|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Öncelikle başlıkta adı geçen Osmanlı savaş taktiklerinin hangilerini kapsadığını belirtecek olursak, kısaca şu şekilde özetleyebiliriz; Osmanlı döneminde savaş esnasında olduğu kadar, savaş öncesi ve savaş sonrası da oluşturulan taktiklerin hepsi birden başlığımızın konusu olacaktır.
Osmanlı İmparatorluğunun sahip olduğu askeri zaferlerin ve başarılarının nedenleri halen kesinlikle ortaya konmamış olmakla beraber, kullanmış oldukları savaş teknikleri sürekli olarak gerek sosyal bilimciler, gerekse tarih bilimciler tarafından sürekli olarak derinlemesine araştırması yapılmış konular arasında yer almışlardır. Osmanlı İmparatorluğu yükseliş çağında neredeyse sürekli olarak devam eden bir savaşlar zinciri altındaydı ve neredeyse katıldığı bütün savaşlardan da başarı ile dönmeyi başarabilmişti. Hatta Fatih Sultan Mehmet zamanında bazı durumlarda sayısı toplamda yirmiyi aşan devletlere karşı aynı anda savaşıldığı bile olmuştur.
Osmanlı Devleti Bir Savaşa Nasıl Hazırlanırdı?
Osmanlı Devleti bir savaşa katılmadan ya da başka bir ülkeye savaş açmadan evvel öncelikle savaşılacak devlet hakkında toplayabileceği bütün bilgileri toplamaya çalışırdı. Bu bilgiler arasında savaşılacak devletin, jeopolitik durumundan, siyasi durumuna, ekonomik yapısından, kültürel yapısına bütün özellikleri derinlemesine araştırılırdı. Ve bütün bu araştırmalar diplomatik bir gayret ile düzen ve titizlik içerisinde gerçekleştirilirdi.
Osmanlı devleti için savaşılacak devletin askeri yapısı bilinmesi gereken en önemli unsurlardan bir tanesi idi. Savaşılacak devletin askeri gücü yaklaşık olarak bilindikten sonra bu güce karşı hazırlıklar devam ettirilirdi. Osmanlı devleti sırasında ordu ve askerler her zaman savaşa hazır konumda beklemekteydiler. Askerlik bir meslek olarak yayıldığı için bu mesleğe mensup kişiler sürekli olarak savaşa hazır şekilde ve savaş hazırlıkları ile beklerlerdi. Herhangi bir savaş durumunda en çok zaman alan ve emek isteyen konu askerlerin toplanması ve savaş yapılacak yere iletilebilmesi idi. Savaş yapılacak yere gerçekleştirilen bu seyahatin çok büyük bir dikkat ve titizlikle organize edilmesi gerekliydi. Ne kadar askerin nereye götürülüp nerde konumlandırılacağı, varılacak hedefe giderken nerelerde ne kadar mola yapılacağı, askerlerin nerede nasıl besleneceği gibi ayrıntılar sancak ve alay beylerince organize edilip kadı ve naiplerine emir olarak gönderilirdi. Bu bilgilerin hepsi kesin bir şekilde sır olarak saklanması gereken devlet bilgileri idi. Bu sırların başkaları ile paylaşılması ölüm cezalarına kadar varabilirdi.
Savaş esnasında dinlenmeye neredeyse hiç zaman bırakılmaz ve güçlü saldırılar hiç ara verilmeden devam ettirilmeye çalışılırdı. Her zaman sabırlı bir şekilde bütün ayrıntıların planlanmaya çalışılması olası planlanmamış bir tehlikenin de ortadan kalkmasını sağlardı.
Gizlilik bakımından bu seferlerin tam olarak nereye yapılacağı genellikle bir sır olarak tutulurdu ancak bazı durumlarda kontrol ve düzen açısından bu bilgilerin beylerbeyi ya da sancak beylerine bildirildiği de olurdu.
Osmanlı Devleti Savaş Esnası ve Savaş Öncesi Taktikler ve Hazırlıklar:
Osmanlı devleti askerleri savaşa katılırken genellikle çelik miğfer, hafif zırh, gömlek, deri kaplı tahta kalkan ve özel silahlar ile güçlendirilirlerdi. Osmanlı devletinin savaş taktiklerine genel olarak baktığımızda ana tekniğin yanıltmak ve şaşırtmak olduğunu görürüz. Bütün bir yükseliş dönemi boyunca katıldığı neredeyse bütün savaşlarda bu yöntemi kullanan Osmanlı askerleri bu teknik ile büyük başarılar elde etmişlerdir.
Bir örnek vermek gerekirse Hristiyan askerlerine karşı savaşan Osmanlı askerleri savaş alanından kaçar gibi yapar ve bu şekilde zırhlı Hristiyan askerlerinin atlıları ile sahaya çıkmalarını sağlarlardı. Böylece hem Hristiyan askerlerinin atlarının yorulmasını sağlar hem de yeniçeri sipleri önüne çakılı sivri üçlü engellere doğru çekmeyi başarırlardı. Bunu yaparken aynı zamanda da yan taraftan saldırılarını sürdürür ve şekilde Hristiyan askerlerin kolayca teslim olmasını sağlarlardı.
Aynı zamanda Osmanlı devletinin yani yeniçerilerin sahip olduğu silah gücünü de unutmamak gerekir. Ordunun askeri gücü kullandığı taktiklerin yanı sıra sahip olduğu silah gücüne de dayanıyordu.
1. Selim’e kadar konumlanma stratejisinde ise sultan ile sancakları yüksekçe bir toprak yığıntısından oluşturulmuş bir tepecik üstünde yer alırken bunu takip eden sırada sahip olunan toplar ve havan topları ile yeniçeriler gelmekteydi. Askeri eğitim açısından en az eğitimli taraf olan Anadolu Askerleri sağ tarafta, balkanlardan gelen askerler ise sol tarafta konuşlandırılmışlardı. Ve savaş bu şekilde devam ettirilirdi, 1. Selim’den sonra ortada bulunan silahlı yeniçeriler ön tarafa alınmıştır.
Osmanlı devletinin kandırma politikası ile kazandığı başka bir zaferinden daha bahsetmek gerekirse Fatih Sultan Mehmet zamanında Akkoyunlular’a karşı yapılan Otlukbeli savaşı hazırlıkları son sürat sürerken dahi bu savaşın aslen kime karşı yapılacağı padişahtan başka neredeyse hiç kimse tarafından bilinmemekteydi. Gönderilen ve halk arasında yayılan bilgiler her zaman saldırılacak devletin kandırılması üzerine kurulmaktaydı.
Osmanlı devleti askerlerinin o zamanın Avrupa askerlerinden diğer bir farkı da Avrupa askerlerinden farklı olarak günlük neredeyse 25 km yürüyor olmaları idi. Avrupa askerleri ise buna karşı en fazla 10 km yürümekteydiler. Bu şekilde çok kısa bir süre içerisinde hedefine ulaşan Osmanlı askerleri bu özelliği ile de çokça savaşılan devletin hazırlıksız yakalanarak yenilmesini başarmıştır.
Hilal Taktiği
Osmanlı devletini uyguladığı en ünlü taktiklerden bir tanesi olarak bildiğimiz Hilal taktiğinden bahsedecek olursak öncelikle bu taktiğin psikolojik bir baskı olduğunu söylememiz gerekir.
Savaş alanında dört bölüme ayrılan Osmanlı ordusu, daha güçlü olan ihtiyat güçlerini arkalarda saklayarak düşman ordusunu yanıltma politikası izlerdi. Osmanlı ordusunu gören düşman ordusu sadece ihtiyatın olmadığı daha zayıf safları görüp oralara saldırırken, daha güçlü olan ihtiyat güçleri tarafından kolayca kuşatılıp etkisiz hale getiriliyordu.
Osmanlı devletinde askerlik daha önce de bahsettiğimiz gibi bir zorunluluk değil bir meslekti. Bu nedenle savaş çıktığı zaman askerlerin toplanması beklenmez zaten savaş için hazırlıklı olan askerler savaş bölgelerine gönderilirlerdi. Barış zamanlarında bu askerlerin eğitimi ve hazırlıkları yine savaş zamanında olduğu gibi disiplinli bir şekilde devam etmekteydi.
Phalanx ve Falanks Taktiği’nin bir tersi taktik olarak geliştirilmiş hilal taktiği bu şekilde saldıran orduları kolayca alt etmektedir. Phalanx ve Falanks taktiğinden de kısaca bahsedecek olursak, bu taktik genelde Avrupa askerince kullanılan bir taktiktir. En basit tanımı ile savaşa katılacak ordunun birbirinden hiç ayrılmadan ardı ardına dizelenmiş saflar halinde savaştığını anlatan bir taktiktir. İlk olarak Arkayık Yunanistan’da kullanılan bu taktik uygulanmaya başlamadan önce askerler dağınık olarak ve birebir çatışma şeklinde savaşırlarken bu taktik ile birlikte düzenli bi saldırı tekniği kullanılmaya başlanmıştır. Bu şekilde düzenli ve kitlesel bir darbe ile büyük başarılar kazanan ordu, kayıp sayısını da azaltabilmektedir.. Sol tarafında kalkan tutan askerler sağ taraflarını olası darbelere karşı korumak için sağ tarafındaki askere iyice sokularak öne ilerlemektedir. Bu sebepten öne ilerleyen Falanks birlikleri her zaman hafif sağa doğru kayarlardı.
. Mustafa Kemal Atatürk'ün Katıldığı SavaşlarTürkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu olan Mustafa Kemal Atatürk, askeri kökenli olup hayatı boyunca birçok savaşta bizzat bulunmuş ve komutanlık etmiştir. Bu savaşları şu şekilde sıralayabilriz:
31 Mart Vakası (13 Nisan 1909)
İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra İstanbul’da oluşan yönetime karşı oluşturulmuş çok büyük çapta bir ayaklanmadır.
Toplamda 13 gün sürmüştür. En başta askeri bir yapı ile başlayan ayaklanma daha sonra dini kesimlerinden araya girmesi ile dini bir boyut kazanmıştır. İstanbul’da hükümetin istifa etmesini sağlayan isyan ile isyancı askerler 7 gün boyunca İstanbul’u kuşatmışlardır. Bu askerlerin hangi amaç ile isyan ettikleri ve bu isyanın planlı ya da bilinçli bir isyan olup olmadığı hala bilinmemektedir. 31 Mart faciasının birebir içerisinde bulunan ve olayları gözlemleyen Atatürk, Orgeneral İzzettin Çalışlar ile isyan eden askerlere karşı savaşmışlardır. Atatürk’ün oluşturmuş olduğu Hareket Ordusu’nun başarısı ve 31 Mart Vakasında yaşananlar daha sonra Atatürk’ün dilinden Ulusal Gazetesinden yayımlanmıştır.
Arnavutluk İsyanı (15 Ocak 1911)
Bu isyanı bastırmak üzere görevlendirilen o dönemde Harbiye Nazırı olan Mahmut Şevket olmuştur. Mahmut Şevket komutasındaki isyanı durdurmak için görevlendirilen kuvvet içerisinde Mustafa Kemal Atatürk de bizzat bulunmuştur. Mahmut Şevket ve Atatürk’ün de dahil olduğu ordu isyanı bir ay içerisinde bastırmıştır.
Trablusgarp Savaşı (29 Eylül 1911)
1911-1921 Türk-İtalyan Savaşı olarak da geçen savaş Osmanlı İmparatorluğu ile İtalya arasında geçmiştir. Bu savaş genel olarak Adriyatik Denizi, Ege Adaları, Çanakkale boğazı ve Kızıldeniz üzerinde gerçekleşmiştir. Birinci Balkan Savaşı’nın da aynı zamanda başlaması üzerine sahip olduğu askeri gücü birçok savaş arasında paylaştırması sonucu başarısızlığa uğrayan Osmanlı İtalya’ya karşı yenilmiş ve bu yenilgi sonucu Trablusgarp, Fizan ve Sirenayka bölgelerini kaybetmiştir. Daha sonra ise bu bölgelerin birleşmesi ile Libya Devleti kurulmuştur. Savaş sırasında her ne kadar İtalyan Güçleri Rodos ve Oniki Ada’yı kuşatmış olsalar da savaş sonrası imzalanan Uşi antlaşması ile Oniki Ada yeniden Osmanlı’ya verilmiştir.
 Trablusgarp Savaşı sırasında Mustafa Kemal Atatürk binbaşı rütbesi ile Tobruk Muharebesini yöneterek askeri alandaki başarısını göstermiştir. 8 Ekim tarihinde başlayan Balkan Savaşları nedeni ile Osmanlı İtalya ile anlaşmaya razı olmuş ve savaştan çekilmiştir. Savaş sonucu İtalya’nın şartları kabul edildi ve 15 Ekim 1912’de İsviçre’nin Ouchy (Uşi) kentinde antlaşma imzalandı.
İkinci Balkan Savaşı (1912- 1913)
Balkan Savaşları sırasında dört ülkeye karşı birden savaşan Osmanlı Devleti, Balkan Savaşları’nı kaybetmiştir. Bu savaş sonrası Londra Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre, Osmanlı Devleti Balkan ve Trakya topraklarını kaybetmiştir. İkinci Balkan Savaşı’da Balkan Devletleri’nin kazandıkları toprakları kendi aralarında paylaşamamaları sonucu çıkmıştır. Bu sırada Trablusgarp’ta ordu komutasında görev yapan Mustafa Kemal Atatürk ise bu savaşın sonra ermesi ile İstanbul’a dönmüş ve İkinci Balkan Savaşı’nın patlak vermesi ile Gelibolu’da yeniden görevlendirilmiştir.
İkinci Balkan Savaşı sırasında Trakya’da gösterdiği başarısından dolayı Mustafa Kemal Atatürk Sofya ateşeliğine atanmıştır. Osmanlı Devleti’nin Birinci Balkan Savaşı ile Gelibolu ve Trakya’da kaybettiği toprakların bir kısmını İkinci Balkan Savaşı ile geri kazanmasında Mustafa Kemal’in askeri başarısı yine etkili olmuştur.
Çanakkale Savaşı (18 Mart 1915)
Birinci Dünya Savaşı esnasında Osmanlı Devleti’nin savaştığı en güçlü cephelerden bir tanesi Çanakkale Cephesi olmuştur. Birinci Dünya Savaşı’nın en kanlı cephelerinden birisi olan Çanakkale Cephesi’nde Rusya’ya yardım etmek isteyen İngiltere ve Fransa ile savaşılmıştır. Fransa ve İngiltere’nin Rusya’ya yardım etmek istemesinin altında yatan neden ise Rusya’nın zayıflayan ekonomisini güçlendirerek Rusya’nın Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmasını sağlayabilmekti. Bu amaçlar ile Fransa ve İngiltere Çanakkale Cephesi’ne bir saldırı düzenlediler.
 İlk olarak deniz savaşları ile başlayan Çanakkale Savaşı İngiliz ve Fransız’ların Çanakkale Boğazı’ndan geçiş sırasında ağır kayıplar vermesi ile ilerledi. Denizde ağır kayıplar veren bu devletler Gelibolu’ya asker çıkararak Osmanlı Devleti’ne karadan saldırmayı planlamışlarsa da Gelibolu’da Mustafa Kemal Atatürk’ün komutasındaki Türk ordusu, bu saldırıyı yine denizde olduğu gibi başarılı bir şekilde önlemeyi başarmıştır. Gelibolu Yarımadası’nda Mustafa Kemal Atatürk’ün düşman askerlerine karşı gösterdiği başarısı onun albaylık rütbesine yükselmesini sağlamıştır. Bu savaşlar sırasında yaklaşık olarak 253.000 subay, er ve erbaş şehit olmuştur. Düşman orduları Fransız ve İtalyanlar ise yine aynı şekilde Türkler kadar çok kayıplar vermişler ve 1915 senesin 20 Aralık tarihinde Anafartalar ve Arıburnu’ndan kesin olarak çekilmişlerdir.
Doğu (Kafkas) Cephesi (1916-1917)
Mustafa Kemal Atatürk 11 Mart 1916 tarihinde Kolordu Komutanı olarak Diyarbakır, Muş ve Bitlis cephesinde Ruslara ve Ruslar ile birleşen Ermenilere karşı savaşmıştır. 8 Ağustos 1916 tarihinde Bitlis’de ve 14 Mayıs 1917 tarihinde Muş cephesinde düşmana karşı zafer elde edilmiş ve bu bölgeler düşman işgalinden kurtulmuştur. 1 Nisan 1916 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk’e Doğu (Kafkas) Cephesi olarak da bilinen Diyarbakır, Muş ve Bitlis cephelerinde göstermiş olduğu başarısından dolayı Tuğgenerallık Rütbesi verilmiştir. Bu cephede gösterilen başarı sonrası Rus birlikleri geri çekilmiştir.
Suriye-Filistin Cephesi (1917-1918)
1914 senesinde Süveyş Kanalı’na tamamen sahip olan İngilizler 1917 senesinde de Gazze’ye saldırmışlardır. Burada geçen savaşlar Birinci ve İkinci Gazze Savaşları olarak geçmektedir. Türklerin göstermiş olduğu başarısı sonrası İngilizler Gazze’de bir yenilgi elde etmişlerdir. Bu yenilgi sonrası takviye güçleri ile askeri gücünü kuvvetlendiren İngilizler, Filistin Cephesi’ne yoğun baskılar yapmışlardır. Bu süre içerisinde 7. Ordu Komutanlığı’na atanmış olan Mustafa Kemal Atatürk Yıldırım Ordular Komutanı General Falkenhayn ile yaşadığı anlaşmazlık üzerine bu görevinden istifa etmiştir.
24 Ekim 1917 tarihinde İngilizler 138.000 asker ile taarruza geçmişler ve Birusseba-Gazze savaşını kazanmışlardır. 1918 senesinde Mustafa Kemal Atatürk istifa ettiği 7. Ordu Komutanlığı’na yeniden dönerek İngilizlere karşı orduyu komuta etmiştir. Asker sayısını 460.000 e çıkaran İngilizler ise Filistin’i ele geçirmeyi başarmışlardır.
Bu cephede Mustafa Kemal Atatürk, hem İngilizlere hem de Arap silahlı çetelerine karşı savaşmıştır. Sonunda İngilizleri durdurmayı başarmış ve 31 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi sonrası Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığı’na atanmıştır.
Kurtuluş Savaşı (1919 - 1923)
Türk ordusunun büyük bir azimle savaştığı bir cephe olan Kurtuluş Savaşı Cephesi 31 Mart 1921 senesine kadar sürmüş ve çok kanlı geçmiştir. Mustafa Kemal Bu savaş sonrası `milletin makus talihini yenen bir savaş olmuştur` şeklinde bir ifade ile bu savaşın önemini anlatmıştır.
Sakarya Savaşı (20 Ekim 1921)
Mustafa Kemal Atatürk Yunanlara karşı savaşılan bu cepheye 18 Temmuz 1921 tarihinde bizzat gelerek gözlemlemiştir. Ordunun yeniden güçlendirilebilmesi için Sakarya’ya kadar çekilmesini söyleyen Atatürk Yunan ordularına karşı bir şans elde etmiştir. Bu cephede savaşırken Başkomutan unvanı alan Atatürk, 12 Ağustos 1921 günü bu unvanı ile ordunun başına geçmiştir.
. Harem Nedir?Harem çoğumuzun bildiği gibi Osmanlı zamanında sarayların belirli bir bölümüne verilen isimdir. Ancak tam olarak sarayların bu bölümü ne için kullanılmaktaydı ya da sarayların tam olarak nerelerinde bulunuyordu bu haremler gibi soruların cevapları tarih biliminin yaptığı araştırmalar sonucu çeşitli varsayımlarla karşımıza çıkmaktadır. Öncelikle elimizdeki verilere dayanarak haremler ile ilgili kesin yargılara bakalım isterseniz.
Topkapı Sarayı örneğinden de bildiğimiz üzere haremler genellikle sarayların iç avlularına bakacak şekilde konumlandırılan bölmelerdir. Harem kelimesinin, kelime olarak anlamına baktığımızda muhterem yer, korunan ve mukaddes anlamlarına gelen bir kelime olduğunu görürüz. Sadece saraylarda değil, büyük evlerin bazılarında da harem ismi verilen bölümlerin olduğu bilinmektedir. Bu haremlerin genel olarak ortak özellikleri, o sarayda ya da evde yaşayan kadınların yabancı erkeklerden korunarak rahatça yaşamalarının sağlanmasıdır.
Bu sebeple de haremler sarayın sadece iç avlusunu görecek şekilde inşa edildiler. Osmanlı döneminde haremler Harem-i Humayun şeklinde isimlendirilmişlerdir. Burada bahsedilen Harem-i Humayun padişahın yanında saray hizmetlerini yapacak kadınların yetiştirilmesi için kullanılan bir eğitim müessesesi özelliği taşır. Bu şekilde düşünüldüğünde haremin genel olarak bilindiği şekli ile bir zevk ve eğlence bölümü olmaktan ziyade eğitim amaçlı oluşturulmuş bir bölüm olduğu anlaşılır. Bu özelliği ile haremlere aynı zamanda yüksek dereceli kadınlar akademisi de denilebilir. Burada kadınlar arasında bir hiyerarşi mevcuttur ve cariyelikten en üst kademe olan ustalığa kadar dereceler bulunmaktadır. Aynı zamanda bu dereceler arasında terfinin mümkün olduğu bir sistem işlemektedir.
Haremlerin Farklı Kullanım Alanları
Saraylardaki harem bölümünün mahremiyeti ve gizliliği haremleri farklı şekillerde tanıtılmasına ve adından bahsedilmesine neden olmuştur. Harem konulu bazı sanat eserlerinde haremler genelde eğitim fonksiyonu gözardı edilerek sadece gizlilik ve mahremiyetinden dolayı farklı şekillerde tanıtılmıştır.
Son zamanlarda yerli ve yabancı bilim insanlarının yaptıkları araştırmalar haremin o dönemde dünya üzerinde bulunan en gelişmiş ve etkili eğitim sistemlerinden bir tanesine sahip olduğunu göstermektedir. Amerikalı bilim adamı Leslie Peirce on yıl süren araştırması sonucu Harem hakkında yazdığı bilimsel araştırmasını şu şekilde özetlemektedir:
"Biz batılılar İslam toplumunda cinselliği saplantı haline getirmek gibi eski ama güçlü bir geleneğin mirasçılarıyız. Harem, Müslüman cinsel duyarlılığı üzerine kurulu Batı efsanelerinin kuşkusuz en yaygın simgesidir.“
Burada haremin bilinen şekli ile sadece eğlence ve zevk düşkünü padişahlar için yapılmış bir bölüm olarak düşünülmesini eleştiren Peirce şu şekilde devam ediyor:
"Hanedan ailesi üyeleri için harem bir ikametgâhtı. Sultan ailesinin hizmetkârları için ise bir eğitim kurumu diye tarif olunabilir. Genç kadınlar sadece padişaha uygun cariyeler ve annesiyle diğer ileri gelen harem kadınlarına nedimler sağlamak amacıyla değil, aynı zamanda askerî / idarî hiyerarşinin tepesine yakın erkekler için uygun eş sağlama amacıyla eğitilirlerdi. Enderun, saray içinde padişaha kişisel hizmet yoluyla erkekleri nasıl saray dışında hanedana hizmet hazırlıyorsa, harem de kadınları padişah ve annesine kişisel hizmet yoluyla dış dünyadaki rollerini almaya hazırlıyordu."
Azat edilerek enderun mezunları veya diğer görevlilerle evlendirilen bu kadınların payına da kocalarının oluşturduğu erkek hanelerini (selamlık) tamamlayan haremler oluşturmak düşerdi.
Sultan hanesinin kurduğu teşkilat ve eğitim kalıbı bu köle evlilikleri vasıtasıyla çoğaltılarak Osmanlı yönetici sınıfının sosyal ve politik temelini oluşturuyordu. Saray eğitim sisteminin -hem erkek hem de kadınlar için- ana hedeflerinden biri hükümran hanedana sadakatin aşılanmasıydı. İmparatorluk elitini sarmalayan bağları erkekler kadar kadınlar da sürdüğü için elitin sadakatinin odağında sadece padişahın kendisi değil, aynı zamanda sultan hanesinin kadınları, yani bir bütün olarak haneden ailesi vardı."
 17. yüzyıl yazarlarına baktığımızda yine haremi yakından tanımamıza yardımcı olacak bir kaç anekdotu paylaşmak yerinde olacaktır. 1638 yılında yaptığı araştırması sonucu Henry Blunt Harem ile ilgili şu şekilde yazmaktadır:
"Sarayın, ikinci avluya girmelerine izin verilen yabancıların gidebildiği kadarını gördüm... İçeriyi görmedim. Ama hükümdarlarına karşı huşu duyduklarını gösteren şahane bir sessizlik ve saygı içindeki sonsuz bir görevliler ve hizmetkârlar kalabalığı ile karşılaştım." (Henry Blunt, A Voyage into the Levant, 1638).
Harem ile ilgili karşımıza çıkan bir diğer önemli araştırmada Fransız yazar Petiş de la Croix’ dan gelmektedir. Uzun yıllar sarayda yaşama fırsatı bulan yazar harem hakkında gözlemlerini şu kelimeler ile anlatmaktadır:
“Kardeşim, Osmanlı imparatorlarının sarayı konusundaki merakını herkesten kolay giderebilirim. Çünkü yirmi yıldan fazla bir süredir bu sarayın içine kapalı kalmış biri olarak güzelliklerini, yaşam tarzını, disiplinini gözlemleme zamanım oldu. Çeşitli yabancı gezginlerin bir kısmı dilimize de çevrilmiş olan bir çok fantastik tasvirine inanılacak olursa b sarayın büyülü bir yer olmadığını hayal etmemek güçtür... Fakat sarayın asıl güzelliği içinde gözlenen düzende ve burada yaşayan güçlü kişilerin hizmetine bakacak olanların eğitiminde yatar." (François Petiş de la Croix, Ett General de l'Empire Ottoman, 1695).
Haremin Genel Özellikleri ve Fonksiyonları
Haremin özelliklerine yakından bakacak olursak genel olarak Osmanlı hareminde ortalama 400 kadın bulunduğunu ve bazı dönemlerde bu sayının 1600 e kadar çıkabildiği görmekteyiz.
Haremin genel fonksiyonları ise şu şekilde sıralanabilir: İlk olarak bilindiği gibi padişahın aile yaşamını sürdürdüğü saraylarda padişahlar, şehzade ve devlet ileri gelenleri için haremlerden eş ve cariye temin edilmekteydi. Önceleri yabancı hanedanlar ile evlenmeye yatkın olan padişahlar ve hanedan ileri gelenleri Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren bu durumu değiştirerek sadece haremlerden kendilerine eş ya da cariye seçmekteydiler. Böylelikle Harem teşkilatınında Fatih Sultan Mehmet dönemi ile başladığını söyleyebiliriz.
Haremin ikinci fonksiyonu ise daha önce de söylediğimiz gibi eğitici özelliği ile okul niteliğidir. Burada kadınların eğitilerek, eğitimli kadınlar ile eğitimli erkeklerin evlendirilmesi ile eğitime dayalı bir aristokrasinin kurulmuş olduğu söylenebilir. Saraydaki kadınların bu şekilde eğitilmesi saray halkınının da eğitim düzeyinin çok yüksek olduğunu ispatlayan bir durumdur.
Kelime anlamı olarak da dokunulmaz, kutsal manalarına gelen harem kelime anlamında olduğu gibi Osmanlı düzeninde de herkesin giremediği bir bölümdü. Haremin bilinmeyen bir diğer özelliği ise haremin devlet adamları yetiştiren Enderun mekteplerine paralel bir kurum olarak oluşturulmuş olmasıdır. Haremin bu şekilde gizliliğinin korunuyor olmasının en büyük nedeni, öncelikle devlet sırlarının dışarıya çıkmasının önlenmesini başarmaktı.
Aynı zamanda güvenliğin sağlanabilmesi için de harem bölümünün bu şekilde dışarıya kapalı olması gerekiyordu. Yabancı kralların kızları saraya padişahın eşi ya da cariyesi olarak geldiklerinde genelde Müslüman olup Osmanlı kültürünü benimseselerde arada soylarını unutmayıp, gizli mektuplarla devlet sırlarını kendi ülkelerine ulaştırdıkları oluyordu bunu önlemek isteyen Fatih Sultan Mehmet’in çözümü ise oluşturduğu harem teşkilatıydı.
Harem teşkilatının en üst düzeyi Padişah ve Sadrazamdan sonra hadim edilmiş bir erkek olan Kızlar Ağası ya da diğer bir ismi ile Harem Ağası idi. Bu kişiler Padişah ve sadrazamdan başka kimseden emir almazlardı. Bu kişilerin genel olarak Mısır’da yetişmiş bir Arap olduğu bilinmektedir. Haremin daha iç bölümlerinde ise Haznedar Usta isminde bir harem üyesi kadın kontrolü ve yetkiyi elinde tutardı.
. Feodalite Nedir?Feodalite kelime anlamı olarak, Latince feodum (timar) kelimesi ile taşınabilen değerli mal manasına gelen bir kelimeden türetilmiştir. Feodalite ilişkisi, bir toplumda kendini hiyerarşik şekilde gösteren bir ilişkidir. Bir örgütleniş şeklinde baş gösterdiği için bu örgütleniş biçiminin de temelinde hiyerarşik bir yapı taşıdığını söyleyebiliriz. Temelinde ekonomilerin kendi kendine yetebilmesi düşüncesi üzerine kurulu bu sistemde merkezi otorite kuvveti zayıf,yerellik görüşü ise kuvvetlidir.
Feodalite, feodalizm ya da feodal düzen kendisini Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra güçlü ve zengin yerel güçlerin kendi düzenlerini kurmaları üzerine dayalı bir sistemdir. Özelliklerine yazının ilerleyen bölümlerinde daha yakından bakacağımız Feodal Sistem’in ilk olarak nasıl ortaya çıktığına ve geliştiğine bakalım.
Feodal Sistemin Ortaya Çıkışı:
Feodal sistem, ilk olarak Roma İmparatorluğu sınırları içerisinde kendini göstermeye başlamıştır.
Bu sistemin güçlenip bütün iradeyi eline almasının en önemli nedeni ise Roma İmparatorluğu’nun içinde bulunduğu ekonomik problemler olarak gösterilebilir. Bu noktada Roma İmparatorluğu’nun o dönemdeki ekonomik yapısına yakından bakmak doğru olacaktır. Roma İmparatorluğu ekonomik kalkınmasını yaptığı fetihler sonucu elde ettiği yeni fetih vergilerinden ve yağma gelirlerinden elde ediyordu. Zaman içerisinde azalan ve duran fetihler ise Roma İmparatorluğunda mevcut güçlü ekonomik yapının sarsılmasına neden olmuştur. Bu duruma bir çözüm olarak halkına aşırı derecede yüksek oranda vergiler sunarak ayakta durmayı amaçlayan Roma İmparatorluğu planladığı sonucun aksine farklı bir sonuçla karşılaşmıştır. Artan vergiler ekonomik durumu zaten iyi olmayan köylü kısmı zorlamış ve köylünün tarım ve hayvancılık gibi alanlarda çalışmalarını devam etmelerini zor durumda bırakmıştır.
Kentsel kesime tarım ve hayvancılık yaparak meyve ve gıdasal malzeme satan köylü kesim artık bu üretimi gerçekleştiremeyecek noktaya gelmiştir. Alım gücü çok azalan halk, çareyi köylerden kentlere göçte bulmuştur. Bu ekonomik yapının kendini bu şekilde yeniden düzenlemesi, Roma İmparatorluğu içerisinde toplu göçlerin yaşanmasına neden olmuştur. Bu durumun neden olduğu bir diğer sonuç ise Latifundiaların yani köle emeği ile çalışan tarımsal çalışanların zor duruma düşmesidir.
Kölelerin beslenmesi dahi çok büyük bir masraf haline döndüğü bu ekonomik sıkıntı döneminde bazı köle sahipleri kölelerini azad ederek bu masraftan kurtulma yoluna gitmişlerdir. Bazı toprak sahipleri ise bu topraklarını kira karşılığı kölelere kiralayarak yeni bir geçim yolu elde etmeye çalışmışlardır. Bu durum ise, Roma topraklarında yeni bir sınıfın doğmasına neden olmuştur. Serfler de denilen bu grup temelinde feodal yapıda üretici gücü elinde bulunduran sınıf olarak bilinir. Serfler kira vererek sahip oldukları toprakları işleyerek üretime devam etmek zorundalardı, keza onlara verilen özgürlükler kısıtlı özgürlüklerdi ve sahip oldukları toprakları işletmekle ve kira ödemekle yükümlüydüler.
Feodal Sistemin Yayılması
Roma İmparatorluğu’nun Cermen saldırıları sonucu yıkılması feodal sistemin güçlenip yayılmasında yine büyük rol oynamıştır. Roma İmparatorluğunu istila edip bu topraklara yerleşen Cermen krallıklar Roma İmparatorluğu döneminden farklı olarak merkezi otorite kurmadılar bunun yerine, kendi ekonomisini ve geçimini sağlayabilen birçok küçük krallıkların birleşiminden oluştular. Bu noktada feodal teriminin kullanımı önemlidir. Çünkü kurulan bu küçük krallıkların her birine feodal beylikler denilmekteydi.
Bu feodal düzenin gelişerek bilinen feodal yapı halini alması neredeyse iki asır sürmüştür. Roma İmparatorluğunun devrilmesinden sonra 10. yüzyıla kadar süren gelişmeler feodalitenin kendini geliştirerek şeklini sürekli değiştirmesine neden olmuştur.
10. yüzyıl sonunda oluşan yapıyı kısaca açıklamak gerekirse şu şekilde söylenebilir: oluşan serf sınıfı soyluların toprağını işlerken olası istilalara karşı ise şövalyeler tarafından korunmuşlardır. Bu şövalyeler genel olarak Avrupa’yı istilalardan koruyan askeri sınıf idi ve üretimi gerçekleştiren köylülerin koruyucu soylularıydı. 9. ve 10. yüzyıllarda Avrupa da kendini gösteren istilalar bu sistemin Avrupa’da daha geniş alanlarda uygulanırlığını arttırmıştır. Bu sayede o dönemde Avrupa’da yaşanan göçebe istilaları da durdurulmayı başarmış Avrupa’da güvenlik içinde üretim sağlanmıştır.
Feodal düzen ilk olarak Frank Karölenj İmparatorluğu üzerinde oluştuğu için feodalizmin kuruluş vatanı Fransa olarak gösterilmektedir. Feodalizim Britanya’ya gelmesi ise yine göçebe saldırıları sonucu olmuştur. 1076 yılında Britanya’yı istila eden Normanlar Fransa’dan getirdikleri Feodal sistemin İngiltere’de de yüz göstermesini başarmışlardır.
Daha sonra Britanya adasını tam olarak ele geçiren Normanlar İngiltere topraklarında da tam olarak bir feodal yapının kurulmasını sağlamışlardır. Burada Avrupa’nın diğer kesimlerinden farklı olarak feodal rejim kendiliğinden aşağıdan yukarı doğru değil, üstteki gücün yetkisi ile yukarıdan aşağı doğru kurulmuştur. Gücü elinde bulunduran Normanlar’ın İngiltere’de bu şekilde feodal rejimi sağlamaları İngiltere’deki feodal rejimin diğer bölgelere göre daha sağlam ve uzun ömürlü olmasını sağlamıştır.
Avrupa’daki feodal rejim gelişmelerine baktığımızda en son Almanya’da feodal rejimin yayıldığını söyleyebiliriz. 12. yüzyılda Fransa’daki Frank Karölenj imparatorluğunun yıkılmasından sonra dağılan grupların Almanya’ya yerleşmesi sonucu burada da feodal rejim etkisini göstermeyi başarmıştır.
İspanya’ya baktığımızda ise kuzey kısımdaki Katalonya bölgesi dışında İspanya topraklarında feodal rejimin pek etkisinin görülmediği bilinmektedir. İspanya’da feodal rejimin kurulmasından evvel Arap egemenliğine girerek bu yapıyı oluşturmuştur.
Feodal Yapı Nasıl İşler?
Feodal yapının hiyerarşik bir yapı olduğunu yazının en başında zaten söylemiştik. Peki, ne demek oluyor bu hiyerarşik yapı? Feodal düzende en üstte bir kral bulunur, kraldan sonra ise sırası ile güçlü soylular ve daha az güçlü soylular vardır en alt kısımı ise daha önce de açıkladığımız serfler bulunmaktaydı. Bu hiyerarşik yapının en üst tabakasını oluştursa da kralın güçleri sınırlıdır ve mutlaki bir rejimden söz edilemez. Toprak sahibi zengin soyluların kralın karşısında güçlerinin azımsanmayacak kadar çok olduğu bir çok kez görülmüştür. Bir örnek vermek gerekirse 1215 senesinde İngiliz Feodalitesi’nde zengin soylular kral Yurtsuz John’a Magna Carta’yı kabul ettirmişlerdir.
Feodal yapılarda soylular ve üretimi yapan köylüler arasında bir feodal sözleşme mevcuttur ve burada feodal beyler köylüleri koruyacağını garanti ederken, köylüler de feodal beyler için üretim yapacaklarını kabul etmiş olurlar. Burada koruyan-korunan ilişkisi vardır ve koruyana süzeren, korunana ise vassal denilmektedir.
Sadece ekonomik olarak değil askeri güç açısından da gücü elinde bulunduran feodal beyleri bu şekilde güçlerini uzun süre korumuşlardı. Bu durum kral yönetiminin de bir taraftan işine gelmekteydi çünkü merkezi bir askeri gücün oluşturulması kral için çok büyük bir ekonomik masraf demekti. Bu durumda feodal beylerin kraldan korkusunun olması için hiçbir neden kalmamıştı.
Feodal düzenin bulunduğu yönetimlerde zenginliğin ölçüsü topraktır. Bu aynı zamanda askeri bakımdan gücün de zenginlik gibi toprağı elinde bulunduran kişilerin elinde olduğunu gösterir. Ancak bu durum bu beyliklerin dışa kapalı bir hale gelmesine neden olmuştur bunun bir sonucu olarak da krallık olarak gelişme çok yavaş bir şekilde ilerlemiş ve hatta feodal dönemde bu tür gelişmeler durma noktasına gelmiştir. Sadece kendi içerisinde üretim ve ticaret yapan feodal beyler rekabet ortamının oluşmasının önüne geçmiştir.
Feodal yapının tamamen sarsılarak yıkılması da yine bu yüzden olmuştur. Zaman içerisinde değişen bu ekonomik düzen, rekabet ve teknolojik gelişmeler feodal yapıların yıkılmasının önünü açmıştır.
. Skolastik Düşünce Nedir?Skolastik Düşüncenin tanımına geçemeden önce, skolastik düşüncenin hangi dönemde nerede ve neden meydana çıktığını anlamaya çalışmak bu düşüncenin ne olduğunu anlamakta bize yardımcı olacaktır.
Skolastik Düşünceden Önce
Ortaçağ Avrupa’sına baktığımızda din ve kilisenin toplum üzerindeki etkisinin ne kadar büyük boyutlarda olduğunu görürüz. Bilimsel araştırmaların ve bilimsel gerçeklerin dahi geçerliliğinin kilise yada İncil karşısında hiçbir önem taşımadığı bu dönemde tanınan tek gerçek vardı ve o da kilisenin ve buna bağlı olarak incilin gerçeğidir. Bu durum özgür düşünceyi yok etmekle kalmıyor aynı zamanda düşüncenin gelişmesini engelliyordu. Halkın özgürce düşünme yetisinin engellenmesi toplumların ne bilimsel alanda ne de düşünsel alanda gelişmesine izin vermiyordu. Bu tür durumlarda pozitif bilim ile gerçekleri su yüzüne çıkarmaya çalışan insanların karşısına hep kilise çıkıyor ve bu insanlar ölüme kadar varan cezalarla cezalandırıyorlardı.
Bu cezalar insanları bu durumu kabullenip, özgür düşüncelerin gelişmesi için ellerinden bir şey gelmeyeceğine inanmaya ikna ediyordu. Kilise korku, diktatörlük ve dayatma ile elinde bulundurduğu bu gücü bir süre sonra sadece kendi çıkarı için kullanmaya başlamış ve cezalandırmalarda aşırı boyutlara ulaşmıştır. Bu duruma örnek vermek gerekirse cennetten toprak parçası sattığını iddia eden kiliselerin zenginliklerinin aşırı boyutlara ulaşması ve cahil kalmış halkın bu şekilde kandırılarak gerçekleri görmemelerinin sağlanması skolastik düşüncenin temelini oluşturmuştur. Tek doğrunun İncil olduğuna inanan ve halk arasında da bunun böyle inanılmasını sağlamak için dayatmayalar yapan kilise bu duruma karşı gelen kişileri ağır şekilde cezalandırılıyordu. Bu şekilde korku ve dayatma ile hem gücü elinde bulundurmayı başarıyor hem de toplum içinde pozitif bilimlerin ilerlemesine ve böylece de yeni görüşlere, buluş ve icatlara engel olmuş oluyordu. Kendini geliştiremeyen, düşünsel açıdan özgürlüğü elinde bulundurmayan halk ise kiliseye ve İncil’e inanmaktan başka bir şey yapamıyordu.
Bu durumun en bilinir örneği Galileo’dur. Bu dönemde kilise dünyanın bir tepsi gibi düz olduğuna inanıyor ve bu şekilde inanılmasını emrediyordu. Yaptığı araştırmalar sonucu bunun böyle olmadığı sonucuna varan Galileo bu araştırmaları yüzünden kiliseye ve İncil’e karşı geldiği için ölüm cezası ile cezalandırılmış ve bu nedenle çalışmalarının da devam etmesinin önüne geçilmiş olmuştur. Bu bahsedilen durumlar sandığımız gibi binlerce yüzyıl ötesi değil yaşadığımız yüzyıldan sadece bir kaç asır öncesidir. Galileo Galilei 1564 yılında Pisa şehrinde doğmuş ve 1642 yılında ise öldürülmüştür.
Bu kadar açıklamanın ardından Skolastik Düşünce’nin bir tanımını yapacak olursak şu şekilde özetleyebiliriz: düşünce özgürlüğünü kesin bir dille yasaklayan, düşünmeyi ve düşünerek elde edilecek pozitif bilimleri, bilimsel sonuçları tamamen reddeden ve sadece kilisenin doğrularını doğru olarak kabul eden düşünce tarzına Skolastik Düşünce denilmektedir.
Felsefi anlamda baktığımızda Skolastik Felsefe Patristik felsefenin bir devamı şeklinde gelişmiştir. Hristiyan inancı bu felsefenin temelini oluşturmaktadır. Skolastik felsefenin varlığını sürdürdüğü ortaçağ döneminde diğer bütün felsefeler skolastik felsefe zemininde kendini geliştirebildikleri için ortaçağ felsefesi deyimi ile bahsedilen de skolastik felsefeden başkası değildir.
Skolastik Düşüncenin Farklı Dönemleri
Skolastik Felsefenin dönemlerine baktığımızda üç tane dönem ile karşılaşırız. İlk olarak Skolastik düşüncenin ilk olarak meydana çıktığı ve kendini geliştirdiği erken dönemdir. Bu dönem 800 ve 1200’lü yıllar arasını kapsamaktadır. 1200 yılında yükselişe geçen skolastik düşünce 1300’lü yıllara kadar yükseliş dönemini yaşamıştır. 1300’lü yıllardan itibaren ise geç dönemini yaşayan skolastik düşüncenin 1500’lü yıllara kadar bu geç dönemini devam ettirdiği bilinmektedir.
Skolastik felsefeye ilham veren düşünce yapısı olarak karşımıza Aristotelizm gelmektedir. Skolastik felsefenin en bilinen özellikleri din felsefesi ile gerçekleri anlamaya çalışmaktır ki bu da bilinen skolastik felsefenin yeni bir şey bulmak ya da düşünceler elde etmek amacı taşımadığını bize gösterir. Bunun yerine var olan düşüncelerden skolastik felsefeye uygun olanlarını güçlendirmek ve uygun olmayanları da çürüterek yok etme çabası içerisindedir.
Bu felsefenin en önemli düşünürlerinden birisi olarak bilinen Augustinüs’ün “Anlamak için inanıyorum!” düşüncesi skolastik felsefenin temel düşüncesi olarak özetlenebilir. Bu düşünce tarzı realizminde temelini oluşturmaktadır. Bakış açısının bu şekilde olması nedeni ile görelikçiliğe, öznelliğe ve kuşkuculuğa karşı etkili bir tavır koyan skolastik felsefe yalnızca tek bir doğruya inanarak sadece tek bir doğruluk sisteminin varlığını geliştirmeyi amaçlar.
Skolastik felsefeye göre iyi hem tanrının buyruğudur hem de Tanrı bizzat tüm iyiliğin kendisidir. Batı İmparatorluğu’nun çökmesinden itibaren meydana gelen kültürel yıkımlar skolastik düşüncenin gelişmesinin önünü açmıştır. Böylece yeni bir toplumsal, sosyal ve kültürel düzenlemeye girilen bu dönemde skolastik düşünce geniş kitlelere hızlıca yayılmıştır. Bu dönemden önemli skolastik düşünürlere örnek vermek gerekirse 810 ve 887 yılları arasında yaşamış Johannes Scottus ilk skolastik düşünür olarak karşımıza çıkar.
Skolastik Düşüncenin Gelişmesinin Neden Olduğu Sonuçlar
Kilisenin tek güç olarak kontrol ve yönetmeyi eline almış olması, ekonomik açıdan da halkın kiliseye bağlı hale gelmesine neden olmuştur, Kavimler göçü sonrası ikiye ayrılan Roma imparatorluğu hristiyanlığın da ikiye bölünmesine neden olmuştur. Bu durumda Avrupa’da siyasi otoritelerin değişmesine ve sarsılmasına neden olmuştur. Bu durumdan faydalanmak için elinden geleni yapan kilise ise gücüne güç katarak halkı sömürmek için çeşitli yollar kullanmışlardır. Zaten cahil kalmis durumda olan halk iyice sömürülmüştür.
Toprakları elinde bulunduran kilise halkı neredeyse hiç bir ödeme yapmadan çalıştırmış ve geliri ile zenginliğine zenginlik katmıştır. Bu dönemde kilisenin elinde bulundurduğu güç sadece bununla kalmamış aynı zamanda vergi vermeme, askerlik yapmama, mahkeme kurma, eğitimi kontrol etme, aforoz etme, krala taç giydirme gibi yetki ve ayrıcalıkları ile alt edilemez duruma gelmiştir.
Skolastik düşüncenin İslam ve Türkler üzerindeki etkisine baktığımızda Orta Çağ’da İslam üzerinde de skolastik düşüncenin etkisinin gözlendiği görülmüştür. Ancak hiçbir zaman Avrupa’da olduğu kadar etkili olmamıştır. Türkler genelde düşünce özgürlüğünün olduğu yerlerde varlıklarını sürdürmüşlerdir.
Skolastik Düşüncenin Sonu
İtalya’da hümanistlerin, Eski Yunan ve Roma eserlerini inceleyerek gelişmenin önündeki en büyük engelin skolastik felsefe olduğunu görerek bu düşünce yapısını etkisiz hale getirebilmek için ellerinden geleni yapmışlardır. Matbaanın gelişmesi ve insanların okuma yazma oranlarının artması skolastik düşüncenin önüne geçebilmek için en büyük etkilerden olmuştur. Fransa’da Rönesans ve Reform hareketlerinin gelişmesi de skolastik yapının çatlayarak etkisiz hale gelmesinde büyük rol oynamıştır.
Hümanist görüşün ve bu görüşün bir sonucu olarak Rönesans ve Reform hareketleri güney Avrupa’da İtalya’dan başlayarak bütün Avrupa’yı etkisi altına alması, okur yazarlığın artması ve buna bağlı olarak görüşlerin bir metin halini alarak bütün Avrupa’da yayılabilir hale gelmesi böylece sadece kilisenin söz sahibi olduğu yönetimler birbiri ardına çökmeye ve yerini özgür düşünceye bırakmaya başlamıştır. Böylece orta çağ karanlığı olarak da bilinen, bilimsel ve sanatsal alanda kendini geliştirmek isteyenlere büyücü gözü ile bakılan ve skolastik düşüncenin hakim olduğu bu dönem geride kalmış yerine yeni bir çağ "Yeni Çağ" başlamıştır.
. Derebeylik Nedir?Ortaçağ Avrupa’sında skolastik düşüncenin de etkisi ile oluşan toprak zenginleri, sahip oldukları topraklar üzerinde sadece ekonomik üstünlüğü değil aynı zamanda siyasi ve askeri üstünlüğü de ellerinde tutuyorlardı. Bu üstünlük toprak içerisinde yaşayan belirli kimselere karşı değil diğer toprak zenginlerine karşı da bir üstünlüktü. Toprak sahipleri toprakları üzerinde kendi ordularını kuruyor, kendi ticaret ve siyasi teşkilatmalarını yönetiyorlardı. Zaman zaman bu toprak zenginleri kendine ait genel bir askeri teşkilatlanması olmayan krala karşı bile kafa tutabiliyorlardı.
Kral topraklarında güvenliği sağlayabilmek adına hem ekonomik hem de askeri açıdan bu toprak zenginlerine bağımlı halde varlığını sürdürdüğü bu dönemde oluşan bu rejime Derebeylik rejimi ya da feodal rejim denilmekteydi.
Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi toprak sahiplerinin herbiri farklı derebeyliklerini oluşturuyorlardı. Roma İmparatorluğunun Cermen saldırıları sonucu yıkılması feodal sistem de denilen derebeyliklerinin güçlenip yayılmasında yine büyük rol oynamıştır. Roma İmparatorluğunu istila edip bu topraklara yerleşen Cermen krallıklar Roma İmparatorluğu döneminden farklı olarak merkezi otorite kurmadılar. Bunun yerine, kendi ekonomisini ve geçimini sağlayabilen birçok küçük krallıkların birleşiminden oluştular. Bu noktada feodal teriminin kullanımı önemlidir çünkü kurulan bu küçük krallıkların herbirine feodal beylikler ya da derebeylik denilmekteydi.
Bu derebeylik düzeninin gelişerek bilinen feodal yapı halini alması neredeyse iki asır sürmüştür. Roma İmparatorluğunun devrilmesinden sonra 10. yüzyıla kadar süren gelişmeler derebeyliklerin kendini geliştirerek şeklini sürekli değiştirmesine neden olmuştur.
10. yüzyıl sonunda oluşan yapıyı kısaca açıklamak gerekirse şu şekilde söylenebilir: oluşan serf sınıfı soyluların toprağını işlerken olası istilalara karşı ise şövalyeler tarafından korunmuşlardır. Bu şövalyeler genel olarak Avrupa’yı istilalardan koruyan bir askeri sınıf idi ve üretimi gerçekleştiren köylülerin koruyucu soylularıydı. 9. ve 10. yüzyıllarda Avrupa da kendini gösteren istilalar bu sistemin Avrupa’da daha geniş alanlarda uygulanırlığını arttırmıştır. Bu sayede o dönemde Avrupa’da yaşanan göçebe istilaları da durdurulmayı başarmış Avrupa’da güvenlik içinde üretim sağlanmıştır.
Derebeyliklerin Kuruluşu
Derebeylik sisteminin Kavimler Göçü sonrası 375 yılı itibarı ile ilk kez ortaya çıkmaya başladığı bilinmektedir. Tam olarak başlangıcı ise 9. yüzyıla kadar uzanmaktadır. 9. yüzyıl ve 15. yüzyıl arasında etkinliğini gösteren derebeylik sistemi çok küçük hükümdarlıklar şeklinde de açıklanabilir. Halkın köylü ve şehirli şeklinde ikiye ayrılmış olması da yine derebeylik sisteminin bir sonucudur. Derebeylikleri arasında da hiyerarşik bir yapı görmek mümkündür. Bu durum küçük derebeylerinin kendinden daha büyük derebeyliklerine bağlı olması şeklinde açıklanabilir. Bu durumda kendinden daha büyük bir derebeyinin isteği durumunda küçük derebeyi ordusu ile birlikte büyük derebeyine yardım etmekle yükümlüydü. Bu kurala uymayan küçük derebeylikleri isyan etmek durumundaydılar.
Ateşli silahların bulunması ile birlikte varlıkları teker teker yok olmaya başlayan derebeylikleri haçlı seferleri sırasında büyük kayıplar vermişlerdir.
Derebeylik teşkilatının bir hristiyanlık teşkilatı olduğunu söylemek mümkündür. Her ne kadar derebeyler derebeylikleri sınırları içerisinde bir hükümdar gibi kuvvetli iselerde kilise ve incil de kontrolü sağlamakta büyük rol oynamaktaydı. Müslümanlığa bakıldığında ise bu sistemden farklı olarak hükümdar hanedanı dışında başka bir toprak zengini asiline ya da sözü geçen başka bir güçlü kimseye rastlanmamaktadır. Güç ve yetki tek elde toplanmıştır. Bu sebeple derebeylik teşkilatının osmanlıda görülmediğini söylemek mümkündür.
Derebeyliklerinde askeri gücün sahibi kral ya da devlet değil derebeyleri idi bu durum derebeylerinin krala karşı çok fazla güçlenmesine ve askeri yapının kopuk bir şekilde oluşmasına neden olmuştur.
Derebeyliklerin Yapısı
Derebeylik sisteminin ilk olarak Frank Karölenj İmparatorluğu üzerinde oluştuğu için Derebeylik sisteminin kuruluş vatanı Fransa olarak gösterilmektedir. Bu feodalizmin Britanya’ya gelmesi ise yine göçebe saldırıları sonucu olmuştur. 1076 yılında Britanya’yı istila eden Normanlar Fransa’dan getirdikleri Derebeylik sistemin İngiltere’de de yüz göstermesini başarmışlardır. Daha sonra Britanya adasını tam olarak ele geçiren Normanlar İngiltere topraklarında da tam olarak bir derebeylik sisteminin kurulmasını sağlamışlardır. Burada Avrupa’nın diğer kesimlerinden farklı olarak feodal rejim kendiliğinden aşağıdan yukarı doğru değil, üstteki gücün yetkisi ile yukarıdan aşağı doğru kurulmuştur. Gücü elinde bulunduran Normanlar’ın İngiltere’de bu şekilde derebeylik sistemini sağlamaları İngiltere’deki bu sistemin diğer bölgelere göre daha sağlam ve uzun ömürlü olmasını sağlamıştır.
İnsanlar arasında eşitliğin söz konusu olmadığı, kölelik sisteminin uygulandığı ve derebeyliklerinin sözünün zenginlikleri doğrultusunda geçtiği bir yönetim düzeni olan derebeylik döneminde, zengin derebeyleri zenginliklerine zenginlik katarken halk, köle şeklinde, karın tokluğuna çalışma pahasına kullanılıyordu. Köle şeklinde çalıştırılan halk Serf ismi verilen sınıf oluşturuyordu ve hiyerarşik bir yönetim yapısının oluştuğu bu ortaçağ avrupasında en üstte kral varken en alt tabakayı hiçbir özgürlüğü olmayan bu serfler oluşturuyordu. Şenyörler de denilen feodal beyler yani derebeyliklerin sahipleri bu serfleri istedikleri gibi satın alın satabiliyorlardır.
Derebeyliklerde Askeriyenin Yapısı
Derebeyliklerinde yetiştirilen askerlere Şövalye denilmekteydi ve bu şövalyeler kendi derebeyliklerinden başka kimseden emir almıyorlardı. Bu durum Avrupa’da ortaçağda yıkım ve talan etmenin başarı sağlamasına neden oldu. Yeteri kadar kontrolü olmayan derebeyliklerinde askeri güç kendi kafasına göre yerleşim yerlerini istila ediyor, insanları öldürüyor ve kadınlara tecavüz ediyorlardı. Bu şövalyeleri yargılayacak ve cezalandıracak yeterli bir kontrol sistemi mevcut değildi.
Bu siyasi bölünmüşlük ve sosyal eşitsizlik sisteminin bu kadar uzun asırlar boyunca varlığını sürdürebilmiş olmasının nedenlerine baktığımızda, derebeylikler kurulu olmuş oldukları kalelerin yıkılabilmesinin o zamanın teknolojisi ile imkansız olması önemli bir neden olarak karşımıza çıkar. Bu kalelerin sağlamlığı köylüler üzerinde mutlak haklara sahip olan derebeyliklerin güçlerini korumalarını sağlamıştır. Ateşli silahların ve topların bulunması ile bu kalelerin ele geçirilebilir ve yıkılır hale gelmesi zaten derebeylik sisteminin de sonunu getirmiştir.
Halkın bu şekilde sadece karın tokluğuna çalıştırılıyor olması köylü kısmının bir sermaye sahibi olmasının önüne geçmiş ve ömürleri boyunca derebeylerine bağlı şekilde çalışmaktan başka çare bırakmamıştır.
Derebeylik düzeninin bulunduğu yönetimlerde zenginliğin ölçüsü topraktır. Bu aynı zamanda askeri bakımdan gücün de zenginlik gibi toprağı elinde bulunduran kişilerin elinde olduğunu gösterir. Ancak bu durum bu beyliklerin dışa kapalı bir hale gelmesine neden olmuştur bunun bir sonucu olarak da krallık olarak gelişme çok yavaş bir şekilde ilerlemiş ve hatta derebeylik döneminde bu tür gelişmeler durma noktasına gelmiştir. Sadece kendi içerisinde üretim ve ticaret yapan derebeyler rekabet ortamının oluşmasının önüne geçmiştir.
Feodal yapının tamamen sarsılarak yıkılması da yine bu yüzden olmuştur. Zaman içerisinde değişen bu ekonomik düzen, rekabet ve teknolojik gelişmeler feodal yapıların yıkılmasının önünü açmıştır.
. Aziz Petrus Kimdir, Petrus Haçı Nedir?Aziz Petrus ve Onun Hayatına Dair Bilinenler
Aziz Petrus 65-67 yılları arasında Roma’ da olduğu sayılan Hz. İsa’nın 12 havarisinden bir tanesidir. Aynı zamanda diğer havarislerden biri olduğu bilinen Andreas’ın da kardeşidir. Petrus’un İncil’de geçtiği hali ile aynı zamanda Jakobs’un oğlu (aslen İncil’de Jona’nın oğlu olarak geçer)ve bir de üvey oğlu bulunduğu bilinmekteydi. Aziz Petrus’un da Hz. İsa gibi Celileli (Filistin) olduğu bilinir.
Petrus eski yunanca “taş” manasına gelen bir kelimedir. İncil’de geçtiği şekli ile Hz. İsa Aziz Petrus ve kardeşi Andreas’a Galile denizi (Lut Golü) kenarında balık tutarlarken karşılaşır ve onları kendisini takip etmeye davet eder. Hz. İsa’nın teklifini kabul eden kardeşler orada balık tutmayı bırakarak Hz. İsa’yı takibe başlarlar. (Markos 1:16) Hz. İsa Petrus’u ilk kez gördüğünde “Sen Yuhanna oğlu Simon’sun ve Kifas olarak çağırılacaksın,” dediği bilinir.
Kifas da aynı Petrus isminde olduğu gibi kaya, taş manalarına gelmektedir. Yine İncil’e göre Aziz Petrus’un evli olduğu bilinir ancak ne karısının kim olduğu ne de en ufak bir isim geçmektedir. Aziz Petrus’un karısı, karısının annesi ve ağabeyi ile birlikte Kafarnaum’da yaşadığı bilinir. Asıl mesleği balıkçılık olan Petrus, aynı zamanda bir diğer adı olan Simon ile de tanınır. Hz.İsa’nın bir havarisi olduktan sonra isminin önüne Aziz ünvanı getirilmiştir. Katolik kilisesinde Aziz Petrus’ un ilk Papa ve İsa’nın varisi olduğu kabul edilir.
İsmi taş anlamına gelen Aziz Petrus’a Hz. İsa’nın “Sen Kefas’sın (Petrus), ben kilisemi senin üzerine kuracağım,” dediğine inanılmaktadır. Petrus’un sahip olduğu Petrus künyesini yani Aramice Kifas’ı da kendisine Hz. İsa vermiştir. Kardeşi Andreas ile birlikte Hz. İsa’nın mucizelerine tanıklık eden Aziz Petrus kardeşi ile birlikte Hristiyanlığı ve Hristiyanlığı oluşturan temel bilgileri yaymaya söz vermiştir.
Bilinenlere göre Hz. İsa’nın ona çok güvenmesine ve kendisinin de defalarca Hz. İsa’ya bağlılık yemini etmesine karşın Aziz Petrus Hz. İsa’nın yakalanmasından sonra bağlılık yeminini tutmayıp Hz. İsa’dan ayrılarak kendisini yadsımıştır. Ancak yine de Hz. İsa’nın yakalanıp çarmıha gerilmesine kadar onun yanında bulunan en yakın destekçisi olduğu da bilinmektedir. İsa Mesih’in dirilip yeniden Kutsal Ruh olarak havarilere inişinden sonra İsrail’de, Antakya’da İncil’i yaymıştır. Aziz Petrus ikonalarının elinde hep bir anahtar ile resmedilmesinin sebebi daha önce de bahsedildiği gibi Hz. İsa’nın onu kilisenin kayası olarak tayin etmesi ve ona göklerin krallığını vermesi nedeni iledir.
Hz. İsa’nın ölümünden sonra Aziz Petrus’un etrafında toplanan Hristiyanlar, onun etrafında birbirlerine kenetlendiler. Romalıların tüm saldırılarına karşı hristiyanlığı ve inançlarını korumaya çalıştılar. Romalılara karşı gösterilen bu direnişte Aziz Petrus’un katkısı çok büyük olduğu bilinir.
 Aziz Petrus’ tan bahsederken Aziz Pevlüs’den de söz etmek gerekir. Aziz Pevlüs’ün (asıl ismi ile Saul Paulüs) bugün Mesin sınırlarında yer alan Tarsus’ta doğduğu bilinmektedir. Yahudi asıllı bir Roma vatandaşı olan Aziz Pavlus, ilk hristiyanlara karşı ön cephelerde savaşarak çokça Hristiyanı eziyet ederek öldürmüştür. Şam’daki Hristiyanları toplayarak Kudüs’e getirme görevini almış olan Aziz Pavlus Şam’a giderken gökten gelen bir nur ile yere düşmüştür. Gökten gelen bu nur, “Saul neden bana eziyet ediyorsun?” diye sorduğunda “Ya Rab sen kimsin?” sorusu ile yanıt vermiştir. Karşılığında ise “Ben eziyet ettiğin İsa’yım” cevabını almıştır. Sonrasında gökten gelen ses Aziz Pavlus’a, “Kalk şehre gir ve ne yapman gerektiği sana söylenecektir,” demiştir.
Aziz Pavlus yerden kalktığında kördü ve onu Şam’ da Yahuda’nın evine kadar götürürler. Üç gün boyunca gözleri görmeyen ve yiyecek birşeyi olmayan Aziz Pavlus üç gün boyunca sadece dua etmiş ve Hannanıya isimli bir Hristiyan, üç günün sonunda Aziz Pavlus’un ellerinin üzerine ellerini koyarak onunla birlikte dua etmiştir. Daha sonrasında ise Aziz Pavlus’un gözleri görür hale gelir. Bunun sonrasında vaftiz olan Aziz Pavlus Havralarda Hz. İsa’yı Allah’ın oğlu olarak tanıdığını anlatır. Sonrasında Hz İsa’yı milletlere ve israil oğullarına anlatmaya çalışan bir elçi olarak yıllarını geçiren Aziz Pavlus bir Roma İmparatoru tarafından 67 yılında başı kesilerek öldürüldü.
Aziz Petrus’un Papalık mevkinin ilk başlangıcı ve mirasçısı olduğunu düşünen katolikler, kilisenin Aziz Petrus üzerine kurulmuş olduğuna inanırlar. Bazı kilise babalarının hayatlarının ilerleyen bölümlerinde bu görüşe inanmadıkları ve Aziz Petrus’u kilisenin kurucusu olarak görmediklerini sadece Hz. İsa’yı kurucu ve mirasçı olarak tanıdıklarını belirtmişlerdir. İncil’de Aziz Petrus’un adının çokça geçtiğini görürüz. Hz. İsa’nın en yakın ve güvendiği üç elçisinden biri Aziz Petrus idi diğerleri ise, Yuhanna ve Yakup’tu. Ayrıca İncil’de Hz. İsa’nın Aziz Petrus’a göklerin krallığının anahtarını vermiş olduğu geçmektedir. Aziz Petrus ise bu anahtarı kullanarak önce Yahudilerin sonra da Samiriyelilerin ve son olarak da bütün dünyadaki Hristiyan olmayan milletlerin Krallığa erişmesini sağlamıştır. (Matta 16:19; Elçiler 2:5, 41; 8:14 - 17; 10:45)
Konuşma yeteneğinin gelişmiş olduğu bilinen Petrus’un bazı durumlarda diğer elçileri temsil edici şekilde konuşmalar yaptığıdı da bilinmektedir. Petrus’un almış olduğu bütün büyük sorumlulukların yanında İncil’de yine de kendisini bir cemaatin başkanı ya da başı olarak gösterdiği bir bölüm yoktur. Papalık mecrinin Aziz Petrus’ a ait olduğuna dair görüşler bir tarafa bunun doğruluğunu kanıtlayabilmek için öncelikle Papalık mertebesini derinlemesine araştırmak gerekir. Aziz Petrus; “Tanrı’nın emaneti olanlara efendilik taslamamalarını, birbirleriyle ilişkilerinde alçakgönüllülüğü kuşanmalarını” söylediği bilinmektedir. Ancak bu durum Petrus zamanında günümüzdeki anlamı ile bir Papalık mevkinin oluşmuş olduğunu kanıtlamaz.
Petrus Haçı Nedir?
Petrus Haçı’nın ne olduğuna bakacak olursak, Petrus Haçı’nın ters çevrilmiş bir Latin haçıolduğunu görürüz. İskenderiye’li bilgin Origen’in bildirdiği şekli ile Aziz Petrus, Hz. İsa’ya karşı gösterdiği sözünden dönme ve riyakatsızlıktan dolayı, kendisinin ters şekilde çarmıha gerilerek asılmasını istemiştir. Hz. İsa’nın öldürüldüğü gibi normal şekilde bir haça bağlanarak öldürülmeyi kendisine yakıştıramamış olan Aziz Petrus Haçın ters çevirilmesini ve kendisinin bu şekilde asılarak öldürülmesini istemiştir. Bu nedenle ters çevrilmiş bu haça Aziz Petrus Haçı ismi verilmektedir.
 Bu sebeplere dayanarak bazı katolikler bu şekildeki ters asılmış haçları İsa ile karşılaştırarak, değersizliğin bir sembolü olarak kullanmayı seçmişlerdir. Satanizmde de kullanılan şekli ile aynı olan ters haç burada anlam bakımından farklılık gösterir. Satanizmde ulaşılmak istenen nokta ve Aleister Crowley Sembolü olarak adlandırılan bu haç ile anlatılmak istenen İsa’nın lütfundan uzaklaşmaktır. Aziz Petrus 29 Haziran 1967 senesinde bu şekilde ters olarak çarmıha gerilerek öldürülmüştür.
. Karun Hazinelerinin HikayesiKârûn ilk kez Kasaş, Mü’min ve Ankebut sürelerinde Kur’an’da karşımıza çıkmaktadır. Kur’an’dan direk bir örnek vermek gerekirse İsrailoğullarından olduğu söylenen Kârûn’ un serveti Kur’an’da şu şekilde geçmektedir:
"Biz ona, anahtarlarını (bile taşımanın) güçlü bir topluluğa ağır geleceği hazineler verdik."
Serveti ile birçok durumda böbürlendiği söylenen Kârûn serveti için "Bunlar bana bendeki bilgi ve beceriden dolayı verilmiştir," dediği bilinmektedir. Bazı kaynaklara göre Kur’an’daki Kârûn hikayesi Tevrattaki Musa ile tartışma halinde olan ve zenginliği ile herhangi bir açıklama bulunmayan İsrail ileri gelenlerinden birisi olan Koreh’in serveti ve yunan mitolojisinde geçen Krezus’ un servetinin bir kombinasyonu olduğu kabul edilebilir. Krezus Antik çağın bilinen en zengin ve servetli Kralı idi. Onun hikayesine göre Krezus dokunduğu herşeyin altın olması için ilahlara yalvarır ve bu şekilde mutlak mutluluğa erişeceğini sanır ancak hikayenin sonunda isteği gerçek olan Kral çok zengin olmasına rağmen yine de mutluluğu bulamamıştır ve yine acılar içerisinde kıvranarak ölür.
(bkz. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Tarih Öğretmenliği Anabilim Dalı Bülteni) Lidya toprakları Anadolu’da bulunan en eski Yahudi yerleşim birimleridir ve bu özelliği ile Kur’an’da geçen bu hikayenin Yahudiler vasıtası ile bazı niteliklerinin (zaman, mekan vb. gibi) değiştirilerek Orta Doğu halklarına kadar ulaştığı ve orada da yayıldığı düşünülmektedir. Hikayeye diğer bir taraf olan Tevrat’tan bakıldığında ise Musa ile tartışan Korah isimli birisinin bir anlatısıdır. Burada Korah isimli kişinin zenginliği ya da serveti hakkında bilgi yoktur. Bu şekilde genel olarak çerçevelendirilebilen Kârûn hikayeleri daha sonrasında Kârûn ile ilgili deyimlerimde oluşmasına neden olmuştur. Örnek vermek gerekirse: "Karun kadar zengin olmak“ Diğer bir örnek ise Gaziantep yöresine ait bir türküden gelmektedir:
“Kul Himmet üstadım gelse otursa
Hakk'in kelâmini dile getirse
Dünya benim deyi zapta geçirse
Karun kadar malın olsa ne fayda”
Kur’an’da Geçen Kârûn Hikayesi
Kur’an’da geçen Kârûn Hikayesine daha yakından bakarsak Kârûn’un Hz. Musa’nın hem amcaoğlu hem de eniştesi olduğunu görürüz. Gündüzleri oruç tuttuğu ve geceleri ise Namaz kıldığı bilinen Kârûn bu zamanlarında çok fakir ailesine bakmakta zorlanan bir kimseydi.
Günlerden bir gün Hak Celle ve Ala Hazretleri Hz. Musa’ya Tevrat’ı altın işleme ile yazmasını buyurmuştu bu durumda ise Hz. Musa “Ya Rabbi, halimi biliyorsun, ben çok fakirim“ diye karşılık vermişti. Bunun üzerine Cenabi Hak Hz. Musa’nın Simya ilmini öğrenmesini sağlamıştır. Yakın akrabası olan Kârûn’un büyük sıkıntı içerisinde olduğunu ve ailesine bile bakamadığını ancak dininin gereklerini yerine getiren bir kişi olduğunu gören Hz. Musa bu Simya ilmini Kârûn’a da öğretmeye karar vermiştir ancak bunun üzerine ibadet etmeyi bırakan Kârûn kar-ı ibadet bumuş der ve çok büyük mal ve servet sahibi olur. Bir rivayete göre Kârûn’un servetinin anahtarlarını 70 bir diğer rivayete göre ise 100 devenin taşıdığı söylenmekteydi ve yine rivayete göre sadece bir anahtar ile 70 adet hazine kapısı açılıyordu. Kârûn biryerden başka bir yere gideceğinde ona 1000 adet altın elbiseli ve altın lalıçlı kadın ve erkek eşlik ederdi. Zenginliği ile Beni İsrail’i ikiye ayırmayı başaran Kârûn bu sayede İsraili’in bir tarafının Hz. Musa’ya diğer tarafının da Kârûn’ a taraftar olmasını başarmıştı. İbadetleri bırakan Kârûn’ dan hiç olmazsa zekat vermesini isteyen Hz. Musa Kârûn’ un bu konuda bir hesap yapmasına neden olmuştur, yaptığı hesaplar üzerine sahip olduğu mala karşın çok büyük bir miktarda zekat vermesi gerektiğini farkeden Kârûn zekat ödemeyi de reddetmiştir.
Bu durumu gözlemleyen Hz. Musa Kârûn’a bizzat giderek ona dünya malını bir tarafa bırakmasını ve Hz. Allah’ın yoluna dönmesini nasihat eder ancak Kârûn Hz. Musa’yı ciddiye almaz ve mal ve serveti herşeyin üstünde tutarak yaşamaya devam eder, günler geçtikçe malına mal, servetine servet katan Kârûn’ un serveti artık bütün dünyaya yayılmış ve duyulmuştur.
En sonunda Hz. Musa’ya bir teklifte bulunan Kârûn bu teklifinde Hz. Musa’ya: „Ya Musa, Mısır ehlini toplayalım ve o cemaat içinde seninle bahis edelim. Eğer açık delil ile bana gâlib olursan, malımın zekâtını veririm. Ve eğer ben sana gâlib olursam, sen de bundan sonra peygamberlik davasından vazgeçip bir köşeye çekilirsin“ dediği bilinmektedir ancak Kârûn’ un aklında başka planlar vardır. Hz. Musa Mısır ahalisi ile Kârûn’un evinde toplandığında ahali Hz. Musa’dan bir vaaz vermesini ister. Ahaliyi itiraz etmeden kabul eden Hz. Musa:
«Bir kimse hırsızlık yaparsa elini keserim. Bir kimse eşkiyalık yapsa, başını keserim ve bir kimse evli olup zina etse taslayıp helâk ederim» derken Kârûn ayağa kalkıp sorar: «Ya Musa, sen de zina etsen ne yaparsın?» deyince, Hz. Musa Aleyhisselâm da «Eğer ben de (haşa) zina etsem, Cenabi Hak'kın emri bana bile böyledir» der.
Hz. Musa’nın cevabı sonrası Kârûn daha öncesinde planladığı oyunu devreye koymaya başlar. Daha öncesinde mal ve mülk ile kandırdığı bir kadını, halka karşı Hz. Musa ile zina ettiğini ve karnındaki çocuğun babasının da Hz. Musa olduğunu söylemesine karşı ikna etmiştir. Kârûn «Ya Musa senin zina ettiğine dâir, benim şahidim vardır. Zira şu kadın bana söyledi ki, sen bununla filan vadide zina etmişsin. Hatta karnındaki çocuk da senden imiş, diyerek, Hz. Musa'yı halk arasında mahçup etmek düşüncesi ile, o fahişeyi ayağa kaldırır. Ve ey kadın şöyle ki bütün insanlar duysun,» der. Ancak söz vakti kadına geldiğinde kadın gerçekleri söylemeye başlar ve „Ey Benî İsrail! Doğrusu Hz. Musa'nın bu işten haberi yoktur. Kârun'un söylediği yalan ve iftiradır. Zira Kârun, beni çağırıp bir Çok mal vadederek, bu yolda Hz. Musa'ya iftira etmemi tembih etti. Halbuki Hz. Musa, Kalîmullah’ tır. Öyle bir zata böyle bir adiliği isnad etmeye Allah'tan korkarım.“ der. Bunun üzerine çok sinirlenen Hz. Musa Kârûn’ a dönüp: „Ey Allah düşmanı: Bu iftiradan muradın nedir? Beni mahçub edip, Cenabi Hak'kın emri olan zekâti vermemek midir?“ diye sorar ve secdeye vararak «Ey bütün gizliliklere ve sırlara vakıf olan Rabbim! Kârun'un iftirasını sen bilirsin, gayret senindir“ der o anda gelen Hz. Cibril „Ya Musa! Hz. Allah, Kârun'un helaki için yeri emrine âmâde kıldı“ diye buyurur. Hz. Musa secdeden kalkarak doğruca Kârûn’ a gider ve elindeki asasıyla „Yut“ diye bağırarak yere vurur. O anda yer Kârûn’ u sediri ve adamları ve serveti ile birlikte yutar.
Kârûn’ un hikayesi ve serveti bu şekilde Kur’an’ın 40. ve 29. sayfalarında ayrıntılı olarak anlatılır ve dünya malının, servetin ne kadar değersiz olduğu vurgulanmaya çalışılmaktadır. Bir asa ile yer tarafından yutulan bütün mal ve servete karşılık doğruluk ve inanç kazanır.
 Karun Kanatlı Deniz Atı
Karun Hazinesi isimli eserler aynı zamanda Uşak Arkeoloji Müzesin’de de sergilenerek halka sunulmaktadır.
. Kral Midas ve EfsaneleriKral Midas Kimdir?
Kral Midas, Anadolu'nun batısında, Sakarya Nehri'nin bulunduğu yerde kurulmuş olan Frigya'nın efsanevi kralıdır. Frigya'nın başkenti Gordion'u kuran Midas'ın babası Kral Gordios'tur. M.Ö. 738 - 696 yılları arasında yaşamış olan Midas'ın, Frigya şehirlerinden Midaeum'a da ismini verdiği söylenir.
Yaşamı ve ölümü üzerine pek çok hikaye bulunan Kral Midas, Yunan mitolojisinde orantısız "eşek" kulaklarıyla anılır. Ayrıca, dokunduğu her şeyi altına çevirme yeteneğinin olduğu söylenir. Midas'ın bu yeteneği "Midas dokunuşu" ve "Altın dokunuş" ifadeleriyle isimlendirilir.
Tarihte birkaç farklı Midas'tan söz edilir. Midas'lardan birinin milattan önce, Tunç Çağı'nın son dönemlerinde yaşandığı söylenir. Bu tarih, Truva Savaşları'ndan öncedir.
Ancak İlyada'nın meşhur yazarı Homer, Midas ve babası Gordias'tan hiç bahsetmez. Onların yerine, Frigya'nın diğer krallarından Mygdon ve Otreus'u anlatır. Asıl Midas'ın, M.Ö. 8. yüzyılda yaşamış, Asurlulara ve dönemin Anadolu krallıklarına savaş açmış, Asurlulara ait kaynaklarda adı Muşkili Mita olarak geçen kral olduğu söylenir. M.S. 110-180 yılları arasında yaşamış gezgin Pausanias'a göre, Ankara'yı da Midas kurmuştur.
Midas, Yunan Mitolojisi'nin en tartışmalı kişiliklerindendir. Hem bilgeliği hem de, hırsıyla bilinir. Kültür ve sanat aşığı olması ile kendisine özel bir gül bahçesinin bulunması gibi inceliklerinin yanında, dünyadaki tüm zenginliğin kendisine ait olmasını isteyen açgözlü biridir.
Yunan prenses Damodice ("Hermodice" olarak da bilinir) ile evlenip Yunanlılarla ticaret yapmıştır. Gordion'u işgali mümkün olmayan, kimsenin zapt edemeyeceği, çok güçlü ve çok görkemli bir şehir olarak gören Midas, kibri ve aşırı özgüveni sebebiyle İran'dan gelip Anadolu'yu mahveden Kimmer Baskını'nı öngöremez ve ülkesini koruyamaz. Gordion kısa sürede düşer. Midas'ın bu baskından kurtulduğu ancak bir daha asla kendine gelemediği ve öküz kanı içerek kendini öldürdüğü söylenir.
Gordion'un bulunduğu yer olan Yassıhöyük'te, 1957'de Pennsylvania Üniversitesi'nden Rodney Young önderliğindeki bir ekibin yaptığı kazı çalışmalarında, yerin 53 metre altında 300 metre eninde bir tümülüs bulunmuştur. Bu tümülüste M.Ö. 740 yılına ait olduğu düşünülen çok büyük bir mezar bulunmuştur. Mezarın içinden, 1.59 boyunda ve yaklaşık 60 yaşında bir iskelet çıkarılmıştır. Site alanıyla ilişkilendirilebilecek yazınlar olmasa da, mezarın ve mezardan çıkarılan kafa tasının Midas'a ait olduğu düşünülür. Eğer bu kafa tası gerçekten Midas'ınsa, kral rivayet edildiği gibi öküz kanı içerek değil, başına aldığı bir darbe sonucu ölmüştür. Kafa tası üzerinde yapılan araştırmalar, aynı zamanda Midas'ın gerçekten normalden uzun kulakları olduğunu da kanıtlar.
Midas'ın kafa tası, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde bulunmaktadır.
 Midas'ın hayatı, ölümü ve efsaneleri pek çok film ve kitapta kullanılmıştır.
Kral Midas Efsaneleri
Midas Dokunuşu (Altın Dokunuş) Efsanesi
Efsaneye göre, şarap tanrısı Dionysus (Bacchus diye de bilinir), müritleriyle birlikte dağ tırmanışı yapmaktadır. Birden, akıl hocası ve sütbabası, yarı insan yarı keçi olan kır tanrısı Silenus'un kaybolduğunu fark eder. Silenus yaşlıdır ve şarap içerek sarhoş şekilde oradan oraya gezmektedir. Frigyalı köylüler, Silenus'u bularak Kral Midas'a götürürler. (Hikayenin bir başka versiyonunda ise Silenus Midas'ın gözü gibi baktığı gül bahçesinde uyuyakalmıştır.)
Kral Midas Silenus'u tanır ve ona çok misafirperver davranır. 10 gün 10 gece misafir ettikten sonra, Midas Silenus'u alır ve Lydia'da bulunan Dionysus'un yanına götürür. Dionysus, ince davranışından dolayı Midas'a istediği bir dileğini gerçekleştirme vaadinde bulunur. Midas, "Dokunduğum her şeyin altına dönmesini istiyorum" der, Dionysus da ona bu gücü verir. Midas, gücünü denemek için ilk gördüğü meşe ağacının ince bir dalına dokunur, dal anında altına döner. Ardından bir taşa dokunur, taş hemen altın olur.
Midas, ağzı kulaklarına vararak evine döner ve hizmetçilerinden bir ziyafet hazırlamalarını ister. Gelen yiyeceklerin bir bir altına dönmesi ile sevinci kursağında kalan Midas, ne kadar yanlış bir dilekte bulunduğunu anlar. Kızına dokunduğunda onun da altına dönüşünü izledikten sonra Dionysus'a koşarak bu lanetli gücü ondan geri almasını ister. Dionysus, Midas'ın haline acıyıp ona Paktalos Irmağı'nda yıkanmasını salık verir. Midas söyleneni yapar ve oluk oluk akan altın parçalarıyla birlikte gücünü nehre verir. Eve geldiğinde, her şeyin yine eski haline döndüğünü fark eder. Kızı bile normale dönmüştür, onu kucaklar. (Efsanenin bir başka versiyonunda ise, Midas altına dönüştürdüğü kızını eski haline çeviremez ve aç gözlülüğünün bedelini çocuğunun ölümüyle ödemiş olur.) Midas, bu kötü tecrübeden sonra, sahip olduğu tüm zenginliği halkıyla paylaşmaya karar verir. Daha cömert ve sdaha iyiliksever bir insan haline gelir.
Paktalos Irmağı (Sart Çayı) bugün, halen çevresinde altın madenlerinin bulunduğu bir sudur. Irmakta altın oluşu Midas'ın orada yıkanmasıyla bağdaştırılır.
Aristotales'e göre ise hikaye farklı biter; Midas dokunduğu her şeyin altına dönmesi nedeniyle yemek yiyemez ve su içemez hale gelerek, açlıktan ölmüştür.
Disney, bu efsaneyi 1935'te filme çevirmiştir.
"Midas dokunuşu" ifadesi İngilizce'de "bir kimsenin kısa süre içinde çok fazla para kazanması" anlamında kullanılır. "Midas" sözcüğü ise, "gözü doymayan kimse" anlamında olarak kullanılır.
Eşek Kulağı Efsanesi
Altına dönüştürme gücü nedeniyle zor günler geçiren Midas, bu olay sonrasında zenginlikten ve görkemden nefret etmeye başlar. Bulunduğu yerden taşınarak Kır Tanrısı Pan'ın müridi olur. Pan bir gün, müziğin, sanatın, ateş ve şiirin tanrısı Apollon'a müzik konusunda meydan okunur. Pan ve Apollın arasında bir enstrüman yarışması düzenlenir. Dağ-tanrı Tomolos hakem olarak seçilir. Tanrı Pan, flüt çalar; Apollon ise lir ("Pan flüt" enstrümanının, adını Tanrı Pan'dan aldığı düşünülür). Tmolos kazananın Apollon olduğunu söyler. Bir kişi hariç, izleyenler bu kararın doğru olduğu düşünür. O kişi, Kral Midas'tır. Apollon, Midas'ın Pan'ı seçmesine çok kızar ve "iyi müzikten anlamayan kulak, insan kulağı olamaz" deyip Midas'ın kulaklarını eşek kulağına çevirir. Plama il Giovane adlı ressam, "Apollo and Marsyas" adlı tablosunda bu efsaneyi resmetmiştir.
Midas, kulaklarını büyük şapkalar takarak saklamaya başlar. Saçlarını kesen berberi, kralın bu sırrını bilir ancak Midas'ın isteği üzerine kimseye söylemez. Berber bir gün, sırrı daha fazla saklayamayacağını düşünerek uçsuz bucaksız bir çayıra çıkar ve toprağa derince bir kuyu kazar. Ardından kuyuya "Kral Midas'ın eşek kulaklarına benzeyen kulakları var" diye seslenir. Kuyudan çıkan su, Midas'ın sırrını sazlara iletir, sazlar ise rüzgara söyler. Rüzgar da bu haberi ese ese her yere duyurur. Böylece, tüm ülke Midas'ın kulaklarının hikayesini öğrenir. Midas'ı taklit ederek gölge oyunu oynamaya başlayan halk, Midas'ı canından bezdirir. Midas kulaklarını kesse de, kulaklar yeniden uzar. Kral, dayanamayarak göz yaşları içinde Apollon'a yalvarır ve ne pahasına olursa olsun kulaklarını düzeltmesini ister. Apollon, Midas'a acıyarak kulaklarını düzeltir. Fakat sonunda canını da alır ve onu bir mezara gömer.
Bu konudaki bir başka hikaye ise, Midas'ın henüz annesinin karnındayken tutulduğu bir rahatsızlık sebebiyle asimetrik kulaklara sahip olduğu şeklindedir. Nadir görünen bu hastalık nedeniyle, Midas'ın kulaklarından biri çok yukarıda, diğeri ise çok aşağıdadır. Aynı zamanda, Midas'ın kafa tası da düzgün değildir. Kral, halkından çok utandığı için, sürekli şapka ile dolaşır. Halk, kralın kulaklarını hiç görmediğinden "Kral Midas'ta eşek kulakları var" diye bir söylenti başlatır.
. Osmanlı Padişahları ve Bilinmeyenler Yemeklerini tek başına yeme geleneğini saraya ilk getiren padişah FATİH SULTAN MEHMET'tir.
Çok okumaktan gözleri bozulduğu için mercek kullanan ilk padişah YAVUZ SULTAN SELİM'dir.
Son anketlere göre akla gelen ilk padişah FATİH SULTAN MEHMET'tir.
Özel bir kütüphanesi olduğu bilinen ilk padişah 1. MURAD'dır.
Yaklaşık 3 yıl süren saltanatında İstanbul'da 7 büyük yangın çıktığı için "Yangınlar Padişahı" olarak anılan padişah 3.OSMAN'dır.
8 yıllık saltanatına 80 yıllık iş sığdırmış padişah olarak görülen YAVUZ SULTAN SELİM'dir.
Osmanlı padişahlarında halifelik ünvanını ilk alan padişah YAVUZ SULTAN SELİM'dir.
Tütün, içki,afyon gibi yasaklar getirmesiyle bilinen padişah 4.MURAD'dır.
Fetret Devri'nin sona ermesini sağlayan, bu nedenle Osmanlı Devleti'nin 2.kurucusu olarak bilinen padişah ÇELEBİ MEHMET'tir.
İstanbul'u ilk kuşatan padişah YILDIRIM BEYAZIT'tır.
Ava olan düşkünlüğünden dolayı avcı lakabını alan padişah 4.MEHMED'dir.
Şiddet kullanarak da olsa ülkede huzur ve asayişi sağlayan padişah 4.MEHMED'dir.
"Zevk, sefa ve rahatı kendimize haram eylemişizdir" sözüyle meşhur olan padişah2.MUSTAFA'dır.
Sarayda cariyelerle karşılaşmamak ayağına demir ökçe taktıran padişah 3.OSMAN'dır. Demir ökçelerin çıkardığı sesi duyan cariyeler oradan uzaklaşırlardı.
İyiliğiyle anılan padişah 1. ABDÜLHAMİT'tir.
Yunan Seferi'nde hazinede yeteri kadar para bulunmadığı için şahsi servetinden masrafları karşılayan padişah 2.ABDÜLHAMİT'tir.
Kendisi için suikast planları yapan kişileri bile affetmesiyle bilinen bağışlayıcı padişah2.ABDÜLHAMİT'tir.
Bir sefer sırasında ordusuyla üzüm bağlarının içinden geçerken bir asker bir salkım üzüm yemiş, parasını da asmanın dalına bırakmış ama o askeri ordudan uzaklaştıran ve "Kursağında haram lokma bulunan askerle zafer kazanılmaz." diyen padişah KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN'dır.
Kaynaklar
|
22 Eylül 1842 yılında dünyaya geldi.
1.Meşrutiyet'in İlan Edilmesi
1876 yılında tahta çıktı ve yine aynı yıl Kanun-i Esasi'yi ilan etti. Kanun-i Esasi ilk Türk anayasasıdır. Bu 11 maddeden oluşan anayasada meşrutiyete geçildiği ilan edildi. Ardından halkın temsil edileceği Ayan ve Mebusan Meclisi açıldı.
1.Meşrutiyet'in Sona Ermesi
1877 yılında Osmanlı-Rus savaşı diğer adıyla 93 Harbi patlak verdi. Savaşın sonunda Rusya kazandı ve savaşın sonunda ağır maddeler içeren Ayastefanos(Yeşilköy) Antlaşması imzalandı. Ancak Rusya'nın güçlenmesinden korkan Avrupa devletleri Berlin'de yeni bir antlaşma yapmak istediler. Bu yüzden Yeşilköy Antlaşması yerine Berlin Antlaşması uygulandı ve Yeşilköy Antlaşması Osmanlı tarihinde imzalanan ancak uygulanmayan ilk antlaşma oldu.
Berlin Antlaşması Yeşilköy Antlaşması'na göre daha hafifti. 2.Abdülhamit, Osmanlı-Rus savaşı nedeniyle meclisi kapattı. 30 yıl boyunca da açmadı.
Berlin Antlaşması Yeşilköy Antlaşması'na göre daha hafifti. 2.Abdülhamit, Osmanlı-Rus savaşı nedeniyle meclisi kapattı. 30 yıl boyunca da açmadı.
2.Meşrutiyet'in İlan Edilmesi
İttihat ve Terakki Partisi'nin çıkardığı isyanlar nedeniyle 24 Temmuz 1908'te yeniden 2.Meşrutiyet ilan edildi. Ancak sanılanın aksine meşrutiyet Osmanlı'yı daha da kötü hale getirdi. Bulgaristan'ın bağımsızlığını ilan etmesi,Girit'in Yunanistan'a bağlanması, Bosna-Hersek'in Avusturya'nın egemenliği altına girmesi buna örnektir.
31 Mart Olayı
Rumi takvime göre 31 Mart 1325, miladi takvime göre 13 Nisan 1909'da meydana gelen bu isyan 2.meşrutiyetin getirdiği kötü sonuçlar yüzünden meşrutiyeti istemeyen halk tarafından çıkarıldı. İsyanı kurmay başkanlığını Atatürk'ün yaptığı Hareket Ordusu bastırdı. Bu olaydan sonra 2. Abdülhamid din kitaplarını yakması, bu ayaklanmayı çıkarması gibi asılsız iddialar nedeniyle tahttan indirildi, Selanik'te Alatini Köşkü'nde bir süre kaldıktan sonra İstanbul'daki Beylerbeyi Sarayı'na getirildi. Abdülhamit'ten sonra tahta geçen padişah 5.Mehmed Reşat'tır.
Abdülhamit ve Sonrası
İttihat ve Terakki partisi yönetimi ele geçirdi. Trablusgarp, Balkan Savaşları, 1. Dünya Savaşı gibi Osmanlı'yı uçuruma sürükleyen savaşlar oldu ve Osmanlı Devleti 1.Dünya Savaşı'nın ardından parçalandı.
Ünlü Sözleri
- Tarih değil, hatalar tekerrür eder.
- Cevizin kabuğunu kırıp özüne inmeyen cevizin hepsini kabuk zanneder.
- Kırk yıl şu devletlerin birbirine düşmesini bekledim. Onlar birbirine düştü, şimdi ben tahtta değilim.(1.Dünya Savaşı sırasında)
- Ben bir karış dahi olsa vatan toprağını satmam, zira bu vatan bana değil milletime aittir. Milletim de bu toprakları ancak aldığı fiyata verir. Çünkü bu topraklar kanla alınmıştır, kanla verilir! (Filistin'i satması karşılığında dış borçların ödenmesini teklif eden yahudilerin lideri Thedor Herzl'e verdiği cevap)
Onun için Söylenen Sözler
- Abdülhamit'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır. -Necip Fazıl Kısakürek
- Çok hassasiyetli, azametli idi. Hiç şüphesiz şahsen merhametli idi. -Fethi Okyar
- Dünyanın son hükümdarı, son evrensel imparatoru 2. Abdülhamit Han'dır. -İlber Ortaylı
- Onlar sanıyorlar ki, biz sussak mesele kalmayacak, halbuki biz sussak tarih susmayacak, tarih sussa, hakikat susmayacak. -Sezai Karakoç
Kaynaklar 
.
Atatürk'ün Okuduğu Okullar
Atatürk'ün Sırasıyla Gittiği Okulların Listesi
Mahalle Mektebi
İlkokula Şemsi Efendi Okulu’nda başladığı bilinse de Atatürk aslında ilk olarak Mahalle Mektebi’ne gitmiştir. 1887 yılında okul çağına gelince Mustafa Kemal’in hangi okula gideceği hakkında annesi Zübeyde Hanım ve babası Ali Rıza Efendi arasında görüş ayrılığı ortaya çıktı. Annesi, Selanik’te bulunan Hafız Mehmet Efendi’nin mahalle mektebine gidip kuran eğitimi almasını, babası ise normal yöntemlerle eğitim veren bir ilkokula gitmesini istiyordu. Daha sonra Ali Rıza Efendi, karısının da gönlünü almak için Mustafa Kemal’i bir haftalığına Mahalle Mektebi’ne gönderdi, ardından çağdaş eğitim veren Şemsi Efendi İlkokulu’na kaydını aldırdı.
Şemsi Efendi İlkokulu
Şemsi Efendi, yeni öğrencisi Mustafa’nın yetenekli ve üstün bir zekâya sahip olduğu için kendi okulunda olmasından çok memnundu.
Mustafa Kemal Şemsi Efendi İlkokulu’nda okurken babası Ali Rıza Efendi vefat ettiği için annesi Zübeyde Hanım, üç çocuğu ile birlikte Selanik yakınlarındaki Lankaza’da subaşılık yapan kardeşi Hüseyin Efendi’nin yanına gitti. Küçük Mustafa’nın eğitimi çiftlik hayatının zorlukları nedeniyle kısa bir süreliğine sekteye uğradı. Daha sonra Mustafa, Selanik’teki halasının yanına döndü ve ilkokul eğitimini Şemsi Efendi İlkokulu’nda tamamladı.
Mustafa Kemal Şemsi Efendi İlkokulu’nda okurken babası Ali Rıza Efendi vefat ettiği için annesi Zübeyde Hanım, üç çocuğu ile birlikte Selanik yakınlarındaki Lankaza’da subaşılık yapan kardeşi Hüseyin Efendi’nin yanına gitti. Küçük Mustafa’nın eğitimi çiftlik hayatının zorlukları nedeniyle kısa bir süreliğine sekteye uğradı. Daha sonra Mustafa, Selanik’teki halasının yanına döndü ve ilkokul eğitimini Şemsi Efendi İlkokulu’nda tamamladı.
Şemsi Efendi İlkokulu’nun devamı olan Şişli Terakki Lisesi hala Teşvikiye Akatlar’da eğitime devam etmektedir.
Selanik Mülkiye Rüştiyesi
Mustafa Kemal, Şemsi Efendi İlkokulu’ndan mezun olduktan sonra ortaokul eğitimi için Selanik Mülkiye Rüştiyesi’ne devam etti. Fakat buradaki eğitimi çok uzun sürmedi. Arapça öğretmeni Kaymak Hafız’ın kendisine sopayla vurması üzerine 1894 yılının Temmuz ayında, 3. sınıfa geçmeden Selanik Mülkiye Rüştiyesi’nden ayrıldı ve Selanik Askeri Rüştiyesi’ne geçmeye karar verdi.
Selanik Askeri Rüştiyesi
Çocukluğundan beri asker olmak isteyen Mustafa, aynı sokakta yaşadığı Binbaşı Kadri Bey’in oğlu Ahmet Bey’in her gün üniformasını giyerek askeri ortaokula gittiğini gördükçe asker olmaya daha da heveslendi. Bu aşamaya gelebilmek için gitmesi gereken tek yerin askeri ortaokul olduğunu anladı. Annesi Zübeyde Hanım ise, Mustafa’nın asker olmasını istemiyor ve oğluna engel olmaya çalışıyordu. Fakat Mustafa annesinden gizlice okulun sınavına girdi ve sınavı kazandı. Bunun üzerine 1893-1895 seneleri arasında Selanik Askeri Rüştiyesi’nde eğitim gördü. Mustafa Kemal, bu okulda bütün arkadaşlarıyla ve öğretmenleriyle ilişkilerini çok iyi tuttu ve okulunu çok sevdi. Zekâsı ve üstün yetenekleriyle arkadaşları arasında hemen fark edildi. Bir gün matematik öğretmeni Yüzbaşı Mustafa Efendi, genç Mustafa’nın sınıftaki diğer Mustafa’larla arasındaki farkı belirtmek için adının yanında Kemal ismini ekledi. Artık sadece Mustafa değil, Mustafa Kemal diye hitap edilecekti.
Manastır Askeri İdadisi
Mustafa Kemal, Selanik Askeri İdadisi’ni başarıyla bitirdikten sonra lise eğitimi almak için Manastır Askeri İdadisi’nin sınavlarına girdi ve başarılı oldu. Böylece doğduğu ve büyüdüğü şehir olan Selanik’ten ilk defa ayrılmış oldu.
Mustafa Kemal’in Manastır Askeri İdadisi’ndeki birkaç öğretmeni, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin üyesi olan subaylardı. Bu durum da ordu içindeki olayların okulda da konuşulmasına sebep oluyordu. Mustafa Kemal de bu sayede memleket meseleleri hakkında bilgi sahibi oluyordu.
Manastır İdadisi’nde yatılı kalan Mustafa Kemal’in zorlu bir eğitim programı vardı. Bunun sebebi, okulun amacının harp okullarına öğrenci yetiştirmek olması ve okulun diğer askeri okullara göre daha üstün eğitim vermesiydi. Manastır Askeri İdadisi’nde başarılı bir öğrencilik dönemi geçiren Mustafa Kemal, matematik dersindeki başarısıyla öğretmenleri tarafından dikkat çekti. Tarihe olan yeteneğini keşfeden tarih öğretmeni Mehmet Tevfik Bilge sayesinde ise Türk tarihine olan ilgisi arttı. 1897 yılında, 2. sınıfta okurken Osmanlı-Yunan savaşı çıktı. Bu olay üzerine Mustafa Kemal’in söylediği “Gençlik hayatımın en heyecanlı günleriydi, yaşım küçük olmasına rağmen bu savaşa katılmayı çok istiyordum” sözleri, onun vatan için mücadele etme isteğini gösteriyordu. Manastır Askeri İdadisi’ni 1898 yılında başarıyla bitiren Mustafa Kemal, bu okulda Rumeli’nin çeşitli bölgelerinden gelen birçok öğrenciyle arkadaşlık kurdu. Bu arkadaşları seneler sonra onun silah arkadaşları olacaktı.
Manastır Askeri İdadisi günümüzde Makedonya’nın Manastır kentinde müze olarak kullanılmaktadır. Müzenin ikinci katında Mustafa Kemal Atatürk için ayrılan bir bölüm bulunmaktadır.
Harp Okulu
Manastır Askeri İdadisi’nin ardından, Makedonya’dan İstanbul’a giden Mustafa Kemal, 13 Mart 1899 günü Harp Okulu’nun “piyade” bölümüne girdi. Bu okulu da 1902 yılında “Teğmen” rütbesiyle bitirdi. Ardından öğrenimine Harp Akademisi’nde devam etti. 1903 yılında Üsteğmen oldu.
Harp Okulu, günümüzde Kara Harp Okulu olarak eğitime devam etmektedir.
Harp Akademisi
Mustafa Kemal, Teğmen rütbesiyle 10 Ocak 1902 günü Harp Akademisi’nde öğrenim görmeye başladı. İyi derecede dil bilen, iyi yetişmiş ve tecrübeli subaylar tarafından eğitilen Mustafa Kemal, bir yandan da devletin içinde bulunduğu durumu arkadaşlarına anlatmaya çalışıyordu. Kendini geliştirmek amacıyla boş vakitlerini kitap okuyarak değerlendiriyordu. Fransızcasını ilerletmek için ders alıyordu ve yurtdışındaki Fransızca gazeteler ile Jön Türk gazetelerini getirerek arkadaşlarına da okutuyordu. Harp Okulu’nda başladıkları el yazması gazete işini tekrar yapmaya karar verdiler ancak kısa süre sonra Mektepler Nazırı İsmail Paşa bu durumu öğrendi. Akademi Komutanı Ali Rıza Paşa, bir baskınla Mustafa Kemal ve arkadaşlarını yakaladı fakat düşünce özürlüğüne önem verdiği için sadece sözlü uyarıda bulundu. Harp Akademisi’ni zorlu koşullar altında 11 Ocak 1905’te “Kurmay Yüzbaşı” rütbesini alarak bitirdi. Daha sonra görev için Şam’daki 30. Süvari Alayı’na gönderildi. Harp Akademisi binası günümüzde Harp Akademileri Komutanlığı olarak kullanılmaktadır.
.
.
Bektaşilik Nedir
Bektaşilik, 13. yüzyılda Hacı Bektaş Veli tarafından kurulduğuna inanılan bir tarikattır. Kuruluşu her ne kadar Hacı Bektaş Veli’ye dayandırılsa da, esas hareketleri daha sonraki dönemlere rastlar. Mürşit olarak Hz. Muhammed’i, rehber olarak Hz. Ali’yi, pir olarak Hacı Bektaş Veli’yi tanıyan bu tarikat tamamen batınidir.
Bektaşilik, 12. yüzyılda Anadolu’ya gelen Hacı Bektaş Veli tarafından kurulur. 1209 ve 1271 tarihleri arasında yaşamış olan Veli, Horasan’ın kültür merkezlerinden biri olan Nişabur’da dünyaya gelir. Babası Horasan hükümdarı İbrahim es-Sâni Seyyid Muhammed, annesi, Nişaburlu Şeyh Ahmed'in kızı Hatme Hatun'dur. Hacı Bektaş Veli, küçük yaşlarında Ahmet Yesevi’nin halifelerinden Şeyh Lokman Perende’nin yanına yetişmiştir.
Hocasının da üstün nitelikleri sonucunda kendini ilim ve tasavvufa vermiş, Horasan eri olmuştur.
Hacı Bektaş Veli, aldığı bir manevi işaret sonucunda bir çok ili gezerek, bugün Hacıbektaş ilçesi olan Suluca Karahöyük’e gelmiştir. Burada Makâlât, Şerh-ı Besmele, Şerh-ı Fatihai, Makalâtı Gaybiyye ve Kelimat-ı Ayniyye, Kitabü'l-Fevâid, Üssü'l-Hakîka ve Şathiyye gibi eserler vermiştir. Burada hayatını kaybeden Hacı Bektaş Veli, yine burada defnedilmiştir.
Selçuklu Devleti’nin Moğol istilası sonucu siyasi hâkimiyetini yitirdiği dönemlerde halka birlik, beraberlik inancı aşılamıştır. Onun düşüncelerinden ve inançlarından doğan Bektaşilik tarikatının başına, on altıncı yüzyılda Balım Sultan geçmiş ve bugünkü şeklini almasına yardımcı olmuştur. Bektaşilik başlarda Yeniçeri Ocağı’ndan büyük yer edinmiş, ardından Osmanlı devletinin himayesine mahzar olmuştur. On yedinci yüzyıldan itibaren tarikatın ilerlemesi devam etmiş, Balkanlar, Tuna kıyısı ve Arnavutluk’ta da kendine birçok taraftar edinmiştir. 1826 yılında Yeniçeri Ocağı ile birlikte kapatılan Bektaşilik tarikatı, Abdülaziz zamanında eski haline getirilmeye çalışılsa da 1925 yılında tekke ve zaviyelerin kapatılmasıyla tamamen sona ermiştir. Ama inancın etkileri günümüze kadar sürmüştür.
Bektaşilikte ehli beyt sevgisi ve saygısı ön planda tutulmuştur. Bektaşilikte ‘ikrar’ ve ‘cem’ ismi verilen iki büyük dini ayin söz konusudur. İkrar ayini, Bektaşiliğe giriş merasimi olarak kabul edilir. Ayinler, kırk kapı kırk makam şeklinde ifade edilen tasavvufi anlayışa dayanır. Bu anlayış, Hacı Bektaş Veli’nin dört kapı on makam şeklinde ifade ettiği ve dini inancını belirtmek için kullandığı formülden gelir.
Buna göre şeriat, tarikat, marifet ve hakikat şeklinde dört kapı vardır. Her kapının da on adet makamı vardır;
Şeriat Makamları: 1. İman, 2. İslâm, 3. İlim, 4. İhsan, 5. Evlenmek, 6. Helalinden yemek ve giyinmek, 7. Ehl-i sünnet ve'l-cemaatten olmak, 8. Şefkat ve merhamet, 9. Helal kazanmak ve faizi haram bilmek, 10. İyiliği emretmek ve kötülüğü yasaklamak.
Tarikat Makamları: 1. Tövbe etmek, 2. Şeyhe (bir mürşide) bağlanmak, 3. Başı tıraş etmek ve tarikat elbisesi giymek, 4. Korku ile ümit arasında olmak, 5. Hizmet, 6. Nefse hakim olmak, 7. Allah'tan başkasını terk etmek, 8. Hırka, makas, seccade, icazet, ibret ve hidayet, 9. Cemaat sahibi, nasihat sahibi, bütün yaratılmışlara sevgi sahibi olmak, 10. Aşk, şevk ve kanaat.
Marifet Makamları: 1. Edep, 2. Allah korkusu, 3. Nefis terbiyesi, 4. İkrar ve tasdik, 5. Haya / utanmak, 6. Cömertlik, 7. İlim, 8. Sükunet ve miskinlik, 9. Gönül adamı olmak, 10. Kendini bilmek.
Hakikat Makamları: 1. Toprak gibi alçak gönüllü olmak, 2. Bütün yaratılmışlara aynı gözle bakmak, 3. Allah'ın kendisine verdiği gibi başkalarına ikramda bulunmak, 4. Ölmeden önce nefsini yok etmek, 5. Hiçbir yaratığa zarar vermemek, 6. Konuştuğu zaman sadece hakkı / doğruyu söylemek, 7. İyi ve olgun insanların yoluna girmek, 8. Kerametlerini gizlemek, 9. Sabırlı olmak ve Allah'a dua etmek, 10. İlm-i ledünniyi öğrenmek.
Bektaşiliğe göre insan ancak bu kapıları ve kapılardaki on makamı geçerek Hakka ulaşabilir.
Cem ayini de genellikle perşembeyi cumaya bağlayan gecelerde yapılan, kul hakkı yememişlerin katıldığı, saz eşliğinde deyişlerin okunduğu bir ritüeldir.
Bektaşi köşesinde oturan ve bütün Bektaşilerin şeyhi ve manevi lideri sayılan zata ‘dede-baba’ denir. ‘Dede-baba’dan sonra ikinci sırada ‘baba’ vardır. Babalık makamı, tekke başkanlığıdır. Babalar arasında ‘dede-baba’yı temsil eden halifeler seçilir. Her zaviyede ‘canlar’ diye anılan dervişler vardır. Tarikat adaylarına ‘talip’, tarikata henüz girmeyenlere ise ‘âşık’ denir.
.
Babailik Nedir
Babailik, 13. yüzyılda, Anadolu Selçuklu Sultanı İkinci Gıyaseddin Keyhüsrev’e karşı ayaklanan, Horasanlı Baba Resul ve onun adamlarından olan Baba İshak taraftarlarına verilen addır.
1237’de vefat eden Anadolu Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubad’ın yerine İkinci Gıyaseddin Keyhüsrev geçer. Bu dönemde Moğol istilasından kaçarak Anadolu’ya gelen çok sayıda Türkmen vardır. Sayıları giderek çoğalan Türkmenler bölgede büyük bir karışıklığın çıkmasına sebep olurlar. Sultanın dirayetsizliğinden ve ortamın karışıklığından faydalanmak isteyen Baba Resul, Sultan’ın zalim bir insan olduğunu ve Allah’ın yolundan ayrıldığını iddia eder. Saraya gönderdiği müridi Sadeddin Köpek’in de veziri azamlığa getirilmesinden güç bulan Baba Resul, kendisinin Sultan’ın bu zalimliklerine son vermek için tayin edilmiş bir peygamber olduğunu söyleyerek halkı isyana teşvik eder.
Müritlerinden biri Kefersutlu Baba İshak’ı Türkmenleri kışkırtması ve isyan etmelerini sağlaması amacıyla Güneydoğu Anadolu’ya gönderir. Baba Resul, kendini yüce bir Müslüman ve zahid olarak göstermesinin de etkisiyle halkı etkiler ve Amasya dolaylarından çıkması beklenen peygamberin kendisi olduğunu öne sürer. Amasya’ya doğru yönelen tarikatı, yolda büyük yağmalar yapar ve her yeri talan eder.
Amasya’da bulunan Baba Resul’un kendisine karşı yaptığı suçlamalar ve peygamberlik iddiaları sonucunda Gıyaseddin Keyhüsrev Amasya’ya bir ordu gönderir. Ordu şehre kısa zamanda hâkim olur fakat başarı yakalayamayacağını anlayan Baba Resul ve adamları Amasya kalesine sığınır. Şeyhinin zor durumda olduğunu haber alan Baba İshak, Sultan’a karşı türlü iftiralarla zaten Selçuklular ile kötü ilişkileri olan Harezmlileri toplayarak Amasya’ya hareket eder. Gayri Müslimlerin ve Sultan’a karşı olanların da katılmasıyla isyan iyice büyür.
Tehlikenin kendilerine yaklaştığını gören ve kahramanlıklarıyla meşhur olan Malatya Valisi Muzafferüddin Ali Şir büyük bir ordu toplayarak isyanı bastırmaya girişir. Malatya yakınlarından gerçekleşen büyük bir savaşın sonucunda Ali Şir’in kuvvetleri yenilgiye uğrar. Malatya’ya dönerek yeni birlikler toparlar. Bu birlikler de başarılı olamaz ve iyice büyüyen isyan Sivas’a kadar sıçrar. Sivas’taki Selçuklu askerleri de Babailer karşısında bir başarı alamaz. Amasya’ya şeyhlerini almaya gelen taraftarlar, Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından Amasya Valisi olarak atanan Mübarizüddin Armağan Şah tarafından yenilgiye uğratılır.
Adamlarını, zafer uğrunda kimsenin ölmeyeceğine inandıran Baba Resul, yalanlarının ortaya çıkmasından sonra gücünü yitirir. Son hücumu sırasında kürek kemiklerinden yaralanır ve ölümü farkedilmesin diye saklanmaya çalışır. Ama Armağan Şah tarafından yakalanarak Amasya Kalesi’nin burçlarına asılır. Ama müritleri tarafından cesedenin ortadan kaldırılmasından sonra, Babailik taraftarları onun ölmediğine ve göklerden meleklerin yardımını almaya gittiğine inanırlar. Bu inançla Baba İshak’ın adamları Konya’ya kadar ilerler. Taraftarlar, Keyhüsrev’in Kırşehir yakınlarındaki Malya Ovası’na gönderdiği altmış bin kişilik ordu karşısında yenilgiye uğrarlar.
Babai İsyanı, Selçuklu Devleti’nin tarihinde büyük bir yer oynar. Bu olayla birlikte devletin siyasi, iktisadi, içtimai düzeni tamamen sarsılır. Bu zayıf dönemden faydalanarak Anadolu’ya saldıran Moğollar da bir çok yeri yağma ve talan ederek ilerleme fırsatı yakalar.
.
Tarih Öncesi Çağlar Nelerdir?
Tarih öncesi, bir diğer adıyla prehistorya, insanlığın yazıyı bulmadan önceki dönemine verilen isimdir. Bu dönemlere ait yazılı belgeler olmadığı için, bu dönemlere ait bilgiler insan topluluklarının kalıntılarından elde edilmiştir.
Tarih öncesi çağların sınırları çok net değildir, topluluklara göre dönemlerin süreleri değişiklik göstermektedir. Bu değişikliğin sebebi de coğrafi, beşeri ve iklim şartlarıdır. Bu şartlar arasında;
• Yaşanılan bölgenin aldığı göçler,
• Bölgenin sahip olduğu yeraltı zenginlikleri,
• Yaşayan insanların ihtiyaçları,
• Diğer toplumlar ile etkileşimleri vardır.
Tarih öncesi çağların yaşandığı merkezlerde alfabe, takvim, kitabe, para gibi yazıya dair hiçbir gelişmeye karşılanmamaktadır. Bu dönemlerde gelişmeler ve bunlara bağlı önemli olaylar sık yaşanmamıştır. Bu sebeple bu dönemlere karanlık çağlar da denmektedir.
1. Taş Devri
1.1. Yontma Taş Devri (Paleolitik):
İnsanlık tarihinin en uzun dönemi yontma taş devridir. Bu devirde yeryüzü tamamen buzullar ile kaplıdır ve zor iklim koşullarından ötürü insanlar mağara benzeri yerlerde yaşamakta, avcılıkla ve toplayıcılıkla uğraşmaktadırlar. Gıda üretimi henüz yoktur. Doğadaki çakmak taşları yontulmakta, kemikler savunma amaçlı silah olarak kullanılmaktadır. Giyim olarak hayvanların postları ve büyük yapraklar kullanılmaktadır. Bu dönemin en büyük gelimesi ateşin kullanılmaya başlamasıdır.
1.2. Orta Taş Devri (Mezolitik):
Buzulların erimeye başladığı dönemdir. İlkel tarımla birlikte gıda üretiminin başladığı tahmin edilmektedir. İlk yetiştirilen gıda da buğday olmuştur. Bu dönemde insanlar Mikrolit adı verilen geometrik şekillerdeki çakmak taşı aletlerini üretmişlerdir.
1.3. Cilali Taş Devri (Neolitik):
Taş Devri’nin en kısa süren dönemi olarak Cilalı Taş Devri’nde, taştan sert ve kesici aletler yapılmıştır. Üretilen keten ve kenevirin lifleri kullanılarak giysiler yapıldı ve böylece dokumacılık başladı. Bu dönemde hayvanlar evcilleştirilmeye başlandı. Tarımın ve hayvancılığın resmen başlaması ile birlikte yerleşik hayata geçildi. Üretilen ihtiyaç fazlası ürünlerle birlikte ticaretin ilk adımları atılmaya başlandı. Tekerlek bu dönemde icat edildi.
2. Maden Devri
2.1. Bakır Devri
Maden devrinin en uzun dönemi olan bakır devri, bakırın, gümüşün ve altının kullanılmaya başlandığı dönemdir. Bu dönemde kullanılan aletler ve eşyalar genellikle bakırdır.
2.2. Tunç Devri
Bakırın kalay ile karışımından tunç elde edilmiş ve bu sayede daha sert ve dayanıklı eşyalar üretilmeye başlamıştır. Ticaret gelişmiştir ve ilk arabalar yapılmıştır. Devlet düşüncesi yavaş yavaş gelişmeye başlamış, site adı verilen şehir devletler (Sümer, Akad, Babil) oluşmaya başlamıştır. Bu dönemde Asurlular, Anadolu’da Karum adı verilen pazarlar kurmuşlardır.
2.3. Demir Devri
İnsanların en son buldukları maden demirdir. Demirin yüksek ısıya dayanıklı ve işlenebilir bir maden olması ticaretin ve sanayileşmenin gelişmesine önayak olmuştur. Yapılan demir silahlar ve aletler, askeri ve ticari anlamda kolaylık sağlamıştır. Daha önceki dönemlerde oldukça az olan toplumsal ilişkiler, yavaş yavaş gelişmeye başlamıştır. Bu dönemin sonunda bulunan yazı ile birlikte, tarih öncesi çağlar da sona ermiştir.
.
.
Türk Destanları Nelerdir?
Dilimize Farsça’dan geçen bir kelime olan destan, milletlerin inançlarının, zaferlerini, faziletlerinin, milli kahramanlıklarının anlatıldığı manzum biçimindeki hikâyelerdir. Her milletin olduğu gibi Türkler’in de uzun yıllar varlığını koruyabilmiş, nesiller boyunca anlatılagelmiş destanları vardır. Bu Türk destanlarının bazıları gerçek olayları anlatırken bazıları ise kurgu olaylardan yola çıkılarak yazılmıştır.
Destanlar bir milletin, henüz tarih yazımının başlamadığı dönemlerini geleceğe aktarması bakımından oldukça önemlidir. Türk destanları da gerek halk tarafından, gerekse tarih araştırmacıları tarafından derlenerek günümüze kadar getirilmiştir. Türk destanlarına Çin, Arap, Bizans, İran kaynaklarında bile rastlanılmaktadır.
Türk destanları, İslamiyet öncesindekiler ve İslamiyet’in yayılışı sonrasındakiler olmak üzere iki grupta incelenebilir.
İslamiyet öncesindeki Türk destanları;
• Uygur Destanları
Göç Destanı: Uygur Türkleri’nin ulusal birliğini koruyan tılsımının bozulması üzerine, yurtlarından ayrılıp güney batıya yaptıkları göçü konu alır.
Türeyiş Destanı: Bozkurt destanıyla benzerlikler gösteren bu destan da, Göktürkler’in bozkurt soyundan türemelerini konu alır.
• Şu Destanı: Millattan önce 6. Yüzyılda yaşamış bir Türk hükümdarı olan Şu’yu konu alan destan, Büyük İskender’in Türkler ile olan mücadelelerini anlatır.Kaşgarlı Mahmud tarafından yazıya geçirilmiştir.
• Oğuz Kağan Destanı: Bilinen yazılı tek nüshası Paris Ulusal Kitaplığında olan destan, Uygur harfleri ile yazılmıştır. Destansı bir kahraman olan Oğuz Kağan’ın hayatını anlatmaktadır. Kurgusal olduğu düşünülen bu destandaki kahraman, gerçekte bir Türk-Hun hükümdarı olan Mete ile benzerlikler göstermektedir.
• Bozkurt Destanı: Göktürkler’in ağır bir yenilgiden sonra kırılmalarının ve yenilgiden sağ kurtulan tek bir gençle bir dişi kurttan yeniden türediklerinin anlatıldığı destandır.
• Ergenekon Destanı: destan, Türkler’in yıllarca çoğalarak yaşadığı, kutsal bir yer olan Ergenekon’u konu almaktadır.Ergenekon Destanı, diğer destanlardan farklı olarak kolektif bir bir kahraman eksenine oturtulmuştur, Kayıhanlı kabile Kayan’ı ve Dokuz Oğuzlar’a mensup Tukuz’ları anlatmaktadır.
• Yaratılış Destanı: Türklerin Altay-Yakut kolundan çıkan bir destandır.Türk destanlarının en eskisidir. Evrenin yaratılışı, iyiliğin ve kötülüğün kaynaklarını, evrendeki düzeni konu edinir. Türkler tarafından kabul edilmiş dinlere, özellikle şamanizme rastlanır.
• Alp Er Tunga Destanı: Millattan önceki Türk-İran savaşlarını anlatan destan, ünlü bir Saka hükümdarı olan Alp Er Tunga’yı konu alır. Hükümdarın İran Hükümdarı Keyhüsrev’e yenilmesi anlatılır.
• Edige Destanı: Destanda, 15. Yüzyılda Hazar Denizi kıyısında bulunan Altınordu Hanlığı’nın Timurlular tarafından yıkılışı anlatılmaktadır.
İslamiyet’in yayılışı ve sonrasındaki Türk destanları;
• Saltuk Buğra Destanı: Karahanlı hükümdar Saltuk Buğra Han’ın, Müslümanlığın ilk yayılmaya başladığı dönemlerde çeşitli illerdeki insanları Müslümanlığa çağırışını konu alır.
• Manas Destanı: Türk destanları arasında en uzunu olan Manas, Mani dinine mensup Karahitaylar ile Müslüman olan Karahanlılar arasında yaşanan mücadelelerin anlatıldığı destandır. Destanda en önemli konu kahramanlıktır.
• Battal Gazi Destanı: 8. Yüzyılda yaşamış olan bir lider olan Battal Gazi ve Bizans İmparatoru Leon arasındaki mücadelelerin anlatıldığı destandır.
• Danişmendname Destanı: 11. Yüzyılda yaşamış Türk Devlet adamı Melik Danışmend Gazi’nin hayatını, mücadelelerini, fetihlerini anlatan destandır. Destanda anlatılanlar gerçek tarih ile uyumludur.
• Dede Korkut Destanı: Oğuz Türkleri’ne dair bilinen en eski destandır. Keramet sahibi olduğuna inanılan, gelecekten haberler verdiği söylenen Dede Korkut’un anlattığı hikayelerden oluşan destan, 100 temel eser arasında da yer almaktadır.
• Genç Osman Destanı: 17. Yüzyılda Kayıkçı Kul Mustafa tarafından yazılan destan, yeniçeri olan Osman’ın kahramanlıklarını anlatmaktadır.
• Köroğlu Destanı: Kurgusal bir karakter olan ve Türk dünyasının ortak motiflerinden biri olan Köroğlu’nun, bolu Beyi ile olan mücadelelerini konu alır.
• Kuva-yi Milliye Destanı: Nazim Hikmet’in Kurtuluş Savaşı’nı anlattığı, 1939’da yazmaya başladığı, 1941’de tamamladığı destandır. Bir çok kez tiyatro eseri olarak da sahnelenmiştir.
• Çanakkale Destanı: Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın Çanakkale Zaferi’ni kaleme aldığı, zaferin 50. Yıl dönümde ilk kez basılan şiirler şeklindeki destandır.
.
.
Osmanlı Zamanı Kurulan Tiyatrolar ve Osmanlı Operasındaki Yeri
Osmanlı, Batı müziği ile temasa Kanuni döneminde başlamıştı, III. Selim döneminde geliştirmiş ve II. Madmud ile altın devrini yaşamıştır.
II.Mahmud
18. yüzyılda III. Selim'le iz düşümünün genişlediği yenileşme hareketleri, II. Mahmud zamanı Osmanlı'sında hacimleşen bir Batı düşüncesi ile devam etmiştir. Osmanlı İmparatorluğu içinde ordu, bilim, kültür ve sanat gibi her alanda hissedilen bu değişimin, sosyal ve kültürel yaşamı etkilemesi kaçınılmazdı.
III. Selim döneminde Avrupa ile gittikçe artan ilişkiler, II. Mahmud devrinde daha da fazlalaşarak birçok yabancının İstanbul'a özellikle Pera'ya yerleşmesine neden olmuştur. Hatta öyle ki başta Severgil olmak üzere birçok araştırmacı bu elçilik binalarının sadece elçilik binası olarak kalmadığına dikkat çekerler. Elçiler geldikleri bu Pera’ya kültürlerini de getirmişlerdir. Elbette bu kültürlerden birisi sanat kültürüdür ve bu kültür içinde tiyatrolar dolayısıyla operalar önemli yerlere sahiptirler.
II. Mahmud'un saltanatının son yıllarında, Beyoğlu'nda, Avrupa eğlenceleri yayılmaya başladı. Kaynaklardan ve yazmalardan elde edilen bilgilere göre 1826-39 yılları arasında İstanbul’u gözbebeği Beyoğlu’nda sergilenen oyunlar Batı ağırlıklıydı. Bu oyunlar Fransız kaynaklı günümüz modern tiyatrolarına benzer nitelikteydi. Özellikle bu oyunlara üç dilli bir davetiye Takvim-i Vekayi’de basılırdı. Ayrıca Türk yüksek sosyeteleri ise ya bizzat elçi efendi tarafından ya da özel davetiyelerle bu oyunlara çağrılırlardı.
Beyoğlu’na yani Pera’ya Venedikli M. Grustiniani tarafından bir tiyatro binası yapıldı. Elbette o dönemde yapılan tiyatro binası devasa değildi, sadece ufak gösteriler için kullanılıyordu. Venedikli bu tiyatroyu Gothic Mimari ile göze çarpan İtalyan tarzında yaptırmış adına da Fransız Tiyatrosu demiştir. Kuşkusuz o dönemde Fransız tiyatroları öndeydi ve genelde Fransız oyunları oynandığı için bu adla anılmaktaydı. Bu tiyatroda bizi ilgilendiren kısım ise sadece Fransız tiyatro oyunlarının değil aynı zamanda Fransız operetlerin sahne aldığı operalardır.
Fransız tiyatrosu bir köşede dursun II. Mahmud döneminde Gaetano Mele adında bir İtalyan Pera’ya tiyatro binası inşa etmek için özel izin aldı. Yeni yapılacak binanın özelliği ise burada sadece operanın oynatılmasıydı. Nitekim Gaetano Mele bu tiyatroyu yaptı ve bu tiyatro kullanıma açıldı. İtalyan ve Fransız operalarının ağırlıklı olarak oynandığı bu binada aynı zamanda Türk ananelerine uygun -özellikle Ramazan gecelerinde – eğlenceler de yapılamaktaydı. Hatta bu tiyatro edebiyat dünyamız için de oldukça önem arz etmektedir. Nitekim Ahmet Vefik Paşa meşhur Moleire uyarlamalarını burada sergilemiştir.
İstanbul’da İnşa Edilen Tiyatrolar
1840-77 yılları arasında üç önemli sahne vardı, bu sahneler opera sahnesi olarak bir döneme adını nakşettirmişlerdir:
1. Bosco Tiyatrosu
2. Naum Tiyatrosu
3. Gedikpaşa Tiyatrosu
Bosco ve Naum tiyatroları Pera’da ; Gedikpaşa Tiyatrosu ise İstanbul'un sur içinde kalan semtlerinden Gedikpaşa'da kuruldu.
BOSCO TİYATROSU
Sahibinin adını taşıyan bu tiyatro 1840 yılında İtalyan İlizyonist Bosco’nun, Abdülmecid ile görüşmeleri sonucu kurulmuştur. Resmi izin dilekçesine bu tiyatro amacı olarak “bir oyun mahalli” ibaresi ile belirtilmiştir. Bu tiyatroda ilk kez Pandominal oynanmıştır. Bosco’nun kendisinin de bulunduğu Bosco tiyatrosu sahnesi Fransızca temsillere de şahit olmuştur.
Bosco tiyatrosu gerçekten de döneminde önemsenmiş ve oyunları ilgi görmüştür. Edebiyat dünyasında yarı yabancı ve didaktik olarak sınıflandırılan ve İngiliz William Churchill tarafından neşredilen Ceride-i Havadis adlı gazetede de operanın izlenme kuralları bir makale ile okuyuculara anlatılmıştır. Bu belli ki bir ihtiyaç üzerine yayınlanmış bir yazıdır.
Velâkin bir sorun yok değildi: Dil. Sonuçta opera da bir temaşaydı ve izleyicileri genelde yabancı kökenden olan vatandaşlar olsa da Türkler de vardı ve hepsi İtalyanca ya da Fransızca olan oyunları anlamıyordu. Buna da bir çözüm getirildi ve oyunlar kitap halinde basılmaya başlandı.
Bosco tiyatro temsilleri mevsimler halinde 1844 yılına kadar devam etmiştir.
NAUM TİYATROSU
Naum tiyatrosu da adını sahibinden alan bir tiyatro, nitekim kurucun adı da Tütüncüoğlu Hoca Mikail Naum. Aslında buna kurucu denemez çünkü Bosco tiyatrosu 1844 yılında adı geçen kişiye devredilmiştir. Yani iki dev tiyatro devri bir sahnede vuku bulmuştur.
Naum da önce tiyatro gösterilerine yer verirken 1849-50 temsillerinin sonunda sadece operaya yönelmeye başladı, tıpkı devresi Bosco gibi.
Naum tiyatrosu bugün de klasikler arasında tanınan ve sevilen Verdi'nin operalarını fazlaca sahneye koymuştu.
Naum tiyatrosunu halka daha yakındı. Bunu temsil saatlerini iftar sonrasına kaydırmasından ve İstanbul’un içlerinden gelene ulaşım sorunu yaşamamaları için ek seanslar koymasından anlaşılabilir.
Naum halkla dolayısıyla saray ile iyi geçiniyordu nitekim bunun da meyvesini adlı. Tiyatro büyük bir yangına maruz kaldıktan sonra sadece temeli sağlam kaldı ama saraydan aldığı yüklüce bir yardım ile tiyatroyu yeniden hatta daha iyi bir şekilde yaptırdı.
Mikail Naum çoğunlukla İtalyan oyuncular ile çalışmaktaydı. Bu insanlar genelde turne toplulukları olurlardı ve onları sözleşme ile bağlanırlardı.
Naum tiyatrosunu öne çıkaran ve aslında belki de saray ile iyi tutan isimlerden birsi G. Donizetti’dir. Donizetti Naum tiyatrosunda müzik direktörü olarak görev yapıyordu.
Sarayla iyi ilişkiler kuran Naum ikinci kez bunun ödülünü aldı ve 15 yıl süre ile opera oynatma hakkı aldı, buna bir nevi sanatsal kapitülasyon denilebilir. Elbette Naum bu imtiyazı boşa harcamadı ve kadrolu olarak 117 tane İtalyan sanatçı ve teknik ekip elemanı aldı. Bir kurum gibi bu şekilde devam etti.
Naum ilklere de sahne olmuştur. Verdi'nin II. Trovatore operası 19 Ocak 1853 yılında Roma’da sergilendikten yalnızca 10 ay sonra Naum tiyatrosunda sergilenmiştir. Bu Türk tiyatro açısından oldukça önemlidir nitekim 21.asırda olmamıza rağmen Türkiye’de böyle bir dünya prömiyeri olmamıştır.
Türk operasındaki bir diğer olay ise bugün bile hala sergilenen Dikran Çuhaciyan'ın ilk operası “Arcak II “ ‘nin 1868 sezonunda Naum tiyatrosunda sergilenmiştir.
Ne yazık ki 1870 yılında (Bu zamanlar aynı zaman meşhur İstanbul yangınlarının olduğu dönemdir) ikinci bir yangına dayanamamış ve kapanmıştır.
GEDİKPAŞA TİYATROSU
Naum yıkılana kadar ona bela olan bir rakibi vardı: Gedikpaşa Tiyatrosu.
Bu tiyatro 1860 tarihinde Razı tarafından kurulmuştur. Kuruluş amacı basittir: Naum’a rakip olmak. Elbette Naum’un neden saray ile arasını iyi tuttuğu da buradan anlaşılabilir. Ayrıca Naum, boşu boşuna sur içinden gelenler için özel sefer koymadı; az sonra anlatılacaktır ki Gedikpaşa tiyatrosu sur içinde kurulmuştur.
Ancak bu tiyatro 1860 yılında kurulmuştu, yani Naum’un artık imtiyaz aldığı ve resmen tekele dönüştüğü bir dönemde. Elbette Razı buna dayanamadı ve ülkesine gitti. Razı gittikten sonra opera tarihimizin baş tacı olan Güllü Agop gerçek adı ile Hagop Vartovyan tiyatronun başına geçti.
Güllü Agop ise sahneye hem opera hem de tiyatro oyunları kurarak bir süre daha varlığını sürdürür.
DİĞERLERİ
OPERAHANE-İ OSMANÎ
1874'te Dikran Çuhaciyan ve Takvor Nalyan'ın birlikte kurduğu Operahane-i Osmanî’sinde Çuhaciyan'ın üç operası ardı ardına sahnelenmiştir. Arif'in Hilesi, Köse Kâhya ve Librettosu Takvon Nalyan tarafından yazılan Leblebici Horhor Ağa operetleri Türkçe olarak yazılmış yapıtlardır.
DOLMABAHÇE SARAY TİYATROSU
Abdülmecid döneminde Dolmabahçe'de bizzat padişahın emri ile saray dâhilinde kurulan bir tiyatrodur. Dönemin kültür merkezi olarak önemli bir yer tutar. 1851 yılın yapılan tiyatro 1864 yılında kül olmuştur. Tarihimize ise ilk Türk opera sanatçısı Zeki Bey ile geçer.
Sonuç olarak Osmanlı İmparatorluğunda kurulan bu tiyatrolar gerek oyunları gerek kuruluş amaçları ile Batı kültürünün yayılmasını hızlandırmışlardır. Özellikle verilen devlet destekleri de bu tiyatrolarının önemini göstermektedir. Bugün bu tiyatrolardan ayakta kalanı yoktur
 |
|