ehlisunnnetde - PDF-YSSELİM ROMANI

ABDULHAMİD HAN

ABDÜLHAMİD HAN Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı. İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar: Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi. Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur. Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur. Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı. Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız. Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar. Rabbim Başbakanımızı korusunu2026

ehlisunnnetde

AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİHÎ ROMAN BAĞLAMINDA YAVUZ SULTAN SELİM HAN ÜZERİNE YAZILMIŞ ESERLER Sinan YAMAN YÜKSEK LİSANS TEZİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI KIRŞEHİR NİSAN 2015 ii T.C. AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİHÎ ROMAN BAĞLAMINDA YAVUZ SULTAN SELİM HAN ÜZERİNE YAZILMIŞ ESERLER THE WORKS THAT ARE WRITTEN ON YAVUZ SULTAN SELİM KHAN IN THE CONTEXT OF HISTORICAL NOVEL Sinan YAMAN YÜKSEK LİSANS TEZİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI DANIŞMAN Prof. Dr. Şahmurat ARIK KIRŞEHİR NİSAN 2015 iii iv TARİHÎ ROMAN BAĞLAMINDA YAVUZ SULTAN SELİM HAN ÜZERİNE YAZILMIŞ ESERLER Sinan YAMAN ÖZET Çalışmada tarihî bir kişilik olan Yavuz Sultan Selim Han üzerine yazılmış on dört roman tahlil edilerek, farklı yazarların bakış açılarıyla oluşturulan Yavuz Sultan Selim Han’ın edebî karakterizasyonu ifade edildi. Çalışma; Yavuz Sultan Selim Han’ın Hayatı, Roman, Yavuz Sultan Selim Han Üzerine Yazılmış Eserlerin İncelenmesi (Yapısal, Biçimsel, Tematik) ve Tarihî Romanda Yavuz Sultan Selim Han’ın Edebî Temsili olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Anahtar Kelimeler: Yavuz Sultan Selim Han, Roman İncelemesi, Tarih ve Roman, Tarihî Roman, Edebî Temsil v THE WORKS THAT ARE WRITTEN ON YAVUZ SULTAN SELİM KHAN IN THE CONTEXT OF HISTORICAL NOVEL Sinan YAMAN ABSTRACT This study is concerned with the analysis of fourteen novels that are written on Yavuz Sultan Selim Khan as a historical person and the literary character of Yavuz Sultan Selim Khan. The study combines with four parts that consist of life of Yavuz Sultan Selim Khan, novel, the works which is written about Yavuz Sultan Selim Khan (structural and thematic) and the literary representation of Yavuz Sultan Selim Khan in the historical novel. Key Words: Yavuz Sultan Selim Khan, Analyzing The Novel, History and Novel, Historical Novel, Literary Representation vi ÖN SÖZ Türk edebiyatında 1990’lı yıllarla birlikte tarihî roman nevinde verilen eserlerin çoğalması, edebiyat araştırmacıları nezdinde incelemelerin yoğunlaşmasına sebep olmuştur. Bilimsel bakış açısının gereği her edebî türü inceleme gerekliliği bulunan araştırmacı, popülerleşen popülerleştikçe farklı soruların ve sorunların muhatabı olan tarihî roman örneklerini inceleyerek bir nevi okuyucunun nabzını tutarken türün gelişimine de katkıda bulunur. Bugüne değin yapılan çalışmaların genelinde tarihî romanları periyodik zamanlar içerisinde veya yazarların eserlerine göre incelemek esas alınmıştır.1 Tarihî romanın edebiyatımızdaki gelişimini dönemsel olarak inceleyen çalışmalar sayıca çok olmasına rağmen, farklı yazarların bir tarihî kişi hakkında yazdığı eserlerin incelenmesinde bu sayının azaldığı görülür. Bu beyanda farklı yazarların tarihî kişiliği nasıl ele alabilecekleri düşüncesi tarihimizin önemli şahsiyetlerinden biri olan Yavuz Sultan Selim Han’a yönelmemizi sağladı. Yavuz Han dönemindeki siyasi olayların etkilerinin günümüzde dahi güncelliğini muhafaza etmesi, edebiyat-tarih-güncel üçlemesine tarihî roman penceresinden bakılabileceği ve bu bakış açısıyla Yavuz Han’ın tarihî romandaki konumunun izah edilebileceği düşünülmüştür. Tarih literatüründe I. Selim olarak adlandırılan Yavuz Sultan Selim Han ismi yerine çalışma boyunca, onun kişiliğini çok iyi aksettiren “Yavuz” lakabıyla birlikte padişahlığını gösteren “Han” unvanının tercih edilerek, Yavuz Han isminin kısaca kullanılmasının fayda sağlayacağı düşünülmüştür. 1 Türk edebiyatında tarihî roman alanında yapılan belli başlı akademik çalışmalar için bkz., Zeki Taştan, “Türk Edebiyatında Tarihî Romanlar Üzerine Yapılmış Tezler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Yeni Türk Edebiyatı Tarihi II, C.4, S.8, İstanbul 2006, s.575-584. vii Çalışma toplam dört bölümle birlikte giriş ve sonuçtan oluşmaktadır. Bunun yanında çalışma yapılırken istifade edilen kaynaklar türlerine göre alfabetik olarak sıralanmıştır. Giriş bölümünde, tarih-roman ilişkisinde bireyin konumunun tarihî roman açısından ele alınışı üzerinde duruldu. I. Bölüm, Yavuz Sultan Selim Han’ın Hayatı adını taşımaktadır. Bu bölümde; Yavuz Han’ın tahta çıkmadan önce Osmanlı Devleti’nin durumu, şehzadelik dönemi, tahta çıkışı, padişahlık dönemi ve seferleri hakkında bilgi verildi. Tarihî kaynaklara göre Yavuz Han’ın kişilik özellikleri belirlenerek on beş madde halinde değerlendirildi. Bu durum Yavuz Han’ın itibari âlemde ele alınırken yazarların onun kişilik özelliklerini ne derece esere yansıtabildiğinin görülmesinde veya bunun dışında bir kurgu mantığı geliştirip geliştirilemediğinin ifadesinde fayda sağlamıştır. II. Bölüm’de, romanın tarihine girilmeden önce roman hakkında farklı zamanlarda yapılan tanımlar üzerinden genel-geçer bir roman tanımı yapabilmek amaçlanmıştır. Romanın gelişim seyrinde zamanın tanımları ve romanın ele alınış biçimini değiştirmesi kendini yenileyen, yeniledikçe insanlığa daha cazip gelen bir edebî türün bulunduğunu gösteriyor. Dünya edebiyatında roman hakkında genel bir bilgi verildikten sonra, Türk edebiyatındaki durumu ayrıntıya girilmeden değerlendirmeye tabi tutuldu. Bu bölümde, çalışmanın merkezinde bulunan tarihî roman hakkında; “Bir Roman Türü Olarak Tarihî Roman” başlığı altında “Roman mı Tarih mi?”, “Neden Tarihî Roman?”, “Tarihî Roman’a Yönelik Sorulara Genel Bir Bakış” alt başlıkları altında tarihî romanın edebiyatımızdaki konumu, okuyucuların tarihî romanı tercih etme nedenleri ve bu türe dair eleştirmen- viii okuyucu düzleminde yöneltilen sorular ele alındı. İfade edilen üç alt başlık tarihî romanı; bilimsel disiplin, kişisel tercih, eleştiri bağlamında ele alma gerekliliği düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Burada yapılan değerlendirmelerde Tarihî Roman Halkası adı altında, tarihin yazarlar tarafından ele alınış biçimi sonucunda ortaya çıkan yazar tipleri tespit edilmeye çalışıldı. Yapılan kuramsal değerlendirmeler bir nevi tarihin yazarlar tarafından kurmacaya aktarılmasındaki farklılıkları ortaya koymaktadır. III. Bölüm’de, Yavuz Han üzerine yazılmış telif tarihî romanlar yapısal, biçimsel ve tematik açıdan incelemeye tabi tutuldu. Yapılan kaynak taraması sonucunda on dört tane roman tespit edilebilmiştir. Çalışmanın hedeflerinin dışında olacağı düşüncesiyle çocuk kitapları incelemeye dâhil edilmedi. Romanların baskı tarihlerinin farklı olması ve geniş bir zaman dilimini kapsaması ulaşılabilen baskıların incelenmesini zaruri kıldı. IV. Bölüm’de, Yavuz Han’ın tarihî romandaki edebî temsili üzerinde yoğunlaşıldı. On dört farklı yazarın tarihî bir kişiyi nasıl ele aldıkları, bu ele alış şeklinde edebî eserin teşekkülünde ona tesir edebilecek unsurların etkisi incelendi. Böylelikle Yavuz Han’ın eserlerde ne şekilde olumlandığı veya olumsuzlandığı ifade edilmeye çalışıldı. Çalışmanın sonuç bölümünde ise genel bir değerlendirme yapılarak varılan sonuçlar ifade edildi. Küçük yaşlardan beri tarihe olan romantik bakış açımız edebiyatı bir meslek olarak seçişimizle birlikte bilimsel bir hüviyete büründü. Tarih ve edebiyatı evlendirerek yazarın muhayyilesinden doğan tarihî roman üzerine çalışmak ise çalışma süresince bizi mutlu eden sebepler arasındaydı. Ankara- ix Amman-Astana üçgeninde tamamlayabildiğimiz çalışmada, kaynaklara ulaşmada yaşanılan zorluklar, yurt dışında bulunmanın kendine has şartları içerisinde bazı bölümlerde istediğimiz derinliğe inilememesine ve planlanan bazı bölümlerin çalışmadan çıkarılmasına neden olmuştur. Ama Yavuz Han’ın padişahlığı müddetince doğuya sefer düzenlemesi ve Asya, Uzak Doğu çizgisinde bu seferleri genişletme düşüncesinin kuvvetle ihtimal bulunması bir tevafuk olarak bizim de çalışmayı Türk hamurunun yoğrulduğu yerden, kültür coğrafyamıza ve buradan ata yurda uzanan bir mecraya uzanmamızı sağlamıştır. Uzun ve yorucu bir süreç sonucunda ortaya çıkan bu çalışmanın hazırlanmasında her zaman desteğini esirgemeyen aileme, hangi koşulda olursa olsun yanımda bulunan canlar Ekrem GÜL ve Tolgahan ÇETİNBAŞ’a, çalışmanın ortaya çıkışındaki temel etken kıymetli dost, gönül adamı Levent AK’a, şahsıma her daim destek olan ve bilim mecrasında yürümemi sağlayan, hocam Pehlivan UZUN’a, Yesi’nin taş medresesinin mübarek irfanını gönlünde muhafaza eden, bu cahile “Agâh ol erenler!” düsturunca bilimin “Elif”inin “mütevazılık” olduğunu öğreten hocam Hacı Ali ŞAHİN’e ve edebiyat atölyesinin genç bir o kadar da tecrübesiz şahsımı tarihî roman alanında çalışma yapmaya yönlendiren, sabrını ve desteğini esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr. Şahmurat ARIK’a kalbi teşekkürlerimi sunarım. Eksiklikler benim, güzellikler ise ifade edilen kıymetli şahıslarındır. Sinan YAMAN Astana/KAZAKİSTAN x İÇİNDEKİLER ÖZET ………………………………………………………………………….. iv ABSTRACT …………………………………………………………………... v ÖN SÖZ …………………………………………………………………….…. vi İÇİNDEKİLER ………………………………………………………...……... x KISALTMALAR ………………………………………………………..….... 1 GİRİŞ ………………………………………………………………………..... 2 BÖLÜM I 1.1. YAVUZ SULTAN SELİM HAN’IN HAYATI ………………………..… 7 1.1.1. Padişah Olmadan Evvel Osmanlı Devleti’nin Durumu ………………...... 7 1.1.2. Yavuz Sultan Selim Han’ın Şehzadelik Dönemi ……………................... 14 1.1.3. Yavuz Sultan Selim Han’ın Padişahlık Dönemi ………………….…....... 23 1.1.3.1. Çaldıran Meydan Muharebesi …………………….……….…... 28 1.1.3.2. Mısır Seferi ve Halifeliğin Türklere Geçmesi ……..……….….. 52 1.1.3.2.1. Mercidabık Meydan Muharebesi ……….………......... 53 1.1.3.2.2. Gazze Meydan Muharebesi …………….…...…….…. 57 1.1.3.2.3. Ridaniye Meydan Muharebesi …………….…….…… 57 1.1.3.3 Yavuz Han’ın Mısır Seferi Sonrası İstanbul’a Dönüşü ve Saltanatının Son Yılları ……………………………………….... 63 1.1.4. Yavuz Sultan Selim Han’ın Batı Siyaseti ve Denizciliğe Verdiği Önem .. 66 1.1.5. Yavuz Sultan Selim Han’ın Kişiliği …………………………………....... 72 1.1.5.1. İslam Dini ………………………………………………...……. 73 1.1.5.2. Adalet Anlayışı ………………………………………………… 74 xi 1.1.5.3. Kararlılık ………………………………………………….…… 76 1.1.5.4. Saltanatın Sürekliliği Esası ………………………………….… 79 1.1.5.5. Mütevazılık ………………………………………………....…. 80 1.1.5.6. Öfke ……………………………………………………..…..…. 81 1.1.5.7. Devlet Malına ve Toprak Bütünlüğüne Verdiği Önem ………... 83 1.1.5.8. Devlet İşlerinin Savsaklanmasına Karşı Tahammülsüzlük …..... 85 1.1.5.9. İlim Adamına Verdiği Önem ………………………………...… 87 1.1.5.10. Devletler Arası Denge Kabiliyeti ……………………….......... 88 1.1.5.11. Askeri Dehası ……………………………………………...…. 90 1.1.5.12. Kanun Koyuculuğu …………………………………………… 91 1.1.5.13. İşini Tam Mahiyetiyle Yapan Devlet Adamlarına Sahip Çıkması ………………………………………………………………...… 92 1.1.5.14. Mefkûre Sahibi Bir Hünkâr Olması ………………………...... 93 1.1.5.15. Şairliği ……………………………………………………....... 96 BÖLÜM II 2.1. ROMAN……………………………………………………………….… 102 2.1.1. Edebî Bir Tür Olarak Roman…………………………………………... 102 2.1.2. Roman Kavramının Ortaya Çıkışı ve Tarihi……………………….……112 2.1.3. Türk Romanı ve Tarihi………………………………………………..... 121 2.1.3.1. Tanzimat Dönemi Türk Romanı…………………………....... 121 2.1.3.2. Servet-i Fünun Dönemi Türk Romanı……………………....... 134 2.1.3.3. Millî Edebiyat Dönemi Türk Romanı ……………..……….... 138 2.1.3.4. Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı………………………..…..140 xii 2.1.3.4.1. 1923-1950 Arası Türk Romanı………………………. 143 2.1.3.4.2. 1950-1980 Arası Türk Romanı………………………. 149 2.1.3.4.3. 1980 Sonrası Türk Romanı………………………........161 2.1.4. Bir Roman Türü Olarak Tarihî Roman…………………………….…… 164 2.1.4.1. Roman mı Tarih mi? ……………………………………….…. 167 2.1.4.2. Neden Tarihî Roman? …………………………………........... 170 2.1.4.3. Tarihî Roman’a Yönelik Sorulara Genel Bir Bakış ……….......180 2.1.5. Tarihî Roman Halkası ……………………………………….................. 190 BÖLÜM III YAVUZ SULTAN SELİM HAN ÜZERİNE YAZILMIŞ ROMANLARIN İNCELENMESİ ……………………………………………………….......... 196 3.1. YAVUZ SULTAN SELİM ESİR KIZLAR ARASINDA ……………...... 196 3.1.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ …………………………..... 196 3.1.1.1. Romanın Kimliği ……………………………………………….… 196 3.1.1.2. Vaka ………………………………………………………………. 196 3.1.1.3. Özet ………………………………………………………….….... 196 3.1.1.4. Kişi Kadrosu ……………………………………………………… 203 3.1.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı …………………………………………… 208 3.1.1.6. Zaman ………………………………………………………......… 209 3.1.1.7. Mekân ……………………………………………………………... 209 3.1.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ ………………………….. 211 3.1.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük ………………………………….… 211 3.1.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..……………………………….… 212 xiii 3.1.2.3. Dil ve Üslup ……………………………………………………… 213 3.1.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ …… 213 3.1.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem ………………………………….. 213 3.1.3.2. Temalar …………………………………………………………… 214 3.2. YAVUZ SULTAN SELİM HAN ……………………………………..… 218 3.2.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ ………………………….... 218 3.2.1.1. Romanın Kimliği ………………………………………….……… 218 3.2.1.2. Vaka ………………………………………………………….…… 218 3.2.1.3. Özet …………………………………………………………….…. 218 3.2.1.4. Kişi Kadrosu …………………………………………………….... 226 3.2.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı ………………………………………….... 229 3.2.1.6. Zaman …………………………………………………………...... 230 3.2.1.7. Mekân …………………………………………………………..... 232 3.2.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ …………………….….… 233 3.2.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük ……………………………….…..... 233 3.2.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..……………………………..…... 235 3.2.2.3. Dil ve Üslup …………………………………………………....…. 236 3.2.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ ….... 236 3.2.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem …………………………………… 237 3.2.3.2. Temalar ……………………………………………………………. 237 3.3. YAVUZ’UN PENÇESİ ………………………………………………..... 240 3.3.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ …………………………..... 240 3.3.1.1. Romanın Kimliği ……………………………………………….…. 240 3.3.1.2. Vaka …………………………………………………….……….... 240 xiv 3.3.1.3. Özet ………………………………………………………………. 240 3.3.1.4. Kişi Kadrosu ……………………………………………………... 249 3.3.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı …………………………………………... 259 3.3.1.6. Zaman ……………………………………………………….…... 260 3.3.1.7. Mekân ………………………………………………………….… 262 3.3.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ ………………….…..…... 263 3.3.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük ………………………………..….... 263 3.3.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..……………………………........ 265 3.3.2.3. Dil ve Üslup ………………………………………………………. 268 3.3.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ ….... 269 3.3.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem ………………………………....... 269 3.3.3.2. Temalar ………………………………………………………….... 269 3.4. YAVUZ SULTAN SELİM AĞLIYOR ………………………………..... 279 3.4.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ …………………….……... 279 3.4.1.1. Romanın Kimliği ………………………………………….…….... 279 3.4.1.2. Vaka ……………………………………………………….……… 279 3.4.1.3. Özet ……………………………………………………….............. 279 3.4.1.4. Kişi Kadrosu …………………………………………………...…. 298 3.4.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı ……………………………………….…... 313 3.4.1.6. Zaman …………………………………………………………..... 314 3.4.1.7. Mekân …………………………………………………….……..… 314 3.4.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ …………………….…..... 318 3.4.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük ………………………….…….…..... 318 3.4.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..………………………………..... 321 xv 3.4.2.3. Dil ve Üslup ……………………………………………………….. 324 3.4.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ …..... 325 3.4.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem …………………………………..... 325 3.4.3.2. Temalar ……………………………………………………………. 325 3.5. ŞEHZADE SELİM ………………………………………………………. 340 3.5.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ …………………………...... 340 3.5.1.1. Romanın Kimliği ………………………………………………....... 340 3.5.1.2. Vaka ……………………………………………………………...... 340 3.5.1.3. Özet ………………………………………………………….…….. 340 3.5.1.4. Kişi Kadrosu …………………………………………………….…. 350 3.5.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı ………………………………………....…. 360 3.5.1.6. Zaman ………………………………………………………….….. 360 3.5.1.7. Mekân ……………………………………………………………… 361 3.5.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ …………………………... 362 3.5.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük ………………………………….….. 362 3.5.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..……………………………….… 365 3.5.2.3. Dil ve Üslup ………………………………………………….….… 368 3.5.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ ……. 368 3.5.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem ……………………………….…... 368 3.5.3.2. Temalar ………………………………………………………….… 368 3.6. ŞİRPENÇE ……………………………………………………….….…... 372 3.6.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ ……………………….…..... 372 3.6.1.1. Romanın Kimliği …………………………………………….…..... 372 3.6.1.2. Vaka …………………………………………………………….… 372 xvi 3.6.1.3. Özet ………………………………………………………………. 372 3.6.1.4. Kişi Kadrosu ……………………………………………………… 385 3.6.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı ………………………………………….... 396 3.6.1.6. Zaman …………………………………………………………….. 397 3.6.1.7. Mekân ………………………………………………………….…. 398 3.6.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ ……………………….…. 399 3.6.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük …………………………………….. 399 3.6.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..……………………………….… 403 3.6.2.3. Dil ve Üslup ………………………………………………….…… 406 3.6.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ ….... 407 3.6.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem ………………………….…….….. 407 3.6.3.2. Temalar …………………………………………………….……... 407 3.7. MISIR’A DOĞRU ……………………………………………….……… 414 3.7.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ ……………………….….... 414 3.7.1.1. Romanın Kimliği …………………………………………………. 414 3.7.1.2. Vaka …………………………………………………………….… 414 3.7.1.3. Özet ……………………………………………………………….. 414 3.7.1.4. Kişi Kadrosu …………………………………………………….... 428 3.7.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı ………………………………………….... 436 3.7.1.6. Zaman …………………………………………………………..… 438 3.7.1.7. Mekân …………………………………………………………….. 439 3.7.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ …………………….….… 441 3.7.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük ………………………………..…… 441 3.7.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..…………………………….…… 446 xvii 3.7.2.3. Dil ve Üslup ………………………………………………………. 450 3.7.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ ….... 451 3.7.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem ………………………………..…... 451 3.7.3.2. Temalar ………………………………………………………...…. 451 3.8. CİHAN PADİŞAHI YAVUZ SULTAN SELİM ………………….….... 459 3.8.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ …………………….……... 459 3.8.1.1. Romanın Kimliği ………………………………………….…..….. 459 3.8.1.2. Vaka …………………………………………………………..….. 459 3.8.1.3. Özet ………………………………………………………….….... 459 3.8.1.4. Kişi Kadrosu …………………………………………………...…. 472 3.8.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı ………………………………………….... 483 3.8.1.6. Zaman ……………………………………………………….….… 485 3.8.1.7. Mekân ……………………………………………………….……. 486 3.8.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ …………………..…..…. 486 3.8.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük ………………………………...….. 486 3.8.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..……………………………...…. 491 3.8.2.3. Dil ve Üslup …………………………………………………....… 493 3.8.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ …... 494 3.8.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem …………………………………... 494 3.8.3.2. Temalar ……………………………………………………..….… 495 3.9. YAVUZ ………………………………………..…………………..…..... 502 3.9.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ ………………………....... 502 3.9.1.1. Romanın Kimliği …………………………………………….…... 502 3.9.1.2. Vaka ……………………………………………………….…..… 502 xviii 3.9.1.3. Özet ……………………………………………………….…….. 502 3.9.1.4. Kişi Kadrosu ……………………………………………………. 515 3.9.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı …………………………………………. 521 3.9.1.6. Zaman ………………………………………………………....... 522 3.9.1.7. Mekân ………………………………………………………..… 523 3.9.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ ……………………….. 523 3.9.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük ………………………………...... 523 3.9.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..………………………………. 524 3.9.2.3. Dil ve Üslup ……………………………………………………. 526 3.9.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ .... 527 3.9.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem …………………………….…... 527 3.9.3.2. Temalar ……………………………………………………....… 528 3.10. ŞAH VE SULTAN …………………………..…………………..…... 532 3.10.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ …………………....….. 532 3.10.1.1. Romanın Kimliği …………………………………………....... 532 3.10.1.2. Vaka ………………………………………………………...... 532 3.10.1.3. Özet ………………………………………………………..…. 532 3.10.1.4. Kişi Kadrosu ……………………………………………..….... 541 3.10.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı …………………………………..….... 553 3.10.1.6. Zaman ……………………………………………………...…. 554 3.10.1.7. Mekân …………………………………………………….…... 555 3.10.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ …………………...… 556 3.10.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük ………………………………… 556 3.10.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..………………………….… 558 xix 3.10.2.3. Dil ve Üslup …………………………………………………….. 559 3.10.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ … 560 3.10.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem ……………………………....…. 560 3.10.3.2. Temalar ……………………………………………………..…... 561 3.11. EFETÜRK YAVUZ HAN ……………….…………………….……... 570 3.11.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ ………………………..... 570 3.11.1.1. Romanın Kimliği ……………………………………………..… 570 3.11.1.2. Vaka …………………………………………………….…...….. 570 3.11.1.3. Özet ……………………………………………………………… 571 3.11.1.4. Kişi Kadrosu ……………………………………………….….... 578 3.11.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı ………………………………………….. 585 3.11.1.6. Zaman ………………………………………………………….... 587 3.11.1.7. Mekân ………………………………………………………….... 587 3.11.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ …………………….…... 588 3.11.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük ……………………………....…... 588 3.11.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..……………………………..… 592 3.11.2.3. Dil ve Üslup …………………………………………………..... 595 3.11.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ .… 598 3.11.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem ………………………………… 598 3.11.3.2. Temalar …………………………………………………………. 599 3.12. İKİ HÜKÜMDAR BİR KADIN ………..…………………………….. 604 3.12.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ ………………………..... 604 3.12.1.1. Romanın Kimliği …………………………………………….…. 604 3.12.1.2. Vaka …………………………………………………………..... 604 xx 3.12.1.3. Özet ……………………………………………………………… 604 3.12.1.4. Kişi Kadrosu …………………………………………………….. 611 3.12.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı ……………………………………..…... 619 3.12.1.6. Zaman ………………………………………………………..…. 620 3.12.1.7. Mekân ………………………………………………….….….…. 621 3.12.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ ………………….…..… 621 3.12.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük …………………………….…….. 621 3.12.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..………………………..…….... 624 3.12.2.3. Dil ve Üslup ………………………………………………...…… 626 3.12.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ …. 627 3.12.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem …………………………..….….. 627 3.12.3.2. Temalar ……………………………………………………..…... 627 3.13. TAC-I SULTAN SELİM ………………….…………………….……. 634 3.13.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ ……………………....…. 634 3.13.1.1. Romanın Kimliği …………………………………………..…... 634 3.13.1.2. Vaka ………………………………………………………......... 634 3.13.1.3. Özet …………………………………………………………..… 634 3.13.1.4. Kişi Kadrosu ………………………………………………..….. 642 3.13.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı ……………………………………….... 648 3.13.1.6. Zaman ……………………………………………………….…. 648 3.13.1.7. Mekân ……………………………………………………….…. 649 3.13.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ ………………….……. 650 3.13.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük …………………………….……. 650 3.13.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..……………………………..... 652 xxi 3.13.2.3. Dil ve Üslup ………………………………………………….… 654 3.13.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ .... 655 3.13.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem …………………………………. 655 3.13.3.2. Temalar ………………………………………………………..... 655 3.14. İDA’NIN MERHAMETİ ……………….……………………….….... 659 3.14.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ ……………………..…... 659 3.14.1.1. Romanın Kimliği ………………………………………….….…. 659 3.14.1.2. Vaka ………………………………………………………..….... 658 3.14.1.3. Özet …………………………………………………………...… 659 3.14.1.4. Kişi Kadrosu ……………………………………………….….... 663 3.14.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı ……………………………….…….…... 673 3.14.1.6. Zaman ……………………………………………………..….… 673 3.14.1.7. Mekân ……………………………………………………...…… 674 3.14.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ ………………….….… ..676 3.14.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük …………………………….…..… 676 3.14.2.2. Anlatım Teknikleri ……………..…………………………......... 679 3.14.2.3. Dil ve Üslup ………………………………………………..…... 680 3.14.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ …. 681 3.14.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem ……………………………….... 681 3.14.3.2. Temalar ……………………………………………………….... 682 BÖLÜM IV 4. TARİHÎ ROMANDA YAVUZ SULTAN SELİM HAN’IN EDEBÎ TEMSİLİ ……………………………………………………………………... 686 xxii 4.1. YAVUZ SULTAN SELİM ESİR KIZLAR ARASINDA ……………….. 687 4.2. YAVUZ SULTAN SELİM HAN ………………………………………... 691 4.3. YAVUZ’UN PENÇESİ ………………………………………………….. 695 4.4. YAVUZ SULTAN SELİM AĞLIYOR ………………………………….. 701 4.5. ŞEHZADE SELİM ……………………………………………………..... 705 4.6. ŞİRPENÇE ……………………………………………………………….. 709 4.7. MISIR’A DOĞRU ……………………………………………………….. 716 4.8. CİHAN PADİŞAHI YAVUZ SULTAN SELİM ……………………….... 729 4.9. YAVUZ …………………………………………………………………... 738 4.10. ŞAH VE SULTAN ……………………………………………………… 746 4.11. EFETÜRK YAVUZ HAN ……………………………………………… 755 4.12. İKİ HÜKÜMDAR BİR KADIN ………………………………………... 765 4.13. TAC-I SULTAN SELİM ……………………………………………….. 771 4.14. İDA’NIN MERHAMETİ ……………………………………………….. 777 SONUÇ…………………………………………………………………………780 KAYNAKLAR…………………………………………………………………784 ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………....... 799 1 KISALTMALAR A. Ansiklopedi AKDTYK Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu AKM Atatürk Kültür Merkezi a.g.e. adı geçen eser a.g.m. adı geçen makale a.g.md. adı geçen madde bkz. bakınız C. cilt çev. çeviren ç.n. çevirenin notu d. doğum haz. hazırlayan(lar) İA İslam Ansiklopedisi İSAV İslami İlimler Araştırma Vakfı İÜEF İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi md. madde MÖ milattan önce MS milattan sonra s. sayfa S. sayı sd. sadeleştiren SBED Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi TAED Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi TDK Türk Dil Kurumu TDV Türkiye Diyanet Vakfı TDVİA Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi TYB Türkiye Yazarlar Birliği vb. ve benzeri vd. ve devamı Yay. yayın YT Yeni Türkiye 2 GİRİŞ İnsanoğlunun kendi yaratılış serüvenini ve yaşam mücadelesini ifadede sanatın farklı kollarından istifadesi, bilinmek dürtüsünün haz giysisiyle ete kemiğe bürünmesidir. Bilim adamları tarafından tam mahiyetiyle vakıf olunamayan ve bu sebeple karanlık çağ olarak adlandırılıp bilinmezlik tabiri çerçevesinde değerlendirilen dönemlerde dahi insan, kendini farklı yollarla ifade edebilmenin peşinde olmuştur. Yaratıcı, kainatın her noktasında farkına varılmasını sağlayacak bir kurguyu meydana getirip bunun özüne insanı yerleştirerek kutsal kitaplar aracılığıyla kendi bilinilirliğini her daim insana hatırlatır. İnsanın yaratılış serüveninde benliğinin özüne yerleştirilen yaratıcının bilinmesi anlayışının zamanla insanın kendi kendini anlamlandırmasına, kendini bilmesine fayda sağlayacak bir serüvene dönüştüğüne şahit olunur. Bu seyirde sanat mefhumunun ortaya çıkışı insanın estetik olgularla genel geçer bilinilirliğe “öykünme”si olarak ele alınabilir. Vakaya anlatma esaslı edebî türlerin penceresinden bakılması roman özelde olmak üzere ifade edilen öykünmenin modern zamanlarda insanın dünya mekânındaki serüveninin sözcüsü ve en önemli şahitlerinden birisi olarak tezahür ettiğinin görülmesini sağlar. Tarihî bir kişilik olan Yavuz Han’ın kurmacaya konu edilmesi okuyucuyu uzun, bir o kadar da girift bir serüven olan tarihle yüz yüze getirmekle birlikte, yazarın tarih anlayışına göre farklı karakterizasyonda bir Yavuz Han’ı da ortaya çıkarabilir. Çalışmanın temelini; Yavuz Han üzerine yazılmış romanlarda bu kişinin modern kurmaca anlayışta nasıl ele alındığını tespit edebilme isteği bir serüven olarak ifade edilen tarih olgusuna atıfta bulunarak; tarihin “(…) pek çok parçası kayıp bir iç içe 3 geçmeli bulmaca (…)” 2 özelliğinin itibari âlemdeki çözümüne odaklanabilme düşüncesi oluşturmaktadır. Bu beyanda farklı dönemlerde, farklı maddi ve manevi iklimlerden esinlenen tarihî vaka kurgulayıcılarının, dönemi itibarı ile İslam yurtlarının önemli bir bölümünü bir bayrak altına toplayan ve dinî tefrika olarak kabul edilen Şiilik anlayışıyla mücadele eden Yavuz Han kişisinin edebî karakterizasyonunu nasıl ele aldıkları incelenmiştir. “Tarih, edebiyatta dün değil, bugündür, yarındır.” 3 düşüncesi özelde insanın genelde medeniyetin yaşam serüveni olan tarihin kitleler tarafından farkındalığının artırılmasında edebiyatın ona aracılık işlevini ifade eder. Yavuz Han dönemindeki mücadelelerin günümüzde dahi sosyal, kültürel, dinî ve siyasi anlamda hâlâ gündemde bulunması tarihin güncelde yorumlanmasının edebiyat aracılığıyla yapılmasını sağlarken, iki disiplinin iş birliğinin de canlı örneğini teşkil eder. Bu minvalde edebiyatın, “(…) öteki yazılardan, yazarlardan doğ[duğu]”4 gerçeği, tarihin edebiyat açısından üretime gebe hâlini imler. Gross, Hegel’in düşüncelerini daha da genişleterek tarih için “Bir ulusun ve onun ulusal psikolojisi” veya “halkın ruhu” 5 der. Tarih bir milletin hayatından, düşünce dünyasından dışlanamayacak kadar o milletin ruhuna tesir eden bir özelliğe sahiptir. Bu tesirin edebî esere ister popüler ister estetik ölçülerde yansımaması düşünülemez. Vakaya bu açıdan bakılması, Mehmet Niyazi’nin “İnsan tabiatın değil, tarihin çocuğudur.” 6 sözünün geçerliliğinin daha iyi anlaşılmasını sağlarken Gross’un tarih hakkındaki düşünceleriyle bütünlük arz eden bir durumun da olduğunu gösterir. Gross’un ve Mehmet Niyazi’nin tarih 2 Edward Hallet Carr, Tarih Nedir?, İletişim Yay., 15. Baskı, İstanbul 2011, s.64. 3 Tarık Buğra, “Edebiyat ve Tarih”, Argos Dergisi, S. 3, Kasım 1998, s.175 4 Ahmet Oktay, Romanımıza Ne Oldu?, Dünya Yay., 1. Baskı, İstanbul 2003, s.70 5 Harvey Seymour Gross, “Tarihin Anlamı”, Argos Dergisi, S. 3, Kasım 1998, s.172 6 Özlem Fedai (haz.), Romanı Konuştular, Sütun Yay., İzmir 2011, s.184. 4 hakkındaki düşüncelerinin geçerliliği Türk edebiyatında bu roman türünde oldukça fazla eser verilmesi sebebiyle doğrulanmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucularının birer imparatorluk görevlisi oldukları halde, yeni kurulan Türk Devleti’ne yeni bir gelecek hazırlama düşünceleri bakiyesi oldukları imparatorluktan ziyade uzak tarihe yönelmelerine sebep olmuştur. Osmanlı’nın Müslümanlık olgusu üzerine inşası, Türkiye Cumhuriyeti’nin de Müslümanlığı dışlamamakla birlikte Türklük üzerinde yükselmesi olarak gerçekleşecektir. Zira uzak tarihin romanlaştırılmasında Türklük vurgusu her zaman ön plandadır. Tarih-siyaset-edebiyat üçgeninde şüphesiz siyasi anlayışın tesisinde edebiyatçılar, yazacakları romanlarla uzak tarihi ana getirip, Karlofça Antlaşması’ndan (1699) bu yana Batı karşısında geri çekilmişlik, aşağılanmışlık gerçeğini tarihin mağrur anlarının hatırlatılmasıyla bir nebze de olsa hafifletebileceklerdir. Namık Kemal’in Osmanlı Beyliği’nin büyük bir devlet haline gelişi, Selahattin Eyyubi, Fatih Han ve Yavuz Han gibi Türkİslam büyüklerini anlattığı Evrak-ı Perişan (1872) eseri ve Cezmi (1880) romanı imparatorluk neslinin büyük yıkıma giderken tarihi anımsamaları ve halka anımsatmak istemelerinin bir tezahürüdür. İşte Cumhuriyet yazarları bilinç olarak imparatorluktan millî devlete geçiş sürecinde Namık Kemal neslinin çok önce başlattığı tarihe yönelme hamlesini faklı sebeplerle de olsa devam ettireceklerdir. Tarihî romanın edebiyatımızdaki serüvenini ifade de yazarların “Yaşamak Hatırlamaktır” sözü gereğince uzak veya yakın tarihîliği kendi bakış açılarıyla edebî bir üslupla hatırlatmaya çalıştıkları görülür. Yazarın ilk aşamada tarihîliği kendinin hatırlaması tarihî roman adında kitlelerin hafızasının canlandırılmasını veya uç bir tabirle şekillendirilmesini sağlayacaktır. Elbette tarihî romana bakış 5 açımızda estetik ögelerin bulunma zorunluluğu tarihi çok yönlü ele alma gerekliliğinden kaynaklanmaktadır. Tarihî roman okumayı sadece entrika ve savaş tarihi okumaktan ziyade, yazarın dönem insanının hayata bakışını, mantığını, olayların toplum üzerindeki tesirini esere yansıtabileceği düşüncesi tarihî romana sosyoloji disiplini aracılığıyla yeni bir nefesin, yeni bir sesin dâhilini öngörmektedir. Tarihî roman topluma ortak bir tarih bilinci vererek toplumu gelecek doğrultusunda güdüleyebilir. Bu düşünce tarihi, itibari âlemde sadece başarıların ifadesi olarak algılamak yerine, aksine tarihi başarı ve başarısızlık şeklinde bir bütün olarak gören yaklaşım biçimi olarak değerlendirilmelidir. Bir millet modern dünyada bulunduğu noktanın yeterliliği veya yetersizliği üzerinde düşünmek istiyorsa tarihindeki yanlışları iyi mütalaa etmelidir. Tarihî roman yazarının eserinde girişeceği eleştirel kurgu sosyologların, sanat tarihçilerinin ve meslekten edebiyatçıların bilimsel kalıpta ifade edemedikleri gerçeklerin romanda hayat bulmasını sağlayacaktır. Burada, yazarın kurgu mantığının bilimsel gerçekliğin dışında olduğu, hiçbir zaman okurun gözden kaçırmaması gereken noktalardan birisidir. Tarihî bir kişi olan Yavuz Han’ı kurmacanın merkezine alan veya ondan yardımcı kişi konumunda yararlanan eserlere bakıldığı zaman ilk tarihî romanın, Niyazi Ahmet Banoğlu tarafından yazılarak 1945 yılında basımı gerçekleştirilen Yavuz Sultan Selim Esir Kızlar Arasında adlı eser olduğu görülür. Eserde Yavuz Han’ın kişilik özelliği açısından olumluluk ve olumsuzluk arasında bir yerlerde bulunduğu söylenebilir. Zira yazar, dönemin siyasi koşullarının da etkisiyle yeni kurulan devletin uzak tarih tasavvurunu atlayarak bir Osmanlı padişahını yardımcı 6 kişi konumunda olsa da kurmacaya dâhil etmiştir. Tarihî Romanda Yavuz Sultan Selim Han’ın Edebî Temsili bölümünde bu konu hakkında ayrıntılı değerlendirme yapılmıştır. Bu hususta amacımız Yavuz Han üzerine yazılan ilk tarihî romanla son tarihî roman arasında bir nevi Türk edebiyatında tarihî roman türünün gelişirken değişimini göz önüne serecek bir seyrin olup olmadığını ifade edebilmektir. Edebiyatımızda 90’lı yıllarla birlikte tarihî roman alanında eskiye nazaran yetkin örneklerin verilmeye başlanması ve yazarların Osmanlı’yı bu roman türüyle tekrar ele almaları Cumhuriyet romanında tarihe yeniden yönelişin olduğunu gösterir. Bu minvalde Yavuz Han üzerine yazılan eserler 2000’li yıllarla birlikte ivme kazanmıştır. Burada; edebiyatımızın genel eğilimi, popüler isteklerin göz ardı edilememesi, siyaset-edebiyat ilişkisinde dönemin siyasi telakkisinin yazarlar üzerinde etkili olması vb. durumların bulunduğu söylenebilir. Ama Yavuz Han üzerine yazılan eserlerde o tamamen olumsuz bir kişilik olarak ele alınmaz. Genel itibarı ile yüceleştirilen bir sultandır. Ama tarihî romanın özünü teşkil eden; “zaman değiştikçe yorumun da değişeceği” 7 gerçeği gelecekte yazılacak romanlarda farklı bir Yavuz Han kişisinin kurgulanmasının önünde engel değildir. Aynı Nedim Gürsel tarafından yazılan ve Fatih Han’ı alışılagelmişin dışında kurgulayan Boğazkesen romanı gibi. 7 Mete Tunçay, “Tarih ve Roman İlişkisi Üzerine”, Tarih ve Toplum Dergisi, C.33, S.198, Haziran 2000, s.348. 7 BÖLÜM I 1.1. YAVUZ SULTAN SELİM HAN’IN HAYATI 1.1.1. Padişah Olmadan Evvel Osmanlı Devleti’nin Durumu Türk milletinin âli tarihinde cihanşümul karakteri haiz en büyük siyasi teşekkül olan Osmanlı Cihan Devleti, 1299 yılında Anadolu’nun batısında SöğütDomaniç civarında 400 çadırdan8 mürekkep Kayı boyuna mensup Türkler tarafından kurulmuştur. Efsaneye göre; “Oğuz Han’ın Günhan, Ayhan, Yıldızhan, Gökhan, Dağhan, Denizhan adlarında altı oğlu vardı. Bunlardan ilk üç oğlundan gelmiş olan Oğuz boylarının üçü yani Gün, Ay, Yıldız hanlar sağ kol ve diğer üç oğlu da sol kolu teşkil ederlerdi. Oğuz Han’ın altı oğlundan her birinin dört boyu olup hepsi yirmi dört boydu; Oğuz aşiretleri bu dört boydan gelmişlerdi. (…) Bu altı Oğuz boyunun Gün, Ay, Yıldız hanlardan gelen kollarına Bozoklu ve diğer Gök, Dağ ve Deniz kollarına da Üçoklu denilirdi.” 9 Osmanoğulları Oğuz Han’ın oğlu Günhan’ın Kayı boyuna mensupturlar. Sultan Alparslan Malazgirt Savaşı’nın kazanılmasıyla birlikte Anadolu’nun muhtelif bölgelerine Türkleri yerleştirmeye başlamıştır. İ. H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi adlı çalışmasında Kayıların Anadolu’nun fethinden çok önce buralara geldiğini ve yer tuttuğunu belirtir.10 Tarihî kaynaklara göre Kayı boyuna mensup bir grubun Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alâüddin Keykubat (1219- 8 “Bu çadırlarda 4000 insan yaşıyordu.” Muhammed Harb, Tarihte ve Medeniyette Osmanlılar, Ark Yay., İstanbul 2006, s.24. 9 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.I, TTK Yay., 10. Baskı, Ankara 2011, s.3; Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, TTK Yay., C.I, Ankara 2010, s.202-208. 10 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., s.98. “Kayıların dokuzuncu miladi asırdan itibaren Selçukîlerle beraber Ceyhun Nehri’ni geçerek İran’a geldikleri hakkında müverrihler müttefiktir. Bir rivayete göre Ceyhun’u geçen Kayılar Horasan’da Merv ve Mahan tarafına yerleşmişler ve sonra Moğolların tecavüzleri üzerine yerlerini bırakarak Azerbaycan’a ve Doğu Anadolu’da Ahlat taraflarına gelmişlerdir. Bu kayıtlara göre Kayı boyu Selçukîlerle beraber Horasan’a ve Moğolların tecavüzleri üzerine Celâlüddin Harezmşah ile Azerbaycan’a ve Doğu Anadolu’ya hicret eylemiş oluyorlar. Muhtelif rivayetlerin tetkiklerine nazaran Kayıların Harezm kuvvetleri arasında Doğu Anadolu’ya geldikleri zannı kuvvetli olup bu da meşhur ananeye uymaktadır. Hâlâ Birecik vilâyetinin merkezine bağlı Mahan adında bir köy vardır. Fakat XI. yüzyıl sonlarından itibaren Diyarbakır, Hasankeyf ve Harput’ta hükûmet eden Artukluların Kayı boyundan olduklarına göre bir kısım Kayıların çok zaman evvel Doğu Anadolu’ya geldikleri hatırdan çıkmamalıdır.” Bkz., aynı yer, not 1. 8 1236) devrinde Ankara’nın batısında -Karacadağ civarına- iskân edilmeleri sağlanmıştır.11 Babası Ertuğrul Gazi’den sonra beyliğin başına geçen Osman Gazi (1299- 1324), beyliğin hâkimiyet alanını büyüterek, Bizans sınırında önemli fetihler yapmıştır. Orhan Gazi döneminde (1324-1362) beylikten devlete geçişin hız kazandığı, devlet yapılanmasının çekirdeğini teşkil eden; “ilk Osmanlı akçesinin basımı”, “Divan’ın kurulması ve ilk vezirin atanması”, “şehir, kaza idarelerinin tesisi”, ve “askeri düzen”in teşkiline dair birçok önemli devlet organının kurulmasına şahit olunur. Ayrıca bu dönemde fetihlerin istikametinin Anadolu’dan Rumeli’ne çevrilmesi Osmanlı fetih anlayışının Anadolu’yla yeterli olmayıp cihanşümul bir mahiyet arz etmesi açısından da önemlidir. “Osmanlı Beyliği, kesinlikle Gazi Osman Bey tarafından kurulmuş, Orhan zamanında bir sultanlık haline getirilmiştir. Sultan unvanı alan ilk Osmanlı hükümdarı Orhan’dır. (1336)” 12 I. Murat Han dönemi (1362-1389), Osmanlının Balkanlarda önemli fetihler yaptığı, devletin bu topraklarda kalıcılığının büyük oranda perçinlendiği bir zaman dilimidir. Yıldırım Bayezid Han (1389-1402), Osmanlı Devleti’nin Cihan Devleti olması yolunda önemli atımlar atan bir hünkârdır. Büyük ölçüde Anadolu Türk Birliği’nin sağlanması, İstanbul’un kuşatılması ve Balkanlarda kesin zaferlerin alınması bu dönemin öne çıkan fetih hamleleri arasındadır. Emir Timur 11 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., s.99. Ayrıca yazar bu bölgeye yerleşen ve reisleri Ertuğrul Gazi olan Kayı boyuna mensup Türklerin bu bölgedeki iskân hareketliliklerine dair şu bilgileri veriyor: “Bu Kayıların Anadolu’ya geldikten sonra ne suretle dağıldıkları hakkında değişik rivayetler vardır. Meşhur olanı Ahlat’a yerleşen Kayılar oradan Erzurum ve Erzincan’a, daha sonra Amasya’ya gelerek oradan Halep taraflarına göç etmişler. Fakat Câber kalesi civarında reisleri Süleyman Şah’ın Fırat’ı geçerken boğulması üzerine orada durmuşlar ve burada Kayılar ve onlarla beraber olan aşiretler ikiye ayrılmış bir kısmı orada kalmış ve bir kısmı da Çukurova’ya gelmişlerdir. Çukurova’ya gelmiş olanlar da ikiye bölünerek bir kısmı Erzurum civarında Pasin ovasına Sürmeliçukur’a gelmiş ve burada da aralarında ihtilâf çıkarak bir kısmı asıl yurtlarına dönmüşler ve Ertuğrul ile kardeşi Dündar’ın emrindeki dört yüz çadır halkı bir müddet Sürmeliçukur’da kaldıktan sonra Orta Anadolu’ya göç edip Alâüddin Keykubad’a müracaat ederek Karacadağ taraflarına Rum hududuna doğru yerleştirilmişlerdir.” Bkz., a.g.e., s.99, not 1. 12 Halil İnalcık, Devlet-i ´Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, Türkiye İş Bankası Yay., 49. Baskı, İstanbul, 2009. 9 ile yapılan Ankara Savaşı (1402) devletin “Fetret Dönemi” olarak adlandırılan, yıkılışın eşiğine gelindiği bir dönemin açılmasına neden olur. I. Mehmet Han (1413-1421), şehzade gailesini sona erdirerek bu sancılı sürecin geçilmesini sağlayarak devlet hükmünün tesis edilmesini sağlar. Bu özelliğiyle I. Mehmet Han’a devletin ikinci kurucusu payesi verilir. II. Murat Han’ın hükümranlığı (1421-1444, 1446-1451), “Fatih Mehmet’in imparatorluğuna bir hazırlık dönemidir.” 13 Özellikle 1444 yılında haçlılara karşı kazanılan Varna Savaşı, Batı’nın Osmanlıyı Balkanlardan atma ümidinin sona erdiği bir savaştır.14 Fatih Sultan Mehmet Han’a (1421-1444, 1446-1451) kadar gelen süreçte devlet asırlardır Türk-İslam dünyasının sevdalısı olan İstanbul’a vuslatın rüyasını kurmuş; bu istikamette İstanbul, Yıldırım Bayezid Han ve II. Murat Han devirlerinde kuşatılsa da haçlı ittifakı, Emir Timur tehlikesi gibi sebeplerle kuşatmalar başarısız olmuştur. Asırlardan beri Türk-İslam âleminin gördüğü bu rüyayı gerçekleştirmek II. Mehmet Han’a nasip olmuş, böylelikle Osmanlı Devleti “Cihan Devleti” payesini almıştır. Mübarek beldenin kutlu fethinin gerçekleşmesiyle Hz. Muhammet’in hadisine mazhar olup “Fatih” ünvanını alan II. Mehmet Han, “Nizâm-ı Âlem İ’lâ-yı Kelimetullah” davası mucibince fühühata devam etmiştir. Onun saltanatı sürecinde “Sırbistan, Mora, Candaroğulları toprakları, Trabzon Rum İmparatorluğu” ilhak edilmiştir. Doğu Akdeniz’de Yunan adalarının ele geçirilmesi de karadaki fetih anlayışının denizlere yansıması mahiyetindedir. Batı’da yapılan fetihlerle birlikte, Karadeniz’de Cenevizlilere düzenlenen seferler, Ceneviz sömürgelerinin ilhakıyla 13 H. İnalcık, a.g.e., s.105. 14 Bkz. İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., 245-452; H. İnalcık, a.g.e., s.9-107. 10 neticelenir. Bu seferlerin önemli bir getirisi de Kırım Hanlığı’nın Osmanlı nüfuzu altına girmesidir. Anadolu Türk birliğini, Karamanoğulları’nın da içinde bulunduğu diğer beylikleri Osmanlı mülküne ilhakla sağlayan Fatih Han -Trabzon Rum İmparatorluğunun ortadan kaldırılmasıyla- Osmanlı sınırlarını doğuda Akkoyunlulara, güneyde Memlüklere dayandırır. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın “cihangirlik” düşüncesi onu Osmanlıya karşı bilhassa Venedikliler nezdinde temaslara geçirmiştir. Emir Timur gailesinin Osmanlı hanedanına büyük bir tecrübe bırakması ve aynı olumsuzluğun Akkoyunlular tarafından tekrar yaşatılmaması için bu devletin bütün faaliyetleri yakinen Fatih Han tarafından takip edilmiştir. Devletler arasında yaşanan olumsuz olaylar iki devleti 11 Ağustos 1473’te Tercan yakınlarında bulunan Otlukbeli mevkinde karşı karşıya getirir. Yapılan savaş neticesinde Fatih Han büyük bir zafer kazanarak Doğu’dan gelecek tehlikeleri bir süreliğine bertaraf eder. 15 Akkoyunlular yerine ikame edilen ve temelinde İslam dinîni farklı yorumlayan bir anlayışın olduğu tarikat devleti Safeviler kurulmuştur. Bu devletin Osmanlı mülkü için ne denli büyük bir tehlike olduğu II. Bayezid Han’ın son dönemlerinde daha iyi anlaşılacaktır. Osmanlıların Memlük Devleti ile olan ilk münasebeti I. Murat Han devrine tesadüf eder. Bu durumu Yıldırım Bayezid Han zamanında dostane ilişkilerin gelişim seyri izler. İstanbul’un fethiyle Memlük hükümdarı Seyfeddin Aynal’a (1453-1460) Fatih Han’ın İstanbul’un fethini haber vermek ve Aynal’ın tahta çıkışını kutlamak için gönderdiği mektubunda Fatih Han, “Memlük sultanına ‘hac 15 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., s.452-490; İ. H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.II, TTK Yay., 10. Baskı, Ankara 2011, s.13-132. 11 farizasını ihyâ’ hizmetini bırakıyor, kendisi de ‘gazâ ve cihad ehlini techîz etmek’ vazifesini alıyordu.” 16 Dulkadır Beyliği her iki devletin birbirine üstünlük sağlayabilmesinin merkezi konumundaydı. Beylik üzerinde hâkimiyet kurabilme uğraşı iki Sünni devlet olan Osmanlı ve Memlükleri karşı karşıya getiren âmillerden sadece birisidir. Hicaz su yollarının tamiri için karşılıklı hasmane tutumların izlenmesi siyasi çekişmeye dinî koşulları da ekliyordu. Ayrıca iki devlet arasında muhtelif zamanlarda yaşanmış “diplomatik münasebetsizlikler” savaş ortamını hazırlayan diğer âmiller arasındadır.17 Osmanlı-Memlük ilişkileri iyi bir seyir içerisindeyken yukarıda sebeplerini izaha çalışılan olaylar neticesinde aradaki mücadele “İslam dünyasının sözünü söyleyebilme” anlayışına dönüşmüş, ilişkiler gitgide kötü bir vaziyete bürünmüştür. Fatih Han’ın 29 Nisan 1481 yılında Memlüklere karşı büyük bir sefer hazırlığı içerisindeyken ani vefatı iki devlet arasındaki mücadelenin bittiği anlamında değil, sadece oyuncuların değiştiği, nihai sonucun vuku bulacağı gelecekte bir zamana aksetmesi olarak ele alınması gerekir. Fatih Han’ın 50 yaşında vefatı, istikameti Doğu’yu gösteren savaş yayının kendisinden sonra Osmanlı mülkünün sözünü söyleyecek hünkârlara mirası mahiyetindeydi. Fatih Sultan Mehmet döneminde devlet anlayışında tesis edilen kurumlar ve fetihlerde izlenen politikalar ifade edildiği üzere Osmanlı Devleti’ne “Cihan Devleti” payesi kazandırmış, Osmanlı hükmünün kanun olduğu bu topraklar bu hükmün hâkimiyetine mazhar olmuştur. “Fatih Sultan Mehmet, imparatorluğu 16 M. C. Şehabettin Tekindağ, “Fatih Devrinde Osmanlı-Memlüklü Münasebetleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.30, Mart 1976, s.75, 17 Ş. Tekindağ, a.g.m, s.73-85; Ayrıca bkz., Muhammed Harb, Yavuz Sultan Selim’in Suriye ve Mısır Seferi, Yeni Asya Yay., İstanbul 1986, s.36. (Bu eser Muhammed Harb’in İstanbul Ü. Tarih Bölümü’nde hazırladığı “I. Selim’in Suriye ve Mısır Seferi Hakkında İbni Iyas’ta Mevcut Haberlerin Selimnamelerle Mukayesesi” adlı doktora çalışmasının hülasası mahiyetindedir.) 12 merkezi-mutlak bir yetki modeliyle kurandır: Yavuz ve Kanuni bu modelin en gelişmiş düzeyde uygulayıcısıdır.” 18 Fatih Han’dan sonra hükümdar olan II. Bayezid Han dönemi (1481-1512) bir nevi yükselme döneminde durgunluğun yaşandığı, fetihlerin yavaşladığı bir zaman dilimidir. II. Bayezid Han naif yürekli, kan dökmekten hazetmeyen, sulhun hâkimiyetini devlet anlayışının merkezine alan bir hünkârdır. Dirayetli yönetimler zamanında sulh hem Osmanlı ülkesinde hem de komşu ülkelerde halkın faydasına olan bir mefhum olsa da II. Bayezid Han’ın yönetimi çoğu zaman liyakatsiz devlet ricaline bırakması, Osmanlı mülkünün temelini oluşturan gazâ ruhu ve bu ruhun Anadolu’daki temsilcileri olan Tımarlı sipahilerin üzerinde menfî tesire sebep olur. Ayrıca ekonomik zorlukların sabırları tükettiği bir devirde bazı yöneticiler ve halkın bir kesimi devletin âli menfaatlerinden ziyade şahsi ikballerinin peşine düşerler. 19 Fetihlerin yavaşlamasında şüphesiz Bayezid-i Veli’nin kardeşi Cem Sultan20 ile girdiği taht mücadelesi önemli bir rol oynar. 18 Yaşar Yücel, Ali Sevim, Osmanlı Klasik Döneminin Üç Hükümdarı: Fatih-Yavuz-Kanuni, TTK Yay., Ankara 1991, s.VII-VIII. 19 Bkz., Çağatay Uluçay, “Yavuz Sultan Selim Nasıl Padişah Oldu?” [I], İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, C.6, S.9, Mart 1954. (Yazarın aynı isimde muhtelif tarihlerde üç makalesinin neşri hasebiyle herhangi bir karışıklığı önlemek için parantez içerisinde verilen numaraların şahsımızca belirtilme lüzumu duyulmuştur.) 20 Şehzade Cem’e “Sultan” unvanının verilmesinde kısa süren bir hükümdarlık macerası tesadüf eder. Ağabeyi II. Bayezid’in hükümdarlığını ilanıyla birlikte, Şehzade Cem asker toplayıp Bursa üzerine yürümüştür. II. Bayezid tarafından gönderilen orduyu mağlup ederek (28 Mayıs 1481) Bursa’ya girmiş, burada kendi adına para kestirip, hutbe okutarak hükümdarlığını ilan eder. Yalnız bu hükümdarlık süresi sadece 18 gün sürmüştür. Bu hırslı şehzadenin hâkimiyet süresinden sonra vefatına kadar geçen 14 yıllık sürenin hemen hemen 13 yılı şövalyelerin, Fransa kralının, Papa’nın esareti altında geçmiştir. 1495 yılında Napoli’de vefat eden Cem Sultan’ın naaşı ancak 1499 yılında II. Bayezid Han’ın talebi üzerine Türkiye’ye gönderilmiştir. Bursa’da büyük ağabeyi Şehzade Mustafa’nın yanında medfundur. II. Bayezid Han kardeşinin vefatını duyunca gıyabında cenaze namazı kıldırmış, üç gün matem ilan etmiş ve yüz bin akçe sadaka dağıtmıştır. Şiire, edebiyata düşkün, Fatih Han’ın pek sevdiği bu şehzade öldüğünde daha 36 yaşındadır. Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e, C.II, s.163-174; Muammer YILMAZ, Cem Sultan, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2011. Ağabeyine şiir aracılığıyla meramını anlatması bakımından şu beyit dikkate şayandır: “Sen bister-i gülde yatasın şevk ile handân / Cem hecr ile bâlin idine hârı sabeb ne? Bu saltanat-ı dünye ola adle mukarin / Haccü’l Haremeyn ânı taleb kılsa aceb ne? (Sen gül yastığında neşe ile gülerek yatarken, benim mihnet fırınında dert çekmeme (yanmama) sebep nedir? Bu dünya saltanatı eğer adilane ise hacı olmuş bir kimsenin onu istemesi neden şaşılacak bir şey olsun.) 13 Cem Sultan’ın saltanat iddiası kendisini Karamanoğulları’yla, Memlüklerle, Rodos şövalyeleriyle nihayetinde Papa’ya kadar uzanan ittifaklara götürür. Cem Sultan’ın saltanat için Osmanlı düşmanları nezdinde giriştiği olaylar II. Bayezid Han’ın çoğu zaman fetih politikasını etkilemiş, biraz da hünkârın mizacının etkisiyle içtimai hayatta yeniliklere imza atılmış, devlet İslam dünyasının siyasi önderliğinin yanında ilim dünyasının da önderliğini elde etmiştir.21 II. Bayezid Han, babası döneminde fethedilemeyen Boğdan’ı Osmanlı hâkimiyetine alır. Lehistan’a seferler düzenleyen hünkâr, denizlerde Venediklilere karşı önemli zaferler elde eder, bir taraftan da Endülüs Müslümanlarının Avrupalılar tarafından katliama maruz bırakılmamaları için onlara yardıma koşar. II. Bayezid Han döneminde Osmanlı-Memlük ilişkileri Fatih Han dönemine nazaran daha da gerginleşerek, 1485-1491 yılları arasında iki devlet arasında muharebelerin yaşanmasına sebep olur. 1491 yılında Memlük Devleti’yle mütareke yapılsa da Bu siteme II. Bayezid Han şu şekilde mukabelede bulunur: Çün rûz-ı ezel kısmet olunmuş bize devlet / Takdîre rızâ vermiyesin böyle sebeb ne? Haccü’l-Haremeyn diyüben dâva kılarsın/ Bu saltat-ı dünyevîye bunca taleb ne? (Mademki saltanat ezelden bize kısmet olmuş, takdire böyle razı olmamana sebep ne? Sen, bana hacı olduğunu iddia ediyorsun. O halde hacı olmuş insanın bu dünya saltanatını istemesinin manası ne?)” M. Yılmaz, a.g.e., s.54. Türk milleti Osmanlı hanedanına mensup şehzadeler içerisinde belki de en fazla muhabbeti Cem Sultan ile Süleyman Han’ın büyük oğlu Şehzade Mustafa’ya beslemiştir. Cem Sultan babasının karakterini taşıyan, ‘Fatih’ ruhu özümsemiş bir şehzadeydi. Şehzade Mustafa da dedesi Yavuz Han misali cihangirlik emarelerini taşıyan kişiliğe sahipti. Yani her ikisi de “Şahların kalıcılığı evlat iledir, selef halefin adıyla yaşar.” ( İdris-i Bidlisî, Selim Şah-nâme, haz., Hicabi Kırlangıç, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001, s.50.) sözündeki derin anlama layık şehzadelerdi. Ama mukadderat ikisine de saltanatı nasip etmedi. Asırlardır bu iki cevhere beslenen deruni muhabbette galiba onları ölüme götüren maceralarının da etkisi bulunuyor. Hal böyle iken bazı yazarların Cem Sultan’a olan sevgiyi; “Cem-severlik oryantalizmin bir yan ürünüydü.” (Reha Bilge, 1514-Yavuz Selim ve Şah İsmail, Giza Yay. İstanbul 2010, s.11) diyebilme gafletinde bulunmalarını, milletimizin sevgi anlayışından nasibini alamamak ve hanedanı anlamamak olarak değerlendiriyoruz. Bilhassa 21. asırda popüler kültürün etkisiyle sevgimizin ve nefretimizin oryantalist zihniyet tarafından yönlendirilmeye çalışıldığı doğru olsa da Cem Sultan’a olan muhabbet Batı istediği için oluşmadı. Bu sevgi; dünya tahtına 18 gün oturan Şehzade’nin, hükümranlığı ebede kadar sürecek gönül tahtına oturması anlamına geliyor ve tarih onu ‘Sultan’ payesiyle taltif ediyordu. Cem Sultan’ın veya Şehzade Mustafa’nın unutulmaması Türklerin mağduriyet yaşamış kişilere olan sevgisini göstermekle birlikte bu hafızayı sahiplenme duygusu, yönetim konumunda da olsa haksızlığa karşı çıkışın tezahürüdür. 21 “Padişah sofu ve ‘veli’ tabiatlı idi. Bayezid meydanında kendi külliyesiyle birlikte caminin inşası bitince Bayezid: ‘Her kim ömrü boyunca ikindi ve akşam namazlarının sünnetlerini terk etmemiş ise ilk Cuma namazında o imam olsun.’ buyurmuştu. Bu hususta kendisinden başka kimse çıkmamış; hazerde ve seferde hiçbir sünneti bırakmadığı için namazı kendisi kıldırmıştır.” Evliya Çelebi I, 143’ten naklen Osman Turan, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Ötüken Neşriyat, 19. Baskı, İstanbul 2010, s.296. “Onun bu hüviyeti ilim ve imanın yükselişinde müessir olmuş; müstakbel cihadın manevi hazırlığı ve kültür hamlesi vuku bulmuştu. Bayezid’in mührünü taşıyan sayısız yazma eserin Türkiye ve Avrupa kütüphanelerinde bulunması da onun kültür faaliyetleri arasında derhal dikkati çekmektedir.” O. Turan, a.g.e., s.296. 14 Fatih Han zamanından beri gerilen savaş yayının kendini Yavuz Han zamanına hazırladığı büyük bir hakikattir.22 II. Bayezid Han’ın yapılan bu savaşlar sonucunda Memlüklere yenilmesinin yanında, Akkoyunlu Devleti’nin yıkılmasıyla yerine şeyhlikten şahlığa uzanan bir macerayla Safevi Devleti’nin tesisine ve bu devletin Anadolu’da halifeleri aracılığıyla Şii-Sünni ayrımını körükleyerek Anadolu Kızılbaşlarını Osmanlı mülkünü tarumara alet etmesi gibi olaylara seyirci kalması Yavuz Han’ın tahtı ele geçirme azmini artıran sebepler arasındadır. “Şiiliğin yayılmasına hizmette, oğullarına Şehinşah, Âlemşah, Selimşah gibi isimler veren, İran kültürüne aşık II. Bayezid, adeta başta geliyormuş gibi bir fikir veriyordu. Hele Amasya valisi Şehzade Ahmet’in etrafını, Sofuların ileri gelenleri sarmıştı. Bunlar şehzade maiyetinin ekâbir ve güzideleri arasında idi, bir dedikleri iki olmuyordu. Şah İsmail’in emirleri Amasya’daki bu Kızılbaş mümessillere gönderiliyor, oradan da çevredeki halifelere ulaştırılıyordu. Bu suretle Amasya’da aktif bir Şii karakolu kurulmuş, Şehzade Ahmet’in himayesi altında faaliyete geçmişti. Kızılbaş mümessillerinin açık ve gizli çatışmaları, Amasya’daki Sünnileri kızdırmış, bu yüzden zaman zaman sert tartışmalar veya kanlı çarpışmaların meydana gelmesine sebep olmuştur. Bir çokları, şehzade Ahmet’in Şiileri koruyucu tertiplerinden çekinerek Trabzon Sancak Beyi Şehzade Selim’in yanına kaçmışlardır.” 23 1.1.2. Yavuz Sultan Selim Han’ın Şehzadelik Dönemi II. Bayezid Han’ın 8 oğlu bulunmaktaydı. Bunlar; Abdullah, Şehinşah, Âlemşah, Mahmut, Mehmet, Ahmet, Korkut ve Selim’dir. II. Bayezid’in son senesinde hayatta kalan şehzadeler sırasıyla; Ahmet, Korkut ve Selim’dir.24 Şehzade Ahmet Amasya, Şehzade Korkut Saruhan (Manisa) ve Şehzade Selim Trabzon sancaklarında bulunuyordu. 22 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.193-195. 23 Ç. Uluçay, a.g.m, s.56-57. Karaman Beylerbeyi Şehzade Şehinşah hünkârın son yılında yani 1511 yılında vefat etmiştir. 24 Bkz. , İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.234. 15 Şehzade Korkut dedesi Fatih Han’ın yanında büyümüş; “alim, fazıl ve musikişinastı; İslam hukukuna dair geniş bilgisi olup Arapçayı hem anlar ve hem yazardı; babasına gönderdiği bazı mektupları Arapça idi. Harimî mahlasıyla şiirleri vardı.” 25 Ayrıca “Gıdâ-i ruh” adını verdiği saz kendisi tarafından icat edilmiştir. Görevli olduğu sancakların deniz kenarında olması hasebiyle denizcilerle yakın irtibat kurmuş, hatta Tük denizcilik tarihinde önemli bir yeri bulunan Oruç Reis’e ve kardeşi Hızır Reis’e ihsanda bulunduğu dile getirilir. Bu hususta Rodos şövalyelerinden para karşılığında Türk esirlerini esaretten kurtardığını da belirtmek gerekir.26 Şehzade Korkut’un da içinde olan saltanat kaygısı onu amcası Cem Sultan gibi maceralara sürüklediği halde sonu amcası gibi olmamıştır.27 “Şehzadeler içinde babasına karşı ilk isyan bayrağını açan Korkut oldu. Korkut babasının tahta çıkmasına kadar nâib-i saltanatlık yapmış28, küçük olduğundan uzun müddet İstanbul Sarayı’nda yaşamıştır. Şehinşah’ın Karaman’a tayini üzere Saruhan sancak beyliğine gönderildi. Burada 1501 yılı sonuna kadar kaldı. 1502’de Ahmet’in zoruyla, İstanbul’un yakınından kaldırılarak Antalya Sancak beyliğine tayin edildi.” 29 Şehzadenin saltanatı bir kez tatması şiire ve musikiye yatkın ruhunda derin terennümlere neden olmuş, böylelikle diğer şehzadeler gibi onu da taht hırsı sarmıştır. Öyleki Hacca gitmek bahanesiyle Mısır’a gitmesi (1509), bir sene orada kalıp sonra affını talep edip dönmesi ve devamlı İstanbul’a yakın sancakları istemesi Şehzade Korkut’un saltanat müptelalığının göstergesidir. Tahta olan hırsının neticesinde sergilediği tavırlar Antalya sancağında huzursuzluklara sebep 25 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.235. 26 Bkz., Mufassal Osmanlı Tarihi, Komisyon, C.II, Şehir Matbaası, İstanbul, s.722. 27 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.235-236. 28 Şehzade Korkut Fatih Han’ın vefatı üzerine babası Amasya’dan gelene kadar 18 gün süren saltanat vekilliği yapmıştır. Bkz., Ş. Tekindağ, “Bayezid’in Ölümü Meselesi” İÜEFTD, S.24, Mart 1970, s.1-2. 29 Ç. Uluçay, a.g.m., s.58. 16 olmuştur. Şahkulu30 isyanı gibi Anadolu’da derin yaralar açan sorunların temelinde bu hırsı bulmak mümkündür.31 Şahkulu Baba Tekeli ismiyle tarihe geçen bu isyan 1509’da İstanbul’da olan ve tarihçilerin “küçük kıyamet” olarak adlandırdığı depremden daha büyük bir yıkıma sebep olmuştur.32 Bitlisli İdris, Selim Şah-nâme’sinde bu isyan sonucunda 50.000 kişinin öldüğünü belirtir.33 Mübalağa payını düşünsek de bu kadar fazla kişinin bir hiç uğruna ölmesi 30 Şahkulu isyanı Şehzade Korkut’un apar topar sancağını bırakarak İstanbul’a gitmesi neticesinde, II. Bayezid Han’ın öldüğü düşünülerek başlar. İsyanın gelişme seyrinde Şahkulu’nun kendine vezir ataması, ele geçirdiği yerlere sancak beyleri ataması ve Balkanlarda bulunan halifelere mektup göndererek isyana desteklerini talep etmesi kendisinin Şah İsmail’e ilticasından ziyade Osmanlı mülkünü tamamen yıkmaya teşebbüsünün delili mahiyetindedir. Şahkulu’nun ard arda Osmanlıya karşı kazandığı başarılar müritleri gözünde otoritesinin daha da artmasına hatta isminin Şah İsmail’den ziyade bir konuma yükselmesine sebep olur. Bkz., Faruk Sümer, Safevi Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, TTK Yay., Ankara 1999, s.33-34. Antalya sancağı merkez olmak üzere 1511 yılının başlarında vuku bulan Şahkulu (Şeytankulu) isyanı bu yılın temmuz ayına kadar sürerek Antalya’dan Sivas’a kadar Burdur, Bursa, Konya, Saruhan Sancağı, Erzincan gibi birçok Anadolu şehrinde etkili olmuştur. Şahkulu nam Şah İsmail taraftarı bu kişi Şeyh Haydar’dan icazet alan babası Hasan Halife’den sonra onun postuna oturur. Anadolu’da devlet dirayetinin iyiden iyiye yok olmasını fırsat bilen Şahkulu -şehzadelerin saltanat mücadelesinin etkisiyle- Anadolu’yu Safevî hükümranlığı altına almak için Osmanlı mülkünde derin yaralar açan isyana yeltenir. Din, iman, peygamber, mehdi gibi kavramlar çerçevesinde halkın kışkırtan bu tayfa; “Her gittikleri yerde Kuran-ı Kerim’i yerlere atıyor ve yakıyorlardı. Saflarına geçmeyenleri, 7’sinden 70’şine kadar kılıçtan geçiriyorlardı.” M. Uluçay, a.g.m.,s.66. Öyleki Kütahya’da Karagöz Paşa’yla yapılan savaşın neticesinde “Karagöz Paşa’nın kafasını kestirdi, vücudunu kazığa oturttu, sonra da kebap yaptı.” (a.g.m., s.68.) Şahkulu isyanı Ağustos 1509’da olan büyük depremden daha fazla tahribatı devlete ve halka vermişti. Karaman Beylerbeyi Şehzade Şehinşah’ın Şahkulu’yla hareket etmesi ve Amasya valisi Şehzade Ahmet’in şehirden ayrılması üzerine vekil bıraktığı oğlu Murat’ın Kızılbaş olması devlet organlarında vuku bulan çatlağın mahiyetini izah edecek konumdadır. Anadolu’da halkın huzurunun kalmaması Osmanlı hükümranlığının sorgulanmaya başlanmasına sebep olmuş ve isyan neticesinde Tımar sisteminin bozularak üretimin yavaşlaması, iktisadi sistemde de derin yaralar açmıştır. Şehzade Ahmet taraftarı olan sadrazam Ali Paşa Sivas civarında Şahkulu’yla yaptığı savaş neticesinde hayatını kaybetmiştir. Burada Şahkulu’nun da öldüğü rivayet edilir. İsyancılar Erzincan civarında da bulunduktan sonra Şah İsmail’e avdet ederler. (a.g.m., 69-73.) Anadolu’nun dirliğini yerle bir eden bu kişi isyana başlamadan Antalya ve çevresinde öyle bir güven kazanır ki II. Bayezid Han dahi para göndererek ona taltifte bulunur. Bkz. İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.254. Anadolu’da çıkan Kızılbaş isyanlarının ortak noktasını dış destekli olmalarının yanında mehdilik anlayışı teşkil eder. Şahkulu isyanından önce 1240 yılında “Baba İshak” yahut “Baba Resûlullah” ismiyle adlandırılan isyanda elebaşı Baba İshak öldürülmesine rağmen, müritleri ona kutsallık atfederek peygamber hatta Allah konumuna yükseltmişlerdir. Baba İshak’ın ölmeyerek göğe yükseldiği inancı Kızılbaşların ona ne denli inandıklarını göstermesi açısından önemlidir. Bu misalde de anlaşılacağı üzere, asırlarca Anadolu’ya büyük tahribat veren düşüncenin temelinde cehalet neticesinde oluşan taassup vardır. Bu gibi batıl itikatları bütün Kızılbaş isyanlarında görmek mümkündür. Bkz. F. Sümer, a.g.e., s.40. Bu isyanların evveliyatı olduğu gibi, Süleyman Han döneminde “Baba Zünnun, Veli Halife, Kalender” isimleriyle, ta III. Murat Han döneminde vukua gelen “Sahte Şah İsmail” isyanına kadar gider. Bkz., Faruk Söylemez, “Anadolu’da Sahte Şah İsmail İsyanı”, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.17, 2004, s.76. 31 Geniş bilgi için bkz. , Ç. Uluçay, a.g.m., s.58-59. 32 Bu deprem sonucu “İstanbul’da 1070 ev, 109 cami harap oldu, 5000 kişi telef oldu.” Kemalpaşazâde defter I ve VII’den naklen Ahmet Uğur, Yavuz Sultan Selim, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları Nu. 2, Kayseri 1989, s.4. 33 İdrîs-i Bidlîsî, a.g.e, s.89, 17 Osmanlı mülkünün her daim büyük badireler atlattığı halde devlet teşkilatlanmasının ne denli sağlam bir zeminde bulunduğunu gösterir. Şehzade Ahmet gerek babası, gerekse devlet ricalı tarafından saltanata namzed görülen birisiydi ama tarih her zaman babaları tarafından sevilen şehzadelerin tahta çıkmadığını Cem Sultan misalinde olduğu gibi Şehzade Ahmet’te de gösterir. Şahkulu ile girişilen mücadelede; “Sultan Ahmet, en büyük taraftarı Ali Paşayı kaybedince çok üzüldü. Anadolu ve Kapıkulu halkına ağır sözler söyledi. Ordusuyla arasındaki soğukluk bir kat daha fazlalaştı. Hele Yavuz Sultan Selim’e Avrupa’da bir sancağın verildiğini işitince hiddeti bir kat daha arttı. Şahkulu işini bir tarafa bırakarak, Selim meselesini takip etmeye başladı. Anadolu’yu Kızılbaştan temizlemeye uğraşacağına, Afyon’da oturarak, Anadolu’nun yakılıp yıkılmasına, halkın soyulmasına, devlet kuvvetlerinin yenilmesine seyirci kaldı. Günlerini padişahlık hayallerinin tahakkuku için Edirne’ye ulaklar ve mektuplar göndermekle geçirdi. Kanlı sahnelere aldırış bile etmedi. Şehzadenin bu hali, Anadolu halkı ve askerlerinin gözünden kaçmadı. Millet nazarında itibardan düştü. Kosova da, Niğbolu, Varna savaşlarında boy ölçüşmüş, kılıç tokuşturmuş neslin çocukları böyle korkak, menfaatini düşünen bir padişah namzedinden yüz çevirmiş, buna mukabil içi savaş ve kahramanlık destanlarıyla yanan Yavuz Sultan Selim’e karşı büyük bir sempati beslemeye başlamıştır.” 34 Şehzade Ahmet ve Şehzade Korkut’un Şahkulu isyanında acziyet içerisinde kalmaları, halk ve ordu nezdinde bu tehlikeyi önleyecek yegâne gücün Şehzade Selim olduğu kanaatinin güçlenmesini sağlar. Diğer şehzadelere nazaran cevval, hırslı bir kişiliğe sahip olan Şehzade Selim 147035 yılında Amasya’da doğmuştur. “Tarife göre orta boylu, toparlak, ve kırmızı ile karışık beyaz yüzlü, çatık kaşlı, beyaz dişli, omuzları ile göğüs arası açık, sakalsız, uzun bıyıklı ve sert bakışlı idi.” 36 Şehzadeliğinde iyi bir eğitim alan Yavuz Han’ın “hocası Muslihiddin Efendi’dir. Lalalığını sırasıyla İlyas Bey, Sinan Bey, eski Karahisar sancak beyi diğer Sinan 34 Ç. Uluçay, a.g.m., s.74. 35 Yavuz Han’ın doğumuna dair kaynaklarda farklı tarihlere rastlamak mümkündür. Bkz., Selahattin Tansel, Yavuz Sultan Selim, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1969, s.1. 36 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.238. 18 Bey, Nasuh Bey, Kızkapanoğlu Mehmet Bey, eski Sivas sancak beyi Çaşnigir Sinan Bey, Süleyman Bey, Fenârîzâde Mehmet Bey ve Hamza Bey yapmıştır.” 37 “Yavuz, diğer şehzadelerden daha enerjikti, ileri görüşlü ve sertti. Yapacağı işlerde uzun boylu düşünür, etrafındakilerle konuşur, sonra kat’î kararını verirdi. Bir karar verdikten sonra dönmez, önüne gelen engelleri yok etmeğe çalışırdı. Kararlarını yerine getirmek için planlı çalışırdı. Yalan, rüşvet ve iltimas, nefret ettiği şeylerdi. Yolsuz[luk]larla mücadele etmekten, onların kafasını uçurmaktan zevk alırdı. Adam seçmesini ve tutmasını çok iyi bilirdi. Onun padişah olmasında, başarılarında birinci derecede rolü bu insan seçmesi oynadı. Padişah olmayı kafasına koyduktan sonra güvendiği adamları İstanbul’a veya şehzadeler yanına gönderdi. Onlardan aldığı raporlar sayesinde gerekli tedbirler alabildi. Tahta geçmeden önce kullandığı casuslar yalnız İstanbul, Edirne ve Amasya’dan esen havayı anlamakla kalmadılar, aynı zamanda Selim hakkında geniş propaganda da yaptılar; Selim’e nasıl hareket etmesini de gösterdiler. Burada şunu da kaydedelim ki, bu haber alma işinde, haremde yaşayanların da çok faydası oldu. Şehzadeler muhtelif anadan doğmuşlardı. İstanbul ve haremde yaşayan kardeşleri ve yakınları vardı. Zaman zaman padişahı görmeye gelen anaları, cariyeleri de burada olup bitenleri ya doğrudan doğruya veya vasıtalı oğullarına bildiriyorlardı. Aynı zamanda harem, şehzadelerin leh ve aleyhinde, padişaha doğrudan doğruya tesir yapılan yerdi.” 38 İslam Ansiklopedisi’nde de Yavuz Han’ın bu meziyetleri tasdik edilerek, onun şehzadeliği sırasında İran’ı ve Arabistan’ı -kesin olmamakla birlikte- gezmiş olduğu ifade edilir.39 Yavuz Han’ın annesi Dulkadıroğlu Alâüddevle Bozkurt Bey’in kızı Ayşe/Gülbahar Hatun’dur.40 Karısı Hafsa Sultan’a dair tarihi vesikalarda kesin bir bilgiden ziyade malumatlar mevcuttur. Bazı tarihçiler -Hammer- eşinin Kırım Hanı’nın kızı olduğunu yazsa da vakfiyesinde geçen “Hafsa binti Abdulmuin” 41 ibaresi onun cariye olduğuna işaret ediyor. Fakat İslam Ansiklopedisi’nde ise şehzadenin taht uğraşında “(…) kayın pederi olan Kırım Hanı Mengli Giray’dan 37 Feridun M. Emecen, Zamanın İskenderi Şarkın Fatihi Yavuz Sultan Selim, Yitik Hazine Yay., 3. Baskı, İstanbul 2011, s.29. Yavuz Han’ın annesi bazı kaynaklarda Dulkadırlı Alâüddevle’nin kızı değil, bölgedeki Türk beylerinden birinin kızı olarak belirtilir. Bkz., F. Sümer, TTK Yay., Belleten, C.LVI, S.217, Aralık 1992, s.682, not 24. 38 Ç. Uluçay, a.g.m., s.74-75. Yavuz Han’ın hususi özelliklerine dair bilgi için, “Yavuz Sultan Selim Han’ın Karakteri” bölümünde mevcuttur. Bkz., s.64-92. 39 Bkz., Şinasi Altundağ, İslam Ansiklopedisi, Selim I md., C.10, 2001, s. 423-434. 40 Bkz., F. M. Emecen, İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları-I/ Bayezid (II)- Yavuz-Kanuni, İslam Araştırmaları Merkezi Yay., İstanbul 2011, s.55. 41 M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, TTK Yay., 4. Baskı, Ankara 2001, s.29, 19 aldığı(…)” 42 ibaresi Kırım Hanı’nın Hafsa Sultan’ın babası olduğu ihtimalini artırıyor. Ayrıca Yavuz Han’ın tahta oturmasıyla (24 Nisan 1512) Kırım Hanı’na “babam Kırım hanı” diye başlayan hünkâr oluşunu ve Şehzade Süleyman’ı İstanbul’a göndermesini isteyen bir mektup yazar.43 İhtimal dâhilinde Kırım Hanı’nın Yavuz Han’a saltanat uğraşında yardımlarından dolayı böyle bir ifadeyle hitabı mümkündür. Ama şüphesiz Yavuz Han’ın hünkâr olabilmesinde yadsınamayacak olan yardımların temelinde Mengli Giray’ın Yavuz Han’ı sevmesi, onu hünkâr görmek istemesi yeterli değildir. Aradaki akrabalık bağının bu yardımların temelinde olması kuvvetle muhtemeldir. Şehzade Selim, Trabzon sancağında sancak beyiyken (1487?), daha sonra İstanbul’a yakın olmak maksadıyla sancağının değiştirilmesini talep etmiştir. “Bunun için maksadına uygun olarak Rumeli’de bir sancak istedi ve hemen Kefe’den, Kırım’dan Tuna’ya doğru yürüdü; kendisine Trabzon’a ilaveten bir yer (Kefe) verildi ise de kabul etmeyerek babasından tekrar rica etti, bu defa da şehzadeye nasihat etmek üzere ulemadan Nureddin Sarıgürz44 gönderildi. Fakat Selim, bunu geri çevirdi: ‘Anadolu’da nereyi istersen verelim.’ dediler; ‘Babama mülâki olmayınca cevap veremem.’ diye mukabele etti ve istediği gibi bir cevap alamayınca derhal Kırım hanından aldığı kuvvetle Silistre yoluyla Rumeli’ye (Balkanlara) gelmişti.” 45 Şehzade Selim’i saltanat mücadelesinde bu kadar hızlandıran olay kardeşlerinin özellikle tahtın halefi olarak gösterilen Şehzade Ahmet’in tahta yaklaşabilmek için yaptığı davranışlardır. Bunun yanında kabına sığmaz cihangirlik emarelerini Trabzon valiliğinde gösteren şehzade, babasının devleti iyi 42 Bkz., a.g.md., İA., s.424. 43 Ç. Uluçay, “Yavuz Sultan Selim Nasıl Padişah Oldu?” [II], İÜEFTD, C.7, S.10, 1954, s.127, not 21. 44 Ş. Tekindağ bu zatın ismini “Sarı Görez” olarak belirtiyor. Bkz., Ş. Tekindağ, “Bayezid’in Ölümü Meselesi”, s. 3. Muhtelif kaynaklarda “Sarıgürz” biçiminde yazıldığı için bu isim üzerinde hemfikir olunmuştur. Bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.21; Yaşar YÜCEL, Ali SEVİM, Osmanlı Klasik Döneminin Üç Hükümdarı: Fatih-Yavuz-Kanuni, TTK Yay., Ankara 1991, s.108; Celâlzâde Mustafa, Selimnâme, haz. Ahmet Uğur-Mustafa Çuhadar, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1990, s.295. 45 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.239. Şehzade Selim’in burada Nureddin Sarıgürz’e verdiği cevap taht yolundaki kararlılığını fevkalade özete şayandır: “… ve rızadan garaz Trabzon’a varmak, gökden Cebrâil inüb ve Peygamber dilek ederse kabul eylemezün.” İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.239, not 3. 20 yönetememesinden ve Doğu’da baş gösteren Safevî hareketlenmesinin Devlet-i ´Aliyye-i Osman-ı tehdit eden davranışlarından el çektirilmemesi de şehzadenin tahtı ele geçirme hırsını daha da artırır. Şehzade Selim’e, ağabeyi Şehzade Ahmet’in veliaht yapılmayacağı ahdi46 verilerek, kendisine Rumeli’nden Semendire sancağı ile birlikte Alacahisar ve İzorvik sancakları da verilmiştir.47 İktidarı ele geçirme hırsını her daim muhafaza eden Şehzade Selim 40 bin48 kişilik ordusuyla her an savaşa hazır bekler. Bundan dolayıdır ki kendisine verilen Semendire sancağına gitmemiş ordusunun başında kalmıştır. “Şehzade Selim Semendire’ye gitmeyip yolda ayak sürürken merkezden sancağa gitmesi emrolundukça Şahkulu muharebesi neticesini ve Ali Paşa’nın muzafferiyet haberini beklediğini arz ediyordu. Filhakika Şahkulu muharebesi olmuş ve muzafferiyet yerine Ali Paşa maktûl düşmüş, Şehzade Ahmet, asileri takip edecek yerde Amasya’ya çekilmişti. Vezir-i âzam Hadım Ali Paşa’nın maktûl olduğunu duyan Sultan Bayezid o sırada Karaman valisi olan oğlu Şehinşah’ın vefatını da haber alınca fazla müteessir olarak Edirne’den İstanbul’a hareket edip saltanattan katî surette çekilmeğe karar verdi; devlet ricalini davet ederek görüştü; ekseriyet Şehzade Ahmet’in hükümdar olmasını muvafık gördüler.” 49 Devlet ricalinden önde gelen birçok kişi II. Bayezid Han’ın tahttan çekilmemesi için çaba sarf etse de hünkâr, Şehzade Şehinşah’ın kaybıyla iktidarı bırakmaya karar verir. II. Bayezid Han: “…Muaccelen Ahmet Han’ı getürün ve benim fermanımı yerine getirün; mülkü sahibine virem, tahtı vârisine teslim kılam…” diyerek Şehzade Selim’e verilen ahidnâmenin hükmünü ortadan kaldırıyordu.50 “Selim alınan kararın kendisine verilen ahidnâme hilâfına olduğunu anlayınca kırk bin kişilik bir kuvvetle birdenbire Çorlu’da babasının kuvvetlerinin 46 II. Bayezid Han’ın ahidnâmesi şöyledir: “Kendü ahdinde kimesneyi yerine padişah eylemek sevdasında olmayub ol emr-iradetullah ile tefviz oluna.” Bkz. İshak b. İbrahim, vr. 53ab’den naklen Ç. Uluçay, “Yavuz Sultan Selim Nasıl Padişah Oldu?” [I], s.86. 47 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e. , C.II, s. 40. 48 Bu sayının birçok kaynakta mübalağa olduğuna temas edilmiştir. Bkz. F. M. Emecen, Zamanın İskenderi Şarkın Fatihi Yavuz Sultan Selim, s. 57. 49 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.241-242. 50 Âli tarihi, basılmamış C.I, s.208’den naklen İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.242. 21 bulunduğu Karışdıran ovasına geldi. Şehzade Ahmet taraftarları, padişah[ı], Selim’in aleyhine tahrik için arabasının örtüsünü kaldırarak ‘Elinizi öpmeğe gelen oğlunuzun kuvvetini görün, müretteb ve müsellâh askerlerle oğul babayı böyle mi ziyaret eder?’ diyerek Bayezid’i oğluyla muharebeye teşvik etmişlerdi.” 51 1511 Ağustos’unda baba ve oğul arasında yapılan savaşta II. Bayezid Han galip gelir. Şehzade Selim ise deniz yoluyla Kefe’ye geçer. 52 İstanbul’a davet edilen Şehzade Ahmet’in önünde yeniçerilerin haricinde taht için hiçbir engel kalmamış gözüküyordu. Avrupalı bir mütefekkir yeniçeriler için “dahiyane vahşi bir buluş” ibaresini kullanır. Türk tarihinde önemli bir yer işgal eden bu askerler müspet veya menfi manada tarihimizin dönüm noktalarında önemli roller üstlenmişlerdir.53 Şehzade Ahmet’in taht rüyaları kurarken; Şehzade Selim’in büyük bir yeis içinde olduğu zamanda “Yeniçeriler” tarihin akışını değiştirerek Şehzade Selim için tahta giden yoldaki engelleri kaldırmışlardır. “Yeniçeriler aralarında görüşerek Şehzade Ahmet’i hükümdar tanımamaya karar verdiler ve bundan başka üç bin kadar yeniçeri, vezir-i âzam Hersekzâde Ahmet, ikinci vezir Koca Mustafa Paşa’larla Rumeli Beylerbeyi Hasan Paşa’nın, kazaskerlerden Müeyydzâde Abdurrahman ve Nişancı Tâcizâde Cafer Çelebi’lerin evlerini yağma ettikleri gibi, fırsat bulan bazı ayak takımı da bazı Yahudi evleriyle bir kısım ticarethaneleri yağmaladılar. Vezir-i âzam Hersekzâde saklandı ve hemen azlolunarak yerine ikinci vezir Koca Mustafa Paşa vezir-i âzam oldu(1511 Eylül’ün sonu). Yeniçeriler, Selim’e sadakat göstererek onun gelmesinde ve veliaht olmasında ısrar ettiler. Bu haberi Şehzade Ahmet duyunca Anadolu’ya döndü. (…)” 54 51 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.242. 52 Yavuz Han’ın -Şebinkarahisar ve Bolu sancağı verilmeyince- oğlu Şehzade Süleyman için Kefe sancağını talep etmesi, buranın tahtı ele geçiremediğinde sığınabileceği ve taht iddiasını devam ettirebileceği bir konumda olması sebebiyle akıllıca bir tercihtir. Babasıyla giriştiği mücadelede yenilmesine rağmen Kefe’ye geldiği halde Kırım Hanı’nın her zaman Yavuz Han’a destek vermesi onun ileri görüşlülüğünü ispatlar mahiyettedir. 53 Yeniçeriler hakkında bkz., İlber Ortaylı, Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek, Timaş Yay., 29. Baskı, İstanbul 2009, s.27-34. 54 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.243-244. “Üsküdar Maltepe’sine kadar gelmiş olan Şehzade Ahmet’in geri dönmesi için yeniçeri ocağı tarafından gönderilen yayabaşılara Ahmet’in itibar etmemesi üzerine onlar geri dönüp Ahmet’in muhalefetini söylediler. Galeyana gelen yeniçeriler ağalarının üzerine hücum edip ‘padişahımız Sultan Selim’i baş dikip bizi Sultan Ahmet üzerine göndersin demeleri üzerine yeniçeri ağası vezirlere gidip hali anlattı.’ Vezirler: ‘Kul nerede ise biz oradayız.’ diyerek hep beraber gidip durumu Sultan Bayezid’e arz edince padişah da ‘asker nerede ise ben oradayım cevabını verince Selim’i davet etmek üzere evvelce Selim’den mektup getiren kapıcıbaşı Yusuf’u çağırıp: ‘Oğlumu askerime baş diktim vallah ve billah ve tallah hiçbir veçhile hayal etmeyup bu canibe müteveccih olsun, bir dürlü şüphe etmesün.’ diyerek Selim’e (…) ferman göndermiştir.” Topkapı Sarayı Arşivi Nu. 7072’den naklen İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.244, not 1. 22 Şehzade Selim’i tahta çıkarmak için yeniçeriler yağmaya başladıklarında “Allah Allah Sultan Selim’in devletine ve düşmanlarının körlüğüne”55 narası bir bakıma Şehzade Selim’i hünkâr ilan eden ferman hükmündeydi. Şehzade Selim’in dünya savaş tarihinde kahramanlıklarıyla önemli ve haklı bir konumda bulunan yeniçerilerin desteğini almakla -en az- saltanatı müddetince elde edeceği zaferler ölçüsünde önemli olan ilk zaferine imzasını atıyordu. Gelişmelerin II. Bayezid Han ve veliaht Şehzade Ahmet’in umduğu gibi gitmemesi üzerine II. Bayezid Han, Şehzade Selim’le görüştüğünde tahtı bırakmak istemez. Şehzade Selim’i, Şah İsmail’e karşı yapılacak büyük sefere memur etmek istemişse de şehzade bunları reddederek; ordunun muvaffakiyetinin hünkârın ordunun başında olması gerekliliğine bağlı olduğunu söyler. Fatih Han’ın oğlu saltanatı kendi oğluna bırakmak mecburiyetinde kalarak yıllık iki milyon akçelik bir maişet ile Dimetoka’ya gönderilir. 56 Ne garip tesadüftür ki Şehzade Bayezid’i ‘Han’ yapan yeniçeriler (1481) yaklaşık 31 yıl sonra (1512) ondan bu mübarek vasfın alınmasında başlıca âmil olarak tarihe not düşeceklerdir. 57 Bayezid-i Veli’nin tahttan el çektirilmesiyle doğduğu şehir olan Dimetoka’ya giderken 10 Haziran 1512 Perşembe günü Edirne’ye ulaşmadan Havza’da vefat eder. Bazı Osmanlı tarihçisi ve yabancı tarihçiler Bayezid-i Veli’nin ölümüne şüpheyle yaklaşırlar. 58 Bayezid-i Veli hünkâr olarak ölmediği için herhangi bir 55Şirâzlı Edâ’î, vr. 25a’dan naklen Ş. Tekindağ, “Bayezid’in Ölümü Meselesi”, s.6. 56 Bkz. İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.245. 57 Fatih Han’ın veziriazamı olan Karamani Mehmet Paşa’nın Şehzade Cem’i desteklemesi üzerine Şehzade Bayezid taraftarları -Hersekzâde Ahmet Paşa, Anadolu Beylerbeyi Sinan Paşa, yeniçeri ağaları Kasım ve Rüstem Paşa, İstanbul muhafızı İshak Paşa yeniçerileri ayaklandırarak Karamani Mehmet Paşa’nın katline neden olmuşlar ve tarih bir kez daha yeniçerilerin Osmanlı mülkündeki önemine şahit olmuştu. Bkz., F. M. Emecen, İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları-I, s.22-23. 58Bkz., Ş. Tekindağ, “Bayezid’in Ölümü Meselesi”, s.1-14. “… bâdehu Sultan Selim saraya gelüp tahta cülûs eyledi ve Sultan Bayezid Dimetoka’ya varmadan esnay-ı rahda şehadetle âhireti teşrif buyurup…” (Tenkihü’t-Tevarih). “Bayezid Han Dimetoka’yı ihtiyar edip koç ile 23 camide gömülmek istemediğini vasiyetnamesinde belirtse de, Yavuz Han babasını hak ettiği şerefe binaen Bayezid Cami’ndeki türbesine defnettirir.59 “Netice olarak diyebiliriz ki, çok sert bir karaktere sahip olup tahta geçmek için her çareye baş vuran Selim’in, küçük maiyeti ile Dimetoka’ya giden babasını, orada Rumeli beylerini etrafına toplamasından, bilhassa, Anadolu’yu eline geçiren büyük oğlu Şehzade Ahmet’le birleşmesinden endişe ederek, öldürtmüş olması hususu pek de uzak bir ihtimal değildir. Bununla beraber, memleketin içinde bulunduğu feci durumu gören ordunun, bazı ileri görüşlü kimselerin, hâsseten, Anadolu’da 60.000 kişinin ölümüne ve birçok köylerin tahribine sebebiyet veren Şii ve Alevilere karşı zecrî tedbirler alınmasını isteyen Sünni ulemanın destekleriyle iş başına geçen Selim’in, devletin dâhildeki ve hariçteki otoritesini yeniden kurarak büyük tehlikelere göğüs germesi, kısa hükümdarlık devresinde büyük işler başarması, bu hadiseyi unutturmuş görünmektedir.” 60 1.1.3. Yavuz Sultan Selim Han’ın Padişahlık Dönemi Şehzade Selim birçok meşakkatten sonra 24 Nisan 1512’de, 42 yaşındayken tahtın sahibi olur. 61 Osmanlı mülkünün 9. hükümdarı olan Yavuz Sultan Selim Han’ın ilk icraatı kardeşleri Şehzade Ahmet ile Şehzade Korkut’un Osmanlı mülkünde peyda ettikleri karışıklıklara son vermek olmuştur. Yavuz Han pekâlâ devletlerin kanunla yönetildiğini bilen birisiydi. Osmanlı Cihan Devleti’nin “saltanat kanunu” hükümdar ve çocuklarının dışında tahtta hak iddia edebilecek hiç kimseye hayat hakkı vermiyordu. Osmanoğulları’ndan alınan bu hayat hakkı bir nevi Devlet-i ´Ali Osman’ın hayatına eklenen, onun mevcudiyetine doğrudan tesir eden bir haktır. Yavuz Han Şehzade Ahmet gailesinden önce Şehzade Korkut’a saltanatta gözü olup olmadığını tespit etmek için devlet adamlarının ağzından düşüncelerini öğrenmek ister. Zira Yavuz Han’ın tahta oturmasıyla ona: saraydan çıkıp… Karışdıran’a vardıkta Sultan Selim’den ecel şerbeti gelüp bile bile yedirdi vefat etti. Meriü’t-tevarih -Topkapı Sarayı Hazine Kitapları 1338’den naklen İ. H. Uzunçarşılı, a.g,e., C.II, s.245, not 3. 59 Marino Sanuto, 578’den naklen , Ş. Tekindağ, “Bayezid’in Ölümü Meselesi”, s.11, not 43. 60 Ş. Tekindağ, “Bayezid’in Ölümü Meselesi”, s.14. 61 “Yıldızların işaret ettiği saatte, takvimin övündüğü talihle.” Bkz., İdrîs-i Bidlîsî, a.g.e., s.99. 24 “Benim vicdanımda mülk ve devlete cidden rağbet yoktur; muradım bir köşede huzur edip devam-ı devletimiz duasına muvazabettir.” demiştir. 62 Şehzade Korkut’un bu cümleyi söylediği halde kendisine gönderilen mektuplara olumlu cevaplar vermesi üzerine Yavuz Han tarafından idam fermanı verilir. “Korkut Bursa’ya getirilirken yolda Emed kasabasında ve uyku esnasında kapıcıbaşı Sinan Ağa tarafından kement ile boğularak cesedi Bursa’ya Orhan Gazi türbesine defnedildi ve sadık kölesi yani sadık musahibi Piyale Bey de türbesine türbedar tayin olundu(13 Mart 1513).” 63 Yavuz Han çok sevdiği ağabeyi Şehzade Korkut’un ölümünden büyük üzüntü duyar. Hatta ağladığı çok nadir görülen hünkâr, vezirlerinin yanında kendini tutamayarak gözyaşlarına hâkim olamaz. Onun bu duygu yüklü hali ağabeyinin saklandığı yeri söyleyen 15 kişinin ölüm emrinin verilmesine engel olamamıştır. 64 Osmanoğulları’nda nikris hastalığı gibi, taht uğruna doğuda yahut batıda düşman ile işbirliğine girmek de galiba ırsî bir özelliktir. Bu beyanda Şehzade Ahmet’in, Yavuz Han ile giriştiği iktidar mücadelesinde muvaffak olamayınca oğullarını Şah İsmail’e göndererek ondan medet umar. Ama attığı her adım onu Yavuz Han’a daha da yaklaştırır. “Yavuz’un yanındaki devlet adamları lisanından Ahmet’e mektuplar yazılarak şehzadelerin ve Veziriazam Koca Mustafa Paşa’nın katledilmelerinden ve kendilerinin zor durumdan şikâyet edilerek ‘gelecek olursa ilk çarpışmada kendisine iltihak edecekleri hususunda şehzade inandırılmıştı. Bu mektupları alan Ahmet, büyük ümide düşerek Malatya’dan Amasya’ya avdet ve oradan topladığı askerle Konya’ya ve oradan Bursa üzerine yürüdü. (…) Şehzade Ahmet çarpışmalarda mektupların yalan olup aldatıldığını anladı ise de çekilmeye imkân olmadığını görerek harp etti; nihayet atından düşerek yakalandı ve askeri bozuldu; o da Sinan Ağa tarafından boğuldu ve bu suretle Şehzadeler gailesi tamamen sona erdi (Ocak 1514).” 65 Şehzade gailesinin çözüme kavuşturulmasıyla birlikte devleti temelden sarsan Safevilere dair önlem alınması öncelikli hedefler arasındadır. Yavuz Han 62 Âli tarihi 212’den naklen İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.251, not 1. 63 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.251. 64 Bkz., Yılmaz Öztuna, Yavuz Sultan Selim, Babıali Kültür Yayıncılığı, 5. Baskı, İstanbul 2011. s.51. 65 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.252. 25 şehzadeliği döneminde -Trabzon sancağında- Osmanlı mülkünü tehdit eden Şii tehlikesini yakından görerek devlet ricaline bu tehlikeyi haber verdiği halde ne yazık ki devlet yaklaşan tehlikenin önemini bir türlü anlamayıp gerekli tedbirleri alamamıştır. Öyleki devlet tarafından bırakın bu tehlikenin anlaşılmasını, bilmeden de tehlikenin önünü açan hareketler içinde bulunulur. Şah İsmail’in Anadolu’daki müritlerinin rahatlıkla Erdebil’e gelmesi hususundaki isteğinin II. Bayezid Han tarafından kabul görmesi bu misaldendir. Böylelikle Şah İsmail Anadolu’da daha iyi örgütlenerek planları doğrultusunda bu iyi niyet anlayışından büyük fayda sağlar.66 II. Bayezid Han daha sonraları bazı tedbirler alsa da -Mora sürgünü gibi- nihai sonuca ulaşamaz. Merkezi idarenin çoğu zaman Trabzon sancağından gelen raporlara kulağını tıkaması Şehzade Selim’i Anadolu’dan ve Balkan’lardan gelen gaza ruhunu taşıyan yiğitlerle Şii tehlikesine karşı seferler düzenlemekten alıkoyamamıştır.67 Şehzade böylelikle düşmanı daha yakından tanırken; bu uğraşlara katılan yiğitlerin kendisi hakkında yaydığı müspet haberler, askerin ve halkın şehzadeye gösterdikleri teveccühün temelini oluşturur. 68 Asker arasında dilden dile dolaşan “Yürü Sultan Selim, devran senindir.”69 sözü ona gösterilen teveccühün ifadesidir. Yavuz Han kardeşleriyle giriştiği taht mücadelesi sırasında Osmanlı mülküne Osmanoğulları’ndan gelebilecek bütün tehditleri ortadan kaldırdıktan 66 Bkz., Feridun Bey, 345’ten naklen Ş. Tekindağ, “Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi”, İÜEFTD, S.22, C.17, 1968, s.51, not 6. 67 Safevilerin Anadolu’yla irtibatında müstahkem konumu haiz Erzincan’ın fethi böyle bir sefere tesadüf eder. II. Bayezid Han’ın iki devlet arasındaki ilişkiyi bozmamak adına bu toprakların Safevilere geri verilmesini istemesi, II. Bayezid Han döneminde Osmanlı-Safevi ilişkilerinde psikolojik üstünlüğün hep Safeviler lehinde olduğunu gösteren önemli bir misaldir. Bkz., Celâlzâde Mustafa, a.g.e., s.274. Ona keza Şah İsmail’in Dulkadıroğulları üzerine yürürken Osmanlı topraklarını kullanması bu üstünlüğün ayyuka çıkması olarak değerlendirilebilir. 68 Bkz., Ç. Uluçay, “Yavuz Sultan Selim Nasıl Padişah Oldu?” [ I ], s.75-77. 69 Celâlzade Mustafa, a.g.e., s.285. 26 sonra Şahkulu isyanına katılan Anadolu’da iskan edilmiş Kızılbaşları cezalandırma yoluna gider. Mezhep temelinde bir gücün nelere mal olabileceğini şehzadeliğinden bu yana tecrübe eden padişah, Doğu Seferi öncesi arkasında güçlü bir ordu bırakmamak ve Kızılbaş menşeli isyanlara katılanları cezalandırmak maksadıyla bu isyana katılanların isimlerinin yazılması ve merkeze gönderilmesi için buyruk verir: “Hiç beklemeden, her yörede Kızılbaş taifesinden kim varsa ve nerede bulunuyorsa, üç atasına dek bu Safeviye şeyhlerinin üç tabakasına inanan müritlerden iseler, her halükarda ‘İmânı inkârla değiştiren şüphesiz doğru yoldan sapmış olur.’ ayeti gereğince köklerinin kazınmasını ve tebdil ile cezalandırılmayı hak etmişleridir; kaçınılmaz olarak Rum beldelerinde oturan ve yolculuk halinde bulunan bu taifenin yediden yetmişe hepsini yazsınlar ve yüce divanın naiplerine arz etsinler.” 70 70 İdrîs-i Bidlîsî, a.g.e., s.130. Buyrukta “üç atasına dek” cezalandırılması ifadesini Bitlisli İdris şu şekilde açıklar: “Çünkü sapık şahın, kardeşlerinin ve babasının üç nesli, daha önce belirtildiği gibi ayaklanmayı başlatıp ülke fethetmesi iddiası taşımışlar, hepsi sulh seccadesini kılıç ve silah sahiplerinin tahtına dönüştürmüşler ve Ehl-i Sünnet ve’lCemaat’in dosdoğru yolundan Râfizîliğin ve ilhad sahiplerinin sapıklığına saplanmışlardır.” Bkz., a.g.e., s.130. Tufan Gündüz, Kızılbaş isyanlarına katılanların tespiti maksadıyla 40.000 kişinin isminin yazılması ve bunların bazılarının hapse atılıp, bazılarının da öldürülmesine dair önemli tespitler aktarır. Osmanlı kaynaklarının genel itibarı ile bu bilgiyi Bitlisli İdris’in Selim Şah-nâme’sinden aldığını ve Safevi kroniklerinde böyle bir durumdan bahsedilmediğini söyler. Tabi dönemin tahrir defterlerinin incelenmesi bu rakamın abartıldığını bizlere gösteriyor. “(…) Osmanlı sınırları içindeki Kızılbaş sahaları oldukça sınırlıydı ve bunların en kalabalık olduğu yerlerden biri olan Teke ve Hamid bölgesinden kalabalık bir grup II. Bayezid döneminde çoktan İran’a gitmişlerdi. (…) Osmanlı topraklarındaki nüfus hareketlerini çok iyi takip edebildiğimiz vergi defterlerinde bu denli bir nüfus kaybının varlığına dair bir iz yoktur. Eğer bu katliam gerçekleşmiş olsaydı, en iyimser ihtimalle yüzlerce köyün haritadan silinmiş olması gerekirdi. Ya da en az 8000 ilâ 10.000 hanelik bir gurubun birdenbire yok edilmesi söz konusu olabilirdi. Bu durum merkezi hazine ve gelirleri paylaşan zümreler için ciddi bir vergi kaybı anlamına geldiği için her halükârda kayıplarının nedenlerini açıklayan ifadelere rastlanılması gerekir. Oysa tahrir kayıtlarında böylesine büyük ölçekli bir kayıp yerine nadiren ‘Kızılbaş fetretinde’ ahalisi boşalan köylere rastlanmaktadır.” Topkapı Sarayı Arşivi’nde bozguncu Kızılbaşlara dair bilgilerin olduğu bir defter tespit edilmiştir. Burada da 17 kişinin sefere katılmadığı ve bozgunculuk yaptığı için öldürüldüğü dile getirilir. “Buna ilave olarak, Şah İsmail’in Karaman bölgesindeki müritlerini yönlendirmek için 1512 yılında mektup gönderdiği Turgutoğlu Musa’nın, 1516 yılında hâlâ tımar tasarruf eden bir sipahi olarak görevini sürdürmesi Kızılbaş takibinin etkin şekilde yürütülmediği kanaatini kuvvetlendirmektedir.” Tufan Gündüz, Son Kızılbaş Şah İsmail, Yeditepe Yay., İstanbul 2010, s.120-123. Saim Savaş da “XVI. Asırda Anadolu’da Alevilik” isimli yetkin çalışmasında bozguncu Kızılbaş tayfasıyla ilgili şunları söyler: “İleri gelen Safevi halifelerinin öldürüldüğünü, bunların ailelerinin ve bağlılarının ise sürgüne gönderildiğini söylemek, tarihi realiteye daha uygun düşecektir, kanısındayız.” Saim Savaş, XVI. Asırda Anadolu’da Alevilik, Vadi Yay, Ankara 2002, s.71. Ayrıca Kızılbaş takibinin nasıl yapıldığı ve ne tür cezaların uygulandığı için bkz., a.g.e., s.68 vd. F. M. Emecen de “Yavuz Sultan Selim” adlı eserinde Bitlisli İdris’in 40.000 Kızılbaş isminin tespit edilmesine dair verilen bilgide abartı olabileceğini ifade eder. Dönem itibariyle birçok tarihçinin Bitlisli İdris’ten aktarma yapması bu doğruluğu kanıtlanamayan malumatın günümüze kadar gelmesine neden olur. Bu tespitin Şehzade Ahmet ve Kızılbaş olan oğlu Şehzade Murat’a katılanların tespitine dair bir buyruk olabileceğini belirten Emecen, aynı şekilde Anadolu’da sistemli Kızılbaş katliamını içeren arşiv belgesine yahut kitabi bir bilgiye rastlanılmadığını söyleyerek, Yavuz Han’ın Çaldıran Savaşı öncesi “Anadolu’da 40.000 Kızılbaş’ı katlettiğine” dair dilden dile dolaşan bilginin gerçekleri yansıtmadığını ve bunun bir mit olduğunu açıklar. Bkz., F. M. Emecen, a.g.e., s.95-100. 27 Anadolu coğrafyasında, Şah İsmail’in “halife” yahut “dâi” ismini verdiği casusları aracılığıyla yakılan fitne kazanında Anadolu’nun dirliğinin bozulmasının yanında Şah İsmail’in siyasi emelleri uğruna masum Müslümanlar telef olmuştur. “Bu adamlar tıpkı bugünkü terörist örgütler gibi çalışıyorlardı ve maksatları Türk ülkesinde kargaşalık çıkarıp İran ordusunun oraları kolayca işgal etmesini sağlamaktı.”71 Tarihi vesikaları tetkikimiz bizde, Yavuz Han karakterinde bir hünkârın iktidar olmadığı taktirde Osmanlı mülkünün yok olmasına yahut bu mülkün Sünni karakterden Şii karaktere bürünebileceği ihtimalini uyandırmıştır. Osmanlı Cihan Devleti’nin tarihine bakıp İslam dinî uğruna verilen mücadele nesnel gözle değerlendirilirse bu menfî karakter değişiminin Türk-İslam âlemine vereceği zarar tahayyülleri zorlayan bir mahiyete, hatta bir eleme bürünecektir. Yavuz Han da ulu ataları gibi ömrünü Kızıl Elma uğruna vakfeder. Kızıl Elma, yoldur: Medeniyet yolu. Bu yolda kadim zamandan beri ilerleyenler de medeniyetin ordusudur. Kızıl Elma; Türk’ün uzak ülküsü, fatih bir milletin fetihleri, Allah’ın ordusunun Allah rızası yolunda aldığı nefes hasılı Türk’ün ruhudur. Bu ruhun taşıyıcısı Yavuz Han’ın Kızıl Elma’sının yönü atalarından çok farklıdır: Ona göre Kızıl Elma’ya giden yol İslam Birliği ülküsünden geçmekteydi. Bu beyanda hünkârın İslam Birliği ülküsü, şüphesiz gönül birliğinden başka bir şey değildir. Kendi ruh dünyasında bu birliği sağlayan hünkâr, İslam dünyasının bu birliği sağlayabilmesi için sınırların ortadan Osmanlı Devleti’nin Şii tehlikesine karşı sadece Yavuz Han döneminde önlemler almamıştır. Devletin bu noktada yaptığı önemli hizmet; “Halvetiye”, “Mevlevilik” gibi tarikatları Şah İsmail’in halifeleri aracılığıyla yapılan menfi tesire ehli sünnet ve’l cemaat çerçevesinde karşı koymak ve halkın gerçek İslam’ı öğrenmesini sağlayabilmektir. Bilgi için bkz., Yusuf Çetindağ, Türk Aleviliği Araştırmaları, Çizgi Kitabevi, Konya 2010, s.31 vd., s.95 vd., s.111 vd. Osmanlı Devleti’nin Kızılbaşların Anadolu’da faaliyetlerini engellemek maksadıyla muhtelif bölgelerle ilgili “Hazîne-i Evrak Belgeleri” için bkz., Ahmet Refik, “XVI. Asırda Râfızîlik ve Bektâşîlik”, Umut Matbaası, İstanbul 1994, sd. Mehmet Yaman, s.36-114. 71 Erol Güngör, Tarihte Türkler, Ötüken Neşriyat, 13. Baskı, İstanbul 2006, s.274. 28 kalkarak, Osmanlı hâkimiyetinde vahdetin esas alınmasını istiyordu. Zira dünyaya “İ’lâ-yı Kelimetullah” ile hükmetmenin yolu İslam dünyasının hükmünün tek elde toplanmasından, İslam dünyasına hükmetmekten geçiyordu. Günümüzde sadece mahkeme duvarlarını süsleyen ve sadece adaleti mahkemeye has bir mefhum intibası veren “Adalet mülkün temelidir.” vecizinin hükmü, Osmanlı mülkünün temelini oluşturuyor, Devlet-i ´Ali Osman bu hükümden aldığı kuvvetle dünyaya hükmediyordu. 1.1.3.1. Çaldıran Meydan Muharebesi Çaldıran Meydan Muharebesi’ne geçmeden evvel; Şiiliğin ortaya çıkışı, Safevi tarikatının şeyhlikten şahlığa, Sünnilikten Şiiliğe uzanan macerasına ana hatlarıyla değinmenin ve siyasi bir güç olarak oynadığı rolden bahsetmenin, Osmanlı ve Safevi Devleti’ni savaşa götüren sebeplerin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. İslam dünyasının tarih boyunca kanayan yarası olan Sünni-Şii ayrımının kökeni Hz. Muhammet’in vefatıyla meydana gelen olaylarla başlar. Hz. Ebûbekir, Hz. Ömer, Hz. Osman’dan sonra İslam dünyasının halifesi Hz. Ali olmuştur. Hz. Osman’ın şehit edilmesini müteakip, Hz. Ali’nin hilafet makamına oturmasını istemeyen -Hz. Muhammet’in eşi- Hz. Ayşe ve Emevi ailesinin ileri gelenleri belki de kıyamete kadar sürecek bir ayrımın farkında olmasalar da oluşmasına neden olurlar.72 655 yılında iki taraf arasında Küfe’de vukua gelen 72 İslam dünyasında vukua gelen tefrikanın temelinde, İbni Sebe isminde bir Yahudi’nin Müslümanlığı kabul ettikten sonra Hz. Osman’dan beklediği teveccühü görememesinin yattığı ifade edilmektedir. Müslüman olmadan önce Yahudiler nazarında saygın bir yeri olan Sebe, aynı konumu Müslümanlardan görmeyince, Müslümanlıktan intikam almak için bir dizi faaliyetlere girişecektir. Hz. Ali’yi ilahlaştırmaya kadar götüren bu mülhit düşünce, onun vefatından sonra geniş bir coğrafyaya yayılarak tesirini günümüze kadar sürdürecektir. Bkz., Yusuf Ziya Yörükân, İslam Dinî ve Mezhepler Tarihi 3, Müslümanlıkta Dinî Tefrika, haz., Türkân Turgut, Turhan Yörükân, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2009, s.12-24. 29 savaşı Hz. Ali kazanır. Yaklaşık bir sene sonra Muaviye ile anlaşan Amr İbnü’lAs’ın ordusu Hz. Ali ile yapılan Sıffin savaşında Hz. Ali’yi mağlup eder. Savaşı Hz. Ali’nin ordusu kazanacak iken tarihe “Hakem Olayı” olarak geçen Kuran-ı Kerim’in hakem olarak gösterilmesi olayı şüphesiz üstünlüğün Muaviye tarafına geçmesindeki en büyük âmildir.73 Bu savaşta Hz. Ali’nin yanında bulunup sonra 4000 kişilik kuvvetle Hz. Ali’den ayrılan ve kendilerine “hariciler” 74 denilen mezhep mensupları Muaviye, Amr İbnü’l-As ve Hz. Ali’ye suikast düzenlemek isterler. Bu planın sonucunda sadece Hz. Ali’yi öldürebilirler.75 Yaşanan bu hadise ve halifeliğin bu olaylar sonucunda Emevilere geçmesi İslam dünyasının anlaşmazlıklar içerisine girerek, gruplar arası hâkimiyet mücadelesine dönüşecektir. Muaviye’nin halifeliği bütün Müslümanlarca kabul edilmemiş hatta İran, Irak, Hicaz ve Horasan’daki Müslümanlar, Hz. Ali’nin büyük oğlu Hz. Hasan’ı halife olarak kabul etmişlerdir. Kendisine muhalefet eden bu halifeyi ortadan kaldırmak isteyen Muaviye, Hz. Hasan’ın üzerine bir ordu gönderir. Müslüman kanı akmasını istemeyen Hz. Hasan savaşmayarak Medine’ye çekilir.76 Muaviye öldükten sonra yerine geçen oğlu Yezit zamanında hiçbir Müslüman’ın tasvip etmediği ve bu işin faillerinin dünya döndükçe dünyanın bütün lanetlerinin üzerine olacağı kötü olaylar gerçekleşecektir. Büyük çoğunluğunun Şiilerden oluştuğu Küfe halkı, Hz. Ali’nin küçük oğlu Hz. Hüseyin’i halife seçeceklerini, bu yüzden Küfe’ye gelmesini isterler. Hz. Hüseyin, peygamber ailesine mensup geniş bir efratla Küfe’ye hareket eder. Fakat Irak’ta Kerbela denilen bölgede Kaynaklarda İbni Sebe yahut İbnu’s Sevdâ’ olarak geçen şahsın muhayyel bir kişilik yahut farklı bir kişi olabileceğine dair bkz., Ethem Rûhi Fığlalı, İmâmiyye Şiası, Ağaç Kitabevi Yay., 2. Baskı, İstanbul 2008, s.63-72. 73 Bkz., E. R. Fığlalı, a.g.e., 78-85. 74 Hariciler için bkz., Y. Z. Yörükân, a.g.e., s.150-158. 75 Hz. Ali’nin ölümünden sonra Müslümanlar arasında baş gösteren ayrılıklar için bkz., Y. Z. Yörükân, a.g.e., s.29-34. 76 Hz. Hasan’ın hilafet dönemi için bkz., Usûlu’l-Kâfi, I/297-299’dan naklen E. R. Fığlalı, a.g.e., s.92-94. 30 Yezit’in ordusu tarafından kuşatılarak, teslim olması istenilir. Hz. Hüseyin bunu kabul etmeyince, yapılan savaşta Hz. Hüseyin’in kafası kesilir ve kafilenin hepsi öldürülür. (680) Hz. Hüseyin’in başı ve saçları kesildikten sonra eşyaları yağmalanır. “Hz. Hüseyin’in vücudunda kararmış yerler hariç 33 mızrak ve ok, 34 kılıç yarası tespit edilir.” 77 Burada Hz. Hüseyin’i Küfe’ye davet eden Şiilerin ona yardım etmemeleri de dikkatten kaçmamalıdır. Bu olaydan sonradır ki Müslümanlar, Sünniler (ehli sünnet ve’l cemaat yolundakiler) ve Şiiler (Hz. Ali taraftarları) olarak ikiye bölünürler.78 “Şia”79 kelimesi, Hz. Hüseyin’in şehit edilmesi ile gelişen süreçte terimleşerek; “Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ali ve Ehl-i Beytini halifelik için en layık kişi olarak gören ve onu ‘meşru’ halife kabul eden; ondan sonraki halifelerin de onun soyundan gelmesi gerektiğine inanan toplulukların müşterek adı olmuştur.” 80 Şiiler arasında zamanla ayrılmalar devam eder. Bunlar içinde “Şia-ı Tafdiliyye” olarak anılan grup Hz. Ali’ye ashaptan daha fazla sevgi besler. Bu 77 İbnu’l-Esîr, 4/79’dan naklen E. R. Fığlalı, a.g.e., s.110. 78 Bkz., Mehmet Saray, Türk-İran İlişkileri, AKDTYK, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1999, s.5-6. 79 Şia kelimesi “taraftar, yardımcı, fırka, bölük” anlamına gelir. Bkz., E. R. Fığlalı, a.g.e., s.15. Şia kelimesinin anlamıyla birlikte bazı kavramların da anlamını ifade etmekte fayda vardır. Osmanlı Devleti’nin, Anadolu’da çıkan isyanları adlandırırken ‘Kızılbaş’ isminin yanında istihza maksadıyla ‘Râfizi’ ismini de kullandığına şahit oluruz. Bunun yanında ‘Tahtacı’ kelimesi de kullanılmış ve cumhuriyetle birlikte bu kavramların yerini ‘Alevi’ kelimesi almıştır. Alevi kelimesi Arapça kökenli bir kelime olup “Ali’ye mensup”, “Ali’ye ait” anlamlarına gelir. Tasavvuf sözlüğünde, “Hz. Ali’yi sevmek, O’na bağlı olmak” ve “Hz. Muhammet (SAV)’den sonra imam olarak Hz. Ali’yi” tanımak anlamına gelir. Zamanla Hz. Ali’ye dayandırılan siyasi bir fırka olan Şia ile aynı anlamda kullanılmaya başlanmıştır. Bkz., Cahid Baltacı, Tasavvuf Lügati, Gelenek Yay., İstanbul 2011, s.25. Tahtacı kelimesi ise Güneybatı Anadolu (Teke), Çukurova, İç Anadolu bölgesi Kızılbaşlarının aldığı isimdir. Hayatlarını orman işlerinden gelen gelirle idame ettirdikleri için bu isim verilmiştir. Bkz. John P. Brown, 168 n. 1’den naklen E. R. Fığlalı, Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik, İzmir İlahiyat Vakfı Yay., İzmir 2006, s.10. Rafizi kelimesi ise, dördüncü İmam Ali b. Zeynelâbidin’in oğlu Zeyd’in Emevilere karşı ayaklanmasında Zeyd’in taraftarlarının Emevi halifesi Hişam’ın etkisiyle onu terk etmeleri üzerine Zeyd: “Beni bırakıp kaçtınız, terk ettiniz. (rafaztumûnî) der. O günden beri de onlara, yani Zeyd’i terk edenlere Rafizi denmiştir.” Bu isim zamanla ehli sünnetten ayrılan Şia ve kollarına verilen isim haline gelmiştir. Bkz., El-Bağdâdî, 36-37’den naklen E. R. Fığlalı, Türkiye’de Alevilik Bektaşilik, s.10-11. 80 E. F. Fığlalı, İmâmiyye Şiası, s.15-16. 31 grup tarihte farklı farklı isimlerle anıldıktan sonra en son “İsnâ-Aşeriyye (Ca’feriyye)” ismiyle zikredilir. “Uzun müddet bu mezhep terk edilmiştir. Erdebilli Safiyuddin ailesi esasen Sünni mezhebinde iken, bu zatın ahfadından Haydar ve Cüneyt Aleviliğe girmiş ve Şah İsmail Alevi ruhu ile yetişmişti. Hükümet teşkilatı mevzu bahis olunca, Aleviliğin resmiyete çıkarılacak bir ciheti bulunamadı. Bu sebeple izleri tarihe gömülmüş olan İsnâ-Aşeriyye mezhebi İran Türklerine ‘Şia-ı İmâmiyye’ namı altında benimsetildi (…)” 81 İşte bu hadiselerden sonra, “Türk-İslam kültürü içinde eriyip kaybolmaktan korkan İranlıların İslam âleminde ayırıcı ve radikal görüşlere yer veren Şiiliğe sıkı sarıldıkları, milli benliklerini ve kültürlerini muhafaza etme isteği ile hareket ettikleri görülür.”82 Safevi Devleti’nin icraatlarından da anlaşılacağa üzere Şiilik, İslam dinînin militarist ruhla yorumlanmış halidir. Uygarlığa göz yaşından başka bir getirisi olmayan militarizmin tarihi ne yazık ki uygarlık kadar eskidir. Moğol istilasının sonucunda Sünni Selçuklunun üzerlerindeki etkisi kalkan Şiiler için bu durum büyük veli nimet olarak algılanır. Bu şekilde bölgeye yerleşmek isteyen Moğollar ile Şiiler arasında ilişkilerin artması bu istilayla başlar.83 Şiiliğin Anadolu’da halk tarafından büyük teveccüh görerek yayılması İlhanlı hükümdarı Olcaytu’nun [Hudavende] (Ö. 1316); “On iki imam Şiiliği”ni kabul etmesine rastlar. Bu durum İlhanlıların bir eyaleti olan Anadolu’da Şiiliğin yayılarak zamanla halifelerden Ebûbekir, Ömer ve Osman isimlerinin yasaklanmasına kadar gider.” 84 Şeyh Safüyiddin tarafından kurulan Safeviye tarikatı, soyunu Hz. Ali’ye dayandırarak, seyitlik iddiasında bulunsa da bunun gerçek olmadığı, Şeyh 81 Y. Z. Yörükân, a.g.e., s.20-21. 82 M. Saray, a.g.e., s.VI. İlk Şii devletinin 901’de Yemen’de kurulduğunu görürüz. 909 yılında ikinci Şii devleti Fatimiler Mısır’da kurulur. Fakat Şiiliğin İran ve Türkistan’da yayılmasını sağlayan Horasan’da kurulan Sasani Devleti (819- 999) aracılığıyla olur. Ama siyasi bir yapının teşekkülünün bölgeyi etkilemesi ve geniş kesimlerce bu inancın benimsenmesi Safeviler dönemine tekabül eder. Bkz., a.g.e., s.12-13. 83 M. Saray., a.g.e., s.13. 84 F. Sümer, Safevi Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, AKDTYK, TTK Yay., 2. Baskı Ankara 1999, s.9-10. 32 Safiyüddin’in Sünni-Şafi çizgide olduğu tarikatın şeceresi incelendiğinde ortaya çıkar.85 Tarikata seyitlik izafe edilmesi, Peygamber soyuna olan saygının tarikatın siyasi menfaatleri doğrultusunda kullanılmak istendiğini göstermektedir. Zaman içerisinde Safeviler mürit toplarken bu iddianın faydasını fazlasıyla göreceklerdir. Şeyh Safüyiddin (1253-1334) Erdebil’de dünyaya gelir. Halvetiye tarikatına bağlanarak burada yetişir. Şeyh Safüyiddin’den sonra tarikat postuna sırasıyla; Sadrüddin Musa Erdebil (1334-1392), Alâüddin Ali (1392-1429), Şeyh İbrahim (1429-1447), Şeyh Cüneyt, Şeyh Haydar oturur. Tarikatın şöhreti çok kısa zamanda etki sahasını genişletir. İlhanlı sultanı Muhammet Hüdâbende, Şeyh Safüyiddin’i ziyaret etmiştir. Bunun yanında Emir Timur’un Ankara Savaşı (1402) dönüşünde Şeyh Alâüddin Ali’yi ziyaret etmiş, onun ricası üzerine yanındaki esirleri serbest bırakmıştır.86 Şeyh Cüneyt’in tarikatın liderliğini üstlenmesi (1447-48) tarikat açısından bir dönüm noktasıdır. Cüneyt’in emelleri tarikata dinî görevler aracılığıyla siyasi görevler de yükler. Karakoyunlu sultanı Cihanşah, onun devlet egemenliğine karşı verebileceği tehlikeyi sezerek Erdebil’den uzaklaştırılmasını sağlar. Osmanlıdan87 ve Karamanlıdan teveccüh göremeyen Cüneyt, Toroslarda Varsak Türklerinin yaşadığı bölgede faaliyetlerine devam eder. Hırslı, cerbezeli kişiliğe sahip olan Cüneyt’in; Azerbaycan, Doğu Anadolu ve Suriye’de Türk oymakları 85 Bkz., Doğan Kaplan, Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2. Baskı, Ankara 2010, s.65-66; Adel Allouche, Osmanlı-Safevi İlişkileri-Kökenleri ve Gelişimi, çev. Ahmet Emin Dağ, Anka Yay., İstanbul 2001, s.173-181; Mirza Abbaslı, “Safevilerin Kökenine Dair”, Belleten, C.XL, S.158, Nisan 1976, s.287-329. 86 Serbest bırakılan bu esirler Anadolu’da Emir Timur’un emriyle serbestçe hareket edebilmişler ve vergiden muaf tutulmuşlardır. Bu durum tarikat öğretilerinin Anadolu’da bu insanlar tarafından rahatça tebliğ edilerek Safevilere canı gönülden bağlı müritlerin oluşmasına sebep olur. Bkz., V. Minorsky, 189’dan naklen S. Tansel, Sultan II. Bayezid’in Siyasi Hayatı, İstanbul 1966, s.235. Mehmet Saray, tarikata Şii öğretinin Hoca Ali zamanında sızmaya başladığını belirterek oğlu Şeyh İbrahim zamanında bu durumun daha da arttığını belirtir. Bkz., M. Saray, a.g.e., s.14-15. 87 II. Murat Han’dan tarikatı için Anadolu’dan yer talep eden Şehy Cüneyt’e hünkâr; “Bir tahta iki padişah sığmaz.” sözüyle teklifini reddeder. Bu sözün çağrışımları tafsilatlı bir değerlendirmeye tabi tutulursa, tarikatın ne denli tehlike arz ettiği daha iyi anlaşılacaktır. Bkz., M. Saray, a.g.e., s.16. 33 arasında geniş taraftar kazanmanın yanında tarikatın önemli ölçüde itibarını da arttırdığına şahit olunur. Böylelikle Cüneyt’in siyasi hedefleri taraftarlarının sayısı arttıkça somutlaşmaya başlar. Müritleriyle Karadeniz’e geçip Trabzon Rum Devleti’ne bir sefer düzenlese de bunda tam anlamıyla muvaffakiyet sağlayamaz. Daha sonra Akkoyunlu sultanı Uzun Hasan’a iltihak ederek onun teveccühüne mazhar olur. Bu teveccühün sebebinde Cüneyt’in gücünden Uzun Hasan’ın Cihanşah’a karşı faydalanma düşüncesinin olduğunu belirtmek gerekir. Bu hususta Uzun Hasan’ın kız kardeşini Cüneyt’e nikahlaması ve onu Erdebil ocağına tekrar göndermesi Şeyh Cüneyt’e hareket serbestliği vermiştir. Gürcüler üzerine seferler düzenleyen Cüneyt, Şirvanlılarla yaptığı savaşta ölür. Kendisinden sonra tarikat postuna oğlu Haydar geçer. Babasından daha hırslı ve etkili olan Şeyh Haydar uzun Hasan’ın kızıyla evlenmesiyle birlikte arkasında güçlü bir siyasi nüfuz elde etmiştir. Bu durum Akkoyunluların refakatinde daha da güçlenmesine sebep olur. Müritlerini silahlandırarak, on iki dilimli kızıl külahın (kızıl börk) tarikat mensuplarınca giyilmeye başlanması bir nevi devlet sembolünün oluşmasına zemin hazırlayacaktır. Bu külaha “Haydari Taç” ismi de verilir.88 Osmanlılar tarafından kendilerine ‘Kızılbaş’ denilmesinin temelinde bu külah vardır. Özellikle Haydarın, Uzun Hasan’ın kızıyla evlenmesi Akkoyunluların siyasi nüfuzu ile tarikatın geniş kitleler üzerinde etkili olan manevi nüfuzunun birleşerek devletleşmeye doğru giden yolun açılmasını sağlar. “Şeyh Haydar zamanında, yapılan devamlı ve müessir propagandalar ile Anadolu’daki tarikat mensupları çoğalmış ve bunlar nezir89 ve hediyeler ile 88 Bkz., D. Kaplan, a.g.e., s.72. 89 Erdebil şeyhlerine Anadolu Türkleri tarafından ödenen bir çeşit gönüllü vergi. Bkz., S. Tansel, Sultan II. Bayezid’in Siyasi Hayatı, s.237. Bunun yanında tarikatın siyasi işlerle meşgul olmadığı dönemde Osmanlı hünkârları Erdebil’e “Çarağ/Çerağ Akçesi” isminde yardım gönderirlerdi. Bkz., A. Uğur, a.g.e., s.45. 34 Erdebil’deki şeyhlerini ziyaret etmeğe başlamışlardı. Hatta bu kadar zahmet çekip Erdebil’e gidecekleri yerde Medine’ye gidip Hz. Peygamber’in türbesini ziyaret etmelerini tavsiye eden Sünni komşularına: ‘Biz ölüye değil diriye gideriz.’ cevabını veriyorlardı.”90 Yalnız Uzun Hasan’ın ölümüyle birlikte tahta geçen Sultan Yakup, Şirvan Hanlığıyla birlikte büyüyen Safevi tehlikesini ortadan kaldırmak maksadıyla üzerlerine yürür. Savaş neticesinde Şeyh Haydar da öldürülür (1488). Sultan Yakup, maktul şeyhin karısını, oğulları İbrahim, Ali ve İsmail’i (D. 1486/1487) hapseder. Dört buçuk yıl süren esaret hayatından sonra Sultan Yakup’un ölümünü takiben (1490 yahut 1491) başlayan taht kavgaları neticesinde Rüstem Bey, Sultan Yakup’un oğlu Bay Sungur’a üstünlük sağlayabilmek amacıyla Haydar’ın ailesini serbest bırakır. (1493) Tahtı ele geçirmesinde bu tarikatın büyük faydası olmasına rağmen, Safevi tehlikesinin kendi saltanatını tehdit edeceğini anlayan Sultan Rüstem, Haydar’ın oğlu Ali’nin kaçmasına rağmen yakalattırarak onu öldürtür. 90 F. Sümer, a.g.e., s.12. Safevi Devleti’nin kuruluşunda Anadolu Türklerinin büyük rolü olmuştur. F. Sümer’in deyimiyle; “Anadolulu Kızılbaş Türkler olmasa değil Safevi Devleti’nin kuruluşu, Erdebil şeyhlerinin siyasi gayeler taşımaları bile düşünülemezdi.” (a.g.e., s.22.) Bu devletin kuruluşunda bulunan Türk oymaklarını şu şekilde sıralayabiliriz: Rumlu (Sivas, Koyulhisar, Şebinkarahisar, Tokat, Amasya bölgelerinde yaşayan Türkleridir. Nur Ali Halife, Div Sultan, Piri Bey bu oymağın tanınmış simalarıdır.), Ustacalu/Ustaclu (Sivas, Amasya, Tokat bölgelerinde yaşayan Türklerdir. Ustacalu Türklerinin bir bölümü Kırşehir’de yaşayan Ulu Yörük adlı topluluğa dayanır. Devletin kuruluşunda önemli hizmetleri olan bu Türk oymağının en tanınmış siması Çaldıran’da Safevi ordusunun sol kanadını yöneten Ustacalu Muhammet Han’dır. Yine aynı şekilde Çaldıran’da atını vererek Şah İsmail’i kurtaran Hızır Ali de bu oymağa mensuptur.), Tekelü (Antalya ve civarında yaşayan Türklerdir. Şeyh Haydar zamanında Anadolu’ya gönderilen Halife Hasan ve oğlu Şahkulu bu oymaya mensuptur. Daha önce hakkında bilgi verdiğimiz Şahkulu isyanı bu bölgede başlamış ve bütün Anadolu’ya yayılmıştır. Kendisinin öldürülmesinden sonra isyana iştirak eden 15.000 kişinin Safevilere iltihak ettiği belirtilir.), Şamlu (Yaz aylarında Sivas’ın güneyinde, kışın ise Antep ve Halep arasında yaşayan Türk oymağıdır. ‘Şamlu’, Osmanlı tarafından Halep Türklerine verilen genel isimdir. Devletin önemli kademelerinde bulunan Lala Hüseyin Bey ile Çaldıran’da Osmanlı ordusu savaş alanına yerleşirken Ustacalu Muhammet Han’ın hemen saldırılmasına dair fikrine muhalefet eden böylelikle savaşın mukadderatında önemli bir yer işgal eden Durmuş Han da bu boya mensuptur. Şamlu Durmuş Han vesilesiyle yapılan bu iyiliğin tarih nezdinde unutulmadığını ifade etmek isterim.), Dulkadır (Maraş ve Yozgat -Bozok- bölgesinde yaşayan bu oymağın bir kısmı Safevi Devleti’ne iltica eder. Anadolu’da bir beylikle de temsil edilen Dulkadırlılar nüfusça kalabalık olmaları hasebiyle Safevi Devleti’nin kuruluşunda önemli yer edinmişleridir. Şeyh Haydar’ın müritlerinden Dede Abdal Bey bu oymağa mensuptur.) Bu büyük oymakların yanında; Varsak (Tarsus), Çepni (Trabzon, Bayburt, Gümüşhane, Giresun, Ordu, Samsun-Canik-, Arabgirlü (Malatya), Turgutlu (Karaman), Bozcalu (Halep), Hınıslu, Çemişgezeklü gibi küçük oymaklar da Safevi Devleti’nin temelindeki kurucu güç içerisinde bulunurlar. Ayrıca Karakoyunlu ve Akkoyunlu beylerinin yanında Musullu, Afşar gibi Türk oymaklarının be devlete her açıdan yardımcı olduğunu söylemek gerekir. Bkz., a.g.e., s.43-56. Bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere, “(…) Tarikatın başı Azerbaycan’daki Erdebil şehrinde, gövdesi de Anadolu’da idi.” F. Sümer, a.g.e., s.12. Güneydoğu Anadolu bölgesinin iskan durumunu tafsilatlı değerlendirmek için bkz., Necdet Sevinç, Türkiyat, Bilgeoğuz Yay., İstanbul 2011 s.30-60. 35 (Eylül 1493) Bu arada İsmail, Şamlu Lala Hüseyin Bey, Dulkadırlı Dede Abdal ve Anadolulu Gök Ali gibi müritler tarafından Gilan’a kaçırılmıştır. İsmail burada 6 yıl kalır. 34 yıllık zaman zarfında tarikatın üç önemli isminin öldürülmesine rağmen, İsmail tarafından düzen yeniden tesis edilerek seleflerinin ona bıraktığı siyasi emeller için çalışmalar hız kazanır. Aslına bakılırsa dönem itibarı ile Akkoyunluların bilhassa Otlukbeli Savaşı’ndan sonra iç çekişmeler içine girmesi, Osmanlı Devleti’nin II. Bayezid Han döneminde Batı seferleriyle uğraşması ve saltanatının son yıllarında baş gösteren şehzadeler gailesi Safevi tarikatının rahatça hareket edebilmesini sağlamıştır. Bu durum Anadolu ile Erdebil arasındaki irtibatın kuvvetlenmesinde, yani tarikatın devletleşecek kadar büyük bir güç olabilmesinin başlıca âmilidir. 1499 yılında Erdebil’e gelen İsmail siyasi faaliyetlerini buradan yönlendirip, 1500 yılında düzenlenecek seferler için yeterli müridin toplanmasıyla Şirvan Hanlığı üzerine sefere çıkar. Yapılan sefer neticesinde Bakü’yü ele geçirir. 1502’de Akkoyunlu hükümdarıyla giriştiği “kader savaşı”nda Elvend Bey’i de yenen Şah İsmail Tebriz’e girerek kendi adına sikke bastırır ve hutbede 12 imam ismini okuttur91 Böylelikle Akkoyunlu topraklarının yarısına hâkim olur. Safevi Devleti’nin kuruluşu ilan edildiğinde Şah İsmail daha 13-14 yaşındadır. Şah İsmail 1504 yılında Akkoyunlu hanedanı mensubu Murat Bey ile yaptığı savaşta Fars topraklarını, 1507’de Alâüddevle ile yaptığı savaşta 91 “Beş yüz yirmi sekiz yıl önce, Selçuk oğlu Mikâil oğlu Sultan Tuğrul Bey’in gelişinden ve Besasiri’nin kaçışından sonra, İslam beldelerinde kaldırılan, ‘Eşhedü Enne Ali’yyen Veliyullah [Ali’nin Allah’ın dostu olduğuna tanıklık ederim.] ve Hayyı ala Hayrul Amel’ [Haydi en hayırlı işe!] sözlerini ezana eklenmesini buyurdu. Ayrıca çarşı pazarda, Ebûbekir, Ömer ve Osman’ın kötülenmesi ve lanetlenmesi ve buna karşı gelenlerin de başlarının koparılması için buyruk verdi.” Rumlu Hasan, Ahsenü’t Tevârih, çev., Cevat Cevan, Ardıç Yay., Ankara 2004, s.74. İmâmiyye Şia’sının dinî görüşleri için bkz., E. R. Fığlalı, a.g.e., s.209-243. 36 Diyarbakır’ı, ertesi yıl Fırat havzasını, 1510 yılında Özbek hükümdarı Muhammet Şeybâni Han ile yaptığı savaşta Horasan’ı ele geçirir. 92 “İsmail, Tebriz’de tahta çıkışından sonraki on yıl içinde İran’ın tamamını ele geçirdi ve halkın çoğu Sünni olan bu ülkeyi zorla Şiileştirdi.”93 “(…) Şah İsmail 24 senelik saltanatı sırasında son derece mutaassıp bir Şii olarak, kan dökücülüğü ve merhametsizliği ile tanınmıştır. Bilhassa Sünnilere karşı takındığı zalimane tavır, onun en bariz vasıflarından biri idi.”94 Yılmaz Öztuna’nın, “Şah İsmail derecesinde Türklüğe zarar veren hiçbir Türk’ü tarih kaydetmiyor.” sözü Şah İsmail’in şahsında Safevi hükümranlığını özetler. 95 Safevi Devleti’ni kısa sürede büyüten âmillerin en önemlisi Şah İsmail’in şahsında toplanan ululuk anlayışına İslami öğretiyi tam anlamıyla idrak edemeyen Türklerin büyük teveccühüdür. Taraftar toplamada izlenen akıllıca siyaset Safevilere olan bağlılığı gün geçtikçe daha da artırır. “Safeviler Şiilik propagandası yaparken Şii Türkler arasında ‘Evlâd-ı Nebi’, İran unsuru arasında da ‘İran milletinin müceddidi -halaskarı Acem-’ rolünü oynuyorlardı.” 96 “İnsanoğlunun inanmış bir insandan daha büyük bir silah yapamayacağı” görüşü, Safevi tarikatına mensup insanların onlara dünyalık hiçbir şey vaat edilmediği halde ölüme atılmalarında kendini gösterir. Zaten şeyhlikten şahlığa giden macerada maddi güçlerden ziyade maneviyatın esas alınması onların temel dinamiği olarak karşımıza çıkar. “Fakat ideolojileri uğruna seve seve canlarını verebilecek olan bu insan grubunun meydana getirdiği Safevi Devleti’nin, İslam âlemince tanınabilmesi için, batıda Osmanlılarla doğuda da Özbeklerle mücadele etmesi icap ediyordu.” 97 92 Bkz., H. Mustafa Eravcı, Safevi Hanedanı, Türkler A., C.6, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s.882-892; İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.224-231; S. Tansel, Sultan II. Bayezid’in Siyasi Hayatı, s.227-257; M. Saray, a.g.e., s.20-21; D. Kaplan, a.g.e., s.62-87. Belirtilen bu kaynakların bazılarında savaş tarihleri farklı verilmiştir. 93 S. Savaş, a.g.e., s.20. 94 Tahsin Yazıcı, İA., Şah İsmail md., C.II, s.275-279, 2001. 95 Y. Öztuna, a.g.e. s.11. 96 Mufassal Osmanlı Tarihi, C.II, s.723. 97 S. Tansel, Sultan II. Bayezid’in Siyasi Hayatı, s.234. 37 1500 yılında Özbeklerle yapılan mücadelede hedeflerinin birine malik olan Safeviler, aynı başarıyı Çaldıran’da Osmanlıya karşı gösteremediler. F. M. Emecen, Anadolu Türklerinin Erdebil ocağına dair neden lütufkâr davrandıklarını ve bu lütfun asırlarca sıcaklığını nasıl muhafaza ettiğini şu şekilde değerlendirir: “Şah İsmail o sıralarda Sünni İslam’ın temsilcisi olma sıfat ve meyilleri henüz tam olarak teşekkül etmemiş Osmanlı Devleti’nin sıkı iktisadi ve sosyal baskısı altındaki büyük konargöçer grupları üzerinde etkili oldu. Böylece Osmanlı sistemi karşıtı bir dinî misyonun temsilcisi olarak benimsendi. Doğu ve Güney Anadolu, Kuzey Karadeniz yaylalarında ve iç kesimlerindeki nispeten serbest yaşamaya alışmış büyük Türkmen teşekkülleri, Osmanlı idaresinin vergi toplama amaçlı iskân, belirli bir nizam altına alma, tımar rejimini güçlendirme çabalarından büyük rahatsızlık duyarak âdeta bir kurtarıcı beklemeye başlamışlardı. Bu kurtarıcı kendilerine öz dilleri ve Şamanist öğelerle yoğurdukları İslamî anlayışlarıyla seslenen İsmail olacaktı.” 98 S. Savaş bu hususta şunları belirtir: “Kızılbaşlığın XVI. asırda bir sorun olarak ortaya çıkışında, üç temel sebebi tespit edebiliyoruz: 1) Safevilerin, İran’da bir mezhep devleti olarak ortaya çıkmaları ve bölgedeki taraftarlarını kullanarak Anadolu yönünde yayılma çabaları. 2) Osmanlıların, merkeziyetçi devlet anlayışlarını, Anadolu’nun güney ve doğu istikametlerindeki yayılma dönemlerinde sancılı bir şekilde uygulama çabaları. 3) Her iki devletin de yayılma alanlarını teşkil eden bölgelerde yaşanan toplumsal yapı. Söz konusu yapı, dinî özellikleri sebebiyle Safevi propagandasına uygun, buna karşılık göçebe aşiret hayatı sebebiyle de Osmanlı merkeziyetçi politikalarına aykırı bir durum arz ediyordu.” 99 F. Söylemez, bazı hususlarda benzerlik arz etmekte birlikte ek olarak kabul edebileceğimiz düşüncelerini şu şekilde dile getirir: Anadolu Türklerinin Safevi Devleti’ne olan teveccühünde Hoca Ali zamanında Emir Timur’un elinden kurtarılan esir Türkler bu devlete samimiyetle hizmet etmişlerdir. Fatih Han’la birlikte devlet kademelerinin devşirme kökenli paşalara bırakılarak, Anadolu Türklerine bu paşalar nezdinde itibar edilmemesi ve adaletsiz vergi uygulamaları 98 F. M. Emecen, a.g.e., s.89. 99 S. Savaş, a.g.e., s.173. 38 sonucu devlete olan güvenin, sadakatin azalmasına sebep olur. Bu hareketin zıddı diyebileceğimiz şekilde Şah İsmail’in Anadolu Türklerine itibar edip makam vermesi Anadolu Türkleri bu devletin kuruluşunda ve gelişmesinde büyük fayda sağlar. Bu durumda Anadolu’da vuku bulan isyanların ve Anadolu’dan Safevilere olan göçün sebepleri arasına “iktisadi, sosyal, kültürel, psikolojik, dinî” sebeplere “idari” sebebi de eklemekte fayda bulunuyor.100 İfade edildiği üzere Osmanlı mülkünün temelinde var olan Sünni karakter Şah İsmail’in Osmanlıyı hedef almasındaki başlıca âmiller arasındadır. Dolayısıyla mücadele Osmanlıdan ziyade Sünni anlayış ileydi. Safevi hâkimiyetinde bulunan bölgede Sünnilerin katliamı bunun en büyük vesikasıdır. Görüldüğü üzere Şah İsmail, kendi dinî temayüllerinden başka bir anlayışa yaşam hakkı vermeyen birisidir. Safevi topraklarında hüküm süren bu anlayış Osmanlı mülkünde herkesin -devlet bekasını tehdit etmediği müddetçe- dinî inançlarını yaşayabileceği bir konumda kendini gösterir. İslam’ın mübarek çıkarlarından ziyade tarikat çıkarları doğrultusunda devlet anlayışını inşa eden Şah İsmail, devleti içerden zayıflatmak maksadıyla Şahkulu ve Nur Halife101 isimleri adı altında Anadolu’da gerçekleşen isyanları destekler. Yavuz Han’ı doğu seferine çıkmadan önce büyük bir hınçla Kızılbaş katliamı yapmakla suçlayanlar, onun babasıyla giriştiği saltanat uğraşında ordusunda bulunan Dobruca bölgesinin Alevi Türklerinin hatırı sayılır miktarda 100 Bkz., F. Söylemez, a.g.m., s.82-83. 101 Şah İsmail, müridi Rumlu Nur Halife’yi 1512 yılının başlarında Anadolu’ya göndererek orada isyan çıkarmasını buyurur. Amasya, Sivas, Tokat, Çorum bölgelerine yayılan isyana müteakip, Şehzade Murat’ın da Kızılbaş külahını giymesi bu zamana tesadüf eder. İsyanı bastırmak amacıyla gönderilen Yularkıstı Sinan Bey’in öldürülmesi isyanın şiddetini göstermesi açısından önemlidir. Nur Ali Halife, Erzincan’a geldikten sonra tekrar Şah İsmail’in yanına döner. Bkz., Rumlu Hasan, Ahsenü’t Tevârih, s.164-166. Bkz., F. Sümer, a.g.e., s.34-35. Nur Ali Halife, Akkoyunlu Türk Devleti’nin yıkılması sonucu Osmanlı hizmetine giren ve büyük hizmetleri dokunan Bıyıklı Mehmet Paşa ile bugünkü Tunceli’ye bağlı Ovacık yöresinde yapılan savaşta öldürülmüştür (1515). Bkz., F. Sümer, a.g.e., s.39. 39 olduğunu gözden çıkarmamaları gerekir.102 Aynı şekilde Çaldıran Muharebesi’nde Osmanlı ordusunda bulunan Alevi askerleri de unutmamak gerekiyor. Bunlar da gösteriyor ki Yavuz Han’ın İslam çerçevesinde yaşayan Kızılbaşlar ile bir sorunu olmamıştır. Onun mücadelesi Müslüman kardeşini kör taassupla kesen, hilali salibin karşısında güç duruma düşüren sözde Müslümanlarladır. Dolayısıyla Yavuz Han nezdinde bu ihaneti yapan Sünni de olsa fetvası katledilmektir. Doğu Seferi’nin dinî, iktisadi ve bunlardan beslenen içtimai sebepleri olduğunu söylemek gerekir. İfade edildiği üzere Şah İsmail’in ele geçirdiği bölgelerde Sünni cemaati katledip103, halifeleri aracılığıyla Anadolu’da çıkardığı olaylar, Osmanlı mülkünü tehdit ettiği için Osmanlı ulemasının verdiği fetvalarda görüleceği üzere seferin dinî sebebini ortaya koyar. Safevilerin ticaret yolları üzerinde bulunması, Anadolu’ya güvenli ve düzenli ticareti engelleyen başlıca sebepler arasında yer alır. Bunun yanında, çıkan isyanlar tımar sistemini bozduğu gibi üretimin de büyük ölçüde zarar görmesine neden olur. Zira Yavuz Han sefer öncesinde Osmanlı gümrüklerini tamamen kapatarak doğudan Osmanlı’ya ve Avrupa’ya gelen ticaret ürünlerinin geçmesini yasaklamıştır. Aynı şekilde 102 Bkz., F. M. Emecen, a.g.e., s.54. 103 Şah İsmail’in yaptığı Sünni katliamın boyutunu Celâlzâde Mustafa şöyle dile gitiriyor: “İstila ettikleri ülkelerde mescit ve camileri hayvan ahırı, dinîn sağlam kaideleri nakidlerini küçümseme kesesine koyup, elem veren zulüm örtüsüyle dinîn güzelliğini örttüler. Bütün İran bölgeleri karmakarışık olup, nerede bir temiz Sünni mezhepli ilim ve edep sahibi varsa varlığını kılıçlarının hedefi yapıp, ömürleri nakidlerini toprağa salarak, hepsini yok ettiler.” Bkz., Celâlzâde Mustafa, a.g.e., s.273. A. Uğur, Kemalpaşazâde’den şunları aktarır: Şah İsmail büyük bir hınçla ele geçirdiği yerlerde kendisine tabi olmayan Sünni akideyi benimseyenleri katleder. “Şah İsmail’in Müslümanlara yaptığı kötülüğü Buht’n-Nasr-ı Gaddar Kudüs halkına ve Fir’avn da İsrailoğullarına yapmadı. Onların zulmü dirilere idi, bu ölüleri de incitti. Kemiklerini mezarlarından çıkartıp hakaret etti.” Kemalpaşazâde, defter VIII/IX’dan naklen A. Uğur, a.g.e., s.46-47. Şah İsmail Tebriz’e girdiğinde genç-ihtiyar ayrımı yapmadan 40-50 bin kişiyi katleder. Uzun Hasan ve Mirza Ahmet’in dışında bütün emirlerin ve sultanların kabirlerini açtırıp, kemiklerini yaktırır ve daha sonra küllerini göğe savurur. Kendi annesi olan Uzun Hasan’ın kızının telkinlerine dahi cevap vermez ve öz anasını bu taassup yüzünden öldürür. Bkz., a.g.e., s. 48. “Şah İsmail, Şiiliğe ifrad derecede bağlanmıştır. Tebriz’e girişinde Şiiliği resmi mezhep olarak ilan eden Şah İsmail, üçte ikisi Sünni olan şehir halkından Şiiliği kabul etmeyenleri ve özellikle Sünni ulemayı şiddetle takip etmiş; hatta meşhur Sünnilerin kabirlerini açtırıp kemiklerini yaktırmıştır.” Mircâferi, 11’den naklen E. R. Fığlalı, a.g.e., s.193. 40 Osmanlı topraklarından stratejik önemi haiz ürünlerin geçişi de yasaklanır. Osmanlı mülkünde uzun yıllar şehzade çekişmelerinin ve isyanların olması halkın müreffeh yapısını bozarak devlete olan itimadın zedelenmesine sebep olmuştur. Bunların yanında Şah İsmail’in Dulkadıroğullarıyla olan münasebetlerinde Osmanlı topraklarını kullanarak bir nevi meydan okuması, Özbek Han’ı Muhammed Şeybanî Han’ı yendikten sonra (1510) kafatasıyla içki içip zaferini tescil etmesi ve kafatası derisinin içini doldurup II. Bayezid Han’a göndermesi, Yavuz Han gibi hassasiyetlerine haysiyeti derecesinde bağlı bir hünkârın asla unutamayacağı hakaretler arasındaydı.104 Yavuz Han Doğu seferine çıkmadan evvel Kızılbaşların bertarafını dinî olarak meşru zemine oturtmak maksadıyla ulemanın fikirlerini almak için Edirne’de bir divan tertip eder.105 Bu tehlikenin önemini izahtan sonra ulemadan fetva vermelerini ister. “Hamza” 106 isminde bir ulemanın fetvası kaynaklarda mevcuttur.107 Fetva şöyledir: “Besmele ve duadan sonra… Müslimanlar bilün ve âgâh olun, şol tâyife-i Kızılbaş ki reisleri Erdebil-oğlu İsmail’dür, Peygamberimizün aleyhi’s- selât ve’s-selâm şeri’atini ve sünnetini ve dîn-i İslâm ve ilm-i dîni ve Kur’an-ı Mübini istihlaf 104 Bkz., Mufassal Osmanlı Tarihi, C.II, s.723 “Hakan İskender Şân’ın [Şah İsmail] buyruğuyla hemen orada onun kötülük dolu kafasını bedeninden ayırdılar ve derisini soyup, saman doldurduktan sonra Rum (Osmanlı) padişahı sultan Bayezid’e gönderdiler, kafatasını da altınla kaplayıp, kadeh haline getirdiler ve şarap doldurup, orada (düzenledikleri) Cennet âyin toplantıda dolaştırdılar.” Bkz., Rumlu Hasan, Ahsenü’t Tevârih, s.150. Özbek Hanı ile yapılan savaşta Şah İsmail, ele geçirdiği her Sünni memlekette yaptığı gibi burada da katliamlar yaparak; 10.000 fazla Müslüman’ı öldürmüş, kafalarından piramit yapmıştır. Bkz., G. Sarwar, 63’ten naklen, M. Saray, a.g.e., s.23. “Şah İsmail, ona [Şeybani Han] olan kininden cesedini sufilere yedirdi.” Bkz., İranlı Tarihçilerin Kaleminden Çaldıran (1514), haz., Vural Genç, Bengi Yay., İstanbul 2011, s.76. 105 Yavuz Han’ın muhtemelen hünkâr olmasıyla birlikte kendisine Ali Bin Abdülkerim Halife tarafından sunulan raporda, “devlet ricalinin rüşvet deryasında yüzdüğünü, halk içerisinde ırz, namus gibi değerlerin yok olduğunu, Kızılbaş tayfasının dinî inançları zedelediğine” dair tespitler bulunmaktadır. Dönemin kokuşmuşluğunu ifade açısından önemli bir rapordur. Bkz. S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.20-30. Celâlzâde Mustafa’nın Selim-nâmesi’nde de -ihtiyatla yaklaştığımız- II. Bayezid Han döneminde baş gösteren bozukluğa dair bir hikâye anlatılır. Bkz., Celâlzâde Mustafa, a.g.e., s.280-282. 106 Hamza isimli kişi Sarı Görez’dir. “Menşe itibariyle Balıkesirli olup devrin en büyük fakih muhaddislerinden sayılan Müftü Hamza Nureddin Saru Görez, 927/1521 de vefat ederek Yahya Cami civarına gömülmüştür.” Bkz., Bursalı M. Tahir, 341’den naklen Ş. Tekindağ, “Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi”, s.53, not 20. 107 İhtilaflar için bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim,, s.35. 41 itdikleri ve dahi Allahu Taâlâ harâm kılduğı günâhlara helâldür didükleri ve istihfafları ve Kur’an-ı Azîmi ve Mushafları ve kütüb-i şeri’ati tahkir idüb oda yakdukları ve dahi ülemâya ve sülehâya ihânet idüb kırub mescidleri yıkdukları ve dahi reisleri la’ini mabûd yirinr koyub secdeitdükleri ve dahi Hazret-i Ebî Bekr’e radıyallahu anhu ve Hazret-i Ömer’e radıyallahu anhu söğüb hilâfetlerine inkâr itdükleri ve dahi Peygamberimüzün hâtûnu Âyişe ânâmuza (radıyallahu anha iftirâ idüb) söğdükleri ve dahi Peygamberimüzün aleyhi’s- selât ve’s-selâm şer’ini ve Dîn-i İslâmı götürmek kasdın itdükleri bu zikr olunan ve dahi bunların emsâl-i şer’e muhâlif kavilleri ve fi’illeri bu fakir katında ve bâki ülemâ-i dîn-i katlarında (tevâtürle) malûm ve zâhit olduğu sebebden biz dahi şeri’atün hükmi ve kitâblarımuzun nakli ile fetvâ virdük ki ol zikr olınan tâife kâfirler ve mülhitlerdür ve dahi her kimse ki ânlara meyl idüb ol bâtıl dinlerine râzı ve muâavin olalar, ânlar dahi kâfirler ve mülhitlerdür, bunları kırub cemâatlerin dağıtmak (cemi’ müslimanlara) vâcib ve farzdur, müslimanlardan ölen sa’îd ve şehid cennet-i a’lâdadur ve ânlardan ölen hor ve hakir cehennemün dibindedür, bunlarun hail, kâfirler halinden eşedd ve ekbahdur, zirâ bunlarun bugazladukları ve dahi saydları gerekse doğanla ve gerekse okile ve gerekse kelb ile olsun murdardur ve dahi nikâhları gerekse kendülerden ve gerekse gayrden alsunlar bâtıldur ve dahi bunlar kimseden mirâs yemek yoktur (ve bir nâhiye ehli ki bunlardan olan) Sultan-ı İslâm e’ezze’l-lahu ensârehu içün vardur ki bunlarun (ricallerin katl idüb) mallarını ve nisâlarını ve evlâdlarını guzât-ı İslâm arasında kısmet ide ve bunlarun ba’de’l-ahz tevbelerine ve nedâmetlerine iltifât ve i’tibar olınmayub katl oluna ve dahi bir kimse ki bu vilâyetde olub ânlardan idügi biline ve yahud ânlara giderken tutula katl oluna ve bilcümle bu tâyife hem kâfirler ve mülhitlerdür ve hem ehl-i fesaddur, iki cihetden katil (leri) vâcibdür, Allahümme ensur men nasare’d-dîne ve ahzel men hazale’l-müslimîne, el-Müfti ez’aful-ibâd Hamza elfakir eş-şehîr bi-saru Görez.”108 Fetvada görüldüğü üzere ulema tarafından Kızılbaşlar hakkında verilen hükümde muallakta olan hiçbir mevzu yoktur. Nihai olarak fetvadan çıkarılacak sonucu “İslam dini için büyük tehlike arz eden bu tayfanın katli vaciptir.” hükmüyle özetlemek mümkündür. “Öte yandan, İbn Kemal’in, daha mufassal olarak kaleme aldığı Risâlesinde (fi tekfîri’r-revâfiz), Şah İsmail ile ehl-i Şi’a hakkındaki Sünni görüşü görmek mümkündür. Bu risalede küfr ve irtidâdına hükm edilen Şah İsmail ile askerlerine karşı açılacak savaşların, diğer din düşmanları ile yapılacak savaşlar gibi cihâd sayılacağı belirtiliyor, umûmiyetle, Şiilerin öldürülmesinin caiz olup, mallarının helal, nikahlarının ise batıl olduğu açıklanıyor idi.” 109 Osmanlı hukuku, bizzat İslam hukukunun kendisidir. Kendini “Dârü’lİslâm” olarak addeden Osmanlı, düşmanlarını ise “Dârü’l-harb” olarak nitelendirir 108 Ş. Tekindağ, “Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi”, s.54-55. 109 Ş. Tekindağ, a.g.m., s.55. 42 ve “Dârü’l-harb” ile mücadele etmek “cihat” anlayışının gereğini oluşturur. Bu fetvalardan da anlaşılacağı üzere Safevi ülkesi “Dârü’l-harb”ın hüküm sürdüğü ve “Dârü’l-islâm”ın düşmanı olan bir yapı olarak ele alınır. 1514’ün Mart ayında Edirne’den hareket eden hünkâr, yaklaşık bir ay sonra İstanbul’a gelerek, burada tekrar bir meşveret meclisi toplamış,110 zihnindeki tereddütleri bu şekilde gidermeye çalışmıştır. Yavuz Han, savaş hazırlıklarını tamamlayıp daha önce yakalanan Şah İsmail’in casuslarından Kılıç adındaki kişiyle ona bir mektup gönderir. Mektup bir nevi Yavuz Han’ın şahı savaşa davet fermanıdır: “Bilesin ve agâh olasın ki ilahi hükümlerden yüz çevirenlerin, dinî ve şeriatı yıkmaya çalışanların bu hareketlerinde, bütün Müslümanların ve bu arada adalet sever hükümdarların kudretleri nispetinde mani olmaları farzdır. Bunu söylemekten maksadımız şudur: Tekke köşesinden hâkimiyetle yükselen sen, bu yolda yürüdün, Müslümanların memleketlerine saldırdın, şefkat ve utanmağı bir tarafa atarak zulüm kapılarını açtın, günahsız Müslümanları incittin, fitne ve fesadı kendin için esas kabul ettin (…) ve mescitleri yıkma, türbeleri, mezarları yakma, ulema ile peygamber neslinden gelmiş olan seyyidlere ihanet (…) gibi işler senin kötü hallarinden bir kaçıdır. Dillerde dolaşmakta olan bunlar ve bunlara benzer hareketlerinden dolayı din adamları kesin delillere dayanarak senin küfür ve irtidâdına, senin ve sana tabi olanların vacip olduğuna; mallarınızın, rızklarınızın yağma, kadın ve çocuklarınızın esir edilmelerinin mübah olduğuna ittifakla karar vermişlerdir. Bu dırım karşısında ben, Allah’ın emirlerini yerine getirmek, zulüm görenlere yardım etmek ve ‘merâsim-i nâmûs-i Padişahî için’ ipekli elbiselerimi çıkardım, zırh giydim, kılıç kuşandım, ata bindim ve safer ayının başında Anadolu yakasına geçtim. Maksadım, Allah’ım inâyetiyle senin padişahlığını yok etmek ve bu suretle de acizler üzerinden zulmünü ve fesadını kaldırmaktır. Ancak kılıçtan önce sana ‘sünnet-i seniyye icabı’ İslamiyeti teklif ederim. Eğer yaptıklarına pişman olup can ve gönülden ‘istiğfar’ eder ve aldığın kaleleri geri verirsen tarafımızdan dostluktan başka bir şey görmezsin. Fakat kötü hallerine devam ettiğin taktirde ‘zulmet-i zulümden’ simsiyah yerleri nura kavuşturmak ve senin elinden almak üzre inşallah yakında geleceğim. Takdir ne ise öyle olacaktır.” 111 110 Bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.38. 111 S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.40-41. 43 Ayrıca babası tarafından Yavuz Han’a vasiyetinde, “Kızılbaştan ehl-i İslam’ın intikamını alıviresin.” cümlesiyle kısa ve öz bu tehlikenin önemine dikkat çekilmiştir.112 İstanbul’dan hareket eden hünkâr Anadolu’da İzmit, Konya ve Sivas’a uğramıştır. Sivas’ta ordunun sayımı yapılır. Ordunun sayısına dair Selimnamelerde ve diğer tarihi vesikalarda çok farklı rakamlar zikredilir. F. M. Emecen, muhtemel asker sayısının iki tarafta da birbirine yakın olduğunu belirterek, tahminen “40.000 ila 60.000 dolayında askerle karşı karşıya geldiklerini” 113 dile getirir. Muhtelif tarihlerde Yavuz Han ile Şah İsmail arasında bazen hakarete varan mektuplaşmalar ve karşılıklı hakaretleri somutlaştıran elbise, eşya gibi nesnelerin gönderimi de söz konusu olmuştur.114 Yavuz Han ile Şah İsmail arasındaki soğuk savaş mektuplar aracılığıyla devam ederken askerin aylardan beri yollarda olması, yiyecek sıkıntısına, düşmanın hâlâ karşılarına çıkmaması gibi olumsuzluklar eklenince ordu içerisinde padişaha karşı muhalif bir kesimin oluşmasına neden olur. Yeniçeriler, var olan huzursuzluğu padişaha dile getirmesini istedikleri, onun şehzadeliğinden beri tanıdığı ve pek sevdiği Karaman valisi Hemdem Paşa’yı aracı etmeleri üzerine, karar verdiği yoldan dönmeyi zül sayan Yavuz Han hemen paşayı idam ettirerek azmini, kararlılığını bütün orduya ispat eder. 115 Yavuz Han sadece düşmanla 112 Lütfi Paşa, 203’ten naklen S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.31, not 40. 113 F. M. Emecen, a.g.e., s.120. Bitlisli İdris, asker sayısının 100.000 olduğunu belirtir. Bkz,. İdrîs-i Bidlîsî, a.g.e., s.147. Aynı şekilde Adâ’iyi Şirâzi da asker sayısının 100.00 kişi olduğunu belirtir. Bkz., Adâ’i-yi Şirâzi ve Selim-nâmesi, haz., Abdüsselam Bilgen, TTK Y. Ankara 2007, s.80. 114 Bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s. 43. 115 Bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.47. 44 uğraşmıyor, ordusu içinde düşmanlık yapanlarla da mücadele ediyordu. Hemdem Paşa misalinde olduğu gibi bu tür gaileler Osmanlı ordusunda vuku bulacaktır. Hünkâr Erzurum yakınlarına geldiğinde aylardan beri Şah İsmail’in ortada gözükmemesinden ve askerinde tahammülsüzlüğünü göze alarak bir mektup daha yazar. Özetle şöyledir; “Bana bir mektupla birlikte , cüretimizin artmasına sebep olsun diye bazı şeyler göndermiş ve cesarete ait bazı sözler de sarf ederek acele gelmemizi ve bu suretle intizardan kurtulacağını bildirmişsin, ‘malum oldu’. Hükümdarların toprakları onların nikahlısı gibidir. Bu itibarla erkek ve mert olanlar ona başkasının elinin değmesine dayanamazlar. Halbuki günlerden beri ben ve askerlerim senin toprakların üzerinde yürüdüğümüz halde senden hala hiçbir eser yok. Esasen şimdiye kadar senin mertlikle ve ‘celadet’ ile ilgili bir hareketin görülmemiştir. Bütün hareketlerin sadece hileye dayanmaktadır. Ben, askerlerimden 40 binini Sivas ile Kayseri arasında bırakmakla senin korkunu gidermeye hizmet ettim. Bir düşmana ‘mürüvvet’ ancak bu kadar olur. Bundan sonra dahi gizlenmekte devam edersen, erkeklik sana haramdır; zırh yerine çarşaf, miğfer yerine yaşmak kullanarak ‘serdarlık ve şahlık sevdasından’ vazgeçmelisin. Padişah bu mektupla birlikte Şah İsmail’e bir de kadın elbisesi gönderdi.”116 Hünkâr ile Şah arasında mektuplar aracılığıyla devam ettirilen soğuk savaş sürerken; 19 Ağustos’ta vukua gelen güneş tutulması müneccimler tarafından - İran’ın sembolleri arasında güneşin bulunmasından dolayı- hayra yorularak, İran güneşinin batışını simgelediğine kanaat getirilir. 117 Asker arasında maneviyatın güçlenmesi noktasında bu tür haberler müspet etki yapar. Safevi Devleti’nin Diyarbakır valisi Ustacalu Muhammet Han, Osmanlı ordusunun geçeceği Erzincan-Tebriz arasında yaşayan halkı Azerbaycan taraflarına göç ettirerek, ordunun faydasına olabilecek otlakları tamamen yaktırır. Böylece Osmanlı 116 S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.48. 117 Mufassal Osmanlı Tarihi, C. II, s.730. Bitlisli İdris bu güneş tutulmasının 17 Ekim 1514 tarihinde olduğunu belirtir. Bkz. İdrîs-i Bidlîsî, a.g.e., s.164. 45 ordusuna yardımı dokunabilecek “bayındırlık eserlerinin kalmaması” orduyu müşkül durumda bırakır. 118 Yaklaşık altı ay süren 2500 kilometrelik bir yolculuktan sonra iki ordu bugünkü Doğubayazıt’ın 80 km güneydoğusunda yer alan Çaldıran Ovası’nda 23 Ağustos 1514 Çarşamba günü büyük bir cenge tutuşur. 23 Ağustos şafağında başlayan bu cenkte iki taraftan da önemli kayıplar verilir. Özellikle Şah İsmail’in yaralanarak kaçması Safevi ordusunun akşama doğru dağılmasına sebep olur. 119 Savaş neticesinde iki tarafın kaybının toplamda 30.000 civarında olduğu belirtilir.120 Çaldıran şüphesiz Türk tarihinde önemli bir düğümdü yahut Yavuz Han, tarihin büyük bir düğümünün atıldığı zamanda hüküm sürmekteydi. Bu düğümün önemine binaen Erol Güngör şu tespitte bulunur: “Çaldıran Savaşı iki Türk Devleti’nin ve iki Türk ordusunun savaşıdır, bu bakımdan iki taraftan da Türk kanı akması yüzünden üzüntü verici bir hadisedir. Fakat bu çatışmaya daha geniş açıdan bakarsak, Türklük bakımından Yavuz’un zaferini kutlamak gerekir. Gerçekten, Türkler İslam tarihi boyunca ancak Sünni Müslüman olarak varlıklarını korumuşlar. Şii olanlar büyük Türk kitlesinden kopup İranlılaşmışlardır. Ayrıca, Safevilerin sahip çıktığı Doğu Anadolu Sünni Türklerin vatanı olduğu için bu toprakların Osmanlı hâkimiyetine katılarak Anadolu Türk birliğinin kurulması son derece önemli bir işti. İşte Yavuz bu büyük işi yapmış olmakla Türklüğün minnet ve şükranını kazanmıştır.” 121 Kanlı bir savaş olarak tarihe geçen Çaldıran Meydan Muharebesi’nde, Osmanlı Devleti çağının askeri teknolojisini yakından takip eden, ordusunu tüfek 118 Bkz. İdrîs-i Bidlîsî, a.g.e., s.162. 119 Bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.50-61. Rumlu Hasan savaş meydanını şu şekilde tasvir ediyor: “Atların kişnemesinden ve askerlerin haykırışlarından, gökte ay yolunu yitirdi, davulların gürültüsünden feleğin namuslu yüzü Rus piçi gibi sarardı. Ölüm korkusundan yiğitlerin bedeni, rüzgar karşısında söğüt yaprağı gibi titredi ve sudaki güneş yansıması gibi sallandı.” Rumlu Hasan, Ahsenü’t Tevârih, s.180. Unutmamak gerekir ki Çaldıran Savaşı, Şah İsmail’in Yavuz Han karşısında aldığı ilk mağlubiyet değildir. Hünkâr, şehzadeliği döneminde Doğu Anadolu’ya düzenlediği seferler neticesinde Bayburt, Erzincan, Kemah, İspir gibi şehitleri ele geçirmesi üzerine, buraları almak için Şehzade Selim ile savaşan Şah İsmail yenilerek kaçmıştır (1507). Bkz., Y. Öztuna, a.g.e, s.27. 120 Bkz., Enverî’, vr. 145a’dan naklen, S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.61. 121 Erol Güngör, a.g.e., s.277. 46 ve toplarla güçlendiren modern bir konumdaydı. Safevi ordusu ise cengaver süvari birliklerinin ağırlıkta olmasına rağmen teknolojik gelişmelere açık olmayan, geleneksel usulün hüküm sürdüğü bir görünüm arz ediyordu. Belki de Osmanlı Devleti’ni ağır bir yenilgiden kurtaran ordunun ateşli silahlara sahip olmasıydı. F. M. Emecen de işaret ettiği üzere, “(…) Çaldıran Meydan Muharebesi, tüfekli piyade askerinin, sonucu tayin edici şekilde bir savaşın kaderini değiştirdikleri ilk çarpışma özelliği de haizdir.” 122 Çaldıran Savaşı neticesinde iki tarafın da kayıpları olmakla beraber, Safevi Devleti önemli komutanları bu savaşta öldürülür. Osmanlı belki de bu kayıplara binaen Çaldıran Savaşı’na “Süfi-kıran”123 ismini vermiştir.124 Bilhassa eski Türklerde ordu-millet anlayışının bir gereği olarak savaşlara kadınlar da katılır, erlerine destek olurlardı.125 Bu Türk adetinin Şah İsmail tarafından Çaldıran Savaşı’nda sürdürüldüğü görülür. Burada kadınların savaşmaktan ziyade, savaşan erlerine manevi destekte bulunmayı, onları gayrete getirmeyi esas aldıklarını söyleyebiliriz. Savaşın Osmanlı lehine sonuçlanmasıyla Safevi ordusunun kumandanlarının eşleri hatta şahın hazinesi ve eşi Taçlı/Taçlu Hatun da esir alınanlar arasındadır.126 Aslında bu erlerin, eşlerini savaş 122 F. M. Emecen, a.g.e.,, s.144. 123 Dönem itibariyle Safevilerden “Sufi” diye bahsedilir. Ayrıca bu tabirle “sürekli olarak başarı ve üstünlük kazanan anlamında bazı İran padişahlarının lakabı” olan “Sahib-kıran” kelimesine telmih yapılıyor. “Sahibkıran” için bkz., Rumlu Hasan, Ahsenü’t Tevârih, s. 178, not 547. (ç.n.) 124 Mufassal Osmanlı Tarihi, C.II, s.733. 125 Karacaoğlan’ın; “Ol asırdan beri âdet olmuştur./ Ergen kızlar yiğitlerle yan gider.” mısraları Türk kadının hayat içinde oynadığı rolü özete şayandır. Türk kültüründe kadının önemine dair geniş bilgi için bkz., Necdet Sevinç, Türklerde Kadın ve Aile, Bilgeoğuz Yay., İstanbul 2007, s.58. 126 Celâlzâde savaş sonucunda mübalağalı bir tasvirle ganimetleri şöyle ifade ediyor: “ Bütün ordu ve asker, tüm muzaffer savaşçılar Acemlerin teçhizatıyla muradına erişip, doyumluklar eylediler. Altun ve gümüş keselerle değil torbalarla, inciler, iri inciler torbalarla, çuvallarla bulunup, gaziler para ve mücevheratı ölçekler ve kilelerle bölüşüp paylaştılar. Gümüş bedenli, nazik tenli, gül kokulu, hilal kaşlı güzeller; lale yanaklı, gonca dudaklı, gül yüzlü, zülflü güzeller; anber saçlı, peri yüzlü, inci dişli, lal dudaklı, hilal kaşlı putlar (güzeller); servi boylu, gül yanaklı, tatlı dilli, hokka ağızlı, gül yüzlü Acemler; naz ve işvede usta ve yetişkinler, şarkı söyleyenler, gazel okuyanlar, sevgililer, güzeller, gönül ehilleri tutulup, özellikle oynak yaratışlı, işve ve naz huylu, güzellikte güzel, parlaklık ve güzellikte huriye denk, ince belli, sümbül saçlı, misk kokulu, altın halhallı, anber elbiseli, güzel yüzlü, (kara) biber tenli, gonca dudaklı, hokka ağızlı, servi gibi, nazik, ince boylu, işveli, gamzeli dul ve bekarlardan güler yüzlü, gül kokulu kızlar ve kadınlar; bedenleri 47 meydanında bırakarak kaçmaları yaşadıkları bozgunun ne denli büyük olduğunu gösteriyor. II. Bayezid Han zamanında Şah tarafından başlatılan; oynandığı saha Osmanlı mülkü, oyuncularının da Yavuz Han ile Şah’ın olduğu satranç oyununda Yavuz Han’ın “mat”ıyla oyunu “Şah” kaybeder. Yavuz Han bu zaferi Farsça Divanı’nda bulunan şu beyitle ifade eder: “Askerimle İstanbul tahtından hareket edip İran tarafına sefere çıktım. Kızılbaşı melamet kanına gark ettim.” 127 Safevilerin başkenti olan Tebriz’e nümayişlerle giren hünkâr, Şah İsmail tarafından cephaneliğe çevrilen Uzun Hasan Cami’ni tekrar ibadete açarak Cuma hutbesini Hulefâ-i Râşidîn ve kendi adına okutur. 128 Osmanlının Safeviler ile olan münasebetinin mezhep mücadelesi olarak telakki edilmemesi gerektiğini S. Tansel, F. M. Emecen gibi alanlarında mütehassıs ilim adamları zikrederler. Eğer bunun tersi bir durum söz konusu olsa idi Yavuz Han kadim Türk yurdu Safevi topraklarına girdiğinde Şah’ın buraları Akkoyunlulardan ilhak ettiğinde yaptığı Sünni kıyımına karşılık büyük bir Şii kıyımına girişmesi beklenebilirdi. Osmanlı kuru bir cihangirlik davasının peşine düşse idi, bu durum pekâlâ mümkündü. Ama tarihi vesikalar bize böyle bir durumun olmadığını hatta Yavuz Han’ın bu toprakları Osmanlı sancağının himayesi altına aldıktan sonra dönemin önde gelen ilim adamlarını, gümüş, saçları altın sayısız tutulup, şahın zevcelerinden de gül yaprağı bir nazlı güzel ve gül yüzlü bir servi boylu, gümüş gerdanlı, son derece şekilde peri, huylarda huri, güzellikte Belkıs, belde yılan, gül yüzlü ve gül yanaklı ve gül çehreli, güler yüzlü, işveli, nazlı, çekici, güzelliği nur kandiline benzer, güzel adı da Taçlı Hanım (hatun) diye meşhur imiş, ele geçip cennet mekân padişah hazretlerinin dostluk prensipli meclisine getirdiler.” Celâlzâde Mustafa, a.g.e, s.380-381. 127 Ali Nihad Tarlan, Yavuz Sultan Selim Divanı, Türk Klasikleri Serisi: 8, Ahmet Halit Kitabevi, İstanbul 1946, s.214. 128Bkz., Kemalpaşazâde, defter IX vr. 61n’den naklen S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.69; Adâ’i-yi Şirâzi ve Selim-nâmesi, s.92. 48 zanaatkarlarını İstanbul’a göndererek onlara taltifte bulunduğunu belirtir. 129 Yine bu coğrafyada yapılan imar hareketleri Yavuz Han’ın, Şah İsmail ve onun temsil ettiği anlayışı ortadan kaldırdıktan sonra iyi niyetini bizlere gösteren icraatları arasındadır.130 Çaldıran Meydan Muharebesi’nin Osmanlı Devleti’ne olan faydalarını şu başlıklar altında toplayabiliriz: 1) Osmanlı için büyük bir tehdit oluşturan Safevi Devleti geçici de olsa bertaraf edilmiştir.131 2) Bu savaştan sonra Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun büyük kısmında Osmanlı hâkimiyeti sağlanmıştır. 3) Safevilerin mezhep temelinde neden oldukları ayrılıklar ve Anadolu’da yürüttükleri Şii faaliyetleri büyük darbe almıştır. Bu durum Şii ahalide büyük manevi çöküntüye neden olarak Şah İsmail’e olan güvenin azalmasına ve psikolojik üstünlüğün Osmanlıya geçmesine zemin hazırlamıştır.132 4) Safevi-Memlük ittifakının önüne geçilerek ileriki vadede Osmanlıyı uğraştıracak olaylar engellenmiştir. 129 Yavuz Han’ın 1000 civarında sanatkâr ve bilim adamını İstanbul’a getirerek devlet hizmetinde görevlendirdiği belirtilir. Bkz., Ertan Gökmen, “Türk Kültürü”, S.407, Mart 1997, Yıl XXXV, s.147-151. 130 Yavuz Han, Tebriz’e girdiğine Şah İsmail gibi bir katliam yapmamış, Ehli sünnet ve’l-cemaat anlayışı gereği o toprakları hidayete davet etmiştir. Bunun en açık örneğini Uzun Hasan camiinde kendi adına hutbe okunması olayında görürüz. Bu olayı 37 yıl Safevi sarayında yaşayan, asker aynı zamanda edebiyatçı Anadolulu bir Türk olan Rumlu Hasan’ın (1541-1578) Ahsenü’t Tevârih adlı eserinden -bilhassanaklediyorum: “Sultan Selim de (…) Tebriz’e geldi ve şehrin bazı ileri gelenleri tarafından karşılandı. Sultan Selim onlara saygı gösterdi ve ikramda bulundu, atalarının ve dedelerinin hayalinde olanaksız olan görüntüyü, kesin olarak kendi gözüyle gördü. Önce Sahipâbad Meydanı’nda bulunan Hasan Padişah Camii’ne gitti ve burada namaz kıldı. Hutbe okunurken sıra padişah adına geldiğinde hatip, ‘Sultan oğlu sultan Abulmuzaffer İsmail Bahadır Han’ deyince, Rumlular onu öldürmek istediler, fakat Sultan Selim ‘dili alışmıştır’ diye öldürülmesini engelledi ve ayrıca Çaldıran savaşında şehit düşen, üç değerli seyit için yazık oldu dedi.” Rumlu Hasan, a.g.e., s.184. 131 Safevi Devleti’nin tarih sahnesinden silinmesi Afşar Türklerinden olan Nadir Şah’ın 1736 da Safevi hanedanına son vermesiyle gerçekleşir. Bkz., M. Saray, s.68. 132 Osmanlı-Safevi ilişkilerinin halk üzerinde bıraktığı menfi tesir için bkz., S. Savaş, “Osmanlı-Safevi Mücadelesinin Toplumsal Sonuçları”, Türkler A., C.6, YT Y., Ankara 2002, s.907-919. 49 5) Bu zafer Memlük Devleti için de bir gözdağı oluştur. Bu durum Dulkadır topraklarının Osmanlıya ilhakında Memlüklerin sessiz kalmasını sağlamıştır. 6) Osmanlı Devleti tarihi ticaret yollarına sahip olmuş ve ekonomik üstünlük açısından büyük fırsat sağlamıştır. 7) Osmanlı Devleti, Avrupa’da fetih yapabilmenin Anadolu’da sağlanacak bir birlikten geçtiğini gayet iyi biliyordu. Bundan dolayı Yavuz Han’dan önceki birçok hünkâr bu birlik için çaba sarf etse de hiçbiri Yavuz Han kadar başarılı olamamıştır. Çaldıran neticesinde hünkâr, Anadolu Türk birliğini büyük ölçüde sağlamıştır.133 O kışı Karabağ’da geçirip Şah İsmail’in üzerine yeni bir sefer tertip etmek isteyen Yavuz Han’ı ordu içerisinde baş gösteren olumsuzluklar alı koyar. Kışı Amasya’da geçiren hünkâr Nisan 1515’te Kemah’ı Osmanlı topraklarına katar. Çaldıran savaşı öncesi Dulkadırlı Beyi Alâüddevle’nin savaşa iştirak etmediği halde Osmanlının aleyhinde icraatlarda bulunması ve arada vuku bulan muhtelif sebepler neticesinde Sinan Paşa’yı Dulkadır topraklarının fethiyle görevlendirmiştir. Neticede Haziran 1515’te -Turnadağ Savaşı- önemli bir zafer kazanan Sinan Paşa, Rumeli Beylerbeyliğinden veziriazamlığa yükseltilir. Alâüddevle’nin134 başını Memlük sultanı Kansu Gavri’ye gönderen hünkâr, 133 Bkz., Mufassal Osmanlı Tarihi, C.II, s.735. 134 II. Bayezid Han, saltanatı döneminde Karagöz Paşa’nın Adana ve Tarsus’u fethiyle Memlük sultanı Kayıtbay tarafından Osmanlı ordusu üzerine Emir Özbek gönderilmiştir. 12 Mart 1486 yılında Karagöz Paşa’nın Memlük ordusu üzerine saldırmayı düşünürken Dulkadırlı Alâüddevle’den gelen; savaşı birkaç günlüğüne erteleyip, kendi kuvvetlerinin de savaşa iştirak edeceği bilgisi, Karagöz Paşa’ya gelecek kuvvetlerin de katılmasıyla zaferin kaçınılmaz olacağını düşündürmesi savaşı tehire sebep olur. 1479 yılında Fatih Han tarafından beyliğin başına getirilen Alâüddevle bırakın savaşa Osmanlı tarafında iştiraki, Memlükler ile gizli bir ittifaka girişir. Neticede Osmanlı kuvvetleri yenilir ve bütün Çukurova Memlüklerin eline geçer. Daha sonraki mücadelede Hersekzâde Ahmet Paşa’nın bozguna uğratılıp esir edilmesi Osmanlıların Mümlükler nezdinde önemli bir başarı kazanamayarak 1481 yılına kadar gelinmesine neden olur. Bkz., S. Tansel, Sultan II. Bayezid’in Siyasi Hayatı, Devlet Kitapları Müdürlüğü, İstanbul 1966, s.100- 102. Bu noktada; Yavuz Han’ın anne tarafından büyük babası Alâüddevle ile yapılan Turnadağ Savaşı neticesinde onun başını Memlük sultanına göndermesi, babası döneminde Osmanlı mülküne yapılan ihanetin cezası ve hainin hamisine verilen gözdağı mahiyetindedir. Aynı şekilde Alâüddevle’nin diğer ihanet içeren davranışları için bkz., S. Tansel, a.g.e., s.126-132. 50 değişik nedenlerle Osmanlıya karşı destek verdiği Dulkadırlıların sonuna benzer bir sonun da kendisini beklediği iletisini verir. Doğu Anadolu illerinin Osmanlı mülküne dâhil olmasında dönemin önde gelen münevverlerinden olan Bitlisli İdris’in135 önemli hizmetleri olmuştur.136 Çaldıran Savaşı üstte de söylendiği gibi nihai amacına ulaşamamış, Yavuz Han’ın halefleri tarafından da bu amaç gerçekleştirilememiştir. Şii İran’ın güçlenerek varlığını devam ettirmesi asırlarca süren Osmanlı-İran mücadelesinin kapısını aralar. Bu cihetle konuyu değerlendirdiğimizde; “Türkistan Türkleri ile Osmanlı Türkleri arasında geçit vermez bir köprü gibi uzanan Şii İran bu iki Türk topluluğunun birbirleri ile olan münasebetlerine ve ittifak oluşturamamalarına sebep olmuştur. Bu ise bilahare Türkistan Türklerinin Rus ve Çin esaretine düşmelerine zemin hazırlamıştır. (…) İşin enteresan tarafı Şiiliğin İran’a hâkim olmasını sağlayan insanların da Türkler olmasıdır.” 137 Yavuz Han’ın saltanat döneminde Safevi Devleti ile olan münasebetine diğer icraatlarından fazla değinmemiz XVI. asırda vukua gelen olayların etkisinin günümüzde hâlâ devam etmesidir. Tarihî hakikatin aksine, cehaletin emrindeki 135 Bitlisli İdris’in doğumu kesin olmamakla birlikte 1452-1457 yılları arasında bir tarih olabileceği belirtilir. ‘Bidlisî’ nisbesinden hareketle Bitlis’te dünyaya gelme ihtimali kuvvetle muhtemeldir. Eğitimini büyük oranda babasından alan Mevlana İdris; Arapça ile Farsçaya vâkıf olmakla birlikte, akli ve dinî ilimlerden de haberdardır. Babası Mevlana Hüsamettin Ali-ül Bitlisî’nin Akkoyunlu Türk Devleti’nin başkenti Diyarbakır’da divan katipliği yapması, Mevlana İdris’in küçük yaşlardan itibaren saray terbiyesinden geçmesini sağlar. (Akkoyunlu Türk Devleti’nin başkenti 1469 yılında Tebriz’e taşınır.) Sultan Yakup zamanında Mevlana İdris de babası gibi Divan katipliği yapar. 1501 yılında Şah İsmail tarafından Akkoyunlu hanedanına son verilmesi, Mevlana İdris’in 20 yıla yakın hizmetinin son bulması anlamına geliyordu. 1501 yılında II. Bayezid Han’a intisap ettiği, hünkârın Mevlana İdris’e vak’anüvislik yani tarih yazıcılığı görevini vererek onu taltif ettiği görülür. (Bu görevi Kemalpaşazâde ile beraber yürütürler.) Zamanla Mevlana İdris ve devlet ricali arasında vukua gelen anlaşmazlıklar onun Osmanlı sarayından soğuyarak hac bahanesiyle ayrılmasına sebep olur (1501). Bu olumsuz durum Yavuz Han’ın tahta geçmesiyle birlikte hünkârın daveti sonucu İstanbul’a gelmesiyle değişir (1502-1504). Zaten Mevlana İdris’in Osmanlı Devleti’ne olan önemli hizmetleri bu döneme rastlar. Yavuz Han’ın icraatlarında ona destek vermesi, özellikle Anadolu Türk Birliği’nin sağlanması sürecindeki devlete yaptığı katkılar büyük bir hakikattir. Devlet adamlığı kişiliğiyle her daim önemli hizmetlerde bulunan Mevlana İdris, alim kişiliğiyle de nüfuzunu günümüze kadar sürdürmüştür. Farsça kâleme aldığı Heşt Behişt (Sekiz Cennet) adlı eseri Yavuz Han’a kadar gelen hünkârların kroniklerini anlatan bir tarih kitabıdır. Bunun yanında Selim Şah-nâme’si Yavuz Han dönemini anlatan kıymetli bir eserdir. Bunlar gibi daha onlarca eseri bulunan Mevlana İdris, bazı kaynaklarda farklı tarihler verilse de, 1520 yılında Yavuz Han’dan 57 gün sonra İstanbul’da vefat eder. Vatanın birliği ve bütünlüğü için çalışan bu vatan evladının hizmetlerinden günümüzde birçok kişinin ders çıkarması en büyük dileğimizidir. Geniş bilgi için bkz., M. Törehan Serdar, Mevlâna Hakîmüddin İdris-i Bitlisî, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2008; İdris-i Bidlisî, Selim Şah-nâme, haz., Hicabi Kırlangıç, s.5-21. 136 Bkz. İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.269-276. 137 M. Saray, a.g.e., s.30-33. 51 taassupla yapılacak değerlendirmeler; şüphesiz bu menfi etkinin bizden sonraki kuşaklara bırakılacak bir tefrika olarak hiddetini ne yazık ki muhafaza etmesine sebep olacaktır. Amacımız 21. asrın aydınlığında gönülleri karartacak uğraşlar içerisine girip tarih önünde inanç değerlerini yargılamak ve süfli bir menfaatin getirisinden faydalanmak değildir, asla da olamaz. Türklerin henüz İslam dini ile müşerref olmadan vuku bulan ayrılık fikirlerinin bugün milletimiz arasında habis ur misali devam ettirilmesi gönlünde yüce Allah’ın, mübarek Ehl-i Beyt’in sevgisi olan ve ilmin yol göstericiliğine inanan insanlar tarafından kabul edilemeyecek bir durumdur. Bu istikametin aksini benimseyen anlayışlar mukaddeslerimiz nezdinde büyük bir gaflete hatta mukaddeslerimize ihanete tevessül ettiklerinin farkına varmakla mükelleftirler. Dirliğin yolunun birlikten geçtiğini idrak edip, medeniyet yarışında müreffeh günlerimizi özlemle yad eden ve o günlere tekrar kavuşabilmeyi temel uğraş addeden beyinler bu topraklarda yaşadığı müddetçe bir gün “gönül sultanlığını” kurma şerefine tekrar nail olunacaktır. Amentü’ye imanımız, bu ülküye de iman ettiğimizin göstergesidir. Birçok defa ifade edildiği üzere Kızılbaş menşeli olsun veya olmasın isyanların birçoğunun kaynağını bu topraklarda cahilliğin hüküm sürmesinde aramak gerekir. “Cahil kafalarda bütün esrarını kaybeden İslam, entelektüel bir kafada ne kadar güzeldir.”138 İslam dünyasının siyasi bir güç olarak bütün Müslümanların haklarını savunacak konuma gelmesi dine giren bidatların terki ve tefrikanın yerini vahdetin almasıyla mümkün olacaktır. Şüphesiz bunun yegâne yolu kişisel aydınlanmadan, nesnel bakış açısından geçiyor. Bunu gerçekleştirdiğimiz taktirde; İslam’ın hükümlerini, beyinlerin aydınlatılması için 138 Beşir Ayvazoğlu, Defterimde Kırk Suret, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1996, s.56. 52 aracı yaparak, bu topraklardan cehaletin hükmünü ortadan kaldırma bahtiyarlığına sahip olabileceğiz. Zaten Osmanlı Cihan Devleti’nden sonra Türk-İslam dünyasının çıkarlarını gözetecek, bir güç vücuda getirilememişse bunun sebebini evvela inanç temelinde vukua gelen ayrılıklarda aramak gerekir. 21. asırda dahi İslam’ın mübarek kurallarının tahribata tabi tutularak “ılımlı İslam” safsatası adı altında Batı menşeli projeleri İslam dünyasında hâkim kılmaya çalışmak, İslam surunda açılan ikinci delik olacaktır. Surda açılan ilk deliğin İslam’a ve Müslümanlara verdiği zararı göz önünde bulunduracak olursak, böyle bir anlayışı benimseyenlerin İslam dünyasında büyük yıkımlara sebep olacakları aşikârdır. 1.1.3.2. Mısır Seferi139 ve Halifeliğin Türklere Geçmesi Memlük (Kölemen); “Esir veya köleler arasından seçilip özel eğitimden geçirildikten sonra hükümdarların muhafız birliğine alınan ve zamanla aristokrat bir sınıf oluşturan ücretli askerler”e verilen isimdir.140 İslam dünyasında Emevilerin iktidarının sona ermesiyle Türklerin İslam ordusuna alınmaları daha da artar. Zamanla Türklerin devlet nezdinde etkisi fazlalaşır. Emevi hanedanlığının sona ermesini müteakiben (750), Abbasi hanedanına mensup Me’mûn’un devrinde İranlıların devlet yönetiminde etkisini azaltabilmek amacıyla daha önce desteğini aldığı Türklerin sayısını ordu içerisinde 30.000’e kadar yükseltmesi ve sadece Türklerin yaşadığı Sâmerrâ şehrini inşa ettirmesi ileriki vadede Türklerin bu topraklarda devletleşmesini hazırlayan âmillerden birkaçıdır. Tolunoğlu Ahmet Bey’in Mısır valisi iken 139 Kaynaklarda “Kansu Gavri, Tumanbay, Mercidabık, Ridaniye” isimlerine dair farklı kullanımlarla karşılaşmak mümkündür. Bazı isimleri farklı kullanımın da olduğunu belirtmek için iki isim de yazılmıştır. Genel itibariyle -yanlış olmamak kaydıyla- yaygın kullanımları esas alınmıştır. İsimler hakkında tafsilat için bkz., Yavuz Ercan, “Yavuz Sultan Selim Dönemi”, Türkler Ansiklopedisi, C.9, YT Yay., Ankara 2002, s.431. 140 Süleyman Kızıltoprak, Memlük md., TDVİA, C.29, Ankara 2004, TDV Yay., s.87. 53 “Tolunoğulları” ismini verdiği ilk Türk devletini kurması (868-935) ve bu devletin yıkılışıyla yine bir Türk olan Mısır valisi İhşidoğlu Muhammet Bey tarafından “İhşidoğulları Devleti”nin (935- 969) kurulması ilk başlarda sadece paralı asker olarak görülen Memlüklerin zamanla siyasi roller üstlendiğini de gösteriyor. Yine bir Türk Devleti olan Eyyubiler döneminde Türklerin Mısır ve Suriye’de nüfusunun iyice artması, Ortadoğu’da bulunan bütün devletlerde Türklerin nüfuzunun güçlenmesini sağlar. 141 Nitekim İzzettin Aybek 1250’de, Turan Şah’ın öldürülmesiyle tahta çıkan şahın üvey annesi Şecerüddürr ile evlenerek Memlük Devleti’nin kuruluşunu ilan eder. Memlük Devleti, Bahri Memlükleri (1250-1382) ve Burcî Memlükleri (1382-1517) olmak üzere ikiye ayrılır. 1260 yılında Sultan I. Baybars’ın iktidarı ele geçirmesi Bahri Memlüklerinin, 1382 yılında Sultan Berkuk’un iktidarı ele geçirmesi de Burcî Memlüklerin saltanatlarının başlangıç tarihidir. Burcî Memlüklerine -aşağıda izah edileceği üzere- 1517 yılında Yavuz Han son vererek, topraklarını Osmanlı mülküne ilhak eder.142 Siyasi nüfuzlarının tamamen kaldırılması Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın 1811 yılında ileri gelen Memlük beylerini öldürmesiyle mümkün olacaktır.143 1.1.3.2.1. Mercidabık Meydan Muharebesi Osmanlı Devleti’nin İslam dininin kurallarından mürekkep hükümlerin esas kabul edildiği bir karakteri haizdi. Bundan dolayıdır ki hünkârların tek gayesi gaza ruhunun gereği olarak Allah’ın rızasını kazanabilmek, Allah kelamını dünyaya hâkim kılabilmekti. Böyle bir ülküyle hareket eden Osmanoğulları, her 141 Bkz., S. Kızıltoprak, a.g.md., s.87-90. 142 Bkz., İsmail Yiğit, Memlükler md., TDVİA, C.29, Ankara 2004, s.90-97. 143 Bkz., S. Kızıltoprak, a.g.md., s.88. 54 fiiliyatlarında ulemanın görüşüne başvurur, atılacak adımın dinen uygun olup olmadığına dair onların fetvalarına göre hareket ederlerdi. Bunun yanında yapılacak seferler öncesi hünkârlara yahut maiyetine vâsıl olan ilahi iletilerin onların hareketlerinde önemli bir mevkiye sahip olduğunu belirtmek gerekir: “Sa’düddin, bu tarihlerde padişahın gördüğü bir rüyadan bahsetmektedir. Ona göre padişah geceleri çok defa uyumaz, kitap okur ve yanında bulunan Hasan Can’a ‘ahvâl-i âlemden’ bahsederdi. Hasan Can bir gece, uyuyup kaldığı için padişahın yanına ancak sabah ezanından sonra gidebilmişti. Padişah, görünmeyiş sebebini sorduğu vakit Hasan Can gerçeği açıklayarak özür diledi. Bunun üzerine, elbette bir rüya görmüşsündür diyen padişaha Hasan Can, hayır diye cevap vermiş ise de padişah hem sözlerinde ısrar etmiş, hem de rüya görülmemesini acayip karşılamıştı. Biraz sonra padişah, bir iş hususunda onu Kapı Ağası Hasan Ağası’nın bulunduğu yere gönderdi. Onun buraya geldiği sırada Kilercibaşı, Saray Ağası ve Hazinedarbaşı Mehmet Ağa birbirleriyle konuşuyor, Kapıcıbaşı Hasan Ağa da ağlıyordu. Hasan Ağa gördüğü bir rüyanın teessürü içinde bulunduğu için ağlıyordu. O, rüyasını şu suretle anlattı: Bu gece rüyamda, şimdi bulunduğumuz şu kapın vurulduğunu duydum. Kapıya gittiğim vakit onun aralık olduğunu ve dışarıda Arap kılığında bayraklı ve silahlı birçok insanın toplandığını gördüm. Ayrıca kapının hemen yanında dört kişi vardı. Bunlardan kapıyı çalanın elinde padişahın ‘ak sancağı’ görülüyordu. Bu zat bana dedi ki ben Ebû Tâlip oğlu Ali’yim. Bu gördüğün üç kişi de Ebû Bekir, Ömer, Osman’dır; diğerleri de sahabelerdir. Bizi buraya Peygamber gönderdi ve Selim Han’a selam ederek dedi ki: ‘Kalkıp gelsin ki Haremeyn hizmeti ona buyruldu.’ Bundan sonra hepsi birden kayboldu. Rüyayı dikkatle dinleyen Hasan Can, acele padişahın yanına geldi ve rüyayı, ‘bu Hasan kulunuz görmediyse başka bir Hasan kulunuz’ görmüştür diyerek izah edince padişah: ‘Sana dimez miyüz ki biz, bir cânibe memur olmadın hareket itmemişüz.’ İşte padişah Mısır seferini bundan sonra düşünmeğe başladı.144 Osmanlı-Memlük münasebetinin II. Bayezid Han devrinde imzalanan mütareke ile durulma dönemine girdiği söylenebilir. Gerek Dulkadıroğlu Beyliği üzerindeki hâkimiyet meselesi, gerek Memlük-Safevi ittifakının145 Osmanlı mülkünü tehditkâr seviyeye ulaşması Yavuz Han’ın Memlükler üzerine sefer düzenlemesini elzem kılıyordu. Her ne kadar Çaldıran’da Şiilerin yenilmesi 144 Hoca Sadettin, II/324’den naklen, S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.120, not 81. 145 Bazı tarihçilerin bu ittifaka şüpheli baktığı dile getirilir. Bkz., F. M. Emecen, Yavuz Sultan Selim, s.205. 55 Sünni Memlükler nezdinde büyük sevince mazhar olsa da146, netice itibarı ile iki devlet arasında kökeni eskilere dayanan siyasi çekişmeler Osmanlı ve Memlükleri savaşa doğru götürür. Yavuz Han’ın asıl hedefinde Memlük sultanı Kansu/Kanusav Gavri olmasına rağmen ona gönderdiği mektuplarda Safeviler üzerine sefere çıkacağını ifade eder. Sinan Paşa komutasında gönderilen 40.000147 kişiden müteşekkil Osmanlı ordusu, Memlük topraklarından geçip Diyarbakır’a gideceğini huduttaki Memlük beylerine bildirse de bu durum Memlükler tarafından reddedilir. Kansu Gavri’nin 50.000 kişilik kuvvetiyle Sinan Paşa üzerine gelmesi savaşın kaçınılmaz bir noktaya doğru ilerlediğini gösterir. 148 Safevi ve Memlük ittifakını padişah çok iyi bilmektedir. Osmanlıya karşı bu iki devlet arasında vuku bulan ittifak üzerine Yavuz Han; “(…) Kendisinin mülhitler üzerine giderken buna mani olmak isteyen bir İslam hükümdarına karşı ne yapmak lazım geldiğini ulemadan sordu; onlarda o İslam hükümdarının aleyhinde fetva verdiler, nihayet bütün bu çevirme hareketleri Sünni bir İslam devleti olan ve aynı zamanda Abbasi halifesini himaye etmekte bulunan Memlüklere karşı yapılacak harbin meşruiyetini ispat içindi.” 149 Haziran 1516 yılında İstanbul’dan ordusuyla ayrılan hünkâra barış için elçiler gönderilse de bunlar kabul görmezler.150 146 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.279. Memlük sultanının Çaldıran harbinin müjdesini veren Osmanlı elçisine soğuk davranması, Kahire kalesinde davul çaldırmaması ve şehri süsletmemesi Memlük devlet ricalinin bu zaferden pek de hoşnut olmadığını gösteriyor. Bkz. İbni Iyas, 404’ten naklen F. M. Emecen, a.g.e., s.149. Büyük bir ihtimal Sünni halk arasında Çaldıran zaferi Şiilere karşı kazanılan önemli bir zafer olması hasebiyle sevince mazhar olmuştu. 147 Rumeli Beylerbeyi Sinan Paşa komutasındaki asker sayısının büyük ihtimalle ona katılacak farklı bölge askerleri neticesinde bu rakamlara ulaşacağı tahmin edilebilir. Zira Sinan Paşa’nın öncü kuvvetlerinin 10.000 süvariden ve 400 tüfekli yeniçeriden oluştuğu zikredilir. Bkz., F. M. Emecen, a.g.e., s.162, s.197. Mısır seferine katıldığı düşünen ‘Silâhşor’ unvanlı bir zatın yazdığı risalede 122.000 askerin savaşa iştirak ettiği belirtilir. Kalabalık askeri idare etmenin zorluğunu Çaldıran öncesi tecrübe edilmesi, belirtilen rakamda mübalağa ihtimali olabileceğini gösterir. Bkz., Silâhşor, “Feth Nâme-i Diyâr-ı Arab”, haz. S. Tansel, Tarih Vesikaları, C.1, S.2 (17), (Yeni Seri), Maarif Basımevi, Ocak 1958, s.306. Burada Sinan Paşa komutasında gönderilen ordunun asli hedefinin Diyarbakır’ı almak olduğu ifade edilir. Ama Diyarbakır üzerine Malatya haricinden gitmenin mümkün olduğu aşikâr olmakla birlikte bu hususta Yavuz Han’ın Memlüklerin davranışına göre nihai kararını vereceğini söylemek kuvvetle muhtemeldir. 148 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.282. 149 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e, C.II, s.283. 150 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.284. 56 24 Ağustos 1516’da karşılaşan iki ordu sabahtan öğle sonrasına kadar Halep şehrinin kuzeyinde bulanan Mercidabık ovasında savaşırlar. Savaşın sonucunda Kansu Gavri151 ölü ele geçirilir. 152 Böylelikle dedesi Fatih Han’ın ömrünün vefa etmediği, babası II. Bayezid Han’ın nihai sonuç elde edemediği Memlük uğraşının ilk safhasında Yavuz Han başarılı olur. Savaşın neticesinde Halep, Hama, Hums, Şam gibi şehirlerle birlikte daha sonraları Mısır’a kadar olan topraklar (Safed, Nablus, Kudüs, Aclûn, Gazze) Osmanlı mülküne ilhak edilir153 Eylül ayının sonuna doğru Şam’a gelen Yavuz Han, fikirlerine çok kıymet verdiği Muhyiddin-i Arabî’nin (1162-1240) kaybolan mezarını bularak bir cami ve türbe yaptırılmasını buyurur. Maktul Sultan Gavri’nin Kahire’de kendine vekil bıraktığı yeğeni Emir Tomanbay/Tumanbay onun yerine Memlük tahtına oturur. Yavuz Han Mısır seferine çıkmadan Sultan Tumanbay’a bir mektup göndererek Osmanlı hâkimiyetini tanımasını ister. 154 Ayrıca Sultan Gavri Şehzade Ahmet’in oğlu Kasım’ı Kahire’de himaye etmiştir. Tahta başka bir ortağı kabul etmeyen “saltanat kanunu” açısından Kasım’ın Osmanlı mülkü için bir tehlike yaratmak maksadıyla Gavri tarafından ihya edildiğini söylemek mümkündür. Zira Sultan Gavri’nin orduyla birlikte Kasım’ı alarak Halep’e gelmesi Kasım’ı siyasi oyunlarda kullanmak isteğinin göstergesi olarak algılanabilir. Memlüklülere sığınan şehzadelere dair bkz., İ. H. Uzunçarşılı, “On Beşinci Yüzyılın İlk Yarısıyla On Altıncı Yüzyılın Başlarında Memlük Sultanları Yanına İltica Etmiş Olan Osmanlı Hanedanına Mensup Şehzadeler”, Belleten C.17, S.68, 1953, s.531-532. Hünkâr Ridaniye dönüşü Şam’da konaklarken “Düzme Osmanoğlu” olarak adlandırılan Kasım’ın öldürüldüğü haberi gelir. Bkz. F. M. Emecen, a.g.e., s.317. 151 “Vefatında 84 yaşında olup hunhar ve merhametsiz idi. İbni Iyas, Kansu’nun gaddar olduğunu, on beş sene on ay süren saltanat müddeti esnasında her gününün ahaliye bin sene kadar ağır geldiğini yazmaktadır.” İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.286. Maktul sultan Gavri’nin kendi halkına olan gaddarlığı, devlet yönetiminde İslam hukukundan ziyade kendi anlayışına göre karar vermesi halkın büyük huzursuzluk duymasına neden olmuştur. Öyleki Memlük hâkimiyetinde bulunan emirlerden, halktan çeşitli vesilelerle Yavuz Han’a davet mektupları ulaşmıştır. Özellikle Ridaniye Savaşı ile birlikte Hayırbay gibi önemli Memlük beyleri Osmanlı hizmetine girerler. Bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.108. Memlük Devleti’nin yıkılışındaki âmillere dair İbni Iyas, 71-103’ten naklen Muhammed Harb, “Yavuz Sultan Selim’in Suriye ve Mısır Seferi”, s. 57-59. 152 Sultan Gavri’nin ölümüne dair farklı rivayetler vardır. Bkz. S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.141; Muhammed Harb, a.g.e., s.103. 153 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.287. 154 “Selim bu namesinde ‘Tumanbay’ın alınır, satılır bir köle olup saltanata layık olamayacağını, kendisinin yirmi ceddine kadar hükümdar oğlu hükümdar olduğunu, kendisine (Selim’e) her sene Mısır haracını 57 1.1.3.2.2. Gazze Meydan Muharebesi Mercidabık’ta büyük bir bozguna maruz kalan Memlük ordusu, Ridaniye Savaşı’ndan önce Gazze’de Osmanlı ordusuyla bir harbe daha tutuşur. 22 Aralık 1516’da Sinan Paşa, daha sonra Osmanlı hizmetine girecek olan Canberdi Gazali155 komutasında 10.000 kişiden mürekkep Memlük ordusunu ağır bir yenilgiye uğratmıştır.156 Böylelikle Mısır yolu üzerinde büyük bir engel daha aşılarak Osmanlı ordusu yoluna devam eder. 1.1.3.2.3. Ridaniye Meydan Muharebesi Mercidabık’ta kazanılan zaferin Mısır’ın fethiyle tamamlanamadığı taktirde hiçbir ehemmiyetinin olmayacağını bilen Yavuz Han, Gazze engelini de aştıktan sora Mısır üzerine hareket ederek, daha önce Cengiz Han’ın ve Emir Timur’un geçemediği Sina Çölü’nü geçer. “Tarihte bu çölü aşmaya muvaffak olan yabancı orduların Mısır’a hâkim oldukları görülmekteydi. Vaktiyle çölü aşabilen Persler [M.Ö. 525] ve Büyük İskender [M.Ö. 332] Mısır’ın hâkimi kesilmişlerdi. Onun için bu yola ‘Fatihler yolu’ denilmekteydi.” 157 “Bu çölde hayat yoktur. Akrep, yılan, bit ve sivrisinekler, hayvanlar âlemini teşkil eder ve insanı asla rahat bırakmazlar. Gündüz hararet 40 dereceyi, bazen daha fazla olduğu gibi, geceleri kışın (yani Yavuz’un geçtiği mevsimde) sıfıra düşer. Bu ısı farkı, insanı mahveder. Kum o kadar incedir ki, nüfuz etmediği hiçbir şey yoktur. Su ne kadar iyi muhafaza edilirse edilsin, kumla dolar. Kol saatlerinin camlarının kenarlarından saatin içine bile kum zerreciklerinin dolduğunu söylemek, bir fikir verir. Ayakkabı, çölü geçerken kavrulur. Kuma gömülen bir yumurta, birkaç dakika içinde lop yumurta haline gelir.” 158 gönderip namına hutbe okutup para bastırırsa Tumanbay’ı Mısır’dan Gazze’ye kadar olan yerlere kendi tarafından vali nasbedeceğini’ bildiriyor ve aksi takdirde pek şiddetli hareket edeceğini yazıyordu. Tumanbay bu mektubu okuyunca korkmuş ve ağlamıştı.” İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.287, not 1. 155 Gazze Savaşı’nda Sinan Paşa’nın karşısında bulunan Canberdi Gazali, Kahire’de şehir savaşlarının bitmesine yakın askerleriyle Osmanlı’ya biat eder. Kendisine Sofya sancak beyliği layık görülür. Daha sonraki mücadelede Hayırbay ve Canberdi Gazali gibi önemli Memlük komutanları Osmanlıya büyük fayda sağlayacaktır. Bkz., F. M. Emecen, a.g.e., s.284. 156 Bkz., S.Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.158. 157 Mufassal Osmanlı Tarihi, C.II, s.759. 158 Y. Öztuna, a.g.e., s.84-85. 58 Hayatta kalmanın pek de mümkün olmadığı böyle bir çölü Yavuz Han on binlerce asker ve teçhizatla 13 gün gibi kısa bir süre de geçerek “Doğunun fatihi” unvanını alacak ve dünya savaş tarihinde kendine haklı bir yer edinecektir. Kahire’ye yakın bir köy olan Ridaniye’de iki ordu karşılaşır. 22 Ocak 1517’de Osmanlı hücumuyla başlayan savaşta Yavuz Han’ın askeri dehası savaşın gidişatına tesir eder. Çaldıran’da tatbik edilen askeri stratejinin ateşli silahlarla desteklenmesi zaferi Osmanlıya getiren en önemli husus olarak dikkat çeker. “Yavuz, Mısır’ın fethinde ilk defa olarak içi yivli toplar kullanmıştır. Avrupa’da yivli topun ilk defa 1868’de Almanlar tarafından icat edilip kullanıldığını burada kaydetmek faydalıdır.” 159 Fakat Sultan Tumanbay’ın ordusunun da askeri teçhizat bakımından Osmanlıya yakın olması zafere bizzat Yavuz Han’ın düşmanı şaşırtan askeri stratejisinin uygulanmasıyla gidildiğini gösteriyor. Ele geçirilmesi zor müstahkem mevziler hazırlayan Memlük ordusu, bu mevzileri ateşli silahlarla daha da kuvvetlendirmiştir. Ama Osmanlı ordusunun yapılan plan gereği çok iyi organize olması ve Memlüklerin toplarını mevzilendirdiği Âdiliye’den değil de El Mukattam Dağı’nı160 dolaşarak onları yandan kuşatması, Sultan Tumanbay ve ordusunu çaresiz bırakır. Bu durum Sultan Tumanbay’ın Osmanlı ordusunun merkezine hücum etmeyi son kurtuluş çaresi olarak görmesine neden olur. Ama Yavuz Han’ın burada bulunmaması Sultan Tumanbay’ın bu hamlesini de boşa çıkarır. Bu hamlede Osmanlı’ya büyük faydalar sağlayan Veziriazam Yusuf 159 Y. Öztuna, a.g.e., s.86. 160 Bu dağın “Cebel-i Ahmer” de olabileceği belirtilir. Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., s.289. 59 Sinan Paşa, Ramazanoğlu Mahmut ve Yunus beyler şehit düşer. 161 Sultan Tumanbay bu savaşta ele geçirilemez. Osmanlı ordusunu Mercidabık veya Ridaniye savaşlarından ziyade müşkül durumda bırakan “Kahire Şehir Savaşları”dır. Şehir halkının Sultan Tumanbay’ı çok sevmesi ve onun aldığı her nefeste direnişin daha da canlanması Osmanlıyı farklı tedbirler almaya götürür. Bunlardan biri de sembolik olmasına rağmen Osmanlı fethini Kahire ve bölge halkı nezdinde başarılı gösteren Hz. Yusuf’un tahtı meselesidir. Yavuz Sultan Selim Han 15 Şubat 1517’de gösterişli bir törenle Kahire’ye girer ve “Yusuf’un tahtına” oturur. Bu davranış, tahtın kaçıncı halefi olması bir yana artık Memlük hâkimiyetinin biterek, uzun yıllar sürecek Osmanlı hâkimiyetinin halk nezdinde kabul görmesine sebep olacaktır.162 Muhtelif zamanlarda Osmanlı birliklerinin bulunduğu Kahire’ye baskınlar düzenleyen ve Osmanlıyı şehir savaşlarında uzun süre oyalayan cengaver sultan, bir baskın sırasında başarılı olamamış, Şehsuvaroğlu Ali Bey tarafından takip edilerek -kurtulmak için kendisini Nil Nehri’ne atmasına rağmen- yakalanır. (30 Mart 1517)163 Sultan Tumanbay’ın idamı ile Yavuz Han Çaldıran Savaşı’nda elde edemediği nihai askeri zaferi Mısır seferinde elde eder. 161 “Padişah hadiseyi duyduğu vakit çok ağlamış ve ‘Sinan Paşa’nın ismi Yusuf olmakla; Mısır’ı aldık lakin Yusuf’u kaybeyledik. Mısır ana muadil odamaz.’ demişti.” Müneccimbaşı, vr. 100a’dan naklen S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.168-169, not 378. Yakın tarihte bulunan Yavuz Han’ın Mısır’ın fethini anlatan bir mektupta Sinan Paşa’nın ordunun sağ kanadında savaştığı belirtilir. Bu bilginin doğru olma ihtimalinin mümkün olduğu gibi savaşın durumuna göre askeri stratejinin gereği olarak komutanların yer değiştirebileceğini de unutmamak gerekir. Bkz., İ. Çetin Derdiyok, “Mesihi’nin Münşe’âtı İçerisinde Yer Alan ve Yavuz Sultan Selim’in Kendi Ağzından Mısır Fethini Anlatan Bir Mektup”, 12. Türk Tarih Kongresi, Bildiriler 3, 1999, s.1117-1118. 162 Bkz., F. M. Emecen, a.g.e., s.287. 163 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.290-291. Son Memlük sultanının ölümü onun şahsında alınan bir intikam hikâyesini de tarihe not düşüyordu: “Kahire halkı, Tumanbay’ı seviyorlardı; Sultan Selim, kendisinin cesaret ve şecaatini takdir etti; fakat böyle cüretkar düşmanı arkada bırakmak doğru olmayacağı için on yedi gün sonra Şehsuvarzade Ali Bey’e teslim edildi; o da vaktiyle Memlük sultanının, babası Şehsuvar’ı asmış olduğu Bâb-ı Züveyle’de Tumanbay’ı astı; cesedi üç gün ipte kaldı, herkes öldüğünü görüp inandı ve sonra hükümdarlara mahsus merasimle defnolundu.” İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., s. 291. Ayrıca Sultan Tumanbay’ın farklı şekillerde esir edildiği de zikredilir. Bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.184, not 491. 60 Ridaniye Savaşı neticesinde Suriye, Mısır, Hicaz, Filistin tamamen Osmanlı mülküne dâhil olmuştur. Yavuz Han, Mısır zaferini şu şekilde ifade eder: “Mısır valisi can-ü gönülden benim azm-ü himmetimin kölesi oldu. Padişahlık sancağını dokuz feleğin fevkine yükselttim.” 164 Asırlar sonra “İstanbul’un sekizinci tepesi” Yahya Kemal, muhteşem bir üslupla kaleme aldığı Selimname’sinde, Türk milletinin sinesinde Mısır Seferi’ne dair muhafaza ettiği muhabbeti şu beyitiyle ölümsüzleştirecektir: “Seyreylesün felek kaderin şehsüvârını Fethetti bir seferde nebîler diyârını.” 165 Yavuz Han, birçok ilim erbabı ve zanaatkarın yanında Abbasi Halifesi III. Mütevekkil Alâllah ve aile efradını Mısır’dan İstanbul’a deniz yoluyla aktarılmasını buyurur.166 Halife’nin İstanbul’a gelmesiyle birlikte serkeş bir hayata meyletmesi sonucu, Yavuz Han tarafından Yedikule zindanına attırılır. (1520) Şehzade Süleyman’ın tahta oturmasına müteakip Kahire’ye gönderilir. Hayatını orada tamamlar.167 Hilafetin Osmanlı Devleti’ne geçişi hususunda bugüne kadar bazı iddialar dile getirilmiştir. Bu iddiaların ortak noktası, Memlük Seferi sonucu hilafetin Osmanlıya geçmediği, tarihi vesikalarda böyle bir bilgiye ulaşılamadığıdır. Osmanlı Devleti’nin Mısır seferinden önce de devletlerarası ilişkilerde “halifetullah”, “Halife-i Resulullah”, “halife-i rûy-ı zemin” gibi hilafet kavramlarını kullandığı görülür.168 Her ne kadar Osmanlı’nın hilafeti resmi olarak almadığı ifade edilse de, hilafet kavramlarının Osmanlı hünkârları 164 A. N. Tarlan, a.g.e., s.214. 165 Yahya Kemal Beyatlı, Bütün Şiirleri, İstanbul Fetih Cemiyeti Yay., İstanbul 2009, s.29. 166 Mısır’dan İstanbul’a gönderilen sanatkârlar ve bilim adamları için bkz., E. Gökmen, a.g.m., s.145-147. 167 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e, C.II, s.293-294. 168 Bkz., F. M. Emecen, a.g.e., s.326. 61 tarafından kullanılması, manen bu makamın Osmanlı nezdinde temsil edildiğini göstermesi açısından önem arz eder. Tuğrul ve Çağrı Beylerin halifeyi Şii Büveyhilerin (945-1055)169 baskısından kurtardığı günden beri (1055) İslam dünyasının sancaktarlığını yapmaya başlayan Türkler, Mısır Seferi ile birlikte “Hadimül Haremeyn” unvanını alarak İslam dünyasının lideri olduklarını tasdik ederler. Dönem itibariyle halifelerin nüfuzunun kalmadığı, devlet başkanlarının gölgesi altında sembolik bir makamın temsilcisi oldukları görülür. F. Sümer bu durumu şöyle ifade ediyor: “Mısır Abbasi halifelerinin hukuki durumlarına gelince, onlar tamamıyla sultanların memurları gibi idiler. Sultanlar emrederler, onlar da bu emirleri derhal yerine getirirlerdi. Verilen emirler karşısında tereddüt göstermek bile mevki ve itibari kaybetmek ve dolayısıyla yoksulluğa düşmek demekti. Onun için hiçbir halife sultanın emir ve isteklerine karşı gelmemiştir. Halifelerin yaptıkları başka işler, sultanların biat merasiminde hazır bulunmak, dört mezhep baş kadıları ile birlikte Kale’ye (sultanlar orada otururlardı) çıkarak yeni ay, yeni yıl, Ramazan ve Kurban bayramları dolayısı ile sultanı tebrik etmek, sultan ve büyük beyler tarafından verilen ziyafetlere katılmak, sultan, sultanın yakınları ile büyük beyler ve onların yakınlarının cenaze törenlerinde hazır bulunmak, mezarlığa kadar kadılarla birlikte yürümek idi. Halifelerin kendilerini, sultanlar vasıtası ile başvuran yabancı devlet reislerinin hükümdarlıklarını tasdik etmelerinin de başlıca vazifelerinden biri olduğu biliniyor. Bunda da, tabi, sultanın muvafakati şarttı. Onların bir başka vazifeleri de, baş kadılar gibi, sultanların askeri seferlerine gitmekti.” 170 Yavuz Han, Mısır’da uzun süre kalması bölgede düzenin sağlanması açısından gerekli bir durumdur. Yavuz Han’dan sonra hiçbir hünkâr fethettiği bir bölgede sekiz aya yakın bir süre kalmaz. 10 Eylül 1517’de Kahire’den ayrılan hünkâr, 22 Şubat 1518’e kadar Şam’da kalır. Şam’da daha önce yapılmasını buyurduğu Şeyh Muhyiddin Cami’nde Cuma namazını kılar. (5 Şubat 1518) Hatibin hutbede “Hâdimü’l-Haremeyn-i Şerifeyn” yani Mekke ve Medine’nin hizmetkârı diye Yavuz Han’ı takdim etmesi üzerine halıyı kaldırarak secdeye 169 Büveyhoğulları Devleti’nin Şii inancın tesisi noktasındaki etkileri için bkz., E. R. Fığlalı, a.g.e., s.186-188. 170 F. Sümer, a.g.m., AKDTYK, TTK Yay., Belleten, C.LVI, S. 217, Aralık 1992, s.680. 62 kapanmış ve gözyaşları içerisinde Allah’a şükretmiştir. Böylelikle Memlüklere kadar gelen süreçte “Hâkimü’l-Haremeyn” sıfatı kullanılırken, Yavuz Han’la birlikte “Hâkim” kelimesi yerine “Hâdim” kelimesi kullanılmaya başlanmıştır. 171 Memlük Seferi’nin sonuçlarını şu başlıklar altında toplamak mümkündür: 1) Osmanlı Devleti, Ortadoğu ticaret yollarına hâkim olmuş, devlet gelirlerini oldukça fazla artırmıştır. 2) Safevilerden sonra Osmanlıyı tehdit eden ikinci devlet olan Memlükler ortadan kaldırılmıştır. 3) Portekizlilerin Kızıl Deniz’de ve Hint Okyanusu’nda İslam dünyasına zarar verici hamlelerinin önüne geçilmiştir. 4) “Nizam-ı Âlem İ’lay-ı Kelimetullah” uğruna ömürlerini vakfeden Osmanlı hünkârları artık İslam dünyasında tek otorite olarak kabul edilip, “Hâdımü’lHaremeyn” yani kutsal toprakların hizmetçisi olarak anılacaklar ve bir şeref payesi daha isimleriyle birlikte zikredilecektir. Mekke Emiri Şerif Berekat’ın oğlu Ebu Nümey Kâbe’nin anahtarını, kutsal emanetlerini Yavuz Han’a teslim etmesi bu şeref payesinin sembolik işaretleri mahiyetindedir. 172 5) Halifelik Abbasi hanedanlığından, Türklere yani Osmanlı hanedanlığına geçmiştir. Yavuz Han, 74. İslam Halifesi ünvanını almıştır. Dönemi itibariyle zaten saygın bir konumda olan İstanbul artık hilafetin merkezi olarak anılacaktır. 171 Bkz., A. Uğur, Yavuz Sultan Selim, s.108; Y. Öztuna, s.78-81. Y. Öztuna hatibin daha önce Yavuz Han’dan böyle bir buyruk almadan hutbede bu hitabı yapamayacağını belirtir. Bkz., Y. Öztuna, a.g.e., s. 80. Ayrıca bu vakanın kesin olarak bu tarihte, Şam’da olduğuna dair kesin bir bilgi mevcut değildir. Yavuz Han, Mercidabık zaferi sonrası Şam’a avdetinde, daha önce yapılmasını buyurduğu Muhyiddin-i Arabî Cami ve türbesinin vakfiyesi için düzenlemeler yapar. 66 görevlinin günlük toplam 233 akçelik harcamayla istihdam edilmesi Osmanlı hünkârlarının ilim adamına verdikleri önemin çok küçük bir göstergesidir. Geniş bilgi için bkz., Mehmet İnbaşı, “Yavuz Sultan Selim’in Şam’daki Vakfiyesi”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.16, Erzurum 2001, s.66. 172 Bkz., F. M. Emecen, a.g.e., s.304. 63 1.1.3.3 Yavuz Han’ın Mısır Seferi Sonrası İstanbul’a Dönüşü ve Saltanatının Son Yılları Yavuz Han, yaklaşık iki ay kadar Halep’te kalarak, iki yılı aşkın bir süreden sonra 25 Temmuz 1518’de İstanbul’a gelebilmiştir.173 25 Temmuz 1516’da İstanbul’a dönen hünkâr, 10 gün burada kaldıktan sonra Edirne’ye gider. Edirne, Yavuz Han nezdinde İstanbul’dan daha fazla iltifata mazhar olan bir şehirdir. Sefer olmadığı zamanlar hünkâr vaktini Edirne’de geçirmekten büyük haz duyar. Yavuz Han Dimetoka, Tekirdağ, Filipe, Edirne arasında uzun süren seferlerin yorgunluğunu pek sevdiği av uğraşıyla meşgul olarak geçirir. Bu süre zarfında Bozoklu Şah Celal oğlu Şah Veli’nin Sivas merkezli çıkardığı isyan önemli olaylar arasındadır.174 II. Bayezid Han’ın son dönemi (1500 sonrası) ve Yavuz Han’ın saltanatı müddetince; Şahkulu Baba Tekeli, Nur Ali Halife isyanlarından sonra Bozoklu Şah Veli tarafından çıkartılan isyan, Anadolu’da vuku bulan Kızılbaş ayaklanmalarından birisidir. (1519) Bozok ilinde başlayan isyan kısa sürede yayılmış, isyanı bastırmakla görevlendirilen Şadi Paşa’nın yapılan savaşta yenilmesi isyanın şiddetini daha da artırmıştır. Mevlana İdris -ihtiyatla yaklaşmakla birlikte- bu isyana on gibi kısa bir sürede 50.000 kişinin katıldığını belirtir.175 Devletin en güçlü olduğu zamanda böyle bir isyanın gerçekleşmesi, Yavuz Han’ın Kızılbaş ayaklanmalarına dair aldığı tedbirlerin bile yetersiz olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Yalnız bu isyanı diğerlerinden ayıran en önemli husus kendisinden sonra çıkan isyanların da ‘Celali’ ismiyle anılmaya 173 Bkz., Y. Öztuna, a.g.e., s.112-115. 174 Bkz., F. M. Emecen, a.g.e., s.332. 175 İdrîs-i Bidlîsî, a.g.e., s.387. 64 devam etmesidir.176 Bu durum, isyanlar neticesinde devlet ricali ve halk arasında bütün isyanların Kızılbaşlarla bir irtibatının olabileceği intibasının oluşmasına neden olur. Bu isyan da dâhil olmak üzere Kızılbaş menşeli isyanların hepsi Osmanlı mülkünde telafisi olmayan tahribatlara sebep olmuştur. Hatta günümüzde Alevi kesime karşı olan yargılar tarihte meydana gelen yaraların açtığı sızının devam etmesi olarak okunabilir. İ. H. Danişmend, son halife Abdülmecit Efendi’den intikalen şu menkıbeyi anlatır: “Kanuni Sultan Süleyman şehzadeliği devrinde bir gün babasına şöyle bir soru sormuş: ‘Senin en büyük fütuhat gayen hangisidir babacığım? Yavuz Sultan Selim de gayelerini şöyle izah etmiş: ‘Dünyada İran ve ahirette Cinân (Cennetler) fethi!’ demiş.” 177 Yavuz Han’ın fetih politikasını özetleyen bu cümleler Safevi Devleti’nin bünyesinde barındırdığı tehlikenin hünkâr tarafından anlaşıldığını göstermesi açısından önemlidir. Celali isyanıyla Doğu’nun kilidinin Safevi Devleti olduğu iyice pekişir. Bu kilidi açmaya Yavuz Han’ın ömrü kifayet etmez. Ne yaman çelişkidir ki kilit de Türk’tü, anahtarda, hatta açılmamasına neden olup pas tutmasına izin verende… İsyanın bastırılmasına müteakip Ferhat Paşa’ya, Şehzade Ahmet’in oğullarından Şehzade Murat’ın yaşadığı haberinin ulaşması, Yavuz Han’ın kesin emriyle birçok kişinin yoktan yere canının yandığı bir tahkikatın açılmasına sebep olur.178 Yavuz Han’ın son seneleri bu tür gailelerle geçer. Bir süre İstanbul’da kaldıktan sonra 18 Nisan 1520’de İstanbul’dan ayrılan padişahın sağlığında 176 Bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.94-99. 177 İ. H. Danişmend, Tarihi Hakikatler, haz. Yasemin Çiçek, Timaş Yay., İstanbul 2007, s.235. 178 Bkz., F. M. Emecen, s.329-342. Şehzade Murat olayıyla ilgili s.49-50’de tafsilatlı bilgi verilmiştir. 65 herhangi bir sorunun olmadığı dile getirilir. Orduyla birlikte Edirne’ye giderken; -nedimi Hasan Can’ın anlattığına göre- hünkârın sırtında bir ağrının baş gösterdiği belirtilir. Başlarda ehemmiyet verilmese de ağrının şiddetini artırması üzerine, Hasan Can hünkârın sırtını açarak kontrol eder. Ucu beyazlamış bir sivilceyi gören Hasan Can, bunun hekimler tarafından kontrol edilmesini önerince hünkâr; “Biz çelebi değiliz ki küçük bir çıbandan dolayı cerraha başvuralım.” diyerek tedaviyi reddeder. Daha sonra hamamda tellağına bu sivilceyi sıktırır. Bu olaydan sonra ağrılar kesileceği yerde daha da artarak hünkârı ata binemeyecek bir konuma getirir. Hünkâr tarafından bir sivilce olarak nitelendirilen bu hastalığın bir ur olma ihtimali oldukça yüksektir. Nitekim o dönemde İstanbul’da çıkan veba salgını yüzünden hünkârın Edirne’ye gittiği belirtilmiştir. “Kasığında beliren hıyarcık onun vebaya yakalandığının bir göstergesi[dir]. 179 Çorlu’ya yakın Sırt köyüne geldiklerinde dayanılmaz ağrılar dolayısıyla burada konaklanır. Bu ağrılar yüzünden afyon dahi kullanan hünkâr, durumuna aldırmadan son defa divanını toplar ve devlet işlerini görüşür. Orduya iyi olduğu intibasını vermek için otağın önüne dahi çıkar. Ama mukadderat dur durak bilmeyen, saltanatı taht bildiği at üstünde geçen Yavuz Han’a “21-22 Eylül 1520 Cuma-Cumartesi gecesi sabaha karşı” son hükmünü verir. Yavuz Sultan Selim Han’ın vefatı Şehzade Süleyman’ın Manisa sancağından İstanbul’a gelip tahta oturmasına kadar gizli tutulur. Yavuz Han’ın saltanatı, babasıyla mücadeleye giriştiği Çorlu yakınlarında başlayıp -dünya tarihinde bir misali daha mevcut mu bilinmez- yine bu civarda bir sefer hazırlığındayken bitecek kadar esrarengiz bir olaydır. Saltanatın tamamına yakını ordusunun yanında geçmiştir. Seferden 179 F. M. Emecen, a.g.e., s.345. 66 sefere, zaferden zafere akın eder. 1 Ekim 1520 yılında matem havasında Edirnekapı’da karşılanan cenaze, Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi’nin kıldırdığı cenaze namazından sonra temellerini attırdığı ama tamamlanmasına ömrünün vefa etmediği Sultan Selim Cami yakınına defnedilir.180 Bitlisli Şükri mersiyesinde, hünkârın vefatını feleğe isyan edercesine şu şekilde dile getirir: “Ey felek n’itdüng cihân sultânına N’eyledüng sen yeddi kişver hânına.”181 Deha sahibi “Büyük Türk Hakanı” Yavuz Han vefat ettiğinde Osmanlı Cihan Devleti, 6.557.000 km² toprak parçasına hükmediyordu. Babası döneminde ülke topraklarının 2.373.000 km² olduğu göz önünde bulundurulursa Yavuz Han mührünün hükmü daha iyi anlaşılacaktır. 182 Babasından miras aldığı toprakları oğluna 2,5 katı olarak miras bırakan, “sadece büyük işler yapmak için yaşayan bu büyük ülkücü hükümdar gayesine ulaşamadan öldü. (…) Ne ümerasına ne ulemasına ve ne de oğluna O’nun ülkücü ruhu tesir edebilmişti.” 183 1.1.4. Yavuz Sultan Selim Han’ın Batı Siyaseti ve Denizciliğe Verdiği Önem Yavuz Han’ın, saltanatı müddetince doğuya sefer düzenlemesi sebebiyle batıdan gelebilecek tehditleri engellemek için onlarla daima barış içerisinde 180 Bkz., F. M. Emecen, a.g.e., s.344-348; İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., s.302. 181 Mustafa Argunşah, “Bitlisli Şükri’nin Yavuz Sultan Selim Mersiyesi”, Erciyes Üniversitesi, SBED, S.5, Kayseri 1994, s.216. 182 Bkz., Y. Öztuna, a.g.e., s.124. 183 F. Sümer, a.g.e., s.37-40. 67 hareket etmiştir. Bu durum padişahın Safevi ve Memlük Devletlerine karşı daha rahat hareket edebilmesinin önünü açar. 1512’de Raguza Cumhuriyeti, 1513 ve 1517 yıllarında Venediklilerle barış antlaşmaları imzalanmıştır. Macaristan bazı dönemlerde Osmanlı topraklarına tacizkâr bir siyaseti benimse de padişah barıştan yana tavır alarak, 1513 ve 1516 yıllarında antlaşmaları yeniler. 1519 yılında ise antlaşmanın süresi uzatılır. Osmanlı-Macar münasebetinin müspet neticeleri doğrultusunda Polonyalılar ile 1519 yılında barış antlaşması yapılır. II. Bayezid Han döneminde başlayan Osmanlı-Rus münasebeti 1497 yılında İstanbul’a bir Rus elçisinin gelmesiyle resmilik kazanmış, Yavuz Han döneminde karşılıklı gönderilen elçilerle gelişme seyri içerisine girmiştir. Bu beyanda Osmanlı, bundan sonraki münasebetler için Rusya’nın elçilerini Kefe sancak beyliğine göndermesini talep eder. Böylelikle Rusya prensliği Osmanlı Devleti nezdinde Kefe valiliği aracılığıyla temsil edilecektir. Yavuz Han’ın saltanatı müddetince batıdan gelebilecek en büyük tehdit Papa X. Leo’nun Osmanlıya karşı oluşturmak istediği Haçlı ittifakıdır. Avrupalı devletler ile bu hususta varılan antlaşmalar gerek maddi yetersizlik, gerek hünkârın devletler arası güttüğü denge siyaseti sonucu Venedik gibi bazı ülkelerin destek vermemesi üzerine sadece plan aşamasında kalmıştır.184 “Tarihin hemen her döneminde denizler, birleştirici özelliklerinden dolayı değişik kültür ve medeniyetlere sahip insan topluluklarını birbirlerine bağlayan önemli bir unsur olmuşlardır. Bu sebeple denizlerin önemini bilen ve gelişimini bu özellikler üzerine kuran devletler, bir Cihan Devleti olma yolunda önemli avantajlar elde etmişlerdir.” 185 184 Bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.218-241. 185 İdris Bostan, XV ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, “XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı Devletinin Deniz Politikası”, İslami İlimler Araştırma Vakfı, Ensar Neşriyat, 2. Baskı, İstanbul 1999, s.97. Yavuz Han dönemi denizcilik faaliyetleri için bkz., a.g.m., s.99. 68 Yavuz Han, karada büyük bir güç olan Osmanlı Devleti’nin bu başarıyı devam ettirebilmesinin hazırlanacak kuvvetli bir donanmayla sağlanabileceğinin farkında olan birisidir. Bu beyanda, cihangir karakterini her icraatında gördüğümüz Yavuz Han’ın doğuya veya batıya düzenlenecek seferlerde muvaffakiyet şartının, çağın modern teknoloji ile mücehhez hale getirilmiş bir donanma aracılığıyla, dönemin denizci devletleri olarak ön plana çıkan Venedik, Portekiz, İspanya, Fransa, İtalya gibi güçlerle mücadele kabiliyetine bağlı olduğudur. Hünkârın donanmaya atfettiği önemin temelinde Akdeniz’in Venedik, İspanya, İtalya, Rodos gibi devletler aracılığıyla; Kızıldeniz’in de Hint Okyanusu’nu elinde tutan Portekizliler tarafından tamamen ele geçirilerek Osmanlı Devleti’ni deniz ticaretinden ve dış dünyaya açılmaktan mahrum hâle getirebilecek bir yapının -önlem alınmazsaoluşabileceği düşüncesinin yatması pekâlâ mümkündür. Bu durumun gerçekleşmesi kara devleti konumuna indirgenecek Osmanlının cihanşümul siyaset gütmesini engelleyecek, hatta Müslümanların hayat haklarına doğrudan bir tacize sebep olacaktır. Böylelikle padişah, Fatih Han ve II. Bayezid Han dönemlerinden kalan tersanelerin kapasitesini artırarak, daha fazla geminin üretilebileceği ve Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar kullanılabilecek Haliç tersanesini inşa ettirmiştir. Ayrıca padişahın Galata ve Kağıthane arasında muazzam bir tersane kurma fikrinin olduğu belirtilse de buna ömrünün yetmediği aşikârdır.186 Yavuz Han’ın denizciliğe verdiği önem ona hem babasından hem de dedesi Fatih Han’da kalan bir mirastır. Fatih Han döneminde gerçekleşen İstanbul’un fethi ve Otranto’nun İtalya’da yapılacak fetihler için köprübaşı görevi 186 İ .H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.297-301. 69 ifa etmesi denizciliğin önem kazanmasındaki âmiller arasındadır. Bilhassa II. Bayezid Han döneminde “Mudon (Modon) ve Koron” zaferleri denizlerde kazanılan önemli başarılar olmakla birlikte, Kemal Reis gibi Türk denizcilik tarihinin kilometre taşlarının yetişmesi bu döneme tesadüf eder.187 Ona keza Şehzade Korkut’un denizcilere gösterdiği ihtimam, bilhassa Barbaros kardeşlerin üç asrı aşkın bir süre Kuzey Afrika’da Türk hâkimiyetini sağlayacak yapının temelinde bulunuyordu. Barbaros kardeşlerin inkişafları Yavuz Han döneminde olup, hünkârın her daim onlara destek vermesi Türk denizcilik tarihinden yeni bir sayfanın açılabilmesinde önemli yere sahiptir. Türk denizcilik tarihine “Barbaros Kardeşler” olarak geçen; İshak, Oruç, Hızır ve İlyas kardeşler aslen tımarlı sipahi olan Yakup Ağa’nın çocukları olup Midilli Adası’nda dünyaya gelmişlerdir. Doğum tarihleri kesin olarak bilinmemekle birlikte aralarında birkaç yaş farkı göz önünde bulundurularak 1460-1470’li yıllarda doğmuş olabilecekleri belirtilir. Küçük yaşlardan itibaren denizcilikle uğraşan Barbaros kardeşler, zaman içerisinde Akdeniz’de kendilerinden söz ettirecek ticari ilişkiler içerisine girerler. Barbaros kardeşleri namlı Türk denizcisi yapan olay Oruç Reis’in leventlerinin deyimiyle Baba Oruç’un Rodos şövalyelerine esaretinden (1506) sonraki zamana tesadüf eder. Esaretten kurtulduktan sonra Antalya’da Ali Reis’in hizmetine giren, akabinde Memlük Devleti bünyesinde bir süre çalışan Oruç Reis, şövalyeler tarafından Payas’ta donanmasının tahrip edilmesi üzerine Sultan Kansu Gavri’den azlini isteyerek, denizciliğe büyük önem veren ve her fırsatta onları kollayan Şehzade Korkut’a müracaat eder. Osmanlı Devleti’nin âli menfaatlerini koruyabilmenin 187 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e, s.297. 70 denizlere hâkim olmaktan geçtiğini iyi bilen şehzade, Oruç Reis’e istediği bütün imkânları vererek Akdeniz’de Venedik, Rodos gemilerine göz açtırmayan namlı bir denizci olabilmesinin önünü açar. Bu desteklerin neticesini görmeye şehzadenin ömrü vefa etmemiştir. 1513 yılında Oruç Reis’in Cerbe adasına (Gabes Körfezi’nde bulunmaktadır.) yerleşmesi, Türklerin Kuzey Afrika’ya geçebilmesinde önemli bir üs olur. Bununla birlikte Cerbe adasının müstahkem bir kaleye sahip olmaması Oruç Reis ve kardeşlerini Tunus sultanından müstahkem bir kale (Halku’l-Vâd) talep etmelerine sebep olur. Böylelikle Barbaros kardeşler bu kale aracılığıyla Kuzey Afrika’da kök salabilme imkânını yakalamış olacaklardır. Kısa zamanda Akdeniz’e nam salan Oruç Reis’e “Barbaros” ünvanını veren olay 1514 yılında Papa’ya ait iki tane 50 oturaklı gemiyi (baştarda) ele geçirmesiyle olur. Batılı denizci devletlere karşı kazanılan bu önemli zaferler; 1517 yılı itibariyle Cezayir’i ele geçiren Oruç Reis’in, bu topraklarda ilk Türk Devleti’ni kurarak sultanlığını ilan etmesini sağlar. XVI. asırda gerçekleşen bu olay; XX. asırda -1962- Cezayir’in, müstemleke zihniyetle bu toprakları sömüren ve milyonlarca Müslüman’ı katleden Fransızlardan bağımsızlığını kazanmasıyla, bağımsızlık hareketinin önemli simalarından Albay Muhandü’l-Hacc tarafından şu şekilde değerlendirilir: “Her şeyi, hatta bir millet oluşumuzu, Türklere borçluyuz. Osmanlılar geldiği zaman bizler korsandık. Yüzlerce kabileden müteşekkildik. Osmanlılar, başımıza bir paşa getirdiler. Dağınık aşiretleri bir araya topladılar. Onları bir kavim haline koydular. Bu kavim, 300 yıl, merkezi Türk idaresi altında kaldı. Birliğin kudretini öğrendi. Türkler sayesinde, millet haline geldik.” 188 188 Hürriyet Gazetesi, 03.08.1962/5’ten naklen Y. Öztuna, a.g.e., s.156. 71 Bu ifade, Barbaros kardeşler aracılığıyla Cezayir’de yeşerme imkânı bulan Türk hâkimiyetinin önemini ve Türk’ün hükmetme şiarını idrak edebilmenin - Cezayirliler aracılığıyla- beyanı olarak değerlendirilebilir. Cezayir’e yerleştikten sonra önemli fetihler yapan Barbaros kardeşlerin en büyüğü İshak Reis 31 Ocak 1518’de, Oruç Reis ise 10 Ekim 1518’de şehit olurlar. (En küçük kardeş İlyas Reis, Oruç Reis’in esir alındığı Rodos şövalyeleriyle yapılan mücadele şehit olmuştur.) Ağabeylerini ard arda kaybeden Hızır Hayrettin Reis189, daha önce iki defa ihsanını gördüğü Yavuz Han’ın himayesine girmek ve Osmanlı Devleti’nin bir parçası olabilmek için padişaha başvurur. Hızır Reis’in, ailenin hükümranlığından ziyade Kuzey Afrika’da tesis edilen Türk varlığının geleceğini düşünmesi bu irtibatın gerçekleşmesinde çok önemlidir. Aksi taktirde bu toprakları müstemleke haline getirmek isteyen, dönem itibariyle Avrupa’nın bir numaralı devleti olan İspanya’ya karşı direnebilmek oldukça zordur. Yavuz Han Kahire’de iken bir elçiyle bağlılığını bildiren Hızır Reis, 15 Mayıs 1519’da Osmanlı Devleti’nin Cezayir Beylerbeyi olmuş; bu topraklarda da hutbe Yavuz Sultan Selim Han adına okunmaya başlanmıştır. Osmanlı Devleti’nin muhtelif tarihlerde gönderdiği yardımlarla iyice güçlenen Barbaros Hayrettin Paşa (Hızır), 23 Ağustos 1519’da 25.000 kişiden mürekkep İspanyol ordusunu büyük bir yenilgiye uğratır. Böylelikle 1520-1525 yılları arasında; İspanyollarla yapılan savaşlarda küçük bir zafiyette düşman tarafına geçen, Türklere karşı sık sık ayaklanan yerli halka ceza vermek maksadıyla Cezayir’in terk edilmesini saymazsak üç asrı aşkın sürecek Türk hâkimiyeti 189 Hızır Reis’e “Hayreddin” lakabını veren Yavuz Han’dır. Bkz., Şerafettin Turan, Barbaros Hayreddin Paşa, TDVİA, C.5, İstanbul 1992, s.65. 72 Barbaros kardeşler aracılığıyla Kuzey Afrika’da başlatılır. 190 Bu hâkimiyetin tesisinde İspanya katliamından elden geldiğince kurtarılabilen, o topraklarda büyük bir medeniyet inşa eden Endülüs Araplarının katkısı oldukça fazladır. Ama yukarıda değindiğimiz gibi, yerli Arapların kabile zihniyetiyle Osmanlı Devleti’ne karşı tutumları gerek Arap yarımadasında gerek Kuzey Afrika’da düşman tarafından çok iyi tetkik edilmiş olup, bu topraklarda Osmanlı egemenliğinin son bulmasında, hatta Batılılar tarafından buraların rahatlıkla sömürülebilmesinde tarihî bir hakikat olarak karşımızda duruyor. 1.1.5. Yavuz Sultan Selim Han’ın Kişiliği Yavuz Han’ın hükümdarlığı döneminde yaşananlar Türk tarihinin sıkıntılı dönemi olarak adlandırılır. Şüphesiz böyle bir değerlendirmede onun mizacının tam mahiyetiyle anlaşılamaması ve dönemin siyasi ilişkilerinin yüzeysel okunmasının etkisi vardır. Onun kişiliğinde birisi XVI. asırda Osmanlı tahtında olmasaydı Osmanlı mülkünden, bu mülkün temel karakterini teşkil eden Sünni akideden ne derece bahsetmek mümkün olurdu tartışılır. Memlük topraklarında sağlanan hâkimiyetle kutsal toprakları da içerisine alan köhne Memlük yapısı bertaraf edilerek, Portekizlilerin ticaret yollarını kontrol altına alması engellenmiş, böylelikle Müslümanların olası bir ekonomik darboğaza girmesinin önüne geçilmiştir. I. Dünya Savaşı’na kadar bütün Müslümanların temsilcisi ve hamisi olan Osmanlı Devleti Yavuz Han’ın aldığı tedbirler aracılığıyla bu hizmetini devam ettirebilmiştir. 190 Bkz., Y. Öztuna, a.g.e., s.127-186. 73 Yavuz Han, gerek karakteri gerek devlet yönetiminde esas aldığı kurallar sebebiyle diğer Osmanlı hünkârlarından ayrılır. Sarsılmaz bir iradenin celadetle birleşimi, “Yavuz” isminde vücut bularak, kısa süren saltanatına çok büyük başarılar sığdırabilmesindeki temel âmil olarak karşımıza çıkıyor. Zaten onun saltanatı “otağ-ı hümayun” de geçmiştir, desek mübalağa yapmış olmayız. Yavuz Sultan Selim Han’ın 8 yıllık saltanatı müddetince Osmanlı hanedanının “mümtaz mümessili” olarak karşımıza çıkaran kişiliğinin temel taşlarını, hayatı boyunca ön planda olan bazı olaylar vasıtasıyla şu başlıklar altında toplamak mümkündür:191 1.1.5.1 İslam Dini ‘Yavuz’ karakterinin temelini zahidâne bir ömrün “Fena fi’d-devle ve millet” şiarınca yaşanması teşkil eder. Yavuz Han’ın attığı her adıma Allah’ın rızasını kazanabilme arzusu hâkim olmuştur. Seferlere çıkmadan yahut sefer güzergâhında ulu atalarının ve ulemanın kabirlerini ziyaret eder, fakir fukaraya bol ihsanda bulunur. Ridaniye öncesi Şam’da Emevi Cami’nde sohbet ettiği Şeyh Muhammet Bedahşî’den hünkârın dua istemesi üzerine şeyh; “Siz ilahi lütfa mazhar ve Müslümanların da sığınağısınız. Bu sebeple biz kabule şayan sizin duanıza muhtacız.” 192 der. Bu mülakat hünkârın ihlasını çok güzel ifade ediyor. Bilhassa Hasan Can’ın oğlu Hoca Sadettin Efendi’nin eserinde Yavuz Han’ın dinî yönünü daha iyi anlayabilmemizi sağlayacak olaylar anlatılır. Hasan Can, Yavuz Han’ın vefat etmeden önceki durumunu şu şekilde anlatır: “Ölüm ıstırabını çektiğinde bu fakire seslenip buyurdu ki; 191 Yavuz Han’ın etkili liderlik anlayışı için bkz., Ramazan Erturgut-Serhat Soyşekerci, “Yavuz Sultan Selim’in Dönüştürücü Liderlik Davranışları Hakkında Bir İnceleme”, Turkish Studies, S.2, 2010, s.964-985. 192 O. Turan, a.g.e., s.304. 74 — Hasan Can ne haldir? — Sultanım, Cenab-ı Hakk’a yönelip, Allah ile olacak zamandır. Buyurdu ki, — Bizi bunca zamandır kimin ile bilirdin? Cenab-ı Hakk’a teveccühümüzde kusur mu fehmettin? Ben de dedim ki, — Haşa, hiçbir zaman Allah’ı anmanızdan gaflet müşahede etmiş olam. Ama bu zaman öteki günlere benzemediğinden ihtiyat olsun dedim. Bir süre sonra, Sure-i Yasin’i oku diye buyurdu. Ben de okudum. Benimle kendisi de okuyordu. İkinci kez yine başladım ‘Selâmün kavlen min Rabbin Rahim’ (merhametli olan Allah katından onlara selâm vardır) (ayet 58) ayetine geldim. Baktım ki, dudakları benim ile birlikte hareket etmektedir. Biraz sonra nabzının durduğunu anlayıp, gerekli görevleri yaptım. Sabaha kadar görevlileri teskin edip olayın duyulmamasına çalıştım (30 Eylül 1520 Pazartesi).” Yavuz Han’ın mübarek vücudu yıkanırken iki defa sağ eliyle avret mahallini örtmesi onu yıkayan hekimler tarafından aktarılır.193 Yine Hasan Can tarafından Kahire yolunda Sina Çölü geçilirken anlatılan olay, Yavuz Han’ın bulunduğu mertebeyi gösterir: “Mısır Seferi’nde o korkunç çöller ve sahralar aşılır iken Yavuz Sultan Selim, zaman zaman atından inerek yaya yürür. Devlet erkanı, binmesi için rica ederler, adeta yalvarırlar. O ise yine yaya yürümeye devam eder. Erkanın ısrarlı yalvarmaları karşısında onlara der ki: — Hz. Peygamber ve bütün sahabeler önümde yaya olarak yürür iken ben nasıl atıma binebilirim?” 194 1.1.5.2. Adalet Anlayışı Yavuz Han, “Adalet mülkün temelidir.” vecizinin istikametinde devlet işlerini düzene koyan, bu doğrultuda hareket etmeye büyük özen gösteren birisidir. Özellikle Mısır seferinden sonra devlet hazinesi ziyadesiyle dolmuş, Yavuz Han’dan sonra tahta oturan hiçbir sultan devletin bu dönemdeki zenginliğini elde edememiştir. Mısır’ın fethinden sonra büyük servet bırakarak ölen bir tüccarın bütün mal varlığına defterdarlar tarafından el konulur. Bu büyük mirasın devletten ziyade tüccarın oğullarına kalmasının daha evla olacağını 193 A. Uğur, a.g.e., s.120. 194 A. Uğur, a.g.e., s.135. Yavuz Han’ın İslam dinîne olan deruni muhabbeti için bkz., Tahsin Yıldırım, Mehmet Kuzu, Osmanlının Peygamber Aşkı, Nesil Yay., İstanbul 2007, s.56-65. 75 düşünen hünkâr defterdarlık yazısına kulaklara küpe olacak bir öğüt babında şu cevabı verir: “Ölene rahmet, malına bereket, evladına afiyet, gammaza lanet.” Yavuz Han’ın Türk tarihinde seçkin bir yere sahip olmasını ve devletin gücünü aldığı adalet mefhumunun ne denli önemli olduğunu bu kısa cümleyle bile anlamak mümkündür. Bu hassasiyeti ehil insanlara devlet görevlerinin verilmesinde ve devlet makamlarının dağıtılmasında görmek mümkündür. Bir gün kâtip ile çavuş protokol sırasında münakaşa ederek durumu çözmesi için hünkâra danışırlar. Hünkâr: “Katibin önde gelmesi lazımdır. Çünkü o saltanatın, devletin gizli işlerine bakmaktadır. Çavuş ise açık olan, herkesçe bilinen şeylere bakmaktadır.” der.195 Padişahın adalet terazisinde sadece Müslümanlar bulunmuyordu. Kutsal yerleri ziyaret etmek maksadıyla Kudüs’e girdiğinde Ermeni patriğinin ve bütün papazların kendisini karşılaması ve kendilerine ait mülklerde tasarruflarının devam etmesini istediklerinde Yavuz Han isteklerini kabul eder. Böylelikle Hıristiyan cemaatin ibadet özgürlüklerine karışılmayacağı, kutsal mekânlarında her türlü tasarruf hakkına sahip oldukları taahhütname ile belirtilir.196 Bu terazinin hassasiyet derecesi hünkârın Zenbilli Ali Cemali Efendi’den Hıristiyanlara dair aldığı fetvada daha açık bir şekilde kendini gösterir. Yavuz Han, Şeyhülislam’a: “Bütün dünyayı ele geçirmekten ve milletleri İslam’a getirmekten hangisi daha makbuldür? sorusunu yöneltir. Şeyhülislam sorunun maksadını bilmediği için, “Mümin olmayanların Müslüman olması evladır.” cevabını verir.r. Yavuz Han, bunun üzerine kiliselerin camiye çevrilmesi, Müslümanlığı kabul etmeyenlerin hapishaneye atılması yahut katlini buyurur. 195 Lütfi Paşa, Asaf-nâme’den naklen A. Uğur, a.g.e., s.138-139. 196 Bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.160. 76 Durumun vahametini anlayan Zenbilli Ali Efendi, Veziriazam Piri Paşa ile birlikte Rum patriğinin Yavuz Han tarafından huzura kabulünü sağlayıp bu hatadan dönebilmenin yolunu ararlar. Patrik, Yavuz Han’ın huzurunda Hıristiyan cemaate verilen dinî özgürlüğün Fatih Han devrinde bir ahidname ile tasdik edildiğini söyleyerek, bu durumu İslam’da zorla din değiştirilemeyeceğine dair Kuran-ı Kerim ayetleri ışığında izah eder. Fatih Han’ın Hıristiyan cemaate verdiği ahidnamenin bir yangında yanması üzerine İstanbul’un fethinde görev almış ve bu imtiyaza şahit olan yaşlı üç yeniçeri askerinin delaleti sonrasında hünkâr bu fikrinden vazgeçer. Böylelikle ilahi emirlere riayet ettiği gibi dedesinin yaptığı anlaşmaya da sadık kalarak adalet anlayışını ortaya koyar. Bu fetvanın neticesinde Hıristiyanların görkemli bazı ibadethaneleri camiye çevrilmekten kurtulamaz.197 Namık Kemal, Endülüs Müslümanlarının Batılılarca katlinin getirdiği üzüntüyle Yavuz Han’ın böyle bir karar almış olabileceğini belirtir. 198 Bu misallerde de anlaşılacağı üzere Yavuz Han’ın adalet anlayışının membası İslam dinidir. 1.1.5.3. Kararlılık Yavuz Han bir işe başlamadan etraflıca araştırma yapar, bu arada herkesin düşüncesini öğrenmek ister. Karar verdikten sonra da kesinlikle o işten geri adım attığı görülmemiştir.199 Onun hayatı bir ‘kararlılık abidesi’dir, dersek mübalağa yapmış olmayız. Babasıyla giriştiği taht mücadelesinden yenik bir vaziyette 197 Bkz., J. F. Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi 2, C.3, Emir Yay., s.538-539. 198 Bkz., Namık Kemal, Evrak-ı Perişan, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1973, haz., Raif Karadağ, Ömer Faruk Harman, s.236 199 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.303. 77 kaçarken kendisini öldürecek kılıç hamlesini Ferhat Ağa’nın önlemesi üzerine şehzade; “Bir azabın kılıcından kurtulduk; fakat bakalım bundan sonra bizim kılıcımızdan kim kurtulabilir!” 200 diyerek saltanat kararlılığını ifade etmiş ve ömrünü bu kararlılık istikametinde sürdürmüştür. Hünkârın bu özelliğinin tipik yansıması olarak kabul edebileceğimiz bir misal Çaldıran Savaş’ı öncesinde yaşanır. Ordunun Erzincan civarına gelmesiyle birlikte hâlâ düşmanla karşılaşılmaması ordu içerisinde huzursuzluğa sebep olur. Askerler bu durumu hünkâra arz etmesi için onun pek sevdiği ve itimat ettiği Karaman Valisi Hemdem Paşa’yı aracı kılarlar. Paşa, ordu içerisindeki olumsuz durumu hünkâra anlatarak daha ileriye gidilmemesini söylemesi üzerine, Yavuz Han tahta oturmasında büyük faydası olan pek sevdiği paşanın öldürülmesini emreder. (Temmuz 1514)201 Hünkâr’ın Hemdem Paşa’yı feda ederek askerin üzerinde bıraktığı intiba fazla uzun sürmez. Eleşkirt civarına gelindiğinde ordunun tahammülsüzlüğü daha da artar. Bunun üzerine Yavuz Han atına binerek askerin arasına karışır: “Biz henüz kastettiğimiz yere varmadık, düşmanla karşılaşmadık, dönmek ihtimali yoktur; hatta bunu düşünmek bile fasid hayaldir. Teessüf olunur ki şahın maiyeti kendi efendileri yoluna can verdikleri halde biz şeriat-ı Ahmediyye’ye muhalif hareket eden bunları yola getirmek için bu serhatlara kadar gelmişken bir takım gayretsizler bizim mesaimizi akim bırakmak için geri çevirmek isterler. Biz katiyen yolumuzdan dönmeyeceğiz; ululemre itaat edenlerle kastettiğimiz yere kadar gideriz. Kalpleri zayıf olanlar, ehlü ıyallerini düşünenler ve yol zahmetini bahane edenler, kendileri bilirler; dönerlerse din-i mübin yolundan dönerler. Eğer bahane düşman gelmediği ise düşman daha ileridedir. Er iseniz benimle beraber gelin ve illa ben tek başıma da giderim.” 202 der. Yavuz Han sergilediği her iki davranışla, ordu nezdinde aşılamayan sert bir kaya olarak durmuş ve kararlılığını her durumda gösterebilmiştir. 200 Namık Kemal, a.g.e., s.200. 201 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.263-264. Mevlana İdris bu idamın tarihini 9 Ağustos 1514 olarak verir. Bkz., İdrîs-i Bidlîsî, a.g.e., s.153. 202 Âli tarihi, 265’ten naklen, İ. H. Uzunçarşılı, s.264, not 2. 78 Çaldıran Savaşı öncesi meydana gelen olumsuzlukların benzeri Ridaniye öncesi de yaşanır. Vezir Hüseyin Paşa’nın çölü geçmenin zorluğunu tarihten misaller vererek izaha çalışması ölümüyle sonuçlanacaktır. Sultan, bu hareketiyle ordunun geneline hâkim olan çölün geçilemeyeceği düşüncesinin önüne geçmeye çalışır. 203 Yavuz Han bir icraata karar verdiğinde ilk teşebbüsü o kararın karşısında olanların rey yetkisini elinden almaktır. Bu yetki alımı, misallerde de görüldüğü üzere ya hapisle ya da ölümle olur. Padişahın o dönem itibariyle gerçekleşmesi çok zor gözüken ama daha sonraki dönemlerde gerçekleşen Akdeniz ve Kızıldeniz’i birbirine bağlama düşüncesi hiçbir engel tanımayan kararlılığıyla birlikte, düşüncelerinde ne denli ufuk genişliğine sahip olduğunu gösterir. Kahire’ye girmek için ölümün her daim kol gezdiği çölü geçmek, seferin başarısını doğrudan etkileyebilecek konumdadır. Divanda bu hususta sert münakaşalar yapılırken hünkâr: “Akdeniz’i Kızıldeniz’e bağlar, karadan gidemez isem, deniz yolu ile Hindistan’a çıkar, yine Haremeyn’i onların elinden kurtarırım.” 204 diyerek kutsal topraklar uğruna hizmet edebilme azmini sergiler. Ne de olsa o, ümitlerin bittiği anda gemileri karadan yürüten bir dedenin torunudur. Farsça Divanı’ndaki şu mısraları onun kararlılık ve cesaret yolunda geçen ömrünü ifadede önemi haizdir: “Düşman askeri Kaf’tan Kaf’a kadar olsa Allah hakkı için o savaştan yüz döndürmem. Kılıcımın sabahını kınından çıkardığım zaman güneş gibi doğar ve cihandan küfür karanlığını gideririm.” 205 203 Bkz., Y. Öztuna, s.83. 204 A. Uğur, a.g.e., s.142. 205 A. N. Tarlan, a.g.e., s.199. 79 1.1.5.4. Saltanatın Sürekliliği Esası Yavuz Han, babasıyla ve kardeşleriyle yaşadığı saltanat mücadelesinde kesin ve kararlı bir tavır ortaya koymasaydı belki de tahtın sahibi olamayacaktı. Bu yüzden tahta oturduğunda dahi Şehzade Ahmet’in oğullarından Kızılbaş olan Şehzade Murat’a ve Memlüklere sığınan Şehzade Kasım’a dair kendisine verilen bilgileri önemsemiş, bu iki şehzadenin yaşamasını Osmanlı mülküne gelebilecek büyük tehlike olarak algılamıştır. Mısır seferinden sonra Anadolu’da vukua gelen Celali isyanının Şehzade Murat tarafından yönetildiği malumatının hünkârın kulağına gelmesi, hemen önemli bir tahkikatın yapılmasına sebep olur. Şehzade Murat’ın Şah İsmail’e iltica ederek orada sancak beyi mertebesine kadar yükselip, eceliyle öldüğü kaynaklarda ifade edilir. Hünkâr bu bilgiye rağmen Şehzade Murat hakkında aldığı bu malumatın araştırılmasını sağlamış, Amasya’da yaşayan bir nalbandın verdiği bilgiler doğrultusunda Şehzade Murat olduğu varsayılan kişinin İstanbul’da öldüğü ve Üsküdar’a gömüldüğü öğrenilmiştir. Hünkâr bu bilginin doğru olup olmadığını öğrenmek için mezarı açtırarak, başının huzuruna getirilmesi sonucu ölen kişinin Şehzade Murat ile bir ilgisinin olmadığını görür.206 Bununla birlikte Memlük Sultanı Kansu Gavri’nin Mercidabık Savaşı öncesi yanında Şehzade Kasım’ı da getirerek ona mahsus hükümdarlık sancağı açtırması, Yavuz Han’ın bu şehzade öldürülene kadar dikkatini ondan ayırmamasına sebep olur. Nitekim son şehzadenin de ölmesiyle Osmanlı mülküne hanedandan gelebilecek bir tehdit ortadan kalkmıştır. Yavuz Han’ın saltanatın sürekliliğini gözetirken saltanat makamının gücüne başka bir gücün ortak olmaması noktasındaki çabasını ifade etmek 206 Bkz., S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.100. 80 gerekir. Hünkâr, babasını Dimetoka’ya uğurladıktan sonra yeniçeriler kılıçlarını çatıp onun saraya gireceği yerde beklemeye başlarlar. Bunu haber alan hünkâr, Yeniçerilerin kılıçları altından geçmeyi “iktidarın askerle paylaşılması” anlamına geldiği için yolunu değiştirerek, daha tahta oturur oturmaz farklılığını devlet ricaline ve askere bu mana yüklü davranışıyla hissettirir.207 1.1.5.5. Mütevazılık Yavuz Han, Mısır seferi dönüşünde İstanbul’a onun şerefine hazırlanan kutlama törenlerine dahi lüzum görmeyerek, İstanbul’a yaklaştığında havanın kararmasını bekler ve gizlice Boğaz’ı geçerek Topkapı Sarayı’na girer. (25 Temmuz 1518) Ömrü boyunca savaş meydanlarında yenilgi yüzü görmeyen ve ömrü at sırtında nizamı âlem uğruna düşmana karşı mücadeleyle geçen; Müslümanların halifesi, “zamanın İskender’i”,208 “Doğu’nun Fatih’i”,209 unvanlarını hakkıyla alan Yavuz Sultan Selim Han bu davranışıyla erdemleri arasına ‘mütevazılığı’ da ekler. Onun, oğlu Süleyman’ı süslü elbiselerle gördüğünde “Süleyman anan ne giysin!” diye nüktedan tarzda azarlaması yaygın bir rivayettir.210 Saltanatı müddetince debdebeden, ihtişamdan uzak durarak, sade bir hayatı benimsemesi oğluna bir öğüt mahiyeti taşıyan bu misalde de görülmektedir.211 İhtişamdan ziyade sadeliğe meyleden bir yapıyı benimsemiş olması Yavuz Han’ın karakterinin temel taşları arasındadır. Mısır Seferi’nden sonra İstanbul’a geldiğinde defterdar Abdüsselam Bey’e Sirkeci-Sarayburnu arasında sahile nazır 207 Cenâbî, vr. 85b’den naklen, F. M. Emecen, a.g.e., s.66-67. 208 Âda-i Şirâzi, a.g.e., s.147. 209 F. M. Emecen, Yavuz Sultan Selim. 210 Bkz., O. Turan, a.g.e., s.306. 211 Bkz., Ş. Altundağ, İA., Selim I md., s.433. 81 sade bir köşk yapmasını buyuran hünkâr, karşısında zarafet abidesi köşkü görünce Abdüsselam Bey’e: “Ben sana bu kadar para sarfına ruhsat vermemiştim; bir muhtasarca gölgelik yapasın diye emretmiştim.” diyerek kendisiyle dahi ilgili olsa hazineden gereksiz harcama yapılmamasının gerektiğini vurgular. Hünkârın hiddetli ikazı üzerine Abdüsselam Bey, köşkün bütün masrafının kendisi tarafından karşılandığını ve bunun zatı şahaneleri tarafından kabul görmesini dile getirir. Bu hediyeyi kabul eden hünkâr, Abdüsselam Bey’e İzmit civarından birkaç köyü Mülk verip onun masraflarını çıkarmasını sağlamış ve devlete verilen hediyeye misliyle mukabelede bulunmuştur.212 1.1.5.6. Öfke Yavuz Han, çoğu kişi tarafından galatı meşhur haline getirilmiş; keyfi derecede insan öldüren, gözünü kan bürümüş bir insan değildir. Özel hayatında uysal bir yapıya sahip olan padişah, mevzu devlet meselesi olunca bütün ciddiyetini takınır, iki yüzlülüğe, görevi savsaklamaya, ihanete tahammülü olmayan bir yapıya bürünür. Devletin bekası noktasında bu karakter yapısının şüphesiz büyük faydası olmuştur. Padişahın hiddetinden büyük oranda devlet kademesinin üst kesimlerinde olan insanlar da nasibini alır. Öyleki saltanatı boyunca Hersekzade Ahmet Paşa, Dukakinoğlu Ahmet Paşa, Sinan Paşa ve Piri Mehmet Paşa olmak üzere 4 veziriazam bu makamda bulunmuştur. Hersekzâde, Yavuz Han döneminde farklı tarihlerde olmak üzere 2 defa sadaret makamında bulunur. Mayıs 1516’da Mercidabık Savaşı’nda şehit olan Sinan Paşa, 9 aya yakın bu görevde bulunur. Veziriazamlar içerisinde tek Türk olan ve Süleyman 212 Mufassal Osmanlı Tarihi, s.776-777. 82 Han’a baba yadigârı olacak büyük devlet adamı Piri Mehmet Paşa da hünkârın vefatında bu makamda bulunan kişidir. Dukakinoğlu’nun Amasya’dayken hünkârı, ikinci İran seferinden vazgeçirmek için yeniçeri ayaklanmasının arka planında olduğu ve Dulkadıroğlu Alâüddevle ile gizli muhaberede bulunduğu öğrenildikten sonra, hünkâr divanda onu bizzat hançeriyle yaralamış ve öldürülmesini buyurmuştur.213 Bu misalde de görüldüğü üzere hünkârın hiddeti boş yere değil, devletin güvenliğini ve ordunun muvaffakiyetini birinci derecede etkileyecek bir konumu haizdir. “Rakibin ölmesine çare yoktur, Vezir ola meğer Sultan Selim’e!” beyiti Yavuz Han buyruğunda çalışmanın zorluğunu ifadede müthiş bir anlama sahiptir. Piri Mehmet Paşa ile aralarında geçtiği rivayet edilen şu mülakat Yavuz Han’ın kıymetli devlet adamına bakış açısıyla birlikte hususi sohbetlerinde var olan samimiyetin nüktedanca ifadesi olarak ele alınabilir: “Kendisinin şiddet ve gazabından korkan ve her an ölüm tehlikesi geçiren Piri Paşa bir gün usanarak, ‘Padişahım, önünde sonunda bir bahane ile beni öldüreceksin; hemen bir gün evvel halâs etsen münasiptir.’ sözleriyle yeisle teessürünü izhar edince, bu söze bir hayli gülen Yavuz Sultan Selim: ‘Benim dahi bu mana muradım; lakin yerini tutar bir adam bulunmaz; yoksa seni muradına eriştirmek kolaydır.’ sözleriyle kadirşinaslığını göstermişti.” 214 1517 yılında Mısır’dan ayrılan padişah, Mısır Beylerbeyliğine daha önce Memlük Devleti’nin hizmetinde olan Hayırbay’ı bırakır. Yunus Paşa’nın “Çerkezlerle yapılan bunca mücadeleden sonra, bu bölgenin idaresinin tekrar bir Çerkez’e verilmesi” mealindeki eleştirisini Yavuz Han’a ifade etmesi, işlerine karışılmasına tahammülü olmayan padişahı çok kızdırmış, Yunus Paşa’nın 213 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.270, s.277; Y. Öztuna, a.g.e., s.70. 214 Celâlzâde Mustafa, naklen Âli tarihi C.I V.305’ten naklen İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., s.303, not 1. 83 kafasını kestirdiği halde, kesik kafayı üç gün yanında gezdirip teşhir ettirmiştir. Siniri geçtikten sonra Yunus Paşanın cesedini gömdürür.215 Yavuz Han; devlet yönetiminde zafiyet gösterip, padişahın ve devletin yüceliğini tahrip eden devlet ricaline karşı hiddetini her daim muhafaza eden birisidir. Öyleki Çaldıran Savaşı’nın dönüşünde askerdeki huzursuzluğun bazı vezirler aracılığıyla tertiplendiğini tespit eden padişah, Karabağ civarında vezir Mustafa Paşa’nın atının kuskusunu dilsizlerden birine kestirir. Uzun süre bu şekilde askerin alaylı söylemleri arasında giden paşa attan düşer. Yavuz Han, bu hareketiyle padişaha karşı isyana teşvik eden Mustafa Paşa’yı küçük duruma düşürmüş ve asker arasında saygınlığı kalmadığı düşüncesiyle görevinden azletmiştir.216 Bu durumu padişahın hiddetinin mizahi yansıması olarak ele almak mümkündür. Devlet yönetiminde hatayı kesinlikle affetmeyen bir karaktere sahip olan Yavuz Han, hiddetinin boyutu devlet görevlilerini dövmeye kadar gider. 1516 yılında Mardin kalesinin tekrar Safevilerin eline geçmesi üzerine divanda bulunan herkesi azarlayarak Hersekzade’nin başını yumruklar. Bu durum Hersekzade ve Piri Paşa’nın hapsedilmesiyle sonuçlanır. 217 1.1.5.7. Devlet Malına ve Toprak Bütünlüğüne Verdiği Önem Yavuz Han, Kahire dönüşünde Şam’a uğrar. Devlet gelirlerine aşırı dikkat gösteren hünkâr burada hazineden para çalındığını öğrenmesi üzerine, hazineyi korumakla görevli memurları sorguya çekerek, netice itibariyle; 215 Bkz., Feridun Bey, I 492’ten naklen S. Tansel, Yavuz Sultan Selim, s.203, not 582. İdrîs-i Bidlîsî, “Şahların yakınlığı seni cesur kılsa da sen zamansız cesaretten kork.” diyerek Yunus Paşa’nın düşüncelerini zamansız dile getirmesine dikkat çeker. Bkz., İdrîs-i Bidlîsî, a.g.e., s.376. 216 Bkz., S. Tansel, a.g.e, s.70. 217 Bkz., S. Tansel, a.g.e., s.85-86. 84 “(…) Altı hazine memurunu ve yedi kapıcıyı ibret için kazığa vurdurarak katlettirdi. Hatta yine bunun bir gözdağı olması için bizzat kendisi tuğlarıyla otağının dışına çıkıp bir iskemleye oturarak bu idamları seyretmişti. Böylece bir bakıma devlet malına karşı olan derin hassasiyetini askerlere göstermiş oluyordu.” 218 Bu hususta Yavuz Han’ın devletin bekasının sembollerinden biri olan vatan toprağına olan bağlılığı takdire şayandır. Kırım Hanı Mengli Giray’ın sohbet meclisinde geçtiği anlatılan olay şu şekilde gelişir: Oğlu Şehzade Süleyman’ın Kefe sancağında görevlendirilmesiyle birlikte, Kırım Hanı’nın yanına giden Şehzade Yavuz, orada ismine layık izzeti ikramla karşılanır. Şehzade Yavuz’un amacı Kırım Hanı’ndan gerekli desteği alıp Rumeli’ne geçebilmek ve taht uğraşında konumunu daha da güçlendirebilmektir. Şehzade Selim’in bu niyetinin farkında olan Şehzade Ahmet, Kırım Hanı’na bir mektup göndererek, tahta oturması durumunda Kefe vilayetinin ve buraya bağlı hisarların tasarrufunu tamamen kendilerine bırakacağını ifade eder. Han’ın oğlu Muhammet Giray, Şehzade Ahmet’in bu teklifini bildiği için, Şehzade Yavuz’a: — “Selim Sultan! Atanın zamanı az kaldı. Rum tahtına padişahlık senindir. Saltanat koltuğuna oturmak yakındır. O zaman da senden bir şey isterim. Kabul eyle, dediğinde cennet mekân padişah hazretleri cevap verip; — Hanzade arzu ve isteğiniz nedir? dediklerinde; — Kefe vilayetlerini ve içindeki hisarlarıyla ve iskeleleriyle bize ver. Senin saltanat günlerinde sahip olalım, dediğinde; cennet mekân padişah (Allah delilini nurlandırsın) hazretleri tatlı ifadeli dilinden inci cevher saçıp, buyurmuşlar ki; — Hanzade , biz padişahlarız. Padişahların adet ve kanunlarında, eskiden kullanıla gelen törelerinde vilayet ve ülke bağışlamak yoktur. Padişahlar ülke alırlar, kimseye ülke vermezler. Cevherler, gümüş, altun, la’l, yakut ve çeşitli değerli taş, paralar, mallar, vasıtalar ve padişahın mallarından ne isterseniz esirgenmez, verilsin. Yeter ki vilayet ve memleket isteme, demişler.” 219 Daha tahta oturmadan ve desteğe büyük ihtiyaç duyduğu bir dönemde devletin geleceğini tehlikeye sokan ama kendi geleceği için bir dönüm noktası olan bu isteği Yavuz Han’ın kabul etmemesi, ondaki karakterin sarsılmazlığının yanında, 218 F. M. Emecen, a.g.e., s.318. 219 Celâlzâde Mustafa, a.g.e, s.290-293. 85 Mete Han’dan beri Türk devlet geleneğinin ayılmaz parçası olan “toprak bütünlüğü” ilkesinin XVI. asırda Yavuz Han karakterinde vücut bulması anlamına gelir. 220 1.1.5.8. Devlet İşlerinin Savsaklanmasına Karşı Tahammülsüzlük Yavuz Han’ın hem şehzadeliği hem de hükümdarlığı sırasında başarısızlığa tahammülü olmayan bir yapıya sahip olduğunu görürüz. Zira onun saltanat mücadelesinde atlattığı gaileler neticesinde tahta oturması bu yapının en manidar misalidir. Onun bir işe girişmeden önce çok sıkı araştırma yaptırması, herkesin fikrini sorması ve bunların istikametinde hazırlıkları ikame ettirmesi sonu kesin zaferle sonuçlanacak seferlerin temel özelliği mahiyetindedir. Devletin deniz sınırlarının genişlemesiyle birlikte tersanenin kapasitesinin yükseltilmesi, donanmanın sahip olduğu gemi sayısının artırılması, denizcilik sahasında atılan önemli adımlar arasında bulunuyor. Bu tür hamleler dönem itibariyle devlet ricali arasında Rodos’a bir sefer düzenleneceği kanaatini kuvvetlendirir. Ama Yavuz Han’ın bunca zahmetinin sadece Rodos Seferi için değil, denizaşırı seferler için olduğunu o dönemde anlayabilecek bürokrat çok değildir. Zaten hünkârın saltanatı müddetince dünyaya bakış açısını, fütuhat gayesini idrak eden devlet görevlilerinin az olması belki de hünkâr açısından önemli eksiklikler arasındadır. “İşte O’nu kükreten ve sağa sola pençe vurduran ıstırap da, çevresinde bu ayarda bir yardımcılar halkasının yokluğundan ileri geliyordu.”221 220 Buna benzer bir hikâye Mete Han döneminde gerçekleşmiştir: “Asya Hun tanhusu [han] Mo-tun, tahta çıktığı günlerde, komşu Tung-hu (Moğol-Tunguz)’ların vergi olarak at ve kadın istemelerine fazla itiraz etmemiş iken, onların arazi talebi karşısında kazlığı zaman (M.Ö. 209) devlet meclisinde ‘toprağın, kendine ait şahsi mülk değil, milletin malı ve devletin temeli’ olduğunu söyleyerek kendisinin kimseye arazi terk etmeğe yetkisi bulunmadığını belirtmişti.” İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat, 33. Baskı, İstanbul 2011, s.227. 221 Sâmiha Ayverdi, Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, C.I, Kubbealtı Neşriyat, 5. Baskı, İstanbul 2010, s.365. 86 Fatih Han zamanında Rodos’un fethedilememesi, Yavuz Han’ı bu sefere daha ihtiyatlı yaklaşmasına sebep olur. Bu sefer için devlet ricaliyle olan konuşması hünkârın başarısızlığa tahammülü olmayan karakterini izah noktasında önemli bir misaldir: “Padişah vezirlere söylenip atının dizginlerini ülkeler fethetmeye yöneltmişken bir harami kalesini almak için kendisini niçin bu kadar teşvik ettiklerini sordu ve kale fethinin ana dayanağı baruttur, kaç aylık barutunuz vardır dedi. Ayrıca sefer için gereken alet edevatın da hazırlanıp hazırlanmadığını öğrenmek istedi. Vezirler zahire ve diğer araç-gereçlerin hazır olduğunu bildirmekle birlikte barut konusunda bilgileri olmadığı için bir şey söyleyemediler. Ertesi güne kadar izin isteyip durumu öğrendikten sonra kendisine bildireceklerini ifade ettiler. Ertesi gün de dört aylık barutun biriktiğini ve ihtiyacı karşılamaya yeterli olacağını söylediler. Padişah bunun üzerine kızgın bakışlarla, ulu atam Sultan Mehmet Han zamanında olan Rodos kuşatması başarısızlığını henüz unutmamışken bu kırgınlığı daha da mı artırmak istersiniz, şimdi sefere bizzat benim katılmamı beklersiniz, beyhude varılıp eli boş dönmek durumu hasıl olursa hiç birinizi sağ komam bunun gibi bir kalenin fethi için dört aylık barut hiç yeter mi? Bunun iki katı süre yetecek kadarı bile olsa bu kadarla dahi kaleyi almak büyük başarı sayılır, bu gibi zayıf tedbirlerle ben sefere çıkmam, kimsenin sözüyle hareket etmem, gerçekte bize sefer yoktur, meğer ki ahret seferi ola diye karşılık vermişti.” 222 Yavuz Han, verdiği buyrukların yerine getirilip getirilmediğini takip eden birisidir. Onun bu hassasiyeti bütün icraatlarının muvaffakiyetle sonuçlanmasındaki sebep olarak karşımıza çıkar. Anadolu’da alınan bütün önlemlere rağmen Bozoklu Şah Veli adında bir Kızılbaş’ın çıkardığı isyanın bastırılamaması üzerine hünkâr tarafından Ferhat Paşa komutasında bir ordu gönderilmiş ve bazı beylerin de paşanın ordusuna katılması buyruğu verilmiştir. Durumun ne olduğunu öğrenmek isteyen Yavuz Han; “Sipahi oğlanları ağası Mahmut Ağa’ya: — Paşa ile sefere emrettiğim askerlerin hepsi gidip Paşa’ya varmışlar mıdır, yoksa ihmal gösterip henüz gitmemişler midir? diye sordular. Mahmut Ağa: — Cümle kullarınız Paşa’ya irişip yanlarında mevcutlardır, diye cevap cermiş. Bunun üzerine Sultan: 222 Hoca Sadettin Efendi, II 389-390’dan naklen, F. M. Emecen, a.g.e., s.340-341. 87 — Sakın yalan söyleme adam gönderip görelim, dedi ve gerçeği öğrenmek için derhal bir atlı çavuş gönderdi. Gerçeği bilmeden konuşan Mahmut Ağa da 15 at değiştirerek Edirne’den İznik’e gelmiş ve Ferhat Paşa’yı görmek istemiştir. Paşa gittiğinde ona hadiseyi anlatmış ve demiş ki: — Benim canım senin elindedir. Sen bilirsin beni kurtar, çavuşa bütün askerlerin geldiğini lütfen söyle. İyi bir devlet adamı olan Paşa, Ağa’yı saklamış ve gelen çavuşa, bütün askerlerin geldiğini söylemiştir. Böylece de Mahmut Ağa’nın canını kurtarmıştır. Çavuş gittikten sonra yine Ağa rüzgar gibi bir süratle Edirne’ye varmıştır.” 223 Bu bahiste ordunun Çaldıran dönüşü Nahcivan’da askerlerin yağmaya girişmeleri üzerine aldığı tedbirden de bahsetmek gerekir. Birçok köy evinin yakılıp yıkılması dolayısıyla hünkâr, Veziriazam Hersekzade ile ikinci vezir Dukakinzade’ye; “Siz askeri muhafazada ihmal gösteriyorsunuz.” diyerek çadırlarını başlarını yıktırarak onları görevden alır.224 1.1.5.9. İlim Adamına Verdiği Önem Yavuz Han ile Mısır dönüşü geçtiği rivayet edilen Anadolu kazaskeri Kemalpaşazade ile aralarındaki olay Hoca Saadettin tarafından şöyle aktarılır: Padişah ile Kemalpaşazade sohbet ederken, Kemalpaşazade’nin atının ayağından sıçrayan çamur, padişahın kaftanının kirlenmesine sebep olur. Bu duruma Kemalpaşazade’nin çok üzüldüğünü gören padişah lalasını çağırtarak: “Lala, al bu kaftanı saklasınlar ve öldüğümde tabutumun üstüne koysunlar. Bu benim için en büyük şereftir ve ilim adamının atının ayağından sıçrayan çamur bizim için en büyük nişandır. Daha sonra ileriye geçerek çadırlarına geldiklerinde Kemalpaşazade’ye 500 altın bahşiş gönderdi.” 225 Yavuz Han’ın ruh dünyası âlimin atından sıçrayan çamura dahi önem verecek zarifliğe sahiptir. Hayatı boyunca ilim erbabını korumuş, onlardan yardımını esirgemeyen bir tutum içerisinde olmuştur. 223 A. Uğur, a.g.e., s.112-113; Celâlzâde Mustafa, a.g.e., s.446-448. 224 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.270. 225 Hoca Saadettin Efendi, II/615-616’dan naklen A. Uğur, a.g.e., s.111; Y. Öztuna, a.g.e., s.112-113. 88 Yavuz Han, ilim adamına duyduğu saygının yanında kendisi de okumaya, araştırmaya çok fazla önem veren birisidir. Onun için okumak hangi zorluk altında olunursa olsun vazgeçilemeyecek bir tutkudur. Kitap okurken kullandığı gözlük onu sert mizacından uzaklaştırıp bir ilim adamı kisvesine bürünmesini sağlar. Osmanlı hanedanı mensupları küçük yaşlardan itibaren iyi bir eğitime tabi tutularak, yetkin hocalardan aldıkları dersler aracılığıyla çağın pozitif ve sosyal ilimlerine vakıf olabilmişlerdir. Bu eğitim anlayışı sebebiyle hanedan arka arkaya deha kabul edilecek hünkârlar çıkarma başarısını gösterir. 226 Bu hanedanın seçkin halkası içinde zikredebileceğimiz Yavuz Han, doğu dillerine bilhassa Farsçaya tam manasıyla vakıftır. 227 Yavuz Han, sadece çağdaşı ilim adamlarına değil, daha önce yaşamış olanlara da büyük bir önem verir. Onun Şam’ın ele geçirilmesi sonrası Muhyiddin-i Arabî’nin mezarının olduğu bölgeye cami, türbe ve imarethane yapılmasını ve bunların giderlerinin kurulacak vakıf aracılığıyla karşılanmasını buyurması bu beyandandır.228 Bu durum padişahın ilim adamına verdiği önemi göstermekle birlikte dönem itibarı ile Osmanlı Devleti’nin yeni fethedilen bölgelerde sosyal düzenin sağlanabilmesi açısından yapılanları da ortaya koyar. 1.1.5.10. Devletler Arası Denge Kabiliyeti Yavuz Han’ın başarısında devletler arası siyasi dengeyi gözetmesi ve adımlarını bu gelişmeler doğrultusunda şekillendirmesi önemli bir yere sahiptir. 226 Bkz., O. Turan, a.g.e., s.301. 227 Bkz., Ş. Altundağ, İA., Selim I md., s.433. 228 Bkz., Mehmet İnbaşı, “Yavuz Sultan Selim’in Şam’daki Vakfiyesi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.16, Erzurum 2001, s.219-232. 89 Safevi seferine çıkmadan önce Batılı devletlerle antlaşmaları yenilemesi, elçilere gösterdiği iyi niyet, devletin batı sınırlarının güvencesini sağlar. Tahta çıkmasıyla birlikte kendisine gelen tebrikleri kabul etmiş, hatta Venedik elçisini Şehzade Ahmet isyanını bastırmak üzere giderken Bursa’ya kadar yanında götürmüştür. Bu iyi niyet gösterisi ve daha önce Venediklilere verilen imtiyazların yürürlüğünün devam ettirilmesi, ileride Papa’nın öncülüğünde toplanılmaya çalışılan Haçlı ittifakına Venediklilerin katılmamasının ve Şah İsmail’in Osmanlı’ya karşı istediği yardıma cevap verilmemesinin sebebini oluşturur. 229 Yavuz Han, 1519 yılında huzuruna çıkan İspanya elçisine; “İspanya kralı kendisiyle antlaşma yapmak istediği taktirde temsilcisini göndermesini (…)” söyleyerek Venedik misalinde olduğu gibi batıda Osmanlı’ya karşı oluşabilecek ittifaklara İspanya’nın katılmasını engellemek ister. 230 Safevi-Memlük ittifakını önlemek maksadıyla Safevi seferi öncesi Memlüklerle ilişkileri sıcak tutması ve Kansu Gavri’ye yazdığı mektuplarda saygılı üslubu elden bırakmaması Yavuz Han’ın diplomatik hamleleri zamanında ve etkili kullanmasının göstergesidir. Yavuz Han’ın bu kabiliyetinde devletlerin iç meselelerine vakıf olması önemli rol oynar. Bilhassa Batılı devletlerin birbiri arasında olan çekişmeleri bilmesi doğuda rahat bir politika tatbik edebilmesini sağlar. Bu hususta onun istihbarata verdiği önem başarının arkasındaki gizli güç olarak karşımıza çıkar. Zira büyük devlet adamı olmanın yolu şüphesiz büyük ve etkili bir istihbarat teşkilatına sahip olmaktan geçmektedir. Yavuz Han, şehzadeliğinden bu yana devlet mekanizması içerisinde vukua gelen olayları bilmekle birlikte, komşu 229 Bkz., Y. Yücel- A. Sevim, a.g.e., s.112. 230 Bkz., Y. Yücel- A. Sevim, a.g.e., s.141. 90 devletler nezdinde bilgi toplama faaliyetlerinde bulunan birisiydi. Mübalağa olabileceği ihtimali gözden kaçırılmamak kaydıyla Şah İsmail’le oynadığı satranç oyunu halk arasında söylenegelen rivayetler arasındadır.231 1.1.5.11. Askeri Dehası Klasik dönem Osmanlı sultanlarının bilhassa teknolojik gelişmelere büyük önem verdiği görülür. Top teknolojisinin Fatih Han döneminde büyük aşama kat etmesi, haleflerinin bu teknolojiyi daha da geliştirmelerinin temelini oluşturur. II. Bayezid Han ve Yavuz Han döneminde tüfekli yeniçerilerin sayısının artırılması ordunun tahrip gücünü müspet manada etkilemiştir. Safevi ve Memlük ordularında böyle bir teknolojinin bulunmamasının yanında, topu sadece kale muhasarasına has bir silah olarak telakki etmeleri teknolojiye ne derece yabancı kaldıklarının göstergesidir. Oysaki Osmanlı topun tahrip gücünden meydan muharebelerinde de yararlanarak düşmanı kolaylıkla bozguna uğratabilmiştir. Yivli topun Yavuz Han zamanında kullanılması askeri gelişmenin boyutunu net bir şekilde göz önüne seriyor. Buna mukabil, Çaldıran Savaşı sonrası elde edilen bir Osmanlı topunu birebir yapan Safeviler,232 böylelikle ateşli silahların muvaffakiyetteki ehemmiyetini acı bir tecrübeyle idrak etmişlerdir. Ordunun ateşli silahlarla mücehhez hale getirilmesini, savaş taktiklerinde yapılan yenilikler izler. Klasik usul gereği sağ kanat, sol kanat ve merkez olmak üzere üç bölümden müteşekkil olan ordu düzenine, hünkârın ve ağırlıkların bulunduğu merkez bölümünün etrafı bir kale gibi topların birbirine bağlanması sağlanarak düşman kuvvetlerinin buraya zarar vermesi engellenmiş ve bu yöne 231 Bkz., F. M. Emecen, a.g.e., s.37. 232 Bkz., S. Tansel, a.g.e., s.88. 91 olan hücumlarda düşmanın ağır zayiatlar vererek geri çekilmesi sağlanmıştır. Çaldıran’da Şah İsmail’in, Ridaniye’de Tumanbay’ın merkezi imha ederek savaşı kazanma planları bu sistem sayesinde başarısızlıkla sonuçlanır. Ridaniye Savaşı öncesi aldığı istihbaratla Memlük ordusunun savaş düzenini öğrenen Yavuz Han, Memlüklerin beklediği yerden ordusunu geçirmeyip, El Mukattam Dağı’nı dolaşarak çöle gizlenen topların hükmünü ortadan kaldırmıştır.233 Bu savaşlarda Safevi ve Memlük ordusunun ateşli silahları menfi bakış açısıyla değerlendirmeleri yenilgilerini hızlandırmıştır, demek pekâlâ mümkündür. “Osmanlılar yeni tanıdıkları silahları, gelişmişliğine bakmaksızın, kendi geleneksel taktiklerine uyarladılar (…) Safeviler ve Memlükler geleneksel taktiklerle savaşı kazanabileceklerini düşündüklerinden ya da bu basit silahları birer ‘savaş kazandırıcı’ olarak görmediklerinden ateşli silahları kullanmadılar.” 234 1.1.5.12. Kanun Koyuculuğu Devletin sınırlarının genişlemesine müteakip iktisadi ve sosyal düzeni tesis edebilmek maksadıyla bir dizi kanunnamenin hazırlanma ihtiyacı duyulur. Bilhassa Fatih Han döneminde Kanunname-i Âli Osman ile birlikte ihtiyaçlara cevap verilmeye çalışılsa da her hükümdar kendi saltanat döneminde gelişim ve değişimi göz önünde bulundurarak kanunlara eklemeler yapar. Bu cihette Yavuz Han da “iktisadi, sosyal, politik ve hukuki” faaliyetleri düzenleyerek kanunnameler oluşturur. Kanunların ihtiyaçlar ölçüsünde ortaya çıktığı ve gelişme imkânı bulduğu düşünülecek olursa; Yavuz Han döneminde iki buçuk misli büyüyen devletin 233 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., s.288. 234 Caroline Finkel, XV ve XVI. Asrı Türk Asrı Yapan Değerler, “XV. ve XVI. Asırlarda Büyük Meydan Muhaberelerinde Uygulanan Strateji ve Taktikler”, İSAV, s.88. 92 bünyesine aldığı devletlerin ve halkların esas gövdeye zarar vermeden uyum sağlamalarında ne derece önemli olduğu görülür. Her ne kadar aynı dine, büyük ölçüde aynı kültüre mensup insanlar devlet dâhiline alınsalar da, farklı iklimler her zaman yaşayış tarzını, hayata bakış açısını da değiştirecektir. İşte Osmanlının asırlarca bu farklılıklarda ahengi sağlayabilme başarısını göstermesinin sebeplerinden biri, temelini İslam hukukundan ve Türk töresinden aldığı kanunlardır. Bu beyanda XVI. asır kanunları arasında “I. Selim Kanunnameleri” önemli yere sahiptir. “Yapısı göz önünde bulundurulduğunda, I. Selim Kanunnamesi genel bir karaktere sahiptir ve özel vilayetleri ilgilendiren yasaları da ihtiva etmez. O, başlıca dört kısımdan ibarettir: Birinci olarak neden olunmuş, işlenmiş zararziyan, yanlışlar ve suçlar için ceza ve müeyyideleri gösteren yasalar, başka bir deyişle, ceza hukukuna ait sorunları düzenleyen kanunlar; ikinci olarak; reaya köylü kesimin ekonomik, sosyal ve hukuki durumunu ve bu kesimin ödemek zorunda olduğu vergi, narh ve harçların miktar ve ödeniş biçimini belirleyen kurallar; üçüncü olarak; pazardaki alışveriş üzerine narh ve harçların toplanmasını ayarlayan kurallar; dördüncü olarak; şehirlerdeki zanaata ve ticari faaliyetlerin gerçekleşiş biçimini ve bu biçimi düzenleyen kuralların ihlali halinde ödenmesi gereken cezaları ilgilendiren kurallar. Yapısı ve içeriği itibariyle I. Selim Kanunnâmesi, Fatih Mehmet’in Kanunnamesi’nden Kanunu Sultan Süleyman Kanunnamesi’ne kadar geçen süreçte Osmanlı kanun düzeni ve yönetiminin genişlemesi, tamamlanması ve geliştirilmesi yolunda bir ara yolu temsil etmektedir.” 235 1.1.5.13. İşini Tam Mahiyetiyle Yapan Devlet Adamlarına Sahip Çıkması Yukarıda da ifade edildiği üzere Yavuz Han’ın muzdarip olduğu konuların başında onun hedeflerini anlayacak devlet adamı sayısının az olması gelir. Hünkârın hata kabul etmez bir karakterde bulunması sebebiyle; devlet ricali üzerinde etkili olan öfkesi, en iyi ihtimalle zindanla sonuçlanacak bir serüvene devlet görevlilerinin talip olması anlamına geliyordu. Ama görevini hakkaniyetle 235 Yaşar Yücel, Selami Pulaha, I. Selim Kanunnâmeleri (1512-1520), TTK Yay., Ankara 1995, s.10-11. 93 yapan, dürüst, çalışkan, devlet sırrını korumasını bilen devlet adamlarına lütufkâr bir tavır sergiler. Çaldıran Savaşı öncesi toplanan divanda, aylardır yolda olan ordunun bir gün dinlendikten sonra savaşın başlaması doğrultusunda fikir beyan eden devlet erkanının aksine başdefterdar Piri Mehmet Çelebi’nin açık yüreklilikle derhal düşmana hücum edilmesi gerektiği, aksi taktirde ordu içerisinde bulunan Kızılbaşların, Safevi casusları aracılığıyla kandırılabileceğini belirtmesi üzerine Yavuz Han: “İşte yegâne rey sahibi bir adam, yazık ki vezir olamamış.” diyerek bu fikrin ne kadar hoşuna gittiğini belirtir. Bu mantıklı çözümlemeden sonra sabah savaşın başlamasına karar verilir.236 Yavuz Han dönemin tek Türk başveziri olan Piri Mehmet Paşa’ya yerinde yapılan bu önemli tespit, Osmanlı mülkünün sadaret mührünü almasına giden yolu aralayacaktır. Yavuz Han döneminin tek Şeyhülislamı olan Zenbilli Ali Efendi’nin zaman zaman hünkârın fikirleriyle ters düşen fikirler beyan etmesi hünkârı öfkelendirse de şeyhülislama ve ilmine olan derin muhabbeti öfkesini dizginlemesini sağlar. Yavuz Han’ın hazine görevlilerinin ihmalini görmesi üzerine 150 kişinin ve ticaret kurallarına uymadıkları için 400 tüccarın katlini buyurması üzerine Zenbilli Ali Efendi bu kararlara muhalefet ederek onların affedilmesini sağlar. 237 1.1.5.14. Mefkûre Sahibi Bir Hünkâr Olması M. Saray, tarih boyunca Türk milletinin yeryüzünün dört bir tarafına yayılma sebeplerini, “Dünya’ya Nizam Götürmek, İslam’ı Yaymak, Daha Elverişli 236 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., s.267-268. Piri Mehmet Paşa, Yavuz Han’ın son veziri âzamıdır. İlmiye sınıfından yetişmiş olup, askeri sınıftan gelmeyen nadir Osmanlı vezirlerindendir. Şiirlerinde “Remzî” mahlasını kullanır. Bkz., Y. Öztuna, a.g.e., s.101. 237 Bkz., F. M. Emecen, a.g.e., s.356. 94 Vatan Elde Etmek” başlıkları altında toplar. Bu sebepleri alt başlıklara ayırmak mümkün olmakla birlikte temelde var olan sebepleri bu başlıklarda ifade etmek kâfidir. İslam dini ile müşerref olan Türk milleti bu sebeplere mana anlamı yüksek bir tabirle “Nizam-ı Âlem İ’lây-ı Kelimetullah” adını vererek icraatlarını mefkûreleştirir. 238 Bu mefkûrenin ilahi menşeye dayandırılması, devlet faaliyetlerinin dinî meşruiyetini göstermesi açısından önem arz eder. Osmanlı şeceresinin Aşıkpaşazade, Kemalpaşazade gibi tarihçiler tarafından Hz. Nuh’a bağlanması bu meşruiyet anlayışını daha da kuvvetlendirir.239 Osmanoğulları “Nizam-ı Âlem İ’lây-ı Kelimetullah” mucibince hareket eden bir hanedandı. “Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u kendi hâkimiyetinin merkezi yapmak isterken şarkta İslam dünyasına ve Hilafete sahip olmak, garpta Papalığı ve Roma’yı da alıp dünya birliği ve nizamını kurmak istiyordu.” 240 Bu ülküye var olma gayeleri olarak bakan hanedan mensuplarının içerisinde Yavuz Han gibi ufku sınır tanımayan hünkârların sayısı azdır. Haremeyn’e hak ettiği hizmeti sağlayabilmek amacıyla, Akdeniz ve Kızıldeniz’i birleştirmekten bahseden hünkârın; hükümdarlığı boyunca hazırlanmasını sağladığı muhteşem donanmayla, hedefinin deniz aşırı ülkeleri fethetmek olduğunu söyleyebiliriz. Birçok tarihçi bu hazırlıkların Fatih Han’ın yarıda kalan Otranto çıkarmasının tamamlanmasına dair olduğunu dile getirse de kanaatimiz, Yavuz Han’ın bütün Müslümanları bir bayrak altında toplayıp yani Çin’i, Hindistan’ı ve Türkistan’ı Osmanlı himayesine aldıktan sonra batı üzerine muntazam bir sefer düzenleme 238 Bkz., M. Saray, XV. ve XVI. Asrı Türk Asrı Yapan Değerler, “Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Töresi ve İlim”, İSAV, s.29 vd. 239 Bkz., Süleyman Hayri Bolay, “Klasik Dönem Osmanlı Düşüncesi ve Osmanlıda Tehafüt Tutkusu”, Osmanlı A., C.7, YT Yay., Ankara 1999, s. 111. 240 Osman Turan, a.g.e., s.296. 95 düşüncesinin kuvvetle muhtemel olduğu doğrultusundadır. Hünkâr’ın Tebriz’e girdiğinde Horasan-Herat tahtını kaybeden Mirza Bediüzzaman’a; “Eğer Allah yardım ederse Şah İsmail’i bertaraf edip İran’ı Anadolu’ya birleştirmek isterim. Şimdi arzum Horasan, Hind ve Sind’dir. Seni, tahtına sultan ve Herat’a Han etmek isterim.” 241 diyerek geleceğe yönelik düşüncelerini ifade eder. Bu beyanda Mısır’dayken Hint ve Çin haritalarını yaptırması,242 Hint okyanusunda Portekizlilerin egemenliğini kırmak, böylelikle Haremeyn’in güvenliğinin daha kolay sağlanması olarak okunabilir. Yavuz Han, seleflerinin aksine seferlerini hep doğuya düzenlemiştir. Saltanatı müddetince gelişen olayların bu yönde gelişmesi bu anlayışta önemli yere sahiptir. Osmanlı mülkünü tehdit edecek yegâne unsurun -Şehzadeliğinde kavradığı- Safevi tehlikesi olduğunu bilen hünkâr, bu tehlikenin din temelli olması sebebiyle İslam dünyasında baş gösteren ayrılıkların da merkezi olarak ele alıyordu. Ön Asya’da, tarih boyunca vukua gelen hareketler bağımsız kalmayarak, atılan her adım atılacakları da peşinden sürüklemiştir. Bir nevi Ön Asya’nın kimliği olan, bölge halklarının tarih boyunca iktisadi, sosyal, dinî, coğrafi ve bunları içerisinde barındıran kültürel olgulardan birbirine kenetlenmesi durumu, hassas bir yapı meydana getirerek, atılacak siyasi hamlelerin birbiri ardınca gelmesine sebep olur. Aslında bu anlayış bu bölgede hayatta kalabilmenin, bölgeye hükmedebilmenin yegâne koşuludur. Yavuz Han’ın Safevilere dair attığı adım bir nevi domino etkisi yaparak Dulkadıroğlu Beyliği ve Memlük Devleti’ni etkilemiş, neticesinde bu devletlerin topraklarının Osmanlıya ilhakıyla son bulmuştur. Yukarıda hülasaten izaha çalıştığımız mevzu Ön 241 A. Uğur, a.g.e., s.80. 242 Bkz., İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., s.304. 96 Asya’ya attığınız adımın Asya’ya doğru yeni adımlara gebe olduğu, aksi bir durumda Ön Asya’da kalıcı bir egemenliğin mümkün olmadığı doğrultusundaydı. Aslına bakılırsa bu fikir bizden ziyade tarihin söylediği kati bir hükümdür. Nitekim Yavuz Han’ın icraatları tarihi çok iyi tetkik ederek adımlarını tarih hazinesinden çıkardığı derslerle şekillendirir. Batı ancak “Büyük Doğu”nun tesisiyle alt edilebilecek bir güçtür. Endülüs medeniyetinin243 asırlarca İspanya’da kök salmasına rağmen Batı, eninde sonunda uygarlık tarihine büyük hizmet eden Müslümanları bağrından atmıştır. Ona keza Osmanlı, Viyana’nın daha ötesine geçme şerefine ne yazık ki nail olamamıştır. Bu başarısızlıklar sadece Endülüs’ün yahut Osmanlının değildir. Tefrikanın her daim habis ur misali yaşama imkânı bulabildiği İslam dünyasının da başarısızlığıdır. Zira onlar İslam’a yapabilecekleri hizmeti ziyadesiyle yaparak tarihten çekildiler. Bu sebeple diyebiliriz ki doğuda siyasi bir birlik vücuda getiremeden batıda zafer kazanılsa bile kalıcılığı tartışmaya açık olacaktır. 1.1.5.15. Şairliği Osmanlı hanedanı siyasi sahada dehalar çıkardığı gibi, “sanat, musiki, edebiyat” sahasında da hatırı sayılır şair, musikişinas, ilim adamı çıkarma bahtiyarlığını yakalamıştır. Rüştü Şardağ, “Dünya Uluslarında Ozan Hükümdar Var mı?” 244 diye sorarken, aslında medeniyet tarihini barındıracak bir cevaba kapı aralıyor ve Osmanlı hanedanının bu sahadaki güzideliğinin altını çiziyor. Şardağ cevaben, ne yazık ki doğuda veya batıda birkaç istisna dışında hanedanların genele yakınının şiirle, musikiyle meşgul olmadıklarını belirtir. Bu hususta 243 Endülüs Emevi Devleti’nin “siyasi tarihi, teşkilatlanması ve sanat anlayışı” hakkında bilgi için bkz., A. Engin Beksaç, Endülüs md., TDVİA, C.11, İstanbul 1995, s.211-232. 244 Rüştü Şardağ, Şair Sultanlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara 1982, s.1. 97 hanedan mensupları için “şiir yazmamış hükümdar ve şehzade yoktur” diyerek Osmanlı hünkârlarınca, cihan hâkimiyetinin temel taşlarından birisi olan “ilme, ilim adamına” verilen önemin altını çizer. 245 Hanedan içinde 9 hünkârın Divan sahibi olduğu246, 10 hünkârın şiirle uğraştığı dile getirilir.247 Şiir yazdığı rivayet edilen hünkârların sayısı da 7’dir.248 Hünkârların haricinde tahta oturamayan şair şehzadelerden bazılarının ismini zikretmeyi aziz hatıralarına saygının gereği olarak değerlendiriyoruz. Fatih Han’ın oğlu Cem Sultan, II. Bayezid Han’ın oğlu Şehzade Korkut ‘Harimî’, Süleyman Han’ın büyük oğlu Şehzade Mustafa ‘Mustafa, Muhlisî’, yine Süleyman Han’ın küçük oğlu Şehzade Bayezid ‘Şahi’ taht yolunda yaşadıkları fırtınalı hayatın bir özeti mahiyetinde olan kıymetli şiirlerini bize miras bırakmışlardır.249 Yavuz Han, şiirlerini “Kalemin ucu, kılıcın gücü gibidir.” atasözü mucibince yazan bir kalem erbabı olduğunu kanıtlar. Hususi hayatında okumaya, âlimlerle sohbet etmeye özen gösteren hünkâr, Farsça Divan oluşturacak kadar bu dile vakıftır. Farsçanın yanında Arapça ve Tatarcayı bilen Yavuz Han’ın; “felsefe, edebiyat, matematik ve dinî ilimler konusunda geniş bilgi sahibi” olduğu söylenir.250 “Tertip ettiği Farsça divanı Yavuz’un en gözde eseridir (…) Ahmet Atâ, Yavuz’un şiirlerinden bahsederken O’nu İran’ın büyük şairleriyle birlikte anar. Hasan 245 Bkz., R. Şardağ, a.g.e., s.1-15. 246 Bu hünkârlar şunlardır: “1) Sultan II. Mehmet (Fatih) ‘Avnî’, 2) Sultan II. Bayezid (Veli) ‘Adlî’, 3) Sultan I. Selim (Yavuz) ‘Selimî’, 4) Sultan I. Süleyman (Kanuni) ‘Muhib, Muhibbî, Meftunî’, 5) Sultan III. Murat ‘Murad, Muradî’, 6) Sultan I. Ahmet ‘Bahtî’, 7) Sultan II. Osman ‘Farisî’,

Sultan III. Ahmet ‘Necib’, 9) Sultan III. Selim ‘İlhamî, İlham, Selim, Selimî’.” Bkz., Coşkun Ak, Şair Padişahlar, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2001, s.VIII. 247 Bu hünkârlar şunlardır: “1) Sultan I. Çelebi Mehmet, 2) Sultan II. Murat ‘Murad, Muradî’, 3) Sultan II. Selim (Sarı) ‘Selim, Selimî, Talibî’, 4) Sultan III. Mehmet ‘Adnî, Muhammed’, 5) Sultan IV. Murat ‘Muradî’, 6) Sultan IV. Mehmet ‘Vefaî’, 7) Sultan II. Mustafa ‘İkbalî, Meftunî’,

Sultan I. Mahmut, ‘Sebkatî’, 9) Sultan III. Mustafa ‘İkbal, İkbalî, Cihangir’, 10) Sultan II. Mahmut ‘Adlî, Adil’.” Bkz., C. Ak, a.g.e., s.VII. 248 Bu hünkârlar şunlardır: “1) Sultan I. Osman (Gazi), 2) Sultan Orhan (Gazi), 3) Sultan I. Murat (Hüdâvendigar), 4) Sultan I. Bayezid (Yıldırım), 5) Sultan İbrahim (Deli), 6) Sultan Abdülaziz, 7) Sultan V. Mehmet Reşat ‘Reşad’.” Bkz., C. Ak, a.g.e., s.VII. 249 Bkz., C. Ak, a.g.e., s.1-6. 250 Bkz., Ali Fuat Bilkan, “Şair Osmanlı Sultanları”, Yağmur Dergisi, S.19, Nisan-Mayıs-Haziran 2003, s.9. 98 Çelebi’de Yavuz’un şiirlerinin çoğunu eşsiz ve ‘padişahâne’ bulur. Selimî mahlasını kullanan Yavuz’un Türkçe şiirleri bir divan oluşturacak kadar değildir.” 251 Bir Türkçe gazalinde şöyle der: “Ey Selimî kan dökerse Çeşm-i giryânın nola Lâl-i yâre dil verenler lâl-i Cevherden geçer.” 252 “Şiirde ünü ta Hindistan’a erişmiş ve Edâî adlı bir şair oradan şiirlerini almak için Rum’a [Anadolu’ya] gelmiştir.” 253 Namık Kemal, Yavuz Han’ın şairliğini şu cümlelerle değerlendiriyor: “Hükümetle ilgili fiilleri şöyle dursun, fikirlerinin oyun sahası olan şiirlerinde bile, zamanın normal hallerinden olan laf düzücülük gibi hatalardan eser bile görünmez. Kaleminden ne çıkmışsa, bulutların çarpışmasından zuhur eden şimşek gibi zihni heyecan ve duygu arasında koşmuş bir marifet parıltısıdır. Öyle bir parıltıdır ki söyleyenin hikmet ve hamaseti veya şevk ve muhabbete dair olan kalbi hallerini izah eder.” 254 Lamartin, “Şarkta her şey biraz şiirdir.” diyerek bizi, bize ne güzel anlatır. Hülyanın hükmüne ram olan şarklı, “vuslata vasıl olan uşşakın muaşakası” 255nın sırrını, şiirin şarka has terennümünde aramıştır. Binbir Gece Masalları, Leyla ve Mecnun, Husrev ile Şirin, Gül ile Bülbül vb. hikâyeler bu terennümün gönüllerde “hoş bir sadâ bırakan” hülyalı fısıltılarıdır. Osmanlı mülkünün 9. sultanı, İslam halifelerinin 74’üncüsü Yavuz Han da bu fısıltı kervanına katılarak hoş bir hanın sahibi olmuştur. 25 yıla yakın Trabzon sancak beyliği yapması -belki de- Karadeniz’in yavaş yavaş ruha tesir eden hırçınlığının, soğukluğunun bazen de muhteşem dinginliğinin karakterine işlenmesine vesile olur. İşte bu hırçın anlarda o Yavuz’dur: Tahtının at olduğu, ülkeler fetheden, dur durak bilmeyen, bir azmin, bir ülkünün sultanıdır. 251 C. Ak, a.g.e., s.154. Hoca Sadettin Efendi’nin şu beyiti Yavuz Han’ın şairliği hakkında bilgi verir: “Türkî vü Fârisî vü Tâtârî /Nazm iderdi nefîs eş’arı.” Ali Emiri, 34’den naklen Ahmet Kartal, Türkler A., “Anadolu’da Farsça Şiir Söyleyen Türk Şairler (XI-XVI. Yüzyıllar)” C.7, YT Yay., Ankara 2002, s.686. 252 İ. H. Uzunçarşılı, a.g.e., C.II, s.306. 253 A. Uğur, “Kemal Paşazade ve Yavuz Sultan Selim”, Erciyes Üniversitesi. SBED, S.1, 1987, s.4. 254 Namık Kemal, a.g.e., s. 42. 255 Ahmet Turan Alkan, Ateş Tecrübeleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2009, s.275. 99 Hiddetinden adına; “Rakibin ölmesine çare yoktur, Vezir ola meğer Sultan Selim’e!” mısralarının layık görüldüğü celadet abidesidir. Çaldıran öncesi aylardır yolda olan yüz bin kişilik ordunun homurtusunu; “Er iseniz benimle beraber gelin ve illa ben tek başıma da giderim.” sözüyle yatıştıran civanmerttir. O bu hareketlerinde Yavuz’dur. Karadeniz’in hırçınlığıdır, ürpertisidir. Onun dinginliği ise Karadeniz’e has muhteşem mavidir. İnsana huzur veren, gönlü okşayan mavi… Onun dingin mavisi kendi deyimiyle, “tatlı esen rüzgar” 256 gibidir. Sevgilinin zülfünü açan, gönlünü okşayan bir rüzgar... Ve bu anlarında sadece Selim’dir. Önü arkası olmayan; atın, kılıcın, topun, savaşın olmadığı, sadece dingin maviye demir atmış Selim… Bu Selim, cihangir Yavuz’un manevi simasıdır. Ali Nihad Tarlan Hoca, “Onun manevi simasını şiirlerinde buluruz.” 257 derken galiba gerçek Selim’in; mısraların arasında güldüğü, oynadığı, ağladığı, şakalaştığı, hükmettiği 6.557. 000 km²’lik arazinin en gözde çiçeklerini demetleyip zevcesine yahut bir türlü vuslatın vasıl olmadığı muhayyel sevgiliye serenat eylediği bir simayı, Yavuz’ken yapamadıklarını yapan bir kişiyi kasteder. Yavuz Han’ın Selimî olup dile getirdiği mısralarında tasavvufî anlayışın hükümranlığının olduğu mutlak sevgiliye karşı düşüncelerin, ona teslimiyetin, teslimiyetteki hazzın sırrını görürüz. Bu teslimiyet sevgiliye karşı öyle bir hale gelir ki, sevgilinin ona bakışı ölümüne neden olsa da, o bu bakıştan vazgeçemez: “Beni öldürmek için kılıç kaldırmaya ne ihtiyaç var! 256 A. N. Tarlan, a.g.e., s.43. 257 A. N. Tarlan, a.g.e., s.4. Yavuz Han’ın Farsça Divanı’na dair beyitler a.g.e.’den alınmıştır. Beyitler yanında sadece sayfa numaralarının verilmesi kâfi görülmüştür. 100 Benim gibi yüz tanesi onun bir kirpiğinin okuna feda olsun.” (s.16) Sevgilinin, “Eğer geceleri ay senin diyarında asesbaşlık ederse cemalini ona bir göster; onu utandır.” (s.23) mısrasıyla tasvir edilen güzelliğe sahip olması, Selimî’yi onun karşısında titreten bir hâl almasına sebep olur. Fakat ona beslediği hasret öyle bir raddeye varır ki, önüne serilen dünya onun için yokluğun ta kendisidir. Zira onun varlığı sevgilinin var olduğu dünyayla mümkün olabilir yahut onun dünyası sevgilisidir demek, daha doğru olacaktır. Kendine telkinini: “Ey Selimî! Dünyayı sana veriyorlar; ama bu kadar küçük ve ehemmiyetsiz bir şeye hatta dönüp bakma.” (s.38) diyerek ifade eder. Dünyaya yüz çeviren, saadeti aşkın sarhoşluğunda bulan Selimî: “Selimî, felek ve bütün cihan aşk sofrasıdır. Keşke bütün halk bizim soframıza misafir olsa.” beyitinde aşk sofrasından herkesin nasibini alması, hatta cihanın aşk sarhoşu olmasını temenni ederken, lütufkârlığının ne derece büyük olabileceğini vurgular. Sevgilinin gönlünü nûş içinde hoş etmeye çalışan Selimî ona: “Ey servi boylu güzel! ‘Selim bizim köpeğimizdir.’ dedin. Bu bana bir devlettir. Allah vere de bu sözden pişman olmayasın.” (s. 62) diyerek bütün mağrurluğunu sevgiliye veren bir eda ile ona seslenir. Bilhassa: “Eğer lütfedip ‘o benim dilencimdir’ dersen, Selimî, dünya tacına dahi baş eğmez.” (s. 67) beyiti cihan hünkârının artık o değil de sevgili olduğunu ortaya koyar. Sevgilinin karşısında ona beslediği derin muhabbeti tek varlığı olan Selimî bu cihette: “Âşık olmayan kimse esasen adam değildir.” sözüyle aşk anlayışını ortaya koyarken, cihanda rakibi olmayan aşk adamı olarak sadece kendisinin olduğunu söyleyerek Ferhat’ın, Mecnun’un eski masal olduğunu belirtir: “Bir müddet Mecnun aşk mülkünde padişahlık etti ise de, 101 Bu zamanlar aşk mülkünün padişahlığı ancak benim.” “Ferhat ile Mecnun’un aşk ile ne derece perişan olduklarını herkes bilir. Fakat şimdi benden daha perişan meşhur bir âşık yoktur.” (s. 73) Selimî, sevgiliye olan muhabbetinin zirvelerde olduğunu ifade ederken, belâgati de zirveye taşır: “Mecnun gibi âşıklar çoktur. Amma devran bir tane daha Selim gibi bir âşık yetiştirirse hayrete şayan bir şey yapmış olur.” (s. 160) Sadece kendisiyle sevgilinin olduğu zirvede olabilmenin hasreti ona “Yerin ve göğün sahibi” olan Allah’ın emrinde yaptığı sultanlığı dilencilikle eş değer tutmasını sağlar: “Selimî, dünyaya değil hatta Süleyman’ın tahtına bile gönül verme. Biz sevgilinin diyarında bir dilenciyiz ve sultanlık da bu kadar olur.” (s. 116) Selimî’nin aşkı yüreğinde yanan ateştir. Bu ateş yüreğini aşıp bedenine, oradan dokunduğu her şeye sirayet eder. Onun sevgisinde beklenti yoktur, sadece sevgilisini ister, gerisi taç gibi, taht gibi beyhudedir: “Cihanın ne altını, ne malını ne mülkünü istiyorum. Yalnız bir güzel civanın aşkını istiyorum. Tek, başım yarın eşiğinde olsun, Kafirim eğer cennet bahçelerini istersem Sevgilinin yüksek endamının hasreti ile ah çekmek… İşte yerden göğe kadar bu saadeti istiyorum.” (s. 178) Selimî ömrü boyunca bu eşsiz mavinin sırrına, sırdaki ulvi hakikate ermeye çalıştı. Aynen ulu ataları gibi. Fakat medeniyet, onun hem Yavuzluğundan hem de Selimliğinden alacağı çok şey olduğu halde mukadderata boyun eydi. Selimî tek cümleyle: Gönül hükümdarlığının şair hünkârıydı. 102 BÖLÜM II 2.1. ROMAN 2.1.1. Edebî Bir Tür Olarak Roman Romanın ne olduğu ve tarihî gelişim seyrini ifade etmeden önce, romana kadar gelen süreçte “romans” kavramından kısaca bahsetmek modern roman anlayışının ve gelişim sürecinin anlaşılması hususunda yarar sağlayacaktır. 12. asırda Fransa’da gelişme imkânı bulan “romans”, başlangıçta Roma egemenliği altında bulunan bölgelerde “tarih” anlamında kullanılan bir kelimedir. “Bu mana süratle değişikliğe uğradı ve 12. yüzyılda nesir veya nazım, ciddi tarih olduğunu iddia eden her eser kadar (ortaçağ insanı hayal mahsulü eserler dinlerken dahi faydalı, ders alabileceği, ‘gerçek’ hikâyeler beklerdi) macera hikâyelerine de romans denmeye başlandı. Bu macera ve aşk hikâyelerinin en meşhurları Fransa’da kullanılan Romans dilinde yazıldığı için romans kelimesinin anlamı daraldı ve herkes sadece şövalyelerin savaşlarını ve aşklarını hikâye eden şiirleri anlar oldu. Şövalyeler ve sevgililerinin ıstıraplarının, sevinçlerinin tasvirini binlerce mısraya yayan Fransız şairleri bu psikolojik tahlillerle meşhur oldular ve Fransa yeni edebî modanın öncüsü ve ‘aşk dili’nin herkesçe kabul edilen ustası şöhretini kazandı.” 258 Romans türü destanlarda bulunan efsanevi kahramanların yerine dönem itibariyle idealize edilen saray tipi insanını ve onun hayatını anlatır. Bu tip birer kahramanlık abidesi olan şövalyelerdir.259 12. ve 15. asırlar arasında Avrupa’da geniş kitleler tarafından ilgiyle okunan, takip edilen, konusunu kadim Yunan ve Roma kültüründen alan, bununla birlikte “kahramanlık ve aşk temalarının hâkim olduğu” romansta karakterler kusursuz bir yapıda ideal haline getirilmiş eylemler içerisinde hareket ederler. Bu 258 Sencer Tonguç, Epikten Romansa, İÜEF Yay., Nu. 3533, İstanbul 1988, s.64-65. 259 Bkz., Jeremy Hawthorn, Studying The Novel, “Roman Nedir?”, çev., Cihan Özdemir, Türk Yurdu, C.20, S.153-154, Mayıs-Haziran 2000, s.7. 103 durum romansın hem avam hem de havas arasında teveccüh görmesine sebep olur.260 M. Z. Shröder, romansı bir kaçış edebiyatı olarak niteler. Kahramana atfedilen olağanüstülük alt edilmesi zor düşmanın yenilmesini sağlarken, okuyucunun -sadece- tahayyül dünyasında gerçekleşme imkânı bulabildiği olayların romansta vücut bulabilmesi bu yeni türün saygınlığını artırır. Okuyucu romans aracılığıyla gerçek dünyadan duygunun, hayalin, zaferin dünyasına kaçar. Bazen bu kaçış abartının zirvelerde dolaştığı bir anlayış haline gelir. Bu yönüyle; “Romans, yansıttığı gerçekleri abartan bir edebî türdür: Romans dünyasında her genç bir kahraman, her rakip bir canavar ve her genç kız bir tabiat harikasıdır.” 261 N. Frye, romansı romandan daha eski bir hikâye şekli kabul ederek ikisi arasındaki en önemli farkın karakter yaratımında olduğunu belirtir. Alegorik sembollerin hüküm sürdüğü romansta gerçek karakterlerin olmaması soysal dünyada görmeye alışık olduğumuz roman karakterlerinden çok farklıdır. Bu karakter yapısının toplum değerlerinden farklı istikamette olması, romans karakterlerinin sosyalleşmesinin önünde önemli bir engeldir. Bu durum romans karakterinin başıboş bir anlayışla hareket etmesini sağlarken, romanda romancının vermek istediği iletiye binaen roman karakterinin keyfiyet arz etmeyen bir hüviyette karşımıza çıkmasına sebep olur. Böylelikle Shröder’in romans karakterindeki abartıya dikkat çekmesi belki de romansın hitap ettiği kitle olan aristokrasi arasında daha da ilgiyle karşılanmasını sağlamıştır. Romans karakterinin içe dönük, dışarıdan gelebilecek etkilere kapalı olması neticesi; 260 Bkz., S. Tonguç, a.g.e., s.65-70. 261 Maurice Z. Shröder, “Edebî Bir Çeşit Olarak Roman”, Philip Stevick, Roman Teorisi, Akçağ Yay., 3. Baskı, Ankara 2010, s.26-27. 104 “Kahramanları konu edinen romans, insanları konu edinen romanla, tanrıları konu edinen mitler arasında yer alır.” diyebiliriz.262 Modern romanın ortaya çıkmadan destanlardan, masallardan, halk hikâyelerinden büyük ölçüde yararlandığı görülür. Bu edebî türlerin romandan farklı özellikleri içerisinde barındırmalarına rağmen romanın oluşumunu hazırlayan romanın ataları olarak kabul etmek mümkündür. Abdülhak Şinasi’nin romanı; “O tarihin, destanın, felsefenin, şiirin, ilmin, masalın bir mirasyedisidir.” 263 biçiminde tarifi, romanın içinde barındırdığı çok sesliliği anlatma birlikte, romanın toparlayıcılığını imliyor. Belki de geleneksel anlatı türlerinin devamlı gelişim ve değişim içerisinde olan insanın tahayyül dünyasını ifade etmede yetersiz kalması; insana has hükümranlık kazandıran, hayalleri sınırlamadan gerçek hayata yaklaştıran romanın doğmasına zemin hazırlamıştır. G. Lukacs, epik ile romanı karşılaştırırken romanın hayatın gizlenmiş bütünselliğini açığa çıkararak onu yeniden inşa etmeye çalıştığını ifade eder.264 Lukacs’ın değerlendirmesini göz önünde bulunduracak olursak romanın hayatın gizli kalmış yönlerine yazarın hayali ve bakış açısı aracılığıyla ışık tutarak varlığına kavuştuğunu söylemek mümkündür. Bu anlayışta epik anlatılardaki kahramanın mutlak egemenliği ve zaferi yerine, yazarın tasarrufu ön plana çıkar. Romanın gelişim seyrini anlayabilmek için farklı dönemlerde roman üzerine söylenen tanımlardan yola çıkılabilir. Böylelikle roman üzerine söz söyleyen yazarların yahut ilim adamlarının dönemleri itibariyle romana bakış açıları, bu kavramdan ne anladıkları ve ne şekilde roman yazdıklarını anlamak mümkün olacaktır. 262 Northop Frye, “Hikâye Türü Edebiyatın Dört Şekli”, P. Stevick, a.g.e., s.34-40. 263 Abdülhak Şinasi Hisar, “Kitaplar ve Muharrirler III, Romana Dair Bazı Hakikatler (1943-1963), haz., Necmettin Turinay, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2009, s.40. 264 Georg Lukacs, Roman Kuramı, çev., Cem Soydemir, Metis Eleştiri Yay., 2. Basım, İstanbul 2007, s.68. 105 Piskopos Daniel Huet (1630-1721) 1670 yılında roman hakkında şöyle der: “Roman diye adlandırılan şeyler, okuyucuların zevki ve yetişme tarzlarına göre sanat kurallarına uygun olarak ve nesir halinde yazılmış aşk maceralarını ele alan hayal mahsulü ürünlerdir.”265 Yüzyıl sonra Dorat “malum hikâye, faydalı hikâye ve devrin istediği hikâye” olarak tanımlar. XIX. asırda George Sand romanı; “çok basit ve etkileyici bir unsur” olarak belirtir. (1851)266 M. Proust (1871-1922), gerçek hayata nüfuz edebilmenin edebiyat aracılığıyla olabileceğini belirtir. Woolf ve Joyce’a göre roman psikolojik tahliller aracılığıyla hayatımıza katılır. Malraux ve Soljenitsyne’e göre roman diğer tariflerden farklılık arz ederek şu şekilde belirtilir. Roman; “(…) Ferdi ve kolektif mücadelelerle ilgili bir tutanaktır. Acıya, iktisadi belaya, siyasi köleliğe, ölüme karşı roman haysiyetli olmayı, yaşama hakkını ve düşünce hürriyetini savunan bir sözcüdür.” 267 A. Malraux (1901-1976) ve A. İ. Soljenitsyne (1918-2008) romanı hayatın tamamen içerisinde, hayata ortak, insanlığın ulvi düşüncelerinin sözcüsü konumunda değerlendirirler. Bu yönüyle roman insanın modern hayatın dehlizlerinde verdiği var olma serüveninde her daim insanın yanında olan, ona yol gösteren bir kılavuz mahiyetindedir. T. Smollett (1721-1771), “hayatın çok ayrıntılı bir manzarası” diye tarif eder romanı.268 Olağanın dışına çıkan, farklı algıların, anlayışların okuyucuya sezdirildiği bir manzaradır belirtilen. 265 Cemil Meriç Huet’in “sevda serüveni” olarak ifade ettiği roman anlayışına karşı çıkarak şunları söyler: “Roman, her şeyden önce ahlaki olmalıdır. Okuyucuya bir şeyler öğretmelidir. Fazilet mükafatlandırılmalı, rezilet ceza görmelidir hep.” Bu ifadeler Meriç’in roman anlayışını ifade etmesi açısından önemlidir. Bkz., Cemil Meriç, Kırk Ambar, C.I, İletişim Yay., İstanbul 2010, s.132, not 7. 266 Roland Bourneur-Réal Quellet, Roman Dünyası ve İncelemesi, çev. Hüseyin Gümüş, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1989, s.19. 267 R. Bourneur-R. Quellet, a.g.e., s.3. 268 Bkz., P. Stevick, a.g.e., s.17-22. 106 “Roman, tecrübesizlikten tecrübeliliğe, cehaletin mutluluğundan hayatın gerçeklerini kabul edecek olgunluk seviyesine geçiş sürecini hikâye eder. Lionel Trilling’in daha sade sözleriyle romanın özü, gerçek ve görüntü arasındaki farktır. Romanın metafizik anlamda gerçekle uğraşması gerekmez, romanın konu edindiği gerçek tarihsel bir gerçektir; toplumun orta sınıfını oluşturan kişilerin, iş hayatının, modern şehrin gerçekleridir.” Bu durumuyla Shröder’in romana “modern dünyanın destanı” olarak bakması anlamlı hale gelir.269 Henri Coulette (1927-1988) romanı tarif ederken vaka ve olay penceresinden bakıyor ve romanın kurmaca yapısını vurgulayarak şunları söylüyor: “Belli bir başlangıçtan belli bir sona kadar, belli bir zaman içerisinde ard arda sıralanan olayların anlatımına bağlı olarak yazılmış şekline roman denir.” 270 Shröder, Thackeray’ın “Haydi çocuklar, kuklaları kutuya koyup kaldıralım oyun bitti.” sözünden yola çıkarak romancıyı bir kuklacıya, romanı da bir kukla oynama sanatına benzetmesi romanın kurmaca dünyasını ifade eder. Hatta Shroder, romancının bir nevi romanda var olanlara dışarıdan bakması ve karakterleri yönetmesi durumunun romancıya ilahi bir vazife yüklenerek Tanrı gibi davrandığını dile getirir.271 J. Conrad, romancıyı insanın kurduğu yeryüzü krallığında insana dair ne varsa yaşanılan “maceraların tarihçisi” olarak açıklar. Romanın bireyselliğinin altını çizen Conrad, herkesin kendi dünya görüşüne, kendi algı durumuna göre olayları yansıtabileceğini düşünür.272 Bu bağlamda Henry James romana dair düşüncesini; “Romanın tek var oluş nedenini; hayatı tasvir etmeye 269 Maurice Z. Shroder, “Edebî Bir Çeşit Olarak Roman”, P. Stevick, a.g.e., s.20. 270 Henri Coulet, C.I/12’den naklen R. Bourneur-R. Quellet, a.g.e., s.21. 271 M. Z. Shroder, “Edebî Bir Çeşit Olarak Roman”, a.g.e., s.29. 272 Bkz., Joseph Conrad, “Romanın Dünyası”, P. Stevick, a.g.e., s.33. 107 teşebbüsüdür.” 273 biçiminde açıklaması, insanın diğer anlatı türlerinde ifade edilen teşebbüsten dilediği ölçüde yararlanamaması neticesinde bütün dikkatini romana mı yönlendirmiştir sorusunu akla getirir. Bu durum roman tanımlanmaya çalışılırken gözden kaçırılmaması gereken bir noktada bulunuyor. Muhakkak her edebî tür kendi sınırları içerisinde insanı iç ve dış âlemiyle, yaşanan ve yaşanması muhtemel olayları şahsına münhasır ifade biçimiyle ve zamanın o edebî türe bahşettiği olumlu olumsuz vakalarla bir tasvir gerçekleştirecektir. Bu açıklamayla birlikte yukarıda yönelttiğimiz sorunun cevabına bir nebze de olsa ulaşabilmek için şiirin mevzu dâhilinde mukayeseye alınması belki roman tarifinde açılan parantezin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Şiir muhteva itibarı ile bireyin iç âlemindeki duygu ve düşünceleri estetik edebî ölçütler nezdinde ifadeye yeltenir. Bütün bir hayatı kucaklamaktan ziyade kişinin duygularının tercümanıdır. Şiir içinde barındırdığı duygu yumağı ile kalbe hitap ederken, roman toplumun ortak vicdanına hitap eder. Roman sosyal olmayı imlerken, şiir birey olarak kalmakta ısrarcıdır. Evet şiir de bazen kitlelerin çığlığı olur ama bu çığlık romandaki gibi hayatiyet kazanamaz ve slogan olarak kalmaya mahkum olur.274 Ayrıca iki edebî türe var oluş serüvenleri açısından bakmak gerekiyor. Temelde iki tür de şair ve yazar olarak adlandırdığımız yaratıcılara sahipler. Şair üretime başka karakterleri, algıları, başka dünyaları yeterince katamaz. Yani yazarın romana yansıttığı çok 273 Henry James, 5’ten naklen, Francis E. Merril, Köksal Alver, Edebiyat Sosyolojisi, Hece Yay., Ankara 2004, s.73-74. 274 Değerlendirme şiirin sadece birey düzeyindeki heyecanları ifade eden bir edebî tür görüşünün karşısındadır. Edebiyat-tarih ilişkisinde iki disiplinin birbirlerine kaynaklık etmesi şiirin toplumsal konularda halkın duygu yoğunluğunu dile getirmesini göstermesi açısından 1898 yılında Balıkesir’de meydana gelen deprem sonucunda Tevfik Fikret’in yazdığı “Verin Zavallılara!” şiiri ele alınabilir. Şairin Balıkesir halkına şiir aracılığıyla yardım istemesi, toplumsal bir olayın roman dışında bir edebî türün aracılığıyla edebiyata kaynaklık ettiğini gösterir. Şiirden alıntılanan bir bölüm ifade edilen olayın okuyucu nezdinde hissedilmesini sağlamaktadır: “Harâb-ı zelzele bir köy… Şu yanda bir çatının/Çürük direkleri dehşetle fırlamış; öteden/ Çamur yığıntısı şeklinde bir zemîn katının/Yıkık temelleri manzûr, uzakta bir mesken/ Zemîne doğru eğilmiş, hemen sukût edecek;/Önünde bir kadın… Of, artık istemem görmek!” Bkz., Tevfik Fikret Bütün Şiirleri, haz., İsmail Parlatır, Nurullah Çetin, TDK Yay., 2. Baskı, Ankara 2004, s.305-306 108 katmanlılık anlayışı şiiri hayatı her yönüyle tasvir etmesinden yoksun bırakır. Şu da unutulmamalıdır ki şiir ve roman da dâhil olmak üzere bütün edebî türler bireyin kendini edebî mecrada ifadesini sağlayarak ona ebediyet vasfını kazandıracaktır. İlk romancılarımız arasında önemli bir mevkide bulunan Ahmet Mithat Efendi romanı “destandan hayata iniş” 275; romancıyı “gören ve gösteren” 276 olarak ifade eder. Bu tarifi olağanüstülüklerden kaçınılarak gerçek hayata, beşerî dünyaya bir dönüş olarak okumak mümkündür. Ahmet Mithat’ın görüşleri, yazdığı roman ve deneme kitaplarıyla dünya edebiyatında kendine saygın bir yer edinen Milan Kundera’nın roman üzerine söylediği düşüncelerle bazı noktalarda paralellik arz eder. Kundera romanı insan hayatının bir keşfedilişi olarak kabul eder. Halk hikâyelerinin bir kısmını değerlendirmeye tabi tutmazsak destanlarda yahut masallarda insanın iç âleminde hüküm süren olaylara idrakin mümkün olmadığını görürüz. Sözlü anlatım türlerinde daima güzelliğin, kahramanlığın, olağanüstülüğün hükmünü gören insan ne yazık ki bu türlerde kendi hayatını keşfedememiştir. Bu suretle Kundera romancıyı ilahi bir nazardan ziyade maddi ölçülerde değerlendirerek, “Romancı ne tarihçidir ne de peygamber; O var oluşun kâşifidir.”277 der. Romancıyı anlatan bu tarif romanın ne olduğu, ne olmadığı yahut ne olamayacağı hususunda açılayıcı mahiyettedir. Kundera’ya göre roman, “Yazarın deneysel egolar (kişiler) üzerinden var oluşa dair birtakım temaları sonuna kadar incelediği büyük düzyazı biçimidir.” 278 275 Durali Yılmaz, Roman Kavramı ve Türk Romanının Doğuşu, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1990, s.64. 276 D. Yılmaz, a.g.e., s.126. 277 Milan Kundera, Roman Sanatı, çev., Aysel Bora, Can Yay., 3. Baskı, İstanbul 2009, s.57. 278 M. Kundera, a.g.e., s.160. 109 Kundera romanın gelenekle de bağlantısını kurarak şunları söyler: “Roman ruhu sürekliliğin ruhudur: Her eser kendinden önceki eserlere bir cevaptır, her eser romanın daha önceki bütün deneyimlerini içinde barındırır.” 279 Romanın sürekliliğini Durali Yılmaz hikâye ile kıyaslayarak şöyle belirtir: “Hikâye yaz yağmuru, roman ise bazen şiddetlenerek, bazen de yavaşlayarak bir mevsim sürüp giden kış yağmuru gibidir.” 280 Yılmaz romanın tanımını romancıdan yola çıkarak Galip Dede ve Stendhal’a atıfta bulunup şu şekilde tarif ediyor: “Romancı, kendi milletinin zübdesidir, özüdür. Bir milletin bütün özelliklerini romancısında yoğunlaşmıştır. Bunun içindir ki romanlar, milletlerin aynalarıdır. Roman caddede değil millet üzerinde gezdirilen ve milletin bütün fertlerini yansıtan aynadır.” 281 Bu yönüyle romanın geçmiş, hâl ve istikbal terkibinde maddi ve manevi özellikleriyle insana ayna tutan, insanın özünü görebileceğimiz bir edebî tür olduğunu söylemek mümkündür. Hüseyin Gümüş, gerçek dünyanın, evrenin yaratıcısının Allah olduğunu ve romancının kendi kurmaca (fiktif) dünyasını yaratarak bir nevi Allah’a öykündüğünü belirtir. Bu beyanda kurmaca dünyanın yaratıcısının hayal dünyasında var ettiği eserlerini birer baloncuk olarak değerlendirmek mümkündür. Bu baloncuklar sanatçının kendine has ölçütlerle dünyayı algılama biçimidir yahut kesin ifade ile sanatçının dünyasıdır. İşte bu dünyada sanatçı yüce yaratıcının gerçek dünyasını eserinde ne derece yansıtabilirse güçlü bir yazar olur. Gümüş buradan yola çıkarak romanı şu şekilde tarif eder: “Roman, tasvir ve anlatıma dayalı türler grubuna dâhil edilen bir anlatma tarzıdır; edebî türler arasında, en bağımsız olanı, en karmaşık olanı ve değişmelere en yatkın olan bir türdür. Zaman zaman hayali, zaman zaman gerçek 279 M. Kundera, a.g.e., s.31. 280 Durali Yılmaz, Roman Sanatı ve Toplum, Kesit Yay., İstanbul 2011, s.25. 281 D. Yılmaz, a.g.e., s.29. 110 tarzda ve gerçek hayat izlenimini vermekle ilgi çeken olayların uzun düzyazı şeklindeki anlatımına roman diyebiliriz.” 282 J. Hawthorn, Yılmaz’ın görüşlerini destekler mahiyette romanı “gösterme”den ziyade bir anlatım sanatı olarak değerlendirir ve roman “söyleme”dir der. Romanda anlatılan vaka gözümüzün önünde cereyan etse de aslında durum bu vakanın bize söylenmesinden ibarettir. “Kişilere, olaylara, vaka düzenine” sahip olan romanda bu mefhumlar arasındaki bağlantı ve “romandaki uzunluk meselesi” romanı oluşturan temel âmiller arasındadır. Uzunluk bahsinde Hawthorn düşüncelerini; “(…) Pratikte yirmi, otuz sayfalık ya da daha küçük hacimdeki bir mensur anlatıma ‘kısa hikâye’ deriz ve öte taraftan da kırk, elli ila yüz sayfa arasında bir uzunluğa sahip, kısa hikâye ile romanın sınırları arasında acemice gidip gelen eserleri ‘kısa roman’ olarak değerlendiririz.” biçiminde ifade eder.283 Roman Kuramı kitabıyla romana dair önemli tespitlerde bulunan G. Lukacs, romanı kişinin kendisini keşfetmesi olarak görür: “Roman içselliğin serüvenini anlatır; romanın içeriği, kendini bulmak için yola çıkan, serüvenlerle kendini sınayıp kanıtlamak ve kendini kanıtlayarak özünü bulmak için serüvenlere atılan ruhun öyküsüdür.” 284 De Salvandy, roman hakkındaki kuşatıcı tarifinde şöyle diyor: “Hayal kadar geniş, toplum kadar değişken olan roman her tarife, her sınırlandırmaya yan çizer. Hudutları duygunun, düşüncenin hudutları; alanı kainat. Medeniyet ilerledikçe ilerler, medeniyeti geliştiren her şey onu da geliştirir; bozan her şey fakirleştirir. Bir kelimeyle medeniyetin aynasıdır roman.”285 Roman üzerine yapılan değerlendirmeleri uzatmak mümkün olsa da gelecek yüzyıllarda yeni değerlendirmelere gebe son nazari bakışı bu mevzuda ifade etmek yeterlidir: Roman tahayyüldür, tasavvurdur. Müellifin âlemidir. 282 R. Bourneur-R. Quellet, a.g.e., s.VI. 283 J. Hawthorn, a.g.m., s.6-7. 284 Georg Lukacs, Roman Kuramı, çev., Cem Soydemir, Metis Eleştiri Yay., 2. Basım, İstanbul 2007, s.95. 285 Bachelet, 1580’den naklen C. Meriç, a.g.e., s.133. 111 Kainatta var olduğuna inandığımız veya olmasını tasarladığımız âlemlerin dünyada vücut bulmasıdır. Roman hayalin çocuğudur. Birçok kişiye göre bu çocuğu dünyaya getirmek çok kolay, bir o kadar da sıradandır. İşte romancının ilk hayali bu düşünceye açılan itirazı büyüterek isyan mertebesine ulaştırabilmektir. Bayağının, alışılagelenin dışına çıkıp hayal etmek ve hayalde var olmak… Bu cihette roman maddeye, manaya, yaratana, yaratılmışa isyan edip yeniden kurgulama yahut yaratılanların, yaşananların yaratana has saygı içerisinde acemice taklididir. Romana 21. asır itibariyle geldiği konumda “medeniyetin sözcüsü” payesinin verilmesini hakikatin ifadesi olarak değerlendirmek mümkündür. Bu beyanda Türk romanının bu sözcülükte işgal ettiği yerin kendine has özellikler barındıran bir konumda mı olduğu yahut hâlâ batıdan devşirilen manevi iklimin, batılı anlayışın, karakterin, olayın devamı olarak mı ilerlediği su götürecek tartışmalara gebedir. Roman üzerine Batı ve Türk edebiyatında verilen tariflerden uzun uzun bahsetmemiz genel-geçer anlamda bir roman tarifi yapabilmek düşüncesinin tezahürüdür. Amacımız romanın iç dünyasında var olan ayrıntıyı tanımlar aracılığıyla ifade etmeye çalışmak ve romancının bakış açısının, romanın ana yönelimlerinin dönemlere göre devamlı bir tekâmül içerisinde olduğunu gözler önüne serebilmektir. Böylelikle romanın her dem kendini yenileyerek yoluna yeni yönelimler, yeni tariflerle devam ettiğinin anlaşılması daha kolay olacaktır. Eğer bir gün roman gerçekten tanımlanabilirse bilinmelidir ki o gün, romanda durağanlığın başladığı, romanın yok olma sürecine girdiği gün olacaktır. Romanın tarifini insanın kendisini anlaması ve anlamlandırabilmesiyle eşdeğer görüyoruz: Her roman insanın bir parçası, bir yüzü… 112 Romanın ne olduğuna dair yapılan değerlendirmeler romanın ne olması gerektiğini de imliyor. Özellikle romanda, bütün dünyada görebileceğimiz karakterleri bir roman karakteri olarak okumak ve onda kendimizden bir şeyler bulmak romanın evrensel ölçütünü gösteriyor. Taner Timur’un ifadesiyle; “(…) Her roman belli bir toplumun ve belli bir tarihin özgül bir ürünüdür. Fakat gerçek başarısı bu özgüllüğü aşmasında ve aynı toplumsal ve tarihi konumda bulunmayan insanlar için de anlaşılır ve yaşanır duruma gelebilmesindedir.” 286 2.1.2. Roman Kavramının Ortaya Çıkışı ve Tarihi Hawthorn, romanın tarihi hususunda yapılacak araştırmaları insan ırkının ortaya çıkışını anlatan tarih raporlarını tetkik etmekle eş değer görür. Bu bağlamda romanın gelişim sürecini yazar ve eser isimleriyle belirtmek çalışmamızın sınırlarını aşmamak maksadıyla izleyeceğimiz yoldur. Romanın tarihini değerlendirebilmek için kadim Yunan ve Roma kültürüne inmek gerekir. Yunanlılarda ilk hikâye denemesi Ksenofon’un (MÖ 4. asır) yazdığı Siporedi’dir. “Siyasi, ahlaki ve askeri bir hikâye”dir. MÖ 300 ile 150 yılları arasında Abderli Hekate’nin Hiberboreenler ve Mısırlılar ile Mesinalı Evhemer’in Kutsal Kitabe İskenderiye döneminde yazılan eserler arasındadır. Aristid’in Miletos Masalları bu dönemde yazılan eserler arasındadır. Miladın 3. asrında Efesli Ksenofon’un Efesiaklar ve 4. asırda Tirli Apollonus’un ismi bilinmeyen bir eseri bulunuyor. Heliodor’un Teajen ile Karikle’si, Longüs’ün Danis ve Kloe’si milattan önce yahut sonra yazılan eserler arasındadır. Petro’nun (d. MS 64-68 arası) milattan sonra yazdığı düşünülen Satirikon adlı eser diğerlerine nazaran üslubunun zenginliğinden dolayı ayrılır. Apüle’nin Altın Eşek kitabını da eklersek Eski Yunan, Roma ve İskenderiye döneminde yazılan 286 Taner Timur, Osmanlı-Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik, İmge Yay., 2. Baskı, İstanbul 2002, s.13. 113 kitapların başlıcalarını ifade edilmiş olur. Bu kitapların ortak özelliğinin sözlü gelenekten beslenerek insanlara haz duygusunu yerleştiren bir yapıya sahip olduklarını söyleyebiliriz.287 Meriç, “Eski Yunan ve Roma’nın bütün hikâyelerini toplasak bir Binbir Gece yapmaz.” 288 diyerek bu eserlerin kıymeti hakkında düşüncesini dile getirir. Eski Yunan ve Roma’da romana dair yapılan çalışmalar bu türün evveliyatını oluşturur. Medeniyetin destan, masal anlatılarından ziyade farklı bir üsluba ve vakaya ihtiyaç duyması modern roman yolunda yapılan ilk çalışmalarla karşılaşılmasını sağlar. Tamamen sözlü kültürün etkisinden kurtulmamakla birlikte “edebî bir kılıfa” giren Decameron bu minvalde değerlendirilebilir. Olağanüstü karakter ve vakalardan ziyade olağan, yalın bir üslubun kullanıldığı, günlük hayatta karşılaşabileceğimiz insanilik vasfının yüksek olduğu Decameron (On Gece) Hikâyeleri 1348 yılında İtalya’da G. Boccacio (1313-1375) tarafından kaleme alınmıştır. “1348’de Floransa’da veba olduğu bir sırada üç asil erkekle yedi asil kadın kilisede buluşarak hastalık salgından kaçmak için kıra çekilmeye karar veriyorlar ve orada vakit geçirmek için, bu on kişiden her biri her gün birer hikâye anlatıyor. Böylelikle yüz küçük hikâye oluyor.” 289 Boccacio’nun etkisi İngiliz Chauser’de (1340-1400) Canterbury Hikâyeleri olarak karşımıza çıkar. 15. asır itibariyle halk hikâyelerinin etkisinin yazılan eserlerde devam ettiği görülür. Kadının fıtratı icabı ruh yapısında bulunan ikilemler, kadınerkek ilişkilerinde kadının oynadığı menfi rol ve yarene kavuşmanın mümkün olmadığı aşk hikâyeleri bu asır itibariyle eserlerde benimsenen vakalardır. 287 Bkz., C. Meriç, a.g.e., s.152-158. 288 C. Meriç, a.g.e., s.158. 289 Mustafa Nihat Özön, Türkçede Roman, İletişim Yay., İstanbul 2009, s.19. 114 16. asırda Fransız M. Navarre’de (1492-1549) Boccacio tesiri devam eder. Fransız F. Rabelais’in (1490-1553) Gargantua ve Pantagruel adlı eserlerde halk hikâyelerini zamanın bakış açısı ve görgüsüyle yorumladığı görülür. Bu durum romanın daha gerçekçi bir çizgide yol alması için önemlidir. Eserlerde; “(…) Hayat sevgisinden doğan bir neşeyle, iyi ve kötü ayırt etmeden, halk hikâyelerinden geniş ölçüde yararlanarak kendi papazlık, öğrencilik, kâtiplik, hekimlik hayatında rastladıklarından canlı papaz, öğrenci, hekim ilahiyatçı tipleri tasvir etmiştir.” 290 16. asır roman vakalarında farklılığın göze çarptığı, alışılagelmişin dışına çıkma heveslerinin romanda baş gösterdiği bir zaman dilimidir. Bu minvalde İtalya’da başlayıp diğer Avrupa ülkelerinde de kabul gören çoban romanları asırdaki farklılığın ilk temsilcisidir. “Kederlerini unutmak isteyen bahtsız aşıkların çoban hayatı yaşamak istemeleri, bu eserlerin mekanizmasını oluşturur.” 291 Honore d’Urfe’nin (1568-1625) Asteree romanı çoban romanları arasında zikredilebilir. Bu romanların en önemli özelliği beş-on ciltlik uzun bir yapının benimsenmesidir. Birbiri ardınca devam eden, hiç bitmeyen bu hikâyeler doğunun mistisizmini yansıtan Binbir Gece Masalları’nın farklı biçimleri olarak değerlendirilebilir. “On altıncı yüzyıl ortalarına doğru Şövalye Amadis hikâyelerine, onların hayali ve romanesk macera ve aşklarına karşı bir cins roman türüyor ve buna, ilk kahramanı Picaro’nun adına bağlanarak, picaresgue roman deniyor.”292 On altıncı yüzyılla birlikte birçok örneğine rastlayacağımız pikaresk roman türüne isim olarak benimsenen “picaro” kelimesi İspanyolcada “sevimli serseri” anlamına gelir.293 290 M. N. Özön, a.g.e., s.21. 291 M. N. Özön, a.g.e., s.21. 292 M. N. Özön, a.g.e., s.22. 115 “Roman türünün öncüsü olan” Don Kişot (La Manchalı Yaratıcı Asilzade Don Quijote) 1605 yılında İspanya’da Miguel Cervantes Saavedra (1547-1616) tarafından yazılır. 17. asır itibariyle edebiyatta başlayan köhneleşmenin kendini siyasi irade de göstermesi Cervantes’i bu eseri yazmaya iten sebepler arasında gösterilebilir. “İspanya’da resmi ideoloji hâlâ bütün dünyayı İspanya kralı II. Felipe hükümdarlığında tek bir din -Katoliklik- altında birleştirme peşindeydi. Cervantes hicivci bir gerçekçilikle bu köhneleşmiş özlemlerin Donkişotluğunu sergilemek üzere yola çıktı. Dünya değişiyordu ama İspanya bunu fark etmemekte direniyordu. Oysa İspanya bir yandan da bu değişen dünyada çok önemli bir rol oynamaktaydı. Avrupa ticaretinde etkin olmasına rağmen feodal yapılarını henüz kıramamıştı.294 İşte Cervantes’e Don Kişot fikrini veren, bu ideolojik köhnemişlikle edebî köhnemişliği bir arada ele almaktı. Bu yüzden romanın kahramanı olarak aklını köhne şövalye hikâyeleriyle bozmuş ihtiyar bir meczup seçti. Gelgelim, Don Kişot ilk okunduğundan bu yana herkes bu kitabın öyle basit bir hiciv olmadığında anlaştı. Belki başlangıçta hiciv egemendi ama sonra kurgu öyle geliştirildi ki, yayımlandığı günden bugüne roman sanatında Don Kişot’u başköşeye oturtmamış, romancılığının herhangi bir noktasında donkişotvari bir tema ya da tiplemeye karşı koyabilmiş romancı yoktur.” 295 Jale Parla, Don Kişot’un roman tarihi açısından önemini şövalye romanlarının bu eserle son bulduğunu ama türlerin en melezi olarak nitelediği “roman” döneminin başladığını ifade eder.296 18. asra gelene kadar Pikaresk roman tipinin Scarron (1610-1666) gibi birçok yazar tarafından benimsendiği görülür. 18. asır itibariyle Fransız kökenli Papaz Fenolon’un (1651-1715) yazdığı Telemague adlı eseri kendisinden sonra gelenlere yol gösteren önemli bir eserdir. Kralın torunlarına hocalık yapan Fenolon yazdığı eser aracılığıyla “öğrencisine yönetim dersi” vermeyi amaçlamıştır. 293 Bkz., İnci Enginün, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyete (1839-1923), Dergah Yay., 5. Baskı, İstanbul 2010, s.163. 294 Harry Levin, 41’den naklen Jale Parla, Don Kişot’tan Bugüne Roman, İletişim Yay., 10. Baskı, İstanbul 2010, s.54. 295 J. Parla, a.g.e., s.54. 296 J. Parla, a.g.e., s.73. 116 Türk okuyucusunun iyi bildiği D. Defoe’nun (1661-1731) Robenson’u (1719), Swift’in (1667-1745) Gulliver’in Seyahatnamesi (1726) ile romanın klasik anlatım ve vaka anlayışından farklı boyutlara doğru sergüzeşte çıktığına şahit olunur. Fenolon gibi papaz olan Prevost’un (1697-1763) 1731 yılında yazdığı Manon Lescaut adlı eser kendinden önce yazılan romanlardan hem şeklen hem de muhteva olarak ayrılır. İnsanın iç çatışmalarının nasıl tutku haline geldiği ayrıntıya girmeden ifade edilir. 18. asır romanlarında vakanın geleneksel hikâyelerdekinin aksine farklılaştığını görürüz. Bu durum bakış açısı, üslubu, algısı değişen ve zenginleşen romancının roman anlayışının da değiştirmesine sebep olacaktır. S. Richardson (1689-1761) mektup biçiminde anlattığı olaylarla romana yeni bir şekil kazandırırken romanda gerçekçiliğin de “öncüsü” olmuştur. M. A. Radeliffe’nin (1764-1829) Udolphe Şatosu, romanda insani vasıfların dışında cin, peri karakterlerinin kullanılmaya başlandığı bir eserdir. Voltaire (1694-1778), Rousseau (1718-1778), Goethe (1749-1832) dönemlerine damga vuran, kendilerinden sonraki yazarlara ufuk genişliği veren önemli kalemlerdir. 1719 yılında vukua gelen Fransız İhtilali beyinlerde yarattığı tesiri edebiyatta da başarmış ve roman aristokrasinin egemenliğinden normal insanın da faydalanabileceği bir konuma gelmiştir. “Gündelik gazetelerde yayılmaya başlayan tefrika romanı ile dergilerde basılan öteki romanlar, okuyucu sayısının çoğalmasına yaradılar.” 297 297 M. N. Özön, a.g.e., s.27. 117 Bu okuyucu tipi aristokrat sınıftan ziyade orta sınıfa mensup kadınların, zengin evlerinde yüksek sesle okunan romanlara kulak misafiri olmalarıyla roman okumayı yahut dinlemeyi tutku haline getirecek bir kitlenin oluşmasını sağlar.298 18. asır modern romanın Avrupa’da ortaya çıktığı bir zamandır. İnsanlık için müspet yahut menfi manada önemli gelişmelerin olduğu bu asır edebiyat - bilhassa roman- için de önem arz eden bir dönemdir. Zira modern roman anlayışının oluşmasını hazırlayan âmiller ve bu yönde kıymetli çalışmaların yapılması bu döneme tesadüf eder. Hawthorn, modern romanın ortaya çıkışını dört unsura bağlar. Bunlardan ilki “okuma-yazma oranının artması”dır. Yazılı bir edebî tür olması hasebiyle destan, masal ve şiir gibi türlerden ayrılan romanın belki de bu kadar geç oluşmasını bu özelliğinde aramak gerekir. Okumanın, yazmanın sadece aristokrasiye has bir mefhum olması romanın havasa has bir tür olarak algılanmasına sebep olur. Bu minvalde okuma-yazma bilenler tarafından okunan roman sanki anlatı türüne has bir özellikmişçesine geniş kitleler tarafından dinlenmiştir. Romanı dinlerken ortak haz duyan kitlenin, okuma-yazma oranının artması neticesinde bu hazzı bireyselleştirerek yaşadığını görürüz. Modern romanı hazırlayan âmillerden ikincisi “matbaa” teknolojisidir. “Modern roman; tek başına, okuyucu kitlenin satın alabileceği bir fiyatta, çok sayıda nüsha üretebilen matbaa makinesinin çocuğudur.” 299 Medeniyette ve onun has evladı edebiyatta çığır açan bu teknoloji, romanın geniş halk kitlelerince rahatça satın alınabilip ticari bir meta haline gelecek ve bu durum romancıyı; ilgiyi, heyecanı her daim dorukta tutacak romanlar yazma konusunda harekete geçirecektir. 298 Bkz., J. Parla, a.g.e., s.138. 299 J. Hawthorn, a.g.m., s.8. 118 Tiyatro oyununda oyuncunun canlandırdığı karaktere yahut bu karakterin maddi yansımasına olan deruni muhabbet, salonda bulunan yüzlerce kişinin birçoğu tarafından da hissedilmekte, içinde bulunulan hazza farklı kişiler de ortak olmaktadır. Ama romana has okuma şekli vakanın sizde uyandırdığı akislerin sadece size has olmasını sağlar. Roman dünyası ve tahayyül dünyanız gerçek dünyayı bir kenara bırakarak sizin müşterek haz dünyasını kurgulamanıza yardımcı olur. Ya romancının size sunduğu kurmaca âlemde bir vazife üstlenirsiniz ya da bu âlemden yola çıkarak kendi kurmaca dünyanızı kurarsınız. Bunu bir nevi masallarda anlatı bitip kendinizle baş başa kaldığınızda başarmak mümkün olsa da kendinizle baş başa kalamadığınız, başkalarının sesinden iç âleminizin sesine kulak veremediğiniz tiyatroda başarmanız pek de mümkün gözükmüyor. Matbaanın icadını bu cihette değerlendirdiğimizde kendi benine giden yolda insanın eşsiz ve sınırsız bir hayale kapıldığı, böylelikle sınır tanımaz tahayyülün ve bunların maddi âlemde karşılığını bulması gerçeğinin hazırlanması hususunda medeniyete sunduğu katkıları göz ardı etmemek gerekir. “Pazar Ekonomisi” modern romanın temelinde bulunan üçüncü husustur. Hawthorn düşüncesini I. Watt’ın, romanın yükselişi ve orta sınıfın yükselişi arasındaki paralelliğin okur-yazar durumunun artması şartıyla temellendirir. Roman yazarlarına eser hazırlayabilmesi için sunulan maddi destek romanın yukarıda ifade edilen ticari meta kavramını kazanmasına sebep olur. Hawthorn, ifade ettiği hususlardan dördüncüsü “Bireyciliğin Yükselişi”dir. Bu durumu “Pazar Ekonomisi”nin gereği olan kapitalizmin sonucu olarak düşünmek mümkündür. Hızlı gelişim ve değişim insanı içine kapanık hale getirirken 119 bireyselleşen insanın algı anlayışının roman karakterlerinde kendine yer bulduğu görülür.300 Modern romanın temelini oluşturan bu hususlar, 19. asrın roman alanında yetkin çalışmalar verildiği bir zaman dilimi olarak karşımıza çıkmasını sağlayan sebeplerin temelindedir. 19. asırla birlikte romantizmin tahtının sarsılması realizme kapı aralar. Eserin üzerinden yazarın ağırlığı kalkarken, nesnel anlatım tarzı benimsenir. Bu bakış açısı “tarihi roman” türünün yazarlar tarafından benimsenmesine yol açacak ve bu durum romanda farklı bir çığırın açılmasını sağlayacaktır. Bu alanda W. Scott (1771-1832), Hugo, Manzoni, A. Dumas (1803-1870), Flaubert gibi yazarlar tarihî romanın ilk temsilcisi olma özelliklerini koruyarak bu roman türünde kıymetli eserler verirler.301 19. asrın ikinci yarısıyla birlikte roman anlayışında geleneksel yapının yerini modern roman anlayışı alır. Daha önce vücuda getirilen eserlerde insan merkezli yapının yerine insana yabancılaşan, geleneksel değerlere sırt çeviren yeni bir yorumlama anlayışı oturtturulur. Bu durum bir nevi modern romanın kendinden önceki anlayışla muhasebe içerisine girmesine ve romancının mensubu olduğu topluma ve değerlerine eleştirel bir gözle bakmasının zeminini hazırlar. Dolayısıyla romanın kendi içerisinde gerçekleştirdiği sıçrama; karakterin, vakanın, zihni yapılanmanın değişerek romanın eskiyi reddetmemekle birlikte yenilenmiş bir hüviyette yoluna devam etmesini sağlar.302 Bu dönem itibariyle romanın hem şeklen hem de ileti anlayışında yeniliklerin olduğunu görürüz. 19. 300 J. Hawthorn, a.g.m., s.8-10. 301 Bkz., M. N. Özön, a.g.e., s.17-29. 302 Bkz., Sevim Kantarcıoğlu, Yakınçağ Tarihimizde Roman (1908-1960), Paradigma Yay., İstanbul 2008, s.5-6. 120 asır romanında geçmiş dönemde bulunan ithaf yazıları yerine romancının eseri hakkında bilgi verdiği önsözler bulunur. Romanın hitap ettiği okur kitlesini de (orta sınıf) göz önünde bulunduran romancıların eserleri aracılığıyla vermek istedikleri ileti şudur: “Para, hırs ve çıkar uğruna kaybedilen insanlık.” 303 Belki de S. Kantarcıoğlu’nun; “Tanrı’yı kaybetmiş olan çağdaş Batı insanının en önemli tecrübesi, onun gerçek ve Tanrı arayışıdır. İşte modern Batı romanı bu arayışın romanıdır ve bu arayışa yönelik tecrübenin yapısını taşır.” 304 sözleri ile 19. asırla birlikte batı insanında kaybolmaya yüz tutan insaniliğin ve mananın arayışı romanın temel yapıtaşını oluşturur. Medeniyetin gelişim seyri esnasında gerçekleşen olaylar, sıçramalar kurmaca dünyaya farklı vakalar hediye eder. Böylelikle yeni bir heyecana kapılan roman, her daim kendini yenileyerek medeniyetin sözcüsü olma iddiasını sürdürür. 19. asırda coğrafi keşiflerle birlikte dünyanın farklı yerlerinin keşfedilmesi serüveni romanı farklı mecralara götüren önemli bir hususu teşkil ediyor. Bu minvalde, “Deniz romanları, garip ve korkunç hikâyeler, sinirleri zayıf hayalci ve hemen hemen deli denecek zekaların doğurduğu birtakım yazılar da bu tür arasında gözükür.” 305 Chamisseau (1781-1848), Hoffman, Edgar Poe (1809-1849), Andersen (1809- 1875), Jules Verne (1828-1905), Wells yazdıkları roman, hikâye ve masallarla romanı bu mecraya sürüklerler.306 303 Bkz., J. Parla, a.g.e., s.162-164. 304 S. Kantarcıoğlu, a.g.e., s.10. 305 M. N. Özön, a.g.e., s.29. 306 Bkz., M. N. Özön, a.g.e., s.17-33. 121 2.1.3. Türk Romanı ve Tarihi Aklın ve bilimin öncülüğünde 19. asır Avrupa’sında gerçekleşme imkânı bulan devrimlerin tesiri sadece bu kıtayla sınırlı kalmamış, birçok ülkeyi etkilemiştir. Bu etkiden 19. asır itibariyle eski görkemli, hükümran karakterinden oldukça uzaklaşan Osmanlı Devleti’nin büyük ölçüde nasibini aldığını, eski günlere dönebilmenin yahut yıkılışa giden süreci engelleyebilmenin şartı olarak bu etkinin algılandığını belirtmek gerekir. Matbaanın 15. asırla birlikte yayılma imkânı bulması, bilginin aristokrasiye has yapıdan çıkarak toplumsallaşmasını sağlamış, böylelikle aydın beyinlerin eleştirel, sorgulayıcı tavırları Rönesans hareketini doğurmuştur. 1750’li yıllarda başlayan Sanayi Devrimi’ne müteakip 1789’da Fransa’da vukua gelen ihtilal, hümanist anlayış aracılığıyla aklı, sorgulayıcı tavrı benimseyen bir yapının oluşmasına zemin hazırlar.307 2.1.3.1. Tanzimat Dönemi Türk Romanı Tanzimat, kelime anlamı bakımından “düzenlemeler, tanzim etmeler” 308 , “idari işlerin düzeltilmesi için alınan önemlerin ve uygulamaların tamamı” 309 anlamına gelir. Tanzimat-ı Hayriyye biçiminde de adlandırılan Tanzimat Fermanı, Sultan Abdülmecit Han zamanında (1839) ilan edilmiş olup Osmanlı Devleti’nde birçok alanda batılı fikirlerin etkisiyle başlayan yenileşme hareketi olarak ifade edilebilir. Terim anlamı olarak; “3 Kasım 1839 tarihinden başlayıp 307 Bkz., Ramazan Korkmaz, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, 1839-2000, “Yeni Türk Edebiyatı’na Giriş”, Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yay., 5. Baskı, Ankara 2009, s.13-15. 308 İlhan Ayverdi, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C.3, Kubbealtı Yay., 4. Baskı, İstanbul 2011. 309 Şükrü Halûk Akalın [ve başkaları] (haz.), Türkçe Sözlük, TDK Yay., 11. Baskı, Ankara 2011. 122 II. Meşrutiyet’in ilanına kadar (1908) devam eden bir yenileşme sürecinin adıdır.” 310 Türk edebiyatının gelişim seyrini bilhassa bu mecrada Türk romanının durumunu anlamak için Batı edebiyatıyla ilişki içerisinde olan yazarların, şairlerin edebiyata bakış açılarını, “halka halk diliyle hitap etmek” için gazeteyi, romanı bir araç edinmelerini ve modern anlamda yeni bir tür olarak karşımıza çıkan romanı değerlendirme biçimlerine kısaca değinmek çalışmanın konusunun anlaşılması yolunda önem arz ediyor. Osmanlının Avrupa’da iktisadi ve içtimai hayatta ortaya çıkan yeniliklerden sonra Avrupa’nın her alandaki üstünlüğünü anlaması 1699 Karlofça, 1718 Pasarofça Antlaşmaları ile birlikte mümkün olmuştur. Osmanlının çağın gerisinde, gelişmeye kapalı köhne bir yapıda bulunduğunu kabullenmesi III. Selim Han, II. Mahmut Han gibi yenilikçi padişahlar döneminde gerçekleşen hamleler aracılığıyla gerçekleşir. Bu hamle; Batı’yı anlayıp Osmanlıya anlatacak, yenilikleri tatbik edecek zihni yapılanmaya sahip kişilerin yetişebilmesi maksadıyla Avrupa’ya eğitime gönderilmesi, yeniliğe öncülük edecek eserlerin Türkçeye çevrilmesi, Ortaçağ itibariyle Türk aydınlanmasına öncülük eden Türkçe eserlerin matbaa aracılığıyla nüshalarının çoğaltılması olarak kendini gösterir. Şüphesiz bu atılımlar “Osmanlı Modernleşmesi”nin temelini teşkil etmekle birlikte Osmanlının kendini “yüksekten görme” anlayışının yavaş yavaş törpülenmeye başladığının da göstergesidir. Bilhassa tercümeler vasıtasıyla Batı’nın meydana getirdiği medeniyet anlayışını algılamaya çalışan Osmanlı 310 R. Korkmaz, a.g.e., s.28. 123 aydını, edebî alanda vücuda getirdiği eserlerde Batı’ya öykünerek özgünlüğe gidecek yolda ilk adımlarını atar. “Münif Paşa’nın Volter, Fenolon ve Fontenel’den seçilmiş felsefi diyalogları içeren Muheverat-ı Hikemiyye (1859) adlı çevirisi ve Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’un Telemaque (1859) adlı eserini dilimize kazandırması; yenileşme hareketlerinin sigortası sayılan düşünsel zeminleri oluşturacaktı.” 311 Telemaque’nin kısa sürede on baskı yapması Osmanlı toplumunda romana karşı teveccühün oluşmaya başladığının göstergesidir. “Telemaque çevirisi ile aynı yıl Ceride-i Havadis’te Victor Hugo’nun Sefiller’i Hikâye-i Mağdurin adıyla tefrika edilir. Ahmet Lütfi Efendi, Daniel Defoe’un Robenson Cruzoe (1864) adlı eserini; Teodor Kasap, Türk edebiyatında ilk büyük tercüme romanlardan Monte Cristo’yu (1871, 1873), Lesage’dan Topal Şeytan’ı (1872) dilimize kazandırır. Ziya Paşa’nın Jean Jack Rousseau’nun eğitime yönelik düşünsel birikimlerini vülgarize bir anlatıya dönüştürdüğü Emil (1870) ve Moliere’den Riyanın Encamı (1881) adlı çevirilerini de; düşünce tozlaşmasını, aşılanmasını sağlayan bu ilk çeviriler arasında sayabiliriz. Bu eserleri bir seri tercüme eser daha izler; Ahmet Vefik Paşa’nın Tartuffe, İnfial-i Aşk, Don Juan, Adamcıl gibi Moliere çevirileri ve Zor Nikah, Zoraki Tabib-i Aşk, Dekbazlık gibi yine Moliere uyarlamaları ile Recaizade Mahmut Ekrem’in Chtaubriand’ın Atala (1873) ve Bernardin de Saint Piere’nin Pol ve Virjini çevirileri, Batı’daki yazınsal birikim ve deneyimin, kültür ufuklarımıza taşınmasında önemli katkılar sağlamıştır.” 312 Ahmet Ö. Evin, 1833 yılında kurulan Tercüme Odası aracılığıyla zamanla devlet kademelerinde Batı dillerini bilen -genelde Fransızca- Batıdaki gelişmeleri yakinen takip eden aydın bir kâtip grubunun oluştuğunu, böylelikle ilk romanların “Türk entelijensiyasının üyeleri” tarafından yazıldığını belirtir.313 Tanzimat’ın ilk kuşağı olarak adlandırılan Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal’in eğitim ve memuriyet hayatlarına bakarak sıkıntılarının tercümanı olarak edebiyatı seçtikleri görülür. Tanzimat Fermanı’nın fikir babası olan Mustafa Reşit Paşa aracılığıyla Paris’e gönderilen Şinasi (1826-1871), orada maliye yanında eğitimine devam 311 R. Korkmaz, a.g.m., s.25. 312 R. Korkmaz, a.g.m., s.25-26. 313 Bkz., Ahmet Ö. Evin, Türk Romanının Kökenleri ve Gelişimi, çev. Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, İstanbul 2004, s.2-3. 124 ettiği gibi edebiyatla da ilgisini devam ettirmiş, dönemin önde gelen Fransız edebiyatçılarıyla tanışma imkânı bulmuştur. Paris dönüşünde bir süre Topkapı Kalemi’nde çalışır. (1854) Sonra Reşit Paşa’nın teklifiyle Meclis-i Maarif üyeliğini kabul eder. Paşanın sadrazamlıktan azliyle kendisinin de bu memuriyeti biter. (1856) Tercümân-ı Ahvâl ve Tasvîr-i Efkâr gazeteleriyle birlikte, edebiyatla meşguliyetine devam etmesi Şinasi’yi devlet görevinden ayrılması sebebiyle fazla etkilemez.314 Ziya Paşa’nın (1825-1880) memuriyet hayatı Şinasi’ye göre daha hareketlidir. Sadaret Mektûbî Kalemi’nde ve sarayda çalışır. Kendi gayretleriyle Arapça, Farsça ve Fransızca öğrenir. Encümen-i Şuarâ’ya (1861) dâhil olur. Kıbrıs, Amasya, Canik gibi yerlerde mutasarrıflık; Suriye, Konya, Adana gibi şehirlerde de valilik yapar. Yeni Osmanlılar Cemiyet’ine girip Paris’e gider. Paşanın Avrupa’da geçirdiği dört yıllık dönem edebî açıdan kendisine büyük fayda sağlamıştır.315 Namık Kemal (1840-1888), annesinin vefatından sonra büyükbabasıyla yaşamaya başlar. Büyükbabasının memuriyeti dolayısıyla birçok şehri küçük yaşlarda gezer. Bundan dolayı düzenli bir eğitim hayatı olmaz. Kars’ta Nâbî ve Sünbülzade Vehbî divanlarını okur. Kars’ta bulundukları süre içerisinde Kırım Savaşı’nın (1853-1856) başlaması dolayısıyla Namık Kemal’in hamasi duygularının burada gelişmeye başladığı ifade edilir. Edebî ve fikrî dünyasının gelişimi ise büyükbabasıyla birlikte gittiği Sofya’da olacaktır. 1857 yılında İstanbul’a dönmesi ile birlikte dönemi itibariyle birçok genç aydının çalıştığı Tercüme Odası’nda çalışmaya başlar. Burada Fransızca öğrenmeye başlar. 1860 yılında Ziya Paşa ile tanışması hayatındaki önemli 314 İsmail Parlatır, “Şinasi”, İsmail Parlatır (Koordinatör), İnci Enginün, Ahmet B. Ercilasun, Zeynep Kerman, Abdullah Uçman, Nurullah Çetin, Tanzimat Edebiyatı, Akçağ Yay., Ankara 2006, s.71-79. 315 Nurullah Çetin, “Ziya Paşa”, İsmail Parlatır (Koordinatör), İnci Enginün, Ahmet B. Ercilasun, Zeynep Kerman, Abdullah Uçman, Nurullah Çetin, Tanzimat Edebiyatı, Akçağ Yay., Ankara 2006, s.127-137. 125 olaylar arasındadır. Şinasi’nin Münacat’ını okuduktan sonra onunla tanışır ve zamanla Namık Kemal için Şinasi bir yol gösterici olur. Tasvîr-i Efkâr da yazması bu tanışmadan sonra olacaktır. (1862)316 Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal için, “Edebiyat, toplumsal hareketlilik açısından bir vasıta olacaktı.” 317 Galiba bu hareketliliği geleneksel anlatı türlerinden ziyade “roman” aracılığıyla başarılabileceği dönem aydınlarının hemfikir olduğu bir konudur. Şinasi, Namık Kemal gibi isimler devletin ve toplumun kötü gidişatına dair söyleyecek sözü olan aydın beyinlerdi. Gazete, tiyatro ve de romanı bu sözün edebî tezahürü olarak kabul etmek gerekir. 1860 ile 1880 yılları arasında Batı edebiyatından bilhassa romantik yazarların çevirileri romancılarımızda roman mefhumu nazarında neler yapabilecekleri, Batı romanında kendine yer bulan gayri ahlaki tutumun kendi değerlerimizle çelişmesi ve bu noktada sadece ilmî ve ahlaki kitapların tercümesinin yapılması gibi fikir tedailerine kapı aralayacaktır. Bu hususta “dil” konusunda yapılan tartışmalar eski nesir türünde kullanılan ağdalı terkiplerin, söz oyunlarının anlamı güçleştirmesi hasebiyle yazarlarımız arasında tartışılagelen önemli bir mevzudur. Şemsettin Sami, Ekrem Bey, Ahmet Lütfi Efendi gibi isimler çevirinin eski inşa tarzıyla değil, konuşma diline yakın biçimde yapılmasını savunurlar.318 Şüphesiz bu tartışmaların en büyük getirisi dilin sadeleşme yolunda emin adımlarla ilerlemesini sağlayabilmek olmuştur. Romancılarımızın çeviri hususunda dahi birtakım tartışmalara girmeleri Türk romanı sahasında telif eser verilmesini hızlandıracak ve yazarlarımız roman teorisi 316 Abdullah Uçman, “Namık Kemal”, İsmail Parlatır (Koordinatör), İnci Enginün, Ahmet B. Ercilasun, Zeynep Kerman, Abdullah Uçman, Nurullah Çetin, Tanzimat Edebiyatı, Akçağ Yay., Ankara 2006, s.201- 222. 317 A. Ö. Evin, a.g.e., s.4. 318 Bkz., Cevdet Kudret, Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman, 1859-1910, C.1, Dünya Yay., İstanbul 2004, s.12-15. 126 üzerine kafa yorarak romanın özgünleşmesi, gelişmesi gibi başlıklarda ilerleme fırsatını yakalayacaklardır. Tabiî ki bu süreç hızlı olmamış, çeviriden sonra Batı romanını taklit ederek eser ortaya konulması suretinde devam etmiştir. Türk romanının böyle bir seyirle ilerlemesini Batı romanının gelişme safhalarını sindire sindire yaşayamaması, aydınlarımızın nesirden ziyade nerdeyse doğu insanıyla özdeşleşen nazıma teveccühleri gibi sebeplerde aramak mümkündür. Tanzimat ile başlayan “Osmanlı/Türk Modernleşmesi”ni anlayabilmek için dönem itibari ile var olma imkânı bulan gazeteciliğe ve gazetelerde tefrika edilen romanlara bakmak gerekir. İlk resmi gazetemiz 1831 ‘de çıkan Takvim-i Vekayi’dir. Buna müteakip W. Churchill tarafından çıkartılan Ceride-i Havadis (1840) ilk özel gazete hüviyetindedir. İlk yerli özel gazete Agâh Efendi-İbrahim Şinasi işbirliğiyle çıkarılan Tercüman-ı Ahval’dir (1860). Şinasi tarafından yazılan Şair Evlenmesi adlı ilk tiyatro eserimiz bu gazetede tefrika edilir. 1862 yılında Şinasi, Tasvir-i Efkar’ı, Ali Suavi’nin İstanbul-Londra hattında çıkardığı Muhbir (1867), Namık Kemal-Ziya Paşa işbirliğiyle Londra’da kurulan Hürriyet (1868), Namık Kemal’in İstanbul’da çıkardığı İbret (1871), hace-i evvelimiz Ahmet Mithat Efendi’nin de çıkarılmasında etken olduğu Devir (1872), Bedir (1872), Tercüman-ı Hakikat (1878) gibi gazeteler319 Türk toplumunun dünyaya açılmasında ve dünyayı algılamasında birer aracı olacak, devletin bilhassa askeri alanda başlattığı yenilenme hamlelerinin edebî camiaya sirayet edebilmesi için birer kilometre taşı görevi üstleneceklerdir. Gazetelerin genel itibarı ile dönemin okur-yazarları -özellikle edebiyatçıları- tarafından neşri edebî sahada vücuda getirilecek yeniliklerin önünün açılmasında ve bunların halk tarafından 319 Bkz., R. Korkmaz, a.g.m., s.22-30. 127 benimsenip yazarları teşvik eder bir ahvale bürünmesi noktasında kayda değer konumu haizdir. 3 Kasım 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı, siyasi alanda vücuda getirdiği yenilikler aracılığıyla edebî alanda da hüküm sürecek köklü değişikliklere zemin hazırlar. Şinasi’nin öncülüğünde başlayan “safi Türkçe” anlayışı; Arapça ile Farsçadan birçok kelime ve kural alan Türkçenin yeni edebiyat anlayışı çerçevesindeki gelişim seyrini ve amacını göstermesi açısından önemlidir. “Muhtevada başlayan yenilik neticesinde klasik şiirin hayal dünyası, tasavvufi unsurlarla örülü mazmun sistemi, mistik aşk anlayışı, muhayyel zaman ve mekân tasavvuru çözülerek yerini yavaş yavaş daha gerçekçi ve akılcı, yani realist ve rasyonalist bir anlayış içerisinde şekillenen hayata, topluma, insana ve nihayet onun siyasi, kültürel, sosyal alandaki meselelerine bırakmaya başlar. Şiirin dünyasına yeni kavram, imaj ve hayaller girer. Esasen, klasik edebiyatın yaşanılan sosyal hayatın ve onun meselelerinin tamamen dışında kaldığını söylemek pek mümkün değildir. Klasik Türk edebiyatında da günlük hayatı ve sosyal meseleleri konu edinen eserler kaleme alınmıştır. Fakat, toplumun ve ona ait problemlerin edebiyatta ön plana çıkması, fikrin hisse galip gelecek tarzda edebî eserin bünyesine girmesi, kısacası toplumun çeşitli sosyal, kültürel, siyasi ve benzeri meselelerinin geniş bir şekilde konu olarak ele alınması, Tanzimat sonrasında Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatıyla gerçekleşir.” 320 Nazım dilinde ağdalı bir dilden ziyade halkın anlayabileceği bir dil yapısının benimsenmesi nesir dilinde de kendine yer bulur. Bu yeniliğin öncüsü olan Şinasi gibi aydınların çıkardığı gazetelerde sade nesir dilinin benimsendiği görülür. Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Sadullah Paşa (1838-1891) gibi isimlerin klasik şiir anlayışında muhteva, şekil ve dil gibi birçok açıdan gerçekleştirdikleri yenilikler yeni edebiyat anlayışının temel karakteristiğini teşkil eder.321 Edebiyatımızda ilk hikâye ve roman örneklerine tercüme eserler aracılığıyla sahip olduğumuz ifade edilmişti. Zaman içerisinde tercüme 320 Cafer Gariper, “Yenileşmenin Başlangıcı ve Öncüleri”, Yeni Türk Edebiyatı 1839-2000, Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yay., Ankara 2009, s.43-44. 321 Bkz., C. Gariper, a.g.m., s.43-57. 128 eserlerden telif eserlere giden bir tekâmülle karşılaşırız. Bunlara geçmeden önce bu dönemde farklı alfabelerle Türkçe basılan hikâye ve romanların da bulunduğunu belirtmek gerekir. “Vartan Paşa’nın kaleme aldığı Ermeni harfleriyle 1851’de yayımlanan Akabi Hikâyesi, Hasan Tevfik Efendi tarafından 1868’de yazılan Hayâlât-ı Dil, Evangelinos adında Kulalı bir Rum gazeteci ve yayıncı tarafından Rum alfabesiyle Türkçe olarak 1872’de yazılan Temaşa-i Dünya ve Cefakâr ü Cefakeş bunlar arasındadır.” 322 1797 yılında Giritli Aziz Efendi’nin yazdığı Muhayyelât-ı Aziz Efendi üslup da bazı farklılıklar olsa da klasik hikâye anlayışıyla yazılan bir eserdir. Birinci baskısı 1852 yılında yapılmıştır. “Üç ayrı hikâyeden (Hayal-i evvel, Hayal-i Sani, Hayal-i Salis) oluşan bu kitapta yerli-yabancı, tasavvuf, fantezi, realizm, unsurları birbirine karışır. 17. yy. meddah hikâyelerinde olduğu gibi 18. yy. İstanbul’unun günlük hayat sahneleri de bu eserde yer alır.” 323 Ayrıca Tanzimat döneminde hikâye ve roman farklı türler olarak ele alınmadığı gibi hikâye romanı kapsayıcı bir konumda bulunuyordu. Yenileşme döneminde Ahmet Mithat Efendi’nin (1844-1913) Kıssadan Hisse adlı eserinden sonra, 1870-1895 yılları arasında telif ve uyarlama 30 hikâyenin bulunduğu Letâif-i Rivâyât adlı seri yayımlanır. 1872 yılında Emin Nihat Bey’in (?-1875/?) Müsâmeretnamesi bölüm bölüm yayımlanmaya başlanır. Dönem hikâyelerinde “Kıssadan hisse çıkarma” anlayışının devam ettiği, özgün bir üslubun ve vaka örgüsünün daha oluşmadığı ön plana çıkan özellikler arasındadır. Letâif-i Rivâyât yahut Müsâmeretname gibi eserler Meddah hikâyeleri ile roman arasında bir köprü görevi üstlenirler.324 322 C. Gariper, a.g.m., s.62. 323 İnci Enginün, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyete (1839-1923), Dergah Yay., 5. Baskı, İstanbul 2010, s.168. 324 Bkz., A. Ö. Evin, a.g.e., s.59. 129 1872 yılının sonuna doğru romana geçişin ilk adımı olarak kabul gören Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat isimli eser Şemsettin Sami (1850-1904) tarafından yazılır. Bu eser “gelenekli hikâyeden Batı tarzı romana geçişte bir ara metin olarak kabul edilmelidir.325 Bu eserde Şemsettin Sami de Ahmet Mithat Efendi gibi eserde tesadüflere önem vermiş, anlatım devam ederken okuyucuya bilgi vermek, anlaşılmayacağı umduğu yerleri açıklamak gibi sebeplerle anlatımı kesmiş, karakterleri genellikle tek yönüyle (iyi yahut kötü biçiminde) değerlendirmiştir. Dilde sade bir anlatımın benimsenmesi eserde dikkat çeken unsurlar arasındadır. Ama bu ilk dönem romanlarının bariz özelliği sözlü gelenek ürünleri arasında olan destan, masal, meddah hikâyelerine has özelliklerin devam ettirilmesidir.326 Tercüme eserlerden sonra romanımız açısından sevindirici olan telif eserlerin verilmeye başlanması edebiyatımızda vukua gelen önemli bir hamledir. Bu hamlede birçok yazarın katkısı olduğu gibi “yazı makinesi” olarak nitelendirilen Ahmet Mithat Efendi’nin payı oldukça fazladır. Ahmet Mithat yazdığı eserlerle Türk romanının zaman içerisinde “kendileşeceği” yolun açılmasını sağlayan, halkın anlayabileceği dilde halkı bilinçlendirmeyi esas alan üslubu aracılığıyla, mazi ve hâl arasında bir köprü tesis edebilen edebiyatımızın kıymetli kalemleri arasında kendine yer bulmuştur. O, “(…) Edebiyatla ‘edeb’i aynı görür; halk için eğitici ve öğretici olmayan bir edebiyatı kabul etmeyen” 327 bir çizgide eser kaleme alır. Ahmet Mithat Batı romanını yakinen takip eden, oradaki yenilikleri “millî ahlak ve faziletleri bozmadan” romanımıza tatbik etmek için uğraşan bir yazardır. Onun bu uğraşta dikkat ettiği noktalardan biri Şinasi’nin “safi Türkçe” anlayışına sadık 325 C. Gariper, a.g.m., s.60-67. 326 Bkz., C. Kudret, a.g.e., s.82-84. 327 Durali Yılmaz, Roman Kavramı ve Türk Romanının Doğuşu, s.50. 130 kalarak Türkçeye yerleşmiş meramı ve anlamayı güçlendiren Arapça, Farsça kökenli terkiplerden ziyade anlaşılır bir dille ifadeyi eserlerinde benimsemesidir. Osmanlı Türkçesine bakış açısını şu cümlelerle belirtir: “Halen Osmanlı lisanı denilen şu yazdığımız lisan yine Osmanlı milletinin kendisi için bir ecnebi lisan olup bu milletler kendi lisanını öğrenmek için aynıyla bir ecnebi lisanı öğrenir gibi çalışmak lazımdır.” 328 Bu ifade sadece yüksek tabakanın aydınlanmasından ziyade halkın da okumasını, yazmasını, bilinçlenmesini isteyen -aksi istikametteki anlayışın devletin çöküşüne mani olamayacağını belirten- bir görüştür. “Bu yapılamadığı taktirde, lisanen anlaşamadığımız için fikren anlaşmamız hiçbir zaman mümkün olamayacaktır.” 329 Vatan şairi Namık Kemal’in İntibah (1876) ve Cezmi (1880) olmak üzere iki romanı bulunur. “İntibah, düşmüş bir kadına âşık olan Ali Bey’in kıskançlığına mağlup olarak ondan ayrılması ve cariyesine dönmesiyle, terk edilen Mehpeyker’in intikam sevdasına kapılmasını ve yaşadığı macera ile Ali Bey’in değişmesini hikâye eder.” 330 “Cezmi tarihi kadro içinde bir ideoloji romanıdır. Namık Kemal burada İslam ittihadı fikrini, vatan sevgisini, insan hakları üzerindeki fikirleriyle ‘Celal’den sonra bir kere daha bir araya toplar. Yazık ki kitap bitmemiştir.” 331 “Tanzimat sonrası yeniliğin önemli ismi Namık Kemal, Cezmi ile genç yazarlara konularını seçecekleri bir ufuk göstermiştir. Bu ufuk Türk tarihidir.” 332 “Şinasi, Namık Kemal ve Ziya Paşa gibi üç önemli kalemin temsil ettiği Tanzimat edebiyatının ilk mektebinin ardından verdikleri eserler, işledikleri temalar ve mizaçları bakımından birbirine yakın duran üç şahsiyetin birincilerin açtıkları yoldan ilerleyerek ama onlardan kimi bakımlardan ayrılarak ortaya koydukları sanat anlayışları, edebiyat tarihimizde Ekrem-Hamid-Sezai mektebi diye anılır.” 333 Recaizade Mahmut Ekrem (1847-1917) edebiyatımızın hemen hemen her sahasında kalem oynatan bir yazardır. Roman sahasındaki tek kitabı Araba 328 D. Yılmaz, a.g.e., s.52. 329 D. Yılmaz, a.g.e., s.52. 330 İnci Enginün, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyete (1839-1923), Dergah Yay., 5. Baskı, İstanbul 2010, s.231. 331 Sadık Tural, “Tarihi Roman Geleneği veya Cezmi”, Doğumunun Yüz Ellinci Yılında Namık Kemal, AKDTYK, AKM Yay., Ankara 1993, s.74. 332 C. Gariper, “Yenileşmenin Başlangıcı ve Öncüleri”, a.g.e., s.67. 333 Ali İhsan Kolcu, “Yenileşmenin İkinci Kuşağı”, Yeni Türk Edebiyatı 1839-2000, Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yay., Ankara 2009, s.86. 131 Sevdası’dır. Tefrika olarak çıkan bu roman 1898 tarihinde kitap haline getirilir. Ali İhsan Kolcu’nun ifadesiyle Araba Sevdası, “Alafranga züppenin romanı”dır. Eserin baş kahramanı Bihruz Bey, alafrangalığın pençesine düşmüş romantik bir kişiliktir. Dönemin Batı algısı Bihruz karakterinde karikatürize edilir.334 Sami Paşazade Sezai’nin (1859-1936) tanınmasında Sergüzeşt (1888) adlı roman önemli bir yere sahiptir. Roman, “(…) bir esir kızın hazin aşk hikâyesini anlatsa da, eser hürriyet özleminin ifadesidir.” 335 Sergüzeşt, romantizm, realizm akımlarının yanında realist ögeleri de içinde barındıran bir romandır. Eserde tasvirlerin abartılmaması, ruh çözümlemelerine yer verilmesi dil anlayışının sade olması realist ögeler olarak karşımıza çıkar. Bazı bölümlerde dilin ağırlaştığı ve konunun dışına çıkılarak yazarın kendi görüşünü yansıttığına şahit oluruz. Bu durum romanda farklı anlayışların tatbik edilmeye başlandığının ifadesi olmakla birlikte, sözlü geleneğin ve kendinden önceki bazı isimlerin yazar üzerinde etkili olduğunun göstergesi olarak değerlendirilebilir.336 “Türk edebiyatında yenileşme döneminin ikinci nesli ile Servet-i Fünun arasında, daha çok (1884/5-1896) yılları içinde yoğun olarak edebî faaliyette bulunan bir nesilden söz edilir. Edebiyat tarihlerinin üzerinde durmadığı bu nesil mensupları, bir topluluk veya grup oluşturmamış, ortak bir dergi ve sanat anlayışı etrafında toplanmamışlardır. Ancak, ortaya koydukları eser ve sanat anlayışı bakımından âdeta Tanzimat sonrasının ikinci nesli ile Servet-i Fünun arasında bir köprü görevi görmüşler, bu özelliklerinden dolayı da Ara Nesil şeklinde adlandırılmışlardır.” 337 334 Bkz. Ali İhsan Kolcu, Yenileşmenin İkinci Kuşağı, Yeni Türk Edebiyatı 1839-2000, Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yay., Ankara 2009, s.91. 335 İnci Enginün, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyete (1839-1923), Dergah Yay., 5. Baskı, İstanbul 2010, s.263-264. 336 Bkz., C. Kudret, a.g.e., s.115-116. 337 Cafer Gariper, “Geçiş Dönemi: Ara Nesil”, Yeni Türk Edebiyatı 1839-2000, Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yay., Ankara 2009, s.113. 132 Bünyesinde birçok genç edebiyat heveslisini338 barındıran “Ara Nesil” mensupları ifade edildiği üzere edebiyat anlayışlarını müstakil ifade etmeyi tercih etmişlerdir. “Ara Nesil” mensuplarını “klasik edebiyatı sürdürmek isteyenler”, “eski ile yeni arasında yer alanlar”, “yenilikçiler” başlıkları altında toplamak mümkündür.339 Bu tasnif dahi “Ara Nesil” mensuplarının münferit anlayışı benimseyip, büyük oranda müşterek edebî görüş beyan edememelerinin temelinde olan ayrılığı cevaplayıcı mahiyettedir. “Ara Nesil” edebiyatçılarının şiirin yanında az da olsa hikâye ve roman çalışmaları yaptıklarını görürüz. Mehmet Celal Venüs (1886) ve Cemile (1886) isminde uzun hikâyeler yazar. Bu çalışmalarda Ahmet Mithat Bey’in etkisini görmek mümkündür. Mehmet Celal birçok roman yazmasına rağmen bu eserlerin popülerliği yalnızca kendi dönemiyle sınırlı kalmıştır. “Ara Nesil” edebiyatçıları içerisinde roman yazarı olarak tanınan kişi Nâbizâde Nâzım’dır. Edebiyatımızda ilk psikolojik roman olarak ünlenen Zehra (1896), Nâbizâde Nâzım’a aittir. “Türk edebiyatında realist-natüralist anlayışa bağlı olarak yazılan ilk romanlardan biri olan Zehra’nın tertibinde Boğaz’ın romantik unsurlarla örülü tasvir ve tanımı, sonra kahramanların mizaç ve yetişme şartları ve ortamları, daha sonra da olay örgüsünün nakli gözetilmiştir.” 340 Zehra’nın yazarı eserini kurgu, tasvir gibi özellikler açısından Ahmet Mithat Bey ile Namık Kemal’i taklit eder. Ama insanın ruh yapısını toplumsal gelişmeler altında tahlil etmesi, insanı beşerî hayattan soyutlamayan bir bakış açısıyla eserini yazması Zehra’yı önemli bir mevkiye yerleştirir.341 338 Ara Nesil mensuplarının önde gelenleri arasında şu isimler zikredilebilir: “Menemenlizâde Mehmet Tahir (1862-1903), Nâbizâde Nâzım (1862/1864-1893), Mehmet Celal (1867-1912), Nigâr Hanım (1862-1918), Mustafa Reşid (1861-1936), Recep Vahyî (1867-1923), Mehmet Ziver, Fazlı Necib (1863-1932), Müstecâbîzâde İsmet (1868-1917), Fatma Âliye Hanım (1862-1936), Abdulhalim Memduh (1866-1905), Makbule Leman Hanım (1865-1898) ve Beşir Fuad (1852-1887).” C. Gariper, a.g.m., s.114. 339 C. Gariper, a.g.m., s.115-119. 340 C. Gariper, a.g.m., s.125. 341 Bkz., C.Kudret, a.g.e., s.156-158. 133 Fatma Makbule Hanım, yazdığı hikâyeleri bazı şiirleriyle birlikte Ma’kes-i Hayal adlı eserinde toplamıştır. Fatma Âliye Hanım ise aşk-evlilik-kıskançlık üçgeninde Muhâdârat (1892) isimli romanını kaleme alır.342 Tanzimat romanının karakteristiğini oluşturan başlıca özellikleri şu başlıklar altında toplamak mümkündür: 1) Tanzimat romanında vaka örgüsü genel itibariyle tarihî olaylardan yahut günlük hayattan alınmıştır. Burada dönem yazarlarının romanı “olan yahut olması muhtemel olayların anlatımı” olarak değerlendirmeleri ve romana eğitici bir görev addetmeleri etkili olur. 2) Şinasi, Namık Kemal, Ahmet Mithat Bey gibi yazarlar sade dili benimserken; Ekrem, Hamit Beyler ağdalı, eski edebiyata meyleden bir dil anlayışını benimserler. Şüphesiz bunda Tanzimat’ın birinci kuşağının halkın içinde Kalemde yetişmesi söz konusuyken, ikinci kuşağın aristokrat tedristen geçmiş, halka ve sorunlarına kulak vermeyen, milletin ve devletin istikbal endişesini çoğu zaman yüreğinde hissetmeyen “tatlı su aydını” görünümünde bulunmaları etkili olmuştur. 3) Tanzimat romanının vaka örgüsünde Osmanlı Cihan Devleti’nin son zamanlarda yaşadığı asayişsizlik, ahlaksızlık, kültürel yozlaşma, kaybedilen savaşların sonucunda yaşanan toprak kaybı ve ekonomik buhran sonucu oluşan zihni yapılanmanın yansımasını görürüz. Devlet yönetiminde ve halkla ilişkilerde vukua gelen karışıklık romanda bireyler arası ilişkilerde karşımıza çıkar. Bu minvalde halayık-sahip ilişkisi, Hıristiyan kadın Türk erkek aşkı, fahişelerle sürdürülen bohem hayat, yanlış batılılaşmaya çekilen dikkat vb. kavramlar 342 C. Gariper, a.g.m., s.124-126. 134 devletin siyasi sahada yaşadığı karışıklığın sosyal hayata yansımasıdır. Bunun yanında cumbaya çıktığında yahut sayfiye yerinde aniden görülen yarene aşık olma vakaları da devletin son baharında yaşadığı geçici, aldatıcı güneş huzmeleri olarak değerlendirilebilir. 4) Tanzimat romanı romantizm, realizm ve natüralizm etkisinde kalmıştır.343 5) Bilhassa Tanzimat’ın ilk dönem sanatçıları romanı toplumun ve devletin uygarlığa yetişebilmesinde bir araç olarak algılarlar.344 2.1.3.2. Servet-i Fünun Dönemi Türk Romanı Tanzimat’ın birinci kuşağı olarak adlandırdığımız Şinasi-Namık KemalZiya Paşa üçlüsünün edebiyatta başlattığı yenilik hamlesi, Hamit-Ekrem-Sezai Mektebi olarak adlandırılan ikinci kuşak mensuplarınca farklı istikamette yoluna devam etmiştir. Namık Kemal’in hürriyet yolunda gür sesi olan edebiyat anlayışı ikinci kuşak mensuplarınca içe dönük, bireysel ama estetik ivme arz eden bir mizaca bürünür. Servet-i Fünun sanatçılarını besleyen anlayış daha çok HamitEkrem-Sezai Mektebi’dir. Dönemin siyasi koşullarıyla birlikte sanatçıların mizacının etkisi toplumun duygularına tercüman olup, devletin istikbali noktasında “dip dalgası” başlatacak bir anlayıştan oldukça uzaktır. Talim-i Edebiyat yazarı Ekrem Bey’in genç edebiyatçılar üzerinde otorite sahibi olmakla birlikte Servet-i Fünun oluşumunun arka planında yer alan bir isimdir. Abes-Muktebes tartışmasından sonra Galatasaray (Mekteb-i Sultani) Lisesi’nden öğrencisi olan Tevfik Fikret’i Servet-i Fünun Dergisi’nin başına getirerek (7 Şubat 343 Bkz. C. Kudret, a.g.e., s.25-28. 344 Bkz. Berna Moran, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, C.I, İletişim Yay., 22. Baskı, İstanbul 2010, s.11. 135 1896) burada yeni bir edebî mahfilin oluşmasını sağlaması Ekrem Bey’in Servet-i Fünun Edebiyatı’nın oluşumundaki etkisini göstermesi açısından önemlidir.345 Servet-i Fünun Edebiyatı mensuplarının romana gösterdikleri teveccüh şiir kadar olmasa da Türk romanının gelişimini hızlandıran, kendileşmesinde ufkunu genişleten bir yapıya sahiptir. “Yazar kadrosunu Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf, Hüseyin Cahit [1874- 1957], Ahmet Hikmet [1870-1927] ve Safveti Ziya’nın [1875-1929] oluşturduğu Servet-i Fünun romanı; aşk, ölüm, kaçış ve yabancılaşma ana izlekleri üzerine kurulur. Dar bir sanatçı kadrosu ve kısa bir zaman dilimini (1896-1901) kapsayan bu dönem; ‘toplumdan kopuk’, ‘içe kapalı’, ‘dar bir çevreye tutuklanmış’ gibi, bazı haklı tespitleri içeren eleştirilere uğramasına rağmen, yenileşme sürecindeki Türk edebiyatını, özellikle anlatı türlerinde yeni ufuklara taşır. Daha önce ezberlenmiş klasik öyküleri anlata anlata öyküleme yeteneğini ve yaratma reflekslerini kaybetme noktasına gelmiş bulunan Türk sanatçıları, estetik bir kaygıyla yeniden metin üretmenin zevkine Servet-i Fünun döneminde ve onun oluşturduğu edebiyat ortamında varmışlardır.” 346 “Türk edebiyatında gerçek roman Servet-i Fünun ile başlar.”347 Halit Ziya Uşaklıgil (1868-1945) hem dönem romanında hem de Türk romanında önemli bir mevkide bulunur. Modern Türk romanını başlatan isimdir. Bu beyanda Maî ve Siyah’ı (1896) Türk romanının olgunlaşan ilk meyvesi olarak kabul etmek mümkündür. Ona keza; “Aşk-ı Memnu (1899) Türk romanının en önemli eserlerinden biridir. Eserin konusu yaşlı bir adamla genç bir kadının evlenmesi ve evdeki genç çapkınla yaşanan yasak aşkın oluşturduğu, sade ve bilinen bir konudur. Ancak eserdeki bütün kişilerin işlenişi, ayrıntıların zenginliği, tasvir ve tahliller bu romanı emsalsiz kılar.” 348 Mehmet Rauf (1875-1931), Halit Ziya’nın teşvikiyle edebiyat dünyasına giren bir yazardır. Eylül (1900) “psikolojik realizmin başlangıcı sayılabilecek bir 345 Ramazan Korkmaz, “Servet-i Fünun Edebiyatı”, Yeni Türk Edebiyatı 1839-2000, Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yay., Ankara 2009, s.131-138. 346 R. Korkmaz, a.g.m., s.157. 347 İ. Enginün, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyete (1839-1923), Dergah Yay., 5. Baskı, İstanbul 2010, s.327. 348 İ. Enginün, a.g.e., s.345-346. 136 eserdir.”349 Cevdet Kudret Eylül’ü “ruh çözümlemesi romanı” olarak kabul eder.350 Servet-i Fünun romanının karakteristiğini oluşturan başlıca özellikleri şu başlıklar altında toplamak mümkündür: 1) Servet-i Fünun dönemi usta romancıların yetişmesi bakımından önemlidir. Dönem romanının en belirgin özelliği yazarlarımızın epik anlatı geleneğinin olay üzerine kurulu yapısından, karakterin ön planda olduğu, karakterin yapısına göre olayın şekillendiği bir yapının benimsenmesidir. Karakter anlayışında vücuda getirilen bu yenilik romanın tekâmül içerisinde olduğu ve romanımızın bireyin iç âlemine inen psikolojik tahlillere yönelmesi açısından sevindiricidir. Zira gerçek benin olduğu iç âlemin romancılarımız tarafından keşfedilmesi romanı farklı mecralara sürükleyecek ve gelişmesine ivme kazandıracaktır. 2) Bu dönem romanında vaka yazarın bakış açısından ziyade karakter merkezli yapıdadır. Yazar kendini gizlemesini bilmiştir. Ayrıca romanda bireyin iç çatışmalarına yer verilerek bireyin toplumsal değerleri fazla da önemsemeyip kendi benini ifade etmesine şahit olunur. Dönem itibariyle geri kalmışlığın, köhneliğin hüküm sürdüğü Doğu kültürüyle modern anlayışın her sahada egemen olduğu Batı kültürü arasında kalan Servet-i Fünun romancıları yaşadıkları kimlik bunalımının menfi tesirlerini beşerî hayata yansıtırlar. Bu yansımanın çarpık ilişkilerini Aşk-ı Memnu’nun Bihter-Behlül-Nihal yahut Eylül’ün Suad-SüreyyaNecip ilişkisinde görmek mümkündür. 3) Servet-i Fünun romancıları realizm ve natüralizm akımlarından etkilenmişlerdir. Bu etki insanın varlığını müstakil oluşturmadığı, genetik 349 Mehmet Törenek 74’ten naklen R. Korkmaz, a.g.m., s.158. 350 Cevdet Kudret, Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman, 1859-1910, C.1, Dünya Yay., İstanbul 2004, s.236- 237 137 yapısının, beşerî çevrenin insana etkilerinin olduğunu telkin eder. Böylelikle romanda var olan karakter ve mekân anlayışı tek yönlü değildir. Bilhassa mekân tasvirlerinde ayrıntının benimsenmesi insanın bu ayrıntıda yaşayan bir canlı olarak görülmesine sebep olur. Bu tasvir anlayışında önceki dönemde eseri süslemek maksadıyla benimsenen gereksiz anlatımlar değil; mekânın, karakterin daha iyi anlaşılabilmesi için gerekli olan tasvirlerdir. 4) Dönem romanında vakaların hâlâ İstanbul’da gerçekleşmesi romanımızın payitaht dışına çıkamadığının göstergesidir. Ayrıca roman karakterlerinin sosyal çevresi aile ile sınırlandırılmıştır. Vaka örgüsü dar bir çerçevede devam eder. Bu durum karakterlere has bazı özelliklerin genetik aktarımla devam etmesine sebep olacak; anne yahut babada görülen davranışların çocuklar tarafından yaşatılmasını sağlayacaktır. Veremden ölen annenin yıllar sonra kızının da aynı hastalıktan ölmesi (Nemide), abartılı hayatı benimseyip, heyecanı farklılıklarda arayan annenin -eleştirdiği halde- kızının da bu karaktere bürünmesi (Aşk-ı Memnu) bu beyandandır. 5) Dönem romanında ilgi çekici bir özellik olarak kızların anneleri, erkeklerin babaları ölmüştür. Bu durum “baba-kız/ anne-oğul” yakınlaşması olarak karşımıza çıkar. 6) Servet-i Fünun romanlarında üç temel yönelim “aşk-kaçış-kötümserlik”tir. 7) Servet-i Fünun sanatçıları edebî dilin “havasa mensup” olması görüşündedirler. Bu durum Tanzimat sanatçılarının “safi Türkçe” anlayışından oldukça uzaktır. Arapça ve Farsçada dahi kullanımı yaygın olmayan kelimeler Fransızca kavramlarla birleştirerek yeni kelime ve kelime grupları ortaya çıkarılır: Karha-i hayat (hayat yarası), Ra’şe-i bâride (soğuk titreyiş)… Bu durum romanda dilin 138 oldukça ağdalı bir yapıya sahip olmasına sebep olur. Bundan dolayıdır ki Halit Ziya Cumhuriyet döneminde eserlerini birkaç defa sadeleştirmek mecburiyetinde kalır. Yeni kavram oluşturma, Türkçenin özne-nesne-yüklem söz dizimi kuralında Fransızcanın etkisiyle değişikliğe gitmeleri dönem sanatçılarının dilde farklılıklar meydana getirerek romanı edebî sahada mümtaz bir yere oturtma gayreti olarak değerlendirilebilir. Romanın dış ve iç özelliklerine dair bu tür yeniliklerin denenmesi romanımızın gelişmesi açısından müspet; dilde sadeliğin, anlaşılırlığın törpülenmesi açısından menfi tesirleri olduğunu kabul etmek gerekir. 351 2.1.3.3. Millî Edebiyat Dönemi Türk Romanı II. Meşrutiyet’in ilanı ile birlikte (1908) ortaya çıkan fikir özgürlüğü sonucu bir takım aydınlar, imparatorluğun yıkılışa doğru giderken son bir ümitle sarıldıkları Türk milliyetçiliği/Türkçülük düşüncesinin edebî sahadaki tezahürü “Yeni Lisan” hareketidir. Millî bir edebiyatın ortaya çıkması için millî bir dile ihtiyaç olduğu Ömer Seyfettin gibi aydınlar tarafından dile getirilir ve aydınlarımızın şarka veya garba doğru gitmeleri yerine öz benliklerinden bir edebiyat vücuda getirmeleri hararetle savunulur. Hülya Argunşah, Millî Edebiyatın tanımını şöyle yapar: “1908 II. Meşrutiyetinin başlattığı dağılma, imparatorluktaki belirsizlik, arka arkaya gelen ve büyük kayıplarla sonuçlanan savaşlar dönemi Türk milliyetçiliğinin doğuşunu ve gelişimini hızlandırmış, nihayet imparatorluktan millî devlete doğru olan değişim kendisini ifade etmek için bir de edebiyat meydana getirmiştir. Bu edebiyat ‘millî edebiyat’ olarak adlandırılır.” 352 351 Bkz., R. Korkmaz, “Servet-i Fünun Edebiyatı”, Yeni Türk Edebiyatı 1839-2000, Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yay., Ankara 2009, s.163-166; Bkz., C. Kudret, a.g.e., s.167-172. 352 Hülya Argunşah, “Millî Edebiyat”, Yeni Türk Edebiyatı 1839-2000, Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yay., Ankara 2009, s.191. 139 Recep Duymaz da Millî Edebiyatı tanımlarken dönemde gerçekleşen sosyal ve siyasi olayların edebiyata tesirini göz önünde bulundur: “(…) Millî Edebiyat, Genç Kalemler Dergisi’nin çıkışıyla başlayan Balkan faciası, Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti’nin hazin yıkılışı, Mondros Mütarekesi’nin imzalanması ve Türk milletinin canını dişine takarak bu topraklarda var olmaya devam etme mücadelesine kalkıştığı acılı yılların edebiyatıdır.” 353 Türk Derneği’nin kurulması (1908) ve Genç Kalemler dergisinin yayınlanmaya başlanması (1911) bu edebî devrin matbuat âleminde yavaş yavaş kendini hissettirdiği önemli adımlardır. Genç Kalemler dergisinin öncüleri Ömer Seyfettin, Ali Canip ve Ziya Gökalp’tir. Ömer Seyfettin derginin Yeni Lisan adındaki baş makalesini yazarak edebiyatta ne yapmak istediklerini ifade eder. Dilde sadeleşmenin gerekliliği, Türkçenin birçok açıdan yeterli bir dil olduğu bu makalenin ana konusudur. Ziya Gökalp (1876-1924), millî düşüncenin oluşturulmasında birçok kişiyi etkileyen bir aydındır. Turancılık düşüncesinden zaman içerisinde daha gerçekçi olan Türk milliyetçiliğine doğru düşüncelerini yenilemesi sadece olayları romantik bakış açısıyla değerlendirmediğini gösterir. Genç Kalemler’de yayınlanan birçok makalesinin yanında Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak (1918) ve Türkçülüğün Esasları (1923) kitaplarında düşüncelerini sistematik bir şekilde ifade eder. Millî Edebiyat devrinin önemli temsilcisi Türk hikâyeciliğinin önemli bir ismi olan Ömer Seyfettin’dir. (1884-1920) Yeni Lisan beyannamesiyle ismini duyurduğu gibi edebiyatımızdaki sarsılmaz yerini yazdığı olay hikâyeleriyle alacaktır. Başını Vermeyen Şehit, Bomba, Kaşağı, Kızılelma 353 Recep Duymaz, Türk Edebiyatı Tarihinde Millî Edebiyat Dönemi (1911-1923), 3F Yayınevi, İstanbul 2008, s.191. 140 Neresi?, Pembe İncili Kaftan gibi hikâyeleriyle tanınır.354 Bu edebî dönemde yetkin eserlerinin Cumhuriyet döneminde verecek olan Halide Edip Adıvar, Refik Halit Karay, Reşat Nuri Güntekin, Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi roman alanında eser yazdıkları görülür. Şiir alanında ise Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem, Faruk Nafiz Çamlıbel, Midhat Cemal Kuntay, Yahya Kemal Beyatlı, Mehmet Akif Ersoy gibi isimler vardır.355 2.1.3.4. Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı Cumhuriyet dönemi Türk romanı imparatorluk anlayışından millî devlete giden süreçte Cumhuriyet ideolojisi çerçevesinde tesis edilen bir edebî dönemdir. Osmanlı Devleti’nin bakiyesi yeni Türk devleti aracılığıyla yazarlarımız dikkatlerini asırlardır Türk milletinin var olma mücadelesi verdiği Anadolu coğrafyasına çevirme imkânı yakalarlar. 356 Kurtuluş Savaşı olarak adlandırdığımız bu var olma mücadelesi sonrasında “(…) Aydınlarımızın hepsinin üzerinde birleştiği bir hedef vardır; o da yeni bir Türk aydınlanmasını oluşturmak.” 357 Anadolu kadim tarih boyunca farklı kültürlere kucak açtığı gibi, bu kültürlerin egemenlik mücadelesi sonucunda ortaya çıkan çatışmalarına da şahit olmuştur. Tarih boyunca devam eden ve gelecekte de devam etmesi muhtemel mücadele anlayışının artık Anadolu’nun alın yazısı durumuna geldiği aşikârdır. 20. asırda bu topraklarda verilen mücadele 1923’te Türkiye Cumhuriyeti’nin 354 Hülya Argunşah, “Millî Edebiyat”, Yeni Türk Edebiyatı 1839-2000, Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yay., Ankara 2009, s.183-222. 355 Bkz., R. Duymaz, a.g.e., s.47-173. 356 Bkz., Osman Gündüz, “Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı”, Yeni Türk Edebiyatı 1839-2000, Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yay., Ankara 2009, s.399. 357 Alemdar Yalçın, Cumhuriyet Dönemi Çağdaş Türk Romanı, 1946-2000, Akçağ Yay., 3. Baskı, Ankara 2011, s.91. 141 kurulmasıyla sonuçlanır. Siyasi açıdan Türk milletinin tarihe yeni bir bağımsızlık destanını hediye etmesi olarak kaydedilen bu mücadelenin en az ilk safhası kadar önemli, edebî kimliği olan ikinci safhası bulunmaktadır. Türk milleti için kutsal istiklal ülküsünün halde ölümsüzleştirilerek istikbale miras bırakılması edebî çalışmalarla mümkün olmuş, yeni tesis edilen devletin sosyal, ekonomik, kültürel hamleleri edebî çalışmalarda kendine yer bulmuştur. Böylelikle Türk aydını dikkatini Dersaadet’ten yoksulluğun, acının, gözyaşının kapısına, Ankara’ya yöneltir. Bu kapının arkası Anadolu’dur. 20. asır itibariyle Yunan mezalimini, Ermeni ihanetini, Fransız, İtalyan, İngiliz işgalini yaşayan mahrum, mazlum ama her daim mağrur olan Anadolu. Bu minvalde Cumhuriyet dönemi Türk romanını hazırlayan evreyi anlayabilmek için 19. asrın son çeyreği ve 20. asrın ilk çeyreği arasındaki siyasi faaliyetleri, Osmanlının son çırpınışlarını ve de Anadolu yarımadasında verilen “kutsal savaşı” idrak edebilmek gerekir. Yazarlarımız millî devlet anlayışının da etkisiyle unutulan yahut onlarca dert arasında bir türlü sıranın kendisine gelmeyip unutulmak zorunda kalan Anadolu’ya bakacaklar; bu toprakların dili olup siyasi, iktisadi, içtimai imara edebî imarla yardım edeceklerdir. Dönem romancıları Tanzimat’ın birinci kuşak yazarlarının başlattığı halka yönelme hamlesini gerçekleştirerek, eserlerinde Anadolu insanı anlatırlar. “Artık geçmişe özgü, toplumdan kopuk, toplum sorunlarıyla bütünleşememiş roman, konularını doğrudan halkın içinden alır. Feminizm, bilgisizlik, kızların/ kadınların okutulması ve eğitilmesi, yozlaşma, Batılılaşma, modernizm gibi Tanzimat’tan beri süregelen birincil izlekler, yerlerini daha güncel ve Cumhuriyet ideolojisiyle uzlaşan yeni insana özgü, yeni değerlere, yeni bakış açılarına ve yeni izleklere bırakırlar.” 358 358 O. Gündüz, a.g.m., s.399-400. 142 Anadolu’da devlet öncülüğünde başlatılan bayındırlık hizmetleri, romancılarımızın da Anadolu’yu keşfeden bir anlayışla bu kervana katılmalarını sağlar. Yeni Türk devletinin millî ülküleri istikametinde başlatılan aydınlanma hamlesi dönem romanlarında, “Cumhuriyet’in yükselen değerleri olan milliyetçilik, uygarlaşma, hurafelere çağdaş değerlere karşı çıkma, ulus olma bilincinin uyandırılması…” 359 gibi ana yönelimler kendine yer bulur. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Amerika-Rusya arasında baş gösteren soğuk savaş ve ülkemizde 27 Mayıs/12 Mart/12 Eylül gibi askeri müdahalelerin yaşanması dönem romanın farklı vaka örgülerinde gelişim seyrini sürdürmesini sağlar. İkinci Dünya Savaşı ile birlikte yaşanan ekonomik buhran neticesinde köyden kente göçün hızlanması, köyün ve köylünün romanda konu alınması bu döneme tesadüf eder. 1946 sonrası dünyanın iki kutbunu teşkil eden Amerika ve Rusya arasındaki üstünlük mücadelesi tarihe “soğuk savaş” olarak girmiştir. İki devlet arasındaki bu mücadele ülkemizde ideolojik buhranların zihinlerde egemen olduğu, vatan evlatlarının kutuplaştığı/kutuplaştırıldığı bir hâl almasına sebep olur. Çok partili siyasi hayata geçiş arzu edilen hoşgörü ortamı yerine çatışmaların yaşandığı bir süreç olarak karşımıza çıkar. “Demokrasi ile gelen çok seslilik, romancılara yeni ufuklar açması beklenirken, bir yanda milliyetçilik akımı ile beslenen geleneksel değerler; öte yanda değişim sürecinin gereği olan çalışanların sorunları, eğitim kurumları, sendikalaşma, emek sermaye ilişkisi, kent insanının geçirdiği sarsıntılar, sosyal hayatın içinde yer alan kadın ve kadının sorunları, geçim kavgası, gecekondu hayatı ve toplu yıkımlar, halktan kopuk aydın, dinin siyaset malzemesi olarak kullanılması, suçlu olarak doğanlar ve suça itilen insanlar, toplumla uzlaşamayanlar… gibi birtakım 359 O. Gündüz, a.g.m., s.400. 143 yeni konular/ sorunlar, ideolojik kutuplaşmalara rağmen romanımızı beslemeye devam eder.”360 Mehmet Önal’ın Yeni Türk Edebiyatı dönemini “En Uzun Asrın Edebiyatı” olarak nitelendirmesi; halen içerisinde bulunduğumuz bu dönemin dinamik, kendini yenileyen, gelişime açık yapısını ifade açısından önemli bir adlandırmadır. Cumhuriyet dönemi Türk romanı Yeni Türk Edebiyatı’nın özünde barındırdığı değişim özelliklerini en iyi yansıtan edebî türdür. Dönem romanlarında farklı ana yönelimlerin kullanılması, verilen eserlerin durağan bir düşüncede ve yapıda olmadığının göstergesidir. Cumhuriyet dönemi Türk romanının hali hazırda ilerleyen, gittikçe genişleyen bir yapıda bulunması hasebiyle edebiyat tarihçileri tarafından dönem; “1923-1950 arası Türk romanı”, “1950-1980 dönemi Türk romanı”, “1980 sonrası Türk romanı” olarak üç bölümde ifade edilir. Detaylı tasnifler yapılmakla birlikte dönemin roman anlayışını ve romanın gelişim evresini ana hatlarıyla ifade edebileceği düşüncesiyle ve çalışmanın sınırlılıkları doğrultusunda bu tasnif kâfi görülmüştür. Tasnif başlıklarında dönem yazarlarının sanat anlayışlarını yansıtan, ün kazanmalarında önemli yeri olan birkaç eser isminin verilip kısaca roman anlayışlarına değinilecektir. 2.1.3.4.1. 1923-1950 Arası Türk Romanı Cumhuriyet dönemi romanının temelinde Halide Edip, Reşat Nuri, Yakup Kadri, Peyami Safa gibi ilk eserlerini Cumhuriyet’ten önce veren isimler bulunur. Bu yazarların bir nevi kuruluculuk görevi ifa ettiklerini söylemek mümkündür. 360 O. Gündüz, a.g.m., s.402. 144 Halide Edip Adıvar’ın (1884-1964) yazarlığı II. Meşrutiyet yıllarına dayanır. Bu dönemde yazdığı romanlar Osmanlıda kadının durumunu ele alan feminist bakış açısıyla yazılmış eserlerdir. Millî Mücadele, Halide Edip’in gerçek kimliğini bulduğu dönüm noktasıdır. Bu süreçte üstlendiği rol “ülkü kadını” vasfıyla açıklanabilir. Halide Edip, cephede onbaşı rütbesiyle hizmet ederken, halkın arasında ve romanlarında mağrur bir “Paşa” gibi hareket eder. Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye (1926) romanları Kuvayı Milliye ruhunu farklı bir deyişle Anadolu’nun dirilişini anlatan kıymetli çalışmalardır. Halide Edip hem mensubu olduğu kültüre hem de Batı medeniyetini çok iyi bilen, millî kimliği aracılığıyla evrensel olabilmenin mümkün olduğunu gösteren, özlenen bir kadın tipidir. Bu minvalde; “Sinekli Bakkal (1935) romanı, hayata daha geniş bir bakış açısından bakarak, mazinin değerlerini yeniden keşfetme ve yaşanan hayatta onların yerini arama çabası olarak yorumlanabilir.” 361 İnci Enginün, Halide Edip ve Yakup Kadri’ye dair şu tespitte bulunur: “Aslında Türk milletinin yaşadığı ateşten günleri sadece yaşamakla kalmayarak kalemiyle tespit eden ve sonraki nesillere bütün canlılığıyla aktarabilen Halide Edip, Yakup Kadri gibi yazarlarımızın varlığı milletimiz için de bir şanstır.” 362 Reşat Nuri Güntekin (1889-1956) tercüme ve tefrika romanları bulunan bir yazardır. Romanlarında hayata ayna tutan, küçük bir ayrıntıyı ustalıkla işleyebilen bir kalemdir. “Köylü, çiftçi, küçük memur ve aydın günlük geçim derdindeyken, bunların kaderiyle meşgul olan öğretmen, doktor, asker gibi meslek mensubu aydınlar hem onlar için geçim derdindedirler, hem de onların hayatında kurtarıcı rol oynarlar. Onların hikâyeleri yazar için Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki imkânsızlıkları ve idealizmi anlatma vasıtası olur.” 363 361 İnci Enginün, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yay., 7. Baskı, İstanbul 2006, s.253-254. 362 İ. Enginün, a.g.e., s.249. 363 İ. Enginün, a.g.e., s.260. 145 Edebî camiada ünlenmesini sağlayan 1922’de yazdığı Çalıkuşu aynı zamanda Cumhuriyet döneminin ilk romanı olma ayrıcalığına sahiptir. Feride karakterinde ülkücü bir öğretmen Anadolu toprağına eğilerek, Anadolu insanının sıkıntılarına ortak olur. Yazarın diğer önemli eseri 1930 yılında yazdığı Yaprak Dökümü’dür. Batılılaşmayı anlamada ve tatbik etmekte karşılaşılan yanlışlar, Türk aile yapısını, beşerî hayatı ne derece yıpratabileceğini eser aracılığıyla okuyucuya aktarılır. Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974) ilk romanı Kiralık Konak’ta (1920) cemiyetin kültürel dokularında var olan menfi değişikliğe dikkat çeker. Bilhassa cemiyet mefhumunun temelini teşkil eden aile kurumunda, çekirdekleşen ailelerin bireyselleşen düşünceleri bu romanda işlenir. Kiralık Konak başka bir deyişle aile mefhumunun çöküşünü anlatan bir romandır. Bu aile ne yazık ki Osmanlı Devleti’nden başkası değildir. Yaban (1932) romanı Ahmet Celal karakterinde Türk aydınının Anadolu’ya olan ‘yaban’lığı üzerinde duran, Anadolu insanını ve onun hayat anlayışını anlamadan anlamlandırma gafleti gösteren ana yönelim üzerine kurulur. Bu hususta Yakup Kadri’nin Anadolu insanına bazen yanlış yerden bakması dolayısıyla yanlış değerlendirmeler yaptığını da belirtmek gerekir. Onun romanları; “İkinci Abdülhamid döneminden çok partili hayata geçtiğimiz 1950’li yıllara kadar yaklaşık seksen yıllık döneminde Türk toplumunun geçirdiği yapısal değişiklikleri, önemli kavşak noktalarını birbirini bütünler biçimde ele almış, eleştirel bir dikkatle incelemiş, kaybolan değerlerin hüznünü verirken, idealist kişileri vasıtasıyla aydınlık Türkiye’nin izlemesi gereken yolu da işaret etmiştir.” 364 Peyami Safa’nın (1899-1961) romanlarında; “Cumhuriyet sonrası meydana gelen köklü değişmeleri tam içine sindirememiş ya da özümseyememiş, yerleşmiş inançları ile yeni değerler arasında bocalayan Türk 364 O. Gündüz, a.g.m., s.410-411. 146 insanının geçirdiği sarsıntıyı ve bu sarsıntı ile birlikte ortaya çıkan çatışmaları işler.” 365 Safa’nın Türk romanı için yenilik olan “bilinç akımı, iç konuşma” gibi teknikleri eserlerinde kullanması romancılığımız açısından onu önemli bir mevkiye getirir. Kendi yaşanmışlıklarını eserlerinde sezdirmeden, ustaca işlemesi romancılığının önemli taraflarından biridir. Fatih Harbiye (1931), Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (1930), Matmazel Noraliya’nın Koltuğu (1939) ve son romanı Yalnızız (1951) Peyami Safa’nın sanat anlayışını aksettiren eserler arasındadır. Yalnızız aydın kişiliğin (Samim) iç âleminin kelimelerde vücut bulmasıdır. “Yalnızız romanının genel yapısı yalan-gerçek, mana-madde, iyi-kötü, ütopyagerçek, duygu-akıl vs. gibi zıt kutuplar üzerine oturmakta ve bu durum, romana ‘felsefi’ bir derinlik kazandırmaktadır.” 366 Osmanlıdan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde bir ailenin içinde bulunduğu olumsuzluklar, buhranlar psikolojik tahlillerle ortaya konulur. Osmanlı kültüründen uzak olan bu aile, Batılı değerlerle yaşamaya devam ederken aslında yalnızlıklarının farkına varamayan bir sürece girdiklerini fark edemezler. Bu eserde Peyami Safa, Türk romanında bir ilk olan Simeranya ismini verdiği düş ülke kavramını kullanmıştır. Refik Halit Karay (1888-1965), Milli Mücadele aleyhinde yazdığı yazılardan dolayı “Yüzellilikler” diye tarihe geçen grup arasındadır. Millî Mücadele yıllarındaki var olma hamlesine destek vermeyen hatta engellemeye çalışan bu grup, savaş kazanıldıktan sonra yurt dışına sürgüne gönderilmiştir. Refik Halit’in uzun yıllar yurt dışında kalması, memleket hasretiyle dolu yüreğinin izlerini eserlerinde görmemizi sağlar. Eserlerinde yalın, canlı, ironili bir anlatımı benimsemiştir. Hikâyelerinde yakaladığı başarılı anlatımı ne yazık ki romanlarına 365 O. Gündüz, a.g.m., s.415. 366 Mehmet Tekin, Romancı Yönüyle Peyami Safa, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1999, s.253. 147 yansıtamamıştır. Yurt dışında bulunan Osmanlı hanedanı ve sürgünde bulunan diğer kişilerin mücadelelerini anlattığı Sürgün (1941) ve ünlenmesinde pay sahibi olan Bugünün Saraylısı (1954) gibi eserleri mevcuttur. Abdülhak Şinasi Hisar (1888-1958) gönlünde beslediği engin mazi özlemiyle eserlerini kaleme alan bir yazardır. Onun eserlerini okurken bir müzede gezercesine canlılığın içerisinde bulunur, maziyle barışık bir mizaca bürünürsünüz. Romanlarında yakın çevresine yer vermesi ve İstanbul kültürünü yansıtan mekânları iyi kullanması ayırt edici özellikleri arasındadır. Aka Gündüz (Enis Öksüz) (1886-1958) yazdığı tezli romanlarda millî asabiyeti ve toplumsal bozuklukları işleyen bir yazardır. Yazar, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni muasır noktaya taşıyacak, inkılapları tatbik edecek gençleri eserlerinde karakter olarak işler. Eserlerinde dağınık bir anlatımı benimsemesi eleştirilen tarafları arasındadır. Hüseyin Rahmi Gürpınar, Tanzimat’ın ikinci döneminde eser vermeye başlayan, bu durumu Cumhuriyet döneminde de sürdüren üretken bir yazardır. Toplumu çok iyi tahlil eden gözlemci bir yapıya sahiptir. Halk edebiyatına dair unsurlara eserlerinde sık sık yer vermesi, roman anlayışının temelinde bulunur. Gürpınar, “avam için edebiyatı” savunması hasebiyle toplumun her kademesinden olan insan eserlerinde kendine yer bulur.367 İnsanların neredeyse iman derecesinde bağlı olduğu batıl itikatları/hurafeleri romanlarında kullandığı pozitivist bakış açısıyla değiştirmeyi amaçlar. Onun toplumsal değerlere karşı takındığı alaycı tavır “popüler halk romancısı” olarak anılmasını sağlamıştır. Bilhassa insanın iç âleminde kadın-erkek ilişkisine, aileye, aşka dair beslenen 367 Mustafa Ayyıldız, Hüseyin Rahmi’nin “halk romancısı” olarak ön plana çıkmasının yersiz bir durum olduğunu, onun halkın özünde beslediği samimi anlayışın neticesi olan saf bakış açısıyla içten içe alay ettiğini belirtir. Bkz., Mustafa Ayyıldız, Roman, Tanım-Tarihçe-Teknik, Akçağ Yay., Ankara 2011, s.71. 148 duyguların Sevda Peşinde (1912) romanında, göründüğünden çok farklı olduğu üzerinde durur. Halide Nusret Zorlutuna (1901-1984) Cumhuriyet’le birlikte bilgisiyle, görgüsüyle Anadolu’yu aydınlatacak irfan ordusunun bir neferidir. Uzun yıllar Anadolu’nun muhtelif yerlerinde babası aracılığıyla bulunması ve Türkçe öğretmenliği yapması, bu toprağın insanını daha yakından tanımasını sağlamış, eserlerinde “meselenin şuuruna eren” hizmet aşıklarını çok güzel işleyebilmiştir. Hatıraları noktasında Benim Küçük Dostlarım (1977) ve Şişli Geceler (1922) önemli eserleri arasındadır. Sâmiha Ayverdi’nin (1905-1993) eserlerinde geçmişin göz kamaştıran Osmanlı medeniyetine taşıdığı derin özlemi ve bu özlem neticesinde oluşan ıstırabı hissetmek mümkündür. Yazar kişiliği yanında memleketin ilim-irfan hayatına nüfuz edebilmek, bu doğrultuda çalışmalar yapabilmek Sâmiha Ayverdi’de mukaddesata bağlılığın tezahürü olarak karşımıza çıkar. Doğu mistisizmini tarihî romanlarıyla çok güzel ifade eder. Mesihpaşa İmamı, İbrahim Efendi Konağı (1964) önemli eserleri arasındadır. İbrahim Efendi Konağı dönem romanları içerisinde önemli yere sahiptir. İbrahim Efendi’nin ölümüyle konağın sahibi kâhya olur. Böylelikle İbrahim Efendi’nin kızları ortada kalır. “İstanbul’da nice örnekleri yaşanmış olan konakların el değiştirmesi romanımızda da işlenmiş, bazılarında konağın çöküşü devletin çöküşü (Kiralık Konak), bazılarında sermayenin el değiştirmesi (Miras) olarak yorumlanmıştır.” 368 Yazar romanlarının dışında, kaleme aldığı tarihî eserleriyle fikir adamı hüviyeti taşıyan bir yazardır.369 368 İ. Enginün, a.g.e., s.292. 369 Bkz., O. Gündüz, a.g.m., s.399-447; İ. Enginün, a.g.e., s.246-294. 149 Memduh Şevket Esendal (1884-1952) daha çok hikâyeleri ile edebiyat dünyasında ünlenen bir yazardır. Yazara romancı vasfını kazandıran ise 1934 yılında yazdığı “otobiyografik karakterli” Ayaşlı ve Kiracıları adlı eseridir. “Türk toplumunun yaklaşık bir asırdır içinde yaşaya geldiği kıymet hükümlerindeki çözülme, bozulma ve yozlaşma vetiresinin 1930’lu yıllarda ferdi, aileyi, dolayısıyla toplumu hangi noktalara sürüklemiş olduğunu dikkatlere sunma gayretlerinin romanıdır. Geçiş dönemi toplumundan alınmış bir kesit üzerinde yoğunlaşan eser, Cumhuriyet Türkiye’sindeki yeniden yapılanma sancılarını sezdirmenin yanında, sağlıklı bir dirilişin vücut bulmakta olduğu müjdesini de bünyesinde taşır.” 370 Cumhuriyet Dönemi Türk romanının 1923-1950 yılları371 arasında yazdıkları eserlerle kendilerinden sonra gelenlere ufuk genişliği sağlayan, Türk romanına yeni ana yönelimler hediye eden temel yazarlar hakkında yukarıda ana hatlarıyla bazı bilgiler aktarıldı. Bu dönemde birçok eser veren oldukça fazla yazarımız bulunmasına rağmen bunlar genel itibariyle yazıldıkları dönemde iltifata mazhar olup romana ana yönelim, vaka gibi hususlarda fazla bir yenilik getiremeyen yazarlardır. “Popüler halk romanı” olarak adlandırdığımız bu eserlerin dönemlerinde geniş bir kitle tarafından takip edilmesini okuyucuda uyandırdığı geçici heveslerin bir yansıması olarak kabul etmek mümkündür. 2.1.3.4.2. 1950-1980 Arası Türk Romanı 1950-1980 yılları arası Türkiye’de çok partili siyasi hayata geçiş (1946, Demokrat Parti’nin iktidara gelişi 1950), 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül gibi askeri müdahalelerin yaşandığı zaman aralığıdır. Siyasi hayatta gerçekleşen bu dönüm noktalarının haricinde, Türkiye’nin Rusya’nın nüfuzundan korunma yolları aradığı, bu suretle Batı’ya daha da yakınlaştığı bir dönemdir. Nitekim Kore 370 İsmail Çetişli, 109’dan naklen O. Gündüz, a.g.m., s.445. 371 1923-1950 yılları arasındaki popüler halk romancıları ve eserleri için bkz., O. Gündüz, a.g.m., s.420-423. 150 Savaşı sonrası Türkiye’nin NATO’ya alınması (1952) Batı yakınlaşmasının fiili yansımalarından biridir. Batı kültürünün yansımaları bedenlerden beyinlere sirayet etmiş, köyden kente göç hareketleri ivme kazanmış ve ortaya gitgide köküne yabancı, ondan uzaklaşan bir Türkiye ve Türk insanı profili çıkmıştır. Türk romanının ilk evrelerinde tercüme ve taklit sonucunda oluşan acemiliği sindiremeden telif eser verme çarpıklığı, 1950-1980 arasında toplumsal hayatta ve insanımızın beyninde kendine yer bulacaktır. Siyasi ve fikri hayatta bu çarpıklıklar vuku bulurken, Türk romancısı 70-80 yıl öncesine nazaran “kendi” olma yolunda özgün çalışmalar ortaya koymaya başlar. Türk romanının kısa sürede geldiği noktada şüphesiz Anadolu coğrafyasının dur durak bilmez mücadeleci yapısı ve Türkiye’de gerşekleşen siyasi hareketlenmelerin büyük payı vardır. Zaman zaman konu bulmakta zorluk çeken Türk romancısı köy romanlarıyla bu sıkıntılı süreci geçmeye çalışmıştır. “Artık Anadolu/taşra/kasaba/köy, tüm sorunlarıyla, sosyo-ekonomik ve sosyokültürel yaşam tarzıyla, feodal düzeniyle yoğun olarak romana girer ve 70’li yıllara kadar romanların birincil kaynağı olur. Çok partili yaşama geçişte ortaya çıkan tıkanıklıklar, sorunlar ve bu sorunların Anadolu’ya taşraya yansıması, iç göç, partizanlık, parti kodamanlarına sırtlarını dayayıp kasaba halkını köylüyü sömüren eşref, dönemin fikir akımlarıyla beslenen ağa-köylü, fabrikatör-işçi, amir-memur arasındaki çatışmalar… dönem romanlarının konularını oluşturur.” 372 1950’li yıllar itibariyle yazarlarımızın köye yönelmesini hazırlayan önemli sebeplerden biri de Köy Enstitüleri’dir. Genel itibariyle Köy Enstitüsü kökenli olan bu yazarlar Cumhuriyet köylüsünün içinde bulunduğu mahrum vaziyeti, bizzat görev yapmak üzere gönderildikleri köylerde, kasabalarda görmeleri, Ankara’da yahut İstanbul’da Anadolu’ya dair anlatılan efsanelerden ziyade daha 372 O. Gündüz, a.g.m., s.448. 151 gerçekçi romanlar yazılmasını sağlar. Bu yazarların eserlerinde köyü ve köylüyü konu edinmelerinin sebebi olarak yetiştikleri ortam olan Köy Enstitüleri’ne bakmak gerekir. Okul yerleşkesi içerisinde meyve bahçelerinin, sebze tarlalarının, ekmek fırınının, kümesin, mandıranın; bunların yanında tiyatro salonlarının, mütevazı müzenin, bu mütevazılığa inat büyüklükte kütüphanenin ve en önemlisi bu imkânlara ruh veren öğretmenlerin bulunması eğitim-öğretim açısından önemli bir yere sahiptir. Bu okulların ortamını kelimelerle ifade etmek çok zor olsa da öğrencilerin nasıl bir eğitim kurumunda yetiştiklerini tahmin edebilmek güç olmasa gerek. Öğrenciliklerinde böyle bir havayı teneffüs eden yazarların eserlerinde Anadolu’ya yer vermeleri, bu toprakların sorunlarını işlemeleri gayet doğal bir durumdur. Bu minvalde köy romanının temelinde Köy Enstitüleri’nin sağladığı fayda daha iyi görülmektedir. Köy romanlarının en büyük eksiği İnci Enginün’ün deyimiyle yazarların “köylüyü fert olarak ele alma[maları], kalıp fikirlerin ardından onları kuklalara çevir[meleridir].”373 Zamanla yazarların “köy edebiyatını” Marksist ideoloji çerçevesinde değerlendirmeleri köy olgusunun, köylünün hayatının sloganlaşan ideolojileri ifade etmede aracı konuma gelmesine sebep olur. 1950-1980 arasında Türk romanının gelişmesinde büyük fayda sağlayan edebî dergilerden bahsetmek gerekir. Bilhassa Servet-i Fünun döneminde edebiyat dergiciliği gelişmeye başlamış, sonraki dönemlerde bu gelişim istikrarlı bir biçimde yoluna devam etmiştir. 1950’li yıllarla birlikte edebiyatçılarımız sadece edebî eser verme uğraşıyla yetinmeyip edebî gelişmelere, yeni kalemlere kapı aralayacak; romanda, hikâyede, şiirde ufuk açacak tartışmalara, tefekkürün ocağı 373 İ. Enginün, a.g.e., s.326. 152 görevini çok iyi ifa eden dergi yayıncılığına önem vermişlerdir. Bu dergilerin bazıları ideolojik kutuplaşmanın sözcüsü gibi hareket etse de Türk edebiyatında zamanla ilmî tartışmaların kalitesini yükseltmeleri açısından edebiyat tarihimizde önemli bir yere sahip olduklarını belirtmek gerekir. Varlık, Akbaba, Dergah, Türk Edebiyatı, Hisar gibi birçok edebî dergi bu dönemde faaliyet göstermeye başlar. Yazar yahut şairlerin birçoğu edebî dünyadaki ilk adımlarını bu dergiler aracılığıyla atma imkânını yakalarlar. Dönemin roman anlayışını yansıtan, romanda farklı yönelimleri deneyen başlıca yazarlar şunlardır: Ahmet Hamdi Tanpınar (1901-1962) Türk romanına kendine has üslubu ve bakış açısıyla farklı bir soluk getiren yazardır. Şairliğindeki üslubu romanlarında şiirsellik olarak kendini hissettirir. Tanpınar yaşadığı dönem itibariyle taraf olmaktan çok taraf olanların iç âlemine, bireyin sorunlarına eğilmesi hasebiyle roman anlayışının farklılığını ortaya koyar. Tanpınar’da millî hasletlere duyarlı yapının oluşmasında hocası Yahya Kemal’in payı yadsınamaz. “Zengin hayal gücü, geniş kültürü, edebiyatın yanı sıra resim, heykel, müzik gibi sanat eserlerini tanıması ve tatması, ayrıca zengin hayal gücünü hiçbir zaman gerçeğin şartlarını unutturacak kadar fantezilerinin emrine vermemesi, sanatının anahtarını teşkil eder.” 374 Huzur (tefrika 1948, 1949), Saatleri Ayarlama Enstitüsü (tefrika 1954, 1962) gibi önemli romanların sahibi olan Tanpınar; Ankara, İstanbul, Bursa, Konya ve Erzurum’u anlattığı Beş Şehir (1946) adlı denemesinde bu alanda da yetkin bir kalem olduğunu ispatlamıştır. Huzur romanının Türk edebiyatının dönüm noktalarından birini teşkil etmesinde Tanpınar’ın geleneğe bağlı anlayışının etkisi büyüktür. 374 İ. Enginün, a.g.e., s.310. 153 “Huzur, romanda insanın, sosyal ve siyasal değişmesinin ve kültür değişmelerinin büyütecinden görünüşüne dayanıyordu. Çünkü Tanpınar, 600 yıllık bir Osmanlı geleneğinden çıkan aydınlarımızın akşamdan sabaha uygarlık ve kültür değiştiremeyeceklerini anlamıştı. Bunun bir bedelinin ve insan üzerindeki etkilerinin ele alınması gerektiğini görmüştü.” 375 1960’lı yıllar Türk romanının “toplumcu-gerçekçi” çizgide ilerlediği bir zamandır. Yazarların eserlerinde toplumsal sorunlara yer vererek olması gereken ideal toplum yapısına dair çıkarımlarda bulundukları görülür. Attila İlhan (1925-2005) toplumcu-gerçekçi çizgideki şiirlerinin yanı sıra romancılığıyla da kendinden söz ettiren bir sanatçıdır. Dil hassasiyeti, millî tarih bilinci gibi mukaddesat içerisinde bulunan mefhumları eserlerinin kurgusunda işlemiş, bu istikamette bir edebiyat anlayışını benimsemiştir. Romanlarında daha çok yakın tarihte gelişen, “(…) Kurtuluş Savaşı’nı, çok partili hayata geçiş ve demokrasideki tıkanmaları, Kore Savaşı gibi yakın tarihimizi derinde sarsan sosyal ve siyasal olayları ele alan tezli romanlarıyla dikkat çeker.” 376 İlhan’ın romanlarında sonu açık bırakma özelliğini eserlerinin genelinde görmek mümkündür. Bu minvalde roman karakterlerinin kendine farklı bir romanda yer bulması Attila İlhan karakteristiği olarak bahsedebileceğimiz bir durumdur. İlk romanı Sokaktaki Adam’dan (1953) son romanı Gazi Paşa’ya (2005) kadar yazdığı romanlar içerisinde bilhassa yakın dönem tarihi olayları konu edindiği Kurtlar Sofrası, Allah’ın Süngüleri gibi romanlar yazarın tarihi romana farklı bir bakış açısı getirdiği eserler arasındadır. Alemdar Yalçın, 1960’lı yılları Türk romanının “kavşak noktası” olarak niteler. Bunun sebebini dünya siyasetinde vuku bulan devletlerarası egemenlik mücadelesi (soğuk savaş) sonucunda ortaya çıkan sosyal, siyasal gelişmeler ve 375 A. Yalçın, a.g.e., s.283. 376 O. Gündüz, a.g.m., s.456. 154 İkinci Dünya Savaşı (1939-1945) sonrasında devletlerin, toplumların 10 yılı aşkın bir süreyi toparlanmak, savaşın izlerini silmek olarak değerlendirilen temel iki başlık altında toparlar.377 Dünyada var olan bu tür siyasi gelişmelerin Türkiye’ye tesiri yukarıda ifade edilen kutuplaşmaları doğurarak Türk romanının ilerlediği mecrada farklı bakış açılarının, farklı duyarlılıkların etkisini sağlar. Bu yıllar Türk romanında köy odaklı yönelimlerin ideolojik bakış açılarıyla yeniden değerlendirilmeye başlandığı bir dönemdir. “(…) Köy konulu romanların genel şablonu üç ayak üzerine oturtulur. Birinci grubu yoksul ve cahil köylüler yani sömürülenler; ikinci grubu, ağa işbirlikçileri imam, muhtar, parti temsilcileri; üçüncü grubu ise bunlarla mücadele eden ya da bu kişilerin yanında yer alan ülkücü öğretmen, çağdaş değerlere inanmış kaymakam/ kasaba doktoru ve bazı bilge köylüler oluşturur.” 378 “Toplumcu-Gerçekçi Bakış” ile eser veren yazarlar “Sosyalist, Marksist, Komünist” ideolojiye bağlıdırlar. Bu yazarlar içerisinde ideolojik yanlılıkla eser verenler olmakla birlikte, Anadolu insanının içerisinde bulunduğu yoksulluk neticesinde oluşan mahrumiyeti insani duyarlılıkla işleyenler de bulunuyor. Kemal Tahir (Demir) (1910-1973) toplum gerçeklerini çok iyi tahlil edip romanlarına yansıtmasını bilmiştir. “Türkiye’nin yaşadığı toplumsal değişim içinde köye ve köylülere özgü sorunlar; kadın-erkek ilişkileri; düğün, dernek, aile düzeni; batıl inançlar, kan davaları; köy içi soyluluk ve üstünlük mücadelesi, köye özgü çıkar çatışmaları, bozulmuş ahilik teşkilatının uzantıları, din ve töre baskısı, cinsel sapkınlıklar, kentteki köy kökenli gurbetçilerin gurbet duygusunu titizlikle işler.” 379 Kemal Tahir’i birçok köy romancısından ayıran onun “köy romanı”nı sadece Cumhuriyet’le sınırlamaması, Tanzimat’a hatta Osmanlının kuruluşuna kadar götürebilmesidir. Esir Şehrin İnsanları (1956), Yorgun Savaşçı (1965), Devlet Ana (1967) önemli eserleri arasındadır. Devlet Ana, Bacıyan-ı Rum, Gaziyan-ı 377 Bkz., A. Yalçın, a.g.e., s.21-23. 378 O. Gündüz, a.g.m., s.461. 379 Hulusi Dosdoğru, 128’den naklen O. Gündüz, s.462. 155 Rum, Abdalan-ı Rum örgütlenmesini Osmanlı Devleti’nin merkezine yerleştiren bir romandır. Orhan Kemal (Mehmet Raşit Öğütçü) (1914-1970) hayatını kazanmak için senaryo da dâhil olmak üzere çok yazan bir kalemdir. Onun romanlarındaki karakterler hayat içerisinde her an karşılaştığımız sıradan kişilerdir. Ortalama gelirin altında olan bu insanlar hayatlarını seyyar satıcılık, dilencilik, boyacılık… yaparak idame ettirirler. Bunun yanında ağa-ırgat ilişkisinde ezilen köylü, patronçalışan ilişkisinde sömürülen işçi Orhan Kemal’in toplumcu-gerçekçi çizgide işlediği karakterlerdir. Vaka örgüsünde devamlı taraftar bir tutum izlemesi eleştirilen tarafıdır. Murtaza (1952) ve Bereketli Topraklar Üzerinde (1954) ön plana çıkan eserleri arasındadır. Bereketli Topraklar Üzerinde üç köylünün iş bulmak için Çukurova’ya gelişlerini ve hayalleri uğrunda çektikleri sıkıntıları konu edinmiştir. Bu sıkıntılar o derece büyüktür ki bu üç kişiden İflahsızın Yusuf haricindekiler hayallerini gerçekleştiremeden öleceklerdir. Yaşar Kemal (Kemal Sadık Göğçeli) (d.1922) eserlerinde masal, destan, halk hikâyeleri gibi sözlü gelenek ürünlerinden oldukça iyi yararlanan bir yazardır. Vakaların Çukurova’ya ait olması romanlarının genelinde karşılaşılan bir durumdur. İnce Memed (1955, muhtelif tarihlere 4 cilt olarak yayımlanır) yazarın tanınan eserleri arasındadır. “İnce Memed, 1955 yılında henüz kitap halinde basılmadan önce Varlık Yayınlarının Roman Armağanını kazanmış, yayımlandıktan sonra ise 23 dile çevrilmiştir.” 380 Yazarın folklorik unsurları çok iyi kullanarak ağalığa, haksızlığa, düzensizliğe başkaldıran İnce Memed karakterinde bir roman kurgusu meydana getirdiğini 380 A. Yalçın, a.g.e., s.135. 156 görürüz. İnce Memed kişiliğinde taşıdığı insani değerlerle diğer eşkıyalardan ayrılır. Onun; Abdi Ağa, Ali Safa Bey gibi toprak ağalarının düzenine açtığı savaş, devlet nezdinde meşruiyeti olmayan bir ilerleme kaydetse de, İnce Memed’in halk tarafından itibar gören bir konuma yükselmesine mani olamamıştır. Bu durumuyla İnce Memed romanı devlet otoritesinin olmadığı yerlerde otorite sahibi olmak isteyen menfi niyetli kimselerin düzen anlayışının sanki halk efsanelerinden çıkıp Çukurova’da mesken tutan, bu topraklara adalet dağıtan eşkıya İnce Memed karakterinde isyan hareketinin tesisi olarak ele alınabilir. İ. Enginün, Kemal’in eserlerinin genelinde benzer karakter ve tabiat unsurlarının anlatıldığını belirttikten sonra şöyle devam eder: “Sanki binlerce sayfayı dolduran tek bir ağa, tek bir eşkıya, tek bir kadın vardır. Halk şairlerini ve hikâyecilerini iyi bilen yazar, yer yer kendisi de şiirli bir dil kullanır. Ancak yine de bütünüyle bu eserler fazla geveze ve roman olarak gevşek bir yapıya sahiptirler. Yazar, en meşhur eseri olan İnce Memed’in kahramanının 1925-1938 arası Toros dağlarında dolaşan eşkıyalardan biri olduğunu eserinde açıklar. Edebiyatımızda öteden beri, fakirin koruyucusu, zorbalık karşısında dağa çıkmış yiğit eşkıya tipi mevcuttur. Yaşar Kemal gelenekte bulunan bu hazır konuyu kullanmıştır.” 381 Samim Kocagöz’ün (1916-1993) romanlarının geneline “köylü-ağa, köylü-idare” çatışması damga vurur. Bunun yanında yörüklerin iskan sorunları, makineleşmeyle birlikte köylünün tutumu ve darbeler dönemini işleyen konular da yazar tarafından işlenmiştir. Kocagöz’ün romanları Söke İlçesi-Menderes Ovası çizgisinde gelişir. Birbirine bağlı olan Bir Çift Öküz, Bir Karış Toprak, Yılan Hikâyesi adlı romanları yerli halk, yörükler ve Balkan göçmenlerinin toprakla olan mücadelesini, ağalık anlayışını, DP-CHP çekişmesinin köylü üzerine yansımasını bu eserlerde işler. Mor Ötesi (1986), Eski Toprak (1988) tanınan eserlerinden birkaçıdır. 381 İ. Enginün, a.g.e., s. 340-341. 157 Kemal Bilbaşar (1910-1983) eserlerinde Yaşar Kemal gibi sözlü gelenek ürünlerinden faydalanması, güçlü doğa tasvirlerine yer vermesi eserlerine hâkim olan yapıdır. “Kemal Bilbaşar’ın romanlarında politik yaklaşım, kendi ifadesi ile masal ve destan dilini kullanarak halka ulaşma amaçtır. Bütün romanlarında ezen-ezilen arasındaki çatışmayı işleyen yazar, kendisini ‘halkın yazarı’ diye niteler.” 382 Bilbaşar’ın tanınmasında önemli bir yere sahip olan Cemo (1966) ve devamı Memo (2 c., 1968-69) adlı eserler Şeyh Sait isyanının yaşandığı dönemde Doğu Anadolu gerçeğini “ağa-köylü, ağa-memur” ilişkisi çerçevesinde anlatan aşk hikâyesi olarak karşımıza çıkar. “Tarih konularına yönelmek, romanın zaman ve mekân ögelerini geçmişe yerleştirmek, romancılarımızın 80 sonrası sıkça başvurduğu bir seçenek. Bir tarih dönemine ya da olayına yeni bir yorum getirmek genellikle çağdaş toplumsal ve siyasal konular karşısında söyleyecek sözü olmayı gerektiriyor.” 383 Cumhuriyet devri Türk edebiyatı tarihî roman bağlamında kıymetli yazarların yetiştiği bir dönemdir. Bu dönemden önce ve sonra birçok yazar tarihî roman yazmıştır. 1950-1980 arası Türk romanı içerisinde konusunu Anadolu’dan almakla birlikte eserlerinde Anadolu insanını birey olarak ele alan yazarlar da bulunuyor. Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas Balıkçısı) (1886-1973) ifade edilen yazarlar arasındadır. Yazdığı tarihi romanların yanında -Uluç Reis (1962), Turgut Reis (1966)- romanda ilk defa balıkçıların dünyasını işleyerek Türk romanına farklı bir ana yönelim hediye etmiştir. Aganta Burina Burinata (1946) Bodrum’da kaldığı dönemde yazdığı bir eserdir. Tarık Buğra (1918-1994) yazdığı romanlarla edebiyatımızın mümtaz yazarları arasında kendine yer edinir. İbiş’in Rüyası (1970), Küçük Ağa (1963), Yağmur 382 İ. Enginün, a.g.e., s.325. 383 Gürsel Aytaç, Çağdaş Türk Romanları Üzerine İncelemeler, Gündoğan Yay., Ankara 1990, s.107. 158 Beklerken (1981) ve son romanı Osmancık (1983) ön plana çıkan eserleri arasındadır. Küçük Ağa, resmi tarih görüşünün dışında Millî Mücadele sonucunda kazanılan zaferde “halk önderleri”nin büyük olduğunu işleyen bir eserdir. Bu beyanda eseri Çolak Salih karakterinde bir milletin dirilişini anlatan destan nazarıyla değerlendirmek mümkündür. Osmancık, Osman Gazi’nin şahsında Osmanlıların oymaktan devlete gelişen süreci tarihi bilgiler ışığında anlatan bir eserdir. Cengiz Dağcı (1920-2011) Türk romanında bahsedilmesi gereken önemli yazarlardan biridir. Kırım Türkü olan Dağcı, edebiyatımızda Yaşar Nabi Nayır ve Ziya Osman Saba’nın ilgisiyle yer edinir ve tanınmaya başlar. Eserlerini Türkiye Türkçesiyle kaleme alması Türkiye’de geniş bir okuyucu kitlesi tarafından takip edilmesini kolaylaştırmıştır. II. Dünya Savaşı’nın öncesinde yahut sonrasında kendisinin de bizzat yaşadığı olayları, savaşta Almanlara esir düşüşü, oradan kaçışı Dağcı’nın hayatının dramatik yönünü oluşturur. Şüphesiz bu dramın katmerleşerek hayatı boyunca devam etmesinde bir daha dönemediği Kırım’a olan özleminin büyük yeri vardır. Şahsında yaşadığı dramlar aslında Kırım Türklerinin Sovyet zulmü altında çektiği acılardır. Dağcı bunları edebî bir üslupla romanlarında işlemesini bilmiştir. Doğup büyüdüğü Kızıltaş köyü Dağcı’nın isteyip elde edemediği, bir türlü kutsal bir beldedir. Yaşarken Kırım’a dönmenin bir türlü mümkün olmaması, ne yazık ki vefatıyla gerçekleşecektir. 1950-1980 yılları ülkemizde ifade edildiği gibi mühim olayların yaşandığı bir zaman dilimidir. Bu durumun romana sunduğu hizmet yadsınamaz. 1970’lerle birlikte sanayileşmenin hız kazanması Türk romancısının dikkatini köyden kente çevirmesini sağlar. Bu yöneliş daha önce kentte ortaya çıkan sosyal dengesizlik 159 çevresinde gelişen bir anlayışı değil, kent insanının bireysel sorunlarını modern roman teknikleriyle işlemeye çalışan bir anlayıştır. Bu yıllarda Türk romanının ana yönelimleri arasında yurtdışına çalışmak için giden işçilerin hayatı, yoğun göçle kentlerde baş gösteren sorunlar, muhtıra ve darbelerle birlikte siyasi görüşlerin iyiden iyiye farklılaşması gibi konular bulunur. Selim İleri (d.1949) bu dönemin önemli yazarları arasında bulunur. Kırık Deniz Kabukları (1993), Cemil Şevket Bey, Aynalı Dolaba İki El Revolver (1997) yazdığı bir çok romandan birkaçıdır. “İstanbullu bir yazar olan Selim İleri yetiştiği dönemin İstanbullularının özlemi içinde yaşar. İstanbul’u çoktan unutulmuş, hayatımızın dışına atılan bir ayrıntıdan hareketle anar ve anlatır. Çocukluğunda evlerinde, dostlarında okuduğu nice dergi sayfasında adına rastladığı, yetiştikten sonra adlarının anılmadığını gördüğü için o yazarlar adına hayıflanan bir aydın olan Selim İleri,nesillerin bu yazarlara borçlarını hissettirmek ister gibi onları yeni baştan yorumlayan romanlar yazmıştır. Böylece 1950’lerin havasında, kaybolmaya başlayan eski zamanların son kalıntılarında sezdiği, gördüğü kişiler, dergiler, evlerin yanı sıra unutulan romancı ve hikâyeciler de onun konuları arasına girer. Sanatçı, anahtar veya aydın romanının örneklerini verirken okuyucu ve seyircinin duygularını da unutmaz.” 384 Bunun yanında bu yıllar kaynağını İslam dini ve Türk kültüründen alan mukaddesat mefhumunun romanda işlendiği, bu alanda yetkin yazarların yetişmeye başladığı bir dönemdir. Nazan Bekiroğlu, İskender Pala, Sadık Yalsızuçanlar bu isimlerden birkaçıdır. Bu yazarların “İslami söylemi” eserlerine taşıyan yazarlardan farkı geleneği alışılmışın dışına çıkıp çağdaş bakış açısıyla, modern roman teknikleriyle ifade edebilme başarılarıdır. Nazan Bekiroğlu (d. 1957) bilim insanı kişiliğinin yanında yazdığı romanlarla da dikkat çeken bir kalemdir. Onun eserlerinde asırlardır anlatılan konular farklı bakış açısı ve şiirsel üslubuyla yeni bir hüviyet kazanır. Yusuf ile Züleyha (2007) 384 İ. Enginün, a.g.e., s.369. 160 romanı aracılığıyla Bekiroğlu, Türk-İslam kültüründe asırlardır anlatılan Hz. Yusuf kıssasına Züleyha’nın penceresinden bakarak ele alır. Lâ Sonsuzluk Hecesi (2009), Nar Ağacı (2013) önemli eserleri arasındadır. İskender Pala’nın (d. 1958) Babil’de Ölüm İstanbul’da Aşk romanı önemli eserleri arasındadır. Yazdığı Şah ve Sultan (2010), Efsane: Bir Barbaros Romanı (2013) gibi tarihî romanlarla dikkat çeker. “İskender Pala, geleneksel kültür malzemelerini yoğunlaştırılmış bir biçimde vermesi bakımından eleştirilebilir olsa da, geçmişi ve geleceği harmanladığı (…) ‘tezli’ romanında bir yandan küçümsenen, aşağılanan eski kültür ile genç kuşağı uzlaştırmağa çalışmış, bir yandan da maddenin tutsağı haline gelmiş olan günümüz insanına geçmişten aydınlık mesajlar ulaştırarak onları kaybettikleri üzerinde düşündürmeyi hedeflemiştir.” 385 Sadık Yalsızuçanlar (d. 1962) yazdığı eserlerle İslami geleneği çağın üslubuyla eserlerine taşır. Yakaza (1992), Kerem ile Aslı (2005) önemli romanları arasındadır. Yalsızuçanlar romanlarının yanında; hikâye, deneme-araştırma, söyleşi ve masal gibi edebî türlerde de eserler vermektedir. 1970’li yıllar “Toplumcu-Marksist Söylem” ile “Ülkücü-milliyetçi Söylem” çerçevesinde eserlerin verilerek 12 Mart ile 12 Eylül’ün roman aracılığıyla sorgulanmasının yapıldığı bir dönemdir. Bu beyanda eser veren başlıca yazarlar şunlardır: Leyla Erbil’in (d. 1931-2013) eserlerinde dikkat çekici husus önyargıların yerine “düşünce ve edebiyatın” birleşimi sonucu çıkan bir anlayışın olmasıdır. Yazdığı eserlerde kadına ve sorunlarına duyarlılıkla eğilmesi, onun sorgulayıcı bir tavır kazanmasına sebep olacaktır. Böylelikle “iç gerçeğin” rahatlıkla ortaya çıkabilmesini sağlar. Tuhaf Bir Kadın (1971), Mektup Aşkları (1988) ve Cüce (2001) önemli eserlerinde birkaçıdır. 385 O. Gündüz, a.g.m., s.494. 161 Mehmet Eroğlu (d. 1948) “Toplumcu-Marksist Söylem”in karakteristiğini yansıtan yazarlardan biridir. Eroğlu, romanlarının her safhasında ideolojik söylemlerden kurtulamasa da toplumsal sorumluluğu edebî üslupla temsil etmesi ve kendini savunamayan yığınların sözcüsü olması eserlerinin geneline hâkimdir. Issızlığın Ortasında romanı 12 Eylül sürecinde yayımlanması engellenmiş ancak 1984’te okuyucuyla buluşabilen bir eserdir. Emine Işınsu (Öksüz) (d. 1936) eserlerinin büyük çoğunluğunda Evlad-ı Fatihan olarak adlandırdığımız Balkan Türklerinin; Bulgaristan, Yunanistan gibi Balkan ülkelerinin korkunç mezalimi altında verdikleri var olma mücadelesini anlatır. Çiçekler Büyür (1978), Azap Toprakları bu minvalde yazılan eserlerdir. 12 Mart/12 Eylül dönemi; Sancı (1974), Canbaz (1982), Kaf Dağı’nın Ardında (1988) gibi romanlarında kendine yer bulur. Alev Alatlı (d. 1944), bireyler üzerinden yola çıkarak eserlerinde toplumsal meselelere temas eden bir yazardır. Eserlerinde derin sosyal değerlendirmelerinin olması ona romancı kimliğinin yanında toplumbilimci vasfı da kazandırır. “Alev Alatlı’nın romanlarında gördüğümüz temel özelliklerden biri, bireysel ve romansal olaylara çağ öteci [postmodern] düşüncenin oluşmasında etken olan hususlardan bakmasıdır. Yazar, 21. yüzyılın yeni bilimlerinin getirdiği [bakış açısını] çok iyi kavramış ve olayları bu [bakış açısında] başarıyla oturtmuştur. Türk edebiyatı için özel bir önem taşımaktadır.” 386 Viva la Muerte (1992), O.K. Musti Türkiye Tamamdır (1994), Schrödinger’in Kedisi/Kâbus, Schrödinger’in Kedisi/Rüya (2001) önemli eserleri arasındadır. 2.1.3.4.3. 1980 Sonrası Türk Romanı 1980’lı yıllar Türk romanında Tanpınar’la başlayan “kendileşme, özgünleşme” hamlesinin Oğuz Atay, Orhan Pamuk, Adalet Ağaoğlu, Pınar Kür, 386 A. Yalçın, a.g.e., s.530. 162 İnci Aral, Mustafa Miyasoğlu gibi yazarlar tarafından “Postmodern” yönelimlerin romanda yer verildiği bir dönemdir. Oğuz Atay, (1934-1977) Türk edebiyatında Peyami Safa’dan sonra daha kapsamlı olarak kullandığı “bilinç akımı” tekniğiyle yazdığı Tutunamayanlar (1972) adlı romanıyla dikkatleri üzerine çeken bir yazardır. “Tutunamayanların konusu, Turgut Özben adındaki bir mühendisin, intihar etmiş arkadaşı Selim’in intihar motifini araştırmak için yaptığı görüşmeler ve burada yaşadığı olaylardan sonra İstanbul’dan bir iş takibi için Ankara’ya gitmek üzere ayrılıp bir daha geri dönmeyişi şeklinde özetlenebilir. Romanda bir anlatıcı figür vardır, ‘yayımlayıcı’ olarak karşımıza çıkan anlatıcı, Turgut Özben’in bıraktığı notları düzenleyen kişidir. Romanın anlatım biçimi, sona eklenen Turgut Özben’in mektubu dışında genellikle üçüncü tekil kişi anlatım. Anlatım tutumu ise çoğunlukla eleştirici, hicivci, alaycı.” 387 “Aydınların çıkmazını işleyen bu roman çevresiyle anlaşamayan, kimselere ‘tutunamayan’ yalnız insanları anlatmaktadır. Bu insanların ‘tutunamayanlar’dan olduklarını anlamaları ancak kendileri üzerinde düşünmekle mümkündür.” 388 Orhan Pamuk’un (d. 1952) ünlenmesinde önemli yere sahip olan Kara Kitap, postmodern ögelerin başarıyla kullanıldığı bir roman olarak ön plana çıkar. “Kara Kitap adına uygun olarak kara bir masalı andırmaktadır. Yazar Şeyh Galip’in Hüsn ü Aşk’ını, kahramanlarının adları başta olmak üzere bazı unsurlarıyla takip ederken bu büyük klasik eserden temelde ayrılır ve eseri sonsuz bir karanlık ve umutsuzluğa gömülür. Hüsn ü Aşk birliğin peşindedir, Kara Kitap ise paramparçadır. Eserin metinlerarası ilişkileri, okuyucuyu da bir serüveni paylaşma çağırır. Ayrıntıların zenginliği ve okuyucuda uyandırdığı zengin çağrışım ağı, eseri günümüz yazarlarındaki etkisiyle Tanpınar’a bağlamaktadır.” 389 Pınar Kür, (d. 1943) eserlerinde kadınların sorunlarına yer vererek, onların özgürlüklerine kavuşabilmesi için her türlü mücadeleye girişebilecek yapıları konu edinir. Yarın Yarın (1976), Asılacak Kadın (1979) yazarın önemli eserleri arasındadır. 387 G. Aytaç, a.g.e., s.184. 388 İ. Enginün, a.g.e., s.351. 389 İ. Enginün, a.g.e., s.374. 163 “Asılacak Kadın, kısaca cahillik, bencillik, bağnazlık, kimsesizlik ve çaresizliğin kıskacındaki bir genç kadının hüzünlü yaşamının öyküsüdür.” 390 Adalet Ağaoğlu (d. 1929) romanda bilinç akışı, iç monolog gibi anlatım tekniklerini kullanarak 1950’lerden günümüze değin beşerî ve siyasi hayatta vukua gelen her olayı romana konu edinen bir kalemdir. Yanlış Batılılaşma sonucu yanlış algılanan modernizmin, ihtilal ortamında yaşanan demokrasi dışı tutumlar, sağ-sol çatışmaları, Avrupa’ya çalışmak için giden işçiler romanlarında işlediği konular arasındadır. Bir Düğün Gecesi (1979) adlı romanı anlatım tekniklerinin ustaca kullanıldığı eserleri arasındadır. Birbirine bağlı olan Ölmeye Yatmak (1973), Bir Düğün Gecesi ve Hayır (1987) romanları 1994 yılında Dar Zamanlar Üçlemesi adı altında tek romanda birleştirilir. Nazlı Eray Türk romanına fantastik gerçeklik olarak tanımladığımız yeni bir yönelimle soluk getiren, bu alanda kıymetli eserler veren yetkin bir kalemdir. Arzu Sapağında İnecek Var (1989), Aşkı Giyinen Adam (2001) gibi eserlerde postmodern ögeleri çok iyi kullanan Eray, okuyucunun fantastik dünyayla irtibatını sağlıyor. Buket Uzuner (d. 1955) de Nazlı Eray gibi okuyucuyu “düşsel ve fantastik” dünyaya götürür. Yazarın Uzun Beyaz Bulut-Gelibolu adlı romanı Çanakkale Savaşı’na iştirak etmiş bir Türk askerinin torunu olduğunu iddia eden Yeni Zelandalı Viki ile yine bu askerin torunu olan Ali Osman ile aralarında geçen aşk hikâyesini iki bakış açısıyla ele alan bir eserdir. Elif Şafak (d. 1971) Pinhan (1997), Mahrem (2000), Bit Palas (2002), Baba ve Piç (2006), Aşk (2009) gibi arka arkaya önemli eserler veren bir kalemdir. 391 390 O. Gündüz, a.g.e., s.523. 391 Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı adlı bölümün hazırlanmasında şu kitaplardan faydalanılmıştır: O. Gündüz, ‘Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı’, Yeni Türk Edebiyatı 1839-2000, Editör: Ramazan Korkmaz, 164 2.1.4. Bir Roman Türü Olarak Tarihî Roman 19. yüzyıl dünyada sadece siyasi alanda değil eğitim-öğretim, edebiyat, kültür, sanat gibi alanlarda da köklü değişimlerin yaşandığı bir zaman dilimidir. İnsanlığın sanayi devrimiyle birlikte içerisine girdiği teknolojik gelişmişliğin farklı alanlara sirayet etmesi bu yüzyılın karakteristiğidir. Edebî sahada yetkin örneklerini veren roman türü, genelden özele inerek tarihî romanda da kendisinden sonraki kurmaca anlayışa örnek teşkil edecek eserlerle literatürde kendinden bahsettirecektir. “Edebiyat tarihçileri ‘tarih romanı’ türünün, tarih bilincinin uyandığı devirlerde ortaya çıktığını saptarlar.” 392 Folklor ve efsanelerden esinlenerek tarihî romanlar yazan Walter Scott, 1814’te kaleme aldığı Waverly romanıyla tarihî romanda bir miladı oluşturur. Şüphesiz Scott’u ve yazdığı eserleri kendinden öncekilerden ayıran temel nokta onun tarihîliğe bakış açısıdır. Eserlerinde sadece tarih yerine tarihîliği de katan yazar, büyük kişileri eserin merkezine koymak yerine halkın içerisinden kahramanlar çıkararak birey merkezli bir kurgu meydana getirmeyi amaçlar. Dünya edebiyatında; Charles Dickens, Goethe, Alexandre Puşkin, Lev N. Tolstoy, Viktor Hugo, Honore de Balzac, Alexandre Dumas gibi yazarlar tarihî romanda önemli eserler verirler. Bu minvalde 19. yüzyıldan başlayarak birçok yazarın kurmacada tarihe yer verdiği görülür. Edebiyatımızda, romanın ilk örnekleri Fransız tesirinde verilir. Tarihî roman bahsinde Ahmet Mithat Efendi’nin A. Dumas’dan etkilenerek kaleme aldığı eserler, tarihle romanı yakınlaştıran adımlar arasındadır. Onun 1871 yılında yayınlanan Yeniçeriler adlı eseri önemlidir. Ömer Türkeş, Grafiker Yay., Ankara 2009, s.399-538; İ. Enginün, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yay., 7. Baskı, İstanbul 2006; A.Yalçın, Cumhuriyet Dönemi Çağdaş Türk Romanı, 1946-2000, Akçağ Yay., 3. Baskı, Ankara 2011 392 Gürsel Aytaç, Çağdaş Türk Romanları Üzerine İncelemeler, Gündoğan Yay., Ankara 1990, s.271. 165 tarihî romanın öğreticilik vasfını işaret ederek bu türün ilk eserini Cezmi olarak ifade eder; “Osmanlı’da tarihî roman türü Namık Kemal’le başlar. Hikâyesi 16. yüzyılda geçen Cezmi (1880) adlı bu roman, ‘Türk değerlerini’ öne çıkarışı ile yalnız geçmişi konu edinen türün ilk örneği olmakla kalmıyor, tarihî romanın millî birlik ve beraberlik şuurunu yayma maksatlı ‘öğretici’ kolunu da başlatıyordu.” 393 Osmanlı Devleti’nde tarihî romanı ele alırken dönem içerisinde devletin geleceğini doğrudan etkileyen siyasî gelişmelerden kurmaca dünyayı ayrı tutmak mümkün gözükmez. II. Meşrutiyet’le birlikte Türk milliyetçiliği ekseninde yazılan tarihî romanlar devletin yıkıma giden süreçte aydınların tepkisi ve çözüm önerileri olarak okunabilir. Millî Mücadele (1919-1923) yıllarını konu alan romanlarıyla Halide Edip, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Aka Gündüz, Müfide Ferit Tek gibi yazarlar ön plana çıkar. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Oğuz Özdeş, Kemal Tahir, Samim Kocagöz, Erol Toy, Tarık Buğra, Bekir Büyükarkın gibi yazarlar tarihî roman alanında önemli eserler verirler. Yakın dönem tarihinde önemli gelişmelerin olması tarihî roman yazımına ivme kazandıran sebepler arasındadır. Cumhuriyetle birlikte tarihî romanın konularını uzak tarihten aldığı görülür. Yeni kurulan devletin siyasi yapılanmasının bir gereği olan bu durum edebiyatçılar tarafından da benimsenmiş ve Osmanlı’dan evvelki Türk tarihi üzerine yoğunlaşılmıştır. “Cumhuriyet’in kuruluşundan 1990’lı yıllara gelinceye kadar tarihî romanlarda Osmanlının ele alınışı bize tarihi romanın dolayısıyla edebiyatın bir ulus oluşturma sürecinin parçası olduğunu gösterdi. Tarihi romanlar bu anlamda 393 A. Ömer Türkeş, “Romana Yazılan Tarih”, Toplum ve Bilim, S. 91, Kış 2001/2001, s.192 Cezmi hakkında değerlendirme için bkz., Hülya Argunşah, “Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Türk Romanı”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Yeni Türk Edebiyatı Tarihi II, C.4, S.8, İstanbul 2006, s.45-47. 166 ulusal bilinci şekillendirmek, ulus-devleti meşru kılmak ve böylelikle de önemli bir toplumsal işlevi yerine getirmek gibi bir görevi üstlenmektedir.”394 Popüler olan bu yazarlardan bazıları şöyledir: Abdullah Ziya Kozanoğlu, M. Turhan Tan, Feridun Fazıl Tülbentçi, H. Nihal Atsız, Nizamettin Tepedenlioğlu, Zuhuri Danışman, Niyazi Ahmet Banoğlu ve Yavuz Bahadıroğlu. 1980’li yıllarla birlikte tarihî romanın niceliksel olarak yükselişi, postmodern edebî anlayışın yazarlarımız tarafından benimsenmesiyle tarihî romanda önemli niteliksel değişikliklere de kapı ararlar. Yazarlarımız tarihe artık farklı noktalardan bakarak yeni kurgular meydana getirirler.395 Bahriye Çeri, “Cumhuriyet Tarihinde Osmanlı Tarihinin Kurgulanışı” adlı çalışmasında; “1990’lı yıllardan önce yazılan romanlarda Osmanlı toplumu, Osmanlı ekonomisi, Osmanlıda kültür ve sanat ya da Osmanlılarda eğitim ve öğretim gibi noktalar ele alınmamıştır. Bu konuların ele alınması ancak 90’lı yıllardan sonra göze çarpacak durumdadır.” 396 diyerek önemli bir tespitte bulunur. Bu tespit, klasik tarihî roman kurgusunda yer bulan zaferin, mağrurluğun ve hamasetin yerine tarihîliğin oluşumunda göz ardı edilen kültürel alt yapıya bir yönelişin olduğunu gösteriyor. Türkiye siyasi hayatının çalkantılı bir geçmişe sahip olması yazarları yakın tarihe de yönelterek askeri darbeler, ülkücü-devrimci çekişmesi, etnik ayrımlar (Kürt, 394 Bahriye Çeri, “Cumhuriyet Tarihinde Osmanlı Tarihinin Kurgulanışı”, Tarih ve Toplum Dergisi, Haziran 2000, C. 33, S. 198, s.369 395 Bahriye Çeri, a.g.m., s.363. 396 Bahriye Çeri, a.g.m., s.365. B. Çeri’nin görüşlerini doğrular mahiyette Y. Bahadıroğlu yazdığı tarihî romanlar hakkında nesnel bir değerlendirmede bulunur. Türk edebiyatında tarihî romanın gelişim seyri bu ifade de bir akademisyen veya bir eleştirmenden ziyade romancının gözüyle aktarılmaktadır: “İlk romanlarımda şimdi kabul ettiğim bir hata var. O da şu: Kılıcın parıltısı gözlerinizi o kadar kamaştırıyor ki, ne güzel sanatlara, ne de medeniyetteki konumlarına girebiliyorsunuz. Çünkü çok büyük zaferler var. Kılıç felaket derecede parlıyor. (…) Askeri parıltılar o kadar çok dikkatimi çekti ki diğer yönlerine bakmadım. Ama aynı askeri parıltı günümüzde çok fazla itibar görmüyor. Bu sefer tarihe biraz daha dingin bir şuurla eğiliyorsunuz. Bir devlete bu kadar büyük zaferler kazandıran yapı ne? diye düşünüyorsunuz. Niye diğer devletler daha büyük ve kalabalıkken başarısız oldular da, bunlar onlara üstünlük sağladı. Hangi saikle? Bu defa toplumu yeniden keşfe çıkıyor, bireyi ele alıyor, derinleştikçe derinleşiyorsunuz. O zaman başarısızlıklarının sebebini daha iyi anlıyorsunuz.” Bkz., Yavuz Bahadıroğlu, “Tarihi Roman İçin Ne Dediler?”, Yağmur Dergisi, S. 7, Nisan-Yağmur-Haziran 2000, s.16. 167 Ermeni, Rum), dini algılayış biçimi gibi birçok konuyu kurmacaya aktarmalarına sebep olur.397 2.1.4.1. Roman mı Tarih mi? Zaman mefhumunun aceleciliğini anlayabilmenin bir yolu da edebî esere eğilmekten geçiyor. Mevzunun aktarılış biçimini, bu aktarımda kullanılan dil, ana has bakış açısının kurmacaya tesiri, kahramanlar, vaka örgüsü gibi içerisinde kurmacaya ait özelliklerin bulunduğu unsurlar okuyucuyu edebî eserin yazıldığı döneme götürür. Günümüzde bayanlarda evlilik yaşının ortalama değerlendirme ile 25-30 yaş arasında doğal bir temayül göstermesi Halide Edip’in Sinekli Bakkal adlı eserindeki kahramanı Cüce Rakım tarafından, “Yirmi biri geçiyorsun değil mi? Bal gibi evde kalmış kız.”398 serzenişiyle evlilik yaşı 1936 yılının Türkiye’sinin gözüyle oldukça farklı değerlendirilir. Buna göre eserin Türkçe birinci baskısının 1936 yılı olduğunu göz önüne alırsak o dönemde 21 yaşın bayanlar için evlenmede çok geç bir dönem olduğu anlaşılıyor. Bu ve benzeri örnekler zamanın ruhunun edebî eserde saklı olduğunu ve zamanı edebî eserden okuyabilmenin mümkünlüğünü ifade eder. Vakıaya tarihî roman penceresinden bakılacak olursa tarihî roman yazarının bugünün algısıyla tarihîlikteki399 cevelanına şahit oluruz. 397 Bu bölümün yazılmasında şu kaynaklardan yararlanılmıştır: A. Ömer Türkeş, a.g.m., s.166-212 ve Turgut Göğebakan, a.g.e. Ayrıca Türk edebiyatında bu türde dönemlere göre eser veren yazarlar için bkz., S. Dilek Yalçın-Çelik, Yeni Tarihselcilik Kuramı ve Türk Edebiyatında Postmodern Tarih Romanları, Akçağ Yay., Ankara 2005, s.61-84. 398 Halide Edip Adıvar, Sinekli Bakkal, Can Yay., 6. Baskı, İstanbul 2009, s.291. 399 K. Jenkins, “Tarihin geçmişle ilgili bir söylem fakat ondan kesinlikle farklı olduğu[nu]” ifade ederken bir hakikate yöneliyor. Her geçmiş tarih değildir, olamaz da. Hatta tarih kelimesinin çoğu zaman sadece geçmişi çağrıştırması, yaşanmışlığı kuşatmaktan aciz kalması bizi “tarihîlik” kavramını kullanmamıza yöneltti. Konumuz itibarı ile Yavuz Han dönemi sadece tarih değil, Osmanlı Devleti’nin klasik döneminde “imparatorluk” vasfının katileştiği girift tarihîlikle doludur. Bu nazarla tarihî roman yazarı eserine salt tarihi değil tarihîliği konu eder. Keith Jenkins, Tarihi Yeniden Düşünürken, çev., Ayhan Şahin, Birleşik Yay., Ankara 2011, s.28 vd. 168 Yazar tarihîliği bugüne taşır, bugünde yeniden şekillendirir ve bu üretimi umumi beğeniye sunar. Bu sunuş bazen bir “tarihî dekor” bazen geçmiş ile hesaplaşma, bazen de itibarî metne öğreticilik vasfının yüklenerek fikirlerin aktarımında araç olarak kullanılır. Tarihî roman yazarı geçmiş zamanın (tarihîlik) ruhunu hâlin ruhu ile evlendirir. Ortaya çıkan yeni rol ne tamamen geçmiş ne de bugündür. Zira vaka geçmişe ait olsa da algı bugünün izlerini taşır. Bir bakıma tarihî romana; yazarın yaşadığı dönem algısının “bilinci”, tarihiliğin de “bilinçaltı”nı teşkil etmesi doğrultusunda bakılırsa bilinç ile bilinçaltının tarihî romanda vücut bulması gerçekleşir. Burada tarihî roman yazarına düşen görev geçmiş ile bugün arasında aktarıcılık vazifesini üstlenmesidir. Bu vazifede kurmaca idrak gözden kaçırılmamalıdır. Tarihî roman yazarını dün-bugün-gelecek arasında kurmaca idrakle mekik dokuyan modern zaman postacısına benzetmek kabildir. Onun çantasında tarihçiler tarafından yorumlanan ve tarih niteliği kazanmış belgeler vardır. O bu belgeleri zamanın algısının belirgin olduğu kendi kurmaca dünyasında, kendi yetenekleri ve dünya görüşü çerçevesinde tarihçinin nüfuz etmediği yahut edemeyeceği noktalara da girerek tekrar yorumlar ve “tarihî roman” adı altında adrese ulaşmasını sağlar. Tarihin romana konu olurken “dil ve anlatım zevki”nin önemini Yahya Akengin şöyle ifade eder: “Edebiyat eserleri bir kültür birikiminden beslendiği ölçüde değer kazanır. Bu kültürün önemli sütunlarından biri tarihtir. Ne var ki edebiyat ürünlerinin görevinin tarihi anlatmak değil, yansıtmak olduğunu da unutmamak gerekiyor. Anlatma ile yansıtmanın hem yol ayrımını hem yol kesişmesini tayin edici unsur ise estetik ögeler olmalıdır. Estetik ögelerden biri de dil ve anlatım zevki olsa gerek.” 400 400 Yahya Akengin, “Edebiyatla Tarihin Akrabalığı”, Bizim Külliye Dergisi, S. 60 (Haziran-TemmuzAğustos), Ankara 2014, s.32. 169 Tarihî belgenin roman olarak okura ulaşmasını “tarihî roman şablonu” ile şu şekilde ifade edebiliriz: Şekil 2.1. Tarihî Belge Yazar Tarihi Belgenin Kurmacaya Aktarımı(Roman) Okur Tarihî şahsiyetler tarihte dönüm noktası olarak adlandırdığımız olaylarla tarihe yön veren kişilerdir. Aslında tarihî olaylar tarihî şahsiyeti yaratıyor; tarihî şahsiyetler ise tarihe yön veriyor demek mümkündür. İstanbul gibi tarihî bir olgu olmadan onun Fatih’inin oluşmasını beklemek imkânsızdır. Aynı şekilde Fatih’in İstanbul’u fethiyle tarihin seyrini değiştirdiği gibi. Bu durumda tarihîliğin ve tarihî şahsiyetin giriftlikte var olan tamamlayıcılığının yazar tarafından esere aktarılması kaçınılmaz oluyor. Yazar tarihî şahsiyeti ön plan çıkarırken onu var eden zamanı, tarihîliği göz önünde bulundurmalıdır. Tarihîliğin vücut bulduğu olaylar tarihî şahsiyetin üzerinde seyrü sefer eylediği kadim bir kilimdir. Bu kilim olmadan tarihî şahsiyetin zemini olmayan bir kurguda yürütülmek istenmesi eserin eksik yanlarından olacaktır. G. Lukacs’ın tarihî romanı, “(…) XIX. yüzyıl başında, Napolyon’un yenilgiye uğradığı dönemde ortaya çık[arması]”401 durumunu tarihî roman kuramının temelinde bulunan “tarihîlik” kavramıyla açıklayabiliriz. XVII. veya XVIII. yüzyılın tarihî romanlarında tarihin sadece bir dekordan ibaret alınarak kronolojik bir dizgi kabul edilmesi anlayışı Scott ile birlikte değişmeye başlayacaktır. Scott, Lukacs’ın deyimiyle tarihsel unsuru 401 G. Lukacs tarihî romanın başlangıcı olarak W. Scott’un 1814’te yayımlanan Waverley romanı olduğunu belirtir. Scott, Lukacs’ın da defalarca belirttiği üzere klasik tarihî anlatıda yer alan tarihî şahsiyet merkezinde yazılan eserler kaleme almamıştır. Tarihî şahsiyetler tarihîliğin aktarılmasında çoğu zaman birer yan karakter olarak kalırlar. Burada Scott’un tarihi romanın miladı olarak başlatmanın temel nedeni olarak gösterirken onun salt tarihî bilgiyi belgeden devşirerek kurmacaya aktarmasında aramamak lazım. Bir nevi Scott, modern roman anlayışını tarihîliğin kurmaca metin haline getirilmesinde kullanır. 170 romanın merkezine alarak buradan tarihe ait özellikleri edebî ölçütlerde türetir. Bir nevi Scott’la başlayan tarihî roman türü tarihîliğin vurgusudur.402 Tarihî romana tarihilik zemini hazırlayan Napolyon’un yenilgisi, Fransız Devrimi sonucunda Avrupa’yı saran “iktisadi-siyasi değişmeler” Scott tarafından tarihî romanın düşünsel temelinin atılmasını sağlıyordu.403 Lukacs’a göre tarihî romanı var eden iki olgudan birisinin tarihîlik diğerinin ise bu olguya zemin hazırlayan zamana ait düşünce eylemi olarak ifade edebiliriz. “Roman mı tarih mi?” sorusunun cevabını bulmak zor gözükse de “tarihî roman” diyerek mevzuya devam ediyoruz. 2.1.4.2. Neden Tarihî Roman? “İnsan neden tarihi roman okur?” sorusunun “İnsan neden okuma ihtiyacı duyar?” biçiminde tashihinin yapılarak amaç doğrultusunda cevaplarının tasnifi bizi daha genel bir yargıya götürebilir. Cevabın şüphesiz medeniyet tarihi eksenli bir açıklamayla mümkün olacağı düşüncesiyle soruyu daha kısıtlı bir alanda soruyoruz. İnsanın var oluşunun bir gereği olarak kendini, çevresini, yaşadığı ve yaşanması muhtemel olayları anlama ve anlamlandırma çabası insanoğlunu üretim sonunda gerçekleşen aydınlanmaya götürmüştür. Bu süreçte okuyan ve yazan insan aslında bir taraftan da kendi tarihini oluşturmuş, benliğine tarihî duyguların asla özünden ayrılmayacak nüvelerini yerleştirmiştir. Bilhassa Türk kültüründe yoğun olarak bulunan Gazavatname, Menakıbname, Fütüvetname, cönk, kahramanlık destanları gibi sözlü ve yazılı kültür ürünlerinin edebiyatımızda 402 György Lukacs, Tarihsel Roman, çev., İsmail Doğan, Epos Yay., Ankara 2010, s.21. 403 G. Lukacs, a.g.e., s.35. 171 önemli bir yerde bulunması bireyin soyutlanamayacak biçimde tarih şuuru içerisinde yetişmesini sağlar. Bu durum, bireyin hayatının her döneminde benliğinin derin köklerine giden yolda -özelde tarihî roman olmak üzere- edebî türlerin bu serüvene eşlik ettiğini görürüz. Bu birlikteliği insanı tarih denen olgunun yaratıcısı olmasında ve bu olgunun vazgeçilmez bir parçası bulunmasında aramak gerekir. Hâl böyle iken insanın edebî eserler içerisinde epik şiire, sözlü gelenek türlerine ve tarihî romana her dönemde rağbet göstermesinin sebeplerinden birini özde yatan “tarihîlikte” aramak gerektiğini düşünüyoruz. Hegel’in tarih için “bir ulus ve onun ulusal psikolojisi” ve “halkın ruhu” 404 tabirlerini kullanması tarihin bir milletin hayatından, düşünce dünyasından dışlanamayarak sadece edebiyata değil, bütün sanat dallarına tesir eden bir hüviyetinin olduğunun altını çiziyor. Tarihî romanın bir nevi kendimizi hatırlamak anlamına geldiği düşüncesiyle,405 insanı tarih olgusunun merkezine yerleştirerek sorumuzun cevabını şu alt başlıklar altında ifade edebiliriz: a) İnsanın içinde yatan geçmiş merakı ve kendini anlamlandırabilme isteği: Bu durum anı her haliyle yaşayan ve bu anda yaptığı işlerle geleceğe yön vermeye çalışan insanda engellenemez bir şekilde geçmiş muhasebesine sebep olur. Onu keşfetme serüveni bir bakıma geçmişi aydınlatma isteğine dönüşür. Bu isteğin göz alıcı soruları “geçmişi anlamlandırma” sorularıdır. R. G. Collingwood’un “Tarih ne içindir?” sorusuna verdiği cevap “Tarihî roman ne için okunur?” sorusunun cevabıyla büyük ölçüde örtüşmektedir: 404 Hegel’den naklen, Harvey Seymour Gross, “Tarihin Anlamı”, Argos Dergisi, Kasım 1988, S.3, s.172. 405 Mahir Adıbeş’in “Kendimizi unutarak romanımızı yazamayız.” sözünden mülhemdir. Bkz., Mahir Adıbeş, “Romanın Ruhu ya da Sadece Roman”, Türk Yurdu Dergisi, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs-Haziran 2000, C.20, S.153-154, s.34. 172 “Benim yanıtım, tarihin insanın kendine ilişkin bilgisi ‘için’ olduğu. Kendini bilmesinin insan için önemli olduğu düşünülür genellikle: Kendini bilme burada salt kendi kişisel özelliklerini, onu öteki insanlardan ayıran şeyleri bilme değil, insan olarak yapısını bilme demektir. Kendinizi bilmeniz, ilk olarak bir insan olmanın ne demek olduğunu bilmeniz, ikinci olarak, olduğunuz insan olmanın ne demek olduğunu bilmeniz, üçüncü olarak, olduğunuz insan olmanın ve başka biri olmamanın ne demek olduğunu bilmeniz anlamına gelir. Kendinizi bilmeniz ne yapabileceğinizi bilmeniz anlamına gelir; kimse ne yapabileceğini denemeden bilmediği için de, insanın ne yapabileceği konusundaki tek ipucu ne yaptığıdır. Öyleyse tarihin değeri bize insanın ne yaptığını, böylece insanın ne olduğunu öğretmesidir.”406 Tarihî roman sadece öğretici bir tür değildir. İnsandaki merak duygusunu uyandırarak öğrenmeye yani tarihi asli kaynaklarından keşfetmeye giden yolda bir dürtü görevi üstlenir. Collingwood’un “Her şeyi bilmeyi arzulayan insan, kendini bilmeyi arzular.”407 sözü tam da bu merak duygusunun özünü işaret eder. Bugünün penceresinden gizem olarak görülen tarihi; bilimin ciddi, kurallara dayalı bakış açısındansa tarihî romanın kurmaca dünyasın nazarıyla değerlendirmek insana daha cazip gelmiştir. Tarihî roman bir nevi bireyin heyecanlarının romanıdır. Bilinmeyen ama her zaman bilinmek dürtüsüyle insanı güdüleyen heyecanlar merağa giden yolun da hazırlayıcılarıdır. Sadık Tural; “İnsanın heyecanları, meraklarıyla doğru orantılıdır. İnsan bilinmeze, örtülüye, gizlenene karşı heyecanlı bir yaklaşım ve öğrenme eğilimi içindedir.” 408 der. Yavuz Han’ın tek oğlunun olup olmadığı, küpe takıp takmadığı, Şah İsmail ile karşılıklı yazılan mektuplar, sekiz yıla sığdırılan büyük başarılar, yazarın kurmaca dünyasında yeni bir kimlik kazanarak okuyucunun heyecanlarının ve döneme ait merakın hizmetine sunulur. 406 R. G. Collingwood, Tarih Tasarımı, çev. Kurtuluş Dinçer, Doğu Batı Yay., 5. Baskı, İstanbul 2013, s.43- 44. 407 Collingwood, a.g.e., s.262. 408 Sadık Tural, Edebiyat Bilimine Katkılar I, Yeni Avrasya Yay., 2. Baskı, Ankara 2004, s.152. 173 b) Zamanın İçinde Var Olma: Hemen hemen bütün edebî türlerde zaman kavramının vazgeçilmezliğinden bahsetmek mümkündür. Özellikle romanı meydana getiren önemli bir sac ayağının “zaman” olduğu hakikat olarak düşünülürse yazar, kurgu dünyasını ya bir zamana hapsedecek ya da zamanlar arasında sıçrama yaparak inşasını tamamlayacaktır. Bu sıçrayış yazarın romanı kurgularken kronolojik bir anlatıyı tercih etmektense “zaman algısı”nı kronolojinin dışına çıkarmasıyla mümkün olur. Tarihî bilgide olayın sonucunun bilinmesi heyecanı törpülerken, edebî eserde yazarın zaman kurgusu heyecanı daima ayakta tutabilir. C. Plisnier, “okuyucu zamanın aktığını hissetmeli” 409 derken genel olarak romanda okuyucunun zamanın içinde, zamandan ayrı düşünülemeyecek bir tarzda eserle bütünleşmesini işaret eder. Zaman kavramında okuyucu ile sağlanacak bütünleşme okuyucunun kendiliğinden eserin bir parçası olmasını sağlayacak, esere okunduğu zamanda hayatilik kazandıracaktır. Tarihîliğin zaman üzerinde anlamlandırıldığı ve kurmacaya bu şekilde dâhil edildiği tarihî romanda okuyucu zamanın içine çekilerek, zaman akışının ve vakanın bir parçası olacaktır. Tarihîliğin seyyahı olan tarihî roman yazarı bu özelliğiyle zamanın akışını eserinde en iyi hissettiren konumda bulunmalıdır. Tarihî roman okuyucunun zamana üstten baktığı bir kurgu alanıdır. Olayların neden-sonuç bağlamı içerisinde gelişim seyirlerini ve bu seyrin sonucunu bilmek okuyucuda mutluluğu sağlar. Okuyucunun -hayal dünyasının dışında- esere daha doğrusu tarihî vakaya müdahale etme şansı yoktur. Süleyman Han’ı anlatan bir eserde belki Şehzade Mustafa’nın idam edilmemesi veya 409 Charles Plisnier, Roman Üzerine Düşünceler, çev. Hilmi Uçan, Hece Yay., Ankara 2003, s.30. 174 Hürrem Sultan’ın devlet yönetiminde etkin olmaması okuyucu tarafından düşünülebilir. İşte buradaki serbestliği okuyucu, Süleyman Han dönemine kendi kurgu penceresinden bakan bir yazarın eserini tercih ederek isteklerinin, heyecanlarının muhatabını bulabilir. Tarihî romanda vakayı farklı gözlerle edebî metin haline getirme işlemi okuyucuya serbestlik kazandıran bir zenginliktir. Artık zamana üstten bakan kişi zamanda cevelana devam ederken kısıtlı da olsa tarihî gerçekler karşısındaki isteklerine de cevap bulabilecektir. Zaman kavramında tarihî roman yazarına düşen en büyük görev, yaşanan ve biten tarihîliğin kadimleştirdiği tik tak seslerinin yankısına anda tekrar hayatilik vererek vakanın ölümsüzlüğünü imlemektir. c) “Tarihi öğretmek ve yeniden canlandırmak” 410: Hugo Aust’un dile getirdiği bu düşünceler tarihe “öğreticilik” vazifesini yüklemekle birlikte, tarihin öğreticilik vasfından aldığı güçle toplumsal cereyan meydana getirebilme yönünü de gösteriyor. Türk edebiyatı dairesi içerisinde olayı Mustafa Necati Sepetçioğlu’nun 12 ciltten mürekkep “Dünkü Türkiye” dizisindeki tarihî kitapları aracılığıyla ele alabiliriz. Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan İstanbul’un fethine kadar geçen süreci bir tarih kitabı öğreticiliğinde edebî üsluptan da vazgeçmeyecek şekilde anlatan dizi, aynı şekilde okuyucunun mensubu olduğu milletin geçmişteki başarılarına gıpta ile bakmasını ve o günlerin tekrar tesisi yolunda düşünsel bazda olsa dahi bir üretime geçmesini sağlayabilir. 410 Hugo Aust, 1’den naklen, Turgut Göğebakan, Tarihsel Roman Üzerine, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.53- 54. Tarihî romanlar veya tarihî kısa hikâyeler yetişkinlerden ziyade çocuklar ve ergenler için de tercih edilmektedir. Özellikle resimli tarihî romanların tarih bincinin küçük yaşlarda verilmesi ve aidiyet duygusunun geliştirilebilmesi hususunda etkili olduğu görülmektedir. Ergenlik çağındaki gençlere “rol model” olabilecek tarihî kişiliklerin bu romanlar aracılığıyla verilmesi tarihî romanın eğitici işlevini de gösterir. Bu hususta ayrıntılı bilgi için bkz., Ahmet Şimşek, “Tarihsel Romanın Eğitimsel İşlevi”, Bilig, S.37, Bahar 2006, s.65-80. 175 Aust’un tarihî romanın işlevleri arasında yer verdiği “eğlendirmek” olgusu edebî eserin doğasını tamamlayan parçalar arasındadır. Eğlendirmek yahut düşündürmek sadece tarihî romana ait bir özellik değil, bütün edebî türlerde var olan olgular arasındadır. Tarih milletlerin hareket noktasıdır. Bir millet, tarihinin derinliği kadar medeniyette söz söyleyebilme hakkını elde eder. Yazar bu sözün geçmişteki geçerliliklerini geçmişe öykünen okuyucunun dikkatine sunar. Tarihî romanın her dönemde popülerliğini muhafaza etmesi bu nazarla değerlendirilebilir. Bir milletin ortak rüyayı görmesinde tarihî hafızanın canlandırılışı o millete yeni bir iman hamlesi aşılayacaktır. Bu minvalde tarihî romanın tarihi öğretirken onu canlandırmak vazifesi yazarın eser aracılığıyla zamanı yeniden kurgulayarak zembereği gelecekte bir vakte kurması anlamındadır. “Tarihi öğretmek ve yeniden” canlandırmak isteyen yazar, millî kimliğin kurulmasında tarihî romanın yönlendirici konumundan faydalanır. Nitekim, Millî Mücadele yıllarını konu alan romanlarda “kaba bir romantizmle” emperyalist güçler olarak nitelendirdiğimiz devletlerle yapılan var olma mücadelesi ele alınır.411 Verilen mücadelenin edebî sahada ifadesi hem dönem itibarıyla elde edilen zaferin ve çekilen acıların kişiler tarafından daha iyi hissedilmesini sağlarken, gelecek kuşaklara hafızanın edebî üslupla aktarılmasına da aracı olmaktadır. Mehmed Niyazi, tarih kitabıyla tarihin romanlaştırılmasına kurgunun gerçekliği boyutundan bakarak şöyle der: “Tarih kitapları kuru olur; bilgiye dayandığı için okunması güçlük arz eder. Roman ise atmosfer oluşturur; her seviyede kültürlü insan o atmosferi zevkle solur; tabii herkes dağarcığındakine göre pay alır. Fakat bundan ciddi bir sonuç elde edebilmek için yazılanlar gerçeği aksettirmelidir. Tarihî roman portakalı 411 Osman Gündüz, “Yakın Dönem Tarihsel Romanlarda Çatışma Alanları ve Tarihsel Romanların ‘Ulusal Kimlik’ Edinmedeki Rolü”, Atatürk Üniversitesi TAED, S.35, 2007, s.135-156. 176 andırır; kimse vitamin almak için portakal yemez; ama portakalı yerken onu alır. Tarihî romanı kimse bilgi edinmek amacıyla okumaz; o atmosferi solumak için okur.” 412 Edebî eser köklü bir nazariye ve kültür birikimine sahip oldukça her dönemde klasik sınıfına girecek veriler ile okuyucunun karşısına çıkar. Türk şiirinin ve hikâyesinin her zaman dünya ölçeğinde emsalleri ile boy ölçüşebilecek bir konumda bulunmasını eleştirmenler ve edebiyat tarihçileri şiir geleneğimizin köklü bir geçmişe dayanmasını, hikâyelerimizin ise sözlü gelenek ürünlerinden (meddah, mesnevi, halk hikâyesi) beslenmesine bağlarlar.413 Türk şiiri ve hikâyesi için yapılan olumlu değerlendirmeler Türk romanı mevzu bahis olduğunda romanımızın kendisi olamadığı, kendi mecrasına giremediği üzerinde yoğunlaşır. Peki “kendi olamamak” veya “kendi mecrasında” bulunmamak ne anlama geliyor? Belirtildiği üzere edebî eser geçmişinden aldığı güç ve kültür birikimi ile yetkinlik vasfını kazanır. Bir milletin kültürünün önemli bir parçası olan “dil ve tarih” kavramları sanatçı muhayyilesinde işlenerek dikkatlere sunulur. Yaratma gücünü kendi varlığının temelinde bulunan dilinden ve tarihinden alan yazar “kendi mecrasına” girmiş kendi olma yolunda ilerlemeye başlamıştır. Bu görüş kesinlikle evrenselin göz ardı edilebileceği anlamına gelmemelidir. Kendini anlayan sanatçı, varlığını vücuda getireceği edebî eserle evrenselleştirecek ve kendini evrenselin dikkatine sunacaktır. Burada tarihin genel anlamda sanatçıya özel anlamda yazara şiir ve hikâyede var olan hafızaya benzer bir yapıyı sunması yazarın bu alana eğilmesini elzem kılmaktadır. Bir bakıma tarihî roman yazarı, tarihîliğe dikkatini yönelterek kendi olma mecrasına ilk adımını atmaktadır. Bu 412 Mehmed Niyazi, “Tarihî Roman”, Zaman Gazetesi, 11.06.2012 413 Durali Yılmaz, Roman Sanatı ve Toplum, Kesit Yay., İstanbul 2011, s.25. 177 adım tarihî romanda kişinin ön plana çıkarılmasından ziyade tarihî olayın gerçekleşmesine zemin hazırlayan “düşünce eylemine” yazarın yönelmesiyle tamamlanma imkânı yakalayacaktır. Tarihî eylemlerin uzun, yorucu, çok başlı etmenlerin etkisinde gelişen bir tetkik süreci sonucunda fiiliyata geçtiği göz önünde bulundurulursa, yazarın salt tarihî bilgiden uzaklaşarak eserini kurmaca bakış ve bilgi harmanlamasında inşa edeceği zemine geçişi sağlanmış olur. Ayrıca yazarın tarihe yönelmesi; Yılmaz’ın Türk romanının devamlı suretle sendelemesine delil olarak gösterdiği en büyük nedenin Türk insanında özlem, bunalım ve kendisiyle bir iç hesaplaşmanın olmamasına bağlaması414, 21. asır Türk romanında tespit edilen eksikliklerin en azından tarihî roman alanında giderilebileceği durumunu gösteriyor. ç) Her öğreti yeni sancılara gebedir: D. Yılmaz, yazmayı bir sancı eylemi olarak görür ve bu eylem içersinde: “Milletinin acısını çekenler gerçek sanatçılardır.”415 cümlesiyle edebiyatın özünü milletin değerlerine bağlı olmakla, milletinin özünü esere yansıtabilmekle bir görür. Bir anlığına tarihî romana bu pencereden bakılabilir mi? “Tarihi roman bir sancının romanı mıdır?” yoksa geçmiş sancıların bir iman hamlesi içerisine girerek milletin ediplerin nezdinde anda tekrar yaşanmasından mı ibarettir? Bu sorulara verilecek müspet cevap bize tarihî romanın öğreticilik vasfıyla “kolektif bilinç” inşa sürecinde etken bir rol oynadığını imler. Bu durumda sadece 414 D. Yılmaz, a.g.e., s.26. 415 D. Yılmaz, a.g.e., s.127. 178 tarihîliğin romana aktarımı değil, sinema filmi ve çizgi film gibi görsel unsurların da kolektif kimlik olgusuna hizmet ettiği görülür.416 Tarihî roman yazarlarında millî kültürden en üst düzeyde yararlanma durumu söz konusudur. Onlar aidiyetlerini sadece yaşadıkları dönemde dile getirmekten ziyade yazdıklarıyla da aidiyetlerinin kadimliğini edebî esere intikal ettirirler. İnsanoğlunun yarına bırakabileceği en önemli miraslardan biri kendisinin de dâhil olduğu tarihîlik, başka bir deyişle bu vasfın içerisinde bulunan kavramlardır. Yaşanan anın yaşandıktan sonra tarihîlik serüvenine başlaması ve sanatçının (yazarın) bu büyük mirası alarak onu yeniden yaratması tarihî romanı diğer roman türlerinden ayrı bir mertebeye çıkartır. Çünkü o, büyük bir millî mirasla birlikte medeniyet mirasının da sahibidir. Bu miras her daim yeni üretime açıktır; zira o da kendisinin yapıcısı insan gibi doğar, gelişir, yaşar ve yapıcısı gibi ölerek kendinden sonrakilere tarihî malzeme olur. Bu durum bize devamlılığı da gösterir. Yani tarihî roman her an yenilenen, yeni konular ve yaşanmışlıklarla büyüyen büyük bir tarihî miras üzerinde saltanatını devam ettirir. Burada yazarın dikkat etmesi gereken husus roman kurgusunu oluştururken tarihi tek odaktan ele almaması, kişi ve olay çözümlemelerinin çok yönlü olmasıdır. Bu durum tarih biliminin doğasında olan olayların öncülerini ve artçılarını göz önünde bulundurma dikkatinin edebî esere geçişidir. Tarih, sadece tek yorumla çözüme kavuşan pozitif bir bilim değildir. Yazar eserini bu gerçeğin pusulasıyla tamamlamalıdır. İşte çağları kucaklayacak “tarih yorumu” burada yatıyor. Birinci Dünya Savaşı’nı veya bu savaşın bir cephesini konu alan tarihî romanda 416 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz., İbrahim Şirin, “Kolektif Kimlik İnşa Aracı Olarak Tarihî Roman”, Türk Yurdu Dergisi, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs-Haziran 2000, C.20, S.153-154, s.170-178. 179 karakterler, tipler sadece Türk olarak ön plana çıkarılmamalı, bu savaşın sadece Türkler arasında gerçekleşmediği akıldan çıkarılmamalıdır. Vakıaya sadece bir Türk gözünden bakmak ve vakıayı böyle değerlendirmek Türk vakanüvis tarafından yazılacak öğretici mahiyette bir tarih kitabından öteye gidemeyecektir. d) Zamana ve Kabullere İtiraz: Yazar, yaşadığı dönemin kabullerini benimsemektense tarihî değer ve kahramanlara yönelerek tarihîliği yaşadığı zamanda kurgular. Bu durum kabullere itiraz neticesinde oluşan bir zenginlik olarak ele alınabilir. Yazar açısından zamanda meydana gelen çözülmeler veya bu mahiyette değerlendirilen durumların önüne geçilebilmesi kadim tarihîliğin kurgulanabilmesi olarak değerlendirilebilir.417 Bu haliyle tarihî roman yazarını güne itiraz eden adam, tarihî romanı da bu itirazın sözcüsü ilan edebiliriz. Bir nevi tarihî roman kabullere başkaldıran bir anlayışın romanıdır. Tarihî roman yazarı yaşadığı zamana ve kabullere itiraz ederken dün-bugün-gelecek terkibinde bir anlayışın zeminini edebî eserde tesis eder. Tarihîliğe projektör hassasiyetinde ışık tutan yazar, ifade edildiği üzere yeni bir idrakin kapı aralayıcısı konumuna yükseliyor. Tarihî roman; bütün zamanları kucaklayan bir zaman algısı ve sıradanlaşan kabullerin terki ile modern düşünce ile kurmaca idraki birleştirerek edebî dünyadaki etkinliğini pekiştiriyor. Alfred Döblin, “Tarihsel roman her şeyden önce bir romandır, tarih değil diyor.”418 Döblin’in yönlendirmesinden yola çıkarak tarihî romanı elinde hazır 417 Sadık Tural, Zamanın Elinden Tutmak, Yeni Avrasya Yay., Ankara 2003, s.69. 418 Alfred Döblin, 163’ten naklen, T. Göğebakan, a.g.e., s.13. 180 bekleyen verilere kurmaca unsurun çağın algısının eklenerek yeniden yorumlanması olarak değerlendirmek mümkündür. İfade edilen itiraz bazen bir kabullenme olarak ortaya çıkarken bazen bir reddiye de olabilir. Sadık Yalsızuçanlar, Cumhuriyet’in kurulmasından sonra Selçuklu ve Osmanlı mirasının dışlanmasına bu açıdan bakarak; “Tarihe kaçmak ve tarihten kaçmak. Ya yok saymak ya da yaşadığı zamanın tamamen dışında tarihte yaşamak şeklinde bir eğilim, ikisinin de patolojik tarafları var.”419 diyerek romanın aslında bireyi tarihe yönelttiğini ya da aksi istikamette tarihten kaçışa kapı araladığını ifade eder. Tarihî romanın kabullere itiraz özelliği kimi yazarlarca “tarihle yüzleşme” olarak ele alınır. Bu yüzleşme yazarın tarih anlayışı doğrultusunda “tarihi tahrip ve tarihî kişileri tahkir” biçiminde olabilmektedir. Tarihî roman yazarını sınırlayan konular arasında ifade edilen okuyucu tepkileri, yazarın kurmaca dünyada inşa ettiği vakanın buradan çıkarak direk mukaddesata saldırı olarak ele alınmasına neden olmaktadır. Nedim Gürsel’in tarihî romanda önemli bir eşiğin aşılması olarak görülen Boğazkesen kitabı bu bağlamda değerlendirilebilir. 2.1.4.3. Tarihî Roman’a Yönelik Sorulara Genel Bir Bakış Tarihî romanlar popülerleşmeye devam ettikçe bir o kadar da sorular yumağı içerisinde kalmaktadır. Her ne kadar bu durum tarihî romanın kuramsal olarak güçlenmesini sağlasa da bazen muallakta hatta arafta bir roman türü konumuna gelmesine de neden oluyor. Bu durum sadece tarihî roman hanesine yazılan bir eksi olarak görülmemelidir. Orhan Pamuk, tarihî romanın 419 Sadık Yalsızuçanlar, “Tarihî Romanda Yaşanmışlık”, II. Milletlerarası Tarihî Roman ve Romanda Tarih Sempozyumu, İstanbul 7-9 Kasım 2013, TYB Yay., Ankara Haziran 2014 181 popülerliğini; tarihî gerçeklikle, yazarın hayal dünyasında oluşturulan kurmaca arasındaki bitmez tükenmez kavgaya bağlar. Tarihî verinin asla değiştirilemeyeceğini savunanlarla, yazarın kurmaca dünyasının eserde var olmasını isteyenlerin tarafgir olduğu bu kavga “tarihî roman”ın okuyucu, eleştirmen, yazar üçlemesinde tartışıla gelmesini de sağlamaktadır.420 Tarihî romana bu kavga penceresinden bakıldığında kendi reklamını kendi yapan bir roman türü olarak değerlendirmek mümkündür. Herkesçe bilinen ve kabul gören tarihî belgenin dışına çıkıp bunu kabullerin dışında bir kurmaca ile ifade etmek tarihî romanın gündemde kalmasını sağlamakla birlikte edebiyat dünyasına her eleştiride kendini kuvvetlendiren konular da hediye ediyor. N. Gürsel’in postmodern anlatı çerçevesinde kaleme aldığı “Boğazkesen Fatih” kitabı bugüne kadar alışıla gelen “Fatih” portresinin dışında kurgulanmıştır. Fatih Haznedar adında bir yazarın Fatih Han’ın yaptırdığı Rumelihisarı’na bakarken onunla ilgili bir roman yazmak istemesi, 15. yüzyılın Osmanlı’sı ile 20 yüzyılın Türkiye’sini tarihî anlatıda birleştirir. Kurguda, Fatih Han öfkesinden dolayı birçok kişiyi kazığa oturtturan ve bir içoğlana sahip tarihî kişi olarak tasvir edilir.421 Bugüne değin tarihî roman, tamamen ideolojilerin aktarımında (açık, gizli ideoloji) bir araç olarak algılana gelmiştir. Bu durumun aksi halde olduğunu söylemek mümkün değildir. Tarihî roman kuramcılarından G. Lucas’ın Marksist kökenli oluşu, aynı şekilde Marks’ın tarihî romanın başlangıç noktası olarak nitelendirilen W. Scott’un eserlerinde işlenen sosyo-ekonomik yapının kendi düşünceleriyle örtüşmesi dolayısıyla yazara yakınlık duyması edebî esere 420 Orhan Pamuk, Öteki Renkler, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2013, s.123. 421 Boğazkesen adlı eser hakkında yerli ve yabancı yazarların, eleştirmenlerin görüşleri için bkz., Bahriye Çeri, Tarih ve Roman, Can Yay., İstanbul 2001. 182 ideolojinin girişinin zeminini hazırlıyor.422 Alaattin Karaca’ya göre; tarihin iktidarlarla ve ideolojilerle sıkı bağlantısının olması ve bu güç odaklarının kendini meşrulaştırmalarında tarihten ziyadesiyle faydalanmaları aradaki irtibatın sebebi olarak ele alınır. Osmanlı Devleti döneminde padişahların tahta çıktıklarında ve yıldönümlerinde yazılan cülusnameler, Atatürk’e dair yazılan birçok övgü eseri bu beyandandır.423 Konusunu tarihten alan tarihî romanın da ideoloji veya iktidar yaltakçılığına bürünmesi onu kurmaca dünyanın dışına çıkaracaktır. Tarihî roman bir nutkun romanı olmamalıdır. Kurmacanın merkezindeki estetik tavrın eserden dışlanarak salt düşüncenin aktarımında eserin aracı edilmesi tarihî romana bir yenilik getirmeyeceği gibi yazarını da tarihin dehlizinde kaybolmaktan alıkoyamayacaktır. Tarihî romana tarih bilimi kurmaca açısından hazır bilgileri sunar.424 Hazır bilgi olarak adlandırdığımız belgeler, “(…) Romancının romancılık gücüyle anlam kazanırlar.” 425 Yine de bu sunumun yazarın üretimi karşısında bir engel oluşturup oluşturmadığı sorusu karşımıza çıkıyor. Tarihî romanın illaki tarihî belgelerin izin verdiği ölçüde kurmacaya dâhil edilebilmesi edebiyattan önce tarih biliminin doğasına aykırılık oluşturur. Tarih biliminde mevcut belgenin bizlere sunduğu bilgiler aksi bir belge veya buluş ile ispatlanana kadar doğruluğunu muhafaza eder. Tabiî ki bu yargı -bilhassa yakın tarihimizde- hakikat olarak kabul ettiğimiz tarihi olaylara da şüpheyle bakılması anlamını taşımıyor. 422 T. Göğebakan, a.g.e., s.55. 423 Alaattin Karaca, “Tarih Edebiyat İlişkisi Üzerine”, Bizim Külliye Dergisi, S. 60 (Haziran-TemmuzAğustos), Ankara 2014, s.17 424 S. Gümüş romanın üç ayrı kurmaca yöntemiyle tarihi konu aldığını söyler: “İlki, olayı kendi zaman ve mekân sınırları içinde, kendi gerçekleşme biçimini bozmadan. İkincisi, olayın günümüzde kazandığı bir örnekliği yakalayıp, ya bugünün geçmişe ya da geçmişin bugüne yansıttıklarını belirleyerek. Üçüncüsü, olayın bugünü önceleyen tarihsel süreçlerin bir parçası olduğunu görüp geçmişin süreği biçiminde alarak, yani, olaya kendi zaman ve mekân sınırlarının ötesinde bir kimlik kazandırıp tarihi çağdaşlaştırarak.” Semih Gümüş, Roman Kitabı, Can Yay., İstanbul 2011, s.79-80. 425 Özlem Fedai, a.g.e., s.60. 183 İstanbul’un fetih tarihi 1453’tür. Bu salt bilgi elbette değişmeyecek ama dönem tarihçilerine bağlı şekilde yapılan değerlendirmeler dönemi aydınlatacak sahih belgelere ulaşılmasıyla yeniden değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Değerlendirme, yazarın tamamıyla konu edindiği tarihî örgünün dışına çıkıp tarihi sadece bir “kostüm” ve “dekor” olarak kullanılması düşüncesinin de karşısında bulunuyor. Tarihî roman yazarı ne belgelere gömülmeli ne de belgelerin aydınlatıcı ışığından ayrılmalı. “Tarihsel roman, tarihseli, tarihi gerçekleştiren kaynaktan ama tarihin kendisinden soyutlayarak çıkarır ve tarihsel nesnenin özünü roman gerçekliğinde yazınsal bir özneye dönüştürür.” 426 Tarihî roman diğer roman türlerinde sıkça karşılaştığımız bazen yazarı hizaya çeken bazen de yaratıcı düşünceyi engelleyen “okuyucu tepkisi” ile her an karşı karşıya gelebilir. Yakup Çelik, tarihî romanın olmamış olayları olmuş gibi gösterebileceği özelliğinden yola çıkarak tamamen kurgunun egemen olduğu bir eser yazılabileceğini söyler. Her ne kadar bu durum tarihe farklı bir açıdan bakmak olarak algılansa da tarihî hakikatin değiştirilmesi anlamına geliyor. Örneğin Osmanlının Söğüt dışına çıkamaması veya Viyana’yı fethetmesi gibi.427 Burada Çelik’e hak vermekle birlikte bir gerçeğin altının çizilmesinde fayda görülmektedir. Tarihî roman okuyucusunun esere dair temel izlekleri arasında, kendi mevcudiyetiyle bütünlük arz eden mensubiyeti içerisinde bulunduğu milletinin hamasi cereyanlarla ön plana çıkarılması ve övülmesi bulunuyor. Osmanlı’nın Viyana’yı fethedememesi tarihî hakikattir ama olası bir fethi konu alacak roman, okuyucunun gerçek tarihte olmasını arzuladığı, hâlde ulaşamadığı düşüncelere kurmaca dünya aracılığıyla ulaşmasını sağlayacaktır. Aynı şekilde 1. 426 S. Gümüş., a.g.e., s.63. 427 Yakup Çelik, “Tarih ve Tarihî Roman Arasındaki İlişki-Tarihî Romanda Kişiler”, Bilig, 2002, S.22, s.61. 184 Dünya Savaşı’nın bilinen menfi sonuçlarla değil de Osmanlı Devleti’nin lehine sonuçlanacağı durumunun okuyucunun mutluluğunu sağlayacağı şüphesizdir. Böylelikle tarihî romana ütopyaya varan hayallerin girmesi belki de tarihî roman türüne farklı bir gerilimin kapılarını aralayacaktır. Tarihî romanın halihazırdaki en büyük sınırı toplum nezdinde itibarı olan, topluma örnek şahsiyetlerin kurmacada müspet tarihî kişiliğinden sıyrılarak menfi bir karaktere büründürülmesi olduğunu söyleyebiliriz. Bu durum sanat mıdır yoksa sanat kisvesinde mukaddesata bir saldırı mıdır? Bu noktada eleştiriler Kemal Tahir’in Devlet Ana ve Nedim Gürsel’in Boğazkesen romanlarında birleşir. Yunus Emre’nin ve Fatih Han’ın “halk vicdanını” 428 zedeleyecek biçimde inşaya tabi tutulmaları tarihî roman yazarının sınırını halkın (okuyucunun) belirlediği gerçeğidir. Tarihî roman tarihîliğin ve tarihî şahsiyetlerin yağmalandığı bir roman türü değildir. Kişi, olay, zaman ve mekân gibi romanı meydana getiren unsurların birebir tarihten alınmasıyla bir kurgu oluşturuluyorsa; “(…) Tarihî edebî eserlerde temel gerçekler tahrif edilemez, bu edebî etik sorunudur. Ama temel gerçeklerden sapmadan, yazar boşlukları hayal gücüyle doldurabilir, doldurmalıdır.” 429 Tarihî romanın muhatap aldığı konular arasında; “Geçmişte olan her vaka romana konu olabilir mi?” veya “Her geçmiş tarih midir?” soruları da bulunur. Tarihî roman tamamen geçmişi kurmacaya dâhil etmekten kaçınmalıdır. Onun için tarihîliğin kurmacaya girmesi, eserin öğretici vasfından ziyade edebî kimlik kazanmasını sağlayacaktır. Tarihî romanlarda tarihîliğin konu edilmesi bağlamında geçmişin eserde işlenmesi tarihî romanı arşivci konumuna indirebilir. 428 Kazım Yetiş, “Üç Tarihi Romanda İki Motif”, Bilge Dergisi, S.1, Yaz 1994, s.4 429 Alaattin Karaca, a.g.m., s.18. 185 Yazar, geçmişteki her vakayı seçme serbestliğinde bulunurken, yapılan tercih okuyucu kitlenin ilgilerini de göz önünde bulundurmayı gerekli kılabilir. Bu cihette okuyucu taleplerinin yazarı vaka seçiminde yönlendirdiği söylenebilir. Tarihî kişilikleri konu alan popüler dizilerin geniş bir izleyici kitlesine kavuşması, edebî sahada tarihî romana ilgiyi artırmıştır. Feridun Andaç her geçmişin tarih olmadığını dolayısı ile “geçmiş” ile “tarih” kavramlarının imlediği hususların farklılığını şöyle ifade eder: “1) ‘yaşamın tarihsel boyutunu irdeleyen romanlar geçmişi, 2) ‘tarihsel bir durumun veya dönemin/ortamın anlatımını içeren romanlar tarihi/tarihseli kapsamaktadır.” 430 Buradaki tasnif tarihî roman yazarının eserinde değineceği tarihî konuyu belirlerken “tarihîlik” kavramının ön planda tutmasını ve “tarihîliğin romanlaştırılması” gerekliliğini gösteriyor. Tarihî romanda tartışılan sorunlardan diğeri kahramanların bugünün diliyle mi yoksa dönemlerinin diliyle mi konuşmaları gerekliliğidir. İfade edildiği üzere tarihî roman yazarı anın idrakiyle geçmişi temaşa eyler. Bu temaşanın ifadesi tamamen o dönemin diliyle olursa bugün bir muhatap bulamaz. Farklı bir deyişle eser “tarihi güncelleme” görevinden ve tarihîliği kurmaca dünyada yorumlama işinden yoksun kalacaktır. Diğer taraftan tarihî dönemi ifade ederken, o dönemin dekorunu kelimelerle çizerken bugüne ait kelimeler hiçbir zaman yoğunluğu tam manasıyla aktaramaz. Yavuz Han’ın bugünün diliyle konuşturmaya kalkarsak ortaya çıkacak komiklik bellidir. Yavuz Han üzerine yazılmış tarihî roman olması sebebiyle incelenen Efetürk Yavuz Han adlı eserdeki bir bölüm örnek verilebilir: Yavuz Han’ın en büyük hedefi Roma’nın 430 Feridun Andaç, “Roman, Tarih, Tarihsellik”, Hürriyet Gösteri, S. 197-198, Nisan-Mayıs 1997, s.56. 186 fethedilmesini yazarın; “En HİT ideali oydu zaten (…)” (s.277) cümlesiyle belirtmesi, tarihîliği yeniden kurgularken dilin günümüze yaklaştırılmasını ama günün sokak dilinden de uzak tutulması gerçeğini ortaya koyuyor. Görüleceği üzere yazarı burada bekleyen diğer bir tehlike günün dilini tarihî döneme aktarmaktır. Bu durum tarihi günümüz koşulları ile değerlendirmek ve ifadeye dökmek olacağından tarihe gölge düşüren bir yaklaşım olabilir. O hâlde yazar, eserinde sadece bugünün veya sadece anlattığı dönemin dilini kullanmak yerine vakanın seyrine göre roman kişilerini konuşturabilir. Yazarı her açıdan müşkül duruma düşüren dil sorunu karakterin veya tipin dönemin havasını yansıtacak tarzda konuşmasını sağlarken, iç bakışta veya diğer bölümlerde anın dilini kullanmakla çözülebilir. Kurguda; “Amaç, geçmiş bir çağı bugünkü okurun yakınına getirmektir. (…) Bu yüzden tarihsel romanın dilsel ifade araçlarının şimdiki çağda geçen romanın ifade araçlarıyla tezat içerisinde olması ilkesel olarak imkânsızdır.” 431 Attila İlhan’ın tarihî roman kahramanlarının adları için söylediği, “Adlar, yaşadıkları toplumsal dönemlerin (koşulların) verdiği bir çağrışım yüküyle yüklüdür. İttihat ve Terakki der demez, bellek kendini belirli bir döneme ayarlar.” 432 düşüncesini roman dili için de kullanmak mümkündür. Romanda kullanılan dil tarihî vakanın okuyucuya yansıtılabilmesi ve tarihin zihinlerde yeniden canlandırılarak okuyucunun geçmişle irtibat sağlamasında önemli bir köprü vazifesi görür. Kamil V. Nerimanoğlu, tarihî romanda dil konusuna kültürel açıdan bakar. Türklerin tarih boyunca farklı coğrafyalarda yaşaması ve buralarda devletleşmesi kültürel bir zenginlikle birlikte dilsel bir genişliği de bizlere sunar: 431 G. Lukacs, a.g.e., s.248. 432 Attila İlhan, “Attila İlhan ile Tarihî Romanın Dili ve Aynanın İçindekiler Serisi Üzerine” Romanı Konuştular, haz., Özlem Fedai, Sütun Yay., İzmir 2011, s.129. 187 “Bizce bir kültürden ve bir dilden bakmak, ona kapılıp kalmak bütünü görememek, onu algılayamamak demektir. Farklılığın özgünlük olduğunu kabul etmek romancının işini fazlasıyla kolaylaştırır. İpek Yolu boyunca yaşanan her türlü hayat yalnız Türk olmak zenginliğini değil, insan olmak genişliğini ve enginliğini yaşatabildiği için biz çok boyutlu, çok dilli, çok kültürlü bir dünyayı yazmak, yaşatmak misyonu taşımaktadır yazar. Biz tarihî roman üzerinde de dururken bu gerçekten de vazgeçemiyoruz.” 433 Burada ifade edilen sorunun bir benzeri de tarihten yararlanma biçimidir. Yazarın tarihi sadece “dekor” olarak kullanması “tarihî gerçeklere aykırı bir eser olduğu” görüşünü dile getirirken, kurmacayı tarihî olayların izinden sürüklemesi “klasik tarih kitabı” eleştirisinin yapılmasına sebep olacaktır. Fethi Naci güncel yaşamın romana yansıyışındaki doğallıkla tarihin romana yansımasındaki paralelliğe atıfta bulunarak, tarihî roman ve yazar için kapsayıcı olan ifadesinde şöyle der: “Romancı, araştırmalar yapabilir, topladığı belgelerden yararlanabilir ama sıra yazmaya gelince, işinin tarih yazmak değil, roman yazmak olduğunu unutmamak zorundadır; bunun için topladığı bilgiler, belgeler, buzdağının denizin altında kalan büyük bölümü gibi olmalıdır, göze batmamalıdır…” 434 Tarihten yararlanma biçimi yazarın eseri anlatım şeklinde de karşımıza çıkıyor. Tarihî romanda yazar tarihîliği sadece anlatır mı yoksa tarihîlik romanda yaşa(tılı)r mı? Eğer birinci şık geçerli ise eserin klasik öğreti düzeyinde olduğu görülecektir. Yazar vakayı kurguya aktarabildiği ölçüde başarıyı yakalar. Kurguda karakter ve tip ne için vardır? Kurguda tarihi yaşatmak yazarın vakaya bakış açısıyla doğrudan ilgili bir durumdur. Yazar tarihî romanda devamlı suretle hâkim bakış açısını benimserse tarihîliğe nüfuz edemeyeceği gibi sadece tarihi anlatmakla yetinecektir. Tarihî romanı klasik destan anlayışından ayıran özelliklerden birinin de bakış açısı olduğunu söylemek gerekir. Hâkim bakış açısı 433 Kamil Veli Nerimanoğlu, “Tarihî Romanın Dili Nasıl Olmalıdır?”, II. Milletlerarası Tarihî Roman ve Romanda Tarih Sempozyumu, İstanbul 7-9 Kasım 2013, TYB Yay., Ankara Haziran 2014, s.129-134. 434 Fethi Naci, “Romacının İşi Tarih Değil Roman Yazmaktır”, Hürriyet Gösteri, S. 197-198, Nisan-Mayıs 1997, s.58 188 tarihin üzerindeki örtüyü kaldırmaktan ziyade vakayı bir tiyatro misali okuyucunun izlemesine neden olur. Bu hususta tarihçi ile edebiyatçının kendilerine has özelliklerden dolayı tarihe bakış açılarının farklı olduğunu belirtmek gerekiyor. Tarihçi olaya bir fotoğrafçı hassasiyetiyle bakar. Edebiyatçı ise olayı bir ressam gibi yorumlar. Olayda görmek isteyip de göremediklerini yorumun bir gereği olarak tuvale (kurguya) ekler. Ama gözden kaçırılmayacak husus her ikisinin de gözlerini tarihten ayırmamalarıdır. Tarihî romanın sadece ana karakter üzerine kurgulanması “Tarih, büyük adamların biyografisidir.” sözünün “Tarihî roman, büyük adamların başarı öyküsüdür.” olarak çevrilmesi anlamına geliyor. Büyük adamları büyük yapan olguların başında yetiştikleri ortam, yaşadıkları yer ve zaman, dönem insanının fikri yapılanması gelir. Farklı bir deyişle o mensubu olduğu kültürün bir ürünüdür. Tarih onu yaptıklarıyla büyüklük dağının ya zirvesine ya da dibine yerleştirir. Büyük olmanın giriftliği başka olgulara bağlıyken bu kavrama yoktan var olan bir yapı biçiminde bakmak ve yapıyı böyle kurgulamak yazar açısından edebî esere eksik bir yaklaşım tarzı olacaktır. Ayrıca tarihî roman milletin macerasının romanıdır. Bu maceraya sadece kişileri ön plana çıkararak olaya onların gözünden bakmak tarihîliği bir kişiye mal etmek olur. Romanda, merkezî kişi olarak adlandırdığımız büyük tarihî şahsiyetin bazen roman kahramanından ziyade destan kahramanına dönüştüğü görülür. Bu bağlamda Lukacs’ın W. Scott’a dair ifade ettiği, “Scott’un büyüklüğü tarihsel-toplumsal karakterlerin insani şekilde canlandırılmasında gizlidir.” 435 biçimindeki düşüncesi tarihî karakterin nihayetinde bir insan olduğunun altını çiziyor. Tarihî roman yazarı 435 G. Lukacs, a.g.e., s.40. 189 destan kahramanı ile roman kahramanını birbiriyle eş tutmamalı, destanda hüküm süren olağanüstü özellikleri haiz kahraman motifine romanda insani bir elbise giydirmelidir. Tarihî romanda kişilerin insanilik vasfı daha çok onları konuştururken ortaya çıkar. Bu beyanda Mehmet Kaplan, tarihî romanda şahısların devamlı nutuk atan, süslü edebî cümlelerle konuşmasını eleştirir: Tarihî şahsiyetler de bugünün insanı gibi günlük hayatın idamesi sırasında “işten, güçten, paradan, kadından, başarıdan, korkudan, ümitten” konuşurlar. Onların “Konuşmalarını değerli kılan talakat ve belagatleri değil, görüşleri ve düşünceleriydi.” 436 biçiminde şahısların nasıl konuşturulması gerektiğinin altını çizer. Tarihî romana dair değerlendirme yaparken “edebiyatın gerçeği”yle “kurmacanın gerçeği”ni göz önünde bulundurmak gerekir. Aynı şekilde Batı ve Doğu romanlarının farklı manevi iklimlerden ilham almaları ifade edilen gerçekliğin önemli bir parçasını oluşturuyor. Roman her ne kadar Batı menşeli bir edebî tür olsa da Türk romanına dair yapılan tenkitlerde Batı edebiyat kuramlarına ait edebî kıstaslar nazarıyla değerlendirme bizi kati sonuçtan uzaklaştıracaktır. Doğu ve Batı arasındaki dini mensubiyet farklılığı, maddeyi farklı manevi iklimden gelen hazla ifade etme düşüncesi ve bunlar neticesinde vücut bulan yaşam biçimi romanın ve onu tenkide tabi tutan bakış açısının farklılığını işaret eder. Tarihî romana ve yazara yöneltilen sorular Demokles’in kılıcı misali her an tenkit kılıcına dönüşmekte ve bu roman türünün tarihin kendini her bulunan belgeyle güncellemesi gibi ilerlemesine fayda sağlayacak kurumsal verilere gebe bir hüviyete bürünmesini sağlamaktadır. 436 Mehmet Kaplan, “Tarihi Romanlarda Şahıslar Nasıl Konuşturulmalı”, Türk Edebiyatı Dergisi, Temmuz 1997, S.45, s.7-8. 190 2.1.5. Tarihî Roman Halkası Tarihî romanın neyi, nasıl anlatacağı sorunsalı popülerleşen bir türde cevaplanması gereken sorular arasındadır. Klasik tarihî roman anlayışına baktığımızda birey veya toplumdan ziyade tarihî şahsiyetler eksenli bir kurgu düzeni ile karşılaşırız. “İnsanları yaşatmayan bir roman başarısız bir romandır.” 437 Bizim değerlendirmemizde tarihi konu alan tahkiye kavramının merkezine bireyi yerleştiriyoruz ve bu beyanda eser veren yazarları aşağıdaki şekilde olduğu gibi ifadelendiriyoruz: Şekil 2.2. Aslında bu durum, modern roman anlayışında birey merkezli kurgu anlayışının tarihî romana uyarlanması olarak okunabilir. Tarihî roman halkasının iç içe bir yapıdan oluşması “tarihin” sebep-sonuç ilişkisi çerçevesinde her 437 Murat Belge, Edebiyat Üzerine Yazılar, İletişim Yay., 4. Baskı, İstanbul 2012, s.18. Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti (4) Devlet İçi Mekanizma (3) Toplum Hayatı (2) Birey ve Hayatı (1) Sadece fon olarak ele alınan tarih Hayali tarihîlik Tarihîlikle anın birleştirilmesi 191 sonucun bir sebebin hazırlayıcısı olduğu kuralının romana aksidir. Halkada dıştan merkeze doğru estetik ögelerin arttığı bir gelişim seyri mevcuttur. Tarihî romanda -daha önce üzerinde durulduğu üzere- büyük sorunsallar arasında yazarın tarihî anlatıyı sadece devletler arası münasebet ilişkisi, tarihî büyük şahsiyetin övgüsü yahut tarihî romana ideoloji penceresinden bakıp onu nutuk seviyesine indirme gibi durumların olduğunu görürüz. İfade edilen kurgu düzenini benimseyen yazarlar tarihî roman halkasının dördüncü ve üçüncü sırasındadırlar. Her ne kadar bu yazarlar tarihî romana öğreticilik vasfı yükleseler de tarihîliğin özüne temayüz edemezler. Tarihî roman sadece bu olsaydı birçok defa tarihçiler tarafından yorumlanarak değer kazanan tarihî vesikanın kurgu dünyasına aktarılmasına gerek kalmazdı. Bu tür “popüler eser” kaleme alan yazarlarda, tarihîlik kalıplaşmış düşünce sistemlerinin veya resmi tarih öğretilerinin kabaca kurmacaya aktarılmasıyla oluşturulur. Yazar tarihî vesikayı kendi muhayyilesinde yoğurarak yeniden şekillendirmek yerine vesikanın izinde kendi bakış açısını ifade etmekle yetinir. Şahsi bakış açımız bu tür romanları edebiyat dışında görmemekle birlikte, tarihî vesikayı yeniden güncelleyen yazarın kurmacaya aktardığı tarihîliğe edebî unsurlar ekleyebilmesinin gerekliliği doğrultusundadır. Aksi taktirde tarihçi tarafından aktarılan bilgilerin roman formatında tekrarlanması iki disipline de fazla fayda sağlamayacaktır. Tarihî roman halkasının ikinci ve birinci bölümlerini birlikte değerlendirmek gerekir. Toplumun çekirdeğini teşkil eden bireyi toplumdan ayrı düşünmek mümkün değildir. Bireyin düşünce dünyası her toplumsal gelişim ve değişim cereyanına tesir ederek tarihîliğin oluşumunda birinci elden rol oynar. Tarihîliği kurgu dünyasına bu cihetle aktaran yazar tarihî olayın oluşmasında veya 192 büyük tarihî olayların birey ve toplum üzerindeki etkisini eserinde kurgular. Burada tarihe bireyin gözleriyle bakılır. Bu bakış nesneldir, sarihtir. Bu bakış açısının oluşabilmesi için tarihî roman yazarı tarihi belge(ler)de derinlemesine inceleme yapmalı, tabir yerindeyse vakayı kurguda yaşatmadan önce belgelerde kendisi yaşamalıdır. O dönemi yaşamadan, o iklimde nefes almadan toplumu tanımak ve tarihîliğe nüfuz edebilmek mümkün olmayacaktır. Zira “Toplumu tanımak insanı anlamaktır.” 438 Tarihî roman halkasında değineceğimiz üçüncü yazar tipi, tarihi estetik ölçütlerle kuşatan bir nazarla halkanın unsurlarını birbirinden ayrı düşünmeyen bir mantık anlayışına sahiptir. Yazar, tarihi sadece büyük insanların yaratısı konumundan çıkartarak okuyucunun dönem insanını daha yakından tanımasını sağlayacak psikolojik tahlillere yönelir. Tarihî vakanın toplum üzerinde meydana getirdiği müspet yahut menfi tesirler göz önüne serilmeye çalışılır. Tarihîliği ifade edilen tarzda ele alma biçimi popüler tarihî romanın estetik roman ölçütlerine ulaşmasını sağlar. Tarihî romanın merkezine tarihî şahsiyetten ziyade halka mensup bir kişi konularak bunun üzerinden kurgunun gerçekleştirilmesi yazarın tarihî vakayı tam anlayabilmesinden geçiyor. Bu durumun aksinde bir gelişme yazarın bireyi kurmacada anlatamamasına neden olacaktır. Unutmamak gerekir ki okuyucu tarihî şahsiyetin tarihî olayda oynadığı rolü bir tarih kitabından da öğrenebilir ama tarihîliğin birey ve toplum üzerine etkisini salt olaydan yola çıkarak öğrenmek fazla mümkün gözükmemektedir. Bu hususta Lukacs

“(…) Halk, tarihi doğrudan tecrübe eder. Tarih onun yükselişi ve çöküşüdür; sevinçlerinin ve ızdıraplarının silsilesidir. Eğer tarihsel roman yazarı belirli bir çağın önemli toplumsal-insani içeriklerinin, problemlerinin, akımlarının vs. 438 Mahir Adıbeş, “Romanın Ruhu ya da Sadece Roman”, Türk Yurdu Dergisi, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs-Haziran 2000, C.20, S.153-154 s.34. 193 doğruda tezahür edeceği insanlar ve yazgılar bulmakta başarılı olursa, tarihi ‘aşağıdan’, halk hayatından yola çıkarak tasvir edebilir.” 439 ifadesiyle önemli bir tespitte bulunuyor. Bizim de tamamen olmamakla birlikte katıldığımız bu düşünce Marksist bakış açısının tarihî romandaki tezahürüdür. Her ne kadar W. Scott’tan bu yana tarihî şahsiyetleri ikinci plana atıp, onları yan karakter haline getirme anlayışı tarihî romanın kabul gören özelliği olarak algılansa da halkı bir araya getiren onun ortak ülkü yolunda ilerlemesini sağlayan bir tarihî kişilikten eseri tamamen yoksun bırakmak düşünülemez. Zira her tarihî anlatı bir kahramana ihtiyaç duyar. Bu kahramanın gerçek veya kurmaca mı olacağı yazarın tasarrufundadır. Türk-İslam devlet felsefesi ile Hıristiyan devlet felsefesi arasındaki önemli fark birincisinde Han’ın hakka ve halka hizmetle vazifelendirilmesi, onların dertleriyle hemhal olması ve Hakk’ın nizamını, adaletini haklıyı haksızı bilerek dağıtmasıdır. Bu cihetle tarihî romanda vazgeçilmez kabul ettiğimiz edebîlik pusulasının yol göstericiliğinde bireyi ve toplumu tarihin dışında düşünmeyen bir anlayışla büyük tarihî şahsiyete de eserde yer vermek mümkündür. “Tabii olarak her medeniyet dairesi kendi değerleri etrafında, kendisini ifade eden metni de ortaya çıkarır.” 440 Kahramanlarıyla yaşayan bir toplumun edebî eserlerinden kendilerini yoksun bırakacak bir biçimde kahramanlarını dışlaması düşünülemez. Bizi ifade eden metinlerde kahraman olacaktır ama bu oluş destan misali tarihî romanın merkezinde bulunmamalıdır. Ayrıca, tarihi estetik ölçülerde ele almak isteyen yazarın insanı var eden temel unsurlardan biri olan mekânı kurmacadan kesinlikle dışlamaması gerekmektedir. 439 G. Lukacs, a.g.e., s.356. 440 Yunus Balcı, “Batılılaşma Açısından Roman-Aydın İlişkisi ve İlk Dönem Romanlarımızda Aydınlar”, Türk Yurdu Dergisi, Türk Romanı Özel Sayısı, Mayıs-Haziran 2000, C.20, S.153-154, s.133. 194 “Edebî eserlerin oluşumu insan ve çevresiyle kaimdir. (…) Fert çevresiyle vardır. Onu psiko-sosyal dünyasını biçimlendiren, kendi iç dünyasının dinamiklerini harekete geçiren öğeler çevresinden kaynaklanan etkilerle beraber, kendi ruh dünyasındaki çok şahsi oluşumlardır.” 441 Bu cihetle tarihî romanda insan ve onu var eden mekânın dışlanarak sadece tarihîliğin aktarılması bir nevi edebî eserden insanın çıkarılması anlamına gelir. “insan ve çevresiyle” kaim olan edebî eserde insanın yok sayılması bir romandan ziyade tarihî belgenin farklı bir tarihçi tarafından yorumlanmasıyla eşdeğerdir. Tarihî şahsiyetin zaman algısına göre mekânı şekillendirmesi ve mekânın onun üzerinde oluşturduğu etkiler yazar açısından romanda bahsinin geçmesi gereken önemli konulardandır. Bu da İbrahim Şahin’in ifade ettiği üzere bilinç akışı ve iç monolog tekniğinin tarihî şahsiyette bulundurulmasıyla alakalıdır. Tarihî roman halkasının dışında ama halkanın bir bölümü olarak kabul ettiğimiz dördüncü yazar türü tarihi, kurmacada sadece fon olarak kullanan yazardır. Bu tür yazarlar tarihî roman halkasına dışarıdan bakarlar. Bu durum tarihî vakaya yüzeysel bir bakıştır. Yazarın düşüncesi kurmacada kullanacağı tarihî vesikayı nasıl ve hangi ölçülerde devşirebileceğidir. Onlar açısından tarihî vakanın dönemi itibarı ile taşıdığı anlam veya günümüze etkileri önemli değildir. Bu yazarlar tarihîliğe bir nevi sızarak oradan devşirdikleri kurmaca malzemeyi tarihsel veya daha çok çağdaş anlatı düzleminde inceleyerek kurmacayı meydana getirirler. Kronolojik zaman anlayışı veya vakanın oluşum safhaları sadece bir fon olarak kullanılacağı için tarihî gerçeklikle örtüşmesi gerekli değildir. Tarihî kişilik yerine yaratma kişiler eserde ön plana çıkarılır. Aynı şekilde tarihî roman halkasının dışında olmakla birlikte kendi tahayyül dünyasında oluşturduğu tarihîlikle okuyucunun karşısına çıkan bir yazar sınıfı da 441 İbrahim Şahin, “İnsan, Mekân, Roman”, Türk Yurdu Dergisi, C. 47, S. 393, Temmuz 1991, s.19. 195 vardır. Hiç yaşanmamış olaylar yazarın kurgu dünyasında var edilerek bir eser meydana getirilebilir. Metafizik olgulardan eserde fazlasıyla faydalanılabilir. Yazar burada hem bir tarihçi hem de bir yazar rolüne bürünür. Kurmacanın temelini oluşturan tarihî olguların da kurmaca olması iç içe kurmacayı karşımıza çıkaracaktır. Birini diğerinden ayırmak veya birinin varlık nedenini sorgulamak eserin varlık nedenini sorgulamak anlamına gelir ve bu da yazarın muhayyilesine müdahale olacaktır. Tarihî roman halkasında değinilecek son yazar tipi kurguda vaka zamanı ve anlatma zamanı olmak üzere iki başlı bir zaman sistemi kullanan yazardır. Bu tür kurgularda tarihîlikle yaşanılan an iç içedir. Yazar eserde geri bakışlarla veya geri dönüş tekniğiyle geçmişi ana taşır. Bu tür kurmacalar tarihî romanın tarihîliği güncelleme ve anda yeniden yaratma işlevini aynı kurgunun içinde geçmişi ve anı yaşatarak verir. Okuyucu açısından oldukça ilginç olan bu tür kurmaca metinler tarihî romanı günümüzde soyutlamak yerine, hâlâ tarihîliğin anda devam ettiği düşüncesini okuyucunun yaşamasını sağlar. Bu duygu yoğunluğu tarihî romanın zamanlar arası köprü görevi üstlendiğini bir kez daha göstermiş olur. 196 BÖLÜM III 3.1. YAVUZ SULTAN SELİM ESİR KIZLAR ARASINDA442 3.1.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.1.1.1. Romanın Kimliği Romanın yazarı Niyazi Ahmet Banoğlu’dur. 61 sayfadan oluşan eser sadece bir bölümden ibarettir. 3.1.1.2. Vaka 1516 yılında İstanbul’da sebebi bilinmeyen bir sebeple kaçırılan genç kızların nasıl, neden ve kimler tarafından kaçırılmış olabileceği üzerine kurgulanan romanda, Şahin adında bir gencin kaçırılan eşini bulmak ve esir kızlar sorununu çözmek maksadıyla başından geçen olaylar anlatılır. Romanda tek vaka zinciri söz konusudur. “Klasik vaka tertibinde görülen olayların bir yelpaze şeklinde açılması, bağlı olduğu merak unsurlarının birer birer çözülerek sona ulaşması (…)” 443 kurmacaya akıcılık verirken merak duygusunu da artırmaktadır. Roman, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Yavuz Han hakkında yazılmış tek roman olması sebebiyle diğerlerinden ayrılır. 3.1.1.3. Özet Çaldıran Savaşı’nın sonrasında İstanbul, farklı bölgelerden gelen esirlerle doluyken şehrin kenar mahallelerinde bilinmeyen sebep(ler)le genç kızlar kaçırılmaktadır. Hatta bu durum halkın dışına çıkmış Vezir Sinan Paşa’nın da üç 442 Niyazi Ahmet Banoğlu, Yavuz Sultan Selim Esir Kızlar Arasında, Vakit Matbaası, İstanbul 1945 443 Abdullah Şengül, Jale Gülgen, “Reşat Ekrem Koçu’nun Tarihî Romancılığı”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.8, S.2, Aralık 2006, s.1-22. 197 Çerkez cariyesi kaçırılmıştır. Bir kız çocuğu olan yirmi yaşındaki Şahin’in de karısının kaçırılması onun devletten yardım istemesine neden olur. Sinan Paşa’ya eşinin kaçırıldığını ifade eden Şahin bu duruma bir çözüm bulunması gerektiğini belirtir. Kendi cariyeleri de kaçırılan Sinan Paşa, bu durumun halk arasında daha fazla huzursuzluğa neden olmadan çözülmesini sağlamak için Şahin’in yanına Mahmut adında birisini vererek, onu esir kızların bulunması hususunda görevlendirir. Yapılan plana göre Şahin esircilerin arasına girecek ve İstanbul dışındaki esir pazarlarında satıldığı tahmin edilen kızların peşine düşecektir. Aslında Şahin’i bu serüvene iten temel sebep biricik kızının annesi, sevgili eşi Zehra’nın kaçırılmış olmasıdır. Mısır seferi için harekete geçen Osmanlı ordusunun içine karışan Şahin ve yardımcısı Mahmut iki ordu savaşa başlamadan önce tebdili kıyafetle Mısırlıların tarafına geçerek esir kızlar hakkında bilgi edinmeye başlarlar. Mısır’dan İstanbul’a esirlerin getirilip satılması gibi İstanbul’dan Mısır’a da esir satışının olabileceği kuvvetle ihtimaldir. Bilgi almak maksadıyla Osmanlı ordusundan ayrılarak Mısır ordusu içerisine giren Şahin kısa süre sonra casus olabileceği ihtimaliyle Mısır ordusu tarafından tutuklanarak sorguya çekilir. Hem Osmanlı hem de Mısır ordusu için casusluk faaliyetleri, savaşın seyrini değiştirecek konumda olması sebebiyle önemlidir. Şahin ayrıntılı bir sorgudan geçirildikten sonra Mısır sultanına götürülür. Sultan Kansu Gavri, Şahin’e sorduğu sorulardan sonra onun kendisine hizmet ettiği taktirde zengin olacağını ve kendisine esir kızlar konusunda yardım edeceğini vaat eder. Şahin bunları kabul ederek Osmanlı ordusu arasına gireceğini ve Sultan’a ordunun savaş planı hakkında bilgi vereceğini söyler. Böylelikle Şahin’in iki 198 taraflı casusluk serüveni başlar. Osmanlı ordusuna geldikten sonra Yavuz Han’a Mısır sultanı ile aralarında geçenleri anlatan Şahin, bu hizmeti karşısında Yavuz Han tarafından takdirle karşılanır. Ama savaşın kısa süre sonra başlayacak olması Şahin’in tekrar Mısır sultanına dönmesini engeller. Bundan dolayı Şahin, Yavuz Han’ın ordusundan kaçmaya karar verir. Mercidabık Savaşı’nın en şiddetli anlarından birinde Osmanlı ordusundan kaçmaya muvaffak olan Şahin doğruca Mısır sultanının otağına gider ve kendisine, hemen gelemediğini Yavuz Han’ın askerleri tarafından takip edildiğini ifade eder. Mısır sultanı, kumandanlarının savaş meydanından kaçmaları neticesinde kendi aleyhine gelişen savaştan kurtulabilmek için Şahin’le birlikte hareket etmeye karar verir. Şahin ve Mısır sultanı tebdili kıyafet savaş meydanından kurtuldukları halde kısa bir süre sonra sultan hayatını kaybeder. Türk askerlerinin de yaklaştığını gören Şahin oradan uzaklaşıp bundan sonra ne yapacağını düşünürken yardımcısı Mahmut ile karşılaşır. Mahmut, Yavuz Han’ın maiyetine alınarak çavuşluk rütbesine yükseltilmiştir. Bütün Osmanlı askerleri Mısır sultanını ararken onu bulmak Mahmut’a nasip olmuştur. Sultan ölü olduğu halde sultanın başını keserek Yavuz Han’a götüren Mahmut bu olayı sorgusuz sualsiz yaptığı için Yavuz Han’ın öfkesinden fazlasıyla nasibini almış, bazı devlet adamlarının araya girmesiyle idam edilmekten zor kurtulabilmiştir. Mahmut bunun neticesinde her an ölümle karşı karşıya kalabileceği düşüncesiyle Osmanlı ordusundan kaçmayı yeğler. Asli vazifelerine dönen Şahin ve Mahmut biran önce esir kızları -öncelikle Zehra’yı- bulmak için yola koyulurlar. İlk gecelerini geçirdikleri bir köyde Arap Haşim adında Türk dostu birisiyle tanışarak onun evinde misafir olurlar. Babasının vasiyeti gereği Türkçe öğrenen ve Türklere her zaman yardım eden bu 199 adama, Şahin’in eşi ve esir kızlarla ilgili her şeyi anlatmasından sonra Haşim onlara yardım etmeye karar verir. Haşim, İstanbul’dan esrarengiz biçimde kaçırılan ve daha sonra Mısır’ın en büyük esir pazarından kendisi tarafından satın alınan üç Türk cariyeden birisi olan Mehpare’yi yanlarına yardımcı olarak verir. Böylelikle kendisini kaçıran esircileri ve onların reislerini tanıyan Mehpare, Zehra’nın ve diğer esir kızların bulunmasında Şahin’e yardım edebilecektir. Artık üç kişi olarak yola devam eden Şahin, Mahmut ve Mehpare ilk iş olarak esirlerin satıldığı Halep pazarına gelirler. Burada Mehpare’nin kendisini kaçıran esircilerden birisini tanıması işlerini kolaylaştıracak ve esir kızları bulmaya bir adım daha yaklaşmış olacaklardır. Durum tam da düşündükleri gibi olur ve Mehpare pazarda tanıdığı bir esirciyi gördükten sonra Mahmut onun peşine düşerek izlemeye başlar. Akşama doğru yanında birkaç adamla Şahin ve Mehpare’nin yanına gelen Mahmut esircilerle beraber çalışabilecekleri bir anlaşma yapmış ve iki arkadaşı daha olduğunu onlara söylemiştir. Mahmut ile birlikte gelen esirciler arasında esirci reisini Mehpare tanır. Bunu gizlice Şahin’e aktarmasından sonra Şahin esirciler arasına girerek Zehra’yı daha kolay bulabileceğini düşünür ve onlar tarafından esirlerin korunması, satılması işlerinde ortak çalışacaklarına dair yapılan teklifi kabul eder. Osmanlı ve Mısır Devleti arasında devam eden savaştan dolayı esir satışları durmuş ve esirlerin nakil işleri iyice güçleşmiştir. Böyle bir durumda iş bilen, güvenilir kişilere ihtiyaç duyan esirci reisi savaş bittikten sonra İstanbul-Mısır güzergâhında esir ticaretinin başlayacağını düşünerek bu süre zarfında saklanabilecekleri bir mağara bularak savaş sonuna kadar burada kalmaya karar verir. 200 Osmanlı-Memlük mücadelesi Mısır’da şehir savaşına dönerken Tomanbay bütün gücüyle Osmanlıya direnir. Karargahını kurduğu yer esircilerin, esir kızların bulunduğu ve Şahin’in kumandanlığını üstlendiği mağaraya oldukça yakındır. Mağaranın önünde iki ordu arasında birçok çarpışma olmuş hatta bir gün açlık tehlikesiyle karşı karşıya kalan esir kızlar için Şahin, Tomanbay’ın ordusundan yiyecek dahi çalmıştır. Yine böyle bir savaşta Yavuz Han’ın tarafına geçen Mısırlı komutan Gazali, mağarayı keşfetmiş ve içeride bulunan herkesi esir etmiştir. Şahin, Mahmut ve Mehpare mağaradan zor kurtulabilirler. Yavuz Han’ın emriyle bütün esirler esir pazarında satılacaktır. Bu esirler arasında Zehra’nın da olabileceğini tahmin eden Şahin, Mahmut ve Mehpare’yi yeniçeri kılığına sokarak hep birlikte pazara giderler. Pazarda Mahmut’u tanıyan eski arkadaşlarının onları ihbar etmeleri sonucunda Şahin yakalanır. Gazali’ye götürülen Şahin’e ancak Tomanbay’ı teslim olmak için ikna edebilirse serbest bırakılacağı söylenir. Biraz zaman geçtikten sonra Tomanbay’ı teslim olması için ikna eden Şahin bu işi başarıyla sonuçlandırır. Yavuz Han’ın emri ile Mısır’ın tamamen sükûnete ermesi için Tomanbay idam edilir. Uzun ve yorucu bir seferden sonra dinlenmek için Nil Nehri kenarına çekilen Yavuz Han’ı entrikalar burada da yalnız bırakmaz. Yavuz Han’ın aldığı kararlar neticesinde ticaret düzeni bozulan esirci başı ona bir suikast yapmayı kararlaştırır. Kansu Adil adında bir fedai Yavuz Han’ın kaldığı sarayda bu görevi yerini getirecektir. Bu planı öğrenen Şahin, bu durumdan Yavuz Han’ı haberdar etmesi için Mahmut’u görevlendirir. Mahmut Osmanlı ordusundan kaçan bir asker olarak bu görevi yerine getirip getirmeme ikilemi arasında gider gelir. Bir gece Yavuz Han’ın sarayına gittiği zaman bu görevi yapamayacağına karar verse de 201 sarayın önünde düşünceli bir şekilde inceleme yaparken aniden bir adam üzerine atlar ve Mahmut’u öldürmeye çalışır. Bu uğraştan Mahmut başarılı çıkar ama öldürdüğü adamın kim olduğu hakkında herhangi bir bilgisi yoktur. Kafası karışık bir şekilde saraya giren Mahmut tesadüfen Yavuz’un kaldığı odaya kadar girer. Bilinçsizce gerçekleşen bu olaylardan sonra Yavuz Han’la karşılaşmasıyla birlikte kendisine bu yabancı tarafından suikast düzenleneceğini anlayan sultan, maiyetini onu yakalamaları için seferber eder. Mahmut bu gaileden Nil Nehri’ni yüzerek geçer ve kurtulur. Nil’in karşısına geçtikten sonra uzun bir süre dinlenen Mahmut, Şahin’in verdiği görevi yerine getiremediği gibi Yavuz Han’ın askerleri tarafından da aranmaktadır. Şahin’in yanına asla dönemeyeceğini düşünerek nehir kenarında gördüğü bir köşke girerek burada hizmete alınmasını talep eder. Köşkte yaşayan ve Türkçe konuşan nazik bir bayan Mahmut’a ilgi gösterir ve onunla konuşur. Bu sırada, köşkün sahibi olmakla birlikte Yavuz Han’a muhalif Mısır Bey’i köşke gelir ve Mahmut’un kim olduğunu sorar. Başından geçenleri anlatan Mahmut kendisini de Yavuz Han’a muhalif birisi olarak tanıtır. Ama Mısır Bey’i ona iyice güvenmek için sorguya çeker. Mısır Bey’i, Mahmut’un anlattıklarından sonra Şahin ile görüşmek istediğini ve onu buraya getirmesini söyler. Konuşma sırasında Şahin’in adının telaffuzunun köşkün sahibesini heyecanlandırdığını fark eden Mısır Bey’i bu durumu kendisine sorduğunda bayan, kardeşinin isminin de Şahin olduğunu ifade eder. Bu durumdan şüphelen Mahmut, bayanın adını sorduğunda aldığı Selma cevabı sonucunda büyük bir üzüntüye kapılır. İlerleyen günlerde Mahmut’a gerçek adının Zehra olduğunu söyleyen bayan kendisinin 202 Şahin’in karısı olduğunu açıklar. Biran önce Şahin’in onu kaçırması gerektiğini anlatır ve Mahmut’tan bu haberi ona ulaştırmasını ister. Mısır’da iyice Osmanlı hükümleri geçerlilik kazanırken Mısır Bey’i artık Yavuz Han’dan kaçmanın bir anlamı olmadığını düşünerek ona teslim olur. Sultan tarafından affedilen Bey, Osmanlı hizmetine girer. Kendisini Yavuz Han’a yarandırmak için Mahmut’a mutlaka Şahin’i yakalayarak teslim etmeleri gerektiğini söyler. Mahmut bu duruma karşı çıkmasına rağmen tehditler neticesinde teklifi kabul etmek zorunda kalır. Çaresiz bir şekilde Mısır Bey’ini ve adamlarını Şahin’in saklandığı mağaraya götürür. Mağaraya önce giren Mahmut’un Şahin’i görmesiyle bütün olan bitenleri ona anlatması bir olur. Mağarada yaptıkları plan gereği Şahin, Mısır Bey’ine teslim olur ve daha sonra elliye yakın esir kızı ona verebileceğini söyleyerek onunla anlaşır. Bu anlaşma neticesinde Şahin, aradığı bir kız olduğunu söyledikten sonra bu konuda Mısır Bey’i ona yardımcı olabileceğini söyler. Hep beraber saraya giderler. Esir kızların arasına karışan Mehpare’nin görevi Zehra ile irtibat kurmaktır. Bu görevini yerine getiren Mehpare, mutlaka bir hafta içinde Zehra’nın kaçırılması gerektiğini Şahin’e söyler. Mısır Bey’inin Zehra’ya sahip olmak istediği bir gece beyin adamları ile Mahmut ve Şahin çarpışırlar. Bu çarpışmada Mısır Bey’i ölmüş Zehra’da ağır şekilde yaralanmıştır. Mısır Bey’inin sarayında olan olaylardan sonra Yavuz Han’ın askerleri gelerek Şahin’i ve adamlarını tutuklarlar. Vezir Yunus Paşa’nın huzuruna çıkarılan Şahin başından geçen her şeyi anlattıktan sonra paşa tarafından affedilir. 203 Şahin’in affedilmesinden kısa bir süre sonra Yavuz Han, Yunus Paşa ve askerleriyle saraya gelir, Şahin’e taltifte bulunduktan sonra esir kızları görmek ister. Sonrasında ise Şahin bütün esir kızları Yavuz Han’a gönderir. Mısır’ın tamamen fethi ile birlikte Osmanlı ordusu İstanbul’a dönüş hazırlıklarına başlar ve ordu yola koyulur. Yavuz Han ile Yunus Paşa arasında yolda geçen bir mukabeleye göre Paşa’nın Mısır seferindeki birçok zahmetin, yorgunluğun ve kayıpların boş yere verildiğini ifade etmesi üzerine Yavuz Han bu değerlendirmeye kızmış ve Yunus Paşa’yı öldürtmüştür. Şahin’e göre bu ölümün haksız yere yapılması onun Osmanlı ordusundan ayrılarak sahrada çadır kurmasına neden olur. Şahin, Mehpare’yi köyüne bırakıp bir haftaya kadar geleceğini söyleyerek Zehra’dan ayrılır. Aralarında duygusal bir yakınlaşma olduğu halde Şahin, emanet olarak aldığı Mehpare’yi evine bıraktıktan sonra oradan ayrılır. Zehra’yı ve Mahmut’u bıraktığı yere döndüğünde kendini büyük bir üzüntüye boğan acı haberle karşılaşır: Zehra ve Mahmut’un kaldığı çadır çapulcular tarafından yağmalanmış ve ikisi de öldürülmüşlerdir. Aradan yıllar geçtiği halde Şahin’in aşkı şairlerin dillerinde bir destan olmuş ve herkes tarafından söylenegelmiştir. 3.1.1.4. Kişi Kadrosu Roman, tarihî romanların genelinde yaratma kişiler ve tarihî kişiler olarak iki gruba ayrılan tasnife göre yaratma kişilerin kurgunun merkezîne alınarak tarihî kişiliklerden bir fon olarak faydalanıldığı bir konumdadır. Bu beyanda tarihî kişilerin yardımcı kişiler konumunda olduğunu söyleyebiliriz. 204 Roman, kişi kadrosu açısından çok zengin olmayan bir yapıya sahiptir. Şahin kişisinde olumlanan Türk tipini görmek mümkündür. Eserde kişi kadrosunu cinsiyet dağılımına göre incelediğimizde kadın kişilerin daha ağırlıkta olduğunu görürüz. Zaten romanın adı ve vakası böyle bir dağılımın olacağını imler. Şahin’in eşi Zehra, gizlice kaçırılıp esir pazarlarında satılan kızlar, cariyeler, Mehpare kadın kişiler arasındadır. Zehra ve Mehpare aşk yoluyla Şahin’e bağlı olduklarından diğer kadın kişilere göre kurmacada daha etkendirler. Ayrıca Mehpare’nin de kaçırılıp satılan bir esir kız olması vakanın özünü teşkil eden Zehra’yı ve esir kızları bularak sorunu temelden çözme düşüncesinde bir kadın olarak ön plana çıkmasını sağlar. Romanı kişilere göre sınıflandırdığımızda askerî görevlilerin ön plana çıktığını görürüz. Meslek dağılımına göre ise sadece esirci başı ve esircilere yer verilir. Kurmacada etken bir yapıya sahip olan kişiler ayrıntılı değerlendirmeye tabi tutulmuştur: Şahin Kaçırılan karısını bulmak ve esir kızlar sorununu çözmek amacıyla yollara düşen Şahin’de, Erken Cumhuriyet Dönemi tarihî romanların genelinde bulunan olumlanan Türk tipini görmek mümkündür. Şahin’in karakterize edilmesinde kullanılan açıklama yönteminde diyaloglar aracılığıyla onun; “Bir gün yirmi yaşlarında bir genç, Topkapı sarayının kapısına dayandı. Ben sadrazamı göreceğim, beni onun yanına götürünüz! diye bağırıyordu.” (s.3) ifadesinde korkusuzluğunu, Vezir Sinan Paşa’ya; “Anlamıyorsan tekrar söyleyeyim. Benim adım Şahin’dir. Bir yaşında bir kızım var. Annesini kaçırdılar. Size soruyorum, İstanbul’da kaybolan kızlar, kadınlar nereye gidiyor?” (s.4) ifadesinde hesap soruculuğunu, esir kızları bulmak maksadıyla devlet tarafından görevlendirilmesinden sonra ihtiyaç duyacağı paranın teklif edilmesi karşısında 205 paraya ihtiyacının olmadığını söyleyip (s.8) tok gözlülüğünü, genç yaşına rağmen hem Osmanlı Devleti tarafından hem de Memlük Sultanı tarafından fikirlerine itibar edilip (s.6-9) güvenildiğini ve cariye Mehpare’den hoşlandığı halde emanete hıyanet etmediğini, cariyeyi köyüne bıraktığını (s.60) görürüz. Bu özelliklerin yanında; bilgili-görgülü, verdiği sözde duran ve mücadele yolunda verdiği kararlardan dönmeyen mert bir kişi olduğu (s.22-23, 25), vatandaşı bulunduğu Osmanlı Devleti’ne gönülden bağlılığı ve devlet görevlilerine karşı gelmemesi (s.28-29, s.57), haksızlığa tahammül etmemesi (s.59) olumlanan Türk tipinin diğer özellikleri arasındadır. Şahin yukarıda izah edilen özellikleri ile romanın ana kahramanı (merkezî kişi) olup yüceltilmiş bir tiptir. Yüceltilmiş tip gereği Şahin, romanda etken bir rol üstlenir. Onun bu rolü üstlenmesi tamamen düz bir kişilik (yalınkat) olduğunu göstermez. O, romanın genelinde başarılı bir grafik çizse de bazen kaybettiği durumlar da olur. Trajik bir sonla biten romanda karısını bulabilmek için atıldığı serüvende tam mutlu sona yaklaşacakken karısının hırsızlar tarafından öldürülmesi ve yaşadığı ruhsal çöküntü çok boyutlu bir kişiliğe sahip olduğunu gösterir. Burada kahramanın yazar tarafından okuyucuya sunumunun tamamen bedensel veya ruhsal boyutta olmadığını da belirtmek gerekir. Sadece karakterize hale getirilen özellikler bir bakıma Şahin’in düşünce dünyasını okuyucuya aksettirse de kahramanın iç dünyasına inebilmek mümkün olmamaktadır. Şahin bu haliyle bir roman kahramanından çok yer yer olağanüstü özellikleri olan bir destan kahramanına doğru meyleden bir yapıya sahiptir. Destansı kahraman özelliği gereği yüceltilen tipin bütün olumlu özellikleri kendinde toplayarak bir “terkip” meydana getirdiğini söylemek mümkündür. 206 Zehra Şahin’in kaçırılan karısı olan Zehra, kız çocuğu annesidir. İstanbul’dan kaçırılarak Mısır’a getirilmiş ve burada bir Mısır Bey’ine cariye olmuştur. Romanda onun kaçırılmasına, Mısır’a nasıl getirildiğine dair bilgi verilmez. Bedensel boyut açısından ele aldığımızda -sadece Şahin’in ona gönülden bağlı olduğunu- kurgu içerisinde hiçbir bilginin verilmediğini görürüz. Zehra kaçırıldıktan sonra kaderine boyun eğmiş ama içinde kurutulacağına dair umut emarelerini her zaman taşımış bir kadındır. Uzun süreden beri Mısır Bey’i de dâhil olmak üzere Zehra’nın kendini kimseye teslim etmemesi (s.49) ve çok sevdiği eşine kavuşabilmek için korkusuzca davranması bu emareler arasındadır. Zehra’nın bu davranışı namus kavramının en olumsuz anlarda bile geçerliliğini kaybetmemesine örnektir. Zehra’nın Mısır Beyi’nin sarayında yaralanması ve ölümle yüz yüze gelmesi sonucunda Şahin’e söylediği; “Şahin sana vasiyetim var. Çocuğuma iyi bak. (…) Ah Şahin, başımdan çok büyük işler geçti. Sana ikinci vasiyetim. Cariye ile konuştum. O da başından geçenleri bana anlattı. O da benim gibi zavallı. Ben öldükten sonra onu bırakma.” (s.54) ifadesi alçak gönüllü bir kadının kendisi öldükten sonra eşinin ve çocuğunun mutlu olmasını isteyen anlayışının ürünüdür. Esir edilen ve satılan Zehra’nın dramı kurguda kendine yer bulurken aslında bu durum bütün esir kızların yaşadığı bir trajedi olarak okuyucuya iletilir. Romanın odağında bulunan bu düşünce bir nevi “(…) popüler romanlarda ana karakterler ‘kadın’lardır.”444 sözünün ispatı mahiyetindedir. 444 Şaban Sağlık, Popüler Roman Estetik Roman, Akçağ Yay., Ankara 2010, s.159. 207 Mahmut Vezir Sinan Paşa tarafından esir kızlar sorununu çözmek üzere Şahin’in yardımcısı olarak görevlendirilen Mahmut, inisiyatif kullanmaktansa söyleneni yapan, görevi sadece askerlik olan birisidir. Şahin’in onu Yavuz Han’a yapılacak suikast öncesi Yavuz Han’ı bu durumdan bilgilendirmek maksadıyla görevlendirmesi olayında, Mahmut ilk defa Şahin’in verdiği görevi yapmaktan vazgeçmiştir. Her ne kadar farkında olmadan görevini yerine getirse de yazar kurguda bu söz dinlemezliği Zehra’nın bulunuşuyla sonuçlandırır. Mahmut da bütün davranışlarıyla kurguda olumlanan bir kahramandır. Şahin’le birlikte birçok zorluğun üstesinden gelmiş, onu hiçbir zaman yalnız bırakmamıştır. Mahmut sadece görev adamıdır. Yapılanlara dair yorumu, öngörüsü ve önerisi olmayan bir kişidir. Mehpare Şahin ile Mahmut’un Zehra’yı ve esir kızları bulmak amacıyla çıktıkları yolda tesadüfen karşılaştıkları Türk dostu Arap Haşim’in Türk cariyelerinden biridir. Mehpare de esirciler tarafından İstanbul’dan kaçırılarak Mısır’da satılmış bir esirdir. Arap Haşim’in “on kız bedeli” (s.15) ile aldığı Mehpare güzelliğiyle diğer cariyeler arasında farklı bir yere sahiptir. Sahibi tarafından Şahin’e yardım etmesi amacıyla verilir. Mehpare, kurguda etken bir kahraman değildir. İstanbul’dan kaçırılan bir kız olması, esir kızlar sorununu çözmek isteyen kişilere yardım etmesinde temel sebepler arasındadır. Ama yazar bu güzel cariyeyi kurguda Şahin ile duygusal olarak yaklaştırarak cariyenin o coğrafyaya ait olmadığını imleyen bir tavır sergiler. (s.60) 208 Yavuz Sultan Selim Han Yavuz Sultan Selim kurguda kullanılan yardımcı bir kişidir. Romanın beş yerinde bir roman kahramanı olarak okuyucu ile buluşur. Bunlar; Şahin’in Kansu Gavri ile görüştükten sonra bütün olan biteni gelip Yavuz Han’a anlatması (s.8), Mahmut’un Kansu Gavri’nin başını getirip Yavuz Han’a sunması (s.12), Mısır Beyi’nin affını dilemesi üzerine Yavuz Han’ın onu maiyetine alması (s.42), Yavuz Han’ın esir kızları görmek üzere Mısır Beyi’nin sarayına gelmesi (s.57-58) ve Mısır seferi dönüşü Yavuz Han’ın Yunus Paşa ile sohbetidir. (s.58) Romanda Yavuz Han’ın düşünce dünyası, iç çatışması, seferlerinin arka planı gibi onu tanıtıcı özellikler kurguya yansıtılmamıştır. Tomanbay Ridaniye Savaşı’ndan sonra Mısır’ın Osmanlı tarafından tamamen ele geçirilme süresini uzatan maktul sultan Kansu Gavri’den sonra tahta çıkan Memlük Sultanı’dır. Kurguda inatçı kişiliği ile kendine yer bulan bir roman kişisidir. Sultan Tomanbay bir roman kahramanı olmaktan ziyade yardımcı kişiliğe kayan bir yapıda kurguda kendine yer bulur. Yavuz Sultan Selim Esir Kızlar Arasında adlı romanda yardımcı ve figüratif kişiler olarak ifade edeceğimiz isimler şunlardır: Esirci Başı, Vezir Sinan Paşa, Vezir Yunus Paşa, Kansu Gavri, Arap Haşim, Şahin’in Annesi, Gazali, Mısır Beyi, Mustafa Paşa. 3.1.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda kullanılan anlatıcı türü (O) anlatıcı, başka bir ifade ile “yazaranlatıcı”dır. 1516 yılında başlayan kurgu baştan sona kadar yazar-anlatıcı 209 tarafından hâkim bakış açısı ile ifade edilir. Bütün kurguya hakim olan yazaranlatıcı, anlatıyı tamamlamadan “Saygılı okuyucularım” (s.60) diye araya girerek okuyucuyu hazin sona hazırlar. Popüler romanlara has bir anlatı tarzının benimsendiği romanda anlatıcının durduğu hâkim konum gereği roman kahramanlarına göre öznel ve nesnel tavrın söz konusu olduğu gözlemlenir. Olumlanan Türk tipi Şahin’e yazar-anlatıcının bakışı her zaman takdiranedir. Onun her hareketi yüceltilir. 3.1.1.6. Zaman Romanda vaka zamanı 1516 yılında başlar ve vakanın gelişim seyri nesnel zaman ile paralellik arz eden kronolojik bir zaman sistemi kimliği kazanır. Yavuz Han’ın Mısır seferine çıkmadan başlayan roman, Mısır’ın Osmanlı Devleti’ne ilhakı ile son bulur. Yazar, zaman kırılması (ileriye doğru, geriye doğru) veya zamanda herhangi bir kesinti yapmadan kurguyu devam ettirmiştir. Bu durum romanı tek düze hale getirse de okuyucunun sonuca odaklanmasını sağlayan bir yöntemdir. Kurguda kullanılan zaman anlayışına baktığımızda okuyucuya dönem insanlarının dünyayı değerlendirme biçimi, devletler arası münasebet, halkın yaşama biçimi, döneme has mekânın ifadesi gibi unsurların bulunmadığını görürüz. Kronolojik bir seyirde anlatılan roman, sadece Yavuz Han döneminde olan bir olaya atıf yapılarak kurgulanmıştır. 3.1.1.7. Mekân Kurmacanın başlangıç mekânı İstanbul’dur. Kurgunun geneline hâkim olan açık mekân anlayışı kronolojik zaman gibi düzenli bir seyirle İstanbul-Mısır 210 güzergâhında cereyan eder. Sokak, savaş meydanı, çöl, çarşı açık mekân olarak kurguda yer bulan alanlardır. Bunların yanında kapalı mekân olarak ev, konak, saray (İstanbul Sarayı, Taşra Sarayı), çadır; coğrafi mekân olarak çöl, deniz, göl, nehir, mağara romanda kullanılan mekânlar arasındadır. Yazar mekân tasviri yapmadan kurguyu tamamlar. Bundan dolayı mekânın kahramanlar üzerindeki simgesel değeri üzerine yorum yapmak fazla mümkün olmamaktadır. Kurguda üç adet önemli mekân bulunmaktadır. Bunlar; esir kızların ve esircilerin saklandığı mağara, Mısır Beyi’nin ve Zehra’nın yaşadığı saray ve savaşların gerçekleştiği, Şahin’in her şeyi göze alarak kurtardığı eşi Zehra’nın öldürüldüğü çöldür. Mağara, esirci başı tarafından şu şekilde anlatılır: “Karanlık bir mağara kapısından içeri girdiler. Birkaç adım atınca meşalelerin aydınlattığı gizli bir yol meydana çıktı. Bu yoldan yüz adım kadar ilerledikten sonra büyük bir meydana geldiler. Meydanın etrafı hücrelerle çevrilmişti.” (s.21) Şahin’in kumandan olarak atandığı bu mağara esir kızlar ile birlikte yaşadığı, kasvetli, zorunluluktan dolayı yerleşilen bir yerdir. Mağara bu haliyle Şahin’in eşini kaybetmesiyle birlikte içine düştüğü olumsuzluğu imleyen bir konumdadır. Mahmut, Yavuz Han’ın askerlerinden kaçmak için Nil Nehri’ni yüzerek geçtikten sonra kapılandığı mekânı dışarıdan köşk olarak ifade eder. İçine girdiğinde ise; “Aman yarabbi, burası bir saraydı. Fakat padişah saraylarında bu kadar güzellik ve ihtişam olamazdı. Her taraf ipek ve atlasla işlenmişti.” (s.35) şeklinde değerlendirir. Saray, Şahin’in ve Zehra’nın birbirlerine kavuştukları mekândır. Kurgunun üçüncü önemli mekânı çöl ise, Şahin’in eşine doyamadan ondan ayrılmak zorunda olduğu bir yerdir. İnsan yaşamı için zor koşulları barındıran ve anlamsal olarak olumsuzluğu imleyen çöl, Şahin ile Zehra’nın tekrar birlikte olmalarını engelleyen bir mekân olarak kurguda yerini alır. 211 3.1.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.1.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Yavuz Sultan Selim Esir Kızlar Arasında adlı eser kurgunun odağına Yavuz Han’ı koymadan sadece ondan tarihî bir kişilik olarak yararlanır. Roman tek bölümden oluşmaktadır. Kurgu; Şahin’in eşi Zehra’yı ve esir kızları bulmak ve bu sorunu kökünden çözmek maksadıyla Vezir Sinan Paşa tarafından görevlendirilmesiyle başlar. Giriş bölümü olarak kabul edilecek bu bölümde yazar, 20 yaşında herhangi bir devlet hizmetinde bulunmamış, Osmanlı Devleti’nin başkentinde meydana gelen genç kızların kaçırılması olayını nihayete erdirecek yeteneği kuşkulu olan bir kişiyi romanın ana kahramanı konumuna getirir. Destanlara has bir kahraman yapılanması görülen romanda, okuyucu her şeyi başaracağına inanılan ana kahraman ile başarıya güdülenen bir konuma yükseltilir. Şahin’in Yavuz Han’la, Kansu Gavri ile görüşmesi ve tesadüflerin her zaman ona yardım etmesi kahramanı olağanın dışında başarılı gösterir. Osmanlı Devleti’nin Mısır Seferi’ni başlatması ile Şahin’in vazifelendirildiği göreve çıkması aynı zamana tesadüf eder. Yazar burada Şahin’in işlerinin daha kolay bir şekilde yapabileceğini öngörmekle birlikte kendi göreviyle Mısır Seferi’nin okuyucu nezdinde aynı öneme sahip olabileceği intibasını uyandırır. Bu bölüm romanın gelişme bölümüdür. Burada, Şahin’in Mısır Sultanı Kansu Gavri ve Mısır Beyleri ile görüşmesi, Gavri’den sonra Mısır tahtına çıkan Tomanbay’ı Osmanlı Devleti’ne teslim olması için ikna etmesi, Yavuz Han’a düzenlenecek suikasta engel olması gibi olaylar, Şahin’in asıl görevi dışına çıkarak Mısır Seferi’nin başarıya ulaşmasını sağlayan sebeplerde etken rol oynadığının okuyucuya hissettirilmesini sağlar. 212 Romanın sonuç bölümünde ise Mısır Seferi başarıyla sonuçlanır ama bu başarı diğer bölümlerde olduğu gibi Şahin’in eşi Zehra’yı bulmasının ve esir kızlar sorununu çözmesinin gölgesinde kalacaktır. Esirci başının yakalanamaması, Zehra ve Mahmut’un trajik şekilde ölümleriyle okuyucu nezdinde yapılacak sorgudan muaf tutulur. Roman genel itibarı ile Şahin’i ön plana çıkaran bir kurguda inşa edilmiştir. Romanda Memlük Devleti’nin bir Arap devleti gibi gösterildiğine şahit oluruz. Bu düşünce, “Mısır sultanının kuvvetleri (…)” (s.7), “Araplar birden yerlerinden fırladılar.” (s.22), “Arap kumandan.”, “Araplar” (s.23) gibi ifadelerle belirtilir. Romanın hiçbir yerinde Memlük Devleti’nin bir Türk Devleti olduğuna dair en küçük bir imaya bile rastlanılmaz. Kurmacada sadece tarihsel anlatım düzlemi kullanılmıştır. 3.1.2.2. Anlatım Teknikleri Yazar-anlatıcının bakış açısı ile anlatılan eserde anlatma, diyalog ve az da olsa tasvir tekniği kullanılır. Anlatım tekniklerinin kullanımı açısından oldukça zayıf olan eserde anlatma tekniği çok fazla kullanılır. Kişilerin duygu ve düşünceleri kendileri tarafından değil anlatıcı tarafından okuyucuya aksettirilir: “Genç cariye bir müddet sustu. Uzun uzun düşündü. Fakat bu düşünmekten ziyade başka bir şeydi. Kendini unutmuş, dalmıştı. Eski günlerini, anasını, babasını, kardeşlerini düşündüğü muhakkaktı. Şahin de sevgili karısını hatırladı. Acaba şimdi o neredeydi, ne yapıyordu? Sağ mıydı, yaşıyor muydu? Zehra’ya bir fenalık gelmiş ise Şahin esir kaçakçılarından öyle bir intikam alacaktı ki, âleme ibret olacak, belki bir daha kimse esir kaçakçılığı yapamayacaktı.” (s.16) 213 Alıntıda da görüldüğü üzere kişiler konuşmazlar veya düşüncelerini kurgu içerisinde kendileri ifade etmezler. Bu durum tamamen anlatıcının tasarrufundadır. Aynı durum Yavuz Han’la ilgili bir bölümde de görülür: “Yavuz, harp esnasında böyle beş bin esirle uğraşmak istemiyordu. Yapmak istediği tek şey, Mısır’daki mukavemeti yıkmak, bu diyarın hakimi olmaktı. İntikam almak için bir hayli öldürmüş, düşmanlarının gözünü korkutmuştu. Şimdi bunları da öldürmek olmazdı.” (s.25) Popüler romanlarda en sık kullanılan tekniklerden birisi olan diyalog tekniği bu romanda da çok fazla kullanılmıştır. Tasvir tekniği romanda çok az kullanılmış olup kişinin ruh hâlini, mekânın özelliklerini ve bunun kişiler üzerindeki simgesel değerini ifade etmekten çok uzaktır. 3.1.2.3. Dil ve Üslup Romanın 1945 yılında basılmasına rağmen dilinin günümüz Türkçesi ile aynı olması yazarın dönemi içerisinde eserini sade bir kalemle yazmayı tercih ettiğini gösteriyor. Akıcı bir üslupla kaleme alınan eser okuyucuya rahat bir okuma ortamı hazırlarken, sık sık kullanılan diyalog tekniğiyle de var olan akıcılık daha da ivme kazanıyor. Ağızlarda bulunan veya eski Türkçeye ait kelimeler eserde kullanılmaz. Samimi hitap kelimelerinden birisi olarak nitelendirebileceğimiz “Arkadaş” (s.29, 47, 56, 57) kelimesinin yüksek rütbeli insanlar tarafından Şahin için kullanılması üslubu avam seviyesine çeker. 3.1.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.1.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Roman, 1516 yılı ile Mısır Seferi dönüşü olan 1517 yılları arasını kapsar. Bu süreç içerisinde Mercidabık veya Ridaniye Savaşları ayrı ayrı zikredilmek 214 yerine genel itibarı ile Mısır Seferi olarak ifade edilir. Kurgu tamamen Şahin’in eşi Zehra ve esir kızların bulunması üzerinde inşa edilir. 3.1.3.2. Temalar 3.1.3.2.1. Esrarengiz Kaçırılma Olayları Yavuz Han dönemi İstanbul’unda sebebi bilinemeyen sebeplerle kaçırılan kızlar sorunu romanın temel konusudur. Tarihî dönem ve olaylar bu sorunun etrafında fon olarak kullanılır. “1516 yılında İstanbul’da görülmemiş şeyler oluyordu. Şehrin esir pazarları; Çerkezistan’dan, Mısır’dan, Habeşistan’dan gelen yüzlerce çeşit çeşit kadın, kız, erkek esirlerle dolu idi. Fakat kenar mahallelerin birçok genç kızları da anlaşılmayan sebeplerden kayboluyorlardı.” (s.3) 3.1.3.2.2. Kararlılık Popüler tarihî romanlarda kahramanlar gerçek tarihî kişiliğin veya kurmacada hayat bulan tarihî kişiliğin yüceltilmesi, övülmesi gibi özelliklerle diğer roman kişilerinden ayrılırlar. Olaylar gerçek veya kurmaca olsun tarihî kişinin inisiyatifinde devam eder. Bu durum, ne olursa olsun roman kişisinin verdiği kararlardan dönmeden yoluna devam etmesini gerekli kılar. Yazaranlatıcının bu kararları boşa çıkarmayacak şekilde kurmacayı devam ettirmesi okuyucu nezdinde roman kişisinin itibarını sekteye uğratmaz. Romanda Şahin’in eşi Zehra’yı bulma ve esir kızlar sorununu çözme yolundaki düşünceleri ne kadar kararlı olduğunu özetlemektedir: “Ya onu bulacak yahut bu uğurda kendi canını feda edecekti.” (s.5) Şahin ve Arap Haşim arasında geçen konuşmada Şahin, eşi Zehra ve esir kızları kurtarmak arasında bocalarken ne yapmak istediğini açıklar: 215 “— Sevgili misafirim, (…) ben anlamadım. Siz esir kaçakçılarının reisini mi, yoksa kızları mı arıyorsunuz? — Her ikisini de. Birini bulunca öbürünü bırakmayacağım. — Karınızı bulunca ne yapacaksınız? — Onu emniyet altına aldıktan sonra kaçakçılarla mücadele edeceğim. İstanbul’da yüzlerce ocak söndürdüler. Beni bu zorluklara, tehlikelere soktular.” (s.16) 3.1.3.2.3. Casusluk Tarihî romanların devletler arası münasebet, savaş, egemenlik anlayışı gibi konuları kurguya dâhil eden bir yapıya sahip olması sebebiyle gizli haber alma ilişkileri kurmacada büyük yer tutar. Tek taraflı veya iki taraflı casusluk ilişkileri çerçevesinde kurgunun seyrinde önemli olaylar casuslar aracılığıyla aktarılır. Romanda Şahin’in ilk önce Kansu Gavri ile anlaşması, sonra bu anlaşmayı Yavuz Han’a anlatması iki taraflı casusluk ilişkisine örnektir. Kansu Gavri, Şahin’e: “— Nasıl hizmet edebilirsin? — Şimdi buradan Türk ordusunun içine girerim, orada öğrenmek istediklerini öğrenir, yirmi dört saat sonra tekrar dönerim.” (s.8) der. Sonrasında ise durumu Şahin’in Yavuz Han’a anlatmasıyla Yavuz Han: “Sultan seni bekleye dursun. Biz yirmi dört saat sonra hücuma geçiyoruz. Yaptığın iş çok makbule geçmiştir.” (s.8) diyerek Şahin’in hareketini takdir eder. 3.1.3.2.4. Misafirperverlik Erken Cumhuriyet Devri’nde yazılan tarihî romanlarda olumlanan Türk tipinin kurguya hâkim olduğu görülür. Türk milletinin düşman dahi olsa misafire hürmet göstermesi alışılagelen bir anlayıştır. Ama romanda Türklere misafirperverlik gösteren kişi babasının Türklerden büyük yarar gördüğü Türk dostu bir Arap’tır. Şahin ile Mahmut’un atıldıkları serüvende her zaman olduğu 216 gibi talihin yanlarında olması ilk konakladıkları köyde babasının vasiyeti üzerine Türkçe öğrenen ve Türklere yardım eden Arap Haşim aracılığıyla Türklere has Arap misafirperverliği göz önüne serilir. Bu olgunun sebebinde de Haşim’in İtalyanlara esir düştükten sonra üç yıl kürekçi olarak çalıştırılan, sonrasında ise Türkler tarafından özgürlüğüne kavuşturulan babasının vasiyeti vardır. (s.13) 3.1.3.2.5. Yüceltilen Türklük Sadık Tural, “… tarihî romanın idealist felsefe ve romantizm ile bağları vardır.” 445 derken ülkücü ruhun romantizmle olan bağını imler. Aslında bu durum Şerif Aktaş’ın “Millî Romantik Duyuş Tarzı” olarak bir kavram haline getirdiği mukaddesat kavramı içerisinde yüceltilen duyguların tarihî romanda kullanılan önemli temalar arasına girmesini sağlar. İncelenen romanda da Türk her zaman doğrudan yana olan, idealist, devletine bağlı, verdiği kararlardan dönmeyen, haksızlık karşısında muhatabına bakmaksızın tepkisini ortaya koyabilen olumlu bir tiptir. Arap Haşim’in esir edilen babasının Türkler tarafından kurtarılması (s.13) Türk’ün mazlumlar yanında olduğunun göstergesidir. 3.1.3.2.6. Cariyelik İstanbul’dan esirciler tarafından kaçırıldıktan sonra Mısır’da satılan kızlar kurgunun önemli bir temasıdır. Zira Şahin’in karısının da kaçırılması kurguyu başlatan bir durumdur. Böylelikle hem karısını hem de kaçırılan kızları bulmak 445 Sadık Tural, Zamanın Elinden Tutmak, Yeni Avrasya Yay., Ankara 2003, s.214. 217 maksadıyla Şahin yola çıkar. Romanda, cariyelerin yaşadıkları hayatın olumsuzluklarından ziyade esrarengiz bir biçimde kaçırılmalarından dem vurulur. 3.1.3.2.7. Emanete Sahip Çıkma Yüceltilen Türklük temasında önemli bir yere sahip düşünce de Türklerin aldıkları emanetin kıymetine bakmaksızın ona sahip çıkmaları ve verdikleri söz gereği onu iade etmeleridir. Şahin’in cariye Mehpare’yi sahibinden yardımcı maksadıyla almasından sonra ona; “Şimdi cariyenizi en kıymetli bir emanet diye korur ve muhafaza ederim.” (s.17) şeklindeki ifadesi bu duruma örnektir. Yazaranlatıcı tarafından söylenen, “Şahin emanete hıyanet etmeden cariyeyi sahibine teslim ettikten sonra hemen oradan ayrıldı.” (s.60) cümlesi Şahin ve cariye Mehpare arasında duygusal yakınlaşma olmasına rağmen emanete sahip çıkıldığını gösteriyor. 3.1.3.2.8. Aşk Şahin’in derin bir muhabbetle bağlı olduğu bir yaşındaki çocuğunun annesi Zehra’ya duyduğu aşk sebebiyle onu bulmaya çalışması kurguda önemli bir yer tutar. Zaman zaman esir kızları bulma ile Zehra’yı bulma ikilemini yaşayan Şahin sonunda görevini yerine getirir ama cariye Mehpare’ye ilgi duymaktan kendini alıkoyamaz. Karısını ararken bir sevdaya tutulması karısını kaybetmesinden sonra yazar-anlatıcının ifadesiyle; “O bir şeyden yılmayan koca Türk yiğidinin boynu büküldü. Kalbinde iki mezar yıllarca dolaştı. Fakat kendisini kimse tanımadı.” (s.61) biçiminde ifade edilerek Mecnun misali 218 sevgisini gönlünde yaşatan bir derbedere dönüşmesi aşk hikâyesinin sonu babındadır. 3.2. YAVUZ SULTAN SELİM HAN446 3.2.1 ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.2.1.1. Romanın Kimliği Hadim-ül Haremeyn-iş-şerifeyn Yavuz Sultan Selim Han romanı Orhan Deliorman tarafından kaleme alınmış olup, 1969 yılında basımı gerçekleştirilmiştir. Eser 304 sayfadan oluşmaktadır. 3.2.1.2. Vaka Yavuz Sultan Selim Han’ın doğumundan ölümüne kadar geçen süreçte; taht mücadelesi ve yaptığı savaşların anlatıldığı romanda bir vaka zinciri bulunmaktadır. Vaka tertibinde olaylar “bir yelpaze şeklinde” açılır. 3.2.1.3. Özet Babası Amasya’da şehzade (II. Bayezid) iken dünyaya gelen Yavuz Han’ın doğumunda birçok olağanüstülük olur. Bir dervişin saraya gelerek bugün hanedan üyesi olarak dünyaya gelen çocuğun gelecekte büyük bir padişah olacağı muştusunu vermesi ve Fatih Han’ın Selim doğmadan önce bütün Müslümanları bir araya getirecek bir güneşin doğuşunu görmesi bu olağanüstülükler arasındadır. Hızla büyüyen Selim, her ne kadar babasının ilimle meşgul olmasını istese de ata binme, silah kullanma gibi konularda oldukça hevesli, atılgan bir kişiliğe sahiptir. 446 Orhan Deliorman, Hadim-ül Haremeyn-iş-şerifeyn Yavuz Sultan Selim Han, Mihrab Yayınevi, Aralık 1969. 219 Şehzade Selim, dedesi Fatih Han tarafından Trabzon valiliğine atandıktan kısa bir süre sonra Fatih Han vefat eder. Bu olaydan sonra Osmanlı tahtına babası II. Bayezid oturur. Yeniçerilerin ve devlet erkânının temaşası içinde tahta oturan II. Bayezid Osmanlı Devleti için yeni başlayan bir dönemin işaretçisidir. Şehzade Selim’in Trabzon’a vali olmasından 14 yıl sonra Süleyman adında bir oğlu dünyaya gelir. Dönem itibarı ile fetihlerin yavaşlaması Şehzade Selim’in dikkatinden kaçmaz ve babasını eleştirir. Ayrıca Şah İsmail hakkında önlem alınmazsa bu durumun zamanla büyük bir tehlike haline geleceğini öngören Şehzade Selim, bu doğrultuda doğuya bir sefer düzenlemeye karar verir. Azerbaycan’ın içlerine kadar giren ordu Gence kalesini ele geçirir. Kazanılan başarının Osmanlı ordusu içerisinde sevince sebep olması uzun süreden beri sefere çıkmayan askerler arasında Selim taraftarlarının çoğalmasını sağlar ve onun tahta layık olduğu düşüncesinin oluşmasına sebep olur. Selim’in lehine olan bu durumu ağabeyi Şehzade Ahmet fark ederek, olası bir taht mücadelesinde kardeşine üstünlük sağlamak için yeğeni Süleyman’ın Bolu sancak beyliğinden alınarak Kefe’ye gönderilmesine neden olur. Böylelikle İstanbul yolu üzerindeki bir engel daha Şehzade Ahmet tarafından kaldırılmıştır. Şehzade Selim oğlunun bu ani yer değişikliğini Kırım Han’ı ile tanışarak olumlu yönde kullanır. Sonrasında ise Gürcistan içlerine seferler düzenler. II. Bayezid tarafından Şehzade Selim’in tek başına aldığı kararlar eleştirilir ve hemen sancağına dönmesi istenilir. Bunun üzerine şehzade, babasının elini öpmek üzere İstanbul’a gelmek istediğini söyleyerek ordusu ile birlikte yola çıkar. Devlet erkânı tarafından II. Bayezid’e, kalabalık bir orduyla gelen Şehzade Selim’in amacının sadece el öpmek olmadığı iletilir. Bunun üzerine divanda alınan karar 220 üzere Mevlana Nurettin, şehzadeye gönderilerek hemen ordusuyla geri dönmesi istenilir. Bunun üzerine Şehzade Selim, niyetinin kötü olmadığını sadece babası hayatta iken yerine veliaht tayin edilmemesini ve kendisine Rumeli’nden bir sancak verilmesini talep eder. Şehzade Selim sancağına dönmeye hazırlanırken bir haberci, Şehzade Korkut’un sancağı Manisa’yı bırakması üzerine Safevi yanlısı Şeytankulu’nun büyük bir isyan başlattığını hatta Anadolu Beylerbeyi Karagöz Paşa’yı yenerek ordusunu dağıttığını söyler. Bunun üzerine ordusuyla Edirne’yi işgal eden Şehzade Selim İstanbul üzerine yürür. Osmanlı ordusu ve Şehzade Selim’in ordusu savaşırlar. Savaşı kaybeden Şehzade Selim kendini zor kurtarır. Şehzade Selim’in yenilmesini kabullenemeyen ve Şehzade Ahmet’in İstanbul’a gelmek için hazırlık yaptığını öğrenen yeniçeriler, İstanbul’da bir isyan çıkararak vezirlerin, bazı devlet görevlilerinin konaklarını yağmalarlar. Bunun üzerine yeniçerilerin isteği üzerine II. Bayezid tahttan feragat ederek oğlu Selim’in tahta çıkmasına rıza olur. 1512 yılında Osmanlı tahtına oturan Yavuz Han ilk iş olarak kardeşleri Korkut’u ve Ahmet’i saltanatın bekası yolunda bir engel olarak gördüğü için öldürülmelerini emreder. Şehzade Ahmet’in oğlu Alaüddin’in Bursa’yı muhasara etmesinin ardından Yavuz Han’ın lehine sonuçlanan savaştan sonra Bursa’da bulunan beş yeğeni de öldürülür. Bu süreç içerisinde devlet içerisinde Yavuz Han’a karşı cephe alan Veziriazam Mustafa Paşa gibi kişiler de birer birer bertaraf edilir. Saltanata Osmanlı ailesi içerisinden gelebilecek tehlikelerin sona ermesiyle birlikte, Yavuz Han dikkatini şehzadeliğinden bu yana büyük bir tehlike olarak 221 gördüğü Şah İsmail üzerine çevirecektir. Toplanan divan neticesinde Safevi Devleti üzerine sefer düzenlenmesi kararlaştırılır. Osmanlı ordusu, Yenişehir ovasından 1514 yılında istikameti Şah İsmail olan bir sefere çıkar. Sancak beylerine mensup askerlerin de katılımıyla 140 bin civarında olan ordudan 40 bin kişilik kuvvet ihtiyat maksadıyla Sivas’a bırakılır. Yavuz Han ile Şah İsmail arasında gerçekleşen mektuplaşmalar savaşın yaklaştığının habercisidir. Uzun ve zor geçen sefer yolculuğu asker arasında huzursuzluğa sebep olurken bazen isyan noktasına gelinse de bunların hepsi Yavuz Han’ın kararlılığı ve cesareti ile ortadan kaldırılır. 22 Ağustos 1514’te Çaldıran Ovası’nda karşılaşan iki ordu gün boyu savaşır. Şah İsmail’in ordusu büyük bir bozguna uğrar ve savaşı Osmanlı ordusu kazanır. Savaştan on üç gün sonra Tebriz’e giren Yavuz Han burada bazı düzenlemeler yaptıktan sonra ordusuyla Azerbaycan’a hareket etmeye karar verir. Ordunun isteksizliği ve orduda vuku bulan karışıklıklar Yavuz Han’ı İstanbul’a dönmeye mecbur eder. Dönüş yolunda Gürcü Beyleri’nden gelen erzak yardımı, sıkıntı içerisinde olan orduyu rahatlatır. Amasya’da konaklayıp tekrar Şah İsmail üzerine sefere çıkmayı planlayan Yavuz Han, ordunun bu temayülde olmaması üzerine kararını kesinleştirerek İstanbul’a hareket eder. Bu sırada Kemah kalesinin zaptı, Dulkadıroğulları ile yapılan Turnadağ Savaşı’nın kazanılması olumlu giden olaylar arasındadır. Yavuz Han İstanbul’a gelir gelmez yeniçeri ocağında ıslahat girişiminde bulunarak bu ocağın daha modern daha çok söz dinleyen bir hale gelmesini sağlar. Aynı şekilde donanmanın güçlendirilmesine bu dönemde başlanılır. 222 Yavuz Han’ın doğumunda vuku bulan olağanüstü olaylar seferler öncesinde de gerçekleşir. Mısır seferi öncesi Kapı Ağası Hasan rüyasında Sahabe-i Kiram’ı görmüş ve onlar tarafından Yavuz Han’ın Haremeyn (MekkeMedine) üzerine sefere çıkması buyrulmuştur. Rüyanın Yavuz Han’a anlatılmasından sonra tereddütleri kaybolan hünkâr divanı toplar. Divanda seferin lehinde karar verilmesiyle birlikte Mısır seferi hazırlıklarına başlanılır. İlk iş olarak Sinan Paşa Kayseri’deki 40 bin kişilik ordunun başına geçer. Kansu Gavri’ye gönderilen elçilerde asıl hedefin Şah İsmail olduğu vurgulansa da Sinan Paşa komutasında doğuya doğru hareket eden orduya Memlük Sultanı’nın vereceği tepki ölçülmeye çalışılır. Gavri, seferin Memlük Devleti’ne düzenlendiğini anladıktan sonra, 18 Mayıs 1516’da yanına Abbasi Halifesi Üçüncü Mütevekkil Alellâh Muhammed’i de alarak ordusuyla Kahire’den ayrılır. Gavri, barış maksadıyla Yavuz Han’a elçi gönderse de elçi Moğolbay’ın silahlarıyla huzura girerek tehditkâr bir üslupla konuşması savaşı kaçınılmaz bir noktaya getirir. Sinan Paşa’nın ricası üzerine ölümden kurtulan elçi, sakalı ve bıyığı kesilip bir eşeğe ters bindirilerek yola çıkarılır. Bıyıklı Mehmet Paşa tarafından yenilen İran serdarı Karahan’ın başı Yavuz Han’a getirildikten sonra bu kesik baş ve zafername birlikte Kansu Gavri’ye gönderilir. Şah İsmail ile Osmanlıya karşı ittifak yapmak isteyen Gavri’nin umutları giderek azalır. Şah İsmail’den beklediği yardımı alamayacağını anlayan Gavri, Osmanlı’ya karşı tek başına savaşmaya karar verir. İki ordu 24 Ağustos 1516 tarihinde Mercidabık Ovası’nda savaşa başlar. Çok çetin geçen savaşın istikameti Memlük ordusunun aleyhine gelişmektedir. Ordudan gelen olumsuz haberlerin artarak ordunun yok olma noktasına geldiğini 223 öğrenen Kansu Gavri, 80 yaşında olmasının da etkisiyle savaşı kaybettiği haberine dayanamaz ve orada ölür. Tamamen dağılan Memlük ordusu Osmanlı askerleri tarafından takip edilir. Yine böyle bir takipte ele geçirilen Memlük komutanı Hayırbay teslim olur ve Osmanlı hizmetinde çalışmak istediğini söyler. Antep ve Halep Osmanlı idaresine alınır. İlk cuma namazını Halep’te kılan Yavuz Han, hatibin hutbede “Hâkim-ül Haremeyn-iş Şerifeyn” demesi üzerine hatibi düzelterek “Hadim-ül Haremeyn-iş Şerifeyn” biçiminde söylemesini ister. Daha sonra Halep’ten ayrılan Yavuz Han; Hama, Humus ve Şam’ı da alır. Şam’da üç ay kalınarak idari düzen sağlanır ve bir taraftan da Kahire seferinin hazırlıkları yapılır. Ölen Kansu Gavri’nin yerine sultan olarak seçilen Tumanbay, kısa sürede Osmanlı ordusunu yeneceğini iddia ederek savaş hazırlıklarına başlamıştır. Bu durum, Yavuz Han tarafından gönderilen ve Osmanlıya bağlanması karşılığında affedileceğini söyleyen elçinin katledilmesine neden olur. Elçisinin öldürülmesine çok sinirlenen Yavuz Han sefer hazırlıklarını hızlandırarak Tih ve Sina çöllerini geçmeye yarayacak bütün gereksinimlerin karşılanmasını ister. Hazırlıklar devam ederken Canbird-i Gazali’nin on bin kişilik bir kuvvetle Osmanlı üzerine geldiğinin öğrenilmesi üzerine Sinan Paşa, onu karşılamakla vazifelendirilir. Sinan Paşa’nın üstün gayreti ve kahramanlığı sayesinde Osmanlı ordusu savaşı kazanmıştır. Savaştan sonra orduya ihsanda bulunan Yavuz Han, Kudüs ve çevresindeki kutsal mekânları ziyaret eder. Tarihte az sayıda hükümdarın geçmeye muvaffak olduğu çölü, Yavuz Han geçerek Mısır seferini nihayete erdirmek istemektedir. Bu düşünceyle toplanan divanda aykırı sesler olsa da sefere devam edilmesi kararlaştırılır. 224 9 Ocak 1517 tarihinde Sina Çölü’ne giren ordu büyük bir zorluk yaşamadan çölü aşmayı başarır. Bazen Arap çapulcuların orduya tacizleri olsa da kayıp verilmeden Ridaniye önlerine kadar gelinir. Tumanbay’ın savaş planlarını Memlük komutanı Gazali aracılığıyla öğrenen Yavuz Han buna göre savaş planını gözden geçirir. 22 Ocak 1517 tarihinde iki ordu karşılaşır ve şiddetli topçu ateşiyle savaş başlar. Savaşta Sinan Paşa’nın ölmesi Yavuz Han’ı derinden üzse de savaşı Osmanlı ordusu kazanır. Tumanbay bu savaş sonucunda ele geçirilemez. Ridaniye’de Memlüklerin ikinci defa yenilgiye uğramaları Mısır’ın tamamen Osmanlı mülküne dâhil olduğu anlamına gelmemektedir. Kahire’de şehir halkı Tumanbay’la birlikte hareket ederek Osmanlı ordusuna gece baskınları düzenler. Baskınlar orduyu zor bir durumda bırakmış ve orduda büyük kayıplara neden olmuştur. Verilen mücadele sonucunda 30 Ocak 1517’de Kahire teslim olur. Kısa bir süre sonra da Tumanbay affını talep etmiş, Yavuz Han tarafından gönderilen amanname ile affedildiği bildirildikten sonra bir mağarada yakalanmıştır. Yavuz Han, Tumanbay’ı öldürmek istemese de Mısır’ı tamamen ele geçirebilmek için Tumanbay’ın idamını emreder. Mısır’ın Osmanlı topraklarına ilhakıyla sonuçlanan savaştan sonra Yavuz Han, halifeliğin İstanbul’da resmen Abbasi halifesi tarafından kendisine teslimiyle bütün Müslümanların halifesi unvanını alacaktır. Mısır’da kaldığı süre içinde idari düzenlemeler yapılmış ve Gazali Şam valiliğine, Hayırbay ise Kahire valiliğine atanmıştır. Bu atamalardan sonra İstanbul’a dönüş için ordu harekete geçer. Bu sırada Vezir Yunus Paşa’nın yapılan atamaları hazmedemeyerek olumsuz konuşması kafasının kesilmesine sebep olacaktır. 225 6 Mayıs 1518’de İstanbul’a hareket eden Yavuz Han, şehre yaklaştığında büyük bir nümayiş ile karşılanacağını haber alınca havanın kararmasını bekleyerek geceleyin sarayına gider. Mısır seferinden sonra İstanbul’da gerçekleşen en önemli olay halifeliğin Yavuz Han’a resmi olarak devredilmesi törenidir. Ayasofya Cami’nde kılınan Cuma namazından sonra Yavuz Han’a Abbasi halifesi tarafından hilat giydirilir ve Haremeyn’in hizmetçisi olarak ilan edilir. Bu törenden sonraki cuma günü de Eyüp Sultan Cami’nde hilafet kılıcı Yavuz Han’a kuşanır. Artık Yavuz Han bütün İslam dünyasının halifesidir. 15 Mayıs 1520’de Barbaros Hayrettin Paşa’nın Osmanlı Devleti’ne bağlanmak amacıyla gönderdiği elçiler Yavuz Han tarafından kabul edilirler. Böylelikle devletin sınırları Kuzey Afrika’ya kadar genişler. Yavuz Han, İstanbul’da birçok devlet işi ile meşgul olduktan sonra Edirne’ye hareket etmeye karar verir. Hazırlıklar esnasında Hasan Can’a sırtında bir ağrının olduğunu ifade eder. Hasan Can ağrıya sebep olan çıbanı gördükten sonra bunun hekimler tarafından muayene edilmesini tavsiye eder. Hasan Can’ı dinlemeyerek bu çıbanı hamamda sıktıran Yavuz Han’ın ağrıları zamanla daha da artar. Yatağa düşen Yavuz Han’ın ağrılarının sebebini öğrenmek maksadıyla muayene eden hekimler hastalığın şirpençe olduğunu anlarlar. Edirne’ye hareket sırasında ordunun moralinin bozulmaması için at sırtında yola devam ettiği için ağrılar dayanılmaz bir boyuta ulaşır ve Yavuz Han yatmak mecburiyetinde kalır. Durumunun kötüleşmesi üzerine Yavuz Han vezirlerinin çağrılması emrini verir. Devlet işlerine dair son düzenlemeler hasta yatağında yapılır. Ağrılar giderek şiddetini artırır ve Yavuz Han 50 yaşında vefat eder. Bu durum ordudan gizlenir ve haberciler Manisa’ya Şehzade Süleyman’a durumu haber vermek üzere 226 gönderilir. Şehzadenin İstanbul’a gelip tahta oturmasıyla da ölüm haberi orduya duyurulur. 3.2.1.4. Kişi Kadrosu Romanda tarihî kişiler kurmacanın merkezînde bulunur. Tarihî kişiler kronolojik zamana göre kurmacaya dâhil olurlar veya kurmacadan çıkarılırlar. Bu durum vakanın tarihî gerçeklik paralelinde yazılmış olmasıyla ilgilidir. Kurmacada herhangi bir tip kullanılmamıştır. Kişilerin iç çatışmalarına yer verilmemesi sadece olay üzerinden yola çıkarak kişiye dair değerlendirme yapmayı zorunlu kılmıştır. Eserin cinsiyete göre dağılımını ele aldığımızda var olan kadın kişiler çok silik durumda bulunurlar. Şehzade Selim’in doğması üzerine figüratif düzeyde kadın kişilerin isimleri zikredilir: “Haremde Ayşe Hatun’un etrafını alan Hüsnüşah Hatun, Bülbül Hatun ve hizmetkârlar anneyi tebrik ediyorlardı.” (s.14) Kişilerin sınıflandırılmasında devlet ve saray görevlisi olarak padişah, vezir, defterdar, lala, nedim, kapı ağası, âlimler, askerler, ulak; din görevlisi olarak derviş, imam, şeyhülislam, halife kurmacada kendine yer bulur. Romanda meslek erbaplarına göre tasnif edebileceğimiz bir kişi bulunmamaktadır. Romanda etken rol alan kişiler şunlardır: Yavuz Sultan Selim Han Romanın merkezî kişisidir. Bütün kurmaca tarihî bir kişilik olan Yavuz Han etrafında şekillenir. Kurmacada özne konumunda bulunması diğer kişilerin ondan etkilenerek ona göre konum almalarına sebep olur. Yavuz Han; küçük yaşlarından itibaren iyi bir eğitim görmüş, ata, silaha hevesli, içinde cenk tutkusu taşıyan birisidir. Ailesine, hocalarına ve büyüklerine saygılı (s. 21) ama 227 yaşıtlarıyla birlikte oldukça hareketli olan bir kişiliktir. Şehzade olmasıyla birlikte devletin geleceğini etkileyecek önemli mevzularla ilgilenmekten geri kalmayan kararlı (s.36-44-54-226) ve cesur (s.22, 40, 194) karaktere sahiptir. Bu cesurlukta destan kahramanlarında görülen olağanüstü nitelikler bulunmaz. Yavuz Han’ın karakterizasyonunda açıklama yöntemi kullanılır. Okuyucu olaylar içerisinde onun karakterine dair ipuçlarını yakalayamaz. Bu durum bizzat yazar tarafından anlatılır. Mercidabık Savaşı sonrası Kansu Gavri’nin başının kesilerek huzura getirilmesine çok kızan Yavuz Han, başı getiren kişinin hemen idam fermanını verir. (s.199) Onun hiddetini gösteren bu durum, herhangi bir anlatım tekniğinden istifade edip aktarılmak yerine yazar tarafından açıklanarak okuyucuya aktarılır. Daha önce incelediğimiz Yavuz Sultan Selim Esir Kızlar Arasında romanında bulunmayan Yavuz Han’ın şairlik tarafı bu romanda kurmacaya dâhil edilmiştir. (s.102) Sinan Paşa Veziriazam Sinan Paşa daimi suretle Yavuz Han’ın taltifini alan bir devlet görevlisi olarak anlatılır. Yavuz Han, Sinan Paşa’yı diğer vezirlerinden ayrı bir yerde tutar. Öyleki Sinan Paşa’nın bir durumu izah etmek üzere izin istemesi üzerine Yavuz Han; “Gelesün Sinan Paşa! Sen de bizden izin istersen halimiz nice olur…” (s.102) diyerek ona olan güvenini belli eder. Aynı şekilde Ridaniye Savaşı’nda Sinan Paşa’nın ölmesi üzerine teessürlü bir halde; “Lala, lala Mısır’ı aldık amma, Sinan’ı kaybettik.” diyerek kıymetli bir devlet adamının kaybı karşısında üzüntüsünü dile getirir. Sinan Paşa, eserde devletine, milletine bağlı, verilen görevi layıkıyla yerine getirmeye çalışan çalışkan bir kişidir. Ayrıca 228 Yavuz Han’la birçok noktada aynı fikirleri paylaşması sevilmesinin önemli sebepleri arasındadır. (s.174) Piri Paşa Defterdarlıktan vezirliğe kadar yükselen Piri Paşa ileri görüşlü, devletine bağlı bir kişidir. Çaldıran Savaşı öncesi toplanan divanda ordunun dinlenmeden hücuma geçmesini ifade etmesi üzerine (s.111-112) Yavuz Han’ın dikkatini üzerine çeken paşa daha sonraları hizmetlerinden dolayı vezirliğe getirilecektir. Şah İsmail Şah İsmail, on beş sene içerisinde yaklaşık on beş devleti savaş meydanlarında yenmiş bir hükümdardır. (s.132) Yavuz Han’ın şehzadeliğinden beri bir tehlike olarak gördüğü Şah İsmail kurmacada Çaldıran Savaşı dışında sadece Kansu Gavri’nin ittifak arayışı çerçevesinde okuyucunun karşısına çıkar. Osmanlı ordusunun Çaldıran ovasına inişini dikkatli bir şekilde izleyen Şah bu durum karşısında hayranlığını gizleyemez. (s.115-118) Kurmacada Şah İsmail karşıt güç konumundadır. Kansu Gavri Memlük Devleti’nin hükümdarıdır. İlerleyen yaşına rağmen Mercidabık’ta Osmanlıya karşı ordusunu komuta etmiştir. Romanda karşıt güç konumundadır. Tumanbay Kansu Gavri’nin ölümüyle Memlük tahtına geçen Tumanbay inatçı, mücadeleci, devletine bağlı, doğru bildiğini ifadeden sakınmayan bir kişiliktir. Yavuz Han’ın huzurundayken Memlük Devleti’ne ihanet eden Hayırbay ve Gazali’yi görmesi üzerine hiddetlenerek Yavuz Han’a; “Ey Sultan-ı Rum, bizim 229 devletimizin mahvolmasına sebep olan sen değilsin bu hainlerdir.” (s.261) der. Tumanbay romanda karşıt güçtür. Hasan Can Çaldıran Savaşı sonrası Yavuz Han’ın nedimi olan Hasan Can bu görevini hünkârın vefatına kadar sürdürecektir. Osmanlı sarayına gelen Hasan Can, Yavuz Han tarafından çok sevilen, mülayim, sohbet ehli bir kişiliktir. Yavuz Han’ın vefatını ordunun ve üst rütbeli devlet ricali dışındaki görevlilerin haber almaması için gösterdiği fedakârlık (s.299-300) Hasan Can’ın kurmaca içerisinde en olumsuz zamanlarda bile vakur duruşuyla ön plana çıkmasını sağlar. Kurmaca Yavuz Han’ı merkeze alarak kurgulandığı için diğer kişiler yardımcı veya figüratif konumda kalmışlardır. Bu kişileri şu şekilde sıralayabiliriz: Lala Taci, Fatih Sultan Mehmet, İbrahim Mırza, Şehzade Ahmet, Şehzade Korkut, Mevlana Nurettin, Veziriazam Hadım Ali Paşa, Hemdem Paşa, Hersekzade Ahmet, Şehsuvaroğlu Ali Bey, İdris-i Bitlisi, Abbasi Halifesi Üçüncü Mütevekkil Alellâh Muhammed, Hayırbay, Canbir-i Gazali, Moğolbay, Alanbay, Derviş, Kapıağası Cemil, Ulak İsmail, Seyis, Koca Mustafa Paşa, Tur Ali Bey, Veziriazam Mustafa Paşa, Piyale Bey, Karaçınoğlu, Yeniçeri Abdullah, Prens Ahmet, Barbaros Hayrettin Paşa, Elçi Hacı Hüseyin. 3.2.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı, Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı, “yazaranlatıcı” olarak karşımıza çıkar. Yazar-anlatıcı sözü roman kişilerine vermeden açıklama yöntemi ile vakayı ve kişilerin özelliklerini anlatır. Kurguda, yazar- 230 anlatıcının ve kronolojik zamanın temel alınması anlatıyı düz boyuta indirgemektedir. Popüler tarihî romanların genel karakteristiği olan “yazar-anlatıcı ve hâkim bakış açısı” kahramanların iç çözümlemelerinin yapılarak tarihî vakalar üzerindeki düşüncelerini öğrenmemize izin vermez. Bu beyanda kurmacanın merkezî kişisi olan Yavuz Han’ın yazar-anlatıcı tarafından ulvî görevi (İslam birliği) yerine getirecek tek kişi olarak görülmesi okuyucu nezdinde yüceltilen bir konuma ulaşmasını sağlar. Bu bakış açısı şu cümlelerde somutlaşır: “8 sene 4 ay 28 gün Osmanlı Padişahı olarak saltanat süren, hayatını at üzerinde muharebe meydanlarında geçiren ve bir Müslüman İmparatorluğu kuran Yavuz Sultan Selim Han vefat ettiği zaman 50 yaşında bulunuyordu.” (s.304) 3.2.1.6. Zaman Roman, Yavuz Han’ın doğumuyla başlar. Burada miladi net bir tarih verilmez. Doğumunda meydana gelen olağanüstülüklere binaen doğum tarihi de kutsanır. “Kâinatın efendisi Hazreti Muhammed’in (SAV) dünyayı şereflendirmesinden 899 sene geçmişti.” (s.11) Hz. Muhammet’in doğum tarihinin miladi 571 yılı olması Yavuz Han’ın da 1470 yılında dünyaya geldiğini gösterir. Yavuz Han’ın doğum tarihinin Hz. Muhammet ile irtibatlandırılması kurmacanın başında okuyucuya yüceltilen bir padişah profilinin anlatılacağını imler. Yavuz Han’ın 1520 yılında vefatı ile kurmaca sona erer. Yani eserde elli yıllık bir zaman dilimi anlatılmaktadır. Bu süreçte ağırlık Yavuz Han’ın sekiz yıl süren saltanat dönemidir. Şehzadeliği, taht mücadelesi, İran ve Mısır seferi nesnel zaman çerçevesi içerisinde okuyucuyla buluşur. Yazar, zamanda sıçrama ile Yavuz Han’ı doğumundan on yaşına getirir. Destanlarda sık gördüğümüz zamanı olağanın dışına çıkarıp kullanma anlayışına 231 kurmacada yer verilmese de bazı ifadeler zaman içerisinde hızlı olgunlaşan, büyüyen bir Selim’i karşımıza çıkarır: “Yaşı on olduğu halde, vücudunun iri olması onu akranlarından birkaç yaş daha büyük gösteriyordu.” (s.21) Yavuz Han’ın doğumunda olduğu gibi kurmacanın genelinde zaman ifadelerinin geçmişle bağlantılı olarak anlatıldığını görürüz: “Şehzade Selim, Trabzon’a vali olduktan bu yana tam 14 kış geçmiştir. (…) 14 kışın sonunda bir nisan günü müjdeciler Şehzade Selim’e bir oğlu olduğunu müjdelediler.” (s.33) İstanbul’un fethini gerçekleştiren Fatih Han tarafından Trabzon sancak beyliğine atanan Yavuz Han’ın bu önemli tarihten 14 yıl sonra çocuk sahibi olması okuyucuyu Fatih’e ve icraatlarına götüren bir zaman kurgusunun olduğunu gösterir. Aynı şekilde, “Elma ağaçları arasındaki saraya gelen dervişten bu yana tam 37 sene geçmişti.” (s.35) ifadesi ile Yavuz Han’ın doğumundaki alametleri müjdeleyen dervişe atıfta bulunulur. Bu ifadenin Şehzade Selim’in -bir padişah gibi- Şah İsmail’e düzenleyeceği bir seferden önce söylenmesi okuyucu tarafından doğumundaki kutsallığın sefere sirayeti olarak okunacaktır. İzah edilen zaman kurgusu gerçekleşen olayın ciddiyetini ve kutsallığını okuyucuya hissettirirken kurmaca içinde veya dışında yaşanan olayın hafızada canlanmasını sağlayarak zamanı bir nevi ikili boyutta kullanma anlayışının olduğunu gösterir. Bu durumun ileriye doğru zaman kırılması (hayal) ve geriye doğru zaman kırılması (hatıra) biçiminde olduğunu söyleyemeyiz. Kurmacanın genelinde hicri ve miladi olmak üzere ikili bir takvim anlayışının kullanıldığı görülür. Burada dikkat çekici husus Yavuz Han’ın önemli icraatlarından önceki tarihlendirilmelerde hicri takvimin kullanılmasıdır. Yazar tarafından, ömrünü İslam birliği ülküsüne adayan bir padişahın bütün adımlarında Hz. Muhammet’in Mekke’den Medine’ye hicretiyle başlayan bir takvimin esas 232 alınması, Yavuz Han’ın doğumunda başlayan peygamberle ilişkilendirilme anlayışındaki kutsallığın hayatının geneline yayıldığını göstermektedir. Bu tarihlerden bazıları şu şekildedir: Şehzade Selim’in tahta çıkışı; 8 Sefer 918 Cumartesi (s.58), Çaldıran Savaşı başlamadan önce; 2 Recep 920 (s.113), Mısır seferi öncesi Hasan Ağa’nın gördüğü rüya; 7 Sefer 922 (s.155), Mısır seferine çıkmadan önce; 4 Cemaziyelevvel 922 (s.179). Kurmacanın diğer kısımlarında ise miladi takvimin kullanılmasına devam edilir. Mercidabık Savaşı’nın başarıyla sonuçlanmasından sonra; “15 Eylül 1516 tarihinde Halep şehrinden ayrılan Halife, güneye Şam üzerine yürüdü. 19 Eylül tarihinde Hama teslim olmuş (…) 21 Eylül’de Humus teslim olmuş (…)” (s.205) ifadeleri örnek olarak verilebilir. Zamanda atıf olarak değerlendirebileceğimiz diğer bir durum ise Sina Çölü’nün geçilmesindeki güçlüğü anlatırken karşımıza çıkar: “Osmanlı ordusu; milattan evvel 525’te İran İmparatoru Kambiz, yine milattan evvel 332’de de Makedonya kralı İskender orduları tarafından geçilen Sina çölünü geçmeye hazırdı.” (s.227) Yazarın zaman kurgusunda geçmişe atıfı esas alması, kutsiyetin Yavuz Han’a geçişi olarak algılanabileceği gibi vaka zamanının geniş bir tarihselliğe meyli olarak da okunabilir. 3.2.1.7. Mekân Kurmacanın başlangıç mekânı Yavuz Han’ın doğum yeri Amasya’dır. Eserde, Yavuz Han’ın seferlerine öncelik veren bir kurgu olduğu için açık mekânlar ağırlıktadır: Kale, bahçe, sokak, savaş meydanı. Ayrıca, kurmacada kapalı mekân olarak konak, çadır, saray; coğrafi mekân olarak dağ, çöl ve dinî mekân olarak cami, türbe, mezar, hamam kullanılmıştır. Mekânlara dair ayrıntılı 233 tasvirler yapılmamıştır. Bu açıdan bakıldığında mekânların kişiler üzerinde herhangi bir simgesel değeri bulunmadığını söyleyebiliriz. Yazar-anlatıcının tasvir tekniğini kullanmaması mekânların işlevleri üzerinde yorum yapmayı imkânsız kılmaktadır. Eserde dinî mekân olarak kullanılan camiye önemli bir görev yüklenilir. Yavuz Han’ın Tebriz’de (s.139), Halep’te (s.203) cuma namazlarını kıldığı camilerle, Ayasofya Cami (s.278) ve Eyüp Sultan Cami’sinde (s.280) hilafetin resmen devrinin gerçekleşmesi; cami gibi bütün Müslümanları bir araya getiren mekânla, “Müslüman imparatorluğu” (s.304) kuran Yavuz Han’ı okuyucuya birlikte düşündüren bir konumdadır. Aslında İslam dünyasının tek bayrak altında toplanması aynı camide, aynı bayrağın sağladığı refah ve güvenlik olgusuyla aynı kıbleye yönelmenin getirdiği birliğin imlenmesidir. Halep Cami Kebiri’nde kılınan Cuma namazında hatibin “Hâkim-ül Haremeyn-iş Şerifeyn” sözü üzerine Yavuz Han’ın müdahale edip “Hadim-ül Haremeyn-iş Şerifeyn” biçiminde düzeltmesi ve gözyaşları içerisinde secdeye kapanması (s.2013) Yavuz Han’ın manevi kişiliğinin camide ön plana çıktığını gösterir. Yukarıda ifade edilen caminin birleştirici rolü, Yavuz Han’ın kurmacadaki rolünün altının çizilmesi mahiyetindedir. 3.2.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.2.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Tek bölümden oluşan roman, popüler tarihî roman sınıflamasına dâhil edebileceğimiz bir yapıya sahiptir. Roman’da, bir takdim yazısıyla birlikte (s.3- 4), Yavuz’un Davası başlığında saltanatının özünü anlatan ve tahta geçişinden 234 vefatına kadar geçen süreci kronolojik olarak veren bir yazı bulunmaktadır. (s.5- 10) İki sayfada bir kullanılan karikatürler kurmacada anlatılan olaya göre şekillenir. Toplamda yüz kırk yedi karikatür kullanılmıştır. Yazar-anlatıcının güdümünde ilerleyen kurmacada karikatürün görselliğinden faydalanmak tarihî vakanın okuyucunun gözünde canlanması açısından fayda sağlar. Kurmacada roman kişisinin düşüncelerinin tam olarak hissedilemediği durumlarda karikatürler aracılığıyla bu eksiklik giderilir. Hatta olumsuzlanmak istenen kişilerin görünüşü bu minvalde çizilir. Çaldıran Savaşı öncesi Osmanlı ordusunun savaş düzenine geçerken Şah İsmail’in bunu izlemesi sonucu yaşadığı şaşkınlık karikatürlerde korkuya meyleden bir kişi çizimindedir. (s.117-118) Romanda, Yavuz Han’ın doğumu ve şehzadeliği giriş, saltanat dönemi gelişme, Edirne ve İstanbul’da saltanatının son dönemlerini yaşarken yeni bir sefer hazırlığı içerisinde bulunması ve vefatı sonuç bölümlerini oluşturur. Yaratma kişilerden ziyade tarihî kişilerin tercihi kronolojik zamanla birleştiğinde tarihî belgenin kurmacada yorumlanması gerçekleşmiş olur. Kurguda hata olarak ifade edilecek bir durum Çaldıran Savaşı sonrası Yavuz Han’ın hizmetine girecek olan Hasan Can’ın bu olaydan önce kurguda kendine yer bulmasıdır. (s.72) Kendisini İran seferi öncesi divanın toplanması için Yavuz Han’ın emirlerini yerine getirirken görürüz. Bu durum kurmaca bir tasarruf olarak algılansa da Çaldıran Savaşı sonrasında ifade edilen şu sözler durumun böyle olmadığını gösterir: “İran’daki tanınmış ulemayı İstanbul’a gönderdi. Bunların arasında hayatının sonuna kadar yanından ayırmadığı Hasan Can ile Bediüzzaman da vardı. Hasan Can İsfahanlı Müezzin Hafız Mehmet’in oğlu idi.” (s.139-140) 235 Ayrıca Mısır seferi sonucu Osmanlı Devleti’ne ilhak olan vilayetler sayılırken Antep yerine günümüzdeki adıyla Gaziantep adının geçmesi (s.274) kurgudaki diğer bir hatadır. Bu durum yazarın yer adlandırmasındaki tercihi olarak da ele alınabilir. Romanda anlatım düzlemi olarak sadece tarihsel anlatım düzlemi kullanılmıştır. 3.2.2.2. Anlatım Teknikleri Romanda anlatma tekniği yaygın olarak kullanılır. Bunun yanında diyalog ve tasvir tekniği de oldukça fazladır. Kullanılan bu teknikler kurmacanın genel seyri içerisinde düğüm noktası olarak ifade ettiğimiz bölümlerde karşımıza çıkmaz. Memlük Devleti’nin iki önemli komutanı Hayırbay ve Gazali Osmanlılar ve Memlükler arasında yaşanacak savaşa dair konuşurlarken yazar-anlatıcı iç çözümleme tekniği ile Hayırbay’ın zihninden geçenleri okuyucuya aktarır: “Hayırbay atının üzerinde uzaklara bakarak düşünüyordu. Yavuz Sultan Selim Han’ı severdi. Osmanlıların en kudretli padişahı idi. Bunu en kısa zamanda ispat etmiş ve komşu devletlere kendisini saydırmasını bilmişti. Zaten şehzadelik zamanında bile kuvvetini göstermemiş miydi? Bir an içinden Yavuz Sultan Selim Han’a hizmet geldi. Ama içinde bulunduğu durum hiç de buna müsait değildi. Kendisi bir vali idi ve Mısır ordularını idare ediyordu.” (s.170) Yazar-anlatıcı iç çözümleme tekniği aracılığıyla Hayırbay’ın yaşadığı ikilemi okuyucuya hissettirerek gelecek vadede olası bir saf değişiminin ihtimalini zihinlerde uyandırır. Kurmacada kullanılan diğer bir teknik ise mektup tekniğidir. Bilhassa Çaldıran Savaşı öncesi Yavuz Han ile Şah İsmail arasında soğuk savaş olarak adlandırdığımız mektuplar (s.82, 88, 93) okuyucuyu savaşa hazırlaması bakımından önemlidir. İki tarafında da hükümran bir bakış açısı ile kaleme aldığı 236 mektuplar Çaldıran öncesi iki sultanın kelimelerle üstünlük kurma anlayışının kurmacadaki ifadesidir. 3.2.2.3. Dil ve Üslup Roman gayet sade bir dil ve üslupla kaleme alınmıştır. Bazen Arapça ay isimleri kullanılsa da bu durum anlaşılmayı güçleştiren bir konumda değildir. Romanın bazı yerlerinde; “mühr-ü resim, necm-i furuzanı saltanat, şaşaa-i ikbal-i İraniya, düçar-ı zeval” (s.106) gibi terkiplerin ve “menkuha” (s.94), “tevakkuf” (s.109) gibi Arapça ve Farsça kelimelerin kullanılması geneldeki sade dile tesir etmez. Yazar-anlatıcı tarafından anlatımı güçlendirmek amacıyla günlük konuşma dilinde çok kullanılan; “kapağı atmak, ok yaydan çıkmak,” (s.53), “arkada gözü kalmak” (s.178), “kıs kıs gülmek” (s.221) gibi deyimlere yer verilmesi tarihî vakayı günümüz diline de yaklaştıran bir özelliğe sahiptir. Yavuz Han ile Şah İsmail arasında mektuplar aracılığı ile devam eden soğuk savaşta Yavuz Han’ın bir mektubunu “Osmanlı dili” (s.88) ile yazdığının belirtilmesi farklı dillerde yazışmanın olduğunu gösterir. Devrin sosyal hayatına dair yorum yapılabilecek temel olgu halifeliğin Yavuz Han’a takdim törenidir. Ayasofya ve Eyüp Sultan Camilerinde geniş katılımla yapılan merasimler Yavuz Han’ı bütün İslam dünyasının halifesi konumuna getirdiği için burada kullanılan dil daha özel daha edebîdir. Esere hâkim olan anlatma tekniği yazar-anlatıcının üslubunu da etkileyerek tek düzeliğe sebep olur. Yavuz Han’ın savaş öncesinde ve savaş sırasında celallenen üslubu kurmacanın genelindeki üslubu tek düzelikten 237 kurtaramaz. Bir merkezî kahramanın inisiyatifinde olan üslup, farklı anlatım tekniklerinin de kullanılmaması sebebiyle zayıftır. 3.2.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.2.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda Yavuz Han’ın doğumu, şehzadeliği ve saltanatı konu edilir. Romanın merkezî kişisinin Yavuz Han olması sebebiyle onun doğumu ve ölümü arasında oluşan bir kurmaca vardır. 3.2.3.2. Temalar 3.2.3.2.1. Rüya Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda Osman Gazi’nin gördüğü rüyanın bir benzeri romanda Fatih Han tarafından torunu Selim’in doğumuyla birlikte görülür. Fatih Han rüyayı; “Bir derya içinde gördüm kendimi. Yanımda Bayezid vardı. Bir ara deryanın öbür ucundan bir güneş doğdu. Güneş evvela beni, sonra Bayezid’i aydınlattı. Sonra yedi güneş daha doğdu.” biçiminde anlatır. Rüyanın yorumunda ise, “Osmanoğulları’ndan bir padişah yedi düvele boyun eğdirecek ve bu padişah bütün Müslümanları bir araya getirecek.” (s.20) ifadesi yeni bir torununun olmasıyla müjdelenen Fatih Han’a rüya aracılığıyla ikinci bir müjdenin verilmesidir. Kurmacanın başında okuyucu “Müslüman İmparatorluğu” kuracak olan Yavuz Han’ın serüvenine rüya aracılığıyla giriş yapmış olur. Mısır seferi öncesi Kapı Ağası Hasan’ın Sahabe-i Kiram’ı görmesi ve rüyada Yavuz Han’ın Haremeyn seferine memur edilmesi (s.155-158) Fatih Han’ın gördüğü rüya ile irtibatlıdır. 238 3.2.3.2.2. İsyan Romanın genelinde isyan temasıyla karşılaşıldığı söylenebilir. Şehzade Yavuz’un; “Lala, fetihnamelerin arkası kesildi. Orduyu hümayun sefere neden çıkmaz?” (s.34) biçiminde II. Bayezid’i eleştirmesi ileride kurmacada baş gösterecek fiili isyanın düşüncedeki başlangıcıdır. Şehzade Selim’e göre Şah İsmail tehlikesine karşı önlem alınmaması ve kardeşlerinin taht uğraşında kendisini saf dışı bırakmak istemeleri babasına isyan ederek onunla savaşmasına sebep olur. Şehzade Korkut’un sancağını terk etmesi sonucu çıkan Şeytankulu isyanına da kurmacada temas edilir. Aynı şekilde yeniçerilerin İran ve Mısır seferi öncesi huzursuzluklarını isyan noktasına çıkarmaları her defasında Yavuz Han’ın kararlılığıyla son bulmuştur. 3.2.3.2.3. Savaş Tarihî romanların genelinde kullanılan savaş teması bu eserde de karşımıza çıkar. Yavuz Han’ın düşünce dünyasından ziyade icraatlarına dönük bir kurmaca anlayışın benimsendiği eserde, onun korkusuzluğu, kararlılığı, savaş ve taktik dehası gibi özellikleri bu tema aracılığıyla okuyucuya verilir. 3.2.3.2.4. Casusluk İran ve Mısır seferinde Osmanlı veya diğer devletlerin gönderdikleri casuslar kurmacanın seyrinde önemli bir role sahiptirler. Şah tarafından gönderilen casuslar (s.81) Yavuz Han’ın mektuplarının ona iletilmesinde aracı olarak da kullanılırlar. 239 Ridaniye Savaşı öncesi Gazali’nin savaş planlarını Hayırbay aracılığıyla Osmanlıya iletmesi (s.234-236) Memlükleri mutlak sona yaklaştıran önemli hadiseler arasındadır. Gazali tarafından gönderilen haritalar Osmanlıyı olası bir bozgundan hatta çöl ile Memlük ordusu arasında yok olma tehlikesinden kurtaran öneme sahiptir. 3.2.3.2.5. Olağanüstülük Rivayetler ve olağanüstülükler tarihî anlatıların olmazsa olmaz temaları arasındadır. Kurgunun akış seyri içerisinde inandırıcılık oranını artırmak veya kurguya metafizik olgular çerçevesinde bir bakış açısı kazandırmak için yazar bu unsurlara yer verir. Çaldıran Savaşı öncesinde yaşanan güneş tutulması, müneccimler tarafından zafer muştusu olarak yorumlanarak (s.105-106) bu durum Yavuz Han ve ordu nezdinde moral kaynağı olur. 240 3.3. YAVUZ’UN PENÇESİ447 3.3.1 ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.3.1.1. Romanın Kimliği Oğuz Özdeş tarafından kaleme alınan Yavuz’un Pençesi adlı roman 192 sayfadan oluşmaktadır. Eser, altı ana bölüm altındaki alt bölümlerden müteşekkildir. 3.3.1.2. Vaka Şehzade Selim’in Trabzon valisi iken Safevi topraklarına iki nedimi ile farklı kimliklerde girişiyle başlayan roman onun şehzadeliği, taht mücadelesi ve saltanatını konu alır. Yavuz Han’ın ölümüyle son bulan eserde ağırlıklı olarak onun ülkücü bir kimliğe sahip oluşu vurgulanmıştır. Eserde bir vaka zinciri bulunmaktadır. 3.3.1.3. Özet Osmanlı Devleti’nin Trabzon valiliğini yapan Şehzade Selim, ilkbaharın ilk aylarında nedimleri Fettah ve Yakup Ağa ile birlikte Anadolu’nun birçok yerinde Şii propagandası yapan Şah İsmail’i daha yakından görmek ve gelecekte kullanabileceği gizli bilgilere ulaşmak maksadıyla yola çıkar. Zigana Dağı’nın geçit vermez yolları ve Doğu Anadolu’nun yüksek dağları aşıldıktan sonra menzilleri üzerinde bir kasabada konakladıktan sonra Tebriz’e ulaşırlar. Şehzade Selim, şehirde kendini İstanbul-Tebriz arasında ticaret yapan İstanbullu yağ 447 Oğuz Özdeş, Yavuz’un Pençesi, Türkiye Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul 1969. Oğuz Özdeş’in edebî kişiliği ve eserleri için bkz., Eray Kaçen, Oğuz Özdeş’in Tarihî Romanları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Çanakkale 2012. 241 tüccarı Mehmet Ağa kimliğiyle tanıtır. Tebriz içerisinde halkla sohbet edip Şiilik üzerine bilgiler edinen Şehzade Selim’in gerçek amacı bu mezhebi tanıyıp Şah İsmail’in amaçlarını öğrenmek olsa da asıl gayesi Şah İsmail’e satrançta iyi bir ders vermektir. Tebriz kahvehanelerinde birçok milleten satranç ustasıyla oynanan oyunların galibi hep Şehzade Selim olmaktadır. İstanbullu tüccarın şehirde ünü dilden dile dolaşarak Şah İsmail’e kadar ulaşır. Şah, bu mahir ustayla satranç oynamak istediğini dile getirerek onu sarayına davet eder. Şehzade Selim’in ilk defa bir Şii ile, Şah İsmail’in de ilk defa bir Sünni ile satranç oynayacak olması oyunun heyecanını artırır. Oyun sırasında devam eden muhabbet bazen söz düellosuna dönüşerek ortam giderek gerginleşir. Şah’ın Şehzade Selim tarafından mat edilmesi üzerine Şah bu duruma dayanamayarak Şehzade Selim’in yüzüne bir tokat vurur ve oradan öfkeyle ayrılır. Şehzade Selim incinen gururunun verdiği asabiyet ile kaldığı hana dönerek nedimlerinden çarşıya giderek kendisine tek küpe almalarını ister. Şah’tan yediği tokadı unutmamak için kulağına küpe takan Şehzade Selim, bu küpeyi her gördükçe kaybettiği gururunu hatırlayacaktır. Şehzade Selim’in Trabzon’a döndüğü zamanlara tesadüf eden büyük depremde İstanbul ve çevresi büyük zarar görmüştür. Depremin yanı sıra Şehzade Ahmet’in ve Şehzade Korkut’un taht arzuları da en az yaşanan deprem kadar devleti etkilemektedir. Oğulları arasında yaşanan gizli taht mücadelesine Şehzade Selim’in de katılması II. Bayezid’in varis olarak Şehzade Ahmet lehinde karar vermesini hızlandırır. Şehzade Korkut’un Saruhan valiliğini işgale yeltenmesi, Şehzade Selim’in Kefe sancak beyi oğlu Süleyman’ı bahane ederek Kırım’a 242 gitmesi, Şehzade Ahmet’in varisliğinin diğer şehzadeler nezdinde tanınmayacağını gösteren olaylar arasındadır. Şehzadelere gönderilen nasihatçilerin talepleri şehzadeler tarafından kabul görmemiş hatta Şehzade Selim’in ordusu babasının ordusu ile Edirne’de karşılaşmıştır. Şehzade Selim babasına, amacının sadece kendisini görmek ve elini öpmek olduğunu belirten bir mektup yazsa da bu isteği kabul görmez. Şehzade Selim, aradan fazla zaman geçmeden Şehzade Ahmet’in padişah olacağı bilgisini alması üzerine Edirne’yi işgal eder. Bu sırada Karaman valisi olan oğlu Şehzade Şehenşah ile Kızılbaşlarla girdiği mücadelede ölen Başvezir Hadım Ali Paşa’nın ölümü II. Bayezid’i derinden etkiler. Şehzade Selim’in Edirne’yi işgal ettikten sonra İstanbul üzerine yürümesi II. Bayezid’in de oğluna savaş açmasına neden olur. Yapılan savaşta Şehzade Selim mağlup olur. Her ne kadar Şehzade Selim savaşı kaybetse de Yeniçerilerin onu istemesi sebebiyle İstanbul’da, Şehzade Korkut ile Şehzade Ahmet aleyhinde isyana başlamaları üzerine II. Bayezid çaresiz bir şekilde Şehzade Selim lehinde tahttan feragat etmek zorunda kalır. Osmanlı tahtına oturan Yavuz Han, babasını kendi isteği üzerine ömrünün geri kalan kısmını tamamlamak üzere doğduğu şehir olan Dimetoka’ya gönderir. Babasını yolcu ettikten üç gün sonra gelen habere göre II. Bayezid yolda vefat etmiştir. Sebebi belli olmayan bu ölümden sonra II. Bayezid’in naşı kendi yaptırdığı camide inşa edilen türbeye defnedilir. Yavuz Han, kardeşlerinin tahta karşı tehditlerini ortadan kaldırmak için bazı tedbirler alır. İlk olarak, gizli gizli Şehzade Ahmet’le haberleşen devşirme Başvezir Koca Mustafa Paşa idam edilir. Bu idamları Bursa’da bulunan 243 kardeşlerinin çocuklarını yani yeğenlerinin idamı takip eder. Yavuz Han’ın lalası tarafından Şehzade Korkut’a yazılan saltanata davet mektubuna müspet cevap gelmesi üzerine onun da idam fermanı verilir. Bu durumu haber alan Şehzade Korkut Batı ülkelerine iltica edebilmek için dağlarda ve mağaralarda uzun süre saklansa da en sonunda Yavuz Han’ın sipahileri tarafından yakalanır ve Kapıcıbaşı Sinan Ağa tarafından idam edilir. Şehzade Ahmet, Yavuz Han’la Bursa’da yaptığı savaşı kaybederek esir düşer. Onun da sonu Kapıcıbaşı Sinan Ağa tarafından idam edilmek olacaktır. Kardeşlerinden Osmanlı saltanatına gelecek tehditleri birer birer ortadan kaldıran Yavuz Han, Şii tehlikesini de bertaraf etmek için divanı toplar ve devlet görevlilerinden yapılacak sefere dair görüşlerini alır. Bazı devlet adamları tarafından hazinenin böyle uzun süreli bir sefere kaynaklık etmekten mahrum olduğu ifade edildiği halde sorunların kısa sürede giderilip sefere çıkılması kararlaştırılır. Divanın sonunda gerekli görevlendirmeler yapıldıktan sonra Yavuz Han orduda ağırlıklı olarak bulunan Bektaşi tarikatına mensup Yeniçeri askerlerinin gönlünü almak ve doğuya düzenlenecek seferde olası bir saf değiştirme durumunun önüne geçmek için Bektaşilerin piri Balım Sultan’ı sarayına davet eder. Yapılan ayinden sonra ikram faslına geçilir. Yavuz Han ile Balım Sultan Şiilik ve düzenlenecek sefer üzerine sohbet ederler. Balım Sultan’ın Şah İsmail lehinde konuşarak onu savunması Yavuz Han’ı sinirlendirse de sultan, sonunda ne olursa olsun Şiiliğin Anadolu’ya tesir edemeyeceğini söyleyerek Sünniliğinin altını çizer. Ertesi sabah ordusuyla doğuya doğru hareket eden Yavuz Han, yakalanan Safevi casusları aracılığıyla Şah’a kendisine karşı sefere çıktığını belirten bir mektup yazar. Yolu üzerinde birçok dinî mekânı ziyaret 244 ederek doğuya doğru ilerlemeye devam eder. Erzincan’ı geçtikten sonra Şah’tan da cevabi mektuplar gelmeye başlar. Karşılıklı mektuplaşmalar iki sultan arasında devam eder. Osmanlı ordusunun geçeceği yollar Safeviler tarafından yağmalandığı için ordu erzak ihtiyacında sıkıntı çekmeye başlamıştır. Bazı yeniçerilerin sebep olduğu huzursuzluklar, Hemdem Paşa tarafından Yavuz Han’a aktarılır. Verdiği sefer kararına muhalefet olarak algılanan bu durumdan sonra Hemdem Paşa ile birlikte bazı devlet görevlileri de idam edilir. Gerçekleştirilen idamlar bir süreliğine düzeni sağlasa da Ağrı civarında asker içerisindeki huzursuzluklar fiiliyata dökülerek Yavuz Han’ın çadırına ok atılmasına kadar ilerler. Hırsla askerin içerisine giren Yavuz Han, hedeflerine varana kadar yoldan dönmeyeceklerini, isteyenlerin ise geri gidebileceklerini belirten duygu yüklü bir konuşma yapar. Padişahlarında bu azmi gören askerler mehter marşları eşliğinde yoluna devam eder. Ordu, Danasazı bölgesinden geçerken yaşanan güneş tutulmasının müneccimler tarafından hayra yorulması askerlerin moralini artırır. Şah İsmail’in Çaldıran Ovası’nda Osmanlı ordusunu beklediği haberinin ulaşmasıyla aylardır devam eden yolculuğun son bulması askerin keyfini iyice yükseltir. 22 Ağustos günü Çaldıran Ovası’na gelen Osmanlı ordusu hemen savaş düzenine geçer. Toplanan divanda askerlerin dinlenmesine yönelik gelen teklifleri reddeden Yavuz Han şafakla birlikte savaşın başlamasını emreder. Dört aydır yollarda olan ve yaklaşık iki bin beş yüz kilometrelik bir menzili kateden Osmanlı ordusu 23 Ağustos sabahı savaş düzenine dair son hazırlıklarını yapar ve iki ordu akşama kadar sürecek çetin bir mücadeleye başlar. Savaşın başında Osmanlı ordusu bozguna uğramış görüntüsü çizse de bu durum tamamen bir taktikten 245 ibarettir. Osmanlılar ağır toplar aracılığıyla savaşı lehlerine çevirmesini bilirler. Şah İsmail savaş alanından yaralı bir şekilde hazinelerini ve haremini bırakarak Tebriz’e kaçmak zorunda kalır. Mesih Paşazade tarafından Şah’ın eşleri Bihruze Hatun ve Taclu Hatun esir alınırlar. Savaştan sonra toplanan harp divanında savaşa ve iki tarafın kayıplarına dair değerlendirmeler yapılır. Şah’ın eşlerinden Taclu Hatun, Mesih Paşazade ile anlaşıp ordugâhtan kaçarken yakalanır ve bu anlaşmalı kaçışı sağladığı düşünülen Paşazade idam edilir. Yavuz Han ordusuyla birlikte savaştan on iki gün sonra Tebriz’e girer. Sultan Yakup Camisi’nde kılınan Cuma namazında hutbe kendi adına okunur. Yavuz Han ölünceye dek ona nedimlik edecek Hasan Can ile tanışması ve onu maiyetine alması Tebriz’de gerçekleşir. Birçok âlim ve sanatkârı İstanbul’a gönderen Yavuz Han, o kış Karabağ’da konaklayarak Şah İsmail’e karşı yeni bir sefer düzenlemek ister ama ordunun bu kararın karşısında olması ve isyana yeltenmesi onu bu kararından vazgeçirir. Ordudaki bu huzursuzlukları engelleyemedikleri düşüncesiyle Veziriazam Hersekzade Ahmet Paşa ve Vezir Dukaginoğlu Ahmet Paşa görevlerinden azledilir. Piri Mehmet Çelebi üçüncü vezirlik makamına tayin edilir. Yavuz Han Amasya’da iken Şah tarafından gönderilen elçiler, Şah’ın eşlerinin iadesini ve iki devlet arasında barış yapılmasını talep ederler. Bu istekler Yavuz Han tarafından geri çevrildiği gibi elçiler de zindana atılır. Amasya’da ordu konakladığı halde yeniçeriler bazı devlet adamlarının yönlendirmesiyle bir gece ayaklanır ve birçok devlet görevlisinin evi basılır. Bu olaydan sonra araştırma başlatan Yavuz Han, askerlerini kendisine karşı kışkırtan ve daha önce Dulkadıroğlu Alâüddevle ile gizli muhaberede bulunduğunu 246 öğrenen Dukaginoğlu Ahmet Paşa’yı göğsünden hançerledikten sonra idam emrini verir. Baharla birlikte Yavuz Han ve ordusu Amasya’dan ayrılır. Çaldıran Savaşı öncesi Osmanlıya destek vermeyerek Safeviler ve Memlüklerle işbirliği yapan Dulkadıroğlu Alâüddevle Bey üzerine Hadım Sinan Paşa komutasında ordu gönderilir. Turna Dağı civarında yapılan savaşı Osmanlılar kazanır ve Alâüddevle ile birlikte dört oğlunun kesik başı Mısır sultanına gönderilir. Çaldıran’dan bir sene sonra İstanbul’a dönen Yavuz Han, burada orduda isyana sebep olan devlet adamlarının tespitini yaparak; İkinci Vezir İskender Paşa, Sekbanbaşı Balyemez Osman Ağa ve daha sonra da kendi ağzından aldığı fetvaya binaen Kazasker Cafer Çelebi’nin idam fermanlarını verir. Yavuz Han İstanbul’da kaldığı süre içerisinde donanmanın daha güçlü hale gelmesi için yeni tersanelerin kurulması emrini verir. Aynı zamanda Mısır üzerine yapılacak seferin hazırlıkları gizli gizli yürütülür. Mısır seferini divanın onaylaması üzerine hazırlıklar hızlanır. Mısır sultanı ve Yavuz Han arasında gerçekleşen mektuplaşmalarda savaş hazırlıklarının Şah İsmail’e karşı yapıldığı Yavuz Han tarafından belirtilse de Kansu Gavri ordusuyla birlikte Kahire’den yola çıkar. İki ordu Halep yakınlarında Mercidabık mevkinde savaş vaziyeti alır. Memlükler tarafından barış amacıyla gönderilen elçi heyetinin nezaket kuralları dışında hareketi savaşı kaçınılmaz bir noktaya getiren son damla olur. İki ordu 24 Ağustos 1516’da akşama kadar savaşırlar. Kansu Gavri savaşta hayatını kaybeder ve ordusu bozguna uğrar. Yavuz Han savaştan sonra Abbasi Halifesi ve diğer âlimler ile buluşur. 247 Halep Osmanlıya ilhak edilir. Daha önce Osmanlı ordusuyla irtibata geçen Memlük Devleti’nin Halep valisi Hayırbay savaştan sonra tamamen Osmanlı maiyetine girer. Cuma namazını Halep Cami-i Kebiri’nde kılan Yavuz Han’ın, Diyarbakır’ın fethini öğrenmesiyle birlikte keyfi iyice artar. Halep’ten sonra Şam gibi önemli şehirler de Osmanlı egemenliği altına girer. Kışı Şam’da geçirmek isteyen Yavuz Han’ın kaldığı sarayda hizmetine bakan Dilruba adlı genç kız ile Yavuz Han arasında şiir aracılığıyla gerçekleşen aşk diyaloğu genç kızın bu heyecanı kaldıramayarak vefatıyla son bulur. Yavuz Han, Şam’da Mısır seferinin ikinci safhası için hazırlılarını tamamlayarak Kahire’ye hareket eder. Kansu Gavri’den sonra Mısır tahtına oturan Tomanbay, Yavuz Han’ın kendi emrine girmesi isteğini geri çevirmiş ve Osmanlı ordusunu yenebilmek için ordusunu batılı devletlerden top almak suretiyle modernize etmiştir. Kahire’den önce Gazze civarında gerçekleşen savaşı Osmanlılar kazanır. Kahire’ye giden yolda Sina ve Tih çöllerini geçmek gerektiğini iyi bilen Yavuz Han, çölde lazım olabilecek bütün ihtiyaçların giderilmesi emrini verir. Çölü geçmenin imkânsız olduğunu dile getirerek sefere çıkılmasını istemeyen Vezir Hüseyin Paşa gibi bazı devlet adamları idam edilir. Bütün engellemelere ve doğal zorluklara rağmen çöl engeli aşılır ve iki ordu 22 Ocak 1517’de Ridaniye civarında karşılaşır. Yavuz Han’ın savaş planları başarıyla sonuçlanır ve savaşı Osmanlı Devleti kazanır. Ridaniye Savaşı’ndan sonra Osmanlı ordusunun Kahire’yi ele geçirmesi uzun sürer. Şehirde yaşayan halkın Tomanbay’la mücadeleye katılması binlerce 248 insanın ölümünden sonra şehrin Osmanlının eline geçmesini sağlar. Tomanbay bu mücadelelerde canını zor kurtarır. Yavuz Han bir cuma günü Kahire’ye girerek Melik Müeyyed Cami’sinde namaz kılar ve adına hutbe okunur. Hutbede adının Hâkim-ül-Haremeyn-i Şerifeyn biçiminde okunmasına itiraz ederek “Hâkim” değil “Hâdim” olduğunu söyler. Yavuz Han, Tomanbay’a gönderdiği elçilerin ve askerlerin öldürülmesi üzerine artık zor kullanılarak yakalanmasına karar verir. Yavuz Han, ordusunun başında bizzat bu işi takip eder ve sonunda Tomanbay, Şehsuvaroğlu Ali Bey tarafından Nil Nehri’nde yakalanır. Tomanbay’ın idamı Yavuz Han tarafından düşünülmese de halkın hâlâ bir kurtarıcı olarak esir sultanlarından medet umması idamı gerekli kılar. Mısır’da uzun süre kalan Yavuz Han, burada devlet işlerini düzene koymuş ve kutsal emanetleri Mekke Emiri’nin oğlu Şerif Ebu Nümey’den teslim alarak halifeliğini ilan etmiş olur. Mısır valiliğine Hayırbay’ın tayin edilmesi ile birlikte Mısır’dan İstanbul’a dönüş hazırlıkları başlar. Mısır valiliğine yapılan atamayı beğenmeyen Hadım Sinan Paşa’nın bunu Yavuz Han’a ifade etmesi üzerine daha önce Şah İsmail’le yaptığı gizli haberleşmeler bahane gösterilerek idam kararı verilir. Ordunun Şam’a geldiği vakit Şah İsmail sulh içerikli bir mektup gönderir ama Yavuz Han bunu dikkate almaz. Her ne kadar yeni bir İran seferine çıkmak istese de yeniçerilerin isteksiz tavırları onu bu kararından vazgeçirir. İki seneyi aşan Mısır seferi sonucunda; Suriye, Lübnan, Mısır ve Hicaz gibi bölgeler Osmanlı topraklarına katılır. Osmanlı hazinesi devlet tarihinde en yüksek doluluğa erişir ve Yavuz Han bunun üzerine kendisinden sonra gelenler 249 hazine gelirlerini daha yükseğe çıkarırlarsa kendi mühürlerini kullanmalarını aksi taktirde kendi mührünün kullanılmaya devam edilmesini buyurur. Yavuz Han, İstanbul’a döndükten sonra Cezayir Sultanı Barbaros Hayrettin’in Osmanlı maiyetine girmek istediğini belirtmesi üzerine kendisine Cezayir Beylerbeyliği verilerek yardımda bulunulmasını emreder. Yavuz Han’ın İstanbul’daki günleri devlet işleriyle ve şiir yazmakla geçer. Şah İsmail’in barış tekliflerini geri çevirerek İran ve Asya üzerine girişeceği büyük bir seferin hazırlıklarını yürütür. Yavuz Han, bir gün saray bahçesinde gezinirken sırtında bir ağrı hisseder. Hasan Can, padişahın sırtında çıkan çıbanın hekime gösterilmesinde ısrarcı olsa da Yavuz Han bu çıbanı hamamda sıktırır. Ordusunun kendisini Edirne’de beklediğini bildiği için hasta bir şekilde yola çıkar. Zamanla ağrılar daha da şiddetlenerek padişahı yatağa mahkum eder. Eylül 1520’de Yavuz Han vefat eder. Vefatı ordudan gizlenerek oğlu Manisa valisi Şehzade Süleyman’a bildirilir. Şehzade Süleyman tahta çıktıktan sonra Yavuz Han’ın ölümü bütün orduya bildirilir. Yavuz Han’ın cenaze namazının kılınmasından sonra Mirza Sarayı semtine defnedilir. 3.3.1.4. Kişi Kadrosu Romanın kişi kadrosu genel itibarı ile tarihî kişilerden oluşmuştur. Çok geniş bir kişi kadrosuna sahip olan romanda, tarihî vakanın oluşum seyrine göre kişiler kurmacada rol alırlar. Yazarın bazı durumlarda yaratma kişileri kullanması kurgunun seyrini değiştirecek bir boyutta değildir. Kurmacada etken rol oynayan birkaç kişinin dışında fiziki veya psikolojik bakımdan tasvirler yapılmaz. 250 Merkezî kişi haricinde kişilerin iç çatışmalarına yer verilmemesi yalın düzeyde bir kişi profili çizer. Kurmacada tip olarak ele alabileceğimiz belirgin kişiler yoktur. Sadece devlet ricali arasında bulunan bazı vezirlerin (Hersekzade Ahmet Paşa, Koca Mustafa Paşa, Dukaginzade Ahmet) çıkarcı, menfaatperest tip sınıfına yakın olduğunu söyleyebiliriz. Kişileri cinsiyete göre sınıflandırdığımızda Dilruba’nın dışında kadın kişinin olmadığını görürüz. Kurmacada devlet ve saray görevlileri olarak padişah, vezir, defterdar, sekbanbaşı, kethüda, saray nedimleri, muhasip, mimar, kâtip, hamamcı, askerler, bâbüssaade ağası, akıncı beyleri; din görevlileri olarak imam, Bektaşi piri, şeyhülislam, halife görülür. Kişi kadrosuna bakarak meslek erbaplarına göre bir değerlendirme yapılamaz. Eserde etken rol oynayan kişiler ve bazı önemli yardımcı kişiler şu başlıklar altında ifade edilebilir: Yavuz Sultan Selim Han Romanda Yavuz Han, şehzadeliğinden bu yana kendisini yüce ülkülerle donatan ve tahta oturmasıyla birlikte düşüncelerini uygulama imkânı bulan merkezî kişidir. Kurmacanın Yavuz Han’ın çevresinde şekillenmesi onun her zaman yüceltilen bir kişi olmasını sağlar. Okuyucu onun kişilik özelliğini hem açıklama hem de diyalog tekniğiyle kendi ağzından öğrenme fırsatı yakalar. Kişiliğinde; sertlik (s.5,39,153), kararlılık (s.6, 9-10, 16, 42, 68) ve ülkü sahibi olma (s.96, 113, 130, 145, 174) özellikleri ön plana çıkar. Bilhassa onun taht uğraşındaki kararlılığı yazar-anlatıcı tarafından, “Osmanlı tarihinde taht için bir evladın babasını devirme teşebbüsü ilk defa vuku buluyordu.” (s.24) cümlesiyle gösterilir. 251 Veziriazam Hadım Ali Paşa tarafından Yavuz Han, “Gözü kara, korkusuz, isyankar bir mizaca sahip…” (s.20) bir kişi olarak değerlendirilir. Yavuz Han bu özelliklerinin yanında; sadelik taraftarı, ihanete tahammülü olmayan, ileri görüşlü, vatan sevgisi sonsuz, şair yürekli, bilim adamına kıymet veren bir insandır. Babası II. Bayezid, 27 yıldan beri görmediği oğlunun fiziki özelliklerini şu şekilde tasvir eder: “İkinci Bayezid, çeyrek asırdır görmediği oğluna uzun uzun baktı. Gergin ve dolgun yüzünün sıhhat fışkıran bir rengi vardı. İri gözlerinin uçları hafifçe aşağı doğru kayıyordu. Çok gür olmayan sade ve muntazam kaşları, canlı ve güzel gözlerini kapatmaktan çekinir gibi hafif yukarı doğru kalkıktı. Burnu muntazam ve etli, dudakları kalın ve canlıydı. Pembe ile kırmızı arasında bir rengi olan ve hayat fışkıran dudakları, sustuğu anda bile konuşacakmış hissini veriyordu. Çenesine doğru kayan bıyıkları bir yatağını andırıyordu. Keskin, dokunanı kesecekmiş gibi.” (s.34) II. Bayezid’in tasvirinde Yavuz Han’ın fiziki olarak olumlanması karakterindeki özelliklerle birleştiğinde ortaya kurmacanın başından sonuna kadar karşımıza yüce ve olumlanan bir Yavuz Han profilini çıkarır. O, gerçekleştirmeyi hedeflediği her düşünce için fedakârlıktan kaçmayan bir yapıya sahiptir. Şiiliği daha yakından tanımak, Şah İsmail’i görüp gelecek vadedeki palanları üzerine fikir sahibi olmak üzere çıktığı Tebriz yolculuğunda ‘İstanbullu yağ tüccarı Mehmet Ağa’ (s.7, 11) rolüne bürünmesi bu duruma örnek olarak gösterilebilir. II. Bayezid II. Bayezid’in yaşlılık çağı kurmacada kendine yer bulur. Saltanatının son yıllarında oğullarının taht mücadelesi ve Anadolu’da çıkan Şii isyanları ile uğraşmak zorunda kalan II. Bayezid yazar-anlatıcı tarafından, “(…) vaktinden evvel ihtiyarlayan ve dalları yavaş yavaş kurumaya başlayan bir çınar ağacına (…)” (s.18) benzetilir. Bu benzetmede çınar ağacının gölgesindeki fidanların artık 252 yeşerme vaktinin geldiği imlenir ama II. Bayezid’in kişiliğinin temelinde bulunan yumuşaklık şehzadelerinin hepsinin yeşermesini isteyen bir özelliğe sahiptir. Tahttan Şehzade Ahmet lehine feragat etmek istese de, “Ben sağ oldukça evlatlarımın hepsi yaşayacak.” (s.22) diyerek diğer çocuklarının da yaşam hakkını savunur. II. Bayezid’in yufka yürekliliği bazen acizliğe sebep olur. Yeniçerilerin Şehzade Selim lehinde ayaklanmaları üzerine padişahın askerlerine ne kötülüğü olduğunu düşünerek böyle bir olayla karşılaşmasını sorgulaması, lalası tarafından, “Yumuşak hareket ettiğiniz için böyle yaparlar.” (s.32) biçiminde ifade edilir. II. Bayezid’in kişiliğini yazar-anlatıcı tarafından şu şekilde öğreniriz: “Mücadeleden çekinen ve sükûneti seven II. Bayezid, ortadan biraz uzun boyluydu. Zihnen daima meşgul olduğunu belirten karayağız çehresinde mahzun bir hâl vardı. Ata binmekten, avdan başka bir şeyden hoşlanmayan, daima ibadetle meşgul olan, her fırsatta camiye giden, sadaka dağıtan ve bilhassa kozmografya ilmîne fazlaca merakı olan (…)” bir kişidir. (s.34-35) Hersekzade Ahmet Paşa Kurmacada daima Yavuz Han’ın karşısında yer almış bir güçtür. Şehzade Selim yerine Şehzade Ahmet’in tahta çıkmasını istemesi bu durumdaki baş etkendir. Ahmet Paşa, II. Bayezid’i oğlu Şehzade Selim’e karşı her durumda kışkırtan (s.26) bir kişidir. Yavuz Han’ın ona itimat edememesindeki temel sebeplerden biri Ahmet Paşa’nın devşirme kökenli bir paşa olmasıdır. Yavuz Han, altı aydır sadaret makamını boş bulundurduğu halde Ahmet Paşa’ya vermemesini şu şekilde izah eder: “Vezirlerin içinde en kıdemlisi Hersekzâde. Hersek Dukası Stefan Kosariç’in oğlu mu olurmuş, her ne kimesneyse. Cennetmekân dedem Mehmet Han tarafından sarayına alınmış, küçük yaşta İslamiyeti kabul etmiş ve Ahmet adıyla iyi bir Türk terbiyesi görmüş ama ne de olsa İslav…” (s.112) Ahmet Paşa’nın kendi kişiliğinde taşıdığı ikilik kavramı, her ne kadar küçük yaşta İslamiyeti kabul edip Türk terbiyesiyle yoğrulmuş olsa da Yavuz Han nezdinde 253 tekinsiz bir adam olarak ele alınmasına neden olur. Onun tekinsiz kişiliği her defasında Yavuz Han tarafından vurgulanır. (s.54, 97) Koca Mustafa Paşa Veziriazam Koca Mustafa Paşa, Cem Sultan’ın zehirlenmesi olayında etken rol oynayan birisidir. Şehzade Ahmet’in isyan etmesi üzerine onun Şah İsmail, Dulkadır hünkârı ve Mısır sultanı ile işbirliği yapabileceğini Yavuz Han’a belirtmesi üzerine çok sert bir tepkiyle karşılaşır: “Amcam cennetmekân Sultan Cem’i zehirletirken bir korku duymadın da, biraderimin başkalarıyla birlik olmasından mı korkarsın Paşa?” (s.41) biçimindeki serzeniş Koca Mustafa Paşa’nın emre itaat çerçevesinde hareket ettiğini gösterse de Yavuz Han nezdinde Osmanoğullarının yaşam hakkına tecavüz ettiği için güvensiz bir kişilik olarak değerlendirilmesine neden olur. Aynı şekilde paşanın II. Bayezid’i, Yavuz Han’ın zehirlettiği şayialarını (s.41) yayan kişi olabileceği ihtimali Mustafa Paşayı güvenilmeyen, kendi çıkarlarını ön planda tutan bir kişilik olarak karşımıza çıkarır. Bu olumsuz özelliklere paşanın Şehzade Ahmet’le yaptığı gizli haberleşmenin ortaya çıkmasıyla Yavuz Han’a ihanet içerisinde olduğu anlaşılır. (s.42-44) Dukaginzade Ahmet Hersekzade Ahmet Paşa ve Koca Mustafa Paşa gibi Yavuz Han ile çatışma halinde olan bir kişidir. Dulkadıroğulları ile Yavuz Han aleyhinde gizli haberleşmede bulunması (s.100), askeri isyana yönlendirmesi (s.101), olaylar karşısında sinsi ve hilekâr bir tavır takınması kişilik özellikleri arasındadır. Paşa’nın “İşkodra Dukası Jean’ın torunu bulunan sözde Müslümanlaşmış bir 254 Norman [olması]” (s.97) Yavuz Han tarafında güvensiz bir kişi olarak değerlendirilmesine neden olur. Piri Mehmet Çelebi Defterdar iken vezirliğe kadar çıkmış Yavuz Han’ın çok güvendiği tek Türk kökenli vezirdir. Yavuz Han ölüm döşeğindeyken bile ölümünün ilk önce çelebiye haber verilmesini söyleyip “Ondan başka kimseye güvenim yoktur.” (s.187) ifadesiyle ona olan güvenini belirtir. Çaldıran Savaşı öncesi askerin yorgunluktan dolayı yola devam etmek istememesi karşısında Yavuz Han’ın yanında yer almış ve onu yalnız bırakmayarak asker üzerinde müspet etki yapan sultanına gönülden bağlı, vatanperver bir devlet görevlisidir. (s.66) Şehzade Korkut Şehzade Korkut âlim, şair ve musikişinas kişiliğe sahiptir. (s.20, 45, 50) Onun bu özellikleri tahta olan özlemini azaltacağı yerde özlemini perçinleyen konumdadır. İstanbul’a yakın sancakları talep etmesi, hac bahanesiyle Mısır sultanına sığınması (s.20-21), gizlice İstanbul’a gelip yeniçeriler ile saltanat pazarlığı yaparak tahta çıkması durumunda hazinenin yarısını kendilerine cülus bahşişi olarak dağıtmayı vaat etmesi (s.27-28) tahta geçebilmek için yaptığı hamleler arasındadır. Şehzade Korkut bazı özellikleriyle naif bir yüreğe sahip olsa da ihtiraslarının daha güçlü olduğu bir kişiliktir. Şehzade Korkut’un erkek çocuğunun olmaması babası II. Bayezid tarafından, “Üstelik senin çocuğun olmuyor. Saltanata nasıl hak iddia edebilirsin?” (s.29) şeklinde açıkça söylenerek saltanatın devamının sağlanmasında eksik bir kişilik olduğunun altı çizilir. 255 Balım Sultan Çaldıran Savaşı öncesi yeniçeriler içerisinde Bektaşi olanların gönlünü almak maksadıyla Yavuz Han tarafından saraya davet edilen Bektaşi piridir. Balım Sultan, Hacı Bektaş’tan sonra tarikatın erkân ve ayinine yönelik düzenlemeler yapan ve Bektaşiler arasında büyük sevgi duyulan bir kişidir. Uysal bir kişiliği vardır. Bunun yanında yapılan ayinden sonra Şah İsmail hakkında; “Şah İsmail’in muradı, taassubu yıkmak, batıl itikatları ortadan kaldırmak, Maşrık’tan Mağrib’e kadar Türk milletinin duygu ve lisanını muhafaza etmektir.” (s.59) biçiminde onun üzerine düzenlenecek bir sefer öncesinde korkmadan düşüncelerini ifadesi etmesi açık sözlülüğünü gösterir. Şah İsmail Romanın karşıt gücüdür. Kurmacanın temel çatışmaları arasında bulunan bir kişidir. Şah İsmail’in fiziki özellikleri şöyle anlatılır: “Şehzade Selim’den daha zayıf yapılı, kara kaşlı, kara gözlü, sivri burunlu, sert bakışlı bir erkekti. (…) Bıyıkları, tıpkı Selim’in bıyıklarını andırıyordu fakat biraz daha kısa kesilmişti. Şehzadeye benzeyen bir taraf daha vardı: Zamanın modasının hilâfına ikisi de sakalsızdı.” (s.12) Satranç oynamakta mahir (s.9), 23 yaşında olmasına rağmen 14 devleti savaş meydanlarında mağlup etmenin gururunu yaşayan (s.13), Şehzade Selim’le oynadıkları satranç maçında yenilgiyi kaldıramayıp rakibini tokatlayacak kadar sinirli (s.14) bir kişidir. Çaldıran öncesi ele geçirilen bir Osmanlı süvarisinin elleri bağlı şekilde getirilmesine karşı; “Bu esirin elindeki zincirleri tezelden çözün! Bir Türk, misafir olduğu bir Türk’e kötülük yapmaz!” (s.76) diyerek savaşacak iki tarafın da Türk olduğunun altını çizerken, Türk’e has örflerin savaş meydanında da geçerli olduğunu ifade eder. Şah İsmail, kurmacada her ne kadar 256 Yavuz Han karşısında bulunan bir güç olsa da olumlanan özellikleriyle milletinin geleceğini düşünen, cengâver bir kişiliktir. (s.79) Hasan Can Hasan Can, Çaldıran Savaşı’ndan sonra Yavuz Han’ın nedimi olduğunda yaklaşık yirmi yaşlarındadır. Lacivert gözlere sahip, sesi oldukça güzel, dudakları etli ve dişleri beyazdır. (s.92) Yavuz Han’ın şiir, bilim, devşirmelik gibi konularda sohbet etmekten zevk aldığı güvenilir, itaatkâr bir kişiliktir. (s.111) Yavuz Han’ın vefatının asker ve devlet görevlileri tarafından duyulmasını engelleyerek büyük bir yıkımın olmasını engelleyen, duygularını kontrol altında tutmasını bilen birisi olması (s.190-191) kişiliğinin diğer özellikleri arasındadır. Kansu Gavri Kurmacanın karşıt güçleri arasındadır. 80 yaşındaki (s.125) Kölemen Sultanı Kansu Gavri her ne kadar Yavuz Han’la savaşmak istemeyen bir kişilik olsa da gelişmeler savaşı kaçınılmaz kılmıştır. Gavri bu durum karşısında düşüncelerini, “Allah’ım! Biz Müslümanlara verdiğin bu ne büyük cezadır! Biz ne ettik ki bir Müslüman’ı bir Müslüman’la, bir Sünni’yi bir Sünni ile dövüştürüyorsun?” (s.126) biçiminde belirtir. Bu ifadeler bir ikilemi belirtmekle birlikte Gavri’nin çaresizlik içerisinde bulunan kişiliğini de göstermektedir. Tomanbay Kurmacanın karşıt güçleri arasındadır. Mercidabık Savaşı’nda Kansu Gavri’nin ölmesi üzerine Memlük sultanı olur. Tomanbay, “Yavuz’dan on yaş daha genç, uzun boylu, esmer, kara kaşlı, kara gözlü, yakışıklı bir erkekti[r].” (s.151) Yavuz Han’ın kendisine gönderdiği elçilerin idam edilerek Osmanlı hükümranlığını kabul etmeyeceğini bildirmesi yenilgiyi hemen kabul etmeyen 257 mücadeleci bir kişiliği karşımıza çıkarır. Osmanlı ordusuyla yapılacak ikinci savaşa geceli gündüzlü çalışması bu özelliğini açıklar. (s.141) Ridaniye Savaşı sonrası Kahire’de devam eden savaşlarda parolasını, “Ya kurtuluş ya ölüm!” (s.152) olarak belirlemesi mücadeleci, teslim olmayan yapısının kişiliğinin özünde olduğunu gösterir. Yeğeni Mehmet’in Osmanlı ordusuna teslim olması sonucunda, “Onu kendi ellerimle asacağım.” (s.152) diyerek yenilgiyi kabul etmeyen, ihanete tahammülü olmayan bir kişiliğinin olduğunu görürüz. Yavuz Han’a teslim olduktan sonra Hayırbay ile Gazali’yi huzurda görmesi üzerine, “Ey Türk Sultanı! Devletimin batışından, binlerce Kölemenin kanının akışından sen mesul değilsün, bu hainlerdir.” (s.163) demesi de bu beyanda değerlendirilebilir. Fettah Yavuz Han’ın şehzadelik döneminde Trabzon’dan Tebriz’e gizli olarak gerçekleştirilen yolculukta Şehzade Selim’in yanında bulunan kendisine yürekten bağlı, genç nedimidir. Kurmacada sadece yolculukta kendine yer bulur. Bunun haricinde romanın sonuna kadar akıbeti bilinmeyecek şekilde ortadan kaybolur. Fettah, Şehzade Selim’in her zaman sohbet etmekten mutlu olduğu bir kişidir. Aralarında geçen bir diyalogda şehzadeye dair yaptığı değerlendirmede onun; iltifattan, yalandan hoşlanmadığını, kolay ele geçenleri değil zorlukla elde ettiklerine önem verdiğini, durgun bir hayattan değil fırtınalı bir hayatı üstün tuttuğunu açıkça ifade etmesi (s.6-7) şehzadeyi ne kadar iyi tanıdığını göstermesi açısından önemlidir. Yakup Ağa Fettah ile birlikte Trabzon-Tebriz yolculuğunda Yavuz Han’a eşlik eden nedimlerden biridir. Yakup Ağa da Fettah gibi kurmacanın genelinde yer 258 almayan kişiler arasındadır. Yazar-anlatıcı Yakup Ağa’yı: “Selim’in yalnız nedimi değil, manevi koruyucusu, olgun ve âlim bir kimseydi.” (s.7) biçiminde tarif eder. Yavuz Han’ın deyimiyle riyadan, dalkavukluktan hoşlanmayan (s.7) bir mizaca sahiptir. Yakup Ağa’nın güvenilir bir kişiliğe sahip olması Yavuz Han tarafından babasına elçi olarak gönderilmesinde de görülür. (s.24) Kurmacada figüratif konumda olan kişiler şunlardır: Şehzade Ahmet, Şehzade Şehenşah, Şehzade Süleyman, Abbasi Halifesi Mütevekkil Alellâh Muhammet, Cariye Dilruba, Hadım Sinan Paşa, Şehsuvaroğlu Ali Bey, Hayırbay, Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi, Dulkadıroğlu Alâüddevle, Taclu Hanım, Kaçakçı Türkmen kurmacada yardımcı kişiler olarak karşımıza çıkar. Bunların yanında; Oda Kethüdası Abdullah, Rumeli Beylerbeyi Abdullah, Kılıç (casus), Ustaçluoğlu Mehmet Han, Muhasip Ahmet, Şahkulu Aka, Kâtip Hasan Efendi, Karaman Beylerbeyi Hemdem Paşa, Karaman Beylerbeyi Zeynel Paşa, Anadolu Beylerbeyi Sinan Paşa, Yeniçeri Ağaları, Lalalar, Nedim Mustafa, Babüssaade Ağası, Nurettin Sarıgürz, Kırım Hanı Mengil Giray, Rumeli Beylerbeyi Hasan Paşa, Hâlimi Çelebi, İdris-i Bitlisî, Malkoçoğlu Ali Bey, Tur Ali Bey, Davut Paşazade Mustafa, Kapıcıbaşı Sinan Ağa, Piyale Bey, Mir Abdülbâki, Mirza Sultan Ali, Türkmen Hızır, Hafız Mehmet Efendi, Bediüzzaman Mirza, Kadı İshak, Kethüda Hasan Ağa, Kethüda Ahmet Ağa, Hadım Hüsmen Ağa, Vezir İskender Paşa, Sekbanbaşı Balyemez Osman Ağa, Kazasker Tacizade Cafer Çelebi, Rumeli Kazaskeri Zeyrekzade Mevlâna Rükneddin, Sevündük Han, Ahıska Atabeyi, Mimar Sinan, Mihailoğlu Mehmet Bey, Bali Çavuş, Bıyıklı Ahmet Ağa, Karaca Ahmet Bey, Diyarbakır Beylerbeyi Bıyıklı Mehmet Paşa, Elçi Moğolbay, Yunus Paşa, Şam şehri muhafızı, Vezir Hüseyin Paşa, Rumeli Beylerbeyi Küçük Sinan 259 Paşa, Kansu Gavri’nin oğlu Mehmet, Arap Şeyhi, Kadı Abdüsselam, Kemal Paşazade, İlyas Ağa, Ayas Ağa, Canderli Gazali, İhtiyar Mısırlı, Kaptan Cafer Ağa, Şerif Ebu Nümey, Rumeli Beylerbeyi Çoban Mustafa Paşa, Barbaros Hayrettin Paşa, Hazinedarbaşı Süleyman Ağa, Kapıcılar Kethüdası Fil Yakup. 3.3.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı diğer bir deyişle yazar-anlatıcıdır. Yavuz Han’ın babasında tahtı devralmasından sonra onu Dimetoka’ya uğurlarken yazar-anlatıcının kullandığı ifade kurmaca ile bugün arasında bir bağlantı kurarak hâkim bakış açısını vurgular: “O zaman alkış yoktu. Saygı ve sevgi, eğilerek ifade edilirdi. Yalnız bu âdeti bozanlar, Hıristiyan ve Musevilerdi.” (s.38) Özellikle tarihî romanda hâkim bakış açısının genel karakteristiklerinden birisi okuyucunun roman aracılığıyla bilgilenmesini sağlamaktır. Bu minvalde kurmacada otuz bir defa kullanılan dipnotlar bu görevi yerine getirir. Bu dipnotlarda tarihî bilgiler ağırlıkta olmakta birlikte bazen Osmanlı dönemine ait terimler ve kelime açıklamaları da verilir. Yazarın böyle bir durumu öngörmesi tarihî vakayı kurmacaya aktarırken romanın öğreticilik vasfından yararlanmak istediğini gösterir. Kurmacada yazar-anlatıcının merkezî kişi lehinde yanlı bir tutum sergilediği görülür. Yanlılık aracılığıyla merkezî kişi olumlandığı gibi var olan hataların başkalarına ait olduğu ifade edilir. Bu beyanda II. Bayezid’in ani ölümü örnek teşkil eder. Bazı tarihçiler bu ani ölüme Yavuz Han tarafından babasının zehirletilebileceği düşüncesi dolayısıyla şüpheyle yaklaşırlar. Yazar, Yavuz Han’ın ağzından daha önce amcası Cem Sultan’ın zehirlenme vakasında bulunan 260 devşirme kökenli Koca Mustafa Paşa’yı fail göstererek, “Pederimi, Dimetoka yolunda, Yahudi tabibiyle zehir içirerek öldürdüğüm şayialarını da yayan sen misin yoksa?” (s.41) diyerek aklama yoluna gider. Yavuz Han, Hasan Can’la yaptığı bir sohbette Acemce yazdığı şiirlere duyduğu üzüntüyü, “Ama kabahat benim değil. Enderun ve Harem-i Hümayun’daki hocalar baştanbaşa devşirmelerle dolu. Halimî Çelebi’den başka, öbür hocalarım da hep devşirme. Dinîni, imanını değiştiren bir insandan hayır gelir mi Hasan Can?” (s.111) biçiminde dile getirir. Yazar, Yavuz Han’ın Acemce şiirleri kendinin yetişmesinde rol oynayan devşirme hocaların etkisinde kalarak yazdığını ifade ederken suçu hocalarına ve devşirmeliği devlet sistemine dâhil eden dedelerine yöneltir. Yavuz Han bu haliyle var olan hükmü devam ettiren bir padişahtır. 3.3.1.6. Zaman Roman, Şehzade Selim ve iki nediminin Trabzon’dan Tebriz’e ilkbaharda çıktıkları bir yolculukla başlar. Bu tarih, “Baharın ilk ayları Doğu Anadolu’da hayli fırtınalı, soğuk ve yağışlı geçtiği için, Şehzade Selim ile nedimleri ancak mayıs ortalarında kürklerini çıkarabilmişlerdi.” ve “İki aydır yoldaydı (…)” (s.9) ifadeleriyle net olarak belirtilmez. Kurmacanın ilerleyen bölümünde, “Şehzade Selim, 1510 yılı Haziran ayının beşinci günü Tebriz’in en büyük kervansarayına indi.” (s.11) cümlesiyle vaka zamanının Nisan 1510’da başladığı anlaşılır. “1520 yılının 21 Eylül’ü 22 Eylül’e bağlayan Cuma-Cumartesi gecesi sabaha karşı seher vaktinde ruhunu Hakka teslim eden Yavuz Sultan Selim’in ölüm haberi (…)” (s.190) ifadesiyle vaka zamanının Nisan 1510 ile 21 Eylül 1520 arasında bir dönemi kapsadığı ortaya çıkar. Bu zaman ifadesi ile roman; uzun süren 261 şehzadeliğinin iki yılı ile sekiz yıl süren saltanatının tamamının anlatılmasından oluşur. Anlatıcı eserde; “yarım saat sonra” (s.139), “üç gün sonra” (s.39), “o gün öğleye doğru” (s.109), “o gün ikindi vakti” (s.132), “ertesi gün” (s.121), “altı ay sonra” (s.114) gibi kısa süreli zaman ifadelerini yaygın olarak kullanır. Bunun yanında; “o yıl temmuzun sonunda” (s.40), “Çaldıran seferine çıkışından bir sene iki buçuk ay sonra” (s.106), “kış mevsimi” (s.135) gibi daha uzun zaman ifadeleri de kullanılır. Kurmaca, yer yer karın olduğu soğuk ilkbahar ayında başlamıştır ama kurmacanın geneline sıcak hava hâkimdir. Kurmacada kullanılan bu yapı kronolojik zamanın bir gereği olarak algılansa da Yavuz Han’ın kişiliğinde bulunan sert çizgileri imler. Kararsızlığa yer vermeyen net duruş yaşanan zamanın sıcak ya da soğuk ifadesiyle belirginleşir. Romanda kullanılan geriye dönüş tekniği aracılığıyla anda yaşanan olayları geçmiş zaman olayları ile ilişkilendirmede ve geçmişin icraatlarını eleştirel bir düzlemde ele almada Cem Sultan (s.20, 22, 24, 30, 41, 46) ve Fatih Han gibi tarihî kişiliklere (s.29, 34, 52) atıflar yapılır. Yavuz Han’ın tahtı babasından devralmak için İstanbul’a (s.34) ve aynı şekilde Tebriz’e girişi (s.89) ile dedesi Fatih Han’ın İstanbul’a girişi birbirine benzetilerek, İstanbul fethindeki ulvîlik Yavuz Han’a ve seferlerine aktarılır. Çaldıran Savaşı sonrası kışı Karabağ’da geçirerek tekrar Şah’a karşı bir sefer düzenlemek isteyen Yavuz Han, askerlerin başkaldırması sonucu bu düşüncesinden vazgeçmek zorunda kalır. Askerinin yılgınlığı ve söz dinlemezliği 262 karşısında dedelerinin fedakârca yaptığı hizmetler yazar-anlatıcı tarafından açıklanır: “Vah onlara, vah Türk milletini dünyanın en büyük devleti yapmak için çabalayan, bu uğurda korkusuzca düşman üstüne yürümüş olan dedelerine. Vah, Kosova Savaşı’nı kazandıktan sonra, harp meydanında bir Sırplı tarafından hançerlenip şehit düşen Yüce Padişah Murat Hüdavendigâr’a. Vah, Timur’a esir düşüp kahrından ölen Yıldırım Bayezid’e. Vah, yeni bir sefere çıkarken ölen ve ölümü hâlâ bir esrar perdesinin altında kalan yüce dedesi Fatih Sultan Mehmet’e. Onlar bunun için mi ömürlerini cenkle geçirmişler, cenk yolunda ölmüşlerdi?” (s.96) Bu düşüncelerin aktarımı, olayları bizzat Yavuz Han yaşamasa da hayal aracılığıyla zamanda geriye bir dönüş olduğunu gösterir. 3.3.1.7. Mekân Kurmaca açık bir mekân olan dağ ve yol mekânları ile başlar. Açık ve kapalı mekânlar yaygın bir şekilde kullanılır. Bunlar içerisinde kapalı mekân olmakla birlikte dinî mekân olan; cami, tekke, türbe-mezar bulunmaktadır. Bilhassa caminin, Şehzade Korkut’un taht mücadelesinde destek olmak maksadıyla yeniçerilerden yardım istemesi olayında yeniçeri kışlasının Orta Cami’nin yanında (s.27) olması önemli olaylarda caminin vakaya seyir edecek bir konumda olduğunu gösterir. Yine Yavuz Han’ın namaz kılarak Allah’a şükrettiği Mescid-i Aksa Cami (s.142), Melik Müeyyede Cami (s.157) zaferlerini kutladığı önemli mekânlar arasındadır. Cami mekânına kazandırılan işlevsellik Yavuz Han’a ve seferlerine aktarılan kutsilik olarak değerlendirilebilir. II. Bayezid’in tahtı oğluna terkiyle birlikte Yavuz Han bizzat uğurlama merasimine katılmış ve bir müddet babasına eşlik etmiştir. (s.37-38) İstanbul’dan Edirnekapı’ya giden yol, “tarihin en eski yolu” ifadesi ile tahtı terke zorlanan II. Bayezid’in ruh hali arasında bir paralellik kurularak anlatılır. Tarihte bu yoldan geçen yüzlerce 263 hünkârın arasında artık tahttan indirilen II. Bayezid de eklenmiştir. Aynı şekilde II. Bayezid’in kendi yaptırdığı camiyi görerek ilk kıldırdığı namazı hatırlaması cami avlusunda bulunan yüzlerce kişiye vasıl olan matem havasının II. Bayezid öldükten sonra caminin yanına inşa edilen türbeye defninde yaşanacak matemin hissettirilmesidir. Zaten kurmacada onun ölümü ve defni üzerinde ayrıntılı durulmaz. II. Bayezid’in Dimetoka yolculuğu ölüme giden yolun başlangıcı olarak değerlendirilir. Bu beyanda mekân kavramının sadece vakanın gerçekleştiği yer olarak değil kimi zaman vakanın gidişatına tesir eden, kişi üzerinde etkileri olan bir konumda olduğunu söyleyebiliriz. Han, kervansaray, kahve, saray (Topkapı Sarayı, Edirne Sarayı, Tebriz Sarayı, Mısır Sarayı), otağ-çadır, kışla, kasır, ev, av köşkü, hamam gibi mekânlar kurmacada yer verilen kapalı mekânlar arasındadır. Coğrafi mekân olarak; dağ (Zigana Dağı, El Mukattem Dağı), liman-iskele, sahil, nehir (Aras Nehri, Nil Nehri), deniz, mağara, ova (Bursa Ovası, Manisa Ovası, Pasinler Ovası, Çaldıran Ovası), çöl, orman kullanılır. Coğrafi mekânlar birer açık mekândır. Bu eserde bundan önce değerlendirmeye tabi tuttuğumuz eserlere göre; liman-iskele, sahil, deniz gibi mekânlar işlevsel olarak kullanılmıştır. 3.3.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.3.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Roman altı ana bölümden oluşmaktadır. Birinci, ikinci, üçüncü ana bölümler dörder alt bölümden; dördüncü, beşinci, altıncı ana bölümler ise beşer alt bölümden oluşur. Bütün alt bölümler o bölümü özetleyecek mahiyetteki başlıklarla ifade edilir. Bölüm başlangıçlarında kullanılan resimler bölümün ana 264 konusu diyebileceğimiz vakaya göre karikatürize edilmiştir. Toplamda yirmi yedi resim kullanılır. Yavuz Han’ın şehzadeliği, tahtı ele geçirmesi giriş; saltanatı, seferleri gelişme ve ölümü sonuç bölümü olarak değerlendirilebilir. Eser, tarihî gerçekliğin dışına çıkılmadan kronolojik zaman düzleminde kurgulanmıştır. Kurmacanın tarihî gerçekler dışında şekillendirilmesi yazarın tasarrufundadır. Mısır valiliğine Yunus Paşa’nın atanması (s.149) böyle bir tasarruf olsa da kurmacanın devamında hata olarak zikredilecek bir durumla karşılaşılır: Başvezir Hadım Sinan Paşa Ridaniye savaşında öldüğü halde (s.149), Mısır seferi dönüşü Yavuz Han’ın Mısır valiliğine Hayırbay’ın tayinini (s.169) eleştirdirdiği için ölüm cezasına çarptırılır. (s.171) Burada maktul Sinan Paşa’nın tekrar öldürülmesi kurmacada var olan bir hata olarak karşımıza çıkar. Tarihî vakada Yavuz Han’ın yaptığı Mısır valiliği tayini için eleştiren kişinin Sinan Paşa değil Yunus Paşa olduğunu da ifade etmek gerekir. Ayrıca Mısır seferi neticesinde Osmanlıya ilhak olan Antep’in günümüzdeki adıyla ifadesi (s.121) bir hatadan ziyade yazarın Osmanlı ile Türkiye Cumhuriyeti arasında bağlantının şehir ismi düzeyinde ele alınması olarak okunabilir. Yavuz Han’a ait birçok beyit ve gazel kurmacada yer bulmuştur. (s.137, 138, 181-183) Cariye Dilruba’nın ölümünden sonra Yavuz Han’ın şiiri olarak kurmacada yer bulan; “Biz bülbül-ü muhrik dem-i gülzar-ı firakız, Ateş kesilir geçse saba gülşenimizden.” beyti II. Selim Han’a aittir.448 Ayrıca Çaldıran Savaşı’nda Şah İsmail’in yanında tarihçi Hammer’in bulunması (s.77) kurmacaya has bir ilginçliktir. 448 Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, Türk Edebiyatı Vakfı Yay., C. II, 14. Baskı, İstanbul 2008, s.642. 265 Kurmacada tarihsel anlatım düzlemi kullanılır. Yazar, metinlerarasılık açısından Kuran-ı Kerim’de geçen, “Ben, boynunuzdaki şahdamarından daha yakınım.” (Kaf, 16) ayetine yer verir. 3.3.2.2. Anlatım Teknikleri Popüler tarihî romanların genelinde olduğu gibi bu eserde de anlatma ve gösterme tekniği yaygın olarak kullanılır. Yazar-anlatıcı, kurmacanın genelinde bu tekniklerle birlikte özetleme tekniğini de kullanır. Şehzade Selim, babasının ve vezirlerinin taht için Şehzade Ahmet lehinde bir kararının oluştuğunu duymasıyla babasına hitaben yazdığı mektuptan sonra gelişen olaylar, Kızılbaşlarla savaşırken ölen Hadım Ali Paşa’nın ve Karaman valisi Şehzade Şehenşah’ın ölümü olayları, Şehzade Selim’in ordusuyla İstanbul üzerine yürümesi (s.26, s.30) ve halifeliğin tarihi (s.155-156) özet tekniği kullanılarak aktarılır. Bazen anlatma tekniğinde yazar-anlatıcı kendi düşüncelerini de kurmacaya dâhil eder: “Şehzade Korkut İstanbul’a post kapmaya gelmişti ama bu arzusuna kavuşamadı.” (s.28) Kurmacada -başarılı bir şekilde kullanılan- diğer bir teknik tasvirdir. Bazı mekân tasvirlerinin ayrıntıya girmeden yüzeysel olarak aktarıldığı görülür. (s.11) Bu durum mekânın kurmacadaki önemiyle alakalıdır. Bu durumun aksine Çaldıran yenilgisi sonrası bütün haremini savaş meydanında bırakan Şah İsmail’in çadırı şu şekilde anlatılır: “İçerisi bir çadır değil, sanki saraydı. Rengârenk atlasların loş ışıklar içinde öyle bir dalgalanışı vardı ki, insan kendisini Binbir Gece Masalları’ndaki saraylarda sanıyor(du.) (…) Orta yerde, som altından yapılmış bir sini vardı. Sağında, solunda fildişi sandıklar duruyor, duvarlarda altın, elmas, yakut, pırlanta işlemeli kaftanlar bir renk cümbüşü meydana getiriyordu.” (s.82) 266 Yapılan tasvirle Şah’ın savaş meydanında bıraktığı hazinenin kıymeti anlatılmakla birlikte, bu kıymetli eşyaları bırakarak kaçmanın bir nevi yaşanan bozgunun tasvir tekniği ile okuyucuya aktarılmasıdır. Yazar kazanılan her başarıyı; ele geçirilen ganimet (özelde kişi, genelde altın, mücevher vs.) ve işgal edilen saray tasvirlerinde ayrıntıya girerek yüceltir. (s.83, 90) Başarının yüceltilmesi kurmacanın merkezî kişisi olan Yavuz Han’ın yüceltilmesi mahiyetindedir. Yavuz Han ve II. Bayezid gibi önemli tarihî kişiliklerin anlatıldığı tasvirlerde ayrıntıya girilir. (s.34-35, 111) Böylelikle okuyucu kişiyi fiziki özellikler bakımından kafasında canlandırma imkânı yakalar. Şah İsmail’in savaş meydanında bırakmak zorunda kaldığı eşi Taclu Hatun’un tasviri yukarıda izah edildiği üzere yaşanan bozgunun mekân tasvirinden kişi tasvirine sirayetidir: “Genç kadının güzelliği kadar azametli ve mağrur bir hâli vardı. Simsiyah gözleri, derinliklerine bakmadan korkulan bir kuyunun esrarlı halini andırıyordu. Pembe yanakları, susarken bile konuşuyormuş hissini veren gül kırmızısı dudakları, muntazam ve uzun boynu, pürüzsüz gerdanı, bir zambağı andıran teni, dolgun göğüsleri (…)” (s.83) Bazı tasvirlerde ise tasviri yapılan kişinin merkezî kişi Yavuz Han’a benzer yönleri üzerinden bir tasvir anlayışı geliştirilir: “Osman Ağa’nın, Selim’in bıyıklarına yakın büyüklükte bıyıkları vardı. Sesi çok kalın ve kaba, elmacık kemikleri haddinden fazla çıkık, yüzü al al, mor mordu.” (s.71) Aynı durum Şah’ın bıyıklarının Yavuz Han’a benzetilmesinde de karşımıza çıkar. (s.12) Çaldıran Savaşı öncesi Yavuz Han’ın düşüncelerini yapılan tasvir üzerinden anlamak mümkündür: “Ufuk iyice aydınlanmış, gökyüzü erguvan rengine bürünmüştü. Selim’in gergin yüzü hiç gülmüyor, gözlerinde yanıp sönen pırıltılar sanki sihirli bir ışıkla dolup taşıyordu.” (s.73) Bu tür tasvirler bazen çaresizliği de imler: 267 “Akşam olmak üzereydi. Gittikçe erguvan rengine bürünen ufukta biraz evvel batmış olan güneşin ışıkları, bulutları delerek mızrak gibi uzanıyordu. Selim ilk önce bu muhteşem tabloyu gördü. Sonra da parçalanmış papuçlarla elbiselerini mızraklarının uçlarına takarak bağrışan yeniçerilere baktı. Gökte mızrak, yerde mızrak.” (s.95) Kurmacada kullanılan diğer bir teknik diyalogdur. Yazar diyalog tekniğini sadece kişiler arası konuşma olarak ele almamış kişilerin ve olayların özünü anlatabilmede bir araç olarak da kullanmıştır. Şehzade Selim’in nedimi Fettah ile olan diyaloğunda (s.7) Yavuz Han’ın kişiliği, yine nedimi Yakup Ağa ile olan diyaloğunda (s.8) Şiilik hakkındaki düşünceleri öğrenilir. II. Bayezid döneminde İstanbul’da yaşanan ve “Küçük Kıyamet” olarak adlandırılan depremin şehre verdiği zarar ve devletin bu istikamette yürüttüğü tanzim ve inşa çabası diyalog tekniği aracılığıyla başarılı bir şekilde anlatılır. (s.18-21) Yavuz Han kişisinin ülkücü yönünü anlayabilmek için devlet ricali veya Abbasi halifesi gibi Osmanlı dışından olan kişilerle yaptığı diyaloglarına bakmak yeterlidir. (s.113, 130, 174, 188) Eserde kullanılan mektup tekniği daha çok gönderilen mektuplar üzerine gerçekleştirilen konuşmalar (s.24) veya kısa mektuplar tarzında biçiminde ortaya çıkar. Yavuz Han ile II. Bayezid (s.24, 26), Şah İsmail (Yavuz Han’dan Şah İsmail’e s.60, 62, 64; Şah İsmail’den Yavuz Han’a s.62, 64), Kansu Gavri (Gavri’den Yavuz Han’a s.117; Yavuz Han’dan Gavri’ye s.118-119) arasındaki karşılıklı mektuplaşmalar vakanın gerilimini artıran konumdadır. Kurmacada kullanılan diğer bir teknik, “Ferman efendimizin!” (s.44, 54, 56, 108) cümlesinin kullanımıyla gerçekleşen tekrar (leitmotif) tekniğidir. Bu cümleyle merkezî kişi Yavuz Han’a sorgusuz sualsiz biat anlayışı devlet ricali tarafından ifade edilir. 268 Yazar-anlatıcının, Şah İsmail’in Çaldıran öncesi savaşın yapılacağı ovayı izlerken iki Türk devletine mensup askerlerin karşı karşıya gelmelerindeki ızdırabı (s.75) iç çözümleme tekniği ile anlatması kurmacanın duygusal yoğunluğunu artıran unsurlar arasındadır. Aynı şekilde Dilruba’nın Yavuz Han’la geçireceği gece öncesi onun giyim-kuşamına bakarak etkilenmesi (s.139) yine iç çözümleme aracılığıyla duyguların ifadesine örnektir. 3.3.2.3. Dil ve Üslup Romanda kullanılan dil günümüz Türkçesine ait bir dildir. Kurmacanın tarihî vurgusunu artırmak babında bilhassa Yavuz Han’ın cümlelerinde Eski Anadolu Türkçesine dair özellikler görülür. Bu beyanda, “kimesne, değilüm, getüresünüz, getürüle, gerektüğü, istersünüz, gerü, verirsün, fikirdesün, istemezük” gibi kelimeler kullanılır. Bu kelimeler akıcı üslubu bozmaz. Bunun yanında kurmacada bazı atasözlerine ve deyimlere yer verilir. Bunlardan bazıları değiştirilerek kullanılmıştır: “Akacak kan damarda durmaz.” (s.16), “ateş bacayı sarmak”, (s.8), “ok yaydan çıkmak” (s.30), “kulağa (kulağına) küpe olmak” (s.17), “Kuş uçmaz, kervan geçmez.” (s.144). Kullanılan deyim ve atasözleri az olduğu için kurmacaya bir çeşni kattığını söyleyemeyiz. Arapça ve Farsça kelimeler ile yine bu dillere ait terkiplerin çok az olması kurmacanın akışını etkilemez. Tarihî döneme ait mektuplarda gerçekliği hissettirebilmek için dönemin dil anlayışını yansıtan kelimelerin kullanıldığı görülür. Cümleler ne çok kısa ne de çok uzundur. Kurmacanın genelinde orta uzunlukta bir yapı benimsenmiştir. Tasvir cümlelerinin bu ifadenin dışında olduğunu belirtmek gerekir. 269 Romanın dil ve üslubuna bakarak dönemin sosyal hayatını anlamak mümkün değildir. Zira kurmacada saray hayatına veya halkın yaşam tarzına yer verilmez. Yavuz Han’ın babasından saltanatı devraldığı tahta çıkış merasimi dedesi Fatih Han’ın 59 yıl önce İstanbul’a girişine benzetilir. Merasimde ayrıntıya girilmese de yapılan tasvirden ve kullanılan dilden II. Bayezid ve maiyetinin üzgün, Yavuz Han ve maiyetinin mağrur olduğu anlaşılır. (s.33-35) Devlet ricalinin Yavuz Han’a biatında bu mağrurluk daha yükseğe çıkar. Yazar, zaman zaman romanın öğreticilik vasfını daha yoğun şekilde okuyucuya hissettirir. Dipnotlar halinde verilen açıklamalar ve halifeliğin Osmanlı’ya geçmeden önce uzun uzun tarihinin açıklanması bu beyandadır. 3.3.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.3.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda Yavuz Han’ın şehzadeliği, taht mücadelesi, seferleri konu edilir. Bu dönem kronolojik zaman içerisinde aktarılır. 3.3.3.2. Temalar 3.3.3.2.1. Yüceltilen Türklük Roman, yüceltilen Türklük teması üzerine kurgulanmıştır diyebiliriz. Yavuz Han ne olursa olsun Türklüğünden vazgeçmeyen, hayat felsefesinin özüne birbirinden ayrı düşünmediği Türklüğü ve İslam’ı yerleştiren bir padişahtır. Çaldıran seferi öncesi Bektaşi Piri Balım Sultan’ın Şah İsmail’i öven hatta onun da Türk olup, Türklüğe hizmet eden bir hünkâr olduğunu vurgulaması üzerine (s.59); 270 “Türk’üm, Müslüman’ım ama ne yaparsın ki Şiiliği memleketime yaymak istediği için bilmiş olasın ki Şah İsmail’e karşı seferim var.” (s.60) diyerek Türklüğün sadece kendi başına yeterli kalmadığını, dinsel bir referansa ihtiyaç duyduğunu imler. Yavuz Han’ın yaşadığı çatışmada karşıt güçler İslam aleyhtarı konumundadır. Bu aleyhtarlık Sünnilik karşısındadır. Kurmacada kullanılan bazı ifadeler Türklüğü yücelttiği gibi bir Türk padişahı olan Yavuz Han’ı da ulvî konuma getirir. Yavuz Han’ın ağzından çıkan ibareler, düşünceler ve yazar-anlatıcının onun hakkındaki ifadeleri şu şekildedir: “Türk kanı taşıyan, asker olan, yiğit olan bunu yapabilir mi?” (s.66), “Türk ulusunun geleceği (…)” (s.68), “Muhabere meydanı sırt sırta, yan yana yatan ikisi de Türk, ikisi de Müslüman iki milletin yiğit ve cengâver şehitleriyle doluyordu.” (s.82), “Hocamı ve Türk vezirimi çok görenlerin kafasını kendi hançerimle keseceğim! Galiba o melunlar, padişahlarının da Türk olduğunu unutuyorlar?” (s.100), “Türk’ün kanına girmek isteyenlerin cezasını kendim de vermesini bilirim.” (s.103), “Seferimiz Türk milleti için mübarek ola.” (s.116), “Allah beni ve Türk milletini utandırmasın.” (s.118), “Bunca zamandan beri hizmetimi gören bir Türk’ün doğru ve yalanını ben bilmez miyim?” (s.175), “Benim yolumdan yürürse cihanşümul bir Türk imparatorluğu kurabilir.” (s.187), “(…) yüce Türk hükümdarı Sultan Selim Han (…)” (s.89), “(…) her şey Türk hükümdarına zevk değil kasvet veriyor (…)” (s.90), “(…) Türk milletini dünyanın en büyük devleti yapmak için çabalayan (…)” (s.96), “(…) 300 milyon Müslüman’ın halifesi olan Türk hükümdarının seferi (…)” (s.177), “(…) büyük Türk denizcisi Cezayir Sultanı Barbaros Hayrettin’in bir Türk denizcisi gönderip (…)” (s.180). Kurmacada Türklük sadece Yavuz Han penceresinden dile getirilmez. Şah İsmail’in Osmanlı mehteri eşliğinde Çaldıran ovasına bakıp daldığı düşünceler yazar-anlatıcı tarafından şu şekilde dile getirilir: “Şah İsmail uzun zaman daldı. İki Türk ordusu harp nizamında karşı karşıya yer almıştı. Güneş doğmuş, Çaldıran ovasını sinirli bir buğuya bürüyen hafif sis perdesini dağıtarak, ortalığı aydınlatmıştı. Türk, Türk’le vuruşacak, mezhep uğruna kanlar akacaktı. Her iki ordu da Türk oğluydu, her ikisi de unvanlı, şanlıydı. Ama biraz sonra bu unvan, bu şan yalnız bir tarafa dönecekti.” (s.75) Yine Safevi askerleri tarafından ele geçirilen bir Osmanlı süvarisinin ellerini bağlı gören Şah İsmail; “Bu esirin elindeki zincirleri tezelden çözün. Bir Türk misafir olduğu bir Türk’e kötülük yapmaz.” (s.76) diyerek Türk milletini överken Osmanlı 271 ordusuna mensup bir esiri misafir olarak nitelemiş ve düşman da olsa Türk’ün yüceliğini ifade etmiştir. Bu övgü sadece Şah İsmail tarafından Osmanlı’ya yapılmaz. Yavuz Han tarafından da Safevilere yapılır: “— Şu al at üstündeki kumandan kimdir? diye yanındaki sipahi ağasına sordu: Sipahi ağası: — Türkmen Beyi Ustaclıoğlu Mehmet Han’dır hükümdarım! diye cevap verdi. Selim: — Yaman bir Türk, cesur bir asker! diye söylendi. Tam benim orduma kumandanlık edecek cengâver bir Han.” (s.78) Mısır sultanı Tomanbay’ın Yavuz Han’a, “Ey Türk Sultanı!” biçiminde hitabı Yavuz Han’ın ve Osmanlı Devleti’nin Türk kökenli olduğunun altını çizerken, hocası Halimî Çelebi’nin, “Allah sizi Türk milletinin başından eksik etmesin.” (s167) ifadesi ile Yavuz Han’ın millet için önemini vurgulanır. Eserin bazı bölümlerinde, “Türk oğluyuz, Türk oğluyuz/Unvanlı, namlı, şanlıyız.” (s.75) biçiminde mehter sözlerinin bulunması Türklük temasının müzik aracılığıyla ifadesine örnek teşkil eder. Yazar-anlatıcının Şah İsmail’i “(…) Tük ırkından olan Şah İsmail’in (…)” (s.91) ve Safevi askerlerini de aynı şekilde “Tük ırkından” (s.74) diye belirtmesi Türklük temasının eserin özünde olduğunu gösteren başka bir örnektir. Eserde yüceltilen Türklük teması diğer milletlerin hor görüldüğü anlamına gelmez. Devşirme kökenli vezirlere kökenlerinin Hıristiyan olması sebebiyle Yavuz Han nezdinde var olan tekinsizlik, İslam dairesi içerisinde olan Araplara olumlu bir yaklaşımla ifade edilir. Memlük ordusundan Osmanlı ordusuna geçen Hayırbay’ın şehri teslim almak üzere Şam muhafızı ile görüşmesi esnasında yazar-anlatıcı muhafız lehinde, “Arap ırkının bütün özelliklerini taşıyan Şam muhafızı hürmette kusur etmedi (…)” (s.134) cümlesiyle olumlanan düşünceyi gösterir 272 3.3.3.2.2. Satranç Yavuz Han’ın şehzade iken Şah İsmail ile oynadığı satranç oyununu kazanması sonucunda Şah’tan yediği tokat (s.14) hayatını etkileyen bir öneme sahiptir. Yediği tokat sonrasında ayaklar altına alınan gururunu unutmamak için sol kulağına taktırdığı küpenin anlamı (s.16-17), II. Bayezid’in tahttan indirilmesinde ikisi arasında geçen diyalogda açık şekilde ifade edilir: “İkinci Bayezid, oğluna bakarken gözleri sol kulağındaki küpeye ilişti: — Kulağındaki küpe neye alâmet evlat? diye sordu. Selim ilk defa hafifçe gülümsedi: — Şah İsmail için bir ahdim var. Ahdimi unutmamak için taktım pederim.” (s.35) 3.3.3.2.3. Savaş Kurmacada Yavuz Han şehzadeliğinde ve padişahlığında düşmanları; babası II. Bayezid, kardeşi Şehzade Ahmet, Safevi Devleti, Dulkadıroğulları ve Memlük Devleti olmak üzere toplamda altı savaşa katılır. Vezirlerinin veya sancak beylerinin katıldıkları savaşlar bu sayıya dâhil değildir. Babasıyla yaptığı savaş haricinde bütün savaşları kazanması onun cesurluğuyla birlikte savaşlardaki taktik (s.78) ustalığını da gösterir. 3.3.3.2.4. Ülkü Kurmacada Yavuz Han, ülkü sahibi, cihangir bir padişah olarak karşımıza çıkar. Bu durumu her vesile ile vurgulanır. Muradı sonsuza kadar Türk milletinin yaşamasıdır. (s.167) Amaç sadece Anadolu’da bir birlik meydana getirmek değil bütün Asya’ya yayılmaktır: “Bir gün Asya’da Türk-İslam İmparatorluğu kurulduğunu görmeden ölürsem gözüm açık gideceğim(…)” (s.113), “Düşünce birliği, ülkü birliği olmazsa Yavuz nasıl ülkeler fethedecek, mülk-ü devletin hudutlarını Asya’nın içlerine kadar genişletecek, büyük bir imparatorluk kurabilecekti?” (s.96) 273 Yavuz Han ülküsünü her fırsatta, “Milletimin saadetinden ve refahından başka bir şey düşünmedim. İslamları bir bayrak, bir ülke altında toplamaktan başka arzu beslemedim.” (s.188) diyerek dile getirir. Kendisi bu ülküyü gerçekleştiremese de oğlunun bu yolda yürümesini temenni eder. (s.187) Türk-İslam birliği düşüncesi sadece Yavuz Han tarafından değil son Abbasi Halifesi tarafından da dile getirilir. İkisi arasında geçen diyalogda; “— Gerçü ayrı ayrı ülkelerde yaşarız amma hepimiz Müslüman’ız. İnşallah bir gün ayrı olan dünyalarımız birleşir de tek bir sancak altında hayat sürerüz. Bilmem sizlerin muradı da bu mudur? Abbasi Halifesi tok bir sesle cevap verdi: — Hilâller birleşirse dünyaya yıldızlardan daha çok aydınlık verir Sultanım. — Ben de öyle düşünürüm efendi hazretleri. Hilâller birleşirse dünyamız güneş gibi parlak olacaktır.” (s.130) Yavuz Han’ın “(…) Bana cihanda yalnız vatan muhabbeti kâfidir.” (s.168) cümlesi vatan sevgisi ve ülküsünü açıklar mahiyettedir. 3.3.3.2.5. Devşirmelik Kurmacada Türklük ve ülkü temalarından sonra önemli bir yer tutan devşirmelik teması devamlı suretle eleştiriye tabi tutulan bir konumda yer alır. Vezirlerin ve yeniçerilerin; Rum dönmesi (s.42), İslav dönmesi (s.53), devşirme Başvezir (s.54, 55), devşirme yeniçeriler (s.94) olarak nitelendirildiğini görürüz. Devşirme vezirler Yavuz Han’ın karşında bulunan karşıt güçler arasındadır. Bu durum, devşirme olan devlet adamlarının Türk-İslam birliğini kurmak isteyen Yavuz Han’a karşı olmalarından dolayı bu ülküye de karşı olduklarını imler. Devşirme yeniçeriler de kritik anlarda çıkardıkları isyanlarla gerçekleşmesi muhtemel başarıları engelleyen karşıt güçtür. Bu durum Yavuz Han tarafından, “Devşirme vezirlerin ve kumandanların devşirme askerleri laf dinlemiyordu.” 274 (s.96) biçiminde ifade edilir. Yavuz Han’ın ihanet içerisinde olan vezirleri; Hersekzâde Ahmet Paşa ile “İşkodra Dukası Jean’ın torunu bulunan sözde Müslümanlaşmış bir Norman(…)” (s.97) olan Dukaginzade Ahmet Paşa’nın olumsuz nitelendirilmesi onların Müslüman olmalarına da şüphe ile bakıldığını gösterir. Devşirmelik kurumu Balım Sultan tarafından da eleştirilir. (s.59) Yavuz Han’ın Türk kökenli Piri Mehmet Paşa’yı vezir yapmasını eleştiren yeniçeriler (s.100), padişahın kararını sorguladıkları için padişahın öfkesi ile karşılaşırlar. Bu öfke devşirme vezirlerin bizzat Yavuz Han tarafından öldürülmesiyle sonuçlanır. (s.103) Devşirme kökenli olmayan tek vezir Piri Paşa her zaman Yavuz Han’ın itimat ettiği bir devlet görevlisi olacaktır. (s.172, 187). Kurmacada eleştirilen devşirmelik aslında Osmanlı Devleti’nde bu kurumun sorgulanmasına yol açar. Yavuz Han durumun vahametini Hasan Can ile olan bir sohbetinde şöyle ifade eder: “Ama kabahat benim değil. Enderun ile Harem-i Hümayun’daki hocalar baştanbaşa devşirme dolu. Halimî Çelebi’den başka öbür hocalarım da hep devşirme. Dinîni, imanını değiştiren bir insandan hayır gelir mi Hasan Can?” Bu ifadeden sonra eleştiri okları babasına yönelir ve onun millet sevgisi sorgulanır: “Peki, ne deyü pederim, vezirlerin devşirmelerden olmasına dair bir ferman çıkarmış? Bir Türk, kendi milletine bu derece gadreder mi?” (s.111) 3.3.3.2.6. Aşk Kurmacanın merkezî kişisi Yavuz Han’ın Şam’da iken hizmetine bakan Çerkez cariye Dilruba ile aralarında şiir aracılığıyla geçen konuşmalar kurmacaya duygusallık katan ve Yavuz Han’ın insani yönünü vurgulayan bir konumdadır. Beyitler halinde sırasıyla, Dilruba ve Yavuz Han tarafından duvara yazılan sözler şu şekildedir: 275 “Âşık olan neylesin?/Derdi neyse söylesin. Ya korkarsa neylesin?/Hiç korkmasın, söylesin.” (s.138) 3.3.3.2.7. Sünnilik ve Şiilik Kurmacada Şiilik, Sünnilik karşısında bir tehlike olarak ele alınır. Bu yüzden Şiilik, temsilcisi bir Türk olan Şah İsmail olsa da bertaraf edilmelidir. (s.60) Yavuz Han’ın şehzade iken Tebriz’e yaptığı yolculuk esnasında köylülerle sohbetinde köylülerin Şiiliği bir tehlike olarak görmeleri ve “Ateş bacayı sarmadan bunun önüne geçilmesi gerek.” (s.8) demeleri bir kurtarıcının halk nezdinde beklendiğini gösterir. Çaldıran öncesi Anadolu’da Şii olduğu tespit edilen 30 kişi tutuklanmış ve bunların ele başları idam edilmiştir. Yine Rumeli’nde 10 bin kadar Şii aynı şekilde etkisiz hale getirilmiştir. Bu durum “(…) bizi içeriden hançerleyecekleri temizledik.” (s.54) biçiminde ifade edilir. Osmanlı Devleti’nin Sünni karakteri her defasında dile getirilir ve Çaldıran Savaşı siyasî bir mücadele olmaktan ziyade dinî bir mücadeleye dönüşür. Savaştan sonra Tebriz’de kılınan namazda okunan hutbe, “Sünniliğin Şiiliğe karşı zaferi” (s.89) olarak nitelendirilir. Kemah kalesinin ele geçirilmesi kurmacada, “Şiddetli bombardıman ve altı saat devam eden kanlı çarpışmalar sonunda hemen hemen bütün Şiiler kılıçtan geçiril[ildi].” (s.104) biçiminde ifade edilir. Kurmacada Şiilik tamamen kötülenmez. Çaldıran sonrası iki taraftın da önemli kayıplar vermesi neticesinde Yavuz Han, “Tanrı, cümlesinin ruhlarını şad eyleye.” (s.85) diyerek üzüntüsünü dile getirir. Yavuz Han’la Balım Sultan arasında geçen diyalogda olumlanan bir Şah kimliği çizilir: “O da sizin gibi bir Türk’tür. Küçük yaştan beri o da sizin gibi mahir üstatlar elinde yetişmiştir. Allah, hepimizin Allah’ı; Muhammet, hepimizin peygamberidir. Hepimize aynı derecede yakındır. Allah bize şöyle demiyor mu? Ben, boynunuzdaki şahdamarından daha yakınım.” (s.59) 276 Kurmacada Şiilik çatışma unsuru olarak ele alınsa da İslam ve Türklük ortak payda olarak vurgulanmaktadır. Kurguda ikinci kısmın dördüncü bölümünün adının “Solan ve Solmayan Güneş” (s.65) olması iki sultanın da yazar-anlatıcı açısından bir güneş olarak kabul edildiğini gösterir. Ridaniye Savaşı’nda da yazar-anlatıcı tarafından Sünni karakterli olan Osmanlı ve Memlük ordusunun savaşı, “İki İslam ordusu, birbirine öyle kıyasıya saldırıyor ki, okların vızıltılarından, topların gümbürtüsünden, mancınıkların yılan ıslığına benzeyen ürpertici seslerinden, at kişnemelerinden, nal seslerinden sanki yer-gök inliyordu.” (s.148) biçiminde anlatılır. İki ordunun da Müslüman olduğu vurgulanır. Sünnilik vurgusu hak mezhep olarak ifade edilerek, Mercidabık savaşı öncesi Kansu Gavri’ye Yavuz Han tarafından yazılan mektupta zirveye çıkar: “Allah daima Sünnilerden yanadır.” (s.119) Sünnilik düşüncesi Kansu Gavri’de de olumlanır ve iki Sünni ordunun karşı karşıya gelmesi bir pişmanlık olarak değerlendirilir: “Allah’ım! Biz Müslümanlara verdiğin bu ne büyük cezadır. Biz ne ettik ki, bir Müslüman’ı bir Müslüman’la, bir Sünni’yi bir Sünni ile dövüştürüyorsun?” (s.126) Bu pişmanlık o kadar yüksek bir seviyededir ki sultan, bir Müslüman’a esir düşmeyi zillet sayarak canının alınması için dua eder. (s.127)

3.3.3.2.8. Şiir ve Şair Kurmacayı aşk temasında olduğu gibi tek düzelikten kurtaran bir tema da beraber ele aldığımız şiir ve şairliktir. Burada merkezî kişi dışındaki şiirlere ve şairlere yer verilmez. Yavuz Han’ın cariye Dilruba ile aralarında gerçekleşen şiir yollu konuşma (s.138), Dilruba’nın mezarı başından döndükten sonra üzüntüsünü 277 dile getiren şiiri (s.173) ve Hasan Can’a okuduğu şiirler (s.181-184) yoğunlaşan duygu ve düşüncelerini aktarırken şiiri bir araç olarak kullandığını gösterir. Aynı şekilde Yavuz Han’ın sohbet meclislerinde zaman zaman şiir okuduğu da görülür. (s.91) Kurmacanın başında yazar-anlatıcı tarafından, “Şehzade Selim, şair ruhlu bir erkekti.” (s.6) biçiminde kullanılan ifade bu temayı imler. 3.3.3.2.9. Halifelik Romanda, Yavuz Han “Müslümanların Halifesi” olarak zikredilir. Halifeliğin Osmanlı Devleti’ne geçişinden evvelki süreç kurmacada kısaca özetlenir. 10. yüzyıldan sonra halifelerin ellerinde hiçbir gücün kalmadığı, halifelik makamının sembolik değerinin olduğu vurgulanır. (s.155-156) Halifeliğin Osmanlıya geçişiyle altı çizilen düşünce daha önceki halifelerin “Hâkim-ül Haremeyn-i Şerifeyn” diye anılırken Osmanlıların “Hâdim” olarak anılmasıdır. (s.157) Yavuz Han’a Mısır’da kutsal emanetlerden bazılarının takdimi (s.168) gerçekleşir. Resmen halife unvanını alması ise Ayasofya Cami’nde yapılan törenle birlikte hilâfet hırkasını giymesiyle gerçekleşir. (s.181) 3.3.3.2.10. İhanet Kurmacanın temel çatışması Yavuz Han ile devşirme sistemi üzerinde kurulur. Bu çatışma, devletin âli menfaatlerinden ziyade kişisel çıkarlarını ön planda tutan devşirme kökenli devlet ricali ile kendini Türklüğün geleceği doğrultusunda bir fikri yapılanma içerisinde hisseden Yavuz Han arasında gerçekleşir. Buna mutlak doğru ve çıkar çatışması da denilebilir. Devşirme Başvezir Koca Mustafa Paşa’nın Şehzade Ahmet ile (s.42), Dukaginzade Ahmet 278 Paşa’nın Dulkadıroğulları ile yürüttüğü gizli haberleşmeler (s.103) kurmacada belgeli ihanetler arasındadır. Bu tema aracılığıyla ihanetin hiçbir zaman karşılıksız kalmayacağı vurgulanır. 279 3.4. YAVUZ SULTAN SELİM AĞLIYOR449 3.4.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.4.1.1. Romanın Kimliği Feridun Fazıl Tülbentçi tarafından kaleme alınan eser 471 sayfadan oluşmaktadır. Eser kendi içerisinde altı bölüme ayrılmıştır. Her bölüm başlangıcında o bölüme dair anlatılacak olaylar, o bölümü özetleyecek şekilde başlık olarak verilir. 3.4.1.2. Vaka Yavuz Han’ın şehzadelik yaptığı Trabzon’da başlayan kurmaca onun şehzadelikten cihan padişahı olma serüvenini konu alır. Bu serüvenin içinde taht uğruna babası ve kardeşleriyle giriştiği mücadeleler, yaptığı seferler, planladığı ama ani ölümüyle yarım kalan fetih politikası ve binbir uğraş arasında zaman ayırmaya çalıştığı gönül işleri bulunmaktadır. Kurmacada tek vaka zinciri vardır. 3.4.1.3. Özet 1509 yılının Mayıs ayında Şehzade Selim’in İstanbul’dan Trabzon’a gelen mutemet adamları Yakup, Murtaza ve Mehmet edindikleri önemli haberleri ve Ferhat Bey tarafından kendilerine tevdi edilen mektubu Şehzade Selim’e vermek üzere biran önce Trabzon sarayına gitmek isterler. Şehzade’nin avda olmasından dolayı şehirde dinlenebilecekleri bir hana yerleşirler. Kaldıkları handa İstanbul’dan Şehzade Selim adına mektup getiren bir haberci grubuna tesadüf ederler. Yakup, handa onları gizlice dinler ve bu kişilerin Şehzade Ahmet 449 Feridun Fazıl Tülbentçi, Yavuz Sultan Selim Ağlıyor, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2008 280 taraftarı Veziriazam Ali Paşa’nın adamları olduğunu ve Şehzade Selim’e oyalayıcı bir mektup sunarak onun tahta ulaşmak gayesiyle yaptığı faaliyetleri öğrenmek istediklerini anlar. Durumun vahametine binaen Yakup ve arkadaşları öğrendikleri bu yeni bilgilerle hemen Şehzade Selim’in avlandıkları yere hareket ederler. Burada şehzadeye İstanbul’un ahvalini ve son edindikleri bilgileri aktarırlar. Yapılan tahkikat sonucu, şehzade aleyhinde faaliyette bulunmak üzere İstanbul’dan gelenlerle onlara Trabzon’da yardım edenlerin hepsi zindana atılır. Bu kişilerden birisi de Rum sarraf Leonidas’tır. Babasının zindana atıldığını duyan güzel Aspasiya çözüm yolu olarak şehzade ile konuşmaktan başka bir çare bulamaz. Bir gün saraya gelerek Şehzade Selim’le görüşmek istediğini söyler. Muhafızların bütün engellemelerine rağmen onları ikna eder ve huzura kabul edilir. Heyecandan konuşmakta zorlanan Aspasiya babasının serbest bırakılması için şehzadeden medet umar. Şehzade Selim güzelliğine hayran olduğu bu kızın isteğini geri çevirmeyerek babasını ve onunla birlikte tutuklanan Şahin Bey’in serbest bırakılmaları emrini verir. İstanbul’dan Şehzade Selim’in Trabzon’da yürüttüğü çalışmaları öğrenmek maksadıyla görevlendirilen Şahin, yıllar sonra bir savaşta canını kurtardığı Yakup Bey’le tanıştıktan sonra Şehzade’yi daha yakından tanır ve onun maiyetine girmek ister. Daha sonra Şehzade’ye hizmet etmek üzere Yakup’la birlikte yola koyulurlar. Aradan zaman geçtikçe şehzadenin hayalinde güzel Aspasiya’nın hasreti daha da dayanılmaz olur. Aspasiya’nın babası hesap işleri için saraya davet edildikten sonra, tebdil kıyafet giyinen şehzade ve Yakup gizlice Aspasiya’yı görmek üzere evine giderler. Evde yalnız kalan şehzade ve Aspasiya birbirlerine olan aşklarını itiraf ederler. Şehzadelerin taht mücadelesi, din adamlarının devlet yönetiminde 281 faal olmaları, gazaya gidilmemesinden dolayı asker arasında vuku bulan huzursuzluklar, Cem Sultan’ın II. Bayezid’e baş kaldırarak onun Avrupa nezdindeki hareket alanını daraltması ve II. Bayezid’in savaştan ziyade barış yanlısı bir mizaca sahip olması bazı devlet adamlarının Şehzade Selim lehinde hareket etmesine sebep olur. Trabzon’a gelen Sinan Bey’in Şehzade’yi yakından tanıdıktan sonra ona ihtimam beslemesi şehzadenin bu devlet görevlisi ile irtibata geçmesini sağlar. Sinan Bey’in şehzadenin tarafında olması taht yolunda atılacak adımların başarısını sağlayan sebeplerden biri haline gelmiştir. Şehzade, taht uğraşına devam ederken Şah İsmail’in sınırları ihlal etmesi üzerine Şah’ın üzerine yürür ve bazı bölgeleri Osmanlıya ilhak eder. Bu durum şehzadenin asker arasında daha da sevilmesini sağlar. Uzun süren seferler şehzade ile Aspasiya’nın buluşmalarını engeller. Şehzade sevgilisine sefer dönüşü mutlaka uğrayacağını belirten bir name yazsa da Aspasiya’nın babası Leonidas’ın kendini ve ailesini Trabzon’da güvende hissetmemesi sonucunda şehirden ayrılmaya karar vermesi üzerine bu buluşma gerçekleşmez. Seferden dönüşte Leonidas’ın evini boş bulan şehzade, onun İstanbul’a gitmiş olabileceğini tahmin ederek hemen İstanbul’daki adamlarını bilgilendirmek üzere güvenilir adamı Ahmet ve iki adamı haberci olarak yola çıkarır. Zira Leonidas’ın Veziriazam Ali Paşa’ya Şahin, Sinan ve Ferhat Beylerle ilgili bilgi vermesi onları zora sokacağı gibi kendisini de tahttan uzaklaştıracaktır. Şehzade’nin maiyetine giren Şahin Bey, Trabzon’da her şeyin yolunda olduğunu Veziriazam Ali Paşa’ya bildirir. Trabzon’da her şeyin yolunda gitmesi Ali Paşa’yı şaşırttığı gibi içinde de bir kuşku oluşturur. Şehzade Selim’in tahta karşı olan isteğini birçok defa başka kaynaklardan teyit etmesine karşın Şahin 282 Bey’in verdiği bilgiler onda tereddüde neden olmuştur. Şahin Bey’i Bolu sancak beyliğine görevlendirilen Şehzade Süleyman’ın maiyetine verir ama Şahin Bey’in yalanını ortaya çıkartacak ve Trabzon sarayında olup bitenleri Ali Paşa’ya aktarmakla görevli Kapı Ağası’nın yardımcısı İsmail’in Trabzon’daki ahvali anlatması kendisinin hayatı ile birlikte Şehzade Selim’in de taht yürüyüşünü tehlikeye sokacaktır. İstanbul yolunda Şehzade Selim’in nağmesini taşıyan Ahmet ve adamları kaldıkları bir handa kendilerinden önce Trabzon sarayına mensup süvarilerin konakladıklarını öğrendikten sonra bunların İstanbul’a haber taşıyan casuslar olabileceğini düşünerek onlara yetişebilmek için daha hızlı yol almaya karar verirler. Yolda birbiriyle karşılaşan iki grup arasında kısa bir konuşmadan sonra mücadele başlar. İsmail ve bir adamı hayatını kaybeder. Osman adında genç bir süvari ise Şehzade Selim hakkında kandırıldığını ifade ederek Ahmet ve adamlarının yanına geçer. Yakup, Ferhat ve Şahin Bey’in günlerden beri aramalarına rağmen bir türlü izlerine tesadüf edemedikleri Trabzon’dan gelen casusların akıbetini bir gece Ferhat Bey’in konağına gelen Ahmet’ten öğrenirler. Ama Şehzade tarafından gönderilen nağmede sarraf Leonidas’ın ailesi ile İstanbul yolunda olduğu bilgisinin ulaşması Yakup ve arkadaşlarını yeni bir arama uğraşına yönlendirir. Bütün limanlarda Trabzon’dan gelen bu yolcular aranmasına rağmen bulunamaz. Leonidas’ı ve ailesini taşıyan yelkenli Kumkapı’da bir limana demirlenmiştir. Yolda hastalanan Leonidas’a acıyan gemi kaptanı, bu yolcuları dul kız kardeşi Yorgiya’nın evine yerleştirir ve burada tedavi edilmesini sağlar. Bu sırada İstanbul ve çevresinde vuku bulan deprem hem devlet hem de halk nezdinde 283 morallerin bozulmasına neden olur. İstanbul kısa sürede tekrar imar edilir. Anadolu’da can ve mal kaybına uğrayan herkese maddi yardım yapılır. Depremden sonra Şehzade Süleyman’ın Bolu sancağına görevlendirilmesi Şehzade Selim’in neşesini yerine getiren olaylar arasındadır. Kardeşi Şehzade Ahmet, bu görevlendirmeyi öğrendikten sonra Veziriazam Ali Paşa’ya tahkir edici bir üslupla mektup yazar ve yeğeninin İstanbul yolu üzerinde engel teşkil eden Bolu yerine daha uzak bir sancağa görevlendirilmesini bildirir. Bu mektupla birlikte II. Bayezid’e de kendisinin bağlılığını dile getiren bir mektup yazılır. Mektuplar Çal Hasan adında bir süvari ve adamlarıyla Amasya sancağından İstanbul’a gönderilir. Bu grupta bulunan Osman bir handa konakladıkları sırada mektupları gizlice alarak Şehzade Selim’e ulaştırmak üzere yola koyulur. Çal Hasan durumu anladıktan sonra iş işten geçer ve Amasya sarayına dönmekten başka çare kalmaz. Bu olay neticesinde başını zor kurtaran Çal Hasan zindana atılmaktan kurtulamaz. Şehzade Ahmet, Yularkastı Sinan Paşa aracılığıyla Veziriazam Ali Paşa’ya kalabalık bir süvari grubu eşliğinde üslubunu daha da ağırlaştırarak yeni bir mektup gönderir. Kendisine ulaşan mektuptan sonra Ali Paşa Şehzade Ahmet’in isteğini yerine getirerek Şehzade Süleyman’ın sancağını Bolu’dan Kefe’ye naklettirir. Önce karara uymayı reddeden Şehzade Süleyman babası Şehzade Selim’den gelen istek üzerine kararını değiştirir. İstanbul’da Yorgiya’nın evine yerleşen Leonidas büyük depremde ağır yaralanarak hayatını kaybetmiştir. Aspasiya ve kardeşi Maria Yorgiya’nın yanında yaşamaya devam ederler. Aspasiya’nın her geçen gün Şehzade Selim’e olan tutkusu ve özlemi artar. Yorgiya’nın da yıllar önce bir akıncı beyi olan Yakup’la yaşadığı aşk iki kadının sevdiklerine kavuşamama duygusuyla daha da 284 samimi olmalarına aracı olur ama -tesadüf de olsa- Yorgiya’nın İstanbul’da Yakup’la karşılaşması aşklarının kaldığı yerden devamını sağlar. Şehzade Süleyman’ın Kefe sancağına görevlendirilmesiyle Şehzade Selim de Kırım Han’ından alacağı destekle İstanbul üzerine yürümeyi kararlaştırır. Bu yolda Bosna Valisi Sinan Paşa ve Rumeli Beylerbeyi Hasan Paşa’nın yardımı da alınacaktır. Kırım’da olası bir savaş için hazırlık yapan Şehzade Selim’in faaliyetleri, İstanbul’da devlet görevlileri arasında şehzadenin aleyhinde kullanılan bir malzeme olsa da II. Bayezid oğluna bir nasihat heyetinin gönderilmesini uygun görür. Böylelikle şehzadenin yanlışlarından dönmesi sağlanılabilecektir. Heyeti layıkıyla Kefe’de ağırlayan şehzade, heyetin kendisinin Trabzon’a dönmesini istemesi üzerine Rumeli’den bir sancak talebinde bulunur. Şehzade’nin bu isteğinin II. Bayezid’e bildirilmesi üzerine padişah devlet adamlarının da etkisiyle şehzadenin derhal eski sancağına dönmemesi halinde asi ilan edileceğini bir hattı hümayun ile bildirir. Şehzade Selim, İstanbul tarafından söylenen hiçbir şeye kulak asmayarak ordusuyla Kefe’den İstanbul’a hareket eder. Şehzade, kendine nasihat maksatlı gönderilen Mevlana Nureddin Sarıgürz gibi devrin tanınmış bir âlimini de dinlemeyerek verdiği kararı uygulamaya devam eder. II. Bayezid, şehzadenin bütün teklifleri geri çevirmesi üzerine Rumeli Beylerbeyi Hasan Paşa’yı ordusuyla birlikte şehzadenin üzerine gönderir. Paşa esasen şehzadenin tarafında bulunduğu için orduyu savaşa sokmaz. II. Bayezid kardeş kanının boş yere akmasını istemediği için şehzadeye Rumeli’den istediği sancağı verir. Kardeşinin Edirne önlerine kadar geldiğini öğrenen Şehzade Korkut ordusuyla birlikte Antalya’dan Anadolu içlerine doğru hareket eder ve birkaç sancağı işgal 285 eder. Bu sırada Anadolu’da vuku bulan Şii menşeli Şahkulu isyanı büyük bir yıkıma sebep olur. Anadolu Beylerbeyi Karagöz Paşa’nın bu mücadelede hayatını kaybettiğini öğrenen Şehzade Selim ordusuyla birlikte tekrar Edirne’ye hareket ederek burayı işgal etmeye karar verir. Şehzadenin adamlarının şehirde çıkardıkları karışıklıklar şehrin kolayca işgal edilmesini sağlar. Bundan sonraki hamle İstanbul’a yürümek olacaktır. Vezirlerin II. Bayezid’i oğluna karşı koymak üzere ikna etmesi üzerine iki ordu Çorlu yakınlarında karşılaşır. Çetin geçen savaşı şehzade kaybeder ve Kırım’a kaçmak mecburiyetinde kalır. Veziriazam Hadım Ali Paşa, Şehzade Selim gailesi bir süreliğine çözüme girdikten sonra Anadolu’yu yakıp yıkan Şahkulu üzerine yürümeyi kararlaştırır. Sefer sırasında Şehzade Ahmet’le de görüşerek taht yolunda biran önce harekete geçilmesini kararlaştırırlar. Veziriazam komutasındaki ordu ile Şahkulu arasında gerçekleşen savaşta veziriazam hayatını kaybeder. Böylelikle Şehzade Ahmet taht yolunda önemli bir destekçisini yitirmiş olur. Yorgiya’nın ve Aspasiya’nın sevgililerine olan özlemlerinin her gün artması onları büyük bir çaresizliğin içerisine itmiştir. Böyle bir anda Yorgiya’nın sevgilisi Yakup Bey’in çıkagelmesi ve yakın bir zamanda İstanbul’da önemli gelişmelerin olacağını söylemesi Yorgiya ve Aspiya’nın merakını daha da artırır. Yakup ve arkadaşlarının yeniçeriler arasında yürüttüğü çalışmalar sonucu yeniçeriler, Şehzade Selim lehinde büyük bir ayaklanma başlatırlar. Şehzade Ahmet’in Vezir Mustafa Paşa aracılığıyla İstanbul’a gizlice getirileceğinin duyulmasından sonra isyan bastırılamayacak bir boyuta yükselir. Birçok devlet adamının evi yağmalanır. Şehzade Ahmet, İstanbul’da çıkan isyan neticesinde taht ümidinin azalması üzerine Anadolu’ya dönerek kendi hükümdarlığını ilan eder ve 286 Konya işgal edilir. Şehzadenin bu hareketleri devlet nezdinde bir başkaldırı olarak kabul edildiği için itibarı giderek azalır. Şehzade Korkut’un da yeniçerilere bol ihsanda bulunması askerin Şehzade Selim taraftarlığını değiştirmez. Yorgiya ve Yakup Bey’in aşkı doludizgin devam ederken Aspasiya’nın uzun bir zamandan beri Şehzade Selim’i görmemesi ona olan sevgisini daha da artırmıştır. Aspasiya, Yakup Bey’in Yorgiya’yı görmek için geldiği bir gün kendisini evin dışında şiddetli bir soğukta saatlerce bekler. Yakup Bey’i gördüğünde onu Trabzon’dan tanıdığını söyler ve Şehzade Selim’e götürülmek üzere bir keseyi kendisine emanet eder. Yakup Bey arkadaşları ile birlikte vakit kaybetmeksizin Kefe’ye hareket etmiştir. Sinan Paşa tarafından şehzadeye ulaştırılmak üzere kendisine verilen mektupta şehzadenin tez zamanda İstanbul’a hareket etmesi gerekliliği ifade edilir. Ayrıca şehzade yıllardan beri bir türlü unutamadığı Aspasiya’nın da yaşadığını ve İstanbul’da bulunduğunu öğrenmiştir. Bununla birlikte Kırım Hanı’nın Şehzade Ahmet ile yakın irtibata geçmesi Şehzade Selim’i biran önce İstanbul’a hareket etmeye mecbur eder. 19 Nisan 1512’de büyük bir törenle İstanbul’a giren şehzade, halk tarafından da büyük bir sevgiyle karşılanır. II. Bayezid, tahtı oğluna bırakma taraftarı olmasa da halkın ve yeniçerilerin isteğini göz ardı edemeyerek tahttan feragat eder. Böylelikle Şehzade Selim 25 Nisan 1512’de tahta oturur. Şehzade tahta geçtikten sonra yakın adamları Yakup, Şahin, Ferhat ve Osman’a talep ettikleri mevkilere getirileceğine dair söz verir. Hiçbirisinin padişahın yanından ayrılma düşüncesi olmadığı için padişahın mutemet adamları olarak görevlerine devam ederler. Yakup’un Yorgiya ile evlenme isteği padişah 287 tarafından sevinçle karşılanmış ve bütün evlilik masraflarının hazineden karşılanacağı taahhüt edilmiştir. Yorgiya’nın bu güzel haberi aldıktan sonra Müslüman olması Yakup’u daha da mutlu eder. Yavuz Han, yıllardan beri görmediği Aspiya’yı görmek üzere bir gece Yakup Bey ile birlikte Yorgiya’nın evine gider. Yavuz Han’ı yıllar sonra karşısında gören Aspasiya çok şaşırır. İki sevgili büyük bir hasretle birbirlerine sarılırlar. Uzun süre beraber olduktan sonra Yavuz Han, Aspasiya’yı hareme götürmek yerine ona bir konak inşa ettirmeye karar verir. Yakup Bey’in Yorgiya (Dilruba) ile olan düğününe katılan Yavuz Han, babasının Dimetoka yolunda vefat ettiğini öğrenince Sinan Paşa ile birlikte oradan ayrılarak teessür içinde saraya döner. Yavuz Han’ın tahta çıkışı sonrası Şehzade Ahmet bu durumu kabul edememiş ve oğlu Alaattin’i Bursa üzerine göndermiştir. Bu durum Yavuz Han ile kardeşleri arasında gerçekleşecek bir çarpışmayı başlatır. Padişahın güvenilir adamlarının Amasya’da kendi lehinde başlattığı söylentiler kısa zamanda etkili olmuş ve Şehzade Ahmet ordusuyla Amasya’dan ayrılmaya mecbur kalmıştır. Bu söylentilerin etkili olmasındaki en büyük sebep Çal Hasan’ın artık Yavuz Han’a hizmet etmeye başlamasıdır. Bursa’daki karışıklığa son vermek için görevlendirilen Malkoçoğlu Ali Bey, bu görevi başarı ile tamamladıktan sonra Amasya üzerine yürür. Çal Hasan’ın ve Şahin Bey’in yardımlarıyla Amasya kalesi rahatlıkla ele geçirilir. Amasya sancak beyliğine Mustafa Bey atansa da kendisinin Şehzade Ahmet taraftarı olması ordunun Amasya’dan çekilmesinden sonra şehri Şehzade Ahmet’e vermesiyle sonuçlanacaktır. Şahin Bey ve Osman bu noktada Mustafa Bey’i ikna etmeye 288 çalışsalar da başarılı olamamışlar ve tutuklanmamak için bir gece ansızın yanlarına Çal Hasan’ı da alarak Amasya’dan uzaklaşmışlardır. Padişaha aktarılan bilgilerden sonra baharla birlikte Amasya üzerine sefere çıkılması kararlaştırılır. Yavuz Han, kardeşi Şehzade Ahmet’in Amasya sarayında olmadığı bir vakit onun haremini kaçırmakla görevli, başlarında Şahin Bey’in olduğu yirmi kişilik bir grubu yola çıkarır. Veziriazam Mustafa Paşa’nın bu durumu Şehzade Ahmet’e haber vermesi üzerine Şahin ve adamları pusuya düşürülüp yakalanır. Osman kendilerini kuşatan süvari grubunu yararak olanları padişaha aktarmak üzere yola koyulur. Yavuz Han Amasya yolunda olanları öğrendikten sonra hemen bir divan toplayarak kendisine ihanet eden Veziriazam Mustafa Paşa’nın idamını emrederek hem devlet adamlarına hem de orduya bir gözdağı vermiş olur. Amasya kalesinde esir tutulan arkadaşlarını kurtarmak için plan yapan Yakup ve Osman yanlarına Çal Hasan’ı da alarak yola çıkarlar. Çal Hasan’ın şaraba olan düşkünlüğü birçok kale muhafızının kolayca sarhoş edilmesini sağlamış ve arkadaşı Kul Mustafa’nın yardımlarıyla Şahin Bey, Ahmet Bey ve Bölükbaşı Cafer zindandan kaçırılabilmiştir. Şehzade Korkut, babasının tahta geçmesinden önce 18 günlük padişah naipliği yapması sebebiyle taht ihtirasını her zaman muhafaza etmiş birisidir. Yeniçerilere muhtelif zamanlarda dağıttığı paralar tahta geçebilmek için uygun zamanı kolladığını göstermektedir. Şehzade Korkut’un yüklü miktarda altını yeniçerilere ve bazı devlet görevlilerine dağıtmak üzere yola çıkardığını haber alan Bölükbaşı Cafer, durumu arkadaşlarına anlatır. Uzun süreden beri bazı vezirlerin ve şehzade çocuklarının idamı dolayısıyla padişaha dargın olan Yakup 289 Bey ve arkadaşları yaptıkları hatanın farkına vararak kendilerini padişaha affettirecek bir olayın karşılarına çıkmasından dolayı sevinirler. Yapılan plana göre Şehzade Korkut’un adamları yakalanıp altınlar ele geçirilecek ve padişahın tahtı güven altına alınmış olacaktır. Şehzade Korkut’un adamlarını Bursa’ya yakın bir menzilde yakalayan Yakup Bey ve arkadaşları kısa bir mücadeleden sonra onları yenmeye muvaffak olurlar. İki ata yükledikleri altınlarla birlikte yeniçeri ocağında askeri isyana teşvik eden isimleri de öğrenirler. Padişaha biran önce kendilerini affettirmek üzere huzura çıktıklarında Yavuz Han, olanları hayretle dinlemiş ve mutemet adamlarına olan güveni daha da artmıştır. Yavuz Han, kardeşinin taht ihtirasını iyice anladıktan sonra büyük bir av merasimi yapılacağını söyleyerek on bin kişilik bir ordunun hazırlanması emrini verir. Amaç Manisa üzerine yürümek ve kardeşi Şehzade Korkut’u bertaraf etmektir. Manisa halkı padişahı büyük bir teveccühle karşılar. Şehzade haremini de bırakarak saraydan kaçmasına rağmen kısa süre sonra yakalanır ve idam edilir. Yakup ve arkadaşları bu olaydan sonra Bursa’dan İstanbul’a dönerler. Yakup Bey karısı Yorgiya ile görüştükten sonra Osman ile birlikte Aspasiya’nın konağına giderler. Aspasiya padişaha sunulmak üzere bir mektup verir. Mektubu Bursa’ya götürecek Osman’da, konakta gördüğü Aspasiya’nın kardeşi Maria’dan sonra o güne kadar hiç tanımadığı duygular oluşmaya başlar. Padişah ve Aspasiya arasında mektupları getirip götüren Osman nihayetinde güzel Maria’ya aşık olur. Şehzade Ahmet, ağabeyi Korkut’un idamından sonra tahta geçebilmek için yirmi bin kişilik bir ordu toplamış ve Yavuz Han’a savaş açmıştır. 24 Nisan 290 1513’te yapılan savaşı şehzade kaybetmiş ve ağabeyinde olduğu gibi idam edilmiştir. Yavuz Han, şehzadeler gailesini bitirdikten sonra İstanbul’a dönerek burada bir müddet devlet işleriyle meşgul olmuş ve yapacağı doğu seferinin hazırlıklarının hızla yapılması için emirler vermiştir. Padişahın güzel sevgilisi Aspasiya ile konağında buluşması onca uğraştan sonra rahatlamasını sağlar. Yapılacak doğu seferi öncesi padişah; Yakup, Şahin, Osman, Çal Hasan ve Mehmet’i Tebriz’e göndererek istihbarat faaliyetinde bulunmalarını ister. Anadolu’da Şah lehinde istihbarat toplayan ve Şiiliği yaymaya çalışan Seyyid Murtaza, İran sarayına döndükten sonra Şah ile olan konuşmalarında, bir pusuya düştükleri halde kendilerini kurtaran beş yiğit cengâverden bahseder. Aslında bu pusu Yakup ve arkadaşları tarafından Şah’ın yakınına girebilmek için düzenlenen bir tertipten başka bir şey değildir. Amaçlarına ulaşmışlar hatta Çal Hasan, Şah’ın huzuruna dahi kabul edilmîştir. Yakup Bey ve arkadaşları kısa sürede İran Devleti’nin askeri bilgilerine ulaşarak Şah’ın üç aya kadar, hazırlanan iki yüz bin kişilik bir ordu ile Osmanoğullarına savaş açacağını öğrenirler. Şehzade Ahmet’in oğlu Şehzade Murat’ın Şah’a sığınmış olması da tahtın yeni varisinin kim olacağını göstermektedir. Yakup Bey ve arkadaşları bu önemli bilgileri öğrenir öğrenmez kendilerine Şah’ın ordusunda yeni görevler teklif edilmesine rağmen Tebriz’den ayrılırlar. Doğu seferi için hazırlıklar Edirne’de büyük bir hızla devam ederken Kaptanıderya Oylak Mustafa Paşa Akdeniz’de bir Venedik yelkenlisini ele geçirerek buradan aldığı beş güzel İtalyan kızını padişaha hediye etmek üzere Edirne’ye getirir. Özellikle Donna’nın güzelliği dillere destandır. 291 Mustafa Paşa’nın gemisinde bulunan Yorgiya’nın ağabeyi Hıristo Kaptan ise Müslüman olarak Halis adını alır. Donanma aracılığıyla ordunun zahire ihtiyacı Trabzon’a aktarılacak ve şehir ordunun ikmal merkezi olacaktır. Padişah ile paşa arasında geçen diyalogda yapılacak işler görüşülmüş ve paşa cariyeleri hediye olarak padişaha sunmuştur. Yapılacak İran seferi ile meşgul olan padişah, haremle hiç ilgilenmiyor hatta hareme aylarca uğramaz. Haremağası Cafer’in ısrarlarına binaen hareme giden padişah burada Donna’nın güzelliğinden etkilenir. Cem Sultan’ın Venedik’te bulunduğu süre içerisinde maiyetinde bulunan iki Türk’ten Türkçe öğrenen Donna da padişaha karşı büyük bir sevgi beslemeye başlamıştır ama ondaki aile özlemi padişaha duygularını ifade etmesini engeller. Padişah Donna’dan hoşlanmasına rağmen onun ve arkadaşlarının ailelerine iadesini emreder. Ertesi gün Donna’nın Venedik’e gitmekten vazgeçmesi üzerine haremağası durumu padişaha bildirir. Bu duruma çok sevinen padişah yeni bir aşka yelken açar. Çal Hasan, Donna’nın durumunu Venedik’te bulunan ailesine bildirerek onları İstanbul’a getirmekle görevlendirilir. Yakup ve arkadaşları Tebriz’den döndükten sonra her şeyi Yavuz Han’a anlatırlar. Böylelikle Şah’ın savaş planları daha yakından öğrenilmiş olup yeni tedbirler alınır. Şah’ın hazırlıklarını bitirdikten sonra Osmanlı topraklarına saldırması savaşı hazırlayan sebepler arasındadır. Yavuz Han bunu haber alır almaz hemen divanı toplar. Divandan çıkan sonuca göre Şah üzerine bir sefer düzenlenecektir. Ordu 19 Mart 1514’te Edirne’den hareket eder. Sinan Paşa Anadolu Beylerbeyi yapılır. Rumeli Beylerbeyi Hasan Paşa’nın komutasında ise yeniçeriler 292 bulunmaktadır. Maltepe yakınlarında ele geçirilen bir İran casusu aracılığıyla Şah’a ilk mektubunu gönderen Yavuz Han, onu tövbeye davet ederek hükümranlığı altına girmesini talep eder. Karşılıklı mektuplaşmalar bu şekilde devam ederken taraflar birbirlerini savaş için daha da tahrik ederler. Dulkadiroğlu Alaüddevle Bey’in Osmanlıya yardım etmeyeceğini öğrenen padişah bu olaya sinirlenmekle birlikte çözümü İran seferinden sonraya erteler. Asker arasında meşakkatli geçen yolculuğun katlanamaz bir boyuta ulaşması huzursuzluğa sebep olmuş ve padişaha karşı isyan çıkmıştır. Yavuz Han’ın asker arasına girerek yaptığı etkileyici konuşma orduyu hizaya sokmuş ve sükûnet tesis edilmiştir. Şah tarafından gönderilen bir elçinin, İran ordusunun Osmanlı ordusunu Çaldıran’da beklediğini söylemesi üzerine ordu yürüyüşünü hızlandırarak savaş düzenine geçer. Yakup ve arkadaşları İran ordusundan bilgi almak üzere öncü olarak görevlendirilir. Ordunun içine gizlice sızarlar ama Osman, Diyarbakır Valisi Ustacluoğlu Mehmet Han’ın çadırını bulmak için giriştiği mücadelede esir edilir. 23 Ağustos 1514’te Çaldıran’da sabahın ilk ışıklarıyla başlayan savaş akşama kadar devam eder. Şah, haremini ve hazinesini bırakarak savaş alanından kaçmak mecburiyetinde kalır. Savaşın Osmanlı lehine sonuçlanmasından sonra Yakup Bey ve arkadaşları ganimet peşine düşmeyip Çal Hasan’ın İran ordusundan getirdiği şaraplarla mükellef bir eğlence tertip ederler. Savaşa dair düşüncelerin paylaşıldığı ve Osman’ın esirlikten nasıl kurtarıldığı konuşulurken bulundukları çadıra padişahın birden girmesi herkesi şaşırttığı kadar sevindirmiştir. Kısa süreliğine eğlenceye katılan padişah arkadaş olarak baktığı insanları överek yanlarından ayrılır. 293 Yavuz Han büyük bir coşku ile Tebriz’e girer. Çaldıran sonrası padişahın maiyetine giren Hasan Can’ın ve Seyyid Murtaza’nın halk nezdinde padişah lehinde yürüttüğü çalışmalar meyvesini verir. Sultan Yakup Cami’sinde Yavuz Han adına hutbe okunur. Kışı Karabağ’da geçirerek Şah üzerine nihai bir sefer düzenleme fikrinde olan padişah, bu durumun vezirler ve askerler tarafından olumsuz mütalaa edilmesi üzerine fikrinden vazgeçer. Görevlerini iyi yapmadıkları ve askeri isyana teşvik ettiklerinin öğrenilmesiyle birlikte Vezir Mustafa Paşa görevden alınır, Dukakinzade Ahmet Paşa idam edilir. Bıyıklı Mehmet Ağa’nın komutasında başlatılan Bayburt kalesi kuşatması başarıyla sonuçlanır. Sinan Paşa veziriazamlığa getirilir. Şah İsmail’in eşi Taçlu Hatun’un iadesini sağlamak üzere Yavuz Han’a gönderdiği elçiler kabul görmezler. Kışı Amasya’da geçirmek isteyen Yavuz Han böylelikle, Anadolu’da fethi tamamlanmamış kaleleri de almak ister. Sinan Paşa komutasında Dulkadiroğluları üzerine gönderilen ordu yapılan savaşta muvaffak olur. Alaüddevle’nin başı Mısır sultanına gönderilir. Yavuz Han İstanbul’a döndükten sonra, Donna’nın babası Şövalye Andrea’nın serkeş bir hayat yaşayarak Venedik’e dönme girişiminin olması sonucu bütün ailenin Venedik’e gönderilmesini emreder. Donna, İstanbul’dan ayrılma fikrinin sadece babasına ait olduğunu söyleyerek padişaha iletilmek üzere bir mektubu Çal Hasan’a verir. Padişah Donna’nın bu düşüncelerini öğrendikten sonra onu haremine dâhil eder. Yavuz Han, yakın adamlarından Osman ile Maria arasında olan sevgiyi öğrendikten sonra ikisinin evlenmesi doğrultusunda irade buyurur. 294 Yavuz Han, muhtelif zamanlarda isyan eden yeniçerileri kışkırtan isimleri bulmak için başlatılan tahkikatta İskender Paşa, Sekbanbaşı Balyemez Osman ve Tacizade Cafer Çelebi’nin de bulunduğu öğrenildikten sonra idam edilmeleri emrini verir. Yavuz Han, Cafer Çelebi’nin idamına çok üzülmüş hatta Çemberlitaş’ta çıkan büyük yangını onun ahı olarak değerlendirmiştir. Veziriazam Sinan Paşa, devlet işlerinde gösterdiği bazı ihmalleri görmezden gelerek Hersekzade Ahmet Paşa’nın tekrar bu göreve getirileceği ihtimalini anlaması üzerine tehdit ve rica arası bir üslupla Ahmet Paşa’yı uyarır. Ahmet Paşa bu durumu padişaha aktararak rahatsızlığını dile getirir. Padişah olanları duyunca hiddetlenerek sadaret mührüyle birlikte Sinan Paşa’nın getirilmesini emreder. Bir nevi Sinan Paşa’nın idam kararı olan bu istek Yakup ve arkadaşları tarafından öğrenilince paşa, konağından alınarak kimsenin bulamayacağı bir yere saklanır. Padişahın öfkesinin yatışmasıyla Sinan Paşa tekrar huzura çıkarılarak padişah tarafından affedilir. Yavuz Han Edirne’de uzunca bir süre kalmış ve Osman ile Maria’nın düğünleri burada olmuştur. Yavuz Han burada sadece eğlenmiyor, yapacağı seferler öncesinde ordunun eksiksiz teçhiz edilmesini istiyordu. Donanmayı daha güçlü hale getirme düşüncesi neticesinde kurulan tersaneler, üretilen gemiler birçok Avrupa devletinin barış görüşmeleri yapmak üzere Osmanlıya başvurmasına sebep olmuştur. Doğu seferi öncesi Sinan Paşa’yı Anadolu kuvvetlerinin başına geçirir. Kayseri’de toplanan ordu böylelikle kuzeye doğru ilerleyen Mısır ordusunun durumunu da tespit etme imkânı yakalayacaktır. Sinan Paşa’nın padişaha gönderdiği raporda Mısır ordusunun Türk sınırına çok yakınlaştığını belirtmesi 295 üzerine Yavuz Han bunu hasmane bir durum olarak nitelendirir. Divan toplanarak son gelişmeler hakkında herkesin düşüncesi dinlenir. Kapı Ağası Hasan’ın rüyasında, Yavuz Han’ın Mısır seferine sahabe tarafından memur edildiğini anlatmasından sonra divan tekrar toplanmış ve Mısır üzerine bir sefer düzenlenmesine karar verilmiştir. Yavuz Han, Edirne’den ayrılmadan önce hasta olan Aspasiya’yı ziyaret ederek onun gönlünü alır. Daha fazla vakit kaybetmeden maiyetiyle birlikte İstanbul’a hareket eder. Yavuz Han bir şaşırtmaca olarak seferin İran üzerine olduğunu ilan eder. Mısır ordusunun Türk sınırına çok yakın olmasından dolayı Kansu Gavri’ye bir elçilik heyeti gönderilir. Heyetin Gavri tarafından tahkir edilmesi Yavuz Han’ı daha da öfkelendirerek Kansu Gavri üzerine ordusunu yönlendirmesine sebep olur. Daha önce Halep’e bilgi almak maksadıyla görevlendirilen Yakup ve Çal Hasan Mısır ordusuna dair önemli birçok bilgiyi padişaha aktarırlar. 24 Ağustos 1516’da iki ordu Mercidabık’ta karşılaşır. Bütün gün süren savaşı Osmanlı ordusu kazanır ve Yavuz Han büyük bir coşku ile Halep’e girer. Burada hutbe kendi adına okunur. Ordu yürüyüşüne devam ederek savaşmadan Şam’a girer. Gazze savaşılarak ele geçirilir. Kansu Gavri’nin savaşta hayatını kaybetmesi üzerine Mısırlılar Tomanbay’ı yeni hükümdarları olarak seçerler. Yavuz Han, Şam’da Tih sahrasını geçebilmek için çalışmalarda bulunur. Çölde su ihtiyacını karşılamak için binlerce deve satın alınır. Bir taraftan da Sultan Tomanbay’a yazılan mektupta hutbenin ve sikkenin Yavuz Han adına olması istenir. Tomanbay bu istekleri geri çevirdiği gibi kendisine gönderilen elçileri de öldürtür. 296 9 Ocak 1517’de ordusuyla Tih Sahrası’na giren Yavuz Han, 16 Ocak’ta Salihi’ye mevkisine gelir. Gelen bilgilere göre Tomanbay’ın Osmanlı ordusunu Ridaniye’de beklediği belirtilmektedir. Venediklilerden alınan toplar ile Mısır ordusu güçlendirilmiştir. Mercidabık savaşı sonrası Osmanlı hizmetine giren Halep Valisi Hayırbay ile Sinan Paşa’nın Mısır ordusu hakkında getirdikleri bilgilere göre Mısır ordusunun toplarla Osmanlı ordusuna büyük bir tuzak hazırladığı ifade edilmektedir. Yavuz Han, bu bilgiye erişmesiyle ordusunu direk ateş hattına sokmak yerine Elmukaddem Dağı’nın ardından dolaşıp Mısır ordusunu kuşatmayı planlar. Yapılan plan başarıyla uygulanır ve 22 Ocak günü iki ordu savaşmaya başlar. Sinan Paşa’nın hayatını kaybettiği savaşı Osmanlı ordusu kazanır. Teslim olmayan Tomanbay savaştan sonra bilhassa Kahire dışında kurulan karargahta Osmanlı ordusuna ani baskınlar yaparak büyük zayiatlara sebep olur. Halkın Tomanbay’ın yanında savaşa katılması şehre girilmesini zorlaştırsa da sonunda şehir teslim alınır. Şehirden kaçan Tomanbay daha sonra yakalanarak padişahın huzuruna çıkarılır. Halkın Tomanbay’a olan sevgisini gören Yavuz Han bir süre sonra idam fermanını verir. Kahire’nin tamamen ele geçirilmesinden sonra Abbasi Halifesi Mütevekkil’in halifeliği resmen Yavuz Han’a devretmesiyle halifelik Osmanoğulları ailesine geçer. Yavuz Han Mısır’da işlerin düzene girmesiyle birlikte askerin arzusunu da dikkate alarak İstanbul’a dönmeye karar verir. Dönüş yolunda Yunus Paşa’nın Mısır valiliğinden kendinin azledilmesinin de etkisiyle yanlış mütalaada bulunması idamına sebep olur. Veziriazamlık mührü Piri Mehmet Paşa’ya verilir. Padişah Şam’da ve Halep’te bir müddet ikamet ederek İstanbul’a gelir. Dönüş 297 yolunda Aspasiya’nın sağlık durumunun iyiliğine dair aldığı habere binaen biran önce onu görmek ister ama Aspasiya Yavuz Han gelmeden bir hafta önce tekrar hastalanmış ve ölmüştür. Bu durumu öğrenen padişah büyük bir teessüre kapılarak Edirne’ye hareket etmeye karar verir. Yakup, Şahin, Çal Hasan gibi mutemet adamları padişahı bu yolculuğunda yalnız bırakmazlar. Edirne’de Kırım’ın resmi konumu, serhat boylarında bulunan karakolların sayısının çoğaltılarak namlı beyleri buralara görevlendirme gibi birçok devlet işi görülür fakat Yavuz Han için Aspasiya’yı unutmak hiç de kolay olmayacaktır. Edirne sarayında hazine hademeleri arasında çıkan anlaşmazlığın padişaha itaatsizlik olarak aktarılması neticesinde hepsinin zindana atılmasına karar verilir. Bu durum yüz elli kişinin idamı ile sonuçlanacaktır. Araya Zembilli Ali Efendi’nin girmesiyle bütün hademeler affedilerek eski görevlerine dönerler. Yavuz Han Mısır seferi sonrasında Edirne ve İstanbul’da bütün mesaisini yapacağı büyük sefer için hazırlanmakla geçirirken, 1519 yılı başlarında Anadolu’da çıkan Celali isyanı devleti zor durumda bıraksa da sonunda bastırılır. 1520 yılı baharında uzun yıllardan beri oluşturulan kuvvetli bir donanma meydana çıkmıştır. Bu hazırlıklar Rodos Adası’nın fethi için gözükse de Yavuz Han’ın daha uzak hedefler için bu kadar uğraşa girdiği aşikârdır. Çal Hasan ve Halis Kaptan Rodos’a giderek orada bilgi toplayacaklar ve son durumu padişaha aktaracaklardır. Şövalye Andre’yi de bu yolculuğa katarak işi kolaylaştırmak isterler. Yahudi sarraftan alınan sahte altınlar şövalyeyi kandırmak için yeterlidir. Rodos Adası’nın mukavemet gücünün çok yüksek olduğu, ünlü şövalyelerin adada toplandığı ve adaya diğer Avrupalı devletlerden destek sağlandığı padişaha getirilen bilgiler arasındadır. Toplanan divanda devlet adamlarının Şah üzerine 298 düzenlenecek sefer yerine Rodos’a sefer düzenlenmesini ifade etmeleri üzerine Yavuz Han’ın Rodos için yapılan hazırlıkların yeterli olmadığını söylemesi üzerine bu seferden vazgeçilir. Yavuz Han bir gün sarayın bahçesinde dolaşırken omuzları arasında bir acı hissederek nedimi Hasan Can’a baktırır. Hasan Can padişahın omuzları arasında gördüğü çıbanın hekimlere gösterilmesi gerektiğini söyler. Bunu kabul etmeyen padişah ertesi gün hamama giderek çıbanı sıktırır. Bu olaydan sonra sırtındaki ağrı dayanılmaz bir boyuta yükselir. Hekimler padişahın yataktan kalkmamasını isterken Yavuz Han, ordusunun başında İstanbul’dan Edirne’ye hareket eder. Yolda ağrıların iyice artması üzerine çadırının kurulmasını emreder. 21 Eylül 1520 günü Yavuz Han vefat eder. 3.4.1.4. Kişi Kadrosu Romanda tarihî kişiler ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Yavuz Han’ın mutemet adamları olarak görev yapan Yakup Bey, Şahin Bey, Ferhat Bey, Sinan Paşa, Çal Hasan, Bölükbaşı Cafer ve Osman gibi isimler kurmacada merkezî kişi olan Yavuz Han’dan sonra en baskın kişilerdir. Bunların güvenilir, sadık, mert ve iyi silahşor olmaları ortak özellikleri arasındadır. Yazar, merkezî kişide bulunan olumlu karakter özelliklerini ona en yakın adamlara da yansıtır. Hepsinin Türk kökenli olması kurmacada olumlanan Türklük temasının ifadesinde önemli yer tutar. Yavuz Han mutemet adamlarına dair düşüncesini, “Benim vefakâr dostlarım (…)” (s.254) ve “Siz benim dostlarım, arkadaşlarımsınız. Ölünceye kadar öyle kalacaksınız.” (s.363) biçiminde belirtir. Vefakâr dostlarından birisi olan Osman’a karşı kullandığı, “Ne o Osman, sen İstanbul’a gitmedin mi?” 299 (s.257) cümlesi padişahlığın unutularak samimi bir üslubun oluştuğu anlar arasındadır. En tehlikeli görevlere bu adamların görevlendirilmesi (s.265, 286, 387) ve Yavuz Han’ın haremine bu adamların dâhil edilmesi (s.355) bu kişileri diğer roman kişilerinden ayrı tutulduğunu gösterir. Çal Hasan kişisi keyif erbabı, gamsız, kedersiz, dünyayı eğlence nazarıyla değerlendiren ama mevzu devlet işlerine geldiği zaman devlet adamı hassasiyeti ile bütün ciddiyetini takınan bir tiptir. Bu haliyle Çal Hasan ile günümüz Anadolu insanı arasında benzer yönler bulmak mümkündür. Yavuz Han’a ihanet eden Veziriazam Hadım Ali Paşa gibi isimler çıkarcı devlet adamları tipine dâhil edilebilir. Oldukça geniş olan kişi kadrosunda merkezî kişi Yavuz Han’ın iç çatışmasına yer verilmiştir. Ona yakın adamlarının veya diğer roman kişilerinin iç çatışma durumu ifade edilmemiştir. Yavuz Han, çevresinde bulunanlar tarafından fazla anlaşılmayan idealist bir kişidir. Yakup Bey ve Sinan Paşa bir noktaya kadar kendisini anlayabilmektedir (s.230) ama yine de tam olarak anlaşılamamaktan şikâyetçidir. Aspasiya ile yaşadığı tutkulu aşk Donna ile yaşadığı bedensel birliktelik onu ikilem içerisine itse de Aspasiya’ya olan sevgisi bu kadın öldükten sonra bile yerini muhafaza eder. Yazar-anlatıcı Yavuz’un düşüncelerine ışık tutan ifadesinde onu, “Ne saf bir sevgi ile bağlandığı ve gerçek bir aşkla sevdiği Aspasiya’yı ne de ihtiras dolu geceler geçirdiği Donna’yı görecek zamanı vardı.” (s.294) biçiminde ifade ederek Yavuz Han’ın iki kadın arasındaki ikilemini imler. Aynı şekilde, “Yavuz, Donna’daki müthiş ihtirasa mukabil bu Trabzon güzelindeki lekesiz ve saf aşka hayran oluyordu. Kadırga’daki konakta geçirdiği üç gün içinde bütün yorgunluklarını unutmuştu.” (s.355) 300 ifadesi de bu ikilemi göstermektedir. Bu haliyle Yavuz Han’ın yaşadığı çatışmaları; devlet yönetiminde bulunan görevlilerle ve özel hayatında yaşadığı çatışmalar diye iki başlıkta ifade etmek mümkündür. Eserde daha önce incelediğimiz romanlara nazaran etken olarak kurmacaya dâhil olan birden fazla bayan kişi görülür. Özellikle merkezî kişi Yavuz Han’ın aşk yaşadığı Aspasiya ve Donna aynı şekilde Yavuz Han’ın mutemet adamları Yakup’un Yorgiya, Osman’ın Maria ile yaşadığı aşklar kurmacada önemli bir temayı karşımıza çıkarır. Bayan kişilerin erkek kişiler ile bağlantısında aşk vardır. Kurmacada devlet görevlileri olarak padişah, vezir, (baş) defterdar, sekbanbaşı, hazinedar ağa, nişancı, kaptanı derya, kazasker, kadı, müftü; saray görevlileri olarak baltacı (cellat), hizmetçiler, kapı ağası, saray muhafızları, boğaz muhafızları, hekim (cerrah), solaklar kethüdası, hazine hademeleri, nakkaş, dilsizler, kiler hizmetçileri, kolcu, askerler (süvariler, yeniçeriler, sipahiler); meslek erbaplarına göre kaptan, hekim (Rum), Rum sarraf, Yahudi sarraf, nakkaş, buğday tüccarı, balıkçı, tayfa, falcı, hancı gibi meslek grupları bulunmaktadır. Meslek grupları arasında kaptanlık, falcılık, hancılık ve sarraflık etken biçimde kurgunun seyrine dâhil edilmiştir. Eserde etken olan kurmaca kişiler şunlardır: Yakup Bey Yakup Bey, Yavuz Han’ı şehzadeliğinden beri tanıyan, onun taht mücadelesinde ve sonrasında her zaman yanında olmuş birisidir. Yavuz Han’a bağlılığıyla dikkat çeken bir kişi olması ve padişahın özel hayatına vakıf olması onu diğer kişilerden ayırır. Yavuz Han, sırlarını rahatlıkla kendisine açabilir. (s.228) Öyle ki Yavuz Han’ın Trabzon sancak beyi olarak görevlendirilmesinin 301 sonrasında düzenlenen merasimde devlet teamüllerinin aksine görüşmeleri ve şehzadenin onu Trabzon’a daveti üzerine, “Affet şehzadem, Turhanoğlu’na söz verdim. Önümüzdeki ay sefer mevsimidir. Yolcu yolunda gerek, serhatlar bizi bekler.” (s.49) sözü şehzade ile daha önceden tanıştığını göstererek kurmaca içerisinde önemli bir mevkide yer bulacağını imler. Bursalı bir akıncı beyinin oğlu olması onun da akıncı olarak Avrupa’da birçok akına katılmasını sağlamıştır. Kırk yaşına yaklaşmasına rağmen (s.5) silah kullanmakta oldukça mahir olan Yakup Bey, Yavuz Han’ın çok samimi konuştuğu ve sohbet etmekten her daim zevk aldığı birisidir. Yavuz Han’ın şehzadeliği döneminde bir hafiye gibi İstanbul’dan aldığı bilgileri kendisine getiren mutemet bir adamdır. (s.17, 56) Yakup Bey, Yavuz Han’ın öl dese ölebilecek (s.11, 80), ona ölünceye kadar bağlı (s.141), hazırcevap, zeki (s.29, 30), alçak gönüllü (s.167, 184), hazırladığı planları imkânsız gözükse de gerçekleştirmekten vazgeçmeyen (s.134), devlet işlerine her şeyden fazla önem veren (s.153) hatta canı pahasına olsa da devlet menfaati doğrultusunda doğru bildiğini söylemekten çekinmeyen (s.300-301), en zor görevlere talip (s.217), zaman zaman şarap içmekten hoşlanan (s.168), fedakâr (s.339) birisidir. Genç bir akıncı iken bir gece birkaç Rum’un sarkıntılık yaptığı Yorgiya’yı onların elinden kurtararak Yorgiya’nın Müslüman olmasıyla sonuçlanacak bir aşka yelken açan hassas yürekli bir insandır. Şahin Bey Kurmacanın başında Veziriazam Ali Paşa’nın güvenilir bir adamı olarak Şehzade Selim’e mektup getiren Şahin Bey, Trabzon’da şehzade aleyhinde faaliyetlerde bulunduğunun anlaşılması üzerine tutuklanır ve zindana atılır. (s.13- 302 14) Şehzade Selim’le girdiği mücadelede onun mahir bir silahşor olduğunu görmesi aslında İstanbul’da şehzadenin kendisine yanlış tanıtıldığını anlamasını sağlar. (s.23) Bu mücadelede Yakup Bey’i yıllar önce Rumeli’de bir akında hayatını kurtararak sonrasında arkadaş olduğu birisine benzetir. Zindandayken yanına gelen Yakup Bey’in bu kişi olduğunu anlaması üzerine iki eski arkadaş tekrar eski günleri yad eder. Şahin Bey bu tanışıklıktan ve şehzadenin kahramanlığından dolayı artık Şehzade’ye hizmet etmeye karar verir. (s.23-25) Avusturya ve Macaristan seferlerine en önde katılmış, cesareti ve atılganlığına binaen arkadaşlarının kendisine “Aslan Bey” diye hitap ettiği bir akıncı beyidir. (s.22) Usta bir silahşor olması düşmanları tarafından bile dile getirilir. (s.225) Şahin Bey ellili yaşlarda (s.449), uzun boylu, geniş omuzlu, iri yarı bir erkek güzeli (s.13, 27), pratik çözümleriyle yol açıcı (s.107), makamda gözü olmayan (s.184), en zor görevlere talip (s.217), arkadaşlarını ne pahasına olursa olsun bulundukları tehlikeden kurtaran ve kurtarılma ümidi taşıyan (s.226) birisidir. Osman Yavuz Han’ın güvenilir adamları arasındadır. İri vücutlu, geniş omuzlu bir erkek güzelidir. (s.370) Karşıt güçler arasında bulunurken Çal Hasan gibi Şehzade Selim’in safına geçen sadık, iyi at süren (s.94-95), en tehlikeli görevlere atılmaktan çekinmeyen (s.104, 314), silahşor (s.141), alçak gönüllü (s.258), her görevi büyük bir kararlılıkla yapan fedakâr bir askerdir. Ferhat Bey Şehzade Selim’in İstanbul’daki haberleri kendisinden öğrendiği güvenilir bir adamıdır. (s.5) Şehzadeye körü körüne bağlı (s.80) olmasına rağmen onun padişah olması ile birlikte önemli bir göreve getirilme isteği taşıyan birisidir. 303 (s.184) Ama zaman zaman Sinan Paşa gibi Yavuz Han’ın önem verdiği devlet adamlarını kıskanan bir yönü de vardır. (s.175, 185) Bu kıskançlık, Şehzade Korkut’un idamı için kendisi tarafından Yakup Bey’in görevlendirilmesine kadar uzanır. (s.249-250) Böylelikle Yakup Bey her ne kadar padişahın iradesini yerine getirse de padişahın kardeşini öldüren bir kişi sıfatını taşımaktan uzak kalamayacaktır. Yavuz Sultan Selim Romanın merkezî kişisidir. Olumlanan ve yüceltilen bir kişi olarak ele alınması onun beşerî özelliklerinin göz ardı edildiği anlamına gelmez. Aspasiya ve Donna ile yaşadığı aşk, mutemet adamları ile beraberken sohbet eşliğinde içilen şaraplar kurmacada Yavuz Han’ın beşerî yönünü vurgular. Yavuz Han, “(…) iri ve muntazam vücutlu, geniş omuzlu (…)” (s.31) birisidir. O her şeyden önce ülkü sahibi bir padişahtır: “En büyük emeli bütün İslam memleketlerini Osmanlı idaresi altına toplamaktı[r].” (s.215) İslam memleketleri ile birlikte Avrupa’ya düzenleyeceği seferler ile bütün dünyaya egemen olmaya çalışan bir padişah profili çizer. Onun için tek engel ömrünün bu fetihlere kifayet etmeme ihtimalidir. (s.423, 434, 459) Hayatını bu ideal şekillendirir. Selefi gibi hareme düşkün olmayıp (s.355) devamlı yapacağı fetihleri düşünmesi kararlılığını gösterir. Bu fetihlerde kendinden önceki fatihlerle kendini mukayeseye tabi tutarak onları her adımında geçmeye çalışır. (s.380) Fetihler için yaptığı hazırlıklar mutlak başarıdan başka seçeneğe tahammülü olmayan konumdadır. (s.454-455) Yavuz Han’ın ağzından ülküsü şu şekilde ifade edilir: “(…) Bizi zaferler bekliyor, ben muzaffer ordularımın başında Budin’e girmek isterim. Çaldıran’da, Mercidabık’ta ve Ridaniye’de şerefle dolaştırdığımız kılıcımızı, Roma’da ve Cermanya’da da gezdirmek isterim. Bütün İran, memaliğimiz içine dâhil olmalıdır.” (s.460) “Doğuda, bizden başka hâkim devlet 304 kalmadıktan sonra batıya dönmek isterim. Rumeli’de yedi kralın taç giymesi ve sikke bastırması çok gelir. Şimdi daha iyi anlıyorum ki dünya benim gibi bir padişaha yetecek kadar büyük değilmiş.” (s.461) Yavuz Han’ın fetih anlayışında bir nevi kinin de olduğunu görürüz. İran’ı Osmanlı topraklarına ilhak ettikten sonra büyük dedesi Yıldırım Bayezid’in intikamını almak üzere Hindistan’a Timur’un evlatları üzerine sefer düzenlemeyi bile göze alır. (s.463) Yavuz Han’ın kişiliği güvenilir adamları ile yaptığı özel sohbetlerde ortaya çıkar. Buyurgan, hiddetli bir tavrın olmadığı bu sohbetlerde o samimi bir arkadaş gibi konuşur. (s.188-189) Ok atmada mahir olan Yavuz Han, bilim adamları ve sanatkârlarla düzenli olarak sohbet meclisleri düzenler ve başka şairlerin şiirlerini dinlediği gibi kendi şiirlerini de okur. (s.50) İyi derecede Farsça (s.45), kâfi derecede Rumca (s.60) bilmesi ve Türk, Arap, Fars dillerinde şiirler yazması (s.186) sanatkârlık yönünü gösterir. Yazar-anlatıcı Yavuz Han’ın çoğu zaman çaresizliğini imleyen iç dünyasını şu şekilde ifade eder: “Gerçekten Sultan Selim’i anlayan pek azdı. Herkes onu, mağrur bir cihangir, bir kahraman olarak tanıyordu. Oysaki Yavuz, aynı zamanda çok hassas bir şairdi.” (s.430) Veziriazam Hadım Ali Paşa II. Bayezid’in vezirleri arasındadır. Şehzade Selim’den hiç hoşlanmaması (s.7) onun karşısında bulunan bir karşıt güç olarak kurmacada yer edinmesine neden olur. Devletin en nüfuzlu kişileri arasındadır. (s.41) Ali Paşa kurmacada olumlu ve olumsuz yönleriyle inşa edilen bir kişidir. Depremin İstanbul’daki tahribatının kısa sürede telafi edilmesi (s.90) ve Şahkulu’nun Anadolu’da 305 çıkardığı isyanın bastırılması için bizzat ordunun başına geçmesi bu minvaldedir. (s.143) “(…) Koron ve Modon fetihleriyle askerlik değerini göstermiş, bilim ve sanat adamlarına yaptığı iyiliklerle de bilime ve güzel sanatlara karşı olan sevgisini ispat etmiş bir vezirdir.” (s.147) Şehzade Ahmet’e yakın olduğu gibi her ihtimale karşı Şehzade Selim’le de irtibata geçerek iki taraflı hareket eden (s.32), II. Bayezid’i her zaman Şehzade Selim’e karşı kışkırtan (s.128, 136), eğlenceye düşkün (s.69) bir kişidir. Veziriazam Sinan Paşa Yavuz Han’ın şehzadeliği döneminde onu Trabzon’da tanıyan ve diğer şehzadelere nazaran birçok üstün yönü olduğunu anlayan Sinan Paşa, şehzade ile olan konuşmasında “Ölünceye kadar sadık kulunuzum şehzadem. Bunu ispata çalışacağım.” (s.55) diyerek ona bağlılığını gösterir. Şehzade Selim’in Kefe’den İstanbul’a gelerek tahta oturma vaktinin geldiğini belirten (s.173), Yavuz Han’ın sadık kulu (s.175), mevkide gözü olmayan (s.179), padişahın düşüncelerine önem verdiği (s.205, 221, 303), “(…) doğruya doğru ve eğriye eğri demekten hiçbir zaman çekinmeyen (…)” (s.207, 328, 361), düşünerek konuşan (s.282), padişahın ruh halinden anlayacak kadar ona yakın (s.230), savaş meydanlarının kahramanı (s.264, 323, 395, 399) olan birisidir. Sinan Paşa bu olumlu özelliklerinin yanında devletler arası diplomatik ilişkilerde fazla başarılı olamayan (s.371), bilhassa mali konularda etkili olmayan, tecrübeli devlet adamlarının bilgilerinden yararlanmayı gururuna yediremeyip bulunduğu makamı kaybetme korkusu yaşayan bir kişidir. (s.351) 306 II. Bayezid Han II. Bayezid, yumuşak tabiatlı, vezirlerin ve askerlerin oyuncağı haline gelen bir padişahtır. (s.32) Din adamlarının fazla etkisinde kalması devlet işlerinde onların sözüne itibar edilmesine neden olur. (s.33) Yazar-anlatıcı tarafından; “Bayezid, ne büyükbabası İkinci Murat gibi tecrübeli bir siyaset adamı ne de babası Fatih Sultan Mehmet gibi savaş boylarının istediği bir kahramandı.” (s. 33) biçiminde ifade edilir. Gedik Ahmet Paşa ile şehzadeliğinde yaşadığı olumsuzluğu unutmayacak kadar kindar (s.40-41), gençliğinde keyif sahibi, orta yaşlardan itibaren ise dinî ve ilmî sohbetlere temayül eden (s.43), Allah korkusunu her daim içinde yaşatan (s.129), doğru veya yanlış verdiği kararlardan geri dönmeyen (s.103), tahta sıkı sıkıya bağlı (s.118, 181) bir kişidir. Yavuz Han’ın gözüyle harem dairesini güzel kadınlarla dolduran bir. (s.21) Yazar-anlatıcı merkezî kişiyi olumlarken Osmanoğulları içerisindeki karşıt güçleri de olumsuz bir anlayış içerisinde kurmacaya dâhil eder: “Babasının yaptığının aksine olarak sarayını güzel kadınlarla doldurmak istememiş ve günlerini harem dairesinde zevk ve safa âlemleri içinde geçirmeyi arzulamamıştı.” (s.278) Bu minvalde haremağası ile gerçekleşen diyalog, II. Bayezid’in oğlu Yavuz Han nezdindeki kişiliğini daha iyi ifade eder: “Ne demek istediğini anlıyorum. Pederimiz haremi hümayunu Akdeniz dilberleriyle doldurmuş olabilir. Fakat biz kadın meclislerini değil, savaş meydanlarını düşünürüz. Haremde geçirilecek zamanımız yok.” (s.281-282) Şehzade Ahmet II. Bayezid tarafından Amasya sancağına görevlendirilen Şehzade Ahmet, tahtın en önemli varisidir. Hem babası hem de devlet adamlarının geneli 307 tarafından bu makama layık görülen bir kişidir. Kurmacada olumsuzlanan bir kişilik olarak değerlendirilir. Kendini beğenmiş (s.95), orduyu yönetmekten aciz (s.44), ikbal için yeniçerilere bol bol para dağıtan (s.69), padişah olabilmek için Fatih Han zamanında Osmanlı’ya ilhak olan Kırım topraklarını elden çıkarabilecek kadar ihtiras sahibi (s.164) bir kişi profiliyle ele alınan şehzade, kurmacada Osmanoğulları ailesi içerisinde bulunan bir karşıt güçtür. Onun da harem dairesi babası II. Bayezid’inki gibi seçilmiş güzel kızlarla doludur. (s.96) Şehzade Korkut Fatih Han’ın vefatıyla II. Bayezid’in tahta geçişine kadar padişah naipliği yapan şehzade, şair ve musikişinas özellikleri haiz naif bir kişidir. (s.43-44) Taht için Memlükler ile irtibata geçen, Anadolu’da çıkan isyanları görmezden gelerek ordusuyla taht uğruna başka sancakları işgal eden (s.131), yeniçerilere kendini desteklemesi için para dağıtan (s.234) bir kişidir. Osmanoğulları ailesi içerisinde bulunan bir karşıt güç olmasına rağmen nizamı âlem için kendini feda etmekten kaçınmaz. (s.251) Hersekzade Ahmet Paşa Birçok defa sadaret makamına çıkan paşa, Yavuz Han’a şehzadeliğinden beri derin hürmet besleyen, gün görmüş bir devlet adamıdır. Her ne kadar Şehzade Ahmet taraftarı olarak bilinse de içten içe Şehzade Yavuz’a sevgi besler ve bu durum şehzade tarafından da bilinir. (s.118, 148) Hadım Ali Paşa’nın görevinden azledilmesinden sonra veziriazam olması Şehzade Yavuz’un güvenilir adamlarını İstanbul’a gönderebilmesini sağlamıştır. (s.55-56, 88) Paşa görevinden alınsa bile her zaman Yavuz Han tarafından bilgisinden, tecrübesinden faydalanılan bir kişidir. (s.351, 365, 366,371) 308 Veziriazam Mustafa Paşa Devşirme kökenli olduğu kurmacada ifade edilen paşa, II. Bayezid’in padişah olmasıyla hızla yükselmiş ve padişahın güvenilir adamları arasında yerini almıştır. (s.158) Kurmacada devlet içerinde bulunan bir karşıt güç olarak ele alınır. Yavuz Han’a beslediği olumsuz duygular ikbalini Şehzade Ahmet tarafında görmesine sebep olur. Şehzade Selim’in en küçük olumsuzluğunda II. Bayezid’i ona karşı kışkırtmaktan geri kalmayan (s.118), Şehzade Ahmet’i bir oldu bittiye getirerek tahta oturtmaya çalışan (s.154) birisidir. Yavuz Han padişah olduğunda dahi diğer şehzadelerle görüşerek iki yüzlü bir politika izler. (s.160, 174, 214) Süvari Çal Hasan Kurmacada Yavuz Han kişisini iyi anlayabilmek için ona yakın olan mutemet adamlarının kişiliklerinin iyi tahlil edilmesi gerekmektedir. Bu beyanda Yakup Bey, Şahin Bey ve Çal Hasan önem arz ederler. İlkin Amasya sancağında Şehzade Ahmet’in yanında Amasya-İstanbul arasında bilgi akışını (s.98) sağlamakla görevliyken sonra gelişen olaylara binaen Şehzade Selim’in tarafına geçen ve bu olaydan sonra para ve ikbali bırakıp dünya algısını değiştiren hoş sohbet (s.208), şakacı (s.297-298), şarap içmekten ziyadesiyle hoşlanan bir kişidir. Çal Hasan kişisi kurmaca içerisinde para ve mevki düşkünü; zevke, sefaya oldukça meyilli bir yapıdan (s.209-210) Yavuz Han’a hizmet etmeye kendini adamış ve burada da dostluğun kıymetini anlamış (s.223) keyif sahibi bir insan temayülüne doğru değişime uğrar. Savaş alanlarında dahi şaraba olan düşkünlüğünden ödün vermez. (s.227, 240-241, 415) Çaldıran’a giderken yeniçerilerin isyanından sonra bile şarap içebilecek kadar keyfine düşkündür. 309 (s.311) Yavuz Han’a canı pahasına da olsa bağlılıktan vazgeçmez. Bu uğurda elçi olarak gönderildiği yerlerde bile açık sözlülüğü ile dikkat çeker. (s.300) Kısa sürede padişahın itimadını kazanması boş yere değildir: Sözünde duran, iş bitiren birisi olması ve Farsça (s.314), İtalyanca (s.287), Rumca gibi dilleri bilmesi, casuslukta mahir (s.389-390), bayanlara karşı oldukça nazik (s.353) olması güvenilir bir kişi olarak ön plana çıkmasını sağlar. Yaralı olduğu halde bunu padişaha söylemekten ar etmesi (s.339-340) mütevazılığını gösterir. Çal Hasan saz çalıp türkü söyleyen bir kişidir. (s.224, 329) Ona bu haliyle rint meşrep bir kişidir diyebiliriz. Şah İsmail’in huzuruna kabul edildikten sonra onun nefeslerini okuması Şah’ın iltifatını almasını sağlar. (s.271-273) Yorgiya Kurmacada yaşanan aşk ilişkisine göre gayri Müslimken aşkı için Müslüman olan bir kişidir. Çocuk denebilecek bir yaşta denizci olan kocasından dul kalan ve bir daha da Yakup Bey’i tanıyana dek kimseyle evlenmeyi düşünmeyen bir bayandır. (s.83) İki yıla yakın evli kalmasına rağmen kocasını sevecek kadar onu göremeyen ve aynı şekilde denizci olan ağabeyini de çok az gören Yorgiya, denize ve hayata küsmüştür. (s.85) Yakup Bey’in karşısına çıkması ve ona büyük bir sevgiyle bağlanması hayata daha olumlu bakmasını sağlar. Yakup Bey’e emsalsiz bir aşkla bağlı olması (s.166) bazen kıskanç bir yapıya bürünmesine bile sebep olur. (s.171) Bu sevgi din değiştirmesini de sağlamıştır. (s.167) Yakup Bey’le evlenerek bir çocuk sahibi olurlar. 310 Aspasiya Rum sarraf Leonidas’ın büyük kızı Aspasiya, dikkat çekecek kadar güzel bir kızdır. Bu güzelliği babasını idamdan kurtarmış ve Yavuz Han ile arasında büyük bir aşkın doğmasını sağlamıştır. Yazar-anlatıcı Aspasiya’yı şöyle tanıtır: “Teni mat renkli, uzun boylu, çok ince belli bir kızdı. Büyük ve simsiyah gözleri benim diyen erkekleri bile büyüleyebilirdi.” (s.15) Yavuz Han’a samimi bir aşk duyması aradan yıllar geçse de onu unutmasını engeller. (s.176) Donna Venedikli bir şövalyenin kızı olan Donna, arkadaşlarıyla birlikte Akdeniz’de esir olarak ele geçirilmiş ve padişaha sunulmak üzere Edirne’ye getirilmiştir. (s.276) “En hissiz bir erkeği bile deli edecek kadar güzel” (s.350) olan ve iyi bir Türkçeyle konuşan Donna, Yavuz Han’ın dikkatini çeker ama Donna’nın ve arkadaşlarının aile özlemi içerisinde bulunmaları nedeniyle padişah tarafından geri gönderilmelerine izin verilir. Donna’nın kararını değiştirerek sarayda kalmak istemesi Yavuz Han ve Donna arasında yeni bir aşkın doğmasını sağlar. (s.284) “Şehvet ve ihtiras için yaratılmış bir kadın” (s.293) olan Donna için padişah Galata’da özel bir konak dahi hazırlattırır. Rum Sarraf Leonidas Leonidas elli beş, altmış yaşlarında parayı çok seven, Trabzon’dan Şehzade Selim’in faaliyetlerini İstanbul’a aktaran birisidir. Zeki ve kurnaz olmasına rağmen kumara olan düşkünlüğü bütün servetini kaybetmesine neden olmuştur. (s.14-15) Bütün kazancını gayri meşru yollardan elde eden Leonidas, (s.61) İstanbul depreminde ağır yaralanarak hayatını kaybeder. Kurmacada 311 Şövalye Andrea ile birlikte ortak kişiliğe mensup oldukları görülür. İkisi de para canlısı olduğu gibi ikisinin de kızı Yavuz Han’ın aşk yaşadığı bayanlardır. Şövalye Andrea İçkiye ve kumara düşkün Andrea, bütün servetini kumarda kaybetmiş ve Venedik’te oturduğu şatoyu dahi rehin bırakmış bir kişidir. (s.296, 432) Kızı Donna’nın padişahın haremine dâhil olması neticesinde İstanbul’da rahat bir hayata kavuşsa da kısa süre sonra oturduğu konağı satışa çıkaracak kadar aç gözlü bir kişiliğe sahiptir. (s.350) Rahat ve paralı bir hayat için kızlarını pazarlamaktan geri kalmayan bir bezirgan profiliyle kurmacada kendine yer bulur. (s.352-353, 449, 452) Şah İsmail Şah İsmail kurmacada karşıt güç olarak anlatılır. Cesur, güçlü ve inatçı bir hükümdar olması (s.59, 288, 322-325), vefakârlığa ve kahramanlığa önem vermesi (s.321) olumlanan özelliğidir. Şah İsmail’in şairlik yönü kurmacada dile getirilir. (s.271-272) Tebriz sarayında Şah ile görüşen Çal Hasan onu; “Şah İsmail çok zeki bir adam. Gözleri zeka kıvılcımlarıyla dolu.” (s.273) biçiminde değerlendirir. Yavuz Han da Şah üzerine düzenlenecek yeni bir seferde kendisinin ordunun başında bulunmasını söyleyerek Şah hakkında, “Şah İsmail kahraman bir hükümdardır.” (s.455) biçiminde değerlendirme yapar. Romanda yardımcı ve figüratif konumda bulunan kişiler şunlardır: Yenişehirli Murtaza, Söğütlü Mehmet, Mahmut, Ahmet Bey, Şehzade Süleyman, Bölükbaşı Cafer, Rumeli Beylerbeyi Hasan Paşa, Kapı Muhafızı İsmail, Hıristo (Halis) Kaptan, Kaptan Filipos, Halimî Çelebi, Kırım Hanı Mingli Giray, Kemal Paşazade, Dukakinzâde Ahmet Paşa, Seyyid Murtaza, Hasan Can, Haremağası 312 Cafer, Zembilli Ali Efendi, Alâüddevle, Piri Mehmet Çelebi, Kansu Gavri, Tomanbay, Veziriazam Yunus Paşa, Hasan Kahya, Selçuk Hatun, Çiçek Hatun, Papa, Fransa Kralı 8. Charles, Rodos Şövalyeleri, Şövalye reisi D’Aubusson, Gedik Ahmet Paşa, Muhyiddin Efendi, Mısır sultanı Kayıtbay, Rum kilisesi Rahibi, Buğday tüccarı Yorgiyadis, Evdoksiya, Şadi Paşa, Rumeli Beylerbeyi Hadım Ali Paşa, Saadet Giray, Anadolu Kazaskeri Müeyyedzade, Nişancı Tacizade Cafer Çelebi, Mevlana Nureddin Sarıgürz, Şahkulu, Âlemşah, Karaman sancak Beyi Haydar Bey, Mevlana Ali Cemâli Efendi, Frenk dönmesi Süleyman, Mevlana Halil, İbrahim Paşa, Mir Halife, Şair Necati, Şair Zati, Malkoçoğlu Tur Ali Bey, Yeniçeri Abdullah, İtalyan kızı Felliço, Davut Paşaoğlu Mustafa, Hancı Ahmet, Kul Mustafa, Salih, Piyale Bey, Türkmen Mehmet, Türkmen Hasan, Teke valisi Kasım Bey, Karaçinoğlu, Kapıcıbaşı Sinan, Uşak, İmrahor Mehmet Ağa, Müezzin Mehmet İsfahanî, Mir Abdülbaki, Şehzade Murat, Kaptanıderya Oylak Mustafa Paşa, Sinop valisi Karaca Ahmet Paşa, Ustaçlı Han, Şehsüvaroğllu Ali Bey, Karaman Beylerbeyi Hemdem Paşa, Zeynel Paşa, Bali Bey, Mirza Can Bey, Mihaloğlu Mehmet Bey, Karahan, Mirza Sultan Ali, Hızır, Müverrih İdris, Bediüzzaman, Bıyıklı Mehmet Ağa, Taçlı Hatun, Cariyeler, Elçiler, Yeniçeri Ağası İskender, Seyyid Abdülvahap, Kadı İshak, Molla Şükrullah, Hamza, Kapı kethüdası Ahmet, İskender Paşa, Sekbanbaşı Balyemez Osman Ağa, Hizmetçi, Kapı ağası Hasan, Nişancı Hocazade Mehmet, Rumeli Kazaskeri Mevlana Rükneddin, Seyyid Murtaza, Karaca Ahmet Paşa, Yunus Bey, Moğalbay, Ramazanoğlu Mehmet Bey, Karaman Beylerbeyi Hüsrev Paşa, Hayırbay, Sibay, İbni Zeynel, Canberdi Gazali, Çömlekçizâde Kemal Çelebi, Şam Muhafızı Emir Nasrettin, İsabeyoğlu Mahmut Bey, Mehmet Bey (Gavri’nin oğlu), Alanbay, 313 Kurtbay, Beylerbeyi Mustafa Paşa, Abbasi Halifesi Mütevekkil, Dizdar Mehmet Çelebi, Violetta, Nişancı Mehmet Paşa, Mehmet Giray, Mirahur Ahmet Paşa, Klara, Gelibolu Sancak Beyi Cafer Bey, Ciovanni, Deftardar Abdüsselam, Âhi Çelebi, Nakkaş Ali, Kılıç. 3.4.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı diğer bir deyişle yazar-anlatıcıdır. Yazar, yüz üç yerde dipnot kullanarak tarihî belgelere ne kadar sadık bir biçimde eserini yazdığını gösterir. Tarihçilerin mutabık olmadığı durumlarda dipnotta karşılaştırmaya dahi gidilir. (s.139, 162, 317, 383, 392) Dipnotlar aracılığı ile okur tarihî gerçeklik hakkında bilgilendirilir. Bu bilgilendirmede kaynak olarak Hammer tarihi, Solakzade tarihi, Elbekrî tarihi, İbni Ayas tarihi, Müneccimbaşı tarihi, Âli tarihi, Tacüttevarih, Sahaifülahbâr, Münşaat-ı Selâtin, Salnameler, İslam Ansiklopedisi, Ruznameler, Selimnameler, İ. H. Uzunçarşılı (saray teşkilatı), yabancı ülkelerin sefaret raporları bulunmaktadır. Romanın yazımında Hammer tarihi esas alınmıştır diyebiliriz. Eserin öğreticilik yönünün ağır basması vakanın yarıda kesilerek kişiler hakkında bilgi verilmesine neden olur. Yakup Bey (s.17), Şahin Bey (s.22-23), Vezir Mustafa Paşa (s.158) hakkında verilen bilgiler onların kurmacada üstlendikleri rollerle paraleldir. Okuyucunun bilgilendirilmesi sadece kişi düzeyinde kalmayıp Şiilik (s.215-216) ve devletler arası mücadele (s.378) konusunda da yapılır. Yazarın bu haliyle bir tarihçiden farkı bulunmamaktadır. (s.402, 414) Anlatıcı, kurguda mantık düzleminin dışına çıkan durumlarda olaya dair verdiği cevaplarla bir roman kişisi misali vakanın müdahili olur: 314 “Kayseri dolaylarında kervana yapılan pusuyu onlar tertip etmişler ve bu işi gayet ustalıkla başararak kervandakilerin minnetini kazanmışlardı. Hele sancak beyinin adamlarıyla şakadan yaptıkları mücadele hakikaten bir şaheserdi. Yoksa beş kişi ile topuklarına kadar silahlı elli süvariyi firara mecbur etmeye imkân olabilir miydi?” (s.271) Yazarın yanlı tutumu kurmacanın geneline hâkimdir. Savaş esnasında yazar mensubiyetini Osmanlı taraftarı olarak göstermekten çekinmez: “Şah İsmail merkezde bir basan kazanamayınca sola dönerek tekrar sol kanadımıza saldırdı.” (s.322), “İranlıların olduğu kadar bizim de zayiatımız azdı.” (s.323), “İkinci Bayezid zamanındaki ihmalden kuvvet ve kudretini büsbütün kaybeden donanmamızın da yükselmesi ve yeni gemilerle takviye edilmesi lazımdı.” (s.365) 3.4.1.6. Zaman 14 Mayıs 1509’da Trabzon’a Şehzade Selim’e bilgi vermek için gelen kişilerle başlayan kurmacada zaman, Yavuz Han’ın 21 Eylül 1520 yılında vefatıyla sona erer. Eserde kullanılan kronolojik zaman yaklaşık on bir yıllık bir süreci kapsamaktadır. Yazar-anlatıcı zamanın seyrini değiştirecek kurgu tekniklerine baş vurmaz. Sadece Yavuz Han’ın şehzadeliği ile başlayan kurguda (s.5-34); İstanbul’daki durumu (s.34-48), oradan ayrılışı (s.48 v. sonrası) ve tekrar şehzadelik (s.52 ve sonrası) dönemi ele alınır. Romanda; “1509 yılı Mayıs ayının on beşi” (s.11), “21 Ocağı 22’sine bağlayan gece” (s.404), “yatsı namazından sonra” (s.13,211), “ikindi namazına doğru” (s.76) gibi zaman ifadeleri kullanılır. “Aradan aylar geçti.” (s.96-109), “Aradan on güne yakın bir süre geçtiği halde (…)” (s.57) cümleleriyle zamanda özetleme yapılır. Romanın genelinde “15 Aralık 1511” (s.173) örneğinde olduğu gibi kesin zaman ifadeleri kullanılmıştır. 3.4.1.7. Mekân Kurmaca, Şehzade Selim’e bilgi vermek maksadıyla Trabzon limanına bir yelkenliyle gelen kişilerle başlar. (s.5) Şehzadenin denizi olan bir şehirde 315 yetişmesi sonucunda, dünya fatihi olma yolunda deniz aşırı fetihler yapma düşüncesinin burada şekillenmeye başladığını söylemek mümkündür. Bir coğrafi mekân olan denizin Yavuz Han’ın taht mücadelesinde birinci elden rol oynadığı görülmektedir. Taht yolunda hareket maksadıyla Kırım’a deniz yoluyla gitmesi ve II. Bayezid ile girilen mücadeleyi kaybettikten sonra yine deniz yolu ile Kırım’a dönülmesi (s.141) bu minvaldendir. Onun kişiliğinin temelinde bulunan dünya fatihliğine giden yol da denizlerden geçmektedir. (s.215, 460-461) Bu doğrultuda hazırlattığı büyük bir donanma bunun delilidir. Kurmacada kapalı mekânlar şunlardır: saray (Trabzon Sarayı, İstanbul Sarayı, Edirne Sarayı, İran Sarayı), kale, kışla, han, hamam, meyhane, konak, köşk, ev, kahvehane, çadır, zindan, hamam, ahır. Kışla, yeniçerilere ait bir mekândır. Yeniçerilerin II. Bayezid’in tahttan feragatine neden olarak şehzadelerin tahta çıkabilmelerinde en büyük desteği sağlayabilecek durumda olmaları kışlayı işlevsel hale getirmiştir. Şehzade Korkut’un kışlada askerlere para dağıttırması (s.234), Şehzade Selim’in adamlarının burada şehzade lehinde faaliyetlerde bulunmaları (s.127) bu beyandadır. Yeniçeri kahvehaneleri de Şehzade Ahmet’in tahta çıkabilmek için para dağıttığı mekânlar arasındadır. (s.133) Trabzon sarayında casusluk yapan İsmail, taht yolunda Şehzade Selim’i büyük sıkıntıya sokacak bilgileri Veziriazam Ali Paşa’ya aktarmak için yola çıktıktan sonra yolda bir handa konaklar. Yazar bu hanın ismini “Yolvermez Hanı” (s.82) olarak vermiştir. Böylelikle Şehzade Selim’in aleyhinde olan işlerin mekânsal adlandırması dahi şehzadenin lehinde olmaktadır. Zaten kurmacanın devamında İsmail bilgileri İstanbul’a götüremeden yakalanıp öldürülür. (s.76-77) Yazar, 316 kurmacada Trabzon Sarayı’nda casusluk yapan kişiye ‘İsmail’ ismini vermekle bir nevi Şah İsmail’in Anadolu’da yürüttüğü ayrıştırıcı faaliyetleri imler. Kurmacada çadıra ait tasvirler ayrıntılı olmasa da bilhassa merkezî kişinin bulunduğu çadırlarda bazı tasvirler yapılmıştır: “Kapısı sırma işlemeli, muazzam bir çadır (…)” (s.11) örneğinde görülmektedir. Çadır, Yavuz Han için seferde veya av sırasında önemli meselelerin konuşulduğu bir mekândır. (s.228, 401) “Konak”, kurmacada simgesel değer taşıyan bir konumdadır. Yavuz Han’ın Aspasiya ve Donna ile yaşadığı aşk, iki sevgili için de harem dışında kurulacak konakların yapılmasını sağlar. Böylelikle yazar, olumlanan padişahın aşk anlayışını haremde bulunan bayanlardan ayrı tutarak ifade etmektedir. Kumkapı’da Yakup Bey’in konağının yanına Aspasiya, Galata’da ise Donna (s.293) için birer konak yapılmıştır. Kumkapı’daki konak samimiyeti, saf aşkı; Galata’daki konak ise ihtirası, şehveti temsil eder. Yavuz Han, tahta oturmasıyla birlikte bütün mutemet adamlarına konak tahsis etmesi ve büyük bir aşkla bağlı olduğu Aspasiya’nın konağını en güvenilir adamı Yakup Bey’in konağının yanına yaptırması bu mekânın kurmacadaki önemini ve işlevselliğini daha iyi göstermektedir. Özellikle kapalı mekânların ifadesinde mekânın geçmişine atıfların yapıldığı görülür: “Şehzade Selim, 25 Mayıs 1509 sabahı bir zamanlar Trabzon Rum İmparatoru David’in zevk ve sefa âlemlerine sahne olan sarayın büyük odasında Yakup’la beraber oturmuş, önemli bir meseleyi müzakere ediyordu.” (s.17) ifadesi merkezî kişinin mekân üzerinden olumlandığını göstermektedir. Rum dönemiyle Osmanlı döneminin karşılaştırmaya tabi tutulduğu bu anlayış tarihe karışan bir devletin ve onun hükümdarının beşerî anlayışı ile idealist, yarınları 317 şekillendirmeye talip bir hükümdar adayının fikirlerini ortaya koyuyor. Dolayısıyla kişi algısının mekânı ne derece değiştirebileceği ortaya çıkmaktadır. Kurmacada kullanılan coğrafi mekânlar şunlardır: Rodos Adası, Mora Yarımadası, Kızılırmak, Aras Nehri, Aksu Çayı, Karadeniz, çöl (Tih Sahrası, Katye Çölü), liman (Trabzon, Kumkapı Karadeniz-Kırım), sahil, boğaz, ova (Yenişehir Ovası), Çukurçayır vadisi, Sarımsaklı Köyü, dağ (Elmukaddem Dağı, Turna Dağı), Heşt Behişt bahçesi, mağara. Yenişehir ovası II. Bayezid ile Cem Sultan arasında gerçekleşen savaşın vuku bulduğu (s.35) ve Yavuz Han’ın İran seferi öncesi ordunun toplandığı yer olması (s.292) açısından önemlidir. Amcası Cem Sultan’a kalbi bağlılık taşıyan Yavuz Han’ın (s.34) mağrur bir ordu ile bu ovada bulunması amcasının hatırasının yaşatılması olarak okunabilir. Bir açık mekân olarak değerlendirebileceğimiz Amasya şehrinin tasviri yazarın bir tarihçi gözüyle okuyucuya şehrin geçmişi hakkında bilgi vermesine sebep olur. (s.95) Kurmacada dinî mekân olarak sadece cami kullanılır. Camiler ikbal için pazarlıkların yapıldığı (s.133, 165) veya Yavuz Han’ın ülkücü kişiliğinin ifadesinde ulaşılacak hedef olarak gösterilen bir mekân olarak karşımıza çıkar: Yavuz Han, İran seferi öncesi cuma namazını Tebriz Cami Kebiri’nde (s.286), Mısır seferi öncesi Cuma namazını Kahire Cami Kebiri’nde kılmak istediğini (s.398) belirterek fetihlere kutsilik kazandırır. 318 3.4.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.4.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Roman toplam altı bölümden oluşmaktadır. Her bölümün başlangıcında toplu olarak başlıklar halinde o bölümde anlatılacak olaylara yer verilir. Yavuz Han’ın şehzadeliği ile başlayan kurmaca, geriye dönüş tekniği aracılığıyla kendisinin ve İstanbul’un önceki haline gidilir. Bir nevi okuyucuya Yavuz Han’ın şehzadeliğinden önceki dönem özetlenerek aktarılır. Sonrasında ise kurmaca kronolojik anlatım düzleminde devam eder. Yavuz Han’ın emriyle Aspasiya’nın Edirne’ye götürülerek kardeşi Maria’nın Kadırga’daki konakta kalacağı durumu kurmacada hata olarak telakki edebileceğimiz bir husustur. (s.364) Bu durum daha sonraki sayfalarda, “(…) Aspasiya’nın kardeşi Maria’yı Edirne’ye götürmek vazifesi Hasan’la Osman’a verilmişti.” (s.367) denilerek belirtilir. İstanbul’da yaşanan büyük depremde yıkılan evler arasında Yorgiya’nın da evinin bulunduğu belirtilirken (s.90), daha sonra “Büyük zelzelede Yorgiya’nın evi kısmen harap olmuştu.” (s.107) cümlesiyle evin çatısının yıkıldığı anlatılır. Yazar kurmacada merak unsurunu artırmak için okuyucuya yönelik soru sorarak okuru düşündürmeye çalışır. Bir gece Trabzon sarayından gizlice ayrılan süvariler için “Acaba, bu süvariler nereye gidiyorlardı?” (s.68) ve Yakup Bey ve Yorgiya’nın odasının önünde olan ses için “Bu sırada oda kapısı önünde ufak bir tıkırtı olduysa da kimse duymadı.” (s.169) cümleleri kurmacada ileri safhalarda olacak olayların bu merak cümleleriyle imlendiğini göstermektedir. Ayrıca Yakup Bey’in Yorgiya ile ilk tanıştığı zaman bir akıncıdan beklenmeyecek bir 319 konumda konuşturulduğu görülür. (s.87) Kurulan iltifat cümleleri yaşamı savaş meydanlarında geçen bir askerin sosyal konumundan çok uzaktadır. Romanda metinlerarasılık bağlamında Kuran-ı Kerim’den alıntılanan, “Biz resul göndermeden tazip etmeyiz.” (İsra, 15) ayetinin meali kullanılmıştır. (s.383) Yazar kurguda verilen bilginin doğru olmadığını ifade edebilmek için ayraç içerisinde ünlem (!) işareti kullanır: “(…) Hadım Ali Paşa’nın mutemet adamlarından (!) Şahin Bey de vardı.” (s.91), “Şah İsmail memnun oldu. İlk defa gördüğü bu süvari ona böyle riyadan uzak (!) saf ve samimi olarak şiirlerine hayranlığından bahsediyordu.” (s.271), “Seyyid Murtaza bu muvaffakiyetinden (!) dolayı memnun olmuştu.” (s.275), “Hülâsa çadırda ölmek istemeyen (!) kimse kalmadığından, fıçılardan biri açılarak ortaya kondu.” (s.328) Kurguda geriye dönüş tekniği aracılığıyla Yıldırım Bayezid Han, Cem Sultan, II. Murat, Fatih Han dönemlerinin olayları ifade edilir. Yıldırım Bayezid’in esir Fransız şövalyeleri için tertip ettiği av (s.244) ve Kemah kalesinin ilk defa bu padişah tarafından alındığının belirtilmesi (s.344) Yıldırım’ı olumlar. Cem Sultan’ın taht yolunda sonu ölümle biten mücadelesi kendisi fazla olumsuzlanmadan anlatılır. (s.24-39) Yavuz Han ile Muhyiddin Efendi arasında tahtın büyük şehzadeye müyesser olacağına dair geçen diyalogda Yavuz Han; “Bizim mukadderatımız cennetmekân büyük pederimiz Fatih Sultan Mehmet Han’ın kanunnamesinde yazıldığı gibidir. Yazık!” (s.46) diyerek kardeş katli üzerinden Fatih Han’a olumsuz bir eleştiri getirir. Buna rağmen Fatih Han ile Yavuz Han’ın ortak karakter özelliklerinin ifadesine rastlarız. Böylelikle Yavuz Han, dedesi Fatih Han üzerinden olumlanır. Yakup Bey tarafından, 320 “Bütün huyları büyükbabası cennetmekân Fatih Sultan Mehmet Han’a çekmiştir.” (s.5), “Nerede cennetmekân Fatih Sultan Mehmet Han’ın devri, Selim gibi bir kahraman başa geçerse, eski devirler gölgede kalır.” (s.126) ve II. Bayezid tarafından, “Sen ise büyük pederin cennetmekân Fatih Sultan Mehmet Han’a çekmişsin. Onun fetihleri gibi fetihler, sana da müyesser olsun.” (s.199) cümleleri bu beyandadır. Murat Hüdavendigâr, oğlu Savcı Bey’in düşmanla irtibat halinde olduğunu öğrendikten sonra öldürülmesini emretmesi kendisinin ölene kadar pişmanlık içinde kalmasına neden olmuştur. (s.123, 150) II. Bayezid’in oğlu Şehzade Selim hakkında vereceği kararda bu olayın aktarılması, hanedan üyelerinin kendinden önceki padişahların hayatlarından ders çıkararak karar verdiklerini ortaya koyar. Kurmacada sadece Osmanlı hanedanına mensup kişilere atıfta bulunulmaz. Yavuz Han, Emir Timur ile Yıldırım Bayezid arasındaki mücadeleyi tasvip etmese de Timur’un askerlik alanındaki faaliyetlerini beğenen bir kişidir. Tebriz’e girdikten sonra onun soyundan gelen birisi kendisini tanıttıktan sonra, “Bir vakitler dünyaya hükmeden Timur’un ahfadından birini bu şekilde gördüğümden üzüntü duyarız.” der ve Ebülgazi Mirza Sultan Hüseyin’in oğlu Bediüzzaman’a bir at verilmesini emreder. (s.333) Müslim, gayrimüslim birlikteliği kurmacanın genelinde vurgulansa da bazı azınlıkların veya yabancıların bu vurgunun dışında tutulduğu görülür. Bir gece yarısı Yorgiya’nın önünü keserek ona sarkıntılık yapan üç Rum (s.86), İstanbul’da casusluk yapan Rumlar (s.454) yaptıkları kötülüklere binaen olumsuzlanırlar. Aspasiya’nın, “Hâlâ aklım almıyor Yorgiya abla, koskoca bir hükümdar benim gibi ufacık bir Rum kızını nasıl sever?” (s.202) biçiminde milliyetine dair serzenişte bulunması azınlıkların kendilerini ana unsurdan ayrı gördüklerini imlemektedir. Çal Hasan’ın tebdil kıyafet olarak Yahudi kılığına girmesi sonucu 321 Yavuz Han, “Yok, bak bu olmaz. Bizi sarraf zannederler. (…)” (s.464) diyerek Yahudi azınlığa bakış açısını dile getirir. 3.4.2.2. Anlatım Teknikleri Kurmaca, anlatma-gösterme tekniği etrafında şekillense de iç çözümleme tekniğinin ağırlıklı olarak kullanıldığı görülür. Aspasiya’nın Şehzade Selim’i görmesiyle yazar tarafından duyguları şu şekilde ifade edilir: “Hayatında ilk defa bir saraya giriyor ve ilk defa bir şehzadenin huzuruna çıkıyordu. Şehzadelerin hayatlarını ancak masallarda dinlemişti. Yavru bir güvercinin kanadı gibi çarpan kalbinin atışlarını elbisesinin üstünden bile fark etmek mümkündü. Aspasiya, âdeta baygınlık geçiriyordu.” (s.19) Rum sarraf Leonidas’ın Şehzade Selim tarafından affedilmesinden sonra içine düştüğü ikilem iç çözümleme aracılığıyla anlatılır: “Birkaç gün sonra endişeleri büsbütün artmıştı. Kendisine bir tuzak hazırlandığını zannediyordu. En ufak bir suçu ölümle cezalandıran Yavuz gibi bir şehzade, onu zindandan babasının hayrına bırakmamıştı ya. Belki İstanbul’dan gelecek başka kimselerin kendisiyle temas edeceğini bildiğinden, onları kolayca ele geçirmek üzere böyle bir plan tertip etmiş olabilirdi.” (s.61) Sinan Paşa’nın II. Bayezid hakkındaki düşünceleri (s.173), Yakup Bey’in Yorgiya ile evliliğine dair hesapları (s.188) da bu teknik aracılığıyla anlatılır. Bazı durumlarda anlatma ve iç çözümleme tekniğinin iç içe girdiği görülür. Alıntılanan paragrafın geneline anlatma tekniği hâkim olsa da tarafımızdan koyu olarak belirtilen bölümlerde iç çözümleme tekniği kullanılmıştır. Şehzade Ahmet’in veziriazama yazdığı bir mektup ve bunun İstanbul’a ulaştırılması şu şekilde ifade edilir: “Çarnaçar yeniden mektup yazdı. Fakat Veziriazam Paşa’ya olan mektuptaki ifade bir kat daha ağırlaştırıldı. Bunlar otuz kişilik bir muhafız kuvvetinin refakatinde bizzat Yularkastı Sinan Paşa götürdü. Yularkastı, Veziriazam Hadım Ali Paşa’yı sevmemekle beraber ikiyüzlü politika izlemek suretiyle yaltaklanırdı. Bu yüzden Ali Paşa’dan kese kese duka altını hediye almıştı. Gerçek bir şekilde 322 bağlandığı tek adam yalnız Şehzade Ahmet’ti. Ahmet bir gün hükümdar olursa kendisinin de veziriazam olacağından kuşkusu yoktu. Fakat Selim veyahut Korkut tahta geçerse başını kurtarmak için sığınacağı tek yer Hadım Ali Paşa’nın konağı olacaktı. Ali Paşa’ya yaltaklanmasının sebebi buydu.” (s.100) Savaş sahnelerinin anlatılmasında kullanılan anlatma-gösterme tekniği (s.77) yapılan mücadelenin gerçekliğini daha da artırmaktadır. Roman kişilerinin düşüncelerinin ve karakterlerinin açıklanmasında (s.16, 95), kişilerin geleceği dair planlarının ifadesinde (s.34-39, 80), hali hazırda yapılan işlerde (s.116, 131, 220, 386) bu teknik kullanılır. Kurmacada özet tekniğine çok fazla yer verilir. Yolculukların (s.11, 104), kişilerin geçmişlerinin veya başlarından geçen olayların (s.15, 34-39, 42, 176, 188, 269), ikili görüşmelerin üçüncü bir kişiye aktarılmasında (s.74, 81,128, 214) bu teknik kullanılır. Kurmacada kullanılan diğer bir teknik geriye dönüştür. Bu teknik kurmacanın genelinde “yapıcı geriye dönüş” olarak karşımıza çıkar. Şahin Bey’in tutuklanıp hapishaneye atılmasıyla birlikte yıllar önce Rumeli’de bir akında hayatını kurtardığı genci Trabzon’da bulundukları evi basan kişilerden birine benzetmesi sonucu o dönemlere dönmesi akıncılığın, mertliğin geriye dönüş tekniği ile olumlandığını göstermektedir. (s.23-25). II. Bayezid’in şehzadeliği sırasında Gedik Ahmet Paşa ile yaşadığı olumsuz diyalog padişah olduktan sonra kendisi tarafından hatırlanır ve yazar-anlatıcı geçmişi geriye dönüş tekniği ile okuyucunun da yaşamasını sağlar. (s.40) Geriye dönüş tekniği olumsuz olan durumların ifadesinde de kullanılır. Yıllar önce Galata’dan bir gece yarısı geçmekte olan Yorgiya’nın önünü keserek ona sarkan Rumların yaptığı davranışlar ve Yakup’un Yorgiya’yı kurtarması bu teknik aracılığıyla anlatılır. (s.86) Rumlar bu durumda olumsuzlanan bir konumdadır. 323 Merkezî kişinin olumlanmasında Fatih Han gibi hanedanın önde gelen isimleriyle geriye dönüş tekniği aracılığıyla eş değer görüldüğüne şahit olunur. Tasvir tekniği kurmacada yaygın olmamakla birlikte kişilerin fiziki durumlarını ifade de kullanılmıştır. Aspasiya, “Teni mat renkli, uzun boylu, çok ince belli bir kızdı. Büyük ve simsiyah gözleri benim diyen erkekleri bile büyüleyebilirdi.” (s.15) biçiminde tasvir edilir. Mekânsal tasvirler yok denecek konumdadır. Amasya şehrinin tasviri bir bilim merkezî olması doğrultusunda yapılır. (s.95) Tekrar tekniğinin kelime grubu ve cümle düzeyinde kullanıldığı görülür. Bir hitap ifadesi olarak; “Baka kardeşlerim” (s.106), “Baka (…) Paşa(lar)” (s.163, 365, 394, 410), “Baka Sinan” (s.200, 345), “Baka oğlum Selim Han” (s.183), “Baka yeniçeri kullarım” (s.201), “Baka arkadaşlar” (s.217), “Baka kardeş” (s.337), “Baka vezirlerim” (s.381) örneklerinden anlaşılacağa üzere söyleyen kişinin emir cümlesi kurarak otoriter bir konumda düşüncelerini ifade ettiği görülür. Devlete olan sadakatin bir belirtisi olarak “Devlete can borcumuz var.” (s.315, 406, 409) cümlesinin ve bu anlamdaki cümlelerin (s.341, 391, 411) roman kişileri tarafından oldukça fazla tekrarlanan bir konumda olduğu görülür. Yazar bu teknikle kişilerin hayat idamelerinin devlet aracılığıyla sağlandığını göstererek onların devlete sorgusuz sualsiz bağlanabilmelerini imlemektedir. Tarihî romanların genelinde olduğu gibi bu eserde de diyalog tekniği fazlaca kullanılmıştır. Yavuz Han çok sevdiği hocaları ve mutemet adamlarıyla (s.45-46, 53-55) ve Aspasiya ile yaptığı diyaloglar (s.31-32) kurmacada önemli yere sahiptir. 324 3.4.2.3. Dil ve Üslup Romanda kullanılan dil rahatlıkla anlaşılabilecek düzeydedir. Arapça veya Farsça kökenli kelimeler dipnotlar aracılığıyla açıklanır. Dilin sadeliği üslubu da sadeleştirir. Daha önce incelenen eserlere göre Yavuz Sultan Selim Ağlıyor adlı eserde atasözlerinin ve bilhassa deyimlerin çok fazla kullanıldığı görülür. Bu anlayış herkesçe bilinen kalıp cümleleri kullanarak olayın ifadesinin daha anlaşılır olmasını sağlar. Kullanılan atasözü ve deyimler sayfa numaralarıyla aşağıda gösterilmiştir. Böylelikle bu kalıp ifadelerin eserin geneline yazar tarafından ne şekilde serpildiği daha rahat anlaşılabilecektir. Bunlardan bazıları değiştirilerek kullanılır: “Kurunun yanında yaş da yanar.” (154), “Su uyur düşman uyumaz.” (217), “rüzgar atmak” (10), “ateş düşmek” (29), “ana baba günü” (25, 69, 152, 294, 325), “bir taşla iki kuş vurmak” (27, 38, 62), “savuşup gitmek” (35), “kurt düşürmek” (50), “ok yaydan çıkmak” (51), “etekleri tutuşmak” (56), “kaş yapayım derken göz çıkarmak” (73), “yelkenleri suya indirmek” (74, 241, 297), “körü körüne bağlı olmak” (80), “cehennemi boylamak” (77), “planları suya düşmek” (79), “sarpa sarmak” (79), “kepçeden geçirmek” (83), “gürültüye papuç bırakmamak” (86), “ekmeğine yağ sürmek” (96, 165, 303), “kafaları dumanlamak” (98, 441, 458), “iki cami arasında kalmış binamaz” (101), “Nuh deyip peygamber dememek” (106, 213), “baklayı ağzından çıkarmak” (121, 356, 401), “yüreğine su serpmek” (128), “su sızmamak” (162, 377), “iğne atılsa yere düşmemek” (181), “aşta tuzu bulunmak” (194), “mızrak çuvala sığmamak” (237), “tozu dumana katmak” (246), “saçı sakalı değirmende ağartmak” (259), “kıs kıs gülmek” (261), “ağzını bıçak açmamak” (263, 306), “küçük dilini yutmak” (267), “etekleri zil çalmak” (284), “ağzı kulaklarına varmak” (270, 297, 346), “kafa tütsülemek” (296, 329), “kan başına çıkmak” (300), “kan ağlamak” (315), “çileden çıkmak” (316), “göz gözü görmemek” (326), “paçaları sıvamak”, “azıtmak” (334), (357), “postu sermek” (346), “altını üstüne getirmek” (357), “acı patlıcanı kırağı çalmak” (368), “kulağı delik olmak” (371), “can kulağıyla dinlemek” (198, 397), “tası tarağı toplamak” (415), “diş bilemek” (421), “yakayı kurtarmak” (435), “çenesini bıçak açmamak” (438), “cana yakın olmak” (459), “can ciğer olmak” (454), “şeytana papucunu ters giydirmek” (456), “katıla katıla gülmek” (457). Kurmacada bazı argo kelime gruplarına ve kalıplaşan ifadelere de yer verilmiştir: 325 “yaltaklanmak” (146), “canınız cehenneme” (209), “şapır şupur öpmek” (309), “haşlamak” (312, 440), “ballandıra ballandıra anlatmak” (348), “çalyaka (yaka paça)” (390), “şarap yuvarlamak” (453). Eserde kelime düzeyinde yapılan dil yanlışlarından bazıları şu şekildedir. Emeği yerine “emeyi” (90), bulandırmasından yerine “bulmasından” (205), beka yerine “baka” (234), başarı yerine “basan” (322) kelimeleri kullanılır. 3.4.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.4.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda, Yavuz Han’ın şehzadelik, padişahlık dönemi konu edilir. Bu minvalde taht mücadelesi, kardeş gailesi, seferleri ve uzak ülküleri anlatılır. Bu dönem kronolojik zaman düzleminde ele alınır. 3.4.3.2. Temalar 3.4.3.2.1. Ülkü Eserin merkezî kişisi olan Yavuz Han, küçüklüğünden beri kendisini yüce ülkülerle donatan ve bu ülkülere ulaşmak için hiçbir fedakârlıktan kaçınmayan bir kişi olarak ele alınmıştır. Her ne kadar onun bu özelliğini ortaya çıkaran sebepler açıklanmasa da dedesi Fatih Han’ın veya çevresindeki devlet adamlarının gözünde o bir cihangir adayıdır. “Ülkü” teması kurmacada sadece merkezî kişiye ait gösterilerek diğer kişiler merkezî kişi tarafından bu tema doğrultusunda yönlendirilmiştir. Kurmacada Yavuz Han üzerinden işlenen tema; “En büyük emeli bütün İslam memleketlerini Osmanlı idaresi altına toplamaktı[r].” (s.215) cümlesinde olduğu gibi sadece doğuyu değil, “(…) Bizi zaferler bekliyor, ben muzaffer ordularımın başında Budin’e girmek isterim. Çaldıran’da, Mercidabık’ta ve Ridaniye’de şerefle dolaştırdığımız 326 kılıcımızı, Roma’da ve Cermanya’da da gezdirmek isterim. Bütün İran, memaliğimiz içine dâhil olmalıdır.” (s.460) cümlesinde görüleceği üzere özelde Avrupa olmak üzere batı ülkelerini de kapsamaktadır. Bu haliyle yine Yavuz Han’ın ağzından çıkan, “Şimdi daha iyi anlıyorum ki dünya benim gibi bir padişaha yetecek kadar büyük değilmiş.” (s.461) ifadesi dünya fatihliğini arzulayan ülkü sahibi bir merkezî kişinin inşa edildiğini göstermektedir. Bu durumun bizzat Yavuz Han’ın ağzından, “Biz, bir cihangiri cedid olmaya murad ederiz.” (s.233) biçiminde söylenir. 3.4.3.2.2. Aşk Kurmacada önemli bir yer tutan “aşk” teması sadece merkezî kişide değil onun güvenilir adamları Yakup ve Osman’da da görülür. Merkezî kişi etrafında şekillenen kurmacada bu kişinin iki kadınla aşk yaşaması diğer kişilere nazaran sayısal bir üstünlük içerisinde olduğunu gösterir. Yavuz Han’ın Aspasiya’ya olan aşkı samimiyeti, saf aşkı; Donna’ya olan aşkı ise ihtirası, şehveti temsil eder. Yorgiya’nın Yakup Bey’e olan aşkı evlenmelerini sağlamış ve yıllar sonra bir çocuk sahibi olmuşlardır. Osman’ın Aspasiya’nın kardeşi Maria ile evlenmesi kurmacadaki diğer aşk boyutudur. Kurmacadaki aşk ilişkisi özelde olmak üzere erkek veya kız kişilerin merkezî kişi ile irtibatları şu şekilde gösterilebilir: 327 Şekil 3.1. 3.4.3.2.3. Savaş Tarihe sadece savaş penceresinden bakan kurgu mantığının inşa ettiği romanlarda “savaş” vazgeçilmez bir temadır. İncelenen eserde de Yavuz Han’ın II. Bayezid (s.139-140), Şehzade Ahmet (s.262), Şah İsmail (s.317), Kansu Gavri (s.392-397) ve Tomanbay (s.404-412) ile yaptığı savaşlar anlatılmıştır. Eserde yazarın özellikle Çaldıran, Mercidabık ve Ridaniye savaşları öncesi bir tarihçi hassasiyeti ile orduların durumunu “başkumandan, sağ kanat, merkez, sol kanat” biçiminde başlıklar halinde sayısal veriler vererek ifade ettiği görülür. Bu savaşların dışında Bıyıklı Mehmet Ağa komutasında Bayburt kalesinin fethi (s.337-340), Sinan Paşa ile Dulkadiroğulları (s.345-346) ve Memlük komutanı Gazali (s.399-400) arasında gerçekleşen savaşlara da kurmacada yer verilmiştir. Yavuz Han Osman Yakup Bey güven, bağlılık güven, bağlılık Maria Donna aşk kardeş aşk Aspasiya aşk Yorgiya aşk arkadaşlık 328 Eserde sadece merkezî kişinin inisiyatifinde gerçekleşen savaşlara yer verilmez. II. Bayezid ile kardeşi Cem Sultan arasında olan savaş geriye dönüş ve özet tekniği ile anlatılır. (s.34-35) İncelenen eseri diğerlerinden ayıran önemli noktalardan biri babası ve kardeşleri arasındaki mücadelenin dışındaki savaşları Yavuz Han’ın değil düşmanlarının başlatmasıdır. Şah İsmail’in Osmanlı üzerine yapacağı sefer için hazırlık yaptıktan sonra (s.274) Osmanlı topraklarına saldırmasının neticesinde (s.289) Yavuz Han fiiliyata geçerek savaş ilan eder. Aynı şekilde Kansu Gavri’nin ordusuyla birlikte Kahire’den ayrılıp Osmanlı sınırına doğru hareket etmesi (s.380, 388) Yavuz Han tarafından egemenliğin ihlali olarak görülür ve savaş başlatılır. Yazar-anlatıcının yanlı tutumu gereği Yavuz Han kendini müdafaa eden bir padişah konumundadır. 3.4.3.2.4. Akıncılık Kurmacada kahramanlık, iyi ata binmek ve silah kullanmak övülen bir olgudur. (s.77, 83) Bu beyanda ömrünü gaza meydanlarında savaşla geçiren akıncıların özellikleri kurmacada işlevsel olarak ele alınır. Yakup Bey ve Şahin Bey’in Yavuz Han’ın en güvenilir adamları olmalarının temelinde onların akıncı kökenli olmalarının da etkisi vardır. Akıncılardan “serhat kuşu” (s.151), “serhat kulları” (s.135, 140, 141, 184, 191, 226, 227, 229, 250 ) olarak bahsedilmesi onların Osmanlı fetih politikası çerçevesinde batı istikametinde görev aldıklarını da gösterir. Akıncıların; sözünde duran (s.49, 191), serdengeçti (s.87), mücadeleden pes etmeyen (s.135, 152), serhat boylarında gaza için hazır bekleyen (s.165), vefakâr 329 (s.226, 229), mert (s.250) ve naif yürekli (s.329) olmaları olumlanan özellikleri arasındadır. Bilhassa serdengeçtilik vasıfları, Yavuz Han gibi kendisi uğruna ölüme gidebilecek insanları çevresinde bulunduran bir kişi için biçilmiş kaftandır. Akıncıların kurmacada olumsuzlanan tek özelliği genelinin Kızılbaş kökenli olmasıdır. Bu durum Çaldıran savaşı öncesi toplanan divanda savaşın ne zaman başlayacağına dair yapılan mütalaalarda Piri Mehmet Çelebi tarafından; “Akıncıların mühim bir kısmının gizlice düşmanın mezhebine salik oldukları muhakkaktır. Eğer kendilerine düşünme vakti bırakılırsa Şah’ın tarafına geçmeleri ve hiç olmazsa isteksiz ve gevşek davranmaları mümkündür.” (s.317) biçimindeki düşüncesine Yavuz Han tarafından da hak verilir. 3.4.3.2.5. Casusluk Kurmacada, şehzadelerin birbirleri hakkında veya İstanbul’daki gelişmeler hakkında casuslar aracılığıyla elde ettikleri bilgiler ve Yavuz Han’ın düzenlediği seferler öncesinde diğer devletler hakkında yürüttüğü faaliyetler bu tema çerçevesinde değerlendirilebilir. Şehzade Ahmet, kardeşi hakkında, “Selim her tarafa adamlar salmıştır. Belki şu anda bile Karataş’ta kim bilir ne kadar adamı var.” (s.145) şeklinde mütalaada bulunur. Osman’ın Amasya’dan Veziriazam Ali Paşa’ya mektup götürecek ekipte bulunması ve sonrasında bunları gizlice alarak (s.99) Yavuz Han’a götürmesi Şehzade Ahmet’e ait önemli bilgilerin kardeşi tarafından öğrenilmesine neden olur. Veziriazam Ali Paşa’nın mutemet adamı iken Yavuz Han’ın kendisine yanlış tanıtıldığını ileri sürerek taraf değiştiren Şahin Bey de paşaya yanlış bilgiler vermekle birlikte (s.72) ondan aldığı bilgileri de Yavuz Han’a aktarmıştır. Yakup ve arkadaşlarının İran sarayına kadar girerek Şah’ın planları ve ordusu hakkında önemli bilgiler elde etmeleri (s.270-275), Halep’e farklı kılıklarda 330 girerek Mısır ordusu hakkındaki bilgilere ulaşmaları (s.387) ve Tomanbay’ın yenilgiye uğradığı Ridaniye savaşı sonrasında Osmanlı ordugâhına yapacağı baskının casuslar aracılığıyla öğrenilmesi (s.409) Yavuz Han’ın bu bilgiler doğrultusunda plan yapmasını sağlamıştır. Kurmacada sadece Yavuz Han lehine casusluk yapanlar değil diğer devletler lehinde çalışan casuslar da bulunur. Bunlar arasında; Çaldıran öncesi Osmanlı ordusu içerisine giren Kılıç adındaki casusla (s.298), Rodos şövalyeleri lehine Haliç tersanelerinde üretilen gemiler hakkında bilgi toplayan üç Rum genci de bulunmaktadır. (s.454) 3.4.3.2.6. Yüceltilen Devlet Bütün İslam ülkelerini tek bayrak altında topladıktan sonra batılı devletlerin de Osmanlı Devleti’nin hükmüne biat etmeleri gerekliliği iddiasını taşıyan Yavuz Han, yönettiği devletin kutsiyetine inanmış bir kişidir. Yazar, merkezî kişinin algısı aracılığıyla Osmanlı devletini yücelterek onu saygın bir konuma getirir. Bu durum ifade edildiği üzere merkezî kişi, ona yakın devlet ve güvenilir adamları tarafından zikredilir. Yavuz Han’ın Yakup Bey’e vezirlik teklif ettiği halde onun bu duruma olumsuz yaklaşması üzerine, “Nice Frengistan kralları vezirimizin önünde eğilmiştir.” (s.185) diyerek devleti kendi ağzıyla yücelttiği görülür. Yazarın tekrar tekniği çerçevesinde yer verdiği, “Devlete can borcumuz var.” (s.315, 406), “Devlete hepimizin can borcu olduğunu zinhar aklından çıkarma.” (s.341), “(…) hepimizin devlete can borcu var.” (s.391, 409), “Devlete can borcu olan yok mu?” (s.411) 331 ifadeleri devletin hangi koşulda olursa olsun yaşatılması gerekliliğini göstermektedir. Kişinin hayatında yapabileceği en büyük fedakârlıklardan biri olan “can” mefhumu devletin bekası çerçevesinde verilmeye hazırdır. Bu minvalde kurmacada Osmanlı ordusunun da devlet gibi yüceltildiği görülür. İhtiyar Filipos ile Aspasiya arasında geçen diyalogda Filipos’un “Bu ordu bütün devletleri mağlup eder.” (s.137) cümlesi bir gayri Müslim’in gözüyle ordunun güçlü halinin ifade edilmesidir. 3.4.3.2.7. Yüceltilen Türklük Kurmacanın genelinde Türk milleti, Türk devleti ve Türk ordusu yüceltilen bir konumda ifade edilir. Bu durum sadece Türk kökenli roman kişilerinin kendilerine has beğeni ifadelerinden olmayıp gayri Müslimler tarafından da dile getirilen bir mahiyettedir. Yakup Bey ile Aspasiya’yı görmek için tebdil kıyafet Yorgiya’nın evine giden Yavuz Han (süvari Hasan) burada ihtiyar Filipos’la samimi bir irtibat kurmuştur. Konuşmada Hasan (Yavuz Han), padişahın II. Bayezid’e benzememesinden dolayı onu kötüler. Filipos; “Benzemediği çok iyi oğul. Ben Türkleri sizden fazla severim. Hep onlarla kaynaştım. Devleti Âliyye’nin daha da yükselmesi için Selim hazretlerine ihtiyaç vardı. İyi yaptı, İstanbul’a gelerek tahta oturdu. Sultan Bayezid de iyi adamdı ama sarayı hacı ve hocalarla doldurmuştu(…) Ah bu Türkler, dedi bir söze canlarını bile verirler. Soylu insanlar450 vesselam.” (s.194) Türklük üzerinden padişahın olumlandığı gibi II. Bayezid’in de yerilen bir konumda olduğu görülür. Gayri Müslim vatandaşın Müslüman birisi gibi devletin yüceliğini ve geleceğini düşünmesi yazar-anlatıcının azınlık kavramını kurgudan dışlayarak farklı etnik grupları Türklük kavramında birleştirmesiyle sonuçlanır. 450 Kitapta bu kelime “ihsanlar” biçiminde kullanılmıştır. (s.194) Dil yanlışının olduğu düşüncesiyle doğru yazım tercih edilmiştir. 332 Büyük deprem sonrası İstanbul’un imarı için; “Hangi ulustan olursa olsun, evlerini yeniden inşa edebilmeleri için alet ve malzeme bedava olarak dağıtıldı.” (s.90) cümlesi devletin ayrım yapmadan bütün vatandaşlarını bir ulus olarak gördüğünü ifade etmektedir. Şah İsmail her ne kadar kurmacada karşıt güç olsa da onun güvenilir adamlarıyla birlikte Türklüğünün övülmesi bu temanın birleştirici yönünü imler. “İran hükümdarı gibi halis bir Türk aşiretine mensup olan Seyyid Murtaza (…)” (s.268) cümlesi Anadolu’da Şiiliğin yayılması için çalışan bir Şah yanlısının bir anda Türklüğünden dolayı övülmesine sebep olur. Türk ordusunun baş kumandanı olan Yavuz Han’ın kendisine olan güveninin bir yansımasının komuta ettiği orduya sirayet ettiği görülür: “(…) Yavuz, bu mağrur hükümdar, yeryüzünde kendisinden büyük kumandan ve Türk ordusundan büyük ordu tanımıyordu.” (s.288-299) Şah İsmail’e yazdığı mektuplarda Türk ordusunun gücünü ifade etmekten çekinmediği gibi (s.302) devlet adamlarının ordunun savaş öncesi dinlenmeden savaşa sokulmaması yönündeki itirazları karşısında ne kadar yorgunluk olursa olsun, kahraman askerlerin savaş sancağının altında toplanarak üzerine düşen vazifeyi yapacaklarına itimadı tamdır. (s.311) Kurmacada kullanılan; “Türk ordugâhı” (s.309), “Türk hükümdarı” (s.309), “Türk sefaret heyeti” (s.388), “Türk imparatorluğu” (s.396), “Türk süvarileri” (s.319), “Türk ordusu” (s.321, 345, 379, 388, 389, 396), “Türk sınırı” (s.380, 389) ibareleri Osmanlılık kavramına bir itiraz teşkil etmese de güçlü bir Türklük şuurunun kurmaca aracılığıyla aktarılmaya çalışıldığını göstermektedir. Osmanlılık kavramına dair bazı ifadelerin karşıt güçlerden geldiği görülür. Mısır sultanı Tomanbay, 333 “Topları sayesinde Mercidabık’ta muzaffer olan Osmanoğulları padişahı Tih Sahrası’nda perişan olacaktır(...)” (s.398) diyerek düşmanını Türk olarak nitelendirmez. Yazar-anlatıcı halifeliğin Osmanoğullarına geçtiğini belirtirken hanedanın önemini vurgular. (s.414) 3.4.3.2.8. Merasim Kurmacada şehzadelerin sancaklarına uğurlama merasimleri, tahta çıkış merasimi ve galibiyetle sonuçlanan savaşlardan sonra mağlup devlete ait şehirlere giriş merasimleri (s.332, 395) ayrıntıya girilerek anlatılır. Düzenlenen merasimler aracılığıyla devlet kademelerinin hiyerarşik yapısı üzerine yorum yapmak mümkün olsa da halkın bu merasimlerde iştirakinin az olması sosyal hayata dair değerlendirmeyi zorlaştırmaktadır. Bu durum Şehzade Selim’in tahta oturmak üzere İstanbul’a girişinde farklılaşır. Şehzade Korkut’un, devlet adamlarının, bilim adamlarının, yeniçerilerin ve halkın yeni padişahı karşılamak için hazırlandığı sırada Şehzade Selim’in görülmesi üzerine halk büyük bir sevinçle “Maşallah” diye alkış tutar. (s.179) Şehzade Selim’i Trabzon sancağına uğurlama merasiminde şehzade, güzel giysileri eşliğinde veziriazam, yüksek rütbeli devlet adamları, divanı hümayun çavuşları ve hocaları tarafından geniş bir katılımla uğurlanır. Şehzadenin maiyetinde yeniçeriler, sipahiler, silahtar, sekban, solaklar, peykler, has hademeler, kiler hizmetkârları vardır. Merasim süresince şehzadenin hocası Muhyiddin Efendi, Veziriazam Davut Paşa, Vezirler, Anadolu ve Rumeli Kazaskerleri, şehzadeye öğüt verirler. Eminönü İskelesi’nde Kaptanıderya Sinan Paşa tarafından karşılanan şehzade, kaptan paşa kadırgasına bindirilir. Bu sırada atılan toplar merasimin eğlence boyutunu oluşturur. Gemilere binen şehzade ve 334 maiyeti Üsküdar’a götürülür. Burada şehzadenin eli öpülerek ona devlet erkânı tarafından hediyeler sunulur. Yavuz Han örneğinde olduğu gibi şehzadelere yapılan merasimler bir nevi tahta çıkış törenini andırır. Tahtın bir kişiye nasip olacağı herkes tarafından bilinen bir hakikat olsa da bütün padişah adayları için tahta çıkamasalar da tahta çıkış törenini hatırlatan bir merasim gerçekleştirilir. II. Bayezid’i tahttan indirildikten sonra Dimetoka’ya uğurlama merasiminde sevincin yerine hüzün vardır: Tahttan indirileli yirmi beş gün olan II. Bayezid, İstanbul’dan ayrılmak zorunda kalır. (s.199) Kurmacada düzenlenen düğünler aracılığıyla sosyal hayata dair bazı tespitler yapılabilir. Yakup Bey’in düğünü için Kadırga Meydanı’na kurulan çadırlar, sabahın erken saatlerinde başlayan eğlenceler, birçok devlet görevlisinin bu düğüne iştiraki, düzenlenen cirit müsabakaları, sunulan hediyeler ve padişahın bu düğüne gelişi (s.201-203) saray dışında bayram havasında düğünün gerçekleştiğini gösterir. Saray kadınlarının gelini eğlendirmek için yaptıkları oyunlar eğlencenin sadece erkeklere ait olmadığı beyanındadır. 3.4.3.2.9. Sohbet Meclisleri Kurmacada; eğlenceye düşkün, muhabbet ehli karaktere sahip, sazlı sözlü ortamlarda şarap müdavimi bir tip olarak karşımıza çıkan Çal Hasan’ın öncülüğünde tertip edilen sohbet meclisleri önemli bir yer tutar. Şarap bu meclislerin vazgeçilmez içeceğidir. Yavuz’un mutemet adamlarının her daim hazır bulunduğu bu meclislere bazen veziriazam, vezirler, yüksek rütbeli devlet görevlileri, şairler (s.185-186) katılırlar. Bunun gibi geniş katılımın olduğu meclislerin yanında Yavuz Han’ın da iştirak ettiği birkaç kişilik sohbetler de olur. 335 Yavuz Han, bazen böyle meclislere kimliğini gizleyerek katılır. İçilen şaraplar ortamın samimiyetini ifade eder. (s.192-195) Bursa’da olan bir ziyafet şu şekilde anlatılır: “(…) Bursa sarayında büyük bir ziyafet verildi. Vezirler, beylerbeyi, devlet erkânı, ilim ve fen adamları, Yakup ve arkadaşları da davet olundu. İstanbul’dan henüz gelmiş olan muazzam saz heyeti de yerlerini almıştı. Şaraplar testilerle gelip gidiyor, dolup boşalıyordu. Saz, en ağır parçaları muvaffakiyetle çalıyordu. Çal Hasan hayatında ilk defa bir padişah sofrasında bulunuyordu.” (s.229) Bu tür sohbet meclislerinin hepsinde Yavuz Han içki içen birisi olarak tasvir edilmez: “Sultan Selim bu akşam içmiyordu.” (s.230) biçimindeki ifadeler onun isteğine göre içki içtiğini gösterir. Sohbet meclisleri her ne kadar eğlence üzerine kurulu olsa da burada kahramanlıktan, eski savaşlardan ve geleceğe dair düşüncelerden de bahsedildiği görülür: “Yavuz, Yakup ve arkadaşlarını akşam yemeğine alıkoymuş fakat Ferhat Bey’i çağırmamıştı. Yalnız Bosna valisi Sinan Paşa vardı. Yemek uzun sürmedi. Zavallı Çal Hasan, önündeki şarap kâsesini ancak iki veyahut üç defa doldurabilmişti. Başkalarının içkiye bu kadar fazla iltifat etmemesini görünce o da çaresiz kalmıştı451. Bu akşam bütün konuşmalar serhat boylarına dairdi. Şahin Bey, Orta Avrupa’da iştirak ettiği akınlardan bahsediyor, yüz atlı ile Avrupa’nın büyük şehirlerine yapılan hücumları anlatıyordu. Selim, Şahin’in anlattığı öyküleri merak ve takdirle dinliyordu. - İnşallah gaza meydanları gene silah zaferimizle şenlenecektir. Hele Anadolu ahvalini bir düzene koyalım. Ordularım serhat boylarında zaferden zafere koşacaktır. Ben cenk için doğmuş adamım.” (s.252) Çaldıran savaşı sonrası Çal Hasan’ın İran ordusundan ganimet olarak aldığı şarapları arkadaşları zaferi kutlamak adına içerken çadıra giren Yavuz Han da kısa süreliğine eğlenceye katılıp mutemet adamlarının savaşta gösterdikleri fedakârlıkları takdir ederek oradan ayrılır. (s.330) Bu sohbet meclisleri sadece sarayda veya çadırlarda gerçekleşmez. Yavuz Han güvenilir adamlarına has ayrıcalıkla onların konaklarına da misafir olur: 451 Kitapta bu kelime “bırakmıştı” biçiminde kullanılmıştır. (s.252) Dil yanlışının olduğu düşüncesiyle doğru yazım tercih edilmiştir. 336 “Sofralar kuruldu. Yavuz, oturmalarına izin verdi. Padişah’ın bu iltifatı karşısında hepsi sevinç içindeydiler. Yavuz’un şarap kâsesini doldurmak için hepsi birden yerinden fırlıyordu. Testiler boşaldıkça neşeler artıyordu. Çal Hasan, sazını almış, padişahın sevdiği memleket havalarını çalıyor, söylüyordu.” (s.358) Roman kişileri “Andros Şarabı”na ayrı bir iltifat gösterir. Özellikle Çal Hasan, bu şarabın müdavimi bir kişidir. (s.349, 416) 3.4.3.2.10. İsyan Bu temada öncelikle yeniçerilerin olumsuzlandığını söylemek mümkündür. Şehzade Selim’in tahta çıkışında İstanbul’da çıkardıkları büyük isyanla (s.159-161) etken rol oynayan yeniçeriler, savaşa giderken yaşadıkları olumsuzluklar neticesinde çıkardıkları isyanlarla da (s.305-307, 334) kurmacada kendilerine yer bulurlar. Paraya olan aşırı tutkuları Yavuz Han’dan geç aldıkları cülus bahşişinde bile isyana teşebbüs etmelerine neden olur. (s.199-201) Kurmacada yeniçeriler, otoriteye sık sık isyan etmeleri ve aşırı para tutkularından dolayı olumsuzlanırlar. Yazar-anlatıcı bu olumsuzlamalara binaen yine bir yeniçeri olan Bölükbaşı Cafer’in ağzından onları olumlar: “Yeniçeriler padişahımızı severler. Bunu cülus sıralarında fiilen ispat ettiler. Duka altınından başka bir şey düşünmeyen üç beş ümera da temizlenirse korkacak bir şey yok. Ocağı kötülemek doğru değil. Cennetmekân Fatih Sultan Mehmet Han hazretleri İstanbul’a yeniçeri kullarının başında girmişti. (s.260) 3.4.3.2.11. Şiilik Eserde Şiilik olumsuzlanan bir konumdadır. “Şah İsmail’e taraftar Şii çeteleri[nin] kasabaları yak[ması] (…)” (s.130-131) ve yine Şii kökenli Şahkulu isyanının büyüyerek Bursa’ya kadar ilerlediği söylentileri (s.143) kurmacada 337 devletin geleceğini tehlikeye sokan ve halkın birliğini, huzurunu bozan bir olgu olarak Şiiliğin ifadesine neden olur. Çaldıran savaşı sonucu ele geçirilen Şah İsmail’in eşi Taçlı Hatun’un, “İranlıların nikâhının ehli sünnetçe sahih ve makbul olmayan bir usule dayandığı göz önünde tutularak Türk beylerinden birine verilmesi[nin] kararlaştırıl[ması].” (s.336) ulemanın Şiiliğin aleyhindeki tutumunu gösterir. 1519 yılında Anadolu’da başlayan Şii kökenli Celâli isyanının halkın huzurunu tehdit etmesi Şiiliğin kurmacada olumsuz olarak ele alındığı başka bir olaydır. (s.441-442) 3.4.3.2.12. Din Görevlileri Kurmacada Şiilik üzerinden dinî algıda oluşturulan olumsuzluk “hacı ve hocalar” aracılığıyla özele indirilir. Şehzade Korkut’un taht uğraşında din görevlilerinden destek sağlamaya çalışması yazar-anlatıcı tarafından, “(…) Hacı ve hocaların taht meselesinde önemli rolü olamazdı.” (s.133) biçiminde değerlendirilerek onların siyasi hayata müdahil olamayacaklarını imler. Aynı şekilde II. Bayezid’in verdiği kararların temelinde din görevlilerinin olduğunun belirtilerek bu durumun eleştiriye tabi tutulduğu görülür. (s.135, 194) Yavuz Han tarafından Şah İsmail’in, “şeyhoğlu” (s.303, 322, 323), Kansu Gavri’nin ise “dinsiz” olarak nitelendirilmesi (s.399) kurmacadaki karşıt güçlerin dinî vasıfları üzerinden eleştirildiğini göstermektedir. Yazar-anlatıcı böylelikle okuyucu nezdinde olumsuz olgu ile din olgusunu yan yana getirerek ifade edilen olumsuzluğu dine mal eder. 338 Kurmacadaki eleştiri sadece Müslüman din görevlilerine dair değildir. Papazların ve rahiplerin de eleştiriye tabi tutuldukları görülür. Papazların tutuculuğuna dair Hasan (Yavuz Han) ile Filipos arasında geçen konuşmada Filipos, “Rahmetli babamın çok sevdiği Hasan adında bir zat vardı. Hemen bütün günleri beraber geçer, iki kardeş gibi birbirlerinden hiç ayrılmazlardı. Bu yüzden mahallenin papazı babamla selamı sabahı kesmişti. Hoş, babamın da papazla bir alışverişi yoktu.” (s.191) diyerek papazın bir Türk’le olan yakınlığını kaldıramadığını ifade eder. Sohbetin devamında ise “Ben ne hacıdan ne de hocadan hoşlanırım. Papazları da hiç sevmem.” (s.194) söylemi Hıristiyan kökenli bir roman kişisinin ağzından her iki dine mensup görevlilerin sevilmediğini göstermektedir. Bu beyanda papazların olumsuzlandığını şu ifade de açıkça görmek mümkündür: “Kumkapı kilisesinde eskiden bir papaz vardı. Şaraptan en kıdemli meyhaneciden çok anlardı. Kiliseye ayık gittiğini bilen yoktu.” (s.457) 3.4.3.2.13. Cinsellik Kurmacada merkezî kişi Yavuz Han ve bilhassa onun yakın adamı Yakup Bey etrafında tutkulu bir cinselliğin yaşandığı görülür. Yavuz Han’ın Aspasiya ve Donna, Yakup Bey’in karısı Yorgiya ile yaşadığı cinsellik dışında başka roman kişilerinin cinsel hayatları sadece atıflarla anlatılır. Çal Hasan için, “Vaktiyle çok genç bir delikanlı iken Rodos’a gitmiş ve misafir edildiği evin henüz on dört yaşındaki kızıyla yapmadıkları şey kalmamıştı.” (s.295) cümlesi bu beyandadır. Kişiler arasında yaşanan cinsellik bazen, “Yakup, sevgili Yorgiya’sıyla bir saat kaldıktan sonra.” (s.152), “Sultan Selim’in üç gün haremden çıkmaması ve vezirlerini saraya kabul etmemesi Edirne’de hayretle karşılandı.” (s.285) ifadesinde olduğu gibi üstü örtülü veya 339 “Donna gerçekten şehvet ve ihtiras için yaratılmış bir kadındı. Padişahın demir gibi kolları arasında adeta kendinden geçiyordu. Selim, belki aylarca görmeye imkân ve zaman bulamayacağı genç kadını kolları arasına aldı.” (s.293) ifadesinde olduğu gibi açık şekilde ifade edilir. Yavuz Han’ın yaşadığı cinsellik bazen daha ayrıntılı biçimde anlatılabilir: “— Oh efendimiz, sizi ne kadar özlemiştim. Yavuz Aspasiya’yı kolları arasına aldı. — Bizim de kalbimiz burada kalmıştı güzelim. Harem dairesinin büyük odasına beraberce girdiler. Yavuz sedire ilişti. Mumların ışığı altında bir güzellik heykeli gibi duran Aspasiya’yı seyretti. — Bu akşam ne kadar güzelsin Aspasiya. — Öyle mi efendimiz? — Oh… Aspasiya seni ne kadar seviyorum. — Ben de efendimiz. Rüyalarım hep sizinle oldu. Yavuz, Aspasiya’yı kolları arasına alarak tekrar tekrar öptü. Kendisini yirmi yaş gençleşmiş buluyordu. Aspasiya o gece kadınlığının en güzel meyvelerini padişahın önüne bir defa daha serdi. Sabaha kadar belki gözlerini kırpmadılar.” (s.266-267) Yazar-anlatıcı, Yavuz Han’ın her insan gibi cinsel hayatının olabileceği duygusunu verirken onun babası ve kardeşleri gibi hareme olan tutkusunun olmadığının da altını çizer. 340 3.5. ŞEHZADE SELİM452 3.5.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.5.1.1. Romanın Kimliği Yavuz Bahadıroğlu tarafından kaleme alınan eser 232 sayfadan oluşmaktadır. Şehzade Selim adlı kitap, yazarın Yavuz Sultan Selim Han hakkında yazdığı üç kitaplık serinin birinci cildini oluşturmaktadır. Eser 9 bölümden müteşekkildir. 3.5.1.2. Vaka Şehzade Selim Trabzon sancak beyi iken başlayan kurmaca, onun babasıyla ve kardeşleriyle olan taht mücadelesini anlatır. Osmanlı Devleti’nin sınır güvenliğini sağlamak ve Anadolu’da Şii yayılmacılığını engellemek üzere Şehzade Selim’in Şah İsmail üzerine yaptığı seferler kurmacada yer verilen diğer olaylar arasındadır. 3.5.1.3. Özet Trabzon sancak beyi olan Şehzade Selim’i uzun süreden beri Şah İsmail’in fütursuzca, Osmanlı topraklarına girerek devletler arası hukuku ihlal etmesi olayı düşündürmektedir. Babası II. Bayezid’in bu olaya ilgisiz kalması Şah’ı daha da cesaretlendirmiş Osmanlı Devleti’ne bağlı Dulkadiroğulları’nın topraklarına saldırmasına dahi sebep olmuştur. Şehzade Selim, devletin geleceğini doğrudan etkileyebilecek önemi olan bu olayları güvenilir adamı Malkoçoğlu Ali Bey ile uzun uzun konuşur. Ali Bey şehzadeye, Safevi tehlikesinin önlem alınması 452 Yavuz Bahadıroğlu, Şehzade Selim, Nesil Yay., 46. Baskı, İstanbul 2011 341 gereken bir konumda olduğunu belirtir fakat birinci önceliğin Osmanlı Devleti’ne padişah olunması gerektiğini söyler. Böylelikle devlet içte ve dışta Fatih Han dönemindeki parlak günlerine dönecek ve serhatlarda gazalar başlayabilecektir. Şah İsmail, II. Bayezid’e bir mektup yazarak Osmanlı sınırlarına girdiğinden dolayı ondan özür diler ve affedilmesini rica eder. Şehzade Selim, Safevi sarayında bulunan mutemet adamı Hasan Can aracılığıyla bu bilgiyi aldıktan sonra çok sinirlenir. Malkoçoğlu Ali Bey ile bir araya gelerek gidişatın olumsuzluğu üzerine konuşurlar. Şehzade Selim uzun süreden beri kafasında planladığı taht uğraşına başlamaya artık karar vermiştir. II. Bayezid’in Şehzade Ahmet’i veliaht ilan etmesi Şehzade Selim’in fiiliyata geçişini hızlandırır. İstanbul’da bulunan Piri Mehmet Çelebi’ye adam göndererek yeniçerileri kendi lehinde örgütlemeye karar verir. Şehzade Korkut’un Manisa sancağının kendisine verilmemesi üzerine Mısır’a gitmesi ve İstanbul’da yıkıcı bir depremin meydana gelmesi Şehzade Selim’i siyasi olaylar arasında düşündüren diğer konulardandır. Şehzade Ahmet’e devlet ricali tarafından verilen desteğin gün geçtikçe artması, Şah İsmail’in hudutları ihlale devam etmesi Şehzade Selim’in canını çok sıksa da bu dertlerden bir süreliğine şiir yazarak uzaklaşmaya çalışır. Ama şiir onun için din ve vatan sevgisi gibi ulvi mefhumların birer terennüm alanıdır. Şehzade bütün sıkıntıları arasında okumaktan hiçbir zaman taviz vermeyerek kendini gelecek günlere hazırlar. Şehzade güvenilir adamı Orhan Bey’le yaptığı bir sohbette yeniçerilerin desteğini almak ve Şah İsmail’e iyi bir ders vermek maksadıyla sefer düzenlemeye karar verir. Bu durumun düşman tarafından anlaşılmaması için av tertibi görünümünde hazırlıkların yapılmasını emreder. 342 Şehzadenin faaliyetlerini gözetlemekle görevli Veziriazam Hadım Ali Paşa’nın adamları kısa sürede bir savaş hazırlığının yapıldığının farkına varırlar. Ali Paşa’nın adamları içinde olduğu halde görevini tam olarak bilmeyen ama Şehzade Selim’e içten içe bir sevgi besleyen Halit, arkadaşlarının kendi aralarındaki konuşmaları duyduktan sonra padişaha hizmet etmediklerini anlar. Arkadaşları, Halit’in gerçekleri başkalarına anlatmaması için onu öldürmeye karar verirler. Aralarında başlayan mücadelede Halit ağır yaralanır. Tesadüfen bu mücadeleye şahit olan Orhan Bey, Halit’i kurtarır ve bu adamların Ali Paşa’nın casusu olduğunu öğrenir. Şehzadenin huzuruna çıkarılan casuslar devlete karşı bir suç işlemedikleri düşüncesiyle Şehzade tarafından affedilirler. Aralarındaki husumetin çözümü için de kadı devreye girer. Safevilerin Osmanlı sınırında tehditkâr bir şekilde hareket etmeleri ve Anadolu’da yıkıcı faaliyetlerde bulunmalarına Şehzade Selim daha fazla seyirci kalamaz. Bunun üzerine Safeviler üzerine bir sefer düzenler. Sefer başarıyla sonuçlanmıştır. Bu durum her ne kadar II. Bayezid’i içten içe sevindirse de Ali Paşa gibi devlet görevlileri onun başına buyruk hareket ettiğini ifade ederek şehzadeye karşı padişahı önlem almaya davet etmektedirler. Bir emri vaki ile tahta çıkmasından çekinildiği Selim’e, Sinan Paşa’nın elçi olarak gönderilmesine karar verilir. Aynı şekilde Şehzade Ahmet’in de huzura kabul edileceği kendisine bildirilir. Şah İsmail, Şehzade Selim’in Erzurum’u işgal ettiğini öğrendikten sonra ona iyi bir ders vermek amacıyla üzerine daha büyük bir ordu göndermeye karar verir. Şehzade Selim’e Diyarbekir civarında tuzak kurarak onu mağlup etmeyi düşünen Şah, düşüncelerini nedimi Hasan Can’a açıklar. Şah’ın masum halka 343 olan zulümlerinden bıkan ve gizli bir Sünni olan Hasan Can, Şah’ın yanından ayrıldıktan sonra savaş planını şehzadeye bildirmek üzere hazırda bekleyen adamları biran önce yola çıkarır. Hüseyin Ağa ve adamları Hasan Can’dan aldıkları haberi Şehzade Selim’e bildirmek üzere yola koyulurlar. Hüseyin Ağa şehzadenin ordugâhına ulaşarak her şeyi anlatır. Şehzade Selim savaş planını bu bilgilere göre değiştirerek Safevi ordusunu kısa sürede bozguna uğratır. Böylelikle Diyarbekir de ele geçirilir. Uzun süreden beri Trabzon’da Şehzade Selim’i bekleyen Sinan Paşa seferden döner dönmez kendisiyle görüşerek II. Bayezid’in Safeviler üzerine düzenlenen seferlerden rahatsız olduğunu dile getirir. Şehzade Selim; oğlu Şehzade Süleyman’ın sancağının Bolu’dan alınarak Kefe’ye nakledilmesine, Şehzade Ahmet’in böyle bir gelenek olmadığı halde veliaht ilan edilmesine, serhatların gazadan yoksun olmasına ve kendisinin vezirleri yüzünden babasıyla görüştürülmemesine dair düşüncelerini Sinan Paşa’ya aktarır. Babasından tek isteğinin Şehzade Ahmet’in veliahtlığının iptal edilmesi ve serhat boylarının dedesi Fatih Han döneminde olduğu gibi şenlenmesi olduğunu belirtir. Bu görüşmeden sonra Şehzade Selim babasıyla görüşebilmek için bir name eşliğinde Orhan Bey’i İstanbul’a gönderir. Orhan Bey orada şehzadenin mutemet adamlarıyla da görüşecek, taht yolunda onların düşüncelerini şehzadeye aktaracaktır. Orhan Bey, yol hazırlıklarını tamamladıktan sonra uzun süreden beri nişanlı olduğu dayısının kızı Fatma’yı görmek üzere evine gider. Çünkü ona sefer dönüşü evleneceğine dair söz vermiştir. Ne yazık ki şehzade tarafından yeni bir görev verilmesi evliliği yine ertelemesine neden olur. Bu durumu söylemek üzere 344 dayısının evine gittiğinde Fatma kararlı bir şekilde onunla evlenmek istemediğini dile getirerek nişan yüzüğünü çıkartır. İstanbul’da yeniçeriler uzun süreden beri sefer düzenlenmemesini ileri sürerek saray önünde huzursuzluklarını göstermektedirler. Şehzade Selim’in bir avuç askerle Safevilere karşı kazandığı zafer askerleri coşturmaya yeter. Bunun üzerine Piri Mehmet Çelebi İstanbul’un ahvalini şehzadeye bildirerek İstanbul’a gelinmesini öngörür. Askerin şehzadeyi istediği muştusunu vermek üzere Ferhat Bey İstanbul’dan Trabzon’a gelir. Şehzade, Rumeli’den kendisine bir sancak verilmediği gibi babasıyla görüşme isteğinin de reddedilmesine içerler. Şehzade Selim’in verdiği emir üzere uzun süreden beri Trabzon’daki gemilerin hazırlığı yapılmaktadır. Herkes gemilerin ne maksatla hazırlandığını bilmeden verilen emri yerine getirmek için çabalamaktadır. Bir geminin direğinin dikilmesi sırasında ayakları gemi halatına takılan ve kopma riskiyle karşı karşıya gelen Kulaksız adındaki bir levendi şehzadenin kendi hayatını hiçe sayarcasına kurtarması dilden dile dolaşarak onun ne kadar fedakâr ve cesur olduğu anlatılır. Bu olaylar şehzadenin asker arasındaki saygınlığını daha da artırır. Orhan Bey’in uzun süreden beri üzgün gören Malkoçoğlu, derdinin ne olduğunu az çok tahmin etse de yine de kendisinden duymak ister. Orhan Bey’in nişanlısının nişanı bozması ve verdiği karardan dönmemesi onu oldukça üzmüştür. Malkoçoğlu dayısının evine beraber giderek tekrar konuşmayı teklif eder. Bu düşünceyle saraydan ayrılırlar. Gelinin hem annesi hem de babası Orhan’ı istese de ne yazık ki Fatma verdiği karardan geri adım atmaz. Saraydan ayrı kaldıkları süre içinde şehzade, Malkoçoğlu’nu görmek ister. Saraya döner dönmez de huzura kabul edilir. Malkoçoğlu’nun durumu izah etmesi 345 üzerine şehzade bu hayırlı işe el koyar ve doğruca Orhan Bey’in dayısı Rüstem Ağa’nın evine misafirliğe gider. Burada kızın anne ve babasıyla görüştükten sonra Fatma’yla da konuşarak onu verdiği karardan dönmesi için ikna eder. Yeni nişan yüzüğü olarak da kendi kullandığı yüzüğü kızın parmağına takar. Şehzade Selim uzun süreden beri hazırlattığı deniz filosu ile İstanbul’dan habersiz bir şekilde Kefe’ye geçer. Bu durum İstanbul’da hoş karşılanmaz ve hemen divan bu konuda karar vermek üzere toplanır. Şehzadenin Kırım Han’ı Mengli Giray’dan destek alarak tahtı ele geçirmek üzere İstanbul’a doğru yol alacağı haberi divanda tartışılır. Hadım Ali Paşa ve Mustafa Paşa şehzadenin bir asi olduğunu ileri sürerek biran önce başının ezilmesi gerektiğini söylerler. Hersek Ahmet Paşa ise diğer paşaların aksine şehzadeye sancağına dönmesi doğrultusunda bir hattı hümayun gönderilmesinin uygun olacağı kanaatinde bulunur. Bu düşüncenin II. Bayezid tarafından da uygun görülmesiyle Kefe’ye elçi gönderilir. Bu sırada Şehzade Korkut’un Manisa sancağını işgal etmesi üzerine kendisine de derhal geri dönmesini öğütleyen sert bir name gönderilir. Şehzade Selim ve Şehzade Korkut’un aynı minvalde babalarının sağlığına duacı olduklarını belirten birer mektup yazarak hareketlerinin saltanatı kardeşlerden gelecek tehlikeleri önlemeye binaen yapıldığını belirtirler. Anadolu’da çıkan Şii menşeli Şahkulu isyanı birçok masum Müslüman’ın ölmesine ve şehirlerin yakılıp yıkılmasına neden olmuştur. Şahkulu’na katılmak üzere yolan çıkan on kadar süvari yolda konakladıkları bir Türkmen hancı ile tartışarak onun dilini keserler. Sonra da oradan uzaklaşırlar. Hüseyin Ağa ve adamları uzun süren yolculukları nedeniyle yol üzerindeki ilk handa konaklamak isterler. Hana girdiklerinde yerde beş cesedin bulunduğunu görürler. Cesetleri 346 tek tek kontrol ettikten sonra ihtiyar hancının ölmediği anlaşılır. Ağzını açmaları üzerine dilinin kesildiğini fark ederler ve hemen bir hekim bulmak üzere Hüseyin Ağa oradan ayrılır. Hancı işaret diliyle bir kağıt ve kalem ister. Kağıda, Şahkulu’na Şah İsmail’den haber götüren Şii elçilerin dilini kestiğini, hızlı hareket ederlerse yakalayabileceklerini yazar. Hüseyin Ağa bu bilgileri öğrendikten sonra adamlarıyla hemen yola koyulur. Gece yarısına doğru önlerinde seyreden atlı bir gruba denk gelirler. Aralarında başlayan mücadeleyi Hüseyin Ağa ve adamları kazanır. Şahkulu’na götürülecek mektubu alarak doğruca İstanbul’da Ferhat Bey’e götürürler. Böylelikle II. Bayezid mektubu okuduktan sonra Şah İsmail üzerine harekete geçmeye karar verebilecektir. Ele geçirilen mektup vakit kaybetmeksizin Veziriazam Hadım Ali Paşa’ya verilerek onun aracılığıyla padişaha arz edilir. Beylerbeyi Karagöz Paşa’nın Şahkulu tarafından şehit edilmesi haberi ve Şah İsmail ile Şahkulu irtibatının bu mektupla delillendirilmesi üzerine padişah Ali Paşa’nın isteği üzerine onu Şahkulu gailesini çözmek üzere görevlendirir. Ali Paşa böylelikle Şehzade Ahmet’in ordusu ile birleşecek ve düşmanın üzerine gidecektir. Böylelikle asker arasında Şehzade Ahmet’in cesareti konuşulurken tahta bir adım daha yaklaşılacaktır. Şehzade Selim devletin içinde bulunduğu olumsuz gidişatı bahane ederek ordusuyla birlikte Kefe’den ayrılarak Çukurçayır bölgesine gelir. Kendisine elçi olarak gönderilen Mevlana Nurettin’e babasıyla görüşmek isteğini yineler. Elçi, şehzadenin dileklerini II. Bayezid’e aktardıktan sonra padişah Semendire sancağının Şehzade Selim’e verildiğini belirten hattı hümayunu mühürler. Şehzade Ahmet ile Hadım Ali Paşa Şahkulu’na karşı mücadele etmek için ordularını birleştirirler. Şehzade Ahmet’in maksadı Şahkulu ile mücadele 347 etmekten ziyade biran önce tahta ulaşmaktır. Kardeşi Şehzade Selim’in Rumeli’de sancak sahibi olması onu oldukça sinirlendirmiştir. Şehzade Ahmet’in askerin kendi tarafında olması için sebepsiz yere dağıttığı akçeler asker arasında huzursuzluğa sebep olur. Şehzade Selim’in adamları Orhan Bey ve Halit asker arasında Şehzade Selim taraftarlığı yaparak olup biten her şeyi şehzadeye bildirirler. Osmanlı ordusu ile Şahkulu’nun ordusu karşı karşıya gelir. Şahkulu kendinden üstün olan Osmanlılardan kaçmayı başarır. Şehzade Ahmet bunun üzerine bir çapulcunun takibinin yapılması yerine, Amasya’da gerekli hazırlıkları yaptıktan sonra ordusuyla İstanbul’a hareket etmeyi düşünür. Bu yüzden Şahkulu’nu takip etmeyerek veziriazamın yanından ayrılır. Yularkastı Sinan Paşa’nın bütün ısrarları da Şehzade Ahmet’i verdiği karardan döndürmeye yetmez. Ali Paşa her ne kadar Ahmet taraftarı olsa da devletin şerefini her şeyin üstünde gören birisidir. Ona göre bir çapulcunun devlete ve millete verdiği zarar daha fazla büyümeden bertaraf edilmelidir. Bu düşünceyle Şahkulu’nu takip etmeye karar verir. Ali Paşa, Şahkulu ile girdiği savaşta şehit düşer. Bu haberi Şehzade Selim öğrendikten sonra adamlarıyla yaptığı istişare sonucunda, Semendire’ye gitmekten vazgeçerek İstanbul’a dönmeye karar verir. Babasıyla yüz yüze görüşüp devletin felakete doğru gittiğini anlatacak ve biran önce çözüm bulunmasını teklif edecektir. Şehzade Selim’in ordusuyla birlikte Edirne’ye yaklaştığını öğrenen II. Bayezid bir taraftan Ali Paşa’nın şehit olmasına diğer taraftan oğlu Şehenşah’ın vefatına üzülürken tahtına sahip çıkma endişesine de kapılır. Padişah, Zenbilli Ali Efendi ile yaptığı sohbette Şehzade Selim’in cezalandırılması gerektiğini kendisine ifade eder. Toplanan divanda Şehzade 348 Ahmet taraftarı devlet adamları asi Şehzade Selim’in üzerine yürünmesini telkin ederken, Hersekzade gibi bazı devlet adamları da suhulet temayülünde olmaları gerektiğini padişaha arz ederler. II. Bayezid divanda ordusuyla birlikte Edirne’ye hareket edeceğini ama hemen şehzade üzerine hücuma geçilmeyerek ona elçi gönderileceğini son karar olarak açıklar. İki ordu Edirne’de karşı karşıya gelir. Şehzade Selim babasına Malkoçoğlu’nu elçi olarak göndererek onunla konuşmak isteğini belirtir. Şehzade Ahmet’in veliaht ilan edilerek İstanbul’a çağrılması Şehzade Selim’in kabul edemediği bir durumdur. Mustafa Paşa’nın padişahı şehzade aleyhine kışkırtması görüşme isteğinin geri çevrilmesine neden olur. Yeniçeriler padişahın emri veya şeyhülislamın fetvası olmadan savaşmayacaklarını söylerler. Bunun üzerine II. Bayezid, hasta olduğu halde otağının önüne çıkarak askerlerine hücum emri verir. 3 Ağustos 1511 yılında Uğraş Deresi’nde gerçekleşen savaşı Şehzade Selim kaybeder ve Kefe’ye dönmek mecburiyetinde kalır. Şehzade Selim her ne kadar savaşı kaybetmiş olsa da savaşta gösterdiği kahramanlık asker arasında kısa sürede yayılarak taraftarının çoğalmasına sebep olur. Bilhassa Bölükbaşı Cafer Ağa’nın yeniçeri yatakhanelerinde anlattığı Şehzade Selim’in bahadırlığı yeniçerilerin şehzadeye meyletmesini sağlar. Yine böyle hikâyelerin anlatıldığı bir gün yatakhaneye gelen Laz Hüsnü, Şehzade Ahmet’in askerleriyle birlikte Maltepe yakınlarına kadar geldiğini ve saraya geçmek istediğini Cafer Ağa’ya bildirir. Bunun üzerine Cafer Ağa arkadaşlarına, bütün bölükleri gezerek Şehzade Selim’i padişah olarak görmek istediklerini ve ertesi gün At Meydanı’nda toplanarak saraya yürünülmesini gerektiğini söylemelerini ister. Aynı gece Bosna’dan yeni dönen Sinan Paşa’ya da düşüncelerini açan Cafer Ağa, ondan 349 padişaha asker kullarının Şehzade Selim lehindeki düşünceleri aktarmasını ve isyanın başında bulunmasını ister. Şehzade Ahmet ve Şehzade Selim arasında ikili oynayan Mustafa Paşa, Veziriazam Ahmet Paşa’nın Şehzade Selim aleyhinde icraatta bulunduğunu asker arasında yaydıktan sonra galeyana gelen askerler paşanın konağını yağmalamak isterler. Paşaya daha önce haber verilmesinden dolayı canı kurtarılmıştır. Sonrasında ise sadaret mührünü padişaha arz ederek bu makamdan azlini ister. Karışıklıklar uzun süre devam etmiş böylelikle Şehzade Ahmet şehre girememiştir. Bunun üzerine kendisine sancağına dönmesi doğrultusunda bir name yazılır. Kendisine haberi getiren yeniçerinin kulaklarını keserek verilen emre itaat etmeyeceğini gösteren şehzade ordusuyla birlikte Anadolu’ya çekilmeye ve burada müstakil bir padişah olarak hüküm sürmeye karar verir. Karışıklık içerisinde şehre giren Şehzade Korkut yeniçerilere sığınarak onlardan taht yolunda yardım ister. Ümera takımının şehzadeye biat etmesi yeniçerilerin Şehzade Selim’e olan sevgisini değiştirememiş hatta şehzadenin İstanbul’a gelme vaktinin geldiği haberi kendisine ulaştırılmıştır. Tahttan ümidi kesen Şehzade Ahmet Konya’yı işgal ederek İstanbul’u artık tanımadığını belirten bir haber gönderir. İktidar mücadelesini fırsat bilen Şah yanlılarından Mir Halife devlete isyan ederek Şahkulu gibi şehirleri yağmalamaya başlar. Bu isyanı bastırarak yeniçeriler arasında saygınlık kazanmak isteyen Şehzade Ahmet, Yularkastı Sinan Bey’i isyancıların üzerine gönderir. Yularkastı’nın yenilmesi üzerine Mir Halife Tokat ve Amasya gibi şehirleri de işgal eder. 350 Devletin kötü gidişatını gören yeniçeriler tekrar isyan ederek Şehzade Selim’in tahta oturmasını isterler. Çaresiz kalan II. Bayezid oğlunu Kefe’den İstanbul’a davet eder. II. Bayezid tahtı oğluna kolay kolay bırakmak istemez. Biraz para ile Semendire sancağına geri dönmesini eğer bunu kabul etmezse veliaht ilan edileceğini söyleyerek tahtını koruma yoluna gider. Şehzade Selim’in yapılan bu teklifleri kabul etmemesi ve yeniçerilerin iyice sabırsızlanmaları II. Bayezid’e tahttan feragat etmenin dışında bir seçenek bırakmaz. 24 Nisan günü II. Bayezid devlet ve din adamlarıyla birlikte yeniçerilerin ve halkın da katıldığı bir törenle padişahlığı oğlu Şehzade Selim’e devrettiğini ilan ederek onu tahta oturtur. 3.5.1.4. Kişi Kadrosu Romanda tarihî kişiler ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Yazar romanın başında yer verdiği takdim yazısında tarihi gerçeklere bağlı kaldığını; “(…) Roman üslubu içinde hadiseleri olduğu gibi aktarmaya çalıştık.” (s.8) biçiminde ifade eder. Böylelikle eserin tarihî belgeler ışığında yazıldığını söylemek mümkündür. Malkoçoğlu Ali Bey, Orhan Bey, Ferhat Bey gibi isimler merkezî kişi Şehzade Selim’in mutemet adamları arasındadır. Hadım Ali Paşa ve Mustafa Paşa çıkarcı devlet adamı tipine sahiptirler. Şehzade Ahmet taraftarı olmaları devletin geleceğini düşündükleri için değil, onun babası gibi uysal bir şehzade olmasındandır. Böylelikle şehzadenin tahta çıkması halinde hem kendi mevkilerini koruyabilecekler hem de rahatlıkla onu yönlendirebileceklerdir. Hadım Ali Paşa’nın Şahkulu isyanını bastırmak üzere Şehzade Ahmet’le beraber hareket etmeye karar verdiğinde şehzade de gördüğü 351 isteksizlik onun bir ikilem içerisine girmesine neden olur. Şehzade Ahmet’in isyancıları takip etmek istememesi karşısında Ali Paşa; “Bu durumda padişahımın huzuruna çıkmaya haya ederim, bana güvenip ordusunu emanet eden Sultanın huzuruna çıkıp ‘Düşmanı kaçırdım.’ diyebilmeme imkân yoktur. Varın istediğiniz gibi yapın, ben takibe çıkıyorum.” (s.164) Bu haliyle Ali Paşa’nın bir iç çatışma içerisinde olduğunu söyleyebiliriz. Eserde erkek kişilerin ağırlıkta olduğu görülür. Orhan Bey’in nişanlısı Fatma, bayan kişiler arasında ön plandadır ama Fatma’nın annesi Düriye ve kız kardeşi Talia figüratif kişi konumundadır. Kurmacada devlet görevlileri olarak padişah, vezir, defterdar, kadı, vekilharç, kaptanı derya; saray görevlileri olarak reisülküttap, baltacı (cellat), hizmetçiler, kapı kethüdası, saray muhafızları, haremağası; askeri görevliler cellat, saray muhafızları, askerler (süvariler, yeniçeriler, sipahiler, leventler); meslek erbaplarına göre balıkçı, hancı, arabacı, çalgıcılar, oyuncu kızlar, seyis, hekim gibi meslek grupları bulunmaktadır. Eserde etken olan kişiler şunlardır: Şehzade Selim Kurmacanın merkezî kişisi olup özel hayatına kurmacada yer verilmez. Trabzon sancak beyi olarak görev yapan bir şehzadedir. Pos bıyıkları çenesine sarkan, sakalsız, oval yüzlü, kalın dudaklı, biraz uzun boylu, geniş omuzlu, kartal burunlu birisidir. (s.9) Hacı Bektaş-ı Veli’nin yeniçeri ocağına intisabın göstergesi olarak tek kulağa küpe takılmasını buyurması ve ocağa bağlılığının ifadesi olarak kulağına taktığı küpe (s.72) onu diğer kişilerden ayırır. Büyük bir samimiyetle bağlı bulunduğu din ve vatan mefhumları onun asla vazgeçemeyeceği iki nirengi noktasıdır. Bu durumu; “Şahsıma kötülük eden düşmanı affedebilirim lakin dinime, vatanıma kötülük edenleri asla affetmem. Hayatım boyunca bu ölçüye sadık kalacağım.” (s.13) 352 biçiminde büyük bir kararlılıkla belirtir. Yazar, Şehzade Selim’i kurmacanın merkezine alırken ona yüklediği en önemli vasıf geleceğe dair ülkülerinin olmasıdır. Şehzade, “Bu dünyayı bir padişaha çok, iki padişaha az buluruz.” (s.23) derken taşıdığı büyük ülkülerin gerçekleşme sahası olarak yaşadığı toprakları bile yetersiz görür. Bu ifade kararlılıkla birlikte mutlak başarının ele geçirilmesi doğrultusunda bir anlam taşır. Hocası Muhyiddin Efendi ile geçen bir mülakatta şehzade yönetim anlayışını şu şekilde belirtir: “Kalemle kılıcı yastığımızın altına koyacağız. Kılıçla fethedeceğiz, kalemle adalet dağıtacağız.” (s.171) Şehzade Selim çevresindeki kişiler tarafından övülmekten hoşlanmayan, dalkavukluğa tahammülü olmayan bir karaktere sahiptir. (s.12) Vefakâr dostu olarak nitelendirdiği Malkoçoğlu Ali Bey’in kardeşleriyle Şehzade Selim’i şu şekilde karşılaştırmaktadır: “Ağanız Korkut tekke adamıdır, beyim. Âlimdir, fazıldır velakin kılıç eri değildir. İlminiz, faziletiniz yanında sizin bir de maharetli kılıcınız, yıkılmaz iradeniz var, bu yüzden padişah olmanızı dilerim. Ağanız Ahmet şairdir, musikişinastır, yumuşak başlıdır; siz de şairsiniz, musikiyi bilirsiniz fakat yumuşak başlılığınız yanında kahredici bir sertliğe de sahipsiniz.” (s.17) Şehzade Selim bu haliyle kardeşlerinden daha çok özelliğe sahip olması sebebiyle tahta geçme hakkı olan bir kişidir. Şehzade Korkut’un adamları (s.29-30), Hadım Ali Paşa’nın adamları (s.38-39), yeniçeriler (s.198-199) kurmacada karşıt güç olsalar da Şehzade Selim’i takdir ederler. Şah İsmail Kurmacadaki karşıt güçtür. Safevi Devleti’nin hükümdarı olmasına rağmen Şehzade Selim’le mücadele içerisinde bulunan bir kişidir. Osmanlı topraklarını çeşitli sebeplerle ihlal ederek kervanları soyar, kızları, kadınları 353 kaçırır. (s.10) Bu haliyle Şah İsmail kurmacada bir hükümdardan çok eşkıya olarak nitelendirilir. Özellikle Şah için kullanılan; “kopuk” (s.12), “kurnaz bir tilki”, “Safevi çömezi” (s.13), “çöl kopuğu” (s.14), “çöl şeytanı” (s.79), “riya küpü” (s.19), “fesatçı, habis, soysuz” (s.21), “içten pazarlıklı” (s.69) ifadeleri olumsuzlanan bir kişilik profili çizer. Şah İsmail eğlenceye düşkünü bir kişidir. Şehzade Selim’in Erzurum’a girdiğini öğrenmesi şu şekilde tasvir edilir: “Kara haber, Şah İsmail’i bir oturak aleminde yakaladı. Her şeyden habersizdi. Kanlı saltanatının on dördüncü yılını kutluyordu. Bir elinde kadeh, bir elinde kırbaç vardı. Arada bir sarhoş narası atarak konuşuyordu: — Dostlarım, dostlarım! On dört yılda tam on dört hükümdara diz çöktürdük, tam on devleti yerle bir ettik. Yüz binlerce kelle düşürüp, milyonlarca okka kan akıttık. Şimdi sıra Osmanoğullarında.” (s.56) Bu ifadeler Şah’ın büyük bir kinle dolu olduğunun da göstergesidir. Yazar kurmacanın ilerleyen safhasında bu durumu; “İsmail, son derece ihtiras dolu, zalim bir karaktere sahipti. İçi kin deryasıydı. Kinini Şii olmayanların kanında söndürecekti.” (s.58) şeklinde belirtir. Malkoçoğlu Ali Bey Sofya sancak beyi olan Ali Bey; gözü pek, akıllı, Şehzade Selim için canını vermekten çekinmeyen birisidir. Şehzadeyle hemen hemen yaşıt olan Ali Bey on yaşında eline kılıcı almış bir daha da bırakmamıştır. Rahatı ve huzuru savaş meydanlarında arayan bir askerdir. (s.11) Şehzade Selim’in mahremine dâhil ettiği, mutemet bir adamdır. (s.21, 69) Şehzade Selim, “Malkoçoğlu ve Orhan bize canımız kadar yakındır.” (s.70) diyerek onların kendisi için önemini ifade eder. Şehzade için en zor görevlere taliptir. (s.32) Şehzade Selim’in tahta çıkması için açık olarak; “(…) İsmail Safevi ikinci işinizdir. Birincisi, Osmanlı Devleti’ne padişah olmaktır.” (s.15) diyerek şehzadeyi yüreklendirir. Uğraş 354 Deresi’nde şehzade adına II. Bayezid’e elçi olarak kendisi gönderilmiştir. (s.186) Cesareti mantığının önüne geçmez. Uğraş Deresi Savaşı’nda şehzade ile aralarında geçen diyalogda her ne kadar savaş başarısızlıkla sonuçlansa da gelecek vaade de başarı için bir ümit taşıdığı cümlelerinden anlaşılır: “Selim canını dişine takmış vuruyor, vuruyordu. Durumun ümitsizliğini anlayınca arkadaşlarına: — Canınızı kurtarın, dedi. Siz daha çok lazımsınız. Buna Malkoçoğlu cevap verdi. — Bizim canımız kurtulmasa da olur şehzadem, sizinkine ise devletin ihtiyacı var. Ormana doğru çekilelim. Talihimiz yar olmadı. Bir başka zaman inşallah. Şehzade gök gürlemesini andıran bir sesle: — Ne dersin bre! diye haykırdı. Selim cenkten kaçtı mı dedirtelim? Malkoçoğlu, hem kılıcını hem de çenesini işletiyordu: —Allah şahittir ki kılıcımızın hakkını verdik sultanım. Yeniçeri kullar da gördü, parmak ısırdı. Şehadetin kime ne kazandırır? Hayatına devletin ihtiyacı var. Vatanını seviyorsan gelmelisin.” (s.195) Orhan Bey Malkoçoğlu ile birlikte şehzadenin mahremine dâhil olan bir kişidir. Şehzade Selim kendisini arkadaş olarak nitelendirir. (s.36, 70) 25 yaşlarında, iyi kılıç kullanan, iyi ata binen, cirit oyununda usta bir silahşordur. (s.92) Nişanlısı Fatma ile araya giren meşguliyetlerden dolayı devamlı evliliği ertelemek mecburiyetinde kalır. Bu durumu haber alan Şehzade Selim bizzat kız ile konuşarak Orhan Bey’le evlenmesi için onu ikna eder. (s.115) Ferhat Bey Şehzade Selim taraftarı bir devlet adamıdır. Askerin şehzadeyi istediği haberini vermek için İstanbul’dan Trabzon’a kadar gelir. (s.100) Uğraş Deresi Savaşı’ndan sonra şehzadenin ele geçirilmemesi için, “Siz devam ediniz. (…) Ahyolu limanında bıraktığımız gemilere ulaşınız. Biz arkamızdakileri evvel Allah halleder limanda size kavuşuruz.” (s.196) diyerek canı pahasına da olsa fedakârlığını ortaya koyan bir kişidir. 355 II. Bayezid Şehzadeler içerisinde kendinden sonra oğlu Ahmet’in tahta çıkmasını istediği için Şehzade Selim’in karşısında yer alan Osmanlı padişahıdır. Yazar, II. Bayezid’in Şehzade Selim’e bakış açısını; “Bu oğlundan çekiniyordu. Kendi kendine bile itiraf etmek istemediği sinsi bir korku içini kemirmekte idi.” (s.52) cümlesiyle ifade eder. II. Bayezid, oğlu Ahmet’in tahta çıkmasını istese de Selim’in hayatına tesir edecek menfi bir karar vermekten çekinir. Onun bu ikilemi, Selim’e dair en sert tedbirlerin alınmasını isteyen devlet adamlarının karşısında babalık duygularının öne geçmesini sağlar. Mustafa Paşa’nın Selim aleyhindeki tutumuna karşın II. Bayezid; “Karındaşımız Cem’in feci akıbeti ömrümüz müddetince şuramızı sızlattı durdu. Hayır paşa! Evlat katili olarak ahirete gitmek istemiyoruz.” (s.150) şeklinde karşılık verir. Şehzade Selim, babasının Safevi tehlikesine dair gereken önlemi almaması nedeniyle; “Nice canlara mal olmuş bu toprakları fesatçıların, habislerin, soysuzların çiğnemesini birkaç cümlelik nasihatle geçiştirenlere Allah gazap etsin!” (s.21) diyerek babasının devlet yönetiminde gösterdiği zafiyete dikkat çeker. Aynı şekilde padişahın bazı vezirlerin hükmü altına girmesi tarafsız karar vermesini engelleyen bir durumdur. (s.25) Padişah nikris hastalığından muzdarip (s.95, 182), tasavvufa meyletmiş bir kişidir. (s.95) Hasta olmasından dolayı yürümekte zorluk çeker. (s.96) Şahkulu isyanının Anadolu’da meydana getirdiği kargaşaya çözüm bulamamasından dolayı halk tarafından eleştirilir: “Şeytankulu ortalığı kasıp kavurur. Her ağaçta bir ceset, her kazıkta bir insan. Padişahımız efendimizin uykusu bol olsun.” (s.132) 356 Sadrazam Hadım Ali Paşa Kurmacada bulunan karşıt güçler arasındadır. Şehzade Ahmet’in tahta çıkmasını istediği için her zaman II. Bayezid’i, Selim’e cephe aldırmak için uğraşır. Şehzade Selim’in faaliyetlerini yakından takip etmek için casuslar gönderir. (s.84) Şehzadenin babasıyla görüşme isteklerinin önünde sadrazam her zaman bir set oluşturur. (s.54) Yeniçerilerin saray önünde Şehzade Selim lehinde tezahüratta bulunmalarını padişaha; “Padişahımıza sadakatlerini sunmak için Babüssaade önünde birikmişler. Lakin gözükmek olmaz. Aralarında bazı kandırılmışlar olabilir. Korkarız mübarek vücudunuza zarar erişe.” (s.97) biçiminde belirtir. Padişahı askerlerin isteklerinden haberdar etmeyerek onu yanlış yönlendirir. Şehzade Selim’in Kefe’ye izinsiz bir şekilde askerleriyle birlikte gitmesi neticesinde asi ilan edilmesini ve üzerine asker gönderilmesini, önlem alınmazsa şehzadenin İstanbul kapılarına kadar gelebileceğini söyler. (s.119-120) Şahkulu isyanının Şehzade Ahmet ile birlikte bastırarak onun asker arasında destekçilerini artırmayı düşünerek tahta çıkışında bir araç haline getirmek istemesi (s.144) maksatları için her yolu deneyen bir roman kişisi profili çizer. Ama mevzu bahis devletin şerefi ve bekası olduğunda bütün hırslarından arınan, mevcudiyetini borçlu olduğu devlete hizmetten vazgeçmeyen bir kişiyi karşımıza çıkarır. Şehzade Ahmet’in Şahkulu’nu takip etmeyi istememesi neticesinde paşanın kararlı bir şekilde isyancıların peşinde gitmesi ve savaşta ölmesi (s163-170) kişiliğinde bir çatışmanın da olduğunu gösterir. Şehzade Selim’in güvenilir adamı Orhan Bey paşanın ikilemini şu şekilde ifade eder: “Ali Paşa kör değildir. Sarayda bir politikacıdır belki ama seferde iyi bir serdardır. Askerliğin hakkını verir. Cesaretine de, maharetine de, bilgisine de diyecek yoktur. Böyle olmasaydı hadım ve devşirme olduğu halde ikinci defa 357 sadaret makamına getirilmezdi. İçinde çok cevherler bulunduğu muhakkak.” (s.166) Şehzade Selim de paşanın ölüm haberini aldığında aleyhine çalıştığı halde onu “devlete gönül vermiş bir serdar” (s.170) olarak nitelendirir. Mustafa Paşa Kurmacada bulunan karşıt güçler arasındadır. Ali Paşa ile birlikte Şehzade Ahmet taraftarı olmaları sebebiyle padişah nezdinde Şehzade Selim’in görmezden gelinmesini sağlamak için uğraşır. Şehzadenin Kefe’ye gidişini asi ilan edilmesi için yeterli bularak, padişahı Şehzade Selim üzerine kışkırtır. (s.119, s.149-150) Bu durum Uğraş Deresi’nde karşı karşıya gelen iki ordunun Mustafa Paşa tarafından padişaha aksettirilmesinde daha açık şekilde anlaşılır: “Padişahım (…) Şehzadenin el öpmeye geldiğini söylerler. Şu pencereden bir kere bakınız. Böyle gelen bir evlat, babasının elini mi öpmeye, yoksa tahtından indirip yerine mi geçmeye gelir? Bu nasıl bir el öpme isteğidir ki peşinde otuz bin kişilik kuvvetle gelmiştir?” (s.187) Mustafa Paşa, Şehzade Selim’in tahta oturmasının kesinleşmesi üzerine taraf değiştirir ve Selim’in çıkarları doğrultusunda çalışmaya başlar. Bu durum kurmacada kendi menfaatini düşünen bir devlet adamı tipini ortaya çıkarır. (s.227) II. Bayezid’e artık tahtı Şehzade Selim’e vermenin zamanının geldiğini belirtmesine üzerine yazar-anlatıcı padişahın düşüncelerini şu şekilde ifade eder: “Bayezid adamın riyakârlığına şaştı. Daha bebekken sarayına almış, ihtimam göstermiş, iyi yetişmesini temin ettikten sonra vüzaretü’l-uzma makamına kadar yükselmişti. Şimdi ise oğlundan yana çıkıyordu. Be ne azim ihanetti.” (s.229) Şehzade Korkut II. Bayezid’in büyük oğlu olup kurmacada hanedan içerisinde bulunan karşıt güçtür. İlmiyle, tasavvufi yönüyle diğer kardeşlerinden ayrılır. (s.17) Ulema taht için kendisini destekler. (s.36) Neslini devam ettirecek bir oğlunun olmayışı (s.215) taht yolundaki engellerden birisidir. İstanbul’a daha yakın 358 olabilmek için Manisa sancağını işgal etmesi, Mısır’a iltica etmesi padişah olabilmek için yürüttüğü çalışmalar arasındadır. Şehzade Ahmet Şehzade Korkut gibi hanedan içerisinde bulunan karşıt güçtür. Şair, musikişinas, yumuşak başlı birisidir. (s.17) Taht için çoğu devlet adamının desteğini alması ve II. Bayezid’in kendisinden sonra tahtta onu görmek istemesi kardeşlerine nazaran daha şanslı bir konumda olduğunu gösterir. Şahkulu isyanını bastırmak için görevlendirilen Sadrazam Ali Paşa’yı yalnız bırakması üzerine bu durumun yanlışlığını ifade eden yakın adamı Yularkastı Sinan Paşa’ya verdiği cevap taht uğrundaki ihtirasını açıklar mahiyettedir: “Ben Selim değilim. (…) Asker düşmana saldırmamı görecek diye tehlikeye atılamam. Söyler misin, ben ölürsem tekrar diriltebilir, Osmanlı tahtına oturtabilir mi bu asker dediğin toplama çocuklar?” (s.167) Şehzadenin isyanı bastırmak yerine Amasya’ya gitmesi yeniçeriler arasında bir “kaçak” (s.184) olarak nitelendirilmesine neden olur. Aynı şekilde şehzadenin keyif düşkünü olması asker tarafından istenilmemesinin sebepleri arasındadır. (s.219) Kendisinin II. Bayezid tarafından İstanbul’a davet edildiği halde tahta oturtulmamasını kabullenemeyerek Anadolu’da kendi hükümdarlığını ilan eder. (s.217) Şehzade bu haliyle ikbal düşkünü, devletin ve milletin geleceğini göz ardı eden bir kişi olarak anlatılır. Koca Sinan Paşa Şehzade Selim’e karşı büyük muhabbet besleyen ve onu padişah olarak görmek isteyen bir devlet adamıdır. (s.80) II. Bayezid tarafından Şehzade Selim’e elçi olarak gönderildiğinde onunla devletin mevcut durumu üzerine konuşmuş ve şehzadenin tahta oturmasının devletin geleceği için gerekli olduğunu dile 359 getirmiştir. Bunun üzerine kendisine ihsan edilen iki kese altını şehzadeye teslim ederken şöyle söyler: “Sinan yolunuza kurban şehzadem lakin bu keseleri almakta mazurum. Para hizmeti ayağa düşürür. Ben inandığım için sana hizmet ediyorum. Diğerleri gibi.” (s.82) Böylelikle para ve mevki uğruna şehzadeye hizmet etmeyen, kalbinde beslediği devlet sevgisinin gereği olarak şehzadenin yanında bulunan bir kişi olarak kurmacada yer alır. Yeniçerilerin Şehzade Selim’i tahta oturtmak için başlattıkları isyanda paşayı yanlarında görmek ve saray ile kurulacak irtibatı sağlamasını istemeleri (s.207) şehzadenin güvendiği bir devlet görevlisi olduğunun herkes tarafından bilindiğini gösterir. Hersek Ahmet Paşa Gizli bir biçimde Şehzade Selim’i destekleyen tecrübeli bir vezirdir. Sinan Paşa onun durumunu; “Çok iyiliksever, yiğit, sözüne güvenilir bir vezirdir.” biçiminde ifade eder. (s.81) Şehzade Selim’in Kırım’a izinsiz gitmesi ve ordusuyla İstanbul üzerine geleceği şayiaları üzerine ordunun harekete geçirilmesini söyleyen Ali ve Mustafa Paşa’ya karşı Ahmet Paşa, şehzadeye bir elçi gönderilmesini tavsiye eder. (s.120-121) Böylelikle şehzade asi ilan edilmekten kurtulmuş olur. Aynı şekilde şehzadenin Edirne’ye gelmesi üzerine ordunun harekete geçirilmeden yine bir elçi gönderilmesi taraftarı olan Ahmet Paşa II. Bayezid’e; “Padişahım (…) sizi evlat katili olacak bir hareketten mene çalışırım. Ferman sizindir.” (s.179) diyerek şehzadeyi savunur. Baba ve oğul arasında da savaşı engellemek için büyük çaba sarf eder. (s.182) Romanda yardımcı ve figüratif konumda bulunan kişiler şunlardır: Hasan Can, Hüseyin Ağa, Bölükbaşı Cafer Ağa, Sarıoğlan, Celal, Rasim, Piri Mehmet 360 Çelebi, Defterdar Hüsameddin Çelebi, Zenbilli Ali Efendi, Muhyiddin Efendi, Mevlana Nurettin, Yularkastı Sinan Bey, Fatma, Düriye Hala, Talia, Rüstem Dayı, Hamit, Malkoçoğlu Tur Ali Bey, Osman, Hasan, Mesut, Selçuk, Kasım, Kulaksız, Mehmet Usta, Karabıyıkoğlu Hasan (Şahkulu), Rumeli Beylerbeyi Hasan Paşa, Hüseyin Mirza, Bölükbaşı Murat Bey, Silahtar Hasan Bey, Devşirme Kör Kasım, Laz Hüsnü, Mir Ali. 3.5.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı diğer bir deyişle yazar-anlatıcıdır. Yazar eserin girişine koyduğu takdim yazısında yerli ve yabancı kaynakların taranarak eseri meydana getirdiğini belirtir. (s.7-8) Vaka seyrinde tarihî vesikalar çerçevesinde kurmacanın oluşturulduğu görülür. Bu beyanda yazarın kurmacada boşluk bırakmayacak şekilde tarihî bilgileri aktardığı görülür. Yazar kurmacanın bazı bölümlerinde araya girerek bir tarihçi edasıyla düşüncelerini açıklar. II. Bayezid ile Şehzade Selim arasında gerçekleşen savaş bir roman kişisinin gözünden değil bizzat yazar-anlatıcının bakış açısıyla ifade edilir: “Her iki taraf da Allah Allah diye haykırıyordu. İki tarafın da inandığı dava aynıydı. Lakin küçük ayrılıklar körüklenerek şişirilmiş, masum istekler bir felaket gibi takdim edilmiş, yüz yüze gelip meseleleri görüşmek gibi tutarlı bir yol dururken bundan imtina edilmiş ve nihayet bu savaş kaçınılmaz hale getirilmişti. Kim mesuldü? Bunu hesap edecek vakit değildi. Akıllarından bile geçirmiyorlardı. Savaş başlamıştı ve mutlaka kazanılması gerekiyordu.” (s.194) 3.5.1.6. Zaman Yazar kurmacanın kesin başlangıç tarihine yer vermez. Eserin şehzadenin -kesin olmamakla birlikte- Trabzon sancak beyi olarak görevlendirildiği 1487 ile 361 tahta geçiş tarihi olan 1512 yılları arasını kapsadığı söylenebilir. Kurmacada yaklaşık yirmi beş yıl süren şehzadelik döneminin hepsine yer verilmez. Eser, “Fatih Sultan Mehmet tarafından 1461 yılı Ağustos’unda fethedilen Pontus Rum Krallığı şimdi Şehzade Selim’in idaresinde bir Osmanlı sancağı.” (s.9) cümlesiyle başlar. Yazar, Trabzon’un Osmanlı Devleti’ne ne zaman hangi padişah tarafından ilhak edildiği hakkında okuyucuya bilgi verirken, Fatih Han dönemine atıfta bulunur. Fatih dönemine atıflar eserin geneline hâkimken hanedan içerisinden onun dışında Orhan Gazi’ye de olumlu bir atıfta (s.34) bulunulduğu görülür. Zaman belirtmede hicri ve miladi takvim kullanılır. “29 Cumâdelûlâ” (s.33), “2 Safer Pazartesi” (s.222), “Yıl 917 (1511)” (s.96), “9 Nisan 1511 Çarşamba” (s.160), “20 Ağustos Perşembe” (s.198), “Şubat ayı” (s.217) gibi zaman ifadeleri yaygın olarak kullanılır. 3.5.1.7. Mekân Kurmacada kullanılan mekânların tasviri yapılmaz. Mekân vakanın seyrine tesir edecek bir konumda da değildir. İstanbul, Osmanlı Devleti’nin başkenti olduğu halde yazar bu şehrin tarihte kullanılagelen Dersaadet ismini yaklaşık 45 kez kullanır. Asitane (s.23) ve İslambol (s.66) bir kez, Payitaht (s.164, 216, 217) ise üç kez kullanılır. Mutluluğun kapısı anlamına gelen Dersaadet isminin Osmanlı Devleti’nin reaya üzerindeki asli görevi imlenerek bu başkente tabi olan halkın refahının sağlandığı gösterilmiş olur. Kurmacadaki kapalı mekânlar şunlardır: saray (Trabzon Sarayı, Topkapı Sarayı), han, ev, otağ, konak, çadır. 362 Hanlar kurmaca işlevsel olarak kullanılır. Genellikle fazla konforlu olmayan, avlulu konaklama yerleridir. (s.27) Farklı şehzadelere hizmet eden adamların veya Şah İsmail’in adamlarının birbirleriyle karşılaştıkları (s.27, 38) veya mücadele ettikleri alanlardır. (s.124-131) Şehzade Selim’in otağı şahsındaki mütevazılığın bir yansıması olarak her zaman sade ve gösterişsiz biçimde ifade edilir. (s.71, 146, 189) Kurmacada kullanılan açık mekânlar At Meydanı ve savaş meydanlarıdır. Dinî mekân olarak da Ayasofya ve Orta Cami kullanılır. Orta Cami, daha çok yeniçerilerin kullandığı bir camidir. Şehzade Selim’in tahta çıkması için başlatılacak isyanın buluşma noktası bu caminin avlusudur. (s.210) Şehzade Korkut çıkacak kargaşadan yararlanmak ve yeniçerilerin desteğini almak için yine bu camiye sığınır. (s.213) 3.5.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.5.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Roman bir takdim yazısıyla beraber toplam 9 bölümden oluşmaktadır. Kurmacada Şehzade Selim’in Trabzon sancak beyliğinden Osmanlı tahtına oturana kadar geçen süreç konu alınır. Kronolojik anlatım düzlemi kullanılan eserde tarihî bilgilere sadık kalınarak kurmaca inşa edilir. Kurmacada hata olarak ifade edilecek husus kurgudan ziyade yer isimlerinin karıştırılmasından kaynaklanmaktadır. Yeniçeri olan Laz Hüsnü’nün Şehzade Ahmet taraftarı askerler arasında duyduklarını “(…) İzmit’ten geliyordum (…)” (s.201) biçiminde ifade ederken ilerleyen bölümde aynı kişinin “İzmir 363 yolunda kavuştum onlara.” (s.206) diye belirtmesi isimlerin karıştırıldığını göstermektedir. Metinlerarasılık bağlamında Hz. Ali’nin; “Şahsınıza kötülük eden düşmanı affediniz fakat dininize, vatanınıza, milletinize düşman olanları asla affetmeyiniz.” (s.13) ve “Bana bir harf öğretenin kölesi olurum.” (s.66) cümleleri kullanılmıştır. Bunun yanında Hz. Muhammet (SAV)’in; “Beşikten mezara kadar ilim öğreniniz.” (s.92) hadisi kurmacada kullanılan diğer bir sözdür. Yazar mukaddes kişilerin söylediği sözler aracılığıyla din, vatan ve ilim gibi mefhumları yücelterek roman kişilerinin bu doğrultuda hareket ettiklerini telkin etmektedir. Yazar bazı durumlarda bir tarihçi misali ayraç içerisinde açıklama yapar: “Böyle bir zamanda Şehzade Selim’in oğlu Süleyman (İstikbalin Kanuni Sultan Süleyman’ı) amcasının yolunu kesip, onu oyalayabilir.” (s.29) veya “Kazan kalkarsa (Yeniçeri isyan ederse) iş nereye kadar uzanırdı Allah bilir.” (s.203) örneklerinde görüldüğü üzere ayraç içerisinde verilen açıklamalar okuyucu açısından kolaylık sağlarken kurmacanın öğretici mahiyetini de gösterir. Yazar öğreticilik vasfını sadece kısa bilgilerle kurmacaya yansıtmaz. Şah İsmail’in sarayında tertip edilen bir eğlence meclisinde Safevi Devleti’nin şeyhlikten şahlığa giden süreçte nasıl kurulduğu, Şah İsmail’in hangi aşamalardan geçtikten sonra devletin başına geldiği ve ailesinin intikamını almak için öldürttüğü Sünni Müslümanlar hakkında bilgiler ayrıntılı olarak anlatılır. (s.57-59) Geriye dönüş tekniği aracılığıyla Osmanlı hanedanı içerisinden Orhan Gazi (s.34) ve çoğunlukla Fatih Han dönemine atıflarda bulunulur. Kurmacanın Fatih Han’ın Trabzon’u fethiyle başlaması (s.9) ve onun cihangir ruhunun her daim belirtilmesi (s.76, 128, 180) olumlanan bir Fatih profili çıkarır. Bu olumlu 364 durumun farklı hükümdarlar için söz konusu olduğu söylenemez. İstanbul’da meydana gelen depremin, “Aralıklarla kırk beş gün devam eden büyük zelzele, İstanbul’u Cengiz ordusu geçmiş Buhara şehrine döndürmüştü.” (s.33) ve Şah İsmail’in, “Safevi sultanı zulümde Timur belasını bile geçerek masum köylülere işkence ediyordu.” (s.34) ifadeleri olumsuzlukların farklı tarihî kişiler ile bağlantı kurularak onların da bu halkaya dâhil edilmesinde kullanılır. Ayrıca II. Bayezid ile Şehzade Selim arasında gerçekleşen savaşın Hz. Ali ile Muaviye arasındaki savaşa benzetilmesi aynı kıbleye iman eden iki tarafın birbirlerini yok yere öldürdüklerini imlemektedir. (s.194) Kurmacada bir tema olarak ele alınmayan ama bazı noktalarda olumsuzlanan hususların olduğu görülür. Bu beyanda devşirme kökenli veziriazamlar Hadım Ali Paşa ile Hersekzade Ahmet Paşa üzerinden bazı eleştiriler getirilir. Şahkulu isyanını bastırmak için görevlendirilen Ali Paşa’nın isyancı başını elinden kaçırması üzerine Orhan Bey ve Halit arasında gerçekleşen diyalogda Orhan Bey paşanın kahramanlığını överek, “Cesaretine de maharetine de bilgisine de diyecek yoktur. Böyle olmasaydı hadım ve devşirme olduğu halde ikinci defa sadaret makamına getirilmezdi.” (s.166) der. Böylelikle paşanın devşirme kökenli olmasının bir olumsuzluğu temsil ettiğini göstermek ister. Yine Ahmet Paşa’nın Sinan Paşa ile aralarında geçen mülakatta “Hersekli bir İslav olmama rağmen üçüncü defa Vezaret-i Uzma makamına getirildim.” (s.204) demesi devşirme kökenli olmasının devlet içinde bir eksiklik olarak algılandığı intibasını uyandırmaktadır. Yazarın roman kişileri aracılığıyla meydana getirdiği kuşku, okuyucu nezdinde devşirmelik sistemine menfi bir bakışın doğmasına neden olmaktadır. 365 Eserde azınlıklara dair “Bizans keferesi” (s.87) ve “Cadı Rum kadını” (s.93) gibi olumsuz tabirlerin kullanıldığı görülür. Bu ifadeler hem dinî hem de etnik yönden Rum etnisitesinin kurmacada olumsuzlandığını gösterir. Eserde olumsuzlanan diğer bir unsur ise şaraptır. Yazar Müslümanlık ile şarabı kesinlikle bir araya getirmez. Şah İsmail’in adamları Anadolu’da bulunan bir handa konakladıkları sırada hancıdan şarap istemeleri üzerine hancının; “Burada şarap bulunmaz. — Nedenmiş o? — Çünkü Müslüman’ım.” (s.126) cevabını verdiği görülür. Sahibinin Şii olduğu bir handa konaklayan Hüseyin Ağa ve adamlarına hancının şarap içip içmeyeceklerine dair sorduğu soruya binaen Sarıoğlan’ın sinirlenmesi (s.137-138), şaraba duyulan öfkenin teklif düzeyinde dahi olsa derecesini göstermektedir. 3.5.2.2. Anlatım Teknikleri Eserin geneline anlatma ve iç çözümleme tekniği hâkimdir. Tarihî belgelerin kurmacaya aktarılmasıyla oluşan bir eserde yazarın anlatma tekniğini fazla kullanması olağan bir durumdur. Şehzade Selim’in olumsuz haberler aldığında onun düşüncelerini yazar iç çözümleme tekniği aracılığıyla verir. Şehzade Korkut’un Mısır’a gidişi sonrası Şehzade Selim’in tedirgin bir biçimde kardeşinin tahta çıkmak için atabileceği adımlar (s.33) veya II. Bayezid’in devlet idaresinde gösterdiği zafiyet (s.173-175) birer iç çözümleme örneğidir. Yazar bu tekniği genellikle roman kişilerinin ikilemlerini ifade etmede kullanır. Şehzade Selim’e haber göndermek isteyen Hasan Can, şehzadenin başarı-başarısızlık ikileminde bulunduğunu şu şekilde belirtir: 366 “Tenha caddeleri, alaca karanlık sokakları geçtiler. Hasan Can, yol boyunca düşündü. Şah İsmail, Şehzade Selim’e bir ders vermek istiyordu. Şehzade şayet bu dersten zararlı çıkacak olursa, yeniçerinin gözünden düşecekti. Efsaneleşen kahramanlığı sukut edecekti. Osmanlı tahtına giden yollar bir iyice diklenecekti.” (s.62) II. Bayezid’in oğlu Selim’e tahtı bırakıp-bırakmama ikilemi kurmacada şu şekilde yer alır: “İlle de bir veliaht bırakmak gerek miydi acaba? Nasılsa Allah’ın takdiri tecelli edecek değil miydi? Ve Selim, Ahmet’ten daha güçlü, daha kuvvetli idiyse onu tahttan mahrum etmek suretiyle büyük bir hata işlemiş olmaz mıydı? Yarın mahşerde hesap soruldukta ne cevap verirdi?” (s.151) II. Bayezid’in bu ikileminin bir ihtiras boyutuna vardığını yazar iç çözümleme aracılığıyla çok iyi bir şekilde aksettirir: “Tahttan feragat etmek neyine ihtiyar? Şu kalabalıkta senden yana olanlar da vardır. Uğraş Deresi savaşında Selim’le dövüşmek istemedikleri zaman bir emrinle ateşe atılmışlardı, unuttun mu? Yine bir emir verirsen bu ızdırapları çekmek zorunda kalmayacaksın. Vakıa biraz kan akacak ama kansız taht mı kazanılır? Haydi bir atak yap, kalktığın gibi tekrar yerine otur. Ve tahttan feragat etmeyeceğini söyle.” (s.231) Aynı şekilde, Şehzade Ahmet’in Veziriazam Ali Paşa ile birlikte Şahkulu isyanını bastırmaktan vazgeçmesi üzerine paşanın Ahmet’e dair samimi düşüncelerinde sarsıntı olmuş ve Osmanlı tahtına kimin layık olabileceği hususunda paşa, Şehzade Ahmet-Şehzade Selim ikileminde gelgitler yaşamıştır. (s.157, 164,178) Yazar, roman kişilerinin ikilemlerini sadece iç çözümle ile değil iç diyalog tekniği ile de verir. Şehzade Ahmet’in Şahkulu isyanını bastırmaktan vazgeçmesi üzerine Yularkastı Sinan Bey ilk aşamada bu kararın asker arasında şehzadenin itibarını azaltabileceği düşüncesiyle karşı çıkarken, sonra hakikat-menfaat ikileminde menfaatinin ağır basarak düşüncesinin değiştiği görülür: “— Nasıl böyle birinin peşindesin? diye sordu. Bunu hissi cevapladı. — Çünkü sadrazam olacağım. — Sadrazamlık adam olmak için yeterli mi? 367 — Hadi ordan! İnsan sadrazam olmaya görsün bir kere, yavaş yavaş adam da olur. — Aldanıyorsun. Makam insanı yüceltmez. Korkaklığını, pısırıklığını, ihtirasını örtmez. İşte şehzaden, bak ve ibret al. — Sussana be, sen ne karışıyorsun? Sadrazam olmak istiyorum, hepsi bu. Benim gibi binlercesi bunu istiyor. Suç mu işliyoruz yani? Hayır, cevap verme. Akılsan akıllığını göster. Şimdi şehzadeye nasıl yaranabileceğini söyle, beni isticvap etme. Nasıl yaltaklanmalı? Sadarete birkaç adım yaklaşmam buna bağlı. Ne desem memnun olur acaba? Yüzünü bir de asmış ki (…)” (s.168) Kurmacada yaygın olmasa da tasvir tekniğine de yer verilmiştir. Teknik, kişilerin durumunu veya mekânların kişiler üzerindeki durumunu anlatmaktan ziyade kurmaca içerisinde basit düzeyde kullanılmıştır. Geriye dönüş tekniği genellikle Orhan Gazi, Fatih Han gibi tarihî kişilere atıflar halinde kullanılır. Bunun yanında II. Bayezid kendiyle savaşmak için gelen oğlu Selim’in çocukluğunu düşünerek geçmişe döner. Çocukken boyunu aşan bir yay ile talim yapan Selim’i görünce baba-oğul arasında şu diyalog geçer: “— Ok talimi mi yapıyorsun? Bunun için daha küçük sayılırsın? — İnsan ömrü her şeyi öğrenmek için yeterli olmayabilir, herkesten fazla öğrenmek isteyenler bu işe küçükken başlamalı. Hele şehzadeler, herkesten fazla bilgiye sahip bulunmazsa nasıl serdar olabilir?(…) Hey gidi koca dünya… Bu konuşmanın üstünden otuz altı yıl geçmişti ha! İnanacağı gelmiyordu insanın!” (s.188) Kurmacada kullanılan diğer bir teknik özet tekniğidir. Şehzade Selim’in Erzurum üzerine düzenlediği sefer (s.56), Semendire sancağına dönüşü şehzadeye aktarılan Şahkulu mağlubiyeti ve Ali Paşa’nın ölmesi (s.170) özetleme yoluyla kurmacada ifade edilir. Diyalog tekniği kurmacanın genelinde kullanılmıştır. Özellikle yeniçerilerin devletin geleceği hususundaki düşüncelerini bu teknik aracılığıyla öğrenmek mümkündür. (s.184-185, 196) 368 3.5.2.3. Dil ve Üslup Eserin dili ve üslubu oldukça yalın ve akıcıdır. Yazar vakanın anlaşılmasını zorlaştıracak yabancı dillere ait terkipleri hemen hemen hiç kullanmayarak anlatımı günümüz dilinin koşullarına göre şekillendirir. Kurmacada atasözü ve deyimlerin yaygın olarak kullanıldığı görülür. Bunlardan bazıları değiştirilerek kullanılmıştır: “Sabreden derviş muradına ermiş.” (s.27), “Herkesin gönlünde bir arslan yatar.” (s.28), “İş bilenin kılıç kuşananın.” (s.84), “Kırkından sonra saz çalınmaz.” (s.92), “Öfkeyle kalkan zararla oturur.” (s.123), “Acı patlıcanı kırağı çalmaz.” (s.131), “kanını başına çıkarmak” (s.10), “ipin ucunu kaçırmak” (s.12), “iki eli kanda olmak” (s.19), “ağzından yel almak” (s.20, 80), “canını dişine takmak” (s.26), “kulağı delik olmak” (s.29), “taş üstünde taş bırakmamak” (s.33, 50), “şafak atmak” (s.46, 51), “kafasının tası atmak” (s.87), “bıyık altından gülmek” (s.89), “allak bullak olmak” (s.37), “kazan kaldırmak” (s.142), “kulak ardı etmek” (s.148), “gelin güvey olmak” (s.158), “yüzüp yüzüp kuyruğuna gelmek” (s.160), “kara su inmek” (s.166), “dereyi görmeden paçaları sıvamak” (s.169) Bunların yanı sıra “kopuk” (s.12), “homurdanmak” (s.18) gibi argo kelimelerin ve kalıplaşan ifadelerin de kullanıldığı görülür. 3.5.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.5.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda Şehzade Selim’in Trabzon sancak beyliği yaptığı dönem anlatılır. Şah İsmail üzerine düzenlediği seferler, II. Bayezid ile olan taht mücadelesi kronolojik zaman düzleminde anlatılır. 3.5.3.2. Temalar 3.5.3.2.1. Ülkü Romanın merkezî kişisi olan Şehzade Selim, gelecekte padişah olmayı isteyen bir kişidir. Bu istek şahsi ikbal için değil devletin ve milletin geleceğini 369 güven altında görmek isteyen bir anlayışın ürünüdür. Sancak beyliği yaparken Malkoçoğlu Ali Bey ile aralarında geçen diyalogda babasını eleştirerek geleceğe dair düşüncelerini şöyle ifade eder: “Afyonkeşler gibi ikbalden uyuşmuş vüzeranın elinde oyuncak olmaktan onu kurtarmalıyız. Yok kurtaramazsak, saltanat makamını terk etmesini istemeliyiz. Allah bilir ihtiras değildir bizimkisi, saltanatın ateşten gömlek olduğunu bilecek yaştayız. Dünyevi ve uhrevi mesuliyetlerini müdrikiz. Eğer padişah olursak, ilk seferimiz Safevi üstüne olacaktır. İkincisi Arap âlemine.” (s.22) Ülkücü ruh sadece Şehzade Selim’de değil onun güvenilir adamlarında da görülür. Aynı maksat uğruna kenetlenen roman kişileri şehzadenin tahta oturmasını sağlayarak serhat boylarının eskiden olduğu gibi canlanacağını, Anadolu’da baş gösteren Safevi kaynaklı isyanların sonlandırılabileceğini düşünürler. Devamlı görevlere gitmesi sebebiyle evliliği ertelemek zorunda kalan Orhan Bey’in nişanlısı tarafından reddedilmesi üzerine, “(…) Davam uğruna canımı koymuşum. Bir değil bin nişanlı feda etmeyen namert olsun. Bugünden tezi yok unutmalıyım. Unuttum gitti.” (s.94) diyerek ülkü yolundaki kararlılığını ortaya koyar. Yeniçerilerin II. Bayezid döneminde devletin gidişatını iyi görmemeleri sonucunda isyan etmek istemeleri Şehzade Selim’in ülküsüyle örtüşür. Ferhat Bey, şehzadeye yeniçerilerin düşüncelerini şu şekilde aktarır: “Yeniçeri çorbacıları, bilirsiniz, ocağın nabzını ellerinde tutarlar şehzadem, en itibarlılarına sordum. Dediler ki: Davamız İslam birliğini kurmak, Safevi fesadını defetmek, bunu da şehzade efendimiz Yavuz Selim başarabilir, onu padişah görmek isteriz.” (s.101) 3.5.3.2.2. Savaş Romanda Şehzade Selim’in Safeviler üzerine gerçekleştirdiği (s.76-77) ve II. Bayezid ile yaptığı savaş anlatılır. (s.190-197) Savaşlarda ayrıntılı bir tasvir yapılmaz. Şehzade Selim’in özellikle Safevilerle yaptığı savaşta en ön saflarda 370 bulunması Orhan Bey tarafından engellenmeye çalışılsa da şehzade; “Bre Orhan! Biz Fatih Mehmet’in torunuyuz. O, en önde savaşırdı.” (s.76) diyerek karşı çıkılır. 3.5.3.2.3. Sünnilik ve Şiilik Kurmacada Şiilik her zaman Sünniliğin karşısında bir olgu olarak değerlendirilir. Kurmacanın birinci karşıt gücü Şah İsmail’in şahsında temsil ettiği Şii anlayış olumsuzlanır. Şah için kullanılan; “kopuk” (s.12), “kurnaz bir tilki”, “Safevi çömezi” (s.13), “çöl kopuğu” (s.14), “çöl şeytanı” (s.79), “riya küpü” (s.19), “fesatçı, habis, soysuz” (s.21), “içten pazarlıklı” (s.69) ifadeleri Şiiliğe dolaylı yoldan yapılan eleştiriler arasındadır. Serhatlarda can güvenliği koymayan isyancılar, “Şii çeteleri” (s.185) olarak değerlendirilir. Hasan Can’ın yıllardan beri Şah’ın hizmetinde olduğu halde kan dökücülüğünden hazetmemesi ve gizli bir Sünni oluşu Şehzade Selim’e taraftarı olmasını sağlar. (s.62) Şehzade Selim’in güvenilir adamı Hüseyin Ağa’nın karısının öldürülmesini yazar, “(…) gözü dönmüş bir Safevi paralamıştı.” (s.65) biçiminde ifade eder. Aynı şekilde Türkmen hancının Şah İsmail’in adamlarına şarap vermemesi ve onlarla tartışması neticesinde dilinin kesilerek cezalandırılması kurmacada ayrıntılı bir şekilde anlatılır. (s.126-131) Örneklerden anlaşılacağı üzere Şiiliği temsil eden roman kişileri merhametsiz, hak gözetmeyen, verilen emri yerine getiren, sosyal huzuru bozan, sebepsiz yere insan öldüren bir profilde anlatılırlar. 3.5.3.2.4. Olağanüstülük Kurmacada, Şehzade Selim’in padişah olması doğrultusunda metafizik olgulardan yararlanıldığı görülür. Bu durum geçmişte gerçekleşen rivayetlerin aktarılması biçimindedir. Doğacağı gün Amasya sarayına bir dervişin gelerek; 371 “Bugün bu sarayda bir erkek çocuk dünyaya gelecektir. Büyüyünce babasının yerine geçip padişah olacaktır. Vücudunda yedi tane mor ben bulunacaktır.” (s.86) demesi şehzadenin doğumundaki olağanüstülüğe olan atfı gösterir. II. Bayezid’in tahtı Şehzade Ahmet’e bırakmayı düşündüğü bir sırada gaipten bir ses; “Kader-i İlahi’ye müdahale etme, buna hiç hakkın yok. Padişah iradesinin de geçmediği yerler vardır. Boşa kendini sıkma, çırpınma. Kaderi değiştiremezsin. Kader bir çağlayan. Sen o çağlayanda sürüklenen bir fındık kabuğu. Akışı durdurabilir misin? Kaderi kılıcımla lehime çeviririm diyen niceler, kader ırmağında boğuldu.” (s.151) diyerek padişahın düşüncelerindeki yanlışlığı dile getirir. 3.5.3.2.5. İsyan Kurmacanın temelinde Şehzade Selim’in padişah olmak için babasına isyanı bulunur. Bu isyanda başarısız olsa da yeniçerilerin kendini istemesi tahtın yolunu tekrar açar. Bunun haricinde kurmacaya konu edilen iki farklı isyan daha vardır. İlki yeniçerilerin Şehzade Selim’i padişah yapmak maksatlı (s.210), ikincisi Şii menşeli (Şahkulu, Mir Ali) isyandır. Şii menşeli isyanların engellenememesi devletin geleceğini tehdit eder noktaya gelmiştir. Şahkulu’nun başlattığı isyanda; birçok Müslüman’ın öldürülmesi, hamile kadınların yakılması, bebeklerin kazıklara oturtulması gibi olaylarla karşılaşılır. (s.125) Hüseyin Ağa ve adamlarının yaptıkları bir yolculuk sırasında Rasim gördüğü manzarayı şu şekilde ifade eder: “Yol boyu belki yüz ceset gördük. Kimi ipe çekilmiş, kimi kazığa oturtulmuş. Yakılan köyler de cabası.” (s.131) Aynı şekilde Mir Ali adında Şah yanlısı bir kişinin başlattığı isyan da Şahkulu isyanı benzeri Anadolu’da birçok insanın ölmesine, sosyal düzenin bozulmasına neden olmuştur. (s.217-2 372 3.6. ŞİRPENÇE453 3.6.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.6.1.1. Romanın Kimliği Yavuz Bahadıroğlu tarafından kaleme alınan eser 232 sayfadan oluşmaktadır. Şirpençe adlı kitap yazarın Yavuz Sultan Selim Han hakkında yazdığı üç kitaplık serinin ikinci cildini oluşturmaktadır. Eser 7 bölümden müteşekkildir. 3.6.1.2. Vaka Yavuz Han, Osmanlı padişahı olduktan sonra saltanata, hanedan üyelerinden gelebilecek tehditleri engellemek maksadıyla Şehzade Korkut ve Şehzade Ahmet gailelerini çözer. Sonrasında ise şehzadeliğinden beri planladığı Safevi Devleti sorununu çözmek maksadıyla doğuya bir sefer düzenler. Kurmacanın vaka örgüsü iç birliğin sağlanması için kardeşlerin ortadan kaldırılması ve Osmanlı Devleti’nin geleceğini güven altına almak için Safevilerin bertaraf edilmesi biçiminde gerçekleşir. 3.6.1.3. Özet Babası II. Bayezid’den sonra padişah olan Yavuz Han hedeflerinden birincisine ulaşmıştır. Şehzadeliğinden beri yaptığı planlara göre ilk önce Anadolu’yu büyük tehdit altında bırakan Safevilerin üzerine yürüyecek sonrasında ise hilafetin şanını daha da yüceltmek için Mısır’a sefer düzenleyecektir. 453 Yavuz Bahadıroğlu, Şirpençe, Nesil Yay., 52. Baskı, İstanbul, Temmuz 2010 373 Uzun süreden beri nikris hastalığından muzdarip olan eski padişah Bayezid, doğduğu şehir olan Dimetoka’ya gitmek ve kalan ömrünü orada tamamlamak istediğini Yavuz Han’a bildirir. Padişah babasını sultanlara yakışır bir biçimde uğurlamak maksadıyla hazırlık yapılmasını emreder. Halk yeni padişah ile eski padişahı bir arada göreceği için sokaklara dökülmüş, nümayiş başlamıştır. Halk büyük bir sabırsızlıkla baba ve oğlu görmeyi beklerken Şehzade Ahmet tarafından Yavuz Han’a suikast maksatlı görevlendirilen Mahmut isimli kişi ise görevini yerine getirmek için uygun zamanı beklemektedir. Saatler sonra, bir arabanın yanında yürüyen yeni padişahın gözükmesi üzerine halk, padişahın ne kadar saygılı olduğunu dile getirmeye başlar. Gayet mütevazı bir kıyafet giyen Yavuz Han, arabada oturan babasına yürüyerek refakat etmektedir. II. Bayezid oğluna bir taraftan nasihat ederken onun daha fazla yürümemesi için de ısrar etmektedir. Mahmut kalabalığın içinde fark edilmeyecek bir şekilde padişaha iyice yaklaşarak uygun bir anda önceden hazırladığı hançeriyle padişahı öldürmeyi planlamaktadır. Yeniçeri ağalığıyla kandırılan Mahmut padişahı koruyan baltacıların dalgınlığını fırsat bilerek hançeri Yavuz Han’a saplayacakken sebebini bilmediği bir güç tarafından engellendiğini görür. Hançer tam saplanacakken onu fark eden padişah, suikastçının elini tutarak kendi hayatını kurtarır ve adamın götürülmesini emreder. II. Bayezid, maiyet erkânı ve halk ne olduğunu anlamamakla birlikte büyük bir şaşkınlık yaşamaktadırlar. Tehlike engellendikten sonra kafile hiçbir şey olmamış gibi yoluna devam eder. Edirnekapı geçildikten sonra II. Bayezid oğlunun ve devlet erkânının daha fazla yürümesini istemeyerek Yavuz Han’a dönmesi için ricada bulunur. Son öğütlerini de alan Yavuz Han, babasını uğurlayarak atı Karabulut’a atlayıp saraya döner. 374 Saraya döndükten sonra suikastçıyı kimin görevlendirmiş olabileceğine dair bir tahkikat başlatır. Dersaadet’te hâlâ ağabeyi Ahmet’in padişah olmasını isteyenler bulunduğu için bu suikastçının onun tarafından gönderilmiş olabileceğini düşünür. Suikastçının sorgulanmasından sonra şüphelerinin yersiz olmadığını anlamış ve suikastçı, Şehzade Ahmet tarafından görevlendirildiğini itiraf etmiştir. Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi’nin de onayı alınarak Mahmut idam edilir. II. Bayezid’in uğurlanmasından üç gün sonra Dimetoka’dan gelen bir haberci eski padişahın vefat ettiğini Yavuz Han’a bildirir. Babasının vefatına oldukça üzülen padişah, yalnız kalmak isteyerek acısını yaşamak ister. Tebriz’den İstanbul’a haber getirip götüren Hüseyin Ağa, Sarıoğlan, Rasim ve Celal Hasan Can’ın padişaha ulaştırılmasını istediği mektubu biran önce vermek üzere günlerden beri yollarda at sürmektedirler. Hem namaz kılmak hem de çatlama noktasına gelen atları dinlendirmek için mola verirler. İhtiyaçlarını giderdikten sonra yola çıkmak için hazırlanırken Sarıoğlan nal sesleri duyduğunu söyler. Her ne kadar Osmanlı topraklarında olsalar da gelenlerin Şehzade Ahmet’in veya Şah İsmail’in adamları olabileceğini düşünerek kimliklerini öğrenmek amacıyla çalılıkların arkasına saklanırlar. Fazla beklemeden gelenlerin iki kişi olduğu anlaşılır. Hüseyin Ağa gelenlerden birini tanımış ve veziriazamın adamlarından birisi olabileceğini söylemiştir. Sessiz bir şekilde adamların konuşmalarını dinlerler. Rum kökenli olan askerler Veziriazam Hadım Ali Paşa ile Şehzade Ahmet arasında haberleşmeyi sağlamaktadırlar. Şimdi de İstanbul’dan şehzadeye bir mektup götürmektedirler. Hüseyin Ağa, adamların kime hizmet ettiğini anladıktan sonra götürdükleri mektubun ele geçirilmesine karar verir. Sarıoğlan bu işe çoktan gönüllü olduğu için çalıların arkasından 375 çıkarak adamlara meydan okurcasına konuşmaya başlar. Sarıoğlan’ın biraz önce bahsettikleri mektubu istemesi üzerine onun tek kişi olduğunu düşünerek alay etmişler ve isteğini geri çevirmişlerdir. Bunun üzerine aralarında başlayan mücadelede Sarıoğlan, Dimitri adındaki kişiyi yaralamış; bunu gören arkadaşı Yorgacis çalıların arkasında da birilerinin olduğunu düşünüp mektubu yerine ulaştırmak amacıyla arkadaşını orada bırakarak kaçmaya başlamıştır. Yorgacis’in peşinden giden Rasim, aradaki farkı kapatmak üzereyken adam mektubu yere atarak canını zor kurtarır. Mektubu yerden alarak arkadaşlarının yanına gelen Rasim, Dimitri’nin iyice hırpalandığını görür. Sadrazamın mührünün olduğu mektuba ulaşmanın verdiği mutlulukla yaralıyı orada bırakarak yollarına devam ederler. Yorgacis geri dönerek yaralı arkadaşını atın üzerine alıp en yakın handa yaralarını tedavi ettirmek üzere yola koyulur. Solakzade Hanı’nda konaklarlar. Hanın sahibi olan Hasan gizli bir Şii’dir. Hana gelen insanlardan bilgi alarak bunları Safevilere bildirir ve böylelikle hayatını devam ettirir. Yorgacis arkadaşının tedavi edilmesi için hancıya altın verir. Hancı kendilerini bu hale getiren adamların bulunduğu yeri söyleyebileceğini bunun için bir kese altını vermeleri gerektiğini ifade eder. Hüseyin Ağa ve adamlarından intikam almak için bu teklifi kabul eden Yorgacis, adamların aynı konakta bulunduğunu öğrenir. Gece uyurlarken mektubu gizlice alarak yola devam eder. Güzel bir gece geçiren dört arkadaş daha fazla zaman kaybetmemek için sabah uyanınca yola devam etmeye karar verirler. Rasim kuşağında bulunan mektubun yerinde olmadığını görünce durumu arkadaşlarına söyler. Sarıoğlan vakit kaybetmeden hanın odalarını dolaşmaya başlar. Yaralı bir şekilde Dimitri’yi bulduktan sonra onu konuşturur. Dimitri, arkadaşı Yorgacis’in kendisini buraya getirdiğini ve 376 mektubu yerine ulaştırmak için yola çıktığını söyler. Rasim ve Sarıoğlan bu haberi duyar duymaz Yorgacis’i yakalamak üzere yola çıkarlar. Yorgacis, atının ayağının sürçmesinden dolayı yoluna devam edememiş ve atı tedavi etmek maksadıyla mola vermiştir. Rasim ve Sarıoğlan’ın atlarını çatlatırcasına hızlı sürmeleri işe yaramış ve ormanın içinde uzakta da olsa bir at kişnemesi duymuşlardır. Yorgacis’in olabileceği düşüncesiyle ara vermeden yola devam ederler. İki atlının kendisine doğru yaklaştığını gören Yorgacis, bunların kendisini arayan kişiler olabileceğini düşünerek yaralı atın oradan uzaklaşması için atın sağrısına hançerinin ucunu saplar. Can havliyle at oradan uzaklaşır ve kendisi de uygun bir yere saklanır. Hızla koşan ata yetişen iki arkadaş atın binicisinin olmadığını fark edince geri dönerler. Civarda adamı ararken hançerini yerde bulduktan sonra adama iyice yaklaştıklarını anlarlar. Yorgacis kaçarken uçurumdan yuvarlanarak ölmüştür. Hüseyin Ağa ve adamları mektubun alınmasından sonra İstanbul’a dönerek mektubu Yavuz Han’a verirler. Bir gün Ayasofya Cami’nin şadırvanında otururken Sarıoğlan olayın bütün ayrıntısını Trabzon’dan yeni dönen Orhan Bey’e anlatır. Şehzadelerin taht için yaptıkları hamleleri de konuşurlar. Bu sırada Sarıoğlan ölen adamın arkadaşı Dimitri’yi görür ve Orhan Bey’i durumdan haberdar ederek onu takip ederler. Dimitri, Rumlara ait bir balıkçı meyhanesine girer. İki arkadaş buraya girmeyi istemeseler de takiplerinin amacına ulaşması için girmek mecburiyetinde kalırlar. İki arkadaş farkında olmadan Dimitri onları tuzağa düşürmüştür. Aradan fazla zaman geçmeden Sarıoğlan ve Orhan Bey kendilerini bir kavganın içerisinde bulurlar. Uzun bir uğraşın sonunda iki arkadaş kendilerine saldıranları mağlup 377 edip meyhaneden çıkarlar. Böylelikle kendilerini tuzağa düşürmeye çalışan Dimitri’ye de iyi bir gözdağı vermiş olurlar. İki arkadaş öğle namazını kıldıktan sonra doğruca saraya gider. Divandan yeni çıkan Malkoçoğlu, Şehzade Ahmet üzerine bir sefer düzenleneceğini arkadaşlarına bildirir. Şehzade Ahmet’in Anadolu’da Şiileri de etrafına toplayarak büyük bir ordu toplaması, iki oğlunu Şah İsmail’e gönderip ondan yardım istemesi, Kansu Gavri ile ittifak arayışlarına gitmesi düzenlenecek seferin sebepleri arasındadır. Divan sonrası Orhan Bey ile sohbet eden Yavuz Han, amacının Hint ellerine kadar uzanmak olduğunu dile getirerek, tahtta gözü olan kardeşlerinin bu hedeflerine ulaşma noktasında bir engel olduğunu düşünmektedir. Yavuz Han oğlu Şehzade Süleyman’ı yerine vekil bırakarak kardeşi üzerine 29 Temmuz 1512’de sefere çıkar. Ordu ilk önce Şehzade Ahmet’in oğlu Alaattin tarafından işgal edilen Bursa’nın üzerine yürür. Bu haberi alan Alaattin, amcasıyla savaşmayı göze alamayarak geri çekilir ve Konya’ya babasının yanına döner. Alaattin, babasının çevresine Şii askerleri toplamasının, taht için başka devletler ile irtibata geçmesinin yanlış olduğunu söyler. Oğlunun düşüncelerini yadsıyan Şehzade Ahmet yaklaşan tehlikenin büyük olduğunu düşünerek ordusuyla Amasya’ya çekilmeye karar verir. Yavuz Han bu haberi aldıktan sonra Şehzade Ahmet üzerine Malkoçoğlu Ali Bey’i görevlendirir. Şehzade, Amasya’ya yetişemeden Malkoçoğlu tarafından savaşa mecbur edilir. Savaş şehzadenin lehine doğru ilerlerken askeriyle geri çekilmesi gidişatı değiştirir. Şehzade Ahmet kışı Malatya civarında geçirmeye karar verir. Bu sırada, Dimitri aracılığıyla, Sadrazam Mustafa Paşa tarafından Amasya Valisi Mustafa Bey’e 378 gönderilen mektuba göre şehrin şehzadeye teslim edilmesi gerektiği ve bu kararın bizzat Yavuz Han’ın iradesi neticesinde verildiği belirtilmektedir. Mektubun devamında, şehzadenin Anadolu’da daha fazla tahribata sebep vermesinin engellenebileceği ve padişahın Şah İsmail üzerine rahatlıkla sefer düzenleyebileceği ifade edilmektedir. Yavuz Han, sadrazam ile Şehzade Ahmet arasında muhtelif zamanlarda gerçekleşen mektuplardan ele geçirilenleri divanda Hersekzade Ahmet Paşa’ya okutturur. Mektuplarda askerin kendisini istediğini ve Amasya’ya giderse hiçbir direnişle karşılaşmadan şehri teslim alabileceğini yazmaktadır. Divanda bulunan herkes bunları dinledikten sonra şaşkın bakışlarla sadrazamın akıbetini düşünmeye başlarlar. İhaneti belgeleriyle ortaya koyan padişah, şeyhülislam da dâhil olmak üzere divan üyelerinin görüşlerini alıp Sadrazam Mustafa Paşa’nın idam edilmesine karar verir. Paşanın idamından sonra sadaret mührü Hersekzade Ahmet Paşa’ya verilir. Yavuz Han, Şehzade Ahmet üzerine Malkoçoğlu’nu görevlendirdikten sonra kendisi Şehzade Korkut üzerine bir av partisi görünümünde yürümeye karar verir. Şehzade Korkut, bu durumu haber alması üzerine güvenilir adamı Piyale Bey’le padişaha karşı koyacak bir askeri güce sahip olmadıkları için kaçmaya karar verir. Yapılan plana göre ilk önce Teke sancağına geçilecek, oradan da amcası Cem Sultan gibi Avrupa devletlerinden birine sığınılacaktır. Ordusuyla Manisa’ya gelince halk tarafından büyük bir coşkuyla karşılanan Yavuz Han, kardeşinin kaçtığı haberini burada öğrenir. Şehzade Korkut ve Piyale Bey gözlerden uzak bir mağarada yirmi gün saklanırlar. Yiyeceklerinin bitmesi üzerine şehre inmek mecburi hale gelmiştir. Piyale Bey, 379 dağda koyunlarını otlatan bir çobana şehzadenin atını da vererek; şehirde Dizdaroğlu Süleyman Bey’i bulmasını ve şehzadeye yazdırdığı nameyi ona vermesini ister. Bu isteği kabul eden çoban vakit kaybetmeden yola koyulur. Şehre inen çobanın kıyafetleri ile atın ihtişamı tezat oluşturduğundan kolcular tarafından çoban durdurulup sorguya çekilir. Biraz zorlamadan sonra çoban her şeyi anlatır. Bunun üzerine mağaraya giden askerler karşılarında Şehzade Korkut’u görünce kendisini tutuklayarak padişaha götürmek üzere yola çıkarırlar. Bursa’ya yakın bir yerde Kapıcıbaşı Sinan Ağa tarafından karşılanan Şehzade Korkut’a durumu beyan edilir. Şehzade abdestini alıp son görevini yerine getirdikten sonra idam edilir. Yavuz Han, Şehzade Ahmet’e Hüseyin Ağa ve dört adamı elçi olarak göndermiş ve ondan padişahlık davasına son verdiği takdirde bulunduğu topraklarda vali olarak kalabileceğini bildirmiştir. Padişahın haberine ve elçilerin cüretkâr cevaplarına çok sinirlenen Şehzade Ahmet elçilerin yakalanmasını emreder. Bu kargaşalık içinde Sarıoğlan ve Rasim kaçmayı başarabilir. Hüseyin Ağa ve Rasim biraz hırpalandıktan sonra zindana atılırlar. Sarıoğlan ve Rasim İstanbul’a geldikten sonra her şeyi Yavuz Han’a anlatırlar. Elçilerinin kardeşi tarafından hakarete maruz bırakılmasına tahammülü olmayan padişah kardeşine bir mektup yazarak elçilerin serbest bırakılmasını ister. Buna mukabil Şehzade Ahmet meydan okurcasına padişaha cevap verir. Mart ayının sonlarına doğru Şehzade Ahmet’in ordusuyla birlikte Bursa’ya doğru geldiği haberinin alınması üzerine bizzat Yavuz Han’ın kumandasında Osmanlı ordusu da yola çıkar. Savaş, Şehzade Ahmet’in lehine seyrederken şehzadenin geri çekilmesi gerçekten şaşılacak bir olaydır. Yapılan takip sonrasında 380 şehzadenin, Yavuz Han İstanbul’da değilken ordusuyla buraya yürümeyi planladığı düşünülür. Malkoçoğlu’nun birliklerinin de kendilerine katılması üzerine Şehzade Ahmet takip edilmeye başlanır. İstanbul yolunda daha önce destek amaçlı istenen on bin askerle karşılaşan şehzade, arkasında da padişahın olması sebebiyle iki ateş arasında kalır. Savaşı kaybeden Şehzade Ahmet, Kapıcıbaşı Sinan Ağa’ya teslim edilerek idam edilir. Yavuz Han, şehzadeler gailesini çözüme kavuşturduktan sonra uzun süreden beri düşündüğü Safevi seferini gerçekleştirme fırsatı yakalar. Malkoçoğlu ve Orhan Bey’i seferden önce bilgi toplamak üzere Safevi topraklarına gönderir. Bu sefer için ulemanın fetvasını alan padişah vezirlerin ve kumandanların da olurlarını almak üzere divanın toplanmasını emreder. Bazı vezirler hareket merkezinden çok uzakta bir yere sefer düzenleneceğini belirtip bunun sakıncalarını dile getirseler de divandan Safevi Devleti’ne sefer düzenlenmesi kararı çıkar. 23 Nisan 1514 günü ordu Maltepe’den hareket eder. Şah İsmail’in İstanbul’da ve Anadolu’da kurduğu casusluk şebekesi hem önemli bilgilerin alınmasında hem de Şiiliğin yayılmasında büyük bir görev üstlenmektedir. İstanbul’da Kılıç adındaki Şii casus, Yavuz Han’ın savaş planı ve ordusu hakkındaki bilgileri toplamak üzere görevlendirilmiş birisidir. Burada daha önce Veziriazam Hadım Ali Paşa’nın emrinde çalışan Dimitri ile irtibata geçerek kendisinin Şah için çalışmasını sağlar. Ali Paşa’nın ölümünden beri parasızlık içerisinde yaşayan Dimitri bu görevi kabul eder. İlk görevi de seferin istikametinin neresi olacağını öğrenmek olacaktır. 381 Yavuz Han, uzun süreden beri varlığından şüphelendiği casusluk şebekesinin tam anlamıyla bulunması için Sinan Paşa’yı görevlendirir. Bu şebeke Osmanlı topraklarında olan her şeyi hiçbir iz bırakmadan Şah’a aktarmaktadır. Sinan Paşa’nın kurduğu karşı casusluk şebekesi aracılığıyla Dersaadet merkezli, Safeviler lehine çalışan bir şebekenin varlığından şüphe kalmaz. Varlığı kesinleşen bu şebekesinin imhası için bir ipucu yakalamak yeterli olacaktır. Orduyla birlikte sefere çıkmak isteyen Sarıoğlan, bu düşüncesini Sinan Paşa’ya açtıktan sonra kabul cevabı alamaz. Zira Sarıoğlan, paşanın kurduğu şebekenin içinde önemli işler yapan birisidir. Paşa, Sarıoğlan’ın sefer için çok istekli olduğunu görmesi üzerine ona, Şah lehine çalışan ihanet şebekesinden birisini yakalayıp getirmesi karşılığında istediği yere gidebileceğini söyler. Sarıoğlan bu işte eskiden yaraladığı Dimitri’yi kullanarak başarılı olabileceğini düşünür. Bundan dolayı Dimitri’yi bulabileceği meyhaneye zaman geçirmeden gider ve orada onu beklemeye başlar. Meyhanede çalışan garsondan Dimitri’nin son zamanlarda bol keseden para harcadığı bilgisini alan Sarıoğlan, Dimitri’nin içeriye girdiğini görür görmez dışarı çıkarak onu beklemeye başlar. Bir taraftan da bazen içeriye bakarak Dimitri’yi kontrol altına almak istemektedir. Bu sırada Dimitri’nin yanına yaklaşan bir dilencinin kendisine bir şeyler söylediğini görür. Az sonra dilencinin meyhaneden çıktığını gördükten sonra Dimitri’yi tekrar bulabileceği düşüncesiyle dilenciyi takip etmeye karar verir. Dilencinin yolda kimseye el açmaması Sarıoğlan’ı şüphelendirir. Uzun bir yürüyüşten sonra dilenci bir eve girer. Ama bu evden kendisi yerine sivri külahlı bir adam çıkar. Sonrasında ise tavladan bir at satın alır ve sandal kiralayarak Üsküdar’a geçer. Sarıoğlan da onun yaptıklarını yapmış ve İzmit yoluna doğru sivri külahlı adamı 382 takip etmeye başlamıştır. Sivri külahlı adam takip edildiğini anlamış ve Sarıoğlan’a tuzak kurarak ondan kurtulmuştur. Sarıoğlan, İzmit’e geldikten sonra her şeyi Ferhat Bey’e anlatmış ve aldatılmanın verdiği hırsla sivri külahlı adamı aramaya çıkmıştır. İkinci gün Sarıoğlan aradığı adamı bir yeniçeriyle sohbet ederken görür. Adam yeniçeriden ordunun durumuna dair bilgi almaktadır. Tam bu sırada Sarıoğlan hançerini adama dayayarak onu tutuklamak ister. Yeniçeri bu duruma karşı çıkmış ama sonrasında Sarıoğlan’ın bu adamın bir casus olduğunu söylemesi üzerine ona yardım ederek adamı Ferhat Bey’e götürmüşlerdir. Adamın üstü arandıktan sonra topladığı bilgileri yazdığı bir defter bulunur. Casusluğu delillendirilen adam padişahın huzuruna çıkarılır. Yavuz Han’ın yaptığı sorguda adının Kılıç olduğunu söyleyen adam casusluk şebekesinde çalışan herkesin de ismini verir. Bunun üzerine sefer öncesi büyük bir tahkikat yapılarak bu adamların irtibatta olduğu ve Safeviler lehine çalışan herkes tespit edilerek cezalandırılır. Yavuz Han bütün bu bilgileri öğrendikten sonra Şah İsmail’e savaştan kaçmamasına dair bir mektup yazarak bu casusla gönderir. İzmit’ten 16 Mayıs 1514’te ayrılan ordu Konya’ya ve Sivas’a uğradıktan sonra doğuya doğru yola devam eder. Uzun süren sefer ve düşmanın ortada gözükmemesi asker arasında huzursuzluğa sebep olmuştur. Bu sırada Yavuz Han ile Şah arasında mektuplaşmalar devam etmektedir. Şah’ın bir hokka içerisinde gönderdiği afyona karşılık Yavuz Han, uzun süreden beri Şah’ın karşısına çıkmadığını korkaklığına yorarak kadın elbiseleri gönderir. Asker, padişahın çocukluk arkadaşı Hemdem Paşa’nın sözünün dinleneceğini düşünerek huzursuzluklarını dile getirmesi için onu ikna ederler. Amacından taviz vermek 383 istemeyen padişah, paşanın idam fermanını verir. Böylelikle seferdeki kararlılığı askerlere bir kez daha gösterilmiş olur. Padişah, Hemdem Paşa’nın idamının verdiği üzüntü ile ormanda tek başına yürüyüşe çıkmış, kendisi ile baş başa kalıp uzun düşüncelere dalmıştır. Tam bu sırada arkasından bir ses gelmesi üzerine o tarafa yönelmiş ve bir karartı görmüştür. Adam görüldüğünü anladıktan sonra elindeki yayı bırakarak koşmaya başlar. Yavuz Han adamı yakalayınca daha önce ele geçirdikleri Kılıç isimli casus olduğunu anlar. Yavuz Han ile adam arasında başlayan mücadele neticesinde adam yenilir. Padişahı korumak maksatlı onu uzaktan izleyen Malkoçoğlu olan biten her şeyi görmüş ve mücadelenin sonunda padişahın emriyle casusu yargılanmak üzere kadıya teslim etmiştir. Ordu, Sakallu Köyü’nde konaklarken asker arasında yine isyan emareleri ortaya çıkmış hatta bu durum padişahın otağına ok atılmasına kadar gitmiştir. Şah İsmail’in ordu içerisine soktuğu casuslar askerin isyana teşvikinde önemli bir yere sahiptir. Bu duruma daha fazla dayanamayan Yavuz Han, atına atlayarak askerin içerisine girer. Burada askerlere hitaben bir konuşma yaparak, kendisinin arkasından kimse gelmese de tek başına düşmana karşı gideceğini belirtir ve yola koyulur. Konuşmadan etkilenen ordu padişahı takip eder. Fazla zaman geçmeden Malkoçoğlu’nun komutasındaki öncü birlikler Şah’ın Çaldıran Ovası’nda savaş tertibatı aldığı bilgisini getirir. Orhan Bey ve Sarıoğlan daha ayrıntılı bilgi almak üzere İran’a gönderilirler. Yavuz Han, Hasan Can’ın gönderdiği bilgilerle birlikte savaş planını kesinleştirerek ordusunun düzenini sağlar. Toplanan savaş divanında ordunun birkaç gün dinlendikten sonra mı yoksa şafakla birlikte mi hücum edileceği padişah tarafından tartışmaya açılır. Bazı devlet adamları 384 yorgunluğu dile getirerek dinlenilmesi gerektiğini öne sürerken bazıları da Şah’ın casuslarının bu süre zarfında orduda faaliyete geçebileceğini ve isyanlar başlatabileceğini belirterek vakit kaybetmeksizin savaşa başlanılması gerektiğini söylerler. Divan devam ederken daha önce bazı muhkem tepeleri ele geçirmesi için görevlendirilen Orhan Bey’in müspet cevap getirmesi yorgun askerin savaş başladığında ne yapabileceğini göstermesi açısından mütereddit devlet adamlarının da kararının değişmesini sağlar. Sabaha kadar savaş hazırlığı devam etmiş ve iki ordu şafakla birlikte savaşa başlamıştır. Osmanlı ordusunda bulunan tüfekler ve toplar kullanılmaya başlanınca Safevi ordusunda dağılmalar yaşanır. Safevi kumandanı Ustacluoğlu’nun vurulması ordunun dağılmasını daha da hızlandırmıştır. Malkoçoğlu Ali Bey ile kardeşi Tur Ali Bey savaşta hayatlarını kaybederler. Gidişatın kötüye gittiğini gören Şah, pelerinini kendisine benzeyen Hızır adında bir seyise vererek savaş meydanından uzaklaşmaya ikna edilir. Etrafı iyice çevrilen Safevi ordusunun kurtuluş ümidinin kalmadığı ortaya çıkınca Şah İsmail’i kurtarmak için seyis meydana çıkarak Şah benim diye bağırır. Bunun üzerine Orhan Bey, Şah İsmail sandığı kişiyi tutuklar ve padişaha götürmek üzere yola çıkarır. Yıllarca İran’da yaşayan Hüseyin Ağa şah diye tutuklanan kişinin o olmadığını söylemesi üzerine Orhan Bey çok üzülür. Bir anlık sinirle esiri öldürmek isteyen Orhan Bey, Hüseyin Ağa’nın telkiniyle bu karardan vazgeçer. Esirle sohbet ederken onun da Türkmen olduğunu öğrendikten sonra aynı ırka mensup insanların Çaldıran’da karşı kaşıya gelmesine iç geçirir. Yavuz Han, Orhan Bey ile esir arasındaki sohbeti dinlemiştir. Orhan Bey’in padişahın geldiğini görür görmez atından inmesi üzerine bunu bir fırsat bilen esir atıyla dörtnala oradan uzaklaşır. Orhan Bey’in onu yakalamak istemesi 385 üzerine padişah; şah için ölümü göze alan birisinin özgür kalmasının gerektiğini ifade ederek onu bu kararından vazgeçirir. 3.6.1.4. Kişi Kadrosu Yavuz Sultan Selim Han serisinin ikinci kitabı olan bu eserde de tarihî kişiler ağırlıktadır. Veziriazam Mustafa Paşa çıkarcı devlet adamı tipine mensuptur. Şehzade Selim padişah olduktan sonra bile çıkar sürekliliğinin Şehzade Ahmet’in padişah olmasına bağlayan paşa bu doğrultuda çalışmalarda bulunur. Hadım Ali Paşa’ya hizmet eden Rum kökenli Dimitri ve Yorgacis ise bağlı bulunduğu devlete biattan ziyade daha çok para kazanma hevesleri olan ve bunun için herkesle irtibata geçmeye hazır para düşkünü, ahlak kurallarını önemsemeyen tip içine dâhil edilebilirler. Aynı şekilde gizli bir Şii olan Hancı Hasan da para düşkünü, çıkarperest tip grubunun değişmeyen üyesidir. Şehzade Ahmet’in oğlu Şehzade Alaattin babası tarafından Bursa’yı ele geçirmesi için görevlendirilir. Yavuz Han’ın Bursa üzerine geldiği haberini aldıktan sonra şehri terk ederek Konya üzerine çekilir. (s.100) Babasıyla arasında geçen diyalogda birçok Şii’yi toplayarak amcasına isyan etmenin yanlış olduğunu belirtir. Alaattin Bey kendi ordularının başıbozuk sürüsü olduğunu ifade ederken, yeniçerilerin ölen ama bulundukları yerden bir adım geri atmayan özelliklerini dile getirir. (s.108) Şehzade babasının devlete isyan etmesini eleştirerek kendisinin de bu fiilin içinde olmasını babasına karşı çıkışlarıyla belirtmiştir. Şehzade Ahmet’in, “Sen beni alelade bir kumandan mı bellersin? Ben Bayezid’in oğlu Ahmet değil miyim?” cümlesine Alaattin Bey sadece kendisinin duyacağı şekilde şu cevabı verir: 386 “Ne mutlu. (…) Siz babanızla övünebiliyorsunuz, ama ben… Hiçbir zaman babamla övünemeyeceğim.” (s.109) Şehzade bu cevabıyla babasından ve onun kararlarından utandığını ortaya koyar. Şehzadenin içinde bulunduğu ikilem babasının padişah olduğu takdirde kendisi de dâhil olmak üzere açılacak saltanat yolunun önemsenmeyerek devletin geleceği doğrultusunda ikbalden fedakarca vazgeçiş örneğidir. Serinin ilk kitabına göre bu kitapta kişilerin cinsiyete göre dağılımında hep erkek kişilerden yararlanıldığı görülür. Kurmacada devlet görevlileri olarak padişah, vezir, defterdar, kazasker, vali; saray görevlileri olarak baltacı (cellat), hizmetçiler, muhafızlar, hazine emini; askeri görevliler subaşı, cellat, saray muhafızları, askerler (süvariler, yeniçeriler, sipahiler), meslek erbaplarına göre hekim, çoban, meyhaneci, dilenci, balıkçı, hancı, arabacı. Eserde etken olan kurmaca kişiler şunlardır: Yavuz Sultan Selim Han Kurmacanın merkezî kişisidir. Yazar, birinci kitapta çizdiği ülkü sahibi, kararlı, din, vatan, millet gibi mefhumlara bağlı Şehzade Selim kişisini, bu kitapta düşüncelerini uygulama imkânı yakalayan birisi olarak anlatır. Yavuz Han bu haliyle önündeki engelleri birer birer aşan, başarılı, kurallarından taviz vermeyen, devletini ve milletini yüceltmek için çaba sarf eden bir padişahtır. Geniş alınlı, pala bıyıkları kulağına kadar gelen, yüzü çizgili, orta boylu, asil duruşlu bir kişidir. (s.9-10) Şehzadeliğinden beri kendini yüce maksatlara ulaşmak için hazırlamış birisidir. Bu düşünceleri: “(…) Milletim için, devletim için yüce arzularım var. Acemistan’ı, Mısır’ı istiyorum. Milletimin dünyanın en büyük, en ileri milleti olmasını istiyorum.” 387 (s.11) Bu düşünce, “Müslümanları bir sancak altında toplama (…)” (s.91), “(…) Hint ellerine kadar uzanma (…)” (s.92) şeklinde idealize edilir. Güvenilir adamlarıyla “saray ağzı” olarak ifade ettiği süslü dilden ziyade samimi bir üslupla konuşmayı tercih eden (s.14, 107), giyimde kuşamda mütevazılıktan ödün vermeyen birisidir. (s.10) Yavuz Han kişisini ön plana çıkaran özellikleri arasında kitaba olan tutkusu bulunmaktadır. Bilhassa, Tarih-i Vassaf adlı kitabı okumayı seven padişah için kütüphane ve kitaplar kendini rahat hissettiren unsurlardır. Veziriazam Mustafa Paşa Kurmacanın karşıt güçleri arasındadır. Şehzade Ahmet’in padişah olması için uğraşmış ama bu düşüncesini gerçekleştirememiştir. Yavuz Han tahta oturduktan sonra da düşüncelerinden vazgeçmemiş, Şehzade Ahmet ile haberleşmeye devam etmiştir. Yavuz Han tahta oturduktan sonra paşaya dair düşüncelerini şu şekilde ifade eder: “Bak lala. (…) Sen babamızdan kalmasın. Devlet idaresindeki maharetin dillere destandır. Şehzadeliğimizde bazı kırgınlıklar aramıza girmişse de biz onları çoktan içimizden çıkardık artık. Saltanata kırk iki yılın verdiği tecrübenin dışında kalan bütün geçmişi unutarak geliyoruz. (…) Geleceğin, bundan sonraki davranışlarına bağlı kalacak. (…) Şahıs davası güdecek ahmaklardan olmadığımızı bilesin. İndimizde herkesin kıymeti hizmetiyle ölçülecektir.” (s.12) Yazar-anlatıcı bu cümlelerle merkezî kişinin müsamahakâr, liyakate önem veren bir yapıda olduğunu imlerken Mustafa Paşa’ya da verilen şansın altını çizer. Sadrazamın, Şehzade Ahmet üzerine düzenlenecek seferi yeniçeri ağalarına ve sipahi subaylarına istemeyerek bildirmesi ve bu haberi şehzadeye biran önce ulaştırmanın yolunu araması (s.97) çevirdiği çetrefilli işler arasındadır. Yavuz Han onun Şehzade Ahmet lehinde çalıştığının farkındadır. Bazı paşaların kendisini meşru hükümdar görmediğini dile getirerek gözetim altında tutulan 388 yeğenlerini ona karşı kışkırttığını düşünür. Bu hususta da, “Başta sadrazam olacak o koca dessas.” (s.106) biçiminde bu durumu belirtir. Yavuz Han, amcası Cem Sultan’ın zehirlenmesinde çevirdiği olaylardan dolayı paşaya karşı beslediği kinin hesabını sormak için de uygun zamanı beklemektedir. (s.106) Paşanın Amasya Valisi Mustafa Bey’e bir mektup yazarak padişah tarafından alınan karara göre, şehrin hiçbir müşkülat çıkarılmadan Şehzade Ahmet’e verilmesini bildirmesi ihanetin derecesini gösterir. (s.115) Muhtelif zamanlarda paşanın şehzadeye gönderdiği ihanet mektupları divanda okunarak bütün divan üyelerinin kararıyla idam fermanı verilir. (s.123- 125) Ferhat Bey Yavuz Han’ın şehzadeliğinden beri onun yanında olan, padişah olması için elinden gelen fedakârlığı yapan birisidir. Padişahın güvenilir adamı olması sebebiyle diğer roman kişilerine göre padişahın haremine rahatlıkla girebilen bir kişi profili çizer. Veziriazam Mustafa Paşa’nın ihanet içinde olduğunun anlaşılmasından sonra padişahın harekete geçmemesi dolayısıyla sitemini Sinan Paşa’ya bildirir. Ferhat Bey’in zaman kaybetmeden veziriazam ile Şehzade Ahmet’in taht aleyhindeki girişimlerinin bertaraf edilmesi doğrultusundaki fikrine Sinan Paşa: “Genç ve heyecanlısın.” (s.121) diyerek her şeyin zamanında yapılacak hamlelerle çözüme kavuşabileceğine dair düşüncesini belirtir. Aslında bu ikaz, Ferhat Bey’in gençliğinden kaynaklanan tecrübesizliğini imlemektedir. Malkoçoğlu Ali Bey Yavuz Han’ın şehzadeliğinden beri yanında bulunan güvenilir adamları arasındadır. Padişah, gerektiğinde rahatlıkla kendisi için ölüme gidecek, 389 kendisine saltanat yoluna açanlar arasında gördüğü ve gerçek kardeşinden daha yakın bulduğu için Malkoçoğlu’na ayrı bir muhabbet beslemektedir. (s.29) Padişah, Şehzade Ahmet üzerine Malkoçoğlu’nu göndererek ona olan güvenini bir kez daha gösterir. (s.107) İran seferi öncesi Orhan Bey’le ikisini bilgi toplamak maksatlı görevlendirmesi zorlu işleri başaracak kudrette bir kişi profilinin çizilmesini sağlar. (s.167) Malkoçoğlu’nu diğer güvenilir adamlardan ayıran temel nokta ümitsizliğin üst seviyelerde bulunduğu zamanlarda Yavuz Han’a verdiği destekle engellerin aşılabilmesidir. İran seferinde askerin yola devam etmemek üzere çıkardıkları isyanın sonrasında askeri, yalnız başına yola devam eden padişahın arkasından harekete geçiren kendisidir. Padişahın yaptığı konuşmanın ardından bütün vezirlere, kumandanlara ve askerlere karşı şöyle seslenir: “Şevketlü, billahi yek başına cenge gider, ne durursunuz? Sizde hiç din gayreti, padişah sevgisi kalmadı mı?” (s.207) Orhan Bey Padişahın şehzadeliğinden beri güvenini kazanmış bir kişidir. Yavuz Han’ın padişah olabilmesi için hayatını yok sayan, cesur, iyi silah kullanan, mütevazı birisidir. Padişahın verdiği görevler sebebiyle ailesini ikinci plana koymaktan hiç çekinmez. (s.159) Yavuz Han, Malkoçoğlu ve Orhan Bey’i “yapışık ikiz” (s.165) olarak değerlendirir. Padişah, Orhan Bey’in yeni doğan çocuğuna kendi ismini verecek kadar onu sevmektedir. (s.166) Çaldıran’da ovaya hakim tepelerin ele geçirilebilmesi için Orhan Bey komutasında akıncıların görevlendirilmesinde padişah, Orhan Bey’i kucaklayarak onun şahsında bütün komutanları kucakladığını ifade ederek (s.214) güvenilirliğin üst seviyede olduğunu gösterir. 390 Hüseyin Ağa Serinin birinci kitabında yardımcı kişiler arasındadır. Tebriz-İstanbul arasında adamlarıyla birlikte haber getirip götüren birisidir. En kötü zamanlarda bile ümidini kaybetmeyecek kadar tecrübeli, dini bütün bir Müslüman’dır. (s.39, 50) Hüseyin Ağa, oğlu Sarıoğlan, arkadaşları Rasim ve Celal hakkında yazaranlatıcı şu bilgileri verir: “Korkusuz yiğitlerdi. Uzun süredir Sultan Selim’in hizmetinde canlarını dişlerine takarak çalışıyorlardı. Mal, mülk, mansıp değildi bekledikleri. Bir ideal etrafında kenetlenmiş, tek vücut olmuşlardı.” (s.41) Yavuz Han tarafından adamlarıyla birlikte Şehzade Ahmet’e elçi olarak gönderilir. Şehzadeye verdiği cevap Hüseyin Ağa’nın sıradan bir haberci olmadığı; bilgili, tecrübeli, adaba hâkim bir kişi olduğunu gösterir: “Temayüllerde454 elçiye zeval yoktur. Kaldı ki, bir elçinin taşıdığı mektupta yazılı olanları bilmesi de lüzumlu değildir. Üstelik bilmemesi halinde ölümü gerektirecek bir müeyyideye İslam hukukunda rastlanmamıştır. Yoksa zat-ı devletleri, bu hukukun dışında bir hukuk sistemiyle mi topraklarını idare eder?” (s.151) Şehzade Ahmet’e verdiği bu cevaplardan sonra darp edilip zindana atıldığı halde durumundan şikâyet etmeyerek vakur halini bozmaz. (s.155) Sarıoğlan Babası Hüseyin Ağa gibi serinin birinci kitabındaki yardımcı kişiler arasındadır. Babası, arkadaşları Rasim ve Celal’le birlikte Tebriz-İstanbul arasında haber taşırlar. Doğumundan beri babasının kendisine bir isim verecek kadar zaman bulamaması, fiziksel özelliğinden dolayı Sarıoğlan biçiminde çağrılmasına sebep olur. Bu sesleniş de zamanla isminin yerini alır. (s.41) Sarıoğlan; 454 Kelimenin, yapılageliş anlamına gelen “teâmül” ile karıştırıldığı düşünülmektedir. 391 “Yirmi iki yaşlarında, uzun boylu, asil çehreli bir gençti. Kılıç kullanmakta babasıyla yarıştığı, bazen de onu geçtiği olurdu. Gençliğinden gelen aşırı bir ataklıkla zaman zaman hareketlere girerdi ama girdiği gibi de çıkardı. Bu yüzden çok ümitsiz dövüşleri kazanmışlardı.” (s.41) Babası gibi dini bütün karakterinin olması onu, takip amaçlı bulundukları yolda meyhaneye bile girmekten imtina etmesine sebep olur. (s.80) Bu hassasiyet meyhaneden çıkışta onu sanki bir pislikten çıkmışçasına rahatsız etmiş ve bu durumdan ancak üstünü başını değiştirip yıkanarak kurtulabileceği düşüncesini doğurmuştur. (s.87) Sinan Paşa’nın verdiği görev üzere (s.181-182) İstanbul’da etken olan casusluk şebekesini çökertmek maksadıyla araştırmalara başlar. Takip ettiği adamın onu aldatması üzerine yine de çıktığı yoldan dönmemiş, kararlı bir şekilde adamı aramaya devam etmiştir. Sonunda adamı bularak padişahın huzuruna çıkartıp Şah’a bilgi taşıyan, Anadolu’daki isyanları yöneten casusluk şebekesinin çökertilmesini sağlar. (s.184-191) Çaldıran Savaşı’nda da Ustaclu Muhammet Han’ı öldürerek (s.224) büyük yarar sağlayan Sarıoğlan cesur olmasının yanında sinirliği (s.149-150) ve ataklığıyla da (s.153) ön planda olan bir roman kişisidir. Şehzade Korkut Hanedan içerisinde bulunan karşıt güçler arasındadır. Divan sahibi bir şair, İslam hukukuna vakıf, ilmî çalışmalarla hemhal olan (s.76), dindar (s.89) bir şehzadedir. Taht yolunda hak iddia etmeme doğrultusunda kardeşine söz verdiği halde kendisinde ihtiras haline gelen taht sevgisi bu sözünde durmayarak mücadele içerisinde bulunmasına neden olur. Bu ihtiras karşımıza gerçekleri göremeyecek kadar algılarını kapatmış bir roman kişisi çıkarır. Yavuz Han’ın ordusuyla sancağına geldiği haberini alması üzerine güvenilir adamı Piyale Bey ile Manisa’dan kaçarlar. Uzun zaman bir mağarada saklanarak izlerini 392 kaybettirmeye çalışırlar. Piyale Bey’in dağda bir çoban ile anlaşarak şehirden yardım getirecek kişilere haber göndermek maksadıyla şehzadeden bir mektup istemesi üzerine hiçbir şeyden haberdar olmayan şehzade şu cevabı verir: “Ne! Yoksa saltanat beratını mı getirdiler?” (s.142) Bu cevap ifade edilen gerçekleri görememe durumunda ihtirasın ne kadar etkili olabileceğini göstermektedir. Yazar-anlatıcı sonu ölümle bitecek ihtirası şehzadenin ağzından şöyle ifade eder: “Benden sonra yerime padişah olacak bir erkek evladım olmadığı halde bu işe heveslendim. Kader yolumu tıkadı. Kim bilir, belki de Osmanoğullarının başına açacağım felaketlerin böylece önüne geçmiş oldu.” (s.148) Şehzade Ahmet Hanedan içerisinde bulunan diğer karşıt güçtür. II. Bayezit’ten sonra Osmanlı tahtına oturamaması Anadolu’da hükümdarlığını ilan etmesine sebep olmuştur. Şehzade Korkut’ta olduğu gibi bir ihtiras haline gelen padişahlık isteği, şehzadenin Anadolu’yu yakıp yıkan Şiilerle ve Osmanlı’ya husumet besleyen Memlükler ile irtibata geçmesine neden olur. İki oğlunu Şah İsmail’den yardım istemeleri maksadıyla ona göndermiştir. (s.91) Yavuz Han’ın Bursa’yı ele geçirdikten sonra üzerine doğru gelmesi neticesinde başarılı olup olamayacağına dair bir ikilem yaşasa da Amasya’ya çekilerek, devam ettiği taht yolunda sonuna kadar gitmeye karar verir. (s.102-103) Şehzadenin şahsındaki bu ikilem kendi ordusundaki bazı komutanlara da sirayet eder. (s.110) İki ordu karşı karşıya gelince komutanlar gerçek padişahın ordusunu karşılarında görmeleriyle bir farkındalık içerisine girmiş bulunurlar. Yavuz Han tarafından şehzadeye gönderilen elçilerin kanunlar hiçe sayılarak sebepsiz yere tutuklanması, şehzadenin ruh halinin kanunları düşünerek hareket 393 etmesini engelleyecek kadar farklılaştığını gösterir. (s.153-154) Anlatıcı şehzadenin durumunu şöyle ifade eder: “Hevesten öte, ihtirastı onunkisi; uğrunda yapamayacağı şey yoktu. Bir çapulcu gibi davranmakta bile tereddüt etmiyor, kötülüğünü mazur göstermek için de yakınlarına: ‘Saltanat müyesser olunca milletin zararını tazmin edeceğiz.’ diyerek, sözde atıfetini gösteriyordu.” (s.155) Yavuz Han’ın gözünde ise kardeşi Ahmet, “korkak” (s.160) olarak nitelendirilen birisidir. Şehzade Alaattin Bey Şehzade Ahmet’in oğludur. Babası tarafından Bursa’yı işgal etmekle görevlendirilmiş, amcası Yavuz Han’ın üzerine geldiği haberini alınca şehri terk ederek Konya’ya çekilmiştir. (s.100) Babasının neden geri geldiğini sorması üzerine küçük şehzade hiç görmediği amcasından korktuğunu söyler. (s.101-102) Şehzade, kurmaca içerisinde bir nevi babasına yaptığı yanlışları hatırlatan bir iç ses konumundadır. Yazarın bu görevi Şehzade Ahmet’in öz oğluna vermesi bu tespiti daha da kuvvetlendirmektedir. Şehzade, babasının yüzüne Hadım Ali Paşa ile birlikte Şiilerin üzerine yürürken babasının paşayı yalnız bıraktığını hatırlatarak vahameti şöyle ifade eder: “Affınızı dilerim Sultan pederim, niyetiniz Şeytankulu’nu yenip yeniçerinin muhabbetini celp etmekti. Lakin ne halse cenk meydanını terk ettiniz. Hadım Ali Paşa’yı tarafgiriniz olmasına rağmen bırakıp Amasya’ya çekildiniz. Yeniçeri kullar tercihlerini biraz da bu yüzden amcam Selim lehine yaptılar. Ama şu ardınıza asker diye, ordu diye taktığınız çapulcu, yağmacı sürü var ya, bunlar kaçmayı canlarına minnet sayarlar. Bilmem, emrinize uyup padişah kuvvetlerine taarruz edecekler mi? (s.108-109) Zenbilli Ali Efendi Şeriatın hükmünce karar veren, ciddi, gösterişten hoşlanmayan bir şeyhülislamdır. Padişaha saygıda kusur etmeyip öğütleriyle ona yol gösterir. (s.30-31) Gerçek, padişahın yüzüne dahi söylenecek olsa bunu ifade etmekten 394 geri durmaz. Yavuz Han ile aralarında fetvaya dair geçen diyalogda bu anlayışın sergilendiği görülür: “Yavuz yumuşadı, çatık kaşları düzeldi, takdirkâr bakışlarıyla Zenbilli’yi selamladı: — Efendi Hazretleri, fetva önünde bir zelil kuluz. Lakin şeriata uymayan fetvayı yırtar, mühürleyenlerin yüzüne çarparım. Zenbilli’nin sesi dikleşti: — Öyle bir fetva talep ettiğinde daha önce davranıp mührü biz yüzüne fırlatırız.” (s.170) Hersekzade Ahmet Paşa II. Bayezid döneminde veziriazamlık yapmış olan paşa, Şehzade Selim’in tahta çıkması için de ona destek olan ender devlet görevlileri arasındadır. Şehzadenin tahta oturmasıyla ona büyük bir ihlasla hizmet etmeye devam eder. Çaldıran Savaşı öncesinde askerin dinlendikten sonra hücuma geçmesi doğrultusundaki beyanı Yavuz Han’ın öfkesine sebep olsa da paşanın devlet yönetimindeki tecrübesi onun veziriazamlık görevinde kalmasını sağlar. (s.216) Şah İsmail Kurmacada bulunan temel karşıt güçtür. Yavuz Han’ın şehzadeliğinden beri bir tehlike olarak görüp mücadele içerisinde bulunduğu bir kişidir. Yavuz Han’ın tahta oturması ile meşruiyetini tanımamak anlamında elçi göndermemesi iki hükümdar arasındaki ilişkinin olumsuzluğunun diplomasideki yansımasıdır. (s.166) Yavuz Han’ın gözünde Şah İsmail bir dessastır. (s.193) Bunun yanında Çaldıran’da toplanan savaş divanında anlatıcı Şah’ı şu şekilde anlatır: “Karşılarında devrin en güçlü, en zengin ve iktisadi bakımdan en derli toplu askeri vardı. Şimdiye kadar dize getirdiği şahlar, sultanlar, emirler göz önüne alınırsa Şah İsmail de yabana atılacak dirayette bir kumandan değildi.” (s.215) Şah İsmail’in gözünde ise Yavuz Han, Çaldıran Savaşı taktiğine bakılarak toyca hareket eden birisidir. (s.210) Ustacluoğlu Mehmet Han’ın bu taktiğin altında 395 farklı bir anlayışın olabileceği ihtimaline belirtmesi üzerine Şah, fikrinden vazgeçmeyerek acemice bir anlayış olduğunda ısrar eder. (s.219-220) Bu ısrarda Şah’ın yirmi yedi yaşına (s.220) kadar birçok başarıyı kazanmış olması ve düşmanını buradan aldığı güçle küçümsemesi bulunmaktadır. Dimitri Sadrazam Hadım Ali Paşa’nın kirli işlerinde arkadaşı Yorgacis ile çalışan Rum kökenli bir kişidir. Etrafta dini bütün bir Müslüman olarak tanınırlar. Bilhassa Ali Paşa ile Şehzade Ahmet arasındaki haberleşmeyi sağlamaktadırlar. (s.44-45) Yorgacis’in ölümü üzerine Dimitri, Sadrazam Mustafa Paşa’nın hizmetine girmiştir. Amasya valisine Mustafa Paşa’nın şehrin Şehzade Ahmet’e teslim edilmesine dair yazdığı mektubu Dimitri götürür. (s.116-117) Paraya düşkün, düzenli bir hayatı olmayan, hileci bir kişidir. (s.80-87) Bu özelliklerinden dolayı Şah İsmail’in hesabına çalışan Kılıç adlı casus için de para karşılığında bilgi toplar. (s.173-180) Sarıoğlan, Dimitri’yi izleyerek İstanbul merkezli casusluk şebekesinin çökertilmesini sağlamıştır. (s.182-184) Romanda yardımcı ve figüratif konumda bulunan kişiler şunlardır: II. Bayezid, Sinan Paşa, Şehzade Süleyman, Malkoçoğlu Bali Bey, Hemdem Paşa, Dukaginoğlu Ahmet Paşa, Rumeli Beylerbeyi Yunus Paşa, Rumeli Beylerbeyi Hasan Paşa, Defterdar Kasım Paşa, Defterdar Piri Mehmet Çelebi, Amasya Valisi Mustafa Bey, Piyale Bey, Türkmen Çoban, Celal, Rasim, Hasan Can, Kapıcıbaşı Sinan Ağa, Yeniçeri Abdullah, Nişancı Çandarlı İsa Paşa, Nişancı Cafer Çelebi, Çorbacı Mehmet, Ustaclu Mehmet Han, Şahkulu Aka, Casus Mahmut, Hancı Hasan, Yorgacis, Kambur, Kör Agop, Rum balıkçı Yako, Casus Kılıç, Atçeken Hızır. 396 3.6.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı diğer bir deyişle yazar-anlatıcıdır. Eserin tarihî belgeler ışığında yazılmış olması öğreticilik rolünü artırmaktadır. Eserin genelinde bulunan hâkim bakış açısı aracılığıyla yazar, birçok olayın seyrini ve kişilere dair muhtemel tesirlerini okuyucuya hissettirir: “Hasan Can’ın gönderdiği haberler padişahın çok işine yarayacaktı.” (s.211) ve “(…) Aslında iki kardeşin de ömrü Çaldıran’da noktalanacaktı. Alın yazısı yıllar öncesi böyle yazılmış, hayat çizgisi Çaldıran’a kadar çizilmişti.” (s.225) Anlatıcının kurmaca içerisinde vakayı keserek bilgi verdiği görülür. Kişiler hakkında bilgi verirken yapılan tasvirler kişinin durumuna göre olumlu veya olumsuz olur. II. Bayezid’i uğurlama merasiminde Yavuz Han’a suikast hazırlığında olan Mahmut’un durumu hakkında yazar şöyle bilgi verir: “Bu adamın adı Mahmut’tu. Sırtında yamalı cübbesi, başında kat kat sarığı ve elinde eğri değneğiyle bir dervişi andırıyordu. (…) Mahmut, Konya’dan gelmişti. Orada padişahlığını ilan eden fakat bir padişah gibi değil, bir haydut gibi davranmaya, etrafı kasıp kavurmaya, yakıp yıkmaya başlayan Sultan Selim’in ağabeyi Şehzade Ahmet hesabına çalışıyordu.” (s.18) Aynı şekilde Hüseyin Ağa, Sarıoğlan, Rasim, Celal (s.41-42) ve Hancı Hasan (s.51-52) hakkında da uzun uzun bilgi verilir. Hancı Hasan’ın yanında binbir aşağılamaya rağmen çalışan Kambur hakkında verilen bilgi iç çözümle tekniği ile aktarılır: “Onun da renkli rüyaları vardı kendine göre. Ahırda ya at tımar ederken ya da ustasının görmediğinden emin olduktan sonra bir direğe yaslanıp dinlenirken hayal kurardı. Birden boyunu uzamış, omuzlarını genişlemiş, kamburları düzelmiş, yüzü güzelleşmiş olarak görürdü kendini. Bir atın üstünde pürsilah handan ayrılışını hayal ederdi. Savaş meydanlarında peri padişahının oğlu gibi bir an görünür, herkesi kendine hayran ettikten sonra yine kaybolurdu.” (s.54-55) 397 3.6.1.6. Zaman Yavuz Han serisinin birinci kitabı olan Şehzade Selim adlı kitap Yavuz Han’ın padişah olmasıyla son bulmuştu. Şirpençe adlı esere ise zaman noktasından bakıldığında Yavuz Han’ın padişahlığının devam ettiği görülür. Kurmacanın başlangıcı Topkapı Sarayı’nın bahçesinde padişah ile Veziriazam Mustafa Paşa’nın sohbetleriyle başlar. (s.9-10) Yavuz Han’ın tahta oturuş tarihi olan 1512 ile Çaldıran Savaşı’nın tarihi olan 1514 arası göz önünde bulundurulduğunda kurmacanın yaklaşık iki yıllık bir süreci kapsadığı görülür. Kurmacada hicri ve miladi takvimin birlikte kullanılmıştır. Bu durum gün, ay, yıl veya gün, ay biçiminde olabilmektedir: “15 Cemaziyülevvel Perşembe (29 Temmuz 1512)” (s.98), “27 Safer 920 Pazar (23 Nisan 1514)” (s.173) veya “7 Rebiyülâhir Perşembe (1 Haziran)” (s.194), “1 Recep Salı (22 Ağustos)” (s.213) Kurmacada zaman hususunda dikkat çeken temel nokta, namaz vakitlerine göre bir zaman kurgusunun inşa edilmesidir. Eserde önemli bir yere sahip olan din mefhumunda kişilerin olumlu veya olumsuz ifadesinde onların inançları etken konumdadır. Hüseyin Ağa ve adamlarının dinî algıları hayatlarını namaz vakitlerine göre şekillendirmektedir: “Uzaktan uzağa bir ezan duyunca iki arkadaş alışkanlıkla toparlandılar. Sarıoğlan: ‘Öğle vakti.’ dedi.” (s.81) Sarıoğlan’ın Ferhat Bey’e takip ettiği casusu nasıl kaçırdığını anlatırken,

İzmit’e gittiğine iyice kanaat getirdikten sonra geçmek üzere olan akşam namazını kılmak için azıcık eğlendim.” (s.186) diyerek dine verdiği önemi zaman ifadesiyle gösterir. Seferlerin başlangıcı olarak namaz vakitlerinin verildiği görülür. Padişah, Şehzade Ahmet üzerine düzenlenecek seferi Mustafa Paşa’ya; “Namazdan sonra yola çıkılacak lala, 398 haberi tez orduya ulaştır.” (s.97) biçiminde ifade eder. Yavuz Han ve Şehzade Ahmet arasında yapılan savaştan sonra Yavuz Han’ın savaşa dair düşünceleri iç çözümleme tekniği aracılığıyla şu şekilde belirtilir: “Namazdan sonra sabahın ilk ışıklarıyla aydınlanan savaş meydanına baktı.” (s.160) Belirtilen zaman ifadelerinin yanında “sabah namazı vakti” (s.218), “ikindi vakti” (s.182), “sabah namazından sonra” (s.99), “kuşluk vakti” (s.18,200) ve “bir saat evvel” (s.191), “Vakit öğleyi geçmişti.” (s.173) gibi zaman ifadeleri kullanılır. 3.6.1.7. Mekân Kurmacada mekâna genel olarak işlevsel bir özelliğin yüklenmediği görülür. Kapalı mekân olarak; saray (Topkapı Sarayı, Saruhan Sarayı, Amasya Sarayı), ev, han, konak, kale, zindan, meyhane, otağ, kütüphane kullanılır. Kapalı mekânlar içerisinde kütüphanenin romanın merkezî kişisi Yavuz Han ile yakın irtibatı vardır. Yavuz Han, sarayda kaldığı müddetçe zamanının büyük bir bölümünü kütüphanede geçirir. Onun için kütüphane en kötü zamanlarda bir çıkış yolu görevi üstlenir. Sadrazam Mustafa Paşa’nın idam kararını verdikten sonra kütüphaneye gitmesi bu beyandandır. (s.128) Kitap, kalem ve kütüphane Yavuz Han kişiliğiyle özdeşleşir. Meyhane ise tamamen gayri Müslim azınlık ile özdeşleşen bir mekândır. Sarıoğlan’ın iş için de olsa meyhaneye girmemek için Orhan Bey’e karşı geldiği görülür. Hatta “Dünyada gidemeyeceğim tek yer orasıdır belki.” (s.80) diyerek mekânın kendi dünyasındaki olumsuzluğunu ortaya koyar. Kurmacada açık mekân olarak ordugâh, saray bahçesi, sokak, at tavlası ve köy kullanılır. Açık mekânlar içinde coğrafi mekânlar ağırlıktadır: sahil, deniz, ova (Yenişehir Ovası, Çaldıran Ovası), orman, Ağrı Dağı. 399 Dinî mekânlar içinde Mevlana Türbesi ve şadırvanlar (Ayasofya Cami Şadırvanı, Yeşil Cami Şadırvanı) bulunmaktadır. Şadırvanlar samimi sohbetlerin yapıldığı yer olarak dikkat çeker. (s.75, s.186) 3.6.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.6.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Roman, “Okuyucularla Sohbet” (s.7-8) yazısının haricinde 7 bölümden oluşmaktadır. Yavuz Han’ın Şehzade Korkut ve Şehzade Ahmet ile mücadele hazırlığına başlaması giriş, şehzadelerin bertarafı gelişme, bu olaylardan sonra Şah İsmail üzerine savaş açması ve savaşı kazanması ise sonuç bölümlerini oluşturmaktadır. Romanda anlatım düzlemi olarak sadece tarihsel anlatım düzlemi kullanılmıştır. Kurmacanın tarihî belgelerden yararlanılarak yazıldığını yazar şu şekilde ifade eder: “Şu elinizdeki kitap, şüphesiz, bir tarihî araştırma değil, bir romandır ama kaynağını gerçekten alan, Yavuz gibi dünya çapında bir dehanın hâl ve tavırlarını, hareketlerini değerlendirerek okuyucuyu senteze gitmeye çağıran bir romandır.” (s.7) Kurmacada hata olarak ifade edilecek hususlardan ilki, İstanbul merkezli faaliyet gösteren casusluk şebekesinin saklandıkları evin ilkin “mavi panjurlu” (s.175) olarak daha sonra ise aynı evin “yeşil pancurlu” (s.185) olarak ifade edilmesidir. Aynı evin farklı renklerde tasvir edilmesiyle birlikte “panjur” kelimesinin de ikinci ifade de yanlış yazıldığı görülür. 400 Serinin birinci kitabında Şahkulu ile girdiği mücadelede ölen Hadım Ali Paşa’nın455 bu kitapta; “Velinimeti Hadım Ali Paşa idam edildikten sonra hamisiz ve işsiz kalmıştı Dimitri.” (s.173) cümlesiyle idam edildiği ifade edilir. Bu durum roman kişisi hakkında verilen bilgilerin çeliştiğini göstermektedir. Benzer bir çelişki Şah İsmail’in Çaldıran Savaşı öncesini kapsayan on dört yıllık hükümdarlık dönemindeki galibiyetlerin ifadesinde görülür. Serinin birinci kitabında Şah bir eğlence meclisinde; “Dostlarım, dostlarım! On dört yılda tam on dört hükümdara diz çöktürdük, tam on dört devleti yerle bir ettik.” 456 diye mağlup ettiği hükümdarların sayısını on dört olarak ifade eder. Bu kitapta ise yine Şah’ın ağzından aynı durum; “Biz on iki padişaha diz çöktürmüş hükümdarız, savaş tecrübemiz Selim’inkinden kat be kat üstündür.” (s.210) biçiminde mağlup ettiği hükümdarların sayısının on iki olduğunu söyler. Seriler arasındaki tutarsız bilgilerin varlığı kurmacanın zayıf yönleri arasındadır. Yazar kurguda olumlanan Yavuz Han profili gereği onun karşısında bulunan roman kişilerini yanlı bir anlatımla olumsuzlar. Yavuz Han’a suikast düzenleyecek olan Mahmut şu şekilde tasvir edilir: “Sırtında yamalı cübbesi, başında kat kat sarığı ve elinde eğri değneğiyle bir dervişi andırıyordu. Yalınayak olması bu kanaati kuvvetlendiriyordu. Lakin gözlerdeki ifadeyi okumayı bilenler, tereddüde yer kalmayacak şekilde bu adamın bir hakikat yolcusu olmadığını ilk bakışta anlarlardı. Çünkü her biri kendi çukuru içinde fıldır fıldır dönüyor, etrafa kuşkuyla bakınıyordu.” (s.18) Hâkim anlatıcı okuyucuya fiziksel tasvir yapmak yerine kişinin görünüşü üzerindeki yorumunu aktarmaktadır. Kurmacada yapılan benzetmeler yanlılığın ifadesinde birer araçtır. “Güneş kanlı bir kılıç gibi kırmızı izler bırakarak doğuyor, ilk ışıklar azim dolu alınların secde 455 Bkz., Yavuz Bahadıroğlu, Şehzade Selim, Nesil Yay., 46. Baskı, İstanbul 2011, s.170. 456 A.g.e., bkz., s.56. 401 yerlerini parlatıyordu (…)” (s.221) Çaldıran Savaşı öncesini anlatan bu cümlede, umut anlamı taşıyan doğan güneş, alnı Allah için secdeye giden Osmanlı ordusunu ifade etmekte ve galibiyetin onların olacağı imlenmektedir. Anlatıcı bu benzetmedeki anlamı daha açık olarak, “Şah aşkına vuranlar, Allah aşkına vuranların iman dolu göğüsleriyle önlendiler.” (s.223) biçiminde ifade ederek Osmanlı ordusunun galibiyetini dini telakkinin zaferi olarak yüceltir. Osmanlı askerlerinin ölümünü “şahadet”, Safevi askerlerinin ölümünü ise “kuru bir ölüm” biçiminde tasvir edilerek ölüme sebep dairesi içerisinde mana yüklenir. Kurmacada Rum kökenli vatandaşların gerçek Müslüman olmadıkları kendi ağızlarından ifade edilir. Dimitri ve Yorgacis arasında geçen diyalog şu şekildedir: “— Yahu! Ben seni dini bütün bir Müslüman bellemiştim. — Ben de seni… Fakat ikimiz de Rumuz; öyle değil mi?” (s.44) Anlatıcı Rum kökenli vatandaşları ve Rum dönmesi devlet görevlilerini olumlu bir kişilik olarak kurmacaya dâhil etmez. Dimitri’nin arkadaşına; “Sadrazam daha çok karanlık işlerde bizim ırkı kullanıyor.” (s.45) serzenişi Rumların kanun dışı işler için aracı olduklarını göstermektedir. Şehzade Ahmet’in Sadrazam Mustafa Paşa’ya yazdığı mektupta da padişah olması halinde kendisine vereceği şeylerin listesini yazar. Şehzadeye göre; “Rum dönmesi başvezirin gözlerini kamaştıra kamaştıra, çil çil altınlar ve göz alabildiğine uzanan topraklar kamaştırabilirdi.” (s.115) ifadesi Rumların paraya olan düşkünlükleri aracılığıyla olumsuzlandıklarının göstergesidir. Anlatıcının genel itibarı ile devşirmelik sistemine bir eleştiri getirdiği söylenemez. Devşirme olan yeniçeriler eserde olumlanırlar. Yeniçeriler “bozkır kartalları” (s.98) olarak nitelendirilirler. Şehzade Alaattin onları, “ölen fakat asla bir adım 402 gerilemeyen asker[ler]” (s.108) olarak tasvir eder. Anlatıcının ifadesi ile Çaldıran Savaşı öncesi yeniçerilerin korkusuzluğu şu şekilde anlatılır: “Bu asker düşmandan değil, düşmanın kaçmasından korkuyordu. Bunlar için yol yürümektense savaşmak çok daha kolay ve çok daha eğlenceli idi.” (s.208) Kurmacada, Fatih Han’a ve Cem Sultan’a olumlu atıfta bulunulur. Cem Sultan’ın zehirlenmesi olayının gündeme getirilerek bunun hesabının sorulacağı (s.13, 106) belirtilir. Şehzade Korkut’un kardeşi Yavuz Han’dan kaçış serüvenini amcası Cem Sultan’a benzeterek; “Amcamız Cem gibi kaçıp, belki de Frenklere sığınmak; oralarda zehirlenerek ölmek… Büyük ihtimalle kader çizgim amcamınkiyle birleşiyor.” (s.131) diyerek Cem Sultan’ın ölümündeki trajediyi anlatır. Fatih Han’a ise padişahın Hüseyin Ağa’ya gönderdiği bir kılıç (s.73) ve Yavuz Han’ın dedesi Fatih Han’a ait bir şiiri okumasıyla değinilir. (s.165-167) Bu atıflarda Fatih Han’ın kahramanlığa, fedakârlığa verdiği önemle birlikte şairliği aracılığıyla naif bir yüreğe sahip olduğu imlenir. Kurmacada, Yavuz Han’ın kulağındaki küpeye simgesel bir değer yüklendiği görülür. Padişah, ciddi konular üzerinde konuşurken veya sinirliyken kulağındaki küpeyle oynar. Malkoçoğlu ve arkadaşlarının divan sonrasında koridorda şehzadeler hakkında konuşurlarken padişahın bunu duyması üzerine kulağındaki küpeyle oynayarak onları uyardığı görülür. (s.89) İslam birliği için Safeviler üzerine düzenlenecek sefer hakkında düşünürken yine küpeyle oynar. Bir müddet bu şekilde devam ettikten sonra Malkoçoğlu ve Orhan Bey’i bilgi toplamak üzere Safevi topraklarına görevlendirir. (s.167) Padişah, Casus Kılıç’ın sorguya çekilmesinde de elini kulağına götürerek küpeyle oynar. (s.192) Yazar, 403 küpe üzerinden merak unsurunu artırırken küpeye yüklenen simgesel değeri kurmacada ifade etmez. Yazar, kurguda merak unsurunu devam ettirebilmek için vaka seyrinde yer bulabilecek durumlar için okuyucuya yönelik sorular sorar. Bu minvalde; “Fakat görelim kısmet ne cihette tecelli edecekti?” (s.18), “Bakalım açılan yeni sayfada neler yazacaktı?” (s.25), “Acaba Şah İsmail, bu çığın önünde durabilecek miydi? (s.173), “Osmanlı Devleti’nde bir perde daha iniyor, yeni bir perde açılıyordu. Artık yol üstünde engel kalmamıştı. Şark’a dönmenin tam vakti idi. Bakalım Şah İsmail, kabardığı kadar iri bir hindi miydi?” (s.163) cümlelerinin cevapları kurgu içerisinde yer bulur. 3.6.2.2. Anlatım Teknikleri Eserde ağırlıklı olarak anlatma tekniği kullanılır. II. Bayezid’in Dimetoka’ya uğurlanma merasimi bu teknik aracılığıyla ifade edilir. Yazar, anlatma tekniğini diyalog tekniği ile birlikte kullanarak ifadeyi salt aktarımdan kurtararak canlılık kazandırır. (s.16-23) Roman kişilerinin hayatları hakkında da bilgi verilirken bu teknik kullanılır. (s.41-42) Anlatma tekniğinin tasvir tekniği ile birleştiği durumlarda okuyucunun metne dâhil olma oranı artmaktadır. Solakzade Hanı’nın bir mekân olarak olumsuzluğunun bahsedilmesinde yer yer tasvir tekniğinden yararlanılması ve mekândaki olumsuzluğun hancıya aksettirilerek onun da olumsuzlanması anlatım tekniğini tek düze kullanımdan çıkartır. (s.51- 52) Anlatma tekniğini özellikle savaş sahnelerinin anlatımında gösterme tekniği ile birlikte kullanılır. Böylelikle anlatıma yoğunluk kazandırılırken, tek düze anlatımdan da uzaklaşılır. Anlatma tekniğini özet tekniği ile beraber kullanmak anlatımın akıcılığını sağlar. (s.194-195) 404 Yazar, anlatma tekniğini okuyucu ile sohbet etmede aracı olarak kullanır. Padişahı ormanda ondan habersiz bir şekilde takip eden Malkoçoğlu, bir suikastçıyı fark eder ama padişah onu gördüğü için onları izlemekle yetinir. Alıntıda koyu olarak verilen cümle anlatıcının kendi düşüncesine okuyucuyu da dâhil etmek için yönelttiği bir ifadedir: “Padişahı ta başından beri takip etmiş, onunla birlikte ormana gelmişti. Fakat rahatsız etmekten çekindiği için yanına sokulmamıştı. Bir ara Kılıç’ı o da fark etmişti. Piştovunu üstünde tutuyordu. Padişah vaktinde fark etmeyecek olursa müdahale edecekti. Sultan Selim’in hayatı mevzubahis iken rahatsız edip etmemeyi mühimseyecek değildi ya.” (s.204) Kurmacada ağırlıklı olarak kullanılan diğer teknik iç çözümlemedir. Başkalarının gözüyle merkezî kişinin ifadesinde (s.10-11) ve Yavuz Han’ın hedeflerine dair düşüncelerinin ifadesinde kullanılır. (s.168) İç çözümleme ile iç diyaloğun bazen beraber kullanıldığı görülür. II. Beyazıt’ı uğurlama merasiminde ele geçirilen suikastçının kardeşlerinden birisi tarafından gönderildiğinden emin olan Yavuz Han, kendisinin öldürülmesi durumunda kardeşlerinin İstanbul’a davet edecek kişilere dair kendisine şu soruyu sorar: “Şehzade Ahmet’e, Veziriazam Mustafa Paşa’nın davetiye çıkaracağını adı gibi biliyordu. Ama acaba Korkut’u kim çağırırdı?” (s.27) Dimitri, Casus Kılıç ile görüşmesinde endişeye kapılarak başına kötü şeyler gelebileceğini tahmin eder. Yazar, Dimitri’nin korkudan kaynaklanan ikilemini verirken iç diyalogdan da yararlanır. Koyu olarak verilen kısımda iç diyalog tekniği kullanılmıştır: “Vazgeçip geçmemekte bir an tereddüt etti. Gözlerinin önünde balıkçılık günleri canlandı. Olacak gibi değildi. Birer ikişer balık tutuncaya kadar canın çıkacak, onları da yok pahasına gözü açık simsarlara kaptıracaksın, yok canım! Şunu bunu zengin etmek için çalışmaktansa kelle koltukta zengin olmak için çalışmak daha akıllıca… (s.176) 405 İç çözümleme tekniği merkezî kişinin yüceltilmesinde oldukça fazla kullanılır. Sarıoğlan’ın Şehzade Ahmet üzerine sefer düzenleneceğini haber almasından sonra düşünceleri şu şekildedir: “Sanki ne olurdu, dış tehlikenin kapıya dayandığı, hatta eşiği bile geçtiği dönemde şehzadeler taht ihtirasıyla gaile çıkarmasalar? Ne olurdu, Allah’ın padişahlık ihsan ettiği kardeşleri Yavuz’a biat ederek etrafına kenetlenseler ve tek bir yumruk gibi Safevi sultanının başına inseler? (s.88) Kurmacada kullanılan diğer bir teknik geriye dönüştür. Bu teknik daha çok “geriye bakış” biçiminde kullanılır. Yavuz Han’ın Orhan Bey’in bozulan nişanı için gösterdiği fedakârlık padişah nezdinde hatırlanınca yaşanan hoş bir anı olarak ifade edilir. (s.16) Şehzade Ahmet’in Çelebi Mehmet Han dönemi kardeş mücadelesini hatırlaması da bu minvaldendir. (s.102) Yavuz Han ile kurmacanın başında Veziriazam Mustafa Paşa arasında yeni bir sayfa açılacağına dair geçen diyalog bizzat kendisi tarafından hatırlatılarak, geriye bir bakış yapılmasını sağlar. (s.127-128) Şehzade Korkut’un padişahın kendi üzerine geldiğini öğrenmesi üzerine kaçmaya hazırlanması ona dokuz yaşında bir tayın önünden nasıl kaçtığını hatırlatacaktır. (s.134) Tasvir aracılığıyla kişi veya mekânlar hakkında yorum yapmak fazla mümkün değildir. Yavuz Han; “Bu yüz sakindi. Çileli çizgilerin sadece izleri vardı. Derinliklerini, acılıklarını kaybetmişlerdi. Sarığından haşin bir atılımla fışkıran bir tutam saç geniş alnına düşmüştü. Pala bıyıkları kulağına kadar gidiyordu. İlk bakışta itinayla taranmış oldukları belli oluyordu. Yine de hırçın birkaç kıl sırayı bozarak alt dudağına sarkmıştı.” (s.9) biçiminde anlatılır. Merkezî kişinin kurmacada savaş öncesi zırhlı, tolgalı tasviri de yüzeysel olarak yapılır. (s.215) Bunun yanında Şah’ın casusu Kılıç’ın yaptığı işe binaen olumsuz tasviri yapılır. (s.173) Bunların dışında kişi tasvirleri oldukça azdır. 406 Savaş öncesi atmosfer (s.97), divanı hümayun (s.168) tasvirleri de kurmacada oldukça yüzeysel yapılan tasvirler arasındadır. Kurmacada kullanılan diğer teknikler özet ve diyalogdur. Özet daha önce vuku bulan olayların üçüncü kişilere aktarılmasında (s.156, 186) veya devam etmekte olan olayların ifadesinde (s.181, 218) kullanılır. Kurguda uzun özetlemeler yerine vakayı kısaca anlatan özetler kullanılır. Diyalog tekniği ise bilhassa ikili sohbetlerde uzun bir biçimde kullanılmıştır. (s.186-187) 3.6.2.3. Dil ve Üslup Eserde anlaşılabilir bir dil ve akıcı bir üslup kullanılmıştır. Yazar-anlatıcı kurmacanın bazı bölümlerinde ağırlığını hissettirerek vakanın seyrine dair düşüncelerini söyler. Bu durum akıcılığa tesir edecek vaziyette değildir. Kurmacada anlaşılmayı zorlaştıracak tek nokta Yavuz Han’ın Şah İsmail’e yazdığı mektuptur. Yazar mektubun bazı bölümlerinde farklı dillere ait terkipleri bozmadan kurmacaya dâhil eder. (s.197-198) Merkezî kişi Yavuz Han’ın Ferhat Bey’le baş başa kaldıklarında; “Hadi Ferhat, şu saraylı ağzını bırak da, ne demek istiyorsan halk lisanıyla söyle.” (s.14) cümlesinde kullanılan “halk lisanı” ifadesi kurmacanın dilinin yalınlığının kişi tarafından söylenmesidir. Yavuz Han, arkadaşlarıyla olan sohbetlerinde saraya has üslubun yerine daha samimi olan halk dilinin kullanılmasını tercih eder. Malkoçoğlu ile aralarında geçen diyalogda padişah; “Bırak bu saraylı lakırdısını Malkoçoğlu.” (s.106) diyerek dil hususundaki görüşünü belirtir. Eserde kullanılan atasözü ve deyimler şunlardır. Bunlardan bazıları değiştirilerek kullanılmıştır: 407 “gözlerini fal taşı gibi açmak” (s.18), “içi kan ağlamak” (s.20), “bir kaşık suda boğmak” (s.21), “ekmeğine yağ sürmek” (s.21), “pergelleri açmak” (s.49), “sakalı değirmende ağartmak (s.56), “postu deldirmek” (s.56), “eli ayağına dolaşmak” (s.73), “cıva gibi” (s.76,85) “yüzünden düşen bin parça” (s.88), “eteklemek” (s.91, 159), “dört gözle beklemek” (s.143), “kafa çekmek” (s.174), “küplere binmek” (s.191), “baklayı ağzından çıkarmak” (s.216), “eveleyip gevelemek” (s.216). 3.6.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.6.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda, Yavuz Han’ın padişahlık döneminin 1512-1514 yılları arasında geçen bölümü konu edilir. Bu dönem içerisinde kardeşleriyle olan mücadelesi ve Safevi Devleti üzerine düzenlediği sefer anlatılır. 3.6.3.2. Temalar 3.6.3.2.1. Ülkü Ülkü teması merkezî kişinin temel karakteristiğini ortaya koyar. Yavuz Han, milletinin ve devletinin geleceği için Acemistan’ı ve Mısır’ı ilhak etmek ister. Bu istek onun şahsi bir arzusu değil imanından kaynaklanan millî arzusudur. (s.11) Kurmaca bu arzunun gerçekleşmesi doğrultusunda inşa edilir. Ona göre artık Anadolu’yu bir fesat yuvası haline getiren Şah İsmail üzerine sonra ise hilafetin şanına hak ettiği itibarı veremeyen Mısır üzerine sefer düzenlenmelidir. (s.16) Yavuz Han hedefini şu şekilde ifade eder: “Biz gözlerimizi ileriye diktik. Bakışlarımız bütün şarkı tarıyor. İdealimiz, hiç düğümlenmeden Hint ellerine kadar uzanıyor.” (s.91-92) Bu ifadeler Müslüman birliğinin kurulmasıyla birlikte bu birliği genişleterek doğuya doğru bir fetih hamlesi içerisine girebileceğini imlemektedir. 408 Yavuz Han’ın Müslümanları bir bayrak altında toplama ülküsü kendisinden önce dedesi Fatih Han tarafından icra edilmeye çalışılmıştır. Uzun Hasan’la yapılan savaş bu durumun delilidir. (s.168) Yavuz Han’ın mutemet adamları padişahın bu ülkülerine gönülden katılırlar ve bunların gerçekleşmesi için hiçbir fedakârlıktan kaçınmazlar. Onların hayatları padişahın ülküsünün gerçekleşmesine adanmıştır. Dolayısıyla kurmaca içerisinde söylemlerden ziyade icraatları ile ön plana çıkarlar. Anlatıcı, padişahın geleceğe dair düşüncelerini kendisinin tahta oturmasında büyük pay sahibi olan yeniçerileri konuşturarak ifade eder. Safevilere düzenlenecek sefer hakkında divanda birçok devlet adamı olumsuz beyanda bulunurken Yeniçeri Abdullah; “Biz oyun oynamıyoruz. İslam birliğini kuruyoruz. Marifet, geniş imkânları mirasyediler gibi kullanmak değil, imkânsızlık içinde harikalar meydana getirmektir.” (s.171-172) diyerek askerin padişahla aynı düşüncede olduğunu belirtir. Bu durum her ne kadar sefer sırasında isyan boyutuna varan huzursuzluklara sebep olsa da savaşın bütün engellere rağmen başarıyla sonuçlanması askerin padişaha ve düşüncelerine gönülden bağlılığının göstergesidir. 3.6.3.2.2. Yüceltilen Türklük Kurmacada, Türkler dürüst, mert, dindar, korkusuz, yalan söylemekten hoşlanmayan bir profilde çizilirler. Türklerin dikkat çekici özellikleri Müslüman olmalarıdır. Sadrazam Hadım Ali Paşa için çalışan Rum kökenli vatandaşlar Dimitri ve Yorgacis arasında geçen diyalog şu şekildedir: “— Anlasana! Sadrazam, daha ziyade karanlık işlerde bizim ırkı kullanıyor. — Yani, hiçbir Türk’ün yapmaya kolay kolay yanaşmayacağı işlerde, demek istiyorsun. — Akıllandın nihayet! Öyle demek istiyorum; tam tamına… 409 — Şehzade Ahmet’e götürdüğümüz mektubu Türklerden biri götürmeye yanaşmaz mıydı yani? — Şüphen olmasın! Hangi Müslüman, Türk devleti içinde bir ihtilaf çıkarmaya alet olmak ister?” (s.45) Diyalogdan anlaşılacağı üzere Türklerin devlet mefhumuna verdikleri önem ona zarar getirecek fiiliyatların içerisinde bulunmalarını engeller. Bu ahlaki düşünce Türk milletini olumlar. Kurmacada, Türklerin olumlu özellikleri arasında içki kullanmamaları da zikredilir. Orhan Bey ve Sarıoğlan’ın meyhaneye girip girmeme konusundaki tereddütleri anlatıcı tarafından şöyle anlatılır: “İki arkadaşa nedense ilgiyle baktılar. Buraya Türklerden pek gelen olmazdı. İşleri düşünce kısa bir süre için uğrar, sonra kaçarcasına uzaklaşırlardı.” (s.81) 3.6.3.2.3. Şiilik Şiilik kurmacada olumsuzlanan bir konumdadır. İslam dininin dışında bir anlayış olarak kabul edilir. Şii anlayışın doğu ile yetinmeyip Batı Anadolu’da da etkili olmaya çalışması Osmanlı Devleti’nin geleceğini etkiler mahiyettedir. (s.168) Bu cihetle Yavuz Han için Şah İsmail “dessas” (s.193) bir hükümdardır. Çaldıran Ovası’nda Şii askerlerin ‘Şah Şah’ diye naralarını padişah, köpek ulumasına benzetir. Yavuz Han, askerlerden bu naraların karşılığını istediğinde bütün askerler ‘Allah Allah’ nidalarıyla ovayı inletirler. (s.221) Osmanlı askerlerinin salladığı her kılıç Allah için, Şii askerlerin salladığı her kılıç ise Şah içindir. (s.226) Yazar-anlatıcı, Şiiliği askerlik kavramı üzerinden olumsuzlamaya devam eder. Şii askerler; “paraya çok düşkün”dürler. (s.154) Bu minvalde karşılaştırılan Şii askerler ile yeniçerilerin durumu şu şekildedir: Yeniçeriler, gönülleri iman aşkıyla tutuşmuş, Allah Allah naraları ile düşmana saldırırken; Şiiler, Şah Şah diyerek gönülsüzce mücadele ederler. (s.101) 410 Anlatıcı, kurmacada olumsuzlanan Rum azınlığı Şiilere benzeterek iki kavramı da olumsuzlamış olur. Bu durumu Yavuz Han’ın Çaldıran öncesi toplanan divan üyelerine hitabında görürüz: “Görürsünüz, dine bağlılık, padişaha sadakat nice işler eder? Bir avuç çarhacı, Rum kadar Şii’nin elindeki tepeleri fetheyledi.” (s.217) 3.6.3.2.4. Casusluk Kurmacada; Yavuz Han, Şah İsmail, Şehzade Ahmet ve Şehzade korkut lehine çalışan casuslar vardır. Fakat Şirpençe adlı eserde daha önce incelenen eserlerde bulunmayan bir casusluk şebekesine kurgu içerisinde yer verildiği görülür. İstanbul merkezli olmak üzere bütün Anadolu’da faaliyet gösteren Safevi kökenli casusluk şebekesinin varlığının kesinleşmesi üzerine Yavuz Han, bu işin çözüme kavuşturulması için bizzat Sinan Paşa’yı görevlendirir. (s.180) Sarıoğlan’ın ısrarlı takipleri sonucunda yakalanan Kılıç adındaki Şii casus, Anadolu’da faaliyet halinde olan diğer casusların isimleriyle birlikte Şah İsmail hesabına çalışan devlet görevlilerinin de isimlerini verir. (s.190-194) Bu casustan alınan bilgilerden sonra kendisi, Yavuz Han’ın mektubunu Şah’a göndermesi için görevlendirilir. Safevi seferi sırasında ordu konaklamak maksadıyla bir menzilde durur. Yavuz Han, yanına koruma almadan tek başına ormanın derinliklerine doğru yürüyüşe gider. Casus Kılıç, burada tekrar sahneye çıkarak padişaha suikast düzenlemek ister. (s.202-204) Bu durum başarısız bir suikast girişimi olsa da casusların sadece bilgi toplamak gibi bir görevlerinin olmadığını, gerektiğinde cinayet de işleyebileceklerini gösterir. Solakzade Han’ı Şii casusların Anadolu’yu Şiileştirmek üzere üs olarak kullandıkları bir mekândır. Kendilerini Hancı Hasan’a tanıtmak için beş köşeli 411 yıldızlarını gösterirler ve yeni bilgiler elde ederler. (s.51-52) Şah hesabına çalışan casuslar sadece halk içerisinde değil Şehzade Ahmet’in yanında da bulunur. Böylelikle şehzadeyi Yavuz Han’a karşı kışkırtma işinde bu casuslara büyük görevler düşer. (s.110) Yavuz Han tarafından Safeviler hakkında bilgi almak maksadıyla casuslar görevlendirilir. Padişah bu görevleri alelade kişilere değil Malkoçoğlu ve Orhan Bey gibi güvenilir adamlarına tevdi eder. (s.167) 3.6.3.2.5. Din Kurmacada Yavuz Han da dâhil olmak üzere çevresinde bulunan güvenilir adamları dini bütün kişilerdir. Müslümanları tek bayrak altında toplayacak Yavuz Han’ın bu minvalde dinî kurallara riayet ederek kendisini ve çevresini şekillendirdiği görülür. Tebriz’den Dersaadet’e haber taşıyan Hüseyin Ağa’nın hiç mola vermeden yola devam ederek atları çatlama noktasına getirmesi üzerine Celal onu durduracak bir yolun olduğunu düşünüp Hüseyin Ağa’ya; “Öğle namazı vakti geçiyor; güneş ikindiye devrilmek üzere neredeyse…” (s.39) diyerek durdurabilir. Onlar için dinlenme namaz için verilen aralardır. (s.50, 62) Eğer bir meşgaleden veya kendi ahlaklarında yer edinmeyen bir mekândan çıktılarsa yıkandıktan sonra ibadetlerini yaparlar. (s.87) En kötü anlarda dahi namazlarını aksatmazlar. Sarıoğlan, Kılıç adlı casusu takip ederken onun İzmit’e gittiğini anladıktan sonra vakti geçmekte olan akşam namazını kılmak için mola verir. (s.186) Sarıoğlan, padişahın kendisine yeni bir görev verecek olması üzerine; “Canımız, padişahımızın yoluna feda!” der. Bunun üzerine padişah; “Olmadı civan yiğit, 412 Allah yoluna feda; benim da aynı yola feda…” (s.90) diyerek bütün gayretlerin İslam dini için olduğunu ifade eder. Anlatıcı, Şehzade Ahmet üzerine düzenlenecek sefer öncesi Dersaadet’in manevi atmosferini şu şekilde tasvir eder: “Kubbeler davudî seslerden çıkan selalarla inliyor, minareler yıldızlarla kucaklaşıyor, erenler ellerini Mevla’ya açıp zafer için dualar ediyorlardı. İlahi sesleri, tekbir sedaları ile sarmaş dolaş, şehrin surlarında bayrak bayrak dalgalanıyordu.” (s.97) Devletin Safevi belası ile uğraşırken taht kavgalarını körüklemek padişaha ihanetten ziyade dine ihanet olarak kabul görür. Çünkü padişahın asli görevi olan İslam sancağını tüm dünyada dalgalandırmasını bu isyanlar engellemektedir. (s.125) Anlatıcı, Yavuz Han’ın ordusu ile Şehzade Ahmet’in ordusunun karşı karşıya geliş vaktini; “Öğle vakti idi. Kuşların bile namaza hazırlandığı güzel bir öğle vakti.” (s.159) diyerek anlatır. İfade de iki ordunun karşı karşıya gelişine dair hüzün, kainatın namaza dururken iki kardeşin savaşmasına dair eleştirisi babındadır. Ordunun savaşta dahi olsa namazını aksatmaması İslam birliğini sağlayacak kişilerin iman gücünü gösterir. (s.218) Savaşırken atılan ‘Allah Allah’ nidaları asker için bir motivasyon kaynağı olduğu gibi canlarını ne için verdiklerini de imler. (s.226) Yavuz Han, Çaldıran Savaşı’nın sonunda, “Allah Allah diyenler galip gelmiş (…)” (s.231) diyerek verilen mücadeleyi anlatır. 3.6.3.2.6. Savaş Kurmacada Yavuz Han ile Şehzade Ahmet ve Şah İsmail arasında yapılan savaşlara yer verilir. Malkoçoğlu komutasındaki askerler ile şehzadenin askerleri arasında yapılan savaşta şehzade yenilerek Amasya’ya çekilmek isterken 413 mecburen Malatya civarına gitmek zorunda kalır. (s.112-113) Şehzadenin nihai yenilgisi Yavuz Han’ın da bulunduğu savaşta olacaktır. (s.159-163) Yavuz Han ile Şah İsmail arasında gerçekleşen savaş ayrıntılı bir şekilde anlatılır. Bu savaşta hem padişah hem de Şah kahramanca mücadele ederler. Osmanlı ordusunun sağ bölümünün çökmesi üzerine Yavuz Han yalın kılıç düşmana hücum eder. Savaşın en dramatik bölümü, kardeş olan Malkoçoğlu Ali Bey ile Malkoçoğlu Tur Ali Bey’in birlikte şehit olmalarıdır. (s.222-232) 414 3.7. MISIR’A DOĞRU457 3.7.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.7.1.1. Romanın Kimliği Yavuz Bahadıroğlu tarafından kaleme alınan eser Yavuz Sultan Selim Han’ın anlatıldığı; Şehzade Selim, Şirpençe adlı serinin üçüncü cildidir. 8 bölüm olmak üzere toplam 269 sayfadan müteşekkildir. 3.7.1.2. Vaka Yavuz Han’ın Çaldıran Seferi sonrasında ordusuyla birlikte İstanbul’a dönüşünde gerçekleşen olaylar, Dulkadir Beyi Alaüddevle, Memlük Sultanı Kansu Gavri ve Tumanbay ile yapılan savaşlar kurmacanın vaka örgüsünü oluşturur. Başka bir deyişle vaka örgüsü, İslam birliğinin sağlanması doğrultusunda Yavuz Han’ın hamlelerinin kurmacada yer bulması olarak ifade edilebilir. 3.7.1.3. Özet Yavuz Han’ın güvenilir adamlarından olan Sarıoğlan, tek başına İstanbul’a giderken mola verdiği yerde, atı sakatlanan Derviş Talip adında birisiyle tanışır. Derviş Talip, annesi Arap, babası Türk yıllarca farklı coğrafyalarda gezmiş ve ilim tahsil etmiş birisidir. Muradı İstanbul’a giderek orada meşhur hocaların tedrisinden geçerek eksikliklerini gidermektir. İkisinin de aynı menzile gidecek olmaları yol arkadaşlığı yapmalarına sebep olur. Derviş Talip, zaman içerisinde Sarıoğlan’ın sadece bir asker olmadığını görmüş, onun din ve İslam dünyası 457 Yavuz Bahadıroğlu, Mısır’a Doğru, Nesil Yay., 61. Baskı, İstanbul, Eylül 2010 415 hakkındaki düşüncelerini anlamıştır. Sarıoğlan’ın padişah hakkında verdiği bilgiler dervişin Osmanlı Devleti’ne olan merakını daha da kamçılayarak padişahla tanışma isteğini artırır. Derviş de Yavuz Han gibi İslam birliğinin sağlanmasını isteyen birisidir. Böylelikle küffara karşı verilecek mücadele başarıyla sonuçlanabilecektir. Yolları üzerinde bir köye uğrayarak orada dinlenmek isterler. Böylelikle hem geceyi orada geçirecekler ve dervişe de bir at temin edip daha hızlı bir şekilde İstanbul’a varabileceklerdir. Köylülerin misafirperverliği onları kimin ağırlayacağı hususunda anlaşmazlığa sebep olsa da kura çekimi aracılığıyla bu sorun ortadan kaldırılır. Yolcular, Kara Çavuş adında eski bir askerin evinde konaklarlar. Kara Çavuş, misafirlerden kendisinin yetiştirdiği acemi oğlanlardan olan Kara Veli’nin de yanlarına alınarak İstanbul’a götürülmesini ve yeniçeri ocağına yazdırılmasını ister. Sarıoğlan bu teklifi kabul ederek 18 yaşında genç bir yiğit olan Kara Veli’yi de yanlarına alarak yola devam eder. Yolda Sarıoğlan’ın Osmanlı Devleti hakkında anlattıklarını bizzat gözleriyle gören derviş, devletin İslam birliğini sağlayacak yegâne güç olduğunu iyice anlar. Konakladıkları bir ırmak kenarında Derviş Talip rüyasında Hz. Muhammet (SAV)’i ve yanında Yavuz Han’ı görmüştür. Peygamber Efendimiz, Yavuz Han’a “Hâdimü’lHarameyn” olacağı müjdesini vermiştir. Rüyadan sonra Sarıoğlan ve arkadaşları daha bir şevkle yola devam ederler. Çaldıran Savaşı sonrasında Yavuz Han, Karabağ’da kışlayarak baharla birlikte Şah İsmail üzerine yeni bir sefer düzenlemeyi düşünürken askerin huzursuzluk çıkarması üzerine Amasya’ya çekilmeye karar verir. Ordunun dönüş yolunda serkeşlik ederek köylerin yağmalanması padişahı çileden çıkarır. 416 Sadrazam Hersek Ahmet Paşa’nın yaşlılığından dolayı orduya hâkim olamaması ve bazı vezirlerin ihmal göstermeleri padişahın önlem olarak Piri Mehmet Paşa’yı üçüncü vezirliğe getirmesine sebep olur. Alınan önlemler sadece bununla kalmamış, Orhan Bey’e hazırlattığı raporla da askeri isyana yönlendirenlerin isimlerini tek tek tespit ettirmiştir. Rapor neticesinde sadrazamın çadırı başına yıkılarak görevden azledilir. Bu olumsuzlukların arasında Bayburt Kalesi’nin Bıyıklı Mehmet Paşa tarafından fethedildiği haberinin gelmesi padişahı sevindirir. Palu Hâkimi Cemşit Bey’in huzura kabul edilerek yirmi beş Kürt beyinin mühürlerinin bulunduğu Osmanlı Devleti’ne bağlılıklarını bildiren vesikayı padişaha sunmalarıyla bu sevinç daha da artar. Cemşit Bey’in Çaldıran dönüşü köylere zarar veren askeri kışkırtan kişilerden arasında İskender Paşa’nın ve Sekbanbaşı Balyemez Osman’ın bulunduğunu söylemesi, padişahın suçlu olanların mutlaka cezalandırılacağı sözünü vermesini sağlar. Yavuz Han’ın gayesi bölge beylerinin desteklerini alarak Anadolu birliğini sağlamak ve ardından nihai hedefi İslam birliğini sağlamak üzere Mısır üzerine yürüyebilmektir. Sarıoğlan, İstanbul yolunda atını değiştirip arkadaşlarına da at temin edeceği bir yer arar. Yol üzerinde devlete bağlı bir ahırın bulunduğunu gördükten sonra Sarıoğlan buradaki menzil kumandanına elindeki fermanı göstererek üç tane at ister. Görevlinin fermanda sadece bir kişinin ihtiyaçlarının görülmesi gerektiğini belirtmesi üzerine bir at verebileceğini belirtir. Sarıoğlan arkadaşlarının da hizmet ehli olduğunu belirtmesine rağmen, görevli bu durumun kanunlara aykırı bir vaziyet taşıdığını söyleyerek teklifi tekrar geri çevirir. Ayrıca ileride istedikleri atları temin edebilecekleri bir köyün olduğunu da ilave eder. 417 Bunun üzerine Sarıoğlan’ın bütün atları orada değiştirebileceklerini söylemesi üzerine, görevli bunun da emre aykırı olduğunu, mutlaka Sarıoğlan’ın atının burada değiştirilmesi gerektiğini söyler. Derviş Talip, başkentten onca uzaklıkta bir yerde, ahır komutanının kanunları uygulaması üzerine Osmanlı Devleti’nin daha da büyüyeceğini düşünür. Menzil kumandanının bahsettiği köye geldiklerinde köylülerin kendilerini misafir etme hususunda yarışmaları, köy imarethanesinin herkese hizmet etmesi ve kendilerine temin edilen atlar dervişin Osmanlılar hakkındaki düşüncelerinin pekişmesini sağlar. Köyden ayrılarak yollarına devam eden üç yolcu akşama kadar at sırtından inmemişler ve akşama doğru bir handa konaklamaya karar vermişlerdir. Sarıoğlan sürpriz bir şekilde handa Rum tacirleri gibi giyinmiş babasını görür. Babasının durup dururken böyle bir kıyafet giymeyeceğini düşünerek yanına gitmekten vazgeçer. Tam yolunu değiştirecekken Rasim ile karşılaşmış ve birbirlerini tanımazdan gelmişlerdir. Aradan biraz zaman geçtikten sonra Rasim’in yerinde olmadığını fark eden Sarıoğlan, konuşmak için onu aramaya koyulur. En sonunda arkadaşına ahırda tesadüf ederek vaziyeti sorar. Rasim, takip ettikleri kişilerin Şah İsmail’in elçileri olduğunu ve adamların bazı yeniçeri ağaları ve İskender Paşa, Balyemez Osman Ağa, Cafer Çelebi gibi kişilerle konuştuklarını söyler. Şah’a yazılan bağlılık mektuplarını ele geçirmeye çalıştıklarını belirtir. İki arkadaş konuşurken Sarıoğlan kapıda bir gölge fark edip Rasim’e doğru fırlatılan bıçaktan arkadaşını korumak için onu ikaz eder. Fırlatılan bıçak atın böğrüne saplanır. Hemen adamı takibe koyulan Sarıoğlan, eşikten adımını atar atmaz kafasına yediği darbe ile sersemleyerek yere uzanır. Kendine geldikten sonra Rasim’le ayrılarak ikisi de kendi arkadaşlarının yanına 418 döner. Sarıoğlan handa kendini yaralayan adamı bulabileceğine dair etrafa bakınırken hırpani kılıklı bir adamın devamlı babasını ve Rasim’i gözlediğini fark eder. Bunun üzerine o da, adamı takip etmeye başlar. Kara Veli’nin Sarıoğlan’daki tedirginliği anlaması üzerine babasının ve arkadaşının üç Safevi casusunu izlediklerini ve kendini bilmediği bir kişinin bu hale getirdiğini söyler. Hırpani kılıklı adamın yerinden kalkması üzerine onu takip ederek hangi odaya girdiğini anlar. Hancı yamağına odasına çıkan adamın kim olduğunu sorması üzerine yamak, onun odası olmadığını ve girdiği odanın kırmızı külahlı adamlara ait olduğunu söyler. Bu bilgiyi babası ve Rasim’le paylaşan Sarıoğlan, odanın dinlenilmesi gerektiğini belirterek hemen üst kata çıkar. İçeridekilerin suikastı gerçekleştirememesinden dolayı hırpani kılıklı adamı azarladığını duyan Sarıoğlan’ın artık şüphesi kalmamıştır. Tam bu sırada dışarıya çıkan adam Sarıoğlan’ı görünce dinlenildiklerini anlayarak içeridekilere de bunu söylemiş ve aralarında kıyasıya bir mücadele başlamıştır. Kara Veli ve diğerlerinin de gelmesiyle uğraş kısa sürede bitmiş, casuslar konuşturulmak üzere odaya hapsedilmiştir. Adamlar bütün ısrarlar üzerine konuşmazlar. Hüseyin Ağa birisinin boynuna takılı olan muskanın kabarıklığından şüphelenerek muskayı kopartır ve içini açar. Tam da düşündüğü gibi muskadan İskender Paşa, Osman Ağa ve Dukaginoğlu Ahmet’e ait mektubu ele geçirir. Biran önce bunun padişaha ulaştırılması için yola çıkarlar. Amasya’da padişaha verilen belgeler neticesinde artık mühür sahiplerinin ihanetleri hakkında şüphe kalmamıştır. Yavuz Han, bu haberi getiren herkese farklı farklı hediyeler verir. Sıra Sarıoğlan’a gelince Sarıoğlan, Alaüddevle’nin durumu ile ilgili bilgi verdikten sonra yolda tanıştığı bir dervişten bahsederek 419 huzura kabul edilmek istediğini belirtir. Yavuz Han, dervişe de ihsanda bulunduktan sonra bir süre onunla sohbet eder. Dukaginoğlu Ahmet, İskender Paşa ve Sekbanbaşı Balyemez Osman Ağa bir araya gelerek padişahın Mısır’a sefer düzenlemesinin akla yatkın bir hamle olmadığını ileri sürerler. Batı dururken İslam dünyasına yönelmenin ortaya çıkaracağı olumsuzlukları paylaşırlar. Sadrazam, bu hususta diğer paşaları etkileyerek padişahı bu yoldan çevirmek gerekliliğini ifade ederek ümmetin zarar görmesinin önüne geçilebileceğini söyler. Bu düşüncelerini asker ve devlet adamları arasında güvenilir bir yere sahip olan Tacizade Cafer Çelebi’ye anlatıp onun da desteğini almak isterler. Bölükbaşıları, Çorbacılar, Ocak Ağaları ve bazı paşalarla birlikte Cafer Çelebi’nin de katıldığı gizli bir toplantıda herkes padişahın yanlış yolda olduğuna inandırılmış ve bu doğrultuda biran önce harekete geçme gerekliliği ortaya konmuştur. Yapılan plan gereği 22 Şubat 1515 gecesi yeniçeriler ayaklanarak padişahın yanlış yolda olduğunu anlatmak üzere nümayişe başlarlar. Askerin durumunu Orhan Bey, padişaha aktarır. Bunun üzerine Yavuz Han, askerin cahillikten dolayı mantık yürütemediğini düşünerek kılıcını kuşanmış ve askere hitap etmek üzere atına binerek saraydan ayrılmıştır. Çevresindekiler padişaha bir zarar gelebileceği endişesiyle engel olmaya çalışsalar da başarılı olamazlar. Yavuz Han, askerin içerisine girerek yaptıkları bu edepsizliğin sebebini sorar. İslam birliği uğruna şehzadeliğinde kendisine verdikleri sözün ne çabuk unutulduğunu ifade eder. Konuşmasıyla askeri ikna eden padişah onların yaptıkları işten pişmanlık duymasını sağlar. Sadrazam Dukaginzade’ye askerin döneklik ettiği bilgisini veren yeniçeri elebaşları, sadrazamın onlardan konağını yağmalamalarını istemesi üzerine şaşırırlar. 420 Sadrazam amacına ulaşamayan isyandan ancak bu şekilde kurtulabileceğini düşünmüş ve konağını muhafızlarının da yardımıyla yağmalattırmıştır. Sonrasında atına binip saraya giden sadrazam, kalabalığın içinde padişahı görmüş ve ondan yardım istemiştir. Padişah, askeri isyana teşvik eden başlıca kişinin sadrazam olduğunu düşünerek artık yanında yeri olmadığını söyler. Sadrazamın bütün yalvarmalarına rağmen padişah bunları görmezden gelerek, şeyhülislamdan alınan fetva gereği sadrazamın cezasını isyana teşvik ettiği askerler verirler. Padişah, tekrar itaat altına aldığı askere bir konuşma daha yaparak İslam birliği sağlandıktan sonra Batı’ya sefer düzenleyeceklerini söyler. Kemah Kalesi’nin ele geçirilmesinden sonra Memlük Sultanı Kansu Gavri’nin gönderdiği elçiler Yavuz Han’dan kendi himayelerinde bulunan Alaüddevle’nin oğlu Süleyman Bey’in idamının sebebini sorarlar. Bununla birlikte; Süleyman Bey’in yerine sancak beyi tayin edilen Şehsuvaroğlu Ali Bey’in azli, Kayseri ve Bozok sancaklarının Dulkadiroğlu’na geri verilmesi, bu sancaklarda basılan sikkenin ve okunan hutbenin Memlük Sultanı namına olması gerektiği gibi şartlarını sıralarlar. Elçileri dikkatlice dinleyen padişah, sinirlenerek onları huzurdan kovar. Daha sonra Zenbilli Ali Cemali Efendi ile yaptıkları sohbette şeyhülislam padişaha elçileri kovmakla yanlış yaptığını, uyuyan düşmanı uyandırdığını ifade eder. Şeyhülislamı iyice dinledikten sonra Yavuz Han, Memlük Sultanı’na elçilerin saygısızlıklarından dolayı huzurdan kovduğunu ve istenilen şartların yerine getirileceğini ifade eden bir mektup yazarak Orhan Bey ve arkadaşlarıyla gönderir. Esas niyetinin Şah İsmail olduğunu da belirterek Mısır’a bir sefer düzenlemeyeceğini belirtir. 421 Sinan Paşa’nın komutasında Dulkadir Devleti ile yapılan savaşta Osmanlı Devleti galip gelerek Mısır seferi öncesi önemli bir engel daha aşılır. Yavuz Han, Amasya’dan İstanbul’a dönünce sefer öncesinde ve sonrasında askeri isyana yönelten kişilerin hepsinin tespiti için çalışmalara devam eder. Kafasında bu meşguliyetle biraz dinlenmek ve uzun süreden beri ihmal ettiği karısı Hafsa Hatun’u görmek üzere hareme geçer. Devlet işlerinden dolayı karısını ihmal ettiği düşüncesi padişahı üzmektedir. Bir süre sohbet ettikten sonra Yavuz Han, yarım kalan isyan meselesini çözmek üzere haremden ayrılır. Yeniçeri önderlerinden kendilerini isyana kışkırtan kişilerin isimlerini ister. Kendisine gelen listede; İskender Paşa, Osman Ağa ile birlikte Cafer Çelebi’nin isminin bulunması padişahı hüzünlendirmiştir. Padişah, Cafer Çelebi’nin ihanet içinde olduğunu kabullenemeyip yanlış bir karar vermekten korkmaktadır. Cafer Çelebi her ne kadar padişah tarafından sevilse de fesat içerisinde bulunan bir güruhun emellerine alet olur. Padişahın nezdinde bunun affedilmesi mümkün değildir. Devlet adamlarının ve şeyhülislamın bulunduğu divanda İskender Paşa’nın ihaneti belgeleriyle birlikte ortaya konur. Paşa’nın itiraz etmeyip kendini haklı göstermeye çalışması idam hükmünü katileştirir. Cafer Çelebi de huzura çağrılarak idam fermanı kendi ağzından alınır. Osman Ağa ise kaçtığı için bulunduğu yerde idamın uygulanması için ferman verilir. Günler sonra İstanbul’da çıkan yangını padişah, çok sevdiği Cafer Çelebi’nin ahına yorar. Yavuz Han, Dukaginzade’den bu yana altı aydır boş duran veziriazamlık makamına Hersekzade Ahmet Paşa’yı tayin eder. Tayinden hemen sonra Haliç Tersanesi’ne giderek çalışmaları yerinde inceler. Tersaneyi dünyanın en büyük tersanesi haline getirebilmek için Piri Mehmet Paşa’yı görevlendirir. 422 Saraya döndüklerinde Mısır’a elçi olarak görevlendirilen Orhan Bey ve arkadaşlarını huzura kabul edilmek üzere beklediklerini görür. Orhan Bey; Kansu Gavri’nin Suriye’den Kahire’ye gitme teklifini geri çevirdiğini ve kardeşinin oğlu Şehzade Kasım’ı bir hükümdar gibi ağırladığını ifade eder. Bu haberler üzerine hemen divanı toplayan padişah, daha önceden alınan Mısır seferi fetvasını divan üyelerine göstererek yeni seferin Mısır üzerine olduğunu belirterek hazırlıkların hızlandırılmasını buyurur. Yavuz Han, sadece Mısır’la ilgilenmez; Papalık, tekmil Avrupalı devletler, Efganistan, Çinistan hakkında da hazırlanan raporları dinler ve planlarını ona göre yapar. Osmanlı ordusu 5 Haziran 1516 sabahı Mısır seferi için yola çıkar. Birkaç devlet görevlisinin dışında bu gerçeği kimse bilmemektedir. Plan gereği seferin İran üzerine olduğu söylenmiştir. Kansu Gavri’ye gönderilen elçilerin hakarete maruz kalarak hapsedilmeleri Yavuz Han’ı öfkelendirir. Artık ok yaydan çıkmıştır. Padişah, casusları da dinledikten sonra planlarını gözden geçirip Orhan Bey’i bilgi toplamak üzere Memlük diyarına gönderir. Osmanlı ordusuna yeni birliklerin katılmasıyla ordu iyice güçlenmiştir. Kansu Gavri gidişatın olumsuzlaşması üzerine daha önce hapsettiği elçileri serbest bırakarak bir heyetle birlikte Yavuz Han’a gönderir. Gelen elçileri hapsetmek yerine sakallarını kazıttırarak uyuz bir eşeğe bindiren Yavuz Han elçilere, sultanlarının Mercidabık’ta karşısına çıkmasını söyler. Osmanlı ordusu Malatya’dan Halep’e doğru yöneldiği için artık savaş kaçınılmaz olmuştur. Kansu Gavri’nin Yavuz Han’a gönderdiği elçilerin barış teklifinin geri çevrilmesi de bu düşünce gereğidir. Mercidabık ovasında karşılaşan iki ordu çetin bir mücadele vermiş ama savaşı Osmanlılar kazanmıştır. Kansu Gavri savaş meydanında ölü bulunmuş ve 423 yanında getirdiği bütün hazinesi ele geçirilmiştir. Mercidabık’ta iki gün kalan Yavuz Han, 28 Ağustos 1516’da Halep’e girer. Halk büyük bir coşkuyla padişahı karşılamıştır. Cami-i Kebir’de Yavuz Han adına okunan hutbede imamın padişahı, “Hâkimü’l-Haremeyn eş-şerefeyn” biçiminde ifadesine Yavuz Han karşı çıkmış ve imama “Hâdimül-Haremeyn eş-şerefeyn” şeklinde okunmasını söylemiştir. Cemaatin şaşkınlığı içerisinde imam efendi ifadeyi düzelterek Yavuz Han’ın kutsal toprakların hâkimi değil hizmetçisi olduğunu söyler. Mısır’ın tamamen ele geçirilebilmesi için Sina ve Tih Çölü’nün geçilmesi gerekmektedir. Yavuz Han kısa sürede bu çölleri geçmek için çalışmaları hızlandırır. Orhan Bey’i Sina Çölü hakkında araştırma yapması için görevlendirir. Halep’in ardından Şam ve Humus da Osmanlıya ilhak edilmiştir. Padişah çölü geçmek için Şam’da bir müddet ikamet ederek hazırlıklara devam eder. Muhyiddin-i Arabî’nin türbesinin kötü halini gördükten sonra türbenin tadil edilerek yanına güzel bir cami yaptırılmasını buyurur. Orhan Bey çöl hakkında önemli bilgiler elde edip döndükten sonra bu bilgileri padişaha aktarır. Yavuz Han, planlarını tekrar gözden geçirerek on üç gün içinde çölün geçilebileceğine karar verir. Veziriazam Sinan Paşa’yı gidecekleri yolu çapulculardan temizlemesi için öncü olarak görevlendirir. Bu sırada maktul sultanın yerine Mısır tahtına oturan Tumanbay, intikam yemini ederek Osmanlıyla savaşmak üzere hazırlanmaya başlar. Yavuz Han, ona elçi göndererek kendi hükümranlığını kabul ederse Mısır’da kalmaya devam edeceğini taahhüt eder. Tumanbay bunu kabul etmemiştir. Yavuz Han’ın gönderdiği namenin Kölemen beylerini sinirlendirmesi üzerine Tumanbay’dan habersiz şekilde elçileri öldürürler. Durumu öğrenen padişah elçilerin hesabının elbet sorulacağını 424 söyleyerek kararlı bir şekilde Kahire’ye doğru hareket eder. Tumanbay, Sinan Paşa komutasında Gazze’ye doğru gitmekte olan ordudan haberdar olmuş ve Canbirdi Gazali’yi bu orduyu dağıtmak üzere görevlendirmiştir. Savaşı kazanan Sinan Paşa, böylelikle Kahire yolunda bir engelin daha aşılmasını sağlar. Yavuz Han, Sina Çölü’nü geçmek için bütün hazırlıkları tamamladıktan sonra ordusuyla birlikte hareket eder. Orduya hitaben çölün olumsuz durumundan söz ederek bu meşakkatli yolu yürümeyi göze alamayanların şimdiden ayrılmasını belirtir. Askerlerin büyük bir coşkuyla padişahın yanında olduğunu belirtmeleri sefer öncesi keyfi iyice artırır. Osmanlı ordusu on üç gün içerisinde çölü geçmeye muvaffak olur. Tumanbay bu haberi aldıktan sonra savaşmaktan başka çarenin kalmadığını anlar ve Frenklerden top alarak güçlendirdiği ordusunu Ridaniye bölgesine yerleştirir. Mısır ordusunun her hareketini casusları aracılığıyla öğrenen Yavuz Han, yaptığı savaş planına göre El-Mukattam Dağı’nın arkasından dolaşarak Mısır ordusunu gafil avlamak istemektedir. Böylelikle Kölemenlerin topları işlevsiz hale gelecektir. Kuşluk vakti başlayan savaşta Osmanlı ordusu hazırlanan planı uygulamış ve Mısır ordusunu büyük bir şaşkınlık içerisinde bırakarak arkadan kuşatmıştır. Tumanbay son çare olarak merkeze hücum edip Yavuz Han’ı öldürdükten sonra savaşın kazanılabileceğini düşünür. Planı aynen uygulanır ama Osmanlı ordusunun merkezini komuta etmekte olan Sinan Paşa’yı padişah sanarak öldürürler. Gerçeğin anlaşılmasından sonra Tumanbay, bütün ağırlıklarını bırakarak geri çekilir. Dört gün Ridaniye’de kalan padişah, Sinan Paşa’nın ölümüne çok üzülür. Acısını içine gömerek ordusunu Kahire’ye doğru yola çıkarır. Kahire kolayca ele 425 geçirilmesine rağmen, zaman zaman Kölemen askerleri Osmanlı askerlerine mukavemet eder ve orduyu güç durumda bırakır. Tumanbay’ın bir gece ansızın şehre girerek Osmanlı askerlerini öldürmesi mücadelenin daha bitmediğini göstermektedir. Bu olay üzerine Yavuz Han, Sinan Paşa’dan boşalan sadrazamlık makamına Yunus Paşa’yı getirmiş ve onu Kahire’yi tamamen ele geçirmekle görevlendirmiştir. Osmanlı ordusu şehre girmeyi başarsa da çok fazla kayıp vermiş ve hâkimiyet tam olarak sağlanamamıştır. Yaralanan Yunus Paşa, padişaha haber göndererek şehrin kendi komutalarında ele geçirilebileceğini bildirir. Padişahın gelmesiyle Kölemen mukavemeti aşılmış ve şehir ele geçirilmiştir. Tumanbay yine kaçmayı başarır. Yavuz Han, Tumanbay’ın takibine adamlar çıkarsa da onu yakalamak mümkün olmaz. Teslim olması halinde affedileceğine dair tellallar Kahire sokaklarında dolaşır. Tomanbay, padişah tarafından kendine gönderilen mektubu okuduktan sonra teslim olmanın vaktinin geldiğini düşünür. Bazı Kölemen beyleri teslim olunmamasına dair şiddetle Tumanbay’a itiraz ederler. Aynı gece uzun süreden beri Tumanbay’ın takibinde olan Ali Bey, Kölemen karargahını bulmuş ve az sayıdaki Kölemen askerlerini dağıtmıştır. Tumanbay, kendini Nil Nehri’ne atarak kurtarabilir. Nehirde boğulma tehlikesi atlattığı için yardım ister ve Osmanlılar tarafından kurtarılır. Tumanbay’la birlikte önemli Kölemen beyleri de ele geçirilir. Padişahın huzuruna çıkarılan Kurtbay’ın, hakarete varan bir üslupla konuşmasına ve padişahı suçlamasına rağmen ölüm fermanı verilmez. Yavuz Han onun bu serzenişlerinin esaret acısından kaynaklandığını düşünür. Daha sonra bir sultan gibi ağırlanan Tumanbay huzura kabul edilir. Yavuz Han, bu mert ve akıllı sultandan gelecek vadede yararlanmak istemektedir. Bu yüzden kendisine 426 affedildiğini söyler ama zamanla Tumanbay’ı tekrar sultan görmek isteyen kişilerin kışkırtmasıyla bazı gizli temaslara girilmesi idam edilmesiyle sonuçlanacaktır. Mısır hâkimiyeti sağlandıktan sonra âlimler gemilere bindirilerek İstanbul’a gönderilir. Osmanlı donanması Nil Nehri’nde muzaffer bir eda ile başarısını kutlamaktadır. Yabancı devletlere mensup elçilerin bağlılıklarını bildirmesi, Mekke Şerifi’nin Mekke ve Medine’nin anahtarını, kutsal emanetleri göndermesi Yavuz Han’ı mutlu eden olaylar arasındadır. Akdeniz’de bir efsane haline gelen Oruç Reis’in de bağlılığını göstermek üzere padişaha elçi göndermesi Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki gücünü iyice pekiştirir. Mısır’da uzun süre kalındıktan sonra askerin de isteğini göz önüne alan Yavuz Han, eski Halep Saltanat Naibi Hayr Bey’i Mısır’ı yönetmek üzere görevlendirir. Yunus Paşa’nın bütün itirazlarına rağmen padişah bu atamadan vazgeçmez. Paşa’nın haddini aşarak padişaha karşı gelmesi sadrazamlıktan azledilmesiyle sonuçlanacaktır. Dönüş yolunda padişah bir yanına İbni Kemal’i diğer yanına Ali Cemali Efendi’yi almış sohbet ederken İbni Kemal efendinin atının ayağından sıçrayan çamur padişahın kaftanına gelir. Padişahın öfkeleneceğinden çekinen İbni Kemal’e padişah; âlimin atının ayağından sıçrayan çamurun kendisi için şeref olduğunu belirtir. Kaftanı çıkartarak öldükten sonra tabutunun üstüne serilmesini buyurur. Yolculuğa Kıbrıs haracını getiren elçi Bartolomeo Contarini de katılarak izlenimlerini not etmektedir. Böylelikle torunlarına bir hatıra bırakabileceğini düşünür. 427 Büyük bir keyifle geçen yolculuktan sonra ordu İstanbul’a ulaşır. Halk, uzun süreden beri orduyu karşılamak için hazırlık içindedir. Padişahın nümayişten hoşlanmamasından dolayı gizlice saraya girmesi karşılama merasiminin yarıda kalmasına neden olur. Padişah bir süre İstanbul’da dinlendikten sonra Edirne’ye hareket eder. Devlet işlerini oradan yönetir. Anadolu’da Bozoklu Celal adında birisinin başlattığı isyan Ferhat Paşa’nın komutasında bastırılır. Cezayir’de devlet kuran Barbaros kardeşler 15 Mayıs 1519’da Yavuz Han’a elçi göndererek Osmanlı Devleti’ne bağlanmak istediklerini bildirirler. Bu isteği kabul eden padişah onlara ihsanda bulunarak istedikleri her şeyin tedarik edilmesini salık verir. Uzun süreden beri muallakta olan halifelik meselesinin bir karara bağlanması gerekmektedir. İslam dünyasının farklı bölgelerinden ilmin merkezi İstanbul’a gelen âlimler artık İslam Halifesi’nin Yavuz Sultan Selim Han olmasına karar verirler. Bu karar, Ayasofya Cami’nde Abbasi Halifesi Mütevekkil tarafından hilafetin Yavuz Han’a devredilmesiyle gerçekleşmiş olur. Yavuz Han, nedimi Hasan Can ile hasbahçede dolaşırken sırtında bir ağrının olduğunu söyler. Hasan Can ağrının sebebini öğrenmek için padişahın sırtına baktığında daha olgunlaşmamış bir çıbanın olduğunu ve bunun hekimlere gösterilmesi gerektiğini dile getirir. Padişah, sırtındaki ağrının alelade bir çıban sebebiyle olduğunu düşünerek hamama giderek orada çıbanı sıktırır. Bu olaydan sonra ağrılar daha da dayanılmaz bir boyuta ulaşır. Yeni bir sefer için Edirne’ye gitmesi gerektiği için ağrılarına aldırmaksızın ata binerek yola çıkar. Yolda ağrılar dayanılmaz bir boyuta yükselir ve Sırtköyü’nde otağ kurulur. Hekimler 428 padişahı muayene ettikten sonra hastalığın şirpençe olduğunu söylerler. Yaraya sürülen merhemler fayda sağlamaz. Padişahın emriyle sadrazam Edirne’ye çağrılır. Asker günlerden beri padişahın gözükmemesi sebebiyle otağın önünde onu görmek istediklerine dair hep bir ağızdan bağırırlar. Yavuz Han ayağa kalkamayacak kadar hasta olsa da askerlerin önüne çıkar ve onlara ayakta olduğunu gösterir. Yavuz Han’ın gün geçtikçe kötüleşmesi Sadrazam Piri Mehmet Çelebi’den oğlunun İstanbul’a giderek tahta oturmasını istemesine sebep olur. Bütün faaliyetler büyük bir gizlilikle yapılmaktadır. Son anlarında dahi batıdaki ve doğudaki gelişmeleri takip eden Yavuz Han, yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak vefat eder. 3.7.1.4. Kişi Kadrosu Serinin üçüncü kitabını teşkil eden Mısır’a Doğru adlı eserde tarihî kişiler ağırlıktadır. Yaratma kişiler tarihî vakanın ifadesinde aracı konumda bulunurlar. Sadrazam Dukaginzade Ahmet Paşa, çıkarcı devlet adamı tiplemesi içerisindedir. Yavuz Han’ı Mısır seferinden döndürmek için çevresinde taraftar toplamak isteyen paşa, İskender Paşa, Balyemez Osman Ağa, Tacizade Cafer Çelebi gibi devlet görevlilerini ikna etmek için elinden gelen her şeyi yapar. Kendi çıkarını sağlamak maksadıyla Şah İsmail’e mektup göndermek yoluyla onunla irtibata dahi geçer. (s.92) Merkezî kişi Yavuz Han, iç çatışma oranı yüksek bir kişidir. Devlet işlerinden eşi Hafsa Hatun’a vakit ayıramayan padişah Amasya’dan dönüşünde kısa süreliğine de olsa hareme giderek eşiyle sohbet eder. Yavuz Han eşine; “Sana duygularımı bir tamam açamam. Bu sevgiye rağmen seni ihmal ettim. İyi bir padişah olayım derken, galiba iyi koca olamadım.” (s.147) 429 diyerek devlet işleri-özel hayat arasında yaşadığı çatışmayı ifade eder. Aynı durum çok sevdiği devlet adamı Tacizade Cafer Çelebi’nin idamında da görülür. Padişah, onun askeri isyana teşvik eden güruhun içerisinde bulunmamasını istemektedir ama Cafer Çelebi’nin kendine isnat edilen suçu inkar etmemesi padişahı idam kararını vermekten geri çevirmez. (s.152-159) Kişi sevgisi-ihanetin cezalandırılması şeklinde ifade edilecek çatışma Yavuz Han’ın devletin çıkarları açısından olayları ele aldığı görülmektedir. Eser, cinsiyet dağılımına göre değerlendirildiğinde erkek kişiler fazladır. Sadece Yavuz Han’ın eşi Hafsa Hatun kurmacada kendine yer bulur. Bunun yanında Çavuş Ağa’nın kızı Ayşe ile Cafer Çelebi’nin eşi Taçlı Hatun figüratif kişi konumundadırlar. Kurmacada devlet görevlileri olarak padişah, veziriazam, vezir, defterdar, kadı, şeyhülislam; saray görevlileri olarak kethüda, vakanüvis, baltacı (cellat), vekilharç, hazine emini, asesbaşı, hasodabaşı, esvapçıbaşı, hekimbaşı, akağa, sâki, aşçı, dârüssaade ağası, hadım ağası; askeri görevliler çorbacı, baltacı (cellat), askerler (azep, sipahi, yeniçeri, silahdar), sekbanbaşı, zağarcıbaşı, samsuncubaşı, turnacıbaşı, mehtercibaşı; meslek erbaplarına göre mektupçu, hekim, imam, balıkçı, hancı, mimar. Eserde etken olan kurmaca kişiler şunlardır: Yavuz Sultan Selim Han Eserde merkezî kişi olarak ele alınan Yavuz Sultan Selim Han’ı yazaranlatıcı, Yavuz Padişah biçiminde ifade eder. Şehzade Selim ve Şirpençe kitaplarındaki dindar, kararlı, ülkü sahibi, devletin ve milletin çıkarlarını her şeyin üstünde gören Yavuz Han kişisi, Mısır’a Doğru adlı bu kitapta ülkülerini birer birer gerçekleştiren kişi konumunda ele alınır. Kitabın adından da anlaşılacağı 430 üzere İslam birliği Mısır’ın alınmasıyla gerçekleşecek, böylelikle halife unvanı alacak olan Yavuz Han, bütün İslam dünyasının hem idari hem dinî lideri mevkisine yükselecektir. Kurmacada Yavuz Han, şahsına münhasır bir kişi olarak ele alınır. Onun icraatları ve kararları başkalarıyla karşılaştırılamayacak kadar kesinlik arz eder. Sadrazam Hersekzade’ye bu durumu şöyle belirtir: “Baka lala! Biz ne pederimize benzeriz ne de ondan önceki ceddimize.” (s.41) Bu anlayışta devlet görevlilerinin canı pahasına yaptığı fedakârlıkların kendisi için olmayıp ‘din’ için olduğu da anlaşılır. Yavuz Han, çevresindekileri asıl gaye olan İslam birliğini sağlamak üzere yönlendirir. (s.44) Anlatıcı, bu yönlendirme aracılığıyla Yavuz Han’ı İslam birliğini sağlayan bir kişi olarak olumlayıp bu gayenin bütün kişilerden ve anlayışlardan üstün olduğunu da imlemektedir. Diğer bir ifade ile; “Kişiler geçici ama ülküler kalıcıdır.” düşüncesi işlenmektedir. Yavuz Han’ın en önemli amacı İslam birliğini sağlamaktır. Küçük devlet olarak kalmak Avrupa’nın İslam dünyasını yok etmesine neden olabilir. (s.58) Bu gayeye sadece kılıç ile ulaşılamayacağını öngörür. Kılıç ile ilmin birleşmesi ancak gerçek hâkimiyeti sağlayabilecektir. (s.116, 220) Serinin diğer kitaplarında olduğu gibi Yavuz Han, kitap okumayı çok seven, kütüphaneden vazgeçmeyen bir kişi olarak ele alınır. (s.59, 94) Kişilere milliyetinden ziyade Müslüman olup olmamalarına göre önem verir. (s.101-102) Sarıoğlan Yavuz Han’ın güvenilir adamları arasındadır. Serinin diğer kitaplarında babası ve arkadaşlarıyla çıktığı önemli görevlerin yerini bu kitapta tek başına yapılan işler alır. Sarıoğlan, kurmacada; 431 “Yirmi beş yaşlarında uzun boylu bir gençti. Omuzları cepkeninden taşacak kadar genişti, pazuları kabarmıştı. Gözleri kılıç çeliği sertlikte bakıyor, bakarken kaşlarından biri yaylanıyordu.” (s.7) biçiminde tasvir edilir. Kurmacada serinin diğer kitaplarına nazaran olgun bir kişi olarak anlatılır. Bu olgunluk ilmiyle insanların saygısını kazanan Derviş Talip tarafından Sarıoğlan’a; “(…) Gençliğimizi ziyan ettik sayılmaz, yalnız genç dostum senin tanıdıktan sonra daha başkaca şeylerle de ilgilenmem gerektiğini anladım.” (s.35) iltifatıyla perçinlenir. Gençliğin verdiği ataklık adaleti göz ardı ederek karar vermesine neden olmaz. Dindarlığı (s.13, 37, 65), yalan söylemeyi becerememesi (s.83) padişaha gönülden bağlılığı ve devlet görevi üstlenmekten ödün vermemesi (s.180) vazgeçilmez kişilik özellikleri arasındadır. Sarıoğlan kişisinde ‘Türklük’ duygusu önemli bir yere sahiptir. Derviş Talip’le geçen konuşmalarında Türklüğünü görmezden gelmez. Babası Türk, annesi Arap olan Dervişin “İkbalini düşünen istikbalini göremez.” sözü üzerine Sarıoğlan şu cevabı verir: “Tam bir Türk gibi konuştun. (…) Besbelli babana çekmişsin. — Ne demek o? Daha önce soyum sopuma göre değil, dinime, imanıma göre düşündüğümü söylemiştim. Hamdolsun Müslüman’ım. — Biz de öyleyiz. (…) Ama soya sopa boş vermiyoruz. Neden dersen insanlar kavim kavim yaratılmış.” (s.29) Orhan Bey Yavuz Han’ın güvenilir adamları arasındadır. Şehzadeliğinden beri padişahın yanında bulunması, kendisine teklif edilen farklı görevleri reddetmesi padişaha bağlılığının göstergeleri arasındadır. Yavuz Han, ona daha çok bir arkadaş nazarıyla bakar. (s.49) Bu samimiyet Yavuz Han tarafından; “Gel benim iki gözüm karındaşım Orhan, bana benden yakın dostum, gel.” (s.132) şeklinde ifade edilir. Padişahın ona sancak beyliğini teklif etmesi üzerine yine bu görevi reddederek onun yanında kalmayı en büyük mutluluk addeder. (s.51-52) En zorlu görevler tereddüt edilmeden kendisine verilir. (s.47, 131) Zira başarılı olacağı 432 kesindir. Mısır seferi öncesi düşman içerisinden toplanacak bilgiler (s.180) ve Sina Çölü’nü en kısa zamanda kayıpsız bir biçimde geçmek için gerekli bilgiler padişaha Orhan Bey tarafından ulaştırılır. (s.193) O, bu haliyle bilgi toplamada mahir bir kişidir. Orhan Bey, Sadrazam Dukaginzade Ahmet Paşa başta olmak üzere bazı devlet adamlarının kışkırtması neticesinde ayaklanan yeniçerilere büyük bir vakarla; “Bu yaptığınız edepsizlik değil de nedir, siz Allah’tan korkmaz, peygamberden utanmaz mısınız?” (s.115) serzenişi isyancı grubun karşısında padişah onurunun korunmasını amaçlayan bir serdengeçtinin ifadesidir. Zira isyancı yeniçeriler sadece padişaha karşı gelmekle kalmayıp İslam birliğini sağlamayı düşünen bir iradenin önüne set çekmeye çalışmaktadır. Orhan Bey’e göre bu vaziyet Allah’a ve peygambere karşı gelmekle eş değerdir. Yavuz Han ölüm döşeğindeyken temel ülküsü olan İslam birliğinin tesisinde kendine yol arkadaşlığı eden Orhan Bey’e; “Birlikte iyi şeyler yaptık Orhan. İslam birliğini kurmaya çalıştık.” (s.260) diyerek yoldaşlığını bir kez daha ifade eder. Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi Yavuz Han’ın verdiği kararları İslam hukukuna göre inceleyen ve duruma göre onaylayan veya onaylamayan bir görevle kurmacaya dâhil olur. Adalet terazisinin şaşmaması için doğruluktan ayrılmayacak biçimde padişahın kararlarını dahi sorgular. Hükümleri veriş tarzını padişaha şu şekilde açıklar: “Sen olaylara sadece kendi tarafından bakıyorsun. Bu itibarla yanılman mümkündür. Binaenaleyh yalnız seni dinlemekle hüküm veremem. Suçlananları da dinlemem lazım.” (s.103-104) 433 Kendisinden fetva isteyenlere verdiği cevap adalet anlayışını gösteren örnekler arasındadır: “Araştırmadan, soruşturmadan, bilgisiz ve belgesiz kimsenin kılına dokundurtmam. Bu böyle biline…” (s.121) Askeri isyana teşvik eden İskender Paşa, Osman Ağa ve Cafer Çelebi’nin padişah huzuruna çağrılarak kendisinin de dinlemesi gerektiğini ifade etmesi ve bundan sonra karar verilebileceğini belirtmesi kişilerin kendini savunma hakkına duyulan saygının neticesidir. (s.154- 155) Zenbilli Ali Efendi, İslam birliğini kurma gibi büyük bir ülküye gönül vermiş padişahın düşüncelerini İslam hukuku çerçevesinde şekillendirmesini sağlayan şeyhülislamdır. Padişahla herhangi bir korkuya kapılmadan konuşması hükümlerinin de baskı altında olmadan verildiğini gösterir. (s.128-129) Açık sözlü olması Yavuz Han tarafından; “Belli ki, şeyhülislam azletme yetkimizin olmayışı sizi böyle konuşturur.” (s.129) biçiminde değerlendirilmesine neden olur. Ali Efendi’nin padişaha verdiği cevap kendi kişiliğini özetler mahiyettedir: “Yetkiniz olsa da beni azletmezdiniz padişahım. Zira size, başından korkmadan, mal mülk endişesine düşmeden, evlad ü iyali yetim koma tasasına kapılmadan doğruları söyleyecek biri lazım. İşte o benim. Allah korkusu dışında korku bilmem.” (s.129) Ali Efendi’nin Yavuz Han’ı öfkesinden kaynaklanan yanlış kararlardan döndürme özelliği vardır. Mısır seferi öncesi Kansu Gavri tarafından gönderilen elçilerin istekleri karşısında onları huzurundan kovan Yavuz Han’ı, uyuyan düşmanı uyandırmamak amacıyla güzel bir üslupla mektup yazmaya ikna eder. Böylelikle padişahın öfkesi dizginlenirken, müspet yönde bir politikanın da benimsenmesi sağlanır. (s.130) İstanbul’da yaşayan gayri Müslim haklın Müslüman hayatına ters düşecek şekilde serkeş bir hayatı benimsemeleri halkın padişaha dert yanmasına neden olur. 434 (s.247) Yavuz Han, bunların ya zorla Müslüman edilmesini ya da cellada gönderilmesi buyruğunu verir. Ali Efendi, bu kararın Fatih Han tarafından gayri Müslimlere verilen imtiyazlar gereği uygulanamayacağını ve “Dinde zorlama yoktur.” ayeti gereğince insanların kendi istekleriyle Müslüman olabileceklerini söyler. (s.248-249) Dedesinin verdiği sözün ve şeriat hükümlerinin kendisine hatırlatılması üzerine Yavuz Han verdiği karardan vazgeçerek Ali Efendi’ye şunu söyler: “Gerçekleri hiç korkmadan yüzümüze söyleyen müftümüz olduğu için Allah’a hamd ederiz.” (s.249) Dukaginzade Ahmet Paşa Kurmacanın karşıt güçleri arsındadır. Sadrazamlık makamına yükselse de Yavuz Han’ın padişahlığını içine sindiremeyen bir kişidir. Çaldıran seferi sonrasında askeri isyana teşvik eden, gizlice Şah İsmail’le muhabere içerisinde olan karşıt güçtür. (s.92) Padişahın Mısır’a düzenleyeceği sefer hakkında; “Billah bu, Devlet-i Aliye’nin sonu olur. Böyle bir maceraya girmek için deli olmak lazımdır.” (s.108) diyerek diğer devlet adamlarını etkilemeye çalışır. Ahmet Paşa’ya göre padişahın Mısır planı; “İslam âlemine dönen bir hışım[dır.]” (s.109) Dolayısıyla kendi fikirlerinin doğruluğunu ispatlamakta İslam bir araç konumuna indirgenir. Kendi çıkarlarını düşünen bir devlet adamı tipinde olması ayaklandırdığı yeniçerilerin başarısız olmaları neticesinde kendine akıl danışmaya geldiklerinde, başını kurtarmak için onlardan konağını yağmalamalarını ister. Böylelikle isyanda etkisinin olmadığını göstermek istemektedir. (s.119-120) Paşa’nın hem padişaha hem de işbirliği içerisindeki adamlara ikircikli bir yapıda olması güvenilmez, ihanete temayüllü bir kişi olarak kurmacada yer bulduğunu gösterir. 435 Tumanbay Kansu Gavri’den sonra Memlük tahtına oturan sultandır. Ridaniye Savaşı’nı kaybettikten sonra bile Yavuz Han’la uzun süre savaşması mücadeleci, inatçı bir kişiliğe sahip olduğunu gösterir. Romanın karşıt güçleri arasındadır. Tumanbay, yazar-anlatıcı tarafından; “Çok cesur, gözü pek ve işini bilen bir askerdi. Yavuz Padişah’ı zorlayacaktı.” (s.200) biçiminde anlatılır. Kölemen beyi Sibay’ın talihin kendilerinden yana olduğunu ve mutlaka savaşı kazanacaklarını iddia etmesi üzerine Tumanbay; “Hangi talih, adam çölleri aştı, üzerimize geliyor.” (s.203) biçiminde ordusuyla birlikte çölü on üç günde geçen Yavuz Han’a karşı gerçekleri göz önüne alarak akıllıca bir değerlendirmede bulunur. Onun mücadeleci kişiliği Ridaniye Savaşı’nı kaybetmek üzere iken Osmanlı ordusunun merkezine yüklenip Yavuz Han’ı öldürmek istemesinde daha açık olarak görülür. (s.206-207) Yalnız bu anlayış başarıya dair umutların tükendiği anda yerini teslimiyete bırakır. Bu teslimiyette savaş dolayısıyla daha fazla kan akmaması düşüncesi etkilidir. (s.212) Çevresindekilerin mücadeleye devam etmek istemeleri üzerine; “Siz kendinize eğlence mi ararsınız? Ben bunca Müslüman kanı akıtmış olmanın Rûz-i Mahşerdeki hesabını düşünür, kahrolurum. Siz ise hâlâ kan peşinde koşasınız. Anlamaz mısınız ki, artık her şey bitti. Kader tecelli etti. (…) Artık kan aksın istemiyorum.” (s.213) diyerek cevap verir. Gözünü zafer hırsı bürümemiş bir karşıt güçtür. Ele geçirildikten sonra Yavuz Han’ın kendisine hâlâ sultanlık iddiası taşıyıp taşımadığına dair sorusuna verdiği cevap İslam sancağına hizmet etmek isteyen bir kişi profili çıkarır: “Hizmete talibim. (…) Mısır sultanlığını kabul etmem de bundandır. Ama kısmet olmadı. Şimdi beni bağışlar da, hizmet imkanı verirseniz, ölünceye kadar minnettar kalırım.” (s.219) 436 Romanda yardımcı ve figüratif konumda bulunan kişiler şunlardır: Sadrazam Hersekzade Ahmet Paşa, Sadrazam Yunus Paşa, Sadrazam Piri Mehmet Paşa, Sinan Paşa, Hüseyin Ağa, Rasim, Palu Hâkimi Cemşit Bey, Ali Bey, Tacizade Cafer Çelebi, İskender Paşa, Balyemez Osman Ağa, Cafer Ağa, Hasan Can, İbni Kemal, Halife Mütevekkil, Venedik Elçisi Bartolomeo Contarini, Kütük Remzi, Kara Çavuş, Kara Veli, Dulkadiroğlu Alaüddevle, Kansu Gavri, Kansu Gavri’nin oğlu Mehmet, Bali Ağa, İdris-i Bitlisî, Bediüzzaman Mirza, Hayr Bay, Şadi Bey, Ebu Numeyy, Oruç Reis, Karaman Beylerbeyi Hüsrev Paşa, Süleyman Bey, Barbaros Hayrettin, Şehsuvaroğlu Ali Bey, Çavuş Ağa’nın kızı Ayşe, Hafsa Sultan, Halimi Çelebi, Hilmi Efendi, İmam Efendi, Balıkçı İstavro, Dimitri, Hancıbaşı Harun Usta, Çırak, Bekir Ağa, Abdi Bey, İznikli Ali Ağa, Silahtar Hasan Bey, Antep Valisi Yunus Bey, Şam Valisi Sibay, Ferhat Paşa, Laz Hüsnü, Kurtbay, Ahi Çelebi. 3.7.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı diğer bir deyişle yazar-anlatıcıdır. Eserin tarihî belgeler ışığında yazılmış olması öğreticilik rolünü artırmaktadır. Vaka seyrinin tarihî bilgi çizgisinde ilerlemesi ve parantez içerisinde verilen bilgiler bu beyandandır. Dukaginzade Ahmet’in sadrazam olması (s.93), Dulkadir Devleti’nin yıkılış tarihi (s.135), Hersekzade’nin beşinci defa sadaret makamına getirilmesi (s.165) gibi olayların tarihleri parantez içerisinde verilir. Bunun yanında tarihi adıyla kurmacada ifade edilen “Amid Kalesi”ni okuyucunun anlayabilmesi için parantez içerisinde “Diyarbakır” kelimesiyle günümüzde bu kalenin nerede olduğu anlatılır. (s.172) 437 Anlatıcı, kurmacada bilgi vermekten imtina etmez. Esasında bu durum eserin öğretici rolünü de pekiştirir. Cafer Çelebi’nin idama giderken eşi Taçlı Hatun’u padişaha emanet etmesi, anlatıcıyı bu kadın hakkında okuyucuya bilgi vermeye zorlar: “Bu kadın bir zamanlar Şah İsmail’in gözdesiydi. Çaldıran Savaşı’nda esir edilmiş. Yavuz’un arzusu üzerine Cafer Çelebi’ye nikahlanmış.” (s.160) Serinin birinci ve ikinci kitabında Şah İsmail olumsuzlanmıştır. Bu bilgi aracılığıyla Şah’ın eşini savaş meydanında bırakması durumu okuyucuya tekrar hatırlatılarak olumsuz Şah profilinin anlatımına devam edilir. Yazar-anlatıcı, kurmacanın içerisinde kendini gizlemek yerine bir roman kişisi olarak kurmacaya dâhil olur. Tacizade Cafer Çelebi’nin bilinçli bir şekilde padişaha ihanet etmediğini, diğerleri tarafından kandırıldığını okuyucuya ispat etmek için anlatma tekniği aracılığıyla aklama yapılır. Yavuz Han’ı Mısır seferinden döndürmek isteyen Sadrazam Dukaginzade’nin evinde ileri gelen askerle, birkaç paşa arasında Cafer Çelebi’nin de bulunması ortamdaki birçok kişinin padişahın casusu olabileceği yönünde Çelebi’den şüphelenmelerine sebep olmuştur. Anlatıcı bu durumu şöyle ifade eder: “Padişaha yakınlığını herkes bilirdi. Böyle iken neden acaba bu toplantıya gelmişti? Yoksa padişahın casusu muydu? Hayır… Saf bir insandı, bir gönül adamıydı. İnançlarında çok hassastı. Padişahı sevmekle birlikte, dinini her şeyden çok seviyordu. Onu en hassas noktasından yakalamışlar, padişah Mısır’a yürürse bundan bütün ümmetin zarar göreceğine inandırmışlardı.” (s.113-114) Anlatıcı diyaloğu kendi kendine yaparak kurmacaya müdahil olur. Anlatıcının kurguya müdahil olma durumu bazen bilgi vermesine de sebep olur. Sadrazam Hersekzade’nin görevden azli anlamında çadırının başına yıkılması âdetinin geçmişi okuyucuyu aydınlatıcı mahiyette ifade edilir: “Bu Fatih Sultan 438 Mehmet’ten kalma bir âdetti. Görevden alınan sadrazamın çadıra başına yıkılırdı.” (s.47) Yazar-anlatıcı bazen bir roman kişisi bazen de bir tarihçi rolüne bürünerek kurmacaya girmeye devam eder. Bozoklu Celal adında birisinin çıkardığı isyandan sonra tarihî bilgiyi şöyle aktarır: “Ama Bozoklu Celal unutulmadı. Ondan sonra çıkan bütün isyanlar ‘Celalî’ olarak anıldı.” (s.244) Aynı durum Barbaros Hayrettin’in Osmanlı Devleti’ne bağlanması sonrasında da görülür. Anlatıcı; “Cezayir gittikçe büyüyüp genişleyecek, Barbaros Hayrettin adı tarih içinde bir meşale gibi yanacaktı.” (s.245) ifadesiyle hâkim bakış açısını ortaya koymaktadır. 3.7.1.6. Zaman Yavuz Han serisinin ikinci kitabı olan Şirpençe adlı kitap, Çaldıran Savaşı’nın Osmanlılar tarafından kazanılmasıyla son bulmuştu. Mısır’a Doğru adlı eserde ise Yavuz Han’ın Çaldıran Savaşı ile vefatına kadar geçen sürecin kurmacada ele alındığı görülür. 1514 ile 1520 arasını kapsayan bu süreç yaklaşık altı yıllık bir zamanı kapsar. Kurmaca, serinin diğer kitaplarının aksine Yavuz Han’la değil onun güvenilir adamları arasında bulunan Sarıoğlan’ın İstanbul’a haber götürmek maksatlı yaptığı yolculukla başlar. (s.7) Kurmacada hicri ve miladi takvim birlikte kullanılır. Bu durum gün, ay, yıl veya gün, ay biçiminde olabilmektedir. Yazar hicri takvimi sayı yerine yazı ile yazmayı tercih eder. Parantez içerisinde ise miladi karşılığını verir: “Dokuz yüz yirmi bir yılının sekiz Muharrem’i, Perşembe gecesi (22 Şubat 1515)” (s.114) 439 Genellikle bu şekilde zamanı ifade etme yöntemi sefer gibi önemli olaylar öncesinde kullanılır. Mısır seferi öncesi (s.126, 174), Osmanlı donanmasının Nil Nehri’ne açılmadan önce (s.222) hicri tarihlendirme kullanılır. Bunun yanında miladi tarihlendirmelerin tercihinde de bazen sayı yerine yazı kullanılır: “On beş Mayıs bin beş yüz on dokuz günü” (s.244) Yazar, zamanda ikili ifade aracılığıyla olayın önemini hissettirmek ister. Yavuz Han’ın son seferinde Edirne’ye doğru hareketinde hem hicri hem miladi tarihlendirmeyi sayı kullanmadan yazar. (s.225) Zamanın bu şekilde ifadesi bir dönüm noktasının okuyucuya hissettirilmesini sağlar. Yazar, ikili tarihlendirme kullanması hususunda miladi takvimi ‘Frenk takvimi’ (s.222) olarak niteler. Zaman ifadesinde; “akşam namazından sonra”, (s.20), “yatsı vakti” (s.182), “ertesi gün cuma” (s.189), “bir cuma günü” (s.198), “sabahtan ikindiye kadar” (s.210) ifadeleri serinin daha önceki kitaplarında da görüldüğü üzere dinî algı üzerinden zamanın kurgulandığını göstermektedir. Zamanda ileriye veya geriye sıçrama durumu söz konusu değildir. Kronolojik zaman dışına çıkılmadan kurmaca tamamlanır. Fatih Han’a, Şehzade Korkut’a, II. Bayezid’e, İskender’e, Cengiz Han’a, Timur’a yapılan atıflar geriye dönüş tekniği aracılığıyla değil kurgu gereği hatırlatma konumunda kurmacada kendine yer bulur. 3.7.1.7. Mekân Kurmacada mekâna simgesel bir değer yüklenmemiştir. Mekân tasvirlerinin çok az yapılması mekânın işlevsel bir tarzda kullanılmadığını gösterir. 440 Kurmacada kapalı mekân olarak; çadır (otağ), han, saray (Amasya Sarayı, İstanbul Sarayı, Şam Sarayı) kütüphane, kale (Kemah Kalesi, Amid Kalesi, İskenderiye Kalesi), harem, bedesten kullanılır. Yavuz Han’ın olumlanmasına, onun çadırı ile Şah İsmail’in çadırının Cemşit Bey tarafından karşılaştırılmasıyla devam edilir: “Padişahın çadırı her türlü gösterişten uzaktı. Bir zamanlar Şah İsmail’in çadırında ağırlanmış, gördükleri karşısında küçük dilini yutmuştu. Öyle bir tantana ki, anlatılası değildi. Onun yanında bu, aşiret çergisi gibi kalıyordu.” (s.57) Yavuz Han’ın çadırı mütevazılığının bir göstergesidir. Anlatıcı bu durum üzerinden onun gösterişle işinin olmadığı, geleceğe yönelik düşüncelere sahip bir kişi olduğunun altını çizer. Kurmacada, coğrafi ve açık mekân olarak; köy, orman, bozkır, kasaba, sokak, meydan, çayır, bahçe, tepe, dağ, ova (Göksun Ovası, Elbistan Ovası, Mercidabık Ovası), sahil, iskele, tersane, çöl (Tih Çölü, Sina Çölü), Nil Nehri bulunur. Bazı devlet adamlarının kışkırtması sonucu ayaklanan yeniçerileri bizzat ikna etmek için atına binip askerin bulunduğu meydana giden Yavuz Han, buradaki cümleleriyle meydandakileri etkileyerek isyanı bastırır. Çaldıran seferi öncesi isyankâr askeri savaş yolunda ikna eden padişah, şimdi bunu devletin başkentinde yapmaktadır. (s.117-125) Bu haliyle ‘meydan’, Yavuz Han’ın asker üzerinde nüfuzunun perçinleştiği bir yerdir. Kurmacada, Sina ve Tih Çölü geçilmek zorunda olan iki sırat köprüsüdür. (s.199) Bu çöller tarihte birçok fatihe yol vermese de Yavuz Han için maksadına ulaşmak için aşılması gereken engeller arasındadır. Anlatıcı çölü şu şekilde tasvir eder: “Gündüzleri insanı kavuran bir sıcak, geceleri insanın iliklerine işleyen bir soğuk ve kum tanelerini insanın yüreğine üfleyen bitmez tükenmez kum fırtınaları…” (s.202) 441 Kurmacada dinî mekân olarak cami (Cami-i Kebir Cami, Emeviye Cami, Ayasofya Cami) ve türbe yer alır. Ayasofya Cami’nde Yavuz Han halifelik unvanını bir törenle aldığı için burası önemli bir mekândır. (s.245-246) İslam birliğini sağlayan padişah Müslümanların halifesi payesiyle, bu birlikteliğin meşru hükümdarı konumuna yükselir. 3.7.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.7.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Roman, 8 bölümden oluşmaktadır. Serinin diğer kitaplarında görülen takdim veya okuyucuyla sohbet gibi bölümler bu kitapta bulunmaz. Yavuz Han’ın Çaldıran Savaşı dönüşü ve Mısır seferi için yaptığı hazırlıklar giriş, Mercidabık ve Ridaniye Savaşı gelişme, Mısır’ın Osmanlı Devleti’ne ilhakıyla birlikte düzenin kurulması ve Yavuz Han’ın vefatı sonuç bölümlerini teşkil eder. Eserde sadece tarihsel anlatım düzlemi kullanılmıştır. Bu bağlamda birçok tarihî kişiliğe atıf yapılır. Serinin diğer kitaplarında da olduğu üzere eserde Fatih Han olumlanan bir kişidir. Roman kişileri tarafından Yavuz Han’ın dedesi Fatih Han’a çektiğinin belirtilmesi onu olumlar. (s.28) Müslüman dünyasında bir mucizeyi gerçekleştirerek İstanbul’u fetheden Fatih Han’ın bu unutulmaz icraatı kendisine her daim atıfta bulunularak Yavuz Han kişisiyle ilişkilendirilir. (s.35) Yavuz Han’ın dedesinden kalma âdetleri devam ettirmesi ona bağlılığını ve onun yolundan ilerlediğini gösterir. (s.47) Aynı şekilde dedesinin hatıralarına da saygı duyarak onu hayırla yad eder. (s.148, 156) Yeniçeriler, Yavuz Han’ı; “Cennetmekân Sultan Mehmet dedenizden bu yana ilk defa dizginleri çelik iradesiyle kavrayıp yeniçeri kulları serhatlarda muzaffer eden bir padişah bulduk (…)” (s.140) diyerek anlatırlar. 442 Yavuz Han, Kansu Gavri’nin asıl maksadının Mercidabık Savaşı’nı kazandıktan sonra İstanbul üzerine yürümek olduğunu öğrendikten sonra şöyle der: “Dersaadet’i almak için Sultan Mehmet’lerle Ulubatlı Hasan’lar lazım.” (s.188) İfade, İstanbul’un kolay ele geçirilmediğini ve aynı şekilde kolay kolay verilemeyeceğini imlemektedir. Kurmacada, hanedan içerisinden II. Bayezid’in eleştirildiği görülür. Bu eleştiri sadece merkezî kişinin tasarrufunda değildir. Çavuş Ağa, II. Bayezid’i özellikle yaşlılığına doğru iradesini iyice kaybetmesi ve yanlış kararlar vermesi üzerinden eleştirir. (s.24) Yavuz Han’ın babasıyla ayrıldığı noktalar arasında kendisinin İslam birliğine gönül vermiş olması yatar. (s.25) Yavuz Han, dedesi Fatih Han’ın uyguladığı âdetleri değiştirmezken babası tarafından tesis edilenleri değiştirmekte bir beis görmez. II. Bayezid’in her seferden sonra askere yağma izni vermesi, Yavuz Han tarafından ferman çıkartılarak yasaklanır. (s.41) Yavuz Han nezdinde asker bu tür âdetlerle rahata alıştırılmıştır. (s.43) Yavuz Han’ın babasına eleştirisi; “Rahmetli pederimiz zamanında işler şirazesinden çıkmış.” (s.105) cümlesiyle doruğa çıkar. Yavuz Han tarafından kardeşi Şehzade Korkut ise sanatçı yönüne vurgu yapılarak anılır. (s.149-150) Kurmacada; Büyük İskender, ‘kefere’ (s.199); Cengiz Han, ‘putçu’ (s.9) ve Emir Timur, ‘istilacı’ olarak olumsuzlanan tarihî kişiliklerdir. Yazar, düşüncelerini bir kişiye söylettirmeyip kendisi de kurguya dâhil olur. Bu durum çoğu zaman okuyucunun yanlı bir tutumla karşılaşmasına sebep olur. Çaldıran Savaşı sonrası köyleri yağmalayan askerin cezalandırılması hususunda padişahın verdiği karara yazar-anlatıcı ortak olarak şöyle der: “Padişah öfkelenmekte yerden göğe kadar haklıydı. Az söylemişti. Çaldıran zaferini kazanmış askerin, dönüş yolunda köylere sırnaşıp, evleri yağmalaması ne 443 demekti? Yavuz Padişah, elbette buna katlanmayacak, suçluları elbette isteyecekti.” (s.40) Yazarın kurguya girmesi padişahın verdiği kararları onaylamasında da görülür. Yavuz Han, bazı devlet adamlarının ihanet içerisinde olduklarını ispatlayan belgelerin Zenbilli Ali Efendi’ye gösterilmesini buyurduktan sonra, anlatıcı araya girerek, “Yavuz iyi düşünmüştü.” (s.121) diyerek onun icraatlarını tasdik eder. Yavuz ismini başarıyla bir gören anlatıcı bu düşüncesini; “Artık o yalnızca bir padişah değil, zaferin de ta kendisiydi.” (s.176) biçiminde belirtir. Kurmacada, Ermeni ve Yahudi azınlık olumsuzlanır. Bu azınlıkların çete kurarak bulundukları bölgeleri yağmalamaları halk arasında onlara cephe alınmasına neden olur. (s.67) İstanbul’da bazı Rum ve Yahudi tüccarların ticarete hile karıştırmaları, Müslüman mahallelerinde kadın ve erkeğin el ele tutarak gezmeleri halkın çözüm merci olarak sadece padişahı görmesine neden olur. Padişahın azınlıklar hakkında söyledikleri artık tahammül sınırını zorlayan bir noktaya gelindiğini gösterir: “Billahi bu adamların fesadından bıktım. İçimizde yaşarlar, ekmeğimizi yerler. Müslüman halkla aralarında bir fark gözetmeyiz. İnançlarını diledikleri gibi yaşar, istedikleri zaman kiliseye giderler. Buna rağmen memnun değiller. Üstelik zaman zaman geleneklerimizi hiçe sayıp, dürüstlüğümüzü istismar ederler. Artık bunlardan bıktık.” (s.247) İstanbul’da çıkan yangın sonrası padişah zarar gören halka yardım edileceğini bildirdikten sonra; “Rumlar, Ermeniler ticarette göz açıktırlar. Fazla kayıt yaptırmalarının önüne zinhar geçilsin.” (s.165) diyerek azınlıkların davranışlarından kaynaklanan olumsuz bir intibaya sahip olduğu görülür. Azınlıklar bağlamında devşirmelik sistemine genel bir eleştiri getirilmez. Hem Fatih Han hem de II. Bayezid zamanında birçok sefere katılan Kara Çavuş, yaşlandığı halde devlete asker yetiştirmeye devam eder. Devşirme kökenli 444 askerlere kendi öz oğlundan ayırmayıp bu durumu şu şekilde ifade eder: “İhtiyar kalbim erkek evlat sevgisi bilmez. Olsaydı bile inanın yetiştirdiğim devşirmelerden fazla sevemezdim.” (s.21) Askeri isyana teşvik eden ve kurmacada karşıt güç olan Sadrazam Dukaginzade Ahmet Paşa’nın geçmişine “Dükoğlu” (s.121) biçiminde atıf yapılarak devşirmeliği vurgulanır. Kurmacada, olaylar aracılığıyla Safevi Devleti’nin olumsuzlanmasına devam edilir. Çaldıran Savaşı sonrası Safevi ordusunun kalıntısı olan eşkıyalar, zorla halktan para almakta, onların huzurunu bozmaktadır. (s.23) Kölemen Devleti’nin Şah İsmail’le yaptığı ittifak “Safevi fitnesi” olarak değerlendirilerek, halk arasında tasvip edilmez. (s.142) Yazar, bu ifadeyle Safevilerin sadece Osmanlı için değil diğer Müslüman ülkeler için de bir tehlike arz ettiğini ortaya koyar. Şah İsmail’in Çaldıran’da savaşı kaybetmesi dolayısıyla kaynaklanan olumsuzluğun ifadesi bir şakalaşma aracı olarak kullanılır. Yenilgideki olumsuzluk keyfi yerinde olmayan insanlara aktarılır. Hancı Harun Usta, çırağının dalgınlığını görüp; “Ne dalıp gittin öyle, Şah İsmail gibi yenik mi düştün?” (s.79) diyerek Şah’ın Osmanlı karşısındaki yenilgisi sonucu oluşan ruh haline gönderme yapmaktadır. Yazaranlatıcı Çaldıran’da Şah’ın karısını ve tahtını bıraktığını kurmacada okuyucuya hatırlatarak savaşta yaşadığı bozgunu bu kitapta da ifade eder. (s.125) Yavuz Han’ın her türlü ihtişamdan uzak çadırı ile Şah İsmail’in görkemli çadırının karşılaştırılması Yavuz Han’ın gösterişsiz bir hayata meyleden kişiliğinin ispatlarken, bu karşılaştırmada dahi Şah olumsuzlanır. (s.57) Kansu Gavri’nin Mercidabık öncesi Yavuz Han’a elçi göndererek savaştan vazgeçmesi koşuluyla istediği kadar akçe vereceğini söylemesi üzerine padişah; “Efendin bizi Şah İsmail’le karıştırıyor.” (s.185) diyerek Şah’ın paraya olan düşkünlüğü üzerinden 445 onu olumsuzlar. Yavuz Han nezdinde Şah İsmail’e olan kin onun İslam’a verdiği zarardan kaynaklanmaktadır. Padişahın kendi ağzından bakış açısı şöyle ifade edilir: “İsmail ki Ezan-ı Muhammediyi dahi değiştirmiş, İsmail ki, Sünnet-i Seniyye’ye hakareti iş edinmiş, İsmail ki, Allah’ın günah dediklerine mübah hükmü vermiş, camilere dahi heykellerini koyduracak kadar edepsizleşmiş, Hazreti Ebu Bekir’in ve Hazreti Ömer’in teberrâ ve hilafetlerini inkar etmiş bir namurattır.” (s.168) Kurmacada, metafizik öge olarak Derviş Talip’in Hz. Muhammet (SAV) ile Yavuz Han’ı rüyasında görmesi bulunur. Rüyaya göre Peygamber Efendi’miz Yavuz Han’a; “Ey Selim! Kuran’ın indirildiği mübarek beldelere hizmet şerefini de Allah sana nasip edecek. Sen Hâdimül-Harameyn olacaksın.” (s.38) der. Böylelikle padişahın yapacağı hamlelerin dinî tasdik alındıktan sonra yürürlüğe girdiği görülür. Yazar, Şah İsmail üzerine düzenlenen seferde benzer bir tasdiğe ihtiyaç duymadan kurmacayı inşa eder. Her ne kadar tarihî gerçeklikte Mısır seferi öncesi görülen bir rüyadan bahsedilse de Müslüman bir devletin Haremeyn üzerine düzenleyeceği seferde metafizik olura ihtiyacın olduğu imlenir. Kurmacada Yavuz Han’a ait şiirlerle birlikte (s.61, 144, 261), Şehzade Korkut’un (s.150) ve Fatih Han’ın şiirlerine (s.73) de yer verilir. Şiirler anlatıma farklı bir çeşni katmakla birlikte merkezî kişinin şairliğinden kaynaklanan ince ruhun beşerî bir özellik olarak ifadesi olarak da okunabilir. Mısır’a Doğru kitabı serinin diğer kitaplarına nazaran metinlerarasılık açısından zengindir. Kuran-ı Kerim’den alınan ayetler ve Hz. Muhammed’e (SAV) ait sözler kurmacada kullanılır. Kuran-ı Kerim’den mealen; “Sizden olan âmirlere itaat ediniz.” (s.123), “Dinde zorlama yoktur.” (s.248) ayetlerinin yanında “İnnâ fetehnâ leke fethan mübinâ.” (s.148), “Küllü nefsin zaikat-ül mevt.” (s.268) ayetleri de esas biçimleriyle verilir. Hadis-i Şerif olarak; “İlim Çin’de 446 dahi olsa gidin alın.”, “Hikmet müminin kaybolmuş malıdır, bulduğu yerde al[ın]malı.” (s.36), “Malı ve evi için muharebe eden, şehit sevabı kazanır.” (s.220) sözleri kullanılır. Bediüzzaman Said Nursî’ye ait, “Kimin himmeti milleti ise, o tek başına bir devlettir.” (s.27) sözü metinlerarasılık bağlamında kullanılan cümleler arasındadır. Kurmacada hata olarak ifade edilebilecek husus Yavuz Han ile Orhan Bey arasında geçen şu diyalogda görülür: “— Ne şaşarsın Orhan? (…) Harp hesap işidir. Hesabında yanılırsan davayı kaybedersin. Söyle bakalım, baban nasıl? — Hamdolsun, tek şikâyeti sizi seyrek görmesi.” (s.178) Serinin diğer kitapları da dâhil olmak üzere hiçbir kitapta Orhan Bey’in bir babası olduğuna dair ifade bulunmamaktadır. Yazarın Sarıoğlan’ın babası Hüseyin Ağa ile ifadeyi karıştırdığı muhtemeldir. 3.7.2.2. Anlatım Teknikleri Yavuz Han üçlemesini oluşturan eserlerde anlatma tekniği işlevsel olarak kullanılmıştır. Mısır’a Doğru adlı eserde yazar-anlatıcı tarih öğreticiliğine devam eder. Bu durum için en uygun teknik şüphesiz anlatmadır. Anlatma tekniğinin bazen tasvir tekniği ile iç içe kullanıldığı görülür. Bu durum anlatmanın tasvir aracılığıyla göstermeye dönüşümünü sağlayarak kurguyu tek düzelikten kurtarmaktadır. Aşağıdaki alıntı bu ifadeyi örnekler: “Cemşit Bey girdi. Elli yaşlarında gösteriyordu. Çok uzun boylu ve esmerdi. Başında abanî sarık, sırtında işlemeli bir hırka vardı. Belindeki kuşakta boş bir hançer kını duruyordu. İçeri girerken almışlardı hançerini. (…) Cemşit Bey, Çaldıran Savaşı sırasında padişaha bağlılığını sunan Kürt beylerindendi. Osmanlı saflarında savaşa katılmış, önemli başarılar kazanmıştı. Zaferde emeği ve payı vardı.” (s.54) 447 Merkezî kişinin geleceğe dair düşünceleri (s.94-96, 125), yeniçerilerin çıkardığı isyanlar (s.114-115), savaşlar (s.134-136, 173-174, 182-187) anlatma tekniği ile ifade edilir. Yavuz Han’ın Halep’te kıldığı namazda altındaki seccadeyi çekerek toprak üzerinde secdeye giderek ağlaması ve Mekke ve Medine’nin hâkimi değil hizmetçisi olduğunu söylemesi anlatma-gösterme tekniğinin bir arada kullanıldığını gösteren örnekler arasındadır. (s.190-191) Kurmacada, tasvir tekniği anlatmanın yanında geriye dönüş tekniği ile de kullanılır. Sarıoğlan, Çaldıran Savaşı sonrası Tebriz’de Şah’ın sarayına girildiğinde gördüğü ihtişamı; “Hayatımda böyle bir saray görmüş değilim. Duvarlarının şurası burası bile yakut, zümrüt işlemeli. Taht bir harika. Hazine dairesi ağzına kadar dolu.” (s.26) biçiminde anlatır. Tasvir mekânla birlikte kişilerin ifadesinde de kullanılır. (s.54) Mekânın olumsuzlanmasında bu teknikten faydalanılır. Dikkat çekici husus mekân olumsuzlanırken orasının sahibine veya orada bulunanlara bu olumsuzluğun bir müddet sonra anlatıcı tarafından sirayet ettirilmesidir. İstanbul’da bazı devlet görevlilerinden Şah’a bilgi götüren elçilerle Sarıoğlan ve arkadaşlarının mücadelesi bu beyandandır. Mücadelenin olduğu han şu şekilde anlatılır: “Hanın oturma yeri diğer benzerleri gibi basık tavanlı, küf kokulu kocaman bir oda idi. Duvar boyu kerevetler sıralanmış, ortalık yere de gelişi güzel tahta tabureler konmuştu. Derme çatma üç tane de masa vardı.” (s.73) Bazen tasvir tekniği geçmişe veya olumlanmak istenen tarihî kişiliğe atıf yapılabilmesi için aracı olarak seçilir. Yavuz Han’ın haremde eşi ile sohbet ederken anlatıcının haremi tasvir etmesi ve konuyu bir hediye üzerinden Fatih Han’a getirmesi bu ifadeyi örnekler: “Oda misk kokuyordu. İnce bir zevkle döşenmişti. Atlas perdeler, altın sırmayla işlenmiş minderler, odayı köşeden köşeye kaplayan Bağdat halısıyla renk ve desen 448 bakımından tam bir uyum içindeydi. Yavuz Padişah’ın bakışları duvara döndü. Hint kumaşı üstüne altın simlerle işli ‘İnnâ fetehnâ leke fethan mübinâ’ ayetini yüksek sesle okudu. Dedesinin armağanıydı. Çok değer verirdi.” (s.147-148) İslam birliğini sağlayan, hayatı at sırtında savaşarak geçen Yavuz Han’ın ölüm döşeğindeyken çaresizliği yapılan tasvir aracılığıyla daha iyi anlaşılır: “Solgun yüzünde iki aylık sakal, çökük avurtlarında derin acının izleri, özen gösterdiği burma bıyıkları düzensiz, ak bulaşığı saçları karışık…” (s.265) Geriye dönüş tekniği hatıraların hatırlanmasında aracı olarak kullanılır. Yavuz Han’ın Çaldıran’da kaybettiği güvenilir adamlarını hatırlayıp beraber geçirdikleri günleri yad etmesi (s.8), çocukluk arkadaşlarını hatırlaması (s.132), yine kardeşi Korkut’a duyulan özlem ve devletin geleceği için padişah olmadan yapılacaklarının ifadesi (s.60) geriye dönüş aracılığıyla anlatılır. Hatıranın dışında yaşanılan olayların ifadesinde de bu teknik kullanılır. Yavuz Han, İstanbul’da çıkan yangını duyar duymaz hemen olay yerine hareket etmiş ve yangının söndürülmesi için çalışmıştır. Bu olay Trabzon Sancakbeyi iken zor durumda olan denizciyi kurtarmak için çaba göstermesini hatırlatır. (s.162) Kurmacada kullanılan diğer bir teknik iç çözümlemedir. Merkezî kişinin ruh hâli iç çözümleme aracılığıyla anlatılır. Her zaman isyana meyilli bir askere sahip olan padişahın bu doğrultuda alacağı tedbirler iç çözümleme aracılığıyla anlatılır. (s.42) Diğer tekniklerde olduğu iç çözümleme genellikle merkezî kişi için kullanılmaz. Sarıoğlan’ın İstanbul’a götürerek yeniçeri ocağına yazdıracağı Kara Veli hakkındaki düşüncelerini, anlatıcı okuyucuya ifade eder. (s.24) Padişahın huzurundan çıkan Cemşit Bey’in onun hakkındaki düşüncelerini yine bu teknik aracılığıyla verilir. (s.57) İç monolog tekniği ise Yavuz Han’a itaatte zorlanan devlet görevlilerine dair düşüncelerinin ifadesinde kullanılır: 449 “Fazla mı yumuşadım acaba? (…) İlle de çadırlarını başlarına yıkmam mı lazım? Mecbur kalırsam bunu da yaparım. Ama artık kan dökülsün istemiyorum. Herkes korkusuz yaşasın, huzur içinde eceliyle ölsün. Ama ne çare. Karabağ’da kışlansın diyorum, yeniçeri dönelim diye tutturuyor. Yola çıkıyorum, asker köy basıyor, ev yakıyor. Çaldıran yolunda, savaşın eşiğinde bile ihanet kazanı kaynatıyorlar, savaşmak istemediklerini söylüyorlar. Rahmetli Sultan pederim bunları rahata alıştırmış. Vezirlerim bile gönülsüz. İstanbul’dan ayrılmasınlar da ne olursa olsun, isterse memleket batsın. Kuştüyü yastıklara yaslanıp keyif çatmak dururken, at sırtında gitmek, toprak üstünde yatmak zor. Onları temelli toprağa vermek var ya…” (s.43) Kurmacada kullanılan “Baka” hitabı ise tekrar tekniğine örnek olarak gösterilebilir. Özet ve diyalog tekniği kurmacada kullanılan diğer teknikler arasındadır. Osmanlı ordusunun Tih ve Sina çöllerini geçişi özet tekniği ile anlatılır. (s.203) Yavuz Han ile Derviş Talip arasında İslam birliği üzerine geçen diyalog, padişahın derviş hakkında düşüncelerinin müspet manada şekillenmesini sağlar. (s.101-103) Yavuz Han ile Ali Efendi arasındaki diyaloglar ise padişahın adalet terazisinin şaşmadan hükmetmesi için padişaha yol gösterme babında gerçekleşir. (s.103-106, 128-131) Serinin diğer kitaplarına göre bu eserde diyalogların uzun sürdüğü görülür. Sadrazam Dukaginzade’nin diğer devlet adamlarını padişaha karşı ikna etmek için yapılan toplantılar bu beyandandır. (s.108-113) Yavuz Han’ın eşi Hafsa Sultan’la yaptığı konuşma onun duygusal yönünün anlaşılması hususunda önemlidir. “Hafsa’m seni özlemişim.”, “kadınım” gibi ifadelerin kullanılması padişahın beşerî yönünü ortaya koyar. (s.146-150) Cafer Ağa ile Laz Hüsnü arasında Mercidabık Savaşı sonrasında geçen diyalog aracılığıyla halkın Müslüman olduğu ifade edilirken, Osmanlılık kimliğinin dayanak noktasının Müslümanlık olduğu ifade edilir. (s.194-196) Yazar, böylelikle farklı milletlerden meydana gelen bir imparatorluğun tek çatı altında toplanabilmesindeki mucizeyi, kitlelerin ortak hedefe kenetlenerek mevcudiyetlerini devam ettirebileceklerini imler. (s.194-196) 450 3.7.2.3. Dil ve Üslup Serinin diğer kitaplarında olduğu gibi Mısır’a Doğru kitabında da sade bir dil ve akıcı bir üslup kullanılmıştır. Kurmacanın genelinde tekrarlanan “Baka” hitap kelimesi genellikle Yavuz Han tarafından kullanılır. “Baka Lala, Baka Orhan, Baka Paşa” biçiminde kullanılırken “Bakın a” hitabının tercih edildiği de görülür. (s.138) Bu hitap verilecek önemli bir mesaj öncesinde muhatabın dikkatinin çekilmesini sağlamaktadır. Eserde, “gendimi” (s.36) gibi sözcükler ağızlarda kullanıldığı gibi yazı diline geçirilmiştir. “Hakkettin” (s.45) gibi bazı kelimelerin yazılışlarının yanlış olduğu görülür. Yavuz Han’ın bazı konuşmaları dönem dilinin özelliklerini yansıtacak şekilde verilir: “Biz ki ced emced sultan oğlu sultan Selim Han’ız, sen ki Mehmet Ağa’sün, seni paşa idüp Erzincan beylüğüne getürdük. Tekmil Trabzon, Karahisar, Canik sancaklarını da idarene tevdi ettük. Hak kolaylık versün, yüzün ak itsün.” (s.50) Yavuz Han ile Bayburt’tan gelen haberci arasında geçen diyaloğun devamında Yavuz Han haberci için; “İnsanını al, dinlen ve hazır oldukta yola çık.” derken tarafımızdan koyu belirtilen sözcüğün “ihsan” yazılması gerektiği görülür. “selamlarım-ı şahanemizi” (s.59) terkibinin de “selam-ı şahanemizi” biçiminde tahsisi gerekmektedir. Eserde kullanılan atasözü ve deyimler şunlardır. Bunlardan bazıları değiştirilerek kullanılmıştır: “Misafir umduğunu değil bulduğunu yer.” (s.66), “Acele işe şeytan karışır.” (s.77), “El mi yaman bey mi yaman.” (s.88), “Öfke ile kalkan zararla oturur.” (s.129), “Demir tavında dövülür.” (s.144), “Babamın adı Hıdır, elimden gelen budur.” (s.71), “Gün ola, harman ola.” (s.152), “Ya devlet başa ya kuzgun leşe.” (s.177), “Dağ ne kadar yüce olursa, yol üstünden aşar.” (s.192), “saman altından su yürütmek” (s.25), “eteklemek” (s.40, 240), “korktuğu başına gelmek” (s.42), 451 “keyif çatmak” (s.43), “kılı kırk yarmak” (s.47, 168), “kırk dereden su getirmek” (s.53), “ayağı yan basmak” (s.68), “çizmeden yukarı çıkmak” (s.79), “ağzından çıkanı kulağı duymamak” (s.82), “ekmeğe yağ sürmek” (s.111), “allak bullak olmak” (98), “çorap söküğü gibi gelmek” (s.111), “ok yaydan çıkmak” (s.112), “karda yürüyüp izini belli etmemek” (s.112), “ağzı(nı) bıçak açmamak” (s.120), “can kulağıyla dinlemek” (s.123), “kulak ardı etmek” (s.127), “tabana kuvvet kaçmak” (s.135), “esamesi okunmamak” (s.135), “yüzüp yüzüp kuyruğuna gelmek” (s.144), “çil yavrusu gibi dağılmak” (s.187), “başından aşağı kaynak sular boşalmak” (s.151), “ana baba günü” (s.162), “içi kan ağlamak” (s.162), “doğduğuma pişman etmek” (s.171), “kuzu kuzu teslim olmak” (s.177), “çorbada tuzu bulunmak” (s.179), “iğne atılsa yere düşmemek” (s.190), “biçilmiş kaftan” (s.204), “gafil avlamak” (s.205), “canını dişine takmak” (s.211), “elini eteğini çekmek” (s.233), “har vurup harman savurmak” (s.235). Kurmacada; “pek sarmamak” (s.29), “pattadak” (s.36), “toz olmak” (s.183) gibi kelime grupları da argo ve kalıplaşan ifadeler arasındadır. 3.7.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.7.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda, Çaldıran seferi sonrası dönem, Mısır seferine hazırlık, Mısır’ın Osmanlı Devleti’ne ilhakı ve Yavuz Han’ın vefatı konu edilir. Bu ana vaka seyrinde Barbaros kardeşlerin Osmanlı Devleti’ne bağlanmaları, Batılı devletlerin Osmanlı’yla sulh yönlü bir politika benimsemeleri de ele alınır. Tarihsel zaman düzleminde kurgulanan eserde 1514-1520 yılları arası dönem anlatılır. 3.7.3.2. Temalar 3.7.3.2.1. Ülkü Şehzade Selim kitabında düşünce bazında Yavuz Han’da bulunan ülkülerin Şirpençe kitabında hayatiyet kazanarak uygulanabilirliği anlaşılmış, Mısır’a Doğru kitabında ise bu ülkeler daha da olgunlaşarak gerçekleştirilebilmiştir. Bu kitapta Yavuz Han; hedeflerine emin, kararlı, tavizsiz bir şekilde giden ve onları 452 başarıyla nihayetlendiren bir kişi olarak tasvir edilir. Romanda İslam birliğini sağlayacak tek kişinin Yavuz Han olduğu ve ancak küfrün üstesinden bu şekilde gelinebileceği şu cümlelerle anlatılır: “(…) Yavuz Padişah’ın emeli bir gerçekleşse, Müslümanlar tek kılıç haline gelse, sonra o kılıç, Yavuz’un elinde, küfrün beline inse…” (s.9) Yavuz Han’ın temel ülküsü olan İslam birliği, kendisinden ve yakın çevresinden dışarı çıkarak halk arasında da konuşulan, canı gönülden desteklenen bir olgu haline gelmiştir. (s.25) Derviş Talip, uzun zamandır padişahın İslam birliği emeli üzerine düşündüğünü, bu emelin gerçekleşmesi durumunda sağlayacağı yararı ilim adamlarına, din adamlarına, filozoflara danıştığını ve mutlaka birliğin sağlanması gerekliliğine karar verdiğini söyler. (s.15) Papalığın öncülüğünde toplanan Hıristiyan devletlerin daha önce Selçuklulara karşı birlik olup saldırdıkları gibi, Müslümanlar birlik olmazsa bu durumun tekrarlanabileceği kurmacada vurgulanır. (s.26) Böylelikle batıya karşı tek vücut olunarak İslam dünyasının menfaatleri korunabilecektir. Cemşit Bey, Yavuz Han’a; “Allah’ımız bir, peygamberimiz bir, kitabımız bir. İtikatta mezhebimiz bir, kıblemiz bir…” (s.55) diyerek ayrılığın manasızlığını ortaya koyar. Kurgu seyri İslam birliğini sadece merkezî kişinin istemediği; Osmanlıların haricinde, bazı yabancı devletlere mensup halkın, bölgesel beylerin de isteği şeklinde gelişir. Derviş Talip için İslam birliği uğruna yapılan çalışmaların içinde olmak dahi yeterli görülür. (s.179) Kölemen Beyi Hayr Bay’ın Sadrazam Yunus Paşa’nın kendisinin Kölemenliğinden dem vurması üzerine Hayr Bay; “Senin şu yaptığın fitne çıkarmaktır. (…) Padişahın kurmaya çalıştığı İslam birliğini parçalamaktır.” (s.229) diyerek Yavuz Han’ın birliği sağlama yolundaki gayretini ön plana çıkarır. Yazar, roman kişilerinin birlik 453 düşüncesi içerisinde olmalarını sağlayarak İslam dünyasının yaşadığı dağınıklığı imler. “Müslümanları aynı ideal etrafında toplama azmi. Tek kalp, tek kılıç hâline getirme fikri (…)” (s.238) mevcut dağınıklığı gidererek yarınların inşasını sağlayacaktır. Yavuz Han, denizlere hâkim olmak maksadıyla Piri Mehmet Paşa’ya tersane sayısının üç yüze çıkarılması gerektiğini buyurup ,“İnşallah bundan sonraki niyetimiz Efrence fethidir.” (s.247) der. Mehmet Paşa’nın Efrence’nin neresi olduğunu sorması üzerine padişah, “Vakti geldikte söylenir.” der. (s.247) Yavuz Han bu ifadelerle Çin, Hindistan fethini veya batı yönünde olabilecek bir fethi imler. Anlatıcı ifadedeki ikilemi “Efrence” adında muhayyel bir biçimde belirtir. Yavuz Han, ölüm döşeğindeyken, Müslümanların çoğunu bir bayrak altında topladığını, oğlunun ise batıya sefer düzenlemesini vasiyet eder. (s.252) Son nefesinde dahi devletin geleceğini düşünen bir roman kişisi profili çizilir. 3.7.3.2.2. Din Kurmacada, Müslümanlık ve İslam dini olumlanır. İslam birliğini tesis edecek merkezî kişinin ve çevresindekilerin bağlı bulundukları dini yüceltmek için ellerinden geleni yaptıkları görülür. Yavuz Han’ın güvenilir adamlarının her koşulda namazlarını aksatmadan kılmaları, zamanı namaz vakitlerine göre ayarladıkları görülür. (s.13, 20, 34, 65) Bilhassa Yavuz Han’ın önemli kararlar öncesi şeyhülislamı çağırmaktansa onun yanına giderek düşüncelerini alır. (s.103, 154) Padişahın bütün kararlarını İslam hukuku açısından tenkite tabi tutan şeyhülislama bu hareketle gösterilen hürmet, bir nevi İslam’a beslenen derin 454 muhabbetin karar merciindeki kişiye yansımasıdır. Şeyhülislam’dan fetva alınmaksızın hiçbir adım atılmaz. Çaldıran ve Mısır seferleri için ulemadan alınan fetvalar (s.168), İslam halkasının dışına çıkılmadan devletin yönetilmeye çalışıldığını gösterir. Derviş Talip ile Kara Çavuş arasında ev kapısının kilitli olmamasına dair geçen diyalog neticesinde, derviş kapının açık olmasına çok şaşırır. Kendisi de bir İslam diyarından gelmesine rağmen oralarda kimsenin kimseye güvenmediğini, tekke kapılarına bile kilit vurulduğunu söyler. (s.22) Konuşmaya göre Osmanlı’nın İslam anlayışının kişilere güven verdiği, böylelikle hırsızlığın, talanın olmadığı vurgulanır. Bazı Müslüman roman kişileri İslam olgusunun içerisinde var olan her şeye saygıyla birlikte özlem duyarlar. Kara Veli genç yaşına bakmaksızın şehitliği özlediğini belirterek, “Cennet anahtarıdır şehitlik. (…)” (s.33) der. Bu anlayış kişinin sebepsiz yere ölmediğini anlamasını sağlayarak onu rahatlıkla ölüme götürebilmektedir. Bazı devlet adamlarının Yavuz Han’a bağlıklarını ifadede kullandıkları, “Uğruna canım feda.” cümlesine Yavuz Han tarafından karşı çıkılarak, canın din uğruna feda edilmesi gerektiği biçiminde düzeltilir. (s.44) Bu durum kendi ağzından; “Kim ne yapmak istiyorsa dini, imanı, devleti, milleti için yapsın. Zira kimin himmeti milleti ise, o tek başına bir millettir denmiş. Biz dahi bu uğurda gayret gösterenlerin ardında ölüme dek gideriz.” (s.57-58) ifadesiyle belirtilir. Kurmacada, Osmanlı’nın dinden beslenen hükümranlık anlayışını okuyucuya bildirmekle görevli roman kişisi Derviş Talip, Sarıoğlan’la birlikte devam ettiği yolculuk sırasında gördüklerinden etkilenerek şunları söyler: “Buralarda peygamber devrinin diriliş azmi yaşıyor. Bu benim için ne demektir bilemezsin. Hemen hemen bütün İslam ülkelerini gezdim. Müslümanları ölü 455 toprağı altında yitik buldum. Ümidim kaybolmaya yüz tuttu. İyi ki memleketinize gelmişim, ben de dirildim, imanım tazelendi, coşkuyla doldum. Artık ölsem de gam yemem. Dinle bak, burada kuşların ötüşünde, yaprakların hışırtısında bile bir dervişin ahenkli zikri var.” (s.34) İfadede Osmanlı Devleti’nin bütün Müslümanların ümidi olduğunu imlenmektedir. Bu durum Mercidabık Savaşı sonrası Hayr Bay tarafından Yavuz Han’ı karşılamaya gelmeyen Şam muhafızına; “(…) Ölmekle kazanacağın bir şey yok, iyisi mi padişahın hizmetine gir, muradın dinine, inancına hizmetse tek yolu budur.” (s.197) cümlesinde İslam’a hizmetin Osmanlı sancağı altında olabileceğini anlatır. Esir Mısır sultanı Tumanbay’ın da Yavuz Han’a, “İslam padişahı” (s.217) şeklinde hitabı ifade edilen birlikteliğin sadece Osmanlıyla mümkün olabileceğinin altını çizer. İdris-i Bitlisî’nin Kürt beyleri arasında din kardeşliğinin oluşabilmesi için çaba harcaması, birlik yolunda kişilerin aydınlatılmasını sağlar. Ayrılığa giden yolda ise mezhep farklılığının olduğu belirtilir. (s.54-55) Kurmacada İslam dininin haricindeki dinlere doğrudan bir eleştiri söz konusu olmamasına rağmen dolaylı olarak olumsuz bir düşüncenin varlığı hissettirilir. Köylüler tarafından yabancıya satılmayan buğdayın sebebi olarak padişah buyruğu gösterilse de, ecnebiye satılacak her malın gelecek vadede Müslümanların öldürülmesinde kullanılabilecek aracı konumuna getirilmesinden korkulur. (s.67-68) Bu anlayış; Rum, Ermeni ve Yahudi azınlıkların sosyal hayatı bozan, Müslüman gelenekleriyle bağdaşmayan hayat algıları, ticarete hile karıştıran tavırlarıyla daha çok eleştirilir. (s.67, 247) Merkezî kişinin ağzından İslam haricindeki diğer dinler hükümsüzlükleri imlenerek şöyle değerlendirilir: “(…) İnançsızlık tuğyanı karşısında tek büyük kuvvet vardır: İslam dini. Asli cevherini kaybeden, bir takım hurafelerden ibaret kalan diğer dinler o tuğyanı, o buhranı dolduramaz.” (s.124) 456 İslam ahlakı sadece kurmacanın etken kişilerinde değil, yardımcı kişilerde de görülür. Hancı çırağının bir müşteriden aldığı bir altına karşılık müşterinin bu miktarı çok bularak durumu “Soygunculuk!” olarak nitelendirmesine, küçük bir çocuğun mantık dünyasından beklenilmeyecek cevap verilir: “Ağzından çıkanı kulağın duysun. Biz ihtikar yapmayız. Kazasker efendimiz ne narh koymuşsa fiyat odur. Biz Müslüman’ız, kul hakkı yemeyiz.” (s.82) İslam hukukuna göre hayatını şekillendiren bazı roman kişileri öfkelendiklerinde bile bu hukuk anlayışının dışına çıkmazlar. Hancı Harun Usta’nın ahırda bir atın hançerlenerek öldürüldüğünü görmesi üzerine, o kişinin cezasını kendisi vermek istemez. “Bu densizliği yapanı bulup şeriata teslim edeceğim.” (s.85) diyerek öldürülen hayvan dahi olsa hukukun üstünlüğüne inanan bir kişi tavrı takınır. Kurmacada, din temasının güçlülüğü Yavuz Han’ın Mercidabık Savaşı öncesi Allah’a ettiği duada daha açık şekilde görülür: “Ey Âlemlerin Rabbi, ey Zât-ı Zülcelal! Şu karşı karşıya gelen iki ordu da sana inanıyor, iki ordunun da efradı ve hükümdarı Müslüman’dır. Buna rağmen omuz omuza gelemeyince karşı karşıya geldik. İlâhi! Selim kulunun kalbinde şahsi ihtiras ve kin olmadığını senden iyi bilen yok. Eğer zaferim İslam’ın yükselişine hizmet edecekse, beni muzaffer kıl; ya Rabbi, yok Mısır ordusu İslam’a hizmet edecekse onları muzaffer kıl, âmin!” (s.182) Kurmacanın merkezini teşkil eden İslam birliği aracılığıyla İslam dininin yükselişinin sağlanması bu cümlelerde merkezî kişinin bakış açısıyla anlaşılmaktadır. Savaş sonrasında camilerde okunan salarla fetihlerin kutsandığı ifade edilir. (s.189) Yani savaş İslam’ın yüceltilmesi için yapılmakta, zafer ise bu yücelikten gelen hazla içselleştirilmektedir. Padişah, zaferi Allah’ın bir ihsanı olarak ele aldığı için bunun karşılığı alkış yerine dua olmalıdır. (s.227) Bu anlayış ülkünün ne derece içselleştirildiğini ifadede önemli bir yerde bulunur. 457 3.7.3.2.3. Kılıç ve İlim Birlikteliği Kurmaca, Yavuz Han’ın İslam birliğini sağlama düşüncesi etrafında şekillenirken, bunun sadece kılıçla olmayacağının altı çizilir. Yavuz Han’ın kitaba olan tutkusu, din ve ilim adamlarına gösterdiği saygı sağlanacak birliğin mana boyutunu gösterir. “Tarih, kaleme boş verip yalnızca kılıç tutanları, tozlu bir kın olarak hatırlar.” (s.74) sözü Yavuz Han’a aittir. Ona göre bu birlikteliği sağlayarak kalıcı olmak mümkün olacaktır. Yeniçeri ocağının bazı devlet adamları tarafından kışkırtılarak isyan çıkartılması karşısında Yavuz Han bir öz eleştiri yaparak karşılaştığı sorunun kaynağını şu şekilde tespit eder: “Askeri cahil olan bir devlet, payidar olamaz. Ama suç bizim, kılıç dersi yanında kalem dersine gereken önemi vermedik.” (s.116) Bu cümleler, askeri muvaffakiyetin ilim yolundan geçtiği, yoksa bu tür sorunlarla her daim karşılaşılabileceğini anlatır. Yavuz Han kişisinin bakış açısıyla ümmete en büyük hizmetin kalem ve kelamla olacağı düşüncesi Osmanlı Devleti’nin yönetim tarzının ortaya koyar. (s.220) Kara Veli’nin babasından aktardığı; “Dünyaya kalemle kılıç nizam verir.” (s.35) cümlesi hükümran olabilmenin iki erdeme sahip olmaktan geçtiğini imler. Derviş Talip, başarılı olabilmenin yolunun kılıca olduğu gibi ilme de gereken önemi vermekten geçtiğini belirtir: “Herkes kendi görevini yapmalı. Bir millet kılıç eri yetiştirdiği ölçüde bilgin de yetiştirmeli, imam da. Dinimiz ilme önem veren bir din.” (s.36) 3.7.3.2.4. Savaş Kurmacada Mercidabık ve Ridaniye Savaşı’na ayrıntılı olarak yer verilir. Savaşlara Yavuz Han’ın bizzat iştirak ederek mücadele ettiği görülür. Mercidabık Savaşı sonrası ölü ele geçirilen Kansu Gavri’nin katledildiğini sanan Yavuz 458 Han’a, sultanın kendiliğinden öldüğünün söylenmesi onu rahatlatır. Düşman da olsa sultana yakışır biçimde defnedilmesini emreder. (s.187) Mercidabık Savaşı sonrası Cafer Ağa ve Laz Hüsnü arasında geçen konuşmada Laz Hüsnü kazanılan zaferin farklı bir bakışla sorgular. Ona göre düğünde mi savaşta mı oldukları belli değildir. Ele geçirilen şehirlerin savaştan daha çok hediye olarak verildiği intibası vardır. Laz Hüsnü’nün ikilemine Cafer Ağa; “(…) Bunlar bizi kendilerinden sayıyor.” (s.194 şeklinde cevap vererek savaşların her zaman ayrılığa değil, iki Müslüman halkın bütünleşmesine aracı olduğunu belirtir. 459 3.8. CİHAN PADİŞAHI YAVUZ SULTAN SELİM458 3.8.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.8.1.1. Romanın Kimliği Ebubekir Subaşı tarafından kaleme alınan eser, 507 sayfadan müteşekkil olup, eserde toplam 11 bölüm bulunmaktadır. 3.8.1.2. Vaka Yavuz Han’ın şehzadelik dönemi, II. Bayezid yerine Osmanlı tahtına geçmesi, padişah olduktan sonra devletin iç sorunlarını çözüp doğuda Safevi Devleti, güneyde Memlük Devleti ile olan savaşlar eserde anlatılır. Cihan Padişahı Yavuz Sultan Selim adlı eseri daha önce incelenen eserlerden ayıran temel nokta vaka seyrinde ortaya çıkar. Yazar, kurmacayı Yavuz Han’ın vefatıyla bitirmemiş, oğlu Şehzade Süleyman’ın padişah olmasıyla birlikte Mohaç Savaşı’na kadar olan süreci de kurmacaya dâhil etmiştir. 3.8.1.3. Özet Osmanlı Devleti’nin Trabzon sancakbeyi olan Şehzade Selim, Safevi Devleti hükümdarı Şah İsmail ile satranç oynamak maksadıyla güvenilir adamlarıyla tebdil kıyafet Trabzon’dan Tebriz’e doğru yola çıkar. Tebrizkapı’da konakladıkları handa Sencer adında birisiyle tanışan şehzade, bu kişinin bilgisinden ve görgüsünden etkilenerek onu da maiyetine kabul eder. Konuştuğu kişinin gerçek kimliğini öğrenen Sencer’in şehzadeye bağlılığı daha da artar. 458 Ebubekir Subaşı, Cihan Padişahı Yavuz Sultan Selim, Mavi Lale Yay., 2. Basım, İstanbul, Nisan 2010 460 Şehzade Selim’in amacı Şah İsmail ile karşılaşmak olduğundan Tebriz’de konakladıkları handa kısa sürede meşhur satranç ustalarını yener. Zira Şah da satranç oynamayı çok sevmektedir. Şehirde usta bir satranç oyuncusunun olduğunu haber alan Şah, hemen bu kişinin saraya getirilmesini ister. Kaldıkları konakta şehzadeyi satranç oynarken bulan askerler onu hemen saraya götürürler. Şah ve şehzade arasında oynanan oyunu Şehzade Selim kazanır. Şehzade, Şah’ın sarayından çıktıktan sonra oyun oynanırken onu tanıyan birisinin olduğunu düşünerek hemen Tebriz’den uzaklaşmak ister. Şehzade Selim’in İran seyahatinin iki önemli getirisinden biri Şah’la tanışmak diğeri ise Sencer gibi bilgili, yiğit birisini keşfetmek olmuştur. Şehzadeye göre; onun dünya siyaseti hakkında bilgisi, şehzadenin kuracağı haberleşme teşkilatında önemli bir görev yapmasını sağlayabilir. Şehzade, Sencer’le; İran’ın durumu ve Şah’ın bu ülkede kurduğu zorba devlet sistemi, Şah’ın şiirleri aracılığıyla halka verdiği iletiler, Safevi tarikatının tarihi, Sünni halka yapılan zulümler, Orta Asya tarihi, Kızılbaş Türkler, Türk milletinin Müslüman olma süreci gibi konular hakkında konuşur. Sencer’in bu konularda derin bir malumata sahip olması şehzadeyi çok mutlu etmekle birlikte, gelecek açısından yapacağı planlarda da bu bilgilerden faydalanmayı ihmal etmez. Şah’ın İslam dinini temelden sarsacak şekilde kendini yüceltmesi hatta ezana, “İsmail Allah’ın velisidir.” sözünü eklettirmesi uzun süreden beri şehzadeyi düşündürmektedir. Aynı şekilde Hz. Ebubekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman’a lanet okunması emrinin verilmesi, binlerce Sünni Müslüman’ın sebepsiz yere öldürülmesi şehzadeyi büyük sıkıntılara sokmaktadır. 461 Bütün bu olaylar olurken Şah İsmail, Zülkadriye Beyi Alaüddevle Bozkurt Bey’in kızını istemiş ve beyin Rafızî olarak gördüğü Şah İsmail’e kızını vermemesi üzerine Osmanlı topraklarını ihlal ederek ona savaş açmıştır. Şah İsmail, Zülkadriye topraklarını büyük bir vahşetle ele geçirdikten sonra II. Bayezid’de yazdığı mektup aracılığıyla, topraklarını ihlal etmesinden dolayı özür dilemiş ve durumu izah etmiştir. Osmanlı Devleti’nin topraklarının çiğnenmesine ve anne tarafından dedesi olan Alaüddevle’nin perişan edilmesine tahammül edemeyen şehzade, emrindeki askerlerle Şah üzerine sefer düzenler. Bu seferde Azerbaycan’a kadar olan Safevi toprakları işgal edilir. Bayburt, Erzincan, Gümüşhane ve Tunceli gibi yerler Osmanlı Devleti’ne bağlanır. Şehzade Selim, Erzincan seferine bizzat 12 yaşındaki oğlu Süleyman’ı da alarak onu küçük yaşlardan itibaren harp meydanlarında eğitmeye başlamıştır. Ama şehzadenin İstanbul’dan izinsiz şekilde böyle bir sefer düzenlemesi kabul görmez ve alınan topraklar Safevilere iade edilir. Şehzade Korkut’tan Manisa sancağının alınarak Teke sancağına gönderilmesi onda büyük bir hüzne sebep olmuş ve bu olayı bahane ederek Mısır’a gitmeye karar vermiştir. Şehzadenin Kansu Gavri tarafından bir sultan gibi karşılanması II. Bayezid’de hoşnutsuzluğa neden olur. Şehzadenin daha sonra babası tarafından affedilerek sancağına dönmesi sağlanır. Şehzade Selim’in oğlu Süleyman’a Bolu sancağı verildikten sonra Şehzade Ahmet’ten gelen şikâyetler üzerine küçük şehzadenin sancağı Kefe olarak değiştirilir. Şehzade Yavuz, devletin gidişatını beğenmediği için bir çözüm bulmak amacıyla kayınpederi Kırım Hanı Mengli Giray’ı ve oğlunu ziyaret etmek üzere Kefe’ye hareket eder. Şehzade Ahmet, kardeşinin bu hareketini haber almasıyla Kırım Hanı’na bir 462 mektup yazarak ona destek vermemesini ister. Şehzade Selim bu durumu öğrendikten sonra kayınpederine zarar vermemek maksadıyla Rumeli’ne geçer. Şehzade, Anadolu’ya dönmeyerek kendisine Rumeli’nde bir sancak verilmesini ister. Şehzadenin kararlılığının anlaşılması üzerine kendisine Semendire ve Vidin sancakları tevdi edilir. Şehzadelerin taht mücadeleleri devam ederken Anadolu’da çıkan Şii menşeli Şahkulu ayaklanması binlerce insanın ölmesine sebep olmuştur. Şah İsmail taraftarı birçok kişi Anadolu’nun dört bir tarafında cahil halkı kandırarak Şiiliğin yayılması için çaba harcamaktadır. Yapılan propaganda da herkesin rahatlıkla anladığı Şah’a ait şiirler önemli bir görev üstlenir. Şahkulu isyanının bastırılması için görevlendirilen Karagöz Paşa’nın yenilmesi üzerine, isyan daha da genişler. Bunun üzerine Sadrazam Ali Paşa, isyanı bastırmak için görevlendirilir. Yapılan savaşta paşa şehit olsa da isyan bastırılır. Şehzade Selim, şehzadeler arasındaki mücadelenin ve Anadolu’yu kasıp kavuran isyanların devleti telafisi zor olacak bir noktaya götürdüğünü düşünerek tahtı ele geçirebilmek maksadıyla ordusuyla Edirne’yi işgal eder. Ama babasıyla yaptığı savaşı kaybederek geri çekilir. Şehzade Ahmet de umduğunu bulamaması dolayısıyla Konya üzerine yürüyerek burada padişahlığını ilan eder. Veliaht şehzadenin asi ilan edilmesi, Şehzade Korkut’un erkek çocuğunun olmaması ve askerin kendisini istememesi sebebiyle Şehzade Selim, Osmanlı tahtına oturacak namzet kişi olarak ön plana çıkar. Nitekim yeniçerilerin onu istemesi üzerine II. Bayezid daha fazla ısrarcı olmayarak tahtı oğluna bırakır. Ömrünün geri kalan kısmını doğduğu şehir olan Dimetoka’da geçirmek isteyen II. Bayezid, yolda iken Edirne dolaylarında hayatını kaybeder. 463 Yavuz Han tahta oturduktan sonra dünyada olup bitenlere padişah gözüyle bakmaya karar vermiş ve hemen divanı toplamıştır. Divanda, Endülüs Müslümanlarının durumundan, Avrupa devletlerinin icraatlarına, denizlerdeki yeni gelişmelerden Asya’ya kadar geniş bir coğrafya hakkında konuşulur. Batıda yıldızı parlayan İspanya ve Portekiz ile doğuda Çin’in faaliyetleri mercek altına alınır. Yavuz Han, Şehzade Korkut’a kendi isteği üzerine Saruhan sancağı ile birlikte Midilli Adası’nı verir. Ama kısa süre sonra şehzadenin çevresinde gereğinden fazla asker toplaması Yavuz Han’ın dikkatini çekmiş ve şehzadeye bazı devlet adamlarının ağzından tahta oturmasını bildiren mektuplar yazdırmıştır. Şehzadenin bunlara müspet cevap vermesi üzerine padişah ordusuyla harekete geçer. Bunu haber alan Şehzade Korkut, sadık adamıyla kaçmaya karar verir. Diğer taraftan Şehzade Ahmet ise Bursa’nın işgali için oğlu Alaeddin’i görevlendirmiştir. Şehzade Alaeddin, Yavuz Han’ın şehre doğru geldiğini haber alır almaz Konya’ya doğru çekilir. Şehzade Ahmet, oğluyla da birleşerek, Amasya’ya hareket eder. İki oğlunu Şah İsmail’den yardım istemek amacıyla gönderir. Yavuz Han’a bir mektup yazarak Anadolu topraklarını istese de Yavuz Han buna şiddetle karşı çıkar. Veziriazam Mustafa Paşa’nın Şehzade Ahmet’le irtibatı kesinleştikten sonra idam fermanı verilir. Bu idamı Yavuz Han’ın beş yeğeninin idamı izler. Şehzade Korkut da saklandığı mağarada yakaladıktan sonra idam edilir. Şehzade Ahmet ile Yenişehir Ovası’nda yapılan savaşı Yavuz Han kazanır. O da diğer şehzadeler gibi idam edilir. Yavuz Han, şehzade gailesini çözdükten sonra devletin genel işleyişine dair sorunları çözmek üzere seferber olur. Sencer’le devlet teşkilatının aksayan 464 yönleri üzerine uzun uzun konuşurlar. Sencer, devlet içerisinde din adamlarının bile rüşvet alacak konuma gelmelerini, din adamlarının gerçek olmayan seyitlik iddiasında bulunmalarını eleştirir. Ayrıca padişaha, bütün gerçekleri daha ayrıntılı bir şekilde anlatacak Abdülkerim Halife adında bir din adamının olduğunu söyler. Birkaç gün sonra huzura kabul edilen bu derviş görünüşlü zat, rüşvetin devleti içten içe kemiren bir yapıya geldiğini söyler. Ayrıca, kız çocukların mirastan yararlanamamaları, devlet ihsanlarının taşraya yansımaması, kanunların zamanın ihtiyaçlarına karşılık vermemesi, şarabın herkesçe rağbet gören bir içki konumuna gelmesi, ağır vergi yükünden dolayı halkın zorluk çekmesi gibi konularda padişaha bilgi vererek bütün bunları yazılı olarak kendisine sunar. Yavuz Han, bir yandan devlet işleyişindeki arızaların giderilmesi için uğraşırken diğer yandan Safeviler üzerine yapılacak seferin hazırlıklarını da ihmal etmez. Sencer’den gelen raporlara göre Şah İsmail’in Anadolu’daki faaliyetleri daha yıkıcı olmaya başlamıştır. Şah’ın beyliklerle yaptığı ittifaklar Osmanlı’ya karşı verilecek mücadelenin gereği olarak planlanmaktadır. Yavuz Han toplanan divanda, Şah İsmail’in mezhep temelli bir ayrışmaya gittiğini ve böylelikle İslam dünyasını böldüğünü belirtir. Sünni din adamlarının ve ahalinin sebepsiz yere öldürülmesi bu ayrışımın somut delilleri arasındadır. Padişah açıklamasını yaptıktan sonra divandan sefer için fetva ister. Alınan fetva gereği savaş hazırlıkları hızlandırılmış ve Anadolu’da Şah’a yakınlık duyan kişiler tespit edilerek cezalandırılmıştır. Ordu, Mart 1514’te Safevi Devleti’ne karşı sefere çıkar. Yavuz Han ile Şah İsmail arasında birçok defa mektuplaşmalar olmuş ve nihayetinde iki ordu Çaldıran Ovası’nda karşı karşıya gelmiştir. İki ordu arasında 465 gerçekleşen savaşı Osmanlılar kazanır ve Şah İsmail haremini savaş meydanında bırakarak kaçmak zorunda kalır. Çaldıran’da iki gün kalan Yavuz Han, sonrasında Safevilerin taht şehri olan Tebriz’e girer. Kılınan namazda hutbe Yavuz Han adına okunur. Padişah, Tebriz’de kışı geçirip baharla birlikte Şah’a karşı ikinci bir sefer düzenlemeyi düşünmesine rağmen, şehrin kışlamak için muhkem durumda olmaması üzerine bu düşüncesinden vazgeçer. Ordunun kışı Amasya’da geçirmesine karar verilir. Orduyu dönüş yolunda isyana kışkırtan kişiler tespit edilerek idam edilir. Osmanlı Devleti’nin Safevilere olan üstünlüğünü öğrenen Papalık, Osmanlıların kendilerini tehdit eden büyük bir güç olması sebebiyle biran önce Haçlı ittifakının sağlanarak onların Avrupa’dan atılması gerektiği üzerine planlar yapar. Osmanlı ordusu Tebriz’den çekildikten sonra Şah İsmail eski topraklarına yine sahip olur ama insanlar üzerindeki eski otoritesi kaybolmaya başlar. Şah İsmail, Çaldıran Savaşı öncesi kendisine itaat etmeyen Kürt beylerine çok kötü davranarak onlara karşı cephe almıştır. Yavuz Han ise İdris-i Bitlisî aracılığıyla bu beylerle anlaşma yoluna giderek bölgenin savaşsız bir şekilde Osmanlı’ya ilhak olmasını sağlar. Yavuz Han ile aralarında geçen bir konuşmada İdris-i Bitlisî, Osmanlı gelmese bölgenin dinî yapısının Sünni özelliğinin yok olacağını belirtir. Bu haliyle bölge beyleri Osmanlı’yı bir kurtarıcı gibi görürler. Nisan 1515’te Yavuz Han, Kemah Kalesi’nin alınması için ordusuyla birlikte hareket eder. Kemah’ın stratejik bir konumda bulunması sebebiyle sefer hem Safevileri hem de Memlükleri ilgilendirmektedir. Bu sebeple padişaha gelen Memlük elçileri, iki devlet arasında sultanlarının bir sorun istemediğini belirtirler. Çaldıran öncesi Zülkadriye ve Memlük Devleti’nin hasmane tutumları padişah 466 tarafından unutulmadığı için elçiler huzurdan kovulurlar. Sonrasında ise devam eden kuşatma sonuçlanır ve kale ele geçirilir. Kemah ele geçirildikten sonra Bıyıklı Mehmet Paşa komutasında Diyarbakır da Osmanlı topraklarına dâhil edilir. Diyarbakır ve Mardin’in alınmasında İdris-i Bitlisî’nin Kürt Beyleri üzerinde yürüttüğü çalışmalar meyvesini vermiş ve bölgedeki beylerin çoğu Osmanlı ordusuna katılmışlardır. Sencer tarafından padişaha gönderilen raporlarda, Şah’ın durumunun iyi olmadığı belirtilir. Yavuz Han’ın Sencer’e yazdığı şifreli yazıda hedefinin Memlükler olduğunu belirterek, bu devletin Safeviler ile irtibatının boyutunu öğrenmek ister. Sencer iki devletin ittifak etmek istediğini ama aradaki mezhepsel ayrılığın buna mani olduğunu, böylelikle bu anlaşmazlığın sefer için uygun bir zemin hazırladığını belirtir. Yavuz Han, planladığı Memlük seferi öncesi Zülkadriye Beyliği üzerine gitmeyi düşünür. Böylelikle devamlı Osmanlı-Memlük ilişkilerinde ikili tavır takınan, Çaldıran öncesinde ve sonrasında Osmanlı Devleti’ne yardım etmediği gibi sınır kasabalarını yağmalattıran Alaüddevle Bey’in yok edilmesi sağlanabilecektir. Rumeli Beylerbeyi Sinan Paşa ile Şehsuvaroğlu Ali Bey’in yönettiği Osmanlı ordusu ile Zülkadriye ordusu Turna Dağı’nda karşı karşıya gelirler. Savaşı Osmanlı Devleti kazanmış ve Mısır seferi öncesinde önemli bir engel daha aşılmıştır. Osmanlı Devleti, II. Bayezid döneminde daha çok olmak üzere Mısır’a askeri yardımlarda bulunmuş, donanmalarını modernize etmeleri için teknik malzemenin yanında Kemal Reis, Aydın Reis gibi ünlü Türk denizcilerini de göndermiştir. Bu destekler Memlük donanmasını dünyanın ikinci derecede kuvvetli donanması hâline getirmiştir. Bilhassa devletin askeri üstünlüğünün 467 devamı için gönderilen demir, bakır, kükürt, kereste, barut gibi malzemeler önemli bir yekun tutar. Bir nevi geleceği Osmanlı Devleti’nin elinde olan Memlüklerin, muhafazalı bir coğrafyada bulunmaları kendilerini büyük savaşlardan koruduğu halde teknolojik olarak da gelişmelerinin önüne geçmiştir. Osmanlı Devleti’nin devamlı batı ile mücadele halinde olması devletin her alanda kendisini geliştirmesini zaruri hâle sokar. Son zamanlarda mali açıdan da sıkıntı yaşayan Memlüklerin bu durumuyla Osmanlı’nın karşısında fazla direnemeyeceğini düşünen Yavuz Han, iç dünyasında seferin hazırlıklarını yapmaya başlar. Bir gün Kapıağası Hasan Ağa’nın sahabeleri rüyasında görerek, onların Hz. Muhammet (SAV)’in Yavuz Han’ı Haremeyn’in hizmetine çağırdığını padişaha anlatması üzerine Yavuz Han, sefere memur edildiğini anlar. Zenbilli Ali Efendi’den de alınan sefer fetvası ile ordu hazırlıklara başlar. Memlükleri fazla kuşkulandırmamak maksadıyla seferin Şah İsmail üzerine düzenlendiği ifade edilir. Osmanlı ordusu Ayıntab’a yaklaşınca şehrin valisi savaşmadan şehri teslim eder ve Osmanlı hizmetine girer. Yavuz Han ile Kansu Gavri arasında mektup yoluyla devam eden haberleşmeler de savaşa engel olamaz. Şehzade Ahmet’in Mısır’a sığınan oğlu Şehzade Kasım’ın Memlükler tarafından bir koz olarak kullanılması hâlâ hanedan içerisinden devlete karşı gelebilecek tehditlerin bitmediğini göstermektedir. Ayrıca Osmanlı elçilerinin Kansu Gavri tarafından hapsettirilmesi savaşı kaçınılmaz noktaya getirir. 24 Ağustos’ta Mercidabık Ovası’nda gerçekleşen savaşı Osmanlı Devleti kazanır. Kansu Gavri’nin başı, yanında bulunan Uzun Akbay tarafından kesilmiş ve böylelikle sultanın sağ bir biçimde Osmanlı askerlerinin eline geçmesi engellenmiştir. Birçok ganimetle birlikte Halife Üçüncü Mütevekkil de ele 468 geçirilir. Ayrıca Memlük kumandanı Hayır Bay Osmanlı hizmetine girer. Halep, Kuzey Suriye’nin merkezi yapılır. Fetihten sonra Halep Büyük Cami’nde kılınan ilk cuma namazında hutbe Yavuz Han adına okunarak, kendisi Mekke ve Medine’nin hâkimi olarak anılır. Bu hitapla birlikte gözü yaşlı bir şekilde secdeye kapanan padişah, İslam birliği doğrultusunda önemli bir adımı daha gerçekleştirmiş olur. Hama, Humus ve Şam’ın da fethedilmesi Osmanlı ordusunun Kahire’ye hareket etmesinin önünü açar. Sencer’den gelen bilgiye göre, Kansu Gavri’den sonra Memlük tahtına II. Tomanbay geçmiştir. Yavuz Han, ona bir mektup yazarak hutbenin ve sikkenin kendi adına olması kaydıyla vali olarak Mısır’da kalabileceğini bildirir. Her ne kadar Tomanbay barış yanlısı olsa da çevresinde bulunan ihtiras sahibi bazı Memlük beylerinin etkisiyle mektubu getiren elçi heyetini katlettirir. Yavuz Han, Kahire öncesi büyük bir engel teşkil eden çölü aşmak maksadıyla hazırlıklara giriştiği sırada, elçi heyetinin de öldürülmesi savaşı kaçınılmaz noktaya getirir. Canberdi Gazali komutasındaki Memlük birliğinin yenilerek Gazze’nin ele geçirilmesi Osmanlı ordusunun moralini üst seviyelere çıkarır. Filistin ve Kudüs’ün ele geçirilmesinin sonrasında buralardaki kutsal mekânları Yavuz Han ziyaret etmeyi ihmal etmez. Sina Çölü’nün geçilmesi için hazırlıkların tamamlanmasının ardından Osmanlı ordusu harekete geçer. Tarihte her cihangire geçmenin nasip olmadığı bu çölde, sıcak ve soğuk hava arasındaki büyük fark hayatta kalmayı oldukça zorlaştırmaktadır. Bütün bu zorlukları aşmak için önlemler alınmıştır. Sencer’den gelen raporlara göre Tomanbay, ordusunu batılı devletlerden aldığı 469 askeri destekle modernize eder. Tedarik edilen toplar, Osmanlı ordusunun çölden çıkış noktası olan Adiliye mevkisine konuşlandırılır. Yavuz Han, toplarla Osmanlı ordusunu yıpratmak üzerine yapılan plana karşı Mukattam Dağı’nı arkadan dolaşarak Memlük ordusunu kuşatmayı düşünür. Böylelikle Memlük topları işlevsiz hâle getirilebilecektir. 22 Ocak 1517 yılında Osmanlı ve Memlük ordusu Ridaniye’de karşı karşıya gelir. Osmanlıların Memlüklerin tahminlerinin dışında bir taktikle savaşmaları neticeyi kendi lehlerine çevirir. Tomanbay savaşı kazanmak için Osmanlı ordusunun merkezine saldırıp Yavuz Han’ı öldürmek istese de bunda başarılı olmaz. Çarpışmada Sinan Paşa öldürülür. Savaşın sonucunda Osmanlı ordusu galip gelmiş ve Kahire’de tellallar aracılığıyla teslim olanların affedileceği müjdesi verilmiştir. Kahire’nin ele geçirilmesiyle asıl Memlük hazinesi ve bazı kutsal emanetler Osmanlıların eline geçer. Sultan Tomanbay, Ridaniye Savaşı sonrası ele geçirilememiş, hatta gelen haberlere göre mücadeleye devam etmekte kararlı olduğu söylenmiştir. Kahire’ye yapılan bir gece baskını neticesinde şehirde bulunan askerleri kılıçtan geçirir. Şehir halkının Osmanlıya karşı Tomanbay’a destek olması, Yunus Paşa’nın şehri ele geçirmek üzere görevlendirilmesine sebep olur. Üçüncü günün sonunda bizzat padişah da şehir savaşına katılmış ve Kahire tamamen ele geçirilebilmiştir. Ama Tomanbay’ın kaçmış olması halkın ümidini korumasını sağlamakta ve Osmanlı’ya biat etmelerini geciktirmektedir. Tomanbay’ı ölü ele geçirmektense ileride ondan yararlanmayı düşünen padişah, ona teslim olması için bir elçilik heyeti gönderir. Bu heyetin de öldürülmesi, padişahın her ne olursa olsun Tomanbay’ın yakalanması emrini vermesine sebep olur. Tomanbay, uzun takipler sonucunda ele geçirilerek Yavuz Han’ın huzuruna 470 getirilir. Tomanbay, her ne kadar mağrurluğu elden bırakmasa da bazı beylerin telkinlerine kulak vererek işlediği hataları kabul eder. Yavuz Han tarafından bir padişah gibi ağırlanan ve hakkında müspet düşünceler beslenen Tomanbay’a karşı halkın hâlâ destekçi olması Mısır’ın tamamen fethedilebilmesi için idam kararının verilmesine neden olur. Mısır seferinden sonra Oruç Reis, Yavuz Han’a bağlılığını bildirmiş ve denizlerde Osmanlıların gücü daha da artmıştır. Memlük Devleti’nin tarih sahnesinden silinmesiyle Şah İsmail bundan sonraki seferin kendi üzerine olacağı düşüncesindeyken, Papalık da Osmanlıları kendilerini tehdit edecek daha büyük bir güç hâline gelmeden bertaraf edebilmenin yolunu aramaktadır. Papalık önderliğinde gerçekleştirilmeye çalışılan ittifak, bazı Hıristiyan devletlerin kendi iç sorunlarıyla uğraşmaları sebebiyle uygulanamaz. Martin Luther gibi aydınlıkçı kişiler, kilisenin kararlarını eleştirel bir gözle inceleyerek düşünceleriyle geniş halk kitlelerinin bilinçlenmesini sağlarlar. Yavuz Han’ın Kahire’de kaldığı sürede, Osmanlı donanması ile Nil Nehri’ne çıkılmış, Kâbe’nin anahtarı ve bazı kutsal emanetler padişaha gönderilmiştir. Mısır’ın mali ve idari işleri yoluna koyulduktan sonra Mısır Beylerbeyliğine Hayır Bay getirilir. Bu durumu hazmedemeyen Yunus Paşa’nın padişaha sert bir üslupla konuşması idamına neden olur. Memlük Devleti’nin yıkılması Papalık ve Portekiz başta olmak üzere birçok batılı ülkeyi tedirgin eder. Portekiz, denizcilik alanında büyük ilerleme kaydederek, Hint Okyanusu’nda ve Güney Atlas Okyanusu’nda söz sahibi olmuştur. Ticaret yolları üzerinde etkili olan bu devlet ile Mısır’ın ele geçirilmesi sonucunda Osmanlılar da karşı karşıya gelmiştir. Bilhassa Portekizliler tarafından 471 Ümit Burnu’nun keşfi dünya ticaretinde yeni yolların kullanılmasına sebep olur. Yavuz Han, bu devletin denizlerdeki etkin gücünü görerek Osmanlı donanmasını okyanuslarda mücadele edebilecek bir seviyeye getirmek için çabalar. Mısır seferinin çok uzun sürmesi asker nezdinde yeni bir sefere hazırlıktan ziyade yurtlarına dönme isteğini oluşturur. Mısır’ın idari ve askeri düzenlemeleri yapıldıktan sonra ordu yola çıkar. Yavuz Han, Sencer aracılığıyla Şah İsmail’in attığı her adımı takip eder. Şah’ın Anadolu üzerine yürüyeceği bilgisi gelse de Osmanlı ordusunun Şam’a doğru yaklaşmakta olduğu haberi alındıktan sonra Şah’ın bu düşüncesinden vazgeçtiği belirtilir. Şah, Yavuz Han’a bir mektup yazarak savaş istemediğini belirtir. Osmanlı ordusunun isteksiz olması da padişahı Safeviler üzerine yeni bir seferden alıkoyar. Bu sıralarda Anadolu’da Bozoklu Celal adında birisinin Mehdilik adı altında çıkardığı isyan kısa sürede büyür. Şadi Paşa’nın isyancılara yenilmesi, isyanı bastırmak üzere Ferhat Paşa’nın görevlendirilmesine sebep olur. Birçok kişinin ölümüne sebep olan isyan, nihayete erdirilir ve sükunet tekrar tesis edilir. Yavuz Han iki sene süren Mısır seferinden Temmuz 1518’te İstanbul’a döner. Mütevazılıktan taviz vermeyen padişah, sessiz sedasız bir şekilde şehre girer. Ayasofya Cami’sinde ve Eyüp Sultan Cami’sinde yapılan törenle halifelik resmi bir şekilde Osmanoğullarına geçer. Piri Mehmet Paşa tarafından Irak’ın kuzeyinin de fethedilmesi padişahı mutlu eden olaylar arasındadır. Yavuz Han döneminde askeri hareketlilikle beraber, mimari alanda da önemli merhaleler kaydedilir. Medrese, kütüphane, cami, su yolu, çeşme, türbe, hamam, imaret, köprü gibi eserler halkın istifadesine sunulur. Padişah, İstanbul’da inşa edilecek büyük tersane aracılığıyla niyetinin Avrupa’nın fethi olduğunu açıklar. Bu düşüncelerle 472 18 Temmuz 1520’de Edirne’ye hareket eden padişahın sırtında sebebini bilemediği bir ağrı peyda olur. Hasan Can, padişahın sırtına bakıp, yeni yeni oluşmaya başlayan sivilcenin hekimlere gösterilmesi gerektiğini bildirir. Padişah, Hasan Can’ı dinlemeyerek hamama gider ve tellağa sivilceyi sıktırır. Çorlu yakınlarındaki Sırt köyüne gelindiğinde Yavuz Han’ın sırtındaki ağrıların dayanılmaz bir boyuta yükselmesi sebebiyle otağ kurulur. Hekimlerin yaptığı tedavi neticesinde padişahın sırtındaki sivilcenin şirpençe olduğu anlaşılır. Ordunun bu rahatsızlığı duymaması için kimseye bilgi verilmez. Padişah, bazı devlet adamlarıyla görüşerek oğlu Süleyman’ın gelmesi için haber verilmesini buyurur. 22 Eylül 1520’de Yavuz Han yakalandığı hastalık neticesinde vefat eder. Şehzade Süleyman’ın tahta oturmasıyla Piri Mehmet Paşa, padişahın vefatını orduya bildirir. Eylül ayının sonunda da Süleyman Han padişah olur. Yavuz Han’a muhteşem bir istihbarat teşkilatı kuran Sencer, padişahın vefatını öğrendikten sonra İstanbul’a gelerek cenazeye katılır ve padişaha son hizmetini yapar. Kendisini hayata bağlayanın Yavuz Han olduğunu düşünen Sencer, akıncıların hizmetine girerek Avrupa’da birçok sefere katılır. Süleyman Han önderliğinde Belgrad’ın ve Rodos’un ele geçirilmesi Sencer’i mutluluğa boğar. Akıncılar içerinde beş yıla yakın devam eden mücadelesi Mohaç’ta yapılan savaşta ölmesiyle son bulur. 3.8.1.4. Kişi Kadrosu Eserde tarihî kişiler ağırlıktadır. Yazar, Sencer adlı yaratma kişi ile merkezî kişi Yavuz Han’ın kişiliğinin ifadesini sağlar. Eserin öğreticilik vasfı ön planda olduğu için tipe veya kişilerin iç çatışmalarına yer verilmez. Kurmacaya 473 erkek kişiler hâkimdir. Şehzade Ahmet’in annesi Bülbül Hatun, Şah İsmail’in karıları Taçlı Hanım ve Saçlı Hanım ise figüratif olarak kurmacaya dâhil edilirler. Kurmacada devlet görevlileri olarak sadrazam, kadı, kaptanı derya, defterdar; saray görevlileri olarak kapıcıbaşı, kilercibaşı, saraya ağası, hazinedarbaşı, kethüda; din görevlisi olarak şeyhülislam bulunur. Tellak ve hekim haricinde bir meslek erbabına kurmacada yer verilmez. Kurmacada erken rol oynayan kişiler şunlardır: Yavuz Sultan Selim Han Kurmacanın merkezî kişisi olan Yavuz Han, “(…) uzuna yakın boyu, yuvarlak yüzü, koç burnu, iri pazusu, geniş göğsü, çatık siyah kaşları, sakalsız (…)” (s.9), “(…) pala bıyıklı, aslan pençesine benzeyen eli olan (…)” (s.11) birisi olarak tasvir edilir. Yazar-anlatıcı Yavuz Han’ı yakışıklı biri olarak ifade eder. (s.16) Yavuz Han, bilge dostu Sencer’le gerçekleştirdiği sohbetlerde esas düşman olarak gördüğü Şah İsmail’in kesin bir mağlubiyete uğratılması için sabreden, ince hesaplar yapan bir kişi olarak ele alınır. (s.15) Onun bu kişilik özelliği başarısızlığı kabullenemediğini göstermektedir. Yavuz Han’ın şehzadelik döneminde Şah ile satranç oynayacak kadar düşmanının yanına yaklaştığı, başarı yolunda korkuya meyil vermeyecek bir kararlılıkta ilerlediği görülür. (s.18) Bu haliyle Yavuz Han’ın usta bir satranç oyuncusu olduğu da anlaşılır. Yavuz Han, doğuda Şah İsmail üzerine düzenleyeceği seferin hazırlıklarını yaparken dünyanın farklı yerlerinde bulunan devletlerin mevcuttaki durumları ve gelecekte olması muhtemel faaliyetleri hakkında derin malumat alan ve planlarını bu minvalde şekillendiren ileri görüşlü bir padişahtır. Sağlıklı bilgi akışı için 474 kurduğu istihbarat teşkilatı hangi koşulda olursa olsun kendisini her konuda aydınlatır. (s.138-148) Devletin geleceği bu bilgilerle güven altına alınır. Yine bu gelecek için hanedan içerisinden gelecek tehditlere karşı yufka yürekliliği bir kenara bırakıp kararlar alınır. Kendisine isyan eden ağabeyleri Şehzade Korkut ve Şehzade Ahmet’in idamları ile kışkırtılan yeğenlerinin idamları bu beyandandır. (s.170, 175) Fitne ve bozgunculuk dışarıdan gelebileceği gibi en yakınında bulunan kişiler tarafından da gelse Yavuz Han nezdinde kabul görmez. (s.190) Mısır seferinin başarıyla sonuçlanmasına rağmen Kahire halkının teslim olmayıp mücadeleye devam etmesi Osmanlı ordusunu müşkül durumda bırakır. Büyük kayıplar vererek şehre tam manasıyla hâkim olunduktan sonra, Yavuz Han teslim olanların affedileceğine dair bir buyruk vererek yönetim anlayışında intikama yer olmadığını gösterir. (s.381, 391) Daha önce incelenen eserlerde Yavuz Han döneminde vuku bulan askeri başarılar kurmacada ağırlıklı olarak anlatılmıştır. Bu eserde ise her ne kadar tamamen yazarın tasarrufunda bir anlatma ile olsa da Yavuz Han dönemindeki mimari hamlelere de yer verilir. (s.473-477) Sencer Yavuz Han’ın Tebriz seyahati sırasında tanıştığı ve sonrasında kurduğu haberleşme teşkilatının başına getirdiği bilge dostudur. Babası Çerkez, annesi ise Ahıskalıdır. (s.10) Yavuz Han, onunla ilk sohbetlerinde zeki bir insanla konuştuğunu anlar (s.12-13) ve onu maiyetine alır. (s.16) Anlatıcı tarafından; “(…) âlim derecesinde malumat sahibi (…)” (s.87) birisi olarak nitelendirilir. Kendisinden övünerek bahsetmeyi sevmeyen Sencer, zengin bir bezirgânın oğludur. Küçük yaşlarda iyi bir eğitimden geçer. Babasının Hindistan’da vefat ettiği haberini alması üzerine amcasıyla birlikte Delhi’ye bir yolculuk yaparlar. 475 Babasından geriye kalan malları orada satar ve bu seyahat onun bilgisiyle birlikte görgüsünü de artırır. (s.17-18) Yavuz Han, Sencer’e olan güvenini ona bir yüzük ve çakı hediye ederek gösterir. Yüzüğün üzerinde, “Bende-i Selim Han Sencer Bey” (s.45) yazmaktadır. Padişahın kendisini bendesi olarak görmesi Sencer’i ziyadesiyle mutlu eder ve hayatını ona layıkıyla hizmet edebilmeye adar. Yazar, Sencer kişisini bilgeliği ile Yavuz Han’a yol gösteren birisi olarak konuşturur. Sencer’in dünya siyasetine dair geniş malumatının olması padişahın bir karar vermeden önce onunla istişare etmesini gerekli kılar. Yavuz Han’ın İslam dünyası için büyük tehlike olarak gördüğü Safeviler ile ilgili Sencer’in verdiği bilgiler kendisine büyük yarar sağlar. (s.22-36) Yine İran üzerine gerçekleştirdikleri bir sohbette Sencer; “Hanım, bu ateş ve onun yakacak maddeleri sizde zaten vardı, bendeniz yine sizin isteğinizle sadece biraz körük vermiş olabilirim. Ta ki duman dağılsın, hakikat görünsün.” (s.50) diyerek görevini kendi ağzından ifade eder. Sencer’in en büyük görevi padişaha kesintisiz ve doğru bilgi akışını sağlamaktır. Suskunluğunun cezasını Osmanlı halkının çekmemesi için konuşur, padişaha bilgi aktarır. (s.178) Sencer’i bu haliyle milletine ve devletine hizmet etmeyi benimsemiş bir kişi olarak nitelendirebiliriz. Yavuz Han’ın Sencer’e dair aldığı raporda şunlar yazmaktadır: “Sultanım; kulunuz Sencer sizin itimadınıza layık bir yiğittir. Zira o denizlerde korsan, karada yeniçeri, serhatlarda akıncı, kervanlarda muhafız, orman ve arazilerde avcı ve hatta irfan sahibi bir zat olarak tekkelerde samimi derviştir. Ansızın ortaya çıkarak zorda kalanlara yardım etmesi, düşkünlerin imdadına koşması yüzünden bulunduğu yerde kısa zaman içinde Hızır olduğuna hükmediliyor. Bilmezler ki bu yiğit aynı zamanda Şah’ın sarayında bir tabiptir.” (s.279) İfadeler Sencer’in en umulmadık yerlerde umulmadık tiplere büründüğünü ve her koşulda Yavuz Han’a olan bendeliğini yerine getirdiğini göstermektedir. Kahire’de Tomanbay’ın bir gece yarısı ansızın Osmanlı askerleri üzerine 476 saldırarak onları kılıçtan geçirmesi üzerine padişaha bir mektup yazarak bu durumu önceden kendilerine haber veremediği için suçlu olduğunu itiraf eder. Bu suçun karşılığının başının alınması olduğunu belirtip, verilecek emre olan itaatini dile getirir. (s.390) Sencer’in Yavuz Han’a bağlılığı kendi idam hükmünü kendisinin vermesinden anlaşılmakta ve onun kişiliğinde Yavuz Han’da olduğu gibi başarısızlığa yer verilmemektedir. Yavuz Han’ın vefatını öğrendikten sonra kendisinin yaşamasının bir anlamının olmayacağını düşünerek akıncılar ile birlikte Avrupa’da birçok fethe katılır. (s.498) Şah İsmail Kurmacanın temel karşıt gücüdür. Satranç oynamayı sevmesinin dışında, tamamen olumsuz bir kişi olarak tasvir edilir. Safevi Devleti’nin İslam dünyası içerisinde mezhepsel bir ayrıma giderek Müslümanları parçalamayı esas aldığı ve asırlarca devam edecek yersiz bir mücadelenin hazırlayıcısı olduğu ifade edilir. (s.223, 247) Ezana, Hz. Ali’nin Allah’ın velisi olduğu ibaresini eklettirmesi (s.67) ve üç halifeye lanet okutturarak, bunu yapmayanları öldürtmesi (s.115, 198) dini gerçekliğin tahrifini gösterir. Sünnilerin İran’ın neresinde olursa olsun hunharca öldürülmeleri mezhepsel ayrılığın fiiliyatta Şah tarafından yaşatıldığını ortaya koyar. (s.69) Şah’ın katliamları anlatıcı tarafından; “Gerçekten de Sünni olmaları suçuyla Tebriz ahalisinden yirmi bin kişiyi kılıçtan geçirmiş, bununla da kalmayıp buradaki camileri ahıra çevirmiş ve doğmamış çocukları yine aynı suçla ana karnında deşmek gibi canilikler yapmıştı.” (s.77) ifadeleriyle açıklanır. Bu yüzden Şah, sadece Osmanlı Devleti için değil, bütün İslam dünyası için bir tehdittir. Şah İsmail kurmacada; “eli kanlı” (s.12-13, 127, 227), “zalim” (s.15), 477 “seyitlik iddiası taşıyan bir yalancı (s.178, 186), “sarhoş” (s.227, 397) “cahil” (s.227) birisi olarak anlatılır. Anlatıcı, kurmacada Osmanlı Devleti’nin dünya siyasetinde yapmak istediklerini mantıklı bir şekilde açıklarken, Şah’ın kendisini ise olumsuzlar: “Osmanlıların zaafa düşmeleri durumunda Endülüs’ten İstanbul’a, Fas’tan Bingazi’ye kadar olan sahada milyonla Müslüman’ın kanının dökülecek olması, bütün dünya denizlerinin sömürgeci Haçlılar eline geçme tehlikesi İsmail zavallısının umurunda bile değildi. Onun sadece Rodos şövalyelerine bile kafa tutacak bir deniz kuvvetine sahip olabilmesi bile bir hayaldi.” (s.95) Kurmacada, Şah’ın sebepsiz yere insan öldürmekten haz duyduğu, yaptığı katliamlarla Cengiz’i ve Hülâgü’yü geçtiği ayrıntılı bir şekilde tasvir edilir. (s.15, 23). Şah İsmail’in bir Sünni şeyhin torunu olduğu hâlde hükümdarlık yapması (s.25) ve iyi bir eğitimden geçmemesi (s.44) küçümsenen yönleri arasındadır. Osmanlı Devleti’nin iç karışıklıklarını yakından takip ederek devletin güçsüz bir anında saldırmayı bekleyen sinsi bir kişidir. (s.97, 120) Şehzade Ahmet’in oğlu Şehzade Murat kendisine sığınarak damadı olmuştur. Osmanlı Devleti hakkındaki planını; “Ben Yavuz’u tepeleyince Anadolu’yu mutlaka ele geçireceğim, damadımı da Rumeli’ne padişah yapacağım!” (s.175) diyerek belirtir. Anadolu’da isyan çıkarttırması, dirlik ve düzenin bu sebeple bozularak kendisini bir kurtarıcı olarak göstermek istemesi Osmanlı Devleti için büyük bir tehdit olarak algılanmasına neden olur. (s.103, 132, 192) Amacı sadece Osmanlı’yı ele geçirmek değildir. Çin, Horasan ve Şam da devletinin sınırları içerisine girmesi gereken bölgeler arasındadır. (s.229) Yazdığı şiirler, kitleleri kendi fikirleri doğrultusunda harekete geçirmek için kullanılır. Türkçe yazılan bu şiirler Anadolu halkının anlayacağı dilden, gönüllerine hitap edecek şekilde kaleme alınır. (s.51-57) 478 Onun şeyhlikten şahlığa, Sünnilikten Şiiliğe geçiş serüveni ve bu seyirdeki kanlı hükmetme anlayışı kurmacanın temel karşıt gücünün ifadesini özetler. Şehzade Korkut Kurmacada, hanedan içerisinde bulunan karşıt güçtür. Yavuz Han’ın en büyük ağabeyidir. Âlim, bestekâr ve şairdir. Fatih Han’ın yanında yetiştirilmesi onun bu özellikleri edinebilmesindeki başlıca âmiller arasındadır. (s.121) Manisa sancak beyliğinin tekrar kendisine verilme isteğinin kabul görmemesi üzerine, Mısır’a gider. Bu yolculuk bir nevi amcası Cem Sultan’a öykünerek istediklerini babasından alabilmek için yapılmıştır. (s.94) Yumuşak başlı bir kişiliğe sahip olmasının yanında, özellikle ilmî sahada adından söz ettirirken, oğlunun olmaması sebebiyle saltanat yolunda fazla dikkate alınmamasına neden olur. (s.99, 120-121) Şehzadenin denizciliğin gelişebilmesi için yaptığı çalışmalar ve düşmanın elinde bulunan Türk esirleri kurtarmak için hiçbir fedakârlıktan kaçmaması olumlanan yönleri arasındadır. (s.121) II. Bayezid’den sonra tahta oturabilmek için giriştiği faaliyetler yarıda kalmış, askerlerden bu yönde kendisine yardım gelmemiştir. (s.125) Yavuz Han’ın padişahlığını bizzat kutladığı hâlde (s.129), içindeki padişahlık hırsına engel olamayarak gizli çalışmalar yürütmesi (s.165-166) idamı ile sonuçlanacaktır. (s.170) Şehzade Ahmet Şehzade Korkut’la birlikte merkezî kişinin karşında hanedan kimliğini taşıyan karşıt güçtür. Yavuz Han’ın ağabeyidir. Amasya sancak beyidir ve II. Bayezid’den sonra tahtın en güçlü varisi olarak gösterilir. (s.94) Kardeşlerinin açıklarını gözleyerek, kendisinin tahtın en önemli varisi olduğu intibasını kuvvetlendirmeye çalışır. (s.96) İçindeki taht ihtirası devletin güvenliğini 479 tehlikeye atacak kadar kuvvetlidir. Maltepe yakınlarına kadar geldikten sonra, yeniçerilerin onu İstanbul’a kabul etmemesi üzerine Konya’yı yeğeni Şehzade Mehmet’in elinden alarak saltanatını ilan eder. (s.124-125) Babası nezdinde asi olmakla birlikte Kızılbaşlara karşı verilen mücadelede başarısız olması onun taht şansını tamamen yok eder. (s.129) Kurmacada, Osmanlı Devleti’nin ve İslam dünyasının en büyük düşmanı olarak zikredilen Safevi Devleti’ne iki oğlunu göndererek yardım istemesi, taht yolunda her şeyi yapmaya meyilli bir kişi profilini ortaya koyar. (s.155) Konya’da tutunamadıktan sonra Amasya’yı işgal etmiş ve burada bir sultan gibi fermanlar vererek atamalar yapmıştır. (s.156) Nihayetinde Yavuz Han’la yaptığı savaşı kaybederek idam edilir. (s.173) II. Bayezid Osmanlı padişahı ve Yavuz Han’ın babası olan II. Bayezid, kurmacada fazla etkili olmayan bir kişidir. Yer yer kendisine atıfların yapıldığı bir kişi konumundadır. Safeviler tarafından, “zavallı, yufka yürekli, ihtiyar, müsamahakâr” (s.96-97) olarak nitelendirilir. Onun devlet işlerinde yanlış giden olaylara karşı aşırı müsamahakâr olması (s.177) ve devletin ihsanını Edirne, İstanbul ile sınırlandırarak taşrayı görmezden gelmesi (s.182) eleştirilen yönleri arasındadır. Buna rağmen yazar-anlatıcı, II. Bayezid’i olumlanan bir kişi olarak ele alır. Yavuz Han’ın babasını uğurlama merasiminde anlatıcı; “(…) başlarda taç olası elini öptürerek ona veda etti.” (s.132), “(…) o büyük sultan (…)” (s.135) gibi ibarelerle onu olumlar. II. Bayezid döneminin Fatih Han zamanında yapılan fetihlerin hazmedildiği ve ilim alanında önemli gelişmeler kaydedildiği belirtilir. (s.137) Venedik’in İstanbul Büyükelçisi Andrea Gritti şunları söyler: “Sultan Bayezid boyu ortadan yüksek, içki kullanmayan, az yiyen, ata binmekten hoşlanan bir şahıstır. En sevdiği şeyler; av eğlenceleri ve atlı sporlardır. Dinî 480 merasimlere pek riayet eder ve pek bol sadaka dağıtır. Felsefe ve astronomi ile meşgul olur. Araştırmaları dışında, ordusunun ıslahı ile uğraşmaktadır. Yeniçerilerin sayısını artırdığı gibi, askerini yeni usul silahlarla teçhiz etmiştir.” (s.138) İfadeler Yavuz Han dönemi fetihlerinin temelindeki askeri yeniliğin babası tarafından atıldığını destekler mahiyettedir. Anlatıcı, Yavuz Han’ın kısa sürede akıl almaz işler yapabilmesinin temelindeki gücün babası döneminde yapılan yeniliklere bağlar. (s.394) Ayrıca II. Bayezid’in Memlük Devleti’ne askeri alanda yaptığı yardımlar, gönderdiği denizciler İslam ülkeleri içerisinde şahsına karşı saygı duyulmasını sağlar. (s.289, 446) Yavuz Han nezdinde de II. Bayezid olumlanır. Şehzade Ahmet’in kendisinden Karaman eyaletini istemesi üzerine, yıllar önce amcası Cem’in babasının yaptıkları aklına gelerek, babasının siyasi alanda elinin kolunun bağlı bir şekilde faaliyet göstermeye çalıştığını dile getirir. (s.161) Kansu Gavri Mercidabık Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne karşı mücadele eden Memlük Sultanı’dır. Savaşta öldüğünde altmış altı yaşındadır. Türkçe, Arapça, Farsça şiirler yazan, âlim bir kişiliktir. (s.324) Bunun yanında, Osmanlıyı güçsüz bırakacak en küçük olayları dahi değerlendiren, bu doğrultuda Safeviler ile irtibata geçen birisidir. Şah’a hitaben; “Biz beraberce Osmanlılara karşı harp açmalıyız, aksi takdirde Osmanoğlu gelir, ikimizi de teker teker yakalayıp helak eder.” (s.310) biçiminde mektup yazarak husumetinin boyutunu açıklar. Şehzade Ahmet’in üç oğlunun kendisine sığınmasını kabul etmiş ve Şehzade Kasım’ın gizlice Mısır’a gelmesini sağlayarak ileride onu Osmanlıya karşı kullanabilmenin planını yapar. (s.296) Kansu Gavri bir şiirinde; “Leşker-i zülfünde Hindû benlerün, 481 Garet için Rûm’a dikti sancağı.” (s.437) diyerek hedefinin Anadolu olduğunu dile getirir. Sultan İkinci Tomanbay Kansu Gavri’nin ölümünden sonra Memlük tahtına oturur. Yavuz Han’ın kendisine biat etme isteğini kabul etmeyi düşünürken çevresindeki beyler tarafından bu fikrine şiddetle itiraz edilir. Zira muhtemel ikinci bir savaşta Osmanlıları kesin yeneceklerini düşünmektedirler. (s.344-345) Bu fikirlerden etkilenen Tomanbay, Ridaniye Savaşı öncesi mutlaka galip geleceklerini düşünerek, Osmanlı askerleri gibi ordusunun yorgun olmadığını ve kendisinin de Yavuz Han’a göre çok genç ve dinamik olduğunu ifade eder. (s.376) Galibiyete kendisini inandıran bir kişilik olan Tomanbay’ın Ridaniye’de yenilmesine rağmen mücadeleyi uzun süre bırakmaması inatçı yönünün daha ağır bastığını gösterir. Bu inatçılık kimi zaman hunharlık boyutuna yükselir. Kahire’nin basılarak bütün Osmanlı askerlerinin kılıçtan geçirilmesi bu beyandandır. (s.385) Burada sabaha kadar askerlere yapılan işkenceler Kahire halkını dahi insafa getirerek Yavuz Han’a giderek durumun vahametini anlatırlar. (s.386) Yavuz Han, Tomanbay’ı Mısır valisi olarak bırakmayı düşünürken halkın ona karşı olan sevgisini görünce idam edilmesine karar verir. (s.406) İdris-i Bitlisî Akkoyunluların hizmetinde bulunmuş, daha sonra II. Bayezid döneminde Osmanlı hizmetine girmiş tarihçi, âlim kişidir. Heşt Behişt adlı Osmanlı tarihini yazmıştır. Osmanlı Devleti’ne en büyük hizmeti, Doğu Anadolu’nun savaşsız bir şekilde Osmanlı hâkimiyetine girmesini sağlamak olmuştur. Bölge beyleriyle 482 yürüttüğü diyaloglar, padişahın da takdirini almasını sağlar. (s.242-244) Yavuz Han ile İdris-i Bitlisî arasında geçen bir diyalogda Bitlisî; “(…) Zat-ı âliniz ve ordunuzun müdahalesi olmasaydı, bugün Doğu Anadolu’daki ehli sünnet olan Kürtler, İsmail’in tasallutu altında kahrolurlardı. Herhalde benim şahsen haşmetli Osmanlı Devleti’nin çatısı altına girmeye can atmamda bir sebep olsa gerektir.” (s.247) diyerek Yavuz Han’ın doğu seferinin önemini vurguladığı gibi neden Osmanlı Devleti’nin hizmetini kabul ettiğini de belirtir. Yazar, İdris-i Bitlisî kişisi ile Türklerin ve Kürtlerin birçok ortak noktayı taşıdıkları gibi ehli sünnet anlayışı içerisinde olmalarının en büyük birleştirici unsur olduğunun altını çizer. (s.250) Şüphesiz bu vurgu, tarihî romanın günümüz siyasi olaylarına gönderme yapılırken yahut haldeki sonucun sebebinin yüzyıllar önceye dayandığını ifade ederken kullanılır. İdris-i Bitlisî’nin Osmanlının bölgede güçlenmesi için yaptığı çalışmalar (s.262) kişiliğinin önemli bir parçasıdır. Bunun yanında bölge beylerinin Osmanlı hâkimiyetini kabul etmesi için yaptığı konuşmalarda, onun Türkler hakkındaki bakış açısı da önem arz eder: “Bizler Müslümanız ve Kürdüz, şunu da biliriz ki Türkler ta Selçuklulardan beri Hak yolunun mücahitleridirler. Bu yolda milyonlarca şehitleri vardır. Bu millet gaza yolunda çok eziyet çekti, bütün kafirlerin düşmanlıklarını kazandı. Tevhit bayrağını yücelten şanlı Türklere kuvvet ve cesaretimizle yardım edelim ve böylece kendimizi de kurtaralım. Şimdiye kadar bu millete verdiğimiz destekten mahcup olmadık.” (s.267-268) Portekizli denizci Albuquerque’nin Bitlisî’yi, “Müslümanların siyasetine hizmet eden” (s.444) birisi olarak göstermesi, yaptığı çalışmaların Osmanlı Devleti’nin güçlenmesi doğrultusundaki önemini bir yabancının gözüyle ortaya koyar. Kurmacada yardımcı ve figüratif konumda olan roman kişileri şunlardır: Sadrazam Ali Paşa, Veziriazam Koca Mustafa Paşa, Dukakinoğlu Ahmet Paşa, 483 Veziriazam Hersekzade Ahmet Paşa, Veziriazam Piri Mehmet Çelebi, Veziriazam Sinan Paşa, Vezir Hocazade Mehmet Paşa, Vezir Yunus Paşa, Şehzade Şehenşah, Şehzade Mehmet Şah, Şehzade Alaattin, Şehzade Osman, Şehzade Murat, Şehzade Kasım, Şehzade Süleyman, Malkoçoğlu Tur Ali Bey, Alaüddevle Bozkurt Bey, Bursa Beyi Koçi Bey, Teke Beyi Ferhat Bey, Anadolu Beylerbeyi Zeynel Paşa, Küçük Sinan Paşa, Veziriazam Sudûni Acemî, Uzun Akbay, Halife Üçüncü Mütevekkil, Bayburt Beyi Mehmet, Haneşoğlu Emir Nâsurüddin, Çerkez Murat Bey, Emir Allan, Hasan, Mahmut, İsa, Şahkulu, Karagöz Paşa, Ustaclu Mehmet Han, Ferhat Bey, Piyale Bey, Mengli Giray, Bursa Kadısı Eflatunzade, Teke Sancak Beyi Kasım Bey, Köylü, Karaçimenoğlu Ahmet Bey, Davut Paşazade Mustafa Bey, Sinan Ağa, Bıyıklı Mehmet Paşa, Ali Bin Abdülkerim Halife, Yeniçeri Abdullah, Ali Cemali Efendi, Casus Kılıç, Rüstem Bey, Ayas Ağa, Tacizade Cafer Çelebi, Papa Leo, Kardinal, Akkoyunlu Sultanı Murat, Şehsuvaroğlu Ali Bey, Rumeli Beylerbeyi Sinan Paşa, Hoşkadem, Hasan Can, Kapıağası Hasan Ağa, Zeyrekzade Rükneddin Efendi, Karaca Ahmet Paşa, Hayır Bay, Sibay Bey, Canberdi Gazali, Vezir Hüseyin Paşa, Şad Bey, Emir Hammad, Kansu Adilî, Albuquerque, Kemalpaşazade. 3.8.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı diğer bir deyişle yazar-anlatıcıdır. Yazar-anlatıcı eserin her noktasında kendini hissettirir. Tarihî gerçeklikten ödün vermeden kaleme alınan eserin “şekillendirici güç” bağlamında yazıldığı söylenebilir. Anlatıcı, dönemin tarihî bilgilerinin aksettirilmesinde ve devletlerarası siyasi ilişkilerin belirtilmesinde uzun uzun 484 açıklamalar yapar. Aynı durum Şah İsmail’in olumsuzlanmasında da gerçekleşir. Şah İsmail’in nasıl Şah olduğu ve bu süreçte mezhepsel taassupla Sünni kesime yapılan katliamlar hakkında geniş bilgi verilir. Eserin genelinde Şah’ın olumsuzlanması bu şekildedir. Anlatıcı, eserin birçok yerinde kendi düşüncelerini açıklayarak kurmacada kendini hissettirir. Müslümanlık ile Hıristiyanlığın karşılaştırılarak İslam’da bir ruhban sınıfının olmadığı belirtilir. Mezhepsel farklılıklar bağlamında Şiiliğin özündeki taassubun İslam’a verdiği zararlar, Sünni kesim üzerindeki baskılar anlatıcının penceresinden dile getirilir. (s.74-79) Anlatıcı, kurmacada kendi düşüncelerini bazen soru-cevap şeklinde vererek açıklar. Şehzade Ahmet’in Anadolu’da kendi sultanlığını ilan etmesi üzerine bu olay hakkındaki düşüncelerini şu şekilde ifade eder: “Babasının ve onun vezirinin kendisine bırakmak istediği saltanatı şimdi kendisi ele geçirebileceğine inanıyordu. Halbuki bu pek de akıl kârı değildi; zira kendisinin çok daha güçlü olduğu ve Yavuz’un da asi durumuna düştüğü zamanlarda bile bunu yapamamıştı, şimdi nasıl yapabilecekti?” (s.157) Bir nevi roman kişisini eleştirme babında ifade edilen bu cümleler Şehzade Korkut’a dair söylenen sözlerde daha da açığa çıkarak, serzeniş olarak kurmacaya yansır. Şehzade Korkut’un Yavuz Han’a söz verdiği hâlde elindeki kuvvetleri dağıtmaması şu şekilde ifade edilir: “Sultan Selim, bunu Korkut’a sorduğunda Korkut, Şehzade Ahmet’in kuvvetlerinden emin olmadığını ve kendi elinde bulunan topraklara saldırabilecekleri ihtimaline binaen bunları elinde tuttuğunu beyan etmişti. Halbuki böyle bir zamanda bu kadar basit bir bahane ile elinde yeterinden fazla kuvvet bulundurması tehlikeliydi ve o da bunu bilmeliydi.” (s.165) Anlatıcı, bazı durumlarda okuyucunun vermesi gereken tepkiyi yazıya döker ve kendini kurmacada iyice hissettirir. Şehzade Korkut’un bir mağaraya saklanması neticesinde; 485 “Osmanlı Devleti gibi dünyanın en üstün devletinin tahtına namzet olarak, iyi kötü bir tahta oturduktan sonra şimdi bu mağaraya sığınmak ne garipti?!” (s.167) diyerek devleti yüceltirken devletin başına geçme ihtimali olan birisinin onur kırıcı bir tarzda bulunmasının da eleştirisini yapar. Şehzade Korkut’un yakalandıktan sonra, “(…) Ne yazık ki idamı emrediliyordu.” (s.170) biçiminde idamına üzüntünün belirtilmesi, anlatıcının kurmacanın her yerinde bir roman kişisi gibi görüldüğü yerler arasındadır. Yavuz Han Mısır’ı fethettikten sonra anlatıcının kurduğu cümleler kurmacadaki kendi hükümranlığını ilanı babındadır: “Sultan Selim hakkında, gerek kendi devrinde ve gerekse kendisinden sonra çok şey söylenmişti ve bundan sonra da söylenecekti…” (s.325) 3.8.1.6. Zaman Kurmacanın başlangıç zamanı olarak kesin bir başlangıç zikredilmez. Şehzade Selim’in Trabzon Sancak Bey’i olduğu süreçten Mohaç Savaşı’na (1526) kadar geçen süreç anlatılır. Daha önce incelenen eserler Yavuz Han’ın dönemiyle sınırlı iken bu eserde Süleyman Han dönemi fetihlerine de değinilir. Eserde miladi takvim ağırlıklı olarak kullanılır: “Miladi 1512 senesinin ilk günlerinde (…)” (s.127), “(…) 1514 senesinin Mart ayı sonlarında (…)” (s.201), “1517 senesinin Ocak ayının yirmi ikinci günü (…)” (s.376). Bunun yanında; “haziran ayı başında”, “temmuz başında” (s.203), “(…) Eylülün sekizinde (…)” (s.219), “(…) aralık ayı ortasında (…)” (s.349) gibi ay isimleri kullanılarak zamanlama ifade edilir. Daha kısa süreli zaman ifadeleri ise; “akşamüstü” (s.210), “ertesi sabah” (s.212) şeklinde belirtilir. Eserde, “(…) Rebiü’l-ahir’in beşinde (…)” (s.260) gibi hicri takvimin de kullanıldığı görülür. Zamanda ileriye veya geriye sıçrama durumu söz konusu değildir. Kronolojik zaman dışına çıkılmadan kurmaca tamamlanır. 486 3.8.1.7. Mekân Kurmacada mekâna simgesel bir değer yüklenmemiştir. Mekân isimleri çok kullanılsa da işlevsel bir tarzın olmadığı görülür. Kurmacada kapalı mekân olarak; han, kale (Alamut Kalesi, Bayezid Kalesi, Sultaniye Kalesi, Kemah Kalesi), hisar, kahvehane, konak, saray (Trabzon Sarayı, Topkapı Sarayı, Eski Saray, Heşh Behişt Sarayı) ve mağara bulunur. Coğrafi ve açık mekân olarak; dağ (Palandöken Dağı, Dumlu Dağları, Ağrı Dağı, Amanos Dağları, Turna Dağı, Mukattam Dağı), liman, ova (Erzurum Ovası, Yenişehir Ovası, Çubuk Ovası, Eleşgirt Ovası, Mercidabık Ovası), ırmak (Zengimar Irmağı, Aras Nehri, Fırat Nehri, Nil Nehri), vadi, sahra (Çaldıran Sahrası, Geldigelen Sahrası, Mohaç Sahrası), çayır, çöl (Sina Çölü), ada (Ravza Adası), köy (Sırt Köyü), Gökmeydan bulunur. Yazar, kurmacanın başlangıcında Erzurum ve Palandöken Dağı’nı ayrıntılı bir şekilde tasvir eder. (s.5-8) Amanos Dağları’nın da aynı şekilde tasvir edilmesi dağın erişilmezlik özelliğinin buralarda yaşayan insanlara geçişinin göstergesidir. (s.280) Dinî mekân olarak camiler çok fazla kullanılır: Ulu Cami, Fatih Cami, Bayezid Cami, Uzun Hasan Cami, Halep Büyük Cami, Emeviye Cami, Ayasofya Cami (Trabzon, İstanbul) ve Eyüp Sultan Cami. Ayrıca Mescid-i Aksa, Rummân-ı Davut Nebi, Nahl-i Hamza ve Kubbetü’s Sahra da kurmacada zikredilen dinî mekânlar arasındadır. 3.8.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.8.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Roman, toplam 11 bölümden oluşmaktadır. Yavuz Sultan Selim’in şehzadelik dönemi ve tahta çıkışı giriş, Safevi ve Memlük seferi gelişme, vefatı ve 487 Süleyman Han’ın tahta çıkışı sonuç bölümlerini oluşturmaktadır. Gelişme ve sonuç bölümlerinde batılı devletlerin ekonomik ve siyasi durumlarına dair ayrıntılı tarihî bilgiler verilir. Tarihsel anlatım düzleminde yazılan eserde, tarihî vakanın oluş seyrine müdahale edilmez. Yazar, eserin öğreticilik vasfını her zaman ön planda tutar. Safevi Devleti’nin tarih sahnesine çıkışı, tarikatın siyasete bulaşması, insanlar üzerindeki psikolojik etkileri hakkında Sencer aracılığıyla ayrıntılı bilgiler verilir. (s.25-46) Divanda Yavuz Han’a devlet görevlilerinin batılı devletlerin durumu hakkında verdiği bilgiler, okuyucunun dönemin şartlarını daha iyi anlayarak Osmanlı Devleti’nin bu şartlar altındaki rolünü ve Yavuz Han’ın yapmak istediklerini daha iyi anlayabilmektedir. (s.138-148) Portekiz’in dünya denizciliği üzerindeki etkisi ve Portekizli denizci Albuquerque’nin Osmanlı Devleti hakkında verdiği bilgiler de bu beyandandır. (s.443-452) Bu bilgilerin diyalog tekniği aracılığıyla verilmesi akıcılığı sağlarken, diğer yandan kurmacayı aşırı tarihî bilgiye boğarak anlatımı yavaşlatmaktadır. Papalığın Türklere karşı büyük bir haçlı seferi düzenleme isteği, yazar tarafından Avrupa devletleri hakkında bilgi verilmesine kapı aralar. Avrupalı devletlerin kendi içerisindeki çekişmeleri, Martin Luther’in ortaya çıkışını sağlayan tarihî şartlar ve Hıristiyanlar üzerindeki etkisi, Katolik kilisesinin halk üzerindeki etkisinin azalmaya başlaması, Katolikler ve Ortodokslar arasındaki çekişme, endüljansa halkın karşı çıkması gibi olayların anlatma tekniği ile kurmacaya dâhili, eseri bir tarih kitabından farklı göstermez. (s.412-431) Eserde kullanılan dipnotlar eserin öğreticiliğini pekiştirir. Dipnotlar genel itibarıyla metinlerarasılık bağlamında alıntılanan ayetlerin (s.75, 135, 337, 338, 488 349, 404) numaralarına dairdir. Bunun yanında “etrâk-i bî idrâk” (s.45), “ıskat-ı salât”, (s.181), “Holy Land” (s.326) gibi terkiplerin ve kelimelerin de açıklandığı görülür. Yazar, Hıristiyan Avrupalı keşişlerden bazılarının kiliseyi eleştirmesi üzerine bu keşişler hakkında; “Halkı yoldan çıkararak (?!) şöyle diyorlardı.” (s.428) yargısında kullanılan noktalama işaretleri aracılığıyla keşişlerin aslında halkı aydınlattıklarını ima etmektedir. Kurmacada birçok tarihî kişiye ve olaya atıfta bulunulduğu görülür. Aslı ve Kerem hikâyesi (s.6), Sultan Alparslan ve Kutalmış Bey arasındaki taht mücadelesi (s.174) bu beyandandır. Selçuklu Devleti’nin Anadolu’da inşa ettiği yapıların merkezî kişi tarafından ecdat yadigarı olarak görülmesi, yazarın Osmanlı Devleti’ni Türk tarihi içerisinde öncesiyle bağlantılı bir halka olarak ele aldığını gösterir. (s.12, 15) Selçuklular kurmacada olumlanan bir Türk Devleti’dir. Onların döneminde kurulan Nizamiye medreselerinin önemi ve başarısı belirtilir. (s.59) Ama atıfların daha çok Osmanlı hanedanı içerisinde bulunan kişilere olduğu görülür. Daha önce incelenen eserlerde de olduğu üzere Fatih Han her suretle atıflar aracılığıyla olumlanan tarihî kişiliktir. (s.121, 176-177) Yine, Cem Sultan’ın mecburen Avrupa devletlerine sığınmasına da değinilir. (s.161) II. Murat’ın ise ordu içerisinde tesis ettiği yenilikler aracılığıyla anılır. (s.295) Eserde, Memlük Devleti’nin bir Türk devleti olduğu bilgisinin verilir. Daha önce incelenen eserlerde bu tarihî bilgi açık olarak verilmemiştir. Mısır’da çok az sayıda bulunan Türklerin kurduğu Memlük Devleti (s.76); “(…) Birkaç yüz bin Türk ve Türkleşmiş Çerkez’ten ibarettir.” (s.294) “Mısır Türkleri” (s.387) olarak anılan “(…) Memlükler de Türk’tü ve bu devletin resmi adı da Arap lisanında ‘ed-Devletü’t-Türkiyye’ idi.” (s.450) 489 Kurmacada hata olarak zikredilebilecek hususlar şunlardır: II. Bayezid’in Dimetoka yolculuğu esnasında “Rumeli Beylerbeyi Yunus ve Kasım Paşalar”ın (s.130) kendisine refakat edeceği söylenirken müteakip sayfada bu kişilerin unvanları karıştırılarak “Vezir Yunus Paşa” ve “Defterdar Kasım Paşa” (s.131) olarak verilir. Şehzade Korkut’un Yavuz Han’dan istekleri; “Sultan Korkut kardeşinden Saruhan tahtından başka Midilli Adası’nı da istemiş, her iki arzusu da yerine getirilmişti.” (s.153) biçiminde belirtilirken, daha sonra; “Zira Korkut bu sıralarda iki yanlış yapmıştı; birisi Midilli’yi alamayınca, Teke ve Alanya’nın kendisine verilmesini istemesiydi.” (s.165) şeklinde değiştirilir. Midilli Adası’nın kendisine verildiği söylendikten sonra kurmacanın devamında bu durumun farklı olduğu ifade ediliyor. Mercidabık Savaşı sonrasında Gazze’nin ele geçirilerek burada hutbenin Yavuz Han’a adına okunduğu söylendikten sonra (s.345) kurmacanın devamında bizzat Yavuz Han tarafından Gazze’nin alınması için; “Sinan Paşa! Derhal bu kuvveti yok etmek ve yolumuzu açmak üzere Şam’dan Gazze’ye yürüyesin!” (s.346) emir verildiği görülür. Gerçekleştiği ifade edilen bir olayın tekrar anlatılarak kurguyu zayıflattığı görülür. Yazar-anlatıcı yanlı bir tutumla kurmacayı inşa eder. Bu anlayış daha çok anlatıcının kurguya girmesiyle gerçekleşir. Şah İsmail’in adamlarından birinin Şah’a, Osmanlının ve Memlüklerin ele geçirilebileceğini söylemesi üzerine anlatıcı; “Biri bol keseden konuştu ve Şah’ına Kaf Dağı’ndan karlar bağışladı.” (s.98) diyerek bu olayın imkânsızlığını imler. Şahkulu isyanını bastırmakla görevli Karagöz Paşa’yı; “(…) Allah’ın güzel kulu Karagöz Paşa (…)” (s.119) 490 şeklinde ifade ederek onun ölümü karşısındaki duruma bir okuyucu gözüyle üzüldüğünü belirtir. Yavuz Han’ı olumlayan ifadelerde yanlılık daha da artar: “Nizamı âlemi temine gelen erin gür sedasını âlemin dört tarafı duymalıydı; yeryüzünü fermanına baş eğdirmek üzere Sultan Selim Han yola çıkıyordu. O öyle bir hakandı ki; bir düşman iklimine at sürünce ardından kılıç, kalkan, balta, mızrak ve top mahşeri beraber gelirdi. Şimdi Arap diyarını gasp eden İsmail, vaktini beklemeliydi, zira kaç tane cihangir gören İran bugün kimin ve hangi zafer ordusunun geldiğini bir kere daha görecekti.” (s.201) Eser, metinlerarasılık açısından oldukça zengindir. Kuran-ı Kerim’den alıntılanan ayetler ve farklı kişilere ait sözler kurmacada kendine yer bulur. Ayetler şunlardır: “Ey Rabbimiz, bizi ve bizden önceki kardeşlerimizi affet.” (Haşr, 10) (s.56), “Allah’a ve Resul’üne itaat edin, birbirinizle çekişmeyin; sonra içinize korku düşer de, kuvvetiniz elden gider.” (Enfâl,

(s.75), “Onlara: ‘Yeryüzünde fesat çıkarmayın.’ denildiği zaman, ‘Biz ancak ıslah edicileriz.’ derler.” (Bakara, 11) (s.135), “Biz daha önce de Nuh’u ve onun soyundan Davut’u, Süleyman’ı, Eyüp’ü, Yusuf’u, Musa’yı ve Harun’u doğru yola iletmiştik. Biz iyi davrananları işte böyle mükafatlandırırız. Zekeriya, Yahya, İsa ve İlyas’ı da doğru yola iletmiştik. Hepsi de iyilerden idiler.” (En’am, 84-85) (s.337), “Andolsun ki biz Davut’a ve Süleyman’a ilim verdik. Onlar; ‘Bizi, mümin kullarının birçoğundan üstün kılan Allah’a hamd olsun.’ dediler. Süleyman Davut’a varis oldu ve dedi ki: Ey insanlar! Bize kuşdili öğretildi ve bize her şeyden nasip verildi. Doğrusu bu apaçık bir lütuftur.” (Neml, 15-16) (s.338), “Süleyman’ın cinlerden, insanlardan ve kuşlardan müteşekkil orduları toplandı; hepsi bir arada onun tarafından düzenli olarak sevk ediliyorlardı. Nihayet Karınca Vadisi’ne geldikleri zaman, bir karınca dedi ki; ‘Ey karıncalar! Yuvalarınıza girin, Süleyman ve ordusu farkına varmadan sizi ezmesin!’ Süleyman onun sözünden dolayı gülümsedi ve dedi ki: Ey Rabbim! Beni, gerek bana gerekse ana-babama verdiğin nimete şükretmeye ve hoşnut olacağın iyi işler yapmaya muvaffak kıl. Beni rahmetinle iyi kulların arasına kat.” (Neml, 17-18-19) (s.338), “Biz Davut’a Süleyman’ı verdik. Süleyman ne güzel bir kuldu! Doğrusu o, daima Allah’a yönelirdi.” (Sad, 30) (s.338), “Bir gece, kendisine ayetlerimizden bir kısmını gösterelim diye kulunu (Muhammed’i) Mescid-i Haram’dan, çevresini mübarek kıldığımız Mescid-i Aksa’ya götüren Allah noksan sıfatlardan münezzehtir; O, gerçekten işitendir, görendir.” (İsra, 1) (s.349), “Ve; ‘Allah’ın elçisi Meryem oğlu İsa’yı öldürdük.’ demeleri yüzünden onları lanetledik. Halbuki onu ne öldürdüler, ne de astılar; fakat öldürdükleri şahıs onlara İsa gibi gösterildi. Onun hakkında ihtilafa düşenler bundan dolayı tam bir kararsızlık içindedirler. Bu hususta zanna uymak dışında hiçbir sağlam bilgileri yoktur ve kesin olarak onu öldürmediler. Bilakis Allah İsa’yı kendi nezdine kaldırmıştır. Allah izzet ve hikmet sahibidir.” (Nisa, 156-158) (s.351), “Düşmanlara karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet ve cihat için bağlanıp beslenen atlar hazırlayın, onunla Allah’ın düşmanını, sizin düşmanızı ve 491 onlardan başka sizin bilmediğiniz, Allah’ın bildiği düşman kimseleri korkutursunuz.” (Enfal, 60) (s.404), “(Ey Muhammed!) Muhakkak ki sen de öleceksin, onlar da ölecekler. Sonra şüphesiz, siz de kıyamet günü, Rabbinizin huzurunda davalaşarak hesaba çekileceksiniz.” (Zümer, 30-31) (s.405) Kişilere ait söylenen sözler şunlardır: “Horasan’da ezan okumak, Mekke’de ibadete dalmaktan üstün ve faziletlidir.” (Süfyan es-Sevrî) (s.29), “Ameller niyetlere göredir.” Hz. Muhammet (SAV) (s.38), “İlim şayet Ülker yıldızlarında asılı olsa, Fârisoğullarından bazı kimseler uzanıp onu alırlar.” Hz. Muhammet (SAV) (s.51), “İçinde Sâsaa’nın bulunduğu ordu yenilmez.” Hz. Muhammet (SAV) (s.261), “Ateşten insana serinlik gelir mi hiç?” (Firdevsî) (s.104), “Mal cimrilerde, silah korkaklarda, karar da zayıflarda olursa, düzen bozulur.” (Hz. Ebubekir) (s.131), “Adalet mülkün temelidir.” (Hz. Ömer) (s.436), “Dünyada kazanmanın iki yolu vardır; ya kendi aklından yahut da başkalarının akılsızlığından faydalanmak.” (La Bruyere) (s.32), “Batıl şeyleri iyice tasvir, safi zihinleri dalâlete sürükler.” (Bediüzzaman Said Nursî) (s.31) Kurmacada Yavuz Han’ın (s.21) ve Şah İsmail’in (s.106-112) de bazı şiirlerine yer verilir. 3.8.2.2. Anlatım Teknikleri Eserin öğreticilik yönünün ağır basması sebebiyle anlatma tekniğinin kurmacanın genelinde kullanılır. Yazar anlatma tekniği arcılığıyla olayları veya tarihî bilgileri okuyucuya aktarır. Safevi Devleti’ne düzenlenecek sefer öncesinde, Yavuz Han’ın düşünce dünyası ve Safevilerin taassup üzerine kurulu yönetim anlayışlarının ayrıntılı bir şekilde ifadesi bu teknikle belirtilir. Yavuz Han’a düzenli bir bilgi akışını sağlayan Sencer’in raporlarına yer verilerek, anlatılan olayların durumu raporlar aracılığıyla tasdik edilir. (s.189-195) Yazar, anlatma tekniği aracılığıyla kendi düşüncelerini de kurmacada ifade imkânı yakalar. Çaldıran Savaşı’nda Şah İsmail’in yaşadığı hezimet yazar tarafından; “Ancak devir döndü; yaratılmışların gerçek sahibi olan Allah hikmet kanunları gereği bir kulu vasıtasıyla nice mazlum kullarının intikamını İsmail’den aldı.” (s.225) 492 cümlesiyle belirtilerek Yavuz Han’ı olumlar ve Şah İsmail hakkındaki düşüncesini ortaya koyar. Memlük Devleti’nin tarih sahnesinden silindiği savaş olan Ridaniye Savaşı’nın ifadesinde de anlatma tekniği kullanılır. (s.376-380) Kurmaca anlatma tekniği etrafında şekillendiği için diğer tekniklerin kullanımı oldukça zayıftır. Bu bağlamda; Erzurum’un ve Palandöken Dağı’nın anlatılmasında (s.5-8), tasvir tekniği kullanılır. Yazar, Erzurum’un tasvirine kurmacanın farklı bölümlerinde devam eder. (s.205) Amanos Dağları ise şu şekilde tasvir edilir: “Anadolu’nun demir sütunlarından biri olan Amanos Dağları; yüksek ve sarp tepeleri, set kayalıkları, derin ve karanlık vadileri, uçurumları, mağaraları ile sert ve iri gövdeli, zırhlı bir cihan pehlivanını andırır. Onun varlığına ve misafirlerine kan ve can vermek üzere çağlayıp coşan suları, ormanları, yeşillikleriyle beraber, bozkırları denizle buluşturan bir büyük köprü olma vazifesi de vardır.” (s.280) Mekânsal olarak dağlarla birlikte Sina Çölü’nün de tasviri yapılır. (s.359, 361) Diyalog tekniği kurmacada işlevsel bir şekilde kullanılır. Yavuz Han ile Sencer arasında bilgi alışverişi biçiminde gerçekleşen diyaloglar kurmacada önemli bir yer tutar. Yavuz Han, bilmediği konularda bilgilenmek veya bir konuda bilgisini artırmak maksadıyla Sencer’e sorular sorar. Bu durum padişahın öğrenmeye olan tutkusunu açığa koyarken, onun istişareye verdiği önemi de imlemektedir. Bu diyaloglarda Yavuz Han daha çok soru soran dinleyici kişi rolündedir. (s.50-51, 87-92, 287-300) Kurmacada kullanılan diğer bir teknik geriye dönüştür. Şehzade Selim’in çocukluk yılları, Trabzon sancağında gerçekleştirdiği seferler özet tekniği ile iç içe kullanılarak anlatılır. (s.83-84) II. Bayezid zamanında Memlük Devleti’ne yapılan askeri yardımlar (s.289) da geriye dönüş aracılığıyla ifade edilir. Eserde 493 uzun geriye dönüşlerden ziyade bir olayın veya kişinin geçmişini okuyucuya ifade hususunda bu teknik kullanılır. Şehzade Selim’in Tebriz’de farklı kişilerle oynadığı satranç oyunu (s.18) ve babası II. Bayezid’le yaptığı savaş (s.122-123) özet tekniği aracılığıyla belirtilir. İran seferi esnasında bazı askerlerin isyana kalkışması sonucu Yavuz Han’ın takındığı tavır özet tekniği ile anlatılır: “(…) Yavuz derhal atına atladı. Yeniçerilere etkili ve sert bir şekilde hitap ettikten sonra, icabında tek başına gidebileceğini ve atını doğu istikametine sürdü.” (s.206) İç çözümleme tekniği, kurmacada anlatma ve diyalog tekniğinden sonra en fazla kullanılan tekniktir. Yavuz Han’ın düşünce dünyası (s.61-63, 65-69, 185- 187, 289-290) iç çözümle aracılığıyla okuyucuya aktarılır. Bu haliyle tekniğin merkezî kişinin etrafında şekillendiği söylenebilir. Sencer’in Yavuz Han’ı ilk gördüğü zamanki düşünceleri yine merkezî kişiyi okuyucuya bir roman kişisinin gözünden tanıtmak maksadıyla kullanılan iç çözümlemeye örnektir: “Yüzünün biraz kızardığını hissetti; bu adamın yanına gelmekle iyi mi etmişti acaba? Kimdi o? Bir bakış ve iki sözüyle er kişilerin ayaklarını yerden kesebilecek bu kudret ve kabiliyet acaba buralarda kimde bulunabilirdi? Sanki bir bakışta kendisini çözmüş ve sırlarını faş ederek bir kenara bırakıvermişti.” (s.11) 3.8.2.3. Dil ve Üslup Eserde kullanılan dil ve üslup gayet anlaşılır ve akıcıdır. Bölgelere göre değişen ağız özellikleri az da olsa kendine yer bulur. Tebrizkapı civarında bulunan bir hanın sahibinin konuşması şu şekilde aktarılır: “Oo… Hüsamettin Ağa, hoş gelmişsen babam, nasılsan eysen? (…) Safa geldiz ağalar, bizim hana geldiz, demek ki memnun galdız, bizi de vallah memnun etiz, ahan bele buyurun.” (s.8-9) 494 Kurmacada bazı dil hataları da görülür. “(…) büyük bir kuvvetler bana katılmış olacaktı!” (s.172) cümlesinde “-lAr” ekinin fazlalığı, “(…) Rabbime yüz bin ham ü senalar olsun (…)” (s.180) cümlesinde “d” harfinin eksikliği, “Bunların hedefleri Anadolu’da bir ihtilal çıkanlam (…) (s.253) cümlesinde “çıkarmak” kelimesinin yerine “çıkanlam” yazılması ve “İşte şimdi sadece birkaç sene içinde öye şeyler oluyordu ki (…)” (s.287) cümlesinde “öyle”nin “öye” biçiminde yazılması belli başlı dil hataları arasındadır. Kurmacada Safevi askerleri ile Osmanlı askerleri arasında dil üzerinden bir yakınlık ortaya konurken, iki tarafın aslında bir olduğu imlenir: “(…) Yarın Osmanlı ve İran ordusu karşılaştıklarında her ne kadar Osmanlılar; ‘Allah, Allah!’ diye saldırırken, İran kuvvetleri; ‘Şah Şah’ diye haykırarak savaşacak olsalar da, aynı dili; Türkçeyi kullanacaklar, Türkçe konuşacaklardı. Hatta ne yazık ki bu Türk unsurları birbirleriyle akraba idiler, nasıl ve nereye kadar karşılıklı dövüşeceklerdi?” (s.194) Kurmacada kullanılan atasözü ve deyimlerden bazıları şunlardır. Bu sözler arasında değiştirilerek kullanılanlar da bulunmaktadır: “Altının ne olduğunu mihenk, cimrinin kim olduğunu da dilenci bilir.” (s.19), “Gün ola harman ola.” (s.24, 300), “Şeyh uçmaz, müritleri uçurur.” (s.43-44), “At sahibine göre kişner.” (s.101), “Güneş balçıkla sıvanamaz.” (s.245), “Baskın basanındır.” (s.306), “oltaya getirmek” (s.19), “gemi azıya almak” (s.69), “kanına dokunmak” (s.82), “gün doğmak” (s.120), “kulak kabartmak” (s.139), “diken üstünde bulunmak” (s.167), “hesaba katmamak” (s.172), “Yağmurdan kaçarak doluya tutulmak” (s.185), “ekmeğe yağ sürmek” (s.186), “kılı kırk yarmak” (s.187, 311), “yüz vermek” (s.223), “içi kan ağlamak” (s.293), “ok yaydan fırlamak” (s.345), “defteri dürülmek” (s.488). 3.8.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.8.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda, Yavuz Han’ın şehzadelik dönemi, kardeşleri ile taht mücadelesi, İran ve Mısır seferleri anlatılır. Yavuz Han hakkında yazılan diğer 495 eserlerde onun hayatının bir bölümü veya tamamı anlatılırken bu eserde Süleyman Han’ın saltanat zamanına da girilerek Mohaç Savaşı’na kadar olan dönem de kurmacaya dâhil edilir. 3.8.3.2. Temalar 3.8.3.2.1. Ülkü Kurmacanın temel temasıdır. Eser, merkezî kişi Yavuz Han’ın İslam birliği olarak ifade edilen ülküyü gerçekleştirebilmek üzere harekete geçmesi etrafında şekillenir. Şehzade iken komşu devletlere düzenlediği seferler, padişah olabilmek için babası ve kardeşleriyle girdiği mücadele, İran ve Mısır seferleri bu beyanda gerçekleşen fiiliyatlardır. Öyle ki Yavuz Han, gerçekleşecek birliğin Selahattin Eyyubî’nin de gayesi olduğunu belirtir. (s.45) Sencer’e hediye ettiği yüzükte birlik manasına gelen “vahdet” kelimesinin yazması (s.46) İslam birliğini sağlamaya hizmet edecek her kişinin bu düşünce ile kendini yoğurması gerektiğini imler. Yazar-anlatıcı, İstanbul’un fethi için Fatih Han’ı uykusuz bırakan uğraşlar ile Yavuz Han’ı uykusuz bırakan İran’ın fethini aynı konumda değerlendirir. (s.50) Nasıl ki İstanbul’un fethiyle Osmanlı Devleti’nin batı ile olan münasebetinde Bizans’ın engelleyici özelliğinin bertarafı sağlanmışsa, İran’ın fethiyle hem mezhepsel olarak İslam dünyasını ayrıma düşüren Şii engeli ortadan kaldırılacak hem de Türkistan ile devletin bağlantısı kurulabilecektir. (s.495) Yavuz Han’ın ülkücü anlayışının özünde bulunan İslam birliği, İslam’ın bütün dünyaya egemenliğini sağlayacak cihangirlik fikrinin de ilk adımını teşkil eder. Ona göre dünya, “(…) birine çok ise de iki hükümdara az (…)”dır. (s.139) Kendi ağzından fetih anlayışını; “Bu tersane Galata’dan Kâğıthane’ye kadar 496 uzanmalıdır. İnşallah niyetim Avrupa’nın fethidir.” (s.478) cümlesiyle ortaya koyar. Kişilere karşı duyulan şahsi muhabbet, birliğin aleyhinde gerçekleşecek faaliyetlere en sert tedbirlerin alınmasını gerektirir. Şehzade Korkut ve Şehzade Ahmet’le birlikte yeğenlerinin de idamı bu tedbirlerin arasındadır. 3.8.3.2.2. Savaş Eserin bir tarihî roman olması dolayısıyla savaş temasının da işlevsel olarak kullanıldığı görülür. Şah İsmail’in Alaüddevle Bey ile yaptığı savaş (s.81), Şehzade Selim’in Şah İsmail’le Erzincan kalesinin Osmanlı’ya ilhakı neticesinde yaptığı ilk savaş (s.85), Şahkulu isyanını bastırmak üzere Ali Paşa komutasında yapılan savaş (s.119), Şehzade Selim’in babası II. Bayezid ile yaptığı savaş (s.122), Yavuz Han’ın ağabeyi Şehzade Ahmet ile yaptığı savaş (s.173), Bıyıklı Mehmet Paşa ile Ustaclu Kara Han arasında gerçekleşen savaş (s.263-264), Sinan Paşa ile Canberdi Gazali arasındaki savaş (s.347-348) ve Süleyman Han’ın komutasında haçlılarla gerçekleşen Mohaç Savaşı (s.506-507) kurmacada özet tekniği aracılığıyla aktarılır. Çaldıran Savaşı’nın kurmacada çok kısa bir şekilde anlatıldığı görülür. (s.211-212) Buna karşılık Mercidabık Savaşı (s.319-325) ve Ridaniye Savaşı (s.376-380) ayrıntılı bir şekilde tasvir edilir. Yapılan savaşlarda merkezî kişi olumlanarak, İslam birliğinin gerekliliği uğruna bu mücadelelerin verildiği düşüncesi vurgulanır. 3.8.3.2.3. Türklük Kurmacada Türklük olumlanan bir konumda bulunmasına rağmen bazı durumlarda da eleştiriye tabi tutulur. Türkler, İslam’ın bayraktarlığını 497 yapmalarından (s.31, 435) dolayı olumlanırlar. Doğu Anadolu’nun Osmanlı hâkimiyetine girmesi hususunda İdris-i Bitlisî’nin ifadeleri şu şekildedir: “Bizler Müslümanız ve Kürdüz, şunu da biliriz ki Türkler ta Selçuklulardan beri Hak yolunun mücahitleridirler. Bu yolda milyonlarca şehitleri vardır. Bu millet gaza yolunda çok eziyet çekti, bütün kafirlerin düşmanlıklarını kazandı. Tevhit bayrağını yücelten şanlı Türklere kuvvet ve cesaretimizle yardım edelim ve böylece kendimizi de kurtaralım.” (s.267-268) Ridaniye Savaşı’ndan sonra Kahire’yi Osmanlı’ya teslim etmemekte ısrarcı olan şehir halkının kahramanlığı anlatıcı tarafından; “(…) Yüzlerce yıldan beri dışarıdan bir istila görmemiş olan mağrur Mısır Türkleri, kadınların da katılmasıyla şehri şiddetle müdafaa ediyorlardı.” (s.387) cümlesiyle açıklanır. Yavuz Han’ın dünya ahvali hakkında devlet görevlilerinin fikirlerini dinlediği bir konuşmada, söz Yemen’e gelince burada Sultan Melikşah zamanından beri Türklerin meskûn olduğu belirtilerek, geniş bir coğrafyaya yayıldıkları anlatılır. (s.440-441) Türkler Kızılbaşlık ve cahillik üzerinden eleştirilirler. Kurmacanın geneline dikkat edildiğinde Sünni Türklerden ziyade Şii Türklere bir eleştiri getirildiği görülür. Yine kurmacada olumsuzlanan Şiiliğin, Türk de olsa bu güruhta bulunan herkese tesir eder. Sencer, Yavuz Han’la gerçekleşen bir konuşmada ona; “ (…) Onun [Şah İsmail’in] teklifleriyle beraber, basit fakat allı pullu sözleri cezbeci Türk ruhuna uygun geliyordu, karmaşık gelen ilim ve medrese onların neyine!” (s.38) diyerek Türklerin ilimle fazla teşrik etmeyip, daha çok etkileyici sözleri dikkate alan bir millet olduklarını ifade eder. Şah İsmail’in bir Türk devleti olan Akkoyunluları; “(…) Bazı Osmanlıların ‘etrâk-i bî idrâk’ dediği Türklerin gücüyle (…)” (s.45) yenmesi mezhepsel olarak farklı anlayışa sahip Safevi Türklerinin eleştirilmesine neden olur. Şah’ın menfi manada milliyetçilik 498 yapması ve Türk kökenli olduğunu iddia etmesi kabullenemeyen durumlar arasındadır. (s.228) Türkmen Safevi Beyleri kendi aralarında konuşurken Şah’a olan bağlılıklarında dolayı gerçekleri ifadede zorlanırlar. Anlatıcı tarafından bu kişiler, “idraksiz Türkmen” (s.122) olarak nitelendirilir. Kurmacanın devamında, “gafil Türkmenler” (s.227) hitabı, İslam birliği önünde engel teşkil eden kimselerin hangi millete mensup olurlarsa olsun olumsuz bir bakış açısıyla değerlendirilmesine neden olur. Yazarın kurmacada papanın ifadeleriyle ifade ettiği cümleler Şiilik ve Türk dünyasının birlikteliği doğrultusunda Türklük temasının kurmacadaki özünü ihtiva eder: “Zaten bu Kerbela hadisesi meydana geldiğinde başımıza bela olan Türk milleti henüz Müslüman bile değildi, kaldı ki zaten Osmanlılar da ilk Müslüman Türk devleti değillerdir. Yani aslında Türk milletinin Kerbela ile hiçbir ilgisi yok; ne Şii İsmail’in ne de Osmanlıların…” Diyaloğun devamında Osmanlılarla Türkistan’daki Türklerin bir araya gelemeyecekleri şu şekilde belirtilir: “(…) Arada Osmanlılardan ayrışmış ve başkalaşmış İran seddi hep yaşayacaktır. (…)” (s.234) 3.8.3.2.4. Sünnilik ve Şiilik Kurmacada Sünnilik olumlanan bir vaziyettedir. Yavuz Han’ın hayatını konu alan eserde onun Sünni olması dolayısıyla bu durumun olağan olduğu ifade edilebilir. (s.238-239) Sünniler ve Şiiler nazarında iki taraf da eleştirilir. Şiilere göre bir Sünni Müslüman öldürmek, kafir öldürmek kadar evladır. (s.187) Şiilikteki Hak-Muhammet-Ali üçlemesi, Hıristiyanlıktaki Baba-Oğul-RuhulKudüs’e benzetilir. Sünnilere göre bu durum Şiiliğin İslamî kaynaktan 499 beslenmediğini ortaya çıkarmaktadır. (s.39) Yazarın İsmailî Şiilikle, normal Şiiliği birbirinden ayırt ettiği görülür. Hz. Ali’nin ilahlaştırılmasının Şah’a ait bir düşünce olduğunu ve Şiiliğin geneline ait olamayacağı söylenir. (s.88) Yine Şah’ın Caferîliğin esaslarına ters hareket ederek kendi Şiilik anlayışının farklılığını gösterir. (s.53) Şah’ın temsil ettiği Şii anlayışın İran’da binlerce Sünni’nin katliamına sebep olduğu, taassubun göstergesi olarak üç halifeye küfür etmenin zorunlu kılındığı gibi olumsuzluklar kurmacada Şii anlayışın ifadesinde anlatılan durumlardır. (s.114-116) Şii zihniyeti benimseyen kişilerin eline büyük bir güç geçmesi hâlinde, “(…) tek gerçek ve son din olan İslam (…)”ın (s.49) değiştirilebileceği düşüncesi, verilen mücadelenin İslam’ın yozlaştırılmasını engellemek olarak yorumlanmasını sağlar. Eserde Sünniliğin İsmailî Şiilik karşısında olumlanması aslında dinî değer çatışması olarak izah edilebilecek bir olguyu imlemektedir. “Temanın oluşmasında önemli bir görev ifa eden değer çatışmaları, bu vazifelerini genellikle çatışma sonunda ortaya çıkan neticeyle yerine getirirler.” 459 Yazar, tarihî bir hakikat olan bu çatışmayı kurguya dâhil ederken tarihî gerçeklik dışına çıkmaz. Sonuç itibarı ile Sünnilik-İsmailî Şiilik çatışması kurmacada önemli bir yer işgal eder. 3.8.3.2.5. Hıristiyanlık Kurmacada İslam dininin karşısında Şah İsmail’in temsil ettiği Şiilik ile farklı bir din olan Hıristiyanlık karşıt iki olgu olarak ele alınır. İkisinin de İslam 459 Şahmurat Arık, “Cumhuriyet Öncesi Türk Romanında Değerler Çatışması”, Hece Dergisi, Türk Romanı Özel Sayısı, S.65-66-67 (Mayıs/Haziran/Temmuz), Ankara 2002, s.308. 500 için ifade ettiği mana din dışılıktır. Yavuz Han ile Sencer arasında geçen bir konuşmada Sencer, Şiilik ve Hıristiyanlığa dair düşüncesini şöyle açıklar: “Hanım; dünyanın en garip hallerinden biri de gaddar Hıristiyanların Hazreti İsa’yı, zalim İsmail’in de Mehdi’yi beklemeleridir!” (s.24) Yavuz Han İslamî yönetim anlayışı ile Hıristiyanlığın benimsediği yönetim anlayışı arasındaki farkı izah ederken İslam dinini olumlar: “(…) Bizim ülkemiz Avrupa gibi aristokrasinin zorbalığına sahne olamaz. Biz halkımızın sahibi ve hamisiyiz, batıdaki gibi gariplere el uzatma vaadiyle gelip, zorbalara teslim olarak son perdeyi kapatanlar gibi olamayız.” (s.35) Hıristiyanlık kurmacada; “çığırından çıkmış” (s.47) bir din olarak nitelendirilir. Buna mukabil, “(…) Yüce İslam medeniyeti (…)” (s.116) biçiminde İslam dininin hak olduğu ifade edilir. Hıristiyanlık aracılığıyla batılı devletlerin temsil ettiği yönetim anlayışı da iki yüzlülük, fitne, istismar, tahrik gibi kavramlar üzerinde olumsuzlanır. (s.59, 150, 193) Endülüs’te asırların birikimi olan İslam medeniyetin yıkılması, Müslüman halkın katledilmesi olayı İspanya kralının kan içmekten zevk alan bir zavallı olarak ifade edilmesine neden olur. (s.74) Hıristiyanlıkla Müslümanlığın ayrıldığı yönetim anlayışı hususunda divanda padişaha şöyle ifade edilir: “Sultanım; Hıristiyan âlemi biz Müslümanlar gibi değillerdir. Onlar dinlerine sırt çevirdikçe yükseleceklerdir. Zira onların bozulmuş dinleri İslamiyet gibi ilim ve irfana götürmez, bilakis karşısına çıkar. Bizim medeniyetimiz sadece hak ve gerçek olan dinimiz üzerine bina edildiğinden, biz dini kaybetmekle her şeyimizi kaybederiz.” (s.145) İfadede, iki kutuptaki din temelli medeniyetin mukayeseye tabi tutulduğu görülür. Yavuz Han, Şam’ın ve Kudüs’ün ele geçirilmesiyle birlikte yerli halk arasında bulunan Hıristiyanlara iyi davranarak Osmanlı’nın adalet temelli yönetim anlayışını ortaya koyar. (s.336, 350) Osmanlı nezdinde durum böyle iken, batılı devletler her zaman Osmanlı’ya karşı bir sefer düzenleyebilmenin heyecanını 501 yaşarlar. (s.356) Birçok Avrupalı devlet adamının hayali Müslüman Türkleri karada ve denizde yenebilmektir. (s.412, 443-452) Portekizli denizci Albuquerque’nin Nil Nehri’nin yatağını dinamit patlatarak değiştirip Mısır’ı çölleştirmek istemesi Avrupa’nın ele geçirmek istediği topraklar üzerindeki icraatlarının yerel halkın dışlanarak kendi çıkarları doğrultusunda gerçekleşeceğini açıklar. (s.452) 502 3.9. YAVUZ460 3.9.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.9.1.1. Romanın Kimliği Eser, Okay Tiryakioğlu tarafından kaleme alınmıştır. Önsöz ve toplam 8 ana bölümden oluşan eser 254 sayfadır. 1. Bölüm üç, 2. Bölüm dört, 3. Bölüm üç, 4. Bölüm dört, 5. Bölüm üç, 6. Bölüm dört ve 7. Bölüm altı alt bölümden oluşmaktadır. Yazar, bölümlere verdiği isimlerle merkezî kişi Yavuz Han ile ilgili o bölümde anlatılacak olayı imler. Bu isimler sırasıyla şu şekildedir: “Yaşlı Çocuk”, “Taht Mücadelesi”, “Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe”, “Hesaplaşma”, “Ömür Kısa Yollar Uzun”, “Dünyanın Hâkimi”, “Ridaniye ve Sonrası”. Her alt bölümde ise farklı yazarlardan ve kitaplardan alınan epigraflar bulunmaktadır. 3.9.1.2. Vaka Kurmacada; Yavuz Han’ın çocukluk yılları, şehzadelik dönemi, babasıyla ve kardeşleriyle giriştiği taht mücadelesi, İran’a ve Mısır’a düzenlediği seferler ve vefatı anlatılır. Kurmacanın ağırlık merkezini başka devletlerle yapılan savaşlar oluşturur. 3.9.1.3. Özet Kasım 1479 yılında, Selanikli Koca Yakup Efendi’nin oğlunun sünnet düğünü Galata civarına ayrı bir hareketlilik getirmiş, birçok kişi bu düğüne davet edilmiş, gelemeyenlere ve uzakta bulunan talebelere kadar et dağıtılmıştır. Yakup 460 Okay Tiryakioğlu, Yavuz, Timaş Yay., 9. Baskı, İstanbul, Ocak 2011 503 Efendi hakkında Müslüman olmadığına ve sünnet olacak oğlu Kenan’ı da bir cariyesinden peydahladığına veya esir pazarından aldığına dair halk arasında dedikodular yapılmaktadır. İstanbul’a Fatih Han’ın emriyle gelen Şehzade Bayezid’in çocukları Ahmet, Korkut, Selim ve Şehinşah saraydan gizlice ayrılarak bu sünnet merasimine katılırlar. Süslü giyimlerini saklamaya çalışsalar da bu dört kişinin normal olmadıklarını anlamak çok da zor değildir. Dört kardeş helva yiyerek, cambazları izleyerek yaptıkları kaçamağın tadını çıkarmaya çalışırlar. Büyük kardeş Ahmet ile küçük kardeş Selim arasında zaman zaman gerçekleşen münakaşalar kardeşlerin huzurunu kaçırmaya yeter. Bu tartışmaların birinde Ahmet, Selim’e; Abdullah ağabeyinin önüne geçerek sultan olacağını ve o zaman kendisini ülkenin en uzak yerine sürgüne göndereceğini söyler. Selim bunun üzerine kendisinin sultan olması durumunda Ahmet’i yay kirişiyle boğduracağını söyleyerek öfkesini dışa vurur. Korkut kardeşlerin arasında girip onları sakinleştirerek, amcaları Cem’in tahta geçme durumunda ikisinin de isteklerinin olmayacağını belirtir. Eğlence çengilerin ve sazendelerin kalabalığı coşturmasıyla devam eder. Bu sırada, çadırında yatmakta olan sünnet çocuğu ile Selim derin bir sohbete dalar. İki çocuk kısa sürede arkadaş olurlar. Selim ve Kenan sohbet ederken Korkut yanlarına gelerek; Ahmet ağabeyinin satrançta herkesi yenen birisiyle bir oyun ayarladığını ve hemen gelmesi gerektiğini söyler. Selim bu durumdan işkillense de ağabeyini kırmayarak kendisini bekleyen iri yarı, oldukça güçlü görünen adamın karşına oturarak oyuna başlar. Adam, Selim’i önemsemediğini sözleriyle belli ederek onunla dalga geçer. Kendini bundan dolayı oyuna tam olarak veremeyen Selim, başlarda zorlansa da zamanla bunun bir taktik olduğunu 504 anlamış ve tamamen oyuna yoğunlaşmıştır. Kısa sürede adamın hamlelerini boşuna çıkarmış ve oyunu kazanmak üzere iken adam kucağından çıkardığı keseyi Ahmet’e atarak, parayı istemediğini ve kardeşiyle kendisinin oynaması gerektiğini ifade etmiştir. Bu duruma bozulan Ahmet, vaktin geç olduğunu, saraya dönmeleri gerektiğini söyleyerek o olumsuzluktan kurtulmaya çalışır. Şehzade Selim, Trabzon sancakbeyi olduktan sonra Kenan’ı da yanına almış ve o sünnet düğününde temelleri atılan sağlam bir dostluğun devamını sağlamıştır. Kenan Paşa, esir pazarından alınmış bir İtalyan’dır. Şehzade Selim, çocukluk arkadaşları Hemdem Paşa ve Kenan Paşa ile Osmanlı Devleti’nin içerisinde bulunduğu durumu ve Şah İsmail tehlikesine önlem alınmadığı takdirde devletin beka sorununun ortaya çıkacağını söyler. Şehzadeyle aynı düşüncede olan paşalar, Şah İsmail’in arkasında Vatikan’ın bulunduğunu ve yürüttüğü propaganda aracılığıyla Türkmen kitleler üzerinde etkili olduğunu ifade ederler. Hemdem Paşa, üçü de Türkler tarafından kurulan Osmanlı, Memlük ve Safevi devletlerinin birbiriyle geçinemediklerini, bu durumun da batılı devletlerin işine yaradığını belirtir. Şehzade, Safevi tehlikesine ve denizlerde gittikçe güçlenen Portekizlilere karşı bir önlem alınmadığını söyleyerek, devleti kurtarmanın bizzat kendi sorumluluğu olduğunu vurgular. Papa II. Julius ile Kardinal Galimberti, Şah İsmail’in dinî ve siyasi anlayışı üzerine konuştuktan sonra, onun mutlaka Osmanlılara karşı kullanılması gereken bir güç olduğunu ifade ederler. Ayrıca Şehzade Selim’in Safeviler üzerine düzenlediği seferleri göz önünde bulundurarak, gelecekte batıya karşı daha güçlü İslam devleti ortaya çıkarabilecek bir padişah adayının olmaması gerektiğini söylerler. 505 Şehzade Selim’in Şah İsmail’e karşı kazandığı başarılar şöhretinin halk arasında iyice artmasını sağlamıştır. Dünya nimetleriyle fazla iştigal etmemesi, eğlenceden, haremden ve aşırı yemekten hoşlanmaması şehzadenin herkes tarafından övülen yönlerindendir. Okumayı çok sevmesi ve şiir yazması şehzadenin diğer özellikleri arasındadır. Şehzade Selim, bir sefer sırasında ele geçirilen Şah İsmail’in kardeşi İbrahim Mirza’ya, Trabzon limanında gezerken denizlerde güçlü olmayan bir devletin büyüyemeyeceğini belirtir. Şah’ın Osmanlıya karşı üstünlük gütmesinin doğru olmadığını ve tarihte, Yıldırım Bayezid Han ve Timur arasında yaşanan olayların hiç kimseye fayda sağlamadığını söyler. Sohbet devam ederken limandan canhıraş bir sesin geldiğini duyan şehzade maiyetine bunun sebebini sorar. İtiraz edilse de hemen sesin geldiği yöne doğru hareket ettiğinde, bir denizcinin gemideki bir maçunanın dev makarasına bacaklarını kaptırdığını görür. Denizciyi kurtarmak için yapılacak en ufak hareket geminin zarar görmesine sebep olacaktır. Şehzade, denizcinin yanına geldiğinde bütün itirazlara rağmen dedesi Fatih Han’dan öğrendiği halat çekme sayesinde insan üstü bir güçle yaralı denizciyi kurtarır. Bu olay çevrede büyük bir sevince sebep olur. Kenan Paşa, şehzadenin bu hareketinin sağlığı için tehlikeli olduğunu söylese de Şehzade Selim, bu olayın insana verdiği değerin bir göstergesi olarak algılanması gerektiğini söyler. Kenan Paşa, şehzade tarafından İstanbul’a II. Bayezid’e bir name götürmek üzere görevlendirilir. Paşa, padişaha Safevilerin sınırlarda yaptığı ihlallerden bahsedecek ve şehzadenin artık oturmaktan bıktığını iletecektir. Ama en önemli görevi ise Kefe sancak beyi olan oğlu Süleyman’ı görmek için izin 506 istemesi ve yeni fikirlerle ortaya çıkan Martin Luther adında Alman bir rahiple buluşarak Katolik kilisesine karşı ona destek vermek olacaktır. Kenan Paşa, İstanbul’a vardıktan sonra şehzadenin isteklerini II. Bayezid’e iletir. Sonra ise Luther’le görüşmek için yola koyulur. Şehzade Selim’in padişah olması durumunda ona yardım etmeye devam edeceğini, fikirlerini rahat bir şekilde ifade etmesinde bir mani olmadığını belirtir. Kardeşler arasındaki taht uğraşı iyice artmış, Şehzade Selim’in babasıyla yaptığı savaşı kaybedip Kefe’ye dönmesi üzerine Şehzade Ahmet’in padişah olma ihtimali daha da artar. Mücadeleyi bırakmak istemeyen şehzade, Kenan Paşa’yı görevlendirip, gizli bir şekilde yeniçerilerle irtibata geçmesini ve Şehzade Ahmet’in İstanbul’a girmesi durumunda şehirde ayaklanma çıkarmasını ister. Kenan Paşa, verilen görevi yerine getirmek için hemen şehirde faaliyetlere başlar. Bazı devlet adamlarının dikkatlerinin Şehzade Selim’e yönelmesini sağlayarak desteklerini alır. Şehzade Ahmet’in davet edileceğini duyması üzerine kendisinin de aralarında bulunduğu bir asker grubuyla ileri gelen bazı devlet adamlarının evlerini yağmalarlar. II. Bayezid’in askerin düşüncesinin Şehzade Selim yönünde olduğunu görmesi üzerine Şehzade Ahmet’i şehre davet etmekten vazgeçer. Bu kargaşalıkta Şehzade Korkut da sancağını bırakarak İstanbul’a gelmiştir. Aradan uzun zaman geçmesine rağmen tahtta bir değişiklik olmamıştır. Kenan Paşa, bütün olayları eksiksiz bir şekilde Şehzade Selim’e aktarmaktadır. Yine kafasında birçok plan varken dalgın dalgın yürüyen paşa, yolda gördüğü çok güzel bir kıza aşık olur. Daha sonra onu takip ederek kaldığı evi öğrenir. Kenan Paşa, aylardır yaptığı çalışmaların meyvelerini birer birer almış ve Şehzade Korkut’la Şehzade Ahmet’i itibarsızlaştırmayı başarabilmiştir. Şehzade Selim’in 507 Semendire’ye doğru yola çıktığını haber almasıyla, devleti zor durumda bırakmayacak bir isyan daha tertipleyecektir. Bir gün, bu düşüncelerle yanına koruma almadan yola çıkar. Takip edildiğini fark etmesi üzerine yolunu değiştirir. Bu insanların Şehzade Ahmet’in veya bizzat padişahın adamları olabileceğini düşünür. Onlara yakalanması durumunda kendi hayatından ziyade Şehzade Selim hakkında birçok bilgi öğrenilecek ve şehzadenin tahta çıkışı belki de bundan dolayı nihayete ermeyecektir. Karanlıkta adamların çok yaklaştıklarını anlaması üzerine artık kılıcını çeker ve kim olduklarını sorar. İçlerinden tanıdık bir sesin gelmesi onu hem sevindirmiş hem de üzmüştür. Zira kendisini takip eden kişilerin başında kendisinin ve şehzadenin çocukluk arkadaşı Hemdem Paşa bulunmaktadır. Bu durumu fark eden Kenan Paşa, şehzadenin itimatsızlığına karşı öfke duymuş ve içinde ona karşı olan samimi duygularda bir azalmanın olduğunu anlamıştır. İki arkadaş ertesi gün çıkacak isyan için baş başa verip son hazırlıkları yaparlar. İsyanın başlamasıyla birlikte İstanbul’da büyük bir hareketlenme olmuştur. Saray güvenliği artırılırken, Şehzade Korkut da saraya sığınır. Şehzade Selim 24 Nisan 1512’de resmen Osmanlı padişahı olur. Tahtı oğluna bırakan II. Bayezid ise Dimetoka’ya giderek, kalan günlerini orada tamamlamak istediğini söyler. Şehzade Korkut da kardeşi Yavuz Han’a biat edenler arasındadır. II. Bayezid, Dimetoka’ya varamadan yolda vefat eder. Hasta bedeni daha fazla heyecanını kaldıramamıştır. Cenazesi İstanbul’a defnedilir. Şehzade Korkut’a İstanbul’da kalabileceği söylense de isteği üzerine ManisaSaruhan sancağı kendisine verilir. Fitneden uzak duracağına dair bir senet 508 imzalattırıldıktan sonra sancağına gönderilir. Şehzade Ahmet ise Anadolu’da bir padişah gibi hareket etmektedir. Yavuz Han, kardeşlerine birer mektup yazdırarak bu sorunu çözmek ister. Şehzade Korkut’a devlet adamlarının ağzından tahta çıkmasının istendiğine dair mektup yazılır. Korkut, gelen mektupları imzaladığı senet gereği Yavuz Han’a bildireceği yere, cevabi mektuplar yazarak tahta geçmek istediğini belirtir. Şehzade Ahmet ise Bursa’yı oğluna işgal ettirerek, niyetinin ciddiliğini ortaya koyar. Şehzadenin Şah İsmail’den destek alması Anadolu’da huzuru iyiden iyiye ortadan kaldırır. Şah İsmail, Yavuz Han’a bir name ile birlikte paha biçilmez şekilde hassa bir işçiliğe sahip ceviz sandık içinde çok kıymetli hediyeler gönderir. Kenan Paşa, çıkarılan her güzel eşyadan sonra kötü bir kokunun yayılmakta olduğunu anlar ve sandığın içine eğildiğinde domuz pisliğini fark eder. Bu duruma çok sinirlenen Yavuz Han, herkes kendi yediğinden ikram eder, diyerek Şah’a en lezzetli lokumlardan bir paket hazırlatılarak gönderilmesini buyurur. Yavuz Han, devletin geleceğini güvence altına almak için kardeşlerinin çocuklarının idamını emreder. Şehzade Korkut, Yavuz Han’ın üzerine geldiğini haber alınca kaçmış ama nihayetinde fazla bir zaman geçmeden ele geçirilmiştir. Kapıcıbaşı Sinan Paşa, verilen emir gereği şehzadeyi öldürür. Böylelikle geriye sadece Şehzade Ahmet sorunu kalır. 24 Nisan 1513’te Yavuz Han’ın ve Şehzade Ahmet’in ordusu Yenişehir Ovası’nda karşılaşır. Başlangıçta savaş, şehzadenin lehinde olsa da daha sonra Yavuz Han’ın kuvvetleri kesin bir zafer kazanarak şehzadeyi ele geçirirler. Şehzade Ahmet de kardeşi gibi idam edilir. Yavuz Han, asıl hedefi olan Safevi seferi için hazırlıklara devam ederken, batılı devletlerle de barış anlaşmaları imzalamayı ihmal etmez. Böylelikle devlet 509 savaş halindeyken batıdan gelebilecek toplu hamlelere karşı önlem alınmış olur. Bilhassa Papalığın, Şah İsmail aracılığıyla Osmanlı Devleti’ni bölerek parçalara ayırma düşüncesi, mezhepsel farklılıkları körükleyerek ayrımı daha da katmanlı hâle getirmek istemesi yapılan barış anlaşmalarının bir haçlı ittifakının da önüne geçilmesini sağlar. Yavuz Han, şehzadeler sorununu çözdükten sonra Safevi seferi ile daha yakından ilgilenmeye başlar. Kenan Paşa’yı elçi olarak Tebriz’e gönderir. Yavuz Han, paşanın yeni evlenmesi sebebiyle onu göndermek istemese de bu göreve paşa kendisi talip olmuştur. Şah’a sunulan mektuba göre, Şah’ın hataları bir bir yüzüne vurulmuş ve bunlar sebebiyle af dilemesi istenmiştir. Aksi takdirde Yavuz Han, ordusuyla birlikte yola çıkacağını ve hakkettiği cezayı vereceğini bildirir. Osmanlı ordusu 17 Mayıs 1514’te Karaman civarında konaklar. Yavuz Han, artık kararlı bir şekilde Şah’ın üzerine gitmektedir. Kenan Paşa da burada orduya katılır ve Şah’ın düşüncelerini padişaha aktarır. Padişah ve Şah arasında mektuplaşmalar devam eder. Temmuz ayında, Yavuz Han ordunun bazı ağırlıklarını yaşlı ve gençlerden oluşan kırk bin askeri emniyeti sağlamaları maksadıyla Sivas’a bırakır. Sivas’tan sonra ordu güzergâhındaki erzak noktalarının ve su kuyularının Safeviler tarafından yok edilmesi üzerine Osmanlı ordusu büyük sıkıntılar yaşar. Dulkadiroğlu Alaüddevle de yardım çağrılarına kulak vermez. Asker arasındaki huzursuzluları Hemdem Paşa’nın dile getirmesi ve askerin dönülmesini istediğini aktarması idamına neden olur. Bu olaydan sonra ordu yoluna devam eder. 23 Ağustos 1514’te iki ordu Çaldıran’da karşılaşır. Şiddetli geçen savaşı Osmanlılar kazanmış, Şah İsmail haremini geride 510 bırakmak mecburiyetinde kalarak savaş alanından kaçmıştır. Yavuz Han’ın iki gün sonra ordusuyla Tebriz’e girmesi zaferin ilanı anlamındadır. Yazılan fetihnameler birçok devlete gönderilir. Kışı, Tebriz’de geçirip baharla birlikte Şah’a karşı tekrar sefer düzenleme düşüncesinde olan Yavuz Han’a, bazı devlet adamlarının ve askerin aynı düşüncede olmaması sebebiyle kışlamak üzere Tebriz’den güvenli bir yer olan Amasya’ya hareket edilmesi kararlaştırılır. Amasya’ya dönüş yolunda da İstanbul’a dönmek isteğiyle ordunun padişaha başkaldırması olumsuz olaylar arasındadır. Aras Nehri geçildikten sonra ordugâha ulaşan Safevi elçileri Yavuz Han’a, Şah’ın esir olan karısı Taçlı Hanım’ın iadesini istediğini bildirirler. Yavuz Han, bu isteği geri çevirmekle birlikte Kazasker Cafer Çelebi ile Taçlı Hanım’ın evlendirilmesini buyurur. Amasya’ya dönüş yolunda birçok kale fethedilir. İdris-i Bitlisî’nin bölgede yürüttüğü çalışmalar yerel beylerin çoğunun savaşsız bir şekilde devlete bağlılıklarını sağlar. Veziriazam Hersekzade Ahmet Paşa ve İkinci Vezir Dukakinzade Ahmet Paşa, isyanın engellenememesinde suçlu oldukları düşüncesiyle görevlerinden azledilirler. Amasya sarayına ulaştıktan sonra Yavuz Han, aralıksız şekilde idmanlarına devam eder. Böyle bir günde Hasan Can’la çalışırken Kenan Paşa’nın gelmesi üzerine onu da yanlarına çağırır. Paşanın askeri isyana teşvik edenler arasında bulunduğunu bilen Yavuz Han, uzun süreden beri çocukluk arkadaşı ile eski samimiyetini ortadan kaldırmıştır. Kenan Paşa, padişahın yanına geldikten sonra yeniçerilerin yakın bir zamanda tekrar isyana kalkışacağını haber verir. Ayrıca askerin bir bölümünün yarın gece ağırlıklarıyla birlikte ordugâhtan 511 ayrılacağını da söyler. Buna çok sinirlenen Yavuz Han, paşaya bu işlerin arkasında kimin olduğunu bulması durumunda kendisini vezir yapacağını söyler. Kenan Paşa’nın Yavuz Han’a anlattığı olaylar padişahın saraydan ayrılmasıyla birlikte pusuya düşürülmesine neden olacak ve eldeki yeniçerilerle de hem saray hem de padişah ele geçirilecektir. Dukakinzade’nin, Hersekzade’yi yanına çekmek maksadıyla bütün planı anlatması, padişahın her şeyin farkına varmasına sebep olur. Dukakinzade ve Kenan Paşa huzura çıkarılır. Dukakinzade’nin vücudu hemen cellatlara teslim edilir. Kenan Paşa ile padişah arasında geçmişe dair geçen sohbetten sonra o da öldürülür. Yavuz Han 1515 baharında orduyla tekrar bir sefer düzenlenemeyeceğini anladıktan sonra İstanbul’a dönmeye karar verir. Dönüşte Kemah Kalesi ele geçirilir. 5 Haziran’da Sinan Paşa komutasında Alaüddevle Bozkurt Bey’in üzerine gönderilen birlikler yapılan savaşı kazanarak Dulkadiroğlu Beyliği topraklarını da Osmanlı sınırları içerisine katarlar. Yazılan fetihnameyle birlikte Alaüddevle Bey’in başı Memlük Sultanı Kansu Gavri’ye gönderilir. Ordunun İstanbul’a dönmesiyle, sefer öncesi ve sonrası orduyu isyana kışkırtanlar arasında Cafer Çelebi, İskender Paşa, Balyemez Osman Ağa gibi isimlerin olduğu tespit edilerek bu kişiler idam edilir. Yavuz Han, İstanbul’da sürekli okumaya devam etmiş, gelecekte düzenleyeceği seferler için planlar yapmıştır. Yine böyle bir gün sabaha karşı Hasan Can’a bu gece rüya görüp görmediğini sormuş; o da olumsuz cevap vermiştir. Ama daha sonra Kapıcıbaşı Hasan Ağa’nın bir rüya gördüğünü haber alan Hasan Can, bu rüyayı hemen padişaha anlattırır. Kapıcıbaşının rüyasına göre, dört halife 512 rüyasına girmiş ve Peygamber efendimizin Haremeyn hizmetini Yavuz Han’a layık gördüğü bilgisini vermişlerdir. Yavuz Han, 1516 yılının bahar aylarında orduya Mısır seferi hazırlığı için emir verir. Barbaros kardeşler olarak Akdeniz’de nam salan Oruç ve Hızır kardeşler Yavuz Han’a altı gemilik bir filoyla çeşitli hediyeler gönderdiler. Filo kaptanı Piri Reis’e Barbaros kardeşlere hediye edilmek üzere elmas kakmalı iki muhteşem kılıç verilir. Osmanlı ordusunun Safeviler üzerine gideceği dillendirilse de Memlük Sultanı Kansu Gavri bu bilgiye inanmamış ve ordusuyla birlikte Şam’ın güneyine kadar gelmiştir. Ordu ileri gelenleri ile yapılan istişarede, Yavuz Han’ın asıl maksadının Memlükler olduğu anlaşılır. Osmanlı’ya Ramazanoğulları Beyliği’nin ardından, Antep Beyi de biat eder. 76 yaşında yaşlı bir sultan olan Kansu Gavri’nin Yavuz Han’a gönderdiği elçiler idam edilerek mukabelede bulunulur. İki ordu 24 Ağustos 1516’da Mercidabık Ovası’nda karşılaşır. İki Türk ordusu çetin bir mücadeleye başlar. Osmanlı ordusu kesin bir zafer kazanır. 8 Ağustos’ta Halep’e girilir. 29 Ağustos 1516’da halifeliğin Osmanoğullarına geçtiği Halife III. Mütevekkil tarafından ilan edilir. Halep Büyük Cami’nde Yavuz Han adına okunan hutbede kendisinden gelen itiraza binaen; Hâkimü’l Haremeyni’ş Şerifeyn şeklinde isminin anılması yerine, Hadimü’l Haremeyni’ş Şerifeyn olarak ifadesini ister. Yavuz Han, bir gün kaldığı odanın direğinde, “Derdi olan neylesin?” ibaresini görür. Padişah hemen bu sözün altına, “Derdi neyse söylesin.” yazar. Karşılıklı yazışmalarla, “Korkuyorsa neylesin?”, “Hiç korkmasın söylesin.” sözleri ilave edilir. Yapılan tahkikat sonucunda bu ibareleri odanın temizliğine bakan Türkmen 513 bir cariyenin yazdığı anlaşılır. Cariyenin huzura çıkarılmasıyla heyecandan ölmesi bir olur. Yavuz Han, Halep’ten ayrıldıktan sonra Hama, Humus ve Şam’da Osmanlı hâkimiyetine girer. Veziriazam Sinan Paşa ve Vezir Yunus Paşa, Canberdi Gazali komutasındaki Memlük ordusunu yenerek Gazze’yi ele geçirirler. Kahire’de ise Memlük sultanlığına Kansu Gavri’nin yerine Tomanbay getirilmiştir. Osmanlı ordusunun Kahire’ye girebilmesi için öncelikle Sina Çölü’nü geçmesi gerekmektedir. Yavuz Han bunun için devlet adamlarının fikirlerini almak ister. Bazı devlet adamları seferin nihayete ermesi için devam edilmesini ön görürken bazıları da tarihte bile bu çölü çok az insanın geçebildiğini, bu yüzden gereksiz bir maceraya girilmemesi gerektiğini ifade ederler. Vezir Hüseyin Paşa’nın sefere devam edilmemesi yönündeki düşünceleri idam edilmesiyle son bulur ve askere hareket emri verilir. Çöldeki korkunç sıcaklık farkı ve yüzlerce zararlı hayvanla birlikte yerel kabilelerin de yağma girişimlerinde bulunması yolculuğun olumsuz yönleri arasındadır. Sürekli yağmurun yağması ordunun geçişini kolaylaştırır. Böylelikle askerler fazla su sıkıntısı yaşamazlar. Ridaniye’ye doğru yaklaşan Osmanlı ordusu savaş düzenine geçmeye başlar. Sinan Paşa’nın padişaha sunduğu raporlara göre Sultan Tomanbay, Osmanlı askerlerinin geliş yönüne topları sabitleyerek onları karşılamayı düşünmektedir. Yavuz Han, bu topların işlevselliğini ortadan kaldırmak için bir kısım askerleriyle birlikte El Mukattam Dağı’nı arkadan dolaşarak Memlükleri şaşırtacaktır. 22 Ocak 1517’de iki ordu karşılaşır ve savaşı Osmanlılar kazanır. Tomanbay’ın savaş öncesi yaptığı planlar tamamen boşa çıkar. Savaşta Sinan Paşa şehit olur. Sultan Tomanbay kaçarak hayatını kurtarır. 514 Kahire’de mücadeleye halkın da katılması sonucunda kesin zafer elde edilmez. Ordugâhı şehrin dışına kurduran Yavuz Han, şehir tamamen ele geçirilmeden şehre girmez. Tomanbay’a gönderilen elçiler onun teslim olmasını istedikleri halde, onun tarafından öldürülürler. Şehsuvaroğlu Ali Bey’in amansız takibi sonucu etrafı çevrilerek teslim olmaya mecbur bırakılır. Yavuz Han tarafından Kahire’de büyük bir törenle karşılanır. Aradan fazla zaman geçmeden Ali Bey tarafından idam edilir. İstanbul’dan yola çıkan donanmanın Mısır’a ulaşmasıyla birçok eksiklik giderilir, böylelikle ordunun moral seviyesi artar. Yavuz Han, Nil Nehri’nde liman bölgeleri tespit etmek üzere maiyetiyle birlikte uzun bir yolculuk yapar. Salgın hastalıkların olduğu kasabalara yardım edilir. 17 Temmuz’da Mekke Şerifi’nin oğlu Kahire’ye gelerek Kabe’nin anahtarını ve kutsal emanetlerin bir kısmını Yavuz Han’a sunar. Mısır Beylerbeyliği’ne Vezir Yunus Paşa’nın yerine eski Halep Beylerbeyi Hayırbay’ın atanması üzerine bu durumu sert bir dille eleştiren Yunus Paşa, bu karşı çıkışını başıyla öder. Yavuz Han, Mısır’ın idari ve adli işlerini yoluna koyar. Kemal Paşazade aracılığıyla askerin huzursuzluğunun da anlaşılması üzerine dönüş yoluna çıkılır. 22 Ekim’de Şam’a gelinir. Muhyiddin Arabî’nin kabrinin bulunması için çalışan Yavuz Han, bu emeline kavuşur ve buraya bir türbe ve cami yaptırılmasını emreder. Padişahın asıl amacı kışı Şam’da geçirip baharla birlikte Şah İsmail üzerine tekrar sefere çıkmaktır. Yine askerin isteksiz olması padişahı İstanbul’a dönmeye mecbur etmiş ve 25 Temmuz 1518’de İstanbul’a gelinmiştir. 1519 yılında yeni sefer hazırlıkları ve Tokat’ta çıkan Şeyh Celal isyanıyla geçiren Yavuz Han, çevresindekilere batı istikametli bir seferin olacağı ipucunu 515 vermektedir. Bazı devlet adamları bu seferin Rodos’un fethedilmesiyle sonuçlanacağını düşünürler. Bir gün Yavuz Han ile Hasan Can sohbet ederlerken padişah sırtında bir ağrının peyda olduğunu söyler. Buna bakan Hasan Can, sivilcenin normal gözükmediğini ve bir hekimin bakması gerektiğini belirtir. Padişah, büyütecek bir şey olmadığını ve sivilceyi sıkmasını istemesine rağmen Hasan Can bunu yapmaz. Yavuz Han, bunu tellaklara sıktırmış, ağrı azalacağı yerde daha da artmıştır. Hekimler hemen bu ağrının sebebini araştırmaya koyulurlar. Yavuz Han, Piri Mehmet Paşa’ya sefer hazırlıklarını devam ettirmesini ve biraz dinlendikten sonra orduya katılacağını söyler. Ordu 18 Temmuz 1520’de İstanbul’dan Edirne’ye hareket eder. Padişah da ağustos ayının ortasına doğru ordunun başında bulunmak üzere orduya katılır. Ama ağrılar bir müddet sonra dayanılmaz boyuta yükselir ve ordugâhın kurulma emri verilir. Hekimbaşının tespitine göre hastalık Şirpençe’dir. Yavuz Han’ın rahatsızlığı orduya duyurulmaz. Şehzade Süleyman’a bir ulak gönderilerek tahta çıkması söylenilir. 2.375.000 kilometre kare olarak devraldığı toprakları 6.557.000 kilometre kareye çıkaran Yavuz Han, yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak 22 Eylül 1520 tarihinde vefat eder. 3.9.1.4. Kişi Kadrosu Kurmacada tarihî kişiler ağırlıktadır. Yavuz Han’ın yakın arkadaşı olan Kenan Paşa, devşirme de olmasının etkisiyle bağlılık-ihanet çatışması yaşayan bir kişidir. Mevcudiyetini adadığı Yavuz Han’ın çocukluk arkadaşı Hemdem Paşa’yı öldürtmemesi bir nevi ondan intikam alabilmek için yaşamaya devam etmesine sebep olur. Kurmacada iç çatışma yaşayan diğer kişi de Yavuz Sultan Selim’dir. 516 Daha önce incelenen eserlerde olduğu gibi bu eserde de erkek roman kişileri ağırlıktadır. Yavuz Han’ın eşi Hafsa Sultan, Kenan Paşa’nın eşi Adonia, Şah İsmail’in eşleri Taclı Begim ve Taclı Hanım kurmacada ismi anılan kadın kişilerdir. Mercidabık Savaşı’ndan sonra Yavuz Han’ın kaldığı otağın temizliği ile uğraşan Türkmen cariye ise kurmacaya çok kısa bir diyalog aracılığıyla dâhil olur. Kurmacada devlet-saray görevlileri olarak sadrazam, nişancı, kazasker, silahtarağa, sekbanbaşı, beylerbeyi, hazinedarbaşı, bostancıbaşı, lağımcı, kâtip, kapıcıbaşı, içoğlanlar, peşkircibaşı; din görevlileri olarak şeyhülislam, papa, kardinal bulunur. Tellak, hekim, cambaz, çengi, sazende, ressam, peremeci kurmacada yer verilen meslek erbapları arasındadır. Kurmacada erken rol oynayan kişiler şunlardır: Yavuz Sultan Selim Han Kurmacanın merkezî kişisidir. Çocukluk yıllarından itibaren gözü pek, verdiği kararlardan dönmeyen, geleceğe dair planları olan, azimli bir kişi olarak tasvir edilir. (s.20) Gür bıyıklı, geniş omuzlara sahip (s.25-26); okumaktan, şiir yazmaktan ve ilim adamlarıyla sohbet etmekten büyük haz duyan (s.40-41), zorda kalan kim olursa olsun yardımına koşan (s.44-46) bir roman kişisidir. Milletine yapılan kötülüğü hiçbir zaman affetmemesi en yakın adamlarının dahi idam emrini vermesine neden olur. Çocukluk arkadaşları Hemdem Paşa’nın kendisini Çaldıran Seferi’nden döndürmeye çalışması (s.124) ve Kenan Paşa’nın Yavuz Han’ı tahttan indirecek uğraşlar içerisine girmesi (s.161-162) idamlarıyla sonuçlanacaktır. 517 Kenan Paşa Yavuz Han’la sekiz yaşındayken kendi sünnet merasiminde tanışırlar. (s.19) O gün arkadaş olan iki çocuk, gelecek yıllarda yakinen devam edecek dostluğun temelini atmışlardır. Yavuz Han, şehzadeliği döneminde, Kenan Paşa’yı yanına almış ve can yoldaşı bellemiştir. (s.25) Kenan Paşa’nın Selanikli Yakup Efendi’nin çocuğu olduğu bilinirken, daha sonraları Sicilyalı kökenli bir esir olduğu anlaşılır. (s.26) Kenan Paşa, kurmacada her daim Yavuz Han’ın yanında olan, gizli ve zorlu uğraşlara görevlendirilen akıllı bir kişidir. Onun en büyük hizmeti ise Şehzade Selim tahta çıkmadan İstanbul’a gelerek bazı devlet adamlarını şehzadenin lehine örgütlemesi ve yeniçerileri şehzade lehinde isyana teşvik etmesidir. Bu bağlılığını, “Müstakbel Sultanımın gönlünü hoş etmeli, herhangi bir hataya fırsat vermemeliyim.” (s.66) şeklinde belirtir. Tuttuğu günlükler aracılığıyla onun iç dünyasına inebilmek ve olaylar aracılılığıyla naif bir Akdenizli yüreğine sahip olduğunu söylemek mümkündür. Kenan Paşa iç çatışma yaşayan bir kişidir. Bu durum karşımıza aidiyet duygusuyla çıkar. Kapıkulu askerlerine güvenmemesini, “Belki ben de bir devşirme olduğum içindir bu.” (s.64) biçiminde ifade eder. Türk kökenli olmaması nedeniyle gizli bir imrenme anlamındaki cümleler, Şehzade Selim’in kendisini İstanbul’da askeri örgütleme işiyle uğraşırken Hemdem Paşa’ya takip ettirmesinde şehzadeye cephe almasına dönüşecektir. Karanlık bir gecede kendisini takip eden kişinin Hemdem Paşa olduğunu öğrendikten sonra onun yüzüne bir tokat indirerek gücenikliğini belli eder. Hemdem Paşa, Kenan Paşa’nın aşık olduğu kızı şehzadeye söylediğini ve şehzadenin nikahlarını kıyarak kendisine sancak ve mansıp vereceğini bildirmesi 518 üzerine Kenan Paşa; “İstemem. Yalnızca güveni yeterdi.” (s.70) diyerek içerisinde bulunduğu psikolojik olumsuzluğu ortaya koyar. Günlüğünde bu olumsuzluk; “Bir dostu, en yakın dostuna takip ettirmek nasıl bir anlayıştı böyle? Sadakatimizi ölçmek için acımasızca ancak etkili bir yöntemdi.” (s.71) sorgusuna dönüşür. Şehzade Selim’in kendisini takip ettirmesinden sonra içindeki İtalyanlık duygusu daha da açığa çıkarak, “Bir devşirme ne kadar sadık olabilir?” (s.98) sorgulamasıyla gizli bir takım işler çevirmeye başlar. Artık onun içerisinde bulunduğu durum Yavuz Han tarafından da bilinmektedir. Padişah; “Geçtiğimiz hafta Eleşkirt’e vardığımız sırada çadırımı ok yağmuruna tutan yeniçerileri senin kışkırttığını biliyorum kardeşim.” (s.128) diyerek Kenan Paşa’yı suçlar ama eski günlerin hatırına yine de onu bağışlar. Paşa, padişaha hiçbir şey söylemezken günlüğüne; “Halbuki Eleşkirt’teki yeniçeri isyanını destekleyen ben değildim, haberi olup da göz yumandım belki ama destekleyen… Aradaki fark komik denecek kadar az olsa da, hayır…” (s.133) cümleleriyle itiraza bile mecalinin olmadığını gösteren cümleler yazar. Yavuz Han’ın, Kenan Paşa’yı Şah İsmail’e elçi olarak göndermesiyle ondan kurtulmayı planladığı da söylenebilir. Ama Şah’ın huzurunda Kenan Paşa’nın bir Osmanlı gibi davranması yaşadığı çatışmanın göstergesidir: “Ben bir Müslüman’ım, senin gibi Müslümanların arasına fitne sokan bir rezil değilim. Sizin yüzünüzden gitgide güçlenen Moskof keferesi, Orta Asya Müslümanlarının başına çökmek için gün sayar. Yaptığınız fitneden başkası değildir. Gazi Osmanlı’nın mirasına konmaktır tüm derdiniz.” (s.129) Yavuz Han’la yaşadığı eski günlere tekrar dönebilmenin umudunu yaşasa da gelişmeler kendisini bundan iyice alıkoyar. (s.149-150) Padişaha, yeniçerilerin tekrar isyana kalkışacakları ve bazılarının ağırlıklarıyla birlikte ordugâhtan ayrılacağını ifade etmesi, tamamen bir tuzaktan ibarettir. (s.156) Bu olay sonucunda kendisini; 519 “Bir hainin alttan bakışlarına sahip kanlı gözlerim. Duruşum öne doğru yaltaklanırcasına eğrilmiş halde. Amansız yalanların süzüldüğü o sefil dudaklarım kupkuru kesilmiş (…)” (s.158) biçiminde tasvir eder. Yavuz Han’ın bütün gerçeği anlaması sonucunda da idam edilir. (s.161-162). Kenan Paşa, kurmaca içerisinde düşünce dünyası ile olumlu kişilikten karşıt güçlüğe giden bir seyir izler. Anlatıcı bu değişiklikte, onun devşirme kökenli oluşu üzerinden bu kavramı da okuyucu nezdinde sorguya açar. Şehzade Ahmet Hanedan içerisinde bulunan karşıt güçtür. Küçük yaşlardan itibaren kardeşi Selim ile münakaşa içerisinde olması ve kendisini tahtın yegâne varisi olarak görmesi diğer kardeşlerine üstten bakmasına neden olur. Selim’e, padişah olduğunda, “(…) Seni ülkenin en uzak iline sürdüreceğim.” (s.17) demesi çocukluktan itibaren iki kardeş arasında bir mücadelenin başladığını gösterir. Şehzade Selim’e göre ağabeyi Şehzade Ahmet dirayeti olmayan birisidir. (s.60) II. Bayezid tarafından veliaht bırakılması düşünülen ve birçok devlet adamının da desteklediği bir şehzadedir ama yeniçerilerin istememesi onu tahttan uzaklaştırır. Yavuz Han’ın padişahlığını tanımayarak isyan edip bazı şehirleri işgal etmesi, iki kardeşin karşı karşıya gelmesine neden olur ve sonunda Şehzade Ahmet yakalanarak idam edilir. (s.95) Şehzade Korkut Hanedan içerisindeki karşıt güçlerden birisidir. Çocukluğundan itibaren sakin, yatıştırıcı bir üsluba sahip bir kişidir. Ahmet ile Selim arasındaki münakaşalarda orta yolu daima o bulur. (s.16-18) Taht için erkek çocuğunun olmaması (s.38, 63) ve sert bir mizaçtan yoksun olması eksiklikleri arasındadır ama tahta oturabilmek için çalışmaktan geri durmaz. Teke sancağı yerine, 520 İstanbul’a daha yakın olan Manisa sancağını istemesi bu beyandandır. (s.48-49) Yavuz Han’ın padişahlığına biat ettikten sonra sözünde durmaması idamı ile sonuçlanacaktır. (s.91) Şah İsmail Kurmacadaki temel karşıt güçtür. İçerisinde bulunduğu eylemler Osmanlı Devleti’ni bir gelecek endişesine sevk ettiği gibi, halkın da dirliğini, düzenini bozacak mahiyettedir. Mezhepsel farklılıkları esas alarak yönetmeyi düşünen bir kişi olması nedeniyle Sünnilere karşı olumsuz bir bakışa sahiptir. On beş yaşında devlet kuran, yakışıklı, uzun boylu, söz ustası, şair bir kişidir. (s.28, 113) Çaldıran Savaşı’nda yaşadığı mağlubiyet ve eşi Taclı Hanım’ın esir düşmesi yirmi yedi yaşındaki Şah’ın hayatında bir dönüm noktası olur, gür saçlarına aklar düşer, yüzündeki çizgiler derinleşir. (s.144) Şah İsmail, kurmacada olumsuzlanan bir kişilik olarak ele alınır. Kendi görüşlerini kabul etmeye direnen insanları öldürmekten çekinmeyen bir sultandır. (s.36) Osmanlı’yı ticari olarak darboğaza almak istemesinin yanında, sahabelere hakaretin âdet hâline getirilmesine neden olması (s.81) olumsuz kişilik özellikleri arasındadır. Yavuz Han, Şah’ı şu şekilde değerlendirir: “Şah İsmail, ulemanın ekser görüşüyle bir Mülhid ve Rafızi’dir. Hazret-i Ömer ve Ebubekir’e ve dahi Ayşe validemize hakaret ettiği, ettirdiği sabittir. Dinimizde sapkınlarla mücadele küffarla gazadan önce gelmektedir. Ayrıca İsmail, İslam ve Müslüman düşmanı ezelî hasımlarımız olan Avrupalıların elinde bir oyuncak olmuştur. Kanı artık bize helaldir.” (s.120) Tomanbay Kurmacada bulunan karşıt güçler arasındadır. Sultan Kansu Gavri’nin Mercidabık Savaşı’nda ölmesinden sonra Memlük tahtına oturur. Sultan olduktan sonra Osmanlı’yı yenebilmek amacıyla Avrupa’dan top ve topçu ustaları getirtir. 521 (s.200) Ridaniye öncesi eski bir Memlük geleneği gereği hançerle koluna bir çizik atarak, bu yaranın iyileşmeden Kansu Gavri’nin intikamını alacağına dair söz verir. (s.212) Bu durum onun kararlı bir kişiliğe sahip olduğunu göstermektedir. Savaş meydanında Yavuz Han diye Sinan Paşa’nın öldürüldüğünün farkında olmayan Tomanbay, “Şu sefilin kellesini alacak zamanı ver. (…)” (s.221) cümlesiyle Yavuz Han’a karşı olan kinini ortaya koyar. Kahire’de şehir savaşı hâline dönen mücadelede (s.222-224) yenilgiyi kabul etmemiş ama sonunda teslim olmaktan başka çıkar yolu da kalmamıştır. (s.226) Sonrasında ise padişahın emriyle idam edilir. (s.227) Kurmacada yardımcı ve figüratif konumda bulunan kişiler şunlardır: II. Bayezid, Hemdem Paşa, Papa II. Julius, Kardinal Sergio Galimberti, Martin Luther, Malkoçoğlu Tur Ali Bey, İbrahim Mirza, Antonio Giustiniani, Ressam Luigi, Kâtip Celal Bey, Hersekzade Ahmet Paşa, Koca Mustafa Paşa, Mevlana Abdülhalim, Taşköprülüzade Muslihiddin Mustafa Efendi, Zenbilli Ali Efendi, Lala Cafer Paşa, Mir-i Alem Celal Bey, Kapıcıbaşı Sinan Paşa, Piyale Bey, Papa X. Leo, Ustacalu Mehmet Bey, Dukakinzade Ahmet Paşa, Hasan Can, Elçi Vahapzade, Piri Mehmet Paşa, Şehsuvaroğlu Ali Bey, Kansu Gavri, Bıyıklı Mehmet Paşa, Kapıcıbaşı Hasan Ağa, Halife III. Mütevekkil, Hadım Sinan Paşa, Hayırbay, Sıbay, Mahmut Bey, Kurtbay, Türkmen Cariye, Yunus Paşa, Canberdi Gazali, Vezir Hüseyin Paşa, Mirzabek, Kemal Paşazade, Ahmet Çelebi, Kardinal Antonio de Medici, Ragıp Çavuş. 3.9.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı diğer bir deyişle yazar-anlatıcıdır. Eseri daha önce incelenen eserlerden ayıran 522 özelliklerden biri (Ben) anlatıcının da kullanılmasıdır. Kenan Paşa’nın günlüğü ve Hasan Can’ın ruznamesi bu anlatım tarzının uygulandığı bölümlerdir. (Ben) anlatıcının kullanılması tekil bakış açısının da kullanılmasını sağlar. (Ben) anlatıcı diğer ifade ile kahraman-anlatıcıdır. Yazar, kurmacaya müdahale etmez, roman kişileri üzerinden fikirlerini beyan eder. Daha önce incelenen eserlerde olduğu gibi okuyucu anlatıcının kesin hâkimiyetiyle karşılaşmaz. Kenan Paşa’nın günlüğünün ve o öldükten sonra Hasan Can’ın ruznamesinin kurmacaya dâhil edilmesi anlatımı çeşitlendirir. Kurmaca iki farklı bakış açısının inisiyatifinde ilerleyen bir görünüm kazanır. Bu durum, Kenan Paşa’nın ve Hasan Can’ın iç dünyalarıyla okuyucunun karşı karşıya gelmesini sağlamakla birlikte, diğer roman kişilerinin ve olayların kimsenin müdahale edemediği daha özel bir konumdan değerlendirilmesine de aracı olmaktadır. 3.9.1.6. Zaman Kurmacada, kronolojik zaman düzleminde yazılmış olup, Kasım 1479 ile Yavuz Han’ın ölüm tarihi olan 22 Eylül 1520 arasında yaklaşık kırk yıllık bir süreç anlatılmıştır. Zamanda, işlevsel ileriye ve geriye sıçramalardan ziyade geriye dönüş tekniği aracılığıyla bazı hatıraların hatırlanması sağlanır. Zaman ifadelerinde hem miladi hem de hicri adlandırma kullanılır. Kenan Paşa’nın günlüğünde ve Hasan Can’ın ruznamesinde hicri takvimlendirmeye devam edilir. Alt bölümlerde verilen ay ve yıl esaslı tarihlendirmeler, vaka seyrinin ifadesinde tarihlendirmenin önemini göz önünde tutar. “Ağustos 1511” (s.57), “23 Ağustos 1514” (s.126) gibi tarihler vakanın kronolojisini meydana getiren kesin zaman 523 ifadeleridir. Bunların yanı sıra “kasım ikindisi” (s.12), “bir temmuz” (s.120), “öğlen saatleri” (s.137), “ağustos sonu” (s.143) gibi kısa zaman aralıklarını gösteren ifadeler de kullanılır. Kurmacada, savaş gibi önemli olaylar öncesinde saat kullanımı üzerinden olayın ciddiyetine, tarihte oynayacağı role atıfta bulunulur. Tomanbay’ın sultan olduktan sonra Kansu Gavri için intikam yemini ettiği zaman dilimi, “Tomanbay’ın Karargahı-Sabah 04.15” (s.212) şeklinde belirtilir. 3.9.1.7. Mekân Kurmacada, mekân işlevsel olarak kullanılmaz. Dolayısıyla mekânların simgesel bir değerinden bahsedilemez. Kapalı mekân olarak konak, saray (Trabzon Sarayı, Topkapı Sarayı, Eski Saray, Alaaddin Keykubat Sarayı, Manisa Sarayı, Tebriz Sarayı, Amasya Sarayı, Meşatta Sarayı, St. John Lateran Sarayı), köşk, zindan, otağ, kale (Talin Kalesi, Birecik Kalesi). Tebriz Sarayı hakkında ayrıntılı bir tasvir yapılarak (s.112) Şah’ın nasıl bir rahatlık içerisinde yaşadığı okuyucuya hissettirilir. Coğrafi ve açık mekân olarak liman, iskele, nehir (Aras Nehri, Nil Nehri), dağ (Kafkas Dağları, El Mukattam Dağı, Kasiyun Dağı), sahra (Çaldıran Sahrası, Pasin Sahrası, Malatya Sahrası, Mercidabık ve Ridaniye Sahrası), Sina Çölü kullanılır. Dinî mekân olarak ise cami ve türbe kullanılır. 3.9.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.9.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Roman, toplam 8 bölümden oluşmaktadır. Yavuz Han’ın çocukluk ve şehzadelik yılları giriş; babasıyla, kardeşleriyle giriştiği taht mücadelesi ve İran, Mısır üzerine düzenlediği seferler gelişme; vefatı ise sonuç bölümünü teşkil eder. 524 Tarihsel anlatım düzlemi esas alınarak yazılan eserin daha önce incelenen eserlere göre öğreticilik yönünün olmadığı söylenebilir. Yazar, kurmacayı “şekillendirici güç” ekseninde inşa etmez. Eserin, cihana hükmeden merkezî kişi Yavuz Han’ın yüreğindeki duyguları ve bunları kimsenin anlayamamasına bir tercüman olabilme babında ortaya çıktığı ifade edilebilir. Kurmacada, Fatih Han olumlanır. Şehzade Bayezid’in çocukları Ahmet, Korkut, Selim ve Şehinşah’ın dedeleri Fatih Han’ın yanına geldikleri zaman torunların dedelerinden büyük bir hürmetle bahsetmeleri kurmacanın geneline hâkimdir. (s.24) Yavuz Han’ın dedesi Fatih Han gibi ağır idmanlar yapması ve ondan bir denizci idmanı olan halat çekmesini öğrenmesi kurmacada olumlanan Fatih Han’ın özellikleri arasındadır. (s.45) Cem Sultan’ın Avrupa’ya kaçarak devleti uğrattığı müşkül durum şahsının olumsuzlanmasına neden olur. (s.84) Yavuz Han’ın ve Şah İsmail’in şiirlerine yer verilmesi iki sultanın da şairlik yönüne değinildiğini gösterir. Safevi Devleti’nin ve Memlük Devleti’nin (s.185) Türk kökenli olduğu ifade edilir. Eserde, Yavuz Han’ın ve Şah İsmail’in şiirleri dışında metinlerarasılık bağlamında; Yavuz Han’a ait “Cesaret insanı zafere, kararsızlık tehlikeye, korkaklık ise ölüme götürür.” (s.113) ve Hz. Ali’nin; “Şahsınıza yapılan kötülüğü affedin, milletinize yapılanı asla.” sözlerine yer verilir. 3.9.2.2. Anlatım Teknikleri Eser, anlatma tekniği etrafından şekillenir. Kenan Paşa’nın günlüğünün ve Hasan Can’ın ruznamesinin kurmacaya dâhili anlatma tekniğini tek düzelikten çıkarır. Bir nevi eser iki anlatıcı kazanmış olur. 525 Tasvir tekniği oldukça fazla kullanılır. Selanikli Yakup Efendinin oğlu Kenan’ın sünnet düğününe saraydan gizlice kaçarak katılan Ahmet, Korkut, Selim ve Şehinşah’ın giyimleri, o anki ruh halleri tasvir tekniği aracılığıyla aktarılır. Kardeşlerden biri; “On beş yaşında ya var ya yoktu. İnce, uzun boylu, kibar bir delikanlıydı. Güzel yüzünü içten içe aydınlatan ışıklı bir tebessümle çevresine bakınıyordu. Keçe külahına sardığı basit tülbendine rağmen, ak yünlü kaftanının arasından, Bursa dokuması ipekli ve pamuklu mintanın üzerindeki kızıl kemha yeleği dikkat çekiyordu. Yeleğin altın yaldızlı işlemeleri ve ayağındaki sahtiyan yemenisi olmasa kalabalığa iyi uyum sağlamış sayılabilirdi.” (s.13) biçiminde anlatılır. Şah İsmail (s.113), Safevi elçisi (s.147-148), bostancıbaşı (s.202) ve Veziriazam Sinan Paşa gibi kişilerin anlatımında da bu teknik kullanılır. Kurmacada kullanılan diğer bir teknik diyalogdur. Sünnet düğününe katılan kardeşler arasındaki ifadeler (s.15-18), Yavuz Han ile Kenan Paşa arasında geçen konuşmalar (s.123-124) diyalog tekniğinin kullanıldığı örnekler arasındadır. Geriye dönüş tekniği ise hatıraların ifadesinde kullanılır. Yavuz Han’ın Kenan Paşa’nın sünnet düğününü hatırlayarak ifade etmesi (s.25), aynı şekilde Yavuz Han’la savaş halinde olan Şehzade Ahmet’in de o sünnet düğününde kardeşinin kendisine padişah olursa onu yay kirişiyle boğduracağı cümlesini hatırlaması (s.80), Hersekzade Ahmet Paşa’nın tekrar sadaret makamına getirildiğinde yıllar önce Memlüklere esir düşüşünü hatırlaması (s.84-85), Yavuz Han’ın çocukluklarında ağabeyi Şehzade Ahmet’i gece çıktıkları sürek avında meşalesinin sönmesi üzerine domuz sürüsü arasında ezilmekten kurtarması (s.94) gibi olaylar geriye dönüş aracılığıyla verilir. Bunlar ifade edildiği üzere uzun geriye dönüşler değildir. Kurmacanın seyri içerisinde geçmiş ile bugünün okuyucu önünde karşılaştırılması olarak ele alınabilecek geri bakışlardır. 526 Kurmacada kullanılan diğer teknikler özet ve iç çözümlemedir. Şehzade Selim’in II. Bayezid’e karşı verdiği mücadelede yenilmesi özet tekniği aracılığıyla anlatılırken, şehzadenin kendini eleştirmesine de şahit olunur: “Geçen senenin eylül sonunda, biz babamızın muhalefetine rağmen Kefe’ye geçer geçmez, ağbimiz Korkut Manisa sancağına kavuştu. Ardından bu yılın başlarında, kayınpederim Mengli Giray’ın, İstanbul ve ağbim Ahmet’in tüm tehditlerine rağmen dirayetli duruşuyla yanıma verdiği ek kuvvetlerle birlikte Rumeli’ye yürümem ve nihayetinde Semendire ve Vidin sancaklarını almayı başarmam, Şehzade Ahmet’in düşmanlığını arttırmasına sebep oldu.(…) Atım Karaduman ve limanda beklettiğimiz gemiler olmasa kendimizi Kefe’ye böyle dar atamaz yakalanır ve Uğraş Deresi mevkisinde Muhtemelen hayatımızdan olurduk. (…) Bir daha böyle acemice hareket etmemeliyim.” (s.57) İç çözümleme tekniğini ise Papa X. Leo’nun Martin Luther hakkındaki düşüncelerinde görmek mümkündür: “(…) Boynundan uzanan eflatun renkli etolün iki ucunun bir hizada olup olmadığını dikkatle kontrol etti Papa X. Leo. (…) Tütsü kokan, rengârenk fresklerle süslü koridorlar boyunca sessizce ilerledi. Sabahtan beri çok neşeliydi aslında ancak öğlene doğru şu Martin Luther denilen selefi II. Julius’u da rahatsızlık verecek derecede meşgul etmiş olan Alman rahibin yeni birkaç risalesini getirmişlerdi önüne. (…) Bu genç adamı küçümsemekle hata ediyor olabilirdi.(…) Martin Luther, tıpkı Müslümanlar gibi, azizlere ve Meryem Ana’ya dua etmeyi Tanrı’ya ortak koşmak olarak kabul ediyor, dahası İsa heykellerinin önünde diz çökerek yalvarmayı dahi uygun görmüyordu.” (s.103) Yazar, kullandığı teknikler aracılığıyla kurmacada herhangi bir farklılık meydana getirmez. Anlatma tekniğinin yaygın olarak kullanılması esere bir öğreticilik vasfı kazandırmaz ve anlatımı tek düzelikten kurtaramaz. 3.9.2.3. Dil ve Üslup Eser, anlaşılır bir dile ve akıcı bir üsluba sahiptir. Yazarın günümüz Türkçesinde oldukça fazla kullanılan yabancı menşeli kelimelere yer verdiği görülür. Bunların arasında; 527 “analiz, kuzen, prestij, aktif, pasif, perspektif, figüratif, deşifre, alternatif, jurnal, prensip, kaos, angarya, plato, strateji, avantaj, flandra, ekstra, jest, galeri, anafor, ajan” kelimeleri bulunmaktadır. Ayrıca, günümüze ait “mareşal” (s.211) ve “general” (s.225) gibi askerlik terimlerinin de kullanıldığı görülür. Kurmacada yapılan dil hataları kelime düzeyindedir. Özel isim olarak Antonio isminin “Ancona” (s.98), yarı kelimesinin “yara” (s.204), yıllardır kelimesinin “yılardır” (s.231) biçiminde yanlış yazıldığı görülür. Bunun yanında, “Selim Han yirmi 8 Ağustosta Halep’e girdi.” (s.193) cümlesindeki zaman ifadesinde rakam ve yazı farklı yazılmıştır. Kurmacada kullanılan atasözü ve deyimler şunlardır. Bu sözlerden bazıları değiştirilerek kullanılır: “İnsanın doğduğu değil, doyduğu yerdir önemli olan.” (s.65), “Erken kalkan yol alır.” (s.89), “Gelecekleri varsa görecekleri de var.” (s.213), “Meyve veren ağaç taşlanır.” (s.233), “baltayı taşa vurmak” (s.16), “canına okumak” (s.17), “kendini paralamak” (s.40), “incir çekirdeğini doldurmamak” (s.52), “havadan sudan konuşmak” (s.72), “etek öpmek” (s.78), “ağzı kulaklarına varmak” (s.100), “göz yummak” (s.104), “çorap örmek” (s.105), “tüyleri diken diken olmak” (s.172), “velfecri okumak” (s.185), “işaret çakmak” (s.189), “ağzını bıçak açmamak” (s.208), “avuç yalamak” (s.243). 3.9.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.9.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda, Yavuz Han’ın çocukluk yılları, şehzadelik dönemi, taht mücadelesi ve İran ile Mısır üzerine düzenlediği seferler anlatılır. Batı istikametinde düzenleyeceği sefer gerçekleşemeden vefat eder. Kurmacanın Yavuz Han’ın çocukluğuyla başlaması, olumlanan merkezî kişinin küçüklüğünden itibaren üstün vasıflarının okuyucuya hissettirilmesinde önemli yer tutar. 528 3.9.3.2. Temalar 3.9.3.2.1. Yüceltilen Türklük Eserde, Türklük her zaman olumlanır ve yüceltilir. Osmanlı Devleti’nin bir Türk Devleti olduğu vurgulanır. Bu vurgu sadece Osmanlıyla kalmaz, onun düşmanları olan Safevi Devleti ve Memlük Devleti’nin de Türk olduğu ifade edilir. (s.29,) “Safevi Türkleri” (s.89, 105), “Osmanlı Türkleri” (s.105), “Çerkez Türkleri” (s.223) ifadelerinin yanında Yavuz Han da “Türk Hakanı” (s.179) ve Osmanlı azap askerleri de “halis Türk yiğidi” (s.201) olarak ifade edilir. Papa II. Julius ve Kardinal Galimberti arasında geçen diyalogda Osmanlı-Safevi-Memlük üçgeninde Türklüğe bakış açıları ve dönem itibarıyla bu devletlerin dünyadaki konumları ortaya çıkmaktadır: “Julius devam etti, ‘Şah İsmail’in ordusunun ve sarayının ezici çoğunluğu Türk. Ordu, devlet ve saray dili Türkçe. İsmail şiirlerini dahi Türkçe yazıyor. Buna karşın Türklerde eğitim dili Arapça, seçkin saray dili ise Farsça.’ Kardinal muzip bir ifadeyle güldü, ‘Birbirlerine öykünen, ancak üstünlük iddiası yüzünden birbirleriyle çatışan aynı kandan insanlar. Hâkimiyetleri altında olan Mekke ve Medine yüzünden, hepsine birden üstünlük taslayan diğer bir Türk devleti olan Memlükleri de unutmamalı.” (s.35) Dönem itibarı ile üç önemli Türk devletinin olması Türklerin İstanbul başta olmak üzere öz vatanlarında azınlıkmış gibi mütevekkil bir yaşam tarzını benimsemelerinden vazgeçiremez. (s.53) Türklük duygusu merkezî kişide var olan bir özelliktir. Yavuz Han, çocukluğunda Kenan’ın sünnet düğününde satranç oynadığı adama; “Anadolu’yu Türk yurdu kılan Alplerin dokuz hasleti vardı.” (s.24) deyip bu hasletleri sayacak kadar Türklük şuuruna sahiptir. Bu bilgileri nereden aldığının sorulması üzerine dedesi Fatih Han’dan öğrendiği cevabını verir. Bu bilgi Türklük şuurunun hanedanın diğer bireylerinde de bulunduğunu göstermesi açısından önemlidir. 529 Şehzade Selim’in padişah olmasıyla birlikte İstanbul’da bulunan Şehzade Korkut’la sohbet eden Kenan Paşa onun görüşlerini şöyle aktarır: “Tam bir kadim Türk terbiyesiyle bana bu yaşananların Allah’ın takdiri olduğunu anlattı. Orta Asya Türk geleneğinde sultanların Allah tarafından seçildiğine olan inancın öneminden uzun uzun bahsetti.” (s.72) Türk töresinin Osmanlı Devleti’nin yönetim kadrosunda büyük bir bağlılıkla devam ettiği bilincinde olan Şehzade Korkut, böylelikle kaderine rıza göstereceğini de belirtir. Kenan Paşa tarafından İstanbul’un fethi sonrasında devletin önemli mercilerinde bulunan Türkmen beylerinin Fatih Han tarafından azledilerek yerine devşirme kökenlilerin getirilmesi eleştirilir. Şehzade Selim bu duruma karşı Çandarlı Halil’in ve etrafındakilerin Bizans’la çıkar ilişkisine girmesinden dolayı dedesinin tavır aldığını ifade eder. (s.30) Şehzadeye göre Osmanlı’nın gelecek sorunu mevzu bahis olduğunda kişilerin Türk olup olmamalarına bakılmadan karar verilebilmektedir. Merkezî kişinin dışında Şah İsmail (s.114) ve Kansu Gavri gibi kişilerde de Türklük şuuru ön plandadır. Mercidabık Savaşı öncesi askerine hitaben konuşan Kansu Gavri onların gönlüne şu şekilde seslenir: “Ey Memlük askeri! Ey kahramanlar! Ey köle olarak getirildiği bu toprakların tek ve gerçek sahibi olan Türk’ün oğulları! Bir zamanlar söz hakkı olmayan ancak verilen emri yerine getirmek zorunda olan bir zavallıyken, şimdi dünyanın en güçlü devletinin sahibisin. (…) Kahraman Türkoğlu, bugün seni yeryüzünden silmek isteyenler de senin kanından olabilir. Ancak elin titremesin çünkü ikilik fitnedir.” (s.189-190) Kurmacada Türklüğün sadece Anadolu, İran ve Ortadoğu coğrafyasında olmadığı, “Türk dünyası” olarak doğuya doğru ilerlediği belirtilir. Altın Ordu Devleti’nin yıkılarak Rus Prensliklerinin güçlenmesi ve Türk topluluklarını 530 tahakküm altına almak istemesi Türk dünyasını bekleyen büyük tehlikeler arasındadır. (s.51) 3.9.3.2.2. Savaş Tarihî romanlar için vazgeçilmez bir tema olan savaş, bu eserde de ayrıntılı bir şekilde ele alınır. Çaldıran Savaşı (s.134-140), Mercidabık Savaşı (s.188-192), Ridaniye Savaşı (s.215-221), Kahire Şehir Savaşları (s.222-227) ve Dulkadiroğlu Alaüddevle Bey’e karşı yapılan savaş (s.164) kurmacada anlatılır. Yavuz Han’ın bizzat katıldığı ve vaka seyrinin merkezinde bulunan savaşlar ayrıntılı şekilde ele alınır. Ridaniye Savaşı öncesi başlık olarak, “Tomanbay’ın Karargâhı-Sabah 04.15” (s.212) biçiminde zaman ifadesinin kullanılması gerçekleşecek savaşın taraflar üzerindeki etkisini okuyucuya yansıtırken, heyecanı da artırmaktadır. 3.9.3.2.3. Ülkü Yavuz adlı eserde, ülkü teması baskın olarak ele alınmaz. Yavuz Han, şehzadeliğinden beri geleceğe dair birçok plan yapan birisidir ama bu planların amacının ne olduğu açık olarak kurmacada belirtilmez. Lala Cafer Paşa’ya içindeki cihangirliği ortaya koyarcasına; “Bu dünya iki sultana dardır. Belki ancak bana yeter.” (s.189) cümleleriyle belirtir. Ridaniye Savaşı’nda Tomanbay’ın son çare olarak Yavuz Han’ı öldürerek savaşı lehine çevirme düşüncesi, Osmanlı ordusunun merkezinin basılmasıyla sonuçlanacaktır. Düşmanın büyük bir hızla üzerlerine geldiğini gören Sinan Paşa, tolgasını çıkararak padişaha uzatır ve şöyle der: 531 “Tek olun hünkarım… Tez olun çünkü bu adamların tek hedefi sizsiniz. Tüm bu fetihler yarım mı kalsın? İslam’ın şanlı birlik hayalleri burada, bu sefil çölün sarı sıcağı altında sükuta mı uğrasın? Tomanbay’ın, Şah İsmail’in bayramı mı olsun. Etmen sultanım, giyin hele şunu…” (s.220) Burada Yavuz Han, İslam dünyasını birlik altında toplayacak bir hükümdar profiliyle tasvir edilir. Hasan Can’ın ruznamesinde yazdığı üzere Yavuz Han, amaçlarını şu şekilde belirtir: “Birincisi, Şah İsmail’in Safevi Devleti’nin tamamen ortadan kaldırılması, ikincisi Avrupa’ya iyi bir gözdağı vermek, üçüncüsü ise okyanuslara çıkarak, ticaret yollarında üstünlüğü devralmak üzere olan Portekizliler ve hamileri İspanyollarla mücadele etmek.” (s.240) Yavuz Han’ın hedefleri Osmanlı Devleti’nin dünyanın en güçlü devleti hâline getirirken, bu güç bütün İslam dünyasının korunup kollanması anlamını da içinde muhafaza etmektedir. Padişahın Hasan Can’a söylediği cümleler, Osmanlıların kuru bir cihangirlik davası için değil “Resulullah’ın İlâ-yı Kelimetullah sancağını” (s.250) dünyanın dört bir tarafına götürmek için mücadele ettiklerini gösterir. 532 3.10. ŞAH VE SULTAN461 3.10.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.10.1.1. Romanın Kimliği İskender Pala tarafından kaleme alınan eser 34 bölüm olmak üzere toplam 382 sayfadan oluşmaktadır. Romandaki bölümler, o bölümde anlatılacak bir roman kişisinin adıyla adlandırılmış; Yavuz Han, Şah İsmail veya Tacizade Cafer Çelebi’ye ait şiirler epigraf olarak bölüm başlarında kullanılmıştır. Romanda; önsöz (s.VII), kaynakça (s.383-387) ve Yavuz Han ile Şah İsmail’in hayatlarını kronolojik olarak karşılaştıran (s.389-390) bölümler bulunmaktadır. 3.10.1.2. Vaka Eser daha önce incelenen eserlerden vaka açısından birçok yönden farklılık arz eder. Yavuz Han’ın şehzadelik dönemi oldukça kısa tutularak, kurmacanın özünü Çaldıran Savaşı’nın öncesi ve sonrası oluşturur. Çaldıran Savaşı’nın Sünni ve Şii dünyasında oluşturduğu travma kurmacanın merkezindedir. Bu minvalde Yavuz Han’ın şehzadeliği, taht için babasıyla ve kardeşleriyle mücadelesi, Mısır seferi, Yavuz Han’ın vefatı ifade edilen travmanın daha iyi kurgulanmasında aracı olarak kullanılır. 3.10.1.3. Özet Şah İsmail, küçük yaşlarda Safevi Devleti’nin başına geçerek şeyhlikle şahlığı kendi vücudunda birleştiren bir kişidir. Kısa sürede çevresinde kendisine bağlı insanlar artar ve askeri başarılarla birlikte halkın gözünde ulviyet yüklenen 461 İskender Pala, Şah ve Sultan, Timaş Yay., 1. Baskı, İstanbul, Ekim 2010 533 bir kişi olur. Ağabeyi Şıh Ali’nin Akkoyunlular tarafından öldürülmesinden sonra hayatta kalan yeğeni Kamber, Erdebil yakınlarında yaşayan Babaydar adında birisinin yanına verilip büyütülür. Sekiz yaşında annesini ve babasını hiç görmeyen bir çocuk olan Kamber’in hayattaki tek tanıdığı Babaydar’dır. Ona büyük bir sevgiyle bağlanır. Şah İsmail, yeğenini hem şahlığı hem şeyhliği için tehlikeli görmesinden dolayı zamanı gelince Babaydar’ın yanından aldırarak Safevi sarayına getirilmesini buyurur. Safevi sarayında iktidara gelebilecek tehdit bu şekilde engellenirken, Tebriz’in Sünni âlimlerinden Osman Alp’in oğlu Ömer ile Şii Afşar Sultan Ali Mirza’nın kızı Bihruze arasında okul sıralarında büyük bir aşk başlar. İki çocuk birbirlerini büyük bir muhabbetle severler. Kamber, Safevi sarayına geldikten sonra Aka Hasan’a yakınlık duymaya başlar. Zira Hasan, Kamber’in bütün ihtiyaçlarıyla ilgilenir, ona Şah ve Kızılbaşlık hakkında bilgiler verir. II. Bayezid’in batılı ülkelere karşı açtığı seferleri fırsat bilen birçok Kızılbaş İran’a göç etmiş veya devlete isyan etmişlerdir. Anadolu’nun bu karışıklığını gören Trabzon sancakbeyi Şehzade Selim, Şah’a gerekli dersi verebilmek amacıyla Safevi topraklarına başarılı seferler düzenler. Erzincan gibi Safevi topraklarının yanı sıra Gürcistan’a da seferler düzenlenir. Kamber, Şah İsmail’in yeğeni olduğunu bilmez ve hadım edildikten sonra Safevi sarayında hizmet etmeye başlar. On iki yaşında hadım edilen Kamber, artık içinde bu acıyı yaşayarak hayatına devam edecektir. Neden sarayda yaşadığı, neden hadım edildiği gibi sorular her zaman aklına gelerek onu rahatsız 534 eder. Kıble-i Âlem Şah İsmail’in şiirlerini okuyarak acısını unutmaya çalışır. Sarayda kaldığı süre içerisinde Şah’ın karısı Gülizar Begüm’le de tanışır. Temmuz 1506 yılında, Safevi Devleti artık iyice kuvvetlenip büyün bir devlet hâline gelmiştir. Kızılbaşlık da devletle paralel bir şekilde büyür. Şah İsmail, Tebriz de dâhil olmak üzere hükmettiği topraklardaki Sünni çoğunluğu Şiileştirmek için büyük katliamlar yapar. Böylelikle Şiilik, devletin tek mezhebi hâline gelir. Şah’ın zulümleri bir Sünni olan annesi Âlemşah’ı öldürtmesiyle zirveye çıkar. Sonrasında ise ezan da Şii anlayış çerçevesinde değiştirilir. Şehzade Selim, Şah İsmail’in bu tür hareketlerine bir cevap olacak şekilde Safevi topraklarına seferler düzenlese de bu durum II. Bayezit tarafından uygun görülmeyerek alınan toprakların iade edilmesini ister. Bu duruma çok öfkelenen şehzade yaklaşan Safevi tehlikesine dair çözüm bulmak amacıyla daha önemli adımlar atmaya karar verir. Şehzade Selim, en yakın adamlarından biri olan Can Hüseyin’e iki yıla kadar Osmanlı tahtına geçmesi gerektiğini söyleyerek kararlılığını ortaya koyar. Şah İsmail’in Tebriz’deki sarayına yeni eşi olan Bihruze adında çok güzel bir kız getirilir. On dört yaşında olan bu genç kız, bizzat Şah tarafından kendine zevce olarak alınmıştır. Şah İsmail, Taçlı Hatun’u ona şiir okuyacak kadar çok sever. Ama Taçlı’nın çocukluk arkadaşı Ömer’i unutamaması, Şah’a kendini teslim etmesine engel olur. Şah’ın Taçlı’ya beslediği karşılıksız aşk, ilk eşi Gülizar Begüm tarafından kıskanılır ve Taçlı’ya karşı öfke duymasına neden olur. Şehzade Selim, Şah İsmail’i daha yakından tanımak ve onunla satranç oynamak için Can Hüseyin’le birlikte Trabzon’dan Tebriz’e yola çıkar. Yorucu bir yolculuktan sonra Heşt Behişt sarayına yakın bir handa konaklarlar. Derviş 535 kılığına giren şehzade, Tebriz’in önde gelen satranç ustalarını tek tek yener. Ünü bütün şehre yayılır. Alişah Cami civarında yapılacak ok atma müsabakalarını izlemek üzere yola çıkacakken, iki asker gelerek satranç ustası olan dervişi Şah’ın emriyle saraya götüreceklerini söylerler. Şehzade askerlerle birlikte yola çıkar. Can Hüseyin’i, Şah’ın hizmetinde olan ikiz kardeşi Aka Hasan’la karıştıran askerler, onun ok meydanına gelmesini isterler. Bunun üzerine Hüseyin, Hasan’ın ikiz kardeşi olduğunu ve onu görmeye geldiğini söyler. Askerler, Şah’ın yakın adamı olan Hasan’ın kısa zaman sonra buradan geçeceğini ve beklemesi gerektiğini belirtirler. Fazla zaman geçmeden Şah’ın yanında Hasan belirir. Şah, meydanda fazla durmadan sarayına çekilir. Hüseyin kardeşi Hasan’la buluşur ve uzun yıllardan beri görüşememelerinden dolayı hasret giderirler. Hasan, kardeşini götürüp Şah ile Şehzade arasında oynanan satranç oyununu izlemeye koyulurlar. Rakipler oyun oynamakta hem de birbirlerine şiir okumaktadırlar. Gülizar Begüm ve Taçlı Hatun’da şiir okuyarak Şah’a ve Şehzade’ye katılırlar. Çetin geçen oyunda Şah İsmail kaybeder. Dervişe çok öfkelenen Şah, ona zümrüt bir yüzük vererek uğurlar. Bu sırada Hüseyin de kardeşi Hasan’dan Safevilere dair önemli bilgiler alır. Daha sonra huzurdan ayrılan şehzade, kendine hediye edilen zümrüt yüzüğü Ali Şah Cami’nin yanında bulunan binek taşının altına gömer. Daha sonra Hüseyin’le birlikte Trabzon’a doğru yola çıkarlar. Şehzade Selim’in Tebriz’den uzaklaşmasından sonra kim olduğunun anlaşılması uzun sürmez. Şah İsmail, satranç oynadığı kişinin Şehzade Selim olduğu haberini öğrendikten sonra onunla irtibata geçen herkesi sorguya çektirir. Şehzadenin, Şah’ın mahremine kadar girmesi kendisini çok endişelendirir. Aka Hasan da garip dervişin ortadan kaybolduğu günden beri kardeşini görememenin 536 verdiği üzüntüden harap olmuştur. Kardeşinin bir Sünni sanılarak öldürülmüş olabileceği veya dervişle irtibatlı olabileceği ihtimalleri kendini düşündürmektedir. Şah İsmail, Şii-Sünni ayrımını halka bir müddet unutturmak için Dulkadırlı Beyliği üzerine sefer düzenler. Amid ve Mardin’i devletinin sınırları içerisine dâhil eder. Bağdat da savaşsız bir şekilde ele geçirilir. Sünnilere ait önemli dinî mekânlar yağmalanır. Sefere Şah’la birlikte katılan Taçlı Hatun, Kamber Can, Şah’ı ve birbirlerini seferde daha yakından tanırlar. Taçlı, hâlâ Şah’a karşı sert davranır ve ondan sevgisini esirger. Şehzade Selim’in ve Can Hüseyin’in tehlikeli Tebriz yolculuğu üzerinden iki yıl geçmiştir. Can Hüseyin, şehirden ayrılırken kardeşiyle görüşememenin üzüntüsünü yaşamaktadır. Ama II. Bayezid’in büyük oğlu Şehzade Ahmet’i veliaht ilan etmesi, bütün üzüntülerini bir kenara koyup şehzadenin yanında olması gerektiğini ona hatırlatır. Şah İsmail’in Osmanlı Devleti’ni ele geçirme planlarını yok edebilecek tek kişi olarak görülen Şehzade Selim’e yardım etmek Hüseyin için önemli bir vazifedir. Şah, Dulkadırlı seferinden sonra Özbek Şeybani Han’a savaş açar. Savaşın sonucunda Şah, Fırat ve Ceyhun arasındaki bütün toprakları ele geçirir. Şah, Şeybani Han’ın kafatasından şarap içerek zaferi kutlar. İçi saman doldurulan kafatası II. Bayezid’e gönderilir. Şehzade Selim, Şah’a karşı uzun süreden beri sessiz kalınmasına dayanamayarak maiyetiyle birlikte Trabzon’dan Kırım’da bulunan kayın pederi Mengli Giray’ın yanına geçer. II. Bayezid’i devlet yönetiminde gösterdiği zafiyetten dolayı her zaman eleştiren şehzade, daha fazla vakit kaybetmeden ordusuyla birlikte Rumeli’ne doğru hareket eder. 537 Şah İsmail tarafından Osmanlı Devleti’nin düzeni, teşkilatçılığı, yönetim anlayışı dikkatle takip ediliyor ve kendi devletinin de böyle bir düzene sahip olması gerektiğini ifade ediliyordu. Bu düşüncelerle İstanbul’un el geçirilmesi kurulu bir devlet düzenine sahip olmasını da sağlayacaktır. Ama II. Bayezid’den sonra Osmanlı padişahı olan Şehzade Selim’in onun planları karşısında tavır takınacağı ve onunla mücadele edeceği gün gibi aşikârdır. Yavuz Han, kardeşlerini bertaraf ettikten sonra bütün dikkatini Safeviler üzerine yöneltir. Şehzade iken hazırlatmaya başladığı Kızılbaş yoklama defterleri zaman içerisinde iyice kabarır. Bunların çoğu sürgüne gönderilirken, bazıları da öldürülür. Ulemadan alınan fetvalar neticesinde artık Şah İsmail üzerine sefer düzenlemek için bir engel kalmaz. Bunun üzerine sefer hazırlıkları tamamlandıktan sonra Osmanlı ordusu yola çıkar. Yolun uzun olması asker arasında huzurluğa sebep olsa da Yavuz Han’ın kararlılığı sayesinde asker her defasında ikna edilir. Bu kararlılık, sultanın çocukluk arkadaşı Hemdem Paşa’nın asker tarafından dönüş için padişahı ikna etmesinin istenmesi sonrası, paşanın idamıyla sonuçlanacaktır. Şah ve Yavuz Han arasında mektuplar aracılığıyla devam eden savaş, nihayetinde iki ordunun Çaldıran Sahra’sında karşılaşmasıyla sonuçlanacaktır. 22 Ağustos 1514’te Çaldıran’da yorgun Osmanlı ordusu ile dinç Safevi ordusu arasında kanlı bir savaş gerçekleşir. Şah İsmail, ilk defa bir savaş kaybetmiş ve yaralı bir şekilde haremini savaş meydanında bırakıp kaçmıştır. Şah’ın gözdesi Taçlı Hatun esirler arasındadır. Çaldıran Savaşı’ndan sonra Şah, hem savaşı hem de Taçlı Hatun’u kaybetmenin etkisiyle zor günler yaşamaktadır. Tebriz’e kısa bir süre sonra Osmanlı askerlerinin gelecek olması Şah’ı bu şehri terk etmeye mecbur kılar. İkiz 538 kardeşi Aka Hasan’ı Çaldıran’da öldüren Can Hüseyin’i herkes Aka Hasan sanmaktadır. Hüseyin, içerisinde olduğu ikilem sonucunda Şah’la birlikte savaş alanından ayrılmış ve kardeşi Hasan’ın kimliğine bürünmüştür. Kardeşini kendi elleriyle öldürmesi üzüntüsünü daha da artırır. Yavuz Han’a mı Şah’a mı hizmet edeceği ikilemi içini kemirmektedir. Taçlı Hatun’u korumakla görevli olan Kamber, savaşta ağır yaralanmış ve esir edildikten sonra Taçlı’nın isteği üzerine yaraları tedavi edilmiştir. Taçlı, esir edildikten sonra Şah’ın intikamını almak ister. Kamber Can da Taçlı istediği için kendisine köle olarak verilmiştir. Yavuz Han, Taçlı’nın Tacizade Cafer Çelebi ile nikahlanmasına izin verir. Yavuz Han, Tebriz’de halk tarafından büyük bir coşkuyla karşılanır. Halkın can ve mal güvenliğinin sağlanması, Sünni-Şii ayrımı yapmadan savaşın yaralarının sarılmak istenmesi padişahın halk tarafından daha çok sevilmesini sağlar. Ali Şah Cami’nde kılınan Cuma namazında hutbe Yavuz Han adına okunur. Cami avlusunda Yavuz Han’ın bir şey aradığının farkına varılmasından sonra herkes pür dikkat padişahın hareketlerini takip etmeye başlar. Yıllar önce Şah’tan aldığı zümrüt yüzüğü binek taşının altında olduğunu hatırlamasıyla Balyemez Osman Ağa’ya taşı kaldırarak yüzüğü alması emrini verir ve yüzük duruyorsa kendisine ihsan ettiğini söyler. Çevresindekiler bu olayı şaşkınlıkla izlerken yüzüğün bulunması uzun süreden beri halk arasında Yavuz Han’ın şehzadeyken Tebriz’e geldiği gerçeğinin ispatlanmasını sağlar. Şah İsmail’in savaş meydanında aldığı yaralar zaman içerisinde iyileşir. Ama Taçlı Hatun’un yokluğu onu daha da perişan etmiş, kendini içkiye vermiştir. Eskisi gibi devlet işlerinden bahsetmez, sohbet meclisleriyle günlerini geçirir. 539 Savaş sonrasında dervişler ve askerler nezdinde Şah’ın Mehdi’liğine olan inanç iyice zayıflar. Yavuz Han, ordunun da isteğini göz önünde bulundurarak kışı Tebriz yerine Amasya’da geçirmeye karar verir. Tebriz’in önde gelen sanatkâr, âlim ve ustaları İstanbul’a nakledilir. Yavuz Han, Can Hüseyin’in öldüğünü düşünerek kendine Hasan adında yeni bir muhasip bulur ve Hüseyin’in hatırasına binaen ona Hasan Can diye hitap eder. Yavuz Han, Cafer Çelebi’nin idamını emrettikten sonra bütün ihtiyaçlarının görüleceği garantisini verir. Huzura kabul edilen Taçlı Hatun, padişaha kocasının neden idam edildiği hesabını sorma düşüncesindeyken, padişaha karşı yüreğinde pek de kabul etmek istemediği duyguların oluşmaya başladığını fark eder. Taçlı yeni bir sevgiyi yüreğinde büyütürken, Şah İsmail, onun yokluğunda daha kötü bir duruma düşmüş ve oğlunun biran önce büyüyüp Safevi tahtına geçmesini ister hale gelmiştir. Taçlı’yı başkasında görmeye tahammül edememesi, Can Hüseyin’den İstanbul’a giderek onu öldürmesini istemesine neden olur. Şah, Hüseyin’e bunları söylerken o da Şah’a aslında Aka Hasan olmadığı, onun ikizi olduğunu itiraf eder. Yavuz Han, Çaldıran zaferinden sonra Mısır seferine çıkmış ve Memlük Devleti’ne son vererek hilafeti Osmanoğulları’na geçirmiştir. Suriye, Filistin, Yemen, Mısır ve Hicaz Osmanlı topraklarına katılır. Sefer sonrası İstanbul halkının padişahı ve orduyu büyük bir coşkuyla karşılamak için yaptıkları hazırlıklar, padişahın bir gece yarısı sessizce saraya girmesiyle sonuçlanır. Mısır seferi ile ilgili yaşanan olaylar halk arasında daha da büyütülerek birer efsane haline getirilir. 540 Şah İsmail, Çaldıran Savaşı’nın büyük bir hata olduğunu kabul etmiş ve Kalender Çelebi adında bir mürşide halifelik verip tarikat şeyliğini teslim eder. Artık Şah, Kızılbaşların şeyhi değildir. Kamber Can, bir gün Taçlı Hatun’a verilmek üzere saraydan gelen gümüş zarfı kendisine iletir. Zarftan çıkan kağıtta Yavuz Han tarafından yazılmış bir şiir bulunmaktadır. Padişah şiirle birlikte, küçük bir kesenin içinde ilk önce Şah’ın sonra Yavuz Han’ın aldığı kendi incisini göndermiştir. Bu incinin yanına işlenmemiş bir inci daha konmuştur. Bu duruma çok şaşıran Taçlı Hatun ne olduğunu Kamber’e sorar. Kamber, beş gündür Taçlı’yı dışarıya çıkarmayarak Yavuz Han’ın öldüğü haberini ondan gizleyebilmiştir ama padişahın öldüğünü daha fazla gizleyemeyeceğini anlar ve durumu izah eder: On iki gün önce padişahın Belgrat üzerine yürüyeceği sefer öncesi Edirne dolaylarında sırtında bir ağrı hissettiğini, Hasan Can’ın bunun mutlaka hekimlere gösterilmesi gerektiğini söylemesine rağmen, padişahın hamamda çıbanı sıktırdığını söyler. Bundan sonra ağrılar daha da dayanılmaz bir boyuta ulaşır. Hekimlerin teşhisine göre padişah şirpençe olmuştur. Bu amansız hastalık çok geçmeden padişahın hayatına mal olur. Bu haberden sonra Taçlı da çok yaşamaz ve vefat eder. Can Hüseyin, Taçlı Hatun’u öldürmekle görevlendirildikten sonra İstanbul’a gider ve onu gözetlemeye başlar. Yaptığı planları uygulayacakken Yavuz Han’ın vefatı üzerine, Taçlı’yı öldürmekten vazgeçip Tebriz’e dönmeye karar verir. Kamber Can’ın, çocukluğundan bu yana yanından ayırmadığı yıldız kesesinden çıkan kâğıtta, Erdebil Sultanı Şıh Ali’nin tek oğlu olduğu, babasının Akkoyunlular tarafından öldürüldüğü ve annesinin bu olay üzerine çıldırdığını 541 okuması üzerine bütün dünyası allak bullak olur. Babaydar, Kamber’e bu notu yazarak onun hayat hikâyesini anlamasını sağlar. Taçlı’nın mezarı başındayken Kamber’in bunu öğrenmesi daha büyük bir yıkım olur. Mezar başında kendisinin şair olduğunu söyleyen birisiyle Taçlı üzerine uzun uzun konuşurlar. 3.10.1.4. Kişi Kadrosu Kurmacada yaratma şahsiyetler ağırlıktadır. Yazar; Kamber Can, Can Hüseyin gibi yaratma şahsiyetlerin anlatımı ile kurmacayı inşa eder. Akkoyunlu Devleti’ne mensup askerler tarafından öldürülen Kızılbaş Şıh Ali’nin oğlu ve Şah İsmail’in yeğeni olan hadım Kamber Can ile Yavuz Han’ın en yakın adamları arasında bulunan ve ikiz kardeşi Şah İsmail’in yanında olan Can Hüseyin iç çatışma yaşayan iki roman kişisidir. Bu kişiler, kurmacanın temelinde bulunan Şah ve Sultan çatışmasını onlara yakın iki kişi düzeyinde yaşarlar. Eser cinsiyetlere göre sınıflandırıldığında erkek kişiler ağırlıkta olmakla birlikte Şah’ın eşi Taçlı Hatun kurguda önemli bir yerde bulunur. Çaldıran’da Osmanlılar tarafından esir edilmesinden sonra Yavuz Han’ın isteği ile Cafer Çelebi ile nikahlanmış, onun öldürülmesi üzerine padişahla aralarında yakınlaşma başlamıştır. Taçlı Hatun’un yanında yine Şah’ın eşi Gülizar Begüm, annesi Âlemşah Begüm, Cafer Çelebi’nin kızı Lebabe ve Dede Abdal Bey’in hanımı diğer kadın kişiler arasındadır. Kurmacada devlet-saray görevlileri olarak veziriazam, nişancı, kethüda, defterdar, muhasip, lala, vali, mutfak emini, bostancıbaşı, sekbanbaşı cellatbaşı; din görevlileri olarak şeyhülislam ve müftü bulunur. Meslek erbaplarına göre ise; kemankeş, hekim (cerrah), seyis gibi meslek gruplarının olduğu görülür. 542 Kurmacada erken rol oynayan kişiler şunlardır: Kamber Can Can Hüseyin’le birlikte kurmacanın merkezî kişisidir. Erdebil Sultanı Şıh Ali’nin tek oğludur ve bir yaşındayken babası öldürülür. Bu olaydan dolayı annesi çıldırır. (s.368) Kamber’i Babaydar adında Kızılbaş olan birisi bakıp büyütür. Şah İsmail’in yeğeni olan Kamber sekiz yaşında yalnız bir çocuktur. (s.2) Annesinin ve babasının kim olduğunu, neden kendisine Babaydar’ın baktığını ve Şah İsmail’in sarayına getirilerek neden burada hadım edildiğini yıllar sonra Taçlı Hatun’un mezarı başında yıldız kesesine Babaydar tarafından saklanan gizli bir notu bulmasıyla öğrenecektir. (s.368) Onun ömrü boyunca sürecek yalnızlığı ve mutsuzluğu, hiçbir zaman erişemeyeceği yıldızları kendine dost edinmesiyle imlenir. “Yıldız” Kamber Can için umudun, özlemin, aşkın, kavuşmanın, yapmayı isteyip de yapamadıklarının ve çatışmasının özü mahiyetindedir. Kamber Can kişisi gökyüzüne her baktığında, yıldızları kesesine taşırken, onlardan aldığı ilhamla umutlarını besler. Her yıldız birer umut olur ve keseye dâhil edilir. Ömrünün sonuna kadar yıldızları biriktirdiği kesesini yanından ayırmaması içerisinde taşıdığı umudun hiç sönmemesi anlamında kurgulanmıştır. Sekiz yaşına kadar en büyük özlemi annesidir. Kamber Can, Babaydar’ın kalbine kafasını dayar, onu dinlerken aklından şu düşünceler geçer: “Babaydar, Şıh Ali ile Hatice Begüm’den bahsederken sesinin tonu değişmiş, sanki ağzından çıkan kelimeler tül gibi titremişti. (…) Söylemek istediği bazı şeylerden vazgeçtiğini o sırada anladım. (…) Nasıl olsa bir gün söyler, diyerek sustum. Aklımı, düşüncemi, kalbimi o anda bir anne özlemi doldurmuştu çünkü. Yüzünü görmediğim ve hiç tanımadığım bir annem vardı ve ben bir kerecik olsun onun bağrına başımı böyle yaslamamıştım. Acaba ruhu beni görüyor muydu?” (s.12) 543 Şah’ın sarayında her şeyden habersiz yaşadığı dört yılın sonunda -12 yaşındayken- hadım edilmesi, hayatının geri kalan kısmında erkekliğe özlemiyle geçecektir. Bu durum onun iç çatışmasının temeline oluşturur. Kamber Can hadım edildiği günü şu şekilde anlatır: “Başıma gelebilecek en kötü şey geldi. İki gündür kanlar içinde aygın baygın yatıyorum. (…) On iki yaşıma girmişken, herkesin bana neredeyse ergen gözüyle bakacağı bir zamanda, içine düştüğüm şu hâli düşündükçe kendimi tutabilmem, mantıklı davranabilmem imkânsız gibi. Çırpındıkça kendimden geçiyor, kendime geldikçe çırpınıyorum. Ruhumda kasırgalar fırtınalarla çarpışıyor. (…) Kendime her gelişimde yaşadıklarımı yaşamamış olma umuduyla yorganı kaldırıp yeniden bakıyorum.” (s.39-40) Yaşadığı bu olumsuzluğu Babaydar’ın olmamasına bağlayan Kamber Can, onunla Erdebil’de geçirdikleri zamanı, yıldız topladığı geceleri hiçbir zaman unutmayacaktır. (s.43, 47, 58, 136) Taçlı Hatun’un emrine verildikten sonra ona gizliden gizliye duyduğu duygusal yakınlık hayatında yeni bir evrenin açıldığını gösterir. Hadım edilmesinden sonra bir kadınla beraber olamayacak olması, Taçlı’ya duygusal olarak bağlanmasına engel değildir. Çaldıran’da Osmanlı askerlerinin kadınların bulunduğu alana doğru yaklaşması herkeste teslim olmak yerine savaşma düşüncesini oluşturur. Bu durumda Kamber Can; “Kızılbaş soyunun intikamını, Safevi Devleti’nin öcünü almak için ölüme gülümseyerek gidebilirdim.” (s.221) diyerek Taçlı’yı korumanın heyecanıyla her şeyi yapabileceğini ortaya koyar. Kamber Can’ın çocukluğundan beri farklı konularda özlem içerisinde bulunması sonucunda, büyüdükçe özlemi aşka kapı aralamış ve bu durum Taçlı’ya olan yakınlığını pekiştirmiştir. (s.300) Taçlı’nın ölümü onu tamamen yalnız bırakır. Mezarda bir şairle (Ömer) sohbet ederken söylediği cümleler hayatının kendi ağzından özetidir: “Vasiyetimdir şair, ben öldüğüm vakit sende beni bu gureba kabristanına getir ve şuracığa göm ki, değil İstanbul’da, bütün dünyada benden daha garibine 544 rastlayamazsın, çünkü gurbet ellerde değil vatanında bile kimsesi olmayan biriyim ben.” (s.380) Kamber Can’ın hadım edilmesi ifade edildiği üzere hayatında bir dönüm noktasıdır. Yaşadığı iç çatışma bu olay sonrası yaşadığı travmadan kaynaklanır. O, bu haliyle ömrü boyunca kendisine “Ben kimim?” sorusunu soracak ve ömrü bu soruya cevap bulmakla yani kimliğini aramakla geçecektir. Büyük bir muhabbetle bağlı olduğu Şah’a karşı içten içe kin beslemesi bu olay sonrasında olur. Şah İsmail’e artık “Kıble-i Âlem veya Efendimiz” demek yerine sadece “Şah” demeyi tercih eder. (s.95) Şah İsmail’in Tebriz’de Sünni kökenli halkı doğru yola getirebilmek için kaynamış yağlı kazanlara attırmasını; “Meğer şeyh olmak nasıl kerametle onaylanırsa, şah olmak da can almakla mühürlenirmiş.” (s.49-50) diyerek Şah’ın kan dökücülüğünü ve ona olan kinini ifade eder. Kamber Can artık Şah’ın yaptığı mezalimleri hak-merhamet-taassup üçlemesiyle ifade edilebilecek çatışmada haklının yanında kalarak, Şah’ın merhametsizliğine her daim itiraz eder. Şah İsmail’in Kızılbaşlığı tesis etmek için yaptıkları Kamber Can’ın bakış açısıyla şu şekilde ifade edilir: "[Şah] annesinin öldürülmesini emretti. (…) Tebriz çarşısında sokaklarda, meydanlarda kızıl serpuş dışında farklı başlıkla dolaşanlar derhal takibe alınacak, kovuşturulacak ve tepeleneceklerdi. Adı Ebubekir, Ömer, Osman, Ayşe olanlar adlarını değiştirecek, aksi hâlde derhal cezalandırılacaktı. (…) Yüzyıllara uzanan sevgiler, yine yüzyıllara uzanan nefretleri ve o nefretler doğrultusunda şiddeti içermeli miydi? Hz. Peygamber’in ehl-i beytini sevdiği için, ehl-i beyt fertlerinden daha çok sevdiği arkadaşlarına nasıl düşman olunabilirdi? Diyelim düşman olundu, ya sırlar sonra sırf onların adlarını taşıyorlar diye insanları öldürmek sevgi ile nasıl izah edilebilirdi? Üstelik de hiç kimse adını kendisi seçemezken! Anne babasının kararı yüzünden çocuğu cezalandırmanın neresinde sevgi bulunabilirdi?” (s.56-57) Sevgiye muhtaç bir kişilik olan Kamber Can kişisinin Şah’ın icraatlarında sevgisizlikten kaynaklanan bir anlayışın bulunması ve bunu kabullenememesi ona duyduğu nefretin sebebini oluşturur. Kişi aşkı anlamında birisine aşık olsa da 545 onunla beraber olması imkânsız olan Kamber Can’ın hadım olduğunu her zaman hatırlaması (s.69, 183, 265, 292) erkek olamamanın acısını hiçbir zaman unutmadığını ve çevresindeki en önemli otorite olan Şah’a öfkesinin yönelmesine neden olur. Gülizar Begüm’ün Kamber Can’a erkekliği üzerinden hakaret etmesi, onun yalnızlık içindeki çatışmasını ifade etmesine sebeptir: “Doğruldum, yüzümü kapatıp kararlı adımlarla kendimi dışarı attım. Sonra da enenmiş olma gerçeğini kabullenebilmek için sabaha kadar hıçkıra hıçkıra ağladım. Babaydar’ı anıp ağladım. Bir ailem olmadığına, bir karım veya beni seven bir kadın bulunmayacağına, bir yere ait duramayacağıma, bir kimlik bulamayacağıma ağladım. Bu dünyada ben kim veya ne idim? Tek başına bir hadım!” (s.75) Can Hüseyin Kamber Can’la birlikte kurmacanın merkezî kişisidir. Teke’de yaşayan Kızılbaş bir ailenin çocuğudur. Trabzon’a gelerek Şehzade Selim’in maiyetine girer. (s.35) Zamanla şehzadenin güvenini kazanacak ve mutemet adamlarından birisi olacaktır. Şehzade Selim padişah olduktan sonra da Hüseyin’i yanından ayırmaz ve ona yakınlığını belli etmek için “Can” diye hitap eder. (s.62-63) İkiz kardeşi Aka Hasan, Şah İsmail’in yanına gitmiştir. Can Hüseyin kardeşine olan bağlılığını; “O benim ikizimdi, bedenlerimiz ayrılsa da ruhlarımız ayrılamıyordu.” (s.64) diyerek ifade eder. Şehzade Selim’le Şah İsmail’in satranç oynarken iki kardeşin efendilerini izlemesi ve herhangi bir olumsuzlukta birbirlerine kılıç çekecek olmaları Çaldıran’da savaşan iki Türk devletinin kişi bazında karşı karşıya getirilmesi beyanındadır. (s.88) Can Hüseyin, Yavuz Han’a gönülden bağlı bir kişidir. Ama Tebriz’den kardeşine haber vermeden ayrıldığı günden beri iç dünyasında var olan çatışma yavaş yavaş gün yüzüne çıkmaya başlar. Şah’a gitmekle Sultan’a hizmet etmeye devam etmek arasındaki bu çatışma kendi ağzından şu şekilde ifade edilir: 546 “(…) Onun sultan olduğu günden bu yana kendimle kavga hâlindeyim. Ruhumda çatışmalar var. Şahkulu’nun baba yurdumda gerçekleştirdiği isyandan sonra da kim olduğumu, kime hizmet ettiğimi, kiminle yaşadığımı tekrar tekrar düşünüp duruyorum. Eski Şehzade’min, yeni Sultan’ımın çevresinde yeni insanlar, yeni makam ve mevki sahipleri var artık. (…) Hasan hâlâ rüyalarıma giriyor. Bana çok öfkeli olabileceğini düşündüğümden midir nedir, bütün rüyalarımda buz gibi duruyor. (…) Artık dayanamıyorum ve onu yeniden bulmam gerektiğine inanıyorum. Kendi kendime söylenip durduğum bir cümle edindim; Hasan’ın baba ocağımızı terk ederken söylediği cümle: Şah’a gitmeliyim!” (s.145-146) Can Hüseyin’in bu çatışması, padişaha olan sevgisini gün geçtikçe azaltır. (s.152) Çaldıran Savaşı, nasıl ki genelde Türklük için bir dönüm noktası ise özelde Can Hüseyin için de önemli bir kavşaktır. Savaşta kardeşini kendi tüfeğinden çıkan kurşunla öldürmesi, iki ordunun kardeşliğine yapılan atıf gereği olsa da bu olaydan sonra Hüseyin, Şah’a gitmeye ve kardeşinin kimliğinde yaşamaya karar verir. (s.226-227) Can Hüseyin’in Şah’a gitmek istemesi iç çatışmasına kulak vermesi olarak ele alınabilir. Bu çatışmayı sadece kardeşe özlem olarak adlandıramayız. Kendisinin Kızılbaş kökenli olması neticesinde Yavuz Han’ın Anadolu’da Kızılbaşlara dair yaptığı olumsuz fiiliyatlar padişahtan nefret etmesine neden olur. Hüseyin bu durumu şöyle belirtir: “O günlerde Sultan’a isyan etmek, ‘Sürdüğünüz insanlar benim anam ve babamdır!’ diye suratına karşı haykırmak geldi içimden. Kızılbaşları te’dip ve tenkil için giden askerlerin çok acımasız davrandıkları haberleri kulağıma geldikçe de Sultan’a lanet ederek çekip Şah’a gitmeyi düşünüp durdum. (…) Onun Kızılbaşlara reva gördüğü bu takip kendiliğinden bir katliama dönüştü ve dokuz bine yakın can telef oldu, çok insan sakat kaldı, hayatları karardı, yuvalar yıkıldı, ocaklar söndü.” (s.150) Küçüklüğünden beri annesinin oğullarını Şah’a asker olacak bir yiğit olarak hazırlaması (s.154), Hüseyin’in iç çatışmasında bilinç altına yerleşen yargılara göre hareket ettiğini de gösterir. Hüseyin kişisinin kararsızlığı kardeşini savaş meydanında öldürene kadar devam eder. “Şah mı Sultan mı?” sorusunun cevabı 547 doğrultusunda yaşar. Çaldıran yolunda Şah’ın bütün su kuyularını zehirlettiğini görmesi, çocukluğundan beri Kerbela’da Hz. Hüseyin’i susuz bırakanlara lanet okumalarını hatırlatır. Ama Kızılbaşların Osmanlı ordusunda bulunan Bektaşilere aynı zulmü reva görmeleri Can Hüseyin’in kafasını iyice karıştırmıştır. (s.165) Yavuz Han’la camide kılınan namazlar, Hüseyin’in çocukluğunda yaptığı semahları aklına getirir ve bu durum dinsel tatminsizliğini ortaya koyar. (s.314)

Doğru var mıdır, varsa nerededir?” sorgusu çatışmasının devam etmesine neden olur. “Sultan’ı eskisi kadar sevmiyorum ama Şah hakkında aldığım haberlerin de artık beni cezbettiğini söyleyemem.” (s.167) ifadesi onun çatışmasının ne denli büyük olduğunu gösterir. Şah’ın yanındayken Aka Hasan’ın kardeşi olduğunu söylemek istemesi veya Yavuz Han’a Şah hakkında bilgi vermek istemesi Can Hüseyin’in ruh halinin karışıklığını gösterir. (s.234) Can Hüseyin Taçlı Hatun’u öldürmek üzere İstanbul’a geldiğinde çatışmasını izah ederken ortaya Çaldıran Savaşı’nı sorgulayan bir isyan da çıkar: “Divanyolu’nda kimseye görünmeden yürür ve Taçlı’nın izini araştırırken, içimde Hüseyin ile Hasan, Sultan ile Şah, Taçlı ile Gülizar Begüm çatışıp duruyorlardı. Bu derece çatışma ve kavga nedendi? Hepsi birlikte kardeş, hepsi birbirine sevgili ve eş olabilecek bu insanlar arasında bunca kavga nedendi? Kim bu kavgayı bırakmıştı aralarına? Şah ile Sultan neden omuz omuza değil de karşı karşıya idiler? Hasan’ı öldüren kurşun neden benim tüfeğimden çıkmıştı. Ali ile Veli, Ahmet ile Mehmet arasında neydi bu anlamsız kavganın sebebi?” (s.360) Yavuz Sultan Selim Han Trabzon sancak beyliğinden sonra Osmanlı padişahı olan yiğit, korkusuz, kararlı kişiliğe sahip birisidir. Heybetli, sakalsız ve burma bıyıklıdır. (s.242) Satranç oynamaktan oldukça fazla hoşlanır. Yazdığı şiirler duygusal bir yanının olduğunu gösterir. Sancak Beyi iken Safevi ve Gürcü topraklarına sefer düzenlemiştir. Özelikle Safevilere karşı düzenlenen seferler Anadolu’da gitgide 5 549 dönmek ihtimalimiz dinden dönmek gibidir ve dahi bunu düşünmek bir ham hayaldir.” (s.155) Şah ile Yavuz Han arasında elçiler aracılığıyla gönderilen mektuplarda mektubun içeriğine göre ilk gazap gören kişi elçi olmaktadır. Kamber Can tarafından bu durum; “Şah’ın Sultan’dan farkı, öldürttüğü elçilerin kafatasından şarap içmeyi âdet edinmesiydi. (…)” (s.180) şeklinde belirtilir. Taçlı Hatun’la gizli bir şekilde yaşadıkları duygusal yakınlık Yavuz Han’ın ani ölümü sonucunda ilerleyemeden son bulacaktır. Bu ölümden sonra Taçlı’nın da çok yaşamaması padişaha olan derin muhabbetinin göstergeleri arasındadır. Şah İsmail Kurmacadaki karşıt güçtür. Satranç oynamaktan hoşlanan yakışıklı birisidir. (s.124) Şehzade Selim’le oynadıkları oyunda yenilmesi üzerine onun göğsüne bir sille indirecek kadar öfkeli birisidir. (s.92) Kızılbaşlığı egemen hâle getirmek için her şeyi yapar. Sünni halka yapılan zulümler arasında onları kaynar yağlı kazanlara atmak da vardır. (s.49) Sünni olan annesi Âlemşah Begüm’ü dahi öldürecek kadar Kızılbaşlığa önem veren birisidir. Bu durumu şöyle ifade eder: “Emir verdik bir kere. Varsın Tebriz halkı Sünni olmaktan ise Hıristiyan olsunlar, canları bağışlansın! Varsın Tebriz halkı Sünni olmaktan ise anamız kurban edilsin.” (s.57) Özbek Şeybani Han’ı yendikten sonra kafatasından kadeh yaptırıp şarap içmesi acımasız bir kişiliğe sahip birisinin düşmana karşı neler yapabileceğini göstermesi açısından önemlidir. (s.118-119) Böyle bir kişiliğin şiir yazacak kadar hassas bir yüreğe sahip olduğu da görülür. Yazdığı şiirler Kızılbaşlar arasında dilden dile dolaşarak kutsanmaktadır. (s.122) 550 Şah İsmail’in asıl hedefi Osmanlı Devleti’ni yenerek İstanbul’u ele geçirmektir. Böylelikle Osmanlı’nın devlet düzeni, teşkilat yapısı, teknolojik gelişmişliği kendisinin eline geçebilecektir. (s.139) Devletindeki bu eksikliği; “Bir devleti devlet yapan şeylerden birisi bu yüksek bedii anlayıştır ve maalesef bizim Türkmenler henüz bu zarif anlayıştan yoksundur! Onlar iki telli, üç telli bağlamayla oyalanırlar. Benden size vasiyettir; Safevi Devleti sanatın her çeşidi için bir sığınak olsun, ülkemde her sanat zirveye çıkartılsın!” (s.177) cümleleriyle belirtir. Çaldıran Savaşı öncesi, Osmanlı ordusunun savaş düzeni almadan saldırılması gerektiğini söyleyen bazı devlet adamlarına karşı; “Bana bunu nasıl teklif edersiniz? Adi bir kervan soyguncusu muyum ki düşmanım savaş düzeni almadan saldırayım!” (s.202) diyerek savaş onuruna sadık kaldığını gösterir. Savaşın büyük bir hezimetle sonuçlanmasından sonra Şah’ın kişiliğinde eskiye nazaran farklılıklar olur. Eskisi gibi Sünni halk üzerinde baskı oluşturmayı bırakmış, kendi halinde bir nevi özeleştiri yapan, savaşta esir düşen Taçlı Hatun’a karşı özlemi gün geçtikçe artan bir kişi olur. Çaldıran’ın bir hata olduğunu göstermek için Hıtayî olan mahlasını hatalı anlamına gelen Hataî’ye çevirir. (s.225) Artık bir Şah’tan daha çok kendini şaraba vermiş birisine bürünür. (s.281-282) Şah’taki değişiklik şu cümlelerle itirafa dönüşür: “Ben Timur olmayı istemedim. Selim gibi davranmayı istemedim. Adı Safevi olsa, Osmanlı olsa ne? Türk’ü Türk’e kırdırmayı istemedim. Timur’un esir aldığı otuz bin Osmanlı’yı Timur’un elinden kurtaran atalarım vaktiyle onları serbest bırakıp yurtlarına göndermişti. Oysa şimdi Selim ne yaptı? Tuz ekmek hakkını unutup önce Çaldıran’da otuz bin yiğidimi kıydı, sonra şehrimden, yurdumdan sanatkâr adamlarımı toplayıp gitti. Bu yetmedi, haremimizi de aldı, ardından sürükledi. Taçlı Hatun’umu, gözümün nurunu alıp götürdü.” (s.315) Taçlı (Bihruze) Hatun Kızılbaş Emiri Afşar Sultan Ali Mirza’nın kızıdır. (s.67) “Zümrüt renginde gözleri, gür ve uzun kirpikleri (…)” (s.70) olan güzeller güzeli bir kızdır. 551 Onun hizmetinde bulunan Kamber Can; “Cihan, Yusuf’tan sonra böyle bir güzellik görmemişti.” (s.106) diyerek güzelliğini tesciller. Güzelliği kadar kılıç kullanmada da mahir olması önemli özelliklerinden biridir. (s.205) Çaldıran Savaşı’nın kaybedildiğinin kesinleşmesi üzerine zırhını kuşanır ve esir düşmesi halinde Kamber Can’ın onu öldürebilmesi için zırhın kalbine gelecek kısmında bir hançerin girebileceği kadar birkaç pulu söker. (s.220-221) Esir düşmemek için mücadele edeceği ve yaşanabilecek bir olumsuzluğa karşı hayatını feda etmekten çekinmediği görülür. Şah İsmail’in eşi olmasına rağmen kendini ona teslim etmez. (s.71) Naif bir yüreğe sahip olan Taçlı, tomak adında bir enstrüman da çalar. (s.91) Sevgiye dair malumatının olması Kamber Can tarafından; “(…) Sevgi konusunda çok bilgili. Kitaplardan okumuş. Ayrıca tecrübe ettiğini de artık öğrendim.” (s.101) denilerek onun bir aşk macerası yaşamış olduğunu imler. Taçlı, mektepte okurken Ömer adında bir çocuğa aşık olur ve ömrünün sonuna kadar başka aşklara yelken açsa da onu unutamaz. (s.106-108) “Gece rüyamda Tebriz’in gül bahçelerine onu aramaya giriyorum, gülden gelen kokuda onun kokusunu hissediyor, bülbüllerin sesinde sesini duyuyorum.” (s.135) diyerek Ömer’e olan özlemini dile getirir. Hassas yüreğe sahip oluşu biraz da büyük bir sevgiyle bağlı olduğu kişiye kavuşamamaktan kaynaklanır. Bu hassas yürek yeri geldiğinde gerçekleri haykırmaktan geri durmaz. Şah İsmail’in, annesi Âlemşah Begüm’ü Sünni olduğu için öldürmesi üzerine onun yüzüne “Ana katili!” (s.102) diyecek kadar korkusuzca hareket eder. Her ne kadar Şah’la aynı yatağı paylaşırken aralarına kılıç koysa da bazı siyasi konularda ona fikir vermekten geri kalmaz. Anadolu’da çıkan Şahkulu isyanına Şah İsmail’in destek vermesi için; 552 “Halk zerre ise siz güneşsiniz yüce Şah’ım. Güneş parlamayınca zerre görünemez. Sen doğmazsan Efendim, sen doğmazsan halk doğamaz. Doğum zamanınız çoktan gelmiştir Efendim! Şahkulu sizin doğum sancınızdır, onlara yardım ediniz.” (s.140) deyip Şah’la aralarındaki özel hukuk ile devlet yönetiminin ayrılığını ispatlarcasına ona yol göstermeye çalışır. Bu ifadelerde, Şah’ın siyasi başarısının Taçlı tarafından da istenildiği görülmektedir. Şah İsmail’in birinci eşi olan Gülizar Begüm’ün onu kıskanması Taçlı’nın sarayın gözdesi haline gelmesinden kaynaklanır. Şah’ın Taçlı’ya derin bir sevgiyle bağlı olması Gülizar Begüm’den vazgeçtiği anlamına gelmemektedir. “Şah, Gülizar Begüm’e bakınca devleti, Bihruze’ye bakınca insanı görüyordu. İnsan sevgili idi ama devletsiz şah olunmazdı. Gülizar Begüm devletin devamı, Taçlı ise mutluluğun adıydı. Bir şah mutluluktan uzak olabilirdi ama devletsiz olamazdı.” (s.217) Çaldıran Savaşı’nda esir edildikten sonra Yavuz Han, Taçlı hakkında; “Şah köpeğinin salyası değmiş bir lokmayı çiğnemezmiş.” (s.247) diyerek Cafer Çelebi ile nikahının kıyılmasını buyurur. (s.269) Ama Şah’la olduğu gibi onunla da karı-koca olamazlar. Piri Paşa’nın Cafer Çelebi’yi bir gün padişahın Taçlı’yı geri isteyebileceğine dair uyarmasından sonra Çelebi; “(…) Taçlı Hatun’u emanet bildim.” (s.291) diyerek ona hak verir. Farklı sebeplerden olsa da Çelebi de Şah gibi Taçlı Hatun’a el süremez. Evliliklerinden kısa süre Yavuz Han, Cafer Çelebi’yi boğdurur. (s.302) Taçlı Hatun’u, Cafer Çelebi de öldükten sonra hayata bağlayan Yavuz Han’la aralarında adı konulmayan ama varlığı bilinen duygusal yakınlaşma olur. Ama bu yakınlaşma hiçbir zaman ikisi de hayattayken açık olarak ifade edilmez. Yavuz Han’ın ve Şah İsmail’in vefatlarına çok üzülmesi ve bir müddet sonra onun da vefat etmesi (s.379) Taçlı Hatun’un hayat macerasının maşuku yanında 553 olmadan aşkı yüreğinde yaşatmasıyla mümkün olduğunu gösterir. Taçlı’nın; “Elinde bir inci, sayıklıyordu. Ömer… Şah… Sultan… Cafer… Ömer…” (s.375) biçiminde hayatına bir şekilde dâhil olan erkekleri unutmaması ve bütün yolların ilk aşkı Ömer’e çıkması birçok kişi tarafından sevilip de hiçbirisine kavuşamayan bir kişinin trajik halidir. Kurmacada yardımcı ve figüratif konumda bulunan kişiler şunlardır: Babaydar, Aka Hasan, Şair Ömer, Tacizade Cafer Çelebi, Hasan Can, II. Bayezid, Hace Muallim, Emir Naki, Gülizar Begüm, Lele Hüseyin Bey, Dede Abdal, Emir Zekeriya, Yaşlı Şair, Âlemşah Begüm, Şehzade Korkut, Şehzade Ahmet, Köle Ahmet, Kılıç Halife (Abdal), Aka Mirza, Div Ali Beğ, Dede Abdal Bey’in Hanımı, Kadir Beşe, Sekbanbaşı Balyemez Osman Ağa, Vezir Piri Paşa, Muhasip Hasan, Cariye, Kalender Çelebi. 3.10.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Şah ve Sultan adlı eser O. Tiryakioğlu’nun Yavuz adlı eseri hariç tutulacak olursa estetik ölçütlerin uygulandığı bir yapıya sahiptir. Kurmacada (O) anlatıcı yerine (Ben) anlatıcı kullanılır. Kamber Can’ın, Can Hüseyin’in ve Hasan Can’ın günlükleri üzerinden kurgulanan eserde tekil bakış açısı kullanılır. Yazar-anlatıcı kurmacanın ikinci bölümünde “Raviyân-ı ahbâr” (haberleri anlatan, rivayet eden kişi) ve dördüncü bölümünde “Laedrî” adlarıyla ortaya çıkar. Laedrî yani bilinmeyen kişi günlükleri bir araya getirerek kurguyu oluşturan kişidir. Kahraman anlatıcılar, eserde verilmek istenen birlik mesajının aktarılmasında birer aracı konumundadırlar. Can Hüseyin’in ikiz kardeşi Aka Hasan’ı Çaldıran Savaşı’nda öldürmesinden sonra onun kimliğine girmesi iki boyutlu bir roman 554 kişisini karşımıza çıkarır. Can Hüseyin Kızılbaş kökenli olmasına rağmen Yavuz Han’ın maiyetine girerek onun güvenini kazanmış ve beraber birçok zorlu yolculuğa atılmışlardır. Tebriz’e giderek Şah’la oynanan satranç veya taht yolunda şehzadeye verilen destek bu beyandandır. Can Hüseyin, Yavuz Han’ın yanındayken Kızılbaşlara bir Sünni gözüyle bakar. Ama aklında, Şah’ın has adamı olan kardeşi Aka Hasan ve çocukluğundan beri içerisinde yetiştiği Kızılbaşlık kültürünün Şah’a iltica etmesini söyleyen iç sesleri bulunur. Çaldıran sonrası bu sese kulak vererek kardeşinin rolüne bürünmesi bir Kızılbaş olarak Kızılbaş öğretisiyle yönetilen Safevi Devleti’nde Sünnilere bakabilmesi yazarın anlatıcı aracılığıyla, “Biriz” iletisinin verilmesini sağlar. İki kardeşin özelde aynı dine ve ırka mensup olmaları ve aynı dili konuşmaları genelde Osmanlı ve Safevi Devletleri’nin birliğine yapılan atıftır. 3.10.1.6. Zaman Kurmaca, tarihsel anlatım düzleminde periyodik olarak ilerler. Her bölüm başında miladi tarihler verilir. Kurmaca Ağustos 1501’de Kamber Can’ın anlatımıyla başlar ve söz perdesi açılır. (s.1) Eylül 1525’de yine Kamber Can’ın anlatımıyla son bulur. Eserde yaklaşık yirmi dört yıllık bir zaman dilimi konu edilir. Kurmacada; “Ağustos 1501” (s.1), “4 Ağustos 1514” (s.168) veya “Beş yıl sonra, Mayıs 1506” (s.29) gibi kesin zaman ifadeleri kullanılır. Bunların yanında; “geçen bahar” (s.113), “ağustos başlarında” (s.163), “23 Nisan” (s.165), “ikindide, seherde” (s.190), “sehere iki saat kala” (s.196), “geçen salı günü” (s.305) zaman ifadeleri de kullanılmıştır. 555 Kurgu tamamen Çaldıran Savaşı üzerine yoğunlaştığı için zaman ifadeleri de bu olay üzerinde ağırlık kazanır. Hasan Can tarafından anlatılan Mısır seferinde, özet tekniğinin de etkisiyle zamandan ziyade olaya odaklanılmış ve zaman ikinci plana itilmiştir. Kitabın sonunda verilen Şah İsmail ve Yavuz Han’ın hayatını kronolojik olarak karşılaştıran bölüm de zamanın öneminin anlaşılmasını sağlamaktadır. 3.10.1.7. Mekân Kurmacada mekâna işlevsel bir özellik yüklenmez. Olay-zaman-şahıs üçleminde inşa edilen kurguda, mekân göz ardı edilir. Kapalı mekânlar şunlardır: saray (Heşt Behişt Sarayı, Topkapı Sarayı, Çilsütun Sarayı), han, zindan (Baba Cafer Zindanı, Tersane Zindanı), Kasr-ı Dilküşa, otağ, konak, hamam. Coğrafi ve açık mekânlar olarak; bostan, Karadeniz, Mehran Rut Irmağı, Acıçay, Kazlıgöl, sahra (Eleşkirt Sahrası, Çaldıran Sahrası), Ucan Yaylağı, Konya Ovası, Sahipabad Meydanı, Sina Çölü, Mazenderan Dağları. Dinî mekânlar ise; cami (Uzun Hasan Cami, Şıh Ali Cami), türbe, mezarlıktır. Şah İsmail’in yaşadığı Heşt Behişt Sarayı Can Hüseyin’in gözünden şöyle tasvir edilir: “İç içe geçmeli sekiz farklı yapıdan oluşan Heşt Behişt Sarayı, adı gibi sanki sekiz cennetten biriydi. Bahçesinde ilerlerken gerçekten de sekiz cennetin yeryüzünde kurulduğunu vehmettirecek sekiz ayrı bölümde sekiz çeşit bitki, havuz ve çiçek düzenlemesi insanı sarhoş ediyordu. Harikulade nakışlı duvarları görünce kendimi Firdevs’in ta içinde gibi hissettim. Salona vardığımızda nutkum tutuldu diyebilirim. (…) Salon, gördüğüm kul yapısı güzelliklerin en muhteşemi idi. Zebercet kakmalı somaki mermerler, ipek halılar, rengârenk resimleri bulunan tavan altında ipek yastıklar ve hizmet eden huri misal Azerbaycan güzelleri.” (s.85) 556 3.10.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.10.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Roman toplam 34 bölümden oluşur. Kamber Can’ın Şah’ın sarayına gelmesi, Can Hüseyin’in Yavuz Han’ın hizmetine girmesi giriş; Yavuz Han’ın padişah olması ve Çaldıran Savaşı gelişme; iki tarafta da yaşanan savaşın menfi tesirleri sonucunda yok olan hayaller ise sonuç bölümünü oluşturmaktadır. Romanın iki merkezî kişisi olan Kamber Can ve Can Hüseyin aracılığıyla kurmacanın iki tarihî muhatabı olan Şah ve Sultan’ın mücadeleleri kurgunun temelini oluşturur. Şah’ın ve Sultan’ın mücadelelerinin etkileri merkezî kişilerde ortaya çıkar. Şah İsmail’in tahtına rakip olmaması için öz yeğeni Kamber Can’ı hadım ettirmesi, Can Hüseyin’in Yavuz Han’ın hizmetine tabi iken yüreğinin sesini dinleyerek Şah’a iltica etmesi Çaldıran Savaşı neticesinde Türk milletinin yaşadığı dramın kişiler düzeyinde kurmacada ifadesidir. Yazar, Osmanlı-Safevi ayrımı üzerine oluşturduğu kurguda ayrımın boyutlarını şu cümlelerle belirtir: “Artık safın bu yanındakiler asker, o yanındakiler talip adıyla anılacak; buradakiler tolga giyecek, oradakiler kızıl başlık saracaktı. Anadolu’da kardeşin kardeşten koptuğu ilk gün de değildi üstelik bu, hatta son gün de olmayacaktı. Anadolu boşalıyordu ve boşaltan ile dolu tutmak isteyen arasındaki siyasi mücadele -öyle görülüyor ki ileride- kardeşi kardeşe düşürecekti.” (s.38) Kurmacada ikiz kardeş olan Can Hüseyin ve Aka Hasan’ın ikizlikleri OsmanlıSafevi birlikteliğinin ete kemiğe bürünmüş hali olarak ele alınır. Can Hüseyin bu durumu; “Biz Hüseyin ve Hasan… İki kardeş… Kader defterinde iki düşman… Tıpkı Sultan ile Şah gibi…” (s.133) cümlesiyle ortaya koyar. Kurmaca, Çaldıran Savaşı’nı sebep-sonuç dairesi içerisinde sorguyu esas alan bir yapıya sahiptir. Savaşacak iki tarafın da Türk ve Müslüman olması ve o güne kadar Haçlılarla hiç savaşmamış olmaları karşı karşıya gelişlerinin eleştirilmesine neden olur. 557 Çaldıran’da öz kardeşini öldürmek mecburiyetinde kalan Can Hüseyin savaş öncesini şöyle tasvir eder: “Bir an, Şah ile Sultan’ın güçlerinin tek sancak altında birleştiğini ve yekvücut olarak dünyaya hükmettiğini hayal ettim. Ama hükümdar hangisi olacaktı? Şah mı Sultan mı? Yarın işte bunun için iki dolu testi birbirine çarpacaktı. Ve elbette biri kırılacaktı! Sıfatların ne önemi vardı. Önemli olan isimdi. Hasan mı Hüseyin mi? Selim mi İsmail mi?” (s.194) Çaldıran’ı bir bedenin kendisiyle savaşı olarak değerlendirilmesi kurgunun özünü oluşturur (s.208) ve Çaldıran sonrası cümleler hep “keşke”ler ile başlar. (s.218- 219) Can Hüseyin’in yaşadığı iç çatışma Türk milletinin asırlardan beri yaşadığı çatışmanın adıdır. Savaşı, Şah’ın ve Sultan’ın iktidar mücadelesi olarak değerlendiren Hüseyin (s.227), savaş meydanındaki ölümü imlercesine; “(…) Kurşunumla yere yıkılan bu süvari bir Rafızi askeri değil öz kardeşim, ikizim Hasan’dı. Ve onun canını ben almıştım.” (s.229) der. Kurmacada II. Bayezid olumsuzlanır. Onun batı seferleriyle meşgul olurken Anadolu’yu ihmal etmesi ve halkın üzerine ağır vergiler yüklemesi birçok kişinin Şah’a gitmesine neden olur. (s.26) Yavuz Han babasının artık yaşlandığını ve yeni fetihler yapacak gücünün kalmadığını söyleyerek, yönetimde “dirayetsiz” (s.59), “gaflet içinde kalmış” (s.63) birisinin olduğunu belirtir. Vezirlerin yönlendirmesiyle devlet işlerinin görülmesi, kanunların halka zulmetmede bir aracı olarak kullanılması, rüşvetin yaygın hale gelmesi; “Töre bozuldu, devlet bozuldu.” (s.32) serzenişini yapmasına neden olur. (s.111, 129) Yavuz Han’ın babasını göğsünden ittirmesi ise ona olan öfkesinin fiiliyata geçişidir. (s.142) Şehzade Korkut ve Şehzade Ahmet ise, sancaklarında güvenliği sağlayamamalarından dolayı Şehzade Selim tarafından eleştirilirler. (s.32) Böylelikle sancağında güvenliği sağlayamayan bir kişinin bütün ülkede bunu başaramayacağı düşüncesi hissettirilir. 558 Şah İsmail’in ve Yavuz Han’ın hükümdarlık vasıflarının yanında şair olmaları sebebiyle şiirleri bölüm başlarında ve kurgunun içerisinde kullanılır. Bu şiirlerin yanında Tacizade Cafer Çelebi’nin de şiirlerine yer verilir. Bazı şiirlerin günümüz Türkçesiyle açıklamalarının dipnotta verildiği gibi (s.212, 280, 300, 345) bazı şiirlerin de Farsçalarının verildiği görülür. (s.87, 93). “ad renci (yüz türlü belası ve sıkıntısı)”, “sad rengi (yüz hileyi)” (s.114), “Dört kilise (Çâr deyrân)” (s.188), “Der-saadet (Mutluluğun kapısı)” (s.278) kelimelerine dair açıklamalar ayraç içerisinde verilir. Eserde, Yavuz Han’ın, Şah İsmail’in ve Cafer Çelebi’nin şiirleri dışında metinlerarasılık bağlamında kullanılan sözlerden bazıları şunlardır: “Ekin ekme eğlenirsin/Bağ dikme bağlanırsın/Sür sürüyü, çek davarı, Günden güne beğlenirsin.” (Anonim) (s.37), “Ey mülkün gerçek sahibi olan Allah’ım! Sen mülkü dilediğine verirsin ve mülkü dilediğinden geri alırsın. Dilediğini yüceltir ve dilediğini düşürürsün. Her türlü iyilik senin elindedir; gerçekten sen her şeye kâdirsin.” (Âl-i İmran Suresi, 26) (s.197), “Nerede olursanız olun, ölüm size ulaşır; sarp ve sağlam kalelerde olsanız bile!” (Nisa Suresi, 78) (s.222), “Bu dünyanın ötesini/Gördüm diyen yalan söyler/Baştan uca sefâsını/Sürdüm diyen yalan söyler./Yarın aşk ile meydane/Başlar düşer dane dane/Kardeş kardeşi merdane/Vurdum diyen yalan söyler.” (Hatayî) (s.211) Kurmacada, Şehzade Korkut’un ölümü ifade edilirken Şehzade Ahmet’in akıbetinin ne olduğu açıkça ifade edilmez. Bu durum bir hata olarak kabul edilmese de; “Dün asi Şehzade Korkut’un da öldürüldüğü haberi ulaştı Sultan’a. İktidarda bir ortağı yahut rakibi kalmadı artık.” (s.152) ifadesiyle okuyucu nezdinde Şehzade Ahmet’e ne olduğu sorusunu akla getirmektedir. 3.10.2.2. Anlatım Teknikleri Eser, anlatma teknikleri açısından zayıftır. Kamber Can’ın, Can Hüseyin’in ve Hasan Can’ın bakış açılarıyla olaylar anlatılır. Anlatma tekniği 559 içerisinde diğer tekniklere de yer verilir. Tebriz’de bulunan Heşt Behişt sarayının ayrıntılı olarak tasvir edilmesi, Şah İsmail’in görkeme verdiği önemi gösterir. (s.85) Kurmacada kişi veya başka mekân tasvirlerine rastlanılmaz. Şehzade Selim’in bir derviş kılığına girerek Şah İsmail’le Tebriz’de oynadığı satranç sırasında aralarında geçen diyalog, kurmacada ender olan uzun konuşmalar arasındadır. (s.86-93) Diyalog tekniğine az yer verilmesi yazarın tasarrufunda olduğu gibi kahraman-anlatıcıların olayları geçmişten yaşanılan ana doğru ifadelerinden kaynaklanmaktadır. Kurmacada geriye dönüş tekniğine az da olsa yer verilir. Can Hüseyin’in şehzade ile Tebriz yolculuğu (s.110), Çaldıran’da ikiz kardeşini öldürmesi sonucu içine girdiği bunalımda çocukluk günlerine ait hatıralara dönmesi (s.226-227) ve Kamber Can’ın Taçlı Hatun’a Yavuz Han’ın nasıl vefat ettiğini anlatması (s.351- 352) gibi olaylar bu teknik aracılığıyla anlatılır. Mısır Seferi ve hilafetin alınması ise özet tekniği aracılığıyla verilir. (s.317-319) 3.10.2.3. Dil ve Üslup Eser, anlaşılır bir dille ve akıcı bir üslupla yazılmıştır. Kahramananlatıcıların vakayı hikâye ediş biçimleri üslubu durağanlıktan kurtarır. Anlatıcıların farklı zamanlarda kurguya dâhil edilmeleri üslubun akıcılığını sağlayan diğer etmenlerden birisidir. Epigraf olarak kullanılan şiirlerden anlaşılması zor olanların açıklamaları dipnot olarak verilir. Kurmacada Azeri Türkçesi’ne fazlaca kullanılır. Derviş kılığındaki Şehzade Selim’le Safevi askerleri arasında geçen konuşma şöyledir: “— Bozok ilinden gelen derviş sensen? — Belî nöker can, menem. 560 — O hâlde bizimle gelipsen? — Haraya? — Kıble-i Âlem Şah İsmail cenaplarına.” (s.79) Safevi askerlerinin Hüseyin Can’ı kardeşi Aka Hasan sanmaları üzerine söyledikleri sözler de Azeri Türkçesi’ne aittir: “Can Hasan! Bıyıklarını neçe kesipsen? Bu kılık da nedir he! Hem sende keman çekecek pazu vardır; ok meydanına gelipsen!” (s.81) Kurmacada; tapşırmak, çalkamak, aparmak gibi ağızlarda bulunan kelimeler de kullanılır. Kurmacada kullanılan atasözü ve deyimlerden bazıları şunlardır. Bu sözlerden bazıları değiştirilerek kullanılmıştır: “Çok yaşayan değil çok gezen bilir.” (s.38), “Hem kel hem fodul.” (s.51), “Ahırda oğlak doğsa arıkta otu biter.” (s.62), “Evdeki hesap çarşıya uymaz.” (s.76), “Yukarı tükürsen bıyık, aşağı tükürsen sakal.” (s.130), “göze girmek” (s.77), “küplere binmek” (s.99, 111), “kulak kabartmak” (s.117), “diş bilemek” (s.147), “çileden çıkarmak” (s.158), “zırnık satmamak” (s.160), “kazan kaynatmak” (s.161), “yakayı ele vermek” (s.176), “gına getirmek” (s.185), “pot kırmak” (s.233), “kulak kesilmek” (s.263), “faka bastırmak” (s.272), “allak bullak olmak” (s.358) 3.10.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.10.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Roman, daha önce incelenen eserlerin aksine merkeze Yavuz Han’ı almaz. Onun şehzadelik, padişahlık dönemiyle birlikte ölümü romanda konu edilen dönemdir. Ama bunun yanında Şah ve Sultan arasındaki siyasi mücadele ve mücadelenin sosyal algı üzerindeki etkileri anlatılan dönemin merkezi sorununu oluşturur. 561 3.10.3.2. Temalar 3.10.3.2.1. Türklük Şah ve Sultan adlı eserin Çaldıran Savaşı’nı merkeze alarak, kurguyu bu savaşın yaşandığı dönem de dâhil olmak üzere günümüze doğru uzanan etkilerini kurmaca bir üslupla ele aldığı görülür. Çaldıran’ın iki tarafının hem Müslüman hem Türk olması “Türklük” temasının ele alınış biçiminde merak unsurunu artırmaktadır. Kurmacada, hem Osmanlılar hem Safeviler birer Türk devleti olarak ifade edilir. Ama Safevi Devleti’nin Türklüğü Osmanlı Devleti’ne göre daha baskındır. Safeviler Türk töresi uyarınca, “At, avrat, pusat” üçlüsüne gönülden bağlıdırlar. (s.99) Bu iki Türk devletinin Müslüman olması da altı çizilen hususlar arasındadır. Bu durum kurmacaya Şah için; “Gerçi Şah da bir Türk hükümdarıydı. Hatta mezhebi farklı olsa da yine bir Türk hükümdarıydı.” ve “(…) Sünni olduğu için de Türk devleti Osmanlı’yı suçluyordu.” (s.132) biçiminde yansır. Safevi Devleti’nin ünlü kumandaları Türk’tür ve namları bütün Türk yurtlarında bilinir. (s.191) Safevi ordusunun süvari ağırlıklı olması binlerce yıllık bir törenin devam ettirilmesidir. “Kaç yüz yıldır ömrü ırmak boylarında ve at sırtında geçen Ötüken çocuklarının hantal toplar taşıyan adamlarla attan inip savaşmaları beklenemezdi elbette.” (s.201) ifadesi tarihte Türklüğün kalbi olan Ötüken’e atıf yapılarak onun kutsallığından ve özlüğünden Safevilerin beslendiği imasını ortaya koyar. Kurmacada Türklük ifade edilirken Osmanlı ve Safeviler bir elmanın iki yarısı olarak gösterilir. Çaldıran’da, “(…) iki taraftan öleceklerin Türk olacağı (…)” (s.207) gerçeği, elmanın bölünmesine engel değildir. Şah İsmail’in Çaldıran 562 sonrası; “Adım Safevi olsa, Osmanlı olsa ne? Türk’ü Türk’e kırdırmayı istemedim.” cümlesi pişmanlığının ifadesidir. Yavuz Han’a eleştiri babında; “Ta Orta Asya’dan bu yana sahip çıktığımız geleneğimizi yıktı. Türklüğümüzü, kut’umuzu, töremizi, şaman geleneğimizi Kum mollalarının Sünni Müslümanlığına feda etti.” (s.315) derken Yavuz Han karşısında savaşı kaybetmenin acısından ziyade törelerinin elden gittiğini vurgular. Türk töresinin kadim şamanlık ve Hoca Ahmet Yesevi ile irtibatlandırılması derin köklerin hâlâ yaşatılmakta olduğunu gösterir. Yavuz Han, Şah İsmail’i eleştirirken savaş meydanında bırakılan Taçlı Hatun’u sebep gösterirken Türk töresinde kadının kesinlikle bu konuma düşürülemeyeceğini sert bir dille belirtir: “Efendiler, ağalar! Hangi alçaktır ki böyle bir güzelliğe kıyar da savaş meydanında düşmanına terk edip gider. İsmail denen bu Rafızi köpeği bilmez mi ki Türk kadınının namusu devletin namusuna denktir. Hangi zalimliktir ki bir Türk kızını düşman elinde koyarak hamiyetimiz zedeler.” (s.243) Ne pahasına olursa olsun bir Türk kızının düşmana terk edilemeyeceği anlayışı Türk kızının namusunun düşmanın insafına bırakılamayacağını gösterir. Yavuz Han bu ifadelerin devamında Osmanlı tarihinden bir örnek vererek Türklüğe zarar verecek fiiliyatlara karşı kesin tavrını ortaya koyar: “Dedemiz Bayezit Han’ın başına gelenlerden ibret alınmaz mıdır? Hanedanımız sırf bu yüzden bir Türk kızıyla evlenmeyi töreden çıkarmış iken bu soysuz namert nasıl böylesi bir kadını savaş meydanında bırakıp kaçar?” (s.243-244) 3.10.3.2.2. Şiilik Kurmacada, Çaldıran Savaşı mezhepsel farklılıkların zaman içerisinde siyasi alana sirayeti sonucu yapılan bir savaş olarak ele alınır. Safeviler tarafından; “(…) bu savaşın Şiiler ile zındıklar yani Hüseyin ile Yezid soylular arasında olacağı (...)” (s.166) ifade edilir. Bu minvalde savaş meydanında karşı 563 karşıya gelen Sünnilik ve Şiiliktir. Kurmacada, her iki anlayışın da karşıt mezhebe mensup kişiler tarafından olumsuzlandığı görülür. Kızılbaş şeyhi Şıh Ali’nin Akkoyunlu’lar tarafından öldürülmeden önce kardeşi İsmail’e; “Benim, ağabeylerinin, babamızın ve atalarımızın intikamı senin boynunadır. Çünkü biliyorum ki ilahi takdir senin alnında bir nur olacak, yıldızın çok geçmeden parlayıp bütün Gilan semalarını aydınlatacaktır. O vakit geldiğinde Uzun Hasan’ın Sünni çocuklarından öcümüzü al!” (s.15) diyerek bir intikam vasiyeti bırakması Sünni-Şii çatışmasının sebeplerinden birini oluşturur. Tebriz’in Şiileştirilebilmesi için Sünnilerin kaynamış yağ kazanlarına atılması kısa zamanda devletin tek mezhepli bir yapıya dönüşmesini sağlar. (s.49) Altı aylık sürede yaklaşık on bin Sünni öldürülür. (s.95) Şah İsmail’in annesi Sünni Âlemşah Begüm’ün oğlunu eleştirmesi üzerine Şah, Şiilik uğruna onu öldürür. Kızıl serpuş dışında başlık takanların takibe alınması ve adı Ebubekir, Ömer, Osman, Ayşe olanların adlarının değiştirilmesi emrini verilir. (s.56) Şah İsmail, eşi Taçlı Hatun’un çocukluk arkadaşı Ömer’in bulunması için dahi emir verirken Ömer ismini söylememek için “it” tabirini kullanır. (s.99) Safeviler tarafından Bağdat’ın ele geçirilmesinden sonra; İmam Azam, Abdülkadir Geylani, Hallac-ı Mansur, Cüneyd-i Bağdadî türbeleri ve bazı medreseler yıkılır. Bazı türbelerdeki âlimlerin kemiklerini çıkartarak “Sünni köpeği!” diye hakaret ederler. (s.104) Kurmacada, Şiilik ifade edilen olaylar üzerinden olumsuzlandığı gibi Sünni kesim de Şiiler tarafından, “zındık”, “imansız” (s.137-138, 200) olarak nitelendirilirler. Eserde, Anadolu Şiiliği ile İran Şiiliği arasındaki farklar önemli bir yer tutar. Şehzade Selim ile Can Hüseyin Tebriz’e gittiklerinde Hüseyin’in; çoğu haramın helal kabul edilmesi, ehl-i beyte küfür edilmesi, Kur’an nüshalarının 564 yakılması gibi olumsuzlukları gördükten sonra şaşkınlığını belirtir. (s.78) Yine bazı dervişlerin ağlamaları, dövünmeleri, yanaklarına şişler sokmaları Anadolu Kızılbaşlığında olmayan ritüellerdir. (s.82) Yavuz Han’ın Şii siyasetinin bir gereği olarak halk arasında Kızılbaşlığa dair birçok yalan yanlış hikâyelerin anlatılması ve Kızılbaşlık adının ahlaki yanlışlarla beraber anılması Sünni kesimin Kızılbaşlara tepkisinin güçlenmesine neden olur. (s.147-148) Çaldıran Savaşı öncesi Osmanlı ulemasından alınan fetva ise Kızılbaşlığın tamamen İslam dışı bir anlayış olarak ele alındığını gösteren dinî bir karardır. (s.172-173) 3.10.3.2.3. Sünni-Şii Birlikteliği Kurmacada, mezhepsel farklılığa rağmen Sünni-Şii birlikteliğinin vurgulanarak, iki anlayışın din, dil, ırk, tarih ve kültür gibi birçok alanda aynı köklere sahip olduğu ifade edilir. Yazar, dinî değerler açısından bir çatışma meydana getirmez. Şehzade Selim’in Trabzon’da açtığı sefer bayrağının altına toplananlarla, Anadolu’da mutlu olamayıp Şah’ın yanına gidenler; “Birincilerin diğerlerinden bir üstünlükleri, ikincilerin birincilerden bir eksikleri yoktu aslında.” (s.36) diye tasvir edilir. Kızılbaş Türklerin özgürlüklerine düşkünlüklerinden dolayı yerleşik hayata geçmeye ve bu hayatın düzenine dair itirazları ya idareye isyan ya da Şah’a yolculuk olarak tezahür eder. Bu düşünceleri; “Ekin ekme eğlenirsin/Bağ dikme bağlanırsın/Sür sürüyü, çek davarı,/Günden güne beğlenirsin.” (s.37) mısralarında daha iyi anlaşılmaktadır. Çaldıran Savaşı öncesi; “Yarın, iki kahraman ile iki kahramanın kahramanları birbirlerine saldıracaktı. (…)” (s.192) diye tarif edilen birliktelik duygusu 565 Müslümanlık vurgusuyla şöyle ifade edilir: “Bildiğim bir şey vardı; gözüne uyku girmeyen herkes şu anda aynı dinin aynı Allah’ına yalvarıyorlardı.” (s.193) Osmanlıların ve Safevilerin bir oldukları sadece dinî olarak değil ırki olarak da ifade edilir: “(…) Yarın iki taraftan da öleceklerin Türk olacağını biliyor musun?” (s.207) Anadolu kökenli bir Kızılbaş olan Aka Hasan’la Şah’ın öz yeğeni olan Kamber Can arasında geçen konuşmada mazide ve hâlde bir olan insanların Çaldıran nedeniyle istikbaldeki muhtemel ayrılıkları ortaya konur: “(…) Sultan’ın ordusu da Türk ve Türkmen. Yarın şu sahrada dökülecek kanın rengi de, akışı da birbirinden farklı olmayacak. Yarın burada bir bedenin, bir bünyenin kendisiyle savaşı çıkacak. Sağ kol ile sol kolun, bir ayak ile ötekinin birbirine acımasızca saldırdığı görülecek. Şah olmuş yahut Sultan; sıfatların ne önemi var. Önemli olan isimdir. Hasan mı Hüseyin mi? Selim mi, İsmail mi?” (s.208) Çaldıran, dünyanın ilk savaşı olarak kabul edilen Habil ile Kâbil’in mücadelesine benzetilir. Çaldıran’daki kardeşlerin birbirini boğazlaması, Habil’le Kâbil’in mücadelesinden farklı değildir. (s.218) Zafer sonrası Tebriz’den dönüş yolunda Kafkas Dağları’nın ayazı “Safevi ve Osmanlı ruhunu” birlikte üşütür. Öz kardeşlerini köle alan Osmanlı Türkleri, zafer kazanmış ordunun görünümünden çok uzaktır. (s.294) Taçlı Hatun’un gözünden hem Şah’ın hem de Yavuz Han’ın kafirler ile savaşmayıp Müslüman kanı dökmeleri eleştirilir. Şah Tebriz’de, Sultan ise Anadolu’da Müslüman kanına girmiştir. (s.355) Can Hüseyin’in iç çatışması “Sünni-Şii Birlikteliği”nin neden sağlanamadığına isyan edercesine ortaya şu ifadelerle konur: “(…) Hüseyin ile Hasan, Sultan ile Şah, Taçlı ile Gülizar Begüm çatışıp duruyorlardı. Bu derece çatışma ve kavga nedendi? Hepsi birlikte kardeş, hepsi birbirine sevgili ve eş olabilecek bu insanlar arasında bunca kavga nedendi? Kim bu kavgayı bırakmıştı aralarına? Şah ile Sultan neden omuz omuza değil de karşı 566 karşıya idiler? Hasan’ı öldüren kurşun neden benim tüfeğimden çıkmıştı. Ali ile Veli, Ahmet ile Mehmet arasında neydi bu anlamsız kavganın sebebi?” (s.360) 3.10.3.2.4. Aşk Kurmacadaki aşk temasının merkezinde Taçlı Hatun bulunur. Bütün aşk maceraları kavuşamamak üzerine kuruludur. Daha küçük yaşlarda iken Ömer’le birbirlerine aşık olmaları her ikisinin de ömürleri boyunca unutamayacakları bir serüvene başlamalarını sağlar. (s.22) Bu aşk karşılıklı olmasına rağmen Taçlı’nın Şah İsmail’le evlendirilmesinden dolayı sevgililerin kavuşamadan ayrılmalarına neden olur. Ömer yıllar sonra sevdiği kızı Taçlı’yı mezarında ziyaret edecektir. (s.369-382) Taçlı yaşadığı birçok ikilemde Ömer’i hatırlayacak ve onu özlemle yad edecektir. Ona kavuşabilme ümidini yitirmediğini; “Ömer’le ben pergel gibiyiz; iki başımız var bir bedenimiz. Çevresinde ne kadar dönersem döneyim, o beni ne kadar ararsa arasın, er veya geç baş başa vereceğimiz günün geleceğini biliyoruz!” (s.279) diyerek belirtir. Şah-Sultan-Ömer üçgeninde yaşanan aşkta Taçlı Hatun fikirlerini şöyle açıklar: “(…) Sultan devlet sahibiydi, Şah aşiret. Ömer’in ne devleti vardı, ne aşireti. Güzel bir kalbi vardı. (…) Şah, bana değil, aşkıma değil, cihan hâkimiyetine inanıyordu. Ona göre dünya üç iklimden ibaretti: Doğu, Batı ve Frenk. Kendisi de devletini kurarken bu üç coğrafyanın tam ortasında kurmuştu. Peki Kamber Can, ben bu coğrafyanın neresinde duruyordum? Ben hangi ülke idim? Âşık dediğin eşini ülkesinden az mı sever; onu er meydanında bırakıp kaçar mı? Sultan’a gelince, o da bana değil, aşkıma değil, cihan hâkimiyetine inanıyordu. Onun dünyası yedi iklim dört bucaktan ibaret doğu ve batı idi. (…) Ülkesine ülkeler kattı, sınırlarını kat kat arttırdı ama ben hangi ülkeydim?(…) Âşık dediğin ülkesini bir sevgili ile süslemez miydi, bir sevgiliye bir ülke bağışlamaz mıydı? Ömer bana ülkeler verir, belki ben onun ülkesi olurdum. Sultan’da az, Şah’ta çok; her ikisinin de beni sevdiğini biliyordum ama din hassasiyetinden, gaza fikrinden, ülke menfaatinden bana sıra mı geliyordu?” (s.378) İfadeler, Taçlı’nın Ömer dışında her kişide bir kusur bulduğunu ve kendisini ikinci plana atan bir anlayışın olduğunu gösteriyor. Bu durum bir nevi 567 hükümdarların aşka bakış açılarını da ortaya koyar. Devlet ve cihangirlik sevdası gönülde yaşatılacak başka bir sevgiye yer bırakmamaktadır. Ama Ömer’in sadece Taçlı’yı sevmekten başka bir özelliği yoktur. Yazdığı şiirleri ona okuyacak kadar beraber olmadıkları hâlde Ömer de Şah ve Sultan gibi bir şairdir. Taçlı’yla gönül bağı olan bu üç kişinin şair olmaları aşkı gönülde yeşertebilecek naif bir yüreğe sahip olduklarını imler. Ömer’in Taçlı’yla; “Kıyamet gününde hor ve kederli kalkmamaya ant olsun mu Bihruze?” (s.22) diyerek sözleştiği aşkın somut hâli ona hediye ettiği incidir. Bu incinin serüveni Taçlı’nın aşkını özetler mahiyettedir. Ömer tarafından Taçlı’ya verilen inci (s.22), ilk önce Şah’ın (s.134), sonra Çaldıran’da Yavuz Han’ın eline geçer. (s.250) Yavuz Han’ın ölümünden önce Taçlı’ya ulaştırılmak üzere yazılan mektupla birlikte inci de Taçlı’ya gönderilir. (s.348) Kamber Can tarafından Taçlı’nın mezarında tam kalbinin üzerine gelecek şekilde gömülen bu incinin yanına, Ömer o incinin kendinde kalan eşini gömer. (s.381) Şah’ın Taçlı’yı büyük bir muhabbetle sevmesine rağmen kendisini ona teslim etmemesi ve yatarken aralarına kılıç koyması Şah’ın tek taraflı bir aşka kapıldığını gösterir. (s.134-135) Çaldıran’da esir düşen Taçlı’nın yokluğu, Şah için en az savaşı kaybetmek kadar ızdırap verici bir durumdur. Her zaman onu hatırlar ve Yavuz Han’ı eleştirir. (s.315) Yavuz Han’ın sevgisi de Şah gibi açıktan dile getirilmez. Sadece hissettirilir. Çaldıran’da Taçlı’nın olduğu küpeyi devamlı elinde çevirir. (s.304) Taçlı, Yavuz Han’ın yazdığı şiirlerde kendisine dair bir ima arar. (s.332-333) Bazı şiirlerde padişah Taçlı’ya “göz kırpar” (s.308), bazen de çevresindekilere Taçlı’nın hâlini sorar. (s.321) Taçlı da Yavuz Han gibi sevgisini padişaha ifade edemez. (s.307) 568 Taçlı Hatun’un Cafer Çelebi ile evliliği tamamen Yavuz Han’ın isteği üzerine gerçekleşir. Şah İsmail’de olduğu gibi aralarında hiçbir şey olmaz. Zaten Çelebi’nin idam edilmesi bu birlikteliğin de bitmesinde neden olur. (s.302-303) Kamber Can’ın Taçlı’ya tek taraflı bağlılığı hayatta tek tutunacak dalı olarak onu görmesinden kaynaklanır. Hayatının bir özeti olarak; Babaydar’dan ayrılması, hadım edilmesi, Tebriz’den İstanbul’a getirilmesi onun için birer dönüm noktasıdır. Babaydar’dan ayrıldıktan sonra hep Taçlı’yla birlikte olması, özellikte Çaldıran’dan sonra kader birlikteliği yapmaları onda Taçlı’ya karşı bir aşkın doğmasına sebep olacaktır. Kamber Can’daki bu aşk, küçüklüğünden beri tadamadığı anne sevgisinin ve erkeklik özleminin Taçlı aşkı olarak tezahürüdür. Kurmacada, diğer bir aşk Yavuz Han’ın Şam’da konakladığı süre içerisinde kaldığı konakta hizmetine bakan bir cariyenin padişaha gönül vermesiyle oluşur. Cariyenin padişaha bıraktığı notlar sonucunda kim olduğu tespit edilir. Ama padişaha sevgisini açıklamak isterken aniden ölür. (s.319-321) Kurmacadaki Taçlı merkezli aşk teması aşağıdaki şekilde gösterilmiştir: 569 Şekil 10.2. Taçlı Şah İsmail aşk Hatun Yavuz Han Ömer İfade edilemeyen aşk aşk Kamber Can aşk dostluk Cafer Çelebi Cariye aşk resmi birliktelik 570 3.11. EFETÜRK YAVUZ HAN462 3.11.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.11.1.1. Romanın Kimliği Hasan Basri Bilgin tarafından kaleme alınan eser; dört ana bölüm, sekiz alt bölüm olmak üzere toplam 347 sayfadan oluşmaktadır. Ana bölüm başlarında o kısımda anlatılacak olaylara dair cümlelerin yanında, bölüm içlerinde kurguya dâhil olan olaylar da başlıklar halinde verilir. 3.11.1.2. Vaka Kurmacanın merkezî kişisi Yavuz Sultan Selim Han’dır. Onun şehzadeliği, babası ve kardeşleriyle giriştiği taht mücadelesi ve padişah olduktan sonra Safevi Devleti ve Memlük Devleti üzerine düzenlediği seferler vakanın özünü oluşturur. Vaka Fatih Han’ın vefatından önce oğlu Şehzade Cem’e biran önce tahta oturması için haber gönderdiği Kara Manas’ın pusuya düşürülmesi sonucu Şehzade Selim tarafından kurtarılışı ve bir dağ başında iyileşmesi için yapılan çalışmalarla başlar. (s.7-8) İncelenen eseri vaka noktasında daha öncekilerden ayıran temel nokta Yavuz Han’ın devamlı büyük bir batı seferi düşüncesini taşımaktayken doğudaki sorunlarla ilgilenmek mecburiyetinde bırakılmasıdır. Mısır seferinden sonra İspanya’ya kadar ilerleyecek bir fetih hamlesi içerisine girmeyi planlarken ani vefatı vakanın bu minvalde ilerlemesini durdurur. 462 Hasan Basri Bilgin, Efetürk Yavuz Han, Hayat Yay., 1. Baskı, İstanbul 2011 571 3.11.1.3. Özet Fatih Sultan Mehmet, vefat etmeden önce özel koruması Kara Manas’ı oğlu Şehzade Cem’e, tahta oturmasını haber vermesi için görevlendirir. Konya yolunda Şehzade Bayezid taraftarları tarafından pusuya düşürülen Kara Manas, Fatih Han’ın verdiği bu görevi gerçekleştiremez. Kara Manas’ın peşine onu öldürmek amacıyla askerlerin takıldığını gören Şehzade Selim, küçüklüğünden beri çok sevdiği Manas’ı kurtarabilmek için kendisine bağlı savaşçılarla yola koyulur. Pusuda ağır yaralanan Manas’ı Sivrihisar’da kimsenin bulamayacağı dağ başında bir çobana emanet eder. Zamanla kendine gelen Manas, yüreğinde Fatih Han’ın verdiği emri yerine getirememe ezikliğini yaşarken, Şehzade Selim’in Trabzon sancak beyliğine görevlendirilmesiyle onun yanına gitme teklifini kabul eder. Kara Manas’ın yaşadığını kimse bilmez. O, halkının geleceği ve devletinin yücelmesi için Şehzade Selim’le birlikte hareket etmeye karar verir. Kırım Hanı Mengli Giray’ın kızı Ayşe Sultan’ın Trabzon’a gelmesinden sonra ona gönlünü kaptıran şehzade, içindeki aşkı Kara Manas’a anlatır. Ayşe Sultan Trabzon’dayken ona açılamamanın pişmanlığını yaşayan şehzade, Manas’ın yüreklendirmesiyle Kırım’a gidip kızı, Mengli Giray’dan istemeye karar verir. Şehzade Selim’i yakından takip eden Mengli Giray, onun dedesi Fatih Han gibi Osmanlı Devleti’nin geleceğinde önemli roller üstleneceğine canı gönülden inanmaktadır. Kızı Ayşe Sultan’ı Şehzade Selim’e eş olarak verip Osmanlı Devleti’yle akrabalık ilişkisi kurar. Şehzade Selim, Kırım’dan Trabzon’a döndükten sonra doğuda büyük bir tehlike olmaya başlayan Safevi Devleti ile daha yakından ilgilenmeye başlar. Yakın adamı Şahin Ağa aracılığıyla Safeviler hakkında çok ayrıntılı bilgiler elde 572 etmektedir. Şah İsmail, mezhep ayrımcılığına girerek Müslüman ahaliyi birbirinden ayırmakta ve araya nifak tohumları sokmaktadır. Babası II. Bayezid’in bu tehlike karşısında bir şey yapmadığını gören şehzade, kendisine bağlı askerlerle birlikte Safevi ve Gürcü çeteleri üzerine sefere çıkar. Düzensizliğin kol gezdiği bölgede hiçbir devletin otoritesi bulunmamaktadır. Otoriteyi çeteler ellerine almışlar ve halkı canlarından bezdirmişlerdir. Erzurum ve çevresinde halkı bu çetelerden kurtaran Osmanlı ordusu, Kars’a doğru harekete geçer. Akkoyunlu Devleti’nin güçsüzlüğünden yararlanan Safevi ve Gürcü çeteleri Kars’ta da büyük yıkımlara sebep olmuştur. Akkoyunlu Devleti’nin idarecileriyle konuşan Şehzade Selim, bu toprakları Osmanlı’ya katmak yerine asayişin sağlanmasından sonra tekrar sancağına döner. Yapılan sefer bir nevi Doğu Anadolu’nun Osmanlı Devleti’ne ilhakından önce bölgeyi tanımak ve gerçek mücadelenin ortaya konacağı Safevilere bir göz dağı vermektir. 1509 yılında Çorum, Amasya, Sivas gibi şehirlerin yanında İstanbul ve Edirne’de de büyük bir yıkıma sebep plan depremin yaraları kısa sürede devletin desteği ile sarılır. Antalya ve çevresinde Şahkulu adında bir Kızılbaş’ın başlattığı isyan kısa sürede büyümüş ve Anadolu’da birçok yer yakıp yıkılmıştır. Şah İsmail’in halifesi olduğunu söyleyen bu kişi Kütahya’ya kadar giderek şehri ele geçirir. Karagöz Paşa’nın asiler tarafından öldürülmesinden sonra Sadrazam Ali Paşa isyanı bastırmak üzere görevlendirilir. Şehzade Ahmet ilk önce paşayla birlikte isyancılara karşı mücadele ederken daha sonra onu yalnız bırakır. İsyan sadrazamın hayatına mal olsa da bastırılır. Şehzade Selim devletin gidişatının iyiye gitmediğini anlar ve biran önce harekete geçmenin zamanının geldiğine karar verir. Öncelikle Trabzon’dan Kırım’a, oradan İstanbul’a hareket edilecektir. 573 Şehzade Selim’e göre çıktığı bu yol devlete başkaldırış değil, ülkeye hizmettir. Kırım’dan Rumeli’ne doğru orduyla hareket eden şehzadeyi kararından vazgeçirebilmek için elçiler gönderilse de o, verdiği kararlardan dönmez. Şehzade Ahmet’in veliaht ilan edilmeyeceği garantisi ve Semendire sancağının kendisine verilmesi karşılığında Şehzade Selim savaşmaktan vazgeçer. Aradan fazla zaman geçmeden padişahın Şehzade Selim’e verdiği taahhütnameyi unutup Şehzade Ahmet’i veliaht ilan etmesi üzerine iki ordu karşı karşıya gelir. Şehzade Selim babasıyla savaşmakta kararlıyken Kara Manas, olası bir savaşın devleti zayıf düşüreceğini ve babaya karşı asla silah çekilmeyeceğini ifade ederek şehzadeyi kararından vazgeçirir. Bu olayda Manas’ın, şehzadeye onu padişah yapacağı sözünü vermesi de etkilidir. Manas, verdiği sözü yerine getirebilmek için hemen İstanbul’a hareket eder. Yeniçeriler içerisinde Şehzade Selim taraftarlarını isyana teşvik ederek, II. Bayezid’den aldığı davet mektubuna binaen İstanbul yakınlarına kadar gelen Şehzade Ahmet’in şehre girmesini engeller. Askerin bazı devlet adamlarının konaklarını yağmalaması üzerine Şehzade Ahmet durumdan çekinerek Anadolu’ya dönmeye karar verir. Kara Manas, Şehzade Korkut’u da saltanat iddiasından vazgeçmesi için ikna ettikten sonra sıranın II. Bayezid’e geldiğini düşünür. II. Bayezid, Kara Manas’ın öldüğünü düşünürken onu birden karşısında görünce şaşkınlığını gizleyemez. Başına gelenleri birer birer anlatan Manas, sözü en sonunda saltanatın devrine getirerek, askerin Şehzade Selim’i padişah olarak görmek istediğini söyler. Durumun ciddiyetini anlayan padişah Şehzade Selim’i tahta oturtmak üzere İstanbul’a davet eder. 7 Nisan 1512’de yapılan törenle 574 Şehzade Selim Osmanlı tahtına oturur. II. Bayezid’in isteği üzerine Kara Manas onunla birlikte Dimetoka’ya gidecektir. Kara Manas’ın gidişinden sonra kendine Malkoçoğlu Ali ve Turali Beyleri yoldaş edinen Yavuz Han, artık şehzadeliğinden beri düşündüklerini gerçekleştirebilme imkânını yakalamıştır. Edirne’de bulunduğu sırada Tırnova’da ortaya çıkan Uzun İskender namlı eşkıyanın devlet düzenini tanımadığını haber alan padişah, bu sorunu çözmek ister ve yanına Malkoçoğullarını alıp yola koyulur. Eşkıya başının ininin bulunmasından sonra girilen mücadelede halkın huzurunu bozan bu kişi bizzat padişah eliyle temizlenir. Malkoçoğlu Ali Bey, padişah tarafından Anadolu’nun mevcut durumunu gözlemlemek ve kendisine bilgi vermek üzere görevlendirilir. Ali Bey, yaptığı gözlemler sonucunda halkın perişan durumunu yakinen görür. Padişaha; toprak düzeninin bozulduğunu, kervanların güvenli bir şekilde seyahat edemediklerini, Şehzade Ahmet’in Bursa’yı işgal ettiğini ama sonrasında şehrin tekrar alındığını dile getirir. Yavuz Han, durumun vehametini anladıktan sonra Şehzade Ahmet sorununu çözmek için Ali Bey’i onun üzerine gönderir. Şah İsmail’den destek alan Şehzade Ahmet, Yavuz Han’la taht için mücadele etmeye kararlıdır. Ali Bey ile şehzade arasında gerçekleşen savaşta Şehzade Ahmet ele geçirilerek idam edilir. Yavuz Han, artık Şah İsmail üzerine sefere çıkılmasının vaktinin geldiğine emindir. Yavuz Han’ın şehzadeliğinde doğuya düzenlediği keşif seferinde tanıştığı Hasan Can, şehzadeyi bırakmamış ve sonunda onun hizmetine kabul edilmiştir. Hasan Can da Şah İsmail’in mezhepçilik temelli ayrıma girmesini çok zararlı görmekte, padişahın bu doğrultuda önlem alması için çalışmaktadır. 575 Devlet ricalinin de onayı alındıktan sonra Safevi Devleti’ne savaş ilan edilir ve Osmanlı ordusu yola çıkar. Öncelikle Yavuz Han ile Şah İsmail arasında mektuplar aracılığıyla savaşılır. İki hükümdar da ifadelerinde sert bir üslup kullanmaktadır. Yolun uzun sürmesi ve askerin zaman zaman isyana meyletmesi Yavuz Han’ı sinirlendirir. Askerin geriye dönüş isteğini padişaha bildiren Hemdem Paşa, onu gazabından kendini koruyamaz. Kararlı bir şekilde yola devam ederler ve sonunda Şah’ın ordusunun Çaldıran Ovası’nda olduğu haberi padişaha ulaşır. 24 Ağustos 1514’te karşılaşan iki ordu çetin bir savaşa tutuşur. Şah’ın ordusu büyük bir bozgun yaşamış hatta eşi Taçlı Hatun’u bile savaş meydanında bırakmak zorunda kalmıştır. Yavuz Han büyük bir coşku içinde Tebriz’e girer. İdris-i Bitlisî gibi âlimler Osmanlı’nın bu başarısına büyük önem vermektedirler. Ona göre bölge halkı Yavuz Han’dan dedesi Fatih Han gibi insanca yaşayabilecekleri bir toprak düzeni beklemektedir. Bitlisî kendisiyle birlikte gelen ve Osmanlı’ya biat eden beyleri tek tek padişaha arz eder. Yavuz Han bu durum karşısında çok mutlu olur ve gerçek fethin gönüllere girmek olduğunu ifade eder. Çaldıran zaferinden sonra sıranın Mısır olduğunu düşünen padişah, kendisine sorunlar çıkaran Dulkadiroğlu Alaüddevle’nin başını Memlük sultanı Kansu Gavri’ye gönderir. Bu durum bir nevi yaklaşan savaşın habercisidir. Kansu Gavri’nin ordusuyla Halep’e kadar gelmesi, Şehzade Ahmet’in oğlu Şehzade Kasım’a mahsus sancaklar açtırması savaşı kaçınılmaz kılar. Ayrıca, Mabeyin Kâtibi Hasan Çelebi’nin gördüğü rüyaya göre Yavuz Han, Peygamber Efendimiz tarafından Haremeyn hizmetine layık görülmüştür. 576 24 Ağustos 1516’da iki ordu Mercidabık Ovası’nda karşılaşır. Sabah başlayan savaş öğleden sonra Osmanlıların galibiyetiyle sonuçlanır. Hama, Hums, Halep ve Şam ele geçirilir. Şam’a girdikten sonra padişah, Muhyiddin-i Ârabî’nin kabrini buldurarak, türbe ve cami yaptırır. Memlüklerin Halep eski valisi Hayırbay, savaştan sonra aman dilemiş ve Osmanlı hizmetine girmiştir. Halk, askere karşı büyük bir hoşgörü beslemektedir. Padişahın Şam’da özel hizmetinde olan bir cariye zaman içerisinde ona aşık olur ve en sonunda duygularını padişaha şiir yazarak açmaya karar verir. Padişah da aynı şekilde onun duygularını rahatça açıklayabilmesi için şiir yazarak cevap verir. Bu cevaplar karşısında padişahın düşüncesinin olumlu olduğunu düşünen genç kız, süslenerek onun huzuruna çıkar. Ne oldu ise Yavuz Han’ın gözlerine baktıktan sonra olmuştur. Birden yere düşen genç kız ölüverir. Yavuz Han, Şam’da bulunduğu süre içerisinde Mısır seferinin hazırlıklarını sürdürür. Kudüs ve çevresinde yaşayan bazı Yahudiler, Osmanlı Devleti’nin bu topraklarda kalıcı olmaması için plan yaparlar. Amaçları askeri fuhşa ve rüşvete alıştırarak, orduyu başıbozuklar sürüsü haline getirmektir. Kansu Gavri’nin Mercidabık’ta ölmesinden sonra yeni Memlük sultanı Tomanbay olmuştur. Tomanbay’ın has adamı olan Canberdi Bey, Papa temsilcileri, Yahudilerin organize ettiği toplantılara katılarak Osmanlı’ya karşı önlem alabilmenin yolunu ararlar. Bu toplantılara katılanlar arasında bulunan Yasef, kendisi de dâhil olmak üzere ailesiyle birlikte İspanya’nın yaptığı Yahudi katliamından onları kurtaran Osmanlı Devleti’ne karşı büyük bir sevgi beslemektedir. Bu sebeple devlet aleyhine yapılmak istenenleri Yavuz Han’a olduğu gibi anlatır. Bu duruma çok sevinen padişah, artık Şam’dan Mısır’a doğru 577 hareket etme vaktinin geldiğini düşünerek orduyu harekete geçirir. Çöl kısa sürede geçilir. 22 Ocak 1517’de Ridaniye’de Osmanlı ve Memlük ordusu ikinci defa karşılaşır ama Tomanbay, Avrupa’dan tedarik ettiği toplarla ve tüfeklerle ordusunu güçlendirmiştir. Padişah, kendileri için hazırlanan bu muhkem cepheye saldırmanın yenilgiyle sonuçlanacağını düşünerek, El-Mukattam Dağı’nın arkasından ordunun bir bölümüyle hareket etmeye karar verir. Böylelikle Osmanlı ordusu direk ateşten korunabileceği gibi, Memlük ordusu da arkadan çevrilebilecektir. Yapılan planın başarılı olması sonucunda Memlük ordusu ikinci defa bozguna uğratılır. Tomanbay, padişahın ordunun merkezinde olduğunu düşünerek, onu öldürmek maksadıyla buraya saldırsa da başarılı olamaz. Tomanbay, Kahire’yi ele geçiren Osmanlılar ile bir müddet daha mücadele eder. Sonunda yakalanıp idam edilir. Mısır’da bazı idari düzenlemeler yapıldıktan sonra ordu dönüş yoluna çıkar. Mısır valiliğine kendisi yerine Hayırbay’ın atanmasını içine sindiremeyen Sadrazam Yunus Paşa, bu olumsuzluğu sert bir üslupla padişaha ifade eder. Bu duruma çok kızan Yavuz Han bu sırada, paşanın belinde bir şişkinlik görüp bunun normal olmadığını düşünür. Kuşakları kılıcının ucuyla açınca altın ve paralar etrafa saçılır. Paşanın gizli olarak ganimetten pay aldığını gözleriyle gören padişah onun idam emrini verir. Paşanın azlinden sonra yerine İstanbul’dan Piri Mehmet Paşa çağrılır. Paşanın Şam’a geç gelmesi üzerine padişah İbn Kemal ve bazı ilim adamlarıyla ilmî sohbetler yapar. Piri Mehmet Paşa’nın gelmesiyle sadrazamlık görevi kendisine tevdi edilir. Paşa, İstanbul’da ve batıda gerçekleşen havadisler hakkında padişaha son durumu arz eder. Padişah, Suriye civarında halkın huzurunu bozan Haneş adında bir eşkıyanın hayatına son vererek Osmanlı 578 Devleti’nin adalet esaslı yönetimini tesis eder. Yavuz Han kendi isteği üzerine sadece Canberdi’nin ve Zeynel Paşa’nın bilgisinin olduğu bir seyahate çıkar. Antakya’da Habib-i Neccar Cami’sine giden Yavuz Han, burada derviş kılığında müezzinlik yaparak nefsini terbiye etmeye çalışır. Bir ay süreyle Antakya’da kalan padişah sonra yine gizlice orduya dâhil olur. Anadolu’da Şah İsmail’in halifelerinin çıkarttığı isyanlar devam etmektedir. Bozoklu Celal’in oğlu Şah Veli Amasya ve civarında isyanı başlatır. Şadi Paşa, ani baskına uğrayarak büyük kayıplar verir. İsyanın daha da yayılması üzerine Şehsuvaroğlu Ali Bey, isyancıların üzerine giderek isyanı bastırır. Şah Veli’nin kellesini padişaha götürür. Mısır seferi dönüşü batıya büyük bir sefer hazırlığına giren Yavuz Han’ı amansız bir hastalık esir eder. Yavuz Han, sırtındaki sivilceyi hamamda sıktırttıktan sonra ağrılar daha da artar. Yavuz Han, planladığı büyük batı seferini gerçekleştiremeden vefat eder. 3.11.1.4. Kişi Kadrosu Kurmacada tarihî kişiler yaratma kişilere göre daha fazla kullanılmıştır. Önce Fatih Sultan Mehmet’in özel koruması sonrasında ise Yavuz Han’ın yoldaşı olan Kara Manas, yaratma kişiler içerisinde önemli bir yere sahiptir. Kurgu, merkezî kişi Yavuz Han etrafında şekillenir. Onun şehzadeliğinden itibaren Osmanlı Devleti’nin geleceğini düşünen hamleler içerisinde olması biran önce tahta oturmasını gerekli kılar. Bu vaka zinciri üzerinde gelişen kurguda az olmakla birlikte Yavuz Han kişisinin iç çatışmasına yer verilir. Eser cinsiyetlerine göre sınıflandırıldığında; Yavuz Han’ın eşi Ayşe Sultan, kızı Yenihan Sultan ve 579 Rukiye Kadın ile Hacı Demre’nin Hatice’si dışında etken bayan kişilere kurguda yer verilmez. Kurmacada devlet-saray görevlileri olarak veziriazam, vezir, beylerbeyi, kethüda, defterdar, başdefterdar, vali, ulak, mimar, kâtip, hizmetçi; din görevlileri olarak şeyhülislam ve imam bulunur. Meslek erbaplarına göre ise; çoban, seyis, kahveci, çerçi, tellak, hekim, eşkıya gibi meslek gruplarının olduğu görülür. Kurmacada erken rol oynayan kişiler şunlardır: Yavuz Han Kurmacanın merkezî kişisidir. Küçük yaşlardan itibaren emsallerine göre iri fiziksel görünüme sahip, buyurgan bir edayla çevresine bakınan birisidir. (s.8) On yaşında olmasına rağmen dedesi Fatih Han’ın en yakın adamı olan Kara Manas’ı, babası II. Bayezid’in adamlarının elinden kurtaracak kadar inisiyatif sahibidir. Manas’a kurulan tuzaktan onu kurtararak hayatta kalmasını sağlar. (s.12-13) Yavuz Han, çocukluğunda gücü ve gözü pekliğiyle çevresinde dikkat çeker. Fatih Han onu bir ilim adamı olarak yetiştirmek isterken, onun cengâverliğe heves etmesi üzerine çılgın bir atın üzerine bindirerek korkmasını sağlamak ister. Ama Şehzade Selim’in yarım saat sonra atın üzerinde gelmesi Fatih Han’ın da kararını değiştirmesine sebep olur. Artık küçük torunu onun gözünde Yavuz Selim olmuştur. (s.14) Yine Fatih Han, yanında İtalyan ressam Bellini varken Hisar’da Şehzade Selim’i yaşıtı olan çoban çocuklarıyla güreştirir. Şehzade hepsini yener. Bunun üzerine İtalyan ressamın “Eroe Türk” demesinden sonra şehzadeye Efe Türk olarak seslenilmeye başlanır. (s.28-29) Yavuz Han, padişah olduktan sonra anlatıcı tarafından şöyle tasvir edilir: 580 “Yavuz Selim, parlak zekasının süslediği naif duruşunun yanında, albenili görünümüyle yaşıtlarından üstün fiziksel güzelliğe sahip, orta yaşına rağmen genç görünümlü mütevazı bir padişah! Ancak bu hasleti, onu her yönüyle tanıyıp, yakın sohbetine katılınca anlaşılıyor… Tanımayanlar için ilk intiba; omzunda taşıdığı ‘her an kınından fırlamaya hazır’ çifte kılıcı, ‘en çok kullandığı eşya olarak’ kılıçlarının sedef kakmalı kabzasını tutmaktan nasırlanmış, (…) mutlaka uzak durulması gereken bir korku abidesi…” (s.249) Çocukluğundaki atılganlık ve korkusuzluk Trabzon sancak beyi olduktan sonra bir hükümdarmışçasına devletin sınırlarında Safevi ve Gürcü çeteleri tarafından çıkarılan huzursuzlukların giderilmesi için sefer düzenlemesine sebep olur. (s.61, 65, 72) Padişah olduğunda dahi kalabalık bir asker grubu yerine bizzat kendisinin ve yakın adamlarının katıldığı özel görevlere çıktığı görülür. Tırnova’da halkın huzurunu bozan Uzun İskender adındaki namlı eşkıyanın cezası Malkoçoğlu Ali Bey ve Turali Bey’le birlikte kendisi tarafından verilir. (s.148- 149) Devlet yönetiminde eksik işlere tahammülü olmayan bir yapıya sahiptir. (s.109) Babası II. Bayezid’in ve devlet ricalinin yaklaşan tehlikeleri görememeleri onu biran önce harekete geçirecek ve taht mücadelesine girişecektir. (s.121) Devlet yönetiminde gösterilen zafiyetler Yavuz Han’ı her zaman öfkelendirir. O bu öfkeli yapısını; “Benim öfkem, sabrım, bağışım, cevgâverliğim, bana ait görünen ne varsa hepsi, Allah içindir. ‘İlahi emir gereği’ elimi Allah’ın ipine bağlamışım ben.” (s.227) cümlesiyle ilahi bir menşeye dayandırır. Saltanatının özeti mahiyetindeki; “Kader bana yazmış! Anadolu ve kutsal topraklardaki, insan onuruna yakışmayan ‘ayrılıkçı’ ölüm çukurlarını dolduruyorum.” (s.246) ifadesi ile devleti güçlü kılmanın yolunun halkı bir tutmaktan geçtiğini düşünür. Rüşvete ve devlet malının gaspına dair duyduğu derin öfke, eylem safhasında bu suçları işleyen kişilerin kesin idamıyla sonuçlanır. Sadrazam Yunus Paşa’nın 581 Mısır seferi dönüşü ganimetten gizlice alarak belindeki kuşağına sakladığını gören padişah, orada paşanın idamını emreder. (s.295) Yavuz Han; kararlı, ülkü sahibi, öfkeli bir kişiliğin yanında şiir yazabilecek hassas bir yüreğe de sahiptir. (s.344-347) Kara Manas Fatih Sultan Mehmet Han’ın özel koruması ve yakın adamıdır. Eğriboz Adası’nda dünyaya gelmiştir. (s.28) Kılıç kullanmakta mahir bir ustadır. (s.72) Fatih Han, vefatından önce oğlu Şehzade Cem’e haber vermesi için Manas’ı görevlendirir. Taht muştusunu eriştirecek olan Manas, Konya yolunda II. Bayezid’in adamları tarafından tuzağa düşürülür ve yaralanır. Şehzade Selim’in onu kurtarmasıyla hayatta kalabilir. (s.8-9) Manas, gür siyah saçlı, pos bıyıklı, yiğit bir kişidir. (s.9-10, 13) Her ne kadar Fatih Han’ın verdiği son görevi yerine getirememenin ezikliğini ömrünün sonuna dek yaşayacak olsa da, dedesinin karakterini taşıyan Şehzade Selim’in yanında kendini teselli eder. Bu durumu; “Halkımın istikbali, devletimin yücelmesi için seninle geleceğim Efe Sultan; sonuna kadar senin yanında olacağım.” (s.30) diyerek belirtir. II. Bayezid ile Cem Sultan arasındaki taht mücadelesine taraftar olmaz. (s.25) Çünkü Fatih Han onu da oğullarıyla bir tutmuş ve bir arada büyütmüştür. Şehzade Selim, küçüklüğünden beri Manas’ı örnek alır. Onu hem babası hem ağabeyi olarak görür. (s.37) Padişah olması sürecinde devletin beka sorunuyla karşı karşıya gelmesi sonucunda Manas, Şehzade Selim’i; “Olacak iş değil hünkarım! Müdahale vakti gelmiş, hatta geçmekte!” (s.113) diyerek şehzadeyi harekete geçmesi için yüreklendirir. Bu cümleden sonra önce Kırım’a oradan güçlü bir orduyla İstanbul’a yürünmesi kararlaştırılır. Kara Manas, şehzadenin ordusuyla II. Bayezid’in ordusunun karşılaşmasından sonra iki tarafın bir 582 olduğunu ve boşa kan dökülmemesi gerektiğini Şehzade Selim’e söyler. Eğer geri çekilirse padişahlığı mutlaka kendisine getireceği taahhüdünde bulunur. (s.125) Bu durum Manas’ın şehzade üzerinde etkili olduğunu ve onu zaman zaman yönlendirebildiğini göstermektedir. İstanbul’da Şehzade Selim lehinde yeniçeriler tarafından çıkarılan isyan, Manas’ın savaşta olduğu kadar diplomaside de başarılı olduğunu gösterir. (s.126-127) Onun amacı Şehzade Selim’e saltanatı “gönül fethiyle” getirebilmektir. (s.129) II. Bayezid’in tahttan indirilmesinden sonra onun isteği üzerine Yavuz Han’ın bütün engellemelerine karşın Dimetoka’ya gitmeye razı olur. (s.146) Dimetoka’da ölen Manas halk arasında; “Ey yarenler, aylar oldu, ne gören var ne duyan onu! (…) Bir zaman sonra o tepenin üstünde hayaleti görülür oldu… Havanın açık olduğu günler her ikindi vakti ortaya çıkıp Dimetoka’yı selamlıyor uzaktan…” (s.222) cümleleriyle ermişlik mertebesine yükseltilir. II. Bayezid Fatih Han’dan sonra Osmanlı tahtına geçer. Kurmacada olumsuzlanan bir kişidir. Fatih Han tarafından saltanata layık görülmese de birçok devlet adamı onun padişah olmasını istemektedir. İshak Paşa, Fatih Han’ın vefatı üzerine defalarca İstanbul’a gelmesini söylediği halde uzun bir süre yola çıkamaz. Bu durum oğlu Şehzade Selim tarafından “halkını aydınlatmak bir yana, önünü görecek ışığı olma[masından dolayı]” geç gittiği biçiminde yorumlanır. (s.17) II. Bayezid, kurmacada birçok roman kişisi tarafından olumsuzlanır. Kırım Hanı Mengli Giray, Akkerman Seferi’nde savaşmaktan ziyade kenarda durmayı bekleyen bir şehzade gördüğünü dile getirir. (s.44) Özellikle saltanatının son yıllarlında devlet yönetiminde gösterdiği acziyet, din adamlarına verdiği tavizler 583 padişahın hakikat çizgisinden sapmasına neden olur. (s.120) Fatih Han’ın döneminde dinî eğitimin okul ve camide yapılması kuralını değiştirerek tekke ve zaviyeleri de bu eğitime ortak ettiği için eleştirilir. Tekke ve zaviyelere külliyetli yardımlar yapılır. Bu durum sosyal dengenin bozulmasına neden olur. (s.337) Sağlık durumunun kötüleşmesi üzerine veliaht olarak Şehzade Ahmet’i bırakmak ister. Padişahın “serkeş” olarak nitelendirdiği en küçük oğlu Şehzade Selim’e tahammülü dahi yoktur. (s.123) Ama birlikte büyüdükleri Kara Manas’ın devletin gidişatını ve ordunun isteklerini padişaha arz etmesinden sonra; “(…) Ben hariç herkes doğru yolu görmüş! (…)” (s.137) diyerek özeleştiri yapar ve tahtı Şehzade Selim’e bırakır. Hasan Can Isfahan halkından Akkoyunlu sarayının müezzini Hafız Ahmet’in oğludur. (s.167) Şehzade Selim Safevi ve Gürcü çetelerine karşı çıktığı seferde Hafız Ahmet’le tanışır. Aradan yıllar geçtikten sonra Kars, Erzurum dolaylarında iken Yavuz Han, Hafız Ahmet’i hatırlar ve onu sordurur. Onun, Şah çetelerince şehit edildiğini ama oğlu Hasan Can’ın yaşadığı bilgisi verilir. (s.168) Yavuz Han’la bu sefer sırasında tanışan Hasan Can şehzadeye; “(…) Babama ant vermişim; siz İran Şahı’nı tepeleyip Anadolu birliğini kurana dek, canımla başımla yanınızda olacağım Sultanım, yolunuza canım kurban!” (s.168) diyerek yanında kalmak istediğini söyler. Bundan sonra yavaş yavaş padişaha tesir etmeye başlayan Hasan Can, onun güvendiği en yakın adamlarından biri olur. (s.169, 205, 288) Padişahın özel hizmetini görmekle birlikte, ona fikirlerini açıkça söylemekten çekinmez. Üstlendiği bu rol ile bir nevi düşünceleriyle de hizmette bulunur. 584 (s.178, 184) Hasan Can, zorlu geçen Çaldıran seferi öncesinde geri dönülmesini isteyen Hemdem Paşa için padişaha; “Bu tipler kritik anlarda ordunun maneviyatını bozmakta, azmini bir tamam kırmaktadır Sultanım. Siz daha iyi bilirsiniz de, ben aciz derim ki, bu sefer bir güzel haddini bildirseniz de, ibret olsa cümle âleme.” (s.181) diyerek padişah üzerindeki tesirini gösterir. Zaman zaman padişaha karşı kurduğu; “Sabahın suyu mu çıkmıştı ey Haşmetli Sultanım! Dönüşün acelesi ne?” (s.211) türündeki ifadeler, padişahla yakınlığını gösterir. Hersekzade Ahmet Paşa II. Bayezid ve Yavuz Han döneminde sadrazamlık yapmıştır. “Ahmet Paşa, Enderun tahsilli; askerlik ve dünya ilimleri yanında dinî bilgilere de ‘neredeyse’ müftü ve şeyhülislam kadar vakıf biri!”dir. (s.230) Şehzade Selim’in Rumeli’ye geçişine içten içe sevinir ve onun padişah olmasını ister. (s.119) II. Bayezid, şehzadenin ordusuyla karşısına çıkmasına çok öfkelendiğinde paşa, şehzadeye doğrudan savaş açılması yerine bir elçi gönderilmesinin münasip olacağını dile getirir. (s.123-124) Yavuz Han’ın padişah olması sonrası onu yeni seferlere çıkması için ikna etmeye çalışan bir devlet görevlisi profili taşır. (s.192, 219) Kurmacada yardımcı ve figüratif konumda bulunan kişiler şunlardır: Çoban Seyfi, Mengli Giray, Ayşe Sultan, Mevlana Abdülhalim Efendi, Şehzade Ahmet, Şehzade Korkut, Kasım Dede, Çerçi Süleyman, Melek Hanım, Molla Yakup, Şahin Ağa, Avşar Beyi İlyas Ağa, Mirza Bey, Esir Dursun, Serkeş Memo, Kahveci Popot, Rukiye Kadın, Hacı Demre’nin Haticesi, Balı Bey, Şahkulu, Şehzade Süleyman, Nureddin Sarıgürz, İskender Bey, Veziriazam Koca Mustafa Paşa, Malkoçoğlu Ali Bey, Malkoçoğlu Turali Bey, Köse Mihail Ağa, Uzun İskender, Yeniçeri Abdullah, Kılıç Molla, Şah İsmail, Vezir Dukakinoğlu Ahmet 585 Paşa, Karaman Valisi Hemdem Paşa, Piri Çelebi, Anadolu Beylerbeyi Hadım Sinan Paşa, İdris-i Bitlisî, Çoban, İbn Kemal, Hayırbay, Hizmetçi kız, Bay İzak, Tomanbay, Kardinal George, Canberdi Gazali, Yasef, Bay Mişel, Şişman Gabriel, Mihmandar Zeyrek Hafız, Emir Şerif Ebû Nümey, Şehsuvaroğlu Ali Bey, Sadrazam Yunus Paşa, Zeynel Paşa, İmam Efendi, İmamın oğlu, Şah Veli, Koca Baba, Şadi Paşa, Koruma Oğuz, Yenihan Sultan, Zembilli Ali Cemalî, Koca Tüy. 3.11.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı diğer bir deyişle yazar-anlatıcıdır. Yazar-anlatıcı, kurgunun her yerinde bir roman kişisi gibi vakaya dâhil olur. Kurgudaki sorular aracılığıyla bir nevi okuyucunun romanı okurken kafasında oluşacak soruların cevapları verilmiş olur. Antalya merkezli Şahkulu isyanının başlamasıyla kısa zamanda Anadolu’ya yayılması devletin nerede olduğu sorusunu akla getirmektedir. Öyleki Şahkulu, çıkardığı isyanın Batı Anadolu’da başarılı olması üzerine Rumeli’ye geçiş yapabilmenin yollarını arar. Yazar-anlatıcı isyancıların bu kadar rahat ilerlemeleri üzerine; “Dini faaliyet kisvesine bürünmüş bu siyasal tırmanış karşısında devlet uyuyor olmalıydı!” (s.107) diyerek okuyucunun tepkisini kurguya yerleştirir. Kurgunun devamında Şahkulu’na bağlı gözü dönmüş on bin insan tasvir edildikten sonra, “Buna karşın ortalık bomboş!” (s.108) cümlesiyle devletin zafiyeti içerisindeki hâli tekrar ifade edilir. Şahkulu’nun Karagöz Paşa’yı, Haydar Paşa’yı öldürerek isyan alanını genişletmesi üzerine, yazar-anlatıcı bu güruh hakkında nihai düşüncesini şöyle ifade eder: “Her ne kadar güçlü olursa olsun, ırk ve mezhebe dayalı temelsiz ‘kısır’ iddialarla devlete başkaldırının başarı sınırı bir yere kadar!” (s.109) 586 Sadrazam Hadım Ali Paşa’nın isyanı bastırmasıyla anlatıcının yukarıdaki ifadeleri gerçekleşir. Kurgunun devamında merkezî kişinin bu isyana takınacağı tavır, “Bakalım o ne diyecek, ne yapacaktı?” (s.109) biçiminde ifade edilerek merak unsuru ile birlikte vakanın devamı sağlanır. Anlatıcının hâkim bakış açısı gereği roman kişilerini konuşturmak yerine kendisinin sorduğu ve cevapladığı konuşmalara kurmacada oldukça fazla yer verilir. Kara Manas, Şehzade Selim’e onu padişah yapacağı sözünü verdikten sonra İstanbul’a gelip bu doğrultuda çalışmalara başlar. Şehzade Ahmet ise babasının davetiyle İstanbul yakınlarına kadar gelmiş ve saraya kabulünü istemiştir. Şehzade Ahmet için bütün engellerin kaldırıldığı ifade edilirken anlatıcı aşılması gereken bir engel daha olduğunu, “Kara Manas hariç!” (s.126) cümlesiyle belirtir. Kurgunun devamında anlatıcın baskın konumu daha belirginleşmektedir: “Manas, payitahta ayak bastığı günden beri, hiç de perde arkasında durmaksızın ‘Yavuz Selim için’ faaliyetini canhıraş sürdürüyordu. Sona geldiğinde, ‘Şehzade Ahmet’in cülus töreni gecesi’ yeniçeri ağalarını, Haliç kenarında babası Kara Tuğrul’dan kalma boş konakta topladı. — Sözde boş!” (s.126) Tarafımızdan koyu verilen ifadede aslında konağın boş olmadığı ve kurgunun devamında devletin geleceğinde önemli değişikliklerin planının yapıldığı bir mekân olduğu anlatıcı tarafından imlenir. Aynı anlayış kurmacanın farklı bölümlerinde de soru-cevap biçiminde kullanılır. (s.132, 145, 181, 248) Hasan Can’ın kimliğini açıklamadan önce; “(…) Bu Hasan Can kimdi?” sorusuna “Aslında mevkisiz sıradan biri.” (s.167) cevabını verir. 587 Yavuz Han’ın vefatı sonrası anlatıcı belirgin bir biçimde açığa çıkarak romanı şu cümlelerle sonlandırır: “Uğurlar olsun ışıkların sultanı! ‘Dünya avucuna dar gelen’ EFE TÜRK; güle güle!” (s.347) 3.11.1.6. Zaman Kurmaca, tarihsel anlatım düzleminde periyodik olarak ilerler. Tarihîliğin kurmacaya aktarılmasında zamanda herhangi bir değişiklik yapılmaz. Kurmacada zaman, Fatih Han’ın vefat yılı olan 1481 yılıyla başlayıp Yavuz Han’ın 1520’de vefatıyla son bulur. Eser yaklaşık 39 yıllık bir süreci kapsar. Zamanın ifadesinde miladi takvime yer verilir. Sadece yıl olarak “1491” (s.31), “1509” (s.105); gün, ay, yıl olarak “1511 yılı, Ağustos ayının sekizinde (…)” (s.124), “24 Ağustos 1514” (s.183) veya ay ve yıl olarak “Ağustos 1516” (s.237) gibi tarihlendirmeler kullanılır. Hicri takvim ise kurmacada sadece ay isminin zikredilmesiyle kullanılır: “(…) Aynı sene Recep ayının dokuzunda yani İstanbul depreminden 15 gün sonra (…)” (s.105) “Ertesi gün” (s.141) gibi kısa zaman aralığını belirten ifadeler çok kullanılmaz. Yazar, zaman kavramını kullanarak vakayı farklı ifade etmeyi veya zamanın olaylar ve kişiler üzerindeki tesirinden faydalanmayı düşünmez. Sadece kurgunun akışını sağlayacak şekilde bazen zamanda sıçramaların yapıldığı görülür. (s.103, 237) 3.11.1.6. Mekân Kurmacada mekâna herhangi bir anlam yüklenmez. Farklı bir ifade ile vaka seyrinde mekânın müdahil bir konumu veya simgesel bir değeri 588 bulunmamaktadır. Kurmacadaki kapalı mekânlar şunlardır: saray (Trabzon Sarayı, Topkapı Sarayı, Tebriz Sarayı), Canıbek Hanı, konak, ev, kale (Güney Kalesi, Turhal Kalesi). Coğrafi ve açık mekânlar ise; dağ (Ak Dağ, Zigana Dağı, Sehend Dağı, El-Mukattam Dağı), Kefe Limanı, Aygır Gölü, ova (Karıştıran Ovası, Çaldıran Ovası, Mercidabık Ovası), Temaşa Meydanı, Yenibahçe Çayırlığı, nehir (Mehren Çayı, Nil Nehri, Asi Nehri, Barada Irmağı) olarak ifadelendirilir. Türbe ve cami (Habib-i Neccar Cami) ise kurmacada kullanılan dinî mekânlar arasındadır. Kurmacada mekân tasvirlerine çok yer verilmez. Yavuz Han’ın vefat ettiği konak şu şekilde anlatılır: “Burası orta halli bir esnaf konağı gibi; satışa çıksa eskici Yahudi’nin metelik vermeyeceği eşyalarla dolu! Ortalıkla halı namına hiçbir şey yok… ‘Ucuz oldun diye’ parça pinçik iplerle baştan savma dokunmuş parmak kalınlığında kilim serili her taraf… İkinci kata çıkan merdivenin tırabzanları sade cilalı (…)” (s.339) Konağın çok sade olması mekân üzerinden Yavuz Han kişisinin gereksiz süsten hoşlanmayan, sade bir hayatı benimseyen kişiliğini imlemektedir. 3.11.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.11.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Roman; dört ana bölüm, sekiz alt bölümden oluşur. Şehzade Selim’in babası ve kardeşleriyle taht mücadelesi ve Doğu Anadolu’da düzenlediği seferler giriş; padişah olması, Safevi Devleti ve Memlük Devleti üzerine düzenlediği seferler gelişme; vefatı ise sonuç bölümlerini oluşturur. Kurgu, merkezî kişi Yavuz Han’ın Osmanlı tahtını ele geçirip kafasındaki fikirleri uygulayabilmesi üzerine inşa edilir. Kurguda Yavuz Han kişisi, dedesi 589 Fatih Han’la bir tutulur. Onun yarım bıraktığı seferleri devam ettirecek halefidir. Bu beyanda Fatih Han üzerinden Yavuz Han’ın olumlandığı görülür. Yavuz Han dedesinin yerini dolduracak kimsenin bulunmamasını “Onun mirasına mugayir” (s.13) cümlesiyle belirtir. “Yeni Çağın Güneşi” (s.15, 26, 326) olarak sembolleştirilen Fatih Han’ın vefatı sonrası, ondan aldığı ışıkla çevresini aydınlatacak yegâne kişi Yavuz Han’dır. Kurguda geçmişe önemli atıfların yapıldığı görülür. Yavuz Han, Selçuklu sultanı Melikşah’ın babası Sultan Alparslan’ın ruhunu şad edecek biçimde devletin sınırlarını denizlere dayandırmasını takdirle karşılar. (s.36) Gaflet içerisinde devletin yönetilmesini dedesi Fatih Han ve Melikşah’ın hatıralarına saygısızlık olarak kabul eder. (s.50-51) Çaldıran seferine giderken askerin isyana yeltenmesi üzerine, Yavuz Han askerin moralini yerine getirmek için Malazgirt Savaşı’nın manevi mirası üzerinden şu şekilde faydalanır: “Orası atam Alparslan’ın 50 bin cengâverle 200 bin kişilik Bizans ordusunu mağlup ettiği yer; Malazgirt’tir. İyi bilesiniz ki, yanı başımızdaki o mübarek topraklar, siz kahramanlara ‘yürüyün evlatlarım düşman üstüne, yeni bir fethe şerefle imza atın!’ diye haykırıyor. Evet yiğitlerim, gün bu gündür.” (s.182) Kurmacada Yavuz Han’ın saltanatı müddetince savaştığı iki devlet olan Safeviler ve Memlükler olumsuzlanır. Memlüklerin Hac ibadeti için Osmanlı vatandaşlarına zorluk çıkarması, birçoğunun casusluk ithamıyla geri çevrilmesi, Hicaz bölgesinde haksızlığa, zulme ses çıkarmamaları, İslam âlimlerinden isteklerine uygun fetva vermeyenleri öldürmeleri ve Abbasi halifelerini baskı altına almaları devletin zorba yönünü gösterir. (s.217) Halk tarafından, Osmanlı Devleti’nin Memlük topraklarını ele geçirmesini; “Güneşin torunu bir avuç dolusu aydınlıkla geldi buralara. Evvelden Memluk zulmüyle kararmış gözlerimiz ışığına kavuştu hiç sönmesiz. Şükür insan olduğumuzu anladık sonunda (…)” (s.319) 590 cümlesiyle özlemle bekledikleri ifade edilir. Safevi Devleti’nin mezhepsel temelde ayrılığı körükleyip yükselmesi (s.161) ve casuslar aracılığıyla Osmanlı Devleti’nin geleceğini tehlikeye atacak şekilde, devlet kademelerinde Türklerin üvey evlat muamelesi gördüğü ve Enderun’dan yetişen devşirmelerin yüksek mevkilere geldiği söylenir. (s.67) Anadolu’daki Safevi halifelerine birer casus gözüyle bakılır. (s.74) Her ne kadar Safeviler devlet olarak anılsa da Anadolu halkının huzurunu bozan, halkın malını ve namusunu gasp eden çeteci bir devlet olarak ele alınır. (s.80, 327) Aynı şekilde Şah İsmail de olumsuzlanan bir kişidir. Yavuz Han’a göre; “(…) O haddini bilmez bozguncu yerinde kaldıkça ne Anadolu halkına ve ne de Devlet-i Aliyye’ye rahat yok!”tur. (s.165) Akkoyunlu sarayının müezzini Hafız Ahmet, Şah İsmail’in yönetim anlayışını ve taassubunu şöyle belirtir: “Şah denen bu melun; camilerimizde minberleri yıktı, Müslümanların mallarına, kadınlarına saldırıp müdafaasız o zavallı inanların ırz ve namusunu askerlerine hunharca peşkeş çekmekte. Âlimleri ‘sırf kendi mezhebinde olmadığı için’ gözünü kırpmadan şehit etmektedir.” (s.168) Şah İsmail sadece Osmanlı Devleti için değil ayrılıkçı fikirleriyle bütün İslam dünyası için büyük bir tehlikedir. Müslümanları Kur’an yolundan saptırmakla itham edilir. (s.172) Çaldıran Savaşı’nın tek müsebbibi olarak Şah gösterilir. (s.189) Hafız Ahmet örneğinde olduğu gibi halk, Şah’ın baskı ve zulümlerinden bıkmıştır. Memlüklerde olduğu gibi Çaldıran Savaşı da İran halkı için kurtuluş olarak kabul edilir. (s.207) Kurmacada, Gürcüler çetecilik faaliyetlerinden dolayı olumsuzlanırlar. Ama bu durum Yahudilerin olumsuzlanması oranında değildir. Mercidabık Savaşı’ndan sonra Osmanlı’nın Mısır’a ilerleyişini durduracak ve elde ettiği topraklarda uzun süreli kalmasını engelleyecek planlar yapmak üzere ileri gelen 591 Yahudiler ve Papalık temsilcileri toplantı yaparlar. Amaçları Osmanlı askerilerini rüşvete ve fuhşa alıştırarak ordu düzenini bozmaktır. (s.255-261) Yahudiler, “Giden ağam, gelen PAŞAM!” (s.263) sözü gereğince her zaman güçlünün yanında olurlar. Eserde, metinlerarasılık bağlamında kullanılan atasözü, ayet, hadis, şiir ve mesneviye ait hikâyelerden bazıları şunlardır: “Saltanat tâcına baş eğmez kabul etmez serîr/Sana bir cân ile kuldur özge sultandır gönül!” (s.24), “Sultanım, hiç umma abı hayatı bâdeden hisse/Ânı bizim Yiğit’e tahsis ettiler, başkasına vermezler…” (s.136) (Avni), “Şol karşıki dağları, meşeleri bağları/Sağlık Safalık ile aştık elhamdülillah/Kuru idik yaş olduk, ayak idik baş oldu,/Kanatlandık kuş olduk, uçtuk elhamdülillah…” (s.57), “Yaratılanı yaratandan ötürü sevmek” (s.60), “Bir BEN vardır, benden içeri!” (s.240) (Yunus Emre), “Beri gel, daha beri, daha beri/Bu hır gür, bu savaş nereye kadar?/Sen bensin, ben senim işte/Ne diye bu direnme?/Topumuz bir tek inciyiz/Başımız da tek, aklımız da tek.” (s.115) (Mevlana Celalettin Rumî), “Ey Selimî kan dökerse Çeşm-i giryânın nola/Lâl-i yâre dil verenler Lâl-i Cevherden geçer” (s.343), “İhtilaf-ü tefrika endişesi/Kûşe-i kabrimde hattâ bî karar eyler beni/İttihatken savlet-i â’dayı def’e çaremiz/İttihat etmezse millet, dağidar eyler beni” (s.347) (Selimî), “Benim miracım, Yunus’un miracından üstün değildir. Benim miracım göğe, onunki dibedir!” (s.227-228), “Zamanınızdaki günlerde Rabbinizin esintileri vardır, dikkat edin, kendinizi o esintilere bırakın!” (s.270) (Hz. Muhammet SAV), “Biz o günleri insanlar arasında evirip çeviririz.” (Âli İmran Suresi, 140) (s.245), “Şüphesiz Allah, kendinden sakınanlarla ve iyilerle beraberdir…” (Nahl Suresi, 128 (s.246) , “Nereye dönerseniz, orada Allah’ın veçhesi vardır!” (Bakara Suresi, 115) (s.314). Yazar, mesneviden uzun alıntılar yaparak kurgu içerisinde kullanır. (s.175-177, 249-251) Kurguda hata olarak zikredilebilecek iki husus vardır: Piri Paşa’nın sadrazam olduktan sonra yardımcı olarak “Rumeli Beylerbeyi Osman Paşa” ismi söylenirken (s.307), kurgunun devamında aynı paşa, “Çoban Mustafa” olarak ifade edilir. (s.309) İsmin yanlış kullanılmasından kaynaklanan bir hata söz konusudur. Diğeri ise Yavuz Han’ın Antakya’da bir derviş kılığında müezzinlik yaptığı camiyi basan bölgenin ağalarından birinin kökeninin “Ermeni kırması” 592 (s.323) olarak gösterilirken, ilerleyen sayfalarda bu ağa “Acem, Arap kırması” (s.325) olarak ifade edilir. 3.11.2.2. Anlatım Teknikleri Kurmacada en fazla geriye dönüş tekniği kullanılır. Bu teknik daha çok roman kişilerinin “geriye bakış”ı olarak değerlendirebilir. Kara Manas’ın aklına Fatih Han zamanında Şehzade Selim’le ilgili yaşanan bir anı gelir. Şehzade, atlardan korkarak ilme yönelmesi için çılgın görünümlü bir ata bindirilir. Ama onun attan düşmeyerek uzun süre binmeyi becermesi küçük yaşlardan itibaren cengâver bir kişilik olacağının göstergesidir. (s.14) Hisarda, Fatih Han ile İtalyan ressam Bellini’nin gözü önünde yaşıtı çocukları güreşte yenen Şehzade Selim’in güçlülüğü kurmacada fazlasıyla yer bulur. (s.28) “Geriye bakış”ların kurguda sık sık kullanılması merkezî kişi Yavuz Han’ın olumlanmasında bir araçtır. Bu durum bizzat Yavuz Han’la ilgili bir anı olabilmekteyken onun müdahil olmadığı ama etkilendiği anılar da olabilir. Fatih Han zamanında Akkoyunlu hünkarı Uzun Hasan’la yapılan savaşta Gedik Ahmet Paşa, Şehzade Bayezid’in savaşta gereken dikkati göstermemesi nedeniyle onu azarlar. (s.20-21) Daha sonra Gedik Ahmet Paşa’nın II. Bayezid’in isteğiyle hazırlanan bir oyun aracılığıyla öldürülmesi olayı da bu teknik aracılığıyla verilir. (s.154-155) Kara Manas tarafından aktarılan bu hikâye II. Bayezid’in savaşçılığına bir eleştiri babındayken, oğlu Şehzade Yavuz’un Osmanlı tahtına geçebilmesi için dedesinin özelliklerini taşıdığını göstermektedir. Kurmacanın genelinde Fatih Han’ın olumlanması ve onun varisi olarak torunu Yavuz Han’ın gösterilmesi geriye bakışlar aracılığıyla da yapılır. Fatih Han’ın 593 yakın koruması olan Kara Manas, Rumeli akıncılarının Balkanlarda yapamadıklarını kısa sürede Fatih Han’la birlikte yaptıklarını ifade ederek, padişahın savaşlarda gösterdiği atılganlıktan bahseder. (s.30-31) Kurmacada diyalog tekniğine de yer verilir. Öncelikle Fatih Han’ın sonra da torunu Yavuz Han’ın yakın adamı olan Kara Manas ile padişahın diyalogları çok fazladır. Bu diyaloglarda; taht mücadelesi (s.110-113), Osmanlı Devleti’nin geleceği ve devlet işleriyle ilgili konuşmalar gerçekleşir. Yavuz Han, Kara Manas ile konuşmalarında çok samimidir. Osmanlı Devleti’nin başına Şehzade Selim’in geçmesi gerektiği II. Bayezid’e Kara Manas tarafından aktarılır. (s.132-139) Yavuz Han’ın, padişahlık kisvesinden sıyrılıp daha samimi, beşeri özelliklerinin ön planda olması, Habib-i Neccar Cami imamı ile arasında geçen konuşmada ortaya çıkar. Bu camiye müezzin olmak isteyen Yavuz Han’ın kimliğinden kimsenin haberinin olmaması imam ile sıradan bir derviş muhabbetinin yaşanmasını sağlar. (s.315-318) Kurmacada kullanılan diğer bir teknik özettir. Popüler tarihî romanlarda sık kullanılan bu teknik hem olayların kısa ifadesinde hem de zamanda sıçramalarda bir araçtır. Şehzade Selim’in tahta çıkışını kolaylaştırmak için Kara Manas tarafından İstanbul’da yeniçeriler aracılığıyla çıkarılan isyan (s.127), Şehzade Ahmet’in taht mücadelesi (s.164), Yavuz Han’ın devlet ricalini Safevi Devleti üzerine düzenlenecek bir sefer için ikna etmesi (s.170-171), Mercidabık Savaşı ve sonrasındaki gelişmeler (s.238, 271) gibi askeri olaylar bu teknik aracılığıyla aktarılır. Özet ve anlatma tekniğinin iç içe kullanıldığı örnekler de mevcuttur. Sadrazam Hadım Ali Paşa ile Şehzade Ahmet’in Şahkulu isyanını bastırmak üzere birlikte hareket etmeleri, sonrasında şehzadenin paşayı bu 594 mücadelede yalnız bırakması ve paşanın şehit olduğu halde isyanın bastırılışı özet ve anlatma tekniğinin birlikte kullanılmasıyla aktarılır. (s.109) Kurmacanın geneline hâkim olan anlatma tekniği daha önce incelenen eserlerin aksine bu eserde yazar-anlatıcının kendi kendine sorduğu ve cevapladığı sorular aracılığıyla gerçekleşir. 1509 yılında Anadolu’da gerçekleşen deprem şu şekilde anlatılır: “Büyük zelzele enkazında ancak bir fare deliği büyüklüğündeki boşluğa ‘acaba’ ümidiyle üflenen ‘kimse var mı’ seslerinin yerini; ‘kısa süre sonra’ ortalığı, ‘ufunetine dayanılmaz’ ağır ceset kokuları kaplayınca, oldukça bezgin ve zayıf nidalı ‘kimse yok mu?’lar aldı. — Kimdir bu KİMSE? Neyin nesi? Belki de dünyasal tanımlamaların en gerçekçisi! (…) — KİMSE! Güçlüyle güçsüzün, hâkimle mahkumun, yönetenle yönetilenin, bir büyük felaket sonrası aynı düzleme geldiği maddi manevi eşitlerin hiç ayrımsız buluşma noktası! — Ya sonrası? Büyük teslimiyet! Felâketzedelerin günler sonraki konuşmaları; ‘Allah’tan gelene’ koşulsuz rızanın en somut örneği. (…)” (s.103) Örnekte de görüleceği üzere anlatıcı depremin halk üzerindeki dramını bir roman kişisinden ziyade kendini kurguda belirginleştirerek anlatır. Tasvir tekniği işlevsel olarak kullanılmaz. Kırım Han’ı Mengli Giray’ın yaşadığı Canıbek Han’ın mimari özelliklerinden ziyade daha çok stratejik konumunun tasviri yapılır. (s.42-43) Aynı şekilde Yavuz Han’ın vefat ettiği evinin de mütevazılığı imlercesine tasviri yapılır. (s.339) Kişi tasvirlerine de yer verilir. Memlük ordusunun yenilmesi üzerine Osmanlı hizmetine girmek isteyen Hayırbay, Yavuz Han’ın gözüyle atletik vücutlu, Arap kıyafeti yerine renk renk Türkmen kıyafetlerini tercih eden bir askerdir. (s.242) Kurmacada çok az iç çözümleme tekniği kullanılır. Yavuz Han’ın Trabzon sancak beyiyken Erzurum, Kars, Artvin gibi şehirlere düzenlediği sefer sonrası düşünceleri bu teknik aracılığıyla aktarılır: 595 “Karşılaştığı halkın tamamının, kendinden; dedesi Fatih Sultan Mehmet’in ölümüyle gerilediği düşünülen cengâverlik ve fetih beklentisini diriltme arzusu yanında, erdemli hayat, mutlu düzen umduğunu görmesi, gelecek günlerin zorluğuna kilitledi Yavuz’un düşüncesini.” (s.100) Şehzade Selim’in babasının devleti yönetmedeki acizliği karşısında tahtı ele geçirmek için yaptığı planlar oğlu Şehzade Süleyman tarafından şöyle değerlendirilir: “Önce kendini dedesi yerine koydu; evladı kılıcını getirip göğsüne dayayacak, ‘yapamıyorsun, tahttan in!’ diye başkaldıracak! Onca kabul edilir değildi. Dünyaya gücünü göstermiş bir koca imparatorluğun en üst makamı, sıradan sedir tahtası mıdır ki, bir üflemeyle yere serilecek?” (s.117) 3.11.2.3. Dil ve Üslup Eser, anlaşılır bir dile ve akıcı bir üsluba sahiptir. Yazarın dile bakış açısı, Kara Manas ile Molla Yakup arasında geçen şu konuşmada belirginleşir: “— (…) Şehzademe ‘yazdığını’ söylediğin kitap mesnevi yani. — Bitti sayılır. — Adını ne koydun? — ‘Risâlet-al-Nushiye’ diyeceğim. (…) Yahu, suyu mu çıktı Türkçenin Allah aşkına? Düpedüz, ‘Öğüt Kitabı’ desene şuna. (…) — Diyeyim de, alt tabanı ‘Türkmen Kitabı’ diye yüzüne bakmasınlar değil mi, hem de hiç kimse!” (s.56) Diyaloğun devamında Molla Yakup bu kitabın beylere, sultanlara sunulacağını söyleyerek dilinin önemine dikkat çeker. Manas ise Yunus Emre’den bir şiir okuyarak bu dili herkesin anladığını ama ilim adamlarının aşırı Farisî tutkusundan dolayı halkın anlamadığı yaban kelimelerle eserlerini yazdıkları için onları eleştirir. (s.56-57) Yazar, Türkçenin vaka zamanında ilim adamları nezdinde horlanan, halk tarafından kıymeti korunmaya çalışılan özelliğine dikkat çekmektedir. Bu anlayış eser inşa edilirken kullanılan yalın dilin fikri tezahürüdür. 596 Kurmacada, günümüz Türkçesinde bulunan bazı yabancı menşeli kelimeler çok fazla kullanılır. Bu kelimelerden bazıları şöyledir: “aktör, dominant, randevu, idol, sempati, deşifre, kadük, hit, ego, palavra, stres”. Bu kelimeler, günümüz genç okuyucusunun kendi kavram dünyalarında bulunması sebebiyle onlara daha cazip gelebileceği gibi bazen kurguda ifadesi zor olacak durumlara da neden olabilmektedir. “Yavuz Han’ın en büyük hedefi Roma’nın fethedilmesini yazarın; ‘En HİT ideali oydu zaten (…)’ (s.277) cümlesiyle belirtmesi, tarihîliği yeniden kurgularken dilin günümüze yaklaştırılmasını ama günün sokak dilinden de uzak tutulması gerçeğini ortaya koyuyor.” 463 Yazarın kurguda vurguyu artırmak için bazı kelimeleri tırnak içinde veya büyük harflerle vermesi akıcılığı engelleyen hususlar arasındadır. Örneğin; “Büyük zelzele enkazında ancak bir fare deliği büyüklüğündeki boşluğa ‘acaba’ ümidiyle üflenen ‘kimse var mı’ seslerinin yerini; ‘kısa süre sonra’ ortalığı, ‘ufunetine dayanılmaz’ ağır ceset kokuları kaplayınca, oldukça bezgin ve zayıf nidalı ‘kimse yok mu?’lar aldı. — Kimdir bu KİMSE? Neyin nesi? Belki de dünyasal tanımlamaların en gerçekçisi! (…) — KİMSE!” (s.103) alıntısında tek tırnakla gösterilen bölümler yazarın kurguda çift tırnak kullandığı yerlerdir. Bir paragrafta beş tırnağın kullanılması, vurguyu artırmaktan ziyade okumayı yavaşlattığı gibi tırnağın gerçek işlevini de yitirmesine neden olmaktadır. “Hiç değilse; ‘mevsim icabı’ depremden zarar görmeyen yaylaktaki hayvanları ayaktaydı, ‘Buna da ŞÜKÜR!’ deyip ‘yarım yamalak’ KİMSESİZ yaşantısına devam etti.” (s.106) cümlesinde hem tırnak içinde hem de büyük harfle yazılan bölümler bulunmaktadır. Anadolu’da yaşanan deprem sonrası halkın durumunun tasvir edilirken ifade edilen olumsuzluk yine gözlenir. Özellikle büyük harflerin 463 Bkz., Bölüm II, s.186 597 kullanımının sebebi çoğu zaman anlaşılabilirken bazen bunun tersi durumlarla da karşılaşılır: “(…) Sizin vezirleriniz, yeniçeri kullarınız içinde dahi bu mezhep yandaşı epey zevat bulunmakta olup, ŞAH İsmail’i de böylesine mübarek bellediklerinden korkarım ileride size arıza çıkarabilirler.” (s.170) cümlesinde hükümdarlık unvanının büyük harfle verilmesinin ifadeye kattığı anlam muallaktır. Ayraç içerisinde birçok kelimenin açıklaması verilir: “inziva (yalnızlık)” (s.10), “ifasına (yerine getirilişine)” (s.34), “iptida (başlayarak)” (s.81), “tam olmayan (eksik)” (s.96), “SERDAR (başkomutan)” (s.137). Fatih Han’a (s.24) ve Yavuz Han’a (s.343-344, 347) ait bazı şiirlerin açıklaması da ayraç içerisinde verilir. Kurguda bazen ayraç içerisinde uzun bilgiler verilir: “(…) Madem babası tahtı bırakacak, ‘işi ehline vereyim, benden ülkeye hayır yok’ deyici, Atası Murat Hüdavendigâr gibi (o muhterem ölümünden önce, devletin ileri gelenlerine; ‘Benden sonra kimi istersiniz başınıza?’ diye sorup aldığı tavsiye üzerine nasıl Yıldırım Bayezid’i padişah ilan etmişse) mübarek babası da ‘töre gereği’ alsın Devlet Şurası’nı karşısına ‘Benim padişah adayım Selim’dir!’ desindi. (…)” (s.63) Ağızlarda kullanılan veya okunuşunda ses düşmesi olan kelimelere yer verilir. Bunlardan bazıları şunlardır: “dedikti, çektikti, os’saat, ne’cap, n’apalım, n’olmuş, hoca’fendi”. Kurmacada kelime yanlışları çok fazla yapılmıştır: ayrılık yerine “ayrıcalık” (s.160), müddet yerine “müebbet” (s.170), avlamak yerine “avkalamak” (s.280), sultanlığın yerine “sulatanlığın” (s.281), tırabzanlar yerine “trabzonları” (s.339) gibi yanlışlar vardır. Kurmaca atasözü ve deyimlerin kullanımı açısından zengindir. Yazar, bu ifadeleri kurgunun içerisine sindirerek dil bağlamında kültürel yoğunluğu yakalar. 598 Bazı sözler değiştirilerek kurguya dâhil edilmiştir. Kullanılan atasözü ve deyimlerden bazıları şunlardır: “Doluya koysan almaz, boşa koysan dolmaz.” (s.22, 34, 225, 269), “Teşbihte hata olmaz.”, “İti an çomağı hazırla.” (s.57), “Abdal’a malum olur.” (s.75), “Aşağı tükürsem sakal, yukarısı bıyık.” (s.79), “Keser döner sap döner, gün gelir hesap döner!” (s.127), “El elin eşeğini türkü çağırarak arar.” (s.191), “Milletin ağzı torba değil ki, büzesin.” (s.230), “Demir tavında dövülür.” (s.239), “Alışmış, kudurmuştan beter[dir].” (s.261), “Giden ağam, gelen paşam.” (s.263), “El elden üstündür.” (s.283), “Dediğim dedik, çaldığım düdük.” (s.164), “lafı gevelemek” (s.15), “nefis körletmek” (s.20), “kulağa çalınmak” (s.27), “taşı gediğine koymak” (s.29), “göz koymak” (s.41), “suyu çıkmak” (s.56), “ununu eleyip eleği duvara asmak” (s.58), “küplere binmek” (s.70), “tereyağından kıl çekmek” (s.71), “esamisi okunmak” (s.72), “iki arada bir derede kalmak” (s.77), “eli kulağında olmak” (s.86), “gönül almak” (s.87), “canını dişine takmak” (s.91), “çanak tutmak” (s.93), “yağ sürmek” (s.108), “keyiften dört köşe olmak” (s.117), “aklı yatmak” (s.125), “göz dikmek” (s.128), “aklına dank etmek” (s.132), “kulağına küpe etmek” (s.135), “kol kanat germek” (s.138), “tepeden tırnağa süzmek” (s.147), “kulağı delik olmak” (s.150), “eli kulağında olmak” (s.161), “sinir (kan) tepesine çıkmak” (s.162, 182), “kulak vermek” (s.167), “dolap çevirmek” (s.180), “Arap saçına döndürmek” (s.257), “göze girmek” (s.274), “ağızdan bakla çıkarmak” (s.289), “yerde ararken gökte bulmak” (s.292), “ok yayda çıkmak” (s.293), “kolu kanadı kırılmak” (s.303), “abayı yakmak” (s.322), “iki arada bir derede kalmak” (s.323). Kurmacada kullanılan bazı argo ve kalıplaşmış ifadeler şunlardır: “pirelenmek” (s.93), “dırdır yapmak” (s.179), “poh pohçu” (s.181), “şom ağızlı” (s.221), “ahbap” (s.222), “kaykıltmak” (s.261), “kaytarmak” (s.298), “yırtmak” (s.299). 3.11.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.11.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda; merkezî kişi Yavuz Han’ın çocukluğu, şehzadeliği, saltanat süreci ve vefatı konu edilir. Cihangir bir kişilik olan Yavuz Han, dedesi Fatih Han’ın devamı olan bir anlayışla devletin sınırlarını daha da büyütebilmek, İslam içerisindeki fitneleri temizlemekle kendini yükümlü kılar. Bundan dolayı Yavuz Han’ın düzenlediği seferler anlatının merkezindedir. 599 3.11.3.2. Temalar 3.11.3.2.1. Yüceltilen Türklük Türklük, kurmacada daimi suretle temas edilen ve olumlanan bir temadır. Osmanlı Devleti’nin bir Türk devleti olması ve Yavuz Han’ın bu devletin başına geçtikten sonra, “(…) Dünyayı avucunun içine alacak Büyük Türk İmparatorluğunu (…)” (s.39) kuracak yegâne kişi olduğu düşüncesi kurmacanın temel iletileri arasındadır. Yavuz Han Mısır’dayken, Sicilya’dan gelen bir heyet kendisine şöyle hitap eder: “Ey, Büyük Türk imparatoru; Sicilya’nın kapısı ardına kadar açıktır sizin için. Buyur gel; ötesi Roma! (…)” (s.277) Fatih Han, Rumeli seferine çıktıktan sonra aniden rahatsızlanır ve doktorların teşhisine göre zehirlendiği anlaşılır. Bunun üzerine; “Milletlerarası zulüm, insanlığa huzur sunmamamızdan rahatsız oldu, benim şahsımda ‘dünyanın tek kurtarıcı aktörü’ milletimi zehirlemeye yeminli (…)” (s.91) diyerek mensubu olduğu Türk milletini dünya için bir kurtarıcı olarak ifade eder. Kara Manas ile yapılan konuşmanın devamında bütün çabanın gönülleri fethederek sevgi imparatorluğunu kurabilmek olduğu Fatih Han tarafından ifade edilir. (s.91) Böylelikle Türklerin fetih anlayışının kuru bir cihangirlik davası olmadığı anlayışı imlenir. Genel itibarı ile Türklüğün Yavuz Han kişisi üzerinden olumlandığı görülür. Bunun yanında, “(…) Her türlü otoriteye eyvallahsız Kıpçak Türkleri (…)” (s.39) veya Kırımlılar için kullanılan “kandaş ve karındaş” (s.115) gibi ifadeler Türklüğü sadece Osmanlı’dan ibaret saymayan bir kurgu anlayışının ürünüdür. Safevilerin mezhepçilik temelinde yaptıkları ayrımlara zamanla, Osmanlı devlet ricali arasında Türkmenlerin dışlanarak yerine Enderun’dan yetiştirilen 600 devşirmelerin getirildiği düşüncesi eklenir. (s.60, 66-67). Devlet yönetiminde Türkmenlerin üvey evlat olarak gösterilmeye çalışıldığı bu düşünceye Yavuz Han şu şekilde cevap verir: “Yanlı ve yanlış şeyler! Bir ülkede ne kadar çeşit insan varsa, elbet o kadar değişik yönetici adam olacak devletin içinde. Aha biz devletin başındayız, biz Türkmen değil miyiz? Bu güne dek kim, kimi, nereden ve neden mahrum bırakmış? Yaratan, insanlığı ‘birbirleriyle görüşsün, anlaşsınlar’ diye çeşit çeşit yaşatmış. Çeşitlilik ilahi bir oluşum. Asla ve kat’a ayrımcılığın sebebi olmamalı. Yaratan’ın emrine uyup, ‘yaratılanı Yaratan’dan ötürü severek’ bir ve beraber olmak gerek.” (s.60) İfade, Osmanlı yönetim anlayışının millet esaslı bir hükümranlıktan ziyade liyakate dayalı olduğunu göstermektedir. Devletin tepesinde bulunan kişinin Türklük kavramına sahip çıkması devletin bir Türk devleti olduğunu ama yönetimi altında farklı milletlere mensup insanların da yönetim halkasına dâhil edildiğini gösterir. Türklük sadece yönetimdeki insanlara has bir kavram değildir. Avşar Bey’i İlyas Ağa’nın kendisini Türkmen olarak ifadesi (s.66), Kara Manas’ın kendisi yerine Yavuz Han’a Malkoçoğlu Ali ve Turali Beyleri tavsiye ederken Türkmen olduklarını belirtmesi (s.146), Gedik Ahmet Paşa’nın Türklük anlayışının daha da geriye gidilerek Cem Sultan’ın oğlunu, “Atam Oğuzhan’ım, benim asil varlığım!” (s.155) diyerek sevmesi bu beyandandır. Yavuz Han’ın özel korumasının adının da “Oğuz” olması Türk milletinin ulu atalarına atıf yapıldığını gösterir. (s.340) Kurmacada, Türklük yüceltilirken “Türkmen töresi” kavramının da üzerinde durulur. Malkoçoğlu Turali Bey’in hünkarın iradesinin ihmal edilmesinin Türkmen kitabına göre ölümle sonuçlanacağını söylemesi (s.151), yenilen Memlük ordusunun komutanlarından olan Hayırbay’ın Osmanlı’ya teslim 601 olduktan sonra, Yavuz Han tarafından Türkmen yasasına göre hükümdarıyla birlikte savaşarak ölmesi gerektiğinin belirtilmesi ve Hayırbay’ın yine Türkmen kitabına göre zalim, acımasız kişilere hizmet edilmemesinin öğütlendiğini belirtmesi bu beyandandır. Yazılı olmayan ama roman kişilerinin devlet veya halkla ilişkilerinde mutlak suretle dikkate aldıkları bir kavram olan “Türkmen töresi” onların sınırlılıklarını belirleyici bir unsurdur. Çaldıran seferi öncesi Yavuz Han’ın kafasını karıştıran temel unsur, Şah İsmail’in Türk ve Müslüman olmasıdır. Şeyhülislam Zembilli Ali Cemali’nin padişahın yükümlülüklerini ve Türk devletinin yönetim anlayışını belirten açıklaması şöyledir: “Adam Devlet-i Aliyye’nin topraklarına saldırdı, binlerce insanımızı öldürdü hiç acımadan. Açık ve alenen düşman! Hem, ne Türkü’ymüş o Sultanım? Sen hiç, saltanat uğruna DİN istismarı, mezhep kışkırtıcılığı yapan bir tane olsun; Türk HAKANI gördün veya duydun mu tarihte? Hiç var mı emsali?” (s.345) Türklerin olumlanması sadece Türk menşeli roman kişileri aracılığıyla yapılmaz. Mercidabık’ta önemli bir zafer kazanan Osmanlıların daha fazla ilerlemesinin önüne geçmek için bölgede yaşayan Yahudiler, Papalık temsilcilerinin ve Memlük beylerinin bulunduğu bir toplantı tertip ederler. Osmanlının o topraklarda kalıcılığını hatta Mısır’a gidişini engelleyecek planlar, Yafes adında bir Yahudi’nin her şeyi padişaha anlatmasıyla bozulur. Yafes, kendisinin ve atalarının İspanya’da yapılan Yahudi katliamından Osmanlı aracılığıyla kurtarıldığını ve “Bu necip Türk devleti olmasa; Sakız’da cefa çeken bir köle veya onursuzluktan ölmüş bir cesettim şimdi!” (s.265) diyerek hem Osmanlı Devleti’ni hem de Türk milletini yüceltir. Türklük övgüsü kişilerle birlikte orduya da atfedilir. Çaldıran zaferi sonucunda, “Türk ordusunun kahramanlığını anlatan manzumeler (…)” (s.195) söylenmesi ordunun da olumlandığını gösterir. 602 Kurmacada, Türklüğe olumsuz söylemin bulunduğu tek yer, Yavuz Han Antakya’da Habib-i Neccar Camisi’nde derviş kimliğiyle müezzinlik yaparken, bölgede nüfuz sahibi bir ağanın imamın oğlundan kaynaklanan husumetten dolayı caminin önünde bağırmaya, küfür etmeye başlaması olayıdır. Yavuz Han’ın adamla konuşmak istemesi üzerine adam; “Ağzından belli, sen de bunlardansın, Türksün! Sizin gibi pis Türklerle konuşulacak hiçbir kelimem yoktur benim.” (s.324) diyerek Türkleri olumsuzlar. Bu sözün öncesine kadar adamı sakinleştirerek onunla konuşmanın yolunu arayan Yavuz Han, adamı ve yardımcılarını orada döver. (s.324-325) 3.11.3.2.2. Ülkü Merkezî kişi Yavuz Han’ın düşünce dünyasının temelinde devletini ve milletini yüceltmek olarak ifade edilebilecek ülkü kavramı bulunur. Şehzadeliğinden itibaren dedesi Fatih Han’a özenen Yavuz Han, kendini onun varisçisi kabul ederek şöyle der: “(…) Devlet-i Aliye, layık olduğu yere; tüm ülkelerin zirvesine, ancak benim ellerimin üstünde çıkacağa benzer. Ne yazık! Başka seçeneği yok necip devletimin. Ancak benim pazı gücüm, Osmanlı’nın önünde dünyayı küçültecek. Bir tek benim avuçlarıma dar gelecek bu âlem, yalnız benim!” (s.27) Dünyayı yönetmek iddiasında olan Yavuz Han, bunun için babası ve kardeşleriyle mücadele içerisine girmekten kaçınmaz. Osmanlı tahtına çıkma isteğini bütün dünyaya “huzur yayımcısı” (s.48) olacağı sözüyle sembolleştirir. Trabzon sancak beyiyken bölgede Safevi ve Gürcü çetelerinin yağmalarına daha fazla kayıtsız kalamayarak, huzuru tesis etmek üzere Erzurum, Kars ve Artvin’e sefer düzenler. (s.63) Yavuz Han ülküsünü; 603 “Bizim savaşımız bir ve beraber olabilmek, insanlığın hak ettiği huzuru Mevla adına onlara verebilmek içindir… Mücadelem zalimler ve zulme çanak tutanlarla… Uğraşım, önce milletim, sonra tüm halkların saadetinedir.” (s.115) cümleleriyle ifade eder. Kendini, Allah adına adalet ve huzur dağıtıcısı olarak gören Yavuz Han, ulvi bir konuma çıkar. Kendini “HAK fedaisi” (s.116) olarak ifadesi bu ulvi anlayışın tezahürüdür. Her ne kadar devletin başında babası II. Bayezid olsa da devlet yöneticilerinin büyük bir gaflet içerisinde olduğunu düşünerek amaçlarının ilk basamağını teşkil eden Osmanlı tahtına doğru ilk adımını şu ifadelerle atar: “(…) İstanbul’a, Devlet-i Aliyye’nin başına… Yetersizlik içinde yüzüyor ülkem, daha fazla seyirci kalamayız… Önce Karadeniz’den Kırım’a, sonra inşallah İstanbul’a. Devlet böyle mi yönetilir bre!” (s.113) Nihai hedefi ise “Bitmeyen rüya ROMA”dır. Hatta “İspanya’ya kadar bütün Avrupa”dır. (s.212) Yavuz Han bir çok defa; “Bekle beni Roma! Tüm Avrupa ile birlikte önümde diz çökeceksin!” (s.277, 298) sözüyle dedesi Fatih Han’ın da rüyalarını süsleyen fetih politikasını dile getirir. 3.11.3.2.3. Aşk Bu tema da merkezî kişi etrafında şekillenir. Trabzon sancak beyi iken Kırım Hanı’nın kızı Ayşe Sultan’ın Trabzon sarayına geldikten sonra Kara Manas’a; “Gönlümün gülü olmuştu. (…) Ama ah! Nasıl kaçırdım elimden!” (s.40) diye hayıflanan Yavuz Han, kızı sevmesine rağmen ona açılamaz. Sonrasında ise Manas’ın telkinleriyle Kırım’a gidip Ayşe Sultan’ı babasından isterler ve düğünleri yapılır. (s.40-48) Ayşe Sultan’a sevgisi, padişahın Şam’da konakladığı yerde hizmetçi kızın şiir aracılığıyla sevgisini ifadesi üzerine Yavuz Han, “Tövbe onun üstüne gül koklamam!” (s.249) diyerek aşkına olan saygısını anlatır. Ama diğer taraftan yine aşka olan saygısından hizmetçi kızın mısralarına karşılık vererek onun aşkını ifade etmesini sağlar. (s.248-254) 604 3.12. İKİ HÜKÜMDAR BİR KADIN464 3.12.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.12.1.1. Romanın Kimliği Ayşe Tulun tarafından kaleme alınan eser, 94 bölüm olmak üzere toplam 275 sayfadan oluşur. İki Hükümdar Bir Kadın adlı eserin devamı olan Tac-ı Sultan Selim adlı bir eser daha bulunmaktadır. 3.12.1.2. Vaka Tarihî bir kişi olan Yavuz Sultan Selim Han, kurmacanın merkezî kişisidir. Vaka 1470 yılında Fatih Han’ın Topkapı Sarayı’nın arz odasında müneccimbaşı ile konuşmasıyla başlar. (s.11) Yavuz Han’ın Çaldıran Savaşı sonrası Taçlu Hatun ile Amasya’da beraber olmalarıyla sonuçlanır. (s.275) Vaka, Yavuz Han’ın devletin geleceği doğrultusunda Şiilik tehlikesine önlem alması için tahta oturması gerekliliği üzerine kurgulanırken, Şah İsmail’le girişilen intikam yarışında Taçlu’yla olan gönül ilişkisinin de etkili olduğu vurgulanır. 3.12.1.3. Özet Topkapı Sarayı’nda Fatih Sultan Mehmet Han’a, müneccimbaşı yakında bir şehzadenin dünya geleceğini söyler. Yıldızların kendisine söylediğine göre bu şehzade babasına ve ağabeylerine rağmen padişah olacak ve büyük seferler gerçekleştirecektir. Bu duruma şaşıran Fatih Han, oğullarından birinin çocuğunun olacağına dair haber gelmediğini söyler. Aradan fazla zaman geçmeden 464 Ayşe Tulun, İki Hükümdar Bir Kadın, Astrea Yay., 1. Baskı, İstanbul 2009 605 Amasya’da bulunan Şehzade Bayezid’den gelen mektuba göre, yakında bir çocuğunun doğacağını ve bir kız bir erkek ismi seçilmesini babasından rica eder. Veliaht şehzade Bayezid’in afyon ve içki gibi keyif verici maddelere düşkünlüğü hem Fatih Han hem de halk tarafından endişeyle izlenir. Ama onun en büyük şehzade olmasından dolayı fazla da yapacak bir şey yoktur. Şehzade Bayezid’in 1470 yılında Amasya’da dünyaya gelen çocuğuna Selim adı verilir. 1473 yılında Otlukbeli Savaşı’ndan dönen Fatih Han, Amasya’ya uğrayarak müneccimbaşının anlattığı Şehzade Selim’i görmek ister. Selim’in padişahın sorduğu sorulara mantıklı cevaplar vermesi farklı bir çocuk olduğunun anlaşılmasını sağlar. Padişah, çevresindekiler tarafından çok dikkat çekmemesi için Selim’le fazla ilgilenmez. Şehzade Selim, küçük yaşlardan itibaren diğer kardeşlerine göre daha hareketli ele avuca sığmayan, fazla söz dinlemeyen bir çocuktur. Bu yüzden babası Şehzade Bayezid ona “Yavuz” lakabını verir. Şehzade Selim, belli bir müddet İstanbul’da Fatih Han’ın gözetiminde ders aldıktan sonra Trabzon sancak beyi olarak görevlendirilir. Padişah, Selim’in orada devlet yönetmeyi öğrenmesini ister. Ayrıca kendisine zevce olarak Kırım hanı Mengli Giray’ın kızı Ayşe Hafsa Sultan’ı uygun gördüğünü belirtir. Şehzade Selim, Ayşe Hafsa Sultan’la evlenir ve Trabzon’da yaşamaya başlarlar. Bu sıralarda Fatih Han hastalanmıştır. Memlük sultanı Kayıtbay’ın Osmanlı elçilerini öldürmesi üzerine hemen sefere çıkılmasını emreder. Kendisi sefer esnasında daha da ağırlaşır. Kendisinden sonra Şehzade Cem’in tahta çıkmasını istese de veliaht şehzadenin Bayezid olması sebebiyle umutsuzluğunu da ifade etmekten geri kalmaz. 3 Mayıs 1481’de ordusuyla birlikte Gebze 606 yakınlarındayken vefat eder. Karamani Mehmet Paşa’nın gönlü de Şehzade Cem’den yanadır. Ona, gelip tahta oturması için ulaklar çıkartılır. Ama Bayezid taraftarları bu ulağın haberi ulaştırmasını engelleyerek Şehzade Bayezid’in tahta oturmasını sağlarlar. Cem Sultan da saltanatta hak iddia eder ve iki kardeş arasında yapılan savaş sonucunda Cem Sultan yabancı devletlere sığınmak zorunda kalır. Safevi tarikatının şeyhi Haydar, yürüttüğü siyasi faaliyetler nedeniyle Akkoyunlular tarafından öldürülmüştür. Oğlu İsmail, müritler tarafından kaçırılıp saklanır. Erdebil, İstar, Reşt, Lahican gibi şehirlerde bir kaçak olarak büyüyen İsmail’in artık ortaya çıkma zamanının geldiği müritlerince söylenmeye başlanır. Şeyh İsmail, Erdebil’e gelerek faaliyetlerini buradan yürütmeye karar verir. Binlerce Kızılbaş’ın secdeleri eşliğinde şehre girer. Bir Sünni olan annesi Âlemşah Begüm’ün ona soğuk davranması, karşılamaya gelmemesi İsmail’i düşündüren olaylar arasındadır. Erdebil’in ardından Tebriz de ele geçirilmiş ve İsmail artık şah olmuştur. Ele geçirdiği şehirlerde Sünni halkı kılıçtan geçirir. Bu duruma karşı çıkarak oğlunu uyaran Âlemşah Begüm de idam edilir. Şehzade Selim, Ayşe Hafsa Sultan’la evleneli sekiz yıl olmuş, bu süre zarfında beş kız çocukları olmuştur. Altıncı çocukları ise bir erkektir ve adını Süleyman koyarlar. Trabzon’da bunlar olurken, İspanya’da Müslümanlar ve Yahudiler katledilmektedir. Müslümanlar ve Yahudiler tarafından Osmanlı’dan yardım istenmesi üzerine buraya gemiler gönderilmiş ve birçok kişi katliamdan kurtarılmıştır. 607 Şehzade Selim, muhasibi ve yakın arkadaşı Halimi’yle Trabzon’daki sıcak havadan bunalıp bir gölgelikte serinlemek isterler. Civarda bulunan bir göle girmek istediklerinde burada birçok genç kızın çıplak olarak yüzdüklerini görürler. Hemen oradan uzaklaşmaları gerektiğini söyleyen şehzade; beyaz tenli, uzun saçlı bir kız görür. Bu kızı çok beğenen şehzade, Halimi’den onu araştırmasını ister. Halimi, kızın Bağdat valisinin kızı, adının ise Taçlu Sultan olduğunu öğrenir ve Trabzon’a bir ziyaret için geldiklerini belirtir. Şehzade, ailenin yemeğe davet edilmesini ister. Bu istek kabul görür. Yemekte Ayşe Hafsa Sultan, şehzadenin Taçlu’ya aşık olduğunu anlamış ve birlikteliklerini engellemek için sohbet sırasında Osmanlı Devlet geleneğinde, padişah olamayan şehzadelerin öldürülmesinden bahseder. Şehzade Selim’in veliaht şehzade olmadığı için padişah olamayacağını ve diğerleri tarafından öldürüleceğini söyler. Bunları duyan Taçlu’nun annesi şehzadenin geleceği hakkında karamsar düşüncelere kapılır. Kadınlar bunları konuşurken, Şehzade Selim Taçlu’nun babasından kızını istemiş ve babası da kararlarını sonra bildireceklerini söylemiştir. Taçlu’yu çok seven şehzade biran önce haber gelmesini beklerken, aile Osmanlı şehzadelerinin başına gelecekleri öğrendikten sonra apar topar şehirden ayrılırlar. Taçlu’nun kısmetini Safevi sultanı Şah İsmail’de aramak için Tebriz’e doğru yol alırlar. Irak, İran, Kirman da Şah tarafından işgal edilip binlerce Sünni öldürülür. On sekiz yaşına gelen Şah’ın artık evlenmesi gerektiği yakın arkadaşı Necm tarafından söylenmektedir. Sarayda birçok güzel kız olmasına rağmen Şah, aşık olup evlenmek ister. Taçlu Hatun da Safevi sarayında bulunan güzeller arasında olmasına rağmen Şah, bir erkek kadar yiğit olan Taçlu Begüm’le evlenir. Evlendikten sonra Taçlu Begüm’ün, Taçlu Hatun’a Şehzade Selim’in aşık 608 olduğunu söylemesi üzerine Şah İsmail, şehzadeden intikam almak için hemen Taçlu Hatun’la evlenmeye karar verir. Gerdek gecesinde Taçlu’nun kanlanan gelinliğini de Şehzade Selim’e göndererek, intikamının tadını çıkarır. Bu duruma çok sinirlenen şehzade, saraydan atıyla ayrılır. Şiddetli yağan yağmurda yere düşen şehzade kendisinden geçer. Sabaha kadar kendisine gelemeyen şehzadeyi Sümela Manastırı’na giden rahipler bularak tedavi ederler. Şehzade Selim’e, Şah tarafından onu aşağılayacak hediyeler gönderilmeye devam edilir. Şehzade sabrını koruyarak bunlara manalı cevaplar vermekle yetinir. Taçlu’nun olmamasına daha fazla dayanamayan Şehzade Selim, yanına Halimi’yi de alıp Tebriz’e gitmeye karar verir. Amacı Şah’la satranç oynayıp ona iyi bir ders vermektir. Tebriz’e bir tüccar kılığıyla giren şehzade, bir Türkmen kahvesinde önüne gelen herkesi satrançta yener. Ününün Şah’a kadar gitmesinden sonra saraya oyuna davet edilir. Şah, bütün oyunlarda yenilmesi üzerine büyük bir öfkeyle şehzadeye tokat atar. Şehzade daha sonra askerler tarafından huzurdan çıkarılır. Bu duruma çok sinirlenen şehzade, o tokadı hiç unutmamak ve intikamını almak için kulağına bir küpe takar. 1509 yılında Anadolu ve İstanbul’da baş gösteren depremler halkı maddi, manevi birçok kayba uğratmıştır. II. Bayezid’in emriyle İstanbul ve zarar gören diğer kentler kısa sürede eski hâline getirilir. Anadolu’da Şah’ın halifeleri iyice taraftar toplarlar. II. Bayezid’in öldüğü haberinin alınmasıyla Antalya’da Şahkulu adındaki kişi tarafından büyük bir isyan başlatılır. İsyan kısa sürede büyür. İsyanı bastırmak için görevlendirilen Karagöz Paşa da öldürülür. Şahkulu, II. Bayezid’in ölmediğini öğrendikten sonra isyanın 609 zamansız olduğunu anlar. Sadrazam Ali Paşa isyanı bastırmakla görevlendirilir. İsyan bastırılır ama sadrazamda isyancılar tarafından öldürülür. Şehzade Selim, Anadolu’da ortaya çıkan Şii tehlikesine karşı devlet yönetiminden izin almaya ihtiyaç duymadan Safevilerin ve Gürcülerin üzerine seferlere çıkar. Bu seferlerde de başarılı olur. Babasıyla görüşmek üzere ordusuyla Rumeli’ne gelir. Kendisine gönderilen elçilerin Trabzon’a dönmesini söylemeleri üzerine bu isteği reddeder. Osmanlı askerlerinin şehzadenin askerleriyle savaşmayı istememesinden dolayı şehzadeye, Semendire sancağı ve Şehzade Ahmet’in veliaht yapılmayacağı teminatı verilir. Şehzade Ahmet bu duruma içerleyerek Amasya’ya döner. Ali Paşa’nın ve Şehzade Şehinşah’ın ölmesiyle büyük bir üzüntü yaşayan II. Bayezid, tahtı Şehzade Ahmet’e bırakmaya karar verir. Şehzade Selim de kendisine verilen sözün yerine getirilmediğini görünce askerleriyle Çorlu’ya gelir. Burada gerçekleşen savaşı şehzade kaybetmiş, Kefe’ye doğru kaçmıştır. Şehzade Ahmet’in İstanbul’a davet edildiğini duyan yeniçeriler şehirde büyük bir isyan başlatırlar. Birçok paşanın evi ve ticarethaneler yağmalanır. Askerin kararlılığını gören padişah, onu Safeviler üzerine düzenlenecek sefere komutan tayin etmek istese de bu durum Şehzade Selim tarafından kabul görmez. Yeniçerilerin isyanı geniş bir alana yaymaları artık II. Bayezid’i tahtı oğluna terk etmeye mecbur kılar. Tahta oturan Yavuz Han, babasının isteği üzerine onu Dimetoka’ya uğurlar ama kısa bir süre sonra Bayezid-i Veli’nin ölüm haberi gelir. Yavuz Han’ın padişah olmasından sonra birçok devletin elçisi biatlarını bildirmek üzere İstanbul’a gelir. Ama bunların arasında Şah İsmail’in elçileri 610 yoktur. Padişah öncelikle tahtta gözü olan Şehzade Korkut ve Şehzade Ahmet ile mücadele eder. İkisi de ele geçirilerek idam edilir. Şehzade Ahmet taraftarı olan Sadrazam Koca Mustafa Paşa da araya nifak soktuğu düşüncesiyle öldürülür. Padişah ona olan öfkesinden dolayı İstanbul’da kendi adına yapılan camiyi ve imarethaneyi bile yıktırmak ister. Kardeşlerinden gelecek tehditlerin halledilmesinden sonra devlet erkanı toplanır ve Safeviler hakkında yapılabilecekler konuşulmaya başlanır. Divanda Şah’ın ve Şiilik anlayışının verdiği zararlar ortaya konulmuş ve ulemadan sefer için izin alınmıştır. Osmanlı ordusunda sefer için bütün hazırlıklar yapılır. Ordu İstanbul’dan hareket eder ve İzmit’e gelindiğinde Şah’ın bir casusu yakalanarak onun aracılığıyla Şah’ın doğru yola dönerek, Osmanlı’ya biat etmesi gerektiğini bildiren bir mektup gönderilir. Ordu ilk önce Konya’ya uğrar. Mevlana’nın türbesi ziyaret edildikten sonra yola devam edilir. Yavuz Han ile Şah İsmail arasında mektuplaşmalar devam eder. Erzincan’a gelindiğinde düşmanın hâlâ ortada olmaması sebebiyle orduda huzursuzluklar baş gösterir. Hemdem Paşa’nın sözcü olarak seçilip padişaha askerin geri dönme talebini anlatması amacıyla gönderilmesi, paşanın idamıyla sonuçlanacaktır. Bu hareket bir süreliğine orduyu dizginlese de zor geçen sefer şartları padişahın çadırının bile kurşunlanmasına neden olur. Yavuz Han, bunun üzerine askerin arasına girerek mutlaka sefere devam edileceğini, dönmek isteyenler varsa gidebileceklerini belirtir. Yola devam edilirken Osmanlı habercileri Şah’ın ordusunun Çaldıran Ovası’nda olacağı bilgisini getirirler. Şah’ın ordusunda eşleri Taçlu Begüm ile Taçlu Hatun da bulunmaktadır. Şah İsmail, Osmanlıların dinlendikten sonra hücum edeceğini 611 düşünürken Osmanlı askerleri ovaya gelmeleriyle savaş düzenine geçerler. İki ordu arasında gerçekleşen savaşta, Safeviler yenilir ve Şah İsmail savaş meydanında eşi Taçlu Hatun’u bırakarak kaçmak zorunda kalır. Yavuz Han, Taçlu’nun esir edilmesine çok sevinir. Ulemanın Taçlu’nun nikahının düştüğünü söylemesi üzerine onun Tacizade Cafer Çelebi ile nikahlanmasını buyurur. Esirenin getirilmesini isteyen Yavuz Han, Taçlu’yu gördüğünde kendinden geçer ama çevresindekilere hiçbir şey belli etmez. Taçlu’yla bir müddet sohbet eden padişah, içi yandığı hâlde onu Cafer Çelebi ile nikahladığını söyler. Yavuz Han, savaşın başarıyla sonuçlanmasından sonra Eleşkirt’te çadırını ok ve kurşun atan yeniçerileri cezalandırmak için harekete geçer. Askeri kışkırtan Cafer Çelebi, İskender Paşa, Osman Ağa gibi isimler idam edilir. Böylelikle Cafer Çelebi daha yeni eşine kavuşamadan öldürülmüş olur. Yavuz Han, Taçlu’nun da Amasya’ya götürülmesi için emir verir. Aylar sonra Amasya’ya ulaşan padişah, Taçlu’nun kucağına yatıp, ona şiirler okur. 3.12.1.3. Kişi Kadrosu Eserde tarihî kişilerle birlikte yaratma kişiler de kullanılır. Eser, Yavuz Han’ın, Şah İsmail’den Taçlu nedeniyle intikam alması ve Şah’ın Anadolu’da yürüttüğü Şiilik propagandası nedeniyle bu tehlikenin bertaraf edilmesi üzerine kurgulanır. Kurguda tip kullanılmamıştır ve iç çatışma da bulunmamaktadır. Merkezî kişi Yavuz Han’ın Taçlu’ya olan özlemi ve ona kavuşma isteği bir iç çatışmadan ziyade aşkın bireyde meydana getirdiği farklılıklar olarak ele alınabilir. Eserin cinsiyetlere göre dağılımında bayan kişilerin çok fazla olduğu görülür. Bu kişilerin geneli yardımcı ve figüratif konumdadır. Yavuz Han’ın 612 sevdiği Taçlu Sultan, annesi Aynışah Hanım, Aynışah Hanım’ın kız kardeşi Gevher Hanım, Şah İsmail’in eşi Taçlu Begüm, Şah İsmail’in annesi Âlemşah Begüm (Marta), Şehzade Selim’i Trabzon’da ormanın içinde baygın bir şekilde bulan Stella, Yavuz Han’ın eşi Ayşe Hafsa Sultan, Müeyyedzade’nin sevgilisi Mihri Hatun, Trabzon kadısı Ömer Efendi’nin kızı Afife, hizmetliler ve ebeler içerisinde bulunan Hoşyar Kadın, Gülvan Kadın, Kumru Kadın, Paşa Hatun, Nergis Kadın, Behice Kadın ve kızı, aşçı Şevkinur Kadın bulunur. Kurmacada devlet-saray görevlileri olarak sadrazam, vezir, lala, kadı, vali, beylerbeyi, defterdar, kazasker, müneccimbaşı, kapıcıbaşı, hadımağa, yeniçeri ağası, hizmetçiler, ebe kadınlar, kızlar ağası, seccade memuru, çeşnigirbaşı, aşçı, tırnakçı, ulak, cellat; din görevlileri olarak müderris, derviş, şeyh, şeyhülislam, hahambaşı, imam, rahip; meslek erbaplarına göre müneccimbaşı, hekim, aşçı, rehber, ulak, kuyumcu, telkar, mimar, casus kullanılır. Romanda etken rol oynayan kişiler şunlardır: Yavuz Han Kurmacanın merkezî kişisidir. Daha doğmadan müneccimbaşı tarafından; “(…) Bu şehzade çok kan akıtacak, çok… Kardeşleri, halkı, belki de babası…” (s.14) cümlesiyle nitelendirilir. Müneccimbaşının Fatih Han’a söylediği bu cümleler daha sonra, “Çok cevval olacak. Hayatı at üzerinde geçecek. Doğunun en büyük padişahı olacak. (…) Kahramanlığı destanlar yazdıracak. En büyük padişahları bile dize getirecek. İslam’ın en büyük hükümdarlarından biri olacak. (…) Çok iyi bir insan olacak. Aslında bir kelebek bile onun ağlamasına sebep olabilecek. Şair olacak ama aşkı bulamayacak. Tam aşkı buldum derken…” (s.15) biçiminde devam ederek bir nevi kurgunun özeti verilir. Çocukken çok yaramaz bir şehzadedir. Kardeşlerine rahat vermez. (s.43) Babası Şehzade Bayezid onun 613 yaramazlığından dolayı “Yavuz” lakabını verir. Şehzade Selim’e verilen bu lakabın Şehzade Bayezid’e göre sözlüklerde bir karşılığı yoktur. Babası küçük Selim’e bu durumu şöyle açıklar: “Yavuz, bana göre şirret demektir. (…) Bir sürü şehzadem var, bir tek seninle uğraşıyorum! Söz dinlemiyor, büyük küçük saymıyorsun! Hırsın her şeyin üstünde!” (s.50) Diğer çocuklara göre çok hareketli olan Şehzade Selim, babasının bu sözlerini asla kabullenmez ve kendisine Yavuz diye hitap edenleri mutlaka cezalandıracağını ifade eder. (s.51) Yavuz Han kişisi küçüklüğünden beri farklı olan kişilik özellikleriyle ön plana çıkartılır. Bu durum merkezî kişinin yetişkin olana kadar da olumlu cihetle ele alındığını göstermektedir. Fatih Han tarafından Trabzon sancak beyliğine görevlendirildikten sonra Şehzade Selim, “Dedem Fatih Sultan Mehmet, dedem Sultan Murad, atam Kutalmışoğlu Süleyman Şah söz veriyorum, söz veriyorum…” (s.58) ifadeleriyle kendini geçmişten güç alarak geleceğe hazırlayan ve atalarına layık olmaya çalışan bir romanı kişisinin kurmacada olacağını gösterir. Yavuz Han’ın Taçlu Hatun’u görür görmez aşık olması, içinde aşka karşı özlem olduğunu gösterir. Aşkının peşinden gitmesi ve ona kavuşması ise kararlılığının duygusal boyuta yansımasıdır. Şah İsmail’in ona gönderdiği hakaret içeren hediyelere en son dayanamayarak, Tebriz’e gidip orada Şah’la satranç oynayacak kadar sıradışı bir kişiliğe sahiptir. (s.192) II. Bayezid Han Fatih Han’dan sonra tahta oturan Osmanlı padişahı ve Şehzade Selim’in babasıdır. II. Bayezid, “(…) Uzun boylu, beyaz tenli, etli ve dolgun çehreli, zeytuni ela gözlü, siyah çatık kaşlı, mutedil sakallı, yüzünden ben bulunan, geniş omuzlu (…)” (s.17) 614 birisidir. Genç yaşlarda içkiye, afyona, eğlence âlemlerine düşkün birisidir. (s.17) Bunların yanında kadınlara da aşırı düşkün olması olumsuz kişilik özellikleri arasındadır. (s.22) Şehzade zamanını bu âlemlerle, avla, okçuluk yarışmalarıyla, şair ve âlimlerle sohbet ederek geçirir. (s.25) Babası Fatih Han’ın gözünde “serkeş, afyoncu” (s.14) bir evlattır ve kendisinden sonra tahta oturacak olması onu üzmektedir. (s.57) Hatta Fatih Han ölüm döşeğindeyken, şehzadenin olumsuzluklarından dolayı Karamani Mehmet Paşa’ya, “Gözüm arkada gidecek. (…)” (s.75) diyerek üzüntüsünün derecesini belli eder. Şehzadenin keyif verici maddelere düşkünlüğü halk tarafından da bilinmekte ve Fatih Han gibi cihangir birisinden sonra Şehzade Bayezid’in padişah olacağı ihtimali insanları düşündürmektedir. (s.20) Halka namaz kıldığını göstermek için camilere gider. Şehzade için en büyük sorun oruç tutmaktır. Afyona olan müptelalığını aktarların kendisi için hazırladığı afyon paketlerini içerek giderir. Sahurda içilen her paket zamanı geldiğinde mide de patlamakta ve şehzadeyi rahatlatmaktadır. (s.21) Şehzade Bayezid’in hayatı kurguya iki biçimli olarak yansıtılır. Şehzadeliğinde ehli keyf karaktere sahip Bayezid, padişah olduktan sonra tamamen değişerek ehli iman olur. Onun bu değişimi babasının ölümüyle birlikte gerçekleşir. Fatih Han’ın kefenlenmiş bedenine sarılıp uzun süre ağlayan II. Bayezid, “Sana layık olmaya çalışacağım. Beni affet. Seni çok üzdüm. Beni affet. Sana layık olacağım. (…)” (s.87) diyerek yaşayacağı değişimin ilk emarelerini gösterir. Artık büyük bir devleti yöneteceğinin farkına varan II. Bayezid, dualarında Allah’a yakararak ondan yardım diler. (s.88) 615 Amasya’dan İstanbul’a gidip devleti yönetip yönetemeyeceğine dair tereddütleri olan II. Bayezid’in hayatındaki değişimi sağlayan kişi Kuran-ı Kerim okurken yanına gelen derviştir. Aynı derviş daha önce de Şehzade Selim hakkında kendisine bilgi vermiştir. Artık II. Bayezid’in bütün kötü alışkanlıklarından kurtularak sadece yöneteceği devleti düşünmesini isteyen bu derviş Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’dir. Derviş, Bayezid’in bedeninde biriken zehri kendi vücuduna aktarır. Bu işlemden sonra da yok olur. Bayezid bu olaydan sonra namaz kılar, dua eder ve sabah uyandığında; “(…) Bütün gece boyunca ne şarap içtim, ne de afyon. Yarabbim, ben bu illetten kurtulacağım, sen de bana yardım et. (…)” (s.84) diyerek kararlılığını ortaya koyar. Kurmacada, II. Bayezid’in kişilik özellikleri çok fazla olaylar üzerinden anlatılmaz. İspanya Müslümanlarının ve Yahudilerinin kendilerine reva görülen zulmü bildirerek Osmanlı Devleti’nden yardım istemeleri üzerine onların istedikleri yere taşınabilmeleri için donanmayı harekete geçirir. (s.129-132) Sadece kendi tebaasının değil Müslim veya gayrimüslim olsun zorluk yaşayan herkese yardım eden bir kişidir. Anadolu’da ve İstanbul’da yaşanan deprem neticesinde -kendisi de dâhil olmak üzere- yardıma ihtiyacı olan herkesin yardımına gidilmesini emreder. (s.208) Böylelikle halkın yaraları kısa sürede sarılabilmiştir. (s.212) II. Bayezid, Şehzade Selim’in ordusuyla karşısına çıkması üzerine; “(…) Belki de gençliğimin hatalarının bedelini ödüyorum.” (s.226) der. Gençliğinde yaşadığı olumsuz hayatın farkında olan II. Bayezid, başına gelen kötü olaylarda hep geçmiş hayatının yaşadığı ana yansıdığını düşünür. 616 Fatih Han Vakanın başlangıcı Fatih Han’a, müneccimbaşının yeni doğacak bir şehzade hakkında bilgi vermesiyle gerçekleşir. (s.11-13) Aslında yardımcı kişi rolünde olan Fatih Han, hem vaka başlangıcında hem de Yavuz Han’ı Trabzon sancağına göndererek ona Safevilere karşı önlem alma görevini vermesi hasebiyle (s.52) kendisini, merkezî kişiye tesir eden yönlendirici kişi konumunda değerlendirmemizi sağlar. Fatih Han, oğlu Şehzade Bayezid’in ve torunu Şehzade Ahmet’in giderek güçlenen ve Osmanlı’ya bela olmaya başlayan Safevi tarikatıyla mücadele edemeyeceğini söyleyerek bu görevi Şehzade Selim’e vermesi (s.57) yönlendirici kişinin merkezî kişiye tesirini gösterir. Bu beyanda Fatih Han’ın kurmacadaki rolü, Yavuz Han’la irtibatı derecesindedir. Otlukbeli Savaşı’ndan sonra Amasya’ya şehzadeleri görmek için geldiğinde halk tarafından büyük bir coşkuyla karşılanır. (s.40) Halka hitaben yaptığı konuşmada devleti yüceltir: “Osmanlı Müslüman bir devlettir ve Anadolu’da, Irak’ta, İran’da hatta dünyada adaleti temsil eder.” (s.41) Fatih Han’ın devlete bakış açısı ileride padişah olacak olan Şehzade Selim’e sirayet edecektir. Taçlu Sultan Şehzade Selim’in, Trabzon’da bir gölde yüzerken gördüğü ve aşık olduğu bayandır. (s.138-139) Şehzade onunla evlenmek ister ve ailesini yaşadığı konağa davet eder. Edepli, oldukça güzel bir kişi olan Taçlu, daha on sekiz yaşındadır. (s.148) Taçlu Sultan, Yavuz Han’la arasına Şah’la gerçekleşen evliliğin girmesine rağmen Şah’ı tanıdıkça padişaha yaklaşacaktır. Ayrılıkları ise şöyle gerçekleşir: Şehzade Selim’in eşi Ayşe Hafsa Sultan, şehzadenin Taçlu’dan hoşlandığını anlaması 617 üzerine onların birlikte olmasını engelleyecek bir oyun oynar. Taçlu’nun ailesine yapılan ziyarette Osmanlı Devleti’nde tahta çıkan padişahın kardeş katli kanunu gereğince bütün şehzadeleri öldürdüğünü ve Şehzade Selim’in de en küçük şehzade olması sebebiyle tahta çıkmasının zor olduğunu ifade eder. Taçlu’ya bir Osmanlı şehzadesiyle evlenmemesini ama bekâr olan Şah İsmail’le evlenebileceğini söyler. (s.155-156) Bu sözlerden çok etkilenen Taçlu’nun annesi Şehzade Selim’in kızına talip olmasına rağmen hemen Tebriz’e gitmek için kocasını ikna eder. (s.157) Taçlu’nun bu kararda etkisinin ve Şehzade Selim’i sevecek kadar birlikteliklerinin olmaması şehzadeden çabuk kopuşun sebepleri arasındadır. Çaldıran Savaşı öncesi süslenip, “Şah İsmail’e hatun olmaktansa Sultan Selim’e esir olmayı yeğlerim (…)” (s.264) der. Bu ifadeler Trabzon’da Şehzade Selimden çabuk kopuşun bir hata olduğunu Taçlu’nun kabul etmesi olarak okunabilir. Şah İsmail Kurmacadaki karşıt güçtür. Doğumunda müneccimler tarafından olağanüstülükler atfedilir. Çok zeki olacak olan çocuk, babası Pir Haydar’dan sonra tarikatın postuna oturacaktır. Müneccimlere göre doğumuna Hz. Ali, Hz. Fatma ve on iki imam şahitlik etmişlerdir. (s.96) Babası Pir Haydar, Akkoyunlular tarafından öldürülür. (s.99) Şah İsmail’in çocukluğu Akkoyunlulardan saklanmasından dolayı farklı şehirlerde geçer. (s.100) Şah İsmail’in doğumundaki olağanüstülükler daha sonra da devam eder. Bir gün kılıç talimindeyken aniden hastalanır ve bir yıl boyunca uyur. Uyandıktan sonra atalarının onu uykusunda eğittiğini söyler. (s.103) 618 Tebriz’e girerek Akkoyunlu Devleti’ne son vermesiyle birlikte artık şeyhliğin yanında şahlık da yapmaya başlayacaktır. (s.104) “İnce, uzunca bir boyu, (…) ince bıyıkları, kumral saçları, ateş gibi yanan kahverengi gözler[i]” (s.199) vardır. Sünni halktan intikam alırcasına her yerde Sünnileri katlettirmesi öfke içerisinde yaşayan bir roman kişisi olduğunu gösterir. (s.108) Şiiliğe bağlılığı Sünni olan annesini de öldürtmesine neden olur. (s.110) Annesi Âlemşah Begüm’ün gözünde Şah İsmail’in temsil ettiği yapı, bir tarikattan ziyade kan döken devlet gibi hareket etmektedir. (s.106) Şah İsmail şarap içen (s.108), şiir yazan birisidir. (s.163, 167) Taçlu Begüm’le evlendiği hâlde Şehzade Selim’den intikam almak amacıyla Taçlu Sultan’la da evlenir. (s.173) Şehzadeye acıların en büyüğünü bu evlilik aracılığıyla yapacağını düşünür. (s.170, 172) Hırslı kişiliği Taçlu’yla evlendikten sonra Şehzade Selim’e gönderdiği notta daha açıktır: “Şehzade Selim, sana bir dostluk hediyesi yolluyorum, hediyemi kabul et… Bu gelinlik Taçlu Sultan’ın gelinliğidir, üzerindeki kan Taçlu Sultan’ın gerdek kanıdır. Taçlu Sultan artık benim haremimdir. Evliliğimiz İslam âlemi için hayırlara vesile olsun.” (s.174) Şah’ın iç âlemini çok yakından bilen yakın arkadaşı Necm, onun yapmak istediklerinin boyutunu düşündükçe; “Şah İsmail’in intihar etmesi (…) en hayırlısı.” (s.188) diye düşünür. Çaldıran Savaşı öncesi, söylediği cümleler Şah İsmail’in öfkeli, hırslı, intikamcı kişiliğini özetler: “Kanımın son damlasına kadar savaşacak ve seni mat edeceğim, göreceksin. İnşallah ananı da, hatunlarını da, kızlarını da yanında getirmişsindir. Onların cariyem olması beni mutlu ederken seni mezarında fırıldak gibi döndürecektir.” (s.266) Kurmacada yardımcı ve figüratif konumda bulunan kişiler şunlardır: Müeyyedzade Abdurrahman Efendi, Derviş, Müneccimbaşı, Hadımağa, Mihri 619 Hatun, Hoşyar Kadın, Gülvan Kadın, Kumru Kadın, Paşa Hatun, Şevkinur Kadın, Nergis Kadın, Behice Kadın, Behice Kadın’ın kızı, Afife, Ayşe Hafsa Sultan, Şeyh Hamdullah, Sipahi, Kızlar Ağası, Sabuncuzade, Şehzade Ahmet, Şehzade Korkut, Halim Çelebi, İlaldı Çavuş, Pertev Çavuş, Karamani Mehmet Paşa, Molla Yakup, Şeyh Ebul Vefa, Veziri Azam İshak Paşa, Tekelü Halife Pir Haydar, Âlemşah Begüm (Marta), Kuyumcu Necm, Emir Zekeriya, Kasım Paşa, Şehzade Süleyman, İhtiyar Adam, Mirza Sultan Ali, Yahya Efendi, Sadrazam Davut Paşa, Gırnatalı Molla, İspanyol Yahudi, Kemal Reis, Hahambaşı, Affan, Aynışah Hanım, Gevher Hanım, Telkar Ahmet Usta, Vali Hadim Bey, Hemdem Paşa, Stella, Alaüddevle Bozkurt Bey, Sadrazam Dukakinoğlu Ahmet Paşa, Sadrazam Hadım Ali Paşa, Mimar Hayrettin, Şah Kulu, Sinan Paşa, Kılıç, Mevlana İdrisi, Karagöz Ahmet Paşa, Kara İskender, Sofu İsa, İbn-i Kemal, Ustaçluoğlu Mehmet Han, Piri Mehmet Paşa, Ziya Efendi, Hersekzade Ahmet Paşa, Nureddin Sarı Gürz, Koca Mustafa Paşa, Sümbül Sinan, Zembili Ali Cemali Efendi. 3.12.1.4. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı diğer bir deyişle yazar-anlatıcıdır. Anlatıcı, bazı durumlarda belirgin bir şekilde kurmacaya dâhil olur. Anlatıcının roman kişileri hakkında düşüncelerini ifade etmesi bu beyandandır. Fatih Han’ın Amasya Sarayı’nda Şehzade Bayezid’in çocuklarıyla tanıştırılması sırasında Şehzade Mahmud’un durumu şöyle anlatılır: “Şehzade Mahmud büyük bir saygıyla dedesinin elini öptü ve geri geri çıkarak odanın bir köşesinde durdu. Belli ki hastalıklıydı. Gözlerinde ölümün izleri belirmişti.” (s.42) 620 1487’de Erzincan’da olan deprem halk tarafından önemli bir olayın gerçekleşmesi şeklinde yorumlanır. Anlatıcı bu depremi bir müneccim gibi şu şekilde yorumlar: “Umulan gerçekleşti: 1487 yılında465 Safevi tarikatının postuna oturacak yeni şeyh doğdu. Anadolu halkı Pir Haydar’ın yeni oğlunun Safevi Devleti’ni kuracağını ve bir gün başlarına büyük belalar açacağını bilemezdi. Ne kadar kan döküleceğini hesap edemezlerdi. Bildikleri tek şey vardı ki, o da, bu depremin hayra alamet olmadığıydı.” (s.97) Ayşe Hafsa Sultan’ın Taçlu Sultan’la Şehzade Selim’in aralarına girerek onun Şah’a gitmesine neden olması anlatıcı tarafından eleştirilir. Bu eleştiri Ayşe Hafsa Sultan’ın aşkı tanımaması, ona saygı duymaması şeklindedir. İki sevgilinin arasına giren Ayşe Hafsa Sultan’ın yaptığı hata roman kişilerinden ziyade anlatıcı tarafından ifade edilir. (s.154) Koca Mustafa Paşa ve yeni padişah olan Yavuz Han arasındaki ilişki, “İkisi de zaman kolluyordu… Kanlı bir son için.” (s.238) biçiminde ifade edilir. Böylelikle anlatıcı kurgunun ileriki safhalarında olacaklar hakkında okuyucuyu merak unsurunu da işin içine katarak bilgilendirir. 3.12.1.5. Zaman Roman, tarihsel anlatım düzleminde inşa edilmiştir. Kurmaca, 1470 yılında İstanbul’da Topkapı Sarayı’nda Fatih Han ile müneccimbaşı arasında gerçekleşen konuşmayla başlar. Çaldıran Savaşı’ndan (1514) sonra Yavuz Han ve Taçlu Sultan’ın Amasya’da buluşmalarıyla biter. Kurmacada yaklaşık kırk dört yıllık bir zaman dilimi konu edilir. Kurguda Fatih Han’ın da bir roman kişisi olarak bulunması geri dönüşlerin neredeyse hiç kullanılmamasına sebep olur. Daha önce incelenen eserlerde Yavuz Han kişisinin dedesi Fatih Han üzerinden olumlandığı göz önünde bulundurulacak olursa bu eserde Fatih Han’ın doğrudan 465 Tarih “1478” biçiminde yanlış olarak belirtildiği için üst cümlede de ifade edildiği üzere tarafımızca düzeltilmiştir. Bkz., a.g.e., s.97. 621 Şehzade Selim’e farklılığını ifade etmesiyle karşılaşılır. Bu anlayışı zaman bağlamında değerlendirecek olursak periyodik bir ilerlemenin aksamadan devam ettiği görülür. Eserde; “1473 yılı” (s.39), “3 Mayıs 1481” (s.77) gibi miladi takvime ait tarihlendirmeler kullanılırken, “1470 Aylardan teşrinievvel” (s.11), “9 teşrinievvel günü” (s.34) gibi ay adlarının hicri takvim esas alınarak kullanıldığı da görülür. Bunların yanında; “gece yarısı” (s.35), “yarım saat sonra” (s.36), “nisan ayı” (s.51), “günlerden perşembe” (s.67), “ikindi vakti” (s.77), “saatler sonra” (s.188), “yarın sabah” (s.196), “aylar sonra” (s.274) gibi kısa zaman ifadeleri de kullanılır. 3.12.1.6. Mekân Kurmacada mekân unsuru oldukça zayıftır. Mekâna herhangi işlevsel özellik yüklenmez. Kurmacada kullanılan kapalı mekân olarak saray (Kızlar Sarayı, Topkapı Sarayı, Akkoyunlu Sarayı, Tebriz Sarayı), köşk (Trabzon Köşkü), han, kahve (Türkmen Kahvehanesi), dükkân (Telkari Dükkânı); coğrafi ve açık mekânlar sahil, göl, mağara, ova (Karıştıran Ovası, Çaldıran Ovası); dinî mekânlar ise tekke, sinagog (Ahrida Sinagogu), manastır (Sümela Manastırı) kullanılır. 3.12.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.12.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Eser; doksan dört bölüm, önsöz (s.7-8), sözlük (s.277-281) ve kaynakça (s.283-284) bölümlerinden oluşur. Fatih Han’ın Şehzade Selim’le ilgili 622 düşünceleri ve şehzadenin çocukluğu giriş, Trabzon sancak beyliği ve Osmanlı tahtına oturması gelişme, Çaldıran Savaşı’yla birlikte Şah İsmail’den intikamını alması ve Taçlu Hatun’a kavuşması ise sonuç bölümlerini oluşturur. Şah İsmail, Taçlu Sultan’ı sevmediği hâlde onunla sırf Yavuz Han’dan intikam almak amacıyla evlenir. Bu minvalde Yavuz Han, şehzadeyken onu aşağılamak üzere gönderilen hediyeler, Yavuz Han’ın bir gün mutlaka intikamını alacağı düşüncesiyle kinini besler. Bu seyirde gelişen kurgu Çaldıran Savaşı’nda Şah İsmail’in mağlup edilmesi ve Taçlu’nun esirliğiyle sonuçlanır. Kurguda temel karşıt güç olan Şah İsmail’le birlikte Safevi tarikatı ve Şiilik de olumsuzlanır. Şah’ın annesi Âlemşah Begüm tarikatın durumunu oğluna şöyle özetler: “Siz tarikat değil, devlet gibi, hatta kan döken bir devlet gibi hareket ediyorsunuz. Bana dinî yanınız sağlam gelmiyor. Ezbere bildiğin Kuran, sana öldürmeyi emretmiyor, değil mi?” (s.106) Artık tarikat liderinin şeyhliği bırakıp şahlığa yöneldiği ifadelerde imlenir. Bir Şii tarikatı olan Safevilikte, halifeler aracılığıyla Anadolu halkı devlete karşı kışkırtılarak ayaklanmalara neden olunur. Bundan dolayıdır ki II. Bayezid, Şii halifelerinin Anadolu’ya girmesini yasaklar. (s.217-218) Şeyhülislam tarafından Şah’ın dinî faaliyetleri; “Biz Şah İsmail’in dailerinin yaydığı dini Şiilik olarak kabul etmiyoruz. Bu düpedüz zındıklıktır. Zındıklığın cezası ölümdür.” (s.247) biçiminde değerlendirilir. Yavuz Han’ın Safevi seferi öncesi ulemanın ve devlet adamlarının görüşlerini aldığı divanda bir müderris Kızılbaşlığın tarifini şöyle yapar: “Kötü düşünceli, arsız, eşkıya, kalleş, ayyaş, sarhoş, uğursuz kavim, merhametsiz, melun, hayırsız, aşağılık, lanetlenmiş, şeytan yaratışlı, fesat, zındık, mülhid, rafızi… Bunlar İslam dışıdır, sapkındır ve ehl-i küfürdür.” (s.249) 623 Tarif aracılığıyla Şah İsmail’in Anadolu’da tesis etmeye çalıştığı Kızılbaşlık anlayışına karşı önlem alınması hatta tamamen yok edilmesi anlaşılmaktadır. Padişah bu sebepledir ki sefer öncesi sapkınlığa varacak derece hareket eden Kızılbaşların defterlerinin tutulmasını ve cezalandırılması emrini verir. (s.250) Kurguda Şah’ın olumsuzlanmasına düşüncelerinin fiiliyata dökülmüş şekli olan Sünni katliamlarına geniş yer verilmesiyle devam edilir. (s.108, 162, 185, 220) Kurguda daha önce incelenen eserlerden farklı bir nokta, İspanya Devleti’nin Endülüs Müslümanlarını ve Yahudileri büyük bir katliama tabi tutmasının ve onlardan gelen yardım isteği üzerine Osmanlı Devleti’nin yaptığı yardımların kurguya dâhil edilmesidir. (s.124-131) Kurguda, Osmanlı Devleti’nin kardeş katli olarak adlandırılan ama devletin sürekliliğine fayda sağlamayı amaçlayan veraset sisteminin okuyucu nezdinde daha iyi anlaşılabilmesi için olumlandığı ve gerekliliği ifade edilir. Yavuz Han’ın annesi Ayşe Sultan’ın Hoşyar Kadın’a söylediği cümleler bu sistemin özünü yansıtır: “Şehzadeler taht için birbirine girerken Anadolu halkı da telef olacaktır. Düşünsene, kaç kişi şehzadeler savaşında ölecektir. Oysa bir iki şehzadenin ortadan kaldırılması ile binlerce insanın ölmesi engellenmiş olacak.” (s.29) Fatih Han da vefatından önce Karamani Mehmet Paşa’ya kendi çıkarttığı kanunun; “Devletin devamı için mecburdum. Ne büyük bir fedakârlıktır, ne büyük bir acıdır kendi kardeşini öldürtmek, bilemezsin.” (s.75) diyerek Osmanoğullarına acı veren ama halkın acısını dindiren özelliğini belirtir. Yavuz Han’a göre de kardeşlerini öldürtmesi nizam-ı âlem içindir. (s.245) Kurmacada tarih yazımından kaynaklanan bir hata vardır: 624 “1487 yılında Erzincan’da büyük bir deprem yaşandı. Erzincan’ın birçok köyü yerle bir oldu. Anadolu halkı önemli bir olayın bu sene içinde gerçekleşeceğine inanmıştı. Umulan gerçekleşti: 1478 yılında Safevi tarikatının postuna oturacak yeni şeyh doğdu.” (s.97) Erzincan depreminin oluş tarihi “1487” olarak belirtilirken, bir cümle altında “1478” biçiminde yanlış olarak belirtilir. Şehzade Korkut, Teke bölgesinde isyan başlatan Şahkulu’nu ararken Şehzade Ahmet ve Şehzade Selim’in tahtı ele geçirmek için harekete geçtiği haberini alınca o da isyancıların takibini bırakıp hemen İstanbul’a doğru yol alır. (s.219) Kurmacanın ilerleyen sayfalarında Hersekzade Ahmet Paşa’nın II. Bayezid’e; “Padişahım, Şehzade Ahmet izinsiz olarak Antalya’dan ayrılıp Manisa’ya gelen ve Rumeli’ye geçmesini doğru bulmadığı Şehzade Selim’in tedipleri için izin istiyor.” (s.227) cümlesinde daha önce verilen bilginin tersinde Şehzade Korkut yerine Şehzade Selim’in isminin verildiği görülür. Şehzade Selim’in Trabzon sancağında görevli olduğu (s.52, 57) belliyken, şehzade isimlerinin karıştırılmasından kaynaklanan bir hata söz konusu olmuştur. 3.12.2.2. Anlatım Teknikleri Eser; anlatma, özet ve diyalog teknikleri çerçevesinde kaleme alınır. Bu haliyle kurguda anlatım tekniklerinin kullanımı zengin değildir. Şehzade Selim, eşi Ayşe Hafsa Sultan’ın Kırım’dan Trabzon’a geldiğinde onu köşkte karşılar. Karşılama için yapılan hazırlıklar, karşılama anındaki heyecan, şehzadenin şaşkınlığı ve daha sonra karı-kocanın birlikteliği anlatma tekniği aracılığıyla verilir. (s.67-68) Kurguda bu tekniğin diyalog tekniğinden önce kullanılması bir nevi roman kişilerinin konuşmalarına girizgâh olur. Fatih Han tarafından Memlüklere düzenlenecek sefer hakkında anlatıcının bilgi vermesi 625 anlatma, devamında ise padişah ve Karamani Mehmet Paşa arasındaki konuşma diyalog tekniklerine örnektir. (s.74-77) Şah İsmail’in Akkoyunlulardan kaçışı, farklı hocalardan aldığı dersler özet tekniği aracılığıyla verilir. (s.102) Yazar, Safevilerce Tebriz’in ele geçirilişini ve Sünni katliamlarını da bu teknik çerçevesinde ifade eder. (s.108) Özet tekniği bazen çok uzun bir zamanı birkaç cümle ile ifade edilebilecek şekilde de kullanılır: “Şehzade Selim’le Ayşe Hafsa Sultan evleneli sekiz yıl olmuştu. Bu sekiz yıl içinde beş çocukları oldu. Beş kız çocuğu.” (s.112) Şehzade Korkut’un yakalanmamak için kaçışı, köylüler tarafından ihbar edilişi, idamı ve Yavuz Han’ın duyduğu büyük teessür özet tekniği ile anlatılır. (s.241- 242) Kurmacada, diyalog tekniği sadece kişiler arasında geçen konuşma olarak ele alınmaz. Roman kişilerinin tavırları, kişilik özellikleri, düşünceleri konuşmaya yansıtılır. Şehzade Selim, Ayşe Hafsa Sultan’la baş başa kaldığında telaşa kapılır ama Hafsa Sultan’ın sohbeti açmasıyla şehzade rahatlar. Bu diyalog, iki yabancının birbirlerini keşfetmeye başladığı ilk anların ürkekliğinin cümlelerde hissedildiği bir özellik taşır. Yazar, diyalog tekniği içerisinde iç çözümlemeye de yer verir. Şehzade, karısı hakkındaki düşüncelerini; “Ne de güzel bir kızdı. Bembeyaz bir teni vardı. Simsiyah gözleri, simsiyah yay kaşları, ufacık bir burnu ve etli dudakları…” (s.69) biçiminde ifade eder. Tasvir tekniği ile birlikte toplam üç tekniğin kullanılması kurguya farklılık getiren noktalar arasındadır. (s.69-71) Şehzade Bayezid’in babasının öldüğünün haber verilmesi sonrası tahta oturması için gelen çağrılara uyup uymama ikilemi, yaşadığı kararsızlık ve kendini Osmanlı Devleti’ni yönetmeye layık görmemesi iç çözümleme aracılığıyla verilir. 626 Kurmacada az da olsa kullanılan diğer bir teknik iç diyalogdur. II. Bayezid’in çocukları hakkındaki düşünceleri bu teknik aracılığıyla anlatılır: “Bak Bayezid, Allah sana sekiz oğul verdi. Abdullah, Şehinşah, Âlemşah, Mahmud, Mehmed, Ahmed, Korkut ve Selim… Dün Şehinşah’ı da kaybettim. Kimler kaldı geriye? Ahmed, Korkut, Selim. Beş oğlun nerede? Ne kadar da övünürdün oğullarının çokluğuyla. Şimdi ne oldu? Beşini kara toprağa teslim ettin. Diğerleri ise taht için birbirini yemede. Kısa süre sonra da padişah olan diğerlerini öldürtecek. Kala kala bir oğlun kalacak. Boşa övünmüşsün, boşa gururlanmışın.” (s.225) Kurmacada geri dönüş tekniği çok az kullanılır. II. Bayezid’in Şehzade Selim’in küçüklüğünü hatırlaması ve buradan yola çıkarak küçüklüğüyle sancak beyliğini karşılaştırması bu teknik ile yapılır. (s.226) Kurmacada kullanılan diğer bir teknik tasvirdir. Genellikle mekân tasvirleri işlevsel olarak kullanılır. Şehzade Selim’in Trabzon sancak beyi olmasıyla kalacağı köşkün fiziki özellikleri ayrıntılı bir şekilde tasvir edilir. (s.60) Bunun yanında kişi tasvirlerine de yer verilir. Fatih Han’ın vefatı sonrası, II. Bayezid’in ruh hâli şöyle tasvir edilir: “Sultan Bayezid siyah bir kavuk takmış, siyah bir elbise giymişti. Matemdeydi. Karayağız çehresi üzüntüden daha da bozulmuş, seyrek sakalları biraz daha uzamıştı. Zeytuni ela gözleri, çatık kaşlarıyla etkileyici duruyordu. Gözlerinin altındaki mor halkalar gözlerinin derinliğini anlatıyordu.” (s.85) 3.12.2.3. Dil ve Üslup Eserin dili sade, üslubu ise akıcıdır. Anlaşılmayı zorlaştıracak kelimeler veya tamlama yapıları kullanılmaz. Günümüz Türkçesinde kullanılan; “panik” (s.34), “randevu” (s.186), “diktatör” (s.253) gibi kelimelere de yer verilir. Eserde kullanılan bazı atasözü ve deyimler şunlardır. Bunlardan bazıları değiştirilerek kullanılmıştır: “Gidip de gelmemek, gelip de bulmamak var.” (s.58), “eteğindeki taşları dökmek, çizmeyi aşmak”(s.12), “ağızdan çıkanı kulağı duymamak” (s.14), “kan kusup 627 kızılcık şerbeti içtim demek” (s.25), “kulak kabartmak” (s.35), “kanı kaynamak” (s.43), “ok yaydan çıkmak” (s.53), “ödü patlamak” (s.82), “kılını kıpırdatmamak” (s.111), “bıyık altından gülmek” (s.140, 151), “kulak kesilmek” (s.155), “kulak kabartmak” (s.231). Metinlerarasılık bağlamında kullanılan sözler şunlardır: “Ben umardım ki seni yâr-ı vefadar olasın/Ne bileydim ki seni böyle cefakar olasın (…)” (s.24) (Mihri Hatun), “Biz güçlü kimseler ve zorlu savaş adamlarıyız, emir senindir, sen emretmene bak.” (s.81) (Neml, 33), “Rabbimiz bizi sana teslim olanlardan yap, neslimizden de sana teslim olan ümmet çıkar, bize ibadet yerlerimizi göster, tevbemizi kabul et, zira tevbleri kabul eden, çok merhametli olan ancak sensin.” (s.82) (Bakara, 128), “Ben yitirdim, ben ararım, yâr benimdir kime ne (…)” (s.101) (Kul Nesimi) Bunların yanında II. Bayezid’e (s.234-235), Yavuz Sultan Selim’e (s.141, 146, 150, 162, 204, 274-275) ve Şah İsmail’e ait (s.163, 165, 167, 169, 175-176) şiirlere de yer verilir. 3.12.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.12.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda; Fatih Han’ın padişahlığının son dönemleri, II. Bayezid’in ve Yavuz Han’ın şehzadelikleri ve padişahlıkları konu edilir. Yavuz Han’ın tahta geçişi ve Safevi Devleti üzerine düzenlediği sefer, dönemde gerçekleşen olaylar arasındadır. Tarihî mecrada ilerleyen kurguda, Taçlu Sultan’ın Şah’a gitmesi sonucu Şah’tan alınması gerekli olan intikam duygusu da kurguya dâhil edilir. 3.12.3.2. Temalar 3.12.3.2.1. Aşk Kurmacanın temel temasıdır. Yavuz Han’ın şehzadeyken gördüğü Taçlu Sultan’a aşık olması ve onunla evlenmek istediği halde bunun gerçekleşmemesi aşkın iki yüzünün vaka seyrine yansımasını sağlar. Bu iki yüzden birincisi 628 özlemdir. Yavuz Han’ın Taçlu’ya kavuşma isteği şeklinde tezahür eder. Diğer yüzü olan intikam ise Şah’ın bertaraf edilmesi şeklinde konu edilecektir. Yavuz Han doğmadan önce müneccimbaşının Fatih Han’a söylediği; “Aşkı çok geç bulacak. Aşkı için savaşacak. Büyük kan akacak ve ‘kavuştum’ derken ömrü vefa etmeyecek.” (s.15) biçimindeki ifadesi, kurmacada vuku bulan Yavuz Han-Taçlu Hatun aşkını özetler mahiyettedir. Şehzade Selim’in evleneli sekiz yıl geçmesine rağmen karısının ona erkek çocuk verememesi dolayısıyla, bazı devlet adamları ondan ikinci bir evlilik yapmasını isterler. Şehzadenin verdiği cevapta aşka bakış açısını anlamak mümkündür. Ona göre sadece aşık olursa ikinci bir evlilik yapabilir: “(…) Gerçek aşkı bulursam, gerçekten deliler gibi seversem o zaman belki ikinci bir evlilik yapabilirim.” (s.114) Şehzadenin Taçlu’yu bir göl kenarında gördükten sonra (s.138); “Halimi, o kız neydi öyle? Beyaz, kadife gibi bir teni vardı. Sütten daha beyazdı. Kalçaları, göğüsleri… Halimi, ben bu manzarayı asla unutamam, unutamam.” (s.139) diyerek tutkusunu dile getirir. Şehzadenin bu ilk görüşten sonra dalgın olması, yemek yerken bardağı elinden düşürmesi gibi olaylar aşkının derecesini göstermektedir. (s.140) Kurmacanın başlangıcında Şehzade Selim-Taçlu aşkı yaşanırken Şehzade SelimAyşe Hafsa Sultan evliliğini de unutmamak gerekiyor. Hafsa Sultan, kocasının Taçlu’ya olan aşkını öğrendikten sonra onları ayırmak için elinden geleni yapar ve bunda da başarılı olur. Bu beyanda Hafsa Sultan’ın hareketleri aşktan ziyade kıskançlık veya elindekini kaybetmenin getirdiği karşı koyma dürtüsü olarak değerlendirilebilir. (s.161) Taçlu’nun ve ailesinin apar topar Tebriz’e gittiğini öğrenen Şehzade, Taçlu’nun yüzdüğü göle gider, saatlerce suya bakar. Şehzadenin köşke dönmemesi karşısında onu aramaya çıkan Halimi, göle 629 geldiğinde onun çırılçıplak soyunmuş ve karşısında birisi varmış gibi konuşurken bulur. (s.158-159) Şehzade Selim bu haliyle aşkından divane olmuş bir kişidir. Aşk teması kurgunun başlarında sadece şehzadeden kaynaklanan tek taraflı bir duygu olarak ele alınsa da daha sonra Taçlu’nun şehzadeye büyük bir özlem duyduğu anlaşılır. Taçlu’nun Tebriz’deki durumu; “Birkaç ay içinde halvet yatağında Taçlu Sultan da Selim Şah’ın hıçkırıklarını duymaya başlamış ve o hıçkırıklara eşlik eder olmuştu.” (s.176) cümlesiyle belirtilir. Şah tarafından şehzadeye hakaretamiz birçok hediye geldiği hâlde o, suhuletini korumaya çalışır. Ama en sonunda Şah’a satrancı bahane ederek bir ders vermek ister. Halimi ile birlikte çıkılacak bu tehlike dolu yolun mantığı Halimi tarafından anlaşılmaz ve şehzadeye; “Nedendir bunca tehlikeye atılmak?” (s.193) diye sorma ihtiyacı duyar. Şehzade tutkusunu özetleyecek şekilde; “Tek bir kelime yeter mi Halimi? Taçlu.” (s.194) der. Tebriz Sarayı’nda şehzade, yere bakarak oralardan Taçlu’nun geçmiş olabileceğini düşünerek mutlu olur. (s.197) Şehzade Selim, padişah olduktan sonra da bazen intikam tarafı ağır basan özleminin ardından gider. Padişah, Safevi seferinin sebeplerinden birini Taçlu Sultan’ı esir almak olarak gösterir. Zira esir edilen kadının nikahı düşecek ve kendisi boşa çıkacaktır. Böylelikle Şah’ın kendisi gibi pare pare yanacağını söyler. (s.251) Çaldıran Savaşı’nın başarıyla sonuçlanması Yavuz Han ve Taçlu Sultan birlikteliğini sağlar. (s.274) Kurmacada Yavuz Han merkezli gelişen aşk temasında Rum kızı Stella’nın aşkı da bulunmaktadır. Yavuz Han’ın şehzadeliği döneminde ona aşık olan Stella bu aşkına karşılık bulamamıştır. (s.182-183) 630 3.12.3.2.2. Olağanüstülük Kurmacada daha önce incelenen eserlere göre metafizik olgu olarak adlandırdığımız rivayetler ve rüyalar büyük yer tutar. Merkezî kişi Yavuz Han doğmadan önce Amasya Sarayı’na gelen bir derviş, Şehzade Bayezid’e; “Efendim, bugünlerde bu sarayda bir erkek çocuk dünyaya gelecek ve babasının yerine geçecek. Bu çocuğun vücudunda belirgin olarak yedi ben bulunacaktır. Bu benlerin miktarınca alişan beylere galebe edecektir. Bütün beyler taç ve tahtlarıyla övünürken taç ve taht onunla övünecektir.” (s.18-19) der. Böylelikle kurmaca metafizik bir olguyla başlar. Şehzade Bayezid’in babasının vefatıyla Osmanlı tahtına oturacak olması onda bir kararsızlığa sebep olur. Devleti yönetip yönetemeyeceği ve içerisinde bulunduğu serkeş hayat ondaki ikilemin kaynağıdır. Bu düşüncelerle Kuran okurken bulunduğu odaya daha önce yedi benli şehzadeyi haber veren derviş gelir. Şehzade Bayezid’e öğüt verdikten sonra onun içerisindeki bütün zehri alır. (s.82-84) Bayezid, dervişi nasıl çağıracağını sorduğunda derviş; “Beni istediğin isimle çağırabilirsin. (…) Mesela bana Osman Gazi diyebilirsin.” (s.84) diyerek kim olduğunu ifade eder. Şehzade Selim’in yıllar sonra olan erkek çocuğu için şükür duası ederken karşısında bembeyaz giysilerle üç eren görünür. Şehzadeye, çocuğa koyacağı ismi söyleyerek ortadan kaybolurlar. (s.115-116) Şehzade Süleyman ve süt kardeşi Yahya Efendi bahçede oyun oynarken Yahya Efendi’nin çitlerden aşağı elli metre yuvarlanmasına rağmen bir ihtiyarın kucağında bulunması farklı bir metazifik durumdur. “İhtiyar adam, çok tatlı bir çocuk. (…) Ona dikkat edin, her zaman ben buralarda bulunmam. Geleceğin Yahya Efendisi olacak o. Ona çok dikkat edin.” (s.121) diyerek onun gelecekte üstleneceği rolden bahseder. 631 Kurmacada; Yavuz Han’ın, Şehzade Süleyman’ın ve Yahya Efendi’nin olağanüstü olaylar aracılığıyla farklılıkları ortaya konur. Kurguya olağanüstülüğün katılması, kişiler bazında “seçilmişlik” duygusunu da okuyucuya vermektedir. Yavuz Han, Koca Mustafa Paşa’nın ikili siyasetini anladıktan sonra onun idam emrini verir. Padişahın öfkesi paşanın adına yapılan caminin ve imarethanenin yıkılma emrini vermesine de neden olur. Caminin önüne gelen ustalar çapa yapan bir adamı gördüklerinde her şeyden vazgeçip kesinlikle camiyi yıkmayacaklarını söylerler. Bu haberi alan padişah kendisi camiyi yıkmak üzere yola koyulur. (s.242-243) Bunun üzerine; “Bahçesini çapalayan imamın uyanık kalbi durumu haber almış, hırkasını giymiş, dervişlerini de yanına alarak cami avlusunda beklemeye başla[r]” (s.243) Camiye yaklaştıkça padişahın atının yavaşlaması kendisinin de hızını azaltır. Caminin bahçesine girdiğinde ise; “Affedersiniz, ‘yıkılmasın’ demeye gelmiştim.” (s.244) der. Yavuz Han’ın dinî bir mekâna zarar vermesi engellenerek olumlanması sağlanır. Metafizik olgular Yavuz Han Safevi seferine giderken de ortaya çıkar. Karaman civarında azgın bir dere geçilmek istenirken, Ziya Efendi adında biri köprüyü tutarak askerlerin dereden geçmesini söyler. Dere geçilirken iki asker boğularak ölür. Bu duruma çok kızan Yavuz Han, askerlerinin ölümü sebebiyle adamın haddini bildirecekken gelen habere göre ölenler Şah’ın casusları çıkar. Ziya

Efendi bunun üzerine; “Padişahım, şimdi ordunu köprüden geçirebilirsin. Amacım bu iki münafığın temizlenmesiydi.” (s.255) der. Kurmacada metafizik olgularla Yavuz Han’ın korunduğu, ona yardım edildiği görülmektedir. 632 Roman kişilerinin gördüğü rüyalarda geleceğe dair bilgiler verilir, onların gelecekleri okuyucu nezdinde aydınlatılır. Yavuz Han’ın annesi Ayşe Sultan’ın Şehzade Selim doğmadan önce rüyasında, siyah cübbeli bir adamın çok kan akacağını söylemesi (s.25-26), müneccimin Fatih Han’a söylediği sözlerle aynıdır. Şehzade Selim’in Şah hakkında bilgilendirilmesi, onunla savaşacak olması ve büyük savaşın hilafet için olacağı ona rüyasında söylenir. Şeyh Haydar’ın atmaca kılığında oğlundan çekinmesi gerektiğini söylemesi, Sultan Murad ile Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın kartal kılığında şehzadenin hedeflerini ve onu her zaman koruyacaklarını ifadeleri vakaya rüyalar üzerinden girişinin yapıldığını, sonra da ayrıntının verildiğini göstermektedir. (s.54-56) Yavuz Han’ın olumlanma süreci rüyasına giren erenlerin konuşmalarıyla devam eder. Ayşe Hafsa Sultan’la evlendikten sonra şehzadenin rüyasında üç eren, kız çocukları olacağını, ümitsizliğe düştüğü sırada ona sadece bir tane erkek evlat verileceğini söylerler. (s.71-72) Kurmacadaki karşıt güç olan Şah İsmail’in de gördüğü rüyalar aracılığıyla farklı yönleri ortaya çıkar. On iki yaşındayken kılıç talimi sırasında aniden hastalanan İsmail, bir yıl boyunca uyur. Uyandığında ise atalarının onu eğittiğini ve batıdan korkması gerektiğini söylediklerini belirtir. (s.103) Yazar, İsmail’in batıdan gelen Osmanlı ordusuna bir savaşta yenileceğini rüya aracılığıyla vakanın ayrıntısına girmeden önce ifade eder. Şehzade Selim, Taçlu Tebriz’e gittikten sonra onu rüyasında görür. Bir martı olarak gökyüzünde uçan şehzade, deniz kenarında çırılçıplak oturan Taçlu’yu izlemektedir. Aniden iki karga peyda olmuş ve Taçlu’yu oradan alarak uzaklaşmışlardır. Martı yavaş yavaş bir kartala dönüşür ve kargaları yakalar. 633 Kargalar Taçlu’yu bir bataklığa bırakmışlardır. Kartal, Taçlu’yu oradan kurtarır. (s.152-153) Daha önceki rüyalarda ve rivayetlerde olduğu gibi kurmacada aşk temasının bu rüyayla verildiği söylenebilir. Yavuz Han’ın şehzadeliği bir martıya benzetilmiş, Şah ise karga olmuştur. Kargalardan birinin Taçlu’yu Şah’a gönderen Ayşe Hafsa Sultan olması kuvvetle ihtimaldir. Şehzade Selim’in padişah olması ise kartala dönüşmesiyle karşılanır. Bataklık Taçlu’nun bir müddet büyük acılar içerisinde kaldığı Şah’la olan evliliğidir. 634 3.13. TAC-I SULTAN SELİM466 3.13.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.13.1.1. Romanın Kimliği Ayşe Tulun tarafından kaleme alınan eser, 65 bölüm olmak üzere toplam 245 sayfadan oluşur. Yine aynı yazar tarafından yazılan İki Hükümdar Bir Kadın adlı eserin ikinci cildini oluşturur. 3.13.1.2. Vaka Yavuz Sultan Selim Han kurgunun merkezî kişisidir. Yavuz Han’ın ve Taçlu Hatun’un birbirlerine olan aşkları çerçevesinde gelişen vaka seyrine, Mercidabık Savaşı ve Ridaniye Savaşı da eklenir. Taçlu Hatun her ne kadar padişaha aşık olsa da nihayetinde Çaldıran Savaşı’nda ele geçirilen bir esiredir. Eser, birbirini çok seven ama bu sevgiyi evlatla pekiştiremeyen, uzun süreli olamayacak bir aşk hikâyesinin tarihî kişiler aracılığıyla kurmacaya aktarılmasından oluşur. 3.13.1.3. Özet Nisan 1515 yılında Amasya Sarayı’nda Taçlu Hatun ile Yavuz Han aradan onca zaman geçmesine rağmen tekrar birbirlerine kavuştuktan sonra yaşadıkları anın tadını çıkarmaya çalışırlar. Şah İsmail, Osmanlılar tarafından esir edilen eşinin elçiler aracılığıyla serbest bırakılmasını istemesine rağmen bu istek, Taçlu’nun Tacizade Cafer Çelebi’ye nikahlanması sebebiyle geri çevrilir. Padişah, Şah’ın ajanlarının boş durmayacağını düşünerek Taçlu’yu onlardan 466 Ayşe Tulun, Tac-ı Sultan Selim, Astrea Yay., 1. Baskı, İstanbul 2010 635 gelecek tehlikelere karşı korumak ister. Kendisi İstanbul’a döndükten sonra uygulanacak plana göre Yavuz Han, Taçlu’ya soğuk davranacak ve onu sürgüne gönderecektir. Bir müddet, daha önce II. Bayezid’in şehzadeliği döneminde kaldığı av köşkünde kalacak olan Taçlu daha sonra padişahın nedimi Halimi’nin gelmesiyle herkesin gözü önünde, kendisini kısa süreliğine uyutacak bir zehir verilecektir. Taçlu’nun öldüğünün Şah ve halk tarafından duyulması sağlandıktan sonra, gizlice İstanbul’a getirilecek ve burada padişahın uzun süreden beri hazırlattığı saraya yakın köşkte yaşamaya başlayacaktır. Hazırlanan plandan Taçlu’nun hiç haberi olmamasına rağmen istenilen her şeyi yapar. Böylelikle plan başarıyla uygulanır ve hiçbir aksama olmadan Taçlu Hatun kendisi için hazırlanan köşke kadar getirilir. Padişahın Rum bir güzele aşık olduğu dedikodusu İstanbul’da çoktan beri konuşulmakta olduğundan padişahın karısı Ayşe Hafta Sultan bile Taçlu’nun öldüğüne inanır ama bu yeni kadının kimliğini öğrenmekten de geri kalmaz. Taçlu Hatun İstanbul’a ulaştıktan sonra köşkte padişah ile sık sık bir araya gelirler. Artık Şah’ın casuslarından ve meraklı gözlerden kurtulabilmişlerdir. Yavuz Han, Taçlu Hatun’a kavuştuktan sonra uzun süreden beri kafasında tasarladığı Memlük seferini divanda devlet adamlarıyla paylaşır. Zira Memlükler, Şah İsmail ile mücadele edilirken Şah’ın lehinde hareket etmişlerdir. Ali Cemali Efendi’den fetva alındıktan sonra sefer için hiçbir engel kalmaz. Memlük sultanı Kansu Gavri’ye gönderilen mektuba göre sefer hazırlığının Şah’a karşı yapıldığı ve ordusuyla Suriye’ye kadar gelen sultandan -aradaki hukuk gereği- Kahire’ye dönmesi istenilir. Kansu Gavri cevabi mektubunda buraların memleketi olduğu sebebiyle dönmeyeceğini açıklar. Yavuz Han, savaşa daha güçlü bir ordu ile 636 girebilmek için hazırlıklara devam etmek üzere Edirne’ye gider. Burada topların geliştirilmesi için çalışmalar yapılır. Padişahın yanında Taçlu Hatun’u da getirerek ondan ayrı kalamadığını gösterir. Edirne sarayında bir taraftan savaş hazırlığı yapılırken diğer taraftan Yavuz Han ve Taçlu arasındaki aşk doludizgin devam eder. Padişah hazırlıklar bittikten sonra yakın dostu Halimi’yi çağırarak Taçlu’nun savaş müddetince İstanbul’da Kız Kulesi’nde saklanacağını ve Memlükler mağlup edildikten sonra Taçlu’yla beraber istenilen yere gelmelerini söyler. Halimi padişah ile savaşa katılamamaktan dolayı müteessir olsa da emri eksiksiz yerine getireceğini söyleyerek bağlılığını bildirir. Ayrıca, padişaha sefer boyunca sohbet arkadaşlığı edecek Erdebilli Hasan’ı tavsiye eder. Hasan’ı ve babası Hafız Mehmet’i hatırlayan padişah onunla konuşmak istediğini belirtir. Hasan’ın İstanbul’dan Edirne’ye gelmesiyle kısa zamanda padişahla arasında sıcaklık oluşur. Hasan genç yaşına rağmen, bilgisi, görgüsü ve edebiyle padişahın takdirini kazanmış ve artık kendisine padişah tarafından Hasan Can olarak hitap edilmeye başlanmıştır. 1516 yılının kışının savaş hazırlıklarıyla geçirilmesinden sonra Sadrazam Hadım Sinan Paşa, kırk bin kişilik bir kuvvetle Edirne’den ayrılır. Fırat’a gelindiğinde seferin İran üzerine olduğu belirtilmesine rağmen, Memlükler ordunun kendi toprakları üzerinden geçişine izin vermezler. Kansu Gavri’ye gönderilen elçilere kötü davranılması ve Osmanlı’ya karşı hasmane tutumun açıkça ortaya konması üzerine Yavuz Han da Haziran 1516 yılında ordusuyla İstanbul’dan ayrılır. Sefer güzergâhında Konya’ya uğranılarak Mevlana’nın 637 türbesi ziyaret edilerek türbenin gerekli tadilat işlemleri yapıldıktan sonra hayır duaları eşliğinde yola devam edilir. 23 Ağustos 1516 sabahında iki ordu Mercidabık’ta karşılaşır. Osmanlılar lehine çalışan Memlüklerin Halep Valisi Hayırbay savaştan önce Memlük ordusunun bütün planlarını Yavuz Han’a anlatır. Savaş planları bu yeni bilgilere göre şekillendirilir ve 24 Ağustos sabahı savaş başlar. Osmanlı ordusunun ateşli silahlara sahip olması savaşın kazanılmasında büyük yarar sağlar. Kansu Gavri çölde ölü olarak bulunur. Savaştan önce Kahire’de yerine vekil bıraktığı Tomanbay, Memlük tahtına geçer. Hama, Humus, Şam, Halep ele geçirilir. Yavuz Han, Halep’te halk tarafından büyük bir coşkuyla karşılanır. Halife ElMütevekkil ve üç mezhebin kadıları büyük bir hürmetle huzura kabul edilirler. Halife, padişaha kutsal emanetlerin bir kısmını sunar. Ulu Cami’de kılınan cuma namazında imam efendinin Yavuz Han’ı, Mekke ve Medine’nin “hâkimi” olarak ilan etmesi üzerine padişah araya girerek bu unvanın “hizmetkârı” olarak düzeltilmesini ister. Yavuz Han, Mercidabık’ta bir zafer kazanılmasına rağmen Memlük Devleti’ne son verilmediğinin farkında olup o kışı yeni bir sefer hazırlığı yapmak üzere Şam’da konaklayarak geçirmeye karar verir. Şam’da Abdullah Ağa adında birinin konağında kalan padişah, şehirdeki kutsal yerleri gezer. Muhiddin Arabi’nin mezarının çöpler içerisinde olduğunu görünce buranın hemen temizlenerek bir türbe yapılması emrini verir. Padişah konağa geldiğinde kendisini bir sürpriz beklemektedir. Kansu Gavri’ye satılmak için eğitilen Şam adında bir papağanla tanıştırılır. Şam’a, Yavuz Han hakkında birçok olumsuz cümle ezberletildiğinden padişahla ilk karşılaşmalarında 638 bu olumsuz cümleleri sarf eder. Yavuz Han, kendisi hakkında söylenen bu olumsuzluklara tahammül göstermeyerek kuşun çıkarılmasını ve bir daha onu görmek istemediğini söyler. Hasan Can’a padişahın ömrünün çok uzun olmadığını ve yakında gelecek bir habere çok üzüleceğini söyleyen Şam, özel bir kuş olduğunun fark edilmesini sağlamıştır. Hasan Can, bunları kesinlikle padişaha söylememesi gerektiğini ve onu eğlendirmek için güzel şeylerden bahsetmesini öğütler. Abdullah Ağa’nın ve Hasan Can’ın ricacı olmaları üzerine Şam’la tekrar konuşmayı kabul eden padişah kısa zamanda ona alışır. Şam, artık padişah için canlı bir oyuncak haline gelmiştir. Şam’da Taçlu’dan gelecek haberi beklerken hizmetçi kız, padişaha duvara yazdığı şiirler aracılığıyla sevgisini ilan eder. Padişah da bu sevgiye şiirle karşılık verir. Genç kız, padişahın karşısına çıkma cesareti bulur ve konuşmaya başlamasıyla ölmesi bir olur. Şam’da bir tepenin üzerine defnedilen kıza türbe yapılarak buraya “Âşık Genç Kız Türbesi” adı verilir. Yavuz Han’ın, Halimi’den Taçlu hakkında bir haber gelmemesinden dolayı sevdiğine olan özlemi gün geçtikçe artmaktadır. Şam’ın padişaha devamlı sabrı öğütlemesi, onu daha da üzer. Şam, padişahın bildiği her şeyi söylemesini istemesi üzerine konaktan kaçar. Zira Şam, Taçlu’nun öleceğini bilmektedir. Kız Kulesi’nde Halimi ve Fenerci Dursun ile kalan Taçlu Hatun’un padişaha olan özlemi ince hastalığa yakalanmasına neden olmuştur. Halimi saray hekimlerini getirmesine rağmen Taçlu gün geçtikçe erimektedir. Bu kötü gidişata bir çözüm bulmak isteyen Halimi, Mısır seferinin kazanıldığını ve padişahın kendilerini beklediğini söyler. Taçlu’nun bu habere çok sevinmesine rağmen yolculuk için dermanı kalmamıştır. Yine de yataklı bir arabayla yola çıkmak için 639 can atar. Son defa İstanbul’u seyre dalan Taçlu, böyleyken vefat eder. Vasiyeti üzere istediği tepeye defnedilir. Halimi büyük bir üzüntüyle durumu padişaha bildirmek üzere Şam’a doğru hareket eder. Halimi, kasım sonlarında Şam’a ulaşır. Yavuz Han, Halimi’nin halinden Taçlu’nun öldüğünü anlar ve bir anda yere yığılır. Padişah üç gün boyunca hareketsiz bir şekilde yatar. Üç günün sonunda iyileşme emareleri gösteren padişah, yavaş yavaş ayağa kalkmaya başlar. Bir gün kimseye haber vermeden konaktan ayrılan Yavuz Han’ı, Tomanbay’ın casusları öldürmek üzereyken Şam’ın haber vermesiyle suikasttan kurtulur. Taçlu’nun ölümü onun hayatında kapanmayacak bir yara açmıştır. Padişah iyice toparlandıktan sonra Mısır seferini nihayete erdirmek üzere Kahire’ye doğru hareket etmeye karar verir. Bunun öncesinde Tomanbay’a Osmanlı’ya biat etmesi için bir name gönderilmiş ama o bunu kabul etmeyerek savaşa hazır olduğunu bildirmiştir. Ordu yola çıkmadan Sadrazam Sinan Paşa komutasında Nablus, Aclun, Gazze ve Kudüs fethedilir. Aralık ayının sonunda padişah Kudüs’e girerek kutsal yerleri ziyaret eder. Ermenilere daha önce Hz. Ömer ve Selahaddin Eyyubi’nin verdiği imtiyazların yenilenerek devam etmesi sağlanır. Osmanlı ordusunun Kahire’ye girmeden önce en az düşman kadar tehlikeli olan Tih Çölü’nü geçmesi gerekmektedir. Hüseyin Paşa nezaretinde yapılan keşifler çölü geçmenin imkânsızlığını ortaya koysa da Yavuz Han hareket emrini verir. Gündüz yakıcı sıcakla, gece dondurucu soğukla, vahşi hayvanlarla ve Tomanbay tarafından her Osmanlı askerinin kellesine altın verileceği vaadiyle 640 orduya saldıran Araplar gibi birçok sorunla uğraşan ordu sonunda çölü geçmeye muvaffak olur. Tomanbay, Mercidabık’ta Kansu Gavri’nin yaptığı hataya düşmemiş, ordusunu yeni satın aldığı toplarla güçlendirmiştir. Ridaniye bölgesine yaklaşınca Yavuz Han savaş divanını toplar. İlk sözü alan Hadım Sinan Paşa, direk hücum etmenin büyük zayiatlara sebep olacağını düşünerek, bir kısım kuvvetle El-Mukattam Dağı’nı dolaşıp Memlük toplarının etkisiz hale getirilebileceğini söyler. Bu düşünce padişah tarafından kabul edilerek savaş planı bu istikamette yapılır. 22 Ocak 1517’de şafak sökerken Osmanlı askerleri Memlüklere saldırır. Hiç beklenilmeyen bir yerden saldırıya uğrayan Memlük askerleri topların da etkisiyle bozguna uğrar. Son çare olarak Osmanlı ordusunun merkezine saldırıp Yavuz Han’ı öldürmeyi planlayan Tomanbay, bu planını da gerçekleştiremez. Savaşı Osmanlılar kazanır. Savaş meydanından kaçan Tomanbay, Kahire’de şehir içinde mücadeleye devam etse de sonunda yakalanır. Tomanbay’a Rumeli’de bir sancak vererek ondan yararlanmayı düşünen padişah, çevresindekilerin etkisiyle Mısır fethinin tam olarak gerçekleştirilebilmesi düşüncesiyle idam edilmesini buyurur. Padişah Mısır’dayken Venedik elçileri gelerek daha önce Memlüklere ödedikleri Kıbrıs Ada’sı vergisini Osmanlı’ya ödeyeceklerini bildirirler. Mekke Şerifi’nin oğlu Ebu Nümey Kabe’nin anahtarını padişaha teslim eder. Mısır’ın önemli âlimleri, Şam ve bazı ganimetler bir gemiyle birlikte İstanbul’a gönderilir. Gerekli idari düzenlemeler de yapılmış, Mısır valiliğine Hayırbay atanmıştır. Yavuz Han, bu düzenlemelerden sonra ordunun isteğini göz önünde bulundurarak 641 Şam’a hareket etmeye karar verir. Dönüş yolunda bir Çerkez’in vali yapılmasını içine sindiremediğini padişah ifade eden Sadrazam Yunun Paşa idam edilir. Temmuz ayının sonlarında İstanbul’a yaklaşan padişah, orduyu büyük bir nümayişle karşılamak isteyen halkın beklentilerini boşa çıkartırcasına sessiz bir şekilde Topkapı Sarayı’na girer. Sarayda Şam’ı göreceğini umut ederken, onun Kıbrıs’ta öldüğünü öğrenmesi padişahı üzüntüye boğar. Yavuz Han, İstanbul’a geldikten sonra Taçlu’nun mezarını bulur ve ona uzun süre dua eder. Sonrasında Edirne’ye giderek yerine vekil bıraktığı oğlu Şehzade Süleyman’dan tahtı devralır. Ağustos 1520’de, Davutpaşa sahrasına dikilen tuğlar batı yönünde bir seferi işaret etmektedir. Yavuz Han, Rodos Adası için gerekli barut hazırlığının olmaması nedeniyle yeni hedef olarak Macaristan’ı gösterir. Ordu temmuz ayının ortalarında yola çıkar. Yavuz Han, sarayın bahçesinde gezinirken sırtında bir acının olduğunu Hasan Can’a söyleyerek buna bakmasını ister. Hasan Can, bunun bir çıban olduğunu ve hekimlere gösterilmesi gerektiğini belirtir. Padişah, sırtındaki çıbanı Hasan Can’dan sıkmasını istemiş o da sıktığı halde herhangi bir cerahat gelmemiştir. Akşamleyin hamamcı çıbanı sıkar. Bunun üzerine ertesi gün padişahın ağrıları çoğalmaya başlar. Hekimbaşının teşhisine göre çıban, ölümcül bir hastalık olan şir-i pençedir. Padişah, hekimbaşının tavsiyelerini dinlemeyip biraz dinlendikten sonra orduyla birlikte yola çıkar. Yolda ağrıların daha da artması üzerine konaklamak zorunda kalınır. Hekimlerin müdahaleleri de fayda etmez ve Yavuz Han, babasıyla savaştığı Sırt Köyü’nde vefat eder. 642 3.13.1.4. Kişi Kadrosu Romanda tarihî kişilerle birlikte yaratma kişiler de kullanılmıştır. Yavuz Han ve Taçlu Hatun’un aşkı üzerine kurgulanan eserde, kurgu her zaman tarihî kişiler üzerinden devam ettirilir. Yaratma kişiler vaka seyrinin devam ettirilmesinde birer araç oldukları için vakaya doğrudan müdahil edilmezler. Kurguda tip kullanılmamıştır. Ayrıca iç çatışma yaşayan bir roman kişisi de bulunmaz. Cinsiyete göre sınıflandırmada kadın kişilerin vaka da etken oldukları görülür. Yavuz Han’ın uğruna her şeyi göze aldığı aşkı Taçlu Hatun ve karısı Ayşe Hafsa Sultan bu kişiler arasındadır. Taçlu Hatun’un hizmetinde bulunan Şeydanur Kalfa, Dilara Kadın, Saniye ve Mahide diğer kadın kişiler arasındadır. Yavuz Han’ın Şam’da konakladığı sırada ona aşkını şiirlerle ifade eden ama padişahla konuşmaya başladığında heyecandan ölen genç hizmetçi sadece vaka aracılığıyla kurguya dâhil edilir. Kurmacada devlet-saray görevlileri olarak veziriazam, vezir, kazasker, vali, kapı ağası, harem ağası, yeniçeri ağası, hadım ağası, şifacı, berber, tırnakçı, mimarbaşı, hekimbaşı, hazinedarbaşı, bostancıbaşı, solaklar kethüdası, dilsiz hizmetliler, hizmetliler; din görevlileri olarak şeyhülislam ve patrik bulunur. Meslek erbaplarına göre; hekim, kayıkçı, berber, mimar, hizmetliler, fenerci, kahveci, mezarcı gibi meslek gruplarının olduğu görülür. Kurmacada erken rol oynayan kişiler şunlardır: Yavuz Han Kurmacanın merkezî kişisidir. Çaldıran Savaşı’ndan sonra daha önce Safevilere yardım etmelerinden ve hasmane bir tutum sergilemelerinden dolayı Memlük Devleti üzerine sefer düzenlemeye karar verir. Kurmacada Yavuz Han 643 kişisi Taçlu Hatun için bütün fedakârlıkları yapabilecek bir profile sahiptir. Amasya’da, İstanbul’da veya Edirne’de aşklarını doyasıya yaşarlar. Taçlu Hatun’u Şah İsmail’in suikastlarından ve Osmanlı saray entrikalarından korumak için onu, saraya yakın bir köşke yerleştirir. Böylelikle daha güvenli görüşebilmeleri de sağlanmış olacaktır. (s.24) Yavuz Han’ın Taçlu’ya olan aşkı, onu Şam’a getirmekle görevli olan Halimi’nin perişan halini gördüğünde birden yere yığılmasında daha iyi anlaşılır. Padişah günlerce kendine gelememiş, çevresindekiler onun felç olduğunu düşünmüşlerdir. (s.178-182) Taçlu’nun ölümü padişah için dönüm noktası olsa da İstanbul’a gemiyle gönderttiği Şam’ın yolda öldüğünü öğrenmesi üzerine, “Üzüntüye alıştım ben, üzüntüye alıştım.” (s.227) diyerek ümitsiz ruh halini ifade eder. Yavuz Han’ın gücü, sevdiği kadın için her şeyi yapmaya muktedir olduğu halde, devlete olan bağlılığı ve onu daha da güçlü kılma isteği Taçlu’ya olan sevgisinden daha büyüktür. O, ülküsünü; “Niyetim Allah yolunda cihat etmek, gayretim İslam’ı her yerde hâkim kılmaktır.” (s.56) ve “Amacım İlam dünyasını bir bayrak altında toplamaktır. İslam dünyasındaki bütün fitneleri yok etmektir. Müslümanların huzur içinde yaşamalarını sağlamaktır.” (s.90-91) diyerek dünyevi aşkın dışında Osmanlı Devleti’ni geleceğe taşıyacak ülküleri gerçekleştirme azminin de bulunduğunu belirtir. Kurmacada Yavuz Han’ın muktedir oluşu her noktada mutlak güç olduğu anlamında yorumlanmaz. Birçok zaferler kazansa da içinde mutsuz olan bir yerler her zaman bulunur. Şam, yakın bir zamanda gelecek haberle padişahın çok mutsuz olacağını Hasan Can’a söylediğinde, nedim buna inanmak istemese de padişaha gelecek hakkında bilgi vermemesi için Şam’dan ricacı olur. (s.129-130) 644 Taçlu Hatun Şehzade Selim onu Trabzon’da ilk gördüğü zaman aşık olur ama Taçlu, onun padişah olamayacağını düşünerek Tebriz’e gider ve Şah İsmail’le evlenir. (s.13) Yavuz Han, Taçlu’nun Tebriz’e gidişinde karısı Ayşe Hafsa Sultan’ın da entrikalarının olduğunu bilir. (s.34) Çaldıran’da esir alınmasıyla birlikte, yıllar önce olması gerektiği gibi Yavuz Han’la beraber olur. (s.11) Taçlu, her ne kadar Yavuz Han’a olan aşkı yüzünden ince hastalığa yakalanıp ölse de (s.165) Yavuz Han’ı şehzadeyken bırakıp hükümdar olan Şah’la evlenmesi onda güce karşı bir özlem olduğunu gösterir. Şah’ın Çaldıran’da yenilmesi, gücü zirveye çıkan Yavuz Han’ın Taçlu’yu da alması anlamına gelmektedir. Taçlu Hatun’u ifade edebilecek tek kelime Yavuz Han’a karşı duyduğu “aşk”tır. Şüphesiz Şah’la evlenmesi bu aşkın kara noktasıdır. Yavuz Han, onu düşmanlardan kurtulmak amacıyla geçici bir zehirle uyutulup, herkese zehirlenerek öldürüldü intibasını vermek için Halimi’yi görevlendirir. Bu plandan haberi olmayan Taçlu; “Yâr elinden zehir olsa içilir. (…) Ölmemi istiyorsa öleceğim, kalbimde ona olan aşkla öleceğim.” (s.43) diyerek Halimi’nin elindeki hoşafı içer. Aşkı için canından vazgeçebilen ve her şeye saflıkla bakan, entrikadan hoşlanmayan bir kişidir. (s.94-95) Şah İsmail, savaştan sonra elçiler aracılığıyla Taçlu’nun iadesini istese de bu istek devamlı geri çevrilir. Yavuz Han, elçilere Taçlu’nun Cafer Çelebi ile nikahlandığını bile söyler. (s.15) Ama Çelebi’nin idamı iki aşığın beraber olmaları için ortadan kalkan bir engel mahiyetindedir. (s.17) Taçlu, uğruna her şeyin yapılabileceği bir kadın olmakla birlikte, Trabzon’dan giderek Osmanlı sarayının Kadın efendisi olma şansını kaybeder. 645 Yavuz Han ona aşkını her fırsatta ilan etse de onu saraya getirmez. Zira; “O bir esiredir, bir cariyedir ve hep öyle kalacaktır.” (s.34) Taçlu Hatun’un olumsuz taraflarından birisi çocuğunun olmamasıdır. Şah’la yıllarca evli kalmasına rağmen çocuğu olmaz. (s.35) Yavuz Han bu durumu ona merakla sorduğunda; evlendiği ilk aylarda hamile kaldığını ve hekim kendisini uyutup bebeğini alarak bir daha hamile kalmaması için gerekeni yaptığını söyler. Bunların hepsi Şah’ın emriyle olmuştur. (s.55) Halimi Yavuz Han’ın lalası, sırdaşı, en yakın dostu, gizli görevleri kendisine tevdi ettiği kişidir. (s.23-24, 85) Padişah, Halimi’ye derin bir sevgi besler ve onda en sevdiği özellik -kendisinde de olan- her olayı ayrıntılı bir şekilde düşündükten sonra karar vermesidir. (s.35) Padişah, göz bebeği Taçlu Hatun’u Amasya’dan İstanbul’a getirilmesi (s.46), Mısır seferine gidilirken Kız Kulesi’nde saklanacak olan Taçlu’ya refakat etmesi (s.75) gibi görevleri güvenilir dostu Halimi’ye verir. Padişah, Mısır seferine çıkmadan önce; “Ben de senin hasretini çekeceğim Halimi. Senin gibi dost bulunmaz. Düşünsene, savaş günlerinde sana nasıl ihtiyaç duyacağım. Sen benim sırdaşımsın.” (s.76) diyerek onun önemini dile getirir. Fatih Han’ın Şehzade Selim’i Trabzon’a gönderdiğinde, Kırım’a Ayşe Hafsa Sultan’ı almaya gittiklerinde, Şehzade Süleyman’a süt anne bulduklarında, Şehzade Süleyman’ın eğitiminde Yavuz Han ve Halimi hep beraberdirler. Padişaha göre ahde vefayı bilen Halimi, onun için öz ağabeydir. (s.82-83) Anlatıcı tarafından Şam’da elden ayaktan düşen Halimi şöyle tasvir edilir: 646 “Yıllardır yorgundu Halimi. Çocukluğundan beri Sultan Selim’le beraberdi. Önce şehzadenin lalası, sonra Sultan’ın musahibi, can dostu olmuştu. Yıllardır Sultan’dan önce kalkıyor, Sultan yattıktan sonra yatabiliyordu. Sultan için yüzlerce gizli ve tehlikeli iş yapmıştı. Sultan Selim’i o derece severdi ki ‘Öl’ dese ölecek konumdaydı. Ancak artık çok yaşlanmış, bedeni iflas etmişti.” (s.214) Halimi, varlığını padişaha adamış bir kişidir. Onun mutlu olması demek, kendi mutluluğu anlamındadır. Hiçbir zaman hâlinden şikâyetçi olmaması, her zaman verilen görevi eksiksiz yapması padişahın dostu olmasını sağlar. Hasan Can Yavuz Han’ın Mısır seferine çıkmadan önce, Halimi tarafından kendisinin İstanbul’da Taçlu’yla beraber olacağı için padişaha bir yoldaş teklif etmesiyle kurmacaya dâhil olur. (s.76) Normalden uzun boylu, ela gözlü, beyaz tenli, ince bıyıklı, sakalları seyrek, sarıya yakın saçlı, zayıf bir gençtir. Padişahın yanına geldiğinde yirmi altı yaşındadır. (s.79) Hafız Mehmet’in oğlu Erdebilli Hasan, sesi çok güzel, bilgili, edepli, samimi bir delikanlıdır. Çaldıran dönüşü orduya sabah ezanlarını o okur. (s.77) Yavuz Han’la sohbet ederken bilgece bir tavır takınması ve edebi elden bırakmaması padişahın çok hoşuna gider ve maiyete kabul edilir. (s.80-81) Padişah ile yakınlığı artar ve artık Hasan Can diye çağrılır. Kendisini bir savaşçı olarak değil, sohbet erbabı olarak tanımlar. (s.113) Yavuz Han’la gerçekleştirdiği sohbetlerde padişahı fikirleriyle rahatlatır. Padişah onun bu derece edepli oluşunun sebebini kendisinden duymak ister. Hasan Can kişiliğini özetleyecek şekilde şöyle der: “Ben gözümü günaha kapatırım, dilimi tutarım, ihtirasıma mani olurum. Edep yerlerimi, ırzımı korurum. Namazımı uzatırım. Verdiğim her sözü yerine getirmeye çalışırım. Misafirimi ağırlar, komşumu korurum. Boş ve faydasız söz ve işlerle meşgul olmam. İşte bütün bunlar, beni gördüğünüz gibi yaptı.” (s.149) 647 Kurmacada Hasan Can’ın olumsuz tek hareketi Tih Çöl’ü geçilirken yaşanan zorluklara binaen padişaha karşı; “Boyundan büyük bir role soyunup onu üstlenirsen, hem o rolü yüzüne gözüne bulaştırmış olursun, hem de gücünün yeteceği rolden yoksun kalırsın.” (s.202) ifadesinde bulmasıdır. Padişah hiddetlenmesine rağmen Hasan Can’a çölde yanında yürümenin dışında bir ceza vermez. (s.203) Şam Daha önce incelenen eserlerde kurmacaya insan dışındaki canlılar etken roman kişisi olarak dâhil edilmemiştir. Şam, konuşmasıyla insanları hayrete düşüren, şaklabanlık yapan ve gaip hakkında bilgi veren bir papağandır. (s.124- 133) Yavuz Han’ın Şam’da konaklayacağı Abdullah Ağa’nın konağında yaşamaktadır. Konaktakiler kuşa “filozof” diye hitap ederler. Kuşa, daha önce Kansu Gavri’ye satılmak düşüncesiyle eğitildiği için Yavuz Han hakkında olumsuz cümleler ezberletilmiştir. (s.124) Padişah hakkında sarf ettiği olumsuz cümlelerden sonra kovulsa da zamanla padişahla tekrar yakınlaşırlar. (s.126) Şam’ın en büyük özelliği gelecek hakkında bilgi vermesidir. Padişahın genç yaşta öleceğini bilmesi ve yakında ona gelecek bir haberle çok üzüleceğini söylemesi bunlar arasındadır. (s.129, 150) Padişahla konuşurken ona devamlı sabrı öğütlemesi, padişahın dikkatini çeker. Yavuz Han, Şam’ın bildiklerini öğrenmek için onu sıkıştırdığında Şam konaktan kaçar ve günlerce dönmez. Şam’ın bulunamaması üzerine bütün Şam’a tellallar çıkartılır ve bulana 100 altın verileceği ilan edilir. (s.154) Daha sonra konağa döndüğünde ise affedilir. Yavuz Han, Şam’ı gemiyle İstanbul’a gönderir. Ama padişah İstanbul’a geldiğinde kuşun Kıbrıs’ta bir maymun tarafından öldürüldüğünü duyunca çok üzülür. (s.227) 648 Kurmacada yardımcı ve figüratif konumda bulunan kişiler şunlardır: Ayşe Hafsa Sultan, Sadrazam Hadım Sinan Paşa, Hayırbay, Tomanbay, Kansu Gavri, Abdülvehap Hoca, Rıdvan Ağa, Kayıkçı (Sandalcı), Mimarbaşı, Şeydanur Kalfa, Dilara Kadın, Ali Cemali Efendi, Hocazade Ahmet Paşa, Hersekzade Ahmet Paşa, Saniye, Medine, Mimar Sinan, Yunus Paşa, Halife El-Mütevekkil, Abdullah Ağa, Genç kız, Ahmet, Vahit, Medine Nine (Sütlaççı Nine), Fenerci Dursun, Yunus Bey, Canberdi Gazali, Ermeni Patriği Serkiz, Hüseyin Paşa, Şehsuvaroğlu Ali Bey, Kemalpaşazade, Molla Şemseddin, Şehzade Süleyman, Sadrazam Piri Paşa, Hekimbaşı Ahmet Çelebi. 3.13.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı diğer bir deyişle yazar-anlatıcıdır. Anlatıcı, belirgin bir şekilde kurguya dâhil olmaz. Anlatma tekniği ve diyalog tekniğinin işlevsel kullanılması anlatıcıyı vakanın arkasına gizler. Ayrıca, anlatıcının roman kişileri arasına gizlemesi kurgudaki belirginliğini azaltan unsurlar arasındadır. Yavuz Han’ın ve Taçlu Hatun’un aşkı üzerine kurgulanan eserde, anlatıcının iki roman kişisi arasına girmemesi, olaylar aracılığıyla onların aşklarını okuyucuya yansıtması hâkim bakış açısının kurgudaki egemenliğini de azaltır. Öyleki anlatıcının kendini gizleyebilmesi, okuyucunun kurguya dâhil olmasını sağlar. 3.13.1.6. Zaman Roman, tarihsel anlatım düzleminde inşa edilmiştir. Nisan 1515’te Yavuz Han’la Taçlu Hatun’un Amasya’da bulunmaları ile başlayan vaka, Ağustos 1520 649 yılında Yavuz Han’ın yeni bir sefere çıkması ama hastalığından dolayı Sırt Köyü’nde dinlenmesi ve orada vefat etmesiyle son bulur. Yaklaşık beş yıllık süreç kurmacanın konu edildiği zaman dilimidir. Kurmacada zaman periyodik şekilde ilerler. Hatıralar aracılığıyla geri dönüşün dışında zamanda ileriye veya geriye sıçramalar söz konusu değildir. Zaman ifadesinde sadece miladi takvim kullanılır. “Nisan 1515” (s.11), “Yıl 1516” (s.56), “1516 Haziranı” (s.99), “9 Ocak 1517” (s.201) gibi kesin zaman ifadelerinin yanı sıra; “ikindi vakti” (s.19), “gece iki sularında” (s.23), “akşamüstü” (s.26), “ertesi sabah” (s.29), “günler sonra” (s.46), “iki gün sonra” (s.74) gibi kısa zaman ifadeleri de kurmacada yer alır. 3.13.1.7. Mekân Kurmacada, mekâna Yavuz Han’la Taçlu Hatun’un birlikte olduğu köşkün dışında işlevsel bir özellik yüklenmez. Bazı mekân tasvirlerinin ayrıntılı yapılması, o mekânın vakanın akış seyrinde muhafaza ettiği yerle ilgilidir. Yavuz Han’ın Taçlu Hatun için satın alıp tamir ettirdiği köşk, aşk üzerine temellendirilen kurguda iki aşığın aşk yuvaları olarak tasvir edilir. İstanbul’un fethiyle birlikte sahipleri tarafından terk edilen, harap olmuş bir köşkün Yavuz Han tarafından yeniden oturulabilecek konuma getirilmesiyle (s.24-29, 38-40), ilk önce Şah’la evlenen ama Çaldıran’dan sonra Yavuz Han’la birlikte olan Taçlu’nun yeniden dünyaya merhaba deyişi arasında simgesel bir bağlantı kurulur. Köşkün tamir edilerek ayağa kaldırılması, Yavuz Han ile Taçlu Hatun arasında küllenen aşkın tekrar canlanması mahiyetindedir. Taçlu’nun, Şah İsmail’in ajanlarından ve saray entrikalarından korunabilmesi için onun her zaman 650 kapalı mekânlarda ikametinin sağlanması zaman zaman Taçlu’nun psikolojisinin bozulmasına neden olur. Hatta ince hastalığa tutulmasındaki nedenler arasında devamlı kapalı mekânlarda bulunmasının da etkisi olur. Kurmacada kullanılan kapalı mekânlar olarak saray (Amasya Sarayı, Topkapı Sarayı, Edirne Sarayı), köşk (Av Köşkü, Kadife Köşk), Cihannüma Kasrı, konak, kahve, Kız Kulesi, Yedikule Zindanları; coğrafi ve açık mekânlar olarak Dil İskelesi, Kök Meydan, Tih Çölü, Üsküdar Sahili, El-Mukattam Dağı, Sırt Köyü; dinî mekân olarak cami (Ulu Cami, Ümeyye Cami), Mescid-i Aksa, Kubbetü’sSahra, mezar (Selahaddin Eyyubi, Muhiddin Arabî) bulunur. 3.13.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.13.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Roman, 64 bölümden oluşur. Bunun yanında, yazar tarafından kaleme alınan bir önsöz (s.7-8), kitabın sonunda sözlük (s.247-251) ve yazarın eseri yazarken faydalandığı kaynakça (s.253-254) bölümleri de bulunur. Yavuz Han’ın Taçlu Hatun’a kavuşması ve onunla birlikteliği giriş; Mercidabık Savaşı ve Ridaniye Savaşı gelişme; Taçlu’nun vefatı, Yavuz Han’ın umutsuzluk içerisinde yaşama devamı ve vefat etmesi ise sonuç bölümlerini oluşturur. Tac-ı Sultan Selim adlı eser, tarihî kişilerin kurmaca dünyada birbirlerine âşık oldukları bir anlatıdır. Kurgunun Yavuz Han ve Taçlu Hatun aşkı üzerinde inşası, merkezî kişi Yavuz Han’ın beşeri özellikleri arasında aşkın önemli bir yere sahip olduğunu gösterir. Eser, Yavuz Han ile Taçlu’nun aşkı üzerine yoğunlaştığından bu aşkın yegâne düşmanı olan Şah İsmail de bu minvalde olumsuzlanır. Hem Yavuz Han 651 için hem de Taçlu Hatun için Şah İsmail düşman olarak kabul edilir. Şah’ın Yavuz Han şehzadeyken oynadıkları satranç sonrası ona haksız yere tokat atması, şehzadenin bunu unutmamak için sağ kulağına küpe takmasına sebep olur. Şah’tan Çaldıran’da alınan intikam neticesinde “sahte aslan fare deliğine” sokulmuştur. (s.12-13) Padişah ve Taçlu, Şah hakkında konuşurken onun elçilerinin geldiğinin bildirilmesi üzerine Yavuz Han; “Şah’ın adını andık, sopayı hazırlamadık. (…)” (s.14) diyerek Şah’ı olumsuzlar. Şah’ın iki aşığı ayırması olumsuzlanmasının sadece bir tarafını teşkil eder. Asıl önemli kısım onun Müslümanları haksız yere katletmesi, birçok kişinin kanına girmesidir. Elçilerin Taçlu’nun iadesini istemelerini yüzsüzlük olarak kabul eden padişah, Şah tarafından kaynar kazanlara attırılan Sünni Müslümanlara olduğu gibi Taçlu’nun muamele görmediğini belirtir. (s.16) Taçlu için ise Şah, onun anne olma rüyalarını sonsuza kadar engelleyen zalim bir kişilik olarak değerlendirilir. (s.55) Eserde hata olarak gösterilebilecek iki durum söz konusudur. Bunlardan ilki; Ayşe Hafsa Sultan’ın İstanbul’dan Manisa’da bulunan Şehzade Süleyman’ın yanına gönderildiği ifade edilirken (s.50), daha sonra “Ertesi sabah Ayşe Hafsa Sultan, Sultan Selim hayatta olduğu müddetçe bir daha İstanbul’a dönmemek üzere Amasya’ya doğru yola çıkarıldı.” (s.53) denilerek Amasya’ya gönderildiği belirtilir. Eserin birinci cildinde, Ayşe Hafsa Sultan’ın Taçlu hakkındaki entrikayı ifade etmesi sonucu Kefe’ye gönderileceği zaten ifade edilmiştir. Diğer hata ise; Memlük Sultanı Kansu Gavri’nin yaşının, “Kansu Gavri altmış yaşlarında (…)” (s.60) şeklinde belirtilmesine rağmen Mercidabık Savaşı öncesi, “Seksen yaşını geçen Kansu Gavri (…)” (s.97) biçiminde belirtilmesidir. 652 3.13.2.2. Anlatım Teknikleri İncelenen daha önceki eserlerde olduğu gibi bu eserde romanının doğası gereği anlatma tekniği kullanılır. Bunun yanında eserin geri dönüş ve tasvir tekniğinin işlevsel kullanılmasıyla kaleme alındığını söylemek mümkündür. Geri dönüş tekniği genel olarak dar anlamda ve yapıcı geri dönüş biçiminde kullanılır. Yavuz Han’ın Taçlu Hatun’la Amasya sarayındayken onu ilk gördüğü zamanı hatırlaması yapıcı geri dönüşe örnektir: “Onu ilk kez Trabzon’da görmüş, deliler gibi âşık olmuştu. Beyaz kadife tenlisini, bütün mahcubiyetine rağmen, babasından isteyecek kadar cüretkâr olmuştu. O ise, padişah olamayacak diye Tebriz’e kaçıp Şah İsmail’le evlenmişti. Yüreği kavrulmuştu. Aynı acıyı hâlâ duyuyordu.” (s.13) Aynı şekilde Halimi’nin Şehzade Süleyman’ın daha iyi eğitilebilmesi için Trabzon’da Şehzade Selim’e tavsiyelerde bulunması da yapıcı geri dönüş olarak aktarılır. (s.83-84) Geri dönüş tekniği sadece merkezî kişi için değil diğer roman kişileri için de kullanılır. Hasan Can’ın padişaha Bağdat’ta âşık olduğu bir kızı anlatması, padişah-nedim yakınlığını daha da artıran bir geri dönüştür. (s.136-137) Bazen özet tekniği ile geri dönüş tekniğinin birlikte kullanıldığı görülür. Divanda olası bir Mısır seferi hakkında devlet adamlarının görüşleri alınırken seferin öncüsü anlamındaki Dulkadir Beyliği topraklarının ilhak edilmesi özet-geri dönüş bağlamında Yavuz Han tarafından açıklanır: “Dulkadir fitnesini ortadan kaldırdık. Alaüddevle’nin oğulları ve akrabaları bertaraf edildi. Dulkadir memleketine vali olarak Şehsuvaroğlu Ali Bey’i tayin ettik. Alaüddevle’nin kesik başını bir kutu içinde Kansu Gavri’ye gönderdik. Kutuyu götüren elçimiz Seyfüddin Bey, Kansu Gavri’nin Alaüddevle’nin kesik başını gördüğünde bayıldığını bize bildirdi.” (s.57) Özet tekniği, seferlerin ve sefer dönüşlerinin anlatılmasında daha çok kullanılır. (s.108-109) Yavuz Han’ın Amasya’dan İstanbul’a gelmeden önce yaptıkları şöyle özetlenir: 653 “Sultan Selim, İstanbul’dan önce Kemah tarafına doğru yol aldı. Kemah’ı Osmanlı topraklarına kattı. Anadolu’da çeşitli köy ve kasabaları teftiş ede ede temmuz ayında bir akşamüstü İstanbul’a yaklaştı. Karanlığın bastırması için Gebze yakınlarında uzun bir mola verildi. Tebdili kıyafet eden Sultan Selim Dil İskelesi’nden bir kayığa bindi.” (s.20) Bazen özet tekniği daha uzun zaman diliminde olan olaylar için de kullanılır. Yavuz Han’ın Mısır seferi öncesi orduyla birlikte Edirne’de yaptığı ayrıntılı çalışmalar, “Sultan Selim, 1516 kışını Edirne’de savaş hazırlıkları içinde geçirmişti.” (s.96) şeklinde özetlenir. Eserin hayvan kökenli kahramanı olan Şam’ın kendisini yakalayanlardan kurtulabilmek için Sütlaççı Nine’yle yaptığı plan şu şekilde anlatılır: “Ertesi gün plan tasarlandığı gibi uygulandı ve ölü taklidi yaptıktan sonra kafesten kaçmayı başaran Şam köşke doğru uçtu gitti.” (s.161) Yavuz Han’la Taçlu’nun beraber olacakları köşk ayrıntılı bir şekilde tasvir edilir. Köşkün içi, bahçesi, bahçe duvarları kurgunun temel teması olan aşkın daha iyi ifade edilebilmesinde tasvir tekniği ön plandadır. (s.38) Aynı şekilde Yavuz Han’ın ve Taçlu’nun Edirne Sarayı ve sarayın içerisinde yer alan Cihannüma Kasrı da tasvir tekniği aracılığıyla aktarılır. (s.67, 92-93) Kişi tasvirleri mekân tasvirlerine göre daha az yapılmıştır. Sütlaççı Nine’nin yıllara meydan okuyan dayanaklı hâli tasvir aracılığıyla ifade edilir: “Saçları bembeyazdı. Boyu çok uzun olduğu için yaşlılıktan beli eğrilmişti. Kırmızılı, mavili, yeşilli, pembeli entarisinin üstüne beyaz bir tülbent bağlamıştı. Gözlerinde her sabah kalktığında sürdüğü sürme vardı. Simsiyah kaşlarının ortasındaki kınayla yapılmış dövmeler onu biraz korkunç hâle getirmişti.” (s.156) Kurmacada iç monolog tekniği kullanılan diğer teknikler arasındadır. Yavuz Han, Amasya Sarayı’na dair düşüncelerini iç âleminde şöyle ifade eder: “Çocukluğumda bahçenin bu kadar büyük ve muhteşem olduğunu fark edememiştim. Zaten ne kadar kaldım ki burada? Çocukluğumun büyük kısmı dedem Sultan Mehmet Han’ın yanında geçti. Babam Bayezid Han bahçeye büyük 654 önem vermiş, lakin bu kadarı da biraz abartılı, Topkapı Sarayı’nın bahçesinde bile böyle güzel ağaçlar yok.” (s.11) 3.13.2.3. Dil ve Üslup Eserin bir aşk hikâyesini temel alarak kurgulanması dilin ve üslubun olabildiğince yalın ve akıcı olmasını sağlar. İfade edilen aşk temasının özünü tarihî kişiler oluşturmasına rağmen, itibari âlemde günümüz aşk anlayışının bakış açısıyla bu tema ele alınır. Eserde kullanılan bazı atasözü ve deyimler şunlardır. Bunlardan bazıları değiştirilerek kullanılmıştır: “Emanete hıyanet olmaz.” (s.18), “Dost kötü günde belli olur.” (s.182), “Acı patlıcanı kırağı çalmaz.” (s.238), “tepeden tırnağa süzmek” (s.20), “burnundan kıl aldırmamak” (s.21), “bıyık altından gülümsemek” (s.30), “bir dediğini iki yapmamak” (s.83), “gönül kırmak” (s.136), “el ayak çekilmek” (s.180), “kan kusturmak” (s.208), “(yüzü) sirke satmak” (s.230). Metinlerarasılık bağlamında kullanılan sözler şunlardır: “ Taş taşlıktan geçmedikçe parmaklara yüzük olamaz. (…) Yüzük olmak dileyen taş ezilmeyi, yontulmayı göze almalıdır.” (s.88) (Mevlana), “Hep seninçündür benim dünya cefasın çektiğim./Yoksa ömrüm varı, sensiz neylerim dünyayı ben.” (s.181) (Bakî). Ayrıca Mevlana’ya ve farklı İslam bilginlerine ait sözler vaka seyri içerisinde sadeleştirilerek aktarılır. (s.188-191) Eserde kelime hataları fazla değildir. Söz yerine “szö” (s.90) yazılır. Bunun yanında roman kişisi Hayırbay’’ın adı bazen “Hayır Bey” (s.109) bazen de “Hayırbay” (s.218) şeklinde verilir. Eserde; “personel” (s.26), “randevu” (s.49), “hodri meydan” (s.132) gibi günümüz Türkçesinde çok sık kullanılan kelimelere de yer verilir. 655 3.13.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.13.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda; tarihî bir vaka olan Mısır seferi, merkezî kişi Yavuz Han’ın Taçlu Hatun’la olan aşkının anlatılmasında fon olarak kullanılır. Bu minvalde, Ridaniye Savaşı, Mercidabık Savaşı, padişahın yaşadığı sarsıcı aşk ve Macaristan üzerine sefere giderken vefat etmesi konu edilir. 3.13.3.2. Temalar 3.13.3.2.1. Aşk Eserin temel teması aşktır. Yavuz Han, Trabzon’da Taçlu Hatun’u ilk gördüğünde aşık olur ve onunla evlenmek ister. Ama Taçlu, onun padişah olamayacağını düşünerek Tebriz’e gider ve Şah İsmail’le evlenir. (s.13) Çaldıran Savaşı sonrası Osmanlı’ya esir düşen Taçlu, artık Yavuz Han’la beraber olabilecektir. Yavuz Han bu durumu, “Keşke (…) Osmanlı’nın Sultan Hanım’ı olsaydı.” (s.137) biçiminde ifade eder. Yavuz Han, Taçlu’nun, can düşmanı Şah’a gidişini hiç unutmasa da, aşkı için her türlü fedakârlığı yapmaktan da geri durmaz. Topkapı Sarayı’na yakın harap bir köşkün padişahça alınması ve buranın Taçlu’ya tahsis edilecek olması örneklerden biridir. Halimi, padişahın Taçlu karşısındaki durumunu şöyle açıklar: “Allah’ın işine bak, kılıcıyla cihanı titreten Sultan, kadife tenli bir kadın karşısında tir tir titriyor.” (s.30) Padişahın Taçlu’nun öldüğüne herkesi inandırmak için yaptığı plan, ona Şah veya bir başkasından gelecek tehlikeleri engellemek içindir. (s.31-33) Yavuz Han’ın Mısır seferi hazırlıklarını Edirne’de yürütürken yanında Taçlu’yu da götürmesi, 656 sevdiği kadının her zaman yanında olmasını isteyen bir düşüncenin ürünüdür. (s.71) Taçlu’yu Mısır seferine götürememesini ise padişah şöyle açıklar: “Seni korumam lazım. Yanımda götüremem. Bu, Osmanlı savaş geleneğine aykırı. Dedem Yıldırım Bayezid Han’ın hanımı savaş esiresi olmuştu. Osmanlı bu acıyı bir daha yaşayamaz. Ben hiç yaşayamam.” (s.100-101) Padişahın Taçlu’yu kaybetmeye, özellikle düşmanın eline geçmesine hiç tahammülü yoktur. Ancak, Şam’ın fethedilmesiyle Halimi’den Taçlu Hatun’u getirmesini ister. (s.118) İkisinin de birbirine büyük bir sadakatle bağlı olması, sevgilerinin büyüklüğünden kaynaklanır. Taçlu’nun Amasya’dan İstanbul’a getirilmesi için yapılan plan gereği onu bir süreliğine uyutacak zehrin özelliğinden habersiz olduğu hâlde Halimi’ye; “Yâr elinden zehir olsa içilir. (…)” (s.43) diyerek tereddütsüz ölümü kabullenmesi içindeki sevginin icraata dönüşmesidir. Uzun bir süre sonra Taçlu’ya kavuşan Yavuz Han; “Gözlerine bakmayı özledim, saçının kokusunu özledim, velhasıl, seni özledim Taçlum.” (s.47) diyerek onun kendisi için önemini bir kez daha ortaya koyar. Taçlu’nun ince hastalığa yakalanmasında, sevdiği adama olan özlemi büyük yer tutar. Kendisini padişaha götürmek üzere yola çıkaran Halimi’ye Taçlu son zamanlarında şunları söyler: “Beni Sultanıma götürüyorsun ancak vuslat zor Halimi, çok zor. Bu ayrılık ve hasret beni bitirdi. Bu yolculuğu başaramazsam Sultan’ıma onu çok sevdiğimi, onu ilk gördüğüm günlerden beri çok sevdiğimi, ona oğullar ve kızlar veremediğim için çok üzgün olduğumu ve onu ahirette de hasretle bekleyeceğimi söyle, bu benim sana vasiyetimdir.” (s.170) Ebedî vuslatın olacağı ahirete sözleşilmesi aşkın derecesini göstermesi açısından önemlidir. Taçlu, padişaha olan hasretini devamlı koynunda sakladığı kara kalemle çizilmiş padişahın resmi ile söndürmeye çalışır. Öldüğünde, elbiselerinin içinden çıkan bu resmi Halimi padişaha verecektir. (s.172, 186) 657 Kurmacada, beşeri vasıfları ön planda tutulan Yavuz Han’ın cihangir bir padişah olduğunun da altı çizilir. Ama Taçlu’nun öldüğünü öğrendiğinde yere yığılıvermesi ve günlerce kendine gelmemesi aşkının yokluğunun kendindeki tahribatının dışa vurumudur. (s.178-181) Esere adını da veren taç hikâyesi, padişahın Taçlu’ya olan aşkının sembolleşmesidir. Bu taç, Taçlu Sultan’ın her sabah kalktığında başına taktığı tacından mülhem bir taçtır. Osmanlı sultanlarından hiçbirinin taç takmamasına rağmen, Yavuz Han’ın takacağı taç gururu, kibri değil, her zaman Taçlu’yu hatırlatacak; onu başının üstünde taşıdığı anlamına gelecektir. (s.187) 3.13.3.2.2. Ülkü Merkezî kişi Yavuz Han, her şeyden önce devletinin ve milletinin geleceğini düşünen, bu istikamette fetih hamleleri içerisine giren bir Osmanlı padişahıdır. Yavuz Han ülküsünü İslam dünyasını merkeze alarak şekillendirir. “Niyetim Allah yolunda cihat etmek, gayretim İslam’ı her yerde hâkim kılmaktır.” (s.56) cümlesinde İslam’ı tek güç hâline getirmeyi esas aldığını gösterir. Ama bunun için öncelikle İslam dünyasındaki ayrılıkların yok edilerek siyasi birlikteliğin sağlanması gerekmektedir. Bu minvalde onu Mısır’a doğru harekete geçirecek düşünce; “Amacım İlam dünyasını bir bayrak altında toplamaktır. İslam dünyasındaki bütün fitneleri yok etmektir. Müslümanların huzur içinde yaşamalarını sağlamaktır.” (s.90-91) ifadesiyle netleşir. Gerçekleştirmeyi planladığı olaylardan en küçük bir sapma olmasını istemeyen Yavuz Han, bazı devlet adamlarının Tih Çölü’nü geçmenin imkânsızlığından dem vurmaları üzerine; 658 “Bir kişi başladığı işi ne pahasına olursa olsun bitirmelidir. (…) Biz bu işi planladık, sonunu da düşündük.” (s.200) diyerek tavizsiz tutumunu sergiler. Yakalandığı hastalık sonucu Şehzade Süleyman’ı çağırarak ona, artık doğudan bir tehlike gelmeyeceğini, batıya yönelmesi gerektiğini belirtir. (s.230) Yavuz Han, ölüm döşeğinde dahi kendi ülkücü ruhunu oğluna geçirebilmenin telaşını yaşayan bir kişidir. 3.13.3.2.3. Savaş Savaş teması kurmacada derinlemesine konu edilmez. Mercidabık Savaşı (s.110-111) ve Ridaniye Savaşı (s.208-209) bu bağlamda anlatılır. Osmanlı Devleti’nin Memlük Devleti’ne nazaran teknolojik açıdan üstün olması savaşların kazanılmasındaki başat unsur olarak belirlenir. 659 3.14. İDA’NIN MERHAMETİ467 3.14.1. ROMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 3.14.1.1. Romanın Kimliği Doğan Erdem tarafından kaleme alınan eser, 58 bölüm olmak üzere toplam 527 sayfadan oluşmaktadır. 3.14.1.2. Vaka Kurgudaki vaka anlayışı daha önce incelenen eserlerden tamamen farklı olup iki vaka zinciri esas alınarak kurmaca oluşturulur. Vaka zamanının hem günümüz hem de tarih üzerinden kurgulanması eserin geçmiş ve bugün arasında kurmaca ile köprünün kurulmasını sağlar. Bu haliyle İda’nın Merhameti adlı eserde kullanılan vaka anlayışı aracılığıyla 16. asır ile 21. asrın birleştirildiği söylenebilir. Vakayı, Kaz Dağları’nda Yavuz Han’ın dört solak askerine hediyesi olan küpeyi aramak için yola çıkan gazeteci Behzat’ın ihtiraslarına yenik düşmesi ve ölümü olarak özetlemek mümkündür. 3.14.1.3. Özet Ünlü bir gazetenin genel yayın yönetmeni olan Behzat’a genç gazeteci Çaylak, Yavuz Han’ın gerçekten küpe takıp takmadığını araştırmak istediğini söyler. Çaylağı bu işle görevlendiren Behzat’ın, zamanla Yavuz Han’ın küpe takıp takmadığı, taktıysa bunun nedeninin ne olacağı sorusu aklını kurcalamaya başlar. Çaylağın kendisine getirdiği araştırma dosyalarından da faydalanarak bu işin izini sürmeye karar verir. Ama kendisine getirilen belgelerin yüzeysel olmasından 467 Doğan Erdem, İda’nın Merhameti, Postiga Yay., 1. Baskı, İstanbul 2009 660 dolayı, tarih profesörü olan arkadaşı Hoca’ya danışmaya karar verir. Hoca, Behzat’a küpe olayının tarihî kökenini anlatarak, eski arkadaşları Kemal’in kızı Eylem’in Yavuz Han hakkında doktora yaptığını söyler ve tezi Behzat’la paylaşır. Behzat tezde bulunan bilgilerle ve Yavuz Han’ın nedimi olan Hasan Can’ın tuttuğu günlükleri okuyarak Kaz Dağları’na gitmeye ve küpeyi aramaya karar verir. Bu fikrini Hoca’ya açtıktan sonra Hoca ona Eylem’i Barselona’dan çağırıp birlikte araştırma yapabileceklerini ifade eder. Ama Behzat için temel sorun eski arkadaşı Kemal’in, Behzat’ı fikri döneklikle suçlaması neticesinde kızının kendisine yardım etmesini istemeyeceğidir. Hoca, Behzat’ın tereddütlerini gidererek Eylem’in İstanbul’a gelmesi ve oradan da Behzat’la küpenin izini sürmeleri için ikna eder. Behzat, Hasan Can’ın günlüklerini okudukça onunla kendisi arasında benzerliklerin bulunduğunu anlar. Her ne kadar Hasan Can, bu günlüğün birinin eline geçebileceği ihtimalini düşünerek kendi dünyasını sayfalara yansıtmasa da Yavuz Han dönemine dair önemli bilgiler günlük aracılığıyla öğrenilebilmektedir. Eylem’in de gelmesiyle birlikte Kaz Dağları’na doğru yola çıkarlar. Kafilede Burak Bey ve Zeynep adında iki kişi daha vardır. Bu kişilerle Mısıratlı köyünde aynı konakta kalacaklardır. Konak sahibi Merhamet Amca, daha önce birçok misafiri aldığı yerden bu kafileyi de karşılayarak konağa götürecektir. Ama ölen oğlu Ömer’in karısı Zeynep’in bu arabada olacağını öğrenmesi Merhamet Amca’yı çok sinirlendirir. Çünkü oğlu ölüm döşeğindeyken onu bırakıp giden birisiyle konuşacak hiçbir şeyi kalmamıştır ve onu görür görmez kovacaktır. Şoför Bekir tarafından getirilen misafirler, Merhamet Amca’ya teslim edilir. Zeynep’i gördüğünde çok öfkelenen yaşlı adam, ona birçok kötü söz söylemesine 661 rağmen yine de kararından çeviremez ve konağa götürmek mecburiyetinde kalır. Konağa gelindiğinde Merhamet Amca’nın kızı Ayla da Zeynep’e çok soğuk davranır. Bu duruma şaşıran misafirler aralarında bir yakınlığın olabileceği düşüncesiyle bu kavgaya dâhil olmak istemezler. Behzat ile Eylem arasında yolcukta ve sonrasında bir türlü yakınlaşma sağlanamamış Eylem, her zaman Behzat’a ondan nefret ettiğini gösteren bir tavır takınmıştır. Arada Hoca’nın hatırının olması Eylem’i zamanla yumuşatacaktır. Behzat, köylülerin arasına girerek köyün tarihi, Yavuz Han döneminden kalma cami gibi birçok konuda bilgi toplar. Köylüler, Mısıratlı köyünün Mısır seferi sonrası buraya yerleşen padişahın yakın koruması olan dört solak asker tarafından kurulduğunu belirtirler. Bunların mezarlarının da köy mezarlığında bulunduğunu ifade ederler. Eylem ise, köyün rehberi Murat tarafından anlatılan Evlat Ağacı hikâyesini öğrenir. Hikâyeye göre dört solak askerden birinin çocuğu olmamış ve bu asırlık ağacı bir çocuk niyetine dikip büyütmüştür. Bu ağaç zamanla insanların dileklerinin gerçekleşebilmesi için çaput bağladıkları bir dilek ağacı kimliğine bürünür. Hem Behzat hem Eylem öğrendikleri bilgileri birbirlerine aktarırlar. Behzat bunun sonucunda, aradıkları küpenin mezarlarda olabileceğini düşünerek Eylem’in bütün karşı çıkmalarına rağmen mezarları kazmaya karar verir. Bir akşam gizli gizli mezarlardan birini kazar ama aradığını bulamaz. Mezarları sadece kendisinin kazamayacağını anlayarak köye yakın bir dinlenme tesisinde bulunan birkaç şoförden yüklü bir meblağ karşılığında yardım almayı başarır. Ama sonuç yine aynıdır, mezarlardan hiçbir şey çıkmaz. 662 Zeynep, konakta her zaman Merhamet Amca ve Ayla tarafından olumsuz sözlerle dövülmekte ve konaktan gitmesi istenmektedir. Bunun üzerine konaktan ayrılmaya karar veren Zeynep, bahçeye çıktığında evin köpeği Karabaş’ın kendisine saldırması sonucu yaralanır ve iyileşene kadar evde kalmasına müsaade edilir. Daha sonra da Murat’ın evine giderek orada kalır. Onun tek istediği hem Merhamet Amca hem de Ayla’yla konuşabilmektir. Ayla, misafirler arasında Burak Bey’e duygusal bir yakınlık duyar ve onunla birlikte olur. Burak Bey ise, İstanbul’da birçok kişiyi dolandırmış ve kısa zaman sonra kıyıya gelecek bir gemiyle yurt dışına kaçacaktır. Bu süre içinde Ayla’yla güzel zaman geçirebilmenin hesabını yapar. Zeynep iyileştikten sonra Merhamet Amca’yı, Evlat Ağacı altında konuşmak üzere ikna eder. Merhamet Amca oğluyla ayrıldıklarını bildiğini ama neden ölene kadar onun yanında kalmadığını Zeynep’e sorar. Bunun üzerine Zeynep cebinden bir çocuk fotoğrafı çıkararak bunun torunu Merhamet Sinan olduğunu söyler. Sevinç ve şaşkınlık arasında kalan Merhamet Amca köye giderek durumu Ayla’ya aktarır. Üçü bir arada konuştuktan sonra Zeynep’in suçlu olmadığı anlaşılır. Eylem kendisinin ve Behzat’ın köyde edindiği bilgileri Hoca’yla paylaşarak ondan fikir almak ister. Hoca’dan gelen dönüte göre; doğru iz üzerinde oldukları, küpenin herkesin etrafından geçtiği bir yerde olma ihtimalinin yüksek olduğu belirtilir. Behzat, bu bilgiyi aldıktan sonra bunun ne olabileceği üzerine kafa yorar. Kimsenin haberi olmayacak şekilde İstanbul’dan defineciler aracılığıyla ağaç sökme makinesi getirttirerek Evlat Ağacı’nın altında küpeyi bulabileceğini düşünür. İstanbul’dan gelen ekipman ile Evlat Ağacı sökülmek istenirken ikiye ayrılır. Durumun vahametine rağmen devam edilir ve sonunda 663 ağacın altında bir kutunun içinde yüzük bulunur. Kutunun ve küpenin çok para edeceğini düşünen defineci, Behzat’ı orada öldürür. Jandarma, Behzat’ın ölü bulunmasından sonra konağa gelerek dolandırıcı Burak Bey’i de tutuklar. İki valizde saklanan paralara ve bir tabancaya da el konulur. 3.14.1.4. Kişi Kadrosu Eser, tarihî anlatı dönemi hariç tutulacak olursa tamamen yaratma kişilerden kuruludur. Kurmacanın merkezî kişisi olan Behzat; kendi çıkarlarını düşünen, diğer insanlara üstten bakan, yıllarca savunduğu düşünceleri bir anda bırakabilen, ihtirasları olan, başarısızlığa tahammülü olmayan bir tip olarak ele alınabilir. Onun kendisini fikri olarak solda konumlandırırken daha sonra bütün düşüncelerini değiştirip yeni düzeninin devşirilmiş kişisi olması, arkadaşları tarafından dışlanmasına neden olur. Bu durum iç çatışma yaşayan bir kişiyi karşımıza çıkartır. Eserin cinsiyetlere göre dağılımında bayan kişiler önemli bir yer tutar. Yavuz Han’ın küpesini araştırmak isteyen gazeteci Çaylak, Yavuz Han üzerine doktora yapa Eylem Zarife Batmaz, Merhamet Amca’nın gelini Zeynep ve kızı Ayla anlatma zamanının bayan kişileridir. Vaka zamanının bayan kişisi ise Solak Hafız’ın karısı Adelayda’dır. Kurmacadaki devlet-saray görevlileri olarak vezir, müneccimbaşı, divitdar, hazinedarbaşı ve solaklar bulunur. Ama meslek erbaplarına göre dağılım hem vaka zamanını hem de anlatma zamanını içerisine alır. Bu beyandaki meslek dağılımı şöyledir: gazeteci, sekreter, şoför, koruma, gece bekçisi, ressam, cambaz, 664 köçek, hekim, kılavuz, forsa, imam, kahveci ve defineci. Kurmacada erken rol oynayan kişiler şunlardır: Behzat Kurmacanın merkezî kişisidir. Ünlü bir gazetenin genel yayın yönetmenliğini yapmaktadır. Kendini işadamı olan gazeteciler sınıfına dâhil eder. Dürüst, doğru bir insan değildir. Her şeyden önce gazetenin satılabilmesi için çalışır. Kalın gözlük camları ve entelektüel bir sakalı vardır. “Behzat’ın doğduğu kırklı yıllarda (…)” ifadesi göz önünde bulundurularak altmış yaşın üzerinde olduğu söylenebilir. (s.11-12) Her şeyden anlar: “Şarap uzmanlık alanı, ekonomi yüksek lisansı olduğundan diplomalı mesleği, romantizm deneyimleriyle sahip olduğu yetenek, fotoğraf gazetecilik işinden dolayı ilgisi, eskrim küçükken yaptığı spor…”dur. (s.185) Hayatı tek düze yaşamaktan sıkılan, her daim farklılıkların peşinde olan bir kişiliğe sahiptir. Sol kökenliyken düşüncelerini değiştirip -hayal kırıklığının da etkisiyle- devrin itibar gören düşüncelerini sahiplenmesi, iç dünyasında saygıya, itibara dair özlem taşıyan bir yanının olduğunu gösterir. Öğrencilik yıllarından beri arkadaşlıkları devam eden tarih profesörü Hoca’ya eski düşüncelerini kastederek; “Ben onları yedi kat yerin altına gömdüm. İçine bir de eski Behzat’ı körledim.” (s.31) diyerek değişimini ortaya koyar. Kurguda; devşirme solaklarla, fikirlerini devşiren eski solcu yeni patron, gazeteci Behzat arasında köken açısından paralellikleri imlenir. Sükseli hayata olan özlemi kendi lüks arabasından başkalarında dahi görmesinde canının sıkılmasına neden olur. (s.52) Çaylak’ın Yavuz Han’ın küpesi hakkında bir araştırma yapmak istemesi, kendisini bu konuya daha yakın hissetmesine sebep olur. Zira ona göre; “(…) Küpe takan padişah argümanının içinden moda da çıkardı, ihtiras da, aşk da, mistizm de…” ve “Bu gerçeği bulma görevi Behzat’ındı.” (s.13) 665 İç dünyasındaki ihtiraslar beş yüz yıl öncesine gidip Yavuz Han’a ait olduğu düşünülen küpelerin izini sürmesini sağlar. (s.53) Kurmacanın vaka seyrini oluşturan düşünce Behzat’ın Eylem’e söylediği cümlelerde daha da belirginleşir: “Peşinde olduğum, öncelikle küpe takan bir padişahtır. Yavuz Sultan Selim’in küpe takmasının nedenini ortaya koymak… Sonra da taktığı küpenin yerini bulmak. Böylece, gerçekten taktığını da kanıtlamış olacağım.” (s.341) Hoca’nın yönetiminde ortak arkadaşları Kemal’in kızı Eylem tarafından hazırlanan Yavuz Han’la ilgili tezi okurken padişahın nedimi Hasan Can’ın günlükleri ilgisini çeker. Hasan Can’la kendisi arasında bazı benzerlikler bulmaya çalışır. (s.61) Anlatıcının; “Hasan can, varaklara yazdıklarıyla belki de 16. yüzyılın Behzat’ıydı. Tüm eksiklerine, yetersizliklerine karşın…” (s.331) ifadesi Hasan Can kişiliğinin yüzyıllar öncesinde Behzat’ta kişilik bulduğunu ortaya koyar. Ama ikisi arasındaki temel fark; Hasan Can’ın kendisi için Behzat’ın da başkaları için yazmış olmalarıdır. (s.332) Hoca’nın dışındaki ortak tanıdıklar tarafından döneklik yaptığı düşüncesiyle sevilmez. “alçak” (s.73), “şerefsiz, it” (s.74), “dönek” (s.393) gibi olumsuz kelimelerle anılır. Behzat’a her zaman itibar eden Hoca, onu ve Eylem’i beraber Kaz Dağı’na göndermeden önce şöyle der: “Dinle Behzat. Ben sende başka bir insanın, kimselerin göremediği bir başka ruhun olduğunu biliyorum. Buna izin ver.” (s.95) Behzat kişisi hedefine varmak için her şeyi yapabilecek özelliklere sahiptir. Mısıratlı köyünde küpenin izini sürerken köylülere daha yakın olmak için onlar gibi konuşması (s.267), abdesti olmadığı halde abdestli olduğunu söyleyip cemaatle camiye girmesi (s.277), solaklara ait tarihî mezarları gizli gizli kazması (s.442, 490) bu beyandandır. 666 Behzat’ın en önemli kişilik özelliği iç çatışma içersinde bulunmasıdır. Gençliğinde savunduğu sol menşeli düşüncelerden sıyrılıp ters istikamette kapitalist bir burjuva olması çatışmasının temelindedir. Şişkin bir benlik duygusuna sahip olması daha çok para daha çok itibar anlayışını benimsemesine neden olur. Yavuz Han’ın küpesinin izini sürmesi aslında ihtirasının, yüzlerce yıllık bir efsanenin kendisi tarafından çözülerek yine benliğini beslemek için aracı kılınmasından ibarettir. Bu yolda tek engeli başkaları değil yine benliğidir. (s.235, 345) “Tanrı’nın delisi Behzat” (s.16) olarak kendini ifadesi “narsist” bir kişiliğe sahip (s.332) olması neticesinde hayatı boyunca kendine saygınlık kazandıracak olayların peşinden gitmesine, saygı gören grupların düşüncesini benimsemesine sebep olur. Çıkmaza girdiği zamanlarda aslında neyin peşinde hayatını devam ettirdiği büyük bir belirsizlik olarak karşına çıkar. Eylem’e içinde bulunduğu belirsizliği şöyle ifade eder: “Paraya tapınır bir halim de yok. Benimki yaşla ilintili olabilir, belki. Küpeyi mi arıyorum, yoksa başka bir şeyi mi onu da bilmiyorum.” (s.395) Behzat’ın iç çatışması bu haliyle dönemlere göre değişiklik gösteren bir yapıya sahiptir. Gençlik yıllarında sol-egemen güç, darbe sonrası geçmiş-itibar, maddi açıdan doyuma ulaştıktan sonra itibar-belirsizlik-amaç sarmallı bir çatışma içerisinde olduğu anlaşılıyor. Yavuz Han’ın küpesinin peşinde yeni bir serüvene atılışı itibar-belirsizlik-amaç kavramlarını içerisinde barındıran ve sonu Behzat’ın baştan beri kişiliğinin temelinde bulunan ihtirasının kurbanı olarak hayata veda ettiği bir seyirde son bulur. Beş yüz yıllık bir zaman hikâyesinin peşindeyken öldürülmesi, “(…) kendisini zamandan başka şeyin öldüremeyeceğini (…)” (s.523) düşünen Behzat için trajik bir sondur. 667 Hoca Behzat’ın çevresinde eski arkadaşlarından kimse kalmamasına rağmen onu suçlamayan ve irtibatını kesmeyen tek kişi tarih profesörü olan Hoca’dır. Evinde banyo ve mutfağın haricinde her yer raf raf kitaplarla doludur. İnsanlara bilgilerini aktarırken oldukça cömert ve sabırlı birisidir. (s.55, 90) Her şeyi ayrıntılı biçimde araştır ve bilmediği, inanmadığı şeyleri ifade etmez. (s.60) Kelimeleri hesaplı bir biçimde kullanan, okulda senli benli, günlük hayatta ise ciddi bir kişiliğe sahip akademisyendir. (s.106) “Hoca, Behzat’ın vakitli vakitsiz telefon açıp dertleştiği, davetli davetsiz evine gittiği, aklına düştüğünde, havasını yeniden koklamak istediğinde üniversitede ziyaret ettiği iyi arkadaşı ama daha da önemlisi tek dostuydu.” (s.21) Bilgili, dürüst, fiziksel olarak bir ayağı aksayan birisidir. (s.26) Kemal ve Behzat’la üniversite yıllarından arkadaştırlar. (s.29) Behzat, Yavuz Han’ın küpesine dair anlatılanların gerçek olup olmadığını Hoca’ya sorar. Hoca, daha önce Yavuz Han dönemiyle ilgili bir doktora tezini Eylem’e yaptırmıştır. Bundan dolayı elinde o döneme dair birçok vesika bulunmaktadır. (s.33) Behzat’ı böyle bir araştırma için cesaretlendiren ve her türlü desteği veren yine Hoca’dır. Eylem Zarife Batmaz Eylem, Hoca’nın tez danışmanlığında Yavuz Han üzerine doktora yapmıştır. (s.33) Hoca’nın samimi arkadaşı Kemal’in kızıdır. “Eylem Zarife’nin adı daha dünyaya gelmeden çok evvel, Ankara’da kaldıkları yurdun odasında konmuştu . Üç arkadaşın ortak kararıyla… Kemal, Behzat, Hoca…” (s.29) Tezini tamamladıktan sonra Barselona’ya akademik bir çalışma yapmaya gönderilir. (s.33, 105) Eylem kişisi araştırma yapmaktan hoşlanan birisidir. Her ne kadar babası eski arkadaşı Behzat’tan nefret etse de Hoca’yı kıramaz ve Kaz 668 Dağları’nda Behzat’la araştırma yapma teklifini kabul eder. (s.71-72) Asi, sinirli bir yapıya sahip oluşu dikkat çeken özellikleri arasındadır. (s.73) Hoca’ya göre Eylem, Yavuz Han dönemine dair bilinenlere yeni bilgiler ekleyebilecek, yazdıklarının arkasında durabilecek, inatçı birisidir. (s.108) Behzat da onu, akademik hayatın içine hapsolmamış, farklı özellikleri olan birisi olarak niteler. (s.334) Hoca’nın tez bitmesine rağmen Eylem’i, Yavuz Han’la ilgili bir araştırmanın daha içine sürüklemesi Eylem’in kendisini sorgulaması için de aracı olacaktır: “Eylem, kendi kendini de suçladı. Barselona’da neyi araştırıyordu? Yavuz Sultan Selim’in yaşam öyküsünün peşine düşüp, Anadolu’da bir adım atmadan, Barselona’da ne bulacaktı? Orada bulduklarından ne çıkaracaktı? Yurt dışına araştırma için gidenler, orta yerde duranları neden görmezdi? Düşündükçe kızıyordu. Kendisi gibi nice arkadaşı da yurt dışında saçma sapan kitapların çevirileriyle uğraşırken, öte yandan, bir batılı tersine gelip bu topraklarda, asıl tarihi elleriyle yoklaya yoklaya ortaya çıkarmıştı.” (s.248-249) Tezini yazarken Hasan Can’ın günlüğünden yeteri kadar faydalanmadığı düşüncesine Mısıratlı köyüne geldiklerinde orada öğrendiği bilgiler sonucunda varır. Bu durum Eylem’de, tezi çalakalem yazdığı düşüncesini doğuracaktır. (s.302) Eylem’in bilimsel yönünün dışında eğlenceli, gezmeyi seven, biraz da maceraperest tarafları da vardır. Barselona’dayken Alman bir erkek arkadaşıyla Berlin’de gezmeleri, yakınlaşmaları (s.256, 258), Mısıratlı köyünün rehberi Murat’la duygusal bir yakınlık yaşaması (s.503) bu beyandandır. Zeynep Mısıratlı köyünde yaşayan Merhamet Amca’nın gelinidir. (s.149) Merhamet Amca’nın oğlu Ömer’le evli olması sebebiyle daha önce Kaz Dağları’nda yaşamıştır. (s.130) Ömer hastayken onu terk edip gitmesi dolayısıyla 669 Merhamet Amca ve kızı Ayla tarafından affedilmez. (s.146) Merhamet Amca tarafından konağa alınmak istenmese de mecburen kabul edilir. Ömer’i kendisinin öldürdüğü düşüncesiyle ailesinin onu suçlaması, Zeynep için çözülmesi gereken bir sorundur. Bundan dolayı tekrar Mısıratlı’ya gelmiş ve bütün gerçekleri anlatmak istemiştir. (s.163, 208) Zeynep’in Ömer’in bile haberinin olmadığı bir gerçeği paylaşmak istemesi aradaki bütün sorunları giderecektir. Ömer’in hastalığı öncesi ondan hamile kalan Zeynep, bir çocuk dünyaya getirmiştir. (s.466-477) Burak Bey Mısıratlı köyüne gelen dört kişilik kafilede bulunur. Mesleği finansçılıktır. (s.130) Burak Bey, İstanbul’da birçok müşterisini dolandırdıktan sonra onlardan tamamen kurtulmak için bir süreliğine Kaz Dağları’na gelmiş, sonrasında ise yurt dışına kaçmayı planlamaktadır. (s.176) Daha önce, “(…) Sahte dekontlar ile dolandırdığı işyerinin sahibi tarafından önce ölesiye dövülmüş, ardından da Allah kimsenin başına vermesin denecek bir ahlakız saldırıya uğramıştı[r].” (s.176) Melike adında bir hayat kadınıyla beraber olduğu zamanlar kişiliğini açık olarak görmek mümkündür. Dolandırıcılığa kulp olarak, zenginlerin de bu paraları başkalarını dolandırarak kazandığını söyleyerek kendini aklamanın yolunu bulur. (s.173) İçinde daima zengin olabilmenin özlemiyle yaşar. İlk evliliğini, “Yoksulluğumun evliliğiydi. Yoksul babam bulup getirdi. Çalıştığı daireden bir arkadaşının kızıydı. Biliyor musun, evlenirken isteyebileceği pahalı tek bir şey yoktu.” (s.174) diyerek belirtir. Hayatında vazgeçemeyeceği saygınlık alameti “Bey” unvanıdır. Mısıratlı’da yaktığı eski kimliklerine dair değişmeyen tek şey adı ve adından sonra gelen “Bey”dir. (s.181) Ayla’yla olan bir konuşmasında; 670 “Bir derdim var. Büyük bir dert. Bir gün kimsenin beni saymayacağından, beybeyefendi demeyeceğinden korkuyorum.” (s.449) diyerek Behzat’ta olduğu gibi saygı görebilmenin takıntısı içerisinde olduğunu belirtir. Mısıratlı’dan gidene dek kendine bir müttefik olarak Ayla’yı seçer. Onunla kurduğu yakınlık, daha rahat gizlenmesini sağlar. (s.351) Ayla’yla da yüzüne maske takarak, kendini olduğundan farklı göstererek konuşur. (s.403-404, 505) Anlatıcının, “Aşağı koya tekne gelip, Burak Bey bu köyden kaçana kadar, Behzat’a -en çok bu kaşar tilkiye- dikkat etmeliydi.” (s.184) biçiminde belirttiği durum Behzat’ın öldürülmesi sonucu konağa gelen jandarmalar tarafından Burak Bey’in tutuklanmasıyla gerçekleşecektir. (s.524) Yavuz Han Kurmacada, vaka zamanında Hasan Can ve solaklarla birlikte yer verilen tarihî kişiliktir. Etine dolgun, şişman birisidir. (s.38) İnandığı şeylerden asla taviz vermez, kararını verdikten sonra sadece bunu tebliğ eder. (s.279) Çaldıran Savaşı sonrası, Şah İsmail’in sarayına girdikten sonra anlatıcı tarafından; “(…) Kırk beşinci yaşını burada, kendisine mektuplarla sövgüler düzen Şah İsmail’in sarayında karşılayıp, kadınlarıyla halvet olarak geçirmeyi aklına koymuş öfkeli bir adamdı.” (s.36) biçiminde tasvir edilir. Padişaha göre, Şah’ın mahremine girmek, binlerce deve yüklü ganimetten daha üstündür. (s.39) Yavuz Han kişisinin öfke derecesini Şah’a karşı giriştiği eylemlerde görmek mümkündür. Tebriz’in alınmasını, Şah’ın yenilmesini yeterli görmemiş, şehirdeki bütün sanatkârların, zanaatkârların ve âlimlerin İstanbul’a götürülmesini buyurmuştur. Böylelikle Şah’ın başşehri çorak bir şehir hâline gelecektir. (s.45-46) Bu öfkenin altında zaman zaman duygusal bir kişinin de 671 olduğu görülür. Mısır’ın ele geçirilmesiyle birlikte Tomanbay idam edilirken padişahın gözlerinden yaşlar süzülür. (s.297) Ama bu duygusal anda dahi gerçekliği gözden kaçırmayacak kadar mantığıyla hareket eden bir kişi olduğu şu cümlelerde ortaya çıkar: “Tomanbay’ın kesilip asılan başının verdiği hazzın nedeni oraya benim başımın da asılabileceğini bilmemden dolayıdır. Savaşı yitirsem, Kahire’nin girişinde sallanan benim başım olacaktı. Kazandım, onun başı sallanıyor.” (s.297) Yavuz Han, gel gitleri olan bir kişidir. İyi günlerinde cömertliği herkesçe bilinir, başındaki devlet adamı şapkasını çıkartarak bir şaire dönüşüverir. Böyle anlarda onun elinden tahtı hariç her şeyi almak mümkündür. (s.511) Daha önce incelenen eserlerin bazılarında görüldüğü gibi bu eserde de Yavuz Han kişisi; rüya, rüya yorumu gibi ikincil haber kaynaklarına fazlaca rağbet eder. Hoca, Behzat’a Yavuz Han’ın bu özelliğini şu cümlelerle ifade eder: “Yavuz Sultan Selim rüyalara, rüya tasvirlerine çok inanan birisiymiş. Bir rüyayı müneccimbaşından şeyhülislama, nedimine kadar herkese anlatıp, yaşamına, devlet işlerine ilişkin emareler ararmış.” (s.91) Hasan Can Yavuz Han’ın nedimidir. Onun nedimi olduktan sonra bütün gördüklerini günlüğüne yazar. Tebriz’in Osmanlılar tarafından ele geçirilmesiyle birlikte bilgisi ve görgüsünden dolayı padişahın maiyetine alınan tombul, yeni yetme birisidir. (s.37) Padişah, kendiyle konuşunca genç yaşına rağmen ondaki cevheri anlar ve muhasibi olarak kabul eder. (s.42-43) Tebriz’den ayrılırken buraya karşı duyduğu sevgi özleme dönüşecek ve her daim bu şehri yad edecektir. (s.48, 102) Padişahla farklı konularda ve farklı dillerde gerçekleştirdikleri sohbetler onun mutlu olduğu anlar arasındadır. Kendisini, “Yazabilmek ve okuyabilmek… İstediğim kadar yazabilmek ve istediğim kadar okuyabilmek… En mühim ayrıcalığım bu.” (s.112) 672 diyerek İstanbul sarayındaki durumunu belirtir. Mısır seferi sonrası ele geçirilecek kütüphanelerin talandan korunmasını ve bir kısmının İstanbul’a getirilmesini padişahtan isteyecek kadar kitap okumayı sever. (s.280) Kahire ele geçirildikten sonra, “Dünyanın en büyük kütüphanesi benim.” (s.293) diyerek sevincini belirtir. Çaldıran Savaşı’ndan sonra Cafer Çelebi ile evlendirilen Taçlı Hatun’a büyük bir sevgi ile bağlıdır. (s.369) Bu sevgisini padişaha açıklayamayacak kadar da efendisinden korkan birisidir. Solaklar Solakan-ı Hassa olarak nitelendirilen padişahın özel korumalarıdır. Devşirme olan Hafız, Cemalettin, Mustafa, Abdullah padişaha gelebilecek bir zarardan onu korumak maksadıyla kendilerini feda etmekten kaçınmazlar. “Pehlivan yapılıydılar. En iyi oku atan onlardı. En iyi kılıç kuşanan ve at binen… Her daim padişahlarının yanında, onları korumakla mükelleftiler ve tüm yaşamları bu şiar üstüne kurulmuştu.” (s.81) Devşirildikleri günü ve çıplak şekilde kendilerine seçici grup tarafından bakılmalarını unutmazlar (s.134, 241) ama artık padişahlarının emri altında İslam dini için kılıç sallamaktadırlar. Yavuz Han’ı birçok suikasttan kurtararak, padişahın minnetini kazanırlar. (s.284, 286) Mısır seferi sonrası Yavuz Han, solakların kendi isteği olmasına rağmen çok sevdiği Hemdem Paşa’yı öldürmelerini (s.82) unutmamış (s.327) ve onlara Kaz Dağları’nda kendilerine ait bir mülkle birlikte Tomanbay’dan aldığı değerli taştan yaptırdığı yüzüğü hatıra olarak verip, yanından uzaklaştırmıştır. (s.317-318) Kurmacada yardımcı ve figüratif konumda bulunan kişiler şunlardır: Çaylak, gazetenin tarihçisi, Kemal, Bekir, Merhamet Amca, Ayla, Murat, Melike, Cezmi amca, Zeydün, Titrek yaşlı, İmam efendi, kahveci, kamyon şoförü, defineci, 673 komutan, Şah İsmail, Tomanbay, Vezir Hemdem Paşa, Kemalpaşa Oğlu, Adelayda. 3.14.1.5. Anlatıcı ve Bakış Açısı Romanda, (O) anlatıcı ve hâkim bakış açısı kullanılır. (O) anlatıcı diğer bir deyişle yazar-anlatıcıdır. Hasan Can’ın günlüklerinin tıpkısının kurmacada kullanılması yerine anlatıcı, yer yer günlükleri yorumlayarak 16. asırla 21. asrı birleştirmiş olur. Eserde anlatıcının konumu, beş asırlık bir zaman dilimini birleştirirken tek kişi olarak ifade edilebilir. Yavuz Han’ın gizemini koruyan küpe hikâyesi, dönemin anlatılmasında bir aracı olarak belirlenmiş ve bu hikâyenin peşinden giden Behzat ve Eylem’le birlikte Burak Bey ve Zeynep’in kendi hikâyeleri de kurmacada yer bulmuştur. Tarihî bir hikâyeye eklemlenen güncel hikâyeler vaka seyrinin dün ve bugün arasında gelip gitmesini sağlarken, anlatıcının da gizlenebilmesine aracı olur. Kurmacadaki anlatma tekniğinin ağırlıklı olarak kullanılması, kurgu içersinde yazar-anlatıcının çok az olmak kaydıyla belirginleşmesine neden olur. Murat ile Eylem arasında başlayan yakınlaşma tensel birlikteliğe giderken Murat’ın Eylem’e, “Bana hangi konuda kılavuzluk yapacaksın?” (s.502) sorusuna anlatıcı aracılığıyla şu şekilde cevap verilir: “Murat’ın sözleri Eylem’in beklemediği kadar muzipçe bir aşk daveti değil de, ne olabilirdi ki?” (s.502) 3.14.1.6. Zaman Mehmet Tekin’in, “Zaman, romanın ruhudur.” 468 derken İda’nın Merhameti gibi tamamen zaman üzerine kurgulanan bir eseri imlediği aşikârdır. 468 Mehmet Tekin, Roman Sanatı 1, Ötüken Neşriyat, 7. Baskı, İstanbul 2009 674 Eserde, vaka zamanı ve anlatma zamanı olmak üzere kullanılan iki başlı zaman algısı; okuyucunun dün ve bugün arasında bir yerde, çağdaş algıyla bugüne yakın ama macera isteğiyle düne yelken açan konumunu işaret eder. Şüphesiz kurgunun beş asırlık zaman dilimini birleştirirken eserde anlatım süresinin yaklaşık on yedi günlük bir zamanı kapsaması, yazarın zaman kurgusunu başarılı bir şekilde ele aldığını gösterir. 3 Mayıs 2007 Perşembe günü sabah saatlerinde başlayan kurmaca (s.10), 7 Mayıs 2007 Pazartesi günü Çaylak’ın Behzat’ın ofisine Yavuz Han hakkında bilgi veren belgelerle girmesiyle devam eder. Bu tarihten sonra Behzat, Yavuz Han üzerine araştırmayı kendisinin yapacağına karar verir. 13 Mayıs’ta ise dört kişilik bir kafileyle birlikte Mısıratlı köyüne ulaşır. (s.149) Gezi, Hoca tarafından bir hafta olarak planlanmıştır. (s.70) Behzat’ın ölümüyle ve Burak Bey’in tutuklanmasıyla birlikte kurmaca son bulur. (s.523-524) İfade edildiği üzere vaka zamanının yaklaşık on yedi günü kapsadığı söylenebilir. Eserde, “2007 yılının Şubat ayı” (s.105), “1873 yılı” (s.169), “Sene 1965’ti” (s.226), “Ocak ayının ortasında” (s.297), “mayıs ayı akşamları” (s.299), “temmuz sıcağında” (s.313), “altı yıl önce” (s.514) gibi zaman ifadeleri kullanılır. Hicri takvim olarak; “Hicri 920 senesinin Recep ayının” (s.35), “920 senesinin Recep ayının 17’si” (s.44), “17 Recep 920”, “17 Recep 924” (s.373) gibi zaman ifadeleri kullanılır. 3.14.1.7. Mekân Kurmacada, mekân olarak en fazla kullanılan yer vakanın merkezini teşkil eden Mısıratlı köyüdür. Köyde bulunan çoğu evi Rum taş ustaları yapmışlardır. Rumlar ile Türkler uzun yıllar boyu barış içerisinde yaşamışlardır. (s.168) 675 “Köy, Kaz Dağları’nı saran kestane, meşe, çınar ve köknarların orta yerinde insan eliyle açılmış bir sırtın üstüne konmuştu. O sırtta, ormanın da orta yerinde, zeytin ağaçları ile çevrilmiş, hatta zeytin ağaçlarıyla adeta kamufle olmuş bir sürü taş evden oluşuyordu. Önce ormanlık arazi, sonra da zeytin ağacının oluşturduğu kuşak aşılınca insanın karşısına çıkan taş evler, yollar, cami ve okuldan oluşan köy kışkırtıcı bir fotoğraf karesi gibiydi. Yürüme mesafesi kadar aşağıda Ege Denizi sakince duruyordu.” (s.168) biçiminde tasvir edilir. Mısıratlı köyü, yeşille mavinin kaynaştığı harikulade bir yerdir. Evlerin, sokakların Sarıtaş’tan getirilen kayalarla yapılması köyün yeşillik içerisinde sarı renkle görülmesini sağlar. (s.264) Köylüler, Mısır’dan gelen dört askerin köyü kurduğuna inanırlar. (s.246) Köylüler kendi halinde yaşarken, astım hastası torunu ile birlikte buraya yerleşen emekli bir öğretmenin konağını kiraya vermesiyle, köylüler de yavaş yavaş turizme atılırlar. Zamanla köyde çoğu konak kiralanmaya başlanır. (s.424) Simgesel değer yüklenen Evlat Ağacı köylüler ve turistler aracılığıyla her zaman ziyaret edilir. Mısır seferi sonrası köye yerleşen Solak Hafız’ın karısı Taçlı Hatun’dan çocuğu olmaması nedeniyle kendisi tarafından dikilen zeytin ağacı (s.247), zamanla halk arasında üne kavuşmuş ve insanların dileklerini sembolleştiren bir çapudu bu ağaca asmalarına sebep olmuştur. Ağacı evlat edinen Hafız her gün gelerek ağacın bakımını yapar, onunla konuşurmuş. Ağaç zeytin vermeye başlayınca bunları toplayıp tekrar ağacın köklerine bırakırmış. Kendisi öldükten sonra da diğer arkadaşları tarafından bu gelenek devam ettirilmiş. (s.248) Hafız’ın ölmesinden sonra, arkadaşlarının acısını hatırlatmasından dolayı ağacı kesmeye karar veren diğer üç solak ağaca kıyamamışlar. Demirci ustası aracılığıyla ağaca demirden bir boğum yaptırarak onun kendi kendine ölmesini beklerken, ağaç daha serpilmiş ve demir halka iki yıl sonra kırılmış. Bu olaydan sonra, ağaç bütün köyün çocuğu olarak benimsenip 676 orada kalmış. (s.250-251) Zeynep’in bir torunu olduğunu Merhamet Amca’ya söylemesi ve aralarındaki buzların tamamen erimesi yine bu ağacın altında gerçekleşir. (s.476) Evlat Ağacı, çocuğa özlemin neticesinde dikilmişken zamanla bütün dileklerin gerçekleşmesinin istendiği bir mekân olur. Behzat’ın ihtirasının sonucu olarak toprakla irtibatı kesilen ağaç, bir nevi onun öldürülmesiyle ondan intikamını alır. (s.507-510) Kurmacada kapalı mekân olarak plaza, ofis, yalı, kütüphane, konak, baraka, saray (Topkapı Sarayı), çadır ; coğrafi ve açık mekân olarak dağ (Kaz Dağları, Mukattam Dağı), Oğlak Tepe, Sarıtaş Kayalıkları, mağara, Hasanboğuldu Göleti, La Ramblos Caddesi, Kadırga Koyu, Şahkulu İskelesi, At meydanı; dinî mekân olarak cami (Göğ Cami, Ulu Cami, Ümmühan Hatun Cami, Eski cami, Ağalar Cami), mezarlık (Karaca Ahmet Mezarlığı, Mısıratlı Köyü Mezarlığı) bulunur. 3.14.2. ROMANIN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.14.2.1. Romanda Kurgu ve Bütünlük Roman, 58 bölümden oluşmaktadır. Gazeteci Behzat’ın genel yayın yönetmenliği yaptığı gazetede Çaylak olarak nitelendirilen tecrübesiz bir gazetecinin Yavuz Han’ın küpe takması ve bunun etrafında gelişen tarihîlik ile ilgili araştırma yapmak istemesi giriş; Behzat’ın bu araştırmaya ilgi duyması sonucu işi kendi üzerine alması, eski dostu Hoca’dan yardım alarak Yavuz Han üzerine doktora yapmış Eylem’in Behzat’a yardım etmesinin kararlaştırılması ve bir araştırma ekibi kurularak Kaz Dağları’nda Yavuz Han’ın olduğuna inanılan küpenin aranmaya başlanması gelişme; Mısıratlı köyüne gelindikten sonra 677 küpenin peşinde yapılan araştırmalar ve Behzat’ın bu yolda ölümü ise sonuç bölümünü oluşturur. Kurmacada benliğinin ve ihtiraslarının peşinde bir hayat yaşayan Behzat kişisinin Hasan Can’ın günlüğünden yola çıkarak Yavuz Han’a ait olduğu düşünülen küpenin izini sürmesi ‘günlüklere’ ayrı bir önem atfedilmesine sebep olur. Zira tutulan günlük hem yazıldığı döneme dair Hasan Can’ın bakış açısıyla sosyal, kültürel, devlet içi yönetim anlayışı vb. konularda aydınlatıcı bilgi verirken hem de günümüzde karanlık olarak nitelendirilen ve kesin bir yargıya varılamayan padişahın küpe efsanesine ışık tutmaktadır. Behzat, günlüğü okumaya başlayınca Hasan Can’ın kişiliğine dikkat kesilir. Onun bazen satırlar arasında silikleşip Yavuz Han’ı ön plana çıkarması, bazen de kendi olması yazılanların cazibesini daha da artırır. (s.59) Özellikle Hasan Can’ın önemli kişilik çözümlemeleri yapması toplumbilimine dair yadsınamaz çıkarımların yapılmasını sağlar. (s.330) Hasan Can’ın padişahı kutsaması biraz da varakların günün birinde başkaları tarafından okunabileceği düşüncesinden kaynaklanır. Bazen, padişahın has adamları solakların bakış açısını da yazdıklarına yansıtarak onları da haberleri olmadan töhmet altında bırakır. (s.79) Solaklar, varaklara kendi yaşam öykülerinin yazıldığından hiçbir zaman haberdar olmazlar. (s.137) Günlüğün en ilgi çekici yönü, Hasan Can’ın Tebriz’den ayrıldıktan sonra kendisini yazarak ifade etmeye başlamasıdır. Kendini açıkça yazamayan nedim Hasan Can, solakların hayatlarını en ince ayrıntısına kadar yazarak onların hayatından kendine dair benzerlikler bulmaya çalışır. Solakların küçük yaşta ailelerinden ayrılışı, Hasan Can’ın Tebriz’den kopuşuyla bir tutulur. (s.140-141) Kurguda, anlatı zamanlarının birleştirilmesi, Behzat’ın günlüğü okumasıyla 678 gerçekleşir. (s.231-232) Buralarda anlatıcı Behzat’ın düşüncelerine de yer vererek vaka zamanını anlatı zamanıyla bütünleştirir. Kitabın adının İda Dağı ile bütünleşmesi, Behzat ve Hasan Can kişilerinin bu dağın merhametine sığınmaları, sorunlarından böylelikle kurtulabileceklerini düşünmelerinden kaynaklanır. Arada beş yüz yıllık bir zaman farkı olsa da sevdiği Taçlı Hatun, Cafer Çelebi’yle evlendirilirken ve Çelebi’nin idamında büyük bir sessizlikle ona olan aşkını itiraf etmemesinden dolayı kendini suçlu hisseden Hasan Can, solakları Kaz Dağları’na bırakmak için görevlendirildiğinde kendini bu dağın merhametine bırakır. (s.370) Behzat’la Hasan Can’ın hayat hikâyelerinin yüzyıllar sonra kesiştiği yer olan İda, Behzat’ın da hayatının anlamını keşfetme dürtüsüyle bir hamle yaptığı ama canına mal olduğu mekândır. Hayatları boyunca birçok hata yapan bu iki kişi İda’ya sığınır ama ikisi de eli boş döner. Behzat’ın birçok noktada kendisini Hasan Can’la özdeştirmesinin (s.345- 346) temelinde yatan sebep Hasan Can’ın da kendisi gibi arayış içerisinde olmasıdır. Eserde kullanılan dipnotlar aracılığıyla, kelime açıklamaları (s.19, 37, 47, 64, 345) verilir. Ayraç içerisinde “Mısıratlı (çilekeş hanesi)” (s.460) gibi bir yerin özelliğini belirten açıklamalar yapılır. Ayrıca, anlatıcı tarafından uzun açıklamalara da yer verilir. Burak Bey’in çocukluğunun geçtiği mahalle anlatılırken mahallenin delisi Karadeniz hakkında verilen bilgiler, bu kişi hakkında okuyucunun ayraç aracılığıyla bilgilendirilmesini sağlar: “Akıl yoksulu olan Karadeniz kadar yoksuldu herkes. (Burak Bey, Karadeniz adını mahallenin delisinin ne zaman aldığını, niye aldığını hiç bilmezdi. Kimi kimsesi yoktu. Nereden geldiğine dair bir söylenti dahi çıkmamıştı. Her deli gibi Karadeniz’in de bir zamanlar süper zekalı olduğuna ve sonradan bir aşk nedeniyle bu hale düştüğüne kanaat getirilirdi.)” (s.171) 679 Kurmacada, hata olarak zikredilebilecek husus; Yavuz Han üzerine yaptığı çalışmayla doktora payesi alan Eylem Zarife Batmaz’ın hazırladığı tezden (s.105), daha sonra “doçentlik tezi” (s.430) olarak bahsedilmesidir. 3.14.2.2. Anlatım Teknikleri Eser, anlatım tekniklerinin kullanımı açısından zayıftır. Kurmacada en fazla kullanılan teknik anlatma ve geri dönüş teknikleridir. Anlatma tekniği eserin genelini teşkil eder. Vaka ve anlatma zamanı olmak üzere kullanılan iki başlı zaman anlayışı geri dönüş tekniğinin uygulanabilmesi için zemin oluşturur. Bu tekniğin uygulanmasında dar anlamda geri dönüş yapıldığı görülür. Behzat’ın Türk asıllı bir araştırmacının Özbekistan’dan gelerek Yavuz Han’a ait kûfi yazıyla işlenen bir gömleğin peşinde olduğunu ifadesi (s.19), Hoca’nın her zaman sıcak dostluğunu ve ona yardımlarını anımsaması (s.21), Hoca’ya sarhoşken mahrem bilgiler vermesi (s.61-62), Eylem’in çocukluk yıllarına dair yaşadıkları mahalleyi (s.127-128) ve Barselona’dayken doktora sürecini ve yurt dışına nasıl çıktığını hatırlaması (s.105-109), Burak Bey’in Mısıratlı köyündeyken zenginliğin hayalini kurarken yoksulluk içerisindeki mahallesini, çocukluğunu (s.171-175) ve eski sevgilisi Melike’yi hatırlaması (s.415-418) dar anlamda geri dönüşün işlevsel olarak kullanıldığı örnekler arasındadır. Hasan Can’ın günlükleri aracılığıyla anlatma zamanından (2007), vaka zamanına dönülmesi (16. yüzyıl) geri dönüş tekniğinin kurmacanın temelinde bulunduğunu gösterir. Kurmacada tasvir tekniği de kullanılır. İstanbul sokaklarının (s.24-25) veya Mısıratlı köyünün (s.168) tasviri mekân tasvirleri arasındadır. Tarihî bir kişilik olan Yavuz Han şu şekilde tasvir edilir: 680 “Padişah Yavuz Selim, 920 senesinin Recep ayının 17’si sabahı nazar boncuğunu andıran mavi hilalin yan yana dokunduğu seraser kaftanını giyip, Şah İsmail’in sarayında önüne gelen odalarda cirit atıyordu . Önü açık, ince dar yakalı, geniş kesim seraser kaftan padişahın tıknaz, şişman haline görkem katmaya yetmişti. (…) İç kaftan atlastandı ve üst üste giyildiğinde padişah daha bir azametli görünüyordu. Şimdi de boncuk mavisine çalan küpe, sallanan başıyla birlikte deviniyordu.” (s.44) Özet tekniği; Eylem’in Murat’tan hoşlanmaya başlamasıyla ona daha da yakınlaşabilmek için Mısıratlı’ya nasıl geldiği, tezinde ne çalıştığı gibi konular bu teknik aracılığıyla verilir. (s.257). Özet tekniği gibi işlevsel olarak kullanılmayan diğer bir teknik iç çözümlemedir. Behzat’ın Mısıratlı köyünde 1965 yılında MTA görevlilerinin bir mağarada araştırma yapmaları ve daha sonra burayı kapatarak kimseye bir şey söylemeden gittiklerini öğrenmesi onu kuşkulandırır. Ona göre köye gelenler kendilerine MTA çalışanı süsü vermiş, Yavuz Han’ın küpesi peşinde olan ajanlar olabilir. (s.226-227) Bu komplo teorisi, anlatıcı tarafından iç çözümleme tekniğiyle verilir. 3.14.2.3. Dil ve Üslup Eser, günümüz Türkçesi ile yazılmasından dolayı sade bir dile ve akıcı üsluba sahiptir. Anlatıcının vaka zamanı ve anlatı zamanını birleştirirken dili etkili kullanması kurgunun değerini artırır. Zamanlar arası geçişi okuyucu dille değil, vakanın farklılaşmasıyla anlar. Kurmacada yapılan bazı kelime yanlışları şunlardır: eserlerden yerine “esrelerden” (s.55), delillendirmeye yerine “delilendirmeye” (s.103), devşirilme yerine “devşirimle” (s.139), enva yerine “envay” (s.179), çalışırken yerine “çalışrken” (s.208), sağ yerine “saf” (s.352), üstündeydi yerine “üsütündeydi” (s.470). 681 Metinlerarasılık bağlamında kullanılan bazı sözler ise şöyledir: “Dandini dandini danası/Kel horoz babası/Gınalı gadın anası/Nen nen nen” (s.219), (Ninni, Anonim) “Çayları var ördeksiz/Köyleri var köpeksiz/Ben seni istemiyorum/Dön arkanı edepsiz” (s.220), (Mâni, Anonim), “Garanfilin moruna/Ölüyorum yoluna/Goç gurbanlar keseyim/Senin servi boyuna” (s.221) (Kıbrıs Türküsü, Anonim). Kurmacada kullanılan atasözleri ve deyimler şöyledir. Bunlardan bazıları değiştirilerek kullanılmıştır: “Evdeki hesap çarşıya uymaz.” (s.105), “Karayı sabun neylesin, deliyi öğüt neylesin?” (s.207), “Turpun sıkısından seyreği iyidir.” (s.301), “Allah’tan isteyince bir göz Allah verdi iki göz.” (s.465), “biçilmiş kaftan” (s.24, 47), “kulak kesilmek” (s.25), “gemi azıya almak” (s.40, 205), “tabanları yağlamak” (s.40), “cirit atmak” (s.44), “ok yaydan çıkmak” (s.62), “tav olmak” (s.95), “küt diye (söylemek)”, (s.106), “baltayı taşa vurmak” (s.115, 117), “surat asmak” (s.129), “kulağının birinden girip diğerinden çıkmak” (s.148), “papucunu dama atmak” (s.155), “çomak sokmak”, “etliye sütlüye karışmamak” (s.166), “burnundan kıl aldırmamak” (s.182), “kulağına küpe yapmak” (s.184), “bıyık altından gülmek” (s.188), “kulak vermek” (s.210), “iple çekmek” (s.214), “çileden çıkarmak” (s.220), “gözleri dört açmak” (s.232), “içi cız etmek” (s.255), “kulak kesilmek” (s.260), “canı çıkmak” (s.263), “tebelleşmek” (s.289), “dişe dokunmak” (s.291), “kulağa küpe olmak” (s.296), “hevesi kursağında kalmak” (s.301), “kulak asmak” (s.309), “papuç bırakmamak” (s.338), “eski kulağı kesik(lerden) olmak” (s.339), “turnayı gözünden vurmak” (s.343), “zıvanadan çıkmak” (s.417), “eteğindeki taşları dökmek” (s.472), “aklı kesmek” (s.490). Kullanılan argo ve kalıplaşmış ifadelerden bazıları şunlardır: “pohpohlamak” (s.43), “çaktırmamak”, “tınmak” (s.148), “fellik fellik kaçmak” (s.193), “pataklamak” (s.280). 3.14.3. ROMANIN TEMATİK YAPI AÇISINDAN İNCELENMESİ 3.14.3.1. Romanda Konu Edilen Dönem Romanda; merkezî kişi Behzat’ın hırs dolu yaşamı, Yavuz Han döneminde yaşamış Hasan Can’ın yaşamıyla ilişkilendirilerek anlatılır. Bu minvalde 16. yüzyıl ile 21. yüzyıl, romanın konu edildiği zamandır. Bu yüzyılın insanı ile 682 yüzyıllar öncesinde yaşayan birisinin düşünce olarak aynı yapıya sahip olabilecekleri, sadece suretlerde bir değişiklik olacağı kurmacada imlenir. 3.14.3.2. Temalar 3.14.3.2.1. Devşirmelik Eser, tema açısından zengin bir yapıya sahip değildir. Devşirmelik, solak askerler aracılığıyla kurmacada önemli yer tutar. Devşirmelik, Osmanlı Devlet sisteminde önemli bir yere sahiptir. Hıristiyan çocukları; on üç, on dört yaşlarında ihaneti bilmedikleri bir çağda eğitilmeleriyle hayatlarını birer Müslüman olarak, devlete ve millete hizmet etmekle geçirirler. (s.44) Osmanlı sarayının her yerinde devşirme kökenli devlet görevlileri ve askerler bulunur. (s.135) Yavuz Han’ın yakın koruması olan Hafız, Mustafa, Abdullah ve Cemalettin daha çocuk denecek yaşta aynı kaderi paylaşarak devşirilmişlerdir. (s.134) Eskiyi unutup yeni yaşamları için şükretmek onlar için önemlidir. (s.137) Savaş kazanan taraf olan Osmanlı, elde ettiği topraklarda kendi kanunlarını uygulama tasarrufuna sahiptir. Her yıl gelen seçici heyet aracılığıyla belirlenen erkek çocuklar, eğitilmek üzere İstanbul’a götürülür. Heyetler, devşirilecek çocukları kiliseye vaftiz edilmek üzere götürülüp kaydedilen belgeler aracılığıyla, bölgelerde ne kadar erkek çocuk bulunduğunu bilirler. (s.137-138) Bazı çocuklar ailelerinin isteği doğrultusunda devşirilir. Solaklardan Hafız’ın ailesi, yoksul olmaları sebebiyle oğullarını Osmanlı görevlilerine teslim eder. (s.139) Anlatıcı, özelde dört solak olmak üzere, bütün devşirmelerin hikâyesini özetleyecek şekilde şunları ifade eder: “Bu dört askerin yitirdikleri de geleceği de aynıydı. Solak olan dördü dışında, paşası, veziri, kazaskeri, padişahın sarayı, geçmişini yitiren yüzlerce insanla 683 doluydu. Osmanlı bir emtia gibi devşirmeleri, forsaları, köleleri ayrıntılı olarak kayıtlara geçirirken, aynı insancıkları sıcak ve hüzünlü öyküleriyle varaklar üstüne yazmak, el yazmasına dönüştürmek ancak aklından zoru olan padişah muhasibinin işi olabilirdi.” (s.140). Çocukluklarında korkak olan bu devşirmeler büyüdüklerinde zalim bir cellat olurlar. “Zavallılıktan, zalimliğe uzanan süreç…” (s.141) onların geçmişlerine sünger çektikleri, Müslüman ve padişahın tebaası olmalarından dolayı her zaman şükretmelerini sağlar. (s.141-142) Dört solağın Yavuz Han tarafından kendilerine toprak bahşedilerek azat edilmeleri karşısında anlatıcı onların iç dünyalarını şöyle özetler: “Ailelerinden koptukları, yaşamın ilk yüzünü bıraktıkları, devşirme oldukları çocukluk zamanını akıllarına getirdiler. Bambaşka dinsel törenlerin içinde oldukları ayrı zamanları anımsadılar. Kimliklerinin ilk kırıldığı zamanlar, ilk yenilmişlik ve öteki duygusu… Sıyrılmak için sarıldıkları asker kimliği. Asker kimliğiyle damarlarına zikredilen yüzlerce ritüel. (…) Kimliklerinin ve kişiliklerinin bir parçası haline dönüşen padişah korumalığı. Devletin ve her şeyin yeryüzündeki sahibini korumak için aldıkları eğitim…” (s.316) İfadeler kimi zaman devşirmelerin dış dünyada yaşamaya maruz bırakıldıkları çatışmanın iç dünyalarındaki tezahürü olarak ele alınabilir. Devşirme sisteminin aksamadan işlemesi için rüşvet veya yalanla bazı çocukların devşirilmesini engelleyen devlet görevlileri, çocukların babaları ve çocuklar ağır cezalara çarptırılır. Dermanlı kazasında, iki Ermeni çocuğun babası rüşvet vererek çocuklarını devşirilmekten kurtarır. Başka bir baba çocuğunu sünnet bile ettirir. Devşirme memurunun şikâyetiyle ortaya çıkan bu durum karşısında hem kadı hem de babalar cezalandırılır. Üç çocuk ise kumpanyada köçek olarak çalışırlar. Daha sonra ise bu çocuklardan ikisi hadım edilir. (s.156-157) Devşirmelik sistemi bir dram üzerine kurulu olsa da ödünç alınan hayatlar; galibiyetin, gücün, hükümranlığın ödülü olarak tanımlanır. 684 3.14.3.2.2. Küpe Hikâyesi Çaylak’ın, Behzat’ın içindeki araştırma ruhunu kamçılarcasına Yavuz Han’ın küpe takıp takmadığı, taktıysa sebebinin ne olabileceği üzerine yapmak istediği araştırma sonunda Behzat tarafından yapılır. Behzat, “Tamı tamına beş yüz yıl geriye gidip, öğrendiği bir iki küpenin izini sürebilirdi.” ifadesiyle nitelendirilir. (s.53) Yavuz Han’a ait olduğu düşünülen iki küpeden ilki, Şah İsmail’in eşi Taçlı Hatun’a ait olduğu düşünülen küpedir. Bu küpe Topkapı Müzesi’nde sergilenmektedir. (s.54) Diğer küpe ise Mısır seferi sonrası esir edilen Sultan Tomanbay’ın boynundaki taşı Yavuz Han’a hediye etmesi sonucu o taştan yapılan küpedir. Bu küpenin üzerinde “Hilafet Tahtının Sahibi Sultan Yavuz Sultan Selim Han” (s.296) yazar. O güne kadar padişahın taktığı bütün küpelerden daha gösterişli ve daha büyük olan bu küpe padişahın çok hoşuna gider. (s.298) Sonrasında ise Yavuz Han bu küpeyi bir hatıra olarak dört solak askere verir. (s.90, 346, 318) Yavuz Han, küpenin akıbetini öğrenmek için müneccimbaşının söylediklerini solakların harfiyen uygulamasını ister. Müneccimbaşı; “Küpe taşını evinizde komayın, esbabınıza yerleştirmeyin soyunuz kurur. Menfaatinize kullanmayın sizi kurutur, yok olur gidersiniz. Umumun çevresinde döndüğü bir yerde muhafaza ediniz ki; ermişler yüzü suyu hürmetine onlara faydası olsun. Irak olmayın ama hanenizde de durmasın.” (s.348) diyerek küpenin nasıl muhafaza edileceğini gösterir. Çocuğu olmayan Solak Hafız’ın küpeyi sonraları Evlat Ağacı olarak nitelendirilecek zeytin ağacının altına gömmesi ve Behzat’ın, Hasan Can’ın günlüğünde yazanlardan küpenin burada olabileceğini tahmin etmesi sonucu ağacın yerinden sökülmesi beş yüz yıllık küpe ve Evlat Ağacı hikâyesinin sonlanması anlamındadır. Küpe bulunsa da onu muhafaza eden Evlat Ağacı artık yaşamayacaktır. (s.521) 685 Hoca’ya göre Yavuz Han’ın küpe takmasına dair anlatılan rivayetlerden biri de padişahın sözünden çıkmadığı bir derviş olan Asude Dede’ye aittir. Asude Dede, padişahın küpe takmasına izin veren kişidir. (s.89) Diğer bir rivayet ise padişahın nefsini köreltmek amacıyla Allah’ın açtığı delikten başka bir delik daha açıp küpe taktığına dairdir. (s.234) Mısır sultanı Tomanbay’dan kendi isteğiyle Yavuz Han’a verilen değerli taş, bu haliyle galibiyeti simgeler. Yavuz Han tarafından bir küpe haline getirilerek üzerine hilafet tahtının sahibi olduğunu belirten cümlenin yazılması, Mısır seferi galibiyetinin önemini işaret ederken, bir takı olarak tasarlanması da bu galibiyeti her daim akla getirecek bir süs mahiyetindedir. Yavuz Han tarafından bu küpenin defalarca hayatını kurtaran solaklara hediye olarak verilmesi solakları padişah nezdinde yüceltirken, solaklar açısından özgürlük ülkesinin kendilerine bahşedildiği anlamına gelir. Son olarak ise küpe 21. yüzyılda yaşayan benliği oldukça yüksek, kişiliğindeki hırslarla bu benliği besleyen bir gazeteci olan Behzat’ın hayatının sonunu simgeler. Aynı Sultan Tomanbay’ın beş yüz yıl önce hayatının sonunu simgelediği gibi. 686 BÖLÜM IV 4. TARİHÎ ROMANDA YAVUZ SULTAN SELİM HAN’IN EDEBÎ TEMSİLİ Çalışmanın bu bölümünde, farklı dönemlerde farklı yazar ve bakış açılarıyla Yavuz Han üzerine kaleme alınan romanlarda Yavuz Han kişiliğinin tarihî romandaki konumu incelemeye tabi tutulacaktır. Bir tarihî kişilik üzerine on dört roman yazılıyorsa, o tarihî kişinin yazarlarca nasıl bir karakterizasyona tabi tutulduğunu araştırmacı belirlemek zorundadır. Burada, “14 farklı edebî eserde Yavuz Han kişisi ve onun dünyası kurguya nasıl aktarılmıştır?” sorusunun cevabı bulunmaya çalışılacaktır. Farklı bir deyişle, romanların yazılma dönemleri göz önünde bulundurulduğunda yazarın “tarihî vakaya bakış açısı ve bunun kurmacaya yansıması” nasıl olmaktadır? Donne’nin, “Hiç kimse kendi içinde bütün bir ada değildir; herkes kıtanın bir parçası, karanın bir kısmıdır.” 469 sözünü Yavuz Han’la ilgili eser kaleme alan yazarlar için düşündüğümüzde on dört farklı bakış Yavuz Han’ın edebî karakter çizimini ortaya çıkaracaktır. Tabiî ki bu durum tarihî romanın özünde var olan her dem tarihin yeniden kurmacaya aktarılmasıyla daha da zenginleşecek, zamana göre bakış açılarıyla yeniden yorumlanacaktır. Yukarıda ifade ettiğimiz ana sorunun alt başlıklarında şu sorulara cevap bulunmaya çalışılacaktır: a) Erken Cumhuriyet Dönemi’nden günümüze Yavuz Han’ın kurmacaya dâhil edilmesindeki farklılıklar nelerdir? (olumlanan kişi, olumsuzlanan kişi) Romanlarda klasik destan anlayışı gereği Yavuz Han ulvileştirilen bir kişi midir 469 Devotions upon, Emergent Occasions, No. 17’den naklen, Edward Hallet Carr, Tarih Nedir?, İletişim Yay., 15. Baskı, İstanbul 2011, s.83. 687 veya romanın başkişisi olmakla birlikte ona yakın ikinci kişiler mi ön plana çıkarılmıştır? b) Yavuz Han’ın şahsında Osmanlı Devleti’ne olan bakış açısı nasıldır? c) Romanlar tarihî bilginin bire bir veya bazı değişikliklerle kurmacaya dâhili ile mi oluşturulmuştur yoksa hükümdarlığı döneminde icra ettiği olayların düşünsel arka planı açıklanmaya mı çalışılmıştır?470 ç) Yavuz Han’ın edebî karakter çizimi olay üzerinden mi yoksa düşünce dünyasının ifadesi ile mi gerçekleştirilmiştir? d) Romanlarda Yavuz Han’ın iç çatışmasının anlatılma oranı nedir? Yazarlar kurguda “çatışma ve çekişmeyi” 471 ne oranda kullanabiliyorlar? e) Romanlarda Yavuz Han’ın halka, düşmana bakış açısı nasıldır? Yöneten ve yönetilen arasındaki ilişki ne şekilde olmaktadır? 4.1. YAVUZ SULTAN SELİM ESİR KIZLAR ARASINDA Roman, tarihî roman halkasının472 dışında ama halkanın bir bütünü olarak ele aldığımız “sadece fon olarak ele alınan tarih” sınıflandırması içerisindedir. Bundan dolayı eserin yazarı sınıflandırmamıza göre dördüncü tip olarak gösterdiğimiz bir konuma sahiptir. Eserde, Yavuz Han’ın tarihî kişiliğinden ziyade Ferhat’ın önemli bir sorunu çözmek üzere genel tarihîlikte üstlendiği rol ön plana çıkarılır. 470 George Lukacs, Avrupa Gerçekçiliği, çev., Mehmet H. Doğan, Payel Yay., İstanbul Yay., s.55’ten naklen, Turgut Göğebakan, Tarihsel Roman Üzerine, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.25. 471 Halim Kara, Osmanlı’nın Edebî Temsili Tarihsel Romanda Fatih, Hat Yay., İstanbul 2012, s.177. 472 Tarihî roman halkası için bkz., Bölüm II, s.85-91. 688 Romanda Yavuz Han dönemini ve tarihî olayları sadece kurmaca içerisinde bir fon olarak kullandığı ve Yavuz Han’ın iç âlemine dair tasvirler bulunmadığı için edebî bir portre ortaya koymak oldukça güçtür. Eserin Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Yavuz Han’la ilgili yazılan ilk roman olması sebebiyle, Yavuz Han karakterinin çiziminin tamamen ak veya kara renkle yapıldığını ifade etmek mümkün değildir. 1945 yılı, Türkiye’nin tek parti sultasından çıkıp çok partili hayata geçişin hazırlıklarının yapıldığı, toplumda değişim rüzgârlarının esmeye başladığı bir dönemin başlangıç yılıdır. İmparatorluktan cumhuriyete geçen Türk toplumu yeni devletin kendine has kurallarına ve toplum düzenine alışmaya çalışırken, içinde bulunduğu durumu sindirmekte zorlanmıştır. Tek partili sürecin fanatizme varan boyutta toplumun bazı kısımlarında kendine taraftar bulması çok partili siyasi hayata geçişte toplumda kutuplaşmalara sebep olmuş ve arada kalan -hâlâ da kalmaya devam eden- insanlar ortaya çıkmıştır. Bu araf kavramı düşünce, hayat algısı, geleceği tasarlama biçimi, aile, eğitim-öğretim vb. alanlarda kendini hissettirir. İşte böyle bir sürecin yaşandığı dönemde yazarların bu araftan etkilenmemeleri düşünülemez. Yeni devletin yeni kurallarının halka anlatılmasında ve kabul ettirilmesinde edebiyatın gücünden yararlanma isteği bazı yazarların devletin resmi görüşleri çerçevesinde kurmaca eserler yazmalarına neden olur. Yavuz Sultan Esir Kızlar Arasında adlı romanın tamamen bu güdümün etkisinde yazılan bir eser olduğunu söyleyemesek de aslında düşünsel bazda imparatorluk mirasını reddedemeyen ama yeni Türk devletine de kucaklarını açmaktan başka çaresi olmayan bir yazarın arafta kalmış romanıdır diyebiliriz. Eser maziyle 689 hesaplaşmaz. Dolayısıyla tamamen olumlu veya olumsuz diyebileceğimiz bir Yavuz Han portresi ile de karşılaşmayız. İstanbul’da meydana gelen esrarengiz kız kaçırma olaylarının çözüme kavuşturulamaması hususunda Yavuz Han’ın edebî kişiliğini aksettiren durumlardan birisi şöyle ifade edilir: “Yavuz Sultan Selim hudutlara akın ediyor, büyük ve şanlı muzafferiyetler kazanıyordu. Fakat İstanbul’un içinde vukua gelen bu kayboluşların önüne geçemiyordu.” (s.3) Devletin en güçlü olduğu zamanlardan birinde yaşanan olumsuzluğa çözüm bulunamaması Yavuz Han nezdinde çaresizliğin imlenmesidir. Yavuz Han’ın şahsında Osmanlı Devleti’nin de olumsuzlandığına şahit oluruz. Her ne kadar inceleme Yavuz Han’ın edebî kişilik çizimine yoğunlaşsa da onun padişah olması kişilik oluşumunda vazgeçilmez bir unsurdur. Temsil ettiği devlete gelecek olumlu veya olumsuz değerlendirmeler kişiliğine eklenecektir. Bundan dolayı devleti ve Yavuz Han’ı birbirinden ayrı düşünmek imkânsız görünüyor. Kaçırılan kızların bir türlü bulunamaması üzerine Şahin’in Vezir Sinan Paşa’ya meydan okurcasına, “Bilseydim buraya gelmez, doğru kaçıranların arkasından giderdim. İstanbul’un yarı kızı kayıptır. Kimse ne olduğunu anlamıyor. Sizlere lanet okuyor.” (s.6) serzenişi çözülemeyen sorun karşısında devletin dolayısıyla Yavuz Han’ın acziyetini ifade eder. Eseri okumadan sadece ismine göre bir değerlendirme yapıldığında Yavuz Han ile esir kızlar arasında nasıl bir ilişki olabileceğine dair birkaç soru akıllara gelebilir. Ayrıca esir olarak alınan kızların cariye olacağı aşikârken yazar romanın adını, “Yavuz Sultan Selim Cariyeler Arasında” biçiminde koymayarak bunu sadece imlemek ile yetinir. Mısır Beyi öldürüldükten sonra Zehra’nın ve 690 esir kızların kurtarılmasıyla birlikte Yavuz Han, Mısır Beyi’nin sarayına gelerek esir kızları görür. Bu durum anlatıcı tarafından şöyle ifade edilir: “Büyük padişah esir kızları uzun uzun süzdü, sonra Yunus Paşa’ya: — Bak dedi memleketimize ne büyük hizmet ettik. Biz Mısır güzellerini esir diye alırken, onlar da bizim kızlarımızı kaçırıyorlarmış. Döndü. — Delikanlı dedi, istediğin vakit benim emrimde istediğin vazifeyi vereceğim. Şahin yerlere kadar eğilerek Yavuz’u selamladı. Bir gün sonra da bütün esir kızları Yavuz Sultan Selim’e gönderdi.” (s.58) Bu ifadeler Yavuz Han’ın beşerî tarafını okuyucuya hissettirirken bir nevi onu sıradanlaştırır. Yavuz Han eserde tamamen olumsuzlanmaz. Mısır Beyi’nin kendisine teslim olması üzerine: “Ben, dedi, suçsuzları hiçbir zaman idam ettirmem. Bana sadık kalanlar mükâfatlarını bulurlar, ceza görenler hain olurlar. Seni affediyorum. Nadim olmuş bulunuyorsun. Bundan sonra padişahın olan bana hizmette kusur etme.” (s.42) ifadeleriyle affediciliği imlenir. Kendisine ihanet edilmediği sürece bu meziyet geçerliliğini koruyan bir konumdadır. Görüşme amacıyla Mısır ordusuna giden Mustafa Paşa’nın askerleriyle birlikte öldürülmesinin akabinde Yavuz Han onun intikamını alırken yazar-anlatıcı, “Kan akıtmak istemeyen Yavuz’a karşı yapılan bu hakaret affedilemezdi.” (s.24) derken Yavuz Han’ın müdafaa hakkının altı çizilir. Yalnız bu hakkın devamında, “Birkaç gün içinde Mustafa Paşa’ya yapılan cinayetin intikamı alındı. İlk önce esirlerden altmış bey ile dört bin asker kılıçtan geçirildi.” (s.24) ifadesi Yavuz Han’ın karakterizasyonunda var olan anlayışın olumsuzluğa daha yakın olduğu görülür. Kurmacanın yapısı değerlendirmeye izin verdiği ölçüde olaylar üzerinden bazı tespitlerde bulunulabilir. Yavuz Han, romanda kurgunun merkezine yerleştirilmemiştir. Böyle bir kurgu yapısında karakterin iç dünyasını 691 yansıtabilecek anlatım tekniklerinin kullanılmaması; mekânın, olayların karakter üzerindeki etkisini aksettirecek tasvir tekniğinin çok zayıf olması ve iç çatışmanın olmaması sebebiyle yukarıda izah edilen olaylar üzerinden Yavuz Han’ın olumsuzluğa yakın bir edebî portresinin çizildiğini söylemek mümkündür. Romanda, Ferhat ve esirciler arasında bir çatışmanın yaratıldığı görülür. Buradaki çatışmada iyi, kötüyü galebe çalar. Bu üstünlük çatışmasında eser, devletin dahi esir kızlar sorununu çözmede aciz kaldığı bir durumda Anadolu’nun saf yürekli bir genci tarafından bütün menfaatlerin görmezden gelinerek yüceltilen Türk tipi gereğince kurgulanır. 4.2. YAVUZ SULTAN SELİM HAN Roman, tarihî roman halkasına göre “Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti” ve “Devlet İçi Mekanizma” bölümüne dâhil edebileceğimiz özellikleri barındırmaktadır. Yazar eserinde Yavuz Han’ı ulvî bir görevin temsilcisi olarak ele almış ve onun kutsanan hayatı kurmacada öğreticilik vasfı kazanarak okuyucuya sunulmuştur. Eser bu haliyle Yavuz Han kişiliğinin özüne inemez. Edebiyat alanında türü ne olursa olsun ortaya konulan eseri üretildiği zamanın algısından ayrı düşünmek esere dair yapılacak tespitlerin yapısal açıdan eksikliğini göstermekle birlikte asıl büyük kayıp yazarın bakış açısının temeline inilememesinde ortaya çıkacaktır. Zaman mefhumunun her merhalesinde bulunan insan yaşadığı zamana ve çoğunluk tarafından iltifat gören bu zamanın kabullerine öfkesini doğrudan söylemek yerine bunu, iç dünyasında kabul gören geçmiş zamanın yüceltilmesi aracılığıyla dile getirebilir. Aslında kişi bu davranışıyla 692 farkında olmasa da bir bütün olarak telakki ettiğimiz zamanın yaşanmışlıklarına köprü olur. Bulunduğu zamanın kabullerine olan itirazında sözcü sıfatı geçmiş zaman kabullerindedir. İnsana yüce Yaratıcı tarafından verilen olumsuzlukları ‘unutma’ yetisi, olumlanan duygularda yerini ‘özlem’e bırakır. Unutmak ve özlemek her ne kadar zıt kavramlar olarak görünse de zıtlıkta bir olan tek bir kavramı vücuda getirirler. Zıddı ile kaim olan dünyada özlemlerimiz unutmak istediklerimizin unutulmasına itirazdır. Tarihî romana bu pencereden bakıldığında mağlubiyetlerimiz, yanlışlarımız genelde unutulmak istenir. Bu unutuşun mağrur zamanları hatırlamak için bir aracı olduğu ifade edilse de aslında ‘özlem’i ifadeye giden yolda hatırlanan yeti konumunda olduğunu söyleyebiliriz. Yavuz Han’ın babasıyla giriştiği taht mücadelesindeki hazin sonu kurmacada unutturmaya çalışmak, sekiz yıla sığdırılan başarıların temelinde yatan sebebi dışlamak demektir. Tarih lügatinde ‘belki’ kelimesi bulunmasa da bu başarısızlığın Yavuz Han’ı daha azimli hale getirdiğini, mutlak başarıyla sonuçlanacak hedefe götürdüğünü söyleyebiliriz. Devlet içerisinde verdiği ilk mücadelede başarısız olan bir padişahın hayatını kurmacaya aktarırken zıtlıkları unutmak ve özlem yetisinin birliğindeki manayı dışlamak kurmacayı eksik olarak inşa etmek anlamındadır. Yavuz Sultan Selim romanının merkezî kişisi olan Yavuz Han’ın, bütün Müslümanları bir bayrak altında toplayacak olması sebebiyle kurmacanın genelinin bu tema üzerine inşa edildiği görülür. Bu tema, İslamiyetin Hz. Muhammet tarafından tebliğiyle başlayan sürece atıfta bulunularak (s.11) Yavuz Han’ın ömrünü Müslüman imparatorluğunun oluşumuna vakfetmesiyle devam 693 eder. Bu haliyle Yavuz Han, eserde olumlanan hatta İslamiyeti daha da parlak bir konuma getirdiği için yüceltilen bir kişidir. Kurmacada Yavuz Han’ın hayali olan birliktelik yavaş yavaş gerçekleştirilirken, başka roman kahramanlarının bu durumda etkin olduğunu söyleyemeyiz. Onlar sadece edilgen yapılarıyla sultanın söylemlerini yerine getirmekle mükelleftirler. Yani Yavuz Han’ın hayali devlet ricaline ve halka sirayet etmez. O bu duyguyu tek başına yaşar. Çıkmazlarında ona yol gösterecek beşerî bir kahramana kurmacada yer verilmez. Mısır seferi öncesinde görülen rüyada olduğu gibi onun yol göstericileri metafizik olgularla ilişkilidir. Kurmacada sadece Yavuz Han olumlanmaz. Amasya’da Selim’in doğumuyla birlikte onu kucağına alan babası II. Bayezid için yazar-anlatıcı; “Mübarek sakalını çocuğun yüzüne sürerken mırıldandı.” (s.14) ifadesini kullanır. Aynı şekilde yeni bir torunu olduğunu öğrenen Fatih Han’ın düşünce olarak; “Oğlu Amasya valisi Bayezid’i çok severdi.” (s.19) ifadesi II. Bayezid’e karşı olumlu bir bakış açısı olduğunu gösteriyor. Osmanoğulları içerisinde II. Bayezid, Bayezid-i Veli olarak da anılan bir padişahtır. Böylelikle o, dinî yönünün vurgulandığı bu ifadeyle olumlanır. II. Bayezid’i olumsuzlayan ifadelerin kullanılması durumunda Müslüman imparatorluğu kuracak Yavuz Han’ın ele alındığı kurmacada bir nevi Yavuz Han’ın olumsuzlanması durumuyla karşılaşılabilirdi. Bu durum Yavuz Han yüceltilirken seleflerini kötüleyen bir anlayışın kurmacada yer bulmadığını göstermektedir. Kurmacada, II. Bayezid’in saltanatı müddetince rahat kararlar vermesini engelleyen Cem Sultan vakasına bir eleştiri de söz konusudur. Fatih Han’ın vefatında sonra; “Bayezid’in yerine bir müddet için tahta oturmuş olan Cem işleri karıştırıyordu.” (s.25) ifadesi II. Bayezid’in olumlanmasında 694 kardeşinin olumsuz bir kişilik olarak anılmasıyla gerçekleşir. Romanda Yavuz Han’a olan olumu bakış açısı Osmanlı Devleti için de geçerlidir. Roman, tarihî kronolojinin değiştirilmeden anlatıya aktarılmasıyla oluşturulur. Yazar-anlatıcı, Yavuz Han’ı konuşturmak yerine onun icraatlarını kendi bakış açısından verir. Bu anlayış Yavuz Han’ın attığı adımların düşünce dünyasındaki karşılığının bulunmasını engeller. Doğu seferinde Şah İsmail’in Osmanlı mülküne dair tehditkâr tutumu açıklansa da bu tehdidin Yavuz’un iç âlemindeki tezahürlerine ulaşmak mümkün olmamaktadır. Kurmacada esas alınan bu durum Yavuz Han’ın düşünce dünyasına dair değerlendirme yapmak için olay üzerinden gitmemize sebep olmuştur. Yavuz Han kendi içinde çatışma yaşamayan sadece kilitlendiği hedefine taviz vermeden ulaşmaya çalışan bir kişidir. Bu yürüyüşte düşmanı mutlaka ortadan kaldırılacak bir unsurdur. Anlatıya bakarak halkın Yavuz Han’a desteğinin ne boyutta olduğunu anlayamasak da o halkın isteklerini geri çevirmeyen, onların hakkının gaspına göz yummayan adaletli bir kişidir. İran seferi sonrası dönüş yolunda köylüler tarafından, askerlerin zor kullanarak kendilerinden yardım istediklerini ifade edilmesi üzerine onların eleştirilerini dikkate alır ve askeri başıboş bıraktıkları düşüncesiyle Dukaginoğlu Ahmet ve Hersekoğlu Ahmet’i görevinden azleder. (s.146) Romanda Yavuz Han’ın iç çatışma yaşamamasına rağmen; Yavuz Han ile babası ve kardeşleri, Yavuz Han ile İslam aleyhtarı düşünce yapılanması arasında bir çatışma mevcuttur. Birinci çatışmada dile getirilen başarı ikincisinin temelindeki başarıdır. Bu yüzden kurmacada Yavuz Han babasına başkaldıran, kardeşlerini 695 öldüren biri olarak değil, Müslüman imparatorluğunu kuracak kişi olarak çatışmanın odağında bulunur. Yavuz Han’ın edebî karakter çiziminde; saygı (s.21), iyi kalplilik (s.192, 200, 216, 262), ciddiyet (s.24), mütevazılık (s.275), cesurluk (s.22, 40, 194), kararlılık (s.36, 44, 54, 92, 226), inisiyatif sahipliği (s.38, 60), inanç (s.135), strateji (s.143-144, 246, 286), hiddet (s.199, 270), intikam (s.150, 177) ve şairlik (s.102) gibi temalar kullanılır. Başarılı bir kişinin beşerî özelliklerine fazlasıyla sahip olan bir kahramanın ortaya çıkarıldığı görülür. Tarihî romanın yazarının sahip olduğu dünya görüşü aracılığıyla eseri, “şekillendirici bir güç” olarak kullanma isteği bu romanda da bulunmaktadır. Romanın başında kaleme alınan yazıda; “Millî kültürümüze hizmeti ve manevi değerlerimizin muhafazasını neşriyatının temel mesnedi yapan yayınevimiz, cep kitapları serisinin bu ikinci eseriyle “İttihad-ı İslam” davasının alemdarı “Emir-il Mü’minin” Yavuz Sultan Selim Han’ı okuyucularına tanıtmak ve böylece ifası zaruri bir hizmeti yerine getirmek niyetindedir.” (s.3) biçiminde eserin bir yazılma amacının olduğu açıkça ifade edilir. Yavuz Han’ın alemdarı olarak nitelendirildiği İslam birliği ülküsü İslamiyetin günümüzde de geçerliliğini koruyan bir din olmasından dolayı, gönüllerde yer bulabilmesi için geçmiş ve bugünün kavşağında bir ilişki kurulmasının elzem olduğunu ortaya koyuyor. Bu kavşakta bulunan tarihî romanın üstlendiği rol, kurmacada kutsanan Yavuz Han’ın yazarın dünya görüşü çerçevesinde inşasından ibarettir. 4.3. YAVUZ’UN PENÇESİ Roman, tarihî roman halkasına göre “Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti” ve “Devlet İçi Mekanizma” bölümüne dâhil edebileceğimiz 696 özelliktedir. Tarihî vakaların toplum üzerine etkisi, toplumun maddî-manevî kültürel unsurları ve özelde bireyin tarihîlikteki yeri kurmacada anlaşılmaz. Merkezî kişi olan Yavuz Han’ın çatışmaları aracılığıyla düşünce dünyasında inilmesi ve icraatlarının bu minvalde değerlendirilmesi eseri daha önce incelediğimiz iki romandan ayırır. Yazar tarihî dönemi ele alırken tamamen ideolojinin güdümünde hareket etmez. Devşirme sisteminin eleştirisi daha büyük işler yapmak isteyen Yavuz Han için büyük bir engel olarak görülür. Onun Arapça ve Acemce şiirler yazması kurmacada eleştiriye tabi tutulur. Bu eleştiriye rağmen Yavuz Han; “Farsça biliyor, daha başka lisanlarla konuşuyor, şiirler yazabiliyordu. Öyleyse padişah, gerçekten büyük insandı, mükemmeldi, tamdı, noksansızdı. (s.137) cümleleriyle yazar-anlatıcı tarafından yüceltilir. Roman, merkezî kişi olan Yavuz Han üzerine kurgulanmıştır. Bu haliyle olumlanan Türk milletinin yüceltilen Türk padişahı olarak kurmacada ele alınır. Eserde, Şah İsmail’in Türklüğünü ve devlet kademelerinde Türkçenin egemen olmasını öven Balım Sultan, Türkçe ve devşirmelik üzerinden Yavuz Han’ı ve Osmanlı Devleti’ni eleştiriye tabi tutar: “Padişahım, dinin gayesi ahlaktır, fazilettir. İşitirim ki vezirlerinizin çoğu devşirmedir. Sarayda bile çok kere Türkçe konuşulmamakta, zat-ı şahaneleri bile şiirlerini Arapça ve Acemce yazmaktadır. Müslümanlık demek, Arapça bilmek, Arapça yazmak değildir. Türk her şeyden evvel benliğini ve dilini muhafaza etmelidir, milletini sevmelidir.” (s.59) Eser tamamen “şekillendirici güç” olgusu çerçevesinde kurgulanmaz. Yavuz Han’ın Türklüğü ön plana çıkarılsa da Türkçe yazmayan bir padişahın milletine olan sevgisi okuyucu nezdinde tartışmaya açılmaktadır. Bu durum ustalıkla kurguya dâhil edilerek Hasan Can ile Yavuz Han arasında gerçekleşen bir sohbette; 697 “Şiirlerimi çoğu defa Acemce yazmış olduğuma şimdi esef ediyorum Hasan Can. İlmi öğreneceğiz, şiir yazacağız diye neredeyse kendi dilimizi unutuyoruz. Cenk kadar, fütuhat kadar bir millete dil de lazımdır değil mi Hasan Can?” (s.111.) biçiminde ifade edilerek Yavuz Han daha önce Balım Sultan’ın Şah İsmail hakkında söylediği düşüncelerle (s.59) birleştirilir. Osmanlı Devleti, kurmacanın genelinde olumlanan bir konumdadır. Yavuz Han kişilik özellikleri belirtilirken, “Gururunuzu büyük dedeniz Yıldırım Bayezit’ten, azim ve iradenizi de muhterem dedeniz Fatih Sultan Mehmet Han’dan almışsınız. (…)” (s.10) ifadesi hanedanın diğer bireylerinin de olumlandığını gösterir. Aynı durum Yavuz Han’la dedesi Fatih Han’ın bir tutulduğu olaylarda da görülür. (s.34, 89) Burada istisnai bir durum Yavuz Han’ın kardeşlerinin öldürülmesinden sonra duyduğu derin ızdırap neticesinde Fatih Han’a karşı; “Neslümüzde bu bidati çıkaran, rahmet-i Hak’tan uzak olsun! (…)” (s.52) cümlesidir. Yavuz’un edebî karakter çiziminde yaşanan duygusal çatışma bu bedduada gayet açık bir şekilde ortaya konur. Kardeşlerinin acısına dayanamayan, onların ölüm fermanını kendinden önce çıkarılan kanunlar gereği yapan bir karakter ile karşılaşırız. Burada yazar-anlatıcının Yavuz Han’ı aklamak üzere kurguladığı yanlı tutumunu da gözden kaçırmamak gerekir. Bu tutum, Şehzade Korkut tarafından II. Bayezid’e karşı Fatih Han’ın eleştirildiği; “Evlatlarınız arasındaki taht kavgasının sebebi, cennet mekân dedem Fatih Sultan Mehmet Han’ın tahta geçen padişahın, ‘Nizâm-ı âlem için’ kardeş katlini kanunlaştırmasıdır, muhterem pederim.” (s.29) ifadesinde daha açık görülür. Kurmaca, kronolojik zaman çerçevesinde tarihî anlatım düzleminde inşa edilir. Bu süreçte tarihî bilgi birkaç istisnanın dışında değiştirilmeden anlatılır. Yavuz’un Pençesi eserini incelediğimiz diğer eserlerden ayıran temel husus Yavuz 698 Han’ı bütün adımlarında tetikleyici bir unsur olarak karşımıza çıkan Türk-İslam Birliği ülküsünün gerçekleştirilebilmesidir. Yavuz Sultan Selim Esir Kızlar Arasında adlı eserde tarihî vakanın arkasındaki düşensel arka plan ifade edilmez. Yavuz Sultan Selim eserinde var olan Müslüman İmparatorluğu olgusu bu eserde daha da genişletilerek Türk-İslam Birliği’ne döner. Anlatı bu düşünce üzerine yoğunlaşmış ve Yavuz Han bu düşünceyi gerçekleştirebilecek yegâne kişi olarak tasvir edilmiştir. “Bir gün Asya’da Türk-İslam İmparatorluğu kurulduğunu görmeden ölürsem gözüm açık gideceğim. (…)” (s.113) ifadesi bu düşüncenin gerçekleşmesi doğrultusundaki azmi gösterir. Birlik düşüncesinde Safevi ve Memlük ayrımı yapmaksızın bir bayrak altında toplanmanın gerekliliği imlenir. Yavuz’un Pençesi adlı romanda, Yavuz Han’ın edebî karakter çiziminin düşünce dünyasının şekillendirdiği olaylar ile ifade edildiğini söylemek mümkündür. Devlet ricali içerisinde devşirme kökenli olanlar fikirlerini açıkça ifade etmeseler de fiiliyatlarıyla bu düşüncenin karşısında bulunurlar. Bunlar içerinde istisnai bir durum sergileyen Türk kökenli Piri Mehmet Paşa’dır. Buradaki faklı düşünce bile Türk-İslam birliğine giden yolda menşei itibarı ile Türklüğün öneminin vurgulanmasında bir aracıdır. İfade edilen birliktelikte yazar, metafizik olguları kurmacaya dâhil etmez. Yavuz Han’ın iç dünyasını oluşturan çatışma ve çekişme durumuna dair örneklerle karşılaşırız. Romanın temel çatışması Yavuz Han ve devşirmelik sistemi üzerine kuruludur. Yine bu temel çatışmayla bağlantılı olan Yavuz Han ve yeniçeriler, Yavuz Han ve çıkarcı devlet adamları özelde yaşanan çatışmalardır. Yavuz Han’ın devşirme kökenli devlet adamlarına ve askerlere duyduğu öfkenin temelinde onun yüce ideallere ulaşmasında engelleyen bir durumun olması yatar. 699 O, sıkıntılı ve sinirli olduğu zamanlarda yalnız başına uzaklara gitmeyi seven bir kişiliktir. Bu davranış, sıkıntılarından kurtulmak için değil, sıkıntılarına yalnız başınayken çözüm bulmak üzere yapılan bir uzaklaşmadır. Civarda bulunan bir orman kendini dinleyebileceği mekânlar arasındadır. (s.61, 144, 145) Bu durum bazen nedimleri veya sevdiği devlet adamlarıyla sohbet şekline de dönüşebilir. Yavuz Han’ın iç dünyasında özellikle şehzadeliğinde İstanbul’a karşı daima bir özlem vardır. Bunda İstanbul’un payitaht olması ve burada bulunan kişinin padişah olması gibi sebepler bulunmaktadır. 25 yıldır bu şehre gitmemesi ve ifade edilen sebeplerle birlikte babasına duyduğu özlem, zor geçen Tebriz yolculuğunda doruğa ulaşır ve şu cümleler ağzından dökülür: “Yirmi beş sene var ki, o cennet şehri görmedim. İstanbul’dan ayrıldığım zaman on beş yaşındaydım. Yirmi beş senedir yalnız İstanbul’u değil, muhterem pederimi de görmedim. Ama Trabzon’a varınca ilk işim babama mektup yazıp elini öpmek için kendisini ziyarette bulunmak istediğimi bildirmek olacak.” (s.9, s.23) Ridaniye Savaşı sonrasında ele geçirilen Tomanbay huzura çıkarıldığında Yavuz Han, büyük dedesi Yıldırım Bayezid’in Timur karşısındaki zor durumunu düşünür. (s.162) Yavuz Han’ın yaşadığı çatışma sadece kendi dönemiyle sınırlı değildir. O, bu bakış açısıyla devletin ve padişahların başarısını veya başarısızlığını bir olarak değerlendirmektedir. Roman’ın kapağında “Büyük Türk Romanı-Yavuz’un Romanı” ibaresinin yazılarak okuyucuya sunulması olumlanan bir Türk kimliği ile karşılaşılacağını imler. Romanın isminde kullanılan pençe kelimesi kurmacada simgesel bir olgu olarak karşımıza çıkar. Pençe, -özellikle- vahşi hayvanların sert, uzun, öldürücü özelliğe sahip ve öldürülmek istenen canlıya saplandığında kolay kolay çıkmayan tırnaklar olarak ifade edilebilir. Kurmacaya göre Yavuz Han bir aslana, elleri de 700 bir aslan pençesine benzetilir. (s.162) Yavuz Han’ın ömrü boyunca verdiği kararlardan ne pahasına olursa olsun dönmeyen bir yapısının olması insandaki kararlılığın herhangi bir canlıya saplanan pençenin sonuca ulaşana dek orada kalmasıyla ilişkilidir. Yavuz Han’ın pençesi itaatsizliğe (s.64) ve düşmanlarına (s.79) vurulur. Sırtında çıkan çıbana bir çözüm bulunamaması artık onun ölümün pençesine düştüğünü gösterir. (s.184, 187) Bu durum mutlak güce boyun eğme, koşulsuz şartsız bir teslimiyeti imler. Kurmacada simgesel değer yüklenen diğer bir nesne küpedir. Şah İsmail ile oynadığı satranç oyununda Şah’tan yediği tokat (s.14) sonucunda kulağına taktığı küpe Yavuz Han’ın uzun sürecek olsa bile intikam almak üzere kinini içinde yaşatan bir kişiliğe sahip olduğunu gösterir. II. Bayezid’in küpenin anlamına dair sorduğu soruya Yavuz Han’ın, “Şah İsmail için bir ahdim var. Ahdimi unutmamak için taktım pederim.” (s.35) şeklinde verdiği cevapla küpenin sebepsiz yere takılmadığını ifade eder. Sol kulağına taktığı küpe, kurmacada belirtilmese de tokadı sol yüzüne yediği tahminini yapmamıza sebep olur. Küpe sıradan bir taştan değil yakut taşından yapılmış özel bir yapıdır. (s.16) Bu özellik alınacak intikamın önemine atıf yapan simgesel değeri anlatır. Edebî kişilik çiziminde pençe ve küpe simgelerinden yararlanma durumu daha önce incelenen romanlarda bulunmamaktadır. Yavuz Han’ın edebî karakter çizimi bu eserde ayrıntılı bir şekilde ifade edilmiştir. Yukarıda anlatılan özelliklerinin yanı sıra: sertlik-öfke (s.5, 39, 153, s.87), yalan söylememe (s.7,15), iltifattan hoşlanmama (s.7), sadelik (s.35, 106, 120, 177, 179, 180), gurura verilen önem (s.15), devlet malına verilen önem (s.16), iki yüzlülüğe tahammülsüzlük (s.38), ileri görüşlülüğü (s.58, 96, 167), 701 merhamet (s.95), iman ve vatan sevgisi (s.136, 145, s.168, 188) kanuna riayet (s.108, 115) gibi özellikler kullanılarak olumlu, yüceltilen bir Yavuz Han karakteri çizilir. 4.4. YAVUZ SULTAN SELİM AĞLIYOR Roman, tarihî roman halkasına göre “Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti” ve “Devlet İçi Mekanizma” bölümüne dâhil edebileceğimiz özelliktedir. Merkezî kişi Yavuz Han’ın iç çatışmasına dair düşüncelerin kurmacada bulunması onun bir padişahtan ziyade birey olarak ele alındığını göstermektedir. Bu ifade de yazar-anlatıcı Yavuz Han’ı konuşturmak yerine onun düşüncelerini kendisi açıklar. Okuyucu Yavuz Han’ın iç dünyasına anlatıcı aracılığıyla girerken onu tam mahiyetiyle anlamaktan mahrumdur. Eğlenceye fazla düşkün olmayan, eğlendiğinde ise “(…) itidal ve azametinden en ufak bir şey (…)” (s.230) kaybetmeyen Yavuz Han, ülkeler fethetmesine rağmen her daim yüreğinde bir ızdırabın sancısını yaşar. Bazen Aspasiya’ya duyduğu derin özlem bazen devlet adamlarının onu tam mahiyetiyle anlamamasından kaynaklanan sorunlar onun iç dünyasında yaşadığı çatışmalar arasındadır. Özellikle aşk konusunda Aspasiya ve Donna arasındaki gel gitler yaşarken Aspasiya’ya gerçek bir sevgi ile bağlandığını anlaması onu rahatlatır. Anlatıcı kurmacaya Donna kişisiyle karşıt aşk ekleyerek Yavuz Han’ın aşk anlayışını şehvetten yana değil, samimiyetten, gerçek duygulardan yana olduğunu gösterir. Bu haliyle o, babasının ve kardeşlerinin çok eşli yaşamlarına rağmen gerçek aşkla bağlı olduğu Aspasiya’yla yaşamayı tercih eder. Kurmacada, Yavuz Han’ın biri beşerî diğeri de ulvi olmak üzere iki aşkı vardır. Onun hayatı bu iki aşkın arasında geçer. İslam 702 ülkelerini bir bayrak altına toplayıp (s.423, 434, 459) hem Asya’ya (s.463) hem de batıya (s.461) düzenleyeceği seferler ulvi aşkın devlet merkezli olduğunu gösterir. Beşerî aşkı ise ifade edildiği üzere hiçbir zaman unutmadığı Aspasiya’dır. Yavuz Han mutemet adamlarına duyduğu güvende bile hiddetini açığa vurmaktan çekinmez. Anlatıcının ağzından Yavuz Han’ın Yakup ve arkadaşlarına duyduğu tepki şu şekilde ifade edilir: “Yakup ve arkadaşları gene etek öperek geri çekildiler. Yavuz, hiddetinden ayağını sık sık yere vuruyordu. Eğer huzurdakiler başkaları olsaydı, cellatlara söyleyeceği tek kelime, ‘alın’ olacaktı. Fakat kendisi için hayatlarını vermekten çekinmeyen, hatta birbirleriyle yarış eden bu aslanlara, bu vefakar kahramanlara nasıl kıyardı?” (s.232) Yavuz Han’ın hiddetinin önüne geçerek olacakları Sinan Paşa’ya; “(…) hiddetli olduğumuzda ağzımızdan çıkacak bir kelime, telafisi imkânı olmayan hadiseler tevlit eyleyebilir. Ve bize ölünceye kadar ıstırap verir. Sinan boynunu büktü. — Vasiyetnamemiz koynumuzdadır sultanım, dedi. — Allah göstermesin. Hiddetli anımızda benden ırak olun kâfi. Git Yakup’a söyle, sancak vermekten sarfınazar eyledik, hizmetimizde bulunmalarından memnunuz.” (s.233) biçiminde ifadesi verdiği kararları uygulamaktan çekinmeyeceğini ama sevdiği kişiler söz konusu olursa bu kurala uymayabileceğini gösterilir. Yavuz Han, kardeşi Şehzade Korkut’un idamından önce kendisine yazdığı mektubu okuduktan sonra düşüncelerini Yakup’a açıkça ifade eder: “Selim yalnız kalınca biraderi Korkut’un acıklı vedanamesini okumaya başladı. Her mısrasında teessürü bir kat daha artıyordu. Sedire oturdu. Hiçbir zor karşısında eğilmeyen başını elleri arasına aldı. Yavuz Sultan Selim Han ağlıyordu. Yakup’un kapıyı hafifçe aralayarak içeriye girdiğini fark edince, ellerini yüzünden çekti. Yakup, padişahın gözlerinde tanelenen yaşları görmüştü. — Sultanım üzülmeyin, diye teselli etmek istedi. Selim, yavaş yavaş sedirden kalktı. Yakup’a doğru yürüdü. Elini vefakar arkadaşının omzuna koydu: 703 — İçime ateş düştü Yakup, dedi. Istırap çekerim. Ben de insanım. Fakat günah yalnız benim mi? Devlet üç değil hatta iki kardeş arasında bile taksim edilmezmiş. Hayatımızın ne kıymeti var. Muradımız, devletin bekası ve itilâsı değil mi? Allah taksiratımızı affetsin.” (s.254) Yavuz Han’ın en yakın adamının yanında ağlaması üzüntüsünün boyutunu gösterirken, devletin geleceği doğrultusunda çok üzüleceğini bilse bile kararından vazgeçmeyen, duygusallıktan sıyrılan bir roman kişisi profili çizilir. Bu alıntıda da görüleceği üzere padişah olduğu halde duygularını dışarıya vurmaktan çekinmeyen, rahatlıkla ağlayabilen birisidir. Aynı şekilde Ridaniye Savaşı’nda Sinan Paşa’nın şehit olması üzerine gözleri dolu dolu olur. (s.407) Savaş meydanında gözyaşlarına hâkim olması iç dünyasına yakın adamları dışında başkalarının girmesini istemeyen bir anlayıştan kaynaklanır. Bu beyanda eserin isminin Yavuz Sultan Selim Ağlıyor biçiminde seçilmesi onun yüceltilirken beşerî özelliklerinin de göz ardı edilmediğini gösteriyor. Cafer Çelebi’nin idamı sonrasında yaşadığı hüzün daha da özele indirilerek onu teselli edecek birilerine ihtiyaç duyduğunu ortaya koyar: “Selim, o gece hiç uyumadı. Cafer Çelebi’nin hayali gözünün önünden gitmiyordu. Sabah erkenden kalktı. Dertleşecek adam arıyordu. Nedamet duyduğu muhakkaktı. Yakup, Şahin ve Çal Hasan’ın huzuruna getirilmesini emretti. Teselliye çok muhtaçtı.” (s.362) Yavuz Han, eserde yüceltilse de bu anlayış onun tamamen beşerî özelliklerinden sıyrılarak destan kahramanı konumuna getirildiğini göstermez. Aşk, hüzün gibi duyguları üst seviyede yaşaması ve bu duyguların ifadesinde iç dünyasının okuyucuya yansıması kurmaca ve okuyucu arasında daha sıcak bir ilişki kurulmasını sağlar. Yavuz Han’ın verdiği olumsuz kararlardaki hata payının yazar-anlatıcı tarafından diğer roman kişilerine çıkarılması mükemmel bir kişi çizimi yapılmaya 704 çalışıldığını gösterir. Yeğenlerinin idamında Ferhat Paşa’nın etkisinin olabileceği (s.230) ve bu idamların gerçekleşmemesi halinde fetret devri benzeri bir dönemin yaşanabileceği (s.233) ihtimalinin yazar-anlatıcı tarafından zikredilmesi aklanan padişah profilini ortaya koyar. Devletin Müslim, gayrimüslim ayrımına gitmeksizin halkı aynı nazarla değerlendirmesi devlet mefhumunun olumlandığını ifade eder. (s.90) Bu durumun sadece devlet tarafından değil gayrimüslimler tarafında da dile getirilmesi (s.288-289) devlet-millet bütünleşmesinin kurmacaya dâhil edildiğini göstermektedir. Kurmacada Şehzade Selim’in babasıyla giriştiği mücadelede başarısız olması sonucu kayınpederi Mengli Giray’ın Tatar askerlerini onun emrine verebileceğini taahhüt etmesi üzerine Yavuz Han’ın bunu kabul etmez. (s.142-143) Böylelikle anlatıcı, Yavuz Han’ı kendi çıkarları için dahi olsa devlet egemenliğini başkalarıyla paylaşmayan bir padişah olarak tanıtır. Yazar-anlatıcı tarihî bilginin yol göstericiliğinde kurguladığı eserde, Yavuz Han’ın düşünce dünyasının ifadesinde onun ülkülerine yer verir. İslam (s.215) ve batı ülkelerinin (s.460) fethini düşünen Yavuz Han için bu ülkülerin gerçekleşmesinin “Şimdi daha iyi anlıyorum ki dünya benim gibi bir padişaha yetecek kadar büyük değilmiş.” (s.461) cümlesiyle an meselesi olduğu belirtilir. Yavuz Han’ın düşünce dünyasının ifadesi genelde yazar-anlatıcının açıklamalarıyla olsa da diyaloglar aracılığıyla iç dünyaya girebilmek de mümkündür. Kurmacada, ülkü sahibi bir padişahın en önemli özelliği olarak “kararlılığı” vurgulanır. En umutsuz anlarda bile başarılı olacağına inanması (s.12, 177), 705 inandığı yolda önüne çıkan engelleri ne pahasına olursa olsun aşma azmi (s.307, 398) başarısının arkasındaki sebepler arasındadır. Romanda padişahın kararları şeyhülislamın dışında sorguya tabi tutulamayan bir konumdadır. İran seferi öncesi yakın adamlarını Şeyhülislam Ali Efendi’ye göndererek gizlice onun sefer hakkındaki düşüncelerini öğrenmek ister. Yavuz Han’ın edebî karakter çizimi ayrıntılı bir şekilde ifade edilmiştir. Yukarıda anlatılan özelliklerinin yanı sıra: iyi silahşor (s.14, 323, 394, 412), mağrur (s.17, 21, 201, 344, 391, 422), ileri görüşlü (s.105, 214, 404), tedbirli (s.205, 450), sözlerine sadık (s.27, 183-184), cömert (s.189, 243), başarıyı ödüllendiren (s.340), bilim adamlarına saygılı (s.17, 120, 417, 421-424, 441), şakacı (s.436), eğlenceye çok rağbet etmeyen (s.377), hiddet sahibi (s.201, 304, 335), ihanete müsamaha göstermeyen (s. 18, 222), kindar (s.463) bir kişidir. 4.5. ŞEHZADE SELİM Roman, tarihî roman halkasına göre “Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti” ve “Devlet İçi Mekanizma” bölümüne dâhil edebileceğimiz özelliktedir. Şehzade Selim kişisi her ne kadar Osmanlı Devleti’nin padişahı olmasa da padişah olabilmek için çaba harcayan birisidir. Bu isteğini şahsi ikbalinden ziyade devletin âli menfaatleri için ister. Şehzadeyi taht uğraşına yönlendiren başlıca sebepler şunlardır: II. Bayezid’in yaşlılıktan dolayı devlet yönetimini vezirlere bırakması, Safevi tehlikesinin baş göstermesi, Anadolu’da çıkan isyanlar, diğer şehzadelerin bu tehlikeleri göz ardı edip sadece tahta nasıl çıkabilecekleri ile uğraşmaları ve yeniçerilerin devletin güvenliğinin Şehzade Selim karakterinde bir padişahla sağlanabileceği düşüncesidir. 706 Roman, Yavuz Han’ın sadece şehzadelik dönemini konu aldığı için daha önce incelenen eserlerden ayrılır. Şehzade Selim doğuşunda olağanüstülük olan bir çocuktur. Doğacağı gün Amasya sarayına gelen dervişin onun doğumunu müjdelemesi (s.86) geleceğinin güzel olacağını imler. Şehzadenin çocukluk dönemine, eğitimine kurmacada yer verilmez. Uğraş Deresi’nde savaşmak maksadıyla baba-oğlun karşı karşıya geldiği zaman II. Bayezid birazdan savaşacağı oğlunun çocukluğunu hatırlar. (s.188) Şehzade her ne kadar babasıyla yaptığı savaşı kaybetse de yeniçerilerin gözünde istikbalin cesur padişahıdır. Asker arasında gerçekleşen sohbette bazı askerler şehzadenin yiğitliğinde dem vururken bazıları ise onun savaş meydanından kaçtığını ifade ederler: “— Bize böyle biri sultan olmalı silahdaşlar, böyle biri. On kişiyle iki kat çemberi kırıp canını nasıl kurtardığını siz de gördünüz. Görmediniz mi? Gençlerden biri araya girdi: — Kaçtı ama. (…) Muharebe meydanından kaçtı. Kızgın bakışların üstüne çevrildiğini görünce başını indirdi. — Bağışlayınız ağalar, diye mırıldandı. Aptallığım işte. — Yoo, dedi Cafer Ağa, oğlana ilişmeyin. Kanaatini söylüyor. Yataktan aşağı sarkıttı bacaklarını, genç yeniçeriye doğru döndü. — Beni dinle genç horozum, daha öğrenecek çok şeyin var. Bir kere şehzadenin durumunda kaçabilmek yiğitliğin ta kendisidir. Ölse şehit olur belki kendini kurtarırdı ama yaşarsa devletini kurtaracak. Bunu düşünmese şehzade olmaz, senin benim gibi yeniçeri olurdu.” (s.199) Yazar, bu ifadelerle mağlup şehzade profilini roman kişilerinin ağzından mağrur konuma yükseltir. Padişah olmadığı halde şehzadenin elde ettiği başarılar destansı bir biçimde ele alınır. Bu görevi yerine getiren roman kişileri asker kökenlidir. Yazar bu görevi askerlere vererek devletin istikbalinde oynadıkları rolün önemini imler. Şehzade Korkut taraftarı asker ile Şehzade Selim taraftarı asker arasında geçen diyalogda Selim yüceltilir: “— (…) Şehzade Korkut hayır âlem üzeredir deyü tercih ettiğin malum, ya Selim’i ne belledin? — Şiir yazmakla vakit öldürür, daha ne olsun? 707 — Hadi oradan! Fatih Sultan cennet mekân şiir yazmaz mıydı? Lakin kâğıdın bir yüzüne şiir, bir yüzünde gemiyi karadan yürütme planları. Kostantiniye surlarını kâğıt kuleler gibi deviren büyük topların planları. Billah Şehzade Selim aynen onun gibidir. Utanmadan iftira atarsın. Söyle bakalım, Şah İsmail Safevi’ye ilk dersi kim verdi? Adam ıkına sıkına mırıldandı: — Şehzade Selim. — Kefe’de Çerkezlerle kim uğraştı? — Şehzade Selim. — Serhadda can emniyeti koymayan Şii çeteleriyle kim cedelleşti? — Canım, Şehzade Selim dedik a, ne üstelersin?” (s.184-185) Şehzade Selim yüceltilen kişiliğiyle kurmacanın merkezî kişisidir. Devamlı suretle dedesi Fatih Han’a benzetilmesi geçmişin destansı günlerine olan özlemin ifadesi olsa da Fatih Han’ın olumlanan tarihî kişiliğinin Şehzade Selim’e aktarılma isteği de gerçekleştirilmiş olur. Şehzade Selim yüceltilirken padişahlığına talip olduğu devlet de olumlanır. Devletin geleceği sadece Osmanoğullarını ilgilendiren bir durum değildir. Zira devlet bir İslam devletidir, başarısı veya başarısızlığı bütün Müslümanları etkileyecek vaziyettedir. Malkoçoğlu Ali Bey, uzun süreden beri savaşılmadığı için askerin kanının kaynadığını belirterek şehzadeye karşı; “Şunu bilesiniz şehzadem; İsmail Safevi ikinci işimizdir. Birincisi Osmanlı Devletine padişah olmaktır.” (s.15) diyerek devletin gidişatının iyi olmadığını belirtir. Şehzade Korkut’un ve Şehzade Ahmet’in bu kötü gidişatı engelleyecek karakterde bulunmamaları Şehzade Selim’i mutlak padişah konumuna yükseltmektedir. Kurmaca tarihî belgelerin verdiği bilgiler doğrultusunda yazılır. Bu minvalde Şehzade Selim’in tahta çıkma isteğinin temelindeki düşünce yüzeysel olarak anlatılır. Şehzade ile Malkoçoğlu arasında geçen diyalogda şehzadenin ilk seferin Safeviler, ikinci seferin ise Araplar üzerine olacağını belirtmesinden sonra Malkoçoğlu bunun sebebini sorar. Şehzadenin verdiği cevap dünya ve ukba 708 görüşünün ifadesidir. Şehzade Selim adlı roman kişisinin ülkücü bir ruhla verdiği cevap şöyledir: “İslam’ın şanı yücelsin isteriz. Hilafet küçük ellerde manasını kaybetmeye doğru gider. Güçlü omuzların yüklenmesi lazım. İslam adına bayrak açabilmek için buna muhtaç olacağız. Kısaca, saltanatımız müddetince rahatlık vaat edemeyiz kimseye. Kan, barut ve savaş getireceğiz. Yalnız Allah katında şuna yemin ederiz ki; İslam izzet ve vakarını daima yükseklerde tutacağız.” (s.22) Bu ifadeler padişah olarak verilecek mücadelenin düşünsel arka planını özetler mahiyettedir. Kurmacada Şehzade Selim’in edebî karakter çizimine dair yorum yapabilmek için vakayı göz önünde bulundurmak gerekiyor. Kardeşleri gibi rahatına düşkün olmayan, amacına erişebilmek için bütün zorluklarla mücadele eden azimli bir roman kişisi vardır. Bu azim babasıyla giriştiği taht mücadelesini kazanmasını sağlar. Yüceltilen bir kişilik olmasından dolayı hep olumlu yönleri üzerinde durulur. Bundan dolayı iç çatışmalarından bahsetmek mümkün değildir. Kurmacada toplumsal hayata dair veya yöneten-yönetilen ilişkisini aksettirecek bir olay bulunmaz. Yazar, Şahkulu isyanının Anadolu’da meydana getirdiği büyük kargaşayı halkın üzerinde meydana gelen menfilik üzerinden anlatmaz. Bu olumsuzluk sadece ifade edilir. Şehzade Selim nezdinde Safevi Devleti’nin ve Şiiliğin mutlaka bertaraf edilmesi gerekir. Kurmacada, Şehzade Selim’in en önemli özelliği ülkü sahibi olmasıdır. Bu ülkülere iman derecesinde bağlılık karakterindeki kararlılığı da gösterir. Bu özelliklerinden sonra mütevazı bir kişi profiliyle karşılaşırız. Malkoçoğlu’nun şehzadeyi aşırı övmesi üzerine şehzadenin verdiği cevap boş yere övülmenin gereksizliğini gösterir: “Büyük lakaplar layık olmayanları yükseltmez, aksine alçaltır Malkoçoğlu. Olduğumuzdan fazla göstermeye çalışmayın bizi. Şimdilik Trabzon Sancak Beyi 709 Şehzade Selim’den başka bir şey değiliz. Sultan Bayezid’in en küçük oğlu Selim. O kadar küçük ki, Sultan Peder onu evlattan saymaz.” (s.18) Otağının sıradan asker otağına benzemesi (s.71), saygı duyduğu insanların ellerini rahatlıkla öpmesi (s.115, 172) mütevazı kişiliğin sosyal hayattaki tezahürleridir. Şehzade Selim adlı eserde daha önce incelenen eserlerde görülmeyen “kitap müdavimi şehzade” profili bulunmaktadır. En buhranlı anlarda bile kitap okumaktan bıkmayan şehzadenin kendine ait bir kütüphanesi de vardır. Onun kitap sevgisi Orhan Bey tarafından şöyle dile getirilir: “Kütüphanenizde bulunan hemen bütün eserleri okudunuz, uykuyu da dört saate indirdiniz, doğrusu hastalanmanızdan endişeleniriz.” (s.35) Şehzadenin kitap okurken dalgın olması ve sürekli not tutması (s.33), bazı görüşmelerini kütüphanede yapması (s.111) kitap okumayı çok seven şehzade profilini destekler. Yavuz Han’ın edebî karakter çiziminde yukarıda anlatılan özelliklerinin yanı sıra: adaletten vazgeçmeyen (s.77, 171), fedakâr (s.104-107), şakacı (s.221), paradan hoşlanmayan (s.147), büyük bir vatan muhabbeti besleyen (s.100, 147) roman kişisi olarak kurmacada anlatılır. Kardeşi Şehenşah’ın ölümü üzerine gözlerinden damlayan yaşlar (s.176) şehzadenin duygusal yönüne kurmacada sadece bir kere yer verildiğini göstermektedir. 4.6. ŞİRPENÇE Roman, tarihî roman halkasına göre “Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti” ve “Devlet İçi Mekanizma” bölümüne dâhil edebileceğimiz özelliktedir. Şehzade Selim kitabında yüceleştirilen Yavuz Han kişisi bu kitapta da aynı özellikleri taşıyan kişi görünümünü bozmaz. Yavuz Han, tahtı kendi ikbali 710 için değil devletin ve ümmetin ikbali için ister. Bu amacına ulaşabilmesi için şehzadeliğinden beri Osmanlı tahtına oturabilmenin mücadelesini vermiştir. Babasını kendisinin zehirlettiğine dair yayılan dedikodulara karşı üzüntüsünü dile getiren Yavuz Han, Malkoçoğlu’na şunları söyler: “Bu yüzsüzlerin yüzlerini kızartmak için tahttan feragat etmekten başka çaremiz yoktur galiba. Babamızı öldürebileceğimizi nasıl düşünebilirler? Biz ki, onlara halife olmaya hazırlanıyoruz, bu ümmet, bünyesinde hilafetin daim manasını duyabilecek karakterde midir? Yoksa boşa mı gayret ederiz?” (s.77) Anlatıcının Yavuz Han kişisinin ağzından verdiği cevap bir nevi tarih önünde Yavuz Han’a mal edilen karanlık noktalara verilen cevaptır. Tarihin netameli bir döneminde padişah olan Yavuz Han’ın eleştirildiği noktalardan birisi babasının zehirletilerek öldürülmesi olayı, ikincisi ise Anadolu’da yaklaşık kırk bin Kızılbaş’ın katledilmesidir. Anlatıcı kurmacada bu iki soruya da cevap verir. Kılıç adındaki Şii casustan alınan bilgilere göre Anadolu’nun büyük bir casus ağıyla örüldüğü görülür. “Bu işler bittikten sonra isim listesini tekrar açtı. Kopyalar hazırlattı. Casus ağının İran hududuna doğru iyice kesafet peyda ettiği padişahın dikkatinden kaçmamıştı. Listede ismi bulunan bir kişinin en az yirmi, otuz yakını olmalıydı. Şu hâlde hainler çok kalabalık idiler. Önce bu şebekenin tam tespitini yaptırmalı ve icaplarına bakmalıydı. Aksi hâlde ayaklanmaya her zaman hazır bir kitle hudut boylarında bulunurken Şah İsmail’e savaş açmak tehlikeli olurdu. Kararını çabuk verdi: — Bilhassa hudut boylarındaki casus Şiiler ve tesirleri altına aldıkları kişiler tespit edilsin. Elebaşları kamilen kılıçtan geçirilip, diğerleri zindana tıkılsın. Sancak beylerine kısa yollardan ferman tebliği edildi ve aynen uygulandı. Yol açılmış sayılırdı.” (s.194) Yavuz Han, seferi başarıyla sonuçlandırabilecek ilk adım olarak kurmacada ifade edilen tedbirleri alarak sefer sırasında vuku bulacak muhtemel bir isyanın da önüne geçmiştir. Bu haliyle Yavuz Han kişisi kurmacada olumlanırken tarih önünde de kendisine yöneltilen karalamalara karşı aklanır. Anlatıcı, 711 “Okuyucularla Sohbet” bölümünde eserin de yazılma amacını özetleyecek şekilde şunları söyler: “Yavuz göz kırpmadan adam öldürüyordu, diyorlar. Acaba tarihin mecburiyetlerini hesaba katıyorlar mı? Acaba Yavuz’un içinde bulunduğu şartlarda bunu diyenlerden biri hüküm sürseydi asmak kesmek babında onda daha başka türlü davranabilir miydi?” (s.8) Anlatıcı, Yavuz Han’ın adalete verdiği önem üzerinden kendisine yöneltilen suçlamaları çürütmeye devam eder. Yavuz Han, II. Bayezid’i Dimetoka’ya uğurlama merasiminde kardeşi Ahmet tarafından kendisini öldürmekle görevlendirilen Mahmut isimli suikastçının amacına ulaşamadan yakalanması üzerine, hiddetle onun ölüm fermanını vermek yerine şeyhülislama bakıp ondan olur aldıktan sonra; “Götürün şu Ahmet’in maşasını. Kimseye zarar eriştiremeyecek hâle sokun.” (s.33) der. Aynı şekilde kendini gizlice öldürmek isteyen Şii casusla mücadele ederek onu yakalamış ve Malkoçoğlu’nun neden öldürmediğine dair yönelttiği soruya Yavuz Han şu cevabı vermiştir: “Sen bizi can alıcı mı sanırsın bre? (…) Burası cenk meydanı mı? Götür, kadıya teslim et bunu. Hükmü şeriat verir.” (s.204) Adam öldürmenin cenk meydanına has bir davranış olabileceği, bunun yanında kişi sizin canınıza kastetse de hükmü kadının vereceği düşüncesi açıkça ifade edilir. Yavuz Han kişisi ölümden döndüğü halde kararının adalet mefhumu mucibince vererek nefsinin hükmüne ram olmadığını bir kez daha gösterir. Şehzade Ahmet’e gönderilen elçilerin esir edilmesi üzerine yazılan mektuba şehzadenin hakaretamiz bir mukabelede bulunması üzerine Yavuz Han suhulet temayülünde bulunarak şunu söyler: “Hırs karındaşımızın gözünü bürümüş, diye söylendi. Bu durumda onlar kabil-i hitap değildirler. Bekleyelim, öfkesi yatışsın, sonra tekrar muhabere ederiz.” 712 Padişahın kardeşine öfkeyle karşılık vereceğini sanan vezirler divanı terk ettikten sonra Yavuz Han, Hersekzade Ahmet Paşa’ya şunları söyler: “— Taaccüptesin lala. (…) Gazap gerekirken mülayemet göstermemizi belki de padişahlık şanımıza yakıştıramıyorsundur. Fakat hakkın yok buna. Dersimizi Hazreti Ali efendimizden alırız. Bilir misin, o büyük sahabe, yüzüne tükrük atan zelili affetmişti. Sadrazam her şeyi kavramıştı. — Bilirim şevketlüm. — Biz isteriz ki, karındaşımıza ve diğerlerine karşı açtığımız mücadeleye nefsimiz karışmasın. Allah şahidimizdir, bütün bunları dinimizin yücelmesi, devletimizin payidar olması için yapıyoruz. Yüreğimiz müsterihtir.” (s.156) Yavuz Han, nefsi arzulardan arınıp adaletle hükmetmeyi esas alan bir roman kişisidir. Şeriata uymayan bir fetva verilirse onu yırtıp atacak azme sahiptir. (s.170) Yavuz Han’ın şahsında devlet yüceltilir. Yapılması düşünülen işler devletin geleceğini güven altına almak içindir. İşlevsel bir devlet teşkilatının bünyesinde tesis edilecek İslam birliği anlayışının ilk basamağı devletin sağlam temeller üzerine oturtulmasından geçmektedir. Padişahın doğu seferine çıkmadan önce şehzade gailesini çözmek istemesi bu beyandandır. Yavuz Han kişisi devlet mahremiyetini en üst seviyede tutar. Divanda alınan kararları mutemet adamlarının koridorda uluorta konuşması üzerine; “Divanda alınan kararların koridorlarda tartışılmasına billah iznim yoktur.” (s.89) diyerek bu anlayışını ortaya koyar. Devlete hanedan içerisinden gelecek tehditleri engelleyebilmek için kardeşi Şehzade Korkut hakkında şunları söyler: “Karındaşımızı severiz, hatta nefsimizden çok severiz, lakin devletimizi daha çok severiz.” (s.137) Şehzade Korkut her ne kadar devlete isyan etmiş birisi olsa da mağarada ele geçirildiğinde ona saygısızca davranan asker, kumandan tarafından azarlanır. 713 (s.146) Sarıoğlan’ın Şehzade Ahmet’i yakaladığında şehzadenin kendisini öldürmesini söylemesi üzerine, Sarıoğlan onun bir şehzade olduğunu düşünerek gereken saygıyı göstermekte tereddüt etmez. (s.162-163) Hanedanın her üyesi suçları ne olursa olsun hak ettikleri saygı gösterilerek cezaya çarptırılırlar. Şehzadeler hanedan içerisinden birer karşıt güç olarak tasvir edilseler de birer Osmanoğlu oldukları için diğer karşıt güçlerle aynı konumda bulunmazlar. Tarihî belgelerin ışığında yazılan romanda Yavuz Han kişisinin ülkü sahibi birisi olarak tanıtılması eylemlerinin düşünsel boyutunun anlaşılmasında bize yardımcı olur. “Biz gözlerimizi ileriye diktik. Bakışlarımız bütün şarkı tarıyor. İdealimiz, hiç düğümlenmeden Hint ellerine kadar uzanıyor.” (s.91-92) ifadesi İslam birliğinin tesisine doğru gidecek bir gelecek algısıdır. Osmanlı fütuhat anlayışın batı yönlü olduğu düşünülecek olursa Yavuz Han’ın bunun tersine, farklı devletlerin yönetiminde bulunan Müslümanları bir araya getirip doğuya doğru bir fetih planı çizdiği görülür. Doğu toplumları tamamen Müslüman değildir. Bu istikamette yapılacak fetihler hem Müslüman olanları bir araya getirecek hem de birçoklarının Müslüman olmasını sağlayacaktır. Edebî karakter çiziminde bu düşünce dünyasının etkili olduğu görülür. Merkezî kişinin karakter özellikleri olaylarla birlikte bu olayların seyrini tetikleyen düşüncelerin kurmacaya yansıtılmasıyla ortaya çıkar. Yavuz Han kişisini meydana getiren kitap okuma tutkusu kütüphaneye işlevsel bir mekân özelliği kazandırırken onun karakterinin temel nüvesini teşkil eder. Bilhassa okuduğu Tarih-i Vassaf adlı kitap onun hedeflerini şekillendirir. Okuduğu kitabın kenarına aldığı notlar kitap hakkındaki görüşleridir. (s.26) Bu özelliğiyle eleştirel bir okuma alışkanlığına sahip olduğu söylenebilir. Kitap okurken gelen kişiyi fark 714 edemeyecek kadar kitabın dünyasına girmesi (s.93), canının sıkıldığı anlarda kütüphaneyi ve kitapları bir kaçış yeri olarak algılaması (s.128), seferde dahi kitap okumaktan vazgeçmemesi (s.103, 192) kurmacada edebî anlayışın ifadesinde önemli bir yere sahiptir. Kararlı bir kişiliğe sahip olan Yavuz Han; “Biz Allah’ın izniyle, şehzade iken de Safevi İsmail’e haddini bildirdik; yine bildireceğiz.” (s.92) sözleriyle hedefleri doğrultusundaki azmini ortaya koyar. Kendisini bu hedeflerden alıkoyacak engellin olamayacağı düşüncesi; “Değil kardeşlerimizi, öz evlatlarımızı dahi tepeleme pahasına!” (s.92) cümlesiyle ifade edilir. Merkezî kişi bu haliyle verdiği kararlardan ne pahasına olursa olsun dönmeyen ve önünü çıkan engelleri hem kim olursa olsun aşıp geçmesini bilen bir karakterdir. Çaldıran seferi sırasında Hemdem Paşa’nın asker içerisindeki huzursuzluktan bahsetmesi ve geri dönme isteğinin olduğunu söylemesi üzerine Yavuz Han’ın verdiği cevap ifade edilen kararlılığı özetler: “Billah öz oğlumuz bu teklifle huzurumuza gelse, ellerimizle hançerler, leşini köpeklere yediririz. Sen ne yaptın Hemdem Paşa?” (s.199) Paşa’nın idamı, verilen kararın icraata geçmesidir. (s.200) Kararlılık abidesi olarak ifade edilebilecek merkezî kişi Çaldıran seferine devam etmeyen askerin içerisine girerek, “Eğer içinüzde er yok ise, vallahi yalnız giderüm.” (s.207) cümlesiyle karakterinde bulunan özelliği orduya yansıtarak icraata döker. Anlatıcı, bazen öfkeye varabilecek bir karar anlayışına sahip Yavuz Han kişisini kurmacaya taşırken okuyucunun onun iç dünyasına girebilmesinin de kapısını aralar. Zira merkezî kişi iç çatışma yaşayan birisidir. Padişah oğlun, eski padişah olan babasını uğurlama merasimi yıllardan beri vuslata vasıl olamamış baba-oğlun buluşması olarak tasvir edilir. Yavuz Han’ın hıçkırarak ‘baba’ demesi 715 ve kucaklaşmaları merkezî kişinin istediği ama bir türlü kavuşamadığı babasına olan özleminin dışa yansımasıdır. (s.24) Aynı şekilde babasının vefatını öğrenmesi üzerine gözlerinden boşalan yaşlar (s.37, 38), tarihî kişiliğin kurmacaya aktarımında beşerî özelliklerinin göz ardı edilmediğini gösterir. Bazı devlet adamlarının şehzade çocuklarını kendi aleyhine kışkırtmadan önce onları öz çocuklarından ayırmayan Yavuz Han, şehzadelerin öldürülüp öldürülmemesi hususunda bir çatışma yaşar. Bu durumu, “Rabbim, bu ne büyük felaket!” (s.105) diyerek belirtse de karar devletin geleceğini güvence altına almak için yeğenlerinin idamı olarak verilecektir. (s.104-105) Yavuz Han, kurmacada Osmanlı hanedanından olan herkese sevgi besleyen birisidir. Bu anlayış yeğenlerinin idamı hususunda yaşadığı ikilemde görülmekle birlikte, kardeşi Şehzade Korkut’un ele geçirilmesi sürecinde daha açık bir şekilde ortaya konur. Av merasimi görünümünde kendisine isyan eden şehzadeyi saf dışı bırakmak üzere Manisa’ya doğru harekete geçen Yavuz Han, şehzadenin şehirden kaçtığı haberini aldıktan sonra çok sevinir. Sinan Paşa’nın bu duruma şaşırması üzerine ona şunları söyler: “Birlikte oynadığın, birlikte ders yaptığın, birlikte sevinip birlikte üzüldüğün bir karındaşın olmuş mudur Sinan, bilmiyorum. Böyle bir karındaşın yoksa bizi hiç anlayamazsın.” (s.137) Kardeşini öldürmek üzere gelen bir kişinin o gergin ortamda çocukluğunu büyük bir hazla yad etmesi, kardeşinin kaçışının en az geçmişteki mutluluk kadar önemli olduğunu anlatır. Yavuz Han ile Orhan Bey arasında şehzadelerin isyanlarına dair geçen konuşmada padişah şunu söyler: “Yarın beni torunlarına anlatırken sakın söylemeyi unutma. Etrafıma gösterdiğim huşunetin bin katını nefsime gösteririm.” (s.92) 716 Yavuz Han kendi ağzıyla kişiliğine dair bir yorum yaparken, yazar-anlatıcı da eserde yaygın olarak kullandığı “şekillendirici güç” gereği Orhan Bey’i aracı yaparak tarihî kişiliğin bugünkü okuyucular nezdinde nasıl değerlendirilmesi gerektiğini imler. Yine bu diyalogda Yavuz Han’ın kullandığı, “Odama çekilip kendi kendimi cezalandırmalıyım!” (s.92) cümlesi hata yaptığında cezayı sadece düşünce boyutunda değil fiziki olarak da düşünen bir kişi profilinin çizildiğini gösterir. Kurmacada yöneten-yönetilen ilişkisine yer verilmez. Osmanlı padişahlarının toprakları bayındır hâle getirerek halkın güvenini ve mutluluğunu sağlamakla mükellef olması, Anadolu’nun birliğini ve dirliğini bozan Şiiliğe karşı Yavuz Han’ın mücadelesini elzem kılmaktadır. Bu minvalde, çıkan isyanların halk üzerindeki tesirine kurmacada yer verilmez. Çaldıran öncesi Osmanlı ordusunun İzmit’te konaklaması üzerine askeri hareketliliğin ticari hayatı canlandırdığı görülür. Satıcılar açtıkları tezgahlarda iş yaparken, bazılarının birkaç günlük işle birkaç yıllık iş yaptıkları vaki olmuştur. (s.187-188) Halkın aynı coşkuyu II. Bayezid’in uğurlama merasiminde (s.16-25) ve Yavuz Han’ın, yeğeni tarafından işgal edilen Bursa’yı geri almak üzere ordusuyla İstanbul’dan ayrılması sırasında da görülür. (s.99-100) 4.7. MISIR’A DOĞRU Roman, tarihî roman halkasına göre “Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti” ve “Devlet İçi Mekanizma” bölümüne dâhil edebileceğimiz özelliktedir. 717 Şehzade Selim kitabında düşünce bazında Yavuz Han’da bulunan ülkülerin Şirpençe kitabında hayatiyet kazanarak uygulanabilirliği anlaşılmış, Mısır’a Doğru kitabında ise bu ülkeler daha da olgunlaşarak gerçekleştirilebilmiştir. Bu kitapta Yavuz Han; hedeflerine emin, kararlı, tavizsiz bir şekilde giden ve onları başarıyla nihayetlendiren bir kişi olarak tasvir edilir. Yavuz Han, kurmacada İslam birliğini sağlayacak tek güç olması sebebiyle yüceltilen bir konumdadır. Yazar-anlatıcı, merkezî kişiyi hem kendi icraatları hem de diğer roman kişilerinin bakış açılarıyla olumlar. Serinin diğer kitaplarına nazaran bu kitapta, roman kişilerinin bu sürece etken bir şekilde katılması, Yavuz Han’daki devlet yönetimi anlayışının olgunlaşarak, devlet-millet bütünleşmesinin sağlandığını gösterir. Kurmacada, Yavuz Han ülkü sahibi bir padişah özelliğiyle ön plandadır. Kendini bu ülkünün gerçekleşmesine o kadar inandırmıştır ki, bu birlik gerçekleşmeden ölürse gözünün açık gideceğini ifade eder. (s.53) Ülküye bağlılık ölüm karşısındaki direnişi imleyen bir vaziyettedir. İslam birliğinin hudutları sadece İran ve Mısır ile sınırlı değil Hindistan ve Çin’i de içine alan büyüklüğe sahiptir. Bu düşünceyle adamlarını ayrıntılı haritalar hazırlamaları için bu bölgelere gönderir. (s.94) Yavuz Han’ın davasının gönüllere hitap eden karakteri şu şekilde özetlenir: “Davam, gönül burcunda yükselen bir bayraktır. Son Müslüman’ın son nefesine kadar dalgalanacaktır.” (s.94) Bu haliyle İslam birliği gönül birliğinden başka bir şey değildir. Ülkü doğrultusundaki kararlılık Mercidabık Savaşı öncesinde Kansu Gavri’nin elçisine Yavuz Han tarafından; “(…) Biz emellerimizin önüne babamız dikildiğinde de üzerine kılıçla gitmiş bir hükümdarız. (…)” (s.185) cümleleriyle açıklanır. Yavuz Han, bütün 718 Müslümanları tek millet olarak görür. Orhan Bey ile Mısır seferi hakkında aralarında geçen diyalogda bu durumu şöyle belirtir: “— Bu sefer içimize işlemiş. Aslında içimize yer eden sefer değil, seferin sonucudur. İslam birliği bu seferin sonunda gerçekleşecek. (…) Bir şiirinin son mısraını mırıldandı: — ‘İttihad etmezse millet, dağdâr eyler beni.’ — Hünkârım, buradaki millet hangi millettir? — Elbette ki İslam milleti, Orhan, biz buna gönül verdik.” (s.61) Yavuz Han, İslam birliğini sağlamak uğruna verdiği mücadelenin silsile yoluyla Bedir Savaşı’na kadar uzandığını ifade eder: “Rehberimiz Resulullah’tır. Onun rehberliğini kabul edenlerin ilk muzaffer akını Bedir Gazası oldu. Sonra tevhid sancağı Malazgirt’te, Niğbolu’da, Bizans içlerinde dalgalandı. Oradan aldık Allah’ın inayetiyle, ümmetin desteğiyle Çaldıran’a götürdük.” (s.124) Böylelikle onun ülküsü peygamberin ülküsüyle örtüşür. O, peygamberin yolundan giden birisidir. Mısır’a Doğru adlı eserde Yavuz Han, İslam birliğini sağlayacak Mısır seferini ‘Kızılelma’ olarak niteler. Askerlerine; “Oraya! (…) Kızılelma’ya…” (s.175) diyerek sağlanacak birliğin Türk milletinin binlerce yıllık mefkûre anlayışının sembolleşen adı “Kızılelma” kelimesini kullanarak belirtir. Kızılelma ifadesi, tevhit yolunda Hz. Muhammet (SAV) ile bağlantısı kurulan cihat anlayışının, İslamiyet öncesi Türklerden bu yana yaşayan cihan hâkimiyeti mefkûresinin Yavuz Han kişiliğinde birleştiğini gösterir. Kurmacada, ilim adamına saygı ve adalet kavramları üzerinden Yavuz Han’ın olumlanmasına devam edilir. Sarıoğlan, padişahın ilim adamına olan saygısını Derviş Talip’e anlatırken mütevazılığın sergilenmesinde nefsin tamamen saf dışı edildiğini belirtir: “Yavuz Padişah, ilim adamı gördükte terlik giydiriyor ayağına, abdest suyu dökmeye kalkıyor.” (s.14) Derviş Talip’in iyi bir padişahta; “hikmet, iffet, cesaret, cömertlik” olmak üzere dört özellik aradığını belirtmesi 719 üzerine, Sarıoğlan bunların hepsinin Yavuz Han’da bulunduğunu düşünür. (s.36) Roman kişileri aracılığıyla padişahın özelliklerinin zikredilmesi, kurmacanın ilerleyen bölümlerinde ifadelerin olaylar aracılığıyla doğrulanmasını sağlar. Padişahın, Cemşit Bey de dâhil olmak üzere kendisine biat eden beylere topraklarını bağışlamasından sonra, iç çözümleme tekniği aracılığıyla düşünceler şöyle ifade edilir: “İstese kuvvetle topraklarını ellerinden alır, kendi topraklarına katardı. İstese bölgedeki bütün beyleri yok edebilirdi. Fakat o sarılıyor, kardeş saydığını belirtiyordu. Çünkü bütün Müslümanların ayı safta olmasını istiyordu.” (s.57) Kardeşliğin kan akmadan da sağlanabileceğini imleyen bu ifade, padişahın birliği sağlamada ilk önce barış dilini kullandığını gösterir. Yavuz Han’ın verdiği sözü tutma erdemi, yine iç çözümleme tekniği aracılığıyla anlatılır. Ridaniye Savaşı sonrası ele geçirilemeyen ve hâlâ Osmanlı’yla savaşmaya devam eden Tumanbay, teslim olması hâlinde affedileceğini duyması üzerine şunları düşünür: “Yavuz Padişah sertliği kadar mertliğiyle de tanınırdı ama ondan düşmanı affedecek seviyede bir yumuşaklık beklenemezdi. Herhalde tuzağa düşürecekti. Hayır hayır, Yavuz Padişah sözü özü doğru bir insandı. Kitabında dönekli yazmazdı. Bir söz verdi mi, öleceğini bilse yazardı.” (s.212) Padişahın verdiği sözlere bağlılığı, hedeflerine bağlılığının bir benzeridir. İslam birliğinin sağlanması veya verdiği sözün sonucu ölümüne de sebep olacak olsa kararından dönmeyen bir kişi ortaya konur. Yavuz Han’ın adalet mefhumuna verdiği değer çok yüksektir. Kendi aleyhine de olsa fikirlerini açıkça ifade edenlere herhangi bir zarar vermez. Açık sözlü insanları seven bir mizaca sahiptir. (s.41) Kişilere görev verirken liyakat ve sadakatten taviz vermez. (s.51) Yavuz Han’daki adalet anlayışı sosyal hayatın, ticaretin düzenlenmesinde hassasiyetin ön planda tutulmasını sağlar. Hancı Harun Usta’nın çırağına kızarak onu, kırbaçla tehdit etmesi üzerine yazar-anlatıcı 720 okuyucuya padişahın fermanını hatırlatıp zor kullanarak iş yaptırmanın ve çalışana kötü davranmanın kanunlarla yasaklandığını ifade eder: “Ustalar çıraklarına adaletle ve suhuletle davranmalı.” (s.79) Sefer sırasında ve sonrasında askeri padişaha karşı kışkırtan İskender Paşa, onun adalet anlayışını karşıt güç olmasına rağmen şöyle ifade eder: “Padişah burnunun doğrultusunda gitmez ki, âlimlere danışır, Zenbilli Hocamızın fetvasıyla hareket eder.” (s.111) Sefer sonrası nizamın dışına çıkarak köyleri yağmalayan askerler cezaya çarptırılır. (s.40) Yavuz Han’ın tahammülünün olmadığı konulardan biri “rüşvet”tir. Bazı devlet memurlarının rüşvet aldığını öğrenmesi üzerine, bu olaya çok sinirlenip hemen bir tahkikat yaptırır. Bu tahkikat sadece kişileri tespit için yapılır. Onların suçlu olup olmadıklarını belirleyecek kişi kadıdır. (s.96) Kesin hükmün kadı ile verilecek olması Yavuz Han’ın adalet merciine saygısını gösterir. Onun aldığı bütün kararların şeyhülislamın aracılığıyla İslam hukukuna göre incelenmesi adalet merkezli yönetime verilen önemi ortaya koyar. (s.121) Mısır’a Doğru adlı kitaptan önce incelenen eserlerde Yavuz Han’ın verdiği hükümlerde, yazılı olmayan ama kişilerin ve devletlerin yönetimlerinde vazgeçilmeyecek önemi haiz “töre” kavramı göz önünde fazla bulundurulmaz. Sosyal anlamda geniş bir anlam dünyası olan “töre” kavramı, bugünkü anlamda devlet yönetiminde “teâmül” olarak ifade edilebilir. Piri Mehmet Paşa’nın birkaç rütbe atlatılarak sadrazam yapılma düşüncesinden, töreye aykırı olacağı için vazgeçilir. (s.43) Yavuz Han, bu düşüncesini Piri Mehmet Paşa’ya; “Osmanlıoğlu Osmanlısın. Soyun soyumuzdan, dinin dinimizden, elbette seni veziriazam yapmak münasiptir. Ne yapalım ki biz dahi bazı âdetlerin esiriyiz.” (45) şeklinde belirtir. 721 Sadrazam Hersekzade Ahmet Paşa’nın çadırının yıkılarak görevden azlinden sonra Yavuz Han, “(…) Töreye uyduk.” (s.48) diyerek paşanın gönlünü almaya çalışır. Kansu Gavri’ye gönderilen elçilerin hapsedilmesi üzerine padişah, elçilere kötü davranılmasının törede yerinin olmadığını söyler. (s.176) Ayrıca, padişahın yabancı elçileri kabul ederken ve cuma merasimlerinde “padişahça giyinmesi” tamamen “töre”nin icabındandır. (s.241-242) Kurmacada, Osmanlı Devleti adalet üzere halka hükmeder. Padişah Yavuz Han’ın edebî kişiliğinin ifadesinde önemli bir yere sahip olan adalet kavramı devletin temelindedir. Devlet görevlileri merkezden çok uzakta olsalar da kurallara uymak zorundadırlar. Devlet hizmeti gören habercilerin vesikalarını göstermeleri karşılığında dinlenmiş bir at ile yiyecek içecekleri tedarik edilerek, hizmetini devam ettirebilmeleri kanunlar aracılığıyla güvence altına alınır. Uğradıkları menzilde, iki arkadaşı ile yolculuk yapan Sarıoğlan’ın arkadaşlarına da at istemesi, menzil kumandanı tarafından kabul görmez. Çünkü kanuna göre sadece vesika sahibinin ihtiyaçları giderilebilmektedir. Kumandan arkadaşlarının at ihtiyacının ise yakındaki bir kasaba aracılığıyla karşılanabileceğini söyler. Bunun üzerine Sarıoğlan kumandana, bütün ihtiyaçlarını o kasabada giderebilecekleri karşılığını verir. Kumandan, kendisine verilen görev icabı bunun da kanunlara aykırı olduğunu ifade ederek izin vermez. Sarıoğlan ve arkadaşları kumandanı denemek üzere bir kese altın mukabilinde atların değiştirilip değiştirilmeyeceğini öğrenmek istemeleri üzerine, kumandan kulübedeki askerleri göstererek böyle bir teklifin ciddi olması durumunda başlarına gelebilecek durumu özetler. Bütün bunları gören Derviş Talip; “Bu anlayışta memurları 722 olduğu müddetçe Osmanlı Devleti büyüyecek.” (s.62-64) der. Diyaloğun devamı şu şekildedir: “Bir devlet ki kanunları memleketin her bucağında aynı tazelikte yaşar ve uygulanır, memurları rüşvete dönüp bakmaz, işte o devlet batmaz.” (s.65) Başkentten uzaklığa bakılmaksızın kanunlara uyan bir devlet memuru aracılığıyla devlet olumlanır. Halk, yiyecek maddelerinin padişahın özel izniyle satışa çıktığını bildiği için yabancıya kesinlikle satış yapmaz. (s.67) Kazanılacak para kişinin faydasına olsa da devlete karşı beslenen derin sevgi buna engel olur. Kurgu seyrine dâhil edilen bu olaylar, halkın kendi refahını ve güvencesini devletin sapasağlam ayakta kalmasıyla mümkün olabileceğini idrak ettiğini gösterir. Hatta, “(…) Milletin zenginliği[nin] devletin zenginliği (…)” (s.70) sayılacağı anlayışı halkın genel düşüncesidir. Kişiler, kendi zenginliklerini devletin hesabına değerlendirirler. Devlet kurumlarının işlerlik tarzının kalitesi Sarıoğlan ve arkadaşlarının uğradıkları bir kasabanın imarethanesinde de ortaya çıkar. İmarethanede her gün iki öğün yemek çıkmakta ve bu hizmetten herkes yararlanabilmektedir. Cuma günlerinin farkı ise, Müslümanların haftalık bayramı olması sebebiyle yemek listesi daha da güzelleştirilir. Aynı gün devlete ve padişaha dua edilir. (s.66) Devlet-millet ikilisinin bir bütün olduğu, birine gelecek zararın diğerini de etkileyeceği herkesçe kabul gören bir anlayıştır. (s.99) Yavuz Han’ın aldığı kararlar devleti yüceltecek mahiyettedir. Dedesi, Dulkadiroğlu Alaüddevle’nin Osmanlı’ya karşı Safeviler ve Memlükler ile irtibata geçmesi, padişahın onun lehinde bir karar alabileceği endişesini yaratır. Sarıoğlan’ın bütün endişeleri giderecek şekilde; devletin geleceği için babasını bertaraf eden bir kişinin dedesinin ihanetine sessiz kalamayacağını belirtir. (s.25) 723 Nitekim, Turnadağ Savaşı’nda Alaüddevle mağlup edilir. (s.134-135) Kurmacada, olaylar üzerinden merkezî kişinin İslam birliğini sonsuz sadakatle gerçekleştirmek için hiçbir engel tanımayan karakterinin genele hâkim olduğu görülür. Roman, tarihî bilgilerin yer yer değiştirilerek kurmacaya dâhili ile inşa edilir. Bu değişiklik tarihî bilgiye zarar verecek boyutta değildir. Yavuz Han’ın bütün icraatlarının arkasında bulunan İslam birliği düşüncesi neredeyse onun varlık sebebi hâline gelmiştir. Serinin diğer kitaplarında işlenen; II. Bayezid’in tahttan uzaklaştırılması, şehzadelerin bertarafı, İslam dünyası içerisinde mezhepsel bir ayrılığı körükleyen Şah İsmail tehdidinin ortadan kaldırılması ve bu kitapta birliğin önünde engel teşkil eden, Osmanlı’ya karşı başka devletlerle ittifak hâlinde olan Memlük Devleti’ne son verilmesi Yavuz Han’ın İslam birliği ülküsünü düşünerek attığı adımlar arasındadır. Yavuz Han’ın edebî karakter çizimi iki yönlü yapılmıştır. Roman kişileri onun düşüncelerinin ifadesinde birer araç konumundadır. Fiiliyat ise düşüncelerin olay üzerinden tasdiki ile olur. Bu minvalde Yavuz Han, iç çatışma oranı yüksek bir kişidir. Yazar, incelenen diğer eserlere göre çatışmayı kurmacanın içerisine ustalıkla yerleştirebilmiştir. Güvenilir adamlarına canı gönülden bağlı olan padişah, onların kaybından sonra büyük bir teessüre bürünür. Bu durum hem Çaldıran sonrası Malkoçoğlu Ali Bey’in hem de Ridaniye sonrası Sinan Paşa’nın ölmesiyle açıkça görülür. Malkoçoğlu Ali Bey’in cesedine sarılıp dakikalarca öyle kalması (s.8) ve Sinan Paşa’nın savaş meydanında ölmesi üzerine, “Mısır’ı aldık ama Sinan’ımızı kaybettik. Bu belde ona değer mi?” (s.208) cümlesi kısmen ülküleri ile sevdiklerinin kaybı arasında gel gitler yaşadığını gösterir. Dostları ile 724 sohbet ederken, sık sık Malkoçoğlu Ali Bey, Tur Ali Bey ve diğer can yoldaşlarını hatırlaması karşısında kurduğu; “Padişah olmakla öylesine bir ateşten gömleğin içine girdik ki, değil dostlarımızı kendi kendimizi bile unuttuk. Bazen her şeyi bırakmak, sıradan bir insan olmak istiyorum.” (s.133) ifadesi yaşadığı iç çatışmanın boyutunu daha iyi gösterir. Bu çatışma farklı zamanlarda padişah tarafından dile getirilir. (s.178, 251) Yavuz Han kişisi her daim kendi kararlarını sorgusuz sualsiz yerine getirecek askeri yapının bulunmasını arzulayan birisidir. Askerin zaman zaman isyana meyli onun padişahlığı bırakıp bırakmama ikilemi yaşamasına neden olur. Amasya’da asker isyan ederek padişahı yolundan çevirmeye kalkar. Padişah askerden tekrar isyan etmeme sözü alırken tahtı bırakmakla onları tehdit eder: “(…) Sözünüzü hiç unutmayın, şayet bir daha fesada âlet olur, kargaşa çıkarırsanız billahi tahttan feragat eyleriz.” (s.124) Hiçbir suretle yolundan dönmeyen Yavuz Han’ı, itaat-itaatsizlik çatışması çerçevesinde söz dinlemeyen bir güruhla yola devam edilemeyeceği düşüncesi kendisini sorgulamasına, hatta her şeyden vazgeçirecek boyuta gelmesine neden olur. Amasya sonrası askeri isyana kışkırtanların isimlerine ulaşabilmek için yeniçeri ağalarını, isimleri vermezlerse saltanattan çekilmekle tehdit eder. (s.139) İfadeler Yavuz Han kişisinin edebî karakter çiziminde “itaat” mefhumuna verdiği önemi izah eder. İslam birliğine gönülden itaat eden merkezî kişi, aynı anlayışı çevresindekilerden de bekler. Yavuz Han, üstlendiği mesuliyetin derecesini düşünerek yanlış karar vermekten korkar. Hasan Can’a bunu açık bir şekilde anlatan padişah, hata yapma ihtimalinin uykularını kaçıracak boyutta olduğunu belirtir. Zira mahşer gününde verilecek hesapta padişah-kul ayrımına gidilmeyeceğini, amele göre bir 725 değerlendirmenin olacağını belirtir. (s.143) Cafer Çelebi’nin idamı sürecinde uzun süre düşünüp durumu şeyhülislama açarak bir çıkış yolu araması bu düşüncesinin tesirinde gelişir. Ama Çelebi’yi çok sevdiği halde bu sevgiyi görmezden gelerek suçun sabitleşmesiyle idam fermanını verir. (s.152-159) Cafer Çelebi’nin de karara itiraz etmemesinden sonra padişah; “Halvet isteriz. (…) Şeyh Efendiler dâhil herkes çıksın, neticeyi bir de vicdanımızla istişare etsek gerektir.” (s.159) diyerek verilen kararı vicdanında sorgulamak ister. Duygusallığın vurgulandığı bu ifadeler, devletin geleceğinde bu beşerî özellikten arınılması gerektiğini de ortaya koyuyor. Bu vicdani muhasebe, bedestende çıkan yangını padişahın; “(…) Bu yangın Tacizade biçaresinin ateş-i âhıdır.” (s.163) cümlesiyle sonlanır. Kurmacada; halkın yaşama biçimi, kişilik özellikleri, yardımseverlik, İslam birliği hakkındaki düşünceleri ve devlete bakış açıları ayrıntılı bir şekilde işlenir. Köylülerin gelen misafirlere ikram başta olmak üzere yardımda yarışmaları (s.33), Anadolu halkının karakteristik yardımseverlik özelliğinin kurmacada yer bulduğunu gösterir. Sarıoğlan’la birlikte İstanbul’a giden Derviş Talip, Yavuz Han hakkında; “(…) Devletini ululayacak besbelli, neden dersen halkıyla bütünleşmiş, sevdirmiş kendini; halkıyla böylesine bütünleşebilen bir padişahın sırtı yere gelmez.” (s.34) diyerek kendi gözlemleriyle devlet-halk bütünleşmesinin sağlandığını belirtir. Şüphesiz bu birliktelik kurmacanın ana teması İslam birliğinin sağlanabilmesi için gerekli şartların hazır olduğunu imler. Diğer taraftan da Yavuz Han, halkın çabuk düşünce değiştirebileceğini bilen birisidir. Küçük bir başarısızlık buna neden olabilir. Bu sebeple Sinan Paşa’ya; “Halk çabuk sever, çabuk bıkar; biz ebedi sevgiye yönelelim. Allah’a.” (s.137) diyerek mantıklı hareket etmenin 726 gerekliliğini ve kendilerini yanıltmayacak tek sevginin Allah’a beslenen muhabbet olduğunu belirtir. Yavuz Han’ın adalet terazisinde Müslim-gayrimüslime göre bir anlayış farklılığı yoktur. Adalet neyi gerektiriyorsa o istikamette karar verilir ama Rum ve Ermeni azınlıkların bilhassa ticarette yaptıkları hileler onun gözünden kaçmaz. (s.165) Yine azınlıkların ahlaka mugayir hareketleri Yavuz Han tarafından eleştirilen bir konudur. (s.247) Aynı şekilde adalet terazisi savaşla ele geçirilen ülkelerde de şaşmaz bir şekilde hüküm verir. Yavuz Han, Mercidabık sonrası Halep’te halk tarafından büyük bir coşkuyla karşılanmıştır. Halkın yaptığı nümayişe göre padişah bir kurtarıcı olarak algılanır. Yavuz Han, sadrazamına şu emri verir: “Sinan, bu halk Müslüman’dır. Aynı kitaba, aynı peygambere inanıyor, aynı kıbleye yöneliyoruz. Bunu ne sen aklından çıkar, ne de askerin aklından çıkmasına izin ver. Haksız yere tek kişinin kılına dokunulduğunu duyarsam, gerisini sen düşün…” (s.189) Böylelikle yağmanın önüne geçildiği gibi, Osmanlı’nın hükümranlık anlayışından taviz verilmeden yeni fethedilen topraklarda da uygulanacağı ortaya konur. Yazar, Yavuz Han’ın halka karşı beslediği derin muhabbeti şöyle belirtir: “Amasyalılar, Yavuz Padişah’tan ve idaresinden memnun görünüyorlardı. Onları memnun gördükçe, kendisi de memnun oluyor, asık suratla çıktığı saraya, güler yüzle dönüyordu. Halkını yakından tanımaya ihtiyacı vardı. Şehzadeliğinden beri halkla iç içe yaşamayı benimsemişti. Halkını seviyordu. Mümkün olsa hep aralarında kalır, saraydaki mahkumiyetine hiç dönmezdi.” (s.95) Yavuz Han’ın saltanat yıllarının at üstünde geçtiği bilgisi yazar tarafından kapalı mekânlara karşı duyduğu rahatsızlık üzerinden aktarılır. Onun halka olan muhabbeti halka rağmen yönetimi değil, halk ile birlikte yönetmeyi esas aldığını göstermektedir. Zira sarayı bir mahkumiyet olarak değerlendiren padişah, özgürlüğü halkın arasında bularak mutlu olma yolunda ilerler. Askerin kendisine isyan ettiği anlarda bile onlarla konuşmak istediğinde bazı devlet adamlarının 727 engellemesine karşılık; “Kul ile Sultan arasına girmeyin bre, billahi tepeleriz!” (s.117) diyerek ne olursa olsun halkla, askerle konuşabilmenin yolunu arar. Böylelikle sorunların üstesinden gelinebileceğini düşünür. Yavuz Han kişisi düşman da olsa onların şerefiyle oynamaktan, gururlarını zedelemekten kaçınır. Halklarının sultanlarına dair yaptığı yanlışı kendisine yapılmış gibi görür. Hasan Can’ın Memlük Devleti’ne bağlı bazı şehirlerde Osmanlı lehine çıkan ayaklanmaların olduğunu belirtmesi üzerine Yavuz Han; “Ne olursa olsun sultanına asi olan halkı hoş göremeyiz. (…)” (s.142) biçiminde tepkisini gösterir. Yukarıda, Yavuz Han’ın edebî karakterinde önemli bir yere sahip olduğu belirtilen “itaat” duygusunun önemliliği, bu ifade de görülmektedir. Ona göre, hangi devlet bünyesinde olursa olsun halkın itaat üzere olması elzem bir durumdur. Mercidabık Savaşı sonrası, Kansu Gavri’nin ölü bulunması üzerine onun öldürüldüğünü düşünen padişah; “(…) Bir Sultan katledilir mi?” (s.187) diye tepkisini ortaya koyar. Savaş hali de olsa sultanlara yakışan bir tavrın sergilenmesi gerektiği ve Yavuz Han’ın bu anlayışa ters bir durumu kabul etmediği kurmacada altı çizilen ifadeler arasındadır. “Düşmanın bile cesurunu seven” (s.211) Yavuz Han, Tumanbay ele geçirildikten sonra onu bir sultan gibi ağırlamış ve kendisine gereken ihtiramın gösterilmesi için emir vermiştir. (s.217- 221) Yavuz Han’ın stratejik dehası kurmacada işlenerek, kişiliğine diğer eserlerde görülmeyen edebî bir özellik daha eklenir. Padişahın doğu seferi ile uğraşırken, papalığın Osmanlı üzerine düzenlemek istediği seferi engellemek için batılı devletler arasında yürütülen çalışmalar bu beyandandır. Çalışmalar; Balkanlar, Avrupa, Rodos ve buradan Çin’e kadar geniş bir coğrafyayı

kapsamaktadır. (s.169-172, 252) Büyük devlet olmanın gereğinin sadece savaş meydanlarında kazanılan başarılarla değil, yürütülecek istihbarat faaliyetleriyle de sağlanabileceği iletisi kurmacaya dâhil edilir. Yazar, bu yolla devletin büyüklüğüne atıf yaparken bunun temelinde bulunan kişinin Yavuz Han olduğunu belirtmiş olur. Serinin diğer kitaplarında olduğu gibi bu kitapta da Yavuz Han’ın okuma tutkusunun altı çizilir. Cemşit Bey’le görüştükten sonraki durum anlatıcı tarafından şöyle tasvir edilir: “Oturdu, gözlüğünü burnunun üstüne yerleştirdi. Tahtın yanındaki masada açık duran kitabı aldı: Şimdi biraz okumak istiyoruz. Sağlıcakla git…” (s.59) Onun kitap hakkındaki düşünceleri şu şekildedir: “(…) Midemizi doldurmayı düşündüğümüz kadar, keşke kafamızı doldurmayı da düşünebilsek. Oysa mideyi tıka basa doldururken, kafamızı bomboş bırakıyoruz.” (s. 107) Tarihî bir kişilik olan Yavuz Sultan Selim Han, yukarıda izah edilen edebî karakter özelliklerinin yanı sıra; bazen öfkelenen (s.39-41, 134) ama duygusal yanı ağır basan (s.144-145, 208), istişareye önem veren (s.173, 189, 233), liderlik vasfı içerisinde hatipliği ile dikkat çeken (s.263), bilim adamına saygılı (s.100- 103, 222, 232-233), mütevazı (s.100, 175, 242) bir roman kişisi olarak ele alınır. Kurmacada, Yavuz Han bazı tarihî olaylar karşısında aklanır. Bunlardan ilki Yavuz Han’a; “Bunca kafir dururken padişahın Müslümanlarla uğraşması maslahat değildir.” (s.8) düşüncesidir. Bu durum, Yavuz Han’ın Müslümanların Cengiz Han devrinde farklı gruplara bölünerek güçsüz kaldıkları ve “Putçu Cengiz Han”ın Harzem Devleti’ni bu şekilde yıktığı şeklindeki tarihî bilgi aktarılarak cevaplanmaya çalışılır. Yavuz Han’ın “Allah’a, aynı peygambere, aynı kitaba inananları birleştir[dikten]” (s.9) sonra küffar üzerine yürüyeceğini belirtilir. Bu konudaki diğer bir husus Yavuz Han döneminin Batılı seyyahların 729 veya devlet adamlarının gözlemleri neticesinde yanlı yazılan tarihî bilgilerin kaynak olarak belirlenmesine dairdir. Mısır seferi sonrası Kıbrıs haracını getiren Venedik elçisi Bartolomeo Contarini, Osmanlı ordusuyla beraber İstanbul’a dönmek ister. İsteği kabul edildikten sonra yolda Osmanlılara dair bütün gözlemlerini not eder. Cafer Ağa tarafından elçinin yazdıklarının yanlış olduğu Yavuz Han’a bildirildikten sonra o şu cevabı verir: “Varsın dilediğini yazsın. Bizim de tarihçilerimiz, vakanüvislerimiz var, onlar her şeyi anlayarak, bilerek yazıyorlar; torunlarımız şayet bizimkilere itibar etmez de Frenkleri okurlarsa, hele onların yazdıklarıyla hükme varırlarsa veyl onlara!” (s.239) Yazar, Türk tarihinin yazılmasında tamamen batılı tarihçilerin kaynak gösterilmesine karşı çıkarken, Yavuz Han’a isnat edilen olayların yanlı bir bakış açısıyla kaleme alınan tarihî vesikaların mutlak doğru kabul edilmesinden geldiğini de ortaya koyar. 4.8. CİHAN PADİŞAHI YAVUZ SULTAN SELİM Roman, tarihî roman halkasına göre “Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti” ve “Devlet İçi Mekanizma” bölümüne dâhil edilebilir. Yavuz Han, kurmacanın merkezine alınmış ve bütün olaylar onun etrafında şekillenir. İslam birliğini sağlama düşüncesi olan Yavuz Han, kurmacada olumlanmakla birlikte, bu birliği dönem itibarı ile gerçekleştirecek yegâne kişi olarak okuyucuya sunulur. “(..) İslam’ı temsil ederek Avrupa’ya, Sünniliği temsil ederek de Safevilere karşı dünya çapında amansız denecek bir mücadele (…)” (s.447) yürütecek padişahtır. Roman kişileri aracılığıyla Yavuz Han’ın olumlandığı görülür. Sencer, Şehzade Selim’e halkın ekseriyetinin kendisinin padişah olması için dua ettiğini belirtir. (s.14) Kurmacada, Yavuz Han’a en yakın kişi olarak tasvir edilen Sencer, II. 730 Bayezid’in oğulları içinde kimin padişah olması gerektiğine dair düşüncesini şu şekilde ifade eder: “Hayatı hakir görüp hafife alacak kadar cesur, önüne çıkacak her zorluğu yenebilecek kadar gözü pek ve kılıcı keskin olan biriniz. Bana göre işte bu büyük şehzade ancak ve ancak siz olabilirsiniz, Han’ım!” (s.23) Yavuz Han; kılıç erbaplarının gözünde iyi bir kumandan, kalem erbaplarına göre iyi bir sultan, din ve adalet erbaplarına göre ise halife özelliği barındıran bir kişidir. (s.36) Anadolu’da vuku bulan Şii menşeli isyanları durdurarak, halkın refahını, mal ve can güvenliğini sağlayacak “(…) âdil ve asil Selimî bir kılıç (…)” tır. (s.79) Tahta oturduktan sonra; “Şanlı Osmanlı Devleti tahtına artık o makamı hakkıyla ve tam olarak dolduran bir yiğit; memleketinin her tarafına kanatlarını germiş olarak kuruluyordu.” (s.131) biçiminde anlatılarak, uzun süreden beri devletin ve halkın özlemle beklediği padişah olduğu vurgulanır. Yavuz Han, halkın kendisine olan güvenini boş çıkartacak bir kişi değildir. Şehzadeliğinden beri kendini padişah olmak için hazırlayarak, dünya devletleri hakkında malumat sahibi olmuştur. (s.139) Kurmacada bu vasıfta bir padişah profilinin çizilmesi, onun Osmanlı Devleti’ni ve İslam dünyasını daha da güçlendirecek adımlar içerisinde olduğunu imler. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da bazı Türkmen, Kürt ve Arap beyleri Yavuz Han’a gönderdikleri mektupta onu sadece kendileri için değil, İslam için de bir kurtarıcı olarak görüp şunları söylerler: “Bizler, canlarımız, mallarımız, evlatlarımız, ailemiz ve dinimizin emniyeti için size itaati arzuluyoruz. İslam’ı tatbik ve adaleti tesis için sizin hâkimiyetinizi zaruri görüyoruz.” (s.272) Hadiselerin onu şekillendirmesinden ziyade, hadiselere şekil veren bir kişiliğinin olması kurmacada yüceltilen devlet adamı tipini ortaya çıkarır. Sadece kendinin değil, oğlu Süleyman zamanında yapılacak fetihleri bile düşünmesi planlarının 731 uzun vadeli olduğunu gösterir. (s.161) Yazar-anlatıcı tarafından Yavuz Han’ın Çaldıran Savaşı öncesi, “(…) yeryüzünü fermanına baş eğdirmek üzere (…)” (s.201) yola çıkan bir padişah olarak zikredilmesi, İslam birliği ülküsünü gerçekleştirme doğrultusunda atılan ilk adımı ortaya koyarken, asıl hedef bütün dünyanın bu birlik etrafında teşekkülünün sağlanmasıdır. Yavuz Han’ın oğlu Süleyman zamanında yapılacak fetihleri de düşünmesi fetihlerin yayılma alanını gösterir. Eserde, Yavuz Han tarafından Şah İsmail’den alınan intikamın mazlum kulların intikamı olarak ifadesi ve onun Allah tarafından görevlendirildiğinin belirtilmesi kutsileştirilen bir Yavuz Han profilini ortaya koyar. (s.225) Bu profilde, “(…) Muhammet ümmetinin kalbi (…)” (s.275) olarak zikredilir. Mercidabık Savaşı’nın kötü gidişatı karşısında Vezir Sudûn-i Acemî Kansu Gavri’ye; “Bütün âlimler ve Salih kimseler sana; ‘Dindar bir padişahla çarpışma, haramdır, günahtır.’ dediklerinde onlara düşmanlık ettin!” (s.323) diyerek Yavuz Han’ın samimi bir Müslüman olduğunu ve bütün icraatlarının bu istikamette şekillendiğini belirtir. Düşünce dünyası bütün dünyayı kaplayan Yavuz Han, kişilik olarak oldukça mütevazı, aşırı süs ve şaşadan hoşlanmayan birisidir. (s.301-302) Mısır seferi dönüşü kendisini ve orduyu büyük nümayişle karşılamak isteyen İstanbul halkının beklentilerini boşa çıkarıp saraya gizlice girecek kadar gösterişten hoşlanmayan bir padişahtır. (s.465) Yazar-anlatıcı, Sencer’in gözüyle Yavuz Han kişiliğini şöyle ortaya koyar: O devlet işlerinde kendi başına karar almayan, istişareye oldukça fazla önem veren, karar verildikten sonra büyük bir azimle onu gerçekleştirmeye çalışan, istihbarata önem veren, ihtişamdan ziyade sadeliği seven, halka adaletle hükmeden, kitap 732 okumayı çok sevdiği gibi âlimlerle de sohbet etmekten, onların fikirlerini almaktan büyük zevk duyan birisidir. Farsça şiir yazacak kadar bu dile vakıf olması ve şiir yazmaktan çok hoşlanması naif bir yüreğe sahip olduğunu gösterir. (s.499-501) Eserde daha önce incelenen eserlere göre Osmanlı Devleti’nin daha çok yüceltildiği görülür. Kurmacada, Yavuz Han’ın şahsında Osmanlı Devleti de olumlanır. Bu durum sadece Yavuz Han’la değil, hanedanın diğer mensuplarıyla da alakalıdır. Devletin en büyük özelliği halka adaletle hükmetmesidir. Bu durumu Yavuz Han; “Bilirsiniz ki biz Osmanlılar adaletle dünyayı idare etmek üzere devlet temeli atmış bir milletiz.” (s.139) cümlesiyle belirtir. Yavuz Han, şu ifadelerle Osmanlı’nın dünyada üstlendiği rolün altını çizerek yönettiği devleti yüceltir: “Omuzlarımıza yüklenen ağır yükü Cenabı Hakk’ın bir ihsanı olarak bilecek ve vazifesinin şuurunda olacağız. Devleti Âliye-i Osmaniye sıradan herhangi bir devlet değildir; bu devlet hakkın ve gerçeğin etrafı demir surlarla çevrili bir kalkanı ve istinat noktasıdır. Biz ayakta duramazsak, dünyaya zulüm hükümran olur. Eğer kuvvet İspanyol’un, Portekizlinin eline geçer, onların kafasıyla idare edilirse; koca dünya büyük bir cehenneme döner; insanlık ayak altına düşer.” (s.148) Devletin dünya siyasetindeki önemli konumu, İdrisi Bitlisî tarafından da şu ifadelerde tasdik edilir: “(…) Bugün dünyanın her yerindeki mazlumlara el uzatabilen yegâne devlet, Osmanlı’dır. İki yüz seneden fazladır Müslümanların ileri karakolu olarak Batı’daki Haçlılarla mücadele etmektedirler.” (s.269) Osmanlı Devleti; adaletle halka hükmeden, düzenli vergi toplayan, halkın aydınlanması için çaba harcayan medenî bir devlettir. (s.37, 117) Devletin Haçlı zihniyetine karşı verdiği mücadele önemli varlık sebepleri arasındadır. (s.49, 191) Kurmacanın birçok yerinde dünyanın bir numaralı devleti olarak gösterilen 733 Osmanlılar (s.86, 131,137,167 ), “adaletin ve merhametin” (s.118, 129) kaynağı olarak ifade edilir. Farklı dinden, mezhepten, ırktan olan herkese aynı mesafeden yaklaşılması devleti adalet üzerinde yüceltir. (s.193-194) Birçok Hıristiyan’ın kendi dindaşları yerine Osmanlılarla yaşamak istemesi bu yaklaşımın neticesindedir. (s.233) Devleti yöneten kadrolarda milliyetten ziyade liyakatin esas alınması devletin bir zümrenin hükümranlığına girmesini engeller. (s.439) İdrisi Bitlisî, Osmanlıların “akıl ve deha” sahibi olduklarını söyleyerek bilgilerinden yararlanılması gerektiğini belirtir. (s.268) Osmanlılar sadece kişilerin söylemleriyle değil, askeri ve teknolojik sahada dönem devletlerine göre çok ileri safhada olmaları açısından da olumlanır. II. Bayezid döneminde Memlük Devleti’ne yapılan askeri yardımlar bu beyandandır. (s.288-289, 450) Devletin kendini geliştirmesi devamlı iç ve dış tehditlerin bulunması dolayısıyladır. (s.291-292) Osmanlılar ilk başta olumsuz gibi görünen bu durumu kendi lehlerine çevirmesini bilirler. “Şanlı” (s.131, 335), “haşmetli” (s.151, 200, 247) olarak gösterilen Osmanlı Devleti bazı durumlarda da eleştirilir. Dönem itibarı ile rüşvetin, adam kayırmanın, fuhşun ve keyif veren maddelerin kullanımın yaygınlaşmasına rağmen (s.184, 190) devlet bunların çözümünde aciz kalır. Belirtilen durumlarda devletin asli görevleri arasında halkın huzurunu temin ederek onları kötülüklerden koruma düşüncesi egemendir. Roman, tarihî bilginin kurmacaya aksettirilmesiyle inşa edilir. Yavuz Han’ın İslam birliğini sağlamak üzere gerçekleştirmek istediği planlar, kurmacada iç çatışma durumuna yer verilmemesi nedeniyle netlik kazanmaz. O, tarihte çok kısa bir zamanda imkânsız denilebilecek icraatların gerçekleşmesini sağlamıştır. 734 Bundan dolayıdır ki yazar kitaba isim olarak benimsediği “Cihan Padişahı” vasfını ona uygun görür. Kurmacada, Anadolu halkı yüreğinde bütün olumsuzluklara rağmen güzel hisleri daima yeşerten, geleceğe ümitle bakan bir konumda anlatılır. Yazar, halkın iç dünyasını ve olaylara bakış açısını şu şekilde belirtir: “Anadolu halkının çok üstün vasıfları olmakla beraber, akla gelmedik zafiyetleri de vardır: Nitekim kapısına her geleni Hızır bilerek ona ikram ve yardım etmesinin yanında, iki süslü kelime söyleyerek gaybı bildiğini iddia eden bir sahtekâra bile meyleder. Kapısına geleni kovmaz, Tanrı misafiri der, onun için canını bile verir. Mazlumun yanında yer alan bir karakteri olduğundan, Kerbela’da Hazreti Hüseyin’in katline ağlar ama aynı zamanda onun katili diye biri gösterilse, düşünmeden ona saldırabilir. Büyük bir âlimin kolay anlaşılmaz sözlerindense, sıradan bir derviş kılıklının saçmaları ona daha tatlı gelir. Bilgiden çok hikâye ve destana meyleder.” (s.105) Anadolu’da çok rahat bir şekilde çıkan isyanların temelinde Anadolu insanının saf düşünce dünyası ve bilgisizliği etkendir. Kurmacada halkın bu durumu okuyucuya hissettirilir. Ama halkın aydınlatılmasına dair devletin yaptığı çalışmalar veya merkezî kişideki İslam birliği ülküsünün halka geçişine dair herhangi bir durum kurmacada yer bulmaz. Şehzadeli Selim’in Şah İsmail’e karşı daha şehzadeyken kazandığı başarılar, halkın nezdinde takdir edilir ve onun hakkında söylenen, “Yürü Sultan Selim, devran senindir!” (s.85) cümlesiyle coşkuya dönüşür. Şehzade Selim’in yıkıcı Şii baskısı altında zorluk yaşayan halkın sorunlarını çözmesi, yönetenyönetilen arasında samimi bir irtibatın oluşmasını sağlar. Şehzade Ahmet’in Şii menşeli isyanların bastırılmasında başarısız olması hem devlet görevlileri hem de halk arasında Şehzade Selim’in kurtarıcılık vasfını pekiştirir. (s.93) Şehzade Selim’in kahramanlığı halk arasında başkalarının söylemleriyle değil, onun icraatlarının görülmesiyle yayılır. Bu yüzden; “Kadirşinas halk, kendisine 735 ‘Yavuz’ sıfatını yakıştırı[r]” (s.153) Merkezî kişi kesinlikle halka yukarıdan bakan bir yönetim anlayışını benimsemez. Halkın refahını sağlamanın devletin en önemli görevleri arasında olduğunun farkındadır. Zira halka adalet çerçevesinde hükmetmek, bir İslam devleti olan Osmanlılar için vazgeçilmez unsurdur. Adalet terazisi sadece Müslüman halkın değil, Gayrimüslim halkın da yanındadır. Şam’ın ve Kudüs’ün fethedilmesiyle birlikte buralarda yaşayan yerli Hıristiyanlara imtiyazlar aracılığıyla kültürlerini devam ettirmeleri hakkı ve ibadet hürriyeti verilir. Yavuz Han, halkın sorunlarıyla bizzat ilgilenen, “Milletine karşı gerçek bir baba gibi olan (…)” (s.338) birisidir. Devletin halk üzerindeki baskıcı yönetim anlayışı yerine yumuşak bir yönetimi benimser. Yavuz Han ile Abdülkerim Halife devletin ve halkın durumu hakkında konuşurken Halife, halk üzerinde menfi tesiri bulunan uygulamaları şöyle belirterek padişahtan çözüm bulmasını ister: “—Sultanım, halk da bir taraftan çeşitli vergilerle soyulmaktadır; bir ‘bennak’ vergisi vardır ki, halk bundan bıkmış usanmıştır. Bu vergi memleketin her tarafında ayrı şekilde alınır, toplanışında türlü yolsuzluklar yapılır. Lütfedip bunları men edesiz. — Yaa… Peki fakir fukaraya başka ne gibi zulüm edilir? — Sultanım; bir kimse öldüğü vakit, eğer mirasçı olacak oğlu yoksa, on tane kızı bile olsa, onların elinde kalması gereken topraklar ellerinden alınıp, haksız olarak beylik topraklarına katılır oldu. Bu ise zulümdür, ol yetimler fakir ve aç kalırlar, ağlaşarak kırılır giderler.” (s.183) Yavuz Han’ın kurmacada beşerî yönüne de değinilir. “Cihan Padişahı” vasfını taşıyan Yavuz Han, iç dünyasında gayet duygusal bir karakterdir. Bu duygusallık bazen gözlerinden yaşların dökülmesine sebep olur. Sencer’le, Endülüs’te ve İran’da gerçekleşen zulümlere dair yaptıkları sohbette Sencer’in gözünden boşanan yaşlara Yavuz Han, “Sen de ağlıyorsun demek!” (s.24) diyerek şaşkınlığını ortaya koyarken kendinin de ağladığını belirtir. Babası II. Bayezid’i 736 Dimetoka’ya uğurlarken mağrur Yavuz Han’ın babasıyla birlikte ağlaması onun duygusallığının nerede ortaya çıkacağına dair kendisini engellemediğini anlamamızı sağlar. Hz. Muhammet (SAV)’in resmi halefi olmasıyla gözlerinden boşanan yaşlar aslında onun hayat anlayışının özetidir. (s.334) Yapılan fetihlerin kuru bir cihangirlik davasının eseri olmadığı, İslam birliğinin sağlanabilmesi için bütün sıkıntılara katlanıldığı, akan gözyaşları ile mutluluğun ifadesi olarak karşımıza çıkar. Kurmacada, Yavuz Han kişisini oluşturan etmenlerden birisini de kitap okuma tutkusu oluşturur. Bilhassa tarih kitaplarını okumaya meraklıdır. (s.69, 302) Gece yarılarına kadar okunan kitaplar, bir nevi tarihî tecrübeden yararlanıp günü ona göre şekillendirme anlamındadır. Kitaplar aracılığıyla başka dünyalara giderek orada mutluluğu arar ve bilgisini artırır. (s.74) Adalet, İslam devleti olan Osmanlılar için vazgeçilmez bir mefhumdur. İlk Osmanlı halifesi olan Yavuz Han da bütün kararlarının şeri denetimden geçerek uygulanmasını ister. Zaten devletin hukuk sistemi padişahı tek başına karar almaktan alıkoymakta, şeyhülislam aracılığıyla onun kararlarını denetime açmaktadır. İran üzerine düzenlenecek seferin meşruiyetinin olabilmesi için mutlak suretle fetva alınması gerekmektedir. (s.187, 193, 197) Anlatıcı, Yavuz Han Tebriz’e girdiğinde, Şah İsmail’le onu mukayese ederek boş yere halkın kanını dökmediğini belirtip; “Eğer böyle bir iş yapsaydı, hesapsız kan döken, canlar yakan İsmail’le kendisi arasında ne fark kalacaktı!” (s.217) diyerek Yavuz Han’ın adalet anlayışında intikamın olmadığını gösterir. Osmanlı Devleti’nin hukuk anlayışının en ince noktaya kadar hesap edilmesi, devletin ve halkın karşılıklı sorumluluklarını bilmelerini sağlar. (s.272, 294) Devletin en tepesinde 737 bulunan padişahın adalet anlayışı kesinlikle şaşmaz. Yavuz Han, Piri Paşa’ya verdiği buyrukta adalet anlayışını şöyle izah eder: “… Şimdi bu husustaki şu emri hümayunumu al, diğer vezirlerime ve kazaskerlerime göster ki; onlar da bunu böyle bileler ve doğruluktan şaşmayalar, yoksa elimden kurtulamazlar. Sen dahi onların her davranışını dikkatle takip et, yanlışa düşmesinler. Memleketimde zerre kadar zulme rızam yoktur, böyle bileler, emri şerife itimat kılalar!” (s.470) Tarihî bir kişilik olan Yavuz Sultan Selim Han, yukarıda izah edilen edebî karakter özelliklerinin yanı sıra; hazırcevap (s.20), kararlı (99, 101, 206) şaka yapmaktan hoşlanan (s.29, 88, 471), taktiksel planlara önem veren (s.15, 100, 241, 479), tavsiye dinleyen (s.183, 219-221, 340), bilim adamına saygılı (s.184, 349, 455, 502) bir roman kişisi olarak kurmacada yer alır. Yavuz Han hakkındaki incelenen eserlerin bazılarında olduğu gibi bu eserde de tarihte şahsına isnat edilen bazı vakalara karşı aklandığı görülür. Kurmacada, II. Bayezid’in kendisi tarafından zehirletildiği iddiası çürütülerek şu açıklamada bulunulur: “(…) Sultan Bayezid İstanbul’dan ayrıldığı zaman çok hasta ve bitkindi, atına dahi binemeyecek durumdaydı. Selim gibi eşsiz bir yiğit tahtı revanla seyahat edecek hale gelmiş babasına neden böyle bir şeyi reva görsün ki?” (s.136) Yavuz Han’ın Çaldıran seferi öncesi kırk bin kişiyi tespit ettirip öldürtmesi ve Doğu Anadolu’daki Kürt halkını katletmesi gibi söylemler günümüzde de Yavuz Han’a isnat edilir. Kurmacada, Sencer belirtilen hususlarda İran menşeli bir iftiranın başlatılarak Yavuz Han’a olan muhabbetin azaltılmak istendiğini dile getirir. (s.245) Yavuz Han, Sencer’in bu konu hakkındaki bilgi notunu aldıktan sonra memleketin birliğini ön planda tuttuğunu belirterek şöyle der: “Bu iftiralara değer verdiğim yok, kimsenin ağzını da çuval misali büzemem ama şunu herkes bilmelidir ki, nizamı âlem için kardeşine acımayan ben, memleketim içinde bozguncu bulunmasına da razı olamam. Fakat memleketin içinde kimin ne 738 kadar sayıda olduğunu bilmek ve asayişi temin için tedbirler almak benim hakkım değil midir?” (s.246) 4.9. YAVUZ Roman, tarihî roman halkasına göre “Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti” ve “Devlet İçi Mekanizma” bölümüne dâhil edilebilir. Yavuz adlı eser, Yavuz Han’ı kurmacanın merkezine alarak inşa edilmiştir. Çocukluğundan beri kardeşlerine nazaran üstün özelliklere sahip Selim, babasının ve kardeşlerinin istememesine rağmen Osmanlı tahtına geçmek için hiçbir mücadeleden taviz vermez. Hz. Muhammet’in davası olarak nitelendirdiği İlâ-yı Kelimetullah onun da davasıdır. Amacı, “Allah’ın rızasını” (s.240) kazanabilmektir. Bu doğrultuda tarihin üzerine yüklediği birliği meydana getirme sorumluluğunu her zaman omuzlarında hisseden bir roman kişisiyle karşılaşılır. Onun bu durumdan şikâyetçi olmak yerine, ulvi bir vazifenin hizmetçisi olduğu gerçeği doğrultusunda hareket ettiği görülür. Yavuz Han’ın padişah olması üzerine kardeşi Şehzade Korkut’un, Orta Asya Türklerinde var olan bir inanca göre sultanların Allah tarafından seçildiği inancını ifade etmesi (s.72), eski Türk devlet geleneğinin yaşatıldığını göstermekle birlikte Yavuz Han’ın bu kadim geleneğin bir parçası olduğu belirtilerek, ulvileştirilen bir sultan profili ortaya konur. Kurmacada, Yavuz Han’a en yakın iki isim olarak zikredilebilecek Kenan Paşa ve Hasan Can yazdıkları seyahatname ve ruzname ile padişahın bir gölgesi olarak kurguya girerler. Yazar, Kenan Paşa’nın yaşadığı iç çatışmayı farklı olsa da Yavuz Han’ın iç çatışmasına benzetir. Yavuz Han bu haliyle cihangir ama hüzünlü bir kişiliktir. Hasan Can ise Yavuz Han’ın hüzünlü olduğu kadar ümitli yanını temsil eder. Zira Hasan Can, Çaldıran Savaşı sonrası itibarı kaybolan bir 739 Şah’ın yanından geleceği şekillendirmek isteyen bir padişahın yanına gelmiştir. Onun gözdesi konumuna gelerek, mahremine dâhil olur. Yazdığı ruznamede veli nimeti padişahı olumlaması çok doğalken, Kenan Paşa’nın padişaha karşı kin beslemesi hatta bu kini açığa çıkararak ona tuzak kurması yine de Yavuz Han’ı olumsuzlanan bir kişi yapmaz. Kurmacanın genelinde Yavuz Han olumlanır. Tarihte şahsına dair söylenen; kırk bin Alevi Türkmen’in idamı, çok kolay adam öldürmesi gibi ifadeler onu aklayacak biçimde kurmacaya dâhil edilir. Böylelikle Yavuz Han’ın günümüz okuyucusu nezdinde aklandığı görülür. Anlatıcı bu tür durumlarda kendi düşüncelerini açıktan ifade eder. II. Bayezid’in beklenmedik ölümüne dair oğlu tarafında zehirlettirilmiş olabileceği düşüncesi Yavuz Han’ın canını çok sıkmıştır. “Selim’in babasını zehirleterek öldürttüğüne dair, birkaç yerden birden aynı anlarda başlayan inanması güç bir söylenti yayıldı.” (s.78) cümlesinde tarafımızdan koyu yazılan kısım, anlatıcının da bu söylentiye inanmadığını ve bunu göstermek için kurmacaya dâhil olduğunu gösteriyor. Yavuz Han’ın Çaldıran öncesi Şii menşeli isyanlara katılan ve Şah yanlısı olan kişileri tespit ettirerek cezalandırması, Şah İsmail tarafından kırk bin Alevi Türkmen’in öldürülmesi olarak değerlendirilir. Şah’a elçi olarak gönderilen Kenan Paşa, tutuklananların sayısının üç bini geçmeyeceğini ve bunların Safevi topraklarına sürgün olarak gönderileceğini söyler. (s.114) Kenan Paşa, ikinci defa Şah’ın yanına elçi olarak gönderildiğinde bu hususta abartılan rakamları; “Kırk bin kişinin katli meselesine gelince (…), tamamen bir masaldan ibarettir. Yakalanan ve idam edilen elebaşlarının sayısı beş yüzü geçmez. Gerisi sürgündür ve rakam aşağı yukarı üç bindir. İlerleyen tarihlerde vergi tahrir defterleri şahidimiz olacaktır. Yazık etmeyin, bunca Müslüman’ın arasına bu abartılı rakamlarla fitne sokmayın.” (s.130) biçiminde tekrar eder. 740 Yavuz Han’ın tarih önünde kan dökücü bir padişah olarak zikri ve çok kolay devlet adamlarına kıyabilmesi durumuna dair açıklama ise Mercidabık Savaşı sonrası askerin geri dönmesi yolunda fikir beyan eden Hüseyin Paşa’nın idamında görülür. Hasan Can’ın ruznamesinde bu idamın gerçekleşmemesi durumunda olabilecek olaylar şöyle anlatılır: “Bu gece başımı yastığa koyduğumda, Bostancıbaşı o korkunç palasıyla Hüseyin Paşa’nın boynunu vurmasaydı eğer olabilecekleri düşüneceğim yalnızca. Kazan kaldıran, kim bilir, belki de padişahın üzerine yürümeye cüret edecek yeniçeri ocakları ve bundan cesaret bulacak generallerin emrindeki diğer birimler… Onca kanı durdurmanın tek çaresi, işte bu bir tek kişinin kellesine bağlıydı gerçekte.” (s.203) Halk nezdinde padişah, “âlemin temeli” (s.10) olarak kabul görür. Bu cihetle yukarıda izah edilen kut anlayışında, Osmanlı hanedanına mensup herkes kutsanır. Devlet, hangi konumda olursa olsun yüceltilmeli, zaafa uğratılmamalıdır. Devleti temsil eden Osmanoğlunun yani Yavuz Han’ın seçilmiş bir kişi olduğu inancı, devlete gelecek zafiyetin padişaha sirayetine sebep olacak bu da yaratıcı katında hoş karşılanmayacaktır. Kenan Paşa, Şehzade Selim lehinde İstanbul’da çıkardığı ayaklanmaları; “Planlarımız içinde devletin daha fazla zayıf düşmesine göz yummak yok.” (s.66) diyerek sınırlandırır. Her ne kadar şehzadenin padişah olması istense de mevcut padişaha gelecek olumsuz etkilerin en aza indirilmesi de göz ardı edilmez. Şehzade Korkut ile Kenan Paşa arasında gerçekleşen sohbette paşa, Yavuz Han’ın birleştirici özelliğini öne çıkararak devletin buna ihtiyacı olduğunu şu şekilde belirtir: “Önemli olan devletin ikbalidir efendimiz, şahıslar gelip geçicidir. Siz ve ben yarın, belki de bugün ölüp gideceğiz, ancak ‘Devlet-i Ebed Müddet’ inşallah dünya durdukça yaşayacaktır.” (s.73) Devletin ölümsüzlüğünün önemi bir hanedan mensubuna açıkça ifade edilerek, bu yolda kişilerin nefsi isteklerinin bir ehemmiyetinin olmadığının altı çizilir. 741 Kurmacanın ana hatlarıyla tarihî bilgilerin ışında yazıldığı görülür. Tarihî gerçeklikte Kenan Paşa adında birisinin olup olmamasının hiçbir önemi yoktur. Ama onun ikircikli dünyasını yaşayan onlarca kişinin olduğu da en az tarih kadar hakikattir. Hadım Sinan Paşa’nın Mısır seferi sırasında hayatını kaybettiği nasıl bir gerçeklikse onun ölüm şeklini belirlemek de yazarın tahayyülünün ürünüdür. Bu beyanda yazarın tarihî bilgiyi kurmacaya sindirerek, olayların düşünsel arka planını vermeye çalıştığı söylenebilir. Daha önce incelenen eserlerde görüldüğü üzere bu eserde Yavuz Han’ın ülkücü karakteri kurmacada her daim kendini göstermez. Geleceğin inşası onun icraatlarına yansır ve okuyucu bu eylemler sırasında onun kişiliğini ve ne yapmak istediklerini daha rahat anlar. Edebî karakter çiziminde olayla birlikte icraatı tetikleyen düşüncenin verilmesi kurmacayı daha iyi bir noktaya taşır. Şehzade Selim’in bazı devlet adamlarıyla birlikte Trabzon limanında yürürken duyduğu çığlığa kayıtsız kalmayarak, bunun nedenini öğrenmek istemesi; Anadolu’da çıkan Şii isyanlarına devletin acziyet göstererek gerekli cevabı verememesine itiraz etmesiyle eş değerdir. Anlatıcı tarafından ayağı sıkışan denizcinin durumu; “Bağıran herhangi biri değil de memleketin bütünüydü sanki. Bir kişide vücuda gelen vatandı.” (s.44) diyerek anlatılır. Yavuz Han’ın bir kişiyi koca bir halk, bir sorunu da bütün halkın sorunu olarak ele alma anlayışı düşünce dünyasında var olan her şeyin eylemlerine yansıdığını gösterir. Kurmacada olumlanan bir kişi olan Yavuz Han’ın iç çatışmasına geniş yer ayrılması, iç dünyasında farklı bir kişiliği yaşattığına delalet eder. Kardeşleri Şehzade Ahmet’in ve Şehzade Korkut’un sözlerinde durdukları müddetçe hayatlarına dokunulmayacağı garantisini babasına veren Yavuz Han, kardeşlerinin 742 taht sevdasına kapılmalarına karşın devletin geleceği-kardeş sevgisi çatışmasında tercihini birinci seçenekten yana kullanır. Kardeşlerinin ve yeğenlerinin idamı, onun omuzlarında saltanatın ezici mesuliyetini daha da çok hissetmesine neden olmuştur. Bu hususta verdiği kararların devletin geleceği doğrultusunda alındığını ve Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi’nin de olurunun alınması onu rahatlatan unsurlar arasındadır. (s.87) Yakın dostu Kenan Paşa, bu idamların padişahta meydana getirdiği tesiri şöyle izah eder: “Ateşin ziyalarıyla aydınlanan yüzü ve sabit bakışları, içinde boğulmakta olduğu o derin hüzün kuyusunu görebilen gözlere anlatır gibiydi. Kardeşlerinin ve yeğenlerinin tamamını ortadan kaldırmanın acısıydı bu. Sultanlık denen o korkunç tek başınalığın farkına yeni varmış gibiydi. Öz kardeşlerine dahi güvenemezse insan bu dünyada kime güvenebilir?” (s.92) Yavuz Han, Eleşkirt’te yeniçerileri isyana kışkırtanlar arasında Kenan Paşa’nın da olduğunu yüzüne söyledikten sonra Hemdem Paşa’nın rüyalarına girdiğini ve öfkeli olduğunu ifade eder. (s.128) Çocukluk arkadaşı Hemdem Paşa’nın idamı padişahı her zaman hüzünlendirmiştir. Kenan Paşa’nın ihanetini bildiği halde ona bir şans daha vermesi Hemdem Paşa’nın idamında yaşamak zorunda olduğu üzüntüyü kabullenememesinden kaynaklanır. Kendi ölümünü de imler biçimde; “(…) Hem daha ne kadar yaşar bizim gibi adamlar Kenan? Çok sürmez biz de kavuşuruz kardeşlerimize endişelenme. Bu zamana kadar hep bir yolcu gibi yaşamadım mı? Bak ömrümüz seferlerde geçer. Çok sürmez, korkma, çok sürmez… Haydi git şimdi.” (s.128-129) diyerek kendisi için de ölümün uzakta olmadığını belirtir. Kenan Paşa’nın Hemdem Paşa’nın idamından sonra devşirme oluşunu sık sık hatırlaması ve paşanın idamını hazmedememesi padişaha karşı samimi duygularının yerini nefretin almasına neden olacaktır. Bu haliyle Yavuz Han’ın yaşadığı iç çatışmanın onun gözüyle değerlendirilmesi birbirine ayna tutan iki roman kişisine benzetilebilir. Tek farkla; bir tarafta bütün ümmetin halifesi olan 743 bir padişah, diğer tarafta devşirme kökenli, varlığını padişaha borçlu olan bir kişi… Yazar, farklılığı bulunan iki kişiyi yaşadıkları yalnızlık çatışmasında birleştirirken, Yavuz Han’ı da bütün unvanlarından sıyırarak sade bir Selim olarak okuyucunun karşısına çıkarır. Yavuz Han’ın aynası olan Kenan Paşa, ihanetinin anlaşılmasından sonra padişaha; “Önce baban, sonra kardeşlerin ve yeğenlerin, şimdi de en yakın arkadaşların. Herkesi yok et, her şeye sahip ol…” (s.161) diyerek onun yok ettikçe var olan, daha da büyüyen yanının olduğunu açıklar. Yavuz Han, babasını kendisinin öldürmediğini söyledikten sonra iç dünyasını ortaya çıkaran itiraflarda bulunur: “Ben milletim için kendimi kıyasıya paralarken, senin gördüğün, şahsi çıkarları için koşturan bir zavallıyı demek. Ama sen de biliyorsun, eğer yönetime el koymasaydım, Safevilerin Anadolu’yu istila etmek için gün sayıyor olacaklarını. Sen de biliyorsun, rahmetli babamın ve ferdi hakları peşindeki dirayetsiz ağbilerimin elinde bu milletin perişan olacağını. (…) Ben bu dünyadan göçerken, oğluma nihayet huzur bulmuş bir ülke bırakacağım. Dahası, için rahat etsin diye söylüyorum, vicdanımın karanlık yüklerini tüm gücümle omuzlamış taşırken ben, cellatların elinde işkenceyle can verenlere dahi özendiğim oluyor. Çünkü ten bir yere kadar dayanır acıya ama ruh, sahip olduğu o müthiş güçle yıllarca yaşar, yavaş yavaş ölür.” (s.161) Bütün eylemlerinin milletin geleceği için olduğunu söyleyen Yavuz Han, içerisinde bulunduğu yalnızlığın derecesinin cellatlara özenecek kadar yüksek olduğunu belirtir. Kenan Paşa’nın yaralı bir şekilde huzurdan çıkarılırken; “Cellatlarım beni dışarı sürüklerlerken omzumun üzerinden bir an için geriye bakabilmeyi başardım. Elinde uzun ve kanlı bir şiş olduğu halde öylece dikiliyordu Selim Han. Artık dünyanın en yalnız adamıydı o. Ben bir kere ölecektim, o ise her gün.” (s.162) diyerek padişahın ölümle eş değer bir yalnızlık içinde olduğunu söylemekten geri kalmaz. Yavuz Han, padişah olmadan önce de halk tarafından sevilir. Onun, içinde bulunan sıkıntılardan kendilerini kurtaracak bir kişi olarak tasvir edilmesi 744 ozanların dilinde; “Yürü Sultan Selim, devran senindir!” (s.39) terennümüne sebep olur. Halka karşı adaletle hükmetme anlayışı, halkın menfaatlerinin düşünülerek hareket edilmesi yöneten-yönetilen arasındaki diyaloğun sağlamlığına işaret eder. Anadolu’da çıkan Şii menşeli isyanların her ne kadar güdümlü oldukları bilinse de halkın bir kısmının devletin yönetim şeklinden ve dinî telakkisinden hoşnut olmadığı gerçeğini değiştirmez. Kansu Gavri, Yavuz Han’ın Safevilere karşı kazandığı başarının Kahire’de sevinçle karşılandığını söyler ve bu sevginin “Yalnız Kahire değil, tüm Mısır halkı Yavuz’a saygı duyar ve sever.” (s.181) cümlesiyle Mısır’ın geneline yayıldığını belirtir. Seferin başarıyla sonuçlanmasından sonra da halk, Yavuz Han’a sevgisini göstermek üzere girilen her şehir ve kasabada büyük ziyafet sofraları tertip eder. Padişaha sunulan hediyelere misliyle mukabelede bulunulur. (s.237) Yeni fethedilen topraklarda yöneten-yönetilen arasında kurulan rabıta, bu toprakların devletin muhabbetini, kucaklayıcılığını özlediğini gösterir. Doğal olarak işgalci görülmeyen Osmanlı Devleti anlayışına kurmacada yer verildiği için tespitler müspet manada şekillenmektedir. Eserde, Yavuz Han kararlılığı ile ön plana çıkan bir sultandır. Şehzadeliğinde devletin bir buhran içerisinde olduğunu ve önlem alınmazsa daha büyük tehlikelerin kapıda beklediğini görecek kadar ileri görüşlü olması onun; “Madem babamız bir iktidar sorunu çeker ve gurbet ellerde helak olan Cem amcamızın yerine, kendisini saltanata taşıyan yeniçeri ağaları ve birtakım soysuz paşaların dümen suyundan ayrılmaz, o halde bu devleti kurtarmak da bizzat bizim sorumluluğumuzdur.” (s.30) cümlesiyle kararlığını da ortaya koyar. Bu ifadeler ne pahasına olursa olsun iktidar olmak isteyen bir kişinin iktidar olmadan da düşünce dünyasında muktedir olduğunu gösterir. Kurguda dikkat çekici bir husus, Şehzade Selim’in babasıyla 745 savaşmadan önce bir gece gizlice yanına giderek onunla görüşmesidir. Bu davranış aslında şehzadenin babasına başkaldıran asi bir evlat görünümünden çıkarak, barış yoluyla istediklerini almaya çalıştığını da gösterir. Sadece kendisinin padişah olabileceğini babasına; “Korkut ağbimin sertliği, Ahmet ağbimin ise dirayeti eksiktir. Bu yüzden ürkektirler ve saygınlıklarını düşmanlarına sırtlarını dayayarak alırlar.” (s.60) cümlesiyle belirtir. Babasının ağbeyine itaati buyurması üzerine Şehzade Selim; “İtaat evvel Allah’a, sonra yeryüzünde yalnız bana…” (s.61) diyerek verdiği karardan dönmeyeceğini haykırırken, babasının da meşruluğunu sorgulamaya açar. Hedefleri için babasından ve kardeşlerinden vazgeçen bir kişinin Hemdem Paşa gibi çocukluk arkadaşından rahatlıkla vazgeçmesi yadırganamaz. Padişahın çok fazla önem verdiği Çaldıran Savaşı’ndan onu geri çevirmeye çalışan paşanın Yavuz Han’ın öfkesinin değil, kararlarına itirazın sonucunda idam fermanının verildiğini söylemek mümkündür. (s.124) Yavuz Han’ın bir roman kişisi olarak kararlılığını ön plana çıkaran temel unsur onun “İslam birliği” ülküsüne inanmasıdır. Sina Çöl’ü geçilirken askere karşı hitabı bu beyandandır: “Asker kendi istediği şartlarda kahramanlık gösterirse bu âlâ bir durumdur, ancak gerçek kahramanlık, şartlar rakipten yana olduğunda, düşman topraklarda sebat etmekle elde edilir. (…) Biliyorum, şu soru zihninizden hiç gitmez: Nasıl dayanacağız? Tek cevap, güç ve kuvvetin Allah’tan olduğudur. Çünkü İslam âlemi iki başlılıktan çok çekmiştir. Artık İslam’ın dünya hâkimiyeti, bizim şu sayılı günlerde çekeceğimiz çileye bağlıdır. Korkmayın, başarısızlık ihtimalini düşünmeyin.” (s.204) Tarihî bir kişilik olan Yavuz Sultan Selim Han, yukarıda izah edilen edebî karakter özelliklerinin yanı sıra; kitap okumayı seven (s.41, 237-239), duygusal (s.60, 95, 239), sadelikten hoşlanan (s.98-99, 165, 239), samimi olduğu kişilere şaka yapmaktan geri kalmayan (s.155, 189, 231), dindar (s.171, 198, 240), öfkeli 746 (s.124, 152) olduğu gibi affetmesini de bilen (s.90-91), ihaneti kesinlikle kabul etmeyen (s.102, 160), devlete derin bir muhabbetle bağlı (s.88) ve onu güçlü kılmak için teknolojik gelişmeleri göz ardı etmeyen (s.212), bilim adamlarına saygıdan ödün vermeyen (s.235), ileri görüşlü (s.118, 240) birisidir. 4.10. ŞAH VE SULTAN Roman, tarihî roman halkasına göre, “Toplum Hayatı”, “Birey ve Hayatı” bölümüne dâhil edilebilir. Romanın bu özelliğe sahip olması kendisini daha önce incelenen eserlerden ayrıcalıklı bir noktaya taşır. İskender Pala bu eserde, “Tarihi sadece büyük insanların yaratısı konumundan çıkartarak okuyucunun dönem insanını daha yakından tanımasını sağlayacak psikolojik tahlillere yönel[miştir]. [Böylelikle] tarihî vakanın toplum üzerinde meydana getirdiği müspet yahut menfi tesirler göz önüne serilmeye çalışıl[mıştır].”473 Kurmacada yaşanan kardeşi kardeşe öldürtme dramı iki bakış açısıyla yani iki merkezî kişiyle ele alınır. Şah İsmail’in yeğeni olan Kamber Can’ın hadım edilince hayatının en büyük dramıyla karşı karşıya kalması ve kişisel dramına eklenen Sünni-Şii çatışması ve Anadolulu bir Kızılbaş olduğu hâlde Yavuz Han’ın hizmetinde bulunan Can Hüseyin’in de Sünni-Şii çatışmasını yaşamasına neden olacaktır. Can Hüseyin’in yaşadığı bu çatışma kardeşi Aka Hasan’ın hatırasını yaşatmak üzere Şah’a gitmesiyle sonuçlanır. Yazar, Kamber Can’ın ve Can Hüseyin’in yaşadıkları dramın bir benzerini hem Osmanlı hem de Safevi toplumunun yaşadığını imler. Zira, “Çaldıran Ovası’nda yalnız iki ordu değil, bütün bir coğrafya savaş”mıştır. (s.200) Kurmacanın bu seyri, birey merkezli başlayan acıların topluma, oradan Safevi Devleti’nin kendini muhasebeye çekip, bu sonuca göre yeni bir politika izlemesini sağlar. Bu minvalde Şah’ın 473 Bkz., Bölüm II, s.192 747 Çaldıran’dan sonra fikri olarak “Şeyh”liğe geri dönmesi (s.280) ve eskiden olduğu gibi Sünni halk üzerindeki baskıcı tutumundan vazgeçmesi (s.311), devletin iç mekanizmasındaki değişikliğin kurmacaya aktarıldığını gösterir. Peygamber Efendimizin torunu olan Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in isimlerinin Aka Hasan ve Can Hüseyin olarak kurmacada kullanılması Kerbela’da birbirinden ayrılan canların durumunun, yüzyıllar sonra Çaldıran’da uçurum hâline geldiğini isimler nazarında simgeleştirmektedir. Ayrılık büyüyerek devam ederken, yazarın deyimiyle isimlerin önemi ortadan kalkmakta, sadece suretler değişmektedir. Kurmacada Yavuz Han merkezî kişi olmasa da tarihî vakanın merkezinde bulunmasından dolayı olumlu veya olumsuz sultan değerlendirmesinin oluşmasını sağlar. Bu eserde Yavuz Han, diğer eserlerde olduğu gibi tamamen olumlu veya olumsuz bir kişi olarak ele alınmaz. Beşeri var eden zıtlıklardaki bütünlük Yavuz Han kişisinin iki kutuptaki özelliklerinin kurmacaya yansıtılmasıyla oluşturulur. O, şehzadeliğinde halkın, “Yürü Sultan Selim, meydan senindir!” (s.34) diyerek sultanlık payesi verildiği ve gittiği yolun halk nazarında kabul gördüğü birisidir. Bu destek onu cihangir bir sultan yapacaktır. Şah ile Tebriz’de oynadığı satranç sırasında Can Hüseyin tarafından kılıca ve kaleme hükmeden bir cihangir adayı olarak gösterilir. (s.90) Safevi Devleti’ne açılan seferde askerin Erzincan civarında başlattığı isyan cihangir padişahın azmi ve kararlılığıyla bastırılır ve asker yoluna devam eder. (s.159-160) Daha önce incelenen eserlerde olduğu gibi bu eserde de Yavuz Han, dedesi Fatih Han’la ilişkilendirilerek olumlanır. Trabzon sancak beyi iken dedesi ile aralarında geçen bir konuşmayı askerlerine aktarır: 748 “Bir zamanlar ağabeylerim Ahmet ve Korkut ile birlikte dedem cennetmekân Fatih Hazretleri’nin dizlerinde oynardık. Hatırlarım! Daha dün gibi hatırlarım, bir akşam yalnız kaldığımızda kulağıma eğilmiş ve ‘Bak a Selim’im! demişti, ‘Yarın Trabzon’u almaya giderim. Büyüyünce senin olacak! O vakit geldiğinde Trabzon’dan sonraki yurtları da sen al ve bütün Anadolu’ya oradan hükmünü yürüt. Bunu yapabilirsin çünkü sen kardeşlerine benzemiyorsun. Sen sert ve celallisin. İleride ateş gibi yavuz bir delikanlı olacaksın.” (s.30-31) Çaldıran Savaşı’ndan önce toplanan savaş meclisinde bir vezirin, “Askerî dehanız ve ilminiz, biliriz ki dedeniz Fatih Han’a benzer” (s.195) diyerek İstanbul’u fethederek bütün İslam dünyasının sevgisini kazanan Fatih Han ile ilişkilendirilmeye devam edilir. Böylelikle bir devlet adamının gözüyle padişah olumlanır. Yavuz Han’ın düşmanı tarafından da olumlandığı görülür. Irz ve namus konusuna büyük önem veren padişah, Çaldıran’da esir düşen halifelerin eşlerine hiçbir zarar vermeden Tebriz’e göndertir. (s.258) Aynı şekilde Tebriz’i yağmalattırmamak için askeri şehir dışında tutar. Şah’ın Tebriz’e ilk girdiğinde Safevi askerlerinin yağmaya başlaması ve Osmanlı ordusunun bunca meşakkati çektiği hâlde yağmaya yeltenmemesi Şah ve Sultan nazarında devlet yönetimi ve savaş anlayışındaki farklılığı ortaya koyar. (s.276) Şah İsmail, Yavuz Han’ın vefatını öğrenince, “Kahraman bir hükümdardı! Allah rahmet eylesin.” (s.365) diyerek düşmanı da olsa içindeki duyguları samimiyetle ifade eder. Yavuz Han’ın dinî motiflerle olumlanması ona ulvilik vasfı kazandırır. Taçlı’yı kendine değil de Cafer Çelebi’ye uygun görmesi Kamber Can’ın bakış açısıyla; “Acaba Sultan dindarlık gayretiyle mi böyle davranıyordu? Kendisine çağın velilerinden biri gözüyle bakılması mı Taçlı gibi bir kadını sahiplenmesine mâni oluyordu?” (s.270) cümleleriyle değerlendirilir. 749 Cafer Çelebi’nin idamını bir türlü kabullenmek istemeyen Kamber Can; “Ama o bir Sultan; velilik mertebesinde dinine bağlı bir Sultan.” (s.303) cümlesiyle şaşkınlığını belirtir. Mısır seferinin başarıyla sonuçlanarak Yavuz Han’ın “Hâkimü’l-Haremeyn” ilan edilmesi ifade dilen ulviliğin tescillenmesi babındadır. (s.318) Sina Çölü’nün geçilmesi padişah gibi veli bir kulun isteklerinin Allah tarafından kabul görmesi olarak değerlendirilir. “Halife” olarak ilan edilmesi ise bütün bu kerametlerin mührüdür. (s.327) Kamber Can’ın Yavuz Han’ı önceleri zalim bir hükümdar olarak değerlendirirken esir olmasından sonra onu daha yakından tanımaya başlar ve düşüncelerindeki değişikliği şu cümlelerle açıklar: “(…) Şimdi onu yavaş yavaş gerçek yüzüyle tanımaya başladım. Dürüsttü, dindardı, başarılı ve dirayetli idi. Dünyayı avucuna alıp yönetmeyi hak ediyordu. İhtişam ve gücü, Osmanlı Devleti’ne ruh katmıştı. Tebaasının Sünni veya Kızılbaş, Ermeni veya Rum olmasından ziyade insan olmasını önemsiyordu. Bütün icraatları milletini düşünen bir sultan olduğunu, bütün tavırları tevazudan asla ayrılmadığını gösteriyordu.” (s.306) Yavuz Han, mülkü altındaki tebaasına karşı bir harekete gireceği zaman onların kimliklerine göre hareket etmez. O; “(…) Tebaasının Kızılbaş veya Sünni olduğuna değil, devlete başkaldırıp kaldırmadığına göre işlem yapıyor, devlet menfaatlerinin zedelendiği yerlerde bunu yapan her kim olursa olsun, ister Sünni, ister Kızılbaş, ister Ermeni, ister Kürt, cezalandırılacağını buyuruyor ve elbette ki cezalandırıyor. Ona göre bir hükümdar, tebaasını oluşturan bir Ermeni veya Arap, bir Kürt veya Gürcü arasında ayrım yapmayacağı gibi Sünni veya Şii, Hanefi veya Maliki arasında da yapmamalıydı.” (s.146-147) Ceza hususunda devlete baş kaldırmayı esas alan padişah, Kızılbaşlık aleyhinde halk arasında uydurulan yalan yanlış hikâyelere göz yumduğu için eleştirilir. Kızılbaş kelimesine, ahlaksızlık anlamının yüklenmesi Kızılbaş olan Osmanlılarda derin üzüntüye sebep olur. (s.148) Bazı devlet görevlilerinin Şah’ın Tebriz’de yaptığı Sünni avının bir benzerini Anadolu’da Kızılbaş avına çevirmeleri, 750 yoklama defterlerine kaydedilen binlerce insanın kış ortasında sürgüne gönderilmesi, karşı gelenlerin ellerinin ve ayaklarının çaprazlama kesilmesi ağır cezalar arasındadır. Dokuz bin cana mal olan bu kovalamaca Anadolu’nun dirliğini temelinden sarsacaktır. (s.149-150) Yavuz Han, aldığı tavizsiz kararlarla “pervasız bir yönetici” (s.171) olarak nitelendirilir. Kurmacada, Şah ve Sultan’ın birçok defa karşılaştırmaya tabi tutulması; “Şah’ın Sultan’dan farkı, öldürttüğü elçilerin kafatasından şarap içmeyi âdet edinmesiydi, işte o kadar.” (s.180) cümlesiyle açıklanır. Çaldıran’da esir düşen Taçlı Hatun tarafından “Kızılbaş katili” (s.246) olarak vasıflandırılır. Kamber Can, ona olan eleştirisini daha ileri boyuta götürerek, “Bu Selim köpeği ölmeyi hak ediyor.” (s.247) der. Diğer taraftan Haçlılarla hiç savaşmaması ve Anadolu’da yürüttüğü yanlış politikalarla kardeşlerine kılıç çekmesi Yavuz Han kişiliğinin olumsuzlandığı temel noktalardan birisidir. (s.377) Kurmacada, bilhassa II. Bayezid dönemi devlet anlayışı eleştirilir. Dönem itibarı ile Osmanlı Devleti; “İstanbul’da devlet beceriksiz , pinti, alçak ve aşağılık adamlar arasında paylaşılıp nimetler kul taifesine peşkeş çekil”mekte ifadesiyle nitelendirilir. (s.35) Bu olumsuz gidişattan halkı kurtaracak yegâne kişi Şehzade Selim’dir. Ona bağlılık, devletin geleceğinden umudun daha kesilmediğini gösterir. Bu minvalde ağır vergilerden, adam kayırmadan ve Kızılbaş isyanlarından bunalan halkın son umudu Şehzade Selim’dir. (s.35) Devleti adalet ekseninde yöneten Yavuz Han, Çaldıran Savaşı sonrasında ganimet paylaşımında dahi kendini en sona koyarak savaşta fayda gösteren her kişiden hizmet derecesine göre pay almasını sağlar. Aslında bu Osmanlı Devleti’nin savaş usulünün devamıdır. Kamber Can taksime padişahtan başlanılmamasına 751 çok şaşırır. (s.241) Osmanlı Devleti’nin Safevi Devleti gibi bir aşiret düzeninden ziyade gelenekleri olan bir yapı ile hükmetmesi iki devletin karşılaştırılması sonucu ortaya konur. Şah ve Sultan’ın Tebriz’e girişleri şu cümlelerle karşılaştırılır: “Sekiz yıl evvel Şah’ın şehre girişi sırasında yapılan şenliklerin benzeri vardı meydanlarda. Bir farkla ki bu defaki eğlenceler kırk gün kırk gece sürmeyecekti. Sultan da, tıpkı sekiz yıl önceki Şah gibi cülûsiyeler dağıtıyor, bahşişler saçıyor. Yeni para bastırılması için emrini bugün verdiği söyleniyor. Şah’ın, Kamertay’ın üzerinde şehri dolaştığı günü hatırladım. Herkes ona ‘Kurban oliiim yüce Şah!’ diyorlar ve kasideler sunuyorlardı, Sultan’a ise şimdi askerleri ‘Gururlanma padişahım senden büyük Allah var!’ diye alkış okuyorlar.” (s.262) İki fatihin yönetim anlayışı, yeni ele geçirilen bir şehirde daha iyi anlaşılmaktadır. Bu bakış açısıyla Osmanlı padişahı tevazuyu elden bırakmadan, her an başarının hüsrana dönüşebileceğini aklından çıkarmaz. Kamber Can’ın İstanbul’da Piri Paşa ile Cafer Çelebi’yi konuşurlarken gizlice dinlemesi şaşkınlık içerisinde Osmanlı Devleti’ne bakışı ortaya koyar: “Çoğu değerli fikirlerin sahibi ve ileri görüşlü insanlar olduğu söylenen Osmanlı Devlet adamlarının en belirgin tavırları tedbir ve cesareti bir elbise gibi giyinmiş olarak dolaşmalarıydı.” (s.290-291) Osmanlı Devleti, devlet adamları üzerinden olumlanır. Kurmacada, Yavuz Han’ın devlete katkıları belirtilmekle birlikte, karşıt güçler tarafından devlete bir bütün olarak bakılır. Şah İsmail, Çaldıran yenilgisi sonrası düzensiz ordu ile Osmanlı’yla mücadele etmenin imkânsız olduğunu belirtir. Türkmen oymakları içerisindeki çatışmalar bu birliğin önündeki en büyük engellerden biridir. “Ona göre Osmanlı ülkesi ve Selim her geçen gün gelişiyor, büyüyor, gölgesi Safevi Devleti’nin üzerine düşüyordu.” (s.313) Şah, içerisinde bulunduğu umutsuzluğu biraz hafifletebilmek için oğlu Tahmasb’ı, Div Ali Sultan’a bir Osmanlı şehzadesi gibi yetiştirmesini buyurmuştur. (s.366) Şah 752 İsmail’in bu düşüncede olması Osmanlı Devleti’nin dönem itibarı ile teknoloji ve eğitim sahasında düşmanlarından daha ileri bir seviyede olduğu gerçeğinin kurmacada ifadesidir. Yavuz Han’ın şahsında Osmanlı Devleti’nin olumlanması Taçlı Hatun tarafından adalet merkezli bir ifadeyle yapılır: “Adil hükümdarın olduğu yer ne güzel vatandır!” (s.373) yargısı adaleti özleyen eski bir hükümdar eşinin, esir olduğu ülkede gerçek özgürlüğü tatması cihetinde değerlendirilebilir. Şah ve Sultan adlı eserde tahkiye tarihî bilgiye kurban edilmez. Bu minvalde kurmacanın ana yapısını tarihîlik oluşturmuş fakat kurmacada yaratma kişiler aracılığıyla tarihîliğin bireye ve topluma etkisi irdelenmiştir. Yazar, tarihî vakanın bittiğinin ama etkilerinin günümüzde toplumda devam ettiğinin farkındadır. Bu yüzden Yavuz Han’ı tamamen tarih önünde aklama ve kurmacayı bu minvalde şekillendirme isteği diğer eserlerde olduğu gibi baskın bir konumda değildir. Çaldıran’ın yahut Mısır seferlerinin düşünsel arka planlarına kurmacada derinlemesine girilmez. Hatta bu noktada sadece Yavuz Han’ı Çaldıran sahrasına götüren sebep olarak, Şah’ın Anadolu’da yürüttüğü menfi Kızılbaşlık propagandası sonucu halkı isyana teşviki ifade edilebilir. Bu durum, Osmanlı Devleti’nin kısa vadede bir beka sorunu ile karşı karşıya kalabileceğini imler. Kurmaca, Yavuz Han’ın saltanatı dönemindeki iki önemli seferden birisi olan Çaldıran Savaşı üzerine inşa edilir. Bu savaşın etkileri günümüzde de hâlâ sürmektedir. Bir nevi eser, 21. asırda yaşanan Sünni-Kızılbaş ayrımının 16. yüzyıldaki hâlini kurmacaya taşır. Bu hâliyle yaklaşık beş asrı birleştiren esere göre; ayrışma ve ötekileştirme sonucunda gelen hüznün ruhlarda baki kaldığını, sadece suretlerin değiştiğini söylemek mümkündür. Yavuz Han’ın doğuda 753 herhangi bir engel bırakmadan batıya yönelme isteği, saltanatı müddetince Müslüman ülkelerle savaşmasına neden olur. Bu durum yukarıda ifade edildiği üzere farklı kişiler aracılığıyla eleştirilir. Kurmacanın Yavuz Han’ı merkezî kişi olarak belirlemesi edebî karakter çiziminde düşünce dünyasından ziyade olaylar üzerinden gidilmesini zorunlu kılar. Beşer olmanın gereği üzere doğru ve yanlışlarıyla ele alınan Yavuz Han, “şekillendirici güç” ekseninde kurmacada yüceltilmez. Ülkü sahibi bir padişah oluşu, gaflet içerisinde bir baba olarak ifade ettiği II. Bayezid’den tahtı alarak kafasındakileri biran önce tatbik edebilmenin derdinde olduğunu gösterir. (s.63) Bu ifadeden sonra “Ya kuzgun leşe, ya devlet başa!” (s.114, 129) diyerek babasıyla taht mücadelesine girer ve padişah olur. (s.142) Kararlılık abidesi olan padişah, Safevi seferi sırasında uzun zamandır düşmanla karşılaşılamaması sebebiyle asker arasında çıkan kargaşaya, varılmak istenen menzile ulaşmadan kesinlikle dönülmeyeceğini ifade etmesiyle set çeker. (s.155) Onun çıktığı yoldan dönenler, “(…) Din-i mübin yolundan (…)” (s.155) dönmekle itham edilir. Verdiği karardan vazgeçmeyen, hedefe ulaşana kadar taviz vermeyip çok sevdiği kişilerin bile canını almaktan geri durmayan (s.162) ve askerin kendisine karşı tehditlerine sert önlemler alan (s.145) dirayet sahibi bir roman kişisidir. Kişinin beşerî vasfının önemli bir yekûnunu oluşturan “duygu dünyası” kurmacada ender de olsa Yavuz Han’ın ağlaması olarak karşımıza çıkar. Babasını Dimetoka’ya yayan bir şekilde uğurlarken ağlaması (s.144), Çaldıran Savaşı öncesi gözleri yaşlı bir şekilde Allah’a dua etmesi (s.197), Çaldıran sonrası bulunamayan Hüseyin Can için ağlaması (s.298), Şam’da ordunun konaklaması sırasında kaldığı konakta kendisine aşık olan cariyenin karşısına gelince 754 konuşamadan ölmesi üzerine ağlaması (s.321) bu beyandandır. Bu duygusallık onu bir iç çatışmaya götürmez. Bu noktada da daha önce incelenen eserlerden ayrılan Şah ve Sultan, yaratma şahsiyet olarak kurguya giren merkezî kişilerin iç çatışmaları çerçevesinde şekillenir. Yavuz Han için halkın devamlı suretle devlete itaat etmesi gerekir. Şehzadeliğinden bu yana; “(…) Tebaa Kızılbaş veya Sünni olabilir ama itaatsiz olamaz, devletin izni olmaksızın tebaalıktan ayrılamaz, pılısını pırtısını toplayıp gidemezdi.” (s.112) düşüncesiyle halka bakar. Şah İsmail’in Anadolu’daki Kızılbaşları siyasi emelleri için kullanması Yavuz Han’ın Kızılbaşlara cephe almasına neden olmaz. O devlete başkaldıranlarla mücadele içerisindedir. Bu başkaldırı bir Sünni yahut gayrimüslimler tarafından yapılsa yine aynı cezayı verecektir. (s.146-147) Yavuz Han’ın babası II. Bayezid’i göğsünden ittirmesi olayını Osmanlı halkı içerisinde, bazıları onun yiğitliğine bazıları ise hayırsız evlatlığına yorarlar. (s.143) Yavuz Han, bu hâliyle tamamen olumsuzlanmaz. Tebriz’in ele geçirilmesinden sonra yöneten-yönetilen arasındaki ilişki devlete itaat olduğu müddetçe gayet sağlıklı ilerleyeceğini gösterir. Halkın şehirde bir Kızılbaş avına çıkılacağından korkması herkesin evine kapanmasına neden olur. Savaştan yedi gün geçmesine rağmen kimsenin sokaklara çıkmaması durumu, padişahın tellallar aracılığıyla herkesin can ve mal güvenliğinin emniyet altında olduğunu duyurmasıyla değişecektir. Askerin padişahtan çekinmesi ve ganimete doyması şehirde yağmaya gerek bırakmayan sebepler arasındadır. (s.277) Bu olaylar Yavuz Han’ın halka hükmederken ayrım gözetmeksizin adaletten taviz vermediğini ve halktan devlete sorgusuz sualsiz itaatle bağlanmasını istediği 755 sonucu çıkarılabilir. Onun adalet mefhumuna bağlılığı Sina Çölü’nün geçilmesinde kullanılacak paranın gayrimüslim bir tüccardan alınması sonrasında gelişen olayda da görülür. Tüccardan alınan parayı sefer dönüşü Şam’dayken kendisine vermek isteyen padişah, o kişinin iki ay önce öldüğünü öğrenir. Defterdar, tüccardan geriye büyük bir servet kaldığını, bunun akılbali olmamış iki çocuğuna bırakılmasının ve borcu dahi ödemenin doğru olmayacağını bildiren bir arızayı padişaha sunar. Padişah bunun karşısında; “Ölene rahmet, malına bereket, evladına afiyet, gammaza da lanet! Borç ödene!” (s.336) diye yazarak devlet yönetimindeki hassasiyetinin ne olursa olsun taviz vermeden devam ettiğini gösterir. Tarihî bir kişilik olan Yavuz Sultan Selim Han, yukarıda izah edilen edebî karakter özelliklerinin yanı sıra; özel hayatında çevresindekilere samimi davranan ve şaka yapan (s.62-63, 296), bir icraata geçmeden önce ayrıntılı planlar yapan (s.113-114, 196), teknolojik gelişmeler ile devleti daha güçlü hâle getirmeye çalışan (s.207), korkusuz (s.326), bazen de aşırı öfkeli (s.162, 194) bir kişiliğe sahiptir. 4.11. EFETÜRK YAVUZ HAN Roman, tarihî roman halkasına göre “Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti” ve “Devlet İçi Mekanizma” bölümüne dâhil edebileceğimiz özellikleri barındırmaktadır. Yavuz Han’ın kahramanlığı ve geleceğe dair hedefleri üzerine kurgulanan eser, onun kişiliğinin anlatılmasında yüzeysel kalır. Yavuz Han’ın bir destan kahramanı gibi ulvileştirilmesi eksiksiz, yönetmekle mükellef bir padişah portresi ortaya koyar. 756 Yavuz Han’a daha küçük yaşlarda İtalyan ressam Bellini’nin de etkisiyle “Efetürk” vasfının verilmesi (s.28-29) ve bunun kitabın ismi olarak kullanılması olumlanan bir tarihî kişiliğin kurguda anlatılacağını imler. Kara Manas, “Efetürk” kelimesinin anlamını şöyle ifade eder: “Ölümü öldürmüş, gözünü budaktan sakınmayan gerçek cengaver. HAK ve hakkaniyete bağlı üstün bir kişilik. Allah’tan başka kimseden korkmayan ‘gönlü öbür dünyaya sevdalı’ bu dünyayı hiçe sayan, Allah’tan başkasına kul olmayan bir büyük fani dünya umursamazı… Bir Alparslan…” (s.28) “Efetürk” ifadesi, Osmanlı tarihinde devlete imparatorluk vasfı kazandıran ve İstanbul’un fethiyle tarihte önemli bir yer edinen Fatih Han’ın “Büyük Türk imparatorluğunu” kuracak torunu olan Yavuz Han’ın hayatını özeteler mahiyettedir. Fatih Han’ın özel koruması tahta yakışan tek ismin Selim olduğunu şöyle belirtir: “Manas’a göre, ne Cem, ne Sultan Bayezid ve ne de ‘şimdilik’ ortadaki müstakbel padişah adayları; Şehzade Korkut’la Şehzade Ahmet doldurabilirdi Ulu Fatih’in yerini… En sondaki ama en güçlüleri; cengaverlikte dedesinin kopyası; sadece, ‘EFE Türk’ lakaplı Yavuz Selim!” (s.27) Kurmacada Yavuz Han kişisinin edebî portresi çizilirken devamlı onun kahramanlığından söz edilir. İlmî yönü üzerinde durulmaz. Yavuz Han’ın diğer roman kişileri tarafından olumlanması çevresinde özellikleriyle fark edilen ve sevilen bir kişi profiline sahip olduğunun anlaşılmasını sağlar. Oğlu Şehzade Süleyman; babasının Fatih Han’ın gözetiminde büyüdüğünü, amcalarına göre tehlikeyi göze alan, Şah İsmail tehlikesini bertaraf etmek için seferler düzenleyen birisi olduğu için Osmanlı tahtının vazgeçilmez ismi olarak görür. (s.118) Yeniçeriler tarafından, “(…) Fatih Sultan Mehmet Han’ın yegâne mirası Yavuz Selim Han’dır.” (s.127) Kara Manas’ın tahttan vazgeçmesi için II. Bayezid’i ikna etmek üzere söylediği sözler 757 Yavuz Han’ın dedesi Fatih Han’la bir tutulduğunu ve efsanevi bir kahraman adayı olduğunu işaret eder: “O Yiğit, kendine has düşüncelere sahip ve hiç kimselerin aklına, kuvvetine ihtiyaç duymaz biri. Saltanat fikri onda, ta bebeklikten var! Ülkesini ancak kendinin büyütüp geliştireceğine inanmış. Bir de! Rahmetli Hakanım Fatih Sultan Mehmet hazretlerinin, ‘benim yerime kim gelir bilmem de, HALEFİM; aha bu Efe Türk’tür!’ dediğini defalarca duymuş ve kulağına küpe etmiştir Şehzadem. İnanın ki, o; doğuştan padişah kılıklı, önü alınmaz bir cengaverdir Sultanım!” (s.135) Fatih Han devrinin ünlü komutanı Gedik Ahmet Paşa, II. Bayezid tarafından devlet şurasına danışılmadan Şehzade Ahmet’in veliaht ilan edilmesi karşısında; “(…) Kanaatimize göre sizden sonra Devlet-i Aliyye’nin başına geçecek tek kişi; değerli şehzadeniz Trabzon valisi, Ulu Hakanım Fatih’in deyişiyle ‘Efe Türk Yavuz Selim’dir, başkası olmaz!” (s.155) diyerek, daha şehzadeliğinde Yavuz Han’ın özelliklerini kavrayıp, onun seçenek götürmeyecek şekilde tahtın varisi olduğunu düşünmektedir. Yavuz Han ile Şehsuvaroğlu Ali Bey’in arasında toprak düzeni ve bilim hakkında geçen konuşmadan sonra Şehsuvaroğlu padişahı; “Çift yönlü bir varlık! Hem cengaver hem de üstün meziyetli bir bilim adamı; ‘toplum yönetmenin sırrını çözmüş’ harika bir filozof!” (s.338) olarak değerlendirir. Yavuz Han kişisi hakkındaki olumlama ifadeleri, zaman içerisinde kahramanlığın yanında akıl yetisini de çok iyi bir biçimde kullanabildiğini, böylelikle orduyu veya halkı kontrol etmede zorluk yaşamadığını gösterir. Devlet ricalinin dışında halk da onu görmediği halde yiğitliğine hayrandır. (s.222) Mercidabık Savaşı’nda Yavuz Han’ın maharetle iki kılıcı birlikte kullanması Hayırbay’ın bir ara savaşı bırakarak onu izlemesine neden olur. (s.243-244) Savaşı sadece yönetmeyip bizzat savaşın içerisinde bulunması askerleri ve düşmanları nezdinde onun olumlanmasını sağlar. 758 Yavuz Han’ın olumlanması sadece gözlemler ile değil olaylar ile de anlatılır. Karıştıran Ovası’nda babası II. Bayezid ile karşı karşıya geldiği zaman Kara Manas’ın ısrarı üzerine babasıyla savaşmaktan vazgeçer. Manas’ın; “Kılıcını sallamaya başladığında; korkarım, yarın ne yöneteceğin bir halk ve ne de birlikte cihada çıkacağın sağlam bir ordu kalmayacak arkanda! Allah esirgeye Devlet-i Aliyye yok olup gidecek. Üstelik ‘her ne olursa’ karşındaki babandır! Ona el kaldırmak azim günahtır. Tanrı’nın gücüne gider ki, hayır getirmez!” (s.125) sözleri Yavuz Han tarafından kabul görür ve iki kardeş orduyu savaştırmaktan vazgeçer. Kurmacada, Yavuz Han kişisinin olumlanması, onun şahsında Osmanlı Devleti’nin de olumlanmasına sebep olur. Trabzon sancak beyiyken doğu şehirlerine düzenlenen bir sefer sırasında Kars’ta ihtiyar bir köylünün Safevi, Gürcü çetelerinin şehri yağmalamasından ve şehrin valisi Akkoyunlu Mirza Bey’in şehri savunmaktan aciz olduğunu belirtmesinden sonra Osmanlı Devleti’ni hasretle beklediklerini belirtir. Başka bir devletin tebaasının kendi devletini “Akkoyunlu domuzu” diye olumsuzlarken, Osmanlı’nın hem Safevilerin hem de Gürcülerin baskısından kendilerini kurtarabilecek tek güç olduğunu belirtmesi, başka devletlere mensup insanların da Osmanlı Devleti’nin yönetimi altına girmeye hazır olduğunu gösterir. (s.80-81) Kars’ta, Dursun adında bir kervan sahibi kervanının çeteler tarafından yağmalanmasından sonra yolda Şehzade Selim’e tesadüf eder ve sonrasında onlara Artvin’e kadar mihmandarlık eder. Şehzadeyle konuştuktan sonra onun mütevazılığına hayran olan Dursun, sıradan halk adamına benzediğini düşünerek; “Demek ki Osmanlı’nın birdenbire zirveye yükselişinin sebebi bu!” (s.84) diyerek devleti yöneten kişilerin karakterine dair teşhiste bulunur. Artvinlilerin Şehzade Selim komutasındaki Osmanlı askerlerini 759 içtenlikle, “Padişahım çok yaşa!” (s.90) tezahüratıyla karşılamaları şehzadeyi padişahtan ayrı düşünmeyen, devlete bir bütün olarak bakan halkın coşkulu ifadesidir. Güney Kalesi askerlerinin de aynı coşkuyla şehzadeyi karşılamaları, kalenin teslimiyetiyle doruğa ulaşır. (s.95) Kale komutanı Balı Bey, Osmanlı Devleti’ni diğer devletlerden ayıran temel noktayı Şehzade Selim’e şöyle açıklar: “Sultanım, bütünüyle erdem ve mutluluk sevdalısı bir toplumuz biz. Biliriz ki; yüksek iyilik ve olgunluk tam olmayan (eksik) topluluklarda değil, ancak bir ulu devlet çatısı altında elde edilir. Bizler böylesine parça pörçük, aşiret topluluğu yerine, ebede uzanacak ‘huzur dolu’ bir mekân arayışındayız. Yerimizin, Devlet-i Aliyye’nin kucağında olduğunun idrakindeyiz…” (s.96) Osmanlı Devlet düzeninin aşiret sisteminden ziyade genel-geçer bir hukuk sistemine sahip olduğu ve yönetimi altındakilere huzurlu bir yaşamı tesis ettiği başka bir devlete mensup kale komutanı aracılığıyla anlatılır. Yavuz Han’ın yönetim anlayışında bulunan dinî hassasiyet, Yaratıcı’ya olan derin hürmetten dolayı yaratılana da hürmet duyulmasını zorunlu kılmaktadır. Bu anlayış, insanların soyuna sopuna ve dinine bakılmaksızın “Yaratan’dan ötürü” sevgiyle hükmetmeyi zorunlu kılar. (s.116) Yavuz Han’ın devlete olan güveni ve devletin geleceğini her şeyden üstün görmesinin temelinde ifade edilen dinî hassasiyetin etkileri bulunur. (s.120-121) Böyle olduğundan dolayıdır ki, Çaldıran Savaşı sonrası bir gün Sehent Dağı’nda kuru bir meşe ağacının altında ney üfleyen çobana, Yavuz Han’ın, “Tebriz şehrini düşman işgal etmiş, derler, yanmaz mısın buna?” sorusuna: “Gündüzlerimiz dahi, cama zift sürülmüşçesine ‘yol iz göstermez’ gece karanlığındaydı. Gelen düşman değil bana; yıllardır beklediğim aydınlığım! Çağın Güneşi Fatih Sultan Mehmet Han hazretlerinin torunu, elinde bir tutam ışıkla geldi, yol vermez dağların ardından. Bize insancıl eşitliği, Tanrı’nın armağanı hürriyeti getirdi.” (s.206) cevabını verir. 760 Yavuz Han, adalet dağıtıcısı, insanların özlemle onu beklediği özgürlük ve eşitliğin taşıyıcısı bir padişahtır. (s.207) Mercidabık Savaşı sonrası Yahudi kökenli Yafes’in, Osmanlı’nın küçük düşünmediğini, gözlerinin her zaman büyük işlerde olduğunu söyleyerek bir gayrimüslimin gözüyle devleti olumlar. (s.257) Yahudi cemaatine mensup kişilerin Osmanlı’yı en azından yeni ele geçirdiği topraklarda başarısız kılmak için yaptıkları planı Yavuz Han’a anlatması, devlete olan olumlu bakış açısının eyleme dönüşmesidir. (s.263) Yafes’in, padişaha Yahudilerin İspanya’dan kovulduklarında onlara Osmanlı Devleti’nin kucak açtığını, böylelikle birçoklarının ölümden kurtulabildiğini ifade etmesi (s.264-265), devletin zulmün karşında durduğunu ve mazluma menşei ne olursa olsun her zaman sahip çıktığını göstermektedir. Roman, bazen tarihî bilginin dışında kurgulansa da periyodik bir tarihî anlatının dışına çıkılmadığı görülür. Yavuz Han’ın Osmanlı tahtını istemesi milletine ve insanlığa huzur getirmek, dedesi Fatih Han’ın mirası Büyük Türk İmparatorluğu ülküsünü gerçekleştirebilmek içindir. Bu minvalde, Yavuz Han kişisinin edebî karakter çizimi hem olay hem onun düşünce dünyasının üzerinden gerçekleşir. Onun kişiliğindeki ‘kararlılık’ kavramı harekete geçtiği bir olayın mutlak suretle başarıya ulaşmasıyla sonuçlanır. Taht yolunda hocası Abdülhalim Efendi’ye; “Yaratılış ödevi olarak önüme konan ‘kader’ tahtına oturmak, insanlığa oradan hizmet etmek zorunda olduğumu kesinlikle bilmekteyim.” (s.116) diyerek padişah olması gerekliliğini yaratılış ödevi olarak kabul etmektedir. Bu ifade kararlılığın ulviyet kazandığını gösterir. Ordusuyla Karıştıran Ovası’na kadar gelen Şehzade Selim, kendisine II. Bayezid tarafından elçi olarak 761 gönderilen Mevlana Sarıgürz’e edebî karakterinin temelinde bulunan ‘kararlılık’ını şöyle ifade eder: “Muhterem babamın rızasından garaz Trabzon’a varmam ise; hâşâ, gökten Cebrail inip peygamber dilek ederse kabul eylemeyiz. Beni öyle sanmasınlar ki; Korkut biraderim gibi bir yere varıp tekrar geri dönem ihtimali ola! Ben devlet merkezine yakın durma hususunda baş vermeye razı olmuşum, fikrimden dönme ihtimali asla yoktur.” (s.122) Bu net tavrı ona tahtı getirmiştir. Yavuz Han, gerektiğinde kendini tehlikeye atmaktan çekinmez. Tırnova civarında Uzun İskender namında bir eşkıyanın ortadan kaldırılması işini Malkoçoğlu Ali ve Turali Beyler ile kendisi halleder. Zira ona göre bu iş, “Orduyla olacak iş değildi[r].” (s.148) Hersekzade Ahmet Paşa’nın Kızılbaşları ortadan kaldırmayı teklif ettiğinden padişah; yönetimi altındaki farklı inançlara mensup kişileri bir zenginlik olarak kabul ettiğini, kesinlikle bir inancı ön plana alıp diğerlerini dışlayamayacağını belirtir. Bu yüzden Şah İsmail’i asla affetmeyeceğini söyler. (s.193) Yavuz Han’daki bu anlayış düşünce dünyasında kişiye ve mezhebe göre bir yönetim tarzının olmadığını, eşitlikçi bir anlayışla hükmetmeyi esas aldığını gösterir. Paşa’ya; “Hakk’ın, adaletin, yoksulların, mazlumların yanındayım. Falan mezhebin, filan ırkın peşin dostu veya katıksız düşmanı değilim. Hiç ayrımsız insan kardeşliği, bireyi ‘yaratılış amacına uygun yaşatma’ gayreti içindeyim ben.” (s.194) cümleleriyle bu düşüncesinden taviz vermeyeceğini belirtir. Devleti, “(…) hür insan, hür vicdan, hür akıl, hür inançlar (…)”ın büyüteceğini ve asla devletin, “Tek fikre, tek inanca, tek ırka dayalı (…)” (s.194) olamayacağını söyleyerek yönetim anlayışındaki hem insan hem düşünce çeşitliliğini vurgular. Eserde, Yavuz Han yoğun iç çatışma yaşayan bir kişi olarak ele alınmaz. Daha çok bilinen, herkes tarafından görülen özellikleriyle anlatılır. Onun iç 762 dünyasını okuyucuya aksettirecek olaylar oldukça azdır. Çaldıran Savaşı öncesi orduyla Konya’da mola verildiğinde Mevlana’nın türbesini ziyaret eder. Türbede kendisiyle baş başa kalan Yavuz Han, ulvi sessizlikte kendi kendisini hizaya çeker: “Selam, yaratılış amacını en iyi kavramış, değerli öğütlerin sahibi ulu insan, dedi içeri girer girmez. Tereddütlüydü ilkten, bekledi ki, gaipten bir ses; ‘Ne haddine bu yanıma geliş! Ben insanları aşk ile kucaklar kendime çekerim, sen iteleyici ve öteleyicisin! Ben ‘huzur hakkı’ aşk şerbeti sunarken insanlığa, sen kan dökmeye koşuyorsun hiç çekincesiz. Hem de ‘başından beri, tüm yeniçeri ağalarının ve de bazı vezirlerinin dediği gibi’ sana soydaşlık iddiasındaki biriyle, ölümüne savaşmaya gitmektesin! — Kendin gibi biriyle! — Benzerim ha! — Evet, kendin gibi! Adam ‘senden farksızım, eksiğim yok, fazlam var’ demekte her daim.” (s.174) Safevilerin bir Türk devleti olması padişahı bir çatışmaya sürüklese de ulemanın verdiği fetvaları göz önünde bulundurduğu için (s.345) bu çatışma onu yolundan döndüremez. Mısır seferi için başkaları tarafından söylenen, “Dün soydaşla bugün dindaşla harp!” (s.246) düşüncesi, Yavuz Han’a göre hiçbir haksızlığın yapılmadığı bir seferdir. Çaldıran Savaşı öncesi Yavuz Han’ın içini bir ürperti kaplar ve savaşmayı hiç istememesine rağmen mecburiyetini şöyle ifade eder: “Aslında savaşı, ölümüne vuruşmayı hiç sevmiyorum, düşmanım bile olsa ‘yaratılış felsefeme’ aykırı buluyorum insan öldürmeyi. Lakin günümüzün siyaseti şiddet üzerine yapılanmış; tek yol milletlerin kanla imtihanı! Hâl böyleyken, ‘devletimin varlığı ve milletimin bekasını düşününce de’ bunun kaçınılmazlığına inanıyorum. Kılıç taşıyorsak, yaşamanın töresi; ya öleceksin, ya öldüreceksin!” (s.184) İnsanı yaşatma esaslı bir düşüncenin sahibi olan Yavuz Han, zorunluluktan dolayı kılıcı eline alan ve onun gereğini yerine getiren bir padişah profiline dâhil edilir. Bu haliyle o, insancıl değerlere sahip çıkan, bu ideali yaşatan birisi olarak değerlendirilebilir. 763 Yavuz Han’ın hayali, dedesinin yarım bıraktığı Roma fethini tamamlamak olsa da devletin iç sorunları ve dönem itibarı ile devleti tehdit eden yakın sorunların Safevi ve Memlük merkezli olması onu zorunlu olarak bu ülkelerin üzerine yöneltmiştir. Kurmacada Roma hayalini ertelemesi bu sebepler üzerinden açıklanır ama onun içinde daima bir Roma özlemi olacaktır. Bu durumun farkına varan İbn Kemal padişaha açık bir şekilde İstanbul’u fetheden dedesi Fatih Han’la bir sefer yarışının neticesinde Roma’nın fethedilme düşüncesinin olup olmadığını sorar. (s.227) Yavuz Han, “Ün yarışı için değil, halkıma lazım olanı yaparak ‘varlık’ hapsinden kurtulmaya çalışıyorum ben.” (s.228) diyerek düşünce dünyasında Roma’nın muhtemel fethinin sebeplerinden birini söyler. İbn Kemal, padişahın bu düşüncesini öğrendikten sonra Buhârî tarafından aktarılan İstanbul’un fethini açıklayan hadisi okur ve Hz. Muhammet (SAV) döneminde İstanbul ve Roma’nın fethine dair kendisine yöneltilen sorulara Roma hakkında bir bilgi vermediğini söyler. (s.228-229) Aslında bu ifadeler mana âleminde Roma hakkında bir fetih muştusunun olmadığını, dolayısıyla fetih planlarının buna göre yapılması gerektiğini işaret etmektedir. Yavuz Han, hocadan bu bilgileri aldıktan sonra durumunu anlatıcının ifadesiyle; “(…) Hayal dünyası altüst olup ufku kararan Yavuz Sultan Selim, içine düştüğü ‘kader’ açmazının boğuntusunu yaşıyordu.” (s.229) biçiminde belirterek onun edebî portresine, doğu-batı eksenli fetih çatışması yaşayan bir kişi olduğu düşüncesinin eklenmesini sağlar. Yavuz Han’a göre halka adaletle hükmetmek esastır. Onun yönetim anlayışının temelinde sevgi vardır. İnsanları bencillikten uzak, ayrım yapmadan sevebilmenin önemine dikkat çeker. (s.92) Ona göre; 764 “Ülkeler yalnız kılıç fetihleriyle büyümüyor. Ancak beldesini mamur, insanını hür ve mutlu yaşatmakla ulu devlet olunuyor.” (s.160) Devlet ve halk bütünleşmesi kadimliği sağlarken, devletin halka adaletle hükmetmesine de aracı olmaktadır. Padişah, halka hizmet için vardır, halkı kendisine kul etmek için değil. (s.185) Sehend Dağı’nda bir çobanla sohbet ederken Fatih Han’ın söylediği; “Devletin başındaki mutlak hâkim değil, doğrudan milletin hizmetçisidir ancak insanlığa hizmetle huzur bulur!” (s.209) sözünü hatırlar ve çobana; “Ben de senin bu özgürlüğün için hizmet ve başarıya mecburum bre Çoban!” (s.209) diyerek halkın özgürlüğünü korumakla mükellef olduğunu ifade eder. Devletin halkın özgürlüğünü sağlamakla birlikte onun refah seviyesini artıracak ekonomik önlemleri de alması düzenli bir üretimi sağlayacaktır. Yönetilenin mutlak itaati ve yönetenin adalet, eşitlik kavramlarını göz önünde bulundurarak hükmetmesi karşılıklı görevlerin yerine getirilmesi olarak ifade edilebilir. Yavuz Han’ın şahsında Osmanlı Devleti bu görevleri en azından Fatih Han ve Yavuz Han döneminde yerine getirebilmiştir. (s.108, 159) Halkı müspet manada değerlendiren Yavuz Han için, hemen hemen her Avrupa seferinde fetihleri engelleyen Karamanoğlu, Akkoyunlu ve şimdi de Safeviler devletin batıya ilerlemesini engelleyen, kendi insanına kılıç çeken düşmanlardır. (s.94) Dolayısıyla devletin bekasını ve halkın düzenini menfileştiren her hamle düşmanlık olarak kabul edilir. Tarihî bir kişilik olan Yavuz Sultan Selim Han, yukarıda izah edilen edebî karakter özelliklerinin yanı sıra; samimi (s.110, 298), hoşgörülü (s.195-196), adaletten taviz vermeyen (s.231-233), duygusal (s.141, 190), kitap okumayı seven (s.166), ilme ve ilim adamına önem veren (s.292, 296-297, 337), kısa ve uzun 765 vadede tedbiri elden bırakmayan (s.300-310), savaşçı (s.243-244, 285) ve zaman zaman öfkelenen (s.59) kişilik özelliklerine sahiptir. 4.12. İKİ HÜKÜMDAR BİR KADIN Roman, tarihî roman halkasına göre “Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti” ve “Devlet İçi Mekanizma” bölümüne dâhil edebileceğimiz özellikleri barındırmaktadır. İki Hükümdar Bir Kadın adlı eser Yavuz Han-Taçlu Hatun aşkının konu edildiği Tac-ı Sultan Selim adlı eserin girizgah bölümü olarak da ele alınabilir. Yazar, iki ciltten oluşturduğu Yavuz Han anlatısının bu cildinde, onu tahta geçme ihtimali uzak görülen şehzade konumundan, cihangir bir padişah olmasına doğru giden yolu itibari âleme aktarır. Yavuz Han’ın yürüdüğü bu yol, Taçlu aşkının peşinden bir gidiş olarak gözükse de, Şah’a hem bu aşka mani olmasından hem de onun dinî menşeli ayrılık tohumlarının Anadolu’da büyümesine izin vermeme düşüncesinden kaynaklanır. Kurmacada, Yavuz Han olumlanan bir kişidir. Dedesi Fatih Han’ın ona her zaman destek olması ve onu Trabzon sancağına göndereceği zaman doğudaki Safevi tehlikesiyle mücadele edebilecek tek kişi olarak göstermesi, Fatih Han nezdinde Şehzade Selim’e gösterilen ihtimamın fiiliyata geçmesidir. Fatih Han, kendisinden sonra tahtın varisi olan Şehzade Bayezid’in içki ve eğlenceye olan düşkünlüğü ve oğlu Şehzade Ahmet’in ise güçlü olmaması sebebiyle Şehzade Selim’i Şiiliğin Anadolu’da yayılmasını engelleyecek tek kişi olarak görür. (s.57) Doğumunda olağanüstülükler bulunan bir şehzadenin daha sancak beyliğine gönderilirken veliaht şehzadenin ve büyük kardeşlerin görmezden gelinerek 766 görevlendirilmesi, Yavuz Han kişisinin her halükârda olumlanacak bir kişi olacağı okuyucuya hissettirilmiş olur. Eserde, Osmanlı Devleti birçok açıdan olumlanır. Bu olumlama devletin merkezî kişi tarafından temsil edilmesinden kaynaklanır. Şehzade Selim, Taçlu ile Şah’ın evlendiğini öğrenmesi ve Taçlu’nun kanlı gelinliğinin kendisine hediye olarak gönderilmesi sonrası atıyla köşkten uzaklaşır. Yağmurlu bir günde atından düşer ve kendinden geçer. Sümela Manastırı rahipleri ve Rum kızı Stella şehzadeyi tesadüfen bulurlar. Rahipler, yardım edip etmeme tereddüdü yaşarken, dinlerine hiç müdahale edilmemesi ve özgür olmaları sebebiyle yardım etmeye karar verirler. (s.180) Devlerin din özgürlüğünü sağlamış olması şehzadenin hayatta kalmasını sağlayan sebep olmuştur. Şehzadenin iki yıl önce, arabasının tekerleği bozulan Stella’ya yardım etmesi ve kimliliğini söylememesi halk-yönetici irtibatının samimiyetini ortaya koymaktadır. (s.182) Osmanlı Devleti’nin olumlanması sadece merkezî kişi etrafında gerçekleşmez. Anadolu’nun bazı şehirlerinde ve İstanbul’da meydana gelen depremin yaraları kısa sürede sarılır. Devletin halka maddi yardımda bulunması, yeni evlerin yapılması devlet-halk bütünleşmesini sağlayan örneklerden biridir. (s.207-208) Devletin olumlanması Türkmenler nezdinde bir şikâyete dönüşür. Köylülere göre, arazilerinin büyüklüğünün, hayvan sayılarının tahrir defterlerine kaydedilmesi ve onlardan vergi istenecek olması kabul edilemez bir durumdur. Fatih Han zamanında müsadereye başlanan mallarının II. Bayezid zamanında da devam etmesi tımarlarını kaybetmelerine neden olmuştur. Devletin yaptığı bu 767 işler halkı yoksullaştırır. (s.216) Konar-göçerlerin devlete bakış açısını anlatan bu örnek Şahkulu isyanında da geniş halk kitlelerine ulaşılmasında propaganda aracı olarak kullanılır. Romanın salt tarihî bilgi ile yazıldığını söylemek imkânsızdır. Eserin adından da anlaşılacağı üzere Taçlu Hatun, Yavuz Han ve Şah İsmail arasında paylaşılamayan bir kadındır. Kurmacaya bu pencerenden bakılması, Yavuz Han hakkında daha önce incelenen eserlere göre önemli bir farka değinmeyi gerektirir. İncelenen romanların genelinde Yavuz Han kişisi, ya şekillendirici güç gereği ülküleri aracılığıyla yüceltilir ya da Sünni-Şii çatışmasında Sünniliği müdafaa eden bir tarihî kişi olarak ele alınır. Hem bu eserde hem de ikinci cildinde Yavuz Han, tutkulu bir aşkın divanesi olarak ele alınır. Ama kurguda (bu cilt için) aşkın mı tarihin mi fon olarak kullanıldığı belirsizdir. Yazar, bu ince çizgide okuyucunun romanı okumasını sağlayarak bugün ve geçmişi aşk köprüsüyle birbirine bağlar. Eserde edebî karakter çiziminin olay üzerinden yapılması Yavuz Han kişisinin nasıl ele alındığını çözümleme noktasında büyük fayda sağlar. Dört buçuk yaşında Fatih Han’ın emriyle İstanbul’a götürülen şehzade, padişaha sorduğu sorular ile herkesin takdirini kazanır. Şehzadenin doğumunda müneccim tarafından Fatih Han’a verilen malumatların doğruluğu şehzadenin konuşmasında daha iyi anlaşılmaktadır. Şehzadenin kararlılığını o yaştayken tahta oturmak istemesinde anlamak mümkündür. Fatih Han, tahta sadece padişahların oturabileceğini ve kendisinden önce ağabeyi Şehzade Ahmet’in olduğunu hatırlatır. (s.47) Bunun üzerine Şehzade Selim; “Hayır sultanım, ben padişah 768 olacağım! Ben padişah olacağım!” (s.48) diyerek padişah olma kararlılığını ortaya koyar. Amasya’da şehzadelere bıçakla kuş vurma talimi yaptırılırken, Şehzade Selim küçük olduğu için bu talimi sadece izlemekle yetinir. Ama ağabeylerinin kuşları vuramadığını görünce eline bıçağı alarak; “Bunlara iyi talim yaptırın! Bir güvercini vurmaktan aciz bunlar! Bir güvercini vurmaktan acizler!” (s.48) der. Şehzade Ahmet’in bunun kolay olmadığını söylemesi üzerine onun da bıçağını alarak havadaki iki kuşu vurur. (s.49) Örneklerde de görüleceği üzere Şehzade Selim yaşından beklenmeyecek bir olgunlukta konuşmakta, talim yapmaktadır. Geleceğin cihangir padişahı bu tür olaylar üzerinden küçüklüğünden itibaren olumlanmaya başlanır. Yavuz Han kişisinin Ayşe Hafsa Sultan’dan sonra tekrar evlenip evlenmeyeceği meselesi onun aşka bakış açısının anlaşılmasını sağlar. Erkek çocuğu olmamasından dolayı başka bir kadınla evlenmeyeceğini, sadece aşık olursa bu durumun gerçekleşebileceğini ifade eder. (s.114) Yavuz Han için aşkın kutsallığı çıkarı kabul etmeyecek seviyededir. Onun en önemli özellikleri arasında bulunan dinî hassasiyeti hayatının her aşamasında kendine yer bulur. Hafsa Sultan’ın yeni doğan Şehzade Süleyman’a verecek sütü olmaması sebebiyle bulunacak süt annenin abdestli namazlı olması gerekliliği vardır. Bu kişinin bulunmasını Şehzade Selim adamları aracılığıyla değil bizar kendisi yapar. Sonunda Trabzon Kadısı Ömer Efendi’nin kızı, şehzade onunla sohbet ettikten sonra süt anne olarak kabul edilir. (s.117-119) Yavuz Han, dilinden duayı düşürmeyen (s.66, 237), devamlı Kuran okuyan (s.190), namazını aksatmayan (s.154, 246) bir roman kişisidir. 769 Şah İsmail’in gönderdiği hediyeler aracılığıyla şehzadeye hakaret etmesi, sonunda dayanılmaz bir noktaya gelir ve Şehzade Selim Tebriz’e gidip satranç oyununda ona bir ders vermeye karar verir. (s.192-193) Şah’ın can düşmanı olmasına rağmen bütün tehlikeleri göze alması kararlı bir kişilik profilini ortaya koyar. Edebî karakter çiziminde kararlı Yavuz Han kişisi vurgulanır. Birçok olayda bu duygunun yansımalarını bulmak mümkündür. Fatih Han’ın onu Trabzon sancağına görevlendirirken Safevi tehlikesini engellemesini istemesi karşısında şehzadenin; “Söz veriyorum, söz veriyorum. (…) Biliniz ki bu fitne önlenecek. Ne pahasına olursa olsun önlenecek… Önlenecek!” (s.57) diye söz vermesi geleceğini şekillendirecek bir beyanattır. Şah İsmail’in kendisine Taçlu’nun kanlı gelinliğini gönderdikten sonra Şah’a gönderilen hediyede not olarak; “Şah İsmail, bu gerdanlık haremin içindir. Sen ve eşin cennette oturun. Seni kutlamak için yakında Tebriz’e geleceğim.” (s.178) yazdırır. Tebriz’i ele geçirmenin imlendiği bu cümle; “Bir gün seni de alırım Tebriz. (…) Seni de alırım, Taçlu’yu da…” (s.196) cümlesiyle Yavuz Han için maksadın hasıl olması gereken bir hamledir. Yavuz Han’ın kendi kendisiyle konuştuğu bu anlar kararlılığının anlaşılmasında bir aracıdır. Şah’ı satrançta yendikten sonra ondan yediği tokat neticesinde, bir gün mutlaka bu tokadın hesabını soracağını söylemesi (s.202) intikam-kararlılık ikilisinin birbirinden pek de ayrı görülmediğini açıklıyor. Bir nevi Yavuz Han’ın alacağı intikamlar onun kararlılığını besleyen öge konumunda ele alınır. Bu olay sonrası kulağına taktığı küpe de intikamının simgeselleştirilmesidir. (s.205) 770 Yavuz Han kişisinin karakterizasyonunda, Osmanlı tahtına oturma iradesi karşısında babası da dâhil olmak üzere hiçbir otoriteyi kabul etmediği gözlenir. (s.226) Bu amaca ulaştıktan sonra Zembilli Ali Efendi gibi önemli isimlerin Safevi seferine taraftar olmamaları da Yavuz Han’ı verdiği karardan vazgeçiremez. Zira; “(…) Şeyh bozmasına haddini bildirmek ve Anadolu halkını, Sünni Anadolu halkını ve Şii Safevi halkını onun eziyetinden kurtarmam gerekiyor.” (s.248) cümlesiyle hem Sünniler hem de Şiiler için bir görev üstlendiğini ifade eder. Kurmacada Yavuz Han kişisi herhangi bir iç çatışma yaşamaz. Kararlılığının yanı sıra edebî yönünü oluşturan özelliklerden birisi ülküleridir. Padişah olduktan sonra Allah’a şu şekilde dua eder: “Yarabbim, iki cihanda da düşmanım olan Şah İsmail’i savaş meydanlarında bırakmayı bana nasip et. Ümmet-i Muhammed’in selameti ve benim nefsimin yatışması için bu mutlak gerekli…” (s.237) İfadede Şah’ın mağlup edilmesinin istenme sebebinin içinde nefsin olduğu da belirtilir. Ama asıl gaye; “(…) Şah İsmail’in Anadolu’nun siyasi, sosyal birliğini ve nizamını bozmaya yönelik harekatına son vermek[tir.]” (s.249) Tarihî bir kişilik olan Yavuz Sultan Selim Han, yukarıda izah edilen edebî karakter özelliklerinin yanı sıra; mütevazı (s.59), samimi (s.137-138, 184), şair (s.141-146), istişareye önem veren (s.64-65), kitap okumaktan hoşlanan (s.238, 245) özellikleri haizdir. Olumsuz özellik olarak oldukça öfkeli olması söylenebilir. Onun öfkeleri sebepsiz yere değildir. Ayşe Hafsa Sultan’ın Şehzade Selim’i Taçlu’dan kıskanması sonucu ona yalan söyleyerek şehzadeden uzaklaştırdığını öğrenen Şehzade Selim, eşini affetmez ve babasının yanına gönderir. (s.161) Aynı şekilde Şah’tan Taçlu’nun kanlı gelinliğinin gönderilmesi üzerine uzun süre bağıra bağıra Şah’a beddualar eder. (s.178-179) Sadrazam 771 Koca Mustafa Paşa’nın devletin geleceğini tehlikeye sokacak şekilde ikili oynaması, ölüm emrinin verildiği hâlde padişahın öfkesinin dindirmeye yetmez. Onun adına yapılan caminin ve imarethanenin bile yıkılmasını ister. (s.242) Yavuz Han, devlete zarar veren kişilerin adlarının hayırla anılmasına dahi tahammül edemeyen bir roman kişisidir. 4.13. TAC-I SULTAN SELİM Roman, tarihî roman halkasına göre “Devletin Diğer Devletler ile Münasebeti” ve “Devlet İçi Mekanizma” bölümüne dâhil edebileceğimiz özellikleri barındırmaktadır. Kurguda, daha önce incelenen “Yavuz Sultan Selim Esir Kızlar Arasında” adlı eserde olduğu gibi tarihîlik bir fon olarak kullanılmaz. Kurmaca, Yavuz Han-Taçlu Hatun aşkı üzerine inşa edilir. Yazar, bu aşkı anlatırken Yavuz Han’ın sadece beşerî özelliklerini okuyucuya yansıtmaz. Her insan gibi sevme ve sevilme hakkı olan padişahın öncelikli görevi devletinin ve milletinin geleceğini düşünmek, bu istikamette çalışmalarda bulunmaktır. Aşk gibi insanı yücelten bir mefhumla Yavuz Han adının anılması tutkulu bir aşk yaşayan cihangir bir padişah profilini karşımıza çıkarır. Eserin aşk teması üzerine inşa edilmesi edebî karakter çiziminde beşerî vasıfların önde olduğu bir değerlendirme yapmayı gerektirir. Yavuz Han kişisi, hem cihangir hem de sevmesini bilen, sevdiğine sadık bir padişah olarak kurmacaya dâhil edilse de “Ahali gördüğüyle düşünür.” sözü mucibince halk nezdinde zaman zaman olumsuzlanır. Halkın gözünde Yavuz Han’ın babasını tahttan indirmesi ve kardeşlerini katlettirmesi tasvip edilmez. (s.22) Ama kurmacanın devamında, yapılan hiçbir şeyin sebepsiz yere olmadığı mesajı 772 verilerek tarih önünde zan altında bırakılan bir kişinin aklandığı görülür. Bir kayıkçının algı dünyasından şehzadelerin öldürülme gerekçesi; “Birkaç şehzadenin ölümüyle binlerce insan kurtuluyor.” (s.224) biçiminde ifade edilir. Yavuz Han’ın Şam’ı fethettikten sonra kaldığı konağa getirilen Şam adlı kuşa ezberletilen cümleler de olumsuz bir Yavuz Han değerlendirmesi içerisindedir. Kuşa, Yavuz Han hakkında olumsuz cümleler ezberletilerek daha fazla para kazanmak için düşmanlarına satılacak olması padişahın olumsuzlanmasında bir aracı olarak kullanılır. Kuşa ezberletilen beddua şöyledir: “Babasının kanını içerek tahta geçen, binlerce Müslüman’ın kanını buna ekleyen Yavuz Sultan Selim, şir-i pençeler içinde kahrolasın, döşeğinde bir gün bile rahat etmeyesin, gözlerin hiçbir şeyi göremesin.” (s.125-126) Yavuz Han, her icraatında Osmanlı devletinin geleceğini düşünen bir padişahtır. Kardeş katlinin Fatih Sultan Mehmet tarafından kanunlaştırılması devletin geleceğini korumak için yerinde bir önlem olarak düşünülür. Aksi taktirde Orta Asya’da olduğu gibi toprakların şehzadeler arasında paylaştırılması binlerce insanın ölümüne ve devletin parçalanmasına neden olmaktadır. (s.148) Devlet işlerinin görüşülmesinde mahremiyete azami ölçüde dikkat edilmesi, devletin gücünü pekiştiren unsurlardan biridir. Yavuz Han, önemli mevzuların konuşulmasında bulunduğu odanın musluklarını açtırarak, konuşulanların mekânın dışından duyulmasını engeller. (s.29, 74) Mısır Seferi öncesi Şehzade Süleyman’ın padişah vekili olarak bırakılması beklenirken onun Edirne’de, İstanbul’da ise Piri Mehmet Paşa’nın görevlendirilmesi Yavuz Han tarafından baba-oğul çatışması yaşamamak için alınan bir önlemdir. Kendisinin babasıyla savaşması ve bunun devlete verdiği zararı unutmayan Yavuz Han, oğlu tarafından böyle bir teşebbüsün olmaması ve 773 devletin olası bir mücadeleden etkilenmemesi için bu önlemi alır. (s.145) Osmanlı Devleti’nin padişahı Yavuz Han, aldığı önlemlerle devleti yücelten bir kişidir. Bu tür hareketlerinde geçmişin tecrübelerine çok önem verir ve planlarını bu yönde çizer. Fatih Han zamanında Rodos’un fethedilememesinin mahcubiyetini yaşayan padişah, buraya sefer için gerekli barutun tedarik edilememesi sebebiyle seferi iptal eder. (s.235-236) Zaferden başka seçenek düşünmeyen padişah, verdiği kararlarla bu özelliğinin zedelenmesini engeller. İfade edildiği üzere eserin tarihîlikten faydalanılarak Yavuz Han’ın beşerî yönünü okuyucuya hissettirilmesi düşüncesi, Yavuz Han’ın icraatlarının ön planda verilmesini engeller. Eserin tarihîliği anlatmaktan ziyade aşk üzerine yoğunlaşması tarihî bilgiyi okuyucu nezdinde ikinci plana düşürür. Bu minvalde edebi karakter çizimin hem olay hem de Yavuz Han’ın düşünce dünyasının ifadesiyle gerçekleşir. Kendini İslam dünyasındaki fitneleri temizleyerek, birliği sağlayacak bir kişi olarak gören Yavuz Han (s.90-91), yüce amaçlar için yola çıkan bir padişahtır. Memlük Devleti’nin de bertaraf edilmesiyle Osmanlı Devleti’ne doğudan gelecek bir tehlike kalmaz. Ridaniye Savaşı öncesi çok sevdiği Taçlu Hatun’un öldüğünü öğrenen padişah, yine de kararlı bir şeklide Kahire’ye yürüyerek seferi nihayetlendirir. Yüreğindeki devlet aşkının Taçlu aşkından daha üstün olduğunu gösteren bu davranış; ümitsizlik, zorluk tanımayan bir karakterde Yavuz Han kişisinin inşa edildiğini gösteriyor. Yavuz Han, kurguda iç çatışma yaşamayan bir kişidir. Taçlu Hatun, ŞahSultan ikileminde bir aşk serüveni yaşadığı hâlde, Yavuz Han onu bir Sultan Hanım olarak değil, devletin bir esiresi olarak kabul etmiştir. Taçlu bu hâliyle bir esire iken, Yavuz Han’ın kalbini esir alabilen şanslı bir kadındır. 774 Eserde, Yavuz Han’ın edebî kişilik çiziminde en iyi değerlendirilebilecek husus, onun bir padişah olarak halka bakış açısıdır. Halkı devletin temelinde gören padişah, devletin varlığının halkın birliğinden ve dirliğinden geçtiğinin farkındadır. Şehzade Süleyman’a ölüm döşeğindeyken verdiği nasihatte; “Halka sakın zulmetme. Unutma ki sultanlar halkları sayesinde yaşar.” (s.230) der. Bu minvalde halktan kopuk bir padişah yerine, devamlı halkla iç içe olan bir padişah profili çizilir. Halimi’den aldığı haberi, aylardır özlemle beklediği Taçlu’nun Şam’a getirilmesi olarak anlayan Yavuz Han, kaldığı köşkün sokağında Şam halkına davet verecek kadar eli açık bir kişidir. (s.175) Bu durumun sebebi Taçlu olarak nitelendirilse de padişah Kudüs’te de; “Kudüs şehir halkına yetecek kadar koyun ve deve kurban edin ve halka dağıtımını sağlayın!” (s.199) diyerek halkın yanında olmasını gerektirecek tek sebebin Osmanlı Devleti’nin padişahı olması gerçeğini ortaya koyar. Padişah sadece halka maddi yardımlarda bulunmaz: “(…) Mısır’da Kansu Gavri döneminde oluşturulan, özellikle halk için bir çeşit zulüm niteliği taşıyan vergileri (…)” (s.216) kaldırarak halkın huzurunu engelleyen her şeye son vermeyi amaçlar. Yavuz Han halkı Müslim, gayrimüslim diye bir ayrıma tabi tutmaz. Hıristiyan tebaanın da istekleri göz önünde bulundurulur. Yavuz Han Kudüs’e girdiğinde, Ermeni Patriği Serkiz kendilerine, Hz. Ömer ve Selahaddin Eyyubi döneminde verilen imtiyazların yenilenmesini istediğinde padişah; gereğinin daha önceden düşünüldüğünü belirterek, Yunus Paşa’dan fermanı okumasını ister: “Eskiden beri tasarruf yetkisine sahip Ermeni rahiplerin Kamame, Beytüllahim mağarası, kuzeydeki kapının anahtarı, içerde Kamame kapsındaki iki şamdan ve kandilleri, Büyük Kiliseleri, Mar Yakup, Deyr’üz-Zeytun, Habs’ül-Mesih kiliseleri, bunlara ait vakıflar, bağlar, bahçeler, aynı dine mensup Habeş, Kıpti ve Süryani milletleri, bunların terekeleri ve benzeri hususlarda yine tasarrufa yetkili olduklarına karar verilmiştir. Bunlara kimse müdahale edemeyecektir.” (s.199) 775 Eserde, Yavuz Han kişisinin ülkü sahibi bir padişah olmasının yanında dinî hassasiyetleri de ön plana çıkartılır. Mısır seferine giderken ordu Gebze yakınlarında bağlık bahçelik bir araziden geçildiği sırada yavaşlar. Padişah, askerlerin bahçelerden izinsiz bir şekilde meyve alabileceklerini düşünerek hemen olayın araştırılmasını buyurur. Araştırma sonucuna göre tek bir Osmanlı askerinde bile çalıntı meyve bulunmaz. (s.102-103) Bu haberi alan padişah; “Askerlerimin içinde bir tek kimse sahibinden izinsiz bir meyve koparıp yeseydi Mısır seferinden vazgeçerdim. Çünkü (…) haram yiyen bir orduyla beldelerin fethi mümkün olmaz.” (s.103) diyerek Allah’a şükreder. Yavuz Han, kendisinin veya yakın çevresinin dışında büyük bir ordunun dahi helal yemesini düşünecek kadar hassastır. Kutsal emanetlerin Halife El-Mütevekkil’den teslim alınması sırasında gözyaşları içerisinde besmele çekerek her emaneti alır ve peygamber hırkasını üç kez öper. (s.114-115) İslam büyüklerine olan sevgisi, Şam’da bir çöplük haline gelen Muhiddin Arabi’nin mezarını görünce kendi elleriyle temizlik yapacak kadar fazladır. Mezarın kötü durumunu görünce derhal bir türbe yapılması için emir verir. (s.121-122) Ondaki din anlayışının bir nevi özeti sayılabilecek durum Tih Çöl’ü geçerken yaşanır. Padişahın kavurucu bir sıcakta atından inmesine bir anlam veremeyip, padişahın ata binmesini isteyen Hasan Can’a Yavuz Han; “(…) Ata binemem, binemem, sevgili peygamberimiz önümde yürüyerek bize rehberlik ederken peşinden nasıl atla giderim. (…)” (s.203) der. Kurguda, Hz. Peygamber’in Osmanlı ordusuna öncülük etmesi olayının anlatılması, Yavuz Han’ın diğer dinî hassasiyetleriyle birleştirildiğinde samimi bir şekilde dini yaşayan, hayatını dinî telakkiye göre çerçeveleyen bir edebî portre çizilmesini sağlar. 776 Yavuz Han mütevazılık olarak adlandırabileceğimiz “samimi” davranışlar içerisinde çok fazla bulunur. Özellikle Taçlu’yla beraber olduğunda oldukça mutlu olan padişah, çevresindekilere iltifat etmekten çekinmez. Edirne Sarayı’nda Taçlu’nun hizmetindeki genç kız Mahide’ye; “(…) Annenin çırağı olmuşsun sen. Çırak ustayı geçsin. Bir daha Edirne’ye geldiğimde senin yemeklerini yemek istiyorum.” (s.72) diyerek hizmetçinin başarısını takdir eder. Kendisini Şam’da konağında ağırlayan Abdullah Ağa’nın padişah gelmeden önce bütün konağı en ince ayrıntısında kadar yeniden elden geçirdiğini anlayan Yavuz Han, Abdullah Ağa’nın sesini taklit ederek; “Abdullah Ağa, yorgunum, hadi senin gibi konuşayım, dilerseniz beni odama çıkarın da yemeğe kadar biraz dinleneyim.” (s.122) der. Aşık bir padişah olan Yavuz Han’ın mutlu olduğunda başkalarının taklidini yapan bir yönünün olduğu örnek aracılığıyla anlaşılır. Öyleki bazen oturduğu koltuktan düşecek kadar kahkaha dahi atar. (s.133) Yazar, tarihî bir kişi olan Yavuz Han’ı herkesin bildiği öfkeli, sert tedbirler alan, planlarını aksatanlara karşı acımasız bir kişi profilinden aşık olabilen, insanlara çok samimi davranan, şaka yapan bir kişiye çevirir. Bu samimiyet onun; “Hasan Can, şuralarda bir yerlerde mırra içip nargile tüttürelim mi? Çok canım sıkkın. (…)” (s.143) diyecek kadar avam üslubunda konuşmasının önündeki engelleri kaldırır. Ayrıca, Yavuz Han’ın samimi bir kişilik olarak kurmacada işlenmesi onun halkla bağlantısının çok canlı olmasını da sağlamaktadır. İfade edildiği üzere padişahın halktan kopuk olmamasının en önemli sebeplerinden biri uygun oldukça halkın içerisinde yaşamasından kaynaklanmaktadır. Yavuz Han’ın edebî karakterizasyonunda kitaba olan müdavimliği bu eserde de konu edilir. Kuran-ı Kerimi, Vassaf tarihi 777 özelde olmak üzere tarih kitaplarını okur. Hasan Can’la okuduğu kitaplar üzerine sohbet eder. (s.149-150, 217) 4.14. İDA’NIN MERHAMETİ Eserin daha önce incelenen eserlere göre Yavuz Han’ı merkeze almadan kurguya dâhil etmesi ve vaka zamanı, anlatma zamanı olarak ikili bir zaman yapısının benimsenmesi edebî karakter çizimi için yetersiz bir durumun olduğunu gösterir. Eserde merkezî kişi Behzat’ın hayat anlayışı ve Yavuz Han’a ait olduğu düşünülen küpeler çerçevesinde bir kurgu gerçekleştiği için Yavuz Han ön planda değildir. Tarihî roman halkasına göre “Tarihîlikle anın birleştirilmesi” bölümüne dâhil edilen eserde sadece Yavuz Han’ın nasıl ele alındığı (olumlu-olumsuz) kısaca değerlendirilecektir. Yavuz Han, çok çabuk öfkelenen ve öfkesi yatışana kadar kimsenin gözünün yaşına bakmayan bir kişidir. Şah İsmail üzerine giderken yeniçerilerin bir türlü ganimet elde edememelerinden dolayı padişahın çadırını oklamaları ve kurşunlamaları, Yavuz Han tarafından hayatının hiçbir döneminde unutulmaz. Bu olayın sorumlularını hem savaşa giderken hem de savaş sonrası cezalandırılmalarını bir seremoni izlercesine büyük bir zevkle takip etmiş, yeniçerilerin kendisine yaşattığı korkunun çok fazlasını düşmanlarına yaşatmıştır. (s.77-78) Şah’ın sefer yolunda Osmanlı ordusunun faydalanabileceği her şeyi yok ettirmesi, padişahın daha da sinirlenmesine neden olur. Bu durum, Tebriz’in fethedilmesiyle kalmaz, şehirde ne kadar âlim, sanatkâr ve zanaatkâr varsa İstanbul’a götürülmeleriyle sonuçlanır. Ruhsuz bir şehir haline gelen Tebriz, yetim ve öksüz bırakılır. (s.99) Yavuz Han’ın öfkesinin neticesi şöyle ifade edilir: 778 “Yavuz Selim şehrin ruhunun bir kısmını keskin bir bıçağın eti kemiğinden ayırdığı gibi ayırıp, deve kervanlarına yükleyip, yetişmiş insanlarının omzunda kaçırmıştı. Şehir artık çıplaktı.” (s.100) Hasan Can’ın padişahın sadece solaklara gösterdiği insani tarafını dört yıl sonra keşfetmeye başlaması üzerine günlüklere kendisi gibi önü ve arkası olmayan sade bir kul olarak Yavuz Han’ı yazar. İdam kararını verdiği paşaların cenazelerinde hıçkıra hıçkıra ağlayan padişah (s.285), bu haliyle devlet nizamının devamı için zorunluluktan bazı kararları vermenin üzüntüsünü yaşamaktadır. Padişahın, çocukluk arkadaşı Hemdem Paşa’nın canını alabilecek kadar kararlı bir kişiliğinin olması, Hasan Can tarafından ülkesinin ve tebaasının geleceğini güven altına almak için girişilen bir eylem olarak nitelendirilmesini sağlar. (s.328) Yavuz Han’ın duygusal yanının kurmacada işlenmesi onun bütün olumsuzluklara rağmen insani tarafının bulunduğunu imler. Kendini defalarca suikasttan kurtaran solakları yanından göndermesi onlar için bir ödüldür. Diğer taraftan solaklar padişah için arkadaşı Hemdem Paşa’yı öldürmeleri dolayısıyla onlar yanındayken her an aynı acıyı yaşamasına neden olan kişilerdir. Padişah aynı acıyı tekrar yaşamamak ve solakları gazabından korumak için yanından uzaklaştırır. (s.324) Dünya malına önem vermeyen padişah bu durumu solaklara; “Kellesini Kahire kapısına astığımız adamın en değer verdiği şeyi, bir dünya malını tebaama armağan ediyorum ki; dünya bizim medeniyetimizi anlasın.” (s.318) cümlesiyle belirtir. Dünya malının önemsenmemesi sadece Yavuz Han’ın değil mensubu bulunduğu medeniyetin vasıfları arasındadır. Köle ticaretini düzene koymak amacıyla Osmanlı Devleti’nin yaptığı düzenlemeler ortadayken, Yavuz Han’ın köleliğe karşı geldiği düşüncesiyle küpe taktığı anlayışı Hoca tarafından şu cümlelerle eleştirilir: 779 “Varlığı esaret, ganimet ekseninde dönen bir imparatorluğun padişahına köleliğe karşı geldi, diye üstünlükler atfetmek için insanın akıl yönünden eksiklikleri olması gerekirdi (…) Devşirmeliğin en cafcaflı zamanlarının, forsaların en çok arttığı dönemin padişahına kölelik karşıtı bir model oluşturulup, kamuoyu çalışması çok komik geliyor insana.” (s.26) Devşirmelik ve kölelik üzerinden hem padişah hem devlet olumsuzlanır. Osmanlı Devleti Yavuz Han’a göre daha az olumsuzlanır. Yeni fethedilen bölgelerde devletin hiçbir suretle Hıristiyan halkın ibadet şekline karışmaması halkın huzur içerinde yaşamasını sağlar. (s.135) Hıristiyan halkın önde gelenleri; “Hıristiyanlıktaki mezhepsel çatışmaların kendilerini İslam’ın istilasından daha fazla etkileyeceğini iddia ediyorlardı. Onlara göre Osmanlı, verginin dışında hiç olmazsa dinsel, mezhepsel, zorlamada bulunmuyordu. Hıristiyanlar birbirini ezerken, İslam’ın temsilcisi Osmanlı dine, mezhebe karışmadan durmayı biliyordu.” (s.136) cümleleriyle Osmanlı Devleti’nin kendi bakış açılarıyla konumunu belirlerler. Devletin özellikle İslam dininin temsilcisi olarak kurmacada ifade edilmesi cihanşümul bir devlet anlayışına delalet eder. İda’nın Merhameti adlı eserde, tarihî bir kişilik olan Yavuz Han icraatlarının kurmacaya dâhilinden çok, anlatılar üzerinden olumsuzlanır. Kurgunun ana seyrinin Yavuz Han’ın küpe takıp takmadığı ve kayıp küpenin bulunması olduğu için tarihîlik sadece bu izlek üzerinden ele alınır. 780 SONUÇ Tarihî Roman Bağlamında Yavuz Sultan Selim Han’ın üzerine yazılmış telif romanların incelendiği çalışmada; Yavuz Han’ın hayatı, dünyada roman nevinin ortaya çıkışı ve bunun Türk edebiyatındaki gelişim seyri, tarihî romanın özelde Türk edebiyatı olmak üzere dünya edebiyatındaki durumu konularında teorik bilgiler verilmiştir. Çalışmada tarihî romana dair bir tanım çabasından kaçınılması, bu türün sınırlarının kuramsal olarak tam mahiyetiyle çizilemediği düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Şüphesiz edebiyatımızda tarihî roman alanında verilecek yetkin örneklerle genel-geçer bir tanımlama yapılabileceği düşünülmektedir. Çalışmanın devamını oluşturan roman incelemeleri ve Yavuz Han kişisinin bu romanlardaki edebî temsili bölümleri uygulama bölümleri olarak adlandırılabilir. 1945 yılında yayımlanan Yavuz Sultan Selim Esir Kızlar Arasında adlı eser Yavuz Han üzerine yazılan ilk roman özelliği taşır. Yazılan son roman ise 2011 yılında yayımlanan Efetürk Yavuz Han adlı eserdir. Aradan geçen 66 yıllık süre zarfında çocuk kitapları dışında on iki telif eser daha yayımlanmıştır. Zamanın, algıların değişmesi ve edebiyat dünyasına biçimsel özellikler bakımından birçok yeniliğin girmesi tarihin kurmacaya aktarılması sırasında farklı bakış açılarının kullanılması beklentisini doğurabilir. Ama çalışma neticesinde ellili-altmışlı yılların tarihî roman mantığının birkaç eser dışında değişmeden tekrarlandığı görülmüştür. Tarihî romana yöneltilen sorular arasında bulunan, bu türün genel kabullerin sözcüsü olduğu gerçeği ve tarihin edebiyat aracılığıyla bir nutka indirilmesi çabası yazarlarımız tarafından devam ettirilir. 781 Yavuz Sultan Selim Esir Kızlar Arasında, Şah ve Sultan ve İda’nın Merhameti adlı eserlerin dışındakilerde Yavuz Han merkezî kişi olarak kurmacada bulunur. Şah ve Sultan, Yavuz ve İda’nın Merhameti dışındaki eserlerde merkezî kişiyle birlikte başka roman kişilerinin iç çatışmalarına yer verilmez. Bu durum kurgunun sadece merkezî kişinin etrafında şekillenmesi anlamına gelirken, onun sadece olumlanmasına sebep olur. Bundan dolayı okuyucuyu merkezî kişinin icraatlarındaki sebeplere götüren veya bu icraatların kişide meydana getirdiği olumlu, olumsuz yansımaların anlaşılmasını sağlayacak yollar kapanmış olur. Popüler tarihî romanlarda yazar-anlatıcının ve hâkim bakış açısının kullanılması incelenen eserlerin ortak özellikleri arasındadır. Şah ve Sultan ve Yavuz adlı eserlerin diğerlerine nazaran estetik ölçülerde yazılması anlatıcının ve bakış açısının değişmesinde de görülür. Kahraman-anlatıcıyla birlikte tekil bakış açısı da bu eserlerde kullanılır. İncelenen eserlerde zaman genellikle kronolojik olarak tarihî düzlemde verilir. Zamanda geri bakışların sık kullanıldığı görülür. İda’nın Merhameti’nde vaka zamanı (16. yüzyıl) ve anlatma zamanı (21. yüzyıl) olarak ikili bir zaman yapısının kullanılması tarihle anın birleşmesini kurmacada göz önüne serer. Romanın ikili bir zaman algısıyla inşası diğer romanlardan ayrılan özellikleri arasındadır. Mekân bütün eserlerde göz ardı edilir. “Olay örgüsünün üzerine asıldığı bir vestiyer işlevi üstlenen (…) mekânlar, coğrafi nitelikte bir güzergâh olmaktan öteye geçemezler.” 474 Bu yüzden eserlerde mekânın işlevsel olarak kurguya dâhil edilmediğini ve mekâna simgesel olarak belirgin anlamların yüklenmediği 474 Ramazan Korkmaz, “Romanda Mekânın Poetiği”, Dil ve Edebiyat Yazıları (Mustafa İsen’e Armağan), Editörler, Ayşenur Külahlıoğlu İslam, Süer Eker, Ankara 2007, s.402. 782 görülür. Eserlerde olgusal mekânlardan ziyade çevresel mekânların kullanılması bir nevi kurgudan bireyin dışlanarak, onun iç dünyasına inilmesine engeller. Tarihî romanların vazgeçilmez anlatım teknikleri arasında bulunan; diyalog, özet, tasvir, anlatma gibi teknikler bu eserlerde de kullanılır. İç çözümlemeye ise çok az yer verilir. İncelenen eserlerde anlamayı zorlaştıracak ağır bir dil ve üslup kullanılmamıştır. Genel itibarı ile atasözü ve deyimlerin kullanım sıklığının fazla olması anlaşılmayı kolaylaştırırken, anlatıma da farklılık kazandırır. İncelenen eserlerde Yavuz Han’ın çocukluğu, şehzadeliği, taht mücadelesi ve saltanatı müddetince yaptığı savaşlar konu edilir. Konu edilen bu dönemde kullanılan temalar benzerlik arz eder. Merkezî kişi Yavuz Han karakterinin özünde “Ülkü” teması ön plana çıkar. Onun kendini Türk-İslam Birliği’ne adaması 9 eserde bu temanın işlenmesiyle ifade edilir. Yavuz Han, milletin ve devletin geleceği için durmadan çalışan, başarı için bütün zorlukları göze alan birisidir. Mevzunun devlet ile ilgili olması onun babasından, kardeşlerinden dahi vazgeçebilmesine sebep olur. İslam’ı Hıristiyanlık karşısında güçlü kılma azmi ve İslam içerisindeki ayrılıklara son verme düşüncesi hayat felsefesini şekillendirir. Kişiliğindeki öfke gönül verdiği ülkülerin gerçekleşmesi yolunda karşısına çıkan engelleri bertaraf edebilmesi için ondan çekinilmesini sağlayacak bir konumdadır. Bunun yanında “Yüceltilen Türklük”, “Sünnilik ve Şiilik” gibi temalar da eserlerde ortak olarak kullanılır. İki Hükümdar Bir Kadın ve Tac-ı Sultan Selim romanlarını diğerlerinden ayıran temel nokta Yavuz Han’ın Taçlu Sultan’la yaşadığı aşkın bir tema olarak kurgunun temelini oluşturmasıdır. Yavuz Sultan Selim Ağlıyor adlı eserde, sultanın Aspasiya ile gerçek aşkı, Donna ile şehveti yaşaması ve bunun yanında içki kullanan bir tarihî kişilik olarak 783 kurmacaya yansıtılması bu eseri diğerlerinden beşerîlik noktasında ayırır. Yazar, her ne kadar tarihî kişiliği bulunduğu yücelik konumundan bu vasıfları ona ekleyerek indirse de, ona bahşettiği ülküsü olan bir sultan görünümünü hiçbir zaman ikinci plana atmaz. Böylelikle yüceltilen sultanın, beşerî özelliklerinin de olabileceği okuyucuya aktarılmış olur. Şah ve Sultan adlı eserde kurgunun “Sünni-Şii Birlikteliği” teması üzerinde inşası, bazı eserlerde görülen Şii aleyhtarlığı anlayışından çok uzakta günümüzde hâlâ sıcaklığını muhafaza eden bir ayrıma edebî sahada engel olma anlayışının tezahürüdür. Çaldıran Savaşı’nın sosyal hayatı etkileyen bir konumda bulunması yazarın tarihî kişilikleri ikinci plana atarak, kardeşin kardeşi öldürmesi dramını yaşayan ve bu dramdan etkilenen hayatları kurmacaya aksettirmesini sağlar. Çalışmanın özü olarak gördüğümüz Tarihî Romanda Yavuz Sultan Selim Han’ın Edebî Temsili bölümünde farklı bakış açılarının aynı tarihî döneme eğilerek o dönemi ve Yavuz Han’ı nasıl ele aldıklarını ortaya koyabilmek esas alınmıştır. Şüphesiz burada yazarların tarihî dönemi kurmacaya aktarırken vaka, zaman, mekân, anlatım teknikleri, dil ve üslup, bakış açısı gibi romanı meydana getiren unsurlardan faydalanma biçimleri edebî kişilik çiziminde önemli bir yeri sahiplenir. Bundan dolayı bu bölüm roman incelemeleri bölümüyle beraber okunursa kapsayıcı bir değerlendirme yapmak mümkün olacaktır. İncelenen eserlere göre Yavuz Han’ın olumlanan bir sultan profiline sahip olduğu görüşü rahatlıkla ifade edilebilir. Onun kişiliğinin özünü ifade edecek iki anahtar kelime bulunmaktadır: “Türk-İslam Birliği Ülküsü ve Kararlılık”. 784 KAYNAKLAR A- İNCELENEN ESERLER BAHADIROĞLU, Yavuz, Şehzade Selim, Nesil Yay., 46. Baskı, İstanbul 2011 BAHADIROĞLU, Yavuz, Şirpençe, Nesil Yay., 52. Baskı, İstanbul, Temmuz 2010 BAHADIROĞLU, Yavuz, Mısır’a Doğru, Nesil Yay., 61. Baskı, İstanbul, Eylül 2010 BANOĞLU, Niyazi Ahmet, Yavuz Sultan Selim Esir Kızlar Arasında, Vakit Matbaası, İstanbul 1945 BİLGİN, Hasan Basri, Efetürk Yavuz Han, Hayat Yay., 1. Baskı, İstanbul 2011 DELİORMAN, Orhan, Hadim-ül Haremeyn-iş-şerifeyn Yavuz Sultan Selim Han, Mihrab Yayınevi, Aralık 1969 ERDEM, Doğan, İda’nın Merhameti, Postiga Yay., 1. Baskı, İstanbul 2009 ÖZDEŞ, Oğuz, Yavuz’un Pençesi, Türkiye Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul 1969 PALA, İskender, Şah ve Sultan, Timaş Yay., 1. Baskı, İstanbul, Ekim 2010 SUBAŞI, Eb

.

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

Ahmet Ümit İstanbul Hatırası Ahmet Ümit, 1960'ta Gaziantep’te doğdu. 1983’te Marmara Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü'nü bitirdi. 1985-1986 yıllarında, Moskova’da Sosyal Bilimler Akademisi'nde siyaset eğitimi gördü. İlk kitabı 1989’da yayımlanan Sokağın Zulası adlı şiir kitabıdır. 1992’de ilk öykü kitabı Çıplak Ayaklıydı Gece yayımlandı. Bunu 1994’te Bir Ses Böler Geceyi, 1999’da Agatha ’nın Anahları, 2002’de Şeytan Ayrıntıda Gizlidir adlı polisiye öykü kitapları izledi. 1995’te hem çocuklara hem de büyüklere yönelik Masal Masal İçinde ve 2008’de yayımlanan Olmayan Ülke ile farklı bir tarz denedi. 1996’da yazdığı ilk roman Sis ve Gece, polisiye edebiyatta bir başyapıt olarak değerlendirildi. Bu romanın ardından 1998’de Kar Kokusu, 2000’de Patasana, 2002’de Kukla yayımlandı. Bu ldtapla- n, Ninatta'nuı Bileziği, İnsan Ruhunun Haritası, Beyoğlu Rapsodisi Kkvim, Babı Esrar adlı kitapları izledi. Ahmet Ümit’in yayımlanmış iki adet de çizgi romanı bulunmaktadır: Başkom- ser Nevzat - Çiçekçinin Ölümü, Başkomser Nevzat - Tapınak Fahişeleri. Davulcu Davut'u Kim Öldürdü adlı eseri de Everest Yayınları tarafından çizgi roman olarak yayma hazırlanmaktadır. Sevgili arkadaşım Ali Tay gun'un değerli anısına... Teşekkür İstanbul Hatırası’nın yazılma sürecinde Roma, Doğu Roma, Osmanlı sikkeleri ve tarihi konusunda önemli bilgiler sunan Prof. Dr. Oğuz Tekin’e, kriminalistik hakkında değerli fikirleriyle beni aydınlatan Adli Tıp Uzmanı Dr. M. Süalp Bengidal’a, Adana Cinayet Büro Amiri Şehmuz Akdemir’e, Topkapı Sarayı'yla ilgili derin bilgilerini paylaşma cömertliğini gösteren Topkapı Müzesi eski müdiresi Dr. Filiz Çağman’a, Ayasofya Müzesi Müdürü Haluk Dursun’a, Ayasofya Müzesi Müdür Yardımcısı Halil Akça’ya, Arkeolog Defne Tekay’a, Arkeolog Tülay Urun’a, Dr. Meltem Doğan Alparslan’a, cerrahlık konusunda önemli ayrıntılardan haberdar olmamı sağlayan Dr. Hüseyin Meşe'ye, hukuk bilgileriyle önemli katkılarda bulunan sevgili arkadaşlarım Avukat Mehmet Ata Uçum ve Avukat Hatice Uçum’a, Jako papağanları konusunda önemli bilgiler veren Veteriner Hekim Halil Aykm’a, SİT alanlarıyla ilgili konularda açıklayıcı bilgiler sunan Mimar Nazir Korkmaz’a, verdiği dini bilgiler için Hüseyin Erek’e, tasavvuf konusundaki aydınlatıcı fikirleri için Mustafa Alagöz’e, desteğini hep yanımda hissettiğim Doğan Kitap Kurumsal İletişim Müdürü Özlem Yaşarlar’a; İstanbul Hatırası’nın ilk bölümlerini okuyup görüşlerini benimle paylaşan Doğan Kitap’ın

eğerli editörü Deniz Yüce Başarır’a, Balat semti konusunda önemli bilgiler veren Kadir Turan ile Murat Aksu’ya, Yunanca isimler hakkında yardımcı olan Anna Maria Aslanoğlu'na; romanlarımın ilk okurları, ilk eleştirmenleri olan sevgili dostlarım Figen Bitirim, Kemal Koçak, Erdinç Çekiç, Erhan Çekiç, Oral Esen, Ayhan Bozkurt, Ali Arda’ya ve eşim Vildan Ümit'le kızım Gül Ümit Gürak’a, damadım Gürkan Gürak’a sonsuz teşekkürlerimi sunanın. Bu değerli insanların katkısı olmasaydı bu roman da olmazdı. İSTANBUL HATIRASI "Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul..." Yahya Kemal Byzantion Kral Byzas'ın Efsanevi Kentini Tanrı, Kral'a bakıyordu. Kutsanma töreniydi: Şükran günü, bedel anı, saygı zamanı. Tanrı kutsal bir armağan olarak sunmuştu bir kartal başı gibi denize uzanan bu güzel ülkeyi onlara. Rüzgâr, büyülü bir güçle doldurmuştu gemlerinin yelkenlerini; toprak, doğurgan bir kadın gibi ekilen tohumları nefis yemişlere dönüştürmüştü; deniz, cömert bir bahçe olup balıkların en lezzetlisini vermişti onlara. Tanrı, belayı uzak tutmuştu halkından. Şimdi sıra ondaydı. Kral olmanın gereğini yerine getirmeli, üzerine düşeni yapmalı, sözünü tutmalıydı. Enli, keskin kılıcını kavradı. Tanrı, Kral'a bakıyordu. Küçük alan süt mavisi bir aydınlıkla kaplanmıştı. Ortalık deniz kokuyordu. Ateş gibi yanan geniş alnında nemli bir serinlik hissetti. Aynı serinliği sunağın yanında bekleyen genç boğa da hissetti, hayvanın bütün bedeni ürperdi. Genç boğayı güçlükle zapt eden dört savaşçının dördü de ürperdi, boğanın bir adım gerisindeki kâhin de ürperdi ama Kral ürpermedi. Ne rüzgârın görünmez dokunuşuna aldırdı, ne tüyleri diken diken eden serinliğe. Kılıcını usulca kaldırarak yaklaştı. Tanrı, Kral'a bakıyordu. Kral, huzura varınca durdu, saygıyla başını kaldırdı. Tanrı'nın elindeki üç uçlu yabaya dikti gözlerini. Bir vuruşta koca ülkeyi denizin dibine yollayan o korkunç silaha. Yüreğindeki saygı korkuya dönüştü, bakışlarını hızla kaçırdı Tanrı'dan. Bir an meydanda her şey durdu, denizden esen rüzgâr, siyah derisi öfkeyle seğiren boğa, boğayı tutan askerler. Bir an ürkütücü bir sessizlik çöktü her yana. Biraz daha beklerse bu sessizlik kalıcı bir lanete dönüşecek, biraz daha beklerse Tanrı'yı öfkelendirecekti. Hemen söze başlamalıydı. Daha fazla beklemek olmazdı. "Ey Poseidon," diye gürledi, itaatkâr bir sesle. "Ey denizlerin, yer sarsıntılarının, atlann tanrısı. Ey Kronos ile Rheia'nın oğlu, ey Zeus'un ve Hades'in kardeşi. Ey ölümsüzlerin en güçlüsü. Ey en güçlülerin ölümsüzü. Sana binlerce şükür. Sana binlerce saygı. Sana binlerce sevgi. Sen ki bizden yüz çevirmedin. Sen ki Megara'dan yola çıktığımızdan beri bizi yalnız bırakmadın. Sen ki her zaman yazgımıza yoldaşlık ettin. Öfkeni üzerimizde denemedin. Fırtınalarını gemilerimizin önüne çıkarmadın. Güçlü yabanı bize karşı kullanmadın. Denizleri uysal, merhametli ve bereketli kıldın. Ey tanrıların en görkemlisi, ey denizlerin mutlak hâkimi, ey Megaralı göçmenlerin koruyucusu. Sen olmasaydın, üç yanı denizlerle çevrili bu ülkeyi bulamazdık. Sen olmasaydın, bu bereketli toprakların üzerinde bir anıt gibi yükselen genç kentimizi kuramazdık. Sen olmasaydın, karada da, denizde de var olamazdık. Sen ki bizi kendi çocukların gibi sevdin, sen ki bize acıdın, bize şefkat gösterdin, bizi savundun. Biz de sana şükranlarımızı, bu boğayı kurban ederek sunmak istiyoruz. Lütfen adağımızı kabul et. Lütfen bugüne kadar yaptığın gibi bundan sonra da bize acı, bizi koru, bizi gözet. Lütfen öteki tanrıların da bize acımasını sağla. Çünkü sen bizi en çok sevensin. Çünkü sen güçlüsün. Çünkü sen adilsin..." Tanrı sanki bu sözleri duymamış gibi ateş saçan gözlerle bakmayı sürdürüyordu bu genç ülkenin genç kralı Byzas'a. Kral hiç üzülmedi Tanrı'nın bu kayıtsız tavrına. Saygısını zerrece yitirmeden diz çöktü, boyun eğdi, selam verdi. Sonra usulca doğruldu, hedefinden emin bir savaşçı gibi, dört askerin güçlükle zapt ettiği siyah boğaya yöneldi. Boğa kendisine doğru yürüyen Kral'dan önce kılıcını fark etti. Güneş, sanki yaklaşmakta olan felaketi haber vermek istercesine ışıklarını kılıcın parlak yüzeyinden vahşi hayvanın gözlerine yansıttı, iplerle bağlandığı için huzursuz olan boğa iyice gerginleşti, bu her yanına deniz kokusunun sindiği küçük meydandan kaçmak, bu iplerden, gözlerine vuran bu parıltıdan kurtulmak istedi. Askerleri de sürükleyerek bu cendereden çıkmaya çabaladı. Ama dört savaşçı izin vermedi ona, sımsıkı sarıldılar güçlü hayvanı tutan iplere. Tanrı, Kral Byzas'a bakıyordu. Byzas, usulca boğaya yaklaştı. Kral'ın kokusunu alan boğa daha çok sinirlendi, öfkeyle burnıından solumaya başladı. Askerler hayvanı zapt etmekte artık güçlük çekiyorlardı. Akacak kanı toplamak için elinde toprak bir çanak tutan kâhin, dualara başlamıştı çoktan. Byzas, görkemli, güzel hayvanın önünde durdu ama kılıcını kullanmadan, boğayı Tanrı'ya kendi elleriyle sunmadan, saygıyla kurbanına baktı. Boğa da gözlerini ona dikmişti. Olacakları anlamak istercesine gergin bir merakla bakıyordu. Nasıl ki Tanrı'yı bekletmek olmazsa, kurbanı da bekletmek olmazdı. Kral, keskin, enli kılıcının kabzasını yeniden sıkı sıkıya kavradı. Boğaya doğru bir adım attı. Elindeki kılıcı, alttan boğanın gırtlağına çaldı. Kan, kâhinin tuttuğu çanağa fışkırırken boğa öylece kaldı. Çok sürmedi, birden acıyla irkildi, bütün gücüyle ileri atılmak istedi. Eğer boş bulunsalar dört askeri de peşi sıra sürükleyip kanını etrafa saçarak takati tükenene kadar kaçacaktı ama kaslı kollar yine izin vermedi. Hayvan kısa sürede gücünü yitirdi, önce titreyen dizlerinin üzerine çöktü, sonra gürültüyle sağ yanına yıkıldı. Tanrı, Kral'a bakıyordu. Kral artık umursamıyordu Tanrı'yı; üzerine sıçrayan kanın etkisi mi, kadim bir güdü mü bilinmez, bakışları az önce öldürdüğü boğaya takılı kalmıştı. Boğanın gözleri artık öfkeli değildi, sadece şaşkındı, bir parça da mahzun. Kral pişman değildi yaptığına, görevini yerine getirmiş birinin huzuru vardı yüreğinde ama nedense, o da bakışlarını kurbanının donuklaşan siyah gözlerinden bir türlü alamıyordu. "Adamı Atatürk'e kurban mı ettiler diyorsun?" Kurbanın siyah gözleri, Atatürk'e takılıp kalmıştı. Elli yaşlarında gösteriyordu; kollan yukarı uzatılmış, avuç içleri birbirine bakacak şekilde, elleri naylon iple bileklerinden bağlanmıştı. İki yana açılmış ayakları deniz yönüne çevriliydi. Gümüş renkli, dalgasız, uzun saçları yerdeki mermerin üzerine yayılmış, taba rengi deri ceketinin yakasıyla bej gömleğinin göğsü kurumuş kandan siyahlaşmıştı. ince, kırçıl bir sakalın süslediği çenesi göğsüne düşmese, muhtemelen adamın ölümüne neden olan boğazındaki derin kesiği rahatlıkla görebilecektim. Bu tür manzaralarla defalarca karşılaşmış olmama rağmen, daha sabahın ilk saatleri olduğundan mı, yoksa artık yaşlanmaya başladığımdan mı bilinmez, nedense, cesede bakmak canımı sıktı. Rengi giderek açılan denize döndüm. iki çilekeş şehir hatları vapuru, denizin iki ağır işçisi, usulca kıpırdanan maviliğin üzerinde köpükten şeritler bırakarak hemen önümden geçtiler. İnce bir esinti vardı Sarayburnu'nda. Süt mavisi bir aydınlık. Ortalık mis gibi deniz kokuyordu. Arkamızda, asfalt bir yolla ayrılan sarayın eteklerindeki ağaçlar çiçeğe durmuştu çoktan. Eski güzel günleri anımsar gibi oldum, çocukluğumun İstanbul’unu. Yarım yamalak görüntüler, tamamlanmamış sesler, olay parçacıkları... Hayır, bir tek anı bile canlanmadı belleğimde. Ansızın bir bakışın ağırlığını hissettim üzerimde. Başımı kaldırdım, onunla göz göze geldim; solmakta olan bir yarımay gökyüzünden beni süzüyordu. Solmakta dedim ama sanki yeni doğuyormuş gibi an be an belirginleşiyordu çizgileri. Üşüdüm, içim ürperdi; bakışlarımı yarımaydan kaçırıp pardösümün yakasını kaldırdım. "Bu bir rastlantı mı?" Ses küçük meydanda hafifçe yankılandı, denizin kıpırtıları arasında yitip gitti. Sesin sahibi bizim delişmen Ali'ydi, gözlerini Atatürk'ün tunçtan heykeline dikmişti. Soruyu kime sorduğu belli değildi, Zeynep benden önce davrandı. "Neymiş o rastlantı olan?" Önemli bir ayrıntıyı mı kaçırdım endişesi vardı güzel yüzünde. Ali, elindeki cızırdayan telsizle Atatürk anıtını gösterdi. "Kurbanın, diyorum, böyle heykelin önüne bırakılması." Soru dolu gözlerini bana çevirdi. "Ne diyorsunuz Başkomiserim, bu bir rastlantı mı?" Yanıtı bilmiyordum, heykele yaklaştım. Sivil giysiler içindeki Mustafa Kemal, elleri belinde, gözleri mavi sularda, derin düşüncelere dalıp gitmişti. Benden ses çıkmayınca, "Ne yani," diye sürdürdü tartışmayı Zeynep. "Adamı Atatürk'e kurban mı ettiler diyorsun?" "Olamaz mı?" Sıradan bir olaydan bahsediyor gibi sakin çıkmıştı Ali'nin sesi. "Ne manyaklar var bu memlekette..." Haklıydı ama Mustafa Kemal'e insan kurban edildiğini bugüne kadar hiç duymamıştım. "Sanmıyorum," diye mırıldandı Zeynep yeniden maktulü incelemeye başlarken, "bence tümüyle rastlantı. Eğer maktul kurban edilmiş olsaydı, onu burada öldürürlerdi." Plastik eldiven geçirilmiş sağ eliyle cesedin başının altındaki mermer zemini gösterdi. "Hiç kan lekesi yok. Öldürdükten sonra buraya taşımışlar. Bu cinayetin Atatürk'le ilgisi olduğunu sanmıyorum." "Bilmiyorum..." Tartışmayı sürdürmeye niyetlenen Ali'nin sözü suları yararak geçmekte olan arabalı vapurun düdüğüyle bölündü. Antik çağlardan kalmış vahşi bir hayvanın kederli haykırışını andıran vapurun boğuk çığlığı sabahın sessizliğinde hızla sönerken, Burada bir şey var," diyen Zeynep'in sesi duyuldu. Cesedin bileklerinden bağlanmış ellerinin içindeki bir nesneyi çıkarmaya çalışıyordu. "Metal bir şey... Tamam, aldım işte." Bakışlarımız Zeynep'in işaretparmağıyla başparmağı arasında tuttuğu yuvarlak metale takılı kalmıştı. "Bu bir para," diye mırıldandı Zeynep. "Antik bir paraya benziyor." Ali sikkenin üzerindekileri okumaya çalıştı. "Kenarında bir yazı var, ortasında da şekiller... Ne bunlar ya?" Bizim kartal gözlü Ali'nin bile güçlükle seçebildiği, metal paranın üzerindeki şekilleri gözlüksüz görebilmem mümkün değildi. Ceketimin iç cebindeki yakın gözlüğümü çıkarmaya hazırlanıyordum ki, Zeynep'in açıklamasıyla buna gerek kalmadı. "Yıldız değil mi bu? Şu da ay!" Hayretten açılmış gözlerini bana çevirdi. "Evet, ay var Başkomiserim, ortasında da bir yıldız." Duraksadı, sonra tuhaf bir sesle mırıldandı. "Tıpkı bayrağımızdaki gibi." "İstanbul'un ilk adı Byzantion." Karanlık laboratuvarın penceresiz duvarındaki perdeye yansımıştı sikkenin aydınlık görüntüsü. Ağzı yukarı dönük yarım ayın ortasında, kenar çizgileri biraz silikleşse de görkeminden pek bir şey kaybetmeden binlerce yıldır parıldayan yıldıza bakıyordum. Madeni paranın üzerinde, dokuz harften oluşmuş bir sözcük hem ayı, hem de yıldızı kuşatmıştı. "Hangi dilde bu yazı?" Elindeki uzun cetvelle sikkenin üzerindeki sözcüğü gösteriyordu Zeynep. "Türkçe değil... Rusça galiba." "Hayır," dedim kesin bir tavırla. "Yunanca... Bu, Yunan alfabesi." Sadece Zeynep değil, yanımda dikilmekte olan Ali de dönüp baktı. Nereden biliyordum? "Yunanca alfabeyi Dimitri Amca'nm evinde öğrendim. Patrikhane'de papazdı. Karısı Sula'yla Balat'ta, bizim evin karşısındaki bahçeli evde otururlardı. Hiç çocukları olmamıştı, rahatça girer çıkardım evlerine. Yunanistan'dan gelen resimli kitaplar vardı, onlara bakarken çözdüm Yunan alfabesini. Çözdüm dediysem eskiden, şimdi harfleri karıştırıyorum ama bu kadarını okuyabilirim." "Peki ne yazıyor orada Başkomiserim?" diyerek merakla sordu Zeynep. Gözleri hâlâ sikkenin üzerindeki kabartma yazıya dikiliydi. Perdeye yaklaşarak harfleri gösterdim. "Siz de okuyabilirsiniz, Byzantion yazıyor." Çözemeyeceği bir problemle karşılaşmış gibi tasalı bir sesle mırıldandı Ali. "Bizans'la mı ilgili?" Zeynep'in gözleri de aynı soru dolu ifadeyle kısılmıştı. "Ne?" diye söylendim. "Bilmiyorum, demeyin sakın." Önce bir anlam veremediler bu tepkime, sonra önemli bir hata yapmışlar gibi bakışlarını kaçırdılar. "Sahiden bilmiyor musunuz? Yapmayın çocuklar, Byzan- tion yahu, Byzantion... Üzerinde yaşadığınız şehrin, İstanbul'un ilk adı." Ali ezikliğini derin bir sessizliğin ardına gizlerken, Zeynep kendini savunacak oldu. "İstanbul'un ilk adı Konstantinopolis değil miydi?" Hayal kırıklığına uğramış gibi başımı salladım. "Tabii değil, İstanbul'un ilk adı Byzantion, Konstantinopolis adını yüzlerce yıl sonra aldı." Ansızın perdedeki görüntü değişti, bir kadın büstü belirdi gözlerimizin önünde. Kadın profilden görünüyordu, saçları başının arkasında toplanmıştı, yüz hatları oldukça belirgindi. Bu, sikkenin arka yüzüydü. Biraz da benim tarih vaazımdan kurtulmak için görüntüyü değiştirmiş olan Ali, "Bu kadın da Byzant mı, Bizans mı?" diyecek oldu ama sözcüğün devamını getiremedi. Baltayı taşa vurmuştu yine. "Yav, neydi şu isim Başkomiserim?" Yarı şaka, yarı ciddi, sertçe tekrarladım. "Byzantion Ali, Byzantion!" "Hah işte," diye kıs kıs güldü yardımcım. "Bu kadın da Byzantion prensesi olmalı herhalde." Bundan pek emin değildim. Bir süre üçümüz de sessizce perdedeki kadını izledik, sonunda, "Bilmiyorum," diyerek duvardaki ışık düğmesine yöneldim. "Bu konuda ben de en az sizin kadar cahilim. En iyisi bir uzmanla konuşmak." Florasanların çiğ ışığı odayı aydınlatınca perdedeki antik kadının görüntüsü kayboldu. Aynı anda laboratuvarda duymaya hiç de alışkın olmadığım güzel bir koku çalındı burnuma; işte oradaydılar. Zeynep'in masasının üzerinde, gösterişsiz bir vazonun içinde duran lila rengi sümbüllerden geliyordu bu koku. "Ne kadar güzel çiçekler," diye mırıldandım. "Kim getirdi bunları?" Soruyu Zeynep'e sormuştum ama Ali'nin yüzünün kızardığını gördüm. Zeynep ise büyük bir rahatlıkla, hatta gururla yanıtladı. "Ali getirdi Başkomiserim." İşte bu gerçekten de büyük sürprizdi; bizim kaba saba Ali, her fırsatta didiştiği Zeynep'e çiçek getirecek! Şaşkınlıkla yardımcıma baktım; yüzündeki kızıllık iyice koyulaştı, göz göze gelmemek için bakışlarını kaçırdı. Biraz takılayım şuna diye geçti içimden ama şu mahcup haliyle öyle sevimliydi ki köftehor, yapamadım. "Güzel çiçeklermiş," diyerek konuyu kapatıp Zeynep'e döndüm. "Bu davayla ilgili uzmanlar bulmamız gerek. Tarihçiler, sikkelerden anlayan bilim adamları, bizi aydınlatacak kişiler." "Derhal araştırırım Başkomiserim." Konunun değişmiş olmasından Ali de memnundu. "Sikke uzmanlarından başlayalım," diye hevesle katıldı konuşmaya. "O paranın üzerindeki ay yıldızla cesedin Atatürk heykelinin dibine bırakılması arasında bir bağlantı olmalı." Yardımcımın takıldığı nokta da önemliydi. Binlerce yıl önce basılmış bir paranın üzerindeki ay yıldız ve Mustafa Kemal... Ne yani, şimdi bu politik bir mesaj mıydı? Katil ya da katiller sıradan insanlar değil de, amaçlarına cinayet işleyerek varmak isteyen teröristler miydi? Bu ihtimal bana pek mantıklı gelmiyordu. Çünkü bugüne kadar sağdan ya da soldan hiçbir terörist grup bu tür bir yöntemkullanmamıştı. Eylemleri son derece açık ve somut hedeflere yönelik olurdu. Tabii, arkalarında onları gizlice yönlendiren istihbarat örgütleri yoksa. Hiçbir zaman Siyasi Şube'de çalışmadım ama terör gruplarının büyük bölümünün istihbarat örgütleri tarafından yönlendirildiği biliyordum. "Oo bütün takım buradaymış," diyen Şefik'in sesiyle kapıya döndüm. Olay Yeri Inceleme'nin acar komiseri laboratuvarın eşiğinde dikilmiş, neşeyle bizi süzüyordu. Ama içeride ağır bir havanın hâkimolduğunu fark edince anmda ciddileşti. "Ben de size bakıyordum Başkomiserim, maktulün kimliği belli oldu da." Bu iyi haberdi işte. "Nüfus kâğıdını mı buldunuz?" Elindeki delil poşetiyle yaklaştı. "Cüzdanını bulduk Başkomiserim. Cinayet mahallinin yüz metre ilerisinde. Kimlik cüzdanın içindeydi. Yolda bir de parçalanmış cep telefonu vardı." Poşeti alırken sordum. "Cep telefonuyla cüzdan aynı yerde miydi?" "Aynı yerde sayılır... Sarayburnu'ndan Eminönü'ne uzanan ana yolun kenarında... Sepetçiler Kasrı'nın önünde... Cüzdanla cep telefonun parçaları arasında sadece on metrelik bir mesafe vardı. Katiller atmış olmalı, cesedi bırakıp kaçarken..." Ne söyleyeceğini bilmeme rağmen emin olmak için sordum: "Katiller diyorsun, failin tek kişi olmadığından nasıl emin olabiliyorsun?" "Kurban taşınmış Başkomiserim. Sizin de bildiğiniz gibi, maktulün gırtlağını orada kesselerdi ortalık mezbahaya dönerdi. O cesedi de tek kişi taşıyamaz." Önemli bir meseleyi hatırlamış gibi merakla sordu: "Etraftakilerle konuştunuz mu? Gören filan olmuş mu?" Etraftakilerle konuşan Ali olduğu için soruyu da o yanıtladı. "Yolun öteki tarafında, garnizonda nöbet tutan askerler hiçbir şey görmemişler. Yandaki otopark görevlileri de... Kıyıda kafa çeken şarapçıların da olan bitenden haberi yok. Gecenin o saatinde Sarayburnu'nda bulunan herkese sorduk, kimse bir şey görmemiş." Kendine açıklar gibi sessizce mırıldandı Şefik. "Katiller profesyonel olmalı. Heykelin çevresinde de işe yarar ne bir iz vardı, ne bir kanıt." Şefik'in sözleri, aklıma yeniden bu cinayetin bir istihbarat örgütünün işi olabileceği ihtimalini getirdi. Fakat onlar kolay kolay mesaj bırakmazlardı, tabii bizi yanlış yönlendirmek istemiyorlarsa. "Peki neden Atatürk heykeli?" Yine aynı soruyu dile getiriyordu bizim inatçı Ali. "Tuhaf!" dedi Şefik. Hepimiz gibi o da yorum yapamıyordu. "Gerçekten tuhaf! Katil bir mesaj mı vermek istiyor acaba?" Saatlerce tartışabilirdik bu konuyu ama bir sonuca ulaşmamız imkânsız görünüyordu. Özellikle de şu anda sahip olduğumuz verilerle. Akıl yürütmek yerine elimdeki poşetin içindekileri masanın üzerine döktüm. Hepimizin gözleri taba renkli bir cüzdanla iki parçaya ayrılmış cep telefonuna Çevrildi. "Cüzdan da güzelmiş." Adeta neşeli çıkmıştı Ali'nin sesi. "Maktul zengin biriymiş anlaşılan." "Orasını bilmem," dedi Şefik cüzdandan taşan kâğıt banknotları göstererek. "Ama nakit para taşımayı seviyormuş. Tam bin iki yüz yirmi beş lira var cüzdanda." Zeynep'in ilgisini çekmişti bu durum. "Katil paraya dokunmamış mı?" "Sanmıyorum. Adamın üzerinde daha fazla para vardıysa onu bilmiyorum ama bin iki yüz yirmi beş lira cüzdanın içindeydi." Paradan çok maktulün kimliği ilgilendiriyordu beni. İzleri silmekten korktuğum için sağ elimin iki parmağıyla mümkün olduğu kadar az noktaya dokunarak cüzdandaki kimlik kartını çıkarırken Zeynep akıl yürütmeyi sürdürdü. "Bu durumda cinayet para yüzünden işlenmemiş gibi görünüyor... Yoksa katil ne kadar para varsa hepsini alırdı." "Öyle görünüyor..." Kimse Şefik'in son sözleriyle ilgilenmemişti. Üçümüz de' pürdikkat, parmaklarımın arasında duran kimlik kartına bakıyorduk. Kimlikteki fotoğrafta adamın kırçıl saçları daha kısaydı ama kuşkuya yer bırakmayacak kadar kurbanımıza benziyordu. Adı Necdet'ti, soyadı Denizel. 1959 yılının 12 Ağustos'unda İstanbul'da doğmuştu. Medeni halinin yanında bekâr yazıyordu. "Adam, üniversitede öğretim üyesiymiş." Bakışlarımızın yeniden üzerinde toplandığını görünce, cüzdandan masanın üzerine savrulmuş olan kartviziti gösterdi Şefik. "Orada yazıyor, Dr. Necdet Denizel. Sanat Tarihçisi - Arkeolog." Üniversite hocalarının mütevazı kartvizitlerine hiç benzemiyordu Şefik'in gösterdiği kart. Dokunmadan bile oldukça pahalı bir kâğıda basılmış olduğu anlaşılıyordu. Ama Ali kartla değil, maktulün mesleğiyle ilgilendi. "Arkeolog ha! Anlaşılan kurban, şu sizin Byzantion'la ilgileniyormuş Başkomiserim." "O zaman ilk ziyaret edeceğimiz yer de onun evi olmalı," diye destekledim onu. "Böylece hem Necdet Denizel, hem de Byzantion hakkında bilgi sahibi oluruz." "Byzantion?" Öylece bakakalmıştı Şefik. "Byzantion da ne? Ali küçümseyen gözlerle süzdü meslektaşını. "Bilmiyorsun değil mi Şefik? Yazık... Yazık sana! Byzantion, üzerinde yaşadığın bu şehrin ilk adı." Neler olup bittiğini hâlâ anlamayan Şefik'in zihni iyice karışırken, Zeynep yetişti imdadına. "Hani şu maktulün avucunda bulduğumuz sikke vardı ya, işte onun üzerinde yazıyor Byzantion..." "İnsan pek de vefalı bir varlık değil." Kurbanın kartvizitinde yazılı ev Samatya'daydı. istanbul'un yedi tepesinden yedincisinin eteklerinde. Yaşadığım Balat kadar olmasa da hep sevmişimdir Samatya'yı; İstanbul'u İstanbul yapan kadim semtlerden biridir. Bir zamanlar daha çok Ermeni nüfus yaşarmış bu güzel semtte. Bazen Tatavla dışında, farklı bir yerde rakı içmek istediğimizde Evgenia'yla buraya geliriz. Psammatia, derdi Evgenia buraya. Rumca adı buymuş. Kumluk, kumsallık anlamına gelirmiş. Benim ise Samatya denince aklıma, çatıları güneş, pencereleri deniz kokan kagir evler gelir; eski kiliseler, camiler, dar sokaklar gelir, dar sokaklardaki küçük meyhaneler gelir; binlerce yıllık surların arasından her gün binlerce istanbulluyu taşıyan, bıkkınlık nedir bilmeyen banliyö trenleri gelir. Ama Samatya da Balat kadar yorgundur, yaşlıdır, yıpranmıştır. Bu yüzden, maktulün iki katlı ahşap evinin bu kadar güzel olacağını hiç düşünmemiştim. Narin, mor çiçekleri demir kapının üzerinden sarkan, gümrah iki erguvan ağacının arasından geçerek girdik küçük bahçeye. Koca gövdesi eğilmiş, ta Bizans'tan kalmış izlenimi veren bir incir ağacı karşıladı bizi. iyice yükselen güneşin sıcaklığıyla, baygın, insanın genzini yakan bir koku yayıyordu ortalığa. Kavgacı martıların cırtlak sesleri geliyordu bir yerlerden, arka sokaktan çocuk gülüşleri yükseliyordu. Hayranlıkla binayı süzen Ali yutkunarak mırıldandı: "Ne güzel evmiş be! Bahçesi bile var... Arkeologlar iyi maaş alıyor olmalı." Ali'den birkaç metre öndeydi Zeynep, nerdeyse binanın jcapısma ulaşmıştı. Ama dönüp arkadaşına laf yetiştirmekte gecikmedi. "Ya da adam, kazılardan sağlam bir define çıkardı." "Belki de bu yüzden öldürmüşlerdir. Defineden arkadaşlarına pay vermediği için." Ali ciddi miydi, yoksa şaka mı yapıyordu, belli değildi. "O zaman arkeolog arkadaşlarını araştıralım," diye yanıtladı Zeynep. Ama yüzündeki gülümseme, bütün bu sözleri eğlence için sarfettiğini gösteriyordu. "Hatta hepsinin mal varlıklarını kontrol edelim." "Define var mı, yok mu, bilmiyorum ama sanırım bu dediklerinin hepsini yapmak zorunda kalacağız." Sözlerim Zeynep'in yüzündeki gülümsemeyi sildi, Ali'nin bakışları da kırmızı sardunyalardan bana çevrildi. Artık ciddileşme zamanıydı. "Hadi girelim şu eve," diyecekken cep telefonum çalmaya başladı. Ekranda Evgenia'nm adını görünce biraz telaşlandım. "Bir dakika çocuklar," diyerek uzaklaştım. Gümrah erguvan ağaçlarının salkım salkım dökülen çiçeklerinin altına gelince açtım telefonu. "Merhaba Evgenia..." "Merhaba Nevzat..." "Nasılsın?" "iyiyim... İyiyim..." Hayır, iyi değildi. İyi olamazdı, çünkü bu akşam ilk kez evime gelecekti, ilk kez yaşadığım mekâna girecek, benimle aynı havayı soluyacak, orada ilk kez benim hayaletlerimle, acılarımla, yasımla karşılaşacaktı. Gergindi, çünkü onu evime Çağırmak için yıllarca beklemiştim. Oysa ben teklifsizce girip Çıkmıştım onun evine, meyhanesine, arkadaşlarının arasına, hatta Rum cemaatinin içine. Ama sıra bana gelince, sabırlı Evgenia'm hep bir engelle karşılaşmıştı, duygusal bir barikat, matemle sıvanmış bir duvar, acıyla yoğrulmuş bir uzaklık. Sonra alışmıştı buna, bırakın açıkça dile getirmeyi, ima bile etmemişti, işte bu nedenle olsa gerek, onu evime davet atiğimde, mutluluktan çok tedirginlik belirmişti yüzünde. "Emin misin?" diye sormuştu. "Nevzat bundan emin misin?" "Eminim," demiştim biraz da kaşlarımı çatarak. "Tabii eminim. Emin olmasam çağırır mıyım?" Emin miydim gerçekten? Aslında bilmiyordum ama emin olmalıydım. Bu daha ne kadar sürebilirdi ki böyle? Evge- nia, benim en yakın arkadaşımdı, yaşamda en güvendiğim insandı, hepsinden önemlisi, sevdiğim kadındı... Ya Güzide ile Aysun? Kaybettiğim karım, kızım? Evet, onların hayalleri, izleri, eşyaları, kokuları, evimin duvarları arasında hâlâ duyduğum sesleri... Doğru, hâlâ onların anılarıyla yaşıyordum ama Güzide ile Aysun ölmüştü. Bunu kabullenmek ne kadar zor olsa da, onlardan bir türlü kopamasam da, gerçek buydu. Kader mi, lanet mi, kötü şans mı, adına ne dersek diyelim, o korkunç patlama karımla kızımı çekip almıştı benden. Ama hayat devam ediyordu. İnsan istemese bile başkalarıyla karşılaşıyor, başkalarını seviyordu. Başkalarına duyulan sevgi, ölenlere duyulan bağı azaltmamalıydı. Buna evet demenin kendimi kandırmak olduğunu biliyordum. Hayat, canlılara öncelik tanırdı. Ölenlerin görüntüleri, sesleri, kokuları, anıları, izleri ağır ağır silinir giderdi. Acı ama galiba başka yolu da yoktu, insan pek de vefalı bir varlık değildi. Önemli olan ölenleri tümüyle unutmamak, ruhlarından bir parçayı benliğinize katarak, onların gönlünüzde yaşadığına kendinizi ikna etmekti, ikna etmekti, diyorumçünkü zamanla yüzlerini bile hatırlamakta güçlük çekeceğimiz sevdiklerimizin ruhumuzdaki etkileri, yaşamın canlı görüntüleri, sarsıcı olaylarıyla ağır ağır silinip giderdi belleğimizden. Her ne kadar bunun tersini kendime sık sık yinelediysem de acı gerçek buydu. Ve bu gerçek, beni avcuna almakta gecikmemişti. Ona daha fazla direnememiş, bir yol ayrımına gelmiş ve teslim olmuştum. O yol ayrımında Evgenia beni bekliyordu. Onun da yardımıyla düştüğüm yerden doğruldum, yeniden ayakta durmayı, acılarımla birlikte yürümeyi öğrendim. Normal insan diye bir şey varsa, işte o insanlardan biri olmaya çalıştım. Ve Evgenia'ya minnetimi belirtmek için, aslında yıllar önce yapmam gereken daveti yaptım, onu evime çağırdım. Uzun bir kararsızlığın ardından kabul etti teklifimi ama tedirginliğini üzerinden atamadı. Her an fikrimi değiştireceğimden ya da onu kıracak bir davranışta bulunacağımdan korkuyordu. Telefonun öbür ucundan gelen sesi bu yüzden gergindi, tedirgindi. Onu rahatlatmam gerekiyordu. "Ne o?" dedim sesime sahici bir sitem ekleyerek. "Yoksa akşam gelmeyeceğini mi söyleyeceksin?" "Yok Nevzatcım, hiç öyle şey yapar mıyım?" Tedirginliği kaybolmuştu. "Şey, gelirken, diyorum, şu senin sevdiğin bizim mezelerden..." Rolümü ustaca oynadım. "Hayır, Evgenia. Ne konuştuk, bu akşam elini hiçbir şeye sürmeyeceksin, hepsini ben ayarlıyorum..." "Tamam o zaman." Rahatlamıştı, onu ikna etmeyi başarmıştım ama kendimi ikna ettiğimden kuşkuluydum. Evgenia şakayla karışık sordu. "Peki neler olacak masada?" "Hayatında hiç görmediğin yiyecekler..." diye iddialı konuşmamı sürdürdüm. "Mezeleri tattıktan sonra, gel bizim meyhanede çalış, dersen hiç şaşırmam." Küçük bir kahkaha attı. "Onu yemeklerini tatmadan da söylüyorum Nevzatcım. Bırak artık şu katillerle, canilerle uğraşmayı." Sesi ciddileşmişti, yalvarır gibi bir hali vardı. "Sahiden diyorum. Neden emekli olmuyorsun, neden Tatavla'ya gelip çalışmıyorsun?" Böyle bir teklife asla evet demeyeceğimi bilmesine rağmen kim bilir kaçıncı kez tekrarlıyordu. Bozuntuya vermedim. "Yok öyle karambole getirip adam kapmak. Ben sendika isterim, sigorta isterim. Daha önemlisi dolgun bir maaş isterim. Devletin verdiğinden daha yüksek bir maaş..." "Hepsi kabul," dedi oyuna katılarak. Belki de oyun oynamıyordu. Belki de her zamanki gibi samimiydi, inançla sürdürdü sözlerini. "Yeter ki benimle çalışmayı kabul et." Duygusallaşmasına izin vermedim, sözlerini oyun olarak algıladığımı anlaması için güldüm. "Biraz düşüneyim, hem sen de işe alacağın adamın marifetlerini bir gör bakalım. Öyle bilmeden etmeden aşçı mı alınırmış?" Evgenia gülmedi, sesindeki duygusallık hiç eksilmedi. "Söz konusu sen olunca bir şey bilmeme gerek yok ki." Söz konusu sen olunca benim de bir şey bilmeme gerek yok Evgeniacım, demeliydim, diyemedim. Hiç değilse birkaç güzel sözle gönlünü almalıydım, yapamadım, bakışlarım, kapıyı açmış, beni bekleyen Zeynep'le Ali'ye kaymıştı. "Teşekkür ederim," demekle yetindim Evgenia'ya. "Böyle kabul görmek çok güzel... Neyse, akşama geç kalma, tamam mı? Bak sekizde bekliyorum." "Kalmam, sekizde sendeyim." En küçük bir alınganlık belirtisi sezmedim; sesi, alnımda dolaşan bahar rüzgârı gibi yumuşak, hemen arkamızdaki binlerce yıldır bu şehri koruyan surlar gibi kendinden emindi. Ama ben telefonu kapatıp evin kapısına yürürken nedense içimde derin bir burukluk hissettim. "Ne dersiniz Başkomiserim, eski bir sevgili mi?" Bahçedeki aydınlığın aksine evin içi alacakaranlıktı. Lavanta kokulu bir serinlik karşıladı eşikte bizi. Maktul Necdet Denizel, kıyıya yakın evlerde nem nedeniyle oluşan küf kokusunu lavantayla gidermeyi seçmiş olmalıydı. Karanlık bir sofadan geçerek, aralığından gün ışığı sızan kapıya yürürken duyduk sesi. "Merhaba... Ben Kral Byzas... Sarayıma hoş geldiniz..." Tuhaf, boğuk bir sesti. Üçümüz de silahlarımıza sarıldık. Çünkü evde kimsenin olmaması gerekiyordu. Öğrendiğimize göre, maktul yalnız yaşıyormuş, en yakın akrabaları Ankara'daymış. Dar sofanın karanlık duvarlarına yaslanarak, sessiz adımlarla kapıya yaklaştık. Aralık kapının önüne geldiğimizde sesi yeniden duyduk. "Merhaba... Ben Kral Byzas... Sarayıma hoş geldiniz..." Üçümüz göz göze geldik. Ali'ye kapıyı itmesini, Zeynep'e ise geride kalarak bizi korumasını işaret ettim. Hızla itti kapıyı Ali, silahımı aydınlık salonda sesin geldiği yöne çevirdim. Işık gözümü aldı, aldırmadan bağırdım. "Kıpırdama, polis!.." Ses yeniden duyuldu ve en küçük bir ürküntü belirtisi bile göstermeden aynı sözcükleri yineledi. "Merhaba... Ben Kral Byzas... Sarayıma hoş geldiniz..." Gözlerim ışığa alışınca gülmeye başladım; silahımı doğrulttuğum yerde, büyükçe bir kafesin içinde, gri gövdeli, kırmızı kuyruklu bir papağan, nakaratını tekrarladı. "Merhaba... Ben Kral Byzas... Sarayıma hoş geldiniz..." Peşimden salona giren Ali'yle Zeynep de makarayı koyuverdiler. Gerginliğin ardından gelen sinir boşalması. "Demek bizim ünlü kral buymuş," diye toparlandı Ali. "Artık binlerce yıl önce ne oldu, ne bitti, hepsini öğrenebiliriz." Silahını yerine yerleştirirken arkadaşına takıldı Zeynep. "Şu ay yıldız meselesini de bir sor... Hani Yunanlılar neden bu simgeyi kullandılar diye merak ediyordun ya." 'Daha iyi bir fikrim var," diyerek kafese yaklaştı Ali, sanki karşısında gerçek bir hükümdar varmış gibi saygıyla eğildi. "Kudretli Kralım, lütfedip söyler misiniz, Necdet'i kim öldürdü?" Tüneğinde gitti geldi Kral Byzas. Ama yanıtlamak yerine soruyu tekrarlamayı seçti. "Necdet'i kim öldürdü? Necdet'i kim öldürdü?" Zeynep kıkırdarken, Ali daha hayırlı bir iş yapıp kafesin önündeki boşalmış kabı aldı, hemen oradaki yem paketinden doldurdu. "Bilmiyoruz ekselansları. Biz de sizin bir şeyler söyleyeceğinizi umuyorduk." Hiç tanımadığı bir insanoğlunun yem kabına yiyecek koyduğunu gören Byzas heyecanla kanatlarını çırptı. "Söyleyeceğinizi umuyorduk... Söyleyeceğinizi umuyorduk" Ali'yle kuşun muhabbetini izleyen Zeynep kendi kendine mırıldandı. "Papağanına Byzas adı koymakta ancak bir arkeologun aklına gelirdi." "Ama," dedi bizim muzip Ali şakasını sürdürerek. "Kral Byzas'm bize yardım etmeye hiç niyeti yok." Yem kabındaki yiyecekleri mideye indirmeye başlayan papağan, bir ara soluklanıp belki de teşekkür niyetine nakaratını tekrarladı. «Niyeti yok." "Evet Başkomiserim." Kuştan fayda gelmeyeceğini anlayan Ali bana dönmüştü. "Korkarım kendi işimizi kendimiz göreceğiz." Öyle de yaptık, hep birlikte aydınlık salonu incelemeye koyulduk. Kahverengi koltuklar, rahat bir divan, geniş ekran bir televizyon, yanında siyah renkli bir müzik seti, sol tarafında CD'ler, karşı duvar boyunca sıralanan birer metrelik ahşap dolaplar. Beııim ilgimi duvarlardaki gravürler çekti, yedi taneydiler. Önce giriş kapısının yanındaki gravürlere baktım. îlkinde, Sarayburnu'nda, Padişah Köşkü önünde yapılan bir selamlama geçidi resmedilmişti. Sultan bütün ihtişamıyla tahtına kurulmuş, önünde tuhaf giysileriyle devlet görevlileri, saray erkanı, yeniçeriler el pençe divan durmuşlardı. Öteki gravürde Çemberlitaş vardı. Tarihi anıtın önünde oturan, ayakta dikilen, telaşsız, sakin dolaşan şehir halkı... Solda, uçuk mavi perdelerle kapatılmış pencerenin yer aldığı duvarda ise, sadece bu şehrin değil, belki de yeryüzünün en görkemli tapmağı Ayasofya görünüyordu. Önce kiliseden camiye çevirdiğimiz, şimdi müze olan Ayasofya. İki dinin çocuklarına tapınaklık yapmış bir mabet. Bahçesinde siluet halinde insanlar... Hangi ırktan, hangi kavimden, hangi dinden, bilinmez. Hemen yanındaki gravürde bir başka muhteşem ibadethane... Fethin simgesi, Fatih Camii. Sanatçı, tıpkı Ayasofya gibi onu da dışarıdan resmetmişti. Bahçede abdest alan, namaza hazırlanan, kendi aralarında kim bilir hangi konuyu tartışan birkaç yüzyıl önceki hemşehrilerim... Karşı duvardaki gravür, bir tapmağı değil, görkemli bir hanedanlık konutunu gösteriyordu: Topkapı Sarayı'nı. Ressam, sarayı şimdiki Salı Pazarı'nm oradan resmetmişti. Kuleleri, kubbeleri, bacalarıyla sanki masal denizinde yüzen büyülü bir kadırgayı andırıyordu Topkapı Sarayı. Hemen solundaki gravürde ise Mimar Sinan'ın şaheseri Süleymaniye Camii yükseliyordu. Caminin tüm görkemine rağmen avludaki dört minaresi, çaresiz bir insanın elleri gibi inançla gökyüzüne uzanmıştı. Ve salonun öteki odaya açılan kapısının yanındaki tek gravür... Yedikule. Yedikule'nin görkemli surlarının hemen önündeki kapının yan tarafında bir adam, sırtındaki küfesinde bostandan topladığı sebzeleri taşıyordu. Hemen gerisinde baldırı çıplak iki çocuk. Adamın çocukları mı, yoksa zamanın istanbul'unun kimsesizleri mi, belli değil... "Necdet Denizel bilirkişiymiş Başkomiserim..." Topkapı Sarayı gravürünün altındaki dolabın önünde dikiliyordu Ali, elinde mavi kapaklı, kalın bir klasör. "Bakın burada raporlar var. Hepsinin altında da adamın irnzası." Uzattığı klasörü aldım. Haklıydı, içlerinde maktulümüzün bulunduğu birçok heyet, birçok rapora imza atmıştı. "Hem de aranan bir bilirkişiymiş," diye mırıldandım. "Baksana, ne kadar çok raporda ismi geçiyor." "Bu raporda bir otelin yapımını durdurmuşlar..." Gösterdiği kâğıtlara bakacaktım ki Zeynep'in sesi engel oldu. "Başkomiserim, Başkomiserim..." Yan odadan sesleniyordu. Ne zaman ayrılmıştı bu kız salondan? "Buraya gelir misiniz?" Sesi ne telaşlıydı, ne de heyecanlı, ama önemli bir Ifulguya rastlamasa bizi çağırmazdı. Banyodaydı. Elinde tuttuğu küçük çakının ucundaki kahverengiye çalan sıva parçasını gösterdi. "Kurbanı burada öldürmüş olabilirler." Ali'yle ben çakının üstündeki sıvayla ilgilenirken sürdürdü sözlerini. "Bakın, yukarıda fayansların arasındaki sıva beyaz ya da bej ama alttakiler kırmızıya çalan kahverengi. Kurbanın kanı sıvanın rengini değiştirmiş olabilir." "Ya adam çamurlu pantolonunu yıkadıysa," diye karşı çıktı Ali. "Ya da gömleğini kırmızıya boyadıysa. Ya da ne bileyim, kirşe?" Sözleri mantıklıydı ama Zeynep, yer temizleyicisini gösterdi. "Banyonun zeminini sıvı temizleyiciyle silmişler. Farkında değil misin, her yer lavanta kokuyor." Eğilip temizleyicinin plastik kabına baktım, gerçekten de üzerinde lavanta kokulu yazıyordu. Zeynep'in haklı olduğunu düşünmeye başlıyordum ki, bizim dik baş itiraz etti. "Bu bir şey kanıtlamaz." Eyvah, yine inatlaşmaya başlayacaktı bunlar; Allah'tan Zeynep uzatmadı. "Anlarız Alicim, laboratuvarda incelemek yeterli." Bakmayın makul konuştuğuna, aslında böyle söylerken bile kendi tezinin doğruluğundan emindi. Öte yandan, keşke düşündüğü gibi olsaydı. Çünkü böylece cinayetin işlendiği yeri tespit etmiş olacaktık ki, katillerin izlerini bulmak için bu önemli bir fırsat demekti. "Ne zaman kesinleşir Zeynep?" "Kısa sürede anlaşılır Başkomiserim." "Güzel, sen sıva örneklerini topla, biz de içeriye bakalım." Çıkarken karşıdaki odanın kapısının aralık olduğunu fark ettim. Banyodan yansıyan ışık, kapıdan içeri sızmış, duvardaki bir posteri aydınlatıyordu. Postere yöneldim, Ali de beni izledi. Odanın ışığını yakınca Mustafa Kemal'in mavi gözleriyle karşılaştım. Siyah kalpağın altından, o arkeologun ölümüyle benim hiçbir ilgim yok, der gibi alıngan bir ifadeyle bakıyordu. "Adam, Atatürk hayranıymış," diye düş kırıklığı içinde söylendi Ali. "Bu durumda Necdet'in Mustafa Kemal'e kurban edilmiş olması saçma..." Başından beri bu ihtimale sıcak bakmasam da yardımcımın varsayımmdaki eksikliği söylemek zorunda hissetim kendimi. "Neden saçma olsun Ali? Adam, Atatürk'ü sevdiği için de kurban edilmiş olabilir?" Karşı çıkmadı Ali, hatta ilk varsayımını ciddiye aldığım için memnun bile olmuştu, ama her zaman söylediğim gibi, erken bir sonuca varmak yanlıştı. Bakışlarım odayı taradı. Necdet burayı çalışma mekânı olarak kullanıyor olmalıydı. Üzerinde bilgisayar bulunan bir masa, karşı duvara monte edilmiş bir kitaplık... Masanın arkasına geçerek üstteki çekmeceyi açtım. Ali de karşıdaki kitaplığı karıştırıyordu. Çekmecede salonda gördüğümüze benzer dosyalar vardı. SİT alanları, tarihi mekânlarla ilgili konular. İkinci çekmeceyi açınca ters çevrilmiş bir çerçeve çarptı gözüme, düzeltip baktım. Fotoğrafta bir kadın gülümsüyordu. Kumral, kısa saçlı, elmacık kemikleri çıkık, hafif çekik bal rengi gözleri dünyaya meydan okurcasına bakan bir kadın. Yaşını kestirmek güçtü, otuzunda da olabilirdi, kırklarında da, hangi yaşta olursa olsun çekici bir kadındı. Daha da önemlisi, tuhaf bir şekilde tanıdık geliyordu. "Güzel kadmmış," dedi Ali beğeniyle. Kitaplıkta işe yarar bir şeyler bulamayınca yanıma gelmiş, omzumun üzerinden elimdeki fotoğrafa bakıyordu. "Ne dersiniz Başkomiserim, eski bir sevgili mi?" "Bilmiyorum, anlayacağız." Çerçeveyi aralayıp resmi çıkardım, arkasına baktım; gün, ayyıl yazılmamıştı ama kâğıdın sararmamış, renklerin solmamış olmasından pek de eski bir tarihte çekilmediği anlaşılıyordu. "Şu çekmeceleri karıştıralım bakalım, başka fotoğraf var mı?" Vardı, en alttaki çekmecede çekik ela gözlü, güzel kadınla maktulün yan yana çekilmiş düzinelerce fotoğrafını bulduk ki onlardan biri, ikilimizin ilişkisini hiç kuşkuya yer bırakmayacak şekilde anlatıyordu: Artık solmaya yüz tutmuş bir nikâh fotoğrafı. Necdet Denizel siyah smokinlerini geçirmişti sırtına, güzel kadınsa beyaz bir gelinlik içinde kuğu gibi süzülüyordu. İkisi de en az on yaş daha gençti, ikisi de müftüydü, ikisi de sevinç içinde objektife bakıyordu. "Maktulün nüfus kâğıdında evli Olduğu yazmıyordu." Önemli bir ayrıntıyı hatırlatıyordu yardımcım. "Boşandılar mı dersiniz?" Öyle olmalıydı ama anlaşılan maktulümüz eski karısını unutamamıştı. Benden yanıt alamayan meraklı Ali, "Bakın Başkomiserim," diyerek fotoğrafların yanında duran belgeyi gösterdi. "Evlilik cüzdanı galiba." Haklıydı, bu, eski bir evlilik cüzdanıydı. Açtım, kadınla erkeğin fotoğraflarının altında isimleri, evlenme tarihleri ve görevli memurun imzasının yanı sıra, gelinin kızlık soyadı da yer alıyordu. "Leyla Barkm... Sanki bu ismi daha önce duymuş gibiyim." Hatırlayacakmışım gibi yineledi yardımcım. "Leyla Barkın, evet, bana da yabancı gelmedi. Yazar mıydı bu?" "Kim? Kim yazar mıydı?" Zeynep elinde delil torbası, kapının eşiğinde durmuş, bize bakıyordu. Çerçevedeki fotoğrafı gösterdi yardımcım. "Bu kadın, maktulün eski karısıymış... Adı da Leyla Barkın." Yaklaşıp merakla baktı Zeynep, sonra gözlerini bana çevirdi. "Yazar değil Başkomiserim, müdire. Topkapı Müzesi'nin müdiresi. Hatırlasanıza, iki yıl önce müze bekçilerinden birinin şüpheli ölümünü soruştururken tanışmıştık." "Kral Byzas, bu şehrin ilk kurucusu olarak kabul edilir." Zeynep'i maktulün banyosundan aldığı sıva parçalarını incelesin diye emniyet laboratuvarma bırakıp Sultanahmet'e geldiğimizde vakit öğleyi geçmişti. Salı günleri Topkapı Müzesi kapalı olduğu için, yoğun bir telefon trafiğinin ardından Leyla Barkın'ın adresini öğrendik. Küçük Ayasofya Caddesi'nde, iki katlı bir binanın üst katında yaşıyordu. Küçük Ayasofya'da Şadiye Teyzem otururdu eskiden, ahşap bir binada. Bayramları elini öpmeye giderdim. O evden aklımda üç hatıra kalmıştır. Pencereden görünen Küçük Ayasofya Camii'nin kubbesi, koltuklara sinmiş vanilya kokusu ve yeryüzünün en nefis muhallebisi... Kocası Münip Enişte şahane bir insandı. Öz kızları Süheyla'dan ayırmazlardı beni. En fazla bayram bahşişini onlardan alırdım. Nur içinde yatsınlar, ikisi de rahmetli oldu çoktan. Süheyla Abla ise şimdi Kanada'da yaşıyor. Evlerini de bir işletmeci aldı, butik otele Çevirdi. Leyla Barkın'ın oturduğu yer, artık tükenmeye yüz tutmuş, o güzelim ahşap İstanbul evlerinden biriydi. Daha ilk bakışta, Necdet Denizel'in evi gibi elden geçirildiği anlaşılıyordu. Giriş katında hediyelik eşya satan büyükçe bir dükkân vardı. Sonradan eklendiği belli olan beyaza boyanmış demir bir merdivenden çıkarak ulaştık ikinci kata. Tam akamda kaldığı gibiydi Leyla Barkın: Güvenli, soğuk, insana mesafeli duran bir kadın. Kimolduğumuzu öğrenince resmi bir tavırla sordu: "Buyurun, ne istemiştiniz?" Beni niye rahatsız ediyorsunuz dercesine bakıyordu ela gözleri. Saçları fotoğraftaki gibi kısa değildi artık, uçları omuzlarına değecek kadar uzamıştı, yine de güzeldi. Hatta bu gergin haliyle daha da çekici görünüyordu. "Biraz uzun bir konu..." diye bir girizgâh yaptım, "içeride daha konuşuruz..." Kararsızdı, bizi tepeden tırnağa süzdükten sonra, "Kusura bakmayın fakat gelmeden önce haber vermeliydiniz," dedi ince kaşlarını çatarak. "Çalışan bir kadınım ben. Evde bulmanız bile mucize. Her gün müzede olmak zorundayım." ' Haklıydı ama bir cinayet soruşturmasında zanlıdan randevu almaya kalkmak da görülmüş iş değildi. "Biz de meşgulüz Leyla Hanım." Ciddi olduğumuzu hissettirecek kadar otoriterdi sesim. "Randevu isteyecek zamanımız yoktu." Sinirleneceğini sandım, tersine gözlerinde aşina bir ifade belirdi. "Sizi nereden tanıyorum ben?" Demek belleği hiç de zayıf değildi. "İki yıl önce Topkapı Sarayı'na gelmiştim. Bir olayı soruşturmak için. Bir güvenlik görevlisi surlardan düşmüştü. Cinayetten şüphelenmiştik. Sonra kaza olduğu anlaşılmıştı." Üzüntüyle başını salladı. "Şinasi... Zavallının iki çocuğu vardı. Trajik bir olaydı." Yana çekilerek eliyle içeriyi gösterdi. "Buyurun... Buyurun Nevzat Bey..." Gülümser gibi oldu. "Nevzat'tı değil mi? Baş- komiser Nevzat." Aramızdaki buzlar eriyor muydu ne? "Valla bravo Leyla Hanım," dedim sofadan geçip geniş bir salona girerken. "Hatırlamazsınız sanıyordum." Öğle güneşiyle aydınlanan salonun ortasında durdu. Geniş pencereden süzülen ışıklar, kumral saçlarının rengini gözleri gibi bal rengine dönüştürüyordu. "Devasa bir müzede görev yapmak zorunda kalırsanız, belleğinizin de güçlü olması gerekiyor. O kadar ayrıntı var ki... Hepsini bilmek zorundasınız. Neyse..." Soru dolu bakışlarını yardımcımın yakışıklı yüzüne çevirmişti. "Siz?" "Ali," diye gönülsüzce söylendi bizim nobran. "Komiser Ali." Elini kadına uzatmamıştı bile. Leyla da pek umursamadı bizimkinin kabalığını. "Merhaba," dedi sadece. Sonra iki yanında iki amforanın bulunduğu açık kahverengi divanı gösterdi. "Oturun lütfen." Oturduğumuz divan, geniş bir pencerenin ardındaki caminin kurşuni kubbesine bakıyordu. Gözlerimi camiden alamadığımı görünce... "Küçük Ayasofya," diye mırıldandı. "Eski bir mabettir burası. Çok eski, bin beş yüz yıldan fazla..." Ali anlamamıştı, güneşin altında parıldayan kubbeyi göstererek sordu: "Yani burası cami mi, kilise mi?" "Aslında kilise olarak yapılmış. Sergios-Bakhos Kilisesi. Bu şehri imar eden İmparator lustinianos tarafından... Ayasofya'dan on yıl önce. Yapımının da ilginç bir hikâyesi var. İmparator lustinianos, düşman saydığı eski İmparator Anastasius'u öldürtmek istiyormuş. Ancak bir gece rüyasına Sergios ve Bakhos adındaki azizler girmiş. Ona endişelerinin yersiz olduğunu, suikasttan vazgeçmesini söylemişler, lustinianos da hata yaptığını anlamış, eski imparatoru öldürtmekten vazgeçmiş. Kendisini uyardıkları için de bu iki azize minnet borcu olarak bu kiliseyi yaptırmış. Osmanlı döneminde kilise, camiye çevrilmiş. Görünümü Ayasofya'ya benzediğinden, adı da Küçük Ayasofya Camii olarak değiştirilmiş..." Camiyle ilgili bu bilgileri, çocukken rahmetli Münip Enişte'den duymuştum. Ama bozuntuya vermedim. "Güzel bir hikâyesi varmış. Böyle bir ibadethanenin karşısında yaşamak ilginç olmalı." Alaycı bir anlam belirdi yuvarlak yüzünde. "Önceki müezzinin sesi korkunçtu. Hem ezanı, hem de bizi katlediyordu günde beş vakit. Bereket fazla tutmadılar, yerine gelen Şakir Efendi'nin enfes bir sesi var. Bu bin beş yüz yıllık ibadethaneye yakışır bir ses." Hâlâ ayakta dikiliyordu, bizden tepki gelmeyince, boşa konuştuğu duygusuna kapılarak ciddileşti. "Evet, size nasıl yardımcı olabilirim?" "Neden oturmuyorsunuz?" dedim nazik bir tavırla. "Ayakta kalmasanız daha iyi olur." "Niye? Ne oldu ki?" "Necdet Denizel... Eski kocanız..." Gözleri kısıldı, canı sıkılır gibi oldu. "Evet? Ne olmuş Necdet'e?" Soruya soruyla karşılık verdi yardımcım. "Onunla görüşüyor muydunuz?" "Görüşüyordum tabii, o benim arkadaşım. Ne olmuş Necdet'e?" Ne kendisi yanıtladı, ne de benim yanıtlamama izin verdi Ali. "Onu en son ne zaman gördünüz?" Leyla'nın yüzünü alev bastı, gerginlikten çenesi titremeye başladı. "Niye bunları soruyorsunuz? Necdet'e bir şey mi oldu?" insanlara yakınlarının öldüğünü söylemek, dünyanın en tatsız işiydi ama bu görevi yardımcıma bırakırsam her şey daha korkunç bir hal alabilirdi. "Ölü bulundu..." diye mırıldandım. Söylediğimi duymuştu ama anlamamıştı. "Ne?" "Evet, ne yazık ki Necdet Bey, bu sabah ölü bulundu." Yüzündeki öfke söndü, omuzlan düştü, önünde durduğu koltuğa çöktü. "Emin misiniz?" Gözlerini yüzümüze dikmiş, anlamaya çalışıyordu. "Yanılıyor olamaz mısınız?" Üzüntüsü sahici gibiydi. Yoksa o da Necdet'i unutamamış mıydı? Aklımdan bunlar geçerken, kadının halinden zerrece etkilenmeyen yardımcım, her zamanki nadanlığıyla olanı biteni özetledi. "Bir yanlışlık yok hanımefendi. Eski eşiniz bu sabaha karşı Sarayburnu'nda ölü bulundu." Leyla'nın üzüntüsü şaşkınlığa dönüştü. "Sarayburnu'nda mı?" "Sarayburnu'nda..." Ali de benim gibi pürdikkat kadını izliyor, vereceği tepkileri ölçmeye çalışıyordu. "Sizin çalıştığınız yerin, yani Topkapı Müzesi'nin birkaç yüz metre ötesinde..." Leyla bir süre ne diyeceğini bilemeden öylece kaldı, şimdi ağlayacak diye düşündüm, yapmadı, sandığımdan çabuk toparlandı. "Peki nasıl? Nasıl olmuş?" Sakin bir tavırla mırıldandı yardımcım. "Öldürülmüş, biri gırtlağını kesmiş." Leyla bir an yüzünü buruşturdu, hepsi bu. Sonra sağ gözünün önüne düşen kumral saçlarını eliyle geri attı. "Kim?" Sesi en az Ali'ninki kadar sakindi. "Kim yapmış?" "Bilmiyoruz. Sizin bildiğiniz bir şeyler vardır diye umuyorduk." "Ben mi?" Usulca geri çekildi, güvenli bir limana girermiş gibi sırtını koltuğa yasladı. "Ben nasıl bilebilirim?" O geri çekilince, oturduğum yerde öne doğru eğildim. "Bakın Leyla Hanım, bu basit bir cinayete benzemiyor. Karşımızda profesyonel katiller var. Necdet Denizel hakkında bildiklerinizi bizimle paylaşırsanız, onları daha kolay yakalarız." Çok zor bir istekte bulunmuşumgibi sıkıntıyla kıpırdadı. "Tabii yardım etmek isterim ama Necdet'le beş yıl önce boşandık..." "Onunla görüştüğünüzü söylediniz!" "Görüşüyorduk..." Önemli bir meseleyi hatırlamış gibi durakladı. Sonra aklına gelen her neyse bizimle paylaşmak istemiyor olacak ki, hızla bakışlarını kaçırarak sürdürdü. "Görüşüyordumama ne tür işlerle uğraşıyor, kimlerle çalışıyor, o kadarını bilmiyordum." "Onu en son ne zaman görmüştünüz?" diyerek ilk sorusunu yineledi Ali. "Galiba o sizinle duygusal bağını hiç koparmamış. Çekmecelerinde fotoğraflarınızı bulduk." Yüzü asılır gibi oldu. "Duygusal bağı koparmamış olması Necdet'in bileceği bir şey. Ama onda fotoğrafım olması doğal. Bende de onun fotoğrafları var." "Yani siz duygusal bağlarınızı kopardınız..." Kesin bir tavırla başını salladı. "Evet, o iş bitti. Necdet benim için sadece eski bir arkadaştı." "Tamam da," dedi Ali çenesini kaşıyarak. "Hâlâ benim sorumu yanıtlamadınız." Ters ters baktı Leyla. "Hangi soruyu?" "Hangisini olacak, Necdet'le en son ne zaman görüştüğümüzü. İkidir soruyorum, hep geçiştiriyorsunuz." Yardımcımkadını suçlar gibiydi. Leyla'nın sinirleneceğini düşündüm ama sükûnetini korudu. "Özür dilerim, kafam karıştı da biraz. Necdet'i en son pazar gecesi gördüm." "Nerede görüşmüştünüz?" "Sepetçiler Kasrı'ndaki restoranda." "Sepetçiler Kasrı mı?" Ali'yle aynı anda sormuştuk. Tepkimiz Leyla'nın dikkatinden kaçmadı ama konuşmasına fırsat vermedim. "Şu Sarayburnu'ndaki kasırdan söz ediyoruz değil mi?" "Evet, o kasırdan söz ediyorum. III. Murat'ın Mimar Davut Ağa'ya yaptırdığı, I. Mahmud döneminde yenilerin kasırdan." ilgisiz öğrencilerine laf anlatmaya çalışan bir öğretmenin bıkkınlığı içinde tamamladı sözlerini. "Yani sizin anlayacağınız, Sarayburnu'ndan Sirkeci'ye giderken yolun sağındaki tarihi bina." Leyla'nın bizi cahil yerine koymasını umursamadım bile. "Yani," dedim kadının gözlerinin içine bakarak. "Necdet'in cesedini bulduğumuz yerin yüz metre ötesinde mi yemek yemiştiniz?" İlk kez bir bozgun havası belirdi yüzünde. "Ce... ceset orada mı bulundu?" Ardından telaşla savunmaya geçti. "Sepetçiler Kasrı'nı Necdet seçti. Bana sorsa belki de oraya gitmezdim. Yemeğe gitmek bile hataydı. Zaten kavga ettik." Önemli bir açık yakaladığını düşündü bizim uyanık. "Kavga mı ettiniz? Peki niye?" Leyla'nın tepkisi sert oldu. "Bakın, Necdet'i ben öldürmedim. Ona kızdığım doğru ama ben kimseyi öldüremem. Çünkü insanları öldürerek sorunların çözülebileceğine inanmıyorum." Cinayetin çözüm olmadığını düşündüğü halde tavuk boğazlar gibi insan öldüren o kadar çok katil görmüştük ki, bu sözler ne beni, ne de yardımcımı etkilemişti. Fakat tansiyonu yükselterek kadını kızdırmanın da bir anlamı yoktu. Ali'ye kibar ol diyen bir bakış attıktan sonra, "Yanlış anladınız," diyerek durumu toparlamaya çalıştım. "Sizi cinayetle suçlamıyoruz. Biz sadece Necdet'i tanımak istiyoruz. Çünkü katilin profilini çıkarmamız için öncelikle kurbanı iyi tanımamız gerekir." Leyla'nın öfkesi geçer gibi oldu. "Siz de işinizi yapıyorsunuz tabii," dedi sakinleşmeye çalışarak. "Ama beni de anlamalısınız. Yıllarca birlikte yaşadığım bir adamın ölüm haberini aldım az önce." Ali yalandan bile olsa anlayışlı polis rolünü oynayamayacağından sessiz kalmayı seçerken, ben nezaketi biraz daha ileri götürdüm. "İsterseniz, daha sonra geliriz. Siz düşünün, sonra konuşalım." Blöfüm işe yaradı, Leyla anında uysallaşıverdi. "Yok," dedi anlayışlı bir tavırla. "Sizi bir daha yormayayım buraya kadar. Ben iyiyim, konuşalım lütfen. Ne sormuştunuz?" "Necdet'le buluştuğunuz geceyi anlatıyordunuz." Kederli bir anısını hatırlamış gibi buruk bir anlam belirdi yüzüne. "Evet, o gece... 31 Mayıs gecesi, bizim evlilik yıldönümümüzdü." Alın bir tuhaflık daha. Bitmiş evliliklerinin yıldönümünü kutlamışlar. Yüzümdeki ifadeyi fark edince açıklama gereği duydu. "Bitmiş bir evliliğin yıldönümünü kutlamanın saçma olduğunu düşünüyorsunuz. Bence de öyle. Aslında böyle bir kutlama yaptığımız filan da yoktu. Necdet o kadar ısrar etmeseydi, davetini kabul etmeyecektim zaten. 'Çok önemli bir konu. Lütfen beni kırma,' dedi. Ben de kirlenmemiş anıların hatırına kabul ettim. Yemek yiyeceğimiz yeri bile merak edip sormamıştım. Necdet gelip beni müzeden aldı." "Pazar günleri de mi çalışıyorsunuz?" Kalender bir gülümsemeyle aydınlandı Leyla'nın yüzü. "Bakmayın bugün evde olduğuma. Akşama üniversiteden misafirlerim olmasa yine müzede olurdum. Bize dur durak yok, her zaman çalışıyoruz. Bütün günler, bütün geceler, bütün hafta sonları... Yine de zaman yetmiyor. Bu saraya gönül vermiş insanlar için tatil tatlı bir rüyadır. Neyse, Necdet sarayın Hümayun kapısından aldı beni. Kırmızı spor arabasıyla gelmişti. 'Bak sürat yapacaksan arabana binmem,' diye uyarım. Çünkü hız manyağıydı, ne yapacağı belli olmazdı. 'Merak etme, pek uzağa gitmeyeceğiz zaten,' deyince bindim arabasına. Doğru söylüyormuş, Gülhane Parkı'nın içinden geçip Sepetçiler Kasrı'na girdik. O zaman anladım yemeği nerede yiyeceğimizi. Beni mutlu etmek amacıyla burayı seçmişti, daha doğrusu, yapacağı teklife uygun bir atmosfer yaratmak için." Şaka yollu mırıldandım. "Yoksa yeniden evlenme mi teklif etti?" Leyla'nın yüzü kızardı. "Onun gibi bir şey, ilişkiye yeniden başlamamızı istiyordu. Kabul etmem için de, tıpkı ilk evlilik teklifinde yaptığı gibi, tarihi bir mekânı seçmişti. îlkini kabul etmiştim ya, ikincisine de evet diyeceğimi sanıyordu." * "Ama etmediniz..." "Etmedim tabii." "Neden?" Leyla'nın gözlerinde sorumu yadırgayan bir ifade belirdi. "Yani sakıncası yoksa açıklayabilir misiniz?" demek zorunda kaldım. "Sizi üzmeyecekse..." "Artık beni hiçbir şey üzemez," diyerek kollarını göğsünde kavuşturdu. "Teklifini kabul etmedim, çünkü Necdet bir zamanlar benim evlendiğim adam değildi artık." "Evlendiğiniz adam nasıl biriydi?" "İdealist biriydi. Fedakâr biri. Bilim için canını bile verebilecek biri." "Yani Necdet değişti diyorsunuz." "Hem de nasıl... Tek kuruş beklemeden, kızgın güneşin altında, yüzü gözü toz içinde, geçmişin izini bulmaya çalışan o arkeolog gitti, yerine, düşündüğü, dokunduğu, ilgilendiği her şeyi paraya çevirmeye çalışan bir işadamı geldi. Eskiden tarih yaşamının amacıydı, şimdi ise sadece zenginlik getirecek bir araç olmuştu. Böyle bir insanla birlikte yaşayamazdım. Yeniden başlasaydık, hayatımcehenneme dönecekti." Samimi görünüyordu, odaya girdiğimizdeki o soğuk havasından eser kalmamıştı. Hiç tanımadığı polislere, zoraki olarak bildiklerini söylemekten çok, arkadaşlarına içini döker gibiydi. "Ama," dedim kadının ruh halini bozmamaya özen göstererek. "Necdet, hayır cevabınızı kabul etmedi." "Etmese de anlayışla karşıladı. Daha doğrusu, öyle göründü. Necdet soğukkanlı biriydi. Duygularını saklamayı çok iyi bilirdi. Üstelik çok da sabırlıydı. Ne kadar kararlı olursanız olun, ne kadar kesin konuşursanız konuşun, istediği sonucu alıncaya kadar yakanızı bırakmazdı." Necdet'ten bahsederken geçmiş zaman kipini kullanmaya ?başlamıştı. Ölüm haberini az önce aldığı bir yakınının yokluğunu kolayca kabullenmek pek alışıldık bir durum değildi. "O zaman kavgayı siz çıkardınız?" diye sordu duraksamamı fırsat bilen Ali. "Necdet o kadar sakin kalabilmeyi başardığına göre..." Muzip bir gülümseme belirdi Leyla'nın dudaklarında. "Her insanın bir sınırı vardır Ali Bey," diye mırıldandı. "Necdet'in de vardı." Sustu. "Evet, kavgayı ben başlattım. Fakat o sürdürdü." Belki sormasa da söyleyecekti ama Ali işi garantiye almak istedi. "Eğer özel değilse neler olduğunu anlatır mısınız?" Kaşları çatılır gibi oldu Leyla'nın, "Özel," diye söylendi, sonra gülümsedi. "Ama değerli değil. Aslında son derece basit. Necdet, yeniden birlikte olalım, deyince sakin bir tavırla ona güvenmediğimi söyledim. 'Bırak birlikte olmayı, seninle kısa bir seyahate bile çıkmam,' dedim. Üstelik şaka yapar gibi bir halim de yoktu. En katı, en küçümseyici tavrımla söyledim bu sözleri yüzüne. Başka biri olsa kırılır, ısrar etmez, belki masadan kalkıp giderdi. Necdet gitmedi. 'Haklısın. Sana karşı yanlış yaptım fakat artık yapmayacağım. Seni düş kırıklığına uğratmayacağım, iyi bir eş olacağım,' diye sıraladı. Ama onu iyi tanıyordum. Değişmemişti ve değişmeyecekti. 'Bu iş olmaz, benim bir hayatım var, onu bozma,' dedim. Anlamadı. Kendince şirinlikler yaparak beni ikna etmeye çalıştı. Sevimli görünmeye çalıştıkça daha itici oluyordu. Eğilip büküldükçe sinirime dokunuyordu ve bunun farkında değildi. Yine de nezaket gösterip sesimi çıkarmadım. Ta ki lafı geçmişteki mutlu günlerimize getirinceye kadar. Sözleri o kadar sahte, o kadar içtenlikten uzaktı ki, 'Lütfen sus,' diye rica ettim. 'Artık bunları konuşmayalım.' Dinleyen kim! En özel anılarımızın arkasına sığınarak konuşmayı sürdürdü. 'Hiç değilse geçmişimizi rahat bırak,' diye yalvardım. Dinlemedi. Aramızda hiçbir şey olmamış, hiç ayrılmamışız, sanki bu ayrılığın asıl sorumlusu kendisi değilmiş gibi, hevesle ilk buluşmamızı anlatmaya kalktı. Artık zıvanadan çıkmıştım. 'Utanmıyor musun bunları anlatmaya,' diye yüksek sesle söylendim. 'Beni terk eden sen değil miydin? Şimdi nasıl bunları söylersin?' Yan masadaki insanlar dönmüş bize bakıyordu. Ama umurumda bile değildi, olay kopmuş, kendimi kaybetmiştim. 'Bir de, yeniden beraber olalım, diyorsun. Seni tanıdığım güne lanet olsun,' diye bağırdım. 'Yeter,' diye gürledi. Demek içinde bir parça insanlık kalmıştı. Demek aşağılamalarıma alınacak kadar gururu vardı hâlâ. Ne işkolikliğimkaldı, ne soğuk nevaleliğim, ne tarih manyaklığım. 'Sen kadın değil, bir robotsun, sen özgür biri değil, ruhunu yitirmiş bir zavallısın,' diye bağırdı. Tuhaf şey, o bağırdıkça ben rahatlıyordum, söylediği kötü sözler, hakaretler, ruhuma ilaç gibi geliyordu. Necdet söyleyeceklerini bitirinceye, yani ben iyice sakinleşinceye kadar bekledim, sonra masadan kalktım. Ama gitmeden önce son bir hareket daha yaptım, ruhunu yitirmiş bir zavallı olmadığımı anlatmak için kadehimdeki kırmızı şarabı eski kocamın başından aşağıya boca ettim. Ardından da kararlı adımlarla restoranı terk ettim." Olanları alaycı bir üslupla anlatmaya çalışmasına rağmen, içindeki acı öyle büyük, yarası öyle tazeydi ki, sesi hâlâ sinirden titriyordu. Necdet'in ölüm haberini almamış, ona acılar çektiren adamsonsuza kadar yok olmamış gibi, benliği büyük bir öfkeyle yanıp tutuşuyordu. Ona bakarken, eski eşinden nefret mi ediyor, yoksa onu hâlâ seviyor mu, anlamakta güçlük çekiyordum. "Necdet neden yeniden sizinle birlikte olmak istiyordu?" O kısa sessizlik anının tam ortasına düşmüştü Ali'nin sorusu. Leyla uzun kirpikli gözkapaklarmı birkaç kez sinirle açıp kapadı. "Beni hâlâ sevdiğini söylüyordu." "Seviyor muydu?" Duraksadı, gözleri nemlenir gibi oldu. "Bilmiyorum." Derinden bir iç geçirdi, omuzları sarsıldı. "Bilmek de istemiyorum." Birden gözlerinden yaşlar boşandı. Elleriyle yüzünü gizleyip sessizce ağlamaya başladı. Ama çok sürmedi, yeniden o güçlü müze müdiresine dönüşüverdi. "Özür dilerim, kendimi tutamadım. Necdet'in sevgisi umurumda bile değil. Bu onun sorunuydu." Odayı yoğun bir sessizlik kaplamıştı. Konuya nasıl gireriz diye düşünüyordum ki, sağ olsun, Ali yine bodoslamadan daldı. "Daha önce neden ayrılmıştınız?" "Ne? Ne dediniz?" "Ayrılmanız, diyorum, Necdet'in değişmesi yüzünden mi olmuştu?" Kötü bir anıyı hatırlamış gibi keder bastı yüzünü. "Sayılır." Gözlerini cesurca Ali'ye dikmişti. "Asistanımla ilişkiye girmişti. Benden on beş yaş daha genç bir kızla." Zoraki gülümsedi. "Evet, dünyada başka kadın yokmuş gibi benim asistanımı ayartmıştı." Söyledikleri resmin eksik yanlarını tamamlıyordu. Artık maktulü de, karşımızdaki kadını da daha iyi tanıyorduk ama yeterli değildi. "Şu ilk teklif aklıma takıldı," diyerek, bu kez ben bozdum odayı eskisinden daha yoğun kaplayan sessizliği. "Necdet ilk evlilik teklifini nerede yapmıştı? Tarihi bir mekân demiştiniz." Dalgınlaşır gibi oldu. "Necdet ilk evlenme teklifini de Sarayburnu'nda yapmıştı." "Sepetçiler Kasrı'nda mı?" "Hayır, Poseidon Tapınağı'nda..." Boş boş baktığımızı görünce anlayışla gülümsedi. "Tabii, günümüzde böyle bir tapınak yok. Biz de tapmağın bulunduğunu düşündüğümüz yerde takmıştık yüzükleri. Ama yaklaşık iki bin yedi yüz yıl önce varmış. Megara'dan gelen göçmenler, ilk şehri, yani Byzantium'u kurunca sahile tanrıları için tapınaklar inşa etmişler. O tapmaklardan biri de denizler tanrısı Poseidon adına yapılmış..." Byzantium'u duyunca Ali'yi bir merak dalgası sardı. "Bu Byzantium'la Necdet'in bir ilgisi var mıydı?" "Bitirme teziydi, Türkiye'de konuyu iyi bilen insanlardan biriydi." "O yüzden mi papağanının adını Byzas koydu?" Belli belirsiz aydınlandı Leyla'nın yüzü. "Tanıştınız mı Byzas'la? Kendini insan sanıyor. Şeker bir kuştur, dost canlısı." "Öyle." îlk kez kadınla aynı duyguları paylaşıyordu yardımcım. "Şahane bir hayvan." "Peki sikkeler?" diyerek papağan muhabbetine son vermek istedim. "Necdet eski sikkelerle de ilgileniyor muydu?" Nereden biliyorsunuz der gibi baktı. Önemli bir ipucu yakalamış olabilirdik, konunun peşini bırakmadım
Bizans sikkeleri üzerinde mi çalışıyordu?" "Asıl uzmanlık alanı sikkeler değildi ama son zamanlarda antik paralar ilgisini çekmeye başlamıştı. Sikkeler topluyordu, zengin bir koleksiyonu vardı." Acaba kendi koleksiyonundan aldıkları parayı mı koymuşlardı avucuna? Eğer öyleyse soruşturmamız bir yerlere varıyor demekti. "Nerede saklıyordu bu koleksiyonu?" diye atıldım. "Uluorta bir yerde tutmuyordu herhalde." "Bilmem, evinde olmalı..." Necdet'in evinde kasa filan gözümüze çarpmamıştı. Belki gizli bir yere koymuştu kasayı. Bu demektir ki, o eve bir daha gidecektik. Aklımdan bunlar geçerken, "Neden sikkelerle ilgileniyorsunuz?" diye kuşkuyla sordu Leyla. "Antik paralar niye bu kadar önemli?" Artık kartları açık oynamanın zamanı gelmişti, hem böylece kadının tepkisini de ölçmüş olurduk. "Cesedin yanında bir sikke bulduk." Şaşırmamış görünüyordu, gözlerini kısarak sordu. "Nasıl bir sikke?" "Ön yüzünde ayla yıldız ve üzerinde Byzantion yazıyordu, öteki tarafında ise saçları arkadan toplanmış bir kadın büstü vardı." Konuya aşina olduğunu gösteren bir parıltı geçti ela gözlerinden. "Byzantion sikkesi." Kendinden emin bir tavırla mırıldandı. "Roma döneminde basılan madeni paralardan." "Biliyor musunuz o parayı?" Sorumu yanıtlamak yerine, yavaşça koltuğundan kalktı, yan duvardaki camekânlı, küçük kitaplığın kapağını açtı. Büyükçe bir kitap çıkardı. Koltuğuna dönmek yerine, Ali'yle aramıza girerek, elindeki kitabı ortadaki ince uzun sehpanın üzerine koydu. Parmaklan alışkanlıkla kuşe kâğıttan sayfaları çevirdi. Çevirdiği sayfalarda yan yana dizilmiş metal paralar göze çarpıyordu. "Bu mu?" Parmağı sayfanın sağ üst köşesindeki, maktulün avucun- da bulduğumuz sikkenin ön yüzünü gösteriyordu, Paranın arka yüzünün resmi de hemen yanındaydı. "Evet, bu sikke." "Orijinali miydi?" "Bilmiyoruz," dedim omzumu silkerek. "Bunu ancak bir uzman söyleyebilir." "Görebilir miyim?" "Tabii, emniyete gelirseniz, memnuniyetle gösteririz." Kitaptaki sikkenin arka yüzündeki büstü işaret ettim. "Bu kadın kim?" "Ay tanrıçası Hekate, kimileri onu Artemis'le özdeşleşti- rir. Hekate'nin Byzantium'a hep yardımettiği söylenir. Hatta şöyle bir olay da anlatılır: Büyük İskender'in babası II. Filip, Byzantium'u ele geçirmek ister. Ordusunu aysız, yıldızsız, karanlık bir gecede şehrin yakınlarına kadar sokar. Amacı ani bir saldırıyla kenti teslim almaktır. Ama birden gökyüzünde ışıklar patlar, yıldızlar yanar, ortalık gündüz gibi olur. Aynı anda Hekate'nin işaretiyle köpekler de ulumaya başlar. Bütün kent bir anda uyanır ve II. Filip'in ordusunun yaklaşmakta olduğunu görerek önlem alır. Ve Ay Tanrıçası Hekate'nin yardımıyla Byzantium o gece kurtulur." "Şu ay yıldız," dedi Ali. Sikkeyi bulduğumuzdan beri aklını kurcalayan sorunun yanıtını arıyordu hâlâ. "Byzantium şehrini kuranlar Türk müymüş? Yani paralarının üzerine ayla yıldızı basmışlar ya." "Türk mü?" Alaycı bir gülümseme belirdi Leyla'nın yüzünde. "Allah iyiliğinizi versin Ali Bey. İki bin yedi yüz yıl öncesinden söz ediyoruz. O zamanlar atalarımız henüz Orta Asya bozkırlarında at koşturuyorlardı." Umduğu yanıtı alamayan Ali huzursuzlanmıştı. "Kim o zaman bu adamlar?" "Yunanlılar..." Beterin beteri vardı, büyük bir düş kırıklığı bürüdü bizimkinin yüzünü. "Yunanlılar mı?" "Evet, Yunanlılar." Ali'nin gerçekten üzüldüğünü hissetmiş olacak ki, teselli etmeye kalkıştı. "Ama dert etmeyin, gökyüzünde ayla yıldızın buluşması pek kolay rastlanacak bir olay değil. O yüzden bizden binlerce yıl önce de başka kavimler bu sıradışı olayı kendilerine sembol yapmışlar. Örneğin Sümerler de ayla yıldızı kullanmış. Ayrıca, az önce söylediğim gibi, Hekate eski Yunan'da ay tanrıçasıydı. Ve Bvzan tionlular, tıpkı denizler tanrısı Poseidon gibi Hekate'nin de kendilerine yardımettiğini düşündüklerinden ayla yıldızın birlikteliğini kutsal saymış olabilirler." Hiç ikna olmamıştı Ali. "Allah Allah, ilk kez duyuyorum bu Yunan meselesini..." Yardımcımın açıkça güvensizlik belirten sözlerine rağmen alınganlık göstermedi Leyla. "Ama öyle Ali Bey. Byzantion'u eski Yunanistan'taki Mega- ra kentinden gelenler kurmuş. Tahminen millatan önce 660 yılında. Byzantion da Byzas'ın yeri demektir." "Şu papağanın adını taşıdığı Kral Byzas mı?" diye ilgiyle sordu Ali. "Sahi, kim bu herif?" "Yunanistan'dan gelen göçmenlerin kralı. Aslında efsanevi bir kişilik. Kral Byzas, bu şehrin ilk kurucusu olarak kabul edilir." Sayfayı çevirdi, bir başka sikke göründü. Ön yüzünde tolgalı, sakallı bir savaşçı vardı, resmin üzerinde Byzas yazıyordu. "İşte bu adam. Tabii, bu tahmini bir resmi. Çünkü bu sikke Byzantion'un kuruluşundan yaklaşık altı yüz küsur yıl sonra Romalılar tarafından basılmış. Kral Byzas zamanında şehrin kendi parası henüz basılmamıştı. Byzantion küçük bir şehirdi." Topkapı Sarayı'nm sınırlarını gösteren duvardaki çizimi işaret etti. "Sınırları bizim sarayın kapladığı alandan daha büyük değildi. Byzantion, Romalılarla birlikte büyüdü, bir dünya kentine dönüştü." Ali gibi ben de hayretler içindeydim, bütün ceddimin yaşadığı şehrin ilk isminin Byzantion olduğunu bilsem de, bu ayrıntılardan haberim yoktu. Şaşkınlığımız yeniden koltuğuna yerleşen Leyla'nın sorusuyla bozuldu. "Sikke neredeydi?" Ciddileşmişti ama artık o resmi devlet memuru ifadesini terk etmişti. Kederle karışık yoğun bir endişeyle bakıyordu. "Avucundaydı... Avucunda bulduk." Hiç yadırgamadı, bildiği bir konudan bahsediyormuşuz gibi başını salladı. "Katil sikkeyle bir şey mi söylemek istiyor?" diyerek bildiklerini anlatmasını istedim. "O madeni paranın kurbanın avucunda olmasının bir anlamı mı var? "Emin değilim." Yüzüne düşen saçlarını yine eliyle geriye doğru taradı. "Eğer ölünün avucuna para koymayı eski Yunan mitolojisine göre yorumlarsak, katillerin Necdet'e iyilik etmeye çalıştığını bile düşünebiliriz. Çünkü mitolojide, ölülerin gözüne ya da bedenlerine bırakılan para, onların yeraltı ülkesindeki Akheron Irmağı'nı rahatça geçmeleri içindi. Kötü biri olan sandalcı Kharon ölü ruhları ırmaktan geçirmek için para alırdı. Bu yüzden, ölülerin bedenlerine para bırakılırdı. Sandalcı Kharon, ölünün üzerinde para bulamazsa onları Akheron Irmağı'ndan geçirmez, böylece ruhlar Yeraltı Tanrısı Hades'in bataklığına saplanır kalırlardı." Ali'nin asık suratından bu fikre hiç katılmadığı anlaşılıyordu. "Bence katiller, eski Yunan geleneklerine göre değil, mafya raconuna göre hareket ediyorlar. Tarihi filan karıştırmaya gerek yok. Necdet'i para yüzünden öldürdüler. Mesaj olarak da eline o sikkeyi verdiler." Yardımcımın varsayımı da pekala gerçek olabilirdi ama bir karara varmak için henüz erkendi. "Sizi yorduk Leyla Hanım," dedim nazik, neredeyse ezik bir tavırla. "Ama son bir sorumuz daha var. Raporumuza yazmak için dün gece ne yaptığınızı öğrenmemiz gerekiyor." Alıngan gözlerle baktı. "inanamıyorum," diye söylendi öfke dolu bir sesle. "Benden gerçekten de şüpheleniyorsunuz." "Hayır," diyerek başımı salladım. "Sadece formalite. Sizden kuşkulanmamız için hiçbir neden yok." Sözlerim bu kez ikna etmemişti onu. "Neyse," dedi umursamaz bir tavır takınarak. "Dün gece evdeydim. Siz sormadan söyleyeyim, yanımda da erkek arkadaşım Namık vardı." Eliyle komodinin üstündeki çerçeveli fotoğrafı göstererek yineledi: "Namık Karaman." Tıpkı Necdet Denizel'in evindeki fotoğrafta olduğu gibi mutlulukla gülümsüyordu Leyla Hanımama bu kez yanında başka biri vardı: Kıvırcık saçlı, sarkık bıyıklı, esmer, gözlerinin içi gülen bir adam. Elindeki not defterine adamın ismini yazan Ali, formaliteleri yerine getiren bir görevlinin kayıtsızlığı içinde sordu. "Ne iş yapar bu Namık Karaman?" Büyük bir güvenle mırıldandı Leyla. "Cerrahtır, Çapa Tıp Fakültesi'nde çalışır." "Yani onu hastanede mi buluruz?" Eğlenceli bir anlam belirdi yüzünde. "Hayır, demekte bulursunuz. Zeyrek'te... Ama şu anda başka bir toplantıda olması gerekiyor. Eski İstanbul evlerinin kurtarılmasıyla ilgili bir etkinliğe katılacaktı." "Byzas'm yan tanrı olduğunu da anlattı mı?" Namık Karaman'ın toplantısının bitmesini Leyla Barkın'ın evinde bekleyemezdik, çaresiz ayrıldık Küçük Ayasofya'dan. Bir zamanlar görkemli sarayların, kutsal kiliselerin, muhteşem anıtların olduğu bu tarihi bölgenin çok da geniş olmayan sokaklarından geçerek aracımızın yönünü Sultanahmet'e çevirdik. Roma'mn görkemli Hipodromu, Osmanlı'nın At Meydanı, şimdinin Sultanahmet Meydanı'nda öbek öbek toplanan turistler, Latin istilası sırasında bronz levhaları sökülüp yağmalanmış Örme Sütun'la, artık üç başı da yerinde olmayan Yılanlı Sütun'u ve bilmem hangi imparatorun Mısır'dan getirttiği Dikilitaş'ı izliyorlardı merakla. Yılanlı Sütun'un hikâyesini annemden dinlemiştim. Sütun, Delfi kentindeki Apollon Tapınağı'ndan getirtilmiş. Bu sütunun kenti yılanlara, akreplere, çıyanlara ve her türlü haşerata karşı koruduğuna inanılıyormuş. Ancak o kendini bilmez it kopuk takımından birileri yılanların kafalarını kılıçlarıyla koparınca kenti haşerat basmış. Annem tarihi sevdirmek için böyle ilginç öyküler anlatırdı bana. Yılanlardan birinin başı arkeoloji müzesindeydi, gidip görmüştük, ikinci baş İngiltere'deki bir müzedeymiş, ne yazık ki üçüncü baş kaybolmuş. Başların yerinde şimdi anlamsız birer boşluk olan Yılanlı Sütun'u, binlerce yıllık iki dikili taşı geride bırakıp turist otobüslerinin arasından geçerek Ayasofya'nın yanından Gülhane Parkı'na indik. Gülhane Parkı'nda, bu mevsimde tepelerine leyleklerin yuva kurdukları devasa çınar ağaçlarının altındaki güzel yoldan geçerek Sepetçiler Kasrı'na ulaştık. Ama pazar gecesi olayı gören garsonlar gelmemişlerdi. Orada vakit kaybetmektense Zeynep'ten gelişmeleri öğrenmek için Emniyet binasının yolunu tuttuk. İkindi güneşini emniyetin bahçesindeki yaşlı erik ağacının genç yapraklarında bırakıp içeriye, gün ışığının hiç uğramadığı laboratuvara girdik. Zeynep bilgisayarın başındaydı. Bir yandan ekrana bakıyor, bir yandan da önündeki kâğıda notlar alıyordu. Kendini işine öyle kaptırmıştı ki, içeri girdiğimizi fark etmedi bile. "Hayrola Zeynep," diye seslendim şaka yollu. "Ne bu dalgınlık? Cinayeti çözdüm deme sakın!" İrkilerek bilgisayarından koptu, bizi görünce gülümsedi, koltuğundan doğrulmaya çalıştı. Elimle oturmasını işaret ettim. "Keşke Başkomiserim." Düzgün dişlerini göstererek gülümsüyordu. "Siz olmadan o iş biraz zor." Ali de benim gibi meslektaşının baktığı ekranda ne olduğunu merak ediyordu. "Ee neye bakıyordun öyle?" diyerek yaklaştı bilgisayara. "Şu çiziktirdiğin notlar da ne? Yoksa evden aldığımız sıva parçalarında maktulün kanı mı çıktı?" Morali bozulur gibi oldu Zeynep'in. "Yok be Ali, test negatif çıktı. Sıvalar lüminole mavi ya da yeşil tepki vermedi. Sıvada kan yokmuş." Haklı çıkmanın keyfiyle mırıldandı Ali. "Yani maktulü banyoda öldürmemişler. Neymiş peki sıvayı koyulaştıran? Adamın kiri mi? Belki de Necdet saçlarını boyamıştır ha." Tatsız bir sesle yanıtladı Zeynep. "O kadarını bilmiyorum. Ama kan olmadığı kesin." "Sıvayı değişik yerlerden mi aldın?" diye katıldım tartışmaya. "Tek bir yerden topladıysan bir şeyler kaçırmış olabiliriz." "Haklısınız Başkomiserim ama sıvaları değişik yerlerden aldım. Sanırım cinayet orada işlenmemiş..." "Bu da ne ya?" Ali'nin sorusuyla kesilmişti konuşmamız. Gözlerini Zeynep'in bilgisayarına dikmiş, söyleniyordu. "Ne şekli bu?" Yaklaşınca ben de gördüm: Kartal başını andıran kocaman bir çizim. Ali gözlerini kartala dikmiş, ne olduğunu anlamaya çalışıyordu. Onun duraksamasını fırsat bilen Zeynep, gizemli bir sesle sordu. "Sence ne?" "Ne bileyim? Bir kuşa benziyor. Daha doğrusu, bir kuş ba şına. Antika bir şey mi?" Küçük bir kahkaha attı Zeynep. "Evet, antika bir şey... Binlerce yıllık bir antika..." Neşesini bastırıp bana döndü. "Ne dersiniz Başkomiserim, sizce nedir bu çizim?" Doğrusu, ben de hiçbir şey anlamamıştım. Ama kuşun sınırlarını, ortalardaki birbirlerine paralel küçük çizgileri görünce, haritaların da böyle işaretlendiğini hatırladım: Deniz seviyesine yakın olanları beyaz, biraz daha yüksek olan yerleri noktalarla, daha yüksek olanları ise sık çizgilerle. "Harita mı?" "Bravo Başkomiserim. Evet, bir harita. Topografik bir harita. Ama nerenin?" "Ne bilelim nerenin?" Sıkıldığı açıkça belliydi Ali'nin. "Her yer olabilir." Eğlenceli bir ifade belirdi Zeynep'in hafiften sürmeli, ceylan gözlerinde. "Yapma Ali! Pes mi ediyorsun şimdi? Cinayet masasında çalışıyorsun, kafanı kullansana biraz..." Ali kafayı kullanmaya kullanacaktı da, başkomiseri gibi onun da aklına bir şey gelmiyordu ki. Bilemeyeceğimizi anlayan Zeynep, tüyo verdi. "Biz hangi davanın üzerinde çalışıyoruz?" Genç yardımcımın yıpranmamış beyin hücreleri, benimkilerden önce harekete geçti. "Hay Allah!" diyerek elinin içiyle başına vurdu. "Sarayburnu değil mi burası?" "Biraz daha fazlası." Kendisinin keşfettiği antik bir kenti tanıtır gibi tutku doluydu Zeynep'in sesi. "Byzantion ve çevresi. Sikkenin üzerinde adı yazılı olan kent." Daha yakından baktım çizime, evet, burası gerçekten de tarihi yarımadanın ucuydu. Ve gerçekten de bir kuş başına benziyordu. Meraklı bir kartal, Avrupa kıtasının devasa gövdesinden başını uzatmış, Boğaz'a bakıyordu. Demek biz Topkapı Müzesi Müdiresi'nin yanındayken Zeynep sadece luminol testiyle uğraşmamış, işini bitirince Byzantion'u da araştırmıştı. O hevesle anlatmaya koyuldu. "Byzantion'u, Byzas diye biri kurmuş Başkomiserim..." Kollarım göğsünde çaprazlayan Ali, ukala bir tavırla başını salladı. "Ohooo, onu biliyoruz zaten. Yunanistan'dan gelen göçmenlerin kralı." Zeynep şaşkınlıkla ona bakarken alaycı bir tavırla sürdürdü sözlerini. "Byzantion da Byzas'ın yeri anlamına geliyor." Tam bir bozgun havası vardı Zeynep'in yüzünde; Ali ise sevinç içinde, bugün yaşadığı ikinci galibiyetin tadını çıkartıyordu. "Boşa uğraşmışsın Zeynepcim, biz Leyla Hanım'da» bunun dersini aldık. Şu kralla ilgili her şeyi anlattı bize. Öyle değil mi Başkomiserim?" Başkomiserini de şahit göstermezse olmaz ama benim tanıdığım Zeynep de öyle kolay kolay pes etmezdi. "Byzas'ın yarı tanrı olduğunu da anlattı mı?" İşte karşı saldırıya geçmişti bile. "Posedion'un oğlu olduğunu da söyledi mi?" Zaten bu konulara aklı pek de basmayan zavallı Ali ne diyeceğini bilemedi. Onunla işini bitiren kriminoloğumuz, ciddileşerek bana döndü. "Byzantion'un kuruluşuyla ilgili değişik efsaneler var Başkomiserim." Aslında artık çıkmam gerekiyordu. Daha Zeyrek'e uğrayıp Namık denen adamla konuşacaktım, oradan da eve yetişmeliydim. Geç kalırsam, Evgenia'ya ayıp olurdu. Ama İstanbul'a dair anlatılan efsaneleri, söylenceleri, hikâyeleri, her zaman sevmişimdir. Üstelik bu efsaneler, üzerinde çalıştığımız bir cinayet davasıyla ilgiliyse asla kaçıramazdım. "Ee anlat da biz de öğrenelim o zaman," diyerek masadaki boş iskemlelerden birine yerleştim. Süngüsü düşen hemcinsim hâlâ ayakta dikilmeyi sürdürüyordu. Boş iskemleyi gösterdim. "Otursana Ali. Bilmemek ayıp değil, öğrenmemek ayıp!.." "Haklısınız Başkomiserim." Haklı olduğumu filan düşünmüyordu. Durumu kabullendiği de yoktu, söyleyecek sözü kalmadığından şimdilik susmayı seçmişti. Eminim ilk fırsatta bunun rövanşını almaya çalışacaktı. Zeynep de ondan farklı davranmazdı ya neyse. Önceleri yadırgadığım, hatta zaman zaman müdahale etmek zorunda kaldığım bu ilişkiyi, galiba sonunda anlamaya başlamıştım; bu onların flört tarzıydı. Evet, böyle inatlaşırken, tartışırken, tatlı tatlı atışırken bir tür heyecan, bir tür mutluluk duyuyorlardı. İşin tadını kaçırmadıkları sürece ben de sesimi çıkarmıyordum. Çünkü bu tartışmalar çoğu zaman soruşturmamıza da yardımcı oluyor, olaya farklı açılardan bakmamızı sağlıyordu. "İlk efsane size anlatılan olmalı." Kâğıtta yazan notlara şöyle bir göz attıktan sonra sürdürdü Zeynep. "Eski Yunanistan'daki Megara kentinin halkı, savaşlarda yenilmiş ve yoksul düşmüş. Kralları Byzas, Delfi Tapınağı'nm kâhinine ne yapmaları gerektiğini sormuş. Kâhin de onlara Apollon'un buyruğunu bildirmiş. 'Gemilerinize binin, denizleri aşm, Körler Ülkesi'nin karşısını yurt tutun.' Onlar da bu buyruğa uymuş, Körler Ülkesi'nin karşısına, yani bugünkü Sarayburnu'na gelmişler." Ali anlamamıştı, sıkıntıyla homurdandı. "Körler Ülkesi de neresiymiş ya?" Kızı rahat bırakması için ben açıkladım. "Kadıköy Alicim, Kadıköy. Hikâyenin bu kısmını ben de biliyorum. Sarayburnu gibi şahane bir yer dururken, Kadıköy'ün bulunduğu bölgeye yerleşen göçmenleri eleştirmek için kullanılan bir deyim. Yani siz güzellikleri göremeyecek kadar körsünüz demeye getirmişler." "Sadece güzellikleri değil Başkomiserim," diyerek yeniden sözü aldı Zeynep. "Byzantion üç yanı denizlerle çevrili olduğundan savunmaya da elverişliymiş. Tabii, stratejik önemi de var. Boğaz'dan geçen gemilerden de vergi alıyorlarmış." "Haraç desene şuna." Kendi lisanıyla durumu yorumlu- yordu bizim kopuk. "Deli Dumrul hesabı, geçenden üç, geçmeyenden beş akçe..." "Ve balık sürüleri... Kentin başlıca besin kaynağı... Palamutlar, uskumrular, lüferler..." "Daha ne tür balıklar vardı o zamanlar kim bilir?" diye söylendim içim yana yana. "Benim çocukluğumda bile lüfer çıkardı Haliç'ten. Hepsinin neslini kuruttuk." "Neyse işte, Sarayburnu'nun bu olanaklarını göremeyip Asya yakasına yerleştikleri için onlara kör, köylerini kurdukları yere de Kalkedon demişler." "Adamlar hakikaten körmüş ama," diye mırıldandı sonunda ayakta dikilmekten vazgeçip az önce gösterdiğim iskemleye çöken Ali. "Sarayburnu dururken, insan Kadıköy'e yerleşir mi? Sadece manzarası için bile orada kalırdım be!" Bakışları bilgisayarına kaymış olan Zeynep, ekrandaki kartalın gagasına bakarak onayladı. "Ben de Sarayburnu'nu seçerdim valla. Bir düşünsene Ali, o zamanlar her taraf ormanlık, etrafta ne biçimsiz binalar var, ne insan kalabalığı. Arabaları bırak, doğru dürüst yol bile yok, belki denizde birkaç balıkçı teknesi, yelkenliler. Hepsi o kadar. Şehir dediğin yer, küçük bir liman, bir kale, etrafında orman ve deniz." Bir an Zeynep'in anlattığı gibi hayal etmeye çalıştım istanbul'u. Yok, olmadı, her yanı betondan bir heyula gibi kaplayan devasa binaların, çirkin görünümlerini silip binlerce yıl öncesinin antik kentini canlandıramadım gözlerimin önünde. Zeynep de Ali de susmuştu, yoksa onlar da benim gibi Bizanton'u hayal etmeye çalışıyor da bir türlü beceremiyorlar mı derken, "Hepsi bu mu?" diye küçümsedi ukala yardımcım, "iyi de bunları biliyorduk zaten." "Patlama Ali. Asıl efsaneyi şimdi anlatıyorum." Bana bakarak sürdürdü Zeynep. "Bu efsanenin kökleri Zeus'a kadar uzanıyormuş Başkomiserim. Olimpos'un en büyük tanrısı, çapkınlığıyla ünlü Zeus'a." Sanki mitolojiden anlarmış gibi, "Zaten Yunan efsanelerinin hepsi de Zeus'a uzanır," diye yine ahkâm kesmeye kalktı Ali ama Zeynep duymazdan gelerek sürdürdü anlatısını. "Zeus bir gün Argos Kralı'nm güzelliğiyle ünlü kızı îo'yu görmüş. Görür görmez de âşık olmuş. Zeus'un yeni aşkı, Baş- tanrıça Hera'nın kulaklarına gitmekte gecikmemiş. Zaten Zeus'un çapkınlıklarından gına gelen Hera, kocasının yeni kaçamağım öğrenince büyük bir öfkeye kapılmış. Zeus'a diş geçiremeyeceğinden, sevgilisi lo'dan intikam almak istemiş. Bunu haber alan Zeus, îo'yu korumak için kızı beyaz bir inek haline getirmiş. Ama Hera bunu da öğrenmekte gecikmemiş, ineği kaçırtıp Argos'u başına nöbetçi dikmiş. Zeus durur mu, hemen Tanrı Hermes'i gönderip Argos'u öldürtmüş. Olanları öğrenen Hera, beyaz inek şeklindeki lo'nun rahatımkaçırmak için ona bir at sineğini musallat etmiş. îo, sinekten kurtulmak için kilometrelerce koşmuş, Boğaz'a gelince kendini sulara atmış, yüzerek karşıya geçmiş. Boğaziçi'nin ilk adı olan 'Bosphoros' sözcüğünün anlamı da bu efsaneden geliyormuş. Bosphoros Yunanca'da Boğa Geçidi demekmiş. Neyse işte, sinekten ve Hera'nm öfkesinden kurtulmaya çalışan lo'nun yolu sonunda Haliç'e düşmüş. Zavallı îo, Haliç'in tepelerinin arasında Keroessa adında bir kız doğurmuş. Keroessa'yı su perisi Semestra büyütmüş. Ama Keroessa büyüyünce onun da başına bir başka tanrı, Denizler Tanrısı Poseidon bela olmuş. Bu güçlü tanrıya karşı koyamayan Keroessa, Poseidon'dan hamile kalmış. İşte Byzas, Keroessa'nm karnında taşıdığı o bebekmiş. Bu yüzden büyük bir kral olmuş, bu yüzden Byzantion adındaki o muhteşem kenti kurabilmiş. İşte maktulün avucunda bulduğumuz sikke de bu kentin sikkesiymiş." "Hayır Zeynepcim," diye karşı çıktı Ali. "O sikkeyi Byzanti- onlular değil, Romalılar bastırmış. Üstelik yüzlerce yıl sonra." Eyvah yine başlayacaktı bunlar. "Sahi Zeynep, Byzantion ne zaman Romalıların eline geçmiş," diyerek araya girdim. "Okudukların arasında bu konuda bir bilgi var mı?" Ödevine iyi çalışmış, çalışkan bir öğrenci gibi ışıdı yüzü Zeynep'in. "Var Başkomiserim. Bunlar ne kadar doğrudur bilmiyorum, çünkü internette araştırdım." Anlayışlı bir ifadeyle Ali'ye baktı. "Aslında sizin Leyla Hanım'dan aldığınız bilgiler daha doğrudur. Ama okuduğum sayfalarda..." Emin olamadı, yeniden önündeki notlara baktı. "Evet, şöyle yazıyor: Byzantion, İsa'dan önce 660 yıllarında kuruluyor. Yedi yüz küsur yıl boyunca bir kent devleti olarak yaşıyor, İsa'dan sonra 73 yılında da Roma'nın Bithynia-Pontus eyaletine bağlanıyor." Açıkçası biraz şaşırmıştım. "Vay be, demek Roma yedi yüz yıl sonra gelmiş. Ben daha evvel zannediyordum." "Haklısınız, ben de öyle sanıyordum." Sustu, yüzü bir parça kızardı. "Söylemeye utanıyorum ama ben Yunanlılarla Romalıların aynı halk olduğunu sanıyordum." Ne diyebilirdim ki, bu kentin tarihi konusunda tam bir cahildik. Bırakın Yunan, Roma dönemini, Osmanlı dönemi hakkında bile hiçbir şey bilmiyorduk. Bütün bu bilgisizliğimize rağmen, lafa geldi mi, utanıp sıkılmadan, şanlı ceddimiz diye nutuk atmaya bayılıyorduk. Aklımdan bunlar geçerken, tuhaf bir halde olduğumuzu fark ettim. Biz cinayet masasının çalışanlarıydık. Faili meçhul vakalarının sırrını çözmek için tartışmalar yapar, meselenin üzerinde derin derin kafa yorardık. Oysa şimdi oturmuş, arkeologlar gibi, kentin gizemini araştırıyorduk. Hoşuma da gitmiyor değildi ama ortalıkta sonuçlandırılması gereken bir cinayet soruşturması vardı. "Neyse," diyerek iskemleden kalktım. "Zeynepcim, otopsi ne zaman yapılacakmış?" "Yarın Başkomiserim. Sonuçlar öğleye doğru elimizde olur, sanırım." "Tamam, ayrıca yarın maktulün evini bir daha zrfaret etmemizde fayda var. Leyla'nın bahsettiği şu sikke koleksiyonu belki de evdedir. Necdet'i de iyi bir etüt etmemiz lazım. Adam hâlâ üniversitede mi çalışıyormuş, yoksa başka bir iş mi yapıyormuş, hepsini öğrenelim. Leyla, Necdet hakkında biraz muallak konuştu, bana bir şeyler gizliyor gibi geldi. Bir de adamın sabıka kaydına bakalım. Pis bir işe bulaşmış mı? Sabıkası yoksa, hakkında soruşturma açılmış mı, onu inceleyelim." "Ya şu cerrah, onu soruşturmayacak mıyız Başkomiserim?" "Soruşturacağız Ali, ben şimdi o derneğe uğrayacağım." Canı sıkılır gibi oldu. "Ben de gelsem... Burada yapacak bir şey yok." "Sen akşamüzeri şu Sepetçiler Kasrı'na uğra. O gece çalışan garsonlar belki gelmiş olurlar. Leyla Hanım gerçekten de pazar gecesi orada mıymış? Anlattığı tartışma gerçekten olmuş mu? Aralarında tam olarak ne geçmiş? Hepsini öğren." Yok, ikna olmamıştı. "Daha akşama var Başkomiserim... Ben de sizinle geleyim, oradan geçerim Sepetçiler Kasrı'na..." Başıma bir iş gelmesinden mi korkuyordu, yoksa soruşturmada ipin ucunu kaçırmak mı istemiyordu, anlamak zordu. "Peki, hadi gidelim o zaman." Birkaç adım atmıştım ki, bakışlarım Ali'nin getirdiği sümbüllere takıldı. Hâlâ mis gibi kokuyorlardı. Belki didişmeden flört etmeyi öğrenirler umuduyla güzel kriminologumuza döndüm. "Zeynep, bu akşam, sen de Ali'ye katılsana." Koyu renk gözleri utangaç bir ışıkla aydınlandı. "Emrederseniz Başkomiserim." Aslında niyetimi anlamıştı ama ben yüz göz olmamak adına resmi bir tavırla açıkladım. "Garsonlarla birlikte konuşursunuz. Sorun bakalım, belki restoranın sahibi de tanıyordur Necdet Denizel'i." Belli etmemeye çalışmasına rağmen bizim köftehor da sevinmişti bu önerime. "Ben döner seni alırım Zeynep." Göz göze gelmemeye çalışıyorlardı. "İyi olur, bu arada, Necdet'le Namık'ı araştırırım ben de." O anda aklıma gelmiş gibi hevesle söylendim. "Sahi Sepetçiler Kasrı'na kadar gitmişken akşam yemeğini orada yesenize? Misafirim olmasaydı ben de katılırdım size. Biraz pahalıdır ama manzarası şahanedir." "İstanbul kimsenin umurunda değil." Derneğin bulunduğu tepenin manzarası şahaneydi. Haliç'in durgun sularından, minareleri ak bulutlara dokunan Süleymaniye'nin görkemli siluetine uzanan olağanüstü bir görüntü. Heveskâr yardımcım Ali'yle Unkapanı Köprüsü'nü geride bırakıp kırmızı tuğladan yapılma Bizans duvarlarını geçerek, eski İstanbul evlerinin arasından çıkmıştık bu küçük tepeye. Meydanda heybetli bir tapınak karşılamıştı bizi: Bizans'ın Pantokrator Manastır Kilisesi, günümüzün Zeyrek Camii. Derneğin bulunduğu bina, manastırın karşısındaki apart- ' manın üçüncü katında yer alıyordu. Muhtemelen bu betonarme bina da mahallenin eski dokusunu oluşturan ahşap evlerden birinin yanması, yıkılması ya da bir sabotaja kurban gitmesinin ardından yapılmıştı. Dik merdivenlerini hiç zorlanmadan keçi gibi tırmanan Ali'nin ardından güç bela çıktığımapartmanın üçüncü katındaki çelik kapının önüne geldiğimde nefes nefese kalmıştım. Üzerindeki süt rengi metal levhada lacivert harflerle İSD yazan kapının ziline ardı ardına bastık ama kötü bir sürpriz bekliyordu bizi, dernekte kimsecikler yoktu. Demek hâlâ dönmemişlerdi toplantıdan. Yapacak bir şey yoktu. Oflaya puflaya çıktığım basamaklardan gerisin geri inip, hiç değilse aşağıdaki güzel manzaralı kafede vakit geçirelim derken, merdivenlerden yükselen seslerle duraksadık. Gürültücü bir topluluk basamaklardan yukarıya çıkıyordu. Sekiz kişiydiler, kısa saçlı kızın kucağındaki bebeği de sayarsak dokuz. Kısa gaçlı kız dışındakilerin hepsinin ellerinde dövizler vardı. Dövizlerin üzerinde, az önce önünden geçtiğimiz, eski Zeyrek evlerinden birinin fotoğrafı görünüyordu. Ev çürümüş, artık yıkılmaya yüz tutmuştu. Altında, "İstanbul'un Sivil Mimarisini Koruyalım," cümlesi okunuyordu. Bazı afişlerde alttaki slogan değişiyor, "Bundan Başka İstanbul Yok! Lütfen Koruyalım," yazıları göze çarpıyordu. Hiç kuşku yoktu ki bunlar beklediğimiz şahıslardı. Giyimleri, davranışları hepsinin de eğitimli kişiler olduklarını gösteriyordu. Küçük topluluk içeri girerken aralarından biri bize yöneldi. Uzunca boylu, kıvırcık saçlı, sarkık bıyıklı, esmer, gözlerinin içi gülen bir adam. Evet, bu Leyla Barkın'ın erkek arkadaşı Cerrah Namık Karaman'dan başkası değildi. "Buyurun?" dedi nazik bir tavırla. "Birini mi aramıştınız?" Hiç duraksamadan meramımızı anlattı Ali. "Polisiz... Sizi arıyorduk." Polis lafı, Namık'ın yüzündeki hoş ifadeyi silip attı. "Haliç'teki eylemle ilgiliyse karakola ifade vermiştim." Sesi nazik değildi artık. "Hayır Namık Bey, Haliç'teki eylemle ilgili değil." İstediğim gibi yumuşak, anlayışlı çıkmıştı sesim. "Biz cinayet masasındanız. Ben Başkomiser Nevzat, bu arkadaş da Komiser Ali. Cinayet soruşturması nedeniyle buradayız." Aklı karıştı, gözlerindeki anlam değişti. "Cinayet mi? Ne cinayeti?" Güçlükle sığdığımız kapının önünü gösterdim. "Burada konuşmak biraz zor... İçeri geçsek..." Emin olamadı. Bir yandan cinayeti merak ediyor, öte yandan tıpkı Leyla Hanım gibi bizi içeri almak istemiyordu. "Değerlendirme toplantısı yapacaktık da..." "Namık Bey, anlamıyorsunuz galiba," diye sertçe söylendim. "Burada cinayetten söz ediyoruz. Eğer sorularımızı şimdi yanıtlamazsanız, korkarım sizi karakola götürmek zorunda kalacağız..." Hiç çekinmedi karışımızda dikilmekte olan adam. "Bunun benimle ne ilgisi var?" "Çok ilgisi var. Çünkü öldürülen kişi Leyla Hanım'ın eski eşi..." Kestane rengi gözleri iri iri açıldı. "Nasıl? Necdet mi? Necdet öldü mü?" Şoka mı uğramıştı, yoksa rol mü yapıyordu, belli değildi. "Öldürüldü," diye düzelttim. "Gırtlağı kesilerek..." Necdet gözünün önünde öldürülmüş gibi yüzünü buruşturdu. "îşte bunları konuşacağız." Kapıya dayanan Ali, buyurgan bir sesle tamamlamıştı sözlerimi. "Toplantınızı ertelemeniz gerekiyor." Tuhaf şey, Leyla gibi sevgilisi de kolayca atlattı yaşadığı dehşeti. "Tamam ama çok sürmez değil mi?" "Sürmez, sürmez," dedim kapıya doğru hareketlenirken. "Tabii sizin soruları nasıl yanıtlayacağınıza da bağlı." Sonunda teslim oldu. "Peki, buyurun." Derneğe girince, Topkapı Sarayı'nın uçaktan çekilmiş büyükçe bir fotoğrafı karşıladı bizi. Saraya defalarca gitmiş olmama rağmen bu kadar büyük olmasına şaşırarak bir süre duraksadım fotoğrafın önünde. Ama benden başka Topkapı Sarayı'yla ilgilenen yoktu; Namık'la Ali'nin sofanın sonuna ulaştığını görünce fotoğrafı bırakıp onlara yetiştim. Leyla Hanım'm dairesindeki gibi genişçe bir salona çıkıyordu sofa. Önce sol taraftaki duvarı boydan boya kaplayan, kaliteli bir ağaçtan yapılma kütüphane çekti dikkatimi. Tepeleme kitap doluydu. İstanbul hakkında kitaplar; renk, renk, çeşit, çeşit, Türkçe ve yabancı dillerde yazılmış kitaplar. Kütüphane dışında mütevazı mobilyalarla döşenmişti salon; tahta iskemleler, küçük sehpalar, orta yerde kocaman formika bir masa. Eylemden gelenler masanın etrafına çökmüşlerdi; dördü erkek, üçü kadın, yedi kişi. Kızıl saçlı, iriyarı delikanlıyla, kısa saçlı, esmer kızı saymazsak hepsi orta yaşlıydı. Bizi görünce başlarını çevirerek merakla baktılar. İçlerinden sadece kızıl saçlı delikanlı tedirgin olmuştu. Kurt köpeklerinin ortasına düşmüş bir sokak kedisi gibi ürkek, gri gözlerini bizden ayırmıyordu. "Hayrola Namık Abi?" Kavgaya hazırlanmışçasma boynunu içeri çekmiş, yumruklarını sıkmıştı. Allah'tan Namık Abisi onun kadar kolay sinirlenen biri değildi. "Yok bir şey Kâmil," dedi soğukkanlılığını koruyarak. "Polis beylerle biraz konuşmam gerekiyor da." polis beyler lafı, ötekileri de tedirgin etmişti. Anlamak isteyen gözler, birden yadırgayan bakışlara dönüşüverdi. Kısa saçb kız, sanki bir şeyi koruyacakmış gibi yandaki divana doğru eğildi. Ne yapıyor bu diye bakınca, kapıda gördüğümüz bebeği fark ettim. İyi de polis lafını duyunca neden bebeğini koruma gereği duymuştu? Anlaşılan salondakiler bizden hiç hazzetmiyorlardı. Namık da farkındaydı bunun. "Dernekle ilgili değil arkadaşlar. Alakasız bir mesele. Fazla sürmez." Bakışlardaki iğneleyici ifadeler değişmedi. Daha kötülerini gördüğümden umurumda bile olmazdı ama bir de şu bebek ağlamasaydı. Annesi hemen sarıldı yavrusuna. Neyse ki annesinin kokusunu alan bebek, neden bani yalnız bıraktın dercesine, bir süre homurdandıktan sonra sustu. "Pek de önemliymiş toplantıları," dedi Ali alaycı bir ifadeyle. "Baksanıza, bebekler bile katılıyor." Sadece Namık duydu yardımcımın söylediklerini ama aldırmadı, salonun bitişiğindeki aralık kapıyı gösterdi. "Gelin şöyle geçelim, daha rahat konuşuruz." Odaya geçmeden önce salonun duvarlarındaki fotoğraflar dikkatimi çekti. Hayır, sanat fotoğrafları değildi bunlar; Büyük Bizans Sarayı'nın üzerine yapılan beş yıldızlı otelin oluşturduğu tahribatı, Süleymaniye Cami'nin duvarlarını süsleyen eşsiz hat yazılarının bozulmaya yüz tutmuş halini, Bizans döneminden kalma Bukaleon Sarayı'nın çöplüğe dönmüş görünümünü, Kadırga'da yıkılmaya yüz tutmuş, eski, ahşap İstanbul evlerini, Beyazıt'ta Roma sütunlarının üzerinde kadın iç çamaşırı sergileyen seyyar satıcıyı, Mar maray kazısında alelacele kazılan antik limanın içler acısı durumunu, nakışlı mermerine siyah yağlı boyayla, "En büyük asker bizim asker," yazılmış Osmanlı çeşmesinin trajikomik halini, Topkapı Sarayı'nda paslanan antika silahları. Çürüyen resimleri, giysileri gösteriyordu. Yani tarihi nasıl katlettiğimizi yüzümüze çarpan fotoğraflardı bunlar. Ve sağ tarafta, uçuk sarı duvarın üzerinde kırmızı italik harflerle yazılmış kocaman bir pasaj yer alıyordu. "Ey Sinan, senin Marifetin olmadan, ol veçhiyle na ehil kimselere mimarlık ettirmeyesin." Altında Kanun i Sultan Süleyman'ın oğlu II. Selim yazıyordu. Odaya geçerken merakla sordum. "Burada ne yapıyorsunuz Namık Bey? ÎSD ne demek?" Soruyu yanıtlamak için pek istekli görünmüyordu. "ÎSD, bir sivil toplum örgütü," dedi zoraki bir tavırla. "Kentin tarihine sahip çıkma girişimi." Ahşap iskemleleri gösterdi. "Şöyle oturabilirsiniz." Benim oturacağım iskemleye eylemde kullandıkları afişlerden biri yayılmıştı. Hep aynı fotoğraf; eski, ahşap İstanbul evlerinden biri. Altında, "Yıkma, yakma, koru!" sloganı yazıyordu. Afişi katlayıp üzerindeki kaplama hafifçe kabarmış olan sehpaya koyduktan sonra oturdum iskemleye. Yardımcım da karşımdaki boyaları dökülmüş iskemleye yayılmıştı. Namık küçük masanın gerisindeki, kim bilir kimin işyerinden getirtilmiş büro koltuğuna yerleşirken, duvarda asılı duran fotoğraf çarptı gözüme. Tarihi surların içinde genç bir anne piknik tüpünün üstünde yemeğini pişirirken, eşi ucuz bir kilimin üzerine bağdaş kurmuş, sigarasını sarıyor, küçük oğulları ise öndeki eksik dişlerini göstererek bütün sevimliliği yle kameraya gülümsüyordu. "Bu en masumu..." diye belirtti fotoğrafa baktığımı gören Namık. "Başını sokacak yer bulamayan insanların hayata tutunma çabası. Tarihi sığınacak bir yer olarak görmesi. Ironik tabii... Asıl korkunç olan bu işten para kazananlar..." Öfkesini bastırmak ister gibi derin bir nefes aldı. "ISD'yi anlatıyordum. Açılımı İstanbul'u Savunma Derneği'dir." Kibirli bir havası vardı, sanırım bizi küçümsüyordu. Bunu da belli etmekten çekinmiyordu. İşte bu yüzden Ali hiç hoşlanmadı ondan. "İstanbul'u Savunma Derneği," diye yineledi alaycı bir sesle. "Peki kime karşı savunuyorsunuz İstanbul'u?" "Barbarlara karşı savunuyoruz." Davasının haklılığından emin bir adamın kararlılığı vardı sesinde. "Neredeyse üç bin yıllık bir tarihi yok etmek isteyen talancılara karşı..." Kendini kaptırmış, daha sürdürecekti ki, "Kim istedi savunmanızı?" Hasmına posta koyan mahalle kabadayısı edasıyla konuşmaya başlamıştı Ali. "Bildiğimiz kadarıyla cerrahmışsınız, size ne şehirden, tarihten. Size bu şehre yardım et diyen mi var?" Kaş göz işaretiyle susturmaya çalıştım, olmadı; bütün dikkatini cerraha verdiğinden beni fark etmedi bile. Bu ateşli polisin niyetini anlayan Namık dirseklerini masanın üzerine yasladı. "Evet var." Küçük pencerenin gerisinde bütün ihtişamıyla yükselen tarihi tapmağı gösterdi. "Bakın, görüyor musunuz?" "Molla Zeyrek Camii," diye mırıldandım. Caminin adını bilmeme şaşırmıştı, "Yoksa bu semtte mi oturuyorsunuz?" "Pek uzak sayılmaz... Balat'ta." "Şimdi anlaşıldı. Yine de bravo Nevzat Bey. Çünkü insanlarımız kendi mahallesi dışındaki camilerin isimlerini bilmez. Tabii Süleymaniye, Fatih, Eyüp gibi camiler hariç. Neyse... Evet, Molla Zeyrek Camii'nden bahsediyordum, eski ismiyle Pantokrator Kilisesi'nden. Neredeyse bin yıllık bir mabettir burası. On ikinci yüzyılda tam on iki yılda tamamlanmış." Alaycı bir parıltı geçti gözlerinden. "On iki havariyle bir ilgisi var mıdır, bilmiyorum. Kilise önce medreseye sonra da camiye çevrilmiş. Adını da medresede ders veren Molla Zeyrek adındaki âlimden almış." "iyi de bunları niye anlatıyorsunuz?" diye homurdandı Ali. "Bize ne caminin tarihinden?" "Sorunuzun yanıtım vermeye çalışıyorum, biraz sabırlı olursanız anlayacaksınız." Hayır, kızmamıştı, en küçük bir sinirlilik belirtisi bile yoktu hareketlerinde. "Ama gördünüz gibi, bu muhteşem eser hâlâ kırık dökük, hâlâ yeterli bakımdan yoksun. Bazı geceler, geç saatlere kadar dernekte kaldığım zamanlarda, özellikle de dolunay olduğunda, bu eski tapınağın içinden bir ruhun gökyüzüne yükseldiğini görürüm. Kiliseyi yaptıran Imparatoriçe Eirene'nin mi ruhudur, yoksa bizimMolla Zeyrek Efendi'nin mi bilinmez ama bu beden- siz varlık bana şöyle seslenir: 'Neden bir şey yapmıyorsun? Neden bu kutsal hazinenin çürümesine engel olmuyorsun? Neden bizi savunmuyorsun?' işte bu yüzden ben bu mabedi, bu şehirdeki tarihi eserleri savunmaya zorunlu hissederim kendimi. Eğer o gün, bu şehir için iyi bir şeyler yapmışsam huzur içinde uyurum. Zeyrek Camii'nin ruhu rahat bırakır beni. Ama bir şey yapmamışsam, işte o zaman, o inatçı ruh bir karabasan gibi çöker üzerime." Esmer yüzüne yakışan alaycı gülümsemesini takındı vine, "işte böyle Ali Komiser, benden bu işleri yapmamı isteyen doğrudan o ruhtur, bu mahallenin. bu semtin, bu şehrin ruhu..." "Böyle saçma şeylere inanmam..." Kestirip attı bizim Ali. Tepkisel konuşuyordu, bal gibi de etkilenmişti cerrahın anlattıklarından. Fakat asla kabul etmezdi. "Peki nasıl savunuyorsunuz bu şehri?" diye inatlaşmayı sürdürdü. Buruk bir ifade kapladı Namık'ın yüzünü. "Aslında savunamıyoruz, hep bir engel çıkıyor. Milletvekillerini, bakanları satın alıyorlar, gazetecileri ayartıyorlar, bilirkişileri kendileri tayin ettiriyorlar, mahkeme heyetine sızıyorlar. Her türlü entrikaya başvurup istedikleri kararı çıkartıyorlar. Tarihi bölgeymiş, yeşil alanmış, hiçbir şeyi takmıyorlar. " Sözleri içtendi, yakınması sahiciydi. "Ama namuslu insanlar da olmalı," dedim durumun bu kadar umutsuz olduğunu bilmeme rağmen, hâlâ inanmak istemediğimden. "Bu şehri seven, bu şehre sahip çıkacak insanlar olmalı." Çaresizce başını salladı. "Var. içerde gördüğünüz arkadaşlar. Bir de Deniz bebek. Yasemin'in oğlu. Hadi karamsar olmayalım, belki birkaç bin kişi daha. Ama hepsi bu. On beş milyon insanın yaşadığı bu şehirde topu topu birkaç bin kişi... İstanbul kimsenin umurunda değil. Gözlerinin önünde gelecekleri çalınıyor, bana mısın demiyorlar. Bu şehrin insanları çok vicdansız, çok vefasız, çok cahil. Bugünü kurtarsınlar yeter. Lafa geldi mi herkes şikâyetçi. Fakat bir şeyler yapalım dediğinizde, önce kendi çıkarlarına bakıyorlar. Şehrimize sahip çıkalım, İstanbul Kültür Başkenti filan hepsi yalan. Hepsi ucuz propaganda... Belediyeler, valilik, hükümet, devlet, vatandaş, hepsi yalan söylüyor. Hepsi sahtekâr..." Devletine laf söylenince kanma dokundu bizim ateşli polisin. "Hoop hop," diye uyardı. "Ağır ol biraz. Herkes kötü, bir tek siz mi iyisiniz?" Derdini anlatamamanın verdiği çaresizlikle başını salladı Namık. "Mesele iyi olmak değil, yaşadığımız şehre sahip çıkmak. Biz bunu yapmaya çalışıyoruz." Dertli dertli baktı. "Ama ne zaman bu şehir için bir şey yapmak istesek, polisleri karşımızda buluyoruz." "Yasalara saygılı davranırsanız kimse karşınıza çıkmaz." Astığı astık, kestiği kestik bir savcı edasıyla konuşuyordu Ali. "Yasanın dışına çıkarsanız tabii ki polisi karşınızda bulursunuz. Hem şu Haliç'teki eylem neymiş bakalım?" "Büyük suç," dedi Namık alaycı bir gülümsemeyle. "Metro yolu için Haliç'in üzerine yapılacak köprüye karşı çıktık. Çünkü şehrin siluetini bozacaktı. Süleymaniye Cami'nin muhteşem görüntüsünü kirletecekti..." Doğru söylüyordu, metro köprüsü Haliç'e vurulan bir pranga gibi duracaktı denizin üzerinde. Bütün o güzellik, beton ve metalden oluşan bir lenduhayla gölgelenecekti. Bunlardan bihaber olan Ali'nin umurunda değildi Haliç'in güzelliği. Gençliğine, deli doluluğuna, onu kendisi yapan ne varsa hiçbirine yakışmayacak mesleki bir refleksle konuştu. "Olmaz! Her şeyin bir kuralı var. Yasadışı gösteri yapmışsınız..." Baktım bu anlamsız tartışma uzayacak, baktım iş çığırından çıkacak, "Neyse Ali," diyerek gemledim yardımcımı. "Biz konumuza dönelim. Bu Necdet Denizel'i tanır mıydınız Namık Bey?" Adamın ismini duymuş olmak bile canını sıkmaya yetmişti. "Tanırdım... Dürüst olmak gerekirse pek sevmezdim kendisini." "Niye?" "Alçağın biriydi de ondan." "Ayıp yav!" diye azarladı Ali. "Ölmüş birinin ardından nasıl konuşuyorsunuz böyle." Bu defa ona hak verdim, biraz ağır konuşmuştu Namık. "Ölmüş olması insanı alçaklıktan kurtarmaz ki." Hayır, savunma yapmıyordu, sakin sakin izah ediyordu. "Hepimiz öleceğiz. Gözlerimizi hayata yumunca yaptığımız kötülükler silinecek mi? İşlenen cinayetler, işlenmemiş mi olacak? Zalimlikler yaşanmamış mı sayılacak? Kötüler ölünce alçaklıklarından kurtuluyorsa, iyi insanların yaptıkları olumlu, güzel şeyler ne olacak?" Eğilerek yardımcımın gözlerinin içine baktı, meydan okur gibi değil, açıklamaya çalışır gibi. "Ölüm, kötüyü aklamaz Ali Komiser. Kötüyü aklayacak tek şey iyiliktir. Yaptığın kötülükten daha fazla iyilik yaparsan aklanırsın ancak. Hayır, Necdet yaşarken iyi biri değildi, ölünce de iyi bir insana dönüşmedi." Konuşmayı ikisinin arasındaki bir tartışma olmaktan çıkarmak için yine müdahale etmek zorunda kaldım. "Necdet Denizel, Leyla Hanım'ın eski kocası olduğu için böyle konuşmuyorsunuz, değil mi?" Kaş altından bakarak yineledim. "Yani bir kıskançlık durumu yok ..." "Yok, gerçekten yok Nevzat Bey. Leyla'yla ilişkileri yıllar önce bitmişti. Necdet'e kişisel bir hınç beslemiyorum. Ondan hoşlanmamamın tek nedeni, bu şehri yağmalayanlardan biri olması. Üstelik bir tarihçi, bir arkeolog olarak bunu yapması affedilir gibi değil..." "Yani ölümü hak ediyordu..." Hayret, Ali öfkesini yenmiş, az önce neredeyse kavga edeceği adamı konuşturmak için sözcük oyunlarına bile başlamıştı. "Kimse ölümü hak etmez Ali Komiser..." Hayır, Namık öyle kolay oltaya gelecek bir av değildi. "Evet, Necdet cezayı hak ediyordu ama ölümü değil. Üstelik bu cezayı bizim gibi insanların değil, yasaların vermesi gerekirdi." "Yasalar yeterli değilse," dedim gözlerime soru işaretleri yerleştirerek. "Siz söylediniz, herkes bize engel oluyor diye. O zaman ne yapacaksınız?" "Yapmayacaklarımızı söyleyeyim. Kimseyi öldürmeyeceğiz, kimseye şiddet uygulamayacağız. Çünkü bu kent, ne kadar muhteşem bir doğaya, ne kadar zengin bir tarihe sahip olursa olsun, insan olmadan, taş, ahşap, demir yığınından başka bir şey değildir. Şehirleri insanlar yapar, tarihi de... İnsanlar olmasaydı ne Byzantion olurdu, ne Konstantinopolis, ne de İstanbul. Biz şehri savunurken aslında insanlığı savunuyoruz. insanlığın yarattığı en güzel eserleri... Dolayısıyla hiçbir amaç, insan öldürmeyi haklı gösteremez." Aynı laflan Leyla'dan da duymuştuk, güzel sözlerdi ama önemli olan gerçek olup olmadıklarıydı. "Necdet'le," dedim lafı yeniden kurbana getirerek. "Hiç karşılaştınız mı? Yani yüz yüze geldiniz mi?" "Geldim, defalarca..." "Aranız nasıldı? Yani kişisel olarak..." "Ondan hoşlanmadığımı bilirdi." Tatsız bir konudan bahsediyor gibiydi. "O da beni sevmezdi." "O da size alçak der miydi?" işte yine başlamıştı bizim bulaşık. "Siz onun için rahatlıkla söylüyorsunuz da..." Sesli sesli güldü Namık. "Derdi herhalde... Ama benim için kullanacağı sıfat, sanırım, 'aptal,' olurdu. Onun gözünde bizimgibiler, kendi çıkarlarının farkında olmayan salak sürüsünden başka bir şey değildir." Bir an dalgınlaştı. "Evet, bana çok kızıyordu. Leyla'dan dolayı. Galiba ona hâlâ âşıktı. Gerçi Leyla, buna katılmıyor ama bence öyleydi..." "Ya Leyla Hanım? Belki o da hâlâ Necdet'e âşıktı..." Cerrahın kaşları çatılır gibi oldu. Galiba attığı zarf, ilk kez işe yarıyordu Ali'nin. "Adamın yemek davetini bile kabul etmiş, baksanıza." "Önce bana sordu, gideyim mi diye." Evet, sonunda cerrahı istediği kıvama getirmeyi başarmıştı galiba bizim uyanık. Zaferinin tadını çıkarmaya hazırlanıyordu ki, "Haklı olabilirsiniz tabii," diyerek hevesini kursağında koydu Namık. "İnsan anlaşılması zor bir varlık." "Öyle," dedim başımda böyle bir mesele varmış gibi derinden iç geçirerek. "Üstelik kadınlar daha da karmaşık. Ne düşündüklerini, ne yapacaklarını kestiremezsiniz." "Bu işin kadını erkeği yok Nevzat Bey, hepimiz insanız işte. Ama Leyla'nın böyle bir duygu taşıdığım sanmıyorum. Olsaydı bana söylerdi." Sağ eliyle bıyıklarını çekiştiriyordu, sakin görünmek istemesine rağmen kafası karışmıştı. "Neyse," dedim onu kuşkusuyla baş başa bırakarak. "Dün geceye gelelim. Ne yaptınız dün gece? Leyla Hanım sizinle birlikte olduğunu söylüyor da..." Hemen toparlandı. "Dernekteydik. Toplantımız vardı, on gibi bitti. Leyla da toplantıdaydı." "Toplantının konusu neydi?" "Sultanahmet bölgesinin Müze Adası'na çevrilmesi... Kültür Bakanlığı'nın nihayet aklı başına geldi. Yıllardır önerdiğimiz projeyi sonunda gündeme aldılar. Onu konuştuk dün gece..." "Yemek?" diye hatırlattı Ali. "Saat ona kadar bir şey yeme- diniz mi?" Yapmacık bir hayranlıkla süzdü yardımcımı. "Hiçbir ayrıntıyı kaçırmıyorsunuz Komiserim. Yedik tabii. Pizza söyledik. Leyla'nmki vejetaryendi, benimki karışık. İsterseniz fişlerini de gösterebilirim." "Gerekirse isteriz... Sonra..." "Yemekten sonra mı, toplantıdan sonra mı?" Yeniden havaya girmişti, inceden inceye bizimle alay ediyordu. "Toplantıdan sonra," dedi bizim Ali, öfkesini bastırarak. "Arkadaşlarınız gidip yalnız kaldıktan sonra..." "Biz de çıktık dernekten. Mahalleye gelince eve girmedik, sahile indik. Güzel bir geceydi. Deniz kıyısında yürüdük. İnsanlar sokaklara dökülmüştü. Bilirsiniz, bahar başlangıcı... Eve döndüğümüzde saat on bire geliyordu. Leyla, İsveç Kültür Bakanlığı'na bir mektup yazdı, ben de kitap okudum." Neşeyle kıpırdandı. "Polisiye bir kitap. Agatha Christie'nin romanlarından biri. Şark Ekspresi'nde Cinayet. Bir alçağın gizemli ölümü etrafında gelişen soruşturmayı anlatır." Şimdi de meydan okuyordu. "Biliyorum..." dedim oyununa katılarak. "Güzel bir kitaptır. Üstelik roman, tarihi yarımadanın ucunda başlar. Sirkeci Garı'nda." Tepkisini ölçmek için gözlerimi yüzüne dikerek sürdürdüm sözlerimi. "Necdet'in cesedini bulduğumuz yerin birkaç yüz metre berisinde..." Ne bir tedirginlik belirdi yüzünde, ne de kuşku uyandıran bir mimik. "Sirkeci'de mi buldunuz cesedi?" "Duymadınız mı?" Azarlarcasına çıkıyordu Ali'nin sesi. "Sirkeci'nin birkaç yüz metre berisinde, dedi Başkomiserim. Sirkeci'de değil, Sarayburnu'nda. Yani Byzantium'da. Yani senin savunduğun şehrin ilk kurulduğu yerde." "Hayır, bu kötülüğü Evgenia'ya yapamazdım." Balat'a ulaştığımda güneş, birbirinden çirkin binaların işgal ettiği karşı tepeleri boydan boya yakarak, ağır ağır batıyordu. Emektar Renault'mun burnunu semtimize çevirmeden önce bakışlarımsakince akan Haliç'e kaydı. Kıvrılarak Sütlüce'ye uzanan laciverdi sulara bakarken, efsanedeki îo'yu, şu karşıki tepelerin arasında doğurduğu Keroessa'yı, onun oğlu, bu kentin ilk kralı Byzas'ı düşündüm. Gün ışığı ağır ağır kaybolup gölgeler binaların nahoş görüntülerini örterken, İstanbul’un ilk efsanesi olan bu mitolojik hikâyeye daha çok inanmaya başlamıştım. Tuhaftır, sadece Byzas'ı değil, annesi Keroessa'yı, yan komşumuz Nadide Hanım'la oğlu Tunç kadar kendime yakın buluyor, "Sade bir semtini sevmek bile bir ömre değer," diyen Yahya Kemal'i şimdi daha iyi anlıyordum. Ve bütün çirkinliğine, kalabalığına, kirliliğine rağmen, tıpkı bu büyük şair gibi İstanbul’da doğduğum, İstanbul’da yaşadığım için ne kadar şanslı olduğumu düşünüyor, yüreğimin derinliklerinden gurura benzeyen bir duygunun yükseldiğini hissediyordum. Balat'ın dar sokaklarına girince, eve gitmeden önce Tekir- dağlı Arif Usta'nın esnaf lokantasına uğradım, anahtarlarım ondaydı. Aslında bu gece Evgenia'ya çekeceğim ziyafetin gizli kahramanı oydu. Evgenia'ya, şöyle meze hazırlarım, böyle sofra kurarım diye atıp tutmama karşın, işin gerçeği, yemek yapmak konusunda tam bir beceriksizdim. O yüzden, bu geceki davette Arif Usta yardım ediyordu bana. Lokantanın kapısından adım atar atmaz her zamanki gibi ciddi bir yüzle karşıladı beni. "Buyurun Başkomiserim, iyi akşamlar." Bakmayın böyle ciddi durduğuna, aslında cana yakın biridir, ama nedendir bilinmez, çatık kaşlarının açılması, dilinin çözülmesi için iki tek atması gerekir, sonra dünyanın en güler yüzlü, en hoşsohbet insanı olur. "îyi akşamlar Arif Usta," dedim gülümseyerek. "Nasıl, her şey hazır mı?" Ağzına henüz rakının damlasını sürmemesine rağmen -iş saatlerinde asla içmezhayret, o da bana gülümsedi. "Tamamdır Başkomiserim. Yarım saat olmadı sizden çıkalı. İnşallah sizi utandırmayacağız. Misafiriniz kim bilmiyorum ama hayatında görmediği ziyafeti görecek bu akşam." "Ondan eminim, çok sağ ol Arif Usta." "Ne demek Başkomiserim, sizin bize onca iyiliğiniz var. Masayı da kurdum; mezeler, salatalar tabaklarında, karafaki de rakı dolu ağzına kadar. Sadece lagos fırına atılacak. Konuştuğumuz gibi buğulamasını yiyeceksiniz. Tepside kendi suyunda pişecek ağır ağır. Aman yarım saaten fazla kalmasın ateşte, mundar olur mübarek." "Borcum," dedim elimi cebime atarak. "Ne ödeyeceğiz Arif Usta?" "Benden olsun..." "Olmaz. Daha önce bu meseleyi konuştuk." Uzanıp dostça omzuna dokundum. "Zaten bana büyük bir iyilik yapıyorsun. Zahmetinin karşılığını almazsan, rahat edemem." Huyumu bildiğinden daha fazla diretmedi. "Nasıl isterseniz Başkomiserim. Alırız parasını ama şimdi bilmiyorum ne harcadığımı. Yarın çıkarırım, ödeşiriz nasıl olsa." "Bak, atlatmaya filan çalışıyorsan..." "Yok Başkomiserim," dedi kasasının çekmecesinden çıkardığı evimin anahtarlarını uzatırken. "Aklımı peynir ekmekle mi yedim ki sizi atlatmaya çalışayım." Bir küçük rakıyı devirdikten sonraki gibi tatlılaştı yüzü. "Yarın alırım, valla..." Balat'taki bu esnaf lokantasını açmadan önce Kumkapı'da salaş bir meyhane çalıştırıyormuş Arif Usta. Meyhane küçükmüş, salaşmış ama mezelerine diyecek yokmuş. Çünkü önce Moda'daki Koço'nun Yeri'nde işin sırrını öğrenmeye başlamış, ardından Beyoğlu'ndaki İmroz'un mutfağında talim terbiyesini almış, sonra da Kumkapı'da Kör Agop'un yanında ilgisini görgüsünü artırarak aranılan bir usta olmuş. Ama o artık başkalarının yanında çalışmaktansa kendi mekânını açmak istemiş. Kumkapı tren istasyonunun çıkışında, büyük restoranların tenezzül etmediği küçük bir dükkânı kiralayarak meyhaneye çevirmiş. Üç yıl kadar sürdürmüş işini. Mezeleri, yemekleri kendi eliyle hazırlıyormuş, özene bezene. Ve bunun karşılığını almakta da gecikmemiş, giderek müşteri sayısl artmış, hafta arasında bile meyhanede boş masa kalmamaya başlamış. Ama bir gün rakıyı ağzıyla değil de başka bir yeriyle içen, üç yeniyetme meyhanede huzursuzluk çıkarmaya kalkışmışlar. Garsonlar, Ariften tembihli oldukları için, müşteri her zaman haklıdır kuralından hareketle seslerini çıkarmamışlar. Fakat kendilerine ses çıkarılmadığını gören üç zibidi iyice zıvanadan çıkmaya başlamış. Arif Usta olayı yatıştırmak için gençlerin masasına kadar gelmiş. Sakin olmaları için rica etmiş, belki yatıştırırım umuduyla rakı bile ısmarlamış. Dinleyen kim, gençlerden biri, gözlerinin önünde yan masadaki Alman hanıma elle sarkıntılık etmeye kalkınca artık bu kadarına dayanamayan Arif Usta, sağlam bir Osmanlı tokadıyla genci meyhanenin orta yerine yıkıvermiş. Ama öteki iki it durur mu, anında çullanmışlar üzerine bizimkinin. Bir ara iki çapulcunun arasından sıyrılan Arif Usta, masadaki bıçaklardan birini kaptığı gibi süslemeye başlamış üç serseriyi. Eğer garsonlar yetişmeseymiş, onları öldürebilirmiş. Sonuç, iki serseri kıçından, biri de elinden yaralanmış. Mahkemeye gitmişler, hâkim anlayışlı bir adammış, olayı dinleyince iki ay ceza vermiş. Ceza azmış ama Arif Usta hapiste düşünmüş taşınmış, meyhanecilikten vazgeçmeye karar vermiş. Bu kararı nasıl verdiğini, bir akşam mahalleden Berber Ayhan, Muhtar Muhsin ve ben Agora meyhanesinde -o zamanlar henüz bu namlı meyhane kapanmamıştı- içerken anlattı Arif Usta. "Ya o gençlerden birini öldürseydim?" dedi sanki onlardan birinin canını almış gibi üzüntüyle. "Yazık değil mi onlara, anaları var, babaları var. Ya onlar beni öldürselerdi? Yazık değil mi bana, iki çocuğum var, daha ilkokula gidiyor biri. Yok, baktım olmayacak, Allah belasını versin, dedim, ben bir daha bu işi yapmam. Deyiş o deyiş Başkomiserim, bıraktım işte." Şimdi bizim Balat'ta bu küçük esnaf lokantasını çalıştırıyor. Öyle ahım şahım bir para kazanmıyor, onun deyimiyle, "Medarı Maişet Motoru"nu yürütüyor işte. Mutlu mu bilmiyorum ama en azından huzuru var. Arif Usta'yı huzuruyla lokantasında bırakarak çıktım. Arabamın kapısını açıyordum ki, elinde bir francala ile ardımdan yetişti. "Bi dakka Başkomiserim, bi dakka. Ekmeği unutmuşuz. Kusura bakma, telaştan..." Ekmeği alıp arabayı çalıştırdım, birkaç dakika sonra zamana inatla direnen, cumbalı fakirhanemin önündeydim. Bahtiyar yine bizim kapıyı mesken tutmuştu. Tüylü, iri gövdesini yaymış, günün büyük bölümünde yaptığı gibi yine tatlı tatlı kestiriyordu paspasın üzerinde. Beni görünce, sen de nereden çıktın şimdi dercesine tembel tembel esneyerek yattığı yerden kalktı. Arabanın kapısını kapatırken yanıma yaklaştı, kocaman burnunu uzatarak elimdeki ekmeği kokladı. Zavallıcığın karnı aç olmalıydı. Keşke Ariften Bahtiyar için de birkaç parça kemik alsaydım. Belki yer umuduyla ekmekten iri bir parça koparıp uzattım. Hayret, havada kaptı. Sokak köpeği olmasına rağmen, mahallelinin aşırı ilgisinden şımarıp sosyete finoları gibi her yemeği beğenmeyen Bahtiyar, anında yalayıp yuttu ekmek parçasını. Allahtan Evgenia da, ben de fazla ekmek yemezdik. Yani Arif Usta'nın verdiği ekmeğin yarısını sokağımızın bu ekâbir köpeğiyle paylaşmakta hiçbir sakınca yoktu. Bahtiyar yana çekilmiş güzelce karnını doyururken ben de kapıyı açıp içeri girdim. Yıllardır bu evde duymadığım, çok eski, bildik bir koku çarptı burnuma: Yemek kokusu. Kapıyı kapatıp öylece kaldım sofada. Bu evin kapısını açıp içeri girdiğimde, bu yemek kokusunu duyduğumda aşina olduğum bir ses gelirdi içeriden. "Nevzat sen misin?" Sevgi dolu bir ses, evinin direği olarak gördüğü kocasının dönüşünü bekleyen bir kadının şefkat yüklü sesi. Karımın hiçbir zaman unutamayacağım sesi. Artık hiçbir zaman duyamayacağım bir ses. Ardından şu köşedeki küçük odadan, beni kucaklamak için sevinçle fırlayan, iri gözlü, zayıf bir kız çocuğu. Benim kızım, Aysun... Boğazıma bir yumruk düğümlendi. Yıllardır bir türlü yakamı bırakmayan o yoğun keder usulca kıpırdandı içimde. Sol tarafımda, tam kalbimin üzerinde derin bir sızı hissettim. Başım döndü, düşecek gibi oldum. Sırtımı az önce kapattığım kapıya dayadım. Birden duvardaki resimlerin, sofadaki küf yeşili koltukların, babamın kendi eliyle yaptığı ahşap masanın, yerdeki eski halının renklerinin birbirine karıştığını, görüntülerinin bozulduğunu fark ettim. Ne oluyordu bana? Ağlıyordum, farkına bile varmadan, kendiliğinden sessizce dökülüyordu gözyaşlarını. Artık kabuk bağladığını düşündüğüm bir yara açılmış, için için kanıyordu. Evet, onları unutamamıştım, hiçbir zaman da unutamayacaktım. Onlar sadece karımla kızım değildi. Onlar benim için konulmuş bir bombayla öldürülen iki masumdu. Eğer biri ölecekse o ben olmalıydım. Fakat adına kader, raslantı ya da ne dersek diyelim, o belirlenemez, önceden kestirilemez, denetlenemez olaylar zinciri, isteğimize göre sıralanmıyordu işte... Kendimi böyle koyuvermemeliydim. Bunu Evgenia'ya yapamazdım. Hayır, bunu kendime de yapamazdım, yapmamalıydım. Zaten Güzide de, Aysun da istemezdi bunu. İstemez miydi gerçekten? Bilmiyorum... Ama kendime bu kadar işkence etmemin bir anlamı yoktu. Gelin görün ki, içimi kaplayan bu karamsarlığa, bu insafsız vicdan azabına engel olamıyordum işte. Demek ki Evgenia beni benden daha iyi tanıyordu. Eve gelmek konusunda bu kadar kararsız olmasının, tekrar tekrar sormasının nedeni buydu. Toparlanmalıydım, hem de derhal. Bir saat içinde Evgenia kapıda olurdu. Belimdeki silahı, elimdeki ekmeği girişteki küçük masanın üzerine bırakıp aceleyle alt kattaki banyoya girdim. Güya elimi yüzümü yıkayacak, kendime gelecektim. Güya kararlıydım, yıllardır yakamı bırakmayan bu acıdan kurtulacak, güya bu müzmin ıstıraptan artık sıyrılacaktım. Ama banyoya girip sırı dökülmeye başlayan aynanın lekeli yüzeyinde kendimi görünce, bütün kararlılığım, bütün direncim kayboldu. Gözleri çukura kaçmış, omuzları çökmüş, ezik bir adam bakıyordu aynadan bana. Birkaç saat önce Leyla Hanım'a sorular soran, Cerrah Namık'ı sıkıştıran, emniyette astlarına emirler yağdıran, kendinden emin, her zaman ölçülü, hiçbir zaman kendini kaybetmeyen polis gitmiş, geçmişini bir türlü unutamayan, müzmin bir kederi mutluluğuna vurulmuş bir zincir gibi her zaman yüreğinde taşıyan bir adam gelmişti yerine. O kadar zavallı, o kadar acınacak bir hali vardı ki aynadaki adamın, gözlerim yeniden doldu. Yıllardır peşimi bırakmayan bu kadim matem, dizginlerinden tümüyle boşanmış, sadece yüreğimi değil, bütün aklımı, bütün bedenimi ele geçirmeye çalışıyordu. Kendimi bırakırsamdağılacaktım, kendimi bırakırsam hem Evgenia'ya, hem de kendime en büyük kötülüğü yapacaktım. Musluğu açtım, elimi suyun altına soktum. Soğuktu. Soğuk suyu avuçladım, yüzüme çarptım. Sert bir rüzgâr gibi kapladı soğuk su alev alev yanan alnımı. Hoşuma gitti, rahatlar gibi oldum. Tekrar, tekrar çarptım suyu yüzüme. Yetmedi, başımı musluğun altına soktum. Hiç kıpırdamadan öylece durdum; hücrelerime, tenime, ruhuma sinen bu bitmek bilmez acıyı üzerimden silmesi, yüreğimi parçalara bölen bu kadim yası sürükleyip götürmesi için öylece kaldım suyun altında. "Bir ateşim yanarım, külüm yok, dumanım yok." Su hiçbir şeyi sürükleyip götürmedi, kendimi hâlâ berbat hissediyordum. Evgenia beni görse anında anlardı neler olup bittiğini. Yukarı çıktım, kurulandım, giysilerimi değiştirdim. Buzdolabındaki yedek rakı şişesini çıkardım, bir tek doldurdum, ayaküzeri kallavi bir yudum aldım. Damarlarıma doğru bir sıcaklık usulca yayılmaya başladı. Şimdi daha iyiydim. Ayaklarımı sürükleyerek salona geçtim. Dışarıda akşam olmuştu, sokak lambasından yansıyan ışık, gölgeli, hoş bir aydınlık oluşturuyordu salonun zeminindeki eski halıda; lambaları yakmadım. Geniş salonun öteki ucunda, üzerinde Arif Usta'nın büyük bir maharetle hazırladığı mezelerin bulunduğu masaya bile bakmadan pencerenin yanındaki koltuğa çöktüm. Alacakaranlığın içinde ağır ağır rakımı yudumladım. Evet, rakı iyi geliyordu, her yudumda biraz daha rahatlıyor, kendimi biraz daha iyi hissediyordum. Perdeleri açık penceremden komşularımın sıvası dökülmüş duvarları, kırmızı kiremitli çatıları, rengini yitirmiş bacaları görünüyordu. Çoğu zaman bu çirkin görüntüye bakmak istemezdim. Tuhaftır, şimdi, lacivertten siyaha dönüşen gökyüzünün altında, görkemden, gösterişten uzak bu yapılara bakmak, onların içinde yaşayan komşularımı, başlarına gelen her türlü derdi, belayı büyük bir tevekkülle karşılayan bu mütevazı insanları düşünmek beni rahatlatıyor, hayatın o kadar da ciddiye alınacak bir şey olmadığını hatırlatıyordu. Kadehimdeki içkiyi bitirinceye kadar koltuğumda oturup, gökyüzüne tümüyle hâkim olmaya çalışan karanlığı izledim. Ta ki babadan kalma antika duvar saatinin gongu Evgenia'nm gelmek üzere olduğunu haber verinceye kadar. Artık kendimi toparlamalıydım, bunu yapamayacaksam bile en azından toparlanmış gibi görünmeliydim. İlk iş olarak perdeleri çektim. Her ne kadar bana iyi gelse de Evgenia'nm pek de güzel olmayan bu manzarayı görmesini istemiyordum. Işığı yakarak masaya yöneldim. Ve işte o zaman fark ettim Arif Usta'mn marifetlerini. Masayı öyle bir donatmıştı ki, hani bir kuş sütü eksik derler ya, tam öyle. Ne yalan söyleyeyim, eve gelmeden öffce Arif Usta, "Misafiriniz kim bilmiyorum ama hayatında görmediği ziyafeti görecek bu akşam," dediğinde abarttığını düşünmüştüm, şimdi bu kusursuz sofrayla karşılaşınca adama haksızlık ettiğimi anlıyordum. Tabaklardan çatallara, karafakideki rakıdan bardakların altındaki peçetelere kadar her ayrıntıyı düşünmüştü. Bana sadece hazırladığı tepsiyi firma vermek, tembihlediği gibi lagosu yarım saatten fazla pişirmemek kalıyordu. Arif Usta'ya güzel bir hediye almak farz oldu diye düşünürken çaldı kapı. Paniğe, heyecana benzer bir duygu kıpırdandı içimde, hayır, artık geri dönüş yoktu. Derin bir nefes alıp, "Geliyorum," diye seslenerek merdivenlere yöneldim. Kapıyı açtığımda, bej bir döpiyes, beyaz bir bluzun içinde, yeşil gözlerinde belli belirsiz bir endişe, dudaklarında kararsız bir gülümseme ve kucağında kocaman bir papatya demetiyle Evgenia duruyordu eşiğimde. Sanki az önce yaşadıklarımhiç olmamış gibi abartılı bir gülümsemeyle karşıladım onu. "Merhaba Evgenia... Hoş geldin. İçeri girsene." Gözlerindeki endişe kayboldu. "Hoş bulduk." Sesi nerdeyse sevinçliydi ama içeri girmedi. Bize bakan Bahtiyar'ı gösterdi. "Nevzat, ne şeker şey bu! Senin mi?" Hayır, Evgenia numara yapmıyordu. O her zaman benden daha dürüst, daha açık bir insan olmuştu. "Bahtiyar'dan mı söz ediyorsun?" "Bahtiyar mı? Adı da güzelmiş." "Benim sayılır," dedim karşılama töreninin böyle doğal bir konuşmaya dönüşmesine neden olduğu için Bahtiyar'a binlerce kez teşekkür ederek. "Ama bütün mahalleli sahip çıkar ona." Evgenia'nın dudaklarını kucağındaki papatyalar kadar masum bir gülümseme süsledi. "Nasıl da sevgiyle bakıyor insana." Döndü, artık içeri girecek sandım, yapmadı, sokak lambasının aydınlattığı caddeye bir bakış attı. "Şirin bir mahallen varmış Nevzat," diye mırıldandı içten bir tavırla. "İstanbul'da artık böyle semtler kalmadı." "Güzeldir, insanları da çok iyidir. Komşular günün hangi saati olursa olsun hiç çekinmeden hâlâ birbirlerinin kapısını çalabilirler. Hâlâ birbirlerinden tuz, kahve isteyebilirler." Evimin ahşap kapısından içeri girerken, "Kurtuluş da böyleydi," diye yanıtladı. "Fazla değil, on sene önce bizim Kurtuluş da böyleydi. Şimdi bırak mahallede yaşayanları, aynı apartmanda oturanlar bile birbirlerini tanımıyor." Sofaya girince, eve ilk geldiğimde o derin acının beni yakaladığı aynı yerde durdu. Ciddileşmiş gibiydi, duygusal bir ifade belirmişti yüzünde. "Büyükbabamın Heybeli'de bir evi vardı, orayı hatırladım." Sanki aşina olduğu bir yerdeymiş gibi küf yeşili koltuklara, yerdeki kırmızısı bol Kürt halısına, duvardaki eski resimlere baktı bir süre. "Aynı burası gibiydi. İki katlı, kâgir bir bina. Yazları hep oraya giderdik." Gözleri ışıl ışıl bana döndü. "Evin güzelmiş Nevzat. Tam sana yakışan bir yer." Aslında sen geldin, şimdi daha güzel oldu, demem gerekiyordu, söyleyemedim, "Teşekkür ederim," demekle yetindim. Yumuşacık koluma dokundu. "Asıl ben teşekkür ederim çağırdığın için..." "Hadi, gel yukarı çıkalım. Şu sofrayı bir gör, bakalım beğenecek misin mezeleri?" "Bakalım," dedi o tatlı gülümsemesini yeniden dudaklarına yerleştirirken. "Buradan mı çıkıyoruz?" "Evet, böyle buyurun, masamız yukarıda sizi bekliyor." Daha ilk adımda basamaklar gıcırdamaya başladı, Evgenia çekinir gibi oldu. "Korkma," dedim esprili adam rolüne kendimi iyice kaptırarak. "Basamaklar sana, hoş geldin, diyor." O her zamanki uyumlu haliyle hemen girdi havaya. "Öyle mi? Hoş bulduk. Demek bu evde eşyalar da konuşuyor?" Başlattığım espriyi sürdürüyordu ama bilmiyordu ki bu evde eşyalar gerçekten de konuşurdu. Karımla kızımın ölümünden sonra ben ilk olarak bu evdeki eşyalara dökmüştüm içimi. Derdimi, acımı, öfkemi ilk kez onlarla paylaşmıştım. Bir tek onlar dinlemişti beni hiç ses çıkarmadan, bir tek onlar ortak olmuştu çaresizliğime. O ağır, karanlık günler boyunca bu basamakların, ahşap pencerelerin, nakışlı perdelerin, aynalı konsolun, duvardaki antika saatin, koltukların, yerdeki halıların, küçük kitaplığın, saksıdaki çiçeklerin, yani bu evi ev yapan ne varsa hepsinin benimle birlikte kahrolduğunu, benimle aynı öfkeyi duyduğunu, benimle birlikte ağladığını hissetmiştim. Ve o büyük acıya, o ağır suçluluk duygusuna dayanabildimse biraz da bu eşyaların, bu evin sayesindedir. Ama elbette bunları söyleyemezdim Evgenia'ya. "Evet," diye konuyu geçiştirmeye çalıştım. "Mesela bu merdiven, bakma sana hoş geldin dediğine, aslında biraz mızmızdır. Basamaklarına ayağım koyar koymaz başlar şikâyete." Elimle yukarıdaki avizeyi gösterdim. "Ama bu yeşil etekli, ışık hanım hiç naz etmez. Düğmesine dokunur dokunmaz gülümser insana." "Ya bu resim?" Yan duvardaki resmi gösteriyordu. Kızımın ortaokullar arasında düzenlenen yarışmada ikincilik kazandığı, Haliç'teki Kayıklar adlı suluboya tablosunu... Hemen yanıt veremedim. "O resim..." diye toparlamaya çalıştım. "O resim, dünyanın sadece bu evden ibaret olmadığını söyler." Daha ağzımdan sözcükler dökülürken vicdan azabına benzer bir duygu kemirmeye başlamıştı yüreğimi. "Ama aynı zamanda bu evin de dünyanın bir parçası olduğunu unutmamamı hatırlatır." Sesimin titreyişinden bir şeylerin ters gittiğini sezinleyen Evgenia şöyle bir süzdü beni. Gülümsemesi ağır ağır söndü, yüzü gölgelendi. Ama hâlâ gözleri üzerimdeydi. Şimdi bu resmi kimyaptı diye soracak sandım. Sormadı, her zaman sorunların üzerine giden Evgenia, bu kez tıpkı benimgibi duygularını gizlemeyi seçti. "Felsefeye meraklı bir resimmiş," dedi bakışlarını kaçırarak. "Hep böyle bilgece sözler mi söyler?" Onun da sesi benimki gibi titremeye başlamıştı ama fark etmemiş gibi davrandım. "Evet, evin filozofu da bu resimdir. Öteki eşyalar da arada bir felsefe yaparlar ama bilgelikte hiçbiri eline su dökemez bunun." Konuşmamızın arkası gelmedi. Kendimi ne kadar zorlar- sam zorlayayım, söyleyecek uygun sözcüğü bulamıyordum. Evgenia'nın da benden farkı yoktu. Güya gülümseyerek etrafa bakmıyordu, oysa iyi biliyordum ki içinde fırtınalar kopuyordu. Merdivenin son basamağına çıkıncaya kadar sürdü bu halimiz. Tıpkı alt kattaki gibi aynı zamanda salon olarak kullandığım geniş sofaya çıkınca, "Hayret," diyerek o gerilimli suskunluğa son verdi. "Burası da aynı büyükbabamın adadaki evi gibi." Yeteneksiz bir tiyatro oyuncusunun yapay heyecanıyla bana döndü. "İkisini de aynı adam yapmış olmasın?" "Olabilir," diye söylendim sanki bu evi ilk kez görüyormuşçasına aptal aptal etrafa bakınarak. "Olabilir, neden olmasın?" Hatırlamaya çalışır gibi bir süre merdivenin başında durdum. "Bu bina yetmiş yıllık filan olmalı." "Adadaki ev de öyleydi," diyerek belki saçma ama ikimize de iyi gelen bu anlamsız konuşmayı sürdürdü. "Altmış ya da yetmiş yıllık. Burayı kimin yaptığını biliyor musun?" Soruyu önemsemiş gibi üzgün bir tavırla yanıtladım. "Ne yazık ki bilmiyorum. Rahmetli babam bilirdi, keşke sormuş olsaydım. Sen adadaki evi yapan kişiyi biliyor musun?" Dünyanın en önemli sorusunu yanıtlıyormuş gibi büyük bir ciddiyetle, "Adını bilmiyorum," dedi Evgenia altdudağını sarkıtarak. "Ama büyükbabamın arkadaşıymış. Esmer, iri yapılı bir Ermeniymiş. Büyük babam çok inatçı olduğunu söylerdi. Sıkı da pazarlıkçıymış. Arkadaşı olmasına rağmen söylediği fiyattan kuruş aşağı inmemiş." Usulca başımı salladım. "Kim bilir, belki de aynı adamdır." "Kim bilir," diyerek pencereye yöneldi. Papatyalar hâlâ kucağındaydı, almak için uzanacağımsırada sordu. "Manzara nasıl?" Aslında dışarıyı görmesini hiç istemediğim halde, şimdi Evgenia'nın perdeyi açıyor olmasından büyük bir memnunluk duyuyordum. Bu gece karımla kızım dışında hangi konu olursa olsun seve seve konuşmaya hazırdım. Ne pahasına olursa olsun, bu gece, bu yaşlı evin vakitsiz ölülerinin anılarına dönmek istemiyordum. Dönersem, bu duyguyla baş edememekten, kendimi kaybetmekten korkuyordum. Evgenia da bunu anlamıştı ve bana yardım etmeye çalışıyordu. Belki bana değil de kendine... Sanırım daha kapının zilini çalarken bu eve gelmekle büyük bir hata yaptığını fark etmiş, ancak geriye dönememişti. Ve bana beslediği sevgiden, hiç tarzı olmadığı halde, tıpkı benim gibi o da duygularını gizlemeyi seçmişti. Ama duvarlarına, eşyalarına vakitsiz iki ölünün anıları sinmiş bir evde, bir zamanlar o iki ölünün en yakım olan bu adamın yanında duygularını ne kadar gizleyebilirdi? Ama inatçıydı Evgenia. "Deniz görmüyormuş," diye söylenerek bu kör oyununu sürdürdü. "Adadaki evin salonu olduğu gibi iskeleye bakardı. Denizi ayaklarının dibinde hissederdin. Gündüzleri güneşten, geceleri ay ışığından gözlerin kamaşırdı... Olsun, bu görüntünün de kendine göre bir güzelliği var. Niye bilmem, bu bakımsız duvarlar, çatılar, bacalar, akşamın şu vaktinde yine de hoş göründü gözüme." "inanmayacaksın ama sen gelmeden önce ben de aynı şeyi düşünüyordum. Bu beton, kiremit karmaşası tuhaf biçimde güzel gelmişti bana da." Perdeyi kapatıp bana döndü. "Belki de," dedi yapaylıktan sıyrılmış buruk bir gülümsemeyle. "Önemli olan baktığın şey değil, baktığın şeyin sende neler uyandırdığı." Bir anda öyle bir yakınlık oluştu ki aramızda, yanıma yaklaşacak, bana sarılacak sandım. Yapmadı, sadece kucağındaki papatyaları uzattı. "Bu çiçekleri nereye koyacağız?" "Mutfakta bir vazo olacaktı," diyerek aldım papatyaları. "Yerleştirip geliyorum." Mutfağa giderken arkamdan seslendi. "Yapabileceğim bir şey varsa..." "Yokyok, hepsi hazır... Sen masaya geç..." Birkaç adım sonra aklıma geldi. "Ha bak sağ tarafta eski bir pikap var, hâlâ çalışıyor. Yanında plaklar olacak, bir tane koy istersen..." "Pikap mı? Aa gördüm, tamam, ne zamandır plak dinlemiyordum." Evgenia'yı eski 45'liklerle baş başa bırakıp mutfağa girdim. Vazoyu bulmak önemli bir meseleydi, çünkü yıllardır çiçek girmemişti bu eve. Allahtan şansım yaver gitti, çok aramadım. Dolapların ikinci rafında Güzide'nin yıllar önce aldığı beyaz çiçekli kahverengi vazoyu buldum. Vazo toz içindeydi, musluğun altına sokup temizledim. İçine su doldururken salondan Müzeyyen Senar'ın buğulu sesi duyuldu. "Bu akşam bütün meyhanelerini dolaştım İstanbul'un / Seni aradım kadehlerdeki dudak izlerinde / Canım doya doya sarhoş olmak istiyordu..." Keşke neşeli bir şarkı seçseydi diye geçirdim içimden ama yapacak bir şey yoktu. Papatyaları vazoya yerleştirip döndüm içeri. Evgenia pikabın yanındaki koltuğa oturmuş, hâlâ plaklara bakıyordu. İçeri girdiğimi fark edince başını kaldırdı. "Bir plak daha seçtim, yine Müzeyyen Abla'dan. 'Bir ateşim yanarım.' Nasıl, beğendin mi seçtiğim şarkıları?" "Çok güzel ama biraz hüzünlü..." Kalender bir ifadeyle derinleşti gözleri. "Hayattan daha hüzünlü değil be Nevzatcım." "Öyle de bu akşam şu kederlerden biraz uzak dursak..." Bu mümkün mü dercesine yüzüme baktı. Ben de uzatmadım. "İyi, masaya geçelim o zaman." Önerime uyarak doğruldu, birkaç adım atmıştı ki, masanın üzerindeki yiyecekleri gördü, ilgiyle yaklaştı. "Nevzat, bunlar da ne?" "Meze," dedim doğal bir sesle. "Güzel görünüyorlar, değil mi?" "Güzel de laf mı? Şahane görünüyorlar, şahane. Levrek marine, torik lakerdası, uskumru çirozu... Nerden buldun bunları?" Yanıtlamama izin vermeden eliyle bir başka tabağı gösterdi. "Tarama, fava, topik, haydari, zeytinyağlı enginar... Ne yaptın sen Nevzat? İmambayıldı, ıspanak salatası, deniz börülcesi. Peki bu ne?" İşaretparmağı benim de bilmediğim yeşil bir salatayı gösteriyordu. "Dur, dur söyleme." Çatalla birazcık aldı. "Hımm, zahter, tamam bildim, zahter salatası. Enfes. Antakya'da yaparlar. Bizim Tatavla'da bile yok! Nasıl yaptın bunları?" Evgenia artık rahatlamış gibiydi, onu böyle görmek benim de gerginliğimi azaltmıştı. Adeta neşeli bir tavırla övünmeyi sürdürdüm. "Sen lagos buğulamasını ye de ondan sonra konuşalım." O sevinçli şaşkınlık iyice yerleşti yüzüne. "Lagos'u nereden buldun?" "Dostlar sağolsun, Fethiye'den yolladılar. İki buçuk kiloluk bir Akdeniz kuzusu." "Nevzat doğruyu söyle, sahiden kim hazırladı bunları?" Artık gerçeği gizleyecek halde değildim, yine de ağırdan aldım. "Dur, önce şunu bir yere koyayım," diyerek masada yer kalmadığı için elimdeki vazoyu sehpalardan birinin üzerine yerleştirdim. Evgenia ayakta öylece durmuş, gözlerini bir an olsun üzerimden ayırmadan beni izliyordu. "Otursana, niye öyle duruyorsun?" Sözlerim onu yeniden gerginleştirdi. Çekingen bir tavırla masanın etrafındaki dört iskemleyi tek tek süzdü. "Nereye oturayım?" "Nereye istersen Evgenia. Sadece ikimiz varız." İskemlelerden pencereye yakın olanına yerleşti, ben de karşısındakine. Sabırsız bir ifadeyle yüzüme bakarak sorusunu yineledi: "Ee anlat bakalım Başkomiserim, kim hazırladı bunları?" "Ben hazırladım, desem inanmazsın, değil mi?" Yapma Nevzat der gibi bakıyordu. "Tamam, rakıları doldurursan kimin yaptığım söylerim." Karafakiye uzanırken hınzırca gülümsedi. "Anlamıştım zaten senin yapmadığını. Lagos'u da sen hazırlamadın, değil mi?" "Ne yazık ki hayır, bu yemek işlerinden pek anlamam ben Evgenia. Lagos'un buğulamasını da mezeleri yapan arkadaş hazırladı." Kadehime rakıyı koyarken, Arifle konuştuklarımızı sanki kulaklarıyla duymuş gibi tek tek açıkladı. "Ve az ateşte pişirmeni söyledi ama sakın otuz dakikayı geçirme, dedi, değil mi?" "Aynen öyle söyledi." Kendi bardağını da doldururken sordu: "Peki kim bu arkadaşın?" "Arif Usta. Eskiden senin meslekteymiş. Tekirdağlı Arif Usta." "Arif Usta mı?" dedi Evgenia karafakiyi yerine koyarken. "Hiç duymadım." "Uzun zamandır meyhanecilik yapmıyor. Ama Arif Usta babanı tanıyor. Çok iyi bahseder sizin meyhaneden." Hoşuna gitti bu sözler. "Onu neden getirmiyorsun Tatavla'ya?" dedi rakımın üzerine su eklerken. "Biz de kendi mezelerimizden ikram ederiz ona." Sakız gibi beyazlaşan rakımı elime aldım, Evgenia da sek rakısının usulca titrediği ince belli kadehine sarıldı. "E hadi hoş geldin," diye kadehimi onunkine yaklaştırdım. "Sana içelim." Tamdokunduracaktım ki, kadehini geri çekti. "Hayır, Nevzat," dedi yüzü gerilmiş, yeşil gözlerinde cesur bir ifade belirmişti. "Bana değil, Güzide ile Aysun'a içelim." Kadehini yaklaştırıp usulca dokundurdu benimkine. "Karınla kızma..." Ne diyeceğimi bilemedim. Daha kapıda beni görür görmez anlamıştı içinde bulunduğum durumu. Yüzüme vurmamış, şu ana kadar beklemişti. Ama şimdi kendi doğasının gerektirdiği gibi davranıyor, sorunlardan kaçmak yerine yüzleşmeyi, ertelemek yerine konuşmayı seçiyordu. Fakat ben buna hazır değildim. Kadehim elimde, öylece kalmıştım. Ben içmeyince o da dudaklarına götürmedi içkisini. "Niye Nevzat?" diye üsteledi. "Niye onlar için içmiyoruz? Niye onlardan konuşmuyoruz? Onlar senin parçan. Farkında değil misin, onların anıları seni güzel bir adam haline getiriyor. Çektiğin acı seni büyütüyor. Bana gelince, seni onlardan ayrı düşünmedim ki hiç. Düşünmek değil, hayal bile etmedim. Onlar zaten hep vardı. Şimdi de varlar. Onlar senin olduğu kadar benim de ölülerim artık. Anlamıyor musun Nevzat, seni ben onlarla birlikte sevdim." Bunları söylerken güzelleşen, büyüyen Evgenia'ydı, ben değil. "Biliyorum," dedim ezik bir sesle. "Biliyorum, sorun sen değilsin zaten." "Sorun kim o zaman?" dedi çakmak çakmak olmuş gözlerini yüzüme dikerek. "Sen onları aldatmadın Nevzat. Biz birbirimizi sevdik. Bunda da kötü bir şey yok. Biz günah işlemiyoruz. Biz kimseye haksızlık yapmadık. Eminimonlar da senin mutlu olmanı isterlerdi. Neden suçluluk duyuyorsun?" Bakışlarımı kaçırdım, masanın üzerinde ne yapacağını bilemeyen tuhaf iki hayvan gibi öylece duran ellerime baktım. "Bilmiyorum," diye yineledim çaresizlik içinde. "Belki katillerini bulamadığım için. Belki de benim yerime onlar öldüğü için. Belki onları kurtaramadığım için..." Başımı kaldırıp yardım dilercesine baktım. "Epeyce karışık bir durum Evgenia. inan, ben de kurtulmak istiyorum. Ama yapamıyorum. Haklısın, bu akşam buraya geldin diye tedirgin oldum. Öte yandan, senin buraya gelmeni de çok istiyordum. Sana haksızlık ettiğimi de biliyorum." "Hayır," dedi kesin bir tavırla. "Bana haksızlık etmiyorsun. Sadece kendini yıpratıyorsun. Buna gerek yok. Biz hep birlikte yaşayabiliriz. Karınla kızını benden kaçırma. Seni onlarla birlikte kabul edebilirim. Üçünüzü birden sevebilirim." Gözlerim dolmuştu, görmesin diye bakışlarımı kaçırdım. "Sağ ol Evgenia..." diyebildim sadece. Bir süre konuşamadım, sonra sözcükler ağır ağır döküldü kendiliğinden. "Sen iyi bir insansın. Aptal olan benim. Bu işin içinden nasıl çıkacağını bilemeyen benim. Ne yapacağını bilmeyen benim." "Ben de bilmiyorum," dedi uzanıp ellerime dokunarak. "Ben de ne yapılacağını bilmiyorum. Bilen birilerini de tanımıyorum. Ama Güzide'yle Aysun'un anısına kadeh kaldırarak başlayabiliriz belki." Bakışlarımı ona çevirdim. Onun da gözleri nemlenmişti ama gözyaşlarının akmasına izin vermedi, inatla kaldırdı kadehini yeniden. "Karınla kızına. Seni sen yapan o muhteşem insanlara." Ben de kadehimi kaldırdım. "Güzide ile Aysun'a..." Artık gözlerimden dökülen yaşlara engel olamıyordum. Kadehimi Evgenia'nınkine dokundurdum. Ve ben de inatla sözcüklerimi tamamladım: "Beni ben yapan o güzel insanlara." Rakılarımızı yudumlarken plak değişti, geniş salonun eski duvarlarında yine Müzeyyen Senar'mkederli sesi yankılandı. "Bir ateşim yanarım, külüm yok, dumanım yok / Sen yoksan mekânım belli değil, zamanım yok." "Dostluğun aşkı gölgelediğini, tutkuyu öldürdüğünü söylerler." Zaman su gibi akıp gitmişti. Evgenia gece bende kalmadı. Sadece ben hazır olmadığımdan değil, sanırım o da bunu istemiyordu. Yine de onun evime gelmesiyle önemli bir adım atmış olduk. Karımla kızımın anısına kadeh kaldırdıktan sonra ikimiz de rahatladık. Ona Güzide'yle nasıl tanıştığımızı anlattım, kızımın doğumunu, İstanbul dışındaki görevlerde çektiğimiz çileleri, ev taşımanın zahmetlerini, taşradaki hayata uyum sağlayamamanın sıkıntılarını... İlgiyle dinledi Evgenia. Anlamak için sorular sordu. Hiç duraksamadan, hiçbir şey saklamaya çalışmadan yanıtladım. Asıl tuhaf olan, bunları anlatırken aramızda bir uzaklık, bir soğukluk yaşanma- masıydı. Oysa, ilişkiniz olan bir kadına eski karınızdan bahsederseniz bir tür yabancılaşma yaşanır, bizde öyle olmadı; ne Evgenia sözlerimi yadırgadı, ne de ben ondan uzaklaştım. Belki de bizimki bir kadınla erkek arasındaki sevginin ötesinde bir durumdu, belki de bu gerçek bir dostluktu. Kadınla erkek arasındaki dostluğun aşkı gölgelediğini, tutkuyu öldürdüğünü söylerler. Ama bunu söyleyen insanlar Evgenia'yı tanımamış olanlardır. Eğer Evgenia ile birlikteyseniz, ne aşk küllenir, ne tutku söner. Onun heyecanı, hesapsız bağlılığı, hayata umutla sarılışı ilişkiyi her zaman canlı, sevginizi her zaman ayakta tutar. Hatta sizi yavaşlatan yılların yorgunluğuna, çiçekten prangalar gibi ayağınıza sarılan geçmişin acı anılarına rağmen, Evgenia'nm estirdiği o tatlı rüzgâr yüreğinizdeki acıyı, kederi dağıtır, size hayata yeniden başlama gücü verir. Bu gece de öyle oldu; gönülsüzlükler, kararsızlıklarla başlayan yemek, kadim yasımdan tümüyle kurtulamasam da -zaten bunu isteyen de yoktu- bizi birbirimize yaklaştıran bir tür iç dökme törenine dönüştü. Tabii bunda rakının verdiği esrikliği, Müzeyyen Abla'nın muhteşem şarkılarını ve Arif Usta'nm enfes mezeleriyle, Evgenia'nın elleriyle pişirdiği lagosun katkılarını da unutmamak gerekir. Evet, evimdeki ilk gecemiz işte böyle geçmişti. Bütün itirazlarıma rağmen bulaşıkları yıkadı Evgenia, bana tabakları kurulamak düştü. Tuhaf duygular içindeydim, o da bunun farkındaydı ama değilmiş gibi davranıyordu. Dışarı çıktığımızda vakit geceyarısma yaklaşıyordu. Onu evine bırakacaktım. Evgenia'nın, ben şuradan bir taksiye atlar giderimlerini dinlemeden onu emektar Renault'ma sürükledim. Bu tavrımın hoşuna gittiğini biliyordum. İlgiye bayılırdı ama bunu açıkça dile getirmez, kendiliğinden gösterilmesini isterdi. "En kötü şey, birine yük olmak Nevzat," derdi yüzünü buruşturarak. "Hele yük olduğun kişi sevgilinse daha da korkunç." Kontağı çevirince benim ihtiyar Renault önce derin derin öksürdü, yapma, bizi Evgenia'ya mahcup etme demeye kalmadan toparlandı, tıkır tıkır çalışmaya başladı. Direksiyonunu okşayarak, vites değiştirip usulca dokundum gaz pedalına. Hafiften sarsılıp tenha yola doğru atıldı. Yanımda oturan Evgenia göz ucuyla beni izliyordu. "Eski eşyalarından vazgeçemiyorsun, değil mi?" "Öyle," dedim bakışlarımı yoldan ayırmadan. "Mesela bu yaşlı araba artık bir parçam gibi benim." "Evet, biliyorum bu hissi," dedi, galiba o da benim gibi yola bakıyordu. "Kurtuluş'taki mahallede eski bir komşumuz vardı. Madam Penolopi. Beş yıl önce Selanik'e göçtü. Zaten burada kimsesi kalmamıştı. Bütün çocukları çoktan Yunanistan'a gitmişler, orada iş güç sahibi olmuşlardı. Penolopi de iyice yaşlanmıştı. Burada kalırsa, Balıklı Rum Hastanesi'nde yaşama gözlerini yumacaktı. Sonunda yakınlarının ısrarına dayanamadı, vatanımdan ayrı ama hiç değilse çocuklarımın yanında ölürüm diyerek Yunanistan'a gitmeye razı oldu. Evinden ayrılırken öteki komşularla birlikte ben de yanındaydım. Zavallı Madam Penolopi, evinin içinde üzgün üzgün dolaşıyor, saksılara, iskemlelere, aynaya, konsola, yani neredeyse içerdeki bütün eşyalara tek tek dokunuyor, sanki bir parçasını geride bırakıyormuş gibi sessizce ağlıyordu. 'Çocuklarının, yakınlarının yanma gidiyorsun Madam Penolopi. Üzme artık kendini bu kadar,' dedim. 'Kendime üzülmüyorum ki,' diye söylendi. 'Bu eşyalara üzülüyorum be kızım. Onlar ne yapacaklar arkamdan?' Aklını kaçırıyor galiba diye düşündüm. 'Ama onlar cansız,' dedim. 'Bir şey hissetmezler ki.' 'Hissetmezler mi?' diye dikildi karşımda. 'Sen öyle san. Bu eşyalar, kendini insan sanan nice yakınımdan daha çok çekmiştir benim kahrımı. Çocuklarımdan bile daha vefalıdır bu eşyalar. Hiç hissiz olur mu bunlar? Bak, dinle, hepsi için için kan ağlıyor ben gidiyorum diye. Ama sen göremiyorsan, duyamıyorsan o başka.' Buna gerçekten de inanıyordu. Ne diyeyim, ben de daha fazla sesimi çıkarmadım. Onu bütün bir ömrünün geçtiği eşyalarıyla başbaşa bırakıp geriye çekildim." Madam Penolopi'yi o kadar iyi anlıyordum ki. "Yalnız yaşayan birinin böyle hissetmesi normal," diye iç geçirdim. "Yanında kimse olmadan yaşamak kötü şey be Evgenia" "Yoksa sen de mi yalnız hissediyorsun kendini?" Sesinde ne hayret vardı, ne de alaycı bir tını. Yanıt vermedim ama anladı. "İnanmıyorum, sen yalnız değilsin ki Nevzat, ben varım, Zeynep'le Ali var..." Eğer doğruyu söylersem, alınacaktı, daha kötüsü, Madam Penolopi gibi benim de aklımı kaybettiğimi düşünecekti, yalan söyledim. "Tabii sen varsın. Eşyalarla konuştuğum filan da yok. Madam Penolopi'nin ruh halini anlatmak için öyle söyledim. Ama üzerine anılarının sindiği bir eşyayı kaybetmek de hoş değil. Mesela bu araba yıllardır kahrımı çekti. Ama ömrü dolmak üzere. Yakında hiç hareket edemez hale gelecek. Ondan vazgeçmesem de o benden vazgeçecek." Sevgiyle sokuldu yanıma. "Sen çok duygusal bir adamsın Nevzat." Yapmacıktan sert bir bakış attım. "Sakıncası mı var?" "Yoo hiçbir sakıncası yok, tersine, bu halin çok güzel. Ama Yine de inanamıyorum. Sahiden üzülür müsün bu arabadan ayrılmak zorunda kalsan?" "Bilmem." ilgiyle bana bakan Evgenia'ya döndüm. "Biraz üzülürüm belki. Üzülmek değil de, hani alışkanlıklar var ya. Sabah kalkıp biniyorsun, akşam park edip..." "Nevzat dikkat," diyen Evgenia'nın uyarısıyla önüme döndüm. "Yerde canlı bir şey var." Bakışlarımı çevirince ben de gördüm: Dört beş metre önümüzde, yerde irice bir karaltı usulca kıpırdanıyordu. Direksiyonu sağa çevirerek frene bastım. Tam zamanında durdu bizim emektar, biraz geç kalsam üzerinden geçecektim. El frenini çektim, Evgenia da benimle birlikte hareketlendi. "istersen arabada kal." Gözlerini hâlâ tam olarak göremediğimiz karaltıya dikerek, "Olur mu," dedi ivecenlikle. "Belki yaralı biridir, yardıma ihtiyacın olur." ikimiz de aynı anda indik arabadan. Aceleyle karaltıya yaklaştık, inlemeye benzer bir ses çıkarıyordu. Hayır, insan değildi bu, artık karanlıkta tüylü gövdesini seçilebiliyorduk. Birkaç adım sonra onu tanıdım. "Bu Bahtiyar!" diye söylendim şaşkınlıkla. "Bu bizim Bahtiyar! Ne olmuş ona böyle?" Telaşla yaklaştık yanına. Zavallı kesik kesik inliyordu, beni görünce yardım et dercesine hafifçe havlamaya kalktı ama sesi çıkmadı. Bir an ne yapacağımı bilemedim, sonra etrafında dolaşarak anlamaya çalıştım. "Araba çarpmış galiba. Neresinden yaralandı acaba?" "Ayakları," dedi Evgenia eliyle Bahtiyar'ın asfaltın üzerinde kıpırdamadan duran arka ayaklarını göstererek. "Galiba ikisi de kırılmış. Kan da var." Haklıydı, Bahtiyar da uzanıp ayaklarını yalamaya çalışıyor, bir yandan da acı acı siniliyordu. "Ne yapsak Nevzat?" dedi panik içinde. "Senin eve mi götürsek? Aklıma daha iyi bir fikir geldi. "Yok, Demir'e götürelim." Hemen arabaya koştum, hızla Bahtiyar'ın yanına çektim. Bagajdaki kalın battaniyeyi çıkartarak Evgenia'ya yaklaştım. "Bununla arabaya taşıyabiliriz." Battaniyeyi hayvancağızın hemen önüne serdik. Yine de Bahtiyar'ın iri gövdesini kaldırmak epeyce sorun oldu. Onu her kıpırdatışımızda acıyla inliyor, kendini geri atmaya çalı- şiyordu. Allahtan yanımda Evgenia vardı, yoksa tam bir işkenceye dönüşecekti bu taşıma işi. Neyse, kısa bir mücadelenin sonunda Bahtiyar'ı arabanın arka koltuğuna yatırmayı başardık. "Ben yanına oturayım. Fren filan yaparsan, düşmesin zavallıcık." "İyi olur, zaten hemen şurada Demir'in muayenehanesi." İkimiz de arabaya binince sordu. "Kim bu Demir? Doktor filan mı?" Gaz pedalına basarken açıkladım. "Veteriner..." "Oh, tam ihtiyacımız olan adam desene." "Ta kendisi, iyi bir veterinerdir. Demir, benim çocukluk arkadaşım." "Yani geceyarısı kapısını çaldık diye bize kızmayacak." "Kızmayacak, Bahtiyar'ı çok sever. Kontrollerini, aşılarını da o yapar zaten." Dönüp yaralı hayvana baktım. "İç kanaması olmasa bari." Zavallı Bahtiyar, sözlerimi anlamış gibi hafif bir iniltiyle karşılık verdi. Evgenia, sakinleştirmek için hayvanın başını okşadı. "Tamam canım, tamam güzelim, birazdan bitecek." Vites değiştirip bastım gaza, bizim emektar kendisinden beklenmeyen bir çeviklikle atıldı Balat'mkaranlık sokaklarına. "Nevzat'ın en büyük şansı, sizin gibi arkadaşları olması." Demir'in benimki gibi babadan kalma, geniş bir bahçe içindeki iki katlı evi karanlıklar içindeydi. Uyumuş olmalıydı. Arabadan inip, "Balat Sarayı" diye adlandırdığımız evin bahçe kapısına geldim. Ardı ardına üç kez bastım zile. Gözüm pencerelerde, kulağım duyacağım seste, bir süre umutla bekledim. Ne bir ışık yandı, ne de bir gürültü duyuldu. Bu kadar derin uyur muydu bir insan? Yeniden zile bastım. Bekledim, yine çıt çıkmadı. Allah kahretsin, galiba evde yoktu. Hâlâ arabanın içinde Bahtiyar'ın yanında oturan Evgenia ile göz göze geldik. Çaresizlik içinde ellerimi yana açtım. Nereye gitmişti bu adam böyle? Son bir umutla yeniden dokundum zile. Hayır, ev bir mezar kadar sessizdi. Arabaya yaklaştım, başımı içeri uzatıp, "Yok," dedim ümitsizce. "Kim bilir nereye gitti?" "Telefonla araşan... Cep numarası yok mu?" Sıkıntıyla başımı salladım. "Demir, antika bir adamdır. Cep telefonu kullanmaz." Bir den aklıma geldi. "Ama dur, belki Yekta'ya gitmiştir." "Yekta kim? Akrabası mı?" "Akrabası değil. O da yakın arkadaşımız." "Yakın arkadaşınız... Hiç bahsetmedin bana onlardan..." "Uzun hikâye, sonra anlatırım," diyerek arabanın kapısını açtım. "Hadi gidip şu Yekta'ya bir bakalım, belki Demir oradadır." Yeniden arabaya bindim, vites değiştirirken bir aracın uzun farları gözümü aldı. "Deli mi bu herif?" diye söylendim o sinirlenerek. "Ne yapıyor böyle?" Araç yaklaştı, beş metre kadar önümüzde durdu. Uzunlarını söndürünce tanıdım, bu Yekta'nın cipiydi. "Geldiler," dedim Evgenia'ya dönerek. "Şansımız varmış, onlarmış gelen." Telaşla arabadan indim ama iki arkadaşımın hiç acelesi yok gibiydi. Cipin içinde oturmuş, sanki yanlarına gitmemi bekliyorlardı. Yoksa beni tanımamışlar mıydı? Ama bu imkânsız, bizim emektarı görür görmez anlarlardı kim olduğumu. Aklımdan bunlar geçerken cipin iki kapısı birden açıldı. Önce iri gövdesiyle Demir indi, çok sürmedi, öteki kapıdan Yekta'nın çelimsiz silueti göründü. Yüzlerinde tuhaf bir ifade belirmişti. Geceyarısı beni böyle kapılarında görmek kafalarını karıştırmış olmalıydı. Yekta'ın yüzü endişeliydi. Demir her zamanki sakinliğini koruyordu, sadece koyu renk gözlerinde soru dolu bir ifade vardı. "Nerdesiniz oğlum?" diye haşladım onları. "Dakikalardır kapıyı çalıyorum." "Balığa gitmiştik. Niye? Ne oldu ki?" "Bahtiyar," dedim telaşla. "Bahtiyar yaralı... Araba çarpmış..." Demir'in kılı bile kıpırdamazken Yekta endişeyle mırıldandı. "Yapma yahu! Ciddi bir şey mi?" "Ayakları kırılmış galiba." Uzman olduğu için Demir'e bakarak anlatıyordum. "İç kanama olur diye korkuyorum." Ne bir kaygı, ne bir tedirginlik, en küçük bir heyecan belirtisi bile yoktu veterinerin geniş yüzünde. "Bahtiyar nerede?" diye sordu sadece. Benim emektarı gösterdim. "Arabada, bir battaniyenin içinde." Çevik adımlarla arabama yaklaştı, biz de aceleyle peşi sıra sürüklendik. Başını uzatıp içeri baktı, Evgenia'yı görünce afallar gibi oldu ama hemen toparladı. "Merhaba." "Çok acı çekiyor," diye karşılık verdi Evgenia. "Zavallı, inleyip duruyor." Bana döndü Demir. "İçerisinin lambalarını yaksana Nevzat. Hiçbir şey görünmüyor." Yaktım. Arabanın içine uzanarak yaralı dostumuzu incelemeye koyuldu. "Bahtiyar, ne oldu oğlum sana?" Doktorunu tanıyan Bahtiyar, yardım et dercesine yine kesik kesik inledi. Demir, bir yandan Bahtiyar'm bedenini incelerken, bir yandan da sanki karşısında söylediklerini anlayacak bir insan varmış gibi onunla konuşmayı sürdürüyordu. "Tamam oğlum, tamam, biraz cesur ol. Şimdi geçecek." îlk muayenesini bitirince bize döndü. "Sol arka ayağında açık bir kırık var. Sağ ayak kırık mı emin olamadım. Umarım sadece incinmiştir. İçeride daha iyi anlarız. Nevzat karşıya geçip battaniyenin ucundan tutar mısın? Sarsmadan taşımamız lazım." Evgenia rahat hareket edebilmem için arabadan indi. Arka koltuğun başına geçip battaniyenin iki ucundan tuttum, Demir de karşıdaki iki ucunu yakalamıştı. Arka koltuktan ona doğru ilerledim. Bir ara dengemi yitirdim, Bahtiyar'm iri gövdesi kapıya çarptı. Zavallı hırlamayla inleme arası bir ses çıkardı. "Tamam Bahtiyar, sık dişini biraz," diye yatıştırmaya çalıştı Demir. "Bitti, şimdi eve gireceğiz. Sonra güzel bir uyku çekeceksin." Bundan sonrası Demir'in vaat ettiği gibi sorunsuz gerçekleşti. Bahçedeki, devasa kestane ağaçlarının altından geçerek muayenehanenin bulunduğu alt kata taşıdık onu. Koridorun sonundaki büyük odada, ortadaki ameliyat masasının üzerine koyduk. Işıklar yanınca Bahtiyar rahatsız oldu, açık kahverengi gözlerini korkuyla kıstı, inlemeleri arttı. Demir hemen yan taraftaki cam dolabın içinden bir iğne aldı, paketinden bir şırınga çekip büyük bir maharetle Bahtiyar'm sol kalçasından enjekte etti. Ardından eline plastik bir eldiven, sırtına beyaz bir önlük geçirdi. Işıkta yeniden Bahtiyar'ı muayene etmeye koyuldu. Elleriyle hayvanın karnına, sırtına dokundu, sarı tüylerini aralayarak tenini kontrol etmeye çalıştı. Bahtiyar huysuzca kıpırdandı, dişlerini göstererek hırladı. Demir sanki yardımcılarıymışız gibi, "Tutsanıza oğlum!" diye payladı bizi. "Ne seyrediyorsunuz öyle... Hayvan kendine zarar verecek." Yekta'yla ben incitmemeye özen göstererek Bahtiyar'ı control altına almaya çalıştık ama hayvancağız giderek daha fazla çırpınmaya başlamıştı. "Ne zaman uyuşur bu hayvan?" diye panik içinde sordu yekta. "Baksana, çok acı çekiyor zavallı." Bahtiyar'ın karnına dokunmayı sürdüren Demir duygusuz bir sesle mırıldandı. "Bir şey olmaz, sıkı tutun, birkaç dakikaya kalmaz kendinden geçer." Aynen dediği gibi oldu, iki dakika sonra Bahtiyar'ın hareketleri yavaşladı, iniltileri söndü ve nihayet bayıldı. Eliyle yaptığı muayeneyi tamamlayan Demir, "Şanslıymış," dedi serinkanlılığını yitirmeden. "Karnından darbe almamış. Yine de iç kanama ihtimaline karşı bir iğne yapacağım. Ama söylediğim gibi, sadece sol ayakta açık bir kırık var, sağ patisinde de eziklikler oluşmuş." Bahtiyar uyuşunca hepimize bir rahatlık geldi. "Ha bu arada," diyerek aslında aylar önce yapmam gereken bir işi tamamladım. "Tahmin etmişsinizdir ama tanıştırayım, bu hanım, Evgenia." Yekta'nm sağlıksız yüzüne içten bir gülümseme yayıldı, "Memnun oldum Evgenia Hanım. Adınızı çok duyduk. Ne zaman karşılaşsak Nevzat hep sizden bahseder." Demir hiçbir şey söylemedi, sadece usulca başını sallayarak Evgenia'yı selamladı. "Ben de memnun oldum," dedi Evgenia o sıcak gülümsemesini dostlarımdan esirgemeden. "Ama ne yazık ki Nevzat sizden hiç bahsetmedi." Sitem banaydı ama arkadaşlarım da alınabilirdi, yapmadılar. Demir yeniden Bahtiyar'ın ayağıyla ilgilenmeye başlamıştı. Yekta ise beni kurtarmaya çalıştı. "Anlatılacak bir şeyimiz olmadığı içindir. Ben işsiz güçsüz bir mirasyediyim, Demir ise kendini hayvanlara adamış bir veteriner. Renkli hiçbir şey yok hayatımızda. Ama siz Kurtuluş'ta bir meyhane işletiyormuşsunuz galiba. Kim bilir ne ilginç insanlarla karşılaşıyorsunuzdur?" "Rica ederim Yekta Bey," dedi Evgenia bütün kibarlığıyla- "Her insanın hayatı renklidir. Nevzat üşengeçliğinden sizi anlatmamış olmalı. Bunca yıldır arkadaşlığını böyle koruyabilen kaç kişi var şu İstanbul'da." Yekta'nm yumuşak mavi gözleri gölgelendi, Demir de Bahtiyar'm baygın gövdesinden başını kaldırıp şöyle bir baktı, sanırım bu duygulandığı anlamına geliyordu, yine de ağzını açıp tek kelime etmedi. Ben ise yıllar öncesinden, gençlik günlerimizden kalmış bir görüntüyü hatırlayıvermiştim. Demir, Yekta, Handan, bir de ben. Neredeydik, ne yapıyorduk, niçin bir araya gelmiştik, bilmiyorum. Ama o görüntü belleğimin bir yerlerinden sızıvermişti. Anıların insanı nerede yakalayacağı belli olmuyordu. Hüzünle karışık iyimser bir duygu içimde yükselmeye başlarken, "İşte bunda haklısınız," diye Evgenia'yı yanıtlayan Yekta'nm sesi döndürdü günümüze beni. "Şu dünyada bir baltaya sap olamasam da, bu iki adamın arkadaşı olmak bana yeter." Daha fazla dayanamadım. "Bakma Evgenia bunun böyle konuştuğuna," diyerek itiraz ettim. "Yekta şairdir ama aynı zamanda mimar. Şiirleri de çoğunlukla İstanbul üzerinedir. Bu şehir hakkında her şeyi bilir. Nerede ne çeşmesi var, hangi sultan hangi kasrı yaptırmış, hangi sarayın mimarı kim? Tarihi tarihine, sokağı sokağına sayar döker hepsini. Bir sürü de kitabı vardır. Ben anlamam ama babam, onun iyi bir şair olduğunu söylerdi." Şair olarak anılmak her zaman hoşuna giderdi Yekta'nm. "Nevzat abartıyor hanımefendi," dese de zevkten dört köşe olduğu her halinden belliydi. "Şairlik kim, biz kim? Bir şeyler çiziktiriyoruz işte..." "Ben de şiirden pek anlamam," diye itiraf etti Evgenia. "Ama Kavafis diye bir şair vardır. Yunanlı..." Anında tanıdı şairi Yekta. "Bilmez miyim hanımefendi? Kavafis, muhteşem bir şairdir." "Annesi babası eski Istanbulluymuş. Büyükbabam akrabalarını tanırdı. Kitaplarını bana veren de oydu. Şiirlerini çok severim." "Evet, olağanüstü dizeleri vardır." Havaya girmişti, sesine makam vererek okumaya koyuldu. "Bu şehir ardından gelecek senin / aynı sokaklarda dolaşacaksın / aynı mahallede ihtiyarlayacaksın / aynı evlerde kır düşecek saçlarına / bu şehirdir gidip gideceğin / Başka bir yer umma..." Bir an göz göze geldik Evgenia'yla. Bu şiir seni anlatıyor demek mi istiyordu, yoksa ben mi öyle anladım, emin olamadım. Ama şiir bitince, "Evet bu şiiri hatırlıyorum..." diyerek arkadaşıma döndü yeniden. "Sizin şiirleriniz nasıldır?" Yekta mahcup gülümsedi. "Benimkiler bu kadar güzel değil." "Kendinize haksızlık ediyormuşsunuz gibi bir his var içimde." Menevişlenen yeşil gözleri geldi yüzümde durdu. "Ne dersin Nevzat?" "Doğru tahmin ettin Evgenia, kendine haksızlık ediyor. Yekta'nın şiirleri de güzeldir." "Bize okur musunuz?" "Zevkle ama daha iyisi, Nevzat'la kitaplarımdan birini yollarım." "Salondaki kitaplıkta bir tane olacaktı," diyerek suskunluğunu bozdu sonunda Demir. Bahtiyar'ın yarasını temizlemeye başlamıştı. "Adı da Balat Günlükleri mi ne?" "Balat Günceleri," diye düzeltti Yekta. "Bir türlü öğrenemedin şu kitabın ismini." "Hangi birini öğreneceğim oğlum. O kadar fazla kitabın var ki." Evgenia'ya döndü yeniden. "En iyi kitabı da odur zaten. Balat Günceleri. Çocukluğumuzun Balat'ını anlatır. Çocukluğumuzun Haliç'ini. Kütüphanemden alabilirsiniz." "Teşekkür ederim. Ama o sizin kitabınız." Demir'in yüzüne muzır bir ifade yayıldı. "Benim yanımda canlısı var Evgenia Hanım. Sus desen de okuyor zaten." Yekta'nm mavi gözlerinde sitem dolu bir ifade belirmişti, onun yerine ben azarladım veterinerimizi. "Haksızlık etme. Istemeseydin Yekta şiir okumazdı." Geniş bir gülümseme yayıldı Demir'in sert bir kayadan yontulmuşa benzeyen yüzüne. "Şaka yapıyorum Evgenia Hanım. Hakikaten Yekta kolay kolay şiir okumaz. Havasında olması lazım." Bir an düşündü. "Sahi yarın akşam neden misafirimiz olmuyorsunuz? Bugün balıktan iyi döndük. En az iki üç kilo levreğimiz var. Yarın akşam onları pişiririz." Eğlenceli bir ifadeyle arkadaşına baktı. "Belki Yekta da birkaç mısra okur bize." "Cumartesi akşamı siz bana gelin," dedi benim cömert Evgenia'm. "Sizin kadar olmasa bile bizimaşçı da güzel balık yapar. Hem de geciktirmeden dinlemiş oluruz Yekta Bey'in Şiirlerini." "Şöyle yapalım o zaman," diyerek orta yolu buldu Yekta. "Yarın siz bizim davetlimiz olun, cumartesi günü de biz size gelelim." Evgenia kararsızdı, soru dolu yeşil gözleri boş boş bakıyordu. Demek ki kararı benim vermemgerekiyordu. "Eh o zaman arkadaşları kırmayalım Evgenia..." Yapay bir ciddiyetle Yekta'ya döndüm. "Tamam geliyoruz ama yarın akşam mutlaka şiir okuyacaksın bize..." "Tamam, okuyacağım..." Utangaç bir ifadeyle masumlaştı mavi gözleri. "Ama sevmezseniz kabahat benim değil." Yekta'nm hali dokundu Evgenia'ya. "Sevmez miyiz hiç? Eminim şiirleriniz çok güzeldir." Başını baygın hayvandan kaldırmadan mırıldandı Demir. "Dinlemeden emin olmayın..." Kibar Yektamız zıvanadan çıkmak üzereydi. "Allahın baytarı, sen ne anlarsın şiirden," diyecek oldu, "Alınma hemen," diyerek başını kaldırdı Demir. "Takılıyoruz oğlum şurada." Evgenia'ya çevirdi bakışlarını. "Yok, gerçekten de çok güzel şiirleri vardır Yekta'nın..." "Dinlemek için sabırsızlanıyorum," diye nazikçe mırıldandı Evgenia. Hayır, kibarlık olsun diye söylemiyordu, gerçekten de merak ediyordu Yekta'nın şiirlerini. "O zaman yarın akşam sekiz buçuk gibi bekliyoruz." "Memnuniyetle geliriz ama unutmak yok, cumartesi de Tatavlâ'da buluşuyoruz." Hoş bir sürprizle karşılaşmış gibi heyecanla söylendi Yekta. "Tatavla mı? Meyhane'nin adı Tatavla ha... Kurtuluş'un eski ismi. Çok güzel bir isim vermişsiniz Evgenia Hanım." "Ben değil, babam vermiş bu ismi." "Güzel bir iş yapmış. Semtlerin eski isimleri unutuluyor, şehir hızla geçmişinden koparılıyor. Oysa şehirler de insanlar gibidir, geçmişlerini unuturlarsa, tarihlerinden kopartırlarsa kişiliklerinden de kopardırlar. Hiçbir özellikleri kalmaz. Birbirine benzeyen, sıradan insanlar gibi olurlar. Oysa İstanbul sıradan bir şehir değil." "Yine başladı vaaza," diye homurdandı Demir. "Konuşacağına, şu pamuk paketini versene." Hiç bozulmadı bizim şair ama arkadaşını iğnelemekten de geri durmadı. "Bir de bunun gibiler var Evgenia Hanım. Yaşadığı şehrin farkında olmayan gafiller... Hani derya içinde olup deryayı bilmeyen dedikleri türden..." Aceleyle emrini yineledi Demir. "Hadi, hadi ama Yekta, hayvanın ayağına tampon yapmam lazım. Yoksa kan kaybedecek." Yekta pamuk paketini arkadaşına yetiştirirken, "Bu şehir olmasaydı ne sen olurdun, ne de masanda yatan Bahtiyar," diye söylenmeden edemedi. Bu kez Demir bulaşmadı arkadaşına, dudaklarında muzip bir gülümsemeyle, "Teşekkürler Yektacım," diyerek paketi alıp işine devam etti. Şair arkadaşımızın da alındığı yoktu zaten. "Bu böyledir Evgenia Hanım," diyerek sevgilime döndü. "Onu boş verin, çocukken de böyleydi. Ama sizi tanıdığıma sevindim." "Teşekkür ederim..." Hiç ummazdım ama bir anlığına da olsa Demir de işini bırakıp, "Nevzat adına da çok sevindik," dedi nazik bir tavırla. "Sizi bulmuş olması büyük şans." Güzel sözler Evgenia'yı duygusallaştırmıştı. Yanakları kızardı, yeşil gözleri derinleşti... "Çok naziksiniz. Bence Nevzat'ın en büyük şansı, sizin gibi arkadaşları olması." Bu ilaç kokulu ameliyat odasında, bu duygusal hava biraz fazla kaçıyordu. Konuyu değiştirmek için Bahtiyar'ı soracaktım ki cep telefonumun zili ardı ardına çınladı odada. Baktım, ekranda Ali'nin ismi. Onları tümüyle unutmuştum. Sepetçiler Kasrı'na gideceklerdi, Leyla'yı soruşturmaya. Belki de işimize yarayacak bilgilere ulaşmışlardı. Merakla açtım... "Alo... Evet Ali, söyle..." "Bir kurban daha Başkomiserim..." "Ne?" "Bir ceset daha bulduk diyorum Başkomiserim... Ama Sarayburnu'nda değil, bu kez Çemberlitaş'ta." Aynı tür iki cinayetten mi söz ediyordu? İlgiyle beni dinleyen Evgenia ile arkadaşlarımın meraklı bakışlarına aldırmadan sordum. "Sikke de var mı?" "Var, avucunda." Sarayburnu'ndaki maktulün avucunda bulduğumuz sikkeyi gördüğümde bu işin arkası gelecek diye düşünmemiştim, yanılmışım, cinayetler sürecekti. "Anladım Ali," dedim telefonun öteki ucunda sessizce beni bekleyen yardımcıma. "Nerdesiniz?" "Zeynep'le beraber olay mahallindeyiz. Şefik de burada. Ekibi çalışmaya girişti bile." "Tamam, hemen geliyorum." Odadakilerin içinde en fazla Evgenia tedirgin olmuştu. "Birini mi öldürmüşler?" Sanki ceset karşısındaymış gibi ürpermişti. "Yine mi cinayet?" Geçiştirmeye çalıştım. "Belli değil... Ama benim hemen gitmem gerekiyor." Özür dilercesine baktım. "Seni bir taksiye bindirsem..." "Hiç olur mu?" diye her zamanki kibarlığıyla karşı çıktı Yekta. "Ben bırakırım Evgenia Hanım'ı." "Teşekkür ederim ama ben yalnız gitmeye alışığım." Hayır, hiç de sitem etmiyordu. "Hem sizin Demir Bey'e yardım etmeniz lazım... Hatta gerekirse ben de kalabilirim. Belki bir faydam olur..." "Zahmet etmenize gerek yok..." Nazik ama kararlı bir tavırla konuşuyordu Demir. "Yekta'nm kalması yeterli. Daha bizim işimiz çok. Siz gidin, boş yere uykunuzdan olmayın." Evgenia'nın kaygı dolu bakışları, olan bitenden habersiz, ameliyat masasının üzerinde öylece yatan Bahtiyar'a kaydı. "Merak etmeyin," diye üsteledi Demir, "inanın bana, Bahtiyar iyi olacak." Constantinopolis Constantinus'un Başkenti Zafer töreniydi, cesareti yüceltme vakti, başarıyı kutsama anı. Kuzeyin karanlık ormanlarından gelmişti buraya. Sisli günlerin ve yağmurlu gecelerin içinden. Savaşın ve açlığın ortasından. Ateşin ve kılıcın gücüyle. Kan ve ölüm pahasına. Romalı senatörlerin ihanetine rağmen. En çaresiz anında bile umudunu yitirmeden. Adını bile bilmediği askerlerinin cesaretiyle. Yenilgide bozguna kapılmadan. Zaferde kendini kaybetmeden. İradeyi çelik bir zırh gibi kuşanarak. Sarp dağlardan, geniş ovalardan, tekinsiz bataklıklardan, denizlerden ve bozkırlardan geçerek. Atalarının izini hiç yitirmeden... İmparator Konstantin, Tanrı'ya bakıyordu. Başı bulutlardaydı Tanrı'nın. Gökyüzünün her yerindeydi bulutlar, beyaz yelkenli savaş gemileri gibi geziyorlardı mavilikte. Tanrı'nın yedi ışığının yedisini de gölgelemişti bulutlar. Bir işaret mi diye düşündü İmparator, Tanrı yine bir işaret mi yolluyor bana? Yanıt rüzgârdan geldi, ak bulutları birbiri ardınca sildi gökyüzünden. Apollon'un ışıklı başı ortaya çıktı yeniden. Konstantin, Tanrı'ya bakıyordu. İnce bir rüzgâr esiyordu fo- ı~um alanında. Her yanda bahar çiçeklerinin kokusu. Çiçek kokulu rüzgâr, hafifçe dalgalandırıyordu erguvan rengi harmanisini. Tıpkı kendi tacı gibi Tanrı'nın yedi ışık saçan tacına tahıldı gözleri. Tacı taşıyan başa baktı. Tanrı'nın geniş alnına, inançlı gözlerine, kartal burnuna, gururla kapanmış ağzına... Tanrı'nın suretinde kendini gördü, mutlu oldu. Gülümsedi gökyüzünden kenti seyreden, kendi suretindeki Tanrı'ya. İmparator, Tanrı'ya bakıyordu. Göklere uzanan sütunun üzerindeydi Tanrı. Ama Roma yakınlarında tnıparator'cı görünen başka bir Tanrı'ydı. Görünümü, bedeni, sesi, eşi benzeri olmayan bir Tanrı. Apollon gibi ışık saçmasa da, gökyüzüne, "zafer burada," diye yazan bir Tanrı. İsa'nın taşıdığı haçı maviliklere nakşeden bir Tanrı. Konstantin'e erken bir zaferi bahşeden Tanrı. Roma'nın bütün gürünü kendinde toplayan bir hükümdar gibi, bütün ilahların gücünü kendinde toplayan bir Tanrı. İmparator, Tanrı'ya bakıyordu ama gördüğü Apollon değildi. Kendi hükümranlığını görüyordu üç kıta. dört mevsim, yedi iklim üzerinde. Kendi hükümranlığını görüyordu. Yeni Tanrı'nın koruyuculuğunda, bölünmemiş Roma'nın uçsuz bucaksız sınırlarında. "Tek Roma." diye bağırdı İmparator. "Tek Tanrı! Tek imparator," Gür sesi tarladaki başaklar gibi dalgalandırdı arkasındaki kalabalığı. "Tek Roma! Tek Tanrı! Tek imparator!" diye tekrarladı insanlar. Ses yuvarlak meydanda yankılanarak, sütunun üzerindeki eski Tanrı'nın taştan kulaklarına kadar ulaştı. Konstantin, Tanrı'ya bakıyordu. Mayıs'ın on biriydi. Kırk gün kırk gece süren şenliklerin soıı günü. Tarihi değiştiren adamın, tarihin değiştiğini herkese kanıtlayacağı gün. Roma'nın artık eski Roma olmadığının dosta düşmana anlatılacağı gün. Yeni Roma'nın doğduğu gün. Yeni Roma'nın yeni bir başkente kavuştuğu gün. İmparator Konstantin'in yeni başkentini bu görkemli sütunla hutsadığı gün. Göğsünde kocaman bir haç, başında altından bir taç." Çemberlitaş Sütunu'nun doğu yönünde yatıyordu ceset. Sokak lambaları yanmadığı için, Olay Yeri Inceleme'nin minibüsüyle Ali'nin kullandığı aracın farları aydınlatıyordu küçük meydanı. Bu da yeterli aydınlığı sağlayamadığından, Şefik'le üç adamı, bir de bizim gayretkeş Zeynep, define avcıları gibi ellerinde fenerler, bir delil, bir ipucu, bir iz arıyorlardı alacakaranlık zeminde. Zeynep'in el fenerinden yayılan solgun ışığın altında incelemeye çalıştım maktulü. Orta yaşın üzerindeydi adam, kafası iyice açılmıştı, şakağının yanındaki seyrek saçları seçilebiliyordu sadece. Yayvan burnunun sona erdiği yerle üst dudağının arasındaki geniş bölgeyi badem bir bıyık süslüyordu. Lacivert takım elbisesinin içine giydiği açık mavi gömleği, siyah rugan ayakkabılarla buluşunca şık bir kıyafet ortaya çıkıyordu, ilk kurban gibi onun da gırtlağında derin bir kesik göze çarpıyordu. Ve tıpkı onun gibi, sadece ceketinin yakasında ve gömleğinin göğsünde kan vardı. Karanlık göz çukurlarmdaki açık renk gözleri, sanki çok tuhaf bir şey görmüş gibi sütunun tepesinden bize bakan solgun yanmaya takılmıştı. Dün sabah Sarayburnu'nda beni izleyen yarımay değil miydi bu? Cesedi bırakıp başımı gökyüzüne çevirdim; laciverdi sonsuzlukta, yıldız çisentileri içinde solgun solgun Pırıldıyordu yarımay. Sabah gördüğümden bu yana biraz daha büyümüştü ama tamamlanmamış bir resim gibi hâlâ kederli görünüyordu. "Maktulün avucunda bulduğumuz sikke Konstantin için basılmış," diyen Zeynep, yeniden olay yerine döndürdü beni. Delil torbasından çıkardığı metal parayı bana uzatmıştı. "Konstantinopolis'i kuran imparator için." Sesindeki manidar tını, bu sabah 62 Konstantinopolis hakkında yaptığımız sohbete gönderme yapıyordu. "Paranın ön yüzünde de imparatorun büstü var." Yanmayı gökyüzündeki yalmzlığıyla başbaşa bırakıp antik parayı aldım. Yakın gözlüklerimi taktıktan sonra, sikkenin ön yüzünde imparatorun sağa bakan büstünü seçebildim. Büstün hemen arkasında yer alan "Constanti" yazısı bu madeni paranın Konstantin için basıldığını gösteriyordu. Yine de Zeynep'in bu sikkenin Konstantinopolis'in kurucusu I. Konstantin'e ait olduğunu bilmesi şaşırtıcıydı. Çünkü ortaokul bilgilerime bile dayanarak söyleyebilirdim ki, Roma tarihinde Konstantin isimli birçok imparator vardı. Bu sikkedeki kabartma pekâlâ başka bir Konstantin'e ait olabilirdi. Sormama izin vermeden anlatmayı sürdürdü. "Konstantin, millattan sonra 330 yılında, şehri Roma nın başkenti yapmanın onuruna diktirmiş bu sütunu. Hikâyesi de ilginç. Sütunu taRoma'dan getirtmiş, Apollon Tapınağı'ndan." Eliyle karanlıkta yükselen sütunu gösterdi. "Orijinal boyu 57 metreymiş. Parçalara ayırarak, gemilerle taşımışlar buraya. Sütunu diktirdikten sonra üzerine de Apollon görünümünde kendi heykelini koydurmuş." "Nerden biliyorsun bunları?" Dudaklarında muzip bir gülümsemeyle anıtın kuzeyini gösterdi. "Orada bilgilendirici bir yazı var Başkomiserim, her şey yazıyor." Evet, işte bu kadar basit. Size gerçekleşmesi zor, neredeyse imkânsızmış gibi görünen bir olayın, bağlantılar ortaya çıktığında ne kadar da basit bir açıklaması olduğunu görürsünüz. Allah iyiliğini versin dercesine elimi usulca boşlukta sallayarak, cesedi incelemeye koyuldum. Ve ilk bakışta daha önce dikkatimden kaçan bir ayrıntıyı fark ettim: Kurbanın yatış biçimi. Ceset, dün sabah bulduğumuz maktul gibi uzatılmıştı yere. Ayakları iki yana ayrılmış, kolları geriye doğru dümdüz uzatılmış, ellerinin ayaları yüzyüze gelecek şekilde naylon bir iple birbirine bağlanmıştı. Kurbanın bileklerindeki bağı inceleyen Zeynep, "Düğüm pek sıkı değil," diyerek naylon ipi çekti. Bağ kolayca çözülüverdi. "Hatırlarsanız, Necdet Denizel'in ellerindeki düğüm de sıkı değildi. Kurban bileklerini biraz gerse kendiliğinden çözülecek kadar gevşek." Soru dolu gözlerini yüzüme dikerek doğruldu. "Kurbanlarını etkisiz hale getirmek için bağlamıyorlarsa bu ipler ne için Başkomiserim?" Önemli bir soruydu ama yanıtı bilmiyordum, bakışlarım maktulün tıpkı bir ok arkalığı gibi birbirinden ayrılmış ayaklarına kaydı. "Bir okun arkası gibi..." Heyecanla Zeynep'e döndüm. "Evet, bir ok..." Genç meslektaşım hiçbir şey anlamadan şaşkınlıkla beni izlerken hızla kurbanın ayakucuna geçtim. Başının üzerinde ok ucu biçiminde kavuşturulmuş ellerini gösterdim. "Katiller, kurbanın bedenine bir ok görünümü vermişler. Anlıyor musun Zeynep, bir ok!" Onaylamadan önce, her zamanki temkinliliğiyle yanıma gelip dikkatle cesede bakması gerekti. Yakından, uzaktan, sağdan, soldan. "Evet Başkomiserim," diye söylendi sonunda kısık bir sesle. "Haklısınız, cesedi bir ok haline getirmişler. Ama niçin?" "İşaret ediyorlar Zeynep. Bir sonraki cesedi bırakacakları yeri işaret ediyorlar... Düşünsene, Necdet'in elleri hangi yönü gösteriyordu?" Kısa bir an, çok kısa an bir hatırlamaya çalıştı. "Sirkeci yönünü... Oradan düz bir çizgi çekersek, evet, yaklaşık olarak burayı gösteriyordu. Çemberlitaş'ı..." Gergin bir sesle sordum. "Peki, bu ok nereyi gösteriyor?" İkimiz de kurbanın parmaklarının işaret ettiği yöne baktık. Karşımızda Çemberlitaş Sütunu duruyordu, Konstantin'in yeni başkentini kutlamak için diktirdiği sütun. "Hayır, sütun değil," diye söylendim. "Sütunun arkası, belki bütün bu binaların arkasında bir yer..." Samanlıkta iğne aramaktan söz ediyordum ama becerikli kriminologumuz henüz bunun farkında değildi. "Beyazıt Meydanı mı?" diye atıldı. "Sütunun arkasında Beyazıt Meydanı var." Çaresizlik içinde ellerimi yana açtım. "Olabilir Zeynepcim, başka bir yer de olabilir... Katil ya da katiller bize bir mesaj vermek istiyor. Önemli olan bu mesajın ne olduğunu anlamak." Hareketlenmemiz, heyecanlı konuşmalarımız Şefik'in de ilgisini çekmişti. "Bir şey mi buldunuz Başkomiserim?" Başında bonesi, sırtında önlüğü, elinde eldivenleriyle Olay Yeri inceleme komiserinden çok, bir restoranın acısına benziyordu. "Kesin bir şey yok, sadece tartışıyoruz." Bakışlarımı kurbana çevirerek sordum. "Kimmiş bu zavallı?" Delil torbasından çıkardığı kimliği uzattı. "Adı Mukadder, soyadı Kınacı. Ne iş yaptığını, nerede oturduğunu henüz bilmiyoruz. Sadece bu ehliyet çıktı cebinden." Uzattığı ehliyetin üzerindeki izleri silmemek için iki parmağımın arasında tutarak okumaya çalıştım. "Evet, Mukadder Kınacı. 1950, Rize doğumlu." "işte hepsi bu," diye umutsuzca söylendi Şefik. "Başka da bir şey yok. Ne cep telefonu, ne nüfus cüzdanı, ne de bir kartvizit." Gözleri sıkıntıyla küçük meydanı taradı. "Üstüne üstlük, bir de şu karanlık... Doğru dürüst bir şey göremiyoruz ki..." Tıpkı Şefik gibi giyinmiş adamlarından biri sokuldu yanımıza. "Bu yüzden patlatmışlar lambaları komiserim," diyerek körleşmiş direkleri gösterdi. "Delilleri toplarken zorlanalım diye." Dikildiği yerden yanıtladı Zeynep. "Hiç sanmıyorum. Lambaları patlatmalarının nedeni, cesedi bırakırken kimseye görünmemek. Adamlar o kadar profesyonel ki, bize en küçük bir iz bırakacaklarını sanmıyorum." "O kadar erken konuşma." Başımı çevirince deminden beri ortalıkta görünmeyen cevval yardımcımla karşılaştım. Yanında da hırpani kılıklı iki adam. Cesedi görünce ikisi birden irkildi. "Hakikaten mevta varmış Şeffan," diye söylendi kısa boylu olanı. "Nasıl da sermişler lan adamı yere!" Şeffan yüzünü buruşturarak başını çevirdi. "Yok Cello, ben korkarım, ölüye bakamam." Cello korkmamışa benziyordu. "Uğurdur lan. Allah rahmet eylesin. Ölüye bakmak şans getirir. Lakin, mutlaka Fatiha okumak lazım." Cello, kirli ellerini gökyüzüne açarak mırıldanmaya başlarken arkadaşı gözucuyla cesede şöyle bir baktıktan sonra, "Müslüman mı ki oğlum, Fatiha okuyorsun?" diye karşı çıktı. "Belki Hristiyandır. Baksana, Hıristiyan sütunun önüne atmışlar..." Duasını bozmadı Cello, onun yerine ben yanıtladım arkadaşını. "Müslüman, Müslüman... Niye Hıristiyan olacağını düşündün?" Kim olduğumu bilmediği için Ali'ye döndü. Konuşayım mı, konuşmayayım mı der gibi bakıyordu. "Anlat anlat," dedi Ali buyurgan bir sesle. "Başkomiserimiz o bizim." Önemli biri olduğumu anlayınca hemen toparlandı Şef- fan. "Kusura bakma Başkomiserim, tanıyamadım." Ağzını açtıkça buram buram alkol yayılıyordu gecenin serinliğine. "Yoksa polis abilerimize bi' kusur eder miyiz?" "Boş ver şimdi kusuru Şeffan. Niye maktulün Hıristiyan olacağını düşündün, onu anlat." İkna olmadı, ne de olsa karşısında bir aynasız vardı, anlamak için dikkatle yüzüme baktı, öfke, küçümseme, suçlayıcı bir ifade yakalayamayınca sakinleşti. "Emredersiniz, derhal anlatıyorum... Şimdi Başkomiserim, bizde yalan yok. Bakma bu halimize, Elhamdülillah doğma büyüme İstanbul çocuğuyuz. Tamam, sokakta yatıyoruz. Anamız da, babamız da bu şehir. Beşiğimiz İstanbul'du, mezarımız da İstanbul olacak. Dediğim gibi, yalan yok. Nerde tenha bir yer bulursak orada kıvrılır uyuruz." Eliyle karanlıkta bir yerleri işaret etti. "Yakışıklı Komiserimiz bizi orada buldu." Adamın laubali olmasından pek haz etmemişti Ali, yine de sesini çıkarmadı, sadece iki garibanın yattıkları yeri tarif etmekle yetindi. "Çemberlitaş Pasajı'nın orada Başkomiserim. Arka sokaktaki yıkıntıda kalıyorlar." "Evet Başkomiserim, orada kalıyoruz," diye onayladı Şeffan. "Ama geçen sene burada takılıyorduk." Bu kez sütunun zeminini gösteriyordu. "Taşın hemen arkasında, inşaat filan da vardı. Gece oldu mu sızıyorduk arkaya. O zamanlar Cello yok, Bızır..." Birden Zeynep'i fark etti, tuhaf şey, o sokak serserisi bir genç kız gibi kızardı. "Kusura bakma ablacım, adamın lakabı böyle. Bızır’ı Allah rahmet eylesin, zaten geçen kış donarak öldü. Cankurtaran surlarındaki bir kovukta buldular cesedini." Sertçe çemkirdi Ali. "Uzatma! işimiz var, sadede gel." "Tamam Amirim, kızmayın, hemen anlatıyorum. Şimdi turistler filan gelir ya buraya. Aklın almaz Başkomiserim. Dünyanın her yerinden, her çeşit insan, yetmiş iki millet... En çok da Yunanlılar. Bazıları sütuna bakıp bakıp ağlar, bazıları bizim Kumkapı'nın papazı gibi istavroz çıkarır. Tabii, dillerini bilmediğimiz için bu adamların niye üzüldüğünü anlamayız. Ama bir gün çakozladık davayı. Yine bir grup gelmişti, gençler filan. Başlarında da böyle yakışıklı bir rehber. Anaa, baktık ki rehber abimiz Türkçe konuşuyor. Hemen yattım dikize, Kumkapılı Recep Reis'in yelkenleri gibi açtım kulaklarımı, işte orada duydum bunları. Şimdi Başkomiserim, bu sütunu Konstantin diye bir imparator diktirmiş. Lakin diktirirken bu imparatorun anası, ta Kudüs'ten Hazreti isa'nın gerildiği çarmıhın parçalarını getirmiş, tahtası, çivisi, neyi varsa... Onları da sütunun altında gizli bir odaya saklamışlar. Oda dediysem, sen kilise anla. Büyük değil ama büyülü bir yer. işte bu Konstantin'le, adı neydi unuttum, anasının şanı için yapılmış o kilise. Sonra zaman geçmiş, bu Konstantin ölmüş. Ölünce aziz ilan etmişler herifi. Koftiden değil ha Başkomiserim, harbiden aziz. Ben rehber abinin yalancısıyım. Ayasofya'da mozaiği varmış bunun, Hazreti İsa'yla beraber. Neyse, lafı uzatmayalım. Gün gelmiş, bizim Fatih Sultan Mehmed almış burayı. O zaman Bizans'ın başında yine Konstantin diye bir imparator varmış ama aynı adam değil. İstanbul bizimkilerin eline geçince bu Konstantin denen imparatoru bulamamışlar. Ne kadar ölü, yaralı varsa alayını taramışlar, yok, bu Konstantin kayıplara karışmış. Kimileri hâlâ imparatorun bu sütunun altında saklandığına inanıyor- muş. Bir gün Yunanlılar İstanbul’u ele geçirip Hıristiyanlığı yeniden kurmak istediklerinde, bu Konstantin elinde kılıçla uyanacak, bize karşı savaşacakmış." "Yav gene saçma sapan konuşuyorsun Şeffan," diye Cello girdi araya. "Başkomiserim sana ne soruyor, sen ne anlatıyorsun..." Arkadaşının lafı uzatarak canımı sıktığını düşünüyordu. Şeffan'm gevezeliği yüzünden başlarını belaya sokmalarının âlemi yoktu. Oysa arkadaşının söyledikleri ilgimi çekmişti, saçma da olsa, efsane de olsa bilgiye ihtiyacım vardı. Çünkü katillerin cinayet işleme nedenleri de bir efsane, eski bir hikâye, bir söylenti olabilirdi. Üstelik çok da keyifli konuşuyordu Şeffan... Bir tür sokak bilgeliği... Hiç ummazsınız ama size lügat parçalarlar... Hayat dersi verirler... Çok karşılaşmıştım bu tür evsizlerle... Tutunamamış ama tutunamadığının farkında olan insanlarla... "Bırak anlatsın," dedim bu yüzden Cello'ya. "Karışma." Saygıyla geri çekildi. "Emredersiniz Başkomiserim, ben şey edersiniz diye." Ali sağ elinin işaretparmağım dudaklarına götürerek sus işareti yaptı, zavallı adam anında kesin bir sessizliğe büründü. Susturulan arkadaşına küçümseyen bir bakış attıktan sonra sözlerini sürdürdü Şeffan. "O rehber abinin laflarını can kulağıyla dinlemiştim Başkomiserim, ama yukarıda Allah var, pek inanmamıştım. Ne zaman ki Konstantin'i kendi gözlerimle gördüm, ondan sonra bu işten emin oldum." Bu kadar palavraya dayanamadı Ali. "Kimi gördün, kimi?" diyerek kesti Şeffan'm sözünü. Büyük bir ciddiyetle yanıtladı Çemberlitaş'ın evsizi. "Konstantin'i Amirim. Ama hangisi dersen, bak onu bilmem. Şimdi yağmurlu bir gece, rahmetli Bızır Zeki'yle sığınmışız bu sütunun kıyısına, uyuyoruz. Yalan yok, biraz da çekiyoruz tabii..." Sustu, yanlış anlamamızdan korkarcasına hemen açıkladı. "Çekiyoruz dediysem, kuru değil, bizim ki tabımızda esrar yoktur. Allahm bildiğini sizden niye saklayayım, biz şarap içeriz. O gece de içiyoruz. Kafamız dumanlı, tamam, lakin aklımız pırıl pırıl. Derken tepemizde şimşekler Çakmaya başlamasın mı? Gökyüzü parça parça yarılıyor. Bir de yağmur, mübarek nasıl döküyor. Naylon filan örtünelim derken bir patlama duyduk, haydi arkasından lambalar zart diye sönmesin mi? Ortalık zifiri karanlık, lan aman demeye kalmadı, bi' de tam tepemize yıldırım düşmesin mi? Tepemize dediysem, Bızır'la benim değil, sütunun tepesine. Allah inandırsın, bu koca sütun..." Yine Zeynep'e mahcup bir bakış fırlattı. "Kusura bakma, teşbihte hata olmaz ablacım, bu koca sütun kerhane feneri gibi parıl parıl yanmaya başlamasın mı? Bızır'la ben korkuyla ellerimizi gökyüzüne açmış, Allah'a yakarırken, anaa baktık ki sütunun üstünde eli kılıçlı bir adam. Adam dediğime bakmayın, bildiğin imparator. Göğsünde kocaman bir haç, başında altından bir taç. Taç dediğime bakmayın, sanki bir güneş. İstanbul'un yedi tepesine yedi ışık saçıyor. Baktık bura tekin değil, baktık burayı kefereler basmış, yağladık tabanları. Şişeleri, nevaleleri bırakıp doğru şu yandaki Atik Ali Paşa Camii'ne. Şarap götürmedik tabii oraya. Çünkü haram. İşte o gün bugün bu sütundan uzak dururum ben." Sağ elini usulca kaldırdı. "Başkomiserim o gece Konstantin'in hayaleti bize görününce, kendi kendime dedim ki, bu Hıristiyanlar bırakmazlar bize bu İstanbul'u. Bin türlü dert, bin türlü melanet açarlar başımıza. Şimdi de yerde yatan bu zavallıyı görür görmez, belki dedim, bu mevta da kılık değiştirmiş bir azizdir. Belki de İmparator Konstantin'in hayaleti bize, ayağınızı denk alın, diyordur. O yüzden Hıristiyan mıdır diye sordum." Gülerek başımı salladım. "Anlaşıldı, anlaşıldı." Elindeki telsizden yayılan cızırtılarla gecenin sessizliğini bozan yardımcıma döndüm. "Evet Ali, hepsi bu mu? Bunları mı anlatacaktı arkadaşlar?" "Yok Başkomiserim," diyerek toparlandı Ali. "Galiba şüpheli bir şahıs görmüşler." Çatılmış kaşlarım birbirinden ayırmadan iki garibana döndü. "Anlatsanıza lan." Yine Şeffan konuşacaktı ki, Cello bu kez kaptırmadı lafı. "Valla ben çuvalın içinden sarkan bir el gördüm." "Hangi çuvalın?" diye atıldı Zeynep. "Ne çuvalı?" "Çöp toplayıcısının çuvalı ablacım... Akşamları çöpleri tek tek karıştıran adamlar var ya, onlardan biri. Hani şu iki tekerlekli büyük el arabaları kullanıyorlar... Çuvalı da onun üstünde taşıyorlar. Topladıkları kâğıtları, şişeleri, tenekeleri içine koyuyorlar ya... Adam o arabalardan birini itiyordu, üstünde de çuval gibi bir şey vardı, işte el o çuvalın içinden sarkıyordu. Hatta Şeffan'a da gösterdim. 'Baksana lan, adam sarhoş arkadaşını arabada taşıyor,' dedim. Ne bilelim adamın ceset taşıdığını?" "Evet, ben de gördüm," diye yeniden şehvetle konuşmaya başladı Şeffan. "Tam önümüzden geçti. O bizi görmedi ama biz taşıdığı çuvalı..." Duraksadı. "Çuval diyoruz da belki örtüydü- Karanlıkta iyi seçilmiyordu." Büyük bir fırsat yakalamış olabilirdik, sabırsızlıkla sordum. "Ya arabayı aşıyan adam, onu gördünüz mü?" "Gördük tabii, adam arabayı itiyordu." "Yani nasıl biriydi?" "Valla," diyerek başını kaşıdı Şeffan. "Yüzünü tam göremedim. Karanlıkta kalıyordu ama orta boylu bir adamdı. Sağlam yapılı biri." "Atma lan." Bana bakarak açıkladı Cello. "Sallıyor Başkomiserim. Adamı ilk ben gördüm. Ona da ben gösterdim zaten. Adam zargana gibi ince uzundu. Yüzü görünmüyordu, çünkü başında kasket vardı." "Kasket değil, fötr şapka takmıştı," diye arkadaşını bozdu Şeffan. "Uzun da değildi, pardösü giydiği için öyle görünüyordu." Boşuna umutlanmıştım, fırsat yakaladığımız filan yoktu. Bu iki zavallının gerçek bir çöp toplayıcısı görmüş olma ihtimali yüksekti. Yine de sormadan edemedim. "Peki, daha sonra gördünüz mü bu adamı?" Hiç düşünmeden yanıtladı Şeffan. "Gördük tabii..." Gözlerinin içine bakarak, tehditkâr bir sesle sordum. "Doğru söyle. Oyun oynamıyoruz. Ortalıkta bir ceset var. Gerçekten gördün mü adamı?" Şeffan kararsızlaştı, bakışlarını kaçırdı. "Gö... gördük Başkomiserim." Medet umar gibi arkadaşına döndü. "Değil mi Cello, söylesene oğlum. Geri dönerken görmedik mi adamı?" Cello iyice ürkmüştü. Bizi memnun edecek yanıtı mı versin, yoksa doğruyu mu anlatsın, karar veremiyordu. Dirseğiyle adamı dürtükledi Ali. "Anlatsana lan. Ne bekliyorsun?" "Ah," diyerek büküldü garibim. "Tamam tamam, anlatıyorum." Sanki karşısında askerdeki komutanı varmış gibi hazırola geçerek sözlü raporunu vermeye koyuldu. "Gördük Baş- komiserim," dedi yutkunarak Cello. "Arabayla geri döndü. Önümüzden geçti gitti." "Yüzünü görebildiniz mi?" Konuşmak yerine ikisi de yok anlamında başını salladı. "Ya taşıdığı çuval, o da arabanın üzerinde miydi?" Yanıt gelmedi, az önce konuşmaya can atan iki kafadar şimdi süt dökmüş kediye dönmüştü. Sert çıkarak hata yapmıştım. "Korkacak bir şey yok arkadaşlar," diyerek rahatlatmaya çalıştım. "Sizi suçlayan yok. Başınıza bir iş gelmeyecek. Gerçek neyse onu söyleyin." Cello daha cesur çıktı. Burnunu çekerek, gördüklerini anlatmaya çalıştı. "Çuval boştu Başkomiserim. Arabanın üstündeydi ama içindeki yük adrese teslim edilmişti." "Ne adresi lan," diye tersledi Ali. "Yorum yapmadan konuş." "Baş üstüne amirim. Yani çuval boşaltılmıştı, şişkinliği filan kalmamıştı." "Emin misin?" "Eminim..." "Bak yalan söylüyorsan," diye uyardı Ali. Zavallı adam sakınarak geri çekildi. "Valla doğru söylüyorum. Anamı sinkaf etmiş olayım ki doğru söylüyorum." Duraksadı, Zeynep'e baktı. "Küfürlü konuştuğum için kusura bakma ablacım ama ne yapayım, Komiser Abi inanmıyor." Böyle söylemesine rağmen aslında kendi sözlerine kendisi de inanmıyordu. Tıpkı arkadaşı gibi onun da bir tanığa ihtiyacı vardı, panik içinde Şeffan'a döndü. "Öyle değil mi lan? Niye konuşmuyorsun gavat? Söylesene, boş değil miydi çuval?" Nihayet dile geldi Şeffan. "Boş... Boştu valla Başkomiserim. Kuran musaf çarpsın ki boştu. Ne ceset vardı içinde, ne de çöp..." "Şarap meselesi Başkomiserim." Çemberlitaş'ın etrafındaki ıssız, karanlık sokaklarda saatlerce çöp arabalı katili aradık. Ama bırakın eşgale uyan bir zanlıyı, bir tek çöp toplayıcısıyla bile karşılaşmadık. Galiba akşamın ilk saatlerinde çıkıyorlardı işe. İstanbul’un taşı toprağı gibi çöpü de altm olduğundan, sanırım bu işle uğraşanlar elini çabuk tutuyor, gece ilerlemeden çöplerde işe yarar ne varsa toplanmış oluyordu. Eğer öyleyse Cello'yla Şeffan'm doğru söyleme ihtimali artıyordu. Tabii, Konstantinopolis'in son imparatoru bilmem kaçıncı Konstantin'in hayaletini gördükleri gibi bir sanrıya kapılmadılarsa. Üstelik şüpheli şahsı ikisi de oldukça farklı tarif etmişlerdi. Eğer söyledikleri doğruysa elimizdeki tek tutarlı bilgi, katilin kurbanı bir çöp arabasıyla Çemberlitaş'a getirdiğiydi ki, bu da hiç yoktan iyiydi. Olay Yeri İnceleme'nin işi bitince onları emniyete, cesedi morga yollayıp biz de Sultanahmet'teki şu yirmi dört saat açık restoranlardan birinin yolunu tuttuk. Hem acıkmaya başlayan karnımızı doyuracak, hem de Ali'yle Zeynep'in akşamdan bu yana yaptıkları araştırmalar üzerine konuşacaktık. Restoranda, otele verecek paraları olmadığı için masada uyumaya çalışan saçları rastalı iki sarışın turistle, iştahla Çorbalarını kaşıklayan üç taksi şoförü vardı sadece. Elimizde telsizlerle içeri girdiğimizi gören turistler heyecanlanıp toparlandılar ama kendileriyle ilgilenmediğimizi anlayınca rahatlayarak uyuklamayı sürdürdüler. Polislerle içli dışlı yaşamaya alışkın olan şoförler ise bizi umursamadılar bile. Bir gün güngörmüş, yaşlıca bir şoför, şöyle demişti bana: "Kusura bakmayın ama Başkomiserim, üç meslek vardır, birbirine benzer: Şoförlük, polislik, orospuluk... Ne gecesi vardır bu işlerin, ne gündüzü... Ne derdi biter, ne belası... Her türlü insanla uğraşırsınız: psikopatı, sarhoşu, esrarkeşi, âşığı, sapığı, çaresizi, hırlısı hırsızı, masumu, katili... Bütün milletin kiri pası, teri kokusu siner üzerinize... Üstelik parasında da bir bok yoktur, üç kuruş ya geçer, ya geçmez elinize... Velhasıl Başkomiserim, zor iştir bu üç mesleğin erbabı olmak. Allah hepimizin yardımcısı olsun..." Doğru söylüyordu, toplumun tortusuyla uğraşırdı bu üç mesleğin elemanları... Dibe vurmuş insanlarla... Sıfırı tüketmiş, üç kuruş için ölmek, öldürmek zorunda kalanlardan söz etmiyorumsadece... Karun kadar zengin olmalarına rağmen vicdanlarını, merhametlerini, onurlarını yitirmiş olanlarla da girerdi başımız belaya. En rezilleri de onlardı zaten. İşin kötü yanı, bu zengin zibidilere bulaştıkça biz de bozulurduk çoğu zaman... Cinayet işleyen oğullarını kurtarmak için görevli amirlere rüşvet verirler... Kendilerine karşı çıkan emniyet müdürlerini devlet katındaki akrabaları aracılığıyla tehdit ederler... Hatta gözleri yeteri kadar dönmüşse tetikçiler tutup üzerinize ateş açtırırlar... İşte bu yüzden dürüst polis bulmak zordur. İşte bu yüzden namuslu, dürüst polisler buldum mu, onları kaybetmek istemem. Tıpkı Ali'yle Zeynep'i kaybetmek istemediğim gibi... Restoranın içerisindeki sakin masalardan birine yerleştikten sonra çaylarımızı, poğaçalarımızı söyleyip dünün muhasebesini yapmaya başladık. Benden sonra o kısıtlı sürede iyi iş çıkarmışlardı bizim çocuklar. Özellikle Zeynep, ilk kurban hakkında önemli bilgilere ulaşmıştı. "Necdet Denizel'in sikke kaçakçılığı yaptığı yönünde ciddi kuşkular varmış Başkomiserim," diye anlatmaya başladı çayından ilk yudumu aldıktan sonra. "Hatta çalıştığı üniversiteden kınama cezası bile almış." "Anlamadım. Adam kaçakçılık yapıyorsa onu neden hâlâ üniversitede tutuyorlar ki?" "Kaçakçılık yaptığı kesin değil. En azından bu suçtan hüküm giymemiş. Aslında sikke koleksiyoneriymiş. Elindeki sikkelerin kayıtları Arkeoloji Müzesi'nde varmış. Yeni sikkeler edindiğinde de bunu müze yetkililerine bildirmek zorundaymış. Necdet de bu kuralı yerine getirdiğini söylüyormuş. Ama yakalanan bir define avcısı ona yeni sikkeler sattığını söyleyince işler değişmiş. Necdet hakkında dava açılmış, fakat ne olduysa, define avcısı mahkemede ifadesini değiştirmiş. Böylece yeterli delil olmadığından Necdet ceza almamış. Yine de durumu kuşkulu bulan üniversite yönetimi, hakkında soruşturma başlatmış. Üç ay üniversiteden uzaklaştırma cezası vermişler." "Demek Namık doğru söylüyormuş," dedim poğaçasını bitirmekte olan Ali'ye bakarak. "Pek de namuslu biri değilmiş bu arkeolog." Lokmasını hızla, adeta çiğnemeden yuttu Ali. "iyi de Başkomiserim, Namık da sütten çıkmış ak kaşık değil. Adam iki polisi yaralamış. Biri neredeyse ölüyormuş." işte bu oldukça ilginçti. "Nasıl olmuş bu iş?" Çayından kocaman bir yudum aldıktan sonra yanıtladı. "Bunun evini basmışlar." Kafam karışmaya başlamıştı. "Ne zaman?" "12 Eylül döneminde. Sıkıyönetim zamanında." "Yirmi küsur yıl öncesinden mi bahsediyorsun Ali?" "Evet, 1981 yılından... Bu Namık teröristmiş. Yani gençlik yıllarında. 12 Eylül döneminde polisler evini basmışlar. Silahla karşılık vermiş, iki polisi vurmuş, kendisi de kaçarken yaralanmış. Onun da yarası ciddiymiş. iki ay kadar hastanede yatmış, müebbet hapis cezasına çarptırılmış." "Ömür boyu ha..." "Ama sadece on yıl yatmış... Aftan çıkmış, okuluna dönmüş, doktor olarak mezun olmuş." "Peki sonra bu tür olaylara karışmış mı?" "Karışmış tabii," diyecek oldu ama Zeynep lafını ağzında koydu. "Aynı şey değil." Bakışlarını bana çevirdi, "içeriden çıktıktan sonra silahlı hiçbir eyleme katılmamış Başkomiserim." "Ama korsan gösteriler..." "Biraz insaflı ol Ali," diye adeta azarladı Zeynep. "Korsan gösteri dediğin, deniz kirliliğine karşı teknelerle Boğaz trafiğini kapatmak, tarihi yerleşim yerlerine bina yapımını durdurmak için kendilerini Ayasofya'nm kapısına zincirlemek, Haliç'ten geçecek metro köprüsünü engellemek için yürüyüş düzenlemek. Bunları herkes yapıyor..." Zeynep'in neden bu kadar hırçın konuştuğunu anlamasam da düşüncelerine katılıyordum. Yine de Namık'ın silahlı bir örgüte katılmış olması kuşku vericiydi tabii. "Peki eski örgütüyle bağı devam ediyor mu? Ya da başka bir örgütle bağlantısı var mı?" "Eski örgütü dağılmış Başkomiserim. Başka bir terör örgütüyle de bağı gözükmüyor." ikinci poğaçasını ısırmadan önce, "Ya da henüz tespit edilemedi," diye mim koydu Ali. "Adam polis vurmuş. Her şey beklenir böylelerinden..." * Sözleri tepkiseldi, ancak haklı olabilirdi. Son iki cinayet hiç de bireysel eylemlere benzemiyordu. Sanki birilerinin ortak iradesi ve planıyla gerçekleşiyordu. Bu sebepten, Namık Karaman'ı da zanlılar listesinde tutmakta yarar vardı. Böyle düşünmeme rağmen fikrimi açıkça dile getirmek istemedim. "Ya Leyla Barkın?" diyerek öteki zanlıya geçtim. "Doğru mu söylüyormuş? Necdet'le kavga etmişler mi Sepetçiler Kasrı'nda?" "Doğruymuş..." diye başını salladı Ali. "Üç garson da onayladı Leyla'nın söylediklerini. Necdet'in kafasına şarap döküp çıkmış restorandan kadın..." Ali soruyu yanıtlarken Zeynep'in yüzü iyice asılmıştı. Bu ikisinin arasında yine nahoş olaylar olmuştu anlaşılan. Anlamak istedim. "Birlikte mi gittiniz Sepetçiler Kasrı'na?" ikisinden de çıt çıkmadı. Suçlu çocuklar gibi susuyorlardı. "Birlikte gittik," diye mırıldandı sonunda Ali. "Ben garsonları sorgularken Zeynep de restoranın müdürüyle görüştü..." Öğrenmek istediğim bu değildi. Demek ki daha açık sormalıydım. "Manzara nasıldı?" dedim ikinci bardak çayımın şekerini karıştırırken. "Muhteşemdi, değil mi?" "Muhteşemdi Başkomiserim." Zeynep'ti konuşan. Onun da dili çözülmüştü işte ama bir terslik vardı. Öfkeli bakışlarla arkadaşını süzdü. "Gerçi Ali Komiserim'le tartışmaktan ne manzaranın farkına vardık, ne yemeklerin tadını alabildik ya..." Evet, tam tahmin ettiğim gibi, yine kavga etmişti bu cahil çocuklar. "Niye, ne oldu ki?" iştahı kaçan Ali önündeki poğaça tabağını sıkıntıyla iterek söylendi. "Şarap meselesi Başkomiserim." Neden bahsediyordu bu hayta? "Şarap mı?" "Leyla Barkm'm eski kocasının başından aşağı döktüğü şarap," diye bu önemli anlaşmazlığa açıklık getirdi Zeynep. "Ee..." "Yani Ali çok kızmış Leyla Hanım'a. Neymiş efendim, bir kadına yakışıyor muymuş böyle davranmak..." "Yakışıyor mu Başkomiserim?" diye isyan etti yardımcım. "Üstelik kadın bir müze müdürü... Hepimizden daha dikkatli olması gereken bir hanım... Herkesin içinde adamın kafasına şarap dökmek olur mu?". Kendimi tutamadım, gülmeye başladım, önce sessiz, sonra kahkahalarla. Sadece bizimkiler değil, çorbalarını bitiren üç şoför, gözlerine gecenin yorgunluğu çöken görevli ve tatlı uykularına yine ara vermek zorunda kalan rastalı iki turist de dönüp tuhaf tuhaf baktı yüzüme. "Yahu çocuklar..." Kahkahalarımı dizginlemeye çalışıyordum. "Yahu, ne yapıyorsunuz siz?" "Ne yapıyoruz Başkomiserim?" Bön bön bakıyordu Ali suratıma. "Bir de soruyorsun..." ikisini de süzdüm. "Affedersiniz ama ikiniz de..." Salaksınız diyecektim, kıyamadım... "Bir tuhafsınız yani," dedim kendimi gemleyerek. "Yahu fırsat bulmuş, şahane bir akşamyemeği yiyecekken, bir kadının bir adamın başma döktüğü şarap yüzünden birbirinize giriyorsunuz. Olacak iş mi bu şimdi?" Ali başını öne eğmişti, Zeynep ondan daha cesur çıktı. "Ama Başkomiserim," diyecek oldu. "Aması maması yok Zeynep," diyerek susturdum. "Size ne Leyla'nın Necdet'in kafasına döktüğü şaraptan yahu? Soruşturmayla ilgili bir mesele olsa amenna ama boşanmış bir çiftin kavgası. Emniyet teşkilatında aklına güvendiğim bir tek siz varsınız ama şu yaptığınıza bakın yav! Size ne başkalarından. Onları tartışacağınıza oturup kendi meselenizi konuşsanıza..." Kendi meseleniz dedikten sonra duraksadım. Yani, aranızdaki ilişkinin farkındayım, demiştim. Ama bunu söylemeye hakkım var mıydı? Bu çocukların babası değildim ki, amirleriydim sonuçta. Bir süre sonra benden ayrılacak, başka birileriyle çalışacaklardı. Çok mu karışıyordum yaşamlarına? Aşksa onların aşkıydı, ilişkiyse onların ilişkisi... Belki de sandığımın tersine, birbirlerinden hoşlanmıyorlardı. Belki de bu yüzden sürekli kavga dövüş içinde yaşıyorlardı. Evet, yanlış yapıyordum. "Neyse, beni ilgilendirmez," diyerek geri adım atmaya çalıştım. "Hani boş yere kavga ediyorsunuz diye söylüyorum..." Önüne eğdiği başını kaldırdı Ali. "Aslında haklısınız Başkomiserim... Az bile söylediniz. Hakikaten saçma bir tartışmaydı." Demek uyarılarım işe yaramıştı. Takdirle baktım Ali'ye. Genelde bu tür mantıklı yorumlar kızımızdan gelirdi... Bizim deli bozuk ilk kez aklıselim davranıyordu. Aferin diye içimden geçiriyordum ki, "Orada bir soruşturma için bulunuyorduk," diyerek yine kıvırdı. "Kişisel görüşlerimizi işin içine katmamalıydık." Hadi Ali neyse de, "Haklı Başkomiserim," diyerek Zeynep de katılmasın mı ona. "Kişisel duygularımız yüzünden tartışmamalıydık... Üstelik bu tartışmayı size kadar taşıdık..." Yeniden güldüm. Deminden beri söylediklerimden hiçbir anlam çıkaramayan bu iki aptal âşığın, bu iki güzel çocuğun yüzüne bakarak mırıldandım. "Ah, ne diyeyim ben size... Allah müstahakkmızı versin." Onu da anlamadı Ali. "Sağ olun Başkomiserim, çok teşekkür ederiz." Yok, bunlar adam olmayacaktı. Sonunda bir gün daha cesur bir kadın ya da erkek çıkacak, bunlardan birini kandıracak, bu güzelim aşk da hiç yaşanmadan öylece kalacaktı. "Hadi kalkalım, eve gidelim artık," dedim kabaran öfkemi bastırarak. "Yoksa yarım yamalak çalışan aklımız tamamen duracak." Restorandan çıkınca yaşlı emektarıma yöneldim, onlar da Ali'nin arabasına. Barışmış gibiydiler, en azından arabalara yürüdüğümüz o kısa sürede birbirlerini ne iğnelemişler, ne de kinayeli sözcükler dökülmüştü ağızlarından. Belki de yanlarında ben olduğum için öyle davranıyorlardı. Arabaya bindikten sonra da işi ağırdan aldım. Yapmamalıyım, dememe rağmen merak etmekten kendimi alamıyordum. Dikiz aynasından bir süre izledim onları. Ali arabasının burnunu Aksaray'a çevirdi. Önce Zeynep'i bırakacaktı. "Ah aptal çocuk, evde ne işin var," diye mırıldandım içim yanarak. "Kır direksiyonu Sarayburnu'na... Bu kentin ilk tapınağının kurulduğu o muhteşem yerde güneşin doğuşunu izle sevdiğinle birlikte." Ama yapmadı Ali. Aklına bile gelmedi. Gelmesin bakalım... Bir gün gençlik uçup gittiğinde, sadece bedenin dinçliği değil, gönlün isteği de söndüğünde çok yanacaklardı ama iş işten geçmiş olacaktı. "Seni öldürmemi isteyen bizzat bu şehir." Çemberlitaş Sütunu'nun güneyinde gördüm onu, tramvay durağının orada. Şeffan'm tarif ettiği gibiydi: Orta boylu, sağlam yapılı, başında yüzünü gizleyen koyu renk, geniş bir fötr şapka. Dur demeye kalmadan, el arabasını sürükleyerek gölge gibi akıp gitti gözlerimin önünden. Hemen takıldım ardına. Ama benden hızlıydı, Divan Yolu Caddesi'ne çıktığımda, Sultan II. Mahmud'un türbesinin önüne varmıştı bile. Üstelik elindeki o arabayı da bırakmadan. Genç biri olmalıydı, genç ve çevik biri. Bütün gücümü toplayarak düştüm peşine. Ama yakalamak ne mümkün. En son, caddenin sağ tarafındaki adliye binasına döndüğünü gördüm. Nefesim kesilmek üzereydi. Yol kenarındaki çınar ağacının iri bedenine yaslanıp biraz soluklandım. Artık onu tümüyle kaçırdığımı düşünüyordum. Nefesim düzene girince yeniden hızlandım. Adliyenin hizasına geldiğimde ne göreyim! Devasa demir bir kapının önünde durmuş, bana bakıyordu. Sanki onu gözden yitirmemem için bekliyor gibiydi. Kendisini gördüğümden emin olunca omzuyla demir kapıya yüklendi. "Dur," diye bağırdım adımlarımı hızlandırarak. "Dur, polis!" Dinleyen kim, bütün bedeniyle demir kapıyı itmeyi sürdürdü. Fakat kapı o kadar büyüktü ki, değil açmak, kıpırdatabileceğim bile sanmıyordum. Ama gizemli şüphelimiz, gözlerimin önünde kanatlı kapıyı ardına kadar açtı. İçeri girmeden önce sanki alay edermiş gibi bir de dönüp baktı bana. Sonra hızla içeri daldı. O eşikten geçer geçmez, kapının kana- 5ı usulca kapanmaya başladı. Hayır, bu fırsatı kaçıramazdım, nefesimi toplayarak adımlarımı hızlandırdım. Kalbim delice çarpıyor, şakaklarımzonkluyordu, aldırmadım, bütün gayretimle koşmayı sürdürdüm. Başarmıştım, demir kapı yüzüme kapanmadan yorgun bedenimi içeri atabildim... Ama o da ne? Daha soluğumu toplayamadan, daha kapı arkamdan Kapanmadan ortalık ansızın aydınlandı. Karanlık bahar gecesi, ışıltılı bir yaz sabahına dönüşüverdi. Gözlerimi yakan güneşle birlikte, çılgın bir kalabalığın sesleri yankılandı kulaklarımda. "Öldür, öldür, öldür!" Ne oluyordu? Nereye düşmüştüm ben böyle? Gözlerimin ışığa alışmasını beklerken, elim silahıma uzandı kendiliğinden. Yoktu. Koşarken düşürmüş olmalıydım. Panik içinde bunları düşünürken, gözlerimi yakan ışığın parlaklığı sönmeye, etrafımı daha iyi seçmeye başladım. Ama bu imkânsızdı. Binlerce kişilik tarihi bir hipodromun ortasmdaydım. Bildiğimiz Sultanahmet Meydanı gitmiş, yerine taştan yapılma tribünleri hınca hınç insanla dolu, at yarışlarının yapıldığı, kanlı gladyatör dövüşlerinin sahnelendiği Roma hipodromu gelmişti. Şaşkınlıkla neler olup bittiğini anlamaya çalışırken, peşine düştüğüm adamı gördüm yine. Hiç acelesi yoktu. Ne korkuyordu, ne de kimseden çekinir gibi bir hali vardı. Sanki kovalandığını unutmuş, arenanın ortasına doğru emin adımlarla ilerliyordu. Yürürken pardösüsünü de attı üzerinden. Siyah bir zırhla sarmalanmış güçlü bedeni çıktı ortaya. Sağ eli kafasındaki şapkaya uzandı, kenarından tuttu. Çıkaracağını sandım. Nihayet yüzünü tam olarak görebilecektim ama genişçe şapkanın kumaşı bir eldiven gibi sıyrıldı, altından gladyatörlerin taktıkları türden çelik bir tolga çıktı. Bizim çöp toplayıcısı, bir anda muhteşembir savaşçıya dönüşüver mişti. Fakat hâlâ bir eksik var demeye kalmadı, iki Romalı asker yaklaşarak iki uçlu kocaman bir balta uzattı ona. Savaşçı, başını usulca öne eğdi, askerleri selamladıktan sonra aldı baltayı. O bunları yaparken tribünlerdeki kalabalık susmuş, koca hipodromda çıt çıkmıyordu. Ne zaman ki baltayı havaya kaldırdı, ne zaman ki ışık baltanın çeliğine yansıdı, ne zaman ki savaşçı kendi etrafında döndü, kalabalık yeniden ku durdu. Yine aynı kesin emir, üç kez yankılandı hipodromun duvarlarında. "Öldür, öldür, öldür!" îyi de kimi öldürecekti bu adam? Yanıtı öğrenmem için fazla beklemem gerekmedi. Mengene gibi iki el yapıştı koluma. Daha ne oluyor bile diyemeden, dev gibi iki Romalı lejyoner arenaya sürükledi beni. Adamlar o kadar iriydi ki, bırakın onlara karşı koymayı, parmağımı bile kıpırdatamıyordum. Gövdemi sürükleyerek, arenanın ortasına kadar taşıdılar. Mısır'dan getirtilen yekpare dikilitaşın bulunduğu yere bıraktılar beni. Paldır küldür yuvarlanıverdim tozun toprağın içine. Yere düştüğümü gören kalabalık, kan kokusu almış çakal sürüsü gibi uludu. "Öldür! Öldür! Öldür!" Usulca doğruldum dizlerimin üzerinde. Yakıcı güneşten korunmak için toprak zeminde uzayan dikilitaşın gölgesine sığınmaya çalıştım. Ama sırtıma yediğim bir tekmeyle yere devrildim. Kalabalık yeniden uludu. "Öldür! Öldür! Öldür!" Başımı kaldırınca, eski çöp toplayıcısı, yeni savaşçıyı gördüm. Elinde baltası, kararlı adımlarla yaklaştı. Herif gerçekten de benimle dövüşecekti galiba. "Dur!" diye bağırdım. "Dur! Ne yapıyorsun?" Durdu. Onunla konuştuğuma inanamıyormuş gibiydi. "Seninle dövüşmeyeceğim," dedim dizlerimin üzerinde doğrularak. "Silahsız bir adamı öldürmek istiyorsan, hiç durma, saldır." Başucuma kadar geldi, ikinci bir dikilitaşmış gibi durdu. Tolganın gizlediği yüzünü hâlâ göremiyordum. "Aptal," diye çıkıştı. "Bu bir dövüş değil. Dövüş olsa sana silah verilirdi. Karşına da bir gladyatör çıkardı. Ben gladyatör değilim, basit bir hizmetkârım sadece." Şaşkınlığım o kadar büyüktü ki korkumu bastırdı. Doğrulmaya çalışırken sordum. "Ama neden? Neden öldürmek istiyorsunuz beni?" Yanıt yerine böğrüme sıkı bir tekme geldi. Yeniden boylu boyunca serildim yere. Yüzümü topraktan kaldırırken söylendi cellat. "Söyledim ya, ben bir hizmetkârım, emirleri yerine getiririm sadece. Seni öldürmemi söylediler..." Yılmak yoktu, yeniden toparlanmaya çalıştım. "Kim emretti?" diye sordum ağzımda kanla karışan toprağı yere tükürürken, "imparator mu? Konstantin mi?" Koca bir kahkaha attı. "Hangi imparator? Hangi Konstantin? Seni akıllı bir adam sanmıştım, ötekiler gibi zır cahilmişsin meğer. İmparator mu kaldı? Seni öldürmemi isteyen bizzat bu şehir. Şehrin ruhu..." "Hangi şehir?" diye söylendim etrafıma bakınarak. "Sen neden bahsediyorsun?" Başındaki tolgayı çıkarıp attı. Ve daha bu akşamüzeri konuştuğumuz Namık'ın yakışıklı yüzü göründü. Evet, Leyla Barkm'ın sevgilisi, istanbul'u Savunma Derneği'nin lideri, Cerrah Namık Karaman... Şaşkınlığıma aldırmadan yanıtladı sorumu. "Byzantion," dedi tıpkı o da benim gibi etrafına bakınarak. "Konstantinopolis, istanbul. Hangi şehir olacak, yağmaladığınız, kirlettiğiniz, talan ettiğiniz şehir. Artık hesap verme zamanı geldi. Yaptıklarınızın bedelini istiyor artık bu şehir." Aynı anda baltasını havaya kaldırdı. Bir kez daha yansıdı güneş baltanın çeliğinde, gözlerimi yaktı parlaklığı. "Yapma!" diye seslendim bütün gücümle. "Yapma!" Ama baltanın kalktığını, infaz anının geldiğini gören kalabalık öyle bir haykırış tutturmuştu ki, kendi sesimi ben bile duyamadım. "Öldür! Öldür! Öldür!" Nasıl da tutkuyla bağırıyorlardı. Bir ara ben de öldürülmem gerektiğine ikna oldum. Bu kadar insan istediğine göre, demek ki kanımın akıtılmasında bir yarar var diye düşündüm. Ama bakışlarım yeniden baltanın keskin çeliğine takılınca, önce büyük bir korku, ardından yaşamak için güçlü bir istek duydum. Son bir gayretle Namık'ın ayaklarına atıldım. Güya adamı yere yıkmaya çalışacaktım ama bizim cerrah, mermer bir heykel kadar ağırdı. Kıpırdatamadım bile. O ise sağlam bir tekmeyle yeniden baltasının menziline soktu beni. Sadece kolumu kaldırabildim. indireceği baltanın kolumu kalın bir dal gibi koparıp kafatasıma gömüleceğini bilmeme rağmen, elimden başka bir şey gelmediğinden sadece bu hareketi yapabilmiştim. Korkuyla nefesimi tutarak, keskin çeliğin kemiğimi parçalamasını bekledim. Nefesini tutan sadece ben değildim, hipodromdaki çılgın kalabalık da susmuştu. Koca arenada yaprak kımıldamıyordu. Birden o ses duyuldu. İmparatorun baltayı indir işareti mi? Hayır, bu bir zil sesiydi. Biri hipodromun kapısını çalıyordu. Saçmalıyordum. Hipodromun kapısında zil! Ama zil sesi artarak sürüyordu. Ne gözlerimi açabiliyordum, ne de celladın baltası başıma iniyordu. Sonunda yaptım, gözkapaklarımı araladım, aynı parlak ışık saldırıya geçti kirpiklerimin arasından. Gözaklarımm yandığını hissettim. Varsın yansın, kapamadım, parlaklığın içinden etrafımı saran nesneleri seçmeye çalıştım. İlk gördüğüm, karımla kızımın bana gülümseyen fotoğrafları oldu, ardından saksıdaki çingene pembesi menekşem, eski gardırobun kahverengi ahşabı, leylak beyazı duvar kâğıdı. Komodinin üzerinde hâlâ inatla çalmayı sürdüren saate döndüm, alarmını susturdum. Yeniden yatağa uzanırken derin bir nefes aldım Ama aklım gördüğüm rüyaya takılmıştı. Ne demek oluyordu şimdi bu? Bilinçaltımda Namık'ı mı suçluyordum? Aslında dün onu sorgularken adama karşı yakınlık hissetmiştim. İstanbul için bir şeyler yapmasını takdirle karşılamıştım. Öte yandan, Necdet'in hâlâ Leyla'nın peşinde koşması Namık'ı çileden çıkarmış olabilirdi. Üstelik Necdet'in yaptığı işlerden nefret ettiğinden, onu rahatlıkla zanlılar listesinin ilk sırasına sokabilirdik. Ama cerrah bize karşı dürüst davranmıştı, en azından Necdet konusunda. Cesurca açıklamıştı adam hakkında düşündüklerini ki bunlar onu suçlamamız için esaslı nedenlerdi. Adeta kendi ağzıyla kendini ihbar etmişti. Tabii bu bir taktik değilse. Masum olmasam bunları size niye söyleyeyim, demek için böyle davranmış olabilirdi. İyi de, ya ikinci cinayet? Aynı ritüeller tekrarlanıyordu: Hedef alman kişilerin boğazlarının kesilerek öldürülmesi, kurbanların başka bir mekânda katledildikten sonra tarihi anlamı olan yerlere bırakılması, maktullerin avuçlarına konulan sikkeler ve cesetlerin ok biçimine sokularak, bir sonraki kurbanın bırakılacağı yerin işaret edilmesi. Peki neden? Katil ya da katiller neden bu insanları öldürüyorlardı? Namık'ın rüyamda söylediği gibi, İstanbul için mi? Bu şehir adına, ona yapılan haksızlıkların hesabını mı soruyor birileri. Hadi canım! Çok çılgınca... Birden Namık'ın yüzünü hatırladım. Kolay kolay bozulmayan sakinliğini. Bu şehri barbarlara karşı savunuyoruz, derken koyu renk gözlerinde beliren kararlılığı. Üstelik yanında ona inanmış insanlar vardı. Çoğu orta yaşlı, çoluk çocuk sahibi insanlar. Ya o meydan okurmuş gibi bakan kızıl saçlı delikanlı. Namık'a büyük saygı duyduğu her halinden belliydiNamık'ın söyleyeceği her şeyi yapmaya hazır bir adam. Fikirlerimi sürdürürsem, öğleye doğru Namık'ı gözaltına almam gerekebilirdi. Oysa bunun için erkendi. Bütün bu varsayımları başlatan basit, saçma sapan bir rüyaydı. Bilinçaltımm verdiği bir işaretle bugüne kadar kimseyi içeri almamıştım, bundan sonra da almayacaktım. Hele Namık gibi İstanbul için bir şeyler yapmaya çalışan birini asla. Yine de onu yeterince tanımadığımı biliyordum. Ve yine biliyordum ki, katiller her zaman kötü insanların arasından çıkmazdı. "Bu şehirde cinayetler bitmez." Sabahın bu saatlerinde, emniyetin insansız bahçesindeki yaşlı erik ağacının altında melül mahzun duran boş bankın önüne çektim emektarı. Çocuklar gelmişler miydi acaba? Motoru durdurdum, arabadan çıkarken çınladı telefonum. Arayan, şu kalabalık yeryüzünde benimiçin kaygı duyacak tek insan, Evgenia'ydı. "Nasılsın Nevzat?" Sesi buğuluydu. Sabah mahmurluğunu henüz üzerinden atamamıştı ama endişeli olduğu belli oluyordu. "Ne oldu şu akşamki olay?" "Ne olacak, manyağın biri can almış yine..." diye söylendim emniyetin bahçesini geçerken. "Bu şehirde cinayetler bitmez Evgeniacım..." "Sesin yorgun geliyor. Geç dönmedin değil mi eve?" Epi topu birkaç saat uyumuştum ama onu kaygılandırmak istemedim. "Yok. İyi uyudum, merak etme... Sen ne yapıyorsun?" "Ne yapayım? Kalktık işte, birazdan meyhaneye geçeceğim. Akşam arkadaşlarına gideceğiz ya, meyhanede olmayacağım, hazırlık yapmak lazım." Sesi birden neşelendi. "Arkadaşların iyi çocuklar ama biraz kederli gibiler. Sanki bir sıkıntıları var." Sıkıntı lafı hafif kaçıyordu. Handan'm hayali belirdi gözlerimin önünde. O hep gülen yüzü... Işıklı gözleri... Ama bu telefonda konuşulacak konu değildi, üstelik acelem vardı. "Onların işi zor, bir ara anlatırım..." Üstelemeyip konuyu değiştirdi. "Nasıl yapalım bu akşam, buluşup mu gideriz?" İki günde iki kişiyi öldüren bir katilin peşindeydik, önümüzdeki saatlerde ne türden sürprizlerle karşılaşacağımızı bilmiyordum. "Benim işim belli olmaz Evgeniacım, Demir'in evinde buluşsak..." Uysalca boyun eğdi. "Olur, sen de geç kalma emi." Muhtemelen geç kalacaktım ama yalandan kim ölmüş? "Merak etme, kalmam. Evi bulabilecek misin?" "Bulurum tabii, Balatlı değiliz diye küçümseme bizi..." Birden hatırlamış gibi heyecanla sordu: "Sahi Nevzat, konuştun mu arkadaşlarınla? Bahtiyar nasılmış?" Bahtiyar iyiydi, sabah Demir'i evden arayıp sormuştum. Umduğundan çabuk yürüyecekmiş. Sevindi bu habere Evgenia. Sesindeki buğu kayboldu ama telefonu kapatmadan bir kez daha hatırlatmayı da ihmal etmedi. "Akşam geç kalma lütfen..." Cep telefonumu kapatıp Ali'nin odasına yöneldim. Hayret, Zeynep de yanındaydı. Üstelik hiç de kırgın gibi bir halleri yoktu. Neşe içinde ekrana bakıyorlardı. Onlar için umutlandımyeniden. Demek ki o kadar da aptal değildi bu çocuklar. Yok yok, bunlar birbirlerini bırakmazlardı. Kedi köpek gibi didişseler de sonunda can ciğer kuzu sarması olur çıkarlardı. "Günaydın," dedim neşeyle. "Neye bakıyorsunuz öyle?" Beni görünce, kopya çeken öğrenciler gibi telaşla toparlandılar. "Günaydın Başkomiserim." Ekranı gösterdi Ali. Dalga dalga yükselen gülme isteğini bastırmaya çalışıyordu. "Konstantin'in heykeline bakıyoruz..." "Ne varmış Konstantin'in heykelinde?" "Bakmasanız daha iyi," diyen Zeynep de gülmemek için kendini zor tutuyordu. Tabii böyle deyince daha fazla merak ettim. Hızla yaklaştım yanlarına. Kıkırdamayı sürdürerek bana yer açtılar bilgisayarın başında. Ekranda kocaman bir fotoğraf vardı. Gözlerimi kısarak seçmeye çalıştım, önce bir kadın gördüm. Çıplak, iri göğüslerini olduğu gibi sergileyen, saçını yeşil, sarı, turuncu gibi dikkat çekici renklere boyatmış, üzerinde kan kırmızısı jartiyerden başka giysisi olmayan bir kadın. "Kim bu kadm?" diye söylendim hâlâ fotoğrafın bütününü göremeyerek. "Bir adamın kucağında mı oturuyor ne?" "Kadın değil Başkomiserim, travesti," dedi Ali kıkırdamayı keserek. "Kucağında oturduğu kişi de bir adam değil, heykel. Bizim Konstantin'in heykeli." "Konstantin mi? Konstantinopol'ün kurucusu Konstantin mi?" Sırıtarak yanıtladı Ali. "Ta kendisi Başkomiserim." Doğru söylüyordu, şimdi daha iyi görüyordum. Konstantin bir tahta oturmuştu, bir elinde ucu yere saplı bir kılıç tutuyordu, öteki eli yana doğru savrulmuş, parmakları aşağı doğru açılmıştı. Travesti, Konstantin'in kucağına oturmuştu, imparatorun parmaklarının arasından kılıcın kabzasındaki topuzu yalıyordu. Sarhoş olduğu her halinden belliydi. Bir parti sonrası sapıtıp heykelin kucağına atlamış olmalıydı. Ali'yle Zeynep hâlâ kıkırdıyorlardı ama bana hiç komik gelmemişti bu fotoğraf. Hatta hüzünlü olduğunu bile söyleyebilirdim. Yanlış anlaşılmasın, eşcinselleri aşağılamak gibi bir niyetim yok. Meslek hayatımboyunca o kadar onurlu eşcinselle karşılaşmıştım ki, kendilerini normal sayan birçok in sandan daha namuslu ve dürüsttüler. Ama nasıl söyleyeyim, bu fotoğrafta hazin, insanı inciten bir yan vardı. Çocukların neşesini kaçırmamak için sesimi çıkarmadım. "Nerdeymiş bu heykel?" diye sordum sadece. "İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde mi?" Sesimin soğuk çıkmasından, düşüncelerimi anlayan Zeynep anında sıyrıldı uçan neşesinden. "Hayır Başkomiserim. York'ta, yani İngiltere'de..." İşte bu tuhaftı. "İngiltere mi? Konstantin'in heykelinin ne işi varmış İngiltere'de?" "Çünkü imparator olmadan önce babasıyla birlikte Galya ve Britanya'da savaşmış..." Konu Ali'nin de ilgisini çekmeye başlamıştı. "Babası da mı imparatormuş?" "Öyleymiş ama tek başına değil. O zamanlar dört kişi yö- netiyormuş Roma'yı. Onlardan biri de Konstantin'in babası Konstantius'muş. Baba Konstantius aniden ölünce askerleri onun yerine oğlu Konstantin'i seçmişler. Tam 18 yıl Roma jmparatorluğu'nu başkalarıyla paylaşmış. Ama sonunda rahiplerini birer birer yenerek ülkenin tek hâkimi olmuş. İmparator olunca da imparatorluğun başkentini Byzantium'a taşımış" "İyi yapmış," diye söylendim ama aklım başka bir konuya takılmıştı. Konstantin'in neden İstanbul'da bir heykeli yoktu? Neden kimse bunu düşünmemişti? Dini, ulusu farklı da olsa bu şehri yeryüzünün en önemli merkezi haline getiren o büyük insanlardan biriydi Konstantin. Fatih Sultan Mehmed gibi, Kanuni Sultan Süleyman gibi. Ne düşündüğümden habersiz olan Zeynep anlatmayı sürdürüyordu: "Burayı Roma'nın başkenti yaptıktan sonra da fazla yaşamamış zaten. Yedi yıl daha saltanat sürmüş, sonra da göçüp gitmiş bu dünyadan." Bu kadar tarih bilgisi yeterliydi. "Şu ikinci maktulle ilgili malumat toplayabildiniz mi?" diyerek hem kendimin, hem de ekibimin aklını işe vermek istedim. "Neydi adamın adı?" "Mukadder Kınacı, Başkomiserim." "Evet, Mukadder Kınacı. Hakkında bir şeyler öğrenebildik mi?" "Şehir planlamacısıymış..." Ayakta dikilmeyi sürdürerek açıkladı Zeynep. "Belediyeye bağlı bir kurumda görev yapıyormuş. Çarşamba'da dört katlı bir apartmanı var." Manidar bir ifadeyle başımı salladım. "Apartman ha! Belediyede çalışan bir memur için fazla değil mi?" "Fazla," diye onayladı Ali. "Anlaşılan Mukadder Kınacı da Necdet Denizel gibi öyle sütten çıkmış ak kaşık değil." "Ama saptayabildiğimiz kadarıyla sabıkası yok," diye önemli bir ayrıntıyı hatırlattı Zeynep. "Düzgün bir adama benziyor. Evli, biri üniversitede, öteki lisede iki çocuğu var." "Ailesi öğrenmiş mi durumu?" Üzüntüyle başım salladı Zeynep. "Öğrenmişler. Sabah televizyonlarda ilk habermiş cinayetler. Bir gazete ise arkeoloğu Atatürk'e kurban ettiler diye başlık atmış..." "Alçak herifler," diye söylendi her zaman patlamaya hazır AH- "Namussuzlar, her şeyi kullanıyorlar." "Niye kızıyorsun Ali? Daha dün sabah sen de aynı ihtimalden bahsetmiyor muydun?" "Ben cinayeti çözmek için akıl yürütüyordum Başkomiserim. Bunlar spekülasyon yapıyorlar..." "Hem de insanları korkutuyorlar," diye onu destekledi Zeynep. "Bir haber kanalında, cinayetlerin arkası gelecek diye bar bar bağırıyormuş yorumculardan biri..." Gerçeği onlarla paylaşmanın zamanı gelmişti. "Doğru söylemiş, katil ya da katiller yeniden öldürecek." îkisi de ilgiyle gözlerini yüzüme diktiler ama soru kuşkucu kriminoloğumuzdan geldi. "Niye öyle düşünüyorsunuz Başkomiserim?" "Düşünmüyorum Zeynepcim, adım gibi eminim. Cinayetler devam edecek. Sikkelere baksanıza. ilk kurbanın yanında Byzas ve Byzantion'la ilgili olanı vardı, ikincisinde Konstantin ve Konstantinopol'le ilgili olan. Ama hâlâ istanbul'a gelemedik." "Ne!" Gözleri iri iri açılmıştı Ali'nin. "Yani bu şehirde yaşamış her imparator adına birini mi öldürecekler?" "O kadar da değil, eğer düşündüğüm doğruysa, bu şehir için önemli işler yapmış kral, imparator ya da padişahlar adına birini öldürecekler. Byzas bu şehri kurdu. Konstantin ise başkent yaptı, iki hükümdar arasında kaç yıl var Zeynep? Düz alnı kırıştı, biçimli kaşlan çatüdı, hesaplamaya çalıştı. "Şey Başkomiserim... Byzas'm Byzantion'u kurduğu tarih yaklaşık olarak millattan önce 660 olarak kabul ediliyor. Konstantin'in burayı başkent ilan ettiği yıl ise milattan sonra 330 olduğuna göre... Uff tam 990 yıl var aralarında." "Bin yıl desene şuna." "O zaman işimiz kolay," dedi Ali sesine yansıyan heyecanı gizlemeden. "Düşünsenize Başkomiserim, Byzantion, Konstantinopolis ve istanbul, yani Fatih Sultan Mehmed." "İstanbul'la Fatih'i nasıl özdeşleştirdin?" Son derece yerinde bir soru sormuştu Zeynep. "Fatih Sultan Mehmed, Konstantinopolis'i ele geçirince adını değiştirmedi ki." Ters ters baktı Ali. "Nasıl değiştirmedi?" "Değiştirmedi işte. Dün sabah okudum. Osmanlılar döneminde de kentin ismi Konstantinopolis olarak kalmış." "Kostantiniyye," diye düzelttim. "Zeynep doğru söylüyor. Kostantiniyye. Arapça'da Konstantin'in yurdu, şehri anlamına geliyor, yani Konstantinopolis'le aynı anlama." Canı sıkıldı bizim kopuğun. "Peki ne zaman İstanbul demişler bu şehre?" "Sonra Alicim, çok daha sonra," diyerek geçiştirdim, çünkü vurgulamak istediklerim daha önemliydi. "Cumhuriyet döneminde... Ama tahmininde haklı olabilirsin. Yani Fatih konusunda. Eğer katil işlediği cinayetlerle bu şehri kuran, başkent yapan, imar eden hükümdarlara gönderme yapıyorsa bir sonraki sikke Fatih'in olabilir. Çünkü binlerce yıllık tarihinde bu şehre en fazla önem veren, emeği geçen hükümdarlardan biri de Fatih'tir." Zeynep'e dönerek sürdürdüm. "Eğer öyleyse, üçüncü kurbanı bırakacakları yerin Fatih Cami olabileceğini söyleyebiliriz?" Önce anlamadı, neden bahsediyordum şimdi. "Son kurbanının ellerinin işaret ettiği yönü düşün." Zeynep kuşkuyla karşıladı sözlerimi. "Tamam da Başkomiserim, kurbanın elleri Çemberlitaş Sütunu'nu gösteriyordu. Sütunu takip edersek Fatih Camii'ne ulaşabilir miyiz, pek emin değilim." Aslında ben de emin değildim, akıl yürütmeye çalışıyordum sadece. Ama bizim düz mantık Ali benden daha çok inandı sözlerime. "Başkomiserim doğru söylüyor," diye karşı çıktı Zeynep'e. "Hiç vakit yitirmeden tertibat alalımFatih Camii'nin çevresinde." Sanki katiller az sonra cesedi bırakacaklarmış gibi telaşlı çıkmıştı sesi. "Alalım Ali." Yumuşak bir üslupla derdini anlatmayı denedi Zeynep. "Bunu hemen yapalım ama ikinci kurbanın ailesiyle neden görüşmüyoruz? Belki işimize yarar bir şeyler söylerler..." "Zeynep haklı Alicim. Hem iki kurban birbirini tanıyorsa onu da öğrenmiş oluruz..." Sözlerimi masadaki telefonun zili böldü. Yardımcım telefonu kaldırdı. "Alo... Ne? Evet, Başkomiserim burada... Bir kadın mı? Hu... Tamam, bir dakika." Eliyle telefonun almacını kapatıp bana döndü. "Leyla Barkın gelmiş Başkomiserim, sizinle konuşmak istiyormuş." İşte bu ilginçti. Topkapı Sarayı'nın mağrur müdiresi tenezzül edip ayaklarımıza kadar gelmişti. Önemli bir gelişme olmalıydı. "Tamam odama yollasınlar." Ali sözlerimi telefondaki görevliye iletirken ben Zeynep'e döndüm. "Senin işin var mı?" "Otopsi sonuçlarını bekliyorum Başkomiserim." "İyi, şu iki kurbanı biraz daha araştır. Ne kadar derine inersek o kadar iyi." Telefonu kapatan Ali'ye çevirdim bakışlarımı. "Sen de Mukadder Kınacı'nm ev adresini al. Ben Leyla Barkm'la konuştuktan sonra evi bir ziyaret edelim, bakalım ne çıkacak?" "Birini öldürmek öyle herkesin yapabileceği bir iş değildir." Dünden beri uğramadığım odamın ağır havasını dağıtmak için küçük penceremi açarken, bakalım Leyla Barkın neler anlatacak diye merak ediyordum. Ama Topkapı Müzesi'nin müdiresi fazla merakta bırakmayacaktı beni; masamın arkasındaki koltuğa oturmuştum ki kapıda göründü. "Merhaba Nevzat Bey, umarım zamanınızı almıyorum- dur." Lacivert döpiyes giymişti, içine de beyaz bir bluz. Dün dağınık olan saçlarını özenle arkasında toplamış, yüzünün bütün çekiciliği ortaya çıkmıştı. Sahiden güzel kadındı. Ayağa kalkıp elimi uzattım. "Gelin, buyurun Leyla Hanım." Uzattığım eli dostça sıktı. "Telefon edecektim ama numaranızı almamışım." Mahcup bir tavırla konuşuyordu. Dün evine gittiğimizde, gelmeden önce haber vermeliydiniz diye bize çıkıştığını hatırlamış olmalıydı. Neyse, bunlar işin teferruatıydı, önemli olan Leyla'nın o kadar işin gücün içinde kalkıp beni görmeye gelmesiydi. "Sorun değil," dedim masamın önündeki koltuğu göstererek. "Vaktim var, buyurun, şöyle oturun." "Teşekkür ederim." "Ne içersiniz? Size ne ikram edeyim." Bakışları masanın üzerindeki su şişesine kaydı. "Bir bardak su yeterli. Fazla vaktinizi almak istemiyorum. Ben de işleri yarım bırakıp geldim. İki hafta sonra İsveç Başbakanı ziyaret edecek müzemizi. Onun hazırlıkları sürüyor." Dolaptan çıkardığım bardağa su doldururken sordum. "îşi gücü bırakıp geldiğinize göre önemli olmalı." "Önemli..." dedi bardağa uzanırken. Bir yudum aldıktan sonra açıkladı. "Aslında iki konuda sizinle konuşmak istiyordum..." "Evet," dedim cesaretlendirmek için. "Sizi dinliyorum." Bardağı masaya bıraktı. "İlki Namık hakkında..." Ela gözler gelip yüzümde durdu yeniden. Eladan çok yeşile çalıyorlardı. Yok Evgenia'nmkiler kadar belirgin değil, daha saydam, daha açık renk bir yeşil. "Eminim dosyasını okumuşsunuzdur." Sesinde gerginlikten çok tedirginlik vardı. "Emniyette kalınca bir dosyası varmış... 12 Eylül döneminde hapiste yatmış..." "Biliyorum. İki polisi yaralamış, biri ölümden dönmüş." "Polisler de onu vurmuşlar..." Birden yanlış yaptığını anladı. Ses tonunu alçaltarak toparlamaya çalıştı. "Namık da ölümden dönmüş. Mermilerden biri hâlâ omurgasında. Yetenekli cerrah arkadaşları olmasına rağmen cesaret edip alamıyorlar. Hâlâ felç olma tehlikesi var." Önce Namık'ın yüzü canlandı aklımda, alaycı ama kendinden emin bakan gözleri. Sonra geçmişin sisleri arasında hep canlı kalan bir olayı hatırladım. Genç bir adamın ölümünü. Genç bir cesedin, bana bunu nasıl yaptınız, diyen bakışlarını. Bayrampaşa'da bir fabrikanın önündeydi. O fabrikayı hiç unutamam. Fabrikanın demir kapısının arkasına gizlenmişti delikanlı. Afişleme yaparken sıkıştırmıştı bizimkiler. Eyleme çıkan grubun güvenlikçisiydi güya. Cinayet masasının işi değildi ama ülkede sıkıyönetim vardı. Ve askeri yönetim bütün polisleri adeta içtimaa çağırıyor, trafikteki meslektaşlarımız dahil, hepimizi siyasi şubedekiler gibi çalıştırıyordu. Koca İstanbul, sıkıyönetim komutanlarının av sahasına dönüştürülmüştü. Bizler de av köpeklerine... Bir yerde olay mı çıktı, kim varsa civarda, hepimiz gitmek zorunda kalıyorduk oraya... İşimiz gücümüz, adına terörist denilen gençleri avlamak olmuştu. Gerçekten de teröristler miydi, çok kuşkuluyum. Generaller kendilerine karşı olan herkesi terörist ya da vatan hani ilan etmişler, bizim teşkilatı da bu insanları yakalamak, işkence ederek ifadelerini almak ve içeri atmakla görevlen- ermişlerdi. Bazı onurlu polis müdürleri hiç hoşlanmıyordu jşten ama çoğunluk büyük bir hevesle işbirliği yapıyordu askerlerle. Neyse, o delikanlı fabrikanın demir kapısının ardındaydı. Megafonla dışarı çıkmasını söyledik. Önce kararsız Kaldı- Biraz zorlayınca razı oldu. Kapıyı aralayarak dışarı çıktı. Elinde bir tabanca vardı ama silahı yere doğru tutuyordu. Silahını at demeye kalmadı, yanımdaki polis, soru bile sormadan ateş açtı. Delikanlı da paniğe kapılıp karşılık verdi, paha ilk atışta vuruldu meslektaşımız. Bizimkiler hep birlikte asıldılar tetiklere... Rüzgâra tutulmuş yaprak gibi sarsıldı delikanlı. Sanırım daha ayaktayken ölmüştü... Boş bir çuval gibi yıkıldı bedeni. Yanma gittim. Geniş alnının altındaki iri, menekşe rengi gözlerinde yarıda kalmış bir hayatın derin kederi değil, bana bunu nasıl yaptınız, diyen genç bir adamın şaşkınlığı okunuyordu. Kimliğini aldım, Işık Sarıcan yazıyordu. Doğum tarihine baktım. Daha on altı yaşındaydı. "Biliyorsunuz işte, o dönem korkunçtu," diyen Leyla'nın sözleriyle kayboldu bu eski kâbus. "Kimin kimi vurduğu belli değildi. Karanlık bir dönem. Namık da çok genç, çok cahilmiş o zamanlar... Silahlı eylemlere filan katılmış, aptallık işte... Ama sonra pişman olmuş..." Belki o çocuk da ölmeseydi pişman olmuştu çoktan diye geçirdim içimden ama bu duygunun beni ele geçirmesine izin vermedim. Tersine, içimdeki insanı susturup polisi konuşturdum. "Yakalandıktan sonra mı pişman olmuş?" "Hayır hayır," diye başını salladı. "Daha örgütteyken, vazgeçmek üzereymiş ama aranıyormuş, gidecek yeri yokmuş. Çaresiz, örgüt evlerinden birinde saklanmaya başlamış. İşte polisler o günlerde basmışlar evi. Hatta Namık'ı vuran polisin ifadesini okursanız göreceksiniz. Namık, adamı bacağından yaralamış, isterse onu öldürebilirmiş, sonra da elini kolunu sallayarak kaçabilirmiş. Ama adam, 'iki çocuğumvar, beni vurma,' diye yalvarmış. Namık da vuramamış. Oradan uzaklaşmak istemiş ama vuramadığı adam, arkasından ateş etmiş, Namık'ı iki yerinden yaralamış." Söyledikleri pekala doğru olabilirdi. Buna benzer o kadar Çok hikâye duymuştum ki o dönemde. Ama şu anda bir cinayet zanlısı hakkında konuşuyorduk. Anlayış göstermem yanlış olurdu. Soğuk, buz gibi bir ifade takındım. "Ne yapsaydı yani, arkadaşını ve kendisini yaralayan adamın kaçmasına izin mi verseydi?" Belki de bunu kendime söylüyordum. "Haklısınız..." dedi Leyla farkında olmadan beni onaylayarak. "Hatalı olan Namık'tı tabii..." İçimdeki ses pek emin değildi bundan ama polis Nevzat baskın çıktı yine. "Silahla yaşayan silahla ölür," diye beylik bir laf döküldü dudaklarımdan. "Elbette, ben de severim bu lafı... Ama... Yani demek istiyorum ki... Aslında Namık kötü bir insan değildir... Namık..." "Kimseyi öldüremez," diye tamamladım sözlerini. "Bu yüzden Necdet'i de öldürmüş olamaz. Bunu mu demek istiyorsunuz?" "Evet," dedi rahatlayarak. "Namık barışçı bir insandır. Şiddetten nefret eder. Tanışanız siz de anlardınız." "Namık Bey'in beni tanımak isteyeceğini pek sanmıyorum. Dün hiç de dostça davranmadı bize." "Önyargılar," dedi çaresizce mırıldanarak. "Karşılıklı ön yargılar... Kusura bakmayın ama sadece Namık değil, siz de önyargılısınız." "Ben mi?" "Kişi olarak sizi kastetmiyorum tabii, polis teşkilatından söz ediyorum. Ne zaman bir gösteri yapacak olsak, engel oluyorlar bize." İstanbul Savunma Derneği'ni kast ediyordu, yine de sordum. "Biz derken?" "Yani derneğimizden söz ediyorum. Bizim amacımız, İstanbul'un tarihinin, kültürel mirasının talan edilmesine, toprağının, suyunun, havasının kirletilmesine karşı çıkmak. Ama nedense her eylemde polisi buluyoruz karşımızda..." Canım sıkılmıştı, dirseklerimi masanın üzerine dayayarak Leyla'ya doğru eğildim. Ters bir şeyler söyleyeceğimi zannedip geri çekildi. "Ne yazık ki haklısınız Leyla Hanım... Bu ülke önyargılı insanlarla dolu. Ne yazık ki bizimteşkilattakiler de bunun dışında değil. Sizinle açık konuşacağım. Erkek arkadaşınızın ne politik geçmişi, ne de iki polisi yaralamış olması onu suçlamamızı gerektiriyor. Biz cinayet masasıyız, siyasi şube değil. Ama birini öldürmek öyle herkesin yapabileceği bir iş değildir. Hatta çoğu insan, başka birine vurmayı bile beceremez. Oysa Namık Bey bunu denemiş. Bırakın sıradan vatandaşı, iki polise ateş etmekten çekinmemiş. Yani eğer başka kanıtlar da ortaya çıkarsa, üzülerek söyleyeyim, Namık Bey zanlıların arasında yer alır." Güzel gözleri mutsuz bir ifadeyle gölgelendi. Onu ve bu konuştuklarımızı sözcüğü sözcüğüne anlatacağı cerrah sevgilisini rahatlatmak için yalan söyledim. "Ama üzülmeyin, şu anda öyle bir durum yok. Umarım katili bir an önce buluruz da, Namık Bey de bu sıkıntıdan kurtulur." "Açık sözlülüğünüz için teşekkür ederim," dedi minnettar bir tavırla. "Siz gerçekten de farklı bir insansınız." Övgü kabul edecek halim yoktu. "Ya ikinci konu? İki konudan bahsetmek istiyorum demiştiniz..." "Evet," diyerek heyecanla toparlandı. "Ne kadar önemlidir bilmiyorum ama Necdet'in görüştüğü bir adam vardı. Zengin bir adam." İlgiyle dinlediğimi anlayınca sürdürdü sözlerini. "Âdem... Âdem Yezdan." İlk kez duyuyordum bu ismi. "Kimmiş bu adam?" diye sordum merakla. "Ne türden bir ilişkisi varmış Necdet'le?" "Kendisine turizmci diyor ama bence karanlık biri. Necdet, bu adamın usulsüz işlerinde ona destek oluyordu." Dün bunların hiçbirini anlatmayan Leyla'nın, sevgilisi tehlikeye düşünce dili çözülmüştü işte. Ama dahası da olmalıydı. "Nasıl bir destek?" "Âdem Yezdan tarihi yarımadada, özellikle de Sultanahmet civarında iş yapmak istiyor. Butik oteller zincirinden tutun da, büyük bir iş merkezi yapmaya kadar birçok projesi var. Ancak bu bölgede inşaat yapmak çok zor. Bu yüzden bölgeyi ve mevzuatı iyi bilen birine ihtiyacı vardı. İçeriden birine. İşte bu pis işin talibi de Necdet oldu." "Necdet para için mi yapıyordu bu işi?" Ölmüş eski kocasının zan altında kalabileceğini düşünmeden, "Tabii, başka ne için olabilir?" dedi kararlı bir sesle. "Ben Necdet'in bu kadar alçalabileceğini tahmin etmezdim. Ama kavga ettiğimiz gece anladım ki, Necdet sahiden korkunç birine dönüşmüş. O gece aramızda tartışma çıkmadan önce, 'Hâlâ üç kuruş maaşla hayatını o müzeye adamayı sürdürecek misin?' diye sordu. Sesimi çıkarmadım- 'Aklını başına topla Leyla,' diye uyardı. 'İstanbul 'u Savunma Derneği filan, bunlarla bir şey olmaz. Solcu sevgilin uyuzunu kaşımak için böyle etkinliklere katılabilir. Ama sen mantıklı bir insansın. Benim gibi sen de görüyorsun gerçekleri. Anadolu'da yaptığımız kazıları hatırla. Halkın bizi nasıl yadırgadığını. Yıllarca emek verip ortaya çıkardığımız kalıntıları, define buluruz umuduyla nasıl talan ettiklerini. On sene önce Kayseri'deki o köyde, bilmem ne tarikatının şeyhi, hakkımızda fetva çıkarmıştı da canımızı zor kurtarmıştık... Yok Leyla, bu insanlardan hiçbir şey olmaz. Anla artık, bu ülkede tarih kimsenin umurunda değil. Kültür filan, boş işler bunlar... Sokağa çık da sor bakalım. Tarih deyince sana ne cevap verecekler. Ben söyleyeyim, Altaylardan gelen atalarımız, diyecek, o da dili dönerse... Yiğitlik diyecek, kılıç, at, bayrak... Hepsi bu... Ne atalarının tarihini bilir bunlar, ne de kültürünü... Kültür diye sor mesela, iyice alıklaşırlar karşında. Tamam, kültürü bırak, dini sor, İslamiyet'i... Söyleyecekleri on kelimeyi geçmez. Elhamdülillah Müslümanız, der... Muhammed peygamberimizdir, der. Kur'an kitabımız... Yav Fatiha'yı doğru dürüst okuyabilen kaç kişi vardır bunların arasında. Fakat aynı insanlar dinlerine laf geldi diye önlerine çıkan herkesi cayır cayır yakarlar.' Necdet'in lafı nereye getireceğini biliyordum, yine de sordum. 'Peki, ne yapacağız o zaman?' Sorum onu cesaretlendirmişti, en azından sözleriyle ilgilendiğimi zannederek dilinin altındaki baklayı çıkardı. 'Kendi başımızın çaresine bakacağız. Yaşama bilinci olmayan bir ülkenin tarih bilinci olur mu? Bu işlerin oturması yüzyıllar sürer. O da Avrupa'nın, UNESCO'nun baskısıyla olur. İstifa et şu müzedeki işinden. Âdem Bey'in elemana ihtiyacı var. Seni de alalım yanımıza...' Acıyarak baktım yüzüne. 'Sana ne oldu Necdet?' diye sordum. 'Nasıl bu kadar değişebildin?' Biraz hayal kırıklığına uğradı. 'Anlamıyorsun Leylacım,' dedi sakin olmaya çalışarak. 'O Namık denen herif kafanı karıştırıyor senin. Onun tutucu görüşlerinin zamanı geçti. O işler bitti. Dünya bu tür aptallıklara prim vermiyor artık. Önce kendini düşüneceksin, önce kendin olacaksın. Bu ülkenin ihtiyacı olan şeyi söyleyeyim sana. Birey, kendinden emin, kendine güvenen, ideolojiyle, dinle, ahlakla, hukukla kendini sınırlamayan birey. Eğer biz böyle güçlü, başarılı bireyler olursak, bu ülke de daha güçlü ve başarılı olur...' Kendi rezilliğine bir de felsefi kılıf bulmasına dayanamadım. 'Seni anlıyorum, ama ben öyle düşünmüyorum,' diyerek konuyu kapatmak istedim. 'Sen nasıl düşünüyorsun?' diye üsteledi. 'Benim senin söylediğin türden birey olmaya niyetim yok,' dedim kesin bir tavırla. 'Ben vicdanının sesini dinleyen zayıf bir insan olmayı, o senin her türlü sınırlamadan kendini kurtarmış üst insanına tercih ederim. Ve tabii müzeden aldığım üç kuruş maaş da, senin Âdem Bey'inin önüme atacağı yüklü paradan daha değerlidir benim için.' Kararlı olduğumu görünce çatışmaktan kaçınmıştı. 'Tamam, bunları sonra konuşuruz,' diyerek garsonları çağırmıştı. Sonrasını biliyorsunuz zaten, kavga ettik." Leyla sözlerini bitirince kuşkulu bir ifadeyle süzdüm. "Neden bunları dün anlatmadınız?" Bakışlarını kaçırmadı bu kez. "Bilmiyorum, biraz çekinmiş olmalıyım. Ya da ilk şaşkınlık... Ne derseniz deyin işte... Ama kötü bir niyetim yoktu." Bu kadınla aramızı iyi tutmamız gerekiyordu. Hayır, onu ve sevgilisini zanlılar listesinden çıkardığımdan değil. Aksine, hâlâ zanlılar listesinde ilk sırada yer aldıkları için. "Öyle düşünmemiştim zaten," diyerek dostça gülümsedim. "Bize yardımcı olduğunuz için size minnettarız." İyice rahatlamıştı, güvenle arkasına yaslandı. Tam zamanıydı. "Peki, ikinci cinayet için ne düşünüyorsunuz?" Anlamamış gibi yüzüme baktı. "Haberiniz yok mu? Dün gece bir ceset daha bulundu." Oturduğu koltukta usulca sendeledi, gözleri faltaşı gibi açılmıştı. "Bir ceset daha mı?" Sahiden de şoka uğramış gibiydi ama yüzündeki ifade ne kadar gerçekti emin olmak zordu. "Bir ceset daha," diye yineledim başımı usulca sallayarak. "Mukadder Kmacı adında bir şehir planlamacısı..." "Mukadder mi?" "Tanıyor musunuz?" Aklını toplamaya çalışıyordu... "Bir kez aynı bilirkişi heyetinde yer almıştık. Belediyenin adamıdır... İyi de, neden öldürsünler ki Mukadder Kınacı'yı?" Önemli bir ayrıntıyı hatırlamış gibiydi. "Ceset nereye bırakılmış?" "Çemberlitaş'a..." "Çemberlitaş'm neresine?" Düşünmeye mi başlamıştı, yoksa beni etkilemeye mi çalışıyordu? Onu sınamak için yanıtı kendisi bulsun istedim. "Sizce?" Hiç duraksamadan söyleyiverdi. "Konstantin Sütunu'nun oraya?" "Evet, sütunun dibine..." İkinci tahminini de yaptı hiç çekinmeden. "Ve maktulün üzerine yine bir sikke bırakılmıştı." Bu kadın ya gerçekten masumdu ya da şeytani bir zekâya sahipti. "Çok iyi akıl yürütüyorsunuz," dedim takdirlerimi gizlemeden. "Aynen dediğiniz gibi, kurbanın avucunda altından bir sikke vardı. Konstantin'in sikkesi..." Güya yüzüme bakıyordu ama kesinlikle beni görmüyordu. Kendi kendine konuşur gibi mırıldandı. "Byzas'tan Konstantin'e, Byzantium'dan Konstantinopo- lis'e..." Dalgınlığından sıyrıldı, artık bana dönmüştü. "Galiba katil bir mesaj vermek istiyor." Bizim ulaştığımız noktaya kolayca gelivermişti işte. Ya cinayetlerde parmağı vardı ya da konuya hâkim olduğundan doğru akıl yürütüyordu. Her iki durumda da onu yanımızda tutmak yararlı olacaktı. "Kesinlikle haklısınız," dedim bu kez kendi bardağımı suyla doldurarak. "Katil ya da katiller bir mesaj vermek istiyor. Ama ne demek istediklerini çözemedik. Belki siz yardımcı olabilirsiniz?" Olmam, demedi; ben bir bilim insanıyım, cinayet soruşturmasında ne işim var, demedi. Hevesle girdi konuya. "Sikkeyi görebilir miyim?" Aslında gösterebilirdim ama emniyete yeniden gelmesini ya da onu ziyaret etmek için bir nedenimolmasını istiyordum. "Ne yazık ki Komiser Zeynep burada yok. Konuyla o ilgileniyor. Gelince size yollayabilirim. Ya da daha iyisi, belki siz gelirsiniz... Mesai bitimi, geceyarısı ya da sabaha karşı... Ne zaman boş olursanız." Gülümseyerek yüzüne baktım. "Ne dersiniz, bu davada bize yardımcı olur musunuz?" Kısa bir kararsızlığın ardından, az önceki soruma vermesi gereken yanıt döküldü dudaklarından. "Ama ben devlet memuruyum." Bunu söylerken bile, çekingenliğime aldırmayın, lütfen bir şeyler söyleyin, beni ikna edin, der gibi bakıyordu yeşil gözleri. "Biz de öyleyiz Leyla Hanım," diyerek yardımcı oldum ona. Hatta bir daha sormamak için, yapılacakları bile ardı ardına sıraladım. "Siz hukuki prosedürü hiç düşünmeyin. Ben savcılıkla konuşur, hallederim..." "iyi de, ben polis değilim ki... Tehlikeli değil mi bu işler?" Hayır, tehlikesi filan umurunda değildi, nedenini tam olarak bilmiyordum ama ruhu bize yardımetmek için yanıp tutuşuyordu. "Tehlikeli değil. Mesleki konularda yardım edeceksiniz. Bir tür bilirkişilik. Yani Konstantin kimdir? Çemberlitaş'ı neden diktirdi filan..." "Buysa kolay..." "Hepsi bu." "Tamam Nevzat Bey, anlaştık," diyerek usulca doğruldu. "Ben gideyim artık... Ama bugün tekrar buraya gelmem imkânsız." Çantasından kartvizitini çıkarıp uzattı, "isterseniz mesaiden sonra buluşabiliriz. Beni arayın..." Tuhaf bir gülümseyiş süsledi dudaklarını, gözlerinde gizemli bir ışık yandı, söndü. "Şu Konstantin'in sikkesini çok merak ediyorum doğrusu..." "Dini inancı olmayan birine saygı duyarlar mıydı?" Leyla odadan çıkar çıkmaz, su içtiği bardağı kâğıt mendille tutarak delil poşetlerinden birinin içine koydum. Eski bir hükümlü olduğundan Namık Karaman'm dosyasında her türlü belge mevcuttu ama Leyla Barkın'la ilgili bilgilerin arşivimizde olduğunu hiç sanmıyordum. Maktulün evinde bulduğumuz izlerle karşılaştırmak için müze müdiremizin parmak izlerine ihtiyacımız olacaktı. Bardakla birlikte Zeynep'e uğradım. Memnun oldu bu işe, çünkü tam düşündüğüm gibi, Leyla Barkm'm parmak izi bizde yoktu. Kadın sabıkalı değildi. "Âdem Yezdan," dedim Zeynep'in yanından ayrılmadan önce. "Turizm işiyle uğraşıyormuş. Bir araştır şu adamı, bakalım ne çıkacak? Leyla Hanım, Necdet Denizel'in onun için çalıştığını söyledi." Zeynep'i yeni ipuçlarıyla başbaşa bırakıp Ali'yle birlikte ayrıldık emniyetten. Onun arabasıyla gidecektik maktulün Çarşamba'daki evine. Valens su kemerlerini geçip sağ yana kıvrılarak, iki yanı mağazalarla kaplı Fatih'in anacaddesine girince artık midemi kazıyan açlığa dayanamayıp sordum: "Yemek yedin mi Ali? Sabahtan beri bir poğaçayla duruyorum." "Ben de öyle Başkomiserim..." dedi samimi bir gülümsemeyle. "Şu köşede bir lokanta var, arabayı çekeyim isterseniz." "Oraya girmeyelim şimdi. Hazır bir şeyler bulsak, sandviç filan..." "Tamam Başkomiserim... İlerde öyle bir yer biliyorum..." Beş dakika sonra aracımızda ben kaşarlı sandviçimi, Ali jse ıslak hamburgerini dişleyerek, yeniden Edirnekapı'ya doğru ağır ağır akan trafiğe bırakmıştık kendimizi. "Etler helal kesim yapılmış hayvandanmış," dedi bir eliyle hamburgerini tutup öteki eliyle direksiyonu kontrol eden yardımcım. "Lokantanın girişinde yazıyordu." Merakla yüzüme baktı. "Helal kesim, derken Islami usullere göre kesilmiş hayvandan mı bahsediyor, yoksa etlerimiz, yenmesi helal olan hayvandan alınmıştır mı diyor?" Ayranımdan bir yudum içtikten sonra karşılık verdim. "Tam adamına sordun Ali! Ben hiç anlamam bu işlerden. Bizimkiler pek dindar değildi. Babam bayramdan bayrama giderdi namaza." "Al benden de o kadar Başkomiserim." Bakışları sağ taraftaki ak taşlardan yapılmış duvarlara takıldı. "Şurası Fatih Camisi değil mi?" "Evet, Fatih Camisi... Hiç gelmedin mi?" "Gelmedim." Hamburgerini ısırmadan önce haylazca gülümsedi. "Biliyorsunuz, cinayet olmadı mı yolumuz düşmüyor böyle yerlere." "Ama gelsen iyi olur, Fatih Sultan Mehmed'in türbesi de burada." Kinayeli bir bakış attım. "Sen atalarımıza filan meraklısmdır ya." Birden aklıma geldi. "Ha Ali, caminin etrafına sivil ekipler yerleştirildi, değil mi?" Aceleyle yuttu lokmasını. "Yerleştirildi Başkomiserim. Şu anda ikişer kişiden üç ekibimiz var çevrede. Başlarına da Ekrem'i verdim. Hazır buradan geçerken isterseniz yoklayalım. Ne yapıyorlar, anlamış oluruz." "Gerek yok, Ekrem sorumluluk sahibi çocuktur, işi savsaklayacağını sanmıyorum." Yavuz Selim'e dönünceye kadar ikimiz de susup yemeğimizi bitirmeye çalıştık. Ali iki ıslak hamburgeri kolasının yardımıyla mideye indirirken, bana bir sandviç fazla geldi, ayranımı bitirip yemeğimin kalanını poşete koydum. Yavuz Selim Caddesi sakindi ama Çarşamba'ya dönünce trafik yoğunlaştı. Köşedeki eski polis karakolunun yanından Yavuz Sultan Selim Camii'ne uzanan sokağa bakarken bir zamanlar bu semtteki, Türkiye'nin en iyi eğitim kurumlarından biri olan Darüşşafaka Lisesi'nde yıllarca öğretmenlik yapan rahmetli annemi hatırladım. Bir defasında onunla birlikte Darüşşafaka'dan çıkıp Yavuz Sultan Selim Camii'ne gitmiştik. Padişahın türbesine uğramış, şehzadelerin gömütlerini görmüş, hatta aynı bahçede bulunan bir başka Osmanlı sultanı Abdülmecid'in mezarını da ziyaret etmiştik ama o günlerden aklımda kalan, Yavuz Sultan Selim'in sandukasının başındaki kocaman kavukla caminin arka bahçesinden görünen istanbul manzarasıydı. Olağanüstü bir görüntüydü, sanki bambaşka bir şehir uzanıyordu gözlerimin önünde. Haliç'in erimiş altın gibi parıldayan suları, kendinden emin, sakince kıvrılarak Boğaz'ın girişine doğru uzanıyordu. Biraz içerlek kaldığından Fatih Camii görünmüyordu ama Süleymaniye ile Ayasofya, birbirlerine engel olmadan, yeryüzünün iki benzersiz mabedi olarak dikiliyorlardı bu kentin efsanevi iki tepesinin üzerinde. "Bu ne be?" Hayretle söylenen Ali'nin sesiyle toparlandım. Bakışlarını kaldırımda yürüyen beş kişilik siyah çarşaflı kadın grubuna dikmişti. "Miting filan mı var? Niye toplanmış bunlar burada?" ilk kez geliyor olmalıydı Çarşamba'ya. "Miting filan yok Alicim, bu insanlar semtin sakinleri..." Sözlerim, şaşkınlığını iyice derinleştirdi. "Duymuştum fakat bu kadarı da fazla.. Burası Türkiye'den çok iran'a benziyor Başkomiserim... Bu insanlar...." Gözleri, kaldırımda koyu gri cüppesinin altına hâkim yaka beyaz bir gömlek giymiş, sakallan göğsüne kadar inen adama takıldı. "Bu insanlar... Ya baksanıza, kadını erkeği, herkes bir tuhaf burada..." Hakikaten ürkmüş gibiydi, bu semte ilk kez gelenlerin benzer tepkileriyle karşılaştığımdan hazırlıklıydım. Çarşamba'yla ilgili tarih öğretmeni annemin söylediklerini aktarmak istedim ona. "Aslında Bizans devrinde de bu semtte çok sayıda manastır ve kilise bulunuyormuş. O dönem de din bu bölgede et- kiliymiş. Osmanlı zamanında da gelenek bozulmamış. Her yan mescit, medrese, tekke ve türbelerle kaplanmış. Haliyle ahalisi de mollaların, hocaların, ulemaların ailelerinden oluşmuş. Sayıları giderek azalsa da Hıristiyanlarla Yahudiler de yaşamayı sürdürmüşler bu çevrede. Mesela Alicim, patrikhane hemen aşağıda, Fener'dedir. Orada Ortodoks papazlarla karşılaşabilirsin. Başka kiliseler, sinagoglar da var. Gregoryen Ermeniler, Yahudiler... Bu bölge farklı dinlerin bir arada yaşandığı bir yer." Yok, Ali'nin ikna olacağı yoktu. "Papazların oğulları da babaları gibi mi giyiniyor? Yahudiler, İsrail'deki gibi sırtlarında siyah pardösüler, başlarında siyah şapkalar, örülmüş saçlarıyla mı dolaşıyor sokaklarda?" Canı fena sıkılmıştı, eliyle çarşaflar içindeki iki küçük kızı gösterdi. "Şu kızlara bakın Başkomiserim. Bunlar daha çocuk... Ne bilsin çarşafı, günahı? Belli ki babaları öyle giydiriyor..." Haklıydı, ne diyeceğimi bilemedim. Ama sonuçta o kızlar, o anne babaların çocuklarıydı. O ailenin içinde doğmuşlardı. Sırf çarşaf giydiriyorlar diye ailelerinden koparılıp alınabilirler miydi? Veya ebeveynlerini, çocuklarınıza şu giysileri giydireceksiniz diye zorlamak doğru muydu? Öte yandan, kendi inançlarının gereğini yaşayan bu insanlar, dinlerini onlar gibi yaşamayanlara karşı da aynı hoşgörüyle yaklaşırlar mıydı? Hıristiyan'a, Yahudi'ye ya da dini inancı olmayan birine saygı duyarlar mıydı? İşte bu kuşkuluydu. Sanırım Ali'nin kaygısının ardındaki asıl neden de buydu. İşin kötüsü, Ali'nin korkusunu haklı çıkaracak korkunç olaylar yaşanmıştı ülkemizde. Ölümlerle, vahşetlerle, katliamlarla sonuçlanmış olaylar. Ama ne olursa olsun, bu insanları küçük görerek, dışlayarak, baskı uygulayarak sorun çözülemezdi. İşte bu nedenle, korkusunda Ali'ye hak vermekle birlikte, gönlüm herkesin kendi inancını ya da inançsızlığını hiçbir kısıtlama, hiçbir baskı, hiçbir zorlama olmadan yaşayabilmesinden, ama aynı zamanda kendisi gibi olmayanlara da düşmanlık beslememesinden yanaydı. Tıpkı ırk, cinsiyet gibi, din de insanları ayrıştıran bir olgu olduğundan ortak payda olarak kabul edilmemeliydi. Hepimizin bir tek ortak özelliği vardı: İnsan olmak. Farklı inançlara, farklı etnik kökenlere, farklı cinsiyetlere, farklı dünya görüşlerine sahip olsak da hepimiz insandık. Bir başka ortak yönümüz ise İstanbul'du. Hepimiz bu şehirde yaşıyorduk. Camimiz, cemevimiz, kilisemiz, sinagoğumuz bu şehirdeydi. İnsan olmak ve İstanbul'da yaşamak, işte bizi birleştirecek iki önemli zemin. Aklım bunlarla meşgulken, kurbanın evini geçmiş olabileceğimizi düşündüm. "Ali gelmedik mi hâlâ maktulün adresine?" diye sordum telaşla. Başka bir gezegenin varlıklarıymış gibi garipseyerek izlediği semt sakinlerinden bakışlarını güçlükle aldı. "Gelmek üzereyiz Başkomiserim..." Hatırlamaya çalıştı. "Halis Kasap'm üzerindeymiş..." Eğilip ön camdan caddenin sonuna baktı. "Oralarda bir yerlerde olmalı." Önünden geçmekte olduğumuz marketin adını okuyunca dayanamadı, yine sinirlendi. "Şu isme bak ya, Tevhit Market..." Ali'nin îslami kesimlere bu kadar karşı olduğunu bilmiyordum. "Pek hoşlanmıyorsun galiba Müslümanlardan." "Müslümanlardan değil," diyerek itiraz etti. "Elhamdülillah biz de Müslümanız Başkomiserim." Ne diyeceğini bilemeden önüne döndü. Ama içi doluydu, sessiz kalamadı, yeniden başladı söze. "Müslümanlığı kötü gösteriyor bunlar. İnsanı dinden imandan soğutuyorlar..." "Kimi soğutuyorlar dinden imandan? Yoksa teşkilatta mı karşılaştın bu tür adamlarla?',' "Teşkilatta da var Başkomiserim, siz de biliyorsunuz onları. Ama çok daha önce karşılaşmıştımben bu örümcek kafalılarla." Sustu, yola baktı bir süre ama daha uzaklara bakıyordu aslında. "Çocukken... Yozgat'ta yurttayken, Şerafettin. diye bir müdürümüz vardı, Şerafettin Soygezer. Soy ismi Soygezer ama soysuzun önde gideni..." Sesi titremeye başlamıştı. "Güya o da bizim gibi kimsesizmiş. Güya çocuk yurtlarında büyümüş. 'Beni Allah'a sığınmak kurtardı,' derdi. Ama bence o Allah'a değil, şeytana sığınmıştı. Benim bildiğim, Allah kendisine sığman birinin bu kadar zalim olmasına izin vermez. Adi herif, burnumuzdan getirirdi. İslamiyet'i öğreteceğim diye baskı altında tutardı bizi. Dışarıdan hoca getirtir, gizlice Kuran kursu düzenlerdi yurtta. Yaşımız o kadar küçük ki, daha Türkçe okumayı yeni öğreniyoruz, Arapçayı nasıl anlayacağız? Ama adamın umurunda mı? Anlamazsan, gözünün yaşına bakmadan ceza verirdi. Biz oyun oynamak isterdik, adam bunu bile kâfirlik sayardı. Yurtta televizyon vardı ama bu manyak izlettirmezdi. O zamanlar Vikingler diye meşhur bir çizgi film var. Sokaktaki çocuklar hep bu çizgi filmden söz ediyorlar. Sıcak evlerinde, annelerinin babalarının dizlerinin dibinde oturup zevkle izledikleri Viki adındaki bu Viking'in maceralarını anlata anlata bitiremiyorlar. Biz yurttaki çocuklar da bu meşhur çizgi filmi merak etmeye başladık. Ahilerimiz müdüre çıktılar. Vikingler'i izleyelim diye rica ettiler. Herif umursamamış bile. 'Hadi herkes koğuşuna,' diye kovmuş onları. Ben dinlemedim, o kadar merak ediyorum ki Viki adındaki Viking'i, salonda kimse yokken açtım televizyonu, geçtim karşısına. Çocuğum Başkomiserim, çizgi filmdeki oğlanın yaptıkları o kadar hoşuma gitti ki, ne bizim zalim müdür kaldı aklımda, ne kimsesiz biri olduğum. Saati, akşamı, kendimi unutup, dalıp gitmişim televizyonun büyülü dünyasına. Sol yanağımda patlayan bir tokat hatırlattı bana gerçek dünyanın acımasızlığını. Gözümün önünde yıldızlar uçuştu. Toparlanmaya fırsat bile bulamadan bir tokat da sağ yanağıma... El kadar çocuğum, Başkomiserim ya, olduğum yere yığılıp kalmışım. Gözlerimi açtığımda bodrumdaydım. Sol kulağımdan sıcak bir sıvı sızıyordu, baktım kan. İki yanağım alevler içinde... Acı neyse de, başımı kaldırıp demir parmaklıklı pencerenin öteki tarafındaki mezarlığı görünce, korkudan ödüm koptu. Bu mezarlıkla ilgili o kadar çok hortlak hikâyesi dinlemiştim ki, sarıklı mezar taşlarını görünce tüylerim diken diken oldu. Panik içinde kapıya koştum. 'Açın, açın kapıyı,' diyerek tahta kapıya vurdum. Ama kimse tınmadı. Belki kalbi yumuşar diye, 'Vallahi de billahi de, bir daha televizyona bakmayacağım, bir daha o şeytan icadından uzak duracağım,' diye dakikalarca yalvardım. Yok, ne müdür denen o alçağın kendi geldi, ne de büyük çocukla rı gönderdi. Ellerim yorulunca kapının dibine çöktüm, sessizce ağladım. Ama ağlamak da çare değildi. Mezar taşlarına bakmamak için sırtımı pencereye dönerek bir patates çuvalının üzerine kıvrıldım. Bir an önce uyursam, bu korkudan kurtulurum diye düşünüyordum. Bir çıtırtı duysam dipdiri sıçrıyordum, bir kedi miyavlasa hortlaklar geliyor zannediyordum, köpekler havlasa gulyabaniler bastı diye tir tir titriyordum. Yattığım yerde saatlerce kılımı kıpırdatmadan öylece kaldım. Bir ara sızmışım, uyandığımda bacaklarımın arasında bir ıslaklık hissettim. Baktım, altıma işemişim. Kimin umurunda, gün ışımıştı ya, hiç dert etmedim. Ama müdürümüz etti, bir posta da altımı ıslattığım için sopa yedim. Bütün bunları yaptıktan sonra beni karşısına alıp, 'Bunlar senin iyiliğin için, terbiye olman için,' diye bir de nasihat vermesin mi? Valla Başkomiserim, biraz büyük olsaydım, o anda öldürürdümşerefsizi. Ama sesimi çıkarmadım, ağlayarak dinledim söylediklerini. îşte o gün bugündür nefret ederim bu adamlardan." Annesi, babası çok küçükken terk etmişlerdi Ali'yi. Ne isimlerini biliyordu, ne de yüzlerini hatırlıyordu. Çocuk yuvasında büyümüştü. Hiç bahsetmezdi o günlerden. İlk kez anlatıyordu yurt dönemine dair bir anısını. Kim bilir daha anlatmadığı neler vardı? İçim acıdı onu dinlerken, gözlerimdoldu. Ne diyebilirdim ki şimdi ben bu çocuğa. Kim tedavi edebilirdi ki onun ruhunda açılan bu derin yarayı. Üstelik ona acıdığımı fark etse daha kötü olurdu. İçimde büyüyen üzüntüyü gizlemek için, "İyi Müslümanlar da var," dedim anlayışlı bir sesle. "Mesela bizim Balat'taki Tahta Minare Camii'nin imamı Baki Amca. Allah rahmet eylesin, şahane bir adamdı. Mevlevi meşrebinden olduğunu söylerlerdi. Babamlar Agora Meyhanesi'nde içki içerken onlarla oturup şakalaşmaktan çekinmezdi. Ağzına şarabın zerresini koymamasına rağmen, belki de ömürleri boyunca camisine bir kez bile adım atmayacak olan bu insanları ne küçümser, ne ayıplardı. Arada bir, 'Aklınızı başınıza toplayın artık, bu içkinin ne bu dünyada yararı var size, ne öteki dünyada,' diye şaka yollu uyarsa da mahallenin dindar olmayan sakinleriyle de dindar olanlar gibi dostça, arkadaşça yaşar giderdi." "Öyle Başkomiserim, ben de tanıdım böyle güzel insanlar. Yoksa maazallah, dinsiz olur çıkardımvalla... Ama yine de o Şerafettin denen şerefsize benzeyen Müslüman görünümlü zındıkları görünce aklım başımdan gidiyor işte." Sesindeki öfke azalmıştı, kötü anıların etkisinden sıyrılıyordu. Konuyu değiştirmek için etrafa bakmarak, maktulün evini aramaya koyuldum. Evet işte Halis Kasap az ilerdeydi. Elimle kasap dükkânının üzerindeki, cephesi yeşil çinilerle kaplı, dört katlı apartmanı gösterdim. "Şurası mı maktulün evi?" "Evet, orası olmalı... Kınacı Apartmanı..." "Kasabın önü boş, yanaşsana şuraya." Ama yanaşamadık Halis Kasap'ın önüne. Bizden önce, et taşıyan beyaz kasalı bir araç kaptı gözümüze kestirdiğimiz yeri. Beyaz kasalı kamyonetin şoför mahallinden inen başı sarıklı, beyaz önlüğü kanlar içindeki sakallı genç adamı görünce, "Eyvah Ali şimdi arbede çıkartacak," diye tedirgin oldum. Yapmadı, uyarmama bile gerek kalmadan, on beş metre kadar ilerdeki Gerçek Eczanesi'nin önüne yöneldi. Eczanenin içinde, kumral uzun saçları omuzlarına dökülen tezgâhtar kızın kasadaki delikanlıyla gülüşerek konuştuğunu görünce yüzündeki umutsuzluk kayboldu. "Neyse, normal insanlar da varmış burada," diye söylenerek durdurdu motoru. "Sahiden başka bir ülkeye gelmiş gibi hissetim kendimi Başkomiserim ya." "Başka bir ülke değil Ali, burası Türkiye. Şu genç kızla delikanlı nasıl bizim insanlarımızsa, ötekiler de bizim insanlarımız." Yine o kaygılı, kuşku duyan bakışlar geldi oturdu gözlerine. Belli ki sindirmeye çalışıyordu, hayır yapamadı, başını salladı. "Valla bilmiyorum Başkomiserim... Evet, onlar da bizim vatandaşımız ama..." Gözleri yol kenarında oynayan sekiz on yaşlarındaki iki çocuğa takıldı. Yine hiddetlendi. "Şu oğlana bak, daha on yaşında bile yok ama başında yeşil sarık, ayağında şalvar. Bu mu Müslümanlık?" "Sana göre değil ama o çocuğun ailesine göre öyle..." Yanıt vermedi, maktulün evinin önüne kadar suratını asarak yanım sıra yürüdü. Apartmanın önüne gelince, beyaz zemin üzerine türbe yeşili mozaikle işlenmiş "Kınacı Apartmanı" yazısı çarptı gözümüze. "Galiba bütün apartman maktulünmüş," diye mırıldandım. "Necdet'in de mali durumu iyiydi. Ne dersin, katilimiz hali vakti yerinde insanları mı seçiyor kurban olarak?" Ali kapının üzerinde Arapça harflerle yazılmış sözcüklere takılmıştı. "Onu bilmem ama Başkomiserim, galiba bu Mukadder de dincilerdenmiş..." Maktulün dün gece üzerinde bulunan giysilerini hatırladım, giyim kuşamına bakılırsa, hiç de öyle görünmüyordu diyecektim ki, adamın dindar olup olmamasının soruşturmamız açısından bir önemi olmadığını düşünerek vazgeçtim. Ali'ye laf yetiştirmek yerine uzanıp kapının ziline bastım. Anında açıldı kapı. Mukadder'in ölüm haberini duyan yakınları eve koşturuyor olmalıydı ki, içerdekiler hiç sormadan her gelene açıyorlardı kapıyı. Binaya girince, bir kat yukarıda bir başka kapının daha açıldığını duyduk. Biri merdiven otomatiğini yaktı. Laz bir müteahhittin elinden çıkma olduğunu basamak uzunluklarının birbirinden farklı olmasından anladığım apartmanın dik merdivenlerinin başında genç bir adamın yüzü belirdi. Eğilmiş, kim olduğumuzu anlamaya çalışıyordu. Orantısız basamakları tırmanıp yanma ulaşınca, garipseyen gözlerle süzdü bizi. Ali hiç hazzetmemişti bu bakışlardan. "Cinayet soruşturması için geldik..." diye sertçe açıkladı. Eli seyrek sakallarına gitti genç adamın, kömür karası, iri gözlerinden gergin bir parıltı geçti. Bizi gördüğüne hiç memnun olmamıştı. "Polis misiniz?" Sesi de yüzündeki anlam gibi hoşnutsuzdu. "Evet, siz kimsiniz?" Kendini tanıtmak yerine eliyle arkadaki dairenin kapısını gösterdi. "Az beklerseniz, Efsun'u çağırayım... Rahmetlinin kızıdır." Ali sımsıkı tuttu genç adamın kolundan. "Dur bakalım. Başkomiserim sana bir soru sordu, önce onun cevabını ver. Kimsin sen?" Kolunu Ali'nin pençesinden sakince çekip kurtardı. "Ben Ömer..." Sesinde ne korku vardı, ne de panik. Ömer'in bizden çekinmediğini anlayan yardımcımsinirlenmeye başladı. "Ömer ne? Soy ismin yok mu oğlum senin?" "Sormadınız ki söyleyeyim... Ömer Ekinli..." Sanki karşısında bombalı eylem sanığı bir El Kaide militanı varmış gibi tepeden tırnağa delikanlıyı süzdü Ali. "Peki maktulün nesisin?" Anlamadı Ömer, kalın kaşları çatıldı. "Kimin nesiyim?" "Maktulün, maktulün. Yani Mukadder Kınacı'nın..." Küskün, uzlaşmayan bir sesle homurdandı. "Damadı sayılırım, kızıyla nişanlıyım..." "Efsun Hanım'la mı?" diyerek ortamı yumuşatmaya çalıştım. "Büyük kızı değil mi Mukadder Kınacı'nın?" Yüzündeki gerginlik dağılmadı. "Evet, büyük kızı, bir de oğlu var, Mücahit." "Neden Efsun Hanım'la görüşmemiz gerektiğini düşünüyorsun?" diye yine lafa girdi Ali. "Maktulün karısı yok mu?" Buruk bir sesle söylendi Ömer. "Melek Abla felçlidir. Konuşacak durumda değil, Mücahit ise küçük, sorularınızı cevaplandıramaz." Sıkıntıyla ellerini yana açtı. "Ama isterseniz, onu da çağırırım." Bizden pek hoşlanmasa da yardım etmeye çalışıyordu, ama Çarşamba'ya girdiğimiz andan beri kanı beynine sıçramış olan Ali'nin bunu anlayacak hali yoktu. "Teşekkür ederiz Ömer Bey," dedim bizim deli bozuğun da kendine çekidüzen vermesini umarak. "Gerekirse onunla da görüşürüz, önce Efsun Hanım'la konuşursak daha iyi olacak. Ama işimiz uzun sürebilir. Burası konuşmak için pek uygun değil." "Haklısınız, kusura bakmayın." Kibarca koridorun öteki ucundaki kapıyı gösterdi. "Sizi şöyle alayım." Böyle söylemesine rağmen önümüze düşüp yolu göstereceğine, az önce çıktığı kapıya yöneldi. Eğer açıklamak için azıcık daha geç kalsa onu hırpalamak için fırsat kollayan Ali'nin mengene gibi pençesi yine yapışacaktı koluna. Allah'tan içeri girmeden önce döndü, "Siz oraya geçin, ben içeriden açacağım kapıyı," diyerek merakımızı giderdi. "Babanızın ölümü Cenab ı Hak'kın değil, katillerin takdiri." Ömer'in gösterdiği kapının önüne geldiğimizde ışıklar birden sönüverdi. Uğultulu bir karanlığın içinde kalakaldık; kör, ışık geçirmez bir karanlık, duaya benzeyen mırıltılar, iç çekişler, fısıltılarla örülü bir uğultu. Ali duvardaki elektrik düğmesini ararken açıldı kapı. Ortalık ağardı ama uğultular daha da yoğunlaştı. Kapının gerisinde, Ömer'in yanında uzun boylu, kahverengi türbanlı genç bir kız duruyordu. Sırtında tarçın rengi süet bir ceket vardı, dik yakalı, bej bir bluz giymişti, ayak bileklerine kadar uzanan, türbanıyla aynı renkteki eteği kızı daha uzun gösteriyordu. Koyu mavi gözlerini önce Ali'ye, sonra bana dikerek sordu: "Benimle görüşmek istiyormuşsunuz." Bir adım öne çıkmıştı. "Nasıl yardım edebilirim?" "Başınız sağ olsun." Nazik olmaya çalışıyordum. "Efsun Hanım, değil mi?" Türbanın olduğundan daha iri gösterdiği başını usulca salladı. "Evet, Efsun... Efsun Kınacı..." "Ben Başkomiser Nevzat." Duraksamadan sıktı uzattığım eli. Yanımda gergin bir halde dikilen yardımcımı gösterdim. "Bu arkadaşımız da Komiser Ali." "Buyurun, içeride daha rahat konuşuruz." Kızın kendinden emin tavrı Ali'nin de tuhafına gitmiş olmalı ki durumu anlamaya çalışarak, benimgibi sessizce ev sahiplerini izlemekle yetindi. Dar bir koridora girdik, kapının önündeki uğultu iyice arttı. Artık okunan Kur'an'ın sözcüklerini seçebiliyorduk, duanın dışında ne ağlama sesi vardı, ne de ayılıp bayılanların çığlıkları. Ev halkı, metanetle karşılamış olmalıydı Mukadder Kmacı'nın beklenmedik ölümünü. Efsun'la Ömer bizi genişçe bir odaya aldılar. Odanın duvarları silme kitap dolu ahşap raflarla çevrilmişti. Kitap raflarının kapatamadığı yerlere yaldızlı Arap harfleriyle yazılmış, ayet ya da hadis olduğunu tahmin ettiğim çerçeveli metinler asılmıştı. Odada ağır bir hava vardı; kitapların kâğıdından, cildinden, mürekkebinden yayılan rayiha mı, evdeki yaşamın odaya sinen kokusu mu, yoksa hemen yanımda duran genç kızın parfümü mü, kestirmek zordu. Raflardaki kitaplara baktım. Sadece deri ciltli Kur'an tefsirleri, tmam Gazali'nin, Ibnü'l Arabi'nin kaleme aldığı dini metinler değil, Dostoyevski, Hugo, Dickens gibi yazarların romanları da gözüme çarpan kitaplar arasındaydı. Ama en şaşırtıcı olanı, nerdeyse sol taraftaki duvara monte edilmiş bütün rafları dolduran İstanbul kitaplarıydı. Reşat Ekrem Koçu'nun tamamlayamadığı meşhur istanbul Ansiklopedisi'nden Doğan Kuban'ın İstanbul Bir Kent Tarihi'ne, Oğuz Tekin'in Antik Nümismatih ve Anadolu adlı çalışmasından Yahya Kemal'in Aziz İstanbul'una, Mithat Cemal Kuntay'm Üç İstanbul'undan Haldun Hürel'in İstanbul'u Geziyorum Gözlerim Açıft'ına kadar hem inceleme araştırma, hem gezi, hem de edebi eserler gerçek bir hazine gibi duruyordu kütüphanede. Efsun'a dönerek sordum: "Kitaplar sizin mi?" "Çoğu benim, aslında kütüphaneyi babam yaptırmıştı. Ama sonra kitaplara ilgisini kaybetti. Üç senedir de yukarıda yaşıyor zaten." "Babam," derken sesi titremişti, lacivert gözleri buğulanır gibi olmuş ama fazla sürmemiş, o metanetli genç kız havasına bürünüvermişti yeniden. "Evin bu tarafında ben yaşıyorum. Kütüphane de bana kaldı." İnce uzun parmaklarıyla pencerenin önündeki koyu yeşil divanı gösterdi. "Ayakta kalmayın, buyurun oturun." Divana yerleşince sordum: "Yukarıda yaşıyordu, dediniz, babanız sizden ayrı mı oturuyordu?" Kitaplara bakarken gözlerini kaplayan tatlı ışık kayboldu. "Babam ikinci kez evlendi. Üç senedir yukarıda, Nazlı Hanım'm yanında yaşıyordu." "imam nikâhı mı?" Acı bir gülümseme yayıldı ince dudaklarına. "Hayır, annemi boşadı, Nazlı Hanım'la evlendi." Babasının ölümüne neden üzülmediğini anlamaya başlıyordum, emin olmak istedim. "Anneniz, Melek Hanım rahatsızmış galiba... Ömer söyledi." Gözlerini hüzün bastı, derin bir kederle inceldi yüzü. "Felçli... Sağ tarafına inme indi." "Özür dilerim, belki sorularım sizi üzüyor ama sormam gerek, babanız annenizin hastalığından sonra mı evlendi?" Yaşadığı felaketin ağırlığını henüz üzerinden atamasa da, onunla yüzleşmeyi başarmış birinin kararlılığıyla yanıtladı: "Hayır, annem sağlıklıyken buldu Nazlı Hamm'ı... Belediyede sekreteriydi. Annemin itirazlarına aldırmadan evlendi Nazlı Hanım'la. Onların evliliğinden 21 gün sonra inme indi anneme." Tatsız bir suskunluk çöktü üzerimize. Koridorda bıraktığımız uğultu artıyordu ki, Ali'nin otoriter sesi bastırdı odaya sızmaya başlayan dua fısıltılarını. "Babanızı en son ne zaman gördünüz?" "Dün gördüm. Sabah okula gidiyordum, o da belediyeye. Âdetidir, sabah erken giderdi işe..." Efsun'un o kadar umursamaz bir tavrı vardı ki, Ali yinelemek zorunda kaldı. "Konuşmadınız mı?" "Hayırlı sabahlar, dedik birbirimize, hepsi o." "Ya akşam eve gelmeyince hiç kaygılanmadınız mı?" "Eve gelmediğini bilmiyorduk ki," dedi kayıtsız bir tavırla. Sanki ölen babasından değil de sokaktaki hayırsız kediden bahsediyor gibiydi. "Günlerce bize uğramadığı olurdu. Anlayacağınız, babamızın pek umurunda değildik." "O yüzden mi babanızın ölümüne üzülmüyorsunuz?" Buz gibi bir hava esti kitap dolu odada. Ömer'in yardımcıma diktiği kara gözleri nefretle yanmaya başlamıştı. Efsun'un öfkeleneceğini, belki de görüşmeyi yarıda keseceğini düşündüm. Oysa ne alınganlık, ne de bir kızgınlık belirdi genç kızın ince yüzünde, soruyu yanıtlamadan önce sakince karşımızdaki koltuklardan birine yerleşti. Şimdi aramızda sadece, üzerinde birkaç kitap bulunan uzunca bir sehpa vardı. İnsanı içine alan laciverdi gözlerini yardımcıma dikerek, etkileyici bir sesle konuşmaya başladı. "Ölüm, kaderimizde olan bir şeydir Ali Komiser. Er ya da geç hepimiz onu tadacağız. Ali İmran Suresi'nde şöyle buyrulur: 'Allah'ın izni olmadıkça hiç kimse ölmez. Ölüm, Allah'ın ilminde kararlaştırılmış bir vadeye bağlıdır. Dünya nimetini dileyene ondan veririz. Ahireti dileyene de ahiret ecri veririz.' Görüldüğü üzre ölümün ne zaman, nerede ve nasıl geleceği Allah'ın takdirine kalmıştır. Kuşkusuz ki babamın vadesi de bu ilahi kuralın dışında değildi. Kuşkusuz ki Cenabı Hak takdirini böyle kullanmıştır." Tabii ikna olmadı Ali. Karşısında Efsun değil de Yozgat'taki Çocuk Yurdu'nun zalim müdürü Şerafettin varmış gibi, "Babanızın ölümü Cenabı Hak'km değil, katülerin takdiri," diyerek tersledi genç kızı. "Allah kullarının öldürülmesini niye istesin?" Gözlerini uysalca yumdu, açtı genç kız, sonra Ali'ye değil de hepimize seslenirmiş ya da dua okurmuş gibi mırıldandı. "Allah'ın hikmetinden sual olunmaz. Hayır da, şer de ondan gelir. Biz aciz kulları onun neyi, niçin yaptığını bilemeyiz. Elbette onun yaptığı her işte bir mana vardır. Onun adaleti herkesin, her şeyin üstündedir. O haklı olanla haksız olanı ayırt etmeyi bizden daha iyi bilir. Bu yüzden, olanı kabullenmek bazen en büyük erdemdir." Bu sözlerin anlamı neydi şimdi? Babasının ölümünün adil olduğunu mu söylemeye çalışıyordu, yoksa başımıza gelen en kötü olayları bile kabul ederek, Allah'a baş kaldırmamalıyız mı demek istiyordu? Anlamak için sordum. "Rahmetli nasıl bir insandı?" Tarçın rengi ceketinin yakasını toparlamaya çalıştı, ne söylemesi gerektiğine karar vermek için zaman kazanıyor gibiydi. "Bizde ölünün ardından kötü konuşulmaz." Ruh halini perdeleyen bir gülümsemenin ardına sığınmıştı. "Üstelik ben onun kızıyım." Hiç aptal biri değildi bu Efsun; "Ben onun kızıyım?" derken bile babasının iyi bir adam olmadığını ima ediyordu. Sanırım bizimle işbirliği yapmak niyetindeydi ama önyargılarına yenilen Ali, gözünün önündeki gerçeği yine fark edemedi. "O zaman sen söyle Ömer!" diyerek delikanlıya çattı. "Nasıl bir adamdı senin müstakbel kayınpeder?" Genç kızın koltuğunun yanında, ayakta dikiliyordu Ömer. Hazırlıksız yakalanmış gibi kıpırdandı. Gözlerindeki öfke kıvılcımları harlanacak oldu ama kendini tutmasını bildi. "Allah rahmet eylesin," dedi serinkanlı görünümünü koruyarak. Sanki anımadığı biri hakkında konuşuyormuş gibi sesinde hiçbir duygu belirtisi yoktu. "Bana bir kötülüğü olmadı." Hepsi bu, ne bir ayrıntı, ne başka bir söz ama bizim inatçı keçi peşini bırakmadı. "Peki müstakbel kayınpederin seni sever miydi?" Yanıt vermesini beklemeden başıyla Ömer'in elini işaret etti. "Dikkatimi çekti, sende de, Efsun Hanım'da da alyans yok..." Genç çift aynı anda sağ ellerinin parmaklarına baktılar. Sözlerinin yarattığı etkiden memnun kalan yardımcım taşı gediğine koydu. "Yoksa rahmetli evlenmenize sıcak bakmıyor muydu?" "Ne münasebet! Babam bizim evlenmemizi çok istiyordu." Kaşları çatılmış, gözlerinde öfke yalımları gezinmeye başlamıştı. "Hem bunun babamın öldürülmesiyle ne ilgisi var?" Evet, anlayışlı polis Nevzat'ın sahneye çıkma anı gelmişti. "Sakin olun lütfen Efsun Hanım. Biz sadece babanızın katillerini bulmaya çalışıyoruz. Yoksa ne sizin, ne de Ömer kardeşimizin yaşamına karışmak gibi bir niyetimiz var." Hayır, sözlerim yeterli olmadı, çatılmış kaşlar düzelmedi. "O zaman babamın iş yaşamını araştırmanız gerek. Çünkü ailesinden kimse ona zarar vermez." Galiba sonunda bir yerlere varıyorduk. "Iş yaşamını da konuşacağız Efsun Hanım. Ama önce öğrenmek istediğim bir konu daha var. Babanızın ikinci eşi genç biri mi?" "Genç biri," dedi manidar bir tavırla. "Merak ettiğiniz buysa söyleyeyim, babamdan yirmi yaş daha genç. Benden sadece iki yaş büyük, sağlıklı, güzel bir hanım..." Güya sesine alaycı bir hava vermeye çalışıyordu ama içindeki derin kederi, patlamaya hazır öfkeyi gizleyemiyordu artık. "Haberi var mı?" "Sabah telefon edip söyledim." "Neden telefon ettiniz, burada yaşamıyor mu?" Hemen giderdi merakımı. "Geçen hafta memleketine gitmişti, Rize'ye..." "Nasıl karşıladı?" "Nasıl karşılasın, yıkıldı zavallıcık." Zavallıcık derken samimiydi, üvey annesi için üzülüyordu. Babasından esirgediği acıma duygusunu, hayatlarına girerek mutluluklarını altüst eden bir kadından -ne kadını, kendi yaşında bir kızdan- esirgemiyordu. Bu Efsun sandığımdan daha olgun bir kızdı galiba. "Dönüyor mu İstanbul'a?" Usulca başını salladı. "Dönüyor, bu akşam yola çıkacak. Vefalı insandır Nazlı. Öyle şaşkın şaşkın bakmayın Nevzat Bey. Onun bir suçu yok. Yoksul, kimi kimsesi olmayan bir kızcağız. Yetişkin, kudret sahibi bir adam ona gönül vermiş. Ne yapsın?" "Babanız gerçekten de âşık mıydı Nazlı Hanım'a?" "Bilmiyorum," dedi omuz silkerek. "Kim bilebilir... Babam biliyor muydu, ondan da emin değilim. Bildiğim, babamın eline para geçince başka bir adama dönüştüğü..." Leyla Barkm'ın, eski kocası Necdet Denizel hakkında söylediklerini hatırladım. "Tek kuruş beklemeden, kızgın güneşin altında, yüzü gözü toz içinde, geçmişin izini bulmaya çalışan o genç arkeolog gitti, yerine, düşündüğü, dokunduğu, ilgilendiği her şeyi paraya çevirmeye çalışan bir işadamı geldi," demişti. İki maktulün de ortak yanı paranın onları değiştirmiş olmasıydı. Aslında günümüzde hiç de sıradışı bir durum değildi bu, aksine, insanların büyük çoğunluğunda rastlanan bir haldi ama bu benzerliğin bir gün arayla, aynı biçimde öldürülen ve üzerlerine sikke bırakılan iki kurban arasında görülmesi, cinayetin çözülmesini kolaylaştıracak önemli bir ipucu olabilirdi. "Yani iş yaşamının babanızı değiştirdiğini söylüyorsunuz..." Sözlerimin sonunu bile beklemeden titrek bir sesle şöyle dedi: "İş yaşamı değil, para Nevzat Bey, para... Üstad Necip Fazıl şöyle der: 'İnsanın kazandığı paradan değil, paranın kazandığı insandan korkulur.' " Koyu mavi gözleri cesurca yüzümde gezindi. "Evet, ne yazık ki babam son zamanlarda paranın kazandığı bir insan olmuştu. Kanunsuz bir işle mi uğraşıyordu, derseniz, fazla bir şey söyleyemem. Çünkü bilmiyorum ama son üç yıldır babam çok değişti. Demin de söylediğim gibi, o kanaatkar, inançlı adamın yerini, dünya nimetlerine gönül indiren, nefsinin kölesi olmuş biri aldı. Bu nedenle iş yaşamını araştırmanızı tavsiye ettim size." "Anladım," diyerek minnetle baktım genç kıza. "Bu bilgi bizim için çok önemli. Acaba konuşmamız için bize verebileceğiniz isimler var mı? Babanızla iş yapan insanlardan diyorum..." Kısa bir kararsızlık anından sonra dudaklarında tuhaf bir gülümseme belirdi. "Necdet Denizel diyeceğim ama sanırım artık onunla konuşamazsınız. Sabah televizyon haberlerinde dinledim. O da öldürülmüş." Tam tahmin ettiğim gibi, galiba resim yavaş yavaş ortaya çıkıyordu. İlk maktulümüzün Mukadder Kınacı'yla ilişkisi hakkında konuşmak istiyordum ama Efsun merak dolu gözlerini yüzüme dikerek sordu. "Katil aynı kişi mi?" "Henüz katilin kim olduğunu bilmiyoruz ama bize yardım ederseniz, onu daha kolay yakalarız." "Tabii, yakalanmasını istiyorsanız," diyerek yeniden lafa girdi Ali. "Deminden beri bakıyorum da, sanki babanızın ölümünü ilahi adaletmiş gibi karşılıyorsunuz. Bu durumda katilin yakalanması küçük bir ayrıntıdan ibaret sizin için.." Kararlı bir tavırla başını salladı Efsun. "Yanılıyorsunuz Ali Bey... Allah'ın takdiri demek, sadece şu an olanı kabullenmek değildir, bundan sonra tecelli edecekleri de kabullenmektir. O bitmeyen bir döngüdür. O döngüye her kim katılıyorsa, kuşku yok ki yüce Allah onlar için de takdirini kullanacaktır. Yani katilin yakalanması ve cezalandırılması da Hak Teala'nın takdiridir." Gözlerini bana dikti. "Lütfen yanlış anlamayın Nevzat Bey. Elbette babamın katilinin bulunmasını isterim. Bu konuda elimden gelen her türlü yardımı yapmaya da hazırım." "Teşekkür ederim," diyerek konuyu ilk kurbana getirdim. "Babanızın Necdet Denizel ile ilişkisi neydi, biliyor muydunuz?" "Aynı heyette yer alıyorlardı. İkisi de Sultanahmet bölgesinde yapılacak inşaatlara karar veren bilirkişiler arasındaydı." Aklıma gelen ilk isim Âdem Yezdan oldu. Necdet, bu adam için çalışıyordu, onun tarihi bölgede binalarını kolayca dikebilmesi için. Mukadder şehir planlamacısıydı, üstelik belediyede yetkiliydi, yani o da yapılacak binalarla ilgiliydi. İki maktulün arasında başka bir ortak nokta bulmak umuduyla henüz tanışmadığımız işadamının adını mırıldandım: "Âdem Yezdan." Genç kızın yüzünde beliren tiksintiyi gördüğümde doğru yolda olduğumu anladım. "Evet, Âdem Yezdan... Babanız onunla da iş yapıyordu, değil mi?" Yine ceketinin yakasını düzeltmeye girişti, hayır kaçak oynayacaktı. "O kadarını bilmiyorum..." Oysa biliyordu, hem de daha fazlasını, ama söylemeyecekti. "Âdem Yezdan adını duymuşluğum vardır. Fakat aralarındaki ilişki nedir, ondan haberim yok." "Âdem Yezdan'ı hiç gördünüz mü?" "Görmedim... Ben okulumla ilgiliyim, babamın işlerine hiç karışmadım. Ofisine yılda bir kez ya giderim, ya gitmem." "Ne okuyorsunuz?" "İlahiyat Fakültesi'ni bitirdim." Aramızdaki ince uzun sehpanın üzerinde duran kitapları göstererek mırıldandı. "Şu anda master yapıyorum..." Bakışlarım kitaplara kaydı: "Tefsiri Kebir, Te'vilat / Muhyiddin İbn Arabi, Letaifül İşaret Fi Tef simi Kuran / Kuşeyri, Tefsirul Kura- nul Azim / Sehl Bin Abdullah Et Tusteri" yazılarını güçlükle okuyabildim. "Gördüğünüz kitaplar Kur'an'm tefsiri hakkındadır... Ben Kur'an'm tefsiri ve tevili üzerine çalışıyorum. Yani Allah'ın kitabının görünenin ötesindeki anlamları... O anlamları kavramadan mukaddes kitabımızı anlamak mümkün değil- dir. Kur'an'ı doğru olarak anlayamayanlar ise hiçbir zaman Allah'ı doğru olarak kavrayamazlar. " Tümüyle yabancısı olduğum bir konuydu... "Hımm," diye durumu kurtarmaya çalışırken, Ali bütün açık sözlülüğüyle düşündüklerini dile getirdi. "Valla Efsun Hanım, söyledikleriniz benim için hiçbir anlam taşımıyor." Sanki karşısında cansız bir nesne varmış gibi bomboş gözlerle baktı Efsun... Yanıt vermeyecek sandım ama yardımcımın sözleri ruhunu ateşlemişti. "Furkan Suresi'nde şöyle buyrulur," dedi öfkesini bastıran saygılı bir sesle. "'Rahman'm o kullan ki, onlar yeryüzünde vakar ve tevazu ile yürürler, cahiller kendilerine hoşa gitmeyecek laflar ettiğinde, onlara hadi selametle, derler.' Ben de size öyle söylüyorum Ali Komiser, selametle gidin. Söylediklerimi anlamanız gibi bir beklentim yok zaten." Bayılırdı Ali böyle polemiklere, hemen yapıştırdı lafı. "O zaman bütün bu ayrıntıları niye anlatıyorsunuz?" Genç kızın sinirden çenesi titremeye başlamıştı, hırsla ağzını açtı ama bizimki konuşmasına izin vermedi. "Yok küçükhanım, hiç öyle bakmayın, beni korkutamazsınız. Kur'an sizin için ne kadar değerliyse, benim için de o kadar değerli. Söyleyeceklerim, okuduğunuz kitaplarda yazmaz ama gerçek olduğundan emin olabilirsiniz. Her kim ki kendini Tann'nın yerine koyar da can alırsa, o zaman karşısında bizi bulur. Her kim ki, ister haklı, ister haksız olsun birini öldürürse, karşısında bizi bulur." İşaret parmağıyla Efsun'u ve yanında dikilen Ömer'i gösterdi. "Siz buna, Takdiri İlahi, derseniz doğrudur, kader, derseniz o da doğrudur. Fakat bu cinayetlerin hesabının ahirete kalacağını düşünüyorsanız, işte bu yanlıştır. Hesap bu dünyada görülecektir. Allah'ın sopası yoktur ama bizimgibi adamlan vardır. Yani diyeceğim şu ki, bize söylediğiniz her yalan Allah'a söylenmiş bir yalandır. Bizden sakladığınız her bilgi, Allah'tan saklanmış demektir. Bu yüzden, hem bu dünyada, hem ahirette başınızın belaya girmemesi için bizimle işbirliği yapmanız, bize yakın durmanız sizin haynnızadır." "Cinayetlerini birer mesaj haline getirebilecek kadar da zeki." Efsun ile Ömer'in bize ne kadar yakın duracaklarından, ne dereceye kadar yardım edeceklerinden emin olamasak da, Ali'nin heyecanlı söylevinden sonra fazla kalamadık kitaplarla dolu o geniş odada. Ama ayrılmadan önce Melek Hanım'ı görmek istedik. Hayret, hiç karşı çıkmadı Efsun. Dar koridoru geçip, ellerini odanın tavanına doğru açmış, mırıl mırıl dualar okuyan en az yirmi kişilik kadın kalabalığının arasında, yatağında oturan Melek Hanım, ne kızı kadar metin görünüyordu, ne de terk edilen bir kadın kadar öfkeli. Bizi fark edince, geçirdiği felç nedeniyle sağa doğru çekilen yüzünü siyah tülbendini çekiştirerek saklamaya çalıştı ama mavi gözlerinden süzülen yaşlan gizleyemedi. Onu terk eden, belki de bu hale gelmesinin baş sorumlusu olan eski kocasının ölümüne mi ağlıyordu, yoksa kendi kötü kaderine mi? Ölüm de tıpkı evlilik gibi, doğum gibi yaşamımızı tümüyle değiştiren, hayatın anlamını bir kez daha düşünmeye Çağıran olaylardan biridir. Hele bu ölüm, cinayet sonucunda gerçekleşmişse insanın kendisine şunu sorması kaçınılmazdır: Neden? Katilin kurbanı hangi sebeple öldürdüğü değildir sadece merak edilen? Bir insanın başka bir insanı öldürmesi, öldürebilmesidir daha çok. Merak orada da kalmaz, mutlaka katilin karakterine, iyi biri mi, yoksa canavar ruhlu bir psikopat mı olduğuna kadar uzanır. Katil ister iyi biri olsun, isterse kötü, fark etmez, sorgulama insanın analizine kadar varır. İnsanı iyi bir varlık olarak kabul edenler, genellikle cinayet karşısında şaşkınlığa düşerler, 'İnsani^ bitmiş,' gibilerden cümlelerle yazıklanır dururlar. İnsanı kötü bir varlık olarak görenler içinse durumdaha basittir olanları hiç yadırgamazlar. Onlar için yapılacak tek eylem vardır: Katili ve suçluları acımasızca cezalandırmak. Katil, lerden daha acımasız, daha gaddar, daha vahşi olunursa suçun azalacağını sanırlar. Farkında olmadan, çözüm için katillerin uyguladığı yöntemleri önerirler. Benimgibi insanı, merhametle acımasızlığın, şefkatle şiddetin, yaratıcılıkla yıkıcılığın karışımı olarak görenler içinse cinayet, şaşırtıcı bir durum olmasa da, iyiyle kötü arasındaki bu savaşta hep iyiliğin galip geleceğini umduğumuzdan, hayal kırıklığı yaratan bir durumdur. İşte bu yüzden, Mukadder Kınacı'nın evinden ayrılırken çaresizliğe, umutsuzluğa benzer bir duygu kaplamıştı içimi. Ama arabayı çalıştıran Ali benim gibi düşünmüyordu. Eve girerken ruhunu kaplayan öfke, büyük muammayı çözmüş bir polisin umut dolu heyecanına dönüşmüştü. Şüpheliler arasında baş sıraya koyduğu eski solcu, yeni çevreci Namık Karaman'la sevgilisi Leyla Barkın'm yerini, şimdi ElKaide ya da Hizbullahçı olduklarından zerrece kuşku duymadığı Efsun ile Ömer almıştı. Yol boyunca aradığımız katillerin bu gençler olduğunu anlatıp durdu. Haklı da olabilirdi. Bu gençlerin en azından Mukadder Kmacı'yı öldürmek için geçerli bir nedenleri vardı ama Necdet Denizel'i neden ortadan kaldırmak istesinlerdi? Üstelik bütün o sikkelere, cesetlerin bedenlerini birer ok haline getirerek tarihi mekânlara bırakmalarına ne gerek vardı? Ali de benim gibi bu sorulara doyurucu yanıtlar veremiyordu. O yüzden tartışmayı daha fazla uzatmak yerine, pardösümün içine gömülüp gözlerimi dinlendirmeyi tercih ettim... İçim geçmiş... "Başkomiserim... Başkomiserim," diyen Ali'nin sesiyle gözlerimi açtığımda emniyetin dar sokağının önüne gelmiştik. Bizim sokakta trafik yine hercümerçti. Ali'yi bu cendereye sokmanın anlamı yoktu. Hem çocuğun acelesi de vardı, çalışma saati bitmeden belediyeye yetişmeliydi. Mukadder Kmacı'nın mesai arkadaşlarıyla görüşmesi gerekiyordu. Bakalım, kızının söylediği gibi, gerçekten de dün sabah erkenden işine gitmiş miydi? Gittiyse işten ne zaman ayrılmıştı? O gün ziyaretine gelen birileri olmuş muydu? Ama en az bunlar kadar önemli başka bir bilgiye daha ulaşması gerekiyordu, Mukadder Kınacı ile Necdet Denizel'in birlikte katıldığı bilirkişi heyetinde başka kimler vardı? Ben de Zeynep'ten gelişmeleri aldıktan sonra Leyla parkm'la buluşacaktım. Ama önce kadını aramalı, randevu almalıydım. Sokağın başında indim Ali'nin arabasından. Emniyetin bahçesine girerken çevirdim numarasını. Uzun süre açmadı Leyla Hanım, vazgeçmek üzereydim ki, otoriter sesi duyuldu telefonun öteki ucundan. "Alo, alo buyurun?" "Merhaba Leyla Hanım... Ben Başkomiser Nevzat... Müsait miydiniz?" Kısa bir sessizliğin ardından yanıtladı. "Merhaba Nevzat Bey." Sesi yabancılıktan kurtulmuştu. "Buyurun." "Rica ederim... Mesaiden sonra görüşürüz demiştik ya..." "Evet, tabii... işim erken bitecek gibi görünüyor... iki saat sonra buluşalım mı?" "Nerede?" "Sultanahmet'te... Dikilitaş'a ne dersiniz? Dikilitaş'm önünde..." "Tamam." "Konstantin'in sikkesini de getiriyorsunuz, değil mi?" "Getiriyorum. Görüşmek üzere." Fazla zaman yoktu, hızlı adımlarla emniyet binasına yöneldim. Yine bilgisayarın başındaydı Zeynep. Geceden beri birkaç saatlik uykuyla durmasına rağmen, harıl harıl çalışmayı sürdürüyordu. Onu izlerken, hamarat ve zeki bir elemana sahip olan bir amirin gururundan ziyade, bir babanın kızına duyduğu şefkati hissettim. Oysa Zeynep'i hiç kızımın yerine koymamıştım. Sadece bir kez rüyamda Aysun'u Zeynep olarak görmüştüm. Evet, konuştuğum benim kızımdı, sesi, mimikleri, tepkileri Aysun'unki gibiydi ama yüzü Zeynep'in yüzüydü. Aklımın uygun görmediğini bilinçaltım doğru bulmuştu demek. "Aa, merhaba Başkomiserim." Sonunda beni görmüştü. "Ne zaman geldiniz?" "Yeni girdim içeri. Nasılsın bakalım?" Uykusuzluktan kızarmış gözlerini kırpıştırarak baktı. "Fena değil." Eliyle bilgisayarın ekranını gösterdi. "Leyla Barkın'ın parmak izini tarıyordum." Yanlış anlamıştı, ben onun halini sormuştum, o soruşturmayı anlatmaya başlamıştı. "İyi de, yorgun görünüyorsun," dedim ne demek istediğimi anlaması için. "Biraz dinlenseydin..." Minnettar bir gülümseme süsledi bitkin yüzünü. "Sağ olun Başkomiserim, aslında o kadar kötü değilim." Geçiştirmeye çabalıyordu. "Yemek yedin mi bari?" Sanki amiri değil de öz babasıymışım gibi biraz şımararak endişemi gidermeye çalıştı. "Yedim, yedim, az önce kocaman bir pideyi mideme indirdim." Böyle davranması hoşuma gidiyordu ama ona inanmamıştım. Gözlerimdeki endişenin sürdüğünü fark edince, çökmüş omuzlarım dikleştirerek güçlü bir sesle söylendi. "Gerçekten iyiyim Başkomiserim. Şu parmak izi meselesini halledince daha iyi olacağım." "îyi ol... Çünkü sana her zaman ihtiyacım var. Sadece bu davada değil, her zaman... Neyse, şu Âdem Yezdan... Müteahhit olan adam. Araştırabildin mi?" Mahcup bir esinti geçti yüzünden. "Ne yazık ki hayır Başkomiserim... Vakit olmadı." Eliyle bilgisayarın yanında duran raporları gösterdi. "Necdet Denizel'le Mukkader Kmacı'nın otopsi raporları geldi, onları inceledim." Güzel haberdi ama yine de uyarmadan edemedim. "Âdem Yezdan da önemli, onu atlamayalım Zeynep, olur mu?" Yanaklarmdaki kızıllık iyice koyulaştı. "Emredersiniz..." Ayakta dikilmeyi sürdürerek ilgiyle sordum. "Peki şu otopsi raporları... İşimize yarar bir şey var mı?" Raporları eline aldı. "İki maktulün de ölüm nedeni aynı." Sayfanın üzerin- dekileri okudu, "ikisi de arteria karotisin kesilmesi sonucu oluşan hipovolemik şok sonucu yaşamlarını kaybetmişler." Başını kaldırdı. "Yani, hızlı ve aşırı kan kaybı sonucu ölmüşler. İşin ilginç tarafı, bu işi yapan kişi bir uzmanmış. Oldukça düzgün kesikler açmış. Üstelik boyunlanndaki yaraların yereri neredeyse milimi milimine aynı." "Peki ölüm saatleri belirlendi mi?" "Biliyorsunuz, ölüm saatini kesin olarak söyleyemiyoruz. ancak her iki cesette de ölüm lekeleri tamolarak oluşmuş. Ölüm lekelerinin oluşması için en az 15 saat gerekir. Bu durumda her ikisi de bulduğumuzdan en az 15 saat önce öldürülmüş olmalı. Necdet Denizel salı günü, sabahın 5'inde bulunmuştu. 15 saat geriye gidersek, pazartesi günü öğleden sonra saat 14'ten önce öldürüldüğünü söyleyebiliriz. Mukadder Kınacı'yı ise çarşamba günü gece l'de bulmuştuk. 15 saat geriye gidersek onun da salı günü, saat 10'dan önce öldürüldüğünü söyleyebiliriz. Tabii, yaklaşık olarak." Zeynep, kurbanların ölüm zamanlarını anlatırken, aklım başka bir konuya takılmıştı: Gerek Necdet Denizel, gerekse Mukadder Kınacı yaşlı değillerdi, üstelik güçlü kuvvetli adamlardı. "Kurbanlar, katillere karşı koymamışlar mı?" Otopsi raporuna bir kez daha göz attı. "Hayır, katille kurbanlar arasında boğuşma olduğunu gösteren hiçbir belirti yok. Sadece Necdet Denizel'in sol batınında iri metal para büyüklüğünde lekeler var. Sanki biri iri bir sopayla sertçe dürtüklemiş onu. Ama lekeler yeni değil, epey önce olmuş." "Lekelerin zamanı konusunda kesin bir şey söyleyemiyorlar mı?" "Söyleyemiyorlar ama en az bir hafta önce olmalı. Öyle iki günlük darp izi olsaydı belli olurdu. Kesin olan şu ki, kurbanlar katillere karşı direnmemişler ya da direnememişler." "O halde katiller kurbanları uyuşturarak kaçırmış olmalılar..." "Ben de öyle düşünüyorum Başkomiserim. Eğer kurbanlar kendi ayaklarıyla ölüme gitmedilerse uyuşturularak kaçırılmışlardır. Sanırım ölüm anında da uyuşturulmuş haldeydiler. Kurbanlar öldüklerini fark etmemişlerdir bile." İşte bu ilginçti. Katil ya da katiller bir gün arayla iki insanı boğazlamaktan çekinmeyecek kadar zalim ama onlara acı Çektirmeyi istemeyecek kadar da merhametliydiler. "Kurbanların ölürken uyuşturulmuş olduklarından emin misin?" Koyu renk gözleri kararsızca süzüldü. "Emin değilim ama az önce de söylediğim gibi, kurbanların kötü muamele ya da işkence gördüklerine dair bir kanıt yok. Yine de emin olmak için adli tıpçılardan cesetlerde propofol aramalarını istedim." "Pro... ne?" "Propofol," diye yineledi anlayışla. "Genel anestezide kullanılan temel madde. Ama piyasada Diprivan olarak biliniyor. Bu madde ameliyatlarda kullanılıyor. Vücuda damar yoluyla verildikten sonra genel kan dolaşımıyla karaciğere geliyor ve detoksifikasyon ve eliminasyon işlemine burada tabi tutuluyor. Propofol, karaciğerde metabolize edilince..." Artık takip edemiyordum. "Tamam tamam Zeynepcim, anladığım kadarıyla eğer cesetlerde bu maddelerden bulunursa, öldürülmeden önce kurbanlara genel anestezi yapıldığını öğrenmiş olacağız, öyle mi?" "Aynen öyle Başkomiserim." Gözlerindeki yorgunluk silinir gibi oldu. "Eğer öyleyse zanlılar arasında bir doktor aramamız gerekecek." İkimizin de aklına aynı isim gelmişti kuşkusuz, ama açıkça söylemeden önce, "Ve görece insancıl biri..." diye geliştirdim varsayımını. "Öldürmekten hoşlanmayan ama yine de cinayet işleyen biri..." "Haklısınız, başka çaresi kalmadığı için öldüren biri... İşlediği cinayetlerle kamuoyunun dikkatini haklı davalarına çekmeye çalışan idealist biri..." Emin olmak için zanlının profilini tanımlamayı sürdürdüm. "Üstelik insan öldürebilecek kadar cesur, cinayetlerini birer mesaj haline getirebilecek kadar da zeki ve soğukkanlı." Zanlıya destek verecek kişilere geçti Zeynep. "Aynı zamanda cinayetlerinde ona yardım edecek yandaşların bulunduğu bir organizasyona ya da bir derneğe sahip." Artık zanlının adını söyleyebilirdik. "Namık Karaman," diye mırıldandım. "Namık Karaman demek istiyorsun, değil mi?" Usulca başını salladı Zeynep. "Ve belki de bütün o tarihi ritüelleri hazırlamasında ona yardım eden sevgilisi Leyla Barkın." "Cinayet soruşturmaları da tarih bilimi gibidir." Leyla Barkın henüz ortalıkta yoktu ama akşamın soğuk griliği usulca çökmeye başlamıştı Sultanahmet Meydanı'nm üzerine. Turist grupları ağır ağır ortalıktan çekilirken, çoğu kestane ve çınardan oluşan görkemli ağaçların sürekli konukları sığırcıklar, sürüler halinde dallara konup kalkıyor, uzun uykularına dalmadan önce günün son ışıklarının tadını çıkarmaya çalışıyorlardı. İçinde Byzas ile Konstantin'in madeni paralarının bulunduğu deri çantamın sapını sıkıca kavrayıp çoğu orta yaşın üzerindeki İngilizlerden oluşan en az yirmi kişilik son turist kafilesinin arasından geçerek ulaştım Dikilitaş'a. Çocukluğumdan beri defalarca ziyaret etmiş olmama rağmen, üzerindeki hiyeroglifleri her defasında yeniden görüyormuşum duygusuna kapıldığım bu pembe granitten yontulmuş taşın önünde durup sert gövdesine büyük bir ustalıkla kazınmış dünyanın en eski dillerinden birinin tuhaf şekillerini incelemeye koyuldum. Kartallar, aslanlar, gözler, güneşler, dalgalı nehirler, uçsuz bucaksız çöller, bilmediğim bir dilin bilmediğim simgeleri... "Muhteşem değil mi?" Başımı çevirince, arkamda dikilen Leyla Barkm'nm ela gözleriyle karşılaştım. Hayır, bana bakmıyordu, o da hayranlıkla Dikilitaş'ın üzerindeki simgeleri süzüyordu. Dalgın dalgın sürdürdü sözlerini. "Kim der ki üç bin beş yüz yıllık diye? Sanki yepyeni... Bienale hazırlanan günümüz sanatçılarından birinin yapıtı gibi." O kadarını bilmiyordum ama olağanüstü bir eser olduğu kesindi. Yeniden Dikilitaş'a bakarak sordum. "Konstantin mi diktirmiş bunu?" "Hayır, I. Thedosius... Ama haklı olduğunuz bir yan var. Taşı ilk fark eden Konstantin olmuş. O zamanlar bu obelisk, Mısır'da, Annu kentinde dikiliymiş." Karşısında öğrencisi varmış gibi ders verir bir edayla konuşuyordu. Hiç alınmadan sordum. "Niye orada dikiliymiş?" Cahilliğimi hoşgörüyle karşıladığını belirten kalender bir anlam canlandı yüzünde. "Çünkü bu taş Roma imparatorlarının başarıları için değil, Firavun III. Tutmosis'in zaferleri için yontulmuş." Anıtın kuzeybatı cephesine yöneldi. "Bakın, burada yazıyor işte." Deminden beri anlamını çözmeye çalıştığım metni kolayca okudu. "18. sülaleden Yukarı ve Aşağı Mısır'ın sahibi III. Tutmo- sis, Tanrı Amon'a kurbanını sunduktan sonra Horus'un yardımıyla bütün denizleri ve nehirleri hükmü altına alarak hükümdarlığının otuzuncu yılı bayramında, bu sütunu zamanın getireceği bütün bayramlar adına yaptırdı ve dikti." Karanlıkla birlikte koyulaşan gözleri, yorgun yüzümde durdu. "Romalılar Mısır'ı fethettikten sonra birçok imparator bu taşı görmesine rağmen pek umursamamış. Ta ki büyük Konstantin'e kadar. Roma împaratorluğu'nun başkentini Roma'dan Byzantion'a, yani yıllar sonra kendi adıyla anılacak bu kente taşıyan Konstantin, yeni şehrini güzelleştirmek için dünyanın her yanındaki görkemli anıtları, heykelleri, sanat yapıtlarını buraya toplamak istemiş. Amacı Byzantion'u yeryüzünün en güzel kenti yapmakmış. Bu amaçla Mısırlılara da tatlı sert bir mektup yazarak şöyle demiş: 'Gemileriniz Karadeniz'e çıkarken sizleri cömertçe karşılayan ve beslenmesine yardımcı olduğunuz bu şehrin güzelleşmesine katkıda bulunmanız için bu yekpare taşı yollamanız yerinde olur.'" "Mısırlılar da yollamışlar mı?" diye merakla sordum. "Orası belli değil. Dikilitaş'ın ne zaman bu şehre geldiği bilinmiyor. Bilinen, taşın buraya geldikten sonra da uzunca bir dönem Kadırga Limanı'nda kaldığı. Dikilitaş'ın bu kaidenin üzerine oturtulması için I. Teodosius'un başa geçmesi gerekmiş. Teodosius, kazandığı zaferlerin şerefine Dikilitaş'ı hipodroma getirmek istemiş. Fakat bu sanıldığı kadar kolay olmamış, imparatorun Kadırga Limanı'ndan hipodroma kadar özel bir yol yaptırması gerekmiş. Ancak üç gün süren zorlu bir taşıma sürecinin ardından taş buraya kadar getirilebilmiş." Eliyle alttaki kaideyi gösterdi. "Taşı bunun üzerine oturtmak ise kimilerine göre 30, kimilerine göre 32 gün sürmüş. Bakın şuradaki Grekçe yazı şöyle diyor: 'Hep yerde duran bu taşı dikme cesaretini İmparator Te- odosius gösterdi ve ona Proclus yardımetti. Taş bu şekilde otuz iki günde yerine dikildi.' Şuradaki Latince yazı ise doğrudan taşın ağzından yazılmış. 'Önceleri direnmiştim fakat yüce efendimizin emirlerine itaat ederek, yenilen tiranlar üzerinde zafer çelengini taşımam gerekti. Her şey Teodosius ve onun her zaman yaşayacak olan sülalesine boyun eğiyor. Ben de boyun eğdim ve Reis Proclus'un idaresi altında, üç tane on günde bu meydanda yükselmek zorunda kaldım."' Gülümseyerek kaidenin üzerindeki insan kabartmalarını gösterdim. "Bunlar kim?" "Teodosius ile ailesi... Kaidenin şu yüzünde de taşın dikilişinin öyküsü kabartmalarla anlatılıyor." Bir süre daha kabartmaları izledim. Evet ilginçti ama beni ilgilendiren Teodosius değil, başka bir imparatordu. "Bu meydanı yaptıran da Konstantin miydi?" "Hipodromu mu demek istiyorsunuz?" diye düzeltti beni. "Evet, burada bir hipodrom vardı. Ama hipodromu yaptıran Konstantin değil, ondan yıllarca önce yaşayan Septimus Severus'tu. Konstantin, Byzantion'u başkent yapmaya karar verince hipodromu da genişletti." Eliyle kendi çevresinde bir daire çizdi. "Burayı at yarışlarının yapıldığı, gladyatörlerin ölümüne dövüştükleri, ayaklanmaların yaşandığı bir arena olarak düşünün. Etrafı mermer ve taştan oturma sıralarıyla çevrilmiş kocaman bir arena. Tam ortasında imparatorluğun değişik vilayetlerinden getirtilen, bu Dikilitaş, şuradaki Yılanlı Sütun ve az ilerdeki Örmeli Sütun gibi anıtsal yapıtlar... Gözünüzün önüne getirebiliyor musunuz Nevzat Bey?" Sanki yapamayacağımdan korkuyormuş gibi beni cesaretlendirdi. "Zor değil, sadece hayal edin." Zor olmadığını biliyordum, dün gece rüyamda az kalsın bu arenada öldürülüyordum, diyecektim, vazgeçtim. "Muhteşem bir yapı olmalı," diye destekledim sözlerini. "Kaç kişilikmiş?" "Yüz bin kişiyi alabildiğini söylüyorlar. Birbirleriyle kıyasıya yarışan arabalar bu arenayı tamyedi kez dönerlermiş." Eliyle en sondaki sütunu gösterdi. "Örmeli Sütun, yarışçılara nereden döneceklerini gösteren işaretçi görevini görürmüş." Yaz güneşinin altında, derileri pırıl pırıl yanan kahverengi, siyah, beyaz atların çektiği, süslü yarış arabalarının bütün hızlarıyla meydanı döndükleri canlandı gözlerimin önünde. Arabaları çeken atlar kadar gergin, ter içinde kalmış sürücülerin haykırışları yankılandı kulaklarımda. Ama Leyla'nın sesi bastırdı hepsini. "Yedinci turu birincilikle bitiren yarışçılara imparator hediyeler sunarmış, onlar halkın kahramanları olurmuş." "Neden yedi kez?" "Romalılar yedinin kutsal ve uğurlu bir sayı olduğuna inanırlardı. Muhtemelen tyonyalı Pisagor'un mirası. Yedi kritik olayların sayısıdır. Gizemi ve gücü temsil eder. Yedi gün, yedi ay, yedi yıl... Bu nedenle olsa gerek, Konstantin başkentini Roma'da olduğu gibi yedi tepe üzerine kurdu. Sarayındaki büyük salonunun adını 'Yedi Kandil' koymuştu. İmparatoru korumakla görevli 'Yedi Muhafız Alayı' vardı. Bildiğiniz gibi, Müslümanlıkta da yedi sayısı önemlidir. Kuran'da Mülk suresinde göğün yedi katlı olduğundan söz edilir. Haç sırasında Kabe'nin etrafında yedi kez dönülür. Aslına bakarsanız, bütün kültürler birbirlerinin devamıdır Nevzat Bey. Hiçbiri ötekinden bağımsız değildir. Şu Sultanahmet Camii'nin minarelerindeki inceliğe bakın." Gümrah kestane ağaçlarının arkasında, ışıkları yeni yeni yanmaya başlayan görkemli camiye baktım. Bu tarihi ibadethanenin altı minaresi, an be an çöken gecenin altında, kainatın büyük sırrına erişeceklermiş gibi birbirleriyle yarışırcasına uzanıyorlardı gökyüzünün derinliklerine doğru. "Mimarı Sedefkâr Mehmet Ağa. Ustası Mimar Sinan'dan öğrendiklerine kendi hünerini de katarak bu olağanüstü eseri yaratmış. Bir de karşısındaki Ayasofya'ya bakın. İki muhteşem mabet, iki görkemli tapınak. Eğer Ayasofya olmasaydı, Sultanahmet Camii de olmazdı. Yani Hıristiyanlık olmasa Müslümanlık, Yahudilik olmasa Hıristiyanlık olmazdı. Şöyle de diyebiliriz: Eğer Sümerler olmasaydı Hititler, Hititler olmasaydı antik Yunan, antik Yunan olmasaydı Roma İmparatorluğu, Roma İmparatorluğu olmasaydı Osmanlı İmparatorluğu olmazdı, insanlığın büyük uygarlığını oluşturan değişik evrelerdir bunlar. Birini çekip alırsanız, anlamsız bir boşluk doğar, tarihi tamamlayamazsınız." Konu giderek uzmanlık alanımın dışına çıkıyordu. Böyle giderse bütün kontrolü Leyla Barkın'ın eline verip sessiz bir dinleyici olmayı kabul etmek zorunda kalacaktım. Tarihi severdim ama karmaşık bir soruşturmanın ortasında olmadığım zamanlarda. "Tıpkı cinayet davaları gibi," diyerek konuyu soruşturmamıza getirmek istedim. "Evet, cinayet soruşturmaları da tarih bilimi gibidir. Her olay, her ayrıntı, her bilgi birbiriyle ilintilidir. Eğer siz bunlar arasındaki bütünlüğü kopanrsanız, cinayeti kimin işlediğini asla bulamazsınız. Tıpkı sizin tarihe baktığınız gibi, biz de soruşturmaya bir bütün olarak bakarız." Küçük bir kahkaha attı. "Ömür adamsınız Nevzat Bey. Yani artık cinayet meselesine gelelim mi demek istiyorsunuz?" "Aslına bakarsanız, bütün bu anlattıklarınız da soruşturmayla ilgili. Bildiğiniz gibi katil, bu kentin en eski simgelerini kullanarak adeta bize tarih dersi vermek istiyor." Birden ciddileşti Leyla. "Yani katilin de bir tarihçi olabileceğini mi söylüyorsunuz?" Sesi de yüzü gibi gergindi. Kendisini suçladığımı mı düşünüyordu? "Sizin meslektaşlarınızdan biri mi? Yok canım, hiç sanmıyorum. Bence katil, tarihi kullanarak bize mesaj vermek isteyen biri." Hatırlamaya çalışarak duraksadım. "Siz de böyle söylemiştiniz, değil mi?" Yanlış bir şey söylediğini düşünerek paniğe kapıldı. "Nasıl... Ne söylemiştim?" "Durun durun, telaşlanmayın lütfen, yanlış bir şey söyle- mediniz." Onu yatıştırmaya çalışıyormuş gibi görünmeme rağmen, aslında içine düştüğü kararsızlıktan son derece memnundum. "Telaşa kapıldığım filan yok," dedi toparlanarak. "Ne söylediğimi merak ettim sadece." "Hatırlasanıza, emniyette, benim odamda, birkaç saat önce... Dur bakayım, tam olarak şöyle demiştiniz: 'Galiba katil bir mesaj vermek istiyor.' Ben de, 'Kesinlikle haklısınız, katil ya da katiller bir mesaj vermek istiyor,' diye desteklemiştim sizi. " Sakinleşir gibi oldu. "Evet evet, hatırladım. Şimdi de öyle olduğunu sanıyorum. Düşünsenize Nevzat Bey, iki kişiyi öldürüyorsunuz. İlk cesedi bu kentin kurulduğu bölgeye bırakıyorsunuz, üstelik zavallının avucuna Kral Byzas'ın sikkesini koyuyorsunuz. İkinci kurbanı bu kenti Roma'nm başkenti yapan Konstantin'in sütununun dibine bırakıyorsunuz, onun avucuna da Konstantin'in sikkesini koyuyorsunuz. Adamların mesaj vermek istedikleri çok açık değil mi?" "Aynen öyle... Ama vermek istedikleri mesaj ne?" Yanıtlaması için bir süre bekledim, Leyla'dan ses çıkmayınca kendi tahminimi açıklamak zorunda kaldım. "Acaba bu kente zarar veren insanlar ölümü hak ediyor mu demek istiyorlar? Yanlış anlamayın ama gerek sizin söylediklerinizden, gerekse hakkında yaptığımız araştırmalardan çıkan sonuç, eski kocanızın, yani Necdet Denizel'in bir anlamda bu kentin tarihine ihanet ettiği..." Onu üzecek sözler söylemiş gibi çekingen bir tavırla Leyla'ya baktım. "İhanet etti, derken insafsızca davranmıyorum, değil mi?" "Hayır," dedi kararlılıkla başını sallayarak. "Necdet gerçekten de bu şehre, daha doğrusu kendi ideallerine ihanet etti." Sustu. Sonra merakla bana döndü. "Şu ikinci kurban. Yani Mukadder Kınacı... Onu da araştırdınız mı?" "Araştırdık, öğleden sonra kızıyla görüştüm. Efsun Ha- nım'la. O da babasının şaibeli işlere bulaştığını itiraf etti. Daha da ilginci, Necdet'le Mukadder'in birbirlerini tanıdıklarını söyledi." Ne şaşırdı, ne de tuhafına gitti. "Bunu biliyor muydunuz?" diye üsteledim. "Bilmiyordum ama birbirlerini tanıyor olabilirler. Biri şehir planlamacısı, öteki sanat tarihçisi. Aynı bilirkişi heyetinde yer almış olmaları büyük olasılık." "Ve her ikisi de Âdem Yezdan'ı tanıyormuş." Bizim için oldukça önemli olan bu bilgi bile heyecanlandırmadı onu. "Bunu da mı kızı söyledi?" Aslında tam bir zanlı gibi davranıyordu Leyla; duygularını, düşüncelerini gizleyerek, kimlerle konuştuğumu, neler bildiğimi öğrenmeye uğraşıyordu. "Evet," dedim rahatlaması, kendisinden ve sevgilisinden kuşkulandığımızı düşünmemesi için. "Evet, Efsun söyledi." "O da mı Âdem Yezdan'ın suçlu olduğunu düşünüyor?" " Sevince benzer bir tını hissettim sesinde, soruşturmanın bu yöne kaymasından son derece memnun gibiydi. "O kadarını söylemedi. Adamı tanımıyormuş. Sahi siz ne kadar tanıyorsunuz bu Âdem Yezdan'ı? Biraz anlattınız gerçi ama ayrıntılar lazım. Yani gerçekten yasadışı işlere bulaştı mı? Yoksa mevzuatın boşluğundan yararlanmaya çalışan uyanık bir işadamı mı sadece?" Yanıtlamak yerine arkamızda, kırmızı ışıkla aydınlatılan taş duvarında "Türk İslam Eserleri Müzesi" yazan tarihi binayı gösterdi. "İsterseniz İbrahim Paşa Sarayı'na girelim... Orada daha rahat konuşuruz." "Orası müze değil mi?" Yine o kendinden emin, bilmiş ifade belirdi yüzünde. "Şimdi müze ama 400 küsur yıl önce, Kanuni Sultan Süleyman'ın çocukluk arkadaşı ve veziri İbrahim Paşa'nm sarayı olarak yapılmıştı." Başka soru sormamı bile beklemeden müzeye doğru yürüdü. Bir an annemi hatırlayıp çocukluk günlerime dönmüş gibi hissettim kendimi. Ne yalan söyleyeyim, rahatsız olmuştum, ne ben küçük bir çocuktum artık, ne de bu kadın annem. Öte yandan, Leyla bu konunun uzmanıydı, onunla görüşme nedenlerimden biri de buydu zaten. Üstelik zanlılardan biriydi. Her ne kadar hoşlanmasam da onun söyleyeceklerini dinlemek, beni nereye yönlendirmek istediğini anlamak, gizlemeye çalıştıklarını öğrenmek zorundaydım. Bu yüzden, tıpkı annemin peşinden müze müze dolaştığım çocukluk günlerimde olduğu gibi, çaresiz sürüklendim ardı sıra Leyla Barkın'ın. "İktidar kanla beslenen bir organizmadır." Türk islam Eserleri Müzesi'nde iyi tanıyorlardı Leyla Barkın'ı. Bu yüzden, müzenin ziyaret saatinin geçmiş olmasına rağmen içeri girmemize izin verdiler. Kapıdaki görevliden güvenlikçiye kadar karşılaştığımız herkes saygıyla selamladı bizi. Dik merdivenleri tırmanarak büyükçe bir bahçeye ulaştık. Hayranlıkla taş binayı süzdü Leyla. "Güzel, değil mi?" Fikrimi söylememi bile beklemeden heyecanla sürdürdü: "Padişahlar için yapılmış olanların dışında, istanbul'da sağlam kalan tek saray." Önemli bir sır verecekmiş gibi gözlerini kısmıştı. "Biliyor musunuz, ibrahim Paşa aynı zamanda Kanuni'nin eniştesiydi. Ama ne padişahla yakın arkadaşlığı, ne de kız kardeşinin kocası olması kurtarabildi onu. Kanuni'nin büyük aşkı Hürrem Sultan'm kışkırtması sonucu, ibrahim Paşa bizzat padişahın emriyle boğdurularak öldürüldü." En yakın arkadaşı tarafından idama yollanan ibrahim Paşa'nın nasıl bir düş kırıklığı yaşadığını hayal etmeye çalıştım. Acaba öldürülürken de, her şeye rağmen padişaha bağlılığını korumuş muydu? Yoksa ömrünün boşa geçtiğini düşünerek büyük bir mutsuzluk içinde mi can vermişti? "Buradan Nevzat Bey." Pek de yüksek olmayan, genişçe merdivenleri gösteriyordu Leyla. "Buradan çıkacağız." Çıktık, merdivenleri aşarak terasa ulaştık. Teras olduğu gibi Sultanahmet Meydanı'na bakıyordu. Sarayın ön bahçesindeki uzun boylu çam ağacıyla akasyanın gümrah dallarının arasından Dikilitaş görünüyordu. Başımı sağa çevirince Yılanlı Sütun'la Örme Sütun çarptı gözüme. Roma jmparatorluğu'ndan günümüze miras kalan bu üç anıt, zamanın kutsal bekçileri gibi, akşamın bu saatlerinde giderek ıssızlaşan tarihi meydanı bekliyorlardı sessizce. Kafeteryada oturacak yer bakınırken gençten bir adam telaşla yaklaştı yanımıza. "Merhaba Leyla Hanım, hoş geldiniz." "Merhaba Raşit... Hoş bulduk..." Leyla'nın gözleri boş masaları dolaştı. "Kimse kalmamış, kapatmış mıydm yoksa?" "Hayır hayır, buyurun lütfen..." Elimdeki çantayı gösterdiği masanın üzerine koydum, Leyla meydanı yandan gören iskemlelerden birine oturdu, ben de karşısındakine geçtim. Raşit kibarca sordu: "Ne içersiniz?" İkimizin de isteği aynıydı. "Çay." Ezilip büzüldü adamcağız. "Şey, Leyla Hanım çayımız taze değil, Türk kahvesi yapsam." Leyla ile birbirimize baktık. Bize uyardı. "Tamam, iyi olur." "Leyla Hanım orta içer," dedi mahcubiyetinden kurtulan Raşit. "Siz nasıl alırdınız kahvenizi?" "Az şekerli..." Raşit, ocağının başına dönerken, artık karanlığın iyice çöktüğü meydanı süzmeye başladı Leyla. "Burasını çok severim." Hayranlığın çocuksulaştırdığı gözlerini bana çevirdi: "Bu meydan, şehrin yaklaşık iki bin yıl boyunca yaşadıklarının tanığıdır. Onlarca kral, onlarca imparator, onlarca padişah... Dünya ölçüsünde kazanılmış zaferler... Yağmalamalar, çılgın eğlenceler, zafer şenlikleri... İmparatorluğu, saltanatı sarsan ayaklanmalar, salgın hastalıklar, depremler, kuraklıklar, yani bu şehrin başına ne gelmişse hepsini görmüştür bu meydan." Saygıyla tamamladı sözlerini. "Ama bakın, nasıl da engin gönüllü bir sükûnet içinde. Sanki tarihin her döneminde yaptığı gibi bugün de yaşananları taşlarının, demirlerinin, ahşaplarının katı belleğine sessizce kaydediyor." Mesleğine âşık biri olmalıydı Leyla, tıpkı tarih tutkunu annem gibi. Sevdiğiniz işi yapmak güzeldir, iyi bilirim bu duyguyu, çünkü ben de istediğim işi yaparak hayatını kazanan o azınlıktan biriyim. Ama bu durumu abartırsanız, yani hayatınızı tümüyle mesleğinizden ibaret sayarsanız, mutlu olmanız mümkün değildir. İşinizi ne kadar severseniz sevin, hayatın öteki alanlarından asla çekilmemeniz gerekir. Annem bunu başarmıştı, tarihe duyduğu büyük ilgiye rağmen ne ailesinden vazgeçmişti, ne de öteki uğraşılardan. Tekfur Sarayı hakkındaki bir makaleyi nasıl heyecanla okuyorsa, penceremizdeki sardunyayı da aynı tutkuyla sular, babamın pek sevdiği enginar dolmasını aynı keyifle yapardı. Bu yaşam ustalığını benimgösterebildiğim pek söylenemez, mesleğim hayatımı tümüyle ele geçirdi, Güzide ile Aysun'un ölümünü düşünürsek, mahvetti büe diyebiliriz. Güzide'yle olduğu gibi Evgenia'yla tartışmalarımızın çoğu da bu yüzdendi zaten. Leyla Barkın'a gelince, mesleği için neleri göze alabileceğini henüz tamanlayamadığımdan, karar vermek zordu. Belki de onu zanlı listesinden çıkaracak ya da katil olduğuna karar vermemi sağlayacak olan da mesleğine duyduğu bu tutkunun derinliği, bu derinliğin onu cinayetlere kadar sürükleyip sürükleyemeyeceğiydi. "Ama," dedim suskunluğumuzu bozarak, "bu meydanın kıymetini bildiğimiz pek söylenemez." Anında alevlendi güzel gözleri. "Kıymet bilmemek lafı hafif kaçıyor Nevzat Bey. Yaptığımızın adı tarih katliamı, düpedüz barbarlık..." Sesi öfkeyle titremeye başlamıştı. Bakışlarını Sultanahmet Camii'ne dikti yeniden. "Caminin arkasında Palatium Magnum denilen büyük imparatorluk sarayı vardı. Hiç vicdan azabı duymadan, üzerine beş yıldızlı bir otel yaptılar. Ne hükümet engelledi onları, ne belediye. Daha kötüsü, bu katliamı sürdürecekler." Kıvılcımlanan gözlerini yüzüme dikti. "Bu ülkenin sahibi yok Nevzat Bey... O yüzden, Âdem Yezdan gibi paraya tapan işadamları kentimizin, tarihimizin canına okuyor... Onun gibileri..." Tam yeriydi, fırsatı kaçırmamak için lafını kestim. "Sahi, şu Âdem Yezdan nasıl bir adam?" Artık temkinliliği tümüyle bırakmıştı, duygularını gizlemeden, nefretle söylendi. "Korkunç biri. Aklınıza gelebilecek her kötülüğü yapabilecek bir adam." Nasıl yani diye sormama fırsat bile vermedi. "Gözü dönmüş, piyasanın en büyüğü olmak istiyor. Sadece Türkiye'de değil, Avrupa'da, Amerika'da, bütün dünyada. Ama bu o kadar kolay değil, karşısında güçlü gruplar var. Âdem Yezdan, bu gruplarla mücadele ediyor, daha doğrusu, etmeye çalışıyor." Gözlerimdeki soru dolu ifadeyi fark etmişti. "Çalışıyor," dedim, çünkü Âdem Yezdan'ın, yılların deneyimine sahip bu şirketlerle rekabet etmesi oldukça güç. Hele yasal mevzuatın izin verdiği sınırlar içinde kalırsa, bu mücadeleyi kazanması mümkün değil. Bu yüzden sık sık kanun dışı yollara başvuruyor." "Ne gibi kanun dışı yollar?" "Aklınıza ne gelirse. Mesela bunlar üç yıl önce Bizans sarnıcı kalıntılarının üzerine büyük bir iş merkezi yapacaklardı. Bir kaza oldu, üç işçiyle halktan iki kişi öldü. Biz de dernek olarak bu davada "müşteki ve müdahil olmak istedik. Ama mahkeme reddetti. Çünkü Âdem Yezdan mahkemeyi de etki altına almıştı. Bilirkişi heyetiyle, hatta savcıyla, hâkimle bağlantı kurmuştu. Sonuçta olayın kaza olduğuna kanaat getiren mahkeme beraat karan verdi. Biz olayın peşini bırakmadık tabii. İdari mahkemeye başvurduk. Sonuçta yürütmeyi durdurma karan çıkarttık. ÂdemYezdan üç yıldır yürütmeyi durdurma karannı kaldırmaya uğraşıyor. Çünkü her gün binlerce dolar kaybediyor. Bu yüzden de her türlü zorbalığa başvurmaktan çekinmiyor." "Nasıl yani, sizi tehdit mi ettiler?" "Tabii, derneğimize sayısız tehdit geldi," dedi kanıksamış bir tavırla. "İmzasız mektuplar, elektronik postalar, telefonlar." "Ama fiziki bir saldınyla karşüaşmadınız, yani Âdem Yezdan'ın adamlan sizleri darp etmeye kalkışmadı, değil mi?" "Dernek üyelerine bir şeddin olmadı. Ama İSD'nin kapısına tehdit yazılan yazıldı. Minibüsümüzün tekerlekleri patlatıldı, camlan kırıldı." Yakalanan kimse oldu mu, demeye hazırlanıyordum ki, "Evet, kahveleriniz hazır..." diyen Raşit belirdi tepemizde. Elindeki gümüş işlemeli tepsinin üzerindeki fincanlardan mis gibi bir koku yayılıyordu etrafa. "Orta Leyla Hanım'ındı, az şekerli de sizin." Tabaklarında çifte kavrulmuş birer lokum olan fincanları saygıyla masaya koydu. Sularımızı da bıraktıktan sonra kahvelerimizden birer yudum almamızı bekledi. Takdirlerimizi duymak istiyordu. Gerçekten de enfes olmuştu; köpüğü, şekeri, kıvamı, hepsi yerli yerindeydi. "Güzel olmuş, elinize sağlık." "Her zamanki gibi nefis," diye beni destekledi Leyla. "Teşekkür ederiz Raşit." Yüzünde mutlu bir gülümsemeyle ayrıldı Raşit. Kahvemden ikinci yudumu aldıktan sonra dile getirdim aklımda kalan soruyu: "ÎSD'ye saldırılardan bahsettiniz. Yakalanan oldu mu?" "Ne yazık ki hayır. Bu işleri yapanlar gerçek birer profesyoneldi. Ne bir tanık, ne de bir iz bırakmışlardı. Tıpkı Necdet ile Mukadder'i öldüren katiller gibi." Leyla Barkın beni yönlendirmeye mi çalışıyordu, yoksa gerçekleri mi anlatıyordu? Belki her ikisini de. Âdem Yezdan'ın adamları, bu söylediklerini gerçekten de yapmış olabilirdi ama bu onların katil olduğu anlamına gelmezdi. Oysa Leyla'nın bu olayları kullanarak Âdem Yezdan'ı cinayet zanlısı gibi göstermek istediği açıktı. Konuyu değiştirmek için iskemlenin üzerindeki deri çantamı açıp ikinci kurbanın avucunda bulduğumuz Konstantin sikkesini alarak Leyla'ya uzattım. "İşte istediğiniz madeni para." Hevesle aldı tarihi parayı, ışığa tutarak, beğeniyle mırıldandı. "Konstantin'in sikkesi." "Evet." Elimi yeniden çantama daldırıp öteki madeni parayı da çıkardım. "Bu da Byzantion için bastırılmış sikke." Onu da alıp incelemeye başladı. "Tam anlattığınız gibi. Ön yüzde Hekate var, arkada, Byzantion yazısının altında hilal ve yıldız." Yeniden Konstantin'in sikkesine döndü. Bir süre sikkeye baktıktan sonra önemli bir meseleyi hatırlamış gibi başını kaldırdı. "Ceset nereye bakıyordu?" Neden sorduğunu anlamamıştım ama yanıtlamakta bir sakınca görmedim. "Çemberlitaş'a, daha doğrusu sütunun tepesine." "Bir zamanlar Apollon görünümlü Konstantin heykelinin bulunduğu yere..." Fısıldar gibi konuşuyordu. "Belki de katil, İstanbul'a Konstantin'in bulunduğu yerden bakın demek istiyor." "Konstantin'in bulunduğu yerden bakın ne demek?" "Sevgiyle, saygıyla, korumacı bir anlayışla bakın demek.. İstanbul'a emeği geçmiş onlarca kral, imparator ve padişah vardır ama bunların içinde iki hükümdar çok önemlidir: Büyük Konstantin ile Fatih Sultan Mehmed. Daha önce de konuştuğumuz gibi, Byzas bu kenti kuran hükümdardı ama burayı gerçek anlamda dünyanın en önemli şehri haline getiren ilk kişi Roma İmparatoru Konstantin'dir. Yaklaşık bin küsur yıl sonra aynı misyonu Osmanlı İmparatorluğu'nun en önemli padişahlarından biri, Fatih Sultan Mehmed üstlenecektir. Ama 330 yılında Konstantin burayı başkent yapmasaydı, bu şehrin yazgısı bambaşka olurdu." "Peki Konstantin neden burayı başkent olarak seçti?" "Kral Byzas'la aynı nedenden... Byzantion hem güzel, hem de savunması kolay bir şehirdi. Fakat asıl neden ekonomikti. Evet, ticaretten söz ediyorum. Doğu, Konstantin döneminde ticaret açısından son derece cazip bir yerdi. İmparatorluğun başkenti de kısa sürede bu ticaretin merkezi oldu. Ama başkent için Konstantin'in aklına ilk gelen yer Bzantion değil, Troya'ydı. Çanakkale yakınlarındaki antik kent. Homeros'un llyada'smda bahsettiği, güzel Helen'i Yunanlı kralın elinden kaçıran Paris'in şehri. Ancak, yeni Troya'nın yapımı sürerken Konstantin bir gece rüyasında Tanrı'yı gördü. Ve Tanrı ona başka bir şehir bulmasını söyledi. Yapımına başlanmış olmasına rağmen Konstantin Troya'dan vazgeçip Byzantion'a gözlerini dikti. Söylenceyi bir yana bırakacak olursak, işin aslı Troya'nın imparatorluğun başkenti için Byzantion kadar elverişli olmamasıydı. Bunu fark eden Konstantin, imparatorluğun adeta kalbinde yer alan Byzantion'u kendine başkent seçti. 324 yılından Byzantion'un başkent ilan edildiği 330 yılma kadar geçen sürede tam bir yapım seferberliği ilan edildi. İmparatorluğun en güzel anıtlarını, en görkemli hazinelerini, ülkenin bütün zenginliğini yeni şehrinde topladı. Yeryüzünün en yetenekli mimarlarını, heykeltıraşlarını, taş ustalarını, mozaikçilerini getirtti. Şehrin sınırlarını genişleterek yeni surlar yaptırdı." İstanbul'da doğmuş, bu şehirde büyümüş biri olarak, anlattıkları ilgimi çekmeye başlamıştı. Bir an cinayeti, soruşturmayı, kuşkularımı unutup merakla sordum. "Bugünkü surları da Konstantin mi yaptırmış?" "Hayır, günümüze ulaşan surlar farklı imparatorlar döneminde yapılmış. Konstantin, Byzantion'un surlarını biraz daha büyütmüştü sadece. Byzantion'un büyüklüğü Eminönü'nden Cankurtaran'a uzanan bir yayın kapsadığı alan kadardı. Konstantin bu yayı, günümüzdeki Kadir Has Üniversitesi'nin biraz daha gerisindeki Ayakapı'dan Cerrahpaşa Hastanesi'nin batısından geçecek şekilde Esekapı'ya kadar genişletti. İlginç de bir hikâyesi vardır. Konstantin yeni kurduğu şehrin sınırlarını belirlemek için elinde mızrak, arkasında imparatorluk görevlileriyle yürümekteymiş. Yürürken de görünmeyen biriyle konuşur gibi mırıldanıyormuş. Ama kimse cesaret edip, ne oluyor, kiminle konuşuyorsunuz imparatorum diye soramıyormuş. Bir süre sonra, o günün koşullarında kurulabilecek bir şehrin sınırlarını aştıklarını düşünen görevlilerden biri saygıyla Konstantin'in yanına yaklaşmış, özürler dileyerek, kiminle konuştuğunu, böyle nereye gittiklerini sormuş. Konstantin ciddi bir tavırla yanıtlamış: 'Şehrimin sınırlarını belirleyecek olan melekle konuşuyorum. Nerede duracağımı o söyleyecek.' Konstantin mistik olaylara fazlasıyla meraklı bir imparatordu. Ama bazı mistik olaylar da gerçekten onun yaşamında önemli rol oynamıştı. Henüz tek başına imparator olmamışken, iktidarı paylaştığı üç kişiden biri olan Maxentius'la hesaplaşmak için askerleriyle Roma'ya yürüdüğü zaman, gökte bir ışık gördü. Haç şeklinde bir ışık. Bunu Tanrı'nın bir işareti sayarak, ordusundaki askerlere kalkanlarının üzerine bu Hıristiyan simgesini çizmelerini emretti. Pagan inancında olan askerler bu emirden rahatsız oldular ama imparatordan korktukları için söyleneni de yapmaktan geri durmadılar. Çünkü imparatorun sözleri kanundu. Ve Konstantin'in şansı yaver gitti, iktidarı paylaştığı Maxentius'u Milvian Köprüsü'nde feci şekilde yendi. Maxentius Tiber'in sularında can verirken Konstantin'e Roma'nın yolu açıldı. Kazanılan zaferi, Hıristiyan Tannsı'nm kendisine verdiği bir armağan olarak kabul eden Konstantin, bu yeni dine sempati duymaya başladı ve binlerce yıllık Paganlığm sonunu getirecek kararlarla, imparatorluğun dinini değiştirdi. Bunlar kolay işler değil Nevzat Bey, Konstantin gerçekten de büyük bir imparatordu." "Ona saygı duyuyorsunuz." Yanıtlamadan önce biraz düşündü. "Bir anlamda ama Konstantin'in zalim bir adam olduğunu da biliyorum. Öz oğlu Crispus'u idam ettirmekten çekinmedi. Ardından da kendi karısı Fausta'yı banyoda kaynar suyla haşlayarak öldürdü. İktidar kanla beslenen bir organizmadır. Kendisini yöneten insanları güç kadar kötülükle de ödüllendirir. İster Romalı olsun, ister Osmanlı, birkaç istisna dışında eline kan bulaşmamış hükümdar yok gibidir." Ama şu anda eli kanlı hükümdarların değil, cinayetlerine kattıkları tarihsel figürlerle aklımızı allak bullak eden zeki katillerin peşindeydik. Ve öğrenmemiz gereken ilk şey, ikinci kurbanlarını Konstantin'in bu şehri başkent yapması onuruna diktirdiği Çemberlitaş'a bırakan bu canilerin, bundan sonra öldürecekleri zavallıyı nerede sergileyecekleriydi. "Sizce katiller yeniden cinayet işleyecek olsalar, cesedi bırakmak için hangi imparatorun ya da padişahın simgesi olan anıtı seçerlerdi?" Hiç duraksamadan, kesin bir tavırla söylendi: "Fatih Sultan Mehmed... Konstantin kadar büyük olan bir tek hükümdar var, o da Fatih'tir. Ama cesedi nereye bırakacaklarına gelince, işte orası karışık... Çünkü Fatih'i simgeleyen iki anıtsal yapıt var. Fatih Camii ve benim işyerim, Topkapı Sarayı..." Fatih Cami'nde önlem almıştık ama Topkapı Sarayı'nı hiç düşünmemiştik. Topkapı Sarayı'nı yaptıran bizzat Fatih Sultan Mehmed'di. Leyla'nın masum olabileceği geldi aklıma. Bilgilerini hiç sakınmadan büyük bir açıklıkla bizimle paylaşan bu kadm, katil ya da katillerin işbirlikçisi olabilir miydi? Kuşkuyla süzdüm onu. O kadar içten görünüyordu ki, yanılmış olabileceğimizi düşündüm. Eğer katiller üçüncü kurbanı Fatih Camii ya da Topkapı Sarayı'nın civarına bırakırlarsa, ondan kuşkulanmakla hata ettiğimize kesinlikle inanacaktım. Yine de acele etmemekte yarar vardı. Kötülüğün toprağında özgürce dal budak salan bir zekânın neler yapabileceğini kestirmek imkânsızdı. "Maktullerin boynundaki o yaralar neşterle açılamaz." Evgenia'ya söz vermeme rağmen Demirlere vaktinde yetişmem zor görünüyordu. Eğer Sultanahmet'ten doğruca Balat'a inseydim sorun kalmayacak, sekiz buçuktan önce arkadaşlarımın yanında olacaktım ama emniyete uğramak zorundaydım. Evgenia'dan iyi bir azar yemeyi göze alıp telefonumu kapatarak bastım gaza. Akşam trafiğine rağmen şansım yaver gitti, saat sekiz gibi Ali ve Zeynep'le odamda toplanmış, son bulguları gözden geçiriyorduk. Bizim köftehorun keyfi yerindeydi, belediyede Mukadder'in mesai arkadaşı, yakın dostu Niyazi Bey'i bulmuştu. "Galiba sadece dostu değil, aynı zamanda tarikat arkada- şıymış. Adam söylemese de, anladığımkadarıyla bunlar daha ılımlı bir tarikattan. Ama kızının gönül verdiği adam, yani Ömer, El Kaide gibi radikal bir gruba üyeymiş." Ömer'i gördüğü andan itibaren bu tahminini tekrarlayıp durduğu için pek umursamadım fakat Zeynep'in yüzünde derin bir endişe belirdi. "El Kaide mi?" "Olabilir. El Kaide'nin esnek bir örgütlenmesi var. Aynı davaya inanan birileri İstanbul'da bir örgüt kurup El kaide adına eylemler yapabiliyor. Ömer'in üye olduğu grup da pekâlâ öyle bir örgüt olabilir." Varsayımını gerçekmiş gibi sunmasına daha fazla izin veremezdim. "Öyle olduğunu gösteren hiçbir kanıt yok." "Niyazi Bey'in anlattıkları var," diye inatla direndi. "Adam hem Mukadder'i, hem de Ömer'i tanıyor. Ömer için, 'Onlar Deccal'in çocukları. Onlar İslam dinine zarar veren cahiller,' diyor. Zaten Mukadder de onun gibi düşündüğü için kızının Ömer'le nişanlanmasına karşı çıkmış." "Oysa Efsun evlenmelerini en çok babasının istediğini söylemişti." "Yalan söylemiş Başkomiserim. Bize verdiği ifade de gerçek dışı. Söylediği gibi babası dün, yani sah sabah işe filan gitmemiş." Bu önemliydi işte. "Niyazi mi söyledi?" "Evet, Mukadder'i en son iki gün önce, yani pazartesi günü mesai bitiminde görmüş. Zavallı adam başına geleceklerden habersiz, Niyazi'ye iyi akşamlar dileyip evine gitmiş. Ertesi gün de ne işe gelmiş, ne de telefon etmiş. Anlaşılan eve geldiğinde öldürdüler adamcağızı." Kendi senaryosuna o kadar inanmıştı ki, düşündüklerini gerçekmiş gibi anlatıyordu ama Zeynep durdurdu onu. "Ölüm saatine göre bu mümkün değil Ali." "Nasıl mümkün değil?" Yorgunluktan sinirleri iyice yıpranmış olan Zeynep, "Şöyle mümkün değil," diyerek gergin bir sesle açıklamaya girişti. "Otopsi raporuna göre, Mukadder Kmacı'nın ölüm zamanı salı günü saat 10 suları. Cesedi bulduğumuzda henüz şişmeye başlamamış olması, damarların belirginleşmemesi de ölümsaatinin üzerinden 24 saat geçmediğini gösteriyordu. Yani pazartesi günü işten eve geldiğinde öldürülmemiş." Ölüm saati konusunda yanılmış olması yıldırmadı bizimkini. "Tamam, demek ki ertesi sabah öldürdüler Mukadder'i." Bu kadar ısrar etmesi, benim de canımı sıkmaya başlamıştı. "Dur, dur bir dakika Ali... Nasıl emin olabiliyorsun bu kadar?" "Çünkü Mukadder, kızının bu Ömer denilen oğlanla evlenmesine karşıymış. Hatta bir ara Efsun'un evden çıkmasına izin bile vermemiş. Ama sen misin bunu yapan? O süklüm püklüm duran oğlan var ya, üç arkadaşını da yanma alarak Mukadder'i ölümle tehdit etmiş." Hayır, galiba bu sefer önyargılardan fazlası vardı Ali'nin elinde ama ustaca düzenlenmiş bu iki cinayeti öfkeli bir damat adayının işlediğine inanmamız için bâlâ yeterli delil sunamıyordu bize. "Niyazi Bey'in verdiği ilginç bir bilgi daha var," diye şansını denemeyi sürdürdü. "Adamsöylediğinde pek önemseme- miştim ama az önce otopsi raporundaki bügileri okuyunca şoka uğradım..." Alev alev yanan gözlerini yüzümüze dikti, sanki tahmin etmemizi istiyormuşçasına beklemeye başladı. Ama benim bekleyecek halim yoktu, masamın karşısındaki duvar saatinde saniyeler birbiri ardına devriliyor, saat hızla sekiz buçuğa yaklaşıyordu. "Hadi Ali, müneccimlik yaptırma bize akşam akşam." "Tamam Başkomiserim," diyerek toparlandı, tam bildiklerini anlatacak derken, yeni bir soru sormakla yetindi . "Bu Ömer denen oğlan ne eğitimi görüyormuş, biliyor musunuz?" Zeynep'te jeton benden önce düştü. "Tıp mı?" Kendinden emin bir tavırla onayladı Ali. "Tıp... Cerrahpaşa Tıp Fakültesi son sınıfında okuyor..." İkimizin de o kadar heyecanlanmadığını görünce gerginleşti. "Otopsi raporunda, iki maktulün de boğazlarının aynı yerden kesildiği yazıyor ya. Yaralar düzgün, üstelik kesiklerin boylan da neredeyse milimi milimine aynı diyor." "Evet..." "Yani bu bir uzman işi..." "Haklısın," dedi lafın nereye gideceğinden habersiz olan Zeynep. "Özellikle de anestezi konusunda uzman biri olmalı. Çünkü kurbanlann anesteziyle uyuşturulduktan sonra katledildiklerini düşünüyoruz. Bu yüzden de Cerrah Namık Karaman, katil profiline daha fazla uyuyor." Bakışlan bulutlandı Ali'nin ama inadı inattı. "Tamam, Namık da olabilir ama bana kalırsa Ömer daha çok uyuyor katil profiline. Cinayet işlemek için daha iyi nedenleri var. Hem bildiğim kadanyla, tıp öğrencileri anestezi dersi de alıyorlar, kadavralar üzerinde çalışıyorlar. İnsan bedeni nasıl kesilir, neşter nasıl kullanılır, hepsini öğreniyorlar." Yorgunluktan pestili çıkmış olan Zeynep sıkıntıyla açıkladı. "Maktullerin boynundaki o yaralar neşterle açılamaz Alicim. Katil, kurbanlarını adeta boğazlamış. Boyunda o kesikleri yapabilmek için daha güçlü bir alet kullanılması gerekir. Katilin bütün eliyle kavrayabileceği bir kesici. Daha iyisi, keskin bir bıçak..." Ali kolayca teslim olmadı tabii. "Neyse işte, nasıl bir kesici kullanırsa kullansın, sonuçta bu işi yapan cerrahlıktan anlayan biri olmalı... Yani tıp eğitimi almış biri..." Bu tartışma daha çok su götürürdü, konuyu değiştirmek için Zeynep'e döndüm. "Şu Âdem Yezdan'ı araştırabildin mi?" "Araştırdım," dedi önündeki dosyanın kapağını açarak. "İlginç bir adam. Hakkarili köklü bir aşiretin oğlu. Üçü kız, sekizi erkek, 11 kardeşin en büyüğü. Doğal olarak da aşiret reisi. Aşiretin tamdokuz köyü var. Son seçimlerde bir milletvekili bile çıkarmışlar. Âdem Yezdan'ın ölen babasından önce aşiret bazı pis işlere bulaşmış..." Başlarda Âdem Yezdan'ı önemsemeyen Ali, Hakkari, aşiret, pis işler lafını duyunca Ömer meselesini bir yana koyup kulak kesilmişti. "Teröre filan mı bulaşmış bunlar?" Manidar bir gülümseme yayıldı Zeynep'in dudaklarına. "Nereden baktığımıza bağlı. Yezdan aşiretinin elinde hep silah varmış. Fakat hep devletin yanında yer almışlar. Yüzlerce korucu vermişler devlete. Yirmi üç aşiret üyesi çatışmalarda ölmüş, birçoğu yaralanmış. Pis iş dediğim, hayvan kaçakçılığı filan. Kayıt yok ama uyuşturucu işi de yapmış olabilirler. Çünkü aile birden zenginleşmiş. Halbuki toprak pek verimli değilmiş oralarda. Sınır bölgesi, bir yanda İran, bir yanda Irak... Belki oradaki yerel güvenlik güçleri de göz yummuştur bunlara. Neyse, babaları ölünce aşiretin başına Âdem geçmiş. Âdem, üniversite okumuş. Belli ki akıllı bir adam. Maliye Bakanlığı kara parayı aklama operasyonu yapmıştı ya... Hani kayıtdışındaki sermayenin yasallaştırılması için ilan edilen büyük af. Âdem Yezdan da işte o aftan yararlanarak paralarını yasal işlere yatırmaya başlamış. Daha çok da turizm işine. Dersaadet adında bir şirket kurmuş." Bilgiç bir ifadeyle bana baktı. "Belki biliyorsunuzdur Başkomiserim, İstanbul'un eski isimlerinden biridir Dersaadet." "Osmanlıların kullandığı isimlerden biri." Aynı bilgiç anlamı bu kez ben yerleştirdim yüzüme. "Peki, sen Dersaadet'in anlamını biliyor musun?" "Mutluluk kapısıymış... Doğru mu?" "Aferin, dersini iyi çalışmışsın... Neyse, biz soruşturmaya dönelim. Az önce anlattıklarında ÂdemYezdan'ı suçlayacak hiçbir kanıt yok. Yine de bu adamı göz önünde tutalım. Hatta yarın gidip bir konuşalım." "Ne yazık ki adam Moskova'daymış. Perşembe gecesi dö- necekmiş." "O zaman bekleyeceğiz, dönünce konuşuruz." "Bence şu Ömer'in peşini bırakmayalım," diye yine başa sardı Ali. "İnanmıyorsunuz ama o oğlan bir şeyler saklıyor." "Olabilir, bir şey saklıyor da olabilir, bizzat katilin kendisi de olabilir. Ama Ömer kadar Namık da şüpheli. Sonra şu Âdem Yezdan... Pekâlâ o da katil olabilir. Mesele şu ki, elimizde ne güçlü kanıtlar, ne de ikna edici tanıklar var. Elbette ipin ucunu bırakmayacağız. Zanlıların hepsinden kuş ku duyacağız, hepsini araştıracağız." Yardımcımın görüşlerini hesaba almamış gibi görünmek istemiyordum. "Tabii, Ömer'le Efsun'u daha sıkı araştıracağız. Ali haklı, Niyazi'nin söylediklerinden sonra onların katil olma ihtimalleri epeyce artmış durumda. Şu radikal Islami örgüt meselesini de bir etüt edelim..." "Terörle Mücadele'ye soralım o zaman," diye kıpırdandı bizim tez canlı. "Eminim Ömer'in dosyası vardır onlarda." "Tamam, soralım... Ya, bilirkişi heyetindeki insanların listesi... Onların kim olduğunu öğrenebildik mi Ali?" Görevini yerine getirememenin ezikliği gölgeledi genç yüzü. "Öğreneceğiz Başkomiserim, hemen çıkaramadılar listeleri. Bilgisayarda bir sorun varmış. Niyazi Bey bir eleman görevlendirdi. Sadece bu işle uğraşıyor. Yarın öğleye kadar Necdet Denizelle Mukadder Kmacı'nın katıldıkları bilirkişi heyetlerinde yer alan insanların bütün listesi elimizde olacak." Bu iyi haberdi işte, failleri saptayamamıştık ama kurban olacak kişileri belirleyebilirsek katillere yaklaşabilirdik. "Güzel ama şimdi acilen yapmamız gereken bir iş var. Topkapı Sarayı'nm civarına sivil ekipler yerleştirmek." Neden bahsettiğimi anlamamışlardı. "Fatih'in yaptırdığı en büyük eserlerden biri de Topkapı Sarayı değil mi çocuklar? Eğer katiller, yeni cinayetleriyle II. Mehmed'e ya da onun payitahtına gönderme yapacaklarsa, yeni kurbanlarını Fatih Camii kadar, Topkapı Müzesi civarına bırakma ihtimalleri de var." Zeynep'in aklına yatmamıştı bu. "Ya kurbanların parmaklarının gösterdiği yön? Her kurban bize bir anıtı işaret ediyor gibiydi." Suçlar gibi baktı yüzüme. "Öyle değil mi Başkomiserim? Hatta bunu siz keşfettiniz. Mukadder Kmacı'nın cesedi Topkapı Sarayı'nı değil, Fatih Cami'nin yönünü gösteriyordu." Haklıydı ama dün geceden beri aklımı kurcalayan ayrıntıyı o fark edememişti. "Aslında Mukadder Kmacı'nın elleri Fatih Camii'ni göstermiyordu Zeynep. Yeniden düşün, Çemberlitaş'ı işaret ediyordu. Yani Beyazıt, Aksaray yönünü... Emin değilim. Bugün Leyla Hamm'la konuşurken ona bu kent için önemli olan üçüncü hükümdarı sordum. Hiç duraksamadan, Fatih Sul tan Mehmed, dedi... Bilmiyorum. Belki de şu cesetlerin ok biçiminde konulmasında yanılıyorum. Belki de katiller sadece kurbanlarının ellerini bağlamak istediler. îki kurbanın bu kenti kuran iki hükümdarla ilişkilendirilmesi daha kesin bir bilgi. Dolayısıyla, üçüncü cinayetleriyle Fatih Sultan Mehmed'e gönderme yapmak isteyebilirler." "Tamam o zaman," diyerek ayaklandı Ali. "Yeni ekipleri saray civarına yollayayım Başkomiserim. Ben de başlarında dururum." "Hayır Ali." Hayal kırıklığına uğramış gibi kalakaldı doğrulduğu yerde. Kesin bir tavırla işaretparmağımı salladım. "Hayır, sen başlarında durmayacaksın. Ekipleri yolla, git kontrol et. Hatta Fatih Camii'ne de, Topkapı Sarayı'na da uğra ama sonra evine gideceksin. Evine gidip dinleneceksin." Bakışlarımı Zeynep'e çevirdim. "Sen de öyle... Bu akşam ikiniz de erkenden gidip uyuyacaksınız. Bizi nelerin beklediğini bilmiyoruz. Hâlâ karşımızdaki katillerin kim olduğunu anlamış değiliz. Bana dinlenmiş olarak lazımsınız..." Zeynep memnun olmuş görünüyordu ama Ali'nin gözlerinde asi bir ışıltı tatlı tatlı parıldıyordu. Adamımı iyi tanıdığım için, "Bu emrim kesindir," diye uyarmak zorunda kaldım. "Yok öyle oldu, böyle oldu, ekipteki arkadaşlar çağırdılar, gitmek zorunda kaldım lafını duymak istemiyorum. Eve gideceksin ve mışıl mışıl uyuyacaksın. Tamam mı? An laşıldı mı?" Gözlerindeki apaş ifade kayboldu. "Anlaşıldı Başkomiserim," dedi resmi bir sesle. "Ekipleri denetledikten sonra doğruca eve gidip dinleneceğim." "Güzel... Yarın zor bir gün olacak... Belki ondan sonraki gün de... Gücümüzü hoyratça harcamanın anlamı yok." 'Yine bir sızı var içimde, akşam oldu diye." Zeynep'le Ali'yi dinlenmeleri konusunda sıkı sıkıya uyarmıştım ama iş kendime gelince, yorgunluğu filan umursamadan doğruca Demir'in evine çevirmiştim bizim emektarın burnunu. Oysa Mukadder'in çirkin apartmanından emniyete dönerken yarım saat kadar kestirmeme rağmen en az Zeynep'le Ali kadar yorgundum. İyi de, ne yapabilirdim ki, şu anda hayatımdaki en önemli üç kişi masayı kurmuş, onlara katılmamı bekliyordu. Yorgunluğumu gidermek için Evgenia'nın bana şifa gibi gelen ışıltılı bakışlarına, çocukluk arkadaşlarım Yekta ile Demir'in sohbetine ve rakının mucizevi dinlendiriciliğine güvenerek bastımgaza. Fakat ne kadar hızlı gidersem gideyim, geç kalmaktan kurtulamadım, Demir'in baba yadigârı "Balat Sarayı"nın önüne geldiğimde saat dokuzu bulmuştu. Arabadan inerken cep telefonumu açtım. Hayret, Evgenia hiç aramamıştı. Yoksa o da benim gibi geç mi kalmıştı? Kafa yormanın âlemi yoktu, nasıl olsa az sonra anlayacaktım. Bahçe kapısından içeri adım atar atmaz, hüzzam bir şarkının sözleri çalındı kulağıma. "Yine bir sızı var içimde, akşam oldu diye / Gözüm acıyor, ağlarım hâlâ bilmem niye..." Hayır, Müzeyyen Abla söylemiyordu, Zeki Müren'in sesiydi gecenin karanlığını ağır ağır dalgalandıran. Masayı eski kameriyeye kurmuşlardı, kestane ağaçlarının altına. Aramızda en az on metrelik bir mesafe olmasına rağmen, dik mayıs rüzgârı rakının kokusu bana kadar getiriyordu. Evgenia'nın sırtı dönüktü, hafifçe eğilmiş, yüzünü yandan görebildiğim Yekta'yla konuşuyordu. Demir karşılarındaydı, suskundu ama gözlerinde öyle hoş bir ifade vardı ki, sanki bu büyük bahçede, tepeden sarkan ampullerle aydınlatılmış bu kameriyenin altında, ilk kez değil de defalarca oturmuşlar, defalarca konuşmuşlar, defalarca içmişler gibi yakın duruyorlardı birbirlerine. Evgenia'nm yüzünü göremiyordum belki de bu nedenle o tuhaf sanrıya kapıldım, onu bir anlığına Handan sandım. Hiç ölmemiş gibi, hep olduğu gibi, hep aramızdaymış gibi... Ama biraz daha genç... Biraz mı, epeyce genç... En az bizim lisedeki halimiz kadar genç. Neşeli, umutlu ve cesur... Hayat, henüz örseleyememiş duygularını. Hayat, henüz masumiyete değer veriyor o sıralar. Hayat, bozmaktan korktuğu için dokunmaya çekiniyor hayallerimize... Ben de gecenin büyüsünü bozmamak için kaldım olduğum yerde, öylece durup, Handan'a dönüşen Evgenia'yı, Evgenia'ya dönüşen Handan'ı ve bir anda ikisi birden olan Güzide'yi izledim bir süre. İkisi beni bırakıp gitmiş olsa da, bu üç kadında aslında hep aynı kadını sevdiğimi düşündüm. Hangi kadını? İlk çocukluk arkadaşım, o çelimsiz liseli kızı mı, en güçlü dayanağım, can yoldaşım, cefakâr karımı mı, yoksa yaşamın her şeye rağmen güzel olduğunu bana yeniden öğreten gün- görmüş Evgenia'yı mı? Belki hepsini birden, belki hepsini ayrı ayrı ama üçünde de hep aynı kadını... Başladığı gibi kederle bitti şarkı. "Gözüm acıyor, ağlarım hâlâ bilmem niye..." Şarkı bitti ama ben öylece kalakaldım olduğum yerde. İlk fark eden Demir oldu. "Nevzat, ne duruyorsun oğlum orada?" Onun uyarısı üzerine Evgenia'yla Yekta da dönüp baktılar. Kederimi içime atıp mutlu görünme zamanıydı; ben de gülümsemelerimin en az yıpranmışını dudaklarıma yerleştirerek yaklaştımyanlarına. "Sizi seyrediyordum..." Sanki kıskanmışım gibi sürdürdüm sözlerimi. "Valla helal olsun, bana hiç gerek yokmuş. Kaynaşıvermişsiniz hemen..." "Şuna bakın?" dedi Evgenia iri gözlerini yüzüme dikerek. "Bir de sitem ediyor... Kaçta geliyordun sen?" Bu gece siyahlar giymişti: siyah taşlı küpeler, siyah bir bluz, siyah etek "Tamam tamam, geciktim," diyerek teslim oldum. "Söyleyecek bir şeyim de yok. Elimde değil, görev işte, ne yapayım." Hemen yumuşadı altın kalpli Evgenia'm... "Takma kafanı Nevzat... O kadar da değil. Zaten çok da geç kalmadın." "Öyle canım," diye destekledi Yekta. "Biz de yeni oturmuştuk zaten." Sözlerimin işe yaramasından duyduğum memnuniyetle eğilip Evgenia'nın sağ yanağına küçük bir öpücük kondurdum. Teninden yükselen lavanta kokusu başımı döndürdü. Adeta kendiliğinden döküldü laflar ağzımdan... "Yine mis gibi kokuyorsun..." Bu laflar ağzımdan çıkar çıkmaz, kederli yüzlerinde donup kalmış bir gülümsemeyle bizi izleyen arkadaşlarımı görünce pişman oldum. Handan'ın görüntüsü yine sızar gibi oldu bir yerlerden. Hemen toparlandım. Önce Yekta'ya, sonra da Demir'e sarıldım. "Ee siz nasılsınız bakalım bu akşam?" "İyiyiz," dedi Yekta ikisi adına da konuşarak. "Evgenia'yla sen geldin ya, daha iyi olduk." Yok, benim gibi numara yapmıyordu, içtendi sözleri. Sahiden sevinmişlerdi geldiğimize. Ama konuksever Evgenia bu durumu üç gün sonraki daveti hatırlatmak için kullanmaktan geri durmadı. "Cumartesi akşamı da ben bekliyorum... Bak mazeret filan yok, herkes geliyor." Kimse itiraz etmedi. Benimse bakışlarım masanın üzerindeki yiyeceklere kaymıştı; rokası bol salatayı, tabaklardaki beyaz peynirle kavunu ve yarılanmış rakı kadehlerini göstererek, alınmış gibi söylendim. "Oh afiyet olsun. Biz gelmeden başlamışsınız içmeye..." Masadaki boş iskemlenin önünde, beni bekleyen boş rakı bardağına uzandı Demir. "Sana hazırlık Nevzatcım. içimizde en sıkı içici sensin, erken başlarsak ancak yetişiriz diye düşündük." "Öyle olsun bakalım," dedim Demir bardağımı rakıyla doldururken ama iskemleye oturmadım. "Ben ellerimi yıkayayım da geleyim... Ha yahu, Bahtiyar nasıl bu arada?' Herkesten önce benim tezcanlı sevgilim yanıtladı sorumu. "iyi iyi, çok iyi... Demir, akşam merak etme, dediğinde inanmamıştım. Şimdi kendi gözlerimle görünce..." Bahtiyar'm iyi olmasına sevinmiştim ama Evgenia'nm artık sizli bizli konuşmaları bırakıp Demir demesine daha fazla sevindim. "İçerde mi, bir de ben göreyim şu keratayı," diyerek eve doğru yürüdüm. Arkamdan seslendi Demir. "Akşamki odada değil, salona aldım. Haa sana zahmet, içerdeki CD çalan da kapat artık... Biraz sohbet edelim..." Daha kapıdan içeri adımımı atar atmaz tanımıştı beni Bahtiyar. İnlemeyle havlama arası dostça bir ses çıkardı. Işıklan yakınca gördüm onu; geniş pencerenin önünde, yan yana sıralanan tel örgülü boş kafeslerin sonundaki ahşap köpek kulübesinde yatıyordu. Başını kaldırdı, doğrulmak istedi ama beceremedi. Yanına yaklaşıp tüylerini okşadım. "Merhaba Bahtiyar... N'aber, nasılsın oğlum?" Açık kahverengi gözleri minnetle bakıyordu yüzüme. "İyisin iyisin," dedim san tüylerini usulca kaşıyarak. "Bu vartayı da atlattın köftehor." Sanki onaylamak ister gibi havlamayı denedi ama yine başaramadı. "Tamam oğlum, tamam, yorma kendini. Hadi sen biraz daha dinlen bakalım. Ne kadar çok uyursan, o kadar çabuk kalkarsın ayağa." Sözlerimi anlamışçasına sakinleşti, kocaman başını usulca ayaklarının üzerine uzatarak uyku vaziyeti aldı ama ışığı kapatıp çıkıncaya kadar sadakatle beni izlemeyi sürdürdü. Lavaboda yüzümü yıkarken gülümsediğimi hissettim. Yorgun yüzümde taptaze bir ışık. Mutluydum galiba... Belki de bu mutluluğu yitirmemek için aceleyle salondaki CD çaları kapatıp döndüm bahçeye. Dışarı adımımı atar atmaz, mangalda pişen balıkların kokusu çarptı bu kez burnuma. Rakının anasonunu bile bastırmıştı mübarek. İlk pişen balıkları servis etmeye başlamıştı Demir. Ama tuhaf, dün akşam söylediği gibi levrek değil, üçer adet küçük sarı balık koyuyordu tabaklara... Önce emin olamadım... "Tekir mi onlar?" Sanki hakaret etmişim gibi irkildi Demir. "Ne tekiri be, barbun barbun... Tekneye gelmediğin için artık balıkların şeklini şemalini de unutmuşsun..." Merakla iskemleye oturup balıklara yakından baktım; burunları hemen dikleşip ağızları göz hizasına kadar uzanıyor, göz çukuru altında üç adet pul bulunuyordu. Uzun zamandır denize çıkmasamda bu özelliklerin tekirde olmadığını biliyordum. "Sahiden barbunmuş yav... Nereden buldunuz bunları? Pişkin pişkin sırıttı Yekta. "Balıkçıdan..." "Hani balığa çıkmıştınız dün..." "Çıktıuk, çıktık da, Kınalıada açıklarında ne gezer barbun? Beş tane levrek çektik ki, derya kuzusu mübarek. Barbunları balıkçı Şeriften aldım bu öğlen. İzmir'den yeni gelmiş. Yemin billah etti taze diye." "Tazeye de benziyor," dedi Evgenia çatalıyla tabağmdaki balıklara dokunarak. "Hadi afiyet olsun..." Mevsimi olmamasına rağmen lezzetliydi barbunlar. Ağzındaki lokmayı yuttuktan sonra hevesle kadehini kaldırdı Yekta. "Haydi bakalım, hoş geldiniz..." "Dostluğa," diye dokundurdu kadehini bizimkilere Demir. Masadaki tek kadına dönerek tamamladı sözlerini. "Aramıza yeni katılan dostlara." Mutluluktan ışıl ışıl yanıyordu Evgenia'nın gözleri. "Size..." Gıptayla bakıyordu yüzümüze. "Hiçbir zaman eskimeyecek arkadaşlıklara." Güya sıra bendeydi, güya ben de birkaç lakırdı edecektim ama bir şey engel oldu bana, dilimdüğümlendi, konuşamadım. İstemediğimden değil, bu masadaki üç erkeğin geçmişlerinde yatan o acı olayı hatırladığımdan. Tıpkı az önce benim yaptığım gibi, bir hayaletin kestane ağaçlarının karanlığına sığınıp dudaklarında yarım kalmış bir gülümsemeyle bizi izlediğini hissettiğimden. Evet, şu anda bir kadın daha vardı aramızda. Görünmese de, gülmese de, konuşmasa da, biz ondan bahsetmesek de üçümüz de biliyorduk ki, o hep aramızdaydı: Handan. Belki de dün gece Evgenia'nın yaptığı gibi, "Handan'a," diye kaldırmalıydım kadehimi: "Bize bu dostluğu armağan eden o kıza." Ama gecemiz berbat olurdu. Ne neşemiz kalırdı, ne sohbetimiz. O yüzden sustum. Eğer yardımıma Evgenia yetişmeseydi, ellerinde kadehleri, gözlerinde anlamlı sözcükler duyma umuduyla daha bekleyecekti arkadaşlarım. "Ve bizi buluşturan Bahtiyar'a..." dedi benim yerime Evgenia. Neler hissettiğimi tam olarak bilmese de, bir şeylerin ters gittiğini anlamış olmalıydı. Belki de karımla kızımı düşündüğümü sanıyordu. Ne sanırsa sansın, beni zor durumdan kurtardığı için ona binlerce kez teşekkür ederek, aklımı anılardan, gözlerimi Handan'ın hayalinden kurtarıp kadehimi arkadaşlarımmkilere dokundurdum ve güçlü bir sesle onların sözlerini yineledim. "Bahtiyar'a... Bahtiyar'ın sağlığına..." Rakılar yudumlanıp kadehler masaya konulduktan sonra, belki de yine suskun kalmaktan korktuğumiçin, "Yahu Demir ne göz varmış oğlum sende!" diye takıldım ev sahibimize. "Nasıl fark ettin beni o karanlıkta?" "Atmaca gözü, atmaca," diye söylendi Yekta. "Bırak senin gibi kocaman bir adamı..." Eliyle üstümüzdeki ağaçların dallarını gösterdi. "Uyumakta olan kuşların karaltısına bakıp, 'bu kumru, şu serçe, bu saka, bu güvercin,' diye hepsini tek tek sayıyor." Atmaca deyince çocukluk günleri depreşti belleğimde. "Sahi Demir, senin bir atmacan vardı, değil mi? Derinden bir iç geçirdi. "Güzel bir kuştu," diye mırıldandı. "Çok güzel bir kuş. Bahçemize düşmüştü... Sağ kanadı kırıktı..." Sanki yaralı kuşu avucunda tutuyormuş, sanki yaralı kuşun kalp atışlarını duyuyormuş gibi etkilenmişti Evgenia. "Başka yırtıcıların işi mi?" Birden ciddileşti Demir. "Evet, başka yırtıcıların işi. Yırtıcıların en korkuncunun, insanın işi. Havalı bir tüfekten çıkan saçmayla kırılmıştı kanadı." "Tuhaf bir isimi vardı," diyerek hatırlamaya çalıştım. "Hazan mıydı?" "Hüzün..." Hayretler içinde kalmıştı Evgenia. "Hüzün mü? Yırtıcı bir kuşa Hüzün ismini mi verdiniz?" "Ben değil, annem," diye dalgın dalgın söylendi Demir. "Annem koydu Hüzün ismini atmacaya." "Niye?" "Annem atmacayı ilk gördüğünde, 'Bu hayvanın gözlerinde bir gariplik var... Çok hüzünlü bakıyor,' dedi. Ben öyle hüzün müzün göremiyordum. 'Yok annecim, bildiğin atmaca gibi bakıyor işte... Belki biraz canı yanıyor ama gözlerinde keder değil, vahşilik var,' dediysem de dinletemedim. 'Yok evladım, sen göremiyorsun, bu hayvanın kanadı değil, ruhu kanıyor. Gel bunun ismini Hüzün koyalım,' diye tutturdu. Benim aklımdaki isim Kartaca'ydı. Ama isimden daha önemlisi, atmacayı evde tutabilmekti. Babam hayvanlardan pek hoşlanmazdı. Hastalık bulaşır bu kuştan, atalım gitsin, demesinden korkuyordum. Annem, kuşun adını Hüzün koyalım deyince evde bir yandaş bulduğumu anlayarak hemen kabul ettim önerisini. İyi ki etmişim, babam akşam atmacayı görür görmez, tahmin ettiğim gibi mırın kırın etti ama onca yıldır evli olmalarına rağmen hâlâ deli gibi sevdiği karısının, 'Yapma Bünyamincim, günah. Nasıl atalım sokağa bu yaralı kuşu? Bir Tanrı misafiri işte,' deyince anında yelkenleri suya indirerek Hüzün'ü kabul etti." Evgenia yemeyi içmeyi kesmiş, ilgiyle arkadaşımı dinliyordu. "Peki iyileşti mi Hüzün?" "lyileşemedi," dedi Demir bakışlarını kaçırarak. "Bir ay yaşadıktan sonra öldü. 'Ben söylemiştim,' dedi annem. 'O kuş öleceğini biliyordu. O yüzden öyle kederle bakıyordu.' Bana sorarsanız, annem atmacanın gözlerinde kendi yazgısını görmüştü. Yaklaşmakta olan hastalığını. Altı ay geçmeden Alzheimer oldu. Atmacaya gelince, özgürlüğüne düşkün bir kuştu, ona iyi baksak bile bu evde kapalı kalamazdı. Özgür olmadığı bir dünyada yaşamak istemedi..." Sanki bütün bu olayları arkadaşının ailesiyle birebir yaşamış gibi, "Bu olaydan sonra veteriner olmaya karar verdi Demir," diye derinleştirdi sohbeti Yekta. "Hüzün'ü yaşatamadığı için..." Yüzüne bir kızıllık yayıldı Demir'in, utanıyor muydu ne? Yine de ayrıntıları anlatmaktan geri durmadı. "Haklısın, başlarda Hüzün'ü kurtaramadığım için veteriner olmak istemiştim. Ama sonra fark ettimki, hayvanları gerçekten de çok seviyorum. Hepsini, her türünü. En acımasızı bile insandan daha zararsız. İnsandan daha içten, daha masum ve daha az yıkıcı. Onlara yakın olmak her zaman mutlu etmiştir beni. Veterinerliği bu yüzden seçtim." Demir'in ailesiyle yaşadığı tartışmalar geldi aklıma. "Ama Bünyamin Amca onun gibi düşünmüyordu," diyerek Evgenia'ya döndüm. "Bünyamin Amca, oğlunun veteriner değil, avukat olmasını istiyordu, ölene kadar da Demir'in avukat olacağını zannetti adamcağız..." Suçlu suçlu güldü Demir. "Babam rahmetli, bir türlü anlamadı, yahu benim gibi konuşmayı sevmeyen bir adamdan avukat olur mu? Onun dileğini yerine getirsem, sevmediğim bir okulda okuyacak, istemediğim bir mesleği yapmak zorunda kalacaktım." iğneleyen bakışlarını bana çevirdi. "Sanki sen ailenin istediği mesleği mi seçtin?" Konu benden açıldı ya, Evgenia durur mu? "Sahi Nevzat, seninkiler ne dedi polis olmana?" O zamanlar önemli bir sorun haline gelen bu olayı, şimdi ben de Demir gibi gülümseyerek hatırlıyordum. "Önceleri sinirlendiler. Biraz solculuk vardı babamda. Solculuk dediysem, işte Atatürkçü filan. Polisi hiç sevmezdi. 'Polis devletin maşasıdır,' derdi. 'Bari asker olsaydın da Kuleli'ye ya da Heybeli'deki okullardan birine gitseydin. Nerden çıktı bu polislik şimdi?' diye sokranırdı. Aslında ondan çıkmıştı. Babam edebiyat öğretmeniydi. Yekta gibi şiir de yazardı ama roman okumaya da bayılırdı. Onun kitaplığından okuduğum ilk roman Agatha Christie'nin Roger Ackroyd Cinayeti'ydi. Kitabın son sayfalarına kadar katili bulamamıştım. Sonra dönüp bir daha okudum, bir daha okudum. Ardından polisiye roman merakı gelişti bende. Yerli, yabancı ne kadar polisiye roman varsa yalayıp yuttum, işte o merakın sonunda polisliğe yöneldik. Ama babama söylemedim bunu. Sevmediği bir mesleği onun sayesinde seçtiğimi bilmesini istemedim." "Aramızda en şanslısı Yekta'ydı," diyerek sözü şairimize getirdi Demir. "Rauf Amca hiç karışmadı ona. Mimarlık istedi, mimarlık okudu. Üstelik fakülteyi bitirdikten sonra bir gün bile mimarlık yapmadı." "Çarpıtıyor Evgenia, mimarlığı severim aslında. Hâlâ kütüphanemdeki kitapların çoğu mimarlıkla ilgilidir. Özellikle de istanbul mimarisiyle. Olay şu ki, ben öğretim üyesi olarak üniversitede kalmak istiyordum ama fakültenin başına çöreklenen akademisyen takımı izin vermedi. Ne yapayım, ben de kendimi şiire verdim. Ama babam hiçbir zaman onaylamadı şair olmamı. Bir tek şiirimi bile okumadı." "Belki sen görmemişsindir," diye teskin etmeye kalktım. "Ne biliyorsun, belki senden gizli okumuştur." "Yok Nevzat, biliyorum, okumadı. Okusaydı anlardım. Okusaydı, iyi kötü bir şeyler söylerdi. En azından başkalarına şairliğimden bahsederdi. Hiç yapmadı. Sanki hiç şiir yazmıyormuşum gibi davrandı. Hiç anlamadı neden şiir yazdığımı. Zaten edebiyatla, sanatla da uzaktan yakından ilgisi yoktu." Babasını tanımasam inanacaktım sözlerine. "Haksızlık ediyorsun... Çok güzel şarkı söylerdi Rauf Amca." "Nevzat doğru söylüyor," diye destekledi Demir. "Hele rahmetli bir de kafayı çekti mi, Münir Nurettin gibi asılırdı gazele. Valla bütün Balat susar, onu dinlerdi." Gözleri nemlenir gibi oldu Yekta'nm. Galiba şimdi gerçek anlamda hatırlamaya başlamıştı babasını. "Öyle," diye itiraf etti sonunda. "Şiir sevmezdi ama Yahya Kemal'in şiirlerinden bestelenmiş şarkıları güzel okurdu." Rauf Amca'nın içli sesi çalınır gibi oldu uzaklardan kulağıma. "Evet yahu," diye atüdım. "Bir keresinde, sizin evde şeyi söylemişti. Hani şu güzel şarkı var ya... Nihavent makamında... Kandilli yüzerken uykularda... Sonrası nasıldı?" Yekta, şarkının güftesini mırıldanmaya koyuldu. "Kandilli yüzerken uykularda / Mehtâbı sürükledik sularda. / Bir yoldu parıldayan, gümüşten, / Gittik... Bahis açmadık dönüşten. / Hülya tepeler, hayâl ağaçlar... Durgun suda dinlenen yamaçlar... / Mevsim sonu öyle bir zaman ki / Garip bir mûsikiydi sanki. / Gitmiş kaybolmuşuz uzakta, Rü'yâ sona ermeden şafakta..." "Hadi o zaman," dedi Evgenia kadehini bir kez daha kaldırarak. "Yekta'nm babası Rauf Amca'ya içelim." "Rauf Amca'ya..." "Nur içinde yatsın..." diye mırıldandım ben de. "Durun, durun," dedi Yekta elini kaldırarak. "Sadece benimkine değil, hepimizin babasına..." "Babalarımıza..." diye çınladı karanlık bahçede seslerimiz. "O güzel insanlara..." Bir kez daha dokundu camlar birbirine, bir kez daha yudumlandı rakılar, bir kez daha masaya kondu kadehler. içtenlikle bakıyordu Yekta... "Teşekkür ederim Nevzat..." "Niye?" "Babamı hatırlattığın için..." Mavi gözleri nemlenmiş miydi, bana mı öyle geldi, emin olamadım. "Daha doğrusu, babamın hakkını teslim ettiğin için. Benim gibi vefasız evlatlar aptalca davranabiliyor bazen." "Bir sen mi oğlum, hepimiz öyle yapıyoruz." "Yok," dedi başını sallayarak. "Sen öyle davranmazsın. Hiç itiraz etme Nevzat, sen göründüğün gibi değilsin. Tamam, güçlüsün, soğukkanlısın ama aslında duygusal bir adamsın." Konuşmalarımızı ilgiyle dinleyen Evgenia'ya döndü. "Bunların içinde en duygusalının ben olduğumu zannederler ama değil. En duygusalımız Nevzat'tır aslında." Hiç yadırgamadı bu saptamayı Evgenia. "Farkındayım." Uzanıp elime dokundu. "Bir de kendisi farkında olsa." Ne işler açıyordu bu şair başıma. "Yekta tamam," diye uyardım. "Karakter analizlerini geçelim artık." Tınmadı bile, galiba hafiften kafayı bulmaya başlamıştı. "Gençken," dedi Evgenia'ya anlatmayı sürdürerek. "Nevzat için bir dörtlük yazmıştım." Ne dörtlüğü? Neden bahsettiğini bile bilmiyordum. Ama Evgenia merakla yanıp tutuşmaya başlamıştı bile. "Öyle mi? Okusana..." Hoş, Evgenia okuma dese de okuyacaktı Yekta. Yüzüne bakar bakmaz anlayabilirdiniz bunu. Bense karmaşık duygular içindeydim; bir yandan arkadaşımın yazdıklarını merak ediyordum, öte yandan tuhaf bir mahcubiyet duyuyordum. Ama ne düşündüğümü önemsemeyen şairimiz, dörtlüğü okumaya başlamıştı bile. "Nakış nakış öfkeyle dokulu, / hırçın ama kırık dökük; / bakmayın ana avrat küfrettiğine / o gözyaşları içinde bir çocuk." Doğruyu söylemek gerekirse hoşuma gitmişti ama belli etmedim. "Ne zaman yazdın lan bunu?" "Lisede oğlum, üçüncü sınıftayken... "Hiç haberim yoktu." "Okumadım ki olsun..." "Ama çok güzel sözler," diye hayran hayran mırıldandı Evgenia. "Demek gözyaşları içinde bir çocuk. En fazla da bu benzetmeyi sevdim." Elini elimden çekti, yalancıktan azarlar gibi yaptı. "Senin o kadar küfürbaz olduğunu bilmiyordum Nevzat..." "Ooo, gençken ağzı bozuktu bunun. Çok da kavgacıydı." Anlaşılan bu gece, yerin dibine sokacaktı beni bu Yekta. "Yalan söyleme be, en kavgacımız Demir'di." "Yok lan," dedi iriyarı veterinerimiz. "Kavgayı sen çıkarırdın ama içinizde en kalıplısı ben olduğumdan kabak hep benim başıma patlardı. Okulda disipline hep ben giderdim." Küçük bir kahkaha kopardı Evgenia. "Şahane çocuklarmışsmız," dedi yeniden kadehine uzanırken. "Hadi size içelim." "Bize içelim," diye yineledi Yekta. Dili hafiften peltekleş- mişti. "Çocukluğumuza... Geride kalan gençliğimize... Kırılan umutlarımıza... Sararan anılarımıza..." İçtik, sanırım artık daha çok kendimiz olmuştuk. Yaşananlardan bahsetmesek bile o yapay kibarlığımız kırılmış, duygularımız özgürce gezinmeye başlamıştı ortalıkta. Duyguların ağırlığı o kadar yoğundu ki, kimse cesaret edip söze başlayamadı bir süre. Görev yine Evgenia'ya düştü. "Evet Yekta," dedi rakının mahmurlaştırdığı gözlerini şairimize dikerek. "Artık vakit tamam." Neden bahsedildiğini anlamıştı bizimki ama her zaman yaptığı gibi ağırdan almaya kalktı. Beyefendinin keyfi gelirse, dinliyor musun, dinlemiyor musun bakmaz, başlardı şiir okumaya ama kazara sen, Yektacım bir şiir okur musun, de, bak bakalım ne oluyordu. Kaprisin envai türlüsünü yapar, Uzatır da uzatırdı. "Öyle mi?" diye ipe un sermeye koyuldu işte. "Neyin vak- tiymiş o?" "Neyin vakti olacak oğlum?" diye azarladım. "Şiir vakti, Şiir." "Okuduk ya..." "Sadece bir dörtlük mü?" "Canım şiirin uzunu kısası mı olurmuş?" diye bir de ukalalık yapmaya kalkınca Demir bile dayanamadı. "Uzattın ama Yekta... Söz verdin, oku artık şu şiiri yav." Demir'e de aldırmazdı ya, sanırım Evgenia'ya ayıp olmasın diye kabul etti. "Tamam tamam... Ama sevmezseniz kabahat benim değil..." Masadaki herkes, "Yektaa!" diye seslenince... "Peki... Peki," diyerek teslim oldu. "Şiirin ismi 'Yokluğunda Üşümek,'" Boğazını temizleyerek okumaya koyuldu. "Sen yoktun. / Terkedilmiş bir İstanbul vardı. / Yaslanmış gökyüzünün umarsızlığına, / Eylül rüzgârlarıyla sararan / Bayram kartpostallarına benzeyen. / Sen yoktun / Bir çocuk ağlardı istasyonlarda, / Geceyarıları uykumu bölerdi hıçkırıkları, / Trenler geçerdi gözbebeklerimden, / Kirlenirdi bembeyaz umutlarım. / Sen yoktun / Tüm dünyayı değiştirebilirdim, / Oysa aynalarda eskiyor yüzüm. / Ne yana baksam karşımda bir anı, / Meğer İstanbul ne çok benziyormuş sana..." Yekta okumayı sürdürürken Evgenia'nın meraklı gözleri yüzümde geziniyordu. Gençliğimizde, geçmişimizde acı bir şeyler olduğunu sezinlemişti. Ama cesaret edip soramıyor, sanki benim anlatmamı bekliyordu. Bunu yapamazdım, gözlerimi kapatıp kendimi şiirin sözlerine bıraktım. "Sen yoktun, / Omuzlarımda paramparça bir yürek, / Göğüs kafesimde karmakarışık bir kafa, / Kıvranarak olayların burgacında, / Gezinirim sensizlikle, deliliğin sınırlarında. / Sen yoktun, / Kanayan bir İstanbul vardı, / Yeryüzü ıssızlığında." "Çook güzel," diye mırıldandı içtenlikle Evgenia... "Çok güzel... Hangi şanslı kadına yazdın bu şiiri?" Büyük bir coşku nasıl aniden söner, neşeyle süren bir sohbet nasıl apansız kedere dönüşür, masumbir soru bütün bir geceyi nasıl değiştirir, işte onu yaşıyorduk şimdi. Yanıt vermedi Yekta. Vermedi değil, veremedi. Demir kaçmayı seçti. "Ben levrekleri atayım mangala," diyerek uzaklaştı masadan. "Yoksa ateş geçecek." Benim kaçacak yerim yoktu, Yekta'nm da öyle. Evgenia şaşırmıştı, sorusuna yanıt alamadığı için bana bakıyordu. Kaş göz işaretiyle durumu kurtarmaya hazırlanıyordum ki, gerek kalmadı. Önüne eğdiği başını kaldıran Yekta, cesaretle yanıtladı Evgenia'nm sorusunu: "Handan'a yazdım o şiiri. Hayatımdaki tek kadına." "Handan'a sen de âşıktın, değil mi?" "Handan kim?" diye sordu Evgenia. Artık Demir'in bahçesinde değil, benim emektarın içindeydik. Yekta'ya değil, bana soruyordu. Bütün cesaretine rağmen, havadaki duygusallık onu çekimser kılmış, çıldırasıya merak ettiği Handan adındaki o kadını arkadaşıma soramamıştı. Zaten o dakikadan sonra da gecenin tadı kaçmış, ne yenen balıkların, ne içilen rakının keyfi kalmıştı. Gerek benim, gerekse Demir'in sohbeti yeniden canlandırma çabalarımız yeterli olmamış, hepimizi usulca ele geçiren o ağır, o hüzünlü hava, geceye damgasını vurmuştu. O yüzden arabaya biner binmez, gözlerini yüzüme dikerek sormuştu Evgenia. "Handan kim?" "Bir arkadaş," dedim kontak anahtarını çevirirken. "Üçümüzün ortak arkadaşı." Benim emektar, Demir'in evinin önünden Balat'ın aşina olduğum tenhalaşmış sokaklarına doğru salınarak yürümeye başladı. Yanıtım yeterli olmamıştı. "Bir arkadaş," diye fısıldadı anlamlı bir sesle. "Nevzat, neden bana arkadaşlarından bahsetmiyorsun?" Bozulmuştu ama yaramazlıklarını hoşgörüyle karşıladığı çocuğuna, yine benden neler saklıyorsun bakalım, der gibi sevecen bakıyordu. "Bilmem," diye geçiştirdim. "Laf oraya gelmedi herhalde." "Keşke gelseymiş..." Şimdi sitem vardı sesinde. Hoşgörü kaybolmuştu. "Olanları bilseydim, Handan'ı sormazdım. Yekta da öyle üzülmezdi. Şahane başlayan bu gece de berbat bir şekilde sona ermezdi." Haklıydı, ne diyeceğimi bilemediğimden bakışlarımı yola çevirdim. Özür dilemem gerekiyordu ama, "Aslında sıradışı bir hikâyeleri var..." diyerek anlatmayı seçtim. Sözlerim o kadar ilgisini çekmişti ki, bana duyduğu kızgınlığı unutarak sordu. "Hikâyeleri, dedin, yani Yekta'yla Handan'ın mı?" Ne bilsin Evgeniacım, Handan'ı sadece Yekta'nın sevdiği kadın sanıyordu. "Yekta'nın, Handan'ın ve Demir'in..." Yeşil gözleri merakla panldadı. "İkisi de mi Handan'a âşıktı?" "Evet," dedim geçmiş anıların duygusallığı üzerime çökerken. "İkisi de Handan'a âşıktı." Sözlerimi sürdüremedim, gözlerimi yola dikerek sustum ama Evgenia bırakmadı yakamı. "Ya sen?" Şaşırmıştım, böyle bir soruyu beklemiyordum. "Ne demek ben?" diye döndüm. Bakışlarını bir an büe kaçırmadı gözlerimden. "Ne demek istediğimi biliyorsun." "Nereden bileyim canım, ne demek istediğini?" "Handan'a sen de âşıktın, değil mi?" Hayır, suçlamıyordu, sadece öğrenmek istiyordu. Geçmişteki yaşamımı, aşklarımı, geçmişteki Nevzat'ı. Handan'ı da bu yüzden merak ediyordu. Sorusunun yanıtını beklerken yüzünde öyle tatlı bir ifade oluşmuştu ki, bir an evet diye- sim geldi. Evet, ben de âşıktım Handan'a. Ama gerçekten âşık olmuş muydum? Yekta'yla Demir gibi delicesine sevmiş miydim onu? Bu soruya evet demek, o kadar kolay değildi. Yeniden Balat'ın delik deşik yollarına çevirdim bakışlarımı. Çocukluğumuzda koşturduğumuz kaldırımlar iki yandan usulca akıp gidiyordu, anılardan sızan görüntüler, sesler, sokak lambalarının solgun ışığında parçalanıp dağılıyordu. Ne kadar fazla anı vardı bu sokaklarda yaşanmış. Bütün o anılar yumağının içinde, akıldan çıkmayacak olanlar, kuşkusuz Handan'la yaşadıklarımızda Sahi nasıl biriydi Handan? Kara gözlü, düz saçlı, zayıf bir kız... Evet, ne gençliği, ne orta yaşlılığı, sadece çocukluğu canlanıyordu kafamda. Belki de onu Demir'le Yekta'dan daha önce tanımış olduğumiçin. Kapı komşumuzdu. Faruk Amca'yla Nadide Teyze'nin kızı. O kadar eskiydi ki tanışıklığımız, onu ilk ne zaman gördüğümü bile hatırlamıyorum. Annem, babam, komşularımız Dimitri Amca, karısı Sula Teyze, Mesut Amca, Nida Teyze, oğullan thsan Abi, Primo Amca, Raşel Teyze, kızları Ester gibi Handan da hep vardı. Bir kardeş gibi diyemeyeceğim ama bir arkadaş olarak hep hayatımdaydı. İlkokula birlikte yazılmıştık, ilk gün okula birlikte gitmiştik. İlkokulla sınırlı kalmamıştı arkadaşlığımız, ortaokulda da birlikte okumuştuk. Sonra Demir'le Yekta girdi hayatımıza. Ortaokul ikideydik, onların sınıfı dağıtılmış, bu ikisi de bizim sınıfa gelmişlerdi. Önce benimle arkadaş oldular, sonra Handan'la. Ama onu ne zaman sevmeye başladılar, ilk kim âşık oldu, hatırlamıyorum. Ben Handan'a âşık mıydım? Artık onu da bilmiyorum. "Niye sustun Başkomiserim?" diyen Evgenia'nm cilveli sesi sıyırdı anılardan beni. "Çok mu zor bir soru sorduk?" "Zor değil ama hatırlamıyorum." Gözlerini bir an bile üzerimden ayırmadan ısrarla sürdürdü. "Neyi hatırlamıyorsun?" Onu atlatmaya çalıştığımı sanıyordu. "Handan'a hissettiklerimi," diye mırıldandım içtenlikle. "İnan ki hatırlayamıyorum. Bu arkadaşlık mıydı, yoksa ona gerçekten de âşık mıydım? Bilmiyorum ya da unutmuşum." Arabanın direksiyonunu sola kınp Haliç'e saparken sürdürdüm sözlerimi. "Evet, Handan'la çok yakındık. Çocukluktan ergenliğe birlikte geçtik, anılar o kadar uzak, o kadar bulanık ki, belki onu öpmüş bile olabilirim." Küçük bir kahkaha koyuverdi. "Valla hatırlayamıyorum, inanmıyorsun ama sahiden hatırlayamıyorum." Hâlâ gülüyordu ama kesinlikle ikna olmamıştı, güvensiz gözlerle süzüyordu beni. "Hem âşık olsaydım söylerdim," dedim nedense kendimi savunma gereği duyarak. "Aradan bunca zaman geçmiş. Olan olmuş, giden gitmiş, niye söylemeyeyim ki?" İnanmaya mı başlamıştı, yoksa bana mı öyle geliyordu, kestirmek zordu ama yüzündeki manidar ifade ağır ağır silindi. "Peki ya ötekiler?" "Demir'le Yekta mı?" Usulca başını salladı. "Söyledim ya, onlar fena halde âşıktı Handan'a. Yine de tuhaftır, o yıllarda ikisi de dile getirmediler ne hissettiklerini." "Nasıl yani?" diye söylendi oturduğu koltukta kıpırdanarak. "Kıza sevdiklerini söylemediler mi?" "Dördümüz birlikteyken kimse çıkıp, 'Handan, ben sana âşığım,' diyemedi. Belki Yekta şiirlerinde serzenişte bulunmuş olabilir. Eğer yaptıysa bile üstü kapalı yapmış olmalı, çünkü ne Demir, ne de ben fark ettik..." Bakışlarımı ıssız yoldan Evgenia'ya çevirdim. "Şimdi sen sorunca düşünüyorum da, galiba işin güzelliği de oradaydı. Arkadaşlık aşktan önde geliyordu. Sanırım bizi mutlu eden, dördümüzün birlikteliğiydi. Hadi kendimi saymıyorum ama Demir ya da Yekta, Handan'a, seni seviyorum, deseydi, dostluğumuz bozulabilirdi. Galiba Handan da bunun farkındaydı; o yüzden ne Demir'e, ne de Yekta'ya özel bir ilgi gösteriyordu." "Ya sana?" Yeşil gözler yine çapkın çapkın parıldamaya başlamıştı. Hiç üstüme alınmadım. "Bana da ilgi göstermiyordu. Belki üçümüzün de ilgisini kaybetmek istemiyordu." "Üçünüzün de. Yani sen de ilgi gösterdiğini kabul ediyorsun..." "Tabii ediyorum, evden birlikte çıkıyoruz, sınıfta birlikteyiz, eve birlikte dönüyoruz. Nasıl ilgi göstermeyeyim?" Yeniden o manidar gülümsemesini takınmıştı. "Peki Nevzat," dedi eğlenceli bir sesle. "Doğru söyle, hiç kıskanmadın mı Handan'ı? Yani sadece seninle gezen bir kızı, iki çocukla daha paylaşmaya başlıyorsun. Ben olsam kıskanırdım." Hayır demeye hazırlanıyordum ki, belleğim bana ihanet etti. Okul günlerinden bir anı beliriverdi gözlerimin önünde. Önce kendime saklasam diye geçirdim içimden ama sonra Evgenia'nın bunu bilmeye hakkı var dedim. Üstelik ortalıkta yanlış bir şey de yoktu. "Galiba ben de kıskandım," dedim ardı ardına uyanan anıları kafamda düzene koymaya çalışırken. "Bir gün okula geç kalmıştım, bahçeye girdiğimde Handan'la Demir'in kapının girişinde gülüşerek bir şeyler konuştuğunu gördüm. Evet, işte o anda içimde nefrete, öfkeye benzer bir duygunun kabardığımhissettim. Ne ben vardım, ne de Yekta, sadece ikisi. Üstelik bizsiz oldukça mutluydular. Sanki ihanete uğramışım gibi bir duyguya kapılmıştım. Ama beni fark eden Handan'la Demir'in tavırları o kadar sıcak, o kadar içtendi ki, böyle kötü duygular taşıdığım için utandım." Hiç sesini çıkarmadan beni dinleyen Evgenia'nm manalı bakışlarını yine üzerimde hissedince dönüp baktım. "Ne?" dedim anlamaya çalışarak. "Bir şey mi demek istiyorsun Evgenia?" Yumuşacık sokuldu koluma. "Dur, hemen parlama. Galiba olanları anladım." "Nasıl anladın?" "Şimdi sen böyle soğuk bir adamsın ya..." "Teşekkür ederim," dedim şakacıktan kolumu çekmeye çalışırken. "Bir soğuk olmadığımız kalmıştı, o da tamamlandı." Hafifçe vurdu çekmeye çalıştığım koluma. "Dinlesene Nevzat! Soğuk değil de, hani gençlerin kullandığı şu İngilizce laf var ya, hani kuul diyorlar. Yani Türkçesi, sen burnundan kıl aldırmayan bir adamsın ya." "Kimseye eyvallah demeyiz öyle kolay kolay," dedim yalancıktan kasılarak. "Tabii, sevdiklerimiz hariç." "Biraz ciddi olur musun Nevzat..." "Tamam tamam, dinliyorum." "Handan, yani önce senin arkadaşın olan o kız, ortaokulda size katılan Demir'le Yekta'ya da ilgi gösterince geri çekildin. Yok deme, seni iyi tanıyorum. Evet, çekildin ama bunu yaparken de zarif bir şekilde davrandın. Kimseye fark ettirmedin. Yani Handan'ın ilgisini kendinde toplamak için oyunbozanlık yapmadın. Belki o kıza karşı taşıdığın duyguları değiştirdin. Artık onu bir arkadaş gibi görmeye zorladın kendini. Aslında böyle bir durumda rekabet kızışır. Üç erkek de kızın ilgisini çekmek için birbirileriyle yarışırlar. Bence sen bu yarışı küçümsedin, daha başından kendi gönlünle koptun rekabetten. Ya da söylediğin gibi arkadaşlık, aşktan daha önemliydi senin için. Çünkü Demir'le Yekta'yı da en az Handan kadar sevdin. Hiçbirini kaybetmek istemedin." Evgenia konuşurken bizim emektar Haliç'e ulaşmış, denizle yan yana akan cadde boyunca ilerlemeye başlamıştı. Sol tarafımızda uzanan suların karanlık yüzeyinde arada bir ışıklar çakıp sönüyor, balığa erken çıkan bir teknenin motorundan yayılan münasebetsiz gürültü, gecenin koyu sessizliğini bozuyordu. "Güzel bir çözümleme," dedim göz ucuyla sevdiğim kadına bakarak. "Analiz de diyebiliriz." "Dalga geçme Nevzat," dedi omzuma bir kez daha vurarak. "Ben ciddi bir şeyden söz ediyorumburada." "Ben de ciddi bir şeyden söz ediyorum." Başımı çevirip gülümsedim. "Sahi söylüyorum Evgenia. Şahane bir çözümleme. Ama sen geçmişe bugünden bakıyorsun. Yani şu an tanıdığın Nevzat'tan yola çıkarak, genç Nevzat'ın davranışını açıklamaya çalışıyorsun." Yeniden yola dönünce kavşaktaki trafik lambasında kırmızı ışığın yandığını gördüm. Frene basarak konuşmamı sürdürdüm. "Halbuki genç Nevzat, benden oldukça farklıydı. Tamam, belki bazı yanlarımız, hani atalarımızın huy dediği şeyler hiç değişmedi. Fakat genç Nevzat, kesinlikle benden daha umutluydu, daha idealistti, cesurdu. İnsanlara daha fazla güveniyordu, dünyayı daha güzel bir yer sanıyordu. Evet, bu niteliklerini düşününce sana rahatlıkla hak verebilirim. Genç Nevzat, Handan'dan, yani iki arkadaşının büyük sevgiyle bağlandığı bir kızdan kolayca vazgeçebilirdi, öte yandan, genç Nevzat benden daha hırslıydı, öne çıkmayı, kendini göstermeyi severdi. Olaya bu açıdan bakarsak, genç Nevzat'ın arkadaşlarının katıldığı bir yarıştan, rekabetten geri durması düşünülemez." Trafik lambasında sarı ışık yanarken, ilgiyle beni dinleyen sevgilimin sağ koluma yapışmış elini usulca okşadım. "Yani Evgeniacım, söylediklerin doğru olabileceği gibi yanlış da olabilir." Yeniden gaza basarken meselenin özüne dair kendi görüşümü açıkladım. "Belki de Handan'ı gerçekten de bir arkadaş gibi sevdim. İlk başlarda, hani onun kız, benim erkek olduğumu anladığım an var ya, işte o zaman belki olgunlaşmamış bir cinsel duygu büyümüş olabilir içimde ama sanırım hepsi bu. Niye böyle söylüyorum, çünkü kimse ilk aşkını unutamaz. Bak Demir'le Yekta'ya, onlar Handan'ı asla unutmadılar. Hadi Yekta'yı anlamak kolay, çünkü Handan'la evlendi. Ama..." "Ne!" diye sözümü kesti Evgenia. "Yekta, Handan'la evlendi mi? Ee hani kimse aşkını açıklayamadı demiştin?" "Açıklayamamıştı. Ta ki liseyi bitirinceye kadar. Okul bitince yollarımız ayrıldı. Demir, babasının da zoruyla Almanya'ya okumaya gitti. Babası avukat olmasını istiyordu ama Demir veterinerlik okumayı seçti. Bana gelince, annem babam hiç istemese de polisliğe yöneldim. Yekta'yla Handan mahallede kalmıştı. Yekta mimarlık okudu, söylediği gibi, seviyordu da bu mesleği ama okuldaki öğretim üyeleriyle anlaşamadı. Belki de edebiyat sevgisi daha ağır bastı. Şiir yazıp dergilere göndermeyi, adı sanı duyulmamış yayınevlerinden kitaplar yayınlamayı mimarlığa tercih etti. Handan ise evine çekilmiş, adeta kısmetini bekler olmuştu. Böylece bizim yokluğumuzda, daha doğrusu Demir'in yokluğunda ikisi yakınlaşmaya başlamışlardı. Bu yakınlaşmanın sonunda, Yekta daha fazla bekleyememiş, Handan'a evlenme teklif etmişti." "Handan da kabul etti, öyle mi?" "Ne yapsın? Fazla seçeneği yoktu. Mahallede sadece Yekta kalmıştı." "Peki seviyor muydu Yekta'yı? İçinizde en çok sevdiği o muydu?" Yanıtlamadan önce biraz düşündüm. "Emin değilim ama galiba Handan, Demir'le daha fazla ilgileniyordu. Eğer ona üçümüzden hangisini seçeceğini so- rabilseydik, sanırım Demir derdi." "Nevzat demezdi yani..." Kesin bir tavırla başımı salladım

Demezdi... Yani bence demezdi." Düş kırıklığına uğramış gibi söylendi. "Ama Demir Almanya'ya gitmiş. Eğitimi için Handan'ı terk etmiş..." "Orası biraz karışık. Belki de Demir, Balat'tan kaçmak amacıyla, babasının onu Almanya'ya yollamasına razı oldu. Yekta'yla bana ihanet etmemek için. Hiç konuşmamış olsak da, dördümüz arasındaki bu gizli anlaşmanın gereğini yerine getirmek için." Bunları anlatırken Yekta'ya kızdığımı hissettim. Gençlik yıllarında, o hayhuy içinde bu durumu doğru değerlendirememiş ya da üzerinde yeterince düşünmemiş olmalıydım. "Yani Yekta aslında hepinize ihanet etti?" Ben de öyle düşünmeme rağmen, Yekta'nın yaşadığı acılardan sonra, üstelik onu Demir bile affetmişken, şu ihanet kelimesini öyle kolayca kullanamayacağımı hissediyordum. "Bakış açısına göre değişir," dedim Evgenia'yı göz ucuyla süzerek. "Belki de Handan'ın hayatını kurtarmıştır. Güzel kızdı Handan, gel gör ki ailesi yoksuldu. Biraz da cahil. Eğer Handan, Yekta'yla evlenmeseydi, kısa sürede zengin biriyle baş göz ederlerdi onu. Ama Demir'in açısından bakarsak, hoş değildi Yekta'nın yaptığı." "Ne dedi peki Demir?" "Ne desin? Hiçbir şey söylemedi. Zaten Almanya'da üçüncü senesiydi o sıralar. Bunlar evleneceklerini bir mektupla bildirmişler Demir'e. Yetmezmiş gibi, düğün davetiyesini de eklemişler. Demir ne yanıt verdi, ne de düğüne geldi." "Ya sen? Sen gittin mi düğüne?" Evgenia'nın manalı bakışları yine üzerimdeydi, bakışlarımı yoldan ayırmadım. Göz göze gelmek istemiyordum. Çünkü davetiye yollamalarına rağmen ben de düğüne gitmemiştim. Nedenini bilmiyorum, demek ki o zamanlar bu evliliği onaylamamışım. "Hayır," dedim arabamın burnunu Unkapanı Köprüsü'ne çevirirken. "Polislikte ilk yıllarımdı, İstanbul dışındaydım, izin vermediler, gelemedim." Nedense sustu Evgenia, hoşuma gitti bu tavrı, sanki saklayacak bir sırrım varmış gibi kendimi rahatlamış hissettim. Başımı çevirip, köprünün altından akan Haliç'in gölgeli sularına baktım. Kıyıdan yansıyan ışıklarla ara ara renklenerek, sessizce Sarayburnu'nun eteklerine doğru uzanıyordu. Sarayburnu'na bakarken Kral Byzas'ı hatırladım. Acaba İstanbul'da yaşayan Rumlar bu kenti kuran kralı biliyorlar mıydı? Doğruyu söylemek gerekirse biraz da eski anıların ağırlığından kurtulmak amacıyla konuyu değiştirmek istedim. Ama Evgenia izin vermedi. "Peki sonra Demir, Yekta'yı nasıl affetti?" Benden hemen yanıt alamayınca yeni bir tahminde bulundu. "Yoksa Handan başka bir adamla mı gitti?" Üzüntüyle mırıldandım. "Hayır... Başka biriyle gitmedi... Handan öldü..." "öldü mü?" Sesindeki neşe tümüyle kaybolmuştu. "Ne diyorsun Nevzat?" "Talihsiz bir kazada... Üç yıl önce... Küçük oğlu Umut'la birlikte..." "Yazık," diye söylendi keder yüklü bir sesle. "Çok yazık... Yekta ne yaptı?" "Kafayı yedi. Aylarca sakinleştirici ilaçlar aldı. Hepimiz kendini öldüreceğinden korkuyorduk, işte, Demir o günlerde çıkıp geldi. Neredeyse on beş yıldır konuşmadığı arkadaşının elinden tuttu, yarasını sardı, toparladı. Aslında ben de Yekta'ya destek olmaya çalıştım, üstelik onun gibi karımı, çocuğumu kaybetmiştim, yani ortak noktamız daha fazlaydı ama nedense Demir daha etkili oldu." "Sen bir şey yapamazdın," diye mırıldandı Evgenia. "Onları Handan bir araya getirmişti. Varlığıyla iki arkadaşı ayıran Handan, ölümüyle onları yeniden buluşturdu." Mantıklı konuşuyordu, yine de sesi iyice duygusallaşmıştı. " En doğal haliyle açıkladı. "Çünkü Byzas Yunanlıydı, oysa biz Romalıyız." Konstantinopolis'i Koruyan Taştan Zırh II. Teodosius'un Surları Tanrı, İmparator'a bakıyordu. Onur anıydı, kudret günü, övgü zamanı. Güzel giysiler içindeydi imparator; alnında kırmızı yakutlarla süslü altından tacı. Çıplaktı Tanrı, alnında dikenli tellerden tacı. Vakur bir bakışı vardı împarator'un; şanslı doğmanın, başarmanın verdiği gurur, kazananların gururu. Hüzün vardı Tanrı'nın bakışlarında; ezilenler için duyduğu keder, kaybedenlerin üzüntüsü. Bir eli kılıcındaydı Împarator'un, bir eli atının dizginlerinde, yüzünde çocuksu bir sevinç. Bir eli çarmıhın sağ yanına çivilenmişti Tanrı'nın, öteki eli sol yanına. Yüzünde derin bir hayal kırıklığı. Tanrı, İmparator Teodosius'a bakıyordu. Ama umurunda değildi Teodosius'un, çarmıhtaki Tanrı. İmparator, gözlerini çarmıhın arkasındaki surlara dikmişti. Devasa duvarları bir kilit gibi birbirine bağlayan Altın Kapı'ya. Altın Kapı'nın üzerinde, tanrıçaların arasında dikilen dedesinin heykeline. Adını aldığı dedesi Büyük Teodosius'a bakıyordu İmparator. Biraz buruktu yüreği. Dedesi Galya'dan Mısır'a bütün birRoma'ya hükmetmişti, o sadece Doğu Roma'yı yönetiyordu. Dedesi zorlu savaşların sonunda büyük zaferler kazanmıştı, onun böyle zaferleri yoktu. Ama öyle bir iş yapmıştı ki, tarih onu da unutmayacaktı. Tanrı, Teodosius'a bakıyordu. Hep yardımcı olmuştu ona. Hep korumuş, şarapla tatlanan ekmek gibi mutlulukla kutsamış- tı yaşamını. Tahta çıktığında yedi yaşındaydı Teodosius. Tanrı, sadakatten bir duvar örmüştü çevresine. Ablası Pulheria'yı koruyucu atamıştı ona. Düşmanlarının başına türlü işler sararak belayı uzak tutmuştu ondan. Bereket yüklü bir bulut gibi gölgesini hiç çekmemişti üzerinden. Ona akıl vermişti, ülkesini iyi idare etsin diye. Ona güç vermişti ülkesini korusun diye. Ona zevk vermişti ülkesini güzelleştirsin diye. Tanrı, İmparator'a bakıyordu. Ama Teodosius'un gözleri, adını ölümsüzler arasına yazdıracak surlara takılıydı hâlâ. Oysa en az ablası Pulheria kadar Hıristiyan'dı, en az onun kadar bağlıydı çarmıhtaki Tanrı'ya. Ama bakışlarına söz geçiremiyordu işte. Her defasında Tanrı'ya değil de surlara kayıyordu gururlu gözleri. Biliyordu ki, ne Kral Byzas'ın, ne de büyük Konstantin'in surları bu kadar görkemli olabilmişti, bu kadar uzun, bu kadar aşılmaz. Biliyordu ki, bu surlar ona birçok imparatora bahşedilmeyen saygıyı kazandıracaktı. Biliyordu ki, tarih birçok imparatordan esirgediği şanı, bu surları yaptırdığı için onun ayaklarının dibine serecekti. İmparator, Tanrı'yı unutmuş gibiydi. Aklı kulelerdeydi, mazgallarda, hendeklerde. Aklı, paha biçilmez bir mücevher gibi Konstantinopolis'in boynuna taktığı bu taştan gerdanlıktaydı. Bu gerdanlıktaki taşlar, altın taçlardaki elmaslardan daha değerliydi, daha göz alıcıydı, daha muhteşem, daha görkemli. Bir denizden ötekine uzanıyordu. Hem de birbirini kıskanan dağlar gibi iki sıra halinde. Aralarında su dolu hendekler... Dış surları aşan düşman bu hendeklerde boğulacaktı. Boğıdmayanların bedenleri iç surların sert taşlarına takılıp kalacaktı. Yüz on kulesi vardı, on dört kapısı, sayısız burcu... Kulelerde, kapılarda, burçlarda yüzlerce eli silahlı askerleri. Kibrine yenilmişti İmparator, kendi gücünün görkemine, başarısının parıltısına. O, Flavius Teodosius'tu. Bu aşılmaz duvarları tamamlayarak barbarlara Konstantinopolis'i yasak etmişti. Artık hiçbir zaman giremeyeceklerdi imparatorluğun gözbebeği olan bu şehre. Ne Hurüar, ne Persler, ne Avarlar, ne de Araplar... Artık barış sonsuzdu. Teodosius'un adı bu ak taşlarla yazılmıştı, bu dişi kentin narin bedenine... Tanrı, Imparator'a bakıyordu. Farkında bile değildi Teodosius bu bakışın. Gerçekleşen hayalleriyle sarhoş olmuştu. Kibri tanrısallık sanıyordu, hırsı mutluluk, başarıyı ölümsüzlük. Ölümsüz olma isteğinin o tuhaf duygusuna kaptırmıştı kendini. Erguvan rengi, şık harmanisine sarınmış, atalarına layık olmuş bir imparatorun gururuyla bakıyordu, atalarının şanına şan katacak Altın Kapı'ya. "Tanrı'yı görmüş gibi bakıyor." Altın Kapı'nın önünde yatıyordu ceset, insana huzur veren yıldızlarla dolu gökyüzünün altında. Bu gece biraz daha büyümüş olan yarımayın gümüşten ışıklarıyla aydınlanarak. İstanbul surlarıyla Yedikule Mezarlığı'nın arasındaki boş arazide. Evet, yine vakitsiz gelen bir telefon. Evet, yine bir cinayet. Evet, yine bir geceyansı, yine tarihi bir mekân, yine cesedin avuçlarında bir sikke. Evgenia'yı evine bırakıp, kollarında sızmaktan korktuğum için tüm ısrarlarına rağmen yanında kalmayarak fakirhaneme dönmüştüm ki, çalmaya başladı telefonum. Arayan Zeynep'ti. Bir ceset daha bırakıldığını söylüyordu. Evet, aynı katillerin işiydi. Ama beklediğimiz gibi Fatih Camii'nin ya da Topkapı Sarayı'nın önüne değil, Altın Kapı'nın girişine bırakılmıştı. Daha önce Altın Kapı'nın adını bile duymamıştım. Benim için burası Yedikule'ydi. Yedikule Zindanları... Yedikule Hisarı... Yedikule Müzesi... Adına ne dersek diyelim, kanlı bir tarihe tanıklık etmiş görkemli kuleler demeti. Altın Kapı bu kuleye açılan bir geçitmiş, daha doğrusu, kentin kapısı. Üç girişli bir tür zafer takı. Yedikule'den çok daha es- kiymiş kapı. Roma zamanında yapılmış. Zafer kazanan imparatorlar bu kapıdan girerlermiş kente. Şehrin en görkemli, en güzel, en şaşaalı kapısıymış. Altın adı da buradan geliyor olsa gerek. Zeynep anlattı telefonda, ben cesedin Fatih Sultan Mehmed'le ilgili bir mekâna bırakılmamasmm hayal kırıklığını yaşarken. Cesedin avucunda bulduğu sikkeden de bahsetti. "Teodosius" yazıyormuş anlayabildiği kadarıyla. Teodosius! Yani bir Roma İmparatoru daha. Kötü haberdi, biz Fatih Sultan Mehmed'e geldiğimizi sanırken, demek hâlâ Roma döneminden çıkamamıştık. Şu Teodosius'tan Fatih'e kadar kim bilir kaç hükümdar yaşamıştı bu kentte? Eğer katiller her hükümdar için bir kişiyi öldürmeyi planlıyorlarsa, küçük çaplı bir katliam bizi bekliyor demekti. Buna nasıl engel olacaktık? Altın Kapı'nın önünde yatan, kel kafalı, tombul, kısa boylu adama bakarken aynı soru kemirip duruyordu beynimi: "Buna nasıl engel olacaktık?" Kül rengi takım elbisesinin içinde, düğmeleri göğsüne kadar açık, siyah bir gömlek giymiş adamı ilgilendirmiyordu bu soru. Sanki katilleri ona ölüm değil, büyük bir mutluluk armağan etmişler gibi huzurla bakıyordu gökyüzündeki solgun aya. Ben de baktım an be an büyüyerek dolunay olmaya hazylanan gümüş parçasına. Yine tamüzerimizdeydi, sanki olanı biteni görmüş de, bizim ne yapacağımızı merak edermişçesine öylece dikiliyordu tepemizde. "Tanrı'yı görmüş gibi bakıyor, değil mi?" Şefik'ti konuşan ama umurunda değildi gökyüzündeki görkemli tanığımız. Cesetten bahsediyordu. Olay yerine geldiğimi fark edince incelemeyi bırakıp yanıma gelmiş, o da benim gibi kurbanın gözlerindeki tatlı huzura takılmıştı. "Belki de görmüştür," diye şaka yollu mırıldandı Zeynep. "Ama bana kalırsa denetimsiz kas hareketi." Cesedin yüzündeki ifadenin ne anlattığı tartışüabilirdi ama öteki iki kurbanla aynı biçimde öldürüldüğü açıktı; gırtlağı boydan boya kesilmişti. Aynı biçimde yatırılmıştı yere, bir ok gibi; ayakları açılmış, avuçları birbirine yapıştırılarak bilekleri başının üzerinde bağlanmıştı. Yeniden Mukadder Kmacı'nın cesedini gözümün önüne getirmeye çalıştım. Evet, katiller bizi şaşırtmaya çalışmamışlardı, okun yönü tam da burayı gösteriyordu. Ama anlayamamıştık işte. Peki bu kez nereyi işaret ediyordu katiller? Kurbanın bir okun ucuna benzetilmeye çalışılmış ellerine baktım, tam olarak Altın Kapı'yı gösteriyordu. Altın Kapı dediysemsakın aklınıza parıltılar içinde, görkemli bir geçit gelmesin. Bir zamanlar şehrin en önemli girişi olduğu için Altın Kapı denilen bu yer- bugün ihtişamını çoktan yitirmiş, toprak, taş ve mermerden oluşan bir harabeydi. "Cesedi kim bulmuş?" "Müze bekçileri. Daha doğrusu, onların köpeği Bulut." Aralanmış demir kapının gerisindeki geniş alam gösterdi. "Oradalar, isterseniz çağırayım." "Gerek yok, biz gideriz yanlarına." Ama cesedin başından ayrılmadan önce öğrenmem gereken başka bir mesele vardı. "Kurbanın kimliği belli oldu mu?" "Şadan Duruca... Gazeteciymiş..." "Gazeteci mi?" Afalladım. "Gazeteci de nereden çıktı şimdi?" Zeynep çaresizce bakarken, sanki ona sormuşum gibi Şefik yanıtladı. "Bilmiyorum Başkomiserim." Parmaklarının arasında tuttuğu basın kartını bana uzattı. "Bakın, burada yazıyor işte." Doğruydu, adam gazeteciydi, üstelik en saygın gazetelerden birinde çalışıyordu. Bu, durumu iyice karmaşık hale getiriyordu. Necdet Denizel'le Mukadder Kınacı'nın aynı bilirkişi heyetinde yer almasının önemli bir ipucu olabileceğini düşünmüştük. Böylece, en azından kurban adaylarını saptayıp katillerden önce davranma şansını yakalayabilirdik. Ama üçüncü kurban bir gazeteci çıkınca artık SÎT alanlarıyla ilgili bilirkişi heyetinde yer alanları araştırmamızın pek bir anlamı kalmamıştı. "Gazeteciler," diye yerdeki maktulü gösterdi Zeynep. "SÎT alanıyla ilgili bilirkişi heyetlerinde yer almazlar, değil mi Başkomiserim?" "Sanmıyorum." Gecenin nemli serinliğini dışarıda tutmak için pardösümün düğmelerini ilikledim. "Ama bilirkişi olmasa bile Şadan Duruca'nın SÎT alanlarıyla ilgisi olduğundan eminim. Özellikle de Necdet'le Mukadder'in bilirkişi olarak rapor hazırlamakla yükümlü olduğu Sultanahmet sem- tiyle..." "Bir ilgisi olması lazım. Yoksa adamı niye öldürsünler?" Yine Şefik'ti işimize burnunu sokan. Tuhaf giysiler içindeki adamları, eski bir uygarlığı tanımaya çalışan uzaylılar gibi yüzlerce yıllık surların önünde işe yarar bulgular ararın, o karşımıza dikilmiş, bizimle çene çalıyordu. Olay yerindeki bulguları saptayıp bize sunmak yetmiyordu anlaşılan. Karar alma anında, hiç değilse soruşturmanın fikir yürütme aŞamasında da bulunmak istiyordu. Biraz da samimiyetimize güvenerek, her fırsatta görüş bildirmeyi kendine vazife sayıyordu. Ama bizimsağlamcı Zeynep umursamadı onun hassasiyetini. "Olabilir..." dedi düşünceli bir tavırla. "Araştırmak lazım. Eğer öyleyse buluruz." Buluruz, deyince fark ettim, bizim deli bozuk yoktu ortalıkta. "Ali nerede?" Gizlemeye çalıştığı bir telaşla bakışlarım kaçırdı Zeynep. "Gelmek üzeredir Başkomiserim, yolda." Yok, benden habersiz bir iş çeviriyordu bunlar. Şefik'in yanında tartışmak istemedim. "İyi." Müze bekçilerinin bulunduğu yöne baktım. "Hadi gidip şu adamlarla konuşalım." Terk edilen bir çocuk gibi mahzunlaştı Şefik. Aklı bizde kalmıştı ama çaresiz, işinin başına dönecekti. Çünkü onun bul guları olmadan bu soruşturmayı yürütmemiz imkânsızdı. Olay Yeri Inceleme'nin bu işgüzar komiserini geride bırakıp, son bin yıldır kim bilir kaç imparatorun geçtiği yolda yürürken, "Akşam evlere gittiniz, değil mi?" diye açıkça sordum Zeynep'e. Hazırlıksız yakalanmıştı. "Evlere," diye yineledi. "Evet, evlere gittik." Sesi titremeye başlamıştı. Yalan söylemeyi de hiç beceremezdi. Biraz sıkıştırsam, olanı biteni anlatacaktı ama sonra Ali'yle birbirlerine girerlerdi. Bu yüzden üstelemedim. Bıyık altından gülerek, "İyi uyudun mu bari?" demekle yetindim. "Uyudum Başkomiserim... Telefonum çalmaya başlayıp gözlerimi açtığımda, kendimi iyice dinlenmiş hissediyordum." "Umarım Ali de dinlenmiştir." Hiç sesini çıkarmadı, suçlu bir çocuk gibi adımlarıma ayak uydurmaya çalıştı sadece. Aralık kapıdan süzülüp yaşlı bir kemerin altından geçerek, aşılmaz surlarla kaplı genişçe bir alana ulaştık. Meydana çıkar çıkmaz gözlerim kamaştı. Her taraf ışık içindeydi. Yazları burada konser düzenlediklerini biliyordum. Elektriği bizimkiler açtırmış olmalıydı. Işıklara rağmen, burada düzenlenen konserleri gözlerimin önünde canlandıramadım. Yedikule'nin bendeki algısı farklıydı. İlk lise yıllarında duymuştum buranın adını. Osmanlı İmparatorluğu döneminde yabancı elçilerin, önemli kişilerin atıldığı bir zindan, sadrazamların idam edildiği uğursuz bir kale. Ama nedense beni en çok etkileyen olay, Genç Osman'ın öldürülmesiydi. isyan eden Yeniçeriler, padişahları Genç Osman'ı bu kulede önce boğmuş, sonra da başını kesmişlerdi. Bütün bunlardan dolayı, Yedikule adı hiç iyi duygular uyandırmazdı bende. "işte oradalar Başkomiserim." Güney surlarına çıkan merdivenleri gösteriyordu Zeynep. Merdivenin geniş taşına oturmuştu adamlar, sigara içerek kendi aralarında konuşuyorlardı. Hemen ayaklarının dibinde, beyaz tüylü, iri yarı bir çoban köpeği, dili dışarıda, derin derin soluyarak onları izliyordu. Önce köpek fark etti geldiğimizi, yattığı yerden doğrularak bize doğru düşmanca havladı. Adamlar da doğruldular. Biri ötekinden en az yarım metre daha uzundu, daha topluca. Kısa boylu, cılız olanı sigarasını yere atıp ayakkabısının burnuyla izmariti ezdikten sonra, "Bulut sus!" diye bağırdı. "Sus oğlum, onlar yabancı değil." Bulut, sahibinin bir dediğini iki etmedi. Ama adam köpeğine güvenmiyor olmalı ki, buyurgan bir sesle yeniden uyardı: "Otur... Otur bakayım." Sahibinin güvensizliğine alınmış gibi mahzunlaştı Bulut. "Bulut ne diyorum?" Ne yapsın şimdi Bulut. Çaresiz uzandı yere ama meraklı gözlerini bir türlü bizden koparamıyordu. "Merhaba," diyerek yaklaştım. "Ben Başkomiser Nevzat." "Merhaba. Ben müze bekçisi Pehlivan..." Gülmemek için zor tutum kendimi; adam o kadar sıska, o kadar çelimsizdi ki... Sanırım kendisi de ufak tefek olan bir babanın iri yarı bir oğul sahibi olma özlemini dile getiriyordu bu isim. Asıl Pehlivan ismini hak eden uzun boylu adam bir adım geride kalmış, sigarasını tüttürmeyi sürdürüyordu. Onu pek umursamadan, yere uzanmış olan köpeğe seslendim: "Merhaba Bulut... Nasılsın bakalım?" Kuşkulu gözlerle bakıyordu hâlâ ama kaba bir hayvan değildi, gönülsüzce de olsa kuyruğunu sallayarak aldı selamımı. "Kangal mı?" "Yok Başkomiserim," dedi bizim çelimsiz Pehlivan. Sesinde sıcak bir tını vardı. "Akbaş... Akbaş Çoban Köpeği. Kangal'dan daha iyidir." Bizim Bahtiyar'm neredeyse iki katı olan köpeği beğeniyle süzdüm. "Güzel hayvanmış..." "Öyledir, çok da dost canlısıdır ama bu akşam gergin biraz..." Evet, konuya girmiştik işte. "Cesedi siz bulmuşsunuz, öyle mi?" "Biz bulduk," dedi Pehlivan toparlanarak. "İki saat önce... Daha doğrusu, Bulut buldu. Havlamasa neler olup bittiğini anlamayacaktık." Gurura benzer bir ifadeyle, yerde yatan hayvana baktı. "Boş yere havlamaz Bulut. O böyle huysuzla- nmca bizim Ramiz bir terslik olduğunu anlamış." "Zaten tetikteydik," diye bir adım öne çıktı Ramiz. Pehlivan'dan en az on yaş daha gençti. Çekingen biri sanmıştım ama değildi. "Bulut havlar havlamaz, anladım şerefsizlerin geldiğini..." "Şerefsizler kim?" Tükürür gibi nefretle fısıldadı. "Define avcıları... Bir ay önce kanalizasyon borusu döşe- nirken, tarihi eserler çıktı hisarın yanından. İki de küp bulundu. Küplerin içinde çil çil altınlar... Eskiden hazine saklarlarmış buraya." "Osmanlı zamanında," diye düzeltti arkadaşını Pehlivan. Belirgin bir küçümseme ile bakıyordu Ramiz'e. "Osmanlı zamanında devlet hazinesini saklamışlar kulelerin birine. O da çok sürmemiş zaten, sonra yine saraya taşımışlar. Ama millet cahil, altın çıktığını duyar duymaz, kazmasını kapan dayan dı hisarın temeline. Durumu fark edince tertibat aldık tabii. Sonunda beş kişi yakalanıp hapse gönderildi. Fakat hapis filan korkutmadı gözlerini. O yüzden bir aydır, her gece böyle tetikte bekliyoruz. Bu gece de hazırlıklıydık, lakin bir ara içim geçmiş, uyumuşum. Ramiz uyandırdı beni..." Ramiz, adını duyar duymaz havada kaptı lafı. "Uyandırdım Pehlivan Abi'yi... Bulut havlamaya başlayınca bir sakatlık olduğunu anladım. İyi ki de uyandırmışım- Pehlivan Abi anında çaktı vaziyeti. 'Bulut'u çöz,' deyince de bıraktım hayvanı. Fişek gibi fırladı Bulut, ben de peşinden- Fakat eli kazmalı hazine avtıları yerine, o zavallının cesedini bulduk işte." "Etrafta kimseyi görmediniz mi?" Heyecandan sorumu anlamamış olacak ki, hevesle kurbanı nasıl bulduklarını anlatmayı sürdürdü. "Cesedi öyle yerde yatar görünce insan bir tuhaf oluyor. Allah rahmet eylesin, gözlerini de aha öyle açmış. Tüylerim diken diken oldu valla. Nasıl derler, bir korku kapladı içimi..." Konuşurken ciğerlerine çektiği sigara dumanları ağır ağır süzülüyordu dudaklarından. Ramiz büyük bir samimiyetle, adeta o anı yeniden yaşar gibi anlatıyordu ama sözleri Pehlivan'ın canını sıktı. Arkadaşı konuştukça asılan suratından anlaşılıyordu bu. Korktuklarını patronları öğrenirse işlerinden olacaklarını düşünüyor olmalıydı. Sonunda dayanama dı, eliyle Ramiz'in parmaklarının arasındaki sigaraya vurdu. "At şu mereti," diye söylendi gergin bir sesle. "Başkomise- rimin karşısında sigara içmeye utanmıyor musun?" İri bedenine hiç yakışmayan bir tavırla, utanç içinde başı nı eğdi Ramiz. Yere düşen izmaritin üzerine basan Pehlivan, yüzünde muzaffer bir edayla bana döndü. "Kusuruna bakmayın. Gençtir, cahildir. Malkara'dan yeni geldi daha. Yoksa saygısızlık yapmaz." Önemli değil, dememe bile fırsat vermedi. "Korkma meselesine gelince..." diyerek durumu kurtarmaya çalıştı. "Korkan filan olmadı. Ölüden zarar gelmez insana. Kötülük canlıdan gelir. Hırsızlardan, uğursuzlardan, define avcılarından. Cesedi görünce biraz şaşırdık tabii. Çünkü biz define avcılarını beklerken mevtayla karşılaştık. Hazırlıklı değiliz. Yani o yüzden Ramiz biraz etkilendi. Fakat ben cesaretlendirince..." Pehlivan'nm gevelemesi bıkkınlık vermeye başlamıştı. "Yani kimseyi göremediniz mi?" Göremedik, demelerini bekliyordum ama Ramisi "Bir mi nibüs..." dedi çekingen bir sesle. "Beyaz bir minibüs vardı." "Nerede?" Eliyle az önce geldiğimiz Altın Kapı yönünü gösterdi. "Orada bir hendek uzanır. Kapının hemen önünde. Musa Dayı'nın bostanı vardır orada. Bostandan sonra da Yediku le Mezarlığı başlar, o mezarlığın arasından umumi yol geçer, işte minibüs o yolun üzerindeydi." Önemli bir bulgu olabilirdi, emin olmak istedim. "Belki minibüs sadece oradan geçiyordu. Sen söyledin, yolmuş..." İnatla arkasında durdu iddiasının. "Umumi yol da Başkomiserim, araba orada duruyordu. Biz ölünün başına gelince arabayı çalıştırdılar. Neden derseniz, Bulut beyaz minibüse bakıp bakıp havladı." "Doğru söylüyor," diye destekledi arkadaşını Pehlivan. "Çok bariz duyduk. Geceleri sessiz olur burası. Biz merhumun başına gelince bastılar marşa. Hatta ilkinde çalışmadı, iki üç defa denedi şoför." Heyecanlandım, sonunda bir ipucu yakalamış mıydık ne? "Peki minibüsün plakasını alabildiniz mi?" Suratlarında bir bozgun havası esti. "Karanlıktı," diyebildi sonunda Pehlivan. "O kadarını göremedik..." Yok, bu adamlardan bir şey çıkmayacaktı ama umudunu yitirmedi Zeynep. "Minibüs nasıldı? Renginin beyaz olduğunu söylediniz, başka... Mesela markası neydi?" "Minibüs değil, et taşıma aracı..." Ne Ramiz, ne de Pehlivan'dı konuşan ama tanıdık bir sesti. Bulut da oturduğu yerden hırlamaya başlamıştı zaten. Başımı çevirince Ali'nin haylaz bakışlarıyla karşılaştım. Evet, işte gelmişti bizimserkeş, gelir gelmez de anlayıp dinlemeden balıklama dalmıştı konuşmanın içine. "Bulut, ne dedim ben sana," diye bağırdı Pehlivan. "Otur çabuk." Bu akşam ağız tadıyla kimseye hırlayamayacağını anlayan zavallı köpek yeniden uzandı yere. Ali ise ne Bulut'un düşmanca hırlamasına, ne de benim yadırgayan bakışlarıma aldırmadan sürdürdü müdahalesini... "Daha doğrusu, kamyonet. Et taşıdığından arkasında soğutma tesisi olan bir kamyonet. O kısım beyaz olduğu için arkadaşlar minibüs sanmış olmalılar..." Müze bekçilerinin kafalarını daha fazla karıştırmaması için, "Tamam Ali, tamam," diye susturdum onu. "Hem sen daha yeni geldin. Neden bahsettiğimizin bile farkında değilsin." Neşeyle gülümsedi hergele. "Buraya yeni geldim de Başkomiserim, katillerin kullandığı aracı saatler öncesinden tespit etmiştim." Genç yüzünü süsleyen cesur gülümsemeden de anlaşılacağı üzere, kendince birtakım önemli bilgilere ulaşmış, bazı sonuçlara varmış olmalıydı. Ama şu anda öğrenmem gereken, Ali'nin varsayımlarını destekleyecek bulgular değil, bu iki görevlinin neler gördüğüydü. Usulca başımı salladım. "Tespit ettiklerini sonra konuşuruz Ali," diyerek yeniden görevlilere döndüm. "Evet, başka ne söyleyebilirsiniz şu beyaz minibüs hakkında?" "Valla Başkomiserim, biraz kafam karıştı benim." Çekingen gözlerle yardımcıma baktı Ramiz. "Şimdi bu arkadaş kamyonet deyince... Arkasında soğutma tertibatı filan... Yani minibüs de biraz büyük görünmüştü gözüme..." Durak- sadı. Gözleri bön bön bakıyordu. İşin içinden çıkamayınca Pehlivan'a sığındı. "Sen ne diyorsun Abi?" Pehlivan da tereddüt ediyordu. "Ne diyeyim?" Boynunu hafifçe sağa yıktı. "Açık konuşmak gerekirse aracı iyi göremedik. Araya mezar taşları, ağaçların gövdeleri giriyordu, şimdi ne desek yalan olur. Ramiz doğru söylüyor. Minibüs için biraz büyük gibiydi gördüğümüz araç." Başıyla Ali'yi gösterdi. "Belki de kamyonetti. Belki de bu arkadaş haklıdır." "Cinayetlerin arkasında dini bir neden olabilir miydi?" Ali'nin haklı olup olmadığı belli değildi ama ilginç bilgilere ulaştığı kesindi. Müze bekçilerini köpekleri Bulut'la surlara çıkan merdivenin dibinde bırakıp, yeniden Altın Kapı'ya ilerlerken anlattı. "Minibüs değildi, kesinlikle kamyonetti, daha doğrusu, et taşıma aracı. Gözlerimle gördümBaşkomiserim. iki saat kadar önce, Ömerlerin Eğrikapı'daki evlerinin önüne park ettiler. İçinden de Ömer'le abisi indi." Bu kadarı fazlaydı, ben ona eve gidip uyumasını söylemiştim, o, gece takibine çıkmıştı. "Bir dakika, bir dakika! Sen şimdi Ömer'i izlediğini mi söylüyorsun? Hem de tek başına." Sanki hatalı davranmamış gibi, bırakın hatalı davranmayı, sanki büyük bir iş başarmış gibi gururla yanıtladı sorumu. "Evet, bütün gece evlerinin önündeydim ama ancak gece- yarısı..." "Ben size ne söylemiştim Ali?" diye kestim konuşmasını. "Akşamüzeri emniyetten ayrılmadan önce." Gözleri iri iri açıldı: Neden yüzüm asılmıştı ki şimdi, neden sesim yüksek çıkıyordu? Bütün gece boyunca sokaklarda zanlıları izleyen, cinayetlerin failini bulmak üzere çırpınıp duran bir polise böyle mi davranılırdı? Üçümüz de yürümeyi bırakmış, bir zamanlar imparatorların altından geçtiği anıtın on metre kadar gerisinde duruyorduk. "Ne söylemiştiniz Başkomiserim?" Sesinde hayal kırıklığından çok şaşkınlık vardı. "Eve gidip dinlenmenizi söylemiştim." Aramızda duran Zeynep'e döndüm, "öyle değil mi?" Suskun kaldı Zeynep ama haklılığından kuşku duymayan Ali, "Tamam da Başkomiserim, gelişmeler oldu," diye gevelemeye kalktı. "Hangi gelişmeler? Bu soruşturmanın başındaki amir benim. Gelişmelerden filan haberim yok. Oysa gece boyunca cep telefonum açıktı. Kimse beni arayıp, şu olaylar oldu, şim di şunları yapıyoruz, demedi." Öfkeyle süzdüm ikisini. "Yoksa aradınız da ben mi fark etmedim?" Zeynep bakışlarını yere dikti. "Dinlerseniz, arz edeceğim Başkomiserim," diye yeni bir başlangıç yapmayı denedi Ali. "Dinleyeceğim, dinleyeceğim Ali ama bu yaptığın disiplinsizliği..." Yeniden Zeynep'e baktım. "Yaptığınız disiplinsizliği telafi etmeyecek. Ömer'in evine gittim, diyorsun. Ya orada başına bir iş gelseydi?" O boş vermiş tavır, o uçarı gülümseme gelip yerleşiverdi yüzüne. "Bana bir şey olmaz Başkomiserim." "Bok olmaz!" diye bağırdım. Sesim gecenin içinde, tarihi surlara çarpıp geri geldi. Az önce yanlarından ayrıldığımız Trakyalı iki müze bekçisi merakla bize baktılar, yere uzanmış olan Bulut bile ayaklarının üzerinde doğruldu. Hiçbirine aldırmadan yineledim. "Bok olmaz! Adamların katil olduğunu söyleyen sensin. Eğer dediğin gibiyse, karşımızda üç kişiyi kıtır kıtır doğrayan insanlar var demektir. Sana nasıl bir şey olmaz? Sen insanüstü bir varlık mısın? Yoksa kurşun geçirmeyen muska filan mı taşıyorsun koynunda? Ölüme karşı büyü mü yaptırdın? Söylesene Ali, sana nasıl bir şey olmaz?" Sustu. Yanlış yaptığını hâlâ kabul etmiyordu ama en azından kendini savunmayı bırakmıştı, başından beri kusurlu olduklarını bilen Zeynep'ten çıt çıkmıyordu. "Ya sen Zeynep, nasıl uydun bu delibozuğun aklına? Hadi beni adam yerine koymuyorsunuz, onu anladık. Ya Ali'ye bir şey olsaydı, hiç mi vicdan azabı çekmeyecektin?" Kıpkırmızı oldu genç kızın yüzü. "Yoksa sen de mi Ali'nin yanındaydın? Birlikte mi gittiniz Ömer'in evinin önüne?" "Şey... Gitmek istedim ama..." "Demek istedin ama Ali izin vermedi, öyle değil mi? Niye? Çünkü tehlikeli..." Yardımcıma çevirdim öfkeli bakışlarımı. "Peki sen nasıl tek başına gidiyorsun? Aferin valla çocuklar... Güzel iş çevirmişsiniz arkamdan. Ben de orada burada, şöyle ekibim var, böyle ekibimvar diye övünüp duruyorum." Şimdi ikisi de susmuştu. Gecenin sessizliği çöktü geniş meydana. İlk konuşan yine Ali oldu. "Özür dileriz Başkomiserim. Haklısınız, haber vermeliydik ama olaylar o kadar ani gelişti ki." Güveni kırılmış, coşkusu kaybolmuştu. "Üstelik siz de yorgun görünüyordunuz. Rahatsız etmek istemedik." "Tabii, bırakalım ihtiyar adam uyusun..." "Yok, estağfurullah Başkomiserim, ne ihtiyarı..." Gülümsemeye çalıştı. "Bir sonuca ulaşmadan kafanızı karıştırmayalım dedik..." "Ah Ali, ah!" Çaresizlik içinde ellerimi yana açtım. "Anlamıyorsun. O sonuç senin ölümün olabilirdi." İşaretpar- mağımı yüzlerine doğru salladım. "Bakın, sizi uyarıyorum. Bundan sonra ne yaparsanız haberim olacak. Benden izinsiz nefes bile almayacaksınız... Tamam mı? Anladınız mı?" "Anladık Başkomiserim," dedi ikisi de aynı anda. Bakışla- rımdaki öfkenin kaybolmadığını gören Ali, "Bir daha olmayacak," diye mırıldandı. İçtendi, davranışına kızmaktan çok onun için kaygılandığımı biliyordu. Aslında her ikisi de doğruydu. Bir yandan soruşturmanın benim denetimimdışına çıkması sinirimi bozuyor, öte yandan bu başıbozuğun kendini öldürtecek olmasından endişe ediyordum. "Olmasın..." diye söylendim. "Bir daha olmasın." Bakışlarım yeniden, bizi izleyen müze bekçileriyle köpeklerine takılınca, nemli havayı ciğerlerime çekerek yürüdüm. "Hadi gidelim..." Ali'yle Zeynep sessizce izlediler beni. Birkaç adım attıktan sonra yüzlerine bakmadan sordum. "Evet, şimdi anlatın bakalım. Bu akşam neler oldu?" Yanıt bizim serseriden değil, Zeynep'ten geldi. "Aslında olanların sorumlusu benim." Sesinde pişmanlık okunuyordu. Sevdiği adamı mı korumaya çalışıyordu? Yoksa vicdanını rahatlatmak için gerçeği mi söylüyordu? "Evet, her şeyi ben başlattım," diye yineledi daha yüksek bir sesle. Az önceki utangaçlığından tümüyle kurtulmuş gibiydi. "Bilgisayarları kapatıp çıkacaktık. Hatta Ali ceketini giymiş, beni eve bırakmak için bekliyordu. Şeytan mı dürttü, nedir? 'Ali, şu Ömer'in siciline bir bakalım mı?' dedim. O da, 'İyi, hadi bakalım,' dedi. Baktık. İki yıl önce evrakta sahtecilikten bir yıl iki ay kadar hapiste kalmış. Evrakta nasıl bir sahtecilik yaptığını merak ettik. Bulduklarımız çok ilginçti. Sahte pasaportla Afganistan'a gitmiş. Afganistan'daki Taliban birliklerinin yanında ABD'ye karşı savaşmak için. Bu bilgiye ulaşınca heyecanlandık tabii... Ali, Terörle Mücadele'de görev yapan bir arkadaşını aradı." "Sezai... Sezai Korutan," diye mırıldandı Ali. "Terörle Mücadele'de komiser. Akademide aynı sınıftaydık. Acayip zeki çocuktur Başkomiserim. Oğlanda bir bellek var, bir yıl önce ne konuştuysanız, aynısını sayıp döker anında. Ömer'i sordum... Ömer Ekinli, der demez hatırladı bizimzanlıyı. Buluşup konuşalım, dedim. Şanslıydık, boş zamanıymış, kabul etti. 'Atla gel. Belki lazım olur, buradaki belgelere de bakarız,' dedi. Kaçırılmaz fırsattı, atlayıp gittik." "Aslında," diye araya girdi Zeynep. "Ali, benim gelmemi istemiyordu. 'Yorgun görünüyorsun, biraz uyu. Ben de Sezai'yle konuştuktan sonra eve gideceğim zaten,' diye ısrar etti. Ama bu işin altından bir şeyler çıkacağını sezmiştim, ısrarlarına aldırmadan takıldım peşine..." "Yok Başkomiserim..." diye itiraz etti bizim serkeş. "Zeynep, benim yanlışımı üstlenmek istiyor. Olanların tek sorumlusu benim." Yürümeyi bırakıp onlara döndüm. Hayır, artık çekinmiyor lardı; ikisi de gözlerini yüzüme dikmiş, inceldiği yerden kopsun dercesine cesurca bakıyorlardı. Kendimi tutmasam gülecektim. Ey aşk, sen nelere kadirsin diye içimden geçirerek, "Tamam tamam, anladık," diye son verdim bu fedakârlık gösterisine. "İkiniz de aynı derecede sorumsuzsunuz. Evet, şimdi soruşturmaya dönelim. Terörle Mücadele Şubesi'ne gittiniz." "Sezai bizi çok iyi karşıladı." Rahatlamış bir sesle konuşuyordu Ali. "Zaten can çocuktur. Çaylarımızı bitirmeden, Ömer Ekinli'nin dosyası önümüze gelmişti bile. Merakla sayfaları çevirdik. Bu Ömer, sekiz ay kadar Afganistan'da kalmış, Türkiye'ye dönerken yakalanmış. İfadesinde Afganistan'a cihada katılmak için gittiğini, Amerikalılarla savaşmak istediğini ama oradaki direnişçilerin kendisine güvenmediği için dağlara çıkamadığını söylüyordu. Ülkeye de bu yüzden geri dönmüş." "Amerikalılar ilgilenmemiş mi bu konuyla?" diye sordum. Çünkü terörle mücadelede işbirliği protokolümüz, bizden çok Amerikalılara fırsatlar tanıyordu. "İlgilenmezler mi Başkomiserim?" Ali yeniden heyecanlanmaya başlamıştı. "Ben de oraya gelmek istiyordum zaten. Ömer Ekinli'nin gözaltına alındığını duyan ABD Konsolosluğu'ndaki terörle mücadele görevlileri, yani bildiğiniz CLA ajanları anında bizimkilerle irtibata geçmişler. Hatta bizimkiler zorluk çıkarmış da, araya üst düzey yetkilileri koyarak Ömer Ekinli'nin sorgu videosunu izlemişler. Çünkü Ömer'in Afganistan'da bulunduğu aylarda bir Amerikalı binbaşı kaçırılmış. Adamın cesedini aylar sonra bulmuşlar. Binbaşı da gırtlağı kesilerek öldürülmüş." Manidar bir ifadeyle yüzüme baktı. Sesine gizem yüklü bir ton yerleştirerek vurguladı. "Tıpkı bizim kurbanlar gibi. Sadece bu değil Başkomiserim. ABD istihbaratına göre infazı gerçekleştiren, yani binbaşının gırtlağını kesenler Türkiye'den giden radikal İslamcı bir gruba mensuplarmış." Durum sandığımdan daha ilginç bir hal alıyordu. Ömer Ekinli konusunda yanılmış mıydım? Bütün bu cinayetlerin arkasında dini bir neden olabilir miydi? Ya da bir tarikat meselesi... "Ömer de onlardan biri miymiş?" "Amerikalılar öyle olduğuna inanıyorlarmış. Hatta Ömer'in kendilerine verilmesini bile talep edecek olmuşlar. Ama bizimkiler ellerinde yeterince delil olmadığı için bu talebi geri çevirmiş. Zaten Ömer de terör suçundan değil, resmi evrakta sahtecilikten yargılanmış. Toplam 20 ay ceza almış, hâkim indiriminin ardından 1 yıl 2 ay yatıp çıkmış." "Sezai'nin kanaati ne? Ömer'in söylediklerine inanıyor mu?" Kesin bir tavırla başını salladı yardımcım. "İnanmıyor Başkomiserim... Ömer'in yalan söylediğini düşünüyor. Zaten o yüzden soruşturmayı iyice derinleştir- dik. Ömer'in ailesini inceledik. İyi ki de incelemişiz, böylece ulaştık müze bekçilerinin tarif ettiği şu et taşıma aracına. Meğerse o aracı daha önce görmüşüz." Müze bekçilerinin aklını allak bullak ettiği yetmezmiş gibi, şimdi de benim kafamı karıştırmaya çalışıyordu. "Görmüş müyüz? Yani ben de mi gördüm?" "Siz de..." "Nerede gördüm?" Benim için belirsiz olan, onun için son derece açıktı. "Halis Kasap'm önünde..." Neden bahsettiği konusunda en ufak bir fikrim bile yoktu. "Halis Kasap da kim?" "Ömerlerin kasap dükkânı... Hatırlasanıza Başkomiserim, Mukadder Kmacı'nın evinin altındaki dükkân... Hani önüne park edecektik de, beyaz karoserli bir et taşıma aracı bizden önce davranıp..." Doğru söylüyordu. Beyaz karoserli et taşıma aracının başı sarıklı, ayağı şalvarlı, gençten şoförünü hatırladım... "Orası Ömerlerin dükkânı mıymış?" İnsanı sinir eden, o kendinden emin gülümsemeyi takındı. "Sadece o dükkân değil Başkomiserim, Üsküdar'da, Beykoz'da, Eyüp'te, Avcılar'da ve Sultangazi'de beş dükkânları daha var. Erzincanlıymış bunlar... Yani babaları Abdullah Efendi Erzincan'dan gelmiş. Ömer'le dört abisi burada doğmuş. Allah, daha doğrusu bağlı bulunduğu tarikat, yürü ya Abdullah deyince, Erzincanlı kasap beş oğlunu da yanına alarak yürümüş. Beş dükkân böyle açılmış— Her oğluna bir dükkân vermeyi düşünüyor olmalı Erzincanlı Abdullah." Aklım babasına değil, oğluna takılmıştı. "Yani Ömer de kasaplık mı yapıyormuş?" "Evet ama okuldan artakalan zamanlarda. Çocukların en küçüğüymüş Ömer, en zekisi. Bir tek o üniversiteye gidebilmiş. Lise yıllarından beri de tatillerde babasının yanında çalışırmış. Mukadder Kınacı'nın evinin altındaki dükkânda. Efsun'la da öyle tanışmışlar zaten. Tabii, ikisi de radikal İslamcı olunca..." Ömer'in ince uzun bedeni geldi gözlerimin önüne, bakışlarındaki meydan okuyan ifade... Zeynep'in söylediklerini hatırladım. "Katil, kurbanlarını adeta boğazlamış. Boyunda o kesikleri yapabilmek için daha güçlü bir kesici kullanılması gerekir. Katilin bütün eliyle kavrayabileceği bir kesici. Daha iyisi, keskin bir bıçak..." Bütün bu bilgilere bir de kuşkulu Afganistan seyahatini ekleyince, Ömer aradığımız suçlu profiline uyan bir zanlı olup çıkıyordu. Hem tıpla ilgiliydi, hem de kasap... Üstelik aynı bu olaydaki kurbanların öldürüldüğü tarzda bir infaza karıştığından kuşkulanılıyordu. Fakat sorun şuydu ki, Ömer'in bu cinayetleri işlemesi için ortalıkta hâlâ geçerli bir neden yoktu. Evet, kayınpederi olacak adamla aralarında sorun vardı, üstelik Efsun da babasından hiç hoşlanmıyordu ama sadece bu nedenle Mukadder Kmacı'yı öldürmeleri pek mantıklı değildi. Hadi Efsun'un babasına duyduğu nefret o kadar güçlü ki, Ömer sevdiği kızın isteklerine boyun eğerek bu cinayeti işledi diyelim. Ya öteki iki kurban? Arkeolog Necdet Denizel'le, Gazeteci Şadan Duruca. Onları neden öldürsündü? Üstelik o törenlere, kurbanları tarihi yerlere bırakmalara, sikkelere ne gerek vardı? Ali'nin kafasında bu soruların hiçbiri yoktu tabii, katili bulduğundan emin olarak kararlılıkla sürdürüyordu sözlerini. "Hepsinden önemlisi de Başkomiserim, ailenin Tekirdağ'da entegre et tesisleri olması. Yani adamlar sadece kendileri kasaplık yapmıyorlar, aynı zamanda meslektaşlarına et dağıtıyorlarmış... Et taşıma aracı da o işe yarıyormuş zaten. Kesilmiş dana ya da kuzu etlerini bozulmadan kendi dükkânlarına ve öteki kasaplara ulaştırıyorlarmış. Ama o kamyonette sadece kesilmiş hayvanların bedenlerini değil, aynı zamanda kurbanlarının cesetlerini de taşıyorlar... Hem de dün gece Çemberlitaş'ta karşılaştığımız o iki berduşun söylediği yöntemle. Yani iki tekerlekli bir el arabasıyla..." îşte bu önemliydi. "Bunu nereden biliyorsun?" "Gözlerimle gördüm." Sesinde isyana benzer bir tını sezdim. Hayır, yanılmıyordum. Deminden beri işte bunları anlatmak için çabalıyorum diyen bir ifade vardı yüzünde. "Evet, gözlerimle gördüm. Ömer'in Eğrikapı'daki evinin önünde... Sezai'den ayrılmadan önce ev adreslerini almıştım. Zeynep'i bıraktıktan sonra doğru Ömerlerin Eğrikapı'daki apartmanına gittim. Arabamı sakin bir yere çekip beklemeye başladım. Bir ara sızmışım. Çarpan bir kapının sesine uyandım. Baktım ki sabah karşılaştığımız et taşıma aracı. Dikkat kesildim. İçinden Ömer'le, bugün gördüğümüz başı sarıklı, ayağı şalvarlı adam indi. Herhalde ahilerinden biri. Aracın arka kapısını açtılar, içinden el arabasını çıkarıp evlerine götürdüler. Hem de iki saat kadar önce..." Pehlivan'la Ramiz de cesedi iki saat kadar önce bulmuşlardı. Yedikule'den Eğrikapı'ya gitmek gecenin bu sakin trafiğinde ancak on, on beş dakika kadar sürerdi. Yani eğer müze bekçilerinin gördüğü araçla Ali'nin izlediği araç aynıysa, zaman da tutuyor demekti. Buna kasap bıçağını maharetle kullanmayı, yani bir adamın gırtlağını ustalıkla kesebilmek yeteneğini, bir et taşıma kamyonetine sahip olmayı ve bir el arabası bulundurmayı da eklersek, Ömer zanlılar listesinin ilk sırasında yer almayı hak ediyordu. Bütün bulgulara rağmen, Ömer'in cinayetleri işlemek için hâlâ geçerli bir nedeni olmadığını düşündüğümden karar vermekte zorlanıyordum. Ama elimizde bu kadar bulgu varken, harekete geçmemek vahim bir hata olurdu. Hem de Zeynep'le Ali'ninkinden daha vahim bir hata. "İstanbul'u işgal eden yüz binlerce iğrenç apartman." Daha vahim bir hata yapmamak için Ali'nin önerisine uyarak, gecenin bir yarısı Ömer Ekinli'nin Eğrikapı'daki evinin önüne gittik. Elimizde ne savcılıktan alınmış yazılı bir belge vardı, ne de Ömer'in evini aramak gibi bir niyetimiz. Sadece, yardımcımın kurbanların taşındığını iddia ettiği beyaz kamyoneti görmek istiyordum. Eğrikapı'nın ardındaki yoksul mahalle geceye teslim olmuştu. İn cin top oynuyordu sokakta. Çoğunluğu derme çatma binalardan oluşan hanelerin pencereleri karanlık, binalar suskundu. Çocukken oynamaya gelirdik bu mahalleye. O zamanlar çingene mahallesi diye anılırdı. Daha az ev vardı, daha az dükkân, daha az insan. Tekfur Sarayı'nın hazin görüntüsü, korkunç Anemas Zindanları, mermer havuzlu, gizemli Ayia Zoni Ayazması ve hepsini çevreleyen surlar. Ve surların dibinde Hazreti Muhammed'i görmüş sahabelerin mezarları. Bütün bu heyecan verici mekânlara bir de annemden dinlediğim meşhur Kaşıkçı Elması'nın mahalle çöplüğünde bulunduğu rivayeti eklenince, çocuk zihnimizde hayali serüvenler yaşamamıza yetecek büyülü bir semte dönüşmüştü Eğrikapı. Demir, Yekta ve ben... Kimi zaman Handan da katılırdı bize. Hiç unutmam, bir keresinde Demir, Anemas Zindanları'nın soğuk dehlizlerinde kaybolmuştu. Oysa defalarca uyarmıştık oraya girme diye. Ama bir tür cesaret gösterisine girişmişti dik kafalı arkadaşımız. Sanırım benimle yarışıyordu. Fizik olarak ikimizden de zayıf olan Yekta, kendini bilir, bu tür konularda asla öne çıkmazdı. Kavga, cesaret, güç gösterisi... Bu konular Demir'le benim ilgi alanıma giriyordu. Ve itiraf etmeliyim ki genellikle Demir olurdu bu rekabetin kazananı... Çünkü benden daha gözü karaydı, daha iri ve daha sakin. Anemas Zindanları'nda kaybolduğu gün de hepimizi korkudan öldürmüştü. Hiç unutmam, İvaz Efendi Camii'nin bahçesindeydik. Girersin, giremezsin tartışmasının ardından Demir, caminin bahçesinden zindanlara inen merdivenlerde gözden yitmişti. Ne yalan söyleyeyim, Demir'in derinlere ineceğine inanmamıştım, zindanın ağzında biraz oturup geri döneceğini sanmıştım. Gelmemişti. Yarımsaat, bir saat, bir buçuk saat yoktu, Demir ortalıkta yoktu. Handan ağlamaya başlamıştı, Yekta paniklemişti, ben ise gözümü karartıp zindana dalmayı düşünüyordum ki, cesur arkadaşımız hiçbir şey olmamış gibi görünmüştü karanlığın içinden. Yüzünde zafer kazanmış bir komutanın gururu vardı, elinde de paslı bir metal... "Bizans imparatorunun kılıcını buldum," demişti gülümseyerek. "Toprağın dibinden çıkardımoğlum..." Elbette Bizans imparatorunun kılıcı değildi bulduğu ama ben dahil hepimizin takdirini kazanmıştı cesaretiyle... Ağır ağır ilerleyen arabamızın içinden bu tanıdık mahalleye bakarken zihnimde usulca uyanmaya başlayan anılar demeti, "İşte şu Başkomiserim," diyen Ali'nin sesiyle bozuldu. "Ömer Ekinli'nin evi şu yüksek bina..." Tarihi surlarla iç içe geçmiş, derme çatma evlerin arasında kaba bir kalıntı, bir garabet gibi dikiliyordu yardımcımın gösterdiği beş katlı bina. Nedense Mukadder Kınacı'nın Çarşamba'daki apartmanını hatırladım. İkisi de aynı zevksiz müteahhidin elinden çıkmış gibiydi. Sadece ikisi mi? Ne yazık ki İstanbul'u işgal eden yüz binlerce iğrenç apartman, aynı güzellikten yoksun mantık, aynı nobran anlayışla inşa edilmişti. Ama şu anda çirkin binaların değil, bir et taşıma kamyonetinin peşindeydik. Binanın önünden geçerken kamyoneti göremeyince, "Ee araç nerede?" diye sordum. Ali de afallamıştı. Birkaç saat önce gördüğü kamyonetin bir anda ortadan yok olmasına anlamveremiyor, şaşkınlıkla etrafa bakmıyordu. "Buradaydı Başkomiserim." Eliyle binanın kapısının önünü gösterdi. "İşte tam şuradaydı." Kuşkulu gözleri yüzümde durdu. "Belki de onları izlediğimi fark ettiler..." Sesinde derin bir pişmanlık belirmişti. "Allah kahretsin... Evet fark ettiler... Keşke buradan hiç ayrılmasaydım..." Kendini yemeyi sürdürecekti ki... "Şu değil mi aradığımız kamyonet?" diyen Zeynep, çirkin binanın sağ tarafındaki boş arsayı gösteriyordu. "Evet işte o." Derin bir soluk aldı Ali. "Demek arsaya çekmişler arabayı." Biz de aracımızı boş arsanın yirmi metre kadar gerisine park ettik. Et taşıma aracı sokak lambasından yayılan ışıklarla aydınlanıyordu ama inceleme yapmak için bu yeterli değildi. El fenerlerimizi alıp indik arabadan. Sessiz, hızlı adımlarla yaklaştık et taşıma aracının bulunduğu arsaya. Karşılıklı kurulmuş derme çatma iki kale, mahalleli çocukların boş arsayı top sahası olarak kullandıklarını gösteriyordu. Çok sürmez, uyanık müteahhitler, yandaki çirkin apartman gibi bir lenduha daha dikerlerdi buraya. Et taşıma aracına yaklaşınca birden üç sokak köpeği belirdi arsada. Açtılar, kan kokusu onları çekmiş olmalıydı, belki de kamyonetin sahipleri onlara kemik veriyordu da zavallı hayvanlar bu geceki istihkaklarını almak için bekliyorlardı. İçlerinde en iri olanı dişlerini göstererek hırladı, öteki ikisi kararsız, hatta kaçmaya meyilliydi. Ali atacak taş aranırken, ben hayvanın üzerine yürüdüm. Sakin ama otoriter bir sesle azarladım. "Terbiyesiz, ne yapıyorsun?" Arkadaki iki köpek, kuyruklarını kıstırarak uzaklaştılar, iri olanı geri adım atmadı ama hırlamasını azalttı. "Bak hâlâ dikiliyor karşımda," diyerek kararlı adımlarla üstüne yürümeyi sürdürdüm. Bizi korkutamayacağmı anlayınca, sönük bir sesle iki kere havladıktan sonra arkadaşlarına katılarak soldaki kaleye doğru çekildi. Hayır, boş arsayı, daha doğrusu, et taşıma aracını asla tümüyle terk etmeyeceklerdi. Kamyonete yaklaşınca tanıdım, evet bugün Çarşamba'da gördüğümüz araçtı. Aracın sürücü bölmesinde işe yarar bir şeyler bulmayı umarak cama yaklaşırken, Ali ile Zeynep arka tarafa geçtiler. Sokak lambasından yansıyan ışık ters açıdan geldiği için, ellerimi gözlerime siper edip şoför mahallini görmeye çalışıyordum. Önce dikiz aynasından sarkan yazılı künyeyi gördüm. Arapça, "Bismillahirrahmanirrahim," yazıyordu, sonra ön camın tepesindeki yazıyı fark ettim. Ters yönde olduğum için anlayamadım ama başımı uzatıp aracın önünden bakınca okudum: "Kanımız Aksa da Zafer İslam'ın..." Ali'nin sözlerini doğrulayan ama Ömer'i zanlı yapmaya yetmeyecek bir slogan. Yeniden şoför mahallini incelemeye çalıştım. Koltuğun üzerine seccade benzeri, makina işlemesi bir halı örtülmüştü, elimdeki feneri aracın göğsüne tuttum, CD çaların yerinde derin bir boşluk duruyordu, hırsızların çalmasından korktukları için evlerine götürmüş olmalıydılar. Fenerimi karşıdaki kapının içine çevirdim. Kapının cebinde bir kâğıt görünüyordu. Hayır, kâğıt değil, bir broşürün kapağıydı bu. Cinayetlerle hiçbir ilgisi olmayan kâğıtlar olmalıydı. Koltuğun dibinde bırakılmış bir poşet dikkatimi çekti. Fenerimi aracın zeminine yönelttim. Beyaz bir poşetti ama yer yer kan lekeleri göze çarpıyordu. Gözlerimi kısarak poşetin içinde neler olduğunu seçmeye çalıştım. Tahta parçasına benziyordu. Hayır, tahta parçası değil, bu bir bıçak sapıydı. İrice bir bıçağın sapı. Kasaplıkla uğraşan insanların temel malzemelerinden biri olmasına rağmen bu kanlı poşetin içindeki bıçağı görmek nedense beni heyecanlandırmıştı. Daha iyi görebilmek için öteki kapıya geçmek üzereydim ki, "Allahsızlar!" diye bağıran bir sesle olduğum yerde kalakaldım. Başımı çevirince düşmanın üzerine atılan yeniçeri misali elindeki koca satırı havada savuran bir kişinin Ali'ye doğru koştuğunu gördüm. Aynı hiddetle onu takip eden üç adam daha vardı arkasında. Sırtı onlara dönük olan yardımcıma, "Dikkat et," dememe kalmadan herif elindeki satırı savurdu. Bereket, Ali fark etmişti, hiç paniğe kapılmadan çevik bir hareketle yana çekildi. Adamın savurduğu satır, gecenin boşluğunu ikiye bölerken Ali neşeyle mırıldandı. "Tutturamadm birader." Ardından zarif bir hareketle sağ ayağının üzerinde yaylanarak, "Bak işte böyle vurulur," diye herifin suratının ortasına sağlam bir yumruk indirdi. Satırcı sendeledi ama düşmedi, toparlanmak üzereydi ki, bizimki, "Sen de pek inatçıymışsın arkadaş," diyerek sağlı sollu iki yumruk daha çaktı herifin ablak suratına. Adam daha fazla ayakta duramadı, sağ yanına yıkılıverdi. Arkasından gelen üç kişi bir an apışıp kaldıktan sonra kendilerini toparlayıp çullandılar bizimkinin üzerine. Ali'ye yardıma gitmek isterken, sağ kürek kemiğimin üstünde bir acı hissettim. El fenerimdüştü, arabanın kapısına doğru yıkıldım. Ani bir tepkiyle döndüm. Hiç tanımadığım bir adam, iki eliyle kavradığı sopayı kaldırmış, kafama indirmeye hazırlanıyordu. Tam zamanında yakaladımellerini ama oldukça güçlüydü. Aramızda çetin bir mücadele başladı. Eğer gecenin sessizliğini bölen o üç el silah sesi olmasaydı, muhtemelen bu mücadeleyi kaybederdim, adam da o kalın sopayı kafamda kırardı. Silah sesini duyunca rakibimin dikkati dağıldı, başını kaldırıp aracın arkasına baktı, ben de bu anı değerlendirerek sopayı çekip aldım elinden. Ve şaşkınlığını fırsat bilip hızla vurdumdizlerine. "Ah!" diyerek çöktü yere. Yeterli değildi, bu kez, tıpkı onun bana yaptığı gibi var gücümle sırtına indirdim sopayı. Daha derin bir, "Ah!" çıktı ağzından ve kapaklandı yere. Silahımı çıkarıp ensesine dayadım. "Yanlış bir hareket yapma... Yoksa..." Öyle bir emir vermememe rağmen ellerini korkuyla ileri uzattı. "Tamam... Tamam..." Yeniden taşıtın arkasına bakınca, silahını az önce Ali'yi pataklayan üç adama çevirmiş Zeynep'i gördüm. Ateş eden de o olmalıydı. "Polise mukavemet ha..." diye söyleniyordu. "Görürsünüz şimdi." Adamların üçünün de elleri havadaydı, üçünün de yüzünde aynı şaşkın ifade, üzerlerinde aynı renk çizgili pijamalar... Sıcak yataklarından öylece fırlamış olmalılardı sokağa. Aralarında tanıdık bir yüz hemen belli ediyordu kendini: Ömer. Ömer'le ağabeylerini boş verip Ali'ye bakındım. Bizimki kamyonetin arka tekerleğinin yanına düşmüştü, az önce elinde palayla Ali'ye saldıran adam bir metre kadar sağında kıvranmaktaydı. Kaygıyla seslendim yardımcıma. "Ali... Ali, evladım iyi misin?" Usulca kıpırdadı yattığı yerde, dizlerinin üzerinde doğruldu, patlamış dudaklarından çenesine yayılan kanı eliyle silerken yanıtladı. "İyiyim Başkomiserim, iyiyim. Merak etmeyin kötüye bir şey olmaz..." "O'nun yolunda cihad edin ki, kurtuluşa eresiniz." Karşımda oturuyordu Ömer, karanlık masanın aydınlık ucunda, yüz voltluk lambanın tam altında. Ali arkasındaydı, gösteriye hazırlanan bir kuklacı gibi, az sonra hareket ettireceği oyuncağın bütün davranışlarını kontrol edebilecek bir konumda, ayakta dikiliyordu. Yüzüm Ömer'e dönüktü, tek kelime etmeden ona bakıyordum. Belli etmemeye çalışsam da, birkaç saat önce sırtıma inen sopanın yeri fena halde sızlıyordu. Ama soruşturmayı yarıda bıraktıracak kadar kötü değildi. Genç zanlımızın sinirlerini bozacak şekilde, seyrek bir sakalla kaplı ince uzun yüzünü izlemeyi sürdürdüm. Saniyeler ilerledikçe Ömer'in yüzündeki şaşkınlık gerginliğe bırakıyordu yerini. Güya o da bana bakıyordu ama arkasında duran sert polisten her an bir darbe gelecekmiş gibi tedirginlikle kıpırdanıyordu gözleri. Oysa diliyle altdudağındaki taze yara yerini yoklamakla meşgul olan Ali, son derece sakin görünüyordu. Öyle olduğundan değil, sorgu odasına girmeden önce öyle olması için sıkı sıkıya uyardığımdan. Bu dekorsuz, penceresiz, karanlık odadaki sinir bozucu sessizliğe daha fazla dayanamadı genç zanlımız. "Mukadder Kınacı'yı ben öldürmedim." Sesi cılızdı, belli belirsiz duyuluyordu. Ali sağ kulağını Ömer'in ağzına yaklaştırdı. "Ne? Bir şey mi dedin?" Cesaretini toplayıp daha yüksek sesle yineledi Ömer. "Mukadder Kınacı'yı ben öldürmedim." Ali iki eliyle omuzlarından yakaladı onu. Bütün bedeni ürküyle sarsıldı genç adamın. "Korkma," dedi bizim yedi bela, delikanlının cılız omuzlarını daha sıkı kavrayarak. "Korkacak bir şey yok..." Nefes alamıyormuş gibi yutkundu Ömer. "Korkmuyorum... Ben... Ben Cenab ı Hak'tan başka kimseden korkmam." Sesi şimdi daha cesur çıkıyordu. "Sadece yanıldığınızı söylüyorum. Mukadder Kınacı'yı ben öldürmedim." "Mukadder Kınacı," diye manidar bir tavırla yineledi Ali. Hafifçe eğilerek zanlının yüzüne baktı. "Demek Mukadder Kınacı ha. însan kayınpederinden böyle mi bahseder? Yaşasaydı, ona baba diyecektin. Mukadder Baba. Ama şimdi yabancıdan bahseder gibisin. Mukadder Kınacı'ymış..." "Yani Mukadder Amca..." Yüzüne vuran parlak ışığın etkisini azaltmak için gözlerini açıp kapadı. "Mukadder Amca'yı ben öldürmedim." Omuzlarını bırakıp aniden başından yakaladı delikanlıyı Ali. İki eliyle tuttuğu başı usulca kendine doğru çevirdi. "Sen öldürdün, diyen oldu mu?" Alıklaşan zanlımız ne diyeceğini bilemedi. Bizimki sanki anlamak istiyormuş gibi meraklı bakışlarını Ömer'in yüzünde gezdirirken yineledi. "Mukadder Amca'yı sen öldürdün, diyen oldu mu?" "Yok olmadı ama beni böyle apar topar..." Neşeyle böldü delikanlının konuşmasını bizim deli bozuk. "Sizi niye içeri aldık..." Nazik bir hareketle avının başını bırakarak sürdürdü sözlerini. "Polise mukavemetten... Görevini yapmakta olan devlet memurlarını yaralamaktan..." "Ama polis olduğunuzu bilmiyorduk." Başını kurtardığı halde hâlâ Ali'ye bakıyordu. "Hırsız zannettik. Daha iki hafta önce çalınmıştı arabamız. İçindeki 280 kilo etle beraber... Polis olduğunuzu bilseydik..." "Kaçıp giderdiniz," diye tamamladı Ali. "Ne et taşıma aracını bulurduk, ne de sizi." "Niye kaçıp gidelim? Biz suçlu değiliz ki... Söyledim, Mukadder Amca'yı ben öldürmedim..." Konuşmaya müdahale etme zamanı gelmişti. "Ya Ted Nelson'ı?" dedim tok bir sesle. Ömer başını bana çevirmeden önce darbe yemiş gibi sarsıldı. Çok sürmedi, hemen toparlandı, uykusuzluktan kızarmaya başlayan gözlerini kaygıyla yüzüme dikti. "Ne? Ne dediniz?" Hiç kıpırdamadan, yüzümdeki tek bir mimiği bile değiştirmeden mırıldandım. "Ne dediğimi duydun." "Duyamadım..." Sakin bir tavırla önümdeki dosyanın kapağını açtım. Ali'yle Zeynep'in Terörle Mücadele Şubesi'nden aldıkları dosyaydı bu. Ömer'le ilgili bütün bilgiler içindeydi. Dosyadaki raporu heyecansız bir sesle okumaya koyuldum. "Ted Nelson. Amerikan ordusunda binbaşı. îki yıl kadar önce Afganistan'da Taliban tarafından kaçırılmış. Bir ay kadar tutuklu kaldıktan sonra gırtlağı kesilerek öldürülmüş." Başımı rapordan kaldırıp Ömer'in kirece kesmiş yüzüne baktım. "Bu gece sizin et taşıma aracınızda bulduğumuz türden bir bıçakla... Bu işi bilen, usta biri tarafından kesilmiş gırtlağı..." Ardı ardına üç kez yutkundu. "Bunun benimle ne ilgisi var?" Samimi bir tavırla uyardım. "Yapma Ömer, oyun oynayacak halde değilsin. Şu anda böyle bir lüksün yok." Korkmasına, hem de delice korkmasına rağmen direnmeyi sürdürdü. "Ne lüksü, ne oyunu? Neden bahsettiğinizi anlamıyorum." Sesimi yükseltmedim, tonunu bile değiştirmedim. "Sen de Afganistan'daymışsın..." Hemen karşı çıkmadı, artık kabul edecek diye düşünüyordum ki, "Yok, yalan," dedi inatlaşmayı sürdürerek. "Ben Afganistan'a hiç gitmedim." Önümde duran dosyayı işaret ettim. "Ama iki yıl önce verdiğin ifadede öyle demiyorsun..." Bir an ne söyleyeceğini bilemedi. "O ifade benim değil," diyebildi sonunda. "Bana zorla kabul ettirdiler... Kendileri yazmışlardı, işkenceyle imzalattılar..." Elinin tersiyle sertçe vurdu Ömer'in kafasına Ali. "Doğru konuş, bize işkenceci mi diyorsun?" Başı öne doğru savruldu. "Ah! Yok, size değil... O ifadeyi imzalatanlara..." Belki de söylediği gibi olmuştu... Belki değil, muhtemelen öyle olmuştu. El Kaide'nin kanlı eylemlerinden sonra, teşkilat daha sert davranıyordu radikal İslamcı militanlara. Yine de Ömer savcılıkta ifadesini reddebilirdi ama yapmamıştı. Kesin olarak bizden bir şeyler saklıyordu. "Sen bilirsin Ömer..." dedim önümdeki dosyanın kapağını kapatarak. "O zaman bizim işimiz burada bitiyor." Rol arkadaşıma döndüm. "Sen haklıymışsın Alicim, yapacağımız bir şey yok. Ne zaman geliyor Amerikalılar?" Aktörlere taş çıkartacak bir ustalıkla söyledi repliğini yardımcım. "Yazışmalar yetişirse öğleye kadar geliriz, dedi Alvin..." Alnımı kırıştırarak, güya hatırlamaya çalıştım. "Alvin şu Yahudi olan mı?" Sanki gerçekten öyle biri varmış, sanki ondan gerçekten hoşlanmıyormuş gibi yüzünü buruşturdu bizim artist. "Evet Başkomiserim, hani sizinle tartışan şu kıvırcık saçlı herif... Kızıl sakalları olan..." Çok merak ediyormuş gibi çenesini kaşıyarak sordu. "CIA'den değil mi o?" "Nerden bileyim Ali, belki de daha gizli bir yerdendir... İçimizde cirit atıyor herifler. Ama boktan bir herif olduğu belli..." Göz ucuyla Ömer'e baktım, derin bir kaygıyla dinliyordu bizi. Fakat yüzündeki kuşku hâlâ silinmemişti. Doğruyu mu söylüyorduk, yoksa onu kandırmaya mı çalışıyorduk? Bildiklerini bizimle paylaşmalı mıydı, yoksa suskunluğunu koruyarak başına gelecekleri cesurca göğüslemeli miydi? Onu ikna etmek için biraz daha çabalamamız gerekiyordu anlaşılan. Hayali Alvin'e çatmayı sürdürdüm. "Herif utanmadan bir de kendi ülkemizde emir vermeye kalktı." "Adamlar kendilerini dünyanın efendisi sanıyorlar Başkomiserim... Gerçi ağzının payını verdiniz şerefsizin ama..." Durdu, eliyle bir kez daha vurdu başına Ömer'in. "Böyle salaklar için riske girdiğinize değer mi, ondan da emin değilim. Belki de ilk istediklerinde teslim edecektik, olup bitecekti." Delikanlının gözlerindeki korku dehşete dönüşüyor, davranışlarında paniğe kapılmak üzere olan birinin telaşı seziliyordu. "Amerikalılar mı?" Sesi hastalıklı biri gibi cılız çıkmıştı. "Beni Amerikalılara mı vereceksiniz?" "Sen Fransızları mı tercih ederdin?" Hayır, artık rol yapmıyor, düpedüz eğleniyordu Ali. "Başka ne yapabiliriz oğlum? Öldürdüğün adam Amerikalı. Üstelik bizim toprakla rımızda değil, Afganistan'da kesmişsin adamın gırtlağını. Hani bu haltı İstanbul'da işlemiş olsaydın, sana bir kıyak yapardık belki..." Önemli bir konuyu hatırlamış gibi bana döndü. "Sahi bunu Afganistan'a mı götürecekler Başkomiserim?" "Bilmiyorum," dedim önemsemez görünerek. "Götürebilirler tabii. Tatbikat yaptırmak için..." "Ya da kurşuna dizmek için," diye neşeyle şakıdı Ali. Dehşet içinde öylece kalakalmış Ömer'e döndü. "Niye ters ters bakıyorsun... Yanlış mı söylüyorum. Amerika'da seni idam etmeleri zor... İnsan hakları, demokrasi filan ama Afganistan'da üç gün içinde yargılayıp dikerler direğin dibine..." "Onu ben öldürmedim." Can havliyle bağrıyordu delikanlı. Gözleri iri iri açılmış, seyrek sakalı titremeye başlamıştı. "Müslümanlar kimseyi öldürmez." "Tabii tabii, kafirlere karşı cihad ne oluyor?" "Anlamıyorsunuz... Kuran ı Kerim'de bile yeri var..." İkimizin de ilgiyle baktığını görünce sesini alçaltıp açıklamaya girişti. "Maide Suresi'nde der ki: 'Her kim ki bir kişiyi öldürür, bütün insanları öldürmüş gibi olur. Her kim ki bir kişinin hayatını kurtarır, bütün insanlığın hayatını kurtarmış gibi olur.' O sebepten ben kimseyi öldüremem..." "Peki niye gittin Afganistan'a?" diye yapıştırdı soruyu Ali. "Turistik gezi için mi? Bildiğimkadarıyla o kadar ilginç yerler yok o yoksul ülkede." "Anlamak için gittim... Öğrenmek, görmek için..." Yeniden alaycı tavrını takındı Ali. "Tabii tabii, tıp eğitimi için çok yararlı üniversiteler var Afganistan'da..." Ansızın ciddileşti. "Sen bilirsin Ömer Efendi. Madem yalanlarını sürdüreceksin, artık ABD Konsolosluğumdan Alvin'e anlatırsın bunları." Genç zanlımız yardım dileyen gözlerini bana çevirdi. "İnanın Başkomiserim, o Amerikalıyı ben öldürmedim." Onun durumuna üzülen anlayışlı bir dost, bir aile büyüğü gibi şefkatli bir sesle konuşmaya çalıştım. "inkâr etmen faydasız Ömer... Amerikalılar tam iki yıldır peşindeler... Hapisteyken bile izletmişler seni. İki yıl önce seni istememelerinin nedeni, örgüt bağlantılarını saptamak içinmiş... Bize söylemediler ama hakkında epeyce de bilgi toplamışlar. Tarikat arkadaşların, kardeşlerin, tabii nişanlın Efsun..." Oturduğu yerde irkilerek, adeta dehşet içinde mırıldandı. "Efsun mu? Onun hiçbir ilgisi yok ki bu işlerle..." ilk kez gözlerinde çaresizlik okunuyordu. "Efsun'un hiçbir ilgisi yok. Ben onun sayesinde kurtuldum..." Sustu... Yaptığı yanlışı anlamıştı ama artık çok geçti. "Kurtuldun," diye yineledi Ali, ellerini masanın üzerine koyarak. "Anlat bakalım Ömer Efendi, neden, kimden kurtuldun?" "Kimseden... Yani Efsun beni çekip çevirdi, adam etti demek istedim." "Yalan söyleme!" diye azarladı Ali. "Bir de Müslümanım diyorsun." "Müslümanım elhamdülillah, ama ben kimseyi öldürmedim... Ne Mukadder Amca'yı, ne de o Amerikalı binbaşıyı." Bu sözler etkilemedi bizimkini, Ömer'in yakasına yapışmaya hazırlanıyordu ki, "Bırak Ali," diye durdurdum onu. "Bırak, mademki yardımımızı istemiyor, yapacak bir şey yok..." Kalkacakmış gibi hareketlendim. Ömer göz çukurlarına kaçmış kara gözlerini yüzüme dikmiş, endişeyle izliyordu her bir hareketimi. "O zaman Allah yardımcın olsun Ömer..." diyerek doğruldum. Ne yapacağını kestiremeyen yardımcıma dönerek kesin emrimi verdim. "Onu aldığın nezarethaneye geri götür. Ahilerinin yanına..." Korkuyla bize bakan Ömer'in koluna yapışmadan önce güya önemli bir meseleyi hatırlattı Ali. "Alvin tek başına kalmasını istemişti Başkomiserim. Kimseyle görüşmesin diye sıkı sıkıya uyardı." Çok sinirlenmiş gibi yaptım. "O kadar da değil, bıraksınlar da zanlıyı nerede tutacağımıza biz karar verelim artık." Mahcup olmuş gibi başını öne eğdi yardımcım. "Haklısınız Başkomiserim, tamam, ahilerinin yanına götürürüm..." Tedirginlik içinde kıvranan zavallı delikanlının koluna yapışarak kaldırmaya çalıştı. "Hadi bakalım Ömer Efendi, gidiyoruz." "Bir dakika, bir dakika durun," diye seslendi tuzağımıza düşen delikanlı. "Başkomiserim lütfen..." "Bak Ömer, bizi oyalayacaksan..." Işığın yaktığı gözlerini yine açtı kapadı. "Sizi oyalamayacağım Başkomiserim, lütfen oturun." Oturmadım, inanmayan bakışlarla onu süzmeye devam ettim. "Size anlatırsam*," diye pazarlığa girişti. "Hepsini anlatırsam bana yardım eder misiniz?" Şaşırmış gibi baktım yüzüne. "Hepsini anlatırsan... Yani bizden bir şeyler saklıyordun?" Gülümsemeyle özür dileme arası bir anlam belirdi gözlerinde. "Ben kimseyi öldürmedim Başkomiserim, ama Afganistan'a gittim... Tamam, korktuğum için inkâr ettim. Size yalan söyledim... Ama Amerikalılar da yalan söylüyor, ben ne El Kaide üyesiyim, ne de Taliban... Evet, olmak istedim... islamiyet için..." Ali'ye bakarak sürdürdü. "Allah'ın kitabını yanlış anladığım için silaha sarılmak istedim. Çünkü Maide Suresi'nin 35. Âyetinde şöyle der: 'Ey inananlar, Allah'tan korkun, O'na yaklaşmaya yol arayın ve O'nun yolunda cihad edin ki, kurtuluşa eresiniz.' Bu ayeti hakkıyla yorumlayama- dım. Cahildim, sapkınlığa düştüm. Fakat Cenabı Allah öfkemi söndürdü, merhametimi uyandırdı, ellerimi bağladı. Şükür ki kimseyi öldürmedim." "Dur, dur," dedim kalktığım iskemleye yeniden çökerken. "Acele etme... Başından anlat... Ama hepsini, en küçük ayrıntısına kadar her şeyi bilmek istiyorum." Işaretparmağımı ona doğru uzattım. "Eğer yalan söylüyorsan..." Ardı ardına yutkundu yine... "Yok, yalan söylemiyorum... Artık yalan yok..." Boğazı kurumuştu, güçlükle konuşabiliyordu. Önümdeki plastik şişeden plastik bardağa su doldurup uzattım. "Sağ olun Başkomiserim..." Bir dikişte bitirdi saydam bardaktaki suyu... "Biraz daha ister misin?" "Yok," dedi bardağı masaya bırakırken. "Allah sizden razı olsun." "Allah'ın zalim kulu olmaktansa, mazlum kulu ol." "Allah'ın resulü, dünyanın nuru Hazreti Muhammed, veda hutbesinde, 'Ne zulüm ediniz, ne de zulme boyun eğiniz,' buyurmuşlardı." Konuşurken kömür karası gözleri nemleniyor, seyrek sakalı heyecanla titriyordu. Ali ise kollarını göğsünde kavuşturmuş, kayıtsızca dinliyordu genç zanlımızın ağzından dökülen sözcükleri. Yorulduğundan mı, yoksa sıkıldığından mı bilinmez, artık ayakta dikilmeyi bırakmış, sol tarafımdaki iskemleye çökmüştü ama gözleri yırtıcı bir kuş gibi hâlâ zanlımızın üzerindeydi. Kendisinden hiç hoşlanmadığını artık iyice anladığından olsa gerek, Ömer de yardımcıma değil, bana bakarak anlatıyordu. "Oysa dünyada zulüm kol geziyordu Başkomiserim. Bosna'da, Afganistan'da, Irak'ta Müslüman kanı akıtılıyordu." "Bunları biliyoruz," diye söylendi Ali kavuşturduğu kollarım çözerek. "Sen Afganistan'a niye gittiğini anlat..." "Anlatacağım... Ama bunlar bilinmeden..." Bizim sergerde, Ömer'i tersleyecekti ki... "Tamam Ali," diyerek durdurdum onu. "Bırak anlatsın..." Yardımcımın suratı asıldı ama çıkışı işe yaramıştı. "Sizden saklayacak değilim," diyerek lafı hemen kendine getirdi Ömer. "Ben tarikatın içinde büyüdüm. Babam, Kud- dusi Zenbar Hoca'ya bağlıydı. Hocayı hiç görmedim... Ben çocukken hakkın rahmetine kavuşmuş ama babamın üzerindeki tesiri hep sürdü. Beş oğlunu da İslam'ın gereklerine göre büyüttü, bizim iyi birer Müslüman olmamız için elinden geleni yaptı. Kuran'ı, namazı, orucu bize sevdirdi. Ramazan'da ya Süleymaniye'ye götürürdü bizi, ya Sultanahmet Camii'ne ya da Eyüp Sultan'a. En iyi vaizler neredeyse onlardan öğrenmemizi isterdi. Kendisi de iyi bir Müslümandı. Dinimizin bütün şartlarına uyardı. Ama dünyada Müslümanlar acı çekerken, islam'ın beş şartını, imanın altı şartını yerine getirmek, geceyarılarına kadar süren zikirlere katılmak yeterli miydi? işte bu mesele aklımı karıştırıyordu. Din kardeşlerimiz inançlarından ötürü öldürülürken bizim sadece namazımızı kılıp orucumuzu tutmakla, öteki ibadetleri yerine getirmekle yetinmemiz doğru muydu? Bu düşünce, bir kor gibi yakmaya başlamıştı beynimi. Üniversitede, babası tıpkı benimki gibi tarikattan olan Maksut'la karşılaştım. Maksut benden iki sınıf üstteydi. O da inanmış bir Müslümandı ama hem benim babamdan, hem de kendi babasından oldukça farklı fikirlere sahipti. Babam gibi sessiz, sakin, kendi halinde biri değildi. Dünyayı ancak islamiyet'in kurtaracağına inanıyordu. Ama bunun için Müslümanların cihada kalkışması gerektiğini savunuyordu. 'Eğer biz cihadı gerçekleştirmezsek, kâfirler islamiyet'i yeryüzünden silecek,' diyordu. Amerika'da, Hristiyanlarla Yahudilerin birleşerek islamiyet'e savaş açtıklarını söylüyordu. Hiç unutmam, bir cuma namazından sonra Sü- leymaniye Camii'nin içinde, Kuran'ın mübarek ayetleriyle güzelleşen duvarların arasında oturuyorduk. Maksut o muhteşem mabedin kubbesini işaret ederek söylendi: 'Ecdadımız vazifesini yerine getirdi. Dünyaya islamiyet'i kabul ettirdi, insanlığa ölümsüz eserler bıraktı. Ama biz şimdi bu ilahi yapılara gizlenip sessizce ibadet etmekle yetiniyoruz. Oysa en büyük ibadet, zulme karşı direnmektir.' Ona hemen âlemlerin efendisi Hazreti Muhammed'in zikrettiği sözleri hatırlattım. 'Öyle diyorsun da Peygamber Efendimiz, 'Ne zulüm ediniz, ne de zulme boyun eğiniz,' diye uyarıyor.' Eğilip gözlerimin içine baktı. 'Ben de onu söylüyorum. Ben de Resulullah sallallâhu aleyhi ve sellem efendimizin buyurduğu üzre zulme boyun eğmeyelim, diyorum. Zulme karşı dövüşmek zulüm değildir.' O böyle deyince yine Maide Suresi'nde yer alan 32. ayeti kerimedeki sözleri dile getirdim. 'Ama yüce kitabımız Kuranı Kerim'de buyruluyor ki, 'Her kim ki bir kişiyi öldürür, bütün insanları öldürmüş gibi olur. Her kim ki bir kişinin hayatını kurtarır, bütün insanlığın hayatını kurtarmış gibi olur.' Bu sözlerimi duyunca gözlerinden küçümseyen bir ışık geçti. 'Eksik biliyorsun kardeşim, o ayetin tamamı öyle değildir," diyerek önce Arapçasını, ardından da Türkçe mealini okudu. 'Bunun içindir ki, Israiloğulları'na: 'Kim, bir cana kıymayan veya yeryüzünde bozgunculuk çıkarmayan bir nefsi öldürür, bütün insanları öldürmüş gibi olur. Kim de bir nefsin yaşamasına sebep olur, bütün insanları yaşatmış gibi olur,' hükmünü yazdık. Şüphesiz ki onlara peygamberlerimiz açık delillerle geldiler. Yine de bundan sonra onların birçoğu yeryüzünde aşırı gitmektedirler.' Maksut bunları söyleyince şaşırdım. Sözleri doğruyu mu yansıtıyordu, yoksa beni yanıltmaya mı çalışıyordu? Yüzümdeki kuşkuyu görünce, 'Eve gidince yüce kitabımızı aç ve oku,' dedi kendine güvenen bir tavırla. 'Arapça bilmiyorsan, git bilen hocalara sor. Onlar da sözlerimi tasdik edeceklerdir. Ama mademki Maide Suresi'nden söz açıldı. Aynı suredeki bir sonraki ayette, şöyle der: 'Allah ve Resulüne karşı savaşan ve yeryüzünde fesat çıkarmaya çalışanların cezası, ancak öldürülmeleri veya asılmaları yahut ayak ve ellerinin çaprazlama kesilmesi ya da yeryüzünde başka bir yere sürgün edilmeleridir. Bu dünya onlar için bir zillettir. Ahirette ise onlar için büyük bir azap vardır.' Söylediği ayeti bilmiyordum, daha beteri, Kuranı Kerim'de yazılanlar hakkında tam bir cahil olduğumu anlıyordum. Ama bozuntuya vermedim. 'Tamam, yüce kitabımızı tekrar okuyacağım, sonra konuşuruz.' Koşarcasına gittim eve. Kuran'ın Türkçe mealini açıp okudum. Birebir Maksut'un söylediklerini yazıyordu. Zaten sorularla dolu olan aklım iyice karışmıştı. Maksut'la Yavuz Sultan Selim Camii'nin arkasındaki bahçede buluştuk. Ona haklı olduğunu söyledim. Hiç böbürlenmedi, son derece mütevazı bir tavırla şunları söyledi: 'Haklı olan ben değilim, Allahü Teala ve onun Resulü peygamber efendimizdir. Onlara layık kullar olabilirsek, ne mutlu bize.' Yavuz Sultan Selim Han'ın türbesinin önünde konuşuyorduk. 'Onlara nasıl layık olabiliriz?' diye sordum. 'Gerektiği gibi iyi kullar nasıl olabiliriz?' Gözleri çakmak çakmak olmuştu. 'Zulme boyun eğmeyerek," diye mırıldandı. "Zulüm altındaki kardeşlerimizi kurtararak. Çünkü bir insan hayatını kurtaran bütün insanlığı kurtarmış gibi olur.' Peygamber efendimizin sözlerinin böyle yorumlanmasının daha doğru olduğuna inandım. Demek ki Kuranı Kerim'i de böyle anlamak gerekiyormuş diye düşündüm. O günden sonra Maksut'un sözlerini daha çok dikkate aldım. Bir gün bizim Eğrikapı'daki evde oturuyorduk. Eliyle surların ötesini göstererek sordu. 'Sahabelerin türbelerini ziyaret ettin mi?' Ne yalan söyleyeyim, etmemiştim. O türbelerde yatan muhterem kişilerin sahabe, yani peygamber efendimizi tanıma şerefine nail olmuş kişiler olduğunu biliyordum ama ne isimleri, ne de kimoldukları hakkında fikrim vardı. 'Onları ziyaret etmelisin,' diye fısıldadı. "Bilhassa da Ebu Eyyüp El Ensari Hazretleri ile Ebu Şeybe El Hudri Hazretlerinin türbelerini. Onlar peygamber efendimizin buyruğuna uyarak, İslamiyet'i insanlığa mal etmek için buralara kadar at sürdüler. Ve islamiyet için gözlerini bile kırpmadan, ülkelerinden binlerce kilometre uzakta can verdiler. Onların türbelerini ziyaret et. Yüreğini, inancın ve cesaretin ilahi ırmağında yıka.' Dediğini yaptım, iki sahabenin de türbesine gittim. Maksut'un dediği gibi ruhum cesaretle, güzel duygularla doldu. Artık Maksut'la nerdeyse her gün görüşmeye başlamıştım. Sözleri her geçen gün daha çok etkiliyordu beni. Maksut benim için bir tür şeyh, bir tür yol gösterici olmuştu. Artık yaptığımız ibadetlerin yeterli olmadığına inanıyordum. Aldığımız abdest, kıldığımız namaz, tuttuğumuz oruç, getirdiğimiz kelimei şehadet, okuduğumuz ayet ancak Müslüman kardeşlerimiz için cihada kalktığımızda anlamlı olacaktı. Bu sebeple Maksut'un Afganistan'a gidelimönerisini sevinçle kabul ettim." Ömer'in ne kadar samimi olduğunu anlamak için sözünü kestim. "Afganistan'da savaşan Taliban güçlerine sağlık hizmeti mi verecektiniz?" Tuzak bir soruydu, Ömer evet derse, -ki kolayca bunu söyleyebilirdi, çünkü tıp fakültesinde öğrenciydi- içtenliğinden kuşku duyacaktım, yapmadı. "Hayır, biz Müslüman kardeşlerimize şifa vermeye değil, şeytanın şer güçleriyle savaşmak için gittik Afganistan'a. Zaten tıp fakültesini de yarıda bırakmıştım. Tek tek insanları sağlığa kavuşturmak yerine, inançlı insanlığı kurtarmak gibi bir idealim vardı artık benim." Yok, bu çocuk sözlerinde samimiydi ama deminden beri anlatılanları hoşnutsuz bir suratla dinleyen yardımcım, "Yani bu Maksut denen eleman seni kandırmış," diye kendi yorumunu yaptı. "Seni ve senin gibi cahilleri kandırarak teröre alet etmiş." Anlaşılamamanm verdiği çaresizlikle başını salladı Ömer. "O beni kandırmadı. Ne beni, ne de başka bir inançlı kardeşimizi. Maksut kendi yapmayacağı hiçbir eylemi bize önermedi. Kendi katılmayacağı hiçbir cihada bizi çağırmadı." Benim aklım Maksut'un akıbetine takılmıştı. "Nerede şimdi bu Maksut?" Acı bir ifade belirdi yüzünde. "Öldü... Benim ardımdan o da ayrılmış mağaradan. Kabil'deki direnişçilerin arasına katılmış. Kabil'in anacadde- lerinden birinde bedenine yirmi kilo dinamit bağlayıp yoldan geçmekte olan askeri konvoyun içine dalmış. Parçalanarak ölmüş. Ama inancı hep sağlam kaldı." "Bakıyorum da yaptıklarını onaylar gibi bir halin var," diye soktu lafı Ali. "Onunla beraber kaç kişi yaşamını yitirdi?" Yüzü gölgelendi Ömer'in. "Otuz dokuz kişi... Otuz dokuz kişi öldü." "Kaçı askerdi bunların?" Bakışlarını kaçırdı Ömer. "Bilmiyorum... Evet siviller de varmış ölenlerin arasında... Bence de yaptığı yanlıştı ama Maksut bunun doğru olduğuna inanıyordu. O yüzden, inancı uğruna, hak bildiği şeyi yaparak huzur içinde öldü." Sesi titremeye başlamıştı, geçmişi hatırlamak onu etkilemişti. Bizim uyanık Ali bu durumdan yararlanmak istedi. "Huzur içinde öldüğünü nereden biliyorsun? Yanında miydin?" Yanıtlamadan önce dalgınlaştı Ömer. Hayır, hatırlamaya çalışmıyor, sanki o günleri yeniden yaşıyordu. Sanırım yaşadıkları hiç de kolay hazmedilir olaylar değildi. "Yanında değildim," diye açıkladı sonunda. "Ülkeye dönmüştüm." Gözlerini yardımcıma dikerek üzerine basa basa açıkladı. "Maksut öldüğünde ben Türkiye'de hapisteydim." Yalan söyleyemeyecek kadar duygusallaşmıştı. "Neden döndün Afganistan'dan?" diye araya girdim. "Umduğunu bulamadığın için mi?" "Bilmiyorum," dedi başını hafifçe öne eğerek. "Oradan dönerken korktuğumu sanıyordum. Yeterince cesur olmadığımı düşünüyordum. Kendimden utanıyordum..." Sustu... Sanki bizi unutmuş, içten içe kendisiyle hesapla- şıyor gibiydi. "Ya sonra?" Başını kaldırdı, gözkapaklarını usulca kırptı. "Sonra... Sonra Efsun'la karşılaştım..." Efsun'un insanın içine işleyen koyu mavi gözlerini hatırladım. "Afganistan'dan dönünce mi karşılaştın Efsun'la? Yani önceden tanımıyor muydun?" "Birkaç kez görmüşlüğüm vardı. Ama Afganistan'dan- dönünce yakınlaştık. Daha doğrusu, ben hapisten çıkınca. O günlerde içe kapanık biri olup çıkmıştım. Okula bile gitmiyor, bizimÇarşamba'daki kasap dükkânında vakit geçiriyordum. Bir gün Efsun dükkâna geldi, et almak için. Okuldan dönüyormuş, elinde kitaplar vardı. Ibni Arabi'nin Füsus'ul Hikem adlı eserini görünce dayanamayıp sordum: 'O elindeki, Resûlullah'ın buyruğuyla yazılan kitap mıdır?' Gülümseyerek başını salladı. 'Evet, İbni Arabi hazretleri öyle söyler. Bir gece rüyasında, peygamber efendimiz ona görünmüş ve demiş ki, 'Ey Arabi'nin oğlu, bildiğin hakikatleri halka açıkla.' Ibni Arabi hazretleri de onun üzerine bu kitabı yazarak sırlarını insanlarla paylaşmayı seçmiş. Okumak isterseniz, bırakabilirim.' Kitabı aldım, okumayı denedim ama birinin şerh etmesi lazımdı. Efsun'dan rica ettim, o da sağ olsun kabul etti. Böylece görüşmeye başladık. Sonra da Allah'ın dediği oldu, birbirimizi sevdik, nişanlandık." "Efsun'un sayesinde kurtuldum dedin..." diye hatırlattım. "Efsun hangi yanlıştan kurtardı seni?" Söze başlamadan önce eliyle plastik şişeyi gösterdi. "Biraz daha su alabilir miyim?" Bardağını doldurdum, son yudumuna kadar içtikten sonra başladı anlatmaya. "Afganistan'dan utanç içinde dönmüştüm..." "Niye?" diye kesti bizim sabırsız Ali. "Afganistan'da ne oldu ki utanç içinde döndün?" "Şu Amerikalı binbaşı..." Yardımcıma sabırsız diyordum ama bu kez ben dayanamayıp sordum. "Ted Nelson mı?" "Ted Nelson... Evet, Ted Nelson öldürüldüğünde ben de oradaydım..." Boş atmıştık, dolu tutacaktık galiba. Ali'yle göz göze geldik ama ikimizin de ağzından tek kelime çıkmadı, merakla Ömer'i dinlemeye koyulduk. "Dağlık bir bölgedeydik... Binbaşıyı bir çatışmada ele geçirmişlerdi. Bir doksan boyunda, iriyarı bir adam. Yüzlerce Müslüman kardeşimizin ölümünden sorumlu, acımasız bir katil olduğu söyleniyordu. Ama benim gördüğüm adam, o iri cüssesine karşın, oturduğu kayanın üzerinde küçülmüş bir savaş esiriydi. Sarı kirpiklerinin ardındaki gri gözleri yardım edin dercesine bakıyor, herkese gülümsemeye çalışarak, yanma kim giderse, Peştunlngilizce karışımı bir dille, 'Lütfen, lütfen acıyın, iki kızım var,' diyordu. Ama hüküm verilmişti, karar kesindi, idam edilecekti. Lakin infaz zamanı için Amerikalıların yapacakları yeni bir saldırı bekleniyordu. O saldırıya misilleme olarak binbaşı öldürülecekti. Maksut yanıma geldi. Elini omzuma koyarak müjdeyi verdi: 'Tebrik ederim kardeşim. Bu şerefli görev için sen seçildin.' Daha görev der demez anlamıştım binbaşının infazından söz ettiğini. İnfazın bıçakla, mahkûmun boğazını keserek yapıldığını da biliyordum. Önce hiçbir şey hissetmedim. Hatta sevinmiştim bile. Mücahit kardeşlerim bana güvenmiş, önemli bir görev vermişlerdi. Üstelik bu konuda tecrübem de vardı. Evet, şimdi bunları söylerken bile tüylerim diken diken oluyor ama bıçak kullanarak hayvan kestiğim çok olmuştu. Sonunda o an geldi. Amerikalılar, Kabil yakınlarında yetmiş üç Müslüman direnişçiyi pusuya düşürmüşlerdi, aralarından bazıları teslim olduğu halde, hiçbirini sağ bırakmamış, yetmiş üç mücahidin hepsini kurşuna dizmişlerdi. Biz de karşılık olarak binbaşıyı infaz edecektik. Benden başka altı mücahit daha vardı infaz ekibinde. Dört kişi ellerini ayaklarını sabitleyecek, iki kişi başını tutacak, ben de infazı gerçekleştirecektim." Ali'yle ben sanki o anda yanında, sığındıkları mağaradaymışız gibi çıt çıkarmadan dinliyorduk Ömer'i. "Binbaşının tutuklu bulunduğu mağaraya girer girmez, adamcağız anladı başına gelecekleri. Panik içinde yalvardı. Artık sadece İngilizce konuşuyordu. Afganistan'a zorla gönderildiğini, Teksas'ta Fort Hood yakınlarındaki Müslüman komşularına karşı iyi davrandığını sayıp döküyordu. Ama yalvarması boşunaydı. Bu bir savaştı, o da bir asker, savaşta askerin gözünün yaşına bakılmazdı. Daha doğrusu, binbaşının gözlerinin içine bakana kadar böyle düşünüyordum, önce dört mücahit yaklaştı binbaşıya. Adamcağız direnecek oldu ama güçlü kuvvetli mücahitler, çok geçmeden onu etkisiz hale getirdi, ellerinden ayaklarından yakalayarak ortadaki masanın üzerine yatırdılar, iki mücahit başından yakalamıştı. Artık sıra bendeydi. Elimde enli, keskin bir bıçak, adım adım yaklaştım. Ben masaya yaklaşırken mücahitler tekbir getirdüer. Bağırarak değil ama binbaşının yalvarmalarını bastıracak kadar yüksek bir sesle. Buna memnun olmuştum, çünkü adamın yalvarmaları sinirimi bozuyordu. Masaya yaklaşınca binbaşının başını tutan iki mücahitten sağ taraftaki yana çekilerek bana yer açtı. Arkadaşlarım işlerini kusursuzca yapıyorlardı, artık binbaşının bedenini görebiliyordum, masanın üzerinde öylece yatıyordu. Kesmem gereken kaslı boynundaki damarlar bir kalp gibi korkuyla atıyordu. Tek yapmam gereken, elimdeki keskin bıçağı gırtlağına bastırmaktı. Tıpkı kurbanlık hayvanları keserken yaptığım gibi... Ama yapamadım, önce adamın yüzündeki çillere takıldı bakışlarım. Olgun bir kayısının üzerindeki lekeler gibiydiler, zavallı adamın seğiren yanaklarında belli belirsiz titriyorlardı. Görmezden gelmeye çalıştım. Sımsıkı kavradığım bıçağımı binbaşının gırtlağına çalacaktım ki, bakışlarım merhamet dileyen gri gözlere takıldı. Dehşetle açılmış kül rengi iki küçük küre. O iki küçük kürede koşuşturan iki çocuk İki kız çocuğu... Babalarının ölümünden habersiz, binlerce kilometre ötedeki bahçelerinde oynayan zavallı iki masum... Bakışlarımı kaçırmaya çalıştım, söz dinlemeyen elimi itaate zorladım. Ama boşuna, ne bakışlarımı adamın gözlerinden alabildim, ne elimdeki bıçağı boynuna çalabildim. İnfaz grubundaki mücahitler, beni cesaretlendirmek için, 'Hadi, Allah için... Cihad için... Hadi mazlumlar için...' diye söyleniyorlardı. Ama hayır, sanki ilahi bir güç beni bağlamıştı, bıçağı tutan elimi bir türlü hareket ettiremiyordum. Baktım olacak gibi değil, baktım ben bu işi yapamayacağım, altı mücahidin şaşkın bakışları altında bıçağı atıp kovuktan dışarı fırladım. Utanç içinde ağlayarak mağaranın dışına doğru koştum. Beni durduran Maksut oldu. Ona sarıldım, sakinleşinceye kadar hüngür hüngür ağladım. Sonra olanları anlattım. Beni aşağılayacağını düşünüyordum, hakaret edeceğini. Yapmadı, sakince dinledi. Sözlerim bitince, 'Sen hazır değilsin,' dedi sadece. Ne hayal kırıklığı vardı sesinde, ne de küçümseme. 'Seni erken getirmişiz.' Sonra uzaklaştı yanımdan. Üç gün kimse gelmedi yanıma, üç gün kimse konuşmadı benimle. Oysa sıcak insanlardı mücahitler. Türklere karşı özel bir sempati besliyorlardı. Bu olaylardan önce son derece samimi, yakın davranırlardı bana. Yiyeceklerini, giyeceklerini, kurşunlarını, yani dağda hayatta kalmak için neleri varsa hepsini paylaşırlardı benimle. Ama onları hayal kırıklığına uğratmıştım. Artık onların gözünde Allah'ın savaşçısı değil, bir korkaktım. Üç gün tek başıma dolaştım geniş Afganistan göğünün altında, üç gün tek başıma bekledim sarp kayaların sakladığı mağaranın en ıssız köşesinde. Sonunda mücahitlerin Pakistanlı komutanı beni yanına çağırdı. Türkiye'ye dönmemin herkes için iyi olacağını söyledi. Aslında sevinmiştim bunu duyduğuma. Çünkü artık bu insanların arasında yaşayamazdım. Herkes bana korkak gözüyle bakacaktı. Artık onlarla yemek yiyemez, uyuyamaz, hepsinden önemlisi, çatışmalara katılamazdım, çünkü kimse bana güvenmeyecekti. Bu yüzden hiç karşı çıkmadım bu öneriye..." "Ya binbaşı?" diye mırıldandı Ali. Sesindeki eğlenceli tını kaybolmuştu. "Ona ne oldu?" Kederle derinleşti gözleri Ömer'in. "Onu öldürmüşler... Benim yapamadığımı Afganlı bir mücahit yapmış. Üç oğlunu, karısını ve yaşlı annesini bir Amerikan bombardımanında kaybeden Afganlı bir mücahit... Bu olaydan on bir gün sonra Amerikalılar mücahitlerin barındığı o mağarayı saptamışlar. Mağarada canlı, cansız ne varsa hepsini napalm'le yakmışlar." Ali'yle ben her gün cinayetlerle karşılaşıyorduk. Akıl almaz, zalimce işlenmiş cinayetler, insanoğlunun çıldırdığını kanıtlayan vahşilikler. Bir anlamda ölüler içinde yaşıyorduk ama bu anlatılanlar bizi bile etkilemişti, bir süre ne diyeceği mizi bilemeden öylece kaldık. "Ülkeye dönecek olmama çok sevinmiştim," diye yeniden başladı söze Ömer. "Ama daha Türkiye'ye adım attığım ilk andan itibaren o utanç duygusu, tenime sinen pis bir koku gibi yeniden yapıştı ruhuma. Büyük bir suçluluk duygusunun altında ezilmeye başladım. Ne sınırdan girer girmez gözaltına alınışım, ne sorgular, ne poliste yediğim dayaklar, suçluluk duygusunun ruhuma ettiği eziyetin yanında hiç kalırdı. Ta ki Efsun'la tanışmcaya, ta ki onun aracılığıyla tasavvufu keşfedinceye kadar. Çünkü Efsun bana, peygamber efendimizin 'Allah'ın zalim kulu olmaktansa, mazlum kulu ol,' sözlerini hatırlattı. Çünkü Efsun bana inancın zorbalık değil, sevgi olduğunu kavrattı. Onun sayesinde İslam'ın barış, İslamiyet'in teslimiyet olduğunu anladım." Sustu, bakışlarını önce Ali'ye, sonra bana dikerek sözlerini noktaladı. "O sebepten ne ben, ne de Efsun kimseyi öldürebiliriz. Ne düşmanımız olan Ted Nilson'ı, ne de rahmetli Mukadder Amca'yı. Çünkü biz katü olmak yerine kurban olmayı seçtik. Çünkü bizimdüşmanımız kötü insanlar değildir, kötülüktür. Bizim düşmanımız zulmeden insanlar değildir, zulümdür. Ve zulümden beslenen bir inanç bize uzaktır, terstir, haramdır. Çünkü Gaşiye Suresi 22. ayette şöyle buyrulmuştur: 'Sen öğüt vericisin. Onların üzerinde zorba değilsin.' Ve can almak insanın değil, sadece ve sadece o canı yaratan Allah'ın hakkıdır." "Belki de olayı çözecek kanıtlar o kan denizinde saklı." "Can almak Allah'ın hakkıymış..." diye köpürüyordu Ali. Masamın karşısındaki koltuğa oturmuştu. Ömer konuşurken sessiz kalmasının acısını çıkarır gibi esip gürlüyordu. "Tasav- vufmuş, Kuranı Kerim'in meali değil, tevili önemliymiş... Nasıl da yalan söylüyor." Ömer'i yarım saat önce yeniden nezarethaneye, ahilerinin yanına göndermiştik. Ali ne kadar hayal kırıklığına uğramışsa, Ömer de o kadar tedirgindi sorgu odasından ayrılırken. Hâlâ kendisini CIA ajanı Alvin'e teslim edeceğimizi sanıyordu. Ömer'in suçlu olduğundan emin olmasam da soruşturmanın şu aşamasında ne onu rahatlatacak bir açıklama yapmayı, ne de serbest bırakmayı düşünüyordum. Bütün ısrarlarına rağmen, "Durumu yeniden değerlendireceğiz," dışında bir açıklama yapmadım. Ama bu ketum davranışım bile Ali'ye yetmemişti. Ona kalsa Ömer'in canına okumamız gerekiyordu. Kızdığı kişi bendim aslında, öfkesini amirinden çıkaramayacağı için Ömer'e atıp tutuyordu. Sonunda dayanamadı, lafı bana kadar getirdi. "Onu öyle kolayca nezarethaneye göndermeyecektik Başkomiserim... Şimdi mışıl mışıl uyuyordur ranzasında. Tıpkı Terörle Mücadele'dekiler gibi sorgu odasını dar edecektik ona. Kahvehanede sohbet eder gibi konuştuk adamla. Kork- madı bile herif." Uykusuzluktan yanmaya başlayan gözlerime çare olur diyerek gözkapaklanmı ardı ardına açıp kapadım. "Onu korkutarak bir yere varamazdık Ali. öyle olsaydı Terörle Mücadele'dekiler sonuca ulaşırdı. Onlar adam konuşturmayı senden, benden daha iyi bilirler. Ömer, onları atlatmış, hiç şüphen olmasın, bizi de atlatırdı." Sırtımdaki ağrı iyice hissettirmeye başlamıştı kendini. Usulca geriye yaslanarak sürdürdüm sözlerimi. "Hem oğlan bana samimi gibi geldi. Doğruyu söylediğini öğrenirsek hiç şaşırmam." Yaralı dudağı memnuniyetsiz bir ifadeyle sarktı. "Hiç sanmıyorum. Bizi kandırmaya çalışıyordu. Baksanıza, nasıl da hayranlıkla bahsediyordu Maksut denen heriften, însan öldürmekten çekinmeyen bir teröristi kahraman gibi sundu bize." Öfkeyle soludu. "Yok Başkomiserim, bu Ömer masal anlattı bize. Belki de Mukadder Kınacı'yı da tarikat için öldürmüşlerdir. Adamın malını mülkünü yapacakları eylemler için harcayacaklardır. Bağlantıları bilmiyorum ama öteki kurbanların ölümü de bununla ilgili olabilir. Kusura bakmayın ama bu konuda size katılmıyorum Başkomiserim. Oğlan oynadı bizimle... Resmen dalga geçti..." Kendi kafasında yazdığı senaryoyu, kuşkularını yan yana ekleyerek yeniden kurguluyor, her defasında da kendi hikâyesine hayran kalıyordu. Hayal dünyasını geliştirmek için fena bir yol olmayabilirdi ama suçluyu bulmak için son derece yanlış bir yöntemdi. Gel gelelim, sabahın dördünde, bütün gücüm tükenmiş, sırtımdaki acı an be an koyulaşır ve floresanm beyaz ışığı gözlerimi cayır cayır yakarken, yardımcımla bunları tartışacak mecalim yoktu. Yine de ikna olur diye, "Öyle diyorsun da Alicim," diye açıklamaya çalıştım. "En azından Terörle Mücadele'dekilere söylemediklerini itiraf etti bize." O anda Zeynep girdi odaya, sağ elindeki saydamdelil torbasının içinde, et taşıma aracının şoför mahallinde bulduğumuz beyaz poşetteki kanlı kasap bıçağı vardı, sol elinde ise tek sayfalık bir rapor. Ama aklı, içeri girerken duyduğu son cümleye takılmıştı. "Kim itiraf etti Başkomiserim?" Bu konuyu daha fazla tartışmak istemiyordum. "Gel Zeynep," dedim uykusuzluğun soldurduğu yüzüne dikkatle bakarak. "Ne oldu? Tespit edebildin mi bıçaktaki kanı?" "Ettim Başkomiserim. Ne yazık ki hayvan kanıymış." Nedense hiç şaşırmadım bu sonuca ama Ömer'in katil çıkacağından kuşkusu olmayan Ali, hayal kırıklığı içinde üsteledi. "Zeynep emin misin? İyi araştırdın mı?" Elindeki tek sayfalık raporu meslektaşına uzattı Zeynep. "Üzgünüm Ali, immünoloji testi yalan söylemez." Bilimsel kelimelerden, rakamlardan benim gibi hiçbir şey anlamasa da bir süre rapora baktı yardımcım. "Belki de," dedi başını bilgisayar çıktısından kaldırarak. "Belki de et taşıma aracının içini araştırmamız lazım. Eğer katil Ömer ve ağabeyleriyse cesetleri o araçla taşımışlardır." Haklıydı, asıl, aracın içini araştırmamız gerekiyordu. Ancak öyle anlayabilirdik Ömer'in suçlu olup olmadığını. Ama bu işi yapmak için savcılıktan izin almalıydık. Aslına bakarsanız, şu kasap bıçağını incelemeye de yetkimiz yoktu. Fakat böyle ciddi bir davada bürokratik işlemleri beklersek önemli fırsatları kaçırabilirdik. O yüzden önce incelemeyi yapıp sabahleyin savcılıktan izin almayı seçmiştik. Fakat et taşıma aracının incelenmesi Zeynep'in tek başına yapabileceği bir iş değildi, özel bir ekip oluşturulmalıydı. Özel ekip demek, araştırmanın büyümesi demekti, o zaman da işi kitabına uydurmak zorlaşıyordu. Et taşıma aracının buzluk bölümüne ancak sabah savcılıktan izin alındıktan sonra girilebilirdi. "Şu aracı nereye koydunuz?" diye sordum hâlâ ayakta dikilmekte olan Zeynep'e. "Kimse elini sürmeyecek, değil mi?" Yorgunluktan çatlaklaşmaya başlayan bir sesle, "Sürmeyecek Başkomiserim," diye güvence verdi. "Aracı emniyetin bahçesine çektik. Anahtarları da bende." "îyi, kimse farkına varmadan şu bıçağı da aracın içine, aldığımız yere koy." Yaramaz bir ifadeyle aydınlanır gibi oldu bitkin yüzü. "Tamam Başkomiserim." "Sabah da ilk işimiz savcılıktan izin almak olsun. Hem bıçağı, hem de taşıtın içini araştırmak için." "Emredersiniz, izini koparır koparmaz, ekip işe başlayacak." Durdu, derin bir soluk aldı. "Fakat epey zor bir iş olacağa benziyor. Aracın arka tarafı olduğu gibi kan içinde... Muhtemelen kesim hayvanlarının kanı. O kan denizinin içinde insan kanı arayacağız." Ellerimi yana açarak masamdan kalktım. "Başka çaremiz var mı Zeynep? Belki de olayı çözecek kanıtlar o kan denizinde saklı." Sözlerimden Ömer'in hâlâ katil olabileceğini düşündüğümü anlayan Ali'nin umutsuz yüzü de ışır gibi oldu. Aldırmadan Zeynep'i uyarmayı sürdürdüm. "Sabah iyi bir ekip kur. Gerekirse laboratuvardaki herkesi görevlendir. Mazeret istemiyorum. Şu anda cinayet masasının en önemli işi bu dosya. İtiraz edenler olursa isimlerini al. Ben onlarla konuşurum." Kararlı bir tavırla başını salladı Zeynep. "Merak etmeyin Başkomiserim. O aracın içinde insan kanı varsa, tek damla olsa bile onu mutlaka bulacağız." "Hayır Zeynep, sen kan aramayacaksın. O işi özel ekip yapsın. Başlarına bir sorumlu ata. Bu olayda senin daha yukarıda durmanı istiyorum. Hep yanımda olacaksın. Her an yeni bir gelişme olabilir çünkü." Güzel yüzünü sıkıcı bir ciddiyet kapladı. "Anlıyorum Başkomiserim." Yanmaya başlayan gözlerimin acısını, sırtımın her an biraz daha artan ağrısını unutup gülümsemeye çalıştım. "İyi... Hadi gidip biraz uyuyalım o zaman. Benim pilim bitmek üzere. Siz de pek iyi görünmüyorsunuz. Birkaç saat de olsa dinlenmek lazım." Ali hiç memnun olmamıştı bu önerime. Ona kalsa savcılıktan izin almayı filan beklemeden, hemen sokardı laboratuvardaki görevlileri et taşıma aracının içine. Bu arada kendisi de boş durmaz, bir kartal gibi çullanırdı Ömer'in üzerine. İşimize yarayacak bir ifade alıncaya kadar pestilini çıkarırdı delikanlının. Belki açık bir itiraf alırdı da ama bizim hiçbir işimize yaramazdı. Bırakın mahkemeyi ikna etmeyi, savcılık izni olmadan yaptığımız aramada bulacağımız kanıtlar da geçersiz sayılırdı. Daha da beteri, bu kadar yanlıştan, bu kadar çabalamadan sonra yeniden soruşturmanın başına dönmüş olurduk. Hem de kötü polisler olarak. O nedenle Ali'nin ne düşündüğünü hiç umursamadan pardösüme uzanıyordum ki, "İtiraf meselesi ne?" diye yeniden sordu Zeynep. "Kim itiraf etti?" "Ömer," dedim pardösümü askıdan alırken. "Uzun hikâye... Ali eve bırakırken sana anlatır." Bakışlarımı yüzlerine diktim. Son derece gergin, adeta tehditkâr bir tavırla uyardım: "Bak bu defa canınıza okurum. Dün akşamki gibi atlatmak yok. Doğru eve... Güzel bir uyku çekeceksiniz. Gün ışıdığında çok işimiz olacak." "însan ruhunun yarası dikiş tutmaz." Yüzüme düşen gün ışığı uyandırdı beni. Penceremden sızıp, görünmez parmaklarıyla sakince gözkapaklarıma dokunarak. Gözlerimi açtım. Yoksa geç mi kalmıştım? Telaşla doğruldum, komodinin üzerindeki saate baktım. Hayır, daha sabahın sekiziydi. Şaşılacak şey, epi topu birkaç saat uyumama rağmen, kendimi son derece zinde hissediyordum. Sırtım nasıldı acaba? Usulca doğruldum, evet, ağrı hemen belli etti kendini. Ama o kadar da korkunç değildi. Yatmadan önce sürdüğüm kortizonlu merhem iyi gelmiş olmalıydı. Banyo yapıp tıraş olduktan sonra daha iyi hissetim kendimi. Evden çıkınca Arif Usta'nm lokantasına uğradım. Hem iki gün önce Evgenia'yla bana çektiği muhteşem ziyafet için teşekkür ettim, hem de borcumu ödedim. Her zamanki konukseverliğiyle beni bırakmadı, şahane bir kahvaltı sofrası kurdu. Kahvaltı ederken Berber Ayhan damladı. Canı fena halde sıkkındı. "Yanni Baba ölmüş," dedi gözlerindeki nemi gizlemeye gerek duymadan. "Evinde bulmuşlar... Bir hafta olmuş öleli. Kimse fark etmemiş... Ne komşuluk kaldı siktiğimin dünyasında, ne vefa! Cesetlerimiz evlerimizde kokacak, kimse bilmeyecek valla..." Gür bıyıklarının ucuna bulaşan çayın ıslaklığını elinin tersiyle silen Arif Usta'nın kaşları çatıldı. "Öyle deme be Ayhan... Yine burası iyi... Kimi semtler var ki İstanbul'da, adam komşusunun adını bilmiyor. Yanni Baba yalnız yaşadığı için insanlar fark etmemiştir öldüğünü... Yoksa bırakmazlardı ölüsünü evde öyle..." Yanni Baba'yı tanırdım. Tersaneler Pendik'e gitmeden önce dökümhanesi vardı Balat'ta. Atölyesinin yanındaki papazın bahçesinde top oynardık. Susaymca Yanni Baha'nın dökümhanesindeki çeşmeden içerdik... Hiç ses çıkarmazdı. Onca yıl girdik çıktık atölyesine, tek laf etmedi bize. Evlenmemişti Yanni Baba, eşcinsel olduğunu söylerlerdi, dedikodu mu, gerçek mi hiçbir zaman bilemedim. "Nur içinde yatsın," dedim teselli olur diye Berber Ayhan'ın eline dokunarak. "İyi adamdı." Arif Usta da üzgün mırıldandı. "Allah rahmet eylesin... Kendine Müslümanım diyen bir sürü sahtekârdan çok daha muteber bir adamdı. Toprağı bol olsun." Onları üzüntüleri ve isyanlarıyla baş başa bırakıp çıktım dışarı, emektarın kapısına yönelmiştim ki, "Günaydın Nevzat," dedi çok iyi tanıdığım bir ses. "N'apıyorsun burada?" Başımı çevirince Yekta'yla karşılaştım. O da benim gibi yorgun görünüyordu. Akşam bizden sonra Demir'le içmeye devam etmişlerdi anlaşılan. "Günaydın Yekta. Arif Usta'ya uğramıştım. Kahvaltı ettik." Kumral kaşları çatılır gibi oldu. "Bak bozuldum şimdi." "Niye? N'oldu ki?" "Daha ne olacak, biz dururken Arif Usta'da mı kahvaltı yapıyorsun? Evimiz iki adım uzakta." Gülümseyerek dokundum omzuna. "Oğlum daha akşam beraberdik." Zerre eksilmedi yüzündeki kırgınlık. "Sıkıldın mı? Eskiden her günümüz birlikte geçerdi." Aslında sitemine sevinmiştim, demek beni hâlâ umursuyorlardı. "Yok be, öyle bir şey mi dedim? Yani size yük olmak..." Anında kesti sözümü. "Yük olmakmış... Lafa bak... Özrü kabahatinden büyük..." Artık ne diyeceğimi bilemedim, mahcup bir tavırla azarlanmayı beklerken, sessizce güldü kadimarkadaşım. "Nasıl yedin ama..." "Tüh... Allah iyiliğini versin." Neşeyle kıkırdayarak, eliyle arabamı gösterdi. "Hadi gidiyoruz." "Dur dur, nereye gidiyoruz? îşim var benim." "Bırak şimdi işi filan. Bir saat geç gitsen kıyamet kopmaz." Ciddileşti. "Sözlerimin hepsi şaka değildi Nevzat. Sahi niye sabahlan bize kahvaltıya gelmiyorsun? Demir'le ben iki bekâr adamız, sen de öyle..." Manidar bir ifade belirdi gözlerinde. "Gerçi artık Evgenia var ama..." "Ondan değil be Yekta. Ne bileyim, aklıma gelmedi. Sizin her sabah kahvaltıda buluştuğunuzu bile bilmiyordum." Bu defa sahici bir sitem belirdi yüzünde. "Sormuyorsun ki bilesin." Ne söyleyeceğimi bile beklemeden iteledi. "Hadi hadi, geç arabaya..." Eli, sırtımın incinen yerine gelmişti. "Ah, dur, dur Yekta!" "Ne? N'oldu?" "Hiç yav, dün akşam sağlam bir darbe aldım da dokunduğun yere." Mahcup olma sırası ona gelmişti. "Kusura bakma. Bilmiyordum." "önemli değil," dedim yatıştırmak için. "Birkaç güne kalmaz geçer." Kaygılı gözlerle süzdü. "İyi de, ne zaman oldu bu? Bizden ayrıldığınızda vakit gece yarısına geliyordu." "Sabaha doğru oldu..." Merakla baktı yüzüme. "Sabaha doğru mu? Gece göreve mi çıktın?" "Ne yapacaksın, bizim işimiz de bu." "Yine cinayet vakası mı?" İç geçirerek söyledim. "Başka ne olacak?" Anlatsam dinleyecekti ama güzel şeyler değildi söyleyeceklerim. "Neyse, boş ver bunları şimdi," diye konuyu kapattım. "Nereye gidiyoruz, söyle bakalım?" "Nereye olacak," dedi bizim emektarın sağ kapısına yönelirken. "Demir'e..." Saate baktım, dokuza geliyordu. Aslında emniyette olmam gerekirdi. Ama dün akşamki yemeğin sonuçlarını merak ediyordum, daha doğrusu, arkadaşlarımın Evgenia hakkında düşündüklerini... Zaten Ali'yle Zeynep de ancak toplardı işleri. Tıpkı eskiden okulu kırıp top oynamaya gittiğimiz günlerdeki gibi, "Tamam lan," dedim yaramaz bir çocuğun sorumsuz heyecanıyla. "Hadi gidelim..." Erken kalkardı Demir, gün doğmadan. Öğleye kadar çalışır, yemeğin ardından bir saat kadar kestirdikten sonra yeniden işe koyulurdu. Dünyanın en düzenli adamıydı. Hayır, Alman eğitimi aldığı için değil, çocukken de öyleydi. Kitapları ciltli, defterleri tertemiz, önlüğü her zaman ütülü, yakası hep kolalı. Annesi Atiye Teyze'den almıştı bu alışkanlığını. Çok titiz bir kadındı rahmetli. Ne yazık ki genç yaşta o Alzheimer illetine yakalandı kadıncağız. Demir'in babası Bünyamin Amca sert bir adamdı. Çok korkardı Demir babasından. Ama annesi hasta olunca, babası ölene kadar baktı kadma. Umudunu hiç yitirmedi Bünyamin Amca. Atiye Teyze artık hiçbir şey hatırlamazken bile onunla konuşmaya, ona sevgi sözleri söylemeye devam etti. Bütün bu yaşananlardan pek etkilenmiş görünmedi Demir. Ne annesinin hastalığı onu yıktı, ne de babasının fedakârlığına hayranlık duydu. Tuhaf bir kayıtsızlık içinde izledi olanı biteni. Ama gerçekten de umursamıyor muydu, yoksa öyle mi görünmek istiyordu? Hiç belli etmedi bunu. Hep uğraşacak bir meşgale buldu kendine. Onu sorunlarından uzaklaştıracak bir iş. Okuldayken dersler, tatil zamanlarında babasının Unkapam'ndaki manifaturacı dükkânı. Hiç aylak aylak dolaşmazdı, bizimleyken hariç. Yanımıza geldi mi, o çelik iradeli, büyümüş de küçülmüş çocuk, her şeyle birlikte kendini de unutur, hiçbir sorumluluk taşımayan, özgür, neşeli biri olurdu. Ya papazın bahçesinde top koştururduk ya da Haliç'in henüz kirlenmemiş kıyılarında denize girerdik. Balat'ın her sokağında, her köşesinde neşeli seslerimiz çınlardı. Ta ki yeniden evinin kapısından girinceye kadar... Demir'in Almanya'ya gitmesi onun için bir kurtuluş oldu diye düşünmüştüm o zamanlar. Evinin dışına çıkması, ona bambaşka dünyaların kapısını açacak sanmıştım. Fakat yıllar sonra Demir dönünce onda hiçbir farklılık olmadığını görerek yanıldığımı anladım. Demir neyse oydu, hiçbir zaman evcilleşmeyecek bir kurt yavrusu gibi asla değişmeyecekti. Halbuki kendini değiştirmek için çabalamıştı. Bir ara Bosna'ya gittiğini duymuştum. İç savaş sırasında, Birleşmiş Milletlerin sağlık görevlisi olarak. Gönüllü gitmek istemiş. "Niye?" diye sormuştum yıllar sonra ilk karşılaştığımızda. "Cahillik be Nevzat..." demişti yarı şaka, yarı ciddi. Yadırgamıştım tavrını. "Ama insanlara iyilik yapmak için gitmişsin." Buruk bir ifade belirmişti gözlerinde. "İnsanlar ve iyilik... Birbirine ne kadar uzak iki kelime." Boş vermiş gibi başını sallamıştı. "Tamam, dediğin gibi olsun, insanlara iyilik yapmak için gitmiştim. Aslında kendime iyilik etmek istiyordum. Almanya'daydım... Çok sıkılıyordum, hayat saçma gelmeye başlamıştı. Ölüme yakın olursam, belki hayatın anlamını öğrenirim diye düşünmüştüm." Çok önemli bir meseleden bahsediyordu ama yine o kayıtsız ifade vardı yüzünde. "Öğrenebildin mi bari?" diye üstelemiştim. "Neymiş hayatın anlamı?" Buruk bir gülümseme belirmişti dudaklarında. "öyle bir şey yok... Dinlerin, ideolojilerin söylediği gibi genel bir anlamı yok hayatın. Bence o anlamı ancak insanın kendisi yaratabilir." Hiçbir şey anlamamıştım söylediklerinden. Fark etti tabii Demir. "Aman boş ver Nevzat... Karışık meseleler bunlar... Filozoflar binlerce yıl kafa yormuş, yine işin içinden çıkamamışlar..." İşte böyleydi Demir. Gerçek düşüncelerini, duygularını açmazdı. Değerli bulduğundan mı, yoksa önemsiz gördüğünden mi? Onu da anlayamamıştım bugüne kadar. Aslına bakarsanız Yekta'nın da ondan pek farkı yoktu artık. Artık diyorum, çünkü Handan'la oğlu varken durum değişikti. Demir'in söylediğine benzer kişisel bir anlamı vardı hayatının. Ama ailesinin ölümünden sonra Yekta da Demir'e benzemeye başlamıştı. Sanırım bu yüzden, onca olan bitene, geçen bunca yıla rağmen yine bir araya gelmişlerdi. Benim emektarı, "Balat Sarayı"nın önüne park edip geniş bahçe kapısından içeri girdiğimizde, atkestanelerinin gölgesindeki kameriyede, dün akşam yemek yediğimiz masayı kahvaltı için hazırlarken bulduk Demir'i. Yekta seslendi uzaktan: "Bak sana kimi getirdim?" Beni görünce şaşırdı. "Çok özlemişsindir," diye takıldım yaklaşırken. "Ne za mandır görüşmüyorduk." Şaşkınlık yerini içten bir gülümsemeye bıraktı. "Her gün görsem, yine de özlerim seni be Nevzat." Hiç beklemediğim bir hassasiyetle konuşuyordu. "Asıl sen bizi özlemiyorsun. Şu rastlantılar da olmasa..." "Yahu daha dün akşam beraberdik." "Beraberdik ama Evgenia sayesinde... Hiç ters ters bakma Nevzat, doğruyu söylüyorum. Değil mi Yekta, arıyor mu bu hayırsız bizi?" "Arasaydı böyle kolundan tutup getirir miydim? "Amma azarladınız be," diye söylendim. "Sanki siz beni çok arıyorsunuz da." "Arıyoruz tabii, kaç kere balığa çağırdık, her defasında ektin bizi." Doğru söylüyorlardı, defalarca çağırmışlardı. Hem de öyle bir gün öncesinden filan değil, bir hafta öncesinden... Her defasında niyetlenmiş ama araya bir şeyler girdiğinden gidememiştim. O zamanlar Demir ile Yekta pek tepki göstermemişlerdi. Ya da ben anlamamıştım. İlk kez bu kadar açıkça sitemediyorlardı. İşin tuhafı, yaptıkları sitem hoşuma gidiyordu. Arkadaşlarım hakkında yanılmış mıydım? Belki beni hiçbir zaman dışlamamışlardı da öyle sanmıştım. Galiba Evgenia'nm söylediği doğruydu, belki de hep ben uzak durmuştum onlardan. Sanırım gerçek buydu. Arkadaşlarıma katılmak için çaba harcadığımı hiç hatırlamıyorum. Sonra da bana yakın davranmıyorlar diye onları suçluyordum. Neresinden bakılırsa bakılsın, haksızdım. Kendimi kurtarmak için mesleğimin zorluklarına sığındım. "Yahu öyle demeyin çocuklar," diye geveledim. "Biliyorsunuz bizim mesleği. Ne gecemiz var, ne gündüzümüz... Polislik zor iş..." Savunmam işe yaramıştı. "Hah böyle de, canımın içini ye." Kestane ağacına bakan iskemleyi gösterdi Demir. "Gel gel, otur şöyle..." İskemleye yerleşirken savunmamı sürdürdüm. "Aslında ben de sizinle birlikte olmayı istiyorum, hakikaten işimiz belli olmuyor... Üç gündür katillerle uğraşıp duruyoruz. Biliyorsunuz işte, dün gece bile o kadar çabalamama rağmen yine geç kaldım." "Şu televizyonların bahsettiği Çemberlitaş'ta bulunan ceset mi?" "O da var, başkaları da... Pis iş ama ilginç tarafları da var. Mesela Topkapı Müzesi'nin müdiresiyle tanıştım. İstanbul tarihi hakkında acayip şeyler öğreniyorum... Neyse... Yani yoğun geçiyor günler..." Artık üstüme gelmezler sanıyordum, bu defa Yekta aldı sazı... "Tamam da sen bu işi seviyorsun abi. Kusura bakma ama pek bir heveslisin. İşimiz zor filan diyorsun da bir türlü emekli olmuyorsun. Üstelik sana defalarca haksızlık etmelerine rağmen. Senin yerinde olsam, bin kere basmıştım istifayı." "Öyle değil," filan diyecek oldum, dinlemedi bile beni. "Yok Nevzat, kabut et, seviyorsun oğlum sen bu işi." Haklıydı, seviyordum bu işi. Nedenini, niyesini tam bile- mesem de vazgeçemiyordum bu meslekten. Belki dünyada çok fazla acı olduğu için, belki bu ülkede adalet diye bir şey olmadığı için, belki birkaç cinayeti çözüp katilleri yakalarsam, kendimi daha iyi hissedeceğimi sandığım için. Ya da sadece bu işi yapmayı sevdiğimden. Veya elimden başka bir iş gelmediği için. Nedeni ne olursa olsun, evet cinayet çözmeyi, katillerle uğraşmayı seviyordum. Yekta'nın sözlerinden cesaret alan Demir, "Hem bize de pek ihtiyacın varmış gibi görünmüyor," diye mırıldandı kinayeli bir sesle. "Evgenia'ın yanında pek mutluydun akşam..." "Mutlu mu? Yok be... Yorgunluktan ölüyordum oğlum... Geceleri iki saat uykuyla duruyorum." "Hadi hadi, ağzın kulaklarına varıyordu," diye üsteledi. "Sen şimdi bırak bu lafları da Evgenia'yı anlat bakalım." Eyvah, düştüm ya bunların diline, artık bir daha kurtulamazdım. "Daha önce anlattım ya. Hem cumartesi sizi Tatavla'ya bekliyor. Daha iyi tanırsınız orda..." "Sahi yav," diye duraksadı Yekta. "Kadıncağız bizi davet etti ama..." Davetinde içten miydi, yoksa öylesine mi çağırdı demek istiyor, bir türlü dile getiremiyordu. "Gelmezseniz çok bozulur valla... Evgenia göründüğü gibidir. Ne düşünüyorsa, ne hissediyorsa onu söyler. Sizi sevdi, yoksa çağırmazdı." "Geliriz, geliriz..." diye rahatlattı beni Demir. "Şanslı adamsın vesselam... Evgenia iyi bir kadına benziyor." "İyidir," demekle yetindim. Yitirdiğimiz kadınların anısı hâlâ aramızda yaşarken, yeni sevgilimi övmek yakışık almazdı. İkisi de sevecen gözlerle bakıyorlardı ama bana imrenmiyorlardı. Belki de onların acısı, benim mutluluğumdan daha anlamlıydı, daha doyurucu... "Niye evlenmiyorsun onunla? Madem o kadar iyi. Üstelik güzel de." Yekta tamamladı hemen. "Hem de sana âşık..." Takılıyorlar mıydı? Yok, ikisi de son derece samimiydi. Hatta hüzünlü bir ifade belirmişti yüzlerinde. Belki onu düşünerek söylememişlerdi ama Handan geldi aklıma. Bir an Evgenia sevgilimolduğu için utandım. Utanmak değil de kendimi kötü hissettim. Evet, ben onlardan uzaklaşmıştım. Belki de Evgenia'nm söylediği gibi, ikisinin Handan'ı sevmeye başladıkları noktada kopmuştumarkadaşlarımdan. "Sen de ona âşıksın, değil mi?" îyi de, neden üsteliyordu Demir? Hayır, ima yoktu sözlerinde. Hayır, beni yadırgamıyordu, belki insanın ikinci kez birini sevebileceğine şaşırmıştı da bunun nasıl olduğunu anlamak istiyordu. "Bilmiyorum Demir... Aslında aşkın nasıl bir duygu olduğunu pek hatırlamıyorum." Gülümsemeler söndü, hava ağırlaştı. îçimde bir ses bu konuyu kapat, onları üzeceksin, diyordu ama yapamadım, anlatmayı sürdürdüm. "Evgenia'nm yanında kendimi iyi hissediyorum... Evgenia bana iyi geliyor... Tabii, eskisi gibi değil... Yani Güzide'yle olduğum gibi değil... Hiçbir zaman da eskisi gibi olmayacak... Çünkü Güzide'yle Aysun'u hiçbir zaman unutmayacağım..." Bunları söylerken Yekta'yla göz göze geldik. O da Handan'ı asla unutmayacaktı. Handan'ı ve oğlu Umut'u. Ya Demir? O unutmuş muydu Handan'ı? Kendisiyle birlikte en yakın iki arkadaşının âşık olduğu o genç kızı? Sanmıyordum. îçimi dökmeyi sürdürdüm. "Evet, ruhun yarası hiçbir zaman tam olarak kapanmıyor. Beden daha çabuk onarıyor kendini. Kalbin attığı sürece vücut iyileşebilir. Oysa ruhun bir kez darbe aldı mı, o yara dikiş tutmuyor. Sonuna kadar kendi kendine kanamayı sürdürüyor. Ama öte yandan, hayat da devam ediyor. Ben yeniden başlayamam sanırdım. Başka bir kadın olmaz, başka birini sevemem sanırdım. Oluyormuş..." Yüzleri gölgelendi, gözleri bulutlandı, kafalarında öbek öbek sorular oluştu. Biliyordum ki, Demir de, Yekta da cesaret edip sormayacaktı. Ama ben yanıtladım. "Bazen utanıyorum. Ne yapıyorum ben diye soruyorum kendime. Karım, kızım öldüler. Bense yaşamın tadını çıkartıyorum... Evet, sık sık böyle düşünüyorum... Belki de en iyisi ölüp gitmek... Ancak eşitliği böyle sağlayabilirim. Onlar gibi yok olarak. Fakat akıl düşünmeye devamediyor. Bunun Güzide'yle Aysun'a ne yararı olacak? Yani tersi olsaydı. Ben ölseydim, karımla kızım kalsaydı. Onların yaşamamasını mı isterdim? Sanmıyorum. Benim yaşamaktan vazgeçmemin onlara bir yararı yok..." Demir, bakışlarını bir noktaya dikmiş, öylece kalmıştı. Belki yeniden hayatın anlamını düşünüyordu; yıllar önce bu semtte yitirdiği aşk düşündüğü o anlam olabilir miydi? "Sen şanslısın Nevzat," dedi Yekta. Gözlerinde anlayışlı, yumuşak bir ışıltı belirmişti. "Belki de güçlüsün... Başka birini sevebildin. Bunun için utanç duymana gerek yok. Hayat öyle bir şey değil. Ama başka birini sevemezsen... Hayata bir yerinden tutunamazsan, işte o zaman fena... îşte cehennem o zaman başlıyor." Demir, hâlâ derinlerde, hâlâ hayatın anlamını düşünüyordu. "Haklısın," dedim Yekta'ya dönerek. "Belki şanslıyım, Evgenia çıktı karşıma. O gerçekten farklı bir insan. Öyle kolay kolay rastlanabilecek biri değil ama eminim onun gibi binlerce kadın vardır yeryüzünde." Ne demek istediğimi anlamıştı Yekta. "Eminim vardır..." Acı bir gülümseme belirmişti dudaklarında. "Önemli olan dışımızdakiler değil ki Nevzat. Önemli olan biziz. Bizim hissettiklerimiz. Dışımızdakiler birer uyarıcı. Kusura bakma ama Evgenia da öyle. Senin yaşama sevincin, iraden, adına ne diyeceksek, işte o duygu olmasa, Evgenia'nm güzelliği, iyiliği ne kadar etkileyici olabilir? Ne kadar güzel söyledin insan ruhunun yarası dikiş tutmaz diye... Aynı zamanda ruhun yarası, bedeninkinden daha etkilidir, daha ısdırap verici. Bu acı o kadar güçlüdür ki, insan başka dünyalara dönüp bakamaz bile... İstese bile yapamaz bunu..." Demir, daldığı denizlerden çıktı sonunda. "Kapatalım artık bu konuyu," dedi kesin bir tavırla. "Beden olmazsa ruh da olmaz. Ve ister acı çeksin, ister mutlu olsun, ruhun yaşayabilmesi için bedeni beslemek lazım." Yine kapatmaya çalışıyordu konuyu. Gülümsemeye çalışarak bana döndü. "Evet Başkomiserim, kahvaltıda istediğiniz özel bir şey var mı?" işte böyleydi Demir. Aslında çok duygusal olmasına rağmen bu yanını hiç göstermemeyi seçerdi. Tıpkı annesinin hastalığında olduğu gibi, tıpkı Handan'la Yekta'nın evleneceğini duyduğunda olduğu gibi. Oturduğum iskemleye yaslanıp arkadaşlarımı süzdüm. Yekta da karşı çıkmamıştı Demir'in bu konuyu kapatalım önerisine. Belki de Demir hakkında yanılıyordum, belki de artık dertlerini, sorunlarını paylaşmaya karar vermişti ama benimle değil, sadece Yekta'yla. Muhtemelen Yekta da sadece ona gösteriyordu yarasını. Belki de hiç konuşmadan, hiç tartışmadan birbirlerinin acısını kendi acılan gibi hissederek yaşıyorlardı. Çünkü ölüleri ortaktı, kayıpları ortak, kederleri ortak. Bir kez daha dışlandığımı hissettim. Mutlu olduğum için cezalandırılıyormuşum gibi geldi bana. Bir tür vicdan azabı, bir tür utanç, bir tür öfke kabardı içimde. Kalkıp gitmek istedim. Öylece hoşça kalın bile demeden. Yapamadım, duygularımı gizleyerek, Demir gibi gülümsemeye çalıştım. "Sağ ol, karnım tok. Çok kalmayacağım zaten. Emniyette işim var." "Kurbanın avcundaki sikke Teodosius'unmuş." Emniyete geldiğimde saat on biri geçmişti. Kapıdaki memur telaşla, Mümtaz Müdürümüzün odasında beni beklediğini söyledi. Evet, işte başlıyordu. Mümtaz soruşturmanın nasıl gittiğini öğrenmek istiyordu. Belki de yukarıdan birileri aramıştı. Ee basın boş durmuyordu tabii. Eminim dün geceki cinayet de gazetelerin ilk sayfalarında, televizyonların ana haber bültenlerinde yer almıştı. Mümtaz Müdürümüz de gelişmeleri öğrenmek istiyordu doğal olarak. Ama şu anda olanı biteni, en başından itibaren anlatmak zor geldi bana. Hem son durumu öğrenmeden müdürümüzün karşısına çıkmak hiç de akıllıca olmayacaktı. O yüzden Mümtaz'ı boş vererek odama geçtim, ilk işim Ali'yle Zeynep'i yanıma çağırmak oldu. Beş dakika geçmeden karşımda oturuyorlardı. ikisi de dinlenmiş görünüyordu, sadece Ali'nin altdudağı biraz daha şişmişti. "Et taşıma aracı araştırmaya alındı Başkomiserim," diye girişti sözlü raporuna Zeynep. "Çok iyi bir ekip kurduk. Çocuklar canla başla çalışıyorlar..." "Güzel." "Ama sonuç alınması akşamı bulur." Muhtemelen bu bilgileri benden çok daha önce öğrenmiş olan yardımcıma döndüm. "Duydun mu Alicim? Gözaltını uzatmak için savcılıktan ek süre almamız gerekecek." Haylaz bir çocuk gibi ışıdı yüzü. "Merak etmeyin Başkomiserim. Naci'yi savcılığa yolladım bile." Kendimi tutamayıp ben de gülümsedim. "Aferin. Şimdi gelelim şu üçüncü kurbana. Gazeteciydi değil mi? Adı neydi?" "Şadan Duruca... Biraz karışık bir adam..." Kurbanların hangisi karışık değildi ki? "Halen büyük bir gazetede çalışıyormuş," diye sürdürdü sözlerini Ali. "Ama camiada pek itibarlı biri sayılmıyor. Üç yıl önce Topkayı'da, SÎT alanında yapılan bir otel davasında geçmiş adı. Şadan Duruca çalıştığı gazetede günlerce bu otelin ülkemiz turizmine yapacağı katkıları övmüş durmuş. Ama sonra Mimarlar Odası, dava açarak, bu otelin tarihikültürel varlıklarımıza zarar verdiğini öne sürmüş. Mahkeme, Mimarlar Odası'nın başvurusunu yerinde bulmuş ve otel inşaatını durdurmuş. Ardından solcu bir gazete, oteli yapan şirketin Şadan Duruca'ya karşılıksız olarak bir daire verdiğini keşfetmiş. Günlerce yazılar yayınlanmış bu konu üzerine. Basında tartışmalar çıkmış. Şadan Duruca aldığı daireyi iade etmemiş ama çalıştığı gazeteden ayrılmak zorunda kalmış." Sesine kinayeli bir anlam yükleyerek başını salladı.. "Fakat memleketimizde rüşvet almak bir erdem olarak kabul edildiğinden, çok sürmemiş, bir yıl sonra daha büyük bir gazetede yeniden yazmaya başlamış." Anahtar sözcüğü dile getiriyordu Ali: Rüşvet. Ya da yolsuzluk veya usulsüzlük. Yani bildiğiniz hukuksuzluk. Üç kurbanın üçü de tarihi bölgede hukuka aykırı yapılan inşaatlarla ilgiliydi. "Peki bu Şadan Duruca'nın öteki iki kurbanla bir ilişkisi var mı? Şişkinliğine aldırmadan altdudağmı hafifçe sarkıttı Ali. "O konuda bir bilgiye ulaşamadım Başkomiserim." Mahcup olmuş gibi bakışlarını kaçırdı. "Aslında o konuyu daha araştırmadım. Zaman yoktu." "Araştırsak iyi olacak. Bu gazetecinin de şu Âdem Yezdan denen turizmciyle bağı olabilir." Âdem Yezdan, evet aslında herkesten önce onunla konuşmalıydık. "Ne zaman dönüyordu bu adam Moskova'dan?" "Bu geceyarısı Başkomiserim..." diye yanıtladı Zeynep. "Rötar filan olmazsa saat on iki civarı Atatürk Havalimanı'nda olurmuş." Hevesle atıldı Ali. "Havaalanından alalım mı?" Galiba alttan alta o da Ömer'in katil olmayabileceğine inanmaya başlamıştı. Eski bir toprak ağası olan, üstelik pis işlere bulaştığını bildiğimiz Âdem Yezdan'la uğraşmak, radikal islamcı örgüt üyesi Ömer'le uğraşmaktan çok daha heyecan verici olabilirdi. Olabilirdi ne demek, olmaya başlamıştı bile. Her zamanki gibi, "Şu anda gözaltına almak doğru olmaz," diye sağduyunun sesini dile getirmek yine bana düştü. "Elimizde Âdem Yezdan'ı suçlayacak bir kanıt yok. Bu tür adamların devlet katında iti köpeği çok olur. Daha başında elimizi kolumuzu bağlatmayalım. Adamı işyerinde ziyaret etmekte yarar var." Bakışlarımı Zeynep'e diktim. "Ya şu sikke? Hakikaten söylediğin gibi miymiş? Yani Teodosius'un muymuş?" "Öyleymiş Başkomiserim. Ama bu Teodosius hakkında fazla bilgi bulamadım. Yani internette fazla bilgi yok..." Zeynep'in de yüzüne hafif bir pembelik yayıldı, "Kusura bakmayın Başkomiserim, konuyu detaylı araştıracak vaktim olmadı." Onları eleştirdiğim filan yoktu. "Ama isterseniz, hemen araştırmaya başlayabilirim," diye hevesle sürdürdü sözlerini Zeynep, "isterseniz Leyla Barkın'a da sorabiliriz." "Onu da yaparız ama şimdi değil. Tekrar Samatya'ya gitmemiz lazım, ilk kurban Necdet Denizel'in evine. Leyla Barkın, Necdet'in bir sikke koleksiyonu olduğundan bahsetmişti. Koleksiyon hâlâ evde mi, yoksa birileri mi aldı? Bunu öğrenmeliyiz? "Yani sikkeleri katiller mi götürdü diyorsunuz?" "Olabilir Zeynepcim. Bu sikkeler, öyle kolayca çarşıda, pazarda satılmıyor. Katiller, onları birinin koleksiyonundan ya da bir müzeden yürütmüş olmalı. Yürütmüş olmalı, diyorum, çünkü katillerimiz satın aldığı sikkeleri kullanarak kendilerini ihbar edecek kadar aptal birilerine benzemiyor. O evi iyice araştırmamız lazım. Her şey Necdet'in öldürülmesiyle başladı, aradığımız ilk ipucu da o evde olmalı..." Çalmaya başlayan ofis telefonum sözlerimi bitirmeme izin vermedi. Ahizeyi kaldırırken tamamladım sözlerimi. "Aradığımız ipucu o evde olabilir." "Hangi ipucu?" diye sordu telefondaki ses. "Nerdesin Nevzat? Seni beklediğimi söylemediler mi?" Mümtaz Müdür'dü, geç kalmama bozulmuş, yağıp gürlüyordu. "Acil bir durum vardı müdürüm. Arkadaşları göreve yollamam gerekiyordu. Bu işi halleder etmez, geliyorum." "Tamam, gecikme... Emniyet müdürü, vali, herkes beni arayıp duruyor. Bu üçüncü cinayet Nevzat. Basın olayı köpürtüp duruyor, insanlara bilgi vermem lazım." Bıraksam başımın etini yiyip duracaktı. "Anlaşıldı Müdürüm," diye lisanımünasiple kestim. "Beş dakikaya yanınızdayım." Telefonu kapatırken yeniden bizimkilere döndüm. "Siz hemen yola çıkın arkadaşlar. Evet, ikiniz birden. Ben müdürle konuşup gelirim. Ha Zeynep, evde ayrıntılı bir parmak izi taraması istiyorum. Ne kadar teçhizat varsa al yanına... Ali, şu koleksiyonu bulmamız lazım. Gerekirse didik didik edin evi." "Emredersiniz Başkomiserim." Bakışlarımı ikisinin de yüzünde gezdirdim. "Hadi çocuklar göreyimsizi, bir parmak izi, bir delil, bir ipucu, bizi katillere götürecek bir işaret bulun. Yoksa daha çok kan dökecek bu sapıklar. Çok sürmez, ben de gelirim Necdet'in evine." "Yoksa ambleminiz de Kral Byzas mı?" Necdet'in evinin bulunduğu dar sokağın başına geldiğimde duydum silah seslerini... Ali'yle Zeynep'i yollayıp Mümtaz Müdürümüzün yanına çıktıktan iki saat sonra... Keşke onları yalnız bırakmasaydım diye kaygılanarak emektarın gaz pedalına bastım. Mümtaz'a nasıl olsa anlatırdım olanı biteni. Zaten olan biteni öğrenmekten çok, katillerin yakalandığını duymak istiyordu adam. Ne diyebilirdim ki, yalan yanlış sözlerle onu yatıştıracak halim yoktu. Sarayburnu'nda bulduğumuz ilk kurban Necdet Denizel'den dün akşamki Ömer Ekinli sorgusuna kadar yaşadıklarımızı olanca gerçekliği içinde, hatta biraz da umutsuz bir hava yaratarak anlattım. Böyle yapmamın nedeni, desteğe ihtiyacımız olduğunda bize öncelik tanımasıydı. Bir de gereksiz iyimserlik yaratıp umuda kapılmasını istemiyordum. Öyle olunca iki günde bir beni makamına çağırıp niye olay çözülmedi diye başımın etini yiyecekti. Oysa benim ona rapor vermekten daha önemli işlerim vardı. Tıpkı şimdi olduğu gibi, Mümtaz Bey'e sözlü rapor vereceğiz diye belki de Zeynep'le Ali'nin hayatını tehlikeye atmıştım. Mümtaz, dürüst bir yöneticiydi filan ama dünyanın en ağır adamıydı. Lafı eveler geveler, bir türlü asıl konuya gelemezdi. Konuştuklarımızın hepsini toplasak on dakikayı geçmezdi ama çaydı, kahveydi derken bir buçuk saatte zor ayrılmıştım yanından. Evin önüne ulaşıncaya kadar içim içimi yedi. Ama elimde silah, emektardan fırlayıp evin küçük bahçesine girip de bizimkileri sağ salim görünce biraz olsun rahatladım. Biraz olsun, diyorum çünkü manzara şöyleydi: Burnunun kemerinde mor bir darp izi bulunan iriyarı bir zanlı, bahçe kapısının hemen içinde yerde yatıyor, bizim Ali de sağ dizini adamın sırtına bastırmış, arkadan ellerini kelepçeliyordu. Adam nefes alıp verdikçe burun deliklerinden pıhtı halinde dökülen kan damlaları usulca üstdudağına yayılıyordu. Ali'nin kemerinin sağ tarafına sokulmuş bir tabancanın metal kaplama kabzası gözüme çarptı, altındaki adamın olmalıydı. Zeynep ise iki eliyle tuttuğu Baretta'sını kapının yanında dikilen başka bir zebellaya çevirmişti. Onun da kaşından süzülen ince bir kan pınarı yüzünün sağ tarafını kızıla boyuyordu. Bunlar Ali'nin marifeti miydi? Yoksa Zeynep de mi başlamıştı kavga etmeye? Beni görünce yüzü parıldadı bizim haytanın. "Şamatayı kaçırdınız Başkomiserim. Yarım saat erken gelseydiniz, çok eğlenecektiniz." Havaya girmişti serseri, bayılırdı vurdu kırdıya. Silahımı kılıfına koyarken otoriter bir tavırla sordum. "Ne oluyor burada? Kim bu adamlar?" "Biz de onu anlamaya çalışıyorduk Başkomiserim." Dizinin altında kıpırdanmaya çalışan adamın kafasına küçük bir fiske indirdi elinin tersiyle. "Ama bu lavuklar, bizi görür görmez tabanları yağladılar." Ali'nin lavuk dediği adamın iri siyah gözleri vardı, kendiliğinden sürmeli kirpikleri o kadar uzundu ki, yüzünü çevreleyen kirli sakalı olmasa bir kadına baktığınızı zannedebilirdiniz. "Bizim bir suçumuz yoktur Başkomiserim. Polis olduklarını duyunca kaçmışız," dedi bozuk bir aksanla. "Çatışmaya girmek istemediğimizden..." Bir kez daha vurdu Ali adamın başına. "Polis olmasak ne olacaktı lan? Elinizde silahlarla girdiniz içeri. Vatandaştan biri olsaydık vuracak mıydınız bizi?" Adamın suratı usulca çarptı toprağa. "Ah," diye inledi ama açıklamaktan geri durmadı. "Silahlar kendimizi savunmak içindir..." "Bak bak! Demek savunmak için. Sanki devletin silahlı gü- venlikçileri..." "Evet öyleyiz. Biz özel güvenlikçiyiz... Güvenlik şirketi için çalışmaktayız." Hiç umursamadı Ali. "İyi o zaman her önünüze gelene silah çekin..." Başım kaldırarak izah etmeye çalıştı. "Yok, yanlış anladınız Ali Bey?" Bizim kopuk dizini iyice bastırdı adamın sırtına. "Bey babandır ulan, doğru konuş..." "Ah... Ah... Tamam Ali Abi." "Ne abisi lan? Okey arkadaşın mıyım ben senin?" Çaresizce söylendi zavallı adam. "Tamam da ne diye hitap edeyim size o zaman?" "Ali Komiser diyeceksin? Karıştırma abiyi, beyi... Anladın mı?" "Anladım Ali Komiser, anladım... Yani diyordum ki, biz bu işin eğitimini almışız. Kanunu öğrenmişiz... Herkese silah çeker miyiz öyle?" Adam savunmasını sürdürürken üzerimde bir bakışın ağırlığını hissettim. Başımı çevirince, benimAysunumun yaşında bir kız çocuğunun gözlerinde dehşet ifadesiyle bize baktığını gördüm. Üstelik yalnız da değildi, silah sesini duyan çoluk çocuk, konu komşu bahçeye yığılmıştı. Biraz daha beklersek bütün Samatya başımıza toplanacaktı. Adamları işaret ederek Ali'ye sordum. "Acil müdahale gerektirecek bir durum var mı?" "Yok." Kayıtsız bir tavırla adamları süzdü. "Görmüyor musunuz Başkomiserim, domuz gibiler." "İyi, hadi toparlanın, içeri geçelim o zaman..." Ali sırtından inince adam yere çökertilmiş bir deve gibi silkinerek doğruldu, anılmıştım, asıl zebella buydu. Öteki adamdan en az bir baş daha uzundu. Yumruk yumruğa kapışsalardı bizim Ali'nin hali ne olurdu düşünmek bile istemiyordum. Ama bizimkiler adamların gözünü öyle kırmışlardı ki, önlerine düşerek tıpış tıpış Necdet'in evine yürüdüler. İçeri girince karanlık sofadan geçerek aydınlık salona yöneldik. Duvarları yedi ayrı İstanbul gravürüyle süslenmiş salona girer girmez yine o tuhaf ses çınladı kulaklarımızda. "Merhaba... Ben Kral Byzas... Sarayıma hoş geldiniz..." Necdet'in, kendini insan zanneden, arkadaş canlısı gri papağanı yine sevgi sözleriyle karşılamıştı bizi. Ama eski dostu Ali, bu kez çok ilgilenemedi onunla, sadece, "Merhaba Byzas," demekle yetindi. Geçen gün geldiğimizde bıraktığı yemlerin tükenip tükenmediğine bile bakmadı. Aklı yakaladığı zanlılardaydı. Salondaki Ayasofya ile Fatih Camii gravürünün altındaki divana oturttuk adamları. Ben karşüarına, Topkapı Sarayı gravürünün önündeki tek koltuğa geçtim, Zeynep salondan çıkarken, adamların sağ yanında dikilen Ali olanı biteni anlatmaya koyuldu. "Şimdi biz emrettiğiniz gibi Zeynep'le içerde araştırma yapıyorduk Başkomiserim. Kapının kilidinin kurcalandığını duyduk. Zeynep kapının soluna, ben sağına geçip tertibat aldık. Bu iki orman kaçkınından iri olanı..." Burnu kanayan adamı gösterdi. "İşte şu öküz, elinde silahıyla süzüldü içeriye. Biz, 'Dur polis!' deyince de gerisin geri dönüp kaçtı. Biz de düştük peşlerine. Bahçeye çıkınca ben, 'Dur!' diye bağırdım yine. Ama dinleyen kim, bunun üzerine durmaları için havaya iki el ihtar ateşi açtım. Silah sesini duyan bu iki aslan parçası iyice panikledi, ayakları birbirine dolandı. Bu öküzcük burun üstü çakıldı yere, şu devecik de yakışıklı suratını incir ağacının gövdesine çarptı." Yardımcım çok eğleniyordu, gülümseyerek bana döndü. "Yani bu yaralar benim marifetim değil Başkomiserim. İnanmazsanız Zeynep Komiserime sorun. Gerçi bu herifleri pataklamayı çok isterdim ama anlayacağınız, kendi kendilerini dövdü bu gerzekler..." Ali'nin lafı bitmemişti ama elinde pamuk paketi, kolonya ve yara bandıyla salona giren Zeynep'i fark edince sustu. Gördüklerine inanamıyormuş gibi hayretler içinde bakıyordu meslektaşına. Zeynep sakin bir tavırla pamuğa kolonya döktü. Ağır bir limon kokusu yayıldı salona. Ali suratını ekşitti, limon kokusunu sevmediğinden değil, Zeynep kendilerine silah çeken adamlara yardım ettiği için. Belki de kızı adamlardan kıskandığından. Ben olmasam, yine aptal aptal konuşur, yok yere kavga çıkarırdı. Zeynep de farkındaydı Ali'nin bakışlarının ama hiç umursamıyordu. Sakin sakin, adamların kanlarını sildi, bantla yaralarını kapattı. Dikildiği yerde ayarı bozulmuş saat sarkacı gibi sallanan Ali'nin sabrını daha fazla zorlamanın yararı yoktu. Sürmeli gözlü, uzun kirpikli güvenlikçiye bakarak sordum: "Evet, şimdi anlatın bakalım, kimsiniz siz?" "Benim adım Fettah'tır Başkomiserim," dedi elleri arkadan kelepçeli olduğundan divanda hâlâ rahatça oturmayı başaramayan adam. "Bu da Sıddık'tır... Biz, Ayyıldız güvenlik firmasında çalışmaktayız." Şaka gibiydi. Doğal olarak üçümüz de dün bulduğumuz ay yıldızlı sikkeyi hatırladık. Üçümüz de şaşkınlıkla birbirimize baktık. Alaycı bir sesle mırıldandı Ali. "Yoksa ambleminiz de Kral Byzas mı?" Fettah yerine papağan yanıtladı Ali'yi... "Merhaba... Ben Kral Byzas... Sarayıma hoş geldiniz... Ben Kral Byzas..." Baktı, olmayacak, Ali gergin bir tavırla kalktı, dostu Byzas'ı kafesiyle birlikte içerideki odaya bırakıp geri döndü. Hiçbir şey olmamış gibi Fettah'a dönerek sorusunu yineledi. "Yoksa ambleminiz de Kral Byzas mı?" Ya anlamadı ya da anlamazlığa vurdu Fettah. "Kral Boyzas değildir," dedi bu kenti kuran adamın ismini güçlükle telaffuz ederek. "Ayın içindeki yıldızdır. Türk bayrağı gibi..." Öfkeyle söylendi bizimki. "Babanızın malı tabii... Her türlü ticari amaç için kullanın bakalım Türk bayrağını..." "Yok Komiserim, yanlış anladınız... Yani biz saygımızdan o amblemi seçmişiz..." "Kes lan! Saygıdanmış..." "Tamam tamam," diye durdurdum adamın üzerine yürümek üzere olan Ali'yi. "Ne arıyordunuz burada?" Bizim delinin hışmından korkup hafifçe arkadaşının üzerine doğru eğilmiş olan Fettah çekinerek doğruldu. "Biz... Biz Âdem Bey'in adamlarıyız Başkomiserim. Âdem Yezdan'ın." Evet, işte bir kez daha çıkıyordu Âdem Yezdan karşımıza. Ama daha ilginç bir açıklama yaptı Fettah. "Âdem Bey'le Necdet ortaktır." Üçümüzün de yüzünde beliren şaşkınlığı görünce üstüne basa basa açıkladı. "Valla doğrudur... Allah rahmet eylesin, Necdet Denizel, Âdem Bey'le antika işi yapıyordu... Rahmetliye çok güvenirdi Âdem Bey..." "Antikacı mı lan sizin bu Âdem?" Yine araya girdi Ali. "Dükkânı nerede bu adamın?" "Âdem Bey'in çok dükkânı vardır. Siz hangisini soruyorsunuz? Nişantaşı'nda antika dükkânı, Kapalıçarşı'da halı mağazaları, Bodrum'da tatil sitesi, Antalya'da hotel... Şimdi de Sultanahmet'te büyük bir yer yapacak. Avrupa'nın en büyüğü olacakmış... Öyle böyle değildir, Âdem Bey çok zengindir..." "Sizin aşiret reisiniz mi lan bu Âdem?" "Âdem Bey," diye düzeltti Fettah. "Bizim abimizdir, beyi- mizdir, ağamızdır, her şeyimizdir." Artık sesinde korku yoktu, neredeyse meydan okur gibi bakıyordu. Yardımcımın adamı haşlamasına Zeynep'in sorusu engel oldu. "Güvenlik şirketi ne oluyor?" Adamların yüzündeki yaralarla işi bitince o da ayakta dikilmeye başlamıştı. "Söyledim ya Zeynep Komiserim. Âdem Bey'in çok işyeri vardır. Koruma için başkalarına para ödemek yerine, kendi şirketini kurmuştur. Şirketimizin müdürü de eski bir polistir. Ercan Abi. Belki tanırsınız, adı Ercan Sungur'dur..." "Bizi buraya gönderen de Ercan Abi'dir..." diye onayladı arkadaşını karşılaştığımızdan beri ağzını açmayan Sıddık. Konuşurken öndeki tavşan dişleri ortaya çıkmıştı. Talihsiz biri olmalıydı; Allah onu iri yaratmıştı ama nasıl ki Fettah'a kadınsı gözler vererek lanetlemişse, buna da iki iri tavşan diş vererek gövdesinin yaratacağı bütün ürküntüyü ortadan kaldırmıştı. "Niye yolladı Ercan sizi buraya?" Zeynep de benim gibi asıl meseleye gelmek istiyordu artık. "Ne arıyordunuz evde?" "Paraları almaya gelmişiz," diye açıkça itiraf etti Fettah. "Para dedimse yani tarihi paradır. Hani müzelerde vardır ya... Hani böyle altın, gümüş, demir..." Galiba sonunda bir yerlere geliyorduk. Heyecanımı bastırarak sordum. "Sikke mi demek istiyorsun?" "Evet Başkomiserim," dedi rahatlayarak. "Sikkedir. Sikke..." Hatırlayamadı. "Sikke şeyi..." "Sikke koleksiyonu mu?" "Hah, Allah sizden razı olsun, işte odur... Sikke kolleksi..." Yine beceremeyince çocukça gülümsedi. "Yav işte o dediğinizdir ha Başkomiserim." Sıddık hemen araya girdi. "Ama bir de papağanı alacaktık... Âdem Bey hediye etmiştir Necdet Abi'ye... 'Şimdi ona kimse bakmaz, hayvan açlıktan ölür, onu da alıp getirin,' demiştir Ercan Abi." Sorulmadan niye konuşuyorsun der gibi sertçe baktı arkadaşına Fettah. Tavşan dişli yarma utandı, başını öne eğdi. "Ama asıl sikkeleri almaya gelmişiz. Tabii Necdet Abi öldürüldüğü için tetikteydik. Bu yüzden elimizde silahla açmışız kapıyı. Yani kendimizi savunmak için. Kolay değil Başkomiserim, can bu. İçeri girince de Ali'yle Zeynep Komiserimi görmüşüz. Ali Komiserim, polis diye bağırınca da çatışmamak için kaçmışız..." "Hem de ne kaçış," dedi Ali alaycı tavrını sürdürerek. "Tazı gibi..." İriyan olanına baktı. "Yok yok, deve gibi!" Fettah ciddileşir gibi oldu. "Polis olduğunuzu söylemeseydiniz kaçmazdık. Sizinle çatışmamak için kaçmışız." Ali'nin kaşları çatılır gibi oldu, bunu fark eden Fettah, hemen toparladı. "Yani yanlış anlamayın, size ateş edecek değildik. Yok haşa, öyle şey yapar mıyız? Kaçtık, çünkü bizi katil zannedip vurmanızdan korkmuşuz." "Peki niçin alacaktınız Necdet'in sikke koleksiyonunu?" Önce anlayamadı sorumu... "Ne... Ne?" diye şapşallaştı. "Necdet'in sikke koleksiyonundan size ne diyorum?" Hayrete düşmüş gibi iri iri açtı koyun gözlerini. "Sikkeler Necdet Bey'in değildir Başkomiserim, Âdem Bey'indir... Yani Ercan Abi öyle söylemiştir. Ona da Âdem Bey öyle demiştir..." Üçümüzün de boş gözlerle kendisini süzdüğümüzü görünce, başını olumsuz anlamında usulca yukarı kaldırarak hayal kırıklığı içinde mırıldandı. "Âdem Bey'in değil midir?" Ali usulca Fettah'a doğru eğildi, yüzünde ne öfke okunuyordu, ne de nefret ama ikisinden de daha korkutucu bir şey vardı: Bilinmezlik. "Bana bak Fettah Efendi, maval okumayı kes artık. Şimdi söyle bakalım, nerde bu sikke koleksiyonu?" Demek bizimkiler de bulamamışlardı antik paraları. Fettah kararsız kaldı. Söylese Âdem Beyine yanlış yapmış olacak, söylemese bu deli polis canına okuyacak... "Duymadın mı oğlum?" diyerek eliyle Fettah'ın omzunu dürtükledi Ali. "Nerede sikkeler diye sordum sana." Bakışları duvarları taramaya başlamıştı. "Ne?" diye çıkıştı hiçbir şey anlamayan Ali. "Ne göz süzüp duruyorsun oğlum?" "Re... resimler," diye geveledi güzel gözlü koruma. "Çerçevelerin içindedir." Kısa bir duraksamanın ardından. "Tüh," diye sağ elinin içiyle alnına vurdu Ali. "Nasıl akıl edemedik bunu yav?" Mahçup bir tavırla bana baktı. "Gravürlerin altına baktık Başkomiserim ama sikkelerin çerçevelerin içinde olabileceği aklımıza gelmedi." Zeynep çoktan Fatih Camii gravürünün bulunduğu çerçeveyi indirerek ortadaki sehpanın üzerine koymuştu bile. Ahşap çerçeve olağandan daha kalın gözüküyordu. Çerçeveyi evirip çeviren Zeynep, işin içinden çıkamayınca Fettah'a dönerek buyurgan bir sesle sordu: "Nasıl açılıyor bu?" Fettah'ın kararsızca baktığını gören Ali kibarca uyardı. "Söylesene lan!" Gözlerini çaresizce kırpan Fettah, kocaman bir balıkçı küreğini andıran sağ eliyle çerçevenin köşesini gösterdi. "Oradadır... Köşededir... Orada iki düğme vardır. Onlara basarsanız kilit açılır. Ercan Abi öyle demiştir." Zeynep eliyle yokladı. "Doğruymuş," diye söylendi sevinçle. "İki düğme var." Düğmelere bastı, ardı ardına iki tık sesi duyuldu. Zeynep gravürün bulunduğu çerçeveyi usulca kaldırdı, altta aynı en, aynı boyda, zemini siyah kadifeyle kaplı başka bir kutu vardı. "Evet, işte burada." Kutunun kapağını usulca kaldırdı. Hepimiz nefesimizi tutmuş, antika paraları görmeyi umarken, "Boş," diye hayal kırıklığı içinde söylendi Zeynep. "Bomboş." Kutuyu bize çevirdi. "Hepsini almışlar." Gerçekten de sikkeleri saklamak için hazırlanan gizli bölme bomboştu. Az önce indirdiği Fatih Camii gravürünün yanındaki Ayasofyalı çerçeveye uzandı Zeynep. Aynı yöntem le çerçevenin içindeki sikke kutusunu buldu. Ama ne yazık ki onun içinde de tek bir madeni para bile görünmüyordu. Emin olmak için yedi gravürün yedi çerçevesini açıp yedi sikke kutusuna da baktık. Yok, ne bronz, ne gümüş, ne altın, yedi kadife kutuda tek bir antika para bile yoktu. "Kim olursanız olun, yasalara uymak zorundasınız." Necdet'in evinde sikkeleri bulamayınca Fettah ile Sıddık'ı toparlayıp getirdik emniyete. Bu kez Zeynep'i geride bırakmıştık. Çünkü Necdet'in evinde farklı türde epeyce parmak izi belirlemişti, örneklerini alacaktı, özellikle de gravürlerin çerçevelerinde saptadıklarının. Fettah ve Sıddık'la Ali ilgileniyordu. Gerçi samimi itiraflarda bulunmuşlardı ama ifadelerini kayda geçirmek gerekiyordu. Tabii, ellerindeki silahların ruhsatları var mı, daha önemlisi, işyerleri dışında bu silahları taşıma yetkileri var mı, onları da öğrenmeliydik. Aradaki boşluktan yararlanıp karnımı doyurmaya çıktım. Emniyet binasının bulunduğu sokağın alt köşesinde Mengenli Cavit Usta'nın bol kepçe esnaf lokantasında kuru fasulye, pilavla nefsimi körlettikten sonra yeniden odama döndüğümde Ali'yi beni bekler buldum. Burnundan soluyordu. İhanete uğramış birinin hayal kırıklığı içinde sordu: "Başkomiserim, sizce bu Mümtaz Müdür nasıl bir adam?" Neden bahsediyordu bu çocuk? Nerden gelmiştik şimdi Mümtaz Müdür'e?" "İyi biridir? Niye?" "Valla benim kafamı karıştırdı biraz... Tuhaf davranıyor..." "Ali lafı dolandırıp durmasana. Otur da anlat, ne oldu?" Göste. aiğim koltuğa çöktü, sakinleşmeyi beklemeden döküldü sözcükler ağzından. "Aşağıya Fettah'la Sıddık'ın avukatı geldi..." "Gelir, hakkı. Ne var bunda?" "Ama yanında Ercan Sungur da gelmiş..." İsmi duymuştum ama hemen hatırlayamadım... "Ercan Sungur, kimdi bu yahu?" "Şu Ayyıldız Güvenlik Şirketi'nin yöneticisi..." Hatırladım, Fettah'ın bahsettiği adam. "Eski polismiş, değil mi?" "Evet, emniyet müdürüymüş... Fettah'la görüşmek istediğini söyledi. Ben de, 'Ne görüşmesi, zanlılardan biri de sizsiniz. Onları siz yollamışsınız Necdet'in evine... Asıl sizin ifade vermeniz gerekiyor,' dedim. Pis pis sırıttı. 'Benim kim olduğumu bilmiyorsun?' dedi. 'Kim olursanız.olun, yasalara uymak zorundasınız,' diye uyardım." Böyle kibarca bir uyarı yaptığından çok kuşkuluydum ama şu ana kadar anlattıklarında Ali haklıydı. "Doğru olanı yapmışsın. Eee sonra..." "Ercan anlamak istemedi. 'Ben eski polis amiriyim,' diyecek oldu. 'Beyefendi, eski içişleri bakanı olsanız da fark etmez, sizi gözaltına almak zorundayım,' diyerek kestim sözünü." "Beyefendi" ve "Gözaltına almak zorundayım" sözlerini kullanmadığından adım gibi emindim. Fettah ile Sıddık'a seslendiği gibi, adama öküz dememiş olabilirdi ama Ercan'a oldukça kaba davrandığına kalıbımı basardım. Özellikle de adamın eski polis olduğunu öğrendikten sonra. Ali de benim gibi hiç hoşlanmazdı suça bulaşmış meslektaşlarımızdan. "Benden böyle bir tepki görünce güveni sarsıldı adamın. Tam içeri götürüp ifadesini alacaktım ki, Mümtaz Müdürümüz çıktı ortaya. Adamı görür görmez, 'Vay Ercancım,' diye sarıldı boynuna. Öteki durur mu, 'Mümtazcım, şükür kavuşturana,' diyerek kucakladı bizim müdürü. Sarmaş dolaş oldular gözlerimin önünde." Benim de en nefret ettiğim durumdur bu. Sen kılı kırk yararak, bin bir zahmetle karmaşık bir cinayeti çözmeye çalışırken, müdürün ya da amirin olacak adam, zanlılardan birine arka çıkar. Ya akrabasıdır, ya bir yakını. Elini kolunu bağlar, her fırsatta engel olmaya çalışır sana. îşin yavaşladığına mı yanarsın, müdürünün soysuz olduğuna mı? Üstelik dediklerini yapmazsan başına bela alırsın, takar sana. ilk fırsatta defterini dürmeye çalışır. Burası suç dünyasıdır, çizginin ka nun tarafında olsan da çirkefı'n üzerine sıçramasını engelleyemezsin. Öte yandan Ali tümüyle yanlış değerlendiriyor da olabilirdi. Belki de Mümtaz Müdür'ün soruşturmaya müdahale etme gibi bir niyeti yoktu. Durumu tamkavrayamadığından sadece eski arkadaşına biraz rahat davranmış olabilirdi. Böyle düşünmeme rağmen yangına körükle gitmemek için yardımcımı yatıştırmaya çalıştım. "Olur Ali," dedim önemsemez görünerek. "Eski arkadaşlarmış demek ki, bunda kızacak ne var?" Yok, Ali'nin karnı doluydu, öyle kolay kolay sakinleşeceğe benzemiyordu.. "Ben de öyle düşündüm Başkomiserim... Ercan emekli polis olduğuna göre, eskiden tanışıyorlar, dedim kendi kendime. Ama Ercan, bizim müdürü bir kenara çekip bir şeyler fısıldadı kulağına. Mümtaz Müdür de ilgiyle dinledi eski ahbabının anlattıklarını. Sonra da sertçe bana döndü. 'Ali Komiser, Ercan amirimle avukatı benim odamda olacaklar, sen şu iki zanlıyı oraya getir. Avukatla orada görüşecekler...' dedi. 'Ama müdürüm,' diye karşı çıkacak oldum, umursamadı bile. 'Sana ne diyorsam onu yap,' diyerek tersledi beni." Evet, tam korktuğum gibiydi, yine yukarıdan birileri burnunu sokmaya çalışıyordu soruşturmamıza... "Sen ne yaptın?" diye sordum içimde büyüyen kızgınlığı göstermemeye çalışarak. "Ne yapacağım Başkomiserim, sizin yanınıza geldim. Benim amirim sizsiniz, ne derseniz onu yaparım." İşte bizim Ali buydu. Sık sık beni çileden çıkaran hoyratlığına, kabalığına rağmen, korku bilmeyen bir yüreği vardı. İnandıkları için karşısına kim çıkarsa çıksın sonuna kadar savaşmaktan çekinmezdi. Ama onu bu kavganın dışında tutmak gerekiyordu, daha çok gençti, bir atamayla bitirirlerdi çocuğun meslek hayatını. Yanacaksa benim başım yansındı, zaten zor geliyordu. Evgenia'nm dediği gibi, bırakırdım, olur biterdi. "Anlaşıldı Ali," dedim sükûnetimi koruyarak. "Doğru olanı yapmışsın. Sen aşağıya, zanlıların yanına git. Benden emir almadan da onları kimseyle görüştürme." Cesurca ışıldadı çocuk gözleri. "Avukat gelirse?" "Onunla da görüştürme. Kim olursa olsun, ben gelinceye kadar bekleyecek, itiraz eden olursa, terör kuşkusu var, gizli soruşturma yapıyoruz, dersin. Zanlıları 24 saat kimseyle görüştürmeme hakkına sahibiz." "Merak etmeyin Başkomiserim." Kapıdan çıkarken mutlulukla mırıldandı. "Artık feriştahı gelse görüşemez o iki dangalakla." Ben de çıkacaktım ki cep telefonum çalmaya başladı. Baktım, Leyla Barkın. "Merhaba Leyla Hanım... Nasılsınız?" "Merhaba Nevzat Bey. Teşekkür ederim, ben iyiyim ama haberlerde birinin daha öldürüldüğünü duydum." Sesi merak içinde yüzüyordu. Mesleki bir ilgi mi? Yoksa işledikleri cinayetler hakkında polisin neler bildiğini öğrenme kaygısı mı? "Ne yazık ki öyle," diye yanıtladım kuşkularımı şimdilik kendime saklayarak. "Üstelik tahminlerimizin dışında bir yere bırakmışlar cesedi." "Öyle olmuş. Yedikule Zindanları'nm oraya bırakmışlar, değil mi?" "Aslında Altın Kapı'ya..." "Altın Kapı mı?" Bir an sessizlik oldu. "Porta Aurea... Kara surların en görkemli kapısı... Sikke? Sikke de bırakmışlar mı?" "Evet, galiba Teodosius'unmuş..." "Teodosius mu? II. Teodosius olmasın? Altın Kapı'yı o yaptırmıştı." "Olabilir... Belki de II. Teodosius'tur... Yanlış okumuşuz- dur." "Ben görebilir miyim sikkeyi?" Leyla Barkın'la görüşmeyi ben de isterdim. En azından sikkenin hangi imparator için basıldığını anlardım. Kral By- zas, Konstantin derken katillerin neden Teodosius'u ya da bilmem kaçıncı Teodosius'u seçtiklerini öğrenir, belki böylece bir sonraki kurbanın bırakılacağı yer hakkında bir fikir sahibi olabilirdim. "Tabii, ne zaman isterseniz." "Saat beş gibi Yerebatan Sarnıcı'nda buluşalım mı?" "Yerebatan Sarnıcı mı?" "Saat dörtte orada bir toplantımız olacak da... Sizinle de orada görüşebilirim." Sanki emrindeki bir memurla konuşur gibi yine otoriter çıkmıştı sesi. Durakladığımı fark edince alınmış olacağımı düşündü. "Yani bir sakıncası yoksa..." "Ne sakıncası olacak Leyla Hanım," dedim alınmadığımı göstermek için neşeli bir sesle. "Saat beşte oradayım." Telefonu kapattıktan sonra aklım hâlâ Leyla Barkm'ın katil olabileceği ihtimaliyle meşguldü ama şu anda çözmem gereken başka bir mesele vardı. Daha fazla zaman kaybetmeden adımlarımı hızlandırarak ikinci dereceden Emniyet Müdürü Mümtaz'ın odasına yöneldim. "Sikke kaçakçılığı mı?" Mümtaz'ın benimkinden en az iki kat daha büyük ve daha aydınlık odasına girdiğimde içerideki sohbet iyice koyulaşmıştı. Mümtaz, masasına bile oturmamış, vali ya da üst düzey emniyet müdürleri ziyaretine geldiğinde yaptığı gibi konuklarının karşısındaki koltuklardan birine yerleşmişti. Ercan kır saçlı, kirli sakallı, uzun boylu, ince yapılı bir adamdı, yanında oturan avukat otuzlarında olmalıydı, orta boyluydu, siyah saçları arkaya doğru briyantinle tarandığından banyodan yeni çıkmış gibi ıslak görünüyorlardı. Mümtaz kahvesini yudumlarken fark etti içeri girdiğimi ama ne yadırgadı, ne de tedirgin oldu... Aksine, sevinmiş gibi gülümsedi. "Nevzat, gel gel. Seni kiminle tanıştıracağım bak. Ercan, akademide birlikte okuduk. Terörle Mücadele'nin efsane adamlarındandır. Belki adını duymuşsundur. Ercan Sungur... Bu arkadaş da..." "Hakan Yamalı," diye kendini tanıttı briyantinli avukat. "Şirketin hukuk danışmanıyım." Hakan Yamalı'yı umursamadan eski polis şefine yaklaştım. Sanki hatırlamaya çalışıyormuş gibi, "Ercan Sungur... Ercan Sungur... Evet..." Tam karşısında durdum sabık polisin. "Ercan Sungur... Siz Âdem Yezdan'la birlikte çalışıyorsunuz, değil mi?" Bir terslik olduğunu sezinlemişti Ercan ama belli etmemeye çalıştı. "Haklısınız, Ayyıldız Güvenlik Şirketi'nin yöneticisiyim..." Kuşkulu bakışlarımı suratından çekmeden mırıldandım. "Zanlılar da öyle söylemişlerdi... Fettah'la Sıddık... Onları tanıyorsunuz, değil mi?" "Tanıyorum," dedi büyük bir güvenle. "Bizim şirketin elemanlarıdır." "Samimi itirafta bulunmanız güzel," dedim ellerimi ovuşturarak. "Bu işimizi kolaylaştıracak..." İşler sarpa sarıyordu, kibarlık oyununu bıraktı Ercan. "Ne itirafı?" diye söylenerek kartları açık oynamayı seçti. "Onları, yani Fettah'la Sıddık'ı siz azmettirmişsiniz..." Ne açıklama yapmasına, ne de kendini savunmasına izin vermeden aceleyle Mümtaz'a döndüm. "Necdet'in evinde yakaladığımız iki zanlı, kendilerini oraya Ercan Bey'in yolladığını söylediler." Mümtaz'ın gülümsemesi de dudaklarında donup kalmıştı. Olayı büyütüyor muydum? Yoksa gerçekten de ciddi bir durum mu vardı ortalıkta? "Anlamadım?" diyebildi sonunda. Biri bana anlatsın der- cesine eski arkadaşı Ercan'a döndü önce, sonra yaptığı yanlışı fark etti, asıl sorması gereken kişiye, yani bana dikti bakışlarını. "Nasıl? Ne yapmış bu adamlar?" Sakin bir tavırla tek tek sıralamaya koyuldum. "Hırsızlık, delilleri karartmak, polise mukavemet, belki de cinayet... Belki de İstanbul Kasabı denilen katil onlardan biridir..." İyice şapşallaştı kanka canlısı emniyet müdürümüz. "İstanbul Kasabı mı?" "Gazeteleri okumuyor musunuz Müdürüm? Şu üç cinayeti işleyen katile, 'İstanbul Kasabı' lakabını yakıştırmış basın. Kurbanların gırtlaklarını keserek öldürüyor ya..." Bir an derin bir sessizlik çöktü müdürün odasına. Öyle ki yan odadaki telsizin cızırtıları bile duyulabiliyordu buradan. "Bir dakika, bir dakika, "diye itiraz etti ipin ucunu kaçırdığını fark eden Ercan. "Büyük bir yanlışlık yapıyorsunuz. Fettah'la Sıddık'ın cinayetlerle hiçbir ilgisi yok. Doğru, onları Necdet'in evine ben yolladım..." Duyduklarıma inanamıyormuş gibi söylendim. "Yani zanlılar doğru mu söylüyor? Siz de mi işin içindesiniz?" Ercan'ın kirli sakallı esmer suratı iyice kararmıştı. "işin içinde değilim. Yani benim cinayetlerle bir ilgim yok... Fettah'la Sıddık'ın da... Bizim cinayetlere hiçbir ilgimiz yok... Bak Mümtaz..." Ama Mümtaz eskisi gibi bakmıyordu arkadaşına, kafası adamakıllı karışmıştı. Arkadaşının kuşkulu olaylara bulaştığını sezinleyince, ben ne yaptım, sorusunu kendine çoktan sormuş, bu durumdan nasıl kurtulurumun yanıtını bulmaya çalışıyordu. Ondan yarar gelmeyeceğini anlayan Ercan çaresiz, bana döndü yine. "Bakın Başkomiserim, büyük bir yanlışlık yapıyorsunuz, onu arz etmeye çalışıyorum size." Hiç kulak asmadım sözlerine, keyifle bildiğimi tekrarladım. "Anladım da Ercan Bey, ortalıkta bir tuhaflık var. Yanlışsa beni düzeltin. Yakaladığımız adamlar, kendilerini oraya sizin yolladığınızı söylüyorlar..." Pabucun pahalı olduğunu anlayan polis eskisi sıkıntıyla kıvranmaya başlamıştı. "Tamam, ben gönderdim onları Necdet'in evine," diye itiraf etti sözüm biter bitmez. "Ama hırsızlık için değil... Ortalıkta suç filan yok..." Kabul edilemeyecek bir olayla karşılaşmış gibi gözlerimi iri iri açarak sordum: "Nasıl suç yok? Bakın, tekrar ediyorum... Adamlarınızı Necdet Denizel adındaki maktulün evinde yakaladık. Ellerinde ateşlenmeye hazır silahlar... Eve soygun amacıyla geldiklerini de saklamıyorlar üstelik..." Sözlerim emekli polis amirinden önce, görevdeki polis müdürü üzerinde etkili oldu. Sanki oturduğu koltukta ateş varmış gibi hızla kalktı Mümtaz. Eski kankasının üzerinde o kadar çok suçlama vardı ki, artık ona yakın oturamazdı. Yaşadığı paniği gizlemek için de, "Ayakta kalma Nevzat," dedi kalktığı koltuğu göstererek "Gel benim yerime otur." "Zahmet etmeseydiniz Müdürüm, ben böyle iyiydim. Siz arkadaşlarınızın yanında kalsaydınız." Kinayeli sözlerimi ya anlamadı ya da anlamazlıktan geldi. "Yok," dedi masasının başına geçerken. "Bu karışık bir meseleye benziyor, otur da rahat rahat konuşalım." Şimdi olmuştu işte, sonunda gerçek, kalın kafasına dank etmişti. Soruşturmanın kritik bir noktaya doğru gittiğini anlayınca, önce can sonra canan, diyen eski atasözünü hatırlamış ve hemen tavır değiştirmişti. Tabii Mümtaz'daki bu değişim konuklarının bütün neşesini kaçırdı. Lacivert takımelbiseli avukatın genç yüzündeki ışıltı, endişe bulutlarının arasında ağır ağır kaybolurken, Ercan'ın da kulaklarına varan ağzı epeyce büzülmüş, küçücük kalmıştı. Ama onun tümüyle yıldığmı söylemek yanlış olurdu. Anlayabildiğim kadarıyla eski polis şefi öyle kolay kolay pes edecek birine benzemiyordu. Hiç bozuntuya vermemeye çalışarak, "Mümtazcım olanları anlatayım," diye direnmeyi sürdürdü. "Nevzat Başkomiserimin söyledikleri doğru ama durum sandığınız gibi değil." Bakışlarını bana çevirdi, "inanın Başkomiserim, göründüğü gibi değil. Anlatmama fırsat verirseniz, olanı biteni izah edeceğim size." "Ne demek Ercan Bey, bizim isteğimiz de her şeyi anlatmanız. Sizin de eski meslek hayatınızdan çok iyi bildiğiniz gibi, bizler samimi itirafı her zaman takdir ederiz." itiraf lafını duyunca yine kaşları çatıldı, karşı çıkacaktı ki Mümtaz izin vermedi. "Evet Ercan, anlatsan iyi olacak," diye katıldı konuşmaya. Arkasına Atatürk portresini, sağ yanına Türk bayrağını, sol yanına emniyetin flamasını alarak o ciddi polis müdürü oluvermişti yeniden. "Sen bana böyle söylemedin. Hakikaten ortalıkta şüpheli bir durum var. Hadi anlat da öğrenelim, neymiş şu işin aslı?" "Yav Mümtaz yapma, şüpheli bir durum filan yok." "Nasıl yok?" Adeta azarlar gibi sert çıkmıştı aslan müdürümün sesi. "Senin iki silahlı adamın maktulün evine giriyorlar... Üstelik hırsızlık için geldiklerini de itiraf ediyorlar..." "Polise mukavemet de var müdürüm," diye ekledim bütün ciddiyetimle. "Az kalsın bizimkilerle silahlı çatışmaya gireceklermiş..." Mümtaz gaza gelmişti ki, durdurana aşk olsun. "Bir de şüpheli bir durum yok diyorsun Ercan..." diye çemkirdi eski arkadaşına. "Daha ne olacaktı? Adamları ellerinde kasap bıçaklarıyla maktullerin boğazını keserken mi yakalayacaktık?" Yanlış anlaşılmanın verdiği sıkıntıyla terlemeye başladı Ercan. "Neler diyorsun Mümtaz? Ne bıçağı, ne cinayeti? Sen beni tanımıyor musun?" Ellerini sümenin üzerinde birleştirerek öne doğru eğildi hak yolunu bulan müdürüm. "Tanıyorum Ercan. Tanıyorum da, şu anda morgda üç ceset var. Elimizde de iki zanlı. Senin şirketinde çalışan iki adam..." "Ama," dedi odaya girdiğimden beri sus pus oturan genç avukat. "Ama silahların ikisi de ruhsatlı... iki silah da Ayyıldız Şirketi'nin üzerine zimmetli..." Sorulması gereken soruyu benden önce Mümtaz çarptı avukatın parlak suratına. "Adamlarınızın bu silahları şirket dışında taşıma izni var mı?" Neye uğradığını şaşırdı tüysüz avukat. "Şey... Şirkette bırakacak uygun yer olmayınca... Yani evlerine giderken taşıyor olabilirler..." "Necdet Denizel'le aynı adreste mi ikamet ediyor bu adamlar?" Konuştukça batacağını anlamıştı avukat. "Yok, yok, aynı evde ikamet etmiyorlar tabii..." "O zaman boş yere çenenizi yormayın. Adamlarınızın yaptıkları açıkça suç..." "Fakat..." diye diretecek oldu genç avukat. "Tamam Hakan," diye gergin bir sesle susturdu Ercan onu. "Bırak da ben izah edeyim." Bize bakarak dostça gülümsedi. "Ne de olsa biz polisiz, değil mi? Birbirimizin dilinden daha iyi anlarız. Mümtaz Müdürüm, Nevzat Başkomiserim, birkaç dakika konuşmama fırsat verirseniz, olanı biteni tamamıyla anlatacağım size." Ne Mümtaz, ne de ben itiraz ettik. Aslına bakılırsa Ercan'ın söyleyeceklerini çok merak ediyordum. Şu Âdem Yezdan gerçekte kimdi? Necdet onun için tam olarak ne iş yapıyordu? Sanki aklımdan geçenleri okuyormuş gibi, "Âdem Yezdan, Hakkarili köklü bir aşiretin büyük oğludur," diye açıkladı. "Tam dokuz köyleri var. Belki araştırmışsınızdır. Tamam, Âdem Bey'e kadar aile bazı pis işlere bulaşmış..." "Nasıl pis işler?" diye huylandı Mümtaz. Amacıma ulaşmıştım, iyice kuşkulanmaya başlamıştı eski kankasmdan. ince kaşlarını çatarak tedirginlik içinde yineledi. "Teröre filan mı bulaşmışlar?" "Ne terörü Mümtazcım? Yezdan aşireti hep devletin yanında yer almış. Teröristler hiçbir zaman sızamafnışlar Yezdanların köylerine... Yüzlerce korucu vermiş aşiret devlete. Pis iş dediğim, hayvan kaçakçılığı filan... Sınır bölgesi işte, bir yanda İran, bir yanda Irak... Laf aramızda, devlet de göz yummuş bunlara. Neyse, on beş yıl önce İstanbul'a taşınmışlar... Maliye Bakanlığı, yastık altındaki paraların ortaya çıkarılması için yasa çıkarmıştı hatırlarsanız. İşte o aftan yararlanarak paralarını yasal işlere yatırmaya başlamışlar..." Baktım uzatıyor, sadede gelmesi için uyardım. "Bunları zaten biliyoruz. Siz Âdem Yezdan'ın Necdet Denizel'le ilişkisini anlatın bize?" "Ben de onu anlatıyorum Başkomiserim... Âdem Bey, Sultanahmet bölgesinde Balkanların en büyük iş merkezini açmak istiyor. Tarihi Yarımada'nm 2700 yıllık geçmişindeki medeniyetlerin mimarisinden, kültüründen esinlenerek yapılacak bir iş merkezi. Sokaklar, dükkânlar, restoranlar, bahçeler bu farklı medeniyetlerin kültüründen etkilenerek inşa edilecek. Ben maketini gördüm, gerçekten şahane bir şey. Yunan dönemi, Roma dönemi, Osmanlı dönemi ve Türkiye Cumhuriyeti yılları... Hiçbiri unutulmamış... Ama bu bölge 1. Derecede SİT alanı. Âdem Bey okumuş adam, tarihe, kültüre, hepsinden önemlisi, yasalara saygılı bir adam. Yanlış bir iş yapmamak için Necdet Denizel gibi bir uzmanı yanına danış man olarak aldı. Necdet Bey, bu bölgede neler yapabileceğini, neler yapamayacağını söylüyordu Âdem Bey'e." Ya da minareyi çalarken nasıl bir kılıf hazırlaması gerektiğini öğretiyordu diye geçirdim içimden ama şimdilik düşündüklerimi kendime saklamayı uygun gördüğümden, "Ya sikke koleksiyonu?" diye sordum sadece. "Necdet'in sikke koleksiyonu, niye ilgilendiriyordu Âdem Yezdan'ı?" Masum bir adamın çaresizliği içinde oturduğu koltukta hafifçe kıpırdandı. "İşte asıl onu anlatmaya çalışıyorum. Sikke koleksiyonu Necdet Denizel'in değil. Daha doğrusu, iki sikke koleksiyonu var." Doğru mu söylüyordu bu adam? "İki mi?" "Evet, deminden beri onu anlatmaya çalışıyorum. Necdet Denizel, Roma ve Doğu Roma sikkelerine meraklıymış... Âdem Bey ise Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti'nde basılan madeni paralara..." "Evet," diye yine lafa girdi genç avukat. "Bakın koleksi- yoner belgesi ile sikke kayıt defterlerini de gösterebilirim size..." Eğilip ayaklarının ucundaki siyah deriden pahalı çantasını aldı. Odaya girişimle zehir zıkkım olup henüz yarısını bile içemediği kahvesini biraz iterek, çantayı yanındaki sehpanın üzerine koydu. Kapağını açtı, iki tane belge, iki tane de ciltli defter çıkardı. "işte bu, Âdem Yezdan adına düzenlenen koleksiyoner belgesi, bu da envanter defteri. Burada da ona ait olan Osmanlı sikkeleri ve Türkiye Cumhuriyeti madeni paralarının listesi var. Bakın işte Fatih, Kanuni, Selim, III. Ahmet. Atatürk, inönü döneminde basılmış paraların listesi..." Uzanıp baktım, söylediği gibiydi, belge Âdem Yezdan adınaydı. "Bu da Necdet Denizel'in koleksiyoner belgesi ve defteri..." Elindekileri yine bana uzattı. "Buyurun Başkomiserim, bunlara da bakın..." Bendeki evrakları Mümtaz'a verip ötekileri aldım.. Doğru söylüyordu, bu belge Necdet Denizel'e aitti. Defterin kayıtlarında ilk kurbanın avucunda bulduğumuz sikkenin dökümü var mı, ona baktım. Evet, o sikkeye benzer bir kayıt buldum... "Ay Yıldız Sikkesi", yanında ne olduğunu anlayamadığımharfler, sayılar. Gözlerim Konstantin'in sikkesinin kayıtlarını aradı. Evet, işte o da buradaydı. "Büyük Konstantin Sikkesi". Eğer bunlar, gerçekten de kurbanların yanma bırakılan madeni paralarsa, sikke koleksiyonu katillerin elindeydi. Ama aynı sikkeler olduklarından emin olmak için bu defterdeki kayıtları ve sikkeleri Leyla Barkın'a göstermem gerekiyordu. Kadının nasıl tepki vereceğini görmek de üginç olacaktı. Elbette bunlardan kimseye bahsetmedim. "Necdet'in defteri neden sizde?" Bakışlarımı kayıtlardan kaldırdım. "Yezdan'ın koleksiyonun Necdet'in evinde ne işi var?" Aralarındaki kısa bakışmadan sonra avukat Hakan yanıtlamayı seçti. "Bir dava açılmıştı Necdet Bey'e." "Sikke kaçakçılığı mı?" "Dava o nedenle açıldı ama haksızdı. Bir define avcısının iftirası işte. Sonuçta davayı kazandık zaten. Davaya ben bakıyordum. Defter de o yüzden bende kaldı. Âdem Bey'in koleksiyonunun Necdet'in evinde olmasına gelince..." "Onu da ben anlatayım," diyerek ikinci kez kesti avukatın sözünü Ercan. "Bir sergi olacaktı. Paris'te, Louvre Müzesi'nin antik eserler bölümünde. Fransa'dan gelecek eksperlere göstermek üzere Necdet almıştı Âdem Bey'in sikkelerini... Fransızlarla Necdet Bey yazışıyormuş çünkü..." Yedi gravür çerçevesinin içine saklanmış yedi sikke kutusu geldi gözlerimin önüne. "Necdet bütün sikkeleri gravür kutularının içindeki özel bir bölmede saklıyormuş. ÂdemYezdan'mkileri de mi orada tutuyordu?" "Evet," diye gülümsedi Ercan. "Kendince önlem almış. Bilimadamı işte. Hırsızların ilk oraya bakacağı aklına bile gelmiyor. Ama Allah'a şükür sikkelerin başına bir iş gelmedi bugüne kadar..." Sikkelerin kaybolduğundan haberi yoktu ya da antik paraları bizzat kendisi aldığı için böyle konuşuyordu. "Bugüne kadar mı? Sikkelerin bugün çalındığını nereden anladınız?" Olması gerektiği gibi yüzü çarpıldı, yapması gerektiği gibi iri iri açılmış gözlerle yüzüme baktı ve sorması gerektiği gibi sordu. "Çalınmış mı? Sikkelerin çalındığım mı söylüyorsunuz?" "Hem de hepsi, hırsız ya da hırsızlar bir tek sikke bile bırakmamışlar gizli bölmelerde." Polis eskisi Ercan'la avukat yenisi Hakan birbirlerine baktılar. Davranışlarının gerçek mi, yoksa sahte mi olduğunu anlamaya çalışmaktan sıkılmıştım artık. "Neyse, bırakalım hırsızlık konusunu... Siz hâlâ adamlarınızı neden Necdet'in evine yolladığınızı anlatmadınız." Sanki sözlerimi duymamış gibi, "Sikkeleri katiller mi çalmış?" diye atıldı Ercan. "Olabilir. Ya da Necdet'in öldürülmesini fırsat bilen ganimet düşkünleri..." Sözlerimdeki imayı hemen anladı. "Sikkeleri almak benim fikrim değildi. Ne sikkeleri, ne de papağanı almak gibi bir niyetim vardı. Onları almamızı Âdem Bey söyledi." "Âdem Bey nereden öğrenmiş Necdet'in öldürüldüğünü?" "Ben haber verdim... Âdem Bey Moskova'da..." Bizdeki bilgileri doğruluyordu Ercan. Öte yandan, Âdem'in Moskova'da olması inceden inceye düşünülmüş bir planın gereği de olabilirdi. Patron yurtdışındayken adamları cinayeti işlerler. Âdemde, "Ama Moskova'daydım. Cinayeti nasıl işleyebilirim?" diye kendini savunurdu. Neyse, bu işin aslı sonunda ortaya çıkacaktı nasıl olsa. "Düşmanlarınız var mıydı?" diye konuyu eşelemeyi sürdürdüm. "Yani Âdem Bey'in... Dolayısıyla Necdet'in? Birlikte iş yapıyorlarmış ya. Kimdi düşmanları?" Tuhaf tuhaf baktı yüzüme. "Düşmanları... Bildiğim kadarıyla öyle birileri yok. Şirketin her işi yasaldır. Âdem Bey çok dikkat eder bu işlere..." Sahiden düşünüyor gibiydi, sanki hasımlarını hatırlamaya çalışıyormuşçasına kirli sakalını kaşıyordu. "Rakiplerimiz var ama hepsi saygın işadamları. Holding yöneticileri, büyük otel sahipleri, turizmciler..." Soruyu değiştirerek sordum. "Ya Necdet Denizel. Adam öldürüldüğüne göre düşmanları olmalı, değil mi? Bildiğiniz birileri yok mu? Belki anlatmıştır." Ercan'ın gözlerinden kurnaz bir parıltı geçti. "Evet var... Bir doktor, daha doğrusu cerrah... Necdet'in eski karısının sevgilisi... Adı da..." "Namık... Namık Karaman..." "Biliyorsunuz demek. Adam eski terörist, iki polisi yaralamış. Bir keresinde de Necdet Bey'in gırtlağına sarılmış. Etraftakiler yetişmese öldürüyormuş adamcağızı... Hem bir de derneği var bunun. Güya istanbul'un tarihi değerlerini koruyorlarmış... Hepsi bahane, bildiğiniz yıkıcı faaliyet. Adamdoktor olmuş ya, bu derneği paravan olarak kullanarak anarşik faaliyetlerini sürdürmek istiyor." Sessizce dinlediğimizi görünce iyice coşmuştu; odadaki herkes için eski bir solcudan daha iyi bir ortak düşman olamaz kanısıyla verip veriştiriyordu cerraha. Belki de bu yüzden, "Şu kavga ne zaman olmuş?" deyince anlamakta güçlük çekti. "Efendim?" "Namık ne zaman sıkmış Necdet'in gırtlağını diyorum..." "Galiba iki ay önce... Çünkü olayı öğrenince, Necdet'e, istersen gidip Namık'la bir konuşalım, dedim. Ama o istemedi. Eski eşi Leyla'yı karşısına almaktan korkuyordu." Sanki katili bulmuş gibi bakışlarını heyecanla bana çevirdi. "Evet Başkomiserim, bence bu Namık'ı iyi araştırmanız lazım. Çünkü nefret ediyordu Necdet'ten. Üstelik o dernekte Namık'a körü körüne bağlı bir sürü genç insan var. Bu işlerde onları kullanabilir." Ercan'ın sözleri, deminden beri sessizce oturan Mümtaz'ı da hareketlendirdi. "Bu bilgi önemli," dedi elindeki koleksiyoner defterini masanın üzerine bırakarak. "Ama benim de aklıma, bölgedeki ayrılıkçı teröristler geldi. Bu cinayetleri onlar işliyor olmasın? Yani Âdem Yezdan'dan intikam almak için..." Eliyle beni gösterdi. "Nevzat bu sabah anlattı. Cinayetler organize bir işe benziyormuş. Pekala terörist bir grubun marifeti olabilir." Olabilirdi olmasına da, Âdem Yezdan'ın, Ercan Sungur'un, cerrah Namık'ın, Leyla Barkm'ın, hatta şu briyantinli avukatın katil olma ihtimali bile teröristlerden çok daha fazlaydı. Cinayetleri teröristlerin işlediğine dair ne bir kanıt ne bir ipucu vardı elimizde. Üstelik bu işi yapan bir örgüt, eskilerin deyimiyle, alametifarikasını, yani imzasını bırakırdı bir yerlere. Bırakmazsa da açıkça telefon eder, bu işi şerefimizle biz yaptık, derlerdi. Ama nedense Mümtaz'ın bu varsayımına pek sıcak baktı eski polis Ercan. "Niye daha önce düşünmedik ki bunu? Evet, daha iki yıl öncesine kadar tehdit mektupları alıyordu Âdem Bey... Köyleri de defalarca kurşunlanmıştı zaten... Belki de Kürt teröristlerle şu solcu cerrah birlikte tezgâhlamışlardır cinayetleri." Namık'a dair kuşkularım kaybolmasa da böyle bir ihtimal, Mümtaz'ınkinden çok daha saçmaydı. Soruşturmayı bu yöne çevirmek onların işine gelebilirdi ama benim için tümüyle zaman kaybıydı. "Mukadder Kınacı..." dedim konuyu değiştirerek. "Mukadder Kınacı ismini hiç duydunuz mu?" Ercan'la briyantinli avukatı bir sessizlik sardı. Huzursuz bir sessizlik. Hemen hayır diyemedüer. İkisi de gözlerini kaçırdılar, ikisi de adamı tanıyorlardı ama yalan söylediler. "Mukadder Kınacı mı? Hayır, hiç duymadım." "Ben de duymadım. Kimmiş?" "İkinci maktul... Geçen gece bulduğumuz kurban..." Kabul etmeyeceklerinden emindim ama onları biraz sıkıştırmak istedim... "Belediyenin adamıymış. Şehir planlamacısı... Bilirkişilik filan da yapıyormuş, Necdet Denizel gibi... Hani Âdem Yezdan Sultanahmet bölgesinde iş yaparken onun da hizmetinden yararlanmış olabilir mi diye sordum." "Yok, sanmıyorum," dedi Ercan ama bakışları avukata kaymıştı. "Sen böyle bir olay biliyor musun Hakan?" "Bilmiyorum... Âdem Bey bize söylemediyse o başka ama Mukadder Kınacı ismini duymadım." Üçüncü kurbanın adını mırıldandım. "Ya Şadan Duruca?" İkisinin de yüzünde aynı kuşkulu ifade belirmişti yine. "Şu gazeteci mi?" diye mırıldandı Ercan. "Birkaç makalesini okumuştum." "Âdem Bey tanır mıydı onu?" Kesin bir tavırla başını salladı. "Hayır." "Emin misiniz?". "Tabii eminim." Gözlerini iki kere kırpmıştı Ercan. Her yalan söylediğinde gözlerini böyle iki kere kırpıyor muydu bu adam? "Bu sözlerinizi yazılı olarak da teyit etmelisiniz." Bakışlarımı bir an bile üzerinden ayırmamıştım. "Aşağıya kadar gelip, burada anlattıklarınızı yazılı olarak da bildirmeniz gerekecek." Önce eski kankasına baktı Ercan, bizim müdürden yardım gelmeyeceğini anlayınca briyantinli avukata döndü ama ondan da bir hayır yoktu. Yine de hakkını yemeyelim, genç avukat, "Ama," dedi cesur bir tavırla. "Sorgu sırasında ben de yanında olacağım." Sanki yıllardır tanışıyormuşuz gibi samimiyetle mırıldandım. "Ne demek Hakan Bey! Kambersiz düğün olur mu?" Alay ettiğimi anlamıştı ama sorguya katılacağından, yani Moskova'dan dönecek olan patronu ÂdemYezdan'a ben de oradaydım diyebileceği için mutlu olarak, özenle çantalarını toplamaya koyuldu. "Buyurun o zaman." Ayağa kalkarak kapıyı gösterdim. "Komiser Ali, yazılı ifade için aşağıda bizi bekliyor." Komiser Ali adını duyunca üçü de gerildiler. Polis eskisiyle genç avukat süklüm püklümdoğruldular, Mümtaz kıpırdamadı bile yerinden. Hepsi ağzının payını almıştı ama bir eksiklik hissediyordum. Mümtaz'a söylemem gereken birkaç laf daha vardı. Yarım saat öncesinin arkadaş canlısı ama şimdi kuşku küpüne dönen polis şefine baktım. "Siz de gelmek ister misiniz müdürüm?" "Niye?" diye homurdandı yadırgamış bir sesle. "Ben niye geleyim ki? Duydum işte anlatacaklarını." En doğal tavrımı takındım. "Ne bileyim Müdürüm... Ercan Bey eski arkadaşınız, hani yanında olmak isterseniz diye..." Ters ters baktı Mümtaz ama çuvalladığmın farkında olduğundan uzatmadı. "Yok, bana gerek yok," dedi gözlerini kaçırarak. "Ali'yle siz alırsınız nasü olsa yazılı ifadelerini." "Gözlerinde belki de bu kentin bütün sırlarını taşımaktaydı." Ali'den ayrılıp çağıltılı turist kalabalıklarıyla dalgalanan Sultanahmet Meydam'nın gürültülü yaşamından sıyrılarak, sanki bir masal dünyasına açılır gibi yerin altına uzanan loş ışıklı taş merdivenlerden belki de bu kentin en gizemli mekânı olan Yerebatan Sarnıcı'na inerken aklım hâlâ emniyetteki işlerdeydi. Oysa Mümtaz "Efendi"nin buyurduğu gibi, Ali'yle birlikte almıştık Ercan ve adamlarının yazılı ifadelerini. Yeni bilgiler vermemişlerdi, anlattıklarını tekrarlamışlardı sadece, hatta Necdet'in evine sikke koleksiyonuyla birlikte Byzas adındaki papağanı almaya geldiklerini söylemeyi bile unutmuşlardı da biz hatırlatmıştık. Ama ayn ayrı sorgulamamıza rağmen ifadelerinde bir çelişki bulamamıştık. Samimi görünüyorlardı, özellikle Fettah'la Sıddık sorduğumuz her soruya dürüstçe yanıt vermişlerdi. Ercan'ı sorgularken aynı izlenimi edinememiştim. Elimde hiçbir kanıt olmamasına rağmen bizden bilgi sakladığından emindim. Fakat hukukun azizliği diyelim, şüpheli eski polis amirini bırakırken, samimi itirafta bulunan Fettah ile Sıddık'ı savcılığa sevk etmek zorunda kalmıştık. Zeynep henüz emniyete gelmemişti, Necdet Denizel'in evindeki araştırma sürüyordu anlaşılan. Ömerlerin et taşıma aracındaki inceleme de sona ermemişti. Yerebatan Sarnıcı'na gelmeden önce Ali'yi son maktulün çalıştığı gazeteye yolladım. Çünkü üç kez evlenip üç kez boşanan gazeteci Şadan Duruca'nm İstanbul'da yaşayan kimsesi yoktu, ilk karısından olan tek oğlu Londra'da okuyordu. Belki işyerindeki arkadaşlarından bilgi alabilirdik, daha da önemlisi, bilgisayarındaki yazışmalara ulaşabilirdik. Gazetedeki işi bitince de belediyeye gidecek, Mukadder Kınacı'nın arkadaşı Niyazi'den şu bilirkişi heyetindeki insanların listesini alacaktı. Gerçi Şadan Duruca gibi bir gazetecinin öldürülmesinden sonra katillerin bilirkişi listesindekileri öldürme ihtimali iyice azalmıştı ama belki kurbanlar hakkında ortak bir yan bulmamızı sağlar, aklımıza hiç gelmeyen bir noktaya dikkatimizi çekebilirdi. Bu nedenle, Ali'yi hiçbir ayrıntıyı kaçırmaması için iyice uyarmıştım. Sonuç olarak, elimdeki deri çantada sikke defterleri ve kurbanların üzerine bırakılan madeni paralan taşıyarak bu taş merdivenlerden Yerebatan Sarnıcı'na inerken, yapılması gereken her şeyi yapmış olmama rağmen yine de kendimi huzurlu hissedemiyordum. asıl edebilirdim ki, üç gündür her gece bir cinayet işleyen, üstelik bizimle kedinin fareyle oynadığı gibi oynayan bir katil ya da katiller sürüsü vardı karşımızda. îlk cinayetten bu yana ne tarzlarını değiştirmiş, ne öldürmeye ara vermiş, ne de bir iz bırakmışlardı. Bizden hiç çekinmiyorlardı, çekinmek şöyle dursun, neredeyse alay ediyorlardı. Ama bizim öfkelenmememiz gerekiyordu, soğukkanlılığımızı yitirdiğimiz an, yanlış yapmaya başlayacaktık. Fakat her gün bir kişi İstanbul'a kurban edilirken sakinliğimizi korumak oldukça güçtü. Üç gündür ne elle tutulur bir kanıt, ne bir iz, ne de ipucuna ulaşabilmiştik. Ömer Ekinli ve ağabeylerinin bu işi yaptıklarını da hiç sanmıyordum. Onla- nn tarzı değildi bu cinayetler. Âdem Yezdan olabilirdi ya da Namık Karaman, hatta Leyla Barkın'dan kuşkulanabilirdik ama kendi varoluşunu mistik bir anlayışta bulan Ömer'in bu cinayetleri işlemesi imkânsız değilse bile, son derece zordu. Basamak basamak indiğim taş merdivenler dirsek verip beni sola yönlendirince, karşılaştığımgörüntü düşüncelerimi bıçak gibi kesip attı. Ne cinayetler, ne Leyla Barkın'ın sevgilisi, adım atmayı bile unutarak öylece kalakaldım o büyülü manzaranın önünde. Sulannda büyüyen iri gövdeli ağaçlar- mış gibi yan yana, arda arda, sıra sıra uzanan, tuhaf başlıklı yüzlerce sütundan oluşan, loş ışıklı büyülü bir göl uzanıyordu ayaklarımın dibinde. Hayır, Yerebatan Sarayı'na ya da gerçek ismiyle Bazilika Sarnıcı'na ilk kez gelmiyordum ama her gelişimde aynı duyguyu yaşadığımı anımsıyorum. Bir tür zamanda yolculuk. Daha doğrusu, zaman duygunuzun kaybolması. Evet, burası o kadar etkileyiciydi ki, sadece İstanbul'da değil, gördüğüm, gezdiğim bütün tarihi yerler içinde akıldan asla çıkmayacak olanıydı. Hiçbir tarihi mekânda, günümüzle bağım kesilmemişti. Dolaştığım yer binlerce yıl önce yapılmış bir saray, bir medrese, bir kilise, bir tapınak, bir kale olabilirdi ama oraları gezerken geçmişte değil, günümüzde olduğumu hisseder, az sonra oradan ayrıldığımda yeniden yaşadığımız dünyaya döneceğimizi bilirdim. Fakat ne zaman bu sarnıca insem, ne zaman bu nemli havayı ciğerlerime çeksem, ne zaman bu sütun ormanının arasına dalsam, epi topu birkaç adım ötemde akıp gitmekte olan günümüz yaşamının çok uzağına düşmüşüm, başka bir zamana, başka bir boyuta geçmişim gibi gelirdi bana. Şimdi de öyle olmuştu işte, burasının atmosferi düşüncelerimi kesintiye uğratmış, kendi büyüsüyle aklımı sarıp sarmalamıştı. İşte bu yüzden olsa gerek, yüzlerce balığın sakin sakin yüzdüğü duru bir suyla kaplı zeminin üzerinde yükselen platforma inince, buraya neden geldiğimi unutup, adeta gizemli bir güç tarafından çağrılıyor- muş gibi kendimi kaybederek sütunların arasına yürüdüm. Bakışlarım, dışarıdaki dünyanın bütün yükünü sırtlanmış sütunlarda, aklım doğaüstü açıklamaların peşinde, sessizce sürükleniyordum dar platformun üzerinde. Adeta kendiliğinden hareket eden ayaklarımın hedefi belliydi aslında. Sarnıcın az ilerdeki köşesinde, sütunların altına konulan Medusa başlı iki kaide. Evet, bence sarnıcın en etkileyici yerleri bu iki Medusa başıydı. Sanki bütün sarnıç, bu iki kaideye işlenmiş iki Medusa başının bir türlü çözemediğimiz büyük gizemi için yapümıştı. Yüzlerce yıldır suskunluğunu koruyan bu iki Medusa, gözbebeklerinden yoksun, ardına kadar açılmış gözlerinde belki de bu kentin bütün sırlarını taşımaktaydı. Böylesi büyük bir gizemin yanında, bu sarnıç Ayasofya Kilisesi'nin su ihtiyacını karşılamak için yapılmıştır türünden bir açıklamanın ne ilginçliği olabilirdi ki? Bakışlarım, yosun yeşiline çalmaya başlayan medusanın iri iri açılmış gözlerine takılı kalmışken duydum Leyla Barkın'ın sesini. "Nevzat Bey... Nevzat Bey..." Medusanın akları yeşile boyanmış gözlerinden Leyla'nın alacakaranlıkta kestane rengine çalan ela gözlerine döndüğüm an, rüyadan gerçeğe geçtiğim andı. "Sanki başka bir âlemde gibiydiniz," dedi gülümseyerek, "indiğinizi gördüm, size el salladım ama fark etmediniz bile. Tarihi mekânlar sizi çok etkiliyor olmalı." Ben de gülümsemeye çalıştım. "Özellikle burası..." Gözlerim sütun ormanında gezindi. "Burası büyüleyici bir yer." "Öyle. Ama dün de böyle kendinizden geçmiş bir halde bulmuştum sizi." Anlamamıştım. "Hatırlayın canım, dün akşam... Dikilitaş'ın önünde." Haklıydı, şimdiki gibi sessizce yaklaşmıştı yanıma, geldiğini fark edememiştim. Belki de bir süre uzaktan beni izlemişti. Hiç saklamayın dercesine içten bir bakış fırlattı. "Yok Nevzat Bey, siz tarihi seviyorsunuz." "Bence bu şehirde yaşayan herkes tarih sevmeli," diye söylendim. "Yoksa hiçbir zaman istanbul'un kıymetini bilemeyeceğiz." Manidar bir ifadeyle süzdü beni. "Sanırım yakında sizi ISD'ye üye yapacağız." Büyük bir ciddiyetle yanıtladım. "Neden olmasın? istanbul'un yararına olacaksa her şeyi yaparım." Başını usulca geriye çekti, anlamak istercesine baktı. "Her şeyi mi?" Oyun oynuyormuş gibi alaycı çıkmıştı sesi. Her şeyi mi diye sorarken, belki cinayet de işler misiniz demek istiyordu. Geri adım atmadım. "Evet, her şeyi... Burası eşsiz bir şehir. Ve bizlerin bu şehre layık olduğunu söylemek zor." "İşte bunda haklısınız." Oyun bitmişti, adeta kederli çıkmıştı sesi. Az önce benim yaptığım gibi onun da bakışları sütunların arasında dolaştı. "Burasını bile çok geç keşfetmişiz. Ancak 1987 yılında tam bir onarım gördü sarnıç. Yeni devletimizin kuruluşundan tam 64 yıl sonra..." "Osmanlı da mı farkında değilmiş buranın?" "Farkında olmaz olur mu? Burada biriken sularla yıllarca saray bahçesindeki gülleri sulamışlar. Osmanlılar içmek için durgun değil, akan suları tercih ederlerdi. Sarnıçlar Romalıların eseridir. Osmanlı ise sarnıç yerine şehrin her yanına çeşmeler yaptırmıştır. Aslında Romalıların bu sarnıçları yaptırmasının bir nedeni de, uzun süren kuşatmalarda kentin su sorunu yaşamasını önlemek içindi. Ki kentin defalarca kuşatıldığını göz önüne alırsak, adamların ne kadar haklı olduklarını anlarız." Belki daha önce öğrenmiştim ama artık hatırlayamadığım için sormak gereği hissettim: "Bu sarnıcı yaptıran kim? Konstantin mi?" Usulca başını salladı. "Hayır, Jüstinyen... Bu kente Konstantin kadar emeği geçmiş başka bir imparator. Ayasofya'nın son ve en görkemli halini yaptıran da Jüstinyen'dir. Bu sarnıcın da özellikle Ayasofya'nın su ihtiyacını karşılamak için yapıldığı söylenir." Elimle suyun içindeki Medusa başını gösterdim. "Bunların bir anlamı var mı? öteki kaidelerden farklılar." Hülyalı bir bakış süsledi yüzünü. "Keşke öyle bir anlamı olsaydı. Bu mekân daha ilgi çekici olurdu ama öyle gizemli bir anlamı yok. Muhtemelen Pagan bir tapınaktan alınan kaideler bunlar. Jüstinyen ülkede Hıristiyanlığı tümüyle hâkim kılmak için Paganlara karşı acımasız davranıyordu. Paganların devlet hizmetinde çalışması ve okullarda eğitim görmesi yasaklanmıştı. Dönemin en önemli entelektüel merkezi olan Atina Akademisi'nin de bu nedenle kapandığı söylenir. Yani imparator Paganlığa karşı bir tür savaş açmıştı. Hal böyle olunca, Pagan dinini simgeleyen Medusa gibi figürleri de göz önünden kaldırmak istemiş olmalılar. İşlevli olduğu için de bu yeraltı sarnıcının inşasında kullanmışlar." Sanki ayaklarımızın dibindeki dingin suların, ağzından çıkan sözcükleri bundan yüzlerce yıl önce yaşamış imparatora iletmesinden korkuyormuş gibi sesini alçaltarak sürdürdü. "Ya da hâlâ Pagan inancına bağlı Romalı ustalardan biri yasaklanan dinine saygı göstermek amacıyla taşımış olabilir bu kaideleri buraya." Artık konuya girmenin zamanı gelmişti. "îlginç bir imparatormuş Jüstinyen. Ama şimdi, Altınkapı'yı yaptıran Teodosius ilgilendiriyor bizi. Ya da II. Teodosius... Adamımız hangisiyse, onu da artık siz söyleyecekseniz bize." Küçük bir kahkaha attı. "Niye güldünüz?" "Bir imparator hakkında, sanki bir zanlıymış gibi konuşuyorsunuz." Mahcup olmuştum ama belli etmek istemedim. "Ne yapalım Leyla Hanım, konumuz da tarih dersi değil, cinayet soruşturması." "Alınmayın hemen canım. Aslında hoşuma gitti tavrınız... Neyse, yanınızda mı şu sikke?" "Yanımda," diyerek etrafa göz attım. Çok da geniş olmayan platformun üzerinde İspanyolca konuşan ikisi kadın, biri erkek üç turist vardı. Gerçi, gözleri Medusa'nın taşlaşmış bakışlarında donup kalmış bu insanların bizi görecek halleri yoktu ama yabancı olsalar bile başkalarının yanında soruşturmayla ilgili meseleleri konuşmak istemiyordum. "Burada mı bakmak isterseniz? Çünkü sikke defteri de yanımda." "Necdet'in sikke defteri mi?" Gözleri kuşkuyla kısılmıştı. "Nereden buldunuz onu?" "Âdem Yezdan'ın avukatı verdi. Necdet hakkında açılan davaya o bakıyormuş." Sözlerim ikna edici olmalıydı, rahatladı. "Anladım. Görebilir miyim?" "Tabii." Yeniden etrafa bakındım. "Ama onu diyordum. Buralarda kafe gibi bir yer yok mu? Daha rahat ederdik." Eliyle, arkamızda kalan karanlık bir yeri işaret etti. "Çıkış merdivenlerinin altında bir kafe var ama karanlık. Ne sikkeyi görebilirim, ne de defterdeki yazıları okuyabilirim." Başıyla birkaç metre ötemizdeki bir lambanın altındaki tahta sırayı gösterdi. "Bakın, şurası kuytuda kalıyor. Orada oturabiliriz. Ziyaretçilerin çoğu Medusa başlarını görmek istiyor. Kimse bizi rahatsız etmez. Işık da yeterli gibi." "Yani Fatih'teki Kız Taşı." Lambadan süzülen kırmızı ışık yeterliydi, tahta sıraya yerleşince, çantamdan sikke kayıt defterini çıkarıp Leyla'ya uzattım. Kucağına alırken gözlerinin buğulandığını fark ettim ama şu anda Leyla Hanım'ın ölmüş eski kocası için hissettiği karmaşık duygulan çözümleyecek halim yoktu. "Daha önce görmüş müydünüz bu defteri?" diye sorarak ortamın duygusallaşmasını engellemek istedim. Sayfaları karıştırmayı bırakıp kesin bir tavırla başını salladı. "Hayır, ilk defa görüyorum." Olabilirdi, Necdet ondan ayrıldıktan sonra sikke koleksiyonu yapmaya başladıysa, Leyla'nın bu defterden haberi olmayabilirdi. Çantamdan Byzantion ve Konstantin sikkelerini çıkardım. Teodosius'u bilerek sonraya saklamıştım. "Bunları dün görmüştünüz." Sikkeleri uzattım. "Sizden istediğim, bu madeni paralann bu defterde kayıtlı olup olmadığını kontrol etmeniz. Ben baktım ama yanlış değerlendirme yapmaktan korkuyorum. Bir de siz kontrol ederseniz..." "Tabii," diyerek sikkeleri aldı. Önce Byzantion sikkesine baktı... Ardından defterin sayfalannı çevirdi. "Byzantion... Byzantion... Evet işte burada." Defterde yazılanlan okuyarak, elindeki sikkenin üzerindeki kabartmalarla karşılaştırmaya koyuldu. "Hımm... Ay yıldız sikkesi... Ön" yüz: Ay tanrıçası Hekate büstü... Evet, tamam... Bir de arka yüze bakalım. Byzantion yazısı. Hilal ve yıldız. AE 18 mm., 3.85 gr." Başını kaldırıp bana baktı. "Hiç kuşku yok, bu elimizdeki sikke." Yeniden deftere döndü. "Şimdi de Konstantin'e bakalım. O da burada. Büyük Konstantin sikkesi, ön yüz: Konstantinus'un büstü." Konstantin'in parasını ışığa tuttu. "Evet, ön yüz aynı, bir de arkasına bakalım. Arka yüz, Victoria sağa doğru oturuyor, dizleri üstünde tuttuğu kalkana VOT XXX yazıyor... Kesimde darphane işareti..." Yeniden madeni paraya baktı ve heyecanla mırıldandı. "Haklısınız Nevzat Bey, bu iki sikke de Necdet'in koleksiyonundaymış." Artık son madeni parayı göstermenin zamanı gelmişti. "İşte bu da üçüncü kurbanın avucuna bırakılan sikke." Saydam poşetteki sikkeyi aldı. "Hıım, solidus..." diye mırıldandı. "Efendim?" Madeni parayı hemen arkamızdaki lambanın kırmızı ışığına tutarak incelerken açıkladı. "Yani altından yapılmış... Konstantin sikkesi gibi." Birden heyecanla söylendi. "II. Teodosius... Evet, tahmin ettiğim gibi, bu Büyük Teodosius'un değil, onun torunu II. Teodosius'un sikkesi." Dede Teodosius, torun II. Teodosius... Ne bu imparatorlar, ne de yaptıkları işler hakkında en küçük bir fikrim vardı. Ne diyeceğimi bilemediğimden sabırla müze müdiremizin açıklamalarını bekliyordum. Defterin sayfalarını çevirdi yine. "Evet, işte burada. Ön yüzde II. Teodosius'un büstü..." Elindeki sikkeye baktı. Dalgın dalgın yineledi. "Evet, bu sikke de Necdet'in koleksiyonundaymış." Demek ki, Necdet'in ve Âdem Yezdan'ın sikke koleksiyonu katillerin elindeydi. Umarım katiller koleksiyondaki her sikke için birini öldürmeye kalkmazlar diye düşünürken, "Konstantin'den sonra II. Teodosius'u seçmeleri tuhaf," diye söylendi. Sanki kendi kendine konuşurmuş gibi sesi mırıltı halinde çıkıyordu. Bana döndü, sikkeyi uzatırken sesini yükselterek açıkladı. "II. Teodosius, Roma tarihinde o kadar önemli bir imparator değildir." Aldığım sikkeyi çantaya koymadan önce sordum. "Konstantin'le Teodosius arasında çok zaman farkı var mı?" "II. Teodosius," diye anında düzeltti, "dediğim gibi, Teodosius, II. Teodosuis'un dedesiydi... Teodosius, torununun tersine, önemli bir imparatordu. Bu yüzden ona 'Büyük Teodosius' diye hitap ederlerdi. Bölünmemiş Roma'nın son hükümdarıydı. Roman'ın Doğu ve Batı olarak bölünmesi onun 395 yılında ölümüyle gerçekleşmiştir." Bu izahat bana hiçbir anlam ifade etmiyordu. Ancak ben çantamı kapattıktan sonra geldi merak ettiğim sorunun yanıtı. "Evet, Büyük Konstantin'le II. Teodosius arasında epeyce bir zaman farkı var. Konstantin 337 yılında ölmüştü, II. Teodosius 401'de doğdu." Gözlerini sarnıcın kemerli tuğla tavanına dikerek hesaplamaya çalıştı. "Ne yapıyor? 64 yıl galiba... O arada farklı imparatorlar hükümsürmüş." Yanıtı biliyor- muşum gibi yüzüme bakarak mırıldandı. "II. Teodosius'un nesebi de gayri sahihtir." "Nasıl?" "Affedersiniz," dedi ama yüzünde muzip bir gülümseme belirmişti. "Yani II. Teodosius'un piç olduğu söylenir. Annesi Evdoksiya'nın hafifmeşrep bir kadın olduğu, kocası Arkadius'u yakışıklı saray görevlileriyle aldattığı yaygın bir kanıydı. Ama bu önemli değil. Önemli olan, II. Teodosius'un dirayetsiz bir imparator olması. Bunda babası Arkadius'un erken ölümünün de payı var tabii, imparator olduğunda sadece yedi yaşındaydı." Şaşkınlıkla mırıldandım. "Yedi yaşında mı?" Sesim o kadar yüksek çıkmıştı ki, az ötemizden geçmekte olan turist grubunun arkada kalan son üyesi, sevimli bir yaşlı kadın yadırgayan gözlerle dönüp yüzüme bakmaktan kendini alamadı. Leyla Barkın, kadını fark etmemişti. "Evet yedi yaşında ama II. Teodosius gerçek anlamda hiçbir zaman tek başına iktidar olamadı. Ülkeyi yöneten imparator naibi Anthemius'tu. İmparator naibinin ölümünden sonra da ipler II. Teodosius'un eline geçmedi. Bu kez ülkeyi ablası Pulheria yönetmeye başlamıştı. Son derece çirkin bir kadın olan Pulheria, kendini isa'ya adadığını söyleyerek, bekâret yemini etti. Her ne kadar dünya işlerinde gözü olmadığını, onu asıl ilgilendiren konunun kutsallık olduğunu söylese de son derece hırslı bir kadındı. Sonuna kadar da öyle kaldı. Zavallı küçük kardeşi II. Teodosius av sırasında attan düşüp öldükten sonra da iktidar hırsını yitirmedi. Gözlerini yaşama kapatıncaya kadar saray içinde entrikalar çevirmeyi sürdürdü." Başımla çantamı göstererek sordum. "Yani bu sikkenin sahibi kukla bir imparatordu, diyorsunuz?" Biçimli kaşları hafifçe çatıldı. "Tam öyle denemez. II. Teodosius da önemli işler yapmıştı. Ama hep başkalarının gölgesinde yaşamıştı." "Şu önemli işler? Neydi onlar?" "Mesela bu şehirdeki modern anlamda ilk üniversiteyi o kurmuştur. Evet... 425 yılında açılan bu üniversitenin tam 31 kürsüsü vardı. Hem Latince, hem de Yunanca eğitim veriliyordu." Sustu, gözleri platformun zeminine takıldı ama çok sürmedi, sanki önemli bir keşfe ulaşmış gibi döndü. "Cesedi Altınkapı'da bulduk dediniz, değil mi?" "Evet, Yedikule Zindanlarının artık kullanılmayan kapısında." Açıklamalarımı dinlememişti bile. "Kara surları..." dedi adeta kendi kendine söylenerek. "Tabii ya, kara surları. II. Teodosius'un en önemli işi kara surlarıydı. Haliç'ten Marmara'ya çift sıra halinde uzanan görkemli duvarlar. Ve o surların en görkemli geçidi Altınkapı, Latince adıyla Porta Aurea... Yani savaştan dönen imparatorların Konstantinopolis'e girdiği yer." Heyecanla ışıldayan gözlerini yüzüme dikti. "Sözlerimi geri alıyorum Nevzat Bey... II. Teodosius ne kadar önemsiz olursa olsun, sadece kara surlarını yaptırmış olması bile adının yüzlerce yıl anılmasına yeter. O surlar yüzlerce yıl bu şehri korumuştur." II. Teodosius'un önemli biri olup olmaması umurumda bile değildi. Katiller neden üçüncü kurbanı Altınkapı'ya bırakmışlardı, benim için önemli olan buydu. "Kurbanın Altınkapı'ya bırakılmasının bir anlamı var mı sizce?" diye doğrudan dile getirdimaklımdakini. "Katiller bize ne söylemek istiyorlar?" Ela gözleri, üzerinde bulunduğumuz platformun altındaki alacakaranlık sular gibi durgunlaştı. "Bence daha önemlisi," diye fısıldadı. "Katillerin verdikleri mesaj bu kentle mi ilgili, yoksa hükümdarlarla mı? Evet Nevzat Bey, sanırım bu sorunun yanıtı bulursak, katillerin bir sonraki kurbanlarını..." Yanlış bir şey söylemiş de yardım istiyormuş gibi bana döndü yine. "Umarım olmaz ama yani bir sonraki kurban olursa..." "Hiç kuşkunuz olmasın," diye büyük bir soğukkanlılıkla onayladım onu. "Eğer katilleri bulamazsak yeni kurbanlar olacak... Lütfen devam edin." "O zaman katillerin bir sonraki kurbanlarını bırakacakları yeri öngörebiliriz. Önemli olan, cinayetlerin bu şehirle mi, yoksa hükümdarlarla mı ilgili olduğuna karar vermek." Doğru akıl yürütüyordu. "Bildiğim kadarıyla Kral Byzas Romalı değildi..." diyerek üç kurbanın avuçlarındaki sikkelerden ilkinin farklı olduğunu vurguladım. "Yunanistan'dan gelen bir göçmendi." "Haklısınız, Romalı değildi. İmparator da değildi, Byzas sadece bir kraldı." "Ama ilk kurbanın avucundan onun kurduğu kentin parası çıktı. Yani Roma değil, Byzantion sikkesi." Sağ elinin işaretparmağını kibarca havaya kaldırarak itiraz etti. "Ama o sikke Byzantion döneminde değil, Roma döneminde basılmıştı. Hatırlayın, evime geldiğinizde sikkeler kitabından size de göstermiştim." Hatırladım ama emin olmak istedim. "Bu güvenilir bir bilgi midir?" "Kesinlikle... O sikke Byzantion, Roma hâkimiyetindeyken basılmıştır. Agustus ya da Tiberius zamanında olmalı. İsa'dan hemen sonra... Şehir henüz Roma başkenti ilan edilmemişken. Yani Konstantinopolis'ten çok önce." Bütün bu imparatorlar, tarihler, İstanbul'un eski isimleri aklımı karıştırıyordu. "Yani," dedim durumu sadeleştirmek için. "Yani siz bu cinayetlerin hükümdarlarla mı bağlantılı olduğunu düşünüyorsunuz?" Çok zor bir durumla karşılaşmış gibi kararsız bir anlam belirdi yüzünde. Sorumu yanıtlamak yerine ayağa kalktı. "Yürüyelim mi?" Çaresiz, ona uydum. Platform kalabahklaşmıştı. Yeni bir turist kafilesi gelmiş olmalıydı. İngilizce konuşan bu grubun arasından çıktıktan sonra, sanki yeni sormuşum gibi, "Emin değilim," diyerek durdu Leyla Barkın. "Belki de cinayetler şehirle ilgili. Yine de bu iki seçenekten hangisini derseniz, cinayetlerin hükümdarlarla ilgili olduğu şıkkını seçerdim. Çünkü katiller hep hükümdarlara gönderme yapıyorlar." Uyarma gereğini hissettim. "Ama sadece sikkelerde. îlk kurbanın bırakıldığı yer, Kral Byzas'ın kurduğu tapmaklardan biri olabilir. Mesela Poseidon Tapınağı. Orada böyle bir tapınak bulunduğunu siz söylediniz. Hatta Necdet Denizel ilk orada evlenme teklif etmiş size." "Öyle olmuştu." Eski eşinin adını duyunca dudaklarını bürüyen buruk gülümseme birkaç saniye içinde silinip gitti. "Fakat değerlendirme yaparken biz kurbanların bırakıldıkları yerlere mi bakacağız, yoksa sikkelere mi?" "İkisine de... Hatta cinayetlerin nasıl işlendiğine de bakacağız. Ve kurbanların bırakılış biçimine de..." Leyla Barkın'ın gözleri merakla ışıldadı. "Kurbanların bırakılış biçimi mi?" Artık bu bilgiyi saklamanın bir anlamı yoktu, biraz da vereceği tepkiyi merak ettiğimden ayrıntılarıyla açıkladım. "Üç kurbanın üçünün de elleri başlarının üzerinde ok ucu biçiminde kavuşturulmuştu. Ayakları ise okun yaya geçirilen arka tarafı gibi açılmıştı. Yani üç kurbana da ok şekli verilmişti. Üçünün de parmak uçları bir sonraki kurbanın bırakılacağı yeri gösteriyordu." Güvensiz bir ifade belirdi yüzünde. "Neden bunu daha önce söylemediniz?" Önemsiz bir meseleymiş gibi umursamamaya çalıştım. "Söylemedim mi? Herhalde sizi ilgilendirmez diye düşünmüşümdür. Her neyse..." Ama Leyla Barkın işin ucun bırakmadı. "Bir dakika Nevzat Bey." Sesi kırgın çıkmıştı. "Bana güvenmiyor musunuz?" "Yok canım, onu da nereden çıkardınız?" "Bilgileri gizlemenizden. Eğer benden şüpheleniyorsanız lütfen bunu açıkça söyleyin." "Gereksiz yere alınganlık gösteriyorsunuz," diye mesleğimin gerektirdiği bilmem kaçıncı yalanı söyleyiverdim bir çırpıda. "Size güvenmesem, sizinle işbirliği yapar mıyım?" İkna olmuşa benziyordu ama uyarmadan edemedi. "O zaman benden bilgi saklamayın lütfen. Çünkü ayrıntıları bilmezsem, sizi yanlış yönlendirebilirim. Böyle bir sorumluluğu taşımak istemem." Hiç savunmaya filan geçmedim. "Aynen sizin gibi düşünüyorum. Bu ayrıntıdan bahsetmemem size güvensizlik duyduğum anlamına da gelmiyor. Kafamda o kadar çok şey var ki, düşünememişim işte. Ama sizin de bize her şeyi anlatmanız gerekiyor." Yüzü kuşkuyla gölgelendi, gerginliğini bastırıp güvenle mırıldandı. "öyle yapıyorum zaten." "Ama Namık Bey'in Necdet Denizel'i dövmeye kalkıştığından söz etmediniz." Gözlerini hafifçe kısarak sözlerimi tamamlamamı bekledi. "Evet, bugün Âdem Yezdan'ın adamlarından biriyle konuştuk. Önemli bir adam... Namık Bey'in Necdet Denizel'in gırtlağına sarıldığını söyledi. Etraftakiler yetişmese öldürüyormuş adamcağızı..." "Yalan söylüyor," diye gürledi. "Kimsenin kimseyi öldüreceği yoktu." "Yani böyle bir olay olmadı mı?" Sustu, bakışları platformun tırabzanlarından aşağıya, ziyaretçilerin uğur getirir diye attıkları madeni paraların üzerinde yüzen gümüş sırtlı balıklara kaydı bir an. "Oldu," dedi bakışlarını sulardan çekerek. "Doğru değildi Namık'ın yaptığı ama Necdet hak etmişti." Yeniden yüzüme bakmaya başlamıştı. "Bir yıl kadar önceydi. Sultanahmet bölgesinin müzeler adası yapılmasının konuşulduğu bir seminerden çıkmıştık. Küçük bir kokteyl vardı. Seminere katılmayan Necdet, kokteyle gelmişti. İçkiliydi. Doğruca üzerimize yürüdü. Namık'la yan yana duruyorduk. Eliyle Namık'ı göstererek, 'Bu ilkel herifte ne buluyorsun?' diye hakaret etti. Ona yanıt vermek yerine, Namık'a, "Hadi gidelim,' dedim. Namık sakinliğini koruyordu. 'İyi olur, gidelim,' dedi. Ama Necdet bırakmadı. 'Bu heriflerin modası geçti, o eskidendi. Anlamıyor musun, solculuk, çevrecilik bitti artık,' diyerek omzumdan tuttu. 'Bırak omzumu,' diye tersledim. 'Bırakmayacağım, ne omzunu, ne de seni,' deyince, Namık döndü, sakince Necdet'in sağ elini omzumdan çekip aldı. Yine nazikçe onu uyardı. 'Sarhoşsun, kendine gel.' Ama bu sözleri duyan Necdet iyice çileden çıktı. 'Bırak lan elimi. Sen kimsin benim elimi itiyorsun!' diyerek Namık'a bir yumruk attı. Namık hazırlıklıydı, yana çekilince, attığı yumruğun etkisiyle Necdet'in dengesi bozuldu, neredeyse düşüyordu. Onu düşmekten yine Namık kurtardı. Ama ne yaptığının farkında olmayan Necdet, bunu fırsat bilerek Namık'ın yüzüne bir tokat indirdi. îşte bu tokat bardağı taşıran son damla oldu. Kendini kaybeden Namık öfkeyle Necdet'in gırtlağına sarıldı. Zorla aldılar onu elinden. îşte olay böyle oldu." Hak vermişçesine usulca başımı salladım. "Namık bir yerde kendini savunmaya mecbur kalmış..." "Kendini ve beni," diye tamamladı. "Daha önce de söylediğim gibi, Namık barışçı biridir. Zaten Necdet de yanlışını anladı. Ertesi gün beni aradı, çok sarhoş olduğunu, kendisini bağışlamamı söyledi. Ben de Namık'tan özür dilemesi gerektiğini söyleyerek telefonu kapattım. Aramaz diye düşünüyordum ama Namık'a da telefon açmış, hatalı olduğunu, kendisini bağışlamasını söylemiş. Necdet karşısında ezilip büzülünce Namık da affetmiş. Ardından Necdet bizi yemeğe davet etti. Aramızdaki kırgınlığı gidermek istiyordu. Biz de kabul ettik. Konuştuk, görüştük, olay tatlıya bağlandı." Üstelemenin bir anlamı yoktu. "Anlıyorum... Bu mesele kapandı o zaman. Biz soruşturmaya dönelim. Evet, ne diyordunuz?" "Siz anlatıyordunuz," dedi yeniden yürümeye başlarken. "Kurbanların ok ucu gibi birleştirilen ellerinin belirli yönleri gösterdiğini söylüyordunuz. Sahi nereyi gösteriyordu elleri?" Üç kurbanın görüntüsü de birer birer geçti gözlerimin önünden. "Necdet'in elleri Çemberlitaş'ı gösteriyordu. Çemberlitaş'ta bulduğumuz Mukadder Kınacı'nınkiler Yedikule Zindanlarının yönünü. Dün gece surların hemen dışında bulduğunuz Şadan Duruca'nın parmakları ise Altınkapı'yı. Daha doğrusu Altmkapı'nm arkasını." "Mese," diye fısıldadı. "Konstantinopolis'in omurgasını oluşturan anacadde. Altınkapı'dan kente giren imparator, bu caddeyi takip ederek sarayına ulaşırdı. Bu yolun etrafında sayısız anıt vardı. Gerçi çoğunun yerinde şimdi yeller esiyor." "Var olanları dikkate almamız lazım. Bildiğiniz gibi, son iki kurban geçmişten günümüze kalmış tarihi mekânlara bırakıldılar. Sadece ilk kurbanı, Sarayburnu'nda tahmini bir tapmağın yerinde bulduk. Yani kendimizi sadece Mese'yle sınırlamamamız lazım. Caddenin etrafındaki anıtlar da olabilir." "Mantıklı," dedi düşünmeyi sürdürerek. "Ama o güzergâhta o kadar çok kilise, saray, forum, anıt, liman, bazilika var ki... Kocaman bir kentten söz ediyoruz. Büyük bir imparatorluğun başkentinden. İlk aklıma gelenler: Studion Manastırı, Bavis Forumu, Arcadius Forumu, Tauri Forumu, Konstantin Forumu, Binbirdirek Sarnıcı, Augusteion Meydanı, Milion Taşı, Hipodrom, Ayasofya, Büyük Saray, hatta bu sarnıç, hepsi katillerin işaret ettiği yer olabilir." Doğru söylüyordu ama böyle eli kolu bağlı, katillerin yeni cinayetler işlemesini bekleyemezdik. "Haklısınız ama biz henüz kavrayamasak da katiller belirli bir mantığa göre hareket ediyorlar. Üstelik düzenli olmasa da şu ana kadar kronolojik bir sıra izlediler. Kral Byzas, Konstantin, II. Teodosius... Aralarında büyük zaman aralıkları olsa da geçmişten bugüne doğru geliyorlar..." "Ne demek istediğinizi anladım," diye kesti sözümü. "Yani II. Teodosius'tan sonra bu kentte yapılmış önemli anıt ya da binaları belirlemeliyiz." "Evet," diye söylendim, "işte bunu demek istiyordum. Ve o anıt ya da yapıların hâlâ varlığını koruyor olması gerekiyor. Katiller kurbanlarını eski bir eserin yanında sergilemeyi seçiyorlar." "Bakın bu doğru," diye onayladı beni. "Aslına bakarsanız Necdet'in bırakıldığı yerdeki Atatürk anıtı da tarihi eser sayılabilir." Neden bahsettiğini tam anlayamamıştım, açıkladı. "O anıt, Türkiye'de Atatürk adına dikilen ilk heykeldir. Avusturyalı Heinrich Krippel yapmış. 1926 yılında da Sarayburnu'ndaki kaidesine yerleştirilmiş." "llginçmiş... Ama Necdet Denizel'i öldürenlerin Mustafa Kemal'e değil, Kral Byzas'a dikkatimizi çekmek istediklerini artık biliyoruz. Bilmediğimiz şey, katillerin dördüncü kurbanlarını nereye bırakacakları. Ve bu konuda sizden başka yardım edecek kimse yok. II. Teodosius'tan sonra yapılmış bir anıt, bir eser söylemeniz lazım bize." Sabırsızlıkla yüzüne dikilmiş gözlerimi fark edince paniğe kapılır gibi oldu. "Hemen, şu anda istemiyorsunuz, değil mi?" Gözlerimi bir an bile çekmedim yüzünden. "Şu anda... Geçen her dakika aleyhimize çalışıyor." "Ama şimdi böyle, alelacele yanlış şeyler söyleyebilirim." "Olsun, siz deneyin." Telaşını bastırmaya çalışarak, "II. Teodosius'tan sonra hangi imparatorlar vardı?" Bakışları yine Yerebatan Sarnıcı'nın tavan tuğlalarına dikildi. "Markianos... I. Leon... II. Leon..." Duraksadı, heyecanla mırıldandı. "Yok... Yok, Markianos... II. Teodosius'un eniştesi Markianos olabilir... Onun adına dikilen sütun hâlâ ayakta." Alacakaranlıkta gözleri belirgin biçimde ışıldadı. "Tabii, Markianos Sütunu... Markianos Sütunu'nun bulunduğu meydana, Forum Amastrianon deniliyordu. O dönem idamlıkların cezaları, Markianos Sütunu'nun bulunduğu Amastrianon'da infaz edilirmiş... Sonra da cesetler meydanda bırakılarak halkın ibret alması istenirmiş." Heyecanla bana döndü. "Evet Nevzat Bey, sanırım katillerin kurbanlarını bırakacakları yer Markianos Sütunu..." "Nerede bu sütun?" "Fatih'te..." Nasıl bilmezsiniz der gibi bakmıştı yüzüme. "Kız Taşı canım," diye açıkladı sonunda. "Yani Fatih'teki Kız Taşı." "Son derece örgütlü bir cinayet ekibiyle uğraşıyorduk." Fatih Caddesi'nden Kız Taşı anıtına dik inen yolun üst köşesinde, benim emektarın içinde bekliyorduk. Her mahallesi, her sokağı, her çıkmazı, her karış boşluğu araçlarla işgal edilen zavallı îstanbulumun, tarihi bir anıta açılan bu küçük caddesi de farklı değildi. Ama itiraf etmek gerekirse bu araç yoğunluğu şu anda çok işimize yarıyor, gecenin bu vaktinde iyice ıssızlaşan bu caddede, anıta kurbanlarını sunmak üzere gelebilecek muhtemel ziyaretçilerin keskin gözlerinden koruyordu bizi. Arabada sadece Ali'yle ben vardık, ayrıca anıtın bulunduğu küçük alanın parka açılan caddesinde Ekrem'in sorumluluğunda üç kişilik bir ekip daha bekliyordu. Benim emektarı park ettiğimiz yer yüksekte kaldığından, üzerindeki heykeli yıkılmış olmasına, alt kaidedeki kabartmaların çoğu silinmesine rağmen hâlâ inatla dikilmeye çalışan yüzlerce yıllık Markianos Sütunu'nu, namıdiğer Kız Taşı'nı rahatlıkla görebiliyorduk. "Niye Kız Taşı diyorlar bu sütuna Başkomiserim?" diyen Ali'nin sorusuyla bozuldu sessizlik. Bakışları hâlâ sütuna dikiliydi. "Kızlar için mi dikilmiş?" Aynı soruyu, Yerebatan Sarnıcı'ndan ayrılırken ben de sormuştum Leyla Barkın'a. Gülümsemekten kendini alamamıştı. "Aslında bu sütun, dönemin valisi tarafından İmparator Markianos için yaptırılmış. Anlarsınız, imparatorun gözüne girmek için. Şimdi yok ama bir zamanlar kaidenin üzerinde Markianos'un heykeli de varmış. Anlatılanlara göre, Markianos'un heykeli, yanından kızlar geçerken, 'Sen bakiresin' ya da 'sen bakire değilsin' diye fısüdarmış. Heykelin yanından geçen kadınları böyle taciz ettiği halk arasında yayılmaya başlamnca, bakire olmayan kızlar bu sütunun yanından geçemez olmuş. Ta ki başka bir imparatorun baldızı sütunun önünden geçinceye kadar. Heykel, imparatorun baldızına da, "sen bakire değilsin," deyince kıyamet kopmuş... Gözyaşları içinde saraya koşturan baldız, bu hakarete dayanamayacağını söylemiş. Karısının sözünden çıkamayan imparator da baldızının onurunu korumak için heykeli yıktırmış." Şakacı bir tavırla göz kırptıktan sonra açıklamıştı Leyla Barkın. "Tabii bunlar hep söylence. Markianos Sütunu'na Kız Taşı denmesinin gerçek nedeni, alt kaidede bulunan Zafer Tanrıçası Nike'nin iki kabartması olsa gerek. Bu kadın kabartmalarını gören Osmanlı ahalisi sütuna Kız Taşı adını koymuş olmalı." Leyla'dan duyduklarımı aynen aktardım, beni ilgiyle dinleyen yardımcıma. "Amma matrak iş ha," diye neşeyle söylendi deri ceketinin içine gömülürken Ali. "Valinin biri imparatora yalakalık olsun diye bir taş dikiyor, millet onun üzerine efsane düzüyor." Böyle söylemesine rağmen o da bakışlarını sütundan bir türlü alamıyordu. Belki artık sütuna bakmıyordu da üç günün yorgunluğuyla gözleri baktığı noktaya takılıp kalmıştı. Aslında benim de ondan farkım yoktu. Kendimi bıraksam, şu bizim emektarın rahatsız koltuğunda bile dalıp giderdim. Uyanık kalmak için son maktulü sordum: "Demek üçüncü kurban da meslektaşları arasında da pek sevilmiyormuş?" "Hu..." diye az önce kaykıldığı koltukta doğruldu Ali. Gerçekten de içi geçmeye başlamıştı. Aceleyle toparlandı. "Şadan Duruca'yı mı soruyorsunuz Başkomiserim? Evet, gazetede öyle derin bir yas yoktu. Gerçi kimse iyi olmuş filan da demedi ama arkadaşları için gözyaşı döken birine de rastlamadım. Birkaç kişiye sorular sordum, beylik laflarla geçiştirmeye çalıştılar. Anladığımkadarıyla kötü konuşmak istemiyorlar. Sa nırım Zeynep'in araştırması doğru. Kirli bir gazeteci galiba bu Şadan." "Tıpkı öteki kurbanlar gibi..." Ali sözlerimi duymamış gibi anlatmayı sürdürdü. "Sonra da adamın masasındaki not defterini, hard diskini toparlayıp bizim laboratuvara götürdüm. Defterde işe yarar bir şey bulamadık. Yazacağı haber hakkında notlar, karalamalar, röportaj yapacağı iki kişinin telefon numaralan filan. Hard diski bilgisayarcı çocuklara verdi Zeynep. İçinde ne var, ne yok, hepsini öğrenirmişiz yarın." Yarın öğrenmeyi beklediğimiz o kadar çok şey vardı ki. Bunların içinde en önemlisi, Zeynep'in Necdet Denizel'in evindeki gravür çerçevelerinde saptadığı ama üst üste bindiği için temizlenmesi gereken parmak izlerinin kime ait olduğuydu. Zeynep gecenin onunda gelmişti emniyete, biz Kız Taşı'nda pusuya yatmadan önce. Bu kez papağan Byzas'ı da unutmamıştı. Ali'nin özel direktifleriyle, açlıktan, susuzluktan ölmesin diye geçici olarak güvenilir bir kuşsevere teslim etmişti sevimli papağanı. Şaka bir yana, titiz bir çalışma çıkarmıştı Zeynep, ilk kurbanın evinde. Ama verileri bilgisayara yüklerken üst üste binmiş o kadar parmak iziyle karşılaşmıştı ki, bunlan netleştirmek için sabaha kadar çalışması gerekecekti, ömerlerin şu et taşıma aracındaki inceleme de ancak yarın sona ereceğe benziyordu. Ve başka önemli bir bilgi, Ali'nin belediyeden alacağı bilirkişi listeleri de bilgisayardaki sorunlar hâlâ sürdüğünden yanna ertelenmişti. İşin kötüsü, yann bütün bu bilgiler elimize ulaştığında yine bir sonuca, bırakın sonucu, küçücük bir ipucuna bile ulaşama- yabilirdik. Sıkıntıyla kıpırdandım oturduğum koltukta. Kürekkemiğimin üstündeki acı birden uyanıverdi. Anlaşılan, sandığımdan daha sağlam indirmişti sopayı sırtıma Ömer'in abisi. Ama ağn iyiydi, uyanık kalmamı sağlardı. Sanki hatırlamaya çalışır gibi sordum. "Şadan Duruca en son ne zaman aynldı demiştin gazeteden?" "Salı akşamı. Çarşamba günü de gelmemiş gazeteye. Yazıları cumartesi günleri yayınlandığı için farkına varılmamış yokluğunun. Gazetede seveni de olmadığından kimse merak etmemiş onu..." Ali anlatırken katillerin çalışma tarzına takıldı aklım. Üç günde üç kurban. Her gün birini kaçırsalar... Hayır, hayır, işi şansa bırakmıyor bu adamlar. Muhtemelen Şadan Duruca'yı salı akşamı gazeteden çıktığında kaçırdılar. Öldürdüler ama Altınkapı'ya götürmek için zamanın gelmesini beklediler. Çünkü daha önce ikinci kurbanları Mukadder Kınacı'yı Çemberlitaş'a bırakmaları gerekiyordu. Mukadder Kınacı'nın ölüm vaktinin salı günü saat ondan önce, Necdet Denizel'in ise pazartesi saat ikiden önce olabileceğini belirtmişti Zeynep. Demek ki katillerimiz öldürdükleri kurbanlarını bırakmadan önce, bir sonraki maktulü ele geçirmiş oluyorlardı. Son derece örgütlü bir cinayet çetesiyle uğraşıyorduk. Son derece zeki, son derece becerikli, acımasız ve kararlı bir ekip. Ömer ve ağabeyleri gibi mi? Sanmıyorum. Henüz et taşıma aracının incelenmesi sona ermemiş olmasına rağmen Ömer'in suçsuz çıkacağından adım gibi emindim. Âdem Yezdan ve adamları, katillerimizin profiline daha uygundu. Ama işbirliği yaptığı insanları Âdem Yezdan neden öldürmek işteşindi? Belki önemli bir sırrını bildikleri için. Onu hapse yollayacak bir sır. Neden olmasın? Gerek Âdem Yezdan, gerekse üç kurban sütten çıkmış ak kaşık değillerdi. Öte yandan, Namık Karaman ve ISD'yi de göz ardı etmemek gerekiyordu ki, katillerin gerçek amacı bu şehre zarar veren insanları öldürmekse ikinci gruptaki zanlıların suçlu olma ihtimalleri daha yüksekti. "Başkomiserim... Şuna bakın ..." Başımı çevirince, ıssız caddede önündeki iki tekerlekli çöp toplama arabasını güçlükle itekleyen, ince, uzun, sanki yüzünü gizlemek istermişçesine başındaki koyu renk kasketini iyice yüzüne indirmiş bir adam gördüm. Çemberlitaş'ta karşılaştığımız evsizlerden birinin verdiği eşkale tamıtamına uyuyordu. Zargana gibi ince uzun bir adam diye tarif etmişti. Yüzünü görememişlerdi, çünkü başındaki kasketi tıpkı bu adam gibi öne indirmişti. Adamın iteklediği el arabasının taşıdığı büyük çuvala takıldı gözlerim. İçinde irice bir şey vardı. Bir ceset mi? Heyecanla kıpırdandım oturduğum koltukta. Sessizce adamın uzaklaşmasını bekledik. On metre kadar uzaklaşınca, "Ekrem'e haber ver, hazır olsunlar," diye fısıldadım Ali'ye. Ben de silahımı kılıfından çıkarıp namluya kurşun sürdüm. Birkaç dakika sonra dışarı çıkmış, arabaların arasından şüpheliyi izliyorduk. Şüpheli tam da beklediğimiz gibi Kız Taşı'na ilerledi. Doğru muydu? Sonunda katili bulmuş muyduk? Boğazımın kuruduğunu hissediyordum. Silahı tutan elimin hafifçe titrediğini fark ettim. Başımı kaldırdım Ali'yle göz göze geldik. Onun da benden farkı yoktu. Diliyle kurumuş dudaklarını yalıyordu ama elinin titremediğinden emindim. Yıllarca birlikte çalışmış olmanın verdiği alışkanlıkla konuşmadan anlaşarak adımlarımızı hızlandırdık. Ekrem'in ekibinin de yaklaşmış olması gerekiyordu. Şüpheli aşağı doğru koşmak isterse onu yakalayacaklardı. Kasketli adam, Kız Taşı'nın önüne gelince, birilerine görünmekten korkuyormuş gibi önce sağına sonra soluna bakındı. Ekremleri fark etmese bari diye düşünürken ansızın geriye döndü, kendimizi son anda eski model bir Mercedes'in arkasına atmasak bizi görecekti. Etrafta kimsenin olmadığına inandıktan sonra yeniden Kız Taşı'na baktı. Şimdi el arabasındaki çuvaldan bir ceset çıkaracak diye beklerken, adam sakince sütuna doğru yaklaştı. Bir kez daha etrafına baktık, ardından pantolonunun düğmelerini açıp bilmem kaç yüzyıllık tarihi eserin dibine işemeye başladı. Büyük beklentimizin boş çıkması mı, yoksa bu hayvan herifin yaptığı kabalık mı, belki her ikisinin de yarattığı sarsıcı etkiyle, daha fazla dayanamayarak bağırdım. "Ne yapıyorsun lan orada?" Şüphelimiz çişini yarıda kesip panik içinde pantolonunu iliklemeye çalışırken yetişti Ekrem. Elindeki silahı kasketli adama doğrultmuşu. Biraz gerisindeki iki sivil polisin tabancaları da zanlıya çevrilmişti. "Yat, yat aşağıya, yat, yat..." Etrafı birdenbire silahlı adamlarla çevrilen kasketli adam, önünü bile iliklemeye fırsat bulamadan korkuyla ellerini kaldırdı. "Tamam abi... Yapmayın abi..." diyerek panik içinde sidiğinin küçük bir göl oluşturduğu zemine uzandı. Ali hâlâ umudunu yitirmemiş olmalı ki, çevik adımlarla ulaştı el arabasının üzerindeki çuvala. Silahını beline koyup çuvalın ağzını açtı. Elini sokup içini karıştırmaya başladı. Kâğıt yığınları, teneke kutular, bira şişeleri, plastik kaplar çıkardı. Ama ne ölü, ne de diri bir insan bedeni yoktu çuvalda. Yüzüne yansıyan hayal kırıklığı gecenin karanlığında bile belli oluyordu. Aradığını bulamayınca, "Nerede lan?" diye öfkeyle, yerdeki adamın üzerine yürüdü. "Nerede ceset?" Elleri başının üzerinde, yerde yatan çöp toplayıcısının yüzü korkuyla çarpılmıştı. "Ne... Ne cesedi abi? Ben sadece işiyordum." Ali çileden çıkmıştı, sağ ayağını çöp toplayıcısının başına bastırdı. Adamın yüzü, kendi sidiğiyle çamurlaşan toprağa gömüldü. "Yalan söyleme! Sen erketeydin. Etrafı kolaçan ediyordun. Öteki arkadaşın nerde? Nereye park ettiniz lan minibüsü?" "Ne minibüsü, ne erketesi? Valla ben sadece işiyordum abi..." Ali ensesinden yakalayıp ayağa kaldırdı adamı. "Artık kaçmazsınız oğlum," diyerek sarsaladı. "Söyle arkadaşın nerede?" Tam o anda çaldı telefonum. "Alo, Başkomiserim..." Zeynep'in sesini duyar duymaz eyvah dedim içimden. Ve bakışlarım, yüzünün yarısı çamurla kaplı çöp toplayıcısının gözlerindeki aptal ifadeyle karşılaşınca kesinlikle emin oldum yanlış adamı yakaladığımızdan. Yine de duymak istedim. "Evet Zeynep, ne oldu?" Umutsuzca açıkladı tahmin ettiğim haberi. "Yeni bir ceset bulundu Başkomiserim..." Yenilmiş bir sesle mırıldandım. "Nerede?" "Ayasofya'da... Kilisenin yan sokağında." Küllerinden Doğan Kent Iustinianus'un Konstantinopolis' Ayasofya'ya bakıyordu İmparator. Yeryüzünün en görkemli mabedine. Gökyüzünde asılı kutsal bir bulutmuş gibi Kons- tantinopolis'i kötülüklerden koruyan tapınağa. Işığını Tanrı'dan alan büyülü anıta. Yüceliğiyle sadece kendisini değü, üzerinde yükseldiği kenti de benzersiz kılan mucizevi yapıya. İnsan aklıyla insan ruhunun birleşiminden doğan göksel mekâna. O güne dek yapılmış tapınakların en büyüğüne, en genişine, en yükseğine, en aydınlığına... Ayasofya'ya... Ayasofya'ya bakıyordu İmparator Jüstinyen. Kutsal olanla bilge olanın birliğine. Ancak inançlı ruhların yaratabileceği güzelliğe. Hükmünü yitirmiş tanrıların tapınaklarıyla süslü Konstantinopolis'in artık sadece Hıristiyan tanrısının kenti olduğunu kanıtlayan yapıya. Tanrı'nın yücelttiği bu kentin Tanrı'ya sunduğu en yüce mabede. Konstantinopolis'in Romalı görünümünü yeni dinin dokunuşlarıyla benzersiz bir biçime dönüştüren yapıların en görkemlisine. İmparatorluğun kudretini, zarafetini, ihtişamını ve zenginliğini gözler önüne seren Tanrı evine. Tanrı'nın evine bakıyordu Jüstinyen. Tanrı hep iyi davranmıştı ona. Soylu biri değilken sarayın yolunu açmıştı. Daha imparator bile olmadan Roma'nın kaderini belirleyen biri yapmıştı onu. linparator amcası Justin'in arkasındaki gizli güçtü Jüstinyen. İmparatorluğun gerçek aklı, gerçek yüreği, gerçek cesareti ve vicdanıydı. Tanrı hep iyi davranmıştı ona. Jüstinyen korktuğu anlarda bile cömertlik görmüştü Tanrı'dan. Ki Tanrı korkakları sevmezdi. En büyük yanlışlarında bile terk etmemişti onu. Ki Tanrı aptalları sevmezdi. En ahlaksız davranışlarına bile kızmamıştı. Ki Tanrı soysuzları sevmezdi. Ama hiç kuşkusuz, Tanrı'dan gelen en değerli armağan, Teodora'ydı. Tanrı'ya sunduğu tapınağa bakıyordu Jüstinyen, Teodora yanındaydı. Tanrı'ya duyduğu şükranın bir belirtisi, bu muhteşem tapınaksa, öteki, ince uzun bir selvi gibi yanında dikilen Teodora'ydı. imparatorluk kan kırmızı, enfes bir elmaysa, yarısı Jüstinyen'di, yarısı Teodora. Bizzat Tanrı fısıldamıştı bunu Jüstinyen'in kulağına. Tanrı'dan gelen bu dişi armağanı kutsal bir emanet gibi koruyordu Jüstinyen. Oysa Kudüs'ten gelmemişti Teodora. Kutsallıkla hiç ügisi yoktu geldiği yerin. Roma imparatoriçeliğinden önce Roma kerhanelerinin imparatoriçesiydi Teodora. Roma sahnelerinin baş döndüren dansçısı. Roma batakhanelerinin taçsız kraliçesi. Teodora yanındaydı Jüstinyen'in. Konstantinopolis kışının en mutlu günüydü. Tapınak tamamlanmıştı. Beş yıl süren çalışma sona ermiş, beş yıllık hırs, zekâ ve emek, yepyeni bir kilise olarak kendini göstermişti bu eski kentin ortasında. Beş yıllık düşlerine bakıyorlardı Imparator'la İmparatoriçe. Birbirini deli gibi seven iki âşık, birbirine tutkuyla bağlı iki insan, birbirine inanan iki. can yoldaşı. Teodora'nın eli, Jüstinyen'in avucundaydı. Dünyanın kötülüklerinden korunmak için imparatorun kudretli ovucuna sığınan bir kuş gibi. Ama kimin kime sığındığı belirsizdi. Teodora sokaklardan geliyordu. Sokaklar, Roma devletinin yüksek terbiyesiyle büyüyen bir imparatorun öğreneceğinden çok daha fazlasını öğretmişti ona. Teodora olmasıydı Jüstinyen olmazdı. Jüstinyen olmasaydı ne Roma yeniden altın çağını yaşayabilir, ne de Konstantinopolis küllerinden doğabilirdi. Teodora, Ayasofya'ya bakıyordu Jüstinyen'in yanında. Roma kerhanelerinde anlamıştı insanoğlunun alçaklığını. Romalı askerlerin çadırlarında farkına varmıştı bu büyük acımasızlığın, Romalı asillerin yatağında öğrenmişti insanoğlunun ikiyüzlülüğünü Bu yüzden Konstantinopolis'in halkı ayaklandığında hiç heyecanlanmadı. Romalı asiller onlara katüdıklarında hiç şaşırmadı. Halk, Konstantinopolis'i ateşe verdiğinde hiç korkma- dı. Jüstinyen kaçmak istediğinde bile korkmadı. Zarafetini hiç yitirmeden tuttu imparatorun ellerinden. Kendi oğlunun gözlerinin içine bahar gibi baktı kocasının gözlerine. Yumuşak ama kesin bir ifadeyle şöyle dedi: "Sen imparatorsun, ölmek daha çok yüceltir seni kaçmaktan. Ama daha iyi bir yol var ölmekten: Öldürmek. " Jüstinyen'in yanında ikinci bir hükümdar gibi dikmişti gözlerini yeryüzünün en büyük tapmağına Teodora. İnce yüzünde sınırsız bir kibir, soğuk gözlerinde değme savaşçılara taş çıkartacak bir cesaret, dudaklarında bıçak gibi keskin bir öfke. Bu öfke, lejyonerlerin kılıcına dönüşerek, kadın, çocuk demeden tam otuz bin isyancının canını almıştı. Bu öfke Jüstinyen'i isyanın sarhoş ettiği kitlelerin avucundan kurtarmıştı. Çünkü o, kadınların en hırslısıydı, en acımasızı, en gözü kara olanı. Çünkü o, İmparator'a Tanrı'nın bir armağanıydı. Teodora'nın yanında Ayasofya'ya bakıyordu Jüstinyen. Yüreğinden korkuyu, aklından kararsızlığı çekip alan kadının yanında. Etrafı ihanetlerle çevrilmişken, ona sadakatlerin en değerlisini sunan sevgilisinin yanında. Umutsuzluk elini ayağını bağlamışken onu bağlarından kurtaran tanrıçanın yanında. Tann yollamıştı onu İmparator'a. Ayaklanma da Tanrı'nın işiydi kuşkusuz, Konstantinopolis'in yakılması da. Eğer o sefiller tarafından yakılmasaydı, Jüstinyen nasıl yeniden yaratabilirdi bu kenti kendi küllerinden. Ayasofya'ya bakıyordu İmparator, İmparatoriçesinin yanında. Tanrı'ya adamıştı bu tapınağı, onun yaptığı iyiliklere bir bedel olarak. Çünkü gerçek hükmün sahibi göksel kraldı. Tanrı 'nın sınırsız krallığının yanında, yeryüzündeki imparatorluğun ne hükmü olabilirdi? Ama karşısındaki bu büyüleyici güzelliğe, bu devasa uyuma, gökyüzüne asılıymış gibi duran bu muhteşem mabede bakarken bir an kendini yitirdi, kapıldığı gurur Tanrı 'yı da, onun göksel krallığını da unutturdu. Ve yeryüzündeki ilk tapmağı yapan Yahudilerin kralı Süleyman Peygamber'e şöyle sesledi: "Görüyor musun ey Süleyman, seni geçtim." Tapınağa bakıyordu İmparator, onu ölümsüz kılacak olan en görkemli mabede, Ayasofya'ya... "Katillerin işaret ettiği mekân, Topkapı Sarayı'ydı." Ayasofya'nın yan sokağına bırakılmıştı ceset, yolun üzerinde çapraz bir şekilde yatıyordu. Etraf oldukça sakindi. Ne Şefik, ne de Olay Yeri înceleme'nin tuhaf giysili elemanları ortalıkta yoktu henüz. Ama hepimizden önce olay yerine gelen Zeynep, yanındaki iki resmi polisin de yardımıyla güvenlik çemberine almıştı kurbanın etrafını. Maktul tıpkı önceki üç kurban gibi sırtüstü uzatılmıştı yere; yağmur yüklü bir rüzgârın usulca kıpırdattığı saçlarının aksine, donuk gözleri gökyüzündeki aya takılı kalmıştı. Evet, yine oradaydı, günlerdir peşimi bırakmayan o gizemli ay. Yine tam üstümüzde. Biraz daha büyümüştü, çok sürmez, bir iki gün içinde mükemmel çevrimine ulaşır, devasa bir gözbebeği olarak süzmeye başlardı bizi karanlıkların arasından. Bir an gökyüzünden bizi izlemekte olan bu davetsiz misafirle cinayetler arasında bir bağ olabileceğini düşündüm. Ürperdim, tüylerim diken diken oldu ama bu kanımı haklı gösterecek hiçbir kanıt yoktu tabii. Hızla kovdum bu abuk sabuk düşünceyi kafamdan. Bakışlarımı gökyüzündeki kadim tanığımızdan alıp yerdeki maktule döndüm. Önceki kurbanlardan daha yaşlı gösteriyordu. En az altmışında olmalıydı. Gri, tüvit bir ceket vardı sırtında, ayağında duman rengi, kadife bir pantolon, aynı renkteki gömleğinin yaka kısmının örtemediği boğazı, tıpkı öteki üç kurban gibi enlemesine kesilmişti. Yerde yine kan yoktu. Ama öteki üç kurbanla kıyaslandığında maktulün yerleştirilmesindeki farklılık ilk bakışta göze çarpıyordu. "Ok biçiminde yatırmamışlar," diye aklımdakini dile getirdi Zeynep. "Bakın, elleri de bağlı değil." Gerçekten de kurbanın uzun kollan sanki farklı iki yönü işaret edermişçesine iki yana açılmıştı. Sağ eli, küçük bir eğimle aşağı inen çıkmaz sokağın sonundaki Cafer Ağa Medresesi'ni gösteriyordu, sol eli ise çapraz bir şekilde Ayasofya'nın yan bahçesini işaret eder gibiydi. "Haç... Haça benzemiyor mu bu?" Ne Zeynep'in, ne de benim fark edebildiğimiz bir şeyi görmüştü Ali. Parmağıyla, yerde yatan zavallının üzerine görünmez bir haç çizerek heyecanla yineledi. "Adamı haç şekline sokmuşlar." Bu bulgu, pek coşkuya sürüklemedi Zeynep'i. "Benziyor," dedi cesedi incelemek için dizüstü çökerken. "Ama bunun bir önemi olduğunu sanmıyorum." "Neden öyle diyorsun?" Kendi tezini destekleyecek bir ipucu bulacakmış gibi Ali de iyice yaklaşmıştı cesede. "Haça dönüştürülmüş bu cesedin bir anlamı olmalı. Dinsel bir anlamı." Zavallı adamın dolunayın solgun ışığıyla parıldayan gözlerinde işe yarar bir kanıt bulamamış olmalı ki, bana döndü. "Öyle değil mi Başkomiserim?" Aslına bakılırsa, ben de haç meselesinin o kadar önemli olduğunu düşünmüyordum ama Zeynep kadar kesin konuşmadım. "Olabilir tabii ama mimari anlamı da olabilir. Dine değil de şehre gönderme yapan bir anlamı. Ayasofya, İstanbul'un simgelerinden biri." "Ben de onu diyorum Başkomiserim," diye diretti Ali. "Ayasofya Hıristiyan İstanbul'un simgesi değil mi? İşte o yüzden cesede haç biçimi vermiş olamazlar mı?" "Bunu niye yapsınlar ki?" itiraz Zeynep'ten gelmişti. Avuçlarının içine aldığı maktulün sağ elini bırakmadan meslektaşına bakıyordu. "Burası, zaten Hıristiyanlık âleminin en önemli kiliselerinden biri. Kurbanın gövdesiyle haç oluşturmaya ne gerek var?" Yanıt o kadar ikna ediciydi ki, Ali üstelemeyi bıraktı ama güzel kriminoloğumuz akıl yürütmeyi sürdürdü. "Belki de katiller yöntemdeğiştirmişlerdir. Belki de artık kurbanlarını bırakacaktan yönü göstermekten vazgeçmişlerdir." Buna hiç ihtimal vermiyordum. "Sanmıyorum Zeynep. Adamlar ilk cinayetlerinden beri işi kuralına göre yapıyorlar. Kurbanlarını kaçırıyorlar, boğazlarını keserek öldürüyorlar, bu kent için tarihi önemi olan yerlere bırakıyorlar, hepsinin yanına vurgulamak istedikleri tarihi dönemle ilgili bir sikke bırakıyorlar ve bıraktıkları her kurban, bir sonraki maktulün sergileneceği yerin yönünü gösteriyor. Üstelik bunları yaparken en küçük bir açık bile vermediler. İşler yolunda giderken, yani kendilerine duydukları güven doruk noktasındayken yöntemlerini niye değiştirsinler?" "Öyle diyorsunuz da Başkomiserim, belki farkına varmadan onları sıkıştırmaya başlamışızdır..." "Onları..." Anlamak istercesine yüzüne baktım. "Elimizdeki zanlıları mı demek istiyorsun? Ömer ve ağabeylerini mi? Ama onlar zaten içeride? Bu cinayeti nasıl işlesinler?" Kötü bir haber verecek olmanın sıkıntısı yansımıştı yüzüne. "Size söylemeye fırsat olmadı. Et taşıma aracı temiz çıktı. O araçta insan kanı yok." Hiç şaşırmamıştım bu sonuca. "Şu halde, onları derken İstanbul'u Savunma Derneği ile Dersaadet Turizm'i kastediyorsun. Yani Namık Karaman ile Âdem Yezdan..." "Leyla Barkın'ı unutmayalım Başkomiserim," diye hatırlattı Ali. "Üstelik kadın sizinle de görüşüyor, yani ne düşündüğümüzü tahmin edebilir." "Tamam da, biz onları hiçbir şekilde suçlamadık ki. Namık'ı sorguya bile almadık. Leyla'yı da öyle. Kendilerinden kuşkulansak da üzerlerinde en küçük bir baskı bile kurmadık. Âdem Yezdan'ın durumu da farklı değil. Adamlarını sorguladık ama daha kendisiyle yüz yüze bile gelmedik. Bu durumda yöntemlerini neden değiştirsinler?" Belki de tezini savunmayı sürdürecekti Zeynep ama bulduğu şey tartışmamızdan daha önemliydi. "Sikkeyi sağ avucuna koymuşlar." Çok güçlü çıkmamıştı sesi ama sözleri Ali'yle benim bütün dikkatimizi üzerine toplayacak kadar etkiliydi. "Ön yüzünde bir büst var. Bir imparatorun olmalı." Sokak lambasının ışığına tutarak sikkenin üzerindeki yazıyı okumaya çalıştı. "I harfine benzer bir harf yer alıyor, sonra V, S, T, I, N, I... Nedir acaba?" Doğrulup elindeki madeni parayı bana uzattı. Sikkeyi almadan önce yakın gözlüklerimi yerleştirdim burnuma. Sonra, elime aldığım madeni paraya baktım, ön yüzündeki büstün başında bir miğfer, gövdesinin görünen kısmında ise zırh vardı. Sol elinde kalkan, sağ elinde bir mızrak tutuyordu. Sikkenin en üstünde kabartma harflerle yazılmış bir yazı göze çarpıyordu. Metal paranın arka yüzünü çevirdim. Meleğe benzeyen kanatlı bir varlık, elinde asa şeklinde bir haç tutuyordu. En altta ise CONOB sözcüğü okunuyordu. Bu kelimenin ne anlama geldiğine dair hiçbir fikrim yoktu. Yeniden sikkenin ön yüzünü çevirdim. Az önce Zeynep'in harflerini okuduğu yazıya diktim gözlerimi. IVSTINIANVS harflerini seçebildim. "Hıım lustini... Sanırım lustinianos yazıyor. Biz Jüstinyen diyoruz. Yani İmparator Jüstinyen." Başımı çevirip hemen yanımızda bütün görkemiyle dikilen o ölümsüz mabede baktım. "Ayasofya'yı o yaptırmıştı." Ali'nin bakışları da bir zamanlar yeryüzünün en büyük kilisesi olan günümüzün Ayasofya Müzesi'ne dikilmişti. "Aya, aziz demek değil mi Başkomiserim?" "Evet, aziz demek ama kutsal daha doğru bir kelime galiba." "Yani buranın adı Kutsal Sofya mı oluyor?" "Öyle sayılır. Sofya, bilgelik demektir. Yani Ayasofya Kutsal Bilgelik anlamına geliyor. Bu kilise herhangi bir aziz için yapılmamış. Zaten o yüzden Fatih, şehri alınca kilisenin adını değiştirmeden camiye çevirtmiş. Neredeyse bin yıl kilise, beş yüz yıl cami olarak kullanılan bu devasa bina, cumhuriyetin kurulmasından sonra bizzat Atatürk'ün emriyle müzeye dönüştürülmüş." Anlattıklarımı ilgiyle dinleyen Ali'nin bakışları Ayasof- ya'nın muhteşem kubbesine takılmıştı. "Ne kadar da geniş!" Ayaklarımızın dibinde yatan cesedi unutmuş gibiydi. "Nasıl yapmış adamlar bunu yav." "O kubbeyi dört melek taşıyor." İnanmayan gözlerle dönüp baktı. "Doğru söylüyorum. Kubbenin altında dört melek durur." Kurbanı inceleyen Zeynep de inanmamıştı sözlerime. "Cebrail, Mikail, İsrafil ve Azrail mi?" diye takıldı oturduğu yerden. "Ben onların görevleri başka sanıyordum." "Ayasofya'nın kubbesini bekleyen melekler onlar değil. Dört serafim... Yani koruyucu melekler. Onların görevi Tanrı'nın tahtını korumaktır. Tanrı'nın tahtı neresi?" ikisi de merakla yüzüme baktılar. Parmağımı yukarı kaldırdım, ayın ışığında çözülen karanlığı gösterdim. "Neresi olacak çocuklar, gökyüzü... Evet, gökyüzü... Kilisenin kubbesi de gökyüzünü temsil eder." Ali inanmıştı sözlerime ama şüpheci kızımız hemen ikna olmadı. "Siz nereden biliyorsunuz bunları Başkomiserim?" Güzel bir anıyı anımsamış gibi başımı salladım. "Annemden biliyorum Zeynepcim... Ayasofya, annemin özel ilgi alanıydı. En az on kez gelmişimdir bu müzeye... Çocukken tabii... Öğrendiklerimin çoğunu unuttum. Ama her yanı kanattan oluşan o melekleri, İsa Peygamber'in mozaiklerini, freskleri asla unutamam. Ama bugün Leyla Barkın da bazı şeyler anlattı. Mesela Ayasofya'yı Jüstinyen'in yaptırdığını duymuştum ama o kadar önemli biri olduğunu bilmiyordum. Leyla Hanım'm söylediğine göre, Konstantin kadar önemli bir imparatormuş." Leyla'nın adını duyan Ali'nin yüzü ekşidi. "Bu kadına hâlâ güveniyor musunuz Başkomiserim?" Kuşkularında haksız sayılmazdı, bu gece Kız Taşı'nın önünde boşa bekletmişti bizi. Daha da kötüsü, biz orada oyalanırken katiller ellerini kollarını sallaya sallaya kurbanlarını buraya bırakıp kaçmışlardı. Öte yandan, Leyla Barkm'ın bunu bilinçli olarak yaptığını gösteren ne bir belirti, ne de bir kanıt vardı elimizde. Üstelik kadını ben zorlamıştım bu konuda fikrini söylemesi için. O da yeterince incelemeden, araştırmadan, düşünmeden, aklına gelen ilk yeri söyleyiver- mişti. Kendince mantıklıydı da söylediği yer. Katillerin aklından geçeni nasıl okusun kadın? Ama böyle söylersem, Ali yeni bir tartışma başlatabilirdi. "Leyla Barkın'a hiçbir zaman güvenmedim," diye yanıtladım. "Ama bu soruşturmada çok yardımı dokundu bize. O olmasaydı Necdet Denizel hakkında bu kadar malumata sahip olamazdık. Üstelik İstanbul tarihi hakkında da önemli şeyler anlattı. Mesela şu sikkeler..." Yine Zeynep böldü konuşmamızı. "Adam mimarmış..." Biz küçük tartışmamızı yaparken, o, maktulün cebinden çıkardığı cüzdandaki kimliğini incelemeye başlamıştı bile. "Mimar, Teoman Akkan... İstanbul doğumlu." "Kurbanların hepsi de bir şekilde inşaat işiyle ilgili," diye homurdandı Ali. Cesede bakan gözlerinde kuşku dolu bir ifade belirmişti. "Ölünün arkasından konuşmak iyi değil ama bu arkadaş da yolsuzluklara bulaşmış biri çıkarsa hiç şaşırmam." Aynı fikirdeydim, yarın anlardık ama muhtemelen Teoman Akkan adındaki bu mimar da pek temiz biri çıkmayacaktı. İtiraz etmediğine göre, Zeynep de bizim gibi düşünüyordu. Sanırım emin olmadığımız konu, katillerin bu insanları öldürerek neyi amaçladıklarıydı. Leyla Barkın'ın bugün söylediklerini hatırladım. "Önemli olan cinayetlerin bu şehirle mi, yoksa hükümdarlarla mı ilgili olduğuna karar vermek," demişti. Katiller, dikkatimizi önce Byzantion'a çekmek için ilk kurbanlarını Sarayburnu'na bırakmışlardı. Byzantion'u ele geçiren ilk Romalı imparatoru önemsemeyip ikinci kurbanlarını burayı başkent yapan Konstantin'in sütunun önüne bırakmışlardı. Teodosius gibi büyük bir imparator varken, üçüncü kurbanlarını, çok da başarılı bir hükümdar olmamasına rağmen, onun torunu II. Teodosius'un adıyla anılan kara surlarının en görkemli geçidine, Altınkapı'nın önüne bırakmışlardı. Dördüncü kurbanlarını ise bu kente kutsal bir anlam katan, o güne dek yapılmış en görkemli tapınağın önünde sergiliyorlardı işte. Evet, galiba Leyla Barkın'ın sorduğu sorunun yanıtını bulmuştum: Katiller hükümdarlarla değil, bu kentle ilgileniyorlardı. Dolayısıyla önümüzde yatan zavallının bedenini bir haça çevirmemişlerdi, hayır, hâlâ bize yeni cinayetlerinin yönünü göstermeyi sürdürüyorlardı. Yakın gözlüğümü çıkarıp maktulün sol elinin uzandığı yöne baktım. Çapraz olarak Ayasofya'nm yan bahçesini gösteriyordu ama bu mantıksızdı. Ayasofya için zaten bir kurban bırakmışlardı, ikincisi gereksiz bir tekrar olurdu. Arkalarda bir yeri işaret ediyor olmalıydılar. Bu muhteşem mabedin sona erdiği yerde ne vardı? Bir sokak... Tarihi bir sokak. Belki de Sultanahmet yöresinin en güzel sokağı. Bu konularla çok da ilgili olmamama rağmen eserlerini benim bile bildiğim, bu kentin en vefakâr evlatlarından Çelik Gülersoy'un restore ettirdiği, Gülhane Parkı'nın görkemli girişinden Topkapı Sarayı'nın en dış kapısı olan Babı Hümayun'a kadar uzanan, sol tarafında o güzel ahşap evlerin sıralandığı Soğuk Çeşme Sokağı. Katiller o sokağı mı işaret etmek istemişlerdi? Başımı kaldırıp o yöne baktım. Şimdi Ayasofya Konakları adıyla otel olarak hizmet veren ahşap evlerin bütün pencereleri karanlık içindeydi. Hayır, bir sonraki kurbanlarını bir konaklama mekânına bırakmayacaklardı. Bakışlarım ahşap evlerin çatısına doğru yükseldi ve kurbanın gözlerini diktiği dolunayın gümüşten ışıklarıyla yıkanan bilmem kaç yüz yıllık surlar çıktı karşıma. Topkapı Sarayı'nmdış surları... Surlar mı? Ne yani, bir sonraki kurbanı surlara mı bırakacaklardı? Bunu isteseler de yapamazlardı. Bırakın bir cesedi oraya çıkartmayı, kendileri bile zor tırmanırlardı. Birden anladım, surlar değil, Topkapı Sarayı. Evet, katillerin işaret ettiği mekân, Topkapı Sarayı'ydı. Ama saraydan önce başka bir kutsal yer daha vardı. Aya İrini Kilisesi... Gözlerim Ayasofya'nın görkemli yapısına kaydı. Anında vazgeçtim düşüncemden. Hayır, Ayasofya kadar muhteşem bir tapınaktan sonra başka bir kilise olamazdı. Evet, katillerin hedefi kesinlikle Osmanlı sarayıydı. Başımı çevirince Ali'nin merakla bana baktığını gördüm. "Topkapı Sarayı." Elimle surların arkasındaki sarayın tahmini yerini gösterdim. "Bir sonraki kurbanı oraya bırakacaklar." Aklı hâlâ kendi varsayımıyla meşgul olsa gerek, önce anlamadı ne demek istediğimi. Başımla maktulü işaret ettim. "Katiller kurbanın ellerini böyle açarak bize yeni bir yön talimatı veriyorlar." Zeynep de başını kaldırmış, beni dinliyordu. "Bakın, adamın sol elinden bir çizgi çekersek Topkapı Sarayı'na ulaşırız." "Yani Fatih Sultan Mehmed dönemi mi?" Sorusu değil ama ses tonundaki inançsızlık bu ihtimale çok da sıcak bakmadığını gösteriyordu Ali'nin. "İyi de Başkomiserim, daha önce de bu olasılık üzerinde durduk ama bir şey çıkmadı. Ekrem ve ekibi sabaha kadar boş yere beklediler Fatih Camii ve Topkapı Sarayı'nın çevresinde." "Belki erken davrandık. Katiller belli bir yöntemle kurbanlarını bırakıyorlar. Belki o zaman henüz Fatih'e dikkat çekmek istemiyorlardı. Ama şimdi..." "Tamam da Başkomiserim, şu Jüstinyen'le bizim Fatih arasında ne kadar zaman var? Tarihten pek anlamam ama yüzlerce yıl olması lazım." "Daha fazla, ben de tam bilmiyorum ama Ayasofya beş yüzlü yıllarda yapılmış." "Onu diyorum işte. Kaba bir hesapla, bizim Fatih'le bu Jüstinyen'in arasında en az bin yıl var. O kadar yıl boyunca yaşamış başka imparatorwonlann yaptırdığı başka eserler yok mu?" "Var tabii ama bu kentin kaderini değiştirecek kudrette bir imparator olduğunu sanmıyorum." Zeynep'e bakarak sordum. "Sen hesaplamıştın, Byzas'la Konstantin arasında kaç yıl vardı?" Hiç düşünmeden yanıtladı. "Yaklaşık bin yıl." "Duydun mu Alicim? Megaralı göçmenlerin kralı Byzas'tan Roma İmparatoru Konstantin'e uzanan katiller, Ayasofya'yı yaptıran Jüstinyen'den bu kenti yeniden kuran Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmed'e neden uzanmasınlar?" Sustu Ali, bu defa Zeynep karıştırdı kafamızı. "Diyelim ki öyle, kurbanın sol eli Topkapı Sarayı'nı gösteriyor." Başıyla maktulün öteki kolunu işaret etti. "Peki sağ eli nereyi gösteriyor?" Sorusu son derece mantıklıydı, bir o kadar da sinir bozucu. İlk tahmin, köşedeki levhanın üzerinde yazılanları fark eden Ali'den geldi. "Cafer Ağa Medresesi'ni." İkimizin de şaşkınlıkla kendisine baktığımızı görünce levhayı gösterdi. "Burada öyle yazıyor. Bakın, ayrıntıları da var. Topkapı Sarayı'nın 'Babü Sade Kapısı'nda görevli olan Cafer Ağa tarafından Mimar Sinan'a yaptırılmıştır. 1559 yılında tamamlanan medrese on altı oda ve avludan oluşmaktadır..." Ali okumayı sürdürürken bakışlarım eğimli sokağın sonundaki medresenin tarihi kapısına çevrildi. Kapı sımsıkı kapatılmıştı, medresede hayat olduğunu gösteren en küçük bir belirti yoktu. Ancak yarın sabah araştırabilirdik ama ben katillerin kurbanlarını bu medreseye bırakacaklarını hiç sanmıyordum. "Yarın göz atarız," diye yanıtladı Zeynep. Yeniden kurbanı incelemeye başlamadan önce Ali'ye takılmayı da ihmal etmedi. "İçeride başka bir ceset varsa o zaman buluruz. Belki katilleri bile yakalarız, tabii kaçmadılarsa..." "Ben... Ben onları gördüm..." Geriye döndüğümüzde bir güvenlik görevlisinin üzgün bakışlarıyla karşılaştık. Sırtındaki fiyakalı üniformanın tersine, yüzünde ezik bir tavır vardı. "Nasıl bilebilirdimki katil olduklarım?" Kısa bir şaşkınlığın ardından, belki de talihin artık yüzümüze gülmeye başladığını düşünerek, "Bir dakika, bir dakika," diye yatıştırmaya çalıştım görgü tanığımızı. "Sakin ol... Yavaş yavaş anlat." "Tamam, tamam..." Derin bir nefes aldı. "Tamam amirim." "Anlat şimdi, ne gördün?" "Beyaz bir minibüs... İçinde iki kişi vardı... Biri kadındı, çarşaf giymişti; öteki, başında kasket olan bir adam..." "Minibüsü ne zaman gördün?" Utançla kaçırdı bakışlarını. "Burada durduğunda." Anlayış bekler gibi baktı yüzüme. "Sokağa ceset bıraktıklarını nereden bileyim Amirim?" Adamın aynı sözcükleri tekrarlamasından sıkılan Ali otoriter bir sesle sordu: "Senin ne işin vardı burada?" "Ben... Güvenlik görevlisiyim... Adım Cezmi... Cezmi Bahtıaçık..." Sokağın sonunu gösterdi, "ilerdeki Ayasofya Konakları'nda çalışıyorum. Sokağın köşesindeki kulübede dururum. Minibüsü de kulübeden gördüm. Turist minibüsü sandım. Akşam sabah turistlerle dolar taşar burası. Gecenin bir yarısı niye turist gelsin, diyeceksiniz. Belli mi olur, rehberin teki Ayasofya'yı bir de geceyarısı görün, der, getirir. Onlardan sandım beyaz minibüsü sokakta görünce. Tabii, arkada ne yaptıklarının farkında da değilim. Meğer ceset indi- riyormuş şerefsizler." "Ne kadar durdu minibüs burada?" "Birkaç dakika... Yani sanırım öyle. Çünkü o sırada resepsiyondaki Murat, elinde tepsiyle otelin kapısından, 'Gel çayını al,' diye seslendi bana. Çayımı alıp güvenlik kulübesine dönerken minibüsün bana doğru geldiğini gördüm. Onlar da beni fark etmişlerdi. Hemen uzun farlarını yaktı şoför. Gözlerim kamaştı. Şoför itliğinden yapıyor sandım. Var ya öyle manyaklar. Meğerse minibüsün içindekileri görmemem içinmiş." "Ama yine de görmüşsün... iki kişi gördüm dedin ya." Emin olmak için açıkça sordu Ali: "Gördün, değil mi?" "Gördüm tabii, yandan gördüm. Tam benim kulübenin oradan sola, Gülhane Parkı'na inen sokağa döndüler, işte o anda, yanımdan geçerken baktım minibüsün içine, ilk, çarşaflı kadın dikkatimi çekti." "Kadının yüzünü tarif edebilir misin?" diye atıldı Zeynep. "Kaşı gözü nasıldı, burnu, dudakları..." Yutkundu, gözlerinde çaresiz bir ifade belirdi. "Yok, edemem, önümden geçerken kadın yüzünü sakladı." "Ya şoför?" Beklentileri ağır ağır sönen Ali son bir umutla soruyordu. "Arabayı kullanan adam... Onu anlatabilir misin?" "Sadece başındaki kasketi görebildim, yüzü gölgede kalıyordu, tam olarak seçemedim." Aynı ruh haliyle bu kez ben sordum. "Minibüsün plakası, onu görebildin mi?" Pişmanlık içinde bir kez daha aynı cümleyi yineledi. "Bakmadım ki amirim... Ne plakaya baktım, ne de aracın markasına dikkat ettim. Nereden bileyim adamların katil olduğunu? Ayasofya'yı geceleyin görmek isteyen meraklı turistler sandım." "Melekler umudu kesmişti benden." Ayasofya'nın karşı köşesinde bekliyordu Leyla Barkın... Milion Taşı'nın önünde. Sanki ilk kez görüyormuş gibi bakışlarını bin küsur yıllık taşa dikmişti. Ayaklarına kadar uzanan beyaza yakın bej rengi bir elbise vardı üzerinde. Boynunda erguvan rengi bir eşarp, aynı renkte bir tokayla başının arkasında topladığı saçları yüzünün bütün hatlarını ortaya çıkarmıştı. Hastalıklı, solgun bir hali vardı. Ama bu solgunluk yüzüne gizemli bir güzellik katıyordu. "Geciktiniz," dedi beni fark edince, fakat uzatmadı. Yeniden Milion Taşı'na döndü. "Romalılar ülkelerinin sınırlarını bu taşa göre ölçüyorlardı. İngiltere'den Mısır'a kadar ülke toprakları bu taşa olan uzaklıklarına göre hesaplanırdı. Tabii, sadece bu sütun yoktu o zamanlar. Tanrıça ve imparator hey- kelleriyle de süslüydü burası..." Çok da şaşırmadığımı anlamıştı. "Yoksa biliyor muydunuz?" "Annemle sık gelirdik buralara." Caddenin alt tarafını gösterdim. "Alemdar Sineması vardı Yerebatan Sarnıcı'nın karşısında. Annem, onunla Ayasofya'ya ya da Topkapı Müzesi'ne gelirsem, sinemaya götüreceğini söylerdi. Önce bu tarihi mekânlardan birini gezer, ardından da Alemdar Sineması'nın simit, gazoz kokan salonunda günün moda filmlerini izlerdik." "İyi bir anneniz varmış," demekle yetindi. "Yürüyelim mi?" Yürüdük. Yaklaşık 1500 yıllık mabet bütün görkemiyle dikiliyordu taze sabah güneşinin altında. Tuhaf şey, önü bomboştu. Ne ardı ardına sıralanan otobüsler, ne insan kalabalıkları... Sanki beklenmeyen bir rüzgâr sürükleyip götürmüştü onları bir yerlere. Ne düşündüğümü anlamış gibi gizemli bir gülümseme belirdi Leyla'nın dudaklarında. "Bugün bizim günümüz... Ayasofya bugün sadece bize açacak kapılarını." Önüne geldiğimizde gerçekten de Ayasofya'nın bahçe kapısı kendiliğinden açıldı önümüzde. İçeri girince annemin hayran olduğu o muhteşem şadırvan karşıladı bizi. "Osmanlılar, bu görkemli tapınağı biz yapamadık, bari güzel bir şadırvan yapalım, demişler," diye mırıldandı yanım sıra yürüyen Leyla. "Küçümsemeyelim, katkı katkıdır. Ama daha önemlisi, Mimar Sinan'ın yaptığı payandalar." Bakışlarım, bu bahçeye her girişimde olduğu gibi, taştan yapılma çadırları andıran türbelere kaydı. O türbelerin ölülerine, saltanatı sönmüş padişahlara, her birinin ayrı bir öyküsü olan eşlerine, ömür sürememiş şehzadelere... Şadırvanı geçince Ayasofya'nın ana gövdesi belirdi. Ve budanmış ağaçlar gibi yan yana sıralanan Roma sütunlarıyla kilisenin arasındaki yol boyunca ilerleyerek, katillerin dün gece kurbanlarını bıraktıkları Cafer Ağa Medresesi'nin hizasına ulaştık. Sağımızda mabedin girişi yer alıyordu. Üç ayrı kemer... Üç ayrı kemerin bitiminde, mermer çerçevelerle kaplı üç ayrı kapı. Üç kapının ortasındakinden geçerek geniş bir koridora ulaştık. Kırmızısı solmuş tuğlalarla kaplı duvarlar, uzun, geniş bir koridor... "Halk burada toplanırdı." Biçimli parmaklarıyla boydan boya uzanan koridoru gösteriyordu Leyla. "Buradan öteye geçmeleri yasaktı." Çıplak ayaklarıyla yere diz çökmüş, boyun eğmiş yoksul Romalılar geldi gözlerimin önüne. Tanrı'ya yakaran fısıltıları, yüzlerce yıl öncesinden yankılanarak kulaklarımda çınladı. Onların çaresizliğini hissettim yüreğimde. Ve bakışlarım kilisenin onlara yasaklanan bölümüne çevrildiğinde, beş kapı belirdi gözlerimin önünde. Devasa beş kapı... Osmanlı döneminde üzerindeki haçın yan çizgileri kaldırıldığı için, şimdi sadece ok görünümünde bir işareti taşıyan ortadaki kapıdan geçerken açıkladı mihmandarım. "İmparator ve maiyeti buradan girerdi kiliseye." Açıklamasa da bunu anlamak zor değildi, önceki koridorla burası arasındaki fark, hemen belli ediyordu kendini. Kandillerle aydınlanan koridorun duvarları koyu yeşil, duman rengi, beyaz mermerlerle kaplıydı. Altın sarısının egemen olduğu tavanda eşsiz güzellikte mozaikler göz alıyordu. Başımı kaldırınca İsa Peygamber'le göz göze geldim. Devasa bir mozaiğin içinden bakıyordu bana. Solunda Hazreti Meryem, sağında Cebrail vardı. Önünde bir imparator yerlere kapanmış, isa'dan af diliyordu ama peygamberin hükümdarı umursadığı pek söylenemezdi, gözlerini bize dikmiş, sanki, burada ne arıyorsunuz, der gibi bakıyordu. "Kucağındaki tablette ne yazdığını biliyor musunuz?" Ne yanıt vereceğimi beklemeden gizemli bir sesle okudu Leyla: "Ben dünyanın ışığıyım... Barış sizinle olsun..." Ama barış hiçbir zaman bizimle olmamıştı, bu gidişle de olacağı yoktu. İnsanlar var olduklarından bu yana öldürmeyi sürdürüyorlardı, toplu olarak ya da tek tek. Asla vazgeçmemişlerdi öldürme uğraşından. Mesleğe başladığım ilk yıllardan beri farkında olduğum bu gerçeğin artık ilginç bir yanı kalmamıştı. Fakat peşinde olduğumuz katillerin sanki isa'nın sözleriyle alay eder gibi, dördüncü kurbanlarını az önce geçtiğimiz avlunun hemen dışındaki sokağa bırakmış olmaları ilginçti. Yoksa Ali'nin söylediği gibi, kurbanlarını Ayasofya'nın önün bırakan katiller, Hıristiyanlığa ya da İsa Peygambere mi gönderme yapmak istemişlerdi? Aklımdan bunlar geçerken Leyla Barkın'ın kaybolduğunu fark ettim. Merakla etrafıma bakındım, hayır, ortalıkta görünmüyordu. "Leyla Hanım!" diye seslendim. "Leyla Hanım..." Mermerlere, mozaiklere, tunç kapılara çarparak bana geri döndü sesim. Leyla kaybolmuştu. Belki ana mekâna girmiştir diyerek önümde sıralanan kapılara döndüm. Dokuz kapıdan giriliyordu kilisenin ana mekânına. İsa Peygamber'in mozaiğinin altındaki orta kapıdan girdim içeri. Daha adımımı atar atmaz bal rengi bir ışık denizinin içinde buldum kendimi. Pencerelerden süzülen gün ışığı kutsal bir aydınlıkla yıkıyordu kilisenin ana mekânını. Sütunlar, freskler, mozaikler, çiniler, mihrap, ayetler, hatlar, minber, mahfil, yani mermer, taş, ahşap, cam, altın, gümüş, bakır ve demirden yapılma ne varsa sanki canlı varlıklarmış gibi ruh kazanıyordu gözlerimin önünde. Aynı ışık, sanki bu dünyaya ait olmayan, bambaşka bir âleme ayak basmışım duygusu uyandırıyordu bende. O anda duydum kanat sesini. Devasa bir kartalın kanatlarını çırpmasıyla oluşabilecek güçlü bir rüzgâr çarptı yüzüme. Başımı kaldırdım; ne dev bir kartal, ne de başka bir mahlûk, Leyla Barkın'la karşılaştım. İkinci kattaydı, imparatoriçenin taç giyme törenini seyrettiği locada. Gözlerini bana dikmiş, sağ eliyle, üzerinde durduğum yeri gösteriyordu. Baktım, etrafı kırmızı, san, yeşil, turuncu, gri renkte dairelerle çevrili bir çemberin içindeyim. Dünyanın merkezi... Hatırlıyordum, annem anlatmıştı. İmparatorların taç giydiği yerdi burası. İyi de, ne demek istiyordu Leyla Barkın? Bakışlanmı yeniden ona çevirince yüzünü sakladığını gördüm. Neden? Dikkatle ona bakarken kaldırdı başını... Kanım donacak gibi oldu, Güzide, beş yıl önce bir patlamada yitirdiğim karım, Leyla Barkın'ın ak giysilerinin içinden bana bakıyordu. "Güzide," diye fısıldadı dudaklanm kendiliğinden. "Güzide." Sesim devasa kubbenin boşluğunda yankılanırken karımın sağında küçük bir kız belirdi. Yine yekpare, ak giysiler içinde. Evet, Aysun'du, kızım. "Aysun," diye seslendim bu kez. Çaresizce, onlara kavuşmayı umut etmekten bile korkarak. "Aysun!" İkisi de bana bakıyordu. Ama hiçbir duygu belirtisi yoktu yüzlerinde: Ne sevinç, ne keder, ne özlem, ne de bir kınama... Sanki hiç tanımadıkları bir varlığa bakar gibi, öyle uzak, öyle soğuk, öyle yabancı. Hayır, buna razı olamazdım. Onlara ulaşmalı, onlarla konuşmalı, onlara açıklamalıydım. Aceleyle etrafıma bakındım. Yukan çıkan bir geçit arandım. İmparatorların o süslü koridorunun sonundaydı aradığım geçit. Hızla girdim o geçide, zemini irili ufaklı taşlarla döşeli, duvarları kırmızı tuğlalarla örülü rampayı tam yedi kez döndükten sonra üst kata ulaştım. İşte oradaydılar. Güzide ve Aysun: Kanm ve kızım. Hiç heyecanlanmadılar beni görünce ama hızla uzaklaştılar. Koşmuyorlardı, hayır, sanki ayakları yere değmiyormuş gibi, sanki mermer zeminin bir karış üzerinde uçuyorlarmış gibi kayarak hızla uzaklaşıyorlardı. Hayır, onları bırakamazdım, telaşla seğirttim peşlerinden, iki kapı belirdi ilerde. Yekpare mermerden yapılmış iki kutsal kapı kesti önlerini. Sevindim onlara ulaşacağım diye ama kanmla kızım mermer duvarın önüne gelince sağdaki kapı usulca aralanıverdi. Ve onlar dönüp arkalanna bile bakma dan, merak bile etmeden, usulca içeriye süzüldüler. Ben de geçmek, ben de onlarla içeriye girmek istedim ama mermer kapı izin vermedi. Sertçe kapandı yüzüme. Yumruklarımla dövdüm, ellerimle ittim, omzumla zorladım. Kımıldatamadım bile. Çaresizlik içinde etrafıma bakınırken öteki kapının aralandığını fark ettim. Hiç düşünmeden atıldım. Ama Leyla Barkın beliriverdi karşımda. "Ne yapıyorsunuz?" "Onlarla konuşmam lazım," diye heyecanla söylendim. "Onlara anlatmam lazım." Mermer kapının iyice aralanmış kanatlarını gösterdi. "Ama bu kapı cehenneme açılır. Oraya giremezsiniz." "Girerim." Beni durdurmasına izin veremezdim. "Onlarla konuşmam lazım..." Gözlerinde büyüyen endişeye aldırmadan daldım yasak kapıdan içeri. Bir kızıllık çöktü üzerime. Siyah lekelerle gölgelenmiş kan rengi bir kızıllığın içinde buldum kendimi. Bir alev dalgası çarptı yüzüme. Kirpiklerimin yandığını hissettim. Aldırmadım, onları aramayı sürdürdüm. Ama o koyu gölgelerin oynaştığı kızıllıkta karımla kızımı fark etmem çok güçtü. Umutlarım neredeyse kırılıyordu ki, yine o kanat sesi yankılandı kulaklarımda, yine o başımı döndüren rüzgâr. Sesin geldiği, rüzgârın estiği yöne döndüm. Oradaydılar, mermer tırabzanların üzerinde. Giysileri tümüyle beyaz olmuştu, lekesiz, saf. Hayır, beyaz olan giysileri değildi, tenleriydi. O anda fark ettim omuzlarının gerisindeki devasa kanatları. Usulca çırptılar. O sesi yine duydum, bu kan kırmızısı mekâna hoş bir serinlik kattılar. Ama biliyordum ki hem bu serinlik, hem de onlar geçiciydiler. Biliyordum ki güzel bir rüya gibi geçip gideceklerdi belleğimin görünmez sınırlarından. "Gitmeyin," diye atıldım. "Beni bırakmayın!" Dönüp baktılar. Artık duygusuz değildi bakışları, derin bir özlem, müzmin bir keder, kabullenilmiş bir acı vardı gözlerinde ama aynı zamanda katı bir kararlüık. Belliydi, hüküm çok önceden verilmişti. Çare yoktu, gideceklerdi. Gideceklerini bile bile, "Gitmeyin," diye yineledim yalvaran bir sesle. "Beni bırakmayın." Aynı kanat sesleri böldü alacakaranlığı, aynı serinlik yaladı yüzümü. Benim gibi bir faninin sözlerinin ne önemi olabilirdi ki? Gidiyorlardı işte. Hayır, onları bırakamazdım. Ben de sıçradım taş tırabzanların üzerine ama onlar boşlukta süzülmeye başlamışlardı bile. Kilisenin devasa boşluğu, ağzı kara, içi alev alev yanan bir volkan gibi açılıyordu ayaklarımın dibinde. Hiç düşünmeden kızıllığın içine bıraktım kendimi. Karımla kızım, her kanat vuruşlarında biraz daha yükselip, alacakaranlığın bittiği, aydınlığın belirdiği gümüşi çizgiden geçerek, Ayasofya'nın devasa kubbesini bekleyen kutsal serafimlere katılırken, ben cehennemin en alt katına doğru iniyordum. Kara volkanın kara gözündeki o ateşten kuyuya... Cehennemin ateşi, aklımla birlikte bedenimin her zerresini de ele geçirmek üzereyken o kanat seslerini bir kez daha duydum. Bir kez daha etkisiz küdı o tatlı esinti, dayanılmaz sıcaklığı. İki güçlü elin iki omzumdan yakaladığını hissetim, iki el beni kaldırdı, kara volkanın kara gözlerindeki ateş kuyusundan çıkarmaya başladı. Mana âleminden, madde alemine, o dünyadan, bu dünyaya geçtik. Ayaklarım yere değince başım döndü, gözlerim karardı. Gözlerimi açtığımda yine o muhteşemtapınakta, yine aynı dairenin içinde buldum kendimi. Başımı kaldırıp kubbeyi koruyan dört serafime baktım karımla kızımı görürüm umuduyla. Ama melekler izin vermediler, devasa kanatlar kapadı yüzlerini, işte o anda duydum çocuğun ağlama sesini. Aynı anda ardı ardına aceleci kanat vuruşlarıyla bozuldu tapınağın sessizliği, iki devasa melek birkaç metre geriden havalanarak apsise uçtular. Demek karımla kızım değildi beni kurtaranlar. Onların uçtukları yöne bakarken gördüm ağlayan çocuğu. Isa Peygamber'di bu, isa'nın çocukluğu... Hazreti Meryem'in kucağında... Evet, daha önce de görmüştüm onu, bu mozaiğin içinde, bu kilisede. Meryem mi dedim? Ama ben bu yüzü tanıyordum. Birkaç adım attım... Hayır, Meryem Ana değildi, isa'nın annesi değildi, bizim Handan'dı o. Balat'ta birlikte büyüdüğümüz, komşum, okul arkadaşım, ilk aşkım. Üç yıl önce oğlu Umut'la birlikte ölen... Umut... Bakışlarım İsa sandığım çocuğa kaydı. Tam Umut'un öldüğü yaştaydı. Hayır, sadece yaşı değil, yüzü de benziyordu ona. Benzemek ne kelime, Umut'un kendisiydi bu çocuk. Evet, İsa değildi o, Handan'ın bebeğiydi, Yekta'nın tek oğlu. ikisinin Umut'u. Ben onlara bakarken az önce beni cehennemden çıkaran meleklerden biri sağlarına, öteki sollarına kondu. Bu melekleri de biliyordum, sağdaki Cebrail'di, soldaki Mikhail. Handan ve Umut'la ııe ilgileri olabilir ki diye şaşkın şaşkın bakınırken Cebrail'in yüzüne takıldı gözlerim. Sendeledim. Hayır, bu kanatlı varlık, başmelek değildi, bildiğiniz Demir'di, çocukluk arkadaşım Demir. Karşısındaki ise Yekta... Handan'la Umut'u korumaya gelmişlerdi demek. İyi ama neden? Kime karşı? Hem neden ben yanlarında değildim? Üstelik Güzide ile Aysun da buradayken... Devasa mabedin ortasında terkedilmiş bir çocuk gibi kendimi yapayalnız hissettim. Hiç bilmediği bir gezegene düşmüş bir insan gibi çaresiz, tek başına. Gözlerimi onlara diktim, ellerimi onlara uzattım, beni de yanınıza alın diye. Fark etmediler bile hareketlerimi. "Beni de yanınıza alın," diye bağırmak istedim ama boğazım düğümlenmiş gibiydi, sesim çıkmadı. Yeniden denedim, yok, olmuyordu. Ama teslim olamazdım. Hayır, onlara sesimi duyurmalı, ilgilerini üzerime toplamalı, beni de yanlarına almalarını sağlamalıydım. Bütün gücümle ağzımı açıp kapamaya çalıştım, başardım da ama sözcükler yerine cılız bir "ahh" sesi döküldü dudaklarımdan. O cılız "ah" sesi meğer nelere kadirmiş, yüzlerce kanat aynı anda çırpmaya başladı. Kanat sesleri o kadar güçlüydü ki, sağır olmamak için kulaklarımı tıkamak zorunda kaldım. Ama bu da beni kurtarmayacaktı, çünkü kanatlardan yayılan rüzgârla usulca havalandım. Adeta bir girdaba kapılmışım gibi gitgide artan bir hızla dönerek yükselmeye başladım. Kubbeyi koruyan serafimlere kadar hiç durmadan, hiç yavaşlamadan yükseldim. Gözlerim enfes bir yazıyla kubbenin içine nakşedilmiş Nur Suresi'ne takıldı. Altın yaldızlı hat yazısı gözlerimi olduğu kadar, aklımı da aldı. Eğer o kanat sesini yeniden duymasaydım, boşlukta durduğuma aldırmadan o harfleri sonsuza kadar izleyebilirdim. Ama ardı ardına çarpan kanatlar yeniden altı kanatlı serafimlere çevirdi bakışlarımı. Hâlâ yüzleri kanatlarıyla kaplıydı. Acaba hangileriydi karımla kızım diye düşünürken birinin kanatları çözülüverdi ve Aysunumun incecik yüzü çıkıverdi ortaya. O kadar yakından bakıyordu ki, gözlerindeki sarı menevişleri bile seçebiliyordum. "Baba," diye fısıldadı. "Babacığım..." Onun sözleri bütün sesleri susturdu mabette. Melekler kanatlarını usulca kapatıp kutsal köşelerine çekildiler ve rüzgâr başladığı gibi dindi. Ve beni yükselten girdap, uçan bir halı gibi aniden çekilince altımdan, bir an boşlukta yüzer gibi öylece kaldım devasa kubbenin ortasında. Tutunacak bir dal gibi kızımın gözlerine baktım ama yine kapanmıştı kanatlar, parlak tüylerden başka bir şey göremedim. Güzide'yi aradım. Yoktu, sadece parlak tüyler. Melekler umudu kesmişti benden. Bu sanrı belirince zihnimde, taş gibi düşmeye başladım aniden. O kadar hızlı düşüyordum ki, etrafımdaki nesneleri göremıyordum bile. Sütunlar, freskler, mozaikler, çiniler, mihrap, ayetler, hatlar, minber, mahfil, yani bu tapmağı tapınak yapan ne varsa hepsi eriyip belirsiz renklere, şekilsiz nesnelere, tuhaf bir ışığa, bir tapınak hayaletine dönüşüyordu. Biliyordumartık, beni kurtarmaya ne melekler gelecekti, ne karım, ne kızım, ne de arkadaşlarım. Biliyordumartık, kimse yardım etmeyecekti bana. Biliyordum, ölümle buluşacaktım, boşluğun mermerle buluştuğu yerde. En az düşüşüm kadar hızla geçiyordu bunlar aklımdan. Artık zemindeki gölgemi fark etmeye, artık mermerlerin damarlarını seçmeye, artık kendimi ölmeye hazırlamıştım ki birden uyandım. Ayasofya'nın mermer zeminin yerini, yatak odamın yumurta akı rengindeki tavanı almıştı. Mucize sanmıştım, değildi. Ayasofya'nın büyülü mekânından kendi yatağıma düşmüştüm. Yoğun bir rüyadan sıradan bir sabaha geçmiştim. Kül rengi bir gün ışığı çekip almıştı beni rengârenk kâbusumun içinden. "Evet, her şeye rağmen güzel günlerdi." Yatağımda oturup penceremdeki kül rengi sabaha baktım. Ayasofya'yı düşündüm, rüyamdaki mucizevi tapınağı değil, katillerin yanındaki sokağa dördüncü kurbanlarını bıraktığı müzeyi. Dört kurbanın dördünü birden düşündüm. Kurbanların avuçlarına bıraktıkları sikkeleri. Sikkelerin ait olduğu dört hükümdarı... Dört insanı öldürüp onları dört ayrı tarihi mekâna bırakan katilleri düşündüm. Dört cinayetin ardından katiller hakkında kesin olarak öğrenebildiğimiz tek bilgiyi, beyaz renkli minibüsü. Katilleri düşündüm, kesinlikle eğitimli insanlardı. Eğitimli ve örgütlü. Her hareketlerini, her davranışlarını önceden planlıyor, sonra da büyük bir beceriyle adım adım uyguluyorlardı. Katillerin sayılarını düşündüm, belirsizdi. Davranışlarını, hareketlerini düşündüm; zekiceydi. Kendimizi düşündüm sonra... Günlerdir oradan oraya koşuşturmamızı. Ve hâlâ elimizde doğru dürüst bir ipucunun olmayışını. Yatağımda oturmuş, işte bunları düşünürken çaldı kapımın zili. Eyvah, Ali gelmiş olmalıydı. Sabah Âdem Yezdan'a gidecektik. Saatin alarmını kurmuştum, duymamışım demek ki. Rezil olduk kaygısıyla yataktan apar topar fırlayıp pencereyi açtım. Hava soğumuştu. Sert bir rüzgâr çarptı yüzüme, ürperdim, ayılır gibi oldum. Uzanıp aşağıya baktım. Ali değildi, kapının önünde iri cüssesiyle Demir dikiliyordu. Pencerenin açıldığını duyunca başını kaldırmış, bana bakıyordu. "Nevzat, açsana oğlum kapıyı..." "Tamam tamam, geliyorum." Birkaç dakika sonra aşağıya inmiş, elinde bir poşetle kapımın önünde dikilen arkadaşımı içeri davet ediyordum. "Yok girmeyeceğim..." diye söylendi. "Ne uykusu oğlum bu böyle! Cep telefonuna ulaşılamıyor, ev telefonuna cevap vermiyorsun, kalp krizi geçirdin sandım." Esnememi güçlükle bastırarak yanıtladım arkadaşımı. "Hiç sorma Demir, üç gecedir doğru dürüst uyuyamamıştım. Bayılmış gitmişim dün gece." Kaygıyla baktı yüzüme. "Bu kadar çok çalışma Nevzat. Bak orta yaşı çoktan geçtin. Artık dikkat etmen lazım..." Bunu ben de biliyordum ama bir grup psikopat her gece birilerini keserken bu pek mümkün görünmüyordu. "Neyse, beni boşver de söyle bakalım. Hangi dağda kurt öldü? Sen öyle kapımı pek çalmazdın benim?" Yapay bir öfke belirdi yüzünde. "Kapımızı çalmayan sensin... Hep biz arıyoruz seni." Ulan daha az önce rüyamdaydınız, diyemedim tabii. "Daha geçen akşam sizdeydim..." "Biz çağırdığımız için..." "Haksızlık ediyorsun," diye tatlı tatlı sitem ettim. "Eğer Bahtiyar'a araba çarpmasaydı, onu getirmeseydim aklınıza gelecek miydim acaba? Zaten küçükken de ben arardım sizi..." "Yazıklar olsun! Unuttun mu lan? Okula giderken önce seni alırdım, ardından Handan'la Yekta'yı." Öyle yapardı, hepimizden erken kalkardı Demir. Çünkü Alzheimer hastası annesine göz kulak olmak için sabahın köründe uyanmak zorundaydı. Atiye Teyze'nin ne zaman uyuyup ne zaman uyanacağı belli değildi. Kafasına eserse kapıyı açıp gider, bazen Fener'de azizlere mum yakarken, bazen de Eyüp'te evliyalara dua ederken bulunurdu. Hepimizden daha kötü bir çocukluğu olmuştu Demir'in ama hiçbir zaman bunu belli etmemişti. Belki de yardımcı kadın gelir gelmez kendini evden dışarı atmasının nedeni, biraz da o kötü ortamdan kurtulmak içindi. Şimdi kapımda dikilen bu devasa cüsseli, kendinden emin adamda acısını hep kendine saklayan, ketum çocukluk arkadaşımı g mek benim için şaşırtıcı değildi. Ruhunun derinliklerinde nasıl bir travma vardır, o kadarını bilemem ama başına gelenlere rağmen o yaşta bile dağılmamış, hiç şikayet etmemiş Demir'in, bugtin böyle güçlü ve kontrollü biri olacağını daha o günlerden tahmin edebiliyordum. Ayrıca, böyle biri olmasından son derece de memnundum. "Pazar günleri de ben alırdım seni evden," diye takıldım çocukluk arkadaşıma. "Bünyamin Amca top oynamana izin vermezdi de, ders çalışacağız bahanesiyle babandan kurtarmaz mıydım seni?" Gözleri dalgınlaştı, yüzünde tatlı bir ifade belirdi. "Doğru, öyle yapardın. Bir keresinde fena yakalanmıştık. Hatırlıyor musun? Pazartesi matematik sınavımız var, ders çalışacağız yalanıyla babamı kandırmış, soluğu papazın bahçesinde almıştık. Fener'den çocuklarla top oynayacaktık. Fakat babam bu kez bir şeyden şüphelenmiş, bizi takip etmiş. Daha maç yeni başlamıştı ki, ikimizi de kulaklarımızdan yakaladığı gibi sahanın dışına çıkarmıştı." Hatırlıyordum, iki gün geçmemişti kulağımın acısı. Kulağımızı çektiği yetmezmiş gibi, bir de beni eve kadar götürüp babama teslim etmişti. Babam da Bünyamin Amca'ya teşekkür ettikten sonra yalan söylediğim için adamakıllı paylamıştı beni. "Güzel günlerdi be," diye mırıldandım. "Her şeye rağmen güzeldi." İnce bir keder bastı geniş yüzünü. "Evet, her şeye rağmen güzel günlerdi." Ama bunu söyledikten sonra aşırı duygusallaştığını düşünmüş olacak ki, hemen konuyu değiştirdi. "Hadi toparlan, gidiyoruz." "Nereye?" Elindeki tıka basa doldurulmuş poşeti gösterdi. "Nereye olacak, kahvaltıya... Yekta dün sabah Arif Usta'nın dükkânında kahvaltı yaptığını söyleyince dayanamadık, yalnız bırakmayalım şu ihtiyar polisi dedik..." İçten gülümsedi. "Şaka bir yana, hadi gidip güzelce doyuralım karnımızı. Yekta çayı demlemiştir çoktan." Hoşuma gitmişti daveti ama gidemezdim. "Teşekkür ederim Demir... Çok iyi olurdu fakat sabah bir yere uğramamız gerekiyor. Birazdan Ali gelip alacak beni." "Ali de kim?" Bir korna sesiyle ikimiz de başımızı çevirdik. Bizim haytanın arabası hızla gelip sert bir frenle kaldırımın kenarında durdu. "îşte bu. Bir gün ölümüme sebep olacak yardımcım." Demir gülmedi sözlerime, soğuk bir ifadeyle süzdü arabanın içinden neşeyle bizi selamlayan yardımcımı. Çok sürmedi, bana döndü yeniden. "iyi, belki başka bir zaman... Ama sen de teklif bekleme. Yabancı mısın oğlum? Bir telefon etmen yeterli." "Oldu, arayacağım. Söz." Dönüp gidecekti ki, "Bahtiyar'ı anlatmadın," diye durdurdum. "Nasıl oldu hayvancağız?" "iyi iyi, dişi köpekleri koklamaya bile başladı serseri. Gelince görürsün. Hadi eyvallah..." Birden yarın geceki daveti hatırladım. "Demir dur, dur bir dakika. Yarın akşam buluşuyoruz, değil mi?" Boş boş baktı yüzüme. "Unuttum, deme sakın. Evgenia'nm meyhanesine gidecektik ya." Panikler gibi oldu. "Sahi ya, Tatavla'ya gidecektik... Söz vermiştik kadıncağıza." "Söz verdiniz ya. Aman gözünüzü seveyim Demir. Hiç kaçarı yok. Eğer gelmezseniz kabak benim başıma patlar." Alaycı bir gülümseyiş belirdi dudaklarında. "O kadar da kılıbık olma be." "Tabii, bekâra kan boşamak kolay. Senin hiç sevgilin olmadı ki..." Daha laf ağzımdan çıkar çakmaz anladım baltayı taşa vurduğumu. "Yav oğlum, yapmayın işte, söz verdiniz yerine getirin lan," diyerek gargaraya getirmeye çalıştım, olmadı. Demir'in yüzündeki ifade anında değişmişti. Fakat o da belli etmek istemiyordu. "Tamam Nevzat, tamam," dedi alelacele. "Merak etme, geleceğiz." Kederle bulutlanan gözlerini saklamak için başını hızla çevirirken, Handan'ın hayaletinin yine bir yerlerden bizi izlediğini hisseder gibi oldum. "Jüstinyen de Doğu Roma'nın en kudretli imparatoruydu." Bulutlanan gökyüzünün altında, sahte bir Roma sarayı gibi dikiliyordu Dersaadet Turizm'in Cankurtaran sırtlarındaki taştan yapılma, üç katlı binası. Binanın geniş basamaklarla çıküan girişinde, birkaç metre arayla sıralanan altı mermer sütunun taşıdığı sundurmanın gerisinde, iki kanatlı, devasa, ahşap bir kapı vardı. Ali'nin arabası binanın kapısına yaklaşırken düştü ilk damlalar ön camımıza. Önce küçük tıpırtılar, ardından telaşla çarpan öfkeli damlalar. Apansız çı- kıveren rüzgâr. Aşağıda, Marmara Denizi'nin üzerinde ardı ardına çakan şimşeklerin uğultuları... Ama ne kara bulutlar, ne gökyüzünü parçalayan şimşekler, ne de bardaktan boşanırcasına bastıran yağmur umurumuzdaydı; Âdem Yezdan'ı kaçırmış olmaktan korkuyorduk. "Bekleyecekti bizi, değil mi?" diye sordum arabayı merdi- venin önüne yanaştıran Ali'ye. "Saat on bire geliyor." "Bekler herhalde Başkomiserim." Sesi umutsuz çıkmıştı. Gerçi Ercan denen o herife, on buçukta geliriz, demiştim ama..." Sadece ben değü, o da uykusuna yenik düşmüş, tıpkı baş ^°ıtıiseri gibi sabahleyin saatin alarmını duymamıştı. Eğeı Ynep'in ısrarla çaldırdığı telefon olmasa, belki de öğleye ka uyuyup kalacaktı. O yüzden kendini suçlu hissediyordu. Dert etme Ali," diye teselli etmeye çalıştım, "beklemeye ^ olsalardı, nerde kaldınız diye ararlardı. Ercan'ın bizimle 2uŞnıayı göze alacağını sanmıyorum." Böyle söylememe rağmen, nasıl karşılanacağımızdan ben de hiç emin değildim. Ama boşa kaygılandığımızı çok geçmeden anlayacaktım. Aracımız daha binanın önüne yeni gelmişken, Ali daha motoru durdurmadan, ellerindeki kocaman şemsiyeleri açarak iki çam yarması dikilivermişti kapılarımızın önünde. Çam yarması, dediysem yanlış anlaşılmasın, bunlar Necdet'in evinde yakaladığımız, aşiretin o kaba saba iki genç irisine hiç mi hiç benzemiyorlardı. Üzerlerindeki siyah takım elbiseleri, en az bir seksen boylan, geniş omuzları, alabros saçlarıyla, şirket korumasından çok, devlet başkanlarının güvenliğini sağlamakla görevli birinci sınıf polisleri andırıyorlardı. Soğuk bir nezaketle kapılarımızı araladılar. "Buyurun..." Şemsiyeleri kapının üzerine germişlerdi. "Buyurun, lütfen." Nereye geldik biz yahu dercesine yardımcımla birbirimize bakıp gülümsedik. "Buyurduk koçero," dedi Ali çevik bir hareketle arabadan inerken. Ama yere basınca, kendisinden en az bir baş daha uzun olan korumayı aşağıdan yukarıya süzdükten sonra takılmaktan kendini alamadı. "Buyurduk buyurmasına da, böyle aynı boy, aynı şekil... Siz hangi bostanın mahsulüsünüz ya?" Ali'nin lisanından hiçbir şey anlamadı genç güvenlikçi. "Efendim..." "Boş ver," diyerek yürüdü bizimki. "Sizi yetiştiren adama soranm daha iyi." Onları yetiştiren adam, eskitilmiş ahşaptan yapılma devasa kapının önünde, gladyatörleriyle övünen Romalı bir savaş eğitmeni gibi dudaklarında kendinden emin bir gülümsemeyle bize bakıyordu. Ercan'dan söz ediyorum. Eski polis Ercan Sungur. Kendisine baktığımı fark edince sanki kırk yıllık ahbapmışız gibi elini salladı. "Merhaba Başkomiserim..." Bardaktan boşanırcasına yağan yağmura aldırmadan birkaç basamak inerek merdivenlerde karşıladı bizi. "Hoş geldiniz..." "Hoş bulduk." Ercan ıslanmasın diye basamakları birer ikişer tırmandım. "Geç kaldık, kusura bakmayın." Uzattığım eli dostça sıktı. "Ne kusuru canım! Ben de kapıya yeni çıkmıştım zaten." Yüzünde çatık bir ifadeyle bakan yardımcımı başıyla selamladı. "Merhaba Ali Komiserim... Siz de hoş geldiniz." Soğuk bir homurtuyla geçiştirdi bizimki. Ercan'ın emniyette kendisini umursamamasını hâlâ unutmamıştı. Oysa eski meslektaşımız, bu tatsızlıkları geride bırakmak istiyordu. "Geç filan kalmadınız canım." Artık o da bizimle birlikte basamakları tırmanıyordu. "Biz hep buradayız zaten." Yardımcıma bakıp gülümsedi. "Ali Komiserim aradığından beri sizi bekliyoruz. Âdem Bey de erkencidir. Moskova'dan dün geceyarısı dönmesine rağmen, sabah bizden önce gelmişti şirkete." Bu iyi haberdi işte. Demek sonunda karşılaşacaktık şu meşhur Âdem Yezdan'la. Ahşap kapının aralık kanadından içeri girmeden önce çaldı beni bir türlü rahat bırakmayan telefonum. Tam da zamanı. Evgenia'ya mı? Dünden beri konuşmamıştık, merak etmiş olmalıydı. Belki de yarın geceki daveti hatırlatacaktı. Ama hayır, Evgenia değildi, başka bir kadın, şu sıralar sevgilimden daha çok görüştüğüm bir kadın, nedense her cinayetten sonra beni arayan Leyla Barkın. Telefonu açmadan önce Ercan'a döndüm. "Siz geçin isterseniz, hemen geliyorum." Gitmek istemedi Ali. "Yok Başkomiserim, ben beklerim sizi." Bir şeylerden tedirgin mi olmuştu bu çocuk? tki korumayla Ercan'ı süzdüm. Hiç de öyle kuşku uyandıracak bir halleri yoktu. Anladım, Ali hazzetmediği bu kişilerle yalnız kalmak istemiyordu. "Biz de bekleriz..." dedi Ali'nin hiç hazzetmediği kişilerin başındaki adam. Sanki ikinci yardımcımda kendisiymiş gibi samimi bir tonda konuşuyordu Ercan. "Ne olacak Başkomiserim? Konuşmanızı yapın, sonra geçeriz içeri." "Tamam, çok uzatmayacağım." Hızlı adımlarla onlardan uzaklaşarak, hepimizi sağanaktan koruyan geniş sundurmanın ucuna yöneldim. Yeterince uzaklaşınca açtım telefonumu. "Günaydın Leyla Hanım... Nasılsınız?" "iyiyim Nevzat Bey... Ben iyiyim de, bir ceset daha bulunmuş." Sesindeki hayal kırıklığı sezilmeyecek gibi değildi ya da öyle hissetmem için böyle kırık bir tonla konuşuyordu. "Ne yazık ki öyle. Üstelik Kız Taşı'nda değil, hiç tahmin etmediğimiz bir yerde, Ayasofya'da. " Kısa bir sessizliğin ardından, "Beni suçlamıyorsunuz, değil mi?" diyerek savunmaya geçti hemen. "II. Teodosius'tan sonra yapılmış bir anıt, bir eser söylememi istediniz. Üstelik bunu hemen yapmamı istediniz. Hatta karşı çıkacak oldum, ısrar ettiniz. Tahmin yapmamı istediğiniz tarih dilimi o kadar geniş, o dönemde yapılan o kadar çok eser var ki... Katillerin tam altı imparatoru atlayarak, yaklaşık seksen yıl sonra yapılacak olan Ayasofya'ya işaret edeceklerini nasıl bilebilirdim?" Bir çırpıda sayıp dökmüştü bütün bunları. Söylediklerinde haklıydı. Haklıydı ama bu durum ondan kuşku duymamı engellemiyordu, ne var ki bu düşüncemi açmak ya da onu açıkça suçlamak için hâlâ çok erkendi. "Yapmayın hanımefendi, lütfen, boş yere alınganlık gösteriyorsunuz. Sizi suçladığım filan yok." "Ama..." "Rica ederim öyle düşünmeyin. Biz bir ekibiz. Suçlayacak- sam önce kendimi suçlarım. Dediğiniz gibi, tahmin yapmanız için sizi zorlayan bendim. Hayır, suçlu aramıyorum. Bundan sonrası için nasıl daha doğru bir tahminde bulunuruz, bunu anlamaya çalışıyorum." "Yani cinayetler devam edecek diyorsunuz?" "Sizce?" Yanıt vermeyince üsteledim. "Sizce bitti mi?" Evet ya da hayır gibi kesin bir yanıt vermek yerine, sanki sesli düşünüyormuş gibi kafasmdakileri dökmeye başladı: "Ayasofya Doğu Roma'nın en görkemli dinsel anıtıdır. Bu mabetten sonra Konstantinopolis'te daha muhteşem bir bina yapılmadı... Jüstinyen de Doğu Roma'nın en kudretli imparatoruydu. Jüstinyen'den sonra Doğu Roma eski gücünü yitirmeye başlamıştı... Yani katillerin vermek istedikleri mesaj Roma'nın görkemli günleriyle sınırlıysa, cinayetlerin sona ermiş olması muhtemel." "Ya değilse?" Sustu, saniyelerce sürdü sessizliği. "Bilmiyorum 'Nevzat Bey," dedi sonunda. "Bu, telefonda konuşulacak konu değil. Bugün fazla bir işim yok ama müzede kalmam lazım. Bana gelebilirseniz, oturur konuşuruz." Göz ucuyla, az ilerde iki korumayla polis eskisi Ercan'ın arasında, vakur bir tavırla dikilen yardımcıma baktım. Leyla Barkın'ı onun da görmesini istedim. Kadının benden gizlediği ayrıntılar varsa, Ali'nin genç gözünden kaçmayabilirdi. "Oldu, geliriz. Ali Komiserle birlikte, diyorum... Tanışmıştınız hani." Sözlerimin altındaki gizli ricayı hemen anladı Leyla. "Tabii tabii, onu da getirin lütfen," dedi nazik bir tavırla. "Hem konuşmamıza biraz heyecan gelmiş olur." Gülmemek için kendimi güç tuttum. "Tamam Leyla Hanım, görüşürüz..." "Cinayetlerin hepsi, bu şehrin tarihiyle ilgili Âdem Bey." Âdem Bey'le görüşeceğimiz şirket binasının içi saraydan farksızdı. Geniş kanatlı ahşap kapıdan geçince taştan yapılmış iki sütunlu bir sofa çıktı karşımıza. Sütunların üzerinde çift başlı Bizans kartalları... Arkada, altı basamaklı mermer bir merdivenle inilen kocaman bir salon. Sol taraftaki devasa duvarda üç ahşap kapı. Sağ taraftaki duvar, karşıdaki yekpa re camdan cepheye kadar uzanıyordu. Camın gerisinde, dalgalar içinde çalkalanan Marmara Denizi. Merdivenlerden salona inerken sağdaki duvara birer metre arayla yerleştirilen kandil şeklindeki lambaları fark ettim. Kandillerin altına Roma saraylarında görülen yatak şeklindeki koltuklardan yerleştirilmişti. Hani Romalı soylular bunların üzerine uzanır, bir yandan şaraplarını içer, meyvelerini yer, bir yandan da sohbet ederlermiş ya, işte o koltuklardan. Kuşkusuz günümüzde kimse bu koltuklara uzanmayacaktı ama ziyaretçilerin kendilerini soylu bir Romalı zenginin ya da büyük bir komutanın sarayında hissetmesi için her türlü ayrıntıyı düşünen Âdem Yezdan, bu önemli mobilya parçasını da unutmamıştı. Hepsi bu değil, koltukların arasına eşit mesafelerle mermer büstler konulmuştu. Muhtemelen Roma imparatorlarının heykelleriydi bunlar. Orijinal değillerse bile sahicilik görüntüsü vermeyi başarmıştı heykeltıraşlar. "Bu da ne?" Birkaç metre ötede durmuş, yerde üzeri camla kaplı bir alanı gösteriyordu Ali. "Suriçi mi burası?" "Bravo Komiserim," diye anında takdirlerini dile getirdi Ercan. "İlk bakışta anladınız. Tur rehberlerinin çoğu bakıp bakıp bir anlam çıkaramıyor." "Ayasofya, Sultanahmet Camii, Topkapı Sarayı..." Biraz geri çekilip baktı. "Sahiden de kartala benziyormuş Başkomiserim." Hangi kartaldan bahsettiğini anlamam için baktığı şeyi görmem gerekti. Yaklaşık üç metre boyunda, iki metre eninde bir maket vardı kalın camın altında. Bu maketi yapmak için zemini yarım metre kadar kazmış olmalılardı. Bakar bakmaz, Ali'nin neden bahsettiğini anladım. Geçen gün Zeynep'in bilgisayarda gösterdiği kartal, bir maket halinde uzanıyordu gözlerimizin önünde. Etrafı maviye boyanmış olan bu makette, ekranda gördüğümüz çizimden farklı olarak üzerindeki tarihi yapılar da gösterilmişti. Hem de artık çoktan yıkılmış, bugün var olmayan anıtlar bile. Sarayburnu'ndaki bir yapının maketi dikkatimi çekti. Bir tür dini yapıyı andırıyordu. Tam da Necdet Denizel'in cesedini bulduğumuz noktadaydı. Bugün Atatürk heykelinin olduğu yerde. Zeminde belli belirsiz bir yazı vardı. Yakın gözlüklerimi takıp okudum. Poseidon Tapınağı yazıyordu. Leyla Barkın'm sözünü ettiği tapınak. Necdet Denizel'in ona evlenme teklif ettiği yer. Yakın gözlüklerimi indirip Poseidon Tapınağı'ndan Çemberlitaş'a, yani Konstantin'in bu şehri Roma İmparatorluğu'nun başkenti yapmasının anısına diktirdiği sütuna hayali bir çizgi çektim. Evet, Konstantin Sütunu'nun maketi de işte buradaydı. Yani Mukadder Kınacı'nın cesedini bulduğumuz yer. Etrafında başka yapılar da yer alıyordu. Hem Roma, hem de Osmanlı dönemine ait yapılar. Sütunun hemen arkasında Atik Ali Camii, karşı köşede Köprülü Mehmed Paşa Camii... Sütunun bulunduğu meydanın zemininde yine harfler vardı. Dikkatli bakınca okuyabildim. Konstantin Forumu yazıyordu. Bu kez Mukadder Kınacı'nın parmaklarının işaret ettiği yöne, doğuya doğru uzattım hayali çizgimi. Üzerinde mese yazan caddeden ilerledim, önce Tauri Forumu yazan günümüzün Beyazıt Meydanı'na ulaştım. Yine Roma binaları, Beyazıt Camii, bugün İstanbul Üniversitesi olan Fatih'in yaptırdığı ilk saray... Ardından biraz aşağıya inerek, zemininde Bovis Forumu harflerini seçebildiğim, muhtemelen günümüzün Aksaray'ı olan yapılar topluluğuna geldim. Sonra Arkadius Forumu yazılan ve aynı isimle anılan bir sütunun bulunduğu bina kümelerini geçince, surların sona erdiği yere, üçüncü kurban, gazeteci Şadan Duruca'nın bırakıldığı noktaya, yani Altınkapı'ya vardım. Kurbanın bileklerinden birbirine bağlanmış ellerinin işaret ettiği yönü gözümde canlandırarak, geldiğim yolu bu kez tersine kat ettim. Ve son kurbanımız Mimar Teoman Akkan'ı bulduğumuz Ayasofya'ya döndüm. Cesedi bu muhteşemtapınağın üst sokağına, yani şimdiki Cafer Ağa Medresesi'nin kapısının biraz ilerisine yerleştirdim. Ellerini iki yana açarak, katillerin bize nereyi göstermek istediğini bir kez daha düşünmeye çalıştım. Sol el açıkça Topkapı Sarayı'nı gösteriyordu, sağ el ise Beyazıt, Fatih, Yavuz Selim camilerinin yönünü. Belki de aklımıza bile gelmeyen başka Roma veya Osmanlı yapılarını. Bakışlarım sıkıntıyla Ayasofya'nın maketinin önündeki heykele kaydı. Anlamak için iyice çömelip bakmak zorunda kaldım. Bu bir at heykeliydi, hayır, at üzerindeki bir adamın heykeliydi. Bir imparator olmalıydı... "Jüstinyen," dedi güçlü bir ses. "Atın üzerindeki imparator büyük Jüstinyen'dir. Ayasofya'nın günümüze ulaşmış halini yaptıran adam. Ama heykel çoktan yıkıldı tabii..." Çömeldiğim yerden başımı çevirdim. Sağ elinde, sapı fil- dişinden oyulmuş ahşap bir baston tutan, açık kahverengi yakasız takım elbise giymiş bir adam dikiliyordu başucumda. Doğruldum. Orta boylu, geniş omuzlu, sağlam yapılıydı. Saçlarını tümüyle kazıtmıştı, bu yüzden olsa gerek, kumral kaşları iyice ortaya çıkmış, uzun kirpiklerinin gölgelediği toprak rengi gözleri daha da etkileyici bir hal almıştı. Dudaklarının üzerinde belli belirsiz duran kırçıl bıyık, çenesini kuşatan ince bir sakalla tamamlanıyordu. "Merhaba." Gülümsüyordu ama samimiyetinden pek emin değildim. Elini uzattı. "Ben ÂdemYezdan... Siz de..." "Nevzat." Uzattığı eli sıktım. "Başkomiser Nevzat..." Başımla yardımcımı gösterdim. "Bu arkadaşımız da Ali, Komiser Ali." "Merhaba Ali Komiser... Hoş geldiniz." Ali'nin ne diyeceğini beklemeden, bakışlarını Ayasofya'nın önündeki heykele çevirerek sürdürdü sözlerini. "Biz İstanbul'da yaşayanlar pek farkında değiliz ama Jüstinyen bu kente en büyük iyiliği yapan imparatorlardan biriydi. Nika isyanıyla yıkılan, harabeye dönen kenti yeniden kurmuştu. Sadece Ayasofya'nın inşa edilmesinden söz etmiyorum. Büyük Saray'ı, Zeuksippos Hamamı'nı, Pazaryerindeki bütün binaları, senatoyu yenilemişti... Jüstinyen'i ancak bizimKanuni Sultan Süleyman'la kıyaslayabiliriz, tkisi de kendi imparatorluklarının en görkemli yıllarında yaşamışlardı." Âdem Yezdan'ı şaşkınlıkla dinliyordum. Karşımda sandığım gibi, gözünü kâr hırsı bürümüş bir adam değil, tıpkı Leyla Barkın gibi bu kentin tarihi konusunda bilgili, belki de istanbul âşığı biri duruyordu. Üstelik konuşmasında ne aksan vardı, ne de dilinde bir bozukluk. Türkçeyi doğma büyüme istanbulluları kıskandıracak kadar güzel konuşuyordu. Fildişi saplı bastonuyla atın üzerindeki imparatoru gösterdi. "Aslında Jüstinyen'le Kanuni'nin aşk hayatları da birbirine benzer." Dudaklarında çapkın bir gülümseme belirmişti, "ikisinin de yaşamında büyük roller oynayan birer kadın vardı. Imparatoriçe Teodora ile Hürrem Sultan. Kimileri bu kadınların onları yanlış yönlendirdiğini söylese de, bu iki büyük hükümdar, sevgililerinden asla vazgeçmediler. Ve her ikisinin sevgilisi de kendilerinden önce göçüp gitti bu dünyadan." Yanlış anlamamızdan korkuyormuş gibi bastonsuz elinin işaretparmağını usulca yukarı kaldırdı. "Ama benzerlikleri bu kadarla sınırlı değil, tkisi de bu kente önemli eserler kazandırmış olmalarına rağmen, daha çok istanbul'daki iki ibadethaneyle anılırlar. Ayasofya Kilisesi ile Süleymaniye Camii... Bu şehrin ölümsüz tapmakları..." Gurur yüklü bir sesle ekledi.. "Ha, bizimKanuni'nin bir üstünlüğü var tabii, iyi bir şair olması. 'Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi / Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi' dizelerini bilirsiniz." Bizden yanıt alamayınca engin gönüllü bir gülümseme belirdi kalın dudaklarında. "Başınızı ağrıttım, değil mi? Ne yapayım, konu tarihe gelince kendimi tutamıyorum. Oysa siz daha önemli bir mesele için buradasınız..." Ellerimi yana açtım. "Yaptığımız soruşturma da tarihten ayrı değil." Maketi gösterdim. "Daha doğrusu, istanbul tarihinden..." Ne demek istediğimi anlamamış gibiydi. "Cinayetlerin hepsi bu şehrin tarihiyle ilgili Âdem Bey..." Yüzünde merak dolu bir anlam belirdi ama çok sürmedi, bakışları birkaç adım geride, klonlanmış gibi birbirinin aynı olan iki korumaya kaydı. "Bir dakika Başkomiserim." Ellerini göğsünde çapraz yapmış eski meslektaşımıza döndü. "Ercan, çocukları yolla istersen." Ercan çevik adımlarla korumaların yanına gitti. Eğilip kulaklarına bir şeyler fısıldadı. Komutanlarının emrine uyan iki lejyoner gibi, tek söz etmeden, sol taraftaki ilk kapıdan çıkarak uysalca salonu terk ettiler. "Cinayetler istanbul'la ilgili mi diyorsunuz?" Düşünceli bir halde, eliyle ince sakalını kaşıyordu Âdem Yezdan. "Bu kanıya nasıl vardınız?" Açık oynamanın zamanı gelmişti. "Çünkü katiller, kurbanlarını tarihi mekânlarda sergiliyorlar. Bu şehir için önemli olan tarihi mekânlarda." Bastonunu iki avucunun arasına aldı. "Öyleymiş, Ercan bahsetti biraz." "Kurbanların avuçlarına sikke bıraktıklarını da söyledi mi?" Aslında soru bir tuzaktı. Ne Ercan'a, ne de basına sikkelerden söz etmemiştik. Madeni paraların bırakıldığım sadece biz ve katiller biliyordu. Gözlerimi eski meslektaşımıza dikerek, nasıl tepki vereceğini bekledim. Ama Ercan tuzağa düşmedi ya da gerçekten sikkelerden haberi yoktu. "Bil... bilmiyordum ki... Sikke mi bırakıyorlarmış?" Ercan gibi, Âdem Yezdan'ın da gözleri faltaşı gibi açılmış, hatta fazladan, alt çenesi hafifçe aşağı doğru sarkmıştı. "Benim sikkelerimi mi?" Bu çarpılmış yüz, bu titreyen ses sahici miydi, yoksa kendini gizlemeye çalışan bir zanlının harfi harfine uymak zorunda olduğu bir senaryonun gerekli kıldığı hal ve tavırlar mıydı? Kestirmek zordu. O yüzden hiç kuşkulanmamış gibi davrandım. "Henüz sizinkilere sıra gelmedi. Sizin sikkeler Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti dönemine aitmiş. Ercan Bey öyle söylemişti." "Doğru..." Bana dönerek başını salladı. "Evet, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti paraları biriktiriyorum." "Ama katiller, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti döneminde basılmış paraları değil, daha önceki dönemlerde basılmış sikkeleri kullandılar. Byzas, Konstantin, II. Teodosius ve Jüstinyen için basılmış paraları. Yani Necdet Denizel'in koleksiyonundakileri..." Gözlerini ardı ardına açıp kapadı. "Dört hükümdar... Dört hükümdardan bahsettiniz... Yani dört sikke... Ama üç cinayet işlenmedi mi?" Demek dün gece bulduğumuz kurbandan haberi yoktu ya da öyle sanmamızı istiyordu. "Dört cinayet işlendi. Dördüncü kurban dün gece Ayasofya'nın yan sokağına bırakıldı. Sağ avucuna da Jüstinyen'in sikkesi konulmuştu." Susuz kalmış gibi yutkundu Âdem Yezdan. "Kim? Kimmiş peki dördüncü kurban?" Yanıtlamadan önce bir adım daha yaklaştım yanına. "Teoman Akkan..." Açık kahverengi gözlerine bakarak açıkladım: "Mimarmış..." Gözlerinde büyüyen endişeyi saklayacak fırsat bulamadı. "Yoksa tanıyor musunuz?" diye üsteledim. "Kurbanların tümü inşaat işiyle ilgili." "Biz de inşaat yapıyoruz, istanbul'da bina yaptırmak deveye hendek atlattırmaktan daha zor. Necdet'i de bu yüzden işe almıştım. Allah rahmet eylesin, konuya hâkim, bilgili, değerli bir insandı. Mukadder Bey'le de konuşmuşluğumuz vardır. Merhum belediyede görevliydi, izinler, evraklar için temas etmek zorunda kalmıştık. Öteki iki merhumla da karşılaşmış olabilirim. Çok insanla ilişkiniz oluyor turizm işinde. İster istemez tanışıyorsunuz." "inşaat lafı biraz hafif kaçmıyor mu?" diye homurdandı Ali. "Öyle bina yapımı filan değil, devasa bir projeniz varmış." Ercan'ı işaret etti. "Eski meslektaşımız söyledi." "Var." Adamına bakmadan yanıtladı. "Büyük bir proje. Tarihi Yarımada'nın hak ettiği bir proje. Hem modern, hem de geçmişle barışık bir proje. Belki de bu yüzyılın en büyük projesi. Sadece Türkiye için değil, dünya turizmi için de çok önemli bir iş. Tarihi yarımadadaki tüm önemli yapıları simgesel olarak vurgulamayı düşünüyoruz. Ayasofya Kilisesi, Süley- maniye Camii, Topkapı Sarayı gibi günümüze kadar ulaşmış yapıları değil, çoktan yıkılmış, tarihe karışmış olanları da." Bastonuyla ilk kurbanı bulduğumuz Sarayburnu'nu gösterdi. "Mesela, günümüzde izi tozu kalmayan Poseidon Tapınağı'nı, artık bir döküntü haline gelen Bukoleon Sarayı'nı." Bastonunun ucu Çemberlitaş Sütunu'nun üzerinde durdu. "Mesela Konstantin Forumu'nda yer alan yapıları." Baston yukarı doğru hareket etti, kara surlarının Haliç'e uzanan bölümünün sonundaki saraya geldi. "Mesela Blahernai Sarayı'ndan günümüze kalan Tekfur Sarayı'nı da yapımızda vurgulayacağız. Halkın çoğunun bu anıt binalardan haberi bile yok. Yani bu büyük iş ve eğlence merkezini yaparak insanlara geçmişimizi de anlatacağız..." Âdem Yezdan konuştukça heyecanlanıyor, heyecanlandık- ça yüzündeki her bir mimik, gözlerindeki her bir ışıltı projesine duyduğu inancın ne kadar güçlü olduğunu gösteriyordu. Ama bizim Ali bunların hiçbirinden etkilenmemiş olacak ki, "Öyle diyorsunuz da projenizi son derece sakıncalı bulanlar var," diye kesti adamın sözünü. "Tarihi dokuya zarar vereceğini söylüyorlar." Eğilip makete baktı. "Yok olup gidenlere bir şey demiyorlar ama ayakta kalan tarihi eserleri olumsuz etkileyebilirmiş." Âdem Yezdan'ın kaşları çatılacak gibi oldu, ama hayır, kışkırtmalara kapılmayacak kadar zekiydi. Öfkelendiyse bile bunu soğuk gülümsemesinin ardına gizlemeyi başardı. "Yanlış düşünüyorlar... Bunlar modası geçmiş fikirler. Başkomiserim hatırlar. İlk Boğaz Köprüsü yapılırken de aynı itirazlar gelmişti. İstanbul'un dokusu bozuluyormuş, güzellikleri mahvoluyormuş, dediler. Oysa şimdi biz Boğaz a yeni köprüler kurmaktan söz ediyoruz. Tarihi mekânları korumanın yolu, onları gündelik yaşamın içine katmaktır." Artık bu kadarına dayanamadım. "Tarihi eserlere zarar vermek pahasına olsa bile mi?" Rahatsız olmuştu, bastonu öteki eline geçirdi. "Eserler zaten zarar görüyor... Burası SİT alanı ilan edildiği için çürüyen o kadar çok anıt var ki. Anıtlar Kurulu çivi çaktırmıyor. Tamirat yapılamadığı için de binalar eriyip yok oluyor. Oysa biz tarihi eserlerin yanı başına dikeceğimiz yeni binalarla, geçmişi bugüne taşımayı amaçlıyoruz. Eski kafalı akademisyenler ya da her fırsatta bozgunculuk çıkartmaya çalışan solcu zihniyet işte bunu anlamıyor..." "Burası saray mı?" Ali'nin sorusuyla kesildi Âdem Yezdan'ın heyecanlı ko- pUşrnası. Yardımcım makette Sultanahmet Camii'nin hemen altmdaki genişçe bölgeyi işaret ediyordu. Gösterdiği bölge ince bir duvarla özel olarak belirmişti. Zeminde Büyük Saray yazısı seçiliyordu. "Büyük Saray," diye onayladı işadamı. "Roma İmpara- torluğu'nun Magnum Palatium'u. Konstantin tarafından yapımına başlanmış ama yüzyıllar boyunca yeni yapılarla genişletilmiş. Bakın şurası Halke denilen sarayın ana girişi, burası muhafızların bulunduğu bina, imparatorun danışma kurulunun bulunduğu salon, aşağıdaki şu bina ise kabul salonu, bu boş alan oyun sahasıydı. Muhteşem, değil mi?" Bastonuyla maketin üzerindeki Sultanahmet'ten aşağıdaki maviliğe doğru bir çizgi çekti. "Boyu Hipodrom'dan Marmara Denizi'ne, eni Sultanahmet Cami'nin arka bahçesinden Ayasofya'nın arka duvarına kadar uzanan bir dikdörtgen getirin gözünüzün önüne, işte Büyük Saray'ın kapsadığı alan o kadarmış." Ali önemli bir sorunla karşılaşmış gibi eli çenesinde mırıldandı. "Bu bina da sarayın sınırları içinde yer alıyor, öyle mi?" Lafın nereye varacağını anlayan kurt işadamı savunmaya geçti. "Yapmayın Ali Komserim, bu bölgedeki tek bina bizimki değil ki." Bakışları saray maketine takılı olan Ali, dalgın mırıldandı. "Keşke tek bina sizinki olsaydı." Yeniden Âdem'e döndü, gözlerinde bir kıvılcım yandı, söndü. "Hatta sizin binanız da burada olmasaydı." Sarayı gösterdi yeniden. "Keşke bu bölge, bu maketteki gibi sadece tarihi eserlerden oluşsaydı. Asıl o zaman yüzyılın turizm olayı olurdu." Âdem Yezdan ne diyeceğini bilemedi. Ne yalan söyleyeyim, ben de şaşırmıştım. Galiba bu çocuğa haksızlık ediyor, onun sağduyusunu ve zekâsını küçümsüyordum. Tarihe meraklı işadamı, benden önce toparlandı. "Ama bu olacak iş değil Ali Komiserim, Büyük Saray bin küsur yıl önce terk edildi." Bastonuyla salondaki yatak koltukları gösterdi. "Ama bakın, biz ne yaptık. Büyük Saray'da devlet görevlilerinin ağırlandığı bir tören salonu vardı. Ak- kubia Salonu. Orada 19 uzanma yatağı bulunuyordu. İşte aynısını günümüze taşıdık." Birkaç adım attı. Uzanma yataklarından birine dokundu. "Bunlardan tam on dokuz tane var burada. Tıpkı Büyük Saray'ın yemek salonunda olduğu gibi. Yapabildiğimiz bu. Büyük Saray'ı tümüyle yeniden canlandırmak imkânsız. Onun yerinde binlerce konut, işyeri var. Üstelik buraları yüzlerce yıl önce yerleşime açılmış." Gerekçeleri umursamadı bile Ali, ne gerekçeleri, ne de ona açıklamalar yapan adamı. "Keşke açılmasaymış... Açılmasaymış da leş kargaları bu büyük hazinelerin üzerine üşüşmeseymiş." Açıkça hakaret etmesine rağmen Âdem Yezdan sinirlenmedi ya da büyük bir maharetle bastırdı gerginliğini. Onun yerine eski meslektaşımız gösterdi dişlerini. "Ama olmadı şimdi Ali Komiser. Ağır konuşuyorsun... Bak Âdem Bey kibarlık gösteriyor..." "Lütfen Ercan," diye sertçe kesti sözünü patronu. "Ali Komiser'i anlıyorum. Yaşadığı şehri seven biri o." Açık kahverengi gözlerini anlayışla yardımcıma çevirdi. "înanm benim de içim yanıyor. Ben de sizin gibi, keşke olmasaydı, diyorum. Fakat artık çok geç. Haklısınız, bu şehrin tarihi konusunda tek kelime bilmeden turizm işine giren çok insan var. Ben de onlara karşıyım. Ama yatırım yapmadan, yeni oteller, merkezler açmadan da bu şehri dünyaya tanıtamayız. Bu işler duygusallığa gelmez Ali Komiserim. Tarih konusu, turizm meseleleri biraz karışıktır..." Şimdi tersleyecek Ali diye düşündüm, yapmadı, Allah belanızı versin dercesine, öfkeli bakışlarını Büyük Saray'ın maketine gömdü. Bunu fırsat bilen Âdem Yezdan bana döndü. "İsterseniz, yan odaya geçelim Başkomiserim." Sağ duvardaki üç kapıdan ortadakini gösteriyordu. "Orası sakindir, daha rahat konuşuruz." "Tarih kanla yazılıyor." Konuşmak için daha rahat bir yer olabilirdi bu oda ama sessiz olmadığı kesindi. Büyükçe maun bir masa, deri koltuklar, yerde el dokuması yün bir hah bulunan aydınlık odaya adımımızı atar atmaz, "Merhaba, ben Teodora..." diyen bir ses karşıladı bizi. "Sarayıma hoş geldiniz." Şampanya rengi kadife perdenin önündeki büyük kafesin içindeydi. Bizi görünce hareketlenmiş, tüneğinde bir ileri, bir geri sallanarak tekrarlayıp duruyordu. "Sarayıma hoş geldiniz." Necdet Denizel'in evindeki Kral Byzas adlı papağanın neredeyse tıpatıp aynısıydı. Kül rengi bir beden, kırmızı bir kuyruk, insana ilgiyle bakan boncuk gözler. Ali'yi görünce heyecanlanır gibi oldu, başını çevirerek kafesinde yardımcıma doğru ilerledi. "Merhaba, ben Teodora... Sarayıma hoş geldiniz." Biraz da aradaki soğukluğu gidermek amacıyla olsa gerek, "Teodora sizi pek sevdi Ali Komiserim," dedi Âdem gülümseyerek. "Herkese böyle yapmaz." Ortamın samimileşmesi benim de işime gelirdi. Papağan muhabbetini sürdürdüm. "Kral Byzas da çok sevmişti Ali'yi." îşaretparmağımla kafese usulca dokundum. "Sahi bu, Necdet Denizel'in evindeki papağanın kardeşi filan mı? Çok benziyor da..." Sevgiyle baktı kafesteki kül rengi papağana Âdem. Sanki öz çocuğuna bakıyormuş gibi duygusallaşmıştı. "Akrabası diyebiliriz... Kral Byzas otuz iki yaşında. Bu hanım ise henüz on dokuzunda..." "O kadar yaşıyor mu bu kuşlar?" Yüzünü ince bir keder dalgasının kapladığını gördüm. "Seksene kadar yaşayanlar bile var. Jako papağanı bunlar. Latince adları Psittacus Erithacus. Çok zeki hayvanlardır. Bin kelimeye kadar akıllarında tutabilirler... Ama çok narin varlıklar. Biri hastalandı mı, birbiri ardına göçüp gidiyorlar." Derinden bir iç geçirdi. "Tam dört çift vardı bende, sekiz papağan... Ne yazık ki virütik bir hastalık kırdı geçirdi hepsini. Her sabah birini topluyordum kafeslerinin zemininden. Yere düştüler mi kurtarmak mümkün değildir. Allahtan iyi bir veteriner bulduk. Hemen hastaları ayırdı. Bir çifti de buradan uzaklaştırdı. Rahmetli Necdet'e gönderdik. Kral Byzas'la sevgilisi Hekate'yi." "Ay Tannçası Hekate mi?" Abartılı bir beğeniyle süzdü beni. "Oo Başkomiserim, mitolojiye hâkimsiniz galiba..." Bir an duraksadı. "Ama ayakta kaldınız. Otursanıza." Maun masanın önündeki deri koltukları gösteriyordu. "Lütfen, buyurun." Ali'yle karşılıklı olarak yerleştik rahat koltuklara. Az önceki tartışmanın verdiği gerginlik nedeniyle olsa gerek, Ercan ayakta kalmayı tercih etmişti ama Âdem haline bırakmadı. "Sen de otursana, misafirlerimize ayıp oluyor." Yanlış anlaşılmanın verdiği huzursuzlukla söylendi eski polis amiri. "Kusura bakmayın, niyetim o değil." Açıklama gereği hissetti. "Hem onlar benim meslektaşlarım... Meslektaşlarıma hiç yanlış yapar mıyım? Polis, emekli de olsa polistir Âdem Bey. Değil mi Başkomiserim?" Ali'nin asık suratına aldırmadan sabık meslektaşımızı onayladım. "Tabii tabii, polis her zaman polistir..." Ne Ercan'ın sevimli olmaya çalışması, ne benim anlayışlı tavrım kıramadı Âdem'in kararlılığını. "Gene de sen otur," dedi adamına ama misafirlerini ağırlamak için yanıp tutuşan bir ev sahibi ivecenliğiyle kendisi ayakta durmayı sürdürüyordu. Ne içeceğimizi sormasını beklerken, az önceki konuya döndü yeniden. "Ay Tanrıçası Hekate, Byzantion kentinin koruyucusuydu Başkomiserim. Ama bizim papağan Hekate yeni evine uyum sağlayamadı, çok yaşamadı zavallı. Bende ise sadece bir çift papağan kaldı. Jüstinyen'le Teodora... Jüstinyen'i de geçen ay kaybettik." Önemli bir ayrıntıyı vurgulamak istercesine sesine özel bir ton verdi. "İşte o yüzden, Necdet'in rahmetli olduğunu öğrenince ilk aklıma gelen Byzas oldu. Çünkü bu papağan ailesinden sadece onunla benim Teodoram sağ kalmıştı." Sevgi dolu bakışlarını yine papağana çevirmişti ama beni ilgilendiren kafesteki Teodora değil, tarihteki Teodora'ydı. "Teodora şu fahişe olduğu söylenen imparatoriçe değil mi?" Rahatsız olmuş gibi hızla çekti bakışlarını papağandan, yüzüme bile bakmadan yanıtlamaya koyuldu sorumu. "Orası tartışmalı. Aslında kadın bir aktrist." Masanın karşısındaki camlı, küçük kitaplığa yöneldi. Kapağını açıp üçüncü rafta yan yana sıralanan kitapların arasından ikisini aldı. Bize dönerek kitapları elinde salladı. "Bunların yazarı Proko- pios adında bir devlet görevlisiydi. Yazman ve hukuk danışmanı... Çok ilginç bir kişilik. Prokopios'a göre, Teodora ahlaksız bir fahişe, doymak bilmez bir seks hastasıydı. Ama iki kitap birbirine taban tabana zıt şeyler anlatır." Masaya doğru birkaç adım attı, deri kaplı kitabın kapağını bana çevirdi. Koyu kırmızı ciltle kaplanmış kitabın ön yüzünde Prokopios yazısı gözüme çarptı, hemen altında ise "İstanbul'da lustini- anus Döneminde Yapılar," başlığı yer alıyordu. "Bu kitap, Jüstinyen ile Teodora'yı göklere çıkartır," dedi sanki eserin değerini anlamak ister gibi elinde tartarak. "Prokopios, hem imparatoru, hem de imparatoriçeyi öve öve bitiremez." Öteki kitabı üste çıkardı. "Bu eserinde ise, metnin adı da manidardır: Bizans'ın Gizli Tarihi. Evet Prokopios bu çalışmasında hem imparatoru hem de imparatoriçeyi yerin dibine sokar. İmparatoriçe şehvet düşkünü bir seks manyağı, büyücü ve tehlikeli bir dişidir, imparator ise bu kadının oyuncağı olmuş kanlı bir katil. Tabii, bu kitap gizlice kaleme alınmış, gizlice dağıtılmış." Âdem Yezdan tarih bilgisiyle beni şaşırtmayı sürdürüyordu ama itiraf edeyim ki Prokopios'un iddiaları daha çok ilgimi çekmişti. "Peki doğru muymuş yazdıkları?" "Valla Başkomiserim, orası da biraz muallak. Gerek Jüstinyen, gerekse Teodora halktan gelen kişilerdi. Bu yüzden olsa gerek, Konstantinopolis'in aristokratları onlardan hiç hoşlanmıyordu. Prokopios da okumuş adam. Yani dönemin aydını, entelektüeli. Kendini aristokratlara yakın hisseden biri. Muhtemelen o da alt sınıftan gelen imparator ve imparatoriçeden nefret ediyordu. Kaleminden kan damlamasının nedeni de bu nefret olabilir. Öte yandan, ateş olmayan yerden duman çıkmaz, demişler. Ama ne olursa olsun, bilinen bir gerçek var ki, o da Teodora'nın son derece cesur, kararlı ve acımasız bir imparatoriçe olduğudur." Elindeki kitapları bırakmadan masasının başına geçti. Bizim oturduklarımızdan oldukça büyük koltuğuna yerleşirken sordu. "Nika ayaklanmasını duydunuz mu?" Kimseden ses çıkmayınca masanın üzerine koyduğu kitaplardan ciltsiz olanı alıp sayfalarını çevirdi. "Jüstinyen'i gerçek bir imparator yapan bu ayaklanmadır işte. Uğursuz bir olayın hayırlı sonuçlar doğurması denilen şey. Ve daha önemlisi, sokaktan gelen hafifmeşrep bir kadının imparatoriçeliğini kanıtladığı an." Sayfaların arasında aradığını bulamamış olacak ki, gözlerini yeniden bana dikerek hatırladığı kadarıyla anlatmayı sürdürdü. "Nika ayaklanması, dönemin Konstantinopolis valisinin Yeşiller ve Mavilerden yedi kişiyi tutuklamasıyla alev aldı. Yeşiller ve Maviler o dönemin önemli iki sosyal grubuydu, işte bu iki etkili grubun kimi üyeleri hipodromdaki yarışlar sırasında aşırılıklar göstermiş, şiddet olaylarına başvurmuşlardı. Vali de bu kişilerden yedisinin idam edilmesi emrini verdi. Ancak asılanlardan biri Mavi, öteki Yeşil olmak üzere iki kişi mucize eseri ölümden kurtuldu. Kurtulanlar bir manastıra sığındılar. Birkaç gün sonra hipodromda yapılan yarışlarda hem Maviler, hem de Yeşiller, manastıra sığınan bu kişileri affetmesi için Jüstinyen'e çağrıda bulundular. Ama imparator onları dinlemedi. Bunun üzerine, o güne kadar birbirlerine rakip olan Maviler ile Yeşiller birleşerek Imparator'a karşı ayaklandılar. Hipodrom 'Nika... Nika...' sesleriyle çınlıyordu. Halk o kadar öfkeliydi ki, Jüstinyen sarayına çekilmek zorunda kaldı. Imparator'un çekildiğini gören isyancılar, ayaklanmayı hipodrom dışına taşırdılar. Aslında ayaklanma kolayca bastırılabilinirdi ama Jüstinyen'in uyguladığı sıkı vergi politikasına karşı olan arisitokratlar da baldırı çıplak takımına destek verince işler çığırından çıktı. İsyancılar önce hapishaneyi basıp mahkûmları kurtardılar, ardından Ayasofya'yı. Patrikhane'yi, Senato'yu, Aya İrini'yi, Basilika Stoa'yı, Zeuxippos Banyolarını ve mese üzerindeki binaları ateşe verdiler. Şehrin kalbi ateş almış, cayır cayır yanıyordu." Baştan anlatılanları önemsemeyen Ali bile şehrin yandığını duyunca ilgiyle dinlemeye başlamıştı Âdem'i. Tabii, bu durum uyanık işadamının da dikkatinden kaçmamıştı. "Evet Ali Komiserim, gözünüzün önünde bir canlandırın. Korkunç bir şey. Bugünkü Sultanahmet çevresi, dahası, Aksaray'a kadar uzanan mese boyunca önemli binalar alevler içinde... İkinci gün isyancılar iyice cesaretlendiler. Hipodromda toplanıp başta Konstantinopolis valisi olmak üzere, imparatorluk yetkililerinin görevden alınmasını istediler. Pabucun pahalı olduğunu anlayan Jüstinyen asilerin isteklerini kabul etti. Ama isyan dinmedi. Beşinci günün sonunda Jüstinyen son çare olarak hipodroma gelerek, isyancılara bir konuşma yaptı. Ayaklanmayı sona erdirirlerse hiç kimsenin cezalandırılmayacağını söyledi. Fakat kalabalık onu dinlemedi bile. Artık tek bir istekleri vardı: İmparatoru değiştirmek. İşlerin fena halde sarpa sardığını fark eden Jüstinyen, apar topar kaçarak saraya döndü. Asiler yeni bir imparator bulmaya çalışırken, Jüstinyen de bir süre Konstantinopolis'ten uzaklaşmanın yararlı olacağını düşünerek gemisini hazırlatmaya koyuldu, imparator kaçış hazırlıklarını tamamlamak üzereyken taht odasında Teodora belirdi. Başı dimdik, bakışları kendinden emin, cesur adımlarla kocasının imparatorluk tahtına yaklaştı. 'Yapmayın imparatorum,' dedi kararlı bir sesle. 'Kaçmayın. Kurtuluş için tek yol olsa bile bunu yapmayın. Kuşkusuz, hepimiz bir gün öleceğiz. Önemli olan ölmek değil, şerefle anılmaktır. Kaçışınız, size ölüm kadar şeref getirmeyecektir. Lütfen gitmeyin. Bana gelince, bu erguvan renkli pelerinimden daha güzel bir kefen düşünemiyorum kendime...' Hayatta en çok sevdiği insan olan Teodora'dan duyduğu bu sözler Jüstinyen'i etkiledi. Belki de utandırdı. Kaçmaktan vazgeçti, en yetenekli iki komutanını, Belisarius ile Mundus'u saraya çağırdı, isyancıların hepsinin kılıçtan geçirilmesi buyruğunu verdi. Aynı gün isyancılar yeni taleplerini bildirmek için hipodromda toplanmışlardı. İki acımasız komutan, askerleriyle iki ayrı kapıdan hipodroma, yani bugünkü Sultanahmet Meydanı'na girdiler. Bütün çıkış kapılarını kapatıp hipodromda bulunan yaklaşık otuz bin kişilik isyancı topluluğunu kadın çocuk demeden kılıçtan geçirdiler. Gecenin sonunda isyancılara büyük bir ders verilmiş, Nika ayaklanması bastırılmıştı. Artık Jüstinyen, Konstantinopolis'in yeni imar planına başlayabilirdi." "Bu katliamı onaylar gibi bir haliniz var." Sanki hipodromda kılıçtan geçirilen kurbanların çığlıklarını işitmiş, akan kanları görmüş gibi öfkeyle çarpılmıştı Ali'nin suratı. "Hırslı bir kadın, sırf iktidarını kaybetmemek için otuz bin insanın ölümüne neden olmuş. Korkunç bir olay. Siz de kalkmış ballandıra ballandıra anlatıyorsunuz... Bunda doğru olan ne var." Eliyle kafesteki papağanı gösterdi. "Bir de tutmuş, bu canavar kadının ismini şu kuşcağıza vermişsiniz." Papağan sanki kendisinden bahsedildiğini anlamış gibi, "Vermişsiniz," diye yineledi. "Kuşcağıza vermişsiniz." Yine o samimi gülümsemenin ardına gizlendi Âdem. "Tarihin garip bir mantığı vardır Ali Komiserim. Elbette bu mantığın pek adil olduğu söylenemez. Ama şöyle düşünelim: Eğer Teodora'nm yönlendirmesiyle Jüstinyen Nika ayaklanmasını bastırmasaydı, Konstantinopolis'te bu kadar büyük değişiklikler yapılamazdı. Mesela bugünkü Ayasofya kurulamazdı." Bu konulara ilgim olduğunu fark ettiğinden olsa gerek bana döndü. "Günümüzdeki Ayasofya'nın tapmağın üçüncü yapımı olduğunu biliyor muydunuz Başkomiserim? Evet, ilki son halinden yaklaşık iki yüz yıl önce yapılan bir kiliseydi. Ahşap çatılı bir mabet. Zaten o dönemki adı da Büyük Kilise'ydi. Elli küsur yıl sonra bu kilise yanınca, şu kara surlarını yaptıran imparator var ya, II. Teodosius... İşte onun zamanında ikinci bina inşa edildi. O yapı da Nika isyanında yakılınca Jüstinyen günümüzün muhteşem Ayasofya'sını yaptırdı." Sözlerinin yarattığı etkiden emin olarak yeniden Ali'ye çevirdi bakışlarını. "Yapımı tam beş yıl sürdü. Mimarlar kadar bilimadamlanndan da yararlanıldı. Matematikçi Tralleis- li Anthemos ile geometri bilgini Miletoslu İsidoros... Yaklaşık on bin işçi gece gündüz demeden çalıştı inşaatta. Kilise tamamlandığında 537 senesiydi. Ve o güne kadar yapılan en büyük kubbeli yapıydı. Aradan bin yıl geçtikten sonra bile, bizim koca Sinan hem Süleymaniye Camii'nde, hem de Selimiye'de bu genişlikte bir kubbe yapamamıştır... Ayasofya'dan sonra ancak üç yapı bu büyüklüğü aşabildi. Londra'daki Aziz Paul Katedrali, Roma'daki Aziz Pier Katedrali ve Milano'daki Duo rno Katedrali... " Odada kısa bir sessizlik oldu. Artık bu konuyu kapattığını düşünmeye başlamıştrki, "Tapınaklar insanlar için yapılmışlardır," diyerek tartışmanın henüz bitmediğini hatırlattı Ali. "İnsanlar huzur bulsunlar, iyi olsunlar, Tanrı'ya yakın olsunlar diye vardır ibadethaneler. Otuz bin insanın elinize bulaşan kanını yaptığınız bir tapmakla silemezsiniz. İsterse yeryüzünün en muhteşem yapısı olsun, isterse en kutsal binası olsun. Mermer, taş, ahşap, bakır, demir hatta altın, insan kanından daha değerli değildir." Yine sinirlenmedi Âdem. Sakince ellerinin parmaklarını iç içe geçirdi. "Ama tarih kanla yazılıyor Ali Komiserim. Fatih Sultan Mehmed de Konstantinopolis'i fethettiğinde, askerlerinin üç gün boyunca şehri yağmalamasına izin vermişti. O üç gün boyunca Fatih'in askerleri halka çiçek dağıtmadüar. Evet, gerçekleri istiyorsanız, açık konuşalım. Kan döktüler, güzel kadınları, delikanlıları, çocukları esir aldılar... Şimdi buna izin verdi diye Fatih'e kötü mü diyeceğiz?" Ali bir an kararsız kaldı. Ne yalan söyleyeyim, nasıl bir tepki vereceğini ben de merak ediyordum. Âdem'le sadık adamı Ercan'ın da sesi çıkmıyordu. Geniş odada, eskisi kadar olmasa da hâlâ pencereleri titretecek kadar güçlü olan fırtınanın uzaklaşan gürültüsü duyuluyordu sadece. "Fatih yapmışsa o da yanlış," diye köpürdü sonunda Ali. "Halka kim zulüm etmişse yanlış yapmıştır. İster Fatih, ister Jüstinyen, kim masum insanlara zulmetmişse yanlıştır." Küçük bir kahkaha attı Âdem. Ama huzursuzca kıpırdanan gözleri artık sinirlendiğini gösteriyordu. "Duygusal düşünüyorsunuz Ali Komiserim. Siz romantik bir insansınız." Belki bu sözleri Zeynep duysa hoşuna giderdi ama Ali'nin üzerindeki etkisi çok ters oldu. Oturduğu koltukta öne doğru Çıkarak başını kaldırdı. "Yanılıyorsunuz Âdem Bey. Hiç romantik biri değilimdir, öyle romantik adamlardan da hoşlanmam. Ama şükür, vicdanlı biriyimdir. Vicdanım ne derse benim için doğru odur. İşte bu yüzden, ne insanların kafataslanyla krallık kuranları, ne de onları takdir edenleri severim." Bakışlarındaki öfke sözlerinden daha etkileyici olmalı ki, Âdem'in sükuneti bozuldu. Önce ne diyeceğini bilemedi, sanki kendisine yardım edermişim gibi bana baktı, yüzümdeki umursamaz tavrı görünce vazgeçti, Ercan'dan medet umdu ama eski polis şefi de en az onun kadar şaşkındı. "İşte şimdi olmadı Komiserim..." Artık gizleyemediği bir nefretle bakıyordu Ali'ye. "İşte şimdi Necdet'in katili gibi konuştunuz." Tartışmayı alevlendiren Ali'nin böyle bir amacı olduğunu sanmıyordum ama Âdem tam da istediğimiz kıvama gelmişti. "Niye öyle söylediniz?" diye girdim araya. "Ne demek istiyorsunuz?" "Ne demek isteyeceğim Başkomiserim. Necdet'in katili olan o adam da, bu saçmalıkları dile getirir her karşılaştığımızda. Yok tarihi yenenler yazarmış, yok tarih alçakların not defterinden oluşurmuş." Ne söylediği umurumda bile değildi, bize gereken adamın kimliğiydi. "Kimmiş Necdet'in katili olan adam?" Nasıl bilmezsiniz dercesine tuhaf tuhaf baktı. "Kim olacak, Namık... Kendine doktor diyen şu eski solcu... Hani şu bozguncu derneğin başkanı." Sesi titremeye başlamıştı, dikkat ettim, konuşurken sağa sola oynattığı elleri de titriyordu. Konstantinopolis'i koruyan surlar kadar sağlam görünen soğukkanlılığı Ali'nin sert sözleriyle darmadağın olmuştu. "Başka kim olacak? Hem sevgilisini elinden alan adamdan kurtuldu, hem benden intikamını aldı, hem de o saçma sapan ideolojisinin gereğini yerine getirdi." "Bir dakika, bir dakika," diye susturdumonu. "Kim kimin sevgilisini elinden aldı?" Derinden bir iç geçirdi, sakinleşmeye çalışıyordu ama bu o kadar kolay olmayacaktı. Yine de denedi, ellerini masasının üzerinde birleştirerek yanıtlamaya çalıştı. "Leyla Barkın, son zamanlarda yeniden Necdet'le ilgileniyordu..." işte bu ilginçti. Müze müdiresinin söylediklerinin tam tersini anlatıyordu. "iki ay kadar önce Leyla'yla bu manyak kavga etmişler." "Olmadı şimdi," diye çıkıştı Ali. "Adamın arkasından öyle manyak filan diye konuşmayın." Sabrının sonuna gelmişti Âdem ama bunu da sineye çekmeyi bildi. "Kusura bakmayın... Necdet'i öz kardeşim kadar severdim. Olayı duyunca da kalkıp gelmek istedimama işler... Hatta karımla Londra'ya, kızımızın yanına gidecektik. Onu yalnız başına yolladımMoskova'dan. Sırf bu cinayetler aydınlansın, Necdet'in katili hapse atılsın diye geldim. O Namık denen alçağın hak ettiği cezayı bulması için." Kuşkulu bir ifade yerleştirdim yüzüme. "Ne kadar da eminsiniz Namık'ın katil olduğundan." "Eminim, çünkü Leyla onu terk edecekti. Sevgilisinin onu terk etmesinin sorumlusu olarak da Necdet'i görüyordu." "Leyla neden terk etsin ki Namık'ı?" "Niye olacak, o anarşist doktorun katı görüşleri yüzünden. Altı ay önce Topkapı Müzesi'ne yeni yönetim atandı. Leyla Barkın'ın yeni atanan insanlarla zıtlaşıyormuş. Bu Namık, kadına istifa et diye baskı yapmış. Zaten işyerinde bunalan Leyla da, üstüme gelme, deyince kavga etmişler. Ama bana kalırsa, Leyla artık bu adama dayanamıyor, işte o günlerde Necdet'le yeniden yakınlaşmışlar. Hatta Leyla Hanım bir gece Necdet'te kalmış. Erkek yalanı, Necdet uydurmuş olabilir, di yecekseniz ama kendi gözlerimle gördüm. O sabah erkenden ona uğramıştım, kapıyı üzerinde Necdet'in pijamasıyla Leyla açtı. Necdet de çok umutlanmıştı. Sır değil, adam hâlâ seviyordu eski karısını. Hatta, Leyla'yı da alırız ekibe, diyerek gelecek hayalleri bile kurmaya başlamıştı. Ama ne olduysa oldu, kadın apar topar bu eski teröriste döndü." Terörist dedikten sonra göz ucuyla Ali'ye baktı, tepki gelmeyince öfkeyle anlatmaya devam etti. "Zavallı Necdet günlerce Leyla'nın peşinden koştu. Ama her seferinde Namık çıktı karşısına. Sonunda da öldürdü adamcağızı işte..." "iyi de, neden yapsın ki bunu?" Sırtımı iyice koltuğa yaslamış, Âdem'in gözlerine bakarak sormuştum. "Kıskançlık diyorsanız, Leyla ona dönmüş yeniden... Üstelik Leyla Hanım'm anlattığı kadarıyla, taşkınlık yapan Namık değil, rahmetli Necdet'miş... Hiç güzel şeyler anlatmadı Leyla Barkın eski kocası hakkında..." "Korkuyor," diye yüksek sesle söylendi. "Eğer Namık'a dönmeseydi, adam onu da öldürebilirdi." Eski solcu doktoru düşündüm. Ölümle karşılaşmış, belki o an korkmuş ama yaşam yörüngesini çok da değiştirmemiş bir dava adamını... Yeri geldiğinde bizimle bile alay edebilecek kadar kendine güvenen, değerleri olan bir insanı. Hayır, Namık, sevdiği kadını öldürmeye kalkacak, bırakın öldürmeyi, ona zarar verecek biri değildi. Bu tür insanları tanırdım. Birçok konuda yanhş düşünebilirlerdi, yeterince hoşgörülü olmayabilirlerdi, sadece kendi fikirlerinin doğru olduğuna inanabilirlerdi ama kendileri için değerli olan birine zarar vermezlerdi... Yok, sanmıyordum. Gerçi hayatın insanı nereye sürükleyeceği kestirilemezdi ama yine de Namık gibilerin sevdikleri birine bunu yapmaları çok zordu. Hadi yaptı diyelim, öteki üç kurbanı neden öldürmek işteşindi? Tam bu görüşümü dile getirmek üzereydim ki çınladı cep telefonum. Baktım, Zeynep. "Özür dilerim," diyerek kalktım koltuğumdan. Bir kez daha yanımdakilerin meraklı bakışlarından olabildiğince uzaklaşarak, karşıdaki camlı kitaplığın önüne geldim. Telefonumu açtığımda ilk fark ettiğim, Zeynep'in sesindeki heyecan oldu. "Alo Başkomiserim... Önemli bulgulara ulaştık." "Öyle mi? Ne gibi?" "Parmak izleri ayrıştı. Namık Karaman'la Leyla Barkın'ın parmak izlerini bulduk." Neden bahsettiğini anlayamadım. "Nerede buldunuz?" "Çerçevelerde... Necdet Denizel'in evinin duvarlarındaki gravür çerçevelerinde. Hani çerçevelerde parmak izleri vardı... Üst üste geldiklerinden kime ait olduğunu saptayama mıştık." "Evet..." "Parmak izlerinden ikisi Namık ile Leyla'ya aitmiş." Dönüp Âdem'e baktım. Gergin bir tavırla oturuyordu masasının başında. Yoksa Namık hakkında söyledikleri doğru muydu? Yeniden telefona döndüm. "Eminsin, değil mi? Bir yanlışlık yapmıyoruz?" "Yapmıyoruz Başkomiserim. Parmak izleri eşleşti. Çerçevedeki izler bu şahıslara ait." Emin olmasa asla bu kadar kesin konuşmazdı. "Dahası da var," diye sürdürdü. "Namık Karaman'ın üzerine kayıtlı Volkswagen marka beyaz bir minibüs varmış. jSD'nin işleri için kullanıyorlarmış. Eylemlerde malzeme taşıyorlarmış. Polis defalarca el koymuş bu minibüse." Bakışlarım şampanya renkli perdelerin gerisindeki pencerenin puslu camlarına kaydı. Yağmurun cama çarpan damlaları, küçük parçalara ayrıldıktan sonra incecik şeritlere dönüşerek aşağıya akıyordu. Yağış artık eski şiddetini yitirmiş gibiydi ama yine de damlaların çıkardığı sesler hâlâ içeriye kadar ulaşıyordu. Zeynep'in sözleri soruşturmanın gidişatını tümüyle değiştirebilirdi. Yeniden başa mı dönüyorduk? Acele karar vermemekte yarar vardı. Leyla'yla yapacağımız görüşme artık daha büyük bir önem kazanmıştı. "Anladım Zeynep..." dedim telefonu kapatmadan önce. "Biz öğleden sonra merkezde olacağız. Sen işine devam et... Geldiğimizde konuşuruz." Telefonu kapattım, yeniden masanın önündeki koltuğa döndüm. Ali'nin gözleri üzerimdeydi. Yüzümdeki değişimden önemli bir haber aldığımı anlamış olmalıydı. Kafam iyice karışmasına rağmen ona iyi bir şeyler söylemek istedim. "Yağmur diniyor galiba Ali... Öğleye kalmadan güneş açacak." Daha cümlemi tamamlamıştım ki, Teodora kafesinin ucuna gelerek neşeyle yineledi. "Yağmur diniyor... öğleye kalmadan güneş açacak." "Osmanlı'ya yaklaşık dört yüz yıl hizmet etmiş bu eski saray." Yüzlerce yıl dünyaya hükmetmiş Topkapı Sarayı'nm en dıştaki kapısı "Babı Hümayun"nun önüne geldiğimizde, koyu renkli bulutların arasından parlak bir güneş tatlı tatlı gülümsemeye başlamıştı. Daha on beş dakika önce ayrılmıştık Âdem Yezdan'ın yanından. Sürekli olarak Namık'ın katil olduğunu yineleyip durmuştu. Üstelik boş da konuşmuyordu; her söze giriştiğinde doktorun Necdet'i ve ötekileri öldürmesi için iyi bir neden bulup mantıklı bağlantılarla sürüyordu önümüze. Zeynep'in telefonda söyledikleri olmasa çok önemsemezdim bu sözleri. Ama artık daha bir ilgiyle dinliyordumbu ilginç işadamını. Hadi ben neyse de, konuşma boyunca kavga etmek için yanıp tutuşan yardımcımda, artık pek karşı çıkmıyordu söylediklerine. Âdem'in yanından ayrılır ayrılmaz Zeynep'in anlattıklarını aktardım Ali'ye. Kafası iyice allak bullak oldu. Kimi suçlayacağımızı bilemez hale gelmiştik, girdiğimiz her yol çıkmaz bir sokağa dönüşüyor, tuttuğumuz her ipucu elimizde kalıyordu. İşte bu ruh haliyle geldik Leyla Barkın'ın çalıştığı Topkapı Sarayı'na. Arabamızı, eşsiz güzellikteki hatlar, lale, sümbül, gül motiflerinin yer aldığı enfes çiniler, zarif mermer oymalar, altın yaldızlarla süslü III. Ahmet Çeşmesi'nin altındaki açık otoparka bırakıp, "Babı Hümayun"a yöneldik. III. Ahmet Çeşmesi'nin önünden geçerken, Ali farkında olmadan, genç bir hanımturistin kamerasıyla bu tarihi anıtın arasına girdi. Hiç sinirlenmedi genç kadın. Hatta eğer yorgun gözlerim beni yanıltmıyorsa, bizim haytaya beğeniyle baktığını bile söyleyebilirim. Bizimki de fark etmişti kadraja girdiğini. Hemen geri çekildi. "Sorry..." Özür diliyordu, üstelik İngilizceyi fena konuşmuyordu ama hiçbir zaman açılmayacakmış iki kanatlı bir kapı gibi çatılmış olan kaşları, pek sevimli bir ifade vermiyordu yüzüne. Allahtan umursamadı genç kadın, aydınlık bir gülümseme yayıldı dudaklarına. "Dont worry. I can take another one." Bizim yabani, suratındaki ifadeyi bozmadan bakmayı sürdürünce kadın kibarca yolu işaret etti. "You go ahead." "Thanks..." dedi hoyrat yardımcım belli belirsiz, sonra çevik adımlarla geçti, süslü Osmanlı sebiliyle o güzel genç kadının arasından. Ben de onu izledim tabii. Birkaç adım attıktan sonra fark etti yüzümdeki manidar ifadeyi. Telaşla sağına soluna bakındı. "Ne? Ne oldu Başkomiserim?" Ulan insan kadına bir gülümser, demeye hazırlanıyordum ki, çaldı telefonumun zili. Baktım, Evgenia'ydı. Dünden beri konuşmamıştık. Aslında her gün arardı ama anlaşılan o da sıkılmıştı sonunda. Benim ise aklıma bile gelmemişti aramak. "Alo Evgenia," diye açtım. Telaşlandığımı gören Ali'nin suratına haylaz bir sırıtış gelip oturmuştu. Aldırmadan yineledim. "Alo Evgenia... Ben de seni aramayı düşünüyordum..." "Yalancı!" Tatlı bir sitem vardı sesinde. "Aklına bile gelme- mişimdir." "Yok valla, daha sabah Demir'le konuştum..." "Ne konuştun?" "Yarın akşamki yemeği hatırlattım. Sakın geç kalmayın, Evgenia çok üzülür dedim." "Ya sen?" "Ne demek ben?" "Sen zamanında gelebilecek misin?" Bilmiyorum, soruşturmanın durumuna bakar, katillerle ilgili yeni bir bulgu ortaya çıkarsa belki de hiç gelemem, diyemezdim. "Tabii..." dedim kararlı bir tavırla. "Tabii geleceğim... Hiç merak etme, erkenden orada olurum." "Ol Nevzat." Sesi yalvarır gibi çıkıyordu. "Bak özellikle bir gün önceden arıyorum. Yarın lütfen geç kalma. Ev sahibi sayılırsın. Çok ayıp olur." "Tamam... Eksik bir şey var mı? Gelirken ne getireyim?" "Sen gel yeter." Ne sitem, ne yakarış vardı sesinde. Mutlu hissettim kendimi. Ben bu kadını gerçekten de seviyordum galiba. "Herkesten önce oradayım." Başımı kaldırınca, bizim kopuğun gözlerindeki eğlenceli ifadeyi yitirmeden hâlâ beni süzdüğünü gördüm. Artık kapatmalıydım. "Tamam o zaman, yarın akşam görüşürüz." "Peki... Kendine iyi bak Nevzat... Dikkatli ol, tamammı?" "Tamam, tamam Evgeniacım... Sen de kendine iyi bak." Telefonu kapatıp cebime koymuştum ki damdan düşerce- sine konuya girdi Ali. "Evgenia Hanım çok iyi bir insan. Son gittiğimizde nasıl ağırlamıştı bizi Tatavla'da... Sizi de çok seviyor... Sanki... Sanki karınız gibi..." Hoppala, Demir'le Yekta'dan sonra bir de bu çıkmıştı başımıza. Hiddetle döndüm, üstüne vazife olmadığını hatırlatacaktım ki, kara gözlerindeki içten ifade durdurdu beni. Yok, ne takılıyordu, ne de ukalalık yapmak gibi bir niyeti vardı. "İyidir," dedim gerginliğimi bastırarak. "Çok iyi bir insandır." İstemesem de sert çıkmıştı sesim. "Yanlış bir şey söylediysem kusura bakmayın Başkomiserim." Hayır, alınmamıştı, biraz mahcup olmuştu sadece. "Boşboğazlık yaptım galiba..." Elimi omzuna koydum. "Yok be Ali, boşboğazlık filan yapmadın. Biliyorum, iyiliğim için öyle söyledin. Ama bizim işimiz biraz zor." Sanki açmazın içinde olan ben değil de, kendisiymiş gibi iç geçirdi. "Bu işler hep zor be Başkomiserim." "Yok yok Ali, o kadar da değil. Biraz da biz zorlaştırıyoruz." Anlamak istercesine bakıyordu. "Evet, biz zorlaştırıyoruz." Mesela seninle Zeynep, diyecektim vazgeçtim. "Yapmasak iyi olacak ama yapıyoruz işte... Neyse... Hallolur herhalde. Hadi, gidip şu kadınla konuşalım artık..." Bir daha bu meseleye dönmedik. Hızlı adımlarla Babı Hümayun'dan geçerek Alay Meydanı'na ulaştık. Ama daha meydana adım atar atmaz hızımız kesildi, ikinci kapıya uzanan yol ana baba günüydü. Ispanyolundan Almanına, Amerikalısından Japonuna, dünyanın her yanından gelmiş insanların arasında ilerlemeye başladık. Hepsinin ortak özelliği boyunlanndaki ya da ellerindeki kameralardı, içlerinde en dikkat çekenler hiç kuşku yok ki tur rehberleriydi. Her birinin elinde gezdirdikleri kafilelerin ulusal bayrakları, küme- sindeki tavuklara sahip çıkmaya çalışan horozlar gibi sık sık arkalarına bakarak, sorumluluklarmdaki insanları kaybetmemeye çalışıyorlardı. Ama yüzlerindeki bıkkın ifadeden anlaşılacağı üzere, bu işte çok da başarılı oldukları söylenemezdi. Bakışlarım sol taraftaki Aya irini Kilisesi'ne kaydı. Önünde bir kamyonet duruyordu. Kamyonetin kasasından dört kişi, bir vinç yardımıyla kocaman bir piyanoyu indirmeye çalışıyorlardı. Önümüzdeki günlerde bir konser vardı anlaşılan. Biraz ilerleyince sağ tarafımızdaki açıklıktan serin bir rüzgâr çarptı yüzümüze. Ta Karadeniz'den esen bir rüzgâr. Daha bir saat önce yağıp esen, öfkelenip kükreyen fırtınanın izlerini taşıyan bir rüzgâr. Yolun iki tarafı boyunca yükselen çınar ağaçlarının dallarından damlalar düştü başımıza. Turist kalabalığından değişik dillerde, değişik sesler yükseldi. Osmanlı imparatorluğu döneminde, atlarını bu meydana bırakıp içeri öyle girebilen yabancı ülkelerin elçileri geldi aklıma. Osmanlı lmparatorluğu'nu düşündüm. O büyük devletin nerdeyse dört yüz yıllık serüveninin yaşandığı bu mekâna adım atmak tuhaf duygular uyandırıyordu insanda. Fatih Sultan Mehmed'i ölüm yolculuğuna uğurlamak için bu meydanda yirmi beş bin kişinin toplandığını okumuştum bir yerlerde. Belki daha fazlasını da alırdı. Geniş meydandaki bu uğultu, dalları gökyüzünde birbirine karışan bu asırlık ağaçlar, sarayı çevreleyen bu yüzlerce yıllık surlar... içine daldığım âlemden hiç de nazik olmayan bir sesle uyandım. "Bir dakika birader..." Başımı çevirince gençten, yamuk burunlu bir güvenlik görevlisinin yardımcımı durdurduğunu gördüm. Ali'nin hafifçe açılmış deri ceketinin belindeki Baretta'yı gösteriyordu. "Buraya silahla giremezsiniz." Kendisinden hiç beklemediğim bir olgunluk gösterdi Ali. "Polis... Biz polisiz birader." Ama güvenlikçi, tipimizi beğenmemiş olacak ki ısrar etti. "Kimlikleriniz... Kimliklerinizi görebilir miyim?" Ali, şunun haddini bildireyim mi dercesine bana bakmaya başlamıştı. Görmezden geldim, kimliğimi çıkarıp güvenlikçiye uzattım. "Nevzat, Başkomiser Nevzat." Davranışımdan ne yapması gerektiğini sezinleyen Ali de, kimlik kartını adamın yamuk burnunun ucuna kadar soktu. Güvenlikçi sakinleşti ama işgüzarlığı bırakmadı. "'Evet, ne yapıyorsunuz burada?" Yardımcım çileden çıkmak üzereydi, aldırmadan soruyu yanıtladım. "Müze müdürüyle konuşacaktık." "Hangisiyle?" Adam, ya bugün sol tarafından kalkmıştı ya da belasını arıyordu. Bizimki de daha fazla dayanamadı zaten. "Ne demek hangisi? Kaç tane müdür var oğlum burada?" Ama güvenlikçi öyle kolay kolay pes edecek birine benzemiyordu. "Üç müdür var." Onun sesi de en az yardımcımınki kadar yüksek çıkmıştı. "Siz hangisini görmek istiyorsunuz?" Bu kadar işin gücün arasında, fazla hevesli bir görevliyle zaman yitirmenin bir anlamı yoktu. "Leyla Hanım'la görüşecektik, Leyla Barkın." "Ha tamam o zaman." Eliyle iki kulenin altındaki büyükçe giriş kapısını gösterdi. "Babüs Selam'dan geçeceksiniz." Bana kalsa çekip gidecektim ama Ali ya anlamadı ya da anlamazlıktan geldi. "Buyur?" "Babüs Selam." Sonunda herifi kalaylamak için aradığı fırsatı bulmuştu galiba. "Ne bası, ne büs'ü oğlum," diye gürledi. "Arabistan mı burası? Türkçe konuşsana!" Adamın yüzü kızardı ama geri adım atmadı. "Ne yapayım, adı böyle..." Güvenlikçi doğru söylüyordu ama Ali, adamın canına okumayı kafaya koymuştu. "Adı batsın lan! Yok mu bunun Türkçe açıklaması filan..." Adam yutkundu, kekelemeye başladı. "Yani... Yani Orta Kapı da derler..." "O zaman Orta Kapı desene. Ne Arapça, Farsça geveliyorsun karşımızda..." "Yok yani yanlış anlamayın diye..." "Yanlış manlış anlamayız, sen Türkçe konuş." "îşte orası..." Lafları ardı ardına sıraladı güvenlikçi. "Orta Kapı yani... Oradan geçince karşınıza ikinci avlu çıkacak, iki yanı ağaçlıklı bir yol var, onu takip edin. Babüs Sade..." Ali'nin kaşları çatılacak oldu, güvenlikçi hemen toparladı. "Saadet Kapısı, Arz Kapısı da derler. Oradan geçip Enderun avlusuna gireceksiniz. Müdüriyet odasını sorun, gösterirler." "Sağ ol koçum," dedi Ali, adamın üniformasını eliyle düzelterek. "Sağ ol ama bundan sonra polislerle konuşurken dikkat et. Ben mülayim adamım, ters birine denk gelirsin, düzeltirler yamuk burnunu!" Artık tadını kaçırmaya başlamıştı. "Hadi Ali," dedim ikaz eden bir sesle. "Hadi, Leyla Hanım bizi bekliyor." Önüme düşen bizim deli Dumrul'la birlikte Osmanlı hanedanlarının görkemli sarayına yürürken, güvenlikçi öylece durmuş, arkamızdan bizi izliyordu. Devasa iki mızrak gibi gökyüzüne uzanan iki kulenin arasında, dövme demirden kanatları ardına kadar açılmış duran "Babüs Selam"ın önü mahşer yeri gibiydi. Bırakın müzenin içine girmeyi, görevlilere kimliklerimizi gösterip polis olduğumuzu söylemek için bile, farklı diller konuşan, farklı uluslardan, farklı dinlerden insanların geçit vermez kalabalığını aşmak zorundaydık. Tahmin edilebileceği gibi, Ali benden çok önce bu işi başararak, geçiş turnikelerinin önünde dikilen ilk müze görevlisine ulaşmıştı bile. Bana gelince, fırtınalı bir deniz gibi dalgalanan bu uluslararası kalabalığının arasından, tüm gücümü toparlayıp, kızıl sakallı ingiliz bir beyefendiyle kara çarşaflı bir Arap hanımın arasından Zarifçe sıyrılıp, yaşlı bir Japon amcanın başındaki kolonyal Şapkayı düşürme pahasına da olsa geçiş turnikelerine yaktaşmayı becerebilmiştim sonunda. Kan ter içinde turnikeye ulaşınca, "Bu ne yahu?" diye söylenmekten kendimi alamadım. "Her gün mü böyle burası?"

Bıkkınlığı yüzünde kalıcı bir ifadeye dönüşmüş bir görevli, xray güvenlik cihazlarını işaret etti. "Şunlar bozulunca ana baba gününe döndü giriş. Anlamadık, teknik arıza diyorlar. Dünden beri yapamadılar." Elindeki dedektörü usulca havaya kaldırdı. "Bunlarla tek tek herkesin üzerini arıyoruz. O da zaman alıyor tabii. Kuyruk da uzadıkça uzuyor... Gerçi her gün böyle burası. Bir tek salı günleri nefes alabiliyoruz. Yani müze kapalı olduğu zaman. Saray artık bu kadar kalabalığı kaldırmıyor. Ziyaretçilere de yazık, bize de ama asıl bu saraya yazık. Müze yöneticilerinin bu işe bir çare bulması gerek." Bir dokun bin ah işit, dedikleri bu olsa gerekti, zavallı görevliyi dizginlenmesi zor turist kalabalığıyla baş başa bırakarak, "Selam Kapısı"ndan orta avluya yürüdük. Orta Avlu insanda ferahlık duygusu uyandıran, genişçe bir meydandı; çoğunluğu selvi olan ağaçlar, düzenli aralıklarla yayılmıştı etrafa. Solumuzda Has ahırlar, üzerindeki Adalet Kulesi'yle Divanı Hümayun ve harembinaları bulunuyordu, sağ tarafta ise mutfaklar, saray gümüşlerinin, değerli porselenlerin teşhir edildiği müze odaları. Arkamızda bıraktığımız "Babüs Selam"ın bir yanında taş eserler, öteki yanında ise saray arabalarının sergilendiği bölümler yer alıyordu. Önümüzde beş yolun uzandığını gören Ali, önce kısa bir kararsızlık geçirdi. Uyarmak üzereydim ki, kendiliğinden doğru yolu seçti. "Aferin Ali, daha ilk adımda padişah yolunu buldun." "Padişah yolu mu?" "Padişah yolu ya, 'Babüs Selam'dan, Babüs Sade'ye kadar uzanır." Yüzüme manidar bir ifade yerleştirip söylendim. "Yoksa Selam Kapısı'ndan Saadet Kapısı'na uzanan yol mu demeliydim? Hani Türkçe konuşacağız ya..." Haylazca güldü. "Yok be Başkomiserim, bakmayın o gerzekle öyle konuştuğuma, herifi sıkıştırmak için söyledim. Atalarımız ne isim verdilerse onu kullanacağız tabii. Ama Türkçesini de bilmek lazım, Arapçasından bir şey anlamıyorum ki ben." Duraksa- dı, kafasını kaşıyarak sordu. "Bütün bunları siz nereden biliyorsunuz?" iki yanı selvi ağaçlarıyla kaplı yolda yürürken açıkladım. "Daha önce anlatmıştım ya, annemden. Tarihe birazcık ilgim varsa, onu anneme borçluyum." Adımlarıma ayak uyduran yardımcımın merakı derinle- şiyordu. "Anneniz tarihçi miydi Başkomiserim?" "Sayılır, aslında öğretmendi. Tarih öğretmeni. Biliyorsun, babam da edebiyat öğretmeniydi. Okulda tanışmışlar zaten. Neyse, annem tarih öğretmeniydi ama gözlerimi kaparım vazifemi yaparım türünden değil, idealist bir öğretmendi. Mesleğiyle çok ilgiliydi. Kitaplar, dergiler, konferanslar, öğrencilerine tarihi sevdirmek için elinden geleni yapardı. Tabii beni de boş bırakmazdı. Daha küçük yaşımdan itibaren İstanbul'da ne kadar müze varsa gezdirmişti. Buraya da defalarca geldik. Dolmabahçe Sarayı, Beylerbeyi Sarayı, Ayasofya, Yerebatan Sarnıcı, Tekfur Sarayı, Yedikule Zindanı, Kariye Müzesi..." Daha sürdürecektim ki Ali'nin yüzü buruştu. "Hiç sıkılmadınız mı Başkomiserim?" "Sıkılmam mı? Her gezi bir işkence gibiydi. Ama rahmetli anneme anlatamıyordum bir türlü. Tambir cumhuriyet kadınıydı annem. Beni de, yani tek oğlunu da çok iyi yetiştirmek istiyordu. Bizim evde yapılması şart olan üç şey vardı: Kitap okumak, tiyatroya gitmek ve müze gezmek. Kitap okumayı seviyordum, tahmin edeceğin gibi, polisiye olanları. Tiyatro da fena değildi, özellikle komedilerden hoşlanıyordum ama müzelerden hiç hazzetmiyordum. Hele içeri ilk girdiğinde burnuna ağır bir koku çarpar ya, içimkalkıyordu, kusacak gibi oluyordum." Sözümü bitirmemi beklemeden atıldı: "Ama sonra sevmişsiniz galiba... Yoksa bu bilgilerini öğrenmezdiniz." "Haklısın," dedim derinden bir iç geçirerek. "Sonra sevdim ama çok sonra. Sevgili annemi müze gezilerinden alıkoyduktan sonra." Anlamak isteyen gözleri ilgiyle yüzümde dolaşıyordu. "Evet Alicim, kötü bir olay geldi başımıza. Sekiz yaşında filan olmalıyım. Dolmabahçe Müzesi'ni geziyoruz. Amerikalı bir heyet gelmiş, ortalık mahşer yeri gibi, buradan daha kalabalık, iğne atsan yere düşmez. O kalabalıkta ben annemi kaybetmeyeyim mi? İnsanlarla birlikte savrulup gitmiştim. Çevreme bakmayı akıl ettiğimde annem yoktu. Bendeki korkuyu, paniği artık sen düşün. Küçücük çocuğum, ağlamaya başladım, öyle kalabalık ki duyan yok. Her yanım büyüklerle sarılmış, nefes alamıyorum, sonra bayılmışım zaten. Kendime geldiğimde, sarayın bahçesinde birileri bana su içirmeye çalışıyorlardı. Zavallı anneciğim, elimi tutmuş, kaygıyla yüzüme bakıyordu. Rengi atmış, tir tir titriyordu. İşte o günden sonra annem bir daha müzeye götürmedi beni. Öldükten sonra günlüğünü buldum. Hayal kırıklığı içinde şöyle yazmıştı. 'Nevzat'ın bilgüi, aydın bir insan olmasını istiyorum. Çünkü bu yoksul ülkenin bilgili, kültürlü insanlara ihtiyacı var. Ama galiba olmayacak, ne yazık ki oğlumuz biraz hercai bir çocuk. Deli dolu, ne bilimle ilgilenmek istiyor, ne de sanatla. Teşvik etmeye çalıştım, olmadı. İnatlaşırsak daha da kötü olacak. Ne yapalım, demek ki insanın her istediği olmuyormuş. Nevzat bizim oğlumuz olmasına rağmen, ne benim gibi tarihe, ne babası gibi edebiyata ilgi duyuyor. Hayalimiz bu değildi ama belki de hatalı olan biziz. Yanlış olan bizim böyle bir beklenti içinde olmamız. Nevzat, bize benzemek zorunda değil, o tamamen farklı bir insan, bağımsız bir kişilik. Ve şu da bir gerçek: Amacınız ne kadar yüce olursa olsun, kendi öz çocuğunuza bile zorla hiçbir şey yaptıramazsınız.' Bu satırları okuduğumda mesleğe yeni atılmış bir polistim. Gözünü budaktan sakınmayan, yeryüzündeki bütün kötülüklerle tek başıma mücadele edebileceğini sanan genç bir adam." Ali'ye baktım. "Yani senin gibi..." Yardımcım şaşkınlıkla mırıldandı. "Benim gibi mi?" Yıllar sonra kendi gençliğiyle karşılaşan bir adamın sevecenliğiyle onayladım. "Aynen senin gibi, önce vurup sonra soran. Anlayıp dinlemeden olayın ortasına dalan. Destek ekibini beklemeden suçluların üzerine atlayan. En karmaşık cinayetleri bile bir anda çözebileceğini sanan. Bu yüzden sık sık sopa yiyen, kafası gözü kırılan. Vücudundan yara bere eksik olmayan." Yardımcım gülmeye başladı. "Gülme Ali, gülme oğlum, bunlar marifet değil. Ben şanslıydım, kötü bir yerimden kurşun yemeden akıllandım ama senin başına ne geleceği meçhul." O yıkılmaz güveniyle mırıldandı. "Merak etmeyin, Allah'ın izniyle bana bir şey olmaz." "İşi Allah'a havale edeceğine kafayı değiştirsen..." "Neyse Başkomiserim," diyerek kesti sözümü hayta. "Sizden konuşuyorduk, çok merak ettim, sonra ne oldu?" "Ne olacak, annemi kaybettikten sonra düşünmeye başladım. Beynimde akıl denen meretten birazcık kalmış olmalı ki, günlüğünde okuduğum sözler beni etkiledi. Bir tür vicdan azabıydı duyduğum. Her neyse işte... O günlüğü okuduktan sonra bu kez tek başıma gittim müzelere. Önceleri annemin anısına bu gezileri yapıyordum. Annem gibi heykellerin, ikonlann, çinilerin, ahşap işlemelerin, el yazması kitapların, usta nakkaşların elinden çıkma hat işlerinin, resimlerin, minyatürlerin, ebruların karşısında dikilip dakikalarca onlara bakıyordum. Hiçbir şey anlamasam da bakıyordum. Ama sonra öğrenmeye başladım; derinlemesine değil, yüzeysel, amatörce. Tuhaf şey Ali, böyle olacağını hiç düşünmezdim fakat öğrenmek hoşuma gitti. Müzelerin o nefret ettiğim kokusunu bile sevdim. Ardından kitaplar alıp okudum, annem gibi tarih dergilerine abone oldum, rehberler eşliğinde gezilere katıldım, birkaç kez konferans dinlemeye bile gittim. Şimdi eskisi kadar sık yapamıyorum ama emekli olunca daha çok vakit ayıracağım." Ali'nin esmer yüzüne hüzne benzer bir gölge düştü. "Keşke anneniz bunları bilseydi. Kim bilir ne kadar sevinirdi?" "Sevinirdi herhalde, neyse işte, her şeyi tamir edemiyorsun. Ama sana tavsiyem, bir kereliğine de olsa bir müzeye git. Hatta Arkeoloji Müzesi'nden başla. Hemen Gülhane Parkı'nın üstünde. Kendini tarihin içinde bir yolculuğa çıkmış gibi hissedersin." Gözlerine aydınlık bir ifade yayılmaya başlamıştı, umutla sordum: "Gittin mi yoksa?" Anında kayboldu o ifade. "Gidemedik Başkomiserim, nasıl gidelim? Biliyorsunuz işte, her gün başka bir olay, her gün başka bir cinayet." Onu daha fazla mahcup etmenin anlamı yoktu. "Biliyorum ama bir gün mutlaka git. Seveceksin. Zaten Arkeoloji Müzesi'ni gezmeden, Topkapı Sarayı'na gelmenin de bir anlamı yok." Duraksadım. "Tabii, daha iyisi, önce Ayasofya'ya git. Hepsi birbirinin devamı gibi. Bak, mutlaka gez buraları." "Emredersiniz Başkomiserim," diye mırıldandı. "Gideriz o zaman." "Benim için gitme oğlum. Emretmiyorum, gezmenin emri mi olur? Sadece öneriyorum. Sonra bana teşekkür edeceksin." Yok, Ali'nin müze gezmek gibi bir niyeti yoktu. "Bu üçüncü kapı oluyor değil mi Başkomiserim?" diye değiştirdi konuyu Babüs Sade'ye bakarak. "Yani iki kapıdan geçtik, değil mi?" Madem öyle istiyordu, bana da isteğine saygı duymak düşerdi. Bildiğim kadarıyla sarayın kapılarını sıralamaya koyuldum. "Evet Alicim, iki kapıdan geçtik. Bu üçüncüsü... îlki 'Babı Hümayun'du. Suru Sultani'nin üzerindeki kapı. O kapı Acem usulüne göre yapılmış, yani îran tarzı, ikincisi az önce geçtiğimiz 'Babüs Selam', o da Frenk usulüne göre yapılmış, yani Avrupa tarzı, önümüzdeki ise 'Babüs Saade. Bu kapı da Türk tarzına göre yapılmış. Yani bu üç kapı bize, sarayın, dönemin belli başlı üç uygarlığının, Acem, Avrupa ve Türk mimari kültürünün birleşmesinden oluştuğunu söylüyor. Ama aynı zamanda Osmanlı lmparatorluğu'nun, bünyesinde bütün kültürleri kapsayan büyük bir dünya devleti olduğunu da anlatıyor. Gördüğün her oda, her salon, her bahçe, her ağaç, her çeşme bir anlamtaşır. Dini anlamlar, politik anlamlar, sosyal anlamlar. Bu binaların her köşesi çoğu acılarla dolu yüzlerce anıyı saklar, korkunç olaylardan oluşan yüzlerce hikâye anlatır." İlgiyle dinliyordu, gözlerindeki yapay ifade kaybolmuş, saygıya, kedere benzer bir ciddiyet gelip oturmuştu yüzüne. "Hadi yürüyelim," demesem, bir zamanlar padişahların tahta çıkma törenlerinin yapıldığı, dini bayramların kutlandığı, Türk kağanlarının savaş otağlarından esinlenerek yapılmış Bab'üs Saade'nin önünde öylece kalacaktı. Dikkatini Bab'üs Saade'den alamasa da bana ayak uydurmakta gecikmeyen yardımcımla birlikte yeniden kalabalığa karıştık. Törenlerde sultanın mücevher kakmalı altın bir tahtın üzerinde oturduğu, karşılıklı sıralanmış beyaz ve yeşil renkli altı mermer sütunun üstünde yükselen genişçe bir sundurmanın altından geçerek, "Saadet Kapısı"ından içeri girdik. Padişahların yaşadığı dönemde, şu anki insan patırtısının, gürültüsünün aksine, kesin bir sessizliğin hüküm sürdüğü Osmanlı'nın mahremmekânlarına adım atmıştık artık. Ali hayranlıkla, karşımızda yer alan Arz Odası'na bakıyordu. Sultanın yabancı elçileri kabul ettiği, savaşa gidecek komutanlara emirler verdiği, saray erkânıyla görüştüğü mekândı burası. Ama şu anda yardımcıma Arz Odası'nı tanıtacak halim yoktu. Çözülmesi gereken bir cinayet davası bizi bekliyordu, üstelik zanlılardan biri, Osmanlı'ya yaklaşık dört yüz yıl hizmet etmiş bu eski sarayı yöneten üç müdürden biri olabilirdi. "Öldürmek hakkı sadece Tanrı'ya aittir." Leyla Barkın'ın odası bir zamanlar Osmanlı padişahlarına yemek pişirmek, sofrasını kurmak işine memur edilmiş Kilercibaşı sorumluluğundaki mutfak çalışanlarına ayrılan, Kilerli Koğuşu'ndaydı. Odasının kapısında bizi bekliyordu Leyla. Enderun avlusuna bakan penceresinden geldiğimizi görmüş olmalıydı. Aramızda topu topu birkaç metre bulunmasına aldırmayan yardımcım, "Hayret, yüzünde güler açıyor," diye söylendi. "Kıvama getirmişsiniz kadını Başkomiserim." Bir yandan müze müdiresine gülümserken, bir yandan da her an bir münasebetsizlik yapmasından korktuğum Ali'ye fısıldadım. "Biraz daha yüksek sesle konuş da yaptığımız her şey boşa gitsin." Hemen hizaya girdi serseri. "Affedersiniz Başkomiserim." Yaklaşınca dostça uzattım elimi belki de dört cinayetin zanlılarından biri olan kadına. "Merhaba Leyla Hanım." Bir erkek gibi sertçe sıktı elimi. "Hoş geldiniz Nevzat Bey..." Sonra aynı güvenli bakışlar, aynı kararlı tavırla yardımcıma yöneldi. "Merhaba Ali Komiser... Nasılsınız?" Onu sevimli bir oğlan çocuğuna dönüştüren haylaz gülümsemesini takındı Ali. "Teşekkür ederim... Sizi gördüm, daha iyi oldum." Bu sözleri nasıl yorumlayacağını bilemeyen Leyla'nın ela gözlerinde çekinceli bir anlam belirince açıklama gereğini hissetti. "Yani şu katilleri yakalamak için işimize yarayacak bir şeyler söyleyeceğinizi umuyoruz." Yüzündeki ışıltı kayboldu kadının. "Keşke Ali Komiserim." Umutsuzca çıkmıştı sesi. "Nevzat Bey'le yaptığımız bütün tahminler boşa çıktı. Katiller ne düşündüğümüzü biliyorlarmış gibi her defasında yanılttılar bizi..." Tam da aklımızdan geçenleri dile getiriyordu ama kendisini zanlı listesinin dışında tutarak. "Leyla Hanım..." Elindeki kalınca dosyayla, kır saçlı, ince yüzlü, uzun boylu bir adam girmişti aramıza. Hani yıllarca devlet memurluğu yapmış, mesleği üzerine sinen insanlar vardır ya, işte onlardan biri. "Hatlarla ilgili konuşacaktık... Hani sergiye gidecek olanlar... Kültür Müdürlüğü acele ediyor da." Anında kestirip attı Leyla. "Sonra konuşuruz Edip Bey... Kültür müdürü biraz daha bekleyebilir... İşim bitince size uğrarım." Edip Bey hayal kırıklığına uğradığını gizlemeye gerek duymadan, "Eh peki, siz bilirsiniz," diyerek küçük adımlarla uzaklaştı yanımızdan. Müdiresi ters ters baktı adamın arkasından. "Müze miyiz, maliye arşivi miyiz belli değil." İlgiyle kendisini izlediğimizi fark edince, "Bu kadar işin gücün arasında bir de bu tür adamlarla uğraşıyoruz," diye dert yandı. "Nerede lüzumsuz bir iş varsa bulup getirirler karşıma... Neyse, hadi burada durmayalım..." Arkasındaki kapıyı araladı. "Buyurun, odama geçelim." Son derece sade bir odası vardı. Kapının sağ tarafında, duvara bitişik metal raflardan yapılma küçük bir kitaplık, karşıda genişçe, ahşap bir masa, üstünde bir bilgisayar, sol yanda sayfaları açık, büyükçe bir kitap, köşeye doğru itilmiş bir kahve fincanı, kalemlikler, küçük bir not defteri. Bilgisayarın sağında mavi renkli bir vazo, içinde geçen gün Ali'nin Zeynep'e getirdiği lila rengi sümbüllerden. Bunları Namık mı getirmişti acaba? Sorsam mı? İlişkilerinin nasıl gittiğini anlamak açısından iyi olurdu. Belki Necdet'in evinde neden kaldığını da öğrenirdik ama sorularımız onu kızdırabilirdi. Bizim ilişkimizden size ne diye tersleyebilirdi. Vazgeçtim, bakışlarımı duvarda asılı olan devasa gravüre kaydırdım. Ressam, Orta Kapı'dan, yani Bab'üs Selam'dan bakarak ikin ci avluyu çizmişti; az önce yürüyerek geçtiğimiz meydanda tören alayları görülüyordu. Yüzleri seçilemeyen yeniçeriler, saray görevlileri, giysilerinden yabancı devlet adamları olduğu anlaşılan kişiler önemli bir olaya hazırlanıyorlardı. "Yabancı elçileri kabul töreni," diye açıkladı gravüre baktığımı fark eden Leyla. îşaretparmağını sarayın arkasında, denizin ötesindeki tepelerin üzerine koydu. "Bakın, buralar Beyoğlu sırtları, ne kadar tenha değil mi? Günümüzdeki bi- çimsiz, düzensiz, üst üste yığılmış gibi duran o iğrenç bina yoğunluğu yok." Pencereden vuran ışıkla yeşile dönüşen ela gözleri hülyalandı. "istanbul'un o döneminde yaşamak isterdim. Oysa sadece gravürlerde görebiliyoruz o günleri." Hâlâ ayakta dikildiğimizi fark edince mütevazı masasının önündeki iki iskemleyi gösterdi. "Otursanıza, lütfen oturun." iskemleye yerleşirken sordum: "Fatih yaptırmış değil mi bu sarayı?" "Evet," dedi koltuğun ardındaki iskemleye otururken. "Sarayın yapımına karar veren Fatih'ti. Karar veren diyorum çünkü o dönemdeki adıyla Saray ı Cedidei Amire olan bu yapımın inşası, tıpkı Palatium Magnum denilen büyük Bizans sarayı gibi yıllarca sürmüş. Her gelen hükümdar, dönemin ihtiyaçlarına göre yapılar eklemiş. Fatih'ten sonra gelen, II. Beyazıd, Yavuz Selim, Kanuni, II. Selim ve III. Murad döneminde de yapım işleri devam etmiş, bu padişahlar imparatorluk merkezini her geçen gün biraz daha büyütmüş." Âdem Yezdan'ın şirketinde gördüğümüz maketteki Büyük Bizans Sarayı'nı hatırladım. Sultanahmet'ten denize doğru iniyordu. "Fatih Sultan Mehmed, saray yaptırmak için neden burayı seçmiş? Daha güvenli olduğu için mi?" "Belki o da var. Ama asıl önemlisi, bu bölge o zamanlar akropolismiş..." Ali'nin de, benim de şu akropolis denilen şey hakkında hiçbir fikrimiz olmadığını halimizden, tavrımızdan çıkarmış olacak ki, "Bir tür dini, askeri merkez..." diye açıkladı jıiç yüksünmeden. "Yunanlılar böyle merkezi tepeleri seçerek, kentin en önemli kurumlarını buralara yerleştirirlerdi. Atina'ya gittiyseniz görmüşünüzdür. En eski akropollerden biri oradadır. Byzantion döneminde işte bu bölge akropolmüş. Romalılar kenti ele geçirince, tapınak bölgesi olduğundan bu bölgeye ilişmemişler. Ama Fatih, kenti fethettikten yıllar sonra da olsa sarayının bu tepeye yapılmasını emretmiş. Yıllar sonra diyorum çünkü Osmanlıların kente yaptırdığı ilk saray, bugünkü İstanbul Üniversitesi'nin bulunduğu yerde inşa edilmiş." İlgiyle dinlediğimizi görünce ellerini masasının üzerinde birleştirerek önemli ayrıntılara geçti. "Roma İmparatorluğu'yla, Osmanlı İmparatorluğu büyük benzerlikler taşır. Bizans dönemine baktığımızda bu bölgede Ayasofya ile Büyük Saray'ın birbirine çok yakın olduğunu görürüz. Hatta saraydan tapınağa geçitler olduğu bile söylenir. Aynı durum Topkapı Sarayı ile artık camiye dönüşmüş olan Ayasofya için de geçerlidir. Her iki imparatorlukta da bu dünyanın sahibi olan hükümdarlar, aynı zamanda halkların inançları üzerinde de belirleyici olmak isterlerdi. Çünkü devlet gücünü moral değerlerle desteklemek zorundaydılar. Saray gibi politik yönetim merkezleri ile tapınak gibi inanç merkezlerinin birbirine yakın olmasının nedeni budur." Leyla Hanım'ın sözleri ilginçti ama bir noktayı anlayamamıştım. "Peki Ayasofya'yı camiye çevirmişken niye ayrıca Fatih Camii'ni yaptırdı?" "Orası fethin simgesiydi. Kentin yeni sahiplerinin yaşam biçimini temsil ediyordu. Fatih Camii sadece bir tapmak değil, aynı zamanda bir külliyeydi. Bir yaşam biçimi. İki bin yıllık bu kozmopolit kente Türklslam kültürünün renklerini katacaktı..." İçten bir gülümsemeyle baktı yüzümüze. "Bu kadar meraklı olmanız çok güzel... Keşke herkes sizin gibi olsa..." "Yok canım, biz de o kadar ilgili değiliz aslında," gibilerinden bir şeyler geveledim. Ali ise sıkılmaya başladığından sesini bile çıkarmadı. "Neyse," dedi Leyla Barkın telefona uzanırken. "Ne içersiniz? Size ne ikram edeyim? Çay mı?" Sabahın ilk çayını Âdem Yezdan'da içmiştik. Çayın yanında kuru pasta da ikram etmişti bonkör işadamı. Kuru pasta dediysem, yanlış anlamayın, Sultanahmet'in iyi fırınlardan alınmış tuzlusu ayrı, tatlısı ayrı, enfes çöreklerle süslemişti önümüzdeki sehpayı. Onlarla nefsimi körlediğimden, artık kahve faslına geçebilirdim. "Zahmet olmayacaksa az şekerli bir Türk kahvesi." "Ben bir nescafe alayım..." Oturduğu iskemlede ayaklarını iyice yaymıştı Ali. "Sade olsun, ne şeker ne süt..." Ee bizim sert polise de bu yakışırdı zaten, ne şeker, ne süt. Nes değil, sert kafe... Leyla telefonla birilerine içeceklerimizi söylerken Ali'nin bakışları az önce benim de ilgimi çeken sümbüllere takılmıştı. "Çiçekler güzelmiş..." Telefonu kapatan Leyla anlamamıştı. "Ne? Ha sümbüller." Beğeniyle baktı çiçeklere. "Güzel kokuyorlar, değil mi?" Ali'nin niyetini anlamıştım, sevgiliniz mi getirdi diyerek kadını rahatsız etmesini önlemek için, "İsterseniz artık asıl meselemize geçelim," dedim. "Fazla zamanımız yok da..." Kollarını göğsünde kavuşturarak koltuğuna yaslandı Leyla. "İyi olur Nevzat Bey, benim de soracaklarım vardı. Telefonda rahat konuşamadık, dün geceki kurbanın avuçlarında sikke buldunuz mu?" "Bulduk." "Jüstinyen'in mi?" Başımı sallayarak onayladım. "Jüstinyen'in ama bu kez maktulün elleri ok biçimine sokulmamıştı. Kolları iki yana açılmıştı. Sikke de sağ avucundaydı." Kurbanın şeklinin değişmiş olması hiç ilgilendirmedi onu. "Sikke yanınızda mı?" "Ne yazık ki hayır. Görüşeceğimizi bilmiyordum ki..." "Ama parayı gördünüz, değil mi?" Nereye varmak istiyordu? "Yani sikkeyi tanıyabilir misiniz? Resmini görseniz, diyorum." Yanıtımı bile beklemeden masanın üzerindeki sayfaları açık, büyükçe kitaba uzandı. Eline alınca tanıdım, geçen gün evinde gördüğümüz kitaptı... Geleceğimizi tahmin ettiği için mi getirmişti? Yoksa rastlantı sonucu mu kitap burada bulunuyordu? Bu soruları da Leyla Barkın'la ilgili öteki kuşkulu konuların arasına saklayıp önümüze açılan kitaba baktım. Sayfaları tek tek çeviren müze müdiresi, "îşte," dedi eliyle altın paranın resmini göstererek. "îyice bakın Nevzat Bey, dün gece bulduğunuz sikke bu muydu?" Kitabı burnuma yaklaştırınca madeni para bütün ayrıntılarıyla belirdi gözlerimin önünde. "Evet, ön yüzde Jüstinyen'in büstü... Başında miğfer, üzerinde zırh. Sol elinde kalkan, sağ elinde mızrak. IVSTINI- ANVS yazısı..." Arka yüzüne geçtim. "Hıram, asa şeklinde haç tutan, meleğe benzeyen, kanatlı bir varlık..." "Victoria," diye düzeltti. "Yani Yunanlılardaki Zafer Tanrıçası'nın Roma dönemindeki adı. Ama haklısınız, Hıristiyanlığın da etkisiyle bu tanrıça ileride meleğe dönüşecektir." Parmağını sikkenin altındaki CONOB sözcüğünün üzerine koydu. "Gördüğünüz sikkede bu kelime de var mıydı?" Hemen hatırladım. "Vardı... Ne anlama geliyor?" "CONOB sikkenin Konstantinopolis'te döküldüğünü gösteriyor. CON, Constantinopolis, OB ise Obryzum sözcüğünün kısaltması, yani saf altın demek." Kitabı kendi önüne çekerken dalgın mırıldandı. "Evet, demek ki katiller Jüstinyen'e dikkat çekmek istemişler." îşte bundan çok emin değildim. "Jüstinyen'e mi, yoksa Ayasofya'ya mı? Çenesini sağ avucunun içine alarak derin derin baktı yüzüme. "Sahi, bu konuyu daha önce de tartışmıştık, değil mi?" Dün Yerebatan Sarnıcı'nda söylediklerini tekrarladı. "Önemli olan, cinayetlerin bu şehirle mi, yoksa hükümdarlarla mı ilgili olduğuna karar vermek." Biraz da onu sıkıştırmak için, dün ulaştığım sonucu dile getirdim. "Bence cinayetler şehirle ilgili... Katiller hükümdarlara değil, bu şehirdeki önemli anıtlara dikkatimizi çekmek istiyor." Sözlerimin dolaylı da olsa ÎSD'yi suçladığını, en azından derneklerini zanlılar arasına soktuğunu hemen anlamıştı. "ikisi de aynı kapıya çıkar aslında... Sadece güçlü hükümdarlar bu şehrin büyümesine, güzelleşmesine katkıda bulunmuşlardır." "II. Teodosius'un güçlü bir imparator olmadığını siz söylemiştiniz." "Ama etrafındakiler çok güçlüydü. O daha küçücük bir çocukken onun adına ülkeyi yöneten imparator naibi Anthe- mius büyük bir devlet adamıydı. Üstelik son derece zeki ve hırslı bir kadmolan ablası Pulheria, imparatoru hiçbir zaman yalnız bırakmamıştı." Hayır, anlattıkları yeterli değildi. "Tamam, diyelim ki öyle... Yine de kurbanların tarihi anıtların önüne bırakılmasının bir anlamı olsa gerek. Mesela Jüstinyen'i ele alalım. Nika ayaklanmasından sonra bu kenti adeta yeniden inşa ettirmiş..." Şaşkın ama beğeni dolu bir bakış attı... "Demek Nika ayaklanması ha... Bakıyorum da Doğu Roma tarihini hatim etmişsiniz Nevzat Bey... Güzel... Güzel..." "Yok canım, öyle üstünkörü bilgiler bunlar... Neyse, şunu demek istiyordum. Neden Ayasofya? Katiller pekala Yerebatan Sarnıcı'nı da seçebilirlerdi. Çünkü onu da Jüstinyen yaptırmış. Ya da neden Çemberlitaş Sütunu? Konstantin'e vurgu yapmak için hipodromu da kullanabilirlerdi. Bildiğimkadarıyla hipodromu da Konstantin tamamlatmış." "Ya da Büyük Saray," diye mırıldandı düşünceli bir tavırla. "Orası da önemli bir tarihi mekân." "işte onu diyorum. Neden ikinci maktulü oraya bırakmadılar?" Sessizlik kapladı odayı. "Bana kalırsa," diye sürdürdüm tezimi. "Bu kentin Roma'nın başkenti olduğunu vurgulamak istiyorlardı. Çünkü Konstantin Sütunu, bu yüzden dikilmişti. Öyle değil mi?" Usulca öne doğru salladı başını. "Belki de haklısınız... Poseidon Tapınağı'nı saymazsak, ki muhtemelen Byzantion döneminde orası da önemli bir anıttı. Konstantin Sütunu, Kara Surları ve Ayasofya gerçekten de bu kenti simgeleyen anıtlar." Artık ikna olduğunu düşünmeye başlamıştım ki, öne doğru dökülen saçlarını eliyle hafifçe kaldırarak savunmaya geçti. "Ama bu anıtlar, aynı zamanda hükümdarların gücünü göstermek için inşa edilen yapılar... Mesela Ayasofya'yı ele alalım. Jüstinyen bu tapınağı Hıristiyanlık âlemi için yaptırdığını söylüyor. Tanrı'ya duyduğu inancın bir göstergesi olarak. Halkının bu yeryüzünün en büyük kilisesinde Tanrı'yla buluşmasını istediğini söylüyor. Fakat gerçekten öyle mi? Hiç sanmıyorum. Aslında tapınaklar Tanrı'dan çok, yaptıran imparatora saygınlık kazandırıyor. Hükümdarı Tanrı'nın yeryüzündeki gölgesi olarak tescil ediyor. Sadece Tanrı'ya ait olması gereken iktidarın yeryüzündeki ortağının hükümdar olduğunu hatırlatıyor. Tapmaklar, yaptıranların isimlerini ölümsüzleştirdiği gibi, halklarının gözünde de saygınlıklarını artırıyor. Hem de tapınakların yapılması için halklarının aşına ekmeğine el koymalarına rağmen. Yani bu tapmakları yaptıranlar, dini kullanarak kendi iktidarlarını sağlamlaştırıyorlar aslında. Yoksa Jüstinyen, Miletos'tan İsidoros, Tralles'ten, yani günümüz Aydın ilinden Antemios gibi iki dahiyi getirtip on bin kişiyi tam beş yıl boyunca bu işe memur eder miydi? " Güzel bir ayrıntıyı anımsamış gibi ışıdı gözlerinin içi. "Ama Jüstinyen'in özel bir nedeni de vardı Ayasofya'yı yaptırmak için. Aşkını ölümsüzleştirmek. Hayır, Isa Peygamber'e duyduğu bağlılıktan bahsetmiyorum, karısı Teodora'ya duyduğu aşktan söz ediyorum. Ayasofya'yı gezdiyseniz, görmüşsünüzdür. O eşsiz sütunların üzerindeki başlıklarda Jüstinyen ile karısı Teodora'nın başharflerinden oluşan monogramlar yer alır. Tıpkı günümüz dev şirketlerinin logoları gibi. Yani Ayasofya bir mabet olduğu kadar, aşktan gözü dönmüş bir imparatorun, sevdiği kadın için yaptırdığı devasa bir anıttır da..." Birçok insanın son derece romantik bulacağı bu sözlere Ali son derece sert bir tepki verdi. "Şerefsiz herif... Çoluk çocuk demeden otuz bin kişiyi kılıçtan geçir, sonra da elindeki kana aldırmadan sevdiğin kadına aşkını göstermek için tapınak yaptır." Yardımcımın sözleri hoşuna gitmişti Leyla Barkın'ın ama tarihçi yanı ağır basmış olacak ki, durumu yumuşatmaya çalıştı. "O kadar da insafsız olmayın canım. Tanrı'ya duydukları inanç da vardı işin içinde tabii..." "Belki de otuz bin ölünün vebalinden korktukları için yaptırmışlardı tapınağı," diye kendi fikrimi söyledim. "Dindar olduklarına göre, Tanrı'dan korkuları vardı herhalde." "Bu da ihtimal dahilinde. Ama yeryüzündeki iktidarla Tanrı düşüncesi uyuşmaz. Konstantin'in bu yüzden ölüm döşeğinde vaftiz edildiği söylenir. Çünkü o da her hükümdar gibi gerektiğinde kan dökmekten çekinmiyordu. Oysa öldürmek hakkı sadece Tanrı'ya aittir. Osmanlı'da da inancına ters düştüğü için padişah olmak istemeyen şehzadeler bile çıkmıştır." "Yav bir şey soracağım." Sağ eliyle dik saçlarını karıştırarak, oturduğu koltukta öne doğru çıkmıştı Ali. Gergin bakışları Leyla'nın yüzünde toplanmıştı. "Şimdi Fatih Sultan Meh- med üç gün yağma emri vermiş diyorlar... İstanbul'un fethi sırasında...Doğru mu?" Öğrencisinin safiyane sorulmuş sorusunu anlayışla karşılayan bir öğretmenin tatlı ifadesi belirdi müdirenin yüzünde. "Doğru, tarih kitapları öyle yazıyor." Ali'nin yüzünün karardığını görünce, sanki üç günlük yağma emrini veren kendisiymiş gibi teselli etme gereği duydu. "Ama şehri kuşattığında, İmparator IX. Konstantin'e teslim olmaları halinde hiç kimsenin kılma dokunulmayacağına dair teminat vermiş." Yardımcımın kararan suratının rengi açılır gibi oldu. "İmparator teslim olmamış, değil mi?" "Olmamış... Siz imparatorun yerinde olsaydınız, teslim olur muydunuz? Binlerce yıllık ata yurdunu hiç savaşmadan, kendi ellerinizle teslim eder miydiniz?" "Etmezdim," dedi bizim doğrucu Davut. "Ben de savaşırdım." "Eh işte imparator IX. Konstantin de savaşmış. Hem de ölünceye kadar. Tabii, onlar savaşınca kenti almak da 53 gün sürmüş. Osmanlı ordusu kayıplara uğramış. Sultan Mehmed de şehir alındıktan sonra yağma emri vermiş. Ama bu şehre en büyük zararı veren Fatih değil, Latinlerdi Ali Komiser. Yani 4. Haçlı ordusu. 1204 yılında geldikleri Konstantinopolis'ten 1261'de ayrıldıklarında şehir bir harabeye dönmüştü. Büyük Konstantin'in, Jüstinyen'in bu güzelim şehrin cefakâr halkının özene bezene yarattığı dünya harikası anıtlar, altın, gümüş, değerli taş bulmak için yıkılmış, parçalanmış, yakılmıştı..." iyice konunun dışına çıkmıştık. "Geçmiş vahşetle dolu," diyerek kestim kadının sözlerini. "Onlar için elimizden bir şey gelmiyor ama günümüzdeki vahşeti durdurabiliriz. Anladığımız kadarıyla katiller durmayacaklar. Evet, ne diyorsunuz Leyla Hanım, katillerin bundan sonraki hedefi neresi?" Oturduğu yerde şöyle bir toparlandı. "Artık ne diyeceğimi bilemiyorum Nevzat Bey." Özür diler gibi bakıyordu. "Belki de bana sormamalısmız ..." Kapıya ardı ardına üç kez vurulmasıyla duraksadı. "Kahvelerimiz gelmiş olmalı." Ama aralanan kapıdan elindeki tepsiyle müstahdem değil, kucağında mukavva bir kutuyla gençten biri girdi içeri. Başındaki kepte bir kargo şirketinin logosu göze çarpıyordu. Bakışları masada oturan kadına dikilmişti. "Müdüre Hanım'ı arıyordum. Müzeye bir paket var." Hoşnutsuz gözlerle baktı kargocuya Leyla Barkın. "Tamam... Tamam, getirin..." Bize dönerek sıkıntıyla mırıldandı. "Bu tür rutin işlerle de biz uğraşıyoruz işte." Müdire Hanım'ın sızlanmasına aldırmadı bile kargocu genç. Her zamanki görevini yerine getiren birinin duygusuz haliyle yaklaşarak mukavva kutuyu masanın üzerine koydu. Elini yan cebine soktu, makbuza benzer bir kâğıt çıkartıp uzattı. "Şurayı imzalamanız gerekiyor." Hiç itiraz etmeden aldı kâğıdı Leyla ama bakışları mukavva kutuya takılı kalmıştı. "Kimden geliyor?" Kargocu bıkkın bir sesle paketin üzerindeki yazıyı okudu. "Mehmet tkinci'den..." "Mehmet İkinci mi?" Şaşkınlığı daha da artmış gibiydi. "Hayır, Mehmet İkinci diye birini tanımıyorum." İmzaladığı kâğıdı delikanlıya verdikten sonra bakışları yine mukavva kutuya kaydı. "Bağış mı acaba?" Bize dönerek açıkladı. "Bazen ismini saklayan kişilerden bağışlar geliyor. Daha önce saraydan çalınmış eserler. Başlarının belaya gireceğini düşündüklerinden kargoyla, postayla yolluyorlar." Kargo görevlisinin hâlâ karşısında dikildiğini fark etti. "Başka bir şey var mıydı?" Sanki içindekini merak ediyormuş gibi gözleri kutuya takılan görevli, suçüstü yakalanmış gibi irkildi. "Yok, tamam... Tamam... îyi günler." Kargocu çıkınca deminki konuşmasına devam etmek istedi Leyla. "Evet, ne diyordum... Ha... Belki de bana sormamalısmız artık. Doğru tespitler yapamadım." Güya gözleri bana çevriliydi, güya kurbanların bırakıldıkları yer hakkında konuşuyordu, ama hayır, aklı kargocunun getirdiği kutuda, kutunun içindeki eşyadaydı. "Sizi yine yanlış yönlendirmekten korkuyorum... Tabii yardım etmek isterim..." Artık bakışları da gizemli kutuya kaymıştı. "İsterseniz önce postanıza bakın," demek zorunda kaldım. "Çok merak ediyor olmalısınız..." Hafif bir kızıllık bastı yanaklarını. "Özür dilerim, haklısınız, aklım gerçekten de orada kaldı." "Niye açmıyorsunuz o zaman?" Yoksa bizim yanımızda açmaktan mı çekiniyordu? "İsterseniz dışarı çıkabiliriz." "Yok, yok..." Ayağa kalkmışız gibi ellerini uzatarak oturmamızı işaret etti. "Çıkmanıza gerek yok... Devlet sırrı değil ki bu, olsa olsa tarihi eser..." Masanın sağ tarafına eğilerek alttaki çekmeceyi açtı. İçinden küçük bir çakı alıp doğruldu. "Bazen de değersiz eşya parçaları çıkar bu paketlerden. Ölmüş ninesinin porselen çaydanlığı ya da antika sanılan ucuz bir kandil gibi." Mukavvayı çepeçevre saran şeffaf yapıştırıcı bandı çakısıyla kesmeye başladı. "Bir keresinde dört adet çini yollamışlardı. Kutunun içine bir de not iliştirilmişti. Notu yazan kişi, çinileri dedesinin Bağdat Köşkü'nden çaldığını yazarak, bizden ve köşkü yaptıran Sultan Murat'tan özürler diliyordu. Ama işin ilginci, gönderilen çinilerin köşkle hiçbir ilgisi olmadığı gibi, herhangi bir yapı malzemesi satan mağazadan bulabileceğimiz kadar harcıâlem ve ucuz olmasıydı." Kutuyu saran yapıştırıcı bantları tümüyle kesmişti. Artık kapağı açacak diye düşünürken, bize dönüp izahat vermeyi sürdürdü. "Şimdi bunun içinden de saçma sapan bir şeyler çıkarsa hayal kırıklığına uğramayın diye söylüyorum." "Uğramayız... Uğramayız," diye aceleyle mırıldandı Ali. Kutunun gizemi sanırım onu da sarmıştı. "Açın lütfen." Leyla çakısını masanın üzerine bıraktıktan sonra mukavva kutunun kapağını kaldırdı. "Kırılacak bir eşya galiba, pamuklara sarmışlar..." Eliyle pamukları çıkarmaya koyuldu. "Umarım özendikleri kadar vardır." Bir avuç, iki avuç, çıkardığı pamukları masanın üzerine, hemen kutunun dibine koyuyordu, üçüncüyü alırken duraksadı, biçimli kaşları çatıldı. "Bu da ne?" Duraksaması uzun sürmedi, avuçladığı pamukları yeniden kutudan çıkarmayı denedi ama gördüğü şey engel oldu ona. "Hii!" diye korkuyla başını geriye attı. Ama ela gözlerinde büyüyen dehşet ağzından dökülen sesten daha etkileyiciydi. Yüzü kireç gibi bembeyaz olmuştu. Avuçlarında tuttuğu pamukla, korkudan ardına kadar açılmış gözleriyle öylece donup kalmıştı. Ne konuşabiliyor, ne de kıpırdayabiliyordu. Bedeninin titrediğini gördüm, parmakları kendiliğinden gevşedi, pamuklar havada uçuşarak yere düştü. Ama Leyla hiçbir şeyin farkında değildi, gözkapakları usulca kapandı. Bayılacak dememe kalmadan, fırlayıp belinden yakaladım onu. "Derin derin nefes alın..." diyerek koltuğa oturttum onu. Sözlerimi duymuyormuş gibi titreyen eliyle kutuyu gösterdi. "Oo... orada..." Kutuya yaklaşırken, sabırsız yardımcım benden önce davrandı. Ama kutunun içindeki her neyse, onu görür görmez, sanki sert bir darbe almış gibi yüzünü buruşturarak başını geri attı. "Hasiktir, bu da ne be?" Ali'nin gövdesi aradan çekilince saydam poşetin altındaki kıvırcık saçlar göründü gözüme, kuzgun siyahı, parlak bukleler, öne doğru çıkık bir alın ve uzunca bir burun. Daha önce de bu tür manzaralarla karşılaşmış olmama rağmen midemin kasıldığını hissettim, belki düşmezdim ama her ihtimale karşılık yine de masanın kenarına tutunmaktan kendimi alamadım. Evet, bir insan kafasıydı mukavva kutunun içindeki. Naylon poşete konulmuş, pamuklara sarılmış, mukavva bir kutuda Leyla Barkm'a yollanmış bir insan kafası. Ve rengi solmuş olmasına rağmen antika bir eser sayılmayacak kadar tazeydi. "İstanbul'a zarar verenleri tek tek öldürüyorlar." En fazla kırk sekiz saat önce öldürülmüş olduğunu sandığım, taze bir cesede ait olan bu kafa, hiç kuşku yok ki katillerimizin son marifetiydi. Hiç beklemediğimiz bir anda, strateji değiştirerek, kurban bırakma törenlerini geceyarısından gün ortasına almışlardı. Bunun bir anlamı var mıydı, yoksa sadece bizi şaşırtmaya mı çalışıyorlardı? Ali'yi kutuyu getiren kargocunun peşine saldıktan sonra, çöktüğü koltukta uğradığı şoku atlatmaya çalışan Leyla'ya çaycıyı aramasını, kahveleri iptal etmesini söyledim. Hemen yaptı. Odanın anahtarını istedim, neden diye sormadan uzattı. Kapıyı içeriden kilitledim. Olayın duyulması, müze çalışanlarının başımıza toplanması hiç işime gelmezdi. Artık kendini toparlamaya başlamıştı müze müdiremiz, aslında sandığımdan daha kolay kurtulmuştu yaşadığı dehşetin etkisinden. Birden bütün bunların önceden tasarlanmış bir planın parçaları olduğunu düşündüm. Babüs Selam kapısındaki görevli xray güvenlik cihazlarının dünden beri bozuk olduğunu söylemişti. Cihazlar bozulmasa, Babüs Selam kapısındaki güvenlikçiler mukavva kutunun içinde kesik bir insan başı olduğu nlayacaklar, böylece paketin bizim yanımızda müze müdiresine ulaştırılması gerçekleştirilemeyecekti. Katillerin amacı, müdirenin mukavva kutuyu bizim yanımızda açması ve bu şoku gözlerimizin önünde yaşamasıysa, xray cihazlarının bozuk olduğunu önceden bilmeleri gerekiyordu. Bu da katillerin müzede yaşananlardan haberdar olduğu anlamına geliyordu. Yani aradığımız suçlular, şu anda karşımda oturan müdire hanım gibi müze çalışanlarından biri olabilirdi. Ayrıca, bu saatlerde benim müzeye geleceğimi bilen sadece bir kişi vardı: Leyla Barkın. Bu sabah telefon edip bizzat kendisi davet etmişti. Öte yandan, Leyla bunu neden yapmak işteşindi? Yanıtı bulmak için çok düşünmeye gerek yoktu. Eğer Âdem Yezdan'ın iddia ettiği gibi katil Namık'sa, dahası Leyla da onun işbirlikçisiyse, etraflarındaki çemberin ağır ağır da olsa daraldığının farkındalar demekti. En azından dün gece Ayasofya Konakları'ndaki bekçinin beyaz minibüsün içinde kendilerini gördüklerini biliyorlardı. Öte yandan, Âdem Yezdan'la konuşacağımızı da tahmin ediyor olmalılardı. Tabii o kurt turizmcinin kendileri hakkında bize anlatacaklarını da... Bütün bu kuşkuları silmek için cesur ve çarpıcı bir gösteri düzenlemeleri gerekiyordu. Sanki bir tehdit mesajıymışçasma, Leyla Hanım'a mukavva bir kutuda kesik bir baş göndermek. Üstelik bunu bizim gözlerimizin önünde yapmak. Yani müdiremizin deminden beri oynadığı ayılmalar bayılmalar, pekala bir yalan olabilirdi. Anlamak istercesine yüzüne baktım. Yanlış anladı ya da muhteşem oyunculuğuna devam etti. "Merak etmeyin Nevzat Bey, ben iyiyim... Gerçekten iyiyim." Bana düşen ona inanmış gibi görünmekti. "Evet, daha iyi görünüyorsunuz... Sevindim iyi olduğunuza..." Bakışlarımı mukavva kutuya çevirdim. "Sizden zor bir şey isteyeceğim." "Nedir?" "Kutudaki başa bakmanızı..." Yapması gerektiği gibi yutkundu, olması gerektiği gibi yüzüne ürkmüş bir ifade yerleştirdi. Kaçmasına fırsat veremezdim. "Eğer onu teşhis edebilirseniz, işimiz çok kolaylaşır. Öteki kurbanlarla bağı olup olmadığını anlarız..." înanamıyormuş gibi tutuk tutuk konuştu. "Ya... Yani bu kafa... Yani önceki cinayetlerin devamı mı?" Kendi fikrimi tartışmak yerine onunkini öğrenmek istedim. "Bilemiyorum... Ama size gönderildiğine göre bir anlamı olması lazım. Öyle değil mi? Siz ne düşünüyorsunuz?" Benden kaçırdığı bakışları, ürkekçe mukavva kutuyu taradı. "Ben de bilemiyorum..." Kararsız gözleri bir süre takılı kaldı uğursuz pakete. "Teşhis edersem..." "Daha kolay sonuca ulaşırız," diye cesaretlendirdim. "En azından mukavva kutudaki zavallının soruşturmamızla ilgili olup olmadığını anlayabiliriz." Hâlâ kararsızdı ama gücünü toplamak ister gibi derin bir nefes alarak kalktı koltuğundan. "Tamam, yapacağım... Siz de yanımda durun lütfen." "Tabii." Rahatlatmak için gülümseyerek kapıyı işaret ettim. "Dışarı çıkmam imkânsız zaten. Şaka bir yana... Başı bir insan parçası gibi değil, bir nesne gibi düşünmeye çalışın. Otopsiye giren doktorlar böyle yaparlar." "Demesi kolay." Böyle söylemesine rağmen pek de zorlanmadan dikildi mukavva kutunun başına. Artık iş bana düşüyordu. Masanın üzerindeki çakıyı alıp mümkün olduğu kadar kutuya az temas ederek mukavvayı kesmeye başladım. Kutunun ön cephesi düşünce, bütün görkemiyle bir insan başı çıktı ortaya. Ancak şeffaf, naylon poşet görüntüyü buğulu hale getiriyor, yüzün ayrıntıları seçilemiyordu. Bu kez naylonu yukarıdan aşağıya kadar kestim. Kesilen uçlarından tutup yana doğru açtım, kurbanın önce uzun burnu, ardından geniş alnı, sonra da kıvırcık saçları belirdi. Önceki cesetlerde olduğu gibi hiç kan yoktu. Bu da kurbanın öldürüldükten çok sonra başının kesildiğini gösteriyordu. Tam da cerrahlık bir iş diye geçirdim içimden ama bunu dile getirmedim tabii. Gövdesinden ayrılan zavallı başın aslında öyle korkunç bir hali yoktu. Kırk yaşlarında gösteriyordu adam. Kalın kaşlarının altındaki koyu renk gözlerini ele geçiren donuk ifade bile yakışıklılığını gölgeleyememişti, hatta dudaklarmdaki arsız gülümseme sanki kendisine bakanlarla alay ediyormuş gibi neşeli bir anlam katmıştı yüzüne. "Bu... bu Fazlı Bey," diye söylendi yanımda dikilen Leyla... Artık ürkekliğinden tümüyle sıyrılmıştı. Sanki kalabalıklar içinde karşılaştığı aşina bir yüze bakar gibiydi. "Fazlı Gümüş..." İlk kez duyuyordum bu ismi ama nedense, sanki tanıyacakmışım gibi geriye çekilip kurbanın yüzüne baktım. "Kim bu Fazlı Gümüş?" "Belediye başkan yardımcısı..." Nasıl tanımazsınız der gibiydi. "Yani eski belediye başkan yardımcısı. Çok işimiz düşerdi ona." "Nasıl biriydi?" "Ne gibi?" Koyu renk gözlerinde alaycı bir ifadeyle bizi süzen kafanın karşısında bunu söylemek biraz tuhaftı ama açıklamak zorundaydım. "Yani yolsuzluklara bulaşmış mıydı? Biliyorsunuz, kurbanlarımızın hiçbiri sütten çıkmış ak kaşık değil de..." Pürüzsüz, ak alnı kırıştı. "Evet..." Artık eski belediye başkan yardımcısının gövde- siz başına bakmıyordu. "Ne yazık ki onun da adı yolsuzluklara karışmıştı. Hatta adı Âdem Yezdan'la aynı davada geçti." İşte bir kez daha boy gösteriyordu Âdem Yezdan. Leyla'ya kalsa katil aramaya gerek yoktu, bütün bunların sorumlusu o aç gözlü işadamı, tarih düşmanı turizmciydi. Öte yandan, Leyla'nın şu, aynı davadan yargılandılar, cümlesi yabana atılır bir iddia değildi. "Hangi davaydı bu?" "Hatırlasanıza, geçen gün anlatmıştım. Hani şu Bizans döneminden kalma bir sarnıç duvarının çökmesi... Aralarında inşaat işçilerinin de bulunduğu beş kişi ölmüştü. Mahkeme beraat kararı vermişti ama yaygın kanı, hem Âdem Yezdan'ın, hem de ona kolaylıklar sağlayan Fazlı Gümüş'ün suçlu olduğuydu. Duvarın yıkılması bir kaza değil, büyük projesini gerçekleştirmek isteyen Âdem Yezdan'ın sabotajıydı. Ama burası Türkiye, tanıklar ifade değiştirdi, savcılar, hâkimler görüldü ve mahkeme beraat kararı verdi. Fakat bizim dernek, yani İSD hukuki yolları sonuna kadar denedi. Üç yıl bu davayla uğraştık. Sonunda Yargıtay beraat kararını bozdu. Şimdi dava yeniden görülecek, üstelik İSD de bir sivil toplum örgütü olarak hem müşteki, hem de müdahil konumunda mahkemeye katılacak." "Önceki kurbanların da bu davayla ilişkisi olabilir mi?" "Bilmiyorum... Ama o davadaki bilirkişi heyetini araştırırsanız, belki sorularınıza yanıt bulabilirsiniz." İşte sonunda çıkarmıştı ağzından baklayı. Güya, bilmiyo rum, diyordu ama alttan alta tüyoyu vermekten de çekinmiyordu. "Bakacağız Leyla Hanım... Gerekirse o davaya bulaşmış herkesi sorgulayacağız." Yüzüne yansıyan memnuniyetten amacına ulaştığı belli oluyordu. Ela gözlerini yeniden eski belediye başkan yardımcısının başına çevirdi. "Acaba gövdesi nerede bu zavallının?" Israrla çalmaya başlayan cep telefonum kesti konuşmamızı. Baktım, ekranda Zeynep'in adı yazıyor. "Alo Başkomiserim..." Yine uğursuz bir haber olmalıydı, sesi gerginlik içinde yüzüyordu. "Evet, Zeynep?" "Bir ceset daha Başkomiserim... Fatih Camii'nin bahçesinde... Başsız bir ceset..." Hiç şaşırmadım tabii, telefonu elimle kapatıp Leyla'ya seslendim. "Zavallının gövdesini bulmuşlar, Fatih Camii'nde." Leyla da pek hayret etmedi. Sadece bir, "Yaa!" çıktı ağzından. Yeniden telefona kulak kesildim. "Ceketinin cebindeki kimlikte Fazlı Gümüş yazıyor," diye sözlü raporunu vermeyi sürdürüyordu endişeli kriminologumuz. "Ama başı olmadığı için emin olamadık, fotoğraftaki şahısla maktul aynı kişi mi diye." "Doğrudur Zeynep, kurbanın ismi Fazlı Gümüş. Eski belediye başkan yardımcısı... Büyük ihtimalle Mukadder Kınacı'nın amiri..." "Nereden biliyorsunuz Başkomiserim?" Bizde etkili olmayan şaşkınlık, anında ele geçirmişti Zeynep'i. "Çünkü kurbanın başı burada ..." "Ne? Nerede?" "Topkapı Müzesi'nde. Müdire Hanım'ın odasında. Kar goyla geldi." Kısa bir suskunluk kapladı aramızdaki görünmez mesafeyi. "Anlaşıldı," dedi sonunda daha sakin bir sesle. "Fatih Camii ve Topkapı Sarayı... Demek iki farklı yere vurgu yapmak istedi katiller..." "İki farklı yer ama aynı hükümdar... Fatih Sultan Mehmed." "Evet, sonunda Fatih'e geldik demek... Bir şey daha var Başkomiserim... Kurbanın iki eli de bileklerinden kesilmiş." "Elleri bileklerinden mi kesilmiş?" diye tekrarladım heyecanla. "Nasıl yani?" "Düzgün bir şekilde Başkomiserim... Usta bir cerrahın işine benziyor. Elleri de tabutun içine koymuşlar." "Elleri mi kesilmiş?" Konuştuklarımıza kulak misafiri olan Leyla'yı da benim gibi yeni bir heyecan dalgası sarmıştı. "Evet, bileklerinden..." "Atik Sinan..." Korkuyla titredi kanı çekilen dudakları. "Tıpkı Atik Sinan gibi önce elleri, sonra başı kesilmiş." Neden bahsediyordu bu kadın? Kimdi bu Atik Sinan? Ama önce şu telefon konuşmasını sonlandırmalıydım. "Tamam," dedim aceleyle telefonun öteki ucundaki Zeynep'e. "Sen camide kal. Ben de birazdan orada olurum.." "Emredersiniz Başkomiserim." Telefonu kapatırken, Leyla'nın konuştuklarımızı dinlemekten vazgeçerek kutunun üzerindeki adresi okumaya çabaladığını gördüm. "Tabii ya..." diyerek elini başına vurdu. "Mehmet İkinci... Yani Fatih Sultan Mehmed..." Neden bahsediyordu, kutunun üzerindeki adresten Fatih'e nasıl gelmişti, hiçbir şey anlamamıştım. O da fark etti alık alık baktığımı. "Anladınız mı? II. Mehmed. Kargoyu onun adına göndermişler. Dalga geçer gibi bir de gönderenin yerine Mehmet İkinci yazmışlar." Jeton yine oldukça geç düşmüştü. "Mehmet İkinci," diye yineledim. "Evet, Fatih Sultan Mehmed..." Haklısınız, Fatih'e gönderme yapmışlar." Aslında aklıma bile gelmemişti Mehmet İkinci isminin Fatih'le bağlantılı olabileceği. Katiller sadece zeki değil, aynı zamanda oldukça da esprili kişilerdi. Daha da kötüsü, belki de bütün bunları tezgahlayanlardan biri, şu anda dumura uğramış kadını oynayan müze müdiremizdi. O yüzden lafı, önce elleri, sonra başı kesilen Sinan'a getirdim." "Bu Sinan dediğiniz kişi, Mimar Sinan mı?" "Hayır, Atik Sinan, Mimar Sinan doğmadan önce öldürülmüştü. Zavallı, Fatih Cami'ni yapmıştı... Rivayete göre, Fatih Sultan Mehmed yapılan camiyi beğenmemiş. Bir görüşe göre caminin Ayasofya kadar büyük olmamasına sinirlenmiş. Bir başka görüşe göre ise Mimar Atik Sinan'ın elinin uzun olduğunu, inşaattan çaldığını, kendi adına kurduğu vakıf aracılığıyla akçeleri cebine attığını anlayan padişah, önce onun ellerini kestirmiş, sonra da öfkesine hâkim olamayıp idam ettirmiş." "Anlaşılan katiller ikinci ihtimale inanmışlar," dedim, yüzündeki alaycı ifadeyi çürüyünceye kadar yitirmeyecek olan sabık belediye başkanının gövdesinden ayrılmış başına bakarken. "Ve bu cezalandırmayı model alarak yüzlerce yıl sonra kendi cinayetlerinde kullanmışlar." "Çok acımasızca... Çok karışık." Ümitsizce çıkmıştı sesi. Ya da öyle çıkmasına sağlamıştı. "Ne yapmak istiyor bunlar? Amaçları ne?" Belki de bizzat kendisinin yapmak istediği şeyi ona ben açıklamak zorunda kaldım. "Sanırım adaleti sağlamaya çalışıyorlar... Bir tür intikam alıyorlar. Şehir adına alınan bir intikam, istanbul'a zarar verenleri tek tek öldürüyorlar... Bunu da herkese duyurmak istiyorlar. Tıpkı sizin İstanbul'u Savunma Derneği'nin yaptığı eylemler gibi." Sözlerim onu irkiltti ama umursamadım. "Benzetmemi mazur görün, teşbihte hata olmaz. Ama sizin derneğiniz gibi onlar da kendilerince sahip çıkıyorlar bu şehre. Sadece yöntemleri farklı. Bir tür sunu ayini yapıyorlar diyebiliriz. Siz daha iyi bilirsiniz, hani eskiden tanrılara kurbanlar adarlarmış, katiller de bu şehre sunuyorlar kurbanlarını. Üstelik seçtikleri şahıslar hiç de masum değil. Sanırım özellikle bu tür insanları seçiyorlar. Çünkü kamuoyu bu cinayetleri duysun istiyorlar. İstanbul halkına bir tür mesaj veriyorlar. Bu kente zarar verene, biz de zarar veririz demek istiyorlar. Belki de kentinize sahip çıkın diye sesleniyorlar. Hani sizin pankartlarınızda yazdığınız sloganlar gibi. Bir tür tarih dersi de diyebiliriz buna. İşte bu yüzden, cinayetlerini hu kenti kuran hükümdarların sikkeleriyle, onların yaptıkları anıtlarla taçlandırıyorlar. Bu kenti kuran Kral Byzas, Roma Imparatorluğu'nun başkenti yapan Büyük Konstantin, aşılmaz kara surlarını yaptıran II. Teodosius, Konstantinopolis'i adeta yeniden kuran Jüstinyen..." Bilinen bir gerçeği vurgulamak istercesine üzerine basa basa tamamladı cümlemi. "Yorgun, yaşlı ve dört yandan kuşatılmış bir ortaçağ kentinden Osmanlı payitahtını yaratan Fatih Sultan Mehmed." Neredeyse benimle aynı düşünceleri paylaştığına inanacaktım ki, "Ama," dedi ela gözlerinde beliren kurnazlığı gizlemeden. "Ama ya katiller böyle sanmamızı istiyorlarsa? Ya asıl niyetleri kendilerine zarar verecek insanları ortadan kaldırmaksa? Bunu yaparken de bir taşla iki kuş vurmak için, bu şehri savunan insanları zan altında bırakmak amacıyla kurbanlarının yanlarına birer sikke bırakıp onları önemli anıtların yanında sergiliyorlarsa?" Yine kuşku oklarını Âdem Yezdan'a çevirmişti... Oysa en az onun kadar şüpheli biriydi Leyla. Ama bunu dile getirmek hiç de akıllıca olmayacaktı. "Ne olursa olsun..." dedim paketini kapatmak için yeniden kesik başa yaklaşırken. "Her iki ihtimalde de değişmeyen tek şey, katillerin işaret ettiği hükümdarın Fatih Sultan Mehmed olması." KOSTANTlNİYYE Fatih Sultan Mehmed'in Gül Bahçesi Ellerini Tanrı'ya açmıştı Sultan. Sağ yanında Cebrail, sol yanında Mikhail ve ortada bebek İsa, annesinin kucağında. Semadan sızan ışıklar dünyanın en eski öykülerinden birini fısıldıyordu kulağına. Ama duymuyordu genç Sultan. Dört serafim meleğinin taşıdığı devasa kubbenin altında, yüzünü kıbleye dönmüştü. Kudüs'e değil, kendi inancının kutbuna. Kendi Allah'ına yakarıyordu dudakları, Jüstinyen'in bin yıllık tapınağında. Top gürültülerini, kan kokularını, insan çığlıklarını unutmak için. Secdeye indirmişti mağrur alnını, savaşın öldürdüğü huzuru, yeniden canlandırmak için Allah'ın makamında. Ellerini Allah'a açmıştı Sultan, Roma imparatorlarının taç giydiği bu tapınakta, Roma imparatorlarını yenme onurunu kendisine verdiği için. Şükran günüydü, teslimiyet zamanı, dua anı. Ataları güneşin doğduğu yerden gelmişlerdi buraya. Asırlarca, asırlarca evvel. Demiri eriterek, dağı delerek, kayaları yol eyleyerek. Donmuş gecelerden, cehennem gibi gündüzlerden geçerek. Çatlamış dudakları, yaralı bedenleriyle. Susuz ve yiyeceksiz. Eğersiz atlarının sırtında. Başı kabak ve bedenleri üryan. Sadece cesaretlerini kuşanarak. Cesaretlerini ve akıllarını. Hayatta kalmak için. Ayak bastıkları her yerden sürülmek pahasına. Sürüle sürüle, sürmeyi öğrenerek. Görüldükleri her yerde öldürülmek pahasına, öldürüle öldüriile, öldürmeyi öğrenerek. Ve kılıcın ve inancın ve umudun ve açlığın yardımıyla. Eski tanrılarını eski topraklarında bırakarak. Ellerini Allah'a açmıştı Sultan. Onu hiç terk etmediği için. Kendi tebaası bile dudak bükerken ona. Herkes başıyla değil, yaşıyla ölçerken onu... Kendi vezirleri bile güvenmezken... An gelmiş kendi babası bile kararsız kalmışken... Herkes bu deniz geçilmez, bu surlar aşılmaz, bu kent alınmaz, bu hayal gerçek kılınmaz derken... Allah, hep yanında olmuştu onun. Hep inanmıştı bu genç hükümdara. Bu genç hükümdarın cesur fikirlerine. Çünkü Allah cesurları severdi. Hunların, Avarların, Arapların, Acemlerin, Latinlerin gösteremediği cesareti gösterdiği için, geçilmez denen denizleri geçtiği, aşılmaz elenen surları aştığı, alınmaz denen kenti aldığı için... Ellerini Allah'a açmıştı Sultan. 53 gün süren kuşatmayı yılgınlığa döndürmediği, bayraklarının boynunu bükmediği, günlerini bozguna, gecelerini kâbusa, gazasını azaba çevirmediği için... Daha yirmi birinde olan bu padişahı şanlı ceddine layık bir sultan yaptığı, Osman gibi boyun eğmeyen, Orhan gibi hükümran, babası Murat gibi savaşçı kıldığı için... Atalarından devraldığı Osmanlı Sancağı'nı yeryüzünün en güzel kentinin en yüksek burcuna dikmesini sağladığı, ona yeni Roma İmparatoru, iki karanın ve iki denizin hükümdarı adını bağışladığı için. Ellerini Allah'a açmıştı Sultan. Yaraları hâlâ kanayan kentin kalbinde. Halkı hâlâ korkuyla titreyen kentin kutsal tapınağında. Kutsal tapınağın devasa kapısında. Devasa kapının önündeki toprağa ilk ayak bastığında. Bastığı toprağı avuçlayıp başının üzerinde serptiğinde. Herkesin karşısında korkuyla titrediği hükümdar, savurduğu toprak kadar değersiz olduğunu anlatmak istiyordu herkese. Biliyordu ki o sadece Allah'ın dileğine vesile olan sultan görünümünde bir kuldu. O ki Allah'ın takdiriyle almıştı bu kenti. Allah'ın takdiriydi ki yeryüzünün arzuladığı bu şehri, herkesin gözü önünde yeryüzünün payitahtı yapacaktı... Ellerini Allah'a açmıştı Sultan... Kostantiniyye bir başlangıçtı. Kadim bir düşün uyanışıydı sadece. Nasü ki İskender güneşin solduğu yerden güneşin doğduğu yere yürüdüyse. O da güneşi izleyecekti. Işık hiç batmasın diye. Uçsuz bucaksız bir imparatorluğun üzerinde sonsuza kadar parlasın diye. Türk, Acem, Frenk, dünyanın bütün milletleri... Beyaz, sarı, siyah, dünyanın bütün ırkları... Yahudi, Hıristiyan, Müslüman, Şaman, dünyanın bütün dinleri... Hepsi hükümdarlığında birleşecekti. Hepsi aynı bayrağın altında toplanacaktı. Hepsi tek bir milletmiş gibi yaşayacaktı. Ve bu büyük milletin kalbi, Kostantiniyye'de atacaktı. Ellerini Allah'a açmıştı Sultan. Ona akıl, cesaret, hırs ve sabır verdiği için. Dünya ancak onun gibi bir hükümdarın buyruğunda var olabilirdi. Dünya ancak onunla bir olabilirdi Dünyayı dua ettiği bu tapınak gibi içinde hissetti. Boğazı düğümlendi, titreyen ellerini iyice yukarı doğru açtı. Gözlerinde zafer vardı, alnında gurur, kalbinde sevinç. Hiç kuşku yok ki o komutan kendisiydi. Hiç kuşku yok ki onur her zaman ona aitti. Peygamberinin sözleri çınladı Ayasofya'nın kubbesinde: "Kostantiniyye elbet fet- holunacaktır. Onu fetheden kumandan ne güzel kumandan, onu feth eden asker ne güzel askerdir." "Murad Han oğlu Sultan Mehmed, zaferi aziz olsun." "Kostantiniyye elbet fetholunacaktır. Onu fetheden kumandan ne güzel kumandan, onu fetheden asker ne güzel askerdir," diye tercüme etti Zeynep'in hemen yanı başında dikilen adam. İkisinin de bakışları, Fatih Sultan Melımed'in türbesinin bulunduğu, uzun yeşil sclvilerle beyaz taşlı mezarların yan yana sıralandığı bölümünün giriş kapısının üzerinde yer alan levhadaki Arapça yazıya dikilmişti. "Aynı hadis türbenin içinde de yazılıdır..." Sürdürecekti ki, arkalarında durduğumu fark etti. Yadırgayan bir tavırla, sertçe döndü. Ama Zeynep ondan önce davrandı. "Merhaba Başkomiserim." Adamın bakışlarındaki gerginlik kayboldu. "Başkomiserimiz Nevzat," diye takdim etti beni Zeynep. "Cevaz Efendi de Fatih Cami'nin başimamı." Başimam deyince aklınıza, sakalları göğsüne değen, yaşını başını almış biri gelmesin sakın, aksine, sakalsız, bıyıksız, henüz kırklarında bir adamdı. "Merhaba Cevaz Efendi..." Elimi uzattım. "Nasılsınız?" Elimi dostça sıktı. "Hamdolsun Başkomiserim, sağlığınıza duacıyız." "Cevaz Efendi bize çok yardımcı oldu Başkomiserim," diyerek olanları ayrıntılarıyla anlatmaya koyuldu Zeynep. Bir yandan onun anlattıklarını dinliyor, bir yandan da ııe za mandır gelmediğim bu tarihi caminin geniş bahçesine bakıyordum. Olanların özeti şuydu: Her şey Cevaz Efendi'nin bizimkileri aramasıyla başlamıştı. Caminin musalla taşlarından birinin üzerinde elleri bileklerinden kesilerek göğsüne konmuş, başsız bir ceset bulunduğunu bildirmişti telefonda başimam. Hayır, cesedi bulan o değildi. Camiden çıkıp musalla taşının üzerindeki tabutu gören cemaat, cenaze namazı için toplanmış, ancak belediyenin görevlendirdiği hoca ortaya çıkmayınca başimamı çağırmışlardı. Cenaze namazı kıldırmanın sünnet olduğuna inanan Cevaz Efendi de hiç yüksünmeden gelmişti merhumun başına. Ama tuhaflıklar belediyenin görevlendirdiği hocanın bulunmamasıyla kalmamış, aynı zamanda cenazenin sahiplerinin de cami avlusunda olmadığı kısa sürede anlaşılmıştı. Bir terslik olduğunu düşünen Cevaz Efendi, tabuta bakmak gereğini hissetmiş, böylece elleri bileklerinden kesilip yanına konulan, başı da Leyla Barkın'a gönderilen ceset bulunmuştu. Tabutun camiye nasıl geldiğini de Cevaz Efendi çıkarmıştı ortaya. Cemaatten dört kişi, tabutun beyaz bir minibüsle getirildiğini doğrulamışlardı. Minibüste sakallı, gözlüklü bir adam, bir de her tarafı siyah çarşafla örtülü bir kadın varmış. Yani dün gece Ayasofya Konakları'nuiı bekçisinin tarif ettiği zanlılar. Caminin ana giriş yönünden gelmişler... Gözlüklü, sakallı adam, "Allah rızası için bir di atm şu merhuma," diye seslenince bu dört kişi de omuzlayıp indirmişler tabutu. Hatta içlerinden biri akıl edip sormuş: "Neden belediyenin arabasıyla getirmediniz merhumu?"1 Sakallı adam sakince yanıtlamış: "Bugün çok fazla insan Hak'kın rahmetine kavuşmuş. Allah'ın takdiri işte... Belediye bize cenaze arabası tahsis edemedi. Hocayı bile sonradan gönderecekler..." Kimse de şüphelenmemiş, bu yüzden olacak, beyaz minibüsün plakasını almak da hiçbirinin aklına gelmemiş. Mefhum din kardeşlerine yardım etmek isteyen bu dört yardımsever insan tabutu omuzlayıp koymuşlardı caminin musalla taşına. Ben camiye geldiğimde de aynı yerde duruyordu tabut. Fatih Sultan Mehmed'in türbesine açılan kapının sağ tarafında yan yana sıralanan mermerden yapılma dört musalla taşının ilkinin üzerinde. Üçümüz birlikte tabuta yaklaşırken, Zeynep'in hiç bahsetmediği bir ayrıntıyı hatırladım. "Sikke... Sikke yok muydu cesedin yanında?" "Söylemedim mi Başkomiserim? Olmaz mı, tabii var." Qjnzundaki çantayı öne aldı. içinden saydam delil poşetine Konulmuş altın parayı çıkardı. Parmaklarımın arasına aldım, üzerinde Arap harfleriyle yazılmış, muhtemelen Osmanlıca yazılar göze çarpıyordu. Sikkeyi Cevaz Efendi'ye uzattım. "Okuyabilir misiniz?" Altın parayı aldı. "Tabii... Bir bakalım." Şöyle bir göz attı. "Şüphe yok ki, Fatih Sultan Mehmed Han adına bastırılmış bir para bu." Bir an bana döndü. "Paranın üzerinde yazan her şeyi tercüme edeyim mi?" Gülümseyerek başımı salladım. "Çok seviniriz." "Pekala..." Madeni parayı gözlerine yaklaştırdı. "Bu yüzünde şunları yazıyor. 'Daribün nadri sahibül izzi vennasri filberri velbahr.' Yani bu altını basan kişi, denizde ve karada Allah'ın yardımına mazhar, izzet sahibi biridir." Sikkenin öteki yüzünü çevirdi. "Burada ise şöyle diyor: 'Sultan Mehmed bin Murad Han azze nasrühü Kostantiniyye duri- be fi 882. Meali şu: 'Murad Han oğlu Sultan Mehmed, zaferi aziz olsun. Kostantiniyye'de basıldı sene 882'. Ama bu 882 hicridir, miladiye çevirirsek 1477 yılında basılmış demektir. Fethin 24'üncü senesinde. Fatih Sultan Mehmed Han'ın ölümünden dört yıl önce." Yine bir sikke, yine dönemin hükümdarı, yine aynı dönemden tarihi bir mekân. Hayır, katiller yöntemlerini değiştirmemişlerdi. Değişen sadece kurbanlarını bıraktıkları zamandı. Geceyansını gün ortasına almışlardı, hepsi buydu, iyi ama neden? Neden olacak, bizi atlatmak için. Belki de artık kurbanları bırakacakları yerleri tahmin edebileceğimizi düşündüklerinden. Ki tahminlerimizde çuvallamış olsak bile bu konuya yoğunlaştığımız gerçekti. Katiller için de, bizim için de önemli olan soru şuydu: Bir sonraki kurban nereye bırakılacak? Leyla Barkın'a sorduğum bu soru, karşımdaki tabutta yatan şu zavallının başını kargo görevlisinin önümüze koymasıyla yarıda kalmıştı. Bakışlarım mütevazı giysileri içindeki imama kaydı. Belki de Cevaz Efendi bu konuda bir fikir verebilirdi bize. Eğer Osmanlı dönemine geldiysek, sonraki mekân yine bir hünkâr camisi olabilirdi. Ama bu konuya girmeden önce, şu tatsız işi yapmam, maktulü görmem gerekiyordu. Cevaz Efendi'nin de yardımıyla kaldırdım tabutun kapağını. Zeynep telefonda anlattığında gözümde canlandıği gibiydi ceset. Kesilen iki elin bilekleri, Edirnekapı yönüne bakıyor, birbirine yanaştırılarak ok ucu biçimine getirilmiş elleri ise Şehzadebaşı yönünü gösteriyordu. Kurbanın başının olması gereken yerde bir boşluk vardı. Korkunç olmaktan çok hazindi; dalı, yaprağı budanmış bir ağaç gövdesi gibi öylece yatıyordu tahta tabutun içinde. "Tabutu nereden bulmuşlar acaba?" Başimama dönerek sormuştum. "Kolay mıdır tabut edinmek?" "Kolaydır Başkomiserim. Niye zor olsun? Cenazem var dediğinizde herkes yardım eder size." Üzgün gözlerle baktı parçalanmış cesede. "Bu vahşeti yapanlar, yalan söylemekten mi çekinecek?" Hiç korkmamıştı tabuta bakmaktan, ürpermemişti bile. "Ölülere bakmak sizi etkilemiyor," dedimtabutun kapağını örtmeye çalışırken. "Alışkın mısınız cesetlere?" Kapağın öteki ucundan tutup kaldırdı. Üstünü örtmeden önce başsız cesedi gösterdi. "Ölülerden kimseye zarar gelmez Başkomiserim. Kötülük canlılardan gelir, yoldan çıkmış kullardan." Eski belediye başkan yardımcısının başsız bedeninin üzerine kapağı örttükten sonra sordum: "Ya ölen kişi suçluysa? Ya ona zarar verenler haklıysa? Baksanıza, ellerini bilekten kesmişler. Bunun bir anlamı olsa gerek?" "Mülkün sahibi Hak Teala'dır. Kim doğrudur, kim yanlıştır, ancak o bilir. Ama ne yaparsa yapsın, Allah'ın kulunun canını almak Allah'ın kuluna düşmez." Yüzünü buruşturdu. "Hele böyle vahşet... Hayır, bu zavallı ne günah işlerse işlesin, bunu hak etmemiştir." Ya Fatih Sultan Mehmed'in yaptıkları?" Amacım büyük hükümdarı sorgulamak delildi sadece, Leyla Barkın'ın bu T ^nm mimarı hakkında söylediklerinin 110 kadar gerçeği .m öğleni ' ? istiyordum. Katillerin bu cinayeti ken- n . U:1 alıp înıadıklarını anlamak için bunu bilmem •ı ->< yd i. An \> başimamın neden bahsettiğim konusunda hiçbir fikri yoktu. Koyu renk gözlerini şaşkınlıkla yüzüme dikti- Tabutu işaret ettim. "Bu zavallıyı bu hale sokanlar, Fatih'i örnek almışlar kendilerine." Neyi anlattığımdan hâlâ emin değildi. "Atik Sinan diyorum. Bu camiyi yapan mimar. Fatih önce onun ellerini Icestirmiş, sonra da öldürtmüş." Yağmurun ardından çıkan mayıs güneşinin parlak ışıklarıyla yıkanan avludaki ak taşların tersine, karardı yüzü. "Bunlar rivayet... Beş yüz küsur yd önce yaşanmış bir olayın nasıl gerçekleştiğini kim bilebilir? Ayrıca Peygamber Efendimizin hadisinde kutladığı bir hakanı sorgulamak bizim gibi sıradan kullara düşmez." Önemli bilgiler alabileceğim Cevaz Efendi'yi küstürmek niyetinde değildim. "Yanlış anlamayın, amacım kimseyi eleştirmek değil. Sadece böyle bir rivayet var mı, yok mu..." "Velev ki var," diyerek sertçe kesti sözümü o halim selim adam. "Ulu hakan eğer bu camiyi yaptırmasaydı, belki de şimdi devasa bir kilise yükseliyor olacaktı burada. Havariyun Kilisesi. Fatih, bu camiyi yaptırarak şehri îslamlaştırmanın yolunu açtı. Çünkü bir şehri kılıçla fethedebilirsiniz ama onu gerçekten kazanmanızın yolu gönülleri fethetmektir. Gönülleri açmanın yolu ise İstanbul'u gül bahçesine çevirmekten geçer. İşte bu sebepten böylesi muhteşemcamiler, külliyeler yapılmıştır. Evet, Nevzat Başkomiserim. Burası sadece cami değildir. Burada medreseleri, sıbyan mektebi, hastanesi, konukevi, aşevi, kütüphanesi, kervansarayı ve hamamıyla küçük bir kasaba kurdurmuştu Fatih. Yepyeni bir İslam şehrinin temellerini atmıştı..." "Anlıyorum," diyerek suyuna gitmeye çalıştım Cevaz Efendi'nin ama bamteline dokunmuştum bir kere, artık beni dinlemiyordu bile. "Hem caminin son halini veren de Atik Sinan değildi zaten." "Öyle mi?" Öğrenmeye meraklı bir öğrenci gibi hevesle çıkmıştı soru ağzımdan. "Kim peki?" "Mimar Mehmed Tahir Ağa'ydı." Sahiden merak etmeye başlamıştım. Arkadan kaş göz işaretiyle sizi kurtarayım mı diyen Zeynep'e aldırmadan sordum: "Nasıl yani, Atik Sinan cami inşaatını bitirmemiş miydi?" Cahilliğimi yüzüme vuran bir bakış belirdi gözlerinde. "Bitirmişti, bitirmez olur mu hiç. Ama yaklaşık üç yüz yıl sonra yaşanan bir deprem camiyi harabe haline getirmişti. Zamanın padişahı III. Mustafa, Mimar Mehmed Tahir Ağa'ya camiyi tamir ettirdi. Ama o kadar çok hasar vardı ki, Mehmed Tahir Ağa, adeta camiyi yeniden yaptı." Gözlerimi camiye çevirdim; asırlık çınar ağaçlarının ulaşmak için can attığı uzun minarelerine, açılmaya hazırlanan tomurcuklara benzeyen kubbelerine, ak taştan duvarlarına, ahşap pencerelerine baktım. "Hem sanılmasın ki Fatih Sultan Mehmed Han artık uzaklardadır. Hayır, o hiç terk etmedi bizi. Onun mübarek ruhu, bu ibadethanede her zaman bizimle birliktedir." Sesinin inançla titrediğini fark ettim. Gözleri nemlenmiş, heyecandan alt dudağı hafifçe sağa çekmeye başlamıştı. "O büyük insanın gül kokulu nefesi hep ensemizde, gölgesi üzerimizdedir. Sabah namazında minareden ezan okuyan birçok müezzin arkadaşımız, onun selviler arasından yükselen siluetini görmüşlerdir kaç defa..." Yüzümdeki ifadeyi gizleyememiş olacağım ki, "İnanmıyorsunuz, değil mi?" diye yazıklandı. "Size kızmıyorum, bizzat gözlerimle görmeseydim, ben de inanmazdım. Evet, gözlerimle gördüm... Tıpkı şu anda sizi gördüğüm gibi. İki sene önce bir ramazan günü, o muhteşem sultan, kendi suretiyle belirdi gözlerimin önünde." Yalan söylemiyordu, içten görünüyordu. Belki de bir halü- sinasyon görmüştü de gerçek sanıyordu. Ne olursa olsun, kendisini ilgiyle dinlememi sağlayacak kadar etkilemişti beni. Adamın bir adım gerisinde duran Zeynep'e baktım, onun da güzel yüzünde bir merak esintisi vardı. Sözlerinin üzerimizde yaptığı etkiyi fark edince, az önce yaşadığı yabancılıktan kurtulur gibi oldu, sanki daha bir iştahla anlatmaya koyuldu. "Sabah namazından önceydi, camide hiç kimse yoktu. Te- heccüt namazı için erkenden girmiştimcamiye, ibadetimi tamamlayıp, abdest tazelemek için dışarı çıkacaktım ki, caminin içinde bir ışık gördüm. Işık o kadar güçlüydü ki, gözlerim yanacak sandım. Ama saniyeler geçtikçe alıştım. Ve ışığın ortasında birinin durduğunu fark ettim. Dikkatli bakınca, bu kişinin Allah'ın sevgili kulu, Fatih Sultan Mehmed Han oldurgnnu anladım. Minberin hemen önündeydi. O kartal burun, 0 ince sakal, o kendinden emin yüz. İpekten bir seccadenin üzerinde diz dökmüştü. Seccade yerden bir metre yüksekte, boŞlukta öylece duruyordu. Ben de öylece kalakaldım olduğum yerde, sonra bu mübarek ruhu rahatsız etmemek için sessizce çekildim huzurundan. Önce kimselere anlatamadım gördüklerimi. Sonra o zamanki başimam Sadık Hoca'ya gittim- Bir anlattım başıma gelenleri. Ama endişeliydim, beni eleştirecek, uykunu almamışsın, gözlerin açık rüya görmüşsün diye alay edecek sandım, yapmadı. 'Tam olarak nerede gördün hünkârı,' diyerek heyecanla sürükledi beni caminin içine. Ben de ulu hakanı gördüğüm yeri gösterdim. 'Emin misin?' diye sordu ısrarla. 'Tam minberin önünde gördüğüne emin misin?' Emindim, yemin bile ettim, inandı bana. 'Sultanın mezarı o minberin altındadır,' diye fısıldadı kulağıma. 'Demek biz faniler çekilince çıkıp Allah'ına niyaz ediyor.' Benim bildiğim, ulu hakanın mezarı işte şu dışarıdaki türbedeydi. Türbeyle caminin içindeki minber arasında metrelerce uzaklık vardı. 'Bir yanlışlık olmasın hocam... Türbe dışarıda, minber caminin içinde...' diyecek oldum, bana Ekrem Koçu adındaki bir zatın romanından okuduğu şu hikâyeyi aklında kaldığı kadarıyla nakletti. 'II. Abdülhamit devrinde bir yıl Fatih semtini seller basmış. Yağmur mu çok yağmış, borular mı patlamış, işte neyse, evler, dükkânlar, camiler, sokaklar sular altında kalmış. Semt halkından bazı kişiler geceleri rüyalarında Fatih Sultan Mehmed'i görür olmuşlar. Farklı farklı insanların rüyalarına giren ulu hükümdar, "Boğuluyorum... Beni kurtarın," diye feryat figan ediyormuş. Rüyayı görenler, kahvehanelerde, pazarlarda, sultanın halini anlatmaya başlayınca, çok sürmemiş, bu konuşulanlar Abdülhamit Han'ın kulağına kadar gitmiş. Abdülhamit Han da gizlice Fatih itfaiye Kumandanı Mehmet Paşa'yı huzuruna çağırıp ceddinin mezarını kontrol etmesini buyurmuş. Mehmet Paşa emri yerine getirmek için ser verip sır vermeyecek yiğitlerini yanma alıp türbeye girmiş. Türbedeki sandukayı kaldırıp kabri kazmışlar. Fakat metrelerce derinliğe inmelerine rağmen sultana dair hiçbir kalıntıya rastlayamamışlar. Sonunda karşılarına demir bir kapak çıkmış. Kapağı kaldırınca taş bir merdiven belirmiş önlerinde. Merdivenin basamaklarından inmişler. Aşağıda kocaman bir mahzen onları bekliyormuş. Mahzeni görünce burasının daha önce Havariyim Kilisesi olduğunu hatırlamışlar. Konstantin gibi, Jüstinyen gibi imparatorların mezarlarının burada olduğunu duyduklarından içlerini bir korku kaplamış. Ama Abdülhamit Han'a söz verdikleri için korkularını bastırıp mahzenin altında bir süre yürümüşler, sonunda büyükçe bir mermer altlık bulmuşlar. Fatih'in tabutu işte bu mermerin üzerinde duruyormuş. Tabutu açınca da Fatih Sultan Mehmed'in o mübarek bedeninin hiç çürümemiş olduğunu görmüşler.' Bunları anlattı Sadık Hoca. Bazı insanlar, sultanın, Eyüp El Ensari gibi bedeninin çürümemiş olmasını, Fatih'in mumyalanmasına yorsalar da, bizim Sadık Hoca'ya göre adamların buldukları padişahın hiç dokunulmamış bedeniydi. Zaten bu nedenle, aceleyle mahzeni, merdiveni ve kabri kapattılar, demişti. Sultan Abdülhamit de bu meseleyi kimseye açmaması konusunda Fatih İtfaiye Kumandanı Mehmet Paşa'yı sıkı sıkıya uyarmış. Ama insanoğlu boşboğazdır, Mehmet Paşa bir dost meclisinde dayanamamış, masadakilere olayı anlatmış. Olay da böylece yayılmış, tarihi vesikalarda yerine almış. Tabii, kimi inanmış buna, kimi rivayet saymış. Ama işin tuhafı, tabutu bulduk dedikleri yer, tambizim minberin altına geliyormuş. Sadık Hoca bunu söyleyince, 'Aman hocam, yanılıyor olmayasın?' dedim emin olmak için. 'Bir efsaneye kapılıp kendimizi kandırmayalım.' Elini elimin üstüne koydu, gözlerini gözlerime dikti. 'Önceleri az da olsa şüpheliydim,' diye fısıldadı. 'Ama sen, minberin önünde namaz kılarken gördüm, dedin ya, artık tamamen eminim.' Sadık Hoca adım adım hesaplamış, ulu hakanın tabutu tam da benim onu gördüğüm yerin altında duruyormuş." Bunları anlatırken gözlerindeki nem, iki damla gözyaşına dönüşüp yanaklarından süzülmeye başlamıştı. Onu incitmekten çekindiğimden kuşkularımı belirtemedim. "Gerçekten enteresanmış," diyerek hayretimi dile getirmekle yetindim. Ama asıl öğrenmek istediğim, katillerin bundan sonraki kurbanlarını bırakacakları yerdi. "Cevaz Efendi, jjU tür camiler içinde..." diye sormaya yeltendim, "Hangi camiler?" diye böldü sözümü. "Selatin camilerinden mi bahsediyorsunuz?" Selatin... Bu sözcüğü duymuştum ama anlamını bilmiyordum. "Selatin, Arapçada sultanın çoğulu anlamına gelir. Selatin camileri de sultanların ve eşlerinin yaptırdıkları camilerdir. Hepsinde en az iki minare vardır. Selatin camilerinin tamamı jcülliye şeklindedir. İlk selatin cami burasıydı, yani Fatih'in ibadethanesi. Selatin camileri günün her saati açıktır. Çoğunlukla seferlerde elde edilen ganimetlerle yapılmıştır bu mabetler. Ama Padişah I. Ahmed hiçbir sefere katılmadığı halde Sultanahmet Camii'ni yaptırmakta bir sakınca görmemiş..." Osmanlı ibadethaneleri hakkındaki bu ayrıntılar da çok ilginçti ama bizi ilgilendiren, katillerin yeni kurbanlarını hangi camiye bırakacaklarıydı. "Buradan sonra yaptırılan ilk selatin cami hangisiydi?" Hemen yanıtladı Cevaz Efendi: "Beyazıt Camii. Fatih'in oğlu II. Beyazıt'ın yaptırdığı ibadethane... Onun da külliyesi vardır. Yerini biliyorsunuz, değil mi? Beyazıt Meydanı'nda..." Kurbanın kesik ellerinin gösterdiği yön üzerindeydi Beyazıt Camii... Katillerin kurbanlarını bırakacakları yer orası olabilir miydi? Düşünceye kapıldığımı gören Cevaz Efendi yanlış anladı. "Ama bu şehirdeki selatin camilerinin en güzeli hangisi derseniz, elbette Süleymaniye'dir derim." "Ya katiller, kurbanlarını bu tepelerin üzerine bırakıyorlarsa?" Haliç'in en görkemli tepesinden kente bakan Süleymaniye Camii'ne dokundu Zeynep elindeki uzun cetvelle. Camideyken topladığı saçlarını açmıştı, galiba hafiften makyaj da yapmıştı. Ali'nin bu toplantıya katılacağını bildiği için mi? Öyle olsa bile halinde tavrında bunu belli eden tek bir işaret bile yoktu. Ciddi bir yüzle, laboratuvarın penceresiz duvarına asılmış tarihi yarımadanın resimli, devasa haritasına bakarak konuşuyordu. Haritanın üzerinde surların içinde hem Roma, hem Bizans, hem de Osmanlı döneminde yapılmış saraylar, kiliseler, sarnıçlar, camiler, külliyeler, medreseler, çeşmeler, türbeler, yani önemli anıtların hemen hepsi renkli, küçük resimler olarak çizilmişti. Katillerin kurbanlarını bıraktığı yerlerin üzerine kırmızı daireler yapıştırmıştı Zeynep. Birden beşe kadar numaralanan kırmızı dairelerin için de küçük notlar göze çarpıyordu. Biraz yaklaşınca rahatlıkla okunabilecek notlar: 1- Sarayburnu: Poseidon Tapınağı, Necdet Denizel, (Arkeolog-Sanat Tarihçisi), Kral Byzas sikkesi. 2- Çemberlitaş Meydanı: Konstantin Sütunu, Mukadder Kınacı (Şehir Planlamacısı), Konstantin sikkesi. 3- Yedikule: Altmka- pı, Şadan Duruca (Gazeteci), II. Teodosius sikkesi. 4- Ayasofya: Ayasofya Müzesi, Teoman Akkan (Mimar), Jüstinyen sikkesi. Sonra tek kurban iki mekân: 5- Fatih Camii ve Topkapı Sarayı: Fazlı Gümüş, (Eski Belediye Başkan Yardımcısı), Fatih Sultan Mehmed sikkesi... Şimdi de gözlerimizi haritadaki tarihi eserlere dikmiş, altıncı kurbanın nereye bırakılacağını tartışıyorduk aramızda. "Ben de Cevaz Efendi gibi düşünüyorum," diye sürdürdü Zeynep. Elindeki uzun cetvel hâlâ Süleymaniye Camii'ni gösteriyordu. "Fatih'in ardından gelen, en güçlü hükümdarın yaptırdığı, en muhteşem ibadethaneye bırakacaklar yeni kurbanlarını. Yani Süleymaniye'ye." "Fakat Fatih'ten Kanuni'ye kadar arada iki güçlü hükümdar daha var..." Oturduğum iskemlede hâlâ sızlayan sırtımın acısını dindirmek için öne eğilerek konuşuyordum. "Fatih'in oğlu II. Beyazıt'la torunu Yavuz Sultan Selim... Üstelik onların adına da külliyeler yapılmış. Fazü Gümüş'ün, yani son kurbanın ok ucu biçimindeki elleri ters yönü gösterdiğinden Yavuz Sultan Selim Camii'ni geçelim ama katiller, kurbanlarını Beyazıt Külliyesi'ne de bırakabilirler." Karşı çıkamadı Zeynep. Nasıl çıksın zavallım, katiller dört günde, Kral Byzas'ın kurduğu Byzantion'dan Fatih Sultan Mehmed'in payitaht ilan ettiği Kostantiniyye'ye gelmişlerdi. Kaba hesap, dört günde beş kurbanla iki bin yıllık bir tarih yolculuğu yaptırmışlardı bize. Bundan sonra ne yapacakları hiç belli olmazdı. "Aklıma başka bir şey geldi," diye heyecanla atıldı Ali. "Hiç düşünmediğimiz bir nokta..." Zeynep'le ben eski belediye başkan yardımcısının başsız bedenini Fatih Camii'ne kimin bıraktığını araştırırken, o da kargo şirketine gitmiş, bedensiz başı kimin postaya verdiğini soruşturmuştu. Ulaştığı eşkaller bize anlatılanlarla aynıydı: Sakallı, gözlüklü bir adamla çarşaflı bir kadın. Sakallı adamgüya kimlik kartını vermişti kargo şirketine. Verdiği kart, ikinci kurban Mukadder Kınacı'ya aitti. "Hiç düşünmediğimiz bir nokta," diyen Ali, deminden beri dikildiği pencerenin önünden ayrılarak haritaya yöneldi. "Ya yanıldıysak. Ya katiller, İstanbul'un tarihine göre değil de, coğrafyasına göre hareket ediyorlarsa?" Neden bahsediyordu bu çocuk? "İstanbul yedi tepenin üzerine kurulu değil mi?" Hızlı adımlarla haritanın önüne geldi, denizin içine uzanan kartal başının gagasına dayadı parmağını. "Şimdi bu Sarayburnu kaçıncı tepe oluyor?" "Birinci tepe... Tabii sadece Sarayburnu değil, Topkapı Sarayı, Ayasofya, Sultanahmet'in bulunduğu yer." Sözlerim birazcık kafasını karıştırsa da hevesini kıramadı. "Evet, birinci tepe." Parmağını Konstantin Sütunu'nun üzerine dokundurdu. "Ya Çemberlitaş?" "Orası ikinci tepe." Derin bir soluk aldı, esmer yüzüne güzel bir ışık yayıldı. "ikinci tepe değil mi Başkomiserim? Güzeeel." Ben de Zeynep gibi gözlerimi ona dikmiş, lafı nereye vardıracağını merak ediyordum ama bir yandan da sırtımın acısıyla baş etmek için omuzlarımı oynatıp duruyordum. "Peki Süleymaniye?" Ben de kalktım iskemleden, belki ayakta daha az sızlardı sırtım. "Sadece Süleymaniye değil Ali, Beyazıt Meydam'da içinde olmak üzere üçüncü tepe." Ve o sormadan açıkladım. "Fatih Camii ise dördüncü tepenin üzerine kurulmuş." "İşte ben de bunu söylemek istiyordum. Ya katiller, kurbanlarını bu tepelerin üzerine bırakıyorlarsa? Ya o hükümdarların. sikkelerinin hiçbir önemi yoksa? Onları bizi yanlış yönlendirmek için kullanıyorlarsa?" Keşke dediği gibi olsaydı, en azından cinayetlerin ne zaman sona ereceğini bilirdik, daha da önemlisi, bir sonraki kurbanlarını bırakacakları yerde enselerdik katilleri. Ama ne yazık ki yardımcımın tezi tutarsızlıklarla doluydu. "iyi, güzel diyorsun da Alicim, Altınkapı bu tepelerin herhangi birinin üzerinde bulunmuyor ki..." Doğruluğundan emin olduğu bilginin yanlış çıkması karşısında bozguna uğrayan bir bilimadamuıın yıkımı belirdi gözlerinde. "Bulunmuyor mu?" "Hayır." Zeynep'in elindeki cetveli aldım. Yavuz Selim Camii'nin üzerine getirdim. "Mesela burası beşinci tepe." Yukarı çıktım, Edirnekapı'daki Mihrümah Sultan Camii'ne geldim. "Burası da altıncı tepe, yedi tepenin en yükseği." Aşağıya indim, Samatya'ya gelmeden Cerrahpaşa'da durdum, "işte burası da yedinci tepe." Sessiz kalıp, durumu kavraması için ona zaman tanıdım. "Şimdi senin varsayımına göre, katillerin aynı tepeye üç ceset bırakması pek mantıklı kaçmaz. Ama yaptılar, Sarayburnu'na, Ayasofya'ya ve Topkapı'ya, yani birinci tepeye üç ceset bıraktılar. Sadece bu değil tabii. Bir cesedi iki ayrı tepeye yollamaları da tezinle çelişiyor. Ama onu da yaptılar. Eski belediye başkan yardımcısının bedenini Fatih'e, yani dördüncü tepeye, başını ise birinci tepeye yolladılar. Hepsinden önemlisi, az önce söylediğim gibi, dördüncü kurbanlarını Altınkapı'ya bıraktılar." Sözlerim aklına yatsa da yeni bir yılgınlık dalgası yaratmaktan başka işe yaramamıştı. Ama umutsuzluk yasaktı, bakışlarımızı yeniden haritadaki Beyazıt ve Süleymaniye külliyelerine dikerek bir çıkış yolu aramayı sürdürdük. "Neden şu cerrahı gözaltına almıyoruz." Sinirleri bozulmaya başlayan tezcanlı Ali'nin sesi çınladı laboratuvann duvarlarında. "Basalım derneklerini, el koyalım minibüslerine..." "Ya delil bulamazsak?" Mesai arkadaşının aksine, son derece sakin görünüyordu Zeynep. Onun da morali en az Ali'ninki kadar bozuk olmalıydı ama soğukkanlılığını korumayı başarıyordu. "Ya Ömerlerin et taşıma aracı gibi onların minibüsleri de temiz çıkarsa?" Sahi tümüyle unutmuştum kasaplık yapan Müslüman kardeşleri. "Ne oldu Ömer'le abileri?" "Bu sabah savcılığa götürüldüler Başkomiserim. Savcılık ifadelerini alıp hepsini serbest bırakmış." Aynı sonucu Namık Karaman'la arkadaşlarında da yaşayabilirdik. Eğer cinayetleri İSD ekibi işliyorsa derneklerinde ya da minibüslerinde herhangi bir kanıt bırakmayacaklarından adımgibi emindim. Bu kadar profesyonelce hareket eden bir ekibin çevrelerinde herhangi bir iz bırakması aptallık olurdu. "O halde," diye toparlamaya çalıştım durumu. "Şu anda en önemli zanlımız cerrah Namık ve arkadaşları gibi gözüküyor. Ama bu kez işi sağlama almamız lazım. Yoksa savcılıkla başımız belaya girecek. Bir daha arama izni vermeyecekler bize. O yüzden, Namık ve ekibinin en küçük bir hareketini bile kaçırmamalıyız. Eğer onlar katilse, eminim, gözlerini bizden ayırmıyorlardır." "Onlar ayırsa bile Leyla Barkın eksik bilgilerini tamamlı- yordur," diye homurdandı Ali. "Dikkatinizi çekti mi Başkomiserim? Şu kesik başı gördüğünde uğradığı şok, göz açıp kapayıncaya kadar geçiverdi." "Dahası da var... Kesik başın gönderilmesini kendisi için bir tehlike olarak da algılamadı..." "Bak bunu düşünmemiştim. Doğru, korkması lazımdı. Bana bir tür tehdit mesajı gönderiyorlar, beni koruyun, demesi gerekirdi." "İşte o yüzden diyorum Ali, bu kez uyanık olmalıyız. Her ihtimale hazırlıklı olmak lazım. İşi şansa bırakacak halimiz yok. Bu gece değilse bile yarın yine harekete geçecekler. Belki de geçtiler bile. Belki de yeni kurbanlarını kaçırıp öldürdüler bile. Öyle ya da böyle, cesedi bir yere bırakmak zorundalar." Haliç'in tepelerinde sıralanan iki selatin camisini gösterdim. "Muhtemelen de şu iki camiden birinin civarına." İkisi de sessizce dinliyorlardı. "O yüzden başka bir önlem olarak, Beyazıt ve Süleymaniye camilerinin etrafında bu gece sıkı bir güvenlik çemberi oluşturmalıyız. Dışarıdan bakanların fark edemediği bir çember..." Zeynep'e çevirdim bakışlarımı. "Ama bunlar yeterli değil. Namık konusunda yanılıyor da olabiliriz. Leyla Barkın bir davadan söz etti. Âdem Yezdan ile eski belediye başkan yardımcısı Fazlı Gümüş'ün aynı davada yargılandığını söyledi." Yüzüne pembe bir dalga yayıldı Zeynep'in. "Âdem Yezdan'ın dosyasında böyle bir bilgi yok. Kadın yalan söylemiş olmasın Başkomiserim?" "Olabilir ama yeniden bir araştır bakalım. Eğer böyle bir dava açılmışsa özellikle bilirkişi listesini istiyorum. Leyla'nın söylediğine göre öyle bir heyet varmış." "Derhal araştırırım Başkomiserim." Bir şey hatırlamıştı. "Ha Ali, şu belediyedeki adam... Hani gidip görüşmüştün ya..." "Niyazi mi? Mukadder Kınacı'nın arkadaşı..." "Ta kendisi... Sana bir zarf yollamış... Seni odanda bulamayınca görevliyi bana getirdiler. Niyazi, mutlaka Ali Komiser'e verin diye sıkı sıkıya tembihlemiş. Güç bela aldım adamın elinden..." "Bilirkişi heyetinde yer alan insanların listesi olmalı," diye mırıldandı hevesle. Az önceki çaresizliğinin yerinde yeller esiyordu, yeni bir umut dalgasıyla ışıl ışıl yanmaya başlamıştı kara gözleri. "Öyle, bilirkişi heyetlerinin listesi..." Hiç de Ali kadar heyecanlı çıkmamıştı Zeynep'in sesi. Sıkıntı bulutlarıyla yüklü bakışları gelip yüzümde durdu. "Ama o kadar çok isim, o kadar çok insan var ki Başkomiserim... Bir sonuca ulaşamadım." "Kurbanlardan kimse yok mu?" "Var, Necdet Denizel, belediyeyi temsilen Mukadder Kınacı ve dün Ayasofya'ya bırakılan mimar, Teoman Akkan... Hepsinin ismi de listelerde yer alıyor. Emin değilim ama muhtemelen eski belediye başkan yardımcısı da vardı onların arasında. Ama bunların hiçbiri aynı bilirkişi heyetinde yer almamışlar. Hepsi farklı farklı heyetlerde görev yapmışlar..." "Peki, Âdem Yezdan'ın projesinde bilirkişilik yapan kimse var mı? Yani kurbanlardan diyorum." "Özellikle baktım Başkomiserim, ama ne yazık ki kurbanların hiçbiri Âdem Yezdan'ın projesinde bilirkişi heyetinde yer almamış." Belki de Âdem Yezdan gerçekten de masum biriydi. Bir turizmci olarak yaptıkları bu kente zarar veriyor olabilirdi ama bu, adamı katil yapmazdı. Üstelik hiç sandığım gibi biri çıkmamıştı. Neyse, şimdilik bütün ilgimizi Leyla'nın sevgilisi şu cerraha vermekte yarar vardı. Az önce kalktığım iskemleye yeniden çöktüm. Sırt ağrım dinmek bilmiyordu. Yüzümdeki hoşnutsuz ifadeyi gören Ali yanlış anladı. "Canınızı sıkmayın Başkomiserim." Sesi umut aşılıyordu. "Leyla'nın bahsettiği mahkemedeki bilirkişi heyeti... Belki kurbanların hepsi o heyette yer alıyordun" Bir türlü dönmek bilmeyen şansımıza değil, yardımcımın değişken ruh haline gülümsedim. Onu da yanlış anladı. "Evet Başkomiserim, belki de bunlara hiç gerek kalmayacak... Belki de Namık denen o eski solcuya suçüstü yaparız bu gece..." Olmayacak iş değildi elbette ama dört gün boyunca yaşadığımız yıkımdan sonra iyimser olmaya korkuyordum. Yine de ekibimin moralini bozmaya hakkım yoktu. "Umarım öyle olur Ali..." diyerek inatçı bir gülümseme yerleştirdim dudaklarıma. "Umarım katilleri yakalarız bu gece..." "Âdem Yezdan, Sultanahmet'ten elini çek!" Katillerin bu gece harekete geçeceklerini hiç sanmıyordum. Teoman Akkan'ı Ayasofya'nın yanındaki sokağa bırakmalarının üzerinden on iki saat geçmeden Fazıl Gümüş'ün gövdesini Fatih Camii'ne, başını Topkapı Sarayı'na göndermişlerdi. Üstelik eşkalleri ve kullandıkları aracın tarafımızca tespit edildiğini biliyorlardı. Yine de kötü bir sürprizle karşılaşmamak için bütün o konuştuğumuz önlemleri aldık. Basında çıkan haberlerden iyice bunalan Müdürümüz Mümtaz, ne istedimse hepsini verdi. Yeter ki artık şu cinayetler bir son bulsundu. Beyazıt ve Süleymaniye camilerinin etrafına, her birine dokuzar sivil polis düşecek şekilde, tam on sekiz kişilik iki ekip yerleştirdik. Namık'ı ise bizzat kendimiz izleyecektik. Ayasofya'dan birkaç yaş daha büyük Küçük Ayasofya Camii'nin sol tarafındaki boş arsaya, tren yolunun hemen önünde yan yana sıralanan araçların arasına park etmiştik Ali'nin arabasını. Bulunduğumuz yerden Namık ile Leyla'nın evi görünüyordu; sokaktan penceresi görülen odaların bütün ışıkları açıktı. Namık ile Leyla'nın eve girdiğinden bu yana geçen üç saat içinde en küçük bir hareketlilik göze çarpmamıştı. Ne giren, ne çıkan, ne de kuşkulu bir olay... Sokaktaki tek hareket, yirmi dakika aralıklarla geçen banliyö trenlerinin yeri göğü titreten sarsıntılarıydı. İki selatin caminin etrafında zulaya yatmış ekiplerin anonslarına bakılırsa oralarda da asayiş berkemaldi. Bu geçici sakinliğin tadını çıkarmak için koltuğumu yatırmış, sırt ağrımı geçiren o hapı verdiği jçin Zeynep'e teşekkürler ederek, gözlerimi açık tutmaya çalışıyordum ki, "Bir kesik baş olayı da burada varmış Başkomiserim," diyen Ali'nin sözleriyle irkildim. Caminin bahçesindeki türbeyi gösteriyordu. "Şu türbede yatan adamcağızın ^a kellesi kesilmiş..." Neden bahsediyordu bu deli bozuk böyle? Koltuğumu doğrultarak, gösterdiği türbeye baktım. "Hangi adamın?" "Hüseyin diye bir talihsizin... Topkapı Sarayı'ndaki şu üç kapıdan birinde ağaymış bu Hüseyin... Kafayı kaybedince Kesik Baş Hüseyin Ağa adıyla anılır olmuş... Bu kiliseyi de camiye çevirten oymuş zaten." Şaşkınlıkla süzdüm yardımcımı. Bu soruşturmanın tek iyi tarafı, bizimkilerin İstanbul'un tarihi hakkında hiçbir zaman öğrenemeyecekleri bilgiler edinmeleriydi. "Sen nereden biliyorsun bunları?" Merak ettim, araştırdım dese inanmayacaktım ama zaten her zamanki dürüstlüğüyle gerçeği açıkladı Ali. "Zeynep anlattı, bu akşamüzeri, siz Mümtaz Müdürümüzün odasındayken." Bakışları yine türbeye çevrilmişti. "Bu kapı ağası Hüseyin bir suç işlemiş. Rüşvet mi almış, vergileri mi çalmış ne. İşte öyle ağır bir suçmuş galiba... Sarayda şey başı varmış... Hani bu idam işlerine bakan..." "Bostancıbaşı mı?" "Hah, tamam o işte. Bostancıbaşı, adamlarını toplayıp düşmüş Hüseyin Ağa'nın peşine... Adamcağızı tam caminin girişinde yakalamışlar. Hüseyin Ağa, karşısında bostancıbaşını görünce, yediği boku da biliyor ya, hemen yağlamış tabanları ama nereye kaçıyorsun? Cellatlar üç adımda yetişmişler ağaya. Ve bir kılıç darbesiyle zavallı adamın kellesini gövdesinden ayırmışlar. Fakat darbenin hızıyla baş öne doğru savrularak, hâlâ koşmakta olan adamcağızın kucağına düşüvermiş. Kucağında başıyla birkaç adım daha attıktan sonra olduğu yere yığılmış Hüseyin Ağa. işte o günden sonra adı Kesik Baş Hüseyin Ağa olmuş..." Hâlâ gözlerini kırmızı ışıkla aydınlanan türbeden alamamıştı. "Benim anlamadığım, suç işlediği için başı kesilen bir adamın neden türbesini yaparlar?" "Anlamayacak bir şey yok Alicim. Adam suçunun bedelini canıyla ödemiş. Öte yandan, bu kiliseyi camiye çevirerek Müslüman cemaati için hayırlı bir iş yapmış, bunun ödülü olarak da hizmete açtığı ibadethanenin bahçesine gömülmüş. Yani ortada ne alacak kalmış, ne de verecek." "Doğru valla... Ne alacak kalmış, ne de verecek..." Sessizce gülerek bana döndü. "Bizim Osmanlılar da acayip adamlarmış." Birden toparlanarak bakışlarını yola dikti. "Bakın, bakın Başkomiserim..." Gösterdiği yöne döndüm. Çatladıkapı yönünden sokağa giren beyaz bir minibüs ağır ağır evin önüne yaklaşıyordu. Yoksa yanılmış mıydım, yoksa katiller bütün olan bitene rağmen bu gece de birilerini öldürmeyi mi hedeflemişlerdi. Aklımdan bunlar geçerken, evin pencerelerinden birinin açıldığını fark ettim. Biri dışarı bakıyordu, ışık arkadan vurduğu için yüzünü göremiyorduk. Pencereden sarkan şahıs minibüsü görünce bir el işareti yaptıktan sonra geri çekilerek odaya döndü. "Neler oluyor?" Benim gibi pürdikkat kesilmişti yardımcım. "Yeni kurban mı yoksa? "Dur dur, acele etmeyelim Ali... Bakalım minibüs ne yapacak?" Minibüs evin bulunduğu binanın önüne gelince durdu, aynı anda salondaki ışık söndü. Gözlerimizi evin kapısına dikerek beklemeye koyulduk. Ama evden önce minibüsün kapısı açıldı. tSD'ye gittiğimizde karşılaştığımız kızıl saçlı, gençten adam çıktı dışarı. Gizli saklı bir iş çeviriyormuş gibi kuşkulu hareketlerle sokağın girişine ve çıkışına göz attı. Etrafın sakin olduğuna kanaat getirdikten sonra, o da bizim gibi bütün ilgisini evin kapısına yoğunlaştırdı. Çok beklemedik, evin kapısı açıldı. Küçük bir topluluk gözümüze çarptı önce. Sanki birbirlerine yapışmışlar gibi yürüyen birkaç kişi. Öndekiler merdivenlerden inmeye başlayınca manzara belirginleştik. Üç kişiydiler, ellerinin üzerinde bir şey taşıyorlardı. Merdiven gölgede kaldığı için hâlâ tam olarak seçemiyorduk. "Bu da ne?" Daha iyi göreceğim diye burnunu neredeyse arabasının ön camına yapıştıracaktı Ali. "Halıya benziyor..." Ya da rulo haline getirilmiş uzunca bir kumaş parçasına ama gecenin bir yansı bu kadar insan bir halıyı nereye götürüyorlardı? Minibüsün sürücüsü, şu kızıl saçlı gencin tedirgin haline ne diyecektik? "Halıya sarmışlar galiba adamı?" Eli kendiliğinden silahına uzanmıştı Ali'nin. "Ne derseniz Başkomiserim, alalım mı artık şunları?" "Daha değil... Emin olmamız lazım. Eğer suçüstü yapacaksak sonuna kadar beklemeliyiz..." Evden çıkanlar aşağıya inmişlerdi. Küçük Ayasofya Camii'ni aydınlatmak için yerleştirilen lambaların ışığında artık daha iyi görebiliyorduk onları. Yükü taşıyan üç kişiydi; en önde yürüyen Namık'ı belirledik önce, arkasındaki sağlam yapılı iki kişiyi hiç görmemiştik. Geçen ziyaretimizde dernekte bulunmayan üyelerden olmalıydılar. Belki de derneğe üye bile değillerdi, sadece cinayet işlerinde olaya dahil oluyorlardı. "Kapının önünde biri daha var," diye fısıldadı Ali. "Aşağıya inmedi. Tam seçemiyorum, bir kadın galiba." Leyla Barkın mıydı? O kadar uğraşmama rağmen kim olduğunu anlayamadım. Arkadaşlarının indiğini gören kızıl saçlı, arkaya geçip minibüsün kapısını açmıştı bile. Elbirliğiyle gizemli yüklerini minibüsün içine uzattılar, işleri bitince de hepsi birden minibüse bindiler. Siluet, evin kapısının önünde durmuş, hâlâ onlara bakıyordu. Minibüs yavaşça hareket etti. "Arabayı çalıştır." Ali'ye bunu söylerken bakışlarım hâlâ kapının önündeki gölgedeydi. Galiba öne doğru geldi. Sanırım, gidenlerin arkasından bakacaktı, işte o anda girdi lambadan yansıyan ışığın alanına. Evet, Leyla Barkın'dı. Birden durdu. Sanki kendisini izlediğimizi fark etmiş gibi dönüp bizden tarafa baktı. Bir süre etrafı dinledi, kuşkulu bir durum görmeyince dönüp kapıdan içeri girdi. "Hadi Ali, adamları kaybetmeyelim." "Merak etmeyin Başkomiserim," dedi Ali arabaya gazı verirken. "Artık kuş olsalar kaçamazlar elimizden." Beyaz minibüs gibi, biz de evin yanındaki sokaktan yukarı vurduk, sağa kıvrılarak Cankurtaran'a giden caddeye çıktık. Gündüzleri sıkça turist kafileleriyle karşılaşılan cadde, gecenin bu saatinde oldukça sakindi. Bir de önümüze şu çöp kamyonu çıkmasaydı. Adım başı durup çöplerin yüklenmesini bekleyen bu devasa aracı geçtikten sonra yeniden hızlandık. Adamları kaybettik mi diye kaygılanmaya başlıyordum ki, "işte oradalar," diye müjdeyi verdi Ali. "Bakın, otelin önünden geçiyorlar." Evet, görmüştüm, elli metre kadar önümüzde fcormal hızda ilerliyorlardı. Aramızda bir araç daha vardı: Siyah bir Lande Rover cip... Ama şu en büyüklerinden, en pahalılarından, camları da kaportası gibi koyu renk olanlarından. Bir süre peşpeşe ilerledik. Nedense cip bir türlü ayrılmıyordu minibüsün peşinden ama aradaki mesafeyi de bozmuyordu. Bizim pimpirikli Ali'nin de dikkatinden kaçmamıştı bu sürpriz araç. "Yoksa ciptekiler de mi onlardan?" Olmayacak iş değildi. Biz ISD'yi yasal bir dernek olarak biliyorduk, ya gerçekten de bir terör örgütünün paravanıydılarsa? Başka arkadaşları, lojistikçileri olabilirdi yanlarında. "Anlarız Alicim, biraz uzak duralım... Bizi fark etmesinler." Yardımcım ayağını gazdan çekti, geride kaldık; araya kül rengi bir Chevrolet'yle bordo bir Opel girdi. Bir sokak sonra Chevrolet sağa yanaşıp park etti, ilerdeki kavşağa gelince minibüs denize doğru inerken Opel de Sultanahmet yönüne döndü. Yine cipin arka ışıklarıyla baş başa kalmıştık. "Cankurtan'a gidiyorlar galiba Başkomiserim... Burası sabah geçtiğimiz yol. Âdem Yezdan'a giderken hani..." Aklıma gelen düşünce tüylerimi diken diken etti. Yoksa sıra şu ilginç turizmciye mi gelmişti? Minibüse koydukları o bezlerle sarılı yük neydi o zaman? Belki de altıncı kurbanlarını taşımak için getirmişlerdi o halıyı ya da bez rulosunu, her neyse işte... Kesin olan bir şey varsa o da Ali'nin tahmininin doğru olduğuydu... Beyaz minibüsle onu yirmi otuz metre kadar uzaktan izleyen cip Cankurtaran'a girmişti bile. Dersaadet Turizm'in sokağına yaklaşınca cip yavaşladı, biz de ona uyduk. Ama minibüsün böyle bir niyeti yoktu, hedefine kilitlenmiş bir kurşun gibi hız kesmeden girdi ÂdemYezdan'ın şirketinin bulunduğu sokağa. Minibüsün sokağa girdiğini fark eden ciptekiler, sanki önemli bir fırsatı kaçıracaklarmış gibi yeniden bastılar gaza. Niyetleri neydi? Ne yapıyorlardı bu adamlar? Biz de hızlandık tabii. Ama binanın bulunduğu sokağın köşesine gelince, "Burada duralım," dedimsabırsızlanan Ali'ye. "Şirket şu köşenin arkasında. Araçsız daha güvende oluruz." İnmeden önce telsizimizi açıp acil yardım anonsu yaptık, ardından tabancalarımızın namlularına mermi sürüp horozları düşürdük. Alacakaranlıkta temkinli adımlarla ilerleyerek Dersaadet'in bulunduğu sokağın köşesine yaklaştık. Sokağa girmeye hazırlanıyorduk ki, bir haykırış gecenin sessizliğini bozdu. "Ahh!" "Dikkat edin, ellerinde sopa var." "Ah!.. Vurma lan orospu çocuğu!.." "Orospu senin anandır..." "Ahh!.." "Buraya gelmeden düşünecektin ibne!" Silahlarımızı çekip sokağa daldığımızda ardı ardına inip kalkan sopalar, birbirine girmiş insanlar gördük. Önce bu sabah Dersaadet'in girişinde bizi karşılayan, klonlanmış gibi birbirine benzeyen iki korumayla eski polis Ercan'ı seçtik. Ellerindeki beyzbol sopalarını, Namık ve arkadaşlarının kafalarına, gözlerine, nerelerine gelirse, Allah yarattı demeden indiriyorlardı. İlk darbeyi alan minibüsü kullanan kızıl saçlı genç olmalıydı, zavallım yarı baygın bir halde kıvranıp duruyordu yerde. Öteki iki ÎSD'li, ardı ardına inen sert darbelere, elleriyle, kollarıyla karşı koymaya çalışarak, adım adım geriliyorlardı. Kavga, arbede görünce yerinde duramayan bizim dövüş horozu, derhal olaya dahil olmak istedi. Elimle onu durdurdum. Aynı anda Ercan'la boğuşan Namık'a takıldı gözlerimiz. Doktor, eski polisi sopayı tutan elini bileğinden yakalamıştı. Bütün çabasına rağmen Ercan bileğini kurtaramıyor, çırpınıp duruyordu. Kısa bir çekişmenin ardından cerrah, hiç beklemediğimiz bir şey yaptı, sanki usta bir dövüşçüymüş gibi parmaklarının ucunda yükseldi, başını usulca geriye attı. "Eyvah," dedi Ali neşeli bir sesle. "Gitti Ercan'ın burnu." Aynen dediği gibi oldu, Namık iri kafasını gömdü, eski meslektaşımızın suratının ortasına. Ercan arkaya doğru savrulurken de elinden sopayı kaptığı gibi indiriverdi adamın göğsüne. Nefesi kesilen Ercan, içi boşalmış bir ağaç gibi yıkıldı Dersaadet Turizm'in merdivenlerine. Eğer bu işleri az buçuk biliyorsam, en az on dakika kalkamazdı düştüğü yerden. Bunu Namık da anlamış olacak ki, elindeki sopayla, sağ tarafında arkadaşını dövmekle meşgul olan korumaya yöneldi. Sopayı iki eliyle sağlamca kavrayarak korumanın kafasına indirmeye hazırlanıyordu ki, ardı ardına üç el dokundumtetiğe. Bir zamanlar Büyük Bizans Sarayı'nın bulunduğu alan ardı ardına üç kez patlayan tabancanın sesiyle yankılandı. Dövenler, dövülenler hepsi dönüp aynı anda bana baktılar. "Sopalar yere, eller yukarı!" Daha az önce uğradıkları saldırının şokunu atlatamamış olan Namık, karşısında bizi görünce iyice afallamıştı. "Hadi, bir daha söylemeyeceğim. Sopalar yere." Korumalar hemen uydular komutuma, Namık kararsızdı. Âdem'in çakallarıyla aramızda bir bağ olduğunu sanıyordu. "Atsana sopayı!" diye kükredi Ali. "Gelip ben mi alayım elinden." Söyleneni yapmak yerine, adamları işaret etti cerrah. "Onlar saldırdı bize. Hem de hiç uyarmadan..." Silahı Namık'a doğrulttum. "Neler olduğunu sonra anlatırsın, önce sopayı at." Baktı durum ümitsiz, baktı başka çaresi yok, bıraktı sopayı ama söylenmeden de edemedi: "Neler olduğunu gördüyseniz, gerçeği de biliyorsunuz demektir." Yerde kıvranan kızıl saçlı gençle pestil gibi merdivenin üzerine serilen Ercan iyi görünmüyordu. "Ambulans çağırsan iyi olacak Ali." Yardımcım anonsu geçerken kavgacılara döndüm. "İçinizden birer kişi yaralı arkadaşlarınıza baksın..." Herkes yaralılarının başına toplanacak oldu. "Birer kişi," diye uyardım. "Anlamıyor musunuz, birer kişi." Uyarım işe yaradı, birer kişi yaralıların başına geçti. Onlar arkadaşlarıyla ilgilenmeye başlarken Namık'a yaklaştım. "Ne yapıyordunuz burada?" Yanıt vermek yerine ters ters baktı. "Hu doktor bey, ne işiniz vardı geceyarısı bu şirketin önünde." Tedirgin bir tavırla minibüsün açık kapısından sarkan kumaş rulosuna çevrildi gözleri. "O nedir?" Sessiz kalmayı sürdürdü. Yoksa gerçekten de Âdem Yezdan'ın cesedi mi vardı kumaşın içinde? Ercan ve adamları, patronlarının ölüsünü görünce mi çıldırmışlardı? Baktım cerrah yanıtlamayacak, yardımcıma seslendim. "Şunu açsana. Bakalım, ne varmış içinde?" Ali minibüsün arka kapısına geçti. Top halindeki kumaşı sürükleyerek minibüsten indirdi. Ucundan tutarak ruloyu açmaya başladı. Top döndükçe, yazılar, çizimler ortaya çıkmaya başladı. Hayır, ceset filan yoktu rulonun içinde ama kumaşın üzerinde kocaman bir resim vardı. Âdem Yezdan'ın kabak kafasını görür görmez tanıdım. Tehditkâr bir ifade okunuyordu gözlerinde, sağ elindeki fildişi saplı gümüş bastonu bir mızrak gibi ayaklarının dibindeki tarihi yarımadaya saplamıştı. En az üç metreye on metre boyutlarında olan devasa pankartın altında kocaman, kırmızı harflerle şu yazı okunuyordu: "Âdem Yezdan, Sultanahmet'ten elini çek!" Bez afişe bakarken yaşadığımız hayal kırıklığını fark eden Namık, olanı biteni anlamıştı sonunda: "Ne bekliyordunuz yani, ceset mi çıkacaktı kumaşların altından?" "Çünkü katillerin amacıyla derneğinizin amacı aynı!" Bez rulonun içinden ceset çıkmamış olması, Namık ve ISD'lilerin masum olduğu anlamına gelmiyordu ama bizim onları takip ediyor olmamız, haklarında pek de iyi düşüncelere sahip olmadığımızı gösteriyordu. Gecenin sonunda, soruşturmayla ilgili hiçbir ilerleme kaydedemediğimiz gibi, kendimizi de açığa vurmuştuk. Eğer cinayetleri işleyenler bu ekipse başından beri kendilerinden kuşkulanmış olabileceğimizi tahmin ediyorlardı, ancak işi onları izlemeye kadar vardırdığımızdan şimdi emin olmuşlardı işte. Ki Namık yüzünde manidar bir ifadeyle, "Ne bekliyordunuz yani, ceset mi çıkacaktı kumaşların altından?" derken bu gerçeği dile getiriyordu. Bu nedenle, şüpheli cerrahı emniyetin zemin katındaki sorgu odasında bir zanlı gibi sorgulamak yerine, kendi odamda bir dost gibi sohbet etmeyi seçmiştim. Çünkü olanlara rağmen, hâlâ durumu kurtarma umudum vardı. Ayrıca, birkaç saat sonra olayı öğrenecek olan Leyla Barkm'a da bir açıklama yapmam gerekecekti. İşi bozmaması için Ali'yi de almadım odaya. Mırın kırın edecek oldu, ona birbirinin aynı şu iki korumayı verince bütün itirazlarını geri çekti. Bayılırdı dişine göre adamlarla uğraşmaya. Namık önce kuşkuyla yaklaştı bana. Gençliğinde polis merkezlerini sık sık ziyaret eden biri olarak daha odama ilk girdiğinde anlamıştı normal uygulamanın dışına çıkıldığını. "Neden buradayım?" diye sordu gösterdiğim iskemleye oturmadan önce. "Ne yapmak istiyorsunuz?" Şaşırmış gibi baktım. "Ne isteyeceğim Namık Bey, konuşmak istiyorum... Gecenin bir yarısı Âdem Yezdan'ın şirketinin önünde ne işiniz vardı, onu öğrenmek istiyorum." Sağ eliyle oturmadığı iskemlenin sırtına dokundu. "Bilmiyor musunuz sanki?" "Tamam, pankartı gördük, eylem yapacaktınız... Hepsi bu mu?" Endişesi dağılmamıştı, inanmayan gözlerle beni süzmeye devam edince, "Nasıl bilebilirim?" diye söylendim. "Derneğinizin üyesi değilim ki?" Yanıtımı komik bulmuştu... "Doğru, değilsiniz." İlk kez gülümsüyordu. "Ama belki ilerde olurmuşsunuz. Leyla çok umutlu sizden. Bu şehri çok sevdiğinizi söylüyor." Ortak bir nokta bulmuştuk galiba. "Geceyarıları sizler gibi tehlikeli eylemlere çıkmayı göze alabilir miyim, bilmiyorum ama, evet, bu şehri severim. Balat'ta doğdum, Haliç kıyısında.... Sevdiklerimin mezarları da orada. En yakın arkadaşlarım bu şehirde, en güzel anılarım da öyle, gördüğünüz gibi işim de burada. Ve kısmetse bu şehirde ölmeyi isterim. Yani Leyla Hanım'm söylediği gibi, İstanbul'u severim." Yeniden masamın önündeki iskemleyi gösterdim. "Niye oturmuyorsunuz?" Sonunda rahatlamıştı galiba ya da geçici bir ateşkese razı olmuştu. "Kusura bakmayın," dedi iskemleye çökerken. "Emniyet müdürlüklerinde böyle iyi muamelelere alışkın değilim de." "Dünya değişiyor. Biz de değişiyoruz tabii. Siz değişmediniz mi?" Kuşkuyla bulutlandı koyu renk gözleri. "Değiştik ama sizin buna inandığınızı pek sanmıyorum. Eğer inansaydınız, bizi izlemek için değerli zamanınızı harcamazdınız." Yanlış anlaşılmış birinin almganlığıyla iç geçirdim. "Şu önyargı, ne kadar güçlü bir duygu..." Gözlerindeki kuşkunun yerini belirsizlik aldı. "Öyle bakmayın yüzüme Namık Bey," diye sürdürdüm oyunumu. "Eminim siz de bilirsiniz. Değişimin eıı büyük düşmanı önyargıdır." Belirsizlik derinleşti, kocaman bir soru işareti olup yüzüne yerleşti. Ne demek istiyordum şimdi? "Bize karşı peşin hükümlü davranıyorsunuz, diyorum... Tamam, haklı nedenleriniz olabilir. Dosyanızı okudum, geçmişte hoş olaylar yaşamamışsınız polislerle. Ama onlar eskide kaldı." "O zaman niye düştünüz peşimize?" Savunmam hazırdı. "Sizin peşinizde değildik ki." Sözlerimin tek kelimesine bile inanmamıştı. "Gecenin o saatinde ne arıyordunuz Dersaadet Turizm'in önünde? Kapalı şirketi koruyorduk, demeyin bana." "Niye Âdem Yezdan'ın şirketini koruyalım? Biz Leyla Hanım'm güvenliğini almaya çalışıyorduk." "Leyla'nın mı?" Gözleri iri iri açılmıştı. "Bizim Leyla'nın mı?" Artık hikâyemi bu duygunun üzerine kurabilirdim. "Başka kimi olacak? Leyla Hanım, bugün olanları anlatmadı mı?" "Şu kesik baş hikâyesi mi?" "Hikâyesi mi? Namık Bey, bir insanı öldürüyorlar, başını da Leyla Hanım'a yolluyorlar. Durumun ciddiyetini anlamıyor musunuz?" Olacak felaketi yeni yeni keşfeden birinin paniği vardı yüzünde. "Yani... Yani o kesik baş bir tehdit miydi? Ama kutunun üzerinde Leyla'nın adı yazmıyormuş ki. Topkapı Müzesi Müdürlüğü'ne yollanmış." Nasıl bu kadar saf olabilirsiniz der gibi baktım. "Bu, bizi rahatlatmalı mı? Tam beş kişi öldürüldü. Dört günde tam beş kişi. Bunlardan biri de Leyla Hanım'ın eski eşi. Kargo paketinin üzerinde Leyla Barkın değil de, müdür yazdığı için bunu bir tehdit saymamamız mı gerekir? Sizi bilmem ama biz bunu göze alamazdık." Sanırım onu ikna etmeye başlamıştım. "Yani siz Leyla'nın güvenliğini alıyordunuz." Sakince koltuğuma yaslandım. "Sonunda anlamanıza sevindim." O da iskemlesine dayadı sırtını. "Leyla'yı bırakıp bizim peşimizden niye geldiniz o zaman?" Yanılmışım, öyle kolay kolay teslimolmayacaktı. "Leyla Hanım'ı bıraktığımızı kim söyledi? Evin etrafında sadece bir ekibin bulunduğunu mu sanıyorsunuz?" Verdiğim her. bilgi, yeni bir şok yaşamasına neden oluyordu. "Başka bir ekip daha mı vardı?" Yeniden öne eğildim, dirseklerimi masaya yaslayarak, "Bir ekip olur mu?" diye çıkıştım. "Oyun mu oynuyoruz burada Namık Bey. Geride üçerden altı kişilik iki ekip bıraktık." Eliyle alnına dokundu. Sanırım bu gece evin önünde görüp de kuşkulanmadığı birilerini hatırlamaya çalışıyordu. Ama olmayan birilerini hatırlamasına imkân yoktu. "Belki de dikkatinizi çekmiştir ama kondurmamışsınızdır, bizimkiler çok iyi gizlenir." "Hatırlayamadım... Gerçekten iyi gizlenmiş olmalılar." "Neyse... Ne içtersiniz? Size ne ikramedeyim?" Ne bir teşekkür etti, ne istemem, dedi, sorumu hiç duymamış gibi kibarlığı, nezaketi bir yana bırakıp, aklını kurcalayan soruyu dile getirdi. "Bizden hiç kuşkulanmadınız mı Nevzat Bey?" "Kuşkulandım. Benim yerimde olsaydınız siz de kuşkulanırdınız." Gözlerini bir an bile ayırmamıştı yüzümden. "Neden?" "Çünkü katillerin amacıyla derneğinizin amacı aynı. Öyle şaşırmış gibi bakmayın. Leyla Hanım bahsetmiştir, kurbanların hemen hepsi Tarihi Yanmada'yla ilgili inşaat işlerine bulaşmışlar. Nerdeyse hepsi bilirkişi heyetinde yer almış. Sadece üçüncü kurban, Şadan Duruca bu işlerin dışında..." diyecektim ki, tiksintiyle suratını buruşturdu. "Şadan Duruca, Âdem'in adamıydı. Onun basındaki tetikçisi. Onun yaptığı yolsuzlukları açıkça öven tek gazeteci. Bunun karşılığında dünyanın parasını alıyordu Âdem'den." "Bakın, siz de nefret ediyorsunuz adamdan, eminim öteki kurbanları da pek sevmezdiniz. Mesela son kurban, Fazlı Gümüş..." Aynı nefret dolu sesle mırıldandı. "Evet, o da alçağın tekiydi. En çok onun döneminde yağ malandı suriçi. Onun döneminde verilen yapım izinler; yüzünden beş insan hayatını kaybetti. Âdem Yezdan'ın şirketiyle birlikte bu Fazıl da yargılandı o davadan. Her türl(j ayak oyununa başvurarak sonunda mahkemeyi etkilemeyi başardılar. Hâkimler beraat kararı verdi. Ama biz yılmadık davayı yargıtaya kadar taşıdık. Karar bozuldu, şimdi yeniden yargılanacaklar... Bu geceki afişi asmamızın nedeni de mahkemenin yeniden başlayacak olmasaydı. Âdem Yezdan'ın by defa kirli yüzünü gizlemesine fırsat vermeyeceğiz." Bugün Leyla Barkın'ın da bahsettiği bu davanın iç yüzünü mutlaka öğrenmeliydik. "Demek istediğim işte bu," diye konuyu derinleştirmeye çalıştım. "Kurbanların neredeyse hepsi bu tarihi yağmaya katılmış insanlar. Sizin derneğiniz de hem bu yağmalara, hem de bu işi yapan adamlara karşı..." Gözlerini kısmış, sarkık bıyıklarını çiğnemeye başlamıştı. "Ya birileri bu cinayetleri bizim üzerimize yıkmaya çalışıyorsa?" "Yapmayın... Derneğiniz o kadar etkili mi?" Etkili tabii, diyeceğini hatta bana kızacağını bekliyordum, yapmadı. "Haklısınız, henüz o kadar etkili değiliz..." Hızla kıpırdanan gözleri yine yüzümde durdu. "Şöyle olamaz mı? Diyelim ki bu işin içinde olan biri, davanın yeniden görülecek olmasından hiç memnun değil. Çünkü bu işin içinde yer alanların gerçeği söylemesinden korkuyor." "Âdem Yezdan'dan mı bahsediyorsunuz?" Kararlılıkla onayladı sözlerimi "Evet, o alçaktan söz ediyorum. Kendini kurtarmak için her kötülüğü yapar o adam." Turizmci işadamı, nasıl bir çırpıda onu katil olarak ilan ettiyse Namık da aynısını ona yapıyordu. "İyi de, Âdem Yezdan niye korksun bu davanın yeniden görülmesinden?" "Bu davayı kaybederse sadece yeğenleri hapse girmekle kalmayacak, kendisi de trilyonlar kaybedecek." Evet, olay yavaş yavaş açılıyordu işte, ya da Namık, kuşkuyu kendi üzerlerinden Âdem Yezdan'a çekmeye çalışıyordu. "Yeğenleri neden hapse girecekmiş?" "Çünkü Dersaadet bir anonim şirket. Âdem Yezdan gölgede- yj adam. Yasal hiçbir sorumluluğu yok. Mahkeme Dersaadet'i sUÇlu bulursa en büyük erdemleri amcalarına sadakat olan jlakkarili genç yeğenler boylayacak hapsi." Demek Dersaadet anonim şirketti! Şimdi anlaşılıyordu Zeynep'in bu davayı atlamış olması. O, Dersaadet'i değil, Âdem Yezdan'ı araştırmıştı. Oysa dava şirket yöneticileri için açılmıştı. "O nedenle bu davada yer alan kişileri tek tek öldürüyor..." ipin ucu kaçmaya başlamıştı. "Bir dakika... Bir dakika... Kurbanların hepsinin bu davayla ilgili olduğunu mu söylüyorsunuz?" "Onu siz söylediniz..." "Hayır, ben öyle bir şey demedim. Sadece kurbanların Sultanahmet'teki inşaatlarla ilgili olduğunu söyledim." Güvensiz gözlerle süzdüm Namık'ı. "Bildiğiniz bir şey varsa saklamayın lütfen." Hevesi kaçar gibi oldu. "Bilgi filan saklamıyorum... Kurbanların o davada yer alan kişiler olduğundan emin değilim. Ama bu davayla ilgili çıkarlarsa da hiç şaşırmam. Size de onu anlatmaya çalışıyorum. Eğer bu beş kişi davayla ilgiliyse, eğer onların verecekleri ifade önemliyse, Âdem Yezdan bu kişileri ortadan kaldırtıp bunu da bizim üzerimize atmayı düşünmüş olabilir. Bütün o hükümdarlar, sikkeler, tarihi anıtlar, dikkatleri üzerimize çekmek için yapılan sahte ritüeller olabilir." Olmayacak iş değildi, hatta üzerinde düşünmeye değer bir ihtimaldi fakat bunu belli etmek işime gelmiyordu. Sessizce güldüm. "Niye gülüyorsunuz?" Kendime engel olamıyormuş gibi davrandım. "Özür dilerim... özür dilerim." "Anlamıyorum, çok mu komik bir şey söyledim." "Yok, sizin söyledikleriniz değil." Sonunda gülmeme engel olabilmiştim güya. "Âdem Yezdan da sizin hakkınızda aynı şeyleri söyledi. Birebir değil tabii. Ama sizin katil olduğunuzdan adı gibi emindi." "Alçak herif," diye kükredi. "Asıl katil kendisi..." "İlginç tezleri var aslında." Sesimin sakinliği beni bile şaşırtmıştı. "Ona göre, bu cinayetleri işlemenizin bu kentin tarihiyle hiçbir ilgisi yok..." "Ben cinayet filan işlemedim." "Âdem Yezdan'a göre diyorum. Bu cinayetleri aslında kıskançlık yüzünden işlemişsiniz." Yüzü çarpılır gibi oldu. "Kıskançlık mı?" "Öyle söyledi. Güya Leyla Hanım, sizden ayrılmak istiyormuş. Necdet'le yeniden bir araya gelmeyi düşünüyormuş." "Alçak herif..." diye köpürdü yeniden. "Yalancı alçak..." "Hatta birkaç gün Necdet'in evinde kalmış. 'Bir sabah bizzat gözlerimle gördüm,' dedi. Güya üzerinde de Necdet'in pijaması varmış." Öfkeden yüzü gerilmiş, alnında bir damar atmaya başlamıştı. "Şerefsiz herif, nasıl da çarpıtıyor." "Neyi çarpıtıyor?" "Kavga ettiğimiz doğru. Fakat Leyla, beni bırakacağı için değil." Derinden iç geçirerek, öfkeyle başını salladı. "Anlatılacak mesele değil bunlar... Namussuzlar özel hayatımıza da el attılar." "Özür dilerim, özel hayatınıza karışmak istemezdim ama soruşturmanın gereği... " "Biliyorum, biliyorum," diye lafı ağzımda koydu. "Şimdi Nevzat Bey, bizim ilişkimizde Leyla her zaman benden daha istekli olmuştur. Onu daha az sevdiğimden değil, böyle bir ölçüm yapılamaz elbette. Ama ilişkiyi Leyla başlatmıştır mesela. Benim üzerime titreyen de odur. Bazen bu ilgi bıktırıcı bile olabiliyor. Kavga da bu yüzden çıkmıştı zaten. Necdet, onu genç asistanıyla aldatınca bir tür travma oluşmuş Leyla'da. Erkeklere duyulan güvensizlik. Beni herkesten kıskanırdı. Ne yaptımettimse bu duygusunu engelleyemedim. Bir gece dernekte genç bir öğretmen hanımla yalnız kalmıştık. İkimizin de ayrı ayrı işleri vardı, dalıp gitmişiz işte. Sonra bir çay demleyip sohbet etmeye başladık..." Yüzümdeki manidar bir ifadeyi fark etmiş olacak ki, "Öyle bakmayın Nevzat Bey," diye uyardı. "İnanın Leyla'yı aldatmadım. Yıkılmış bir kadını bir daha yıkamazdım. Her neyse, o gece geç saatlerde beni almaya gelen Leyla, o genç hanımla beni sohbete tutuşmuş görünce çıldırdı. Hiç anlamadan, dinlemeden beni suçlamaya girişti. Vakit geceyarısı, yorgunum, tahammülüm azalmış, ben de biraz sert çıktım. Sen misin bunu yapan! Çantasını kaptığı gibi fırladı sokağa. Çok sinirlenmişim, gitmedim bile peşinden. Çünkü yaptığı çocukçaydı. Sokaklarda çılgınca dolaşmış, sonra üniversiteden arkadaşlarının takıldığı bir bar var Beyoğlu'nda, oraya gitmiş. Necdet de bardaymış. Leyla'yı böyle üzgün görünce hemen atılmış leş kargası. Bizimki de ruhsal çöküntü içinde ya. Olanları anlatmamış ama Necdet'in birlikte içme önerisini reddetmemiş, sonra Leyla sarhoş olmuş. Ayakta duracak hali kalmamış, Necdet de onu evine götürmüş. İşte Âdem Yezdan alçağının, sabah pijamayla gördüm, dediği olay budur. Leyla da onu görmüş tabii. Görür görmez de anlamış yaptığı hatayı. Kahvaltı bile yapmadan ayrılmış evden. İlk iş olarak da bana geldi, özür dileyerek anlattı olanı biteni. Çünkü bu namussuzların dedikodu yapacaklarını çok iyi biliyordu. Bak, işte size neler anlatmış şerefsiz." ikna edici bir hikâyeydi ama gerçeği ne kadar yansıtıyordu, orası belirsizdi. Madem kartlar açılmıştı, aklımı kurcalayan ikinci konuya geçebilirdim. Ama önce kalkıp pencereyi açtım. Taze bir serinlik doldu içeriye. Nereden geldiği meçhul, gül kokularıyla yüklü bir serinlik. "Çok güzel bir hava var dışarıda." Yıllardır kapalı kalmış bir mahkûm gibi taze havayı içine çekti. "Çok da güzel kokuyor. Yakınlarda bir bahçe olmalı." Rahatlamış görünüyordu... Masama geçerken sordum. "Necdet'in evine gittiniz mi hiç?" Hazırlıksız yakalanmış gibi kıpırdandı iskemlesinde. "Gittim," dedi pişman bir tavırla. "Bana kalsa o evin kapısından adımımı atmazdım. Ama mecbur oldum. Bir top^ lantıda Necdet'le gırtlak gırtlağa gelmiştik. Sonra özür diledi. Ardından bizi yemeğe çağırdı. Gitmek istemedim, Leyla ısrar etti. Gitmezsek kabalık olurmuş. Kıramadım, gittik." Bu sözler gravür çerçevelerindeki parmak izlerini açıkla nııyordu. "Evdeki gravürleri gördünüz mü?" "Gördüm, hatta tartışma bile çıktı aramızda. Az kalsın yine kapışacaktık. Necdet ikisinin orijinal olduğunu söyledi. Ayasofya ile Süleymaniye gravürlerinin. Ben de anlarım o işten biraz. Baktım, orijinal değillerdi. Söyleyince bozuldu Necdet. Sen ne anlarsın demeye getirdi. Leyla araya girmese yine papaz olacaktık herifle." Ne yaptığını bilen, polisin ne düşündüğünü tahmin edebilen, nasıl davranacağını kestirebilen, her usta katilin yaptığı gibi, her soruya makul ve mantıklı bir yanıtı vardı cerrahımızın... Ama deşmekten vazgeçmedim. "îyi ki kavga etmemişsiniz. Yazık olurdu Necdet'e? Bu gece Ercan'ı nasıl patakladığınızı gördüm. Üstelik onun elinde sopa vardı." Esmer yüzü kızarır gibi oldu. "Kavga etmeyi sevmem..." Sanki yalan söylemiş, ben de bunu biliyormuşum gibi utangaç bir gülümseme belirdi yüzünde. "Tamam, gençken çok kavga ederdik, insanın kanı deli akıyor o zaman. Ama sonra nefret ettim şiddetten..." "O polisi vurduktan sonra mı? Yoksa o sizi vurduktan sonra mı?" Buz gibi bir hava esti odada. "Dosyamı okudunuz tabii." Hayret, sesinde hiçbir öfke belirtisi yoktu. "Haklısınız, o olaydan sonra. Ama biliyor musunuz, o olayda şükrettiğim tek şey, polisi öldürmemiş olmamdır. O vicdan azabıyla yaşayamazdım." Yüzünde, bakışında, sesinde içten bir tavır vardı. "O olaydan sonra mı vazgeçtiniz silahlı eylemlerden?" Üzerine atlaması için iyi bir neden sunmuştum ona. "Hayır," diyerek reddetti. "O kadar kişisel bir mesele değil. Dünya değişmişti, üyesi olduğum örgüt dağılmıştı. Ve tabii yaşadıklarım... Hepsi birleşince yeni bir yol çizdim kendime." Durumdan memnun olduğunu gösteren bir dinginlik belirmişti gözlerinde, "iyi ki de seçmişim, böyle çok mutluyum." Yarı şaka, yarı ciddi takıldım. "Mutlu olursunuz tabii, en az eskisi kadar hareketli bir yaşantınız var. Dernek çalışmaları, gece eylemleri, kavgalar... Bugününüz de geçmişinizi aratmıyor." Sorumsuz bir genç gibi haylazca omuz silkti. "Ne yapalım, bu şehri savunmak için başka çare bırakmadılar bize." Daha fazla üstüne gitmemin bir yararı yoktu. Sohbeti sonlandırmaya hazırlanıyordum ki, bu defa o başladı söze. "Sanırım bizden hâlâ kuşkulanıyorsunuz." Haksızlığa uğramış birinin duygusallığı vardı sesinde. "Ama yanılıyorsunuz. Biz kimseyi öldürmedik. Yapmayı önerenler yıkmaz Nevzat Bey, bir şehrin katledilmesine karşı çıkanlar o şehirde yaşayanları katletmez, yaşamı savunanlar ölümden çare ummaz." Gözleri çakmak çakmak olmuştu. "Biraz empati kursaydınız, siz de anlardınız bunu. Kusura bakmayın ama peşin hükümler sizin de aklınızı başınızdan almış. Afiş astığımız. yürüyüş yaptığımız, demek kurduğumuz için bizi terörist sayıyorsunuz. Her kötülüğü yapabilecek eli kanlı katiller olarak görüyorsunuz. Oysa savunduğumuz sizin de şehriniz. Bakın, Balat'ta doğmuşsunuz, en yakınlarınız bu şehrin mezarlarında yatıyor, en güzel anılarınızı burada yaşamışsınız... Biz sizin de hayatınızı savunuyoruz. Hayır Başkomiserim biz kimseyi öldürmedik. Çünkü ölümü yoldaş seçenlerin ölümden başka kazanacakları zafer yoktur." "Bu içten davranışların altında büyük bir güvensizlik yatıyordu." Güzel konuşmuştu Namık; işin acı tarafı, ölümü yoldaş seçen birileri varsa onlar bizdik aslında. Cinayetler belirtiyordu yolumuzu, aklı karışmış katiller, öldürmekten medet uman çaresizler, vahşetin gizemine kapılmış ruhlar. Onların peşinden koşuyorduk kurbanlarının kan izlerini takip ederek... Nasıl ve neden öldürdüklerini anlamaya çalışarak. Ulaştığımız yerde adalet değil, hayal kırıklığı vardı. Huzur değil, acı. Katilleri yakaladığımızda bile, başka katillerin başka canlara kıydığını biliyorduk. Katillerin, kurbanların yüzü her gün, her an değişiyordu, değişmeyen tek şey, insanın insanı öldürmeye devam etmesiydi. O zaman neye yarıyordu katilleri yakalamak, canileri cezalandırmak? Ki bu soruşturmada daha o aşamaya gelememiştik bile. Namık'ı nezarethaneye yolladıktan sonra Leyla Barkın'ı aradım. Gecenin üçüydü, uyumuş olmalı diye düşünürken gergin bir sesle açtı telefonu. "Alo Nevzat Bey?" "Kusura bakmayın, rahatsız ediyorum." Gerginliği endişeye dönüşmüştü. "Bir şey mi oldu?" "Şey... Namık gözaltında..." Sustum, nasıl bir tepki vereceğini bekledim. O da susmuştu. Ya şoka uğradığından konuşamıyor ya da açıklamanın benden gelmesini istiyordu. Ama daha fazla dayanamadı. "Neler oluyor Nevzat Bey? Lütfen söyleyin, kötü bir şey mi var?" "Belki biliyorsunuzdur," dedim sakin bir tavırla. "Sizinkiler eyleme çıkmışlar. Âdem Yezdan'ın şirketine pankart asmak istemişler. Dersaadet'teki görevliler müdahale edince de kavga çıkmış." "Kavga mı?" Sesindeki ürkü fark edilmeyecek gibi değildi. "Namık... Namık nasıl?" "İyi iyi, keyfi yerinde." Sıkıntıyla sordu: "Şey Nevzat Bey... Namık'a kötü davranmazlar, değil mi?" Teskin edici bir ses tonuyla yanıtladım. "Davranmazlar davranmazlar, ben ilgilenirim." "Ne zaman serbest kalır?" "Bir terslik olmazsa yarın savcıya yollarız. Sonrası savcılığın kararı." Açık sözlülüğüm onu rahatlatmış gibiydi. Ama yine de sormadan edemedi. "Bir şeye ihtiyacı var mıdır? Yiyecek, içecek?" "Bütün ihtiyaçlarını karşılarız. Kaygısız olun." Kaygısız olun, diyerek kapatmıştım telefonu, oysa kaygılanması için çok sağlam nedenleri vardı. Leyla'nın çok güvendiği bu polis, ne yapar ederim de, bu doktorun bir açığını nasıl bulurum diye düşünüyordu. Aslında Leyla'nın durumu da benden farklı değildi. Telefonda sesimi duyunca şoka uğramış gibiydi? Sevgilisinin gözaltına alındığını öğrendiğinde kapıldığı endişe mi? Belki de Namık yanımızda diye açıkladığımda, nefesini tutarak, onu cinayet zanlısı olarak gözaltına aldık dememden korkmuştu. Telefonu yeni kapatmıştım ki Ali girdi içeri. Korumanın sorgusunu tamamlamıştı. Önce ikisi de kıvırtmaya kalkmışlar; Dersaadet binasında bulunduklarını, ISD'liler içeri girmek isteyince kendilerini savunduklarını söyleyecek olmuşlardı. Ama Ali, kendine özgü ikna yöntemleriyle bu iki sert delikanlının ağzından söküp almıştı gerçeği. İşin aslı şöyleydi: Bizim tilki Ercan bir muhbirini yerleştirmişti ISD'lilerin içine. -Demek Âdem Yezdan, sandığımızdan daha Çok önemsiyordu bu derneği- Böylece bu geceki eylemin yapılacağını önceden öğrenmişler, ciplerini Cankurtaran'a tek geçiş yeri olan caddeye çekerek Namıkların minibüsünü beklemeye başlamışlardı. Amaçları, öteden beri hınç duydukları ÎSD'lilere iyi bir meydan dayağı çekmekmiş. Kendilerini öfkelerine o kadar kaptırmışlar ki, peşlerinde olduğumuzu fark etmemişler bile. Bu ifadeler bizimkilerle desteklenince Namık ve arkadaşları yarın savcılıktan salıverilirdi. Ama bu sonuç işimize hiç gelmezdi. Beyaz minibüste kurbanların giysilerinden kalan iplikçik, ayak izi, parmak izi, kan örneği, yani işimize yarayabilecek herhangi bir delil var mı, bunları araştırmamız için bize en az yirmi dört saat zaman gerekiyordu. Ayrıca, şu anda olası katillerden en güçlü iki zanlı grubu elimizde tutarken yeni cinayetler olup olmayacağını da görmek istiyorduk. Yani hemÎSD'lilerin, hem Dersaadet'çilerin en az yirmi dört saat daha elimizde kalması gerekiyordu. Bunu savcılıkla konuşup halledebilirdim, böyle önemli bir davada bize güçlük çıkaracaklarını sanmıyordum. Ali'yi biraz dinlenmesi için odasına yollayıp ben de koltuklarımı. karşı karşıya getirerek, pratik bir yatak yaptım kendime. Pardösümü üzerime alıp uzandım. Dalmışım... Namık, Evgenia'nmmeyhanesine gelmişti. Her zaman benim oturduğum masaya yerleşmiş, hayran hayran sevdiğim kadına bakıyordu. Herif meğerse Leyla Barkın'a değil de bizim Evgenia'ya âşıkmış. Sonra başka bir rüya. Leyla, bizim Demir'in bahçesine giriyordu, yanında da bir çocuk. Sesleniyordum, duymuyorlardı. Hızla yaklaşıyordum arkalarından, Leyla Hanım diye sesleniyordum, sadece çocuk dönüp bakıyordu. Hemen tanıyordum onu: Yekta'nın oğlu Umut. Şaşkınlıkla duraksarken, Leyla da çeviriyordu başını. Beni görünce gülümsüyordu. "Merhaba Nevzat Bey. Gelin sizi oğlumla tanıştırayım." Üç yıl önce ölen Umut, yüzünde tuhaf bir ifadeyle elini uzatıyordu. Uzattığı eli sıkmak istiyordum ama yapamıyordum. Elim boşluğu avuçluyordu. Başımı kaldırınca Leyla'nın gözlerinden Handan bakıyordu yüzüme. "Ne yapıyorsun Nevzat? Unuttun mu, biz üç yıl önce öldük!" İrkilerek uyandım. Dışarıda güneş doğmuştu. Güçlükle doğruldum uzandığım koltuklardan. Galiba sırtım yine ağrımaya başlayacaktı. Zeynep'ten aldığım yedek ağrı kesiciyi bardakta kalan bayat suyla mideme gönderdim. Lavaboya gittim, yüzümü yıkadım. Bir sıkıntı vardı içimde. Uykumu alamadığımiçin mi? Ayamadığım için mi? Belki temiz hava iyi gelirdi. Uzun gecenin ağırlığını taşıyan bu odadan, bu koridorlardan, emniyet binasından çıkmak istedim. Ali'nin odasına indim. Yoktu. Nereye gitmişti bu çocuk? Alt koridordaki nöbetçiye sordum. "Nezarethaneye indi Başkomiserim." Yeniden sorguya mı başlamıştı benden habersiz? "Ne yapıyor orada?" "Uyuyor..." Neşeyle aydınlanmıştı yüzü. "Uyuyamamış, girişte sol taraftaki hücrede boş bir yatak var. Oraya uzandı." Hiç güleceğim yoktu. "Allah iyiliğini versin Ali," diyerek küçük bir kahkaha attım. Merdivenlerden aşağıya indim, beni gören nöbetçi ayağa fırladı. Kızdığımı sanmış olacak ki, hemen ihbar etti bizimkini. "Benim suçum değil Başkomiserim. Olmaz, burası nezarethane, dedim ama Ali Komiser dinlemedi..." "Nerede yatıyor?" "Şu soldaki hücrede." Kapı aralıktı, içeriye süzüldüm. Bizimki sanki kuş tüyü döşekte yatıyormuş gibi tahtanın üzerine rahatça uzanmış, mışıl mışıl uyuyordu. Kıyamadım köftehoru uyandırmaya. Üzerine örttüğü deri ceketinin cebinden arabanın anahtarını alıp çıktım. Ali'nin arabasına atlayıp, her dakika, her saniye yeni araçların katılımıyla yoğunlaşan, en fazla yarım saat sonra da tümüyle tıkanacak olan çevre yolundan, yedi tepenin en yükseğine, Edirnekapı'ya yöneldim. Sivil ekiplerimizi yerinde görmek istiyordum. Edirnekapı'dan, sanki Fatih Sultan Mehmed'in topları tarafından daha dün dövülmüş gibi, darmadağın olmuş surların arasından geçerek eski şehre girdim. Ağır ağır akan taşıtlarla birlikte Vezneciler'e yöneldim. İstanbul Belediye Binası'nın önünden geçerken çaldı telefonum. Topkapı Müzesi'nin müdiresi arıyordu. Geceyarısı yaptığımız konuşma da kaygılarını gidermemiş olmalıydı. "Günaydın Leyla Hanım..." "Günaydın Nevzat Bey... Kusura bakmayın, sabah sabah rahatsız ediyorum sizi... Ama Namık'ı çok merak ediyorum." "Yapmayın Leyla Hanım, bakın, boş yere üzüyorsunuz kendinizi. Dedim ya, Namık Bey'in rahatı yerinde." Hayır, ikna olmuyordu. "Sizden rica etsem, beni görüştürür müsünüz?" işte bunu yapamazdım. "Mümkün değil, yasalar buna izin vermiyor. Sadece avukatı görüşebilir." "Avukatı görüşebilir, değil mi? Tamam o zaman, avukat arkadaşları yollayalım bari." Ama bu da yetmedi. Sanırım bütün bu içten davranışlarının altında büyük bir güvensizlik yatıyordu. Belki Namık'ın geçmişte polislerle yaşadıkları yüzünden. Belki de daha önemli bir nedenden. Namık'la öyle büyük bir suçu paylaşıyor olabilirlerdi ki, -beş kişinin öldürülmesi gibisevgilisi önemsiz bir meseleden gözaltına alınmış olsa bile, bir türlü tedirginlikten kurtulamıyordu kadın. "Şey Nevzat Bey... Peki sizi görebilir miyim?" Konu neydi, demek kabalık olacaktı. "Tabii," demek zorunda kaldım birkaç gündür oluşan ilişkimize saygıdan. "Ama ben emniyet dışındayım. Süleymaniye'de." "iyi işte, ben de evden çıkıyordum zaten. On dakikaya kal maz gelirim yanınıza." Telefonu kapattıktan sonra saate baktım, yediyi on geçiyordu. İyi, zamanım vardı. Leyla'yı yakından görmek, onun ruh halini anlamak açısından yararlı bile olabilirdi. Kim bilir, belki de soruşturmayla ilgili yeni bilgiler verecekti. Geceya- rısı nasıl ulaştıysa o bilgilere? Kafa yormanın anlamı yoktu. Babamın ballandıra ballandıra anlattığı, bir zamanlar orta halli istanbulluların eğlence merkezleri olan Şehzadebaşı'na doğru ilerlemeyi sürdürdüm. Namıdiğer "Direklerarası"a doğru. "Direklerarası" ismi de bu caddenin Bizans'tan kalan iki yanı mermer sütunlarla kaplı tek yol olmasından geliyormuş. Artık sütunların yerinde yeller esen caddeden Beyazıt Meydanı'na yöneldim. Beyazıt Camii'ndeki ekibin sorumlusu Komiser Necati'yle bir sabahçı kahvesinde buluştuk. Biraz kalın kafalıydı ama çalışkan bir çocuktu. Gece boyuca beş çöp toplayıcısıyla bir beyaz minibüs durdurmuşlardı. Çöp toplayıcılarından biri asker kaçağı, minibüsten bir kişi de sahte çek düzenlemekten aranan bir işadamı çıkmıştı. Ötekilerin hepsi temizdi. Sabah ekibi gelinceye kadar mevkilerini korumalarını söyleyip ayrıldım yanlarından. Beyazıt Karakolu'nun önüne park ettiğim aracın yönünü bu kez Süleymaniye'nin tarihi sokaklarına çevirdim. Yıkılmaya yüz tutmuş ahşap evlerin arasından geçerek ulaştım üniversitenin arkasındaki uzun ve aydınlık meydana. Arabayı dört köşe, sivri takkeli çeşmenin hemen önüne park ettim. Ne bizim sivil polisler, ne de başka bir görevli, niye arabanı buraya bırakıyorsun diye itiraz etti. Kimsenin benimle ilgilendiği yoktu. Caminin karşısındaki dükkânlar çoktan açılmıştı ama henüz meraklı turist kalabalığı ortalıkta görünmüyordu. Süleymaniye Camii'nin Kanuni Sultan Süleyman ile büyük aşkı Hürrem Sultan'm türbelerine açılan kapısının önüne gelince telefonumu çıkardım, ekip sorumlusu Ekrem'i arayıp nerede olduğunu soracaktım ki, adamımın köşedeki kuru fasulyesiy- le ünlü lokantanın masalarından birinde karnını doyurduğunu gördüm. "Afiyet olsun," diyerek çöktüm yanma. "Ne bakıyorsun şaşkın şaşkın, bana da bir çorba ısmarlasana." ilk şaşkınlığını atlatır atlatmaz, ekmeğini, kaşığını bırakıp sözlü raporunu vermeye girişti. Süleymaniye'nin etrafında da gece sakin geçmişti. Sekize yakın çöp toplayıcısı çevirmişlerdi, şahısların hiçbirinde kuşkulu bir durumla karşılaşma mışlardı. Çoğu çingene olan bu vatandaşlarımızın ekmeklerini çöpten çıkarmaktan başka amaçları yoktu. Şüpheli araca gelince, bırakın beyaz renkli olanını, siyah, mavi, kırmızı, ilaç için tek bir minibüs bile geçmemişti bu civardan. Yapacak bir şey yoktu, çorbalarımızı kaşıklamaya başladık. 'Süleymaniye, Osmanlı'nın görkemini simgeleyen bir anıttır." Mercimek çorbası enfesti. Biraz limon, biraz kırmızıbiber ekleyip taze francalayı da yanma katık edince şahane bir kahvaltı çıktı ortaya. Bir tas çorbayla doymayan genç irisi Ekrem'in ikincisini de iştahla mideye indirmesini zevkle izledikten sona onu işinin başına yollayıp tatlı tatlı yakan mayıs güneşinin altında mayışmaya başlıyordum ki, Leyla Barkın'ın üzerime düşen gölgesiyle toparlandım. Yüzü solgun, gözleri çökmüştü. İlk kez onu bu kadar berbat bir halde görüyordum. Sanki bir gecede yaşlanmış gibiydi. "Buyurun Leyla Hanım," dedim ayağa kalkarak. "Şöyle oturun..." Telaşla yerleşti iskemleye. Evet, önemli bir gelişme olmuştu ya da öyle olduğuna inandırmaya çalışacaktı beni. "Karnınız aç mı? Bir şeyler söyleyelim size." Sanki ters bir soru sormuşum gibi çatıldı kaşları. "Yok Nevzat Bey, yemek yiyecek halim yok. Siz Namık'tan haber verin. Nasıl, iyi mi?" "Telefonda da söylediğim gibi iyi, gayet iyi." "Benden bir şey gizlemiyorsunuz, değil mi?" Endişesi bir türlü geçmiyordu. "Yok canım, niye gizleyeyim. Namık Bey gerçekten de çok iyi." "Kavga dediniz. Yarası beresi yok, değil mi?" "Sapasağlam valla. Ama rakibi Ercan için aynı şeyi söyleyemem." Sözlerimi duymamış gibiydi. "Bakmayın Namık'ın öyle dik dik konuştuğuna. Kendini Che Guevara zannedecek kadar hayalcidir. O yüzden hâlâ derneğin gençleriyle geceyarılan eyleme çıkıyor böyle. Ama Che'den çok Gandi'ye benzer." Alaycı bir tavırla söylendim. "Valla Gandi, Namık gibi kavga edebilseydi, Hindistan'daki ingiliz subaylarının çoğu burnu kırık gezerdi." Gülmedi bile, aklı endişe tarafından ele geçirilmişti. "Kendini savunmuştur, yoksa karıncayı bile incitmez." Çok uzatmak istemedim. "Siz daha iyi tanıyorsunuz, öyle diyorsanız, öyledir." Ee hepsi bu mu, bunun için mi benimle konuşmak istiyordunuz dercesine baktım. Zeki kadın, ne demek istediğimi anladı hemen. "Size söylemeyi unuttuğum bir şey var. Belki önemli değildir ama bilmenizi istedim." "Öyle mi, nedir?" Kollarını masanın üzerine koyarak bana doğru eğildi. "Akşam hiç uyuyamadım. Oturup olanları düşündüm. Dün o korkunç paket geldi ya... Zavallı Fazıl Gümüş'ün öldürüldüğünü öğrendim ya. Bunun Necdet'in ölümüyle de ilgisi olabileceğini düşündüm. Çünkü Necdet, Fazıl'la da tanışırdı. Siz de Necdet'le Mukadder Kınacı'nın birbirlerini tanıdığını söylemiştiniz, işte bunlar aklıma gelince Necdet'le yediğimiz son yemeği hatırladım. Daha doğrusu, Necdet'in o geceki tavrını. İlk buluştuğumuzda bana, lSD'nin Dersaadet hakkında açılacak davaya katılıp katılmayacağını sormuştu. Bilgi vermek istemediğim için geçiştirmiştim. O da üstelememişti. Ama sonra hiç beklemediğim bir şey yaptı. Yeniden birlikte olalım, dedi." "Evet, bunu anlatmıştınız." Ela gözlerini ısrarla yüzüme dikti. "Anlattım fakat bunu beklemediğimi söylemedim. Oysa teklifini çok yadırgamıştım. Çünkü Necdet'in beni sevdiğini, yeniden birlikte olmak istediğini hiç sanmıyordum." "Demek ki istiyormuş, teklif ettiğine göre." "Hayır, istemiyordu." "Bundan nasıl emin olabilirsiniz ki?" "Kadınlar bilir Nevzat Bey. Ama başka bir olay daha yaşamıştık. Bu yemekten çok önce..." Geriye çekildi... "Ben biraz kıskancımdır. Bir gece, bir hiç yüzünden Namık'la kavga etmiştim. Geceyarısı öfkeyle fırlayıp çıkmıştım evden. Üniversiteden arkadaşların takıldığı bir bar var, oraya gittim. Necdet de oradaydı. Halimi görünce üzüldü. Yardım etmek istedi. Samimiydi. Benim aklım başımda değildi, kendimi içkiye verdim. Aslında çok da içemem. Birkaç kadeh sonra zil zurna sarhoş olmuştum. Necdet evine götürdü beni. İstese..." Solgun yüzüne ince bir kızıllık yayıldı. "İstese her şeyi yapabilirdi. Son 289 derece kibar davrandı. Bırakın tacizi, rahatsız edici hiçbir davranışta bile bulunmadı. Ertesi sabah uyandığımda o çoktan işine gitmişti. Hatta kapı çalındı, onun pijamalarını giyip ben çıktım dışarı. Gelen Âdem Yezdan denen adamdı. Muhtemelen o da yanlış anladı tabii. Ama gerçek tümüyle farklıydı. O gün hemen evime dön düm. Namık'tan özür diledim. Tuhaf olan, Necdet'in bu işin üstüne düşmemesiydi. Beni yeniden isteyen bir adam, hele bu kişi Necdet gibi ısrarcı biriyse bu fırsatı kaçırmazdı. Yani Necdet o yemekte, yeniden birlikte olalım, derken benimle gerçekten birlikte olmak istemiyordu. Benim Âdem Yezdan adına çalışmamı istiyordu. O gece tam olarak şöyle demişti bana: 'Aklını başına topla Leyla, bu ülkeden, bu insanlardan bir şey olmaz. İstifa et şu müzedeki işinden. Âdem Bey'in elemana ihtiyacı var. Seni de alalım yanımıza...' Onun bu sözlerini her zamanki zevzekliğine vermiştim. Ama dün akşam düşününce, hem yeniden birlikte olalım teklifinin, hem de bu konuşmanın bir rastlantı olmadığını anladım. Âdem Yezdan davanın tekrar görülecek olmasından telaşa kapılmıştı. Mahkemeye hem müşteki, hem de müdahil olmak isteyen ISD'nin stratejisini öğrenmek istiyordu. Namık'la yaptığımız kavgayı da bildiklerinden, ilişkimin kötüye gittiğini düşünerek, belki de sevgilime kızacağımı, hatta ondan intikam almak için onların yanında yer alabileceğimi san mışlardı." Ne yapıp etmiş, lafı yine Âdem Yezdan'a getirmişti ama sözleri tutarsızlıklarla doluydu. "İyi de, Necdet'le onca yıl birlikte olmuşsunuz. Sizi tanımıyor mu? Böyle bir teklifi kabul etmeyeceğinizi bilmez mi?" Sanki bunu sormamı bekliyormuş gibi heyecanla atıldı. "işte ben de onu söylemeye çalışıyorum. Necdet bu teklifi kendi gönlüyle yapmadı. O gün beni almak için müzenin önüne geldiğinde, arabadan güçlükle inmişti. Bir eliyle kaburgalarını tutuyordu. Eğilip doğrulurken acıyla yüzünü buruşturuyor, fena halde canı yanıyordu. Ne olduğunu sordum. Kaza diye geçiştirmeye çalıştı. Ne kazası diye ısrar edince, ağız değiştirdi. 'Yolda itin biriyle kapıştık. Elindeki bastonun ucuyla birkaç kez göğsüme vurdu,' dedi." Necdet Denizel'in otopsisinde yer alan, gövdesindeki madeni para büyüklüğündeki lekeleri hatırladım. Leyla'ya lekelerden bahsetmemiştim, kadın bundan bahsetmesi ilginçti. Darp izlerini gerçekten de ÂdemYezdan mı yapmıştı? Belki de çarpıtıyordu. Belki de lekeler, sevgilisi Namık'ın işiydi. Kendi marifetlerini Âdem Yezdan'ın üzerine yıkmaya çalışıyorlardı. "Ama Necdet gerçeği gizliyordu Nevzat Bey," diye hevesle anlatmayı sürdürdü. "Âdem Yezdan'la karşılaştıysanız, görmüşsünüzdür, elinde fildişi saplı bir bastonla dolaşır. Bence bastonla onu tartaklayan, yolda karşılaştığı biri değil, bizzat patronuydu." "Bunu niye yapsın ki?" "Çünkü Necdet'e beni ikna etmesini söylemişti. Beni iyi tanıyan Necdet de bunun mümkün olmadığını anlatmaya kalkınca zora başvurmuştu. Yoksa Necdet, hayatta bana o iş teklifini yapmazdı. Çünkü reddedeceğimi bilirdi." Duraksa- dı, sanki pazar gecesi yaşananları yeniden görmek istercesine ela gözlerini açıp kapadı. "O gece anlayamadığım bir telaşı vardı Necdet'in. Şimdi düşündükçe fark ediyorum bunları. Sakin görünmeye çalışıyordu ama değildi. O yüzden gecenin sonunda benimle kavga etti zaten. Uzun yıllar süren birlikteliğimizdeki en şiddetli kavgaydı o. Çünkü bozulan sinirleri daha fazla gerilime dayanamamıştı." Anlattıkları, birkaç saat önce Namık'ın dile getirdiği senaryoyla birebir çakışıyordu. Şu davanın yeniden açılmasıyla panikleyen Âdem Yezdan, yasadışı işleri hakkında bilgi sahibi olan herkesi öldürtüyordu. Ve suçu da tSD'nin üzerine yıkmak için kurbanların ellerine birer sikke yerleştirip tarihi mekânlara bırakıyordu, ilk kurban da Necdet olmuştu. Tabii bu açıklıkta dile getirmemişti Leyla, ama iki sevgilinin önceden bu ortak senaryo üzerine çalışmış olmaları ihtimal dışı değildi. Onun açıkça söyleyemediğini ben doğrudan sordum. "Yani sizce Necdet'i tehdit eden Âdem, sonra da onu öldürttü mü?" "Bilmiyorum... Ben sadece dün gece bu ayrıntılar aklıma gelince sizinle paylaşmak istedim. Belki soruşturmaya yardımı dokunur diye." "Teşekkür ederim, gerçekten önemli bilgiler bunlar. Şu anda çok anlam ifade etmese de resmin diğer parçaları elimize geçtiğinde çok işe yarayacak anlattıklarınız." Sanki hayal kırıklığına uğramıştı, sitem etmeye başla- yecak diye geçirdim aklımdan, hayır, yapmadı. İlk kez görüyormuş gibi, bu kentin Osmanlı siluetini oluşturan o muhteşem ibadethanelerden belki de en güzeli olan camiye çevirdi bakışlarını. İncitmekten korkarcasına, irili ufaklı, gümüş rengi kubbeleri, küçük taş kuleleri, zarif kemerleri, ince işçilik harikası minareleri, taş duvarlara soluk aldıran pencereleri izledi. Ansızın bana döndü, gözlerinde tuhaf bir ışık vardı. "Gezmeye gelmediniz değil mi buraya?" "Hayır," dedim gülümsemeye çalışarak. "Siz tahminde bulunmadınız ama altıncı kurbanın Süleymaniye'ye bırakılacağını düşündük." Mahcup bir tavırla mırıldandı. "Ne size, ne de kendime yeni bir hayal kırıklığı yaşatmak istemedim. Ama ben de son kurbanın buraya bırakılacağını düşünüyorum. Üç ihtimal var: Süleymaniye, Beyazıt, Şehzade Cami..." "Şehzade Camii mi?" Hiç aklımıza gelmemişti orası. Belki de biz iki külliyenin etrafında önlemalırken katiller rahatça bırakmıştı oraya kurbanlarını. Telaşla sordum: "Önemli bir eser midir Şehzade Camii?" "Önemli bir eser olmaz mı?" Küçümser gibi çıkmıştı sesi. "Sinan çıraklık eserim, der ama başyapıtlarından biridir. Kanuni'nin genç yaşta vefat eden oğlu Şehzade Mehmet için yapılmıştır. Aslında külliyenin inşasına şehzade ölmeden önce başlanmıştı. Muhtemelen külliyeyi Kanuni için yapıyordu Sinan. Ama şehzadenin ölümüyle eser oğluna adandı." "Süleymaniye kadar önemli bir eser olmasa gerek." Canım sıkılmıştı, benim de sesim yüksek çıkmaya başlamıştı. "Mimar Sinan bile, çıraklık eserim, dediğine göre." Galiba anladı kabalık yaptığını. "Süleymaniye farklıdır tabii," dedi sesini yumuşatarak. Ama o bilgiç havadan tümüyle sıyrılmamıştı. "Gerçi Sinan bu harikulade yapıtı için de, kalfalık eserim, demiştir ya. Neyse, Şehzade Camii'ni de boş bırakmayın, derim yine de..." Bırakmayacaktık bırakmamasına da bugün olan olmuştu artık. Katillerin dün gece işe çıkmamış olması için dua etmekten başka bir şey gelmezdi elimizden. "Haklısınız, Süleymaniye gerçekten olağanüstüdür." Galiba dalgınlaşmamı sözlerine kırıldığıma yormuş, gönlümü almak istiyordu. Sinan'ın muhteşem eserini gösterdi. "Burası bir mimarlık ve mühendislik harikasıdır. Süleymaniye, Osmanlı'nın görkemini simgeleyen bir anıttır. Biliyorsunuz değil mi? Avludaki şu dört minare, Kanuni'nin İstanbul'da devran süren dördüncü hükümdar olduğunu anlatır." Başını eğerek, gökyüzünün pürüzsüz maviliğine uzanan zarif minarelere baktı. "Görüyor musunuz? Minarelerde toplam on şerefe var. Camiye bitişik olanlarda üçer, avlunun ortasın- dakilerde ikişer tane." Hayran bakışları bir süre minarelere takılı kaldı. "Burası sadece cami değil, medrese, kütüphane, sıbyan mektebi, hastane, imaret, misafirhane gibi birimlerinde yer aldığı bir yaşam merkezidir. Süleymaniye gibi külliyeler Osmanlı kentini oluşturan mimari adacıklardır. Şehir bu merkezlerin etrafında şekillenmiştir. Bu külliyeler aynı zamanda Osmanlı'nın dünya görüşünü de yansıtır. Mesela külliyelerde, başta cami olmak üzere binalar özene bezene inşa edildiği halde, etraflarında bir çevre düzenlenmesi yapılmamıştır. Mimar sadece külliyenin sınırlarının içindeki yapıların sorumluluğunu almıştır." Anlattıklarının bir kısmını Cevaz Efendi'den duymuştum ama son söyledikleri ilginçti. "Oysa bütün bu muhteşem eserleri yapan Osmanlı mimarları kolaylıkla çevreyi de düzenleyebilirlerdi. Ama yaşadıkları toplum, inançları, gelenekleri görenekleri buna engeldi. Osmanlı'da içedönük bir yaşam vardı. İnsanlar dünyayı camilerin, külliyelerin avlularından izliyorlardı. Geniş yollar, büyük alanlar, parklar açmak, ihtiyaç olarak görülmüyordu." Roma dönemindeki alanları düşündüm. "Ama Konstantinopolis böyle değilmiş." Takdir eden gözlerle süzdü beni. "Çok hızlı öğreniyorsunuz Nevzat Bey." Sevgilisi için kaygılanan bir kadın olmaktan çıkmış, kendinden emin biliminsanı kimliğine bürünüvermişti. "Haklısınız, öyle değildi. Mesela arkamızdaki Beyazıt Meydanı'nın yerinde Tauri Forumu vardı. Düz bir cadde, yani mese bu meydanı doğuda Konstantin Forumu'na, yani Çemberlitaş'a, batıda Bovus Forumu'na, yani Aksaray'a bağlıyordu. Vezneciler'in olduğu yerde Filadelfion Forumu vardı, bugünkü Saraçhane'nin bulunduğu bölgede ise Amastrianon. Günümüzdeki Sultanahmet bölgesi dediğimiz yerde ise kocaman bir hipodrom ve halkın yararlandığı başka bir geniş alan, Augustaion yer alıyordu. Oysa Osmanlı İstanbul'unda süslenmiş sokaklar, tiyatroları olan meydanlar, heykellerle bezenmiş alanlar yoktu. Halkın toplandığı yerler Süleymaniye gibi büyük camilerdi. İçe kapalı toplum, içe kapalı alanlarda toplanıyordu." Bu akademik bilgiler aklımı karıştırmıştı. "Ama Fatih Sultan Mehmed'in bu kenti yeniden imar ettiğini anlatmıştınız. Hatta Konstantin ile Fatih arasında benzerlikler bulunduğunu bile söylemiştiniz." Yanlış anlaşılmanın verdiği sıkıntıyla, "Galiba doğru ifade edemedim," diyerek gülümsedi. "Fatih, bu kenti gerçekten de yeniden kurmuştur. Çünkü Osmanlılar Konstantinopolis'e girdiklerinde, kent korkunç bir durumdaydı. Fatih tıpkı Konstantin gibi, bu yıkılmış, talan edilmiş kentten bir payitaht yaratmak için adeta seferberlik ilan etti. İmparatorluğun her yanından ustalar ve savaş esirleri getirtti. Mesela Trabzon'dan beş bin aile toplandı. Edirne, Bursa, Gelibolu ve Filibe'den Rum zanaatçılar çağrıldı. Türkler, Slavlar, Yahudiler, Ermeniler başkente göçe zorlandı. Her kent en az yüz zanaatçıyı ve zengin aileyi Kostantiniyye'ye yollamakla görevliydi. Gitmek istemeyen insanlar da oldu tabii ama kimse Fatih'in buyruğuna karşı koyamazdı. Büyük bir imar hareketi başlatıldı. Ve Doğu Roma'nın yaşlı, yorgun, ümitsiz kentinden yepyeni bir Osmanlı payitahtı yaratıldı. Fatih'ten sonra, oğlu Beyazıt ile torunu Yavuz da işin peşini bırakmadılar. Ama Kostantiniyye en parlak dönemine Kanuni zamanında ulaştı." Bakışları yeniden camiye kaydı. "Ve şüphesiz o dönemin en muhteşem anıtı Süleymaniye'ydi." Kendinden ve sözlerinin doğruluğundan emin olarak bana döndü, "işte bu yüzden katillerin altıncı kurbanlarını buraya bırakacaklarını düşünmüştüm." "Yapmadılar," dedim sıkıntıyla. "Belki de yapamadılar..." "Niye, burada önlem aldığınızı mı gördüler?" "Belki..." Yorgun gözlerimi uykusuz yüzüne dikerek mırıldandım: "Tabii, sizin de hatırlattığınız gibi, kurbanlarını Şehzade Camii'ne bırakmadılarsa." "Öldürmeyi bilen bir aşiretin çocuğu." Katiller, kurbanlarını Şehzade Camii'ne bırakmamışlardı. Ekrem'le iki adamı, başlarında da ben, talihsiz şehzadenin külliyesindeki camiyi, türbeleri, geniş bahçedeki her köşeyi, arkadaki Vefa Lisesi'ni, yan taraftaki parkı, parkın içindeki örme minareli Burmalı Mescit'in her yanını didik didik aramamıza rağmen ne bir kurban, ne de kuşkulu bir şahısla karşılaştık. Derin bir oh çekerek yeniden arabaya bindiğimde, Âdem Yezdan'la konuşmanın kaçınılmaz olduğunu anlıyordum. Bunun iki yolu vardı: Ya doğrudan adamı gözaltına alacaktık ya da dünkü gibi mekânına dostça bir ziyaret gerçekleştirecektim. Ali'ye sorsam, yakasından tutup sorguya çekelim herifi, derdi. Ama bu hiç akıllıca olmazdı. Anında istanbul'un bütün ensesi kalın avukatları yığdırdı emniyete. Ayrıca aşiretin Ankara'daki milletvekili, derhal içişleri Bakanı'nı arar, memleketine, milletine hizmet etmekten başka gayesi olmayan bu saygın işadamına polisin yaptığı kaba muamelenin ne anlama geldiğini sorardı. İçişleri Bakanı da istanbul Emniyet Müdürü'nü taciz eder. O da vakit yitirmeden Mümtaz'ı arayarak bu rezalete bir an önce son verilmesini emrederdi. Âdem Yezdan da ellerini kollarını sallayarak Dersaadet'ine geri dönerdi. Üstelik bir daha da bizimle konuşmazdı. Oysa hazır buralara kadar gelmişken, belki de en mantıklısı, Âdem'i tek başıma ziyaret etmekti. Ama bugün cumartesiydi. Bakalım Âdem şirkete gelmiş miydi? Bende telefonu yoktu. Uyanmış olmasını umarak Ali'yi aradım, ikinci çalışında açtı ama sesi boğuktu, doyulmamış bir uykunun izlerini taşıyordu. ÂdemYezdan'ın telefonunu sorunca ivecenlikle atıldı. "Hemen getireyim Başkomiserim." "Getiremezsin Ali. Emniyet dışındayım. Adamı ara da bir sor bakalım, Dersaadet'te miymiş? Eğer şirkete gitmemişse nerede olduğunu öğren. Onunla hemen konuşmam lazım." "Emredersiniz Başkomiserim." Telefonu kapatıp arabanın burnunu Yenikapı'ya çevirdim. Denize inen cadde üzerinde sabah trafiği başlamıştı. Adım adım ilerlerken çaldı telefonum. Ali'ydi, sesi düzelmiş, uyku sersemliğini atmıştı üzerinden. "Âdem, yoldaymış Başkomiserim. Dersaadet'e gelmek üzereymiş. On dakikaya kadar orada olurmuş, 'Nevzat Bey buyursun, bekliyorum,' dedi." "Tamam Alicim, teşekkür ederim." "Şey Başkomiserim, siz neredesiniz? Tek başınıza mı gideceksiniz o at suratlı herifin yanına?" "Tek başıma gideceğim," dedim kesin bir tavırla. "Sen şu son kurban Fazlı Gümüş'ün ailesini ziyaret et. Özellikle maktulle Âdem Yezdan'ın ilişkisini öğrenmeye çalış. Anlaşıldı mı? Ha, bu arada arabanı ben aldım. Kendine başka bir araç bul. Öğleden sonra görüşürüz emniyette." Kendini dışlanmış gibi hissettiğinden emindim ama uyuyup kaldığı için bunu hak etmiş olduğunu düşündüğünden fazla ısrar etmedi. Sahil yolu daha sakindi, daha ferah. Pencereyi usulca araladım, bir esinti çarptı yüzüme. Deniz kokulu, nemli bir esinti. Yer yer yıkılmış, un ufak olmuş, yer yer ayakta kalmış deniz surlarını sol yanıma, Marmara'nın koyu maviliğini sağ yanıma alarak siyah asfalt yol boyunca ilerledim. Çok tuhaf bir duygu hissettim birden. Sanki günümüzde, motorlu bir taşıtta değil de, binlerce yıl önce bir kayığın içinde, kıpırtılı suların üzerinde ilerliyor gibiydim. Ne otomobiller vardı, ne de binalar. Yanımda yöremde yelkenli küçük tekneler, rengârenk mavnalar, kadırgalar, kalyonlar... Şehrin kıyısında geçit vermez kale duvarları gibi uzanan surlar. Birkaç kilometrede bir, şehre açılan kapılar çarpıyordu gözüme. Kumkapı, Kadırga Limanı Kapısı, Küçükayasofya Kapısı, Çatladıkapı, Bukoleon Sarayı Kapısı, Ahırkapı'ya kadar bir hayal âleminde kayıp gittim böylece. Ahırkapı'ya gelince karşıma çıkan kırmızı ışıklar, hangi çağda yaşadığımı hatırlattı bana. Arabanın frenlerine dokununca hayal bitti, gerçek ortaya çıktı. Arka arkaya sıralanan araçlarla yeşil ışığın yanmasını bekledim. Sonra da direksiyonu sola kırıp girdim kentin kadim kapılarından birinden içeriye. Büyük Bizans Sarayı'nın çirkin evler, şekilsiz binalar tarafından işgal edilmiş toprağının üzerinde, plansız programsız açılmış sokaklardan güç bela geçerek ulaştım Âdem Yezdan'ın şirketine. Altı mermer sütunun taşıdığı sundurmanın gerisindeki iki kanatlı ahşap kapının önünde gençten, sarışın bir adam karşıladı beni. "Buyurun," diye araladı kapıyı kibarca. "Âdem Bey sizi bekliyor." Sofaya girince, çift başlı Bizans kartalı kabartmalarıyla süslü sütunlara yönelmeye hazırlanıyordum ki, "Buradan Başkomiserim," diyerek duvara ustaca gizlenmiş asansörü gösterdi genç adam. "ÂdemBey çalışma odasında." Binanın antik dekoruyla hiçbir ilgisi olmayan son derece modern bir asansör ikinci kata çıkardı bizi. Asansörün önünde, alt kattaki gibi taştan yapılmış iki sütun vardı. Ama bu sütunların üzerinde çift başlı Bizans kartalı değil, Osmanlı armasının kabartmaları yer alıyordu. Alçıdan yapılmış, sonra da titizlikle boyanmış olmalıydılar. İlk gözüme çarpan, güneş içindeki tuğra oldu, hemen altında bir kalkan vardı, çevresinde altından yıldızlar sıralanıyordu, üzerine bir sorguç yerleştirilmişti, iki yanında biri yeşil, öteki kırmızı iki sancak dalgalanıyordu. Süngülü bir tüfek, çift taraflı balta, tek taraflı balta, toplu tabanca, terazi, üst üste konulmuş iki kitap, nişanlar, asa, çapa, yay, borazan, kılıç, top gülleleri, mızrak... Belki başka figürler de vardı ama ben ancak bu kadarını seçebilmiştim. "Abdülmecit döneminde yaptırılmış," diyen Âdem Yezdan'ın sesiyle sıyrıldım Osmanlı arması üzerindeki gezimden. Dün de böyle karşılaşmıştık, Jüstinyen heykeline bakarken girmişti içeriye. Ama bugün elinde fildişi saplı bastonu yoktu. "Hoş geldiniz Başkomiserim," diyerek elini uzattı. Tokalaşırken anlatmayı sürdürdü. "Ama güneşin ortasındaki tuğra Abdülhamit'indir. Aslında Osmanlılarda arma geleneği yokmuş. Bazı tarihçilere göre, armanın yaratılmasına Kırım Savaşı neden olmuş. O dönemde Osmanlı'yla arasını iyi tutmak isteyen Fransa hükümeti Sultan Abdülmecid'e 'Legion' nişanı vermiş. Fransa'nın bu jestini gören İngiltere, meydanı boş bırakmamak için hemen harekete geçmiş. Ve İngiltere Kraliçesi Victoria, Abdülmecit'e Dizbağı Nişanı'nı sunmuş. Fakat önemli bir mesele varmış. Dizbağı Nişanı'nın geleneğine göre, bu onura layık görülen hükümdarların armaları Saint George Kilisesi'nin duvarında sergilenmek zorundaymış. Ancak Osmanlı padişahının arması bulunma- maktaymış. Bunun üzerine Kraliçe Victoria, Prens Charles Young'ı Osmanlı için arma tasarlamak üzere İstanbul'a göndermiş. İstanbul'a gelen İngiliz tasarımcı, işte bu gördüğümüz armayı oluşturmuş. Ama Sultan Abdülhamit döneminde son halini almış. Abdülhamit'in tuğrası, terazi ve silahlar eklenmiş üzerine." Abartılı bir hayranlıkla mırıldandım. "Sadece Roma İmparatorluğu'nu değil, Osmanlıları da çok iyi biliyorsunuz." "Keşke bilebilsem..." Sahiden de üzülmüş gibiydi. "Çok uğraştım Osmanlıcayı öğrenebilmek için ama beceremedim. Latince ile Yunancayı da öyle... Dil yeteneği başka bir şeymiş. Ya da bu işlere gençken başlamak lazımmış. Bir süre sonra akıl öğrenmeyi reddediyor." Hâlâ ayakta dikildiğimizi fark edince, "Hay Allah, yine gevezeliğim tuttu," diye söylendi. "Böyle ayakta bekletiyorum sizi." "Yok yok, rahat olun Âdem Bey. Yeni şeyler öğrenmek her zaman ilgimi çeker." Çok önemli bir meseleden söz ediyormuşum gibi duraksadı. "Öyle mi?" Yüzünde daha önce görmediğim bir anlam belirmişti. Kendilerinin çok güçlü olduklarını zanneden insan ların başkalarının kaderi hakkında karar verirken gözlerine vuran o soğuk ışık. "Emekli olunca sizi de Dersaadet'e alalım. Bizde her an, her dakika yeni bir şey öğrenirsiniz." Bugün bambaşka bir Âdem Yezdan'la konuşacağıma dair bir his belirdi içimde. "Neden olmasın?" diye alttan aldım. "Tabii, emekli olacak kadar yaşarsam." Tartışılan sanki onun hayatıymış gibi itiraz etti. "Ne demek yaşarsak, tabii yaşayacağız Başkomiserim. Bu ülkenin sizin gibi, benim gibi insanlara ihtiyacı var." Sütunların gerisindeki ahşap oymalarla süslü kapıyı gösterdi. "Buyurun lütfen, odama geçelim." Kapıya yönelmeden önce, hâlâ saygıyla asansörün önünde dikilen sarışın gence döndü. "Bize yiyecek, içecek bir şeyler getirin Salih. Başkomiserim ne içersiniz? Çay, kahve?" "Kahve olursa sevinirim. Az şekerli bir Türk kahvesi. Yiyecekler benim içinse sağ olun, tokum." "O zaman bana da bir kahve... Sade olsun ama." Âdem'in odam dediği yere girince şaşaadan, şatafattan, gösterişten gözlerim kamaştı. Her yere bir kırmızılık hakimdi, sarısı bol bir kırmızılık. Uzun bir salonu andıran büyükçe odanın ortasındaki devasa kristale baktığımı gören Âdem gururla mırıldandı. "Alt katı Roma împaratorluğu'ndan esinlenerek dekore ettik, burayı da Osmanlı'dan." Osmanlı'nın son döneminden diye geçirdim içimden, çünkü kendimi Dolmabahçe Sarayı'nın kabul odasında gibi hissediyordum. Kenarları sarı sırmalarla kaplı, uçuk kırmızı atlas perdelerin süslediği pencerelerden süzülen solgun gün ışığı, iri kabartmalı nakışlarla süslü bej duvarları aydınlatıyordu. Yaldızlı padişah tuğraları, usta nakkaşların özenle çizdiği minyatürler, bileği sağlam hattatların kaleminden çıkma hatların sergilendiği altın kaplama çerçeveler, sanki fark edilmek için birbirleriyle yarışıyorlardı duvarların üzerinde. Yerde halis ipekten, yine kırmızısı bol, kocaman bir İran halısı vardı. İnce bacaklı, süslü çalışma masasının arkasındaki duvarda mozaiklerle işlenmiş bir padişah tuğrası göze çarpıyordu. "Abdülmecit'in," diye açıkladı Âdem. "Orijinali Ayasofya Müzesi'nin girişindedir. Sultan Abdülmecit imparator mozaiklerinden esinlenmiş, onlar gibi adını kalıcılaştırmak için tuğrasını Bizans mozaiğine işletmiş. Dönemin ulemaları karşı çıkmış ama sultan pek umursamamış." Bu şehirde her zaman sıradışı hükümdarlar olmuştu; onların alışılmadık davranışları, bu davranışların çarpıcı hikâyeleri, her zaman akıl çeler, ilgi toplardı. "Buyurun, şöyle oturun. Manzarası muhteşemdir." Masasının sol tarafındaki Fransız stili koltuğu gösteriyordu. Koltuğa oturunca Kadıköy'den Hayırsızada'ya kadar uzanan kıpır kıpır bir deniz beliriverdi önümde. "Hakikaten güzelmiş," dedim gözlerimi güneşli mavilikten alamayarak. "İnsanın içi açılıyor bakarken." Bilmem kaçıncı Louis tarzı ihtişamlı masasının arkasına geçti. "Siz manzarayı bir de terastan görün." Koltuğuna oturma- dı, masaya dayalı duran fildişi saplı bastonunu aldı. Tespih çekmeyi alışkanlık hailine getiren insanlar gibi, Âdem Yezdan da bastonuna dokunmayınca rahat edemiyordu anlaşılan. Geri dönerken tamamladı sözlerini. "Terastan deniz daha güzel görünür. Cankurtaran Feneri'nden Yalova'ya kadar bütün Marmara ayaklarınızın altında uzanır." Bastonuyla önümdeki koltuğu gösterdi. "Oraya oturursam görüntünüzü kapatmış olur muyum?" "Yok yok, rica ederim, buyurun... Konuşacağımız mesele manzaradan daha önemli." "Tamam ama bir saate kadar çıkmam gerekiyor." Gözlerinin içi sevinçle ışıldayarak açıkladı. "Bizim veteriner bir çift yeni papağan bulmuş bana... Gidip onları alacağım." "Merak etmeyin, çok sürmez, sadece birkaç soru soracağım," derken bakışlarım Âdem'in elindeki bastonun tabanındaki demir kaplamaya kaymıştı. Necdet'in gövdesindeki izler, Leyla'nın iddia ettiği gibi bu bastonun marifeti olabilir miydi? Bakışlarım değil ama sözlerim onu ciddileştirdi. "Bizim çocuklar dün akşam yaramazlık yapmış galiba." Arkadaşlar arasında yapılan bir maçta çıkan arbededen bahseder gibi hafifsiyordu olayı. "Afiş asmaya gelen ISD'lileri biraz pataklamışlar." "O kadar basit değil." Denizi, maviliği boş verip Âdem'in toprak rengi gözlerine baktım. "Ercan ve iki korumanız ellerinde beyzbol sopalarıyla saldırdılar adamlara." Sanırım Âdem de dün onunla işbirliğine hazır görünen, uzlaşmacı başkomiserden farklı bir Nevzat'la konuştuğunu anlamıştı. Sıkıntıyla sağ avucundaki bastonun sapını sol eline geçirerek, "Ama ne yapsınlar?" diye savunmaya kalktı. "Adamlar kapımıza pankart asmaya geliyorlar. Belki de şirketi tahrip edecekler. Kendilerini savunmuşlar." "Ne yazık ki öyle değil Âdem Bey." Yüzü ciddileşti, hiç aldırmadan aynı sertlikte sürdürdüm sözlerimi. "Adamlarınız son derece planlı bir şekilde ISD'lilerin minibüsünü izlediler. İSD'liler Dersaadet'e gelmeden çok önce. Eğer şirketinizin önüne gelmeselerdi bile onlara saldıracaklardı." Aramızdaki balayı bitmişti, kumral kaşları çatıldı. "Siz nereden biliyorsunuz bunları?" Suçlayıcı bir bakış belirdi gözlerinde. "Umarım o solcu eskisi Namık'ın iftirasına dayanarak bu kanıya varmadınız." Gergindi Âdem, dünkü sakinliğinin yerinde yeller esiyordu. Belli etmemeye çalışsa da akşamki olay onu etkilemiş olmalıydı. "Namık'la ilgisi yok," dedim sakince arkama yaslanarak. "Aslma bakarsanız, bu bilgiye ulaşmamı siz sağladınız." Afalladı, gözleri iri iri açıldı. "Ben mi?" "Evet, siz". Sizin Namık Karaman hakkında anlattıklarınız. O bilgileri öğrendikten sonra, ISD'lileri zanlılar listesinde birinci sıraya çıkarmıştım. Dün akşamdan itibaren onları adım adım izlemeye aldık. Fakat tuhaf bir şey oldu, ISD'nin minibüsünü izlerken sizin adamlarınızın cipiyle karşılaştık." "Ama..." "Bu işin aması yok Âdem Bey. Her şey gözümüzün önünde oldu. Ayrıca adamlarınız da itiraf etti zaten. ISD'nin içine ajan sokmuşsunuz. Namık ve ekibini izlettiriyormuşsunuz." Sinirli sinirli başımı salladım. "Dikkatinizi çekerim, kendinizi polisin yerine koymak suçtur." İnce bir sakalın süslediği çenesi telaşla titredi. "Ne... Neden bahsettiğinizi anlamıyorum? Ne ajanı, kim nereye yerleştirmiş?" Gözlerinin içine bakarak açıkladım. "Adamın ismi, adresi de var. İsterseniz veririm. Bizzat Ercan yönlendirmiş bu şahsı. Sizden habersiz böyle bir işe kalkışması mümkün mü?" Yüzünde bir yıkım belirmişti. "Ah Ercan, ah!" diye söylendi. "Sizi temin ederim ki Başkomiserim, bunların hiçbirinden haberimyok... Ercan'ın bok yemesi." Sonunda kibarlığı da bir yana bırakmıştı işte. "İnanın bana, haberim olsaydı, asla izin vermezdim. Dağ başı mı burası? O zaman bizim Namık Karaman'dan ne farkımız kalıyor?" Alttan alta cerrahı suçlamayı da sürdürüyordu bu arada. "Kovacağım, bakın göreceksiniz Ercan'ı da, o iki artist korumayı da kovacağım." Bastonunun fildişi sapını gergin bir tavırla ileri geri salladı. "Yanlış yaptım Başkomiserim. Görüyor musunuz, durduk yerde başıma iş açtım. Şu güvenlik şirketi işine hiç girmeyecektim... Ben turizmciyim, ne anlarım güvenlikten, korumadan. Şimdi Ercan gibi adamlarla uğraşıp duruyoruz işte." Evet, bütün suçu Ercan'ın üzerine yıkıp kurtulmak istiyordu sorumluluktan. Ama bu o kadar kolay değildi. "Ya Necdet Denizel'in gövdesindeki lekeler?" Soruyu sorarken belirgin biçimde gözlerimi bastonuna dikmiştim. "Otopsi bulgularında maktulün göğsünde ve batın bölgesinde bastonunuzun tabanındaki metal halka büyüklüğünde morartılar bulundu." Beti benzi attı, bu şaşaalı, şatafatlı, renkli odadaki en solgun nesne, sanırım, şimdi Âdem'in yüzüydü. "Neler söylüyorsunuz Başkomiserim?" Gözleri de sesi gibi hayal kırıklığı içinde yüzüyordu. "Yani Necdet'i ben mi?.." iki elimi usulca kaldırarak hemen düzelttim. "Yanlış anlamayın, onu siz öldürdünüz, demiyorum. Acaba durumdan vazife çıkaran Ercan..." Etine ateş değmiş gibi zıpladı koltuğunda. "Hayır! Kesinlikle hayır! Ercan işgüzardır ama bu kadarına cesaret edemez. Haddini aşmış sahtekârların gözünü korkutmaya benzemez bu. Cinayetten söz ediyoruz Başkomiserim, şaka değil, birinin canını almaktan... Hayır, Ercan böyle bir vahşeti onaylamayacağımı çok iyi bilir." iyice sorgu kıvamına gelmişti Âdem. "Peki şu üç yıl önceki olay..." Daha ağzımdan üç lafı çıkar çıkmaz anladı neden söz ettiğimi. "O bir kazaydı," dedi yutkunarak. "Talihsiz bir kaza. Ölen herkesin tazminatını da fazlasıyla ödedik. Kimse de şikâyetçi olmadı bizden. Bir tek bu İSD..." "Dava yeniden açılacakmış..." Tedirginliğinin yerini öfke almıştı. "Açsınlar!" Saçsız başı, tepesine kadar kızarmıştı. "Yine kazanırız. ÎSD'nin pisliği işte. Adamlar servet düşmanı. Amaçları bu memlekete yararlı işler yaptırmamak. îşte bozgunculuk böyle bir şey... Vicdansızlar, milyarlarca doları toprağa bağladık, üç yıldır yatıyor o toprağın içinde." Romalılardan, Osmanlılardan miras kalan tarih hazinesi diye bahsettiği arazi, şimdi paracıklarını gömdüğü değersiz bir toprak parçasına dönüşüvermişti. "Açıkçası, beni mahkemenin yeniden açılması ilgilendirmiyor..." dedim duygusuz gözlerle adamı süzerek. "Kimin haklı, kimin haksız olduğu da soruşturma yetkimin dışında. Ama öldürülen maktuller bu davayla ilgiliyse... Yani sizin davanızda bilirkişilik yaptılarsa..." "Bunları kim söylüyor size?" diye yeniden parladı. "Namık denen o şerefsiz, değil mi? Ya da Leyla Barkın denen o entel karı? İşim gücüm yok, mahkemedeki bilirkişi heyetini öldürteceğini. Yahu bunu yapacak olsam, önce o alçak cerrahı öldürtürüm..." İşte kendi diliyle düşmüştü tuzağa. Yüzüme anlamlı bir ifade yerleştirerek tekrarladım. "Öldürtürdünüz..." Fark etti yaptığı yanlışı ama iş işten geçmişti. "Yani söz gelimi diyorum..." O anda vuruldu kapı... Elindeki tepside kahvelerimizle Salih girdi içeriye. Konuyu değiştirmek için bulunmaz fırsattı Âdem için. "Ne güzel koktu mübarek." Güya yüzüne bir şirinlik, sesine sevimlilik katmak istiyordu ama o kadar çok gerilmişti ki beceremiyordu. Yine de denemeyi sürdürdü. "Sabahleyin Türk kahvesi içmek gibisi yoktur." Buz gibi bir gülümseme takındım. "Haklısınız, ben de bayılırım sabah kahvesine." Âdem yaşından beklenmeyen bir çeviklikle oturduğu yerden fırladı, yan tarafta, atlas perdelerin arasında duran sedef kakmalı sehpalardan birini kaptığı gibi aramıza yerleştirdi. "Getir Salih, getir şunun üstüne koy." Denileni yaptı sarışın genç. Beğeniyle süzdü delikanlıyı. "Salih yeğenimdir. Bizde yeğen çok. Ama Salih bir tanedir. Bu yıl hukuk fakültesini bitirecek... Dersaadet'in hukuk danışmanı olacak. Kurtulacağım abuk sabuk adamlardan." Umut bağladığı yeğenine dönerek sıkıntıyla sordu. "Şu Hakan'dan bir haber yok mu hâlâ?" Ercan'la birlikte emniyete gelen briyantinli avukattan söz ediyor olmalıydı. "Yok amca," dedi Âdem'in hışmına uğramaktan çekinen delikanlı. "Şehir dışına çıkmış olmalı. Cep telefonu da cevap vermiyor." "Görüyorsunuz değil mi Başkomiserim, dünyanın parasını veriyoruz bunlara. Ama lazımolduklarında ortalıkta görünmüyorlar." Onu hiç umursamadan kahveme uzanınca yeniden yeğenine döndü. "Peşini bırakma, her yarım saatte bir ara. Öteki üç avukata hiç güvenmiyorum. Mutlaka bulmamız lazım Hakan'ı. İki eli kanda da olsa derhal şirkete bekliyorum." Yakışıklı yeğen, saygısını hiç yitirmeden, "Tamam amca," diyerek odadan çıkarken, "Avukat yollayamadınız mı emniyete?" diye sordum. İlgimi bir uzlaşma çağrısı gibi yorumlayan Âdem. "Yolladık Başkomiserim," diye şakımaya başladı. "Şükür, sürüyle avukatımız var. Ama bu Hakan çok yeteneklidir, bakmayın genç göründüğüne, cevval bir oğlandır. Hani adamı ipten alır derler ya, öyle biri. Nedense bugün kayboldu. Rus bir sevgilisi var çakalın, onunla günübirlik bir yerlere mi gitti nedir?" Aslına bakarsanız, içtiğim kahvenin tadı, avukat Hakan'ın kaybolmasından daha çok ilgilendiriyordu beni. "Kahve güzel olmuş... Kim yaptıysa eline sağlık." Mutlu bir ifade yayıldı yüzüne. Galiba aramızdaki buzlar eriyordu. Saçsız başı adeta bir ampul gibi parladı. "Nazife Hanım... Çok güzel kahve yapar. Başkası olsa içir- mezdim o kahveyi size zaten." Aceleyle bir yudum içti. Ama ne içtiği kahvenin farkındaydı, ne de lezzetinin. "Evet, ne diyorduk..." "Öldürtürüm diyordunuz." Aynı buz gibi gülümsemeyi yerleştirdim dudaklarıma, "Şu solcu cerrahı..." Açık kahverengi gözlerinden başlayıp bütün yüzünü, bütün bedenini ele geçiren bozgun ifadesi görülmeye değerdi. "Ya... yanlış ifade ettim..." diye kekeledi. Gülümsemeyi denedi, olmadı. "Biliyorsunuz işte Başkomiserim." "Hayır," diyerek başımı salladım. "Ne ifade etmek istediğinizi nereden bileyim? Açıkça, öldürtürdüm, dediniz." Galiba zoruna gitti. Yapmaya çalıştığı şirinliklerin, bütün o sevimli görünme saçmalıklarının bir işe yaramadığını sonunda anlamıştı. Sanki güç alacakmış gibi bastonun sapına yine sımsıkı sarıldı. II "Bakın Nevzat Bey." Kaşları çatılmış, suratı asılmıştı. "Ben büyük bir aşiretin çocuğuyum. Öldürmeyi bilen bir aşiretin çocuğu. Dedemin babasının adı Kanlı Seyfo'ydu. Belki abartıdır ama öldürdüğü adamların kanıyla abdest aldığı söylenirdi. Korkunç bir adammış. Öldürmek istediği kişiyi ailesiyle birlikte kendi köyüne yemeğe davet eder, genç yaşlı demeden boğazlar, sonra da hem karısına, hem topraklarına el koyarmış. Kilometrelerce arazi, onlarca köyü böyle gele geçirmiş. Övünülecek değil, utanılacak bir durum. Düpedüz barbarlık. Anlamanız için bu kadar açık konuşuyorum. Kanlı Seyfo'dan sonra dedem Topal Bekir geçmiş aşiretin başına. Dedem barışçıl bir adammış ama öz babasının yaptıklarından sonra aşiretini savunmak için kıyıcılığı öğrenmesi gerekiyormuş, öğrenmiş de, hem kendisi için, hem de aşiret için öldürmekten, ölümü göze almaktan çekinmemiş. Onun yerine gelen babam akıllı adamdı, dünyanın değiştiğini fark eden bir adam. Silahla, şiddetle bir yere varamayacağımızı anlayan bir adam. 'Bu topraklardan kurtulmamız lazım oğlum,' derdi bana, 'topraktan kaçıp şehre inmemiz lazım.' Bölgede çatışmalar çıkınca hemen devletin yanında yer aldı. Bu hareketiyle aşirete büyük kazançlar sağladı ama dağdakilerin nefretini de ailenin üzerine çekti. Çok şehit verdik biz. Amcalarımdan ikisi, üç dayıoğlu, bir enişte, iki yeğen ve büyük abim Reşit, hepsini bir gece baskınında kaybettik. Babam akıllı adamdı, dedim ya, beni bu işlerin uzağında tutmak istedi. Hem beni kurtarmak, hem de aşiretin hepsini değilse bile bizim aileyi şehre taşımak istiyordu. İlkokulu bitirince beni İstanbul'a yolladı. 'Bütün umudum sendedir Âdem. Aileyi büyük şehre taşıyacak kişi sensin, bizi bu çıkmazdan kurtaracak olan sensin,' demişti beni otobüse bindirirken. O zamanlar anlamamıştım ne demek istediğini. İstanbul'da babamın asker arkada şı Midyath Samuel Amca'nm yanına geldim. Samuel Amca, babamın sadece asker arkadaşı değil, aynı zamanda bazı pis işleri çevirdiği ortağıydı da. Nasıl pis işler, derseniz, sizden saklayacak halim yok, hemen söyleyeyim. Kırk yıl önce, bazı küçük çaplı kaçakçılık işleri. Neyse, Samuel Amca'nm Kocamustafapaşa'daki evine geldim. Ara sokaklarda iki katlı, ahşap bir evdi. Karısı Zelga kendi oğluymuşum gibi karşıladı beni. Bu ilginin nedenini çok sonra öğrenecektim. Doğan bütün çocukları, bir yaşına varmadan ölmüştü. Galiba beni Tanrı'nın gönderdiği bir armağan olarak kabul etmişti. Aşağıda gördüğünüz Teodora'nın annesiyle babası da o evdeydi. Papağan sevgimin kökeni o eve uzanır. Ben kuyumcu ustası Samuel ile yeryüzünün en şefkatli insanı olan Zelga Ana'nm yanında büyüdüm, onların yanında okula gittim, onların yanında hayatı öğrendim, onların yanında Âdem Yezdan oldum. Öz anne, babamdan daha çok emekleri vardır üzerimde. Okula giderken yazları Samuel Amca'nmKapalıçarşı'daki kuyumcu dükkânında çalışıyordum. Hiçbir iktisat okulunun veremeyeceği ticaret bilgilerini orada öğrendim. Tabii, Hakkari'yle de bağımı hiçbir zaman koparmadım. Onlardan çok farklı bir kültürde yetişsem de ailemle ilişkilerim hep sıcak oldu. ilk dükkânımı Kapalıçarşı'da açtım. Türkiye'den ayrılmak isteyen bir Ermeni devretmişti bana. ikincisini Sultanahmet'te açtım, arkası geldi. Ailemizin birikimini ticarette, turizm işlerinde kullandım. Bugün aşiretin büyük bölümü istanbul'dadır. Artık büyük bir servetin sahibiyiz. Kızım Londra'da üniversite okuyor, oğlumBoston'da master yapıyor. Ve ben babamın beni otobüse bindirirken söylediği sözü şimdi çok daha iyi anlıyorum. O bana, 'Aileyi büyük şehre taşıyacak kişi sensin bizi bu çıkmazdan kurtaracak olan sensin,' derken ailemizi şiddetten, kandan, cinayetten uzak tutacak adam sensin, demek istemişti." Sustu, toprak rengi gözlerini hiç kırpmadan yüzüme dikti. "Şimdi söyleyin Başkomiserim. Onca emek, onca çaba, onca kahırla kurduğum bu dünyayı tehlikeye atar mıyım? Babamın vasiyetine ihanet eder miyim? Vahşetten kaçmış bir adam, vahşete başvurur mu?" "Toplum çürümüş, neresinden tutsak, elimizde kalıyor." Elbette, vahşetten kaçmış bir adam, vahşete başvurabilirdi. Onca emek, onca çaba, onca kahırla kurduğu dünya tehlikeye girdiğinde, zaten kültüründe var olan şiddet eğiliminin de yardımıyla gözünü kırpmadan insanları öldürebilirdi. Bu görüşlerimi dile getirmedim tabii. Açıkça suçlama olurdu, oysa elimizdeki veriler, onu içeri atacak fırsatı henüz vermiyordu bize. Üst katı Osmanlı dönemini, alt katı Roma çağını, bulunduğu sokak Türkiye Cumhuriyeti'ni yansıtan Dersaadet'ten ayrılırken, bu görüşmeden elde edebildiğim tek izlenim, Âdem Yezdan'ın bizden önemli bilgiler gizlediğiydi. Gizlediği bilgiler, faillerini hâlâ bulamadığımız beş cinayetle mi ilgiliydi, yoksa şirketinin yolsuzluklarıyla mı? Onu kestirmek güçtü. Kesin olan, hem cinayetlerin faillerinin, hem de ÂdemYezdan'ın yolsuzluklarının şu beş kişinin öldüğü kazayla ilgili olduğuydu. Emniyet binasında, yaşlı erik ağacının yapraklarının arasından sızan tembel bahar güneşin aydınlattığı bankta sandviçini yerken buldum Zeynep'i. Beni görünce kalkacak oldu. "Otur otur," diyerek ben de çöktüm yanma. "Güzelmiş burası." Mayıs rüzgârının ılık esintisinde, taze ekmek, peynir, domates kokusu vardı. "Ne yiyorsun bakalım?" "İster misiniz Başkomiserim? Peynirli sandviç, domates, salatalık da var içinde." Ne yalan söyleyeyim, canım çekti. "Ver bakalım ama çok olmasın." Nerdeyse yarısını kopartıp uzattı cömert kız. "Ne yaptın Zeynep?" Kalender bir gülümseme yayıldı yüzüne. "Yersiniz Başkomiserim, yersiniz. Bana fazla gelecekti zaten." Sandviçi alırken sordum: "Nasıl gidiyor? Şu davanın dosyalarına ulaşabildik mi? Dersaadet hakkında açılan diyorum." Ağzındaki lokmayı aceleyle çiğnedi. "Dün geç kalmışız Başkomiserim. Siz bana söylediğinizde vakit ikindiydi. Pazartesi hepsi elimizde olacak. Soruşturmayı gazetelerden okudum. Tabii, yazıldığı kadarıyla. Dava açanlar, yani ÎSD'liler, olayın kaza değil, sabotaj olduğunu ı ileri sürmüşler. Âdem Yezdan artık çökmek üzere olan sarnıç duvarını adamlarına yıktırarak o alanda istediği gibi inşaat (yapma hakkı kazanmak istiyordu, demişler. Ama karşı gö- üşleri savunanlar da var. Onların başındaki kişi ise, üçüncü kurban, yani gazeteci Şadan Duruca. Adam adeta Dersaadet Jirketi'nin sözcüsü gibi davranmış." Bu kirli gazetecinin bir inşaat şirketinin usulsüz bina yakınımı savunduğu için hediye olarak bir daire aldığını daha |nce öğrenmiştik. "Âdem Yezdan da bir daire vermiştir artık," diye söylentimöfkeyle. "Ülkenin çivisi çıkmış be Zeynep. Gazetecisi ayrı ımussuz, turizmcisi ayrı, mimarı ayrı, belediyecisi ayrı. Ya zim eski meslektaşımız Ercan'a ne demeli? Patronuna ya- ımak için geceleri eşkıyalık yapıyor. Şu hale bak! Toplum jrümüş, neresinden tutsak, elimizde kalıyor." 'Haklısınız Başkomiserim... însanlar çok bozuldu. Ama sa- ım bu Şadan Duruca'yı kimse geçemez. Yazılarını okurken iem bulandı. Gizli, saklı da değil, açıktan övüyor adamları, fsaadet'in yaptığı işleri öyle ballandıra ballandıra anlatıyor Sanırsın adamlar birer turizm kahramanı. Dava açanları da . tutuyor tabii. Başta da İSD yöneticilerini. Ve elbette, eski Şrist olarak nitelediği Namık Karaman'ı. Güya bunların 5i satılmış vatan hainiymiş, millet, servet düşmanıymış." ürüttüğümüz soruşturmada tuhaf bir şey vardı. Oldürüîrin neredeyse hepsi pis işlere bulaşmış, en azından yolaklara göz yummuştu. Eğer ISD'nin iddiaları doğruysa töz yumma sonucunda beş kişi de yaşamım yitirmi?'1' izde iki zanlı grubu vardı. İlki, kendi anlayışları içiflde olsa bile bu şehrin tarihine sahip çıkmak isteyenler, ikincisi ise tarihi dokuyu kullanarak, hatta gerekirse talan ederek para kazanmak isteyen bir turizm şirketi. Açık konuşmak gerekirse, Namık ile Leyla'nın katil çıkmalarını hiç istemezdim. Çok fazla ortak yönümüz bulunmasa da, İstanbul hakkındaki düşünceleri nedeniyle olsa gerek, ısınmıştım onlara. Âdem Yezdan'ın suçlu çıkması durumunda ise üzüleceğimi hiç sanmıyordum. Öte yandan, amaçları ne olursa olsun, başkalarının canına kıyanları, hedeflerine ulaşmak için cinayet işleyenleri onaylamam mümkün değildi. Cinayet işlemek, ölenleri geri getirmez, sadece ölümü yüceltirdi. "Ya kurbanlar," dedim sıkıntıyla. "Olayda beş kişi ölmüş. Onların aileleri ne diyor bu işe? Davaya katılmışlar mı?" "Sanırım katılmamışlar. Eğer Dersaadet'i suçlayacak olsalardı, gazeteciler böyle bir haberi atlamazlardı. Kurbanların yakınları Dersaadet ya da Âdem Yezdan hakkında konuşsalardı bütün gazetelerde üç sütuna manşet olurlardı. Tabii, şimdi dava yeniden açılacak, belki onlar da tavırlarını değiştirmişlerdir." Bakışları elimdeki sandviçe kaydı. "Yesenize Başkomiserim, elinizde kaldı." Bir ısırık aldım, ağır ağır çiğnerken sordum. "Tabii, davadaki bilirkişi heyetinin listesine de ulaşamadık, değil mi?" "Ne yazık ki öyle. Gazetelerdeki haberlerde yok. Ama pazartesi, dava dosyasıyla birlikte hepsini öğrenmiş olacağız." Görülen o ki, yine bir arpa boyu bile yol alamamıştık, ağzımdaki lokma giderek büyüyordu. "Kola var Başkomiserim." Bu mereti hiç sevmediğimi bilmesine rağmen, lokmayı ağzımda çevirdiğimi fark edince dayanamamış, önermişti işte. Zeynep'in yanında duran poşetteki iki teneke kutudan birini alıp dudaklarıma götürdüm. Lezzetsiz, şekerli bir sıvı yaktı damağımı. Ama lokmamı yutmama da yardımcı oldu. Kolayı bankın üzerine indirirken öteki kutuya takıldı gözlerim, benim içtiğim kutuya hiç benzemiyordu. "Bu nedir Zeynep?" Önce suçüstü yakalanmış gibi utandı, sonra yüzüne anlayış bekleyen bir anlam yerleştirdi. "Enerji içeceği Başkomiserim. Zihnimi diri tutmamı sağlıyor." Kutuyu elime alıp gözlerime yaklaştırdım, kafein oranı çok yüksekti. "Yapma Zeynepcim, bu kola gibi de değil, daha zararlı." Boş vermiş bir tavırla omuz silkti. "Bir şey olmaz Başkomiserim. Hem tiryakisi değilim ki. Şu soruşturma bitsin, sıkışık günler sona ersin, ağzıma bile sürmem." Uzatmanın anlamı yoktu. "iyi olur," demekle yetindim. "ISD'nin minibüsü ne oldu?" En küçük bir heyecan belirtisi göstermeden sakince açıkladı. "Minibüsü tanıklara gösterdik. Ayasofya Konakları'ndaki güvenlikçiye, Fatih Camii'ndeki adamlara. Emin olamadılar, çok dikkatle bakmamışlar. Ama aracın arkasındaki plastik zeminde kan lekesi bulduk." işte bu önemli olabilirdi. "Nasıl bir leke?" diye atıldım. "Taze mi?" "Beş günlük filan. Maktullerin kan grubuna göre eşleşme yapmaya çalıştık. Necdet Denizel'in kan grubuyla uyuştu. Şimdi DNA eşleşmesi yapılıyor. Ama sonuç almamız iki gün sürebilir." Eğer eşleşme sağlanırsa olay çözülmüş demekti ama nedense Zeynep o kadar heyecanlı görünmüyordu. "Pek umutlu değilsin galiba? Eşleşme olamayacak mı diyorsun?" "Kesin konuşmak için erken Başkomiserim.". Bakışları umutsuzca bahçeyi taradı. "Ama beş günde beş cinayet işleyen bir katil grubu var karşımızda. Bunu yaparken de hiçbir açık vermediler. Eğer gerçekten de katiller ÎSD'lilerse, bu şahısların maktullerden birinin kan lekesini kendi minibüsle-" rinde bırakacaklarını hiç sanmıyorum." Sözleri mantıklıydı ama cinayet işlerken geride kanıt, iz, tanık bırakmamak sadece failin becerisine, cesaretine ve soğukkanlılığına bağlı değildir. Hiç umulmadık bir gelişme, örneğin cinayet mahalline gelen beklenmedik bir tanık, kurbanın kanının yerde leke bırakmasına neden olacak yırtık bir naylon, acemi bir işbirlikçi, en akıllıca düzenlenmiş planları bile bir anda geçersiz kılabilir, en usta katilleri bile ele verebilirdi. Meslek yaşamım boyunca birçok faili meçhul cinayeti yaşamın katile attığı bu son dakika gollerinden yararlanarak çözmüştüm. Beyaz minibüste bulunan kan lekesi de katillerin istemeden verdikleri önemli bir açık olabilirdi. "Sanmasan da, o kan lekesiyle Necdet Denizel'in DNA'sı eşleşebilir," diye uyardım. "En önemsizmiş gibi görünen bir kanıt bile varsayımlarımızdan daha değerlidir Zeynep." "Bu ihtimali hiçbir zaman göz ardı etmedik Başkomiserim. Adli Tıp'taki arkadaşlar tam kadro o işin üzerinde çalışıyorlar." Sandviçimden yeni bir ısırık almadan sordum. "Şu Pro... Neydi adı yahu? Hani kurbanların ölmeden önce uyuşturulup uyuşturulmadığım anlamak için kullanılan madde." "Propofol mu?" "Evet, evet işte o. Adli Tıpçıların araştıracaklarını söylemiştin." Yüzü yine gölgelendi. "Kusura bakmayın Başkomiserim, bugün size iyi haberler veremiyorum. Ne yazık ki otopsilerin neredeyse hepsi, ölümlerin üzerinden en az kırk sekiz saat geçtikten sonra yapıldı. O süreç içerisinde bu madde çoktan dönüşmüş oluyor. Maktullerde propofolün izine rastlanılmamış." Yorgun gözleri biraz daha derinleşti, omuzları çöktü. Beş gündür ne işe yarar bir ipucu, ne bir kanıt, ne de bir iz bulabilmiştik. "Canını sıkma Zeynep. Bu olaylar birdenbire çözülmez. Ama katiller mutlaka bir iz bırakacaklar, hep bırakırlar." Hiçbir etkisi olmadı sözlerimin. Konuyu değiştirsem iyi olacaktı. Bakışlarım yeniden şu enerji içeceğinin kutusuna kaydı. "Ali de kullanıyor mu bundan?" Kızcağız şimdi ne desin? Kullanıyor dese arkadaşını ihbar etmiş gibi olacak, demese bana yalan söyleyecek. Gözlerini kıstı, altdudağını çiğnedi. Aslında konuyu dağıtmak için sormuştum, keşke yapmasaydım diye geçiriyordum ki, Zeynep'in gözleri ışıdı. "Kendisine sorun," dedi rahatlayarak. "Bakın, geliyor Başkomiserim." Başımı çevirince bizim kopuğun gülümseyerek yaklaştığını gördüm. Kendisine baktığımızı görünce meraklandı. "Ne? Ne oldu Başkomiserim?" "Sırrını öğrendim Ali," dedim yüzüme eğlenceli bir ifade yerleştirerek. "Uykusuzluğa nasıl dayandığını çözdüm." Gözlerini kısmış, anlamak için bir bana, bir Zeynep'e bakıp duruyordu garibim. "Hiç bana bakma," diye kıkırdadı kriminoloğumuz. Bizim Romeo'nun görünmesiyle neşesi yerine gelmiş gibiydi. "Ağzımdan tek kelime çıkmadı valla." İyice huylandı Ali. "Ne yav? Ne oluyor burada?" Enerji içeceğinin kutusunu gösterdim. "Bu oluyor... Alıyorsun kafeinleri, cin yavrusu gibi dolanıp duruyorsun ortalıkta. Ne uyku, ne yorgunluk... Biz de kendimizi suçluyoruz yaşlandık diye." Keyifle sırıttı hergele. "Siz de için Başkomiserim... Bir zararı yok ki..." "O kadar emin olma Ali." Ben değil, Zeynep'ti itiraz eden. Ama sesi, şaka yaptığını ele veriyordu. "Aşırı kafein iyi bir şey değil tabii." "Söyleyene bak," diye ona döndüm. "Sanki sen içmiyorsun da." Yarı şaka, yarı ciddi söylendi: "Ne yapalım Başkomiserim, uyuyup kalalım mı bilgisayarın karşısında?" İşte bu kadar. Şimdi ne söylesindi Başkomiserleri, geri çekilmek en iyisiydi. "Neyse, bu konuyu sonra konuşuruz." Beşlik simit gibi sırıtan yardımcıma döndüm. "Ee ne yaptın bakalım, görüşebildin mi maktulün ailesiyle." "Görüştüm." Zeynep'in yanma oturdu. Nerdeyse bedenleri birbirine değecekti. Galiba yakında Zeynep'i Bulgar göçmeni babasından istemeye gidecektik. Damat adayımız, aklımdan geçen bu güzel düşüncelerden habersiz, ciddi polis edalarında sözlü raporunu sunmayı sürdürdü. "Karısıyla değil ama oğluyla konuştum. Kadıncağız hâlâ baygınlıklar geçiriyormuş. Çocuk da askerden yeni gelmiş. Timur adında bir oğlan. Birkaç sene içinde babası işleri ona devredecekmiş. İş dediysem, tahmin edeceğiniz gibi, bakkal dükkânı değil tabii. Müteahhitlik, arsa alım satımı, toplu inşaat yapımı... Yani istanbul'un taşı toprağı altın, biraz da biz götürelim abi durumu. Timur, babasının ölümüne üzülmüş mü, sevinmiş mi, onu bile tam anlayamadım. Üzüntüden çok şaşkınlık vardı oğlanın üzerinde. Bir gecede hatırı sayılır bir servetin sahibi olup çıktı, ilginç şeyler anlattı. On gün önce, Necdet, Mukadder ve babası, bunların şirketinde bir araya gelmişler. Ne konuştuklarını duy- masa da ÂdemYezdan'dan bahsettiklerini biliyormuş. Çünkü Fazıl daha önce, 'Bu adamdan yakamızı sıyırmamız lazım. Bu herif batacak, batarken bizi de götürmek istiyor,' diye dert yanmış oğluna. Ama neler olup bittiğini açıkça anlatmamış. 'Üçü de çekiniyordu Âdem'den,' dedi Timur. O böyle deyince, 'Neden çekiniyorlar?' diye sordum. Tam olarak bilemiyordu, askerden geleli daha on beş gün olmuş. Ama tahminine göre, bunların dördü ortak bir işe girmişler. Parayı koyan da Âdem Yezdan'mış. Fakat işler ters gitmiş, mahkeme bunların işini durdurmuş. Tabii inşaat bitmeyince adam acayip para kaybetmiş. 'Babanı o öldürmüş olabilir mi?' diye açıkça sordum. Bu ihtimal aklına hiç gelmemişti. Uzun uzun düşündü. 'Bilmiyorum, o kadarına cesaret edebilir mi?' diye söylendi kendi kendine, işin içinden çıkamayınca bana döndü: 'Siz ne düşünüyorsunuz Komiserim, babamı Âdem Yezdan mı öldürttü?' Ne diyeyim, 'Yok canım, öyle bir sonuca varmadık. Başka zanlılar da var,' diye bu fikri kafasından uzaklaştırmaya çalıştım. Ama aklına takılmıştı bir kere. 'Ben gidip konuşayım mı bu Âdem'le?' diye yeniden açtı konuyu. 'Sakın ha, kimseyle konuşma,' diye uyardım. 'Babanın katilini mutlaka bulacağız.' Sanırım ikna oldu." Başını kaldırıp bana baktı Ali. "Peki, Âdem Yezdan ne diyor Başkomiserim?" Boğazım kurumuştu, çaresiz, koladan bir yudum daha içtim. "Aslında senin Timur'un anlattıklarını doğrulayan şeyler söyledi. Bu dava nedeniyle yanda kalan inşaat yüzünden, büyük para kaybetmiş. Cinayetlerle ilgisi olduğunu kabul etmiyor tabii. Namık Karaman ile tSD'lileri suçluyor. Cinayetleri onların işlediğinden emin gibi. Ötekiler de bu işin arkasında Âdem Yezdan'ın olduğunu söylüyor." Benim gibi Ali de bir karara varamıyordu, parmaklannı gür saçlarının arasına daldırarak sıkıntıyla başını kaşıdı. "Âdem Yezdan ve adamlan mı, yoksa Namık Karaman ve dernekçi arkadaşlan mı? Hangisi öldürdü bu insanları?" "Neden kendimizi bu iki grupla sınırlandırıyoruz ki?" Zaman zaman benim de aklıma gelen bir ihtimali dile getirmişti Zeynep. "Belki de gözden kaçırdığımız başka bir grup vardır. Suçu Âdem Yezdan'a ya da Namık Karaman'a yıkmak isteyen bir grup. Ya da onlardan tümüyle bağımsız olarak, kurbanlarla başka hesapları olan bir grup. Belki de arazi mafyasından birileri. Ya da tarihi eser kaçakçıları..." Zeynep sözünü tamamlayamadan çaldı telefonum. Arayan bizim şair Yekta'ydı. Akşamki yemek için arıyordu. Banktan kalkarken açtım telefonu. "Alo Yekta? N'aber?" Samimi sesi duyuldu arkadaşımın. "iyidir Nevzatcım. Ne yapıyoruz akşam?" Kararsız mıydı ne? "Ne yapacağız, Tatavla'ya gidiyoruz işte. Vazgeçmediniz değil mi?" Vazgeçmediniz değil mi, diyordum ama ortaya yeni bir kurban çıkarsa asıl benim gitmem imkânsız hale gelecekti. "Tabii vazgeçmedik..." dedi Yekta'nın güven veren sesi. "Evgenia'ya söz verdik ya oğlum." "Sağ olun valla. Çok istiyor gelmenizi... Hatta işiniz yoksa geç kalmayalım. Bak hava da güzel. Bahçeye otururuz, serin serin." "Bir dakika, Demir'e de bir sorayım? Onun işi belli olmaz." Kısa bir suskunluğun ardından yeniden sesi duyuldu bizim şairin. "Tamam, bize uyar. Saat altı iyi mi?" "Biraz erken değil mi?" "Erken mi?" Sesinde bir tatsızlık vardı. "Yarın sabah balığa çıkacağız da... Erken oturur, erken kalkarız..." Beni balığa davet etmiyorlardı bile ama üstüne gitmedim. Aslında ne kadar erken olursa benim için de o kadar iyiydi. Bir an önce, külliyelerin etrafında nöbet tutan çocuklara katılırdım. "Şahane, altıda buluşuruz o zaman... Dur, adresi yazdırayım." "Gerek yok, Kurtuluş Meydanı'na gelince arar, tarifi alırız. Meydana yakın, değil mi?" "Yakın, yakın. Hemen bir arka sokakta..." "iyi, akşam görüşürüz o zaman..." "Görüşürüz, geç kalmayın..." "Dönülmez akşamın ufkundayız." Yok, bu kez geç kalmadım. Nur içinde yatsın, Evgenia'nm babası Yorgo'nun Sadri Alışık gibi ince bıyıklı bir gençlik fotoğrafının asılı olduğu, uzunca, loş holden geçip Tatavla'nm geniş salonuna adımattığımda arkadaşlarım henüz gelmemişti. Öğleden sonraki o dört saatin içine, Mümtaz Müdürümüze sözlü rapor vermek, savcıdan zanlıların gözaltı sürelerinin pazartesi gününe kadar uzatılması istemek gibi bürokratik işlemlerin yanı sıra, eve kadar giderek banyo yapmak, tıraş olmak, üzerimi değiştirmek gibi kişisel işlerimi sığdırabil- miştim. Tıraş olmayı, iyi giyinmeyi sakın küçümsemeyin. Evgenia için bunlar çok önemlidir. Özellikle de akşam yemeğe çıkıyorsanız. Giyim kuşamınız, görüntünüz, yemeğe çıktığınız insanlara duyduğunuz saygının bir göstergesidir. Eve gidemeyecek olsaydım, bir mağazaya girip yeni giysiler almak, daha da beteri, bir berber dükkânında yüzümü perdahlatmak zorunda kalacaktım. Ama işler yolunda gitti. Tam zamanında benim emektara atlayıp Tatavla'nm yolunu tuttum. Hatta Taksim'e uğrayıp çiçek almaya bile fırsat bulabildim. Katiller hâlâ mesaiye başlamamışlardı. Dileğim bütün hafta sonu çalışmamalarıydı ama sanırım bunu yapmayacaklardı. Gerçekleşmesi muhtemel o ihtimali de düşünerek Ali'ye telefonumun her zaman açık olduğunu, en ufak bir gelişme olduğunda beni derhal aramasını söyledim. Akşam güneşinin solgun ışıklarıyla aydınlanan meyhanede önce kimseyi göremedim; ne bir müşteri, ne garsonlar, ne komiler... Kederli bir ezgi dolaşıyordu sadece boş masaların arasında. "Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç. / Bu son fasıldır ey ömrüm, nasıl geçersen geç." Yahya Kemal'in sözleriydi, Münir Nurettin'in bestesi, söyleyen Müzeyyen Senar'dı. Şarkı, sanki dışarıda an be an sona ermekte olan günün yazgısını dile getiriyordu. Evgenia bayılırdı böyle iç burkan şarkılara, iyi de, neredeydi bu kadın? Belki milleti içtimaa çekmiş, konuşma yapıyordu içeride. Mutfak kapısına yönelirken fark ettim; biri bahçeye bakan pencerenin önünde oturuyordu. Akşam güneşi gözüme vurduğundan tam olarak seçemiyordum. Kahverengi bir giysi vardı üzerinde, yeşile çalan, neredeyse haki renk bir elbise. Açık kumral saçları omzuna dökülmüştü. Önce çıkaramadım, çalışanlardan biri mi, erkenci bir müşteri mi? Sonunda o da hissetti bakışlarımı, başını çevirince tanıdım, kim olacak, Evgenia'ydı. Benim cefakâr yarim, şu hayatta bana katlanabilecek tek insan, kaç bin yıllık istanbullumun en güzel kadınlarından biri, Romalılardan bana miras kalan sevgili, Evgenia'm... "Hoş geldin Nevzat," diye doğruldu. Akşam güneşi gibi tatlı bir gülümseyiş vardı dudaklarında. "Erken geleceğim dediğinde inanmamıştım, hoş geldin." Alımlı bedenini saran elbise, su yeşili gözlerinin rengini iyice açığa çıkarmıştı. Boynundaki amber rengi küçük kolye, kulaklarmdaki aynı renk küpeler, güzelliğini tamamlayan ayrıntılar gibi duruyordu henüz kırışıklıkların yer etmediği teninde. Gülleri uzattım; kırmızıydılar, körpeydiler, görenlerde yaşama sevinci uyandıracak kadar masumdular. Kucağına aldığı güller gibi al al oldu yanakları. "Her zamanki gibi en güzellerini bulup getirmişsin yine." "Taksim'deki çingene kadından aldım... Hani şu güzel gözlü kızıyla birlikte çiçek satan kadın..." Ne anlattığımı filan boş verip öylece dalmıştı yüzüme. O kadar saf, o kadar inanmış, o kadar yalansız bir bakışı vardı ki, dayanamayıp sarıldım. "Seni özlemişim..." Gülleri zor kurtardı aramızda ezilmekten. "Kaç gün oldu görüşmeyeli." Evgenia'nın dişi teninden yükselen bu lavanta kokusu... Bir de iri mayıs gülleri... Bir de batmakta olan güneşin son ışıkları... Bir de, "Bu son fasıldır ey ömrüm, nasıl geçersen geç," diyen Müzeyyen Senar'm sesi... Yani şu anda beni sarıp sarmalayan ne varsa, hepsi, her şey sanki söz birliği etmişçesine, yaşadığın o vahşi, o cinayetlerle dolu acımasız dünyanın dışında, daha güzel, daha iyi, daha anlamlı bir hayat var diye sesleniyorlardı kendi lisanlarınca. "Çok oldu," diye mırıldandı Evgenia. Sesi boğuktu, derinlerden geliyordu. "Ben de özledim." Başını usulca geri attı, gözlerinin içine baktım, uçsuz bucaksız, yemyeşil bir ormanın içinde kaybolur gibi oldum. Yaklaştım, lavantaların, güllerin, solgun akşam güneşinin içinden geçtim, kırmızı bir rujla belirginleştirilmiş dudaklarına eğildim, neredeyse öpecektim... "Oo Nevzat çoktan gelmiş bile," diyen Demir'in sesiyle bölündü rüya. Bizi görmüştü ama hiçbir şeyin farkında değilmiş gibi davranıyordu. "Biz de erken geldik diye kaygılanıyorduk." Koptum Evgenia'dan, yoksa o mu benden uzaklaştı? Yeşil gözleri, baş döndüren kokusu, başka bir hayat mümkün diyen varlığıyla hâlâ yanımda dursa da, o büyülü an sona ermişti. Üstelik bizi ayıran arkadaşlarıma kızamıyordum bile. Kızmak ne kelime, gülümsemek zorundaydım bir de. Yaptım da, dudaklarıma kimsenin içtenliğinden kuşku duymayacağı bir sırıtış yerleştirerek, "Ben de şimdi gelmiştim," dedim ar kadaşlarıma yaklaşırken. "Hoş geldiniz." Önce Yekta'ya sarıldım, sonra Demir'e. Niye öyle yaptığımı bilmiyorum ama şair arkadaşım, veteriner arkadaşımdan hep daha yakın gelmiştir bana. Galiba Demir'i her zaman kendime rakip olarak gördüğümden. Demir, beni ne olarak görüyordu, ondan pek emin değilim. "Hoş bulduk," dedi aklımdan geçenleri bilmeyen iriyarı arkadaşım. Evgenia'ya bakarak sürdürdü sözlerini. "Valla çok popülersiniz. Sizi tanımayan yok semtte. Daha sorduğumuz ilk kişi, sokak sokak, dükkân dükkân, ayrıntılarıyla tarif etti burayı." Allah Allah, ne olmuştu bizim ağırbaşlı Demir'e böyle? Merakla izledim, neredeyse neşeli bir ifade vardı yüzünde. Ne kadar sahici olduğunu anlayamasam da, hani önemli bir işi bitirirsiniz de büyük bir rahatlık hissedersiniz ya, işte öyle bir hali olduğunu sezinledim. Belki zor bir ameliyatı başarıyla tamamlamıştı, belki önemli bir sorunu çözmüştü. "Teşekkür ederim." Demir'in iltifatlarına mahcubiyet içinde karşılık veriyordu Evgenia. "Kolayca bulmanıza sevindim." "Meyhane de çok güzelmiş," diyen Yekta ise tasalı görünüyordu. Keder mi, elem mi, sıkıntı mı? Ona benzer bir şey. Ama buna rağmen, sıkıntısını gizlemeye çalışarak Tatavla'yı incelemeyi sürdürüyor, ilgiyle duvarlara, resimlere, avizelere, pencerelere, dekorlara bakıyordu... Belki de hiçbir zaman yapmadığı mimarlığı uyanıyordu içinde yavaş yavaş. "Gerçek bir Rum meyhanesi... Nerdeyse hiç kalmadı bunlardan. Eski halini korumanız ne kadar güzel olmuş." "Teşekkür ederim," diye yineledi Evgenia. "Huzur içinde uyusun, babamın fikriydi... Ben onun vasiyetine uydum sadece." Duvarlarda asılı duran müşteri fotoğraflarına takıldı Yekta'nm gözleri, "işte gerçek bir meyhanenin sırrı..." Gözleri bulutlandı. Kim bilir hangi anı canlandı kafasında. "Bu fotoğrafların her karesinde bir şiir saklıdır. Yetenekli bir yazar, her fotoğraftaki insanların tek bir bakışından bir roman çıkarır." Çoktan solmuş fotoğrafları gösterdi. "Buradaki herkesi tanıyor musun Evgenia?" "Nasıl tanıyabilirim? Bunların çoğu çekilirken ben dünyaya gelmemiştim henüz." Bakışları şair arkadaşımızın elindeki rengârenk kır çiçeklerine takılmıştı. Yekta'nın gözünden kaçmadı bu. Nazik bir tavırla uzattı çiçekleri. "Bunlar da senin için tabii... Gerçi Nevzat'ın güllerinin yerini tutmaz ama..." "Olur mu?" Şaşkınlığını tümüyle atlatan Evgenia yine o hürmetkâr ev sahibesi kimliğine bürünüvermişti. Yekta'nın getirdiği rengârenk çiçekleri de neşeyle kucakladı. "Bunlar da çok güzel... Bayılırım kır çiçeklerine... Ne iyi ettiniz de böyle erkenden geldiniz..." Sevindirik olmuş bir kız çocuğu gibi heyecandan yerinde duramıyordu. "Nereye geçelim, burada mı oturalım, bahçede mi?" "Bahçede." Hüzünle harelenen mavi gözleri, dışarıdaki akasya ağaçlarına takılmıştı Yekta'nm. Sanki uzun yıllar memleketinden ayrı düşmüş de, baharını yazını, toprağını ağacını göresi gelmiş gibi özlemle bakıyordu bahçeye. "Bu mevsim, geceler şahane olur. Kaçırmayalım şu nefis havayı." Duraksadı, Müzeyyen Senar'm sesinin ayırdma şimdi varmıştı. "Guruba karşı bu son bahçelerde keyfince / Ya şevk içinde harap ol, ya aşk içinde gönül / Ya lale açmalıdır göğsümüzde yahut gül / Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç." Gözlerindeki keder katmerlendi. "Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç." Yaralı, buruk bir sesle mırıldanmıştı. Elini omzuma dayadı, biraz da boş vermiş bir havayla söylendi. "Hakikaten de vakit çok geç be Nevzat." Ne oluyordu bu çocuğa bu akşam böyle? "Niye geç olsun?.." diye çıkıştım. "Daha güneş bile batmadı dışarıda. Hadi bırak bu karamsar havaları da çıkalım bahçeye." Çıktık. Bahçede pembe sarmaşık güllerden oluşan çitin yanına dizilmiş üç ahşap masadan en arkadakine oturduk. Bir serçe ailesi cıvıldaşıyordu çitin sık yaprakları arasında, altına oturduğumuz akasya ağacının dallarında iri bir güvercin kur yapıyordu dişisine, yan taraftaki apartmanın balkonunda iki komşu kadın, dolmanın zeytinyağlısının mı, etlisinin mi güzel olduğunu tartışıyorlardı yüksek sesle. Evgenia kucağındaki çiçeklerle mutfağa geçmişti. Çok sürmedi, Şef İhsan, her zaman gülen yüzü ve yanında iki tepsi taşıyan, iki genç garsonla yetişti. Göz açıp kapayıncaya kadar, beyaz peynir, kavun, söğüş salata, lakerda, hamsi salamura, deniz börülcesi, radika ve topikle şenlendirdiler masayı. Su, rakı ve ekmek de yetişince tam kıvama geldik, diyordum ki, kucağındaki vazoya yerleştirdiği çiçeklerle Evgenia bahçede göründü. İşte o zaman anladım masadaki asıl eksiğin o olduğunu. Evgenia, yaklaşırken üçümüz birden ayağa kalktık. Mutluluktan ışıl ışıl yandı gözleri. "Sağ olun, çok naziksiniz," diyerek elindeki vazoyu masanın sakin bir köşesine yerleştirdi. Karşımdaki iskemleye otururken zihnim geçmişten bir görüntüyü taşıdı yine gözlerimin önüne. Lisenin son günleri, mezuniyet çayı... Salon kalabalık... Üçümüz yine aynı masadayız ama bu kez oturmuyoruz, hepimiz ayaktayız. Handan giriyor içeriye. Üzerindeki giysi haki değil, uçuk pembe... Su gibi, çiçek gibi, rüzgâr gibi bir kız. Üçümüz de toparlanıyoruz onu görünce. Oturacağımız masa hemen yanımızda duruyor, insansız iskemleler bomboş. Önce Handan yerleşiyor masanın sağ ucundaki iskemleye. Ben bekliyorum, Demir ya da Yekta, artık içlerinden hangisi oturacaksa otursun diye karşısına. Ama onlar da oturmuyor, kimse fırsatçılık peşinde değil. Handan durumun farkında. Başka çaresi yok, o seçecek karşısına oturacak erkeği. Ve seçilmeyenler -bu davranış kendilerinden beklenilmeyecek kadar genç olsalar da- büyük bir olgunlukla karşılayacak sonucu. Gülümseyerek bana dönüyor Handan. "Otursana Nevzat," diyor karşısındaki iskemleyi göstererek. "Niye dikiliyorsun ayakta." Buğulu gözler öteki iki arkadaşımıza dönüyor sonra. "Demir, Yekta, hadi siz de oturun." Tuhaf duygular hissediyorum, bir yandan mutlu oluyorum seçildiğim için, öte yandan içim rahat değil arkadaşlarım kırıldı diye. "Otursana Nevzat," diyen Evgenia'nm sesi, lise mezuniyet çayından Tatavla'ya döndürdü beni. "Otursana Nevzat." Tıpkı yıllar önce Handan'ın seslendiği gibi sesleniyordu bir kez daha. "Niye dikiliyorsun ayakta?" Baktım herkes oturmuş, baktım bir tek ben kalmışım masanın başında. Anıların sersemlettiği aklımı toplamam gerektiğini anladım. "Rakıları dolduracaktım," diyerek karafakiye uzandım. "Verin bakalım bardaklarınızı." Yan yana dizilen dört bardağı önüme çekerken, "Mezeler şahane görünüyor," diye iltifatlarını sürdürdü Demir. Bugün kendini aşmıştı ağırbaşlı arkadaşımız. "Ne zamandır topik yemiyordum." Konuksever meyhane sahibesi, kibarca uyarmak zorunda kaldı. "Mezelerle karnınızı doyurmayın ama, birazdan gümüş tava gelecek, ardında da kalkan..." "Yine balığa doyacağız desenize," diye iştahla gülümsedi Demir. "Bayılırım gümüş tavasına..." Ne kadar istediklerini sormadan doldurmuştum kadehleri. Üçüyle de o kadar çok içmiştim ki, ezbere biliyordum ölçülerini. Anasonun keskin kokusu yayıldı gölgelerin uzadığı bahçeye. Üç erkek suyla beyazlattık rakılarımızı, sadece Evgenia'nm bardağındaki saydam kaldı. Uzanıp kaldırdı berrak sıvının nazlı nazlı kıpırdandığı kadehini. "Haydi bakalım, hoş geldiniz." Hepimizden hızlıydı Demir. "Hoş bulduk." Yekta'nm kederi dağılmamıştı ama o da uydu seremoniye. "Dostluğa," dedi kadehini kaldırırken. "Hep sürecek olan dostluğa." Sanırım Evgenia da fark etmişti bizim şairin sesindeki elemi, belki de sıkıntısını azaltır diye yeniden mırıldandı. "Ve hayata... Bize hep gülümsemesi için." Şairden değil ama veterinerden geldi tepki. Yüzü değişmişti, neşeyle ışıldayan gözleri kederle donuklaşmış gibiydi. Yenilgiyi kabul etmiş bir adamın kalender tavrıyla tane tane konuştu. "Hayata... Biz basıp gidince de devam edecek olan hayata..." Ne oluyordu bu çocuklara böyle? "Hayata," diye tekrarladım inatçı ama umut dolu bir sesle. "Her şeye rağmen yaşamaya değer hayata. Basıp gitmeden önce tadını çıkaracağımız hayata." Kabul ediyorum, biraz abartılı kaçmıştı sözlerim; önce Evgenia güldü, sonra Demir, ardından Yekta, derken hepimiz kahkahaları koyuverdik. Ve hep birlikte tekrarladık. "Hayata." Hep birlikte yudumlandı kadehler. Yekta'nm mutsuz gözleri bile canlanır gibi olmuştu. "Bunlar hep böyledir," dedi çaprazında oturan Evgenia'ya. Kadehini hâlâ elinde tutuyordu. "Gençken de hep inatlaşırlardı. İkisi de kavgacı ya Adana horozu gibi... Arkadaşlar kendilerini göstermek için yanıp tutuşurlardı." "Ya sen?" Tabaklara beyaz peynir koyarken sormuştu Evgenia. "Sen kavga etmez miydin hiç?" Arkadaşımın bunalımlı ruh halinden tümüyle kurtulmasını istiyordum. "Etmez mi?" diye takıldım. "Bakma böyle ufak tefek olduğuna, deve kini vardır bunda. Yapılan bir haksızlığı, bir kötülüğü asla unutmaz." "Ama sabırlıdır." Yeniden değişmişti Demir. "Sonuna kadar bekler, fırsatını buldu mu da acımasızca alır intikamını." Gözlerindeki hüznü yitirmese de dalaşmaktan geri durmadı Yekta. "Yuh ulan, acımasız biri yapıp çıktınız beni." "Hatırlasana oğlum," diye atıldım. "Şu Karagümrüklü çocuğa ne yapmıştın?" "Ne yapmışım?" "Ne yaptı? Ne yaptı?" diye merakla sordu Evgenia. Sanki bir anda o da çocuk oluvermişti. "Ne yapacak, kaşla göz arasında oğlanın kafasına taşı ge- çiriverdi." Evgenia'nm yüzünün buruştuğunu görünce olayı yumuşatmaya çalıştım. "Çocuk dediysem, yanlış anlama, zibidinin teki. Kavga arayan bir hergele. Üstelik en az Yekta'nm iki katı." Demir de heyecanla onayladı beni. "Aynen öyle, ayı yavrusu gibi bir şey. Beni bile rahatlıkla döverdi o çocuk." "Zaten senin yüzünden geçirdim taşı kafasına," diye sonunda gerçeği kabul etti şairimiz. "Hatırlasana, oğlan seni köşeye kıstırmış, gırtlağını sıkıyordu." Yanlış anlaşılmasın diye Evgenia'ya dönüp benim durumumu açıkladı. "Seninki de o sırada başka birini altına almış, yumrukluyor." Kızmış gibi yalancıktan kafasını salladı Evgenia. "Hiç kızma Evgenia, çocukluk işte..." diye bir de beni savundu Yekta. Galiba sonunda kurtulmuştu ruhunu saran o kara bulutlardan. "Neyse, işte o toraman oğlan, Demir'i köşeye sıkıştırmış, boğdu boğacak. îlk aklıma geleni yaptım, yerdeki taşı kaptığım gibi indiriverdim kafasına." "Olduğu yere yıkıldı çocuk," diye lafı devraldı Demir. "Önce sevindim kurtulduğuma ama yerde kıpırdamadan yattığını görünce korkudan ödüm patladı." "Sen onu bir de bana sor? Taşı vurur vurmaz, ölü gibi devrildi. Eyvah dedim, öldürdük oğlanı. Reislerinin düştüğünü gören öteki çocuklar da korktular. Allahtan, bizim Dökümcü Yanni Baba yetişti yardımımıza. Kolonya, su, ayılttık oğlanı. Alt sokaktaki sağlık ocağına götürdük apar topar. Tam beş dikiş attılar kafasına." Orasını hatırlayamamıştı. "Sahi Nevzat, o zaman niye karakola götürmediler bizi?" Geçmiş gün, ben de emin olamadım. "Ne bileyim, karakola gitmemiş miydik?" "Yok, gitmedik," dedi fil hafızalı Demir. "Oğlan babasından çok korkarmış, 'Eğer kavga ettiğimi öğrenirse bir sopa da evde yerim,' diyerek şikâyet etmedi bizi." Her şey bölük pörçük, her şey sisler altındaydı. "Sahi yahu, niye dövüşüyorduk biz o çocuklarla?" Kısa bir sessizliğin ardından, "Mahalle kavgası," diye geçiştirmeye çalıştı Demir. "Çocukluk işte." Arada bir salaklığım tutar benim, işte o anlardan biri olmalıydı. "Tamam, mahalle kavgası da, niye çıkmıştı? Top oynadığımız papazın bahçesini mi paylaşamıyorduk?" "Boş ver ya." Kadehine uzandı Demir. "Hadi içelim." İçtik, Yekta yine içe dönmüştü, anlamam gerekirdi ama çocukluk günlerine geri dönünce insan düşüncesiz biri olup çıkıyor galiba. "Yok yahu," diye ipin ucunu bırakmadım. "Top meselesi değildi. Daha önce biz o çocuk azmanını tehdit etmiştik. Evet, o da çetesini toplayıp baskına gelmişti Balat'a. Niye tehdit etmiştik oğlanı?" "Handan için..." Masanın tam ortasına düştü Yekta'nm sözleri. Anladım baltayı taşa vurduğumu, ancak iş işten geçmişti. Ama aldırmaz görünüyordu Yekta, acıyla yüzleşmeye hazırım, der gibi bakıyordu mavi gözleri. "Handan'ı rahatsız etmişti oğlan. Hatta sen tehdit etmiştin Nevzat, unuttun mu? Ağzını burunu kırarım, seni bir daha burada görürsem, demiştin." Öyle demiştim, bir adımgerimde duruyordu Demir, Yekta da yanında dikiliyordu. Hatırlamıştım ama olan olmuştu... Hâlâ aynı anıdan bahsediyorduk ama aynı anıyı yaşayan çocuklar apansız büyümüşlerdi. Geçmişin o tatlı uçarılığı, yerini acıyla yoğrulmuş bir ağırlığa bırakmıştı. İçimden kendime lanetler yağdırarak, öylece kalmıştım olduğum yerde. Tek umudum Evgenia'ydı, belki bir şey söyler, bir şey yapar, kurtarırdı hepimizi bu durumdan. Ama söze Yekta girdi yine. "Lafın buraya gelmiş olması da tuhaf." Mutsuzdu ama beklenmedik bir metanet okunuyordu gözlerinde. "Biliyor musun Nevzat, yarın Handan'ın ölüm yıldönümü..." Şimdi anlaşılmıştı Yekta'yı avucuna alan ıstırabın sırrı. "Handan'ın ve ümut'un..." diye mırıldandı. Evgenia'ya çevirdi bakışlarını, gözleri nemlenmişti. "Benim bir oğlum vardı Evgenia... Adı Umut. Dokuz yaşındaydı, daha ilkokul üçüncü sınıfa gidiyordu. Gözleri annesine benzerdi, gülümsemesi bana." Derin bir nefes aldı. "Handan... Handan, bizim..." Başıyla beni ve Demir'i gösterdi. "Yani üçümüzün arkadaşıydı. Nevzat'la Demir, bana bıraktılar onu. Bırakıp kaçtılar Balat'tan..." Gülümsemeye çalıştı, beceremedi. "Belki de ben alçaklık edip aldım onu." Demir başını öne eğmişti, yüzünü göremediğim için ne düşündüğünü anlayamıyordum. "Çünkü," diye içindekileri dökmeyi sürdürdü Yekta. "Çünkü Handan'a dokunmak yasaktı. Aramızda konuşmasak da, gizli bir yemindi bu bizim için. Galiba ben o yemini bozdum." Bizi değil de Evgenia'yı ikna etmeye çalışıyor gibiydi. "Ama sadece ikimiz kalmıştık Balat'ta: Handan'la ben. Bu masadaki iki arkadaşımız, o zamanlar bırakıp gitmişlerdi bizi. Yaptığımın alçakça bir davranış olduğunu bilsem de, başkasıyla evlenmesine göz yumamazdımonun..." Yine bize baktı. "Yerimde Nevzat'la Demir olsaydı, aynı şeyi yaparlar mıydı, bilmiyorumama ben yaptım. Sonuçta Handan karım oldu..." Acı bir gülümseme belirdi solgun yüzünde. "îşte yarın karımın ve oğlumun ölüm yıldönümü..." Sustu, çitlerin içindeki serçelerin cıvıldaması, akasya ağacında dem çeken güverci nin gurultusu, komşu evin balkonundan birbirine seslenen kadınların konuşmaları, herkes, her şey onunla birlikte sustu. Koyu, derin bir keder sessizliğe mahkûm etti bahçeyi. Kimse cesaret edip kıpırdayamadı, kimse ağzını açamadı, kimse konuşmaya başlayamadı, eğer telefonum çalmasaydı belki de bu sessizliği kimse bozamayacaktı. Bu yüzden bir kurtarıcı gibi sarıldım telefona. Arayan Leyla Barkm'dı. Aslında masadan uzaklaşmam gerekirdi, yapamadım. Belki de üzerimize çöken bu yoğun keder dağılsın, içine düştüğümüz bu ağır matemden kurtulalım diye bile bile kalkmadım. "Alo..." "Alo Nevzat Bey..." Sesi öfkeliydi. "Namık'ı bırakmayacak- larmış." "Nasıl?" diye sordum toparlanmak için. Duygular dünyasından mesleki yaşamımın gerçeğine dönmek o kadar da kolay değildi. "Ne yapmayacaklarmış?" "Bırakmayacaklarmış... Namık'ı diyorum... Pazartesiye kadar emniyette tutacaklarmış... Avukatlar öyle söyledi. Doğru mu?" Çalan telefon etkisini göstermişti, sadece Evgenia değil, Demir'le Yekta da daldıkları hüzün kuyusundan başlarını çıkarmış, bana bakıyorlardı. Telefonu işaret ederek, beni bağışlayın demeye çalışırken, Leyla'ya seslendim. "Maalesef doğru Leyla Hanım. Minibüsün arkasında kan lekesi bulunmuş..." Kan sözcüğü iyice meraklandırdı masadakileri. "Bir arkadaşın burnu kanamıştır ya da bir yeri kesilmiştir." "Eminim öyle olmuştur," diyerek yatıştırmaya çalıştım. "Ama ortada beş ceset var. Takdir edersiniz ki, kan lekesini araştırmamız gerekir. Merak etmeyin, ben süreci hızlandırıyorum. Bir iki güne kalmaz, sonuçlar elimizde olur. Pazartesi de bırakmış oluruz Namık Bey'i." Bizimkiler pürdikkat konuştuklarımızı dinliyorlardı, o ağır havadan kurtulduğumuz için memnundum ama telefonun öteki ucundaki Leyla için aynı şeyi söylemek zordu. "Yani iki geceyi emniyette mi geçirecek?" "Başka yolu yok... Elimden gelen bir şey olsa..." "Akşam nerede yatacaklar?" "Pek konforlu olmayacak ama uzanacak bir yer veririz." "Aç kalmaz, değil mi?" "Kalmaz, kalmaz... Bizzat ben ilgileneceğim Namık Bey'le." Ne yapsın kadıncağız, sonunda ikna oldu. "Size güveniyorum Nevzat Bey... Namık, size emanet." "Rahat olun, ona bir zarar gelmeyecek." Teşekkür ederek kapattı Leyla. "Beş cinayet mi?" Dehşet içinde söylendi Evgenia. "Beş kişi mi öldürüldü?" Başka zaman olsa bu konuyu asla açmaz ya da geçiştirmeye çalışırdım ama cinayet lafını duyunca arkadaşlarım da kendi acılarını, kederlerini unutup merakla ağzımın içine baktığından, zaten çoğu gazetelerde yer almış bilgileri anlatmaya başladım. "Belki de meslek hayatımdaki en ilginç dava... Birileri hedef seçtikleri şahısları öldürerek bu şehrin tarihi bölgelerine bırakıyor." "İlginçmiş." Dirseklerini masanın üzerine koyarak mırıldandı Demir. "Osmanlı dönemindeki anıtlara mı bırakıyorlar?" "Çok daha eski Demircim, taa Byzantion zamanındaki anıtlara bile gönderme yapıyorlar." "Byzantion?" "Bu şehrin ilk adı," diye açıkladı mateminden sıyrılmaya başlayan Yekta. "Roma Imparatorluğu'ndan önceki dönem." Onun konuşmaya katılması hoşuma gitti. "Valla bravo Yekta," dedim cesaretlendirmek için. "Senin de bilmediğin yok." "O kadar kent tarihi okuduk, bunu da bilelim artık. Ben şeyi merak ettim. Byzantion için hangi tarihi anıtın yanma bırakmışlar cesedi?" "Artık olmayan bir anıtın yerine... Binlerce yıl önce Poseidon Tapınağı'nın olduğu varsayılan Sarayburnu'na..." "Peki siz nasıl anladınız kurbanın Poseidon Tapınağı'na bırakıldığını? Senin de söylediğin gibi, artık öyle bir tapmak yok." "Sikkeden..." Şaşkınlıkla yüzüme bakıyorlardı. "Kurbanın yanma Byzantion kenti anısına basılmış madeni bir para bırakmışlardı. Sonraki kurbanların yanında da bulduk onlardan. Konstantin, II. Teodosius, Jüstinyen..." "Roma imparatorları öyle mi?" Merakla açılmıştı Evgenia'nm gözleri. "Hep onların mı sikkeleri var?" "Hayır, Fatih Sultan Mehmed'inki de var. Dün bulduğumuz cesedin gövdesi Fatih Camii'ndeydi, başı ise Topkapı Müzesi'ne gönderilmişti." Dehşetle çarpıldı yüzü Evgenia'nm. "Korkunç bir şey. İnsan bunu nasıl yapar?" "Evet, korkunç, daha da kötüsü, cinayetler sürecek gibi görünüyor. Katillerin bir sonraki kurbanlarını bırakacakları yeri saptamaya çalışıyoruz." Bakışlarım Yekta'ya kaydı, yine dalgınlaşmaya başlamıştı, yeniden o karanlık sulara batmak üzereydi. "Sahi Yekta, sen mimarlık okudun. Katiller nereye bıraka- ' bilirler bundan sonraki kurbanlarını?" Hazırlıksız yakalanmıştı, şaşkınlıkla yanıtladı. "Ne? Nasıl bilebilirim ki?" "Yani Fatih'ten sonra hangi padişah olabilir? O padişahın yaptırdığı hangi anıt?" Kumral kaşları çatıldı, alnı kırıştı. "Valla Fatih'ten sonra biliyorsun, oğlu II. Beyazıt var," diye tahmin yürüttü. "Onun külliyesi Beyazıt Meydanı'nda. Yavuz Selim var, onunki de Çarşamba civarında... Ve Kanuni Sultan Süleyman..." Mavi gözleri derinleşti. "Tabii, Kanuni'ye gelince işler çatallaşır. Çünkü Mimar Sinan dönemi başlamıştır. Eğer katiller Kanuni devrine gönderme yapacaklarsa Koca Sinan'ın elinden çıkma birçok başyapıt girer seçeneklerin arasına. Haseki Külliyesi, Şehzade Camii, Mihrümah Sultan Camii ve Süleymaniye..." "Sen olsaydın, hangisini seçerdin?" Kınayan gözlerle baktı. "Katilliğe mi yakıştırıyorsun arkadaşını?" Alındığını sandım, durumu kurtarmaya çalıştım. "Mesela diyoruz yahu." Yüzürfle manidar bir ifade yerleştirerek ekledim. "Hem bu soruşturmada katillerin kötü insanlar olduğundan emin bile değiliz. Laf aramızda, ölenlerin hepsi yolsuzluğa bulaşmış şahıslar. Para için bu şehre ihanet etmiş kişiler." "Ama kimse ölümü hak etmez," diye karşı çıktı Evgenia. "Ne kadar haklı olurlarsa olsunlar, katillere hayranlık duymak iyi bir şey değil." îki ateş arasında kalmıştım. "Ben de aynen senin gibi düşünüyorum Evgenia... Durumu anlatmak için öyle söyledim." Ortalık yatışacak, Yekta'yla yarım kalan sohbetimize döneceğiz diye umuyordum ki, "Sen öyle düşünmüyorsun Nevzat," diyen Demir de katıldı eleştiri korosuna. "Evet, hiç öyle ters ters bakma... Kendi ağzınla söyledin. Yekta da tanık." "Neye tanığım?" "Hatırlasana oğlum... Nevzat'ın Agora'ya geldiği son gezi..." Yekta hâlâ neden bahsedildiğini anlamamış, boş boş bakarken, Agora lafını işiten Evgenia heyecanla sordu: "Agora? Balat'taki şu meyhane mi?" "Hayır, bizim tekne." diye düzeltti Demir. "Rahmetli babam çok severdi meyhane ortamlarını. En çok gittiği yer de evimizin yanındaki o Agora Meyhanesi'ydi. Bu yüzden Agora koymuştu teknenin adını..." Yeniden bana çevirdi gözlerini. "Teknedeki son gezimizi hatırlasana. Geçen sonbahar..." Ölgün hayaller, silik görüntüler geçti belleğimden. "Hani deniz sisler içindeydi," diyerek ısrarını sürdürdü Demir. "Ne bir tekne, ne bir martı, ne yelkovankuşu... Tek bir canlı bile yoktu denizde." "Tamam, tamam ya," diye söylendi Yekta. "Hatırladım. Hakikaten ne manzaraydı be! Sis denizden yükseliyordu. Karşı yakadaki çirkin binaların tümünü örtmüştü. Sultanahmet'in minarelerini görüyorduk sadece, Ayasofya'nın kubbelerini, Topkapı Sarayı'nın kulelerini... Sanki gökyüzüne asılmış bir masal şehrine doğru yol alıyorduk." Sislerin içinde ilerleyen küçük tekne belleğimin karanlığını yararak çıkıverdi gün ışığına. "Evet, ben de hatırladım. Doğru söylüyorsun, acayip sis vardı. Göz gözü görmüyordu. Bütün İstanbul beyaz bir toz bulutunun içinde kaybolmuş gibiydi..." "Tuhaf bir sabahtı," diye boğuk bir sesle fısıldadı Demir. "Kendimizden başka hiçbir şeyi göremiyorduk. Sanki dünya dışı varlıklar tarafından ele geçirilmiş gibiydi deniz." Aramızdaki en mantıklı kişi sayılan veterinerimizin böyle gizemli bir tavırla konuşmasına daha fazla dayanamadım. "Hiç kimse, hiçbir yeri ele geçirmemişti. Yoğun bir sis vardı, hepsi o. Zaten talihsiz bir gündü. Sabaha kadar dolaşmış, tek bir balık bile tutamamıştık." "Neyse işte," diye toparladı Demir. "Îşte o gezideydik. Kafamız da acayip kıyak... Sen ayağa kalktın Nevzat... 'Şu güzelliğe bakın,' dedin öfke dolu bir sesle. 'Bu güzelliği talan ediyorlar,' dedin. 'Bu şehri yağmalıyorlar... Ama bizim elimizden bir şey gelmiyor...' " Yok, bunu hatırlamıyordum. "Öyle mi dedim?" "Harfi harfine..." diye onayladı Yekta. "Aynen öyle söyledin. Seni hiç o kadar öfkeli görmemiştim. Nefret doluydun. 'Bu şehri yağmalayanları tek tek öldürmek lazım,' dedin..." "Hadi canım, ben öyle şey demem." Masum bir ifade yayıldı geniş yüzüne Demir'in. "Söyledin Nevzat... Hatta tartıştık seninle. Ben insan öldürmenin yanlış olduğunu savundum. Sen de, 'Biliyorum yanlış,' dedin. 'Ama yakalıyoruz bırakıyorlar... Hukuk bir yere kadar. Adalet hiçbir zaman gerçekleşmiyor. Katiller, hırsızlar, dolandırıcılar ellerini kollarını sallayarak dolaşıyorlar sokaklarda. İnsanın silahını çekip...' " Sahiden hiçbir şey canlanmıyordu kafamda. "Yanılıyor olmayasınız çocuklar... Ben insanların öldürülmesini onaylamam. Hangi nedenle olursa olsun." "Sarhoştun, kendini kaybetmiştin. Belki de üniformasından sıyrılmış bir Nevzat çıkmıştı ortaya." Kendimi savunmaya çalıştım. "Sanmıyorum..." Ama arkadaşlarımın yalan söylemesi için hiçbir neden yoktu. "Çok içmiş olmalıyım. Aklımı yitirecek kadar çok." "Evet, çok içmiştin, aklını değil ama sağduyunu yitirecek kadar çok." "Yanlış şeyler söylemişim," dedim kadehime uzanırken. "Her ne kadar bu şehirde ölmeyi hak eden yüzlerce alçak varsa da, öldürelim, dedimse yanlış söylemişim." Kadehimi kaldırdım. "Hadi içelim." İlk Evgenia dokundurdu kadehini kadehime. "Ölüme değil, hayata." Arkadaşlarım da yalnız bırakmadılar. "Hayata..." Ama kadehler masaya indiğinde katillerden konuşmayı sürdürdük. Daha doğrusu ben lafı oraya getirdim yine. "Evet Yekta, şu kurbanın bırakılacağı yer. Söyle bakalım, sence nereyi seçecekler?" Bu kez alınganlık göstermedi şairimiz. "Katillerin mantığını bilemem ama bana sorarsan, Süleymaniye, derim. Kanuni devrinin en görkemli ibadethanesi. Osmanlı İmparatorluğu'nun doruk noktası. Ve bence Mimar Sinan'ın yarattığı yüzlerce eser içinde gerçek başyapıtlardan biri." "Yüzlerce eser mi?" Sayıyı abartılı bulmuştu Evgenia. "Sahiden o kadar eser yapmış mı?" Sözcüklerin üzerine basa basa, "Dört yüz eser," dedi Yekta. "Kesin rakamı söylemek zor ama tarihçiler dört yüz eser yaptığına inanıyor. Sadece istanbul'da değil, Edirne'den Şam'a kadar imparatorluk toprağının her yanında eserleri var. Başyapıtım dediği Selimiye de bildiğiniz gibi Edirne'de. Camiler, medreseler, türbeler, imaretler, hastaneler, hamamlar, misafirhaneler, kervansaraylar, hanlar, su kemerleri, köprüler, köşkler, saraylar... Evet, Sinan bir ömre sığdırmıştı bu kadar yapıtı..." "Ömrü de uzun olmuş ama..." Annemden duyduğum bu bilgiyi sıkıştırıverdim arkadaşımın sözlerinin araşma. "Yüz yıla yakın yaşamış." "Doksan küsur yıl. Dişini sıksa dalya diyecekmiş ama yüz yıllık bir ömür için bile bu kadar eser çok fazla." "Arkasında koca bir imparatorluk olduğunu da unutmayalım," diye fikir yürüttü Evgenia. "Üstelik Osmanlı'nın en parlak, en zengin dönemiymiş." "E tabii, bu zenginlik olmasa bu başarıyı sağlayamazdı. Doğru, o bir imparatorluk mimarıydı. İmparatorluğun desteğiyle o muhteşem eserleri yaratabildi. Ama bana sorarsanız, Mimar Sinan'ın asıl yapıtı bu şehirdir. İstanbul'un her köşesinde imzası var. Sadece tarihi yarımadada, sur içinde değil, şehrin her yerinde karşımıza çıkar Sinan. Bizim Balat'ta bile cami yapmış. Ayvansaray'daki Ferruh Kethüda Camii..." "Şu Draman'daki camiyi de unutma," diye uyardım. "Neydi adı..." "Yunus Bey Camii..." Demir de bir başkasını hatırlamıştı. "Şey de vardı yahu... Eğrikapı'daki, hani şu Anemas Zindanlarının üzerindeki cami..." "İvaz Efendi Camii... Sadece onlar mı? MeselaTopkapı'daki Karaahmet Paşa Camii, Eyüp'teki Zal Mahmut Paşa Camii, Beşiktaş'ta bahçesinden yol geçirerek rezil ettiğimiz Sinan Paşa Camii, hemen karşısındaki parkta yer alan Barbaros Hayrettin Paşa Türbesi, öte yakada, Üsküdar Meydanı'nda Mihrümah Sultan'm adına yapılan cami. Yine Üsküdar'da, deniz kıyısındaki, o zarif Şemsi Ahmet Paşa Camii... Fmdıklı'daki Molla Çelebi Camii, Salı Pazarı'ndaki, Ayasofya'nın küçük bir kopyası olan Kılıç Ali Paşa Camii... O caminin inşaatında Don Kişot'un yazarı Cervantes'in amelelik yaptığını biliyor muydunuz? Neyse, demek istediğim, Sinan'ın eserleri saymakla bitmez. Ayasofya'nın bahçesindeki II. SelimTürbesi, yine Ayasofya'nın iki minaresi, payandaları, Topkapı Sarayı'ndaki III. Murad Köşkü..." Sanki öfkelenmiş gibi sesini yükseltti. "Bakın, isimlerini saymakta bile zorlanıyorum ama koca mimar bu eserlerdeki her bir ayrıntı üzerine ayrı ayrı kafa yormuş: kubbeler, kemerler, minareler, âlemler, bacalar, revaklar, sütun başlıkları, taçkapılar, şadırvanlar, kapılar, pencereler, güneş saatleri, kum saatleri, mihraplar, minberler, çiniler, süslemeler, hatlar, vitraylar... Hatta Süleymaniye Külliyesi'ni yaparken ayrıntılara fazla takıldığı için az kalsın başı belaya giriyormuş. Sinan'ı sevmeyenler, bu adam camiyi zamanında bitiremeyecek diye dedikodular çıkarmışlar hakkında. Bunları duyan Kanuni Sultan Süleyman da atladığı gibi atına, gelmiş yapı alanına. 'Bre Mimar,' diye gürlemiş. 'Neden benim camimle ilgilenmeyip önemsiz işlerle vaktini boşa harcarsın?' Hatta daha da ileri gitmiş, Fatih Camii'ni yapan zavallı Atik Sinan'ı misal vermiş. 'AtamSultan Mehmed Han'ın mimarı örnek olmaz mı sana?' Padişahın hiddeti karşısında yaprak gibi titremiş Koca Sinan. Ne ağzını açabilmiş, ne tek kelime söyleyebilmiş. Padişah öfkeyle sormuş: 'Bu bina ne kadar zamanda tamam olur, tez haber ver. Yoksa sen bilirsin.' Mimar Sinan başını kaldırmadan mırıldanmış. 'Saadetti padişahımın devletinde, iki ayda inşallah tamam olur.' Kanuni, Sinan'ın korkudan saçmaladığını düşünmüş, yanındaki ağalara dönmüş: 'Bre, şuna bir de siz sorun, bu bina ne zamana dek tamam olur?' Ağalar da buyruk uyarınca sormuşlar: 'Mimar Ağa, saadetti padişahımız ne buyururlar, duyar mısın? Bu binanın kapısı ne zaman kapanıp tamam olur?' Sinan bütün engin gönüllülüğüyle cevaplamış: "îki ay tamam olunca bu bina da tamam olur.' Bunun üzerine Kanuni, yanındakileri tanık göstermiş. 'Mimar, hele iki ay olunca tamam olmasın, seninle görüşürüz.' Böyle demiş ama saraya varınca yeniden düşünmüş. Ağaları başına toplamış ve demiş ki: 'Mimar'ın deliliği belli oldu. Birkaç yıllık iş, hiç iki ayda biter mi? Herif, kelle korkusundan aklını oynattı. Çağırıp siz de sorun. Görün ne cevap verir. Eğer sözlerini karıştırırsa binanın durumu müşkül olur.' Saray ağalan Sinan'ı çağırmışlar. Bir kez daha sormuşlar: 'Bina ne zaman tamam olur?' Sinan kendinden emin, yinelemiş: 'Padişah Hazretleri'ne iki ayda tamam olur diye söz verdim. İnşallah iki ayda tamam edip tarihe de nam koyayım ki duyanlar hayır ile ansınlar.' Bu cevabı alan ağalar Kanuni'nin huzuruna varıp şöyle demişler: 'Padişahım, herif gayrete düşmüş. Ümit edilir ki, inşallah pek yakında caminizde namaz kılmak nasip olur.' Ve iki ay sonra Sinan söz verdiği gibi camiyi teslim etmiş. Ve bu işi imkânsız zanneden padişah, belki de mimara yaptığı kabalığı bağışlatmak için, anahtarı Sinan'a uzatmış ve şöyle demiş: 'Bina eylediğin Allah'ın evini, gönül temizliği ve dua ile yine senin açman gerekir.' İşte Sinan böyle bir dehadır. Hiçbir eseri ötekine benzemez. Kendini tekrar etmez." Yekta'nm sözlerini tamamladığını sanmıştım ama gözlerinden şeytani bir parıltı geçti. "Valla Nevzat," dedi manidar bir sesle. "Katillerin yerinde olsam, ne Yunanlı, ne Romalı, ne Osmanlı, hiçbir hükümdara değil, doğrudan Sinan'ın eserlerine gönderme yapardım. Çünkü gelmiş geçmiş hiçbir kral, hiçbir imparator, hiçbir padişah, hiçbir devlet adamı Mimar Sinan kadar eser kazandırmamıştır bu şehre." Kanuni Sultan Süleyman'ın Payitahtı Mimar Sinan'ın Şehri Allah'ın evine bakıyordu Sinan. Gökyüzüne asilıymış gibi duran ana kubbeye. Güneşi andıran ana kubbenin etrafına seyyareler gibi yerleşmiş küçük kubbelere. Maviliklerde yüzen dört minareye. Nakış nakış bükülmüş şerefelere. Minarelerin gökteki nişanı sayılan âlemlere. Sönmeyecek kamerleri andıran kemerlere. Gölgesinde bir ömür geçirilecek revaklara. Abı hayat suyunun aktığı şadırvana. Halı gibi işlenmiş duvarlara. Renk renk bezenmiş pencerelere. Arkasında cennet saklıymış gibi kanatlarını sımsıkı kapatmış kapılara. Allah'ın evine bakıyordu Sinan. O güne kadar yaptığı en muhteşem yapıya. Şehrin simasını değiştirecek ilahi simaya. Akıl gönülle buluşmuş, emek inançla yoğrulmuş, pergel şiire yaslanmış, şehrin çehresi bir kez daha değişmişti işte. Mermer ipek ipek dokunmuş, demir çentik çentik yontulmuş, tahta oya oya işlenmişti. Nasıl ki Süleyman Peygamber cinlere söz geçirdiyse, ne kadar nesne varsa toprağın üstünde ve altında, hepsi de boyun eğmişti Kanuni Sultan Süleyman'ın Başmimarı Sinan'a. Allah'ın evine bakıyordu Sinan. Gözleri her ayrıntısını okşarken eserinin, aklı hesabını tutuyordu geçmişte kalmış günlerinin. Kerpiç evler beliriyordu caminin devasa gövdesinde. Kerpiç evlerin çamurlu sokaklarında koşturan bir köy çocuğu. Daha on beşine varmadan ailesinden koparılan, yalınayak, başı kabak bir oğlan. Gözlerinin yaşına bakılmadan götürülen bir küçük âdem. Acemioğlanlar arasında bir garip. Ailesinin özlemini dülgerlikle gidermeye çalışan bir mazlum. Allah'ın evine bakıyordu Sinan. Dülgerlikle başlamıştı bina yapmaya. Önce tahtaların sırrını öğrenmişti; inceliklerini, zorluklarını, güzelliklerini. Çok sürmeden çözmüştü ağacın dilini. Taşlarla konuşmaya başlamıştı sonra, toprakla, demirle, camla. Eğer tahtayı bir kalıba soham.asa.ydi, taşı da sokamazdı, sert demiri de, kırılgan camı da. Eğer dülgerlik yapmasaydı, bu muhteşem ibadethaneyi yapamazdı, tik tahtayı yonttuğunda burnuna çalınan kokuyu duydu. Çam ağacının reçineli kokusu, içine çekti kokuyu ama çam değil, uçsuz bucaksız bir deniz yayıldı içine. Allah'ın evine bakıyordu Sinan, bir adım önünde Kanuni Sul- tan Süleyman. Ataları bir ağaç dikmişti bozkırın ortasına. Ağaç dallanıp budaklanmış, üç kıtaya gölge salmıştı. Ona düşen, ağacı büyütmek, gölgesinde bütün dünyayı ağırlamaktı. Ataları bu şehri açmış, gül bahçesine çevirmişti. Ona düşen, gül bahçesini şenlendirmekti. Gül bahçesi güzellikle şenlenirdi; şiirle, musikiyle, minyatürle, hatla, mimariyle. Kılıcın kınında gül büyümese de, gülden uzak bir sultanda feraset bulunmazdı. Ferasetsiz bir sultan, dünyaya hükümdar olamazdı. Allah'ın evine bakıyordu Sultan, bir adım gerisinde Mimarbaşı Sinan. O Sıdtan ki, Tanrı 'nın yeryüzündeki gölgesiydi. O Sultan ki, üç kıtanın sahibi, Osmanlı imparatoru, cihan hükümdarı, Yavuz Sultan Selim'in tek oğlu, Kanuni Sultan Süleyman'dı. O Sultan ki, imparatorluğu fersah fersah büyütmüş, cihana nam salmıştı. O sultan ki, Sinan'ı mimarbaşı yapmış, ona imparatorluğun bütün kapılarını açmıştı. Ona hazineler vermiş, yapılar istemişti. Ona yetkiler vermiş, şehri, yeniden imar et, demişti. Elbette bir adım gerisinde duracaktı onun Sinan; baş eğik, el pençe divan. Allah 'ın evine bakıyordu Kanuni Sultan Süleyman. Kavuğun- dahi elmas gibi ışıldıyordu gözleri. Alnı gururla yukarı kalktı, İslam'ın peygamberini simgeleyen devasa kubbeye saygıyla baktı. Dört halife için dikilen dört minareyi süzerken bir şükür yükseldi içinden. Şükürler etti Allah'a; atası Fatih Sultan Mehmed Han, dedesi Beyazıt Han ve babası Yavuz Sultan Selim Han gibi bir ibadethane bahşettiği için ona. Artık tasası dinmişti. Artık gönlü ferahtı. Kuşkular sona ermişti. Artık biliyordu ki, imparatorluğu gibi, adı da bu camiyle birlikte yaşayacaktı. Allah'ın evine bakıyordu Kanuni Sultan Süleyman, bir adım gerisindeydi Başmimar Sinan. Nefesini tutmuş, ne diyeceğini bekliyordu bu cihan padişahının. Nefesini tutmuştu ama içi kıpır hıpırdı. Dalgalı bir deniz gibi, rüzgârlı bir bahçe gibi, yağmura hazırlanan gökyüzü gibi. Hacı Bektaş Ocağı'na yüz sürdüğü ilk an gibi. Yeniçeri olup sefere çıktığı ilk gün gibi. Van denizinde yüzecek üç kadırgayı suya indirirken bir türlü geçmek bilmeyen zaman gibi. Yıllar sonra köyüne döndüğünde, ölmüş annesinden kalan buruk bir hatıra gibi. Allah'ın evine bakıyordu Süleyman. Kendi adıyla anılacak muhteşemtapınağa. Gökyüzüne nakşedilmiş gibi duran kutsal yapıya. Hanedanlığının ve hükümdarlığının eşsiz eserine. Allah'ın evinin kapısına bakıyordu Sultan. Cenneti saklar gibi sımsıkı kapatılmış sedef kakmalı kanatlara. Kanatları açacak anahtara bakıyordu. Kısmetli günleri muştülayan bir güvercin gibi konmuştu avuçlarına. Mimar Sinan'a bakıyordu Sultan. Mimar'ın başı öndeydi, bakışları yerde. Mimar el pençe divan durmuştu Sultan'ın bir adımgerisinde. Sinan'a bakıyordu Süleyman. Allah nasıl göğü yedi hat yaratmışsa, Allah nasıl hayatı yedi günde var etmişse, bu muhteşem ibadethaneyi yedi yılda tamamlayan adama. Sinan'a bakıyordu Süleyman. Kendisi gibi, kaderi bu saltanat tarafından yazılan kula. Sevdiği kadına külliye, ölmüş oğluna türbe, kızına camiler yapan mimara. Bu şehrin her köşesine cenneti çağrıştıran yapılar diken dehaya. Sinan'a seslendi Sultan: "Gel Mimarbaşı, bu anahtar senindir. Bina eylediğin Allah'ın evini, gönül temizliği ve dua ile yine senin açman gerekir." "Ölüler diyarının gölgeli bahçesinde." "Allah'ın evi," demişti Yekta, "Allah'ın evi diye sıfatlandırılan camilerin bence en güzeli Süleymaniye'dir." Onun önündeydim yine. Köhnemiş ahşap yapıların, çirkin apartmanların sıralandığı dar sokakların bitiminde bir mucize gibi çıkıvermişti önümüze. Ve gökyüzündeki tek tanığımız, o da beni bekliyordu işte. Sol kenarı usta bir dülger tarafından biraz yontulmuş gümüşten bir dolunay, caminin dördüncü minaresinin âlemine takılmış kocaman bir lamba gibi parıldıyordu karanlıkta. O anda anladım bu gece bir kurbanla daha karşılaşacağımızı. Mesleki önsezi mi, dolunayın gizemli çağrışımı mı, bilmiyorum ama bu gece bir ceset daha bulacağımızdan artık emindim. Yine de bu düşünceye fazla kaptırmak istemedim kendimi. Caminin önünde uzanan boşluğa baktım, kimsecikler yoktu. Ne bir insan, ne sokak köpeği, ne evsiz bir kedi, belki çınarların dallarında uyuklayan gündüz kuşları, ama onları da ben göremiyordum. Gece boyunca Mimar Sinan'dan ve Süleymaniye'den konuştuktan sonra etrafı ıssızlıkla kuşatılan bu ulu mabede bakarken kendimi bir tuhaf hissediyordum. Kırmızı ışıkların altında, beş yüz küsur yıl önce yapıldığı günkü görkeminden hiçbir şey yitirmeden dikilen bu muhteşem caminin görüntüsünden çok, belleğimde uyanan bir anıydı bu duyguyu canlandıran. İlk kez babamla gelmiştimSüleymaniye'ye, bir bayram sabahı. İğne atsan yere düşmez, öyle kalabalıktı. Güçlükle yer bulmuştuk turkuaz rengi çinilerle kaplı bir köşede. Balat'tan kalkıp buraya gelişimizde, ibadet etmek isteği kadar şiirin de etkili olduğunu söylemeliyim. "Süleymaniye'de Bayram Sabahı", şairliğe hevesli babamın en sevdiği eseriydi Yahya Kemal'in. Bazı mısraları bugün bile ezberimdedir. "Gecenin bitmeğe yüz tuttuğu andan beridir, / Duyulan gökte kanad, yerde ayak sesleridir. / Bir geliş var!.. Ne mübarek, ne garib âlem bu! / Hava boydan boya binlerce hayâletle dolu. / Her ufuktan bu geliş eski seferlerdendir; / O seferlerle açılmış nice yerlerdendir. / Bu sükûnette karıştıkça karanlıkla ışık / Yürüyor, durmadan, insan ve hayâlet karışık; / Kimi gökten, kimi yerden üşüşüp her kapıya, / Giriyor, birbiri ardınca, ilâhi yapıya." Gökteki dolunay belirginleşip gece iyice koyulaşırken, ne insanların, ne de hayaletlerin görüldüğü kapıdan sessizce girdim içeri. Yüzlerce yıllık ölülerin, uzun mezar taşlarının gölgesinden geçerek ulaştım Kanuni Sultan Süleyman ile büyük aşkı Hürrem Sultan'm türbelerinin arasındaki küçük bahçeye. Süleymaniye'ye gelmeden önce Şehzade Camii ile Beyazıt Camii'nin çevresindeki ekip amirleriyle de konuşmuştum; gece boyunca bir düzineye yakın şahısı, birkaç beyaz minibüsü çevirmişlerse de, aradığımız profile uyan şüphelilerle karşılaşmamışlardı. Buradaki ekibin başına ise bizzat Ali geçmişti. Tatavla'dan ayrılırken onu da aramıştım. Hiçbir gelişme olmadığını söylemiş, "Türbenin oradayım Başkomiserim..." demişti alaycı bir sesle. "Ölüler diyarının gölgeli bahçesinde. Caminin en az dikkat çeken yeri burası." Söylediği yerde elimle koymuş gibi buldum onu. Sabahtan beri ayakta olmasına rağmen yorgunluğun kırıntısı yoktu hergelenin yüzünde. Beni fark edince, alacakaranlıkta bile seçilebilen beyaz dişlerini göstererek gülümsedi. "Gelin Başkomiserim, böyle gelin. Acayip güzel kokuyor burası." Doğru söylüyordu, gecenin aydınlığında, taştan yapılmış büyülü çadırlara benzeyen türbelerin arasındaki bahçe, gül kokusundan geçilmiyordu. "İnsanın başı döner bu kokudan be Ali." "Öyle Başkomiserim, ağzına içkinin zerresini sürmeden sarhoş olursun burada." Benim durumum daha fenaydı, çok içmesem de akşamdan beri rakı sofrasındaydım, üstüne bir de bu gül kokuları... Yok, hiç sarhoş gibi hissetmiyordum kendimi. Yekta'nm durumundan ötürü gece boyunca hep diken üzerinde oturduğumdan, ne içtiğimin tadını alabilmiştim, ne de yediğimin. Zaten aklım camilerin etrafında nöbet tutan çocuklardaydı. Telefonumun her an çalmasını, her an yeni bir kurban haberi vermelerini bekliyordum... Her şeye rağmen kötü geçmemişti gece, hatta sonlara doğru Yekta neşelenip şarkılara eşlik etmeye bile başlamıştı. Evgenia da mutluydu, yüzündeki gülümsemeyi solduran, arkadaşlarımızın saat on bire gelmeden kalkmasıydı. Bir de benim, onu evine bıraktıktan sonra, gecenin bu vaktinde göreve çıkmam. "Anlayamadığım," diyen Ali'nin dalgın sesiyle geldim kendime. Ay ışığının altında kömür karasına dönmüş gözlerini Hürrem Sultan'ın türbesine dikmişti. "Hürrem Sultan'la Kanuni birbirine deli gibi âşıksa neden ayrı türbelerde yatıyorlar?" "Bilmiyorum, belki saltanatın şanmdandır." İmparatorluğun en kudretli hükümdarının mermer direklerin taşıdığı bir revakla çevrili türbesine baktım. "Ama padişahın yanında yakınlarının mezarları olduğunu biliyorum. Mesela kızı Mihrümah Sultan'ın kabri de babasının yanındaymış." Şaşkınlıkla beğeni karışımı bir bakışla süzdü beni. "Sizin de bilmediğiniz yok Başkomiserim." Oysa bunları şair arkadaşım anlatmıştı masada. Yeniden o matem havasına girmemesi için sorular sorup durduğumdan, en fazla Yekta konuşmuştu bu gece. Şiir bile okutmamıştık çocuğa. Biliyordum ki, şiir okumaya başlarsa yeniden o yas girdabının içinde boğulacaktı. Gerçi durumun ciddiyetini anlayan Evgenia da ısrar etmemişti şiir şiir diye. Böylece konu, şu an duvarları dibinde durduğumuz Süleymaniye ve onun yaratıcısı Mimar Sinan üzerinde dolaşıp durmuştu. Mesela, Sinan ile Kanuni'nin kızı Mihrümah Sultan hakkında öyle güzel bir aşk hikâyesi anlatmıştı ki, Evgenia bayılmıştı bu söylenceye. Söylence diyorum çünkü Yekta da gerçekliğinden pek kuşkuluydu bu hikâyenin. "Enteresan da bir öyküsü var bu Mihrümah Sultan'ın," diye Kanuni'nin türbesine yaklaştım. Ali de peşim sıra sürüklenmişti. Birkaç basamaklı eşiği aşıp revalclarm gerisindeki camdan içeri baktım. Türbe karanlık olduğundan içerideki sandukalar seçilemiyordu. Hemen omuz başımda mevzile "Öyle," diye mırıldandım. "Küçük, ama olsun, güzel." O anda irkildi Ali, sessize aldığı cep telefonu çalıyordu. "Bizim çocuklar arıyor," diye mırıldandı telefonu açmadan önce. "Bir gelişme mi var acaba?" Bir gelişme olursa hiç şaşırmazdım, merakla ona bakarken, nefesini tutarak açtı telefonu. "Alo, Tekin... Evet, seni dinliyorum..." Sesi fısıldar gibi çıkıyordu. "Ne?" Kıs kıs güldü. "Yok oğlum ya... Biziz, biziz, tanımadınız mı lan? Nevzat Başkomiserimle ben. Tamam... Tamam... Aferin, uyanık olun." Telefonu cebine koyarken gizli bir övünçle açıkladı. "Bizi görmüşler de Başkomiserim... Karanlıkta seçememişler... iki adam girdi caddeye diyor..." Bu iyiydi işte. İçim rahatlamış olarak Sinan'ın türbesine yöneldim, gökteki dolunay gibi, yardımcımda adım adım takip etti beni. "Tam uca yapılmış," diye mırıldandı Sinan için som mermerden inşa edilen sebilin önünde durunca. Bir eliyle Mimar Sinan Caddesi'ni, öteki eliyle alttaki Fetva Yokuşu'nu gösteriyordu. "İki yolun kesiştiği yere." Türbenin bulunduğu üstteki caddeye girdik. Mermer levhalarla kaplı duvar boyunca ilerleyince taş işlemeli bir pencere belirdi karşımızda, sonra demir parmaklıkların gerisindeki Sinan'ın gömütüne ulaştık. Sanduka biçimindeydi gömüt, üzerinde sarıklı bir mezar taşı bulunuyordu. Sandukasının üzeri altı sütunun taşıdığı, etrafı açık, küçük bir kubbeyle örtülmüştü. Kendi mezarını bile kendi yapmıştı koca usta, diyen Yekta'nın sesi çınladı kulaklarımda. Sarıklı mezar taşının altındaki metal levhada sıralanan dizelerden yedi mısrayı okuyabildim sadece. "Kıldı dört yüzden ziyâde mescid i 'âli bina / Yaptı seksen yerde cami bu aziz kardan / Yüzden artuk ömür sürdi akıbet kıldı vefat / Yatduğu yeri hüdâ kılsun bağı cihan / Rıhletinün Sâ'î-yi dâ-î didi tarihini / Geçdi bu demde cihandan pîr-î mî'maran Sinan 996 / Ruhiyçün Fatiha ihsan ide pîr ü civan." "Allah rahmet eylesin," diye mırıldandı bizim kadirbilir Ali. "Büyük adammış be Başkomiserim... Hem de engin gönüllü..." Engin gönüllü olmayıp ne yapacaktı Sinan? Astığı astık, kestiği kestik padişahlar devrinde yaşıyordu. Sultanın iki dudağının arasından çıkacak söze bağlıydı hayatı. Her an kelle koltukta dolaşıyordu. Yine de kendiyle barışık bir adam olmalıydı. Dört padişah eskittiğini söylemişti Yekta. Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve II. Murat. Onların buyruklarını yerine getirirken, bir gün sizin sadece adınız kalacak ama benimeserlerim binlerce yıl insanlara hizmet vermeyi sürdürecek, diyerek bıyık altından gülüyordu belki de. "Bu koku da ne?" Takıntılı yardımcım bu gece kokularla bozmuştu anlaşılan. "Ne kokusu Ali? Ben koku filan duymuyorum." "Leş kokusu galiba Başkomiserim," dedi suratını ekşiterek. "Demir parmaklıkların arkasından geliyor." Mimar Sinan'ın sandukasının üzerindeki sarığın hizasında duruyordu Ali. Yanma yaklaştım, ince bir yel hissettim yüzümde, aynı anda kokuyu duydum. Haklıydı, iğrençti, muhtemelen leş kokuşuydu. Türbenin içinden mi geliyordu? Kedi ya da köpek leşi mi, belki de kanadı kırılan bir martı düşüp içerde ölmüştü. Sinan'ın mezarında böyle bir kokunun olmasına ikimizin de gönlü razı olmadı. Kokunun kaynağını bulmak için demir parmaklıklı pencereden içeriye baktık. Ama türbenin zemini gölgelerle kaplıydı, sadece kendi önümüzü görebildik. Belki de leş sandukanın ayakucundaydı. Sebili dolanarak alttaki yola çıktık, Fetva Yokuşu'nun başına. Birkaç adım atmıştık ki, aman Allahım, burnumuzun direği kırılacaktı. "Bu ne yav," diye mırıldandı sağ eliyle burnunu tutan Ali. "Sanki üzeri kapatılmamış, taze mezarların arasında yürüyoruz." Sözlerini yeni bitirmişti ki, beş metre kadar aşağıda, sağa kıvrılan sokağın girişinde gördüm onu. "Ali bak!" Fısıltıyla çıkmıştı sözcükler ağzımdan. Yardımcım anlamaya çalışarak, gösterdiğimsokağın girişine bakıyordu. "Beyaz minibüs," diye yineledim, kılıfından çıkardığım silahımın namlusuna mermi sürerken. Anında bir yay gibi gerildi bizim sergerdenin bedeni, ben söylemeden silahını çıkarmıştı bile. Ses çıkarmamak için, ekiptekilere haber vermeden, duvarın duldasından minibüse ilerledik. Yaklaştıkça koku dayanılmaz bir hal alıyordu. Köşeye gelince birbirimizi kollayarak hızla daldık sokağın içine ama kimsecikler yoktu. Tabancalarımızın namlusunu minibüse çevirip arka kapıya yaklaştık. Ali'ye açmasını işaret ettim. Arka kapının kulpunu çevirdi, mekanik bir ses çıkararak bize doğru açıldı kanat. Daha yoğun, daha dayanılmaz bir koku çarptı burnumuza. Kapının açılmasıyla birlikte minibüsün iç ışıkları kendiliğinden yanmıştı. İçeride kimsecikler yoktu, tabii zeminde yatan cesedi saymazsak. "Yoksa sıra Âdem Yezdan'da mı?" Zeminde yatan cesedin yüzüne baktığımızda ikinci bir sürpriz bekliyordu bizi. Bu kez tanıdık biri yatmıştı katilerin keskin bıçağının altına: Âdem Yezdan'ın iki gündür arayıp da bulamadığı yetenekli avukat Hakan Yamalı. îlk şaşkınlığımızı atlatır atlatmaz, anons geçip Olay Yeri Inceleme'yi çağırdıktan sonra minibüsün arkasına güçlükle sığarak cesedi incelemeye çalıştık. Önceki kurbanlar gibi gırtlağı kesilerek öldürülmüştü Hakan Yamalı ama sırtüstü değil sol yanı üzerine yatırılmıştı. Kolları da başının üzerine değil, göğüs hizasında ileri uzatılmış ama elleri yine bileklerinden bağlanarak ok ucu haline getirilmişti. Öncekileri çözememişken katiller yeni bir bilmece daha sunuyorlardı bize, yeni bir gizem... Çaresiz düşünmeye başladım: Okun gösterdiği yönde ne vardı? İlk aklıma gelen Eminönü Meydam'nmsimgesi olan, güvercinleriyle ünlü Yeni Cami oldu ya da benim sevdiğim ismiyle Valide Sultan Camii. Kurbanın ellerinin gösterdiği yönde bildiğim en görkemli eser bu ibadethaneydi. "Âdem Yezdan kurtuldu mu yani?" İğrenç kokuya alışamadığı için sağ eliyle burnunu tutan Ali'nin boğuk sesiyle dağıldı düşüncelerim. "Ne dersiniz Başkomiserim? En yakın adamı öldürüldüğüne göre artık temize mi çıktı şu turizmci?" Tatlı yellerle serinleyen o gül bahçesinden sonra bu iğrenç kokulu basık arabanın içinde soluk almak bile güçtü. "O kadar emin olma," dedim nefesimi tutarak. "Kimsenin temize çıktığı filan yok." "Nasıl yani, kendi hukuk danışmanı da mı öldürttü bu herif?" Neden olmasın? Eğer bu cinayetleri Âdem Yezdan işliyorsa ya da işletiyorsa, daha önce iş yaptığı beş kişiyi gözünü kırpmadan katlettiren adam, altıncıyı neden öldürtmesin? Hakan Yamalı, yakını değil ki, öteki kurbanlar gibi sadece iş yaptığı bir avukat. Daha bu sabah yanımda, yeğenini şirketin hukuk danışmanı olmaya hazırladığını söylemedi mi? Ama kendi avukatını öldürmesi için iyi bir nedeni olması gerek. Tıpkı önceki beş kurbanı öldürmesi için gerekli olan neden gibi. Ne yani, avukat da mı şu çöken sarnıç işine bulaşmıştı? Nasıl bulaşmaz ki, o davanın başaktörlerinden biri olmalı bu briyantinli hukukçu. Üstelik Âdem Yezdan'la ilk görüşmemizde de yoktu ortalıkta. Yoksa Moskova'dan gelir gelmez, Hakan Yamalı'yı... Hayır, bu sonuca varmak için çok erken. Belki de düşündüğümüzün tam tersi bir durum söz konusudur. Birileri Âdem Yezdan'la iş yapan herkesi tek tek ortadan kaldırmaktadır. Eğer öyleyse, bir sonraki kurbanın bu karanlık işadamı olma ihtimali de oldukça yüksekti. "Kendi adamını öldürtmüş olabilir," diye yanıtladım meraklı yardımcımı. "Tabii, masum da olabilir. Ama her iki durumda da acilen onunla görüşmemiz gerekecek. Ev adresi var mı yanında?" "Telefonu var Başkomiserim... Sabah konuşmuştum ya. Şimdi arar alırım ev adresini..." Hem koku dayanılmaz bir hal aldığından, hem de minibüsün arkasında iki kişinin araştırma yapamayacağını birbirimize çarpa çarpa anladığımızdan, çaresiz aşağıya indim. Dışarıda ılık bir bahar akşamı ve denizden esen nemli bir rüzgâr bekliyordu beni. Gül bahçesi kadar güzel kokmasa da derin derin içime çektim nemli havayı. Başımı usulca kaldırınca, bu gece bir ceset bulacağınızı söylemiştim dercesine parıldayan dolunayla göz göze geldim yine. Hemen eğdimbaşımı, nasıl ki bu arsız dolunay tepeme dikilmiş, en küçük bir ayrıntıyı bile kaçırmamak için merakla bizi izliyorsa, ben de gözlerimi o iğrenç kokunun içinde iş yapmaya çalışan zavallı yardımcıma dikerek sordum. "Maktulün avuçlarına baksana Ali, sikke var mı?" Minibüsün zeminine çömeldi ama hızla başını geri çekerek doğruldu. "Yaklaştıkça koku dayanılmaz oluyor... Bugün hava da sıcaktı, minibüsün kapıları, pencereleri de kapalı, güneşin altında iyice kokmuş ceset... öğleden beri burada duruyor olmalı, belki de sabahtan beri... Üst caddeye baktığımız için hiç dikkatimizi çekmedi tabii bu yokuş. Mimar Sinan da hiç aklımıza gelmedi doğrusu." Önemli bir ayrıntıyı hatırlamış gibi bana döndü. "Şu Leyla Barkın da Mimar Sinan'dan hiç bahsetmedi, değil mi?" "Bahsetti biraz ama katillerin kurbanlarını onun türbesinin yakınlarına bırakacağını söylemedi... Nerden bilsin?" Yeniden cesede yaklaşmamak için mi nedir, uzatıp duruyordu lafı. "Öyle diyorsunuz ama Başkomiserim, kadının söylediği hiçbir tahmin tutmadı." "Haklısın da, ISD'nin önemli adamları içerde. Eğer cinayetler onların işiyse bu avukatı kimöldürdü?" Eliyle kafasını kaşıdı. "Belki başka arkadaşları vardır. Belki Âdem Yezdan'ın söylediği gibi, ÎSD paravan bir kurumdur, arkasında gizli bir örgüt faaliyet yürütüyordun Olamaz mı?" Artık bu ihtimal pek inandırıcı gelmiyordu bana. "Biraz zor Ali. Derneğin üyelerini gördün, o insanlarla illegal örgüt oluşturulamaz. Hem ISD'nin yapmak istedikleri şeylerin ne yıkıcılıkla, ne de bozgunculukla ilgisi var. Aksine, bu şehrin tarihini yıkanlara, talan edenlere karşı mücadele veriyorlar." "Yani samimi değillerse diyorum Başkomiserim." "Samimi olmadıklarını gösteren bir kanıt bulamadık ki..." Başkomiserini ikna edemeyeceğini anlayınca konuyu değiştirdi. "Siz şu Mimar Sinan konusundaki bilgileri kimden öğrendiniz?" "Mimar bir arkadaşımdan, Bizim Yekta'dan... Onunla karşılaşmadın galiba." "Geçen gün evinizin önünde gördüğüm bey mi? Şu kalıplı, sert bakışlı olan..." Ne güzel tarif etmişti Demir'i. "Sert bakıyordu, değil mi? Yok, o iriyarı olan Demir, veterinerdir. Mimar olanımız Yekta. O anlattı Sinan'ı." Duraksadım. "işin tuhafı, ben katillerin yerinde olsam, kurbanı Mimar Sinan'ın mezarına bırakırım gibilerinden bir şey de söyledi." Benim kadar tuhafına gitmedi Yekta'nm isabetli tahmini. "Keşke en başından beri ona sorsaymışız. Şu tarihçi kadının söylediklerinden daha fazla yararı dokunurdu bize." Yararı dokunabilirdi tabii ama arkadaşımı cinayet meselelerine bulaştırmak gibi bir niyetim yoktu. "Neyse Alicim, hadi artık bak şu kurbanın avucuna... Yapa- mayacaksan, sen çık, ben bakayım." Hemen toparlandı bizim başıbozuk, erkekliğe bok sürdürür müydü? "Olur mu Başkomiserim," diyerek çömeldi minibüsün zeminine. "Ben bakarım. Sözünüzü bitirin diye bekliyordum." Kokuya aldırmamaya çalışıyordu ama olacak gibi değildi. Kendiliğinden buruşuyordu zavallının yüzü. Cesedin bileğinden birbirine bağlanmış ellerinin içine baktı Ali. "Avuç içi karanlıkta kalıyor Başkomiserim, bir şey seçile- miyor." Kurbanın katılaşmış ellerini ışığa doğru çevirdi. "Durun durun, galiba bir şey var..." Deri ceketinin cebinden bir tükenmez kalem çıkardı. Maktulün ellerinin arasına soktu. Aralanan avuçtan madeni bir para zemine düşüverdi, iki parmağının arasına aldığı parayı ışığa tutu. "Altın galiba... Üzerinde Arapça yazılar var." Yazılanlardan hiçbir şey anlamaymca parayı bana uzattı. "Sizce kimin için basılmış olabilir bu sikke?" Bunu bilmek için müneccim olmaya gerek yoktu. "Kimin için olacak, Kanuni Sultan Süleyman için... Osmanlı hanedanının Mimar Sinan'a sikke bastıracaklarını sanmıyorum..." Tarihi parayı elime alırken uyardı. "Aman Başkomiserim dikkat, izleri silersek Zeynep öldürür bizi." Sikkeyi iki parmağımla kenarlarından tuttum. "Sahi Zeynep nerede? Ona da haber vermemiz lazım." Sanki çok anlarmışım gibi, yakın gözlüğümü takarak sikkenin üzerindeki karınca duası gibi iç içe geçmiş Arapça harflere bakarken açıkladı yardımcım. "Siz gelmeden on dakika önce konuşmuştum. ISD'lilerin minibüsündeki kan lekesini araştıran ekibin yanındaydı. Ama Necdet'in evine gideceğini söyledi." Bu garipti işte, gecenin bir yarısı Necdet'in evinde ne işi vardı bu kızın? "Niye?" Bakışlarımı, sikkeden kaldırdım. "Ne yapacakmış Necdet'in evinde?" "Gravürlerle ilgili bir mesele varmış. Ne meselesi diye sordum. Emin değilmiş, bir şey çıkmazsa onunla alay ederim diye söylemedi. Eğer düşündüğü gibiyse zaten öğrenirmişim." Bunların didişmesinden de gına gelmişti artık. "Hemen ara Zeynep'i." Sert başkomiserleri konuşuyordu şimdi. "Her nerdeyse derhal buraya gelsin. Sen de çık oradan artık. Gerisini Olay Yeri İnceleme halleder." Ali'nin canına minnetti, hemen attı kendini dışarı. Minibüsten uzaklaşarak, benim gibi derin derin ciğerlerine çekti temiz havayı. "Oh be, dünya varmış." Ama fazla tadını çıkaramadı o ferah dünyanın Ali. hemen telefonunu çıkarıp Zeynep'i aramayı başladı. Ardı ardına çalan telefon bir türlü açılmıyordu. Yoksa kızın başına kötü bir iş mi gelmişti? Niye gelsin, Necdet'in evinde ne tehlike olabilirdi ki? Aklına üşüşen kötücül düşünceler, Ali'nin de yüzünü karartıyordu. "Çantasını başka bir odada bıraktığı için zil sesini duymuyor olmalı." Onu mu teselli ediyordum, kendimi mi? "Az sonra döner bize. Olmadı, yeniden ararız. Şu Âdem Yezdan'ı bir dene bakalım." Yeniden bastı telefonunun tuşlarına Ali. Gecenin sessizliğinde telefonun öteki ucundan gelen anons sesini ben bile duydum. "Aradığınız numaraya şu anda ulaşılamıyor... Sinyal sesinden sonra mesajınızı bırakabiliriniz." Âdem uyuyor muydu? Rahatsız etmesinler diye mi kapatmıştı telefonunu? Yoksa kaçırılmış mıydı? Hayır, telaş etmek için çok erkendi. Mesajımızı bırakalım mı gibilerden bana bakan yardımcıma ne diyeceğimi bilemiyordum. Sabah olmasını beklersek belki de çok geç kalabilirdik. Cuma günü iki kurbanı birden servis etmişti katiller bize. Kararsızlığım, çalan cep telefonumla sona erdi. Ekranda Zeynep'in adı yazıyordu. "Kapat," dedim Ali'ye kendi telefonumu açmadan önce. "Zeynep arıyor, Âdem'i sonra ararız." Rahat, mutlu bir anlam yayıldı yüzüne köftehorun ama Zeynep'in telefondaki sesi gergindi. "Alo Başkomiserim, bir gelişme mi var? Ali aradı, araba kullanıyordum, açamadım." Bütün kurallara da uyardı kızımız. "Arabayı durdurduktan sonra aradım," diye heyecanla sürdürdü. "Ama Ali'nin telefonu meşguldü." "Âdem Yezdan'ı arıyordu... Son kurban adamın avukatı..." "Bir ceset daha mı?" "Evet... Sen nerdesin?" "Sahil yolundayım... Samatya'ya gidiyordum, Necdet Denizel'in evine..." "Ne işin var orada?" İstemeden de olsa sesim yine sert çıkmıştı. "Gravürlerle ilgili bir konu Başkomiserim... Gravürlerde resmedilen yerleri hatırlıyor musunuz?" "Niye, ne var ki gravürlerde?" "Eğer belleğim beni yanıltmıyorsa kurbanların bırakıldığı tarihi anıtlarla gravürde yer alan mekânlar aynı yerler..." Gözümün önüne getirmeye çalıştım, Sarayburnu'nda, Padişah Köşkü önünde yapılan bir selamlama töreni hatırlar gibi oldum. Bir başkasında Çemberlitaş vardı galiba... Ötekileri hatırlayamasam da, bahçesinde siluet halinde dolaşan insanlarıyla Ayasofya'yı ve çaresiz bir insanın elleri gibi inançla gökyüzüne uzanan avludaki dört minaresiyle Süleymaniye'nin çizimleri hâlâ belleğimdeydi. Ve eğer Zeynep'in düşündüğü gibiyse, bundan sonraki kurbanın bırakılacağı yeri tespit etmemiz an meselesi demekti. "Emin misin?" diye sordum dizginleyemediğim bir heyecanla... "Aynı mekânlar olduğuna emin misin?" "Emin değilim Başkomiserim... O yüzden bir kez daha bakmak istiyorum gravürlere... Ama katiller, kurbanlarının üzerine bıraktıkları sikkeleri o evden aldılar. Kurbanlarını bırakacakları yerleri de pekâlâ gravürlerdeki resimlere göre seçmiş olabilirler." Mantıklıydı ama bugüne kadar yaptığımız soruşturmalarda o kadar çok mantıklı varsayımı çöp kutusuna atmıştık ki, umut etmek yeni hayal kırıklıklarına yol açabilirdi. Hayal kırıklığına uğramamanın tek yolu vardı, Zeynep'in yaptığını yapmak. Yani o eve girip gravürlere bakmak. "Tamam Zeynep, sen işine devam et. Ama bir sonuca ulaşır ulaşmaz bizi bilgilendir. Şu yedi meselesi önemli galiba..." "Emredersiniz Başkomiserim." Artık kapatacaktım ki... "Ha Başkomiserim, unutmadan... Âdem Yezdan'ın ev telefonu bende var... Araştırırken adamın bütün bilgilerini kaydetmiştim... Eğer cep telefonundan ulaşamadıysanız, diyorum..." Ulaşamamıştık, Zeynep'ten aldığımız ev telefonunu çevirdim. Dördüncü çalışında açıldı telefon. Ahizenin öteki ucundan gelen uykulu sesi daha önce duymuştum. "Alo... Buyurun, kimi aramıştınız?" "Merhaba, ben Başkomiser Nevzat... Âdem Bey'le görüşecektim." "Merhaba Nevzat Bey..." diye canlandı sesi. "Ben Salih... Bu sabah Dersaadet'te karşılaşmıştık..." Âdem Yezdan'ın en güvendiği yeğeni, avukat adayı sarışın genç. "Merhaba Salih... Kusura bakma, geceyarısı rahatsız ediyorum ama amcanı bulmamız lazım..." "Hayrola, kötü bir şey mi var?" "Hakan... Hakan Yamalı öldürülmüş..." "Öldürülmüş mü?" Kısa bir sessizliğin ardından tutuk tutuk konuştu. "Kim? Kim öldürmüş?" "Orasını bilmiyorum ama acilen amcanla konuşmamız gerek." Tedirgin bir sesle mırıldadı. "Amcam... Amcam daha gelmedi..." "Gelmedi mi? Peki nereye gitmiş olabilir?" "Valla bilmiyorum, sizin arkanızdan çıktı ofisten... Akşam da birileriyle yemeğe gideceğini söylemişti..." "Kim o birileri?" Salih'in boğuklaşan sesi, paniklediğini gösteriyordu. "Ne... Ne oldu ki Başkomiserim? Amcam tehlikede mi yoksa?" "Emin değilim... Olabilir... Kiminle çıkacaktı yemeğe?" "Bilmiyorum," dedi çaresizce. "Ama ajandasında yazılıdır..." "Yanında mı ajandası?" "Hayır, şirkette... Bugün oturduğunuz odada... Masasının üzerinde... Hep orada durur." "Şu anda şirkette kimse var mı?" "Bekçiler var..." Kafasını toplamaya başlamış olmalıydı. "Onları arayıp bakmalarını söyleyeyimmi?" Belki de Âdem Yezdan şu anda lüks bir restoranda kahve- siyle konyağını yudumluyordu ama önceki altı kurban gibi katillerin masasında ölümü bekliyor da olabilirdi. Bunu göze alamazdık. "Ara ama hiçbir şeye dokunmasınlar, sadece benim geleceğimi haber ver. Kendim bakmak istiyorum..." Kararsız kalmıştı avukat adayı. "Bak Salih, belki duymuşsundur, şu ana kadar tam altı kişi öldürüldü. Ne yaptığını çok iyi bilen acımasız katiller, amcanla ilişkisi olan altı kişiyi gözlerini kırpmadan öldürdüler. Ve amcan şu anda onların elinde olabilir. Anlıyor musun? Eğer amcan onların ellerindeyse..." "Tamam Başkomiserim, tamam," dedi durumun vahametini anlayan Salih. "Hemen arıyorumDersaadet'i..." Telefonumu kapatırken, "Yoksa sıra Âdem Yezdan'da mı?" diye sordu meraktan kıvranan Ali. "îyi de Âdem katil değilse kim bu adamlar?" Bilmiyordum, içeri attığımız Namık'ın bizden saklamaya başardığı gizli örgütü mü? Yoksa Zeynep'in söylediği gibi, hiç aklımıza gelmeyen başka bir mafya çetesi mi? Bilmiyordum, o yüzden... "Hadi, gidelim Ali," dedim toparlanarak. "Belki Dersaa- det'te bir şeyler buluruz." Fetva Yokuşu'nu tırmanırken bakışlarım gökyüzünde bizi adım adım izleyen gümüşten göze çevrildi yeniden. Gizemli olmaktan çok hüzünlü bir görünümü vardı şimdi, sanki olacakları önceden gören Romalı bir kâhinin kederiyle bakıyordu. Uyarısında çok geç kalmış bir kâhinin çaresizliğiyle... "Bu şehri yağmalayanları tek tek öldürmek lazım." Dersaadet Turizm'in kırmızı ışıklarla aydınlatılmış binası, binlerce yıllık bir saray gibi dikiliyordu karanlıkta. Gece boyunca peşimizi bırakmayan dolunayı da çatıya yerleştirince, hiç zorlanmadan Roma döneminde hissedebilirdi insan kendini. Ama başlarındaki şapkalarıyla olduğu kadar, sırtlarındaki kumaş giysileriyle de Roma sarayını koruyan zırhlı muhafızlara hiç benzemeyen Dersaadet'in iki bekçisi bugüne döndürüyordu bizi. Salih'in telefonuyla alarma geçmiş, mermer merdivenlerin önünde gelmemizi bekliyorlardı. "İyi geceler..." diyerek kimliğimi gösterdim. "Başkomiser Nevzat, bu arkadaş da Komiser Ali..." Şaşılacak kadar uzun olan burnu şapkasının siperliğinden dışarı taşan zayıf adam, "Hoş geldunuz Başkomiserum..." dedi belirgin bir Karadeniz aksanıyla. "Ben Tursun." Bizi hiç önemsemezmiş gibi kayıtsız bir tavırla çiklet çiğneyen meslektaşını gösterdi. "Ha bu da Tarık'tır... Biz gece bekçisiyuz burada..." Pek istifini bozmadı Tarık. "Buyurun, size nasıl yardım edebiliriz?" Aslında olay nedir, demek istiyordu, ikisinin de meraklı gözlerinde olanı biteni öğrenmek arzusu vardı. Anlamazlıktan gelerek, "Saat kaçta başladınız göreve?" diye doğrudan girdim konuya. "Yani bugün şirkete geldiğinizde saat kaçtı?" "Altıda gelmişuz Başkomiserum..." "Sen kendi adına konuş lazoğlu... Ben beşte geldim." Hiç çekinmeden bozmuştu arkadaşını Tarık. "Gündüz güvenlikçilerinden Rüştü rica etmişti... Kaympederiyle kavgalıymış, barışmaya gideceklermiş Beykoz'a..." Hiç acelesi yokmuş gibi sözcükleri yaya yaya konuşuyordu. Bıraksak Rüştü'nün kayınpederiyle ilişkilerine kadar anlatacaktı. "Âdem Bey'i gördünüz mü?" diye lafı ağzında koydum. "Yani bu akşamüzeri ya da daha sonra..." Kuşkulu, gergin bir ifade kaplamıştı ikisinin de yüzünü. "Görmedik..." İkisi de kesin bir ifadeyle başlarını sallamışlardı. "Ben geldiğimde sadece Rüştü'yle Cemal vardı şirkette..." Ciddi bir durum olduğunu anlamış olmalı ki, ağzındaki sakızı çıkarıp atmıştı Tarık. "Ne oldu ki? Âdem Bey'in başında bir hal mi var?" "Yok bir şey." Eliyle binayı gösterdi Ali. "Âdem Bey'in çalışma odasına göz atacağız." Ketumluğumuz hoşlarına gitmemişti ama karşı çıkacak halleri de yoktu. "Hangisine bakmak istiyorsunuz?" Gönülsüzce çıkıyordu sesi Tarık'ın. "Alt katta konuk kabul ettiği odaya mı, yoksa yukarıdaki çalışma ofisini mi?" Patronlarının belki de ölüm kalım mücadelesi verdiği şu anda, bu dangalağın kaprisleriyle uğraşamazdım. "ikisini birden," dedim merdivenlere yürüyerek. "Ali Komiser aşağıya bakarken ben de yukarıyı kontrol edeceğim." Kendinden emin tavrım etkili oldu. iki güvenlikçi de çıt çıkarmadan peşimiz sıra merdivenleri tırmandılar. Hatta Dursun hızlanıp öne geçti. Eskitilmiş ahşaptan yapılma kapının kanadını açarak, bedeniyle birlikte iri burnunu da yana çekti. "Buyurun." Buyurduk. Sabah bıraktığım gibiydi giriş katı. Bizans kartalı kabartmaların bulunduğu iki sütunun arasındaki merdiveni gösterdi Ali. "Ben buradan mı gidiyorum?" iki gün önce o merdivenden indiğimiz salon, alacakaranlıkta daha etkileyici görünüyordu. Kandil şeklindeki lambalardan süzülen cılız, kırmızı ışıkların altındaki Roma imparatorlarının gölgeli heykelleri, mekâna gizemli bir hava katıyordu. "Evet, salona ineceksin," dedim kararsız gözlerle heykelleri süzen yardımcıma. "Aşağıda, şu sağ taraftaki ikinci kapıdan geçeceksin... Hani Âdem Bey'le birlikte girmiştik ya içeri?" Dönüp Tarık'a baktım. "Doğru söylüyorum, değil mi? Orası patronun kabul odası..." Dursun arkadaşından önce atıldı. "Doğrudur Başkomiserum. Orasidur..." Ali sanki kendi evinde geziniyormuş gibi rahat bir tavırla merdivene yönelirken Tarık da ona eşlik etmek istedi. Ama eğer bu sorunlu güvenlikçiyi bizim boku cinliyle yalnız bırakırsam başımıza neler geleceğini Allah bilirdi. Hemen engel oldum. "Tarık, sen benimle gel." Sanki emrimdeki memurlarmış gibi onlarla buyurgan bir tavırla konuşmamı hiç yadırgamadılar. "Dursun yardımcı olur Ali'ye." Gönülsüzce boyun eğdi huzursuz güvenlikçi. "Nasıl isterseniz Başkomiserim." Tarık'ı da yanıma katıp asansöre yöneldim, ikinci kat da sabah bıraktığım gibiydi. Osmanlı arması kabartmalı iki sütunun arasından geçerek ahşap kapıya ulaştık. Kapının süslü tokmağına uzanırken, "Kilitlidir Başkomiserim," dedi Tarık soğuk bir ifadeyle. "ÂdemBey'in odasına öyle kolayca girilmez." Cebinden bir anahtar çıkardı. "Anahtarları da belirli kişilere verir. Eğer içerden bir şey kaybolursa anahtarı verdiği kişileri sorumlu tutar. Bu yüzden bir arkadaş işinden oldu geçen ay." İstemeden sessizce güldüm. "Eğer içeride aradığımızı bulamazsak eşyalar değil, bu kez bizzat Âdem Bey'in kendisi kaybolacak." Tedirginlikle kıpırdadı gözleri, neredeyse cesaret edip soracaktı. "Hadi Tarık, hadi," diye uyardım. "Zaman kaybediyoruz." iki kez çevirdi anahtarı. Tatlı iki tıkırtının ardından açıldı ahşap oymalı kapı. Sadece pencerelerden süzülen ay ışığıyla aydınlanan odada ayrıntıları seçmek mümkün değildi. "Işıklar... Işıklar nerden yanıyor?" Perdelerin ardına gizlenmiş düğmelere dokundu Tarık. Ortadaki devasa avize ansızın bir renk cümbüşüne dönüşüverdi. Kırmızıların, sarıların egemen olduğu şatafatlı oda parlamaya başladı gözlerimizin önünde. Aceleyle, bilmem kaçıncı Louis tarzı masaya yöneldim, Tarık merakla izliyordu beni. Masanın üzerine, sağma soluna bakındım. Ajandaya, not defterine benzer bir şey göremedim. Çekmecelere eğildim, üsttekini açtım: mürekkep kutusu, dolmakalem seti, boş bir not defteri, gümüş püsküllü bir tespih, arkada hiç açılmamış bir puro kutusu, altın kaplama bir çakmak... "Ne arıyorsunuz Başkomiserim?" Sert bakmış olmalıyım ki, tırsak bir sesle açıklamaya çalıştı. "Yani ne aradığınızı söylerseniz, belki yardımcı olabilirim." "Ajanda... Âdem Bey'in ajandasını arıyorum... Randevularını onun içine yazarmış..." Yardım edebileceğinden emin olmadığım için sözlerimi bitirmeden alttaki çekmeceye yönelmiştim bile. "işte orada," diye seslendi. Başımı kaldırdım, hu sabah Âdem Yezdan'ın oturduğu koltuğun sol tarafındaki nakışlı sehpanın üzerinde, Türk Havayolları Dergisi'nin hemen yanında duran siyah kaplı defteri gösteriyordu. Tarık hakkındaki tüm kötü düşüncelerimi geri alarak defterin bulunduğu sehpaya ilerledim. Âdem Yezdan'ın oturduğu koltuğa çöküp defterin sayfalarını çevirmeye başladım. Son dört gün boştu, evet, işte cumartesi... Bu sayfaya kargacık burgacık harflerle bir not düşülmüştü. Kendimi ne kadar zorlarsam zorlayayımnafile, okuyamıyordum. Çaresiz, Tarık'a uzattım. "Bak bakalım, sen çözebilecek misin?" Defteri eline alıp parmağımla gösterdiğim satıra göz attı. "Pa... papağan... Papağan yazıyor Başkomiserim... Evet, yanındaki kelime de veteriner galiba. On iki... Buluşma saati olmalı..." Hatırlamıştım, Âdem yeni papağanlardan söz etmişti. Veterineri bir çift yeni papağan bulmuştu ona. Gidip onları alacaktı. Belki de onu son gören bu veterinerdi. Neredeydi acaba bu veterinerin muayenehanesi? Sanki aklımdan geçenleri okuyormuş gibi, "Balat," diye mırıldandı Tarık. "Balat yazıyor. Galiba saat on ikide Balat'ta bir veterinerle buluşacakmış..." Balat kelimesini duyduğum andan itibaren güvenlikçinin söylediklerini işitmiyor gibiydim. Balat'ta bir veteriner! Bizim Demir mi yani? Hayır, böyle bir şey olamazdı? Başımı kaldırınca kanı çekilen yüzümü şaşkınlıkla izleyen Tarık'ın meraklı gözleriyle karşılaştım. "Ne oldu Başkomiserim?" "Yok bir şey!" Defteri çekip aldım elinden. Belki de bu salak yanlış okumuştu. Yakm gözlüğümü takıp yeniden baktım... A harflerini kontrol ettim, t'lerin çizgilerini... Ne yazık ki Tarık haklıydı, en son sözcük Balat'tı. Hiç kuşku yoktu bundan. Nasıl yani, Âdem'in veterinerim dediği kişi Demir miydi? Öyle olsa arkadaşım bana söylemez miydi? Neyi söyleyecek? Senin Âdem Yezdan'ı soruşturduğunu nereden bilsin? Hayır hayır, böyle bir ilişki olduğunu sanmıyordum. Rastlantı olmalıydı. Balat'taki tek veteriner Demir miydi? içimi rahatlatmaya çalışarak doğruldum antika koltuktan, yeniden masanın arkasına geçtim, demin bakmadığım çekmeceyi açtım. Dersaadet antetli kâğıtlar, zarflar, plastik şirket kaşesi, en altta bordo kapaklı, ince uzun bir kartvizit albümü... Albümü masanın üzerine çıkardım. Kalın sayfalarını telaşla çevirdim. Alfabetik dizilmişti kartvizitler. D harfinin bulunduğu sayfaya baktım. Oh! Demir'in kartviziti yoktu. Tam rahatlamak üzereydim ki, birden kartvizitlerin soyadlarma göre sıralandığını fark ettim. Yüreğim ağzımda, sayfaları bu kez başa doğru çevirdim. C harfine geldim; Demir'in soyadı Cinhan'dı. C harfine ayrılan iki sayfada karşılıklı olarak yerleştirilmiş, altışardan on iki kartvizit vardı. Tek tek incelemeye başladım ama hepsine bakmama gerek kalmadı. Sol taraftaki sayfanın beşinci sırasındaydı arkadaşımın kartviziti. Bej rengi bir kâğıdın üzerine koyu kırmızı harflerle yazdırmıştı ismini. Demir Cinhan... Veteriner Hekim... Kartvizit albümünü masanın üzerine bırakıp yığıldım koltuğa. Artık Demir'i değil, Yekta'nmsöylediklerini düşünüyordum. "Katillerin yerinde olsam, doğrudan Sinan'ın eserlerine gönderme yapardım," deyişini. Cesetlerin taşındığı beyaz minibüsü Mimar Sinan'ın türbesinin yakınlarında buluşumuzu... Olabilir miydi? Bu ikisi böyle bir çılgınlık yapabilirler miydi? Niye yapsınlar? Belki de bana öykünmüşlerdi. Belki de ben özendirmiştim onları. 'Bu şehri yağmalayanları tek tek öldürmek lazım,' demişim ya teknede... Yok, saçmalıyorum artık. Yekta böyle bir şeye bulaşmaz, istanbul'a zarar verenleri öldürmek... Namık gibi eski bir solcu bile buna kalkışmazken, Yekta bu işi niye kalkışsın? Ya Demir? Yok, Demir de yapmaz... Ama Âdem Yezdan, en son onunla görüşmeye gitmiş. Olabilir, tamam, görüşmeye gitmiş olabilir, hatta Demir, onun papağanlarına bakan veteriner de olabilir. Veterineri olması, Âdem Yezdan'ı öldürdüğü anlamına gelmez ki. Sadece Âdem'i mi? Ya önceki altı kurban? Ne ilişkisi olabilir Yekta'ya Demir'in o adamlarla? "Bana mı söylediniz Başkomiserim?" diyen Tarık'ın sözleriyle dağıldı üzerime çöken karabasan. Karşımda durmuş, ne yaptığımı anlamaya çalışıyordu. Ondan hemen kurtulmalıydım. "Rica etsem, aşağıdan yardımcımı çağırır mısın? Onunla konuşmak istediğim bir mesele var?" Duraksadı. Anlaşılan beni odada yalnız bırakmak istemiyordu. "Şey Başkomiserim, cep telefonundan arasak?" Cinlerim tepeme çıkmıştı, gecenin bu saatinde, bu kafayla bir de bu salakla uğraşamazdım. "Ne demek istiyorsun Tarık?" diye parladım. "Yoksa bana güvenmiyor musun?" Hemen geri adım attı. "Yok Başkomiserim... Güvenmemek ne demek! Hiç olur mu öyle şey... Yani ben..." "Hadi Tarık, hadi oğlum... Git çağır şu Ali'yi..." Kuyruğunu kıstırıp çıktı odadan. Ama yalnız kalınca da daha iyi hissetmedim kendimi. Yeniden Demir'in kartvizitine baktım. Bir an kuşkularım mantıksız geldi bana. Bunların hepsi deli saçmasıydı. Paranoyak bir polisin hezeyanları... Benim arkadaşlarımın ne ilgisi olabilirdi bu cinayetlerle? Hepsi bir rastlantıydı. Demir tanınan bir veterinerdi, Âdem de onu bulmuştu işte. Kartvizit albümündeki öteki kartlara baktım, terziler, restoran sahipleri, müteahhitler, gazeteciler, milletvekilleri, dişçiler, göz doktorları... Bir kardiyolog bile vardı. Demir de onlardan biriydi işte. Cinayetlerle niye ilgisi olsun? Ama içimdeki şeytan gerilerden fısıldamayı sürdürüyordu. İyi de, en son Demir'le görüşmeye gitmiş Âdem... O saatten beri de kayıp. Tatavla'dan içeri giren Demir'in yüzündeki ifadeyi hatırladım. Onu öyle görünce zor bir ameliyatı başarıyla tamamlamış ya da önemli bir sorunu çözmüş olmalı diye düşünmüştüm. Yüzündeki o ifade, son kurbanını da kimseye yakalanmadan, kaçırmış ya da öldürmüş bir katilin rahatlığı olabilir miydi? Bu korkunç ihtimali kafamdan uzaklaştırmaya çalışıyordum ki, Yekta'nm kederli hali geldi gözlerimin önüne, boş vermiş bir edayla, "vakit çok geç be Nevzat," deyişi... Ama Handan'ın ölüm yıl dönümüymüş... Handan'la oğlu Umut'un... O yüzden mutsuzmuş... Kederi o yüzdenmiş... Kaza olalı üç yıl olmuş... Üç yıl mı? Şoka uğramış gibi irkildim. Üç yıl... Tıpkı Âdem Yezdan'ın inşaatında çöken sarnıç duvarı gibi... O da üç yıl önce olmuştu. Öyle söylemişti Leyla Barkın... Kulaklarımın çınlamaya başladığını, kalbimin deli gibi çarptığını hissettim. Handan'la Umut, üzerlerine yıkılan bir duvarın altında can vermişlerdi. "Korkunç bir kaza," demişti, teskin etmeye çalıştığım Yekta... "Korkunç bir kaza Nevzat. Akla hayale sığmayacak bir olay, geldi bizi buldu..." Nefes almakta zorlanıyordum. Ayağa kalktım, başım döndü. Kenarları sarı sırmalarla kaplı, uçuk kırmızı atlas perdelerin gizlediği uzun pencerelerden birine ulaştım. Kanatlarını açtım, serin bir hava çarptı yüzüme. Başımın dönmesi geçer gibi oldu. Ama aklımdaki, yüreğimdeki ağırlık giderek artıyordu. Bakışlarım uzaktan beni izlemeyi sürdüren dolunaya takıldı, uğursuzca, ağır ağır büyüyordu. Ona daha fazla bakmak istemedim. Hayır, bu işi arkadaşlarım yapmış olamazdı. Yeniden odaya döndüm, cep telefonumu çıkardım. Leyla Barkın'ı aradım. Davayı İSD açtığına göre, ellerinde bir dosya olabilirdi. Gerekirse Leyla'yı evinden alır, derneğe götürür, orada bakardık dava dosyasına. Telefonun zili çalarken, az sonra odaya girecek Ali'ye ne diyeceğimi düşünmeye koyuldum. Ve hiçbir zaman yapmaman gereken bir davranışta bulundum, kartvizit albümündeki Demir'in kartını çıkarıp cebime attım. Evet, Başkomiser Nevzat delilleri karartıyordu artık. Bunu neden yaptığımı bilmiyordum. Aslında ne yapacağımı da bilmiyordum. Tek dileğim, arkadaşlarımın katil çıkmamasıydı. Onları suçlayabilecek her kanıün, her izin, her ipucunun kendiliğinden yok olmasını istiyordum. Uykulu bir sesle açtı telefonu Leyla... "Alo Nevzat Bey, hayrola, kötü bir şey mi oldu?" "Yok, yok." Telaşımı gizlemeye çalışıyordum. "Her şey yolunda. Gecenin bu vaktinde uyandırdığımiçin özür dilerim. Ama Namık'ı aklayacak bir gelişme oldu." "Öyle mi?" Sesi uykusundan sıyrılıverdi. "Neymiş o gelişme?" "Galiba katilleri bulduk." Aklmdakini dile getirdi hemen. "Âdem Yezdan'ın adamları mı?" "Onu söyleyemem ama bize dava dosyası lazım." "Hangi dava dosyası?" Demek hâlâ tam olarak ayılamamıştı. "ÎSD'nin Dersaadet'e açtığı dava... Oradaki kurbanların isimlerini öğrenmemiz lazım... Mahkemeden de alabilirdik ama zaman yitirmek istemiyorum. ISD'de mutlaka vardır. Size eziyet olacak ama birlikte derneğe gitsek..." "Gerek yok ki." Neşeli bir tını belirmişti sesinde. "Dosyanın bir örneği evde olmalı... Yoksa bile Namık'ın bilgisayarından bulurum..." Gecenin en iyi haberiydi bu. "Şahane, dosyaya bakıp kurbanların adını bana söyler misiniz?" "Tabii söylerim ama önce dosyayı bulmam lazım..." Sesi sıkıntılı çıkmaya başlamıştı. "Ben sizi arasam..." "Tabii, bekliyorum. Ama her saniyenin önemi var. Lütfen acele edin..." Sesimdeki heyecan ona da bulaşmıştı. "Merak etmeyin, bulur bulmaz arayacağım..." Telefonu kapatırken Ali girdi içeri. "Kiminle konuşuyordunuz Başkomiserim?" İki gece bekçisi hemen arkasında dikiliyordu. "Leyla Hanım'la..." Arkasındaki adamlara seslendim. "Arkadaşlar, bizi birkaç dakika yalnız bırakır mısınız?" Adamların ne diyeceklerini bile beklemeden pat diye kapattı suratlarına kapıyı Ali. Merak dolu gözlerini yüzüme dikmişti, Leyla'yla konuştuklarımızı duymak istiyordu. "Kadın fena halde âşık Namık'a," diye uydurdum. "Günde üç kez arayıp sevgilisinin durumunu soruyor... Yine aradı, ben de sakinleştirmeye çalıştım... Adam serbest kalıncaya kadar arayacak herhalde. Neyse, sen bir şey bulabildin mi aşağıda?" Umutsuzca başını salladı. "Yok, ne bir not, ne yazılı bir belge. Hiçbir şey bulamadım? Ya siz?" Bana sonuna kadar güvenen yardımcımın gözlerinin içine baka baka yalan söyledim. "Ben de bulamadım. Ajandasında notlar var ama hiçbir şey anlatmıyor. Seni çağırmamın nedeni Zeynep... Aklım onda kaldı. Farkında mısın, kızı tek başına yolladık Necdet'in evine. Ya başına bir şey gelirse?" Endişeyle kaplandı yüzü; işte Ali'nin yumuşak karnı baş- komiserinin kendisini kandırdığından habersiz, "Öyle oldu," dedi gözlerindeki tedirginliği gizlemeye çalışarak. "Benim aklıma gelmişti ama sizi yalnız bırakmamak için..." "Yok Ali, sen hemen bir taksiye atlayıp Zeynep'e yetiş. Ben buradaki araştırmamı tamamlar tamamlamaz olay yerine dönerim. İşiniz bitince siz de gelirsiniz." Hevesle toparlandı iyi niyetli Alim. "Emredersiniz Başkomiserim... Zeynep'in yanma varır varmaz, ararım sizi..." "Şehre sunacakları kurbanlarının kanlarını akıttıkları bir kesim evi." Haliç'in kıyısında demirden bir ortaçağ şatosu gibi dikilen Bulgar Kilisesi'ne yaklaşırken aradı Leyla Barkın. Denize paralel akan caddede benim emektardan başka araç yoktu. Hâlâ büyük bir yanlış anlaşılma olduğunu umut edip içimi rahatlatacak bir açıklama bekleyerek, kadim mahalleme, arkadaşlarımın evine gidiyordum. Dava dosyasıydı, nedenlerdi, ipuçlarıydı, bunlarla uğraşmak yerine, Demir'le, Yekta'yla konuşmak en mantıklısıydı. Tek kaygım, onları evde bulamamaktı; balığa çıkacaklardı... Gerçi denize açılmak için vakit hâlâ erkendi, güneşin doğmasına daha çok vardı ama acele ettilerse tekneleri Agora, Haliç'ten ayrılıp çoktan denize çıkmış olabilirdi. Demir'in yanıt vermeyen ev telefonuyla Yekta'nm kapalı cep telefonu bu ihtimali oldukça güçlendiriyordu. Ama inatla iyimserliğimi korumaya çalışıyordum. Belki de Yekta cep telefonunu yanma almamıştır, belki de ikisi birden Demir'in bahçesinde oltaları hazırlıyor, yemleri topluyorlardır. Böyle düşünmeme rağmen, sahile paralel akan caddeye ulaştığımda, bakışlarım dolunayın ışığıyla aydınlanan suları taramaya başlamıştı bile. Ama ne bizim Demir'in Agora'sı, ne de başka bir deniz taşıtı görünüyordu Haliç'in ıssız sularının üzerinde. îşte tam da o anda gelmişti Leyla'nın telefonu... "Alo Nevzat Bey... Kusura bakmayın, geciktim biraz..." "Önemli değil." Bir an önce kurbanların isimlerini duymak istiyordum. "Bulabildiniz mi dosyayı?" "Evde dosya yokmuş, bilgisayarda bulabildim ancak... Hem de hiç alakası olmayan bir yerde..." Sözünü kesmenin kabalık olduğunu biliyordum ama bırakırsam son yarım saattir neler yaptığını tek tek anlatabilirdi. "Kurbanların isimleri, onları öğrenebildiniz mi?" "Öğrendim, öğrendim... Şimdi, dosyada yazdığına göre, duvarın çökmesi sonucu inşaat alanında üç işçi ölmüş. Tayyar Bilek adındaki ustabaşıyla, Şemsi Yurttan, Cemal Akışık adlı ameleler..." Umutla kestim sözünü. "Sadece üç kişi mi? Beş kişinin öldüğünden söz ediliyordu." "Evet... Beş kişi ölmüş..." Yine telaşla çarpmaya başladı yüreğim... "Öteki ikisi işçi değilmiş. Yoldan geçmekte olan bir kadınla oğlu..." Bir kadınla oğlu... îşte hiçbir zaman çıkmasını istemeyeceğiniz tahmin... îşte hiçbir zaman duymak istemeyeceğiniz gerçek... İşte zekânızın kazandığı zaferin yüreğinizde açtığı yıkım. "Kadının ismi Handan..." Neler olup bittiğini bilmeyen Leyla, bir zamanlar sevdiğim kızın adımsöyleyivermişti. "Handan Sancaklı. Oğlunun ismi de... Şurada yazıyor: Umut. Umut Sancaklı. Zavallı daha dokuz yaşındaymış..." Evet, bizim Aysun'dan birkaç yaş daha küçüktü Umut... "Sarnıç duvarı iki tarafa birden yıkılmış... Oradan geçmekte olan kadınla oğlu da enkaz altında kalarak ölmüşler..." Üç yıl önce tam olarak bunları söylemişti Yekta. "Bir kaza Nevzat... Korkunç bir kaza. Akla hayale gelmeyecek bir olay, sarnıç duvarı üzerlerine yıkılmış..." Aradan onca zaman geçmiş olmasına rağmen gözlerindeki o yitirişin acısını, sesindeki dehşet tınısını dün gibi hatırlıyorum. Peki neden o zaman bu olayın üzerine gitmemiştik? Çünkü kaza demişti Yekta. Korkunç bir kaza... Kazanın üzerine gidilir mi? Belki de çok meşguldüm o sıralar... Şehirdeki başka bir cinayetle uğraşıyordum... Hayır, hatırladım, İstanbul'da değildim... Beşiktaş'ta iki yaşlı kadını öldüren bir seri katilin peşinden izmir'e gitmiştik. Cenazeye bile katılamamıştım. Günler sonra dönmüştüm İstanbul'a. Belki burada olsaydım... Yekta da bir şey anlatmadı ki. Demek o da hiç kuşkulanmamış. Akla hayale gelmeyecek bir olay, büyük bir talihsizlik olarak kabul etmiş. Peki sonra ne değişti de bu insanları öldürmeye... Öldürmeye mi, dur dur... Henüz hiçbir şey kanıtlanmadı... Belki de hepsi bir rastlantıdır... Belki de Demir'in haberi bile yoktur, papağanlarına baktığı Âdem Yezdan'ın Handan'ın üzerine yıkılan inşaatın sahibi olduğundan... "Âdem Yezdan'ın şirketinde çalışıyormuş bu işçiler," diyen Leyla'nın sesiyle bölündü düşüncelerim. Handan ve oğluyla ilgilenebileceğim aklının ucundan bile geçmiyordu. "Şimdi de işçilerin ailelerini mi tehdit ediyormuş Âdem Yezdan?" Kimse böyle bir şey söylememişti ama katilin Âdem Yezdan olduğundan o kadar emindi ki, bir çırpıda işçilerin ailelerini tehdit ettirmişti turizmci işadamına. Keşke düşündüğü gibi olsaydı, keşke katilin Âdem olduğundan emin olsaydık. Ne yazık ki elimizdeki bulguların yönü Dersaadet'in sahibini göstermiyordu.. "Kesin konuşmak için erken Leyla Hanım... Araştırmamız sürüyor... Çok teşekkür ediyorum, gerçekten çok yararınız dokundu... Yeni bir gelişme olursa mutlaka haber vereceğim... İyi geceler..." Ketum davranışıma alınmış olacak ki, "İyi geceler," derken biraz kırgın çıkmıştı sesi. Umurumda bile değildi, günlerdir sürdürdüğümüz bu kanlı soruşturmadaki oklar en yakın iki arkadaşımı gösteriyordu. Aklım, duygularım karmakarışıktı. Eğer söz konusu kişiler Yekta'yla Demir olmasaydı, elimdeki bulgularla çoktan inanmıştım bu zanlıların katil olduğuna... Ama onlar benim çocukluk arkadaşımdı. Arkadaşım olmalarının ötesinde, onların hiç kimseyi öldürebileceklerini sanmıyordum. Yekta bir karıncayı bile incitemezdi... Adam şairdi. Tamam, Demir bir dönemBosna'daki savaşa katılmıştı, fakat Birleşmiş Milletler görevlisi olarak, savaş mağdurlarına şifa dağıtmak için... Hayır, onlar cinayet işleyemezdi. Handan'la Umut, sarnıç duvarının yıkımında yaşamlarını kaybetmiş olsalar da, Demir, Âdem Yezdan'ın veterineri çıksa da, hatta turizmci işadamının kaybolmadan önce arkadaşımla görüştüğünü bilsem de, hayır, onların bu işe bulaşmış olacaklarını kabul edemezdim. Hem hukuk açısından baksak bile, elimizdeki bulgularla Demir'le Yekta'yı katil sayamazdık. Onları zanlı saymak için çok daha fazlası gerekiyordu. İşte 528 o daha fazlasını bulmak için benim emektarı trafik ışıklarının yanındaki cebe çektim. Işıklarını açık bırakarak indim. Hızlı adamlarla sahile, Agora'nın her zaman demirli durduğu kıyıya doğru yürüdüm. Görüş açımı kapatan dört akasya ağacını geçince gümüşten bir nehir gibi beliriverdi Haliç gözlerimin önünde... Suyun karayla buluştuğu yerde usulca kıpırdanan üç teknenin en solunda yer alıyordu Agora. Işık filan yoktu, Haliç gibi ıssızdı tekne... Emin olmak için yaklaştım. Hayır, hiç kimse yoktu teknede. Önce sevindim, demek balığa çıkmamışlardı, onlarla konuşabilecektim ama birden Agora'nın demirli olmasının başka bir anlama gelebileceğini fark ettim. Ya bana yalan söyledilerse, ya balığa filan çıkmayacaklarsa? Ya Tatavla'dan erken kalkmalarının nedeni, sabahleyin kendi ayaklarıyla tuzağa düşen Âdem Yezdan'ı öldürmekse! Tabii, meyhaneye gelmeden önce bu işi yapmadılarsa? Demir'in yüzündeki o ifadeyi hatırladım yine. Zor bir ameliyatı başarıyla tamamlamış bir veterinerin yüzü... Ya da son kurbanını kimseye yakalanmadan avucuna düşürmüş bir katilin huzuru... Yani gerçekten de öldürmüşler miydi Âdem Yezdan'ı? "Vakit çok geç be Nevzat," diyen Yekta'nm sesi bir kez daha çınladı kulaklarımda... Hayır, hayır! Görüntüleri sildim, sesleri uzaklaştırdım... Hızla geri döndüm... Koşarak bindim emektarıma... Demir'in "Balat Sarayı", teknesi Agora gibi ıssızdı. Pencerelerinde gezinen dolunayın ışığını da saymazsak ev tümüyle karanlık tarafından ele geçirilmişti. Bahçe kapısının önünde durdurduğum arabamdan indim. Kapının ziline ardı ardına bastım. Ne bir ışık yandı içeride, ne de bir kıpırtı oldu. Uyuyor olabilirdi Demir. Yeniden, yeniden bastım zile... Yok, tıpkı yaralanmış Bahtiyar'ı getirdiğimiz geceki gibi çıt çıkmıyordu içeriden. Bir an bahçe duvarından atlayıp içeri girmeyi geçirdim aklımdan ama belki de Yekta'nm evine gitmişlerdir, diyerek vazgeçtim. Yeniden emektarıma atlayıp bir başka zanlının, şair arkadaşımın bir sokak yukarıdaki evine yöneldim. Yıllar önce İsrail'e göç eden Mario Amca'nm harabeye dönüşmüş konutunun yanındaydı Yektaların üç katlı evi. Emektarın kapısını açık bırakarak indim. Aralıklı demirlerden yapılmış bahçe kapısına yaklaştım. Zili çalmadan önce eve baktım. Tıpkı Demir'in evi gibi burası da karanlıklar içindeydi, ıssızdı. Belki bahçededirler, diyerek içeriye göz attım. Yıllardır bakılmayan ağaçların, çalıya dönüşmüş dalların, kurumuş çiçeklerin ürkütücü bir görünüm kazandırdığı bahçede tek Allah'ın kulu bile yoktu. Tükenmekte olan umutlarıma inat, bastım zile... Aksilik bu ya, zil çalmıyordu. Yeniden denedim, hayır zil bozuktu. Cep telefonumu çıkardım, Yekta'yı aradım, hâlâ kapalıydı. Ne yapacağımı bilemeden çaresizce, bahçeye bakmırken gördüm, garaj kapısının önündeydi, yere yatay olarak konulmuştu... Emin olmak için bahçe kapısınıh demirlerinin aralığına iyice sokuldum. Evet, yanılmamıştım, gördüğüm el arabasıydı... Çemberlitaş Sütunu'nda Mukadder Kmacı'nın cesedini bulduğumuzda karşılaştığımız evsizlerden Cello'nun sözlerini hatırladım. "Akşamları çöpleri tek tek karıştıran adamlar var ya, onlardan biri. Hani şu iki tekerlekli büyük el arabaları kullanıyorlar... Çuvalı da onun üstünde taşıyorlar. Topladıkları kâğıtları, şişeleri, tenekeleri içine koyuyorlar ya... Adam o arabalardan birini itiyordu, üstünde de çuval gibi bir şey vardı. îşte el, o çuvalın içinden sarkıyordu..." Yani cesetleri taşıdıkları el arabası bu muydu? Öncekiler gibi yanıtsız kaldı bu sorum da. Belki yanıt belliydi de ben inanmak istemiyordum. Pencereden yansıyarak kederle halimi izleyen dolunayın solgun ışıkları onayladı son cümlemi: "Sen inanmak istemiyorsun." Daha fazla dayanamadım. Bahçe kapısının demirlerini tırmanmaya başladım. Bahçenin toprak zeminine ayak bastığımda nefes nefese kalmıştım. Hemen el arabasına yaklaştım. Son derece masum görünüyordu. Üzerine kan izi var mı, yok mu, ay ışında anlamak imkânsızdı. El arabasını olduğu yerde bırakıp evin arkasına geçtim. Niyetim, avucumun içi gibi bildiğim evin mutfak kapısından içeri girmekti. Ama hırsızlara karşı önlem olsun diye, camlı, ahşap kapının önüne demir çerçeveli bir korunak daha yapmışlardı. Demir korunağı pervaza bağlayan asma kilit içeri girmemi engelliyordu. Mutfak kapısının karşısında yer alan kiraz ağacının hemen ardındaki odunluğa yöneldim. Ahşap kapı gıcırdayarak açıldı. Işık düğmesine dokundum. Pır pır ederek yandı. Demiri çoktan paslanmaya yüz tutmuş balta, rahmetli Rauf Amca'nm kendi elleriyle yaptığı ahşap dolabın alt rafmdaydı. Baltayı alıp çıktım. Yeniden mutfak kapısına yöneldim. Elimdeki baltayı bütün gücümle demir kapıyı pervaza bağlayan asma kilidin zincirine indirdim. Beşinci vuruşumda çözüldü zincirin iki halkası. İki darbeden sonra zincir tümüyle koptu. Ama arkadaki ahşap kapı da kilitliydi. Hiç duraksamadan baltanın sapıyla camı kırdım, elimi içeri sokup kilidin üzerindeki anahtarı çevirdim. Kolayca açıldı kapı. Işığa dokundum. Mutfak aydınlanırken tuhaf bir duyguya kapıldım. Son kez Handan'la Umut'un taziyesi için gelmiştimbu eve... Kederli, ağır bir hava vardı içerde... Güzide ile Aysun'u kaybettiğim zaman benim evimi basan kasvet gibi... Sadece yaşayanlar değil, sanki evdeki eşyalar da derin bir yasa bürünmüştü. Aynı mahzunluğu şimdi bile hissedebiliyordum. Mutfak dolaplarında, ortadaki ahşap masada, rengi solmuş buzdolabında, kim bilir ne kadar zamandır kullanılmayan tabaklarda, boş sürahide, nakışlı bardaklarda hep aynı keder. Derin bir iç geçirerek mutfaktan çıktım, geniş koridora girdim. Sol taraftaki kapı salona açılıyordu. Işığı yaktım. Bal renginin baskın olduğu bir halı, tarçın rengi koltuklar, duvarı boydan boya kaplayan bir kitaplık... Yekta'nm alışkın olduğum salonu, sıradışı hiçbir şey yok. Kitaplığın altındaki dolapları araştırmaya başladım. Fotoğraf albümleri, düğün resimleri, Umut'un bebekliği, okula gidişi, bisiklete binişi... Daha fazla bakamadım, kapattım albümü... Başka bir dolap, tabak, çanak, el sürülmemiş içki şişeleri... Muhtemelen Handan'ın aldığı hiç açılmamış peçete paketleri... Hayır, kuşku uyandıracak hiçbir şey yok... Dolapların kapaklarını kapatıp kalktım. Salondan çıktım, yatak odasına girdim... Etajer, komodin, gardırop... Bırakın cinayetlerle ilgili bir delili, kuşku uyandıracak en küçük bir iz bile göze çarpmıyordu. Çıktım. Umut'un kapısı kapalıydı. Elim kapı kulpuna uzandı, açamadım, içeri giremedim. Kızımı kaybettikten sonra da günlerce girememiştim odasına... Uzaklaştım Umut'un odasından. Tıpkı benim evimde olduğu gibi ana giriş kapısının açıldığı sofaya yöneldim. Yekta'nm şiirlerini yazdığı küçük odaya bakmak istiyordum ama hemen yanındaki garaja açılan koridor kapısının aralık olduğunu fark ettim. Acaba cipini almış mıydı Yekta? Anlamak için aralık kapıdan içeri girdim. Küçük bir koridorun sonundaydı garaj. Kapısına yaklaşınca kötü bir koku çalındı burnuma... Keskin, ekşi, mide bulandıran bir koku... Bozulmuş hayatın, ölü organizmaların kokusu. Çok iyi tanıdığım bir koku. Olduğum yerde kalakaldım. Hayır, artık kendimi kandıramazdım. Bu kan kokuşuydu, kurumuş kanın kokusu... Her olay mahallinde karşılaştığım, insanoğlunun canavarlığını yüzümüze çarpan o sert koku. Bir an önümdeki kapıyı hiç açmamayı düşündüm. Her şeyi olduğu gibi bırakıp gitmeyi. Ama gidemedim... O garajda neler görebileceğimi tahmin etmeme rağmen, o garajda göreceklerimin beni daha derin bir açmaza sürükleyeceğini bilmeme rağmen kapıyı ittim. Karanlığa doğru açıldı kapı. Işığa dokundum. Tıpkı morgdaki gibi soğuk, insanın içini ürperten, bembeyaz bir aydınlık kapladı içerisini. Hayır, Yekta'nmcipi yoktu. Ortadaki devasa metal masayı görünce anladım, Yekta'nm cipini buraya koymasına imkân da yoktu. Arkadaşlarım bir haftadır burayı garaj değil, ölüm odası olarak kullanıyorlardı. Bu şehre sunacakları kurbanlarının kanlarını akıttıkları bir kesim evi. Yedi insanın gırtlaklarını kestikleri bir mezbaha. Nasıl yapmışları bunu? Nasıl yapabilmişlerdi? Nasıl yapacaklar, ben söylemişim ya. "Bu şehri yağmalayanları tek tek öldürmek lazım," demişim ya teknede... Hayır, beni umursadıkları yoktu, ne beni, ne de sözlerimi. Öyle olsaydı, bana bunu yapmazlardı. Evet, kendimi ihanete uğramış gibi hissediyordum, haksızlığa uğramış, aldatılmış gibi. Evet, onlara kızıyordum, hem de çok kızıyordum... Yine dışlamışlardı beni, bu defa kesin olarak çıkarmışlardı hayatlarından... Kimin fikriydi acaba bu? Kimin olacak, Demir'indir. Demir yapmıştır bu işi. insanlardan nefret ediyordu zaten. O kandırmıştır Yekta'yı... Bir şekilde Handanların kaza nedeniyle değil, Bizans sarnıcına yapılan sabotaj yüzünden öldüğünü öğrenmiş, Âdem Yezdan hakkında bilgi toplamış, adamın papağanlara merakı olduğunu anlayınca da yakınlaşıp evine, işyerine girip çıkmaya başlamıştır. Ya da Âdembulmuştur Demir'i, hasta papağanlarını ölümden kurtarması için. Bizim akıllı Demir de Handan'ın ölümüyle Âdem Yezdan arasındaki ilişkiyi çözmekte gecikmemiş, sonra da olanları Yekta'ya anlatarak, görkemli bir intikam için onu kandırmıştır. Bilmiyorum, belki de bambaşka biçimde cereyan etmiştir olaylar ama artık ne önemi var ki... Anlayamadığım, Yekta neden altıncı kurbanı bırakacakları yeri söylemişti. Açıkça Mimar Sinan'ı işaret etmişti. Neden? Yoksa yakalanmak mı istiyordu? Nevzat bizi durdur diye gizli bir çağrıda mı bulunuyordu bana? Hiç sanmıyorum, meydan okuyordu. Bak, Hakan Yamalı'nın cesedini nereye bırakacağımızı bile söyledik, hâlâ bizi yakalayamıyorsun, demek istiyordu. Gerçi bu davranış, Yekta'dan çok Demir'e yakışırdı. Çünkü benimle yarışan oydu... Peki neden öyle konuşmuştu Yekta?.. Neden tüyo vermişti? Bilmiyorum, ama ne olursa olsun, yalın gerçek ortadaydı, günlerdir aradığımız katiller benim can dostlarım, çocukluk arkadaşlarımdı... Bana rağmen, bana hiç aldırmadan, bana hiç sezdirmeden, burnumun dibinde insanları öldürmüşlerdi. Bakışlarım metal masanın etrafındaki kaim naylonlara takıldı. Kurumuş kan lekelerinden naylonların saydamlığı kaybolmuştu. Kurbanlarının boğazlarını kestiklerinde fışkıran kanların neden olduğu düzensiz, koyu renkli çizgilerle kaplıydı yandaki iki duvar. Metal masanın başucunda genişçe bir sehpa vardı. Sehpanın üzerinde boy boy kesim bıçakları... Ama hiçbirinde kan yoktu. Sehpanın alt rafı cam şişelerle doluydu. Birini aldım, baktım, Diprivan yazıyordu, alt satırlarında propofol sözcüğü okunuyordu. Zeynep'in sözlerini hatırladım: "Kurbanların kötü muamele ya da işkence gördüklerine dair bir kanıt yok. Yine de Adli Tıpçılardan cesetlerde propofol aramalarını istedim." Demek kurbanlarını uyuşturduktan sonra öldürüyorlardı arkadaşlarım. Adamlar öldüklerinin farkına bile varmıyorlardı... Kurbanlarını kaçırırken ne kullanıyorlardı acaba? Alt rafı karıştırınca onun da yanıtını buldum: Kahverengi camdan bir eter şişesi. Yanında, biri nerdeyse tümüyle kullanılmış iki pamuk torbası. Bizim iriyarı veteriner, pençesinde eterli pamukla bir kartal gibi çöküyordur kurbanlarının üzerine... Evet, cinayetler zincirinin arka odasındaki ayrıntılar teker teker çıkıyordu ortaya... Ya sikkeler? Etrafa bakındım, ne madeni bir para, ne de sikkelerin toplu olarak konulabileceği bir kutu görebildim. Ama buralarda bir yerlerde olmalılardı. Belki Yekta'nm çalışma odasında. Öyle ya, şairimiz artık sözcüklerle değil, cesetlerle şiir yazmaya başladığına göre, malzemelerinin bir kısmını çalışma odasında tutuyor olabilirdi. "Başladıkları yerde bitirecekler." Son derece mütevazı bir odaydı Yekta'nm şiirlerini yazdığı yer. İki duvarı da kitaplıkla kaplı, pencereye dayalı küçük masanın üzerinde eski bir daktilo, bir iskemle, yerde eprimiş bir kilim... Kitaplığın olmadığı duvarların birinde ince uzun bir boy aynası. Aynanın yanındaki çerçevede Handan'ın gençlik fotoğrafı. Ama şimdi, içerisi aydınlanınca dikkatimi ilk çeken duvardaki harita oldu. Tarihi Yanmada'nın haritası... Zeynep'in laboratuvar duvarına astığı haritanın aynısı... Kriminologumuzun yaptığı gibi kimi yerleri işaretlenmişti. Sarayburnu, Çemberlitaş, Altınkapı, Ayasofya, Fatih Camii, Topkapı Sarayı, Süleymaniye... Yedi tarihi bölge... Evet altı kurban vardı ama Fazlı Gümüş'ün bedeni Fatih Camii'ne, kafası ise Topkapı Sarayı'na gönderilmişti. Yani haritada işaretlenen yedi bölge altı kurban için kullanılmıştı. Peki, Âdem Yezdan'ı nereye bırakacaklardı? Yeniden baktım haritaya, yeni bir bölge işaretlenmemişti. Yoksa onu kaçırmamışlar mıydı? İşte o anda gözüme çarptı, kapının arkasındaki askıda sallanan fildişi saplı baston... Zengin işadamının güç simgesi... Âdem Yezdan'ın elinden düşürmediği süslü asa... Hayır, onun için artık çok geçti. Arkadaşlarım çoktan kesmişlerdi gırtlağını. Muhtemelen şu anda bir yerlere bırakmak üzereydiler. Ama nereye? Haritanın karşısına geçip kafamı toplamaya çalıştım. Yedinci kurbanın bırakılacağı yer Kanuni Sultan Süleyman'dan sonra yapılmış bir anıt olmalıydı. Altıncı kurban Hakan Yamalı'nın elleri Eminönü yönünü gösteriyordu, oradaki belirgin tarihsel mekân Valide Sultan Camii'ydi. Ama haritada Eminönü işaretlenmemişti. Sakin olmalıydım, sakince düşünmeliydim, iskemleye oturdum... Daktilonun yanında üst üste duran kâğıtları o zaman fark ettim. En üstteki kâğıtta kısa bir başlık vardı: "Byzantion / Kral Byzas'ın Efsanevi Kenti". Alttaki sayfayı okumaya başladım: "Tanrı, Kral'a bakıyordu. Kutsanma töreniydi: Şükran günü, bedel anı, saygı zamanı. Tanrı kutsal bir armağan olarak sunmuştu bir kartal başı gibi denize uzanan bu güzel ülkeyi onlara..." Şiirsel yazı uzayıp gidiyordu... Neydi bu yahu! Okumayı bırakıp öteki sayfalara baktım. Bir başka başlıkla karşılaştım: "Constantinopolis / Constantinus'un Başkenti". "imparator, Tanrı'ya bakıyordu. Zafer töreniydi, cesareti yüceltme vakti, başarıyı kutsama anı. Kuzeyin karanlık ormanlarından gelmişti buraya. Sisli günlerin ve yağmurlu gecelerin içinden..." Konstantin'i anlatan satırları bırakıp sayfaları kaldırdım; bir sonraki başlık belirdi ak kâğıtta: "Constantinopolis'i Koruyan Taştan Zırh / II. Teodosius'un Surları". "Tanrı, İmparator'a bakıyordu. Onur anıydı, kudret günü, övgü zamanı. Güzel giysiler içindeydi imparator; alnında kırmızı yakutlarla süslü altından tacı. Çıplaktı Tanrı, alnında dikenli tellerden tacı..." Artık dördüncü metnin başlığını tahmin edebiliyordum: Jüstinyen... Evet işte o sayfayı da bulmuştum: "Küllerinden Doğan Kent / Iustinianus'un Constantinopolis'i". "Ayasofya'ya bakıyordu imparator. Yeryüzünün en görkemli mabedine. Gökyüzünde asılı kutsal bir bulutmuş gibi Konstantinopolis'i kötülüklerden koruyan tapmağa. Işığını Tanrı'dan alan büyülü anıta..." Elbette Fatih Sultan Mehmed. "Kostantiniyye / Fatih Sul-" tan Mehmed'in Gül Bahçesi". "Ellerini Tanrı'ya açmıştı Sultan. Sağ yanında Cebrail, sol yanında Mikhail ve ortada bebek Isa, annesinin kucağında. Semadan sızan ışıklar dünyanın en eski öykülerinden birini fısıldıyordu kulağına..." Ve Kanuni ile Sinan: "Muhteşem Süleyman'ın Payitahtı / Mimar Sinan'ın Şehri". "Allah'ın evine bakıyordu Sinan. Gökyüzüne asılıymış gibi duran ana kubbeye. Güneşi andıran ana kubbenin etrafına seyyareler gibi yerleşmiş küçük kubbelere. Maviliklerde yüzen dört minareye..." Ne yapmıştı bu Yekta? Bir yandan insanları öldürürken, bir yandan İstanbul'a güzellemeler mi yazmıştı? Merakla alttaki sayfaya geçtim. Yedinci kurban için seçilen hükümdarı öğrenmek için yanıp tutuşuyordum... Ama yedinci metnin başlığında hükümdar filan yoktu. Kâğıdın üzerindeki iki satırda şöyle yazıyordu: "Bizim istanbul / Çalınmış Umutların Şehri." "Şehre bakıyorduk denizden: Nevzat, Demir bir de ben. Sisler içindeydi istanbul... Sisler içinde deniz... Sisler içinde teknemiz. Sultanahmet'in minareleriydi görülen, Ayasofya'nın kubbesi, Topkapı Sarayı'nm kuleleri. Hiç yağmalanmamış, yıkılmamış, kirletilmemiş gibiydi şehir. Bembeyaz bir sisle örtmüştü doğa, ne varsa görüntüyü çirkinleştiren. Güneş doğmadan bir anlığına beliren bir hayal gibi... Büyülü bir bulut gibi... Bir masal imgesi gibi... Yeni kurulmuş bir kent gibi... Yeni bir başlangıç gibi... Genç, umutlu, güzel..." Bizi anlatmıştı Yekta... Bizim gözümüzden, bizim duygularımızdan, bizim şehrimizi... Okumayı sürdürecektim ki, sayfaların altındaki büyükçe kutuyu fark ettim. Tahta bir kutu, fotokopi kâğıdı büyüklüğünde. Üzerinde kırmızı yazıyla Hacı Bekir yazıyor, altta da ünlü şekercinin yuvarlak logosu... Kutunun kapağını açınca Necdet'in evinden alınmış sikkeler ortaya çıktı. Roma, Bizans, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında basılmış, altın, gümüş, bakır, madeni paralar... Evet, sikkeler de buradaydı işte... Ama hâlâ arkadaşlarımın Âdem Yezdan'ın cesedini nereye bırakacaklarını bilmiyordum. iskemleden kalktım, ne aradığımı bilmeden kütüphanedeki kitaplara bakmaya başladım. Kitaplığın üçüncü rafında yan konulmuş bir kitap dikkatimi çekti. Tanıdık geliyordu, uzanıp aldım. Evet, bu, Leyla Barkın'ın evinde gördüğümüz kitaptı... Sikkeler kitabı... Kuşe kâğıttan sayfalarını çevirmeye başladım. Birkaç sayfa sonra Necdet Denizel'in avucuna bırakılan sikke belirdi karşımda. Ay Tanrıçası Hekate, arka yüzünde ayla yıldızın üzerindeki Byzantion yazısı... Hepsinden önemlisi ise sikkenin yanma kırmızı kalemle bir işaret koymuş olmalarıydı. Eğer kurbanların avucuna bırakacak- lan bütün madeni paralan işaretledilerse ÂdemYezdan'ın yanına bırakacakları sikkeyi de belirleyebilirdim. Heyecanla çevirdim sayfaları. Evet, işte Konstantin'in sikkesini de işaretlemişlerdi... II. Teodosius, Jüstinyen, Fatih ve Kanuni... Dayanamayıp Kanuni'nin sikkesinin üzerinde gördüğümüz 0 karınca duası gibi yazıların anlamını da okudum. "Ön yüz: "Altını basan, denizde ve karada Allah'ın yardımına mazhar, izzet sahibi..." Arka yüz: "Selim Han oğlu Sultan Süleyman, zaferi aziz olsun... Kostantiniyye'de basıldı..." Sayfaları çevirmeyi sürdürdüm ve sonunda aradığımı buldum, işaretlenmiş madeni bir para: Türkiye Cumhuriyeti döneminde basılmış 1 Kuruş... Ön yüzünde ayın içinde yüdız... Yıldızın hemen üzerinde "Türkiye" sözcüğü, altta, ayın sırtında "Cumhuriyeti" yazısı. Arka yüzünde ise yapraklardan oluşmuş çelenk içerisinde rakamla kocaman 1 sayısı, hemen altında "Kuruş" yazısı... En dipte ise tarih: "1935". Demek cumhuriyet dönemine gelmiştik artık. Demek Âdem Yezdan son kurbanlarıydı. Evet, oldukça mantıklıydı, Handan'la Umut'un ölümünde en fazla sorumluluğu olanı sona bırakmak. İşin kötü tarafı, bütün bu bulgulara ulaşmış olmama rağmen hâlâ Âdem Yezdan'ın bedenini nereye bırakacaklarını bilmiyordum... Bakışlarım 1 Kuruşluk paranın resmine kaydı. Aradığım yanıt bu resimde saklı olmalıydı. Bu madeni para Türkiye Cumhuriyeti dönemine ait olduğuna göre, arkadaşlarım son kurbanlarını bu dönemde yapılmış bir anıta bırakacaklardı. Yeniden düşünmeye başladım. Altıncı kurban Hakan Yamalı'nın parmakları Eminönü yönünü gösteriyordu. Ama bildiğim kadarıyla orada cumhuriyet döneminde yapılmış önemli bir anıt yoktu. Acaba vardı da ben mi bilmiyordum? Hem, haritada Eminönü işaretlenmemişti. Yoksa daha önce cesetlerin bırakıldığı Roma, Bizans, Osmanlı yapılarının bulunduğu yerlerden birinde cumhuriyet döneminde yapılmış başka bir anıt mı vardı? O yüzden haritada aynı yeri bir kez daha işaretlememiş olabilirlerdi. Haritaya yaklaştım. Sarayburnu, Çemberlitaş, Altınkapı, Ayasofya, Fatih Camii, Topkapı Sarayı, Süleymaniye... Yedi tarihi bölge... iyi de, bu yedi tarihi bölgenin hangisinde cumhuriyet döneminde yapılmış önemli bir anıt vardı? Hayır, tek başıma bu işin altından kalkamayacaktım. Yanm saat önce konuşmasını kabaca yarıda bıraktığım Leyla Barkın'ı aradım bir kez daha. Pürüzsüz ama merak dolu bir sesle açtı. "Alo... Evet, Nevzat Bey." Hayır, kırgınlığı sürmüyordu ama mahcup bir sesle konuştum. "Özür dilerim Leyla Hanım, rahatsız ediyorum. Ama önemli bir meselede yine görüşünüze ihtiyacım var..." "Rica ederim, buyurun." "Kurbanların bırakıldığı şu tarihi bölgeler..." "Evet, sizi dinliyorum." Sesindeki heyecan giderek artıyordu. "Sarayburnu, Çemberlitaş, Altınkapı, Ayasofya, Fatih Camii, Topkapı Sarayı, Süleymaniye bölgelerinden hangisinde, cumhuriyet döneminde yapılmış bir anıt, bir ibadethane ya da tarihi bir bina var?" Başka zaman olsa, neden, ne olmuş, niçin diye sorarak olayı didiklemeye çalışırdı ama bu gece önemli bir şeyler döndüğünü sezinlemiş olmalı ki, "Yedi ayrı bölgeden söz ediyoruz..." diye anında girdi konuya. "Oldukça da geniş bölgeler... Biraz düşünmem lazım..." Düşünme kısmını kısaltmam gerekiyordu. "Şöyle de sorabilirim. Eminönü'nde böyle bir yer var mı? Mesela Valide Sultan Camii..." "Olur mu hiç? Valide Sultan Camii Osmanlı döneminde yapılmıştır. Yapımına 1597 yılında başlandı... înşaası en uzun süren camilerden biridir. Yanılmıyorsam 1664 yılında ibadete açıldı." "Sirkeci Garı," diye atıldım. "Tren istasyonu ne zaman yapılmıştı?" "Gar da Osmanlı döneminde inşa edilmişti. Alman mimar Jasmund tarafından, 1890 yılında..." "Ya büyük postane?" "O da Osmanlıdır, sanırım 1909 yılında yapılmıştı. Mimarı da Vedad Tek. Aynı mimarın Sirkeci'de başka bir eseri daha var: Liman Han. Ama o da cumhuriyet öncesidir... İşin kötüsü, aklıma başka bina da gelmiyor... Eğer Eminönü değil de Sarayburnu olsa Atatürk heykeli diyeceğim... Daha önce de anlattığım gibi, o heykel Atatürk adına dikilen ilk anıttır. Avusturyalı Heinrich Krippel yapmış. Sanının 1926'da yerine konulmuş..." Leyla konuşurken, eski kocası Necdet Denizel'in cesedinin bırakıldığı Atatürk anıtı canlandı kafamda. Sivil giysiler içindeki Atatürk, ellerini beline dayamış, düşünceli gözlerle mavi sulara bakıyordu... Ve aynı anda düştü jeton. Başladıkları yerde bitirecekler. Evet, arkadaşlarım, son kurbanlarını da ilk kurbanlarını bıraktıkları yerde sergileyeceklerdi. "Çok teşekkür ederim Leyla Hanım," diye kestim kadının sözünü. "Çok yardımcı oldunuz." "Ne? Ne söyledim ki?" "Sözleriniz başka bir şey çağrıştırdı bana. Sanırım bir tanıkla daha konuşmam gerekiyor," diyerek bir kez daha kabaca geçiştirdim. "İyi geceler." Telefonu kapattıktan sonra kapıya yöneldim. Evet, artık karanlık aydınlanmış, belirsiz olan açığa çıkmıştı. Şimdi yapılacak şey belliydi. Bir an önce ekiplere haber vermeli, Sarayburnu'nda önlem almalıydık. Katiller artık avucumuzdaydı. Katiller mi? Aynanın yanındaki çerçeveden bakıyordu Handan. Buğulu gözlerinde derin bir şaşkınlık. "Katiller mi? Ne yapıyorsun Nevzat? Onlar senin arkadaşların..." Ne diyeceğimi bilemedim. Ne diyeceğimi bilemediğim için gözlerimi kopardım Handan'ın gözlerinden. Aceleyle kapattım elektrik düğmesini. Hızla çıktım odadan ama bu kez de sofadaki duvardan gülümseyen Umut'un bebeklik fotoğrafı kesti önümü. "Ne yapıyorsun Nevzat Amca? Babamı hapse mi atacaksın?" Bakışlarımı kaçırdım, fotoğraflardan kurtulmak için mutfağa açılan koridora attım kendimi. Ama kurtulmak ne mümkün, bir uğultu girdabının ortasına düştüm. Evin her yanından sesler yükselmeye başlamıştı: "Ne yapıyorsun Nevzat?" diyordu Yekta'nm babası Rauf Amca. "Çocukluk arkadaşını dört duvarın arasına mı yollayacaksın?" "Ne yapıyorsun Nevzat?" diyordu her zaman sevgi, her zaman şefkat dolu olan Ayniye Teyze. "Yektamı, biricik oğlumu ölüme mi yollayacaksın?" "Ne yapıyorsun Nevzat?" diyordu evdeki anılar. "Yekta'yı zindanlarda mı çürüteceksin? "Ne yapabilirim?" diye bağırdım, "Başka ne yapabilirim? Onlar yedi kişiyi öldürdüler... Yedi insanı hiç acımadan kıtır kıtır kestiler... Onları öldürmeye hakları yoktu. Öldürdükleri insanlar katil olsa bile bunu yapmaya hakları yoktu. Bana gelmediler, benden yardım istemediler, bana sormadılar bile... Şimdi ne yapabilirim? Ne yapabilirim?" Koridorda yankılanan sesimle kendime geldim. Ne Handan vardı, ne Umut, ne Rauf Amca, ne de Ayniye Teyze? Sadece ben, sanki büyük bir marifetmiş gibi arkadaşlarının katil olduğunu keşfeden Nevzat. En yakın arkadaşları burnunun dibinde yedi kişiyi keserken hayali katillerin peşinden koşan, cinayet masasının deneyimli başkomiseri. Katil arkadaşlarıyla görevi arasında kalan bir adam. Kalbimin sıkıştığını hissettim, nefes alamıyordum, sanki koridorun duvarları üzerime üzerime geliyordu. Koşarcasına çıktım mutfaktan. Bahçeye ulaşınca durdum. Kiraz ağacının gövdesine sırtımı dayadım. Gözlerimi kapatıp derin derin nefes aldım. Galiba kendime geliyordum. Gözlerimi açtım, yine o gökyüzündeki dolunay. Yine o kederli ışık. Yine aynı kaygılı ses. "Ne yapacaksın Nevzat?" Hayır, bahçeye çıkınca da kurtulamamıştım vicdanımın o acımasız burgacından. Sadece evin içine değil, bahçenin her yanma da saçılmıştı anılar. Odunluğun kapısı, küçük çeşme, solmuş kasımpatılar, ölmüş gül fidanları, bir zamanlar domates, yeşil biber yetiştirilen tarhlar, kiraz ağacı... Sanki hepsi dile gelmiş, aynı soruyu fısıldıyordu: "Ne yapacaksın Nevzat?" Bu kez, ne yapabilirim, diyemedim. Arkadaşlarım yedi kişi öldürdü, onları koruyamam, diyemedim. Evet, onları hapse yollayacağım, çünkü bunu hak ettiler, diyemedim. Çünkü onlar birer katil, diyemedim. Sadece mırıldandım kendi kendime. "Sahi ne yapacağım ben?" Hiç buraya gelmemiş gibi, cinayet mahallini görmemiş gibi, arkadaşlarımın katil olduğunu bilmiyormuş gibi davransam... Neden olmasın, Balat'a geldiğimden kimsenin haberi yok. Demir'in kartviziti yanımda, Dersaadet'e dönüp ajandadaki sayfayı da yırttım mı olur biter. Üstelik ölenler, hiç de iyi insanlar değillerdi. Aralarında Handan'la Umut'un da bulunduğu beş masumun yaşamını yitirmesine neden olmuşlardı. Tamam, onları kendi elleriyle öldürmemişlerdi ama verdikleri kararlarla bu katliamın gerçekleşmesine katkıda bulunmuşlardı. Bu vahşi cinayeti örtbas etmeye kalkmışlardı. Üstelik sadece beş kişinin ölümünden değil, bu kentin yağmalanmasından da sorumluydular. Belki yaşasalardı daha büyük kötülükleri dokunacaktı insanlara... Nerdeyse bir karara ulaşacaktım ki, telefonum çalmaya başladı. Zeynep arıyordu, onu tümüyle unutmuştum. "Alo Başkomiserim?" Gücümü toplayıp yanıtladım. "Evet, Zeynep. Dinliyorum..." Kısa bir sessizlik oldu. "İyi misiniz Başkomiserim? Sesiniz çok kötü geliyor." Demek hâlâ toparlayamamıştım kendimi. "İyiyim, iyiyim... Nerdesiniz?" "Süleymaniye'ye dönüyoruz. Ali de birkaç kez aradı ama telefonunuz meşguldü." "Yoğun bir gece... Ne yaptınız? Bir sonuca ulaşabildiniz mi?" "Ne yazık ki hayır..." Umutsuz çıkıyordu sesi. "Aslında doğru düşünmüşüz. Necdet Denizel'in evindeki yedi gravürde, altı kurbanın bırakıldığı yedi tarihi mekân resmedilmiş..." Başkomiserinin dürüstlüğünden o kadar emin, o kadar güven içindeydi ki, büyük bir açık yüreklilikle anlatıyordu. Fakat telefonun bu ucunda onu dinleyen başkomiseri, sinsi düşüncelerle kendi adamlarını aldatmanın planlarını kuruyordu. "Fakat yedinci kurbanı bırakacakları yer Başkomiserim... Öyle bir yeri anlatan gravür yok... Sarayburnu, Çemberlitaş, Altınkapı, Ayasofya, Fatih Camii, Topkapı Sarayı ve Süleymaniye var gravürlerde... Ama buralara cesetler bırakıldı zaten... Belki de Âdem Yezdan'ı kaçırmadılar? Belki de Hakan Yamalı son kurbandı..." Öyle bir an geldi ki, artık Zeynep'i kandırmaya, bana olan güvenini kullanmaya, beynimi yakan bu ateşten sözleri duymaya daha fazla dayanamadım. "Sarayburnu," dedim. Bir çırpıda dökülüvermişti bu sözcük ağzımdan. Belki biraz daha düşünürsem, yapamayacağımdan... Belki her an bu kararımı engellemeye hazırlanan, içimdeki insan Nevzat'a fırsat vermek istemediğimden... Belki üzerime üzerime yürüyen bu anılar ordusuna yeniden boyun eğmekten korktuğumdan... "Sarayburnu..." diye yineledim kararlılıkla. "Başladıkları yerde bitirecekler... İlk kurbanı bıraktıkları yere bırakacaklar Âdem Yezdan'ın cesedini... Atatürk anıtının oraya..." "Anlamıyor musunuz, biz kurbanız!" Sirkeci'deki Arabalı Vapur îskelesi'niıı önüne geldiğimde duydum silah seslerini, Atatürk anıtına birkaç yüz metre kala... Üç patlama ardı ardma üç kez yırttı gecenin sessizliğini. Bir yerlerden çığlık çığlığa martılar kalktı. Gecenin sessizliğiyle birlikte kararlılığım da dağıldı. Arkadaşlarımı ihbar ederken sığındığım adalet duygusu, kurşun sesleriyle paramparça oldu. "Allah Kahretsin! Ne yaptım ben?" Kanlar içinde yatan Yekta'yla Demir'in görüntüsü geldi gözlerimin önüne. Atatürk anıtının önünde, ilk kurban Necdet Denizel'in yattığı yerde... Ali, ikisini de vurmuştu. Sorup dinlemeden... Başka ne bekliyordum ki? Çocukluk arkadaşlarımı kendi elimle ölüme yollamıştım işte. Yardımcım da gerekeni yapmış, ikisini de öldürmüştü. Âdem Yezdan onların mutluluklarını almıştı, ben de yaşamlarını. "Ne yaptım ben?" diye bağırdım. "Ne yaptım ben?" Sesim arabamdan taştı, ıssız asfalt yolda yankılandı. "Ne yaptın sen, Nevzat?" Sesim gökyüzünün karanlığında kanatlı hayaletler gibi uçuşan martıların rüzgârında dalgalandı: "Ne yaptın sen?" Sesim küçük dağlar gibi kıyıya yanaşmış arabalı vapurların bordasına çarpıp döndü. "Ne yaptın sen?" Panik içinde, emektarın gaz pedalına sonuna kadar bastım. Sanki durumun vahametini anlamış gibi kaportaları sarsılarak ileri atıldı güngörmüş arabam... On metre kadar gitmiştim ki, yolun karşısından Yekta'nm cipinin gelmekte olduğunu fark ettim. Önce büyük bir rahatlama duydum, demek arkadaşlarıma bir şey olmamıştı. Ayağımı gazdan çekip cipin ön camına baktım. Yekta'yı gördüm. Siyahlar içindeydi, bedeni öne doğru eğilmiş, göğsüyle direksiyona yaslanmıştı. Işıktan bir rüzgâr gibi geçti yanımdan. Beni gördüğünden bile emin değildim. Neler oluyordu? Yekta'yı izleyemezdim, bariyer vardı aramızda. Bariyer olmasa da yetişemezdim zaten. Ya Ali'yle Zeynep? Onlara ne olmuştu? Yekta kaçtığına göre, onların başına bir iş gelmesin? Yeniden dokundum gaz pedalına. Sarayburnu'ndaki anıta yaklaşınca Zeynep'i gördüm. Sırtı yola dönüktü, heykelin yanında duruyordu. Atatürk'le aynı yöne bakıyordu. Galiba elinde bir şey vardı, sanırım tabancası... Aracımı aceleyle Gülhane Parkı'nın girişine uzanan köprünün üzerine bıraktım. Duydukları silah sesiyle alarma geçmiş, askeri garnizonun kapısındaki nöbetçi iki erin telaşlı bakışları altında, yolun karşısındaki Atatürk anıtına doğru koştum. Yanılmamıştım, iki eliyle tuttuğu Baretta'sını birine doğrultmuştu Zeynep. Ben de silahımı çıkardım. Atatürk heykelinin önünde, önce Ali'yi seçebildim. Ama bu saçmaydı. Zeynep neden silahını Ali'ye doğrultsun ki? Derken, yardımcımın arkasından Demir'in iri kafası göründü, başında bir kasket vardı, takma sakalı çenesinden aşağıya kaymıştı. Hayır, Ali'ye değil, Demir'e çevriliydi Zeynep'in silahı. Evet, Demir rehin almıştı bizim Ali'yi. Önce yanlış gördüğümü sandım, hayır, arkadaşım elindeki tabancanın namlusunu yardımcımın sağ şakağına dayamıştı. Şaşılacak şey, veteriner, bizim Ali'yi rehin almıştı. Yüzü geldiğim yöne dönük olduğu için Zeynep'ten önce fark etti beni... "Merhaba Nevzat." Buz gibi bir gülümseme vardı dudaklarında. Gözlerinde derin bir nefret. "Demek sonunda buldun bizi. Ama geç kaldın." Silah seslerini duyduğumda öldü diye kahrolduğum arkadaşım, sanki karşısında kanlı bir düşmanı varmış gibi küstah bir sesle konuşuyordu. Onu hiç böyle görmemiştim. Evet, mesafeli, duygularını belli etmeyen bir adamdı, evet, çocukken rekabete giriştiğimiz çok olmuştu ama hiçbir zaman böyle kinle bakmamıştı bana. ilk kez o anda, kesinlikle inandım cinayetleri arkadaşlarımın işlediğine. Evet, Demir böyle bir vahşeti gerçekleştirebilirdi. Kurbanlarını tek tek avlayıp acımasızca katledebilirdi. Üstelik bunu o muhteşem düzenliliğiyle, her şeyi en ince ayrıntısına kadar planlayarak, dakikası dakikasına hiç aksatmadan uygulayabilirdi, iyi de, ona bunu yaptıran neydi? Handan'a duyduğu büyük aşk mı? En yakın arkadaşıyla evlenmiş olmasına rağmen unutamadığı o ilk aşk, o çırpı bacaklı kız. Handan hayattayken yapacak bir şeyi yoktu. Ne kadar kızarsa kızsın, Yekta'ya zarar veremezdi. Ama Handan öldürülünce hayattan öfkesini çıkarmak için iyi bir nedene sahip olmuştu. Yok edilmesi gereken gerçek düşmanlar. Ya Yekta, o nasıl alet olmuştu bu işe? Nasıl olacak? Karısının ve oğlunun intikamını almak için elbette. Artık çok geçti... "Sakin ol Demir," dedim içten bir sesle... Unuttuğu dostluğumuzu hatırlamasını umarak... "Silaha, şiddete gerek yok... Konuşarak halledebiliriz." Kesin bir tavırla başını salladı. "Bırak bu lafları Nevzat... Hiçbir şeyi halledemeyiz..." Yok, asla uzlaşmayacaktı. Kollarının arasındaki Ali kıpırdayacak oldu. Elindeki tabancanın namlusuyla sertçe dürttü yardımcımın şakağını... "Kıpırdama, dağıtırım beynini." O kadar kararlı görünüyordu ki, Ali'nin beynini dağıtacağından ben bile emin oldum. Bizim Demir gitmiş, yerine bir canavar gelmişti. "Kusura bakmayın Başkomiserim," dedi Ali mahcup bir tavırla. Kendi canı için endişe edeceğine, katilin eline geçtiği için utanıyordu aptal çocuk. "Böyle olmazdı ama onu karşımda görünce kararsız kaldım... Arkadaşınızın katil olacağını düşünemedim." Öfkeyle sarstı yardımcımı Demir. "Biz katil değiliz!" Sesi küçük meydanda yankılandı. "Anlamıyor musunuz, biz kurbanız!" Silahıyla anıtın zeminini gösterdi. "Asıl katil o..." Gösterdiği yerde Âdem Yezdan'ın gırtlağı kesik bedeni yatıyordu. Üzerinde bu sabah gördüğüm giysiler... "Katil Âdem Yezdan ve adamları..." diye yineledi arkadaşım. "Biz kurbanız... Bunu en iyi sen biliyorsun Nevzat..." Onu yatıştırmak için sakin bir sesle onayladım. "Biliyorum Demir... Onlar Handan'la Umut'u öldürdüler..." Çılgına dönmüş gözlerini devirerek ekledi. "Ve zavallı üç işçiyi... Daha fazla para kazanmak için... Daha fazla güç için... Ve şehri mahvettiler... Bizim şehrimizi Nevzat... Onlar çocukluğumuzu çaldılar... Anılarımızı yok ettiler..." Olanları anlamaya çalışan Zeynep'in kafası allak bullak olmuştu. Dayanamayıp sordu: "Onu tanıyor musunuz Başkomiserim?" "Nasıl tanımam Zeynep!" Demir'in duyması için özellikle sesimi yükseltmiştim. "O, benimçocukluk arkadaşım..." Sanki olan bitenden hiç haberim yokmuş gibi davrandım. "Ne oldu burada?" Sözlerimin hepsini duymuştu arkadaşım. "Ne olduğunu ben anlatayım. Şu yerdeki alçağı bırakmak için buraya gelmiştik. Yekta'nın önerişiydi... Eski Roma'da arabalar hipodromu yedi kez döndükten sonra aynı yere gelirmiş ya. Son cesedi de ilk cesedi bıraktığımız yere bırakalım, dedi. Çevrim tamamlansın diye... Gördüğün gibi öyle yaptık. Ama Yekta'yı bilirsin, bu işler pek ona göre değildir, sikkeyi cipte unutmuştu..." Yüzünde şeytani bir gülümseme belirdi. "Cesetlerin yanma sikke bıraktığımızı biliyorsun, değil mi?" Duraksadı. "Sana tüyo vermek istediğimizden filan değil... Cinayetleri yazacak gazetecilere bu şehrin muhteşem tarihini hatırlatmak için. İstanbul'da yaşayan vefasızlar sürüsü, hiç değilse gazetedeki yazılardan yaşadıkları yerin tarihini öğrensinler diye... Neyse, Yekta sikkeyi almak için cipe girerken birden seriin delikanlı çıktı ortaya." Güçlü bir şekilde sarstı Ali'yi. "İşte bu sert polis. 'Dur,' diye bağırdı Yekta'ya. Yanında da şu bana nefretle bakan güzel kız. Heykelin arkasında olduğumiçin beni göremiyorlardı. Yekta durmadı. Rahmetli Rauf Amca'nm ruhsatlı tabancasını çekmeye kalkıştı. Zavallım, zaten siyah çarşafın içinde rahat hareket edemiyordu, galiba silah kumaşa dolandı. Fırsat bu ya, senin adam da anında bastı tetiğe. Üç el ateş etti. Daha ilk kurşunda yaraladı Yekta'yı. Eğer üzerine atılmasam, son iki kurşunu da çocukluk arkadaşımızın bedenine gömecekti. Üzerine atlayınca isabet ettiremedi." "Söylediğim gibi Başkomiserim," diye yine kıpırdanmaya çalıştı Ali, Demir'in çelikten kolları arasında. "Kısa sürede kendimi toparladım aslında. Başka biri olsaydı onu da indirirdim yere. Ama arkadaşınız olduğunu görünce tereddüt ettim." "Doğru söylüyor." Saygıyla bakıyordu rehinesine. "Beni görünce tereddüt etti..." Yardımcımın kulağına mırıldandı. "Keşke geçen sabah beni görmeseydin... Her şey daha kolay olurdu..." Hayır, sadistçe bir oyun oynamıyordu, samimiydi. "Olan olmuş," dedim tabancamın namlusunu yere indirerek. "Daha fazla kan dökülmesine gerek yok... Bak, Yekta da yaralıymış. At silahını da bir an önce onu bulup hastaneye yetiştirelim." Sanki çok komik bir şey söylemişim gibi gürültülü, sahte bir kahkaha döküldü dudaklarından. Takma sakalı çenesinden tümüyle kurtulup, ince rüzgârda denize doğru savrulup gitti. "Yapma Nevzat," dedi eğlenceli bir tavırla. "Boktan Hollywood filmlerindeki boktan polisler gibi konuşuyorsun. Anlamadın mı hâlâ, bu iş buraya kadar." Gerçekten de anlamamıştım. Ne demek bu iş buraya kadar? Ne yani, üçümüzü birden vurup buradan kaçmayı mı düşünüyordu? Yoksa kendisi için bir çıkış olmadığını mı anlatmak istiyordu? İkincisini anlamış gibi davrandım. "Neden olmasın? Haklı gerekçeleriniz var. Onlar sevdiğiniz insanların ölümüne neden olmuşlardı. Ağır tahrik sayılır... İyi bir avukat, cinayetieri bu ruh halinde işlediğinizi..." "Hiç kendini yorma," diye kesti sözümü. "En iyi ihtimalle yirmi beş sene verirler bize... Yirmi beş sene hapiste ya- tamam... Aslına bakarsan yirmi beş sene değil, bir gün bile duramamiçeride..." Sahte neşesinden tümüyle sıyrılmıştı. Çaresiz bir adamın yaralı sesiyle konuşuyordu. "Anla artık Nevzat! Bu iş bitti." Neyi anlayayım, diyecektim, fırsat vermedi. Biraz daha konuşursak kararlılığını yitireceğinden korkuyor olmalı ki, sertçe itti Ali'yi. Yardımcım boşlukta sallanırken tabancayı hızla rehinesinin üzerine çevirdi. Belki de ateş etmeyecekti ama bu riski göze alamazdım. Çünkü Ali, Yekta'yı vurmuştu, çünkü karşımdaki Demir, benim tanıdığım Balatlı o çocuk değildi artık, yedi kişiyi gözünü kırpmadan öldürmüş bir katildi. Silahımı kaldırdım. Bir an göz göze geldik. "Demir yapma!" Bütün içtenliğimle yalvanyordum. "Lütfen yapma. Halledebiliriz..." Acı bir gülümseme yayıldı geniş çenesine. "Halledebiliriz..." Hayır, inanmıyordu. "Halledemeyiz Nevzat," diye fısıldadı. Benimle işi bitmişti, yüzündeki ifade değişti, ani bir hareketle Ali'ye döndü. Tabancasını elinde tartıladı, hiç kuşku yoktu, tetiğe basacaktı. Ondan önce davrandım. Ardı ardına iki kez patladı silahım. Demir'in iri gövdesi ay ışığıyla aydınlanan küçük meydanda iki kez sarsıldı. Önce dizlerinin üzerine çöktü, sonra ÂdemYezdan'ın yanma sırtüstü düştü. Hemen koştum... "Başkomiserim dikkat edin," diye uyardı Zeynep. "Silah hâlâ elinde." Tabanca hâlâ elindeydi ama kabzayı tutamıyordu bile. Kendini toparlayan Ali, uzanıp aldı tabancayı. Benimse artık umurumda bile değildi, telaşla çöktüm yanına... "Niye yaptın Demir? Niye?" Gülümsedi... îşte bu arkadaşımın gülümsemesiydi, hep aşina olduğum, biraz mesafeli ama o içten gülümseme. Başından beri rol yapıyordu Demir. Kendini öldürtmek istemişti. Silahtan arınmış elini bana uzattı. Tuttum. Avucu terliydi, ama hızla soğuyordu. Dolunayın ışığında donuk donuk parıldayan gözlerini yüzüme dikti. "Başka çaremiz yoktu..." diye fısıldadı güçlükle... "Kusura bakma Nevzat... Başka çaremiz yoktu..." Sonra ilginç bir şey görmüş gibi bakışları dolunaya takıldı. Ne garip bir şey bu Nevzat, hiç böyle dolunay görmedim, demesini bekledim ama söylemedi. Hep aynı noktada öylece takılı kaldı gözleri. "Bu tabancada kurşun yokmuş Başkomiserim..." Ali'nin sözlerini duymuştum ama hiç şaşırmadım... Demir doğru söylemişti... Onlar katil değil, birer kurbandı. Daha onlar kurbanlarını öldürmeden önce kurbanları Yekta'yla Demir'i yok etmişti... "Onları, öldürdükleri insanlarıı\ hayaletleri katletti." Tahmin ettiğim yerde bekliyordu beni Yekta, Handan'la Umut'un mezarlarının başında. Devasa iki selvi ağacının süslediği, Rauf Amca'yla Ayniye Teyze'nin de yattığı Eyüp'teki aile kabristanında... Dolunay uzun selvilerin arasından süzülüp bitkin yüzünü aydınlatıyordu arkadaşımın. Sırtını Handan'm mezar taşma dayamıştı. Kalbinin hemen altında an be an büyümekte olan koyu renk bir leke. Mezarlığın gölgeli aydınlığında yorgun siluetimi görünce elindeki silahı doğrulttu. Ateş edeceğini sanmıyordum ama yine de uyardım. "Benim Yekta, ben... Nevzat..." Tanıyınca gülümsedi. "Merhaba Nevzat..." Çöktüğü yerde kımıldadı. Canı yanmış olacak ki, yüzü acıyla buruştu. "Gel... Seni bekliyordum." Omuzlarımda Demir'i öldürmüş olmanın ağır yükü, ayaklarımı sürükleyerek yaklaştım... "Yaralanmışsın..." Sözlerimi duymamış gibiydi. Geldiğim, eski mezar taşlarıyla çevrili dar yola baktı. "Hani, adamların yok mu?" Elimle görülmeyen karanlıkları işaret ettim. "Aşağıdalar, yolun ağzında... Ambülans da çağırdım... Telefonumu bekliyorlar... Seni hastaneye götürmek için..." Anlayışla gözlerini kırptı. "Tamam, gideriz... Ama önce konuşalım ..." Aile kabris- tanmdaki dört mezar taşına baktı... "Hemburada kendimi daha iyi hissediyorum..." "Kan kaybediyorsun," diye uyardım, "iyileşince yine geliriz..." inanmayan bir gülümseme yayıldı narin yüzüne, "Hapishaneden izin mi alacaksın?" Güya kurnazca bir bakışla karşılık verdim. "Yaparız bir şeyler. Benimle hastaneye gelirsen, söz, seni buraya yeniden getireceğim." ikna olmuş gibi davrandı. "Biliyorum, yaparsın... Tamam, söz, hastaneye gideceğiz... Ama önce sana söylemek istediklerimvar." Aslında benim de ona söylemek istediklerim vardı. Karşısına, Handan'm üç yıllık mezarının ayakucuna çöktüm. "Beni niye dışarıda bıraktınız?" Sitemimi gizlemeden açıkça sormuştum. "Niye aranıza almadınız?" Ne söyleyeceğini bilemezmiş gibi bomboş bakıyordu. "Demir mi öyle istedi?" diye üsteledim. Şaşkın bir ifadeyle karıştı bakışları. "Demir mi? Hayır, onu suçlama... ikimiz öyle istedik... Senin bir hayatın var... Seni hayata bağlayan bir kadın var... Seni bu işe bulaştıramazdık." Manidar bir sesle söylendim: "Bulaştırmadınız mı?" Boynunu büktü. "Özür dilerim... Mümkün olsaydı seni hiç karıştırmazdık bu işe... Kusura bakma, senin huzurunu kaçırmak istemezdik..." isyankâr bir tavırla söylendim: "Keşke isteseydiniz... Keşke olanı biteni en başından an- latsaydınız. Benim de düşüncemi sorsaydımz. Belki Demir'in çılgınca fikirlerine kapılmanızı engellerdim." "Ne?" Sesi o kadar güçlü çıkmıştı ki galiba yine canı yandı. Hafifçe öksürdü... "Ne? Bütün bunlar Demir'in fikri mi sanıyorsun?" Anlamak istercesine baktım, arkadaşını korumaya mı çalışıyordu? Hayır, en küçük bir yapaylık yoktu yüzünde. "Yanılıyorsun Nevzat... Bu fikir benimdi... ilk ben kuşkulandım Handan'la Umut'un bir sabotaja kurban gittiğinden... ISD sayesinde tabii. Onların açtığı davayı öğrenmiştim... Önce inanmak istemedim. Ama biraz araştırınca kuşkularım arttı. Yine de emin olamadım. Öğrendiklerimi Demir'e anlattım." Manidar bir sesle mırıldandım. "Demir'e... Bana değil. Halbuki kanun adamı olan benim..." Dolunayın ışığında solgunlaşan mavi gözleri kararsızca ışıdı. "Sana neden anlatmadığımı bilmiyorum Nevzat? Belki senin de karını ve çocuğunu kaybetmiş olmandan... Belki omuzlarında yeterince ağırlık var diye... Belki Demir daha iyi anlar diye..." Yüzümün gölgelendiğini fark edince düzeltmeye çalıştı. "Biliyorsun, Demir hiçbir zaman vazgeçmedi Handan'ı sevmekten... Handan'ın ölümüyle ilgili öğrendiklerimi paylaşarak galiba bir tür özür diliyordum ondan... Siz gittikten sonra Handan'la evlendiğim için..." Bir an kaçırdı bakışlarını. "Tamam, senden de özür dilemeliydim ama..." "Ama benim hayatıma başka kadınlar girmişti..." diye tamamladım. "Evlenmiştim..." Sanki nefes almasını kolaylaştıracakmış gibi usulca kıpırdattı sırtını... "Evet, öyle yapmıştın... Doğrusu senin yaptığındı... Ama Demir de benim gibi kurtulamamıştı geçmişin etkisinden... Üçümüzün de bildiğini artık gizlemeye gerek yok. Demir, Handan'ı hep sevdi... Belki onu kaybettikten sonra daha çok sevdi. O yüzden yeniden dost oldu benimle..." Evgenia'nm bu ilişki hakkında söylediklerini dile getiriyordu. "Evet, o yüzden dost oldu benimle... Kötü bir şey de değildi bu... Çünkü Handan hep vardı... Çocukken de, gençken de... Handan hep aramızdaydı" Derinden gelen bir öksürük dalgasıyla kesildi sözleri. Yüzü, sırtını dayadığı mezar taşı gibi ölgünleşiyor, kalbinin altındaki koyu leke gitgide büyüyordu. "Yekta iyi değilsin... Bunları sonra konuşsak..." Kararlılıkla kesti sözümü. "Hayır... Hayır, ben iyiyim... Şimdi konuşacağız... Basit bir öksürük, hepsi bu... Demir çok yardım etti bana... Bak, yardım etti, diyorum; yönlendirdi, demiyorum. Eğer yönlendiren biri varsa o bendim. Âdem Yezdan'la tanışmasını da ben istedim ondan... Adamı araştırmıştım, papağanlara olan ilgisini de biliyordum. Demir kusursuz oynadı rolünü... Önceden kararlaştırdığımız gibi papağanlarla ilgili bir müzayedede tanıştı Âdem'le. Hiç kuşkulanmadı Âdem. Demir papağanlarını ölümden kurtarınca da büyük bir güven duydu ona... Beklemediğimiz bir iyilik bile yaptı bize, papağanlarından birini verdiği Necdet Denizel'le tanıştırdı Demir'i... Olayın kaza değil, bizzat Âdem Yezdan'ın emriyle yapılan bir sabotaj olduğunu da böyle öğrendik... Bir içki sohbetinde anlattı Necdet... Vicdan azabı çekiyordu ama korktuğu için bilirkişi raporunda yazdığı yalanı savunmak zorunda kalmıştı mahkemede..." Aklıma takılan o soruyu dile getirdim. "Ölenler... Yani şu yedi kişi... Hepsi de bulaşmış mıydı bu işe?" "Hepsi de... Hiçbiri masum değildi... Fazıl Gümüş ile Mukadder Kınacı tarihi sarnıçta inşaat yapımına göz yummuşlardı, Teoman Akkan inşaatın mimarı olarak başından beri işin içindeydi. O gazeteci olacak Şadan Duruca, beş insanın hayatını yitirmiş olmasına aldırmadan, inşaatın sürmesi gerektiğini yazıyordu köşesinde. Bu ülke turizmin üzerinde yükselecekmiş. Ve dini, imanı para olan o iğrenç avukat... Şu Hakan Yamalı. Davayı kazanmak için hâkimlere, savcılara rüşvet önerecek kadar ileri gitmekten çekinmedi... Ama hepsinden korkuncu Âdem Yezdan denen o aşağılık herifti... Yalancı, riyakâr, güya kültürlü ama kazanmak için her türlü yöntemi kullanmaktan çekinmeyen bir alçak..." Haklarında konuştuğu insanların hepsi ölmüştü, üstelik hepsinin canlarını kendi eliyle almıştı ama hâlâ nefret etmeyi sürdürüyordu onlardan. "Peki değer miydi?" diye sordum kınayan bir tavırla. "Elinizi bu adamların kanma bulamaya değer miydi?" Hayal kırıklığına benzer bir parıltı geçti solmakta olan gözlerinden. "Anlamıyorsun Nevzat... Bu bir intikam değil ki... intikam almak için öldürmedik onları..." "Niye öldürdünüz o zaman? Sakın, sen söylediğin için öldürdük, deme... Hani teknede, bu şehri yağmalayanları tek tek öldürmek lazım, demişim ya..." Gülmeye başladı... "Yok canım, o sözleri söylerken bir anlık öfkene yenik düştüğünü biliyorduk..." Gülmesi yeniden öksürmeye dönüştü. îyi değildi, bir an önce hastaneye gitmezse daha da kötü olacaktı... "Yekta bunları sonra..." "Lütfen Nevzat," diyerek lafı ağzımda koydu yine... "Sonuçta hastaneye götüreceksin beni... Lütfen, sözlerimi bitirmeme izin ver... Hayır, intikam için öldürmedik o insanları..." Gücü tükeniyordu. "Onları hayatımıza bir anlam kazandırmak için öldürdük... Yaşamımızın bir nedeni olsun diye..." Hayretler içinde kendisini süzdüğümü görünce, "Niye öyle şaşkın şaşkın bakıyorsun?" Adeta çıkışıyordu. "Bunu en iyi senin anlaman lazım... Bir zamanlar sen de yaşadın bu duyguları... Birileri senin de hayatını çekip almışlardı elinden... Eminim bir ara sen de sabahları uyanmak için bir neden bulamıyordun... Yemek için, giyinmek için, sokağa çıkmak için istek duymaz hale gelmiştin. Nefes almakla almamak arasında bir fark kalmamıştı..." Haklıydı, Güzide ile Aysun'u kaybettikten sonra bir cehenneme dönmüştü hayat... Niye yaşıyorumki diye soruyordum kendi kendime. Doğru söylüyordu, yataktan kalkmak, sokağa çıkmak için istek duymuyordum. Kılımı kıpırdatmak bile gelmiyordu içimden... Ama evde kalmak da ayrı bir işkenceydi... Karımın, kızımın eşyaları... Her yanda anılar... Zorla attın kendini dışarı diyelim, sokak başka bir zulüm... Etrafa bomboş bakan gözlerin... Amaçsız, adeta kendi kendine dolaşan ayakların... Ne işin tadı var, ne dostlarla yapılan sohbetin, ne rakının, ne denizin... Üstelik nereye gidersen git, bir türlü kurtulamadığın, aklına mıh gibi çakılmış o soru: Onlar öldükten sonra ben niye yaşıyorum ki? "Evet yaşamak için bir neden kalmamıştı Nevzat... Eğer senin yaptığını yapabilseydim, eğer yeniden hayata tutunabilseydim, eğer bunu başarabilseydim, inan bana önce sana gelirdim. Dosyayı önüne koyar, şu davayı bir soruşturalım, derdim... Katillerin hak ettiği cezayı alması yeterli olurdu benim için. Ama Handan'la Umut'un bir sabotaja kurban gittiğini öğrendiğimde, öfkeden çok, derin bir çaresizlik duydum içimde... Gözümün önünde birileri karımı, oğlumu çalmıştı benden. Neşemi söndürmüş, hayatımı karartmıştı. O adamları hapse yollasak bile hayatımı geri alamayacaktım. Yaşama isteğimi sonsuza kadar kaybetmiştim... Bunu biliyordum, bunu ta içimde hissediyordum. Ve elimden hiçbir şey gelmiyordu. Anlamsızlığın içinde debelenip duruyordum..." Yakınlarda bir yerlerde bir gece kuşu öttü acı acı... Bir baykuş mu? Yoksa bir yırtıcı mı? Demir'i anımsadım. Onun Hüzün adındaki atmacasını... "Demir'in de benden farkı yoktu..." diye sürdürdü Yekta. Galiba o da Demir'i hatırlamıştı. "Belki de o, çok daha önce yitirmişti hayatın anlamını... Hayvanlara yardım ederek teselli buluyordu... Ona bu alçakları öldüreceğim deyince... Birlikte yapalım,' dedi... Kabul etmedim..." Gözlerime yine o inanmayan ifade gelip oturmuş olacak ki, "Doğru söylüyorum Nevzat... Önce kabul etmedim... Ama Demir ısrar etti... 'Lütfen beni bunun dışında bırakma,' dedi... O da böyle yaşamak istemiyordu..." Yeniden öksürmeye başladı, bu kez daha derinden, bu kez daha çok... Yeniden hastaneye gidelim, diyecektim, elini kaldırıp susturdu beni... "Gideceğiz, söz veriyorum, sonunda götüreceksin beni hastaneye..." Konuşmakta zorlanıyordu. Ardı ardına iki kez öksürdü. Öksürük gırtlağını temizledi... "Tabii, Demir'in katılmasıyla işler kolaylaştı... Tek başıma olsaydım, sanırım daha Necdet Denizel'i öldürdüğümde yakalanırdım... Demir bu işlerde doğuştan yetenekliydi. Bosna'daki savaşta o kadar çok ölü görmüş, o kadar çok çatışma yaşamıştı ki..." Komik bir şey varmış gibi gülmeye başladı. "Bense tam bir acemiydim? Necdet Denizel'i öldürürken düşüp bayıldım, biliyor musun? Adam kendinde bile değildi ama bıçağın kestiği damardan fışkıran kanı görünce birden fenalaştım, olduğum yere yığılıp kalmışım..." Artık Yekta'yı tanıyamıyordum, cinayet onu değiştirmişti. Benim duyarlı şair arkadaşım gitmiş, yerine en küçük bir pişmanlık duymadan kurbanlannı nasıl öldürdüğünü anlatan bir katil gelmişti... Ama o kadar zavallı, o kadar çaresiz bir hali vardı ki, ona kızamıyordum bile. "Dediğim gibi, Demir olmasaydı başaramazdık... Bütün planları o yaptı... Belki bulmuşsundur, benim garajı bir tür ameliyathaneye çevirdik... Çaldığımız beyaz minibüs, bütün olayı yedi gün içinde sonlandırmak..." "Bir dakika, bir dakika," diye kestim sözünü. Bizim hesabımıza göre olaylar altı günde gerçekleşmişti, "ilk cesedi salı akşamının ilk saatlerinde bırakmadınız mı?" "Pazartesinin geç saatlerinde, on ikiye doğru. Bütün olayları yedi rakamıyla bağlamak istiyorduk. Tabii bu, benim fikrimdi. Planımızın aksaksız işlemesi için aylarca kurbanları izledik... Saat kaçta evden çıkıyorlar, kaçta işe gidiyorlar... Birini öldürdükten sonra ötekini kaçınyorduk... En kolayı Necdet'le Âdem oldu tabii... Onlar kendi ayaklarıyla geldiler ölüme..." Artık bu kadarına dayanamadım, "Peki hiç vicdan azabı duymuyor musun?" diye bağırdım "Onlar beş kişiyi öldürmüşlerdi. Siz yedi kişiyi katlettiniz..." Hiç alınmadı sözlerime. "Yanılıyorsun Nevzat," diye sakince düzeltti. "Onlar da yedi kişiyi öldürmüşlerdi... Sadece Handan'la Umut'u ve ekmeklerinin peşinde olan o zavallı üç işçiyi değil, aynı zamanda Demir'le beni de öldürmüşlerdi. Onları yaşayan insanlar değil, öldürdükleri insanların hayaletleri katletti..." Acı bir gülümseme belirdi kanı çekilmiş dudaklarında... "Vicdan azabı diyorsun... Vicdan azabı duymaz mıyım? Ama inan bana Nevzat, vicdan azabı duymak bile anlamsız bir hayattan iyidir." Babasının silahını usulca kaldırdı. "Zaten çok sürmeyecek..." "Ne yapıyorsun?" Tabancanın namlusunu zayıf bedenine çevirdi. "Başka ne yapabilirim ki? Bu olanlardan sonra yaşayabileceğimi düşünmüyorsun, değil mi?" Elbette düşünmüyordum, daha Demir'in soğumamış bedeninin yanındayken, daha Yekta'yı nerede bulacağımı anladığımda, onu yaşamaya ikna edemeyeceğimi biliyordum. Yine de denemek istedim. "Neden düşünmeyeyim, hapiste de olsa yaşamak yaşamaktır. Hem Demir'le aynı hapishaneye düşersiniz belki..." Yaralı bedeni gizli bir hıçkırıkla sarsıldı, gözlerinden usulca yaşlar döküldü. "Lütfen bana yalan söyleme Nevzat... Demir çoktan öldü..." Yanaklarından dökülen yaşları silmedi bile. "Benim için de çıkış yolu yok... Handan'la Umut öldüğünde ben de son nefesimi vermiştimzaten... Bütün bu yaptıklarımız, ellerimizden kayıp giden hayatımıza bir anlam katmak içindi..." "Ölümünüzle mi?" Kararlılıkla söylendi... "Ölümümüzle ve öldürdüklerimizle... Ne yapalım, elimizden başka bir şey gelmedi... Anlamıyor musun Nevzat, bütün bunlar bizim çaresizliğimiz... Bütün bunlar bir ibret... Bütün bunlar bizden istanbul'a bir hatıra... Hiçbir şey yapmadan, öyle sessizce çekip gitmeyi, sadece nefes alarak yaşamayı kendimize yediremedik. Ne yapalım, başka çaremiz yoktu işte. Ne yapalım, kendi kanımızı sunduk İstanbul'a hatıra diye..." Silahın namlusunu yavaşça çenesinin altına dayadı... "Dur!" diye bağırdım. "Dur, hani söz vermiştin hastaneye gidecektik..." İflah olmaz bir kederle baktı yüzüme. "Gideceğiz zaten... Demir de orada değil mi?" Parmağını tetiğe uzatırken son bir çabayla atıldım. "Yekta yapma!" Tetiğe basmadan önce son kez konuştu. "Kusura bakma Nevzat... Kusura bakma..." Silahın namlusundan çıkan tok ses, mezarlığın derin sükunetini bozdu. Mezar taşları titredi, selviler usulca sallandı, gece kuşlarının kanat çırpışları duyuldu, uzaklarda bir yerlerde köpekler havladı... Yekta, sırtı Handan'ın mezar taşında, geriye doğru kaykılıp öylece kaldı... Bizim Istanbulumuz Çalınmış Umutların Şehrimm "Şehre bakıyorduk denizden: Nevzat, Demir, bir de ben. Sisler içindeydi istanbul... Sisler içinde deniz... Sisler içinde teknemiz. Sultanahmet'in minareleriydi görülen, Ayasofya'nın kubbesi, Topkapı Sarayı'nın kuleleri. Hiç yağmalanmamış, yıkılmamış, kirletilmemiş gibiydi şehir. Bembeyaz bir sisle örtmüştü doğa, ne varsa görüntüyü çirkinleştiren. Güneş doğmadan bir anlığına beliren bir hayal gibi... Büyülü bir bulut gibi... Bir masal imgesi gibi... Yeni kurulmuş bir kent gibi... Taze bir başlangıç gibi... Genç, umutlu, güzel.. Şehre bakıyorduk denizden... Çocukluğumuza bakıyorduk; Balat sokaklarında çığlık çığlığa... Haliç'in sularında kulaç kulaca... Komşu mahallelerin çocuklarıyla yumruk yumruğa... Papazın bahçesinden çalınan erikler, Anemas Zindanı'nda aranan hazine, Tekfur Sarayı'ndaki hayalet, Patrikhane'deki İsa Peygamber, Süleymaniye'de bayram namazı, ayazmadaki kutsal su, yatırlarda uyuyan sahabeler, denizden çıkarılan haç... Eyüp'teki mezarlar. Dar sokaklara yayılan yemek kokuları... Birbirinin külüne muhtaç komşular... Şehre bakıyorduk denizden. Handan'a bakıyorduk... Siyah önlükler içindeki o çırpı bacaklı kıza. Bizden önce tahtaya kalkan parmak. Bir türlü bitmek bilmeyen ev ödevleri. Öğretmenin yüzümüzde patlayan tokadı. Sisler arasından kalmış anılarımız... Balat'ın dar sokaklarında yürüyen, dört mektepli çocuk... Aşkın bozamadığı dostluk... Demir'in cesareti, Nevzat'ın vicdanı, benim şiirlerim... Handan'ın güzelliği... Handan'a bakıyorduk, sisler arasından uyanan İstanbul gibi buğulu gözlerine. Şehre bakıyorduk denizden. Nevzat'ın şiir düşkünü babasına, tarih meraklı annesine... Güzide'ye bakıyorduk. Nevzat'ın karısına... Kızına bakıyorduk, Aysun'a... Aysun'un yarıda kalmış sevicine... Demir'in annesine deli gibi âşık babasına bakıyorduk, alzheimer hastası karısına... Adı hüzün olan o atmacaya... İki kadeh attı mı, şahane şarkılar söyleyen babama bakıyorduk, her zaman sevecen, her zaman sevgi dolu anneme... Ve Handan'a bakıyorduk sık sık... Hepimizin âşık olduğu kıza... Benim karıma... Onun gerçekleşmemiş hayallerine... Oğlum Umut'a... Umut'un yarıda kalmış sevincine... İstanbul'a bakıyorduk denizden: Nevzat, Demir, bir de ben. Doğanın yarattığı şiire... Günümüz insanının yarattığı garabete... Gökdelenlere bakıyorduk, şehrin kalbine çakılmış beton hançerler gibi hayasızca karşımızda dikilen... Köprülere bakıyorduk, denizin bileklerine bukağı gibi geçirilen... Boş alanlara bakıyorduk, her saat, her dakika, her an adım adım küçülen... Ormanlara bakıyorduk, ağaç ağaç, çalı çalı, çiçek çiçek talan edilen... İnsanlara bakıyorduk, fedakârlığını yitirmiş, sevincini yitirmiş, sevgisini yitirmiş, umudunu yitirmiş, onurunu yitirmiş... Kendini yitirmiş... Zavallı bir topluluk, başarıyı mutluluk zanneden... İstanbul'a bakıyorduk denizden: Nevzat, Demir, bir de ben. Ölülerimizin yüzlerine bakıyorduk... Onların gözlerindeki kendi kederimize. Çaresizliğimize bakıyorduk, avuçlarımızda büyüyen zavallılığa, kanımızda filizlenen korkaklığa... Elimizden alınan hayata bakıyorduk... Güneşli günlerimize, umut dolu sabahlara, eğlenceli bahar akşamlarına... Sönen anılarımıza bakıyorduk, ölen hayallerimize, yıkılan düşlerimize... Sönçn anılarımızı, ölen hayallerimizi, yıkılan düşlerimizi yüklenip yorgun bir şilep gibi bizden uzaklaşan şehrimize... Şehrimizle birlikte yitirdiğimiz kendimize bakıyorduk... İstanbul'a bakıyorduk denizden. Kral Byzas'ın efsanevi ülkesine, Konstantin'in imparatorluk başkentine, II. Teodosius'un taşlan bir gerdanlığı andıran surlarına, Jüstinyen'in benzersiz Ayasofya'sına, Fatih'in cihanı yönettiği Topkapı Sarayı'na, Kanuni'nin muhteşem Süleymaniye'sine... Hükümdarlara bakıyorduk, büyük komutanlara bakıyorduk, soylu vatandaşlara, kölelere, devşirmelere... Kadınlara bakıyorduk... Pulheriya'ya, Teodora'ya, Hürrem Sultan'a... Kahramanlığa bakıyorduk, korkaklığa, yaratıcılığa, yıkıcılığa, zekâya, aptallığa, şefkate, acımasızlığa... Bir şehrin görüntüsünde bütün bir insanlığın serüvenine bakıyorduk denizden. istanbul'a bakıyorduk denizden... Forumlara, sütunlara, heykellere. tanrılara, tapınaklara, kiliselere, camilere, saraylara, kasırlara, sarnıçlara, çeşmelere, sebillere, türbelere, medreselere, aşevlerine, kayıkhanelere, iskelelere, istasyonlara, üniversitelere, yalılara, konaklara, unutulmuş ahşap evlere, çürüyen hâgir binalara... Kıyıya inen dar patikalara, geniş bulvarlara, binaların kuşattığı çocuk parklarına... Ve aklıyla, emeğiyle, inceliğiyle bu şehri kuran ustalara... Ustaların ustasına Mimar Sinan'a... İstanbul'a bakıyorduk denizden. Bizim lstanbulumuza, çalınmış hayallerin şehrine... Talan edilen anıların başkentine... Yağmalanmış mutlulukların payitahtına... Kırılmış umutların kalesine... Kederlerin kraliçesine... Zorbalığın ele geçirdiği güzelliğe... Sinsiliğin 357 bayrak diktiği zarafete... Açgözlülüğün işgal ettiği berekete... Kendi kanımızı sunmaktan başka. çaremiz kalmayan şehrimize; sokağımıza, bahçemize, evimize, mezarımıza... İstanbul'a bakıyorduk denizden: Nevzat, Demir, bir de ben. Sisler içindeydi İstanbul... Byzantion'dan İstanbul'a uzanan, heyecan yüklü bir serüven... Sarayburnu'nda, Atatürk heykelinin ayaklarının dibinde bir ceset. Avuçlarında antik bir para... Ama ne bu ceset son kurban, ne de bu antik para son sikke... Yedi kurban, yedi hükümdar, yedi sikke, yedi kadim mekân. Ve tek bir gerçek: Bu şehrin gizemli tarihi. "Şehre bakıyorduk denizden. Sisler içindeydi İstanbul... Sisler içinde deniz... Sisler içinde teknemiz. Sultanahmet'in minareleriydi görülen, Ayasofya'nın kubbesi, Topkapı Sarayı'nın kuleleri. Hiç yağmalanmamış, yıkılmamış, kirletilmemiş gibiydi şehir. Bembeyaz bir sisle örtmüştü doğa, ne varsa görüntüyü çirkinleştiren. Güneş doğmadan bir anlığına beliren bir hayal gibi... Büyülü bir bulut gibi... Bir masal imgesi gibi... Yeni kurulmuş bir kent gibi... Taze bir başlangıç gibi... Genç, umutlu, güzel... İstanbul'a bakıyorduk denizden. Ölülerimizin yüzlerine bakıyorduk... Onların gözlerindeki kendi kederimize. Çaresizliğimize bakıyorduk, avuçlarımızda büyüyen zavallılığa, kanımızda filizlenen korkaklığa... Elimizden alınan hayata bakıyorduk... Güneşli günlerimize, umut dolu sabahlara, eğlenceli bahar akşamlarına... Sönen anılanmıza bakıyorduk, ölen hayallerimize, yıkılan düşlerimize... Sönen anılarımızı, ölen hayallerimizi, yıkılan düşlerimizi yüklenip yorgun bir şilep gibi bizden uzaklaşan şehrimize... Şehrimizle birlikte yitirdiğimiz kendimize bakıyorduk..." Ahmet Ümit _ İstanbul Hatıraları — YARARLANILAN KAYNAKLAR: Adım Adım İstanbul, İBB Kültür A.Ş. Ahmet Hamdi Tanpınar, Beş Şehir, De

Bugün 155 ziyaretçi (258 klik) kişi burdaydı!

Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?

Ücretsiz kaydol