok ikram edenidir.” buyuruldu.

İbni Mes’ûd ( radıyallahü anh ) rivâyet ediyor. Bir gazâda Resûlullah ( aleyhisselâm ) ile beraberdim. Yiyecek bitti. Askeri üzüntü, sıkıntı kapladı. Resûl-i Ekrem bu hâle vakıf oldu. “Allahü teâlâ size, güneş batmadan rızk gönderecektir.” buyurdu. Hazreti Osman bu sözünü işitince: “Resûl-i Ekrem’in her sözünün muhakkak; doğru olması lazımdır.” diye düşünüp yiyecek bulmağa çalıştı. Bir yerde ondört deve yükü yiyecek buldu. Fazla fiat ile alıp dokuz yükünü güneş batmadan Habîb-i Ekrem’in huzûruna getirdi: “Yâ Osman! Bunlar nedir?” diye sordular. “Osman’dan Allah’ın Resûlüne hediyyedir” dedi.

Seyyid-i Kâinatın ( aleyhisselâm ) buyurdukları, gecikmeden yerine gelince mü’minler sevindiler, münâfıklar mahzûn oldular. Server-i âlem hazretleri mübârek ellerini açıp: “Yâ Rabbi! Osman’a çok ecir ver” diyerek hayır duâ buyurdular.

Abdullah bin Abbas, Resûlullahın: “Ya Rabbi! Osman’ı kıyâmet gününün sıkıntılarından kurtar, ona rahatlık ver. O bizim birçok sıkıntımızı gidermiştir.” buyurduğunu bildirmiştir. Bir hadîs-i şerîfde de, “Osman’ın şefaati sayesinde, Cehenemi hak etmiş yetmişbin kişi, hesabsız Cennete girecektir.” Hazreti Osman’ın menkıbelerinden bazıları şöyledir:

Birgün Osman bin Affân ( radıyallahü anh ) Resûlullah’ı ( aleyhisselâm ) evine davet etti. Resûlullah: “Yalnız beni mi davet ediyorsun? buyurdular. Hazreti Osman: “Eshâb-ı kiram da gelsinler Yâ Resûlallah” dedi. Bilâl-i Habeşî’yi ( radıyallahü anh ) bütün Eshâb-ı kirama, Hazreti Osman’ın davetine gelmeleri için haber vermekle vazîfelendirdi. Kendileri Hazreti Ali ile Hazreti Osman’ın evine doğru yola çıktılar. Hazreti Osman, Peygamberimizin mübârek adımlarını sayıyordu. Peygamberimiz farkına varıp, sebebini sordu. “Yâ Resûlallah! Her adımınıza bir köle âzâd olsun” dedi. Davetten sonra bütün kölelerini âzâd etti.

Halifeliği sırasında adâlet ile davranmaya çok dikkat ederdi. Birgün bir gencin kulağını çekti. Gencin kulağı acıyıp şöyle dedi: “Efendim, herkesin birbirinden hakkını alacağı kıyâmet gününü düşününüz.” Bu söz Hazreti Osman’a çok tesif etti. “Ey genç sen de, benim kulağımı çek ödeşelim.” buyurdu. Genç, Hazreti Osman’ın kulağını çekti. Hazreti Osman: “Biraz daha çek” deyince genç: “Siz kıyâmet gününü düşünerek korktunuz. Ben de o günkü hesaptan korkuyorum.” dedi.

Osman ( radıyallahü anh ) cömert, haya sahibi idi. Gecenin bir kısmında uyur, sonra ibadete kalkardı. Gündüzleri de oruçla geçirirdi. Hak teâlâ Zümer sûresinin dokuzuncu âyet-i kerîmesini Hazreti Osman veya Ebû Bekir veya Ömer veya devamlı ita’ateden her mü’min için indirmiştir. Bu âyet-i kerîmede:

“Yoksa, o, ahiret (azâbın)’dan korkarak, Rabbinin rahmetini umarak gecenin saatlerinde secdeye kapanır, kıyamda durur bir halde tâat ve ibadet eden kimse (gibi) midir? De ki: Bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Ancak temiz akıl sahibleridir ki (bunlar) hakkıyla düşünür.” buyurulmuştur. Müfessirlerin çoğu bu âyet-i kerîmenin Hazreti Osman hakkında indirildiğini bildirmişlerdir.

Muhtaç olanlara bol bol yemek yedirir, kendisi de evde sirke ile zeytinyağı yerdi. Halîfe iken, deveye binince kölesini de arkaya alır, böyle yaptığı için çekinmez sıkılmazdı. Kabristana uğradığı zaman oturur, ağlardı. Öyle ki sakalı ıslanırdı.

Hazreti Osman bir defasında Resûlullahın evinde hiç yiyecek kalmadığını işitmişti. Hemen bir semiz koyun, bir miktar bal ve bir çuval un alıp, Hazreti Âişe’nin evine götürdü. Hazreti Âişe’ye şöyle dedi: “Ey mü’minlerin annesi, Resûl-i Ekrem’in bunu, diğer hanımları arasında paylaştıracağını zannediyorum. Hiç paylaştırmasın çünkü ben onlara da bunların aynısını gönderdim.” dedi. Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) eve gelip durumu öğrenince “Yâ Rabbi! Osman’ın geçmiş gelecek, gizli, aşikâr bütün günahlarını affet” diyerek duâ etti.

Allahü teâlâ, Peygamberlere (aleyhimüsselâm) verdiği faziletler ve güzel menâkıbdan bazılarını Hazreti Osman’a da vermiştir.

Birincisi: Şehîd olmaktır. Allahü teâlâ, peygamberlerinden Zekeriyya ve Yahyâ’ya (aleyhimüsselâm ) vermiştir.

İkincisi: Zühd ve Hicrettir. Hak teâlâ, peygamberi Îsâ bin Meryem’e (aleyhisselâm ) vermiştir.

Üçüncüsü: Cömertliktir. Hak teâlâ bu fazîleti peygamberi İbrâhîm’e (aleyhisselâm ) vermiştir.

Dördüncüsü: İhtiyârlıktır. Hak teâlâ ihtiyârlığı peygamberi Nûh (aleyhisselâm )’a vermiştir.

Beşincisi: Haslet, haya etmek üstünlüğüdür.

Hak teâlâ hayayı Hazreti Âdem ve Muhammed (aleyhimüsselâm )’a vermiştir. Hak teâlâ bu beş üstünlüğü Hazreti Osman’da toplamıştır.

Hazreti Ali, Hazreti Fâtıma ile evleneceği zaman düğün masrafı yapmak üzere zırhını satılması için pazara göndermişti. Hazreti Osman pazardan geçerken Hazreti Ali’nin zırhını tanıdı. Dellalı çağırıp bu zırhın sahibi buna ne kadar para istiyor? diye sordu. Dellal dörtyüzdirhem istiyor dedi. Gel parasını verip alayım dedi. Evine gittiler, zırhı alıp parasını verdi. Sonra bu zırhın yanına dörtyüz dirhem para koyup Hazreti Ali’ye gönderdi ve şöyle haber yolladı. “Bu zırh senden başkasına lâyık değildir. Bu dörtyüz dirhemi de düğününe harca, bizi ma’zur gör...”

Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ) bir gün Hazreti Osman’ın huzûruna gidiyordu. Yolda bir kadına gözü ilişti ve baktı. Huzûra varınca Hazreti Osman: “Sana ne oldu? Gözlerinizde zinâ eseri görüyorum.” buyurdu. Ebû Hüreyre ( radıyallahü anh ): Yâ Emîr-el-Mü’minîn, “Resûlullah’dan sonra vahy iner mi?” diye sordu, cevabında: Hayır, vahy inmez, fakat mü’minin firaseti doğrudur. Nitekim Resûl-i Ekrem: “Mü’minin firasetinden kaçınınız. Çünkü, mü’min Allah’ın nûru ile bakar” buyurmuştur, dedi.

Bir defasında Medine’de kıtlık vardı. O sırada Hazreti Osman’ın Şam’dan yüz deve yükü buğday kervanı gelmişti. Eshâb-ı kiram satın almak için yanına gittiler. Hazreti Osman sizden daha iyi alıcım var ve sizden daha fazla veren var, ona vereceğim dedi. Eshâb-ı kiram durumu Hazreti Ebû Bekir’e bildirip bundan üzüldüklerini söylediler. Kıtlık zamanında böyle yapması uygun olur mu? dediler. Hazreti Ebû Bekir; Osman ( radıyallahü anh ) Resûlullahın ( aleyhisselâm ) dâmâdı olmakla şeref kazanmıştır ve Cennette onun arkadaşıdır. Siz onun sözünü yanlış anladınız beraber gidelim” buyurdu. Hazreti Ebû Bekir yanına gidip, Yâ Osman, Eshâb-ı kiram senin bir sözüne üzülmüşler deyip durumu anlattı. Hazreti Osman, “Evet ey Resûlullahın halifesi, onlardan iyi alıcı olan, bire yediyüz veriyor. Onlar bire yedi veriyor. Biz bu buğdayı bire yediyüz verip alana verdik” dedi. Bundan sonra yüz deve yükü buğdayı Medine’de bulunan fakirlere, Eshâb-ı kirama bedava dağıttı. Yüz deveyi de kesip fakirlere yedirdi. Hazreti Ebû Bekir bu işe çok sevinip, Hazreti Osman’ın alnından öptü.

Hazreti Osman, Peygamberimizden ( aleyhisselâm ) 146 hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları şunlardır:

“Kıyâmet günü üç sınıf insan şefaat eder: Bunlar, peygamberler, âlimler ve şehîdlerdir.”

“En hayırlınız Kur’ân-ı kerîmi öğrenen ve öğretendir.”

“Bir kul her gün sabah ve akşam şu duâyı üç defa okursa, o kimse zararlardan korunur. (Bismillâhillezî lâ yedurru maasmihi şey’ün fil ardı ve lâ fissemâi ve hüvessemiulalîm).”

“Yatsı namazını (cemaatla) kılan, gece yarısına kadar ibadet etmiş, sabah namazını cemaat ile kılan ise gecenin tamamını ibadet ile geçirmiş sayılır.

“O halde evladınıza ikram edin. Çünkü anne ve babanızın sizde hakkı olduğu gibi, evladınızın da sizin üzerinizde hakkı vardır.”

“Adem oğlunun ancak üç şeyde hakkı vardır: Belini doğrultacak kadar yemekte, avret yerini örtecek kadar elbisede ve kendini saklayacak evde, fazlasının ise hesabı vardır.”

Buyurdu ki: “Dünya için üzülmek kalbe zulmet, âhıret için üzülmek ise kalbe nûrdur.”

“Ârifin alâmetlerindendir. Kalbi havf ve recâ, dili hamd ve sena, gözü yaşlı ve hayâlı, isteği günahları ve dünyâyı terk ve rıza üzerine olmaktır. İnsanların en iyisi Rabbine kavuşmadan önce, Rabbini kendinden râzı eden, içine girmeden önce kendi kabrini en güzel yapandır.” “Ezan okunurken sükût edip dinleyene iki, yalnız sükût edene ise bir ecir vardır. Buna karşılık duyduğu halde konuşana iki, uzakta olduğu için duymayıp konuşana da bir günah vardır.”

“İnsanların en iyisi, dünyâ onu terk etmeden, dünyâyı terk edendir. Rabbine kavuşmadan önce, Rabbini kendinden râzı edendir.”

“İbadetin tadını dört şeyde buldum: Allahın farz kıldıklarını yapmada, yasaklarından sakınmada, Allahdan sevâb bekleyerek emr-i ma’rûf yapmada ve Allahın gadabından kaçınarak nehy-i münker etmede.”

“Dört şey vardır ki, dışı fazîlet, içi farzdır: Sâlihlerle düşüp kalkmak fazîlet, onlara uymak farz; Kur’ân okumak fazîlet, onunla amel farz; kabir ziyâreti fazîlet, kabir için hazırlanmak farz, hasta ziyâreti fazîlet, vasıyyetini almak farzdır.”

“Ölümü bilip gülene, dünyânın fani olduğunu bilip ona rağbet edene, işlerin takdîrle olduğunu bilip, istediği olmayınca üzülene, hesaba inanıp mal toplayana, Cehenneme inanıp günah işleyene, Allahü teâlâya inanıp dünyâ ile rahatlayana, şeytanı düşman bilip, ona itaat edene çok şaşarım! Eğer gönüller manevî pisliklerden temiz olsaydı, Kur’ânın zevkine doyulmazdı.” “Beş vakit namazı vaktinde devam üzere kılana dokuz şey ikram edilir. Allah onu sever, bedeni sağlam olur, melekler onu korur, evine bereket iner, yüzünde sâlihler siması olur, Allahü teâlâ kalbini yumuşatır, sıratı parlak şimşek gibi geçer, Allahü teâlâ “Onlar için korku ve üzüntü yoktur” zümresine onu ilhak eyler, Allahü teâlâ onu Cehennemden korur.

On şey çok zayi olmuştur. Sual sorulmayan âlim, amel edilmeyen ilim, kabûl edilmeyen doğru görüş, kullanılmayan silâh, içinde namaz kılınmayan mescid, okunmayan mushaf, infâk edilmeyen mal, binilmeyen vasıta, dünyâyı isteyenin içindeki zühd ilmi, içinde âhiret yolculuğu için azık edinilmeyen uzun ömür.”

¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾

1) Hilyet-ül-evliyâ cild-1, sh. 55

2) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-3, sh. 53

3) El-A’lâm cild-4, sh. 210

4) Târîh-ul-hamîs cild-2, sh. 254

5) Müslim, fedâil-üs-sahâbe

6) Kâmûs-ül-a’lâm cild-4, sh. 3124

7) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 43, 58, 209, 306, 329, 460, 665, 724, 976, 982, 1055

8) Medâric-ün-nübüvve cild-2, sh. 451

9) Eshâb-ı Kirâm sh. 9, 15, 18, 19, 21, 26, 43, 44, 48, 368

10) Savâik-ul-muhrika sh. 104

11) Târîh-ül-hulefâ sh. 138

12) Müsned-i Ahmed bin Hanbel cild-1, sh. 57

13) El-İsâbe cild-2, sh. 462

14) El-İstiâb cild-3, sh. 69

15) Buhârî fedâil-üs-sahâbe

16) İzâlet-ül-hafâ cild-1, sh. 245





XXXXXXXXXXXXXXXX

Hz.Osman’ın ŞEHİD  EDİLMESİ

Haşimoğulları, hilafetinin ilk altı yıllık döneminde başta Hz. Ali olmak üzere Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer’e karşı sergiledikleri olumlu tavrı Hz. Osman’a da gösterdiler. Ona itaat etmenin ötesinde icraatlarında, destek oldular ve görüş alış verişinde bulundular. Bu dönemde gerçekleştirilen fetih hareketlerine bizzat katıldılar. H. 30 (m. 650–651) yılında Ümeyyeoğullarından Saîd b. el-Âs’ın komutanlığında yapılan Taberistan seferine Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve Abdullah b.Abbas da katıldılar. Yine Hz. Ali hazırlanan tek Kur’an nüshasının çoğaltılması ve diğerlerinin imha edilmesi meselesinde Hz. Osman’ı desteklemişti.

Hz. Osman’ın ilerleyen yıllarda takip ettiği siyaset Haşimoğullarıyla ilişkilerinin olumsuz bir seyre
girmesine neden oldu. Anneannesi Haşimoğullarından olan Hz. Osman Hz.Peygamber’in iki kızıyla evlenmişti ve aynı zamanda Hz. Ali’nin bacanağıydı. Hz.Osman’ın ilk Müslümanlardan olmasına bağlı olarak kendisinin Haşimoğullarına iyi davrandığını söyleyebiliriz. Ancak diğer Emevîler için aynı şeyi söylemek zordur. Velid b. Ukbe ve Saîd b. el-Âs’ın babalarının Bedir savaşında Hz. Ali tarafından öldürülmesi,Hz. Ali’nin Mervan’ın babası Hakem’in Medine’ye getirilmesine karşı çıkması Hz.Osman’ın valilerinin hatalarını sürekli olarak Hz. Osman’a iletmesi gibi nedenler Ümeyyeoğullarının tutumlarında etkiliydi. Özellikle Hz. Osman’a karşı isyanın Hz. Ali ile arasındaki ilişkilerin zaman zaman ciddi anlamda gerginleştiği görülecektir.

Hz. Osman’a karşı ortaya çıkan başkaldırı hareketi her ne kadar eyaletlerden neş’et etmişse de,başkent Medine’nin de muhalefette önemli bir paya sahip olduğu anlaşılmaktadır.Zaten kuşatma günlerinde isyancıların fevkelade rahat hareket etmeleri de bu durumu kanıtlar mahiyettedir. H. 34 (654–655) yılı içinde sahabîlerden bazıları ülkede yaşanan kargaşayla ilgili olarak diğerlerine onların dikkatlarini Medine’ye yöneltecek ifadeler taşıyan mektuplar yazmışlardı. Bu olay aynı zamanda bazı kimselerin Hz. Osman’dan çeşitli menfaatler sağladığı bir döneme rastlıyordu.
Eyaletler arasında devam eden bu faaliyetleri fark eden Zeyd b. Sabit, Ebû Useyd es-Saidî, Ka’b b. Malik ve Hassan b. Sabit gibi şahsiyetler bu konuda insanları uyarmaktaydılar. Bununla beraber Hz. Osman her geçen gün biraz daha yalnızlığa itildi.
Hz. Ali ise bir kaç yıldır adeta muhalefetin sözcülüğünü yapıyordu. Bunun önemli bir nedeni de yönetimin icraatları konusunda şikâyette bulunanların cezalandırılmasıydı.
Bu günlerde Ali b. Ebî Talib’in yanına gelen bazı kimseler onunla meselelerin kritiğini yaparak, kendisinin temsilci kimliğiyle halifeye gitmesi konusunda anlaştılar.
Hz. Ali, Hz. Osman’a geldiğinde, aslında söylemek istediği her şeyi onun da bildiğini belirttikten sonra onun Müslümanlar nezdindeki değerini ifade edecek açıklamalarda bulundu. Sözleri sitem yüklüydü. Allah’tan korkup nefsini Allah’tan sakındırmasını istiyordu. Hz. Ali şöyle devam etti:
-“Ey Osman, şunu çok iyi bil ki, Allah’ın kulları içinde en üstün ve faziletli olanı adil bir halifedir. Öyle bir halife ki kendisi hidayet üzerindedir ve başkalarını da doğru yola iletir. Bilinen sünnetleri uygular ve terkedilmiş sünnetleri ortadan kaldırır. Allah’a yemin olsun ki bütün bunlar apaçıktır. Sünnet ayaktadır ve kıstasları bellidir. Bid’atler de bellidir ve onların da ölçüsü vardır. Allah katında insanların en şerli ve kötüsü delâlette olan ve insanları da delâlete sokan zalim idarecilerdir. Onlar malum sünnetleri öldürerek terkedilmiş bid’atları uygulamaya koyarlar. Ey Osman, ben seni Allah’ın darbeleri ve intikamı konusunda uyarırım, senin bunlardan uzak olmanı dilerim. Allah’ın azabı şiddetli ve elimdir. Ey Osman, senin bu ümmet içinde öldürülerek, ölüm kapısını açıp kıyamet gününe kadar bu kapının açık kalmasına sebep olacak bir devlet başkanı olmandan sakınmanı dilerim.” Hz. Ali, böyle bir devlet başkanın insanları fitneye sürükleyerek onları paramparça bir halde terkedeceğini ve onların artık gerçekleri göremeyeceğini ifade eden sözleriyle konuşmasını bitirdi.
Hz. Osman, Ali b. Ebî Talip’in sözlerinden oldukça rahatsız olmuştu. O, Muğîre b. Şu’be’yi Hz. Ömer’in göreve getirdiğini, kendisinin ise akrabası olan Abdullah b.Âmir’i vali olarak atadığını söyledi. Böyleyken onu neden kınadığını sordu? Hz. Ali Ömer b. Hattab’ın valilerini hata işlemeleri durumunda cezalandırdığını ve onları sürekli gözetim altında tuttuğunu, oysa kendisinin bu kontrolü yapmadığı gibi akrabalarına karşı yumuşak davrandığını ifade etti. Hz. Osman onların Hz. Ali’nin de akrabaları olduğunu hatırlattığında, Hz. Ali, bunun böyle olduğunu fakat nitelik ve üstünlüğün
başkalarında olduğunu belirtti. Hz. Osman, Muaviye’yi Hz. Ömer’in atadığını,kendisinin ise onu görevinde bıraktığını ifade edince, Hz. Ali şöyle sordu:
-“Muaviye’nin Hz. Ömer’den Hz. Ömer’in kölesi Yerfe’den daha çok korktuğunu bilmiyor musun?” Hz.
Osman bunu onaylayınca Hz. Ali şöyle devam etti:
– “Bugün Muaviye sana danışmadan bir yığın iş çevirip, ‘Halife böyle emretti.’ diyor. Sen ise bunu bilmene rağmen onu engellemiyorsun.”
Hz. Osman bu görüşmeden sonra mescidde halka hitaben bir konuşma yaptı.Halife yönetime karşı artan eleştiri ve şikâyetin ümmetin uğradığı bir felaket olduğunu belirtiyor, bu çizgide yaşanan gelişmelere sosyolojik tahlillerle kınama yüklü çeşitli açıklamalar getiriyordu. Nihayet o sözlerine şöyle devam etti:
– “Vallahi bn Hattab’ı kınamadığınız konularda beni ayıplayıp eleştiriyorsunuz. O, size ayağıyla tekme vurur,eliyle tokat atar veya size gerekeni söylerdi. Siz beğenseniz de beğenmeseniz de onu onaylar sesinizi çıkarmazdınız. Ben size karşı yumuşak davrandım. Size omuzlarımı destek yaptım. Elimi ve dilimi sizden uzak tuttum, bana karşı cesaretli olmanıza imkân sağladım. Fakat Allah’a yemin ederim ki, taraftarlarımın sayısı çoktur, yardımcılarım da yakındır. Onları çağırırsam bana hemen gelirler.” Hz. Osman tehdit dolu sözlerine devam ediyor, onlardan kendisini eleştirmemelerini ve valilerini kınamamalarını istiyordu.
Hz. Ömer’den toplumsal anlamda bütünlük arzeden güçlü bir ülke devralan Hz.Osman, burada kendisine bağlı bir topluluktan ve yardımcılardan bahsetmekle, ülkedeki sosyal yapının çözüldüğünü ve fiilî olarak bölünmüşlüğü kabul ediyordu. Aslında o bu şekildeki davranışlarıyla gelecekteki Emevî saltanatına zemin oluşturmaktaydı. Çünkü bu dönem Kureyş’e dayalı idarî ve siyasî bir yapıdan, daha özele inerek hanedan karakterli siyasî bir yapının hazırlanmasını sağlamıştır.
Hz. Osman’ın konuşmasının ardından Mervan b. Hakem ayağa kalkıp şöyle dedi:
-“Dilerseniz sizinle bizim aramızda kılıç hüküm versin…” Mervan’ın bu sözleri üzerine Hz. Osman, ona şöyle bağırdı:
-“Sus, konuşma! Arkadaşlarımı ve beni bırak, aramıza girme. Sen bu meselede söz söyleyecek durumda değilsin. Ben sana daha önce bu konularda asla konuşmamanı söylememiş miydim?” Mervan sustu. Hz. Osman minberden inerek mescitten ayrıldı. Tehdit dolu bu sözler Hz. Osman’a karşı öfkeyi iyice artırdı.
Abdullah b. Sebe, Hz. Osman’ın hilafeti haksızlıkla aldığını söyleyerek,halifeliğin Hz. Ali’nin hakkı olduğu yolundaki görüşlerini yaymaya çalışıyor ve ülkenin muhtelif bölgelerinde kargaşa çıkarmak isteyenlerle sürekli mektuplaşıyordu. Bir eyaletten diğerine o eyaletin büyük sorunlar yaşadığını ifade edecek mektuplar geliyordu. Bu mektuplar Medine’ye kadar ulaşıyor, her şehir halkı kendi huzurları nedeniyle Allah’a şükrediyordu. Bu gelişmeler üzerine bir grup Müslüman Hz. Osman’a
gelerek onlara diğer şehirlerden gelen haberlerin kendisine ulaşıp ulaşmadığını sordular.
Halife kendisine sadece iyilik ve esenlik bilgisi ulaştığını söyledi. Ardından sahabîlere,onların yönetimde ortakları olduğunu ve kendisine ne önerdiklerini sordu. Onlar, diğer eyaletlere durumu öğrenmek üzere müfettişler gönderilmesini tavsiye ettiler.
Hz. Osman bu teklifi hemen uygulamaya koydu. Muhammed b. Mesleme’yi Kûfe’ye, Usâme b. Zeyd’i Basra’ya, Abdullah b. Ömer’i Suriye’ye, Ammâr b. Yâsir’i Mısır’a ve bunlar gibi bazı kimseleri de diğer bölgelere gönderdi.
Ammâr hariç diğerleri gittikleri yerlerde gerekli araştırmaları tamamlayarak döndüler. Hepsi aynı şeyi söylüyordu. Eyaletler sakin ve sorunsuzdu. Onlar ne önde gelen Müslümanlardan ne halktan herhangi bir memnuniyetsizlik görmediklerini belirttiler. Ammâr b. Yâsir’in geri dönmemesi Müslümanları endişelendirmişti. Onun başına kötü bir şey geldiğinden korktular.
Bu arada Mısır valisi Abdullah b. Sa’d b. Ebî Serh’ten Ammâr’ın Mısır’da aralarında Abdullah b. Sevdâ, Halid b. Mülcem, Sevdan b. Hımran ve Kinâne b. Bişr’in bulundağu muhalif gruba meylettiğini bildiren mektup geldi.
Hz. Osman müfettişlerin raporlarını değerlendirdikten sonra eyaletlere halka hitaben yazılmış mektuplar gönderdi. O mektuplarında ülke sorunlarını görüşmek üzere valileriyle her yıl toplantı düzenleyeceğini bildiriyor, bu toplantılarda halkın uğradığı haksızlıkların üstüne gidileceği mesajını veriyordu. Ayrıca halife herhangi bir şekilde zarara uğrayan kişiye kendisine ve valilerine müracaat etmek suretiyle haklarının iade edileceğini söylüyordu. Hz. Osman’ın bu davranışı vilayetlerde yaşanan gerginliği bir an olsun dağıtmış ve Müslümanları memnun etmişti.
Ülkede yaşanan huzursuzlukların artması üzerine Hz. Osman her yıl vali ve ordu komutanlarıyla toplantı düzenlemeye başlamıştı. Nitekim o, h. 35 (m. 655–656) yılında gerekçeleri itibariyle olağanüstü denebilecek bir toplantı için valilerini Medine’ye çağırdı. Toplantı Basra valisi Abdullah b. Âmir, Şam valisi Muaviye b. Ebî Süfyan, Mısır valisi Abdullah b. Sa’d b. Ebî Serh, eski Kûfe valisi Saîd b. el-Âs ve eski Mısır valisi Amr b. el-Âs’ın katılımlarıyla gerçekleşti.
Muhalefetin sesi iyice yükselmiş,sorunlar artmış ve gerginlik had safhaya ulaşmış olmalıydı ki halife valileriyle konuşmasında oldukça öfkeli bir duruş sergilemişti. Hz. Osman onlara şehirlerden gelen
şikâyetler ve yayılan şayiaların sebebini soruyor, ayrıca neden bu fitnenin halifenin etrafında dönüp dolaştığını merak ediyordu. Bu durum onu endişelendirmekteydi.
Valiler Hz. Osman’a bölgelerinde her şeyin yolunda olduğunu söylediler. Nitekim eyaletlere araştırma için giden müfettişlerin verdiği bilgiler de bu doğrultudaydı. Onlar haberlerin doğru olmadığını, şikâyet sahiplerinin de sözlerine itibar edilmez kimseler olduklarını belirttiler.
Bunun üzerine Hz. Osman valilerine mevcut durumu düzeltmek için ne önerdiklerini sordu. Saîd b. el-Âs söylenenleri asılsız bulduğunu ve yaşanan olayların son derece gizli olarak hazırlanmış bir planın işletilmesi olarak gördüğünü ifade etti. Onun açıklamalarında Müslümanların kasıtlı bir şekilde bir komploya kurban edilmek istenmelerinin işareti vardı. Saîd değerlendirmesinin ardından fitneyi çıkaranların öldürülmelerini teklif etti.
Abdullah b. Sa’d insanlara yerine getirmeleri gereken görevleri ifa etmelerini emretmesini, Muaviye ise her valinin kendi bölgesiyle ilgilenmesini önerdi. Amr b. el-Âs öncelikle Hz. Osman’ın insanlara yumuşak davrandığını, böylece onları yönetime karşı cüretkâr davranmaya ittiğini ifade etti.
Onlara Hz. Ömer’in verdiğinden fazlasını vermişti. Amr’a göre Hz. Osman kendisinden önceki iki halifenin yolundan giderek gerektiğinde şiddet kullanmalı, gereken yerde esnek davranmalıydı.
Hz. Osman görüşleri dinledikten sonra ümmetin başına gelecek bir felaketten korktuğunu ifade etti. Fitneden endişe ettiğini söyleyen halife, gelişmeleri Allah’ın sınırlarını koruyarak ve insanlara ihsanlarda bulunarak yatıştıracağını belirtti. O hiç kimsenin kendisine karşı ileri sürecek bir delili olmasın istiyordu. Hz. Osman valilerinden halkı sükûnete davet etmelerini ve hakları olanı onlara ödemelerini istedi.
Vali toplantılarında dikkati çeken husus, yanlışlıkların nasıl düzeltilmesi gerektiğinin değil de muhaliflerin nasıl sindirilebileceğinin görüşülmesidir. Dolayısıyla halifenin şiddete maruz kalmasının ya da öldürülmesinin, halifenin güvenliği açısından ele alınmadığı görülmektedir. Aksine halifenin konumu Ümeyyeoğullarının işgal ettiği mevkiler açısından önemli olmaktadır.
Hz. Osman, Medine’de Muaviye’nin de hazır bulunduğu bir oturumda Hz. Ali,Talha ve Zübeyr ile konuşmuştu. Muaviye bu görüşmede bu sahabîlere kendilerinin Müslümanların önde gelen şahsiyetlerinden olduklarını hatırlatarak, Hz. Osman’ı halife seçtiklerini söyledi. Haklarında halife’yi eleştirdiklerine dair bazı sözlerin dolandığını ifade ederek, onları herhangi birini göreve getirmeleri konusunda insanları yönlendirmemeleri için uyardı.
Hz. Ali’nin Muaviye’ye karşı gösterdiği çıkış bir Emevî-Haşimî gerginliği yaratacak türdendi. O, şöyle dedi:
-“Allah canını alasıca, annen seni kaybedesice. Sen bu işlere neden karışıyorsun?” Muaviye ondan annesini bu meselelere karıştırmadan söylediklerine cevap vermesini istedi. Hz. Osman söze karışarak:
-“Evet,kardeşimin oğlu doğru konuştu. Ben size kendim ve uygulamalarım hakkında bazı açıklamalar yapmak istiyorum. ki kişi kendi nefislerine bazı konularda zulmetmişlerdi.Ancak onların sergiledikleri tutum da elbette takdir edilmelidir. Allah’ın elçisi akrabalarına veriyordu. Ben de aynı şekilde sıkıntı içinde yaşayan ve geçim darlığı çeken kimselere sürekli verdim. Bu ihtiyaç sahipleri için elimi sonuna kadar açtım. Bu konuda yanlış yaptığımı düşünüyorsanız söyleyin. Ben de sizin vereceğiniz kararlara tabi olayım.” şeklinde açıklamada bulundu. Onlar Hz. Osman’a şöyle dediler:
-“İsabet ettin ve iyilik yaptın fakat Abdullah b. Esîd’e 50000, Mervan’a 15000 dirhem verdin.”
Bunun üzerine Hz. Osman sözü edilen kişilere verilen paraları geri aldı. Onlar da halifenin bu davranışından memnun kalmış olarak ayrıldılar.
Hz. Osman’a karşı Medine’deki muhalefet Muhacir ve Ensar cephesinde ciddi bir boyuta ulaşmıştı. Muaviye Medine’de bulunduğu günler içinde bu durumun iyiden iyiye farkına vardı. Hz. Osman’a şu teklifte bulundu:
-“Sana karşı isyan ettiklerinde kendilerine mukavemet edemeyeceğin kimseler sana saldırmadan önce bize gel,insanları bize son derece itaatkâr olan Suriye’ye gidelim.” Hz. Osman kendisini ölüme
götürse de Allah Resûlü’nün komşuluğunu hiçbir şeye değişmeyeceğini söyledi.
Muaviye bu defa kendisi hakkında ileri geri konuşanları bastırmak amacıyla bir ordu göndermeyi önerdi. Ancak Hz. Osman bu teklifi de Hz. Peygamber’in komşularını sıkıntıya sokmak istemediğini belirterek geri çevirdi. Muviye:
-“Allah’a yemin olsun ki tuzağa düşürülecek ve suikaste uğrayacaksın.” deyince Hz. Osman:
-“Allah bana yeter. O ne güzel vekildir.” şeklinde cevap verdi.
Muaviye b. Ebî Süfyan Medine’den ayrılırken içlerinde Hz. Ali Talha ve Zübeyr’in de bulunduğu Muhacirlerden müteşekkil bir topluluğa uğradı ve onlara şöyle hitap etti:
-“Biliyorsunuz ki Hz. Muhammed insanlara peygamber olarak gönderilinceye kadar onlar liderlik için yarışır ve onu elde etmek için çalışırlardı. Onlar bu göreve sahip olmak için öncelik esasına, güç ve kuvvet unsurlarına dayanır, azim ve gayretlerini ortaya koyarak bu konuda üstünlük iddia ederlerdi. Başkanlığı ele geçiren kişiler ise hâkimiyetlerini sağlayarak diğer insanları kendilerine tabi kılmış olurlardı. Bugün de insanlar bunu arzulayıp dünya meselelerinde yarışa girişseler bu iş onlardan alınır ve Yüce Allah onu başkalarına verir. Yüce Allah işleri değiştirmeye kadirdir ve güçlüdür.
Biliniz ki ihtiyar bir adamı aranızda bırakıp ayrılıyorum. Siz onunla ilgili olarak birbirinize güzel öğütte bulununuz, ona destek olunuz ki mutlu olasınız.” Muaviye bu sözlerinden sonra Şam’a hareket etti. O gittikten sonra Hz. Ali, Muaviye’nin söylediklerinde bir hayır görmediğini belirtirken, Zübeyr de onun sözlerinin kendileri için çok rahatsızlık verici olduğunu ifade etti.

Müfettişlerin eyaletlerden getirdikleri resmî raporlar ile ülkenin genel panoraması arasında ciddi bir çelişki bulunduğu görülmektedir. Zira yönetime karşı gelişen başkaldırı trendi her geçen gün yükselmekteydi. Olaylar neredeyse bütün eyaletlere sıçramıştı. Özellikle Kûfe ve h. 27 (647–648) senesinde Amr b. el-Âs’ın valilik görevinden alınmasından sonra Mısır muhalif hareketlerin en yoğun yaşandığı merkezlerden birisi olmuştu.
Muhammed b. Ebî Bekir ve Muhammed b. Ebî Huzeyfe Mısır’da Hz. Osman aleyhtarı isimler arasında önde gelenlerdendi. Bu ikisinin muhalefetinde yönetim karşıtları için büyük bir avantaj vardı. Onlar Kureyştendi ve Muhammed b. Ebî Bekir ile Muhammed b. Ebî Huzeyfe’nin şahsında Kureyş kendine karşı duruyordu. Doğal olarak Mısır’daki eleştirilerin ilk muhatabı vali Abdullah b. Sa’d idi. Mısır’lı bir heyet valilerini şikâyet etmek üzere Medine’ye gelmişti.
Hz. Osman kendisine gelen bu kişileri dinledikten sonra onlara Abdullah b. Sa’d’a bir uyarı mektubu göndereceğini söyledi.
Halifenin mektubu Mısır valisine ulaştı ancak vali Hz. Osman’ın uyarılarını pek dikkate almadı. Hatta kendisi hakkında şikâyette bulunanları döverken birini de öldürdü. Bu gelişme Mısır’daki muhalefetin radikal bir çıkış göstermesi için önemli bir gerekçe oldu.
Ayrıca başkaldırı hareketinin sıcak bir boyuta ulaşmasında özellikle Medine’de bulunan sahabîler başta olmak üzere, bazı kişilerin ülkenin çeşitli yerlerine gönderdikleri söylenen haberlerin etkili olduğu ifade edilmektedir. Bu haberlerde Hz. Muhammed’in dininin bizzat halife tarafından fesada uğratıldığı ve bu nedenle dini yeni baştan ikame etmek için insanları Medine’ye davet ettikleri bildirilmekteydi.
Valilerin eyaletlerden ayrılmasından sonra muhalif gruplar Hz. Osman’a karşı hep birlikte ayaklanmak için anlaşmışlar, ancak bunu başaramamışlardı. Bu defa valiler illere döndükten sonra farklı vilayetlerdeki muhalif kabile reisleri isyancılarla haberleşerek halifeyi sorgulamak üzere gruplar halinde Medine’ye gitmeyi karalaştırdılar. Bu üç eyaletten ayrılanların hepsi hacca gitmek üzere yola çıktıklarını açıklayarak h. 35 (m. 655–656) Şevval ayında hareket ettiler. Mısırlılar bir rivayete göre toplam sayıları beş yüz, diğerine göre bin kişilik dört bölük halinde Medine’ye doğru yola çıktılar. Bu bölüklerin başında Huzaa ve Kinde gibi Yemenli kabilelere mensup emirler vardı. Reisleri Yemenli el-Gâfikî b. Harb el-Akkî idi. Abdurrahman b. Udeys el-Belevî, Kinâne b. Bişr el-Leysî, Sevdan b. Hımran es-Sekûnî ve Kuteyre b. Fülan es-Sekûnî ise Mısırlılar içinde adları özellikle anılanlardır. Kûfeliler de dört bölük idiler ve sayılaları Mısırlılar kadardı. Onlar da başlarında Zeyd b. Suhan el-Abdî, Eşter en-Nehaî,Ziyad b. Nadr el-Harisî ve Abdullah b. el-Asam el-Âmirî olduğu halde yola çıktılar.
Bunlar Yemen ve yarımadanın doğu kabilelerinden idiler. Hepsinin başında ise Âmir b.Sa’sa’aoğullarından Amr b. Es’âm vardı. Basra’dan gelenler de dört gruptu ve sayıları Mısırlılar kadardı. Komutanları Abdülkays ve Hanifeoğullarından idi. Hepsinin başında Temîm kabilesinden Hurkûs b. Zübeyr es-Sa’dî vardı. Hukeym b. Cebele el-Abdî,Züreyh b. Abbad, Bişr b. Şureyh el-Kaysî ve bn el-Muhteriş ise bölükteki diğer önemli kişilerdi. Böylece isyancıların saflarında Yemenlilerin başata olduğu anlaşılmaktadır.
Onların beraberinde Kureyş’ten Muhammed b. Ebî Bekir vardı.
Nihai hedefleri Hz. Osman’ı halifelikten indirmek olan bu gruplar, ondan sonra kimi halife seçecekleri hakkında herhangi bir görüş birliğine sahip değildiler. Basralılar Talha b. Ubeydullah’ın, Kûfeliler Zübeyr b. Avvam’ın, Mısırlılar Ali b. Ebî Talip’in halife olmasını istemekteydiler. Gruplar Medine’ye üç günlük bir mesafe kaldığında durdular. Basralılar Zû-Huşub, Kûfeliler el-Avas, Mısırlılar Zi’l-Merve’de konakladılar.
Onlar Medine’de kendileri için bir ordu hazırlandığı haberini almışlardı. Bu bilginin doğruluğunun araştırılması gerekiyordu. Aksi takdirde planları suya düşeceği gibi hayatları da tehlikeye girebilirdi. Kûfe ileri gelenlerinden Ziyâd b. Nadr ile Abdullah b.el-Asam Mısır ve Basralılarla ortak bir görüşme yaparak Medine’ye topluca girmeden önce kendilerinin gidip bir ön görüşme yapmalarının uygun olacağını ifade ettiler.
Böylece onlar hem sözü edilen ordu hakkında gerçeği öğrenecek hem de Medine’de bir nabız yoklaması yapacaklardı. Bu iki şahıs Medine’ye vardı. Hz. Peygamber’in hanımlarından bazılarıyla, Hz. Ali, Talha ve Zübeyr’le konuştular. Onlar isteklerinin valilerden bazılarının görevden alınması olduğunu belirtiyorlardı. Bu amaçla sözü edilen sahabîlerden Hz. Osman’dan randevu almalarını talep ettiler. Übey b. Ka’b onlarla görüşerek taleplerinden vazgeçmelerini istedi. Onlar da arkadaşlarının yanına döndüler. Muhalifler bu defa Mısırlılardan bir grubun Hz. Ali ile, Basralılardan bir grubun Hz. Talha ile, Kûfelilerden bir grubun da Hz. Zübeyr ile ayrı ayrı görüşmesini  kararlaştırdılar.
Mısırlılar Hz. Ali’yi Medine’de zeytinyağı sıkılan bir yerde buldular. Hz. Ali onların bu şekilde ciddi bir eylem planı üzerinde olduklarını görünce durumdan haberdar etmek için oğlu Hasan’ı Hz.Osman’a gönderdi. Konuşmalarına öfkelenen Hz. Ali onlara bağırarak yanından kovdu. Onları kovarken Hz. Ali’nin şöyle dediği rivayet edilmektedir:
-“Bu ümmetin salih kişileri bilmektedir ki, Zi’l-Merve, Zi Huşub ve el-Avas’da toplanan askerler Resûlullah’ın diliyle lanetlenmiştir.” Mısırlılar Hz. Ali’nin bu yaklaşımından sonra hemen ayrıldılar. Öte yandan Basralılar Talha’nın, Kûfeliler Zübeyr’in yanına geldiler. Görüşmenin içeriği Mısırlıların Hz. Ali ile yaptığı konuşmadan farklı değildi ve bu iki sahabinin gelenlere karşı davranışı da Hz. Ali’nin yaptığından farklı olmamıştı.
Mısırlıların Hz. Ali’ye, Kûfelilerin Hz. Zübeyr’e, Basralıların da Hz. Talha’ya gönderdikleri heyetlerin görüştükleri kişiyi halife görmek istediklerini belirttikleri ve ortak söylemlerinin: “Şayet biz sana bey’at edip diğerlerini yalanlarlarsak onların cemaatlerini dağıtarak onları geldikleri yere göndeririz.” olduğu rivayet edilmektedir.
Hz. Ali, Talha ve Zübeyr’e yapılan bu tekliflerin Kureyş’in insanlar nezdindeki ağırlığını hissedilir biçimde koruduğunu gösterdiği iddia edilebilir. Bununla beraber şüphesiz bu şahsiyetlerin Hz.Peygamber’in önde gelen sahabîlerinden olmaları ve Hz.Ömer’in şûrasında bulunmaları öncelikli olarak onlarla görüşülmesinin asıl nedenidir.
Kureyş’e karşı duyulan rahatsızlık daha çok toplumsal olaylara kabile bakışıyla yaklaşan yöneticilerle ilgiliydi. Dolayısıyla hedef o gün için Kureyş’i politik anlamda temsil eden Ümeyyeoğullarıydı. Dönemin sosyo-politik şartları altında bakıldığında Hicaz dışındaki kabilelere mensup bu adamların kendi içlerinden bir aday çıkarmaları asla akıl alır bir iş olmazdı ve onların da böyle bir şeye hiçbir zaman niyetlenmedikleri anlaşılmaktadır.
Kaldı ki insanlar kabile ölçüsüne bağlı olmaksızın sahabilerin önemli bir bölümüne haksızlık yapıldığını düşünüyor, iktidarı bu nedenle eleştiriyorlardı.
Asilerin niyetinin ciddi olduğunu farkeden Hz. Osman kendisi üzerinde akrabalık hakkı bulunduğunu belirterek Müslümanlar nezdindeki değerinin adeta tartışılmaz olduğunu ifade ettiği Hz. Ali’den onlarla konuşmasını istedi. Hz. Ali isyancıları neye karşılık geri çevireceğini sorduğundaHz.Osman:
-“Senin işaret edeceğin ve tavsiyede bulunacağın her konuda sana uymak karşılığında” cevabını verdi.
Hz. Ali ona kendisiyle daha önce defalarca konuştuğunu, ama onun yine bildiğini yaptığını söyledikten sonra şöyle devam etti:
-“Bugün meydana gelen bu olaylar Mervan’ın, bn Âmir’in, Muaviye ve Abdullah b. Sa’d’ın yaptıklarının sonucudur. Sen bu adamlara uydun, bana uymadın.” Hz. Osman bu defa ona tabi olacağına kesinlikle söz verdi.
Hz. Ali yanında Muhacirler ve Ensar’dan otuz kişilik bir topluluk olduğu halde asilerle konuşmaya gitti. Saîd b. Zeyd, Ebû Cehm el-Adevî, Cübeyr b. Mut’îm, Hakim b. Hizan, Ümeyyeoğullarından Mervan b. Hakem, Saîd b. el-Âs, Abdurrahman b. Attab,Ensar’dan Ebû Useyd es-Saidî, Ebû Humeyd, Ka’b b. Malik, Zeyd b. Sâbit ve Hassan b.Sâbit ile Medinedeki Araplardan Niyar b. Nikrez bu cemaat içinde yer alan isimlerdendi. Mısırlılar Abdullah b. Sa’d’ın görevden azlini, yerine Muhammed b. Ebî
Bekir’in vali olarak atanmasını istiyorlardı. Bu talepleri kabul edildi. Arzulanan neticenin gerçekleşmesinden sonra Mısırlılar valileriyle geri dönerken Kûfe ve Basralılar da eyaletlerine doğru yola çıktılar.
Diğer bir rivayette ise isyancıların Hz. Osman’ın uygulamaları hakkında Kur’an’dan ayetler okuyarak halifeyi muhakeme etmeye kalkıştıkları ifade edilmektedir.
İsyancılar Hz. Osman’dan Yunus suresini okumasını istediler. Halife okumaya başladı ve …”De ki: Size Allah mı izin verdi? Yoksa Allah’a karşı yalan mı uyduruyorsunuz?” ayetine gelince onlar Hz. Osman’a şu soruyu sordular:
-“Dur! El koyduğun topraklar konusunda sana acaba Allah mı izin verdi, yoksa Allah’a karşı yalan
mı uyduruyorsun?” Hz. Osman okuduğu ayetlerin iniş sebeplerini söyledikten sonra,sözü edilen toprakların Hz. Ömer zamanında zekât develeri için ayırıldığını, kendisinin ise zekât develerinin artması nedeniyle toprakları genişlettiğini söyledi. Ayetleri okuyup değerlendirmeye devam ettiler. Halife onların her itirazına çok net açıklamalar yaparak ikna olmalarını sağladı. Neticede isyancılar yurtlarına döndüler.
Rivayet edildiğine göre Mısırlılar Medine’den üç konaklık bir mesafe kadar uzaklaştıklarında yakınlarından siyahî bir kölenin geçtiğini gördüler. Onun hareketlerinden şüphelenen Mısırlılar köleyi yakalayıp sorgulamaya başladılar. Köleye nereye gittiğini sorduklarında önce Hz. Osman’ın, sonra da Mervan’ın kölesi olduğunu ve halife tarafından Mısır valiliğine gönderildiğini söyledi. Üzerini aradıklarında Abdullah b. Sa’d’a yazılmış bir mektup buldular. Mektupta Mısır valisine görevine devam etmesi, ayrıca Muhammed b. Ebî Bekir başta olmak üzere Medine’den gelen isyancıların bazılarının öldürülmeleri, bazılarının da çeşitli şekillerde cezalandırılmaları ve hapsedilmeleri isteniyordu. Söz konusu mektubu götüren kişinin Ebû A’ver es-Sülemî olduğu kaydedilmektedir.
Mısırlılar infial halinde geri döndüler. Medine’ye girdiklerinde Hz. Ali’yi buldular ve ona şöyle dediler:
-“Allah’ın düşmanının hakkımızda şunu şunu yazdığını görmüyor musun? Allah, onun kanını helal kılmıştır; kalk, bizimle gel, ona gidelim.”
Hz. Ali şöyle dedi:
-“Vallahi ben sizinle gelmem.” Bu söz üzerine, onlar şunu söylediler:
-“O zaman, bize neden mektup yazdın?” O da:
-“Vallahi ben size asla mektup yazmadım.” dedi. Mısırlılar bu defa birbirlerine bakmaya başladılar.
Muhammed b. Ebî Bekir Temimoğullarını ve diğer kabilelerden taraftarlarını topladı. Bu arada Medine’den ayrılan Kûfe ve Basralılar da Mısırlılarla birlikte tekrar geri geldiler. Bir araya gelen asiler halifenin evini kuşattılar. Halife şimdi şiddetli bir kuşatmayla karşı karşıyaydı. Hz. Ali, Kûfe ve Basralılara:
-“O kadar uzaklaştıktan sonra siz niçin geldiniz?” diye sordu. Onlar gerçek niyetlerinin halifeyi azletmek olduğunu ifade ettiler. Konu Hz. Osman’a taşındığında o, mektubun kendisiyle ilgisi olmadığını söyledi. Asiler şöyle dediler:
-“Nasıl olur da birisi kalkar ve senin köleni, senin zekât mallarından bir deve üzerine bindirip, ona bir mektup verir ve mektubu sana ait mühürle mühürleyip valiye gönderir ve senin bundan haberin olmaz? Sen ya gerçekten doğru söylüyorsun ya da yalan. Eğer yalan söylüyorsan haksız yere öldürülmemizi emrettiğin için görevi bırakman gerekir. Eğer doğru söylüyorsan zafiyet göstermenden ve bu şekilde işler çevirenlere karşı gaflet içinde olduğundan dolayı istifa etmelisin.”
İsyancılar açık bir şekilde Hz. Osman’ın hilafetten ayrılmasını istemekteydiler. Hz.Osman ise Allah’ın kendisine giydirdiği bu elbiseyi asla çıkarmayacağını, ancak tevbe edebileceğini ifade edince, asiler Hz. Osman halifelik görevinden çekilmedikçe ya da onu öldürmedikçe Medine’den ayrılmayacaklarını belirttiler. Hatta arkadaşlarının ve akrabalarının kendilerini engellemeye kalkışmaları halinde onlarla da çarpışacaklarını eklediler. Hz. Osman ise halifeliği terk etmektense ölümü tercih edeceğini, ayrıca onlarla çarpışma konusunda hiç kimseye asla emir vermeyeceğini söyledi.
Bu konuşmalardan sonra gerginlik hat safhaya ulaşmıştı. Asilerin giriştikleri bu hareketten dönme niyetleri yoktu. Olayın üzerine gitmeye devam ettiler. Mektubu Hz.Osman’ın yazmadığı kesinlik kazanınca, şüpheler Mervan b. Hakem üzerinde yoğunlaştı. Bunun üzerine isyancılar Hz. Osman’dan Mervan’ı kendilerine teslim etmesini istediler. Ancak halife onu öldüreceklerinden endişe ettiği için Mervan’ı onlara teslim etmeye yanaşmadı. Mektup olayı gerek teknik açıdan gerek hadiseyi mantık
çerçevesinde açıklayabilmek açısından ciddi anlamda sorunlu bir görünüm arzetmektedir. Mektubu ne Hz. Osman’ın ne de Mervan b. Hakem’in yazdığını kabul etmek makul görülmektedir. Bununla beraber Hizmetli bu olayı Hz. Osman’a ve onun şahsında devlete karşı düzenlenmiş ince bir komplo olarak açıklamaktadır.
Medine baskınıyla ilgili olarak ayrıca şunlar kaydedilir:İ syancılar Medine’ye topluca girme kararı aldıktan sonra tekbirler getirerek şehre girdiler. Halifenin evini kuşatan isyancılar kendilerine müdahale etmeyenlere zarar vermeyeceklerini söylüyorlardı.
İsyancıların şehre girmesinin ardından halifenin namazdan sonra okuduğu hutbe olayları iyice kızıştırdı. Hz. Osman hutbesinde isyan eden bu kalabalığa hitaben şöyle dedi:
-“Ey asiler! Allah’a sığının, bütün Medine halkı sizin Resûlullah’ın diliyle lanetlendiğinizi biliyor. Hatalarınızı iyilik yaparak düzeltmeye çalışınız.” Halifenin bu sözleri üzerine Muhammed b. Mesleme ayağa kalkarak Hz. Peygamber’in laneti konusunda şehadet ettiğini açıkladı. Ancak Hukeym b. Cebele onu zorla oturttu.
Ardından Zeyd b. Sabit ayağa kalkınca Muhammed b. Ebî Kuteyr zor kullanmak suretiyle onu oturttu. Bu kişisel çekişmelerden sonra isyancılar ayaklandılar. Mescid karıştı ve yaşanan arbede içinde hırpalanan Hz. Osman bayıldı. Nihayet halife evine götürüldü. Gelişmeler üzerine aralarında Sa’d b. Ebî Vakkas, Hüseyin b. Ali, Zeyd b.Sabit ve Ebû Hureyre’nin bulunduğu bir kısım Medineli Müslüman Hz. Osman’ın evi önünde nöbet tutmak istediler. Ancak Hz. Osman onların bu girişimini reddetti. Bu arada Hz. Ali, Talha ve Zübeyr geçmiş olsun dileklerini sunmak ve gelişmeler hakkında
değerlendirme yapmak için Hz. Osman’ı ziyaret ettiler. Görüşme anında Mervan b.Hakem başta olmak üzere Ümeyyeoğullarından bir grup da halifenin yanında bulunuyordu. Yaşananlardan Hz. Ali’yi sorumlu tutan Emevîler ona şöyle tehditte bulundular:
-“Bizi helâk ettin, Mü’minlerin emirine bunları sen yaptın. Allah’a yemin olsun ki, amacına ulaştığında dünyayı senin başına yıkacağız.” Bu sözlere öfkelenen Hz.Ali yanındakilerle birlikte orayı terk etti.
Farklı bir rivayette şu bilgiler aktarılmaktadır.İsyan günlerinde Muhammed b.Ebî Bekir isyancılarla birlikte geldiği Medine’de Hz. Osman’a karşı isyanın önde gelenlerinden birisiydi. Muhammed b. Ebî Huzeyfe ise Mısır’da halife aleyhtarı faaliyetlerine devam etmekteydi. Muhalif grubun Mısır’dan hareketinden sonra Mısır valisi Abdullah b. Sa’d gelenlerin niyetlerini umre yapmak olarak açıklamalarına rağmen, bunun doğru olmadığını, asıl gayelerinin halifeyi görevinden indirmek ya da
öldürmek olduğunu Hz. Osman’a bildirmişti.688 Bunun üzerine Hz. Osman Medine’de bir hutbe okuyarak gelenlerin amacının fitne çıkarmak olduğunu söyleyerek hareketi kınayan genel bir açıklama yapmıştı.

Muhammed b. Ebî Bekir’in bu işe katılması onunla Ali b. Ebî Talip ve Hüseyin b. Ali arasındaki nesep
bağıyla ilişkili olarak düşünülebilir. Hz. Ali, Hz. Ebû Bekir’in vefatından sonra Muhammed’in annesi
Esma bt. Umeys ile evlenmişti. Dolayısıyla Muhammed Hz. Ali’nin üvey oğluydu. Ayrıca Muhammed
ile Hüseyin b. Ali bacanak idiler. Bu ikisi Sâsânî hanedanından III. Yezdicerd’in kızlarıyla evliydiler.
H. brahim Hasan, (a.g.e.), II, 34. şte Hz. Ali’nin isyan hareketinde yumuşak karnı diyebileceğimiz bir
yer de Muhammed b. Ebî Bekir’in bu olay içinde yer almasıdır. Hz. Ali, gelişmelerde her ne kadar
halifeyi müdafa pozisyonunda olsa da, bu akrabalık bağı nedeniyle isyancılarla bir şekilde alâkalı
görünüyordu. Anlaşılan kendisi onlardan uzak dursa dahi, asiler Muhammed nedeniyle onu kendilerine yakın görmekteydiler.

Abdullah b. Sa’d b. Ebî Serh’in Mısırlılar’a karşı Hz. Osman’ı korumak amacıyla Medine’ye gelmek üzere yola çıktığı rivayet edilmektedir. Eyle’ye ulaştığında halifenin kuşatma altında olduğunu ve Muhammed b. Ebî Huzeyfe’nin Mısırda kontrolu ele geçirdiğini haber aldı. Geri dönen Abdullah b. Sa’d Mısır’a sokulmayınca Filistin’e giderek Hz. Osman’ın öldürülmesine kadar orada kaldı
Bu konudaki diğer bir rivayette geçen bazı ifadeler kabilecilik açısından dikkat çekicidir. Bu rivayete göre Hz. Osman’ın muhasara altına alındığı günlerde Hz. Ali Hayber’de bulunuyordu. Medine’ye geldiğinde bir grup Müslümanın Talha’nın yanında toplandığını gördü. Orada bulunanlar Hz. Ali’nin üzerlerinde etkisi olabileceği kişilerdi.
İşte bu sıralarda Hz. Ali’nin Medine’ye geldiğini öğrenen Hz. Osman, ona giderek şunları söyledi: -“Benim senin üzerinde İslâm’ın hakkı olduğu kadar kardeşliğin,akrabalığın ve sihriyyetin de hakları vardır. Eğer bütün bunlar olmasaydı ve biz de cahiliye devrinde olsaydık Teymoğullarından bir kimsenin, Abdümenaf’tan emirleri olan birini çekiştirmesi ayıp olurdu.” Daha önce ifade ettiğimiz gibi Talha b. Ubeydullah Kureyş’in zayıf bir kolu olan Teymoğulları kabilesindendi. Bilindiği gibi
Osman b. Affan ile Ali b. Ebî Talip’in soyları ataları Abdümenaf’ta birleşmektedir. Bu iki sahabînin akrabalıklarının dışında şüphesiz Haşimoğullarının ve Ümeyyeoğullarının İslâm öncesi dönemde de var olan büyük prestijleri dikkate alındığında, kabile gelenekleri açısından Hz. Osman bu davranışı nedeniyle Talha’ya sitem etmekte ve akrabası olan Hz. Ali’den yardım istemektedir. Hz. Osman’a göre İslâm’ın bu konularda getirdiği yeni anlayış muhalifleri tarafından adeta bir koz olarak kullanılmış olmaktadır.
Hz. Ali, Hz. Osman’ın yukarıdaki sözlerinden sonra Talha’nın evine giderek ona:
-“Ey Talha senin de içinde olduğun bu iş nedir?” diye sordu. Talha yaptığı davranışın bıçak kemiğe dayandıktan sonra yapılacak türden davranışlardan olduğunu ifade edince Hz.Ali beytülmale geldi ve kapıyı kırarak Müslümanlara mal dağıtmaya başladı. Hz. Ali’nin bu davranışı üzerine Talha’nın etrafında toplanan insanlar dağıldılar. Halife de bu durumdan son derece memnun oldu. Bu olaydan sonra Hz. Osman’ın yanına gelen Talha ile aralarında şöyle bir konuşma geçer:
-Talha, “Ey mü’minlerin emiri, ben bir iş yapmak istedim, ancak Yüce Allah engelledi.” Hz. Osman ona şu sözlerle karşılık verdi:
-“Sen tevbe etmiş olarak geldin, fakat buraya mağlup ulaştın. Allah sana yeter ey Talha! ”

Emevî-Hâşimî çekişmesi açısından bakıldığında bu rivayetlere göre Hz. Ali’nin,Hz. Osman’a karşı üzerine düşen görevleri yaptığı anlaşılmaktadır. Bununla beraber bu iki sahabî arasındaki gerginliğe işaret eden farklı rivayetlerde bulunmaktadır. Ayrıca bu iki şahsiyetin diyalog ve davranışları üzerinden gelişen atmosfer durumdan vazife çıkarmak isteyen kabile üyeleri tarafından bir çekişmeye dönüştürülmekteydi.

Hz. Osman’ın iktidarının sonlarına doğru ortaya çıkan başkaldırı hareketinde
özellikle kabilelerin eğilimleri büyük rol oynadı.694 Böyleyken, kuşatmanın devam ettiği
günlerde Mervan b. Hakem kabilecilik açısından ciddi anlamda problemli davranışlar
sergilemeye devam etti. Onun çıkışlarıyla kabilelerin iktidardan rahatsızlığı ve Emevî-
Haşimî çekişmesi adeta şahlandı.
Hz. Ali ve Muhammed b. Mesleme Mısırlılarla görüşüp onları geri dönmeye ikna ettikten sonra Mervan, Hz. Osman’a gelerek onun Müslümanlara yaşanan gerginliğin sorunsuz bir şekilde kapatıldığını açıklayan bir konuşma yapmasının uygun olacağını söyledi. Aksi takdirde bu girişimden cesaret alan bazı kimselerin benzer şekilde ve daha güçlü hareketlere girişebileceğini ifade etti. Hz. Osman o gün mescidde Müslümanları toplayıp Mervan’ın önerdiği şekilde bir konuşma yaptı. Ancak konuşma beklenen neticeyi vermedi. O sırada mescidde bulunan Amr b. el-Âs ona:
-“Allah’tan kork ey Osman, sen bir çok günah yüklendin, biz de seninle beraber aynı günahlara ortak olduk. Allah’a tevbe et ve Allah’a dön.” şeklinde bir hitapta bulundu. Hz. Osman,Amr’a onu hırpalayacak şekilde bir karşılık verdi. Fakat farklı bir ses de Amr’ı destekleyince, Hz. Osman ellerini kaldırıp:
-“Allah’ım ben sana ilk tevbe edenlerden biriyim” dedi.
Amr b. el-Âs bu olaydan sonra Medine’den ayrılıp Filistin’e gitti. O yola çıkarken Hz. Ali, Talha ve Zübeyr’e uğrayarak onlara, Hz. Osman aleyhinde konuştu.
Ancak Amr bununla yetinmedi ve karşılaştığı herkesi halifeye karşı kışkırtmaya çalıştı.Amr b. el-Âs bu durumunu şöyle ifade etmektedir: “Dağ başlarında gördüğüm çobanlara varıncaya kadar herkesi Osman’ın aleyhinde sürekli kışkırttım.”

Farklı bir rivayette Hz. Osman’a Mısırlıların ayrılmasından sonra halka konuşma yapmasını öneren kişi Hz. Ali olarak gösterilmektedir. Hz. Ali ona şöyle demiştir:
-“Halka bir konuşma yap.İnsanlar ve Yüce Allah senin kalbinde ayrılık düşüncesi olmadığını bilsinler ve emaneti sana teslim etsinler. Bütün eyaletler senin aleyhinde çalkalanıyor. Bunu yap ki sonra Basra’dan ve Kûfe’den başka birileri çıkıp gelirse ‘Ey Ali git ve onları ikna et.’ demene gerek kalmasın. Eğer böyle yapmazsan işte o zaman göreceğin gibi ben de seninle akrabalık bağlarımı koparmış ve senin bana olan hakkını da hafife almış olurum.” Hz. Ali’nin bu sözlerinden sonra Hz. Osman kalkıp bir hutbe okudu. Ancak birinci rivayette olduğu gibi onun bu hutbesinin Müslümanlar arasında bazı ihtilaflara yol açtığı ifade edilmektedir. O hutbesinin sonunda tevbe etti. Sonra toplumun ileri gelenlerinin kendisine gelerek görüşlerini bildirmelerini istedi. Halife herkesle her türlü diyaloğa açık olduğunu, bir köle dâhi kendisini hakka iletecek olsa ona uyacağını ve Allah’a giden yoldan başka hiçbir yolun olmadığını söylemişti.
Onun bu söylediklerine ilave olarak: “Mervan’ı ve yakınlarını sizden ve kendimden uzaklaştıracağım, onları sizinle aramızda perde edinmeyeceğim.” sözleri Müslümanların Mervan’a karşı rahatsızlıklarını göstermesi bakımından önemlidir.
Hz. Osman mescidden döndüğünde Mervan, Saîd ve Ümeyyeoğullarından bir grubun evde beklediğini gördü. Onlar Hz. Osman’ın mesciddeki hutbesini dinlememişlerdi. Halife oturduğunda Mervan konuşmak için izin istedi. Hz. Osman’ın karısı Naile bt. el-Ferafise ondan kesinlikle konuşmamasını istedi. Naile, Mervan ve diğer Emevî önde gelenlerinin Hz. Osman’a karşı gelişen başkaldırıyı alevlendirdiklerini düşünüyor, onların herhangi bir şekilde halifeyi yönlendirmelerine engel olmak istiyordu. Naile’nin müdahalesi Mervan’ı rahatsız edince atıştılar. Ardından Mervan
tekrar Hz. Osman’dan izin alarak isyan hareketi ve Hz. Osman’ın tevbesi üzerine bir değerlendirme yaptı. O halifenin davranışına saygı duyduğunu ancak dışarıda heyecanlı bir kalabalığın beklediğini söyledi. Bunun üzerine Hz. Osman Mervan’dan onlarla konuşmasını istedi. Mervan bunu yaptı, ancak onun konuşması isyancıları yatıştırmak yerine adeta çileden çıkardı. Mervan b. Hakem kapıya çıktı ve asilere şöyle seslendi:
-“Size ne oluyor, sanki yağma yapmak üzere toplanmış gelmişsiniz. Sizi yüzleri çirkin insanlar, ne istiyorsunuz? Bizim iktidarımızı elimizden almak için mi geldiniz. Buradan çıkıp gidin. Allah’a yemin olsun, bize saldırıp kasteddiğiniz takdirde, bizden hoşlanmayacağınız şeyler göreceksiniz. Başınıza gelecek olanlardan da memnun olmayacaksınız. Evlerinize dönün. Vallahi biz şu anda elimizde bulundurduğumuz yönetim işinde asla mağlup olmayız.”
Mervan’ın bu konuşması halifenin evi önünde toplanan insanları Hz. Ali’ye başvurmaya sevketti. Hz. Ali o gün için yaşananları kendisi açısından şu sözleriyle ifade etti: “Ey Allah’ın kulları, ey Müslümanlar, ben evimde oturduğumda ‘Beni,akrabalığımızı, hukukumuzu terk ettin.’ der. Konuştuğumda Mervan gelir kendisiyle oynar, yaşının ilerlemesini kullanarak onu istediği şekilde yönlendirmeye yeltenir. Oysa o Allah Resûlünün en yakın sahabîlerinden biridir.”
Hz. Ali bu açıklamalarından sonra öfkeli bir şekilde Hz. Osman’ın yanına gitti ve ona şöyle serzenişte bulundu:
-“Mervan’dan razı olan sen değil misin? O da seni dininden ve aklından saptırıncaya kadar senden razı değil mi? Sahibinin çekip getirdiği yere yönelen deve gibi onun elinde mi kaldın? Allah’a yemin olsun ki, Mervan ne din hakkında, ne kendisi hakkında herhangi bir görüşe sahiptir. Vallahi ben Mervan’ın seni bir bu tarafa, bir o tarafa çekip durduğunu görüyorum. Ben bu sözlerimden sonra bir
sana gelip serzenişte bulunmayacağım. Sen itibarını kaybettin ve kendi görüşünü koruyamadın.”
Hz. Ali ayrıldıktan sonra Hz. Osman’ın hanımı Naile de Mervan hakkında Hz.Ali’nin söylediklerini teyit edecek mahiyette ikisi arasında geçen diyaloğu işittiğini,halifenin Hz. Ali’ye uymak yerine Mervan’nın arzularına göre hareket ettiğini yadsıyarak ifade etti. Hz. Osman ne önerdiğini sorunca, Naile şöyle karşılık verdi:
-“Allah’ta korkman ve senden önceki iki arkadaşının sünnetine tabi olman gerekir. Sen Mervan’a itaat ettiğin zaman seni ölüme götürür. Mervan’ın insanların nazarında hiçbir itibarı, heybeti ve sevgisi yoktur. Bu nedenle de insanlar seni terkederler. Ali’ye haber gönder, gönlünü al. O senin akrabandır, ona tabi ol.” Naile’nin bu sözlerinden sonra Hz.Osman’nın Hz. Ali’yi çağırttığı rivayet edilir. Ancak Hz. Ali bu çağrıya “Ben ona dönmemem gerektiğini artık anlamış bulunuyorum.” diyerek icabet etmemiştir.
Mervan’ın bu günlerde işi iyice çığırından çıkardığı anlaşılmaktadır. Nitekim Naile’nin kendisi hakkındaki sözleri kulağına gidince o, Hz. Osman’n yanında Naile’ye hesap sormaya kalkmıştı. Hz. Osman ise ona:
-“Sakın ona bir tek söz söyleme, seni yüzü kara adam. Vallahi o bana senden daha iyi nasihat eder.” diyerek azarlamıştır.
Hz. Osman gece Hz. Ali’nin evine gitti. Hz. Ali’ye o güne kadar kendisine söylenenlere uymadığını, ancak artık uyacağını söyledi. Hz. Ali ona güvenmiyordu.
Halifeye insanlara minberden söz verdiğini, sonra Mervan’ın kalkıp kendi evinin önünde insanlara hakaretler yağdırdığını ifade etti. Bunun üzerine Hz. Osman, Hz. Ali’nin yanından çıkarken:
-“Beni yalnız, yardımsız bıraktın. İnsanların bana karşı cesaretli olmalarına sebep oldun.” dedi. Hz. Ali bu sitemi kabul etmedi. Hz. Osman’a insanları zararları dokunmasın diyerek sürekli ondan uzaklaştırmaya çalıştığını, onun da görüşmelerinde kendisini onayladığını ifade etti. Ancak bundan sonra halifenin yine Mervan’ın söylediği şekilde hareket ederek Hz. Ali’nin sözlerini kulak ardı ettiğini
belirtti.
Mervan, Hz. Osman yönetiminde başından itibaren sürekli etkin oldu. Onun halifeye sadece kâtiplik yapmadığı, zaman zaman daha öte davranışlar içinde bulunduğu görülmektedir. Şu soru sorulabilir: Halife hemen herkesin muhalefetine rağmen neden hâlâ Mervan b. Hakem’i görevinde tutuyor ve onu en azından dinlemeye değer buluyordu? Hz. Osman’ın daha önce belirttiğimiz diğer nedenlerin yanında, her şeye rağmen Mervan’ın görüşlerini dikkate alması Mervan’ın kanaatlerinin iktidar açısından kabul edilebilir yanlarının bulunması ve ikna edici bir kişiliğe sahip olmasıyla açıklanabilir. Belki de Hz. Osman, Mervan b. Hakem ve Saîd b. el-Âs gibi Emevîlerin görüşlerinin isyanın ayak seslerinin duyulmasından itibaren uygulandığı takdirde sonuç getirebileceğini düşünüyor, fakat onların önerdiği yoldaki girişimleri kendi idarî ilkelerine aykırı buluyordu. Davranışlarından Mervan’ın siyaset konusunda iddialı olduğu anlaşılmaktadır. Onun olaylara müdahalesinin basit, alelade çıkışlar olarak düşünülmemesi gerektiği kanaatindeyiz. Aksine o, günü kendisi açısından en iyi şekilde değerlendirmeye çalışıyor, öte yandan geleceğine yatırım yapıyordu. Onun daha
sonraki siyasî yaşantısı dikkate alındığında bu durum daha net görülür.

Hz. Osman çok geniş topraklara hükmeden bir devlet başkanı olmasına rağmen,Medine’de hazır bir merkez ordusu ya da muhafız olarak herhangi bir birliği yoktu.
Kuşatmanın ciddi boyutlara ulaşması Hz. Osman’ı başka çareler aramaya yönlendirdi.Medine’de halifeyi savunma arzusu içinde olan birkaç kişi vardı, ancak halife onlarla,isyancıları karşı karşıya getirmek istemiyordu. Bu durumda halifenin yardım almak için tek alternatifi kalıyordu. Büyük eyaletlerin -aynı zamanda her biri kendi akrabaları olan- Emevî valilerinden destek almak. Hz. Osman’ın bu isteğinin nasıl bir netice verdiği hakkında kaynaklarda farklı rivayetler bulunmaktadır.
Hz. Osman, Şam, Kûfe ve Basra valilerine mektuplar göndererek yardım talebinde bulundu. Halifenin bu isteğine ilk cevap gecikmeli de olsa Muaviye’den geldi. Herşeye rağmen Şam valisi Muaviye b. Ebî Süfyan, Habib b. Mesleme el-Fihrî’yi; Basra valisi Abdullah b. Âmir, Mücaşî b. Mes’ûd es-Sülemî’yi; Mısır valisi Abdullah b. Sa’d, Muaviye b. Hudeyc’i Medine’ye gönderdi. Kûfe’den de Ka’ka’ b.Amr’ın hazırladığı bir birlik yola çıktı. Şam dışındaki vilayetlerden gönderildikleri bildirilen birliklerin ne yaptıkları ya da ne oldukları hakkında kaynaklarda tatmin edici bilgilere rastlayamadık. Şam’dan gelen Habib b. Mesleme el-Fihrî ve Basra’dan gelen Mücaşî b. Mes’ûd es-Sülemî emrindeki askerler henüz Medine’ye ulaşmadan Hz.Osman’ın öldürüldüğünü öğrenince geri döndüler.
Ya’kûbî Muaviye’nin Hz. Osman’ın çağrısına cevap vermek üzere onikibin kişilik bir orduyla bizzat hareket ettiğini söylemektedir. Ancak Muaviye ordusunu Şam sınırında bekleterek kendisi halifeyle görüşmeye gelmiştir. Hz. Osman bu davranışından dolayı Mıuviye’ye sitem ederek onu öldürülmesi halinde kendisinin kanı üzerinden hak talebinde bulunmakla itham etti ve ordusuyla birlikte destek vermesini istedi. Muaviye bu emri yerine getirmek üzere gitti fakat onlar Medine’ye ulaşmadan önce Hz. Osman öldürülmüştü. Ancak Ya’kûbî’nin bu rivayeti tartışmalıdır. Nitekim isyan hareketinin
ayyuka ulaştığı bir zamanda Medine’ye gelen Muaviye’nin asileri aşarak halife ile rahat bir görüşme yapması pek mümkün gözükmemektedir. Ayrıca bu rivayetin diğer kaynaklarca desteklenmemesi de bu konudaki şüpheleri artırmaktadır.
Bütün bu riayetlerden, Hz. Osman’ın güçlü yıllarında iktidarından her şekilde yararlanma yoluna giden Ümeyyeoğullarının, öldürülmesine yakın bir zamanda yine onun üzerinden çıkar hesabı yaptıkları anlaşılmaktadır. Nitekim onların Hz. Osman yaklaşık kırk gün muhasara altında tutulmasına rağmen bu süre içerisinde hiçbir olumlu tavır sergilemedikleri görülmektedir. Aksine onlar adeta halife ile isyancıları karşı karşıya getirmeye çalıştılar. Acaba Ümeyyeoğulları Hz. Osman’ın öldürüleceğine kanaat getirip, gerçekten onun kanı üzerinden iktidarlarını koruma hesabı mı yapıyorlardı?

Hz.Osman’ın Öldürülmesi:

Hz. Osman’ın yakın adamları, onunla istişare ederek Hz. Ali’den yardım istemesini ve imdat kuvvetleri gelinceye kadar asilere atiyyeler vererek onları oyalamasını önerdiler. Ancak halife isyancıların artık bu şekilde ikna edilemeyeceklerinin farkındaydı. Mervan, hiçbir güvence ve ahitleri olmayan bu adamların açık bir isyana giriştiklerini söyleyerek oyalanmalarının uygun olacağını belirtti. Hz. Osman, Hz. Ali’yi çağırtarak hayatından endişe ettiğini söyledi ve istediklerini vererek isyancıları geri çevirmesini istedi. Hz. Ali ona:
-“İnsanlar senin öldürülmenden daha çok adaletine muhtaçtırlar.” diye mukabelede bulundu. Hz. Ali,
ayrıca insanların ondan güven beklediğini, verdiği sözleri tutması gerektiğini ve dolayısıyla kendisini de aldatmamasını söyledi. Bununla beraber Hz. Ali ondan gereken teminatı aldıktan sonra isyancılarla görüştü.İsyancı topluluk Hz. Ali’ye güveniyordu.Onun öncülüğüyle bazı kamu yetkililerinin görevlerinden azledilmesi ve haksızlıkların düzeltilmesine dair bir ahitname yazıldı. Fakat Hz. Osman’ın çarpışma için hazırlık yapmaya başlamasıyla bu girişim de netice vermedi. Hz. Osman “Sizin istediğiniz kişileri göreve getirip, istemediklerinizi görevden çekersem benim burada bulunmamın hiçbir anlamı kalmaz.” diyordu. Asiler, “Allah’a yemin olsun ki ya bu isteklerimizi yerine getirirsin ya da azledilir veya öldürülürsün.” şeklinde karşılık veriyorlardı. Hz.Osman ise Yüce Allah’ın kendisine giydirdiği hilafet gömleğini asla sırtından çıkarmayacağını söylüyor ve isyancıların isteklerini kesinlikle reddediyordu.
Hz. Osman etrafındaki çemberin iyice daraldığı günlerde evinin balkonundan insanlara seslendi. O, kendisinin Hz. Ömer’in öldürülmesinden sonra Allah’ın iradesinde şûranın kararı ve Müslümanların onayıyla halife seçildiğini söyledi. Kendisinin iyi bir geçmişe sahip olduğunu, öldürülmesini gerektirecek herhangi bir suç da işlemediğini belirtti. İsyancılar ise onun önceleri nitelikli bir Müslüman iken daha sonra değiştiğini ve ölümü gerektirecek suçlar da işlediğini söyleyerek haksızlık yapan insanları kendinden uzak tutmadığını ve halifelik makamını kendilerine karşı bir koz olarak
kullandığını dile getirdiler.
Kuşatmanın ilerleyen günlerinde Hz. Osman’ın suyu isyancılar tarafından kesilmişti. Bu yeni gelişmeye kadar halifeyle ilişkisini kesen Hz. Ali bu olayda Talha’dan ona su götürmesini istedi. Ancak Hz. Ali’nin gönderdiği suyu almak isteyen Ümeyyeoğulları ile Benû Zühre, Benû Mahzum ve Gıfarîlerden olan kimseler arasında tartışma çıktı. Çünkü Benû Zühre, Abdullah b. Mes’ûd; Benû Mahzum, Ammâr b. Yâsir ve Gıfarîler de Ebû Zer nedeniyle Hz. Osman’a kızgın idiler.
Kuşatma devam ederken Hz. Osman isyancılara seslenerek Ru’me kuyusunu satın alıp hibe ettiğini ve Peygamber mescidinin genişletilmesi için bir araziyi satın aldığını hatırlatarak onların bu iyiliklerini bilip bilmediklerini sordu.İsyancılar onu doğrulayınca bir ara muhasara kısmen hafifletildi. Ancak Malik el-Eşter isyancılara şöyle seslendi:
-“Öyle anlıyorum ki, o sizi kandırmaya çalışıyor.”

Bu arada hacca gitmek üzere hazırlanmış olan Hz. Aişe, kardeşi Muhammed b. Ebî Bekir’in de kendisiyle birlikte gelmesini istedi. Muhammed b. Ebî Bekir bu davete icabet etmedi. Hz. Aişe ise elinden gelse asileri engellemek istediğini söylüyordu. Bu olayla ilgili olarak Kâtip Hanzala’nın Muhammed b. Ebî Bekir’e söylediği şu sözler dikkat çekicidir:
-“Mü’minlerin annesi kendisiyle birlikte hacca gitmeni istiyor. Sen ise ona katılmıyorsun ve Allah’ın helal kılmadığı bir konuda bu Arapların kurtlarına uyuyorsun değil mi? Vallahi bu iş eğer müsabakaya bırakılacak olursa Benû Abdimenaf seni mutlaka yener.”
Asiler hac mevsimi münasebetiyle Hicaz’a gelecek olan Müslümanların kendilerini engelleyeceğinden ve öldürülebileceklerinden endişe etmeye başladılar. Bu nedenle ellerini çabuk tutup Hz. Osman’ı bir an önce öldürme kararı aldılar. Bu amaçla Hz. Osman’ın evine saldırdılar. Hasan b. Ali, Abdullah b. Zübeyr, Muhammed b. Talha,Mervan b. Hakem, Saîd b. el-Âs ve diğer bir grup kimse onlara engel olmaya kalkışınca aralarında çarpışmalar oldu.
Hz. Osman bu sahabe çocuklarından döğüşmemelerini istiyordu. Ancak onlar asilerle çarpışmaya devam ediyorlardı. Hz. Osman için en hararetli biçimde savaşan kişinin Ebû Hureyre olduğu rivayet edilmektedir. Bu kritik anlarda dahi Mervan tahrik unsuru davranışlardan geri durmuyordu. Evin önünde toplananlara karşı şiir türünde hakarat içeren sözler sarfediyordu. Onun bu sözleri üzerine Benû Leys kabilesinden el-Beya’ adında birisi Mervan’ın üzerine atılarak ona bir darbe indirdi. Mervan da ona vurdu. Ancak boynundan aldığı darbe Mervan’ı ağır yaralamıştı. Yere düşen Mervan’ı öldürmek üzere Ubeyd b. Rifa’a ez- Zürekî ileri atıldı.
Bu arada İbrahim b. Adiy’in annesi ve aynı zamanda Mervan’ın sütannesi olan bir kadın araya girerek onu öldürülmekten kurtardı. Nitekim Mervan’ın çocukları Emeviler döneminde bu kadının oğlu İbrahim’e annesinin bu davranışı nedeniyle önemli görevler vereceklerdir.
Kapıda yaşanan çarpışmalar esnasında Hasan b. Ali ve Muhammed b. Talha’ya ok isabet etti ve yaralandılar. Hz. Ali’nin azadlısı Kanber’in de başı yarıldı. syancılar Hasan b. Ali ve Mervan b. Hakem’in yaralanmasının Haşimoğulları ve Ümeyyeoğullarını öfkelendirebileceğini düşünerek kaygıya kapıldılar. Bunun üzerine Hz. Osman’ın evine girmek için farklı bir yol aradılar. Halifenin evine bitişik olan Amr b. Hazm’ın evinden içeri daldılar. Hz. Osman’ı öldürmek için bir katil adayı
seçmişlerdi. Bu adam halifenin yanına girdi. Hz. Osman bu şahsa yaşanan olayları İslâm adına ve kendi açısından değerlendirdi. Bundan etkilenen adam girişiminden vazgeçti.
İkinci katil adayı Leysoğullarından birisiydi. Onun girişimi de sonuçsuz kaldı. Bu defa Kureyş’ten bir katil adayı seçildi. Netice yine değişmedi. Hz. Osman’ın yanına giren ve onu öldürmeyenlerin sonuncusu Muhammed b. Ebî Bekir oldu. Muhammed b. Ebî Bekir’i karşısında gören Hz. Osman ona: -“Sana yazıklar olsun, sen Allah’a mı karşı geliyorsun, ona mı kızıyorsun? Benim sana karşı işlediğim bir suç ya da yaptığım bir,haksızlık mı var?” diye serzenişte bulundu. Muhammed b. Ebî Bekir Hz.Osman’ı sakalından tutarak:
-“Allah seni rezil etsin ey Na’sel.” deyince Hz. Osman:
-“Ben Na’sel değilim, ben Osman’ım ve mü’minlerin emiriyim.” şeklinde karşılık verdi. Muhammed
b. Ebî Bekir şöyle devam etti:
-“Muaviye sana yaramadı, bn Âmir sana yaramadı,mektupların bile sana bir fayda vermedi.” Hz.Osman şöyle cevap verdi:
-“Bana karşı öyle bir tutum sergiledin ki baban olsaydı bunu asla yapmazdı.” Bunun üzerine Muhammed b. Ebî Bekir:
-“Şayet babam senin yaptığın bu işleri görseydi hilafetini reddederdi. Şu anda sana sakalını tutmaktan daha fazlasını yapmak istiyorum.” deyince,Hz. Osman ona:
-“Senin bu yaptıklarına karşı Allah’a sığınıp ondan yardım dilerim.” demek suretiyle karşılık verdi. Bu sözlerden sonra Muhammed b. Ebî Bekir onu bırakarak dışarı çıktı.
Muhammed b. Ebî Bekir’in Hz. Osman’ı öldürmeyip yanından çıktığını gören isyancılardan Kuteyre, Sevdan b. Hımran ve el-Gâfikî isimli kişiler içeri girdiler. Elinde bulunan bir demirle Hz. Osman’a bir darbe indiren el-Gâfikî ayağıyla da Kur’an-ı Kerim’i tekmeledi. Öte yandan Hz. Osman’ı öldürmek üzere kılıcını indiren Sevdan b.Hımran’a engel olmak üzere halifenin karısı Naile elini kaldırınca inen kılıç darbesi onun parmaklarını kesti. Böylece Sevdan Hz. Osman’ı öldürdü. Başka bir rivayette Hz.
Osman’ı Kinane b. Bişr et-Tüceybî’in öldürdüğü rivayet edilir.
Yine isyancılardan Amr b. Hamik adında bir kişinin Hz. Osman’ın vefatından önce göğsüne oturmak suretiyle ona dokuz darbe indirdiği ve bu arada şöyle dediği rivayet edilir: “Bunlardan üçünü Allah için, geri kalan altı tanesini ona karşı beslediğim kinden dolayı vurdum.”
Neticede oniki yıl halifelik yapan Hz. Osman h. 18 Zilhicce 35 / m. 17 Haziran 656 tarihinde seksen altı yaşındayken öldürüldü.
Hz. Osman’ı öldüren isyancılardan bazılarının Hz. Osman’ın hizmetçileri tarafından orada öldürüldüğü ve diğer isyancıların evi ve beytülmali yağmalayarak etrafı talan ettikleri bildirilmektedir.
İbnü’l-Esîr’de yer alan Vakidî kaynaklı bir bilgiye göre, Hz. Osman’ın cenazesi namaz için musallaya konduğunda Umeyr b. Dabi adında bir adam onun üzerine atladı ve kaburga kemiklerinden birkaçını kırdı. Onun bu davranışı gerçekleştirirken söylediği sözler Hz. Osman’ın öldürülmesinde kabilenin etkisini farklı bir açıdan bir kez daha ortaya koymaktadır. O şöyle diyordu:
-“Babamı (Dabi kabilesinden) hapse attın ve ölünceye kadar onu hapiste tuttun.”
Bu günlerde Filistin’de bulunan Amr b. el-Âs Medine’den gelen, bir adama oradaki gelişmeleri sordu. Bu şahıs Hz. Osman’ın öldürüldüğünü söyleyince Amr şöyle dedi:
-“Bana Abdullah’ın babası derler. Ben bir yarayı kaşıdığımda onu mutlaka azdırırım.” Bu arada Amr’ın yanında bulunan Selâme b. Ravh el-Cüzâmî de ona şöyle mukabelede bulundu:
-“Ey Kureyşliler, sizinle Araplar arasında bir kapı vardı, onu da kırdınız.”
Hz. Osman’ın defninin isyancıların taşkınlıkları sebebiyle bir hayli zor gerçekleştirildiği belirtilmektedir. Hatta Ensar’dan bir grup müslümanın, cenaze namazını kılmak isteyenlere engel olmak istedikleri, ancak fitne korkusuyla vazgeçtikleri rivayet edilmektedir. Hz. Ali bu olaylarda da insanları sağduyulu davranmaya davet ediyordu. Hz. Osman’ın bu şartlar altında kaldırılan cenazesine çok az insan katılmıştı.
Kaynaklarda Hz. Osman’ın öldürülmesine sebep olan uygulamalar ya da olaylar hakkında bir dizi bilgi aktarılır. Devlet adamlarının atamaları, mushafların yakılarak tek örnek nüsha bırakılması, dinî sahada yapılan bazı yenilik ve farklı uygulamalar, bir kısım arazilerin devletleştirilmesi, bazı sahabîlere karşı gerçekleştirilen yaptırımlar, Hz.Osman’ın Ümeyyeoğullarına karşı cömert davranışları, Hz. Peygamber’in yüzüğünün Eris kuyusuna düşürülmesi bunların başlıcalarıdır. Bunula beraber sorun sadece bu birkaç mesele ile ilgili görülmemelidir. Toplumsal sarsıntılar patlama anlarında doğmazlar, aksine onlar bir birikimin ürünüdür. Fitne olarak isimlendirilen kaos Hz.Osman’ın kendisinin oluşturmayıp miras olarak devraldığı, ancak değiştiremediği şartlarla da doğrudan ilişkiliydi. Hz. Ömer devrinde genişleme heyecanıyla hissedilmeyen gerginlikler Hz. Osman döneminde giderek gün yüzüne çıktı.
Memnuniyetsizliği destekleyen faktörlerin çoğalmasıyla olaylar birdenbire patlak verdi.İşte Hz.Osman böyle bir durumda kendisini kabilelerin muhalefetiyle karşı karşıya buldu. Bu dönemde karşılaşılan problemler Arap toplumunda devlet anlayışının henüz tam olarak oluşmamış olması bakımından da değerlendirilmelidir. Bedeviler çöl hayatının özgür ortamından kopup, ayrıntılı ve güçlü bir bürakrasinin kontrolü altına girmek durumunda kaldılar. Bu onları bir yönden memnun etmiş olsa da, eski kabile kültürlerine oldukça ters düşüyordu.Ancak yeni Arap devleti, Medine hükümetinin ihtiyaç duymadığı düzenlemelere yeni yapısı gereği ihtiyaç duymaktaydı.
Hz. Osman’ın kabilelerce düzenlenen bir suikaste uğramasıİ slâm tarihinde bir dönüm noktası oldu. Halifenin isyancılar tarafından öldürülmesi Müslümanlarda büyük üzüntü yarattı. Daha önemlisi Arap kabilelerinde slâm inancıyla beraber ortaya çıkan birlikteliğin ve buna bağlı olarak halifelik makamının itibarını zayıflattı. Bundan sonra hükümet ile kabileler arasındaki bağlar yalnız siyasî ve iktisadî düzeyde kaldı.

Kaynak:Yrd.Doç.Dr.İsrafil Balcı,Hasan Barlak





.

133. Halife Hazreti Osman (Radiyallahu anhu)'ın Şehid Edilmesi