Ana Sayfa
Alt Sayfa
MÜSLÜMAN NASIL OLUR
LİNKLER
İletişim
ANA BABA HAKKI
ANA BABA HAKKI-BALLI
ESB EVLAT HAKKI
FAYDALI SİTELER
KÜTÜPHANE
KUTSAL EMANETLER
NEDEN MÜSLÜMAN OLDULAR
DİİNİMİZİSLAM.COM RADYO
ESHABIN HEPSİ MÜÇDEHİDDİR
VAHDETİ VUCUD VE ARABİ
vahdeti vucud
MÜZİK AFETİ
MÜZİKSİZ İLAHİLER
DUALARLA AÇILAN MECLİS
HAK DİN İSLAM
FETRET EHLİ
TEMKİN VAKTİ
TÜRK-İSLAM ÜLKÜSÜ
S.AHMET ARVASİ
DİNDE ŞAHSİ GÖRÜŞ OLMAZ
SESLİ DİNLE
HAKİKAT KİTAPEVİ KİTAPLARI
TAM İLMİHAL
MEKTUBAT
FAİDELİ BİLGİLER
HAK SÖZÜN VESİKALARI
İSLAM AHLAKI
HERKESE LAZIM OLAN İMAN
ESHABI KİRAM*
KIYAMET AHİRET
KIYMETSİZ YAZILAR
CEVAP VEREMEDİ
İNG.CASUS İTİRAF
NAMAZ KİTABI
ŞEVAHİDİ NÜBÜVVE
MENAKIBI ÇİHARI GÜZİN
EVLİYALAR ANS.TEK
PADİŞAH ANNELERİ
ÖRENBAY
KAR HADDİ
C AHMET AKIŞIK
===SOHBETLER===
SOHBETİN ÖNEMİ
M.A.D SOHBET 2001
M.A.D SOHBET 2002
M.A.D SOHBET 2003
M.A.D SOHBET 2004
M.A.D SOHBET 2005
M.A.D.SOHBET 2006
M.A.D.SOHBET 2007
M.A.D.SOHBET 2008
M.A.D.SOHBET 2009
M.A.D.SOHBET 2010
M.A.D.SOHBET 2011
M.A.D.SOHBET 2012
M.A.D.SOHBET 2013
M.A.D.SOHBET 2014
SOHBET 2015
ünlü sohbet 2004-06
ünlü sohbet 2007-09
ünlü sohbet 2010-11
ünlü sohbet 2012-13
ünlü sohbet 2014-15
ÜNLÜ SOHBET 2015
ÜNLÜ SOHBET 2016
ÜNLÜ SOHBET 2017*
ÜNLÜ SOHBET 2018
ÜNLÜ SOHBET 2019
ÜNLÜ SOHBET 2020
ÜNLÜ SOHBET 2021
ÜNLÜ SOHBET 2022
ÜNLÜ SOHBET 2023
ÜNLÜ SOHBET 2024
O ÜNLÜ ÖZEL
6..--
6--
55
20**
2005
2006
2008
2009
2011
305
HİKMET EHLİ ZATLAR
YOLUMUZU AYDINLATANLAR VİDEO
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2001
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2002*
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2003*
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2004
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2005
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2006
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2007
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2008
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2009
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2010
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 11
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2012
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2013
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2014
YOLUMUZ AYDIN 2015
YOLUMUZ AYDIN 2016
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 17
YOLUMUZ AYDINL 2018
YOLUMUZ AYDIN 2019
YOLUMUZU AYDINLATANLAR 2020
YOLUMUZU AYDIN 2021
YOLUMUZU AYDIN 2022
YOLUMUZU AYDIN 2023
YOLUMUZ AYDIN 2024
video-sş barkçın
9.
VEHBİ TÜLEK GENEL
VEHBİ TÜLEK 2005
VEHBİ TÜLEK 2006
VEHBİ TÜLEK 2007
VEHBİ TÜLEK 2008
VEHBİ TÜLEK 2009
VEHBİ TÜLEK 2010
VEHBİ TÜLEK 2011
VEHBİ TÜLEK 2012
VEHBİ TÜLEK 2013
VEHBİ TÜLEK 2014
VEHBİ TÜLEK 2015
VEHBİ TÜLEK 2016
VEHBİ TÜLEK 2017
VEHBİ TÜLEK 2018
VEHBİ TÜLEK 2019
VEHBİ TÜLEK 2020
VEHBİ TÜLEK 2021
VEHBİ TÜLEK 2022
VEHBİ TÜLEK 2023
VEHBİ TÜLEK 2024
VT-OSMANLI
ET
M.ORUÇ 1994
M.ORUÇ 1995
M.ORUÇ 1996
M.ORUÇ 1997
M.ORUÇ 1998
M ORUÇ GB-1999
M ORUÇ GB 2000
M ORUÇ GB 2001
M ORUÇ GB 2002
M ORUÇ GB 2003
M ORUÇ GB 2004-05
G.BAHÇESİ 2006-07
G.BAHÇESİ 2008-10
M ORUÇ H SÖZLER
M ORUÇ HİKMETLER
M ORUÇ İMAN-EVLİLİK
M ORUÇ-İ AHLAKI
M ORUÇ-MEKTUBAT
D.DİYALOĞ M ORUÇ
N-
SALİM KÖKLÜ g
SALİM KÖKLÜ 1
SALİM KÖKLÜ 23
ÖZ
M.SAİD ARVAS 1
M.SAİD.ARVAS 2
.M.SAİD ARVAS 3
336
R AYVALLI GENEL
R.AYVALLI 11-12.
R AYVALLI 13-15
R.AYVALLI 15-16
R AYVALLI 17-18
R AYVALLI 19-20
R AYVALLI 21-24.
AA*
C AHMET AKIŞIK G
C AHMET AKIŞIK*
1**
HY-ESHABI KİRAM
HY-İMAN
HY-BESMELESİZ GENÇLİK
HY-EHLİSÜNNETYOLU
HY İNG.İSLAM DÜŞM
HY GENEL
HY-OSMANLI
HASAN YAVAŞ 15-16
HASAN YAVAŞ 17-21
HASAN YAVAŞ 22-24
306
AHMET DEMİRB 11-13
AHMET DEMİRB 14-15
AHMET DMİRBŞ 16-17
A DEMİRBAŞ 18-19
A DEMİRBAŞ 20-21
A DEMİRBAŞ 22-24
M-
5 A
H 1.ASIR ALİMLERİ-
H 2 ASIR ALİMLER *
H 3.ASIR ALİMLER*
H 4 ASIR ALİMLER-
H 5 ASIR ALİMLER**
H 6 ASIR ALİMLER
H 7 ASIR ALİMLER
H 8. ASIR ALİMLER
H 9. ASIR ALİMLERİ
H 10.ASIR ALİMLER
H 11.ASIR ALİMLERİ
H 12.ASIR ALİMLER
H 13 ASIR ALİMLERİ
ALİMLER ÖZEL 1
EVLİYALAR 1
EVLİYALAR 2
EVLİYALAR 3
H 5
===1.BÖLÜM===
EMRİ MAĞRUF
E-MAĞRUF-SÜNNETULLAH
FİTNE
CİHAD
CİHAD*F
CİHAD-R.MUHTAR
CİHAD-ENFALDE
CİHAD YKS
CİHAD-FECR
CİHAD-FİRASET
22-*
İSLAMİYET NEDİR
İSLAM NAKİL DİNİDİR
DİNİMİZİ DOĞRU BİLMEK
DİİNİMİZİN ÖZELLİKLERİ
AKLIN DİNDEKİ YERİ
AKLIN DİNDEKİ YERİ 2
AKIL-FECRNET
FELSEFE NEDİR
İLK İNSAN VAHŞİ DEĞİLDİ
HZ.İBRAHİMİN BABASI
HZ ADEM İLK PEYGAMBER
HIRSTIYANLIK 1
HIRISTIYANLIK 2
YAHUDİLİK
SEBATAYİZM
KEŞF
VEHBİ İLİM-İLHAM-
EHLİ KİTAP
EHLİ SÜNNET ...
EHLİ SÜNNET İ.HAKKI
*GIPTA EDİLENLER
222*
==2.BÖLÜM===
İLMİN ÖNEMİ 1
İLMİN ÖNEMİ 2
İLİM-R.AYVALLI
İLİM-İLİMSAATİ
İLİM-İHVANLAR
ALİMİN ÖNEMİ
ALİMİN KÖTÜSÜ
İSLAM İLERLEMEYİ EMREDER
DİNİMİZ VE FEN
İSLAM VE BİLİM
OSMANLIDA BİLİM
MÜSLÜM. GERİ KALIŞI
MATBAA GEÇ GELMEDİ
MÜSLÜMAN İLİM ÖNCÜLERİ
HER KİTAP OKUNMAZ
İSLAM MEDENİYETİ
VAKIF KÜLTÜRÜ
B.OSM.TARİHİ
B.OSM TARİHİ 2
ANSİKLÖPEDİLER
EVLİYALAR ANSİKLÖPEDİSİ
REHBER ANSİKLÖPEDİSİ
İSLAM TARİİHİ ANSİKLÖPEDİSİ
OSMANLI TARİHİ ANS.
33
===3.BÖLÜM===
İMAN NEDİR 1
iman nedir 2
HİDAYET
İTİKAT-M ORUÇ
İTİKAT CÜBBELİ
İMAN-FİRASETNET
TEVHİD-KELAM-FİRASET
KOCAKARI İMANI
MİRAC-AKLIN BİTTİĞİ YER
KELİMEİ TEVHİD
TEVHİD-HAZNEVİ
ESMA ÜL HÜSNA
-ALLAHA İMAN
ALLAHIN SIFATLARI
ALLAHI TANI-İLİM SAATİ
ALLAHIN YARATMASI
ALLAHA GÜVEN VE ISPAT
ALLAH SEVGİSİ
ALLAH SEVGİSİ-ŞİİR
ALLAH KORKUSU
ALLAH VE ADALET
ALLAHA ULAŞMAYI DİLEMEK
ALLAH GAYBI BİLİR BİLDİİRİR
A*.
HUBBU FİLLAH
-MELEKLERE İMAN
ŞEYTAN
KİTAPLARA İMAN
AHİRETE İMAN
AHİRETE İMAN*
AHİRET-İLMEDAVET
AHİRET-FİRASETNET
KABİR AZABI -ÖLÜM
KABİR ZİYARETİ
KABİR-İSLAMKALESİ
CENNET ŞU AN VAR
CENNET-CEHENNEM
CENNET-CEHENNEM 2
CENNET-FİRASET
CENNET-İLİMSAATİ
CENNET-FECR
CEHENNEM-FECR
CENNET-CEH-BİRİZBİZ
A.
KIYAMET ALAMETLERİ
KIYAMET ALAMETLERİ 2
K.ALEMETLERİ-ERRAHMAN
KIYAMET GÜNÜ
KIYAMET-FİRASET
KIYAMET-DERVİŞAN
KIYAMET ALAMETLERİ*
A...
HZ.İSA GELECEK 1A
HZ İSA GELECEK 1B
HZ İSA GELECEK 2
HZ İSA GELECEK 3
HZ MEHDİ GELECEK
HZ MEHDİ GELECEK 2
HZ.MEHDİ-TEBYANNET
MEHDİLİK KONUSU
MEHDİ TASLAKLARINA
DECCAL GELECEK
KAZA KADERE İMAN
KAZAYA RIZA
KADER-YÜMİT
KADER SAPIKLARI
KÜFR HALLERİ
ŞİRK VE KÜFR SÖZLER
ŞİRK-KÜFR SÖZLER 2
ŞEHİD OLMAK
GÜNAHKARIN DURUMU*
KELAM TARİHİ
CİNLER
RUH
MÜÇDEHİD OLMA ŞARTI
İTİKAT-NESEFİ
AKAİD-TAHAVİ
İTİKAT-SADAKAT
AKAİD-ENFALDE
AKAİD-HAKŞAİRİ.C
AKİDE-HALİS ECE
AKAİD-İSMAİLAĞA
AKAİD İHVAN
AKAİD-İHVAN-1*
AKAİD-İHVAN 2
AKAİD-BİRİZ BİZ
AKAİD-İLME DAVET
AKAİD-SÜNNETULLAH
AKAİD-guraba*
AKAİD-A KALKAN
AkAİD-İSLAMHAYAT
AKAİD-FİRASET
AKAİD-İNCE.M
NEZİH İTİKAT-İNCE M
İTİKAT-ES KALESİ
AKAİD-HAZNEVİ
TAFTAZANİ KELAM
AKAİD.İLİMİRFAN-
AMENTÜ-MEDİNE
ALLAHIN GÖRÜLMESİ
site-iman
4444
===4.BÖLÜM===
PEYGAMBERLERE İMAN
PEYGAMBERLERİN HAYATI
PEYGAMBERİMİZ
PEYGAMBRİMİZ 2
KAİNATIN EFENDİSİ 1
KAİNATIN EFENDİSİ 2
KAİNATIN EFENDİSİ 3
KAİNATIN EFENDİSİ 4
SEVGİLİ PEYGAMBERİM
PEYGAMBER HASLETLERİ
peygamberim 2
peygamberim 3
PEYG.TARİHİ-BALLI
RESULULLAHIN ÇOK EVLENMESİ
PEYGAMBERİN MUCİZELERİ
PEYGAMBERİMİZ HZ. MEHDİYİ ANLATIYOR
PEYGAMBERİMİİZİN HAYATI 1
PEYG.HAYATI SESLİ
peygamberimiz SES 2
PEYGAMBERİMİZE İFTİRA
hz.muhammed ont 1
hz.muhammad ont 2
rahmet peygamberi o.n.t
nebiler o.n.t.2
nebiler o.n.t.
HADİSİ ŞERİFLER
İSLAMIN DOĞUŞU
MEVLİD
M.MUSTAFA.C
KAİNATIN EFENDİSİ demek
HİCRET
KUTLU DOĞUM ALDATMACASI
NEBİİHAYAT-İHVANLAR
NEBİHAYAT-İİMREHBERİ
ZÜLKARNEYN ALEYH.
SİYERİ NEBİ-SADAKAT
NEBİ HAYAT-HALVETİ
NEBİMİZ-TAHAVİ
NEBİ-R AYVALLI
K.E.salih SURUÇ 1
K.E.salih SURUÇ 2
peygamber ahlakı -hakşairi
peygamberimiz-m.paksu
siyer
SİYER-MEDİNE
NEBİ-YÜMİT
HZ.AYŞE ANNEMİZİN YAŞI
PEYG TARİHİ- İLİMSAATİ*
ŞİİRLER
PEYGAMBERLER TARİHİ
555
===5.BÖLÜM===
KURAN OKU ÖĞREN
KURAN MUCİZESİ
kuran mucizeleri 2*
kuran mucizeleri-hakşaiiri
kuran mucizeleri 3
K.MUCİZE-DAMLALAR
KURAN -İLMEDAVET
ATEİST DİYORKİ 1
ATEİST diyorki 2
ATEİZM ELEŞTİRİSİ
ATEİSTLERE
SURELERİN FAZİLETİ
TA KENDİSİ - AYETİ
YALNIZ KURAN DİYENLER
K. RESULULLAH AÇIKLADI
MEAL-TEFSİR OKUMAK
KURANIN ÖZELLİKLERİ
kuranın özellikleri 2
KURAN bilgileri
KURAN BİLİM-ballı
KURANI HERKES ANLAYABİLİRMİ?
İLK MEAL BASIMI
MEAL OKUMAK-T
MEAL OKUMAK -G
M.Ş.EYGİ-MEAL
KURAN KİME İNDİ
KURAN VE TERCÜME
KURANDA MECAZLAR
kuranda tarih
KURAN-SORULAR
MEALCİLERE REDDİYE 1
MEAL SAVUNMALARI
KURAN İSLAMI SAFSATASI
KURAN -şenocak*
K.FAZİLETİ-SEVDEDE
K.BİLİM-SEVDEDE
K.BİLİM-DAMLALAR
K.BİLİM-İLME DAVET
KURAN-ENFALDE
YASİNİ ŞERİF
HAŞR-KURAN
YÜMİT-KURAN
MODERNİZM
İSL.DÜŞÜNCESİ DEMEK
KURAN-MEDİNEVEB
TEFSİR USULÜ
KURANA ABDETSİZ DOKUNULMAZ
***---
===6.BÖLÜM===
EHLİ SÜNNET İTİKADI 1
EHLİ SÜNNET 2
EHLİ SÜNNET İTİKADI 3
EHLİ SÜNNET-MEDİNEVEB
E-SÜNNET-SÜNNETULLAH
E.SÜNNET-FİRASET
E-SÜNNET-SEVDEDE
SÜNNET NEDİR
SÜNNETDE DELİLDİR
sünnetde delildir 2
sünnetde delildir 3
SÜNNET DELİLDİR-İSL.KALESİ
SÜNNET-sadabat
EHLİ SÜNNET-ihvan
7---
777*
==7.BÖLÜM==
BİDAT NEDİR
BİDAT-GURABA
KUT DOĞUM BİDATİ
DİNDE REFORM 1
DİNDE REFORM M.O 2
DİYANET RFORM 3
DİYANET REFORM 2
REFORMCULARA ALDANMA
TASAVVUF SİFİL
DİYALOĞ TUZAĞI
D.DİYALOĞ 1
D.DİYALOĞ 2
EYGİ-DİYALOĞ
DOĞRUYU BULMAK
DİN ADAMI BÖLÜCÜ OLMAZ
HOPARLÖR BİDATI
ATASÖZLERİNİ DOĞRU ANLA
19 CULUK
DİNİ TABİRLERİ BOZMAK
DİYALOĞ-ihvanlar-
M FELSEFE
S---
888
===8.BÖLÜM===-
EHLİ BEYT
ESHAB
ESHABI KİRAM
ESHABI KİRAM *
ESHABIN HAYATLARI
ESHAB-İHVANLAR
ESHAB-BİRİZ BİZ
HZ.EBUBEKİİR-FEDEK
HZ.MUAVİYE
HZ ALİ İNCE SÖZLERİ
MÜSLÜMANLARIN İKİ GÖZBEBEĞİ
EBU HUREYRE R.A.
İSLAMDA İLK FİTNE
HANIM SAHABİLER
NEVRUZ YALANI
HARİCİLER
HARİCİ-HAZNEVİ
ÖMER BİN ABDÜLAZİZ
GADİRİ HUM OLAYI
EBU ZER HZ.
999-
===9*.BÖLÜM===
VEHHABİYE REDDİYE ALİM
YOBAZ VE GENÇLİK
VEHHABİYE REDDİYE
VEHHABİLİK
VEHHABİLER HIRISTIYAN GİBİ İNANIYOR
VEHHABİLİĞE EHLİ SÜNNETİN CEVABI
VEHHABİLİĞİN BAŞLANGICI
VEHH- CEVAP-SADAKAT
VEHHABİ-İHVANLAR
vehhabi red-ihvan
VEHHABİ-İSL.KALESİ
TEVESSÜL-İSL-KALESİ
İBNİ SEBECİLİK
SELEFİLİK
GÜNAH İŞLEYEN KAFİR OLMAZ
RUH ÖLMEZ ÖLÜ İŞİTİR
ŞEFAAT VARDIR 1
şefat vardır 2
şefaat var 3
RESULULLAHI ÖĞMEK
KABİR ZİYERETİ
TÜRBE CAİZ
İNG.CASUSUNUN İTİRAFI
KANDİLLER UYDURMA DEĞİLDİR
MUCİZE KERAMET
MUCİZE KERAMET 2
mucize keramet 3
SEBEBPLERE YAPIŞMAK EMİRDİR
İNTİHAR ETMEK
HACILARA VERİLEN KİTAPLAR
TEVESSÜL-VESİLE
VESİLE-NAKŞNET
VESİLE-A.KALKAN
TEVESSÜL-İHVANLAR
KANDİL-İLİM SAATİ
RE ENKARNASYON YOK
BOZUK DİNLER
RECM VARDIR
DİNDE ZORLAMA YOK
MEZHEBE UYAN KAFİR DEĞİL
SAPITANLAR TR GG
ŞİRK NEDİR
BÖLÜCÜYE ALDANMA
EVLİYADAN YARDIM
KABİR-ÖLÜ-İSL.KALESİ
ŞEFAAT-İSL.KALESİ
İSTİĞASE-İSL.KALEİ
ŞİAYA CEVAP
ŞİAYA CEVAP-TAHAVİ
ŞİA-HAZNEVİ
ÖLÜLER İŞİTİR
ALİ ŞERİATİ
abduh
GASPIRALI İSMAİL
istiğase-darusselam
460
459
==10.BÖLÜM==
==REDDİYELER==
REDDİYELER
mezhepsizlere cevap
REDDİYELER-ihvan
SAPIKLARA REDDİYE
SABATAYCILIK
İBNİ TEYMİYYE-İHVAN
ŞİA-İHVANLAR
S.N.1
ZAMANİ
SN REDDİYE
SN3
İSLAMA SUKASTLER
MEZHEPSİLİK DİNSİZLİKTİR
SULTANA İSYAN
MEZHEPSİZLERİ TANI
İKBAL-ABDUH
İBNİ TÜFEYL
S.ULUDAĞ
N. YILDIZ
İBNİ TEYMİYYE
KANDEHLEVİ-KARDAVİ
İBNİ KAYYIM
SEYİD KUTUP
F.GÜLEN
BAYRAKLI-S.ATEŞ
HAMİDULAH
MEVDUDİ- CARULAH
SAPIKLIKLAR-İHVANLAR
MUSTAFA ÖZTÜRK
H.KARAMAN
***İKİ AKİF
M.İSYANOĞLU
SAPIKLAR-İHVANLAR.
A.HULİSİ ve sapıklar
REŞİT RIZA
SAPIKLAR-İNCE.M
BAYINDIR-ŞERİATİ
sapıtanlar
M.ESED
YAŞAR NURi
İSMAİL GASPIRALI
hadis inkarına cevap
tarihselcilere cevap
mealcilere cevap
İSLAM ANS.EFGANI
İ TEYMİYYE-ESK
VEHHABİYE RED-ESK
DİYALOĞ-ESK
M OKUYAN
290
999
DOST KAZANMA KİTABI
===11*.BÖLÜM===
TASAVVUF NEDİR
TASAVVUF NEDİR 2
TASAVVUFUN ÇIKIŞI
T-İLİMİRFAN
TASAVVUF-KONDERN
TASAVVUF-MEDİNE
TASAVVUF-HAZNEVİ
TASAVVUF DÜNYASI*
TASAVVUF-İNFO
TASAVVUF TAHAVİ
TASAVVUF SADABAT
TASAVUFLAMELİF-PDF
TASAVVUF-F.ATLASI
TASAVVUF-GİKEV
tasavvufi AHLAK
SOHBET-HİKAYELER
TASAVVUF-NAKŞ
TASAVVUF-DERVİŞAN*
TASAVVUF TERİMLERİ
TASAVVUF-SÜNNETULLAH
TASAVVUF BAHÇESİ
TASAVVUF-HALVETİ-
TASAVVUF-İHVANLAR
TASAVVUF-ihvan*
TASAVVUF REYHANGÜL
TASAVVUF-CANDAMLA
TASAVVUF-ŞENOCAK
TASAVVUF-HACETN.COM
TASAVVUF-SADAKAT
TASAVVUF-İSLAMHAYAT*
TASAVVUF-HALİSECE
TASAVVUF-İLİMSAATİ
TASAVVUF İHVAN
TASAVVUF-İNCE.M.
TASAVVUF-İNCE.M 2
TASAVVUF-İNCE.M.3
TASAVVUF* FİRASET
TASAVVUF-İSL.KALESİ
TASAVVUF-halveti
TASAVVUF BAHÇESİ
TASAVVUF.İHSAN
KALPLERİN KEŞFİ
TABAKATI KUBRA HŞ
yusuf hakiki-tasavvuf risalesi
YUNUS TASAVVUF
VESVESE-İ DAVET
KİBİR
TASAVVUF sorular mc
TASAVVUF BAHÇ-NFK
tasavvuf risalesi*
osmanlıda tasavvuf
somuncu baba
NAZARİYAT
121212-
1313-
==12*.BÖLÜM====
TARİKAT
TARİKATLAR VE OSMANLI
TARİKAT MELHEMLU
RABITA
RABITA-NAKŞ
RABITA-İHVANLAR
TEVEKKÜL
İNSANI KAMİL 1
İNSANI KAMİL 2
İNSANLIK ŞEREFİ
ZENGİNLİK-FAKİRLİK
FAZİLET MEDENİYETİ*
ŞEYTAN HİLELERİ 1
ŞEYTAN HİLELERİ 2
ŞEYTAN-ÖSELMİŞ
SIKINTILARIN SEBEBİ
NEFS
NEFS-REYHANG
REŞEHAT
İHLAS -NİMET
SABIR*
MESNEVİ
TAKVA*
SEVGİYE DAİR
TÖVBE*
TÖVBE-SÜNNETULLAH
TÖVBE fecir
AF-FECR
AF-İSRAF
TEFEKKÜR
GIYBET
EDEP HAYA
DÜNYA NEDİR*
ŞÜKÜR
HASET
KÖTÜ HUYLAR
GÜZEL AHLAK
AHLAK-ENFALDE
*İSLAM AHLAKI
AHLAK BİLGİLERİ
AHLAK BİLGİLERİ 2
AHLAK-İLİMREHBERİ
DİNİN RUHA ETKİSİ
kimyayı saadet-site
VESVESE
TASAVVUF-ES KALESİ
EVLİYAYI TANIMAK
ALİM VE EVLİYALAR
17-
131313-
==13* BÖLÜM==
ZİKİR
ZİKİR-NAKŞ
ZİKİR- İHVANLAR
GÜLDEN BÜLBÜLE
GÜLDEN BÜLBÜLE 2
GÜLDEN BÜLBÜLE 3
GÜLDEN BÜLBÜLE 4
TEVECCUH SOHBETİ
R.AYVALLI 2013-14
AŞK MAHFİYET
DEDE PAŞA -REYHANİ
ÖLÜM-KABİR AZABI
ÖLÜM-KABİR-BİRİZBİZ
ÖLÜM İHVANLAR
EFGANİ-ALBANİ
RUH-BİRİZBİZ
MARİFETNAME
GÜNAH-FECR
KISSADAN HİSSE
Ö.NASUHİ BİLMEZ
RİSALE-İNCE.M
TEFEKKÜR-İSLAMİHSAN
MÜSLÜMAN-ÖSELMİŞ
NEFS-İLİMİRFAN
İKTİSAT
KISSA-HİSSSE
SU
15-
141414
====14*.BÖLÜM===
İSLAM ALİMLERİ
İMAMI AZAM COM
SİLSİLEİ ALİYE
İMAMI AZAM İKİ YILI
İMAMI AZAM-İ.ŞENOCAK
İMAMI AZAMIN BÜYÜKLÜĞÜ
İMAMI AZAM-FIKIH
İMAMI AZAM HADİS
İMAMI AZAM PDF
İMAMI AZAM PDF 2
İMAMI MATURUDİ
İMAMI EŞARİ
MATURUDİ-EŞARİ
MEZHEP İMAMLARI
HADİS ALİMLERİ
HASAN HARAKANİ
BÜYÜK ALİMLER
H.HİLMİ IŞIK
ABDULKADİRİ GEYLANİ
EBU YUSUF
İBNİ MACE
BİYOĞRAFİLER
MEVLANA HZ
MEVLANA-SEMAZEN
FAHREDDİNİ RAZİ
S.ABDULHAKİM ARVASİ
MUSTAFA SABRİ HOCA
İSKİLİPLİ ATIF HOCA
ZAHİD EL KEVSERİ
DİĞER ALİMLERİMİZ
ŞAHI.B.NAKŞİBENDİ HZ
PİRİ REŞAHATI-ADAB
MİNAHI HALİDİYE
İMAMI RABBANİ HZ.
M.HALİDİ BAĞDADİ
HARİSİ MUHASİBİ
EMİR SULTAN-ŞİİR
İBNİKEMAL-BAKILANİ
M.İBNİ ARABİ
EBUSUUD-HADİMİ
AK ŞEMSEDDİN HZ
ÇANKIRI EVLİYALARI
ISLAH DE*
1515-
151515-
===15*.BÖLÜM=====
UYDURMA HADİS OLURMU
HADİS TARİHİ
HADİS ANS
HADİS USULÜ
1041 HADİS
RAMÜZ -99-70
HADİS-PDF
HADİS ARAMA
HADİS KİTAPLARI
İTTİFAK HADİSLERİ
kaynak hadisler ih
7 İMAM İTİFAK HADİSLER
uydurma sanılan hadisler
HADİS-ENFALDE
HADİS-İSLAMHAYAT
LULU MERCAN-İSLAMHAYAT
HADİS-HAKSANCAĞI
HADİS-DAMLALAR
HADİS-BALLICOM
RİYAZUS SALİHİN
S-HADİSLER-İHVANLAR
SAHHİ BUHARİ
İHYAİULUM
İMAMI GAZALİ
797
1616-
SI
===16*:BÖLÜM===
TÜRKLER VE MEZHEBİ
MEZHEPLER TARİHİ
MEZHEP. M.ORUÇ
MEZHEP DİĞER 1
MEZHEP DİĞER 2
MEZHEP-İLME DAVET
MEZHEP GENEL
MEZHEP 1
MEZHEP 2-DELİL
MEZHEP 3 LÜZUM
MEZHEP 4 MEZHEP
MEZHEP 5 NAKİL
MEZHEP 6
MEZHEP 7 TAKLİD
MEZHEP 8
MEZHEP 9 KİTAP
MEZHEP 10-TARİHSEL
MEZHEP 11 SİZLER
MEZHEP 12
MEZHEP 13
MEZHEP TAKLİDİ
MEZHEP MUHALİF
MEZHEP-DAMLALAR
MEZHEP-İLMEDAVET
MEZHEP-SEVDEDE
MEZHEP-İSL.KALESİ
1717-
80-
171717-
===17*.BÖLÜM===
BESMELE
VATAN SEVGİSİ İMANDAN
FIKIHIN ÖNEMİ
FIKIH USULÜ
FIKIH USULÜ 2
FIKIH USUL TARİHİ
EDİLEİ ŞERRİYE
İÇDİHAD
MÜÇDEHİD
müçdehid 1
İCMA-KIYAS
içdihad-KIRKINCI
SAKAL BİR TUTAMDIR
GAYRİMÜSLÜME BENZEMEK
NİYET-ARKADAŞ
EFALİ MÜKELLEFİN
FIKIH-ENFALDE
FIKIH-yusuf semmak
FIKIH-BALLI CIM
FIKIH-FİRASET
FIKIH-GURABA*
FIKIH-İHVANLAR
FIKIH USULÜ-
FIKIH-İLİMİRFAN
FIKIH-H.ECE
EMANET VE EHLİYET
EMANET VE EHLİYET *
MİRİ-MÜLK ARAZİ
MECELLE
SELAM VERMEK
fıkıh soruları
FERAİZ-İSKAT PROĞRAMI
RECM
CİN HAKKINDA
islammerkezi.com...
181818
19
1818--
===18 BÖLÜM===
KUTUBU SİTTE*
KUTUBU SİTTE İHAYAT
KUTUBU SİTTE BALLI
FETAVAİ HİNDİYYE
EBUSUUD FETVA
DURER
RUHUS-SALAT
MUCİZE-KERAMET
HAK-UKUBAT
MAKALELER-TAHAVİ
MAKALE DERYASI
310
1919**
191919**
===19 BÖLÜM===
İBADETLERİMİZ
SÜNNET YERİNE KAZA
SÜNNET YERİNE KAZA 2
ABDEST
ABDESTİN EDEPLERİ-K SİTTE-HŞ
ESB-ABDEST
ESB ADAK
ESB HOPARLÖR
ABDEST-İHVANLAR
ABDEST-BİRİZBİZ
ABDEST-SÜNNETULLAH
HAYZ-NİFAS
GÜSL-DİŞ DOLGUSU
DOLGUYA MUHALİFLER
İSTİKBALİ KIBLE
NAMAZIN ÖNEMİ
NAMAZIN KILINMASI
YOLCULUKDA NAMAZ
CUMA CEMAAT-ZUHR
SABAH NAMAZINA KALK
NAFİLE NAMAZLAR
TERAVİH-İTİKAF
NAMAZ-TAHAVİ
HASTALIKDA NAMAZ
HOPARLÖRLE NAMAZ
NAMAZDA VAKİT NİYET
NAMAZDA TADİLİ ERKAN
NAMAZ-İLİMSAATİ
NAMAZ-İHVANLAR*
NAMAZ-H.ECE
NAMAZ-ENFALDE
NAMAZ-FİRASTE
TEHARET
TEHARET-TAHAVİ
TAHARET-İHYA
TAHARET-ENFAL
TEHARET-FİRASET
SANDALYEDE NAMAZ
<
2020-
202020-
****20.BÖLÜM***
KAĞIT PARA İLE ZEKAT
ZEKAT
ZAKAT-TAHAVİ
ZEKAT-H.ECE
ZEKAT-İHVANLAR
ZEKAT-ENFALDE
ZEKAT-FİRASET
SB ZEKAT
O
ORUÇ
ORUÇ-TAHAVİ
ORUÇ-SÜNNETULLAH
ORUÇ-İHVANLAR
ORUÇ-GURABABL
ORUÇ-H.ECE
ORUÇ-FİRASET
ORUÇ-ERRAHMAN
ORUÇ-ENFALDE
RAMAZAN-FİRASET
K-
KURBAN
KURBAN-FİRASET
KURBAN-TAHAVİ
KURBAN-CANDAMLALARI
KURBAN-İHVANLAR
KURBAN-H.ECE*
ADAK
HAC-UMRE
ALIŞVERİŞ BİLGİLERİ
ALIMSATIM-HAZNEVİ
SİGARA HARAMMI
HAC-FİRASET
SARF
FAİZ-SİGORTA
FERAİZ-MİRAS
NELER YENİR
NELER KULLANILIR
TAKKE SARIK ÇARŞAF
NAZAR VARDIR
FAL-BÜYÜ
HARAC ZARURET
RESİM YAPMAK
LİAN KİTABI
212121-
21
2121
==21.BÖLÜM==
===DUA===
DUA ŞARTLARI
DUADA EL -KOMUT
365 GÜN DUA
DUA-İNCİMERCAN
DUA-İHVANLAR
DUA-REYHANG
DUA-İLİMSAATİ
DUA --SADAKAT
DUA-FECR
DUA-FİRASET
DUA-HAZNEVİ
DUA-İSLAMVEİHSAN
BAYRAM VE RAMAZAN
69
2222---
2222222
===22 BÖLÜM==
==AİLE BÖLÜMÜ==
EVLİLİK REHBERİ
KİMLERLE EVLENİLİR
EVLLİK VE AİLE NİKAH
NİKAH-İHVANLAR
TESETTÜR FARZDIR
EVLİLİK-SEVDEDE
HUZUR KAYN AİLE
AİLE-BALLICOM
KADIN-BİRİZBİZ
KADIN-SADABAT
AHVALÜ NİSA-İNCE.M
BABANIN KIZINA MEKTUBU
AİLE-FİRASET
KADIN AİLE-FİRASET
AİLE GENEL-FİRASET
YÜKSEK İSLAM AHLAKI
KADIN HAK VE HAYZ-FİRASET
AİLE-R AYVALLI
aile saadeti-ballı
AİLE-medine veb
kadının değeri
KADIN ŞAHİTLİK-MİRAS
s maraşlı genel
maraşlı hb genel
SEMA MARAŞLI DT
SEMA MARASLI 7
FATMA BARBAROS GENEL
EVLİLİK-İS HAYAT
LEKE TEMİZİĞİ
S MARAŞLI -F ATLASI
FU
nis*
202020
==23.BÖLÜM==
ÇOCUK EĞİTİMİ
ÇOCUK-FİRASET
ÇOCUK VE DİN-EVLATLIK
ÇOCUK-SADAKAT
ÇOCUK-BALLICOM
COCUK GELİŞİM
İZDİVAÇ VE MAHREMİYET
GÖRGÜ KURALLARI
İDERECİLİK BİLGİLERİ
TESETTÜR-TAHAVİ
80--
14-2
8--
===24-BÖLÜM====
EDEBİYAT KÖŞESİ
K.S.ÖREN
EDEBYAT-ENFALDE
SALİH BABA DİVANI
EDEBİYAT-H.ECE
NİYAZİ MISRİ
TÜRKÇENİN ÖNEMİ
TAM İLMİHAL ŞİİRLERİ
NECİP FAZIL ŞİİRLERİ
HÜDAİ DİVANI
DARÜL HARPTE BANKA
YT DİZİ
YT HATIRALAR
YK MTT
YK MTT 2
gö*
M***

****TARİH VE ÖNEMİ****
TARİH TANI
BATILILAŞMA İHANETİ
BİR DEVRİMİN ANATOMİSİ
TARİH OSMAN İHVAN
TARİHİ HAKİKATLER *
TARİHİ HAKİKATLER 1
TARİHİ HAKİKATLER 2
TÜRKLERİN İSLAMI KABULÜ
M*-
İS--
İSMAİL YAĞCİ*
İSMAİL YAĞCI 2001-02
İSMAİL YAĞCI 2003-04
İSMAİL YAĞCI 2005-06
İSMAİL YAĞCI 2007-09
İSMAİL YAĞCI 2010-12
601Ü
M 3
METİN ÖZER 1
METİN ÖZER 2
METİN ÖZER 3
İBRAHİM PAZAN 23
N*
M--*
A ŞİMŞİRGİL GENEL TÜM
AHMET ŞİMŞİRGİL
ŞİMŞİRGİL ESERLERİ
ŞİMŞİRGİL-İLMİ--PDF
ŞİMŞİRGİL-TARİH
PAZAR DİVANI-AŞ
CUMA DİVANI-AŞ
CUMA DİVANI 2017-18
CUMA DİVANI 2019
CUMA DİVANI 2020
CUMA DİVANI 2021-A
CUMA DİVANI 2021 B
CUMA DİVANI 2022*
CUMA DİVANI 2023
CUMA DİVANI 2024
ASR İHANETİ-ŞİMŞİRG
HZ MUHAMMED- A SİMŞİRGİL

Ş*
ZEY
==F.BOL===
F BOL PAZAR Y
FUAT BOL-CHP 1
FBOL M CHP 19-18
AKINCI CHP
CHP Yİ KONUŞ
FUAT BOL CHP 2023*
FUAT BOL-TARİH
F BOL M 19-18
F BOL 2022
F BOL 2022-2
F BOL 2022 D
FUAT BOL 2023*
fuat bol 2023 ekim
F 1
FU--
NE--
814
İH
ABDULHAMİD HAN
ABDULHAMİD DÜŞMANLIĞI
A.HAMİD-LOZAN-MUSUL
ABDULHAMİD OSM CNK
ABDULHAMİD HAN *
İSLAM TARİHİ-AŞ
İSLAM TARİH-MEDENİYET
TARİH-GENEL
TARİH SİTESİ.ORG*
TARİH VE MEDENİYET
TARİH- NUR DERGİSİ
İSLAM TARİHİ-ENFALDE
İSLAM TARİHİ- FİKİR ATLASI
TARİH-B-İSLAMCOM
TARİH İSLAM ANAHTARI
TARİH-TAHAVİ
MİMAR SİNAN
A.HAMİD NEDEN SESSİZ KALDI
TARİH -FİRASETNET
TARİH-HALİS ECE
TARİH-EMPOZE.HÜRREM
TARİH-BALLICOM
TÜRK DÜNYASI DERGİSİ
TARİH-SANALÜLKE
TARİH-İHVANLAR
TARİH-SADAKAT
TARİH-NAKŞ
TARİH-DAMLALAR
TARİHEYOLCULUK.ORG
TARİH YAZILARI
TARİH YAZILARI 2
TARİH YAZILARI 3
GEZİ NOTLARI
BİLİM TARİHİ
AB
===OSMANLI===
BİYOĞRAFİ NET
**RAMAZAN AK TARİH
R.AYVALLI-OSMANLI
OSMANLI NASIL YIKILDI
OSMANLI PADİŞAHLARI*
OSMANLIYI TANIMAK
OSMANLICANIN ÖNEMİ*
OSMANLI MEDRESELERİ
OSMANLIYA İFTİRA
OSMANLI 1*
OSMANLICA
OSMANLI 2**
OSMANLI KÜLÜBÜ*
OSMANLI-YÜMİT
OSMANLILAR.GEN.TR
BÜYÜK OSMANLI TARİHİ
OSMANLI HİKAYELERİ
OSMANLI HANEDANI
OSMANLI-ENFALDE
OSMANLI-HAKSANCAĞI
HZ OSMANIN ŞEHİD EDİLMESİ
OSMANLIDA İMAMLIK
OSMANLI İLİM-ENFAL
OSMANLI MEDENİYETİ-ENFAL
OSMANLICA SÖZLÜK
OSMANLI-enfal
SAKLI OSMANLI
İ.ANS BATILILAŞMA
BATININ İSLAMA BAKIŞI 1
ENDÜLÜSÜN FETHİ
SELÇUKLU TARİH
TARİH ENSTİTÜSÜ DER
TİMUR HAN
ARAP İHANETİ YALANI*
İSTANBUL VE FETİH
94 YILLIK TARTIŞMA
ARAPCA-İHVAN
DURSUN GÜRLEK GENEL
çanakkale-taha uğurlu
FAHREDDİN PAŞA
BATININ OYUNLARI
ALİ KEMAL TORUNU
GÜN TARİHİ
TÜRKTARİHİM.C

Hİ-
HİLMİ DEMİR GENEL
HİLMİ DEMİR 1
HİLMİ DEMİR 21-18
HALİL ÖNÜR
Y.BÜLENT BAKİLER
o.k
KEMAL KAYRA 21-23
KEMAL KAYRA 24
E.
E B EKİNCİ ŞAHS
EB EKİNCİ GEN
EB EKİNCİ GENEL YENİ
E.B.EKİNCİ 2008-
E.B.EKİNCİ 2009
E.B.EKİNCİ 2010
E.B.EKİNCİ 2011
E.B.EKİNCİ 2012
E.B.EKİNCİ 2013
E.B.EKİNCİ 2014
E.B.EKİNCİ 2015
E.B.EKİNCİ 2016
E.B.EKİNCİ 2017
E.B.EKİNCİ 2018
E.B.EKİNCİ 2019
E.B.EKİNCİ 2021
E.B.EKİNCİ 2022
E.B.EKİNCİ 2023
E B EKİNCİ 2024
KU--
TG-M.FATİH ORUÇ
M.N. ÖZFATURA GENEL TÜM
MN.ÖZFATURA-CHP
M.N.ÖZFATURA 2001
MNÖFATURA-OSMANLI
MNÖFATURA-TÜRKLER
MNÖ.FATURA-DİYALOĞ
MNÖ FATURA-TEFEKKÜR
MN ÖFATURA-SU
MN ÖFATURA-MADEN
MN.ÖFATURA-ERMENİ
M.M.ÖZF-2016
MN ÖZFATURA -GENÇLER
İ.ÖZFATURA 2014
İRFAN ÖZFATURA 2
İRFAN ÖZFATURA 3
İRFAN ÖZFATURA GENEL
S--
299
AKINCI 1
AKINCI 2
ÖMER N YILMAZ 1
İBRAHİM YAVUZ
ALTINBAŞ A
UFUK COSKUN 1
UFUK COŞKUN 2
KENAN ALPAY
sabri gültekin
misafir yazar
Y*
M YÜKSEL-GENEL
M.YÜKSEL 2013
M.YÜKSEL 2014
M.YÜKSEL 2015-
M.YÜKSEL 2016
KÜ-
KEMAL SUNAL FİLMLERİ ZARARLARI
TG-*KAZIM K.YÜCEL
TG-HASAN ULU
TG-HAKKI ASLAN
NASIL BATTI RILDI
NİMETULLAH
VAHDET YAZAR
AH**
Y-
FE
YUSUF KAPLAN-TIME
Y KAPLAN 2007-8
Y KAPLAN 2009-10
Y KAPLAN 2011-12
Y KAPLAN 2013-14
Y KAPLAN 15-16
Y KAPLAN 2017
YUSUF KAPLAN 2018
YUSUF KAPLAN 2019
YUSUF KAPLAN 2020
YUSUF KAPLAN 2021
YUSUF KAPLAN 2022
YUSUF KAPLAN 2023
YUSUF KAPLAN 2024
Y**
Y.BAHADIROĞLU 2012
YAVUZ BAHADIR 2013
YAVUZ BAHADIR 2014
YAVUZ BAHADIR 2015
YAVUZ BAHADIR-2016 A
YAVUZ BAHADIR-2017 A
YAVUZ BAHADIROĞLU 2017 A
Y.B.TIME TÜRK VE 2016 B
CE
22*
BELGELERGERÇEK TARİH GENEL
B.GERÇEKTARİH.C-1
B.GERÇEKTARİH.C 2
B.GERÇEKTARİH.C 3
BGERÇEKTARİH C 4
B.GERÇEKTARİH.C 5
B GERÇELTARİH C.6
B GERÇEKTARİH C.7
BG KONUŞUYOR
B G TARİH 1
B G TARİH 2
B G TARİH-DİYANET
BG T-HAFIZ
BGT VAHDETİN
BGT ŞALCI B
BGT CHP EKO
BGT KADIN
İNG DERVİŞ
ALİ ŞÜKRÜ CİNAYETİ
607
604
M.Ş.EYGİ 2005
M.Ş--EYGİ 16
M.Ş.EYGİ 19
M.Ş.EYGİ YD GENEL
4-2
M ***
M.ARMAĞAN 1997
M ARMAĞAN 2010
M ARMAĞAN 2011
M.ARMAĞAN 2012
M ARMAĞAN 2013
M.ARMAĞAN 2014
M.ARMAĞAN 2015
M ARMA 15-16 KİŞİ
M.ARMAĞAN Y-16
M.ARMAĞAN YŞ-17
M ARMA 2016 DT
M ARMA 2017-18 K
M ARMA 2021 MÜZEK
M ARMAĞAN-2022 AK
M ARMAĞAN 23- AKİT
M ARMAĞ İTTİFAK
EC
M *A
RAHİM ER GENEL
RAHİM ER 2014
RAHİM ER 2015
RAHİM ER 2016
RAHİM ER 2017
RAHİM ER 2018
RAHİM ER 2019
RAHİM ER 2020
RAHİM ER 21-22
RAHİM ER 2023
RAHİM ER 2024
RAHİ
324
EA
E.AFYONCU 2010
E. AFYONCU 2016
E AFYONCU 2017
E23 GENEL
NERDE KALDIK E A
HİSAR 23
HİSAR 22-20
HİSAR 20-19
293
FU-
TURGAY GÜLER SESLİ
FUAT UĞUR
KADİR MISIROĞLU
NUREDDİN TAŞKESEN
KÜBRA DEĞİRMEN
MEHMET CAN
MEHMET KUMAŞ
MESİH-Ş SİMAVİ
A.DOĞAN İLBAY
B ACUN
MUSTAFA UZUN*
AF ARI-ALİ ERYIL
Ö SAPSAĞLAM*
ALTAN ÇETİN*
F SARRAFOĞLU
R AKBAY
ISLAHDE-PDF
322
333
MEKTEBİDERVİŞ
MD-KUDÜS
MD-ZALİMLER 1
MD-ZALİMLER 2
MD-A GEYLANİ
MD-FUTUHULGAYB
MD ŞEFAAT HAKTIR
MD İMAMLARIMIZ
MD H İMAMLARI
MD REDDİYE
MD AŞEREİ MÜBEŞER
MD NEFS VE ŞEYTAN
MD TAS VE TAR
MD MÜRŞİD
MD A SİLSİLE
MD İZ BIRAKANLAR
MD İZ BIRAKANLAR 2
MD İZ BIRAKANLAR 3
MD İZ BIRAKALAR 4
MD KÜTÜBÜ SİTTE 1
MD KÜTÜBÜ SİTTE 2
MD KÜTÜBÜ SİTTE 3
MD KÜTÜBÜ SİTTE 4
MD KÜTÜBÜ SİTTE 5
MD KÜTÜBÜ SİTTE 6
MD KÜTÜBÜ SİTTE 7
MD KÜTÜBÜ SİTTE 8
MD KÜTÜBÜ SİTTE 9
MD KÜTÜBÜ SİTTE 10
MD KÜTÜBÜ SİTTE 11
MD KÜTÜBÜ SİTTE 12
MD KÜTÜBÜ SİTTE 13
MD KÜTÜBÜ SİTTE 14
MD KÜTÜBÜ SİTTE 15
MD KÜTÜBÜ SİTTE 16
MD KÜTÜBÜ SİTTE 17
MD KÜTÜBÜ SİTTE 18
317
292
252
329
ANAYASA
KÜLLİYAT-COŞAN
İNTERNET HUKUKU
arapçanın önemi
SSK KANUN
MEB KANUN
MEMURLAR KANUNU
DARULHARP
SADAKAT.NET
SAHİHİ BUHARİ NAMAZ
SAHİHİ BUHARİ
İ.ŞENOCAK-GENEL*
NECATİ AKSU NET
SABRİTANDAOĞAN
İSLAM KÜLTÜR.COM
YAZAROKU ESK
KIRKINCI.COM
ERRAHMAN DE
-ENFAL kavram
enfal 1
kavramlar
ARAPÇA ÖĞREN
YEZİDİLİK
BİLGELİK ÖYKÜLERİ
LÜGAT-BALLI
320
297
298
296
SAĞLIK ÖĞÜTLERİ
SAĞLIK 1
SAĞLIK 2
SAĞLIK 3 KAZA
SAĞLIK 4
BASARI SIRLARI
BESLENME
BİTKİ TEDAVİ-FİRASET
CEMAL ABİ İLE DEMİR GİBİ
ŞİFALI BİTKİLER
prostata çözüm
BİYOLOJİ SÖZLÜĞÜ
erdal yeşilada-SAĞLIK
294
316
304
DİYANET-İHVANLAR
MENKİBELER-İHVAN
MUHARREF D.-İHVANLAR
TESBİTLER-İHVAN
MENKİBE-İHVANLAR
KAVRAM-İHVANLAR
TV DEŞİFRE-İHVANLAR
GÜNDEM-İHVANLAR
MENKİBELER-NAKŞ
NASİHATLER-yusuf semmak
GENEL-NASİHAT.ORG
NASİHATLER 2 Y semmak
zikr nakş
nefs nakş
rabıta nakş
İBRAHİM KİRAS GENEL
İBRAHİM KİRAZ-
HAYDAR ORUÇ DİR-POS
İSMAİL YAŞA DİR POS
AHMET TAŞGETİREN
287
286
288
291
CEMİL KOÇAK 2011
CEMİL KOÇAK 2012
CEMİL KOÇAK 2013
CEMİL KOÇAK 2014
CEMİL KOÇAK 2015
CEMİL KOÇAK 2016
285
284
M.ŞÜKRÜ HANİ 2010
M ŞÜKRÜ HANİ 2011
M ŞÜKRÜ HANİ 2012
M ŞÜKRÜ HANİ 2013
M ŞÜKRÜ HANİ 2014
M ŞÜKRÜ HANİ 2015
M ŞÜKRÜ HANİ 2016
M ŞÜKRÜ HANİ 17-18
282
AYŞE HÜR TARAF 2008
AYŞE HÜR TARAF 2009
AYŞE HÜR TARAF 2010
AYŞE HÜR TARAF 2011
AYŞE HÜR TARAF 2012
AYŞE HÜR RAD 2013
AYŞE HÜR RAD 2014
AYŞE HÜR RAD 2015
AYŞE HÜR RAD 2016
281
=İHYAORG.KİTAPLIK=
4 İNCİL FARKLI
HADİS TARİHİ
ATEİZM ELEŞTİRİSİ*
280
277
TAMER KORKMAZ GENEL
İBRAHİM KARAGÜL GEN
YÜCEL KOÇ GENEL
İSMAİL KAPAN GEN
K**
NUH ALBAYRAK GEN
NUH ALBAY TÜRKİYE 9-14
NUH ALBAY ST 15-16
NUH ALBAY ST 17-18
NUH ALBAY ST 19-20
NUH ALBAY ST 21-22
NUH ALBAYRAK 2023
KA***
241
246
METİN HÜLAGU-G
M HÜLAGU 22-23
M HÜLAGU 21
M HÜLAGU 19-20
M HÜLAGÜ 18
mn
263
243
234
238
MURAT ÇETİN GENEL
MURAT ÇETİN DP
260
ÜZEYİR İLBAK DP
YUNUS EMRE ALTIN
ENES BAYRAK
HAZAR TÜRK
SESLİ MAKALE
TÜRK YÜZYILI RG
FİLİSTİNLİLER TOPRAK SATTIMI
İSMAİL ÖZ *
HAKAN ERDEM 2016
238-
240
F-BAKA-A İMR-NİSA
MAİD-ENAM-ARAF-ENFAL
TEVB-YNS-HUD-RAD-İB
HİC-NAHL-İSRA-KEHF-MRYM
TAHA-ENB-HAC-MÜMİNUN-NUR
FURK-ŞUARA-NEML-KAS-ANK
RUM-LKM-SEC-AHKF-MHMD
FTH-HUC-KHF-TUR-NECM-KMR
RHMN-VAKIA-HDD-MCDL-HŞR
MHTN-SAF-CUMA-MNFK-TEĞA-TLK
THRM-MÜLK-KLM-HKA-MARC-NUH
CİN-MÜZ-MÜD-KYM-İNS-MRS-NB
NZAT-ABS-TKVR-
232*
232
231
230
229
228
227
226
225
224
223
222
221
220
219
218
217
216
215
214
213
212
211
210
209
208
207
206
205
204
203
24-
2
5
4
3
7
1
202
ü7
13-
10
8
17--
14-
16--
6
ME
21-
12-
İRAN -GÜLDAĞI
VAHD VUCUD MUD
DOĞ-GÜN İS TARH 1-7
SELÇUK ŞİA
KADIZADELİLER
nesefi t
mesnevi anevi
ahmet kavas
pdf moğol-zengi
yazıcı-mesut
Z KEVSERİ
KAL-ÇAKIRGİL 24
PDF HADİS
pdf açık öğr-hadis
PDF İRAN
PDF MESNEVİ
pdf moğol istila
PDF DİNİ TERİM SÖZL
PDF Ö NESEFİ TEFSİR
PDF KİTAP 1
TASAVVUF E S
PDF EMİR SULTAN
PDF SUFİ-SİYASET
PDF İSLAM HUKUKU
PDF KONEVİ-FATİHA
PDF İBNİ ARABİ
PDF N TOPÇU
PDF HZ AYŞE
PDF ABD.İBN MESUD
PDF KURTUBİ
PDF SUFFE ASHABI
PDF HZ ÖMER S
PDF SUYUTİ-MEHDİ
PDF İLİMLER
PDF FAHREDDİN RAZİ
PDF HZ OSMAN
PDF HARİCİLİK
PDF VEHHABİ
PDF ESİ
PDF CENNET CEH
PDF ZAHİD KEVSERİ
PDF ŞABANI VELİ
PDF MİRAS HUKUKU
PDF MATURUDİ
PDF İBNİ HALDUN
PDF MSP
PDF İHV MÜSLİM
PDF HANEFİ M
PDF SELEFİ
PDF ABDULHAMİDİ SANİ
PDF M HALİDİ BAĞDADİ
PDF İ VE TERAKKİ
PDF E.B.EKİNCİ
PDF NECİP FAZIL
PDF AVRASYA ETÜD
PDF İMAM MATURUDİ
PDF KADIZADEL,LER
PDF EMRİ MAĞRUF
PDF CİHAD
PDF KAVRAMLAR 2
PDF KAVRAMLAR
PDF HZ FATIMA
pdf PEYGAMBERİMİZ
PDF AHMET YESEVİ
pdf istiklal m.
pdf anadoluluculuk
PDF-YSSELİM ROMANI
PDF HACI BAYRAM VELİ
PDF MEVLANA
PDF AHİLİK
PDF GAZALİ
pdf gazali 2
pdf batıniler
PDF NİYAZİ MISRİ
pdf bedreddin ayni
pdf pezdevi
pdf ibni hümam
pdf yunus emre
pdf 31 mart vakası
PDF KAYI 10
PDF ABDULHAMİD HAN
PDF BUHARİHANLIK
OSMANLI KÜLTÜRÜ PDF
pdf osmanlı kültürü
PDF OSM.EDENİETİ
pdf osmanlıda adalet
pdf milliyetçilik 1
pdf osm milliyetçilik 2
islamcılık zyt brn bl2
pdf islamcılık 1
-İSLAMCILIK ARŞİVİ
osmanlıda batıcılık pdf
PDF OSM BATICILIK
ÖZAK İRŞAD 1-2
ÖZAK İRŞAD 3
ÖZAK Z KULUP
PDF COŞAN 1-2
PDF TÜRKÇÜLÜK
OSMANLIDA TASAVVUF 1
PDF TASAVVUF 1
H K YILMAZ
PDF A SELÇUKLU
PDF SELÇUKLU
PD.YABANCI OKULLAR
PDF EMRE AYDI
A İSKENDERİ
CÜNEYDİ BAĞDAD PDF
EBU HANİFE ÖZEL SAYISI
EBU HANİFE PDF 1
İ H A DERGİ
PDF KATILIM
PDF MODERN
==DERGİLER==
YASİN OKUMAK
YORUM -dergileri
DÜZCE HABER
MİSAK DERGİSİ
elmalı tefsir enfal 1-9
elmalı tefsir enf 10-28
elmalı tefsir enf 30-38
elmalı tefsir enf 39-58
elmalı tefsir enf 59-86
elmalı tefsir enf 87-114
İMAN-is hayat
mesnevi-i hayat
ehli sünnet- i hayat
kıssa-is hayat
g isla.-is hayat
A-
ruhus salat-ince
nezih itikat-ince
evlilik-ince
hayzı nisa-ince
tas-zikr-rabt-ince
hakayık-ince
risale-ince
risale-ince 2(seytan-nefs)
nimeti islam-ince
sohbetler-ince 1
sohbetler-ince 2
hikayeler-ince
riyazüs salihin-sadakat
fıkıh-sadakat
fetevai hindiyye-sadakat
b islam ilmihali-sadakat
bir bilene soralım-sad
vehhabilere cev.-sadakat
fıkıh ans-sadakat
nurul izah-sadakat
kutubu sitte-sadakat
sahihi buhari-sadakat
evliyalar ans.-sadakat
R---
TEBLİĞ YÖNTEMLERİ
İBRAHİM KİRAZ
M.BARDAKÇI 1
ALPER TAN
TÜRKİYE -A.AKGÜL
ULUS İLİŞKİL M ORTAK
AHMET VAROL-DIŞ POL
DIŞ İŞL 2
DIŞ İŞL 3
DIŞ İŞL 4
DIŞ IŞL 5
dış 5 yeni
B.PAKMAN WORDPTRES.COM
SN-TEKHAFIZ
f-İTİRAFLAR
AGET 1-4
İİİ..GÖLGESİ
IŞIK-UFUK
SUKUT ÇIĞLIĞI
BAHARI SOLUK
Z.ALTIN DİLİ
ÖRNEK HRK.
BUH.AN.İNS
YİT.CEN.DOĞ
BABANIN BABASI
ozan arifin refe şiiri
KİTAP-SÜNNET-KADER
ABDULHAMİD HAN

ABDÜLHAMİD HAN Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı. İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar: Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi. Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur. Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur. Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı. Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız. Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar. Rabbim Başbakanımızı korusunu2026
22 Ağustos 2006 Salı

Ülül-emir nedir?

  
Sual: Nisa suresinde, (Ey iman edenler, Allah’a itaat edin, Resule itaat edin ve Ülül-emrinize itaat edin!) buyuruluyor. Burada bildirilen ülül-emir kimlerdir? 
CEVAP: İctihad derecesine yükselmiş olan âlimlerdir. Böyle âlimler de, herkesin bildiği dört hak mezhebin dört büyük 
imamıdır. Bu âyetteki Ülül-emir denilen üstün kimselerin, müctehid oldukları yine âyetle bildiriliyor: (Resule veya ülül-emre sorsalardı, onlar bilirdi.) [Nisa 83] 
Bir hadis-i şerif meali şöyledir: 
(Ülül-emir, fıkıh âlimleridir) [Darimi] 
İbni Abbas (Ülül-emir, fıkıh ve din âlimleridir) buyurdu. (İtkan, Müslim şerhi, Tefsir-i kebir) 
Âyet-i kerimelerin ve hadis ve tefsir 
âlimlerinin bu açık beyanları, müctehidlere itaat etmek lazım olduğunu gösterdiği gibi, mezhepsizlerin (Allah’tan ve Peygamberden başkasına itaat etmek şirk ve bid’attir) sözlerinin bozuk ve saçma olduğunu da ortaya koymaktadır. Bu konuda birçok hadis-i şerif vardır. Birkaçı şöyledir: 
1- Resulullah, Muaz bin Cebel’i Yemen’e hakim olarak gönderirken, (Orada nasıl hüküm edeceksin?) buyurunca, Allah’ın kitabı ile dedi. (Allah’ın kitabında bulamazsan?) buyurdu. Allah’ın Resulünün sünneti ile dedi. (Resulullahın sünnetinde de bulamazsan?) buyurunca, ictihad ederek, anladığımla dedi. Resulullah, mübarek elini Muaz’ın göğsüne koyup buyurdu ki: 
(Elhamdülillah, Allahü teâlâ, Resulünün elçisini, Resulullahın rızasına uygun eyledi.) [Tirmizi, Ebu Davud, Darimi] 
Ülül-emrin müctehid demek olduğunu ve buna itaat edenden Resulullahın razı olduğunu, bu hadis-i şerif açıkça göstermektedir. 
2- Bir hadis-i şerif meali şöyledir: 
(İlim üçtür: Âyet-i muhkeme, Sünneti kaime ve Faridai [fariza] âdile.) [Ebu Davud, İbni Mace] 
Mişkat şerhi, bu hadis-i şerifi şöyle 
açıklıyor: 
Faridai âdile, Kitaba ve sünnete uygun ilimdir. İcmaa ve Kıyasa işarettir. Çünkü, İcma ve Kıyas, Kitaptan ve Sünnetten çıkarılmaktadır. Bunun için, İcma ve Kıyas, Kitaba ve Sünnete eşit tutuldu, Faridai âdile denildi. Böylece, ikisi ile amel etmenin vacib olduğu tenbih edildi. Hadis-i şerifin manası, dinin kaynağı dörttür: Kitab, Sünnet, İcma ve Kıyas demek oldu. (Eşiat-ül-lemeat) 
3- Hz. Ömer, Şüreyh’i kadı olarak gönderirken buyurdu ki: 
Allah’ın kitabında açık olarak bildirilene bak. Bunu başkasından sorma! Burada bulamazsan Resulullahın Sünnetine uy! Burada da bulamazsan, ictihad et ve anladığına göre cevap ver! 
4- Hz. Ebu Bekir’e davacı gelince, Allahü teâlânın kitabına bakardı. Burada bulduğuna göre hüküm ederdi. Burada bulamazsa, Resulullahtan işittiğine göre cevap verirdi. İşitmemiş ise, Eshab-ı kiramdan sorup, onların icması ile hüküm ederdi. 
5- Abdullah ibni Abbas’a bir şey sorulunca cevabını Kur’ân-ı kerimde bulup, cevap verirdi. Kur’ân-ı kerimde bulamazsa, Resulullahtan işittiğini söylerdi. İşitmemiş ise, Hz. Ebu Bekir ile Hz. Ömer’e sorardı. Cevap alamaz ise, kendi reyi ile bulup hüküm ederdi. 
.


Sultana itaat gerekir

Sual: Halifeye, sultana ve devlete isyan etmek fitnedir, cihad değildir deniyor. Hatta halifeye isyan etmemeyi Ehl-i sünnet itikadı arasına bile koymuşlar. Peki Ebu Hanife, halifenin zulümlerine isyan ettiği için şehit edilmedi mi? İmam-ı Ahmed bin Hanbel, halifeye isyanından dolayı dayak yemedi mi? İmam-ı Rabbani Ekber şah ile savaşmadı mı? Hapse girmek şeref olmasaydı, Hazret-i Yusuf, zindanı medrese-i Yusufiyye yapar mıydı?
CEVAP
Hiçbir İslam âlimi halifeye, sultana isyan etmemiştir. Bu tamamen yalan ve iftiradır. Çünkü âlimlerin hepsi emir [başkan] ile ilgili şu hadis-i şerifleri bilirdi:

(Emirinizin beğenmediğiniz işlerine sabredin! Çünkü cemaatten bir karış ayrılan 
[itaatsizlik eden, fitne çıkaran] cahiliyye ölümü ile[imansız] ölmüş olur.) [Buhari]

(Malını zorla alsa da emirin sözünü dinle ve ona itaat et!) 
[Buhari]

(Müslüman, hoşuna gitmese de, emirin sözünü dinler ve ona itaat eder. Emir, günah olan bir şeyi emrederse, o emri dinlemek gerekmez.) 
[Buhari] 

(Sultan, yeryüzünde Allah’ın gölgesidir. 
[Onun emirlerini tatbik eden kimsedir] Ona ikram eden ikram görür, ona ihanet eden de ihanete maruz kalır.) [Taberani]

(Emirine isyan edenin sevaplarının tamamı gider.) 
[Beyheki] 

(Başı siyah Habeşli bir köle olsa da, emirinize itaat edin!) [Buhari]

(Elleri kesik, sakat bir köle olsa da, emirinize itaat edin!) [Müslim]

Köle, sadece kâfir düşmandan oluyordu. Bu hadis-i şeriflerin açıklamaları Hadika’da vardır. (Habeşli köle olsa da demek,emiriniz siyah bir kâfir de olsa ona itaat edin) demektir.

Müslümanın emiri kâfir olabilir. Mesela hadis-i şerifte, (Emir sana "Ya Müslümanlığı bırak veya öldürürüm" dese, Müslümanlığı bırakma, boynunu uzat) buyuruldu. (Hakim) [Müslüman olan emir, Müslümanlığı bırak demez.]

Abbasi halifelerinden Ebu Cafer Mensurun adamları, imam-ı a’zam hazretlerine kâdı-l-kudat, yani şimdiki tabirle, Yargıtay başkanlığı teklif ettiler. O da, (Ben kadılık yapamam) buyurdu. (Yalan söylüyorsun)dediler. (Eğer yalan söylüyorsam, yalancıdan kadı olmaz. Doğru söylüyorsam kadılık yapamam diyorum) buyurdu. Çok takva ehli olup, dünya makamına kıymet vermediği için kabul etmedi. Zindana atıldı. Kamçı ile dövüldü. Her gün on kamçı arttırıldı. Kamçı sayısı yüz olduğu gün şehit oldu. (Rahmetullahi aleyh)

Bağdat'ta Mutezile fırkası mensupları, Kur'an mahluktur yanlış inançlarına Abbasi halifesi Memun'u da inandırdılar. Bunu kabul etmesi için, Ahmed bin Hanbel hazretlerini de zorlayıp, Memun vasıtasıyla bu hususta baskı ve işkence yaptırıp 28 ay hapsettiler. Bütün işkencelere rağmen, (Kur'an-ı kerim, mahluk değildir) dedi. Bunların Halifeye isyan ile hiçbir alakası yoktur.

Bid’at ehli Hintli bazı kişiler, imam-ı Rabbani hazretleri için (O kendini Ebu Bekir’den de üstün biliyor) diye iftira ederek sultana şikayet ettiler. Ekber şahın oğlu Selim Cihangir Şah da, onu hapsettirdi. İki sene sonra pişman olup özür diledi. Görüldüğü gibi bunların zerre kadar isyanla alakası yoktur. 

İmam-ı Rabbani hazretlerinin hapsedilişi şöyle olmuştur:

O zamanın sultanı olan Selim Cihangir hanın devlet adamları, hatta büyük veziri ve baş müftüsü, hatta haremi Ehl-i sünnet değildi. Halbuki imamın birçok mektupları ve bilhassa ayrıca yazdığı Redd-i revafıdrisalesi, mezhepsizleri reddetmekte, cahil, ahmak ve alçak olduklarını anlatmaktadır.

Hazret-i İmamın bazı talebeleri, kürsülerde ateşli vaazlar ederek fitneye sebep olmuşlardır. İmam-ı Rabbani hazretleri, Redd-i revafıdrisalesini Buhara’da bulunan en büyük Özbek hanı Abdullah-ı Cengizi hana yollamıştı. (Bunu İran’da şah Abbas-ı Safeviye gösterin! Kabul ederse mesele yok, etmezse onunla savaşmak caiz olur)demişti. İran şahı kabul etmedi. Savaş oldu. Abdullah han, Horasandaki şehirleri aldı. Buralarını yüz sene önce Safeviler almıştı. 

Bundan sonra, Hindistan’daki mezhepsizler el ele verdiler, (O kendini herkesten, hatta Ebu Bekir’den daha yüksek biliyor) dediler. Sultan, oğlu Şah Cihanı gönderip, İmamı ve evladını ve yetiştirdiği büyükleri davet etti. Hepsini öldürmeye karar verdi. 

Şah Cihan, bir müftü ile İmam-ı Rabbaniye gitti. Sultana secde caiz olduğunu gösteren bir fetvayı da götürdü. İmam-ı Rabbani’nin ihlaslı bir zat olduğunu biliyordu. (Babama secde edersen, seni kurtarabilirim) dedi.

Hazret-i İmam, bu fetvanın, zaruret zamanında yapılması caiz olan bir ruhsat olduğunu, ancak azimet yönünden secde etmemenin daha iyi olduğunu söyledi. 

Evladını ve arkadaşlarını bırakıp yalnız geldi. Sultan, 11. mektubu gösterip manasını sordu. O kadar güzel ve doyurucu cevap verdi ki, Sultan, yüksek hakikatleri ve esrarı anlayabilecek kabiliyette biri olmadığı halde, neşelendi ve özür dileyerek İmam-ı Rabbani hazretlerini serbest bıraktı.

Hasetçiler, Sultanın gayet hoş, tahriklerinin boş olduğunu görünce, Sultana, bir talebesinin yaptığı vaazları hatırlatarak, (Bunun adamları çoktur. Sözleri bütün memlekette yürürlüktedir. Bunu serbest bırakırsak bir anarşi çıkabilir. Hem ne kadar kendini beğenmiş ki, sizi bile küçük görüp, secde ile saygı göstermedi. Hatta, selam bile vermedi) dediler. 

Hazret-i İmam, içeri girince, Sultanı kızgın, azgın, yani hürmet ve değerden kendini sıyırmış görerek, selam vermemişti. Bunlar bahane edilerek Güvalyar kalesinde hapsini emir etti. İki sene sonra yaptığının yanlış olduğunu anlayan Cihangir şah, özür dileyerek hazret-i İmamı hapisten çıkardı. (İsbat-ı nübüvvet, Ümdet-ül-makamat, Berekat)

Yusuf aleyhisselama da iftira ediliyor. Hapse girmek şeref olsaydı, Hazret-i Yusuf, hapse girmişken daha çok kalmak isterdi. Halbuki bir an önce çıkmak istedi. Bir âyet meali şöyledir:
([Melikin adamı olan sakiye] Beni efendinin yanında an, belki beni zindandan çıkarır dedi. Ama şeytan ona, efendisine anmayı unutturdu. Yusuf da, birkaç yıl [yedi yıl kadar] daha zindanda kaldı.) [Yusuf 42]

Bu olayları sultana isyan etmek gibi gösterip, isyan eden, anarşi çıkaran, Müslümanların kanlarının dökülmesine sebep olan fitnecileri meşru saymak ahmaklık değilse, hainliktir. 

Sual:
 “Sultana isyan edilmez” isimli yazınızda, büyük bir tezat var. Bir yerde, (Hiçbir İslâm âlimi, sultana isyan etmemiştir) denirken, bir başka yerde İmam-ı a’zam Ebu Hanife’nin ben kadılık yapmam diyerek sultana isyan ettiği bildiriliyor. Bu apaçık bir çelişki değil mi?
CEVAP
Yazıda çelişki yok. İmam-ı a’zam hazretleri, Ben kadılık yapmam demedi, (Ben kadılık yapamam) dedi. İkisi arasında çok fark var. Mesela sultan ona, (Gel satranç oynayalım) dese, o da (Ben satranç oynamasını bilmediğim için satranç oynayamam) diye cevap verse, bu sultana isyan mıdır, yoksa bilmediğini itiraf etmek midir? Kadılık yapamayacağını bildiriyor. Bu bildirmenin isyan neresindedir? Ama zalim idareciler, (Yalan söylüyorsun) dediler. (Eğer yalan söylüyorsam, yalancıdan kadı olmaz. Doğru söylüyorsam kadılık yapamam diyorum) buyurarak, isyan etmediğini bildirdi. O göreve layık olmadığını bildirmesi isyan mıdır?

Müslüman isyankâr olmaz
Sual: 
Piyasada onlarca ilmihal var. Hiç birinde, (Devlete isyan edilir veya edilmez) diye yazılmazken, S. Ebediyye’de (Devlete isyan edilmez) diyor. Bunun sebebi nedir?
CEVAP
Diğer ilmihaller bu konuda eksik yazmışlar. Osmanlı zamanında her Müslüman’ın başucu kitabı olan Cennet Yolu İlmihali’nde şöyle yazıyor: Ehl-i sünnet olmanın on alameti vardır:
1- Cemaate devam etmek,
2- İtikadı bozuk olduğu bilinmeyen her imama uymak,
3- Mest üzerine meshi caiz görmek,
4- Sahabenin hiç birine kötü söz söylememek,
5- Devlete, sultana isyan etmemek,
6-
 Dinde haksız olarak münakaşa etmemek,
7- Dinde, şüphe etmemek,
8- Hayrın ve şerrin, Allahü teâlâdan olduğunu bilmek,
9- İtikadı bozuk olduğu bilinmeyen Ehl-i kıbleye kâfir dememek.
10- Dört halifeyi diğer sahabeden üstün bilmek. (Miftah-ül cennet)

Demek ki Ehl-i sünnet olmak için bu on vasfa haiz olmak gerekiyor. Onlardan biri de devlete isyan etmemektir. Diğer ilmihallerde olmaması bir eksikliktir.

(Kâfir olan devlete de isyan edilmez mi, kâfir devlete isyan cihad değil mi?) diye soranlar da çok oluyor. Cihad, isyan ve çapulculuk demek değildir. Ehl-i sünnet âlimlerinin kitaplarında yazılı olan cihad, başka ülkelerdeki düşman olan kâfirlerle, devlet olarak savaşmak demektir. Korsan gösteriler yapmak, cihad diye bağırmak cihad olmaz, fitne ve çapulculuk olur. Dinimize zarar verir. İki hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Kıyamet yaklaştıkça, fitneler çoğalır. Gece başlarken karanlığın artması gibi olur. Sabah evinden mümin olarak çıkan çok kimse, akşam kâfir olarak döner. Akşam müminken, gece imanları gider. Böyle zamanlarda, eve kapanmak fitneye karışmaktan iyidir. Kenarda kalan, ileri atılandan iyidir. O gün oklarınızı kırın, silahlarınızı bırakın! Herkesi tatlı dille, güler yüzle karşılayın!)[Ebu Davud]

(Bozuk bir işi düzeltemediğiniz zaman, sabredin! Allahü teâlâ onu düzeltir.)
 [Beyheki]

Bu hadis-i şerifler, kanunlara karşı gelmeyi, ihtilal yapmayı değil, meşru yollardan nasihat verip sabretmeyi emretmektedir.

Müslümanlar ihtilal yapmaz, ama zulme, haksızlığa da teslim olmaz. Meşru yollardan hakkını arar. Hükümetin meşru emirlerine uyulur. Hiç kimsenin haram olan emirleri yapılmazsa da, isyan da edilmez. Fitne çıkarılmaz. Zâlimlere karşı gelmemeli, onlarla tartışmamalı! Mesela, namaz kılmamak en büyük günahlardandır. Âmir, müdür, kâfir ve zâlim olup, emri altında olana (Namaz kılma) derse, senin yanında kılmam demeyi düşünerek, peki demeli, çünkü fitne çıkarmak, yani Müslümanların ezilmelerine sebep olmak haramdır. O zâlimin yanından ayrılınca, namazı hemen kılmalıdır.

Kuvvete karşı gelmek, devlete karşı isyan etmek ahmaklıktır. Kendini tehlikeye atmak olur. Bu ise, haramdır. Tarihte öyle ahmaklar çıkmış ki, fitneye sebep olan yazı ve sözlerinden dolayı kendi kellelerini kaptırdıkları gibi, on binlerce Müslümanın kanının dökülmesine sebep olmuşlardır. Kâfirlerin Müslümanlara karşı daha şiddetli hareket etmelerine sebep olmuşlardır.






XXXXXXXXXXXXXXXX


Zalim yönetime isyan câiz mi?

Kullanıcı:

     
Sorularlaislamiyet.com
     

| Tarih:

     
Per, 22/03/2007 - 01:00
 
 
 
 

 

Değerli kardeşimiz;

Ehl-i sünnet âlimleri, devlet reislerinin adâletli, idarî, siyasî ve askerî işlerden iyi anlayan iktidar sahibi, dirayetli kimselerden seçilmesi lüzumu üzerinde ittifak etmişlerdir. Bu şekilde seçilerek başa geçen devlet reislerine itaat, umum alimlerin görüşlerime göre vâcibtir.

Ancak, yine Ehl-i sünnet âlimleri, zorlama ve baskı kullanarak zorla iktidara gelmiş olan devlet reislerine de, layık olup olmama durumuna bakmaksınız itaatı gerekli görmüşlerdir.

Çünkü devlet otoritesine yapılan isyan, büyük bir fitne ve şerre yol açar.Malûmdur ki, isyan ile ortaya çıkan parçalanma, kargaşa ve anarşinin kapısını kapamak fevkalâde zordur. Hattâ bazen bu kargaşa, milletlerin ve devletlerin hayatına bile mal olabilmektedir.

Peygamber Efendimiz (sav) mü'minlerin huzur ve sükûnuna, birlik ve beraberliğine büyük ehemmiyet vermiş, umumî asayişin bozulmaması için devlet reislerinden gelebilecek zulüm ve baskılara karşı ümmetine isyan etmeyip tahammül göstermelerini tavsiye etmiştir.

Hz. Huzeyfe'den nakledilen şu hadîs-i şerîf bu mevzuya ışık tutmaktadır:

"Benden sonra benim doğru yolumdan gitmeyen ve benim sünnetimle amel etmeyen hükümdarlar olacaktır."

"Ben buna yetişirsem ne yapayım, yâ Resûlâllah?" diye sordum.

"Dinler ve itaat edersin. Sırtın dövülse ve malın alınsa bile yine dinle ve itaat et." diye buyurdular." (Tac, III/44-45)

İSYAN ETMEMEK ZULME RAZI OLMAK DEĞİLDİR

Resûlüllah Efendimizin (sav) ümmetine, yöneticilerden gelecek haksızlık ve zararlara sabırla mukabele tavsiyesi, onları zulme boyun eğmeye davet değil; bilâkis isyan yoluyla, devlet ve millet bütünlüğünü zedeleyecek daha büyük zulüm ve zararlardan kaçındırmak hikmetine mebnidir.

Malûmdur ki, Kur'ân-ı Azîmüşşân, değil zulüm yapmayı, zulme en ufak bir meyil ve rıza göstermeyi bile şiddetle yasaklamıştır. Bu bakımdan Sevgili Peygamberimizin (sav), zalim idarecilere itaat emrini, zulme razı olmak mânâsında düşünmek abestir. Bu emir, zulmün def'ine çalışmaya mani de telâkki edilmemelidir. Zira, itaat içinde de zulmü giderecek çeşitli imkân ve fırsatlar, uygun şartlar, meşrû yollar bulunabilir. Ancak bütün çabalara rağmen, zulmü gidermeye itaat içinde meşrû bir çare bulunamazsa, cüz'i ve şahsî hukukunu umumun selâmetine, âmmenin menfaatine feda etmek idrak sahibi, muhakemeli bir Müslümandan beklenen olgun bir davranıştır.

İSYANIN ZARARLARI

İbn-i Abbas (ra)'dan gelen başka bir rivâyete göre Nebi (sav) şöyle buyurmaktadır:

"Her kim emîrin yapmış olduğu bir şeyi kötü görürse sabretsin (isyanla hareket etmesin). Çünkü her kim sultana (itaatten) bir arşın ayrılırsa cahiliyyet ölümü ile ölür." (Buharî, Kitabü'l-Fiten)

Hadis Profesörü Kâmil Miras Bey bu hadîsi şöyle açıklar:

"Vahiy ile desteklenen Peygamberimiz (sav) umumun sorumluluğunu taşıyan bir kısım idarecilerin gayrimeşrû hareketlerde bulunacaklarını, nübüvvet nûruyla yani Cenab-ı Allah' ın bildirmesiyle görüyor ve biliyordu. Bu vaziyet karşısında Müslümanlara sabır ve sükûn ile hareket etmelerini ve bozgunculuktan kaçınmalarını vasiyet ediyordu. Ve "Her kim sabırsızlanarak bile bile umumun sorumluluğunu taşıyan sultandan, yani millî otoriteyi temsil eden devlet reisinden ve İslâm ümmetinden bir karış ayrılırsa, cahiliyet ölümü ile ölür" buyuruyor ki, bunun mânâsı "başsız ve toplum düzeninden mahrum cahil milletlerin âsi bir ferdi olarak ölür." demektir. Yoksa kâfir olarak ölür demek değildir."

Vatanın bütünlüğünün muhafazası, namus ve iffetin korunması, mal ve canın emniyeti hep devletin varlığı ve devamı ile bağlı olduğu için, Peygamber Efendimiz (sav) itaat üzerinde ısrarla durmuştur. Müslümanları her türlü isyan ve bozgunculuktan, bölücülük ve ayrılıklardan şiddetle menetmiştir.

İtaatdaki hikmet ve maslahatı kavramayan nice milletler, Cenâb-ı Hakk'ın en büyük ihsanlarından biri olan devlet nimetini ellerinden kaçırmışlar; birlik ve bütünlüklerini istiklâliyetlerini muhafaza edememişlerdir. Bunun tarihte pek çok misâlleri vardır.

DEVLET REİSİ ALLAH'A İSYANI EMREDERSE...

Resûlüllah (sav) bir hadîs-i şerîflerinde şöyle buyurur:

"Allah'a isyan olan şeyde kula itaat edilmez. İtaat ancak ma'ruftadır."

Bir başka hadîs-i şerifte de Peygamber Efendimiz (sav) şöyle buyurmaktadır:

"Sizin başınıza öyle kimseler imam (reis) olacak ki, bazı hareketlerini güzel bulup memnun kalacaksınız. Bazı davranışlarını da çirkin bulacaksınız. Kim o davranışların kötü olduğunu o reislere söylerse (müdahane ve nifakdan) kendini korur. Kim de (dil ile söylememekle beraber kalben) buğz ederse, İlâhi mes'uliyetten kurtulur. Kim de (bu fena işlerden) memnun kalır ve onlara uyarsa helâka gider." (Sahih-i Müslim).

Bütün müçtehidler, müceddidler ve diğer İslâm âlimleri, itaat etmemekle isyan etmeyi birbirinden tamamen ayrı mütalâa etmişlerdir. Onlar, Allah'ın emrine muhalif durumlarda hiç kimseye itaat etmemişlerdir. Bununla beraber kat'iyyen isyana teşebbüs yahut teşvik de etmemişlerdir. Bilâkis mü'minleri isyandan men etmek hususunda gayret ve himmetlerini esirgememişler ve bu vadide bütün Müslümanlara, halleriyle, örnek olmuşlardır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet
 

Yazar

Mehmet Kırkıncı



Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm Yâhud Zâlim ve Fâsık Devlet Reîsine İsyân Etmek ve Onu Azletmek Câiz Değil midir?

Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm Yâhud Zâlim ve Fâsık Devlet Reîsine İsyân Etmek ve Onu Azletmek Câiz Değil midir?

Eşref Ali et-TÂNEVÎ

[Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm][1]

Suâl:

Bazı hadîsleri zikredeceğim ve çelişkiyi kaldıracak şekilde aralarını cem etmenizi zâtınızdan rica edeceğim.

Birinci Hadîs:

Ubâde İbnu’s-Sâmit radıyellâhu anhu’dan şöyle dediği rivâyet edilmiştir:

“Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’e, zorlukta, kolaylıkta, hoşa giden ve gitmeyen mes'elelerde (emîri) dinlemek, (ona) itâat etmek ve onu kendimize tercîh etmek, işi sâhibine karşı tartışma mevzuu yapmamak, nerede olursak olalım Allah yolunda hiçbir kınayanın kınamasından korkmayarak hakkı söylemek üzere bey’at ettik.”

Başka bir rivâyette;

“İşi, ehliyle tartışmamamız husûsunda (Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem ile bey’atleştik), ‘ancak, sizin için Allah katında kendisinde bürhân bulunan açık bir küfür görmeniz müstesnâdır’”[2] denilmektedir.

İkinci Hadîs:

Avf İbnu Mâlik el Eşcaî radıyellâhu anhu’dan, Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğu rivâyet edilmiştir:

“Devlet reîslerinizin en hayırlıları o kimselerdir ki, siz onları seversiniz, onlar sizi sever, siz onların cenaze namazını kılarsınız, onlarda sizin cenaze namazınızı kılar. Devlet reîslerinizin en şerlileri o kimselerdir ki, siz onlara buğz edersiniz, onlar da size buğz eder, siz onlara lâ'net edersiniz, onlar da size lâ'net eder.”

Avf İbnu Mâlik şöyle dedi:

“Ya Resûlellah sallellâhu aleyhi ve sellem o zaman onlara yaptığımız bey’atı atalım dedik; (O da) hayır buyurdu. İçinizde namazı dosdoğru kıldıkları müddetçe hayır. Hey! Sizden kimin başına bir vâli ta'yîn edilirse ve onu Allah'ın isyân kabûl ettiği şeylerden birini yapar halde görürse, Allah'a yaptığı isyânı çirkin görsün, (isyân olmayan noktalarda) ona itâat etmekten elini çekmesin.”[3]

Üçüncü Hadîs:

Ebû Zerr radıyellâhu anhu’dan Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğu rivâyet edilmiştir:

“Kim cemaattan bir karış ayrılırsa, boynundan İslâm tasmasını çıkarmış demektir.”[4]

Dördüncü Hadîs:

Urfece radıyellâhu anhu’dan Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem efendimizin şöyle buyurduğu rivâyet edilmiştir:

“Fesadlar ve fesadlar olacaktır. Kim, birlik içinde olmasına rağmen bu ümmetin işini parçalamak isterse, kim olursa olsun onu kılıçla öldürün.”[5]

Beşinci Hadîs:

Ebû Saîd el-Hudrî radıyellâhu anhu’dan Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem efendimizin şöyle buyurduğu rivâyet edilmiştir.

“Sizden, kim bir münkeri görürse onu eliyle değiştirsin, şâyet (buna) gücü yetmezse, o zaman diliyle (değiştirsin), şâyet buna da gücü yetmezse kalbiyle (ona buğz etmekle değiştirilmesinin sebeblerini hazırlasın)… Bu da îmânın en zayıfıdır.[6]

Hadîslerin tamamı Mişkât’tâ mevcûddur. Üçüncüsü Kitâb ve Sünnete Tutunmak bâbında, sonuncusu Emru bi’l-Ma'rûf bâbında, kalanları da İmâret ve Kadâ kitâbındadır.

 

Şübhenin takrîri:

 

İşkâlin (içinden çıkılması zor olan karışıklığın) kaynağı şudur:

Birinci hadîsten, kendisinde açık bir küfür bulunduğu zaman imâma karşı isyân etmenin câiz olacağı ortaya çıkmaktadır.

İkinci hadîsten, (imâma) namazı terk etmesiyle isyân edilmesinin câiz olacağı ortaya çıkmaktadır.

Üçüncü hadîsten, [“bir karış” sözünden de anlaşılacağı üzere, bazı hükümlerde bile olsa] cemaattan ayrılmanın her ne şekilde olursa olsun İslâm’ı terk etmek hükmünde olacağı ve İslâm’ı terk etmenin hükmünün, -imâm bile olsa- ona isyân edilmesinin câizliği anlaşılmaktadır.

Dördüncü hadîsten, her ne şekilde olursa olsun, cemaati parçalamanın, kişinin öldürülmesini mübâh kılacak bir iş olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu hadîs, (Şerîat’ın bazı hükümlerinde bile olsa) her bir parçalamayı/ayrımcılığı ve (avamdan yâhud imâm bile olsa) her parçalayanı içine almaktadır.

Beşinci hadîs, münkeri gördüğü zaman, onu değiştirmesinin her bir Müslümana vâcib olduğunu açıklamaktadır. Bu hadîs de, hangi münker olursa olsun, her bir münkeri[7], avamdan bir kişi olsun, yâhud imâm olsun, münkeri değiştirecek olan herkesi ve ister kılıçla olsun, isterse başka bir çeşit muhâlefetle olsun, el ile yapılacak değiştirmelerin tamamını içine alır.

(Soru): O halde bu hadîslerin aralarını barıştırmanın yolu nedir? Zîrâ son üç hadîs, ilk hadîsin ortaya koyduğu ma'nâyı iptal etmekte, ikinci hadîs de küfür ve namazı terk etmek sebebiyle imâma karşı isyân etmenin sınırlandırmasını iptal etmektedir. Bizi faydalandırınız, Allah teâlâ’da sizi faydalandırsın.

Cevâb: Aklî ihtimâllere bakarak bu hadîslerin arasını iki yolla barıştırabiliriz.

Birinci Yol:

Şu hadîslerde zikredilmiş olan münkerlerin tamamının, imâma karşı isyân etmenin câiz olmasına te'sîr edici, yani (onları) mübâh kılıcı olduğuna hükmetmemizdir.

İkinci Yol:

Münkerlerden bir kısmının[8] imâma karşı isyân etmenin câizliğini mübâh kılıcı olduğuna, kalanlarının da böyle bir isyânın câizliğine delâlet etmediğine[9] hükmetmemizdir. Eğer delâlet ediyorsa[10], bu müessir olan münkerlere döner.

İşte bunlar, hadîslerin arasını cem etmekte iki yoldur. Fakat birinci yol iki cihetle reddedilmiştir:

Birinci mânî'/engel hadîsde gelen nefy/olumsuzluk ve istisnâ lafızlarından sınırlandırmayı gösteren kelimelerdir.[11] Bu lafızlar açıkça göstermektedir ki, kalan münkerler, imâma karşı isyân etmenin câizliğinde te'sîr edici değillerdir

İkinci mânî', diğer münkerlerin, isyânın câizliğine te'sîr etmediğine dâir olan icmâ'dır. Çünkü İbnu Hacer rahimehullah Fethu’l-Bârî’de, Fiten kitâbının yedinci bâbında şöyle demektedir.

“Fakihler, zorla idâreyi ele geçiren sultâna itâat ve onunla beraber cihâd etmenin vâcib olduğunda, ona itâat etmenin isyân etmekten, bunda kanların akıtılmasına son vermek ile belâ ve zahmetlerin teskîni bulunduğundan, daha hayırlı olduğu husûsunda icmâ' etmişlerdir.”

Onların bu husûstaki hüccetleri, bu ve başka haberlerdir. Bundan ancak, sultândan açık bir küfür ortaya çıkmayı istisnâ etmişlerdir. İşte bu sebeble ona bu husûsta, yani küfürde itâat etmek câiz olmaz. Aksine gücü yeten kimse için ona karşı cihâd etmek vâcib olur.[12]

Hiç şübhe yoktur ki icmâ' kesin bir hüccet olup, ondan sarf-ı nazar etmek câiz değildir. Böylece sâbit olmuştur ki, kalan münkerler imâma karşı isyân etmenin câizliğini mübâh kılıcı sebepler değildir.

Birinci mânî'ye i'tirâz

Bu mânî'ye şu şekilde i'tirâz etmek mümkündür. Olabilir ki hadîs değişik lafızlarla gelmiştir. Nitekim İbnu Hacer şöyle demiştir. Taberânî’de Ahmed İbnu Sâlih’in İbnu Vehb’den yaptığı rivâyette, bu hadîste (Küfr-i bevvah yerine) Küfr-i Surâh gelmiştir. İbnu Hibbân’ın rivâyetinde şöyle gelmiştir…. “Allah'a açık bir isyân olması müstesnâ.”[13]

İbnu Hibbân’ın rivâyetine güzel bakarsak, her ma’sıyetin fâsık devlet reîsine isyân etmenin caizliğini, mübâh kılıcı olduğunu buluruz. Böylece, ma’sıyetten murâdın küfür, yâhud küfürden murâdın da ma’sıyet olduğunu, buna ancak sakındırmak maksadıyla küfür denildiğini söyleriz. Her nasıl olursa olsun ihtimâl geldiği zaman delîl ileri sürmek geçersiz olur. Bu yüzden birinci mânî' i'tirâzdan kurtulur.

Bu (i'tirâza verilecek olan) cevâb şudur. Burada fukahânın icmâ'ı olmasaydı, ifâde ettiğiniz kanaatiniz elbette mu'teber olurdu. Fakat sultâna -açık bir küfür olmadan- isyân etmenin câiz olmaması üzerine gelen icmâ'dan sonra, İbnu Hibbân’ın rivâyetinde te'vîle gitmek veyâhud onun için başka bir yorum aramak bize vâcib olur. İşte bundan dolayı hâfız İbnu Hacer hadîsdeki bu iki yönü nakletmiş, sonra da icmâ'a muhâlif olanı çizerek şöyle demiştir:

İmâm Nevevî şöyle söylemiştir: Burada küfürle murâd edilen günahtır. Hadîsin ma'nâsı şudur: Vâlilere, onlardan İslâm’ın kâidelerinden bildiğiniz muhakkak bir münker (ortaya çıktığını) görmedikçe idârelerinde münâkaşa sergilemeyiniz, onlara i'tirâz etmeyiniz. Bunu gördüğünüz zaman, nerede olursanız olun, onlara karşı inkârda bulununuz ve hakkı söyleyiniz. (Nevevî’nin sözü son buldu.)

Ondan başkası da şöyle demiştir: Burada “günah ile murâd edilen ma’sıyet ve küfürdür. Bu yüzden açık bir küfür vâkı' olmadıkça sultâna i'tirâz edilmez. Açık olan şudur:

Küfür rivâyeti, bu tartışmanın vâlilikte olduğu zamana yorulur. İmâm küfrü işlemedikçe, kişi vâlilik husûsuna halel getirecek bir şeyle ona karşı tartışmaya giremez. Günah rivâyeti, bu tartışma vâliliğin dışında olduğu husûslara yorulur. İşte bundan dolayı eğer onun vâliliğinde bir halel meydana getirmiyorsa, ma’sıyette onunla tartışabilir, onun yaptığını yumuşak bir tarzda inkâr edebilir. Sert bir şekilde olmaksızın hakkın onun nezdinde sâbit olmasına ulaşılabilir. Bunun yeri, (ona ma'rûfu emretmeye) kâdir olduğu zamandır. Allah en iyisini bilir.

İbnuttîn, Dâvûdî’den şöyle dediğini rivâyet etmiştir:

Âlimlerin, zâlim idâreciler hakkındaki kanaati şudur: Onu fitne çıkarmadan ve zulüm yapmadan alaşağı etmeye kâdir olursa bu ona vâcib olur. Aksi takdirde vâcib olan sabretmektir.

Bazılarından da şöyle bir rivâyet gelmiştir:

Başta (devlet reîsi olmadan) fâsık olanın idâreci yapılması câiz olmaz. Bu zulmü sonradan ortaya koyarsa, daha önceden de âdil ise, ona karşı isyân etmek husûsunda ihtilâf edilmiştir. Sahîh olan, küfre girmedikçe bunun yasak olduğudur. Eğer küfre girerse ona karşı isyân etmek vâcibtir.[14]

İkinci mânî'ye i'tirâz

Şâyet, Şevkânî’nin imâmların zulmüne sabretmek bâbında, zâlimlere isyân etmek… vâcib olduğuna hükmedenler, emr-i bil ma’rûf ve nehy-i ani'l-münkerin vâcibliği hakkındaki Kitâb ve Sünnet’in umûmâtı ile delîl getirdiler diyerek anlattığı gibi, kimi âlimlerin, ne şekilde olursa olsun [küfrün aşağısında bile olsa] münker olan şeyler sebebiyle sultâna isyân etmeyi mübâh gördükleri ile ikinci mânî'ye i’tirâz edilecek olursa,

Deriz ki: Şevkânî rahimehullâh’ın kendisi bu i’tirâza cevâb verdi ve şöyle dedi:

“Hiçbir şek ve tereddüt yoktur ki, musannif (Mecdüddîn)in bu bâbda zikrettiği hadîsler ile bizim zikrettiklerimiz, şu umûmâttan her bakımdan daha sınırlıdır. Bunlar ma'nâ olarak mütevâtirdirler. Nitekim, bunu Sünnet ilmiyle danışıklığı olan herkes bilir.”[15]

Lâkin burada bir zann mahalli bulununca -ki o da “neden Selef-i Sâlihîn’den bazısı zâlim idârecilere karşı isyân etti” sorusuydu- Şevkânî buna şöyle diyerek cevâb verdi:

“Fakat, bir Müslümanın Sahâbe ve diğer Sâlih Selef’den, zâlim idârecilere isyân eden kimselerin kadr ü kıymetini düşürmemesi gerekir. Çünkü şübhe yok ki onlar bunu ictihâdlarına dayanarak yaptılar. Onlar, Allah celle celâlühû’dan kendilerinden sonra gelen âlimlerden daha çok sakınan ve Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’in Sünnet’ine daha fazla uyan kimselerdi.”[16]

Bu şübheye Hazret-i Şeyh Muhaddis Şâh Veliyyullâh ed-Dihlevî rahimehullâh ‘İzâletü’l-Hafâ’ isimli meşhûr kitâbında, ‘Birinci maksad’ın Birinci Faslı’nda başka bir açık başlıkla şöyle diyerek cevâb verdi:

“Eğer bu, hakkında ictihâd edil(ebil)en bir te’vîl olur ve kesin bir bâtıl olmaz ise topluluk bâğîler olur. Bu topluluğun ilk asırdaki hükmü ictihâd edip de bir sevâb alan, hatâ etmiş müctehidin hükmü gibidir. İsyân etmenin yasaklığına dâir olan hadîsler, meşhûr olarak gelip şöhret bulunca ve hakkında icmâ’ da hâsıl olunca, bugün biz imâma isyân edenlerin bâğî ve âsî olduğuna hükmederiz.”[17]

Şâh Veliyyullah ed-Dihlevî’nin dediklerinin özü şudur:

Selef-i Sâlihîn’in bazısından nakledilen, zâlim idârecilere isyân etmeler, icmâ’ meydana gelmeden önce idi. Bu yüzden onlar kınanamaz. İsyân etmenin harâm olduğuna dâir icmâ’ ortaya çıkınca da bunun aksi bu gün câiz olmaz.

Maksada dönecek olursak…

İki mânî' hakkındaki şübheleri ortadan kaldırınca ve sözümüzün başındaki, ‘birinci yolla hadîslerin arasını cem etmenin mümkün olamayacağı’ (kanaatimiz) sâbit olunca, ikinci yol oturmuş oldu [ki o da, birinci hadîsin tercîh edilip diğerlerinin ona döndürülmesidir.] Bu da ya bazı münkerlerin isyân etmeyi gösterdiklerini inkâr etmemiz, veya onları, isyânı mübâh kılıcı münkere yormamızdır. İşte bu sebeble her bir hadîs üzerinde ayrı ayrı konuşacağız.

İkinci Hadîs’e gelince:

Şübhesiz ki namazı kılmamak, o asırda küfür alâmeti idi. O yüzden, bu hadîsin kısa ma'nâsı küfürdür. Bu, fakihlerin, ‘zünnâr takmak küfrün alâmetlerindendir; onun için, zünnâr takan üzerinde küfür hükümleri geçerli olur’ dedikleri gibidir. Namazı terk etmenin o asırda küfür olduğunu gösteren, bir takım hadîsler vardır. O hadîslerden birisi, Câbir radıyellâhu anhu’dan Resûlüllâh sallellâhu aleyhi ve sellem’in ‘kul ile küfür arasında namazın terki vardır’[18] buyurduğunu söylediğine dâir yapılan rivâyettir.

Bir takım hadîsler bu asırda namazı terk etmenin küfür olduğunu göstermektedir. Onlardan bazıları şunlardır:

Bureyde radıyellâhu anhu Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem efendimizin şöyle buyurduğunu rivâyet etmiştir:

‘Bizimle onların (müşriklerin) arasındaki ahid namazdır. O bakımdan, kim onu terk ederse şübhesiz ki küfre girmiş olur.’[19]

Abdullah İbnu Şakîk rahimehullahi teâlâ şöyle dedi: Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’in ashâbı, amellerden namazı terk etmenin dışında herhangi bir ameli küfür olarak görmezlerdi.[20]

Üçüncü Hadîs’e gelince:

Şübhe yoktur ki [hadîsde zikri geçen] cemaatten ayrılma ifâdesinin ma'nâsının, imâma isyân eden kimse hakkında olması, (öte yanda) hükümlerden bazısını terk eden imâm(hakkında olmasın)dan daha açıktır.

Bunun en aşağı derecesi bu ihtimâlin açık olmasıdır. [İhtimâl geldiği zamanda delîl ileri sürmek asılsız olur.] Şâyet bu hadîsin imâma ve başkalarına şâmil olduğu kabûl edilecek olursa, bunun da cevâbı Şevkânî’nin zikrettiğimiz cevâbıdır. Öyleyse ona müracaat edilsin.

Dördüncü Hadîs’e gelince:

Bu hadîsin tefsîri, Mişkâtü’l-Mesâbîh sâhibinin, râvînin kendisi olan Urfece radıyellâhu anhu’dan rivâyet edilen hadîse bitişik olarak zikretmiş olduğu bir başka hadîstedir. Onun da lafzı şudur:

Urfece radıyellâhu anhu’dan Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’i şöyle derken işittim dediği rivâyet edilmiştir:

“Kim, tamamınızın (siyasi işi) bir adam üzerinde (hepiniz bir imâma bey’at etmiş) iken, size gelir, birliğinizi parçalamak isterse, yâhud cemaatinizi ayırmak dilerse, onu öldürünüz”

Bu hadîsten şu ortaya çıkmaktadır:

Dördüncü hadîsteki ayırmaktan murâd edilen, cemâatin imâma itâatten ayrı kılınmasıdır. Bu murâdı açıklayan Ebû Saîd el-Hudrî radıyellâhu anhu’dan rivâyet edilen bir başka hadîstir ki, o da şudur:

“İki halîfeye bey’at edilirse, onlardan ikincisini öldürünüz”[21]

Beşinci Hadîs’e gelince:

Buna verilecek birinci cevâb Şevkânî’den aktarmış olduğumuz sözlerdir. İkinci cevâb da, emr-i bi’l-ma’rûfun imâma isyân etmeyi gerektirmeyeceğidir. İşte bu yüzden şu hadîs imâma isyân etmenin câizliğini göstermez.

Şâyet, “hadîste zikri geçen ‘el ile değiştirmek’ ancak harb etmeyi [imâma isyân etmenin câiz olduğunu] gösterir” dersen buna önce şöyle cevâb veririz: Şu, muktedir olmanın gerçekleşmesi şartına bağlıdır. Hâlbuki, murâd edilen mutlak kudret değildir. [Çünkü Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem, onu eliyle değiştirsin, gücü yetmezse o zaman diliyle... buyurmuştur] Bundan el ile değiştirmeye güç yetirmenin ebediyyen gerçekleşmeyeceği, zîrâ mutlak kudretin, her bir kimseye -netîcesine gücü yetmese de- hâsıl olacağı lâzım gelmektedir. Böylece hadîs-i şerîfte sözü edilen kudret ile murâd edilen, kullanılmasına insanı katlanmaktan âciz bırakan bir fitne tereddüp etmeyen kudrettir.

Şurası açıktır ki, böylesi bir kudret, sultâna karşı avamdan bir kimsenin eline geçmez. İşte bu yüzden, el ile değiştirmek, harb etmek ile eş ma'nâlıdır. Bu yüzden sıradan bir kimse güç ve kudreti olmadığından dolayı bununla (el ile değiştirmeyle) emredilmemiştir. Hatta diğer nasslar sebebiyle bunda ona izin de verilmemiştir.

İkinci olarak şunu deriz: El ile değiştirmek harble eş ma'nâda değildir. Zîrâ mümkündür ki, el ile değiştirmek harb etmeksizin de olabilir. Sultânın önünde rûh sâhibi bir sûretin bulunması ve onu bu adamın imhâ etmesi, yâhud sultânın önünde şarabın bulunup da o kişinin bunu dökmesi gibi. Bu, ona kâdir olan kimseye câizdir. Ancak bu, imâma karşı isyân etmeyi gerektirmez. Mişkat sâhibinin emr-i bi'l-ma'rûf bâbında Beyhakî’den rivâyet etmiş olduğu ve lafzı aşağıda gelecek olan hadîsin tefsîri işte budur:

Ömer İbnu Hattâb radıyellâhu anhu’dan Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem efendimizin şöyle buyurduğunu söylediği rivâyet edilmiştir:

“Âhir zamanda ümmetime sultânlarından şiddetler isâbet edecektir. Ondan ancak Allah'ın dînini bilip te onun üzerine diliyle, eliyle ve kalbiyle cihâd eden kişi kurtulacaktır. Bu kimse o kimsedir ki kendisi için geçen şeyler (ecirler) geçmiştir. Öbür adam da Allah'ın dînini bilip onu tasdîk etmiştir. Diğer bir kimse de Allah'ın dînini bilip onun üzerine susmuştur; şâyet hayrı işleyeni görse, ondan dolayı onu sever, bâtılı işleyeni görse, ondan dolayı ona buğz eder. İşte o, bütün bu (buğzunu) gizlemelerinden kurtulan kimsedir.[22]

Bu, şu hadîsin senedi sahîh olduğu zamandır. Amma senedi zayıfsa o zaman diğer sahîh hadîslerle boy ölçüşemez ve zikrettiğimiz te'vîle hâcet yoktur.

Buraya kadar, hadîsler arasındaki barıştırma tamamlanmıştır. Bununla, imâma isyân etmek mes'elesi iyice açıklık kazanmıştır. Şu anda bize lâyıktır ki, bu mes'eleyle alâkalı ahkâm ve fürû’dan bir kısmını fakihlerin sözlerinden nakledelim, tâ ki bu bâbın hadîslerinden murâd edilen ortaya çıksın, delâlet ettikleri ma'nâlar da kesinleşsin. Ve nihâyet aralarında (var olduğu) zannedilen çelişki kalksın. Çünkü fakihler bu mes'ele hakkında konuşurlarken, şu hadîsler üzerinde de konuşmuşlar ve ma'nâlarından anladıklarını açıklamışlardır.

Bu Ümmet’in büyükleri, hadîslerin ma'nâlarını ve delâlet ettikleri husûsları en iyi bilen kimselerin fakihler olduğunda söz birliği etmişlerdir. Nitekim bunu İmâm Tirmizî, Şafiî rahimehullah’dan, İmâm Mâlik’in ‘ölü için bize göre vakti belirtilmiş bir had yoktur, bunun için bilinen bir sıfat da mevcûd değildir; lâkin temizlenir’ sözü için sarf ettiği şu ifâdeleriyle nakletmiştir:

‘Fakihler işte böyle demişlerdir. Onlar hadîslerin ma'nâlarını en iyi bilen kimselerdir.’ [Tirmizî: Cenâyiz bâbları, ölünün yıkanması hakkında gelen rivayetler, Sayfa:118, Mültân baskısı]

İmâma İsyân Etmek Mes'elesiyle Alâkalı Hükümler ve Fer’î Mes'eleler:

Fürû' ile ahkâmı anlatmadan önce bir cetvel koyalım ki, onda mes'elemizi tamamlamış olmak için imâm olmaya zarar verecek işlerin hepsini açıklayalım. Sonra da, bu işleri açık bir ibârede zikredelim. Bütün bunlardan sonra da inşâellâh ahkâm ve fürûu zikredeceğiz.

Devlet Reîsi Olmaya Halel (Bozukluk) Getirecek İş

(Devlet Reîsliğine Mâni’ Olan) Mâzeret

Münker (Dine Göre Kötü Olan İş)

İrâdeye Bağlı Mâzeret

Mecbûrî Mâzeret

Kâfirlik

 

Başkalarına Geçen Bir Fâsıklık

Başkalarına Geçen Bir Fâsıklık

Başkalarına Geçen Bir Fâsıklık

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

(6)

(7)

İmâmın Sebebsiz Olarak İmâmlıktan Alınması

İmâmlık İşine Mânî' Olacak Hastalık Veya

Uzayan Bir Esîr Olmak Hâli Veya İş Yapmaktan Âciz Kalmak Gibi

 

Şarap İçmek Ve Ondan Başka Günahlar Gibi

İctihâdla Olan Bir Zulüm İle İnsanların Malını Almak

İctihâdsız Olarak Malı Almakla Zulmetmek

Günaha Zorlamak Sûretiyle Zulmetmek

Bunlar, imâmete halel verecek işlerin yedi kısmıdır.

Birinci kısım: İrâdeye Bağlı Mâzeret

Bununla anlatılmak istenen, imâmın sebebsiz olarak imâmlıktan düşmesidir.

İkinci kısım: Mecbûrî Mâzeret

İmâmlığa mânî' bir hastalığa tutulmak, delilenmek, yâhud kör, yâhud sağır ve dilsiz, yâhud kâfirlerin elinde esîr haline gelip de zarûret ve hâcet zamanına kadar kurtulması umulmamak, yâhud kendisinde re’sen imâmet salâhiyeti kalmamak, yâhud da halkın üzerinde otoritesi tükenmek gibi imâmlığı yerine getirmeye mânî' mâzeretlerdir.

Üçüncü kısım: Dinden Dönmek

Bu, dinden çıkmasıdır. İster bilerek, isterse bilmeyerek, yâhud inad ve muhâlefet, yâhud din işlerini hafife almak, yâhud da çirkin bulmak[23] olsun fark etmez, birdir. Nitekim bunları ed-Dürrü’l-Muhtâr sâhibi ile Reddü’l-Muhtâr sâhibi kitâblarının mürtedler bahsinin başında zikretmişlerdir. İbârelerinden bir kısmını burada zikredelim:

El Müsâyere isimli kitâbda (Kemâlüddîn İbnu Hümâm) şöyle demiştir.

“Îmânın gerçekleştirilmesi husûsunda kalbin yâhud da kalb ve dilin tasdîkine bir takım şeyler de katılmıştır ki, onları ihlâl etmek ittifakla îmânı ihlâl etmektir. Bir puta secde etmeyi, bir peygamberi katletmeyi, onu, mushafı ve Kâ'beyi hafife almayı, üzerinde icmâ' edilen bir şeye, onu bildikten sonra muhâlefet etmeyi, veyâhud onu inkâr etmeyi terk etmek gibi. Çünkü bunlar tasdîkin bulunmadığının delîlidir. Sonra, İbnu Hümâm şöyle dedi: Hafife almayı ortadan kaldıracak hürmete i'tibârdan dolayı Hanefî âlimleri günah işleyenlerden sâdır olacak olan birçok sözler ve işler sebebiyle (bunların sâhiblerinin) kâfir olduklarını söylemişlerdir. Çünkü şunlar, dîni hafife almayı göstermektedir. Kasden abdestsiz namaz kılmak, hatta ilâve olarak bir sünneti, Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’in onu işlediği sebebiyle terk etmek, veyâhud sarığın bir ucunu boğazının altına koyan, yâhud da bıyığını dibinden kesen bir başkasını çirkin bulan gibi.(İbnu Hümâm’ın sözü bitti)

Ben (İbnu Âbidin) şöyle derim:

Bundan ortaya çıkmaktadır ki, hafife almanın delîli ile onunla hafife almayı kasdetmese bile kişi kâfir olur.[24]

Bunu al. Lâkin (devlet reîsi) vazîfeden alınmadan önce tevbe ederse, küfür hükmü, âhiret hükümleri hakkında derhal, dünya hükümleri hakkında da karîneler ve eserler nasuh tevbesine şâhidlik ettiği zaman kalkar.

Nitekim, Alâuddîn, ed-Dürr’de, İbnu Âbidin de Reddü'l-Muhtâr’da, yol kesenin ve mürtedin tevbesi husûsunda bu şartı, “tâ ki tevbe edene kadar; (bu tevbe de) sözle değil aksine sâlihlerin sîmâsı ortaya çıkmasıyledir”, “tâ ki üzerinde tevbe görülene kadar”, “tâ ki üzerinde tevbe eseri ortaya çıkana ve ihlâslı olduğu görülene kadar”, “tâ ki üzerinde tevbe huşûu ve ihlâslı kimsenin hâli görülene kadar” sözleriyle açıkça ifâde ettiler.[25]

 

Ben (Tânevî) şöyle derim:

Temel sebeb, müslümanların, ihlâslı olmadıkları takdirde, yol kesen ve mürtedin zararından korunmasıdır. Bu zararın sultândan sâdır olması, eğer muhlis olmazsa daha büyüktür. Öyleyse onun hakkında bunun şart koşulması evlâdır.

Dördüncü Kısım: Devlet reîsinin, zînâ etmek, şarab içmek ve başka bir şey gibi kendisiyle sınırlı olan bir fâsıklığı seçmesi.

Beşinci Kısım: Devlet reîsinin (zulüm diye ta'bîr edilen başkalarına geçecek olan bir fâsıklığı seçmesi.

Lâkin bu zulüm, haksız yere insanlardan malları almak gibi, mal ile sınırlı olur. Ancak şu kadar var ki bunda memleket menfaati için haraç almak gibi, câizlik şübhesi bulunmaktadır.

Altıncı Kısım: (Devlet reîsinin) [beşinci maddede de zikrettiğimiz gibi] insanlara haksız yere mallarını almak sûretiyle zulmetmesi(ile fâsıklığı kazanması)dır. Lâkin bunda câizlik şübhesi bulunmaz, aksine o açık bir zulüm kabîlindendir.

Yedinci Kısım: (Devlet reîsinin) zulmü, zulüm görenlerin, dinleri aleyhinde olan bir zulümle, başkalarına geçen bir fâsıklığı seçmesidir ki, biz bununla insanları günah işlemeye zorlamasını kastediyoruz. Fakat bu, aslı, dîni hafif ve çirkin, küfrü ve günahı da güzel bulmak olmadığı, aksine zorlanan kimseyi kızdırmak temeline dayandığı[26] zaman fâsıklık olur.

Belli bir adama, belli bir menfaat için belli bir vakitle alakalı zorlamada bulunmak gibi. Aksi takdîrde bu [insanların dîni hafife almak ve küfrü güzel bulmakla günahlara zorlanması] açık bir küfür olup, zikrettiğimiz üçüncü kısma dâhildir.

Kezâ bu, şu zorlamanın kaynağı bu anda dîni hafife almak olmadığı, lâkin bunun kanûnî bir şekille herkesi içine alacak bir zorlama olacağı zamanda küfür hükmünde olur. Bir müddet onunla amel edildiği takdîrde zann-ı gâlib hükmüyle tabiatlarda dîni hafife almak yerleşmesinden korkulacak bir müddet içinde insanlar onunla amel ettiği takdîrde bu zorlama küfür hükmünde olur. Çünkü bir şeyin mukaddimesi o şeyin hükmündedir.[27]

Bunlar yedi kısımdır ki, biz onları zikrettik; geriye hükümleri kaldı. Hükümleri zikretmeden önce fakihlerin ibârelerini nakledelim. Sonra da inşâellâhu teâlâ hükümlerini, onlardan delîl getirilen noktaları işâret ederek zikredelim.

Birinci İbâre:

Ed-Dürrü’l-Muhtâr’da imâmet bâbında şöyle denilmektedir:

“Fâsığın devlet reîsi yapılması mekrûhtur; fâsıklık sebebiyle azledilir. Ancak, fitne çıkacaksa böyle yapılmaz.”

Reddü'l-Muhtâr’da şöyle denmektedir:

‘Onun sebebiyle azledilir’ sözü, ‘fâsıklık sebebiyle’ demektir ve ‘şâyet (bu fâsıklık), ona sonradan gelirse’ ma'nâsındadır. Anlatılmak istenen, ‘azledilmeyi hak edeceği’dir; nitekim biraz evvel bunu bilmiştin. İşte bu sebeble in’izâl eder (yani kendiliğinden reîsliği düşer) demedi.[28]

İkinci İbâre:

Ed-Dürrü’l-Muhtâr’ın bâğîler[29] bâbında şöyle söylenmiştir: İnsanlar imâma bey’at ederler ve o, onları hükmü altına almakta aczi sebebiyle hükmünü yürütemezse o imâm olmuş olmaz. Şâyet imâm olur da akabinde fâcir olursa, eğer elinde bir hâkimiyet ve gâlibiyet bulunursa zorla geriye döneceğinden dolayı imâmlıktan düşmüş olmaz. Böylece imâmlıktan düşmesi gücü sebebiyle bir fayda temin etmiş olmaz. Aksi takdîrde, yani elinde geri dönmeye bir güç yoksa bununla düşmüş olur. Çünkü bu, bir şey ifâde eder. Bunun tamamı kelâm kitâblarındadır.

Reddü'l-Muhtâr’da şöyle denmektedir: “Bir fayda vermez” sözü, azli fayda vermez demektir. “Aksi takdirde o sebeple imâmlıktan düşer sözü” yani elinde bir güç kuvvet ve müdâfaa kudreti bulunmazsa demektir. O zaman bununla yani zulümle imâmlıktan düşmüş olur.[30]

Üçüncü İbâre:

Şerru’l-Makâsıd’da şöyle denmiştir:

Dinden dönmek, sürekli bir cinnet, kurtuluşu umulmayacak bir şekilde esîr düşmek, kezâ kendisine bildiklerini unutturacak hastalık, körlük, sağırlık, dilsizlik ve aynı şekilde açık olmayıp, kendinden bunu hissetse de insanların menfaatlerini yerine getirmekten âciz olduğu için kendisini vazîfeden alması gibi devlet reîsliğinden beklenen faydaların yok olup kalmaması ile devlet reîsliği akdi çözülmüş olur.

Hazreti Hasan radıyellâhu anhu’nun kendini halîfelikten azletmesi buna hamledilmiştir.

İmâmın, kendini sebepsiz yere azletmesine gelince; işte bunda ve kezâ fâsıklık yüzünden imâmlığının kendiliğinden düşmesi husûsunda âlimler arasında anlaşmazlık vardır.

Çokları kendiliğinden düşmeyeceğidir ki, İmâm Şafiî’nin görüşü ile İmâm Ebû Hanîfe’nin mezhebinden seçilen görüş budur. İmâm Muhammed’den iki (farklı) görüş rivâyet edilmiştir. Azledilmeyi söz birliği ile hak eder.[31]

Dördüncü İbâre:

 

El-Müsâyere’de şöyle denilmiştir:

Adâletli bir kimse devlet reîsliğine getirilse, sonra da zâlim ve fâsık olsa, devlet reîsliği kendiliğinden düşmez. Lâkin fitneyi lâzım getirmeyecekse azledilmeyi hak eder.[32]

Beşinci İbâre:

Mevâkıf ve şerhinde şöyle denilmiştir:

Ümmet’in, devlet reîsini, kendi intizâmı ve yükseltilmesi için onu bu vazîfeye getirmek ve dikmek hakları var olduğu gibi, kendisinde Müslümanlara zarar vermek ve din işlerinin bozulmasını îcâb ettirecek şeyler gibi azli ve alaşağı edilmeyi gerektirecek bir sebeple azletmek hakkı da vardır.

Şâyet onun vazîfeden alınması fitneye sebeb olacaksa iki zarardan en az olanı tercîh edilir.[33]

Altıncı İbâre:

Ed-Dürrü'l-Muhtâr’da şöyle denilmektedir:

“Bir Müslümanlar topluluğu (devlet reîsine) itâattan çıkarsa … bize onlarla harb etmek helâl olur. İmâm kimi onlarla harb etmeye çağırırsa imâma îcâbet etmek üzerine farz olur. Çünkü günah olmayan husûslarda imâma itâat etmek farzdır. Ya bu (davet) tâat husûsunda ise nasıl olur? Bedâi’. (Bu itâate) gücü yetiyorsadır, aksi takdirde evinde durur.” Dürer[34]

Yedinci İbâre:

El-Mubtağî isimli kitâbda şöyle denmektedir: “Eğer sultânın zulmü sebebiyle isyân ettiyseler ve o bundan kaçınmayacaksa, insanların sultâna da, isyân edenlere de yardımcı olması îcâb etmez.”[35]

Sekizinci İbâre:

Reddü'l-Muhtâr’da şöyle denmektedir: “Ona (imâma) icâbet etmek farz olur” sözü(nün îzâhına gelince):

Sonra asker bir emir verdiği zaman onun hâli değişik şekiller üzerinedir. Şâyet kesin olarak fayda vereceğini bilirlerse ona itâat ederler. Eğer, isyân edenlerin elinde bir güç ve kendilerine yardımı katılacak bir sayıları olması gibi, aksine bir vaziyet söz konusu ise ona (devlet reîsine) itâat etmezler. Eğer bu husûsta müsâvî tereddütler içerisinde iseler, imâma itâat etmeleri lâzımdır. Bu mes'elenin tamamı ez-Zahîra isimli eserdedir.

“El-Mübtağî isimli eserde vardır” sözü Câmiu’l-Fusûleyn’den nakledilene muvâfıktır. Benzeri es-Sirâc’ta da mevcûddur.

Lâkin el-Feth[36] isimli eserde şöyle denmektedir:

“(İsyâncıları) püskürtmeye gücü yeten herkesin üzerine devlet reîsiyle beraber harb etmeleri vâcibtir. Ancak, kendilerine veya başkalarına zulmetmesi gibi muhârebe etmelerini onlara câiz kılan bir şey gösterirlerse bunda hiçbir şübhe yoktur. Aksine, onlara yardımcı olmaları, tâ ki devlet reîsinin onlara insaflı davranması ve zulmünden dönmesi için onlara (isyâncılara) yardımcı olmaları gerekir.”[37]

Dokuzuncu İbâre:

Daha geniş bir zararı defetmek için, imâmın alma hakkı olduğu bazı vergileri yüklemek ve onlarla halka bir zarar vermek gibi, devlet reîsinin zulmettiğinin şübheli olması hâlinde isyâncılara yardım edilmez.[38]

Onuncu İbâre:

Ben (İbnu Âbidin) şöyle derim:

“İsyân edenlere yardım etmenin vâcibliğinin devlet reîsinin zulmünden kaçınmasını mümkün kılacağı zamanda olacağı, aksi takdirde bunun vâcib olmayacağı ile iki zıt görüşü barıştırmak mümkündür. Nitekim el-Mubtağî’nin ondan “vazgeçecekse” sözü bunu ifâde etmektedir. Düşün!”[39]

Ben (Tânevî) şöyle diyorum:

Câmiu'l-Fusûleyn’in ibâresi, Reddü'l-Muhtâr’ın bâğîler bâbının başındaki, Dürrü'l-Muhtâr’ın bâğîlerin ta'rîfi husûsunda yer alan, ‘Şer’an da onlar, haksız yere hak bir imâma isyân eden kimselerdir. Şâyet haklı olsalardı bâğîler olmazlardı’ sözünün altında bulunan ibâredir. Tamamı Câmiu'l-Fusûleyn’dedir, ifâdesidir.

Tamamı Câmiu'l-Fusûleyn’dedir sözü(ne gelince):

Orada, birinci fasılda şöyle demiştir.

Bunun açıklaması şudur:

Müslümanlar bir imâm üzerinde bir araya gelseler ve onun sayesinde emniyet içerisinde olsalar, sonra da mü'minlerden bir tâife isyân etse ve bu isyânlarını kendilerine yaptığı bir zulümden dolayı işleseler, onlar bâğîlerden/âsîlerden olmazlar. O imâma, zulmü terk etmesi, onlara insâflı davranması vâcibtir. İnsanların da isyâncılara karşı imâma yardımcı olmamaları vâcibtir. Çünkü bunda (yardımda) zulme yardımcı olmak vardır. O tâifeye de imâma karşı yardımcı olmamaları lâzımdır. Çünkü imâma karşı isyânda (isyancılara) yardım vardır.[40]

Şu anda on fıkhî ibârenin ışığı altında yedi kısmın her bir kısmını açıklayalım.

Birinci kısmın hükmü:

Üçüncü ibârede bulunan “(imâmın) sebebsiz olarak kendisini reîslikten almasına gelince, bu husûsta (imâmlar arasında) anlaşmazlık vardır” ifâdesi sebebiyle onda fakihlerin ihtilâf etmiş olmasıdır.

İkinci kısmın hükmü:

İkinci ibâredeki “devlet reîsi, isyâncıları mağlûb etmekten âciz olması sebebiyle imâm haline gelmez ve üçüncü ibâredeki “sürekli bir cinnet hâli … Müslümanların maslahatlarını” ifâdeleri sebebiyle devlet reîsi reîslikten kendiliğinden düşer.

Üçüncü kısmın hükmü

Devlet reîsliğinden kendiliğinden düşer. Eğer kendiliğinden düşmezse üçüncü ibâredeki “riddet gibi” sözü sebebiyle muktedir olmak şartıyla azli mutlak olarak vâcibtir. Ancak bunda bir şart vardır ki, o da “birinci hadîs olan ‘açık bir küfür olması sizin katınızda Allah'tan onun hakkında bir bürhân bulunması’ hadîsi ve geçmiş sözü edilen icmâ’ delîliyle bu küfrün ittifakla küfür olmasıdır. Onun küfre girmesinin söz birliğiyle olması nasıl vâcib ise bunun ondan sâdır olmasının da güneşi görmek gibi olması ve sübûtunun zannî rivâyetlerle olmaması da vâcibtir. Nitekim, Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’in “görmeniz müstesnâ” sözü buna delâlet etmektedir.

İlâ harfi cerrinin bir mef’ûle teaddi etmesi delîli sebebiyle, görmek ile murâd edilen gözün görmesi[41]dir.[42]

Tenbîh: Mümkündür ki bir kimsenin tekfîr edilme sebebinin bu ma'nâyı göstermesi, görüşlerin değişik olmasına mahal olabilir. Aynı şekilde söz ve hâl emârelerinin değişik olması sebebiyle, bu küfrü gerektiren şeyin sâbit olmasında da anlaşmazlık bulunması mümkün olabilir.

Nitekim kat'î bir hükmün hakkında aynı şekilde hükmün kat'î oluşu da ihtilâflı olabilir. (Yani kat'î olup olmadığı da âlimlerce anlaşmazlık mevzûu olabilir) Kasden besmele çekilmesi terk edilen kesilmiş hayvan gibi.

Yâhud da [şu mes'elede] icmâ'nın bulunması ihtilâflı olmuş olabilir. Fâsıklık sebebiyle devlet reîsinin devlet reîsliğinden düşmeyeceği üzerinde âlimlerin icmâ' etmeleri gibi. Zîrâ şu icmâ', sübûtu üzerinde icmâ' edilmeyen bir mes'eledir.

Nitekim İmâm Nevevî Müslim şerhinin “Emirlere itâatin vâcibliği bâbında şöyle demiştir:

Kâdı İyâz şöyle söyledi: Ebû Bekir İbnu Mücâhid bu husûsta icmâ' olduğunu iddiâ etmiştir. Halbuki bazıları ona şu i'tirâzda bulunmuştur… Denilmiştir ki bu anlaşmazlık önceden vardı. Sonradan onlara isyân edilmesinin yasaklığına dâir icmâ' hâsıl olmuştur. Allah en iyisini bilir.”

Şu halde bütün bu sûretlerde her amel eden amelinde ma'zûr olur.

Aynı şekilde burada başka bir sûrette görüş ayrılıklarına cevaz bulunabilir ki, onu biz, beşinci ibârenin hükmünde zikretmiştik. O hükümde, “maslahatlar çeliştiği sûrette zararlardan en hafifine katlanılır” hükmüydü.

İşte bu yüzden mümkündür ki, iki şahsın ictihâdı, iki zararın hangisinin daha şiddetli yâhud daha hafif olduğu husûsundaki ictihâdlarının farklı olması sebebiyle değişik olabilir.

Nitekim, birinci şübhenin def’inin yazılması husûsunda bu gelecektir. Bununla, güvenilir toplulukların bu gibi makamlardaki ihtilâflarından hâsıl olan içinden çıkılmazlıkların birçokları çözüme kavuşmaktadır.

Dördüncü kısmın hükmü:

Şâyet imâmın azli fitne çıkarmadan mümkün oluyorsa, azledilir. Aksi takdirde sabredilir. Çünkü birinci ibârede ‘fitne olmadıkça azledilir’, dördüncü ibârede de ‘lâkin fitne lâzım getirmeyecekse, azli hak eder’ ifâdeleri vardır. Şâyet azlinin yasaklığı sûretinde bir kimseden imâma isyân zuhûr ederse, Müslümanların umûmuna o imâma yardım etmek vâcib olur. Çünkü altıncı ibârede “Müslüman bir topluluk imâma itâatten çıkarsa…” ifâdesi bulunmaktadır.

Beşinci kısmın hükmü:

(Müslümanların) ona, (kendilerini isyâncılara karşı harbe çağıran devlet reîsine) itâat etmeleridir.

Çünkü dokuzuncu ibârede, “bu, iş karışık olduğu hâlin hilâfınadır” ifâdesi bulunmaktadır.

Altıncı kısmın hükmü:

Zulmü kendisinden defetmek, bu, harbe götürse bile câiz olur. Çünkü sekizinci ibârede ‘ancak kıt’âli kendilerine câiz kılacak şeyi göstermeleri müstesnâ’, onuncu ibârede de ‘şâyet bunu kendilerine yapılan bir zulüm sebebiyle yaparlarsa…’ ifâdeleri vardır. Bu kısımda sabretmek de câizdir; belki evlâ da olabilir. Çünkü Müslim’in Huzeyfe radıyellâhu anhu’dan rivâyet ettiği bir hadîsin zâhiri şöyledir:

“(Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem) zâlim devlet reîslerinden haber verdi. Ben, ya Resûlellah ona yetişirsem nasıl yapayım dedim. O da, ‘dinler ve itâat edersin. Şâyet sırtına vurur ve malını alırsa (yine de) dinle ve itâat et’ buyurdu. [Müslümanların cemaatine bağlanmanın vâcibliği bâbı] [43]

İmâm Nevevî şöyle demiştir:

Huzeyfe radıyellâhu anhu’nun bu hadîsinde, “Müslümanların cemaatinin imâmına -fâsık olsa ve malları almak günahını ve başka günahları işlese bile- bağlanmanın ve itâat etmenin vâcibliği” vardır. O yüzden günah olmayan noktalarda ona itâat vâcibtir.

Sekizinci ve onuncu ibârelerde geçen harb etmenin câiz olmasından ve harb edenlerin bâğî olmayacaklarından murâd edilen, isyân için harb etmek değildir; (aksine) onlardan anlatılmak istenen ancak kendi canını ve malını müdâfaa için olan dövüşmektir.

Hadîste gelen “dinle ve itâat et” sözüne gelince. Şübhe yok ki bu emrin açık ma'nâsı her ne kadar vâciblik için ise de, dinlemek ve itâat etmekten asıl murâd edilen devlet reîsine isyân etmemektir.

Dolayısıyla ibârelerle hadîs arasında çelişki yoktur. Şu kadar var ki bu, mübâh olan müdâfaa isyân sûretinde olduğu zaman bundan dolayı sabretmek evlâ olmuştur. Çünkü bunda dînini şübheli şeylerden uzak tutmak vardır. Şübhe yoktur ki bu uzak tutuşun fazîleti hakkında hadîsler gelmiştir.

Bu zikrettiğimiz zulüm görenlerin kıt’âlidir. İmâma karşı onlara yardım etmek veyâhud da imâmın onlara karşı mukâbelede bulunmasına yardım etmek mes'elesine gelince… Hükmün burada imâma yardım etmenin âlimlerin ittifakıyla harâm olduğudur. İmâma karşı isyâncılara yardım etmeye gelince… Şübhesiz ki bu husûsta Câmiu'l-Fusûleyn ve Fethu’l-Kadîr’in ibâresi yani yedinci ve sekizinci ibâreler birbirine zıttır. Allâme Şâmî (İbnu Âbidin) rahimehullah el Mübtağî’den getirdiği bir kaydı ilâve etmekle iki ibârenin arasını barıştırmaya çalışmıştır. O kaydın hulâsâsı şudur. Şâyet isyâncılara yardımcı olmak fayda getirecekse yardımcı olurlar, aksi takdirde olmazlar. Bu yardımın fayda vermesinin ma'nâsı, buna fitne terettüp etmemesi demektir.

Yedinci kısmın hükmü:

Bu, günahlara zorlama kabîlindendir. Bunun da hükmü Kitâbu’l-İkrâh’ta etrâflıca anlatılmıştır. O hâlde oraya müracaat olunsun.

Bazan bu zorlama, hakîkaten yâhud hükmen küfre dâhil olur. Nitekim bunu yedinci kısmın açıklamasında zikretmiştik. Ki bu ikrâh, bir sûrette hakîkaten küfür, başka bir sûrette de hükmen küfürdür. Bu iki sûrette bu kısmın hükmü, üçüncü kısmın hükmü (gibi) olur. Buraya kadar kısımların tamamı, hükümlerinin açık olmalarıyla beraber son bulmuştur.

Son olarak sözü bazı sathî şübheleri defetmekle bitirmiş olalım.

Birinci şübhe:

Beşinci ibâreden kesin olarak bilinmiş oldu ki, Müslümanların ihtilâli ve din işlerinin bozulması, imâmın vazîfeden alınmasını gerektiren bir sebebtir. Bu da zulümlerin, münkerlerin ve bid'atların tamamını içine almaktadır. Öyleyse, küfrün husûsî olarak zikredilmesinin ma'nâsı nedir.

Şübhenin defedilmesi:

Bu [beşinci ibârede zikredilen] fâsıklıkta imâmın vazîfeden alınmasını gerektirici olmasında, fitne çıkmaması kaydı mutlaka lâzımdır. Bu kayıt bu ibârede geçen, onun vazîfeden alınması fitneye götürecekse, iki zarardan en hafif olanına katlanılır sözünde açıkça ifâde edilmiştir…

Bu bozukluk küfür derecesine varırsa, o küfür hükmündedir. Nitekim üçüncü şübhenin def’inde gelecektir.

Ben (Tânevî) şöyle diyorum:

Kanların akıtılması iki zarardan en şiddetli olanıdır. Devletin ehli İslâm’ın elinden çıkması ihtimâli ondan da şiddetlidir.

İslâm iktidarının kalması ve hükümlerden bir hakîkatin yok olması bu isyândan daha şiddetlidir.

Fitnelerden biri de gâlib zannla birinciden daha şerli bir başka şahsın, devletin başına geçmesidir. Şurası bilinsin ki bu ihtimâlin olmaması, devlet reîsinin vazîfeden alınmasının câizliği için bir şarttır.

İkinci şübhe:

Sekizinci ibâreden bilinmiş oldu ki, karşısında olanlara karşı imâma itâat etmek mutlak ma'nâda farz değildir. [Nitekim bu altıncı ibâreden anlaşılmaktadır] Aksine onda bunun maslahata muvâfık veya muhâlif olmasıyla bir hükme varılır. Bu ibâreden imâma muhâlefetin câiz olduğu anlaşılmaktadır.

Şübhenin defedilmesi:

Sekizinci ibârede sözü edilen, nasıl olursa olsun maslahata bakarak imâma karşı isyân etmenin câizliği değildir. Orada zikredilen, sadece bu muhârebenin, imâmın bayrağı altında muhârebe etmenin [imâmın zâlim olması sûretinde] günah olup olmayacağına bakılacağıdır. Halbuki bu hususta hiçbir söz yoktur. Ve bu zikrettiğimize [isyânın câiz olmayacağına] zıt değildir.

Üçüncü Şübhe:

İmâm Nevevî, Müslim’in “onlarla harb etsek ya, (dediler; Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’de) namaz kıldıkları müddetçe hayır” dedi, hadîsinin şerhinde şu ifâdeleri sarf etmiştir:

“Bunda, İslâm’ın kâidelerinden bir şeyi değiştirmedikleri müddetçe, geçmiş sözlerin ma'nâsı, yani sırf zulüm yâhud fısk sebebiyle halîfelere karşı isyân etmenin câiz olmayacağı vardır. [İdârecilere karşı çıkmanın vâcibliği bâbı]”

Nevevî rahimehullah hazretlerinin sözünden, imâm tarafından Şerîat’ın hükümlerinin değiştirilmesinin isyânı mübâh kılan bir sebeb olduğu anlaşılmaktadır. İşte bu yüzden imâm tarafından ortaya atılan eski ve yeni bid'atlerin tamamı bu değiştirmeye girmektedir.

Şübhenin defedilmesi:

Bu değiştirmekten murâd edilen, küfre götüren bir değişikliktir. [Ki bunun delîli geçmiştir] Küfre götüren değişiklik de, kendisinde üçüncü kısmın açıklamasında zikri geçen dîn işlerinin hafife alınması ve çirkin bulunduğu bir değiştirmedir.

Buraya kadar hükümlerin açıklaması son bulmuştur.

Bu tafsîlat ile şu kısaca yazılan eserde zikri geçen ve geçmeyen hadîsler arasındaki barıştırma açıklama ve tavzîh ile ortaya çıkmıştır. Nitekim, bu bâbla alâkalı hadîslerin ne ma'nâya yorulanacağının ta'yîni de ortaya çıkmıştır.

Buna ilâve olarak da bu hadîslerin ma'nâları, delâlet ettikleri hükümler de açıklanmıştır. Bu da sözü edilen tafsîlatın getirilmesinde hedeflenen şeydir. Nitekim biz bunu, tafsîlat öncesindeki ifâdelerimizde zikrettik.[44]

Bu bahsin hadîsleri arasındaki barıştırma da (yazılan) şu ucâleyi en güzel bir sözle bitirmiş olalım. İfâde de bir çeşit müstakilliği olduğundan dolayı bunu “Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm” ismiyle isimlendirmeyi münâsib gördük. Bütün hamdler başta ve sonda, zâhiren ve bâtınen Allah celle celâlühû’ya mahsûstur.

Eşref Ali

Ramazan 1347 [Tane - Hind]

[1] Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm / Devlet Reîsinin Azledilmesi Husûsundaki Kat'î Söz

Bir Arab şairinin “o suratındaki deriden bana versen de çarığıma yama yapsam” mısraında ifâde ettiği ma'nâya tıpatıp uyan çehrelerle aynı atmosferde yaşamanın kahredici zilleti altında ezilip un ufak olmaktayız. Televizyon ekranlarında, kocaman din âlimi imâmları silip, buruşturup çöp sepetine atarak ilim adına arz-ı endâm eden cazgırlara pek alışık bir nesiliz. Bunlardan birisine ait iki misâl ile iktifâ etmek istiyoruz.

Biri, Ehli Sünnet imâmlarından İmâm Nesefî’nin o meşhûr akâid metninde, ‘devlet reîsinin fâsıklık ve fâcirlik sebebiyle azledilemeyeceğini yazdığını ve bunu sekiz, on yaşlarındayken ezberlediğini iddiâ etmekte ve metni de ezberinden okumaktaydı!.. Daha doğrusu (لا يعتزل الامام)/“velâ ya’tezilu” şeklinde uydurma bir ibâre ortaya atmaktaydı. Hakîkatte ise o metinde asla böyle bir şey yoktu. Söylediğinin iddiâsıyla uzaktan yakından alâkası mevcûd değildi. Ama o bunu defalarca televizyonda 70 küsur milyon kişiye utanmadan îlân edebilmekteydi. İşin aslı, ibârenin doğrusu oradaki (و لا ينعزل)/yen’azilu idi. (عزل)/(azl/devlet reîsliğinden düşürmek) ile (انعزال)/in’izal’in (devlet reîsliğinden düşmenin) ve de ayrılmak demek olan i’tizâl’in ne demek olduğunu ya bilmediğinden yâhud bildiği halde kasden meseleyi saptırdığından kaynaklanmaktaydı. Doğrusu o ki, İmâm Nesefî orada İmâm’ın azledilemeyeceğinden değil, başta bulunmadığı halde sonradan kazandığı fâsıklığı yüzünden devlet reîsliğinin kendiliğinden düşmeyeceğinin anlatıldığıydı. Bunun ma'nâsı da o esnada yapmış olduğu dîne uyan işlerinin hiç olmamış gibi sayılmayacağı, aksine nâfiz yani geçerli olacağıydı. İşte Allâme Eşref Ali et-Tânevî İmdâtü’l-Fetâvâ isimli eserinin uzun bir kısmında bu mes'eleyi derinlemesine ve genişlemesine işlemiştir. Daha sonra da, Urduca olan bu eserin bu kısmı zamanımızdaki bir âlim tarafından Arabçaya tercüme edilmiş ve müstakil bir risâle olarak Karaçi’de bulunan Mektebetü Dâri’l-Ulûm tarafından 1995’de birinci defa olarak basılmıştır. Risâlenin tam ismi Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm’dır.

Diğeri de, ‘Ebû’l-Muîn en-Nesefî’nin -hocalar hocası(!) Atay tarafından neşredilen- Tezkiretü’l-Edille’sinde Kadere Îmândan hiç bahsetmedi’ğini utanmadan ve sıkılmadan iddiâ edebilmesi... Oysa bahsi geçen büyük imâm sözü edilen kitâbda şu meseleyi uzunca (2/310-313) işlemiş ve sözünün bir yerinde şöyle demiştir:

Sonra (kader inkârcısı Mu’tezile imâmı) Şa’bî’ye şaşılır. Öyle ki, O, bu (zayıf) hadîsi işitti ve ona tutundu; ama meşhûr olarak gelen hadîsi duymadı; o da aleyhissalâtü vesselâm’ın şu sözüdür: “Kader, onun hayrı ve şerri Allah celle celâlühû’dandır.” Ve yine Sa’d İbnu Ebî Vakkas’ın Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğuna dâir olan hadîsini duymadı: “Dört şey vardır ki onlar kimde bulunursa o bir Mü’mindir; (kim onlardan) üç taneyi getirir ve birini örterse şübhesiz ki o, kâfir olur:

“….. Kadere, hayrına ve şerrine îmân etmek…”

Otel odalarında sekreteriyle başbaşa iş görüşmesi yapabilecek bir ahlâk sâhibi olan bu vatandaş, sözünü ettiği kitâbı ya hiç görmeden veya görüp okumadan yâhud da okuduğu halde yalan söylemekte ve rezilliğin zirvesine tırmanmakta… İhtimâllerin hepsi kötü ise de bunlardan bir sonraki bir öncekinden daha kötü…

Tenbîh: Köşeli parantez arasında yer alan metin ve dipnotlar müellife yâhud Arabça’ya tercüme eden mütercime âiddir.

[2] [Muttefekun aleyh, Mişkâtü’l-Mesâbîh Kitâbu’l-İmâret ve’l-Kadâ Hadîs:6]

[3] [Müslim, Mişkâtü’l-Mesâbîh Kitâbu’l-İmâret ve’l-Kadâ Hadîs:10]

[4] [Ahmed ve Ebû Dâvûd, Mişkâtü’l-Mesâbîh, Bâbu’l-İ’tisâmi bi’l-Kitâbi ve’s-Sünneti Hadîs:46]

[5] [Müslim, Mişkâtü’l-Mesâbîh, Kitâbu’l-İmâret ve’l-Kadâ Hadîs:17]

[6] [Müslim, Mişkâtü’l-Mesâbîh Bâbu’l-Emr-i bi’l-Ma'rûfi Hadîs:1]

[7] [Yani her bir günahta]

[8] [Ki o küfürdür]

[9] [El ile değiştirmek gibi]

[10] [Namazı terk etmek gibi]

[11] Hadîsin öz ma'nâsı, “açık bir küfür görmedikçe, idâreyi idârecilerle tartışmayız” demektir.

[12] [Fethu'l-Bârî, Şerhu Sahîh-i Buhârî, 8/13]

[13] [Fethu'l-Bârî, 13/8]

[14] [İbnu Hacer, Fethul Bârî, 13/8 Dâru Neşri’l-Kütübü İslâmiyye, Lahor]

[15] [Şevkânî, Neylü’l-Evtâr, 7/174 Mustafa el Bâbi baskısı, 1347]

[16] [Şevkânî, Neylü’l-Evtâr, 7/174 Mustafa el Bâbi baskısı, 1347]

[17] [Dihlevî, İzâletü’l-Hafâ an Hilâfeti’l-Hulefâ:1/7 Tab’u Süheyl, Lahor.]

[18] [Müslim, Mişkâtü’l-Mesâbîh Kitabu’s-Salât, 1. Fasıl]

[19] [Ahmed, Tirmizî, Nesâî ve İbnu Mâce, Mişkâtü’l-Mesâbîh Kitabu’s-Salât, 2. Fasıl]

[20] [Tirmizî, Mişkâtü’l-Mesâbîh Kitabu’s-Salât, 3. Fasıl]

[21] [Bu hadîsler için Mişkâtül Mesâbîh, Kitâbu’l-İmâret ve’l-Kadâ, 1. Fasıla müracaat.]

[22] [Beyhakî, Mişkâtül Mesâbîh, Babu’l-Emri bi’l-Ma'rûf, 3. Fasıl, 1. Hadîs]

Allahu a’lem ‘hayır işleyeni hayırdan dolayı sevmesi, bâtıl işleyene de bâtıldan dolayı kızması sebebiyle suskunluğunun vebâlinden kurtulur’ denilmek isteniyor.

[23] [Bu dîni işler, ister dînin usûl yâhud fürû' mes'eleleri olsun, farzlar ve vâcibler olsun, yâhud sünnetler ve müstehâblar, ibâdetler yâhud âdetler olsun, birdir. O kadar ki, bunlara sarığın sünnete uygun olan şeklini hafife almak da dâhildir. Bu hafife almak ister kasden yâhud da delâlet yoluyla olsun. Nitekim buna Reddü'l-Muhtâr’da naklettiğimiz “hürmete i'tibâr etmek… bıyığı kazımak” şeklindeki ibâre delâlet etmektedir. Eşref Ali]

[24] [Reddü'l-Muhtâr 4/222]

[25] [İbnu Âbidin, Reddü'l-Muhtâr:4/225 Mürted bâbı]

[26] Musannif bununla devlet reîsinin ma'sıyeti kendi içinde güzel görmese de, bir adamı günah işlemeye cebretmesini, nihâyet onun kızmasını, cismen ve zihnen elem duymasını kasdetmektedir.]

[27] [İşte bundan dolayı fukahâ, ‘ezân okumak ve sünnet olmak -ki bu ikisi de sünnetlerdendir- insanların çoğunun onları terk etmesi halinde dîni hafife almak olur ki, o da onu terk edenlerle harb etmeyi îcâb ettirir’ demişlerdir. Onların bu sözü şu umûmu içine alan günah gibisinin küfür hükmünde olacağı husûsunda açık bir delîldir. Ed-Dürrü’l-Muhtâr ve Reddü'l-Muhtâr’ın ezân bahsine müracaat ediniz. Eşref Ali]

[28] [Reddü'l-Muhtâr:1/549, Mustafa el-Bâbî, el Halebî Mısır baskısı]

[29] Meşrû' devlet reîsine isyân eden kimseler.

[30] [Reddü'l-Muhtâr:4/264]

[31] [Reddü'l-Muhtâr:4/264]

[32] [Reddü'l-Muhtâr:4/264]

[33] [Reddü'l-Muhtâr:4/264]

[34] [Ed-Dürrü'l-Muhtâr şerhi Reddü'l-Muhtâr ile beraber:4/264]

[35] [Ed-Dürrü'l-Muhtâr şerhi Reddü'l-Muhtâr ile beraber:4/265]

[36] [Bununla murâd edilen İbnu’l-Hümâm’ın Fethu'l-Kadîr’idir.]

[37] [Reddü'l-Muhtâr:4/265]

[38] [Reddü'l-Muhtâr:4/265]

[39] [Reddü'l-Muhtâr:4/265]

[40] [Reddü'l-Muhtâr:4/261]

[41] Görmek iki türlü olur: Kanaat getirmek ma'nâsında kalbin görmesi ve bir uzuv olan gözle görmek. Arabça’da rea fiili ilâ harfi cerriyle bir mef’ûl alırsa bu kanaat getirmek demek kalbin görmesi değil, gözün görmesi ma'nâsında olur.

[42] [Musannif rahimehullâh’ın anlatmak istediği şudur. İnsanların imâma isyân etmelerini mübâh kılacak açık küfrün sudûr etmesi, o insanların imâmı azletmeye kâdir olmaları ve onda açık bir küfrün bulunması, açık bir küfrün ma'nâsının da söz birliğiyle küfür olması, yine imâmdan küfrün sâdır olması şübhesiz bir şekilde göz görür gibi kat'î olarak sâbit olması]

[43] [Müslim, el-Câmiu’s-Sahîh 2/127’ye müracaat Kadîm-i Kütübhâne baskısı, Karaçi]

[44] [Buradan i'tibâren musannifin ayniyle Arabça ibâreleridir. (Buraya kadarını) Arabçaya tercüme eden kulların Allah'ın rahmetine en çok muhtâc olanı, Pâkistan, Karaçi, Dâru’l-Ulûm Üniversitesinin Dârül-İftâ’sında hizmetkâr olan Mahmud Eşref el-Osmânî’dir. Rebîü’l-Sânî (Rebîü’l-âhir) ayı 1413.]

Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm Yâhud Zâlim ve Fâsık Devlet Reîsine İsyân Etmek ve Onu Azletmek Câiz Değil midir?

Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm Yâhud Zâlim ve Fâsık Devlet Reîsine İsyân Etmek ve Onu Azletmek Câiz Değil midir?

Eşref Ali et-TÂNEVÎ

[Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm][1]

Suâl:

Bazı hadîsleri zikredeceğim ve çelişkiyi kaldıracak şekilde aralarını cem etmenizi zâtınızdan rica edeceğim.

Birinci Hadîs:

Ubâde İbnu’s-Sâmit radıyellâhu anhu’dan şöyle dediği rivâyet edilmiştir:

“Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’e, zorlukta, kolaylıkta, hoşa giden ve gitmeyen mes'elelerde (emîri) dinlemek, (ona) itâat etmek ve onu kendimize tercîh etmek, işi sâhibine karşı tartışma mevzuu yapmamak, nerede olursak olalım Allah yolunda hiçbir kınayanın kınamasından korkmayarak hakkı söylemek üzere bey’at ettik.”

Başka bir rivâyette;

“İşi, ehliyle tartışmamamız husûsunda (Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem ile bey’atleştik), ‘ancak, sizin için Allah katında kendisinde bürhân bulunan açık bir küfür görmeniz müstesnâdır’”[2] denilmektedir.

İkinci Hadîs:

Avf İbnu Mâlik el Eşcaî radıyellâhu anhu’dan, Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğu rivâyet edilmiştir:

“Devlet reîslerinizin en hayırlıları o kimselerdir ki, siz onları seversiniz, onlar sizi sever, siz onların cenaze namazını kılarsınız, onlarda sizin cenaze namazınızı kılar. Devlet reîslerinizin en şerlileri o kimselerdir ki, siz onlara buğz edersiniz, onlar da size buğz eder, siz onlara lâ'net edersiniz, onlar da size lâ'net eder.”

Avf İbnu Mâlik şöyle dedi:

“Ya Resûlellah sallellâhu aleyhi ve sellem o zaman onlara yaptığımız bey’atı atalım dedik; (O da) hayır buyurdu. İçinizde namazı dosdoğru kıldıkları müddetçe hayır. Hey! Sizden kimin başına bir vâli ta'yîn edilirse ve onu Allah'ın isyân kabûl ettiği şeylerden birini yapar halde görürse, Allah'a yaptığı isyânı çirkin görsün, (isyân olmayan noktalarda) ona itâat etmekten elini çekmesin.”[3]

Üçüncü Hadîs:

Ebû Zerr radıyellâhu anhu’dan Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğu rivâyet edilmiştir:

“Kim cemaattan bir karış ayrılırsa, boynundan İslâm tasmasını çıkarmış demektir.”[4]

Dördüncü Hadîs:

Urfece radıyellâhu anhu’dan Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem efendimizin şöyle buyurduğu rivâyet edilmiştir:

“Fesadlar ve fesadlar olacaktır. Kim, birlik içinde olmasına rağmen bu ümmetin işini parçalamak isterse, kim olursa olsun onu kılıçla öldürün.”[5]

Beşinci Hadîs:

Ebû Saîd el-Hudrî radıyellâhu anhu’dan Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem efendimizin şöyle buyurduğu rivâyet edilmiştir.

“Sizden, kim bir münkeri görürse onu eliyle değiştirsin, şâyet (buna) gücü yetmezse, o zaman diliyle (değiştirsin), şâyet buna da gücü yetmezse kalbiyle (ona buğz etmekle değiştirilmesinin sebeblerini hazırlasın)… Bu da îmânın en zayıfıdır.[6]

Hadîslerin tamamı Mişkât’tâ mevcûddur. Üçüncüsü Kitâb ve Sünnete Tutunmak bâbında, sonuncusu Emru bi’l-Ma'rûf bâbında, kalanları da İmâret ve Kadâ kitâbındadır.

 

Şübhenin takrîri:

 

İşkâlin (içinden çıkılması zor olan karışıklığın) kaynağı şudur:

Birinci hadîsten, kendisinde açık bir küfür bulunduğu zaman imâma karşı isyân etmenin câiz olacağı ortaya çıkmaktadır.

İkinci hadîsten, (imâma) namazı terk etmesiyle isyân edilmesinin câiz olacağı ortaya çıkmaktadır.

Üçüncü hadîsten, [“bir karış” sözünden de anlaşılacağı üzere, bazı hükümlerde bile olsa] cemaattan ayrılmanın her ne şekilde olursa olsun İslâm’ı terk etmek hükmünde olacağı ve İslâm’ı terk etmenin hükmünün, -imâm bile olsa- ona isyân edilmesinin câizliği anlaşılmaktadır.

Dördüncü hadîsten, her ne şekilde olursa olsun, cemaati parçalamanın, kişinin öldürülmesini mübâh kılacak bir iş olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu hadîs, (Şerîat’ın bazı hükümlerinde bile olsa) her bir parçalamayı/ayrımcılığı ve (avamdan yâhud imâm bile olsa) her parçalayanı içine almaktadır.

Beşinci hadîs, münkeri gördüğü zaman, onu değiştirmesinin her bir Müslümana vâcib olduğunu açıklamaktadır. Bu hadîs de, hangi münker olursa olsun, her bir münkeri[7], avamdan bir kişi olsun, yâhud imâm olsun, münkeri değiştirecek olan herkesi ve ister kılıçla olsun, isterse başka bir çeşit muhâlefetle olsun, el ile yapılacak değiştirmelerin tamamını içine alır.

(Soru): O halde bu hadîslerin aralarını barıştırmanın yolu nedir? Zîrâ son üç hadîs, ilk hadîsin ortaya koyduğu ma'nâyı iptal etmekte, ikinci hadîs de küfür ve namazı terk etmek sebebiyle imâma karşı isyân etmenin sınırlandırmasını iptal etmektedir. Bizi faydalandırınız, Allah teâlâ’da sizi faydalandırsın.

Cevâb: Aklî ihtimâllere bakarak bu hadîslerin arasını iki yolla barıştırabiliriz.

Birinci Yol:

Şu hadîslerde zikredilmiş olan münkerlerin tamamının, imâma karşı isyân etmenin câiz olmasına te'sîr edici, yani (onları) mübâh kılıcı olduğuna hükmetmemizdir.

İkinci Yol:

Münkerlerden bir kısmının[8] imâma karşı isyân etmenin câizliğini mübâh kılıcı olduğuna, kalanlarının da böyle bir isyânın câizliğine delâlet etmediğine[9] hükmetmemizdir. Eğer delâlet ediyorsa[10], bu müessir olan münkerlere döner.

İşte bunlar, hadîslerin arasını cem etmekte iki yoldur. Fakat birinci yol iki cihetle reddedilmiştir:

Birinci mânî'/engel hadîsde gelen nefy/olumsuzluk ve istisnâ lafızlarından sınırlandırmayı gösteren kelimelerdir.[11] Bu lafızlar açıkça göstermektedir ki, kalan münkerler, imâma karşı isyân etmenin câizliğinde te'sîr edici değillerdir

İkinci mânî', diğer münkerlerin, isyânın câizliğine te'sîr etmediğine dâir olan icmâ'dır. Çünkü İbnu Hacer rahimehullah Fethu’l-Bârî’de, Fiten kitâbının yedinci bâbında şöyle demektedir.

“Fakihler, zorla idâreyi ele geçiren sultâna itâat ve onunla beraber cihâd etmenin vâcib olduğunda, ona itâat etmenin isyân etmekten, bunda kanların akıtılmasına son vermek ile belâ ve zahmetlerin teskîni bulunduğundan, daha hayırlı olduğu husûsunda icmâ' etmişlerdir.”

Onların bu husûstaki hüccetleri, bu ve başka haberlerdir. Bundan ancak, sultândan açık bir küfür ortaya çıkmayı istisnâ etmişlerdir. İşte bu sebeble ona bu husûsta, yani küfürde itâat etmek câiz olmaz. Aksine gücü yeten kimse için ona karşı cihâd etmek vâcib olur.[12]

Hiç şübhe yoktur ki icmâ' kesin bir hüccet olup, ondan sarf-ı nazar etmek câiz değildir. Böylece sâbit olmuştur ki, kalan münkerler imâma karşı isyân etmenin câizliğini mübâh kılıcı sebepler değildir.

Birinci mânî'ye i'tirâz

Bu mânî'ye şu şekilde i'tirâz etmek mümkündür. Olabilir ki hadîs değişik lafızlarla gelmiştir. Nitekim İbnu Hacer şöyle demiştir. Taberânî’de Ahmed İbnu Sâlih’in İbnu Vehb’den yaptığı rivâyette, bu hadîste (Küfr-i bevvah yerine) Küfr-i Surâh gelmiştir. İbnu Hibbân’ın rivâyetinde şöyle gelmiştir…. “Allah'a açık bir isyân olması müstesnâ.”[13]

İbnu Hibbân’ın rivâyetine güzel bakarsak, her ma’sıyetin fâsık devlet reîsine isyân etmenin caizliğini, mübâh kılıcı olduğunu buluruz. Böylece, ma’sıyetten murâdın küfür, yâhud küfürden murâdın da ma’sıyet olduğunu, buna ancak sakındırmak maksadıyla küfür denildiğini söyleriz. Her nasıl olursa olsun ihtimâl geldiği zaman delîl ileri sürmek geçersiz olur. Bu yüzden birinci mânî' i'tirâzdan kurtulur.

Bu (i'tirâza verilecek olan) cevâb şudur. Burada fukahânın icmâ'ı olmasaydı, ifâde ettiğiniz kanaatiniz elbette mu'teber olurdu. Fakat sultâna -açık bir küfür olmadan- isyân etmenin câiz olmaması üzerine gelen icmâ'dan sonra, İbnu Hibbân’ın rivâyetinde te'vîle gitmek veyâhud onun için başka bir yorum aramak bize vâcib olur. İşte bundan dolayı hâfız İbnu Hacer hadîsdeki bu iki yönü nakletmiş, sonra da icmâ'a muhâlif olanı çizerek şöyle demiştir:

İmâm Nevevî şöyle söylemiştir: Burada küfürle murâd edilen günahtır. Hadîsin ma'nâsı şudur: Vâlilere, onlardan İslâm’ın kâidelerinden bildiğiniz muhakkak bir münker (ortaya çıktığını) görmedikçe idârelerinde münâkaşa sergilemeyiniz, onlara i'tirâz etmeyiniz. Bunu gördüğünüz zaman, nerede olursanız olun, onlara karşı inkârda bulununuz ve hakkı söyleyiniz. (Nevevî’nin sözü son buldu.)

Ondan başkası da şöyle demiştir: Burada “günah ile murâd edilen ma’sıyet ve küfürdür. Bu yüzden açık bir küfür vâkı' olmadıkça sultâna i'tirâz edilmez. Açık olan şudur:

Küfür rivâyeti, bu tartışmanın vâlilikte olduğu zamana yorulur. İmâm küfrü işlemedikçe, kişi vâlilik husûsuna halel getirecek bir şeyle ona karşı tartışmaya giremez. Günah rivâyeti, bu tartışma vâliliğin dışında olduğu husûslara yorulur. İşte bundan dolayı eğer onun vâliliğinde bir halel meydana getirmiyorsa, ma’sıyette onunla tartışabilir, onun yaptığını yumuşak bir tarzda inkâr edebilir. Sert bir şekilde olmaksızın hakkın onun nezdinde sâbit olmasına ulaşılabilir. Bunun yeri, (ona ma'rûfu emretmeye) kâdir olduğu zamandır. Allah en iyisini bilir.

İbnuttîn, Dâvûdî’den şöyle dediğini rivâyet etmiştir:

Âlimlerin, zâlim idâreciler hakkındaki kanaati şudur: Onu fitne çıkarmadan ve zulüm yapmadan alaşağı etmeye kâdir olursa bu ona vâcib olur. Aksi takdirde vâcib olan sabretmektir.

Bazılarından da şöyle bir rivâyet gelmiştir:

Başta (devlet reîsi olmadan) fâsık olanın idâreci yapılması câiz olmaz. Bu zulmü sonradan ortaya koyarsa, daha önceden de âdil ise, ona karşı isyân etmek husûsunda ihtilâf edilmiştir. Sahîh olan, küfre girmedikçe bunun yasak olduğudur. Eğer küfre girerse ona karşı isyân etmek vâcibtir.[14]

İkinci mânî'ye i'tirâz

Şâyet, Şevkânî’nin imâmların zulmüne sabretmek bâbında, zâlimlere isyân etmek… vâcib olduğuna hükmedenler, emr-i bil ma’rûf ve nehy-i ani'l-münkerin vâcibliği hakkındaki Kitâb ve Sünnet’in umûmâtı ile delîl getirdiler diyerek anlattığı gibi, kimi âlimlerin, ne şekilde olursa olsun [küfrün aşağısında bile olsa] münker olan şeyler sebebiyle sultâna isyân etmeyi mübâh gördükleri ile ikinci mânî'ye i’tirâz edilecek olursa,

Deriz ki: Şevkânî rahimehullâh’ın kendisi bu i’tirâza cevâb verdi ve şöyle dedi:

“Hiçbir şek ve tereddüt yoktur ki, musannif (Mecdüddîn)in bu bâbda zikrettiği hadîsler ile bizim zikrettiklerimiz, şu umûmâttan her bakımdan daha sınırlıdır. Bunlar ma'nâ olarak mütevâtirdirler. Nitekim, bunu Sünnet ilmiyle danışıklığı olan herkes bilir.”[15]

Lâkin burada bir zann mahalli bulununca -ki o da “neden Selef-i Sâlihîn’den bazısı zâlim idârecilere karşı isyân etti” sorusuydu- Şevkânî buna şöyle diyerek cevâb verdi:

“Fakat, bir Müslümanın Sahâbe ve diğer Sâlih Selef’den, zâlim idârecilere isyân eden kimselerin kadr ü kıymetini düşürmemesi gerekir. Çünkü şübhe yok ki onlar bunu ictihâdlarına dayanarak yaptılar. Onlar, Allah celle celâlühû’dan kendilerinden sonra gelen âlimlerden daha çok sakınan ve Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’in Sünnet’ine daha fazla uyan kimselerdi.”[16]

Bu şübheye Hazret-i Şeyh Muhaddis Şâh Veliyyullâh ed-Dihlevî rahimehullâh ‘İzâletü’l-Hafâ’ isimli meşhûr kitâbında, ‘Birinci maksad’ın Birinci Faslı’nda başka bir açık başlıkla şöyle diyerek cevâb verdi:

“Eğer bu, hakkında ictihâd edil(ebil)en bir te’vîl olur ve kesin bir bâtıl olmaz ise topluluk bâğîler olur. Bu topluluğun ilk asırdaki hükmü ictihâd edip de bir sevâb alan, hatâ etmiş müctehidin hükmü gibidir. İsyân etmenin yasaklığına dâir olan hadîsler, meşhûr olarak gelip şöhret bulunca ve hakkında icmâ’ da hâsıl olunca, bugün biz imâma isyân edenlerin bâğî ve âsî olduğuna hükmederiz.”[17]

Şâh Veliyyullah ed-Dihlevî’nin dediklerinin özü şudur:

Selef-i Sâlihîn’in bazısından nakledilen, zâlim idârecilere isyân etmeler, icmâ’ meydana gelmeden önce idi. Bu yüzden onlar kınanamaz. İsyân etmenin harâm olduğuna dâir icmâ’ ortaya çıkınca da bunun aksi bu gün câiz olmaz.

Maksada dönecek olursak…

İki mânî' hakkındaki şübheleri ortadan kaldırınca ve sözümüzün başındaki, ‘birinci yolla hadîslerin arasını cem etmenin mümkün olamayacağı’ (kanaatimiz) sâbit olunca, ikinci yol oturmuş oldu [ki o da, birinci hadîsin tercîh edilip diğerlerinin ona döndürülmesidir.] Bu da ya bazı münkerlerin isyân etmeyi gösterdiklerini inkâr etmemiz, veya onları, isyânı mübâh kılıcı münkere yormamızdır. İşte bu sebeble her bir hadîs üzerinde ayrı ayrı konuşacağız.

İkinci Hadîs’e gelince:

Şübhesiz ki namazı kılmamak, o asırda küfür alâmeti idi. O yüzden, bu hadîsin kısa ma'nâsı küfürdür. Bu, fakihlerin, ‘zünnâr takmak küfrün alâmetlerindendir; onun için, zünnâr takan üzerinde küfür hükümleri geçerli olur’ dedikleri gibidir. Namazı terk etmenin o asırda küfür olduğunu gösteren, bir takım hadîsler vardır. O hadîslerden birisi, Câbir radıyellâhu anhu’dan Resûlüllâh sallellâhu aleyhi ve sellem’in ‘kul ile küfür arasında namazın terki vardır’[18] buyurduğunu söylediğine dâir yapılan rivâyettir.

Bir takım hadîsler bu asırda namazı terk etmenin küfür olduğunu göstermektedir. Onlardan bazıları şunlardır:

Bureyde radıyellâhu anhu Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem efendimizin şöyle buyurduğunu rivâyet etmiştir:

‘Bizimle onların (müşriklerin) arasındaki ahid namazdır. O bakımdan, kim onu terk ederse şübhesiz ki küfre girmiş olur.’[19]

Abdullah İbnu Şakîk rahimehullahi teâlâ şöyle dedi: Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’in ashâbı, amellerden namazı terk etmenin dışında herhangi bir ameli küfür olarak görmezlerdi.[20]

Üçüncü Hadîs’e gelince:

Şübhe yoktur ki [hadîsde zikri geçen] cemaatten ayrılma ifâdesinin ma'nâsının, imâma isyân eden kimse hakkında olması, (öte yanda) hükümlerden bazısını terk eden imâm(hakkında olmasın)dan daha açıktır.

Bunun en aşağı derecesi bu ihtimâlin açık olmasıdır. [İhtimâl geldiği zamanda delîl ileri sürmek asılsız olur.] Şâyet bu hadîsin imâma ve başkalarına şâmil olduğu kabûl edilecek olursa, bunun da cevâbı Şevkânî’nin zikrettiğimiz cevâbıdır. Öyleyse ona müracaat edilsin.

Dördüncü Hadîs’e gelince:

Bu hadîsin tefsîri, Mişkâtü’l-Mesâbîh sâhibinin, râvînin kendisi olan Urfece radıyellâhu anhu’dan rivâyet edilen hadîse bitişik olarak zikretmiş olduğu bir başka hadîstedir. Onun da lafzı şudur:

Urfece radıyellâhu anhu’dan Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem’i şöyle derken işittim dediği rivâyet edilmiştir:

“Kim, tamamınızın (siyasi işi) bir adam üzerinde (hepiniz bir imâma bey’at etmiş) iken, size gelir, birliğinizi parçalamak isterse, yâhud cemaatinizi ayırmak dilerse, onu öldürünüz”

Bu hadîsten şu ortaya çıkmaktadır:

Dördüncü hadîsteki ayırmaktan murâd edilen, cemâatin imâma itâatten ayrı kılınmasıdır. Bu murâdı açıklayan Ebû Saîd el-Hudrî radıyellâhu anhu’dan rivâyet edilen bir başka hadîstir ki, o da şudur:

“İki halîfeye bey’at edilirse, onlardan ikincisini öldürünüz”[21]

Beşinci Hadîs’e gelince:

Buna verilecek birinci cevâb Şevkânî’den aktarmış olduğumuz sözlerdir. İkinci cevâb da, emr-i bi’l-ma’rûfun imâma isyân etmeyi gerektirmeyeceğidir. İşte bu yüzden şu hadîs imâma isyân etmenin câizliğini göstermez.

Şâyet, “hadîste zikri geçen ‘el ile değiştirmek’ ancak harb etmeyi [imâma isyân etmenin câiz olduğunu] gösterir” dersen buna önce şöyle cevâb veririz: Şu, muktedir olmanın gerçekleşmesi şartına bağlıdır. Hâlbuki, murâd edilen mutlak kudret değildir. [Çünkü Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem, onu eliyle değiştirsin, gücü yetmezse o zaman diliyle... buyurmuştur] Bundan el ile değiştirmeye güç yetirmenin ebediyyen gerçekleşmeyeceği, zîrâ mutlak kudretin, her bir kimseye -netîcesine gücü yetmese de- hâsıl olacağı lâzım gelmektedir. Böylece hadîs-i şerîfte sözü edilen kudret ile murâd edilen, kullanılmasına insanı katlanmaktan âciz bırakan bir fitne tereddüp etmeyen kudrettir.

Şurası açıktır ki, böylesi bir kudret, sultâna karşı avamdan bir kimsenin eline geçmez. İşte bu yüzden, el ile değiştirmek, harb etmek ile eş ma'nâlıdır. Bu yüzden sıradan bir kimse güç ve kudreti olmadığından dolayı bununla (el ile değiştirmeyle) emredilmemiştir. Hatta diğer nasslar sebebiyle bunda ona izin de verilmemiştir.

İkinci olarak şunu deriz: El ile değiştirmek harble eş ma'nâda değildir. Zîrâ mümkündür ki, el ile değiştirmek harb etmeksizin de olabilir. Sultânın önünde rûh sâhibi bir sûretin bulunması ve onu bu adamın imhâ etmesi, yâhud sultânın önünde şarabın bulunup da o kişinin bunu dökmesi gibi. Bu, ona kâdir olan kimseye câizdir. Ancak bu, imâma karşı isyân etmeyi gerektirmez. Mişkat sâhibinin emr-i bi'l-ma'rûf bâbında Beyhakî’den rivâyet etmiş olduğu ve lafzı aşağıda gelecek olan hadîsin tefsîri işte budur:

Ömer İbnu Hattâb radıyellâhu anhu’dan Resûlüllah sallellâhu aleyhi ve sellem efendimizin şöyle buyurduğunu söylediği rivâyet edilmiştir:

“Âhir zamanda ümmetime sultânlarından şiddetler isâbet edecektir. Ondan ancak Allah'ın dînini bilip te onun üzerine diliyle, eliyle ve kalbiyle cihâd eden kişi kurtulacaktır. Bu kimse o kimsedir ki kendisi için geçen şeyler (ecirler) geçmiştir. Öbür adam da Allah'ın dînini bilip onu tasdîk etmiştir. Diğer bir kimse de Allah'ın dînini bilip onun üzerine susmuştur; şâyet hayrı işleyeni görse, ondan dolayı onu sever, bâtılı işleyeni görse, ondan dolayı ona buğz eder. İşte o, bütün bu (buğzunu) gizlemelerinden kurtulan kimsedir.[22]

Bu, şu hadîsin senedi sahîh olduğu zamandır. Amma senedi zayıfsa o zaman diğer sahîh hadîslerle boy ölçüşemez ve zikrettiğimiz te'vîle hâcet yoktur.

Buraya kadar, hadîsler arasındaki barıştırma tamamlanmıştır. Bununla, imâma isyân etmek mes'elesi iyice açıklık kazanmıştır. Şu anda bize lâyıktır ki, bu mes'eleyle alâkalı ahkâm ve fürû’dan bir kısmını fakihlerin sözlerinden nakledelim, tâ ki bu bâbın hadîslerinden murâd edilen ortaya çıksın, delâlet ettikleri ma'nâlar da kesinleşsin. Ve nihâyet aralarında (var olduğu) zannedilen çelişki kalksın. Çünkü fakihler bu mes'ele hakkında konuşurlarken, şu hadîsler üzerinde de konuşmuşlar ve ma'nâlarından anladıklarını açıklamışlardır.

Bu Ümmet’in büyükleri, hadîslerin ma'nâlarını ve delâlet ettikleri husûsları en iyi bilen kimselerin fakihler olduğunda söz birliği etmişlerdir. Nitekim bunu İmâm Tirmizî, Şafiî rahimehullah’dan, İmâm Mâlik’in ‘ölü için bize göre vakti belirtilmiş bir had yoktur, bunun için bilinen bir sıfat da mevcûd değildir; lâkin temizlenir’ sözü için sarf ettiği şu ifâdeleriyle nakletmiştir:

‘Fakihler işte böyle demişlerdir. Onlar hadîslerin ma'nâlarını en iyi bilen kimselerdir.’ [Tirmizî: Cenâyiz bâbları, ölünün yıkanması hakkında gelen rivayetler, Sayfa:118, Mültân baskısı]

İmâma İsyân Etmek Mes'elesiyle Alâkalı Hükümler ve Fer’î Mes'eleler:

Fürû' ile ahkâmı anlatmadan önce bir cetvel koyalım ki, onda mes'elemizi tamamlamış olmak için imâm olmaya zarar verecek işlerin hepsini açıklayalım. Sonra da, bu işleri açık bir ibârede zikredelim. Bütün bunlardan sonra da inşâellâh ahkâm ve fürûu zikredeceğiz.

Devlet Reîsi Olmaya Halel (Bozukluk) Getirecek İş

(Devlet Reîsliğine Mâni’ Olan) Mâzeret

Münker (Dine Göre Kötü Olan İş)

İrâdeye Bağlı Mâzeret

Mecbûrî Mâzeret

Kâfirlik

 

Başkalarına Geçen Bir Fâsıklık

Başkalarına Geçen Bir Fâsıklık

Başkalarına Geçen Bir Fâsıklık

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

(6)

(7)

İmâmın Sebebsiz Olarak İmâmlıktan Alınması

İmâmlık İşine Mânî' Olacak Hastalık Veya

Uzayan Bir Esîr Olmak Hâli Veya İş Yapmaktan Âciz Kalmak Gibi

 

Şarap İçmek Ve Ondan Başka Günahlar Gibi

İctihâdla Olan Bir Zulüm İle İnsanların Malını Almak

İctihâdsız Olarak Malı Almakla Zulmetmek

Günaha Zorlamak Sûretiyle Zulmetmek

Bunlar, imâmete halel verecek işlerin yedi kısmıdır.

Birinci kısım: İrâdeye Bağlı Mâzeret

Bununla anlatılmak istenen, imâmın sebebsiz olarak imâmlıktan düşmesidir.

İkinci kısım: Mecbûrî Mâzeret

İmâmlığa mânî' bir hastalığa tutulmak, delilenmek, yâhud kör, yâhud sağır ve dilsiz, yâhud kâfirlerin elinde esîr haline gelip de zarûret ve hâcet zamanına kadar kurtulması umulmamak, yâhud kendisinde re’sen imâmet salâhiyeti kalmamak, yâhud da halkın üzerinde otoritesi tükenmek gibi imâmlığı yerine getirmeye mânî' mâzeretlerdir.

Üçüncü kısım: Dinden Dönmek

Bu, dinden çıkmasıdır. İster bilerek, isterse bilmeyerek, yâhud inad ve muhâlefet, yâhud din işlerini hafife almak, yâhud da çirkin bulmak[23] olsun fark etmez, birdir. Nitekim bunları ed-Dürrü’l-Muhtâr sâhibi ile Reddü’l-Muhtâr sâhibi kitâblarının mürtedler bahsinin başında zikretmişlerdir. İbârelerinden bir kısmını burada zikredelim:

El Müsâyere isimli kitâbda (Kemâlüddîn İbnu Hümâm) şöyle demiştir.

“Îmânın gerçekleştirilmesi husûsunda kalbin yâhud da kalb ve dilin tasdîkine bir takım şeyler de katılmıştır ki, onları ihlâl etmek ittifakla îmânı ihlâl etmektir. Bir puta secde etmeyi, bir peygamberi katletmeyi, onu, mushafı ve Kâ'beyi hafife almayı, üzerinde icmâ' edilen bir şeye, onu bildikten sonra muhâlefet etmeyi, veyâhud onu inkâr etmeyi terk etmek gibi. Çünkü bunlar tasdîkin bulunmadığının delîlidir. Sonra, İbnu Hümâm şöyle dedi: Hafife almayı ortadan kaldıracak hürmete i'tibârdan dolayı Hanefî âlimleri günah işleyenlerden sâdır olacak olan birçok sözler ve işler sebebiyle (bunların sâhiblerinin) kâfir olduklarını söylemişlerdir. Çünkü şunlar, dîni hafife almayı göstermektedir. Kasden abdestsiz namaz kılmak, hatta ilâve olarak bir sünneti, Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’in onu işlediği sebebiyle terk etmek, veyâhud sarığın bir ucunu boğazının altına koyan, yâhud da bıyığını dibinden kesen bir başkasını çirkin bulan gibi.(İbnu Hümâm’ın sözü bitti)

Ben (İbnu Âbidin) şöyle derim:

Bundan ortaya çıkmaktadır ki, hafife almanın delîli ile onunla hafife almayı kasdetmese bile kişi kâfir olur.[24]

Bunu al. Lâkin (devlet reîsi) vazîfeden alınmadan önce tevbe ederse, küfür hükmü, âhiret hükümleri hakkında derhal, dünya hükümleri hakkında da karîneler ve eserler nasuh tevbesine şâhidlik ettiği zaman kalkar.

Nitekim, Alâuddîn, ed-Dürr’de, İbnu Âbidin de Reddü'l-Muhtâr’da, yol kesenin ve mürtedin tevbesi husûsunda bu şartı, “tâ ki tevbe edene kadar; (bu tevbe de) sözle değil aksine sâlihlerin sîmâsı ortaya çıkmasıyledir”, “tâ ki üzerinde tevbe görülene kadar”, “tâ ki üzerinde tevbe eseri ortaya çıkana ve ihlâslı olduğu görülene kadar”, “tâ ki üzerinde tevbe huşûu ve ihlâslı kimsenin hâli görülene kadar” sözleriyle açıkça ifâde ettiler.[25]

 

Ben (Tânevî) şöyle derim:

Temel sebeb, müslümanların, ihlâslı olmadıkları takdirde, yol kesen ve mürtedin zararından korunmasıdır. Bu zararın sultândan sâdır olması, eğer muhlis olmazsa daha büyüktür. Öyleyse onun hakkında bunun şart koşulması evlâdır.

Dördüncü Kısım: Devlet reîsinin, zînâ etmek, şarab içmek ve başka bir şey gibi kendisiyle sınırlı olan bir fâsıklığı seçmesi.

Beşinci Kısım: Devlet reîsinin (zulüm diye ta'bîr edilen başkalarına geçecek olan bir fâsıklığı seçmesi.

Lâkin bu zulüm, haksız yere insanlardan malları almak gibi, mal ile sınırlı olur. Ancak şu kadar var ki bunda memleket menfaati için haraç almak gibi, câizlik şübhesi bulunmaktadır.

Altıncı Kısım: (Devlet reîsinin) [beşinci maddede de zikrettiğimiz gibi] insanlara haksız yere mallarını almak sûretiyle zulmetmesi(ile fâsıklığı kazanması)dır. Lâkin bunda câizlik şübhesi bulunmaz, aksine o açık bir zulüm kabîlindendir.

Yedinci Kısım: (Devlet reîsinin) zulmü, zulüm görenlerin, dinleri aleyhinde olan bir zulümle, başkalarına geçen bir fâsıklığı seçmesidir ki, biz bununla insanları günah işlemeye zorlamasını kastediyoruz. Fakat bu, aslı, dîni hafif ve çirkin, küfrü ve günahı da güzel bulmak olmadığı, aksine zorlanan kimseyi kızdırmak temeline dayandığı[26] zaman fâsıklık olur.

Belli bir adama, belli bir menfaat için belli bir vakitle alakalı zorlamada bulunmak gibi. Aksi takdîrde bu [insanların dîni hafife almak ve küfrü güzel bulmakla günahlara zorlanması] açık bir küfür olup, zikrettiğimiz üçüncü kısma dâhildir.

Kezâ bu, şu zorlamanın kaynağı bu anda dîni hafife almak olmadığı, lâkin bunun kanûnî bir şekille herkesi içine alacak bir zorlama olacağı zamanda küfür hükmünde olur. Bir müddet onunla amel edildiği takdîrde zann-ı gâlib hükmüyle tabiatlarda dîni hafife almak yerleşmesinden korkulacak bir müddet içinde insanlar onunla amel ettiği takdîrde bu zorlama küfür hükmünde olur. Çünkü bir şeyin mukaddimesi o şeyin hükmündedir.[27]

Bunlar yedi kısımdır ki, biz onları zikrettik; geriye hükümleri kaldı. Hükümleri zikretmeden önce fakihlerin ibârelerini nakledelim. Sonra da inşâellâhu teâlâ hükümlerini, onlardan delîl getirilen noktaları işâret ederek zikredelim.

Birinci İbâre:

Ed-Dürrü’l-Muhtâr’da imâmet bâbında şöyle denilmektedir:

“Fâsığın devlet reîsi yapılması mekrûhtur; fâsıklık sebebiyle azledilir. Ancak, fitne çıkacaksa böyle yapılmaz.”

Reddü'l-Muhtâr’da şöyle denmektedir:

‘Onun sebebiyle azledilir’ sözü, ‘fâsıklık sebebiyle’ demektir ve ‘şâyet (bu fâsıklık), ona sonradan gelirse’ ma'nâsındadır. Anlatılmak istenen, ‘azledilmeyi hak edeceği’dir; nitekim biraz evvel bunu bilmiştin. İşte bu sebeble in’izâl eder (yani kendiliğinden reîsliği düşer) demedi.[28]

İkinci İbâre:

Ed-Dürrü’l-Muhtâr’ın bâğîler[29] bâbında şöyle söylenmiştir: İnsanlar imâma bey’at ederler ve o, onları hükmü altına almakta aczi sebebiyle hükmünü yürütemezse o imâm olmuş olmaz. Şâyet imâm olur da akabinde fâcir olursa, eğer elinde bir hâkimiyet ve gâlibiyet bulunursa zorla geriye döneceğinden dolayı imâmlıktan düşmüş olmaz. Böylece imâmlıktan düşmesi gücü sebebiyle bir fayda temin etmiş olmaz. Aksi takdîrde, yani elinde geri dönmeye bir güç yoksa bununla düşmüş olur. Çünkü bu, bir şey ifâde eder. Bunun tamamı kelâm kitâblarındadır.

Reddü'l-Muhtâr’da şöyle denmektedir: “Bir fayda vermez” sözü, azli fayda vermez demektir. “Aksi takdirde o sebeple imâmlıktan düşer sözü” yani elinde bir güç kuvvet ve müdâfaa kudreti bulunmazsa demektir. O zaman bununla yani zulümle imâmlıktan düşmüş olur.[30]

Üçüncü İbâre:

Şerru’l-Makâsıd’da şöyle denmiştir:

Dinden dönmek, sürekli bir cinnet, kurtuluşu umulmayacak bir şekilde esîr düşmek, kezâ kendisine bildiklerini unutturacak hastalık, körlük, sağırlık, dilsizlik ve aynı şekilde açık olmayıp, kendinden bunu hissetse de insanların menfaatlerini yerine getirmekten âciz olduğu için kendisini vazîfeden alması gibi devlet reîsliğinden beklenen faydaların yok olup kalmaması ile devlet reîsliği akdi çözülmüş olur.

Hazreti Hasan radıyellâhu anhu’nun kendini halîfelikten azletmesi buna hamledilmiştir.

İmâmın, kendini sebepsiz yere azletmesine gelince; işte bunda ve kezâ fâsıklık yüzünden imâmlığının kendiliğinden düşmesi husûsunda âlimler arasında anlaşmazlık vardır.

Çokları kendiliğinden düşmeyeceğidir ki, İmâm Şafiî’nin görüşü ile İmâm Ebû Hanîfe’nin mezhebinden seçilen görüş budur. İmâm Muhammed’den iki (farklı) görüş rivâyet edilmiştir. Azledilmeyi söz birliği ile hak eder.[31]

Dördüncü İbâre:

 

El-Müsâyere’de şöyle denilmiştir:

Adâletli bir kimse devlet reîsliğine getirilse, sonra da zâlim ve fâsık olsa, devlet reîsliği kendiliğinden düşmez. Lâkin fitneyi lâzım getirmeyecekse azledilmeyi hak eder.[32]

Beşinci İbâre:

Mevâkıf ve şerhinde şöyle denilmiştir:

Ümmet’in, devlet reîsini, kendi intizâmı ve yükseltilmesi için onu bu vazîfeye getirmek ve dikmek hakları var olduğu gibi, kendisinde Müslümanlara zarar vermek ve din işlerinin bozulmasını îcâb ettirecek şeyler gibi azli ve alaşağı edilmeyi gerektirecek bir sebeple azletmek hakkı da vardır.

Şâyet onun vazîfeden alınması fitneye sebeb olacaksa iki zarardan en az olanı tercîh edilir.[33]

Altıncı İbâre:

Ed-Dürrü'l-Muhtâr’da şöyle denilmektedir:

“Bir Müslümanlar topluluğu (devlet reîsine) itâattan çıkarsa … bize onlarla harb etmek helâl olur. İmâm kimi onlarla harb etmeye çağırırsa imâma îcâbet etmek üzerine farz olur. Çünkü günah olmayan husûslarda imâma itâat etmek farzdır. Ya bu (davet) tâat husûsunda ise nasıl olur? Bedâi’. (Bu itâate) gücü yetiyorsadır, aksi takdirde evinde durur.” Dürer[34]

Yedinci İbâre:

El-Mubtağî isimli kitâbda şöyle denmektedir: “Eğer sultânın zulmü sebebiyle isyân ettiyseler ve o bundan kaçınmayacaksa, insanların sultâna da, isyân edenlere de yardımcı olması îcâb etmez.”[35]

Sekizinci İbâre:

Reddü'l-Muhtâr’da şöyle denmektedir: “Ona (imâma) icâbet etmek farz olur” sözü(nün îzâhına gelince):

Sonra asker bir emir verdiği zaman onun hâli değişik şekiller üzerinedir. Şâyet kesin olarak fayda vereceğini bilirlerse ona itâat ederler. Eğer, isyân edenlerin elinde bir güç ve kendilerine yardımı katılacak bir sayıları olması gibi, aksine bir vaziyet söz konusu ise ona (devlet reîsine) itâat etmezler. Eğer bu husûsta müsâvî tereddütler içerisinde iseler, imâma itâat etmeleri lâzımdır. Bu mes'elenin tamamı ez-Zahîra isimli eserdedir.

“El-Mübtağî isimli eserde vardır” sözü Câmiu’l-Fusûleyn’den nakledilene muvâfıktır. Benzeri es-Sirâc’ta da mevcûddur.

Lâkin el-Feth[36] isimli eserde şöyle denmektedir:

“(İsyâncıları) püskürtmeye gücü yeten herkesin üzerine devlet reîsiyle beraber harb etmeleri vâcibtir. Ancak, kendilerine veya başkalarına zulmetmesi gibi muhârebe etmelerini onlara câiz kılan bir şey gösterirlerse bunda hiçbir şübhe yoktur. Aksine, onlara yardımcı olmaları, tâ ki devlet reîsinin onlara insaflı davranması ve zulmünden dönmesi için onlara (isyâncılara) yardımcı olmaları gerekir.”[37]

Dokuzuncu İbâre:

Daha geniş bir zararı defetmek için, imâmın alma hakkı olduğu bazı vergileri yüklemek ve onlarla halka bir zarar vermek gibi, devlet reîsinin zulmettiğinin şübheli olması hâlinde isyâncılara yardım edilmez.[38]

Onuncu İbâre:

Ben (İbnu Âbidin) şöyle derim:

“İsyân edenlere yardım etmenin vâcibliğinin devlet reîsinin zulmünden kaçınmasını mümkün kılacağı zamanda olacağı, aksi takdirde bunun vâcib olmayacağı ile iki zıt görüşü barıştırmak mümkündür. Nitekim el-Mubtağî’nin ondan “vazgeçecekse” sözü bunu ifâde etmektedir. Düşün!”[39]

Ben (Tânevî) şöyle diyorum:

Câmiu'l-Fusûleyn’in ibâresi, Reddü'l-Muhtâr’ın bâğîler bâbının başındaki, Dürrü'l-Muhtâr’ın bâğîlerin ta'rîfi husûsunda yer alan, ‘Şer’an da onlar, haksız yere hak bir imâma isyân eden kimselerdir. Şâyet haklı olsalardı bâğîler olmazlardı’ sözünün altında bulunan ibâredir. Tamamı Câmiu'l-Fusûleyn’dedir, ifâdesidir.

Tamamı Câmiu'l-Fusûleyn’dedir sözü(ne gelince):

Orada, birinci fasılda şöyle demiştir.

Bunun açıklaması şudur:

Müslümanlar bir imâm üzerinde bir araya gelseler ve onun sayesinde emniyet içerisinde olsalar, sonra da mü'minlerden bir tâife isyân etse ve bu isyânlarını kendilerine yaptığı bir zulümden dolayı işleseler, onlar bâğîlerden/âsîlerden olmazlar. O imâma, zulmü terk etmesi, onlara insâflı davranması vâcibtir. İnsanların da isyâncılara karşı imâma yardımcı olmamaları vâcibtir. Çünkü bunda (yardımda) zulme yardımcı olmak vardır. O tâifeye de imâma karşı yardımcı olmamaları lâzımdır. Çünkü imâma karşı isyânda (isyancılara) yardım vardır.[40]

Şu anda on fıkhî ibârenin ışığı altında yedi kısmın her bir kısmını açıklayalım.

Birinci kısmın hükmü:

Üçüncü ibârede bulunan “(imâmın) sebebsiz olarak kendisini reîslikten almasına gelince, bu husûsta (imâmlar arasında) anlaşmazlık vardır” ifâdesi sebebiyle onda fakihlerin ihtilâf etmiş olmasıdır.

İkinci kısmın hükmü:

İkinci ibâredeki “devlet reîsi, isyâncıları mağlûb etmekten âciz olması sebebiyle imâm haline gelmez ve üçüncü ibâredeki “sürekli bir cinnet hâli … Müslümanların maslahatlarını” ifâdeleri sebebiyle devlet reîsi reîslikten kendiliğinden düşer.

Üçüncü kısmın hükmü

Devlet reîsliğinden kendiliğinden düşer. Eğer kendiliğinden düşmezse üçüncü ibâredeki “riddet gibi” sözü sebebiyle muktedir olmak şartıyla azli mutlak olarak vâcibtir. Ancak bunda bir şart vardır ki, o da “birinci hadîs olan ‘açık bir küfür olması sizin katınızda Allah'tan onun hakkında bir bürhân bulunması’ hadîsi ve geçmiş sözü edilen icmâ’ delîliyle bu küfrün ittifakla küfür olmasıdır. Onun küfre girmesinin söz birliğiyle olması nasıl vâcib ise bunun ondan sâdır olmasının da güneşi görmek gibi olması ve sübûtunun zannî rivâyetlerle olmaması da vâcibtir. Nitekim, Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’in “görmeniz müstesnâ” sözü buna delâlet etmektedir.

İlâ harfi cerrinin bir mef’ûle teaddi etmesi delîli sebebiyle, görmek ile murâd edilen gözün görmesi[41]dir.[42]

Tenbîh: Mümkündür ki bir kimsenin tekfîr edilme sebebinin bu ma'nâyı göstermesi, görüşlerin değişik olmasına mahal olabilir. Aynı şekilde söz ve hâl emârelerinin değişik olması sebebiyle, bu küfrü gerektiren şeyin sâbit olmasında da anlaşmazlık bulunması mümkün olabilir.

Nitekim kat'î bir hükmün hakkında aynı şekilde hükmün kat'î oluşu da ihtilâflı olabilir. (Yani kat'î olup olmadığı da âlimlerce anlaşmazlık mevzûu olabilir) Kasden besmele çekilmesi terk edilen kesilmiş hayvan gibi.

Yâhud da [şu mes'elede] icmâ'nın bulunması ihtilâflı olmuş olabilir. Fâsıklık sebebiyle devlet reîsinin devlet reîsliğinden düşmeyeceği üzerinde âlimlerin icmâ' etmeleri gibi. Zîrâ şu icmâ', sübûtu üzerinde icmâ' edilmeyen bir mes'eledir.

Nitekim İmâm Nevevî Müslim şerhinin “Emirlere itâatin vâcibliği bâbında şöyle demiştir:

Kâdı İyâz şöyle söyledi: Ebû Bekir İbnu Mücâhid bu husûsta icmâ' olduğunu iddiâ etmiştir. Halbuki bazıları ona şu i'tirâzda bulunmuştur… Denilmiştir ki bu anlaşmazlık önceden vardı. Sonradan onlara isyân edilmesinin yasaklığına dâir icmâ' hâsıl olmuştur. Allah en iyisini bilir.”

Şu halde bütün bu sûretlerde her amel eden amelinde ma'zûr olur.

Aynı şekilde burada başka bir sûrette görüş ayrılıklarına cevaz bulunabilir ki, onu biz, beşinci ibârenin hükmünde zikretmiştik. O hükümde, “maslahatlar çeliştiği sûrette zararlardan en hafifine katlanılır” hükmüydü.

İşte bu yüzden mümkündür ki, iki şahsın ictihâdı, iki zararın hangisinin daha şiddetli yâhud daha hafif olduğu husûsundaki ictihâdlarının farklı olması sebebiyle değişik olabilir.

Nitekim, birinci şübhenin def’inin yazılması husûsunda bu gelecektir. Bununla, güvenilir toplulukların bu gibi makamlardaki ihtilâflarından hâsıl olan içinden çıkılmazlıkların birçokları çözüme kavuşmaktadır.

Dördüncü kısmın hükmü:

Şâyet imâmın azli fitne çıkarmadan mümkün oluyorsa, azledilir. Aksi takdirde sabredilir. Çünkü birinci ibârede ‘fitne olmadıkça azledilir’, dördüncü ibârede de ‘lâkin fitne lâzım getirmeyecekse, azli hak eder’ ifâdeleri vardır. Şâyet azlinin yasaklığı sûretinde bir kimseden imâma isyân zuhûr ederse, Müslümanların umûmuna o imâma yardım etmek vâcib olur. Çünkü altıncı ibârede “Müslüman bir topluluk imâma itâatten çıkarsa…” ifâdesi bulunmaktadır.

Beşinci kısmın hükmü:

(Müslümanların) ona, (kendilerini isyâncılara karşı harbe çağıran devlet reîsine) itâat etmeleridir.

Çünkü dokuzuncu ibârede, “bu, iş karışık olduğu hâlin hilâfınadır” ifâdesi bulunmaktadır.

Altıncı kısmın hükmü:

Zulmü kendisinden defetmek, bu, harbe götürse bile câiz olur. Çünkü sekizinci ibârede ‘ancak kıt’âli kendilerine câiz kılacak şeyi göstermeleri müstesnâ’, onuncu ibârede de ‘şâyet bunu kendilerine yapılan bir zulüm sebebiyle yaparlarsa…’ ifâdeleri vardır. Bu kısımda sabretmek de câizdir; belki evlâ da olabilir. Çünkü Müslim’in Huzeyfe radıyellâhu anhu’dan rivâyet ettiği bir hadîsin zâhiri şöyledir:

“(Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem) zâlim devlet reîslerinden haber verdi. Ben, ya Resûlellah ona yetişirsem nasıl yapayım dedim. O da, ‘dinler ve itâat edersin. Şâyet sırtına vurur ve malını alırsa (yine de) dinle ve itâat et’ buyurdu. [Müslümanların cemaatine bağlanmanın vâcibliği bâbı] [43]

İmâm Nevevî şöyle demiştir:

Huzeyfe radıyellâhu anhu’nun bu hadîsinde, “Müslümanların cemaatinin imâmına -fâsık olsa ve malları almak günahını ve başka günahları işlese bile- bağlanmanın ve itâat etmenin vâcibliği” vardır. O yüzden günah olmayan noktalarda ona itâat vâcibtir.

Sekizinci ve onuncu ibârelerde geçen harb etmenin câiz olmasından ve harb edenlerin bâğî olmayacaklarından murâd edilen, isyân için harb etmek değildir; (aksine) onlardan anlatılmak istenen ancak kendi canını ve malını müdâfaa için olan dövüşmektir.

Hadîste gelen “dinle ve itâat et” sözüne gelince. Şübhe yok ki bu emrin açık ma'nâsı her ne kadar vâciblik için ise de, dinlemek ve itâat etmekten asıl murâd edilen devlet reîsine isyân etmemektir.

Dolayısıyla ibârelerle hadîs arasında çelişki yoktur. Şu kadar var ki bu, mübâh olan müdâfaa isyân sûretinde olduğu zaman bundan dolayı sabretmek evlâ olmuştur. Çünkü bunda dînini şübheli şeylerden uzak tutmak vardır. Şübhe yoktur ki bu uzak tutuşun fazîleti hakkında hadîsler gelmiştir.

Bu zikrettiğimiz zulüm görenlerin kıt’âlidir. İmâma karşı onlara yardım etmek veyâhud da imâmın onlara karşı mukâbelede bulunmasına yardım etmek mes'elesine gelince… Hükmün burada imâma yardım etmenin âlimlerin ittifakıyla harâm olduğudur. İmâma karşı isyâncılara yardım etmeye gelince… Şübhesiz ki bu husûsta Câmiu'l-Fusûleyn ve Fethu’l-Kadîr’in ibâresi yani yedinci ve sekizinci ibâreler birbirine zıttır. Allâme Şâmî (İbnu Âbidin) rahimehullah el Mübtağî’den getirdiği bir kaydı ilâve etmekle iki ibârenin arasını barıştırmaya çalışmıştır. O kaydın hulâsâsı şudur. Şâyet isyâncılara yardımcı olmak fayda getirecekse yardımcı olurlar, aksi takdirde olmazlar. Bu yardımın fayda vermesinin ma'nâsı, buna fitne terettüp etmemesi demektir.

Yedinci kısmın hükmü:

Bu, günahlara zorlama kabîlindendir. Bunun da hükmü Kitâbu’l-İkrâh’ta etrâflıca anlatılmıştır. O hâlde oraya müracaat olunsun.

Bazan bu zorlama, hakîkaten yâhud hükmen küfre dâhil olur. Nitekim bunu yedinci kısmın açıklamasında zikretmiştik. Ki bu ikrâh, bir sûrette hakîkaten küfür, başka bir sûrette de hükmen küfürdür. Bu iki sûrette bu kısmın hükmü, üçüncü kısmın hükmü (gibi) olur. Buraya kadar kısımların tamamı, hükümlerinin açık olmalarıyla beraber son bulmuştur.

Son olarak sözü bazı sathî şübheleri defetmekle bitirmiş olalım.

Birinci şübhe:

Beşinci ibâreden kesin olarak bilinmiş oldu ki, Müslümanların ihtilâli ve din işlerinin bozulması, imâmın vazîfeden alınmasını gerektiren bir sebebtir. Bu da zulümlerin, münkerlerin ve bid'atların tamamını içine almaktadır. Öyleyse, küfrün husûsî olarak zikredilmesinin ma'nâsı nedir.

Şübhenin defedilmesi:

Bu [beşinci ibârede zikredilen] fâsıklıkta imâmın vazîfeden alınmasını gerektirici olmasında, fitne çıkmaması kaydı mutlaka lâzımdır. Bu kayıt bu ibârede geçen, onun vazîfeden alınması fitneye götürecekse, iki zarardan en hafif olanına katlanılır sözünde açıkça ifâde edilmiştir…

Bu bozukluk küfür derecesine varırsa, o küfür hükmündedir. Nitekim üçüncü şübhenin def’inde gelecektir.

Ben (Tânevî) şöyle diyorum:

Kanların akıtılması iki zarardan en şiddetli olanıdır. Devletin ehli İslâm’ın elinden çıkması ihtimâli ondan da şiddetlidir.

İslâm iktidarının kalması ve hükümlerden bir hakîkatin yok olması bu isyândan daha şiddetlidir.

Fitnelerden biri de gâlib zannla birinciden daha şerli bir başka şahsın, devletin başına geçmesidir. Şurası bilinsin ki bu ihtimâlin olmaması, devlet reîsinin vazîfeden alınmasının câizliği için bir şarttır.

İkinci şübhe:

Sekizinci ibâreden bilinmiş oldu ki, karşısında olanlara karşı imâma itâat etmek mutlak ma'nâda farz değildir. [Nitekim bu altıncı ibâreden anlaşılmaktadır] Aksine onda bunun maslahata muvâfık veya muhâlif olmasıyla bir hükme varılır. Bu ibâreden imâma muhâlefetin câiz olduğu anlaşılmaktadır.

Şübhenin defedilmesi:

Sekizinci ibârede sözü edilen, nasıl olursa olsun maslahata bakarak imâma karşı isyân etmenin câizliği değildir. Orada zikredilen, sadece bu muhârebenin, imâmın bayrağı altında muhârebe etmenin [imâmın zâlim olması sûretinde] günah olup olmayacağına bakılacağıdır. Halbuki bu hususta hiçbir söz yoktur. Ve bu zikrettiğimize [isyânın câiz olmayacağına] zıt değildir.

Üçüncü Şübhe:

İmâm Nevevî, Müslim’in “onlarla harb etsek ya, (dediler; Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’de) namaz kıldıkları müddetçe hayır” dedi, hadîsinin şerhinde şu ifâdeleri sarf etmiştir:

“Bunda, İslâm’ın kâidelerinden bir şeyi değiştirmedikleri müddetçe, geçmiş sözlerin ma'nâsı, yani sırf zulüm yâhud fısk sebebiyle halîfelere karşı isyân etmenin câiz olmayacağı vardır. [İdârecilere karşı çıkmanın vâcibliği bâbı]”

Nevevî rahimehullah hazretlerinin sözünden, imâm tarafından Şerîat’ın hükümlerinin değiştirilmesinin isyânı mübâh kılan bir sebeb olduğu anlaşılmaktadır. İşte bu yüzden imâm tarafından ortaya atılan eski ve yeni bid'atlerin tamamı bu değiştirmeye girmektedir.

Şübhenin defedilmesi:

Bu değiştirmekten murâd edilen, küfre götüren bir değişikliktir. [Ki bunun delîli geçmiştir] Küfre götüren değişiklik de, kendisinde üçüncü kısmın açıklamasında zikri geçen dîn işlerinin hafife alınması ve çirkin bulunduğu bir değiştirmedir.

Buraya kadar hükümlerin açıklaması son bulmuştur.

Bu tafsîlat ile şu kısaca yazılan eserde zikri geçen ve geçmeyen hadîsler arasındaki barıştırma açıklama ve tavzîh ile ortaya çıkmıştır. Nitekim, bu bâbla alâkalı hadîslerin ne ma'nâya yorulanacağının ta'yîni de ortaya çıkmıştır.

Buna ilâve olarak da bu hadîslerin ma'nâları, delâlet ettikleri hükümler de açıklanmıştır. Bu da sözü edilen tafsîlatın getirilmesinde hedeflenen şeydir. Nitekim biz bunu, tafsîlat öncesindeki ifâdelerimizde zikrettik.[44]

Bu bahsin hadîsleri arasındaki barıştırma da (yazılan) şu ucâleyi en güzel bir sözle bitirmiş olalım. İfâde de bir çeşit müstakilliği olduğundan dolayı bunu “Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm” ismiyle isimlendirmeyi münâsib gördük. Bütün hamdler başta ve sonda, zâhiren ve bâtınen Allah celle celâlühû’ya mahsûstur.

Eşref Ali

Ramazan 1347 [Tane - Hind]

[1] Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm / Devlet Reîsinin Azledilmesi Husûsundaki Kat'î Söz

Bir Arab şairinin “o suratındaki deriden bana versen de çarığıma yama yapsam” mısraında ifâde ettiği ma'nâya tıpatıp uyan çehrelerle aynı atmosferde yaşamanın kahredici zilleti altında ezilip un ufak olmaktayız. Televizyon ekranlarında, kocaman din âlimi imâmları silip, buruşturup çöp sepetine atarak ilim adına arz-ı endâm eden cazgırlara pek alışık bir nesiliz. Bunlardan birisine ait iki misâl ile iktifâ etmek istiyoruz.

Biri, Ehli Sünnet imâmlarından İmâm Nesefî’nin o meşhûr akâid metninde, ‘devlet reîsinin fâsıklık ve fâcirlik sebebiyle azledilemeyeceğini yazdığını ve bunu sekiz, on yaşlarındayken ezberlediğini iddiâ etmekte ve metni de ezberinden okumaktaydı!.. Daha doğrusu (لا يعتزل الامام)/“velâ ya’tezilu” şeklinde uydurma bir ibâre ortaya atmaktaydı. Hakîkatte ise o metinde asla böyle bir şey yoktu. Söylediğinin iddiâsıyla uzaktan yakından alâkası mevcûd değildi. Ama o bunu defalarca televizyonda 70 küsur milyon kişiye utanmadan îlân edebilmekteydi. İşin aslı, ibârenin doğrusu oradaki (و لا ينعزل)/yen’azilu idi. (عزل)/(azl/devlet reîsliğinden düşürmek) ile (انعزال)/in’izal’in (devlet reîsliğinden düşmenin) ve de ayrılmak demek olan i’tizâl’in ne demek olduğunu ya bilmediğinden yâhud bildiği halde kasden meseleyi saptırdığından kaynaklanmaktaydı. Doğrusu o ki, İmâm Nesefî orada İmâm’ın azledilemeyeceğinden değil, başta bulunmadığı halde sonradan kazandığı fâsıklığı yüzünden devlet reîsliğinin kendiliğinden düşmeyeceğinin anlatıldığıydı. Bunun ma'nâsı da o esnada yapmış olduğu dîne uyan işlerinin hiç olmamış gibi sayılmayacağı, aksine nâfiz yani geçerli olacağıydı. İşte Allâme Eşref Ali et-Tânevî İmdâtü’l-Fetâvâ isimli eserinin uzun bir kısmında bu mes'eleyi derinlemesine ve genişlemesine işlemiştir. Daha sonra da, Urduca olan bu eserin bu kısmı zamanımızdaki bir âlim tarafından Arabçaya tercüme edilmiş ve müstakil bir risâle olarak Karaçi’de bulunan Mektebetü Dâri’l-Ulûm tarafından 1995’de birinci defa olarak basılmıştır. Risâlenin tam ismi Cezlü’l-Kelâm fî Azli’l-İmâm’dır.

Diğeri de, ‘Ebû’l-Muîn en-Nesefî’nin -hocalar hocası(!) Atay tarafından neşredilen- Tezkiretü’l-Edille’sinde Kadere Îmândan hiç bahsetmedi’ğini utanmadan ve sıkılmadan iddiâ edebilmesi... Oysa bahsi geçen büyük imâm sözü edilen kitâbda şu meseleyi uzunca (2/310-313) işlemiş ve sözünün bir yerinde şöyle demiştir:

Sonra (kader inkârcısı Mu’tezile imâmı) Şa’bî’ye şaşılır. Öyle ki, O, bu (zayıf) hadîsi işitti ve ona tutundu; ama meşhûr olarak gelen hadîsi duymadı; o da aleyhissalâtü vesselâm’ın şu sözüdür: “Kader, onun hayrı ve şerri Allah celle celâlühû’dandır.” Ve yine Sa’d İbnu Ebî Vakkas’ın Nebî sallellâhu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğuna dâir olan hadîsini duymadı: “Dört şey vardır ki onlar kimde bulunursa o bir Mü’mindir; (kim onlardan) üç taneyi getirir ve birini örterse şübhesiz ki o, kâfir olur:

“….. Kadere, hayrına ve şerrine îmân etmek…”

Otel odalarında sekreteriyle başbaşa iş görüşmesi yapabilecek bir ahlâk sâhibi olan bu vatandaş, sözünü ettiği kitâbı ya hiç görmeden veya görüp okumadan yâhud da okuduğu halde yalan söylemekte ve rezilliğin zirvesine tırmanmakta… İhtimâllerin hepsi kötü ise de bunlardan bir sonraki bir öncekinden daha kötü…

Tenbîh: Köşeli parantez arasında yer alan metin ve dipnotlar müellife yâhud Arabça’ya tercüme eden mütercime âiddir.

[2] [Muttefekun aleyh, Mişkâtü’l-Mesâbîh Kitâbu’l-İmâret ve’l-Kadâ Hadîs:6]

[3] [Müslim, Mişkâtü’l-Mesâbîh Kitâbu’l-İmâret ve’l-Kadâ Hadîs:10]

[4] [Ahmed ve Ebû Dâvûd, Mişkâtü’l-Mesâbîh, Bâbu’l-İ’tisâmi bi’l-Kitâbi ve’s-Sünneti Hadîs:46]

[5] [Müslim, Mişkâtü’l-Mesâbîh, Kitâbu’l-İmâret ve’l-Kadâ Hadîs:17]

[6] [Müslim, Mişkâtü’l-Mesâbîh Bâbu’l-Emr-i bi’l-Ma'rûfi Hadîs:1]

[7] [Yani her bir günahta]

[8] [Ki o küfürdür]

[9] [El ile değiştirmek gibi]

[10] [Namazı terk etmek gibi]

[11] Hadîsin öz ma'nâsı, “açık bir küfür görmedikçe, idâreyi idârecilerle tartışmayız” demektir.

[12] [Fethu'l-Bârî, Şerhu Sahîh-i Buhârî, 8/13]

[13] [Fethu'l-Bârî, 13/8]

[14] [İbnu Hacer, Fethul Bârî, 13/8 Dâru Neşri’l-Kütübü İslâmiyye, Lahor]

[15] [Şevkânî, Neylü’l-Evtâr, 7/174 Mustafa el Bâbi baskısı, 1347]

[16] [Şevkânî, Neylü’l-Evtâr, 7/174 Mustafa el Bâbi baskısı, 1347]

[17] [Dihlevî, İzâletü’l-Hafâ an Hilâfeti’l-Hulefâ:1/7 Tab’u Süheyl, Lahor.]

[18] [Müslim, Mişkâtü’l-Mesâbîh Kitabu’s-Salât, 1. Fasıl]

[19] [Ahmed, Tirmizî, Nesâî ve İbnu Mâce, Mişkâtü’l-Mesâbîh Kitabu’s-Salât, 2. Fasıl]

[20] [Tirmizî, Mişkâtü’l-Mesâbîh Kitabu’s-Salât, 3. Fasıl]

[21] [Bu hadîsler için Mişkâtül Mesâbîh, Kitâbu’l-İmâret ve’l-Kadâ, 1. Fasıla müracaat.]

[22] [Beyhakî, Mişkâtül Mesâbîh, Babu’l-Emri bi’l-Ma'rûf, 3. Fasıl, 1. Hadîs]

Allahu a’lem ‘hayır işleyeni hayırdan dolayı sevmesi, bâtıl işleyene de bâtıldan dolayı kızması sebebiyle suskunluğunun vebâlinden kurtulur’ denilmek isteniyor.

[23] [Bu dîni işler, ister dînin usûl yâhud fürû' mes'eleleri olsun, farzlar ve vâcibler olsun, yâhud sünnetler ve müstehâblar, ibâdetler yâhud âdetler olsun, birdir. O kadar ki, bunlara sarığın sünnete uygun olan şeklini hafife almak da dâhildir. Bu hafife almak ister kasden yâhud da delâlet yoluyla olsun. Nitekim buna Reddü'l-Muhtâr’da naklettiğimiz “hürmete i'tibâr etmek… bıyığı kazımak” şeklindeki ibâre delâlet etmektedir. Eşref Ali]

[24] [Reddü'l-Muhtâr 4/222]

[25] [İbnu Âbidin, Reddü'l-Muhtâr:4/225 Mürted bâbı]

[26] Musannif bununla devlet reîsinin ma'sıyeti kendi içinde güzel görmese de, bir adamı günah işlemeye cebretmesini, nihâyet onun kızmasını, cismen ve zihnen elem duymasını kasdetmektedir.]

[27] [İşte bundan dolayı fukahâ, ‘ezân okumak ve sünnet olmak -ki bu ikisi de sünnetlerdendir- insanların çoğunun onları terk etmesi halinde dîni hafife almak olur ki, o da onu terk edenlerle harb etmeyi îcâb ettirir’ demişlerdir. Onların bu sözü şu umûmu içine alan günah gibisinin küfür hükmünde olacağı husûsunda açık bir delîldir. Ed-Dürrü’l-Muhtâr ve Reddü'l-Muhtâr’ın ezân bahsine müracaat ediniz. Eşref Ali]

[28] [Reddü'l-Muhtâr:1/549, Mustafa el-Bâbî, el Halebî Mısır baskısı]

[29] Meşrû' devlet reîsine isyân eden kimseler.

[30] [Reddü'l-Muhtâr:4/264]

[31] [Reddü'l-Muhtâr:4/264]

[32] [Reddü'l-Muhtâr:4/264]

[33] [Reddü'l-Muhtâr:4/264]

[34] [Ed-Dürrü'l-Muhtâr şerhi Reddü'l-Muhtâr ile beraber:4/264]

[35] [Ed-Dürrü'l-Muhtâr şerhi Reddü'l-Muhtâr ile beraber:4/265]

[36] [Bununla murâd edilen İbnu’l-Hümâm’ın Fethu'l-Kadîr’idir.]

[37] [Reddü'l-Muhtâr:4/265]

[38] [Reddü'l-Muhtâr:4/265]

[39] [Reddü'l-Muhtâr:4/265]

[40] [Reddü'l-Muhtâr:4/261]

[41] Görmek iki türlü olur: Kanaat getirmek ma'nâsında kalbin görmesi ve bir uzuv olan gözle görmek. Arabça’da rea fiili ilâ harfi cerriyle bir mef’ûl alırsa bu kanaat getirmek demek kalbin görmesi değil, gözün görmesi ma'nâsında olur.

[42] [Musannif rahimehullâh’ın anlatmak istediği şudur. İnsanların imâma isyân etmelerini mübâh kılacak açık küfrün sudûr etmesi, o insanların imâmı azletmeye kâdir olmaları ve onda açık bir küfrün bulunması, açık bir küfrün ma'nâsının da söz birliğiyle küfür olması, yine imâmdan küfrün sâdır olması şübhesiz bir şekilde göz görür gibi kat'î olarak sâbit olması]

[43] [Müslim, el-Câmiu’s-Sahîh 2/127’ye müracaat Kadîm-i Kütübhâne baskısı, Karaçi]

[44] [Buradan i'tibâren musannifin ayniyle Arabça ibâreleridir. (Buraya kadarını) Arabçaya tercüme eden kulların Allah'ın rahmetine en çok muhtâc olanı, Pâkistan, Karaçi, Dâru’l-Ulûm Üniversitesinin Dârül-İftâ’sında hizmetkâr olan Mahmud Eşref el-Osmânî’dir. Rebîü’l-Sânî (Rebîü’l-âhir) ayı 1413.]

Kanuni Sultan Süleyman Oğlunu Neden Öldürttü Kanuni Oğul Katili Mi

 

Kanuni Sultan Süleyman öz oğlu Mustafa’yı neden öldürttü?
Hürrem Sultan, Osmanlı tahtına kendi öz oğlu Selim’in geçmesini arzu ediyordu. Kanuni’nin en büyük oğlu Mustafa’nın başının “yenmesinin” gerektiği görüşündeydi. 

Yıllar geçiyor, Kanuni Sultan Süleyman yaşlanıyor, Osmanlı orduları zaferden sefere koşarak deryalarda ve karalarda sınırları genişletiyordu.

1553 yılına gelindiğinde Osmanlı için İran’daki Safevi şahlarının tehlikesi birdenbire arttı. Sınırda yaşanan olaylar sonrası İran üzerine sefer açılması gündeme geldi. İşte o günlerde Kanuni’nin huzuruna Amasya’da Valilik yapan oğlu Şehzade Mustafa mühürlü mektuplar geldi. Mustafa kendi ikbali (yükselmesi padişah olması) için İran şahına yardım ve işbirliği teklif ediyordu. Kanuni’nin başından kaynar sular döküldü. Kızgınlığını içine gömdü. Devletinin bekası (yaşaması) için bir karar vermesi onu da icra etmesi gerekiyordu.

1553 yılı Bahar aylarında orduyu da alarak Konya ovasına kadar geldi. Vilayet ve Sancak beylerini yanına çağırdı. Amasya Valisi oğlu Mustafa’yı da çağırmıştı. Mustafa, babasının bu isteği üzerine askerlerini de yanına alarak Osmanlı Otağı hümayununa (padişah çadırına) geldi. Kapıda iken nöbetçi askerler “silahını da bırakarak içeri gir” uyarısında bulundular. Halbuki padişahlar ile görüşmek üzere şehzadeler silahları ile huzura kabul olurdu. Kanuni, oğlunun gözlerine dalgın dalgın baktı. Hal hatır sordu. Sonra da “İstirahat buyur” diyerek dinlenmesini istedi.

Mustafa huzurdan çıktıktan sonra çadırına doğru gitti. Ve o anda beklenmedik bir olay gelişti. 7 dilsiz cellat üzerine çullandılar. Ellerindeki baltalar ile geleceğin padişahının neresi gelirse (beline, kafasına) vurmaya başladılar. Mustafa, cellatlara direndi. Onları dağıttı veya yere serdi. İşte o anda ünlü cellat Zal Mehmut Ağa elinde balta ile geliyordu. Nutku tutuldu. Zal Mahmut, onun sarayda iken sık sık görüştüğü en yakın arkadaşları arasında idi. Zal Mahmut, elindeki baltayı Mustafa’ya “Yallah” dedi ve vurdu. Mustafa yere düştü. Cellatmar kement ile boğazını bağladılar. Ve elleri ile sıkarak Mustafa’yı nefessiz bıraktılar.

Ve “cesareti ile askere örnek, fazileti ile herkesin gönlünü kazanan şehzade Mustafa - sözde “Devletin bekası (yaşaması) için öldürülmüş oldu! O koskoca cihan padişahı Kanuni, oğlu Mustafa adına mühür basılı mektupların başkaları tarafından yazılmış ve taklit edilmiş düzmece bir belge olduğunu araştırması gerekmez miydi! Bütün dünya insanlarını zulümden kurtaracağını söyleyen ve bu sözleri Topkapı Sarayının giriş kapısına yazdıran Osmanlı'nın kuruluşunun temel felsefesine de aykırı değil miydi olanlar! Bağdat yöresinde kumandanların ot biçtirmek bahanesiyle halka zorla çalıştırmak isteyenlere ceza verilmesi kanunlarını çıkarmamış mıydı Kanuni! Keza Osmanlı’nın yüce tarihi, Macaristan ovasında sefere giden askerlerin Hristiyan köyden geçerken bir bahçeden meyve koparırken bile “akçe parayı” kese ile astıkları halka zulüm değil adaletle davrandıkları yazılmamış mıydı Osmanlı Tarihinin altın sayfalarına!…Koskoca Kanuni, kendi kanından canından bir parça olan oğlu Mustafa’ya adaletin zerresini neden göstermemişti!


 
caliph Abdulhamid dedi ki...

Ah nu internet tarihçiliği yok mu, tarihimizin köküne kibrit suyu döküyor gerçekten. Yahu biraz akıl mantık lütfen devrin süpergücünün başındaki adamdan bahsediyoruz. Tebrizden Romaya kadar çok sağlam bir istihbarat ağına sahip Sultanın kimin ne yaptığından haberdar olmadığını söyleyebilir miyiz? Kanuni saf değildi. Elbetteki etrafındakileri tanıyordu. Adam seçmede ve yetiştirmede usta idi. Bu yüzden güvendiğine tam güveniyordu. Yanlışlarını gördüğünde ise cezayı kesmekten çekinmiyordu. Şehzade Mustafa yasak olmasına rağmen sakal bırakmış, Amasyadayken kendi adına tuğra bile bastırmıştı.İran Şahına göderdiği mektuplarda babasının kocadığından dem vurup tahta geçme hazırlığında olduğunu söylüyordu. Kanuni kendi oğluyla hürrem'in ya da bir başkasının el yazısını tanıyamayacak kadar saf değildi. Olup biten herşeyden de haberi vardı. Ayrıca babası dedesini devirirken bizzat olayların içinde bulunduğu için bir padişah tahttan nasıl indirilir ve bir şehzadenin psikolojisi nasıldır kendi tecrübelerinden gayet iyi biliyordu. Nitekim Sokullu Mehmet paşayı sırf bu işi soruşturması için görevlendirmişti. Şeyhülİslamdan alınan fetvayla da şehzade Mustafa idam edilmişti. Dahası Hürrem ve Rüstem Paşa işbirliği yapsalardı, Şehzade beyazıd isyan ettikten sonra Rüstem onun idam edilmemesi yolunda görüş bildirirdi. Halbuki Sultan onun da fikrini almış böylece Beyazıd da isyan etmenin bedelini ödemişti. O adamlar sen ben değiller. Milyonların sorumluluğunu üstleniyorlardı. Taht kavgaları vs. sırasında binlerce insan ölüyor ve devlet zarar görüyordu. Elbetteki buna mahal vermek dinen ve aklen caiz değildi. İlber Ortaylı hocanın da dediği gibi idam da ettirir, öldürtür de. Merkeziyetçi yapı var. Devlet nizamı var.Adamlar keyiflerinden öldürmüyorlar kardeşlerini, oğullarını. Nizamı alem için kurban veriyorlar bir bakıma. İşte gerçek tarihi araştırmaya üşenen, tarih bilgileri google searchten ibaret olan kimseler ve Osmanlı düşmanları bu gibi konuları bol bol istismar etmektenbir an geri durmuyorlar maalesef.

Adsız dedi ki...

Allah'ın insanlara verdiği en önemli özellik sevgidir.Bunun örneğini önce tümcanlı dişi ve erkeklerde görebilirsiniz.İnsanlardada bu özelliğin gelişmesine göre insanın olgunluğu,dinimize ve toplumumuza uygun birisi olarak değerlendirilir.Güçlü Bir devletin başına geçip vezirlerini bırakalım kendi çocuklarını boğazlatan,onun cen verme seslerini yan cadırdan dinlerkentepki gösteremeyen,Oğlu 2ci bayaziti öldürmeleri için iran şahına 1200000 altın rüşvet veren ve de bu öldürdüklerinin tüm yakınlarınıda öldürten birisi kanu uygulayan, muhteşemolamaz,en önemlisi insan olamaz,hayvanlar bile kendi çocuklarını korurken insanların kendi çocuklarını öldürmeleri kadar vahşice bir şey varmı bu dünyada.Ayrıca dinimizde;Bir kişi öldüren tüm insanlığı öldürmüş gibidir sözüne ne demeli.İçinde sevgi olan yaradanın yarattığına zarar veremez ,korur,devlet için deniyorsa, bu kişilerin kendi korkularından dolayı çıkardığı fermenlardan ortaya çıkmış,Kanunlar Allahın kelamı mı,Bak bu kanunu 1.Ahmet değiştirdi,en büyük ve tecrübeli olan başa geçecek dedi vede ondan sonra şehzadeler, hamile kadınlar ölüm korkusu yaşamadı.Kanuni bu kadar kanuna bağlıydıda neden iki dudağı arasından çıkacak bu kararı almadı da torununa bıraktı.Bence geçmişimizde sorgulayacağımız çok şeyler var.Bunlar artık tabu gibi görmemeliyiz.Bence Kanunui muhteşem değil,çocuklarını öldüren katil mesabesinde birsidir.Öldüğünde yanında götürmek istediği ebusuut imzalı fetvalar acaba onu kurtatacakmıdır.Herşeyin sahibi Allah'tır.Kimse onun kadar mağrur olamaz,kimse onun gibi celalleenemez,Bu ruhun sahibi odur.O halde Allahın bize verdiği sevgiyi ön plana çıkarmamız gerekir diye düşünüyorum...

Adsız dedi ki...

caliph Abdulhamid bey dediğiniz gibi Padişahın her şeyden haberi olmalı!!! fakat size şu soruyu soruyorum= soru 1: Şehzade Mustafa Manisa valisiyken neden en uzak sancağa Amasaya gönderilmiştir.soru 2: Adına Kanuni yani yasa koyan, adil olan dediğimiz Kanuni Sultan Süleyman neden kendi öz oğlu söz konusu olduğunda onunla yüzleşmemiştir. Ona hakkında iddalar var bunlar doğrumudur yanlışmıştır diye sormamıştır (bütün tarihçiler o mektupların sahte olduğu, bunun Rüstem paşanın komplosu olduğu konusunda hem fikir). Olay çok açıktır Kanuni Mustafaya haksızlık yapmıştır, onun tahta geçmesini istemiyordu!! Hürrem sultan etkisi ve net bir şekilde onun çocukları öncelikliydi. Üstelik Mustafa üzerinde Halk ve Ordunun baskısı vardı (Halk ve ordu Mustafanın tahta çıkmasını istiyorlardı !! çünkü kanuni eski enerjisinde değildi, yaşlanmıştı.). caliph Abdulhamid bey malesef siz kraldan çok kralcılık yapıyorsunuz. Kanuni bile kendi günahının üzüntüsünü yaşamış. şairlerin ağır eleştirlerine bir şey diyememşti.

Adsız dedi ki...

hiçbir sebep ne olursa olsun bir babanın öz evladını öldürmesini haklı göstermez. 4.murat'ın tahtı daha 12 yaşındaki oğlu mehmet'e bıraktığını kanuni'de biliyordu. Kanuni'nin yaptığı sadece tahtı uğruna katillik

Adsız dedi ki...

bazı yorumları okurken hayretler içerisinde kalıyorum...
1- tarihi içinde bulunuğu zaman dilimi içinde yorumlamak, yargılamak lazım... 500 yıl öncesini günümüz koşullarıyla yargılayamazsınız.
2- devletin bekası için ister babası, isterse oğlu olsun ortadan kaldırılması o dönem için zaruridir. Asıl olan devletse gerisi teferruattır. kanuni eğer devletin geleceği için kendi oğlunu tehdit olarak görmüşse onu ortadan kaldırması onu evlat katili yapmaz.devlet işlerinde duygusallık olmaz. eğer tehdid evlattan değil de başka biri olsa idi öldürülmesi vacip evlat olursa katil sıfatımı yapıştırılmalıdır ? işte kanuni bu yüzden kanunidir...

Adsız dedi ki...

Öz Türk bi kadınla evlenirlerse tahta akraba Türk ailelerde çıkardı bu da ilerde çok vahim sonuçlar dogururdu 

caliph Abdulhamid dedi ki...

Efendim 2 ve 7 şubat tarihli mesajlara cevap vermek istiyorum. İlk olarak Allah'ın verdiği sevgi gibi önemli bir özellikten bahsetmişsiniz, güzel herşey yolunda lakin ertesi cümlede kendinizle çelişmişsiniz. Bildiğiniz gibi Osmanlıda hanendandan olanın kanının akıtılması günah sayıldığı için yay kirişiyle boğdurulurdu. Yani kanı akıtılmazdı. Eski Türk devlet geleneğinde soyluların kanı akıtılmadan öldürülmeleri geleneği Osmanlıda hanedanın kanının akıtılmasının günah olduğu inancıyla devam etmişti. Lakin ifadenizde geçen boğazlama kelimesi özellikle hayvanlar için kullanılan ve boğazından bıçak vb. sivri bir aletle keserek kanını akıtma ve kafayı vücuttan ayırma gibi bir anlama geldiği için ya kullandığınız kelimeyi bilinçsiz bir cehaletle kullanıyorsunuz ya da Kanuni Sultan Süleyman'ı insanların gözünde canavar, barbar ve tiran gibi göstermek için bilinçli ve kasıtlı bir gayretkeşlik içindesiniz. Dahası Şehzade Mustafa'nın nasıl boğdurulduğunu ve Kanuninin Beyazıt'ı öldürtmek için İran Şahına nasıl rüşvet verdiğini(!) sanki bu olaylar olurken oradaymışcasına hararetle anlatmanız yani sırf Kanuniyi kötülemek uğruna senaryo yazmanız ilmi ve akli vicdanla bağdaşmıyor. Osmanlı tarihinden biraz haberiniz olsa bu sözleri sarfetmezdiniz dahi. Murat Hüdavendigar döneminde şehzade Savcı isyanıyla başlayan süreçten, fetret devrindeki çekişmelere, II. Murat dönemindeki düzmece Mustafa isyanından cem Sultanın saltanat iddialarına ve dahi Beyazıt'ın oğulları arasındaki taht çekişmesinde Ahmet'in asi olmasına kadar geçen neredeyse aralıksız süreçte iç isyanlardan ve otoritenin sağlanamamasından dolayı binlerce masum sivil ve asker ölmüş, fetihler durma noktasına gelmiş, halk binbir türlü sıkıntıya katlanmak zorunda kalmıştır. Görüldüğü gibi kanunlar sebep sonuç ilişkisi sürecinde ortaya çıkmıştır. Devlet halk için vardır, o zaman binlerce sivile zarar veren, maddi ve manevi kayıplara sebep olan isyanların ve isyan unsurlarının kaldırılması elzemdi.Yine İlber Ortaylı Hocanın dediği gibi o Sultan Süleyman, Süleyman efendi değil. Milyonlarca ümmeti İslamı kollamakla yükümlü. Bir oğlu için milyonlarca müslümanı mağdur etmeye hakkı da yoktur yetkisi de. Zaten şeyhülislam da buna cevaz vermezdi.Bırakın İsyanı, isyan tehlikesi doğması bile DİNEN CAİZ DEĞİLDİR.

caliph Abdulhamid dedi ki...

Siz kalkmışsınız oğlunu öldürttü diyorsunuz. O zaman bırakalım merkezi otorite olmasın, sonra da zevkle binlerce insanın taht karışıklıkları sırasında nasıl öldüğünü, dirliğin düzenin nasıl bozulduğunu seyredelim. Ki fetret devirlerinde bunu hep yaşadık. I. Ahmet'in yasa sistemine gelince sancağa çıkma olayı kaldırıldığı için ve şehzadeler kafeste bir nevi hapis hayatı yaşadığı için tahta geçtiklerinde hem iyi bir eğitim alamadıkları için devleti iyi yönetemediler hem de kolayca başkalarının tesiri altında kaldılar. Bunun neresi iyi, merkezi otoriteyi daha da zayıflattı. Bir kişi öldüren tüm insanlığı öldürmüş gibi diyorsunuz da madem ölen binlerce masumu ve halkın bozulan huzurunu niye gözardı ediyorsunuz? Dediğiniz gibi geçmişimizde sorgulayacağımız çok şey var. Bakalım ve yılllardır tarihimizi kimlerin ellerine bıraktığımızı görelim. Kanuniyi katil ilan ettiğiniz bölüm yazınızın bir özeti gibi. Nasıl tarih ciddiyetinden uzak olduğunuzu ve olaya ideolojik baktığınızı ve hatta eldeki bilgileri nasıl hiçe saydığınızın bir göstergesi adeta. Son olarak kendi ağzınızla söylüyorsunuz, Kanuninin yaptığı hiç bir iş fetvasız değildi, hepsinde dinen cevaz alınmıştı. Patlıcan makarnası değil bu efendim, Kanuni ebussuud'a bana şurdan bir fetva yazıver demiyor. Osmanlı devletinde en yetkili kişi şeyhülislamdır. Dine aykırı bir iş görürse padişahı dahi tahttan indirme yetkisi vardır. Tabi kendi ideolojinize uygun olarak büyük alim, Ebussuud Efendi'yi de Kanuni'nin işbirlikçisi ilan ederseniz şaşırmam. Sonuçta yarım asır bu millete hizmet etmiş, mimar Sinan'la el ele verip İstanbul'un çehresini değiştiren, fetihlerden fetihlere koşmuş, at sırtında ip bağlayıp oturabilecek kadar hastayken ta zigetvar'a gidip 72 yaşında orada vefat eden, düşmanlarının bile muhteşem dediği Türk asrı denilen en zirve bir dönemin koca padişahına,adı yüzyıllardır ABD meclisi kapitol'de dünyanın en büyük kanun yapıcıları arasında yer alan İslam halifesine, bu hakareti reva görebilene sadece müslümanlığından ve Türklüğünden utan denir.

caliph Abdulhamid dedi ki...

İkinci mesajınıza gelince gerçi pek cevap vermeye gerek yok ama Mustafa hakkında iddiaları araştırmamıştır diyorsunuz. Biz boş yere mi yazdık yukarıda okusanız ya. Kanuni kendi oğlunun el yazısını tanıyamayacak kadar saf değildi, ayrıca sırf bu işi soruşturması için Sokullu Mehmet Paşayı görevlendirmişti. Kendince peşin hükümlerde bulunup tüm tarihçilerin mektupların sahte olduğu konusunda ittifak ettiğini (hangileriymiş acep bunlar?), rüstemle hürremin oyunlarıyla Şehzade Mustafanın öldürtüldüğünü söylüyorsunuz. Peki madem işbirlikçiydiler de Beyazıt neden kellesini kurtaramadı,Madem Kanuni de Hürrem de Hürremin çocukarını tahtta görmek istiyorlardı Beyazıtı niye geçirmediler tahta? Yeter efendim faraziyelerden tarih olmaz. Klişeleri tekrar ediyorsunuz. Aynen Şehzade Mustafanın İran şahına yazdığı mektuplarda dediği gibi "babası yaşlanmış ve Osmanlı tahtı genç ve enerjik bir hükümdara ihtiyaç duyuyormuş." Halbuki o tarihte Kanuni 58 yaşındaydı, 72 yaşında sıradan kimselerin yataktan kalkamayacağı derecede hasta Kanuni ordusunun en önünde o günün şartlarında binlerce km yol gidiyor ve o tarihten 15 yıl öncesinde Kanuninin enerjisinin tükendiğini iddia edip Mustafa'yı mı haklı çıkartmaya çalışıyorsunuz? Kusra bakmayın asıl kraldan çok kralcılık ve gayretkeşlik budur. Kanuni kendi günahının üzüntüsünü çekmişmiş. Hayal dünyası bu olsa gerek. Herhalde üzülecek behey gafil o katil dediğini adam halkının selameti için oğullarını feda etmiş. Hiç boş yere yormayın kendinizi efendim, siz çamur atınca Kanuninin değeri azalmayacak. Bu millet kendisine hizmet edenleri ve ecdadını unutmaz.

Adsız dedi ki...

benim merak ettiğim konu sultan süleyman müslümanları değilde gayri müslümleri haremine alıp imam nikahı kıymadan çocuk yapıyor peki bu padişahlar dinine düşkün harama eluzatmayan insanlar ozaman neden gayrimüslümlerden çocuk yapıyorlar dizi bize öyle gösteriyor peki geçektende çocukları nikahsızmı doğmuş onu merak ediyorum

caliph Abdulhamid dedi ki...

Efendim bu yüzeysel yorumlar genelde bilgisizlikten kaynaklanıyor. İnsanlar dizideki uyduruk kurguyla gerçeği birbirine karıştırıyorlar. Harem konusunda gerekli bilgileri bu alanda akademik anlamda en derin çalışmayı yapan prof. dr. Ahmet Akgündüz'ün ilgili kitaplarında bulabilirsiniz. Harem dışa kapalı bir kurumdu. Nasıl ki enderunda devlet adamı yetiştiriliyorsa, burada da nitelikli bayanlar yetiştirmek için hanımlar eğitiliyor, yetiştirilenler çeşitli hizmet kademelerinde görev alıyorlar, kimisi üst düzey devlet memurlarına eş olarak seçiliyordu, kimisi ise padişahlara. Dışa karşı bu kadar kapalı olmasından dolayı içini hiç bir zaman göremeyen oryantalist Avrupalı kendi hayalgücüyle harem hakkında binbir safsata uydurdu. Harem hakkındaki pek çok efsane sonradan roman yazan oryantalist avrupalılar eliyle türedi. Ve sonunda yalanlar kendi gerçeğini üretti. Harem hakkında doğru dürüst bilginin olmayışı önüne gelenin istediği gibi uydurup sallamasına olanak tanıdı. Bu vesileyle Osmanlı düşmanlarının da ellerine sürekli istismar edebilecekleri kuvvetli bir argüman geçti. Neyse sorunuza gelince, efendim hareme alınan genç kızlar sıkı bir eğitimden geçerdi. Dizideki gibi sanılanın aksine müslüman olmayan cariyeyi bırakın padişahın odasına yollamayı haremin önünden bile geçirmezlerdi. Özellikle Türkçe öğrenmelerine hepsinin nakış,dikiş, ebru vb. bir sanat öğrenmelerine önem verilirdi. Nitekim Hürrem Sultan şiir yazabilecek kadar iyi Türkçe öğrenmişti. Siz bakmayın dizidekine 17 yıl olmuş daha iki kelimeyi bir araya getiremiyor. Neyse yani haremde gayri müslim cariye yoktu sizin anlayacağınız. Dahası kişi cariyesinden nikahsız çocuk sahibi olabilir. İslam hukukunda buna cevaz vardır. Yani caizdir. Bazı okumuş cahiller çıkıp Osmanlı padişahlarına çirkin yakışırmalarda bulunuyorlar. Osmanlı padişahlarının Türk olmadıklarını bile iddia ediyorlar. Burada bilmemiz gereken iki şey var. Osmanlıda yoğun bir Türklük bilinci varolmakla beraber teokratik monarşiyle yönetiliyordu. Yani tebaa dinine göre, müslim-gayri müslim olarak sınıflanıyordu. Önemli olan İslamdı, ırkçılık gibi çirkin bir kavram dilimize ve aramıza 20. yüzyılın ilk çeyreğinde girmiştir. Sonra her millet bir dava tutturdu gitti. Kimi Türkçü oldu, kimi Kürtçü, kimi asalacı oldu, kimi pontus. Böylece Osmanlının ümmet ve emanet anlayışıyla müslim-gayri müslim ayırt etmeksizin yüzyıllarca barış içinde yönettiği 28 milleti birbirine düşman ettiler ve araya ayrılık tohumlar ektiler. Dahası herkes bilir ki biz Türklerin soy inancına göre soy babadan devam eder. Yahudilerde ise tam tersidir, yani anneden devam eder. Öyleyse bu anneleri Türk değil diyerek Osmanlı padişahlarını Türklükten ihraç edenler hangi soydan oluyorlar? Neyse bir görüşe göre Osmanlı padişahları Yıldırım Beyazıt'a kadar Türk hanımlarıyla evlenmişler, lakin Ankara savaşında Yıldırım'ın Türk eşi Timurleng'in eline düşmüş, işte bu olaydan sonra Osmanlıda padişahın Türk hatunlarla evlenip nikah kıydırması olayı yasaklanmış. Cariye olayında dinen bir mahzur yoktur kısacası.

caliph Abdulhamid dedi ki...

Dizilere itibar etmeyiniz lütfen. Bakın bizim gibiler ta dizi ilk başladığında şu tahmini yapmıştık. Bu dizi Türkiye'de yükselen Osmanlı trendine, ecdad sevgisine bir set çekmek için tasarlanmıştır. Hedef olarak Türk Osmanlı tarihinin en yüksek noktası olan Kanuni Sultan Süleyman seçilmiştir.Sizin büyük dediğiniz o adam yatakta avuçları terleyerek cariye bekleyen biriydi mesajıyla da hedeflerini belli etmişlerdi. Şimdi gidilen noktada Mustafa her türlü iyi huyuyla, meziyetleriyle seyirciye sevdiriliyor, Süleyman ise yavaş yavaş yaşlı ve gaddar bir kişiliğe büründürülüyor. Hürrem ise tam bir cadı olarak sunuluyor. Sonunda ne olacak, işte o kendilerini bizden görmeyenler amaçlarına ulaşacak. Tarih bilgisi google'dan ibaret olan ve diziyi gerçek sanan milyonlarca saf Kanuni'ye ve Osmanlıya beddua edecek, Osmanlıdan nefret edecek, plan da başarıya ulaşacak. Tamam insanlar oradan ekmek yiyor, emek veriliyor lakin ameller niyetlere göredir. Ya hükümet Avrupadaki gibi maddi destek sağlayıp yapımcıları maddi kaygıdan kurtararak istediği gibi bir dizi çektirsin ya da biran önce yayından kaldırılsın bu dizi.Sonu hiç iyi değil çünkü.

Adsız dedi ki...

sevgili kardeşlerim,olan olmuş ölen ölmüş giden gitmiş ama şunu unutmayınki!! osmanlı devleti'nin padişahları aklı selim,ilmi açık,hak,adalet,ilmi,dini,konularda yüksek rütbelerde zatlardır.lütfen biraz daha duyarlı olmanızı rica ediyorum.saygılarımla...

Adsız dedi ki...

Boşu boşuna evlat katili bir babayı savunmaya kalkışmayın, neymiş efendim milyonlarca müslümanın (bütün teba mülüman mıydı yani, komik olmayınız) geleceğini düşünmüş. Siz onu bizim külahımıza anlatınız. Madem daha çok tebaasını düşünüyordu tahtı oğluna bıraksa idi güzellikle. Mecbur mu ölene kadar tahtta kalmaya, şehzade Mustafa da en az onun kadar iyi yönetebilecek yetenekte idi. Ama gururu buna mani oldu, tahtı ve Hürrem i oğlundan fazla sevdi ve sonunda bu trajedinin mimarı oldu. Allah günahlarını affetsin demeyeceğim, affetmesin inşaallah, Mustafa nın hesabını sonsuza dek sorsun hem ondan hem Hürrem denen o iblisten. Bu arada Beyazıt gerçekten ihanet etti, Mustafa ise masumdu, tarih kitaplarına itibar etmeyip size mi edeceğiz?

Adsız dedi ki...

Soy lekelenmiştir. osmanlı çökmüştür. ürklerin başına ne geldiyse Kadın üzerine dayalı oyunlar yüzünden gelmiştir.

Adsız dedi ki...

Yahu biz nasıl bir milletiz ki, yüzyıllar önce geçmiş olan olaylar nedeniyle burada Kanuni' ye bela ve beddualar ediyoruz, katil diyoruz. Bu nasıl bir mantıkdır ? Peki bugün yaşananlara ne diyorsunuz ey Osmanlı ümmetinin bugüne gelmişleri ?

caliph Abdulhamid dedi ki...

Adsız şahıs, sen zavallı bir insansın. Elinde tutarlı hiç bir argüman, dayanak olmamasına rağmen Kanuni'yi zorla karalamaya uğraşıyorsun. Dahası hiç bir şey okumadığın için bilgisiz kalmışsın. Öyle ki bırak İlber Ortaylı, Halil İnalcık okumayı, şu yorumlarda benim yazdıklarımı bile düzgün şekilde okumaktan acizsin. Ben Osmanlının müslüman tebaasını tek bir ümmet, gayri müslim tebaasını da emanet olarak gördüğü için onların isyanlarla vs. mağdur edilmesinin İslamda caiz görülmediğini söyledim.Lakin anlamaktan aciz olduğun gibi külahımıza anlatın diye güzellemelerde bulundun. Madem İslami bakış açısı umrunda değil, söylediğimiz bir kulağından girip diğerinden çıkıyor o zaman Allah'ın adını ağzına alıp Kanuniyi karalamaya çalışarak çamurluk yapma.Adam tahtını bırakmak zorunda mı oğluna? Padişahın tahttan indirilmesi için dini ve idari anlamda ortada haklı bir gerekçe yokken ne diye tahtını bıraksın. Senin kafan güzel mi? Hem ne biliyorsun Mustafa'nın daha iyi yönetebileceğini? Geleceği görme gibi bir yeteneğin mi var da oturduğun yerde sen piyasada yokken olmuş olaylar üzerinden ahkam kesiyorsun? Mustafanın masumiyetine kaynağını vermediğin tarih kitaplarını kanıt gösteriyorsun madem öyle bak bakalım, Osmanlı tarihi konusunda yaşayan en büyük otorite kabul edilen Halil İnalcık ve onun öğrencisi İlber Ortaylı bu konuda ne diyor. Yabancı tarihçiler bile bu konu üzerinden Kanuniye laf söylemezken, senin gibi dindar kisvesi altındaki çamurların Kanuniye iftira atmaları çok komik. Lütfen ortamın ciddiyetine gölge düşürme ve vazgeç sadece.

Adsız dedi ki...

Garip Olan Döneme Dair Varsayımlar Herdaim Olmuştur Vede Olmaya devam Edecektir..Ama Silah Arkadaşı Yada Zamane tabiriyle Kankanıza Olan itimadınızmış Gibi isimler verip falan Kişinin Kitabında Yada Tecrübelerine DayanarakLa Biryere vARIlmaz ha Kanunniyle Reenkarnasyon Kurabiliyorsanız Yahut o Dönemden yetkili bir zatla İtimat Ederim ne o Öyle Padişah fermanı Gibi Yorumkere Yorumlar Sadece Abestle İştigal..

Adsız dedi ki...

Tarih öyle bir milleti yazacakki...Ne yazıkki bu millet kendi tarihine ve kendi dinine düşman bir millettir.O bütün dünyanın gıpta ettiği, gurur duyulacak,övünülecek tarihini öğrenmek yerine internet safsataları ile beddualar eden millet.Dininin muhteşem güzelliklerini öğrenip,yaşamak yerine ancak 3-5 dinsiz-donsuzun lafı ile çamur atan,karalayan cahil millet.Ne yazıkki bu millet 21.yy dünyasında varolma mücadelesi veren tüm dünya tarihinin en onurlu,en gönüllü,en vicdanlı,en merhametli,en akıllı,en namuslu milleti Yüce Türk milletidir.

Adsız dedi ki...

Herşey mehmetin ölümü , dedikodular ve iran şahına giden sahte mektuplarla başladı.

Adsız dedi ki...

mustafa yanlış yaptı

Adsız dedi ki...

Türkiye'nin %99 diyen arkadaşa soruyorum kendisinide bu yüzdenin içindemi görüyor acaba? ) Ben böyle kendini bilmezlere sadece gülerim... Osmanlı büyük bir sultanlıktı. Büyük devletlerin sorunlarıda büyük olur. İhtimaller dahi hesaplanarak kararlar alınırki olması gerekende budur. O zamanın şartları neyi gerektirdiyse o yapıldı. Buradaki hiç kimse geçmişi yargılayacak ne kültüre ne de zekaya sahiptir. Bu da sizlere kapak olsun...

Erkan Alperen dedi ki...

Yorumların hepsini okudum. Caliph Abdulhamid verdiğin bilgiler için sana çok teşekkür ederim Allah razı olsun. Evet ben bir Osmanlı torunuyum ve ecdadımla gurur duyuyorum. Ama insanlarımız o kadar cahil ki, reyting kaygısıyla yapılmakta olan hiçbir gerçekliği olmayan uydurma senaryolara inanıp Kanuni gibi mübarek bir insana bile beddua edebiliyorlar. Yazıklar olsun diyorum ve öbür dünyada beddua ettiğiniz o adam sizin yakanıza yapışacaktır emin olun.

Adsız dedi ki...

dizi amacına ulaşıyo bu dönem de osmanlı sesleri duyulmaya başlanın ca devre ye böyle bişey soktular osmanlı tarihini gerek tarih cilerden gerek se kitaplardan ögrendigim kadarıyla gurur duyuyorum şunu unutmayın halifeligi kanuni nin babası selim getirdi yani kanuni halifelik görevini de icra ediyordu şim di halifeli size anlatmayım biliyosunuz dur o görevi icra eden birisi sizin deedik lerinizi yaparmı ben ihtimal vermiyorum

Adsız dedi ki...

Hürrem in aklı olmasaydı mustafa tahta çıkardı hürrem kauninin aklını çelip kendi oğlunu tahta çıkardı helal olsun kadına iyi olmuş mustafa nın ölmesi

Adsız dedi ki...

Hürrem in aklı olmasaydı mustafa tahta çıkardı hürrem kauninin aklını çelip kendi oğlunu tahta çıkardı helal olsun kadına iyi olmuş mustafa nın ölmesi

Adsız dedi ki...

Hürrem in aklı olmasaydı mustafa tahta çıkardı hürrem kauninin aklını çelip kendi oğlunu tahta çıkardı helal olsun kadına iyi olmuş mustafa nın ölmesi

Adsız dedi ki...

Ortalığı karıştıracağına biraz tarih kitabı karıştır sen git de...

Adsız dedi ki...

çok yazık olmuş osmanlıya

Adsız dedi ki...

osmanlı imparatorluğu bir ailenin kend çıkarları doğrultusunda heba olmuştur yapıcak bir şey yok iyisi kötüsü bitti yaşasın türkiye cumhuriyeti

Adsız dedi ki...

Herkese merhaba.
Aslında taht kavgalarının olmasına engel en iyi çözüm; TEK EŞLİLİKTİR.
Cariye bile olsa, padişahın tek eşi olduğunda doğacak şehzadelerin hepsi tek bir ananın evladı olacağından dolayı; anne evlatları arasında rekabet gözetmeyecek; sevgi,saygı içerisinde büyüyeceklerdir. Aralarında tek bir rekabet olacaktır. O da yaş ve/veya liyakat.
Böylece evlat,kardeş katli olmayacak; en büyük/liyakatli şehzade padişah olacak; diğer şehzadeler ise, ağabeylerinin naibi olacaklardır.

Adsız dedi ki...

Sultan Beyazıt'ın oğulları neden taht kavgasına tutuştular o zaman? Dahası Selim ve Beyazıt da Hürrem Sultan'dan doğdular ama gene de taht kavgasına karıştılar. Kanuni zaten tek eşliydi. Ölüm, ayrılık gibi sebeplerden birden fazla hatunu oldu ama tek eşi vardı o da Hürrem Sultan'dı. Ayrıca zaten çok eşli padişahların hanımlarına da birden fazla çocuk sahibi olmak yasaklanmıştı. Tarih bilmeyen insanlar maalesef Mustafa'nın ölümüyle Osmanlı'nın çöküşe geçtiği, ve Osmanlı'yı kuran hanedanın kendi çıkarları doğrultusunda devleti yıktığı gibi tarih fakiri yorumlarda bulunmaktadırlar. Tuhaf yani bu hanedan kendi çıkarlarını devletin yıkılışında mı görüyor? Devleti kuran da yükselten de onlar sana ne o zaman yani.

Adsız dedi ki...

Arkadaş bukadar kişi düşünüyorum
devlet için halk için vs . vs. diyor
mustafa'nın tahta çıkması "bence" devlet için hayırlı olurdu.

Halkın ve Ordunun desteğini alan bir şehzade var ortada böyle bir şehzadeyi katletmek devlete halka osmanlıya zarar değilmiydi ?

Öldürülmesinin sebepleri tarışılır.

Fakat İnsanın Büyük Devlet adamlığı bırakmasınıda bilmesiyle
değer kazanmalı.

Sultan Süleymanın Kanuni eyvallahta muhteşemliği nerden geliyordu..

Tahtı ve gösterişi seviyordu
Sultan selim bir gün oğlu süleymana
Çok süslü olmasından dolayı Anana bir şey bırakmamışsın gibi bir uyarıda bulunmuştu bildiğim kadarıyla..

Yani Devlet için Öldürmek nekadar önemliyle Daha önemlisi devlet için yaşatmaktır bence

saygılar.
 

tarihsel dedi ki...

Tarih varsayımlarla yazılmaz. Halkın ve ordunun desteğini alması isyan etmeye hazırlandığı gerçeğini değiştirmiyor. Kanuni'nin kendi babası da bizzat askerin desteğini alarak dedesini devirmedi mi? Süleyman bir şehzade olarak o dönemde olayların tam ortasında yer aldığı için oğlunun da kendisini nasıl bir darbeyle devirmeye hazırlandığını gayet iyi biliyor. Bu adam çevresinin de etkisiyle isyan etmeye hazırlanıyor. Nitekim Halil İnalcık Hoca da aynı görüştedir. Arkada büyük devlet adamı bırakma olayına gelince, Kanuni adam yetiştirmesini de seçmesini de, kendi ekibini kurmasını da en iyi bilen padişahlardan biriydi. İbrahim Paşa'yı hasodabaşılık'tan Osmanlı tarihinde görülmemiş şekide direk sadrazamlığa yükselten ve yeteneklerinden faydalanan Kanuni'dir. Hızır Hayrettin Paşa'yı donanmanın paşına getiren, Mimar Sinan'ı yükselten, Sokullu'yu ve nice değerli paşaları yetiştiren ve devlet hizmetine kazandıran da Kanuni'den başkası değildir. Yetiştirdiği kadrolar oğlu Selim ve torunu Murat döneminde de Osmanlı devlet teşkilatında aktif rol oynamış pek çok başarı kazanılmasına ve devletin gelişmesine önayak olmuştur. Kanuni'ye o devirde rakipleri bile muhteşem diyor. Askeri ve siyasi başarıları, enerjik ve dirayetli oluşu, kültürel ve entellektüel kapasitesiyle Avrupa Saraylarında bile kendisinden hayranlıkla bahsediliyor ve muhteşem olarak adlandırılıyor. Bıraktığı eserlerin,hayır ve hasenetin yanında yaptığı kanunlarla da tarihe geçmiş,adı ABD senatosunda dünyanın en büyük kanun yapıcıları arasında anılmıştır. Avusturya elçisi Busbecq, bizzat görüştüğü Kanuni hakkındaki izlenimini şöyle aktarır:
"Artık yaşlanmakla birlikte bu muazzam imparatorluğun hükümdarlığına hâlâ yakışmaktadır. O aşırılığı sevmeyen, kendini birçok zevklerden mahrum etmesini bilen, irade sahibi bir kimsedir. Gençliğinde bile ağırbaşlılıkla hareket eder, şarap içmezdi. Dindardır, ibadetini hiç ihmal etmez. Bir emeli devletin hudutlarını genişletmek ise, diğeri dinini yükseltmek ve yaymaktır." Zigetvar seferine çıkmadan önce oğlu Selim'e iki bazubent ile bir "cevherî al sanduğu" bırakmış, bunları satıp parasıyla Cidde'ye su getirmesini vasiyet etmişti. Vasiyetindeki son sözleri şunlardı: "Hak Teala bu seferi mübarek edip gönül hoşluğuyla gelmek müyesser ede, Habib-i Ekrem hürmetine aleyhisselam."
İşte bu Kanuni'nin hüküm sürdüğü asır tarihe "Türk Asrı" olarak geçmiştir. Neresi mi muhteşem? Ona da siz karar verin.

Adsız dedi ki...

kanuni sadece mustafayı değil tüm ülkeyi batırdı ozaman... Eğer mustafa ömemiş olsaydı osmanlıyı yok edecek güç ne olurdu acaba...

Adsız dedi ki...

Kanuni Sultan Süleyman günahı ve sevabıyla artık bu dünyadan gitti,o zamanki devirde,devrin en güçlü devletini kurdu,tek realite benim için budur.Ha insan olarak hırsları elbette vardır,eğilimleri vs.Hürrem aklıyla padişahı etkilemiş,fakat zamanın evrilmemiş düzeni içinde evlatların tahta geçme hırsları,törpülenememiş.Şimdiki zamana bakalım,hala gerçek bir demokrasi var mı tüm dünyada?kaç asır geçti Kanuniden sonra, düzeldimi??bence daha kötüye gitmekte, örtülü bir kast sistemi tüm dünyada var maalesef,insanlar kendilerine aristokrat süsü veren insanlar tarafından köleleştirilmekte,üstelik bu bilim ve teknolojik dünyanın aydınlattığı süper beyinleri hizmetlerine alarak, Irak,Afganistan,Suriye,İran,Suudi Arabistan(şimdilik petrollerini sömürdükleri için elleşmiyorlar)Türkiye üzerinde sömürüye dayanan tek dünya devleti tek din ideolojisi masonlar tarafından tüm dünyada etkili olma çabası var.Paranın efendileri paralarıyla, entrikalarla, organ mafialığından uyuşturucu tacirliğine,silah tüccarlığından ilaç sanayisine kadar her yere elini atmış masum insanları sömürmekte.Aramızda onların temsilcileri aldıkları haraçlarla keselerini ve günlerini gelecek nesillerinin gücünü artırmakta. Emek karşılığı para kazanmanın değeri yok,entrika var dünyada.Bir gün insani değerlerin ön planda tutulacağı, bu dünyada yaşayan tüm canlıların,(insan,hayvan,bitki)dünyada yaşam haklarına saygı duyulacağı düzen gelmedikten sonra, ha kaç asır önceki ilkel zamanlar ha bu bilim ve teknolojiye aydınlanmaya rağmen sömürülmeye iğrençliğe entrikaya ses çıkarmıyoruz da, Kanuni yi mi eleştiriyoruz. O çağda adam o kadar biliyordu,dünya o kadar biliyordu, düzen oydu.Bu çağda insanların kanı emeği gözyaşıyla nemalanan kapitalist düzenin iğrenç insanlarına aristokrat asla diyemem.Gerçek aristokrasi ruh asaletidir ve emeğe kana gözyaşına,cana gereken değeri verir ırk ayrımı yapmadan o ruh asaleti.Bu kadar!

Adsız dedi ki...

Osmanlı Mustafanın ölümünden sonra çökmeye başladı diyen aptallar; Osmanlı Kanuni'nin ölümünden sonra 100 yıl daha fetihlere devam etti ve 8 milyon kare toprak aldı. 3.Mehmetten sonra uzun bir duraklama dönemi ve ardından çöküntü devri başlamıştır.. Biilinde konuşun.

Adsız dedi ki...

ulan adsız aptal.100 yıl fetih etti diyorsun neden bir beş yüz yıl daha etmedi. çünkü rüstemin rüşvetçiliği ve hürremin oyunlarıyla devlet kısa sürdü.mustafa nerde kanı görüp bayılan selim nerde tahta selim çıkarsa tabi osmanlının duraklama dönemi başlar.ve onun çocuklarıda sonunu hazırladı.bence mustafa olsaydı onun çocuklarıda devam etseydi şu an dünyayı dize getirmiştik hürremin cehenneme girdiği günü merakla bekliyorum o ve hırsız. rüşvetçi.fitneci deccal rüstemi

Tarihsel dedi ki...

Burada insanlara aptal diyorsun ama kendin analizden ve tarafsızlıktan bihabersin. Dünya tarihinde 350 yıllık genişleme evresinden sonra 500 yıl daha genişleyen bir devlet örneği yoktur, olması da mümkün değildir zaten. Rüstem Paşa ile rüşvetin Osmanlı bürokrasisinde yaygınlaştığı söylenir. Lakin senin gibi izlediği diziden etkilenip buraya gelenler varsayımlara dayanarak Mustafa tahta geçseydi uzay çağına geçerdik, yıkılma olmazdı diye zırvalamaya vardırıyorlar işi. Senin cehennemlik dediğin Hürrem Sultanın fakir fukara için kurdurduğu imarethaneler, aşevleri bugün bile hizmet veriyor. Tarihsel kişiliklere çamur atmadan önce izlediğiniz dizinin gerçek olmadığını bir idrak edin önce. Sonra gelip ahkam kesin burada.

Adsız dedi ki...

Hiç kimse %100 doğru yada %100 yanlış değildir.Kanuni'nin doğruları olduğu kadar yanlışları da vardır.Sümme haşa Kanuni peygamber mi ki her yaptığını doğru şeklinde savunuyorsunuz. Kanuni'nin zaafı hürrem'di.Hürrem'in oyunlarıyla ve hürrem e olan zaafıyla kanuni yenik düşmüştür.Kanuni'nin en büyük hatası şehzade mustafa'yı öldürtmesidir.Bu arada dizi falan izlemiyorum.Tam bir osmanlı hayranıyım.Lakin sizin gibi yanlışı da doğru demiyorum.Yanlış yanlıştır ,doğru da doğrudur.Şehzade Mustafa'nın öldürülmesi osmanlı için,sonun başlangıcı olmuştur.

Adsız dedi ki...

Değerli arkadaşlarım :
Yazdığınız tüm yorumları sabırla okudum.Kanuni dönemini zamana göre düşünürsek zamanının MUHTEŞEM SÜLEYMAN' ıdır.Bu tüm dünya tarihçilerinin ortak , tartışılmaz düşüncesi ve yorumudur.Şehzade Mustafa'nın büyük hatası devlet teamüllerine harfien uymamasıdır.Babası çok sevdiği için defalarca affetmesine rağmen son ve affedilemez hatası İran Şahına yazdığı mektuplardır.Bunlar sahte mektuplar olmayıp gerçek olduğudur.Kanuni bu nedenle affetmemiş ve canından olmuştur. Erkekleri en fazla etkileyen canlı varlıklar KADINLAR olduğuna göre ve dünya durdukça bu kural değişmeyeceğine göre bir yanda Mustafanın annesi diğer yanda Hürrem sultanın varlığı yaşamı ve düşüncelerini etkilediği kesindir. Ancak Mustafanın yaptığı hata kabul edilemez olduğu için ve DEVLET YÖNETİMİ'ne tam tezatlık taşıdığı için bedelini canı ile ödemiştir. SAYGILARIMLA

tarihsever dedi ki...

Aynen öyle. Selim çok itaatkar bir evlattı. Mehmet ve Cihangir'in hastalıktan vefat etmeleri, Mustafa ve Beyazıt'ın ise asi olmaları sebebiyle sabırla ve itaatle beklediği tahta kavuştu. Bazı kesimler papağan gibi Kanuni'nin en büyük hatası Mustafa'yı öldürtmesidir diyorlar. Hatta devletin gerilemesi de bu şekilde başlamıştır diyorlar. Tarih böyle yazılmaz. Tarih böyle analiz edilmez. Tarihte varsayımlara yer yoktur. Mustafa'nın öldürülmesi sonun başlangıcıysa bu son tamı tamına 370 sene sürüyor. Dünya tarihinde bu kadar uzun yaşayan devlet sayısı bir elin parmaklarını geçmezken bazıları nasıl Osmanlının yüzlerce sene devamlı bir gerileme içinde olduğu söylüyorlar hayret. Osmanlı tarihi ise tam anlamıyla batı perspektifinden yazılıyor bizim ülkemizde. Yükseliş, duraklama, gerileme diye ayrılıyor devirler. Böyle birşey yoktur. Çağlara ayak uyduramayan bir devlet nasıl 600 yıldan fazla ayakta kalabilir? Osmanlı gerilememiştir. Devirlere göre değişim geçirmiştir. Osmanlı Kanuni döneminde de devlet-i Aliye idi. II. Abdülhamid döneminde de. Şartlar değişmekle beraber dikkatli tahlil yapanlar devletlerin insan ömründeki aşamalara sahip olmadığını göreceklerdir.


=> Sen de ücretsiz bir internet sitesi kurmak ister misin? O zaman burayı tıkla! <=
 
Bugün 67 ziyaretçi (179 klik) kişi burdaydı! 
=> Sen de ücretsiz bir internet sitesi kurmak ister misin? O zaman burayı tıkla! <=


Bugün 767 ziyaretçi (1943 klik) kişi burdaydı!


Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol