ehlisunnnetde - M.İBNİ ARABİ

Sual: İbni Arabi hazretlerine dil uzatılıyor. Evliyaya dil uzatmak caiz midir?
CEVAP
İmam-ı Rabbani hazretleri, Mektubat’da buyuruyor ki:
(Büyüklerimizin beğendiği, büyük bildiği Muhyiddin-i Arabinin, birçok sözlerinin ehl-i sünnete uymaması, şaşılacak şeydir. Hataları keşfinde, kalbde doğan bilgilerde olduğu için, ictihaddaki hatalar gibi bir şey söylenemez. Onu büyük bilir ve severim. Ehl-i sünnete uymayan yazılarını yanlış ve zararlı bilirim.

Onun hakkında konuşanlardan bir kısmı haddi aşıyor, bir kısmı büsbütün mahrum kalıyor. Evliyanın büyüklerinden olan M.Arabi hazretleri, keşflerindeki hatalardan dolayı büsbütün reddedilemez. Onun vahdet-i vücud bilgisi, görünüşte, ehl-i sünnet itikadına uymuyor ise de, uydurulması kolaydır. Aradaki farkın, yalnız sözde ve kelimelerde olduğunu gösterdim.) [m.266]

(Kıyas ve ictihad, dinin 4 temelinden biridir. Evliyanın ilhamları böyle değildir. Bunlara uymaya emrolunmadık. İlham, yalnız sahibi için delildir, başkaları için senet değildir. Tasavvufçuların, ehl-i sünnete uygun olmayan sözlerine uyulmaz. Fakat, onlara iyi gözle bakarak dil uzatmamalı, şuursuz sözlerinden saymalıdır!) [m.272]

(Şeyh-i ekberi [yani İbni Arabiyi] caiz olmayan bazı bilgileri ile, yine makbuller arasında görüyorum. Evliya arasında bulunuyor. Onu reddeden, beğenmeyen tehlikededir.) [c.3, m.77]

İmam-ı Süyuti hazretleri Tenbih-ul-gabi kitabında İbni Arabi hazretlerinin büyüklüğünü vesikalarla ispat etmektedir.

Ebüssüud efendi hazretleri de ona dil uzatılamıyacağına dair fetva vermiştir.

Abdülgani Nablüsi hazretleri, İbni Arabi gibi büyük bir evliyaya dil uzatanın cahil ve gafil olduğunu, bunların başında İbni Teymiye’nin geldiğini bildirmektedir. (Hadika)

Evliya ile eşkıya kıyas edilmez
Sual: İbni Teymiyeciler, “Felsefecilerin nasslarla çatışan akli delilleri onları tekfirden kurtarmadığı halde, tasavvuf ehlinin nasslarla çatışan keşifleri onları nasıl küfürden kurtarabiliyor” diyerek İbni Arabi hazretleri gibi bazı evliyayı tekfire yelteniyorlar.
Bu mukayese doğru olur mu?
CEVAP
Doğru olmaz. Mukayesenin doğru olması için müşterek benzerliklerin olması lazımdır. Dost ile düşman, mukayese edilmez. Mesela, Allahü teâlâ kâfirler için ölü buyuruyor. Kâfir ile mümin yani ölü ile diri mukayese edilir mi? Kur’an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki:
(Kâfirler, sağır, dilsiz, kör oldukları için doğru yola gelmezler.)[Bekara 18]

(Körle gören [kâfir ile mümin] karanlıkla aydınlık [Bâtıl ile hak],gölge ile sıcak [Cennetle Cehennem] bir olmaz. Dirilerle ölüler de bir olmaz.) [Fatır 19]

Yunan felsefecileri kâfirdir, tasavvuf ehli ise Allahü teâlânın dostu, evliyasıdır. Evliya ile kâfir hiç mukayese edilir mi? Firavun da, "Ben tanrıyım" dedi, Hallac-ı Mansur hazretleri de. Biri kâfirdi biri müslüman. Müslümanınkini tevil etmek gerekir. Namaz kılan ve dinin her emrini yerine getiren bir müslüman bir şey söylemişse, bunun tevilini aramak gerekir.

Yunan felsefecileri, (Kâinat, Allah gibi, ezeli ve ebedidir, Allah cüzi olan şeyleri bilmez, cismani, bedeni bir haşr yoktur) gibi birçok düşünceleri yüzünden kâfir oluyorlar. İslam filozofu denilen kimseler de, böyle düşünüyorsa, onlar da aynı hükme girer. İmam-ı Gazali hazretleri, böyle düşünen din adamlarının da aynı hükme girdiğini (El münkız), (Tehafüt) ve (İlcam)da bildiriyor. Kâinatı ezeli ve ebedi bilen felsefecilerin küfre düştüklerini bildirdikleri için imam-ı Gazali ve imam-ı Rabbani hazretleri gibi Resulullahın vârisleri olan büyük âlimlere felsefeciler tarafından dil uzatılıyor. İbni Rüşd, felsefecileri savunmak için imam-ı Gazali hazretlerini tenkit eden bir kitap bile yazmıştır. Felsefeci ve İbni Teymiyeci bir genç, (El-Gazzalinin uydurma hadisler üzerine bina ettiği bütün hükümler sapıklıktır, bu bakımdan onun eserlerini okuyan sapıtır) demişti.

İmam-ı Gazali hazretlerini sevmeyenlerin daha çok felsefeciler ile İbni Teymiyeciler olduğu görülmektedir. Ne maksatla olursa olsun, o büyük zatı kötülemek asla caiz değildir. Çünkü büyük âlim İbni Hacer-i Mekki hazretleri, (İmam-ı Gazalinin yazılarında kusur bulan, ya hasetçidir veya zındıktır) buyuruyor. (El- i’lam bi-kavâti’il-islam)

İbni Abidin hazretleri buyuruyor ki:
İmam-ı Gazali, zamanının hüccet-ül-İslamı ve âlimlerin en üstünü idi. Ona dil uzatan kimse, cahillerin en cahili, fâsıkların en kötüsüdür. (El-Ukud-üd-dürriyye)

Kâtip Çelebi de diyor ki:
Bütün din kitapları yok olsa, İmam-ı Gazalinin kitapları, bu boşluğu doldurabilir, hatta onun İhya kitabı bile kâfi gelir.

Seyyid Abdülhakim efendi hazretleri de, (İmam-ı Gazali’nin İhya kitabı, bütün âlimlerce doğru ve yüksektir. Bir gayrı müslim, severek yapraklarını çevirirse, Müslüman olmakla şereflenir) buyuruyor.

Tefsir, hadis, fıkıh, tarih, ahlak ve tıb hakkında üç yüzden fazla eseri olan İmam-ı Süyuti hazretleri Tenbih-ul-gabi kitabında İbni Arabi’nin büyüklüğünü vesikalarla ispat etmektedir. Cinlere de fetva verenEbüssüud efendi İbni Arabiye dil uzatılamaz diye fetva vermiştir. Fıkıh, tefsir, hadis ve tasavvufta çok derin âlim olan Abdülgani Nablüsi hazretleri, İbni Arabi gibi büyük bir evliyaya dil uzatanın cahil ve gafil olduğunu, bunların başında İbni Teymiye’nin geldiğini bildirmektedir. (Hadika)

Tefsir, fıkıh, tasavvuf, tarih, nahv ve tıb üzerinde çok kitap yazan, ârifibillah ve kutb-i zaman olan imam-ı Şarani hazretleri buyurur ki:
İbni Teymiye, tasavvufu inkâr eder, evliyaya dil uzatır. Böyle kitapları okumaktan, yırtıcı hayvandan kaçar gibi kaçmalıdır. İbni Teymiye ve onun yolunda giden sapıklar, İbni Arabi hazretlerine kâfir demişlerse de, âlimler, arifler onun büyük bir veli olduğunu bildirmiştir. (Kibrit-i Ahmer, El-yevakit, Tabakat)

Evliya düşmanlığı
Sual: Ekteki makalede, tasavvufa, tarihteki hak tarikatlara saldırılıyor, şefaat inkâr ediliyor. Osmanlıların İslamiyet’i iyi anlayamadığı, bu yüzden Osmanlıyı müslümanların yıktığı bildiriliyor. Bir cevap verir misiniz?
CEVAP
Her makaleye cevap vermeye kalkarsak, esas konuları yazmaya sıra gelmez.
1- Osmanlıyı yıkan ittihatçılardır. Bir savaşta müslümanlar yenilse, kâfirler camileri yıksa, müslümanlar camileri yıktı denir mi? Osmanlılar, yıkılışa mani olamamışlardır. Onların ihmalleri varsa da, yıkan onlar değildir. Kusurlu olanı bizzat fail gibi göstermek doğru değildir. (Osmanlılar İslamiyet’i bilmiyordu) demesi de çok çirkindir. Osmanlı İslamiyet’i bilmiyorsa, o yazar nereden biliyor? Ceddini inkâr eden haramzadedir.

2- Şevahid-ün-nübüvve kitabında, (Evliyanın kerameti, Peygamberlerin mucizelerinin devamıdır. Bunun için evliyadan hasıl olan kerametler de Peygamber efendimizin mucizesidir) buyuruluyor.

Abdülgani Nablüsi hazretleri, Hadika’da (Evliyayı inkâr etmek, dinin herhangi bir hükmünü inkâr etmek gibi küfürdür. Allahü teâlâ, Peygamberlerini ve evliyasını başkalarından üstün tutmuş, başkalarına vermediği keramet ve mucize gibi harikaları bu zatlara ihsan etmiştir. Maruf-i Kerhi hazretleri, talebelerine, "Dua ederken beni vasıta edin! Çünkü evliya, Resulullahın vârisidir. Vâris olan, vârisi olduğu zatın bütün üstünlüklerine kavuşur) buyuruyor. Fakat nasipsiz yazarın, (Evliya, havada uçsa, denizde yürüse ne yazar? Sanat ve kültürü yoksa ne kıymeti vardır?) demesi çok tuhaftır. Evliya havada uçabiliyorsa, elbette Allah onu çok seviyor demektir. Elbette onun kültürü var demektir. İlimsiz, cahil kimseden evliya olur mu? Evliya, Allah dostu demektir. Allah dostunu ancak kendini beğenmiş ahmaklar, basite indirebilir.

3- Yazar, (Evliya emrettiği için ben yaptım demek çok yanlıştır. Yapılan şey Kur'ana, sünnete uygun olmalıdır) diyor. Yani, (Evliya, Kur'ana, sünnete aykırı emir verir) diyor. Evliyanın sözünü, Kur'ana aykırı değilse yapacakmışız. Evliya o sözün Kur'ana aykırı olduğunu bilmiyorsa, sen nereden bileceksin ey ahmak? Evliya, gerçekten evliya ise, elbette Kur'an-ı kerime, sünnet-i seniyyeye aykırı konuşmaz. Ahmak, evliya ile evliya taslaklarını aynı zannediyor.

4- Nasipsiz yazar, (Allah izin vermeden hiç kimse, hiç kimseye şefaat edemez) âyet-i kerimesini delil göstererek, Peygamberlerin, âlimlerin, evliyanın, şehidlerin şefaatlerini inkâr ediyor. Elbette ancak Allah’ın izni ile şefaat edileceğini bütün İslam âlimleri bildiriyor. Elbette Onun izni olmadan sinek kanadını oynatamaz. Şefaat de Onun izniyle olacaktır. Şefaati inkâr eden ehl-i sünnet olamaz.

5- Allahü teâlâ, (Bana yaklaşmak için, vesile arayınız!) buyuruyor. (Maide 35)
Fakat nasipsiz yazar, (Mürid, vesileyi, aracıyı bırakıp doğrudan doğruya Allah’a bağlanmalı) diyor. Allahü teâlânın emrine mi, yoksa nasipsiz yazarın sözüne mi uyalım?

Yazar, (Hazret-i İsa’yı, Hazret-i Ali’yi çok sevip küfre düşüldüğü gibi, Peygamberi, mürşidi çok sevip aynı akıbete maruz kalmamalı) diyor. Halbuki imanın temeli, Allah’ı, Peygamberi ve Allah dostlarını çok sevmek ve Allah düşmanlarını sevmemektir. Müslümanın, Resulullahı çok sevmesi gerekir. Çünkü Buhari’deki hadis-i şerifte, (Beni ana-babasından, evladından ve herkesten daha çok sevmeyen, mümin olamaz) buyuruldu. Hristiyanlar gibi, bir insana ilah demek onu sevmek midir? Bir kimse, hâşâ Peygamber efendimize ilah dese sevmiş mi olur?

(Bir evliya yerine, doğruca Resulullaha rabıta etmek gerekmez mi?) diyen ahmaklara da rastlanmaktadır. Resulullahın mübarek ruhuna bağlanmak elbette büyük nimettir. Fakat bir veliyi veya kitaplarını bulup, buna rabıta yapmak, Resulullahın mübarek ruhuna bağlanmak içindir. Bir insan, hiç görmediği kimsenin şeklini yalnız işitmekle, onu tanımış olmaz. Bunun için, Resulullaha rabıta yapılmaz. Çünkü, başkasının Resulullah olduğuna inanmak küfür olur. Evliyayı düşünmekte, bu tehlike yoktur. Bir veliyi düşünen, onun mübarek kalbinde Resulullahın mübarek kalbini görür. Böylece, Resulullahı yâd etmiş olur. (Evliya bir gözlük gibidir, Resulullaha bu gözlük ile bakılır) buyurulmaktadır.

İmam-ı Gazali hazretleri buyuruyor ki:
(Her müslüman, terbiye edici bir üstada muhtaçtır. Üstad onu terbiye ederek, kötü huylardan kurtarır. Allahü teâlâ, insanlara doğru yolu göstermek için, Peygamber gönderdi. Peygamberden sonra ona vekil olarak evliyayı yarattı.) [Eyyühel-veled]

Veli, Resulullahı iyi tanıdığı için, Onun mübarek kalbinden feyz alır ve bu feyzler, bunun kalbinden, kendisine bağlananların kalblerine akar. Feyz gelen kalb temizlenir. Ahlakı güzel olur.

İmam-ı Rabbani hazretleri buyuruyor ki:
(Velinin kalbindeki feyzler, nurlar, güneşin ziyası gibi yayılır. Onu seven müslümanların kalblerine akar. Onların bu feyzleri aldıklarından haberleri olmaz. Kalblerinin temizlendiğini anlarlar. Karpuzun güneş karşısında olgunlaştığı gibi, kemale gelirler. Eshab-ı kiram, Resulullahın sohbetinde, böyle kemale geldi.) [M.260]

Menkıbe anlatmak
Sual: Hep çarpık konuşan biri, (Ey Müslümanlar, size çarpıklıkları anlatıyorum. Hazret-i Ömer’in, İmam-ı a’zamın menkıbelerini, Abdülkadir-i Geylanî’nin veya başka evliya zatların kerametlerini anlatacak zaman değildir) diyor. Kendi sözünde çarpıklık yok mu?
CEVAP
Elbette, esas çarpıklık kendisindedir. O büyük zatların menkıbeleri ilimdir, ibretli, hikmetli olaylardır. Hazret-i Ömer’in hayatını anlatmak, İslamiyet’i anlatmak demektir! İmam-ı a’zamın menkıbeleri, genelde ateistlere verilen ilmî ve mantıkî cevaplardır. Allahü teâlânın varlığını ispat eden çok kıymetli, aklî delillerdir. Evliya menkıbelerini okumak da çok faydalıdır. İnsanın haramlardan kaçarak daha iyi ibadet etmesine yardımcı olur. Seyyid Abdülhakim Arvasî hazretleri, (Evliya menkıbelerini anlatan Reşehat kitabını okumak, insanın ihlâsını artırır) buyurmuştur. Bunun için İslâm âlimleri, evliya menkıbelerini bildiren birçok kitap yazmıştır. Lüzumsuz olsaydı yazmazlardı. Bunlardan birkaçının isimleri şöyledir:
Hayrat-ül-hisan fi-menakıb-in-Nu’man
Es-sahife fi menakıb-i Ebi Hanife
Kalaid-ül-ukban fi-menakıb-in Numan
Ukud-ül-Mercan fi-menakıb-ı Ebi Hanifet-in-Numan
Menakıb-ül-İmam-il-azam
Menakıb-i Abdülkadir
Menkıbe-i Evliyaiyye fi-ahval-i Ridaiyye
Nefehat-ül-Üns
Kitab-ı Keşf-ül Mahcub
Tezkiret-ül Evliya
Şevahid-ün-nübüvve
Hilye-tül-Evliya
Reşehat ayn-el hayat
Cami’u keramat-il-Evliya
Hadika-tül-Evliya
Berakat - Zübde-tül-makamat
Menakıb-ı çihar yar-i güzin

Dünyaya sitem
Sual: İbni Arabî, Mevlâna gibi evliya zatlara saldıran bir Selefî, son olarak Dürr-ül mearif kitabındaki, (İmam-ı Kuşeyrî rahmetüllahi aleyh, bir gün istinca için taş arıyordu. Bu sırada eline bir yakut geldi. Onu yere atıp, “Ben istinca için taş arıyorum. Sen bana yakut veriyorsun. Yakutun senin olsun, bana lazım değildir” dedi) ifadesinden dolayı İmam-ı Kuşeyrî’ye de saldırmaktadır. Burada İmam-ı Kuşeyrî, bu sözü dünya için mi söylemiş, yoksa hâşâ Allah için mi söylemiştir?
CEVAP
Elbette dünya için söylemiştir. Zaten hemen altında açıklaması vardır. İmam-ı Kuşeyrî, imamlık derecesine yükselmiştir. İmam, müctehid, dinde söz sahibi, âlim zat demektir. Sıradan bir Müslüman bile hâşâ Allahü teâlâya öyle bir şey söyler mi hiç? Dünya malını istemediğini bildirmiştir. Kendimize uygun görmediğimiz bir sözü büyük zatlara nasıl uygun görürüz ki? Evliya zatlar zahid kimselerdir. Zahid, dünyaya rağbet etmez, özenmez, hiç önem vermez. Yakut gibi dünya malını fırlatıp atar.

Selefîler, mecazı bilmedikleri için (Allah'ın eli var, Allah oturur) diyerek Onu mahlûka benzeterek küfre girerler. Mesela Türkçede, (Kahpe felek, kimine kavun yedirir, kimine kelek) diye bir söz vardır. Buradaki felek dünya demektir. Mecaz olarak söylenir. Hâşâ kaderle, Allah ile ilgisi yoktur. İmam-ı Kuşeyrî hazretleri de, (Dünya, üstüme gelme! Her şeyin senin olsun) diyor. Bir hadis-i şerif şöyledir:
(Dünya [dünya malı] bana yaklaşmak istedi. "Benden uzaklaş"dedim. Giderken, "Sen benden kurtuldun ama senden sonrakiler benden kurtulamaz" dedi.) [Bezzar]

Âlimlere ve onların kitaplarına dil uzatmaktan ve Selefîlerin yuvarlandıkları küfür çukuruna düşmekten çok sakınmalıdır.

Dalkavukluk
Sual: Vefat etmiş evliya zatların iyiliklerini anlatan bir arkadaşa yalaka diyorlar. Yalakalık yaşayana yapılmaz mı? Ölen için öyle bir şey söylenir mi?
CEVAP
Yalaka, dalkavuk demektir. Kendisine maddî menfaat [çıkar] sağlayacak olana aşırı saygı ve hayranlık göstererek ona yaranmak isteyen kimse demektir. Yağcı da deniyor. Bunu ölmüş kimseler için söylemek yanlış olur. Ölüden maddî ne çıkar sağlanacak ki? Mesela, İmam-ı a’zam hazretlerinin veya İmam-ı Gazalî hazretlerinin büyüklüğünden bahsedilse, bahsedene dalkavuk denmez. Hattâ mason Abduh veya Reşat Halife gibi kötü kimseleri övene de dalkavuk denmez. Sapık, cahil veya art niyetli denir. Her kelimeyi yerli yerinde kullanmalıdır.

Bir başka husus, ister yaşasın ister vefat etmiş olsun, evliya zatları sevmek, gerekirse onları savunmak her Müslümanın vazifesidir.

Keramet nerede?
Sual: Yunus Emre’ye veya Hacı Bektaş-ı Velî hazretlerine yahut uygunsuz birine ait olduğu da söylenen şu dörtlükte Mekke ve Hac niye kötüleniyor?
Hararet nardadır, sacda değildir,
Keramet baştadır, tacda değildir,
Her ne arar isen, kendinde ara!
Kudüs’te, Mekke’de, Hacda değildir.
CEVAP
Eğer bu dörtlük, uygunsuz birine aitse, doğru anlaşılması için tevile gerek yoktur. Ama Hacı Bektaş-ı Velî hazretleri gibi büyük bir zata aitse şöyle tevil edilebilir:
Kudüs, Mekke kıymetli yerlerdir. Hac, gidebilene farzdır, çok kıymetli bir ibadettir. Fakat imanı olmayan veya bid’at ehli olan kimse, buralara gitse, hac yapsa hiç kıymeti olmaz. Yoksa (Hac ve Mekke kıymetsiz) demek değildir. Bunlar ancak imanlı olana kıymet verir.

(Keramet tacda değildir) sözü de güzeldir. İnsan kıyafetiyle, hırkasıyla, cübbesiyle, başındaki tacıyla, oturduğu tahtıyla değer kazanmaz. Kılık kıyafetle, hattâ tahsille bile insanın kemale ermediği anlatılmaktadır. Nitekim cahil biri, merhum Nasreddin Hoca’ya, okunması zor bir yazı getirir. (Hoca bunu oku!) der. Hoca bakar, (Okuyamadım) der. O kişi, (Başındaki kavuğundan, sarığından utan!) der. Merhum hoca, (Eğer keramet sarıktaysa, buyur sen oku!) diyerek sarığı o kişinin başına geçirir.

Hallac-ı Mansur hazretleri
Sual: Hallac-ı Mansur ve Muhyiddîn-i Arabî gibi zatların yanlış anlaşılan sözlerinden dolayı, bazıları bu zatlardan bahsederken, Selefîler gibi, (Hallac şöyle demiş), (Muhyiddin böyle yazmış)diyorlar. Bu saygısızlık değil mi?
CEVAP
Elbette saygısızlıktır. O zatlar, hatalı keşiflerinden dolayı mazur oldukları için, günaha girmezler. İmam-ı Rabbânî hazretleri buyuruyor ki:
Tasavvuf büyüklerinden birkaçı kendilerini hâl ve sekr kapladığı zaman, doğru yolun âlimlerinin bildirdiklerine uymayan bilgiler, marifetler söylemişlerse de, keşif yoluyla anladıkları için, suçlu sayılmaz ve sorguya çekilmezler. Bunların, ictihadında yanılan müctehidler gibi, yanılmalarına da bir sevab verilir. (1/112)

Kitaplarımızda ve İmam-ı Rabbânî hazretlerinin mektuplarında, bu zatlar anlatılırken, (Hallac-ı Mansur “kaddesallahü teâlâ sirrehül’azîz”) ve (Şeyh-i ekber Muhyiddin-i Arabî “kuddise sirruh”) diye saygıyla bildirilmektedir. (S. Ebediyye)

İmam-ı Muhammed Mâsum hazretleri de buyuruyor ki: Şeyh-i ekber Muhyiddin-i Arabî hazretleri, hadis ilminde sahib-i isnad ve fıkıh ilminde ictihad makamındaydı. (1/29)

Böyle büyük zatlara saygısızlık yapan, kendi terbiyesizliğini göstermiş olur.

Köpekten aşağı olmak
Sual: Evliya zatlara muhalif biri, büyük zatlardan birini, (Hep aynı şeyleri anlatıyor) diye tenkit edince bir arkadaş, (Hocasını tenkit edene kızmayan, köpekten aşağıdır) sözünü hatırlayıp, (Ahmak herif, haddini bil, büyükleri sevenlerin yanında böyle konuşamazsın) diyor. Sevenlerin yanında nasıl öyle konuşabiliyor ki?
CEVAP
Sinsi hareket edip, söylediklerine bir kılıf bulduğu için, fazla tepki toplamıyor. Eğer o arkadaş tepki vermeseydi, kim bilir daha neler söyleyecekti. Belki bütün silsile büyüklerine iftira ederek, şöyle şöyle hataları vardı diyecekti. Büyüklerimiz şunu anlatırlardı:
Bir gün hazret-i Ömer, bir yere vâli tayin ederek der ki:
— Yarın filan yere gel! Sana, iyi vâlinin nasıl olacağını, başarının yollarını anlatacağım inşallah.

Herkes, acaba ne nasihatler verecek, ne tavsiye edecek diye merak eder. Ertesi gün Eshab-ı kiramın hepsi oraya gelir. Hazret-i Ömer, vâlinin kolundan tutup der ki:
— Eğer başarılı olmak istiyorsan, namazını ta’dil-i erkânla vakti girince kıl! Ramazan-ı şerif ayı gelince orucunu tut! Hac zamanı hacca git! Zekâtını dinin emrine uygun şekilde ver! Kelime-i şehadeti söyleyerek, imanını tazele! Haydi, güle güle, git yoluna, Allahü teâlâ yardımcın olsun!
— Yâ emir-el-müminin, İslam’ın şartının beş olduğunu hepimiz biliyoruz. Biz başka şeyler söyleyeceğinizi, vâlilik hakkında başarılı olmanın yollarını anlatacağınızı zannetmiştik.
— Resulullah efendimiz, İslam’ın şartının beş olduğunu bildirdi. Ben bunu altı yapacak değilim. Bu beş şartı doğru yapan, başarılı olur.

Görüldüğü gibi, dinin esasları bellidir. Anlatılacak şeyler de bellidir.(Hep aynı şeyi anlatıyor) diyerek büyük zatları tenkit etmek, art niyetli olmayı gerektirir. Kitaplarımızda da hep hata aramaya çalışıyor. Böyle sinsice fitne çıkaran ikiyüzlülere, o arkadaş gibi, anında tepki vermeli. Tepki görmeyince, saldırılarını şiddetlendirir. Köpekten aşağı olmamak için böyle kimselere müsamaha göstermemeli. Gençlerin, onların tuzağına düşmelerine de mâni olmalıdır.

.

Biyografi Yazarlarına Göre İbn Arabî -1

Doç. Dr. Hüdaverdi Adam

İbn Arabî, islâm dünyasında tesiri çok geniş bir şufi, âlim ve düşünürdür. Büyüklü küçüklü beş yüzün (500) üzerinde eser vermiştir. Afîfî'nin de belirttiği gibi(1) "İslâm dünyasında imam, onun kadar tartışılan ikinci bir kişi olmamıştır. Yüzyıllar boyunca onun bir kafir ya da en büyük bir şeyh (Şeyhu'l-Ekber) olduğu tartışılmıştır." Bunun sebebi üzerinde duran Afîfî "Geçmişteki İslâm âlimleri onun felsefesi ya da tasavvufunun ne olduğu ile ilgilenmek yerine felsefî ve tasavvufi fikirlerinin İslâm'ın nasslanna ne kadar uyduğu veya uymadığı ile uğraşmışlardır. Onu tarafsız bir gözle incelemek ve İslâm Tarihinin ana çatısı içinde layık olduğu yere oturtmak yerine, mü'min mi, kâfir mi olduğunu kanıtlamaya daha fazla zaman harcamışlardır. "(2) der. İbn Arabî hakkında fikir beyan eden âlimleri üç ana kategoride toplayabiliriz:

1-İbn Arabi'nin büyük bir âlim, mürşid ve velî olduğunu kabul edenler.

2-İbn Arabi'nin bazı sözlerini dînî ölçülere zıt bularak onun fasık ya da dinden çıktığına inananlar.

3-İbn Arabî hakkında hüsn-ü zan eden, onun büyük bir zat olduğunu kabul ettikleri halde kitaplarının mütalâasını uygun görmeyenler.

Onu tekfir etme noktasına varan taarruzun sebeplerini araştıran Afîfî bu mevzuda "Muhtemelen bunun en büyük nedeni, onun alışılmamış ve kendine has üslubudur. Dilinin muğlaklığı ve düşüncelerinin kompleks tabiatı onun fikirlerinin, özellikle girift ifade tarzına alışık olmayanlara son derece kapalı gelmesine sebep olur. O, kelimelerden çok fikirlere ve mistik duygularının tüm ayrıntılarına dikkat sarf eden bir yazardır. Onun eserlerini kelimelere takılarak okuyanlar, onu yanlış anlar ve haksız biçimde yargılarlar. Çoğunlukla onu küfürle ve zındıklıkla ilham edenler, bunlardır."(3) der. Her şeye rağmen bir gerçek vardır ki o da şudur: "İnsanlar, onun teorilerini kabul veya reddedebilirler; fakat verimlilik ve etki bakımından onun İslâm tarihinde herhangi bir zamanda yetişmiş en büyük Arapça konuşan sufî olduğu olgusu, bakî kalacaktır. "(4) Bundan dolayı İslâm dünyasında İbn Arabi'nin önemi hem biyografik eserlerde kendisine ayrılan yerden, hem de hayatı hakkında kaleme alınan ve hâlâ Müslümanların ellerinde dolaşan pek çok eserden rahatlıkla anlaşılabilir.

İbn Arabî'ye karşı 'ulema' tarafından ortaya konan tavır, Arapça yazılmış biyografik kitaplarda rahatlıkla görülebilir. Biyografi yazarlarının çoğu onun büyük bir âlim olduğunu ve kendisine büyük kabiliyetlerin bahşolunduğunu kabul eder.

Biyografik eser sahiplerinden biri olan ve İbn Arabi'den 110 yıl sonra vefat eden Şemsuddin ez-Zehebî (ö:748/1348| onun hitabette ve fikirde belagat sahibi olduğuna işaret ettikten sonra "Ona iyi bir akıl ve hafıza bahşedilmişti. Tasavvuf sahasında zirvedeydi. 'İrfan' hakkında pek çok yazılı eser bırakmıştır. Nesirde ve nazımda hayran bırakıcı ifadeleri vardır. " Demektedir.(5)

Pek çok âlini tarafından ortaya konan bu tavra meşhur hadis âlimi İbn Hacerel-Askalanî (ö:852/1448) de iştirak eder. O da Zehebî gibi İbn Arabî ve fikirlerine karşı iyi niyetlidir. O, İbn Arabî hakkında "Ayıplanan ve hakkında kötü düşünülenler arasındaydı. Fakat Kur'an ve Sünnet hakkında iyi bir bilgiye sahipti. Ayrıca diğer disiplinlere de katıldı. Birçok âlimden hadis öğrendi. (6) der

Mısırlı sufi ve fakîh İbn Ebi'l-Mansur (öi:6S2/i283) ise İbn Arabi'ye olan hayranlığını "O ikrisah edilen (kesbii bilgi ile Allah vergisi olan vehbî bilgiyi birleştiren sufi akımın en büyük âlimidir. Tevfıid {Allah'ın birliği) akidesi onun ilmine, ahlakî prensiplerine ve manevî hayatına tamamıyla hâkim olmuştu. O, kendisinin zahirî varlığına hiç dikkat etmedi. Bundan dolayı o, bazen kabul edilebilirken, bazen de tahammül edilemez durumdaydı. " diyerek belirtir.(7)

Onun herhangi bir sistemden etkilenip etkilenmediği hususu da biyografi yazarlarının ilgilendiği konular arasına girmiştir. Bazıları onun "Zahirî" olduğu kanaatini ileri sürerken, bazıları da bunu reddetmişlir. Bunlardan biri olan İbn Musdî (ö;663/l265) onun Zahiriye'den olduğunu ifade ederken,(8) bazı biyografi yazarları ısrarla onun herhangi bir geleneksel ekole bağlı olmadığını belirtirler. Mesela: İbn İmad; onun bir müçtehid olduğunu, eğer o müçtehid olarak kabul edilmezse, yeryüzünde Allah'ın kullarından hiçbirinin müçtehid olamayacağını iddia eder.(9) Bu kanaaıte olan biyografi yazarları buna delil olarak bizzat onun kendi ifadelerini gösterirler.(10)

İbn Arabi'nin bir sufî olarak gösterdiği aktivite biyografi yazarlarının özel ilgisine mazhar olmuştur, îbn Arabî'ye, devrinin sufileri, o kadar büyük teveccüh göstermişlerdir ki. kendi zamanlarının Kuşeyrî'si mesabesinde olmak üzere, tasavvufı eserlerin klasiklerinden sayılan Risaletü'l-Kuşeyrî'nin müellifi Ebu'l-Kasım el-Kuşeyrî'ye (ö: 465/L072) îmaen ona "el-Kuşeyrî" unvanını vermişlerdir.(11) İbnü'l-Medînî (veya Medyenî) de aynı sitayişkar tavırla onun hakikat ehlinin yolunu ilk tertip edenlerden biri olduğunu belirtir.(12) Tasavvuf sahasındaki başarıları yanında onun edebî kabiliyeti de önemle vurgulanmıştır. Tarihçi İbn Neccar (ö: 643/1245) şahsen İbn Arabi ile 608/121 l'de Bağdat'la görüşmüştür. Bu sebeple sık sık kendisinden ve bazılarını yazmaya karar verdiği Şeyh'in 'hoş sohbetlerinden' ve 'güzel dizelerinden" bahseder.(13) İbn Musdî'nin de İbn Arabi'nin edebî kişiliği üzerinde durduğu bilinmektedir.(14) İbnü'1-İmad ve el-Mekkarî, onun şiir kabiliyetini Divan'ından pek çok alıntı ile açıkiamaya çalışmışlardır.(15)

Biyografi yazarlarının ifadelerine bakarak şöyle bir sonuca gitmek mümkün görülebilir: Bilindiği gibi İbn Arabi İslâm dünyasında tartışmalı bir kimliğe sahiptir. Onlar, onun bu tartışmalı yönünü daha çok bilinen anlam bütünlüğüne ve daha az karmaşık bir çerçeveye oturtma çabasındadırlar.

İbn Arabi'nin kimliği hakkında birbirine oldukça zıt görüşler ve kanaatler vardır. Onun 'en büyük bir velî' ve 'şeyh' olmasından, 'zındık' olmasına kadar hakkında hemen hemen her şey söylenmiştir.

Biyografi yazarları böylesine karışık ve kaygan bir zeminde böylesine zor ve mes'uliyetli 'bir kesin hüküm'den kaçınarak kanaatlerini daha çok onun kişiliğine yöneltmek durumunda kalmışlardır. Böylece onlar, İbn Arabî üzerindeki tartışmayı bir düzlüğe çıkarabileceklerini ümit etmişlerdir.

Çoğunlukla bu yazarlar genelde onun öğretilerini kavrayacak durumda değillerdir. Zira İbn Arabi'yi anlama ayrı bir emek ve ihtisas gerektirir.(16) Bu bakımdan onlar onun fikirlerinden ya da fikirleri hakkındaki hükümlerden çok onun şahsına ve eserlerine yer vermişlerdir. Zaman zaman da birtakım sözlerini Ön plâna çıkararak onları dine aykırı olarak yorumlamışlardır. Bütün bunlardan dolayı İbn Arabî hakkında biyografi yazarlarının kanaatlerinden yola çıkıldığı zaman, hakkında bazen İyi, bazen de kötü bir kanaatin oluştuğunu görmek hiç de garip görünmeyecektir.(17)

Kaynaklar, İbn Arabi'nin kendisine Anadolu Sultanı tarafından hediye edilen 100.000 dirhem değerindeki evini, başka hiçbir şeyi olmadığı halde, kendisinden Allah rızası için bir şey isteyen dilenciye bağışlaması yanında(18) onun bir cin île evlenip ondan üç çocuk sahibi olduğu meselesini de naklederler.(19) Onun cin ile evlenmesi meselesinin kaynağı Şeyhülislâm İzzeddin b. Abdusselâm'dır (ö: 660/1261).(20) Şeyhülislam İzzeddin, İbn Arabî'ye karşı olanların başında gelir, İbn Arabî için o, 'Şeyhu's-Sû' ve 'yalancı' gibi sıfatlar kullanır.

İbn Arabî'ye karşı 'ulema' tarafından ortaya konan tavır, Arapça yazılmış biyografik kitaplarda rahatlıkla görülebilir. Biyografi yazarlarının çoğu onun büyük bir âlîm olduğunu ve kendisine büyük kabiliyetlerin bahşolunduğunu
kabul eder.

el-Kari el-Bağdadî ve Abdulvahap eş-Şaranî gibi açıkça İbn Arabi'yi müdafaa edenler istisna edilecek olursa klasik biyografi yazarlarının yazdıklarından edinilecek ilk intiba şaşkınlık ve karmaşıklıktır. İşin ilginç yanı, İbn Arabi'nin bizzat- kaleme aldığı eserlerini okuyanlar için de durum aynıdır. Zira, okuyucu İbn Arabî için kabul edilebilir gibi görünen pek çok 'metafizik' ve 'teolojik', anlaşılması zor ve çelişkili gibi görünen fikirlerle karşı karşıya gelmektedir.

İbn Arabi'nin ortaya koyduğu bu îzah ve ifade tarzı, hakkında yazılmış olan biyografik eserlere de yansımıştır. Mesela, meşrep ve metod olarak çeşitli görüşlere sahip 'ulema' tarafından onun yazdıklarından alıntılar yapılmış; bunun tabiî bir sonucu olarak da onu tamamıyla reddeden ve ona küfür isnad edeninden, onu büyük bir velî ve şeyh olarak kabul edene kadar çok değişik değerlendirmelere sahip insanlar ortaya çıkmıştır. Fakat en lehte yargılarda bile, insan çoğu kez anlamada zorluk çekmekte, bir sınıflandırma yapamamaktadır. Mesela; Fusûs ve Fütûhat'taki şüpheli, dinin ruhuna aykırı olarak telakki edilen bütün bölümlerin İslâm'ın bu en büyük direğinin gözden düşmesini amaçlayan bazı zındıklarca orijinal metne sokulmuş olabileceği zannına dayanarak, âdeta özür dileyen bir havada görünen meşhur Mısırlı sûfî Abdulvahhab el-Şaranî'yi (ö: 573/1563) buna örnek göstermek mümkündür.(21)

.

Biyografi Yazarlarına Göre İbn Arabî - 2

Muhyiddin İbn Arabî - Sadreddin Konevî Münasebeti

Milâdî 1210 - 1274, Hicri 606 - 673 yılları arasında yaşayan Sadreddin Ebu'I-Meâli b. İshak b. Muhammed b. Yusuf b. Ali el Konevî, Anadolu kültür ve düşünce hayatını yakından etkileyen ve Şeyh-i Ekber olarak bilinen Muhyiddin İbn Arabi'nin yetiştirdiği mümtaz şahsiyetlerden birisidir.

Bu bakımdan Sadreddin Konevî'den bahsedilirken Muhyiddin İbn Arabi'den de söz etmek gerekli olmaktadır.

Fakat ülkemizde hem Sadreddin Konevî hem de Muhyiddin İbn Arabî hakkında yapılan çalışmalar, onları bütün cepheleriyle ele almamakta, son derece muhtasar ve sathî kalmak-tadırlar.

Biz bu çalışmamızda Sadreddin Konevî'nin Muhyiddin İbn Arabî ile olan ilişkisini iki yönlü ele almaya çalışacağız.

1 - Fizikî ve beşerî yönden 2- İlmî yönden

A- FİZİKÎ ve BEŞERÎ YÖNDEN İBN ARABÎ - SADREDDİN KONEVÎ İLİŞKİSİ:

Sadreddin Konevî, Muhyiddin İbn Arabî ile dünyada sürdürdüğü beraberliğini vefatından sonra da adeta devam ettirmek istemiş "672 yılında hocası Muhyiddin İbn Arabi'nin yanına gömülmek istemiş fakat onun bu son arzusu yerine getirilememiştir.1

Fizikî ve beşerî olarak, Sadreddin Konevî'nin İbn Arabî ile ilişkisini ele alan pek çok kaynak; İbn Arabi'nin, Sadreddin Konevî'nin dul kalan annesiyle evliliğini nazara verirler. Bu konuyu tartışmadan önce, bu olaya yer veren ilk elden kaynak eserlere bir göz atmakta fayda vardır.

Konevî'nin en-Nefehâtu'1-İlâhiyye isimli kitabını okuyan Molla Câmî'ye göre, Muhyiddin İbn Arabî, Konya'ya geldiği zaman, babasının vefatından sonra Sadreddin Konevî'nin annesiyle evlenmiş ve Şeyh Sadreddin, Muhyiddin İbn Arabi'nin hizmet ve sohbetinde yetişmiştir.2

Bu hadiseyi tamamen menkıbelere dayanarak rivayet eden kaynaklar da vardır. Meselâ bunlardan birinde Konevî'nin annesinin bir sultan cariyesi olduğu, sultanın bu cariyeyi serbest bırakarak İbn Arabi'ye verdiği ve nikâh ettiği, İbn Arabi'ye çeşitli ikramlarda bulunarak ona Sadreddin Konevî'yi de beraberce teslim ettiği anlatılmaktadır.3

Fakat yine aynı kaynakta bu rivayeti tekzib edercesine İbn Arabi'nin Anadolu'ya gelip Malatya'ya yerleşmesinden sonra yetim kalan Sadreddin Konevî'nin dul annesiyle evlendiğinden bahsedilmektedir.4

Bütün bu rivayetlerde Sadreddin Konevî'nin Muhyiddin İbn Arabî'ye yakınlığı vurgulanmakta ve o tarihlerde kendisinden ilim tahsil ettiği öne sürülmektedir. Fakat İbn Arabî ile Sadreddin Konevî arasındaki bu yakınlık, tarihî açıdan maalesef tam olarak te'yid edilememektedir.

Çünkü Muhyiddin İbn Arabi'nin Anadolu'ya ilk defa gelişi H. 602/ M. 1205 - 1206 yılındadır. İbn Arabî bu seyahatinde Konya'ya uğramıştır.5

İbn Arabî bu yolculuğu sırasında Diyarbakır çevresinde Duneysir veya Densîr'den geçerek Anadolu içlerine kadar uzanmış.6 Erzurum, Sivas, Malatya, Eski Urfa (Harran) gibi şehirlere uğramıştır.7

İbn Arabî Konya'da bulunduğu bu sırada "Risâletü'I-Envâr" isimli kitabını tamamlar.8

İbn Arabî, Konya'da ikamet ettiği bu sıralarda kırk bir yaşlarında bulunuyor ve "ebdâl"dan olduğu anlaşılan ve İranlı bir zât diye tarif edilen "Sâkıtu'r-Refref İbn-i Sâkitı'l-Arş" isimli bir şahısla da görüşmüştür.9

Bu tarihlerde henüz Sadreddin Konevî doğmamıştır. Dolayısıyla yetim kalması ve dul annesiyle, İbn Arabî'nin evlenmesi mümkün değildir.

İbn Arabî bundan sonra ikinci defa tekrar H. 608/M. 1211-1212 yılında Anadolu'nun bazı şehirlerinde görülür. Çünkü İbn Arabî kuzey memleketlerinde diye tarif ettiği Kuzey Anadolu'da Fırat nehrinin donduğunu, gerek insanların gerekse kafilelerin donmuş olan Fırat nehri üzerinde yürüdüklerini bizzat gördüğünü söyler.10 Onun bu sözlerine bakarak, onun 1211 Aralık-1212 Ocak veya en geç Şubat aylarında Fırat nehri üzerindeki Anadolu şehirlerinde bulunduğunu tahmin etmek mümkündür.']

Bazı kaynaklar ise, onun Konya'ya ilk seyahatinin H. 607/M. 1210 yılında olduğunu belirtirler ve geniş detay verirler.12

Burada verilen bilgilere göre, İbn Arabi'nin şöhreti Anadolu Selçuklu Sultanı I. Keykâvus'a kadar ulaşmıştır. Sultan onu büyük bir heyetle bizzat kendisi karşılar. Onun Konya'da kalmasını arzu eden Sultan Keykâvus, kendisine büyük bir ev verilmesini emreder. İbn Arabî de bu hediyeyi kabul eder. Fakat orada bir süre oturduktan sonra kendisinden bir şey isteyen bir dilenciye "bütün mâlik olduğum şey bu evden ibarettir" diyerek, onu Allah rızası için sa-daka olarak verir.13 Yukarıda da belirttiğimiz gibi, İbn Arabî nisbeten sakin geçen bu dönemde te'lifden uzak kalmaz ve H. 607/ M. 1210 yılında "Meşâhidü'l-Esrâri'l-Kudsiyye ve Metâliu'l-Envâri'l-İlâhiyye" ve "Risâletü'l-Envâr fî mâ Yemnehu Sahibu'l-Huluvveti mine'l-Esrâr" isimli kitaplarını yazar.14 Boş vakitlerinde de ilminden faydalanmak isteyen ve kendisine bağlanan müridleriyle bir araya gelir.15

Her iki rivayeti de göz önüne aldığımız zaman H. 606 yılında dünyaya gelen Konevî'nin iki ya da en fazla 4-5 yaşlarında bulunmuş olması gerekir. Buna göre, Konevî'nin babasının vefat tarihini aramak icap ederse, bunu H. 615/M 1219'den sonraya götürmemek lazımdır.16

Öyleyse İbn Arabî ile Sadreddin Konevî arasındaki akrabalık veya yakınlık nereden kaynaklanmaktadır? Bu alâkada mecazî bazı unsurlar da var mıdır? Buna evet diyenlere göre "Menakıb″ kitaplarındaki efsanevî rivayetlerin arkasında çoğu zaman mecazî unsurlar saklandığı için anlatılan şeyler bazen başka türlü tefsir edilmekte ve Konevî'nin babasının ölüm tarihini ima eden kayıtlardan çıkarılması gereken netice bir tarafa bırakılarak bunlarda İbn Arabî ile Konevî'nin akrabalığı araştırılmaktadır."17

B) İLMÎ YÖNDEN İBN ARABİ ve SADREDDİN KONEVÎ İLİŞKİSİ:

Konevî, eğer Muhyiddin İbn Arabi'den ders almış ve talebesi olmuş ise, bu ne zaman ve nasıl olmuştur?

İbn Arabi'nin Konya'da bulunduğunu kabul ettiğimiz H. 602/M. 1205-1206 yılında ondan ders almasını düşünemeyiz. Zira H. 606 / M. 1210 yılında dünyaya gelen Konevî henüz hayatta değildir. İkinci gelişi olan H. 608 / M. 1211-1212 yılında ise, iki yaşında iken İbn Arabî'ye talebe olmasını düşünemeyiz.

Son bir husus olarak şu söylenebilir: O da İbn Arabi'nin son olarak H. 614 / M. 1217-1218 tarihlerinde Malatya'da bulunması esnasında Konevî'nin ondan ders alabileceği ihtimalidir. H. 614 - M. 1217-1218 yılında Malatya'ya gelen İbn Arabî18 H. 615/M. 1218-12l9yılında da Malatya'dadır. Çünkü o sıralarda, Anadolu'da hüküm süren İzzeddin Keykâvus'a Malatya'dan mektup yazmıştır.

Daha önce de işaret ettiğimiz gibi, İbn Arabî, H. 609/ M. 1212 yılında da memleketine bitişik bir devlette yaşayan Hıristiyanlara karşı muamelesinin nasıl olacağı mevzuunda kendisiyle istişare eden Sultan Keykâvus'a uzunca bir mektup yazmış ve bu mektubunu Fütûhât-ı Mekkiyye ve Muhâdarâtü'l-Ebrâr isimli kitaplarına da dercetmiştir.

O bu mektubunda Sultan Keykâvus'a bir babanın oğluna nasihat ettiği gibi nasihat eder ve ondan Hıristiyanlara bütün kanunları katı bir şekilde tatbik etmesini onlara müsamaha göstermemesini ister.20

Bazı kaynaklar İbn Arabi'nin Kaykâvus'a mektup yazmasının H. 612/M. 1215 yılında olduğunu belirtirler. Bu kaynaklara göre, 1215 (M) yılının Aralık ayında Anadolu'ya gelen İbn Arabî'ye, Sultan Keykâvus'un Antakya'yı muhasara etmek üzere yerinden ayrıldığını öğrenir. Ramazan ayını Sivas'ta geçiren ve bu harbin başarıya ulaşması ile meşgul olan İbn Arabî bir gece rüyasında Keykâvus'un muzaffer olacağını ve Antakya'yı fethedeceğini görür. Oradan Malatya'ya geçen İbn Arabî, oradan Keykâvus'a Antakya'nın fetih müjdesini haber veren bir mektup yazar. Gerçekten bu rüyadan yirmi gün sonra, Ramazan Bayramında Antakya fethedilmiş olur.21

İbn Arabi'nin Malatya'da bulunduğu sırada. "Tercümânu'1-Eşvâk" adlı eseri istinsah edilmiş ve İmadeddin Bermekî bu eseri tek bir meclisde müellifine okumuş ve İbn Arabî gerek bu eseri, gerekse diğerleri hususunda kendisine "İcazet" vermiştir.22

İbn Arabî'nin Malatya'da bulunduğu H. 615/M. 1219 yıllarında Konevî'nin kendisinden istifade etmesi de mümkün görülemez. Çünkü İbn Arabî'nin bu şehirde en son bulunuşu H. 615 veya daha uzak bir ihtimal ile H. 617 yılından daha sonra değildir. Bu sıralarda ise sekiz veya en çok on yaşlarında olan bir çocuğun İbn Arabî gibi dâhi bir ilim adamından istifade etmesini düşünmek doğru olmaz.23

Öyleyse Sadreddin Konevî, İbn Arabi'den nasıl, nerede ve ne zaman ilim tahsil etmiştir?

Burada dikkatimizi çeken enteresan bir durum var:

İbn Arabî, özellikle Fütuhat isimli kitabında tarihçe-i hayatına da yer vermiş, orada talebelerinden, hocalarından, görüşüp konuştuğu kişilerden, başına gelen hadiselerden, uğradığı yerlerden, görüp işittiği hadiselerden, hem çok, hem de detaylı bir şekilde bahsetmiş olmasına, talebelerinin isimlerini bildirmiş olmasına rağmen, kendisinin en büyük ve en meşhur talebesi olarak bahsedilen Sadreddin Konevî'den hiç bahsetmez. İşin garibi Sadreddin Konevî de kendi kitaplarında bu konuya yer vermez. Fakat ikisi arasındaki irtibatın baba-oğul mertebesinde olduğuna da şüphe yoktur. Çünkü bir semâ kaydında İbn Arabî için Konevî'nin "baba" (valid) tabirini kullanması bunu göstermektedir.24

Bu bakımdan Konevî, on beş veya daha ileri yaşlarında İbn Arabi'nin yanına gönderilmiş olabilir. İbn Arabî de bu sıralarda Halep'te ve Şam'da bulunmaktadır.25 H. 620/M 1223 yılında 60 yaşlarında bulunan İbn Arabî o tarihten itibaren Şam'a kesin olarak yerleşmiş ve vefatına kadar da Şam'dan hiç ayrılmamıştır.26 "İşte en kuvvetli bir ihtimâl ile Sadreddin Konevî, bu tarihlerde gerek tahsil görmek ve gerekse tasavvuf incelikleri öğrenmek maksadıyla, belki de yalnız olarak İbnü'1-Arabî'nin yanma gelmiş ve yine büyük bir ihtimâl ile hocasının vefatı olan H. 638/M 1240 yılına kadar onun yanından hiç ayrılmamıştır.27

İbn Arabi'nin vefatında 30 yaşları civarında bulunması gereken Sadreddin Konevî,28 bir süre de Mısır'da kalır.29

Sadreddin Konevî'nin İbn Arabî ile olan irtibatı, onun vefatndan sonra da devam eder. H. 652/M 1254 yılında Konya'ya dönen Sadreddin Konevî30 Şeyhi İbn Arabi'yi rüyasında görüp, onunla sohbet ettiğini nakleder.31

673 yılında vefat eden Sadreddin Konevî, Şeyhi İbn Arabi'ye hayatında gösterdiği sadâkati tescil ettirmek istercesine, vefatından sonra, şeyhinin yanına götürülerek oraya defnedilmesini vasiyet etmiş, fakat, onun bu vasiyeti yerine getirilememiş.32 Konya'da kendi adıyla anılan bir caminin avlusuna defnedilmiştir.

SADREDDİN KONEVÎ'NİN İBN ARABİ'DEN ETKİLENDİĞİ GÖRÜŞLERİ:

Birinci bölümde beşerî yönden ve ilim tahsili açısından ele aldığımız Muhyiddin İbn Arabî-Sadreddin Konevî ilişkisini, bu bölümde Sadreddin Konevî'nin İbn Arabi'den etkilendiği görüşleri açısından ele almakta fayda mülâhaza ediyoruz.

Her talebe gibi, Sadreddin Konevî de muhakkak bir surette İbn Arabi'den ve onun muhtelif görüşlerinden ve düşüncelerinden etkilenmiştir. Ama yine her talebe gibi hocasından farklı ve orijinal görüşler de ileri sürmüştür. Bunu biz onun en önemli eserlerinden biri addedilen "Tefsiru'l-Fâtiha" ismiyle bilinen "İ'câzu'l-Beyân" adlı eserinde bulabiliriz.

Konevî. Fatihanın bazı sırlarını açıklamak maksadıyla kaleme aldığı33 metod bakımından Cedel, Niza, Kelâm ve Felsefe yolundan gitmeyeceğini baştan belirttiği34 bu kitabında; "Ben bu eserde ne şeyhim İbn Arabi'nin ne de başka birisinin sözlerini nakletmeyi istemedim"35 diyerek hocasından farklı görüşleri ve düşüncelerinin olduğunu ortaya koymuştur.36

Sadreddin Konevî'nin İbn Arabi'den etkilendiği konulardan biri Allah'ın sıfatları mes'elesidir. Çünkü, hem İbn Arabi hem de Sadreddin Konevî'ye göre, Allah (c.c.) ilâhî sıfatlar ve isimlerle muttasıftır. Allah'ın Zât'ı bilinemez ancak sıfat ve isimleri bilinebilir. Ve bilinmelidir de. Fakat bunların sırrına vâkıf olmak sadece keşif ehline, yani sûfîlere has bir iştir. Allah'ın sıfat ve isimleri ancak keşifle bilinebilir.

Böylece hem İbn Arabi, hem de Sadreddin Konevî, Allah'ın sıfatlarını nefy ve ta'til eden anlayışın karşısında yer almaktadır. Bu yönüyle onlar Mu'tezilenin sıfatlan ta'til etmesi karşısında Ehl-i Sünnet görüşünü savunmaktadırlar. Fakat sıfatların bilinmesi mevzuunda mükâşefeye dayanmaktadırlar. Dolayısıyla Zat'ı meçhul olan, bilinemeyen, bilinmesi de mümkün olmayan Allah'ın sıfatlarının meçhul olmadığı anlaşılmaktadır. İlahî sıfatlar ve isimler Allah tarafından bildirilmektedir, fakat Allah'ın bildirmediği sıfatlar da, özel bir surette, kendi akıl dereceleri ve şeriate dair haberlerden çıkarılmaktadır. Öğrendikleri şeylerle Allah'a, in-sanlar tarafından izafe edilmektedir.37

Sadreddin Konevî sıfatlar ve isimler konusunda getirdiği izahlarda İbn Arabi'nin tesirinde olduğunu açıkça göstermektedir. Çünkü ona göre, nesnelere yani mevcudata delâlet etmesi yönünden Allah'ın sıfat ve isimleri sonsuz miktardadır. Çünkü, ona göre sıfatların ve isimlerin Allah'a izafe edilmesi, Allah'ın ancak bu isim ve sıfatlar vasıtasıyla nesnelerde taayyün etmesi bakımındandır.38 İbn Arabî de "Fususu'l Hikem"inde hemen hemen aynı şeyleri söylerken39, başka bir yerde de "Nesnelerin (mevcudat) Allah'ın kelimeleri olduğunu"40 belirtmekte ve kâ-inattaki herşeyin Allah'ın ismi olduğunu41 kabul etmektedir.

Sadreddin Konevî'ye göre Allah, nasıl düşünülürse düşünülsün yine de Allah olarak kalıyor. Yani denediğimiz bütün metodlar, Allah'ı bilmek, tarif etmek ve O'na erişmek için kifayetsiz görünüyor. Bu sebeple, Konevî'nin ifadesiyle Allah'ı "bizâtihî kavram olarak" bilmek mümkün değildir.42

Bu bakımdan da;

"- Kim Allah'ı Vahid olarak bildiyse bilememiştir,

- Kim Allah'ı Allah olarak bildiyse bilememiştir;

- Kim Allah'ı deliller, ayetler ve şahitler ile bildiyse yine bilememiştir;

- Kim Allah'ı belirli bir tarifle bilmişse bilememiştir;

- Kim Allah'ı kendi nefsinin hallerinden bir hâl ile bildiyse bilememiştir;

- Kim Allah'ı ibadet, ilim ve amel ile bildiyse, yine bilememiştir.

- Kimin Allah hakkındaki bilgisi bir hususu dikkate almak, başka bir hususu terk etmek gibi bir keyfiyette olursa, o kimse, yine Allah'ı bilememiştir.

- Kim istihlâk yemeğini tatmış ve Allah'ı bir gaye olarak görmüşse, O'nu yine bilememiştir.

- Kimin Allah hakkındaki bilgisi bir mucip (icap ettiren) üzerine tevakkuf ettiyse, o kimse yine Allah'ı bilememiştir" diyen Sadreddin Konevî43 adeta bu ifadeleriyle "Allah'ı ancak, Allah'ın kendisi bilebilir" diyen İbn Arabi'nin44 görüşlerini ifade etmektedir. Çünkü, Ebu Hâmid el-Gazzâli'yi "fikri düşünce yönünden, "el-Maznûn bihi alâ Gayr-ı Ehlihi""ve diğer eserlerinde, Allah'ın zatı konusunda söz etmiştir. Bütün söylediklerinde, bunun için hatâ etmiş ve isabet edememiştir. Ebu Hâmid ve benzerleri, bu konuda, cehaletin son gayelerini bilmiş (ulaşmış)lerdir" diyerek tenkid eden İbn Arabi'ye göre45 Allah'ın mâhiyeti yoktur.46

İbn Arabî bu görüşünü şöyle açıklar;

"O'nun hakkında: O nedir? demek caiz değildir. Çünkü Allah'ın mâhiyeti yoktur. O nedir? (demek) keyfiyet bakımından da caiz olmaz, zira, O'nun keyfiyeti de yoktur. Allah'dan başka ilah yoktur, (sözleri) cihetinden sadece Allah'ı bildik deriz. Fakat hakîkat yönünden O'nu bi-lemeyiz. İşte bundan dolayıdır ki, Allah konusunda tefekkür caiz değildir, çünkü O'nun hakikati kavranamaz.

Böylece düşünürler, O'nun zâtı (mahiyeti) hususunda temsil ve teşbihden kaçınırlar. Zira Allah (fikri) zaptedilemez. Ve O, tavsife de, tarife de sığmaz. Tefekkür ancak O'nun fiilleri yarattıkları konusunda olur.47

Ayrıca, Allah'ın Zâtı hakkındaki fikirlerin muhtelif olduğunu belirten48 İbn Arabi'ye göre, Allah idrâk olunamaz.49 Yaratık olan aklın, Yaratan hakkında hüküm veremeyeceğini savunan İbn Arabî'ye göre50 Allah hakkındaki nazariyeler farklı farklı olsa bile, hepsinin de gayesi aynıdır.5' Ve bütün bunlardan dolayı da Allah hakkındaki bilgi ispat ile değil, mükâşefe yoluyla olur.52

İşte İbn Arabi'nin Gazzalî'ye karşı olan tenkidini,53 Allah'ın mahiyeti ve zatı konusunda düşünmemeyi prensip edinmesinde54 aramak gerekir.

Sadreddin Konevî'nin, İbn Arabî'den etkilendiği diğer bir önemli konu ise, Feyz ve Sudur nazariyesidir. Çünkü Konevî'ye göre, Allah tek olduğu için, ancak tek olanı meydana çıkarabilir. Bu tek olan şey de ona göre nesnelere feyz olunmuş bulunan genel varlık55 yani, Allah'dan sudur eden tek varlıktır.56 Allah-kâinat düalizmini ortadan kaldırarak, kâinatın Allah'dan sudur ederek müstefâd olması bakımından ezelî oluşunu kesin bir surette reddeden Konevî'ye göre57 "Alem, Allah'ın kudretiyle inkılâb etmiş ve bu suretle bir var olan şey emr-i vücudî haline gelmiştir. Âlem asla ezelî değildir. Aksi halde Allah kadar ezelî olurdu. Ve böylece Allah gibi, kendi zâtıyla gerekli (Vücûd-u Bizzat) sayılırdı. Şu halde âlemin mertebesi saf yokluk ile Allah arasında bir mertebe sayılmaktadır."58

Yaratılıştaki ilk ilahî eser takdirdir. "Şu halde yaratılmış şeyler konusunda takdir, tıpkı bir mühendisin kendi zihninde tasavvur ettiği planlardan birini kâğıt üzerine çizmesi gibidir" diyen İbn Arabî59 "Mümkünler varlık içinde yok iken sonradan ortaya çıkmışlardır. Şayet (bunlar) Allah'dan (parçanın bütünden ayrılışı gibi) sudur olsaydı, o zaman varlıktan varlık'a sâdır olmuş ve böylece de, ezeliyette kendi kendisine kaim bir varlığı (aynı) bulunmak vasfını kazanmış olurdu. Biz bu kanaatte değiliz" ifadeleriyle,60 kainatın Allah'dan sâdır olduğunu kabul etmekte, fakat onun Allah ile aynı mahiyette olmadığını düşünmektedir.

Sadreddin Konevî'nin İbn Arabi'den müteessir olduğu diğer bir konu ise "İnsan-ı Kâmil" meselesidir.

Tasavvufî ve metafizik bir insanlık mertebesinden ibaret olarak61 ele alabileceğimiz "İnsan-ı Kâmil"den (olgun, mükemmel insan) anlaşılan şey, tasavvuf sistemi içinde Allah'a ideal bir şekilde yaklaşan insandır. Bu mertebeye ulaşanlar da peygamberler ve evliyâullahtır.62

Esas bakımından İbn Arabî'ye ait olan "İnsan-ı Kâmil" nazariyesi63 Sadreddin Konevî tarafından detaylı bir şekilde ele alınmış ve sık sık işlenmiştir. Ona göre her şey "İnsan-ı Kâmil'de zuhur etmektedir, çünkü o, toplayıcı bir özettir.64

Sadreddin Konevî kendisini de "İnsan-ı Kâmil" olarak kabul etmekte ve bunu şöyle dile getirmektedir: "Bana (bir gün) bir hâl oldu ki, onda Allah'ı gördüm. Bu hal bütün meşhedleri ve mertebeleri bir araya getiren bir meşhed idi. Bu arada şeyhim (İbn Arabî) dahi yanımdaydı."65

Âleme büyük insan nazarıyla bakan İbn Arabî'ye göre66 insan, bir küçük kâinattır ve Allah insanı bütün âlemin hakikatini kendinde toplayan bir varlık olarak yaratmıştır.67

"İnsan-ı Kâmil"in, meleklerden daha şerefli (daha üstün) bir mertebeye yükseltildiğine, çünkü onun Allah'ın isimlerinin bilgisine sahip kılındığına kani olan İbn Arabî'ye göre68 Allah insanı kendi sureti üzerine yaratmıştır. Buradaki (alâ sûretihi) ifadesindeki zamir insana (Âdeme) râci'dir ve "Allah, Âdem'i Âdem suretinde yaratmıştır." Bu söz Allah, Âdemi Allah suretinde (Allah'a benzer bir şekilde)yarattı mânasına gelmez.69

Bütün varlığın bir ağaç şeklinde tasavvur olunabileceğini, bu ağacın özünü, esasını teşkil eden şeyin de Hz. Muhammed'in (s.a.v.) ruhu olduğunu savunan İbn Arabî70 ve O'nun en mümtaz talebesi Sadreddin Konevî'ye göre insanların gayesi Allah'a yaklaşmaktır.71

İbn Arabi'nin Sadreddin Konevî'de tesiri olduğu bir diğer konu da "Akıl" mes'elesidir. Çünkü Sadreddin Konevî'ye göre Allah (c.c.) akıl tarafından kavranamaz. "Akıl" için müteal Zât'a erişmek mümkün değildir. Çünkü nazar (düşünce) sayesinde Allah'ı bilmeye çalışmak ancak nazariyat sahibinin hayretini (şaşkınlığını) artırır.72

Sadreddin Konevî, insan aklını tamamen inkâr ve reddetmez ama ona Allah'ı kavrama gücünü de vermez. İbn Arabî de "Aklın yaratıldığını, yaratığın ise kendini yaratan hakkında hüküm veremeyeceğini" ifade eder.73 İbn Arabî, aklın Allah'ı kavrayamayacağı düşüncesine şöyle açıklık getirmeye çalışır: "Fikirlerden istifade edilmiş aklî bilgiler, akıl sahibi düşünürlerin yaratılışlarına göre değişmektedir. Böylece onların bir konudaki fikirleri, birbirinden farklı olmaktadır. Halbuki peygamberlerin, evliyanın ve Allah hakkında bize haberler (bilgiler) verenlerin ifadeleri ise hep aynıdır.74 İbn Arabî bu konuda bize şu ölçüleri de verir:

-Feylesoflar arasında ihtilaf, Nebiler arasında ise ittifak vardır.75

-Akıl acizdir.76

-Allah'ın bilinmesi için ispat değil, mükâşefe gereklidir.77

-İlahiyat bahislerinde "kıyastan kaçınmak gerekir.78

-Akıl değil, ilâhî hikmet doğrudur.78

-Zevk ilmi yani tasavvufî bilgi içinde şüphe yoktur.80

-Zevk ilmi haber ilminden üstündür.81

Bu ifadelere dikkat ettiğimiz takdirde biz, Sadreddin Konevî'nin aynı şeyleri belki bir İfade ve üslûp değişikliği ile tekrar ettiğini görürüz. Bu kısa çalışmamızda biz İbn Arabî ile Sadreddin Konevî arasında birleşen görüşleri ve aralarındaki irtibatı ortaya koymaya çalıştık. Çalış-mamızda varmaya çalıştığımız sonuç; Sadreddin Konevî'nin annesinin, Muhyiddin İbn Arabî ile evlenmesinin menkıbe kitaplarında anlatılsa bile, çok kuvvetli emarelere dayanmadığını, aksine tarihî realiteleri zorlamak olacağını, Sadreddin Konevî'nin nisbeten ileri sayılabilecek yaşlarda, Şam ve Halep'te bulunan İbn Arabi'nin yanına giderek ondan bilim tahsil ettiği istikametindedir.

Fikrî açıdan da Sadreddin Konevî'nin pek çok konuda orijinal olarak bazı şeyler ortaya koymuş olmasına rağmen, en önemli sayabileceğimiz görüşlerinde İbn Arabi'nin yakın tesirinde kaldığı görülmektedir.

*) Sakarya Üni. İlahiyat Fak. Öğrt. Üyesi

Dipnotlar
1) Şa'rânî, Tabakatü'l - Kübrâ (Kahire, 1229) C. 1 S. 273
2) Abdurrahman Câmî, Nefahatu'l-Üns (Tahran-1337) S. 455;
3) Cemaleddin Nuri- Musa Sadri, Menakıb, Vr. 1'de (Nihat Keklik, Sadreddin Konevînin Felsefesinde Allah - Kainat ve İnsan (İst, 1967) S. XII
4) a.g.e. aynı yer
5) İbn Arabî, tam olarak Ağustos 1205'de Konya'ya gelmiştir. (Nihat Keklik, Muhyiddin İbnü'l Arabî, Hayatı ve Çevresi (ist-1966) S-151-152
6) İbn Arabî, Fûtûhât-ı Mekkîye, C.2 , S. 17.
7) İbn Arabî, Fütûhât-ı Mekkiye, C.2, s. 9
8) Nihat Keklik, Brocklemann'ın bu eserin H 606/ M1200 yılında yazıldığını söylediğini (Gal I, 574) fakat bunun yanlış olduğunu belirtir. (N. Keklik, Muhyiddin İbnü'l Arabî, (İst-1966) S. 152
9) ibn Arabî, Fütûhât-ı Mekkiye (C. 2, S. 16 C. 3, S. 255) N. Keklik Muhyiddin ibn Arabî s. 153)
10) İbn Arabî. Fütûhât-ı Mekkiye, C. 3 S. 508
11) Nihat Keklik,a.g.e.,, s. 160
12) Miguel Asin Palacious,ibn-i Arabî (Tere. Abdurrahman Bedevi)5979s. 66
13) İbn Arabi, Fütuhat 1/9
14) Palacious,a.g.e.,s. 66
15) Palacious, a. g. e. 167
16) N. Keklik, Sadreddin Konevî, XII
17) N. Keklik, a. g. e. XIII
18) Nihat Keklik, a.g.e, s. 164
19) Nihat Keklik, a.g.e.,, s. 164, Fütuhat C. 4, S. 585 (Mısır 1282)
20) İbn Arabî. Fütuhat 4/710, Muhâdaratul- Ebrar, 2/195 ( Palacious. ibn Arabî, S. 70-71'den naklen)
21) Miguel Asin Palacious, İbn Arabî, 5. 77
22) Nihat Keklik, Muhyiddin İbn Arabî, s. 164
23) N. Keklik, Sadreddin Konevî, s. XIII
24) N. Keklik, a.g.e., s. XIII 25} N. Keklik, a.g.e., S. XIII
26) Paiacious, ibn-i Arabî (Tere. Ahmed Bedevi, 1979) S. 85
27) N. Keklik, s. XIII
28) Sadreddin Konevî, Nefahâtü'Hlâhiyye, Yusuf Ağa Ktp. No: 5468 Vr. 68/b. (N. Keklik, Sadreddin Konevî. XV)
29) Konevî, a. g. e., Vr. 366, (N. Keklik, a. g. e. XV)
30) N. Keklik, a.g.e., XV
31) Sadreddin Konevî, Nefahâtü'l-Mâhiyye, Vr. 67/b, Câmî, Nefahatü'l-Üns. 556, (N. Keklik'den. Sadreddin Konevî, XV)
32) Şa'rani, Tabakâtül- Kübrâ, (nşr. Kahire. H. 1229) C.1 S.273
33) Konevî, İ'cazül Beyan(Haydarâbad, 1310)
34) Konevî, İ'cazül'Beyan, S. 10-14 (N. Keklik. a.g.e. , S.20)
35) Konevî, İ'cazül'Beyan, vr. 86 (N. Keklik. a.g.e., S.20)
36) N. Keklik, a.g.e., XX
37) Konevî, En-Nefahât, 65b. İbn Arabî. İnşâu'd-Devâir, vr. 160 (N. Keklik, Sadreddin Konevî)
38) Sadreddin Konevî, En-Nusûs, 15 b. (N. Keklik, Sadreddin Konevî, S. 65)
39) İbn Arabî, Füsûsul-Hikem, Trc. N. Gençosman, S. 32 (İst-1952)
40) İbn Arabi, Fütuhat c.3, s. 318 (Kahire, 1269}
41) İbn Arabi, Fütuhat c.2, s.337
42) N. Keklik, a. g. e., s.79
43) Sadreddin Konevî, Nefahâtu'l, İlâhiyye. 54/B (Konya, Yusuf Ağa Ktp. 5468)
44) İbn Arabî, Fütûhât-ı Mekkiye, C.1 . S. 714 (Kahire 1269)
45) İbn Arabî, Fütûhât-ı Mekkiye, C. 3, S. 516
46) İbn Arabî. Fütûhât-ı Mekkiye. C. 4, S. 192
47) ibn Arabî, İnşâü'd-Devâir, vr. 160 b. (N. Keklik, a. g. e. ,8.81)
48) İbn Arabî, Fütûhât-ı Mekkiye, C. 2. S. 236, 355
49) İbn Arabî, a. g. e. C. 2, S. 597
50) İbn Arabi, a. g. e. C. 2, S. 609
51) İbn Arabî, a. g. e. C. 1, s. 464, C. 2, S. 236, C. 3, S. 436.
52) İbn Arabî, a. g. e. C. 2, S. 578
53) İbn Arabî, a. g.e. C.3, S. 516
54) İbn Arabî, a. g. e. C. 2, S. 431.619. C. 3, S. 100, s. 4, s. 115
55) Sadreddin Konevî, miftahü'l-Gayb(N. Keklik, Sadreddin KonevTden)13-b
56) S. Konevî'ye göre, genel varlık "Allah'dan sudur eden tek varlıktır. (N. Keklik, S. Konevî, s. 85)
57) N. Keklik, a. g. e., s. 86
58) S. Konevî. Şerhü hadisi'l-Erbain (N. Keklik, a. g. e.. s. 86-87) 67a
59) İbn Arabî, Fütûhât-ı Mekkiye, C. 2, S. 69
60) Kitâbu'l Halik Vr. 62a (N. Keklik, Sadreddin Kone-vrden naklen s. 91)
61) N. Keklik, s. 135(545 nolu dipnot)
62) N. Keklik, a. g. e. s. 138
63) N. Keklik, a. g. e. s. 130-138
64) Sadreddin Konevî, Nefahâtu'l, İlâhiyye, 86a (Konya Yusuf Ağa Ktp. 5468)
65) S. Konevi, a. g. e. s. 60-b
66) İbn Arabi. Fütûhât-ı Mekkiye. C. 2, S. 137
67) İbn Arabî, a. g.e. C. 2, S. 167
68) İbn Arabî, a. g. e. C. 2, S. 156-396
69) İbn Arabî, a. g. e. C. 2, S. 117-137
70) İbn Arabî, el-Bulga ve'l-Hikme Vr. 172a, 172b (N. Keklik. S. Konevî s.139)
71) N. Keklik, a. g.e. .s. 138
72) S. Konevî, İ'câzül-Beyân, Vr. 68b. Şerhu Esmâi'l-Hüs-nâ, Vr. 100 b(N. Keklik, S. Konevi s.139)
73) İbn Arabi, Fûtûhât-ı Mekkiye, C. 2. s. 605
74) İbn Arabî, a. g. e. C. 1, S. 371
75) İbn Arabi a. g. e. C. 4, S. 232
76) İbn Arabî, a. g. e. C. 2, S. 672
77) İbn Arabî, a. g. e. C. 2, S- 578
78) İbn Arabî, a. g. e. C. 2, S. 562
79) İbn Arabî, a. g. e. C. 2, S. 461
80) İbn Arabî, a. g. e. C. 2, S. 524 81} İbn Arabî, a. g. e. C. 2, S. 484

.

MUHYİDDÎN-İ ARABÎ KİMDİR?

HAYATI HAKKINDA KISA BİR GİRİŞ

Muhyiddin-i Arabi Hazretlerinin, Suriye, Şam-SALİHİYE'DEKİ TÜRBESİ!

Muhittin Arabi Hz. Daha doğmadan önce bir olay gelişir ki, bu olay anlatıldığında onun kim olduğu hakkında bir ön bilgi edinmiş oluruz.
Bu olay Gavs-ı A’zam Abdülkadir Geylani Hz. leri zamanında meydana gelmiştir.
Muhittin Arabî Hz. nin babasından rivâyet olunur ki: Cenâb-ı Hak bu zâta her türlü nimet ve devlet ihsan buyurduğu halde kendisine vâris olacak bir erkek evlâdı olmadığına çok müteessir olduğu için şimdiki İspanya olan Mağrib’de birçok evliyanın himmetlerine başvurmuş, malesef hiçbir zâtdan derdine derman olacağına dair müjde alamamış.
Çok zamanlar evlâd hayaliyle kalbi rahatsız olan bu zâta günün birinde bir meczûb-u ilâhi rastgelir ve ona der ki:
“Sana himmet ve inâyet, derdine derman ancak Hazreti Gavs-ı A’zam Abdülkadir Efendimiz’den olacaktır. Hemen Bağdat’a git, Cenâb-ı Gavs’a müracat et. Zira şimdiki zamanın tasarruf sahibi odur. Senin muradını Cenâb-ı Hak, O Zât’ın sayesinde ihsan buyuracaktır.”
Muhiddin-i Arabi Hz. Ali bu müjdeyi alır almaz derhal Bağdat’a sefer eder ve şehre girince doğruca Gavs-ı A’zam Abdülkadir Geylani Hz.lerinin huzuruna varıp el öper ve kendisi hiçbir şey söylemeden Hazreti Pîr kendisine der ki:
“Senin için erkek evlâd mukadder değildir. Biz nereden sana erkek
evlâdı bulup verebiliriz?”
Muhiddin-i Arabi Hz. Ali bu kelâmı işitince Hazreti Pîr’den şöyle niyazda bulunur:
“Sultânım! Nasîbimde erkek evlâdı olmadığını biliyorum. Fakat sizin, Hakk’ın izniyle her şeye kaadir olduğunu ve bana bir evlâd vermek kudretinde bulunduğunu da biliyorum. Gavsiyyetinize sığınan benim gibi âciz bir insanın lûtuftan mahrum edilmeyeceği kanaatindeyim. Cenab-ı ilâhiden bana çok hayırlı bir evlâd ihsân edilmesini sizin
kereminizden istirham eylerim. Zira, İlahi sohbet yerine başvuranlar, ümitsiz olarak geri dönmezler.”
Gavs-ı A’zam bu ihlaslı adamın hatırını memnun etmek için:
“Yâ Muhiddin-i Arabi Hz. Ali! Zürriyetimde bâkî kalan son evlâdımı İlahi kudret ile sana bahşettim.” deyince, Muhiddin-i Arabi Hz. Ali çok memnun kalarak, memleketi olan Mağrib şehrine döner. Bu manevî ilâhi sır ile Cenâb ı Hak da hikmetle tecellîsini gösterir. Bir müddet sonra Muhiddin-i Arabi Hz.ü’ş-şüyûh (Muhiddin-i Arabi
Hz.lerin Muhiddin-i Arabi Hz.i) Muhyiddîn-i Arabî Hazretleri doğar.
Özetle bu İslam ümmeti içinde Cenâb-ı Hak iki Muhyiddin yaratmıştır ki, biri peder-i manevî Gavs-ı A’zam Seyyid Sultan Muhyiddin Abdülkadir-i Geylani, diğeri de O’nun manevî evlâdı olan Kutbü’l-Aktâb Hazreti Muhyiddin-i Arabî’dir. Bu iki Zât’ın evliyaullah
arasında kadir ve kıymetleri pek yüce ve mukaddesdir.
Allah O’nlardan razı olsun.

Gavs- A’zam Seyyid Muhyiddin Apdülkadir Geylani Hz.’leri vefatından evvel arkadaşlarına şöyle buyurmuştur: “Şu hırkayı alın, Mağripten gelecek aziz bir vücuda verin, o, Muhiddin-i Arabi’dir.”demiş, vefatından nice yıllar sonra bu hırkayı Muhiddin-i Arabi Hz.'lerine vermişlerdir. Muhiddin-i Arabi Hz.'leri de aynı hırkayı üvey oğlu,
çok sevdiği Sadrettin Konevi Hz.’lerine vermiştir.

İbn-i Arabi Hz, Endülüsün Mursiya kasabasında 7 Ramazan 560 (7-Ağustos-1165) yılında doğmuştur. 8 yaşında iken Mursiya’dan İşbiliye’ye taşınmışlar ve ilk tahsiline İşbiliye de başlamıştır.
Gençliğinin bir devrinde bazı valilere katiplik yaptığı bilinmektedir. Küçük denecek yaşta iken şiddetli bir hastalığa yakalanmış, hastalığın tesiriyle bayılmış ve kendisini ölü
sanmışlar. Bu hastalığı Futuhat-ı Mekkiye isimli eserinde şöyle anlatır: “Bu esnada çirkin suratlı kimselerin kendisine eziyet etmek istediklerini, buna karşılık güzel yüzlü ve kokulu bir şahsın kendisini kurtarmaya çalışıp, ötekileri dağıttığını görmüş, bu şahsa kim olduğunu sorunca, “Yasin suresi” cevabını almıştır.
Kendisine gelince, babasının başı ucunda ağlayarak, Yasin suresini okumakta olduğunu görmüş. Bu ve buna benzer olaylar hayatı boyunca defelarca tekrarlanmış ve onun tasavvufi fikirlerinin esaslarından birini teşkil etmiştir. Herhangi bir şeye delalet eden isimler ona bir insan şahsı gibi görünmüş ve bu insan kendisine türlü konular
hakkında bilgi vermiştir. Bu hadiseden bir süre sonra İbn-i Arabi Hz. Bir süre halvete çekilmiş, her sahada, bilhassa Tasavvufi marifetler sahasında hiç bir şey bilmezken, şahıs olarak görünen isimlerin telkini ile halvetten herşeyi bilir olarak çıkmıştır. Bu
halini gören babası onun yakın dostu, zamanın en büyük felsefecilerinden biri olan İbn-i Rüşd’ün yanına bir iş bahanesiyle göndermiştir.
İbn-i Rüşd, İbn-i Arabi Hz.’lerini görünce, ona sarılmış ve “Evet” demiş, kendiside buna “Evet” cevabı vermiştir. İbn-i Rüşd anlaşıldığına sevinirken, İbn-i Arabi Hz.’lerinin “hayır” demesi üzerine, canı sıkılmış, rengi atmış, felsefesinin yalnış olup-olmadığından şüpheye düşerek, ona şu suali sormuş:
-“İlham ve keşf ile nasıl bir netice elde ettin? Bu bizim mantıklı düşünce ile elde ettiklerimize uyuyormu?”
-İbn-i Arabi Hz.’leri buna: -“Evet, Hayır. Evet ile hayır arasında ruhlar bedenlerinden, boyunlar gövdelerinden ayrılır.” cevabını vermiştir.
Bunun üzerine İbn-i Rüşd, sararıp titremiş, böyle bir kimse ile görüşmeyi nasip ettiği için Allah’a hamd ve şükür etmiştir. O zaman İbn-i Arabi Hz.’leri henüz 18 yaşında idi. Kendisine vakıf olan ilhamlara rağmen, İbn-i Rüşd’ün yüksek düşünce ve bilgilerini kabul eden İbn-i Arabi Hz.’leri, onu bir daha görmek istediği halde, bunun mümkün olmadığını, aralarına gerilen bir perdenin (Hicap) buna engel olduğunu söylemiştir. 1194 yılına kadar, her ne kadar Endülüs ve Kuzey Afrika’nın bir çok şehirlerini dolaşıp, bu şehirlerdeki çeşitli tasavvuf büyükleriyle görüşsede esas olarak İşbiliye’de kalmış, 1194 yılında Tunus’a, 1195 yılında da Fas’a gitmiş, 1199 yılında Kurtuba’da İbn-i Rüşd’ün cenaze töreninde bulunmuştur.
Yanında bulunan arkadaşının dikkat çekmesi ile Marakeş’ten gelen cenazenin bir hayvan üzerinde, bir tarafında cenaze, bir tarafında eserleri olarak dengeli bir biçimde olduğunu görmüş ve arkadaşına, “Ümitlerinin gerçekleşip-gerçekleşmediğini ne kadar
bilmek isterdim.” demiştir. 1201 yılında Magrip şehrinde iken, Hz. Hızır ile Musa’nın (A.S) makamına erişmiştir. Buradan, Tunus’a, geçmiştir. Tunus’tan Mısır’a gitmek üzereyken yol üzerinde, sazlıklar içinde ömrünün 30 yılını geçirmiş bir adama tesadüf etmiş. Adamın hali hoşuna gittiğinden onunla 3 gün kalmış ve onunla birlikte ibadetle meşgul olmuştu. Adam her gün denizden 3 balık tutar, birini yer, birini azat eder, birini de misafire ikram edermiş. Ayrılacağı zaman Muhittin Arabi Hz.’lerine nereye gittiğini
sormuş, Mısır’a gideceğini öğrendiğinde gözleri dolarak, “Ah! Benim de üstadım Mısır’dadır. Ona git ve benim selamımı söyle, bana biraz hikmetli sözler ve nasihat iste” demiş. Muhiddin-i Arabi Hz.'leri hayretler içinde, bu dünyadan elini eteğini çekmiş bir kişinin nasıl olupta hala nasihat ve hikmetli söze ihtiyacı olacağını düşünerek Mısır’a varmış ve bahsettiği üstadın sarayını bulmuş. Üstadı, debdebe ve tantana içinde bir dünya ehli gibi yaşarken bulmuş, kendisinden, o şahıs için nasihat istediğinde; üstadı:
-“Ona git söyle, gönlünden dünya muhabbetini silsin.” Demesiyle hayret ederek bir süre sonra, o şahısla karşılaşıp üstadının söylediğini aktarınca, bu dünyadan elini çekmiş gibi
görünen şahıs derin bir ah çekerek “Ben otuz küsür senedir burada ibadet ediyorsam da hakikatte gönlüm dünyadadır. Üstadım dünya ziynetleri içindeyse de kalbinde zerre kadar dünya sevinci ve kederi yoktur. Ey Muhittin! işte bizim hakikatte farkımız budur” demiştir.
Bu hikayeden bize ders; insanlık cemiyet hayatı üzerine kurulmuştur. Kalbin arınması da yine insanlar arasında yaşıyarak ve Allah’ın isim ve sıfatlarının zuhurunu müşahede ederek tefekkür ve kalb temizliğinin, yüzlerce yıl halvette kalmaktan daha önemli bir irfan yolu olduğudur.
Muhiddin-i Arabi Hz.'leri bir yıl sonrada Tunus’tan gemi ile Mısır’a geçmiş. Mısırda; Taki Al-din b. Abdulrahman’ın elinden Hızır A.S’ın hırkasını giymiştir. Buradan Kudüs’e geçmiş, Kudüste bir kaç gün kalarak, yürüyerek Mekke’ye gidip Hacc’ını yerine getirmiştir. Burada iki yıl kalarak manevi hallerinin en yüksek noktasına
erişmiştir. Mekke’de kaldığı iki yıl boyunca sık sık Kabe’yi tavaf edermiş. Bir seferinde Kabe’yi tavaf ederken, herkezin gölgesini olduğu halde, çok uzun boylu bir adamın gölgesinin olmadığını farketmiş. Uzun boylu adam tavaf ederken; -“Bizler de sizler gibi bu beyti tavaf ediyoruz” dermiş.
Yanına yaklaşıp, kim olduğunu sorduğunda:
- Ben senin büyük atalarındanım, demiş.
- Sordum:
- Hangi asırda yaşadınız?
- Kırkbin sene evvel vefat etmiştim.
- İnsanın atası olan Adem’in (A.S) altıbin sene evvel halkolunduğunu söylerler.
- Sen hangi Adem’den bahsediyorsun? Bil ki; insanın ilk atası olan Adem’den evvel yüzbin Adem gelip geçmiştir.” dedi.
1202 yılında Allah’a kendi kendine söz vererek oruca başlamış ve üç ay boyunca hiç bir şey yemiyerek ve içmiyerek, Allah’ın ona açtığı ilahi bilgilerle kendisinden hiç bir şey katmıyarak fütuhat-ı Mekkiye adlı eserini yazmıştır. Bu üç ay süresince Kabeyi tavaf
ederken, zemzem, kulak ile duyacak şekilde, kendisinden su içmesini isterdi. Fakat kendisi, Ulhi yakınlığın son noktasına geldiği bu haller içerisinde, onu dinlemenin bu hali sona erdirecek bir perde olacağını düşünerek, Zemzem’e susmasını söylerdi.
Bir rivayete göre Fütuhat-ı Mekkiye’yi tamamladığı vakit, sayfalar halinde onu Kabe’nin damına koymuş. “Eğer bu kitapta benden bir kelime varsa, bu sahifeler kaybolsun” demiş, bütün kış bu sahifeler evinin damında kaldığı halde, hiç bir sahifesi kaybolmadıktan sonra kitap tamamlanmıştır. 1203 yılında gördüğü bir rüyada: Kabenin
duvarları altın ve gümüş tuğlalarla örülmüştü, kendisi bunun güzelliğini seyrediyordu. Orada iki tuğlalık bir boşluk vardı ve nefsi iki tuğla halini alarak bu boşluğu dolduruyordu. Kendisi hem onları seyrediyor, hemde yerlerini doldurduğunu, yani zat’ı ile
onların Zat’ının aynı olduğunu görüyor ve anlıyordu.
1204 yılında Ali b. Abdullah b. Caminin elinden ikinci defa Hızır’ın (A.S) hırkasını giymiştir. Aynı yıl Muhiddin Arabi Hz. Malatya’ya geldiği yıldır. Malatya’dan Konya’ya geçmiş. Konya’da, Selçuklu hükümdarlarından büyük destek görmüştür. Kendisine 100.000 dirhem değerinde ev bağışlanmış, fakat kendisine gelen bir dilenciye “Ey
dilenci, şu anda saraydan başka bir şeyim yoktur. Allah rızası için şu ev senin olsun” diyerek, bu evi sadaka olarak bağışlamıştır. Bu arada bir çok kereler Kudüs, Mısır’ı ve Halep’i ziyaret etmiştir.
Büyük dostu Maceddin İshak’ın vefatı ile onun dul karısı ile evlenerek Sadrettin-i Konevi Hz. Üvey babası olmuştur. Muhiddin-i Arabi Hz.'lerinin bu evlilikten iki oğlu ve bir kızı meydana geldi.
Oğullarından Sadullah 1222 senelerinde Malatyada doğdu. Bütün ömrünü hadisi şerifle, nakil tedrisiyle (Tarikat öğretimi) geçirdi. 44 yaşında Şam’da öldü. İmadettin de Sadullah’tan 6yıl sonra Şam’da vefat etmiştir. Kızı Zeynep küçük yaşta iken ölmüştür.1230 yılında, üvey oğlu Sadrettin Konevi Hz. ile birlikte Şam’a yerleşti ve
ölünceye kadar burada kaldı.

1240 yılının bir cuma gecesi, Rıhlet (Geçmek, göçmek) kelimesinin bir remzi olarak bu dünyadan ayrıldı. Ömürleri 75 yıl olup Hakim ismine mazhar olmuştur.
Muhiddin-i Arabi Hz.'leri bu günkü Şamı’ın Salihiye mevkiine gömüldü. Bir süre sonra mezarı kaybolmuş ta ki, Yavuz Sultan Selim, Mısır’ı alınca, Vasiyeti gereğince mezarı buldu. Zira, Muhiddin-i Arabi Hz.'leri kitabında: “Şin Şın’a girerse benim mezarım meydana çıkar” demiştir. Yavuz Sultan Selim, Şam’a girince de mezarı buldurtup, oraya mükemmel bir türbe, yanına bir cami ve imaret yaptırmıştır. Ayrıca Muhiddin-i Arabi Hz.'lerinin ayak vurduğu yere giderek buradaki hikmeti anlamak istedi. Tam Muhiddin-i
Arabi Hz.'lerinin ayağını vurduğu yeri kazdırdığında, bir küp altın bulmuşlardır.

Muhiddin-i Arabi Hz.'leri hakkında Hakikat ehli olmıyan bazı kimseler kendisinin hayatta olduğu zaman da olduğu gibi, şimdi de ilimleri yeterli olmadığından ötürü bazı yersiz karşı çıkmalar olmaktadır. Zaten bizim bu kitabı hazırlamamızdaki temel neden de
budur. Şimdi Yavuz Sultan Selim Han zamanına dönelim ve Yavuz Sultan Selim’in Şeyhülislamı büyük insan ve Müftiyüssakaleyn ünvanını kazanmış İbni Kemal paşa’nın Muhiddin-i Arabi Hz.'leri hakkındaki fetvasını bugünkü dile aktaralım.
“Ey İnsanlar! Biliniz ki Şeyhlerin en büyüğü, kerimlerin en önde gideni, Arifler kutbu ve Allah’ın birliğine inananların İmamı Endülüslü Muhammed İbnül Arabi Ayet ve Hadislerden hüküm çıkarabilenlerin en kamili ve Fazilet sahibi bir Yol göstericidir.
Zamanın Alim ve Faziletli kişilerinin bilgilerindeki hayat hikayelerini, (kıssalarını) inkar ve inkarında ısrar ederse, şüphesiz delalette kalır. Kendilerinin “Füsusül Hikem ve Futuhat-ı
Mekkiye” gibi bircok eseri vardır. Bu eserlerdeki meselelerden bazılarının lafız ve manası malum ve emri ilahi, bazısı Nebevi açıklamalar ve bazısı keşif ve manevi bilgileri bilenlerden başkasına kapalıdır, zahir ehlinin idrakinden gizlidir. Bu manaları
anlamayanlara bu makamda susmaları vacip olur. Zira Cenab-ı Allah “Bilmediğin şeye tabi olma, tahkik, kulak, göz ve kalb bunların herbirisinden sahibinin ilmi derecesinde sual olunur.”
Ayrıca “bir mümine kafir diyen, şüphesiz küfretmiş olur” hadisini de hatırlatırız.

Muhiddin-i Arabi Hz.'leri sadece Asya ve Arabistan da değil tüm dünyada bilinmektedir. İşte buna bir örnek:
İkinci dünya savaşının devam ettiği 1943 yılında bir Türk heyeti Amerika’yı ziyaret etmektedir. Cumhur başkanı Roosewelt hasta olmasına rağmen heyetimizle görüşmeyi arzu eder. Bundan sonrasını heyette bulunan zattan dinliyelim:
“Başkan Beyaz saraydaki dairesinde bizleri kabul edip oturttuktan sonra sözlerine;
“Bir Türk heyetinin Amerika’yı ziyaretini bana bildirdikleri andan itibaren sizlerle tanışıp, politikanın dışında bir görüşme yapmayı arzu etmiştim” diye başladı ve devamla;

“Gerek Amerikalı, gerekse dünyanın her köşesinden gelen ilim adamlarıyla yaptığım özel görüşmelerimde bugüne kadar dünyada ilim, felsefe ve mistik alanda sayıları bir çok insanın yetiştiğini bilinmekle beraber bunların en büyüğü olarak hemen hepsinin bir tek insan üzerinde ve yaşadığı sürede beşyüze yakın eser bırakmış Endülüslü tanınmış Alim ve Mutasavvıf Muhittin el Arabinin üzerinde birleştiklerini tesbit ettim. Yalnız benim için aydınlanması gereken bir husus var. Füsusül Hikem ve Fütuhat-ı Mekkiye gibi değerli bir çok eser yazan bu büyük insan hakkında neden İslam bilginleri aleyhinde bulunmuşlar, yakışıksız sözler söylemişler ve ölümünden sonra da mezarını belirsiz bir hale getirmişler? Ancak bu zatın ölümünden üçyüzyıl sonra bir Türk Hakanı Sultan Selim Mısır’ı almaya giderken mezarını buldurup, türbesini yaptırmıştır. Bu jest şüphesiz ona karşı duyduğu saygıdan ileri gelmiştir. Fakat bu geçikme neden? İşte bunu bilmek
istiyorum.”
Benim bu sahada meşgul olduğumu bilen Heyet Başkanı, cevap vermeyi bana bıraktı:
“Efendim, önce şunu bilhassa belirtmek isterim ki, bütün İslam bilginleri Şeyhül Ekber Muhiddin-i Arabi’nin aleyhinde bulunmamışlardır. Bu zatın aleyhinde bulunanlar daha ziyade zahiri ilme mensup bilginlerdir. Bunlar onun geniş kapsamlı Allah’ın vücud
birliği fikirlerini, ya kavrayamamış veyahut İslam şeriatine uygun düşmediği düşüncesine kapılmışlar ve onu bu yüzden haksız yere yermişlerdir. Fakat batıni ilme mensup bilgin, hakikat ve irfan ehli kimseler, onu gerçek yönleriyle tanımış ve onu en büyük bir müctehid (Ayet ve hadislerden hüküm çıkarmış büyük İslam alimleri ve
önderleri) ve Mutasavvıf olarak kabul etmişler ve kendisine büyük saygı duymuşlardır. Yalnız onun eseri olan Füsusu yüze yakın Türk ve İslam bilgininin şerh etmesi buna bir delil teşkil eder.” Dedik.
Bunun üzerine Başkan gülümsedi ve “Şimdi durum benim için aydınlandı, teşekkür ederim” diyerek önündeki çekmeceyi açtı. “Bakınız ben hergün işime başlamadan önce o büyük insanın Fütuhat-ı Mekkiyesini okurum, halen üçüncü cildini hayranlıkla okumaktayım” dedi ve kitabı bize gösterdi. Hepimiz hayretler içinde kaldık”

KAYNAK:http://arabi.blogcu.com/muhittin-arabi-hz-hayati-hakkinda-kisa-bir-giris/347880

****

İSTER İNANIN İSTER İNANMAYIN, 700-800 YIL ÖNCE YAŞAYAN M.ARABÎ VE ATALARININ 40.000 YIL ÖNCE YAŞADIĞINI KEŞF YOLUYLA ÖĞRENİP-YAZAN MUHYİDDİN-İ ARABÎ HAZRETLERİ...

VE BUGÜN, BİLİM İNSANLARI; DİYOR Kİ;
TÜRKLER'İN 40 BİN YIL ÖNCESİNE UZANAN TARİHİ !

National Geographic'teki bilim adamlarının araştırmalarına göre Türkler'in DNA'sı 40 bin yıl öncesine dayanıyor. Buna göre tüm Avrupa, Amerikan yerlileri, Hintlilerin çoğu ve Ruslar Türk'tür.

http://www.youtube.com/watch?v=D_-XdImz4pw

***

MUHYİDDÎN-İ ARABÎ (ŞEYH-İ EKBER)

Resim 31- Şeyh-i Ekber İbn-i Arabî (1165-1239)

(Muhyiddin İbn-i Arabî, Ebu Abdulah Muhammed b. Ali b. Muhammad b. el-Arabî el-Hātimī al-Tā’ī)

MUHYİDDÎN-İ ARABÎ

(ŞEYH-İ EKBER)

Muhyiddin İbn Arabiye Câmii

Ünlü mutasavvıf, İslam düşünürü ve şâiridir.

Hayâtı

Muhyiddîn İbn-i Arabî, Muvahhidun Dönemi’nde 27 Ramazan 560’da Mursiye (Murcia), İspanya’da doğdu. Bilinmeyen bir sebeple 8 yaşında âilesiyle birlikte İşbiliye’ye (bugünkü Sevilla) geldi (muhtemelen babasının mêmuriyeti nedeniyle). Âilesi Arap Tayy kabîlesi’ne mensuptu. Yakın cetleri hakkında fazla bir şey bilinmiyorsa da, anne ve baba tarafından nüfuz ve îtibar sâhibi kimseler olduğu anlaşılır. Akrabaları arasında tasavvufi bilgilere sâhip kimseler vardı. Dayısı Ebu Müslim el-Havlânî de, kutupların büyüklerinden sayılır.

İlk tahsîlini bu şehirde yaptı, uzun bir süre burada kaldı. Çocuk yaşlarında Ahmed İbnu’l-Esirî adında genç bir sûfî ile arkadaş oldu. İbnu'l-Arabî, bu tahsil sırasında bir aralık halvete çekilmiş, her sahada ve özellikle tasavvufi mârifetler sahasında hiçbir şey bilmezken ve bu hususta hiçbir kitap da okumadan, keşif ve kerâmet yoluyla birçok şeylere muttalî olarak halvetten çıktı.

Endülüs'te bir süre daha kaldıktan sonra, seyahate çıktı. Şam, Bağdat ve Mekke'ye giderek orada bulunan tanınmış âlim ve şeyhlerle görüştü. 1182'de İbn-i Rüşd ile görüştü. Bu görüşmeyi eserinde anlatır. Bu İbn-i Rüşd’ün bilginin akıl yoluyla elde edileceğini söylemesiyle meşhur olduğu yıllardır. 17 yaşındaki genç Muhyiddîn gerçek bilginin sâdece aklımızdan gelmediğine, böyle bir bilginin daha çok ilham ve keşif yoluyla elde edilebileceğine inanmıştı.

Bu senelerde Şekkaz isminde bir şeyhle tanıştı. Bu zât küçük yaşlardan îtibâren ibâdete başlayan, Allah korkusu taşıyan, hayâtında bir kerecik olsun ‘ben’ dememiş olan ve uzun uzun secde eden bir kimsedir. Muhyiddîn o ölene kadar onunla sohbete devam etti. 1182-1183'de İşbiliyye’ye bağlı Haniyye’de Lahmî isimli bir şeyhten, bu zâtın adını taşıyan bir mescitte Kur'an dersi aldı.

1184-1185'de Ureynî isimli bir şeyhle tanıştı. Eserlerinde ondan “ilk hocam” diye bahseder, çok faydalandığını söyler. Ureynî, ubudiyet (kulluk) meselesinde derin bir bilgiye sâhipti. Bu yıllarda Martilî adlı bir şeyhten de istifâde etti. Ureyni ona: “Sâdece Allah’a bak” derken Martilî “Sâdece nefsine bak, nefsin husûsunda dikkatli ol, ona uyma” diye öğüt vermişti. Martili’ye bu zıt önerilerin içyüzünü sordu. Bu zât, kendi nasîhatinin doğruluğunda ısrar edecek yerde, “Oğlum, Ureynî'’nin gösterdiği yol, doğru yolun ta kendisidir. Ona uyman lâzım. Bizim ikimiz de, kendi hâlimizin gerekli kıldığı yolu sana göstermiştir” dedi.

Bu yıllarda İşbiliyye’de Kordovalı Fatma adında yaşlı bir kadına (tanıştıklarında 96 yaşındadır) 14 sene hizmet etti. Bu kadın, erkek ve kadınlar arasında müttakî ve mütevekkile olarak temâyüz etmişti. Çok iyi bir kimseyle evliydi. Yüzü o kadar güzeldi ki, İbn Arabî onun yüzüne bakmaktan utanırdı.

1189'da Ebu Abdullah Muhammed eş-Şerefî adında biriyle tanıştı. Kendisi doğu İşbiliyyeli olup, Hatve ehlindendi. Beş vakit namazını Addis Câmii'nde kılardı. İbâdete aşırı düşkünlüğünden namaz kılmaktan ayakları şişerdi.

Harita 250- İşbiliye (Sevilla), Mürsiye (Murcia), Gırnata (Granada) ve Sebte şehirlerinin İspanya ve Fas’taki konumları

Arabî, İşbiliyye’deyken (1190) hastalandı. Okuma kâbiliyetini kaybetti. İki yıl bu halde kaldıktan sonra 1193’te Sebte şehrine giderek orada ahlak makâmına erdiğini söylediği İbn-i Cübeyr ile tanıştı. Bir süre sonra İşbiliye’ye döndü. Aynı yıl Tlemsen’e geldi. Burada Ebu Medyen (ö. 1197/98) hakkında gördüğü bir rüyâyı anlatacaktır.

1196'da Fas’a gitti. Orada yaptığı seyahatler sırasında büyük şöhret kazandı. 1198'de tekrar Endülüs’e geçti. Gırnata şehri dolaylarındaki Bağa kasabasında Şekkaz isimli bir şeyhi ziyâret etti. Onun tasavvuf yolunda karşılaştığı en yüce kimse olduğunu söyler. 1199-1200'de İlk defâ Hac için Mekke’ye gitti. Orada el-Kassar (Yunus İbn-i Ebi’l-Hüseyin el-Hâşimî el-Abbâsî el-Kassar) isimli bir şahısla sohbet etti. Hac’dan sonra Mağrib’de, oradan da Ebu Medyen’in şehri olan Becaye'de bulundu. Bir süre sonra tekrar Mekke’ye geldi ve "Rûhü’l-Kuds", "Tâcu'r-Resul"adlı eserlerini yazdı.

1204’te Medîne, Musul, Bağdat'ta bulundu. Musul'da, "et-Tenezzülatu'l-Musuliyye"yi yazdı. Musul’dan ayrıldıktan sonra Konya’ya geldi. Orada tanıştığı Sadreddîn Konevî’nin dul annesi ile evlendi. Konya’da iken "Risâletü’l-Envâr"ı yazdı. Selçuklu Meliki tarafından hürmet ve ikram gördü. Sonra Mısır’a geçti. Orada Fütuhât-ı Mekkiye'deki sözlerinden ötürü Mısır ulemâsı tarafından hakkında verilen îdam fetvâsıyla yüz yüze gelince gizlice oradan kaçtı. Tekrar Mekke’ye geldi ve burada bir süre kaldı. Mekke'de el-Futuhatu'l-Mekkiyye, Fusus'u rüyâda gördüğü Peygamber'in emriyle ve onun istediği şekilde yazdığını, bu eserin önsözünde belirtir."Velîler bilgilerini, peygambere vahyi getiren meleğin aldığı kaynaktan almaktadırlar." Bağdat ve Halep’te bir süre dolaştıktan sonra 1215’te tekrar Konya’ya geldi. 617de Şam’a yerleşti. Zaman zaman civar şehirlere seyahatler yaptı.

Harita 251- Tlemsen kentinin Cezâyir'deki konumu

Muhyiddîn-i Arabî Şam'da ayağını bir yere basarak insanlara şöyle seslendi: "Sizin taptığınız benim ayaklarımın altındadır." İnsanlar bunu anlayamadı ve kendisini küfürle suçladılar. Bu sözlerinden dolayı ölüme mahkûm ettiler. Büyük velîyi şehit ettikleri gibi cesedini de Şam'ın çöplüğüne attılar. Bir müddet sonra ayağını bastığı yeri kazdıklarında bir küp altın buldular. Aslında büyük velî insanlara bir ders vermek istemiş onları paraya, maddeye, kapitale tapmakla suçlamış gerçek tapılması gerekenin Allah olduğu mesajını vermiş fakat insanlar bunu anlayamamışlardır. Bu gerçek ancak çok sonraları anlaşılabilmiştir.

Muhyiddîn-i Arabî Hazretleri “Sin-Şın'a gelince” (girince) diyordu. İşte Osmanlı Devleti’nin yükselme dönemi hükümdarlarından Yavuz Sultan Selim Han Doğu üzerine sefere çıkmıştır. 1516 târihinde Şam şehrine girmiştir. Böylece Sin (Selim), Şın'a (Şam) gelmiş oldu, yâni I. Selim Şam'a girdi. Yavuz Sultan Selim Şam'da bu büyük velînin mezarını aramaya başladı. Şam'ın çöplüğünü kazdırdı. Yaklaşık 3 asırdan beri biriken çöplerin arasından büyük velînin cesedi çıkarıldı. Ceset taptâze duruyordu, ne alnındaki ter zerrecikleri ne de boynundaki kandamlacıkları kurumuştu. Yüce yaratıcı kendi dostunu aynen muhâfaza etmiş, söylediği sözü ise tüm insanlara ibret verircesine aynen ortaya çıkarmıştır. Böylece Selim'in Şam'a girmesiyle büyük velînin mezarı ortaya çıkmıştır.

Fotoğraf 257- İbn Arabiye Câmii ve Türbesi, Şam / Suriye

Yavuz Sultan Selim Han hemen oradaki tüm çöpleri temizletmiş büyük velî için bir türbe inşâ ettirmiştir. Türbenin yanına ise bir câmi ve imâret yaptırmış, bir vakıf kurdurmuştur. Bunların tamâmı üç ay içerisinde gerçekleşmiş, Yavuz Sultan Selim tamamlanan câmi açılışında ilk cuma namazını da edâ etmiştir. Şam Sâlihiye'de bulunan bu türbe ise o günden günümüze kadar insanlar tarafından ziyâretgâh hâline getirilmiştir. Böylece büyük velînin gerçek kimlik ve niteliği de tüm insanlarca anlaşılmıştır.

Doktrini

İbn Arabî’nin inançlarının merkezini Vahdet-i Vücut ve dinlerin birliği düşüncesi oluşturur. İlk defâ nüve şeklinde Hâkim-i Tirmizî'de açığa çıkan Vahdet-i Vücut insanı, İbn Arabî’de zirvesine ulaşır. Bu son duruma göre yaratan ve yaratılan iki varlık vardır. Ancak bu ayrılık sâdece isimdedir. Gerçekte bunlar aynı varlıklardır. Tanrı ile kâinat bütünleşmiş tek varlık hâlindedir. Bu nedenle Vahdet-i Vücutçu için görünen, hissedilen âlemden başka varlık yoktur. Buna ise tabiat veya Tanrı denmek fark etmez. Nasıl olsa iki ayrı isim de aynı şeyi ifâde eder. İbn Arabî’nin sistemleştirip sunduğu bu inancı daha iyi anlayabilmek için söz konusu inancın sonraki taraftarlarının ifâdelerini de dikkate almak yararlı olur.

Varlığın birliğine inananlara göre, hulûl düşüncesi çok aptalca bir iddiâdır. Zîrâ hulûlun olabilmesi için iki ayrı varlığın olması gerekir. Hâlbuki bütün varlık birdir ve bir olan şeyde hulûl olmaz, imkânsızdır. Bu düşünce mensuplarından en önemli şahsiyet Ârifuddîn el-Tilemsânî'dir. O, Kur'an'ın tamâmıyla şirkle dolu olduğunu iddiâ edecek kadar “Vahdet-i Vücut”çudur. İddiâsını şöyle savunur: Kur'an, yaratan-yaratılan ayrımı yapmaktadır ki, birden başkasının varlığını kabul şirktir. "Varlıkta ancak Allah vardır", veya "Varlıkta ancak bir vardır: Suyun rengi kabının rengidir." diyen İbn Arabî, bu sözleriyle inancını ifâde ederken Kur'an âyetlerini de hiçbir kural tanımaz tavırla yorumlamaktan çekinmez. Bâzıları sâfî küfür olan bu îtikâdı yumuşatmak için şöyle yorumlara bile gittiler ki bunların da ondan hiçbir farkı yoktur: Muhyiddîn İbn Arabî’den önce ifâdeleri olsa da onun tarafından sistematik bir şekilde dile getirilip ortaya konulduğu için ona atfedilen Vahdet-i Vücut teorisi, varlığın, aşkın birliğini ifâde eder. Ancak bu anlaşılması zor bir konu olduğu için onun mârifet ilmiyle ortaya koyduğu metafizik doktrinleri sıradan bir felsefe gibi ele alınmış, salt bu nedenden ötürü geçmiş dönemlerde zındıklıkla suçlandığı gibi maalesef modern dönemlerde de tamâmen farklı şekillerde anlaşılıp panteist, monist ve hattâ tabiat mistiği olarak tanımlanmaya çalışılmıştır. Oysaki “Vahdet-i Vücut” düşüncesi şu şekilde belirtilebilir; “la mevcûde illallah” yâni varlık bir ve tek olan aynı şeydir. Varlık kendini, en temel beş merhalede açar. Tanrı, evren, akıl ve insan bu varlığın sonsuz tezâhürlerindendir. Varlık, Mutlak Gayb merhalesinde ne kendinde ne de diğer tezâhürleri için bilinemezdir. Vahdet-i Vücut düşüncesinde; kendinden ibâret olan zât her ne kadar tasavvur ve idrak edilemez olarak mutlak aşkın ve değişimin dışında olarak nitelendirilse de tasavvuf ıstılâhında taayyün denilen kendini belirleme hâlinde belirli modelleşmelere sâhiptir. Yâni esasta Mutlak Teklik düzleminde kendinden başkası olmayan bir hiçliğe, Ahadiyete sâhipse de bir olma (Vahdaniyet) düzleminde kendinde gördüğü ve bildiği sıfatlar söz konusudur. Ancak bu sıfatlara “O’dur” denilemeyeceği gibi, “O değildir” de denilemez. Bu İbn Arabî’nin şu ifâdesinde gözlemlenebilir: “O, birliksiz bir (Vâhid) ve tekliksiz tektir (Ahad).”

İbn Arabî’ye Yönelik Eleştiriler

İbn Arabî varlığın birliği dolayısıyla varlığın Tanrı olduğunu söylemesi sebebiyle hem bâzı fakihler, kelamcılardan hem de bâzı sûfîlerden, bâzıları ılımlı bâzıları sert eleştiriler almıştır. İbn Arabî’nin bu yaklaşımının yaratıcı ve yaratık arasındaki ikiliği kaldırdığı dolayısıyla dînin gerektirdiği emir ve yasakları ihlal etme veya küçümsemeyle sonuçlanacak etkileri olabileceği düşünülmüş ve kimi eleştirmenler bunun önüne geçebilmek amacıyla insanların İbn Arabî’nin kitaplarını okumalarının yasaklanmasını savunmuş, kimileri de şeyhin kâfirliğine hükmetmiştir. İbn Arabî’nin görüşlerine katılmayan ancak onu kâfirlikle suçlamayanlar da eserlerinin têvîli yâni yorumu gerektirdiği ve bu yorumu bilmeyenler tarafından okunmasının doğru olmadığını iddiâ etmişlerdir. Akademik, ilmî çevrelerde doğru olmadığı bilinmekle birlikte halk arasında İbn Arabî’nin eserlerinin onun tarafından yazılmadığı dahi söylenebilmiştir.

İbn Arabî’nin en sert eleştirmenlerinin başında gelen kişi Hanbelî mezhebi geleneğinden beslenen âlim İbn Teymiyye'dir. Arabî’nin vefâtından yirmi sene sonra Harran'da doğan İbn Teymiye, Arabî’nin görüşlerini kıyasıya eleştirmiştir.

Hanefîlerden Ali el-Qarî, İbn Teymiyye’yi savunarak İbn Arabî hakkında sert eleştirilerde bulundu. Bu eleştiriler İsmâil Fennî Ertuğrul tarafından göğüslenmeye çalışıldı. Burhâneddîn Ebu’n-Nasr Parsa, “Füsus” için “Can”, “Fütûhat” için “Gönül” tâbirini kullanır.

Âlemin kıdemi inancını savunan bu sözü Zâhirî Mütekellimlerce küfür sayılmıştır. Eğer fikirlerinde bir değişme meydana gelmemişse Fütûhat’ta savunduğu tezin ışığında bu sözü anlamak gerekir.

Fütûhat’ta araz olduğunu söylediği Âlem’in Fusus’ta insan söz konusu edildiğinde Âyân-ı Sâbite yâni Allah’ın ilminde olan sûreti (Suver-i İlmiyye) yönüyle ezelî olduğunun (Feyz-i Akdes) savunulduğu görülür. Çünkü O’nun ilmi kadîmdir.

Bu yoruma imkân veren gerekçe, bir Şey'in hem Hadîs, hem de Ezelî olacağının söylenmesinin mantıklı olmamasıdır. Füsus’taki Cümle'den anlaşılan mânâ, âlemin bir îtibâra göre Hadîs (Feyz-i Mukaddes), diğer bir îtibâra göre de ezelî olması gerektiğidir (Feyz-i Akdes).

Aliyyu’l-Qarî, bu sözün açık bir küfür olduğunu söyler. Çünkü insanın zât ve sıfatı ancak, hulul ve ittihat ve Vücûdiyye (Panteizm) Mezhebince Allah’ın aynı ve sıfatı kabul edilir.

İsmâil Fennî ise bu metni şu anlamda okuyarak Aliyyu’l-Qari’ye katılmaz:

Bu sözlerden maksat, Allah ilâhî isimlerin sûretleriyle bize göründüğünden, biz kendimizi, O’nun bizde zâhir olan sıfatları üzerine biliriz. Hayat, ilim, irâde, kudret, semi, basar, kelam gibi, kendimize nispet ettiğimiz sıfatları, ona nispet ederiz. Yâni bizde zâhir olan ilâhî sıfatlarla, bizim sıfatlanmamız sebebiyle, biz o sıfatlarla Hakk’ı vasıflandırıp, kendimize nispet ettiğimizi, ona nispet ederiz demektir. Gerçi bu sıfatları Allah da kendisine nispet etmiştir. (9/et-Tevbe 104, 56/el-Vaqıa 63).

Molla Câmî, bir Bağdat Şeyhi’ne dayanarak onun 500 kadar eseri olduğunu nakleder. Kendisi dostlarının yardımıyla tasnif ettiğini söylediği fihristinde çoğu tasavvufla ilgili olan 250’yi geçmeyen eserini sayar. En büyük eleştiriyi de ‘Füsûsü’l-Hikem’ dolayısı ile aldığını söyler. Ona göre “onun ıstılahlarını anlamadan, tenkitlerin düşünülmeden veya bir başkasının farkındaki söz ve tenkitleri göz önünde bulundurularak yapılmaktadır bu eleştiriler”. O çözümü şu tavsiyelerde arayacaktır:

Şerîat'a aykırı olduğunu zannettiğimiz bir söz nakledilirse, naklin sıhhatli olup olmadığına bakarız. Sıhhatli değilse, bu sözün o kişi tarafından söylendiği iddiâsını reddederiz.
Têvîle imkân buluyorsak têvil eder, aksi takdirde tasavvuf ehli katında belki têvîli vardır demeliyiz.

Bu sözler sekir hâlinde söylenenler cümlesindedir diyerek, anlayamadığımızı beyanla o söz ile amel etmemeliyiz.

Eserleri

Nefahat'a göre, Bağdat ulemâsından birisi Muhyiddîn üzerine bir kitap têlif etmiş ve bu kitapta musannefâtının 500’den fazla olduğunu söylemiştir. İbn-i Arabî'nin eserlerinin sayısı kendine de mâlum değildi, denir. Hayâtında dostlarının isteği üzerine birkaç defâ bunların fihristini yapmak istedi. Bu fihristler birbirinden ayrı 3 yazma hâlinde bugüne geldi. Bugüne gelenlerin bâzıları:

1. Fütûhât-ı Mekkiyye fi Esrâri'l-Mahkiyye ve'l Mülkiye, Kendi el yazısı ile olan nüsha, Türk-İslam Eserleri Müzesi no. 1845-1881'dedir. Bu Nüsha 31 cilt hâlinde tertip edilmiştir.

2. Füsûsü'l-Hikem, Türkçeye çevrildi Molla Câmi, Hoca Muhammed Parsa'nın "Füsûs" için, "can", "Fütûhat" için "gönül" dediğini rivâyet eder.

Diğer eserleri şunlardır:

Kitâbü'l-İsra ilâ Makâmi'l-Esrâ,
Muhâzarâtü'l-Ebrâr ve Müsâmeretü'l-Ahyar,
Kelâmü'l-Abâdile,
Tâcü'r-Resail ve Minhacu'l-Vesâil,
Mevâkîu'n-Nucûm ve Metali' Ehilletü'l-Esrar ve'l-Ulum,
Rûhü'l-Kuds fi Münâsahati'n-Nefs,
et-Tenezzülatü'l-Mevsiliyye fi Esrâri't-Tahârat ve's-Salâvat,
Kitâbü'l-Esfar,
el-İsfar an Netâici'l-Esfar,
Dîvan,
Tercemanu'l-Eşvak,
Kitâbu Hidâyeti'l-Abdal,
Kitâbu Tâcü't-Terâcim fi İşarati'l-İlm ve Latâifi'l-Fehm,
Kitâbü'ş-Şevâhid,
Kitâbu İşârâti'l-Qur'an fi Âlaimi'l-İnsan,
Kitâbü'l-Ba'.
Nisâbü'l-Hiraq,
Fazlu Şehâdeti't-Tevhîd ve Vasfu Tevhîdi'l-Mükinîn,
Cevâbü's-Sual,
Kitâbü'l-Celal ve hüve Kitâbü'l-Ezel

KAYNAK