FERAİZ  KİTABI

(MİRAS HUKUKU)

FERAİZ İLE ALAKALI BAZI TABİRLER

İlmi feraiz: Mirasla alakalı hükümleri ihtiva eden ilimdir.

Feraiz: Varisler için takdir edilen hisseler.

Ashabı feraiz: Mirastan hisseleri kesin delille takdir olunanlar. Bunlar on iki kısımdır. Dördü erkek, sekizi kadınlardandır.

Asaba: Baba tarafından olan yakınlar. Farz hissesi olanlar bulunmazsa mirasın tamamını alırlar. Neseb ve sebeb ile olur.

Asabayı nesebiyye: Ölüye neseb bakımından yakınlığı olanlar. Bunlardan ölüye arada kadın olmadak eklenenlere binefsihi asaba denir. Baba-oğul-oğlunoğlu gibi. Arada kadın ile ölüye eklenirse bigayrihi asaba olur. Ölünün erkek oğlu ile birlikte bulunan kızı.

Asabayı sebebiyye: Köleyi hür edenin asabaları.

Eshabı red: Neseb bakımından farz hissesini aldıktan sonra kalan mirası alacak asaba olmayınca kalan miras kendilerine verilenler.

Zi- rahim (zevil erham): Farz hissesi olmayan, ölünün asabası olmayan diğer yakınları.

Sulbiyye: Kişinin öz kızı.

İbniyye: Kişinin oğlunun öz kızı.

Ceddi sahih: Ölüye nisbetinde arada kadın olmayan dede.

Ceddi fasit: Ölüye nisbette araya nine giren dede.

Cedde-i sahiha: Ölüye nisbette araya dede girmeyen nine.

Şekik: Ana-baba bir erkek kardeş.

Şekika: Ana-baba bir kız kardeş.

Benu-l a’yan: Ana-baba bir erkek ve kız kardeşler.

Benu-l allat: Baba bir erkek ve kız kardeşler.

Benu-l ahyaf: Anne bir erkek ve kız kardeşler. Bunlara evladı ümm denir.

Terike: Ölünün bıraktığı maldır.

İrs: Miras, ölüden kalan mal.

Sehm: Hisse, varislerin herbirinin hissesi.

Aslı mesele: Miras meselesinde hisselerin mahreci olan, hisseleri kuşatan ortak bir miktardır. Hisseler o miktardan hesap edilir.

Tashihi mesele: Varislerin hisselerinde küsurat bırakmayacak şekilde taksimi yapmak.

Temasül: İki adedin birbirine eşit olması.

Tedahul: İki adetten birinin diğeri ile tam olarak taksim edilmesi. 3 ile 9 arasında olduğu gibi.

Tevafuk: İki adetin birbiriyle taksimi mümkün olmayıp üçüncü bir adetle taksim edilmeleri. 4 ile 10 gibi, zira her ikisini 2 sayısı tam olarak taksim eder.

Tebayun: İki sayının, ancak bir ile taksim edilebilmesi. 9 ile 10 sayısı ancak 1 ile taksim edilir.

Adetlerin vefkı: İki sayının herbirini taksim eden üçüncü sayı ile taksiminden hasıl olan sayı. 10 ile 15 arasında muvafakat bil humus (5 sayısında ortak bölünmek) vardır.

Avliyye: Farz sahiplerinin hisselerinin toplamı ile meselenin mahrecinden fazla olur.

Reddiye: Farz sahiplerinin hisselerinin toplamı ile meselenin mahrecinden noksan olur.

Hacb: Men etmek. Mirastan hisse sahibi olanın, diğerini tamamen veya kısmen men etmesi.

Teharuç: Varislerin bazısını, terikeden biraz mal vererek sulh ile miras taksiminden çıkartmak.

Munesaha: Nakil. Ölünün terikesi taksim edilmeden, varislerden bazısının da ölmesiyle onların hisselerinin kendi varislerine intikal etmesidir.

FERAİZ  KİTABI

Ölünün terikesinden evvela kefenlenmesi ve defni ile, israf ve kısmak olmaksızın başlanır. Sonra borçları ödenir. Borçtan sonra kalan malın üçte birinden vasiyetleri geçerli yapılır. Sonra kalan mal varisleri arasında taksim edilir.

Miras, neseb ile, nikah ile ve vela hakkı ile hak olunur.

Önce farz hisse sahipleri ile başlanır. Sonra asabayı nesebiy-yet, sonra hür edici, sonra onun asabası, sonra ashabı red, sonra zevil erham, sonra dostluk mevlası, sonra nesebi ikrar olunup sabit olmayan, sonra üçte birden fazlası ile vasiyet olunan, sonra beytul mal.

Kölelik, geride geçtiği gibi öldürmek, dinlerin ihtilafı, hakika-ten ve hükmen ülkelerin ihtilafı mirası men eder.

Miras üzerine (haklarında) icma olanlar erkeklerden on kişidir. Baba, babası, oğul, onun oğlu, kardeş, onun oğlu, amca, onun oğlu, koca, hür eden efendi.

Kadınlardan yedi topluluk. Anne, nine, kız, oğlun kızı, kız kardeş, zevce, hür eden kadın efendi. Bu iki kısım farz sahibi ve asabadırlar.

Farz sahibi, kendisi için takdir edilen hissesi olandır. Allah’ın kitabında takdir edilen hisseler altı tanedir.

Yarım, dörtte bir, sekizde bir. Üçte iki, üçte bir, altıda bir.

Yarım; kız için, o yoksa oğlun kızı içindir. Anne baba bir kız kardeş için ve onlar yokken yalnız başına kalınca baba bir kız kardeş içindir. Oğlu ve oğlun oğlu yokken koca için de yarım vardır. Bunlardan biri varken koca için dörtte bir vardır.

Hanım için, oğul ve oğlun oğlu yokken, birkaç (hanım) olsada dörtte bir vardır.

Sekizde bir hanım için, oğul veya oğlun oğlu bulunduğu zaman aynı şekildedir.

Üçte iki, farz hissesi yarım olanlardan iki veya daha fazla bulunanlar içindir.

Üçte bir, oğul ve onun oğlu yokken, erkek ve kız kardeşler yokken anne içindir. Bunlar varsa altıda bir alır.

Anne için, karı, kocadan birinin farz hissesinden kalanın üçte biri vardır ki bu iki mesele koca ve anne- baba veya hanım ve anne- baba birleştiği zamandır. İki meselede baba yerine dede olsa anne için bütün malın üçte biri vardır. Ebu Yusuf buna muhaliftir.

Annenin çocuklarından iki veya daha fazlası için üçte bir vardır. Kız ve erkeklerine eşit olarak taksim edilir.

Altıda bir, kız olsun erkek olsun annenin çocuklarından bir tane olan içindir.

Anne için altıda bir, oğlu veya oğlun oğlu bulununca veya kardeşler veya kız kardeşlerden iki tane bulununcadır. Baba için altıda bir, oğul ile veya oğlun oğlu ile beraber oluncadır.

Altıda bir, baba yokken ceddi sahih içindir. Ceddi sahih, ölüye nisbetinde araya anne girmeyen (dede) dir. Eğer araya anne girerse ceddi fasit olur.

Altıda bir, birkaç tane olsada cedde-i sahiha içindir. Bu, ölüye nisbetinde araya fasid dede girmeyen (nine) dir. Altıda bir, birkaç tane olsa da oğlun kızları için, öz kızlar ile beraber oldukları zaman-dadır. Baba bir kız kardeşler de, anne baba bir tek kız kardeşle beraberken aynı şekildedirler. (Altıdabir alırlar.)

FASIL

Binefsihi asaba, ol erkektir ki onun ölüye nisbetinde kadın yoktur. Bu, farz hisselerden sonra kalan malı, tek kaldığı zamanda tamamen alır.

En yakın asaba,  ölünün cüzüdür. Bu oğul ve ne kadar aşağı inilse de oğlun oğludur.

Sonra asaba ölünün aslıdır. Bu, baba ve ne kadar yukarı çıkılsa da sahih olan dededir.

Sonra asaba, babasının cüzüdür. Bunlar, baba-anne bir olan kardeşler veya baba bir kardeşlerdir. Sonra ne kadar aşağı inilsede bunların oğullarıdır.

Sonra asaba, dedesinin cüzüdür. Bunlar, anne-baba bir amcalar veya baba bir amcalardır. Sonra ne kadar aşağı inilse de bunların oğullarıdır. Sonra babasının dedesinin cüzü de aynı şekil-dedir.

Asaba biğayrihi, farz hissesi yarım ve üçte iki olandır. Kardeş-leri ile birlikte bu (kadınlar) asaba olurlar. Erkek için iki kız hissesi olarak taksim olunur. Hangi kadın ki onun farz hissesi yoktur, kardeşi asaba olsa o sebeple asaba olmaz, hala ve kardeş kızı gibi.

Asaba meağayrihi; anne baba bir kız kardeşler, veya baba bir kız kardeşler, bunlar kızlar ve oğlun kızları ile birlikte bulununca (asaba olurlar.)

Asabalardan iki baba sahibi, tek baba sahibinden önde olur, hatta anne baba bir kız kardeş, ölünün kızı ile birlikte, baba bir olan erkek kardeşi perdeler.

Zinadan olan çocuğun ve lanetleşilen çocuğun asabası, annesinin mevlasıdır.

Kız ile beraber baba farz sahibi ve asabadır. Asabaların sonun cusu hür eden efendidir. Sonra onun asabası, şu zikredilen tertip üzere olur.

Her kim (ölüp) efendinin babasını ve efendinin oğlunu bıraksa, malın tamamı efendisinin oğlunundur. Ebu Yusuf’a göre babaya altıda bir, kalanı oğlunadır.

Baba yerinde dede olsaydı malın tamamı ittifakla oğlun olurdu. Şayet efendinin dedesini ve kardeşini bırakarak (ölse), dede daha uygundur. İmameyne göre her ikisi eşittir.

Asaba ancak farz sahiblerinin hisselerinden fazla geleni alır. Kadın (ölüp) koca bıraksa, bir anne tarafından kardeş, bir anne baba bir kardeş ve birde anne bıraksa, koca için yarısı, anne için altıda biri, anne tarafından olan kardeş için üçte biri vardır. Anne baba bir olan kardeş onlara ortak olmaz.

Bu mes’ele, müştereke ve hımariyye diye isimlendirildi.

FASIL

Mirastan mahrum bırakan engelleme altı kişi hakkında yoktur. Oğul, baba, kız, anne, koca, hanım. Bunların gayrısında uzak olan yakın ile men olunur.

Bir cihetten yakın olan, iki cihetten yakın olan ile men olunur. Ölüye kendisi ile nisbet olunduğu şahısla birlikte olan kişi onunla beraber varis olamaz. Ancak annenin evlatları müstesnadır, ölüye anne ile nisbet olunurlar fakat onunla birlikte varis olurlar.

Kardeşler oğul ile, ne kadar aşağı inilse de oğlun oğlu ile men olunurlar. Baba ile ve dede ile de men olunurlar.

 Baba bir olan kardeşler, anne-baba bir kardeşlerle de men olunurlar. İmameyne göre baba bir olan veya anne-baba bir olan kardeşler dede ile men olunmazlar, belki malı taksim ederler.

Dede, taksim onu üçte birden noksanlaştırmıyorsa farz sahibi yoksa kardeş gibidir.

Farz sahibi bulunduğu zaman, taksim onu altıdabirden noksan-laştırmıyorsa dede kardeş gibidir. Fetva, imamı A’zam’ın sözü üzerinedir.

Öz kızlar üçte ikiyi tamamlayınca oğlun kızları sakıt olur. Ancak onların hizasında veya daha aşağılarında oğlun oğlu varsa, hizasında ve yukarda bulunan ve farz hisse sahibi olmayan kızları asaba yapar. Aşağısındakiler düşer.

Anne-baba bir olan kız kardeşler üçte ikiyi tamamlayınca baba tarafından olan kız kardeşler düşer. Ancak onlarla beraber baba bir erkek kardeş varsa müstesnadır. Ninelerin tamamı, anne ile düşerler. Baba tarafından olanlar baba ile de düşerler.

Aynı şekilde dede ile de düşerler, ancak babanın annesi müstesnadır.

Ninelerden yakın olanlar hangi cihetten olsalar da, hangi cihetten olsada uzak olanları men ederler.

Yakın olanlar varis olsunlar veya men olunmuş olsunlar fark yoktur. Baba ile beraber babanın annesi gibi, zira bu, annenin annesini men eder.

İki nine bir araya gelse, biri tek yakınlık sahibi olsa, babanın annesinin annesi gibi. Diğeri iki yakınlık sahibi olsa, babanın babasının annesi gibi, bu aynı zamanda annenin annesinin anne-sidir. Altıda birin üçte biri bir yakınlık sahibi içindir. Üçte ikisi ise diğeri (iki yakınlık sahibi) içindir. Bu imamı Muhammed’e göredir. Ebu Yusuf’a göre yarı yarıya alırlar.

Öldürmek ve benzeri şeylerle mahrum olan, başkasını men edemez.

Mahrum olarak men olunan, başkasını da men eder, nine de geçtiği gibi. Kardeşler ve kız kardeşler gibi ki baba onları men eder, onlarda anneyi üçte birden altıdabire (çevirerek) men ederler.

FASIL

Farz hisseler fazla gelince, avliye[1] olur.

Bunlardan dört mahreçte avliye yoktur. İki, üç, dört ve sekiz. Üç tanesinde avliye olur. Altı ona kadar tek tek ve çift çift. On iki on yediye kadar tek tek olur, çift olmaz. Yirmi dört bir yükselişle, minberiye meselesinde yirmi yediye yükselir. Bu, bir kadın, iki oğul, ve anne babadır.

Red,[2] avlin zıttıdır. Şöyleki hisseler, asaba bulunmamakla beraber farz sahiplerini kaplamıyor. Geri kalan mal hisse sahiplerine kendi hisselerinin miktarınca geri verilir, karı-koca hariçtir.

Üzerlerine red olanlar bir cins ise, mes’ele baş sayıları mikta-rıncadır. Eğer iki veya daha fazla cins iseler hisseleri adedincedir.

Meselede iki tane altıda bir varsa mesele ikiden gelir. Altıdabir, üçte bir varsa mesele üçten yapılır.

Altıda bir ve yarım varsa dörtten yapılır. Üçte birden ve yarım-dan ise beşten gelir.

Veya iki altıda bir ve yarım, veya üçte iki ve altıda bir ise (yine beşten gelir.)

Birinci gurup ile beraber üzerine red olunmayanlar olsa onun farzı en az mahrecinden verilir, geri kalan baş sayısına göre taksim edilir. Eğer düzgün gelirse ne âlâ. Koca ve üç kız gibi. Eğer düzgün gelmezse, eğer muvafakat varsa bunların muvafakat sayısı, üzer-lerine red olmayanların farz mahreçlerinde çarpılır. Koca ve altı kız gibi.

Şayet  muhalif gelse hepsinin sayısı diğerlerinin mahrecinde çarpılır. Koca ve beş kız gibi.

Şayet ikinci gurup ile beraber üzerlerine red olmayanlar varsa, kendilerine geri verilenlerin meselesindeki şekil üzere kalan taksim edilir. Eğer düzgün gelirse ne âlâ. Hanım, dört nine ve anne tarafından altı kız kardeş gibi.

Eğer düzgün gelmezse bütün meseleleri, üzerlerine red olma-yanların mahreci ile çarpılır. Dört hanım, dokuz kız, altı nine gibi.

Sonra, kendilerine red olmayanların hissesi, üzerlerine red olanların meselesi ile çarpılır, üzerlerine red olanların hissesi de üzerlerine red olmayanların farz mahrecinden kalanla çarpılır. Bu mes’elenin tashihi, ilerde gelecek kaidelere göre yapılır.

FASIL

Zur-rahim (zevil-erham), asaba ve hisse sahibi olmayan yakın-dır.

Hisse sahipleri olmadığı zaman asaba gibi varis olurlar. Bunlardan tek kalan bütün malı toplar.

Derecenin yakınlığı ile tercih olunurlar, sonra yakınlık kuvveti ile, sonra yakınlık ciheti bir olunca asıl tercih olunur. Yakınlık ciheti muhtelif olursa babanın yakınları için üçte iki, annenin yakınları için üçte bir vardır.

Sonra her bir fırka da, tek olduğundaki gibi tercih itibar olunur. Yakınlıkta ve cihette eşitlik olunca erkek için iki kız nasibi vardır. Asılların sıfatı bir olunca, ferlerin bedenleri itibar olunur.

Ebu Yusuf’a göre ihtilaf edince de aynıdır.

İmamı Muhammed’e göre asıldan sıfat, ferden adet alınır, kendinde ihtilaf olan ilk batında taksim edilir. Sonra erkekler başlı başına, kadınlar başlı başına yapılır, eğer aralarında ihtilaf varsa ilk ihtilaf olan batında her taifenin nasibi taksim olunur. Değilse her aslın hissesi fer’ine verilir. İmamı Muhammed’in kavli ile fetva verilir.

Ölünün cüz’ü takdim edilir. Bunlar, kızların evlatları, oğlun kızlarının evlatlarıdır; ne kadar aşağı inilse de.

Sonra ölünün aslı taksim edilir. Bunlar, fasit dedeler ve fasit ninelerdir. Sonra babasının cüz’ü taksim edilir. Bunlar kız kardeş-lerin evlatlarıdır. Ve anne tarafından erkek kardeşin evlatları, kar-deşlerin kızlarıdır.

Sonra dedesinin cüz’ü taksim edilir. Bunlar anne bir olan halalar, teyzeler, dayılar ve amcalardır. Amcaların kızlarıdır. Sonra bunların evlatlarıdır.

Babasının dedesinin cüz’ü veya annesinin dedesinin cüz’ü takdim edilir. Bunlar, anne veya babanın halalarıdır. Ve bu ikisinin teyzeleri ve dayılarıdır. Anne bir olan babanın amcası, annenin amcaları, bu ikisinin kızları ve annenin amcalarının evlatları takdim olunur.

FASIL

Boğulan, yıkıntı altında kalan, hangisi evvel öldüğü bilinmez-se her birinin malı diri olan varisine taksim edilir. Ölülerin bazısı diğer bazısına varis olamaz.

İki amca oğlu bir araya toplansa, biri anne tarafından kardeş ise, altıda bir farz olarak ona verilir, sonra kalan asaba olarak ikisi arasında taksim edilir.

Mecusi batıl nikahlamakla varis olamaz.

Mecuside iki yakınlık cem olsa, ikisi ayrı iki şahısta başlı başına olsaydı o ikisi ile varis olurlardı, bu mecusi de bu iki yakınlık ile varis olur.

İki yakınlıktan biri diğerini engeller olsa, engelliyen ile varis olur.

Hamildeki yavru için bir erkek oğlun nasibi bekletilir. Seçilen fetva budur. Ebu Yusuf’a göre iki oğlun nasibi. Eğer ekserisi diri olarak çıksa ve ölse varis olur. Az kısmı canlı çıksa varis olamaz.

FASIL

Munasaha, bazı varisin taksimden evvel ölmesidir.

İlk mes’ele tashih olunur, sonra ikinci mes’ele taksim olunur. Eğer ikinci ölünün nasibi, mes’elesi üzerine düzgün gelirse ne âlâ. Eğer değilse ikincinin vafkını,[3] evvelkinin tashihi ile çarp,  eğer nasibi mes’elesine uygun gelirse.

Eğer böyle olmazsa ikincinin tamamını, birincinin tamamında çarp, çarpımdan hasıl olan iki mes’elenin mahrecidir.

Sonra evvelki ölünün varislerinin hissesini, ikincinin tashi-hinin vafkı ile çarp veya tamamı ile çarp. İkinci ölünün varislerinin hissesini de, elinde bulunanın vafkı ile çarp veya tamamı ile çarp. Çıkan şey her bir fırkanın nasibidir.

Üçüncü birisi ölse, meblağı evvelki yerine koy, üçüncüyü de ikincinin yerine koy.

Aynı şekilde dördüncü veya beşinci ve daha fazlası ölürse (bu şekilde) yapılır.

FERAİZ HESABI

Farz hisseler iki kısımdır. Yarım ve onun yarısıdır. Bu dörtte birdir. Bunun yarısı, bu sekizde birdir.

İkinci nevi üçte iki bunların yarısı ki bu üçte birdir. Bu ikisinin yarısının yarısı ki bu altıda birdir.

Yarım, ikiden çıkar. Dörtte bir dörtten, sekizde bir sekizden, üçte iki ve üçte bir üçten, altıda bir altıdan çıkar.

Yarım, ikinci nevi ile karışık olsa, veya bazısı ile karışık olsa, mesele altıdan gelir.

Veya dörtte birle karışık olsa on ikiden gelir. Sekizde birle karışık olsa yirmi dörtten gelir.

 O gurubun hisseleri (varislerin) üzerlerine küsüratlı gelse, hisselerini, meselenin aslı ile çarp. Bir hanım ve iki kardeş gibi.

Eğer hisseleri adetlerine uygun gelirse, adetlerinin muvafakat sayısını asıl mesele ile çarp. Bir hanım altı kardeş gibi.

İki fırka veya daha fazlasının hisseleri küsüratlı olsa, baş sayısı (adetleri) birbirine benzer olsa, adetlerden birini asıl mesele ile çarp, üç kız ve üç amca gibi.

Eğer adetler tedahul ederse, ekserisini asıl mesele ile çarp, dört hanım, üç nine ve on iki amca gibi.

Adetlerin bazısı bazısına uygun gelse birinin vafkını ikincinin tamamına çarp, çıkan meblağı muvafakat varsa üçüncünün vafkı ile çarp, değilse tamamı ile çarp. Çıkan meblağı aynı şekilde dör-düncü ile çarp. Sonra hasıl olanı meselenin aslı ile çarp. Dört hanım, on beş nine, on sekiz kız, altı amca gibi.

Şayet adetler farklı olursa, ikincinin tamamı ile çarp. Sonra meblağı üçüncü ile çarp, sonra meblağı dördüncü ile çarp, sonra hasıl olanı asıl mesele ile çarp. İki hanım, on kız, altı nine, yedi amca gibi.

Amma mes’ele avliye ise, asıl meselede avliye ile beraber çarptığını, şunların tamamı ile çarp.

FERAİZ HESABINDA GEÇERLİ OLAN KIRK MESELE

(Feraiz hakkında bizim için lazım olacak olan 40 meseledir.)

BABANIN 3 HALİ VARDIR:

1-Altıda bir alır. Ölünün bir veya birkaç oğlu veya oğlunun oğulları olsa, babası altıda bir hisse alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, babası 10 milyarı alır, kalanı ölünün oğluna kalır.

2- Farz hisse (altıda bir) ile birlikte asaba olur. (kalanı alır)

Ölünün bir veya daha fazla kızı veya oğlunun kızı ile babası kalsa, baba önce farz hissesi olan altıda biri alır. Kızlar malın yarısını alır, geri kalanı baba asaba olarak alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, baba evvela 10 milyarı alır, iki kızı için 30 milyar verilir, kalan 20 milyar yine babaya verilir.

3- Asaba olur ve kalanı alır. Ölünün oğlu veya oğlunun oğlu olmadığında baba diğer hisse sahiblerinden kalanın tamamını asaba olarak alır. Ölünün bir hanımı olsa, ona dörttebir verilir, geri kalanın tamamını babası alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, ölünün hanımı için 15 milyar verilir, kalan 45 milyar babaya verilir.

SAHİH DEDENİN 4 HALİ VARDIR.

1- Farz hissesi altıda bir. Ölünün babası olmayıp, sadece bir veya daha fazla oğlu ve oğlunun oğlu bulununca dedesi altıda bir alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, dedesine 10 milyar verilir, kalan 50 milyar oğullarına verilir.

 2- Farz ile asaba olması. Bu, ölünün dedesi ile beraber kızı veya kızının kızı veya oğlunun kızı bulunduğu haldedir. Dede farz olarak altıda biri alınca, kızlar yarım hisseyi alırlar, geri kalanı tekrar dede asaba olarak alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, dedeye önce 10 milyar verilir, kızlara 30 milyar verilir, kalan 20 milyar dedeye verilir.

3- Sadece asaba olması. Ölünün babası, oğlu ve oğlunun oğlu olmadığında diğer hisse sahiplerinden kalan malın tamamını asaba olarak dede alır. Ölünün hanımı kalsa, ona dörttebir verilir, geri kalanı dede asaba olarak alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, ölünün hanımına 15 milyar verilir, geri kalan 45 milyar dedeye verilir.

 4- Düşmesi hali. Ölünün babası varsa, dede miras alamaz.

EVLADI ÜMMÜN (Anne tarafından erkek ve kız kardeşlerin)        3 HALİ VARDIR

1- Altıda bir. Ölünün babası-dedeleri-oğlu-oğlun oğulları bulunmayınca ölünün anne tarafından bir olan tek erkek veya kız kardeşe malın altıda biri verilir.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, 10 milyarı anne tarafından olan kaerdeşi alır, geri kalan 50 milyarı anne-baba bir olan kardeş alır.

2- Üçte bir. Ölünün babası-dedeleri-oğlu-oğlun oğulları bulunmayınca ölünün anne tarafından bir olan birkaç erkek veya kız kardeşe malın üçtebiri verilir.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, anne tarafından olan kardeşe 20 milyar verilir, kalanı anne-baba bir olan kardeş alır.

3- Düşmesi hali. Ölünün babası veya oğlu veya oğlun oğlu bulununca, ölünün anne tarafında olan kardeşine mal verilmez.

ANNENİN 3 HALİ VARDIR.

1- Altıda bir. Ölünün annesi ile, ölünün oğlu veya kızı veya oğlun evladı veya daha aşağıya doğru torunları veya ölünün iki veya daha fazla erkek veya kız kardeşi bulununcadır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, 10 milyar annesine verilir, kalanı oğluna verilir.

2- Bütün malın üçte biri. Ölünün annesi ile, ölünün oğlu veya kızı veya oğlun evladı veya daha aşağıya doğru torunları veya ölünün iki veya daha fazla erkek veya kız kardeşi bulunmayıncadır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, 20 milyar anneye verilir, kalan mal mesela asabalardan var olan bir erkek kardeşe kalır.

3- Kalanın üçte biri. Ölünün annesi, ölünün babasıyla ve kocası veya hanımı ile birlikte oluncadır. Bu durumda koca veya hanım hissesini aldıktan sonra anne kalanın üçte birini alır, geri kalanı da babası alır. Burda baba yerine dede olsa, anne için bütün malın üçtebiri vardır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, ölünün karısına 15 milyar verilir, annesine kalan 45 milyarın üçtebiri olan 15 milyar verilir, kalan 30 milyarı da ölünün babası alır.

CEDDE-İ SAHİHA (NİNE) NIN 2 HALİ VARDIR.

1- Altıda bir. Ölünün annesi olmayıp bir ninesi varsa, malın altıda birini alır. Aynı seviyede birkaç nine olsa hepsine altıda bir eşit olarak verilir.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, nineye 10 milyar verilir, kalan mal asabalardan anne-baba bir kardeşe kalır.

2- Düşmesi hali. Ölünün annesi varsa, her bakımdan olan nineler sakıt olur, miras alamazlar.

SULBİYYENİN (Öz kızlar) 3 HALİ VARDIR.

1- Yarım. Ölünün oğlu olmayıp bir kızı olursa malın yarısını alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, bir kızına 30 milyar verilir, kocasına 15 milyar verilir, kalan 15 milyar asaba olan erkek kardeşine verilir.

2- Üçte iki. Ölünün oğlu olmayıp iki veya daha fazla kızı olunca. Bunlara malın üçte ikisi eşit olarak verilir.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, iki kızına 40 milyar verilir, kalan 20 milyar asabaya kalır.

3- Ortaklaşa asaba olmaları. Ölünün kızları, oğulları ile birlikte olunca, diğer farz hisse sahiplerinden artan mal aralarında erkeklere iki hisse, kızlara bir hisse olarak pay edilir.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, hanımına 15 milyar verilir, kalan 45 milyar kızı ve oğlu arasında ikiye bir olarak taksim edilir. Mesela bir oğul ve iki kızı olsaydı 45 milyar dörde bölünür ve iki hisse bir oğluna, birer hisse de kızlara verilirdi.

İBNİYYENİN (Oğlun kızlarının) 6 HALİ VARDIR.

1- Yarım hisse. Ölünün öz kızı olmayıp, oğlunun bir kızı veya oğlun oğlunun bir kızı varsa, malın yarısını alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, kocasına 15 milyar verilir, 30 milyar oğlunun kızına verilir, kalan 15 milyar asaba olana kalır.

2- Üçte iki hisse. Ölünün oğlunun veya oğlun oğlunun iki veya daha fazla kızı varsa, bunlar malın üçte ikisini alırlar.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, kocasına 15 milyar verilir, iki kıza 40 milyar verilir, kalan 5 milyar asabaya verilir.

3- Altıda bir hisse. Ölünün öz kızı ile birlikte oğlun kızı veya daha aşağıdakinin kızı birlikte olunca, bu torun tarafından olan kıza altıda bir verilir. Öz kızı malın yarısını alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, öz kızı 30 milyar alır, 10 milyar oğlun kızına verilir, kalanı asabaya verilir.

4- Ortaklaşa asaba olmaları. Ölünün oğlu olmayıp, aşağı doğru erkek torunların kız ve erkek evlatları bulununca kızlar da erkeklerle birlikte asaba olurlar, erkeklere iki, kızlara bir hisse verilir.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, kocasına 15 milyar verilir, kalan 45 milyar kız ve erkek torunlar arasında ikiye bir olarak bölünür. Mesela iki kız torunu ve iki erkek torunu olsa, 45 milyarı altı hisse yaparız ve kizlara bir hisse, erkelere iki hisse verilir.

5- Varis olamama hali. Ölünün iki veya daha fazla öz kızı varsa, oğlun kızları mirasçı olamaz.

6- Düşme hali. Ölünün oğlu ile, oğlunun kızları birlikte bulununca oğlun kızları miras hakkından düşerler.

ANNE-BABA BİR KIZ KARDEŞİN 5 HALİ VARDIR.

1- Yarım hisse. Ölünün evladı, babası ve sahih dedesi yok ise ve anne-baba bir kız kardeşi varsa, malın yarısını alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, 30 milyar anne-bab kız kardeşe verilir, kalanı asaba olan alır.

2- Üçte iki hisse. Ölünün evladı, babası ve sahih dedesi yok ise ve anne-baba kız kardeşi birden fazla varsa, malın üçte ikisini alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, iki tane kız 40 milyarı alır, kalan 20 milyar asabaya verilir.

3- Ortaklaşa asaba olmaları. Ölünün evladı, babası ve sahih dedesi yok iken, bir veya daha fazla anne-baba bir kız kardeşi, anne-baba erkek kardeşle birlikte olunca, asaba olarak erkeklere iki, kızlara bir hisse verilir.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, bütün mal kardeşler arasında kızlara bir hiise, erkeklere iki hisse olarak pay edilir.

4- Sadece asaba olmaları. Ölünün bir veya daha fazla anne-baba bir kız kardeşi, ölünün bir veya daha fazla kızı ile veya oğlunun kızı ile veya daha aşağıdaki torunun kızıyla birlikte olmasıdır. asaba olarak farz hisselerden geri kalanı alırlar.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, kızı 30 milyarı alır, kalan mal asaba olarak anne-baba bir kız kardeşe kalır.

5- Düşme hali. Ölünün oğlu, veya torunu, veya babası veya yukarı doğru dedesi ile birlikte, anne-baba bir kız kardeşin bulunmasıdır ki bu kız kardeşlere miras yoktur.

BABA  BİR  KIZ  KARDEŞİN  7 HALİ VARDIR.

1- Yarım hisse. Ölünün evladı, babası, dedesi, anne-baba bir erkek veya kız kardeşi bulunmayınca, sadece baba tarafından olan bir kız kardeş için malın yarısı vardır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, kocasına 15 milyar verilir, 30 milyar kız kardeşe verilir, kalanı asabaya verilir.

2- Üçte iki hisse. Baba tarafından iki veya daha fazla kız kardeş olup, ölünün evladı, babası, dedesi, anne-baba bir erkek veya kız kardeşi bulunmayınca. Üçte iki, baba tarafından kız kardeşlere eşit olarak bölünür.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, 40 milyar kızkardeşlere kalır, kalan mal asabaya verilir.

3- Altıda bir hisse. Baba tarafından olan kız kardeşler, ölünün anne-baba bir olan kız kardeşlerle birlikte olunca, malın altıda birini alırlar. Anne-baba bir olanlar malın yarısını alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, anne-baba bir olan kız kardeşler 30 milyarı alır, baba tarafından olan kız kardeşler 10 milyar alır, kalan asabaya verilir.

4- Ortaklaşa asaba olmaları. Ölünün baba tarafından erkek ve kız kardeşleri olup, evladı, babası ve dedesi olmayınca asaba olmalarıdır. Erkeklerle birlikte kalan malı alırlar.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, anne-baba bir olan kız kardeşleri için malın üçte ikisi olan 40 milyar verilir, geri kalan 20 milyar bab tarafından olan kız ve erkekler arasında ikiye bir olarak taksim edilir.

5- Sadece asaba olmaları. Ölünün baba tarafından kız kardeşi, ölünün kızı veya oğlunun kızı veya daha aşağıdaki kızı ile birlikte bulunup, ölünün oğlu, babası, dedesi ve anne-baba bir kız kardeşi olmayın-cadır. Farz hisselerden geri kalanı, baba tarafından olan kız, asaba olarak alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, kocası için 15 milyar verilir, ölünün oğlunun kızına 30 milyar verilir, kalan 15 milyar baba tarafından olan kız kardeşe asaba olarak verilir.

6- Varis olamaması. Ölünün anne-baba bir olan birkaç kız kardeşi bulununca, ölünün baba tarafından olan kız kardeşi varis olamaz.

7- Mirastan düşme halidir. Ölünün oğlu, daha aşağıdaki oğlu (torun), veya babası veya yukarıya doğru dedesi, veya ane-baba bir erkek kardeşi, veya kızı, veya aşağıya doğru kızın oğlu ile beraber asaba olan anne-baba bir kız kardeş bulunursa, baba tarafından olan kız kardeş miras alamaz.

KOCANIN 2 HALİ VARDIR.

1- Yarım hisse. Ölen hanımın evladı, aşağı doğru oğlu tarafından torunu olmazsa, kocası malının yarısını alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, kocasına 30 milyar verilir, kalanı anne-baba bir kardeşine verilir.

2- Dörtte bir hisse. Ölen hanımın erkek veya kızı veya aşağı doğru oğlunun evladı bulunursa, koca malının dörtte birini alır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, 15 milyarı kocasına verilir, kalanı oğlun oğluna verilir.

HANIMI 2 HALİ VARDIR.

1- Dörtte bir hisse. Kocanın evladı veya oğlunun evladı bulunmayınca, bir veya birkaç hanım için kocanın malından dörtte biri vardır.

Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, hanım için 15 milyar verilir, kalanı ölünün kardeşlerine verilir.

 2- Sekizde bir hisse. Bir veya daha fazla hanım, kocanın evladı veya oğlunun evladı ile bulunursa, hanımlar için sekizde bir hisse vardır.

 Mesela ölünün 60 milyarı kalsa, sekizde biri (7,5 milyar) hanımına verilir, kalanı da ölünün oğluna verilir.

FASIL

Adetlerin tedahulü[4], azın çok olandan iki veya daha fazla atıla-rak onu bitirmesiyle bilinir. Veya ekser olan az olana taksim edilir, sahih şekilde taksim olunur. Yirmi ile, beş gibi.

İki adedin muvafakatının bilinmesi, her iki tarafdan ekser sayıdan az olanı noksanlaştırılır, taki bir miktarda tevafuk ederler. Eğer birde tevafuk ederlerse bu iki sayı birbirine muhaliftir. Eğer birden ekserisinde tevafuk ederlerse bu iki sayı bir birine uygundur. Eğer ikide uygun olurlarsa bu iki sayı yarımda tevafuk etmiştir.

Eğer üçte ise, tevafuk bissülüstür. Veya dörtte ise tevafuk bir-rubu’dur. Ona kadar böyledir.

Onbirde ise, on birden bir cüzde tevafuk vardır. Bu şekilde devam eder.

Her fırkanın tashihten nasibini bilmek istersen, asıl mes’ele-den her biri için olan hisseyi asıl meselede çarptığın ile (tekrar) çarp, çıkan sayı o fırkanın nasibidir. Her bir ferdin nasibini bilmekte yapılacak işte aynıdır.

Dilersen asıl mesleden her bir fırkanın hissesini, sayı adetle-rine böl, sonra çarpılandan şu nisbet gibisini onlardan her bir fırkaya ver.

Eğer terikeyi varislere veya alacaklılara bölmek istersen terike ve tashihe bak, eğer aralarında muvafakat varsa, tashihten her bir varisin hissesini terikenin vafkı ile çarp, sonra hasıl olanı tashihin vafkı üzere taksim et. Çıkan sayı şu varisin nasibidir.

İkisi arasında muvafakat yoksa, bütün terike ile her bir varisin hissesini çarp, çıkan meblağı tashihin tamamı üzere taksim et. Çıkan şey onun nasibidir.

Her bir fırkanın nasibini bilmekte yapılan şey aynı şekildedir.

Alacaklılar arasındaki taksimde bütün borcu tashih gibi yap. Her bir borç varislerin hissesi gibidir. Sonra zikredilen işlemi yap.

Varislerden veya alacaklılardan biri terikeden malum bir şey üzerine sulh ederse, onun nasibini tashihden çıkart veya borçlar-dan çıkart. Kalanı, kalanlar arasında hisselerine ve alacaklarına göre taksim et.

(Bu hususlarda ilgili fetva ve izahlar, şerhte mevcuttur.)