 |
|
|
 |
|
| ABDULHAMİD HAN |
ABDÜLHAMİD HAN
Osmanlı padişahlarının 34'üncüsü olan Sultan II. Abdülhamid Han aklı, zekası ve ilmi fevkalade üstün olan bir zattı. Batılıların ve iç düşmanların asırlar boyunca devleti yok etmek için hazırladığı yıkıcı, sinsi planlarını sezip, önlerine aşılmaz bir set olarak dikildi. Hazırlayanları ve maşa olarak kullandıkları yerli işbirlikçilerini, sahte kahramanları işbaşından uzaklaştırdı.
İşte bu büyük zatın 10 şubat, 96. yıldönümü idi. Yıldönümü vesilesi ile Yıldız Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi işbirliği ile iki açık oturumdan oluşan etkinlik düzenlendi. İlk panel Abdülhamid'in sağlık politikasıyla ilgiliydi. Oturum başkanlığını yaptığım bu panelde konuşmacılar özet olarak şunları anlattılar:
Prof. Dr. Hüsrev Hatemi; Abdülhamid'in çok iyi niyetli, sağlam karakterli ve vefalı bir insan olduğunu söyledi. Kendisinden çok devleti düşünürdü. 33 sene zalimlik yapmadan devleti ustalıkla idare etmişti. Ona atılan iftiralardan biri de pinti olduğuna dairdi. Bu çok çirkin bir suçlama olduğunu ifade etti. Aristokrat havada, halktan uzak yaşamamıştı. Atatürk'ün Abdülhamid'i küçümseyici veya kötüleyici bir sözünün olmadığını da ekledi.
Prof. Dr. Nil Sarı ise Abdülhamid'in sağlık alanındaki eserlerinden söz etti ve bazılarının fotoğraflarını gösterdi. Abdülhamid 90 adet gureba hastanesi, 19 adet belediye hastanesi, 89 adet askeri hastane ayrıca eğitim hastaneleri, kadın hastaneleri, akıl hastaneleri açmıştı. Bu hastaneler ülkemizden Lübnan'a, Yemen'den İsrail'e, Makedonya'dan Suriye'ye, Yunanistan'dan Libya'ya, Suudi Arabistan'dan Irak'a pek çok yerleşim bölgesine yayılmıştı. Ayrıca eczaneler, hapishane, sağlık merkezleri, fakirler, acizler ve hacılar için misafirhane de pek çoktur. Müthiş bir sağlık hizmetidir bu. Maalesef tahttan düştükten sonra bu eserlerin isimleri değiştirilmiş, bazıları yıkılmış ve bir kısmı da başka alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kısacası bu büyük insan unutturulmak istenmiştir. Kasımpaşa, Haydarpaşa, Gülhane ve Mektebi Tıbbiye-i Şahane adlı eğitim ve üniversite hastanelerini açan da Abdülhamid olmuştur.
Doç. Dr. Adem Ölmez ise Abdülhamid Han'ın özellikle eğitim, sağlık, ulaşım ve asayişe önem verdiğini anlattı. Zamanında yeni bulunan aşıları ülkeye getirmiş, aşı ve kuduz hastalığı üzerine merkezler kurmuş, Bimarhaneleri yani akıl hastanelerini ıslah etmiştir. Akıl hastalarına zincir kullanımını yasaklayarak bugün bile saldırgan hastalarda kullanılan gömleği yerine koymuştur.
Dr. Şerif Esendemir konuşmasına Necip Fazıl'ın, "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamak olacaktır." sözleriyle başladı. Abdülhamid'in tren yolları, bakteriyolojihane, cami ve mektepler yaptırdığını, çağına uygun yaşlılık politikası izlediğini, habitat yani biyosferi merkezi alan ekolojik politikaya önem verdiğini anlattı.
Bunları dinlerken aklıma hep başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan çağrışım yaptı. O da ülkeye duble yollar, hızlı trenler, Marmaray, üçüncü boğaz köprüsü, çok sayıda havaalanı gibi sayılamayacak eserler hediye etti. Sağlık alanında yeni hastaneleri hizmete açtı. Sağlık hizmetlerini halka yaydı. Eğitim alanını pek çok üniversite, sayısız derslik ve binlerce yeni öğretmenle destekledi güçlendirdi. Kısacası Abdülhamid'in çağdaş bir takipçisiyle karşı karşıyayız.
Abdülhamid Han'ı nasıl ki bir takım vicdansız, merhametsiz ve acımasız kişiler, iç ve dış düşmanların oyununa gelerek, maşası olarak bir saray darbesi ile düşürdülerse aynı komplo şu an başbakanımıza karşı düzenlenmektedirler. Bu ülkeye hizmet etmek bazılarının gözüne batmakta ve ellerinden geleni yapmaktadırlar.
Rabbim Başbakanımızı korusunu2026 |
|
|
|
|
 |
İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
A’MEŞ (Süleymân bin Mihran)
Tabiîn devrinin büyük hadîs, kırâat, fıkıh imamlarından. Kûfe’nin büyük âlimlerinden olup, zamanının imâmı idi. İsmi, Süleymân bin Mikrân el-Kâhili el-Esedî el-Kûfî’dir. Künyesi Ebû Muhammed’dir. Babası, Demâvend’li iken, Kûfe’ye hicret edip, orada yerleşti. A’meş ( radıyallahü anh ) 61 (m. 680)’de, başka bir rivâyette, Hazreti Hüseyin’in şehîd olduğu gün Kûfe’de doğdu. 148 (m. 765)’de vefât etti. 147 veya 149’da vefât ettiği de rivâyet edilmiştir. Gözlerinden çok yaş aktığı ve görme hassasının çok zaif olmasından dolayı A’meş lakabı ile meşhûr olmuştur. Benî Esed’den Kâhıloğullarının âzâdlı kölesi idi.
Hazreti A’meş, hadîs ilminde hafız (yüzbin hadîs-i şerîfi râvileri ile birlikte ezberlemişti), sika (güvenilir, sağlam) bir zât olup ilmi ve fazîleti çok yüksektir, ilminin çokluğu sebebiyle kendisine Allâmet-ül-İslâm; Sıdkının, doğruluğunun çokluğu sebebiyle de “Mushaf denilmiştir. Hüşeym, A’meş ( radıyallahü anh ) hakkında diyor ki: “Kûfe’nin her tarafında, Allahü teâlânın kitabını onun kadar iyi okuyan, onun kadar güzel söz söyleyen, onun kadar anlayışlı, sorulan her suâle onun kadar süratle cevap veren birini görmedim.”
Onun nazarında herkes müsavî idi. Sohbetlerinde zenginler, fakîrler, hatta sultanlar bile aynı safta bulunurlardı. Zengin, fakîr herkes, huzûrunda emirlerini bekleyip arzularını yerine getirmek için can atarlardı. Bununla beraber, çoğu zaman bir dilim ekmeği dahi bulunmazdı. Yediği lokmanın helâldan olmasına çok dikkat eder, şüpheli şeylerden kaçınan (zahid) bir zat idi. Hep ölümü düşünür, ona hazırlıklı olmak için çalışırdı. Uykudan uyandığı zaman, su bulup abdest alması gecikecek ise derhal teyemmüm ederdi. Su ile abdest alıncaya kadar geçecek olan az bir zamanı böylece abdestli olarak geçirirdi. Bu halini görenlere “ben abdestsiz olarak ölmekden korkuyorum. Çünkü ölümün ne zaman geleceği belli değildir” buyururdu.
Hazreti A’meş, kırâat imamlarından, hadîs ilminde çok yükselmiş olanlardan ve Kûfe’de bulunan fıkıh âlimlerindendi. Çok ibâdet ederdi. Yetmiş seneye yakın bir zaman, bütün namazlarını cemaatle ve birinci safda kıldı.
Kırâat ilminde on imamdan sonra meşhûr olan dört kırâat imamından birisi de A’meş ( radıyallahü anh )’dır. Bu dört kırâat tevâtür derecesine ulaşmamıştır. Hazreti A’meş, hadîs ilminde de âlim olup Kûfe’de en son vefât eden Sahâbî Hazreti Abdullah bin Ebî Evfa ile görüşüp ondan hadîs-i şerîf rivâyet etti.
Büyük hadîs âlimi olan A’meş ( radıyallahü anh ) İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe’den bir çok mesele sordu. İmâm-ı A’zam bu suâllerin her biri için hadîs-i şerîfler okuyarak cevab verdi. Hazreti A’meş, İmâm-ı A’zam’ın hadîs ilmindeki derin bilgisini görünce “Ey fıkıh Âlimleri! Sizler mütehassıs tabib, bizler ise eczacı gibiyiz. Hadîsleri ve bunları rivâyet edenleri biz söyleriz. Bizim söylediklerimizin mânâlarını siz anlarsınız dedi. Bir defasında bir kimse gelip bir mesele sordu. Hazreti A’meş bunun cevabını düşünmeye başladı. O esnada Hazreti İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe geldi. A’meş, bu suâli imâma sorup cevabını istedi. İmâm-ı A’zam, hemen geniş cevab verdi. A’meş, bu cevaba hayran olup “Yâ İmâm bunu, hangi hadîsten çıkardınız?” dedi. İmâm-ı A’zam bir hadîs-i şerîf okuyup, “Bundan çıkardım, bunu senden işitmiştim” buyurdu.
İmâm-ı A’zam hazretleri bir gün Hazreti A’meş’in yanına gidip “Hadîs-i şerîfte bildirildiğine göre Allahü teâlâ kimin gözlerinden görme hassasını alırsa, ona karşılığını verir, sana ne verdi?” diye sordu. Hazreti A’meş cevabında dedi ki: “Allahü teâlâ, mükâfat olarak bana sıkıntı, ağırlık verenleri görmekten kurtardı.”
“Neden gözün yaşarır?” diye sorduklarında, A’meş: “Ağırlık veren (ahmak) kimselere bakmaktan yaşarır”, diye cevab vermiştir.
Biz öyle kimselere yetiştik ki, onlardan biri, günlerce kardeşini göremez, sonra onunla karşılaşdığında “Nasılsın? Ne haldesin?” diye sorardı. Bu sorma laf olsun diye olmaz. Kardeşi, kendisinden malının yarısını istemiş olsa bile hemen verirdi.
Şimdi öyle insanlar var ki, kardeşiyle her gün karşılaşsa bile “Nasılsın? Ne haldesin?” diye soruyor. Hatta evdeki tavuklarını bile soruyor. Fakat kardeşi kendisinden bir dirhem istese vermiyor...”
A’meş, zamanından sonra da ilminin çokluğu sebebiyle, hayırla anılmıştır. Nitekim, onun vefâtından sonra, evini bir çok âlim ziyâret etmiştir. Cerîr şöyle anlatır: “Vefâtından sonra A’meş’i rü’yâmda gördüm, nasılsın? diye sordum. Bana: “Allah’ın mağfireti ile kurtulduk. Âlemlerin Rabbi olan Allah’a hamd olsun” diye Cevab verdi.
Hazreti Enes bin Mâlik ile görüştü. Tabi’în-i ızâm’dan Ebû Vail, Zir bin Hubeys, İbrâhîm en-Nehaî, İbn-i Şihâb ez-Zührî ve diğer hadîs âlimlerinden hadîs-i şerîf rivâyet etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerin sayısı 1300’dür. El-Hâkim, İbn-i Maîn’den şöyle naklediyor: “Hadîs ilminde senedlerin en güzeli, el-A’meş, İbrâhîm en-Nehaî, Alkame bin Kays ve Abdullah İbn-i Mes’ûd silsilesidir.” Rivâyet ettiği Hadîs-i şerîflerden bazıları:
“Ümmetimden Cennete ilk girenlerin yüzleri, mehtablı bir gecede görünen ay gibidir. Bunlardan sonra girenler yüzü, gökte aydınlığı fazla olan yıldızlar gibidir. Bundan sonrakiler, durumlarına göredir. Cennette, büyük ve küçük abdest bozmak yoktur. Cennettekiler, tükürmezler, balgam çıkarmazlar; Tarakları altındandır. Buhurdanlıklarında öd ağacı tüter. Terleri misk gibi kokar. Boyları hep bir hizadadır. Hepsinin boyu, Hazreti Âdem’in (aleyhisselâm) boyu gibidir. Hazreti Âdem’in boyu altmış arşın idi.”
“Bir kimse Cum’a günü güzel abdest aldıktan sonra, Cuma namazına gidip, imamın yakınına oturur, söylenenleri dinler, bu arada konuşmayıp susarsa, iki Cuma arasında işlediği günahlar üç gün fazlasıyla bağışlanır. Bir kimse de hutbeyi dinlemeyip başka şeyle meşgûl olur, lüzumsuz söz söylerse, onun Cuması boşa geçmiş olur.”
“Bir hayrın yapılmasına yardımcı olan kimse, o hayrı işlemiş gibidir.”
“Yaratılmış olanlar hakkında tefekkür ediniz. Yaratan hakkında tefekkür etmeyiniz.”
“Bir kimse, kızını iyi bir şekilde terbiye etse; dinini öğretse ve Allahü teâlâ’nın kendisine verdiği ni’metlerden kızına da verse o kızı kendisi ile Cehennem arasında perde olur.”
“Zaman gelir Cehennemlikler öyle acıkır ki, bunun te’sîri, şiddetli Cehennem azâbına denk olur. Yemek diye feryâd ederler. Onlara, açlığa faydası olmayacak ve kendilerini beslemeyecek olan zehirli dikenden yemek verilir. Yine yemek isterler. Onlara yine dikenli yemekler verilir. Fakat bunları da sindiremezler. Hemen dünyâdaki gibi bu yemekleri şarapla hazmettikleri akıllarına gelir ve şarap isterler. Bunlara dikenli bardaklarda şarap yerine irin verilir. Onlar irini ağızlarına yaklaştırınca, dikenler yüzlerini yırtar. İçtikleri midelerine indiği vakit midelerini parça parça eder. Cehennem bekçilerini çağırır ve: “Ne olur, Allah’a duâ et de bir gün olsun azâbımızı hafifletsin” derler. Cehennem zebanîleri “Size açık delîllerle Peygamberler gelmedi mi?” diye sorarlar. Onlar da “Evet geldi. Fakat biz inanmadık” derler. Mâlik’i çağırırlar, gelir ve ona: “Rabbimiz, hakkımızda iyi bir hüküm versin” derler. Mâlik: “Sizler burada kalacaksınız.” buyurur. Bu hadîs-i şeriflerin râvîlerinden A’meş şöyle bir açıklama yapmaktadır “Bunların bu yalvarıştan ile Mâlik’in menfî cevap vermesi arasında bin yıl geçer, diye duydum” ve devamla: “Bu sefer kendi kendilerine, “Biz Allah’a yalvaralım, bize Allah’tan hayırlısı yoktur” derler ve: “Ey Rabbimiz, azgınlığımız galebe çaldı. Sapıklıkta kaldık. Bizi Cehennemden çıkar, bir daha isyana dönersek o zaman zalimlerden oluruz” derler. Allahü teâlâ onlara, “Sesinizi kesin, daha konuşmayın” buyurur. İşte o zaman her iyilikten ümidleri kesilir. O vakit hasret ve nedamet içinde kalırlar.”
“Bir kimse, yaşlı ana-babasına bakmak, küçük çocuklarını geçindirmek ve halka muhtaç olmamak için çalışırsa, Allah yolundadır. Ama görsünler ve işitsinler diye çalışıyorsa o zaman şeytanın yolundadır.”
Hazreti A’meş, bir sabah Benî Esed mescidine uğradı. Müezzin kametden sonra, imam birinci rek’atta Bakara sûresini, ikinci rek’atta Âl-i İmrân sûresini sonuna kadar okudu. Namazdan sonra Hazreti A’meş imâma “Allahtan kork. Resûlullah’ın ( aleyhisselâm ) “İnsanlara imam olan, namazı hafifletsin, zira arkasında yaşlılar, zayıflar ve ihtiyâç sahipleri vardır.” hadîs-i şerîfini işitmedin mi? dedi.
“Hasan ile Hüseyin Cennetteki gençlerin efendisidir.”
“Ali’nin yüzüne bakmak ibadettir.”
Hazreti A’meş’in rivâyet ettiğine göre: “Azrail (aleyhisselâm) insan sûretine girerek Süleymân’a (aleyhisselâm) uğradı ve orada bulunan bir adama dikkatle baktı. Adam da bunu fark etti. Azrail (aleyhisselâm) gidince, adam Süleymân’a (aleyhisselâm) kim olduğunu sordu. Azrail (aleyhisselâm) olduğunu anlayınca: “Bu, beni alacak gibi bakışla, bana, bakıverdi. Ben, bundan korkuyorum” dedi. Süleymân (aleyhisselâm) “Ne yapmamı istiyorsun? deyince, adam: “Beni rüzgâr ile Hindistan’ın öteki kenarına attır” dedi. Süleymân (aleyhisselâm) da dediğini yaptı. Bir müddet sonra Azrail (aleyhisselâm) ile karşılaşınca, önceki bakışının sebebini kendisine sordu. Azrail (aleyhisselâm): “Hindistan’ın doğusunda pek kısa bir müddet sonra adamın rûhunu kabza memur iken adamı burada gördüğüme şaşarak, ona baktım” dedi.
“Ramazan ayında yapılan ibâdetler, gelecek ramazana kadar, Hac zamanında yapılan ibâdetler, gelecek hac zamanına kadar, Cemâatle kılınan Cuma namazı gelecek Cumaya kadar, cemaatle kılınan vakit namazı da ondan sonraki vakit namazına kadar işlenen günahlara keffarettir. Ama büyük günah işlememek şartıyla.”
A’meş ( radıyallahü anh ) Zeyd İbn-i Veheb’den naklen, İbn-i Mes’ûd’un ( radıyallahü anh ) şöyle anlattığını rivâyet ediyor. “Sizin bu dünyâda kullandığınız ateş, Cehennem ateşinin yetmişte biri kadardır. Cehennemin ateşi iki defa denize daldırılıp çıkartılmış olsa yine ondan istifâde edemezsiniz. Denize iki defa daldırılmış olmasına rağmen sıcaklığı o derece fazla olur ki, yine ondan faydalanılamaz.” Hazreti A’meş buyurdular ki: “Halkın işi gücü fesâd olunca, şerliler başlarına geçer.”
“Öldükten sonra beni kimseye sormayın, varın beni Rabbime sorun. Ve beni bir çukura atın. Cesedim o kadar kıymetsizdir ki, tek kişinin dahi peşinden gitmesine değmez.”
“Nefsimi elimle tutabilseydim, parça parça doğrar, hayvanların önüne yem olarak atardım.”
“Görmeden evlenmenin sonu elem ve kederdir.”
“Bir cenâze olduğunda, bizi öyle hüzün kaplar ki, kime taziyede bulunacağımızı tanıyamaz hale gelirdik.”
“İçinizde Allahü teâlâ’ya âsi olanlar, işledikleri o çirkin işlerin isli bir duman olup yüzlerine çökeceğinden, mahşer günü halkın önünde başlarına böyle bir hâl geleceğinden niçin korkmuyorlar?”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Târîhi Bağdâd, cild-9, sh. 3
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-4, sh. 222
3) Gayet-ün-nihaye, cild-1, sh. 315
4) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 154
5) Hilyet-ül-evliyâ cild-5, sh. 46
6) Mîzân-ul-i’tidâl, cild-1, sh. 423
7) El-A’lâm, cild-3, sh. 198
? Tabakât-ül-fukaha sh. 59
9) Vefeyât-ül-a’yân, cild-2, sh. 400
10) Tabakât-ı İbn-i sa’d cild-5, sh. 342
11) Kâmûs-ul-a’lâm cild-2, sh. 997
12) Müsned-i Ahmed bin Hanbel cild-1, sh. 380
13) Fâideli Bilgiler sh. 49
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABBÂD BİN ABBÂD BİN HABÎB
Meşhûr hadîs âlimlerinden. İsmi, Abbâd bin Abbâd bin Habîb bin Mühelleb bin Ebî Sufre’dir. Künyesi “Ebû Muâviye”dir. Atâkî, Ezdî, Mühellebî ve Basrî nisbetleri ile de tanınmaktadır. Doğum târihi kesin olarak bilinememektedir. Hicrî 181 (m. 797) târihinde Recep ayının 18’inde Bağdâd’da vefât etmiştir.
Abbâd bin Abbâd, hadîs hafızlarından olup, Basra’da yetişen meşhûr âlimlerdendir. Yüzbin hadîs-i şerîfi senetleri ile birlikte ezberlemiştir. Zamanının âlimleri arasında şerefli, üstün bir yeri vardı. Fazîlet sahibi, hadîs-i şerîf rivâyetinde sika, yani güvenilir bir kimseydi. Çok sayıda âlim, onu hadîste senet kabûl etmişlerdir.
Ebû Cemre-i Dabi’î, Yunus bin Habbâb, Muhammed bin Amr, Avf el-A’rabî, Ebû Uyeyne’nin kölesi Vâsıl, Hişâm bin Urve, Âsım el-Ahvâl gibi birçok kimselerden ilim alıp, hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Yahyâ bin Muîn, onun hakkında dedi ki: “O, hadîs rivâyetiyle meşhûr olan Hammâd bin Avvâm’dan daha güvenilir ve ondan daha çok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.” Ahmed bin Hanbel, Küteybe, Müsedded, Yahyâ bin Muin, Ahmed bin Meni’, Hasen bin Arefe ve başkaları Ondan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Hazreti Âişe’den rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şöyledir: Hazreti Âişe buyurdu ki:
“Yanıma Ensârdan bir kadın girdi. Resûlullah’ın ( aleyhisselâm ) yatağını dürülmüş olarak gördü, sonra gitti ve bana içi yün olan bir yatak gönderdi. O sırada Resûl-i Ekrem yanıma geldi ve “Bu nedir?” buyurdu. Ben de durumu olduğu gibi anlattım. Bana “Onu geri ver!” buyurdu. Ben onu iade etmedim. Fakat Resûl-i Ekrem efendimizin evde üç defa“Geri ver!” buyurmasından çok hayrete düştüm. Tekrar, “Onu iade et! Ey Âişe, Allahü teâlâ’ya yemîn ederim ki, eğer isteseydim Allahü teâlâ benim yanımda altından ve gümüşten dağlar bulundururdu.” Ebû Cemre’den, O da İbn-i Abbâs’tan naklen haber verdi. İbn-i Abbâs şöyle buyurdu: “Abdülkays heyeti Resûlullah efendimizin huzûruna gelerek, “Yâ Resûlallah! Şu mahalle sakinleri bizler Râbia’nın bir koluyuz. Seninle aramıza Mudar kâfirleri girmiştir. Bu yüzden sana ancak haram aylarda gelebiliyoruz. Bize öyle bir şey emret ki, onunla hem kendimiz amel edelim hem de bizden sonrakileri ona davet eyleyelim”, dediler. Resûlullah efendimiz şöyle buyurdular. “Size dört şey emrediyorum. 1- Allahü teâlâya imânı, (sonra bunu kendileri tefsîr ederek) Allah’dan başka ilah olmadığına ve Muhammed aleyhisselâm’ın O’nun Resûlü olduğuna şehâdet etmenizi 2-Namaz kılmayı, 3- Zekât vermeyi, 4-Bir de aldığınız ganîmetlerin beşte birini vermenizi emrediyorum...”
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) buyurdular ki:
“İslâmiyyet garîb, kimsesiz olarak başladı. Son zamanlarda, başladığı gibi, garîb olarak geri döner. Garîb olan müslümanlara müjdeler olsun.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-3, sh. 257
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 95
3) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 296
4) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 367
5) Vefeyât-ül-A’yân cild-6, sh. 308
6) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-3, sh. 309
7) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 260, 261
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN ABDÜLAZÎZ
Tanınmış bir hadîs âlimi, Ömerî diye tanınır. 184 (m. 800) senesinde Medine-i Münevvere’de vefât etti. Babasından ve başkalarından hadîs-i şerîf rivâyet etti. Ondan da, Süleymân bin Muhammed bin Yahyâ bin Urve bin Zübeyr, İbn-i Uyeyne, İbn-i Mübârek, Mûsâ bin İbrâhîm gibi âlimler (r.anhüm) hadîs-i şerîf bildirmişlerdir.
İbn-i Hibbân buyurdu ki: O, zamanının en zahid (dünyâya düşkün olmıyan) ve âbidlerinden (çok ibâdet edenlerden) olup, hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlim idi.
Fudayl bin Iyâd buyurdu ki: “Abdullah bin Abdülazîz ile İbn-i Mübârek’in huzûruna gidip, yanında bulunmayı çok seviyorum.”
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Enes bin Mâlik’den rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Dünya husûsunda, kendisinden yukarı olanlara, dîni husûsunda kendisinden aşağıda olanlara bakan kimseyi, Allahü teâlâ şükredici ve sabredici olarak yazmaz. Dünya husûsunda kendisinden aşağıda olanlara bakıp, din husûsunda kendisinden yukarıda olana bakan kimseyi Allahü teâlâ, şükreden ve sabırlı bir kul olarak yazar.”
İbrâhîm bin Sa’d’dan rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Eshâbım hakkında, Allahü teâlâdan korkun. Sakın benden sonra onlara düşmanlık yapmayınız. Onları seven beni sevdiği için sever. Onlara buğz eden, kin tutan, bana düşmanlığından dolayı böyle yapmış olur. Onlara eziyet eden, bana eziyet etmiş olur. Bana eziyet eden, Allahü teâlâya eziyet etmiş olur. Kim Allahü teâlâya eziyet ederse, Allahü teâlânın onu cezalandırması çok yaklaşmıştır, demektir.”
Sâlim bin Abdullah’dan rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâya yalvarıp, duâ etmeden önce Ma’rûfu (iyiliği) emredip, Münker’den (kötülükten)nehyediniz (alıkoyunuz.) Günahınıza pişman olup, Allahü teâlâdan afv ve mağfiret dilemeden önce, elbette Allahü teâlâ sizin duâlarınızı kabûl etmiyecek. O zaman afv mağfiret de olunmıyacaksınız. Yahudi âlimler ve hıristiyan din adamları Emr-i ma’rûf ve Nehy-i an-il münkeri terk ettikleri için, Allahü teâlâ onları, kendi Peygamberlerinin lisânı üzere lanetleyip, umûmî bir belâ vermiştir.”
Ebû Ca’fer el-Hızâ: Abdullah Ömerî’nin ( radıyallahü anh ) bir gün büyüklerden birisinin şu sözünü naklettiğini bildirdi: “Kur’ân-ı kerîmi çok okumalı. Çünkü, Kur’ân-ı kerîm, okunup emirlerine uyulduğu zaman, Cennete götürür.”
Abdullah Ömerî hazretleri dâima kitaplarıyla beraberdi. Onları yanından hiç ayırmazdı. Mutlaka yanında bakacağı bir kitap bulunurdu. Ona, niçin, kitapları bu kadar seviyorsun dediler. O, bunlara şu sözlerle cevap verdi. “İnsana kabirden daha ibret verici ve daha çok nasîhat eden bir şey yoktur. Yalnızlık, bir takım sıkıntı ve kötülüklerden uzak tutar. Kitap ise, insana yakın ve samimi bir arkadaştır.”
Birgün şöyle duâ etti: “Yâ Rabbi! Sana, büyüğümüz, küçüğümüz tövbe ederiz. Tövbelerimizi, doğru kıl. Bizi tövbesine uymayanlardan eyleme, Allahım!”
Ebû Münzir İsmail bin Ömer anlattı. Abdullah Ömerî ( radıyallahü anh ) şöyle diyordu: “İnsanoğlu gaflete dalar da, Allahü teâlâ’nın emirlerini yapmaz olur. Yasakladığı şeyleri yapmağa başlar, insanlardan korkarak, Emr-i ma’rûf ve Nehy-i an-il-münker (iyiliği emredip, kötülüklerden alıkoyma) farzını terk eder.”
Muhammed bin Harb el-Mekkî dedi: Abdullah bin Abdülazîz Ömerî hazretleri yanımıza gelmişti. Onun etrâfına toplandık. Mekke-i Mükerreme’nin ileri gelenleri de toplanmıştı. Bu sırada başını kaldırınca, Kâ’be-i Muâzzama’nın etrâfında yükselen sarayları gördü. Şiddetli bir şekilde bağırarak “Ey bu köşkleri bu mukaddes mekanın yanına dikenler; “Ölünce, yapayalnız kalacağınız, mezarların zifiri karalıklarını hatırlayınız. Ey zevk ve sefâ sahipleri, ey dünyâ ni’metleri içerisinde yüzenler! Kabirde, kurtların, böceklerin, yiyecekleri ve gıdaları olacağınızı, şu güzel vücutlarınızın, toprağın altında çürüyeceğini, o gören gözlerinizin akacağını, konuşan dillerinizin susacağını hiç düşünmüyor musunuz?” Abdülazîz hazretleri bunları söyleyince gözleri doldu.
Birisi Abdullah bin Abdülazîz’e, “Bana nasîhat et” dedi. Bunun üzerine, o zâta dönerek: “Verâ çok kıymetli bir haslettir, insanın kalbinde verânın (şüpheli şeylerden sakınma) bulunması, bütün dünyâya bedeldir. Onun için, bir şey şüpheli ise ondan sakın. Yoksa haram işlersin” dedi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-8, sh. 283
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 302
3) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-5, sh. 435
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN AVN
Tabiînin büyüklerinden. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. 151 (m. 768)’de vefât etti. Abdullah bin Avn, Semâme bin Abdullah bin Enes, Muhammed İbn-i Sîrîn, İbrâhîm en-Nehaî, Ziyâd bin Cübeyr bin Hayve, Kâsım bin Muhammed, Hasan-ı Basrî, Şa’bî, Mücâhid ve başkalarından hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Hadîs toplamak için Mekke, Medine, Kûfe, Basra ve daha bir çok yere seyahat etmiştir. İmâm-ı A’meş, Dâvud bin Ebî Hind, Süfyân-ı Sevrî, Şû’be, Ebû Yahyâ el-Kattân, Abdullah İbn-i Mübârek, Vekî bin Cerrah, Muaz İbn-i Muâz, Muhammed bin Abdullah el-Ensârî ve başkaları da ondan hadîs rivâyet etmiştir. Hadîs ilminde sika (güvenilir) râvilerdendir.
Büyük âlim Kurre ( radıyallahü anh ) der ki: “Biz İbn-i Sîrin’in verâsına (haram ve şüphelilerden sakınmasına) hayran idik. Fakat Abdullah İbn-i Avn, Onu bize unutturdu. O bu husûsta çok ileri mertebelerde idi.”
Bikâr der ki; İbn-i Avn şöyle buyururlardı: “Akıllı olan bir kimseyi, işlediği hata için azarlamak yakışmaz. Şu zamanımızda da durum budur. Kim birini azarlarsa, daha şiddetli azarı bir başkasından kendisi duyar.”
Yine Bikâr anlatır: “İbn-i Avn’ın kimseyle alay ettiğini görmedim. Çünkü o, kendi halinde ve nefsiyle meşgûldü. Günden güne olgunlaşıyor, tasavvufta yüksek derecelere kavuşuyordu.”
Hergün sabah namazını talebeleri ile kılar sonra kimseyle konuşmadan, kıbleye karşı oturur, Allahü teâlâ’yı zikrederdi. Bu hal güneş doğuncaya kadar devam ederdi. Talebeleri de aynı şekilde yapardı. Güneş doğduktan sonra onlara dönüp, ders verir ve nasîhat ederdi. Boş ve faidesiz şeyler konuşmaz, insanlara faydalı olanları anlatırdı. Kendisinden çok güzel koku gelirdi. Temiz ve güzel giyinirdi. Belli zamanlarda evine kapanır, sükût ve tefekkürle vakit geçirirdi. Yaptığı iyi işleri gizler, iyi huyunu dahi belli etmezdi. Yaptığı amelleri kimsenin öğrenmesini, bilmesini istemezdi. Ana ve babasına çok iyilik yapardı. Onların yediği kaptan hiç yemek yemezdi. Sebebini soranlara “Korkarım, yediğim kaptaki bir lokmada, onların gözü olur da farkına varmadan alıp yiyebilirim” derdi. Bir gün annesi çağırdı. Sert bir şekilde cevap vermişti. Sonra buna çok üzüldü. Hemen gitti ve hareketine keffaret olsun diye, iki köle azâd etti. Evleri vardı. Hepsinde müslümanlar parasız otururdu. İsteyeceği ücret onlara çok gelebilir düşüncesiyle hiç kira almazdı. Diline sahip olup, hiçbir zaman kötü söz söylemezdi. Yaptıklarından pişman olmıyan aklı selim sahibi idi. Kur’ân-ı kerîmi çok okur, cemâate devam ederdi.
İbn-i Mus’ab ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: Avnoğlu Abdullah ile yirmidört sene beraber kaldım. Herşeyine dikkat ettim. Her haliyle dinimize uygun yaşayışının neticesinde meleklerin ona bir hata yazmadığı kanaatına vardım.”
Yahyâ el-Kattân da “Avnoğlu Abdullah’ın üstünlüğü, insanlar arasında dünyâyı en fazla terk etmiş olman bakımından değil, diline sahip olması bakımındandır. O, insanlar arasında diline en fazla sahip olanlardan birisidir.”
İbn-i Mübârek onun için, “Onun gibi namaz kılan görmedim” dedi. Abdurrezzak denen zât başkalarının da olduğunu söyleyince, “O sana kâfidir” demiştir. Âlimlerden Ravh ismindeki bir zât da, “Ondan daha ibâdet edici birisini görmedim” dedi. İbn-i Avn hiç kızmazdı. Kızdırmak isteyene duâ ile karşılık verirdi.
Muhammed bin Fudâle anlatır. Peygamber efendimizi ( aleyhisselâm ) rüyada gördüm. “İbn-i Avn-ı ziyâret ediniz. Çünkü Allahü teâlâ ve Resûlü onu seviyor” buyurdu. Bikâr bin Abdullah es-Sîrinî, O’nun bir gün oruç tutup bir gün tutmadığını söyler. İbn-i Mübârek’e, İbn-i Avn’ın ne ile bu dereceye yükseldiği soruldu. O da “doğrulukla” cevabını verdi. İbn-i Avn dedi ki: “Ey kardeşlerim! Sizin için üç şeyi seviyorum. Kur’ân-ı kerîmi gece-gündüz okumanızı, cemaate devamınızı ve kötü işlere mâni olmanızı.”
İbn-i Avn, Muhammed bin Sîrîn’den şu hadîs-i şerîfi nakletmiştir: “Cuma günü bir saat vardır ki, namaz kılan birisi o saate rastlar ve hayır isterse, Allahü teâlâ onu ona verir.”
İbn-i Sîrîn’den rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerde: “En faziletli oruç, kardeşim Dâvud aleyhisselâmın orucudur. O bir gün oruç tutar, bir gün tutmazdı.”
“Kul kardeşinin yardımında bulunduğu müddetçe, Allahü teâlâ o kula yardımda bulunur. Allahü teâlâ sıkıntıda bulunana yardımı sever.”
“Allahü teâlânın bir meleği vardır ki, her namaz sırasında (Ey Âdemoğulları, nefisleriniz üzerine yaktığınız ateşlere karşı durunuz. Onları namazla söndürünüz.)”
Resûlullah ( aleyhisselâm ) İlk lokmayı alırken, “Ey mağfireti geniş olan Allahım beni bağışla.” buyururdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 37
2) Tezkîret-ül-huffâz cild-1, sh. 156
3) El-A’lâm cild-4, sh. 111
4) Hülâsa sh. 309
5) Tehzîb-ut-tehzîb cild-5, sh. 346
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN BÜREYDE
Tabiîn devrinin hadîs âlimlerinden. İsmi Abdullah bin Büreyde bin Hasîb el-Eslemî’dir. Künyesi “Ebû Sehl”dir. El-Mervezî, Merv kadısı, el-Eslemî lakabları ile tanınmaktadır. 14 (m. 635) târihinde Kûfe’de Hazreti Ömer’in halifeliği zamanında doğdu. Basra’da yaşadı. Merv şehrine kadı olarak tayin edildi ve 115 (m. 707) târihinde orada vefât etti.
Abdullah bin Büreyde, Tabiînin sika (güvenilir) râvilerinden olup, hadîs ilminde büyük bir âlimdir. O, Eshâb-ı kirâm’dan Abdullah İbn-i Mes’ûd ile görüşmüştür.
Ebû Hâtem ve diğer âlimler O’nun sika (güvenilir) olduğunu bildirdiler. İmâm-ı Vekî diyor ki, “Abdullah’ın ikiz kardeşi Süleymân ondan daha çok övülmüştür ve hadîs bakımından en sahih olan odur demişlerdir.” O, babasından, İbn-i Abbâs’tan, İbn-i Amr’dan, Abdullah bin Amr’dan, İbn-i Mes’ûd’dan, Abdullah bin Muğfel’den, Ebû Mûsâ el-Eş’arî’den, Ebû Hüreyre’den, Hazreti Aişe’den, Semre bin Cündeb’den, Hazreti Muâviye’den, Mugîre bin Şu’be’den, Da’fel bin Hanzala’dan, Beşîr bin Ka’b’dan, Hamîd bin Abdurrahmân el-Himyerî’den, Ebü’l-Esved Dûeli’den, Hanzala bin Ali el-Eslemî’den, İbn-i Müseyyeb’den, İmrân bin Hüseyin’den, Yahyâ bin Ya’mer’den ve diğer bir çok hadîs âlimlerinden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da Beşîr bin Muhacir, Sehl bin Beşîr, Sev’âb bin Utbe, Huceyr bin Abdullah, Hüseyin bin Zekvân, Hüseyin bin Vâkıd-il-Mervezî, Dâvûd bin Vâkıd-il-Mervezî, Dâvûd bin Ebil’-Furat ve iki oğlu Sahr ve Sehl, Sa’îd bin Cerîrî, Mâuriye bin Abdülkerîm es-Sekafî, Mukâtil bin Hayyâm, Merv Kâdısı Hüseyin bin Vâkıd, Sa’d bin Ubeyde, Abdullah bin Atâ el-Mekkî, Ebû Tîbe Abdullah bin Müslim el-Mervezî, Ebu’l-Münib Abdullah bin Abdullah el-Atâkî, Osman bin Gıyâs, Ali bin Süveyd bin Mencuf, Kâtâde, Kehmes bin el-Hasan, Mâlik bin Mugul, Muharrib bin Dessâr, Mutrul-Verâk, Velîd bin Sa’lebe gibi bir çok âlimler hadîs-i şerîf almışlardır. Kendisinden, çok kimseler ilim öğrenmiştir.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Peygamberimiz ( aleyhisselâm ), “Ben sizi (İslâmın ilk zamanlarında) kabirleri ziyâretten men etmiştim. Artık onları ziyâret edin.” buyurdular.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-4, sh. 74
2) Tehzîb-ut-tehzîb cild-5, sh. 157
3) Mîzân-ül-İ’tidâl cild-2, sh. 396
4) Tezkîrât-ül-huffâz cild-1, sh. 102
5) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-7, sh. 221
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN DÎNAR
Tabiînin büyük hadîs âlimlerinden. Künyesi Ebû Abdurrahmân el-Umrî, el-Medenî'dir. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. 127 (m. 744) yılında vefât etmiştir. İbn-i Ömer’in azadlı kölesidir.
Zamanın en meşhûr âlimlerinden, bilhassa yetişmiş olduğu Eshâb-ı kiramdan İbn-i Ömer, Enes bin Mâlik’ten ( radıyallahü anh ), ayrıca Süleymân bin Yesâr, Ebî Sâlih bin Semmân’dan ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. İmâm-ı Nesâî onu müskirûn’dan (Çok hadîs rivâyet edenlerden) kabûl eder. Kendisinden, Mûsâ bin Ukbe, Mâlik, oğlu Abdurrahmân, Nâfî el-Kureşî, Süfyân-ı Sevrî, Süfyân bin Uyeyne, Muhammed bin Sûkâ gibi âlimler hadîs rivâyet etmişlerdir. Hadîs âlimleri onu sika (güvenilir) kabûl etmişlerdir. Rivâyetleri meşhûr hadîs kitabları olan Kütüb-i Sitte’de yer almaktadır.
Abdullah bin Dinar’ın yalnız bir tek Sahâbîden rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerin başka âlimlerin rivâyetlerinde geçen lafzî (sözlü) delîlleri vardır. Ebû Sâlih’den, onun da Ebû Hüreyre’den bildirdiği şu hadîs-i şerîf bunlara bir örnektir. Peygamber efendimiz buyurdu ki: “Îmân altmış küsur şu’bedir. Haya da imânın bir şu’besidir.” Bu hadîs-i şerîfin hem mânâsında, hem de lâfzında âlimler ittifâk etmiştir.
Abdullah bin Dinar hazretleri, ahlâkça da Tabiînin en ileri gelenlerinden idi. Ebû Hamza bir gün kendisinden nasîhat istediği zaman buyurmuştur ki: “İnsanlardan uzak, yalnız olduğunda da her zaman Allah’tan kork, beş vakit namazını cemaatle kıl. Yönünü harama çevirme ki, böylece her hâlinle Allahü teâlâ’ya yaklaşanlardan olursun.”
Abdullah bin Dinar hazretlerinin bizzat Sahabeden aldığı hadîs-i şeriflerden birisi: “Ay (Şaban ayı) yirmidokuz gündür. Hilâli görmedikçe oruç tutmayınız. Hilâli görmedikçe bayram etmeyiniz. Eğer ufkunuz bulutlanmış bulunursa sayıyı otuza tamamlayınız.”
“Herhangi bir kimse din kardeşine “Ey kâfir” derse bu tekfîr sebebiyle ikisinden biri muhakkak küfre döner. Eğer o kimse dediği gibi ise ne a’lâ! Aksi takdîrde sözü kendi aleyhine döner.”
“Ey kadınlar cemaati! Sadaka verin! İstiğfarı da çok yapın! Çünkü ben ekseriyetle Cehennemliklerin sizlerden olduğunu gördüm.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 125
2) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-5, sh. 626
3) Tehzîb-ül-esma ve’l-luga cild-1, sh. 264
4) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 417
5) Tehzîb-ut-tehzîb cild-5, sh. 201
6) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-2, sh. 286
7) Hilyet-ül-evliyâ cild-10, sh. 162
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN EBİ ZEKERİYYA
Tabiînin büyüklerinden bir hadîs âlimi. Künyesi Ebû Yahyâ eş-Şâmî’dir. Künyesi ile tanınır. Doğum târihi bilinmemektedir. 119 (m. 737) târihinde Halife Hişam zamanında ve Mekhûl’den sonra vefât etmiştir. Gazâlara katılır, cihad ederdi. Babasının ismi Iyâs bin Yezîd veya Zeyd bin Iyâs’dır. Abdullah bin Ebû Zekeriyya, Şamlıların âlimlerinden olup, Mekhûl’un akranıdır, yani ilim bakımından onun gibidir. Hadîs ilminde sika bir âlimdir. Ümm-üd-Derdâ, Recâ bin Hayve, Ubâde bin Şâmid’den (r.anhüm) hâdîs-i şerîf rivâyet etti. Ondan da Rebîa bin Yezîd, Saîd bin Abdülazîz, Evzâî, Yemân bin Adıy gibi âlimler, hadîs-i şerîf rivâyet edip, ilim öğrenmişlerdir. Âlimlerin hakkında buyurdukları: “İbn-i Sa’d, onu Şamlı Tâbiîn’in üçüncü tabakasında zikredip, “O, hadîs ilminde sika bir âlim olup, rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler azdır.”
Evzâî: “Zamanında, Şam’ın en fazîletti ve seçilmişlerinden idi.” Yemân bin Adiy: “Şam’da çok ibâdet eden zâtlardan birisidir” dediler. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler:
İbn-i Muhayriz’den rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Allah yolunda iken hâsıl olan tozla, Cehennemin dumanı, bir müslümanın üzerinde bir araya gelmez.”
Ebûdderdâ’dan rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdular ki: “Siz, kıyâmet gününde, kendi isimleriniz ve babalarınızın isimleriyle çağırılacaksınız. Öyleyse, isimlerinizi güzel koyunuz.”
Menkıbesi ve sözleri: Ebû Cemile anlattı. İbn-i Ebî Zekeriyya’dan duydum. Buyurdu ki; “Abdullah bin Ebî Zekeriyya’nın meclisinde hiç kimse konuşamazdı. O derdi ki: “Allahü teâlâyı anıp, onun emir ve yasaklarından konuşursanız, sizinle ilgilenir, size kıymet veririm. Eğer, insanlardan ve onların dedikodu ve gıybetlerinden bahsederseniz, sizi terk eder, yanınızda durmam.”
Utbe bin Temim bildirdi. O şöyle dedi: “Çok konuşan kimsenin düşmesi, hata etmesi ve yanlışlara dalması çok olur. Bu durumda olan kimsenin verâsı (şüphelilerden sakınması) az olur. Vera’sı az olanın kalbi, ölü bir kalb gibidir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-5, sh. 149
2) El-Kâşif cild-12, sh. 87
3) Tehzîb-ut-tehzîb cild-5, sh. 218
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN İDRİS
Tebe-i Tâbiîn’in fıkıh, hadîs ve kırâat imamlarından. Adı, Abdullah bin İdris bin Yezîd bin Abdurrahmân bin el-Esved, El-Evdî ez-Zeâferî’dir. Künyesi, Ebû Muhammed el-Kûfi’dir. Hicretin 120 (m. 737) yılında Kûfe’de doğdu. 192 (m. 807) yılında orada vefât etti. Âlim bir aileye mensûb idi. İlk tahsilini babasından, sonra amcası Dâvûd’dan aldı. Ondan sonra da İmâm-ı A’meş, Mansûr, Ubeydullah bin Amr, İsmail bin Ebû Hâlid, Ebû Mâlik, el-Eşcâi, İbn-i Cüreyc, İbn-i İshâk, Yahyâ bin Sa’îd el-Ensârî, Mâlik bin Enes ve daha birçok âlimden ilim öğrenmiştir. Yahyâ bin Âdem, Ahmed bin Hanbel, Yahyâ bin Maîn, İshâk bin Râheviye, İbn-i Ebî Şeybe ve daha birçok meşhûr âlim kendisinden ilim öğrenmişlerdir.
Abdullah bin İdris hazretleri ilmin her dalında geniş bilgi sahibiydi. İmâm-ı Mâlik’in sohbet arkadaşlarından olup, onun mezhebinden idi. Fetvâ verirken Medine halkının usûlüne uyardı. Ya’ni, hadîs ehlinin yoluna bağlıydı. Hârûn Reşîd, kendisini kadı yapmak istedi. Ancak bazı sebeplerle, Abdullah bin İdris bunu kabûl etmedi. Bunun üzerine Hârûn Reşîd oğluna hadîs okutmasını istemiş, O da oğlu cemaate gelirse, O’na hadîs okutabileceğini söylemiştir.
Abdullah bin İdris, hadîs âlimlerinin de ileri gelenlerinden idi. Kendisi güvenilir sika bir âlim olup, rivâyetlerinin bir kısmı Kütüb-i Sitte’de yer almaktadır. Osman Dârimi’ diyor ki: “İbn-i Ma’in’e; İbn-i İdris’i mi çok seversin, yoksa İbn-i Numeyrî’yi mi?” diye sordum. Buyurdu ki: “Her ikisi de sikadırlar (sağlam, güvenilirdirler). Ancak Abdullah bin İdris daha üstün olup, her ilimde sikadır, İmâm-ı Ahmed bin Hanbel hazretleri buyuruyor ki; “Abdullah bin İdris başkasında bulunmayan, benzeri görülmeyen güzel hasletlere sahip idi.”
İbn-i İdris hazretleri hadîs-i şerîf rivâyetinde çok titiz davranırdı, İbn-i Ammar diyor ki; “İbn-i İdris, konuşurken na’me yapanlardan hadîs-i şerîf rivâyet etmezdi.”
Bir defasında birisi na’me yaparak bir soru sordu. Bunun üzerine buyurdu ki; “Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîm’de buyuruyor ki; “Az kalsın, söyledikleri sözden gökler çatlayacak, yer yarılacak ve dağlar parçalanıp yere düşecek.” (Meryem-90). Siz konuşurken na’me yaptığınız müddetçe ben size hadîs-i şerîf nakl etmem.”
Ubâde İbn-i Sâmit’ten ( radıyallahü anh ) şöyle rivâyet etti; “Biz Resûlullah’a zorlukda, kolaylıkda, neşede, kederde ve başkalarını bizim üzerimize tercih edilmesi hallerinde itaat eylemek, âmir olan kimselerle emirlik husûsunda nizâlaşmamak, her nerede bulunursak bulunalım, muhakkak hakkı söylemek, Allah yolunda hiç bir kimsenin kınamasından ve kötülemesinden korkmamak üzere bîat edip söz verdik.”
Hazreti Âişe vâlidemize Peygamberimizin okuduğu bir duâ sorulduğunda; Resûlullahın ( aleyhisselâm ), “Allahım! Ben bütün yaptıklarımın ve yapmadıklarımın şerrinden sana sığınırım.” diye duâ ettiğini buyurdu.
İbn-i İdris hazretleri kırâat ilminde de büyük âlimlerden idi. İmâm-ı Kisâî hazretlerine “Kur’ân-ı kerîm’i en iyi okuyan kimdir” diye sorulduğunda “Abdullah bin İdris, ondan sonra Hüseyin el-Câfi’dir.” diye cevap verdi. Kırâati, İmâm-ı A’meş ve Nâfi bin Ebî Nuaym’dan okumuştur. Abdullah bin İdris hazretleri Kur’ân-ı kerîm’i çok okurdu. Vefât edeceği esnada başucunda ağlayan kızına “Yavrucuğum! Ağlama. Ben bu evde dörtbin hatim okudum” diye buyurdu.
Güzel ahlâk sahibi, çok ibâdet eden ve fazîlet kaynağı idi. Denildi ki, Kûfe’de ondan fazla ibâdet eden yoktu. Yine Hasen bin Arefe hazretleri buyuruyor ki; Kûfe’de İbn-i İdris’ten daha fazîlet sahibi kimse görmedim. Ebû Hayseme diyor ki; İbn-i İdrîs’in bir şiirinde şöyle dediğini işittim:
Sarhoş ediyor, yasak olan içecek,
Haramdır onun azını da içmek,
Sizi korkuturum onu kullanmaktan,
Kurtulmak için tek çare vaz geçmek.
Abdullah bin İdris, zamanının siyâsî olaylarına da karışmamış ve bundan dâima kaçınmıştır. Hasen bin Rebî diyor ki, bir gün kendisine Hârûn Reşid’in yazdığı mektûb okundu. Bunu duyar duymaz nefesi sıklaştı. Düşüp bayıldı. Bir müddet sonra ayıldı ve buyurdu ki, “Ne günahımız vardı da bu mektûb bana yazıldı.” buyurmuştur.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-4, sh. 71
2) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 282
3) Tehzîb-ut-tehzîb cild-5, sh. 144
4) Târîh-i Bağdâd cild-9, sh. 415
5) El-Menhel-ül-azbil-mevrûd cild-2, sh. 198
6) Vefeyât-ül-a’yân cild-2, sh. 198
7) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 254, 255
? Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 330
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN KESÎR (İmâm-ı İbni Kesîr)
Tabiîn devrinde Mekke’de yetişen meşhûr kırâat âlimlerinden. Allahü teâlâ’nın kelâmı olan Kur’ân-ı kerîmin kırâatini (okunuşunu), Peygamberimizin okuduğu gibi bildiren âlimlerin ikincisi. Adı, Abdullah bin Kesir bin Muttalib’dir. Künyesi, Ebû Sa’îd veya Ebû Muhammed’dir. Ebû Bekir veya Ebu’s-Salt künyeleri de vardır. “Dârî” lakabı ile tanınmıştır. Dârî denmesinin sebebi, önce attâr idi, yani güzel kokular satardı. Araplar, attâra Dârî derler. Bahreyn’de bulunan ve Dârîn denen, koku getirilen bir yerin adıdır. Başka rivâyetler de bildirildi. Ailesi aslen İranlıdır. Kisrâ, babalarını gemilerle Yemen’in San’a şehrine göndermişti. Habeşlilerin, kendilerini buradan çıkarması üzerine Mekke’ye göç etmişlerdir.
İmam-ı İbn-i Kesir, 45 (m 665) yılında Mekke’de doğdu.. Orada, Eshâb-ı kiramın ve Tâbiîn’in büyüklerinden Abdullah bin Zübeyr, Hâlid bin Zeyd Ebû Eyyûb-ı Ensârî, Enes bin Mâlik, Mücâhid bin Cebr ve Abdullah İbn-i Abbâs’ın kölesi Derbâs’a yetişip onlardan ilim aldı, hepsinden rivâyette bulundu. Kur’ân-ı kerîm’in kırâatini arz yolu ile Abdullah bin Sâib’den aldı. Yani, başından sonuna kadar ona okuyup hatim etti. Abdullah bin Sâib de, Übeyy bin Ka’b’den, O da, Hazreti Ömer bin Hattâb’dan kırâat ettiler. Bu okuyuş Zeyd bin Sabit ve Abdullah bin Abbâs gibi Eshâb-ı kiram vasıtası ile Peygamber efendimizden bildirilmiştir.
İslâmî ilimlerden biri de, kırâat ilmidir. Bu ilim sayesinde, Kur’ân-ı kerîmin okunuşu değiştirilmekten ve bozulmaktan korunmuştur. İmâm-ı İbn-i Kesir ve diğer kırâat âlimleri Kur’ân-ı kerîmin okunuşunu zabt husûsunda çok büyük itinâ ve ihtimâm göstermişler, Peygamberimizin okuduğu şekilde müslümanlara ta’lim etmişler, öğretmişlerdir. Eshâb-ı kiramın ve diğer büyük kırâat imamlarının, akıllara şaşkınlık verecek derecedeki himmetleri, gayretli çalışmaları sayesinde Kur’ân-ı kerîmin Peygamberimizin kırâat ettiği şekil üzere okunması husûsu, gayet sağlam ve esaslı bir sûretle zâbt olunarak emniyet altına alınmış ve nesilden nesile intikal ederek zamanımıza kadar hiç bir değişikliğe uğramadan gelmiştir. Bu okunuş şekli, inşaallah kıyâmete kadar böyle devam edecektir.
İmâm-ı İbn-i Kesir, çok güzel Kur’ân-ı kerîm okurdu. Sesinin güzelliği ve kırâat bilgisinin yüksekliği sebebiyle okurken her kelimenin, her harfinin hakkını verirdi. Kur’ân-ı kerîmin belagat ve fesahatini, yüksek mânâsını canlandırmak husûsunda öyle güzel bir edası, öyle bir okuyuş tarzı vardı ki, zamanındaki insanlar arasında eşine çok az rastlanırdı. O, Mekke halkının ilimde önderi ve her zaman insanların, Kur’ân-ı kerîmin okunmasını öğrenmek için yanında toplanmaktan vazgeçmediği imamları idi.
İbn-i Kesir, çok belîğ ve fasîh konuşurdu. Hitâbeti çok kuvvetli idi. Sözlerindeki te’sîr çoktu. Beyaz sakallı, uzun boylu iri vücutlu olup, gözleri ve yüzü çok güzeldi. Tatlı esmer bir rengi vardı. Sakalını kına ile boyardı. Hâlinde sükûnet ve vakar alâmetleri görünürdü. İlmi ve fazîleti çoktu. Birçok kimse, kendisinden ilim alıp kırâat ve hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuşlardır. Bundan kırâat rivâyetinde bulunan iki râvisi vardı. İmâm-ı Kunbul ve İmâm-ı Bezzî...
İmâm-ı İbn-i Kesîr’in birinci râvîsi Kunbul’un adı, Muhammed bin Abdurrahmân bin Hâlid bin Muhammed el-Mahzûmî’dir. Künyesi Ebû Ömer, lakabı Kunbul’dur. 195 (m. 810) yılında Mekke’de doğdu ve 291 (m. 903)’de orada vefât etti. Hicaz bölgesindeki kırâat âlimlerinin üstadı, hocası idi. Kur’ân-ı kerîmin kırâatini arz yolu ile Ahmed bin Muhammed bin Avn-ı Nebâl’den almıştır. Kendisini Mekke-i Mükerreme’de kırâat için halef bırakan da O’dur. Daha başka birçok âlimden Kur’ân-ı kerîmin kırâatini öğrendi. İbn-i Kesîr’den bildirilen kırâati de, senet vasıtası ile rivâyet etmiştir. Zira o Kavvâs’tan o da Kast’dan, o da İbn-i Kesîr’den rivâyet eder. Hicaz bölgesinde Kur’ân-ı kerîm kırâati Kunbul’a dayanır. Her taraftan her şehir ve memleketten küçük ve büyük çok talebe, Allahü teâlânın kelâmını okumak, öğrenmek ve ezberlemek için ona gelir hizmetinde bulunarak yüksek derecelere kavuşurlardı. Ebû Abdullah-ı Kussâ diyor ki: “İmâm-ı Kunbul, Mekke’de büyük vazîfeyi üzerine almış bulunuyordu. Çünkü bu hizmet, elbette hayır, iyilik ve fazîlet sahiplerinden birine verilirdi. Böylece yaptığı iş ve ona âit hükümler doğru ve sağlam olurdu. Kunbul’de, zamanında ilim, fazîlet ve iyiliklerin hepsini kendisinde toplamış çok istifâdeli bir imam ve âlim olduğundan, Mekke’de bu kırâat işine ehil olarak, bu hizmeti ona vermişlerdir, İmâm-ı Zehebî diyor ki: “Bu hizmete başlaması, ömrünün ortalarında idi. Hizmette güzel bir yol takib etmesi ve yüksek bir ahlâkı vardı. Yaşlılığı sebebiyle bu hizmetlerini ölümünden yedi veya on sene evvel bıraktı. 291 (m. 903) yılında vefât etti.” Ona Kunbul lakabının verilmesinin sebepleri ihtilaflıdır. Bazıları ismi olduğunu bildirdiler. Bazıları da, Mekke’de sakinlerine “Kanâbil” (Kunbuller) denen bir evdendir, dediler. Bazıları da, ineklerde bir hastalık vardır. O hastalığın ilacının adına Kunbîl denir. Eczacılar bunu bilmektedirler. Kendisinde de böyle bir hastalık bulunduğundan, bu ilacı kullanması sebebiyle onunla tanınıp sonra kısaltılarak uzatan like harfi kaldırılıp kısaca “Kunbul” denmiştir, dediler. İmâm-ı Kunbul’un bildirdiği kırâat, İbn-i Mücâhid ve İbn-i Şenbûz tariki ile bildirilmiştir.
İmâm-ı İbn-i Kesîr’in ikinci râvisi Bezzî’nin adı, Ahmed bin Muhammed bin Abdullah bin Kasem bin Nâfi’ bin Ebû Bezzî’dir. Mekke’deki kırâat imamlarından olup, Mescid-i Haramın müezzini idi. 170 (m. 786) yılında doğdu ve 250 (m. 864)’de vefât etti. İlmi sağlam, bilgisi kuvvetli bir imâm idi. Babasından, Abdullah bin Ziyâddan, İkrime bin Süleymân’dan ve Veheb bin Vâdıha’dan kırâat etmiştir. Ondan da çok kimseler Kur’ân-ı kerîmin kırâatini öğrenip rivâyet etmişlerdir. İbn-i Kesîr’den bildirilen kırâati, senet vasıtası ile rivâyet etmiştir. Zîra İmâm-ı Bezzi, İkrime’den, o da Kast’dan, o da İbn-i Kesir’den rivâyet etti. Bezzî, bez yani kumaş satan kimse demektir. Başka, rivâyetler de vardır. İmâm-ı Bezzî’nin kırâati, Ebû Rebî’a ve İbnü’l-Habbâb tariki ile rivâyet edilmiştir.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 15, 16, 30
2) El-Burhân fî ulum-ü-Kur’ân cild-1, sh. 327
3) Bûdur-üz-zâhire sh. 6
4) Menâhil-ül-irfan cild-1, sh. 45
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN MÜBÂREK
Devrinin en büyük âlimlerinden. Horasan’da 118 (m. 736)’da doğup aynı yerde 181 (m. 796)’da vefât etti. Babası Türk, annesi Harzemlidir. Büyük âlim, şaşıranların yol göstericisi, dînin senedi, Hanefî mezhebinin reîsi olan İmâm-ı a’zamdan ilim tahsil etti. Ayrıca zamanın meşhûr âlimlerinin derslerine devam ederek hadîs ve fıkıh ilimlerinde söz sahibi oldu. Kitabları, kerâmetleri ve yetiştirdiği talebeleri pek çoktur. Bu talebelerden birisi de mezheb reîsi Ahmed bin Hanbel’dir.
Bir yıl ticâretle uğraşır, kazancının hepsini fakîrlere dağıtırdı, ikinci yıl İslâmiyeti yaymak için harplere giderdi. İlmi, fıkhı, edebi, zühdü, fesahati ve vera’ı çok idi. Geceleri ibâdet ile geçirirdi. Az konuşmayı kendine âdet edinmiş olup, emîn ve sözleri huccet (senet) idi. Kitaplarında yirmibinden ziyade hadîs-i şerîf vardı. Duâsı makbûl olanlardandı.
Bir gün bir a’mâ gelip, “Bana duâ buyurun da Allahü teâlâ gözlerime görme kuvveti versin!” dedi. Bunun üzerine Allahü teâlâya yalvararak duâ eyledi ve derhal a’mânın gözleri eskisi gibi görmeye başladı.
Abdullah bin Mübârek hazretleri Tabiînden bazı kimselerle görüşmüştür, imamlardan da bir çoğunun zamanına yetişmiştir. Senelerce İmâm-ı a’zam hazretlerinin sohbetinde bulunmuş, çeşitli hocalardan fıkıh ve hadîs-i şerîf dersleri almıştır.
Din düşmanlarına karşı ve nefisle cihad edenlerin başında gelirdi. Âlimlerin sultanı ismini almıştır. İlim ve yiğitlikte zamanının bir tanesi idi. Dinimizin büyüklerini görmüş sohbet etmiş ve onların makbûlü olmuştur.
Merv’de senelerce hadîs ve fıkıh okuttu. Kötü huylu bir kimse, yanına gelir giderdi. Bu gelen kimse bir gün bundan ayrıldı, gelmez oldu. Bunun ayrılmasına çok üzüldü. Niçin üzülüyorsun dediklerinde, “O zavallı gitti. O kötü huylar kendinden ayrılmadı. Onun haline üzülüyorum. Bizim yanımızda bir müddet daha kalsaydı ahlâkı düzelebilirdi” dedi.
Takvâsı (haramlardan kaçması) çok fazla idi. Bir defasında yolda bir yerde konakladı. İyi bir atı vardı. Kendisi namazda iken atı başkasına âit otlaktan yedi. Namazı bitirince atı otlak sahibine hediyye edip, yaya olarak yoluna devam etti. Hakkında söylenenler: “İbn-i Hibban: “Onda kendi zamanında, ilim ehlinden hiç bir kimsede bir araya toplanmamış olan güzellikler vardır.”
İsmail İbn-i İyâs, “Yeryüzünde Abdullah bin Mübârek gibisi yoktur. Allahü teâlâ yarattığı her güzel hasletten O’na da vermiştir.”
Abdullah bin Mübârek’in talebelerinden el-Fedl İbn-i Mûsâ ve Muhalled İbn-i Hüseyin ve başkaları bir araya geldiler. “Haydi İbn’ül-Mübârek’in güzel sıfatlarını sayalım” dediler. Sonra hepsi de “O ilmi, edebi, fıkhı, nahvi, lügatı, şiiri, fesahati, zühdü, vera’ı, insafı, gece kalkmayı, haccı, gazâyı, biniciliği, kahramanlığı ve faydasız konuşmayı terk etmeyi, arkadaşlarına muhalefet etmemeyi bir arada toplamıştır” dediler. Abbâs İbn-i Mus’ab da ilâve ederek, “Hadîsi, fıkhı, Arapçayı, şecaati, ticâreti, cömertlik ve yanlarında yokken, arkadaşlarına muhabbeti bir araya getirmişti” demiştir.
Abdullah İbn-i Muhammed-Addafif, “Ben İbn’ül Mübârek’i dinledim. O, bize göre insanların en yücesi ve onların içinde kendi zamanındaki ihtilafları en iyi bilendir.”
Şuayb İbni Harb, “Abdullah İbn-ül-Mübârekle kim karşılaşırsa, şeref kazanır. Çünkü o, zamanındakilerin hepsinden üstün vasıflara sahip bir insandır.” Süfyân-ı Sevrî, “Bütün ömründe, tek bir sene Abdullah bin Mübârek gibi olmayı arzu ederim. Maalesef, üç gün bile öylesine gücüm yetmez.” Yahyâ İbn-i Main “Abdullah bin Mübârek zekî, iyi tesbit edici, güvenilir (sika), hadîsleri sahih olan bir âlimdir. Rivâyet ettiği yazılı hadîsleri yirmi veya yirmibirbindir” demişlerdir.
Birgün Abdullah bin Mübârek, Şam’a gitmek üzere sefere çıktı. Giderken yolda ölmüş bir merkep gördü. Yanı başında ayakta bir fakîr de ağlıyordu. Abdullah bin Mübârek ona niye ağladığını sordu: Fakîr cevap olarak:
“Ben fakîr bir kimse olup, çoluk çocuk sahibiyim. Bunu üçyüz dirheme almıştım. Bundan sonra ne yapacağımı düşünerek ağlıyorum!”
Abdullah bin Mübârek buyurdu ki: “Sen bunu sağ iken üçyüz dirheme almıştın. Şimdi ise bunu senden semeri ile beşyüz dirheme alıyorum, deyip beşyüz dirhemi sayarak eline verdi. O gece fakîr rüyasında mahşeri gördü. Baktı ki, bahçeler, bağlar içerisinde bir merkep! Yularını ve palanını altın ve mercanlarla süslemişler! Yanı başında bir melek, şöyle nidâ ediyordu:
“Kim buna binerse ona müjdeler olsun.” Fakîr bunu duyunca, meleğin yanına gelip der ki: Bu benim ölen merkebimdir. Bunu bana ver!.
Evet, bu senindir. Fakat ölüsüne sabır etmediğin için, şimdi başkasının oldu. Baksana, yuları üzerinde ne yazıyor?
Fakîr yulara bakınca bir de ne görsün: “Bu Abdullah İbn-i Mübârek hazretlerinin bineğidir” yazılıydı. Sonra fakîr, uykudan uyanıp, hıçkıra hıçkıra ağlamaya başladı. Kendi kendine, “Bana yazıklar olsun bir hayvanın ölmesine bile sabredemedim” dedi. Hemen beşyüz dirhemi alıp, doğruca Abdullah İbni Mübârek hazretlerinin yanına gitti. Parasını geri vermek istedi ve dedi ki;
“Ben satıştan vazgeçtim.”
“Sen akşam gördüğün rüya üzerine geldin. Ben de vazgeçtim. Beşyüz dirhemi de sana hediye ettim” buyurdu.
Sehl bin Abdullah, Abdullah bin Mübârek’in derslerine devam ederdi. Bir gün, “Artık senin dersine gelmiyeceğim. Çünkü, bugün gelirken senin kızların dama çıkmış beni çağırıyorlardı. Benim Sehlim, benim Sehlim diyorlardı. Bunların terbiyesini vermiyor musun?” dedi. Abdullah bin Mübârek, o gece talebesini toplayıp, “Sehlin cenâze namazına gidelim” dedi. Gidip vefât etmiş buldular. “Vefâtını nereden anladın?” dediklerinde “Benim hiç câriyem yok. O gördükleri Cennet hûrîleri idi. Onu Cennete çağırıyorlardı” dedi.
Abdullah bin Mübârek buyurdular ki: Bir ateşperest ile çalışıyorduk. Namaz vakti gelince ondan, namaz kılarken bana zarar vermiyeceğine dair söz aldım. Bunun üzerine namaz vaktinde rahatça bir namaz kıldım. Sonra ateşperest olan o şahsın ibâdet zamanı gelmişti. Şimdi sıra bende, ben ibâdet ederken, sende zarar vermiyeceğine söz ver deyince; rahatça ibâdetini yapacağını bildirdim.
Fakat ateşperest ateşe tapmak üzere secdeye varınca hemen üzerine atıldım. Sözümde durmadım. Şöyle bir ses duydum; “Söz verdiğin zaman ahdini yerine getir!” Bunun üzerine ona zarar vermeden geri çekildim. Sonra ateşperest ibâdetini bitirdiğinde bana sordu. “Evvelâ hücum ettin. Sonra niye vazgeçtin?...” “Ben, Allah’dan başkasına secde ettiğin zaman, dayanamadım, üzerine atıldım. Seni öldürmek istiyordum. Fakat tam o anda: “Söz verdiğin zaman, ahdini yerine getir” diyen bir ses beni o teşebbüsten alıkoydu.” Bunun üzerine ateşperest, “Rab, senin Rabbindir! Kendi düşmanı için, dostunu bile azarlıyor! İşte huzûrunda müslüman oluyorum.” diyerek Kelime-i şehâdet getirdi.
Kul haklarına çok dikkat ederdi. Buyurdu ki:
“Birinin bir lira hakkını ödemek, bin lira sadaka vermekten daha hayırlıdır.”
“Eğer gıybet etseydim, anamı, babamı gıybet ederdim. Çünkü sevâblarımın onlara verilmesi daha hayırlı olur.”
Allah için ilme çok ehemmiyet verirdi. Buyurdu ki:
“Müstehabları yapmakta gevşek davranan, sünnetleri yapamaz. Sünnetleri yapmakta gevşek davranmak, farzların yapılmasını zorlaştırır. Farzlarda gevşek davranan da ma’rifete, Allahü teâlânın rızasına kavuşamaz.”
“İnsanların sefili, dîni, dünyalığa âlet edendir.”
“Mala aldanma. Mideni haddinden fazla şişirme! İlim olarak yalnız sana yarayanı al yeter!”
Yine buyurdu ki: “Şu anda edeb dinin üçte ikisini teşkil etmek üzeredir.”
Abdullah bin Mübârek ( radıyallahü anh ) vefâtının yaklaştığında bütün malını fakîrlere verdi. Hizmetinde bulunan bir talebesi dedi ki: “Efendim, malûmunuz üç çocuğunuz var. Onlara miras bırakmayacak mısınız?” Buyurdu ki:
“Onları Allahü teâlâya emanet ediyorum. O en iyi bir vekîldir. Eğer çocuklarım, sâlih olursa, Cenâb-ı Hak, onları ummadıkları yerden rızıklandırır. Yok eğer, fâsık olurlarsa malımın kötü insanlara kalmasını istemem.”
Vefâtı anında gözlerini açtı, güldü ve (Saffat sûresinin 61) “Amel edenler, bu ebedi ni’mete kavuşmak için çalışsınlar.” âyet-i kerîmesini okudu.
Zamanın âlimleri, Abdullah bin Mübârek’i övmüşler ve kıymetini belirtmişlerdir.
Hâlid İbn-i Madân’dan rivâyet ettiği hadîs-i şerîfde Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) “Şehîdler Allahın emîn kıldığı kimselerdir. İster öldürülsünler, isterlerse yataklarında ölsünler.”buyurdu.
Ebû Hureyre’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfde Peygamberimiz buyurdular ki: “Bana Cennete girenlerin ve Cehenneme girenlerin ilk üçü arz olundu. Cennete giren ilk üç kişi: 1) Şehîd, 2) Rabbine ibâdeti güzel yapan, efendisine de itaat eden bir köle. 3) Ailesi çok olan, buna rağmen kötü iş ve sözden uzak duran namuslu bir adam. Cehenneme giren ilk üçe gelince: 1) Zalim sultan. 2) Malı olup zekâtını vermeyen zengin. 3) Allahü teâlâya isyan eden fakîr.” buyurdu.
Eserleri: Kitab-ül-Cihad adlı kitabı, cihad sahasında yazılmış ilk eserdir. 1971’de neşredilmiştir. Kitab-üz-Zühd ve’rrekâik, tasavvuf sahasında ilk eserlerdendir. Kitab-üs-sünen fi’l fıkh, fıkıh bablarına göre tasnif edilmiş hadîs kitabıdır. Kitab-ül-birr ve’s-sıla yine tasavvufla ilgilidir. Kitab-üt-tefsîr ve son olarak da hadîsle ilgili el-Erba’în’dir.
HİKMET
Abdullah bin Mübârek, Sehl’e ders okuturdu, Feyz dolu ilimleri, kalbine akıtırdı. Sehl, bir gün der ki, “Hocam gelemem artık, Senin câriyelerin, terbiyesiz yaratık, Çıkıp dama, “Sehl gel” diye bağırıyorlar, Hiç utanmaları yok beni çağırıyorlar.” Gece, İbn-i Mübârek, topladı talebeyi, Der ki, “Gidelim Sehl’e, görelim cenâzeyi.” Sordular O’na “Nereden anladın, Vefât ettiğini Sehl’in?” Abdullah bin Mübârek, onlara cevap verdi. “Benim câriyem yoktu, o kızlar hûrîlerdi” “Sevinerek Sehl’i çağırdılar Cennete, Siz de ibretle bakın şu mübârek hikmete.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mucem-ül-müellifîn cild-6, sh. 106
2) Tehzîb-ül-esmâ vel-luga cild-1, sh. 285
3) Hilyet-ül-evliyâ cild-8, sh. 162
4) Keşf-uz zünûn sh. 57, 911, 1410, 1422
5) Esmâ-ül-müellifîn cild, sh. 438
6) Cevâhir-ül-mudiyye cild-1, sh. 281
7) Tezkiret-ul-huffâz cild-1, sh. 274
? Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 382
9) Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 59
10) Tezkiret-ül-evliyâ sh. 114
11) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 32
12) Târih-i Bağdâd cild-10, sh. 153
13) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 295
14) El-İntikâ sh. 132
15) Tertîb-ul-medârik cild-1, sh. 300
16) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 976
17) Eshâb-ı Kirâm sh. 303
18) Câmi’u kerâmât-ı evliyâ cild-2, sh. 104
19) Ed-Dîbâc-ul-müzehheb sh. 130
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN NÜMEYR
Hadîs âlimlerinin meşhûrlarından. Künyesi, Ebû Hişam el-Kûfî’dir. 115 (m. 733) senesinde doğdu. 199 (m. 814)’de 84 yaşında iken vefât etti. Hadîs ilminde sika (güvenilir, sadık) bir âlim olup, çok hadîs-i şerîf rivâyet etmekle tanınmıştır. İlim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet ettiği âlimler, Hişam bin Urve, İsmail İbn-i Ebî Hâlid, el-A’meş, Ubeydullah İbn-i Amr, Mûsâ el-Cüheni ve diğer meşhûr hadîs âlimleridir. Kendisinden ilim alıp, hadîs-i şerîf rivâyet edenler ise kendi oğlu Muhammed, Ahmed bin Hanbel, Yahyâ bin Muin, Ebû Hayseme, Yahyâ bin Yahyâ, Ali bin el-Medyenî gibi çok sayıda âlimlerdir.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
“Mü’minin misâli, ekinden bir deste gibidir. Rüzgâr onu eğiltir. Kimi yere yıkar, kimi doğrultur. Nihâyet kurur. Kâfirin misâli ise kökü üzerinde dimdik duran evze ağacı gibidir. O’nu hiçbir şey eğiltemez. Nihâyet sökülmesi bir defada olur.”
“Helâl meydandadır. Haram meydandadır. Şüpheliler ikisi arasındadır, insanların çoğu bunları bilmez. Kim bu şüphelilerden kaçınırsa, dîni ve ırzı için berât almıştır. Her kimse bu şüphelilere dalarsa harama düşer.”
“Bedende bir et parçası vardır ki, bu parça iyi olursa bütün bedeni iyi olur, bozuk olursa bütün beden bozulur. Dikkat! O da kalbdir.”
“Biriniz bir şeye yemîn eder de ondan daha hayırlısını görürse hemen o yemînin kefaretini versin ve o hayırlı işi yapsın.”
“Ubâde bin Sâmit’ten ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Ubâde hazretleri:
“Bir mecliste Resûlullah ( aleyhisselâm ) ile beraberdik. Şöyle buyurdular: “Allahü teâlâ’ya hiçbir şeyi ortak koşmayacağınıza, zinâ yapmayacağınıza, hırsızlık etmeyeceğinize, Allahü teâlânın haram kıldığı nefsi haksız yere öldürmeyeceğinize dair bana bîat ediyorsunuz. Şimdi sizden her kim sözünde durursa onun ecri Allah’a âittir. Kim bunlardan birini yapar da, o sebeble cezalanırsa bu da onun için keffârettir. Ve kim bunlardan bir şey yapar da Allahü teâlâ onu örtbas ederse onun işi de Allah’a kalmıştır. Dilerse kendisini affeder, dilerse azâb eder.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-1, sh. 57
2) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-1, sh. 152
3) Tezkîrât-ül-huffâz cild-1, sh. 327
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN ŞÜBRİME
Tabiînden olup, Irak-Kûfe’de yetişen hadîs ve fıkıh âlimlerinin üstünlerinden. Abdullah bin Şübrime ismiyle meşhûr olup, künyesi Ebû Abdullah’tır. 72 (m. 691) senesinde doğdu. 144 (m. 761) senesinde vefât etti. Kûfe’de yaşamıştır. Ebû Cafer tarafından oraya kadı olarak tayin edilmiştir. İbn-i Şübrime aynı zamanda şair, cömert ve güzel ahlâkı ile meşhûrdur. Hadîsde sika’dır (güvenilir). Büyük hadîs âlimi Buhârî ( radıyallahü anh ) birçok hadîs rivâyetinde İbn-i Şübrime’yi şahid göstermektedir. İbn-i Mâce hariç, rivâyetleri diğer Kütüb-i sitte kitablarında yer alır.
Abdullah bin Şübrime’nin, zamanı ile kendisinden sonra gelen devrin âlimleri; O’nun ilminin ve ahlâkının üstünlüğünü takdîr etmişlerdir. Hatta Süfyân-ı Sevrî hazretleri İbn-i Şübrime için “O, bizim müftîmiz idi” diyerek kendisini övmektedir.
Abdullah bin Şübrime; birçok âlimin yaptığı gibi halkın arasına girip onlarla hoş sohbet etmeyi çok severdi. Arkadaşlarına da böyle yapılmasını tavsiye ederdi. Kendisine bu hâlinden suâl edildiğinde şöyle cevap verirdi: “Halkın arasına âlimler karışıp dolaşmalı, onlarla güzel ve dînî sohbetler yapmalı, arkadaşları çoğaltmalı, onlara müslümanlarla anlaşıp sevişmeyi öğretmeli, kendilerine dînî işlerde yardımcı olarak, iyi ve güzel ahlâklı davranarak onlara rehberlikde bulunmalı” derdi.
İbn-i Şübrime; çevresi ile devamlı iyi geçinir, onlara her işlerinde yardımcı olur ve ihtiyâçlarını karşılardı. Bir gün çok yakın arkadaşlarından birinin ihtiyâcını temin etti. Arkadaşı bu yardımın karşılığı olarak çok kıymetli bir hediye getirerek kendisine vermek istedi. İbn-i Şübrime arkadaşına: “Hediyeni almış gibi oldum. Bu getirdiğin hediyeyi geri alırsan beni çok sevindirirsin. Allahü teâlâ seni mükafatlandırsın. Güvendiğin dostlarına bir işin düştüğünde, dostun işi yapmadığı ve ona elinde bulunan bütün imkânı ile sarılmadığı zaman, sanki cenâze namazı kılar gibi abdest al ve dört tekbir getir. Sonra onu ölülerden say” dedi.
İbn-i Şübrime; dünyâ malına ve mevkisine önem vermezdi. Herkesle iyi geçinmeyi, güzel ahlâklı olmayı, ilim sahipleri ile bir arada bulunmayı tercih eder, onları överdi.
İmâm-ı a’zama ( radıyallahü anh ), Abdullah bin Şübrime sorulduğunda şöyle cevap verdi: “Benim bildiğim ve takdîr ettiğim tek şey varsa, dünyâ malına, zenginliğine ve makamına kavuştuğu halde onlardan uzaklaştı. Bunların hiçbirine itibar etmedi, hepsini geri çevirdi. Bize gelince dünyâ malı ve mevkisi bizden kaçtığı halde biz onun peşinden koşuyoruz. Hatta esîri oluyoruz” diyerek, O’nun alçak gönüllülüğünü ve ilme değer verdiğini ortaya koymaktadır.
İbn-i Şübrime; Şa’biden, İbn-i Sîrîn’den, İmâm-ı a’zamdan ve daha birçok âlimlerden hadîs rivâyetinde bulunmuştur. Bunlardan biri:
“Oruç vücuttan çıkandan değil, giren şeyden bozulur.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 250
2) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-6, sh. 351
3) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-3, sh. 117
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN UBEYDULLAH BİN EBÎ MULEYKE
Tabiînin büyüklerinden. Doğum târihi bilinmemektedir. Künyesi Ebû Muhammed et-Teymî, el-Kureşî, el-Mekkî’dir. Mekke-i Mükerreme’de yaşamış olup, yine orada 117 (m. 735) yılında vefât etmiştir.
Fıkıh, tefsîr, hadîs ve kırâat ilimlerinde büyük âlim olup, zamanının meşhûrlarındandır. Mekke’de halifeliğini ilân eden Abdullah bin Zübeyr’in kadılığını yapmıştır. Harem-i şerîfin müezzini idi. İmâm-ı Buhârî’nin rivâyetine göre otuz Sahâbî ile görüşmüş ve onlardan hadîs rivâyet etmiştir. Hazret-i Âişe Ümmü Seleme, Abdullah bin Amr bin el-As, Abdullah İbn-i Abbâs, Abdullah bin Ömer, Abdullah bin Mes’ûd, Talha bin Ubeydullah, Abdullah bin Ca’fer, Abdullah bin Zübeyr, Hazreti Osman ve Zekvân bunlardandır.
Kendisinden de Amr bin Dinar, Abdurrahmân bin Ebî Bekr, Atâ bin Ebî Rebâh, İbn-i Cüreyc, Yezîd bin İbrâhîm, Cerîr bin Hâzim, Nâfi bin Amr ve birçok âlim hadîs rivâyetinde bulunmuştur. Ebû Zür’â ve Ebû Hâtem Ebî Muleyke’nin sika (güvenilir) bir râvi olup, çok hadîs-i şerîf rivâyet edenlerden (müksirûnden) olduğunu söylemişlerdir.
Buyurdu ki: “Ebû Cehl’in oğlu İkrime ( radıyallahü anh ), Kur’ân-ı kerîmi eline alır, yüzüne sürer ve “Rabbimin kitabı, Rabbimin kelâmı” diye ağlardı.
Hazreti Âişe’den rivâyet edilen bir hadîs-i şerîfte, “Mü’mine diken (batması) veya daha büyük musîbet isâbet ederse, O (Günahlarına) keffârettir.”
Teravih namazının Hulefâ-i râşidîn ve Eshâb-ı kiram zamanında da yirmi rek’at kılındığını rivâyet eden Tabiînden birçok âlimden biri de İbn-i Ebî Muleyke’dir.
Mekrûh vakitlerde (güneş doğarken, tam tepede iken ve güneş batarken) namaz kılmanın mekrûh olduğunu bildiren bir rivâyeti de vardır.
Şu hadîs-i şerîf de onun rivâyetlerindendir. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Kim hesaba çekilirse azâb edilmiş olur” buyurdu. Hazreti Âişe, (Allahü teâlâ “İşte böylesi kolay bir hesaba çekilir” (İnşikâk-8) buyurmuyor mu?) diye sorunca “Bu senin dediğin arzdır (Amellerin sahiplerine arz olunmasıdır) yoksa her kim ince hesaba çekilirse helak olur” buyurdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 306
2) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 101
3) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 19
4) El-A lâm cild-4, sh. 102
5) El-Menhel-ül-Azb-ül-mevrûd şerh-i Süneni’l-İmâm-ı ebî Dâvud cild-1, sh. 152
6) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 62, cild-4, sh. 129
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN ZEYD (Ebû Kılâbe)
Tabiînin büyüklerinden. Hadîs ve fıkıh âlimidir. İsmi, Abdullah; Künyesi, Ebû Kılâbe’dir. Basralı’dır. Doğum târihi bilinmemekteyse de vefâtı 104 veya 106, 107 târihleri olarak rivâyet edilir.
Eshâb-ı kiramdan Sabit bin Kays, Enes bin Mâlik, Tabiînden Ebû Eyyûb-i Sahtiyanî ve Katâde’den (r.anhüm) ders alıp, hadîs-i şerîf rivâyet etti. Hadîs ilminde sikadır (sağlam, güvenilir). Bir hadîs-i şerîfi öğrenmek için seyahat ederdi. “Hiç bir işim olmadığı halde Medine’de, sırf bir hadîs-i şerîfi daha önce duymuş olan bir şahıstan dinlemek için üç gün kaldım” buyurdu. Hadîs-i şeriflerin toplanıp, yazılması için uğraşırdı. Vefâtından evvel, kitaplarının Tabiînin büyüklerinden, fıkıh âlimi ve evliyâdan Ebû Eyyûb-i Sahtiyanî’ye ( radıyallahü anh ) verilmesini vasıyyet etti. Bir deve yüküne yakın kitapları Ebû Eyyûb-i Sahtiyanî’ye verildi. Âlim ve fazıl bir zâttı. Hikmet dolu pek çok sözleri vardır.
Devamlı helâl kazanmayı teşvik ederdi. Bunun için, Eyyüb-i Sahtiyanî’ye “Çarşıya git iş ara Zira en büyük huzûr, insanlara muhtaç olmamaktır” buyurdu. Yine bir zâta “Seni, geçimini temin ederken görmek, câmi köşesinde görmemden daha sevimlidir.” buyurdu. Sohbetine devam eden bir talebesi vardı. O döküntü hurma satardı. O’na; “Ben, senin sohbet meclisinden faydalandığını zan ediyordum. Fakat şu bir hakîkattir; Allahü teâlâ her düşük şeyden bereketini almıştır.” buyurdu.
“Hem dünyâ, hem de âhirette yaşayan kimseye ne se’âdet” buyurunca “Âhirette nasıl yaşandığı” kendisinden soruldu. “Dünya yaşayışında Allahü teâlâ’yı hatırından çıkarmadı ve dâima O’na yalvardı ve bu sayede de âhirette O’nun rahmetine mazhar oldu” buyurdu.
“Bir kimse bir bid’at ortaya çıkarırsa onunla harb ederim.”
“Allahü teâlâ’ya şükür yapılmasına vesîle olan dünyalık insana zarar vermez.” “Bir sözü anlamıyacak kimseye söyleme! Çünkü o söz, ona zararlı olup, fayda vermez.”
“Arzu ve istekleri peşinden koşanlarla beraber oturup kalkmayınız. Onlarla konuşmayınız. Çünkü, sizi kendi sapıklıklarına düşürmelerinden, zihninizi karıştırmalarından korkuyorum.”
“Sana, din kardeşinden istemediğin bir şey ulaşırsa, onun için bir özür ara. Bir mazeret bulamazsan, kendi kendine, belki benim bilmediğim bir durum vardır, de.”
“Kıyâmet günü Arş-ı a’lâ tarafından bir münâdi Yunus sûresi 62. âyet ile nidâ eder; “Ey Allah’ın sevgili kulları! Sizin için bir korku yoktur. Siz mahzûn da edilmezsiniz.” Bu nidadan sonra herkes, başını yukarı kaldırır ve; inandık îmân ettik, derler. Ancak, münâfıkların başları ise hiç yukarı kalkmaz ve yere eğilirler.”
“Bir kimse ya iyiliği veya kötülüğü ister. Ancak kalbinde bir emr edici veya bir yasaklayıcı bulur. Emr edici, iyiliği emr eder; yasaklayıcı, kötülükten alı kor.”
“Bid’at ehli ile oturmayınız. Onlarla sohbet etmeyiniz. Zira sizi dalâlete düşürebilir veya bilmediğiniz kötülüklere bulaştırabilirler.”
“Âlimler üç kısımdır. Bir kısmı, ilmi ile amel eder, insanlar da onun ilmiyle amel ederler. Diğer bir kısmı, ilmi ile amel eder, fakat insanlar onun ilmiyle amel etmez. Başka bir kısmı da ilmiyle kendisi amel etmediği gibi insanlar da amel etmez.”
“Allahü teâlâ, şeytana la’net edip, ona kıyâmet gününü gösterdi. Şeytan; Yâ Rabbi! İzzetin hakkı için, rûh kendilerinde bulunduğu müddetçe insanların kalbinden çıkmayacağım, dedi. Allahü teâlâ bu söze karşılık, izzetimin hakkı için ben de, onlarda rûh bulunduğu müddetçe tevbe etmelerine engel olmam. Her zaman tevbe edebilirler, vaadinde bulundu.”
Abdullah bin Zeyd hazretleri namazlardan sonra “Allahümme innî es’elüke’t-tayyibât ve terk-el-münkerât ve hubbe’l-mesâkîn ve en tetûbe aleyye ve izâ eratte lî ibâdike fitneten en teveffanî gayre meftun.” duâsını okurdu.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
“Ramazan ve kurban bayramlarını tehlîl, takdîs, tahmîd ve tekbîr ile süsleyiniz.”
“Üç şey vardır ki, bunlar kimde bulunursa o kimse imânın tadını bulur. Birincisi, bir kimseye Allah ve Resûlü, başkalarından daha sevgili olmak. İkincisi, bir kimse sevdiğini Allah için sevmek. Üçüncüsü, bir kimseyi Allah küfürden kurtardıktan sonra tekrar küfre dönmekten, ateşe atılmaktan tiksindiği gibi tiksinmek.”
“İşlerin en hayırlısı, çok aşırı veya eksik olmayıp, orta mertebede olanıdır.”
“Allahü teâlâ benim için yeri bir araya getirdi. Yerin doğusunu ve batısını gördüm. Eğer ümmetim melik olursa, bana gösterilen yerlere ulaşacaktır. Bana kırmızı ve beyaz iki hazine verildi. Ben, rabbimden, umûmî bir dalgınlık sebebiyle ümmetimi helak etmemesini, bir düşmanı onlara musallat kılmamasını istedim. Allahü teâlâ: Yâ Muhammed, ben hüküm verdiğim zaman, o artık geri çevrilmez, isterse bütün insanlar bir araya gelsin, buyurdu. Ben ümmetim için saptırıcı olanlardan korkuyorum. Onlar üzerine kılıç geldiği zaman, kıyâmete kadar, artık onların üzerinden kalkmaz. Ümmetimden bir topluluk, müşriklere katılıncaya, putlara tapınıncaya kadar kıyâmet kopmaz. Ümmetim arasında yalancılar çıkacak. Onlar peygamber sanılacak. Halbuki son Peygamber benim. Benden sonra Peygamber yoktur. Ümmetimden bir cemaat (topluluk)dâima, doğru yola davet edici olacaklar. Allahü teâlâ’nın emri gelinceye kadar onlara, muhalifleri (düşmanları) zarar veremeyecektir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-2, sh. 282
2) El-A’lâm cild-4, sh. 88
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 224
4) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 94
5) Sünen-i Dârimî cild-2, sh. 470
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH İBN-İ VEHB
Mısır’da yetişen en büyük âlimlerden. İsmi, Abdullah; künyesi, Ebû Muhammed’dir. Fıkıh ilminde imam, müctehid, hadîs ilminde hafız (yüzbin hadîs-i şerîfi râvileri ile birlikte ezbere bilen) sika (güvenilir) fazîlet sahibi bir zât idi. 125 (m. 742)’de doğdu. 197 (m. 812)’de vefât etti. Yedi yaşında ilim tahsiline başladı. Kendilerinden ilim öğrendiği hocalarının sayısı 370 civarındadır. Bu âlimlerin en meşhûrları, başta Hazreti İmâm-ı Mâlik olmak üzere, Hazreti Hayve bin Şureyh, Hazreti Saîd bin Ebî Eyyûb, Hazreti Leys bin Sa’d, Hazreti Süleymân bin Bilâl, Hazreti İbn-i Cüreyc, Hazreti Süfyân-ı Sevrî ve Süfyân bin Uyeyne hazretleri gibi büyük zâtlardır. Bilhassa Hazreti İmâm-ı Mâlik’in derslerine çok devam edip, onların ilimlerinden, İslâmiyetin bildirdiği edeblere tam uygun olan yaşayışlarından örnek hallerinden devamlı istifâde etti. Bu derslerde İmâm-ı Mâlik’den ( radıyallahü anh ) duyduğu hadîs-i şerîfleri, eserleri (Eshâb-ı kiramdan nakledilen sözleri) edeb ve terbiye ile alâkalı meseleleri toplayıp “el-Mücâlesât” adında bir kitap meydana getirdi. Ayrıca, hadîs ilmine dair “el-Câmi” adlı iki cildlik eseri ve yine iki cild olan “Muvatta-ı Sagîr”, “Muvatta-ı Kebîr”, “Kitâb-u Ahvâl-il-Kıyâme ve Tefsîr-ül-Kur’ân” adlı eserleri vardır. Hazreti İmâm-ı Mâlik, bu zâta yazdığı mektûblarında, kendisine “Mısır’ın fakîhi Ebû Muhammed Müftî” diye hitab ederdi. Bundan başkasına fakîh (derin fıkıh âlimi) diye yazmazdı. İlmi çok fazla idi. Kendisine “Divân-ul-İlim” (ilmin kütüphânesi) denilmiştir, İbn-i Ebî Hatim diyor ki; “Ben İbn-i Vehb’in, Mısır’da ve başka yerlerde rivâyet ettiği seksenbin kadar hadîs-i şerîfe baktım. Aslı olmayan bir hadîs-i şerîf görmedim.” Kendisinden rivâyet edilen hadîs-i şerîflerin sayısı yüzbin civarındadır. Hazreti İmâm-ı Mâlik’in talebelerinden, hocası tarafından en çok sevilen ve sünneti en iyi bilen olduğu rivâyet edilmektedir. Ahmed bin Sâlih “İbn-i Vehb’den daha fazla hadîs-i şerîf rivâyet eden birini tanımıyorum.” dedi.
Hazreti Abdullah bin Vehb, fıkıh ilminde de çok yüksek idi. Bundan dolayı, kendisi için “Hadîs ilmi ile fıkıh ilmini cem’ eden” buyuruldu. Bir defasında, İmâm-ı Mâlik’in ( radıyallahü anh ) huzûrunda, İbn-i Kâsım ile İbn-i Vehb’den bahsediliyordu, İmâm-ı Mâlik ( radıyallahü anh ) buyurdu ki; “İbn-i Vehb bütün ilimlerde âlimdir. İbn-i Kâsım ise sadece fakîhdir.” Medine ahalisi bir meselede ihtilaf ettikleri vakit, Hazreti İbn-i Vehb’in gelmesini beklerler, geldiği zaman ihtilaf ettikleri mes’eleyi kendisine arz edip verdiği fetvâyı kabûl ederlerdi. Hazreti İbn-i Vehb buyurdu ki, “Allahü teâlâ beni, İmâm-ı Mâlik ve Leys bin Sa’d vesîlesi ile dalâlete düşmekten kurtardı.” “Bu nasıl oldu?” diye sordular. Buyurdu ki; “Ben hadîs-i şerifleri toplamakla meşgûl iken, bana ulaşan çeşitli rivâyetler karşısında şaşırıp kalmıştım. Ne zaman ki, İmâm-ı Mâlik ve Leys bin Sa’d hazretleri ile karşılaştım. Onlar beni (Şu rivâyeti al, şunları alma. Bu hadîs-i şerîfin mânâsı şudur. Şunun mânâsı şöyledir) diye ikâz ettiler. Böylece ben de şaşkınlıktan ve dalâlete düşmekten kurtuldum.”
Bir defa, zamanın halifesi, kendisine mektûb yazıp, kadı olması için teklifde bulundu. İse de, mesûliyyetin çok ağır olması sebebiyle kabûl etmedi. “Niçin kabûl etmiyorsunuz? Allahü teâlâ’nın kitabı, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) sünneti ile hüküm verirsiniz” diyenlere karşı, “Bilmiyor musunuz? Kıyâmet günü âlimler Peygamberler ile ve kadılar Sultanlar ile beraber haşr olunacaklar (beraber diriltilecekler)” buyurdu. Öğrendiği ilmi başkalarına da öğretti. Bu şekilde yetiştirdiği talebelerin en meşhûrları arasında kardeşinin oğlu, Ahmed bin Yûsuf et-Tenîsi, Ahmed bin Sâlih el-Mısrî, İbrâhîm bin Münzir, Yahyâ bin el-Mekâbiri bulunmaktadır. Yahyâ bin Bekir diyor ki: “Hazreti Abdullah İbn-i Vehb’in ömrünün üçte biri, kendi nefsini terbiye ve hesaba çekmekle, üçte biri, ilim öğretmekle ve üçte biri de hacca gidip gelmekle geçmiştir.” 36 defa Hac ettiği rivâyet edilmektedir, İmâm-ı Ahmed bin Hanbel ( radıyallahü anh ), Hazreti İbn-i Vehb hakkında buyuruyor ki: “Vehb, akıl, din, sâlih ameller sahibi idi.” İbn-i Vehb ( radıyallahü anh ), bir kimsenin “Hatırla o vakti ki, (kâfirlerin önderleri ile onlara uyanlar) ateşte birbirleri ile çekişirlerken, zayıf olanlar büyüklük taslayanlara şöyle diyecekler: “Biz (dünyada) size itaatkâr idik. Şimdi siz, bizden ateşin bir kısmını savabilir misiniz?” (Mü’min-47) âyet-i kerîmesini okuduğunu işitti. Hazreti İbn-i Vehb, bu âyet-i kerîmeyi duyar duymaz titremeye başladı ve uzun müddet kendisine gelemedi.
İbn-i Vehb ( radıyallahü anh ), Hazreti İmâm-ı Mâlik’den rivâyetle buyurdu ki: “Peygamber efendimizin kabr-i şerîfini ziyâret edip, selâm vermek isteyen kimse, (Esselâmü aleyke eyyühennebiyyü ve rahmetullahi ve berekâtühü) demelidir.”
Bir gün huzûrunda kendisinin teklif ettiği, “Kitâb-u Ahvâl-il-Kıyâme” isimli eserinde, kıyâmet hâllerine âit mevzû’lar okunuyordu. Kitâb bittiğinde, sanki benzi sararmış, yüzünün kanı çekilmişti. Bundan sonra, hiç konuşamadı ve birkaç gün sonra vefât etti.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları: Peygamber efendimiz buyurdular ki:
“Kim ki bana salât-ü selâm getirirse, o kimse bir köle azâd etmişi gibi sevâb alır.”
Resûlullah efendimiz, namaz kıldığı vakit, ayakları şişecek şekilde ayakta dururdu. Hazreti Âişe: “Yâ Resûlullah! Allahü teâlâ, sizin gelmiş-geçmiş bütün günahlarınızı bağışladığı halde, yine bunu mu yapıyorsunuz?) Bunun üzerine, Peygamber efendimiz buyurdu ki: “Ya Âişe! Şükreden bir kul olmayayım mı?”
“Şüphesiz Cennetlikler, kendilerinden üstün olan köşk sâhiblerini sizin doğu ve batı ufkunda kavuşmakta olan parlak yıldızı gördüğünüz gibi görürler. Çünkü, aralarında fark vardır.” Eshâb-ı kiram: Ya Resûlallah! Bunlar peygamberlerin yerleridir. Başkaları onlara ulaşamaz.” Dediler. Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Bilakis! Nesfsim yed-i kudretinde bulunan Allahü teâlâ’ya yemîn ederim ki, onlar, Allah’a imân ve Peygamberleri tasdîk eden bazı kimselerdir.”
“Bir sadaka verip de sonra sadakasından dönen kimsenin misâli, kusup da sonra kusmuğunu yiyen köpek gibidir.”
Hazreti Ebu Bekr-i Sıddîk, Peygamber efendimize, “Ya Resûlallah! Bana bir duâ öğret ki, namazımda ve evimde onunla duâ edeyim.” dedi. Peygamber efendimiz buyurdu ki: “De ki; Ya Rabbi! Ben nefsime çok zulm ettim. Günahları ise ancak sen affedersin. Bana tarafından mağfiret buyur ve bana acı. Çünkü, hakkıyle acıyan, affeden ancak sensin.”
“Biriniz bir yere indiği zaman, (Eûzü bi-kelimâtillahittâmmâti min şerri ma haleka) desin. Çünkü, oradan gidinceye kadar hiçbir şey ona zarar ve kötülük yapmaz.” buyurdu.
“Kul günah veya kat-ı rahm (sıla-yı rahmi terk) dâvasında bulunmadıkça ve acele etmedikçe duâsı kabûl edilir.” Eshâb-ı kiram, “Ya Resûlallah! Acele etmek nedir?” diye sorunca: “Duâ ettim de, kabûl edildiğini görmedim der ve o anda vaz geçerek duâyı bırakır.” buyurdular.
“Allahü teâlâ, rahmeti yüz parça olarak yarattı. Doksandokuzunu kendi nezdinde tutu. Bir parçasını yeryüzüne indirdi. İşte mahlûkât bu bir parçadan dolayı birbirlerine acırlar. Hatta hayvan, üzerine basarım endişesiyle, tırnağını yavrusundan kaldırır.”
Bir kimse Peygamber efendimize suâl edip, “Müslümanların hangisi daha hayırlıdır?” dedi. Resûlullah ( aleyhisselâm ), “Elinden ve dilinden müslümanların emîn olduğu kimsedir.”buyurdu.
Bir zaman Yemen’den bir şahıs hicret edip, Medine-i Münevvere’ye, Peygamber efendimizin huzûr-ı şerîflerine geldi ve dedi ki: “Yâ Resûlallah! Ben Yemen’den hicret edip cihâda gitmek üzere buraya geldim.” Peygamber efendimiz, “Senin Yemen’de kimsen var mıdır?” buyurdular. O kimse, “Evet, Yâ Resûlallah! Anam ve babam var.” dedi. Peygamberimiz ( aleyhisselâm ), “Buraya gelip cihâda gitmek için onlardan izin aldın mı?” buyurdular. O kimse, “Hayır, Ya Resûlallah!” dedi. Bunun üzerine, Peygamber efendimiz buyurdular ki: “Sen tekrar Yemen’e dön. Eğer annen ve baban izin verirlerse, o zaman cihâda gel. Şayet izin vermezlerse, onların yanında kal ve onlara hizmet et.”
“Her kim, Allah ve âhıret gününe imân ederse, ya hayır söylesin, yâhud sussun. Her kim Allaha ve âhıret gününe imân ederse, komşusuna ikram etsin. Her kim, Allaha ve âhıret gününe imân ederse, misâfirine ikram etsin.”
Hazreti Âişe’den rivâyet ettiği Hadîs-i şerîfte, Hazreti Âişe buyurdu ki:
Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) ilk vahyin başlaması uykuda sadık (doğru) rü’yâ görmekle olmuştur. Gördüğü her bir rü’yâ muhakkak sabah aydınlığı gibi apaçık meydana gelirdi. Sonra kalbine yalnızlık sevgisi düşürüldü. Artık Hira Mağarası içinde yalnız kalmayı tercih eder oldu. Orada ehlinin yanına dönmeden birkaç gün ibadet ederdi. Bu maksatla yanına yiyecek de alırdı. Sonra Hazreti Hadîce’nin yanına döner yine o kadar bir müddet için yiyecek tedârik ederdi. Nihâyet Hira Mağarası’nda bulunduğu bir sırada ansızın (emir-i Hak) karşısına çıkıverdi (Şöyle ki), Kendisine melek gelerek “Oku!” dedi. Resûlullah ( aleyhisselâm ), “Ben okumak bilmem” cevabını verdi. Fahr-i Kâinat ( aleyhisselâm ) buyurdular ki; “O zaman melek beni alarak takatim, kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp yine, “Oku!” dedi. Ben de “Okumak bilmem” dedim. Melek beni yine alıp ikinci defa takatim kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp yine “Oku!” dedi. Ben de “Okumak bilmem” dedim. Nihâyet beni üçüncü defa olarak takatim kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp şu âyetleri okudu. “Yaratan Rabbinin adıyla oku! O Allah ki, insanı bir kan pıhtısından yarattı. Her halde Oku! Senin Rabbin kalemle yazı yazmayı öğreten kerîmler kerîmidir. İnsana bilmediğini öğretmiştir.” (Sûre-i Alâk-1-5) Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ) o sıkıştırma sebebiyle (heyecandan) boyun etleri titreyerek döndü. Ve Hazreti Hadîce’nin yanına giderek “Beni örtün! Beni örtün!” buyurdu. Mübârek vücudunu sarıp örttüler. Ondan sonra Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) Hazreti Hadîce’ye “Ey Hadîce! Acaba bana ne oluyor?” buyurdu! Olup bitenleri ona haber verdi. “Kendimden korktum” buyurdu. Hazreti Hadîce ona şunları söyledi, “Öyle deme sevin! Allaha yemîn ederim ki, Allahü teâlâ seni hiçbir vakit utandırmaz. Çünkü sen akrabana bakarsın, sözün doğrusunu söylersin, işini görmekten âciz olanların ağırlığını yüklenirsin. Fakîre verir, kimsenin kazandırmıyacağını kazandırır, misâfiri ağırlarsın. Hak yolunda zuhur eden hâdiseler karşısında (halka) yardım edersin.”
Bundan sonra Hazreti Hadîce, Resûlullahı ( aleyhisselâm ) beraberine alarak Varaka bin Nevfel’e götürdü. Bu zât, Hazreti Hadîce’nin amcası oğlu, yani babasının kardeşi oğlu idi. Cahiliyet zamanında hıristiyan dinine girmiş bir kimse olup, arabca yazı yazmasını bilir, İncîl’den Allahü teâlâ’nın dilediği kadar bazı şeyleri arabca yazardı. Varaka gözleri görmez olmuş biri (pir-i fâni) idi. Hazreti Hadîce kendisine, “Ey Amca! Dinle bak, kardeşinin oğlu neler söyleyecek” dedi. Varaka bin Nevfel, “Ne var kardeşim oğlu?” diye sorunca Resûlullah ( aleyhisselâm ) gördüğü şeyleri kendisine haber verdi. Bunun üzerine Varaka, “Bu gördüğün Mûsâ aleyhisselâma indirilen Nâmus-u Ekber’dir (Cebrâil aleyhisselâmdır). Ah keşke senin davet günlerinde genç olaydım. Keşke kavmin seni çıkaracakları (hicret ettirecekleri) zaman hayatta bulunsaydım” dedi. Resûlullah ( aleyhisselâm )“Onlar beni çıkaracaklar mı ki?” diye sordu. Varaka “Evet, çıkaracaklar. Zira senin gibi bir vahiy getirmiş hiç bir kimse yoktur ki düşmanlığa uğramasın. Şayet senin davet günlerine yetişirsem sana son derece yardım ederim.” cevabını verdi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Vefeyât-ül-a’yan cild-3, sh. 36
2) Hilyet-ül-evliyâ cild-8, sh. 324
3) Tehzîb-ut-tehzîb cild-6, sh. 71
4) El-A’lâm cild-4, sh. 144
5) Tezkiret-ül-Huffâz cild-1, sh. 279
6) Brockelman sup I 257
7) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 347
? El-İntika sh. 48
9) Ed-Dîbâc-ul-mezheb sh. 132
10) Tertîb-ul-medârik cild-2, sh. 421
11) Mucem-ul-müellifîn cild-6, sh. 162
12) İzâh-ul-meknun cild-2, sh. 428, cild-1, sh. 438
13) Mîzân-ul-i’tidâl cild-2, sh. 86
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDURRAHMÂN BİN EBÎ ZİNÂD
Hadîs ve fıkıh âlimlerinden. Künyesi, Ebû Muhammed Medenî’dir. 100 (m. 718)’de doğdu. 174 (m. 790)’da Bağdâd’da yetmişdört yaşında iken vefât etti. Babası Ebî Zinad’tan, Amr bin Ebî Amr, Süheyl bin Ebî Sâlih, Hişam bin Urve ve Mûsâ bin Ukbe ve diğer muhaddislerden hadîs rivâyet etmiştir. Kırâat ilmini Ali bin Ca’fer Kürî’den almıştı. Kendisinden, İbn-i Cüreyc, Züheyr bin Muâviye, Muaz bin Muaz, el-Anberî, Ebû Dâvûd Tayâlisî, Haccac bin Muhammed ve daha çok sayıda âlimler hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. İmâm-ı Buhârî, Ebû Dâvûd, İmâm-ı Tirmizî, İmâm-ı Nesâîve İbn-i Mâce tarafından rivâyetleri alınmıştır.
Abdurrahmân bin Ebî Zinâd, babası Ebî Zinâd’dan çok rivâyetlerde bulunmuştur. Bu rivâyetlerinin bir kısmında dikkati çeken husûs, başkalarının rivâyet etmediği meselelerin bulunmasıdır. Babasından yaptığı rivâyetleri topladığı “Kitâb-ı Re’yi Fukahayı Seb’a” adlı eseri üzerinde İmâm-ı Mâlik incelemeler yapmıştır. Kitab-ül-ferâiz adlı bir eseri daha vardır.
Buyurdu ki: “Muhabbet üç kısımdır: 1-İclâl ve ta’zîm muhabbeti. Evlâdın babasını sevmesi gibi. 2-Merhamet ve şefkat muhabbeti. Ananın-babanın evladını sevmesi gibi. 3- Muşâkele ve beğenme muhabbeti, insanların birbirini sevmesi gibi. Resûlullah efendimiz bunların hepsini kendinde toplamıştır..”
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
“Allahü teâlâ bizden birisinin tevbesine, birinizin kayıp hayvanını bulduğu vakit sevinmesinden daha çok sevinir.”
“… Sizden birisi abdest aldığı zaman, burnuna su çeksin, sonra sümkürsün.”
“Eğer ümmetime zor gelmiyeceğini bilseydim her namaz vakti için misvak kullanmalarını emrederdim.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Fihrist sh. 315
2) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-2, sh. 143
3) Tezkiret-i huffâz cild-1, sh. 247
4) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 170
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDURRAHMÂN BİN MEHDÎ
Tabiîn devrinin büyük hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Saîd’dir. Lû’lüî diye meşhûrdur. Ezd’in veya Benî Anber’in âzâdlısı olduğu söylenir. 135 (m. 752) senesinde Basra’da doğup, 198 (m. 815)’de orada vefât etti.
Abdurrahmân bin Mehdî ( radıyallahü anh ) hadîs hafızıdır. Yüzbin hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezberlemiştir. Hadîs ilminde çok derin bir bilgiye sahiptir. Hadîs âlimleri de onun bu üstünlüğünü kabûl etmiş ve onu övmüşlerdir. O, bir kimseden rivâyet yapınca o kimse, ondan sonra huccet sayılırdı. Hadîs rivâyetinde çok titiz hareket ederdi. Hadîsleri lâfızla rivâyet ederdi. Hem kendi hadîsini, hem de başkasınınkini iyi bilirdi. Hadîs âlimleri, “O’na bir râvinin rivâyet ettiği hadîs-i şerîf okunurdu. Şurası hatâ derdi. Sonra bu hadîs, falan hadîsten şu yönüyle alınmış derdi. Araştırdığımızda dediği gibi bulurduk, diye naklederler. Eymen bin Nabil, Cerîr bin Hazım, İkrime bin Ammâr, Ebî Hulde bin Hâlid bin Dinar, Mehdî bin Meymûn, İmâm-ı Mâlik, Şû’be, Süfyân-ı Sevrî, Süfyân bin Uyeyne ve daha bir çok zâtlardan hadîs rivâyet etmiştir. Abdullah bin Mübârek, Abdurrahmân bin Mehdî’nin hocasıdır. İbn-i Vehb, Oğlu Mûsâ, Yahyâ bin Maîn, Yahyâ bin Yahyâ, Ebû Sevr, Ebû Ubeyd ve daha başka büyük âlimler de ondan hadîs-i şerîf nakletmişlerdir.
Abdurrahmân bin Mehdî ( radıyallahü anh ) fıkıh ilminde de mütehassıs idi. İbn-i Medinî, meşhûr yedi fıkıh âliminin (Fukâha-i Seb’a’nın) sözlerini en iyi bilenler arasında Abdurrahmân bin Mehdî’yi de saymışdır. Ahmed bin Hanbel hazretleri aynı zamanda Onun fıkıh (hukuk) âlimi olduğunu söylemiştir. Abdurrahmân bin Mehdî hazretleri ilmiyle amel eden, islâmı nefisinde yaşayan bir zât idi. Kahkaha ile gülmez, sadece tebessüm ederdi. Zamanındaki insanlar, din ve dünyâ işlerinde Abdurrahmân bin Mehdî hazretlerine müracaat ederlerdi.
Her gece Kur’ân-ı kerîmin tamamını hatm ederdi (okurdu). Yarısını teheccüd namazında, yarısını namazın dışında okurdu. Sohbetine ve ilim meclisine gelenler, huzûrunda, oturdukları zaman, başlarında sanki kuş varmış gibi, gayet edebli ve dikkatli otururlardı. Onun bulunduğu meclise ilim, edeb ve ciddiyet hakimdi. Birgün, Onun ilim meclisinde oturanlardan birisi gülmüştü. Bunun üzerine, onu, ilim meclisine iki ay gelmekten menetti. “Bu, bizim meclisimize iki ay gelmesin,” dedi. Sonra, Allahü teâlâ’dan onun için af diledi. Ona şöyle dedi. “İnsan, ilmi, gözyaşı dökerek istemeli. Çünkü ilim, insana nefsi için bir huccet (delîl)’dir” dedi. Abdurrahmân bin Mehdî hazretleri, gece sabaha kadar ibâdet etmişti. Bir ara, uykusu çok geldi. Yatağına yattı, uyuyakaldı. Sabah namazına uyanamadı. Buna çok üzüldü. Bu yüzden iki ay yatağa yatmadı. Abdurrahmân bin Mehdî hazretleri zaman zaman “Kabrinde mü’min olarak yatana gıbta ederim, onun gibi olmak isterim” derdi.
İbn-i Sa’d, O’nun sika (hadîs ilminde sözüne güvenilir) bir âlim olduğunu söyler. Ahmed bin Hanbel O’nun için “Sanki hadîs için yaratılmıştır” der.
Abdurrahmân bin Mehdî’nin ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
“İlim husûsunda birbirinize faydalı olunuz. Bir birinizden gizlemeyiniz, ilimdeki hıyânet, maldaki hıyânetten daha kötüdür.”
“İnsanlara teşekkür etmiyen, Allahü teâlâ’ya şükr etmiş olmaz.” “Allahü teâlâ’ya yemîn ederim ki, benim gördüğümü görseydiniz, çok ağlar, az gülerdiniz.” Eshâb-ı kiram o zaman “Ne gördünüz? Yâ Resûlallah!” dediler. Bunun üzerine Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) “Cenneti ve Cehennemi gördüm” buyurdu. Sonra Resûlullah ( aleyhisselâm ), imâm olduğu zaman, rükû’ ve secdeye kendisinden önce gitmelerinden, namazdan çıkmadan önce çıkmalarından onları menetti. “Ben sizi önümden ve arkamdan görürüm”buyurdu.
Hazreti Âişe vâlidemiz, Peygamber efendimize namazda iken sağa sola dönmek hakkında sordu. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “O, kulun namazından şeytanın bir kapması ve çarpmasıdır.”
“Âlim olan kişi, fitneyi gelirken anlar. Cahiller de dönüp giden fitneyi anlar.”
“Meclislerinde (bulundukları yerde) Allahü teâlâ’yı zikreden bir topluluğu, Allahü teâlâ’nın rahmeti kaplar. Onları melekler sarıp kuşatır. Allahü teâlâ onları, nezdindekilerin yanında över.”
Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) Allahü teâlâ’nın şöyle buyurduğunu bildirir: “Sâlih kullarım için, gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, hiçbir kimsenin aklına gelmeyen ni’metleri hazırladım.”
“Bütün çocuklar müslümanlığa elverişli olarak dünyâya gelir. Bunları, sonra anaları, babaları Hıristiyan, yehûdi ve dinsiz yapar.”
Resûlullah ( aleyhisselâm ) Allahü teâlâ’nın şöyle buyurduğunu bildiriyor. “Kulum Beni nasıl zannederse öyle bulur. Kulum Beni anınca, ben onunla beraber olurum. O bana bir karış yaklaşırsa, ben ona bir zira (arşın) yaklaşırım. Bana bir zira yaklaşırsa ben ona bir kulaç yaklaşırım. O bana yürüyerek gelirse, ben ona koşarak yaklaşırım.”
“Bir kişilik yiyecek, iki kişiye, iki kişilik yiyecek, dört kişiye, dört kişilik yiyecek, sekiz kişiye yeter.”
Necâşî vefât ettiği zaman, Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) “Onun için Allahü teâlâ’dan mağfiret dileyiniz” buyurdu. “Cennette bir ağaç vardır. Yolcu onun gölgesinde yürür, fakat yine bitmez, sona ermez.”
Ümmü Seleme’den şöyle rivâyet edilmiştir. “Resûlullahın en sevdiği amel, az da olsa devamlı olanıdır.”
“Saflarınızı düzeltiniz, dosdoğru yapınız.”
“Sahur yemeğini yeyiniz. Çünkü onda bereket vardır.”
“Kim Allahü teâlânın kitabını (Kur’ân-ı kerîmi) öğrenir, sonra içindeki emir ve yasaklara uyarsa, Allahü teâlâ, onu dünyâda hidâyete erdirir. Kıyâmet gününde onu kötü hesap vermekten muhafaza buyurur.”
“Kul şu yedi âzâ üzerine secde eder, yüzü, iki avucu, iki dizi, iki ayağı.”
“Resûlullah ( aleyhisselâm ) sağ ve sol taraflarına selâm verirken, mübârek yanakları görününceye kadar başlarını çevirirlerdi.” “Sadaka verip, sonra vazgeçenin durumu, kusup, sonra onu yiyen köpeğin durumu gibidir.”
“Resûlullah ( aleyhisselâm ) kırık bardaktan içmeyi yasaklamıştır.”
“Kim sabah olunca, üç kere “Bismillâhillezî lâ yedurru measmihî şey’ün filardı velâ fissemâ’ ve hüvessemîulalîm” derse akşama kadar başına bir belâ gelmez. Akşamleyin okursa, sabaha kadar başına musîbet gelmez.”
“Âlimin, âbide üstünlüğü, dolunay halindeki ayın diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir.”
“Kim yatsıyı cemaatle kılarsa, gecenin yarısını ibadetle geçirmiş gibi, sabah namazını cemaatle kılan kimse, bütün geceyi ibadetle geçirmiş gibi olur.”
“Bir kimse Allahü teâlâ’ya îmân edip, namazını kılar, zekâtını verir, Ramazan orucunu tutarsa, Allahü teâlâ ona Cenneti ihsân eder.”
“Cennet yüz derecedir. İki derece arası yerle gök arası kadardır. Allahü teâlâ’dan Firdevs’i dileyiniz. Çünkü o Cennetin ortasıdır. Onun üstünde, Allahü teâlânın Arşı vardır. Nehirler oradan fışkırır.”
“Cimrilik ve korkaklık insanda bulunan kötü huylardandır.”
Resûlullah’a, ne zaman Peygamber olduğu soruldu. “Âdem, rûh ile cesed arasında iken” buyurdular.
“Kim cenâzeye tâbi olur, onun namazını kılarsa, onun için bir kırat ecir vardır. Kim, onun defninde bulunursa, ona iki kırat ecir vardır. Eshâb-ı kiram “Yâ Resûlallah, iki kırat nedir?” diye sordular. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Onların en küçüğü Uhud dağı kadardır.” buyurdular.
Hişam’dan şöyle rivâyet etmiştir: “Resûlullahın Eshâbı, üç yerde sesli olmayı hoş görmezler: Muharebede, cenâzede, zikir anında.”
“Siz kıyâmet gününde, sizin ve babalarınızın isimleriyle çağırılırsınız. Onun için güzel isimler koyunuz.”
“Kim bilerek söylemediğim bir sözü bana isnâd ederse (söyledi derse) Cehennemdeki yerine hazırlansın.”
“İnsana, bir sene bir ay, bir hafta bir gün, bir gün bir an gibi gelinceye kadar, kıyâmet kopmaz.”
Ebû Hureyre ( radıyallahü anh ) Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) “Yâ Resûlallah! Seni görünce, içim rahatlar, bir sevinç hasıl olur. Bana Cennete girmeme vesîle olacak bir ameli bildir.” dedi. Bunun üzerine Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) ona “Güzel sözlü ol. Selâmı yay, akrabanı ziyâret et, insanlar gece uyurken sen namaz kıl. O zaman Cennete selâmetle gir.”
“Bir kimse Allah yolunda şehîd edilince, ondan yere akan ilk damlaya karşılık, bütün günahları bağışlanır. Ona Cennetten bir örtü ve bir cesed gönderilir. Rûhu o örtü içerisinde kabz olunur (alınır). Sonra rûh o Cennetten getirilen cesede biner. Bu şekilde meleklerle beraber yükselir. Öyle bir hale kavuşur ki, sanki Allahü teâlâ, onu yarattığından beri o meleklerle berabermiş gibi olur.”
Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ), Mekke’yi fethettiği zaman, şeytan, kuvvetle bağırdı. Askerleri yanına toplandı. Onlara “Bugünden sonra, Muhammed’in ( aleyhisselâm ) ümmetinin şirk üzere olmalarını istemekten ümidinizi kesiniz. Fakat, dinleri husûsunda onların kalblerini saptırınız. Aralarında ölüye feryad ederek ağlamayı yayınız.”
Abdullah İbn-i Mes’ûd şöyle anlatır: Ahkâf sûresini okurken aramızda ihtilaf etmiştik. Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) gittik. Durumu arz ettik. Bunun üzerine: “Aranızda ihtilaf etmeyiniz. Sizden öncekiler, aralarında ihtilaf etmeleri sebebiyle helak oldular. Şimdi, bakınız, birine okutacağım. Onun, okuduğu gibi okuyunuz” buyurdular. Abdurrahmân bin Mehdî hazretleri buyurdular ki:
“Dini mes’elelerde, güvenilir ve ehil kimselerden duymadıkça bir şeyi söylememelidir. Yoksa insan günaha girer.”
“Bir kimse, ilim bakımından kendinden üstün bir kimse ile karşılaşınca, bunu fırsat ve ganîmet bilmelidir. Çünkü onun ilminden istifâde eder. Kendi dengi birisi ile karşılaşınca, bir biriyle müzakere eder ve birbirlerinden faydalanırlar. Kendisinden aşağı bir kimse ile karşılaşınca, ona tevâzu gösterir ve bir şeyler öğretir. Her işittiğini söyleyen, istisnaî ve şaz (kaide dışı) meselelere göre konuşup, anlatan kimseler, ilimde yüksek mertebeye erişemezler.”
“İyice ezberleyip, zabt etmeden hadîs rivâyet etmek haramdır.”
“İnsanın ilme olan ihtiyâcı, yemeye, içmeye olan ihtiyâcından daha fazladır.”
“Kim, Kur’ân-ı kerîm mahlûktur (yaratılmıştır) derse, onun arkasında namaz kılma, onunla yolda beraber olma.”
Abdurrahmân bin Mehdî hazretlerine, Kur’ân-ı kerîme mahlûk diyen kimse hakkında ne dersin? diye sordular. Şöyle buyurdu: “Elimden gelse, bir köprü üzerinde durur, her yanımdan geçene, Kur’ân-ı kerîm’e mahlûk deyip, demediğini sorarım, Kur’ân-ı kerîm mahlûktur diyenin boynuna vurup, onu suya atardım.”
“Ehl-i Sünnet vel-Cemaat itikadına sarıl. Ehl-i Bid’at ile oturup kalkma. Onların yanına gitmek, onlara kıymet vermek olur.”
“Mü’minde, küfürden sonra, yalandan daha kötü bir haslet yoktur. Çünkü yalan en şiddetli bir nifak alâmetidir.”
Abdurrahmân bin Mehdî’ye ( radıyallahü anh ) “Dinine bağlı olmayan bir kimse ile arkadaşlık etmek hakkında ne dersin?” diye sorulunca, “Böyle kişilerle beraber olma, çünkü o, sana pis veya haram bir şey yedirebilir.”
Yine, ölümü istiyen kimse hakkında sorulunca, “Dinine zarar geleceği korkusundan, ölümü istemekte bir mahzur yoktur. Fakat, yoksulluk, ihtiyâç, eziyet ve buna benzer şeylerden, dolayı ölüm temenni edilmez.”
Ya’kub bin Muhammed’den rivâyet etmiştir. “Ticârete sarılınız. Çünkü babanız İbrâhîm (aleyhisselâm) manifaturacı idi.”
Ebû Hüreyre’den rivâyet etmiştir: “İblîs dedi ki: “Bir âlim bana, bin âbidden (çok ibadet edip, ilmi olmayan) daha şiddetlidir. Çünkü, âbid sadece ibadet eder. Âlim ise, insanlara, onlar âlim oluncaya kadar ilim öğretir.”
Nâfi’den rivâyet etti: “Lokman Hakîm oğluna: “Ey oğul! İyi meclisleri seç. Allahü teâlâ’nın ism-i şerîfinin anıldığı bir meclisi, bir topluluğu görürsen oraya otur. Eğer âlim isen, oradakiler senin ilminden faydalanırlar. Eğer, âlim değilsen, oradakiler, sana bir şeyler öğretir. Eğer, Allahü teâlâ oraya rahmetini ihsân ederse, orada bulunanlarla beraber sana da isâbet eder. Ey oğul; Allahü teâlâ’nın anılmadığı yerden uzaklaş. Oraya oturma. Çünkü, sen âlim isen, oradakiler senin ilminden istifâde etmezler. Âlim değilsen, cehâletini daha da arttırırlar. Bildiklerini de unutursun. Eğer Allahü teâlâ, oradakilere azâbını gönderirse, onlarla beraber sana da isâbet eder. İnsanların kanlarını döken kimseye gıpta etme. Çünkü Allahü teâlâ’nın nezdinde, onu da öldürecek birisi vardır.”
Rebî’ bin Haysem, Mufaddal bin Yunus’dan rivâyet etmiştir: “Ben nefsimden râzı değilim. Çünkü o kendi ayıpları ile değil de başkasının ayıpları ile uğraşıyor, insanların şaşılacak halleri vardır. Başkalarının günahlarından korkarlar, fakat kendi günahlarından sanki emîn gibidirler.”
Muhammed bin Talha’dan rivâyet etti: Ömer bin Abdülazîz, Abdulhamid bin Abdurrahmân’a yazdığı bir mektûbunda şöyle dedi: “İslâmda, adâlet ve ihsân çok mühim bir mes’eledir. Kendi nefsine çok dikkat et Ona Allahü teâlâ’nın beğendiği şeyleri yaptır. Şunu iyi bil ki, günahın küçüğü yoktur. Sakın bu günah küçüktür diye onu hafif görme.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-9, sh. 3
2) Tezkiret-ül-Huffâz cild-1, sh. 329
3) El-A’lâm cild-3, sh. 339
4) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 276
5) Târîh-i Bağdâd cild-10, sh. 240
6) El-Lübâb cild-3, sh. 72
7) Tabakât-ı Hanâbile cild-1, sh. 206
? Vefeyât-ül-a’yân cild-2, sh. 387-388
9) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-1, sh. 61
10) Mu’cemul-müellifîn cild-5, sh. 196
11) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 217, 261, 290, 296
12) Tabakât-ül-kübra cild-1, sh. 63 (113)
.
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLA’LÂ BİN ABDİLA’LÂ
Büyük hadîs âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. Adı Abdûla’lâ bin Abdila’lâ bin Muhammed Basrî’dir. İbn-i Şerâhil el-Kureyşî de denilmiştir. Lakabı Ebû Hûmâm’dır. Doğum târihi kesin olarak belli değildir. Basrî ve Kureşî lakablarından Mekkeli bir aileden olup, Basra’da yaşadığı, anlaşılmaktadır. 189 (m. 804) yılında vefât etmiştir.
Kuvvetli bir tahsil görmüştür. Hamîd-i Tavîl; Yahyâ bin Ebî İshâk, Cerîrî, Yunus bin Ubeyd, Ma’mer bin Râşid, Saîd bin Ebî Urûbe ve Dâvûd bin Ebî Hind gibi devrinin büyük âlimlerinden ilim öğrenmiş ve hadîs-i şerîf bildirmiştir. Bu rivâyetleri pek makbûl olup, başta Kütüb-i sitte denilen meşhûr altı hadîs kitabı olmak üzere başka hadîs kitaplarında da yer almıştır. Kendisinden, de İshâk bin Râheviye, Ebû Bekir İbn-i Ebî Şeybe, Amr bin Ali el-Felâs, Nasr bin Ali ve daha bir çok âlim hadîs-i şerîf öğrenmiş ve rivâyet etmişlerdir. İmâm-ı Nesâî, İbn-i Hibbân onu sika (güvenilir) âlimlerden olarak zikrederler.
Abdûla’lâ hazretleri ilmiyle âmil idi. Buyurdu ki: “Kime bir ilim verilirde bu ilim O’na (Allah korkusundan) ağlama huyunu kazandırmazsa, o bu ilmin faydasını göremez.”
Mis’ârbin Kedâm ( radıyallahü anh ) diyor ki: “Abdûla’lâ Cehennemden çok korkardı. Göz yaşları içinde secdeye kapanır ve şöyle duâ ederdi. Yâ Rabbi! Düşmanlarının nefretini arttırdığın gibi senin için olan huşumuzu (korkumuzu) arttır. Sana secde eden yüzümüzü Cehennemde ateş ile örtme.”
Abdûla’lâ ( radıyallahü anh ) sohbetlerinde mâlâya’nî (boş şey) konuşmazdı. Büyük âlim Mis’âr’ın bildirdiğine göre buyurdular ki: “İnsanlar bir araya gelseler ve Allahü teâlâ’dan, Cennetten, Cehennemden konuşmadan ayrılsalar melekler derler ki: “Ey insanlar büyük gaflet içindesiniz...” Yine buyurdu ki: “Cennet ve Cehennem, Âdem oğlundan bir şeyler duymak için Ona yaklaşırlar. Şayet insan Cenneti isterse, Cennet “Yâ Rabbi! Onu isteğine kavuştur” der. Şayet Cehennemden sakınırsa, Cehennem de, “Yâ Rabbi! Onu ateşten muhafaza et” diye duâ ederler.
Abdûla’lâ ( radıyallahü anh ) ölümü çok hatırlar ve titrerdi. Buyurdu ki: “İki şey var ki, beni dünyâ zevklerine dalmaktan alıkoyuyor. Bunlar ölümü hatırlamak ve Allahü teâlâ’nın dâima huzûrunda bulunmaktır.” Yine buyurdu ki, “Hiçbir ferd yoktur ki, ölüm meleği günde iki defa kapısını çalmasın.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 296
2) Tehzîb-ut-tehzîb cild-6, sh. 69
3) El-Menhel-ül-azbül mevrûd şehri Sünen-i Ebî Dâvûd cild-1, sh. 69
4) Hilyet-ül-evliyâ cild-5, sh. 88
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLAZÎZ BİN ABDULLAH (El-Mâcîşûn)
Tabiînin meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerinden. Adı, Abdülazîz bin Abdullah bin Ebû Seleme et-Teymî’dir.
Ebû Abdullah ve Ebü’l-Esbag-ıl-fakîh künyeleri vardır. “Mâcişûn” lakabı ile meşhûr olmuştur. Mâcişûn kelimesinin aslı, farsçada Mahikun’dur. Bunun mânâsı, iki yanağının kırmızı ile karışık beyaz renkte olmasıdır. Ay yüzlü mânâsına da gelir. Medine’de doğdu. Ailesi aslen İran’ın İsfehan şehrindendir. Burada ilim tahsil ettikten sonra Bağdâd’a gidip orada yerleşti. Hadîs ve fıkıh ilimlerinde yüksek derecelere kavuştu. Vefâtına kadar Bağdâd’ta hadîs ilmini, talebelerine öğretti. 164 (m. 780) târihininde orada vefât etti. Namazını halife Mehdî kıldırdı. Cenâzesi, Mekabir-i Kureyş (Kureyş mezarlığı) denilen yere defn edildi.
Abdülazîz el-Mâcişûn, hadîs ilminde yüksek bir âlimdir. Yüzbinden fazla hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezbere bildiği için “hafız” dendi. Bu ilimdeki rivâyetleri sika (güvenilir, sağlam) idi. Sadûk bir râvi olduğunu birçok hadîs âlimi bildirmektedir. Tabiînin büyüklerinden İmâm-ı Zührî, Abdullah bin Dinar, Muhammed bin Münkedir, Vehb bin Keysan ve daha pekçok âlimden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de Abdurrahmân bin Mehdî, Ebû Nuaym, Leys bin Sa’d, Vekî’ bin Cerrah, Abdurrahmân bin Kâsım ve daha birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Ebû Zür’a, Ebû Hatim, Ebû Dâvûd ve İmâm-ı Nesâî, kendisinin hadîs-i şerîf rivâyetinde sika olduğunu bildirdiler. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler, meşhûr dört Sünen’de ve diğer hadîs kitaplarında yer almaktadır. Bağdâd âlimleri, Onun hadîs âlimi ve Sadûk bir râvi olduğunda sözbirliği etmişlerdir. Muhammed bin Sa’d, Onun sika bir râvi olduğunu ve çok hadîs-i şerîf rivâyet ettiğini bildirmektedir.
Kendisinin konularına ve hükümlerine göre tasnif ettiği kitapları vardır. Tasnif ederek bildirdiği ilimler, İbn-i Vehb tarafından toplanıp nakledilmiştir. Abdülazîz el-Mâcişûn, Mekke ve Medine âlimlerinin bağlı olduğu Mâlikî mezhebinde olduğu için Medineli fakîhlerden sayılmıştır. O bu ilmi, babasından ve İmâm-ı Mâlik’den öğrenerek yetişti. İbn-i Vehb diyor ki: “148 (m. 765) senesinde hacca gitmiştim. Mekke’de bir münâdî şöyle sesleniyordu: Burada Mâlik bin Enes ve Abdülazîz bin Ebî Seleme fetvâ verir.” Halife Mansur, Mekke’de hac yapıp ayrılacağı sırada oğlu Mehdî’den, kendisinin istifâde edebileceği fazîletli bir âlimi bulmasını istedi. O da, böyle bir akıllı âlimin ancak Abdülazîz bin Ebî Seleme el-Mâcişûn olduğunu söyledi. Halife Mehdî, kendisini çok severdi ve ona her zaman ikram ve ihsânda bulunurdu.
Abdülazîz el-Mârişûn, verâ ve takvâ sahibi bir âlim olup Allah’tan çok korkardı. Irak ve Medine âlimleri kendisinden çok ilim öğrendi. Halifenin vezirlerine, maiyetindeki memurlarına nasîhat eder, onların ıslahına, doğru yoldan ayrılmamasına yardım ederdi. Sözleri çok tesirliydi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 407
2) Mîzânû’l-i’tidâl cild-2, sh. 658
3) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 222
4) El-A’lâm cild-4, sh. 22
5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 251
6) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 259
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLAZÎZ BİN ABDULLAH (El-Mâcîşûn)
Tabiînin meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerinden. Adı, Abdülazîz bin Abdullah bin Ebû Seleme et-Teymî’dir.
Ebû Abdullah ve Ebü’l-Esbag-ıl-fakîh künyeleri vardır. “Mâcişûn” lakabı ile meşhûr olmuştur. Mâcişûn kelimesinin aslı, farsçada Mahikun’dur. Bunun mânâsı, iki yanağının kırmızı ile karışık beyaz renkte olmasıdır. Ay yüzlü mânâsına da gelir. Medine’de doğdu. Ailesi aslen İran’ın İsfehan şehrindendir. Burada ilim tahsil ettikten sonra Bağdâd’a gidip orada yerleşti. Hadîs ve fıkıh ilimlerinde yüksek derecelere kavuştu. Vefâtına kadar Bağdâd’ta hadîs ilmini, talebelerine öğretti. 164 (m. 780) târihininde orada vefât etti. Namazını halife Mehdî kıldırdı. Cenâzesi, Mekabir-i Kureyş (Kureyş mezarlığı) denilen yere defn edildi.
Abdülazîz el-Mâcişûn, hadîs ilminde yüksek bir âlimdir. Yüzbinden fazla hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezbere bildiği için “hafız” dendi. Bu ilimdeki rivâyetleri sika (güvenilir, sağlam) idi. Sadûk bir râvi olduğunu birçok hadîs âlimi bildirmektedir. Tabiînin büyüklerinden İmâm-ı Zührî, Abdullah bin Dinar, Muhammed bin Münkedir, Vehb bin Keysan ve daha pekçok âlimden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de Abdurrahmân bin Mehdî, Ebû Nuaym, Leys bin Sa’d, Vekî’ bin Cerrah, Abdurrahmân bin Kâsım ve daha birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Ebû Zür’a, Ebû Hatim, Ebû Dâvûd ve İmâm-ı Nesâî, kendisinin hadîs-i şerîf rivâyetinde sika olduğunu bildirdiler. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler, meşhûr dört Sünen’de ve diğer hadîs kitaplarında yer almaktadır. Bağdâd âlimleri, Onun hadîs âlimi ve Sadûk bir râvi olduğunda sözbirliği etmişlerdir. Muhammed bin Sa’d, Onun sika bir râvi olduğunu ve çok hadîs-i şerîf rivâyet ettiğini bildirmektedir.
Kendisinin konularına ve hükümlerine göre tasnif ettiği kitapları vardır. Tasnif ederek bildirdiği ilimler, İbn-i Vehb tarafından toplanıp nakledilmiştir. Abdülazîz el-Mâcişûn, Mekke ve Medine âlimlerinin bağlı olduğu Mâlikî mezhebinde olduğu için Medineli fakîhlerden sayılmıştır. O bu ilmi, babasından ve İmâm-ı Mâlik’den öğrenerek yetişti. İbn-i Vehb diyor ki: “148 (m. 765) senesinde hacca gitmiştim. Mekke’de bir münâdî şöyle sesleniyordu: Burada Mâlik bin Enes ve Abdülazîz bin Ebî Seleme fetvâ verir.” Halife Mansur, Mekke’de hac yapıp ayrılacağı sırada oğlu Mehdî’den, kendisinin istifâde edebileceği fazîletli bir âlimi bulmasını istedi. O da, böyle bir akıllı âlimin ancak Abdülazîz bin Ebî Seleme el-Mâcişûn olduğunu söyledi. Halife Mehdî, kendisini çok severdi ve ona her zaman ikram ve ihsânda bulunurdu.
Abdülazîz el-Mârişûn, verâ ve takvâ sahibi bir âlim olup Allah’tan çok korkardı. Irak ve Medine âlimleri kendisinden çok ilim öğrendi. Halifenin vezirlerine, maiyetindeki memurlarına nasîhat eder, onların ıslahına, doğru yoldan ayrılmamasına yardım ederdi. Sözleri çok tesirliydi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 407
2) Mîzânû’l-i’tidâl cild-2, sh. 658
3) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 222
4) El-A’lâm cild-4, sh. 22
5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 251
6) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 259
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLAZÎZ BİN EBÎ HAZIM
Tebe-i Tabiînin büyük âlimlerinden. Künyesi Ebû Temam el-Medenî’dir. Babası evliyânın büyüklerinden Seleme bin Dinar’dır. 107 (m. 725) yılında doğdu. 184 (m. 800) yılında namaz kılarken secdede, ebedi âleme intikal etmiş ve Allahü teâlâ’ya kavuşmuştur. Aslen İranlı bir aileye mensûbtur. Zamanın fıkıh ve hadîs âlimidir, ilk tahsilini babası Seleme bin Dinar’dan, daha sonra Zeyd bin Eslem, Süheyl, el-A’lâ bin Abdurrahmân, Yezîd bin el-Hâd, Mûsâ bin Ukbe, İmâm-ı Mâlik ve daha bir çok âlimden ilim alıp hadîs-i şerîf nakletmiştir. Ders aldığı âlimlerden Süleymân bin Bilâl vefât edeceği zaman, kitaplarının Abdülazîz bin Ebî Hâzım’a verilmesini vasıyyet etmiş, Abdülazîz de O’un kitaplarından istifâde etmiştir.
Abdülazîz bin Ebû Hâzım’ın pek çok talebesi vardı. Bunların en meşhûrları el-Humeydî, Ebû Mus’ab, Ali bin Hacer, Amr en-Nâkıd, Yakub ed-Devrâkî, Yahyâ bin Eksem ve daha birçoklarıdır. Talebeleri kendisinden hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. Bu rivâyetlerin bir çoğu Kütüb-i Sitte denilen altı meşhûr hadîs kitabında yer almıştır.
İlminin üstünlüğünü âlimler tasdîk etmiştir. İmâm-ı Ahmed bin Hanbel hazretleri “İmâm-ı Mâlik’in vefâtından sonra, Medine’de Abdülazîz bin Ebî Hazım’dan daha çok hadîs ve daha çok fıkhî mesele bilen yok idi. O, zamanın en büyük âlimlerindendir.” buyurmuştur, İbn-i Abdilber, O’nu İmâm-ı Mâlik’in son zamanlarında ve vefâtından sonra fetvâ makamına en uygun kişi olarak bildirir.
Hadîs âlimleri onu hadîs ilminde sika (güvenilir) olarak zikrederler, İmâm-ı Nesâî: “O sikadır” buyurdu. Ahmed bin Ebî Hayseme diyor ki: “Yahyâ bin Maîn’in; İbn-i Hazım, babasından rivâyet ettiği hadîslerde sika değildir sözünü işittim. Kendisine onun sika olduğunu ve diğer rivâyetlerinin de makbûl olduğunu isbat ettim.”
Abdülazîz bin Ebî Hazım hazretleri ahlâkça ve öğrendiklerini tatbik etmek bakımından da asrının âlimleri tarafından takdîr edilmiştir. İmâm-ı Mâlik hazretleri buyurur ki: “Allahü teâlâ Abdülazîz bin Ebî Hâzım’ın bulunduğu yere azâb göndermez.” Bu söz, onun Resûlullah’a hakiki vâris olanlardan olduğunu göstermektedir.
Babasından. O da Sehl bin Sa’d’ın şöyle buyurduğunu rivâyet etti: “Resûlullah efendimiz, içinde garer, ya’ni sonu muhtemel ve şüpheli olan alış verişi yasakladı.”
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bâzıları:
Peygamber efendimiz buyuruyor ki: “Kim benim mescidime girer de bir harf öğrenir veya öğretirse, Allah yolunda cihad eden kimse gibi olur.”
“Cebrâil (a.s..), Peygamber efendimize falanca saatte geleceğim diye söz verdi. Fakat o saat geldiği halde o görünmedi. O sırada bir de ne görsün, sedirin altında köpek vardı. Peygamber efendimiz bu köpek ne zaman girdi diye Hazreti Âişe’ye sordu. O da bilmiyorum dedi. Peygamber efendimizin emri ile köpek dışarı çıkarıldı. Biraz sonra Cebrâil aleyhisselâm geldi. Peygamber efendimiz, “Yâ Cebrâil! Seni bekledim gelmedin. Halbuki filanca saatte geleceğim, diye söz vermiştin.” Cebrâil aleyhisselâm, “Çünkü evinde köpek vardı. Onun için gelemedim. Zira biz köpek ve resim bulunan eve girmeyiz” buyurdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 268
2) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-5, sh. 442
3) Tehzîb-ut-tehzîb cild-6, sh. 333
4) El-A’lâm cild-4, sh. 18
5) Mîzân-ul-i’tidâl cild-2, sh. 626
6) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 306
7) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd Şerh-i Sünen-i Ebî Dâvûd cild-5, sh. 88, 89
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLAZÎZ BİN EBÎ REVVÂD
Meşhûr hadîs âlimlerinden. Doğum târihi bilinmemektedir. 159 (m. 775) târihinde vefât etti. Aslen Horasanlıdır. Sonra Mekke-i Mükerreme’ye yerleşmiş, burada vefât etmiştir. Mugîre bin Mühelleb bin Ebî Sufre’nin âzâdlısıdır. Babasının ismi Meymûn’dur.
Nâfî, İkrime (İbn-i Abbâs’ın âzâdlısı), Muhammed bin Ziyâd ve diğer âlimlerden (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etti. Ondan da oğlu Abdullah, Süfyân-ı Sevrî, Hüseyn el-Ca’fî, Ebû Âsım en-Nebîl ve daha başka âlimler hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Buhârî onun rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfi almıştır.
İbn-i Mübârek “O çok ibâdet ederdi. Hadîs ilminde sözüne güvenilir bir zatdır.”
Abdülazîz bin Ebî Revvâd, Nâfîden şu hadîs-i şerifleri rivâyet etmiştir: “Sâlih rüya, Peygamberliğin doksan parçasından birisidir.”
“Mütevâzi olunuz, miskîn fakirlerle beraber oturunuz. Allahü teâlânın nezdinde büyüklerden olursunuz. Kibirden kurtulursunuz.”
“Musibetleri, hastalıkları ve sadakayı gizlemek iyilik hazinelerindendir.”
“Demirin pası giderildiği gibi, bu kalblerin de pası giderilir” “Yâ Resûlallah kalblerin cilâsı nedir?” diye sordular. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) “Kur’ân-ı kerîm okumak”buyurdular.
“Sizden biriniz Cuma’ya gitmek istediği zaman gusül abdesti alsın.”
“İki kişi gizli konuştuğu zaman, bir kişi onların izni olmadan yanlarına oturmasın.”
“Selâm’dan önce kim konuşursa, ona cevap vermeyiniz.”
“Kim Allahü teâlânın rızâsı için, buğzundan dolayı bid’at sahiplerinden yüz çevirirse, Allahü teâlâ onun kalbini emniyet ve imân ile doldurur.”
Abdülazîz bin Ebî Revad. İbn-i Ömer’den, şu hadîs-i şerîfi rivâyet etti. “Kim bid’at sahibini aşağı görürse, Allahü teâlâ onu Cennette bir derece yükseltir.”
Babasından naklettiği hadîs-i şerîf şudur: “Ümmetimin fesadı zamanında sünnetime yapışana şehîd sevâbı vardır.”
Atâ’dan rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte “Kim, din kardeşiyle onun bir ihtiyâcı için yürür, Allahü teâlâ’nın rızâsı için ona nasîhatta bulunursa, Allahü teâlâ kıyâmet günü onunla ateş arasında yedi hendek yapar. Bir hendek yerle gök arası kadardır” buyurulmuştur.
Ebû Sa’îd’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîf şöyledir: “Allahü teâlâya sanki O’nu görür gibi ibadet et. Çünkü, sen O’nu görmüyorsan, O seni görür.”
Hakkında anlatılanlar Süfyân bin Uyeyne anlattı: Mekke-i Mükerreme’ye şiddetli yağmur yağıp, çok evler yıkılmıştı. Fakat Abdülazîz hazretleri bu afetten sağ sâlim kurtulmuştu. Allahü teâlânın bu ihsân ve lütfuna şükür olarak bir köleyi âzâd etti.
Şakik-i Belhî hazretleri anlattı: Yirmi sene gözleri görmemişti. Onun için, bu kadar sene çoluk çocuğunu göremedi. Bir gün oğlu kendi kendine düşünüp, bu duruma içerleyerek, “Babacığım! Senin gözlerinin görmemesine çok üzülüyorum” deyince, Abdülazîz hazretleri, “Oğlum! Ben Allahü teâlâ’dan gelene râzıyım” cevabını vermiştir.
Yine birisine şöyle buyurdu: İslâm’dan, Kur’ân-ı kerîm’den ve saçının beyazlığından öğüt almıyan, nasîhat kabûl etmez.
Abdülazîz bin Ebî Revvâd buyurur ki: Ölüm hastalığında, Mugîre bin Hakî’nin yanına gittim. Bana nasîhat et, dedim. Bana “Bu yatak için sâlih amel yap” dedi.
Abdülazîz bin Ebî Revvâd hazretlerine nasıl sabahladın diye sorulunca, ağladı. “Niçin ağladın”, dendi. Bunun üzerine, “Ölümü unutmuş, üstelik günahları da çok olan kimsenin hâli nasıl olur. Ecel, süratle geliyor, ömür her gün eksiliyor. Akıbetin ne olacağı, Cennet mi, Cehennem mi, bilinmiyor. Ya Cehennem olursa, halimiz ne olur?” buyurdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-8, sh. 91
2) Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 61
3) Tehzîb-ül-esmâ ve’l-luga cild-1, sh. 307
4) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 246
5) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 338
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLAZÎZ BİN MUHAMMED
Hadîs âlimlerinden. Tabiînden olup, Medine’de doğdu. Değum târihi bilinmemektedir. Hicretin 189 (m. 804) senesinde Medine’de vefât etti. Aslen Horasan’ın Derâverde köyündendir. Bu bakımdan Derâverdî de denilmiştir. Hadîs rivâyet ettiği zâtlar; Zeyd bin Eslem, Şüreyk bin Abdullah, Yahyâ bin Saîd el-Ensârî, Hişam bin Urve, Amr bin Ebî Amr, Sevr bin ed-Deylî, Humeydî, Tavil, Cafer-i Sâdık (r.anhüm) gibi çok sayıda muhaddisten hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de Şu’be, Sevrî, İbn-i İshâk, İbn-i Mehdî, İbn-i Vehb, Veki bin Cerrah, Dâvûd bin Abdullah, Abdullah bin Ca’fer er-Rakî gibi pek çok âlim hadîs rivâyet etmişlerdir.
Abdülazîz bin Muhammed’in A’lâ İbn-i Abdurrahmân’dan, o da Ebû Hüreyre’den rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şöyledir: “İnsan öldüğü zaman amel defteri kapanır. Ancak üç sınıf kimsenin amel defteri kapanmaz. Sadaka-i cariyye (hayırlı eserler) bırakanın, faydalı ilim bırakanın ve sâlih evlât yetiştirenin.”
Osman bin Âffan ( radıyallahü anh ) abdest aldı ve Resûlullah’ı; şu benim abdestim gibi abdest aldığını gördüm. Sonra şöyle buyurdular dedi: “Her kim böylece abdest alırsa, geçmiş günahları afv olunur. Kıldığı namazla, mescide kadar yürümesi de (kendisine) nafile (ibâdet) olur.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-4, sh. 25
2) Tezkirât-ül-huffâz cild-1, sh. 269
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 353
4) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 633
5) El-Menhel-ül-azb-il mevrûd cild-1, sh. 23
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLMELİK BİN UMEYR
Tâbiîn’in meşhûrlarından âlim ve fakîh bir zât olup, Kûfe kadısı idi. İsmi Abdülmelik bin Umeyr bin Suveyd bin Harise bin İmlâs İbni Şuneyf El-Kûfî el Kıptî el-Ferâsî olup, künyesi Ebû Ömer’dir. (Ebû Amr da denildi). Kıptî ve Ferâsî denilmesinin sebebi; kendisinin, çok güzel bir yarış atı olduğu içindir. 32 (m. 652)’de doğmuştur. Şa’bî’den sonra Kûfe kadılığı yaptı. Hazreti Ali’yi gördü. Babası, Hazreti Ali hutbe okurken yanına götürdü. Hazreti Ali onun başını okşamıştır. 136 (m. 753)’de Kûfe’de vefât etti.
Abdülmelik bin Umeyr ( radıyallahü anh ) Eş’as bin Kays, Câbir bin Semre, Cerîr, Abdullah bin Zübeyr, Mugîre bin Şu’be, Nûmân bin Beşîr, Amr bin Haris, Cebr bin Atîk, Useyd bin Safvân, Abdullah bin Haris bin Nevfel, Abdurrahmân bin Ebî Bekr, Abdurrahmân bin Ebî Leylâ ve daha birçok âlimden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de oğlu Mûsâ, Şehr bin Havşeb, A’meş, Süleymân et-Teymî, Süfyân-ı Sevrî, Şu’be, Zeyd bin Ebî Enîse, Cerîr bin Ebî Hâzim, İsmâîl bin Ebî Hâlid, Züheyr bin Muâviye, Hûşeym bin Beşîr, Şuayb bin Safvân, Cerîr bin Abdülhamid, Hammâd İbni Seleme, Zekeriyyâ bin Ebî Zaide Şûreyk, Süfyân bin Uyeyne ve birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. Rivâyet etmiş olduğu hadîs-i şerîfler meşhûr kitaplarda ve sahihayn (Sahih-i Buhârî ve Sahîh-i Müslim) da mevcûttur. İmâm-ı Buhârî ondan ikiyüz civarında hadîs rivâyet etmiştir. Ali bin Hasen es-Süncânî onun beşbin hadîs bildiğini zikretmiştir. Abdülmelik bin Umeyr çok fasîh olarak konuşurdu. İbni Merd onu Kûfe’nin çok fasîh konuşan dört zâtından biri olduğunu beyân etmiştir. Neseî; O’nun rivâyetlerinde bir beis olmadığını söylemiştir. Ebû İshâk el Hemedânî “İlmi, Abdülmelik bin Umeyr’den öğreniniz!” demiştir. İbni Hibbân, İbni Numeyr, İbni Muin O’nun sika ve hadîslerinde sağlam olduğunu söylemiştir. O hadîs-i şeriflerden tek bir harfin dahi hazf edilmesini uygun görmezdi.
Kendisi şöyle anlatır: Mus’ab bin Zübeyr’in kesik başı Abdülmelik bin Mervan’ın önüne getirildiği zaman köşkünde, O’nun yanında idim. O’nu gördüm ve titremeye başladım. Abdülmelik bin Mervan bana “Sana ne oldu?” diye sordu. O’na: “Allahü teâlâ seni korusun yâ emir-el-mü’minîn. Ben bu köşkte burada, Ubeydullah İbni Ziyâd ile beraber bulundum. Hazreti Hüseyn’in mübârek başını burada gördüm. Sonra burada Muhtâr-ı Sekâfî ile beraber bulundum. Burada Muhtâr’ın önünde Ubeydullah İbni Ziyâd’ın başını gördüm. Sonra burada Mus’ab bin Ez-Zubeyr ile beraber bulundum, Muhtâr’ın başını onun önünde gördüm. Sonra aynı yerde Mus’ab bin Zübeyr’in başını senin önünde gördüm” dedi. Daha sonra Abdülmelik bin Mervan hemen ayağa kalktı ve o köşkte o katın yıkılmasını emredip orayı yıktırdı.
İmâm-ı Ebû Yûsuf İsmail bin İbrâhîm’den rivâyetle Abdülmelik bin Umeyr; Sakîften bir zât bana şöyle anlattı: “Hazreti Ali, beni Abkara’ya vâli tayin etti. Bu sırada ora halkı da yanımda idi. Onların yanında bana şunları söyledi: Onların ödeyecekleri vergileri tam olarak almağa bak. Herhangi bir husûsta onlara ruhsat vermekten, acımaktan şiddetle sakın. Asla senden bir zaafiyet görmesinler, öğle vakti de bana gel” dedi. Öğle vakti Hazreti Ali’nin yanına vardım. O zaman gayet yumuşak davranıp: Vâlisi bulunduğun halkın önünde sana bazı şeyler söyledim. Çünkü onlar hilekâr bir’kavimdir. Onların başına geçtiğin zaman vaziyete bak. Kış ve yaz onlara âit bir elbiseyi, yiyecekleri rızkı, binecekleri hayvanı ellerinden alıp satma, ödeyemedikleri para için onları asla zorlama. Yine bazılarını para sebebiyle ayakta da sakın bekletme. Vergi olarak aldığın maldan onlara hiçbir şey satma. Biz ancak onların affını kabûl etmekle emrolunduk. Eğer sen emirlerime muhalefet edersen Allahü teâlâ benim yerime seni yakalar. Eğer sözlerime muhalif bir hareketin zuhur eder ve bana ulaşırsa seni azlederim” buyurdu.
Abdülmelik bin Umeyr, Câbir bin Semûre’den ( radıyallahü anh ) şöyle rivâyet etmektedir: “Küfe ahâlisi Hazreti Ömer’e, Hazreti Sa’d bin Ebî Vakkas’ı şikâyet ettiler. Bunun üzerine Hazreti Ömer onu vazîfeden aldı ve yerine Ammâr bin Yâser’i ( radıyallahü anh ) tayin etti. Kûfeliler şikâyeti o kadar ileri götürmüşlerdi ki, namaz kılmasını bile bilmiyor, demişlerdi. Hazreti Ömer, Hazreti Sa’d’a bir haberci gönderip onu yanına davet etti. Geldiğinde “Yâ Ebâ İshâk, bu adamlar senin namaz kılmayı bilmediğini iddia ediyorlar. Sen bu husûsta ne dersin?” diye sordu. Hazreti Sa’d cevabında: “Vallahi ben onlara Resûlullahın ( aleyhisselâm ) namazına benzer namaz kıldırıp ondan hiçbir şey eksiltmiyorum. Yatsı namazını kıldırırken ilk iki rekâtde daha çok kıyamda dururum. Son iki rekâtta da az dururum” buyurdu. Hazreti Ömer, “Bizim de zâten senin hakkındaki zannımız böyle idi” buyurdu. Bu meseleyi tahkîk için müfettişler gönderdi. Bunlar kime sordularsa hep onun hakkında hayırlı şeyler söylediler. Nihâyet Benû Abs’e âit bir mescide girip yine aynı şeyleri sordular, doğru söylemeleri için de yemîn verdirdiler. Bunun üzerine Ebû Sa’de künyesiyle bilinen Üsâme bin Katade ayağa kalktı ve “Mademki bize yemîn verdin, Sa’d, İslâm askerinin başına geçip harb etmez, ganîmet taksiminde eşit davranmaz. Hüküm verirken adâletli davranmaz” dedi. Bunun üzerine Hazreti Sa’d “Vallahi ben de üç şeyle duâ edeceğim: Yâ Rabbî senin bu kulun yalancı ise; riya ile halk görsün ve duysun diye söylediyse, ömrünü uzat, fakîrliğini çoğalt ve onu fitnelere uğrat” Daha sonraları o adama hâlinden sorulduğu zaman “İhtiyarlamış, fitneye düşmüş bir pîr-i fânî’yim, Hazreti Sa’d’in duâsı bana isâbet etti” derdi. Abdülmelik bin Umeyr “Sonraları onu ben de gördüm. Yaşlanmaktan kaşları gözlerinin üzerine sarkmış olduğu hâlde yolda kızlara sataşırdı” diye haber vermiştir. Rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte Ebû Mûsâ Eş’arî ( radıyallahü anh ) şöyle buyurdu: Resûlullah efendimiz, hastalandı ve hastalığı şiddetlendi, bunun üzerine “Ebû Bekir’e emredin de cemaate namaz kıldırsın” buyurdular.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Vefeyât-ül-a’yân, cild-3, sh. 164
2) Tezkiret-ül-huffâz, cild-1, sh. 135
3) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-1, sh. 660
4) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-6, sh. 411
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLVÂHİD BİN ZİYAD (ZEYD)
Tebe-i tabiîn devrinde Basra’da yetişen meşhûr hadîs, fıkıh âlim ve evliyâlarından. Adı Abdülvahid bin Ziyâd’tır. Doğum ve vefât târihleri kesin olarak bilinmemektedir. Ancak, meşhûr hadîs âlimi Buhârî ( radıyallahü anh ) Abdülvahid bin Ziyad’ın Basra’da yaşadığını, burada hadîs ve fıkıh ilmi tahsil ettiğini, 189 (m. 805) târihinde vefât ettiğini bildirmektedir. 186, 187 (m. 802)’de de vefât ettiği rivâyet edilmiştir.
Abdülvahid bin Ziyad hazretleri, Tabiîn devrinde meşhûr hadîs ve fıkıh âlimleri olan, Ebû İshâk, A’meş, Âsım-ül-Ahval, Sâlih bin Han, Amr bin Meymun, Ebû İshâk Şeybanî gibi âlimlerin sohbetlerinde bulundu. Onlardan hadîs ve fıkıh ilmi öğrenerek kendini yetiştirdi. Tebe-i tabiîn devrinde Basra’da yetişen meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerinin ileri gelenleri arasında yer aldı. Abdülvahid bin Ziyad, devamlı ilim öğrenmekle ve ibâdet yapmakla zamanını geçirirdi. Hadîs ilminde sika bir râvi olduğunu Yahyâ bin Sa’îd ve birçok âlim bildirmektedir. Rivâyetleri kütüb-i sittede yer alır.
Öğrendiği bütün ilimleri hemen çevresindeki insanlara öğretmeye çalışırdı. Öğretmek için vakit geçirmezdi. Cuma namazından sonra evinin çevresi hadîs ve fıkıh öğrenmek isteyen talebelerle dolardı. Bıkmadan, yorulmadan saatlerce onlara ilim öğretir ve yetişmelerini isterdi. Bir dakikasının boşa geçmesini istemez, “yâ öğrenir veya öğretirdi.” Sadece namaz vakitlerinde ilim öğrenmeye ve öğretmeye ara verdiği, talebeleri tarafından anlatılmaktadır.
Abdülvahid bin Ziyad ( radıyallahü anh ), çok talebe yetiştirdi. Hadîs ve fıkıh ilminde zamanlarının söz sahibi cilan Abdurrahmân bin Mehdî, Kays bin Havs, Yahyâ bin Yahyâ en-Nişâbûrî gibi âlimler ondan ders alarak sohbetinde bulundular ve çok istifâde ettiler.
Abdülvahid bin Ziyad ( radıyallahü anh ), Tebe-i tabiîn devrinde Basra’da yetişen âlimler arasında, dünyâya değer vermemesi, devamlı ibadet ve ilimle meşgûl olması, herkese iyilik etmesi ile dikkati çekerdi. Herkes onu sever ve hürmet ederdi. Yaşayışı ve hikmetli sözleriyle birçok kimsenin doğru yola girmesini sağlamış ve herkese örnek olmuştur.
Abdülvahid bin Ziyad şöyle anlatır: “Bir rahibin inzivâ odasına uğradım. İki defa “Ey Rahib” diye kendisine seslendim, fakat cevap vermedi. Üçüncüde başını çıkardı ve “Ey adam ben rahib değilim. Rahib Allahü teâlâ’dan korkan, O’na saygı gösteren, belâsına sabredip, kazasına râzı olan, ni’metlerine şükredip onun için tevâzu gösteren, izzet karşısında zilleti kabûl eden, kudretine teslim olup heybet ve azameti karşısında eğilen hesab ve azâbını düşünen, gündüzünü oruç, gecesini ibâdetle geçiren, Cehennemi hatırladıkça uykusu kaçan kimseye denir. Ben ise saldırgan bir köpeğim, insanlara zararım dokunmasın diye kendimi buraya habsettim.” dedi. Ben bunun üzerine, “Ey Rahib! Allahü teâlâ’yı bildikten sonra insanları Allahü teâlâ’dan uzaklaştıran şey nedir?” diye sordum. Rahib; “Kardeşim! İnsanları Allahü teâlâ’dan ancak dünyâ malı ve sevgisi uzaklaştırır. Çünkü dünyâ isyan ve günah yeridir. Aklı başında olan dünyâyı kalbinden çıkarıp, günahlarına tevbe ederek kendisini Allahü teâlâ’ya yaklaştıracak şeye yönlendirir” diyerek daha önce kendisinin îmân ettiğini söyledi.”
Abdülvahid bin Ziyad’ın ( radıyallahü anh ) en büyük özelliği: “Allahü teâlâ’ya karşı olan kusurlarından dolayı çok üzülürdü. Ona bütün insanlığın yaptığı ibâdet kadar ibâdet yapsak Allahü teâlâ’nın bize verdiği hizmetlere karşı gene şükrümüzü yerine getiremeyiz” derdi.
Muhammed bin Abdullah buyurdu ki, ben bir defasında gördüm ki Abdülvahid bin Zeyd hazretleri şöyle buyurdu: “Kim ki, kendi midesini haram şeylerden koruyabiliyorsa, O kimse dinini ve güzel ahlâkını muhafaza edebilir. Kim ki kendi karnını haram şeylerden koruyamıyorsa, ne dinini ne de güzel ahlâkını muhafaza edemez.”
Abdülvahid bin Ziyad anlatıyor: “Hacca gitmiştim. Yanımda bir genç durmadan Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) salât-ü selâm getiriyordu. Bazı yerlerde okunması daha uygun duâlar olduğu halde, genç her yerde duâ yerine salevât okuyordu. Bu dikkatimi çekti. Bu durumu kendisine sordum. Genç şöyle anlattı: “Babam ile birlikte hacca gelmiştik. Yolda uyudum. “Kalk baban öldü” dediler. Kalktım baktım ki, babam ölmüştü. Aynı zamanda yüzü de kararmıştı, ölümü ve ayrıca yüzünün kararması beni daha çok üzdü. Bu üzüntü esnasında tekrar uykuya daldım. Bu sırada rüyamda dört siyahînin ellerinde demir kamçılar olduğu halde babama yaklaştıklarını ve tam vuracakları sırada yüzü nurlu bir zatın geldiğini ve onlara dönerek “Vurmayın” dediğini ve eli ile babamın yüzünü sıvazlayarak nurlandırdığını ve “Artık uyan, baban nurlanmıştır” dediğini gördüm. “Sen kimsin?” diye sorduğumda, “Ben Peygamberim, bana salevât getirdiği için ona şefaat ettim” dedi. Uyandım, durumunu düzelmiş gördüm. Bunun için ben de salevât-ı şerîfeyi okumaya devam ediyorum.” dedi.
Fudayl bin Iyâd buyurdu ki: Ben Abdülvahid bin Ziyad hazretlerinden şöyle işittim. Buyurdular ki; “Ben üç gece üst üste yatarken şöyle duâ ettim: Yâ Rabbi, benim Cennetteki arkadaşım kimdir bana göster. Üçüncü gecede rüyamda bana denildi ki: Yâ Abdülvahid bin Zeyd, senin Cennet arkadaşın Meymunetu Sevda’dır. Ben de dedim ki, Peki Meymunetu Sevda nerededir? Bana denildi ki; Kûfe’de Benî Fulan kabilesindendir. Ben de hemen kalkıp Kûfe’ye gittim o kabilenin yerini sordum. Kabiledekilere Meymunetu Sevda’yı sual ettim. Bana o delinin birisidir, bizim birkaç koyunumuzu otlatmaya götürür dediler. Ben görmek istediğimi söyleyince, şimdi falan yerdeki hanın yanındadır dediler. Hanın yanına gidince gördüm ki Meymunetu Sevda namaz kılıyor, yanında bir asa ve üzerinde yünden bir cübbe vardı. Baktım ki koyunları orada otluyor ve hayvanların yanında birkaç tane kurt koyunlara zarar vermeden dolaşıyordu. Beni fark ettiğinde namazını bitirdi ve bana dönerek “Yâ İbn-i Ziyad sen buradan git, burası senin yerin değildir. Biz seninle burada değil sonra birleşeceğiz” dedi. Bunun üzerine ben ona “Allah sana rahmet etsin. Sen benim İbn-i Ziyad olduğumu nereden bilirsin” dedim. Bana, “Daha rûhlarımız dünyâya gelmeden ben senin İbn-i Ziyad olduğunu bilirdim” dedi.
Ben ona; “Bana biraz nasîhat et” dedim. Bana “Bir kimse sana bir şey verdiği zaman ona nasıl teşekkür edersin. Halbuki Allahü teâlâ’nın verdiği bu kadar ni’mete karşılık neden şükredilmiyor. Sana iyilik edene o iyiliği veren ve yaratan yine Allahü teâlâ’dır. Ona göre bütün hamd ve şükürleri Allahü teâlâ’ya yapmak lâzımdır.”
Ben ona; “Görüyorum ki koyunların düşmanları olan kurtlar gelmişler ve onların arasında dolaşırlar. Bu hal nasıl oluyor?” diye suâl ettim.
Bana; “Yâ İbn-i Ziyâd, ben Allahü teâlâ’ya öyle ibâdet ederim ki, benimle onun arasında hiçbir duvar kalmamıştır.
Bunun için kurtlarla koyunların arasındaki düşmanlık kalkmış olup, dostluk başlamıştır” diye cevap verdi.
Buyurdular ki: “Bir insanın günahları çok ise ve o da iyilikten bahsetse, onunla iyiliğin arasında bir deniz kadar uzaklık vardır.”
“Muhakkak ki herşeyin bir kestirme (yakın) yolu vardır. Cennetin kestirme yolu da cihâd yapmaktır.”
“Kul için ancak bilerek ve huzûr içinde kıldığı namazın sevâbını alacağında, İslâm âlimleri ittifâk etti.”
“Eğer nefsinizde Allahü teâlâ’ya karşı yaptığınız ibâdetlerde bir isteksizlik ve tenbellik hissederseniz bir süre kuvvetli ve iyi yemekleri yemeği bırakınız. Tuz ve ekmekle yetinmeye çalışınız. Oruç tutunuz. Bu şekilde yapmanız vücudunuzdaki bazı yağları ve fazlalıkları erittiği gibi Allahü teâlâ’yı hatırlamanızı arttırır.”
“Kulun Allahü teâlâ’ya karşı takip edeceği en güzel edeb hali, Onun emirlerinin hepsine tereddütsüz boyun eğerek itaat göstermesidir. Allahü teâlâ onu bu haliyle dünyâda bırakırsa, bunu kendisine en hayırlı ve sevimli şey olarak kabûl etmeli. Şayet ahirete götürürse (ruhunu alırsa) bunun da Allahü teâlâ’nın emri olduğunu kabûl ederek, kendisine en tatlı bir iş gelmeli.”
Ebû Dâvûd ve Tirmizî’nin bildirdiğine göre şu hadîs-i şerîfi rivâyet etmiştir:
“Her kim şartlarına riâyet ederek abdest alırsa tırnaklarının altı da dâhil olmak üzere vücudunun bütün azalarından günahları dökülür.”
“Taundan ölen kimse şehîdtir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-6, sh. 155
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 434
3) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 258
4) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-7, sh. 289
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLVARİS BİN SAÎD
Büyük fıkıh ve hadîs âlimi. Künyesi, Ebû Ubeyde el-Anbârî et-Tenurî el-Basrî’dir. Hicrî 120 yılında (m. 737) doğdu. 180 (m. 796) yılında Basra’da vefât etti.
Zamanının meşhûr âlimlerinden ilim öğrendi. Hadîs-i şerîf aldığı zatlar arasında, Abdülazîz bin Suheyb, Yahyâ bin İshâk el-Hadremi, Eyyûb es-Sahtiyânî, Hâlid el Hızaî gibi meşhûrları vardı. Aynı zamanda hitâbet, güzel konuşma gibi sanatları iyi öğrendi. Kendisi hakkında “Basra’da muhaddislerin en iyisi, fıkıh ilminde ise Hammâd bin Seleme’den sonra en iyi bilendi.”
Kendisinin Kaderiyye’den olduğu söylenmiş ise de bunun aslı yoktur. Kendisinden yüzlerce âlim hadîs-i şerîf alıp nakletmiştir. Bunlar arasında Süfyân-ı Sevrî, oğlu Abdüssamed, Affân bin Müslim, Abdurrahmân İbn-i Mübârek, Hibbân bin Hilâl, Ezher bin Mervan v.b. âlimler vardı. Hammâd bin Zeyd’e “Eyyûb’u mu çok seversin, Abdülvâris’i mi?” diye sorulunca “Abdülvâris’i” buyurdu. Abdülvâris hazretlerinin sika (güvenilir) olduğunu İmâm-ı Buhârî, Müslim, İbn-i Hibbân, İbn-i Sa’d bildirmektedir.
Abdülvâris bin Sa’îd hazretleri, Resûlullah’ın sünnetine son derece uyardı. Resûl-i ekrem’in ( aleyhisselâm ) yaşayışına uymaya çok çalışır, Onun ahlâkı ile ahlâklanmaya gayret ederdi. Dünya malına rağbet etmezdi. Çünkü Ebû Hureyrede Resûlullah’tan şöyle bir hadîs-i şerîf rivâyet etmektedir:
“Allahü teâlâ, paraya kul, köle olanlara la’net etsin.”
Yine Enes bin Mâlik’ten rivâyet ettikleri bir hadîs-i şerîfte “Peygamber efendimiz helaya girecekleri zaman “Eûzu-billahi minel hubüsi ve’l-Habâis” duâsını okurdu.”
Diğer rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) buyurdular ki:
“Hiçbir kimse, ben kendisine, ehlinden, malından ve bütün insanlardan daha sevgili olmadıkça (kamil) îmân etmiş sayılmaz.”
“Şüphesiz ki, Allahü teâlâ iyilikleri ve kötülükleri yazmış, sonra onları beyân eylemiştir. İmdî kim bir iyilik yapmak isterde yapamazsa Allahü teâlâ onu kendi divânına tam bir hasene olarak yazar. O hayırlı işi yapmaya niyet eder de yaparsa Allahü teâlâ onu kendi divanına on kattan yediyüz kata ve daha pekçok katlayarak hasenat yazar. Şayet bir kötülük yapmak isterde yapmazsa, Allahü teâlâ onu kendi divânına tam bir hasene olarak yazar. O kötülüğü yapmak isterde yaparsa Allahü teâlâ onu bir tek seyyie olarak yazar.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 257
2) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 277
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 441
4) El-A’lâm cild-4, sh. 178
5) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 293
6) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-1, sh. 29
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABSER BİN KÂSIM
Meşhûr hadîs âlimlerinden. Kütüb-i sitte râvilerinden olup, ismi, Abser bin Kâsım ez-Zebîdî, el-Kûfî’dir. Künyesi Ebû Zübeydî’dir. 178 (m. 794) senesinde Kûfe’de vefât etti. Hadîs ilminde hafız derecesinde olup, yüzbin hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezbere bilirdi. Sika (güvenilir, sağlam) bir râvîdir. Hadîs-i şerîf işitip, rivâyet ettiği âlimler; Husayn İbni Abdurrahmân, Âlâ İbn-ül-Müseyyib, Matraf bin Tarif, Süleymân Teymî, İsmail bin Ebî Hâlid ve diğer âlimlerdir. Kendisinden hadîs-i şerîf işitip rivâyet eden âlimler ise Ahmed bin Abdullah, Ebû Husayn, Abdullah bin Ahmed, Sa’îd bin Amr el-Eş’asî, Ebû Nuaym, Amr bin Avn, Kuteybe bin Saîd ve diğer zâtlardır.
Rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şudur:
“Kim Allah’a kavuşmağı severse Allah da ona, kavuşmayı sever. Kim Allah’a kavuşmayı sevmezse Allah da ona kavuşmayı sevmez.”
“Benim ismimi takının (çocuklarınıza verin). Ancak künyemi takınmayın.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm, cild-3, sh. 268
2) Tezkiret-ül-huffâz, cild-1, sh. 259
3) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-5, sh. 136
4) Târîh-i Bağdâd, cild-12, sh. 310
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ALİ BİN ABDULLAH BİN ABBÂS
Tâbiîn’in büyüklerinden âbid (çok ibâdet eden) bir zât. Ebû Muhammed, Ebû Abdullah, Ebü’l-Fadl el-Medenî lâkâbları bildirilmiştir. 40 (m. 660) senesinde doğup, 118 (m. 736) târihinde vefât etti. Abbasî halifelerinin dedeleridir. Seyyid, şerîf ve belagatı yüksek, heybetli ve çok hürmet edilen bir zâttı. Kardeşleri arasında yaşça en küçükleri idi. Çok namaz kılardı. Onun için “Seccâd: Çok secde eden” diye lakablandırmışlardır. Onun beşyüz kök zeytin ağacı vardı. Her gün, bir ağaç altında iki rekât namaz kılardı. O, “Zü-s-sefinât” diye de lakablanmıştır. Çünkü, her gün bin rekât namaz kılardı. Bu yüzden dizleri nasırlaşmıştı. Meşhûr Müberrid “Kâmil” kitabında böyle olduğunu yazmaktadır. Yalnız Ebü’l-Ferece İbn-ül-Cevzî bu lakabın Ali bin Hüseyn’e yani Zeyn-el-Âbidîn’e ( radıyallahü anh ) âit olduğunu söyler. Böyle olduğu “Elkâb: Lakablar” isimli eserde zikredilmiştir. Babasından, Ebû Sa’îd, Ebû Hüreyre, İbn-i Ömer, Abdullah bin Cübeyr, Abdülmelik bin Mervan bin el-Hakem’den hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kendisinden de, oğulları Muhammed, Îsâ, Abdüssamed, Süleymân ve Dâvûd, Sa’d bin İbrâhîm, Zührî, Habîb bin Ebî Sabit, Abdullah bin Tâvûs gibi âlimler de ondan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Az hadîs-i şerîf rivâyet edip, bu ilimde sika (güvenilir) bir âlimdir.
Hakkında söylenilenler:
Hazreti Ali bir gün, Ali bin Abdullah’ın babası, Abdullah’ı öğle namazında görememişti. Yanındakiler “Ona ne oldu? Bugün öğleye gelmedi” buyurunca, “Onun bir oğlu oldu” dediler. Hazreti Ali efendimiz, öğle namazını kılınca, yanındakilere, “Beraberce onun yanına gidelim” dedi. Oraya vardıklarında, onu tebrik etti ve Allahü teâlâya şükretti. Allahü teâlâ, ihsân buyurduğu oğlunu sana mübârek kılsın, îsim vermemişse n, ben vereyim” deyip, çocuğu istedi. Çocuğu getirdiklerinde, onu aldı, parmağı ile damağına tükrüğünü sürdü. Ona duâ buyurdu. Sonra, onu babası Abdullah’a vererek, ismini Ali, künyesini, Ebü’l-Hasan koydum” dedi.
“Kâmil” isimli kitapda der ki: Ali bin Abdullah, Hişâm bin Abdülmelik’in yanına gitmişti. Halifenin yanında iki oğlu Seffâh ve Mansur vardı. Halife ona yer açıp, oturttu. Çok alâka gösterdi. Bir ihtiyâcı olup olmadığını sordu. Otuzbin dirhem borcu olduğunu söyledi. Bunun üzerine halife, onun borcunun ödenmesini emretti. O da teşekkür etti ve çıkıp gitti.
Ali bin Abdullah’ın Hicâzlılar yanında kıymeti çoktu. Hişâm bin Süleymân bin Mahzûmî der ki: “Ali bin Abdullah hac için Mekke-i Mükerreme’ye gelmişti. Mescid-i Haram’a girince herkes meclislerini ve sohbetlerini bırakıp, onun yanına koştular. Çok hürmette bulundular. Oturursa, oturdular, kalkarsa kalktılar. Yürürse, etrâfında yürüdüler. Mescid-i Haram’dan ayrılıncaya kadar bir an bile yanından ayrılmadılar.”
Ali bin Abdullah ( radıyallahü anh ) uzun boylu cüsseli erkeğe yakışır güzelliği olan bir zâttı. Yolda giderken, sanki o, bir binek üzerine binmiş, etrâfındakiler yürüyerek gidiyor, sanırlardı. Sesi çok gür çıkardı.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler: Ali bin Abdullah bin Abbas babasından rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Verdiği rızıklarla beslediği için, Allahü teâlâyı seviniz. Allahü teâlâyı sevdiğiniz için beni seviniz. Beni sevdiğiniz için, ehl-i beytimi seviniz.” buyurdu.
Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu: “Kim istiğfara (Allahü teâlâdan afv ve mağfiret istemeye) iyi sarılı rsa, Allahü teâlâ, ona her türlü keder ve sıkıntıda bir ferahlık ve rahatlık, darlık zamanında ise, çıkış ihsân eder. Onu, kendisine yetecek şekilde rızıklandırır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-3, sh. 207
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 357
3) El-A’lâm, cild-4, sh. 302
4) Tabakât-ı İbn-i Sa’d, cild-5, sh. 312
5) Vefeyât-ül-ayân, cild-3, sh. 274
6) Şezerât-üz-zehep, cild-1, sh. 148
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ALİ BİN FUDAYL BİN IYÂD
Hadîs âlimi. Künyesi, Ali bin Fudayl bin Iyâd bin Mes’ûd bin Bişr-et-Temîmî. Abbâd bin Mansur, Abdülazîz bin Ebî Revvâd, Leys bin Ebî Süleym. Zeyd bin Bekir ve Muhammed bin Sevr es-San’ânî’den ilim öğrenip rivâyette bulundu. Kendisinden, babası, İbn-i Uyeyne, Ebû Bekir bin Iyâş, Şihâb bin Abbâd, Ebû Süleymân ed-Dârimî, Ahmed bin Abdullah bin Yûnus ve başkaları ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet ettiler. İmâm-ı Nesâî, O sika (Hadîs ilminde güvenilir bir zâtdır) buyurdu. Hatîb el Bağdadî diyor ki: “Verâ”ı (şüphelilerden sakınması) çok idi.”
Birgün ağlıyordu Babası, Fudayl ( radıyallahü anh ) “Yavrucuğum, niçin ağlıyorsun” diye sordu. Buyurdu ki, “Ey babacığım! Eğer kıyâmet günü bir araya gelemezsek, hâlimiz nice olur? Onun için “ağlıyorum.” Bunun üzerine Hazreti Fudayl buyurdu ki, “Yavrucuğum Abdullah bin Mübârek ( radıyallahü anh ) buyuruyor ki, Allahü teâlâ için dünyâdan kesilen kimsenin hali ne güzeldir.” Ali bin Fudayl ( radıyallahü anh ) bu sözleri duyunca düşüp bayıldı.
Süfyân bin Uyeyne ( radıyallahü anh ) buyuruyor ki: “Fudayl bin Iyâd ve oğlu kadar Allahdan korkması çok olan kimse görmedim.” Hazreti Fudayl buyuruyor ki: “Birgün oğlum Ali’yi, evin avlusunda şöyle söylerken gördüm “Yâ Ali, ateşten kurtuluş ne zaman?” Fudayl bin Iyâd ( radıyallahü anh ) buyuruyor ki “Kûfe’de bir keçimiz vardı. Birgün başkalarının arpalarından yemişti. Bundan sonra o keçinin sütünden içmedik. İbn-i Mübârek buyuruyor ki, “Zamanımızda insanların en üstünü, Fudayl ve oğlu Ali’dir” Havf (Allahü teâlânın azâbından korkmak) ve Reca (Allahü teâlânın rahmetinden ümidli olmak) ve faziletleri hakkında anlatılan kıssalar çoktur. (Bkz. Fudayl bin Iyâd ( radıyallahü anh ) Birgün Ali bin Fudayl bir kimsenin,“O gün insanlar, âlemlerin Rabbi için (Ona hesab vermek için kabirlerinden) kalkacaklar” (Mutaffifîn-6) âyet-i kerîmesini okumakta olduğunu duydu. Bunun tesiri ile bayıldı ve yere düştü. Birgün, Ali bin Fudayl ( radıyallahü anh ) ağlıyordu. “Seni ağlatan nedir?” diye sordular. “Bana zulmedene, yârın Allahü teâlânın huzûruna çıkıp da, hiçbir sebep yokken niçin zulm ettiği kendisine sorulunca, hiçbir cevap veremiyecek olan kimseye acıyorum da onun için ağlıyorum” buyurdu.
Hazreti Fudayl bin Iyâd’a, oğlu Ali’nin ( radıyallahü anh ) “Yalnız başıma öyle bir yerde olsam ki, ben insanları görsem, ama insanlar görmeseler” dediğini söylediler. Hazreti Fudayl “Keşke oğlum Ali ( radıyallahü anh ), sözünü tamamlasaydı ve deseydi ki; “Öyle bir yerde olsam ki, insanlar beni, ben de insanları görmesem” buyurdu.
Babasından bir müddet önce vefât etti.
Vefât etmesine sebep şu idi ki, Ali bin Fudayl ( radıyallahü anh ) Kur’ân-ı kerîmden bir sûreyi sonuna kadar dinlemeye tahammül edemez düşüp bayılırdı. Bir defasında, birisi “El-Kâria” sûresini okuyordu. Ali bin Fudayl bunu dinlerken düşüp bayıldı. Baktılar rûhunu teslim etmiş.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-8, sh. 297
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, 373
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ALİ BİN MÜSHİR
Hadîs ve fıkıh âlimlerinin meşhûrlarından. Tebe-i tabiînden olup, künyesi Ebü’l-Hasen el-Kûfî’dir. Doğum târihi bilinmemektedir. 189 (m. 805) senesinde vefât etti. İlim öğrenip hadîs rivâyet ettiği âlimler, İsmail bin Ebî Hâlid, Yahyâ bin Saîd, Hişâm bin Urve, İbn-i Cüreyc, İmâm-ı A’meş ve bazı muhaddislerdir. Zamanın âlimleri tarafından ilimdeki üstünlüğüyle meth edilen Ali bin Müshir ( radıyallahü anh ) hadîs-i şerîf ilminde hafız idi. Yani yüzbin hadîs-i şerîfi râvileri ile birlikte ezbere bilirdi. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler Kütüb-i sitte denilen meşhûr altı hadîs kitabında yer almıştır. Kendisinden, Hasen bin Rebî’, Beşîr bin Âdem, Zekeriyya bin Adî, İsmail bin Halîl ve daha çok sayıda hadîs âlimi hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
“Şüphesiz ki ölen kimse, dirinin ağlaması yüzünden azâb görür.”
“Bir kimse din kardeşinin satışı üzerine satış yapmasın, din kardeşinin dünürlüğü üzerine dünür de göndermesin. Ancak kendisine izin verilirse o başka.”
“Şüphesiz ki fi’len yapmadıkça yahûd söylemedikçe, Allahü teâlâ ümmetimin gönüllerinden geçen şeyleri onlara bağışlamıştır.”
Enes bin Mâlik’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte O’nun şöyle buyurduğunu nakletti: “Birgün Resûlullah ( aleyhisselâm ) aramızda idi. Biraz sonra bir miktar uyudu. Sonra gülümsiyerek başını kaldırdı. Biz, gülmenizin sebebi nedir yâ Resûlallah” dedik. “Az önce bana bir sûre indirildi” buyurdu.
Arkasından şunu okudu: “Rahmân ve Rahim olan Allahü teâlânın adıyla: Gerçekten biz sana Kevser’i verdik. O halde Rabbin için namaz kıl, Kurban kes! Sana düşmanlık eden yok mu! İşte ebter (soyu kesik) odur!..” Sonra “Kevser nedir bilir misiniz?” buyurdu. Biz Allahü teâlâ ve Resûlü bilir” dedik. “O Rabbimin bana va’d ettiği bir ecirdir. O’nun üzerinde pekçok hayır vardır. O bir havuzdur. Kıyâmet gününde ümmetim O’na gelecektir, kabları yıldızların sayısıncadır.”
“Kalbinde hardal tanesi kadar imân olan hiçbir kimse Cehenneme, kalbinde hardal tanesi kadar tekebbür bulunan hiç kimse de Cennete giremez.”
“Koğucu Cennete giremez.”
Bilhassa Kûfe âlimlerinden olmak üzere çok hadîs rivâyet etmekle tanınan Ali bin Müshir, Musul’da ve sonra da el-Cezîre’ye bağlı bir şehirde kadılık yapmıştır. Bu kadılık vazîfesi sırasında gözlerinden rahatsızlandı. Daha sonra gözleri görmez oldu. Kâdılığı bırakıp Kûfe’ye döndü. Ömrünün sonuna kadar Kûfe’de yaşadı.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm, cild-5, sh. 22
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 383
3) Tezkiret-ül-Huffâz, cild-1, sh. 290
4) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd, cild-3, sh. 131
5) Şezerât-üz-zeheb, cild-1, sh. 325
6) Miftâh-üs-se’âde, cild-2, sh. 259
7) Tehzîb-ül-esmâ vel-luga, cilt-1, sh. 351
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ALİ BİN SÂLİH
Tebe-i tâbiîn’den büyük bir hadîs âlimi. Künyesi, Ebü’l-Hasen’dir. Doğum târihi bilinmemektedir. Hasen bin Sâlih ile ikiz kardeştirler. Kûfeli’dirler. Amr bin Ali’ye göre 151 (m. 768) târihinde vefât etti. Çok ibadet eden, zühdü ve takvâsı çok olan bir zâttır. Hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlim olarak kabûl edilir. Sahîh-i Müslim ve dört Sünen kitabında (Sünen-i Tirmüzî, Sünen-i Ebî Dâvûd, Sünen-i İbn-i Mâce, Sünen-i Nesâî) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler mevcûttur. Az hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Babasından, Ebû İshâk es-Sebiî’den, Seleme bin Kuheyl, Semmak bin Harb, Yezîd bin Ebî Ziyad ve daha başka âlimlerden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da kardeşi İbn-i Uyeyne, Vekî’, Ebû Ahmed ez-Zübeyrî, İbn-i Nümeyr, Muâviye bin Hişâm, Abdullah bin Dâvûd gibi zâtlar hadîs-i şerîf rivâyet etmişler ve ilim öğrenmişlerdir.
Ahmed bin Hanbel, İbn-i Muin ve Nesâî, onun sika (güvenilir) bir âlim olduğunu söylemişlerdir. İbn-i Sa’d: “O çok Kur’ân-ı kerîm okuyan, sika (güvenilir) fakat, az hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.”
Anlatılır ki: Ali bin Sâlih, kardeşi Hasan bin Sâlih ve anneleri, geceyi ibâdetle geçirirlerdi. Geceyi üçe ayırırlar. Her biri bir kısmında ibâdetle meşgûl olurdu. Böylece, bu aile bütün gecelerini ibâdet yaparak geçirmiş olurlardı.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-7, sh. 332
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-1, sh. 216
3) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd, cild-6, sh. 37
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ÂMİNE-İ REMLİYYE
Tabiîn devrinde yetişen hanım evliyâların büyüklerinden. Hicrî ikinci asrın sonlarında, Kudüs civarında Remle şehrinde yaşamıştır. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. 200 yılında vefât etti.
Âmine-i Remliyye ilmî seviyesinin yüksekliği ile kadın evliyâlar arasında bilinmektedir. Kalbinde, dünyânın şan, şöhret ve malına zerre kadar yer vermezdi. Nefsinin zevk ve arzularından tamamen uzak olarak yaşar devamlı Allahü teâlâ’ya ibadetle meşgûl olurdu ve duâ ederdi. Haramlardan ve şüphelilerden kaçması, herşeyi Allah’ın rızası için yapması herkes tarafından bilinirdi. Bu bakımdan onu tanıyanlar, devamlı duâsını isterlerdi. Hatta zamanın büyük evliyâlarından olan Bişr bin Haris el-Hafi hazretleri, devamlı ziyâretine gider, ondan duâ isterdi. Günlerden bir gün Bişr bin Haris hazretleri hastalandı. Yaşlı ve ihtiyâr olduğu rivâyet edilen, o büyük hanım evliyâ, Remle’den kalkıp, Bişr bin Hâris’in ziyâretine geldi. Bu sırada Hanbelî Mezhebinin kurucusu imam Ahmed bin Hanbel de Bişr bin Hâris’in ziyâretine gelmişti. Yanında bulunan ihtiyâr ve yaşlı hanımın kim olduğunu sorduğu zaman; Âmine-i Remliyye diye cevap verdi. İmam Ahmed bin Hanbel hemen kendisinin duâsına ihtiyâcı olduğunu belirtti ve duâ istedi. Bunun üzerine; Âmine-i Remliyye’nin şu şekilde duâ ettiği rivâyet edilmektedir.
“Ey Allahım, Bişr bin Haris ve Ahmed bin Hanbel, Cehennem azâbından kurtulmak istiyorlarsa, onları kurtar ve bağışla Ey merhameti ve bağışı bol Allahım. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin...”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tabakât-ül-kübra cild-1, sh. 67
2) Câmi-ul-kerâmet-ul-evliyâ cild-1, sh. 231
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ÂMİR BİN ABDULLAH
Tabiînin büyüklerinden, muhaddis, muttaki (çok ibâdet eden) Allahü teâlâ’ya gönül veren, Resûlullaha âşık olan bir âlim. İsmi Âmir bin Abdullah bin Zübeyr bin Avvâm el-Esedî Ebü’l-Hâris el-Medenî olup künyesi Ebû Abdullah’tır. Annesi ise Hanteme binti Abdurrahmân bin Hişâm’dır. Zübeyr bin Avvâm’ın ( radıyallahü anh ) torunudur. Doğum târihi tesbit edilememiş olup 124 (m. 741) târihinde vefât etmiştir. Vefât târihinde ihtilaf olup 121 veya 125 diyen âlimler de vardır. Âmir bin Abdullah, babasından, dayısı Ebû Bekir bin Abdurrahmân, Enes bin Mâlik, Amr bin Selîm ez-Zerkâ, Ümm-ül-mü’minîn Hazreti Âişe’nin süt çocuğu Avf bin Haris ve Sâlih bin Havvât bin Cübeyr’den rivâyette bulunmuştur. Kendisinden de kardeşi Amr, kardeşinin oğlu Mus’ab bin Sabit, Amr bin Abdullah bin Urve bin Zübeyr, Vebrat-ebni Abdurrahmân, Yahyâ bin Sa’îd el-Ensârî, İbn-i Cüreyc, Osman bin Hakim, Osman bin Ebî Süleymân, Amr bin Dînâr, Muhammed bin Aclân Mâlik bin Enes ve birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuşlardır. Abdullah bin Ahmed babasından rivâyetle; Onun, zamanındaki âlimlerin en sikalarından (güvenilir, sağlam rivâyette bulunanlarından) olduğunu söylemiştir. İbn-i Muin, Nesâî, Ebû Hatim onun sika ve sâlih bir zât olduğunu haber verdiler. Rivâyetleri Kütüb-i sitte denilen en kıymetli hadîs kitablarında yer almıştır.
Âmir bin Abdullah ( radıyallahü anh ) ilimde yüksek dereceye ulaşmış faziletler sahibi, her sözü hikmetli, her hareketi ahireti hatırlatan bir mübârek zât idi. Gerek hadîs âlimleri, gerek fıkıh âlimleri tarafından, gerekse zamanında beraber bulunduğu ve yaşadığı insanların hiçbiri tarafından, aleyhinde bir söz sarf edilmemiş olan büyük bir âlimdir. Râvilerin durumunu en çok inceleyen hadîs ilminin âlimleri dahi onun rivâyet etmiş olduğu hadîs-i şerîflerin tamamının huccet, dinde ikinci senet olan sahih hadîs derecesinde bulunduğunu beyân etmişlerdir. Fakat rivâyet etmiş olduğu hadîs-i şerîfler azdır.
Âmir bin Abdullah hazretleri faziletler sahibi bir Hak âşığı idi. Bütün ibâdetleri ve sözleri ve işleri ihlâslı idi. Yüzünü tamamen dünyâdan çevirmiş ahirete tâlib olmuş mübârek bir insandı. Âmir bin Abdullah ( radıyallahü anh ) son derece huzûr ve huşû’ içinde namaz kılan, Allahü teâlâ’nın sevgili kullarındandı. Namaz kılarken sanki tamamen dünyâdan çıkar ahirete giderdi. Namaza durduktan sonra konuşulan hiçbir şeyi işitmez, yanında yapılan hiçbir şeyin farkına varmazdı. Hatta kendisi namaza durduğu zaman çocukları konuşup bağrışırlar, onun hiç haberi olmazdı. “Namaz kılarken hatırına, bir şey gelir mi?” diye soranlara: “Evet Allahü teâlânın huzûrunda hesaba çekileceğim gün ile, Cennetlik veya Cehennemlik mi olacağım korkusu gelir” cevâbını verdi. “Bizim hatırımıza gelen dünyâ düşünceleri veya dünyâ işlerinden sizin aklınıza bir şey gelir mi?” diye sordular. Cevâbında: “Namazda aklıma böyle bir şey gelmesinden ise, süngülerin uzanıp beni öldürmeleri bundan çok daha iyidir” buyurdu. Yaptığı ibâdetlerin daha makbûl, sevâbının daha çok olması için her gün gusl abdesti alırdı. İmâm-ı Mâlik bin Enes onun her gün gusl abdesti alarak ibâdet ettiğini ve devamlı oruç tuttuğunu haber vermiştir. Devamlı ve uzun sürelerle namaz kılardı. Onu, bütün ömrü boyunca boş olarak gören hiç olmadığı gibi, boş ve faidesiz bir işle meşgûl olurken gören de olmadı.
Benî Temim’in âzâdlılarından Süheym, Âmir bin Abdullah’ın yanına gitmişti. Namaz kılıyordu, oturdu. Namazını bitirdi ve ona “Çabuk ihtiyâcını söyle, çünkü benim acele işim var” dedi. O da “Hayırdır inşallah, acelen nedir” diye sordu. “Azrail’i (aleyhisselâm) yani, ölümü bekliyorum” cevâbını verdi. Hemen onun işini gördü ve yeniden namaza başladı. Azrail’in (a.s) rûhunu namazda almasını isterdi. O her an Allahü teâlâ’yı hatırlayan, her an Onun huzûrunda olduğunun şuurunda olan, çok kuvvetli îmân sahibi idi.
“Eğer aradaki perde kalkarsa (ahireti, Cenneti, Cehennemi görsem) imânımda ve yakînimde hiç bir değişiklik olmaz” buyurmuştur. Namazı gibi duâsı da uzundu. İmâm-ı Mâlik bin Enes haber vermiştir ki; Âmir bin Abdullah nice defalar yatsı namazını kılıp, Mescid-i Nebevî’den ayrıldıktan sonra, evine giderken evine varmadan ellerini kaldırır duâ etmeğe başlardı. Müezzin sabah ezanını okuyup, müslümanları sabah namazı için davet edinceye kadar bir daha indirmez, sabah namazını kılmak için mescide döner ve yatsı namazının abdesti ile sabah namazını kılardı. Kendisi “Babam vefât ettikten sonra bir sene devamlı, fasılasız onun için Allahü teâlâ’ya duâ ettim” buyurmuştur. Bütün gecelerini hiç uyumadan geçirir gündüzleri de öğleden önce Sünnet-i Resûlullah olan kaylûleden başka hiç uyumazdı. O geceleri kaim, gündüzleri de hep Sâim (oruç tutan) idi.
Kendisine “Gecelerin uykusuzluğuna, uzun ve sıcak günlerin susuzluğuna nasıl dayanıyorsun” diye sordukları zaman cevâbında “Ben yer değiştirdim, gündüz yemeğini geceye, gece uykusunu gündüze aldım. Bunda bir zorluk yoktur,” cevâbını verdi. Yani geceleri uyumam gündüzleri de oruçlu olduğum için bir şey yemem demek istedi. Geceleri uyumazdı, bütün gecelerini ibâdetle geçirir devamlı gözyaşı dökerdi. Niçin hiç uyumadığını soranlara “Cehennemin harareti uykularımı kaçırttı” cevâbını verdi. Her gördüğü şeyden ibret, karşılaştığı her hâdiseden âhiret için hisse alırdı. Yine İmâm-ı Mâlik ( radıyallahü anh ) haber veriyor ki: “Âmir bin Abdullah cenâzelerin önünde durur kendinden geçer giderdi. (Âhirette olacak şeyler tek tek aklına gelir. Kabrin sıkması, suâl meleklerine nasıl cevap verilir, Mahşer’de insanın hali ne olur, Mîzân’da hesabı nasıl olur, amel defterimi hangi tarafımdan alır, sıratı nasıl geçer. Bütün bunları düşünür gözyaşı dökerdi, Cenâzelerin affı için Allahü teâlâ’ya yalvarır, sırtındaki kadifeden abası düşer de farkında olmazdı.”
O şehîdlik mertebesine ulaşmak için Allah yolunda savaşlara katılır, kâfirlerle müşriklerle, harb ederdi. Katıldığı bütün harblere yayan giderdi. Bir sefer esnasında Emîr Mâlik bin Abdullah onun yaya olarak yürüdüğünü görünce “Yâ Âmir bir hayvana binmek istemez misin” diye sordu. O da Peygamberimizden şu hadîs-i şerîfi işittiğini haber vermiştir. “Her kimin ayakları Allah yolunda tozlanırsa, onlar Cehenneme haram olur” (Cehennem o ayakları yakmaz).
O kendisini, her şeyini Allah yoluna feda etmişti. Süfyân bin Uyeyne: “Âmir bin Abdullah yedi diyetle nefsini Allahü teâlâ’ya sattı” buyurmuştur. Dünyaya zerre kadar ehemmiyet vermezdi. Eline geçen her dünyalığı Allah yolunda sarf eder yanında bir gece dahi olsa kalmazdı. Ma’n bin Îsâ, Onun çok defalar içerisinde onbin dirhem bulunan bir kese ile müslümanların arasına çıktığını ve bunların tamamını dağıtmadı kça yatsı namazını kılmadığını haber vermiştir. Bir defa nalınları çalındı. Bir daha ölünceye kadar nalın giymedi.
Buyurdu ki: “Bir şeyi arayan onun peşinden koştuğu ve bir şeyden korkan ondan kaçtığı halde, Cenneti arayıp Cehennemden kaçan kimselerin, bunlara hiç aldırış etmeden uyuyup kalmaları kadar, şaşılacak hiçbir kimseyi görmedim.”
Muhammed bin Abdullah, Âmir bin Abdullah’dan rivâyetle buyurdu ki: Hazreti Ebû Bekir Mekke’de müşriklerin eza ve cefâ yapakları köleleri satın alır âzâd ederdi. Babam Ebû Kuhâfe, oğlu Hazreti Ebû Bekir’in köleleri âzâd etmesini hoş karşılamadı. Oğluna; “Ey oğlum! Zayıf köleleri âzâd ediyorsun. Madem bu işi yapıyorsun, seni koruyabilecek ve senin önünde kıyam edip durabilecek olan celâdetli, güçlü kuvvetli erkekleri âzâd etsen olmaz mı?” diye sordu. Hazreti Ebû Bekir “Ey babacığım ben bu yaptıklarım ile ancak Allahü teâlâ’nın rızâsına kavuşmayı istiyorum” cevâbını verdi. Bunun üzerine hakkında âyet-i kerîme nâzil oldu.
Hazreti Âmir babası Abdullah’dan rivâyetle, Abdullah bin Zübeyr bin Avvâm ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: Resûlullah ( aleyhisselâm ) asa ile hutbe okurdu.
Yine babasından rivâyetle Abdullah bin Zübeyr bin Avvâm buyurdu ki: Resûlullah ( aleyhisselâm ) namaz kıldığı zaman mübârek ellerini (teşehhüd’de) uylukları (dizleri) üzerine koyardı ve bunu böylece yapmamızı da emrederdi.
Hazreti Âmir buyurdu ki: “Birgün babama gittim. Bana nerede olduğumu sordu. “Ben bir kısım insanlar buldum ki onlardan, daha hayırlısını görmedim. Onlar hep Allahü teâlâ’yı zikrediyorlardı. Hatta onların her biri titriyor ve Allah korkusundan bayılıp kendinden geçiyordu. Onlarla beraber oturdum” dedim. Babam Abdullah bin Zübeyr benim onların içinde oturmamı hoş görmedi ve: “Resûlullah’ı ( aleyhisselâm ) Hazreti Ebû Bekir’i, Hazreti Ömer’i Kur’ân-ı kerîm okurlarken gördüm, onlarda böyle bir hal olmadı. Sen onların Hazreti Ebû Bekir ve Ömer’den (r.anhüma) daha mı fazla Allahü teâlâ’dan korktuklarını zannediyorsun” buyurdu. Yani Onların (r.anhüma) Allahü teâlâ’dan korkuları, senin gördüğün kimselerden pek fazla olduğu halde onlar, böyle yapmadılar demek istedi. Âmir bin Abdullah: “Hal böyle olunca (doğruyu öğrendim ve) onları terk ettim” buyurdu.
Âmir bin Abdullah, Amr bin Süleym’den, o da Ebû Kâtâde’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Ebû Kâtâde ( radıyallahü anh ) dedi ki: Resûlullah ( aleyhisselâm ): “Sizden biriniz bir mescide girdiği zaman iki rekât (tehiyyet-ül-mescid) namazı kılmadan oturmasın” buyurdu. Âmir bin Abdullah bin Zübeyr, Amr bin Hâris’den rivâyetle Hazreti Âişe’nin kendisine şu hadîs-i şerîfi rivâyet ettiğini haber verdi; Resûlullah ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “Yâ Âişe, sana günahları küçük gösteren şeyden sakın. Çünkü Allahü teâlâ’nın emriyle günah işleyenlerin günahlarını bir yazan (melek) vardır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 166
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 74
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
AMR BİN DİNÂR
Tabiînin meşhûr fıkıh, hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Muhammed el-Esnem Mekkî’dir. Cümehî kabilesine mensûb olup, bu kabilenin azatlılarından idi. Aslen İranlı’dır. Doğum yeri, târihi, ailesi bilinmemektedir. Vefâtı, 115, 116 ve 126 olarak rivâyet edilirse de umûmiyetle 126 (m. 743) târihi kabûl edilir. Eshâb-ı kiram ve Tabiînin büyüklerinden ders aldı. Onların sohbetinde bulundu. Abâdile-i Erbaa’dan yani Abdullah bin Abbas, Abdullah bin Ömer, Abdullah bin Zübeyr, Abdullah bin Amr bin Âs gibi Eshâb-ı kiramın büyüklerinden, Sa’îd bin Müseyyeb, Atâ bin Ebî Rebâh, Mücâhid (r.anhüm), gibi Tabiînin büyüklerinden hadîs ilmini öğrendi. Onlardan hadîs-i şerîf rivâyet etti. Sika (güvenilir, sağlam) hadîs imamıdır. Kendisinden Tabiînin büyüklerinden İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe, Katâde bin Diâme, Eyyüb Sahtiyanî, Şu’be bin el-Haccac, Süfyân bin Dînar, Süfyân bin Ziyâd Asfurî, Hammâd bin Seleme, Hammâd bin Zeyd ve daha pek çok Tabiîn ve Tebe-i tâbiîn âlimleri hadîs-i şerîf öğrenip, rivâyet etmiştir. Fıkıhta mezheb sahibi müctehid olup, büyük âlimdi. Zamanında Mekke-i Mükerreme müftîsi idi. Çok yüksek mertebe sahibi olan Amr bin Dinar müslümanlar arasında her bakımdan büyük bilindi ve sevildi. Ahlâkı güzel olup, devrinin seçkinlerindendi. Hadîs âlimlerinden Şu’be bin el-Haccâc, Amr bin Dinar’ın üzerine başkalarını tercih etmezdi. Ve buyurdu ki, “Hadîs-i şerîfler husûsunda Amr bin Dinar’dan daha emîn bir kimse görmedim.” Muhaddislerden İbn-i Müceyh; “Ben Amr bin Dinar’dan daha fakîh (dinde büyük âlim) görmedim” buyurdu. Ahmed bin Hanbel ve Yahyâ bin Main, O’nu Katâde’ye tercih etmişlerdir. Çok ibâdet eder, geceyi üçe bölerdi. Üçte birinde hadîs okur, üçte birinde uyur, üçte birinde namaz kılardı.
Câbir bin Abdullah’tan O da Muâz bin Cebel’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz buyurdular ki: “Bir kimse inanarak “Lâ ilahe illallah” derse, muhakkak Cennete girer” Yine Câbir ( radıyallahü anh )’dan rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “En’am sûresi, 65. “Yâ Muhammed de ki! Allahü teâlâ size üstünüzden bir azâb göndermeğe kadirdir” âyeti gelince Resûlullah efendimiz “Rabbim, senin zâtına sığınırım!” buyurdu. “Yâhud ayaklarınızın altından bir azâb göndermeye kadirdir” cümlesini müteakib“Rabbim senin zâtına sığınırım!” buyurdu. “Yahud fırkalarınızı birbirine katıp bâzınızın hıncını bâzınıza tattırmağa kadirdir” cümlesini müteakib de “Bu hafiftir, yahud kolaydır”buyurdu.
“Eshâbıma söğmeyiniz. Kim Eshâbıma söğerse, Allahü teâlânın la’neti onun üzerine olsun.”
“Hilâli görünce oruca başlayınız. Hilâli görünce bayram yapınız. Eğer hava bulutlu olur da hilâli göremezseniz, otuza tamamlayınız.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tabakât-ı İbn-i Sa’d, cild-5, sh. 479
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-8, sh. 30
3) Tezkiret-ül-huffâz, cild-1, sh. 113
4) Hilyet-ül-evliyâ, cild-3, sh. 347
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
AMR BİN MÜRRE
Asrının meşhûr hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Abdurrahmân’dır. Doğum târihi bilinmemektedir. Hicretin 116 (m. 734) senesinde vefât etti. İlim alıp hadîs rivâyet ettiği zâtlar, Abdullah bin Ebî Evfa, Sa’îd bin Müseyyeb, Abdurrahmân bin Ebî Leyla, Abdullah bin Haris, Amr bin Meymûn ve diğer âlimlerdir. Asrın âlimleri onun eimme-i hafızdan olduğunu söylemiştir. Yüzbin hadîs-i şerîfi senetleriyle ezbere bilirdi. Bu bakımdan hadîs ilminde hafızdır.
Amr bin Mürre’den, kendi oğlu Abdullah, Zeyd bin Enise, Kays bin Rebî’, İmâm-ı A’meş İdrîs bin Yezîd, Husayn ve diğer hadîs âlimleri hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Abdurrahmân bin Mehdî O’nun hakkında şöyle demiştir: “O Kûfe’de yetişen hadîs hafızlarından biridir.” Şu’be bin Haccâc da “Amr bin Mürre’yi namaz kılarken gördüm. Duâsı kabûl olunmadıkça namazdan çıkmayacak gibi namaz kılıyordu.” Süfyân-ı Sevrî der ki; Mis’ar’a: “Gördüğün kimselerin en fazîletlisi kimdir?” diye sordum. O da “Amr bin Mürre’den daha fazîletli bir kimse görmedim. O, öylesine duâ ederdi ki, ben halini görüp, duâsı kabûl olundu derdim” dedi. Selîm bin Rüstem şöyle anlatır; “Amr bin Mürre’nin huzûrunda ders okuduğum sırada hep “Yâ Rabbi! Beni, seni tanıyanlardan ve emrine uyanlardan eyle” diye duâ ederdi.” Abdullah bin Meysere de, “Biz Amr bin Mürre’nin cenâzesinde bulunduk, o çok hayırlı ve üstün bir zât idi.” demiştir. Amr bin Mürre ( radıyallahü anh ) buyurdular ki: “Allahü teâlâ imân edip, kulluk yapan bir mü’mine azâb etmez. Onun emirlerine uyup, yasakladıklarından sakınan mü’minin yüzü kara çıkmaz.”
“Kim dünyâya yönelip, dünyalık peşinde koşarsa ahiretini yıkar. Kim ahirete faydalı amel yaparsa dünyâya düşkün olmaktan kurtulur. Böylece fanî olanı verip, bakî olanı alır.”
“Şeytan der ki; insan kızdığı zaman ben yanına yaklaşırım, sevindiği zamanda kalbine vesvese veririm. Kendini kontrol etmezse, elimden nasıl kurtulur.”
İmâm-ı A’meş, Amr bin Mürre yolu ile gelen rivâyette Abdullah bin Haris şöyle anlattı:
“Bir kimse bir cemaate selâm verirse, onun derece itibari ile fazîleti vardır. Şayet selâm verdiği kimseler onun selâmına karşılık vermezlerse melekler onun selâmına karşılık verir, öbürlerine de lanet eder.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-3, sh. 288
2) Tezkiret-ül-Huffâz, cild-1, sh. 121
3) Şezerât-üz-zeheb, cild-1, sh. 152
4) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-8, sh. 102
5) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd, cild-2, sh. 301
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ÂSIM BİN BEHDELE (İmâm-ı Âsım)
Tabiîn devrinde yetişen kırâat âlimlerinden. Meşhûr “Kırâat-ı Seb’a” adı verilen yedi büyük kırâat âliminin beşincisi. Allahü teâlânın kelâmı olan Kur’ân-ı kerîmin kırâatini, okunuşunu bildiren âlimlerden. Asıl adı, Ebû Bekir Âsım bin Behdele Ebû Necûd el-Esedî el-Kûfî’dir. Meşhûr adı “ÂsınrT’dır. Künyesi Ebû Bekir’dir. Babasının künyesi, Ebû Necûd olup, asıl adı da Abdullah’dır. Annesinin adı, Behdele’dir. Kûfe şehrinde doğan İmâm-ı Âsım’ın, doğum târihi kesin olarak bilinemiyor. Bütün hayatı Kûfe’de geçmiş olup, bir ara Şam’a gittiği de rivâyet edilmektedir. Vefât târihi hakkında muhtelif rivâyetler vardır. İbn-i Cezerî’nin Gâyet-ün-Nihâye adındaki eserinde 127 (m. 745) târihinde vefât ettiği bildirilmektedir. O’nun 80 yaşına kadar yaşadığı ve son Emevî halifesi Mervân bin Muhammed’in hilâfetine kadar Kûfe’de kaldığı kaynaklarda zikredilmektedir. Kabri Semâve’dedir.
İmâm-ı Âsım’ın yetiştiği Kûfe şehri, İslâmî ilimlerin tedris edildiği (okutulduğu) ilim merkezlerinden biriydi. Burada, son sahabî Hazreti Abdullah bin Ebî Evfâ’nın 86 (m. 705) yılında vefâtına kadar yüzlerce Eshâb-ı kiram yaşadı. Hazreti Ali bin Ebî Tâlib, halifeliği zamanında burayı İslâm devletinin başşehri yapmıştı. Diğer sâhâbîlerden Abdullah İbn-i Mes’ûd, Ammâr bin Yâsir, Huzeyfet-ül-yemânî, Ebû Mûsâ el-Eş’arî, Selmân-ı Fârisî, Zeyd bin Erkâm (r.anhüm) ve daha niceleri, bu şehirde Peygamberimizin mübârek ağızlarından işitip öğrendikleri bütün ilimleri taliplerine arz etmişler ve sohbetlerinde bulunan binlerce insanı yetiştirmişlerdir. O yüksek ilim ve marifet sahibi insanların sohbetine kavuşup yetişen Tabiînin büyük âlimlerinden biri de, Âsım bin Behdele hazretleriydi. Bu altın halkının Kûfe’de yetiştirdiği büyük âlimlerin meşhûrlarından bazıları; Alkame bin Kays, Şüreyh bin el-Hâris, İbrâhîm en-Nehaî ve meşhûr mezheb imamımız İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe’dir.
İmâm-ı Âsım, Kûfe’de “Reîs-ül-kurrâ” idi. Kur’ân-ı kerîmi, Peygamberimizden öğrenildiği şekilde en güzel okuyan âlimlerin başıydı. O, bu kırâat ilmini Ebû Abdurrahmân es-Sülemî’den öğrendi. O’ndan Kur’ân-ı kerîm dersleri almaya başladığı zaman, henüz çocukluk çağını yaşıyordu. Uzun bir müddet, derslerine devam ederek O’nun kırâat usûlünü öğrendi. Ebû Abdurrahmân es-Sülemî ise, Resûlullah efendimizin sağlığında dünyâya gelmiştir. Babası Resûlullah ( aleyhisselâm ) ile sohbet etmiştir. Kur’ân-ı kerîm okumak, tecvîd ve zabtı yönünden O’na dayanmaktadır. Ayrıca Hazreti Osman bin Affân’dan, Ali bin Ebî Tâlib’den Abdullah İbni Mes’ûd’dan, Zeyd bin Sâbit’ten ve Ubey bin Ka’b’den arz yolu ile yani baştan sona kadar hatim ederek okumuştur. Eshâb-ı kiramın kırâat ilminde önde gelenlerinden olan bu zâtlar da, bizzat Peygamberimizden arz yolu ile okuyup öğrenmişlerdir.
Hazreti Osman’ın halifeliği zamanında çoğalttığı Kur’ân-ı kerîm mushaflarından birini de Kûfe’ye göndermiştir. İmâm-ı Âsım otuzüçbin Sahabînin doğruluğunda icmâ ettiği (birleştiği) bu mushaflara uygun olarak Kûfe’de Kur’ân-ı kerîmi ilk okuyan kırâat âlimlerindendir. Ölünceye kadar kırk yıl Kûfe şehrinde Kur’ân-ı kerîm okutan Ebû Abdurrahmân es-Sülemî’nin yerine, İmâm-ı Âsım geçmiştir.
İmâm-ı Âsım’ın kırâattaki ikinci hocası Zîr bin Hubeyş el-Esedî’dir. Bu husûsu kendisi şöyle bildiriyor: “Ebû Abdurrahmân’ın yanından kalkıp Zîr’e gider, okuduklarımı O’na da arz ederdim.” Zîr bin Hubeyş de, Abdullah İbni Mes’ûd’dan okumuştur.
İmâm-ı Âsım, çok güzel Kur’ân-ı kerîm okurdu. Sesi de çok güzeldi. Her kelimenin, her harfin hakkını verirdi. Kur’ân-ı kerîmin belagat ve fesahatini, yüce mânâsını canlandırmak husûsunda öyle güzel bir edası, öyle bir okuyuş tarzı vardı ki, eşine çok az rastlanırdı. Çok fasîh konuşurdu. Konuştuğu zaman, kalbe büyüklüğü girerdi. Gerek İmâm-ı Âsım ve gerekse diğer kırâat imamları, Kur’ân-ı kerîmin okuyuşunu zabt husûsunda çok büyük itina ve ihtimâm göstermişler, Peygamberimizin okuduğu şekilde müslümanlara ta’lîm etmişler, öğretmişlerdir. Eshâb-ı kiramın ve asrının en büyük âlimlerinden olan bu mübârek zâtların, akıllara şaşkınlık verecek derecedeki yüksek himmetleri, gayretleri sayesinde Kur’ân-ı kerîmin Peygamberimizin kırâat ettiği şekil üzere okunması husûsu, gayet sağlam ve esaslı bir sûrette zabt olunarak emniyet altına alınmış ve nesilden nesile intikal ederek, zamanımıza kadar hiçbir değişikliğe uğramadan gelmiştir. Bu kırâat şekli, inşaallah kıyâmete kadar da böylece devam, edecektir.
İmâm-ı Âsım’ın kırâat silsilesi, iki yol ile ve her birinde ikişer vasıta ile Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) ulaşmaktadır. Birinci yol ile İmâm-ı Âsım, Ebû Abdurrahmân es-Sülemî’den O da Hazreti Osman’dan, Hazreti Ali’den, Zeyd’den ve Ubey’den, onlar da Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizden okumuşlardır. İkinci yol ile, İmâm-ı Âsım, Zîr bin Hubeyş’ten, o da Abdullah İbn-i Mes’ûd’dan ve o da Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizden okumuştur. İmâm-ı Âsım’ın kırâat rivâyeti zamanımıza kadar ulaşmış olup, İslâm memleketlerinin çoğunda bunun kırâati üzere Kur’ân-ı kerîm tilâvet olunmaktadır (okunmaktadır).
İmâm-ı Âsım’ın kırâat usûlü, talebelerinden iki râvîsi vasıtasıyla yayılmıştır. Bunlardan Hafs bin Süleymân’ın rivâyeti ile gelen kırâat usûlü, bilhassa memleketimizde ve birçok İslâm memleketinde yaygındır. Memleketimizde yetişen tecvîd âlimlerinden Molla Abdurrahmân Kurrâ başı (veya Karabaşî), “Karabaş Tecvidi” adı ile bilinen Türkçe eserinde “... Kırâat-ı Âsım ve rivâyet-i Hafs” ifadeleri ile Onun ismini yâd etmektedir. Hafs bin Süleymân, İmâm-ı Âsım’ın Ebû Abdurrahmân es-Sülemî’den aldığı kırâat usûlünü rivâyet etmektedir. Bu konuda, birinci râvîsi Hafs diyor ki: “Hocam Âsım, bana şöyle dedi:
Sana kırâat ettiğimi, Ebû Abdurrahmân es-Sülemî’den okudum. O da Hazreti Ali’den kırâat etmiştir. Fakat Ebû Bekir Şu’be bin Ayaş’a öğrettiğim kırâati, Zîr bin Hubeyş üzerine arz ettim. O da Abdullah İbni Mes’ûd’dan arz yolu ile almış ve rivâyet etmiştir.” Diğer râvîsi de, Ebû Bekir Şu’be bin Ayaş’tır. İkinci râvîsi Ebû Bekir de diyor ki: “Ebû İshâk es-Sübey’den çok kerre işittim. Dedi ki: “Âsım’dan daha fasîh konuşan ve Kur’ân-ı kerîmi ondan daha iyi okuyan bir kimseyi görmedim.”
İmâm-ı Âsım’dan kırâat ilmini öğrenen âlimler, sadece Hafs ve Ebû Bekir Şu’be değildir. Ondan feyiz alan, O’nun tedris halkasında yetişip, başkalarına ilim öğretenler sayılamıyacak kadar çoktur. İmâm-ı Âsım’dan kırâat ilmini öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet edenlerden bazıları şunlardır: Hafs bin Süleymân, Şu’be bin Ayaş, Ebân bin Tâlib, Ebân bin Yezîd el-Attâr, İsmail bin Mücâhid, Hasan bin Sâlih, Hammâd bin Seleme, Hammâd bin Zeyd, Hammâd bin Ebî Ziyâd, Hammâd bin Amr, Süleymân bin Mihran el-A’meş, İmâm-ı Halîl bin Ahmed, Hârûn bin Mûsâ, kırâattaki on imamdan Ebû Amr bin el-A’lâ..v.d.
Kırâat imamlarının üçüncü tabakasında yer alan Âsım bin Behdele, kırâat ilminde her bakımdan huccettir, senettir. Bunda bütün âlimler ittifâk etmişlerdir. O, Kur’ân-ı kerîmin okunuşunda yüksek ve huccet olan bir âlim olduğu gibi hadîs ilminde de sika (sağlam, güvenilir) ve sadûk (rivâyet ettiği hadîslerle son derece sâdık) bir râvîdir. Tabiîn devrinin en mühim özelliklerinden olan hadîs ilmi ile de meşgûl olmuştur. O, Eshâb-ı kiramdan Ebû Remse Rifâa bin Yesribî et-Teymî ile Haris bin Hassan el-Bekrî’yi görmüş, onların sohbetinde bulunarak yetişmiş ve onlardan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ayrıca O, yukarıda adı geçen iki hocası ile, Ebû Vâil Şakîk bin Seleme, Ebû Sâlih es-Semmân ve Mus’ab bin Sa’d bin Ebî Vakkas’dan da rivâyette bulunmuştur. Kendisinden de Atâ bin Ebî Rebâh, Süfyân-ı Sevrî, Süleymân bin Mihran el-A’meş, Süfyân bin Uyeyne, Hammâd bin Seleme gibi râvîler hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. Hadîs âlimlerinin büyüklerinden Ahmed bin Hanbel, Ebû Zir’a, Ebû Hatîm ve diğerleri, İmâm-ı Âsım’ın Kur’ân-ı kerîm kırâati ve hadîs ilmindeki yüksek derecesini tasdîk ve rivâyetlerini senet kabûl etmişlerdir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler, Kütüb-i Sitte adı verilen meşhûr altı hadîs kitabında ve diğer hadîs kitaplarında yazılıdır.
Dört mezheb imamından Ahmed bin Hanbel’in oğlu Abdullah şöyle bildiriyor: “Babamdan, İmâm-ı Âsım hakkında sual ettim. O da, dedi ki: O, dinine son derece bağlı, hayırlı, kırâat ve hadîs ilmindeki rivâyeti sağlam ve güvenilir bir insandır” Ve tekrar “Siz, kırâatlardan hangisini daha çok sever ve onu ihtiyâr edersiniz?” diye sorduğumda, “Medine âlimlerinin kırâatini seviyorum. Bu olmasa, Âsım’ın kırâatini tercih ederdim” diye cevap verdi.
İmâm-ı Âsım, kelâm ve fıkıh ilminde de, devrinin âlimleri arasında yer almaktadır. Onun lügat ilminde ve Arapçanın gramer bilgisi olan Nahv’de de yüksek bir yeri vardır. Bunun için kendisi meşhûr Nahivciler’den sayılmaktadır.
İmâm-ı Âsım; Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ): “Ümmetimin en hayırlısı, benim asrımda yaşayan Eshâbımdır. Sonra onlara yakın olan Tâbiîndir...” diye methettiği, övdüğü bir asırda yaşamış yüksek ve büyük bir velîdir. O ibadetlerine düşkün, gayet alçak gönüllü ve tertemiz bir ahlâka sahipti. İlim öğrenmeye ve öğretmeye âşıktı. Bu husûsta talebesinin ayağına bile giderdi. Nitekim talebesi olan Süfyân-ı Sevrî’ye gider, bazı husûslarda O’nun fetvâsına başvururdu. Ve O’na: “Sen bize küçük iken geldin, biz ise sana büyük olarak geliyoruz” derdi. Tevâzu hakkında şöyle buyururdu: Tevâzu, evinden çıktığında karşılaştığın herkesi, kendinden daha hayırlı görmendir.”
İmam-ı Âsım, gözlerini kaybetmiş, a’mâ olmuştu. Talebesi Şu’be diyor ki: “A’meş ve Ebû Husayn gibi hocam Âsım da, gözlerinden mahrûmdu. Bir gün, birisi elinden tutup götürürken çok tehlikeli bir vaziyette düştü. Hocam, kendisini düşüren kimseyi üzecek bir tek söz söylemediği gibi, o kimseyi üzmemek için duyduğu acıyı, ızdırabı bile hissettirmedi.” Yine talebesi Ebû Bekir Şu’be diyor ki: “Hocam Âsım, vefât ederken yanında bulundum. Kur’ân-ı kerîm tilâvetiyle meşgûldü. Kulak verip dinledim. Namazdaki gibi tam olan kırâat ile bir âyet-i kerîmeyi tekrar ediyordu. Onun bu halinden, Kur’ân-ı kerîm okumada tam ve mükemmel olarak, en güzel bir şekli, kendisi için bir seciyye, ona mahsûs bir özellik olduğunu anladım.”
Yahyâ bin Âdem de, hocası Ebû Bekir Şu’be’den rivâyet ederek diyor ki: “İmâm-ı Âsım, Kur’ân-ı kerîm sûrelerinden bazılarının başlarında bulunan hurûf-ı hecâ veya mukatta’a’yı, müstakil âyet saymazdı.” İbnü’l-Cezerî, diğer kırâat âlimleri ile Kûfeliler arasında, bazı sûrelerin ihtivâ ettiği bazı âyetlerin sayısında ihtilafın bundan ileri geldiğini söylemektedir.
İmâm-ı Âsım talebelerine Kur’ân-ı kerîm okuturken, en önce dışarıda işi olanları okutur, işlerinden kalmamalarını isterdi.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki:
“Kim Allah’a şirk, ortak koşarsa Allahü teâlâ onu Cehenneme atar. Her kim Allah’a şirk koşmadığı halde vefât ederse Allahü teâlâ O’nu, Cennetine sokar.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Vefeyât-ül-a’yân, cild-3, sh. 9
2) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-2, sh. 357
3) Tekzîb-üt-tehzîb, cild-5, sh. 38
4) El-A’lâm, cild-3, sh. 248
5) Kâmûs-ül-a’lâm, cild-4, sh. 3046
6) Gâyet-ün-nihâye cild-1, sh. 346
7) Miftâh-üs-se’âde, cild-2, sh. 37
..İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ÂSIM BİN SÜLEYMÂN (EL-AHVEL)
Büyük hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Abdurrahmân’dır. Doğum târihi bilinmemektedir. 142 (m. 760) târihinde vefât etti. Basralı’dır. Kûfe’de fiyatların kontrolü ve umûmî ahvâlin murâkabesi ile görevlendirildi. Medâyin’de kadılık (hakimlik) yaptı. Zühdü (şüpheli olmak korkusu ile, mübahların çoğunu terk etmek) ve çok ibâdet yapması ile meşhûrdur. Hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlimdir. Enes bin Mâlik, Abdullah bin Sercis, Amr bin Seleme el-Cermî, Bekir bin Abdullah el-Müzenî, Muhammed bin Sîrîn, Mûsâ bin Enes ve diğer büyük âlimlerden (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da, Katâde, Süleymân et-Teymî, Dâvûd bin Ebî Hind, İsrâîl bin Yûnus, Şu’be, Hasen bin Sâlih ve daha başka büyük zatlar hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Kütüb-i Sitte’de (meşhûr altı hadîs kitabında) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler mevcûttur.
Âlimlerin hakkında buyurdukları:
İbn-i Mübârek, Süfyân-ı Sevrî’den şöyle nakleder: “Hadîs ilminde hafız olan dört kişiye yetiştim. Bunlar İsmâîl bin Ebî Hâlid, Âsım el-Ahvel, Yahyâ bin Saîd el-Ensârî, Hişâm Düstüvânî”dir.”
Muhammed bin Abbad’ın babası dedi: “Âsım el-Ahvel, orucu Ramazan-ı şerîfin dışında bazan tutar, bazan tutmazdı. Yatsı namazını kıldıktan sonra, bir kenara çekilir, sabah namazı vaktine kadar namaz kılardı.”
Ali bin Medinî’ye, Âsım el-Ahvel sorulduğunda; “O sikadır yani hadîs-i şerîf husûsunda güvenilir, bir âlimdir” cevabını vermiştir.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler:
Enes ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu: “Ümmetimin arasından, ümmetime en merhametlisi Ebû Bekir, Allahü teâlânın dininde en kuvvetli olanı Ömer, en hayâlısı Osman, ferâiz ilmini en iyi bilen Zeyd bin Sabit, Kur’ân-ı kerîmi en güzel okuyan Ubey, helâl ve haramı en iyi bilen Muaz bin Cebel’dir. Her ümmet içinde emîn(güvenilir, itimad edilir) birisi vardır. Bu ümmetin emîni Ebû Ubeyde bin Cerrâh’tır.”
Muhammed bin Sîrîn’den rivâyet etti. Resûlullah efendimiz “Allahü teâlânın doksandokuz ismi vardır. Kim onları okursa, Cennete girer.” buyurdu.
Enes bin Mâlik’den rivâyet etti. Ali bin Ebî Tâlib’in annesi Fâtıma binti Esed bin Hâşim vefât ettiği zaman, Resûlullah efendimiz onun yanına girdi. Başının yanına oturdu ve şöyle duâ buyurdu: “Allahü teâlâ sana rahmet eylesin. Sen, benim annemden sonra annem idin. Kendin aç kalırdın, beni doyururdun. Kendin giymez, bana giydirirdin. En güzel yiyecekleri yemez, bana yedirirdin. Sen bunu sırf Allahü teâlânın rızâsı ve âhıret düşüncesiyle yapardın.” Resûlullah ( aleyhisselâm ) onun üç kerre yıkanmasını emretti. Kâfur bulunan su ile yıkanmasını ve mübârek gömleklerini çıkararak ona kefen yapılmasını emrettiler. Üsâme bin Zeyd. Ebû Eyyüb el-Ensârî, Ömer bin Hattab ve birisinin iki küçük hizmetçisine, kabir kazmalarını emretti. Lahde (kabrin kıble tarafındaki çukur) kadar kazdıklarında, ondan sonrasını Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimiz kazıp, toprağını da bizzat mübârek elleriyle çıkardılar. Sonra “Hamd, hayy (diri) ve lâyemut (ölmeyen) dirilten ve öldüren Allahü teâlâ’ya mahsûstur. (Allahım!) Nebînin ve önceki peygamberlerin yüzü suyu hürmetine annem, Fâtıma binti Esed’i afv ve mağfiret eyle. Ona huccetini (delîlini) söyliyebilmesini ihsân eyle, kabrini geniş eyle. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin.” buyurarak üzerine dört tekbir getirdi. Namazdan sonra Hazreti Fâtıma binti Esed’i kabre koydular.
Enes bin Mâlik’den rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Ölüm, her müslüman için keffârettir.”
Âsım el-Ahvel, Fudayl bin Rakkasenin şöyle dediğini bildirir “Ey Âsım! İnsanların çokluğu seni nefsinden, kendin ile alâkadar olmaktan alıkoymasın. Bu kadar çok insan varken, bana ölüm kolay kolay gelmez deyip, aldanmıyasın. Belki ölüm sana onlardan daha önce gelebilir. Yine şunu da düşünme. Ben burada doğdum, burada ölürüm. Ömrümü, memleketimde bitiririm, deme. Çünkü ölümün gizlidir. Nerede takdîr edilmişse orada ölürsün. Geçmiş günahlarını yok etmek için, yeni yeni hayırlar, iyilikler yapıp, Allahü teâlâya kulluğunu elinden geldiği kadar yerine getirip, âhirete hazırlanan kimseden daha akıllısını görmedim.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-3, sh. 120
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-5, sh. 42
3) Tezkiret-ül-Huffâz, cild-1, sh. 149
4) El-A’lâm, cild-3, sh. 248
5) Târîh-i Bağdâd, cild-12, sh. 243
6) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-2, sh. 350
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ATÂ BİN EBÎ REBÂH
Tabiînin büyüklerinden tanınmış bir fıkıh ve hadîs âlimi. 27 (m. 647) târihinde doğup, 114 (m. 732) senesinde vefât etti. Babasının ismi Eslem veya Sâlim’dir. Annesinin isminin Bereke olduğu söylenir. Yemen’de, Cened denen bir yerde doğduğu, Mekkeli Cümeh veya Fihr kabilesinin âzâdlısı olduğu rivâyet edilir. Mekke-i Mükerreme’de doğup, yine orada vefât etti. Zamanında, Mekke-i Mükerreme’nin müftîsi ve en büyük hadîs-i şerîf âlimi idi. İbn-i Abbâs, İbn-i Ömer, İbn-i Amr, İbn-i Zübeyr, Muâviye, Üsame bin Zeyd, Câbir bin Abdullah, Zeyd bin Erkâm, Abdullah bin Sâip el-Mahzûmî, Akîl bin Ebî Tâlib, Ömer bin Ebî Tâlib gibi büyük zâtlardan (r.anhüm ecmâin) hadîs-i şerîf rivâyet etti. Ondan da, oğlu Ya’kûb, Ebû İshâk Sebîî, Mücâhid, Zührî Eyyüb Sahtiyanî, Ebû Zübeyr, Hakem bin Uteybe, A’meş, Evzâîve daha başka âlimler (r.aleyhim) hadîs-i şerîf bildirmişlerdir.
Âlimlerin, onun hakkında buyurdukları: İbn-i Sa’d: “Mekke-i Mükerremeliler fetvâ almak için Atâ bin Ebî Rebâh ile Mücâhid’e giderlerdi. Fakat, Atâ bin Ebî Rebâh’a gidenler daha fazla idi. Fıkıh ilminde derin, çok hadîs-i şerîf rivâyet eden ve sika (rivâyetlerine güvenilen ve itimad edilen) bir âlimdir.”
Hâlid bin Ebî Nevf: Atâ bin Ebî Rebâh anlattı: “Sahâbe-i kirâm’dan (r.anhüm) ikiyüz tanesine yetiştim. İbn-i Abbâs’ın ( radıyallahü anh ): “Ey Mekkeliler! Aranızda bulunan Atâ bin Ebî Rebâh’ın kıymetini iyi biliniz” buyurduğunu duydum.
Ebû Âsım Sekafî: Ebû Ca’fer’in, “Atâ bin Ebî Rebâh’a iyi yapışınız. Ondan çok istifâde ediniz” buyurduğunu nakletti.
İbn-i Cüreyc: “Atâ bin Ebî Rebâh, ta’dîl-i erkâna riâyet edip, rükû’ ve secdeleri, aralarında tumânîneti (namazda biraz hareketsiz kalmayı) gözeterek, çok güzel ve mükemmel namaz kılardı.”
Abdullah bin İbrâhîm bin Ömer bin Keysân, babasından nakletti: “Emeviler zamanında idi. Birisi “Müslümanlara, ancak Atâ bin Ebî Rebâh gibi âlimler fetvâ verebilir” diyordu.
Abdülazîz bin Refi: Atâ bin Ebî Rebâh’a bir mesele soruldu. “Bilmiyorum” dedi. Kendi görüşüne göre bir şeyler söyleyiversen olmaz mı? dediklerinde, “Böyle bir şey için Allahü teâlâdan haya ederim” cevâbını verdi.
İbn-i Hibban: O, Tabiînin büyüklerinden, verâ sahibi (şüphelilerden çok sakınan) fazîlet ve ilim ehli bir zâttır.”
Seleme bin Küheyl: “Şu üç zâtın, ilmi, Allahü teâlânın rızâsı için, istediğini gördüm. Bunlar Atâ, Mücâhid ve Tâvus’tur (r.aleyhim). Ebû Muâviye Magribî: “Atâ bin Ebî Rebâh’ın alnında secde izleri açıkça görülüyordu.” dedi.
Atâ bin Ebî Rebâh’ın rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler.
Zeyd bin Hâlid el-Cühenî rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu: “Allah yolunda savaş için bir askeri donatan veya o dönünceye kadar çoluk çocuğuna kendisini aratmayacak şekilde yardımcı olan kimseye, Allah yolunda savaşa gidenin sevâbı kadar mükâfat verilir. Fakat savaşa gidenin sevâbından hiç birşey eksilmez. Hacca giden birinin ihtiyâçlarını temin eden veya o dönünceye kadar, çoluk çocuğuna, kendisini aratmayacak şekilde göz kulak olan kimse, hacca giden o şahsın sevâbı kadar sevâb kazanır. Ancak, hacca gidenin sevâbından birşey eksilmez. Yine bir oruçluya iftar ettirene de, onun sevâbı kadar sevâb verilir.”
Ebûd-Derdâ’dan rivâyet etti: Ben Ebû Bekir’in ( radıyallahü anh ) önünde yürürken, Resûlullah ( aleyhisselâm ) beni görüp, “Ebû Bekir’in önünden mi yürüyorsun. Resûllerden ve Nebilerden sonra, Ebû Bekir’den daha üstün bir kimse üzerine güneş doğup, batmamıştır” buyurdu.
Câbir’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “Kim bir kimseye (Bu şahıs kâfir bile olsa) öldürmeyeceği husûsunda te’mînât verip de, sonra onu öldürürse, Cehennem o kimseye vâcib olur.”
“Sahur yemeğini yiyiniz. Çünkü, sahur yemeğinde bereket vardır.”
İbn-i Zübeyr bize hutbe okurken, Resûlullah’ın ( aleyhisselâm ) şöyle buyurduğunu bildirdi: “Benim bu mescidimde kılınan bir namaz, Mescid-i Haram müstesna, diğer bütün mescitlerde kılınan bin namazdan daha üstündür.”
Abdullah bin Ömer ( radıyallahü anh ): “Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) “Yâ Resûlallah! İlim kaydedilir mi?” diye sorunca “Evet” buyurdular. “Onun kaydedilmesi nasıl olur?” diye sordum.“Yazmakla” buyurdular.
Abdullah bin Amr rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki:
“Erkeklere benzeyen kadınlar, kadınlara benzeyen erkekler bizden değildir.”
İbn-i Ömer’den rivâyet etti: Habeşli birisi, Peygamber efendimize geldi. Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) bir şey soracaktı. Bunun üzerine Peygamber efendimiz “Soracağını sor”buyurdu. O zât “Yâ Resûlallah! Sen, sûretinin ve renginin güzelliği ve Peygamber olmanla bize üstün kılındın. Eğer, ben senin bildirdiğin gibi îmân eder, senin bildirdiğin gibi ameller yaparsam, seninle beraber Cennette olur muyum?” diye sordular. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Evet” buyurdular. Resûlullah ( aleyhisselâm ) yine şöyle buyurdu: “Kim, lâ ilahe illallah derse, bu yüksek söz sebebiyle, Allahü teâlânın katında söyleyen için bir vaad vardır. Kim “sübhânallahi ve bihamdihî” derse, onun için yüzyirmidörtbin iyilik yazılır.”
İbn-i Ömer rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu: “Kıyâmet günü, miskten bir tepecik üzerinde üç kişi bulunur. Bunlar, insanlar korktuğu zaman korkmazlar. Birisi: Kur’ân-ı kerîmi öğrenip, sırf Allahü teâlânın rızâsını ve O’nun vereceği mükâfatları düşünerek cemâate imam olur. Diğeri; her gün beş namaz vakti için beş kerre Allahü teâlânın rızâsı için ezan okuyan, sonuncusu: Bir köledir ki, köle oluşu, onu, Rabbine ibâdetten alıkoymamıştır.”
“Bir müslümanın diktiği ağacın meyvesinden yenildiği zaman, bu onun için sadaka olur. Yine ağaçtan çalınan meyva da onun için sadaka olur. Vahşi hayvanların yediği de o kimse hesabına bir sadaka olur. Kuşların yediği de sadaka olur. O ağacın meyvesinden herkesin yediği; diken için sadaka olur.”
“Hiçbir kadın uzak bir yere yanında zevci veyahud bir mahremi bulunmadıkça sefere çıkmasın.”
İbn-i Abbâs’dan rivâyet etti. Peygamber efendimize “Kimin kırâati daha güzeldir?” diye sorulunca, “Okuduğu zaman, Allahü teâlâdan korktuğunu gördüğün kimsenin kırâati” buyurdu.
“Eğer Ademoğlunun, iki vadi altını olsaydı, yine üçüncüsünü isterdi. Ademoğlunun karnını topraktan başkası doyuramaz. Allahü teâlâ, tevbe edenlerin tevbesini kabûl eder.”
Atâ bin Ebî Rebâh hazretleri buyurur ki:
“Kim Allahü teâlânın anıldığı bir mecliste bulunursa, Allahü teâlâ, onun bu meclisini, on kötü meclisine karşı keffâret yapar. Eğer bir kimse, Allahü teâlânın rızâsı peşinde olursa, bu hareketi bulunduğu yediyüz kötü meclise keffâret olur.”
Atâ bin Ebî Rebâh’a: “Zikr meclisi nedir?” diye sordum. “Namaz nasıl kılınır, oruç nasıl tutulur, nikâh nasıl yapılır, alışveriş nasıl olur, abdest ve gusül nasıl alınır, helâl ve haram, gibi meselelerin konuşulduğu meclistir” cevâbını verdi.
Atâ hazretlerine soruldu: Kullara verilen en kıymetli şey nedir?” O da: “Dini bilmektir” cevâbını verdi.
Atâ bin Ebî Rebâh: “Ey kardeşimin oğlu! Sizden öncekiler, dünyâya ve âhirete fâidesi olmıyan boş sözü sevmezler, Kur’ân-ı kerîmi okumak, Allahü teâlânın emir ve yasaklarını Resûlünün sünnet-i seniyyesini okuyup, öğrenip, bunlardan ve ihtiyâç halinde konuşmaktan başkasını boş söz ve fuzûli iş kabûl ederlerdi” buyurdu.
Halife Abdülmelik, hac için Mekke’ye gitmişti. Atâ bin Ebî Rebâh hazretleri de o sırada Mekke-i Mükerreme’de bulunuyordu. Halifenin geldiğini duyunca, onunla görüşmek istedi. Bu görüşmeyi Esmaî şöyle anlatır: Halife Abdülmelik, devletin ileri gelenleriyle birlikte oturuyorlardı. O sırada Halifeye, Atâ bin Ebî Rebâh’ın içeri girmek istediğini haber verdiler. Bunu duyan Halife hemen ayağa kalkarak, Atâ hazretlerini karşıladı. Elinden tutup, yanına oturttu. Halini hatırını sorup, gönlünü aldı. Ziyâretinin sebebini sordu. Bunun üzerine, “Ey mü’minlerin Emîri, şu mukaddes yerde, Harem’de Allah’tan kork, bu husûsa çok ehemmiyet ver” diye tavsiyede bulununca Halife, “Bu tavsiyenizi, yerine getirmek için bütün gücümle çalışacağım” dedi. Atâ hazretleri tekrar şu nasîhati yaptı: “Eshâb-ı kiramın, evlâdına iyi muâmele et. Onları incitme. Çünkü sen, onların vasıtasıyla bu makama gelebildin. Emrin altında bulunanların durumlarını da gözet, ihtiyâçlarını gider. Onları unutma. Kapıyı kilitleyip, onları kapı dışında bırakma.” Atâ bin Ebî Rebâh ( radıyallahü anh ) nasîhatini yapıp, bitirdikten sonra, gitmeye hazırlanırken, Halife “Ey Ebû Abdurrahmân! Hep başkasının ihtiyâcından söz ettin. Sizin hiç ihtiyâcınız yok mu?” diye sorunca, “Ben, dileklerimi, her şeyin sahibi ve mâliki olan Allahü teâlâ’ya arz eder, O’ndan isterim. Burada size, müslümanların ihtiyâçlarını dile getirdim” deyince, Abdülmelik: “Zâten seni yükselten de bu hâlindir” dedi.
Atâ hazretleri, pek çok kimseye ve devlet adamlarına ders verirdi. Emevî halifelerinden Velid ve Süleymân bin Abdülmelik ondan ders alan talebeler arasındaydı. Süleymân bin Abdülmelik Atâ hazretlerinin huzûruna gelir, diz çöker hac ziyâretinin usûlünü, edeblerini öğrenip, sonra çocuklarına gider derdi ki: “İlme çalışınız. Ben, bilgisizliğim yüzünden bir kölenin huzûrunda diz çöküyorum. Yine Halife Velid bin Abdülmelik (86/m. 705-96/m. 715) rivâyete göre kapıcısına; “Kapıda dur ve yoldan geçen ilk şahsı, huzûruma getir. Onunla konuşalım.” dedi. Kapa bir müddet bekledikten sonra Âta bin Ebî Rebâh’ın geçmekte olduğunu gördü, fakat tanımıyordu. Ona seslenip, “Emîr-ül-mü’minîn seni çağırıyor. İçeri buyur” dedi. Atâ hazretleri içeri girince; “Ey Velid! Selâmünaleyküm” dedi. Halife selâmı alıp, onunla sohbet etti. “Cehennem’de Hembeb adında bir vadi var. Zâlim hükümdârlar orada yanacaktır” buyurmasıyla Halife Velid, bayılıp yere düştü. Devrin âlimlerinden ve daha sonra halife olan Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ), “Emîr’i öldürdün” deyince, “Ey Ömer! İş ciddidir. Zulüm kötü bir şeydir. Şakaya gelmez” buyurup, onunla müsâfeha etti. Ömer bin Abdülazîz daha sonra buyurdu: “Elimi öyle kuvvetli sıkmıştı ki, bir sene acısı elimden çıkmadı.
Atâ bin Ebî Rebâh ( radıyallahü anh ) gece namazlarına çok devam ederdi. Gece namazında iki yüz veya daha fazla âyet-i kerîme okurdu. Kırk sene boyunca mescidde ibâdet etti. Yetmiş defa hac yaptı. Ziyâret edildiği vakit “Zaman ne kadar da değişmiş, artık bizim gibiler ziyâret edilmeye başlandı” derdi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm, cild-4, sh. 235
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 199
3) Hilyet-ül-evliyâ, cild-3, sh. 310
4) Vefeyât-ül-a’yân, cild-3, sh. 261
5) Tabakât-ı İbn-i Sa’d, cild-2, sh. 386
6) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye, sh. 344
7) Tabakât-ul-kübrâ, cild-1, sh. 39
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ATÂ BİN MEYSERE EL-HORASÂNÎ
Tabiîn devrinin tanınmış, hadîs ve tefsîr âlimlerinden. Ebû Eyyüb, Ebû Osman, Ebû Muhammed, Ebû Sâlih Belhî künyeleri vardır. 50 (m. 670) senesinde doğup, 135 (m. 752) târihinde Eriha’da vefât etti. İbn-i Abbas, Adiy bin Adiy el-Kindi, Mugîre bin Şu’be, Ebû Hureyre, Ebüdderdâ, Enes bin Mâlik, Ka’b bin Ucre, Muaz bin Cebel ve daha başka sahabeden (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da, Şu’be, Ebû Abdurrahmân, İshâk bin Useyd el-Horasânî, Dâvûd bin Ebî Hind, Evzâî, Mâlik bin Enes gibi büyük âlimler (r.aleyhim) hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuşlardır. İbn-i Muin, İbn-i Ebî Hatim, Nesâî ve Dârekutni, onun hadîs ilminde sika (güvenilir, sağlam) bir âlim olduğunu söylemişlerdir. Atâ bin Ebî Müslim’in rivâyet silsilesinde yer aldığı hadîs-i şerîfler, Sahih-i Müslim, Sünen-i Ebî Dâvûd, Sünen-i Tirmizî, Sünen-i Nesâîve Sünen-i İbni Mâce’de mevcûttur. İlmi ile amel eden mübârek bir zâttır.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler Ebû Hureyre’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu: “Şu dört kişinin sevgisi mü’min bir kalbde bulunur. Bunlar: “Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali (r.anhüm ecmâin)’dir.”
Ebû İdrîs Havlânî’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. O dedi ki: Bir gün Hıms mescidine girdim. Orada bir topluluk halka halinde oturuyorlardı. Ben de aralarına oturdum. Resûlullah’dan ( aleyhisselâm ) bahsediyorlardı. Fakat aralarında bir genç vardı. O, konuşmaya başlayınca orada bulunanların hepsi sustu. Ben ona “Allahü teâlâ sana merhamet eylesin. Ne olur, bana bir şeyler anlat. Vallahi ben seni seviyorum” dedim. Bunun üzerine: “Resûlullah efendimizden ( aleyhisselâm ) duydum. Buyurdular ki: “Allahü teâlâ için birbirini sevenler, arşın gölgesinden başka bir gölgenin bulunmadığı kıyâmet gününde, Allahü teâlâ onları arşının gölgesinde gölgelendirecektir.”
Hasen-i Basrîden ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu: “Komşular üç kısımdır. Birinin bir hakkı vardır. Bu (hakkı ren az olan komşudur) ikincisinin iki hakkı vardır. Üçüncüsünün üç hakkı vardır. En fazla hakkı olan budur. Bir hakkı olan müşrik komşudur. Akraba da değildir. Bunun sadece, komşuluk hakkı vardır. İki hakkı olan, müslüman komşudur. Akrabalığı da yoktur. Haklarından birisi, müslümanın, müslümana olan hakkı, diğeri komşuluk hakkıdır. Üç hakkı olan, müslüman komşudur ki, aynı zamanda, akrabalığı da vardır. Haklarından biri, müslümanın, müslüman üzerinde olan hakkı, komşuluk hakkı, diğeri, akrabalık hakkıdır. Komşuluk hakkının en aşağısı, et ve benzeri yiyeceklerden çıkan koku ile komşuya eziyet vermemektir. Ancak tencerede pişenden bir miktar verilirse, eziyet edilmemiş olur.”
Yahyâ bin Ya’mer’den rivâyet etti. İbn-i Ömer buyurdu ki, Resûlullah’ın ( aleyhisselâm ) huzûr-ı se’âdetlerine, Cebrâil (aleyhisselâm) gelip, “İhsan nedir?” diye sorunca, Peygamber efendimiz, “Allahü teâlâya, sanki O’nu görüyormuşsun gibi ibâdet etmendir. Sen O’nu görmüyorsan da, O seni görüyor. Sen böyle yapınca, ihsân yapmış olursun”buyurdular.
Atâ bin Ebî Rebâh’dan rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizden duydum. Buyurdular ki: “Üç göze Cehennem haramdır. Allah korkusundan ağlayan, haramlara bakmayan, Allah yolunda uyumayan gözler” buyurdular.
“Başkalarının gıybet etmesinden üzülmeyin. Çünkü gıybet eden farkında olmadan size iyilik etmiş olur.” (Gıybet edenin sevâbları gıybet edilene verilir.)
Ebî İmrân el-Cüvenî’den rivâyet etti. O, Hazreti Âişe’nin şöyle bildirdiğini söyledi: “Resûlullah ( aleyhisselâm ) şu dört ameli çok severdi. İkisi, bedene âittir. Bunlar, namaz ile oruçtur. Diğer iki tanesi, mala âittir. Bunlar Cihâd ile sadakadır.”
Sözleri ve menkıbeleri: Abdurrahmân bin Yezîd bin Câbir şöyle anlatır: Atâ-i Horasanî ile beraber gazâya gitmiştik. Gecelerini, namazla geçirirdi. Gecenin üçte biri veya yarısı geçince, bize isimlerimizle seslenir, “Kalkınız, abdest alınız, namaz kılınız. Çünkü geceleri ibâdet ve gündüzleri oruçla geçirmek, Cehennemden irinler içip, çeşitli azaplara yakalanmaktan daha kolaydır” der, sonra, namaz kılmaya başlardı.
Atâ-i Horasanî hazretleri, sehere kadar ibadet eder, sadece seher vaktinde uyurdu. Buyurdular ki;
“Dünyaya çok düşkün olduğunuzu görüyorum. Size âhireti tavsiye ederim. Dünya işleriyle uğraşırken âhiretinizi unutmayınız. Bir kimsenin dünyâda makam sahibi olması, mal ve mülk sahibi olması, herkesin yanında sözü geçer olması, ahirette Cehenneme düşmesine, ateşte yanmasına mâni olamaz. Orada hüküm Allahü teâlânındır. Dilerse azâb eder, dilerse Cennetine koyar. Onun için bu dünyâda Allahü teâlâ’nın rızasını kazanmaya, şu imtihan yurdunda, îmân edip, sâlih ameller yapan, iyiliği emredip, kötülükten alıkoyan, bu uğurda gelen sıkıntılara katlananlardan olmaya çalışmak lâzımdır.”
“Günah işlendiği zaman, Allahümmağfirli (Allahım! Beni bağışla) denmeli. Böyle yapmak, Allahü teâlâya teslimiyet ve boyun eğmenin ifadesidir.”
“Yine, insanlık icâbı yapılan günahlardan sonra, “Lâ ilâle illallâhü vahdehü lâ şerike leh. Allahü ekber kebîran ve’l-hamdü lillâhi Rabb-il-âlemîn ve sübhânallâhi ve bihamdihî velâ havle velâ kuvvete illâ billah ve estağfirullahe ve etûbu ileyh” denmelidir. Bununla, Allahü teâlâ’dan afv ve mağfiret umulur. Hem sonra yapılan iyilikler, işlenen kötülükleri yok eder. “Sonunda dünyâdan ayrılacağınız için kendinizi ondan ayrılmış kabûl ediniz. Birgün mutlaka tadacağınız için ölümü tadmış gibi olunuz. Birgün âhıret âlemine göçüp, oraya yerleşeceksiniz. O halde şimdi kendinizi oraya gidip yerleşmiş gibi tasavvur ediniz. Zaten bütün insanların varacağı son durak burasıdır. Her insan bir yolculuğa çıkacağı zaman mutlaka bir hazırlık yapar. Yolculukta lüzumlu olan eşyalarını yanına alır. Sıcağa karşı korunmak için, gölgeliğini, yemek içmek için, azığını, soğuğa karşı elbiselerini ve yorganını temin eder, öyle yola çıkar.
Sefere hazırlıklarını yaparak çıkan kimseye gıpta edilir. Hazırlıksız yola çıkan pişman olur. Çünkü, yola çıkıp, güneş altında kalınca, gölgelenecek bir şey bulamaz. Güneşin sıcağı altında çok sıkıntılarla karşılaşır. Susadığı zaman, susuzluğunu gidereceği bir su bulamaz. Soğukla karşılaştığında üzerine alacak bir şey bulamaz, işte böyle bir kimsenin, o sıkıntılı halde iken, hazırlıksız yola çıktığına ne kadar çok pişman olacağını siz düşünün. Bu sıkıntı dünyâdadır. Dünyanın sıkıntısı geçicidir. İnsan bir gün sıkıntı ile karşılaşır. Öbür gün, o sıkıntıdan kurtulabilir. Fakat ahiretin ya devamlı olan dayanılmaz acı ve ızdırablarına yakalanırsak, halimiz ne olur? Bu bakımdan insanların en akıllısı, sonsuzluk âlemi, gerçek vatan olan, âhıret için iyi hazırlanandır. Dehşeti tüyler ürperten kıyâmet gününde, Allahü teâlâ kimi arşının gölgesi altında gölgelendirirse o kimseyi, o gün güneşin sıcaklığı asla rahatsız etmez. Oradaki sıkıntılardan kurtulur.”
“Zikr meclisleri, Allahü teâlânın helâl ve haram kıldığı şeylerden bahsedilen yerlerdir.”
“Büyüklerimizden birisi hata ve noksanlarını avucunun içine yazar, avucuna bakıp, hata ve noksanlarını görüp hatırlayınca, eli titrerdi.”
“Kişi, hesabının mükemmel bir şekilde olabilmesi için, tanıdıklarının yanında hesaba çekilir.”
“Bir kimse herhangi bir yerde Allahü teâlâya ibâdet ve tâatte bulunursa, o kimse öldüğü zaman o yer onun için ağlar ve kıyâmet gününde, ona kendi üzerinde ibâdet ve tâatte bulunduğuna dair şahidlik eder.”
“Şu üç husûs, gerçek kardeşliğin icâblarındandır: Birincisi, hasta oldukları zaman, birbirini ziyâret etmek. Sıkışıp, daraldıkları zaman birbirine yardımcı olmak. Bir şeyi unuttukları zaman birbirlerine hatırlatmak.”
“Bir mil uzakta da olsa, hasta bir kardeşini ziyâret et. İki mil uzakta da olsa, git, iki kardeşinin arasını bul, onları barıştır. Üç mil uzakta bile olsa, yürü, Allahü teâlânın rızâsı için birbirinizi sevdiğiniz bir kardeşini ziyâret et”
“Cehennemin yedi kapısı vardır. Bunlardan en pis kokan, ateşi en şiddetli olan, haram olduğunu bildikten sonra zinâ yapanlara âit olandır.”
“En güvendiğim amelim olarak ilim öğretmemi, Allahü teâlâ’nın emirlerini ve yasaklarını insanlara anlatmamı görüyorum.”
“Şeytanın insanların gözüne sürdüğü bir sürmesi vardır. Bu sürme, insanlar, Allahü teâlâyı anacağı zaman gelen uykudur.”
“Faiz yinince, zelzele ve yere batma hadîseleri; insanların başında bulunanlar zulüm ettikleri zaman, kıtlık; zinâlar ortaya çıkınca, ölümler çoğalır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm, cild-4, sh. 235
2) Mu’cem-ül-müellifîn, cild-6, sh. 283
3) Şezerât-üz-zeheb, cild-1, sh. 192
4) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 212
5) Tabakât-ül-müfessirîn, (Dâvûdî) cild-1, sh. 379
6) Hilyet-ül-evliyâ, cild-5, sh. 193
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ATÂ BİN SÂİB
Tabiînden meşhûr bir âlim. İsmi Atâ bin Sâib bin Mâlik es-Sakafî. Künyesi, Ebû Zeyd Kûfî’dir. 136 (m. 753) senesinde vefât etti. Hadîs-i şerîf işitip, rivâyet ettiği âlimler şu zâtlardır. Babası Sâib bin Mâlik, Enes bin Mâlik, Abdullah bin Ebî Evfâ, Amr bin Haris el-Mahzûmî, Sa’îd bin Cübeyr, Mücâhid, Husayn bin Cündeb, İbrâhîm Nehaî, Hasan-ı Basrî, Sa’îd bin Abdurrahmân, Şa’bî, Abdullah bin Seleme, İkrime, Ebî Seleme bin Abdurrahmân, Ebû Abdurrahmân Sülemî ve diğer bazı hadîs âlimleridir. Atâ bin Sâib’den ise İsmail bin Ebû Hâlid, Süleymân et-Teymî, Süleymân bin Mihran, A’meş, İbn-i Cüreyc, Hammâd bin Seleme, Hammâd bin Zeyd, Muhammed bin Fadl, Süfyân-ı Sevrî, Süfyân bin Uyeyne, İmâm-ı Şa’bî, Ali bin Âsım ve diğerleri hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan rivâyet edilen hadîs-i şerîfler hadîs kitablarından dört sünende ve İmâm-ı Buhârî’nin “Edeb-ul-müfred” adlı eserinde yer almıştır.
Atâ bin Sâib, Zazan’dan rivâyet etti. Hazreti Ali ( radıyallahü anh ) Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) şöyle buyurduğunu bildirdi:
“Kim cünüplükten temizlenirken, kıl yeri kadar da olsa azıcık bir yeri yıkamazsa, Allahü teâlâ o kimseye veya yıkanmayan o yere Cehennemde çeşitli azâblar yapar” Bu hadîs-i şerîfi naklettikten sonra Hazreti Ali ( radıyallahü anh ) şöyle derdi: “Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizden bu tehdidi işittikten sonra başımdaki saçlara düşmanımmış gibi muâmele ettim.” Hazreti Ali bu sözü meselenin ehemmiyetini göstermek bakımından üç defa tekrar etti. Yani Hazreti Ali vücudunda ve saçlarının dibinde veya başka bir yerde ıslanmadık yer kaldığında guslün olmayacağı üzerinde durdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 203
2) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-5, sh. 70
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ATÂ BİN YESÂR
Tabiîn devrinde Medine’de yetişen büyük Âlimlerden. Künyesi, Ebû Muhammed Medenî’dir. Hilâli lakabı ile de tanınmaktadır. Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) mübârek hanımları Meymûne’nin ( radıyallahü anha ) kölesidir. Kendisi gibi yüksek âlimlerden olan Süleymân, Abdülmelik ve Abdullah bin Yesâr’ın kardeşidir. Yaklaşık 39 (m. 661) târihinde doğdu. Hazreti Osman’ın zamanında yaşı küçüktü. 84 yaşında iken 102 veya 103 (m. 721) târihinde İskenderiye’de vefât etti.
Atâ bin Yesâr, Eshâb-ı kiramdan bir çok zât ile görüşüp onlardan ilim almıştır. Kendisi Hazreti Meymûne, Muâz bin Cebel, Ebû Zer-i Gıfarî, Ebüdderdâ, Ubâde bin Sâmit Zeyd bin Sabit, Muâviye bin Hakem-i Selemi, Ebû Katâde, Ebû Hureyre, Zeyd bin Hâlid-i Cuhnî, Abdullah bin Amr, Abdullah bin Ömer, Abdullah bin Abbas, Peygamberimizin kölesi Ebî Râfi, Hazreti Âişe ve daha pek çok sahâbîden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Büyük hadîs âlimi İmâm-ı Buhârî, İbn-i Sa’îd ve Ebû Dâvûd da, O’nun, Abdullah İbni Mes’ûd’dan da hadîs rivâyet ettiğini bildirmişlerdir.
Atâ bin Yesâr’dan da akranı olan Ebû Seleme bin Abdurrahmân, Muhammed bin Ömer bin Atâ, Muhammed bin Amr bin Halhala, Hilal bin Ali, Zeyd bin Eslem, Şüreyk bin Ebî Nemr, hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuşlardır.
Atâ bin Yesâr, Allahü teâlâ’nın kelâmı olan Kur’ân-ı kerîmin okunuşunu en iyi bilenlerden birisiydi. Kırâat ilmi adı verilen bu ilimde, Eshâb-ı kiramdan sonra en yüksek dereceye çıkan âlimler, Medineliler, Mekkeliler, Kûfeliler, Basralılar ve Şamlılar olmak üzere beş tabakaya ayrılmışlardır. Medine-i Münevvere’de bu ilimle meşgûl olanlardan biri de Atâ bin Yesâr’dı. Kur’ân-ı kerîmin okunuşunu bozulmaktan ve değişmekten korumak için gösterilen üstün gayretler o kadar çokdur ki, yapılan çalışmalar akıllara sığmayacak ölçüdedir. Eshâb-ı kiramın gösterdiği gayreti, kelimelerle ifâde etmek mümkün değildir. Kur’ân-ı kerîmin mânâsının anlaşılması ve anlatılması yanında, her harfinin okunuşu ve bundaki ihtilaflar, öyle bir tesbit olunmuş ki, bu güne kadar bütün müslümanlar, Kur’ân-ı kerîmi bu ilk okunan şekli ile okumaktadır. Atâ bin Yesâr, bu ilmi öğrenip insanlara öğretmede üstün derecelere kavuşan âlimlerdendir.
Hadîs ilminde de sika (güvenilir) bir âlim olup çok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Bu ilimde bir hazine idi. İbn-i Hibbân “Kitab-üs-Sikkât”ında onun sika râvîlerden olduğunu zikreder. İbn-i Sa’d da Tabakât’ında sika (sağlam) olup, çok hadîs rivâyet ettiğini zikreder.
Yine Atâ bin Yesâr, güneş tutulunca Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) kıldığı iki rekât namazın her rekâtında altı rükû ve dört secde yapılacağını rivâyet etmiştir. Atâ bin Yesâr’ın Resûlullah’tan ( aleyhisselâm ) bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Kırk dirhemi veya bu değerde malı olduğu hâlde, dilencilik eden kimse, dilenmekte ısrar etmiş, günaha girmiş olur.”
Atâ bin Yesâr’ın ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte, Peygamberimiz Hazreti Ömer’e hitaben: “Ey Ömer! Öldüğün vakit adamların gidip senin boyuna uygun bir mezar hazırlayıp, seni yıkayıp kefenledikten ve koku sürdükten sonra, seni götürüp mezara koydukları ve toprağı üzerine örterek geri döndükleri vakit hâlin nice olur? Münker ve Nekir adındaki kabrin iki büyük ibtilası (sual melekleri) sana gelir. Sesleri yıldırım indiren gök gürültüsü, gözleri parlak şimşekler gibi, uzun saçlarını sürüklerler. Uzun ve sivri dişleri ile mezarın topraklarını alt üst ederler. Sana çeşitli zorluklar çıkarırlar. Seni korkuturlar. O vakit senin halin nice olur ey Ömer?” buyurdu. Hazreti Ömer de: Bu zamanki aklım o zamanda başımda olacak mı? diye sordu. Resûl-i Ekrem ( aleyhisselâm ) “Evet” buyurunca, Hazreti Ömer Ben onların hakkından gelir, gerekli cevaplarını veririm” dedi.
Bir hadîs-i şerîfte: “İnsanların en iyisi, borcunu en iyi şekilde ödeyenlerdir.” buyuruldu.
Atâ bin Yesâr buyurdu ki: “Şaban ayının onbeşinde (Yani Berât Gecesi’nde) ölecek olanların listesi Azrail’e (aleyhisselâm) verilir. Bu arada ev akıtıp, su akıtıp ağaç diken ve yeni evlenen nice kimseler vardır ki, isimleri bu listededir. Fakat onlar bunu bilmezler.”
Atâ bin Yesâr şöyle anlatıyor: Kur’ân-ı kerîmde Mâide sûresi 90.: “Ey imân edenler! İçki, kumar, putlar ve fal okları, şeytanın işlerinden bir pisliktir. Bunlardan kaçının ki, felah bulasınız!” âyet-i kerîmesinin mânâsı Tevrat’ta şu şekilde vardı. “Bâtılı, gidersin, oyunu boşa çıkarsın, çalgılı oyun âletlerini yok etsin! diye, biz hakkı indirdik. Şarap içene yazıklar olsun! Allahü teâlâ bu mânâda, izzetine ve celâline yemîn ederek “Bir kimse, haram olduğunu bilerek içerse, kıyâmet günü onu suya hasret bırakırım. Şarabın haram olduğunu bilerek bırakana, Cennet ırmaklarından içiririm” buyurdu.
Atâ bin Yesâr, Ya’lâ bin Mürre’den şöyle anlatıyor: “Biz Hazreti Ali’nin yakınlarından bazıları ile buluştuk. Ya’lâ onlara dedi ki: O, şu anda savaşan kimsedir. Onun hayatı için emîn değiliz. Ona bir zarar gelebilir. Bundan sonra odasının kapısında nöbet tutmaya başladık. Bir ara namaza çıktı. Bizi görünce, sordu. “Burada ne yapıyorsunuz?” Biz de: “Seni bekliyoruz, yâ mü’minlerin emiri... Zira sen, harp yapan bir kimsesin. Sana bir zarar gelmesinden korkuyoruz” diye cevap verdik. Onlara sordu: “Beni semâ (gök) ehlinden mi koruyorsun, yoksa yer ehlinden mi?” Biz de: “Elbette yer ehlinden, semâ ehlinden nasıl koruyabiliriz.” Bunun üzerine şöyle dedi: “Allahü teâlânın takdîr etmediği hiç bir şey semâda da olmaz. Herkesin işlerine vekîl olan iki melek vardır. Kaderi olarak takdîr edilen şeyler başına gelinceye kadar, her şeyi ondan uzaklaştırırlar. Kaderde olan başa gelince de, kaderi ile onu başbaşa bırakırlar.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-Huffâz cild-1, sh. 90
2) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-3, sh. 77
3) Vefeyât-ül-a’yân, cild-3, sh. 399
4) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 217
5) Tehzîb-ül-esmâ ve’l-luga, cild-1, sh. 335
6) Miftâh-üs-se’âde, cild-1, sh. 10, 79, 192, cild-2, sh. 7, 14, 16, 18, 162
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
AVN BİN ABDULLAH
Tabiînin tanınmışlarından. Takriben 115 (m. 733) senesinde vefât etti. Kûfe’de yerleşti. Âbid (çok ibâdet eden) bir zât idi. Kırâat ilminde şöhret buldu. Hadîs ilminde sika (güvenilir) bir râvîdir.
Babasından, amcasından, kardeşi Abdullah bin Umeyr’den, Abdullah bin Amr’dan, Yûsuf bin Abdullah bin Selâm, Şa’bî, Sa’d bin Alâka, Ebî Bürde bin Ebî Mûsâ, Ümmü-d-Derdâ ve âlimlerden (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kardeşi Hamza, Mes’ûdî, Zuhrî, Mûsâ bin Ebî Îsâ, İshâk bin Yezîd el-Huzelî, Hammâd bin Ebî Huleyd el-Müzenî, Saîd bin Ebî Hilâl de ondan rivâyet ettiler.
Avn bin Abdullah’ın bildirdiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
İbni Ömer’den bildirmiştir: Biz Resûlullah ( aleyhisselâm ) ile namaz kılıyorduk. Bu sırada birisi geldi: “Allahü Ekber kebîran velhamdülillahi kesiran ve sübhânallahü bükteren ve esilen” dedi. Bunun üzerine Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ): “Bunları kim söyledi?” buyurunca, o zât, “Ben Yâ Resûlallah!” dedi. O zaman Resûlullah ( aleyhisselâm ): “Ben taaccüp ettim. Bu sözler yüzünden, semâ (gök) kapıları açıldı.” buyurdu. Resûlullah’dan bunu duyduğumdan beri bu sözleri hiç bırakmadım.”
O babasından o da İbn-i Mes’ûd’dan şöyle rivâyet etmiştir.
Süleym kabilesinden, Amr bin Abese denilen birisi Medine’ye geldi. Peygamber ( aleyhisselâm ) efendimizi Medine’de bulamayınca, Mekke’ye gitti. Resûlullah’ın huzûruna vardı. “Yâ Resûlallah! Senin bildiğin, benim bilmediğim, fayda veren bir şeyi bana öğret, deyip, sonra gece kılınan hangi namaz daha fazîletlidir? diye sordu. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Gece yarısında kılınan namaz, daha faziletlidir. Bu saatte Allahü teâlâ “Duâ eden var mı? Kabûl edeyim, istiğfar eden (bağışlanmasını dileyen) var mı? Bağışlayayım” buyurur ve bu nidâ sabah fecir doğuncaya kadar, devam eder” buyurdu.
Kardeşinden o da Ebû Hureyre ( radıyallahü anh )’den rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Cuma günü öyle bir saat vardır ki, Allahü teâlâ’dan dileği bulunan kimsenin dileği o saate rastlarsa, Allahü teâlâ ona, dileğini ihsân eder” buyurdu. Âmir eş-Şa’bî’den Nu’man bin Beşîr yoluyla rivâyet etti: Resûlullah’ı hutbe okurken dinledim. “Helâl bellidir, haram bellidir. Bu ikisinin arasındakiler şüphelilerdir. Kim ki, şüpheli şeylerden sakınırsa, dinini ve şerefini korumuş olur. Kim ki, şüpheli şeylere dalarsa yasaklanmış otlak etrâfında koyunlarını otlatan çoban gibi otlağa dalıvermeye yaklaşmış gibidir. İyi biliniz ki, her padişahın husûsi bir otlağı vardır. Yine biliniz ki, Allahü teâlâ’nın yeryüzünde yasak ettiği otlağı da haram ettiği şeylerdir” buyurdu.
Yûsuf bin Abdullah bin Selâm bildirmiştir. Biz Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) ile birlikte yürüyorduk. Sonra, orada bulunanların, “Yâ Resûlallah! Hangi amel daha hayırlıdır” diye sorduklarını duyduk. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ): “Allah’a ve Resûlüne imân, Allah yolunda cihad (savaşmak), kabûl olunmuş hac” buyurdular. Sonra vadide bir ses“Eşhedü enlâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden Resûlullah” (Ben şehâdet ederim ki, Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur. Muhammed ( aleyhisselâm ) O’nun resûlüdür) diyordu. Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Ben şuna şehâdet ederim ki, bu sözü ancak müşrik olmayan kimse söyler” buyurdular.
Avn bin Abdullah ( radıyallahü anh ) Allahü teâlâyı zikr, anma husûsunda çok kıymetli sözler söylemiştir. Onun buyurduklarından bazıları:
“Her insanın amelinin, en üstünü, efendisi vardır. Benim amelimin en üstünü, Allahü teâlâyı anıp, hatırlamamdır, Allahü teâlâyı anmak, kalbin cilâsıdır.”
“Gaflete dalan, Allahü teâlânın emir ve yasaklarını ve ahireti unutan insanlar arasında rabbini ananların hâli, Allah yolunda savaşanların hâline benzer. Allahü teâlâyı ananlar arasında, dünyâya dalanların hali, savaş meydanından kaçanların hâli gibidir.”
“Allahü teâlâ yeryüzünde devamlı anılır. Eğer, bir saat anılmasaydı, yeryüzündekiler helak olurdu.”
“Ebüdderdâ’nın annesi, (Allahü teâlânın anıldığı yerde bulunmaktan, gönlüme daha şifa ve huzûr veren ve kavuşmaya daha lâyık bir şey bilmiyorum) derdi.”
“Sizden öncekiler, âhiret işleriyle uğraşıp, sadece artan zamanlarını dünyâ işlerine harcarlardı. Siz ise bu gün hep dünyâ işiyle uğraşıyor, eğer zaman kalırsa âhiret işlerini yapıyorsunuz.”
“Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyunuz. Kim bunlara uyuyorsa, bu onlar için se’âdettir. Bunlara uymayan, bedbahttır.”
“Allahü teâlâ insanlara çok iyilikler ve hayırlar gönderiyor. Fakat bunları gören az.”
“Öldükten sonra, kendisi yüzünden ceza ve mükâfat göreceğiniz amellerinizi ıslâh edip, düzeltiniz.”
“Yaratmak Allahü teâlâya mahsûstur. İyilikte bulunana teşekkür edilir. Bütün iyiliklerin sahibi Allahü teâlâdır. Öyleyse O’na şükür, kulluk vazîfesidir.”
“Hakiki, hayat öldükten sonra başlar. Dünya hayatı, hayâl ve geçicidir. Âhiret hayatı ise devamlıdır.”
“Allahü teâlânın afvı ile Cehennemden kurtulursunuz. Rahmeti ile Cennete girersiniz. Amellerinize göre mertebeniz ve dereceniz olur.”
“İnsanın, kendisini, kim olursa olsun, başkasından üstün görmesi kibirli olması için yeterlidir.” “Allahü teâlânın beğendiği işleri yaparken mütevâzi ve alçak gönüllü olunuz.”
“Allahü teâlâ, bir kavmi (cemaati, topluluğu) Cennetine kor. Onlara istediklerinden kat kat fazla lütuf ve ihsânda bulunur. Fakat onların üstünde dereceleri yüksek kimseler vardır. Bunlar, onlara bakıp tanırlar. O zaman “Yâ Rabbi! Biz bunlarla beraber idik. Onları niçin bize üstün kıldın” derler. Bunun üzerine Allahü teâlâ, “Siz, dünyâda tok iken, onlar aç idiler. Siz suya kanmış iken onlar susuz idiler. Siz uyurken, onlar gecelerini ibâdetle geçirirlerdi” buyurur.
Fukahâ-i kiram (âlimler) şu üç şeyle birbirlerine nasihatte bulunurlar ve mektûblarında onları birbirlerine yazarlardı: Birincisi: Kim ahireti için çalışırsa, Allahü teâlâ, ona dünyâsını kâfi (yeterli) kılar. Kim Allahü teâlâ’ya karşı kulluk vazîfesini yerine getirirse, Allahü teâlâ da, onun ile insanlar arasını iyi yapar. Kim içini, kalbini ıslah edip düzeltirse, Allahü teâlâ da onun zâhirini, dışını düzeltir.
Birisine şöyle buyurmuştur: “Kim Allahü teâlâdan korkarsa, Allahü teâlâ, güçlük sırasında ona bir çıkış yolu gösterir. Ona, ummadığı yerden rızık gösterir.”
“Günahlarından vazgeçip, Allahü teâlâya tevbe edenlerle beraber oturunuz. Çünkü, onların kalbi, ince ve yumuşaktır.”
“Allahü teâlâ bir kimsenin sûretini ve rızkını güzel yapar, o da, Allah için tevâzu gösterirse, o, Allahü teâlânın yakın ve hâlis kullarından olur.”
“Bir kimseyi medhte (övmekte) ve zemde (yermekte) acele etme. Çünkü, nice kimseler bugün seni memnun ve râzı eder de, yarın, kötülük yapıp seni rahatsız edebilir. Aynı şekilde, bugün ondan memnun olmazsın da, yarın ondan memnun olabilirsin.”
“Takvânın başlangıcı, iyi ve güzel niyyet, sonu, tevfikdir (Allahü teâlânın o kişiyi muvaffak kılması), insan, bu ikisinin arasında, tehlikeler ve şüpheler arasında bulunur.
“Kalbde pas, günah olmayan dünyâ işleriyle fazla meşgûl olmaktan meydana gelir. Kalbin temiz ve parlak olması, tevbe ile olur, kalb böylece, bilenmiş parlayan kılıç gibi olur.”
“Tevbe eden kimsenin kalbi, cam gibi olup, ne isâbet ederse, ona tesir eder. Böyle bir kalb, vaaz ve nasihatten istifâde eder. Kalbler, incelik ve yumuşaklığa çok elverişlidir. Bu yüzden, kalbleri tevbe ile günahlardan temizleyerek tedâvi ediniz. Tevbe edenlerle oturunuz. Çünkü, Allahü teâlâ’nın rahmeti tevbe edenlere daha yakındır. Nice kimse vardır ki, tevbesi sebebiyle Cennete girer.”
“Tevbe eden insan, dünyâda ne zaman günâhlarını hatırlasa, o günâhlar, gözünün önüne geldikçe, çok pişmanlık duyar ve onu niçin yaptım diye üzülür.”
“İnsan, bir daha yapmamak için günâhlarının üzerinde ciddiyet ve önemle durursa, bu, onun, günâhlarını terk etmesine vesîle olur.”
“Kişinin günâhına pişmanlık duyması, tevbenin anahtarı ve tevbeye giden bir yoldur.
“İnsanın, bir günâhı terk etmek için gayret göstermesi, iyilik ve hayır yapmaktan daha fâidelidir.”
“İbadetlere devam ettiği, haram olan kan dökmediği müddetçe Allahü teâlâ kulunun günâhlarını örter.”
Avn bin Abdullah ( radıyallahü anh ) babasının evden çıkarken, “Bismillâhi tevekkeltü alellah Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billahi” dediğini rivâyet eder.
Birisi gelip, Avn bin Abdullah’ın babasına “Ben münâfık olmaktan korkuyorum” diye endişe ettiğini söyledi. O da cevâbında “Eğer münâfık olsaydın, bundan korkmazdın” dedi.
“Allah için, birbirini seven iki kişiden en üstünü, sevgisi daha çok olandır.”
“Âhiretle ilgili amel (iş) insanın gönlüne rahatlık ve huzûr verir. Allah için olmayıp, âhirette fâide temin etmeyen dünyâ işi ise, insana gam ve keder verir, huzûrsuz eder.”
“Şeytan, insanların kalbine düğümler atar. Birbirlerine selâm verirlerse, bu düğüm çözülür, yok olup, gider. Selâm vermezlerse, o düğüm olduğu gibi kalır.”
“Hali, senden daha iyi bir insana bakmak istiyorsan, namaz kılana bak.”
“Hastanın sahibi, hastasını o halde görmeyi istemediği gibi, Allahü teâlâ da kulunu günah üzere görmekten hoşnud olmaz.”
“Birisi, sâlih kimselerle oturup kalkar, onlarla beraber olurdu. Daha sonra onlarla oturup kalkmayı terk edip, onlardan ayrıldı. Gece rüyasında ona: “Bak! Sen onları terk ettin. Fakat senden sonra onlar yetmiş defa mağfiret olundu (bağışlandı) dendi.”
“Sizce, çok önemli olan hacetlerinizi (isteklerinizi) farz namazlarda isteyiniz. Çünkü farz namazlarda yapılan duâ, farz namazın nafileye üstünlüğü gibidir.”
“Ebudderdâ’nın annesine Ebudderdâ’nın en üstün ameli ne idi, diye sordum. Bana: “Tefekkür eder Allahü teâlâ’nın kudret ve azametini büyüklüğünü düşünür ve herşeyden ibret alırdı” dedi.”
“Babanın hayatta iken görüştüğü kimse ile görüş ve ziyâretine git. Çünkü, babanın dostunu ziyâret etmen, babanı kabrinde ziyâret yapman gibidir.”
Avn bin Abdullah hazretleri, hata ve günahlarını hatırlayıp ağlayarak pişmanlığını şöyle dile getirmiştir: “Vah! Yazık bana! Bana ne oldu da ben, bu kadar hata ve günahı işledim. Halbuki ben o hatayı işlerken, Rabbimin ni’metleri içerisinde idim. Günahımın bir anlık lezzetine aldandım. O lezzet gitti. Şimdi onun mesuliyyeti kaldı. Kaybolmayacak, her şeyin inceden inceye tesbit edildiği amel defterime yazıldı. Yazık bana, Allahü teâlâ’dan utanmadan bu işi yaptım. Nefsime uydum. Bu nefs ne acâib düşman. Ben hatâmı düzeltmeğe çalışıyorum. O ise beni tekrar günaha çağırıyor. Ben ona insafla, adâletle davranmak istiyorum, ama, nefsim bana insaf etmiyor. Devamlı beni Rabbimin rızasından çıkarmak için uğraşıyor. Benim helakimi, dünyâ ve âhiret se’âdetimi çalmak istiyor.
Yâ Rabbi! Nefsimi bana musallat kılma. Ona karşı beni yardımsız, yalnız bırakma. Nefsim bana acımıyor. Bana sen merhamet eyle. Ondan beni muhafaza eyle.
Yazık bana! Ölümden nasıl kaçarım. Kaçsam bile o mutlaka bana yetişecektir. Ben nasıl ölümü unutabilirim. Ben unutsam bile, ölüm beni unutmaz. O beni takip ediyor... Günahım o kadar çok ki, kalbimi yaraladı. Günahımın çokluğundan, ağlamaktan, artık gözlerimden yaş da akmıyor. Gözlerime uyku girmiyor. Eğer, Rabbim bana merhamet etmezse, hâlim nasıl olur, benim...
Vah bana! Hatalarım aklıma geldikçe, ben nasıl tenbel otururum, Rabbime tevbe edip, rızasını kazanmaya çalışmam. Kıyâmet günü Rabbim beni temize çıkarmaz, yüzüme bakmazsa, benimle konuşmazsa, vay benim hâlime. Bütün bu durumlardan, günah ve hatalarımdan Allahü teâlâya sığınırım. Amel defterimin sol tarafımdan verilmesinden veya onu arkamda görmekten, Rabbim muhafaza eylesin. Yüzüm simsiyah olursa, yazık bana. Rabbimin huzûruna ben nasıl çıkarım. Gözüm, ayağım, elim ve her şeyim benim hakkımda şahittirler. Günahlarımı hatırlamam, bana her şeyi unutturuyor. Ey nefsim! İsteklerini hiç unutmuyorsun, fakat kulluk vazîfelerini yapmaya hiç istekli değilsin. Ey nefsim, hesaba çekileceğin kıyâmet gününde halinin ne olacağından hiç korkmuyorsun. Geçici olanı, ebedî ve sonsuz ni’metlere tercih ediyorsun.
Ey nefsim! Hâlâ içerisinde bulunduğun gafletten uyanmayacak mısın? Hasta ve zaif düşersen, derhal yaptıklarından pişmanlık duyarsın... Sıhhatin yerinde olursa, günah işlersin. Sana böyle ne oluyor. Muhtaç ve düşkün olursan, üzülür, mahzûn olursun. Zengin ve kimseye muhtaç olmazsan, âhiretini ve kendini unutursun.
Ey nefsim, hiç amelin olmadan, çalışmadan âhirette rahata kavuşmak istersin. Uzun uzun arzu ve isteklerin peşine düşüp, tövbeyi devamlı sonraya atıp, geciktiriyorsun.”
Birisi oğluna şöyle nasîhatte bulundu: Ey oğul! Takvâya iyi sarıl. Eğer, bugünün dünden, yarının da bugünden daha hayırlı olmasını temin edebilirsen, bunu yap. Namaz kılarken, veda edip, ayrılacak olan kimsenin namaz kılışı gibi kıl. Çok ihtiyâç peşinde koşmaktan, özür beyan etmek zorunda kalacağın işi yapmaktan sakın.”
“Ebû Fahite’den bildirmiştir! Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) salât getirdiğiniz zaman, ona salatanızı güzel yapınız. Çünkü, siz, bilmezsiniz, belki salatınız, Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) arz olunur. Orada bulunanlar, öyleyse bize öğret, dediler. O zaman, şöyle söyleyin dedi. Allahümmecal salevâtike ve rahmetike ve berekâtike alâ seyyid-il-mürselîn ve imam-il-Müttekîn ve hatem-in-Nebiyyin, Muhammedin, abdike ve Resûlike, Allahümme-bashu mekâmen mahmuden yağbıtuhu-l-eyvelûn ve-l-Âhirûn, Allahümme salli alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammed. Kemâ salleyte alâ İbrâhîm ve alâ âli İbrâhîm inneke hamîdun mecîd. Allahümme bârik alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammed. Kemâ bârekte alâ İbrâhîm ve alâ âli İbrâhîm inneke hamîdun mecîd.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-4, sh. 240
2) Tabakât-ı İbn-i Sa’d, cild-6, sh. 313
3) Tehzîb-ül-esmâ ve’l-luga, cild-2, sh. 41
4) El-A’lâm, cild-5, sh. 98
5) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-8, sh. 171
6) Târîh-i Bağdâd, cild-12, sh. 292
7) Vefeyât-ül-a’yân, cild-1, sh. 240, 431, 432
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
BAKIYYE BİN VELÎD
Hicrî ikinci asırda Şam’da yetişen meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerinden. Künyesi, Ebû Yuhmid Külâî’dir.
115 yılında (m. 733) doğdu. 197 (m. 812) senesinde vefât etti. Atiyye isminde bir oğlu vardı. Zürriyeti bu oğlu ile devam etmiştir.
Bakıyye hazretleri kuvvetli bir tahsil görmüştür. Muhammed bin Ziyâd, Buhayr bin Sa’d, Ubeydullah bin Amr, Sevr bin Yezîd ve daha bir çok âlimden ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Hadîste hafız yani yüzbinin üzerinde hadîs-i şerîfi râvîleri ile birlikte ezbere bilirdi. Kendisinden Evzâî, Nuaym bin Hammâd, Dâvûd İbn-i Reşîd, Ali bin Hacer, Amr bin Osman ve daha bir çok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Yahyâ bin Muin, Ebû Zur’a ve zamanın diğer âlimleri; “Bakıyye bin Velîd’in sika (güvenilir, sağlam) âlimlerden rivâyette bulunduğu hadîsler huccet, delîl olarak kabûl edilir” demişlerdir. Abdullah bin Mübârek buyuruyor ki; “İsmail bin Iyaş ile Bakıyye’nin hadîsleri bir araya toplansa, Bakıyye’nin hadîsleri bana daha sevimli gelirdi.” Bakıyye hazretleri buyuruyor ki, Hammâd bin Zeyd ile hadîs müzâkere ettik. Bana buyurdu ki: “Senin rivâyet ettiğin hadîsler ne kadar kıymetli...”
Bildirdiği hadîs-i şerîfler Müslim’de, Buhârî üzerine yapılan açıklamalarda, Sünen-i Ebî Dâvûd, Nesâî, Tirmîzî ve Sünen-i İbn-i Mâce adlı eserlerde yer almaktadır.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
“Kim (bir müslümanın) düğün ve benzeri yerlere davet edilirse icabet etsin.”
“Şafak sökmeden önce hilâl kaybolursa gecedendir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-Huffâz, cild-1, sh. 289
2) El-A’lâm, cild-2, sh. 60
3) Mu’cem-ul-müellifîn, cild-3, sh. 54
4) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-1, sh. 331
5) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-1, sh. 473
6) Târîh-i Bağdâd, cild-7, sh. 123
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
BEHLÜL DÂNÂ
Halife Hârûn Reşîd zamanında yaşayan meczuba (Allah aşkının sarhoşu) ve velî bir zât. Asıl ismi Ebû Vüheyb bin Ömer Sayrafî’dir. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. Kûfeli olduğu halde Bağdâd’da yaşamış ve 190 (m. 805)’de vefât etmiştir. Hârûn Reşîd’in kardeşi olduğuna dair rivâyetler varsa da bunun aslı yoktur. Herkese ders olacak hikmetli sözleri çok meşhûrdur. Hârûn Reşîd’e nasîhat verirdi.
Behlül Dânâ; Eymen bin Nâbil, Amr bin Dînâr ve Âsım bin Ebî’n-Necid’den hadîs-i şerîf öğrenmiştir.
Bir toplantıda Hârûn Reşîd kendisiyle buluştu: Hârûn Reşîd, ona, “Çok zamandır seninle görüşmek istiyordum.” deyince, Behlül, “Ben böyle arzu duymadım” diye cevap verdi. Buna rağmen Hârûn Reşîd kendisinden yine nasîhat istedi. “Ne nasîhati istiyorsun? Şu saraya bak, bir de kabirlere bak! Bunlardan ibret almayan, nasîhat almayan nelerden alır! Hâlin ne olacak, ey mü’minlerin emiri! Yarın Cenâb-ı Hakkın huzûruna çıkacaksın. Büyük küçük yaptığın herşeyden sual olunacaksın. Bunlara nasıl cevap vereceksin iyi düşün! Bu hesap zamanında aç ve susuz olacaksın, çıplak bulunacaksın. Orada bulunanlar sana bakıp gülecekler. Perişan hâlin orada meydana çıkacak, başka nasîhati ne yapacaksın?” dedi. Adâleti ile meşhûr olan Hârûn Reşîd onun nasihatlerinden çok istifâde etmiştir.
Birgün halka doğru yolu göstermek için söylediği sözlerden rahatsız olanlar, Hârûn Reşit’e gidip: “Sultanım, bizim yaptıklarımızın ona ne zararı var? Bizi kendi halimize bıraksın. Sonra her koyun kendi bacağından asılır” gibi sözlerle şikâyet ettiler. Bunun üzerine Hârûn Reşîd, Behlül Dânâ’yı çağırtıp, halkın isteğini bildirdi. Behlül Dana hiç sesini çıkarmadan sarayı terk etti. Bir kaç koyun alıp kesti, bacaklarından mahallenin köşe başlarına astı. Bunu gören halk gülerek, “Deliden başka ne beklenir, yaptığı işler hep böyle zaten” diyorlardı. Aradan günler geçtikçe, asılan hayvanlar kokuyor, bundan ise bütün mahalle zarar görüyordu. Kokudan durulmaz hale gelince, aynı kişiler Hârûn Reşit’e gidip, durumu anlattılar. Behlül Dânâ’yı çağırtıp, sorduğunda: “Bir kötünün herkese zararı olduğunu herhalde anladılar. Ben birşey yapmadım, her koyunun kendi bacağından asıldığını onlara gösterdim” diye cevap verdi.
Hasan bin Sehl anlatır. Bir gün çocuklar, Hazreti Behlül’e taş atmağa başladılar. Taşın birisi vücudunu kanatınca, “Ey çocuklar! Ben Allahü teâlâya tevekkül ettim. O elbette bana kâfidir. O ne güzel vekîldir. Ancak Allahü teâlâ’ya yaklaşmak insana rahatlık verir. İnsanlara eza ve cefâ yapanlar hiç merhametli olur mu?” dedi. Ben dayanamadım. “Ey Behlül, çocuklar sana taşla vuruyorlar, sen onlara merhamet ediyorsun. Bu nasıl iştir?” dedim. O da, “Sus!... Allahü teâlâ, benim üzüntü ve acımı, onların da sevincinin çokluğunu elbet biliyor. Umulur ki, bazımızı, bazımıza bağışlar” buyurdu.
Muhammed bin Ebî İsmail bin Ebî Fudayl, ondan şu hâdiseyi nakleder: Behlül’ü bazı kabirlerin arasında gördüm. Bana, bir kabire soktuğu ayağını gösterdi. Toprakla oynuyordu. Burada ne yapıyorsun? diye sordum. “Bana eziyet etmeyen ve benim gıybetimi yapmayan insanlarla oturuyorum” dedi.
Bir zaman fiyatlar çok yükselmişti. Sen, insanların rahatlaması için, Allahü teâlâya duâ etmez misin? dedim. O bana şöyle cevap verdi: “Allah’a yemîn ederim ki, ben bu işe karışmam. Eğer bir buğday danesi bir dinar olsa, bize emrettiği gibi Allahü teâlâya ibâdet etsek, o bize vad ettiği gibi rızkımızı verir.” Sonra ellerini birbirine vurarak “Ey dünyâyı ve süslerini toplayan, gözleri uykudan lezzet almayan kimse, nefsinle uğraşıp ahirete bir tedarik yapmadın, kıyâmet gününde Allahü teâlâya ne cevap vereceksin?” dedi.
Behlül Dana, duâsı makbûl bir zattı. Aşağıdaki şiir O’nundur:
Hırsı bırak da, yorulma;
Geçimde tamaha kapılma...
Niçin malı cem edersin;
Kime topladın bilemezsin!
Rızık vaktiyle ayrıldı;
Su-izan faydasız kaldı...
Her hırs sahibi fakirdir;
Her kanaatkar da zengindir.
Abdullah bin Mihrân anlatıyor: Hârûn Reşîd hacca gitti. Dönüşünde bir müddet Kûfe’de istirahat etti. Sonra yola çıkacağı zaman herkes kendisini yolcu etmek için sokağa döküldü. Behlül de çıkmıştı. Çocuklar onunla beraber oynayıp eğleniyorlardı. Tam o sırada Hârûn’un develer üzerinde muhteşem kâfilesi gözüktü. Çocuklar da Behlül’ü bıraktı ve onun seyrine koyuldular. Tam Hârûn’un geldiği sırada Behlül yüksek sesle:
“-Ey Hârûn!” diye seslendi. Hârûn, yüzünden perdeyi kaldırarak “Buyur Behlül, ne istiyorsun?” dedi. Behlül:
“-Ey Mü’minlerin Emîri! Eymen bin Nail, Kudame bin Abdülâmir’den bize şöyle haber verdi ve dedi ki; Ben Resûl-i Ekrem’i Arafat’tan dönüşte görmüştüm. Kızıl bir deveye binmişti. Yanında kimse dövülmediği gibi, kimse de kovulmazdı. “Yol verin, yol verin” diyen münâdileri de yoktu. Sen de bu usûle riâyet eyle. Bilmiş ol ki; tevâzu ile yolculuk etmen, kibir ile seyahatinden hayırlıdır.”
“Bağdâd ve etrâfını nurlandırıp aydınlatacak hediyeler götürüyor musun?” dedi. Halife, “Bu hediyeler nasıl olur?” deyince Behlül hazretleri “İnsanlara Allahü teâlâ’nın sevgisini, O’ndan korkmayı, onlara örnek olacak şekilde hâl ve hareketler, onlar hakkında temiz ve güzel düşüncelere sahip olmak en güzel hediyedir.” Bunu dinleyen Hârûn Reşîd ağlayarak; “Ey Behlül, biraz daha anlat” dedi. Behlül:
“Memleketinin bir köşesinde bir mazlûm zulme uğrasa sen de memleketin diğer köşesinde bile olsan, Allahü teâlâ bunun hesabını senden soracak. Allahü teâlâ buyuruyor ki; “Şüphesiz ki iyiler na’im Cennetindedir. Kötüler ise Cehennemdedir.” (İnfitar 13-14). Âhirette, Cennet veya Cehennemden başka gidilecek üçüncü bir yer yoktur. O hâlde hazırlığını buna göre yap” dedi. Halife, “Amellerimiz hakkında ne dersiniz?” diye sordu. Behlül hazretleri, “Allahü teâlâ’dan korkarak ve emrettiğine uygun olarak yapılan amel makbûldür” buyurunca, Halife, “Peygamber efendimizle, akrabalık olarak yakınlığımız hakkında ne dersiniz?” diye sorunca, Behlül, “Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) akrabalıkdan ziyade, bildirdiği hükümlere bağlılıkda yakın olmak daha mühimdir” dedi. Halife, “Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) şefaatine kavuşabilecek miyiz?” deyince de Behlül, “Onu Allahü teâlâ bilir” buyurdu. Halife, “Nasıl yaşayalım?” dedi. Behlül, “Allah’dan kork. Her hâlinde Muhammed aleyhisselâmın sünnetine tâbi ol. Bu durumda en kârlı yolu seçmişsin demektir” dedi. Halife, “Çok güzel söylüyorsun, şu hediyemi kabûl et” dedi. Behlül hazretleri de, “Onu kimden aldınsa ona ver. Dünyadaki sahipleri yakana yapışmadan önce, verenin yoluna harca. Bunu burada yap. Âhirete kalırsa onlara birşey bulup veremezsin, râzı edemezsin” diye cevap verdi. Parayı almayınca Hârûn Reşîd: “Para borcun varsa onu ödeyelim” dedi. Behlül:
“Kûfe’de birçok ilim sahipleri vardır. Borç ile borcun ödenmeyeceğinde ittifâk etmişlerdir” dedi, Hârûn:
“Bari ihtiyâcını temin, edelim” deyince, Behlül hazretleri: “Allahü teâlâ senin Rabbin olduğu gibi, benim de Rabbim’dir. Seni hatırlayıp beni unutması muhaldir” buyurdu. Hârûn Reşîd, bu sözleri işitince ağladı.
Nakledildiğine göre adamın birisi namaz kılmaz, diğer ibadetleri yapmaz ama her gece yatarken “Yâ Rabbi! Bana Cennetini ver!” diye duâ ederdi. Bir gece aynı şekilde yattı. Geç vakitte, damdan bir tıkırtı geldiğini hissederek uyandı. Hemen çıkıp, “Kimsin, orada ne arıyorsun?” dedi. Damda bulunan Behlül Dana idi ve “Devem kayboldu da onu arıyorum” dedi. Ev sahibi, “Hiç mümkün müdür ki, kaybolan deve damda olsun. Bu akılsızlık değil midir?” Bunun üzerine Hazreti Behlül Dana, “Senin, hiç ibadet etmemen ve sonra da Allahü teâlâdan Cenneti istemen daha akılsızlık değil midir?” buyurdu. Ev sahibi O zaman, Behlül Dânâ’nın kendisine nasîhat vermek için böyle yaptığını anladı. Hatasını anlayıp, tövbe etti ve ibadetlerini aksatmadan yapmaya başladı.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Fevât-ül-vefâyât, cild-1, sh. 228, 230
2) El-A’lâm, cild-2, sh. 77
3) El-Beyân ve’t-Tebyîn, cild-2, sh. 230
4) Tabakât-ül-kübrâ li’ş-Şa’rânî, cild-1, sh. 68
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
BEKİR BİN ABDULLAH MÜZENÎ
Tâbiîn’in tanınmışlarından. 108 (m. 762)’de vefât etti. Ebû Hâtem; Alkame bin Abdullah el-Müzenî’nin, Bekir bin Abdullah’ın kardeşi olduğunu söylerse de, âlimler, kardeşi olmadığını bildirmişlerdir.
Bekir bin Abdullah el-Müzenî, Enes bin Mâlik, İbn-i Abbâs, İbn-i Ömer, Mugîre bin Şû’be, Ebû Râfî es-Sâig, Hasan el-Basrî, Hamza, Urve bin Mugîre bin Şû’be, Ebû Temime el-Huceymî ve başkalarından hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Sabit el-Bûnânî, Süleymân et-Teymî, Katâde, Galip el-Katân, Âsım el-Ahvel, Saîd bin Abdullah bin Cübeyr bin Hayye ( radıyallahü anh ) de ondan hadîs-i şerîf bildirmiştir. İbn-i Medinî, onun elli hadîs-i şerîf rivâyet ettiğini söylemiştir. İbn-i Muîn ve en-Nesâî, Ebû Zür’a ve İbn-i Sa’d onun hadîs husûsunda, sika, (güvenilir) mazbut ve huccet bir âlim olduğunu bildirmişlerdir.
Bekir bin Abdullah el-Müzenî hazretleri, dünyâya düşkün olmayıp haram ve şüphelilerden çok sakınırdı, ibretli sözleri vardır. Çok büyük ve iyi insanlar arasında yetişti.
Bekir bin Abdullah’ın rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler:
“Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: Bir kadın Hazreti Âişe vâlidemizin yanına girdi. Yanında iki küçük çocuk vardı. Hazreti Âişe, kadına üç hurma verdi. Kadın, her birine bir hurma verdi. Çocukları hurmanın ikisini yediler. Bitince annelerine baktılar. Kadın, kalan bir hurmayı da ikiye böldü. Yarısını birine, yarısını diğerine verdi. O sırada Resûlullah ( aleyhisselâm ) içeri girdi. Hazreti Âişe olanları arz etti. Resûlullah efendimiz, “Allahü teâlâ bu kadına, çocuklarına merhametinden dolayı merhamet etsin” buyurdu.
Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ), Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) şöyle buyurduğunu rivâyet ediyor. “Allahü teâlâ buyurdu ki: “Ey Ademoğlu! Senin günâhların semâyı (göğü) doldursa, sonra bana istiğfar etsen (benden bağışlanmanı istesen), seni bağışlarım, Ey Âdemoğlu! Yer dolusu günahla gelsen, bana bir şeyi şirk koşmadan kavuşsan, sana yer dolusu mağfiret yaparım (seni bağışlarım.)”
Peygamber efendimize, Cennete ve Cehenneme girmeyi vacip kılan iki şey soruldu. Bunun üzerine: “Kim Allahü teâlâya bir şeyi şirk koşmadan kavuşursa Cennet ona vaciptir. Kimde şirk koşarak, Allahü teâlâya kavuşursa Cehennem ona vaciptir.”
Bekir bin Abdullah el-Müzenî hazretleri buyurdular ki:
“İyi amellerim arasında en değerlisini, sâlih bir zâta olan sevgimi buluyorum.”
Arafat’ta vakfeye durmuştu. Kendi kendine şöyle diyordu: “Öyle sanıyorum ki, bunlar arasında ben olmasaydım, Allahü teâlâ hepsini bağışlardı.”
“Bir kimsenin cimrilik huyu ile öfke duygusu körelmedikçe müttekî sınıfına geçemez.”
“Din kardeşlerinden bir cefa görürsen, bil ki bu, yaptığın bir hatâdan dolayıdır. Derhal Allahü teâlâya dön ve tövbe et. Ayrıca, bir sevgi görecek olursan, Allahü teâlâya olan tâatından (Allahü teâlânın beğendiği işleri yapmaktan) hasıl olduğunu bil ve şükr et.”
“Bir kimsenin, sanki o işe memurmuş gibi, durmadan halkın ayıbını sağa sola aktardığını görürseniz, bu haliyle azâb tuzağına tutulduğunu biliniz.”
“İsâbet edip, doğru konuştuğunda sana bir ecir ve sevâb getirmeyen, hatâ ettiğinde de seni günâha götüren bir sözü söylemekten sakın. Bu söz, müslüman kardeşine kötü zanda bulunmandır.”
“Sen bir kişi ile arkadaş olduğun zaman bazı husûsları yerine getirmen gerekir. Beraber olduğunuzda, şayet onun nalınlarının ipi kopar ve o bunları düzeltip bağlayıncaya kadar sen onu beklemezsen, sen arkadaşlık hukukuna riâyet etmemiş olursun ki, sen, bu halinle dost olamazsın. Yine, senin arkadaşın bir ihtiyâç için bir yerde oturduğunda, o işini bitirinceye kadar onu beklemezsen sen yine hakiki dost sayılmazsın.”
“Bekir bin Abdullah el-Müzenî, kadılık (hakimlik) makamına getirilmek istenmişti. O zaman şöyle buyurmuşlardı: “Ben size bir şey söyliyeyim. Kendisinden başka ilâh olmayan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, ben kaza (hâkimlik) işini yapamam. Eğer, bu sözüm doğru ise, sizin beni bu iş için görevlendirmeniz, uygun değildir. Eğer sözüm yalan ise, yalancı birisini bu vazîfeye tayin etmeniz doğru olmaz.”
Bekir bin Abdullah el-Müzenî hazretleri şöyle duâ yapardı: “Yâ Rabbi! Senin yardımın olmazsa, maksuduma eremem, kötü şeyden nefsimi koruyamam. Ben ve işlerim senin kudretin altındayız. Sana çok, çok muhtacız yâ Rabbi!”
“Ey Âdemoğlu! Allahü teâlânın rahmetinden öyle ümitli ol ki, bu ümidin seni, Allahü teâlânın mekrinden emîn kılmasın. Eğer bundan emîn olursan, günâhları işler, Allahü teâlânın gazâbına uğrarsın. Yine Allahü te’âlâdan öyle kork ki, bu korku O’nun rahmetinden ümidini kestirmesin. Ne kadar günahkâr olursan ol, yine de Allahü teâlânın rahmet ve merhametinden ümidli ol. Tövbe ederek Allaha dön.”
“Allahım! Bizi öyle bir rızıkla rızıklandır ki, onun vasıtasiyle sana çok şükür edebilelim. Yâ Rabbi! Her an her yerde sana muhtacız.”
Bir Cuma günü cemaat oldukça kalabalıktı. Bekir bin Abdullah el-Müzenî, “Bana, câmide bulunanların en hayırlısı (iyisi) sorulsaydı, insanlara en çok nasîhat eden, Emr-i bil-ma’rûf ve Nehy-i an-il münker yapanı (iyiliği emredip, kötülükten nehy edeni alıkoyanı) arar, bulur, onu gösterirdim.” Yine, bana “İnsanların en şerlisi (kötüsü) kimdir? diye sorulsaydı, insanları en çok aldatanı bulur, onu gösterirdim.” dedi.
“Bir kimse, tamâı (dünyâ lezzetlerini haram yollardan araması) ve gazâbı (öfkesi) yavaş oluncaya kadar muttaki olamaz.”
Ölüm hastalığı sırasında Bekir bin Abdullah el-Müzenî’nin huzûruna girdik. Başını kaldırdı. “Nefsini Allahü teâlâya tâat (Allahü teâlânın beğendiği şeyler) için çalıştıran, Allahü teâlâya isyan (emirlerini yapmamak) etmemesi için onu zorlayan kula Allahü teâlâ merhamet etsin” buyurmuştur.
“Sana dünyâda, kanâat edebileceğin kadarı kâfidir, ister bu bir avuç hurma, bir içimlik su ve bir çadır gölgesi olsun. Senin nefsin, dünyâda kendisine ne kadar çok verilse, asla doymaz. Her zaman daha fazlasını ister.”
Bekir bin Abdullah el-Müzenî’nin dâima okuyup, terk etmediği duâ şudur: “Allahım! Bize rahmet hazinelerinden birini aç. Rahmetinden sonra bize dünyâda ve âhirette hiç azâb etme. Allahım! O geniş ihsânından bize helâl ve temiz bir rızık ihsân et. Rızık verdikten sonra bizi, senden başkasına muhtaç eyleme, Allahım! Merhametine ve ihsân ettiğin helâl rızka, ihsânına karşı şükrümüzü arttır. Biz sana muhtacız. Senin yardımın ve ihsânın ile ancak başkasından müstağni (uzak) oluruz.”
O, yaşlı bir zât görünce, bu benden daha hayırlı, daha iyidir, çünkü o, yaşça benden büyüktür. Onun için, daha fazla ibadet yapmıştır. Bir genci gördüğü zaman, ben ondan daha fazla günah işledim. O ise, yaşı küçük olması sebebiyle, daha az günâh işlemiştir, derdi.
“Eğer, şeytan senin önüne çıkıp, “Sen falanca müslümandan daha üstünsün, derse, dikkatli ol ve o müslüman kardeşin senden büyükse, şöyle de: “Bu kardeşim, benden önce müslüman olup, benden daha çok sâlih amel işlemiştir. Onun için, o benden daha üstündür. Eğer senden küçükse, ben günâhlarda onu geçtim. Bu bakımdan o benden daha hayırlıdır. Eğer sana ikramda bulunan ve hürmet gösteren, müslüman kardeşlerinle karşılaşırsan, “Bu Allahü teâlânın bir ihsânıdır.” de. Eğer onlardan cefâ görürsen (Bu, yaptığım bir günâhtan dolayıdır.) de.”
“Kişi, müslüman kardeşlerine tevâzu etmesiyle, onların hürmet ve saygısını kazanır.”
“Allahü teâlâ, mü’min kulunun işinin sonunun hayır olmasını murad ettiği zaman, ona biraz acı ve sıkıntı tattırır.”
“Kim gülerek günâh işlerse, ağlıyarak Cehenneme girer.”
“Günâhı çok yapıyorsunuz. Halbuki istiğfarı çok yapmalısınız. Çünkü, insan, âhirette, amel defterinde iki satır arasında istiğfar görünce çok sevinir.”
Yine, Bekir bin Abdullah el-Müzenî şöyle bir hikâye anlatmıştır.
“Bir hükümdârın yanında iyi ahlâklı biri, devamlı ayakta durur ve ona dâima (iyilik edene, iyiliğine karşı iyilik et. Çünkü, kötülük yapana, yaptığı kötülük yeter.) derdi. Onun bu makamda ve mertebede olmasını birisi çekemez, hükümdârla senli benli konuşmasını kıskanır ve onu hükümdâra kötülemek isterdi. Uzun düşüncelerden sonra hükümdâra gidip, “Bu adamınız, hükümdârımızın ağzının koktuğunu söylüyor” diye şikâyet eder. Hükümdâr, hayır böyle şey olmaz, der. Hasedci adam, “Onu çağırın ve dikkat edin, size yaklaştığı zaman, ağız kokunuzu duymamak için, elini burnuna koyacaktır.” der. Hükümdârın yanından çıktığı gibi, arkasından iftira ettiği adamı evine davet eder. Ona içinde sarımsak bulunan yemek yedirir. İyi ahlâklı insan her şeyden habersiz, oradan çıkıp, hükümdârın huzûruna gider. Her zaman konuştuğu gibi konuşur. Hükümdâr, bana yakın gel, der. Sarımsak yediği için ağız kokusundan rahatsız olmasın, diye eliyle ağzını kapatır. Öyle yaklaşır. Hükümdâr, önceki adam doğru söyledi, diyerek, hemen kalkıp, bizzat kendisi bir mektûb yazar. Burada “Bu mektûbu taşıyan sana gelince, onu boğazla, derisini yüz, içine saman doldur ve bana gönder.” diye yazıp, bir vâlisine götürmesini söyler, (içinde yazılı olandan haberi olmayan suçsuz ve dolayısı ile bir korkusu olmıyan) bu iyi ahlâklı insan, mektûbu vâliye götürmek için alır ve çıkar. Yolda, kendisini çekemiyen adamla karşılaşır. Elindeki mektûbu göstererek, hükümdârın mükâfat mektûbudur, der. Diğer hasedci adam, yalvararak sızlayarak ne olursun, o mektûbu bana ver, ben götüreyim, ben mükâfat alayım, der. Verir, O da alıp, vâliye götürür. Vâlî ona, getirdiğin mektûbta, seni boğazlayıp, derini yüzüp, saman doldurup, hükümdâra göndermem yazılıdır, der. Adam, bu mektûb benim için değildir. Allah, Allah, şu başıma gelene bak! Ben dönüp, durumu hükümdâra arz edeyim, der. Vâlî: “Hükümdârın mektûbu, emirnamesi geri çevrilmez, deyip, adamı öldürüp vâlinin istediği şekilde ona gönderir. Öbür adam ise, âdeti üzere, hükümdârın yanına gider. Hükümdâr hayret eder. Benim mektûbu ne yaptın der. O da: Yanınızdan ayrılınca, filan kimseye rastladım. Mektûbu kendisine vermemi rica etti. Ben de verdim. Hükümdâr, o bana senin, ağzımın koktuğunu söylediğini bildirmişti. O da hayır, asla olamaz, dedi. Peki öyleyse, yanıma yaklaşınca, neden ağzını tuttun?” der. “Efendim, bana o yemek yedirdi, içinde bol sarımsak vardı. Size yaklaşınca, ağzımın kokusu ile rahatsız etmiyeyim diye ağzımı tuttum.” cevabını verir. Hükümdâr, “Sen haklıymışsın, kötülük edene, ettiği kötülük, yeter” dedi.
Birisi Bekir bin Abdullah el-Müzenî hazretlerine kötü sözler söyledi. O da ona hiç cevap vermeyip, sükût ile karşıladı. O adam bu sefer, daha da ileri gitti. Daha kötü sözler söyledi. Bunun üzerine, Bekir bin Abdullah hazretlerine, niçin ona cevap vermiyorsun, suskun duruyorsun. Baksana sana neler söylüyor, denilince, “Ben onun hakkında, kötü birşey bilmiyorum ki ona karşılık ve cevap vereyim. Hem, onun hakkında yalan yere, olmıyan şeyleri söyleyip, atıp tutmam da bana helâl değildir.” dedi.
Bekir bin Müzenî hazretleri, gelen-geçeni rahatsız etmemesi için, damının oluğunu bahçe tarafa yapar, yola akıtmazdı. Evindeki kedi ölürse, münasip bir yerde çukur kazar, kediyi oraya gömer, kimseyi rahatsız edecek bir iş yapmazdı.
“Bir kimse ziyâfete çağrılır. O da ev sahibine haber vermeden, yanında misâfir getirirse, bir tokat hak etmiştir. Eve geldiğinde, ev sahibi, şuraya buyurunuz dediği zaman, hayır ben şuraya oturacağım diyen kimse ise, iki tokat hak etmiştir. Yemek yerken de ev sahibine “Sen de bizimle beraber yemiyor musun, sen de yese ne” diyen, üç tokatı hak etmiş olur. Çünkü üçünde de, söz ve hareketi boş ve fazladandır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-2, sh. 224
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-1, sh. 484
3) El-Kâşif cild-1, sh. 162
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
BEŞÎR BİN MANSÛR (Es-Süleymî)
Hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Muhammed el-Basrî’dir. 180 (m. 796) senesinde vefât etti. Hadîs rivâyet ettiği zâtlar; Ebû Eyyûb Sahtiyanî, Saîd el-Cerîrî, Saîd bin Hicâb, Âsım-ül-Ahvel, İbn-i Cüreyc ve diğer âlimlerdir. Kendisinden ise oğlu İsmail bin Beşîr Abdurrahmân bin Mehdî, Fudayl bin Iyâd, Bişr-i Hafî, Abdula’lâ bin Hammâd, Şeyban bin Ferrûh, Ubeydullah el-Kavârirî, Muhammed bin Abdullah er-Rakkâsî ve diğer hadîs âlimleri, hadîs-i şerîf işitip rivâyet etmiştir. Rivâyetleri Sahîh-i Müslim’de, Sünen-i Ebî Dâvûd’da, Sünen-i Nesâî’de yer almıştır.
İbn-i Mehdî şöyle demiştir: “Beşîr bin Mansûr gibi Allahü teâlâdan çok korkan birini görmedim. Her gün beşyüz rek’at namaz kılar ve Kur’ân-ı kerîmin üçte birini okurdu.” O kadar ibâdet ederdi ki, onun hâlini görenler Allahü teâlâyı ve ölümü hatırlardı. Gassan bin Fadl da şöyle demiştir: “Beşîr bin Mansûr, görüldükleri zaman, Allahü teâlâyı hatırlatan zâtlardan idi. Ben onu gördüğüm zaman âhıreti hatırlardım, âlim ve üstün bir zât idi.” Üseyd bin Ca’fer “Beşîr bin Mansûr, namazlarda cemaati hiç kaçırmam ıştır. Biri ondan birşey isteyince mutlaka birşeyler verirdi. Kendisini benim yıkayıp defn etmemi vasıyyet etti” demiştir.
Bir zât, Beşîr bin Mansûr’a bana nasîhat et deyince şöyle buyurdu: “Nice kimseler ölüp gitti. Seni bekliyorlar, sen de öleceksin.”
Rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şöyledir:
“Dîn ancak, Allahü teâlâya, Kur’ân-ı kerîmin Allahü teâlânın kitabı olduğuna imân, Resûlullahın Peygamberliğini tasdîk ve kabûl etmek, müslümanların emîrlerine(başkanlarına) itaat, bütün müslümanlar için hayır ve iyilik istemektir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-6, sh. 239
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-1, sh. 459
3) Mîzân-ül-i’tidâl cild-1, sh. 325
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
BİLÂL BİN SA’D
Tabiînden âlim, vaiz, kâri (Kur’ân-ı kerîm hafızı) bir zât ismi Bilâl bin Sa’d bin Temim el-Eş’arî. Künyesi Ebû Amr’dır. Ebû Zûr’â da denilmiştir. Şam’da bulunmuştur. Babası Sa’d bin Temim, Eshâb-ı kirâmdandır. Hazreti Bilâl; babası Hazreti Sa’d, Hazreti Muâviye, Hazreti Ebüd-derdâ, Hazreti İbn-i Ömer, Hazreti Câbir’den ve birçok Eshâb-ı kiramdan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden ise Hazreti Evzâî, Hazreti Saîd bin Abdülazîz, Hazreti Atâ bin Ebî Rebah, Hazreti İbn-i Sa’d gibi birçok zâtlar hadîs-i şerîf naklettiler. Âlimler, Hazreti Bilâl bin Sa’d için sika (güvenilir) olduğunu bildirdiler. Buyurdular ki, Basra’da Hazreti Hasan-ı Basrî ne ise, Şam’da da Hazreti Bilâl bin Sa’d odur. Hergün ve gece bin rek’at namaz kılardı. 120 (m. 737) senesinde vefât etti.
Hazreti Bilâl bin Sa’d, bir gün Ankebût sûresi 56. âyetini “Muhakkak ki benim arzım (yeryüzü) geniştir. O halde yalnızca bana ibâdet edin.” okudu ve “Bulunduğunuz yerde fitnelerin yayıldığını görürseniz, o yerden başka yerlere gidiniz. Çünkü yeryüzü çok geniştir” buyurdu.
Bir sene yağmur yağmıyordu. Halk ile yağmur duâsına çıktılar. İnsanlara karşı, “Ey insanlar! Hepiniz günahkâr olduğunuzu itiraf eder misiniz?” diye sordu. Onlar, “Evet, hepimiz günahkârız. Çok günâhlarımız var. Hepsine tövbe ettik” dediler. Bunun üzerine Allahü teâlâya şöyle duâ etti. “Yâ Rabbi! Kur’ân-ı kerîmde, “İhsân edip doğru söyleyenlerin duâlarını kabûl ederim” buyuruyorsun. Biz, çok günâhlarımızın bulunduğunu itiraf edip, doğruyu söyledik ve tövbe ettik. Bizi affet ve bize yağmur ihsân et!” Biraz sonra yağmur yağmaya başladı.
Bilâl bin Sa’d ( radıyallahü anh ) bir kimseye “Ölmek ister misin?” diye sordu. O kimse “Hayır efendim. Ben biraz daha yaşayıp iyi amel yapmak, ondan sonra ölmek istiyorum,” dedi. Hazreti Bilâl bin Sa’d buyurdu ki, “Hem ölmek istemiyorsun hem de iyi amel yapmıyorsun. O halde senin hâlin dünyâya bağlanmış olmağı gösteriyor.” “Ey insanlar! Allahü teâlâdan korkun. Sizin için O’ndan başka bir yardımcı yoktur.”
“Kıyâmet günü herkesin hesabı görüldükten sonra Cennet ehli Cennete ve Cehennem ehli Cehenneme yerleştirildikten sonra Allahü teâlâ meleklere, Cehennemden iki kişi çıkarıp getirmelerini emreder. Allahü teâlâ meleklerin getirdiği iki kişiye (Yerleriniz nasıldır?) diye suâl eder. Onlar (Yâ Rabbi! Yerimizden daha zor yer yoktur) derler. Allahü teâlâ buyurur ki, (Bunlar sizin işlediğiniz hatâların bedelidir. Ben asla, kimseye zulm etmem. Şimdi siz yerlerinize dönünüz). Bunun üzerine o iki kişiden birisi koşarak, diğeri de bir adım atıp geri dönerek yürürler. Allahü teâlâ, meleklere bu kimseleri tekrar huzûra getirmesini emreder. Bunlar, tekrar huzûra getirilince Allahü teâlâ, koşarak gidene, böyle gitmesinin sebebini sorar. O kimse “Yâ Rabbi! Her şeyi daha iyi bilen sensin. Ben dünyâda iken senin emirlerine uymakta gevşek davrandığım için Cehennemi hak ettim. Emrine tekrar muhalefet etmemek için “Yerlerinize dönünüz!” emrinden sonra, yerime gitmek için koşmaya başladım. Allahü teâlâ, ikinci kimseye de suâl eder ki, “Niçin bir adım atıp, sonra geri dönüp bakardın?” O kimse de “Yâ Rabbi! Sen her şeyi en iyi bilensin. Zannettim ki Allahü teâlâ Cehennemden çıkardıktan sonra, tekrar Cehenneme göndermez. Onun için her adımda dönüp-dönüp bakardım” der. Allahü teâlâ buyurur ki, “Ben kulumun zannettiği gibiyim. Bu iki kulumu da Cennete götürün!” O iki kimse Cennete kavuşur.”
“İnsanlar acaba Cehennem azâbına inanmıyorlar mı? inanıyorlarsa niye hazırlanmıyorlar? Bu nasıl gaflettir?”
İmâm-ı Evzâî buyuruyor ki: Hazreti Bilâl bin Sa’d’ın bir oğlu şehîd olmuştu. Bir kimse gelip, “Vefât eden oğlunuzda 20 dirhem alacağım vardı” dedi. Gelen kimseye buna dâir bir şahidiniz veya elinizde bir yazınız var mı?” O kimse “Yok” dedi. “Peki bunun için yemîn eder misiniz?” buyurdu. O kimse “Yemîn ederim” deyince, yemîn etmesini istemeden 20 dînârı verdi ve “Eğer doğru söylüyorsan oğlumun borcunu ödemiş olurum. Yalan söylüyorsan sadakam olur” buyurdu.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları:
Birgün “Yâ Resûlallah! İnsanların en hayırlıları kimlerdir? diye sordular. Buyurdu ki, “Ben ve benim zamanımdaki müslümanlardır.” “Yâ Resûlallah! Bunlardan sonra kimlerdir?” diye sordular. Buyurdu ki, “İkinci asırda bulunan müslümanlar.” “Yâ Resûlallah! Onlardan sonra insanların en hayırlıları kimlerdir?” dediler. Buyurdu ki: “Üçüncü asırda bulunan müslümanlardır.” “Yâ Resûlallah! Bunlardan sonra kimlerdir?” dediler. Buyurdu ki: “Onlardan sonra gelenler, istenmediği halde yemîn eden, şâhidlikte bulunan ve yerine getirmedikleri şeyler için teminatta bulunanlardır.”
“Yâ Resûlallah! Sizden sonra, bizim başımıza kim geçecek? Halifeniz kim olacak?” Buyurdu ki: “Benden sonra, hükmünde benim gibi âdil olan, sözünde benim gibi sâdık olan, benim gibi merhamet sahibi olan kimse, benim yerime halife olsun. Bunun haricinde bir şey yapan, benden uzaktır. Ben de ondan uzağım. O benden değildir.”
“Allahü teâlânın, ümmetim üzerine ilk farz ettiği ibadet, beş vakit namazdır. İlk kabûl edeceği ibadet, yine beş vakit namazdır. Kıyâmet gününde de ilk defa namazdan suâl edecektir.”
Hazreti Bilâl bin Sa’d’ın kıymetli sözlerinden ba’zıları:
“Günâhlar gizli olarak işlenirse bunun zararı, günâhı işleyenleredir. Lâkin açıktan işleniyor ve buna da mâni olunmuyorsa, bunun zararı herkesedir.”
“Bir insanın iyiliklerini hatırlayıp, günâhlarını unutması gurûrdandır. Günâhların ne kadar küçük olduğunu değil, bu günâhı Allahü teâlânın huzûrunda işlediğini düşünmek lâzımdır.”
“Allahü teâlâ bize, haramlardan, şüphelilerden, hattâ şüphelilere düşmemek için ihtiyâtlı olup, mübahların çoğundan sakınmağı emrediyor. Biz ise, aşırı derecede dünyâyı sever, ona bağlanırız. Bu ise günâh olarak bize yeter.”
“Sana Allahü teâlânın emirlerini hatırlatan, nasîhat eden bir kardeşin, sana altın hediyye edenden daha hayırlıdır.”
“Böyle bir kardeşini bulduğun zaman (Ey kardeşim! Bende bir kusur var mıdır? Lütfen bana bildir de düzeltmeye çalışayım) demelidir.”
“Bir insan kendisinin medhi yapıldığı zaman, bu medh ve öğmeler kendisine iyi gelmiyorsa ne âlâ. Ama bunları duyunca seviniyorsa zarardadır.”
“Üç kimsenin hiçbir ibâdeti kabûl olmaz. Müşrik, kâfir ve râî.” “Râî kimdir?” diye sordular. Dîn-i İslâmın bildirdiği hükümleri bırakıp kendi re’yi, görüşü ile amel eden kimsedir”
“Bir kimse müslümanım dediği zaman Allahü teâlâ onun ameline bakmadan bırakmaz. Amel ettiği vakit vera’ına (şüphelilerden sakınmasına) bakar. Ver a’ sahibi olunca da niyetine bakar. Niyeti de hâlis (Allah rızâsı için) ise, artık diğer kusurlarını Allahü teâlâ düzeltir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-5, sh. 221
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-1, sh. 503
3) El-Kâşif cild-1, sh. 165
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
CA’FER-İ SÂDIK
İslâm âlimlerinin gözbebeklerinden olup, seyyid ve oniki imâmın altıncısı. Hazret-i Ali’nin torununun torunu olup, Eshâb-ı kiramı görmekle şereflenen Tabiîn devrinin yükseklerinden ve evliyânın büyüklerinden olup, silsile-i âliyyenin dördüncüsüdür. Künyesi, “Ebû Abdullah”dır. Tâhir, Fadıl gibi birçok lakabı vardır. En meşhûru “Sâdık”tır. Babası Muhammed Bâkır, onun babası İmâm-ı Zeynel’âbidîn, onun babası Hazreti Hüseyin ve onun babası da Hazreti Ali’dir. Annesi Ümmü Ferve’dir. Annesinin babası Kâsım, onun babası Muhammed ve onun babası da Hazreti Ebû Bekr-i Sıddîk’tır. Annesinin annesi, Abdurrahmân bin Ebû Bekr’in kızı Esmâ’dır. 83 (19 Nisan Çarşamba m. 702) senesinin Rebîul-evvel ayının onyedisinde Pazartesi günü Medîne-i münevverede doğdu. Altmışbeş senelik ömrünün otuzdört senesinde imamlık yaptı. 148 (6 Eylül Cuma m. 765) senesinin Recep ayının onbeşinde Pazartesi günü Mekke’de vefât etti. Kabri, Cennet-ül-Bâki’de olup, babası ve dedesi yanındadır.
Ca’fer-i Sâdık hazretleri, temiz ve yüksek bir nesebe (soya) sahip olduğu gibi, güzel yüzlü ve tatlı dilliydi. Bedeni sanki nûr saçıyordu. Yüzünün renginde beyaz ve kırmızı karışmış olup, tatlı bir çehresi vardı. Kuvvetli ve orta boylu idi. Kısa ve şişman değildi. Saçı kumrala yakındı. Hazreti Ali’ye çok benzerdi. On evlâdı olup, yedisi erkek, üçü kız idi. Oğulları: Mûsâ Kâzım, İshâk, Muhammed, İsmail, Abdullah, Abbâs ve Ali’dir. Evlâdlarının hepsi zamanının süsü, âlimi ve üstünlerinden olup, evliyânın rehberiydiler. Mûsâ Kâzım, oniki imâmın yedincisidir.
İmâm-ı Ca’fer ilmi, oniki imâmdan beşincisi olan babası Muhammed Bâkır’dan öğrendi. İlim ve fazîlette zamanının bir tanesi oldu. Bütün din bilgilerinde olduğu gibi, zamanının bütün fen ilimlerinde de söz sahibiydi. Yetiştirdiği talebeler, cebir ve kimya ilimlerinde çeşitli keşifler yapmışlar, bu ilimlerin temel sistematiğini kurmuşlardır. Fizik ve kimya ilimlerinin konusunu teşkil eden madde ve onlar üzerindeki bilgisi, o kadar çoktu ki, bu husûslarda zamanında yaşayan herkese akıl-ilim hocalığı yapardı. Kimyanın babası sayılan Câbir de, Ca’fer-i Sâdık’ın talebesidir. İmâm-ı Ca’fer’in en meşhûr talebesi, Hanefî Mezhebi’nin kurucusu ve Ehl-i sünnetin reîsi olan İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe Nu’man bin Sâbit’tir. İmâm-ı â’ zam, Ca’fer-i Sâdık’in derslerine ve sohbetlerine devam ederek, o gizli ve aşikâr ma’rifet kaynağından ilim ve evliyâlık yolunda çok istifâde etti. İmâm-ı a’zam, O’nun huzûrunda kavuştuğu yüksek mertebeleri anlatmak için, “O iki sene olmasaydı, Nu’man helak olmuştu” buyurmuştur, İmâm-ı a’zam ( radıyallahü anh ), bu sözü ile hocası Ca’fer-i Sâdık hazretlerinin büyüklüğünü, kıymetini, kavuştuğu dereceleri anlatmak istemiştir.
Kalbi, bütün kötü huylardan temizleyip, Allahü teâlâya kavuşmak için lâzım gelen ma’rifetleri, ibâdet ve işleri öğreten tasavvuf yollarının çeşitli isimler alması, başka başka olduklarını göstermez. Aynı mürşidin talebeleri, birbirlerini tanımak ve hocaları (mürşidleri) ile öğünmek için bulundukları yola, müşridlerinin isimlerini vermişlerdir. Hazreti Ebû Bekir vasıtası ile gelen yolda “zikr-i Hafî” ya’nî sessiz zikir yapılmış olup, Hazreti Ali vasıtası ile gelen yolda da “zikr-i cehri” ya’nî yüksek sesle zikir yapılmıştır. Bütün tasavvuf yolları, İmâm-ı Ca’fer Sâdık hazretlerinde birleşmektedir, İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık, iki yoldan Resûlullaha bağlıdır. Birisi babalarının yolu olup, Hazreti Ali vasıtası ile Resûlullaha bağlıdır. Bu yola “vilâyet yolu” denir. İkincisi anasının, babalarının yolu olup Hazreti Ebû Bekir vasıtası ile Resûlullaha bağlanmaktadır. Bu yola da “Nübüvvet yolu” denir, İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık, hem ana tarafından Ebû Bekr-i Sıddîk soyundan, hem de, onun vasıtası ile Resûlullahtan feyiz almış olduğu için “Ebû Bekr-i Sıddîk, beni iki hayata kavuşturmuştur” buyurdu. Ca’fer-i Sâdık hazretleri, Resûlullahtan gelen Peygamberlik (Nübüvvet) üstünlüklerine Hazreti Ebû Bekir, Selmân-ı Fârisî ve Kâsım bin Muhammed bin Ebû Bekir silsilesi ile kavuşmuştur. Evliyâlık (velâyet) üstünlüklerine de, Hazreti Ali, Hazreti Hasan ve Hüseyin, Zeynel’âbidîn ve babası Muhammed Bâkır yolu ile kavuşmuştur, İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık’ta bulunan bu iki feyiz ve ma’rifet yolu, birbirleri ile karışmış değildir. İmâm hazretlerinden, Ahrâriyye büyüklerine, Hazreti Ebû Bekir yolu ile, öteki silsilelere ise, Hazreti Ali yolu ile feyiz gelmektedir.
İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık’ın ilimde, ma’rifette, zühd, takvâ, kanâat ve bütün güzel ahlâktaki üstünlüğünü, büyüklüğünü duymayan kalmamıştır. Büyükler gibi çocuklar arasında da meşhûr olmuştur. Hikmetli sözleri ve menkıbeleri (ibret dolu hayat olayları) her yere yayılmış, kitaplara yazılmıştır. Onun büyüklüğü ba’zı eserlerde şöyle anlatılmaktadır.
Ca’fer-i Sâdık; Muhammed aleyhisselâmın milletinin (dininin) sultanı, peygamberlik kemâlâtının (üstünlüklerinin) burhanı (delîli, senedi), hakîkatların âlimi, evliyânın gönüllerinin meyvası, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” vârisi, âriflerin, Hak âşıklarının serveri (önderi) idi. Zevk, aşk sahiplerinin rehberiydi. Tefsîr ilminde eşi yoktu. Namazda kendinden geçip düştüğü olurdu. Ca’fer-i Sâdık, Ehl-i beytten olup, Ehl-i sünnetin gözbebeğidir. Ehl-i sünnetin reîsi olan İmâm-ı a’zamın ma’rifette, tasavvuf ilimlerinde hocasıdır. Ehl-i sünnet vel-cemâat ve Ehl-i beyt sevgisi ile doludur. Ya’nî Ehl-i beyti sevenler ve onların yolunda gidenler, aslında Ehl-i sünnet olanlardır. Ehl-i beyte olan hakîki ve samîmi sevgisinden dolayı, İmâm-ı Şafiî’ye (ki, Ehl-i sünnetin imamıdır) “Rafızî” diyenler oldu. Halbuki O, kimseyi kötülemedi, hepsini sevdi. Nitekim bütün Ehl-i sünnet âlimleri, “Ehl-i beyti sevmek âhırete îmân ile gitmeye son nefeste selâmete, hidâyete kavuşmaya sebep olur” buyurdular. İmâm-ı Şafiî ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: (Sizi sevmeyi, Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde emrediyor. Namazlarında size duâ etmeyenlerin namazlarının kabûl olmaması, kıymetinizi, yüksek derecenizi gösteriyor. Şerefiniz ne kadar büyüktür ki, Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde sizleri selâmlıyor).
Tasavvuf ilimlerinde yüksek ma’rifetlere kavuşmuş olan ve bu bilgileri arzu edenlere öğreterek onlara mürşidlik, rehberlik eden Ca’fer-i Sâdık, ( radıyallahü anh ) kelâm, tefsîr, hadîs ve diğer din ilimlerinde de yüksek derecelere ulaşmıştır. Bu ilimlerde kendisine izafe edilen eserler (risaleler) sonradan yazılmıştır. Din bilgisi üzerinde hiç kitap yazmadı. Kelâm ilminde, sapık i’tikâd (inanç) sahibi olan Ehl-i bid’ate ve felsefecilere karşı verdiği sağlam, vesîkalı cevaplar, bu husûsta yazılan Ehl-i sünnetin kelâm kitaplarında yer almıştır.
Ca’fer-i Sâdık hazretleri, Ehl-i sünnet i’tikâdında olmanın şartlarından birisi olan Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) dört halifesinin üstünlük ve halifelik sırasını inkâr edenlere ve Eshâb-ı kirama dil uzatanlara, onları sevmeyenlere karşı vesîkaları ile cevap vermektedir. Birgün, bu konuda bozuk bir inanca sahip olan sapık birisi, gelip Ca’fer-i Sâdık’a dedi ki:
- Ey Ca’fer! Eshâb arasında, en üstün kimdir?
- Ebû Bekr-i Sıddîk, hepsinden üstündür.
- Böyle olduğunu nereden biliyorsun?
- Allahü teâlâ O’nun için, Resûlden sonra ikinci buyurdu. Bundan üstün şeref olmaz.
- Ali “radıyallahü anh”, Resûlün yatağında, kâfirlerden korkmadan yatmadı mı?
- Ebû Bekir ( radıyallahü anh ), bir şeyden korkmadan mağaraya önce girdi.
- Kâfirlerden korkmasaydı, girmezdi. Halbuki, Allahü teâlâ, Resûlüne haber verip, Ebû Bekir’e “Korkma” dedi. Demek ki, korktu.
- O, Resûlullaha bir zarar gelirse diye korktu. Ayağını bir deliğe koydu. Yılan onu kaç kere ısırdı. Acısına katlanıp, Resûlü rahatsız etmemek için, ayağını çekmedi. Resûlü uyandırmamak için, hiç ses de çıkarmadı. Kendinden korksaydı, zehirlenerek, canını Resûle feda etmezdi.
- Mâide sûresi, ellisekizinci âyetinde, “Rükû’da iken sadaka verirler” diye medh olunan (öğülen) Ali’dir.
- “Allahü teâlâ mürtedlerle cihad eden bir kavim getirir. Allahü teâlâ bunları sever” âyet-i ke rîmesi, Ebû Bekir Sıddîk içindir ve daha çok yükseltmektedir.
- Bekâra sûresi ikiyüzyetmişdördüncü âyetinde, “Mallarını, gece, gündüz, gizli, göz önünde ve renler” medh olunan Ali değil midir?
- Ebû Bekr-i Sıddîk’ı medh eden (Velleyl) sûresi, şânını çok yükseltmektedir. Çünkü Ebû Bekir, kırkbin altın verdi. Kendisine hiç bırakmadı. Allahü teâlâ, Resûlüne, Cebrâil “aleyhisselâmı” gönderip “Ben Ebû Bekir’den râzıyım. O benden râzı mıdır?” buyurdu. Ebû Bekir, (Ben, Allahü teâlâdan râzı yım, râzıyım, râzıyım) diyerek cevap verdi.
- Tevbe sûresinin yirminci âyetinde “Hacılara su vermeği ve Mescid-i Haramı bina etmeği, imân etmekle ve Allah yolunda cihâd etmekle bir mi tutuyorsunuz? Hayır. Böyle değildir” Ali öğülmektedir.
- Hadîd sûresi, onuncu âyetinde, “Mekke’nin fethinden önce, sadaka verip, cihâd eden ile, fetihden sonra veren ve cihad eden bir değildir. Önce olanın derecesi daha yüksekdir.” Ebû Bekir medh olunuyor. Ebû Cehl (Amr bin Hişâm bin Mugîre) Resûlullaha vurmak istedi. Ebû Bekir yetişip, ön ledi.
-Ali, hiç kâfir olmadı.
- Evet öyledir. Fakat, Allahü teâlâ, Tevbe sûresi, yüzbirinci âyetinde “Muhacir ve Ensârın önce gelenlerinden Allahü teâlâ râzıdır. Onlara Cennette sonsuz ni’metler vardır”ve Zümer sûresi, otuzüçüncü âyetinde, “Doğru haberle gelen ve O’na inanan için, Cennette, istedikleri her şey var dır.” Ebû Bekir’in îmânını medh etmektedir. Başkasının îmânı, böyle öğülmedi. Mekke’de, Resûlullah her ne söylese, kâfirler, yalan söylüyorsun derdi. Ebû Bekir hemen yetişip, doğru söylüyorsun yâ Resûlallah derdi.
- İmrân sûresi, yüzellibeşinci âyetinde, Allahü teâlâ, “Uhud gazâsında, şeytana uyup, dağılanlar” diye şikâyet etmiyor mu?
- Âyet-i kerîmenin sonunu da oku. Bak ne buyuruyor. “Onların bu kusurlarını affettim.” buyuruyor.
- Ali’yi sevmek farzdır. Şûra sûresi yirmiüçüncü âyetinde “Size İslâmiyeti bildirdiğim ve Cenneti müjdelediğim için, bir karşılık beklemiyorum. Yalnız yakınım olanları seviniz” buyuruldu ki, bunlar Ali, Fâtıma, Hasan ve Hüseyin’dir.
- Ebû Bekir’e duâ etmek ve O’nu sevmek farzdır. Allahü teâlâ, Haşr sûresi onuncu âyetinde, “Mu hacirlerden ve Ensârdan sonra, kıyâmete kadar gelen mü’minler, yâ Rabbi! Bizi affet ve bizden önce gelen din kardeşlerimizi (Ya’nî Eshâb-ı kiramı) affet derler,” buyuruyor. Hüseynî tefsîrinde diyor ki; (Âlimler buyurdu ki; Eshâb-ı kiramdan birini sevmiyen kimse, bu âyette bildirilen mü’minlerden olmaz. Bu duâdan mahrûm olur).
- Resûl aleyhisselâm, “Hasan ve Hüseyin, Cennet gençlerinin üstünüdür. Babaları ise, daha üstündür” buyurdu.
- Ebû Bekr-i Sıddîk için bundan daha iyisini buyurdu. Babam Muhammed Bâkır’dan işittim. Ceddim İmâm-ı Ali buyurdu ki, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) huzûrunda idim. Başka kimse yoktu. Ebû Bekir’le Ömer geldi. Resûlullah buyurdu ki: “Yâ Ali! Bu ikisi, Cennet erkeklerinin en üstünüdür.”
- Yâ Ca’fer, Âişe mi üstündür. Fâtıma mı?
- Âişe ( radıyallahü anha ), Resûlullahın zevcesi idi. Cennette onun yanında olur. Fâtıma ( radıyallahü anha ), Ali’nin zev cesi idi. Onun yanında olur.
- Âişe, Ali ile harb etti. Cennete girer mi?
- Ahzâb sûresi, elliüçüncü âyetinde “Resûlullahı incitmeyiniz. Ondan sonra, zevcelerini nikâh ile hiç almayınız. Bunların ikisi de büyük günâhtır” buyuruldu. Beydâvî ve Hüseynî tefsîrlerinde diyor ki, “Bu âyet gösteriyor ki, Resûlullah vefât ettikten sonra da, O’na saygı göstermek için zevcelerine saygı lâzımdır.”
- Ebû Bekir’in halife olacağını, Kur’ân-ı kerîmde gösterebilir misin?
- Hem Kur’ân-ı kerîmde, hem Tevrat’ta ve hem de İncîl’de gösterebilirim. En’âm sûresi, yüzaltmışbeşinci âyetinde, “Allahü teâlâ, sizi yer yüzünün halifesi yaptı, birbirinizin yerini tutarsınız.” Nûr sûresi ellibeşinci âyetinde “Îmân eden ve emirlerimi yapanlarınızı, yeryüzüne hâkim kıla cağımı söz veriyorum. İsrâiloğullarını halife yaptığım gibi, sizi de, birbiriniz ardı sıra halife yapa cağım” buyurdu. Beydâvî ve Hüseynî diyor ki: “Bu âyet-i kerîme gaybten haber verip, Kur’ân-ı kerîmin, Allah kelâmı olduğunu ve dört halifesinin meşrû, haklı olduğunu göstermektedir.” Tevrat’ta ve İncîl’de, Feth sûresi son âyetinde “Resûlullah ve O’nunla birlikte olanlar, birbirlerini her zaman ve çok severler ve her zaman kâfirlere düşman olurlar.” Bütün Eshâb bildirilmekte ve Ebû Bekr’in şerefine işaret edilmektedir. Bu âyetin sonunda “Eshâbının misâlleri Tevrat’ta ve İncîl’de bildirildi.” buyuruyor. Ceddim Ali’nin haber verdiği hadîs-i şerîfte: “Allahü teâlâ, hiçbir Peygamberine vermediği kerâmetleri bana verir. Kıyâmette mezardan, önce kalkarım. Allahü teâlâ, dört halifeni çağır buyurur. Onlar kimdir yâ Rabbi? derim. Ebû Bekir’dir buyurur. Yer yarılıp Ebû Bekir, herkesden önce mezardan çıkar. Sonra Ömer, sonra Osman, sonra Ali kalkar...” buyuruldu.
Sapık, hemen söz alıp:
- Yâ Ca’fer, bunlar, Kur’ân-ı kerîmde var mı?
- Zümer sûresi, altmışdokuzuncu âyetinde “Peygamber ve bunların şâhidleri, hesap için getiri lir” buyuruldu. (Yahut şehîdleri getirilir.) denildi.
Yâ Ca’fer, şimdiye kadar, üç halifeyi sevmiyordum. Şimdi buna pişman oldum. Tövbe edersem kabûl olur mu?
- Çabuk tövbe et. Bu tövbe, se’âdetine alâmettir. Bu hâl ile âhırete gitseydin, dînin boşa giderdi.
İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık, hadîs ilmînde sika (güvenilir) bir râvî olup ve kendisinden pek çok hadîs-i şerîf rivâyet edilmiştir. Bu hadîs-i şerîfleri, babasından, o da kendi babasından ve annesinden, Atâ bin Ebî Rebâh’dan ve Zührî gibi birçok râvîden alıp öğrenmiş ve kendisinden de Süfyân-ı Sevrî, Süfyân bin Uyeyne, İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe, Mâlik bin Enes, Ebû Eyyûb-i Sahtiyanî gibi zâtlar hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Hadîs-i şerîfler, Sahîh-i Buhârî’nin dışında kalan Kütüb-i sitte’nin hepsinde yer alır. Hadîs ilminde, İmâm-ı Şafiî ve Yahyâ bin Muîn, O’nun sika (güvenilir) olduğunu bildirmişlerdir, İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe, O’nun hakkında, “O’ndan daha fakîh (fıkıh ilmini bilen) kimse görmedim” buyurdu. Ebû Hâtem de, onun sika bir râvî olduğunu söylüyor. Sâlih bin Ebil-Esved, İmâm-ı Ca’fer’in “Beni kaybetmeden önce, her ilimden sorunuz. Benden sonra, size, benim gibi söyleyen birisini bulamazsınız” buyurduğunu haber verdi. Her ilimde üstâd, her ma’rifette mahirdi. Doğruluğu ve sadâkati o kadar çoktu ki, bundan dolayı kendisine “Sâdık” lakabı verildi.
Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” nurlu yolunu, hiç değiştirmeden, apaçık ve tam doğru olarak bugüne kadar ulaştırmada, Ehl-i sünnet âlimlerinin hizmeti çok büyüktür. Bu büyük hizmet için, aralarında vazîfe taksimi yapan bu âlimlerden îmân, inanç bilgilerini anlatıp öğretenlere “Mütekellimin” denildi. İbâdetlerin ve işlerin nasıl olacağı, haram ve helâli, farzı, vacibi öğreten âlimlere de “Fukahâ” dendi. Kalb ile yapılacak ve sakınılacak şeyleri öğreten ilme “Tasavvuf ve bu ilmin âlimlerine de “Mutasavvifîn”, denildi. İşte İmâm-ı Ca’fer hazretleri, bu üçüncü ilmi anlattı, öğretti. Kelâm ve fıkıh âlimlerinin uğraştığı sahada ayrıca kitap yazmadı. Yoksa bu bilgilerde de, bütün âlimlerin ve evliyânın üstadı idi.
Bu büyük imâmın hayatı, hâli, ibret dolu menkıbeleri o kadar çoktur ki, anlatmak ve yazmakla bitirilemez. Okuyanların, işitenlerin gönüllerinde bu büyük velîye karşı, çok az da olsa sevgiye, muhabbete vesîle olması için menkıbelerinden ve hikmetli sözlerinden seçerek ba’zılarını yazıyoruz:
Bir gün devrin meşhûr âlim ve zâhidlerinden Dâvûd-i Tâî, Ca’fer-i Sâdık’ın ( radıyallahü anh ) yanına gelmişti. O’na dedi ki: -Ey Peygamberin “aleyhisselâm” torunu! Bana bir nasîhat ver. Çünkü kalbim karardı. O da buyurdu ki:
“Ey Dâvûd! Sen, zamanımızın en zahidi, Allahtan en çok korkanısın. Benim nasihatime ne ihtiyâcın var?”
“Ey Resûlullahın torunu. Sizin bütün yaratılmışlara üstünlüğünüz var. O büyük Peygamberin kanı damarlarınızda dolaşmaktadır. Onun için herkese nasîhat vermeniz, üzerinize vâcibtir, borçtur.”
“Ey Dâvûd! Ben kıyâmet günü gelince, ceddim olan Muhammed “aleyhisselâmın” elimden yakalayıp: “Niçin bana hakkıyle uymadın?” demesinden korkuyorum. Bu işler, nesep (soy) işi değil, ibâdet ve amel İşidir. Dâvûd-i Tâî bu sözleri duyunca ağlamaya başladı ve dedi ki: “Yâ Rabbi! Onun varlığı Peygamberlik; soyundan meydana gelmiştir. Sözleri yaşayışı herkese senettir, delîldir. Dedesi Resûl) aleyhisselâm, annesi Betûl (Hazreti Fâtıma evlâdından) olduğu halde, böyle düşünürse, Dâvûd da kim oluyor ki, yaptıklarının bir Kıymeti olsun!” Hazreti İmâm mütevâzi ya’nî çok alçak gönüllü idi. Kimseyi incitmezdi. Her mü’mini kendisinden daha kıymetli bilirdi. Bir gün kölelerini çağırdı. Onlara dedi ki: “Geliniz, sizinle sözleşelim. Kıyâmet günü içinizden hanginiz kurtulursa, onun diğerlerine şefaatçi olması için birbirimize söz verelim!” “Ey Allahü teâlânın Resûlünün evlâdı! Sizin bizim şefaatimize ihtiyâcınız yoktur. Dedeniz Muhammed aleyhisselâm, re bütün insanların ve cinlerin şefâatçisidir.” “Ben bu amellerimle, işlerimle yarın kıyâmet gününde ceddimin yüzüne bakmaya utanırım” buyurdu.
İmâm-ı Ca’fer hazretleri bir müddet halvet (yalnızlık) hâlinde kalmış, evinden re- İnsanlar arasına çıkmamıştı. Evliyânının büyüklerinden Süfyân-ı Sevrî evine gelip: “Ey Resûlullahın torunu! İnsanlar bereketli nefesinizden, faydalı sohbetinizden mahrûm kaldı. Niçin uzlete çekildiniz?” deyince buyurdu ki: “Şimdi böyle gerekiyor. (Zaman bozuldu ve dostlar değişti). Sözümüzün hakîkati meydana çıktı.” ve şu iki beyti okudu:
Geçen gün gibi geçip gitti, vefa da,
İnsanların kimi hayâl, kimi ümitpeşinde.
Dostluk, vefa görünüşte kaldı aralarında,
Fakat kalbleri akreplerle dolu gerçekte.
Zamanın hükümdârı bir gece vezirine dedi ki: “Hemen git, İmâm-ı Ca’fer’i buraya getir. Onu hemen öldürmek istiyorum.”
Vezir: “Evinde oturmuş, gece-gündüz ibâdetle meşgûl olan, devlet işlerine karışmayan bu kimseyi öldürmekten vazgeç!” Vezir, hükümdârı bundan vazgeçirmek için epey dil döktü. Fakat ikna edemedi. Mecbûren gidip çağırdı. Vezir çağırmaya gidince hükümdâr cellâtlara emir verdi.
“İmâm-ı Ca’fer içeri girince, ben başımdan külahımı çıkardığım zaman hemen başını vuracaksınız!”
Bir müddet sonra, İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık hazretleri içeri girdi. Hükümdâr bunu görünce, derhal ayağa kalktı. Büyük bir tevâzu ile O’nu karşıladı. Koltuğuna oturttu. Kendisi edeble karşısına diz çöküp oturdu. Cellâtlar ve hizmetçiler şaşırıp kaldılar. Hazreti İmâma:
“Efendim, benden bir emriniz, isteğiniz olursa hemen emredin, yapayım” dedi.
Hazreti İmâm buyurdu ki: “Senden bir ricam yok. Beni bir daha yanına çağırma! Rabbime ibâdetten beni alıkoyma, başka bir şey istemem.”
Gitmek üzere ayağa kalktı. Hükümdâr, izzet ve ikramla onu uğurladı. Hazreti İmâm gittikten sonra vücûdunda bir titreme oldu, bayılıp düştü. Kendine gelince, veziri sordu: “Bu ne hâldir. Hani o zâtı öldürtecektiniz?”
Hükümdâr cevap verdi: “Hazreti İmâm içeri girince, yanında büyük bir arslan gördüm. Lisân-ı hâl ile bana, “Onu incitirsen seni parça parça ederim” diyordu. Bunu görünce ne yapacağımı şaşırdım.
Süfyân-ı Sevrî hazretleri, bir gün Ca’fer-i Sâdık’ın evine gitmişti. Huzûruna girip görüşmek için izin istedi. Kendisine izin verdi. Yanına geldiği zaman O’na dedi ki: “Ey Süfyân! Sen, zaman zaman sultan ile görüşüyorsun. O seni arıyor, sen de ona gidiyorsun. Ben ise, mümkün mertebe sultandan uzak duruyorum. Zamanın hâli bunu icâb ettiriyor. Yanımdan hemen çık, git”
“Bana bir hadîs-i şerîf nakletmedikçe buradan ayrılmayacağım, ey İmâm! Senden nasîhat alacak bir hadîs-i şerîf işitip gideyim.”
“Çok sözün sana faydası yoktur. Ben babamdan, o da babasından, dedem de babasından rivâyet ederek Resûlullahdan ( aleyhisselâm ) bildirilen üç şeyi anlattı:
Allahü teâlânın ni’metine kavuşan ve bu ni’metin devamlı olmasını isteyen kimse, Allaha hamd ve şükrünü çoğaltsın! Zira Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde İbrâhîm sûresi onuncu âyetinde, “Ni’metlerimin kıymetini bilir, emrettiğim gibi kullanırsanız, onları arttırırım. Kıymetini bilmez, bunları beğenmezseniz, elinizden alır, şiddetli azâb ederim”buyurdu.
Bir kimse, rızkı azaldığı zaman çok tövbe ve istiğfar etsin! Zîrâ Allahü teâlâ Nûh sûresinde tövbe ve istiğfar edenlerin, günâhlarını bağışlayacağını ve rızıklarını arttıracağını va’dediyor.
Bir kimse sultandan veya herhangi şeyden bir sıkıntı görürse ve bir belâya düçâr olursa “Lâ havle velâ kuvvete illâ billah-il-aliyyil-azîm” desin.
Bunun üzerine Süfyân-ı Sevrî, İmâm-ı Ca’fer’in elini tuttu ve O’na dedi ki: “hepsi bu üçü müdür?”
“Bunları iyi anla! Allahü teâlâya yemîn ederek söylüyorum ki, bunları yaparsan çok ihsânlara, iyiliklere kavuşursun.”
Bir gün Ca’fer-i Sâdık’a sordular “Allahü teâlâ, faizi niçin haram kılmıştır?” Buyurdu ki: “İnsanların birbirine iyilik yapmaları, ihsânda bulunmaları için, Allahü teâlâ onu haram etti. Faiz haram olmasaydı, birbirine karşılıksız iyilik yapan kalmazdı. Yapılan her iyiliğin karşılığı olarak dünyâda menfaat bekleyen çok olurdu.”
İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık hazretleri duâsı makbûl olanlardandı. Allahü teâlâdan birşey istediğinde daha sözü bitmeden isteği verilirdi. Bir gün yalnız başına yolda gidiyordu. Kendisini sevenlerden biri de arkasından yürüyordu. Bir ara Ca’fer-i Sâdık hazretleri “Yâ Rabbi! elbisem yoktur, bana elbise gönder” buyurdu. Aniden bir paket içinde elbise geldi. Arkadan takip eden zât evlerine kadar geldi. Hazreti İmâma (Yâ efendim siz duâ ederken ben de âmin dedim. Eski elbiselerinizi bana verin) dedi. Bu söz Hazreti İmâmın hoşuna gitti ve elbiselerini ona verdi.
.Bir şahıs, İmâm-ı Ca’fer hazretlerinden, Allahü teâlânın kendisine çok mal verip, çok hac yapması için duâ buyurmasını istedi. “Yâ Rabbi’ Buna elli hac yapacak kadar mal ver! diye duâ etti. O şahıs elli hac yaptı. Ellibirinci hac için Cühfe denilen yerde gusül edecekti. Sel geldi ve orada vefât etti.
Hakem bin Abbâs-ı Kelbî buyuruyor ki; “Benim Zeyd isminde bir amcam var idi. O Ca’fer-i Sâdık hazretlerine çok itirazda bulunurdu. Bir gün bir hurma mevzûsu açıldı. O anda çok itirazda bulundu ve dedi ki; Ca’fer-i Sâdık nerede, böyle işler nerede?.
Ca’fer-i Sâdık’ın bu işden haberi oldu ve şöyle buyurdu: “Yâ Zeyd-i Kelbî, eğer böyle bir şey varsa, Allahü teâlâ sana, kelb büyüklüğünde bir hayvan musallat etsin ki o hayvan seni helak etsin.”
Birgün Zeyd bir yere giderken, yolda köpek büyüklüğünde bir arslan saldırdı ve onu öldürüp ciğerlerini söktü. Bu olaydan sonra kimse Ca’fer-i Sâdık’a itirazda bulunmadı.
İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık hazretleri, Ehl-i beyt’in en büyüklerindendir. Nûrlu kalbine akıp gelen ilmin ve feyzin çokluğu akıl ve dil ile anlatılamaz. İnce ma’rifetleri bildiren sözleri, nükte ve latifeleri çok meşhûrdur. Sayılamayacak kadar hikmetli sözleri vardır.
Buyurdular ki: “Beş kimsenin sohbetinden, ya’nî beş kimse ile beraber bulunmaktan sakın: Birincisi, yalan söyleyenden sakın. Çünkü ona dâima aldanırsın. Çünkü sana iyilik yapayım derken, kötülük yapar. İkincisi, cimriden sakın. Üçüncüsü, ahmaktan ya’nî aklı az olandan sakın. Çünkü en çok işine yarıyacağı zaman, seni bırakır. Dördüncüsü, kötü kalbli kimseden sakın. Çünkü işi bozulunca (düşünce) seni harcar. Beşincisi fâsıktan ya’nî günâh işlemekten utanmayan kimseden sakın! Çünkü, seni bir lokma ekmeğe satar.”
“Bir mü’min kardeşine âit hoş olmayan bir iş duyarsan, birden yetmişe kadar özür kapısını araştır. Bulamazsan belki benim anlamadığım bir özür kapısı vardır de ve kapa.”
“Müslüman kardeşinizden ma’nâsını anlamadığınız bir söz duyarsanız, iyiye yorunuz. Daha iyisi kabil olmayacak kadar iyiye yorumlayınız. Anlayamamaktan dolayı kendinizi ayıplayın.”
“Bir hatâ işlediğiniz zaman istiğfar edin, hatâda ısrar helak olmaya sebeptir. Bir kimse geçim darlığı çekiyorsa istiğfara devam etsin.”
Allahü teâlâ, dünyâya emretti ki: “Ey dünyâ, bana hizmet edene, sen de hizmetçi ol! Senin peşinden koşana da zahmet, sıkıntı ver!”
“Bu dört şeyi, her şerefli kimsenin yapması gerekir. Yapmaması ona yakışmaz:
1. Bulunduğu meclise babası gelirse ayağa kalkmak,
2. Misâfire hizmet etmek.
3. Yüz tane hizmetçisi olsa, muhtaç olmadığı zaman bineğine yardım istemeden binmek.
4. İlim öğrendiği hocasına hizmet etmek.
“Bir kimse, sevdiği bir malının elinde devamlı kalmasını isterse, ona baktıkça, “Mâşâallah, lâ havle velâ kuvvete illâ billahi (ya’nî, Allah’ın dilediği olur, kuvvet O’nundur) desin!”
“Malı ve evlâdı çok olmasını isteyen, nebatı (sebze) yemek çok yesin!”
“Din âlimleri (Fakîhler), sultanların, devlet adamlarının kapısına gidip, onlara yaltaklanmadıkça Peygamberlerin vekîlleridir.”
“Namaz, her takvâ sahibi için yakınlıktır. Hac, her güçsüzün cihâdıdır. Bedenin zekâtı oruçtur. Amel (ibâdet, hayırlı iş) yapmadan karşılık bekleyen, yaysız ok atana benzer.”
“Sadaka vererek rızkınızı çoğaltınız. Zekât vererek mallarınızı koruyunuz, iktisat eden, tasarrufa riâyet eden aldanmaz. Tedbirli, düzenli yaşamak, geçimin yarısıdır, insanlarla iyi geçinmek, aklın yarısıdır.”
“Ana-babasını üzen, onlara isyan etmiş olur. Musibet zamanında dizini döven, sevâbından mahrûm olur. Allahü teâlâ sabrı, musîbet miktarınca indirir.”
“Takvâdan (Allahü teâlâdan korkup haramlardan sakınmaktan) daha üstün azık yoktur. Susmaktan güzel şey yoktur. Bilgisizlikten zararlı düşman yoktur. Yalandan büyük hastalık yoktur.”
“İyilik üç şeyle tamam olur.
1. O iyiliği yapmakta acele etmek.
2. Yaptığı iyiliği gözünde büyütmemek, dâima küçük görmek.
3. İyiliği yaparken, gizlice yapmak.
Günâhlara tövbe etmeyi geciktirmek, Allahü teâlâya karşı mağrur olmak, kibirli olmaktır.” “Uzun emel sahibi olmak ve her şeyi sonraya bırakmak perişanlık ve düşüncesizliktir.”
“Allahü teâlânın yarattığı işlere karışmak, felâketine sebep olur. Meselâ, Allah bana mal verseydi, hacca giderdim. Sıhhat verseydi ibâdet ederdim... gibi sözler söylemek, kişinin helakidir.”
“Dört şey vardır ki, onların azı da çoktur 1- Ateş, 2- Düşmanlık, 3- Fakîrlik, 4-Hastalık.”
“Kız evlâtlar, ana-babası için hayır ve hasenattırlar. Oğlanlar ise, ni’mettirler. Hasenat sahibi olanlar sevâb kazanır. Ni’metlerden ise hesaba çekilir, suâl sorulur.”
“Bir kimse, kusur, günah işlediği zaman utanmıyorsa, yaşlandığı zaman pişmanlık duyup kötü işlerinden vazgeçmezse ve tehna bir yerde olduğu zaman Allahü teâlâdan korkmazsa, onda hayır yoktur.”
“Üç şey vardır ki, müslümanları çok azîz, şerefli eder:
1. Kendisine zulüm edeni affetmek.
2. Kendisine bir şey vermeyene iyilikte bulunmak.
3. Kendisini aramayanları, arayıp hâllerini sormak.”
Ca’fer-i Sâdık hazretlerinin, oğlu Mûsâ Kâzım için olan nasîhati pek meşhûrdur. Oğluna buyurdu ki:
“Ey oğlum, kendi rızkına râzı ol! Kendi rızkına râzı olan, kimseye muhtaç olmaz. Gözü başkasının malında olan, fakîr olarak ölür. Allahü teâlânın taksim ettiği rızka râzı olmayan, O’nu kaza ve kaderinde, dilediğini yaratmakta töhmet altında tutmuştur. Kendi kusurlarını küçük gören, başkasınınkilerini büyütmüş olur. Her zaman kendi kusurlarını büyük gör. Başkasının gizli bir şeyini açığa vuranın, evindeki gizli şeyler herkesçe bilinir. Kardeşi için kuyu kazan, o kuyuya kendisi düşer. Ahmaklar arasında bulunan horlanır, âlimler arasında bulunan hürmet görür.
- Ey oğlum, insanlara kızmaktan çok sakın, yoksa sana da kızarlar. Boş iş ve söze karışmaktan sakın, sonra aşağılanırsın.
- Ey oğlum, lehinde veya aleyhinde de olsa, hakkı, doğruyu söyle! Böyle yaparsan herkes seninle istişâre eder (danışır, fikrini alır).
- Ey oğlum, arkadaşlık yaptığın, ziyâretine gittiğin kimse, iyi ahlâk sahibi olsun, kötü ahlâkı olanlarla arkadaşlık etme, onlarla görüşme! Çünkü onlar, suyu olmayan çöl, dalları yeşermiyen ağaç, ot bitme yen topraktırlar.
-Ey oğlum, Allahü teâlânın kitabını okuyucu, iyilikleri emredici, kötülüğü nehy edici, sana gelmeyene sen gidici, seninle konuşmayanla konuşucu ol! İsteyene ver. Gıybetten, koğuculuktan sakın. Çünkü söz taşımak, insanların kalbinde düşmanlığı arttırır. İnsanların ayıplarını görme, insanların ayıplarını gören, onların hedefi olur.”
İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık hazretlerinin, rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları şunlardır: Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu ki:
“Allahü teâlânın ni’metlerine kavuşan, bu ni’mete hamd ve şükür etsin! Rızkı azalan kimse, çok tövbe istiğfar yapsın. Sıkıntıya düşen, bir musîbete yakalanan kimse de, “Lâ havle velâ kuvvete illâ billâh” desin.”
“Allahü teâlânın hidâyete kavuşturduğunu kimse saptıramaz. Allahü teâlânın hidâyet vermediğini, kimse hidâyete erdiremez. Sözlerin en iyisi, Allahü teâlânın kitabıdır. Yolların en iyisi, Muhammed aleyhisselâmın gösterdiği yoldur. İşlerin en kötüsü, bu yolda yapılan değişikliklerdir. Bid’atlerin hepsi, dalâlettir, sapıklıktır.”
“İlim hazînedir. Anahtarı, sorup öğrenmektir. İlmi isteyiniz ki, Allahü teâlâ size merhamet etsin. İlim öğrenmekte dört kişiye sevâb vardır. Talebeye, hocaya, dinleyenlere ve onlara icabet edenlere.”
Rivâyet ettiği hadîs-i kudsî’de: “Lâ ilahe illallah kal’amdır. Bunu okuyan, kal’aya girmiş olur. Kal’ama giren de, azâbımdan kurtulur” buyuruldu.
İmâm-ı Ahmed bin Hanbel hazretleri (Müsned’inde) buyuruyor ki: Cebrâil’in (aleyhisselâm) Allahü teâlâdan naklen, Peygamber efendimize “Lâ ilahe illallah hısnî, men kâlehâ, dehale hısnî ve men dehale hısnî, emîne min azâbî” şeklindeki duâyı her kim rivâyet edenlerin isimleriyle, inanarak ihlâsla bir deliye veya hastaya okursa şifâ bulur.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-3, sh. 192
2) Tezkiret-ül-huffâz, cild-1, sh. 166
3) Kâmûs-ul-a’lâm, cild-3, sh. 820
4) Tabakât-ı İbn-i Sa’d, cild-5, sh. 187
5) Vefeyât-ül-a’yân, cild-1, sh. 327
6) Şezerât-üz-Zeheb, cild-1, sh. 220
7) Mu’cem-ül-müellifîn, cild-3, sh. 145
? Sıfat-üs-safve, cild-2, sh. 94
9) Miftâh-us-se’âde, cild-1, sh. 15, 343, cild-2, sh 39, 202, 538, 549, cild-3, sh. 94, 138, 140, 154, 300
10) El-A’lâm, cild-2, sh. 126
11) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye, sh. 994
12) Fâideli Bilgiler, sh. 42, 72, 156
13) Eshâb-ı Kirâm, sh. 111, 114, 319
14) Şevâhid-ün-nübüvve, cüz: 7, sh. 11
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
CÂBİR BİN HAYYAN
Modern kimyanın kurucusu meşhûr İslâm âlimi. Tebe-i tâbiîndendir. Asrının fen âlimiydi. Fen ilimlerinin bütün dallarında eser verdi. Bütün İslâm âlimleri gibi, fen ilmini İslâmî ilimlerle beraber okudu. Peygamberin ( aleyhisselâm ) torunu, tasavvuf ilimlerinin mütehassısı ve kaynağı, Ca’fer-i Sâdık hazretlerinin, tasavvufta vârisi oğlu Mûsâ Kâzım (kuddise sirruh), fıkıhda İmâm-ı a’zam ( radıyallahü anh ), olduğu gibi fen ilimlerinde ve bilhassa kimya ilminde vârisi, Câbir bin Hayyan’dı. Fen ilimlerinin yanında, diğer İslâm ilimlerinde de kitaplar yazdı.
Horasanlı, Kuslu, Harranlı ve Kûfeli olduğu söylenen Cebir’in ailesi hakkında bilgi çok azdır. Abdullah isminde bir eczacının oğlu olduğundan bahsedilir. İslâm âleminde “sûfî”, Avrupa’da “Geber” ismiyle şöhret bulmuştur. Asıl ismi Câbir bin Hayyan bin Abdullah’tır.
Câbir bin Hayyan’ın, kimya ilmini İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık ( radıyallahü anh )’dan öğrendiği bilinmektedir. Muhakkak ki, diğer ilimlerden haberi olmıyan bir kimsenin Ca’fer-i Sâdık hazretlerine talebe olması mümkün değildir. Başka kimlerden ders aldığı kat’î olarak bilinmemektedir. Ancak, Emevî halifelerinden ikincisinin oğlu olan Hâlid bin Yezîd’in de O’nun hocalarından olduğu rivâyet edilmektedir.
Câbir bin Hayyan, o zamanda Arap âleminde meşhûr olan Simya (sihir ve büyücülerin, olması mümkün olmayacak şeyi, yapıyorlar gibi göstermeleri) ilminin bir fen ilmi olmadığını isbât edip ondan ayrı olarak kimya ilmini kurdu. Böylelikle bugünkü modern kimyanın da temellerini atmış oldu. Abbasî halifesi Hârûn Reşîd’in vezirlerinden Yahyâ Bermekî’nin yardımını gördü. O’nun azlinden sonra bir müddet Kûfe’de göz altında tutuldu.
Câbir bin Hayyan, işe ilk önce ilâçlar üzerinde çalışarak başladı. Yaptığı çalışmaları tecrübeye dayandırdı. Bu tecrübe ve müşâhedelerini kitaplara geçirdi. Çoğu kimya ve fen bilgilerine âit beşyüzü aşkın kitap yazdı. Bunların arasında dîni konularda ve diğer ilimlerde de eserleri vardır.
Kimya ilmine yaptığı hizmetlerden ba’zıları;
Kristalleşme, damıtma, kalsinasyon (kavurma), calcination, sublimasyon ve buharlaşma gibi kimyevî teknikleri getirdi.
Mineral ve asitleri buldu. İlk defa imbik (el-imbik) yaptı.
Tecrübeleri neticesinde, tatbikî kimyaya çok şeyler kazandırarak, yeni usûllerin doğmasını ve tatbîkî ilimler sahasında yeni düşünce tarzlarının meydana gelmesini sağladı.
Çeşitli metallerin kullanılır hâle getirilmesi, çeliğin geliştirilmesi, derilerin dabağlanması, su geçirmez kumaşların verniklenmesi, cam imâlinde mangan-4-oksid’in kullanılması, paslanmanın önlenmesi, altın yaldızla süsleme, boyaların ve yağların tesbiti vb. Ayrıca bunların terkîbi ve kimyevî hassalarını bulmuş ve kitablarına kaydetmiştir.
Cisimleri hassalarına göre üç sınıfta tasnif ederek daha sonra yapılan sınıflandırmalara rehberlik etmiştir. Birçok kimyevî maddeyi tesbit etmiş ve Arabca isimler vermiştir. Hâlâ o isimler kullanılmaktadır.
Kimyevî reaksiyonlarda belli miktarların, belirli miktarlarla reaksiyona girdiğini söylemiştir.
Yazmış olduğu eserler asırlarca İslâm medreselerinde okutulmuş, Endülüs müslümanları yoluyla Avrupa’ya geçmiştir, İslâm dünyâsında ve Avrupa’da, kimya ilminde Câbir çağının sonu gelmemiştir. Öyle ki Avrupa’da ba’zı kimyagerler, kabûl görmesi için eserlerini ona mâl etmişler, kendi eserlerine onun ismini yazmışlardır. Eserlerinin bir kısmı kaybolmuş olup, yirmiyedi tanesi Lâtince ve Almanca olarak Nûrenberg, Frankfurt ve Strazburg’ta 1473-1710 yılları arasında basılmıştır.
Ba’zı kaynaklarda Câbir bin Hayyan’ın, Cebir ilminin de kurucusu olduğu belirtilerek bu ilme onun adı verildiği ifâde edilmektedir. Tıb, astronomi, mantık, felsefe, fizik, mekanik gibi ilim dallarında da çalışmalar yapmış, onlarla ilgili eserler vermiştir.
Basılmış eserlerinden ba’zıları; Kitâb-ul-beyân, Kitâb-ul-hacer. Kitâb-ün-nur, Kitâb-ul-izah, Kitâb-ül-İstakas-il-essi, Kitâb-ül-İstakas-is-sânî İstakas-is-sâlis, Tefsîr-ül-İstaka, Kitâb-üt-tecrîd, Kitâb-ür-rahmet, Kitâb-ül-mülk.
Basılmamış eserlerinden ba’zıları: Kitâb-üş-şems, Kitâb-ul-kamer, Kitâb-ül-hayyavân, Kitâb-ül-esrâr, Kitâb-ül-bid, Kitâb-ud-dem, Kitâb-ut-tedvir, Kitâb-ur-rûh, Kitâb-un-nebât, Kitâb-ul-hikmet, Kitâb-ut-tin, Kitâb-ul-anâsır, Kitâb-ul-belâgat, Kitâb-ul-eşcâr, Kitâb-ul-bustân, Kitâb-us-sârî, Kitâb-ut-tâc, Kitâb-ul-elbân, Kitâb-ur-râvda, Kitâb-ul-fıkh, Kitâb-us-semâ, Kitâb-ul-arz, Kitâb-üş-şiir, Kitâb-ul-kimân el-Me’âdin, Kitâb-ul-hayâl, Kitâb-ul-hükûmet, Kitâb-ul-hilkat, Kitâb-ul-heyet, Kitâb-un-nakd.
Bütün bu eserlerinin yanında Ca’fer-i Sâdık hazretlerinin talebesi olmasından dolayı râfızîlerce kendisine atfedilen siyasî kitaplar da vardır. Ancak o kitapların Câbir bin Hayyan’la bir alâkası yoktur.
1) Ahbâr-ul-hukemâ sh. 128
2) Fihrist, 354
3) Hadârat-ul-arab, sh. 227
4) El-A’lâm, cild-2, sh. 103
5) Esmâ-ül-müellifîn, cild-2, sh. 249
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
DÂVÛD-İ TÂÎ
İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin ileri gelen talebelerinden. İsmi, Ebû Süleymân Dâvûd bin Nâsır-i Kûfî’dir. Takvâ sahiplerinin büyüklerinden, kanâat ehli olup, zâhidlerin (dinin emirlerini yerine getirenlerin) en meşhûrlarındandır. Horasanlı’dır. Habîb-i Acemî’nin halifesi idi. Sultan Hârûn Reşîd ve diğer makam sahiplerinin hediyyelerini kabûl etmezdi. Haramlardan, şüphelilerden, mübahların fazlasından sakınan, pek çok ilimlere sahip bir zâtdır. 165 (m. 781)’de Bağdâd’ta vefât etti.
İmâm-ı a’zamın yirmi sene derslerine devam etti. Fıkh ilminde talebelerin içinde en önde gelenler arasına girdi. Dâvûd-i Tâî hazretlerinin tövbe etmesine, şarkıcı bir kadının:
Hangi güzel yüzdür ki, toprak olmadı,
Hangi tatlı gözdür ki, yere akmadı.
beytini işitmesi sebep olmuştur. Bu beyti düşündükçe şuuru alt üst oldu. Zamanının en büyük âlimi İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin huzûruna geldi. İmâm-ı A’zam bunun yüzünün renginin değiştiğini görünce sebebini sordu. Hazreti Dâvûd-i Tâî: “Dünyâdan soğudum. Bende meydana gelen bu hâli, anlatamıyacak hâldeyim. Bu hâlin ne olduğunu okuduğum kitaplarda bulamıyorum. Ne yapmamı tavsiye edersiniz?” dedi. İmâmın gösterdiği yolda, dünyâya düşkünlüğü tamamen terk edip, dinin emir ve yasaklarına uymada, haram ve şüphelilerden kaçmada örnek olacak şekilde ilerledi. Evine çekildi, insanların arasına karışmadı. İbâdetlerini hep evinde yaptı. Aradan bir müddet geçtikten sonra, İmâm-ı A’zam hazretleri evine gelip: “Evde oturup, insanlar arasına karışmamak uygun değildir. Talebe arkadaşlarının arasına gir. Onları iyi dinle, fakat hiç konuşma, mes’eleleri çok iyi öğren” buyurdu. Dâvûd-i Tâî: “Peki efendim” diyerek İmâm-ı Muhammed, İmâm-ı Ebû Yûsuf, İmâm-ı Züfer gibi arkadaşlarının arasında bir sene daha derslerine devam etti. Ba’zı mes’elelerde konuşması ve mes’eleyi hâl etmesi icâb ediyor, kendini zor tutuyor, hocasının emrini unutmayıp sabrediyor, konuşmuyordu. Bir sene boyunca hep sabretti, hiç konuşmayıp, sabırla dinledi.
Hazreti Dâvûd-i Tâî, bir sene dolunca “Bir sene içinde gösterdiğim sabır, daha önce yapmış olduğum otuz senelik ibâdete bedel oldu” dedi. Sonra Habîb-i Acemî hazretleriyle görüştü. Ondan feyz alarak kemâle geldi, olgunlaştı. İnzivâya (yalnızlığa) çekilerek insanların arasına karışmadan yaşamaya karar verdi. Halktan tamamiyle ümidini, alâkasını kesti. Kendisinin küçük bir arazisi vardı. Hazreti Ömer, İranlılarla yapılan savaşlarda alınan arazilerden bir kısmını da onun dedesine vermişti. Bu arazinin üçte ikisini dörtyüz dirheme satarak, ömrünün sonuna kadar bu parayla yaşadı. (Hattâ kefenini de bu para ile aldı). Araziyi sattığı sıralarda “Bizim yolumuz parayı saklama yolu değildir. İhtiyaç sahiplerine dağıtma yoludur” diyen arkadaşlarına, “Ben bu parayı, dünyalık kazanma sıkıntılarına karşı, başkalarına yük olmadan, ölünceye kadar âhıret için hazırlık yapayım diye saklıyorum” dedi. Evinde hiç durmadan, biraz sonra ölecekmiş gibi ibâdet ederdi. Boş şeylerle meşgûl olmazdı. Lüzumsuz bir tek kelime konuşmaz, ibretsiz bir yere bakmazdı.
Yemek yerken vakitten tasarruf olsun diye ekmeği suyun içine doğrar, çorba gibi yapıp öyle yerdi. “Çiğnemek, zamanı uzatıyor, bir lokmayı çiğnemek, elli âyet-i kerîmeyi okumama engel oluyor, niçin zamanı zayi edeyim” derdi.
Ebû Ayaş anlattı: Dâvûd-i Tâî’nin evine ziyârete gittim. Elinde kuru bir ekmek vardı ve ağlıyordu. “Yâ Dâvûd, sana ne oldu, niçin ağlıyorsun?” diye sorduğumda:
“Bu ekmeği yemek istiyorum, fakat helâldan mıdır, değil midir bilemiyorum” dedi. Bir arkadaşı kendisini ziyârete geldi. Dışarıda güneşin altında içi su dolu bir testi duruyordu. “Testiyi niçin gölgeye koymuyorsunuz?” diye sordu. Hazreti Dâvûd da, “Testiyi oraya koyduğumda, orası gölgeydi. Onu, güneş ısıtıyor diyen nefsimin arzusu için, yerini değiştirmek husûsunda Allahtan utanıyorum” dedi.
Cüneyd-i Bağdadî ( radıyallahü anh ) diyor ki: Hazreti Dâvûd-i Tâî, hacamat yaptırarak kan aldırmıştı. Hacamat yapana bir altın verdi. O’na dediler ki, “Bir altın vermeniz çok değil mi? İsrâf etmiş olmuyor musunuz?” O da: “Hacamatçıya yardım olsun diye verdim. Mürüvveti olmayanın ibâdeti ve dîni olmaz” dedi.
Hazreti Dâvûd-i Tâî, evinden sadece namaz vakitlerinde çıkar, câmide namazını kılar kılmaz hemen kalkar, aceleyle evine dönerdi. Birgün, onu cemaate hızla giderken görüp, “Niçin acele ediyorsun?” diye sordular. O da “Askerler beni bekliyorlar” dedi. “Hangi askerler?” diye sordular. O da “Mezarlıkda bulunan ölüler” dedi. Câmiden çıkınca, eve birinden kaçıyormuş gibi aceleyle gelirdi. “İnsanlar dünyâya çok bağlanıyor, onlarla görüşünce kalbime dünyâ sevgisi geliyor” der. İnsanlarla bir araya gelmemeye çalışırdı.
Birgün, annesi O’nun dışarıda güneşin altında otururken iyice terlediğini görünce “Evlâdım, oruç tutuyorsun, sıcağın altında niçin oturuyorsun? Bu gölgeye gelsen olmaz mı?” deyince, “Anneciğim, Allahü teâlâya söz verdim ki, nefsimin arzusu için bir adım atmıyacağım. Hem, artık kendimde yürüme gücü bulamıyorum” dedi. Annesi de “Niçin?” deyince, O da, “İnsanlardaki, uygunsuz hâlleri görünce, Allahü teâlâya duâ ettim ki, bendeki yürüme gücünü alsın da, mecbûr kalırsam bile insanlar arasına karışmayayım. Bu sûretle insanları görmemiş olurum. Rabbim duâmı kabûl etti. Tam onaltı senedir, bu hâldeyim, sana bunu sorduğun için anlattım” dedi.
Evinin bir çok odaları vardı. Odalardan biri harâb olunca diğer odaya geçerdi. “Evinizi tamir ettirseniz iyi olmaz mı?” diyenlere, “Dünyâyı imâr etmemek için Allahü teâlâya söz verdim” dedi. “Evinizin tavanı çökmek üzere yaptırmayacak mısınız?” diyenlere,” Artık biz de âhırete göçmek üzereyiz. Yirmi senedir, burada kalıyorum, evin tavanına doğru bakmış değilim. Lüzumsuz yere, ibretsiz bakmamağa Rabbime ahd ettim” dedi.
“İnsanların arasına, niçin karışmıyorsun?” dediler. “Kiminle konuşayım? Akıllı kimseler, benimle dînî bir mevzûda konuşmuyorlar, emir ve yasaklardan anlatmıyorlar; yaptığım hatâ ve kusurlarımı yüzüme karşı söylemiyorlar, aksine hatâlarımı fazîletmiş gibi anlatıyorlar. Böyle insanların bana fayda yerine zararı oluyor, onlarla niçin oturayım” dedi.
Kendisine, “Niçin evlenmiyorsun?” diyenlere “Sâliha bir hanımla evlenince, onun dünyâ ve âhıret bütün ihtiyâçlarını görmeyi üstlenmiş olurum. Şayet bunları yapamazsam, onu aldatmış olurum. Aldatmamak için evlenmiyorum” buyurdu.
Birgün Hazreti Dâvûd-i Tâî, Ca’fer-i Sâdık’a ( radıyallahü anh ) geldi ve “Ey Peygamber efendimizin torunu! Kalbim çok karardı. Bana nasîhat eder misiniz?” dedi. Hazreti Ca’fer-i Sâdık, “Ey Dâvûd, sen, zamanımızın zahidisin, benim nasîhatime ne ihtiyâcın var ki?” dedi. Dâvûd-i Tâî, “Ey Resûlullahın torunu! Peygamber efendimizin mübârek kanını taşıman hasebiyle, senin bütün insanlardan üstünlüğün vardır. O’nun için hepimize nasîhat etmen lâzım değil midir?” deyince, Ca’fer-i Sâdık şu cevâbı verdi. “Ey Dâvûd, kıyâmet günü dedem Resûlullahın yakama yapışıp, (dîn-i İslama niçin lâyıkıyla hizmet etmedin? İslama hizmet, iyi, asil bir soy’a (nesebe) sahip olmakla olmaz. Bu iş, Allahü teâlânın emirlerini yapmak, yasaklarından kaçınmakla olur) buyurmasından korkuyorum” dedi. Dâvûd-i Tâî, bu sözleri işitince ağladı ve dedi ki; “Yâ Rabbi! Peygamberimizin mübârek kanını taşımak şerefine kavuşan bir zât, böyle hayret içinde olursa, Dâvûd da kim oluyor ki, ibâdetlerini ve yaptığı işleri beğensin.”
Birgün Hazreti Fudayl bin Iyâd, Dâvûd-i Tâî’nin ( radıyallahü anh ) rahatsız olduğunu işitti ve ziyâretine geldi. Fudayl’e buyurdu ki: “Bizi seyrek ziyâret ediniz. Bu kapıyı kapalı tutunuz. Çünkü, kalabalık olsun istemiyorum.” Bir başka gün, Fudayl yine ziyârete geldiğinde kapıyı açmadı. Fudayl dışarıda çok ağladı.
Hasan bin Rebî, İbn-i Mübârek’e: “Dâvûd-i Tâî’nin hâli nedir ki, ismi dillerde dolaşır, her yerde şan ve şöhretinden konuşulur. Halbuki onun dengi pek çok kimseler var ki, dereceleri pek yüksektir” deyince, İbn-i Mübârek de, “Davud’un insanlar arasındaki yerinin büyük olmasının sebebi, kalbinin, Allahü teâlânın muhabbetiyle dolu olması, Allahü teâlânın sevgisinden başka hiçbir sevginin kalbinde olmamasıdır. Onun, uzleti (yalnızlığı) seçmesinin sebebi, Allahü teâlânın ma’rifetine kavuşması içindir.”
Mehtaplı bir gecede evinin damına çıkmıştı. Gökyüzüne bakarak, Allahü teâlânın kudretini düşünüyor, tefekkür ediyordu. Bu hâlde iken içi dolmuş, ağlamaya başlamıştı. O kadar ağladı ki, kendinden geçip komşusunun damına düştü. Ev sahibi, yukarıda hırsız vardır diye silâhını alıp dama çıktı. Hazreti Dâvûd-i Tâî’yi görünce; “Seni buraya kim düşürdü?” diye sordu. O da, “Kendimden geçmişim, bizim damdan sizinkine düşmüşüm, farkında değilim” dedi.
Birgün İmâm-ı A’zam hazretlerinin oğlu Hammâd ile Ebû Yûsuf hazretleri, Dâvûd-i Tâî’nin yanına geldi. O zaman, Dâvûd-i Tâî çok fakîr idi. Hazreti Hammâd O’na dörtbin dirhem verip: “Babam İmâm-ı A’zam’dan mirâsdır. Kabûl buyurunuz” dedi. O da kabûl edip geri verdi ve: “İzzet ve kanâat ile yaşamak istiyorum. Eğer bir kimseden, bir şey kabûl etseydim, senden kabûl ederdim” dedi. Kabûl etmeyince, Hazreti Ebû Yûsuf, usulca Hazreti Hammâd’a: “Paraları önüne saçınız” dedi. O da yere saçtı. Bunun üzerine Hazreti Dâvûd: “Eğer bütün dünyâ altın ve gümüş olup, önüme atsanız, bana topraktan daha aşağı gelir” dedi. Hazreti Hammâd ve Ebû Yûsuf bunu duyunca çok ağladılar.
Ba’zı dostları, “Sana, yağ ile pişmiş bir yemek getirsek yer misin?” dediler. O da “Evet, canım istiyor” dedi. Pişirip getirdiler. Yemeği önüne koydukları an, uzun uzun düşündü ve dedi ki; “Filân kimsenin yetim çocukları ne hâldedir? Bu yemeği alınız, onlara götürünüz. Onlar yesinler. Çünkü onlar yerlerse, Allahü teâlânın katında hayırlı bir iş olur. Ama ben yersem, necâset olur ve sonu helada biter”
İbni Semmâk hazretleri, Dâvûd-i Tâî’ye gelip: “Bana nasîhat et?” dedi. O da: “Öyle gayret et ki, Allahü teâlâ seni yasak ettiği yerde görmesin, emr ettiği yerden de ayrılmış bulmasın. Allahü teâlâdan haya et ki, senin O’na yakın olduğunu ve senin üzerindeki kudretini göz önüne getiresin. Oruçlu ol ki, iftarın ölüm olsun, insanlardan, aslandan kaçar gibi kaç, fakat cemaatleri terk etme ve sünnetden ayrılma” buyurdu.
Birisi kendisinden nasîhat istedi. “Dünyâ için, dünyâda ne kadar kalacaksan, o kadar çalış, âhıret için, âhırette ne kadar kalacaksan o kadar çalış” dedi.
Akrabalarından birisi: “Akrabayız. Bana nasîhat verip vasıyyet ediniz” dedi. Dâvûd-i Tâî hazretleri ağlamaya başladı. Bir müddet sonra kendisinde konuşacak hâl buldu ve “Gece ve gündüz, yolculukta bir konak yeri gibidir. Dünyâ ile âhıretin arası bu kadardır. Dünyâdan, âhırete mutlaka gideceğimize göre oraya hazırlanmak lâzım. Çünkü yolculuğun bitmesi yakın, ecelin gelmesi de ondan daha aceledir. Ben bunları sana söylüyorum, fakat bu nasıl hata, senden çok, benim ihtiyâcım vardır” dedi. Nasîhat isteyen birisine “Ölmüş olanlar seni bekliyor” dedi.
Hazreti Dâvûd-i Tâî, bir gün ilâç içti. Dediler ki, “Dışarıya çıkıp, güneşin altında bir miktar otur ki, ilâcın faydası görülsün.” O da “Mahşer meydanında, Allahü teâlâ bana (Niçin nefsinin hevesi için bir kaç adım yürüdün?) diye sormasından utanırım” diye cevap verdi.
Muhammed bin Süveyd-i Tâî diyor ki: “Dâvûd-i Tâî, uzlete (yalnızlığa) çekilmeden önce, İmâm-ı A’zam hazretlerinin derslerine sabah akşam devam eder, derslerini hiç kaçırmazdı. Uzlete çekildiğinde, kalbi nûrlar ile doldu. Kalbinde ma’rifetullah hâsıl olunca, İmâm-ı A’zam ( radıyallahü anh ) Dâvûd-i Tâî’nin ziyâretlerine gelmeye başladı. İmâm-ı a’zam ( radıyallahü anh ) Dâvûd-i Tâî’nin zaman zaman ziyâretine gelir, ona iltifât ederdi.
Bir kimse, Dâvûd-i Tâî’nin ( radıyallahü anh ) yanına geldi. Onu seyretmeye başladı. Bunun üzerine O da: “Bilmiyor musun, çok konuşmak kadar, çok bakmak da hoş değildir?” dedi. Kûfe’de bir cenâze vardı. Dâvûd-i Tâî hazretleri de oradaydı. Kabristana mevtayı defn ettikten sonra oradaki insanlar Dâvûd-i Tâî’nin etrâfına toplandılar. “Bize biraz nasîhat eder misiniz?” dediler. O da “Kim ki, Allahü teâlânın va’d ettiğinden korkarsa, arzularına çabuk kavuşur. Kimin arzuları çoksa, ona bütün azaplar yakındır. Ey kardeşlerim, iyi biliniz ki, en büyük sermâye, Allahü teâlânın râzı olduğu bir iş ile meşgûl olmaktır. Kabirdekiler, kıyâmet kopunca kabir azâbı kalkacağı için, kıyâmetin çabuk gelmesini beklerler. Halbuki dünyâdakiler, kabirdekilerin pişmanlıklarını bilmedikleri için hep günah işlerler. Halbuki onlar da ölünce, dünyâda iken neden çok ibâdet yapmadık, diyerek pişman olurlar” dedi. Birgün Dâvûd-i Tâî pazara çıktı. Taze hurmaları gördü. Almak istedi. Fakat yanında alacak parası yoktu. Hurma satıcısına “Bana, parasını yarın vermek üzere bir dirhemlik hurma ver” dedi. Hurmacı da “Veresiye hurma satmıyorum” cevâbını verdi. Biraz sonra satıcı, bu kimsenin, Dâvûd-i Tâî hazretleri olduğunu öğrendi. Çok üzüldü. Hemen Dâvûd-i Tâî’nin bulunduğu yeri öğrenip, yanına geldi. İçinde yüz dirhem olan bir kese uzatarak “Kusurumu bağışlayınız. Biraz önce ben sizi tanıyamadım. Bir dirhemlik hurma istediniz, vermemiştim. Şimdi ise size, yüz dirhem hediye ediyorum, ihtiyâcınıza harcarsınız, lütfen kabûl buyurunuz” deyince, Hazreti Dâvûd-i Tâî; “Benim bunlara ihtiyâcım yoktur. Nefsimin istekleri yerine gelecek mi diye tecrübe için bunu yapmıştım. Elhamdülillah, nefsimin isteği yerine gelmedi ve bu dünyâda bir dirhemlik bile itibarının olmadığını gördü” buyurdu.
Dâvûd-i Tâî’nin önceleri çok malı mülkü vardı. Bir yetim veya fakîr görse, ihtiyâcını sorar, söyleyince hepsini yerine getirirdi. Malının çoğunu Allah yolunda harcadı. Sonunda kendisi fakîr kaldı. Kırk sene, bayram günleri hariç oruç tuttu, yakınlarından hiç kimsenin haberi olmadı. Talebelik hayatında da, sahurda yemeğini az yer, sabah medreseye gider, akşam yemeği zamanında eve gelir iftar ederdi.
Dâvûd-i Tâî, dâima hüzünlü hâlde bulunurdu. Geceleri Allahü teâlâya yalvarır, duâ eder, “Yâ Rabbi! Sana olan korku ve muhabbetim bende en büyük dert oldu. Öbür dertleri düşünecek zaman bırakmadı. Senin derdin uykumla arama girdi” der, sabahlara kadar Kur’ân-ı kerîm okur, namaz kılar, istiğfar edip günahlarına pişmanlığını dile getirir, gözyaşı dökerdi.
Ebû Hâlid der ki, “Bizim evlerimiz karşı karşıya idi. Ben gecenin hangi saatinde uyansam, Dâvûd-i Tâî’nin ışıkları yanardı. İçerden duâ ve ağlama sesleri gelirdi. O, geceleri hiç yatmazdı.”
Ebû Yahyâ, bir gün Dâvûd-i Tâî’nin evine gitmişti. Evinin ba’zı yerleri yıkılmıştı. Yorganı dahi olmayıp, kerpiçten bir yastığı, bir testisi, bir de ekmek torbası vardı. Evinin kapısı da yoktu. Ziyâretine gelenlerden ba’zıları: “Evinize vahşi hayvanlar girip, size bir zarar verebilir. Bir kapı getirelim de takalım” dediler. O da “Siz beni, dünyâ vahşilerinden korumaya çalışıyorsunuz.” Peki kabrin yılan ve çıyanlarından beni kim koruyacaktır? Kabirdekiler ise, dünyâdakilerden kat kat daha şiddetlidirler” buyurdu.
Birgün, Sultan Hârûn Reşîd, Ebû Yûsuf’a: “Beni, Davud’un yanına götür, O’nu ziyâret edeceğim. Nasîhat isteyip, duâsını alacağım” dedi. Bunun için kalkıp, Davud’un evine gittiler, içeri girmek için izin istediler. Fakat içeri girmeye izin alamadılar. Annesine rica ettiler. Annesi, oğluna, “Evlâdım, müsaade et de içeri girsinler” deyince, O da: “Anneciğim, dünyâ ehli ile benim ne işim vardır? Onları görünce, dünyâyı hatırlıyor, âhireti unutuyorum. Bunun için beni mazur gör” dedi. Annesi tekrar rica edince, kırmadı, “Ey benim Allahım! (Annenin hakkını gözet, zîrâ onun rızâsı benim rızâmdır) buyurduğun için kapıyı açıyorum” dedi. Halife Hârûn Reşîd ile İmâm-ı Ebû Yûsuf içeri girdiler. Dâvûd-i Tâî ile müsâfeha yaptılar. Onların hâlini bir şâir şöyle anlatır:
Dâvûd uzunca tuttu, Hâlifenin elini,
İyice tetkik etti, sağa sola çevirdi.
Dedi; ne kadar zarif, ne kadar nâzik bir el,
Elbette yanmayacak, ellerden ise eğer!
Ey Halife! yaşadın, hükmettin bunca zaman,
Meyletme zulme sakın, kurtuluş yok hesaptan!
Davud’un bereketli, o güzel sohbetinde,
Her ikisi eridi, gözyaşları içinde.
Ayrılırken Halife, bir kese altın verdi,
Çok özür dileyerek, kabûlünü diledi.
Fakat Dâvûd almadı, uzatılan keseyi,
Nezâketle reddetti, incitmedi kimseyi,
Dedi; evimi sattım, parası yeter bana
Bu helâl para için, rica ettim Allaha,
Dedim: Yâ Rab! bu para, erince nihâyete
Ömrüm de sona ersin, gideyim kıyâmete.
Senden bunu isterim, hazretinden ricam bu,
Ümmid ediyorum ama, duâm kabûl olur mu?
Ayrıldı misâfirler, aradan aylar geçti,
Ebû Yûsuf, beylerden, birine şöyle dedi;
Dâvûd-i Tâî bugün, eyledi Hakka vuslat,
Gittiler gördüler ki, ölmüş idi. Hakîkat.
Dediler; nereden bildin, Davud’un vefâtını?
Ebû Yûsuf dedi ki: Sattığı ev parasını,
Günlük sarfına böldüm, dediğim gün bitmişti,
Bittiği gün ölmeyi, Haktan talep etmişti.
Ölümünden bir gün önce, kendisini ziyâret eden zât onu şöyle anlatmıştır: “Hazreti Davud’un hastalandığını duydum ve ziyâretine gittim. Hava çok sıcaktı. Evine geldim, yastık yaptığı bir kerpicin üzerine başını koymuş, hem çok ızdırab çekiyor, hem de Kur’ân-ı kerîmden, Cehennem ateşi geçen bir âyet-i kerîmeyi okuyor, onu durmadan tekrar ediyordu. “Açık havaya çıkarayım ister misin?” dedim. Cevaben: “Hayatımda, nefsim, bana hiçbir isteğini kabûl ettirememiştir. Nefs için, böyle bir şey istemekten Allahü teâlâya sığınının. Ben ölünce, şu duvarın arkasına gömünüz ki beni kimse görmesin. Sağlığımda uzlette (yalnızlıkta) idim. Ölünce de öyle, kimsenin görmediği bir yerde yatayım” dedi. Benimle helâlleşti.
Haber veriyor bize, vâlidesi Davud’un,
Önce sabaha kadar, ibâdet ile oğlum,
Hıçkırarak ağladı, meşgûl oldu duâyla,
Sonra sabaha karşı, namaz kıldı huşûyla.
Uzun müddet kalkmadı, secdede iken başı,
Öylece orada kaldı, tam sabaha karşı.
Duâ ediyor sandım, vakit hayli geçmişti,
Bir de gidip baktım ki, rûhu teslim etmişti.
Vefât ettiği gece semâdan bir ses duyuldu, diyordu ki; “Ey insanlar! Dâvûd, Allahü teâlânın rahmetine kavuşmuştur. Allahü teâlâ O’ndan râzı olmuştur.” Hazreti Salât bin Hâkim diyor ki; “Dâvûd-i Tâî’nin vefât ettiği gece, nûr ve çok melekler gördüm, (Cennet-i a’lâ, Davud’un gelişi için süslenip, hazırlandı. Dâvûd muradına erdi) diyorlardı. Birisi, o gece rü’yâsında Dâvûd-i Tâî’yi gördü. “Şu anda zindandan kurtuldum” diyordu. Sabah olunca rü’yâyı anlatmak için evine geldiğinde onu vefât etmiş olarak buldu. Vefât haberi Bağdâd’ta çabuk duyuldu. Cenâzesini taşımakla şereflenmek için binlerce insan toplandı. Kabrin başında İbn-i Semmâk hazretleri, “Ey Dâvûd! Kendini, kabir zindanına konmadan önce dünyâda hapsettin. Hesap günü gelmeden önce, sen kendini hesaba çektin. Bugün Allahü teâlânın rahmetine ve Rıdvânına kavuşursun” dedi.
Hazreti Dâvûd-i Tâî buyurdu ki:
“Her nefs, dünyâdan susuz olarak gidecektir. Ancak Allahü teâlâyı zikreden kullar bundan müstesnadır.”
“Uzun emele dalan bir kul, üzerindeki kul borçlarını unutur ve tövbe etmeyi sonraya bırakır. Siz böyle yapmayınız.”
“Her an kusur ve günahları çoğalan, kabahatları yenilenen bir kul, nasıl olur da üzülmez.”
“Dünyâya düşkün olan kimsenin, insanlardan ayrı yaşamasının (uzlete çekilmesinin) bir faydası olmaz. Dost ve yoldaşı Allahü teâlâ, nasîhat edeni Kur’ân-ı kerîm olmayan kimse, şüphesiz yolu şaşırmıştır. Onun uzleti uygun değildir.”
“Benim uzlete (yalnızlığa) çekilişimin sebebi, büyüklere hürmetin kalktığını görmem, arkadaşımın bana kızdığı zaman, beni kötülemek için birçok ayıplarımı sayıp döktüğünü müşâhede etmem olmuştur.”
“Dünyâyı sevenler, dünyalıkları için âhıretlerini terk ediyorlar. Sen, Allahü teâlânın emirlerini yapabilmek için dünyâyı terk et.”
“Nefsimin hiç bir amelini güzel bilmedim ve karşılığında sevâb ummadım.”
“Senin ayıplarını araştıran, kötü insanlarla arkadaş olma.”
“Hayatımda, gece ibâdet edenlerden başka hiç kimseye imrenmedim.”
“Selâmet istersen dünyâya kıymet verme, kerâmet istersen, sonsuz olanı yüce tut.”
Abdülmelik bin Ömer, Habîb bin Ebî Ömer, Muhammed bin Abdullah bin Ebî Leylâ gibi âlimlerden hadîs-i şerîf rivâyet etti. İsmail bin Ali, Mus’âb bin Mikdâd, Ebû Nâim, El-Fadl bin Vekî gibi zâtlar Hazreti Dâvûd-i Tâî’den hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir.
Zühd ve takvâda o kadar ileri gitmişti ki, zamanın âlimleri: “Eğer bütün insanlar Dâvûd-i Tâî ile tartılsa, ibâdetçe cümlesinden ağır gelir” buyurdular.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Miftâh-üs-se’âde, cild-2, sh. 250
2) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye, sh. 996
3) El-A’lâm, cild-2, sh. 235
4) Vefeyât-ül-a’yân, cild-1, sh. 177
5) Hilyet-ül-evliyâ, cild-7, sh. 535
6) Tabakât-ül-kübrâ, cild-1, sh. 76
7) Tezkiret-ül-evliyâ, sh. 141
? Târîhi Bağdâd, cild-8, sh. 347
9) Risâle-i Kuşeyrî, sh. 74, 75, 76, 301, 329, 572, 579
10) Keşf-ul-mahcûb, sh. 240 (Urdu tercümesi)
11) Câmi-ul-kerâmât-il-evliyâ, cild-2, sh. 346
12) Eshâb-ı Kirâm, sh. 323
13) Nefehat-ül-üns, sh. 94
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
A’MEŞ (Süleymân bin Mihran)
Tabiîn devrinin büyük hadîs, kırâat, fıkıh imamlarından. Kûfe’nin büyük âlimlerinden olup, zamanının imâmı idi. İsmi, Süleymân bin Mikrân el-Kâhili el-Esedî el-Kûfî’dir. Künyesi Ebû Muhammed’dir. Babası, Demâvend’li iken, Kûfe’ye hicret edip, orada yerleşti. A’meş ( radıyallahü anh ) 61 (m. 680)’de, başka bir rivâyette, Hazreti Hüseyin’in şehîd olduğu gün Kûfe’de doğdu. 148 (m. 765)’de vefât etti. 147 veya 149’da vefât ettiği de rivâyet edilmiştir. Gözlerinden çok yaş aktığı ve görme hassasının çok zaif olmasından dolayı A’meş lakabı ile meşhûr olmuştur. Benî Esed’den Kâhıloğullarının âzâdlı kölesi idi.
Hazreti A’meş, hadîs ilminde hafız (yüzbin hadîs-i şerîfi râvileri ile birlikte ezberlemişti), sika (güvenilir, sağlam) bir zât olup ilmi ve fazîleti çok yüksektir, ilminin çokluğu sebebiyle kendisine Allâmet-ül-İslâm; Sıdkının, doğruluğunun çokluğu sebebiyle de “Mushaf denilmiştir. Hüşeym, A’meş ( radıyallahü anh ) hakkında diyor ki: “Kûfe’nin her tarafında, Allahü teâlânın kitabını onun kadar iyi okuyan, onun kadar güzel söz söyleyen, onun kadar anlayışlı, sorulan her suâle onun kadar süratle cevap veren birini görmedim.”
Onun nazarında herkes müsavî idi. Sohbetlerinde zenginler, fakîrler, hatta sultanlar bile aynı safta bulunurlardı. Zengin, fakîr herkes, huzûrunda emirlerini bekleyip arzularını yerine getirmek için can atarlardı. Bununla beraber, çoğu zaman bir dilim ekmeği dahi bulunmazdı. Yediği lokmanın helâldan olmasına çok dikkat eder, şüpheli şeylerden kaçınan (zahid) bir zat idi. Hep ölümü düşünür, ona hazırlıklı olmak için çalışırdı. Uykudan uyandığı zaman, su bulup abdest alması gecikecek ise derhal teyemmüm ederdi. Su ile abdest alıncaya kadar geçecek olan az bir zamanı böylece abdestli olarak geçirirdi. Bu halini görenlere “ben abdestsiz olarak ölmekden korkuyorum. Çünkü ölümün ne zaman geleceği belli değildir” buyururdu.
Hazreti A’meş, kırâat imamlarından, hadîs ilminde çok yükselmiş olanlardan ve Kûfe’de bulunan fıkıh âlimlerindendi. Çok ibâdet ederdi. Yetmiş seneye yakın bir zaman, bütün namazlarını cemaatle ve birinci safda kıldı.
Kırâat ilminde on imamdan sonra meşhûr olan dört kırâat imamından birisi de A’meş ( radıyallahü anh )’dır. Bu dört kırâat tevâtür derecesine ulaşmamıştır. Hazreti A’meş, hadîs ilminde de âlim olup Kûfe’de en son vefât eden Sahâbî Hazreti Abdullah bin Ebî Evfa ile görüşüp ondan hadîs-i şerîf rivâyet etti.
Büyük hadîs âlimi olan A’meş ( radıyallahü anh ) İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe’den bir çok mesele sordu. İmâm-ı A’zam bu suâllerin her biri için hadîs-i şerîfler okuyarak cevab verdi. Hazreti A’meş, İmâm-ı A’zam’ın hadîs ilmindeki derin bilgisini görünce “Ey fıkıh Âlimleri! Sizler mütehassıs tabib, bizler ise eczacı gibiyiz. Hadîsleri ve bunları rivâyet edenleri biz söyleriz. Bizim söylediklerimizin mânâlarını siz anlarsınız dedi. Bir defasında bir kimse gelip bir mesele sordu. Hazreti A’meş bunun cevabını düşünmeye başladı. O esnada Hazreti İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe geldi. A’meş, bu suâli imâma sorup cevabını istedi. İmâm-ı A’zam, hemen geniş cevab verdi. A’meş, bu cevaba hayran olup “Yâ İmâm bunu, hangi hadîsten çıkardınız?” dedi. İmâm-ı A’zam bir hadîs-i şerîf okuyup, “Bundan çıkardım, bunu senden işitmiştim” buyurdu.
İmâm-ı A’zam hazretleri bir gün Hazreti A’meş’in yanına gidip “Hadîs-i şerîfte bildirildiğine göre Allahü teâlâ kimin gözlerinden görme hassasını alırsa, ona karşılığını verir, sana ne verdi?” diye sordu. Hazreti A’meş cevabında dedi ki: “Allahü teâlâ, mükâfat olarak bana sıkıntı, ağırlık verenleri görmekten kurtardı.”
“Neden gözün yaşarır?” diye sorduklarında, A’meş: “Ağırlık veren (ahmak) kimselere bakmaktan yaşarır”, diye cevab vermiştir.
Biz öyle kimselere yetiştik ki, onlardan biri, günlerce kardeşini göremez, sonra onunla karşılaşdığında “Nasılsın? Ne haldesin?” diye sorardı. Bu sorma laf olsun diye olmaz. Kardeşi, kendisinden malının yarısını istemiş olsa bile hemen verirdi.
Şimdi öyle insanlar var ki, kardeşiyle her gün karşılaşsa bile “Nasılsın? Ne haldesin?” diye soruyor. Hatta evdeki tavuklarını bile soruyor. Fakat kardeşi kendisinden bir dirhem istese vermiyor...”
A’meş, zamanından sonra da ilminin çokluğu sebebiyle, hayırla anılmıştır. Nitekim, onun vefâtından sonra, evini bir çok âlim ziyâret etmiştir. Cerîr şöyle anlatır: “Vefâtından sonra A’meş’i rü’yâmda gördüm, nasılsın? diye sordum. Bana: “Allah’ın mağfireti ile kurtulduk. Âlemlerin Rabbi olan Allah’a hamd olsun” diye Cevab verdi.
Hazreti Enes bin Mâlik ile görüştü. Tabi’în-i ızâm’dan Ebû Vail, Zir bin Hubeys, İbrâhîm en-Nehaî, İbn-i Şihâb ez-Zührî ve diğer hadîs âlimlerinden hadîs-i şerîf rivâyet etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerin sayısı 1300’dür. El-Hâkim, İbn-i Maîn’den şöyle naklediyor: “Hadîs ilminde senedlerin en güzeli, el-A’meş, İbrâhîm en-Nehaî, Alkame bin Kays ve Abdullah İbn-i Mes’ûd silsilesidir.” Rivâyet ettiği Hadîs-i şerîflerden bazıları:
“Ümmetimden Cennete ilk girenlerin yüzleri, mehtablı bir gecede görünen ay gibidir. Bunlardan sonra girenler yüzü, gökte aydınlığı fazla olan yıldızlar gibidir. Bundan sonrakiler, durumlarına göredir. Cennette, büyük ve küçük abdest bozmak yoktur. Cennettekiler, tükürmezler, balgam çıkarmazlar; Tarakları altındandır. Buhurdanlıklarında öd ağacı tüter. Terleri misk gibi kokar. Boyları hep bir hizadadır. Hepsinin boyu, Hazreti Âdem’in (aleyhisselâm) boyu gibidir. Hazreti Âdem’in boyu altmış arşın idi.”
“Bir kimse Cum’a günü güzel abdest aldıktan sonra, Cuma namazına gidip, imamın yakınına oturur, söylenenleri dinler, bu arada konuşmayıp susarsa, iki Cuma arasında işlediği günahlar üç gün fazlasıyla bağışlanır. Bir kimse de hutbeyi dinlemeyip başka şeyle meşgûl olur, lüzumsuz söz söylerse, onun Cuması boşa geçmiş olur.”
“Bir hayrın yapılmasına yardımcı olan kimse, o hayrı işlemiş gibidir.”
“Yaratılmış olanlar hakkında tefekkür ediniz. Yaratan hakkında tefekkür etmeyiniz.”
“Bir kimse, kızını iyi bir şekilde terbiye etse; dinini öğretse ve Allahü teâlâ’nın kendisine verdiği ni’metlerden kızına da verse o kızı kendisi ile Cehennem arasında perde olur.”
“Zaman gelir Cehennemlikler öyle acıkır ki, bunun te’sîri, şiddetli Cehennem azâbına denk olur. Yemek diye feryâd ederler. Onlara, açlığa faydası olmayacak ve kendilerini beslemeyecek olan zehirli dikenden yemek verilir. Yine yemek isterler. Onlara yine dikenli yemekler verilir. Fakat bunları da sindiremezler. Hemen dünyâdaki gibi bu yemekleri şarapla hazmettikleri akıllarına gelir ve şarap isterler. Bunlara dikenli bardaklarda şarap yerine irin verilir. Onlar irini ağızlarına yaklaştırınca, dikenler yüzlerini yırtar. İçtikleri midelerine indiği vakit midelerini parça parça eder. Cehennem bekçilerini çağırır ve: “Ne olur, Allah’a duâ et de bir gün olsun azâbımızı hafifletsin” derler. Cehennem zebanîleri “Size açık delîllerle Peygamberler gelmedi mi?” diye sorarlar. Onlar da “Evet geldi. Fakat biz inanmadık” derler. Mâlik’i çağırırlar, gelir ve ona: “Rabbimiz, hakkımızda iyi bir hüküm versin” derler. Mâlik: “Sizler burada kalacaksınız.” buyurur. Bu hadîs-i şeriflerin râvîlerinden A’meş şöyle bir açıklama yapmaktadır “Bunların bu yalvarıştan ile Mâlik’in menfî cevap vermesi arasında bin yıl geçer, diye duydum” ve devamla: “Bu sefer kendi kendilerine, “Biz Allah’a yalvaralım, bize Allah’tan hayırlısı yoktur” derler ve: “Ey Rabbimiz, azgınlığımız galebe çaldı. Sapıklıkta kaldık. Bizi Cehennemden çıkar, bir daha isyana dönersek o zaman zalimlerden oluruz” derler. Allahü teâlâ onlara, “Sesinizi kesin, daha konuşmayın” buyurur. İşte o zaman her iyilikten ümidleri kesilir. O vakit hasret ve nedamet içinde kalırlar.”
“Bir kimse, yaşlı ana-babasına bakmak, küçük çocuklarını geçindirmek ve halka muhtaç olmamak için çalışırsa, Allah yolundadır. Ama görsünler ve işitsinler diye çalışıyorsa o zaman şeytanın yolundadır.”
Hazreti A’meş, bir sabah Benî Esed mescidine uğradı. Müezzin kametden sonra, imam birinci rek’atta Bakara sûresini, ikinci rek’atta Âl-i İmrân sûresini sonuna kadar okudu. Namazdan sonra Hazreti A’meş imâma “Allahtan kork. Resûlullah’ın ( aleyhisselâm ) “İnsanlara imam olan, namazı hafifletsin, zira arkasında yaşlılar, zayıflar ve ihtiyâç sahipleri vardır.” hadîs-i şerîfini işitmedin mi? dedi.
“Hasan ile Hüseyin Cennetteki gençlerin efendisidir.”
“Ali’nin yüzüne bakmak ibadettir.”
Hazreti A’meş’in rivâyet ettiğine göre: “Azrail (aleyhisselâm) insan sûretine girerek Süleymân’a (aleyhisselâm) uğradı ve orada bulunan bir adama dikkatle baktı. Adam da bunu fark etti. Azrail (aleyhisselâm) gidince, adam Süleymân’a (aleyhisselâm) kim olduğunu sordu. Azrail (aleyhisselâm) olduğunu anlayınca: “Bu, beni alacak gibi bakışla, bana, bakıverdi. Ben, bundan korkuyorum” dedi. Süleymân (aleyhisselâm) “Ne yapmamı istiyorsun? deyince, adam: “Beni rüzgâr ile Hindistan’ın öteki kenarına attır” dedi. Süleymân (aleyhisselâm) da dediğini yaptı. Bir müddet sonra Azrail (aleyhisselâm) ile karşılaşınca, önceki bakışının sebebini kendisine sordu. Azrail (aleyhisselâm): “Hindistan’ın doğusunda pek kısa bir müddet sonra adamın rûhunu kabza memur iken adamı burada gördüğüme şaşarak, ona baktım” dedi.
“Ramazan ayında yapılan ibâdetler, gelecek ramazana kadar, Hac zamanında yapılan ibâdetler, gelecek hac zamanına kadar, Cemâatle kılınan Cuma namazı gelecek Cumaya kadar, cemaatle kılınan vakit namazı da ondan sonraki vakit namazına kadar işlenen günahlara keffarettir. Ama büyük günah işlememek şartıyla.”
A’meş ( radıyallahü anh ) Zeyd İbn-i Veheb’den naklen, İbn-i Mes’ûd’un ( radıyallahü anh ) şöyle anlattığını rivâyet ediyor. “Sizin bu dünyâda kullandığınız ateş, Cehennem ateşinin yetmişte biri kadardır. Cehennemin ateşi iki defa denize daldırılıp çıkartılmış olsa yine ondan istifâde edemezsiniz. Denize iki defa daldırılmış olmasına rağmen sıcaklığı o derece fazla olur ki, yine ondan faydalanılamaz.” Hazreti A’meş buyurdular ki: “Halkın işi gücü fesâd olunca, şerliler başlarına geçer.”
“Öldükten sonra beni kimseye sormayın, varın beni Rabbime sorun. Ve beni bir çukura atın. Cesedim o kadar kıymetsizdir ki, tek kişinin dahi peşinden gitmesine değmez.”
“Nefsimi elimle tutabilseydim, parça parça doğrar, hayvanların önüne yem olarak atardım.”
“Görmeden evlenmenin sonu elem ve kederdir.”
“Bir cenâze olduğunda, bizi öyle hüzün kaplar ki, kime taziyede bulunacağımızı tanıyamaz hale gelirdik.”
“İçinizde Allahü teâlâ’ya âsi olanlar, işledikleri o çirkin işlerin isli bir duman olup yüzlerine çökeceğinden, mahşer günü halkın önünde başlarına böyle bir hâl geleceğinden niçin korkmuyorlar?”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Târîhi Bağdâd, cild-9, sh. 3
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-4, sh. 222
3) Gayet-ün-nihaye, cild-1, sh. 315
4) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 154
5) Hilyet-ül-evliyâ cild-5, sh. 46
6) Mîzân-ul-i’tidâl, cild-1, sh. 423
7) El-A’lâm, cild-3, sh. 198
? Tabakât-ül-fukaha sh. 59
9) Vefeyât-ül-a’yân, cild-2, sh. 400
10) Tabakât-ı İbn-i sa’d cild-5, sh. 342
11) Kâmûs-ul-a’lâm cild-2, sh. 997
12) Müsned-i Ahmed bin Hanbel cild-1, sh. 380
13) Fâideli Bilgiler sh. 49
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABBÂD BİN ABBÂD BİN HABÎB
Meşhûr hadîs âlimlerinden. İsmi, Abbâd bin Abbâd bin Habîb bin Mühelleb bin Ebî Sufre’dir. Künyesi “Ebû Muâviye”dir. Atâkî, Ezdî, Mühellebî ve Basrî nisbetleri ile de tanınmaktadır. Doğum târihi kesin olarak bilinememektedir. Hicrî 181 (m. 797) târihinde Recep ayının 18’inde Bağdâd’da vefât etmiştir.
Abbâd bin Abbâd, hadîs hafızlarından olup, Basra’da yetişen meşhûr âlimlerdendir. Yüzbin hadîs-i şerîfi senetleri ile birlikte ezberlemiştir. Zamanının âlimleri arasında şerefli, üstün bir yeri vardı. Fazîlet sahibi, hadîs-i şerîf rivâyetinde sika, yani güvenilir bir kimseydi. Çok sayıda âlim, onu hadîste senet kabûl etmişlerdir.
Ebû Cemre-i Dabi’î, Yunus bin Habbâb, Muhammed bin Amr, Avf el-A’rabî, Ebû Uyeyne’nin kölesi Vâsıl, Hişâm bin Urve, Âsım el-Ahvâl gibi birçok kimselerden ilim alıp, hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Yahyâ bin Muîn, onun hakkında dedi ki: “O, hadîs rivâyetiyle meşhûr olan Hammâd bin Avvâm’dan daha güvenilir ve ondan daha çok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.” Ahmed bin Hanbel, Küteybe, Müsedded, Yahyâ bin Muin, Ahmed bin Meni’, Hasen bin Arefe ve başkaları Ondan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Hazreti Âişe’den rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şöyledir: Hazreti Âişe buyurdu ki:
“Yanıma Ensârdan bir kadın girdi. Resûlullah’ın ( aleyhisselâm ) yatağını dürülmüş olarak gördü, sonra gitti ve bana içi yün olan bir yatak gönderdi. O sırada Resûl-i Ekrem yanıma geldi ve “Bu nedir?” buyurdu. Ben de durumu olduğu gibi anlattım. Bana “Onu geri ver!” buyurdu. Ben onu iade etmedim. Fakat Resûl-i Ekrem efendimizin evde üç defa“Geri ver!” buyurmasından çok hayrete düştüm. Tekrar, “Onu iade et! Ey Âişe, Allahü teâlâ’ya yemîn ederim ki, eğer isteseydim Allahü teâlâ benim yanımda altından ve gümüşten dağlar bulundururdu.” Ebû Cemre’den, O da İbn-i Abbâs’tan naklen haber verdi. İbn-i Abbâs şöyle buyurdu: “Abdülkays heyeti Resûlullah efendimizin huzûruna gelerek, “Yâ Resûlallah! Şu mahalle sakinleri bizler Râbia’nın bir koluyuz. Seninle aramıza Mudar kâfirleri girmiştir. Bu yüzden sana ancak haram aylarda gelebiliyoruz. Bize öyle bir şey emret ki, onunla hem kendimiz amel edelim hem de bizden sonrakileri ona davet eyleyelim”, dediler. Resûlullah efendimiz şöyle buyurdular. “Size dört şey emrediyorum. 1- Allahü teâlâya imânı, (sonra bunu kendileri tefsîr ederek) Allah’dan başka ilah olmadığına ve Muhammed aleyhisselâm’ın O’nun Resûlü olduğuna şehâdet etmenizi 2-Namaz kılmayı, 3- Zekât vermeyi, 4-Bir de aldığınız ganîmetlerin beşte birini vermenizi emrediyorum...”
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) buyurdular ki:
“İslâmiyyet garîb, kimsesiz olarak başladı. Son zamanlarda, başladığı gibi, garîb olarak geri döner. Garîb olan müslümanlara müjdeler olsun.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-3, sh. 257
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 95
3) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 296
4) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 367
5) Vefeyât-ül-A’yân cild-6, sh. 308
6) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-3, sh. 309
7) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 260, 261
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN ABDÜLAZÎZ
Tanınmış bir hadîs âlimi, Ömerî diye tanınır. 184 (m. 800) senesinde Medine-i Münevvere’de vefât etti. Babasından ve başkalarından hadîs-i şerîf rivâyet etti. Ondan da, Süleymân bin Muhammed bin Yahyâ bin Urve bin Zübeyr, İbn-i Uyeyne, İbn-i Mübârek, Mûsâ bin İbrâhîm gibi âlimler (r.anhüm) hadîs-i şerîf bildirmişlerdir.
İbn-i Hibbân buyurdu ki: O, zamanının en zahid (dünyâya düşkün olmıyan) ve âbidlerinden (çok ibâdet edenlerden) olup, hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlim idi.
Fudayl bin Iyâd buyurdu ki: “Abdullah bin Abdülazîz ile İbn-i Mübârek’in huzûruna gidip, yanında bulunmayı çok seviyorum.”
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
Enes bin Mâlik’den rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Dünya husûsunda, kendisinden yukarı olanlara, dîni husûsunda kendisinden aşağıda olanlara bakan kimseyi, Allahü teâlâ şükredici ve sabredici olarak yazmaz. Dünya husûsunda kendisinden aşağıda olanlara bakıp, din husûsunda kendisinden yukarıda olana bakan kimseyi Allahü teâlâ, şükreden ve sabırlı bir kul olarak yazar.”
İbrâhîm bin Sa’d’dan rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Eshâbım hakkında, Allahü teâlâdan korkun. Sakın benden sonra onlara düşmanlık yapmayınız. Onları seven beni sevdiği için sever. Onlara buğz eden, kin tutan, bana düşmanlığından dolayı böyle yapmış olur. Onlara eziyet eden, bana eziyet etmiş olur. Bana eziyet eden, Allahü teâlâya eziyet etmiş olur. Kim Allahü teâlâya eziyet ederse, Allahü teâlânın onu cezalandırması çok yaklaşmıştır, demektir.”
Sâlim bin Abdullah’dan rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allahü teâlâya yalvarıp, duâ etmeden önce Ma’rûfu (iyiliği) emredip, Münker’den (kötülükten)nehyediniz (alıkoyunuz.) Günahınıza pişman olup, Allahü teâlâdan afv ve mağfiret dilemeden önce, elbette Allahü teâlâ sizin duâlarınızı kabûl etmiyecek. O zaman afv mağfiret de olunmıyacaksınız. Yahudi âlimler ve hıristiyan din adamları Emr-i ma’rûf ve Nehy-i an-il münkeri terk ettikleri için, Allahü teâlâ onları, kendi Peygamberlerinin lisânı üzere lanetleyip, umûmî bir belâ vermiştir.”
Ebû Ca’fer el-Hızâ: Abdullah Ömerî’nin ( radıyallahü anh ) bir gün büyüklerden birisinin şu sözünü naklettiğini bildirdi: “Kur’ân-ı kerîmi çok okumalı. Çünkü, Kur’ân-ı kerîm, okunup emirlerine uyulduğu zaman, Cennete götürür.”
Abdullah Ömerî hazretleri dâima kitaplarıyla beraberdi. Onları yanından hiç ayırmazdı. Mutlaka yanında bakacağı bir kitap bulunurdu. Ona, niçin, kitapları bu kadar seviyorsun dediler. O, bunlara şu sözlerle cevap verdi. “İnsana kabirden daha ibret verici ve daha çok nasîhat eden bir şey yoktur. Yalnızlık, bir takım sıkıntı ve kötülüklerden uzak tutar. Kitap ise, insana yakın ve samimi bir arkadaştır.”
Birgün şöyle duâ etti: “Yâ Rabbi! Sana, büyüğümüz, küçüğümüz tövbe ederiz. Tövbelerimizi, doğru kıl. Bizi tövbesine uymayanlardan eyleme, Allahım!”
Ebû Münzir İsmail bin Ömer anlattı. Abdullah Ömerî ( radıyallahü anh ) şöyle diyordu: “İnsanoğlu gaflete dalar da, Allahü teâlâ’nın emirlerini yapmaz olur. Yasakladığı şeyleri yapmağa başlar, insanlardan korkarak, Emr-i ma’rûf ve Nehy-i an-il-münker (iyiliği emredip, kötülüklerden alıkoyma) farzını terk eder.”
Muhammed bin Harb el-Mekkî dedi: Abdullah bin Abdülazîz Ömerî hazretleri yanımıza gelmişti. Onun etrâfına toplandık. Mekke-i Mükerreme’nin ileri gelenleri de toplanmıştı. Bu sırada başını kaldırınca, Kâ’be-i Muâzzama’nın etrâfında yükselen sarayları gördü. Şiddetli bir şekilde bağırarak “Ey bu köşkleri bu mukaddes mekanın yanına dikenler; “Ölünce, yapayalnız kalacağınız, mezarların zifiri karalıklarını hatırlayınız. Ey zevk ve sefâ sahipleri, ey dünyâ ni’metleri içerisinde yüzenler! Kabirde, kurtların, böceklerin, yiyecekleri ve gıdaları olacağınızı, şu güzel vücutlarınızın, toprağın altında çürüyeceğini, o gören gözlerinizin akacağını, konuşan dillerinizin susacağını hiç düşünmüyor musunuz?” Abdülazîz hazretleri bunları söyleyince gözleri doldu.
Birisi Abdullah bin Abdülazîz’e, “Bana nasîhat et” dedi. Bunun üzerine, o zâta dönerek: “Verâ çok kıymetli bir haslettir, insanın kalbinde verânın (şüpheli şeylerden sakınma) bulunması, bütün dünyâya bedeldir. Onun için, bir şey şüpheli ise ondan sakın. Yoksa haram işlersin” dedi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-8, sh. 283
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 302
3) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-5, sh. 435
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN AVN
Tabiînin büyüklerinden. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. 151 (m. 768)’de vefât etti. Abdullah bin Avn, Semâme bin Abdullah bin Enes, Muhammed İbn-i Sîrîn, İbrâhîm en-Nehaî, Ziyâd bin Cübeyr bin Hayve, Kâsım bin Muhammed, Hasan-ı Basrî, Şa’bî, Mücâhid ve başkalarından hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Hadîs toplamak için Mekke, Medine, Kûfe, Basra ve daha bir çok yere seyahat etmiştir. İmâm-ı A’meş, Dâvud bin Ebî Hind, Süfyân-ı Sevrî, Şû’be, Ebû Yahyâ el-Kattân, Abdullah İbn-i Mübârek, Vekî bin Cerrah, Muaz İbn-i Muâz, Muhammed bin Abdullah el-Ensârî ve başkaları da ondan hadîs rivâyet etmiştir. Hadîs ilminde sika (güvenilir) râvilerdendir.
Büyük âlim Kurre ( radıyallahü anh ) der ki: “Biz İbn-i Sîrin’in verâsına (haram ve şüphelilerden sakınmasına) hayran idik. Fakat Abdullah İbn-i Avn, Onu bize unutturdu. O bu husûsta çok ileri mertebelerde idi.”
Bikâr der ki; İbn-i Avn şöyle buyururlardı: “Akıllı olan bir kimseyi, işlediği hata için azarlamak yakışmaz. Şu zamanımızda da durum budur. Kim birini azarlarsa, daha şiddetli azarı bir başkasından kendisi duyar.”
Yine Bikâr anlatır: “İbn-i Avn’ın kimseyle alay ettiğini görmedim. Çünkü o, kendi halinde ve nefsiyle meşgûldü. Günden güne olgunlaşıyor, tasavvufta yüksek derecelere kavuşuyordu.”
Hergün sabah namazını talebeleri ile kılar sonra kimseyle konuşmadan, kıbleye karşı oturur, Allahü teâlâ’yı zikrederdi. Bu hal güneş doğuncaya kadar devam ederdi. Talebeleri de aynı şekilde yapardı. Güneş doğduktan sonra onlara dönüp, ders verir ve nasîhat ederdi. Boş ve faidesiz şeyler konuşmaz, insanlara faydalı olanları anlatırdı. Kendisinden çok güzel koku gelirdi. Temiz ve güzel giyinirdi. Belli zamanlarda evine kapanır, sükût ve tefekkürle vakit geçirirdi. Yaptığı iyi işleri gizler, iyi huyunu dahi belli etmezdi. Yaptığı amelleri kimsenin öğrenmesini, bilmesini istemezdi. Ana ve babasına çok iyilik yapardı. Onların yediği kaptan hiç yemek yemezdi. Sebebini soranlara “Korkarım, yediğim kaptaki bir lokmada, onların gözü olur da farkına varmadan alıp yiyebilirim” derdi. Bir gün annesi çağırdı. Sert bir şekilde cevap vermişti. Sonra buna çok üzüldü. Hemen gitti ve hareketine keffaret olsun diye, iki köle azâd etti. Evleri vardı. Hepsinde müslümanlar parasız otururdu. İsteyeceği ücret onlara çok gelebilir düşüncesiyle hiç kira almazdı. Diline sahip olup, hiçbir zaman kötü söz söylemezdi. Yaptıklarından pişman olmıyan aklı selim sahibi idi. Kur’ân-ı kerîmi çok okur, cemâate devam ederdi.
İbn-i Mus’ab ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: Avnoğlu Abdullah ile yirmidört sene beraber kaldım. Herşeyine dikkat ettim. Her haliyle dinimize uygun yaşayışının neticesinde meleklerin ona bir hata yazmadığı kanaatına vardım.”
Yahyâ el-Kattân da “Avnoğlu Abdullah’ın üstünlüğü, insanlar arasında dünyâyı en fazla terk etmiş olman bakımından değil, diline sahip olması bakımındandır. O, insanlar arasında diline en fazla sahip olanlardan birisidir.”
İbn-i Mübârek onun için, “Onun gibi namaz kılan görmedim” dedi. Abdurrezzak denen zât başkalarının da olduğunu söyleyince, “O sana kâfidir” demiştir. Âlimlerden Ravh ismindeki bir zât da, “Ondan daha ibâdet edici birisini görmedim” dedi. İbn-i Avn hiç kızmazdı. Kızdırmak isteyene duâ ile karşılık verirdi.
Muhammed bin Fudâle anlatır. Peygamber efendimizi ( aleyhisselâm ) rüyada gördüm. “İbn-i Avn-ı ziyâret ediniz. Çünkü Allahü teâlâ ve Resûlü onu seviyor” buyurdu. Bikâr bin Abdullah es-Sîrinî, O’nun bir gün oruç tutup bir gün tutmadığını söyler. İbn-i Mübârek’e, İbn-i Avn’ın ne ile bu dereceye yükseldiği soruldu. O da “doğrulukla” cevabını verdi. İbn-i Avn dedi ki: “Ey kardeşlerim! Sizin için üç şeyi seviyorum. Kur’ân-ı kerîmi gece-gündüz okumanızı, cemaate devamınızı ve kötü işlere mâni olmanızı.”
İbn-i Avn, Muhammed bin Sîrîn’den şu hadîs-i şerîfi nakletmiştir: “Cuma günü bir saat vardır ki, namaz kılan birisi o saate rastlar ve hayır isterse, Allahü teâlâ onu ona verir.”
İbn-i Sîrîn’den rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerde: “En faziletli oruç, kardeşim Dâvud aleyhisselâmın orucudur. O bir gün oruç tutar, bir gün tutmazdı.”
“Kul kardeşinin yardımında bulunduğu müddetçe, Allahü teâlâ o kula yardımda bulunur. Allahü teâlâ sıkıntıda bulunana yardımı sever.”
“Allahü teâlânın bir meleği vardır ki, her namaz sırasında (Ey Âdemoğulları, nefisleriniz üzerine yaktığınız ateşlere karşı durunuz. Onları namazla söndürünüz.)”
Resûlullah ( aleyhisselâm ) İlk lokmayı alırken, “Ey mağfireti geniş olan Allahım beni bağışla.” buyururdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 37
2) Tezkîret-ül-huffâz cild-1, sh. 156
3) El-A’lâm cild-4, sh. 111
4) Hülâsa sh. 309
5) Tehzîb-ut-tehzîb cild-5, sh. 346
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN BÜREYDE
Tabiîn devrinin hadîs âlimlerinden. İsmi Abdullah bin Büreyde bin Hasîb el-Eslemî’dir. Künyesi “Ebû Sehl”dir. El-Mervezî, Merv kadısı, el-Eslemî lakabları ile tanınmaktadır. 14 (m. 635) târihinde Kûfe’de Hazreti Ömer’in halifeliği zamanında doğdu. Basra’da yaşadı. Merv şehrine kadı olarak tayin edildi ve 115 (m. 707) târihinde orada vefât etti.
Abdullah bin Büreyde, Tabiînin sika (güvenilir) râvilerinden olup, hadîs ilminde büyük bir âlimdir. O, Eshâb-ı kirâm’dan Abdullah İbn-i Mes’ûd ile görüşmüştür.
Ebû Hâtem ve diğer âlimler O’nun sika (güvenilir) olduğunu bildirdiler. İmâm-ı Vekî diyor ki, “Abdullah’ın ikiz kardeşi Süleymân ondan daha çok övülmüştür ve hadîs bakımından en sahih olan odur demişlerdir.” O, babasından, İbn-i Abbâs’tan, İbn-i Amr’dan, Abdullah bin Amr’dan, İbn-i Mes’ûd’dan, Abdullah bin Muğfel’den, Ebû Mûsâ el-Eş’arî’den, Ebû Hüreyre’den, Hazreti Aişe’den, Semre bin Cündeb’den, Hazreti Muâviye’den, Mugîre bin Şu’be’den, Da’fel bin Hanzala’dan, Beşîr bin Ka’b’dan, Hamîd bin Abdurrahmân el-Himyerî’den, Ebü’l-Esved Dûeli’den, Hanzala bin Ali el-Eslemî’den, İbn-i Müseyyeb’den, İmrân bin Hüseyin’den, Yahyâ bin Ya’mer’den ve diğer bir çok hadîs âlimlerinden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da Beşîr bin Muhacir, Sehl bin Beşîr, Sev’âb bin Utbe, Huceyr bin Abdullah, Hüseyin bin Zekvân, Hüseyin bin Vâkıd-il-Mervezî, Dâvûd bin Vâkıd-il-Mervezî, Dâvûd bin Ebil’-Furat ve iki oğlu Sahr ve Sehl, Sa’îd bin Cerîrî, Mâuriye bin Abdülkerîm es-Sekafî, Mukâtil bin Hayyâm, Merv Kâdısı Hüseyin bin Vâkıd, Sa’d bin Ubeyde, Abdullah bin Atâ el-Mekkî, Ebû Tîbe Abdullah bin Müslim el-Mervezî, Ebu’l-Münib Abdullah bin Abdullah el-Atâkî, Osman bin Gıyâs, Ali bin Süveyd bin Mencuf, Kâtâde, Kehmes bin el-Hasan, Mâlik bin Mugul, Muharrib bin Dessâr, Mutrul-Verâk, Velîd bin Sa’lebe gibi bir çok âlimler hadîs-i şerîf almışlardır. Kendisinden, çok kimseler ilim öğrenmiştir.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Peygamberimiz ( aleyhisselâm ), “Ben sizi (İslâmın ilk zamanlarında) kabirleri ziyâretten men etmiştim. Artık onları ziyâret edin.” buyurdular.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-4, sh. 74
2) Tehzîb-ut-tehzîb cild-5, sh. 157
3) Mîzân-ül-İ’tidâl cild-2, sh. 396
4) Tezkîrât-ül-huffâz cild-1, sh. 102
5) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-7, sh. 221
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN DÎNAR
Tabiînin büyük hadîs âlimlerinden. Künyesi Ebû Abdurrahmân el-Umrî, el-Medenî'dir. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. 127 (m. 744) yılında vefât etmiştir. İbn-i Ömer’in azadlı kölesidir.
Zamanın en meşhûr âlimlerinden, bilhassa yetişmiş olduğu Eshâb-ı kiramdan İbn-i Ömer, Enes bin Mâlik’ten ( radıyallahü anh ), ayrıca Süleymân bin Yesâr, Ebî Sâlih bin Semmân’dan ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. İmâm-ı Nesâî onu müskirûn’dan (Çok hadîs rivâyet edenlerden) kabûl eder. Kendisinden, Mûsâ bin Ukbe, Mâlik, oğlu Abdurrahmân, Nâfî el-Kureşî, Süfyân-ı Sevrî, Süfyân bin Uyeyne, Muhammed bin Sûkâ gibi âlimler hadîs rivâyet etmişlerdir. Hadîs âlimleri onu sika (güvenilir) kabûl etmişlerdir. Rivâyetleri meşhûr hadîs kitabları olan Kütüb-i Sitte’de yer almaktadır.
Abdullah bin Dinar’ın yalnız bir tek Sahâbîden rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerin başka âlimlerin rivâyetlerinde geçen lafzî (sözlü) delîlleri vardır. Ebû Sâlih’den, onun da Ebû Hüreyre’den bildirdiği şu hadîs-i şerîf bunlara bir örnektir. Peygamber efendimiz buyurdu ki: “Îmân altmış küsur şu’bedir. Haya da imânın bir şu’besidir.” Bu hadîs-i şerîfin hem mânâsında, hem de lâfzında âlimler ittifâk etmiştir.
Abdullah bin Dinar hazretleri, ahlâkça da Tabiînin en ileri gelenlerinden idi. Ebû Hamza bir gün kendisinden nasîhat istediği zaman buyurmuştur ki: “İnsanlardan uzak, yalnız olduğunda da her zaman Allah’tan kork, beş vakit namazını cemaatle kıl. Yönünü harama çevirme ki, böylece her hâlinle Allahü teâlâ’ya yaklaşanlardan olursun.”
Abdullah bin Dinar hazretlerinin bizzat Sahabeden aldığı hadîs-i şeriflerden birisi: “Ay (Şaban ayı) yirmidokuz gündür. Hilâli görmedikçe oruç tutmayınız. Hilâli görmedikçe bayram etmeyiniz. Eğer ufkunuz bulutlanmış bulunursa sayıyı otuza tamamlayınız.”
“Herhangi bir kimse din kardeşine “Ey kâfir” derse bu tekfîr sebebiyle ikisinden biri muhakkak küfre döner. Eğer o kimse dediği gibi ise ne a’lâ! Aksi takdîrde sözü kendi aleyhine döner.”
“Ey kadınlar cemaati! Sadaka verin! İstiğfarı da çok yapın! Çünkü ben ekseriyetle Cehennemliklerin sizlerden olduğunu gördüm.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 125
2) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-5, sh. 626
3) Tehzîb-ül-esma ve’l-luga cild-1, sh. 264
4) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 417
5) Tehzîb-ut-tehzîb cild-5, sh. 201
6) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-2, sh. 286
7) Hilyet-ül-evliyâ cild-10, sh. 162
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN EBİ ZEKERİYYA
Tabiînin büyüklerinden bir hadîs âlimi. Künyesi Ebû Yahyâ eş-Şâmî’dir. Künyesi ile tanınır. Doğum târihi bilinmemektedir. 119 (m. 737) târihinde Halife Hişam zamanında ve Mekhûl’den sonra vefât etmiştir. Gazâlara katılır, cihad ederdi. Babasının ismi Iyâs bin Yezîd veya Zeyd bin Iyâs’dır. Abdullah bin Ebû Zekeriyya, Şamlıların âlimlerinden olup, Mekhûl’un akranıdır, yani ilim bakımından onun gibidir. Hadîs ilminde sika bir âlimdir. Ümm-üd-Derdâ, Recâ bin Hayve, Ubâde bin Şâmid’den (r.anhüm) hâdîs-i şerîf rivâyet etti. Ondan da Rebîa bin Yezîd, Saîd bin Abdülazîz, Evzâî, Yemân bin Adıy gibi âlimler, hadîs-i şerîf rivâyet edip, ilim öğrenmişlerdir. Âlimlerin hakkında buyurdukları: “İbn-i Sa’d, onu Şamlı Tâbiîn’in üçüncü tabakasında zikredip, “O, hadîs ilminde sika bir âlim olup, rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler azdır.”
Evzâî: “Zamanında, Şam’ın en fazîletti ve seçilmişlerinden idi.” Yemân bin Adiy: “Şam’da çok ibâdet eden zâtlardan birisidir” dediler. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler:
İbn-i Muhayriz’den rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Allah yolunda iken hâsıl olan tozla, Cehennemin dumanı, bir müslümanın üzerinde bir araya gelmez.”
Ebûdderdâ’dan rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdular ki: “Siz, kıyâmet gününde, kendi isimleriniz ve babalarınızın isimleriyle çağırılacaksınız. Öyleyse, isimlerinizi güzel koyunuz.”
Menkıbesi ve sözleri: Ebû Cemile anlattı. İbn-i Ebî Zekeriyya’dan duydum. Buyurdu ki; “Abdullah bin Ebî Zekeriyya’nın meclisinde hiç kimse konuşamazdı. O derdi ki: “Allahü teâlâyı anıp, onun emir ve yasaklarından konuşursanız, sizinle ilgilenir, size kıymet veririm. Eğer, insanlardan ve onların dedikodu ve gıybetlerinden bahsederseniz, sizi terk eder, yanınızda durmam.”
Utbe bin Temim bildirdi. O şöyle dedi: “Çok konuşan kimsenin düşmesi, hata etmesi ve yanlışlara dalması çok olur. Bu durumda olan kimsenin verâsı (şüphelilerden sakınması) az olur. Vera’sı az olanın kalbi, ölü bir kalb gibidir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-5, sh. 149
2) El-Kâşif cild-12, sh. 87
3) Tehzîb-ut-tehzîb cild-5, sh. 218
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN İDRİS
Tebe-i Tâbiîn’in fıkıh, hadîs ve kırâat imamlarından. Adı, Abdullah bin İdris bin Yezîd bin Abdurrahmân bin el-Esved, El-Evdî ez-Zeâferî’dir. Künyesi, Ebû Muhammed el-Kûfi’dir. Hicretin 120 (m. 737) yılında Kûfe’de doğdu. 192 (m. 807) yılında orada vefât etti. Âlim bir aileye mensûb idi. İlk tahsilini babasından, sonra amcası Dâvûd’dan aldı. Ondan sonra da İmâm-ı A’meş, Mansûr, Ubeydullah bin Amr, İsmail bin Ebû Hâlid, Ebû Mâlik, el-Eşcâi, İbn-i Cüreyc, İbn-i İshâk, Yahyâ bin Sa’îd el-Ensârî, Mâlik bin Enes ve daha birçok âlimden ilim öğrenmiştir. Yahyâ bin Âdem, Ahmed bin Hanbel, Yahyâ bin Maîn, İshâk bin Râheviye, İbn-i Ebî Şeybe ve daha birçok meşhûr âlim kendisinden ilim öğrenmişlerdir.
Abdullah bin İdris hazretleri ilmin her dalında geniş bilgi sahibiydi. İmâm-ı Mâlik’in sohbet arkadaşlarından olup, onun mezhebinden idi. Fetvâ verirken Medine halkının usûlüne uyardı. Ya’ni, hadîs ehlinin yoluna bağlıydı. Hârûn Reşîd, kendisini kadı yapmak istedi. Ancak bazı sebeplerle, Abdullah bin İdris bunu kabûl etmedi. Bunun üzerine Hârûn Reşîd oğluna hadîs okutmasını istemiş, O da oğlu cemaate gelirse, O’na hadîs okutabileceğini söylemiştir.
Abdullah bin İdris, hadîs âlimlerinin de ileri gelenlerinden idi. Kendisi güvenilir sika bir âlim olup, rivâyetlerinin bir kısmı Kütüb-i Sitte’de yer almaktadır. Osman Dârimi’ diyor ki: “İbn-i Ma’in’e; İbn-i İdris’i mi çok seversin, yoksa İbn-i Numeyrî’yi mi?” diye sordum. Buyurdu ki: “Her ikisi de sikadırlar (sağlam, güvenilirdirler). Ancak Abdullah bin İdris daha üstün olup, her ilimde sikadır, İmâm-ı Ahmed bin Hanbel hazretleri buyuruyor ki; “Abdullah bin İdris başkasında bulunmayan, benzeri görülmeyen güzel hasletlere sahip idi.”
İbn-i İdris hazretleri hadîs-i şerîf rivâyetinde çok titiz davranırdı, İbn-i Ammar diyor ki; “İbn-i İdris, konuşurken na’me yapanlardan hadîs-i şerîf rivâyet etmezdi.”
Bir defasında birisi na’me yaparak bir soru sordu. Bunun üzerine buyurdu ki; “Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîm’de buyuruyor ki; “Az kalsın, söyledikleri sözden gökler çatlayacak, yer yarılacak ve dağlar parçalanıp yere düşecek.” (Meryem-90). Siz konuşurken na’me yaptığınız müddetçe ben size hadîs-i şerîf nakl etmem.”
Ubâde İbn-i Sâmit’ten ( radıyallahü anh ) şöyle rivâyet etti; “Biz Resûlullah’a zorlukda, kolaylıkda, neşede, kederde ve başkalarını bizim üzerimize tercih edilmesi hallerinde itaat eylemek, âmir olan kimselerle emirlik husûsunda nizâlaşmamak, her nerede bulunursak bulunalım, muhakkak hakkı söylemek, Allah yolunda hiç bir kimsenin kınamasından ve kötülemesinden korkmamak üzere bîat edip söz verdik.”
Hazreti Âişe vâlidemize Peygamberimizin okuduğu bir duâ sorulduğunda; Resûlullahın ( aleyhisselâm ), “Allahım! Ben bütün yaptıklarımın ve yapmadıklarımın şerrinden sana sığınırım.” diye duâ ettiğini buyurdu.
İbn-i İdris hazretleri kırâat ilminde de büyük âlimlerden idi. İmâm-ı Kisâî hazretlerine “Kur’ân-ı kerîm’i en iyi okuyan kimdir” diye sorulduğunda “Abdullah bin İdris, ondan sonra Hüseyin el-Câfi’dir.” diye cevap verdi. Kırâati, İmâm-ı A’meş ve Nâfi bin Ebî Nuaym’dan okumuştur. Abdullah bin İdris hazretleri Kur’ân-ı kerîm’i çok okurdu. Vefât edeceği esnada başucunda ağlayan kızına “Yavrucuğum! Ağlama. Ben bu evde dörtbin hatim okudum” diye buyurdu.
Güzel ahlâk sahibi, çok ibâdet eden ve fazîlet kaynağı idi. Denildi ki, Kûfe’de ondan fazla ibâdet eden yoktu. Yine Hasen bin Arefe hazretleri buyuruyor ki; Kûfe’de İbn-i İdris’ten daha fazîlet sahibi kimse görmedim. Ebû Hayseme diyor ki; İbn-i İdrîs’in bir şiirinde şöyle dediğini işittim:
Sarhoş ediyor, yasak olan içecek,
Haramdır onun azını da içmek,
Sizi korkuturum onu kullanmaktan,
Kurtulmak için tek çare vaz geçmek.
Abdullah bin İdris, zamanının siyâsî olaylarına da karışmamış ve bundan dâima kaçınmıştır. Hasen bin Rebî diyor ki, bir gün kendisine Hârûn Reşid’in yazdığı mektûb okundu. Bunu duyar duymaz nefesi sıklaştı. Düşüp bayıldı. Bir müddet sonra ayıldı ve buyurdu ki, “Ne günahımız vardı da bu mektûb bana yazıldı.” buyurmuştur.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-4, sh. 71
2) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 282
3) Tehzîb-ut-tehzîb cild-5, sh. 144
4) Târîh-i Bağdâd cild-9, sh. 415
5) El-Menhel-ül-azbil-mevrûd cild-2, sh. 198
6) Vefeyât-ül-a’yân cild-2, sh. 198
7) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 254, 255
? Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 330
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN KESÎR (İmâm-ı İbni Kesîr)
Tabiîn devrinde Mekke’de yetişen meşhûr kırâat âlimlerinden. Allahü teâlâ’nın kelâmı olan Kur’ân-ı kerîmin kırâatini (okunuşunu), Peygamberimizin okuduğu gibi bildiren âlimlerin ikincisi. Adı, Abdullah bin Kesir bin Muttalib’dir. Künyesi, Ebû Sa’îd veya Ebû Muhammed’dir. Ebû Bekir veya Ebu’s-Salt künyeleri de vardır. “Dârî” lakabı ile tanınmıştır. Dârî denmesinin sebebi, önce attâr idi, yani güzel kokular satardı. Araplar, attâra Dârî derler. Bahreyn’de bulunan ve Dârîn denen, koku getirilen bir yerin adıdır. Başka rivâyetler de bildirildi. Ailesi aslen İranlıdır. Kisrâ, babalarını gemilerle Yemen’in San’a şehrine göndermişti. Habeşlilerin, kendilerini buradan çıkarması üzerine Mekke’ye göç etmişlerdir.
İmam-ı İbn-i Kesir, 45 (m 665) yılında Mekke’de doğdu.. Orada, Eshâb-ı kiramın ve Tâbiîn’in büyüklerinden Abdullah bin Zübeyr, Hâlid bin Zeyd Ebû Eyyûb-ı Ensârî, Enes bin Mâlik, Mücâhid bin Cebr ve Abdullah İbn-i Abbâs’ın kölesi Derbâs’a yetişip onlardan ilim aldı, hepsinden rivâyette bulundu. Kur’ân-ı kerîm’in kırâatini arz yolu ile Abdullah bin Sâib’den aldı. Yani, başından sonuna kadar ona okuyup hatim etti. Abdullah bin Sâib de, Übeyy bin Ka’b’den, O da, Hazreti Ömer bin Hattâb’dan kırâat ettiler. Bu okuyuş Zeyd bin Sabit ve Abdullah bin Abbâs gibi Eshâb-ı kiram vasıtası ile Peygamber efendimizden bildirilmiştir.
İslâmî ilimlerden biri de, kırâat ilmidir. Bu ilim sayesinde, Kur’ân-ı kerîmin okunuşu değiştirilmekten ve bozulmaktan korunmuştur. İmâm-ı İbn-i Kesir ve diğer kırâat âlimleri Kur’ân-ı kerîmin okunuşunu zabt husûsunda çok büyük itinâ ve ihtimâm göstermişler, Peygamberimizin okuduğu şekilde müslümanlara ta’lim etmişler, öğretmişlerdir. Eshâb-ı kiramın ve diğer büyük kırâat imamlarının, akıllara şaşkınlık verecek derecedeki himmetleri, gayretli çalışmaları sayesinde Kur’ân-ı kerîmin Peygamberimizin kırâat ettiği şekil üzere okunması husûsu, gayet sağlam ve esaslı bir sûretle zâbt olunarak emniyet altına alınmış ve nesilden nesile intikal ederek zamanımıza kadar hiç bir değişikliğe uğramadan gelmiştir. Bu okunuş şekli, inşaallah kıyâmete kadar böyle devam edecektir.
İmâm-ı İbn-i Kesir, çok güzel Kur’ân-ı kerîm okurdu. Sesinin güzelliği ve kırâat bilgisinin yüksekliği sebebiyle okurken her kelimenin, her harfinin hakkını verirdi. Kur’ân-ı kerîmin belagat ve fesahatini, yüksek mânâsını canlandırmak husûsunda öyle güzel bir edası, öyle bir okuyuş tarzı vardı ki, zamanındaki insanlar arasında eşine çok az rastlanırdı. O, Mekke halkının ilimde önderi ve her zaman insanların, Kur’ân-ı kerîmin okunmasını öğrenmek için yanında toplanmaktan vazgeçmediği imamları idi.
İbn-i Kesir, çok belîğ ve fasîh konuşurdu. Hitâbeti çok kuvvetli idi. Sözlerindeki te’sîr çoktu. Beyaz sakallı, uzun boylu iri vücutlu olup, gözleri ve yüzü çok güzeldi. Tatlı esmer bir rengi vardı. Sakalını kına ile boyardı. Hâlinde sükûnet ve vakar alâmetleri görünürdü. İlmi ve fazîleti çoktu. Birçok kimse, kendisinden ilim alıp kırâat ve hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuşlardır. Bundan kırâat rivâyetinde bulunan iki râvisi vardı. İmâm-ı Kunbul ve İmâm-ı Bezzî...
İmâm-ı İbn-i Kesîr’in birinci râvîsi Kunbul’un adı, Muhammed bin Abdurrahmân bin Hâlid bin Muhammed el-Mahzûmî’dir. Künyesi Ebû Ömer, lakabı Kunbul’dur. 195 (m. 810) yılında Mekke’de doğdu ve 291 (m. 903)’de orada vefât etti. Hicaz bölgesindeki kırâat âlimlerinin üstadı, hocası idi. Kur’ân-ı kerîmin kırâatini arz yolu ile Ahmed bin Muhammed bin Avn-ı Nebâl’den almıştır. Kendisini Mekke-i Mükerreme’de kırâat için halef bırakan da O’dur. Daha başka birçok âlimden Kur’ân-ı kerîmin kırâatini öğrendi. İbn-i Kesîr’den bildirilen kırâati de, senet vasıtası ile rivâyet etmiştir. Zira o Kavvâs’tan o da Kast’dan, o da İbn-i Kesîr’den rivâyet eder. Hicaz bölgesinde Kur’ân-ı kerîm kırâati Kunbul’a dayanır. Her taraftan her şehir ve memleketten küçük ve büyük çok talebe, Allahü teâlânın kelâmını okumak, öğrenmek ve ezberlemek için ona gelir hizmetinde bulunarak yüksek derecelere kavuşurlardı. Ebû Abdullah-ı Kussâ diyor ki: “İmâm-ı Kunbul, Mekke’de büyük vazîfeyi üzerine almış bulunuyordu. Çünkü bu hizmet, elbette hayır, iyilik ve fazîlet sahiplerinden birine verilirdi. Böylece yaptığı iş ve ona âit hükümler doğru ve sağlam olurdu. Kunbul’de, zamanında ilim, fazîlet ve iyiliklerin hepsini kendisinde toplamış çok istifâdeli bir imam ve âlim olduğundan, Mekke’de bu kırâat işine ehil olarak, bu hizmeti ona vermişlerdir, İmâm-ı Zehebî diyor ki: “Bu hizmete başlaması, ömrünün ortalarında idi. Hizmette güzel bir yol takib etmesi ve yüksek bir ahlâkı vardı. Yaşlılığı sebebiyle bu hizmetlerini ölümünden yedi veya on sene evvel bıraktı. 291 (m. 903) yılında vefât etti.” Ona Kunbul lakabının verilmesinin sebepleri ihtilaflıdır. Bazıları ismi olduğunu bildirdiler. Bazıları da, Mekke’de sakinlerine “Kanâbil” (Kunbuller) denen bir evdendir, dediler. Bazıları da, ineklerde bir hastalık vardır. O hastalığın ilacının adına Kunbîl denir. Eczacılar bunu bilmektedirler. Kendisinde de böyle bir hastalık bulunduğundan, bu ilacı kullanması sebebiyle onunla tanınıp sonra kısaltılarak uzatan like harfi kaldırılıp kısaca “Kunbul” denmiştir, dediler. İmâm-ı Kunbul’un bildirdiği kırâat, İbn-i Mücâhid ve İbn-i Şenbûz tariki ile bildirilmiştir.
İmâm-ı İbn-i Kesîr’in ikinci râvisi Bezzî’nin adı, Ahmed bin Muhammed bin Abdullah bin Kasem bin Nâfi’ bin Ebû Bezzî’dir. Mekke’deki kırâat imamlarından olup, Mescid-i Haramın müezzini idi. 170 (m. 786) yılında doğdu ve 250 (m. 864)’de vefât etti. İlmi sağlam, bilgisi kuvvetli bir imâm idi. Babasından, Abdullah bin Ziyâddan, İkrime bin Süleymân’dan ve Veheb bin Vâdıha’dan kırâat etmiştir. Ondan da çok kimseler Kur’ân-ı kerîmin kırâatini öğrenip rivâyet etmişlerdir. İbn-i Kesîr’den bildirilen kırâati, senet vasıtası ile rivâyet etmiştir. Zîra İmâm-ı Bezzi, İkrime’den, o da Kast’dan, o da İbn-i Kesir’den rivâyet etti. Bezzî, bez yani kumaş satan kimse demektir. Başka, rivâyetler de vardır. İmâm-ı Bezzî’nin kırâati, Ebû Rebî’a ve İbnü’l-Habbâb tariki ile rivâyet edilmiştir.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 15, 16, 30
2) El-Burhân fî ulum-ü-Kur’ân cild-1, sh. 327
3) Bûdur-üz-zâhire sh. 6
4) Menâhil-ül-irfan cild-1, sh. 45
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN MÜBÂREK
Devrinin en büyük âlimlerinden. Horasan’da 118 (m. 736)’da doğup aynı yerde 181 (m. 796)’da vefât etti. Babası Türk, annesi Harzemlidir. Büyük âlim, şaşıranların yol göstericisi, dînin senedi, Hanefî mezhebinin reîsi olan İmâm-ı a’zamdan ilim tahsil etti. Ayrıca zamanın meşhûr âlimlerinin derslerine devam ederek hadîs ve fıkıh ilimlerinde söz sahibi oldu. Kitabları, kerâmetleri ve yetiştirdiği talebeleri pek çoktur. Bu talebelerden birisi de mezheb reîsi Ahmed bin Hanbel’dir.
Bir yıl ticâretle uğraşır, kazancının hepsini fakîrlere dağıtırdı, ikinci yıl İslâmiyeti yaymak için harplere giderdi. İlmi, fıkhı, edebi, zühdü, fesahati ve vera’ı çok idi. Geceleri ibâdet ile geçirirdi. Az konuşmayı kendine âdet edinmiş olup, emîn ve sözleri huccet (senet) idi. Kitaplarında yirmibinden ziyade hadîs-i şerîf vardı. Duâsı makbûl olanlardandı.
Bir gün bir a’mâ gelip, “Bana duâ buyurun da Allahü teâlâ gözlerime görme kuvveti versin!” dedi. Bunun üzerine Allahü teâlâya yalvararak duâ eyledi ve derhal a’mânın gözleri eskisi gibi görmeye başladı.
Abdullah bin Mübârek hazretleri Tabiînden bazı kimselerle görüşmüştür, imamlardan da bir çoğunun zamanına yetişmiştir. Senelerce İmâm-ı a’zam hazretlerinin sohbetinde bulunmuş, çeşitli hocalardan fıkıh ve hadîs-i şerîf dersleri almıştır.
Din düşmanlarına karşı ve nefisle cihad edenlerin başında gelirdi. Âlimlerin sultanı ismini almıştır. İlim ve yiğitlikte zamanının bir tanesi idi. Dinimizin büyüklerini görmüş sohbet etmiş ve onların makbûlü olmuştur.
Merv’de senelerce hadîs ve fıkıh okuttu. Kötü huylu bir kimse, yanına gelir giderdi. Bu gelen kimse bir gün bundan ayrıldı, gelmez oldu. Bunun ayrılmasına çok üzüldü. Niçin üzülüyorsun dediklerinde, “O zavallı gitti. O kötü huylar kendinden ayrılmadı. Onun haline üzülüyorum. Bizim yanımızda bir müddet daha kalsaydı ahlâkı düzelebilirdi” dedi.
Takvâsı (haramlardan kaçması) çok fazla idi. Bir defasında yolda bir yerde konakladı. İyi bir atı vardı. Kendisi namazda iken atı başkasına âit otlaktan yedi. Namazı bitirince atı otlak sahibine hediyye edip, yaya olarak yoluna devam etti. Hakkında söylenenler: “İbn-i Hibban: “Onda kendi zamanında, ilim ehlinden hiç bir kimsede bir araya toplanmamış olan güzellikler vardır.”
İsmail İbn-i İyâs, “Yeryüzünde Abdullah bin Mübârek gibisi yoktur. Allahü teâlâ yarattığı her güzel hasletten O’na da vermiştir.”
Abdullah bin Mübârek’in talebelerinden el-Fedl İbn-i Mûsâ ve Muhalled İbn-i Hüseyin ve başkaları bir araya geldiler. “Haydi İbn’ül-Mübârek’in güzel sıfatlarını sayalım” dediler. Sonra hepsi de “O ilmi, edebi, fıkhı, nahvi, lügatı, şiiri, fesahati, zühdü, vera’ı, insafı, gece kalkmayı, haccı, gazâyı, biniciliği, kahramanlığı ve faydasız konuşmayı terk etmeyi, arkadaşlarına muhalefet etmemeyi bir arada toplamıştır” dediler. Abbâs İbn-i Mus’ab da ilâve ederek, “Hadîsi, fıkhı, Arapçayı, şecaati, ticâreti, cömertlik ve yanlarında yokken, arkadaşlarına muhabbeti bir araya getirmişti” demiştir.
Abdullah İbn-i Muhammed-Addafif, “Ben İbn’ül Mübârek’i dinledim. O, bize göre insanların en yücesi ve onların içinde kendi zamanındaki ihtilafları en iyi bilendir.”
Şuayb İbni Harb, “Abdullah İbn-ül-Mübârekle kim karşılaşırsa, şeref kazanır. Çünkü o, zamanındakilerin hepsinden üstün vasıflara sahip bir insandır.” Süfyân-ı Sevrî, “Bütün ömründe, tek bir sene Abdullah bin Mübârek gibi olmayı arzu ederim. Maalesef, üç gün bile öylesine gücüm yetmez.” Yahyâ İbn-i Main “Abdullah bin Mübârek zekî, iyi tesbit edici, güvenilir (sika), hadîsleri sahih olan bir âlimdir. Rivâyet ettiği yazılı hadîsleri yirmi veya yirmibirbindir” demişlerdir.
Birgün Abdullah bin Mübârek, Şam’a gitmek üzere sefere çıktı. Giderken yolda ölmüş bir merkep gördü. Yanı başında ayakta bir fakîr de ağlıyordu. Abdullah bin Mübârek ona niye ağladığını sordu: Fakîr cevap olarak:
“Ben fakîr bir kimse olup, çoluk çocuk sahibiyim. Bunu üçyüz dirheme almıştım. Bundan sonra ne yapacağımı düşünerek ağlıyorum!”
Abdullah bin Mübârek buyurdu ki: “Sen bunu sağ iken üçyüz dirheme almıştın. Şimdi ise bunu senden semeri ile beşyüz dirheme alıyorum, deyip beşyüz dirhemi sayarak eline verdi. O gece fakîr rüyasında mahşeri gördü. Baktı ki, bahçeler, bağlar içerisinde bir merkep! Yularını ve palanını altın ve mercanlarla süslemişler! Yanı başında bir melek, şöyle nidâ ediyordu:
“Kim buna binerse ona müjdeler olsun.” Fakîr bunu duyunca, meleğin yanına gelip der ki: Bu benim ölen merkebimdir. Bunu bana ver!.
Evet, bu senindir. Fakat ölüsüne sabır etmediğin için, şimdi başkasının oldu. Baksana, yuları üzerinde ne yazıyor?
Fakîr yulara bakınca bir de ne görsün: “Bu Abdullah İbn-i Mübârek hazretlerinin bineğidir” yazılıydı. Sonra fakîr, uykudan uyanıp, hıçkıra hıçkıra ağlamaya başladı. Kendi kendine, “Bana yazıklar olsun bir hayvanın ölmesine bile sabredemedim” dedi. Hemen beşyüz dirhemi alıp, doğruca Abdullah İbni Mübârek hazretlerinin yanına gitti. Parasını geri vermek istedi ve dedi ki;
“Ben satıştan vazgeçtim.”
“Sen akşam gördüğün rüya üzerine geldin. Ben de vazgeçtim. Beşyüz dirhemi de sana hediye ettim” buyurdu.
Sehl bin Abdullah, Abdullah bin Mübârek’in derslerine devam ederdi. Bir gün, “Artık senin dersine gelmiyeceğim. Çünkü, bugün gelirken senin kızların dama çıkmış beni çağırıyorlardı. Benim Sehlim, benim Sehlim diyorlardı. Bunların terbiyesini vermiyor musun?” dedi. Abdullah bin Mübârek, o gece talebesini toplayıp, “Sehlin cenâze namazına gidelim” dedi. Gidip vefât etmiş buldular. “Vefâtını nereden anladın?” dediklerinde “Benim hiç câriyem yok. O gördükleri Cennet hûrîleri idi. Onu Cennete çağırıyorlardı” dedi.
Abdullah bin Mübârek buyurdular ki: Bir ateşperest ile çalışıyorduk. Namaz vakti gelince ondan, namaz kılarken bana zarar vermiyeceğine dair söz aldım. Bunun üzerine namaz vaktinde rahatça bir namaz kıldım. Sonra ateşperest olan o şahsın ibâdet zamanı gelmişti. Şimdi sıra bende, ben ibâdet ederken, sende zarar vermiyeceğine söz ver deyince; rahatça ibâdetini yapacağını bildirdim.
Fakat ateşperest ateşe tapmak üzere secdeye varınca hemen üzerine atıldım. Sözümde durmadım. Şöyle bir ses duydum; “Söz verdiğin zaman ahdini yerine getir!” Bunun üzerine ona zarar vermeden geri çekildim. Sonra ateşperest ibâdetini bitirdiğinde bana sordu. “Evvelâ hücum ettin. Sonra niye vazgeçtin?...” “Ben, Allah’dan başkasına secde ettiğin zaman, dayanamadım, üzerine atıldım. Seni öldürmek istiyordum. Fakat tam o anda: “Söz verdiğin zaman, ahdini yerine getir” diyen bir ses beni o teşebbüsten alıkoydu.” Bunun üzerine ateşperest, “Rab, senin Rabbindir! Kendi düşmanı için, dostunu bile azarlıyor! İşte huzûrunda müslüman oluyorum.” diyerek Kelime-i şehâdet getirdi.
Kul haklarına çok dikkat ederdi. Buyurdu ki:
“Birinin bir lira hakkını ödemek, bin lira sadaka vermekten daha hayırlıdır.”
“Eğer gıybet etseydim, anamı, babamı gıybet ederdim. Çünkü sevâblarımın onlara verilmesi daha hayırlı olur.”
Allah için ilme çok ehemmiyet verirdi. Buyurdu ki:
“Müstehabları yapmakta gevşek davranan, sünnetleri yapamaz. Sünnetleri yapmakta gevşek davranmak, farzların yapılmasını zorlaştırır. Farzlarda gevşek davranan da ma’rifete, Allahü teâlânın rızasına kavuşamaz.”
“İnsanların sefili, dîni, dünyalığa âlet edendir.”
“Mala aldanma. Mideni haddinden fazla şişirme! İlim olarak yalnız sana yarayanı al yeter!”
Yine buyurdu ki: “Şu anda edeb dinin üçte ikisini teşkil etmek üzeredir.”
Abdullah bin Mübârek ( radıyallahü anh ) vefâtının yaklaştığında bütün malını fakîrlere verdi. Hizmetinde bulunan bir talebesi dedi ki: “Efendim, malûmunuz üç çocuğunuz var. Onlara miras bırakmayacak mısınız?” Buyurdu ki:
“Onları Allahü teâlâya emanet ediyorum. O en iyi bir vekîldir. Eğer çocuklarım, sâlih olursa, Cenâb-ı Hak, onları ummadıkları yerden rızıklandırır. Yok eğer, fâsık olurlarsa malımın kötü insanlara kalmasını istemem.”
Vefâtı anında gözlerini açtı, güldü ve (Saffat sûresinin 61) “Amel edenler, bu ebedi ni’mete kavuşmak için çalışsınlar.” âyet-i kerîmesini okudu.
Zamanın âlimleri, Abdullah bin Mübârek’i övmüşler ve kıymetini belirtmişlerdir.
Hâlid İbn-i Madân’dan rivâyet ettiği hadîs-i şerîfde Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) “Şehîdler Allahın emîn kıldığı kimselerdir. İster öldürülsünler, isterlerse yataklarında ölsünler.”buyurdu.
Ebû Hureyre’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfde Peygamberimiz buyurdular ki: “Bana Cennete girenlerin ve Cehenneme girenlerin ilk üçü arz olundu. Cennete giren ilk üç kişi: 1) Şehîd, 2) Rabbine ibâdeti güzel yapan, efendisine de itaat eden bir köle. 3) Ailesi çok olan, buna rağmen kötü iş ve sözden uzak duran namuslu bir adam. Cehenneme giren ilk üçe gelince: 1) Zalim sultan. 2) Malı olup zekâtını vermeyen zengin. 3) Allahü teâlâya isyan eden fakîr.” buyurdu.
Eserleri: Kitab-ül-Cihad adlı kitabı, cihad sahasında yazılmış ilk eserdir. 1971’de neşredilmiştir. Kitab-üz-Zühd ve’rrekâik, tasavvuf sahasında ilk eserlerdendir. Kitab-üs-sünen fi’l fıkh, fıkıh bablarına göre tasnif edilmiş hadîs kitabıdır. Kitab-ül-birr ve’s-sıla yine tasavvufla ilgilidir. Kitab-üt-tefsîr ve son olarak da hadîsle ilgili el-Erba’în’dir.
HİKMET
Abdullah bin Mübârek, Sehl’e ders okuturdu, Feyz dolu ilimleri, kalbine akıtırdı. Sehl, bir gün der ki, “Hocam gelemem artık, Senin câriyelerin, terbiyesiz yaratık, Çıkıp dama, “Sehl gel” diye bağırıyorlar, Hiç utanmaları yok beni çağırıyorlar.” Gece, İbn-i Mübârek, topladı talebeyi, Der ki, “Gidelim Sehl’e, görelim cenâzeyi.” Sordular O’na “Nereden anladın, Vefât ettiğini Sehl’in?” Abdullah bin Mübârek, onlara cevap verdi. “Benim câriyem yoktu, o kızlar hûrîlerdi” “Sevinerek Sehl’i çağırdılar Cennete, Siz de ibretle bakın şu mübârek hikmete.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mucem-ül-müellifîn cild-6, sh. 106
2) Tehzîb-ül-esmâ vel-luga cild-1, sh. 285
3) Hilyet-ül-evliyâ cild-8, sh. 162
4) Keşf-uz zünûn sh. 57, 911, 1410, 1422
5) Esmâ-ül-müellifîn cild, sh. 438
6) Cevâhir-ül-mudiyye cild-1, sh. 281
7) Tezkiret-ul-huffâz cild-1, sh. 274
? Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 382
9) Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 59
10) Tezkiret-ül-evliyâ sh. 114
11) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 32
12) Târih-i Bağdâd cild-10, sh. 153
13) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 295
14) El-İntikâ sh. 132
15) Tertîb-ul-medârik cild-1, sh. 300
16) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 976
17) Eshâb-ı Kirâm sh. 303
18) Câmi’u kerâmât-ı evliyâ cild-2, sh. 104
19) Ed-Dîbâc-ul-müzehheb sh. 130
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN NÜMEYR
Hadîs âlimlerinin meşhûrlarından. Künyesi, Ebû Hişam el-Kûfî’dir. 115 (m. 733) senesinde doğdu. 199 (m. 814)’de 84 yaşında iken vefât etti. Hadîs ilminde sika (güvenilir, sadık) bir âlim olup, çok hadîs-i şerîf rivâyet etmekle tanınmıştır. İlim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet ettiği âlimler, Hişam bin Urve, İsmail İbn-i Ebî Hâlid, el-A’meş, Ubeydullah İbn-i Amr, Mûsâ el-Cüheni ve diğer meşhûr hadîs âlimleridir. Kendisinden ilim alıp, hadîs-i şerîf rivâyet edenler ise kendi oğlu Muhammed, Ahmed bin Hanbel, Yahyâ bin Muin, Ebû Hayseme, Yahyâ bin Yahyâ, Ali bin el-Medyenî gibi çok sayıda âlimlerdir.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
“Mü’minin misâli, ekinden bir deste gibidir. Rüzgâr onu eğiltir. Kimi yere yıkar, kimi doğrultur. Nihâyet kurur. Kâfirin misâli ise kökü üzerinde dimdik duran evze ağacı gibidir. O’nu hiçbir şey eğiltemez. Nihâyet sökülmesi bir defada olur.”
“Helâl meydandadır. Haram meydandadır. Şüpheliler ikisi arasındadır, insanların çoğu bunları bilmez. Kim bu şüphelilerden kaçınırsa, dîni ve ırzı için berât almıştır. Her kimse bu şüphelilere dalarsa harama düşer.”
“Bedende bir et parçası vardır ki, bu parça iyi olursa bütün bedeni iyi olur, bozuk olursa bütün beden bozulur. Dikkat! O da kalbdir.”
“Biriniz bir şeye yemîn eder de ondan daha hayırlısını görürse hemen o yemînin kefaretini versin ve o hayırlı işi yapsın.”
“Ubâde bin Sâmit’ten ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Ubâde hazretleri:
“Bir mecliste Resûlullah ( aleyhisselâm ) ile beraberdik. Şöyle buyurdular: “Allahü teâlâ’ya hiçbir şeyi ortak koşmayacağınıza, zinâ yapmayacağınıza, hırsızlık etmeyeceğinize, Allahü teâlânın haram kıldığı nefsi haksız yere öldürmeyeceğinize dair bana bîat ediyorsunuz. Şimdi sizden her kim sözünde durursa onun ecri Allah’a âittir. Kim bunlardan birini yapar da, o sebeble cezalanırsa bu da onun için keffârettir. Ve kim bunlardan bir şey yapar da Allahü teâlâ onu örtbas ederse onun işi de Allah’a kalmıştır. Dilerse kendisini affeder, dilerse azâb eder.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-1, sh. 57
2) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-1, sh. 152
3) Tezkîrât-ül-huffâz cild-1, sh. 327
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN ŞÜBRİME
Tabiînden olup, Irak-Kûfe’de yetişen hadîs ve fıkıh âlimlerinin üstünlerinden. Abdullah bin Şübrime ismiyle meşhûr olup, künyesi Ebû Abdullah’tır. 72 (m. 691) senesinde doğdu. 144 (m. 761) senesinde vefât etti. Kûfe’de yaşamıştır. Ebû Cafer tarafından oraya kadı olarak tayin edilmiştir. İbn-i Şübrime aynı zamanda şair, cömert ve güzel ahlâkı ile meşhûrdur. Hadîsde sika’dır (güvenilir). Büyük hadîs âlimi Buhârî ( radıyallahü anh ) birçok hadîs rivâyetinde İbn-i Şübrime’yi şahid göstermektedir. İbn-i Mâce hariç, rivâyetleri diğer Kütüb-i sitte kitablarında yer alır.
Abdullah bin Şübrime’nin, zamanı ile kendisinden sonra gelen devrin âlimleri; O’nun ilminin ve ahlâkının üstünlüğünü takdîr etmişlerdir. Hatta Süfyân-ı Sevrî hazretleri İbn-i Şübrime için “O, bizim müftîmiz idi” diyerek kendisini övmektedir.
Abdullah bin Şübrime; birçok âlimin yaptığı gibi halkın arasına girip onlarla hoş sohbet etmeyi çok severdi. Arkadaşlarına da böyle yapılmasını tavsiye ederdi. Kendisine bu hâlinden suâl edildiğinde şöyle cevap verirdi: “Halkın arasına âlimler karışıp dolaşmalı, onlarla güzel ve dînî sohbetler yapmalı, arkadaşları çoğaltmalı, onlara müslümanlarla anlaşıp sevişmeyi öğretmeli, kendilerine dînî işlerde yardımcı olarak, iyi ve güzel ahlâklı davranarak onlara rehberlikde bulunmalı” derdi.
İbn-i Şübrime; çevresi ile devamlı iyi geçinir, onlara her işlerinde yardımcı olur ve ihtiyâçlarını karşılardı. Bir gün çok yakın arkadaşlarından birinin ihtiyâcını temin etti. Arkadaşı bu yardımın karşılığı olarak çok kıymetli bir hediye getirerek kendisine vermek istedi. İbn-i Şübrime arkadaşına: “Hediyeni almış gibi oldum. Bu getirdiğin hediyeyi geri alırsan beni çok sevindirirsin. Allahü teâlâ seni mükafatlandırsın. Güvendiğin dostlarına bir işin düştüğünde, dostun işi yapmadığı ve ona elinde bulunan bütün imkânı ile sarılmadığı zaman, sanki cenâze namazı kılar gibi abdest al ve dört tekbir getir. Sonra onu ölülerden say” dedi.
İbn-i Şübrime; dünyâ malına ve mevkisine önem vermezdi. Herkesle iyi geçinmeyi, güzel ahlâklı olmayı, ilim sahipleri ile bir arada bulunmayı tercih eder, onları överdi.
İmâm-ı a’zama ( radıyallahü anh ), Abdullah bin Şübrime sorulduğunda şöyle cevap verdi: “Benim bildiğim ve takdîr ettiğim tek şey varsa, dünyâ malına, zenginliğine ve makamına kavuştuğu halde onlardan uzaklaştı. Bunların hiçbirine itibar etmedi, hepsini geri çevirdi. Bize gelince dünyâ malı ve mevkisi bizden kaçtığı halde biz onun peşinden koşuyoruz. Hatta esîri oluyoruz” diyerek, O’nun alçak gönüllülüğünü ve ilme değer verdiğini ortaya koymaktadır.
İbn-i Şübrime; Şa’biden, İbn-i Sîrîn’den, İmâm-ı a’zamdan ve daha birçok âlimlerden hadîs rivâyetinde bulunmuştur. Bunlardan biri:
“Oruç vücuttan çıkandan değil, giren şeyden bozulur.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 250
2) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-6, sh. 351
3) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-3, sh. 117
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN UBEYDULLAH BİN EBÎ MULEYKE
Tabiînin büyüklerinden. Doğum târihi bilinmemektedir. Künyesi Ebû Muhammed et-Teymî, el-Kureşî, el-Mekkî’dir. Mekke-i Mükerreme’de yaşamış olup, yine orada 117 (m. 735) yılında vefât etmiştir.
Fıkıh, tefsîr, hadîs ve kırâat ilimlerinde büyük âlim olup, zamanının meşhûrlarındandır. Mekke’de halifeliğini ilân eden Abdullah bin Zübeyr’in kadılığını yapmıştır. Harem-i şerîfin müezzini idi. İmâm-ı Buhârî’nin rivâyetine göre otuz Sahâbî ile görüşmüş ve onlardan hadîs rivâyet etmiştir. Hazret-i Âişe Ümmü Seleme, Abdullah bin Amr bin el-As, Abdullah İbn-i Abbâs, Abdullah bin Ömer, Abdullah bin Mes’ûd, Talha bin Ubeydullah, Abdullah bin Ca’fer, Abdullah bin Zübeyr, Hazreti Osman ve Zekvân bunlardandır.
Kendisinden de Amr bin Dinar, Abdurrahmân bin Ebî Bekr, Atâ bin Ebî Rebâh, İbn-i Cüreyc, Yezîd bin İbrâhîm, Cerîr bin Hâzim, Nâfi bin Amr ve birçok âlim hadîs rivâyetinde bulunmuştur. Ebû Zür’â ve Ebû Hâtem Ebî Muleyke’nin sika (güvenilir) bir râvi olup, çok hadîs-i şerîf rivâyet edenlerden (müksirûnden) olduğunu söylemişlerdir.
Buyurdu ki: “Ebû Cehl’in oğlu İkrime ( radıyallahü anh ), Kur’ân-ı kerîmi eline alır, yüzüne sürer ve “Rabbimin kitabı, Rabbimin kelâmı” diye ağlardı.
Hazreti Âişe’den rivâyet edilen bir hadîs-i şerîfte, “Mü’mine diken (batması) veya daha büyük musîbet isâbet ederse, O (Günahlarına) keffârettir.”
Teravih namazının Hulefâ-i râşidîn ve Eshâb-ı kiram zamanında da yirmi rek’at kılındığını rivâyet eden Tabiînden birçok âlimden biri de İbn-i Ebî Muleyke’dir.
Mekrûh vakitlerde (güneş doğarken, tam tepede iken ve güneş batarken) namaz kılmanın mekrûh olduğunu bildiren bir rivâyeti de vardır.
Şu hadîs-i şerîf de onun rivâyetlerindendir. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Kim hesaba çekilirse azâb edilmiş olur” buyurdu. Hazreti Âişe, (Allahü teâlâ “İşte böylesi kolay bir hesaba çekilir” (İnşikâk-8) buyurmuyor mu?) diye sorunca “Bu senin dediğin arzdır (Amellerin sahiplerine arz olunmasıdır) yoksa her kim ince hesaba çekilirse helak olur” buyurdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 306
2) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 101
3) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 19
4) El-A lâm cild-4, sh. 102
5) El-Menhel-ül-Azb-ül-mevrûd şerh-i Süneni’l-İmâm-ı ebî Dâvud cild-1, sh. 152
6) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 62, cild-4, sh. 129
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH BİN ZEYD (Ebû Kılâbe)
Tabiînin büyüklerinden. Hadîs ve fıkıh âlimidir. İsmi, Abdullah; Künyesi, Ebû Kılâbe’dir. Basralı’dır. Doğum târihi bilinmemekteyse de vefâtı 104 veya 106, 107 târihleri olarak rivâyet edilir.
Eshâb-ı kiramdan Sabit bin Kays, Enes bin Mâlik, Tabiînden Ebû Eyyûb-i Sahtiyanî ve Katâde’den (r.anhüm) ders alıp, hadîs-i şerîf rivâyet etti. Hadîs ilminde sikadır (sağlam, güvenilir). Bir hadîs-i şerîfi öğrenmek için seyahat ederdi. “Hiç bir işim olmadığı halde Medine’de, sırf bir hadîs-i şerîfi daha önce duymuş olan bir şahıstan dinlemek için üç gün kaldım” buyurdu. Hadîs-i şeriflerin toplanıp, yazılması için uğraşırdı. Vefâtından evvel, kitaplarının Tabiînin büyüklerinden, fıkıh âlimi ve evliyâdan Ebû Eyyûb-i Sahtiyanî’ye ( radıyallahü anh ) verilmesini vasıyyet etti. Bir deve yüküne yakın kitapları Ebû Eyyûb-i Sahtiyanî’ye verildi. Âlim ve fazıl bir zâttı. Hikmet dolu pek çok sözleri vardır.
Devamlı helâl kazanmayı teşvik ederdi. Bunun için, Eyyüb-i Sahtiyanî’ye “Çarşıya git iş ara Zira en büyük huzûr, insanlara muhtaç olmamaktır” buyurdu. Yine bir zâta “Seni, geçimini temin ederken görmek, câmi köşesinde görmemden daha sevimlidir.” buyurdu. Sohbetine devam eden bir talebesi vardı. O döküntü hurma satardı. O’na; “Ben, senin sohbet meclisinden faydalandığını zan ediyordum. Fakat şu bir hakîkattir; Allahü teâlâ her düşük şeyden bereketini almıştır.” buyurdu.
“Hem dünyâ, hem de âhirette yaşayan kimseye ne se’âdet” buyurunca “Âhirette nasıl yaşandığı” kendisinden soruldu. “Dünya yaşayışında Allahü teâlâ’yı hatırından çıkarmadı ve dâima O’na yalvardı ve bu sayede de âhirette O’nun rahmetine mazhar oldu” buyurdu.
“Bir kimse bir bid’at ortaya çıkarırsa onunla harb ederim.”
“Allahü teâlâ’ya şükür yapılmasına vesîle olan dünyalık insana zarar vermez.” “Bir sözü anlamıyacak kimseye söyleme! Çünkü o söz, ona zararlı olup, fayda vermez.”
“Arzu ve istekleri peşinden koşanlarla beraber oturup kalkmayınız. Onlarla konuşmayınız. Çünkü, sizi kendi sapıklıklarına düşürmelerinden, zihninizi karıştırmalarından korkuyorum.”
“Sana, din kardeşinden istemediğin bir şey ulaşırsa, onun için bir özür ara. Bir mazeret bulamazsan, kendi kendine, belki benim bilmediğim bir durum vardır, de.”
“Kıyâmet günü Arş-ı a’lâ tarafından bir münâdi Yunus sûresi 62. âyet ile nidâ eder; “Ey Allah’ın sevgili kulları! Sizin için bir korku yoktur. Siz mahzûn da edilmezsiniz.” Bu nidadan sonra herkes, başını yukarı kaldırır ve; inandık îmân ettik, derler. Ancak, münâfıkların başları ise hiç yukarı kalkmaz ve yere eğilirler.”
“Bir kimse ya iyiliği veya kötülüğü ister. Ancak kalbinde bir emr edici veya bir yasaklayıcı bulur. Emr edici, iyiliği emr eder; yasaklayıcı, kötülükten alı kor.”
“Bid’at ehli ile oturmayınız. Onlarla sohbet etmeyiniz. Zira sizi dalâlete düşürebilir veya bilmediğiniz kötülüklere bulaştırabilirler.”
“Âlimler üç kısımdır. Bir kısmı, ilmi ile amel eder, insanlar da onun ilmiyle amel ederler. Diğer bir kısmı, ilmi ile amel eder, fakat insanlar onun ilmiyle amel etmez. Başka bir kısmı da ilmiyle kendisi amel etmediği gibi insanlar da amel etmez.”
“Allahü teâlâ, şeytana la’net edip, ona kıyâmet gününü gösterdi. Şeytan; Yâ Rabbi! İzzetin hakkı için, rûh kendilerinde bulunduğu müddetçe insanların kalbinden çıkmayacağım, dedi. Allahü teâlâ bu söze karşılık, izzetimin hakkı için ben de, onlarda rûh bulunduğu müddetçe tevbe etmelerine engel olmam. Her zaman tevbe edebilirler, vaadinde bulundu.”
Abdullah bin Zeyd hazretleri namazlardan sonra “Allahümme innî es’elüke’t-tayyibât ve terk-el-münkerât ve hubbe’l-mesâkîn ve en tetûbe aleyye ve izâ eratte lî ibâdike fitneten en teveffanî gayre meftun.” duâsını okurdu.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
“Ramazan ve kurban bayramlarını tehlîl, takdîs, tahmîd ve tekbîr ile süsleyiniz.”
“Üç şey vardır ki, bunlar kimde bulunursa o kimse imânın tadını bulur. Birincisi, bir kimseye Allah ve Resûlü, başkalarından daha sevgili olmak. İkincisi, bir kimse sevdiğini Allah için sevmek. Üçüncüsü, bir kimseyi Allah küfürden kurtardıktan sonra tekrar küfre dönmekten, ateşe atılmaktan tiksindiği gibi tiksinmek.”
“İşlerin en hayırlısı, çok aşırı veya eksik olmayıp, orta mertebede olanıdır.”
“Allahü teâlâ benim için yeri bir araya getirdi. Yerin doğusunu ve batısını gördüm. Eğer ümmetim melik olursa, bana gösterilen yerlere ulaşacaktır. Bana kırmızı ve beyaz iki hazine verildi. Ben, rabbimden, umûmî bir dalgınlık sebebiyle ümmetimi helak etmemesini, bir düşmanı onlara musallat kılmamasını istedim. Allahü teâlâ: Yâ Muhammed, ben hüküm verdiğim zaman, o artık geri çevrilmez, isterse bütün insanlar bir araya gelsin, buyurdu. Ben ümmetim için saptırıcı olanlardan korkuyorum. Onlar üzerine kılıç geldiği zaman, kıyâmete kadar, artık onların üzerinden kalkmaz. Ümmetimden bir topluluk, müşriklere katılıncaya, putlara tapınıncaya kadar kıyâmet kopmaz. Ümmetim arasında yalancılar çıkacak. Onlar peygamber sanılacak. Halbuki son Peygamber benim. Benden sonra Peygamber yoktur. Ümmetimden bir cemaat (topluluk)dâima, doğru yola davet edici olacaklar. Allahü teâlâ’nın emri gelinceye kadar onlara, muhalifleri (düşmanları) zarar veremeyecektir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-2, sh. 282
2) El-A’lâm cild-4, sh. 88
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 224
4) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 94
5) Sünen-i Dârimî cild-2, sh. 470İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDULLAH İBN-İ VEHB
Mısır’da yetişen en büyük âlimlerden. İsmi, Abdullah; künyesi, Ebû Muhammed’dir. Fıkıh ilminde imam, müctehid, hadîs ilminde hafız (yüzbin hadîs-i şerîfi râvileri ile birlikte ezbere bilen) sika (güvenilir) fazîlet sahibi bir zât idi. 125 (m. 742)’de doğdu. 197 (m. 812)’de vefât etti. Yedi yaşında ilim tahsiline başladı. Kendilerinden ilim öğrendiği hocalarının sayısı 370 civarındadır. Bu âlimlerin en meşhûrları, başta Hazreti İmâm-ı Mâlik olmak üzere, Hazreti Hayve bin Şureyh, Hazreti Saîd bin Ebî Eyyûb, Hazreti Leys bin Sa’d, Hazreti Süleymân bin Bilâl, Hazreti İbn-i Cüreyc, Hazreti Süfyân-ı Sevrî ve Süfyân bin Uyeyne hazretleri gibi büyük zâtlardır. Bilhassa Hazreti İmâm-ı Mâlik’in derslerine çok devam edip, onların ilimlerinden, İslâmiyetin bildirdiği edeblere tam uygun olan yaşayışlarından örnek hallerinden devamlı istifâde etti. Bu derslerde İmâm-ı Mâlik’den ( radıyallahü anh ) duyduğu hadîs-i şerîfleri, eserleri (Eshâb-ı kiramdan nakledilen sözleri) edeb ve terbiye ile alâkalı meseleleri toplayıp “el-Mücâlesât” adında bir kitap meydana getirdi. Ayrıca, hadîs ilmine dair “el-Câmi” adlı iki cildlik eseri ve yine iki cild olan “Muvatta-ı Sagîr”, “Muvatta-ı Kebîr”, “Kitâb-u Ahvâl-il-Kıyâme ve Tefsîr-ül-Kur’ân” adlı eserleri vardır. Hazreti İmâm-ı Mâlik, bu zâta yazdığı mektûblarında, kendisine “Mısır’ın fakîhi Ebû Muhammed Müftî” diye hitab ederdi. Bundan başkasına fakîh (derin fıkıh âlimi) diye yazmazdı. İlmi çok fazla idi. Kendisine “Divân-ul-İlim” (ilmin kütüphânesi) denilmiştir, İbn-i Ebî Hatim diyor ki; “Ben İbn-i Vehb’in, Mısır’da ve başka yerlerde rivâyet ettiği seksenbin kadar hadîs-i şerîfe baktım. Aslı olmayan bir hadîs-i şerîf görmedim.” Kendisinden rivâyet edilen hadîs-i şerîflerin sayısı yüzbin civarındadır. Hazreti İmâm-ı Mâlik’in talebelerinden, hocası tarafından en çok sevilen ve sünneti en iyi bilen olduğu rivâyet edilmektedir. Ahmed bin Sâlih “İbn-i Vehb’den daha fazla hadîs-i şerîf rivâyet eden birini tanımıyorum.” dedi.
Hazreti Abdullah bin Vehb, fıkıh ilminde de çok yüksek idi. Bundan dolayı, kendisi için “Hadîs ilmi ile fıkıh ilmini cem’ eden” buyuruldu. Bir defasında, İmâm-ı Mâlik’in ( radıyallahü anh ) huzûrunda, İbn-i Kâsım ile İbn-i Vehb’den bahsediliyordu, İmâm-ı Mâlik ( radıyallahü anh ) buyurdu ki; “İbn-i Vehb bütün ilimlerde âlimdir. İbn-i Kâsım ise sadece fakîhdir.” Medine ahalisi bir meselede ihtilaf ettikleri vakit, Hazreti İbn-i Vehb’in gelmesini beklerler, geldiği zaman ihtilaf ettikleri mes’eleyi kendisine arz edip verdiği fetvâyı kabûl ederlerdi. Hazreti İbn-i Vehb buyurdu ki, “Allahü teâlâ beni, İmâm-ı Mâlik ve Leys bin Sa’d vesîlesi ile dalâlete düşmekten kurtardı.” “Bu nasıl oldu?” diye sordular. Buyurdu ki; “Ben hadîs-i şerifleri toplamakla meşgûl iken, bana ulaşan çeşitli rivâyetler karşısında şaşırıp kalmıştım. Ne zaman ki, İmâm-ı Mâlik ve Leys bin Sa’d hazretleri ile karşılaştım. Onlar beni (Şu rivâyeti al, şunları alma. Bu hadîs-i şerîfin mânâsı şudur. Şunun mânâsı şöyledir) diye ikâz ettiler. Böylece ben de şaşkınlıktan ve dalâlete düşmekten kurtuldum.”
Bir defa, zamanın halifesi, kendisine mektûb yazıp, kadı olması için teklifde bulundu. İse de, mesûliyyetin çok ağır olması sebebiyle kabûl etmedi. “Niçin kabûl etmiyorsunuz? Allahü teâlâ’nın kitabı, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) sünneti ile hüküm verirsiniz” diyenlere karşı, “Bilmiyor musunuz? Kıyâmet günü âlimler Peygamberler ile ve kadılar Sultanlar ile beraber haşr olunacaklar (beraber diriltilecekler)” buyurdu. Öğrendiği ilmi başkalarına da öğretti. Bu şekilde yetiştirdiği talebelerin en meşhûrları arasında kardeşinin oğlu, Ahmed bin Yûsuf et-Tenîsi, Ahmed bin Sâlih el-Mısrî, İbrâhîm bin Münzir, Yahyâ bin el-Mekâbiri bulunmaktadır. Yahyâ bin Bekir diyor ki: “Hazreti Abdullah İbn-i Vehb’in ömrünün üçte biri, kendi nefsini terbiye ve hesaba çekmekle, üçte biri, ilim öğretmekle ve üçte biri de hacca gidip gelmekle geçmiştir.” 36 defa Hac ettiği rivâyet edilmektedir, İmâm-ı Ahmed bin Hanbel ( radıyallahü anh ), Hazreti İbn-i Vehb hakkında buyuruyor ki: “Vehb, akıl, din, sâlih ameller sahibi idi.” İbn-i Vehb ( radıyallahü anh ), bir kimsenin “Hatırla o vakti ki, (kâfirlerin önderleri ile onlara uyanlar) ateşte birbirleri ile çekişirlerken, zayıf olanlar büyüklük taslayanlara şöyle diyecekler: “Biz (dünyada) size itaatkâr idik. Şimdi siz, bizden ateşin bir kısmını savabilir misiniz?” (Mü’min-47) âyet-i kerîmesini okuduğunu işitti. Hazreti İbn-i Vehb, bu âyet-i kerîmeyi duyar duymaz titremeye başladı ve uzun müddet kendisine gelemedi.
İbn-i Vehb ( radıyallahü anh ), Hazreti İmâm-ı Mâlik’den rivâyetle buyurdu ki: “Peygamber efendimizin kabr-i şerîfini ziyâret edip, selâm vermek isteyen kimse, (Esselâmü aleyke eyyühennebiyyü ve rahmetullahi ve berekâtühü) demelidir.”
Bir gün huzûrunda kendisinin teklif ettiği, “Kitâb-u Ahvâl-il-Kıyâme” isimli eserinde, kıyâmet hâllerine âit mevzû’lar okunuyordu. Kitâb bittiğinde, sanki benzi sararmış, yüzünün kanı çekilmişti. Bundan sonra, hiç konuşamadı ve birkaç gün sonra vefât etti.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları: Peygamber efendimiz buyurdular ki:
“Kim ki bana salât-ü selâm getirirse, o kimse bir köle azâd etmişi gibi sevâb alır.”
Resûlullah efendimiz, namaz kıldığı vakit, ayakları şişecek şekilde ayakta dururdu. Hazreti Âişe: “Yâ Resûlullah! Allahü teâlâ, sizin gelmiş-geçmiş bütün günahlarınızı bağışladığı halde, yine bunu mu yapıyorsunuz?) Bunun üzerine, Peygamber efendimiz buyurdu ki: “Ya Âişe! Şükreden bir kul olmayayım mı?”
“Şüphesiz Cennetlikler, kendilerinden üstün olan köşk sâhiblerini sizin doğu ve batı ufkunda kavuşmakta olan parlak yıldızı gördüğünüz gibi görürler. Çünkü, aralarında fark vardır.” Eshâb-ı kiram: Ya Resûlallah! Bunlar peygamberlerin yerleridir. Başkaları onlara ulaşamaz.” Dediler. Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Bilakis! Nesfsim yed-i kudretinde bulunan Allahü teâlâ’ya yemîn ederim ki, onlar, Allah’a imân ve Peygamberleri tasdîk eden bazı kimselerdir.”
“Bir sadaka verip de sonra sadakasından dönen kimsenin misâli, kusup da sonra kusmuğunu yiyen köpek gibidir.”
Hazreti Ebu Bekr-i Sıddîk, Peygamber efendimize, “Ya Resûlallah! Bana bir duâ öğret ki, namazımda ve evimde onunla duâ edeyim.” dedi. Peygamber efendimiz buyurdu ki: “De ki; Ya Rabbi! Ben nefsime çok zulm ettim. Günahları ise ancak sen affedersin. Bana tarafından mağfiret buyur ve bana acı. Çünkü, hakkıyle acıyan, affeden ancak sensin.”
“Biriniz bir yere indiği zaman, (Eûzü bi-kelimâtillahittâmmâti min şerri ma haleka) desin. Çünkü, oradan gidinceye kadar hiçbir şey ona zarar ve kötülük yapmaz.” buyurdu.
“Kul günah veya kat-ı rahm (sıla-yı rahmi terk) dâvasında bulunmadıkça ve acele etmedikçe duâsı kabûl edilir.” Eshâb-ı kiram, “Ya Resûlallah! Acele etmek nedir?” diye sorunca: “Duâ ettim de, kabûl edildiğini görmedim der ve o anda vaz geçerek duâyı bırakır.” buyurdular.
“Allahü teâlâ, rahmeti yüz parça olarak yarattı. Doksandokuzunu kendi nezdinde tutu. Bir parçasını yeryüzüne indirdi. İşte mahlûkât bu bir parçadan dolayı birbirlerine acırlar. Hatta hayvan, üzerine basarım endişesiyle, tırnağını yavrusundan kaldırır.”
Bir kimse Peygamber efendimize suâl edip, “Müslümanların hangisi daha hayırlıdır?” dedi. Resûlullah ( aleyhisselâm ), “Elinden ve dilinden müslümanların emîn olduğu kimsedir.”buyurdu.
Bir zaman Yemen’den bir şahıs hicret edip, Medine-i Münevvere’ye, Peygamber efendimizin huzûr-ı şerîflerine geldi ve dedi ki: “Yâ Resûlallah! Ben Yemen’den hicret edip cihâda gitmek üzere buraya geldim.” Peygamber efendimiz, “Senin Yemen’de kimsen var mıdır?” buyurdular. O kimse, “Evet, Yâ Resûlallah! Anam ve babam var.” dedi. Peygamberimiz ( aleyhisselâm ), “Buraya gelip cihâda gitmek için onlardan izin aldın mı?” buyurdular. O kimse, “Hayır, Ya Resûlallah!” dedi. Bunun üzerine, Peygamber efendimiz buyurdular ki: “Sen tekrar Yemen’e dön. Eğer annen ve baban izin verirlerse, o zaman cihâda gel. Şayet izin vermezlerse, onların yanında kal ve onlara hizmet et.”
“Her kim, Allah ve âhıret gününe imân ederse, ya hayır söylesin, yâhud sussun. Her kim Allaha ve âhıret gününe imân ederse, komşusuna ikram etsin. Her kim, Allaha ve âhıret gününe imân ederse, misâfirine ikram etsin.”
Hazreti Âişe’den rivâyet ettiği Hadîs-i şerîfte, Hazreti Âişe buyurdu ki:
Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) ilk vahyin başlaması uykuda sadık (doğru) rü’yâ görmekle olmuştur. Gördüğü her bir rü’yâ muhakkak sabah aydınlığı gibi apaçık meydana gelirdi. Sonra kalbine yalnızlık sevgisi düşürüldü. Artık Hira Mağarası içinde yalnız kalmayı tercih eder oldu. Orada ehlinin yanına dönmeden birkaç gün ibadet ederdi. Bu maksatla yanına yiyecek de alırdı. Sonra Hazreti Hadîce’nin yanına döner yine o kadar bir müddet için yiyecek tedârik ederdi. Nihâyet Hira Mağarası’nda bulunduğu bir sırada ansızın (emir-i Hak) karşısına çıkıverdi (Şöyle ki), Kendisine melek gelerek “Oku!” dedi. Resûlullah ( aleyhisselâm ), “Ben okumak bilmem” cevabını verdi. Fahr-i Kâinat ( aleyhisselâm ) buyurdular ki; “O zaman melek beni alarak takatim, kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp yine, “Oku!” dedi. Ben de “Okumak bilmem” dedim. Melek beni yine alıp ikinci defa takatim kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp yine “Oku!” dedi. Ben de “Okumak bilmem” dedim. Nihâyet beni üçüncü defa olarak takatim kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp şu âyetleri okudu. “Yaratan Rabbinin adıyla oku! O Allah ki, insanı bir kan pıhtısından yarattı. Her halde Oku! Senin Rabbin kalemle yazı yazmayı öğreten kerîmler kerîmidir. İnsana bilmediğini öğretmiştir.” (Sûre-i Alâk-1-5) Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ) o sıkıştırma sebebiyle (heyecandan) boyun etleri titreyerek döndü. Ve Hazreti Hadîce’nin yanına giderek “Beni örtün! Beni örtün!” buyurdu. Mübârek vücudunu sarıp örttüler. Ondan sonra Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) Hazreti Hadîce’ye “Ey Hadîce! Acaba bana ne oluyor?” buyurdu! Olup bitenleri ona haber verdi. “Kendimden korktum” buyurdu. Hazreti Hadîce ona şunları söyledi, “Öyle deme sevin! Allaha yemîn ederim ki, Allahü teâlâ seni hiçbir vakit utandırmaz. Çünkü sen akrabana bakarsın, sözün doğrusunu söylersin, işini görmekten âciz olanların ağırlığını yüklenirsin. Fakîre verir, kimsenin kazandırmıyacağını kazandırır, misâfiri ağırlarsın. Hak yolunda zuhur eden hâdiseler karşısında (halka) yardım edersin.”
Bundan sonra Hazreti Hadîce, Resûlullahı ( aleyhisselâm ) beraberine alarak Varaka bin Nevfel’e götürdü. Bu zât, Hazreti Hadîce’nin amcası oğlu, yani babasının kardeşi oğlu idi. Cahiliyet zamanında hıristiyan dinine girmiş bir kimse olup, arabca yazı yazmasını bilir, İncîl’den Allahü teâlâ’nın dilediği kadar bazı şeyleri arabca yazardı. Varaka gözleri görmez olmuş biri (pir-i fâni) idi. Hazreti Hadîce kendisine, “Ey Amca! Dinle bak, kardeşinin oğlu neler söyleyecek” dedi. Varaka bin Nevfel, “Ne var kardeşim oğlu?” diye sorunca Resûlullah ( aleyhisselâm ) gördüğü şeyleri kendisine haber verdi. Bunun üzerine Varaka, “Bu gördüğün Mûsâ aleyhisselâma indirilen Nâmus-u Ekber’dir (Cebrâil aleyhisselâmdır). Ah keşke senin davet günlerinde genç olaydım. Keşke kavmin seni çıkaracakları (hicret ettirecekleri) zaman hayatta bulunsaydım” dedi. Resûlullah ( aleyhisselâm )“Onlar beni çıkaracaklar mı ki?” diye sordu. Varaka “Evet, çıkaracaklar. Zira senin gibi bir vahiy getirmiş hiç bir kimse yoktur ki düşmanlığa uğramasın. Şayet senin davet günlerine yetişirsem sana son derece yardım ederim.” cevabını verdi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Vefeyât-ül-a’yan cild-3, sh. 36
2) Hilyet-ül-evliyâ cild-8, sh. 324
3) Tehzîb-ut-tehzîb cild-6, sh. 71
4) El-A’lâm cild-4, sh. 144
5) Tezkiret-ül-Huffâz cild-1, sh. 279
6) Brockelman sup I 257
7) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 347
? El-İntika sh. 48
9) Ed-Dîbâc-ul-mezheb sh. 132
10) Tertîb-ul-medârik cild-2, sh. 421
11) Mucem-ul-müellifîn cild-6, sh. 162
12) İzâh-ul-meknun cild-2, sh. 428, cild-1, sh. 438
13) Mîzân-ul-i’tidâl cild-2, sh. 86
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDURRAHMÂN BİN EBÎ ZİNÂD
Hadîs ve fıkıh âlimlerinden. Künyesi, Ebû Muhammed Medenî’dir. 100 (m. 718)’de doğdu. 174 (m. 790)’da Bağdâd’da yetmişdört yaşında iken vefât etti. Babası Ebî Zinad’tan, Amr bin Ebî Amr, Süheyl bin Ebî Sâlih, Hişam bin Urve ve Mûsâ bin Ukbe ve diğer muhaddislerden hadîs rivâyet etmiştir. Kırâat ilmini Ali bin Ca’fer Kürî’den almıştı. Kendisinden, İbn-i Cüreyc, Züheyr bin Muâviye, Muaz bin Muaz, el-Anberî, Ebû Dâvûd Tayâlisî, Haccac bin Muhammed ve daha çok sayıda âlimler hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. İmâm-ı Buhârî, Ebû Dâvûd, İmâm-ı Tirmizî, İmâm-ı Nesâîve İbn-i Mâce tarafından rivâyetleri alınmıştır.
Abdurrahmân bin Ebî Zinâd, babası Ebî Zinâd’dan çok rivâyetlerde bulunmuştur. Bu rivâyetlerinin bir kısmında dikkati çeken husûs, başkalarının rivâyet etmediği meselelerin bulunmasıdır. Babasından yaptığı rivâyetleri topladığı “Kitâb-ı Re’yi Fukahayı Seb’a” adlı eseri üzerinde İmâm-ı Mâlik incelemeler yapmıştır. Kitab-ül-ferâiz adlı bir eseri daha vardır.
Buyurdu ki: “Muhabbet üç kısımdır: 1-İclâl ve ta’zîm muhabbeti. Evlâdın babasını sevmesi gibi. 2-Merhamet ve şefkat muhabbeti. Ananın-babanın evladını sevmesi gibi. 3- Muşâkele ve beğenme muhabbeti, insanların birbirini sevmesi gibi. Resûlullah efendimiz bunların hepsini kendinde toplamıştır..”
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
“Allahü teâlâ bizden birisinin tevbesine, birinizin kayıp hayvanını bulduğu vakit sevinmesinden daha çok sevinir.”
“… Sizden birisi abdest aldığı zaman, burnuna su çeksin, sonra sümkürsün.”
“Eğer ümmetime zor gelmiyeceğini bilseydim her namaz vakti için misvak kullanmalarını emrederdim.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Fihrist sh. 315
2) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-2, sh. 143
3) Tezkiret-i huffâz cild-1, sh. 247
4) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 170
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDURRAHMÂN BİN MEHDÎ
Tabiîn devrinin büyük hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Saîd’dir. Lû’lüî diye meşhûrdur. Ezd’in veya Benî Anber’in âzâdlısı olduğu söylenir. 135 (m. 752) senesinde Basra’da doğup, 198 (m. 815)’de orada vefât etti.
Abdurrahmân bin Mehdî ( radıyallahü anh ) hadîs hafızıdır. Yüzbin hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezberlemiştir. Hadîs ilminde çok derin bir bilgiye sahiptir. Hadîs âlimleri de onun bu üstünlüğünü kabûl etmiş ve onu övmüşlerdir. O, bir kimseden rivâyet yapınca o kimse, ondan sonra huccet sayılırdı. Hadîs rivâyetinde çok titiz hareket ederdi. Hadîsleri lâfızla rivâyet ederdi. Hem kendi hadîsini, hem de başkasınınkini iyi bilirdi. Hadîs âlimleri, “O’na bir râvinin rivâyet ettiği hadîs-i şerîf okunurdu. Şurası hatâ derdi. Sonra bu hadîs, falan hadîsten şu yönüyle alınmış derdi. Araştırdığımızda dediği gibi bulurduk, diye naklederler. Eymen bin Nabil, Cerîr bin Hazım, İkrime bin Ammâr, Ebî Hulde bin Hâlid bin Dinar, Mehdî bin Meymûn, İmâm-ı Mâlik, Şû’be, Süfyân-ı Sevrî, Süfyân bin Uyeyne ve daha bir çok zâtlardan hadîs rivâyet etmiştir. Abdullah bin Mübârek, Abdurrahmân bin Mehdî’nin hocasıdır. İbn-i Vehb, Oğlu Mûsâ, Yahyâ bin Maîn, Yahyâ bin Yahyâ, Ebû Sevr, Ebû Ubeyd ve daha başka büyük âlimler de ondan hadîs-i şerîf nakletmişlerdir.
Abdurrahmân bin Mehdî ( radıyallahü anh ) fıkıh ilminde de mütehassıs idi. İbn-i Medinî, meşhûr yedi fıkıh âliminin (Fukâha-i Seb’a’nın) sözlerini en iyi bilenler arasında Abdurrahmân bin Mehdî’yi de saymışdır. Ahmed bin Hanbel hazretleri aynı zamanda Onun fıkıh (hukuk) âlimi olduğunu söylemiştir. Abdurrahmân bin Mehdî hazretleri ilmiyle amel eden, islâmı nefisinde yaşayan bir zât idi. Kahkaha ile gülmez, sadece tebessüm ederdi. Zamanındaki insanlar, din ve dünyâ işlerinde Abdurrahmân bin Mehdî hazretlerine müracaat ederlerdi.
Her gece Kur’ân-ı kerîmin tamamını hatm ederdi (okurdu). Yarısını teheccüd namazında, yarısını namazın dışında okurdu. Sohbetine ve ilim meclisine gelenler, huzûrunda, oturdukları zaman, başlarında sanki kuş varmış gibi, gayet edebli ve dikkatli otururlardı. Onun bulunduğu meclise ilim, edeb ve ciddiyet hakimdi. Birgün, Onun ilim meclisinde oturanlardan birisi gülmüştü. Bunun üzerine, onu, ilim meclisine iki ay gelmekten menetti. “Bu, bizim meclisimize iki ay gelmesin,” dedi. Sonra, Allahü teâlâ’dan onun için af diledi. Ona şöyle dedi. “İnsan, ilmi, gözyaşı dökerek istemeli. Çünkü ilim, insana nefsi için bir huccet (delîl)’dir” dedi. Abdurrahmân bin Mehdî hazretleri, gece sabaha kadar ibâdet etmişti. Bir ara, uykusu çok geldi. Yatağına yattı, uyuyakaldı. Sabah namazına uyanamadı. Buna çok üzüldü. Bu yüzden iki ay yatağa yatmadı. Abdurrahmân bin Mehdî hazretleri zaman zaman “Kabrinde mü’min olarak yatana gıbta ederim, onun gibi olmak isterim” derdi.
İbn-i Sa’d, O’nun sika (hadîs ilminde sözüne güvenilir) bir âlim olduğunu söyler. Ahmed bin Hanbel O’nun için “Sanki hadîs için yaratılmıştır” der.
Abdurrahmân bin Mehdî’nin ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bazıları:
“İlim husûsunda birbirinize faydalı olunuz. Bir birinizden gizlemeyiniz, ilimdeki hıyânet, maldaki hıyânetten daha kötüdür.”
“İnsanlara teşekkür etmiyen, Allahü teâlâ’ya şükr etmiş olmaz.” “Allahü teâlâ’ya yemîn ederim ki, benim gördüğümü görseydiniz, çok ağlar, az gülerdiniz.” Eshâb-ı kiram o zaman “Ne gördünüz? Yâ Resûlallah!” dediler. Bunun üzerine Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) “Cenneti ve Cehennemi gördüm” buyurdu. Sonra Resûlullah ( aleyhisselâm ), imâm olduğu zaman, rükû’ ve secdeye kendisinden önce gitmelerinden, namazdan çıkmadan önce çıkmalarından onları menetti. “Ben sizi önümden ve arkamdan görürüm”buyurdu.
Hazreti Âişe vâlidemiz, Peygamber efendimize namazda iken sağa sola dönmek hakkında sordu. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “O, kulun namazından şeytanın bir kapması ve çarpmasıdır.”
“Âlim olan kişi, fitneyi gelirken anlar. Cahiller de dönüp giden fitneyi anlar.”
“Meclislerinde (bulundukları yerde) Allahü teâlâ’yı zikreden bir topluluğu, Allahü teâlâ’nın rahmeti kaplar. Onları melekler sarıp kuşatır. Allahü teâlâ onları, nezdindekilerin yanında över.”
Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) Allahü teâlâ’nın şöyle buyurduğunu bildirir: “Sâlih kullarım için, gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, hiçbir kimsenin aklına gelmeyen ni’metleri hazırladım.”
“Bütün çocuklar müslümanlığa elverişli olarak dünyâya gelir. Bunları, sonra anaları, babaları Hıristiyan, yehûdi ve dinsiz yapar.”
Resûlullah ( aleyhisselâm ) Allahü teâlâ’nın şöyle buyurduğunu bildiriyor. “Kulum Beni nasıl zannederse öyle bulur. Kulum Beni anınca, ben onunla beraber olurum. O bana bir karış yaklaşırsa, ben ona bir zira (arşın) yaklaşırım. Bana bir zira yaklaşırsa ben ona bir kulaç yaklaşırım. O bana yürüyerek gelirse, ben ona koşarak yaklaşırım.”
“Bir kişilik yiyecek, iki kişiye, iki kişilik yiyecek, dört kişiye, dört kişilik yiyecek, sekiz kişiye yeter.”
Necâşî vefât ettiği zaman, Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) “Onun için Allahü teâlâ’dan mağfiret dileyiniz” buyurdu. “Cennette bir ağaç vardır. Yolcu onun gölgesinde yürür, fakat yine bitmez, sona ermez.”
Ümmü Seleme’den şöyle rivâyet edilmiştir. “Resûlullahın en sevdiği amel, az da olsa devamlı olanıdır.”
“Saflarınızı düzeltiniz, dosdoğru yapınız.”
“Sahur yemeğini yeyiniz. Çünkü onda bereket vardır.”
“Kim Allahü teâlânın kitabını (Kur’ân-ı kerîmi) öğrenir, sonra içindeki emir ve yasaklara uyarsa, Allahü teâlâ, onu dünyâda hidâyete erdirir. Kıyâmet gününde onu kötü hesap vermekten muhafaza buyurur.”
“Kul şu yedi âzâ üzerine secde eder, yüzü, iki avucu, iki dizi, iki ayağı.”
“Resûlullah ( aleyhisselâm ) sağ ve sol taraflarına selâm verirken, mübârek yanakları görününceye kadar başlarını çevirirlerdi.” “Sadaka verip, sonra vazgeçenin durumu, kusup, sonra onu yiyen köpeğin durumu gibidir.”
“Resûlullah ( aleyhisselâm ) kırık bardaktan içmeyi yasaklamıştır.”
“Kim sabah olunca, üç kere “Bismillâhillezî lâ yedurru measmihî şey’ün filardı velâ fissemâ’ ve hüvessemîulalîm” derse akşama kadar başına bir belâ gelmez. Akşamleyin okursa, sabaha kadar başına musîbet gelmez.”
“Âlimin, âbide üstünlüğü, dolunay halindeki ayın diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir.”
“Kim yatsıyı cemaatle kılarsa, gecenin yarısını ibadetle geçirmiş gibi, sabah namazını cemaatle kılan kimse, bütün geceyi ibadetle geçirmiş gibi olur.”
“Bir kimse Allahü teâlâ’ya îmân edip, namazını kılar, zekâtını verir, Ramazan orucunu tutarsa, Allahü teâlâ ona Cenneti ihsân eder.”
“Cennet yüz derecedir. İki derece arası yerle gök arası kadardır. Allahü teâlâ’dan Firdevs’i dileyiniz. Çünkü o Cennetin ortasıdır. Onun üstünde, Allahü teâlânın Arşı vardır. Nehirler oradan fışkırır.”
“Cimrilik ve korkaklık insanda bulunan kötü huylardandır.”
Resûlullah’a, ne zaman Peygamber olduğu soruldu. “Âdem, rûh ile cesed arasında iken” buyurdular.
“Kim cenâzeye tâbi olur, onun namazını kılarsa, onun için bir kırat ecir vardır. Kim, onun defninde bulunursa, ona iki kırat ecir vardır. Eshâb-ı kiram “Yâ Resûlallah, iki kırat nedir?” diye sordular. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Onların en küçüğü Uhud dağı kadardır.” buyurdular.
Hişam’dan şöyle rivâyet etmiştir: “Resûlullahın Eshâbı, üç yerde sesli olmayı hoş görmezler: Muharebede, cenâzede, zikir anında.”
“Siz kıyâmet gününde, sizin ve babalarınızın isimleriyle çağırılırsınız. Onun için güzel isimler koyunuz.”
“Kim bilerek söylemediğim bir sözü bana isnâd ederse (söyledi derse) Cehennemdeki yerine hazırlansın.”
“İnsana, bir sene bir ay, bir hafta bir gün, bir gün bir an gibi gelinceye kadar, kıyâmet kopmaz.”
Ebû Hureyre ( radıyallahü anh ) Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) “Yâ Resûlallah! Seni görünce, içim rahatlar, bir sevinç hasıl olur. Bana Cennete girmeme vesîle olacak bir ameli bildir.” dedi. Bunun üzerine Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) ona “Güzel sözlü ol. Selâmı yay, akrabanı ziyâret et, insanlar gece uyurken sen namaz kıl. O zaman Cennete selâmetle gir.”
“Bir kimse Allah yolunda şehîd edilince, ondan yere akan ilk damlaya karşılık, bütün günahları bağışlanır. Ona Cennetten bir örtü ve bir cesed gönderilir. Rûhu o örtü içerisinde kabz olunur (alınır). Sonra rûh o Cennetten getirilen cesede biner. Bu şekilde meleklerle beraber yükselir. Öyle bir hale kavuşur ki, sanki Allahü teâlâ, onu yarattığından beri o meleklerle berabermiş gibi olur.”
Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ), Mekke’yi fethettiği zaman, şeytan, kuvvetle bağırdı. Askerleri yanına toplandı. Onlara “Bugünden sonra, Muhammed’in ( aleyhisselâm ) ümmetinin şirk üzere olmalarını istemekten ümidinizi kesiniz. Fakat, dinleri husûsunda onların kalblerini saptırınız. Aralarında ölüye feryad ederek ağlamayı yayınız.”
Abdullah İbn-i Mes’ûd şöyle anlatır: Ahkâf sûresini okurken aramızda ihtilaf etmiştik. Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) gittik. Durumu arz ettik. Bunun üzerine: “Aranızda ihtilaf etmeyiniz. Sizden öncekiler, aralarında ihtilaf etmeleri sebebiyle helak oldular. Şimdi, bakınız, birine okutacağım. Onun, okuduğu gibi okuyunuz” buyurdular. Abdurrahmân bin Mehdî hazretleri buyurdular ki:
“Dini mes’elelerde, güvenilir ve ehil kimselerden duymadıkça bir şeyi söylememelidir. Yoksa insan günaha girer.”
“Bir kimse, ilim bakımından kendinden üstün bir kimse ile karşılaşınca, bunu fırsat ve ganîmet bilmelidir. Çünkü onun ilminden istifâde eder. Kendi dengi birisi ile karşılaşınca, bir biriyle müzakere eder ve birbirlerinden faydalanırlar. Kendisinden aşağı bir kimse ile karşılaşınca, ona tevâzu gösterir ve bir şeyler öğretir. Her işittiğini söyleyen, istisnaî ve şaz (kaide dışı) meselelere göre konuşup, anlatan kimseler, ilimde yüksek mertebeye erişemezler.”
“İyice ezberleyip, zabt etmeden hadîs rivâyet etmek haramdır.”
“İnsanın ilme olan ihtiyâcı, yemeye, içmeye olan ihtiyâcından daha fazladır.”
“Kim, Kur’ân-ı kerîm mahlûktur (yaratılmıştır) derse, onun arkasında namaz kılma, onunla yolda beraber olma.”
Abdurrahmân bin Mehdî hazretlerine, Kur’ân-ı kerîme mahlûk diyen kimse hakkında ne dersin? diye sordular. Şöyle buyurdu: “Elimden gelse, bir köprü üzerinde durur, her yanımdan geçene, Kur’ân-ı kerîm’e mahlûk deyip, demediğini sorarım, Kur’ân-ı kerîm mahlûktur diyenin boynuna vurup, onu suya atardım.”
“Ehl-i Sünnet vel-Cemaat itikadına sarıl. Ehl-i Bid’at ile oturup kalkma. Onların yanına gitmek, onlara kıymet vermek olur.”
“Mü’minde, küfürden sonra, yalandan daha kötü bir haslet yoktur. Çünkü yalan en şiddetli bir nifak alâmetidir.”
Abdurrahmân bin Mehdî’ye ( radıyallahü anh ) “Dinine bağlı olmayan bir kimse ile arkadaşlık etmek hakkında ne dersin?” diye sorulunca, “Böyle kişilerle beraber olma, çünkü o, sana pis veya haram bir şey yedirebilir.”
Yine, ölümü istiyen kimse hakkında sorulunca, “Dinine zarar geleceği korkusundan, ölümü istemekte bir mahzur yoktur. Fakat, yoksulluk, ihtiyâç, eziyet ve buna benzer şeylerden, dolayı ölüm temenni edilmez.”
Ya’kub bin Muhammed’den rivâyet etmiştir. “Ticârete sarılınız. Çünkü babanız İbrâhîm (aleyhisselâm) manifaturacı idi.”
Ebû Hüreyre’den rivâyet etmiştir: “İblîs dedi ki: “Bir âlim bana, bin âbidden (çok ibadet edip, ilmi olmayan) daha şiddetlidir. Çünkü, âbid sadece ibadet eder. Âlim ise, insanlara, onlar âlim oluncaya kadar ilim öğretir.”
Nâfi’den rivâyet etti: “Lokman Hakîm oğluna: “Ey oğul! İyi meclisleri seç. Allahü teâlâ’nın ism-i şerîfinin anıldığı bir meclisi, bir topluluğu görürsen oraya otur. Eğer âlim isen, oradakiler senin ilminden faydalanırlar. Eğer, âlim değilsen, oradakiler, sana bir şeyler öğretir. Eğer, Allahü teâlâ oraya rahmetini ihsân ederse, orada bulunanlarla beraber sana da isâbet eder. Ey oğul; Allahü teâlâ’nın anılmadığı yerden uzaklaş. Oraya oturma. Çünkü, sen âlim isen, oradakiler senin ilminden istifâde etmezler. Âlim değilsen, cehâletini daha da arttırırlar. Bildiklerini de unutursun. Eğer Allahü teâlâ, oradakilere azâbını gönderirse, onlarla beraber sana da isâbet eder. İnsanların kanlarını döken kimseye gıpta etme. Çünkü Allahü teâlâ’nın nezdinde, onu da öldürecek birisi vardır.”
Rebî’ bin Haysem, Mufaddal bin Yunus’dan rivâyet etmiştir: “Ben nefsimden râzı değilim. Çünkü o kendi ayıpları ile değil de başkasının ayıpları ile uğraşıyor, insanların şaşılacak halleri vardır. Başkalarının günahlarından korkarlar, fakat kendi günahlarından sanki emîn gibidirler.”
Muhammed bin Talha’dan rivâyet etti: Ömer bin Abdülazîz, Abdulhamid bin Abdurrahmân’a yazdığı bir mektûbunda şöyle dedi: “İslâmda, adâlet ve ihsân çok mühim bir mes’eledir. Kendi nefsine çok dikkat et Ona Allahü teâlâ’nın beğendiği şeyleri yaptır. Şunu iyi bil ki, günahın küçüğü yoktur. Sakın bu günah küçüktür diye onu hafif görme.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-9, sh. 3
2) Tezkiret-ül-Huffâz cild-1, sh. 329
3) El-A’lâm cild-3, sh. 339
4) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 276
5) Târîh-i Bağdâd cild-10, sh. 240
6) El-Lübâb cild-3, sh. 72
7) Tabakât-ı Hanâbile cild-1, sh. 206
? Vefeyât-ül-a’yân cild-2, sh. 387-388
9) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-1, sh. 61
10) Mu’cemul-müellifîn cild-5, sh. 196
11) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 217, 261, 290, 296
12) Tabakât-ül-kübra cild-1, sh. 63 (113)
.
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLA’LÂ BİN ABDİLA’LÂ
Büyük hadîs âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. Adı Abdûla’lâ bin Abdila’lâ bin Muhammed Basrî’dir. İbn-i Şerâhil el-Kureyşî de denilmiştir. Lakabı Ebû Hûmâm’dır. Doğum târihi kesin olarak belli değildir. Basrî ve Kureşî lakablarından Mekkeli bir aileden olup, Basra’da yaşadığı, anlaşılmaktadır. 189 (m. 804) yılında vefât etmiştir.
Kuvvetli bir tahsil görmüştür. Hamîd-i Tavîl; Yahyâ bin Ebî İshâk, Cerîrî, Yunus bin Ubeyd, Ma’mer bin Râşid, Saîd bin Ebî Urûbe ve Dâvûd bin Ebî Hind gibi devrinin büyük âlimlerinden ilim öğrenmiş ve hadîs-i şerîf bildirmiştir. Bu rivâyetleri pek makbûl olup, başta Kütüb-i sitte denilen meşhûr altı hadîs kitabı olmak üzere başka hadîs kitaplarında da yer almıştır. Kendisinden, de İshâk bin Râheviye, Ebû Bekir İbn-i Ebî Şeybe, Amr bin Ali el-Felâs, Nasr bin Ali ve daha bir çok âlim hadîs-i şerîf öğrenmiş ve rivâyet etmişlerdir. İmâm-ı Nesâî, İbn-i Hibbân onu sika (güvenilir) âlimlerden olarak zikrederler.
Abdûla’lâ hazretleri ilmiyle âmil idi. Buyurdu ki: “Kime bir ilim verilirde bu ilim O’na (Allah korkusundan) ağlama huyunu kazandırmazsa, o bu ilmin faydasını göremez.”
Mis’ârbin Kedâm ( radıyallahü anh ) diyor ki: “Abdûla’lâ Cehennemden çok korkardı. Göz yaşları içinde secdeye kapanır ve şöyle duâ ederdi. Yâ Rabbi! Düşmanlarının nefretini arttırdığın gibi senin için olan huşumuzu (korkumuzu) arttır. Sana secde eden yüzümüzü Cehennemde ateş ile örtme.”
Abdûla’lâ ( radıyallahü anh ) sohbetlerinde mâlâya’nî (boş şey) konuşmazdı. Büyük âlim Mis’âr’ın bildirdiğine göre buyurdular ki: “İnsanlar bir araya gelseler ve Allahü teâlâ’dan, Cennetten, Cehennemden konuşmadan ayrılsalar melekler derler ki: “Ey insanlar büyük gaflet içindesiniz...” Yine buyurdu ki: “Cennet ve Cehennem, Âdem oğlundan bir şeyler duymak için Ona yaklaşırlar. Şayet insan Cenneti isterse, Cennet “Yâ Rabbi! Onu isteğine kavuştur” der. Şayet Cehennemden sakınırsa, Cehennem de, “Yâ Rabbi! Onu ateşten muhafaza et” diye duâ ederler.
Abdûla’lâ ( radıyallahü anh ) ölümü çok hatırlar ve titrerdi. Buyurdu ki: “İki şey var ki, beni dünyâ zevklerine dalmaktan alıkoyuyor. Bunlar ölümü hatırlamak ve Allahü teâlâ’nın dâima huzûrunda bulunmaktır.” Yine buyurdu ki, “Hiçbir ferd yoktur ki, ölüm meleği günde iki defa kapısını çalmasın.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 296
2) Tehzîb-ut-tehzîb cild-6, sh. 69
3) El-Menhel-ül-azbül mevrûd şehri Sünen-i Ebî Dâvûd cild-1, sh. 69
4) Hilyet-ül-evliyâ cild-5, sh. 88
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLAZÎZ BİN ABDULLAH (El-Mâcîşûn)
Tabiînin meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerinden. Adı, Abdülazîz bin Abdullah bin Ebû Seleme et-Teymî’dir.
Ebû Abdullah ve Ebü’l-Esbag-ıl-fakîh künyeleri vardır. “Mâcişûn” lakabı ile meşhûr olmuştur. Mâcişûn kelimesinin aslı, farsçada Mahikun’dur. Bunun mânâsı, iki yanağının kırmızı ile karışık beyaz renkte olmasıdır. Ay yüzlü mânâsına da gelir. Medine’de doğdu. Ailesi aslen İran’ın İsfehan şehrindendir. Burada ilim tahsil ettikten sonra Bağdâd’a gidip orada yerleşti. Hadîs ve fıkıh ilimlerinde yüksek derecelere kavuştu. Vefâtına kadar Bağdâd’ta hadîs ilmini, talebelerine öğretti. 164 (m. 780) târihininde orada vefât etti. Namazını halife Mehdî kıldırdı. Cenâzesi, Mekabir-i Kureyş (Kureyş mezarlığı) denilen yere defn edildi.
Abdülazîz el-Mâcişûn, hadîs ilminde yüksek bir âlimdir. Yüzbinden fazla hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezbere bildiği için “hafız” dendi. Bu ilimdeki rivâyetleri sika (güvenilir, sağlam) idi. Sadûk bir râvi olduğunu birçok hadîs âlimi bildirmektedir. Tabiînin büyüklerinden İmâm-ı Zührî, Abdullah bin Dinar, Muhammed bin Münkedir, Vehb bin Keysan ve daha pekçok âlimden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de Abdurrahmân bin Mehdî, Ebû Nuaym, Leys bin Sa’d, Vekî’ bin Cerrah, Abdurrahmân bin Kâsım ve daha birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Ebû Zür’a, Ebû Hatim, Ebû Dâvûd ve İmâm-ı Nesâî, kendisinin hadîs-i şerîf rivâyetinde sika olduğunu bildirdiler. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler, meşhûr dört Sünen’de ve diğer hadîs kitaplarında yer almaktadır. Bağdâd âlimleri, Onun hadîs âlimi ve Sadûk bir râvi olduğunda sözbirliği etmişlerdir. Muhammed bin Sa’d, Onun sika bir râvi olduğunu ve çok hadîs-i şerîf rivâyet ettiğini bildirmektedir.
Kendisinin konularına ve hükümlerine göre tasnif ettiği kitapları vardır. Tasnif ederek bildirdiği ilimler, İbn-i Vehb tarafından toplanıp nakledilmiştir. Abdülazîz el-Mâcişûn, Mekke ve Medine âlimlerinin bağlı olduğu Mâlikî mezhebinde olduğu için Medineli fakîhlerden sayılmıştır. O bu ilmi, babasından ve İmâm-ı Mâlik’den öğrenerek yetişti. İbn-i Vehb diyor ki: “148 (m. 765) senesinde hacca gitmiştim. Mekke’de bir münâdî şöyle sesleniyordu: Burada Mâlik bin Enes ve Abdülazîz bin Ebî Seleme fetvâ verir.” Halife Mansur, Mekke’de hac yapıp ayrılacağı sırada oğlu Mehdî’den, kendisinin istifâde edebileceği fazîletli bir âlimi bulmasını istedi. O da, böyle bir akıllı âlimin ancak Abdülazîz bin Ebî Seleme el-Mâcişûn olduğunu söyledi. Halife Mehdî, kendisini çok severdi ve ona her zaman ikram ve ihsânda bulunurdu.
Abdülazîz el-Mârişûn, verâ ve takvâ sahibi bir âlim olup Allah’tan çok korkardı. Irak ve Medine âlimleri kendisinden çok ilim öğrendi. Halifenin vezirlerine, maiyetindeki memurlarına nasîhat eder, onların ıslahına, doğru yoldan ayrılmamasına yardım ederdi. Sözleri çok tesirliydi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 407
2) Mîzânû’l-i’tidâl cild-2, sh. 658
3) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 222
4) El-A’lâm cild-4, sh. 22
5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 251
6) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 259
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLAZÎZ BİN ABDULLAH (El-Mâcîşûn)
Tabiînin meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerinden. Adı, Abdülazîz bin Abdullah bin Ebû Seleme et-Teymî’dir.
Ebû Abdullah ve Ebü’l-Esbag-ıl-fakîh künyeleri vardır. “Mâcişûn” lakabı ile meşhûr olmuştur. Mâcişûn kelimesinin aslı, farsçada Mahikun’dur. Bunun mânâsı, iki yanağının kırmızı ile karışık beyaz renkte olmasıdır. Ay yüzlü mânâsına da gelir. Medine’de doğdu. Ailesi aslen İran’ın İsfehan şehrindendir. Burada ilim tahsil ettikten sonra Bağdâd’a gidip orada yerleşti. Hadîs ve fıkıh ilimlerinde yüksek derecelere kavuştu. Vefâtına kadar Bağdâd’ta hadîs ilmini, talebelerine öğretti. 164 (m. 780) târihininde orada vefât etti. Namazını halife Mehdî kıldırdı. Cenâzesi, Mekabir-i Kureyş (Kureyş mezarlığı) denilen yere defn edildi.
Abdülazîz el-Mâcişûn, hadîs ilminde yüksek bir âlimdir. Yüzbinden fazla hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezbere bildiği için “hafız” dendi. Bu ilimdeki rivâyetleri sika (güvenilir, sağlam) idi. Sadûk bir râvi olduğunu birçok hadîs âlimi bildirmektedir. Tabiînin büyüklerinden İmâm-ı Zührî, Abdullah bin Dinar, Muhammed bin Münkedir, Vehb bin Keysan ve daha pekçok âlimden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de Abdurrahmân bin Mehdî, Ebû Nuaym, Leys bin Sa’d, Vekî’ bin Cerrah, Abdurrahmân bin Kâsım ve daha birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Ebû Zür’a, Ebû Hatim, Ebû Dâvûd ve İmâm-ı Nesâî, kendisinin hadîs-i şerîf rivâyetinde sika olduğunu bildirdiler. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler, meşhûr dört Sünen’de ve diğer hadîs kitaplarında yer almaktadır. Bağdâd âlimleri, Onun hadîs âlimi ve Sadûk bir râvi olduğunda sözbirliği etmişlerdir. Muhammed bin Sa’d, Onun sika bir râvi olduğunu ve çok hadîs-i şerîf rivâyet ettiğini bildirmektedir.
Kendisinin konularına ve hükümlerine göre tasnif ettiği kitapları vardır. Tasnif ederek bildirdiği ilimler, İbn-i Vehb tarafından toplanıp nakledilmiştir. Abdülazîz el-Mâcişûn, Mekke ve Medine âlimlerinin bağlı olduğu Mâlikî mezhebinde olduğu için Medineli fakîhlerden sayılmıştır. O bu ilmi, babasından ve İmâm-ı Mâlik’den öğrenerek yetişti. İbn-i Vehb diyor ki: “148 (m. 765) senesinde hacca gitmiştim. Mekke’de bir münâdî şöyle sesleniyordu: Burada Mâlik bin Enes ve Abdülazîz bin Ebî Seleme fetvâ verir.” Halife Mansur, Mekke’de hac yapıp ayrılacağı sırada oğlu Mehdî’den, kendisinin istifâde edebileceği fazîletli bir âlimi bulmasını istedi. O da, böyle bir akıllı âlimin ancak Abdülazîz bin Ebî Seleme el-Mâcişûn olduğunu söyledi. Halife Mehdî, kendisini çok severdi ve ona her zaman ikram ve ihsânda bulunurdu.
Abdülazîz el-Mârişûn, verâ ve takvâ sahibi bir âlim olup Allah’tan çok korkardı. Irak ve Medine âlimleri kendisinden çok ilim öğrendi. Halifenin vezirlerine, maiyetindeki memurlarına nasîhat eder, onların ıslahına, doğru yoldan ayrılmamasına yardım ederdi. Sözleri çok tesirliydi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 407
2) Mîzânû’l-i’tidâl cild-2, sh. 658
3) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 222
4) El-A’lâm cild-4, sh. 22
5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 251
6) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 259
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLAZÎZ BİN EBÎ HAZIM
Tebe-i Tabiînin büyük âlimlerinden. Künyesi Ebû Temam el-Medenî’dir. Babası evliyânın büyüklerinden Seleme bin Dinar’dır. 107 (m. 725) yılında doğdu. 184 (m. 800) yılında namaz kılarken secdede, ebedi âleme intikal etmiş ve Allahü teâlâ’ya kavuşmuştur. Aslen İranlı bir aileye mensûbtur. Zamanın fıkıh ve hadîs âlimidir, ilk tahsilini babası Seleme bin Dinar’dan, daha sonra Zeyd bin Eslem, Süheyl, el-A’lâ bin Abdurrahmân, Yezîd bin el-Hâd, Mûsâ bin Ukbe, İmâm-ı Mâlik ve daha bir çok âlimden ilim alıp hadîs-i şerîf nakletmiştir. Ders aldığı âlimlerden Süleymân bin Bilâl vefât edeceği zaman, kitaplarının Abdülazîz bin Ebî Hâzım’a verilmesini vasıyyet etmiş, Abdülazîz de O’un kitaplarından istifâde etmiştir.
Abdülazîz bin Ebû Hâzım’ın pek çok talebesi vardı. Bunların en meşhûrları el-Humeydî, Ebû Mus’ab, Ali bin Hacer, Amr en-Nâkıd, Yakub ed-Devrâkî, Yahyâ bin Eksem ve daha birçoklarıdır. Talebeleri kendisinden hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. Bu rivâyetlerin bir çoğu Kütüb-i Sitte denilen altı meşhûr hadîs kitabında yer almıştır.
İlminin üstünlüğünü âlimler tasdîk etmiştir. İmâm-ı Ahmed bin Hanbel hazretleri “İmâm-ı Mâlik’in vefâtından sonra, Medine’de Abdülazîz bin Ebî Hazım’dan daha çok hadîs ve daha çok fıkhî mesele bilen yok idi. O, zamanın en büyük âlimlerindendir.” buyurmuştur, İbn-i Abdilber, O’nu İmâm-ı Mâlik’in son zamanlarında ve vefâtından sonra fetvâ makamına en uygun kişi olarak bildirir.
Hadîs âlimleri onu hadîs ilminde sika (güvenilir) olarak zikrederler, İmâm-ı Nesâî: “O sikadır” buyurdu. Ahmed bin Ebî Hayseme diyor ki: “Yahyâ bin Maîn’in; İbn-i Hazım, babasından rivâyet ettiği hadîslerde sika değildir sözünü işittim. Kendisine onun sika olduğunu ve diğer rivâyetlerinin de makbûl olduğunu isbat ettim.”
Abdülazîz bin Ebî Hazım hazretleri ahlâkça ve öğrendiklerini tatbik etmek bakımından da asrının âlimleri tarafından takdîr edilmiştir. İmâm-ı Mâlik hazretleri buyurur ki: “Allahü teâlâ Abdülazîz bin Ebî Hâzım’ın bulunduğu yere azâb göndermez.” Bu söz, onun Resûlullah’a hakiki vâris olanlardan olduğunu göstermektedir.
Babasından. O da Sehl bin Sa’d’ın şöyle buyurduğunu rivâyet etti: “Resûlullah efendimiz, içinde garer, ya’ni sonu muhtemel ve şüpheli olan alış verişi yasakladı.”
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden bâzıları:
Peygamber efendimiz buyuruyor ki: “Kim benim mescidime girer de bir harf öğrenir veya öğretirse, Allah yolunda cihad eden kimse gibi olur.”
“Cebrâil (a.s..), Peygamber efendimize falanca saatte geleceğim diye söz verdi. Fakat o saat geldiği halde o görünmedi. O sırada bir de ne görsün, sedirin altında köpek vardı. Peygamber efendimiz bu köpek ne zaman girdi diye Hazreti Âişe’ye sordu. O da bilmiyorum dedi. Peygamber efendimizin emri ile köpek dışarı çıkarıldı. Biraz sonra Cebrâil aleyhisselâm geldi. Peygamber efendimiz, “Yâ Cebrâil! Seni bekledim gelmedin. Halbuki filanca saatte geleceğim, diye söz vermiştin.” Cebrâil aleyhisselâm, “Çünkü evinde köpek vardı. Onun için gelemedim. Zira biz köpek ve resim bulunan eve girmeyiz” buyurdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 268
2) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-5, sh. 442
3) Tehzîb-ut-tehzîb cild-6, sh. 333
4) El-A’lâm cild-4, sh. 18
5) Mîzân-ul-i’tidâl cild-2, sh. 626
6) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 306
7) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd Şerh-i Sünen-i Ebî Dâvûd cild-5, sh. 88, 89
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLAZÎZ BİN EBÎ REVVÂD
Meşhûr hadîs âlimlerinden. Doğum târihi bilinmemektedir. 159 (m. 775) târihinde vefât etti. Aslen Horasanlıdır. Sonra Mekke-i Mükerreme’ye yerleşmiş, burada vefât etmiştir. Mugîre bin Mühelleb bin Ebî Sufre’nin âzâdlısıdır. Babasının ismi Meymûn’dur.
Nâfî, İkrime (İbn-i Abbâs’ın âzâdlısı), Muhammed bin Ziyâd ve diğer âlimlerden (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etti. Ondan da oğlu Abdullah, Süfyân-ı Sevrî, Hüseyn el-Ca’fî, Ebû Âsım en-Nebîl ve daha başka âlimler hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Buhârî onun rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfi almıştır.
İbn-i Mübârek “O çok ibâdet ederdi. Hadîs ilminde sözüne güvenilir bir zatdır.”
Abdülazîz bin Ebî Revvâd, Nâfîden şu hadîs-i şerifleri rivâyet etmiştir: “Sâlih rüya, Peygamberliğin doksan parçasından birisidir.”
“Mütevâzi olunuz, miskîn fakirlerle beraber oturunuz. Allahü teâlânın nezdinde büyüklerden olursunuz. Kibirden kurtulursunuz.”
“Musibetleri, hastalıkları ve sadakayı gizlemek iyilik hazinelerindendir.”
“Demirin pası giderildiği gibi, bu kalblerin de pası giderilir” “Yâ Resûlallah kalblerin cilâsı nedir?” diye sordular. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) “Kur’ân-ı kerîm okumak”buyurdular.
“Sizden biriniz Cuma’ya gitmek istediği zaman gusül abdesti alsın.”
“İki kişi gizli konuştuğu zaman, bir kişi onların izni olmadan yanlarına oturmasın.”
“Selâm’dan önce kim konuşursa, ona cevap vermeyiniz.”
“Kim Allahü teâlânın rızâsı için, buğzundan dolayı bid’at sahiplerinden yüz çevirirse, Allahü teâlâ onun kalbini emniyet ve imân ile doldurur.”
Abdülazîz bin Ebî Revad. İbn-i Ömer’den, şu hadîs-i şerîfi rivâyet etti. “Kim bid’at sahibini aşağı görürse, Allahü teâlâ onu Cennette bir derece yükseltir.”
Babasından naklettiği hadîs-i şerîf şudur: “Ümmetimin fesadı zamanında sünnetime yapışana şehîd sevâbı vardır.”
Atâ’dan rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte “Kim, din kardeşiyle onun bir ihtiyâcı için yürür, Allahü teâlâ’nın rızâsı için ona nasîhatta bulunursa, Allahü teâlâ kıyâmet günü onunla ateş arasında yedi hendek yapar. Bir hendek yerle gök arası kadardır” buyurulmuştur.
Ebû Sa’îd’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîf şöyledir: “Allahü teâlâya sanki O’nu görür gibi ibadet et. Çünkü, sen O’nu görmüyorsan, O seni görür.”
Hakkında anlatılanlar Süfyân bin Uyeyne anlattı: Mekke-i Mükerreme’ye şiddetli yağmur yağıp, çok evler yıkılmıştı. Fakat Abdülazîz hazretleri bu afetten sağ sâlim kurtulmuştu. Allahü teâlânın bu ihsân ve lütfuna şükür olarak bir köleyi âzâd etti.
Şakik-i Belhî hazretleri anlattı: Yirmi sene gözleri görmemişti. Onun için, bu kadar sene çoluk çocuğunu göremedi. Bir gün oğlu kendi kendine düşünüp, bu duruma içerleyerek, “Babacığım! Senin gözlerinin görmemesine çok üzülüyorum” deyince, Abdülazîz hazretleri, “Oğlum! Ben Allahü teâlâ’dan gelene râzıyım” cevabını vermiştir.
Yine birisine şöyle buyurdu: İslâm’dan, Kur’ân-ı kerîm’den ve saçının beyazlığından öğüt almıyan, nasîhat kabûl etmez.
Abdülazîz bin Ebî Revvâd buyurur ki: Ölüm hastalığında, Mugîre bin Hakî’nin yanına gittim. Bana nasîhat et, dedim. Bana “Bu yatak için sâlih amel yap” dedi.
Abdülazîz bin Ebî Revvâd hazretlerine nasıl sabahladın diye sorulunca, ağladı. “Niçin ağladın”, dendi. Bunun üzerine, “Ölümü unutmuş, üstelik günahları da çok olan kimsenin hâli nasıl olur. Ecel, süratle geliyor, ömür her gün eksiliyor. Akıbetin ne olacağı, Cennet mi, Cehennem mi, bilinmiyor. Ya Cehennem olursa, halimiz ne olur?” buyurdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-8, sh. 91
2) Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 61
3) Tehzîb-ül-esmâ ve’l-luga cild-1, sh. 307
4) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 246
5) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 338
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLAZÎZ BİN MUHAMMED
Hadîs âlimlerinden. Tabiînden olup, Medine’de doğdu. Değum târihi bilinmemektedir. Hicretin 189 (m. 804) senesinde Medine’de vefât etti. Aslen Horasan’ın Derâverde köyündendir. Bu bakımdan Derâverdî de denilmiştir. Hadîs rivâyet ettiği zâtlar; Zeyd bin Eslem, Şüreyk bin Abdullah, Yahyâ bin Saîd el-Ensârî, Hişam bin Urve, Amr bin Ebî Amr, Sevr bin ed-Deylî, Humeydî, Tavil, Cafer-i Sâdık (r.anhüm) gibi çok sayıda muhaddisten hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de Şu’be, Sevrî, İbn-i İshâk, İbn-i Mehdî, İbn-i Vehb, Veki bin Cerrah, Dâvûd bin Abdullah, Abdullah bin Ca’fer er-Rakî gibi pek çok âlim hadîs rivâyet etmişlerdir.
Abdülazîz bin Muhammed’in A’lâ İbn-i Abdurrahmân’dan, o da Ebû Hüreyre’den rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şöyledir: “İnsan öldüğü zaman amel defteri kapanır. Ancak üç sınıf kimsenin amel defteri kapanmaz. Sadaka-i cariyye (hayırlı eserler) bırakanın, faydalı ilim bırakanın ve sâlih evlât yetiştirenin.”
Osman bin Âffan ( radıyallahü anh ) abdest aldı ve Resûlullah’ı; şu benim abdestim gibi abdest aldığını gördüm. Sonra şöyle buyurdular dedi: “Her kim böylece abdest alırsa, geçmiş günahları afv olunur. Kıldığı namazla, mescide kadar yürümesi de (kendisine) nafile (ibâdet) olur.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-4, sh. 25
2) Tezkirât-ül-huffâz cild-1, sh. 269
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 353
4) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 633
5) El-Menhel-ül-azb-il mevrûd cild-1, sh. 23
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLMELİK BİN UMEYR
Tâbiîn’in meşhûrlarından âlim ve fakîh bir zât olup, Kûfe kadısı idi. İsmi Abdülmelik bin Umeyr bin Suveyd bin Harise bin İmlâs İbni Şuneyf El-Kûfî el Kıptî el-Ferâsî olup, künyesi Ebû Ömer’dir. (Ebû Amr da denildi). Kıptî ve Ferâsî denilmesinin sebebi; kendisinin, çok güzel bir yarış atı olduğu içindir. 32 (m. 652)’de doğmuştur. Şa’bî’den sonra Kûfe kadılığı yaptı. Hazreti Ali’yi gördü. Babası, Hazreti Ali hutbe okurken yanına götürdü. Hazreti Ali onun başını okşamıştır. 136 (m. 753)’de Kûfe’de vefât etti.
Abdülmelik bin Umeyr ( radıyallahü anh ) Eş’as bin Kays, Câbir bin Semre, Cerîr, Abdullah bin Zübeyr, Mugîre bin Şu’be, Nûmân bin Beşîr, Amr bin Haris, Cebr bin Atîk, Useyd bin Safvân, Abdullah bin Haris bin Nevfel, Abdurrahmân bin Ebî Bekr, Abdurrahmân bin Ebî Leylâ ve daha birçok âlimden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de oğlu Mûsâ, Şehr bin Havşeb, A’meş, Süleymân et-Teymî, Süfyân-ı Sevrî, Şu’be, Zeyd bin Ebî Enîse, Cerîr bin Ebî Hâzim, İsmâîl bin Ebî Hâlid, Züheyr bin Muâviye, Hûşeym bin Beşîr, Şuayb bin Safvân, Cerîr bin Abdülhamid, Hammâd İbni Seleme, Zekeriyyâ bin Ebî Zaide Şûreyk, Süfyân bin Uyeyne ve birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. Rivâyet etmiş olduğu hadîs-i şerîfler meşhûr kitaplarda ve sahihayn (Sahih-i Buhârî ve Sahîh-i Müslim) da mevcûttur. İmâm-ı Buhârî ondan ikiyüz civarında hadîs rivâyet etmiştir. Ali bin Hasen es-Süncânî onun beşbin hadîs bildiğini zikretmiştir. Abdülmelik bin Umeyr çok fasîh olarak konuşurdu. İbni Merd onu Kûfe’nin çok fasîh konuşan dört zâtından biri olduğunu beyân etmiştir. Neseî; O’nun rivâyetlerinde bir beis olmadığını söylemiştir. Ebû İshâk el Hemedânî “İlmi, Abdülmelik bin Umeyr’den öğreniniz!” demiştir. İbni Hibbân, İbni Numeyr, İbni Muin O’nun sika ve hadîslerinde sağlam olduğunu söylemiştir. O hadîs-i şeriflerden tek bir harfin dahi hazf edilmesini uygun görmezdi.
Kendisi şöyle anlatır: Mus’ab bin Zübeyr’in kesik başı Abdülmelik bin Mervan’ın önüne getirildiği zaman köşkünde, O’nun yanında idim. O’nu gördüm ve titremeye başladım. Abdülmelik bin Mervan bana “Sana ne oldu?” diye sordu. O’na: “Allahü teâlâ seni korusun yâ emir-el-mü’minîn. Ben bu köşkte burada, Ubeydullah İbni Ziyâd ile beraber bulundum. Hazreti Hüseyn’in mübârek başını burada gördüm. Sonra burada Muhtâr-ı Sekâfî ile beraber bulundum. Burada Muhtâr’ın önünde Ubeydullah İbni Ziyâd’ın başını gördüm. Sonra burada Mus’ab bin Ez-Zubeyr ile beraber bulundum, Muhtâr’ın başını onun önünde gördüm. Sonra aynı yerde Mus’ab bin Zübeyr’in başını senin önünde gördüm” dedi. Daha sonra Abdülmelik bin Mervan hemen ayağa kalktı ve o köşkte o katın yıkılmasını emredip orayı yıktırdı.
İmâm-ı Ebû Yûsuf İsmail bin İbrâhîm’den rivâyetle Abdülmelik bin Umeyr; Sakîften bir zât bana şöyle anlattı: “Hazreti Ali, beni Abkara’ya vâli tayin etti. Bu sırada ora halkı da yanımda idi. Onların yanında bana şunları söyledi: Onların ödeyecekleri vergileri tam olarak almağa bak. Herhangi bir husûsta onlara ruhsat vermekten, acımaktan şiddetle sakın. Asla senden bir zaafiyet görmesinler, öğle vakti de bana gel” dedi. Öğle vakti Hazreti Ali’nin yanına vardım. O zaman gayet yumuşak davranıp: Vâlisi bulunduğun halkın önünde sana bazı şeyler söyledim. Çünkü onlar hilekâr bir’kavimdir. Onların başına geçtiğin zaman vaziyete bak. Kış ve yaz onlara âit bir elbiseyi, yiyecekleri rızkı, binecekleri hayvanı ellerinden alıp satma, ödeyemedikleri para için onları asla zorlama. Yine bazılarını para sebebiyle ayakta da sakın bekletme. Vergi olarak aldığın maldan onlara hiçbir şey satma. Biz ancak onların affını kabûl etmekle emrolunduk. Eğer sen emirlerime muhalefet edersen Allahü teâlâ benim yerime seni yakalar. Eğer sözlerime muhalif bir hareketin zuhur eder ve bana ulaşırsa seni azlederim” buyurdu.
Abdülmelik bin Umeyr, Câbir bin Semûre’den ( radıyallahü anh ) şöyle rivâyet etmektedir: “Küfe ahâlisi Hazreti Ömer’e, Hazreti Sa’d bin Ebî Vakkas’ı şikâyet ettiler. Bunun üzerine Hazreti Ömer onu vazîfeden aldı ve yerine Ammâr bin Yâser’i ( radıyallahü anh ) tayin etti. Kûfeliler şikâyeti o kadar ileri götürmüşlerdi ki, namaz kılmasını bile bilmiyor, demişlerdi. Hazreti Ömer, Hazreti Sa’d’a bir haberci gönderip onu yanına davet etti. Geldiğinde “Yâ Ebâ İshâk, bu adamlar senin namaz kılmayı bilmediğini iddia ediyorlar. Sen bu husûsta ne dersin?” diye sordu. Hazreti Sa’d cevabında: “Vallahi ben onlara Resûlullahın ( aleyhisselâm ) namazına benzer namaz kıldırıp ondan hiçbir şey eksiltmiyorum. Yatsı namazını kıldırırken ilk iki rekâtde daha çok kıyamda dururum. Son iki rekâtta da az dururum” buyurdu. Hazreti Ömer, “Bizim de zâten senin hakkındaki zannımız böyle idi” buyurdu. Bu meseleyi tahkîk için müfettişler gönderdi. Bunlar kime sordularsa hep onun hakkında hayırlı şeyler söylediler. Nihâyet Benû Abs’e âit bir mescide girip yine aynı şeyleri sordular, doğru söylemeleri için de yemîn verdirdiler. Bunun üzerine Ebû Sa’de künyesiyle bilinen Üsâme bin Katade ayağa kalktı ve “Mademki bize yemîn verdin, Sa’d, İslâm askerinin başına geçip harb etmez, ganîmet taksiminde eşit davranmaz. Hüküm verirken adâletli davranmaz” dedi. Bunun üzerine Hazreti Sa’d “Vallahi ben de üç şeyle duâ edeceğim: Yâ Rabbî senin bu kulun yalancı ise; riya ile halk görsün ve duysun diye söylediyse, ömrünü uzat, fakîrliğini çoğalt ve onu fitnelere uğrat” Daha sonraları o adama hâlinden sorulduğu zaman “İhtiyarlamış, fitneye düşmüş bir pîr-i fânî’yim, Hazreti Sa’d’in duâsı bana isâbet etti” derdi. Abdülmelik bin Umeyr “Sonraları onu ben de gördüm. Yaşlanmaktan kaşları gözlerinin üzerine sarkmış olduğu hâlde yolda kızlara sataşırdı” diye haber vermiştir. Rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte Ebû Mûsâ Eş’arî ( radıyallahü anh ) şöyle buyurdu: Resûlullah efendimiz, hastalandı ve hastalığı şiddetlendi, bunun üzerine “Ebû Bekir’e emredin de cemaate namaz kıldırsın” buyurdular.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Vefeyât-ül-a’yân, cild-3, sh. 164
2) Tezkiret-ül-huffâz, cild-1, sh. 135
3) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-1, sh. 660
4) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-6, sh. 411
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLVÂHİD BİN ZİYAD (ZEYD)
Tebe-i tabiîn devrinde Basra’da yetişen meşhûr hadîs, fıkıh âlim ve evliyâlarından. Adı Abdülvahid bin Ziyâd’tır. Doğum ve vefât târihleri kesin olarak bilinmemektedir. Ancak, meşhûr hadîs âlimi Buhârî ( radıyallahü anh ) Abdülvahid bin Ziyad’ın Basra’da yaşadığını, burada hadîs ve fıkıh ilmi tahsil ettiğini, 189 (m. 805) târihinde vefât ettiğini bildirmektedir. 186, 187 (m. 802)’de de vefât ettiği rivâyet edilmiştir.
Abdülvahid bin Ziyad hazretleri, Tabiîn devrinde meşhûr hadîs ve fıkıh âlimleri olan, Ebû İshâk, A’meş, Âsım-ül-Ahval, Sâlih bin Han, Amr bin Meymun, Ebû İshâk Şeybanî gibi âlimlerin sohbetlerinde bulundu. Onlardan hadîs ve fıkıh ilmi öğrenerek kendini yetiştirdi. Tebe-i tabiîn devrinde Basra’da yetişen meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerinin ileri gelenleri arasında yer aldı. Abdülvahid bin Ziyad, devamlı ilim öğrenmekle ve ibâdet yapmakla zamanını geçirirdi. Hadîs ilminde sika bir râvi olduğunu Yahyâ bin Sa’îd ve birçok âlim bildirmektedir. Rivâyetleri kütüb-i sittede yer alır.
Öğrendiği bütün ilimleri hemen çevresindeki insanlara öğretmeye çalışırdı. Öğretmek için vakit geçirmezdi. Cuma namazından sonra evinin çevresi hadîs ve fıkıh öğrenmek isteyen talebelerle dolardı. Bıkmadan, yorulmadan saatlerce onlara ilim öğretir ve yetişmelerini isterdi. Bir dakikasının boşa geçmesini istemez, “yâ öğrenir veya öğretirdi.” Sadece namaz vakitlerinde ilim öğrenmeye ve öğretmeye ara verdiği, talebeleri tarafından anlatılmaktadır.
Abdülvahid bin Ziyad ( radıyallahü anh ), çok talebe yetiştirdi. Hadîs ve fıkıh ilminde zamanlarının söz sahibi cilan Abdurrahmân bin Mehdî, Kays bin Havs, Yahyâ bin Yahyâ en-Nişâbûrî gibi âlimler ondan ders alarak sohbetinde bulundular ve çok istifâde ettiler.
Abdülvahid bin Ziyad ( radıyallahü anh ), Tebe-i tabiîn devrinde Basra’da yetişen âlimler arasında, dünyâya değer vermemesi, devamlı ibadet ve ilimle meşgûl olması, herkese iyilik etmesi ile dikkati çekerdi. Herkes onu sever ve hürmet ederdi. Yaşayışı ve hikmetli sözleriyle birçok kimsenin doğru yola girmesini sağlamış ve herkese örnek olmuştur.
Abdülvahid bin Ziyad şöyle anlatır: “Bir rahibin inzivâ odasına uğradım. İki defa “Ey Rahib” diye kendisine seslendim, fakat cevap vermedi. Üçüncüde başını çıkardı ve “Ey adam ben rahib değilim. Rahib Allahü teâlâ’dan korkan, O’na saygı gösteren, belâsına sabredip, kazasına râzı olan, ni’metlerine şükredip onun için tevâzu gösteren, izzet karşısında zilleti kabûl eden, kudretine teslim olup heybet ve azameti karşısında eğilen hesab ve azâbını düşünen, gündüzünü oruç, gecesini ibâdetle geçiren, Cehennemi hatırladıkça uykusu kaçan kimseye denir. Ben ise saldırgan bir köpeğim, insanlara zararım dokunmasın diye kendimi buraya habsettim.” dedi. Ben bunun üzerine, “Ey Rahib! Allahü teâlâ’yı bildikten sonra insanları Allahü teâlâ’dan uzaklaştıran şey nedir?” diye sordum. Rahib; “Kardeşim! İnsanları Allahü teâlâ’dan ancak dünyâ malı ve sevgisi uzaklaştırır. Çünkü dünyâ isyan ve günah yeridir. Aklı başında olan dünyâyı kalbinden çıkarıp, günahlarına tevbe ederek kendisini Allahü teâlâ’ya yaklaştıracak şeye yönlendirir” diyerek daha önce kendisinin îmân ettiğini söyledi.”
Abdülvahid bin Ziyad’ın ( radıyallahü anh ) en büyük özelliği: “Allahü teâlâ’ya karşı olan kusurlarından dolayı çok üzülürdü. Ona bütün insanlığın yaptığı ibâdet kadar ibâdet yapsak Allahü teâlâ’nın bize verdiği hizmetlere karşı gene şükrümüzü yerine getiremeyiz” derdi.
Muhammed bin Abdullah buyurdu ki, ben bir defasında gördüm ki Abdülvahid bin Zeyd hazretleri şöyle buyurdu: “Kim ki, kendi midesini haram şeylerden koruyabiliyorsa, O kimse dinini ve güzel ahlâkını muhafaza edebilir. Kim ki kendi karnını haram şeylerden koruyamıyorsa, ne dinini ne de güzel ahlâkını muhafaza edemez.”
Abdülvahid bin Ziyad anlatıyor: “Hacca gitmiştim. Yanımda bir genç durmadan Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) salât-ü selâm getiriyordu. Bazı yerlerde okunması daha uygun duâlar olduğu halde, genç her yerde duâ yerine salevât okuyordu. Bu dikkatimi çekti. Bu durumu kendisine sordum. Genç şöyle anlattı: “Babam ile birlikte hacca gelmiştik. Yolda uyudum. “Kalk baban öldü” dediler. Kalktım baktım ki, babam ölmüştü. Aynı zamanda yüzü de kararmıştı, ölümü ve ayrıca yüzünün kararması beni daha çok üzdü. Bu üzüntü esnasında tekrar uykuya daldım. Bu sırada rüyamda dört siyahînin ellerinde demir kamçılar olduğu halde babama yaklaştıklarını ve tam vuracakları sırada yüzü nurlu bir zatın geldiğini ve onlara dönerek “Vurmayın” dediğini ve eli ile babamın yüzünü sıvazlayarak nurlandırdığını ve “Artık uyan, baban nurlanmıştır” dediğini gördüm. “Sen kimsin?” diye sorduğumda, “Ben Peygamberim, bana salevât getirdiği için ona şefaat ettim” dedi. Uyandım, durumunu düzelmiş gördüm. Bunun için ben de salevât-ı şerîfeyi okumaya devam ediyorum.” dedi.
Fudayl bin Iyâd buyurdu ki: Ben Abdülvahid bin Ziyad hazretlerinden şöyle işittim. Buyurdular ki; “Ben üç gece üst üste yatarken şöyle duâ ettim: Yâ Rabbi, benim Cennetteki arkadaşım kimdir bana göster. Üçüncü gecede rüyamda bana denildi ki: Yâ Abdülvahid bin Zeyd, senin Cennet arkadaşın Meymunetu Sevda’dır. Ben de dedim ki, Peki Meymunetu Sevda nerededir? Bana denildi ki; Kûfe’de Benî Fulan kabilesindendir. Ben de hemen kalkıp Kûfe’ye gittim o kabilenin yerini sordum. Kabiledekilere Meymunetu Sevda’yı sual ettim. Bana o delinin birisidir, bizim birkaç koyunumuzu otlatmaya götürür dediler. Ben görmek istediğimi söyleyince, şimdi falan yerdeki hanın yanındadır dediler. Hanın yanına gidince gördüm ki Meymunetu Sevda namaz kılıyor, yanında bir asa ve üzerinde yünden bir cübbe vardı. Baktım ki koyunları orada otluyor ve hayvanların yanında birkaç tane kurt koyunlara zarar vermeden dolaşıyordu. Beni fark ettiğinde namazını bitirdi ve bana dönerek “Yâ İbn-i Ziyad sen buradan git, burası senin yerin değildir. Biz seninle burada değil sonra birleşeceğiz” dedi. Bunun üzerine ben ona “Allah sana rahmet etsin. Sen benim İbn-i Ziyad olduğumu nereden bilirsin” dedim. Bana, “Daha rûhlarımız dünyâya gelmeden ben senin İbn-i Ziyad olduğunu bilirdim” dedi.
Ben ona; “Bana biraz nasîhat et” dedim. Bana “Bir kimse sana bir şey verdiği zaman ona nasıl teşekkür edersin. Halbuki Allahü teâlâ’nın verdiği bu kadar ni’mete karşılık neden şükredilmiyor. Sana iyilik edene o iyiliği veren ve yaratan yine Allahü teâlâ’dır. Ona göre bütün hamd ve şükürleri Allahü teâlâ’ya yapmak lâzımdır.”
Ben ona; “Görüyorum ki koyunların düşmanları olan kurtlar gelmişler ve onların arasında dolaşırlar. Bu hal nasıl oluyor?” diye suâl ettim.
Bana; “Yâ İbn-i Ziyâd, ben Allahü teâlâ’ya öyle ibâdet ederim ki, benimle onun arasında hiçbir duvar kalmamıştır.
Bunun için kurtlarla koyunların arasındaki düşmanlık kalkmış olup, dostluk başlamıştır” diye cevap verdi.
Buyurdular ki: “Bir insanın günahları çok ise ve o da iyilikten bahsetse, onunla iyiliğin arasında bir deniz kadar uzaklık vardır.”
“Muhakkak ki herşeyin bir kestirme (yakın) yolu vardır. Cennetin kestirme yolu da cihâd yapmaktır.”
“Kul için ancak bilerek ve huzûr içinde kıldığı namazın sevâbını alacağında, İslâm âlimleri ittifâk etti.”
“Eğer nefsinizde Allahü teâlâ’ya karşı yaptığınız ibâdetlerde bir isteksizlik ve tenbellik hissederseniz bir süre kuvvetli ve iyi yemekleri yemeği bırakınız. Tuz ve ekmekle yetinmeye çalışınız. Oruç tutunuz. Bu şekilde yapmanız vücudunuzdaki bazı yağları ve fazlalıkları erittiği gibi Allahü teâlâ’yı hatırlamanızı arttırır.”
“Kulun Allahü teâlâ’ya karşı takip edeceği en güzel edeb hali, Onun emirlerinin hepsine tereddütsüz boyun eğerek itaat göstermesidir. Allahü teâlâ onu bu haliyle dünyâda bırakırsa, bunu kendisine en hayırlı ve sevimli şey olarak kabûl etmeli. Şayet ahirete götürürse (ruhunu alırsa) bunun da Allahü teâlâ’nın emri olduğunu kabûl ederek, kendisine en tatlı bir iş gelmeli.”
Ebû Dâvûd ve Tirmizî’nin bildirdiğine göre şu hadîs-i şerîfi rivâyet etmiştir:
“Her kim şartlarına riâyet ederek abdest alırsa tırnaklarının altı da dâhil olmak üzere vücudunun bütün azalarından günahları dökülür.”
“Taundan ölen kimse şehîdtir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-6, sh. 155
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 434
3) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 258
4) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-7, sh. 289
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABDÜLVARİS BİN SAÎD
Büyük fıkıh ve hadîs âlimi. Künyesi, Ebû Ubeyde el-Anbârî et-Tenurî el-Basrî’dir. Hicrî 120 yılında (m. 737) doğdu. 180 (m. 796) yılında Basra’da vefât etti.
Zamanının meşhûr âlimlerinden ilim öğrendi. Hadîs-i şerîf aldığı zatlar arasında, Abdülazîz bin Suheyb, Yahyâ bin İshâk el-Hadremi, Eyyûb es-Sahtiyânî, Hâlid el Hızaî gibi meşhûrları vardı. Aynı zamanda hitâbet, güzel konuşma gibi sanatları iyi öğrendi. Kendisi hakkında “Basra’da muhaddislerin en iyisi, fıkıh ilminde ise Hammâd bin Seleme’den sonra en iyi bilendi.”
Kendisinin Kaderiyye’den olduğu söylenmiş ise de bunun aslı yoktur. Kendisinden yüzlerce âlim hadîs-i şerîf alıp nakletmiştir. Bunlar arasında Süfyân-ı Sevrî, oğlu Abdüssamed, Affân bin Müslim, Abdurrahmân İbn-i Mübârek, Hibbân bin Hilâl, Ezher bin Mervan v.b. âlimler vardı. Hammâd bin Zeyd’e “Eyyûb’u mu çok seversin, Abdülvâris’i mi?” diye sorulunca “Abdülvâris’i” buyurdu. Abdülvâris hazretlerinin sika (güvenilir) olduğunu İmâm-ı Buhârî, Müslim, İbn-i Hibbân, İbn-i Sa’d bildirmektedir.
Abdülvâris bin Sa’îd hazretleri, Resûlullah’ın sünnetine son derece uyardı. Resûl-i ekrem’in ( aleyhisselâm ) yaşayışına uymaya çok çalışır, Onun ahlâkı ile ahlâklanmaya gayret ederdi. Dünya malına rağbet etmezdi. Çünkü Ebû Hureyrede Resûlullah’tan şöyle bir hadîs-i şerîf rivâyet etmektedir:
“Allahü teâlâ, paraya kul, köle olanlara la’net etsin.”
Yine Enes bin Mâlik’ten rivâyet ettikleri bir hadîs-i şerîfte “Peygamber efendimiz helaya girecekleri zaman “Eûzu-billahi minel hubüsi ve’l-Habâis” duâsını okurdu.”
Diğer rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) buyurdular ki:
“Hiçbir kimse, ben kendisine, ehlinden, malından ve bütün insanlardan daha sevgili olmadıkça (kamil) îmân etmiş sayılmaz.”
“Şüphesiz ki, Allahü teâlâ iyilikleri ve kötülükleri yazmış, sonra onları beyân eylemiştir. İmdî kim bir iyilik yapmak isterde yapamazsa Allahü teâlâ onu kendi divânına tam bir hasene olarak yazar. O hayırlı işi yapmaya niyet eder de yaparsa Allahü teâlâ onu kendi divanına on kattan yediyüz kata ve daha pekçok katlayarak hasenat yazar. Şayet bir kötülük yapmak isterde yapmazsa, Allahü teâlâ onu kendi divânına tam bir hasene olarak yazar. O kötülüğü yapmak isterde yaparsa Allahü teâlâ onu bir tek seyyie olarak yazar.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 257
2) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 277
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-6, sh. 441
4) El-A’lâm cild-4, sh. 178
5) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 293
6) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-1, sh. 29
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ABSER BİN KÂSIM
Meşhûr hadîs âlimlerinden. Kütüb-i sitte râvilerinden olup, ismi, Abser bin Kâsım ez-Zebîdî, el-Kûfî’dir. Künyesi Ebû Zübeydî’dir. 178 (m. 794) senesinde Kûfe’de vefât etti. Hadîs ilminde hafız derecesinde olup, yüzbin hadîs-i şerîfi senetleriyle birlikte ezbere bilirdi. Sika (güvenilir, sağlam) bir râvîdir. Hadîs-i şerîf işitip, rivâyet ettiği âlimler; Husayn İbni Abdurrahmân, Âlâ İbn-ül-Müseyyib, Matraf bin Tarif, Süleymân Teymî, İsmail bin Ebî Hâlid ve diğer âlimlerdir. Kendisinden hadîs-i şerîf işitip rivâyet eden âlimler ise Ahmed bin Abdullah, Ebû Husayn, Abdullah bin Ahmed, Sa’îd bin Amr el-Eş’asî, Ebû Nuaym, Amr bin Avn, Kuteybe bin Saîd ve diğer zâtlardır.
Rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şudur:
“Kim Allah’a kavuşmağı severse Allah da ona, kavuşmayı sever. Kim Allah’a kavuşmayı sevmezse Allah da ona kavuşmayı sevmez.”
“Benim ismimi takının (çocuklarınıza verin). Ancak künyemi takınmayın.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm, cild-3, sh. 268
2) Tezkiret-ül-huffâz, cild-1, sh. 259
3) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-5, sh. 136
4) Târîh-i Bağdâd, cild-12, sh. 310
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ALİ BİN ABDULLAH BİN ABBÂS
Tâbiîn’in büyüklerinden âbid (çok ibâdet eden) bir zât. Ebû Muhammed, Ebû Abdullah, Ebü’l-Fadl el-Medenî lâkâbları bildirilmiştir. 40 (m. 660) senesinde doğup, 118 (m. 736) târihinde vefât etti. Abbasî halifelerinin dedeleridir. Seyyid, şerîf ve belagatı yüksek, heybetli ve çok hürmet edilen bir zâttı. Kardeşleri arasında yaşça en küçükleri idi. Çok namaz kılardı. Onun için “Seccâd: Çok secde eden” diye lakablandırmışlardır. Onun beşyüz kök zeytin ağacı vardı. Her gün, bir ağaç altında iki rekât namaz kılardı. O, “Zü-s-sefinât” diye de lakablanmıştır. Çünkü, her gün bin rekât namaz kılardı. Bu yüzden dizleri nasırlaşmıştı. Meşhûr Müberrid “Kâmil” kitabında böyle olduğunu yazmaktadır. Yalnız Ebü’l-Ferece İbn-ül-Cevzî bu lakabın Ali bin Hüseyn’e yani Zeyn-el-Âbidîn’e ( radıyallahü anh ) âit olduğunu söyler. Böyle olduğu “Elkâb: Lakablar” isimli eserde zikredilmiştir. Babasından, Ebû Sa’îd, Ebû Hüreyre, İbn-i Ömer, Abdullah bin Cübeyr, Abdülmelik bin Mervan bin el-Hakem’den hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kendisinden de, oğulları Muhammed, Îsâ, Abdüssamed, Süleymân ve Dâvûd, Sa’d bin İbrâhîm, Zührî, Habîb bin Ebî Sabit, Abdullah bin Tâvûs gibi âlimler de ondan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Az hadîs-i şerîf rivâyet edip, bu ilimde sika (güvenilir) bir âlimdir.
Hakkında söylenilenler:
Hazreti Ali bir gün, Ali bin Abdullah’ın babası, Abdullah’ı öğle namazında görememişti. Yanındakiler “Ona ne oldu? Bugün öğleye gelmedi” buyurunca, “Onun bir oğlu oldu” dediler. Hazreti Ali efendimiz, öğle namazını kılınca, yanındakilere, “Beraberce onun yanına gidelim” dedi. Oraya vardıklarında, onu tebrik etti ve Allahü teâlâya şükretti. Allahü teâlâ, ihsân buyurduğu oğlunu sana mübârek kılsın, îsim vermemişse n, ben vereyim” deyip, çocuğu istedi. Çocuğu getirdiklerinde, onu aldı, parmağı ile damağına tükrüğünü sürdü. Ona duâ buyurdu. Sonra, onu babası Abdullah’a vererek, ismini Ali, künyesini, Ebü’l-Hasan koydum” dedi.
“Kâmil” isimli kitapda der ki: Ali bin Abdullah, Hişâm bin Abdülmelik’in yanına gitmişti. Halifenin yanında iki oğlu Seffâh ve Mansur vardı. Halife ona yer açıp, oturttu. Çok alâka gösterdi. Bir ihtiyâcı olup olmadığını sordu. Otuzbin dirhem borcu olduğunu söyledi. Bunun üzerine halife, onun borcunun ödenmesini emretti. O da teşekkür etti ve çıkıp gitti.
Ali bin Abdullah’ın Hicâzlılar yanında kıymeti çoktu. Hişâm bin Süleymân bin Mahzûmî der ki: “Ali bin Abdullah hac için Mekke-i Mükerreme’ye gelmişti. Mescid-i Haram’a girince herkes meclislerini ve sohbetlerini bırakıp, onun yanına koştular. Çok hürmette bulundular. Oturursa, oturdular, kalkarsa kalktılar. Yürürse, etrâfında yürüdüler. Mescid-i Haram’dan ayrılıncaya kadar bir an bile yanından ayrılmadılar.”
Ali bin Abdullah ( radıyallahü anh ) uzun boylu cüsseli erkeğe yakışır güzelliği olan bir zâttı. Yolda giderken, sanki o, bir binek üzerine binmiş, etrâfındakiler yürüyerek gidiyor, sanırlardı. Sesi çok gür çıkardı.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler: Ali bin Abdullah bin Abbas babasından rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Verdiği rızıklarla beslediği için, Allahü teâlâyı seviniz. Allahü teâlâyı sevdiğiniz için beni seviniz. Beni sevdiğiniz için, ehl-i beytimi seviniz.” buyurdu.
Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu: “Kim istiğfara (Allahü teâlâdan afv ve mağfiret istemeye) iyi sarılı rsa, Allahü teâlâ, ona her türlü keder ve sıkıntıda bir ferahlık ve rahatlık, darlık zamanında ise, çıkış ihsân eder. Onu, kendisine yetecek şekilde rızıklandırır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-3, sh. 207
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 357
3) El-A’lâm, cild-4, sh. 302
4) Tabakât-ı İbn-i Sa’d, cild-5, sh. 312
5) Vefeyât-ül-ayân, cild-3, sh. 274
6) Şezerât-üz-zehep, cild-1, sh. 148
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ALİ BİN FUDAYL BİN IYÂD
Hadîs âlimi. Künyesi, Ali bin Fudayl bin Iyâd bin Mes’ûd bin Bişr-et-Temîmî. Abbâd bin Mansur, Abdülazîz bin Ebî Revvâd, Leys bin Ebî Süleym. Zeyd bin Bekir ve Muhammed bin Sevr es-San’ânî’den ilim öğrenip rivâyette bulundu. Kendisinden, babası, İbn-i Uyeyne, Ebû Bekir bin Iyâş, Şihâb bin Abbâd, Ebû Süleymân ed-Dârimî, Ahmed bin Abdullah bin Yûnus ve başkaları ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet ettiler. İmâm-ı Nesâî, O sika (Hadîs ilminde güvenilir bir zâtdır) buyurdu. Hatîb el Bağdadî diyor ki: “Verâ”ı (şüphelilerden sakınması) çok idi.”
Birgün ağlıyordu Babası, Fudayl ( radıyallahü anh ) “Yavrucuğum, niçin ağlıyorsun” diye sordu. Buyurdu ki, “Ey babacığım! Eğer kıyâmet günü bir araya gelemezsek, hâlimiz nice olur? Onun için “ağlıyorum.” Bunun üzerine Hazreti Fudayl buyurdu ki, “Yavrucuğum Abdullah bin Mübârek ( radıyallahü anh ) buyuruyor ki, Allahü teâlâ için dünyâdan kesilen kimsenin hali ne güzeldir.” Ali bin Fudayl ( radıyallahü anh ) bu sözleri duyunca düşüp bayıldı.
Süfyân bin Uyeyne ( radıyallahü anh ) buyuruyor ki: “Fudayl bin Iyâd ve oğlu kadar Allahdan korkması çok olan kimse görmedim.” Hazreti Fudayl buyuruyor ki: “Birgün oğlum Ali’yi, evin avlusunda şöyle söylerken gördüm “Yâ Ali, ateşten kurtuluş ne zaman?” Fudayl bin Iyâd ( radıyallahü anh ) buyuruyor ki “Kûfe’de bir keçimiz vardı. Birgün başkalarının arpalarından yemişti. Bundan sonra o keçinin sütünden içmedik. İbn-i Mübârek buyuruyor ki, “Zamanımızda insanların en üstünü, Fudayl ve oğlu Ali’dir” Havf (Allahü teâlânın azâbından korkmak) ve Reca (Allahü teâlânın rahmetinden ümidli olmak) ve faziletleri hakkında anlatılan kıssalar çoktur. (Bkz. Fudayl bin Iyâd ( radıyallahü anh ) Birgün Ali bin Fudayl bir kimsenin,“O gün insanlar, âlemlerin Rabbi için (Ona hesab vermek için kabirlerinden) kalkacaklar” (Mutaffifîn-6) âyet-i kerîmesini okumakta olduğunu duydu. Bunun tesiri ile bayıldı ve yere düştü. Birgün, Ali bin Fudayl ( radıyallahü anh ) ağlıyordu. “Seni ağlatan nedir?” diye sordular. “Bana zulmedene, yârın Allahü teâlânın huzûruna çıkıp da, hiçbir sebep yokken niçin zulm ettiği kendisine sorulunca, hiçbir cevap veremiyecek olan kimseye acıyorum da onun için ağlıyorum” buyurdu.
Hazreti Fudayl bin Iyâd’a, oğlu Ali’nin ( radıyallahü anh ) “Yalnız başıma öyle bir yerde olsam ki, ben insanları görsem, ama insanlar görmeseler” dediğini söylediler. Hazreti Fudayl “Keşke oğlum Ali ( radıyallahü anh ), sözünü tamamlasaydı ve deseydi ki; “Öyle bir yerde olsam ki, insanlar beni, ben de insanları görmesem” buyurdu.
Babasından bir müddet önce vefât etti.
Vefât etmesine sebep şu idi ki, Ali bin Fudayl ( radıyallahü anh ) Kur’ân-ı kerîmden bir sûreyi sonuna kadar dinlemeye tahammül edemez düşüp bayılırdı. Bir defasında, birisi “El-Kâria” sûresini okuyordu. Ali bin Fudayl bunu dinlerken düşüp bayıldı. Baktılar rûhunu teslim etmiş.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-8, sh. 297
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, 373
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ALİ BİN MÜSHİR
Hadîs ve fıkıh âlimlerinin meşhûrlarından. Tebe-i tabiînden olup, künyesi Ebü’l-Hasen el-Kûfî’dir. Doğum târihi bilinmemektedir. 189 (m. 805) senesinde vefât etti. İlim öğrenip hadîs rivâyet ettiği âlimler, İsmail bin Ebî Hâlid, Yahyâ bin Saîd, Hişâm bin Urve, İbn-i Cüreyc, İmâm-ı A’meş ve bazı muhaddislerdir. Zamanın âlimleri tarafından ilimdeki üstünlüğüyle meth edilen Ali bin Müshir ( radıyallahü anh ) hadîs-i şerîf ilminde hafız idi. Yani yüzbin hadîs-i şerîfi râvileri ile birlikte ezbere bilirdi. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler Kütüb-i sitte denilen meşhûr altı hadîs kitabında yer almıştır. Kendisinden, Hasen bin Rebî’, Beşîr bin Âdem, Zekeriyya bin Adî, İsmail bin Halîl ve daha çok sayıda hadîs âlimi hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
“Şüphesiz ki ölen kimse, dirinin ağlaması yüzünden azâb görür.”
“Bir kimse din kardeşinin satışı üzerine satış yapmasın, din kardeşinin dünürlüğü üzerine dünür de göndermesin. Ancak kendisine izin verilirse o başka.”
“Şüphesiz ki fi’len yapmadıkça yahûd söylemedikçe, Allahü teâlâ ümmetimin gönüllerinden geçen şeyleri onlara bağışlamıştır.”
Enes bin Mâlik’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte O’nun şöyle buyurduğunu nakletti: “Birgün Resûlullah ( aleyhisselâm ) aramızda idi. Biraz sonra bir miktar uyudu. Sonra gülümsiyerek başını kaldırdı. Biz, gülmenizin sebebi nedir yâ Resûlallah” dedik. “Az önce bana bir sûre indirildi” buyurdu.
Arkasından şunu okudu: “Rahmân ve Rahim olan Allahü teâlânın adıyla: Gerçekten biz sana Kevser’i verdik. O halde Rabbin için namaz kıl, Kurban kes! Sana düşmanlık eden yok mu! İşte ebter (soyu kesik) odur!..” Sonra “Kevser nedir bilir misiniz?” buyurdu. Biz Allahü teâlâ ve Resûlü bilir” dedik. “O Rabbimin bana va’d ettiği bir ecirdir. O’nun üzerinde pekçok hayır vardır. O bir havuzdur. Kıyâmet gününde ümmetim O’na gelecektir, kabları yıldızların sayısıncadır.”
“Kalbinde hardal tanesi kadar imân olan hiçbir kimse Cehenneme, kalbinde hardal tanesi kadar tekebbür bulunan hiç kimse de Cennete giremez.”
“Koğucu Cennete giremez.”
Bilhassa Kûfe âlimlerinden olmak üzere çok hadîs rivâyet etmekle tanınan Ali bin Müshir, Musul’da ve sonra da el-Cezîre’ye bağlı bir şehirde kadılık yapmıştır. Bu kadılık vazîfesi sırasında gözlerinden rahatsızlandı. Daha sonra gözleri görmez oldu. Kâdılığı bırakıp Kûfe’ye döndü. Ömrünün sonuna kadar Kûfe’de yaşadı.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm, cild-5, sh. 22
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 383
3) Tezkiret-ül-Huffâz, cild-1, sh. 290
4) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd, cild-3, sh. 131
5) Şezerât-üz-zeheb, cild-1, sh. 325
6) Miftâh-üs-se’âde, cild-2, sh. 259
7) Tehzîb-ül-esmâ vel-luga, cilt-1, sh. 351
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ALİ BİN SÂLİH
Tebe-i tâbiîn’den büyük bir hadîs âlimi. Künyesi, Ebü’l-Hasen’dir. Doğum târihi bilinmemektedir. Hasen bin Sâlih ile ikiz kardeştirler. Kûfeli’dirler. Amr bin Ali’ye göre 151 (m. 768) târihinde vefât etti. Çok ibadet eden, zühdü ve takvâsı çok olan bir zâttır. Hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlim olarak kabûl edilir. Sahîh-i Müslim ve dört Sünen kitabında (Sünen-i Tirmüzî, Sünen-i Ebî Dâvûd, Sünen-i İbn-i Mâce, Sünen-i Nesâî) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler mevcûttur. Az hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Babasından, Ebû İshâk es-Sebiî’den, Seleme bin Kuheyl, Semmak bin Harb, Yezîd bin Ebî Ziyad ve daha başka âlimlerden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da kardeşi İbn-i Uyeyne, Vekî’, Ebû Ahmed ez-Zübeyrî, İbn-i Nümeyr, Muâviye bin Hişâm, Abdullah bin Dâvûd gibi zâtlar hadîs-i şerîf rivâyet etmişler ve ilim öğrenmişlerdir.
Ahmed bin Hanbel, İbn-i Muin ve Nesâî, onun sika (güvenilir) bir âlim olduğunu söylemişlerdir. İbn-i Sa’d: “O çok Kur’ân-ı kerîm okuyan, sika (güvenilir) fakat, az hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.”
Anlatılır ki: Ali bin Sâlih, kardeşi Hasan bin Sâlih ve anneleri, geceyi ibâdetle geçirirlerdi. Geceyi üçe ayırırlar. Her biri bir kısmında ibâdetle meşgûl olurdu. Böylece, bu aile bütün gecelerini ibâdet yaparak geçirmiş olurlardı.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-7, sh. 332
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-1, sh. 216
3) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd, cild-6, sh. 37
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ÂMİNE-İ REMLİYYE
Tabiîn devrinde yetişen hanım evliyâların büyüklerinden. Hicrî ikinci asrın sonlarında, Kudüs civarında Remle şehrinde yaşamıştır. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. 200 yılında vefât etti.
Âmine-i Remliyye ilmî seviyesinin yüksekliği ile kadın evliyâlar arasında bilinmektedir. Kalbinde, dünyânın şan, şöhret ve malına zerre kadar yer vermezdi. Nefsinin zevk ve arzularından tamamen uzak olarak yaşar devamlı Allahü teâlâ’ya ibadetle meşgûl olurdu ve duâ ederdi. Haramlardan ve şüphelilerden kaçması, herşeyi Allah’ın rızası için yapması herkes tarafından bilinirdi. Bu bakımdan onu tanıyanlar, devamlı duâsını isterlerdi. Hatta zamanın büyük evliyâlarından olan Bişr bin Haris el-Hafi hazretleri, devamlı ziyâretine gider, ondan duâ isterdi. Günlerden bir gün Bişr bin Haris hazretleri hastalandı. Yaşlı ve ihtiyâr olduğu rivâyet edilen, o büyük hanım evliyâ, Remle’den kalkıp, Bişr bin Hâris’in ziyâretine geldi. Bu sırada Hanbelî Mezhebinin kurucusu imam Ahmed bin Hanbel de Bişr bin Hâris’in ziyâretine gelmişti. Yanında bulunan ihtiyâr ve yaşlı hanımın kim olduğunu sorduğu zaman; Âmine-i Remliyye diye cevap verdi. İmam Ahmed bin Hanbel hemen kendisinin duâsına ihtiyâcı olduğunu belirtti ve duâ istedi. Bunun üzerine; Âmine-i Remliyye’nin şu şekilde duâ ettiği rivâyet edilmektedir.
“Ey Allahım, Bişr bin Haris ve Ahmed bin Hanbel, Cehennem azâbından kurtulmak istiyorlarsa, onları kurtar ve bağışla Ey merhameti ve bağışı bol Allahım. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin...”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tabakât-ül-kübra cild-1, sh. 67
2) Câmi-ul-kerâmet-ul-evliyâ cild-1, sh. 231
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ÂMİR BİN ABDULLAH
Tabiînin büyüklerinden, muhaddis, muttaki (çok ibâdet eden) Allahü teâlâ’ya gönül veren, Resûlullaha âşık olan bir âlim. İsmi Âmir bin Abdullah bin Zübeyr bin Avvâm el-Esedî Ebü’l-Hâris el-Medenî olup künyesi Ebû Abdullah’tır. Annesi ise Hanteme binti Abdurrahmân bin Hişâm’dır. Zübeyr bin Avvâm’ın ( radıyallahü anh ) torunudur. Doğum târihi tesbit edilememiş olup 124 (m. 741) târihinde vefât etmiştir. Vefât târihinde ihtilaf olup 121 veya 125 diyen âlimler de vardır. Âmir bin Abdullah, babasından, dayısı Ebû Bekir bin Abdurrahmân, Enes bin Mâlik, Amr bin Selîm ez-Zerkâ, Ümm-ül-mü’minîn Hazreti Âişe’nin süt çocuğu Avf bin Haris ve Sâlih bin Havvât bin Cübeyr’den rivâyette bulunmuştur. Kendisinden de kardeşi Amr, kardeşinin oğlu Mus’ab bin Sabit, Amr bin Abdullah bin Urve bin Zübeyr, Vebrat-ebni Abdurrahmân, Yahyâ bin Sa’îd el-Ensârî, İbn-i Cüreyc, Osman bin Hakim, Osman bin Ebî Süleymân, Amr bin Dînâr, Muhammed bin Aclân Mâlik bin Enes ve birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuşlardır. Abdullah bin Ahmed babasından rivâyetle; Onun, zamanındaki âlimlerin en sikalarından (güvenilir, sağlam rivâyette bulunanlarından) olduğunu söylemiştir. İbn-i Muin, Nesâî, Ebû Hatim onun sika ve sâlih bir zât olduğunu haber verdiler. Rivâyetleri Kütüb-i sitte denilen en kıymetli hadîs kitablarında yer almıştır.
Âmir bin Abdullah ( radıyallahü anh ) ilimde yüksek dereceye ulaşmış faziletler sahibi, her sözü hikmetli, her hareketi ahireti hatırlatan bir mübârek zât idi. Gerek hadîs âlimleri, gerek fıkıh âlimleri tarafından, gerekse zamanında beraber bulunduğu ve yaşadığı insanların hiçbiri tarafından, aleyhinde bir söz sarf edilmemiş olan büyük bir âlimdir. Râvilerin durumunu en çok inceleyen hadîs ilminin âlimleri dahi onun rivâyet etmiş olduğu hadîs-i şerîflerin tamamının huccet, dinde ikinci senet olan sahih hadîs derecesinde bulunduğunu beyân etmişlerdir. Fakat rivâyet etmiş olduğu hadîs-i şerîfler azdır.
Âmir bin Abdullah hazretleri faziletler sahibi bir Hak âşığı idi. Bütün ibâdetleri ve sözleri ve işleri ihlâslı idi. Yüzünü tamamen dünyâdan çevirmiş ahirete tâlib olmuş mübârek bir insandı. Âmir bin Abdullah ( radıyallahü anh ) son derece huzûr ve huşû’ içinde namaz kılan, Allahü teâlâ’nın sevgili kullarındandı. Namaz kılarken sanki tamamen dünyâdan çıkar ahirete giderdi. Namaza durduktan sonra konuşulan hiçbir şeyi işitmez, yanında yapılan hiçbir şeyin farkına varmazdı. Hatta kendisi namaza durduğu zaman çocukları konuşup bağrışırlar, onun hiç haberi olmazdı. “Namaz kılarken hatırına, bir şey gelir mi?” diye soranlara: “Evet Allahü teâlânın huzûrunda hesaba çekileceğim gün ile, Cennetlik veya Cehennemlik mi olacağım korkusu gelir” cevâbını verdi. “Bizim hatırımıza gelen dünyâ düşünceleri veya dünyâ işlerinden sizin aklınıza bir şey gelir mi?” diye sordular. Cevâbında: “Namazda aklıma böyle bir şey gelmesinden ise, süngülerin uzanıp beni öldürmeleri bundan çok daha iyidir” buyurdu. Yaptığı ibâdetlerin daha makbûl, sevâbının daha çok olması için her gün gusl abdesti alırdı. İmâm-ı Mâlik bin Enes onun her gün gusl abdesti alarak ibâdet ettiğini ve devamlı oruç tuttuğunu haber vermiştir. Devamlı ve uzun sürelerle namaz kılardı. Onu, bütün ömrü boyunca boş olarak gören hiç olmadığı gibi, boş ve faidesiz bir işle meşgûl olurken gören de olmadı.
Benî Temim’in âzâdlılarından Süheym, Âmir bin Abdullah’ın yanına gitmişti. Namaz kılıyordu, oturdu. Namazını bitirdi ve ona “Çabuk ihtiyâcını söyle, çünkü benim acele işim var” dedi. O da “Hayırdır inşallah, acelen nedir” diye sordu. “Azrail’i (aleyhisselâm) yani, ölümü bekliyorum” cevâbını verdi. Hemen onun işini gördü ve yeniden namaza başladı. Azrail’in (a.s) rûhunu namazda almasını isterdi. O her an Allahü teâlâ’yı hatırlayan, her an Onun huzûrunda olduğunun şuurunda olan, çok kuvvetli îmân sahibi idi.
“Eğer aradaki perde kalkarsa (ahireti, Cenneti, Cehennemi görsem) imânımda ve yakînimde hiç bir değişiklik olmaz” buyurmuştur. Namazı gibi duâsı da uzundu. İmâm-ı Mâlik bin Enes haber vermiştir ki; Âmir bin Abdullah nice defalar yatsı namazını kılıp, Mescid-i Nebevî’den ayrıldıktan sonra, evine giderken evine varmadan ellerini kaldırır duâ etmeğe başlardı. Müezzin sabah ezanını okuyup, müslümanları sabah namazı için davet edinceye kadar bir daha indirmez, sabah namazını kılmak için mescide döner ve yatsı namazının abdesti ile sabah namazını kılardı. Kendisi “Babam vefât ettikten sonra bir sene devamlı, fasılasız onun için Allahü teâlâ’ya duâ ettim” buyurmuştur. Bütün gecelerini hiç uyumadan geçirir gündüzleri de öğleden önce Sünnet-i Resûlullah olan kaylûleden başka hiç uyumazdı. O geceleri kaim, gündüzleri de hep Sâim (oruç tutan) idi.
Kendisine “Gecelerin uykusuzluğuna, uzun ve sıcak günlerin susuzluğuna nasıl dayanıyorsun” diye sordukları zaman cevâbında “Ben yer değiştirdim, gündüz yemeğini geceye, gece uykusunu gündüze aldım. Bunda bir zorluk yoktur,” cevâbını verdi. Yani geceleri uyumam gündüzleri de oruçlu olduğum için bir şey yemem demek istedi. Geceleri uyumazdı, bütün gecelerini ibâdetle geçirir devamlı gözyaşı dökerdi. Niçin hiç uyumadığını soranlara “Cehennemin harareti uykularımı kaçırttı” cevâbını verdi. Her gördüğü şeyden ibret, karşılaştığı her hâdiseden âhiret için hisse alırdı. Yine İmâm-ı Mâlik ( radıyallahü anh ) haber veriyor ki: “Âmir bin Abdullah cenâzelerin önünde durur kendinden geçer giderdi. (Âhirette olacak şeyler tek tek aklına gelir. Kabrin sıkması, suâl meleklerine nasıl cevap verilir, Mahşer’de insanın hali ne olur, Mîzân’da hesabı nasıl olur, amel defterimi hangi tarafımdan alır, sıratı nasıl geçer. Bütün bunları düşünür gözyaşı dökerdi, Cenâzelerin affı için Allahü teâlâ’ya yalvarır, sırtındaki kadifeden abası düşer de farkında olmazdı.”
O şehîdlik mertebesine ulaşmak için Allah yolunda savaşlara katılır, kâfirlerle müşriklerle, harb ederdi. Katıldığı bütün harblere yayan giderdi. Bir sefer esnasında Emîr Mâlik bin Abdullah onun yaya olarak yürüdüğünü görünce “Yâ Âmir bir hayvana binmek istemez misin” diye sordu. O da Peygamberimizden şu hadîs-i şerîfi işittiğini haber vermiştir. “Her kimin ayakları Allah yolunda tozlanırsa, onlar Cehenneme haram olur” (Cehennem o ayakları yakmaz).
O kendisini, her şeyini Allah yoluna feda etmişti. Süfyân bin Uyeyne: “Âmir bin Abdullah yedi diyetle nefsini Allahü teâlâ’ya sattı” buyurmuştur. Dünyaya zerre kadar ehemmiyet vermezdi. Eline geçen her dünyalığı Allah yolunda sarf eder yanında bir gece dahi olsa kalmazdı. Ma’n bin Îsâ, Onun çok defalar içerisinde onbin dirhem bulunan bir kese ile müslümanların arasına çıktığını ve bunların tamamını dağıtmadı kça yatsı namazını kılmadığını haber vermiştir. Bir defa nalınları çalındı. Bir daha ölünceye kadar nalın giymedi.
Buyurdu ki: “Bir şeyi arayan onun peşinden koştuğu ve bir şeyden korkan ondan kaçtığı halde, Cenneti arayıp Cehennemden kaçan kimselerin, bunlara hiç aldırış etmeden uyuyup kalmaları kadar, şaşılacak hiçbir kimseyi görmedim.”
Muhammed bin Abdullah, Âmir bin Abdullah’dan rivâyetle buyurdu ki: Hazreti Ebû Bekir Mekke’de müşriklerin eza ve cefâ yapakları köleleri satın alır âzâd ederdi. Babam Ebû Kuhâfe, oğlu Hazreti Ebû Bekir’in köleleri âzâd etmesini hoş karşılamadı. Oğluna; “Ey oğlum! Zayıf köleleri âzâd ediyorsun. Madem bu işi yapıyorsun, seni koruyabilecek ve senin önünde kıyam edip durabilecek olan celâdetli, güçlü kuvvetli erkekleri âzâd etsen olmaz mı?” diye sordu. Hazreti Ebû Bekir “Ey babacığım ben bu yaptıklarım ile ancak Allahü teâlâ’nın rızâsına kavuşmayı istiyorum” cevâbını verdi. Bunun üzerine hakkında âyet-i kerîme nâzil oldu.
Hazreti Âmir babası Abdullah’dan rivâyetle, Abdullah bin Zübeyr bin Avvâm ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: Resûlullah ( aleyhisselâm ) asa ile hutbe okurdu.
Yine babasından rivâyetle Abdullah bin Zübeyr bin Avvâm buyurdu ki: Resûlullah ( aleyhisselâm ) namaz kıldığı zaman mübârek ellerini (teşehhüd’de) uylukları (dizleri) üzerine koyardı ve bunu böylece yapmamızı da emrederdi.
Hazreti Âmir buyurdu ki: “Birgün babama gittim. Bana nerede olduğumu sordu. “Ben bir kısım insanlar buldum ki onlardan, daha hayırlısını görmedim. Onlar hep Allahü teâlâ’yı zikrediyorlardı. Hatta onların her biri titriyor ve Allah korkusundan bayılıp kendinden geçiyordu. Onlarla beraber oturdum” dedim. Babam Abdullah bin Zübeyr benim onların içinde oturmamı hoş görmedi ve: “Resûlullah’ı ( aleyhisselâm ) Hazreti Ebû Bekir’i, Hazreti Ömer’i Kur’ân-ı kerîm okurlarken gördüm, onlarda böyle bir hal olmadı. Sen onların Hazreti Ebû Bekir ve Ömer’den (r.anhüma) daha mı fazla Allahü teâlâ’dan korktuklarını zannediyorsun” buyurdu. Yani Onların (r.anhüma) Allahü teâlâ’dan korkuları, senin gördüğün kimselerden pek fazla olduğu halde onlar, böyle yapmadılar demek istedi. Âmir bin Abdullah: “Hal böyle olunca (doğruyu öğrendim ve) onları terk ettim” buyurdu.
Âmir bin Abdullah, Amr bin Süleym’den, o da Ebû Kâtâde’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Ebû Kâtâde ( radıyallahü anh ) dedi ki: Resûlullah ( aleyhisselâm ): “Sizden biriniz bir mescide girdiği zaman iki rekât (tehiyyet-ül-mescid) namazı kılmadan oturmasın” buyurdu. Âmir bin Abdullah bin Zübeyr, Amr bin Hâris’den rivâyetle Hazreti Âişe’nin kendisine şu hadîs-i şerîfi rivâyet ettiğini haber verdi; Resûlullah ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “Yâ Âişe, sana günahları küçük gösteren şeyden sakın. Çünkü Allahü teâlâ’nın emriyle günah işleyenlerin günahlarını bir yazan (melek) vardır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 166
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-5, sh. 74
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
AMR BİN DİNÂR
Tabiînin meşhûr fıkıh, hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Muhammed el-Esnem Mekkî’dir. Cümehî kabilesine mensûb olup, bu kabilenin azatlılarından idi. Aslen İranlı’dır. Doğum yeri, târihi, ailesi bilinmemektedir. Vefâtı, 115, 116 ve 126 olarak rivâyet edilirse de umûmiyetle 126 (m. 743) târihi kabûl edilir. Eshâb-ı kiram ve Tabiînin büyüklerinden ders aldı. Onların sohbetinde bulundu. Abâdile-i Erbaa’dan yani Abdullah bin Abbas, Abdullah bin Ömer, Abdullah bin Zübeyr, Abdullah bin Amr bin Âs gibi Eshâb-ı kiramın büyüklerinden, Sa’îd bin Müseyyeb, Atâ bin Ebî Rebâh, Mücâhid (r.anhüm), gibi Tabiînin büyüklerinden hadîs ilmini öğrendi. Onlardan hadîs-i şerîf rivâyet etti. Sika (güvenilir, sağlam) hadîs imamıdır. Kendisinden Tabiînin büyüklerinden İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe, Katâde bin Diâme, Eyyüb Sahtiyanî, Şu’be bin el-Haccac, Süfyân bin Dînar, Süfyân bin Ziyâd Asfurî, Hammâd bin Seleme, Hammâd bin Zeyd ve daha pek çok Tabiîn ve Tebe-i tâbiîn âlimleri hadîs-i şerîf öğrenip, rivâyet etmiştir. Fıkıhta mezheb sahibi müctehid olup, büyük âlimdi. Zamanında Mekke-i Mükerreme müftîsi idi. Çok yüksek mertebe sahibi olan Amr bin Dinar müslümanlar arasında her bakımdan büyük bilindi ve sevildi. Ahlâkı güzel olup, devrinin seçkinlerindendi. Hadîs âlimlerinden Şu’be bin el-Haccâc, Amr bin Dinar’ın üzerine başkalarını tercih etmezdi. Ve buyurdu ki, “Hadîs-i şerîfler husûsunda Amr bin Dinar’dan daha emîn bir kimse görmedim.” Muhaddislerden İbn-i Müceyh; “Ben Amr bin Dinar’dan daha fakîh (dinde büyük âlim) görmedim” buyurdu. Ahmed bin Hanbel ve Yahyâ bin Main, O’nu Katâde’ye tercih etmişlerdir. Çok ibâdet eder, geceyi üçe bölerdi. Üçte birinde hadîs okur, üçte birinde uyur, üçte birinde namaz kılardı.
Câbir bin Abdullah’tan O da Muâz bin Cebel’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Peygamber efendimiz buyurdular ki: “Bir kimse inanarak “Lâ ilahe illallah” derse, muhakkak Cennete girer” Yine Câbir ( radıyallahü anh )’dan rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “En’am sûresi, 65. “Yâ Muhammed de ki! Allahü teâlâ size üstünüzden bir azâb göndermeğe kadirdir” âyeti gelince Resûlullah efendimiz “Rabbim, senin zâtına sığınırım!” buyurdu. “Yâhud ayaklarınızın altından bir azâb göndermeye kadirdir” cümlesini müteakib“Rabbim senin zâtına sığınırım!” buyurdu. “Yahud fırkalarınızı birbirine katıp bâzınızın hıncını bâzınıza tattırmağa kadirdir” cümlesini müteakib de “Bu hafiftir, yahud kolaydır”buyurdu.
“Eshâbıma söğmeyiniz. Kim Eshâbıma söğerse, Allahü teâlânın la’neti onun üzerine olsun.”
“Hilâli görünce oruca başlayınız. Hilâli görünce bayram yapınız. Eğer hava bulutlu olur da hilâli göremezseniz, otuza tamamlayınız.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tabakât-ı İbn-i Sa’d, cild-5, sh. 479
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-8, sh. 30
3) Tezkiret-ül-huffâz, cild-1, sh. 113
4) Hilyet-ül-evliyâ, cild-3, sh. 347İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
AMR BİN MÜRRE
Asrının meşhûr hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Abdurrahmân’dır. Doğum târihi bilinmemektedir. Hicretin 116 (m. 734) senesinde vefât etti. İlim alıp hadîs rivâyet ettiği zâtlar, Abdullah bin Ebî Evfa, Sa’îd bin Müseyyeb, Abdurrahmân bin Ebî Leyla, Abdullah bin Haris, Amr bin Meymûn ve diğer âlimlerdir. Asrın âlimleri onun eimme-i hafızdan olduğunu söylemiştir. Yüzbin hadîs-i şerîfi senetleriyle ezbere bilirdi. Bu bakımdan hadîs ilminde hafızdır.
Amr bin Mürre’den, kendi oğlu Abdullah, Zeyd bin Enise, Kays bin Rebî’, İmâm-ı A’meş İdrîs bin Yezîd, Husayn ve diğer hadîs âlimleri hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Abdurrahmân bin Mehdî O’nun hakkında şöyle demiştir: “O Kûfe’de yetişen hadîs hafızlarından biridir.” Şu’be bin Haccâc da “Amr bin Mürre’yi namaz kılarken gördüm. Duâsı kabûl olunmadıkça namazdan çıkmayacak gibi namaz kılıyordu.” Süfyân-ı Sevrî der ki; Mis’ar’a: “Gördüğün kimselerin en fazîletlisi kimdir?” diye sordum. O da “Amr bin Mürre’den daha fazîletli bir kimse görmedim. O, öylesine duâ ederdi ki, ben halini görüp, duâsı kabûl olundu derdim” dedi. Selîm bin Rüstem şöyle anlatır; “Amr bin Mürre’nin huzûrunda ders okuduğum sırada hep “Yâ Rabbi! Beni, seni tanıyanlardan ve emrine uyanlardan eyle” diye duâ ederdi.” Abdullah bin Meysere de, “Biz Amr bin Mürre’nin cenâzesinde bulunduk, o çok hayırlı ve üstün bir zât idi.” demiştir. Amr bin Mürre ( radıyallahü anh ) buyurdular ki: “Allahü teâlâ imân edip, kulluk yapan bir mü’mine azâb etmez. Onun emirlerine uyup, yasakladıklarından sakınan mü’minin yüzü kara çıkmaz.”
“Kim dünyâya yönelip, dünyalık peşinde koşarsa ahiretini yıkar. Kim ahirete faydalı amel yaparsa dünyâya düşkün olmaktan kurtulur. Böylece fanî olanı verip, bakî olanı alır.”
“Şeytan der ki; insan kızdığı zaman ben yanına yaklaşırım, sevindiği zamanda kalbine vesvese veririm. Kendini kontrol etmezse, elimden nasıl kurtulur.”
İmâm-ı A’meş, Amr bin Mürre yolu ile gelen rivâyette Abdullah bin Haris şöyle anlattı:
“Bir kimse bir cemaate selâm verirse, onun derece itibari ile fazîleti vardır. Şayet selâm verdiği kimseler onun selâmına karşılık vermezlerse melekler onun selâmına karşılık verir, öbürlerine de lanet eder.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-3, sh. 288
2) Tezkiret-ül-Huffâz, cild-1, sh. 121
3) Şezerât-üz-zeheb, cild-1, sh. 152
4) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-8, sh. 102
5) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd, cild-2, sh. 301
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ÂSIM BİN BEHDELE (İmâm-ı Âsım)
Tabiîn devrinde yetişen kırâat âlimlerinden. Meşhûr “Kırâat-ı Seb’a” adı verilen yedi büyük kırâat âliminin beşincisi. Allahü teâlânın kelâmı olan Kur’ân-ı kerîmin kırâatini, okunuşunu bildiren âlimlerden. Asıl adı, Ebû Bekir Âsım bin Behdele Ebû Necûd el-Esedî el-Kûfî’dir. Meşhûr adı “ÂsınrT’dır. Künyesi Ebû Bekir’dir. Babasının künyesi, Ebû Necûd olup, asıl adı da Abdullah’dır. Annesinin adı, Behdele’dir. Kûfe şehrinde doğan İmâm-ı Âsım’ın, doğum târihi kesin olarak bilinemiyor. Bütün hayatı Kûfe’de geçmiş olup, bir ara Şam’a gittiği de rivâyet edilmektedir. Vefât târihi hakkında muhtelif rivâyetler vardır. İbn-i Cezerî’nin Gâyet-ün-Nihâye adındaki eserinde 127 (m. 745) târihinde vefât ettiği bildirilmektedir. O’nun 80 yaşına kadar yaşadığı ve son Emevî halifesi Mervân bin Muhammed’in hilâfetine kadar Kûfe’de kaldığı kaynaklarda zikredilmektedir. Kabri Semâve’dedir.
İmâm-ı Âsım’ın yetiştiği Kûfe şehri, İslâmî ilimlerin tedris edildiği (okutulduğu) ilim merkezlerinden biriydi. Burada, son sahabî Hazreti Abdullah bin Ebî Evfâ’nın 86 (m. 705) yılında vefâtına kadar yüzlerce Eshâb-ı kiram yaşadı. Hazreti Ali bin Ebî Tâlib, halifeliği zamanında burayı İslâm devletinin başşehri yapmıştı. Diğer sâhâbîlerden Abdullah İbn-i Mes’ûd, Ammâr bin Yâsir, Huzeyfet-ül-yemânî, Ebû Mûsâ el-Eş’arî, Selmân-ı Fârisî, Zeyd bin Erkâm (r.anhüm) ve daha niceleri, bu şehirde Peygamberimizin mübârek ağızlarından işitip öğrendikleri bütün ilimleri taliplerine arz etmişler ve sohbetlerinde bulunan binlerce insanı yetiştirmişlerdir. O yüksek ilim ve marifet sahibi insanların sohbetine kavuşup yetişen Tabiînin büyük âlimlerinden biri de, Âsım bin Behdele hazretleriydi. Bu altın halkının Kûfe’de yetiştirdiği büyük âlimlerin meşhûrlarından bazıları; Alkame bin Kays, Şüreyh bin el-Hâris, İbrâhîm en-Nehaî ve meşhûr mezheb imamımız İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe’dir.
İmâm-ı Âsım, Kûfe’de “Reîs-ül-kurrâ” idi. Kur’ân-ı kerîmi, Peygamberimizden öğrenildiği şekilde en güzel okuyan âlimlerin başıydı. O, bu kırâat ilmini Ebû Abdurrahmân es-Sülemî’den öğrendi. O’ndan Kur’ân-ı kerîm dersleri almaya başladığı zaman, henüz çocukluk çağını yaşıyordu. Uzun bir müddet, derslerine devam ederek O’nun kırâat usûlünü öğrendi. Ebû Abdurrahmân es-Sülemî ise, Resûlullah efendimizin sağlığında dünyâya gelmiştir. Babası Resûlullah ( aleyhisselâm ) ile sohbet etmiştir. Kur’ân-ı kerîm okumak, tecvîd ve zabtı yönünden O’na dayanmaktadır. Ayrıca Hazreti Osman bin Affân’dan, Ali bin Ebî Tâlib’den Abdullah İbni Mes’ûd’dan, Zeyd bin Sâbit’ten ve Ubey bin Ka’b’den arz yolu ile yani baştan sona kadar hatim ederek okumuştur. Eshâb-ı kiramın kırâat ilminde önde gelenlerinden olan bu zâtlar da, bizzat Peygamberimizden arz yolu ile okuyup öğrenmişlerdir.
Hazreti Osman’ın halifeliği zamanında çoğalttığı Kur’ân-ı kerîm mushaflarından birini de Kûfe’ye göndermiştir. İmâm-ı Âsım otuzüçbin Sahabînin doğruluğunda icmâ ettiği (birleştiği) bu mushaflara uygun olarak Kûfe’de Kur’ân-ı kerîmi ilk okuyan kırâat âlimlerindendir. Ölünceye kadar kırk yıl Kûfe şehrinde Kur’ân-ı kerîm okutan Ebû Abdurrahmân es-Sülemî’nin yerine, İmâm-ı Âsım geçmiştir.
İmâm-ı Âsım’ın kırâattaki ikinci hocası Zîr bin Hubeyş el-Esedî’dir. Bu husûsu kendisi şöyle bildiriyor: “Ebû Abdurrahmân’ın yanından kalkıp Zîr’e gider, okuduklarımı O’na da arz ederdim.” Zîr bin Hubeyş de, Abdullah İbni Mes’ûd’dan okumuştur.
İmâm-ı Âsım, çok güzel Kur’ân-ı kerîm okurdu. Sesi de çok güzeldi. Her kelimenin, her harfin hakkını verirdi. Kur’ân-ı kerîmin belagat ve fesahatini, yüce mânâsını canlandırmak husûsunda öyle güzel bir edası, öyle bir okuyuş tarzı vardı ki, eşine çok az rastlanırdı. Çok fasîh konuşurdu. Konuştuğu zaman, kalbe büyüklüğü girerdi. Gerek İmâm-ı Âsım ve gerekse diğer kırâat imamları, Kur’ân-ı kerîmin okuyuşunu zabt husûsunda çok büyük itina ve ihtimâm göstermişler, Peygamberimizin okuduğu şekilde müslümanlara ta’lîm etmişler, öğretmişlerdir. Eshâb-ı kiramın ve asrının en büyük âlimlerinden olan bu mübârek zâtların, akıllara şaşkınlık verecek derecedeki yüksek himmetleri, gayretleri sayesinde Kur’ân-ı kerîmin Peygamberimizin kırâat ettiği şekil üzere okunması husûsu, gayet sağlam ve esaslı bir sûrette zabt olunarak emniyet altına alınmış ve nesilden nesile intikal ederek, zamanımıza kadar hiçbir değişikliğe uğramadan gelmiştir. Bu kırâat şekli, inşaallah kıyâmete kadar da böylece devam, edecektir.
İmâm-ı Âsım’ın kırâat silsilesi, iki yol ile ve her birinde ikişer vasıta ile Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) ulaşmaktadır. Birinci yol ile İmâm-ı Âsım, Ebû Abdurrahmân es-Sülemî’den O da Hazreti Osman’dan, Hazreti Ali’den, Zeyd’den ve Ubey’den, onlar da Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizden okumuşlardır. İkinci yol ile, İmâm-ı Âsım, Zîr bin Hubeyş’ten, o da Abdullah İbn-i Mes’ûd’dan ve o da Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizden okumuştur. İmâm-ı Âsım’ın kırâat rivâyeti zamanımıza kadar ulaşmış olup, İslâm memleketlerinin çoğunda bunun kırâati üzere Kur’ân-ı kerîm tilâvet olunmaktadır (okunmaktadır).
İmâm-ı Âsım’ın kırâat usûlü, talebelerinden iki râvîsi vasıtasıyla yayılmıştır. Bunlardan Hafs bin Süleymân’ın rivâyeti ile gelen kırâat usûlü, bilhassa memleketimizde ve birçok İslâm memleketinde yaygındır. Memleketimizde yetişen tecvîd âlimlerinden Molla Abdurrahmân Kurrâ başı (veya Karabaşî), “Karabaş Tecvidi” adı ile bilinen Türkçe eserinde “... Kırâat-ı Âsım ve rivâyet-i Hafs” ifadeleri ile Onun ismini yâd etmektedir. Hafs bin Süleymân, İmâm-ı Âsım’ın Ebû Abdurrahmân es-Sülemî’den aldığı kırâat usûlünü rivâyet etmektedir. Bu konuda, birinci râvîsi Hafs diyor ki: “Hocam Âsım, bana şöyle dedi:
Sana kırâat ettiğimi, Ebû Abdurrahmân es-Sülemî’den okudum. O da Hazreti Ali’den kırâat etmiştir. Fakat Ebû Bekir Şu’be bin Ayaş’a öğrettiğim kırâati, Zîr bin Hubeyş üzerine arz ettim. O da Abdullah İbni Mes’ûd’dan arz yolu ile almış ve rivâyet etmiştir.” Diğer râvîsi de, Ebû Bekir Şu’be bin Ayaş’tır. İkinci râvîsi Ebû Bekir de diyor ki: “Ebû İshâk es-Sübey’den çok kerre işittim. Dedi ki: “Âsım’dan daha fasîh konuşan ve Kur’ân-ı kerîmi ondan daha iyi okuyan bir kimseyi görmedim.”
İmâm-ı Âsım’dan kırâat ilmini öğrenen âlimler, sadece Hafs ve Ebû Bekir Şu’be değildir. Ondan feyiz alan, O’nun tedris halkasında yetişip, başkalarına ilim öğretenler sayılamıyacak kadar çoktur. İmâm-ı Âsım’dan kırâat ilmini öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet edenlerden bazıları şunlardır: Hafs bin Süleymân, Şu’be bin Ayaş, Ebân bin Tâlib, Ebân bin Yezîd el-Attâr, İsmail bin Mücâhid, Hasan bin Sâlih, Hammâd bin Seleme, Hammâd bin Zeyd, Hammâd bin Ebî Ziyâd, Hammâd bin Amr, Süleymân bin Mihran el-A’meş, İmâm-ı Halîl bin Ahmed, Hârûn bin Mûsâ, kırâattaki on imamdan Ebû Amr bin el-A’lâ..v.d.
Kırâat imamlarının üçüncü tabakasında yer alan Âsım bin Behdele, kırâat ilminde her bakımdan huccettir, senettir. Bunda bütün âlimler ittifâk etmişlerdir. O, Kur’ân-ı kerîmin okunuşunda yüksek ve huccet olan bir âlim olduğu gibi hadîs ilminde de sika (sağlam, güvenilir) ve sadûk (rivâyet ettiği hadîslerle son derece sâdık) bir râvîdir. Tabiîn devrinin en mühim özelliklerinden olan hadîs ilmi ile de meşgûl olmuştur. O, Eshâb-ı kiramdan Ebû Remse Rifâa bin Yesribî et-Teymî ile Haris bin Hassan el-Bekrî’yi görmüş, onların sohbetinde bulunarak yetişmiş ve onlardan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ayrıca O, yukarıda adı geçen iki hocası ile, Ebû Vâil Şakîk bin Seleme, Ebû Sâlih es-Semmân ve Mus’ab bin Sa’d bin Ebî Vakkas’dan da rivâyette bulunmuştur. Kendisinden de Atâ bin Ebî Rebâh, Süfyân-ı Sevrî, Süleymân bin Mihran el-A’meş, Süfyân bin Uyeyne, Hammâd bin Seleme gibi râvîler hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. Hadîs âlimlerinin büyüklerinden Ahmed bin Hanbel, Ebû Zir’a, Ebû Hatîm ve diğerleri, İmâm-ı Âsım’ın Kur’ân-ı kerîm kırâati ve hadîs ilmindeki yüksek derecesini tasdîk ve rivâyetlerini senet kabûl etmişlerdir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler, Kütüb-i Sitte adı verilen meşhûr altı hadîs kitabında ve diğer hadîs kitaplarında yazılıdır.
Dört mezheb imamından Ahmed bin Hanbel’in oğlu Abdullah şöyle bildiriyor: “Babamdan, İmâm-ı Âsım hakkında sual ettim. O da, dedi ki: O, dinine son derece bağlı, hayırlı, kırâat ve hadîs ilmindeki rivâyeti sağlam ve güvenilir bir insandır” Ve tekrar “Siz, kırâatlardan hangisini daha çok sever ve onu ihtiyâr edersiniz?” diye sorduğumda, “Medine âlimlerinin kırâatini seviyorum. Bu olmasa, Âsım’ın kırâatini tercih ederdim” diye cevap verdi.
İmâm-ı Âsım, kelâm ve fıkıh ilminde de, devrinin âlimleri arasında yer almaktadır. Onun lügat ilminde ve Arapçanın gramer bilgisi olan Nahv’de de yüksek bir yeri vardır. Bunun için kendisi meşhûr Nahivciler’den sayılmaktadır.
İmâm-ı Âsım; Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ): “Ümmetimin en hayırlısı, benim asrımda yaşayan Eshâbımdır. Sonra onlara yakın olan Tâbiîndir...” diye methettiği, övdüğü bir asırda yaşamış yüksek ve büyük bir velîdir. O ibadetlerine düşkün, gayet alçak gönüllü ve tertemiz bir ahlâka sahipti. İlim öğrenmeye ve öğretmeye âşıktı. Bu husûsta talebesinin ayağına bile giderdi. Nitekim talebesi olan Süfyân-ı Sevrî’ye gider, bazı husûslarda O’nun fetvâsına başvururdu. Ve O’na: “Sen bize küçük iken geldin, biz ise sana büyük olarak geliyoruz” derdi. Tevâzu hakkında şöyle buyururdu: Tevâzu, evinden çıktığında karşılaştığın herkesi, kendinden daha hayırlı görmendir.”
İmam-ı Âsım, gözlerini kaybetmiş, a’mâ olmuştu. Talebesi Şu’be diyor ki: “A’meş ve Ebû Husayn gibi hocam Âsım da, gözlerinden mahrûmdu. Bir gün, birisi elinden tutup götürürken çok tehlikeli bir vaziyette düştü. Hocam, kendisini düşüren kimseyi üzecek bir tek söz söylemediği gibi, o kimseyi üzmemek için duyduğu acıyı, ızdırabı bile hissettirmedi.” Yine talebesi Ebû Bekir Şu’be diyor ki: “Hocam Âsım, vefât ederken yanında bulundum. Kur’ân-ı kerîm tilâvetiyle meşgûldü. Kulak verip dinledim. Namazdaki gibi tam olan kırâat ile bir âyet-i kerîmeyi tekrar ediyordu. Onun bu halinden, Kur’ân-ı kerîm okumada tam ve mükemmel olarak, en güzel bir şekli, kendisi için bir seciyye, ona mahsûs bir özellik olduğunu anladım.”
Yahyâ bin Âdem de, hocası Ebû Bekir Şu’be’den rivâyet ederek diyor ki: “İmâm-ı Âsım, Kur’ân-ı kerîm sûrelerinden bazılarının başlarında bulunan hurûf-ı hecâ veya mukatta’a’yı, müstakil âyet saymazdı.” İbnü’l-Cezerî, diğer kırâat âlimleri ile Kûfeliler arasında, bazı sûrelerin ihtivâ ettiği bazı âyetlerin sayısında ihtilafın bundan ileri geldiğini söylemektedir.
İmâm-ı Âsım talebelerine Kur’ân-ı kerîm okuturken, en önce dışarıda işi olanları okutur, işlerinden kalmamalarını isterdi.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki:
“Kim Allah’a şirk, ortak koşarsa Allahü teâlâ onu Cehenneme atar. Her kim Allah’a şirk koşmadığı halde vefât ederse Allahü teâlâ O’nu, Cennetine sokar.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Vefeyât-ül-a’yân, cild-3, sh. 9
2) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-2, sh. 357
3) Tekzîb-üt-tehzîb, cild-5, sh. 38
4) El-A’lâm, cild-3, sh. 248
5) Kâmûs-ül-a’lâm, cild-4, sh. 3046
6) Gâyet-ün-nihâye cild-1, sh. 346
7) Miftâh-üs-se’âde, cild-2, sh. 37
..İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ÂSIM BİN SÜLEYMÂN (EL-AHVEL)
Büyük hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Abdurrahmân’dır. Doğum târihi bilinmemektedir. 142 (m. 760) târihinde vefât etti. Basralı’dır. Kûfe’de fiyatların kontrolü ve umûmî ahvâlin murâkabesi ile görevlendirildi. Medâyin’de kadılık (hakimlik) yaptı. Zühdü (şüpheli olmak korkusu ile, mübahların çoğunu terk etmek) ve çok ibâdet yapması ile meşhûrdur. Hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlimdir. Enes bin Mâlik, Abdullah bin Sercis, Amr bin Seleme el-Cermî, Bekir bin Abdullah el-Müzenî, Muhammed bin Sîrîn, Mûsâ bin Enes ve diğer büyük âlimlerden (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da, Katâde, Süleymân et-Teymî, Dâvûd bin Ebî Hind, İsrâîl bin Yûnus, Şu’be, Hasen bin Sâlih ve daha başka büyük zatlar hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Kütüb-i Sitte’de (meşhûr altı hadîs kitabında) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler mevcûttur.
Âlimlerin hakkında buyurdukları:
İbn-i Mübârek, Süfyân-ı Sevrî’den şöyle nakleder: “Hadîs ilminde hafız olan dört kişiye yetiştim. Bunlar İsmâîl bin Ebî Hâlid, Âsım el-Ahvel, Yahyâ bin Saîd el-Ensârî, Hişâm Düstüvânî”dir.”
Muhammed bin Abbad’ın babası dedi: “Âsım el-Ahvel, orucu Ramazan-ı şerîfin dışında bazan tutar, bazan tutmazdı. Yatsı namazını kıldıktan sonra, bir kenara çekilir, sabah namazı vaktine kadar namaz kılardı.”
Ali bin Medinî’ye, Âsım el-Ahvel sorulduğunda; “O sikadır yani hadîs-i şerîf husûsunda güvenilir, bir âlimdir” cevabını vermiştir.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler:
Enes ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu: “Ümmetimin arasından, ümmetime en merhametlisi Ebû Bekir, Allahü teâlânın dininde en kuvvetli olanı Ömer, en hayâlısı Osman, ferâiz ilmini en iyi bilen Zeyd bin Sabit, Kur’ân-ı kerîmi en güzel okuyan Ubey, helâl ve haramı en iyi bilen Muaz bin Cebel’dir. Her ümmet içinde emîn(güvenilir, itimad edilir) birisi vardır. Bu ümmetin emîni Ebû Ubeyde bin Cerrâh’tır.”
Muhammed bin Sîrîn’den rivâyet etti. Resûlullah efendimiz “Allahü teâlânın doksandokuz ismi vardır. Kim onları okursa, Cennete girer.” buyurdu.
Enes bin Mâlik’den rivâyet etti. Ali bin Ebî Tâlib’in annesi Fâtıma binti Esed bin Hâşim vefât ettiği zaman, Resûlullah efendimiz onun yanına girdi. Başının yanına oturdu ve şöyle duâ buyurdu: “Allahü teâlâ sana rahmet eylesin. Sen, benim annemden sonra annem idin. Kendin aç kalırdın, beni doyururdun. Kendin giymez, bana giydirirdin. En güzel yiyecekleri yemez, bana yedirirdin. Sen bunu sırf Allahü teâlânın rızâsı ve âhıret düşüncesiyle yapardın.” Resûlullah ( aleyhisselâm ) onun üç kerre yıkanmasını emretti. Kâfur bulunan su ile yıkanmasını ve mübârek gömleklerini çıkararak ona kefen yapılmasını emrettiler. Üsâme bin Zeyd. Ebû Eyyüb el-Ensârî, Ömer bin Hattab ve birisinin iki küçük hizmetçisine, kabir kazmalarını emretti. Lahde (kabrin kıble tarafındaki çukur) kadar kazdıklarında, ondan sonrasını Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimiz kazıp, toprağını da bizzat mübârek elleriyle çıkardılar. Sonra “Hamd, hayy (diri) ve lâyemut (ölmeyen) dirilten ve öldüren Allahü teâlâ’ya mahsûstur. (Allahım!) Nebînin ve önceki peygamberlerin yüzü suyu hürmetine annem, Fâtıma binti Esed’i afv ve mağfiret eyle. Ona huccetini (delîlini) söyliyebilmesini ihsân eyle, kabrini geniş eyle. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin.” buyurarak üzerine dört tekbir getirdi. Namazdan sonra Hazreti Fâtıma binti Esed’i kabre koydular.
Enes bin Mâlik’den rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Ölüm, her müslüman için keffârettir.”
Âsım el-Ahvel, Fudayl bin Rakkasenin şöyle dediğini bildirir “Ey Âsım! İnsanların çokluğu seni nefsinden, kendin ile alâkadar olmaktan alıkoymasın. Bu kadar çok insan varken, bana ölüm kolay kolay gelmez deyip, aldanmıyasın. Belki ölüm sana onlardan daha önce gelebilir. Yine şunu da düşünme. Ben burada doğdum, burada ölürüm. Ömrümü, memleketimde bitiririm, deme. Çünkü ölümün gizlidir. Nerede takdîr edilmişse orada ölürsün. Geçmiş günahlarını yok etmek için, yeni yeni hayırlar, iyilikler yapıp, Allahü teâlâya kulluğunu elinden geldiği kadar yerine getirip, âhirete hazırlanan kimseden daha akıllısını görmedim.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-3, sh. 120
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-5, sh. 42
3) Tezkiret-ül-Huffâz, cild-1, sh. 149
4) El-A’lâm, cild-3, sh. 248
5) Târîh-i Bağdâd, cild-12, sh. 243
6) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-2, sh. 350
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ATÂ BİN EBÎ REBÂH
Tabiînin büyüklerinden tanınmış bir fıkıh ve hadîs âlimi. 27 (m. 647) târihinde doğup, 114 (m. 732) senesinde vefât etti. Babasının ismi Eslem veya Sâlim’dir. Annesinin isminin Bereke olduğu söylenir. Yemen’de, Cened denen bir yerde doğduğu, Mekkeli Cümeh veya Fihr kabilesinin âzâdlısı olduğu rivâyet edilir. Mekke-i Mükerreme’de doğup, yine orada vefât etti. Zamanında, Mekke-i Mükerreme’nin müftîsi ve en büyük hadîs-i şerîf âlimi idi. İbn-i Abbâs, İbn-i Ömer, İbn-i Amr, İbn-i Zübeyr, Muâviye, Üsame bin Zeyd, Câbir bin Abdullah, Zeyd bin Erkâm, Abdullah bin Sâip el-Mahzûmî, Akîl bin Ebî Tâlib, Ömer bin Ebî Tâlib gibi büyük zâtlardan (r.anhüm ecmâin) hadîs-i şerîf rivâyet etti. Ondan da, oğlu Ya’kûb, Ebû İshâk Sebîî, Mücâhid, Zührî Eyyüb Sahtiyanî, Ebû Zübeyr, Hakem bin Uteybe, A’meş, Evzâîve daha başka âlimler (r.aleyhim) hadîs-i şerîf bildirmişlerdir.
Âlimlerin, onun hakkında buyurdukları: İbn-i Sa’d: “Mekke-i Mükerremeliler fetvâ almak için Atâ bin Ebî Rebâh ile Mücâhid’e giderlerdi. Fakat, Atâ bin Ebî Rebâh’a gidenler daha fazla idi. Fıkıh ilminde derin, çok hadîs-i şerîf rivâyet eden ve sika (rivâyetlerine güvenilen ve itimad edilen) bir âlimdir.”
Hâlid bin Ebî Nevf: Atâ bin Ebî Rebâh anlattı: “Sahâbe-i kirâm’dan (r.anhüm) ikiyüz tanesine yetiştim. İbn-i Abbâs’ın ( radıyallahü anh ): “Ey Mekkeliler! Aranızda bulunan Atâ bin Ebî Rebâh’ın kıymetini iyi biliniz” buyurduğunu duydum.
Ebû Âsım Sekafî: Ebû Ca’fer’in, “Atâ bin Ebî Rebâh’a iyi yapışınız. Ondan çok istifâde ediniz” buyurduğunu nakletti.
İbn-i Cüreyc: “Atâ bin Ebî Rebâh, ta’dîl-i erkâna riâyet edip, rükû’ ve secdeleri, aralarında tumânîneti (namazda biraz hareketsiz kalmayı) gözeterek, çok güzel ve mükemmel namaz kılardı.”
Abdullah bin İbrâhîm bin Ömer bin Keysân, babasından nakletti: “Emeviler zamanında idi. Birisi “Müslümanlara, ancak Atâ bin Ebî Rebâh gibi âlimler fetvâ verebilir” diyordu.
Abdülazîz bin Refi: Atâ bin Ebî Rebâh’a bir mesele soruldu. “Bilmiyorum” dedi. Kendi görüşüne göre bir şeyler söyleyiversen olmaz mı? dediklerinde, “Böyle bir şey için Allahü teâlâdan haya ederim” cevâbını verdi.
İbn-i Hibban: O, Tabiînin büyüklerinden, verâ sahibi (şüphelilerden çok sakınan) fazîlet ve ilim ehli bir zâttır.”
Seleme bin Küheyl: “Şu üç zâtın, ilmi, Allahü teâlânın rızâsı için, istediğini gördüm. Bunlar Atâ, Mücâhid ve Tâvus’tur (r.aleyhim). Ebû Muâviye Magribî: “Atâ bin Ebî Rebâh’ın alnında secde izleri açıkça görülüyordu.” dedi.
Atâ bin Ebî Rebâh’ın rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler.
Zeyd bin Hâlid el-Cühenî rivâyet etti: Resûlullah efendimiz buyurdu: “Allah yolunda savaş için bir askeri donatan veya o dönünceye kadar çoluk çocuğuna kendisini aratmayacak şekilde yardımcı olan kimseye, Allah yolunda savaşa gidenin sevâbı kadar mükâfat verilir. Fakat savaşa gidenin sevâbından hiç birşey eksilmez. Hacca giden birinin ihtiyâçlarını temin eden veya o dönünceye kadar, çoluk çocuğuna, kendisini aratmayacak şekilde göz kulak olan kimse, hacca giden o şahsın sevâbı kadar sevâb kazanır. Ancak, hacca gidenin sevâbından birşey eksilmez. Yine bir oruçluya iftar ettirene de, onun sevâbı kadar sevâb verilir.”
Ebûd-Derdâ’dan rivâyet etti: Ben Ebû Bekir’in ( radıyallahü anh ) önünde yürürken, Resûlullah ( aleyhisselâm ) beni görüp, “Ebû Bekir’in önünden mi yürüyorsun. Resûllerden ve Nebilerden sonra, Ebû Bekir’den daha üstün bir kimse üzerine güneş doğup, batmamıştır” buyurdu.
Câbir’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “Kim bir kimseye (Bu şahıs kâfir bile olsa) öldürmeyeceği husûsunda te’mînât verip de, sonra onu öldürürse, Cehennem o kimseye vâcib olur.”
“Sahur yemeğini yiyiniz. Çünkü, sahur yemeğinde bereket vardır.”
İbn-i Zübeyr bize hutbe okurken, Resûlullah’ın ( aleyhisselâm ) şöyle buyurduğunu bildirdi: “Benim bu mescidimde kılınan bir namaz, Mescid-i Haram müstesna, diğer bütün mescitlerde kılınan bin namazdan daha üstündür.”
Abdullah bin Ömer ( radıyallahü anh ): “Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) “Yâ Resûlallah! İlim kaydedilir mi?” diye sorunca “Evet” buyurdular. “Onun kaydedilmesi nasıl olur?” diye sordum.“Yazmakla” buyurdular.
Abdullah bin Amr rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki:
“Erkeklere benzeyen kadınlar, kadınlara benzeyen erkekler bizden değildir.”
İbn-i Ömer’den rivâyet etti: Habeşli birisi, Peygamber efendimize geldi. Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) bir şey soracaktı. Bunun üzerine Peygamber efendimiz “Soracağını sor”buyurdu. O zât “Yâ Resûlallah! Sen, sûretinin ve renginin güzelliği ve Peygamber olmanla bize üstün kılındın. Eğer, ben senin bildirdiğin gibi îmân eder, senin bildirdiğin gibi ameller yaparsam, seninle beraber Cennette olur muyum?” diye sordular. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Evet” buyurdular. Resûlullah ( aleyhisselâm ) yine şöyle buyurdu: “Kim, lâ ilahe illallah derse, bu yüksek söz sebebiyle, Allahü teâlânın katında söyleyen için bir vaad vardır. Kim “sübhânallahi ve bihamdihî” derse, onun için yüzyirmidörtbin iyilik yazılır.”
İbn-i Ömer rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu: “Kıyâmet günü, miskten bir tepecik üzerinde üç kişi bulunur. Bunlar, insanlar korktuğu zaman korkmazlar. Birisi: Kur’ân-ı kerîmi öğrenip, sırf Allahü teâlânın rızâsını ve O’nun vereceği mükâfatları düşünerek cemâate imam olur. Diğeri; her gün beş namaz vakti için beş kerre Allahü teâlânın rızâsı için ezan okuyan, sonuncusu: Bir köledir ki, köle oluşu, onu, Rabbine ibâdetten alıkoymamıştır.”
“Bir müslümanın diktiği ağacın meyvesinden yenildiği zaman, bu onun için sadaka olur. Yine ağaçtan çalınan meyva da onun için sadaka olur. Vahşi hayvanların yediği de o kimse hesabına bir sadaka olur. Kuşların yediği de sadaka olur. O ağacın meyvesinden herkesin yediği; diken için sadaka olur.”
“Hiçbir kadın uzak bir yere yanında zevci veyahud bir mahremi bulunmadıkça sefere çıkmasın.”
İbn-i Abbâs’dan rivâyet etti. Peygamber efendimize “Kimin kırâati daha güzeldir?” diye sorulunca, “Okuduğu zaman, Allahü teâlâdan korktuğunu gördüğün kimsenin kırâati” buyurdu.
“Eğer Ademoğlunun, iki vadi altını olsaydı, yine üçüncüsünü isterdi. Ademoğlunun karnını topraktan başkası doyuramaz. Allahü teâlâ, tevbe edenlerin tevbesini kabûl eder.”
Atâ bin Ebî Rebâh hazretleri buyurur ki:
“Kim Allahü teâlânın anıldığı bir mecliste bulunursa, Allahü teâlâ, onun bu meclisini, on kötü meclisine karşı keffâret yapar. Eğer bir kimse, Allahü teâlânın rızâsı peşinde olursa, bu hareketi bulunduğu yediyüz kötü meclise keffâret olur.”
Atâ bin Ebî Rebâh’a: “Zikr meclisi nedir?” diye sordum. “Namaz nasıl kılınır, oruç nasıl tutulur, nikâh nasıl yapılır, alışveriş nasıl olur, abdest ve gusül nasıl alınır, helâl ve haram, gibi meselelerin konuşulduğu meclistir” cevâbını verdi.
Atâ hazretlerine soruldu: Kullara verilen en kıymetli şey nedir?” O da: “Dini bilmektir” cevâbını verdi.
Atâ bin Ebî Rebâh: “Ey kardeşimin oğlu! Sizden öncekiler, dünyâya ve âhirete fâidesi olmıyan boş sözü sevmezler, Kur’ân-ı kerîmi okumak, Allahü teâlânın emir ve yasaklarını Resûlünün sünnet-i seniyyesini okuyup, öğrenip, bunlardan ve ihtiyâç halinde konuşmaktan başkasını boş söz ve fuzûli iş kabûl ederlerdi” buyurdu.
Halife Abdülmelik, hac için Mekke’ye gitmişti. Atâ bin Ebî Rebâh hazretleri de o sırada Mekke-i Mükerreme’de bulunuyordu. Halifenin geldiğini duyunca, onunla görüşmek istedi. Bu görüşmeyi Esmaî şöyle anlatır: Halife Abdülmelik, devletin ileri gelenleriyle birlikte oturuyorlardı. O sırada Halifeye, Atâ bin Ebî Rebâh’ın içeri girmek istediğini haber verdiler. Bunu duyan Halife hemen ayağa kalkarak, Atâ hazretlerini karşıladı. Elinden tutup, yanına oturttu. Halini hatırını sorup, gönlünü aldı. Ziyâretinin sebebini sordu. Bunun üzerine, “Ey mü’minlerin Emîri, şu mukaddes yerde, Harem’de Allah’tan kork, bu husûsa çok ehemmiyet ver” diye tavsiyede bulununca Halife, “Bu tavsiyenizi, yerine getirmek için bütün gücümle çalışacağım” dedi. Atâ hazretleri tekrar şu nasîhati yaptı: “Eshâb-ı kiramın, evlâdına iyi muâmele et. Onları incitme. Çünkü sen, onların vasıtasıyla bu makama gelebildin. Emrin altında bulunanların durumlarını da gözet, ihtiyâçlarını gider. Onları unutma. Kapıyı kilitleyip, onları kapı dışında bırakma.” Atâ bin Ebî Rebâh ( radıyallahü anh ) nasîhatini yapıp, bitirdikten sonra, gitmeye hazırlanırken, Halife “Ey Ebû Abdurrahmân! Hep başkasının ihtiyâcından söz ettin. Sizin hiç ihtiyâcınız yok mu?” diye sorunca, “Ben, dileklerimi, her şeyin sahibi ve mâliki olan Allahü teâlâ’ya arz eder, O’ndan isterim. Burada size, müslümanların ihtiyâçlarını dile getirdim” deyince, Abdülmelik: “Zâten seni yükselten de bu hâlindir” dedi.
Atâ hazretleri, pek çok kimseye ve devlet adamlarına ders verirdi. Emevî halifelerinden Velid ve Süleymân bin Abdülmelik ondan ders alan talebeler arasındaydı. Süleymân bin Abdülmelik Atâ hazretlerinin huzûruna gelir, diz çöker hac ziyâretinin usûlünü, edeblerini öğrenip, sonra çocuklarına gider derdi ki: “İlme çalışınız. Ben, bilgisizliğim yüzünden bir kölenin huzûrunda diz çöküyorum. Yine Halife Velid bin Abdülmelik (86/m. 705-96/m. 715) rivâyete göre kapıcısına; “Kapıda dur ve yoldan geçen ilk şahsı, huzûruma getir. Onunla konuşalım.” dedi. Kapa bir müddet bekledikten sonra Âta bin Ebî Rebâh’ın geçmekte olduğunu gördü, fakat tanımıyordu. Ona seslenip, “Emîr-ül-mü’minîn seni çağırıyor. İçeri buyur” dedi. Atâ hazretleri içeri girince; “Ey Velid! Selâmünaleyküm” dedi. Halife selâmı alıp, onunla sohbet etti. “Cehennem’de Hembeb adında bir vadi var. Zâlim hükümdârlar orada yanacaktır” buyurmasıyla Halife Velid, bayılıp yere düştü. Devrin âlimlerinden ve daha sonra halife olan Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ), “Emîr’i öldürdün” deyince, “Ey Ömer! İş ciddidir. Zulüm kötü bir şeydir. Şakaya gelmez” buyurup, onunla müsâfeha etti. Ömer bin Abdülazîz daha sonra buyurdu: “Elimi öyle kuvvetli sıkmıştı ki, bir sene acısı elimden çıkmadı.
Atâ bin Ebî Rebâh ( radıyallahü anh ) gece namazlarına çok devam ederdi. Gece namazında iki yüz veya daha fazla âyet-i kerîme okurdu. Kırk sene boyunca mescidde ibâdet etti. Yetmiş defa hac yaptı. Ziyâret edildiği vakit “Zaman ne kadar da değişmiş, artık bizim gibiler ziyâret edilmeye başlandı” derdi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm, cild-4, sh. 235
2) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 199
3) Hilyet-ül-evliyâ, cild-3, sh. 310
4) Vefeyât-ül-a’yân, cild-3, sh. 261
5) Tabakât-ı İbn-i Sa’d, cild-2, sh. 386
6) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye, sh. 344
7) Tabakât-ul-kübrâ, cild-1, sh. 39
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ATÂ BİN MEYSERE EL-HORASÂNÎ
Tabiîn devrinin tanınmış, hadîs ve tefsîr âlimlerinden. Ebû Eyyüb, Ebû Osman, Ebû Muhammed, Ebû Sâlih Belhî künyeleri vardır. 50 (m. 670) senesinde doğup, 135 (m. 752) târihinde Eriha’da vefât etti. İbn-i Abbas, Adiy bin Adiy el-Kindi, Mugîre bin Şu’be, Ebû Hureyre, Ebüdderdâ, Enes bin Mâlik, Ka’b bin Ucre, Muaz bin Cebel ve daha başka sahabeden (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da, Şu’be, Ebû Abdurrahmân, İshâk bin Useyd el-Horasânî, Dâvûd bin Ebî Hind, Evzâî, Mâlik bin Enes gibi büyük âlimler (r.aleyhim) hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuşlardır. İbn-i Muin, İbn-i Ebî Hatim, Nesâî ve Dârekutni, onun hadîs ilminde sika (güvenilir, sağlam) bir âlim olduğunu söylemişlerdir. Atâ bin Ebî Müslim’in rivâyet silsilesinde yer aldığı hadîs-i şerîfler, Sahih-i Müslim, Sünen-i Ebî Dâvûd, Sünen-i Tirmizî, Sünen-i Nesâîve Sünen-i İbni Mâce’de mevcûttur. İlmi ile amel eden mübârek bir zâttır.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler Ebû Hureyre’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu: “Şu dört kişinin sevgisi mü’min bir kalbde bulunur. Bunlar: “Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali (r.anhüm ecmâin)’dir.”
Ebû İdrîs Havlânî’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. O dedi ki: Bir gün Hıms mescidine girdim. Orada bir topluluk halka halinde oturuyorlardı. Ben de aralarına oturdum. Resûlullah’dan ( aleyhisselâm ) bahsediyorlardı. Fakat aralarında bir genç vardı. O, konuşmaya başlayınca orada bulunanların hepsi sustu. Ben ona “Allahü teâlâ sana merhamet eylesin. Ne olur, bana bir şeyler anlat. Vallahi ben seni seviyorum” dedim. Bunun üzerine: “Resûlullah efendimizden ( aleyhisselâm ) duydum. Buyurdular ki: “Allahü teâlâ için birbirini sevenler, arşın gölgesinden başka bir gölgenin bulunmadığı kıyâmet gününde, Allahü teâlâ onları arşının gölgesinde gölgelendirecektir.”
Hasen-i Basrîden ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu: “Komşular üç kısımdır. Birinin bir hakkı vardır. Bu (hakkı ren az olan komşudur) ikincisinin iki hakkı vardır. Üçüncüsünün üç hakkı vardır. En fazla hakkı olan budur. Bir hakkı olan müşrik komşudur. Akraba da değildir. Bunun sadece, komşuluk hakkı vardır. İki hakkı olan, müslüman komşudur. Akrabalığı da yoktur. Haklarından birisi, müslümanın, müslümana olan hakkı, diğeri komşuluk hakkıdır. Üç hakkı olan, müslüman komşudur ki, aynı zamanda, akrabalığı da vardır. Haklarından biri, müslümanın, müslüman üzerinde olan hakkı, komşuluk hakkı, diğeri, akrabalık hakkıdır. Komşuluk hakkının en aşağısı, et ve benzeri yiyeceklerden çıkan koku ile komşuya eziyet vermemektir. Ancak tencerede pişenden bir miktar verilirse, eziyet edilmemiş olur.”
Yahyâ bin Ya’mer’den rivâyet etti. İbn-i Ömer buyurdu ki, Resûlullah’ın ( aleyhisselâm ) huzûr-ı se’âdetlerine, Cebrâil (aleyhisselâm) gelip, “İhsan nedir?” diye sorunca, Peygamber efendimiz, “Allahü teâlâya, sanki O’nu görüyormuşsun gibi ibâdet etmendir. Sen O’nu görmüyorsan da, O seni görüyor. Sen böyle yapınca, ihsân yapmış olursun”buyurdular.
Atâ bin Ebî Rebâh’dan rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizden duydum. Buyurdular ki: “Üç göze Cehennem haramdır. Allah korkusundan ağlayan, haramlara bakmayan, Allah yolunda uyumayan gözler” buyurdular.
“Başkalarının gıybet etmesinden üzülmeyin. Çünkü gıybet eden farkında olmadan size iyilik etmiş olur.” (Gıybet edenin sevâbları gıybet edilene verilir.)
Ebî İmrân el-Cüvenî’den rivâyet etti. O, Hazreti Âişe’nin şöyle bildirdiğini söyledi: “Resûlullah ( aleyhisselâm ) şu dört ameli çok severdi. İkisi, bedene âittir. Bunlar, namaz ile oruçtur. Diğer iki tanesi, mala âittir. Bunlar Cihâd ile sadakadır.”
Sözleri ve menkıbeleri: Abdurrahmân bin Yezîd bin Câbir şöyle anlatır: Atâ-i Horasanî ile beraber gazâya gitmiştik. Gecelerini, namazla geçirirdi. Gecenin üçte biri veya yarısı geçince, bize isimlerimizle seslenir, “Kalkınız, abdest alınız, namaz kılınız. Çünkü geceleri ibâdet ve gündüzleri oruçla geçirmek, Cehennemden irinler içip, çeşitli azaplara yakalanmaktan daha kolaydır” der, sonra, namaz kılmaya başlardı.
Atâ-i Horasanî hazretleri, sehere kadar ibadet eder, sadece seher vaktinde uyurdu. Buyurdular ki;
“Dünyaya çok düşkün olduğunuzu görüyorum. Size âhireti tavsiye ederim. Dünya işleriyle uğraşırken âhiretinizi unutmayınız. Bir kimsenin dünyâda makam sahibi olması, mal ve mülk sahibi olması, herkesin yanında sözü geçer olması, ahirette Cehenneme düşmesine, ateşte yanmasına mâni olamaz. Orada hüküm Allahü teâlânındır. Dilerse azâb eder, dilerse Cennetine koyar. Onun için bu dünyâda Allahü teâlâ’nın rızasını kazanmaya, şu imtihan yurdunda, îmân edip, sâlih ameller yapan, iyiliği emredip, kötülükten alıkoyan, bu uğurda gelen sıkıntılara katlananlardan olmaya çalışmak lâzımdır.”
“Günah işlendiği zaman, Allahümmağfirli (Allahım! Beni bağışla) denmeli. Böyle yapmak, Allahü teâlâya teslimiyet ve boyun eğmenin ifadesidir.”
“Yine, insanlık icâbı yapılan günahlardan sonra, “Lâ ilâle illallâhü vahdehü lâ şerike leh. Allahü ekber kebîran ve’l-hamdü lillâhi Rabb-il-âlemîn ve sübhânallâhi ve bihamdihî velâ havle velâ kuvvete illâ billah ve estağfirullahe ve etûbu ileyh” denmelidir. Bununla, Allahü teâlâ’dan afv ve mağfiret umulur. Hem sonra yapılan iyilikler, işlenen kötülükleri yok eder. “Sonunda dünyâdan ayrılacağınız için kendinizi ondan ayrılmış kabûl ediniz. Birgün mutlaka tadacağınız için ölümü tadmış gibi olunuz. Birgün âhıret âlemine göçüp, oraya yerleşeceksiniz. O halde şimdi kendinizi oraya gidip yerleşmiş gibi tasavvur ediniz. Zaten bütün insanların varacağı son durak burasıdır. Her insan bir yolculuğa çıkacağı zaman mutlaka bir hazırlık yapar. Yolculukta lüzumlu olan eşyalarını yanına alır. Sıcağa karşı korunmak için, gölgeliğini, yemek içmek için, azığını, soğuğa karşı elbiselerini ve yorganını temin eder, öyle yola çıkar.
Sefere hazırlıklarını yaparak çıkan kimseye gıpta edilir. Hazırlıksız yola çıkan pişman olur. Çünkü, yola çıkıp, güneş altında kalınca, gölgelenecek bir şey bulamaz. Güneşin sıcağı altında çok sıkıntılarla karşılaşır. Susadığı zaman, susuzluğunu gidereceği bir su bulamaz. Soğukla karşılaştığında üzerine alacak bir şey bulamaz, işte böyle bir kimsenin, o sıkıntılı halde iken, hazırlıksız yola çıktığına ne kadar çok pişman olacağını siz düşünün. Bu sıkıntı dünyâdadır. Dünyanın sıkıntısı geçicidir. İnsan bir gün sıkıntı ile karşılaşır. Öbür gün, o sıkıntıdan kurtulabilir. Fakat ahiretin ya devamlı olan dayanılmaz acı ve ızdırablarına yakalanırsak, halimiz ne olur? Bu bakımdan insanların en akıllısı, sonsuzluk âlemi, gerçek vatan olan, âhıret için iyi hazırlanandır. Dehşeti tüyler ürperten kıyâmet gününde, Allahü teâlâ kimi arşının gölgesi altında gölgelendirirse o kimseyi, o gün güneşin sıcaklığı asla rahatsız etmez. Oradaki sıkıntılardan kurtulur.”
“Zikr meclisleri, Allahü teâlânın helâl ve haram kıldığı şeylerden bahsedilen yerlerdir.”
“Büyüklerimizden birisi hata ve noksanlarını avucunun içine yazar, avucuna bakıp, hata ve noksanlarını görüp hatırlayınca, eli titrerdi.”
“Kişi, hesabının mükemmel bir şekilde olabilmesi için, tanıdıklarının yanında hesaba çekilir.”
“Bir kimse herhangi bir yerde Allahü teâlâya ibâdet ve tâatte bulunursa, o kimse öldüğü zaman o yer onun için ağlar ve kıyâmet gününde, ona kendi üzerinde ibâdet ve tâatte bulunduğuna dair şahidlik eder.”
“Şu üç husûs, gerçek kardeşliğin icâblarındandır: Birincisi, hasta oldukları zaman, birbirini ziyâret etmek. Sıkışıp, daraldıkları zaman birbirine yardımcı olmak. Bir şeyi unuttukları zaman birbirlerine hatırlatmak.”
“Bir mil uzakta da olsa, hasta bir kardeşini ziyâret et. İki mil uzakta da olsa, git, iki kardeşinin arasını bul, onları barıştır. Üç mil uzakta bile olsa, yürü, Allahü teâlânın rızâsı için birbirinizi sevdiğiniz bir kardeşini ziyâret et”
“Cehennemin yedi kapısı vardır. Bunlardan en pis kokan, ateşi en şiddetli olan, haram olduğunu bildikten sonra zinâ yapanlara âit olandır.”
“En güvendiğim amelim olarak ilim öğretmemi, Allahü teâlâ’nın emirlerini ve yasaklarını insanlara anlatmamı görüyorum.”
“Şeytanın insanların gözüne sürdüğü bir sürmesi vardır. Bu sürme, insanlar, Allahü teâlâyı anacağı zaman gelen uykudur.”
“Faiz yinince, zelzele ve yere batma hadîseleri; insanların başında bulunanlar zulüm ettikleri zaman, kıtlık; zinâlar ortaya çıkınca, ölümler çoğalır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm, cild-4, sh. 235
2) Mu’cem-ül-müellifîn, cild-6, sh. 283
3) Şezerât-üz-zeheb, cild-1, sh. 192
4) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 212
5) Tabakât-ül-müfessirîn, (Dâvûdî) cild-1, sh. 379
6) Hilyet-ül-evliyâ, cild-5, sh. 193
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ATÂ BİN SÂİB
Tabiînden meşhûr bir âlim. İsmi Atâ bin Sâib bin Mâlik es-Sakafî. Künyesi, Ebû Zeyd Kûfî’dir. 136 (m. 753) senesinde vefât etti. Hadîs-i şerîf işitip, rivâyet ettiği âlimler şu zâtlardır. Babası Sâib bin Mâlik, Enes bin Mâlik, Abdullah bin Ebî Evfâ, Amr bin Haris el-Mahzûmî, Sa’îd bin Cübeyr, Mücâhid, Husayn bin Cündeb, İbrâhîm Nehaî, Hasan-ı Basrî, Sa’îd bin Abdurrahmân, Şa’bî, Abdullah bin Seleme, İkrime, Ebî Seleme bin Abdurrahmân, Ebû Abdurrahmân Sülemî ve diğer bazı hadîs âlimleridir. Atâ bin Sâib’den ise İsmail bin Ebû Hâlid, Süleymân et-Teymî, Süleymân bin Mihran, A’meş, İbn-i Cüreyc, Hammâd bin Seleme, Hammâd bin Zeyd, Muhammed bin Fadl, Süfyân-ı Sevrî, Süfyân bin Uyeyne, İmâm-ı Şa’bî, Ali bin Âsım ve diğerleri hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan rivâyet edilen hadîs-i şerîfler hadîs kitablarından dört sünende ve İmâm-ı Buhârî’nin “Edeb-ul-müfred” adlı eserinde yer almıştır.
Atâ bin Sâib, Zazan’dan rivâyet etti. Hazreti Ali ( radıyallahü anh ) Resûlullah efendimizin ( aleyhisselâm ) şöyle buyurduğunu bildirdi:
“Kim cünüplükten temizlenirken, kıl yeri kadar da olsa azıcık bir yeri yıkamazsa, Allahü teâlâ o kimseye veya yıkanmayan o yere Cehennemde çeşitli azâblar yapar” Bu hadîs-i şerîfi naklettikten sonra Hazreti Ali ( radıyallahü anh ) şöyle derdi: “Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizden bu tehdidi işittikten sonra başımdaki saçlara düşmanımmış gibi muâmele ettim.” Hazreti Ali bu sözü meselenin ehemmiyetini göstermek bakımından üç defa tekrar etti. Yani Hazreti Ali vücudunda ve saçlarının dibinde veya başka bir yerde ıslanmadık yer kaldığında guslün olmayacağı üzerinde durdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 203
2) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-5, sh. 70
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ATÂ BİN YESÂR
Tabiîn devrinde Medine’de yetişen büyük Âlimlerden. Künyesi, Ebû Muhammed Medenî’dir. Hilâli lakabı ile de tanınmaktadır. Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) mübârek hanımları Meymûne’nin ( radıyallahü anha ) kölesidir. Kendisi gibi yüksek âlimlerden olan Süleymân, Abdülmelik ve Abdullah bin Yesâr’ın kardeşidir. Yaklaşık 39 (m. 661) târihinde doğdu. Hazreti Osman’ın zamanında yaşı küçüktü. 84 yaşında iken 102 veya 103 (m. 721) târihinde İskenderiye’de vefât etti.
Atâ bin Yesâr, Eshâb-ı kiramdan bir çok zât ile görüşüp onlardan ilim almıştır. Kendisi Hazreti Meymûne, Muâz bin Cebel, Ebû Zer-i Gıfarî, Ebüdderdâ, Ubâde bin Sâmit Zeyd bin Sabit, Muâviye bin Hakem-i Selemi, Ebû Katâde, Ebû Hureyre, Zeyd bin Hâlid-i Cuhnî, Abdullah bin Amr, Abdullah bin Ömer, Abdullah bin Abbas, Peygamberimizin kölesi Ebî Râfi, Hazreti Âişe ve daha pek çok sahâbîden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Büyük hadîs âlimi İmâm-ı Buhârî, İbn-i Sa’îd ve Ebû Dâvûd da, O’nun, Abdullah İbni Mes’ûd’dan da hadîs rivâyet ettiğini bildirmişlerdir.
Atâ bin Yesâr’dan da akranı olan Ebû Seleme bin Abdurrahmân, Muhammed bin Ömer bin Atâ, Muhammed bin Amr bin Halhala, Hilal bin Ali, Zeyd bin Eslem, Şüreyk bin Ebî Nemr, hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuşlardır.
Atâ bin Yesâr, Allahü teâlâ’nın kelâmı olan Kur’ân-ı kerîmin okunuşunu en iyi bilenlerden birisiydi. Kırâat ilmi adı verilen bu ilimde, Eshâb-ı kiramdan sonra en yüksek dereceye çıkan âlimler, Medineliler, Mekkeliler, Kûfeliler, Basralılar ve Şamlılar olmak üzere beş tabakaya ayrılmışlardır. Medine-i Münevvere’de bu ilimle meşgûl olanlardan biri de Atâ bin Yesâr’dı. Kur’ân-ı kerîmin okunuşunu bozulmaktan ve değişmekten korumak için gösterilen üstün gayretler o kadar çokdur ki, yapılan çalışmalar akıllara sığmayacak ölçüdedir. Eshâb-ı kiramın gösterdiği gayreti, kelimelerle ifâde etmek mümkün değildir. Kur’ân-ı kerîmin mânâsının anlaşılması ve anlatılması yanında, her harfinin okunuşu ve bundaki ihtilaflar, öyle bir tesbit olunmuş ki, bu güne kadar bütün müslümanlar, Kur’ân-ı kerîmi bu ilk okunan şekli ile okumaktadır. Atâ bin Yesâr, bu ilmi öğrenip insanlara öğretmede üstün derecelere kavuşan âlimlerdendir.
Hadîs ilminde de sika (güvenilir) bir âlim olup çok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Bu ilimde bir hazine idi. İbn-i Hibbân “Kitab-üs-Sikkât”ında onun sika râvîlerden olduğunu zikreder. İbn-i Sa’d da Tabakât’ında sika (sağlam) olup, çok hadîs rivâyet ettiğini zikreder.
Yine Atâ bin Yesâr, güneş tutulunca Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) kıldığı iki rekât namazın her rekâtında altı rükû ve dört secde yapılacağını rivâyet etmiştir. Atâ bin Yesâr’ın Resûlullah’tan ( aleyhisselâm ) bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: “Kırk dirhemi veya bu değerde malı olduğu hâlde, dilencilik eden kimse, dilenmekte ısrar etmiş, günaha girmiş olur.”
Atâ bin Yesâr’ın ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfte, Peygamberimiz Hazreti Ömer’e hitaben: “Ey Ömer! Öldüğün vakit adamların gidip senin boyuna uygun bir mezar hazırlayıp, seni yıkayıp kefenledikten ve koku sürdükten sonra, seni götürüp mezara koydukları ve toprağı üzerine örterek geri döndükleri vakit hâlin nice olur? Münker ve Nekir adındaki kabrin iki büyük ibtilası (sual melekleri) sana gelir. Sesleri yıldırım indiren gök gürültüsü, gözleri parlak şimşekler gibi, uzun saçlarını sürüklerler. Uzun ve sivri dişleri ile mezarın topraklarını alt üst ederler. Sana çeşitli zorluklar çıkarırlar. Seni korkuturlar. O vakit senin halin nice olur ey Ömer?” buyurdu. Hazreti Ömer de: Bu zamanki aklım o zamanda başımda olacak mı? diye sordu. Resûl-i Ekrem ( aleyhisselâm ) “Evet” buyurunca, Hazreti Ömer Ben onların hakkından gelir, gerekli cevaplarını veririm” dedi.
Bir hadîs-i şerîfte: “İnsanların en iyisi, borcunu en iyi şekilde ödeyenlerdir.” buyuruldu.
Atâ bin Yesâr buyurdu ki: “Şaban ayının onbeşinde (Yani Berât Gecesi’nde) ölecek olanların listesi Azrail’e (aleyhisselâm) verilir. Bu arada ev akıtıp, su akıtıp ağaç diken ve yeni evlenen nice kimseler vardır ki, isimleri bu listededir. Fakat onlar bunu bilmezler.”
Atâ bin Yesâr şöyle anlatıyor: Kur’ân-ı kerîmde Mâide sûresi 90.: “Ey imân edenler! İçki, kumar, putlar ve fal okları, şeytanın işlerinden bir pisliktir. Bunlardan kaçının ki, felah bulasınız!” âyet-i kerîmesinin mânâsı Tevrat’ta şu şekilde vardı. “Bâtılı, gidersin, oyunu boşa çıkarsın, çalgılı oyun âletlerini yok etsin! diye, biz hakkı indirdik. Şarap içene yazıklar olsun! Allahü teâlâ bu mânâda, izzetine ve celâline yemîn ederek “Bir kimse, haram olduğunu bilerek içerse, kıyâmet günü onu suya hasret bırakırım. Şarabın haram olduğunu bilerek bırakana, Cennet ırmaklarından içiririm” buyurdu.
Atâ bin Yesâr, Ya’lâ bin Mürre’den şöyle anlatıyor: “Biz Hazreti Ali’nin yakınlarından bazıları ile buluştuk. Ya’lâ onlara dedi ki: O, şu anda savaşan kimsedir. Onun hayatı için emîn değiliz. Ona bir zarar gelebilir. Bundan sonra odasının kapısında nöbet tutmaya başladık. Bir ara namaza çıktı. Bizi görünce, sordu. “Burada ne yapıyorsunuz?” Biz de: “Seni bekliyoruz, yâ mü’minlerin emiri... Zira sen, harp yapan bir kimsesin. Sana bir zarar gelmesinden korkuyoruz” diye cevap verdik. Onlara sordu: “Beni semâ (gök) ehlinden mi koruyorsun, yoksa yer ehlinden mi?” Biz de: “Elbette yer ehlinden, semâ ehlinden nasıl koruyabiliriz.” Bunun üzerine şöyle dedi: “Allahü teâlânın takdîr etmediği hiç bir şey semâda da olmaz. Herkesin işlerine vekîl olan iki melek vardır. Kaderi olarak takdîr edilen şeyler başına gelinceye kadar, her şeyi ondan uzaklaştırırlar. Kaderde olan başa gelince de, kaderi ile onu başbaşa bırakırlar.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-Huffâz cild-1, sh. 90
2) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-3, sh. 77
3) Vefeyât-ül-a’yân, cild-3, sh. 399
4) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-7, sh. 217
5) Tehzîb-ül-esmâ ve’l-luga, cild-1, sh. 335
6) Miftâh-üs-se’âde, cild-1, sh. 10, 79, 192, cild-2, sh. 7, 14, 16, 18, 162İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
AVN BİN ABDULLAH
Tabiînin tanınmışlarından. Takriben 115 (m. 733) senesinde vefât etti. Kûfe’de yerleşti. Âbid (çok ibâdet eden) bir zât idi. Kırâat ilminde şöhret buldu. Hadîs ilminde sika (güvenilir) bir râvîdir.
Babasından, amcasından, kardeşi Abdullah bin Umeyr’den, Abdullah bin Amr’dan, Yûsuf bin Abdullah bin Selâm, Şa’bî, Sa’d bin Alâka, Ebî Bürde bin Ebî Mûsâ, Ümmü-d-Derdâ ve âlimlerden (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kardeşi Hamza, Mes’ûdî, Zuhrî, Mûsâ bin Ebî Îsâ, İshâk bin Yezîd el-Huzelî, Hammâd bin Ebî Huleyd el-Müzenî, Saîd bin Ebî Hilâl de ondan rivâyet ettiler.
Avn bin Abdullah’ın bildirdiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
İbni Ömer’den bildirmiştir: Biz Resûlullah ( aleyhisselâm ) ile namaz kılıyorduk. Bu sırada birisi geldi: “Allahü Ekber kebîran velhamdülillahi kesiran ve sübhânallahü bükteren ve esilen” dedi. Bunun üzerine Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ): “Bunları kim söyledi?” buyurunca, o zât, “Ben Yâ Resûlallah!” dedi. O zaman Resûlullah ( aleyhisselâm ): “Ben taaccüp ettim. Bu sözler yüzünden, semâ (gök) kapıları açıldı.” buyurdu. Resûlullah’dan bunu duyduğumdan beri bu sözleri hiç bırakmadım.”
O babasından o da İbn-i Mes’ûd’dan şöyle rivâyet etmiştir.
Süleym kabilesinden, Amr bin Abese denilen birisi Medine’ye geldi. Peygamber ( aleyhisselâm ) efendimizi Medine’de bulamayınca, Mekke’ye gitti. Resûlullah’ın huzûruna vardı. “Yâ Resûlallah! Senin bildiğin, benim bilmediğim, fayda veren bir şeyi bana öğret, deyip, sonra gece kılınan hangi namaz daha fazîletlidir? diye sordu. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Gece yarısında kılınan namaz, daha faziletlidir. Bu saatte Allahü teâlâ “Duâ eden var mı? Kabûl edeyim, istiğfar eden (bağışlanmasını dileyen) var mı? Bağışlayayım” buyurur ve bu nidâ sabah fecir doğuncaya kadar, devam eder” buyurdu.
Kardeşinden o da Ebû Hureyre ( radıyallahü anh )’den rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Cuma günü öyle bir saat vardır ki, Allahü teâlâ’dan dileği bulunan kimsenin dileği o saate rastlarsa, Allahü teâlâ ona, dileğini ihsân eder” buyurdu. Âmir eş-Şa’bî’den Nu’man bin Beşîr yoluyla rivâyet etti: Resûlullah’ı hutbe okurken dinledim. “Helâl bellidir, haram bellidir. Bu ikisinin arasındakiler şüphelilerdir. Kim ki, şüpheli şeylerden sakınırsa, dinini ve şerefini korumuş olur. Kim ki, şüpheli şeylere dalarsa yasaklanmış otlak etrâfında koyunlarını otlatan çoban gibi otlağa dalıvermeye yaklaşmış gibidir. İyi biliniz ki, her padişahın husûsi bir otlağı vardır. Yine biliniz ki, Allahü teâlâ’nın yeryüzünde yasak ettiği otlağı da haram ettiği şeylerdir” buyurdu.
Yûsuf bin Abdullah bin Selâm bildirmiştir. Biz Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) ile birlikte yürüyorduk. Sonra, orada bulunanların, “Yâ Resûlallah! Hangi amel daha hayırlıdır” diye sorduklarını duyduk. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ): “Allah’a ve Resûlüne imân, Allah yolunda cihad (savaşmak), kabûl olunmuş hac” buyurdular. Sonra vadide bir ses“Eşhedü enlâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden Resûlullah” (Ben şehâdet ederim ki, Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur. Muhammed ( aleyhisselâm ) O’nun resûlüdür) diyordu. Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Ben şuna şehâdet ederim ki, bu sözü ancak müşrik olmayan kimse söyler” buyurdular.
Avn bin Abdullah ( radıyallahü anh ) Allahü teâlâyı zikr, anma husûsunda çok kıymetli sözler söylemiştir. Onun buyurduklarından bazıları:
“Her insanın amelinin, en üstünü, efendisi vardır. Benim amelimin en üstünü, Allahü teâlâyı anıp, hatırlamamdır, Allahü teâlâyı anmak, kalbin cilâsıdır.”
“Gaflete dalan, Allahü teâlânın emir ve yasaklarını ve ahireti unutan insanlar arasında rabbini ananların hâli, Allah yolunda savaşanların hâline benzer. Allahü teâlâyı ananlar arasında, dünyâya dalanların hali, savaş meydanından kaçanların hâli gibidir.”
“Allahü teâlâ yeryüzünde devamlı anılır. Eğer, bir saat anılmasaydı, yeryüzündekiler helak olurdu.”
“Ebüdderdâ’nın annesi, (Allahü teâlânın anıldığı yerde bulunmaktan, gönlüme daha şifa ve huzûr veren ve kavuşmaya daha lâyık bir şey bilmiyorum) derdi.”
“Sizden öncekiler, âhiret işleriyle uğraşıp, sadece artan zamanlarını dünyâ işlerine harcarlardı. Siz ise bu gün hep dünyâ işiyle uğraşıyor, eğer zaman kalırsa âhiret işlerini yapıyorsunuz.”
“Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyunuz. Kim bunlara uyuyorsa, bu onlar için se’âdettir. Bunlara uymayan, bedbahttır.”
“Allahü teâlâ insanlara çok iyilikler ve hayırlar gönderiyor. Fakat bunları gören az.”
“Öldükten sonra, kendisi yüzünden ceza ve mükâfat göreceğiniz amellerinizi ıslâh edip, düzeltiniz.”
“Yaratmak Allahü teâlâya mahsûstur. İyilikte bulunana teşekkür edilir. Bütün iyiliklerin sahibi Allahü teâlâdır. Öyleyse O’na şükür, kulluk vazîfesidir.”
“Hakiki, hayat öldükten sonra başlar. Dünya hayatı, hayâl ve geçicidir. Âhiret hayatı ise devamlıdır.”
“Allahü teâlânın afvı ile Cehennemden kurtulursunuz. Rahmeti ile Cennete girersiniz. Amellerinize göre mertebeniz ve dereceniz olur.”
“İnsanın, kendisini, kim olursa olsun, başkasından üstün görmesi kibirli olması için yeterlidir.” “Allahü teâlânın beğendiği işleri yaparken mütevâzi ve alçak gönüllü olunuz.”
“Allahü teâlâ, bir kavmi (cemaati, topluluğu) Cennetine kor. Onlara istediklerinden kat kat fazla lütuf ve ihsânda bulunur. Fakat onların üstünde dereceleri yüksek kimseler vardır. Bunlar, onlara bakıp tanırlar. O zaman “Yâ Rabbi! Biz bunlarla beraber idik. Onları niçin bize üstün kıldın” derler. Bunun üzerine Allahü teâlâ, “Siz, dünyâda tok iken, onlar aç idiler. Siz suya kanmış iken onlar susuz idiler. Siz uyurken, onlar gecelerini ibâdetle geçirirlerdi” buyurur.
Fukahâ-i kiram (âlimler) şu üç şeyle birbirlerine nasihatte bulunurlar ve mektûblarında onları birbirlerine yazarlardı: Birincisi: Kim ahireti için çalışırsa, Allahü teâlâ, ona dünyâsını kâfi (yeterli) kılar. Kim Allahü teâlâ’ya karşı kulluk vazîfesini yerine getirirse, Allahü teâlâ da, onun ile insanlar arasını iyi yapar. Kim içini, kalbini ıslah edip düzeltirse, Allahü teâlâ da onun zâhirini, dışını düzeltir.
Birisine şöyle buyurmuştur: “Kim Allahü teâlâdan korkarsa, Allahü teâlâ, güçlük sırasında ona bir çıkış yolu gösterir. Ona, ummadığı yerden rızık gösterir.”
“Günahlarından vazgeçip, Allahü teâlâya tevbe edenlerle beraber oturunuz. Çünkü, onların kalbi, ince ve yumuşaktır.”
“Allahü teâlâ bir kimsenin sûretini ve rızkını güzel yapar, o da, Allah için tevâzu gösterirse, o, Allahü teâlânın yakın ve hâlis kullarından olur.”
“Bir kimseyi medhte (övmekte) ve zemde (yermekte) acele etme. Çünkü, nice kimseler bugün seni memnun ve râzı eder de, yarın, kötülük yapıp seni rahatsız edebilir. Aynı şekilde, bugün ondan memnun olmazsın da, yarın ondan memnun olabilirsin.”
“Takvânın başlangıcı, iyi ve güzel niyyet, sonu, tevfikdir (Allahü teâlânın o kişiyi muvaffak kılması), insan, bu ikisinin arasında, tehlikeler ve şüpheler arasında bulunur.
“Kalbde pas, günah olmayan dünyâ işleriyle fazla meşgûl olmaktan meydana gelir. Kalbin temiz ve parlak olması, tevbe ile olur, kalb böylece, bilenmiş parlayan kılıç gibi olur.”
“Tevbe eden kimsenin kalbi, cam gibi olup, ne isâbet ederse, ona tesir eder. Böyle bir kalb, vaaz ve nasihatten istifâde eder. Kalbler, incelik ve yumuşaklığa çok elverişlidir. Bu yüzden, kalbleri tevbe ile günahlardan temizleyerek tedâvi ediniz. Tevbe edenlerle oturunuz. Çünkü, Allahü teâlâ’nın rahmeti tevbe edenlere daha yakındır. Nice kimse vardır ki, tevbesi sebebiyle Cennete girer.”
“Tevbe eden insan, dünyâda ne zaman günâhlarını hatırlasa, o günâhlar, gözünün önüne geldikçe, çok pişmanlık duyar ve onu niçin yaptım diye üzülür.”
“İnsan, bir daha yapmamak için günâhlarının üzerinde ciddiyet ve önemle durursa, bu, onun, günâhlarını terk etmesine vesîle olur.”
“Kişinin günâhına pişmanlık duyması, tevbenin anahtarı ve tevbeye giden bir yoldur.
“İnsanın, bir günâhı terk etmek için gayret göstermesi, iyilik ve hayır yapmaktan daha fâidelidir.”
“İbadetlere devam ettiği, haram olan kan dökmediği müddetçe Allahü teâlâ kulunun günâhlarını örter.”
Avn bin Abdullah ( radıyallahü anh ) babasının evden çıkarken, “Bismillâhi tevekkeltü alellah Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billahi” dediğini rivâyet eder.
Birisi gelip, Avn bin Abdullah’ın babasına “Ben münâfık olmaktan korkuyorum” diye endişe ettiğini söyledi. O da cevâbında “Eğer münâfık olsaydın, bundan korkmazdın” dedi.
“Allah için, birbirini seven iki kişiden en üstünü, sevgisi daha çok olandır.”
“Âhiretle ilgili amel (iş) insanın gönlüne rahatlık ve huzûr verir. Allah için olmayıp, âhirette fâide temin etmeyen dünyâ işi ise, insana gam ve keder verir, huzûrsuz eder.”
“Şeytan, insanların kalbine düğümler atar. Birbirlerine selâm verirlerse, bu düğüm çözülür, yok olup, gider. Selâm vermezlerse, o düğüm olduğu gibi kalır.”
“Hali, senden daha iyi bir insana bakmak istiyorsan, namaz kılana bak.”
“Hastanın sahibi, hastasını o halde görmeyi istemediği gibi, Allahü teâlâ da kulunu günah üzere görmekten hoşnud olmaz.”
“Birisi, sâlih kimselerle oturup kalkar, onlarla beraber olurdu. Daha sonra onlarla oturup kalkmayı terk edip, onlardan ayrıldı. Gece rüyasında ona: “Bak! Sen onları terk ettin. Fakat senden sonra onlar yetmiş defa mağfiret olundu (bağışlandı) dendi.”
“Sizce, çok önemli olan hacetlerinizi (isteklerinizi) farz namazlarda isteyiniz. Çünkü farz namazlarda yapılan duâ, farz namazın nafileye üstünlüğü gibidir.”
“Ebudderdâ’nın annesine Ebudderdâ’nın en üstün ameli ne idi, diye sordum. Bana: “Tefekkür eder Allahü teâlâ’nın kudret ve azametini büyüklüğünü düşünür ve herşeyden ibret alırdı” dedi.”
“Babanın hayatta iken görüştüğü kimse ile görüş ve ziyâretine git. Çünkü, babanın dostunu ziyâret etmen, babanı kabrinde ziyâret yapman gibidir.”
Avn bin Abdullah hazretleri, hata ve günahlarını hatırlayıp ağlayarak pişmanlığını şöyle dile getirmiştir: “Vah! Yazık bana! Bana ne oldu da ben, bu kadar hata ve günahı işledim. Halbuki ben o hatayı işlerken, Rabbimin ni’metleri içerisinde idim. Günahımın bir anlık lezzetine aldandım. O lezzet gitti. Şimdi onun mesuliyyeti kaldı. Kaybolmayacak, her şeyin inceden inceye tesbit edildiği amel defterime yazıldı. Yazık bana, Allahü teâlâ’dan utanmadan bu işi yaptım. Nefsime uydum. Bu nefs ne acâib düşman. Ben hatâmı düzeltmeğe çalışıyorum. O ise beni tekrar günaha çağırıyor. Ben ona insafla, adâletle davranmak istiyorum, ama, nefsim bana insaf etmiyor. Devamlı beni Rabbimin rızasından çıkarmak için uğraşıyor. Benim helakimi, dünyâ ve âhiret se’âdetimi çalmak istiyor.
Yâ Rabbi! Nefsimi bana musallat kılma. Ona karşı beni yardımsız, yalnız bırakma. Nefsim bana acımıyor. Bana sen merhamet eyle. Ondan beni muhafaza eyle.
Yazık bana! Ölümden nasıl kaçarım. Kaçsam bile o mutlaka bana yetişecektir. Ben nasıl ölümü unutabilirim. Ben unutsam bile, ölüm beni unutmaz. O beni takip ediyor... Günahım o kadar çok ki, kalbimi yaraladı. Günahımın çokluğundan, ağlamaktan, artık gözlerimden yaş da akmıyor. Gözlerime uyku girmiyor. Eğer, Rabbim bana merhamet etmezse, hâlim nasıl olur, benim...
Vah bana! Hatalarım aklıma geldikçe, ben nasıl tenbel otururum, Rabbime tevbe edip, rızasını kazanmaya çalışmam. Kıyâmet günü Rabbim beni temize çıkarmaz, yüzüme bakmazsa, benimle konuşmazsa, vay benim hâlime. Bütün bu durumlardan, günah ve hatalarımdan Allahü teâlâya sığınırım. Amel defterimin sol tarafımdan verilmesinden veya onu arkamda görmekten, Rabbim muhafaza eylesin. Yüzüm simsiyah olursa, yazık bana. Rabbimin huzûruna ben nasıl çıkarım. Gözüm, ayağım, elim ve her şeyim benim hakkımda şahittirler. Günahlarımı hatırlamam, bana her şeyi unutturuyor. Ey nefsim! İsteklerini hiç unutmuyorsun, fakat kulluk vazîfelerini yapmaya hiç istekli değilsin. Ey nefsim, hesaba çekileceğin kıyâmet gününde halinin ne olacağından hiç korkmuyorsun. Geçici olanı, ebedî ve sonsuz ni’metlere tercih ediyorsun.
Ey nefsim! Hâlâ içerisinde bulunduğun gafletten uyanmayacak mısın? Hasta ve zaif düşersen, derhal yaptıklarından pişmanlık duyarsın... Sıhhatin yerinde olursa, günah işlersin. Sana böyle ne oluyor. Muhtaç ve düşkün olursan, üzülür, mahzûn olursun. Zengin ve kimseye muhtaç olmazsan, âhiretini ve kendini unutursun.
Ey nefsim, hiç amelin olmadan, çalışmadan âhirette rahata kavuşmak istersin. Uzun uzun arzu ve isteklerin peşine düşüp, tövbeyi devamlı sonraya atıp, geciktiriyorsun.”
Birisi oğluna şöyle nasîhatte bulundu: Ey oğul! Takvâya iyi sarıl. Eğer, bugünün dünden, yarının da bugünden daha hayırlı olmasını temin edebilirsen, bunu yap. Namaz kılarken, veda edip, ayrılacak olan kimsenin namaz kılışı gibi kıl. Çok ihtiyâç peşinde koşmaktan, özür beyan etmek zorunda kalacağın işi yapmaktan sakın.”
“Ebû Fahite’den bildirmiştir! Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) salât getirdiğiniz zaman, ona salatanızı güzel yapınız. Çünkü, siz, bilmezsiniz, belki salatınız, Resûlullah’a ( aleyhisselâm ) arz olunur. Orada bulunanlar, öyleyse bize öğret, dediler. O zaman, şöyle söyleyin dedi. Allahümmecal salevâtike ve rahmetike ve berekâtike alâ seyyid-il-mürselîn ve imam-il-Müttekîn ve hatem-in-Nebiyyin, Muhammedin, abdike ve Resûlike, Allahümme-bashu mekâmen mahmuden yağbıtuhu-l-eyvelûn ve-l-Âhirûn, Allahümme salli alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammed. Kemâ salleyte alâ İbrâhîm ve alâ âli İbrâhîm inneke hamîdun mecîd. Allahümme bârik alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammed. Kemâ bârekte alâ İbrâhîm ve alâ âli İbrâhîm inneke hamîdun mecîd.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-4, sh. 240
2) Tabakât-ı İbn-i Sa’d, cild-6, sh. 313
3) Tehzîb-ül-esmâ ve’l-luga, cild-2, sh. 41
4) El-A’lâm, cild-5, sh. 98
5) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-8, sh. 171
6) Târîh-i Bağdâd, cild-12, sh. 292
7) Vefeyât-ül-a’yân, cild-1, sh. 240, 431, 432
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
BAKIYYE BİN VELÎD
Hicrî ikinci asırda Şam’da yetişen meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerinden. Künyesi, Ebû Yuhmid Külâî’dir.
115 yılında (m. 733) doğdu. 197 (m. 812) senesinde vefât etti. Atiyye isminde bir oğlu vardı. Zürriyeti bu oğlu ile devam etmiştir.
Bakıyye hazretleri kuvvetli bir tahsil görmüştür. Muhammed bin Ziyâd, Buhayr bin Sa’d, Ubeydullah bin Amr, Sevr bin Yezîd ve daha bir çok âlimden ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Hadîste hafız yani yüzbinin üzerinde hadîs-i şerîfi râvîleri ile birlikte ezbere bilirdi. Kendisinden Evzâî, Nuaym bin Hammâd, Dâvûd İbn-i Reşîd, Ali bin Hacer, Amr bin Osman ve daha bir çok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Yahyâ bin Muin, Ebû Zur’a ve zamanın diğer âlimleri; “Bakıyye bin Velîd’in sika (güvenilir, sağlam) âlimlerden rivâyette bulunduğu hadîsler huccet, delîl olarak kabûl edilir” demişlerdir. Abdullah bin Mübârek buyuruyor ki; “İsmail bin Iyaş ile Bakıyye’nin hadîsleri bir araya toplansa, Bakıyye’nin hadîsleri bana daha sevimli gelirdi.” Bakıyye hazretleri buyuruyor ki, Hammâd bin Zeyd ile hadîs müzâkere ettik. Bana buyurdu ki: “Senin rivâyet ettiğin hadîsler ne kadar kıymetli...”
Bildirdiği hadîs-i şerîfler Müslim’de, Buhârî üzerine yapılan açıklamalarda, Sünen-i Ebî Dâvûd, Nesâî, Tirmîzî ve Sünen-i İbn-i Mâce adlı eserlerde yer almaktadır.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bazıları:
“Kim (bir müslümanın) düğün ve benzeri yerlere davet edilirse icabet etsin.”
“Şafak sökmeden önce hilâl kaybolursa gecedendir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-Huffâz, cild-1, sh. 289
2) El-A’lâm, cild-2, sh. 60
3) Mu’cem-ul-müellifîn, cild-3, sh. 54
4) Mîzân-ül-i’tidâl, cild-1, sh. 331
5) Tehzîb-üt-tehzîb, cild-1, sh. 473
6) Târîh-i Bağdâd, cild-7, sh. 123
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
BEHLÜL DÂNÂ
Halife Hârûn Reşîd zamanında yaşayan meczuba (Allah aşkının sarhoşu) ve velî bir zât. Asıl ismi Ebû Vüheyb bin Ömer Sayrafî’dir. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. Kûfeli olduğu halde Bağdâd’da yaşamış ve 190 (m. 805)’de vefât etmiştir. Hârûn Reşîd’in kardeşi olduğuna dair rivâyetler varsa da bunun aslı yoktur. Herkese ders olacak hikmetli sözleri çok meşhûrdur. Hârûn Reşîd’e nasîhat verirdi.
Behlül Dânâ; Eymen bin Nâbil, Amr bin Dînâr ve Âsım bin Ebî’n-Necid’den hadîs-i şerîf öğrenmiştir.
Bir toplantıda Hârûn Reşîd kendisiyle buluştu: Hârûn Reşîd, ona, “Çok zamandır seninle görüşmek istiyordum.” deyince, Behlül, “Ben böyle arzu duymadım” diye cevap verdi. Buna rağmen Hârûn Reşîd kendisinden yine nasîhat istedi. “Ne nasîhati istiyorsun? Şu saraya bak, bir de kabirlere bak! Bunlardan ibret almayan, nasîhat almayan nelerden alır! Hâlin ne olacak, ey mü’minlerin emiri! Yarın Cenâb-ı Hakkın huzûruna çıkacaksın. Büyük küçük yaptığın herşeyden sual olunacaksın. Bunlara nasıl cevap vereceksin iyi düşün! Bu hesap zamanında aç ve susuz olacaksın, çıplak bulunacaksın. Orada bulunanlar sana bakıp gülecekler. Perişan hâlin orada meydana çıkacak, başka nasîhati ne yapacaksın?” dedi. Adâleti ile meşhûr olan Hârûn Reşîd onun nasihatlerinden çok istifâde etmiştir.
Birgün halka doğru yolu göstermek için söylediği sözlerden rahatsız olanlar, Hârûn Reşit’e gidip: “Sultanım, bizim yaptıklarımızın ona ne zararı var? Bizi kendi halimize bıraksın. Sonra her koyun kendi bacağından asılır” gibi sözlerle şikâyet ettiler. Bunun üzerine Hârûn Reşîd, Behlül Dânâ’yı çağırtıp, halkın isteğini bildirdi. Behlül Dana hiç sesini çıkarmadan sarayı terk etti. Bir kaç koyun alıp kesti, bacaklarından mahallenin köşe başlarına astı. Bunu gören halk gülerek, “Deliden başka ne beklenir, yaptığı işler hep böyle zaten” diyorlardı. Aradan günler geçtikçe, asılan hayvanlar kokuyor, bundan ise bütün mahalle zarar görüyordu. Kokudan durulmaz hale gelince, aynı kişiler Hârûn Reşit’e gidip, durumu anlattılar. Behlül Dânâ’yı çağırtıp, sorduğunda: “Bir kötünün herkese zararı olduğunu herhalde anladılar. Ben birşey yapmadım, her koyunun kendi bacağından asıldığını onlara gösterdim” diye cevap verdi.
Hasan bin Sehl anlatır. Bir gün çocuklar, Hazreti Behlül’e taş atmağa başladılar. Taşın birisi vücudunu kanatınca, “Ey çocuklar! Ben Allahü teâlâya tevekkül ettim. O elbette bana kâfidir. O ne güzel vekîldir. Ancak Allahü teâlâ’ya yaklaşmak insana rahatlık verir. İnsanlara eza ve cefâ yapanlar hiç merhametli olur mu?” dedi. Ben dayanamadım. “Ey Behlül, çocuklar sana taşla vuruyorlar, sen onlara merhamet ediyorsun. Bu nasıl iştir?” dedim. O da, “Sus!... Allahü teâlâ, benim üzüntü ve acımı, onların da sevincinin çokluğunu elbet biliyor. Umulur ki, bazımızı, bazımıza bağışlar” buyurdu.
Muhammed bin Ebî İsmail bin Ebî Fudayl, ondan şu hâdiseyi nakleder: Behlül’ü bazı kabirlerin arasında gördüm. Bana, bir kabire soktuğu ayağını gösterdi. Toprakla oynuyordu. Burada ne yapıyorsun? diye sordum. “Bana eziyet etmeyen ve benim gıybetimi yapmayan insanlarla oturuyorum” dedi.
Bir zaman fiyatlar çok yükselmişti. Sen, insanların rahatlaması için, Allahü teâlâya duâ etmez misin? dedim. O bana şöyle cevap verdi: “Allah’a yemîn ederim ki, ben bu işe karışmam. Eğer bir buğday danesi bir dinar olsa, bize emrettiği gibi Allahü teâlâya ibâdet etsek, o bize vad ettiği gibi rızkımızı verir.” Sonra ellerini birbirine vurarak “Ey dünyâyı ve süslerini toplayan, gözleri uykudan lezzet almayan kimse, nefsinle uğraşıp ahirete bir tedarik yapmadın, kıyâmet gününde Allahü teâlâya ne cevap vereceksin?” dedi.
Behlül Dana, duâsı makbûl bir zattı. Aşağıdaki şiir O’nundur:
Hırsı bırak da, yorulma;
Geçimde tamaha kapılma...
Niçin malı cem edersin;
Kime topladın bilemezsin!
Rızık vaktiyle ayrıldı;
Su-izan faydasız kaldı...
Her hırs sahibi fakirdir;
Her kanaatkar da zengindir.
Abdullah bin Mihrân anlatıyor: Hârûn Reşîd hacca gitti. Dönüşünde bir müddet Kûfe’de istirahat etti. Sonra yola çıkacağı zaman herkes kendisini yolcu etmek için sokağa döküldü. Behlül de çıkmıştı. Çocuklar onunla beraber oynayıp eğleniyorlardı. Tam o sırada Hârûn’un develer üzerinde muhteşem kâfilesi gözüktü. Çocuklar da Behlül’ü bıraktı ve onun seyrine koyuldular. Tam Hârûn’un geldiği sırada Behlül yüksek sesle:
“-Ey Hârûn!” diye seslendi. Hârûn, yüzünden perdeyi kaldırarak “Buyur Behlül, ne istiyorsun?” dedi. Behlül:
“-Ey Mü’minlerin Emîri! Eymen bin Nail, Kudame bin Abdülâmir’den bize şöyle haber verdi ve dedi ki; Ben Resûl-i Ekrem’i Arafat’tan dönüşte görmüştüm. Kızıl bir deveye binmişti. Yanında kimse dövülmediği gibi, kimse de kovulmazdı. “Yol verin, yol verin” diyen münâdileri de yoktu. Sen de bu usûle riâyet eyle. Bilmiş ol ki; tevâzu ile yolculuk etmen, kibir ile seyahatinden hayırlıdır.”
“Bağdâd ve etrâfını nurlandırıp aydınlatacak hediyeler götürüyor musun?” dedi. Halife, “Bu hediyeler nasıl olur?” deyince Behlül hazretleri “İnsanlara Allahü teâlâ’nın sevgisini, O’ndan korkmayı, onlara örnek olacak şekilde hâl ve hareketler, onlar hakkında temiz ve güzel düşüncelere sahip olmak en güzel hediyedir.” Bunu dinleyen Hârûn Reşîd ağlayarak; “Ey Behlül, biraz daha anlat” dedi. Behlül:
“Memleketinin bir köşesinde bir mazlûm zulme uğrasa sen de memleketin diğer köşesinde bile olsan, Allahü teâlâ bunun hesabını senden soracak. Allahü teâlâ buyuruyor ki; “Şüphesiz ki iyiler na’im Cennetindedir. Kötüler ise Cehennemdedir.” (İnfitar 13-14). Âhirette, Cennet veya Cehennemden başka gidilecek üçüncü bir yer yoktur. O hâlde hazırlığını buna göre yap” dedi. Halife, “Amellerimiz hakkında ne dersiniz?” diye sordu. Behlül hazretleri, “Allahü teâlâ’dan korkarak ve emrettiğine uygun olarak yapılan amel makbûldür” buyurunca, Halife, “Peygamber efendimizle, akrabalık olarak yakınlığımız hakkında ne dersiniz?” diye sorunca, Behlül, “Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) akrabalıkdan ziyade, bildirdiği hükümlere bağlılıkda yakın olmak daha mühimdir” dedi. Halife, “Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) şefaatine kavuşabilecek miyiz?” deyince de Behlül, “Onu Allahü teâlâ bilir” buyurdu. Halife, “Nasıl yaşayalım?” dedi. Behlül, “Allah’dan kork. Her hâlinde Muhammed aleyhisselâmın sünnetine tâbi ol. Bu durumda en kârlı yolu seçmişsin demektir” dedi. Halife, “Çok güzel söylüyorsun, şu hediyemi kabûl et” dedi. Behlül hazretleri de, “Onu kimden aldınsa ona ver. Dünyadaki sahipleri yakana yapışmadan önce, verenin yoluna harca. Bunu burada yap. Âhirete kalırsa onlara birşey bulup veremezsin, râzı edemezsin” diye cevap verdi. Parayı almayınca Hârûn Reşîd: “Para borcun varsa onu ödeyelim” dedi. Behlül:
“Kûfe’de birçok ilim sahipleri vardır. Borç ile borcun ödenmeyeceğinde ittifâk etmişlerdir” dedi, Hârûn:
“Bari ihtiyâcını temin, edelim” deyince, Behlül hazretleri: “Allahü teâlâ senin Rabbin olduğu gibi, benim de Rabbim’dir. Seni hatırlayıp beni unutması muhaldir” buyurdu. Hârûn Reşîd, bu sözleri işitince ağladı.
Nakledildiğine göre adamın birisi namaz kılmaz, diğer ibadetleri yapmaz ama her gece yatarken “Yâ Rabbi! Bana Cennetini ver!” diye duâ ederdi. Bir gece aynı şekilde yattı. Geç vakitte, damdan bir tıkırtı geldiğini hissederek uyandı. Hemen çıkıp, “Kimsin, orada ne arıyorsun?” dedi. Damda bulunan Behlül Dana idi ve “Devem kayboldu da onu arıyorum” dedi. Ev sahibi, “Hiç mümkün müdür ki, kaybolan deve damda olsun. Bu akılsızlık değil midir?” Bunun üzerine Hazreti Behlül Dana, “Senin, hiç ibadet etmemen ve sonra da Allahü teâlâdan Cenneti istemen daha akılsızlık değil midir?” buyurdu. Ev sahibi O zaman, Behlül Dânâ’nın kendisine nasîhat vermek için böyle yaptığını anladı. Hatasını anlayıp, tövbe etti ve ibadetlerini aksatmadan yapmaya başladı.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Fevât-ül-vefâyât, cild-1, sh. 228, 230
2) El-A’lâm, cild-2, sh. 77
3) El-Beyân ve’t-Tebyîn, cild-2, sh. 230
4) Tabakât-ül-kübrâ li’ş-Şa’rânî, cild-1, sh. 68
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
BEKİR BİN ABDULLAH MÜZENÎ
Tâbiîn’in tanınmışlarından. 108 (m. 762)’de vefât etti. Ebû Hâtem; Alkame bin Abdullah el-Müzenî’nin, Bekir bin Abdullah’ın kardeşi olduğunu söylerse de, âlimler, kardeşi olmadığını bildirmişlerdir.
Bekir bin Abdullah el-Müzenî, Enes bin Mâlik, İbn-i Abbâs, İbn-i Ömer, Mugîre bin Şû’be, Ebû Râfî es-Sâig, Hasan el-Basrî, Hamza, Urve bin Mugîre bin Şû’be, Ebû Temime el-Huceymî ve başkalarından hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Sabit el-Bûnânî, Süleymân et-Teymî, Katâde, Galip el-Katân, Âsım el-Ahvel, Saîd bin Abdullah bin Cübeyr bin Hayye ( radıyallahü anh ) de ondan hadîs-i şerîf bildirmiştir. İbn-i Medinî, onun elli hadîs-i şerîf rivâyet ettiğini söylemiştir. İbn-i Muîn ve en-Nesâî, Ebû Zür’a ve İbn-i Sa’d onun hadîs husûsunda, sika, (güvenilir) mazbut ve huccet bir âlim olduğunu bildirmişlerdir.
Bekir bin Abdullah el-Müzenî hazretleri, dünyâya düşkün olmayıp haram ve şüphelilerden çok sakınırdı, ibretli sözleri vardır. Çok büyük ve iyi insanlar arasında yetişti.
Bekir bin Abdullah’ın rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler:
“Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: Bir kadın Hazreti Âişe vâlidemizin yanına girdi. Yanında iki küçük çocuk vardı. Hazreti Âişe, kadına üç hurma verdi. Kadın, her birine bir hurma verdi. Çocukları hurmanın ikisini yediler. Bitince annelerine baktılar. Kadın, kalan bir hurmayı da ikiye böldü. Yarısını birine, yarısını diğerine verdi. O sırada Resûlullah ( aleyhisselâm ) içeri girdi. Hazreti Âişe olanları arz etti. Resûlullah efendimiz, “Allahü teâlâ bu kadına, çocuklarına merhametinden dolayı merhamet etsin” buyurdu.
Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ), Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) şöyle buyurduğunu rivâyet ediyor. “Allahü teâlâ buyurdu ki: “Ey Ademoğlu! Senin günâhların semâyı (göğü) doldursa, sonra bana istiğfar etsen (benden bağışlanmanı istesen), seni bağışlarım, Ey Âdemoğlu! Yer dolusu günahla gelsen, bana bir şeyi şirk koşmadan kavuşsan, sana yer dolusu mağfiret yaparım (seni bağışlarım.)”
Peygamber efendimize, Cennete ve Cehenneme girmeyi vacip kılan iki şey soruldu. Bunun üzerine: “Kim Allahü teâlâya bir şeyi şirk koşmadan kavuşursa Cennet ona vaciptir. Kimde şirk koşarak, Allahü teâlâya kavuşursa Cehennem ona vaciptir.”
Bekir bin Abdullah el-Müzenî hazretleri buyurdular ki:
“İyi amellerim arasında en değerlisini, sâlih bir zâta olan sevgimi buluyorum.”
Arafat’ta vakfeye durmuştu. Kendi kendine şöyle diyordu: “Öyle sanıyorum ki, bunlar arasında ben olmasaydım, Allahü teâlâ hepsini bağışlardı.”
“Bir kimsenin cimrilik huyu ile öfke duygusu körelmedikçe müttekî sınıfına geçemez.”
“Din kardeşlerinden bir cefa görürsen, bil ki bu, yaptığın bir hatâdan dolayıdır. Derhal Allahü teâlâya dön ve tövbe et. Ayrıca, bir sevgi görecek olursan, Allahü teâlâya olan tâatından (Allahü teâlânın beğendiği işleri yapmaktan) hasıl olduğunu bil ve şükr et.”
“Bir kimsenin, sanki o işe memurmuş gibi, durmadan halkın ayıbını sağa sola aktardığını görürseniz, bu haliyle azâb tuzağına tutulduğunu biliniz.”
“İsâbet edip, doğru konuştuğunda sana bir ecir ve sevâb getirmeyen, hatâ ettiğinde de seni günâha götüren bir sözü söylemekten sakın. Bu söz, müslüman kardeşine kötü zanda bulunmandır.”
“Sen bir kişi ile arkadaş olduğun zaman bazı husûsları yerine getirmen gerekir. Beraber olduğunuzda, şayet onun nalınlarının ipi kopar ve o bunları düzeltip bağlayıncaya kadar sen onu beklemezsen, sen arkadaşlık hukukuna riâyet etmemiş olursun ki, sen, bu halinle dost olamazsın. Yine, senin arkadaşın bir ihtiyâç için bir yerde oturduğunda, o işini bitirinceye kadar onu beklemezsen sen yine hakiki dost sayılmazsın.”
“Bekir bin Abdullah el-Müzenî, kadılık (hakimlik) makamına getirilmek istenmişti. O zaman şöyle buyurmuşlardı: “Ben size bir şey söyliyeyim. Kendisinden başka ilâh olmayan Allahü teâlâya yemîn ederim ki, ben kaza (hâkimlik) işini yapamam. Eğer, bu sözüm doğru ise, sizin beni bu iş için görevlendirmeniz, uygun değildir. Eğer sözüm yalan ise, yalancı birisini bu vazîfeye tayin etmeniz doğru olmaz.”
Bekir bin Abdullah el-Müzenî hazretleri şöyle duâ yapardı: “Yâ Rabbi! Senin yardımın olmazsa, maksuduma eremem, kötü şeyden nefsimi koruyamam. Ben ve işlerim senin kudretin altındayız. Sana çok, çok muhtacız yâ Rabbi!”
“Ey Âdemoğlu! Allahü teâlânın rahmetinden öyle ümitli ol ki, bu ümidin seni, Allahü teâlânın mekrinden emîn kılmasın. Eğer bundan emîn olursan, günâhları işler, Allahü teâlânın gazâbına uğrarsın. Yine Allahü te’âlâdan öyle kork ki, bu korku O’nun rahmetinden ümidini kestirmesin. Ne kadar günahkâr olursan ol, yine de Allahü teâlânın rahmet ve merhametinden ümidli ol. Tövbe ederek Allaha dön.”
“Allahım! Bizi öyle bir rızıkla rızıklandır ki, onun vasıtasiyle sana çok şükür edebilelim. Yâ Rabbi! Her an her yerde sana muhtacız.”
Bir Cuma günü cemaat oldukça kalabalıktı. Bekir bin Abdullah el-Müzenî, “Bana, câmide bulunanların en hayırlısı (iyisi) sorulsaydı, insanlara en çok nasîhat eden, Emr-i bil-ma’rûf ve Nehy-i an-il münker yapanı (iyiliği emredip, kötülükten nehy edeni alıkoyanı) arar, bulur, onu gösterirdim.” Yine, bana “İnsanların en şerlisi (kötüsü) kimdir? diye sorulsaydı, insanları en çok aldatanı bulur, onu gösterirdim.” dedi.
“Bir kimse, tamâı (dünyâ lezzetlerini haram yollardan araması) ve gazâbı (öfkesi) yavaş oluncaya kadar muttaki olamaz.”
Ölüm hastalığı sırasında Bekir bin Abdullah el-Müzenî’nin huzûruna girdik. Başını kaldırdı. “Nefsini Allahü teâlâya tâat (Allahü teâlânın beğendiği şeyler) için çalıştıran, Allahü teâlâya isyan (emirlerini yapmamak) etmemesi için onu zorlayan kula Allahü teâlâ merhamet etsin” buyurmuştur.
“Sana dünyâda, kanâat edebileceğin kadarı kâfidir, ister bu bir avuç hurma, bir içimlik su ve bir çadır gölgesi olsun. Senin nefsin, dünyâda kendisine ne kadar çok verilse, asla doymaz. Her zaman daha fazlasını ister.”
Bekir bin Abdullah el-Müzenî’nin dâima okuyup, terk etmediği duâ şudur: “Allahım! Bize rahmet hazinelerinden birini aç. Rahmetinden sonra bize dünyâda ve âhirette hiç azâb etme. Allahım! O geniş ihsânından bize helâl ve temiz bir rızık ihsân et. Rızık verdikten sonra bizi, senden başkasına muhtaç eyleme, Allahım! Merhametine ve ihsân ettiğin helâl rızka, ihsânına karşı şükrümüzü arttır. Biz sana muhtacız. Senin yardımın ve ihsânın ile ancak başkasından müstağni (uzak) oluruz.”
O, yaşlı bir zât görünce, bu benden daha hayırlı, daha iyidir, çünkü o, yaşça benden büyüktür. Onun için, daha fazla ibadet yapmıştır. Bir genci gördüğü zaman, ben ondan daha fazla günah işledim. O ise, yaşı küçük olması sebebiyle, daha az günâh işlemiştir, derdi.
“Eğer, şeytan senin önüne çıkıp, “Sen falanca müslümandan daha üstünsün, derse, dikkatli ol ve o müslüman kardeşin senden büyükse, şöyle de: “Bu kardeşim, benden önce müslüman olup, benden daha çok sâlih amel işlemiştir. Onun için, o benden daha üstündür. Eğer senden küçükse, ben günâhlarda onu geçtim. Bu bakımdan o benden daha hayırlıdır. Eğer sana ikramda bulunan ve hürmet gösteren, müslüman kardeşlerinle karşılaşırsan, “Bu Allahü teâlânın bir ihsânıdır.” de. Eğer onlardan cefâ görürsen (Bu, yaptığım bir günâhtan dolayıdır.) de.”
“Kişi, müslüman kardeşlerine tevâzu etmesiyle, onların hürmet ve saygısını kazanır.”
“Allahü teâlâ, mü’min kulunun işinin sonunun hayır olmasını murad ettiği zaman, ona biraz acı ve sıkıntı tattırır.”
“Kim gülerek günâh işlerse, ağlıyarak Cehenneme girer.”
“Günâhı çok yapıyorsunuz. Halbuki istiğfarı çok yapmalısınız. Çünkü, insan, âhirette, amel defterinde iki satır arasında istiğfar görünce çok sevinir.”
Yine, Bekir bin Abdullah el-Müzenî şöyle bir hikâye anlatmıştır.
“Bir hükümdârın yanında iyi ahlâklı biri, devamlı ayakta durur ve ona dâima (iyilik edene, iyiliğine karşı iyilik et. Çünkü, kötülük yapana, yaptığı kötülük yeter.) derdi. Onun bu makamda ve mertebede olmasını birisi çekemez, hükümdârla senli benli konuşmasını kıskanır ve onu hükümdâra kötülemek isterdi. Uzun düşüncelerden sonra hükümdâra gidip, “Bu adamınız, hükümdârımızın ağzının koktuğunu söylüyor” diye şikâyet eder. Hükümdâr, hayır böyle şey olmaz, der. Hasedci adam, “Onu çağırın ve dikkat edin, size yaklaştığı zaman, ağız kokunuzu duymamak için, elini burnuna koyacaktır.” der. Hükümdârın yanından çıktığı gibi, arkasından iftira ettiği adamı evine davet eder. Ona içinde sarımsak bulunan yemek yedirir. İyi ahlâklı insan her şeyden habersiz, oradan çıkıp, hükümdârın huzûruna gider. Her zaman konuştuğu gibi konuşur. Hükümdâr, bana yakın gel, der. Sarımsak yediği için ağız kokusundan rahatsız olmasın, diye eliyle ağzını kapatır. Öyle yaklaşır. Hükümdâr, önceki adam doğru söyledi, diyerek, hemen kalkıp, bizzat kendisi bir mektûb yazar. Burada “Bu mektûbu taşıyan sana gelince, onu boğazla, derisini yüz, içine saman doldur ve bana gönder.” diye yazıp, bir vâlisine götürmesini söyler, (içinde yazılı olandan haberi olmayan suçsuz ve dolayısı ile bir korkusu olmıyan) bu iyi ahlâklı insan, mektûbu vâliye götürmek için alır ve çıkar. Yolda, kendisini çekemiyen adamla karşılaşır. Elindeki mektûbu göstererek, hükümdârın mükâfat mektûbudur, der. Diğer hasedci adam, yalvararak sızlayarak ne olursun, o mektûbu bana ver, ben götüreyim, ben mükâfat alayım, der. Verir, O da alıp, vâliye götürür. Vâlî ona, getirdiğin mektûbta, seni boğazlayıp, derini yüzüp, saman doldurup, hükümdâra göndermem yazılıdır, der. Adam, bu mektûb benim için değildir. Allah, Allah, şu başıma gelene bak! Ben dönüp, durumu hükümdâra arz edeyim, der. Vâlî: “Hükümdârın mektûbu, emirnamesi geri çevrilmez, deyip, adamı öldürüp vâlinin istediği şekilde ona gönderir. Öbür adam ise, âdeti üzere, hükümdârın yanına gider. Hükümdâr hayret eder. Benim mektûbu ne yaptın der. O da: Yanınızdan ayrılınca, filan kimseye rastladım. Mektûbu kendisine vermemi rica etti. Ben de verdim. Hükümdâr, o bana senin, ağzımın koktuğunu söylediğini bildirmişti. O da hayır, asla olamaz, dedi. Peki öyleyse, yanıma yaklaşınca, neden ağzını tuttun?” der. “Efendim, bana o yemek yedirdi, içinde bol sarımsak vardı. Size yaklaşınca, ağzımın kokusu ile rahatsız etmiyeyim diye ağzımı tuttum.” cevabını verir. Hükümdâr, “Sen haklıymışsın, kötülük edene, ettiği kötülük, yeter” dedi.
Birisi Bekir bin Abdullah el-Müzenî hazretlerine kötü sözler söyledi. O da ona hiç cevap vermeyip, sükût ile karşıladı. O adam bu sefer, daha da ileri gitti. Daha kötü sözler söyledi. Bunun üzerine, Bekir bin Abdullah hazretlerine, niçin ona cevap vermiyorsun, suskun duruyorsun. Baksana sana neler söylüyor, denilince, “Ben onun hakkında, kötü birşey bilmiyorum ki ona karşılık ve cevap vereyim. Hem, onun hakkında yalan yere, olmıyan şeyleri söyleyip, atıp tutmam da bana helâl değildir.” dedi.
Bekir bin Müzenî hazretleri, gelen-geçeni rahatsız etmemesi için, damının oluğunu bahçe tarafa yapar, yola akıtmazdı. Evindeki kedi ölürse, münasip bir yerde çukur kazar, kediyi oraya gömer, kimseyi rahatsız edecek bir iş yapmazdı.
“Bir kimse ziyâfete çağrılır. O da ev sahibine haber vermeden, yanında misâfir getirirse, bir tokat hak etmiştir. Eve geldiğinde, ev sahibi, şuraya buyurunuz dediği zaman, hayır ben şuraya oturacağım diyen kimse ise, iki tokat hak etmiştir. Yemek yerken de ev sahibine “Sen de bizimle beraber yemiyor musun, sen de yese ne” diyen, üç tokatı hak etmiş olur. Çünkü üçünde de, söz ve hareketi boş ve fazladandır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-2, sh. 224
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-1, sh. 484
3) El-Kâşif cild-1, sh. 162
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
BEŞÎR BİN MANSÛR (Es-Süleymî)
Hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Muhammed el-Basrî’dir. 180 (m. 796) senesinde vefât etti. Hadîs rivâyet ettiği zâtlar; Ebû Eyyûb Sahtiyanî, Saîd el-Cerîrî, Saîd bin Hicâb, Âsım-ül-Ahvel, İbn-i Cüreyc ve diğer âlimlerdir. Kendisinden ise oğlu İsmail bin Beşîr Abdurrahmân bin Mehdî, Fudayl bin Iyâd, Bişr-i Hafî, Abdula’lâ bin Hammâd, Şeyban bin Ferrûh, Ubeydullah el-Kavârirî, Muhammed bin Abdullah er-Rakkâsî ve diğer hadîs âlimleri, hadîs-i şerîf işitip rivâyet etmiştir. Rivâyetleri Sahîh-i Müslim’de, Sünen-i Ebî Dâvûd’da, Sünen-i Nesâî’de yer almıştır.
İbn-i Mehdî şöyle demiştir: “Beşîr bin Mansûr gibi Allahü teâlâdan çok korkan birini görmedim. Her gün beşyüz rek’at namaz kılar ve Kur’ân-ı kerîmin üçte birini okurdu.” O kadar ibâdet ederdi ki, onun hâlini görenler Allahü teâlâyı ve ölümü hatırlardı. Gassan bin Fadl da şöyle demiştir: “Beşîr bin Mansûr, görüldükleri zaman, Allahü teâlâyı hatırlatan zâtlardan idi. Ben onu gördüğüm zaman âhıreti hatırlardım, âlim ve üstün bir zât idi.” Üseyd bin Ca’fer “Beşîr bin Mansûr, namazlarda cemaati hiç kaçırmam ıştır. Biri ondan birşey isteyince mutlaka birşeyler verirdi. Kendisini benim yıkayıp defn etmemi vasıyyet etti” demiştir.
Bir zât, Beşîr bin Mansûr’a bana nasîhat et deyince şöyle buyurdu: “Nice kimseler ölüp gitti. Seni bekliyorlar, sen de öleceksin.”
Rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şöyledir:
“Dîn ancak, Allahü teâlâya, Kur’ân-ı kerîmin Allahü teâlânın kitabı olduğuna imân, Resûlullahın Peygamberliğini tasdîk ve kabûl etmek, müslümanların emîrlerine(başkanlarına) itaat, bütün müslümanlar için hayır ve iyilik istemektir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-6, sh. 239
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-1, sh. 459
3) Mîzân-ül-i’tidâl cild-1, sh. 325
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
BİLÂL BİN SA’D
Tabiînden âlim, vaiz, kâri (Kur’ân-ı kerîm hafızı) bir zât ismi Bilâl bin Sa’d bin Temim el-Eş’arî. Künyesi Ebû Amr’dır. Ebû Zûr’â da denilmiştir. Şam’da bulunmuştur. Babası Sa’d bin Temim, Eshâb-ı kirâmdandır. Hazreti Bilâl; babası Hazreti Sa’d, Hazreti Muâviye, Hazreti Ebüd-derdâ, Hazreti İbn-i Ömer, Hazreti Câbir’den ve birçok Eshâb-ı kiramdan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden ise Hazreti Evzâî, Hazreti Saîd bin Abdülazîz, Hazreti Atâ bin Ebî Rebah, Hazreti İbn-i Sa’d gibi birçok zâtlar hadîs-i şerîf naklettiler. Âlimler, Hazreti Bilâl bin Sa’d için sika (güvenilir) olduğunu bildirdiler. Buyurdular ki, Basra’da Hazreti Hasan-ı Basrî ne ise, Şam’da da Hazreti Bilâl bin Sa’d odur. Hergün ve gece bin rek’at namaz kılardı. 120 (m. 737) senesinde vefât etti.
Hazreti Bilâl bin Sa’d, bir gün Ankebût sûresi 56. âyetini “Muhakkak ki benim arzım (yeryüzü) geniştir. O halde yalnızca bana ibâdet edin.” okudu ve “Bulunduğunuz yerde fitnelerin yayıldığını görürseniz, o yerden başka yerlere gidiniz. Çünkü yeryüzü çok geniştir” buyurdu.
Bir sene yağmur yağmıyordu. Halk ile yağmur duâsına çıktılar. İnsanlara karşı, “Ey insanlar! Hepiniz günahkâr olduğunuzu itiraf eder misiniz?” diye sordu. Onlar, “Evet, hepimiz günahkârız. Çok günâhlarımız var. Hepsine tövbe ettik” dediler. Bunun üzerine Allahü teâlâya şöyle duâ etti. “Yâ Rabbi! Kur’ân-ı kerîmde, “İhsân edip doğru söyleyenlerin duâlarını kabûl ederim” buyuruyorsun. Biz, çok günâhlarımızın bulunduğunu itiraf edip, doğruyu söyledik ve tövbe ettik. Bizi affet ve bize yağmur ihsân et!” Biraz sonra yağmur yağmaya başladı.
Bilâl bin Sa’d ( radıyallahü anh ) bir kimseye “Ölmek ister misin?” diye sordu. O kimse “Hayır efendim. Ben biraz daha yaşayıp iyi amel yapmak, ondan sonra ölmek istiyorum,” dedi. Hazreti Bilâl bin Sa’d buyurdu ki, “Hem ölmek istemiyorsun hem de iyi amel yapmıyorsun. O halde senin hâlin dünyâya bağlanmış olmağı gösteriyor.” “Ey insanlar! Allahü teâlâdan korkun. Sizin için O’ndan başka bir yardımcı yoktur.”
“Kıyâmet günü herkesin hesabı görüldükten sonra Cennet ehli Cennete ve Cehennem ehli Cehenneme yerleştirildikten sonra Allahü teâlâ meleklere, Cehennemden iki kişi çıkarıp getirmelerini emreder. Allahü teâlâ meleklerin getirdiği iki kişiye (Yerleriniz nasıldır?) diye suâl eder. Onlar (Yâ Rabbi! Yerimizden daha zor yer yoktur) derler. Allahü teâlâ buyurur ki, (Bunlar sizin işlediğiniz hatâların bedelidir. Ben asla, kimseye zulm etmem. Şimdi siz yerlerinize dönünüz). Bunun üzerine o iki kişiden birisi koşarak, diğeri de bir adım atıp geri dönerek yürürler. Allahü teâlâ, meleklere bu kimseleri tekrar huzûra getirmesini emreder. Bunlar, tekrar huzûra getirilince Allahü teâlâ, koşarak gidene, böyle gitmesinin sebebini sorar. O kimse “Yâ Rabbi! Her şeyi daha iyi bilen sensin. Ben dünyâda iken senin emirlerine uymakta gevşek davrandığım için Cehennemi hak ettim. Emrine tekrar muhalefet etmemek için “Yerlerinize dönünüz!” emrinden sonra, yerime gitmek için koşmaya başladım. Allahü teâlâ, ikinci kimseye de suâl eder ki, “Niçin bir adım atıp, sonra geri dönüp bakardın?” O kimse de “Yâ Rabbi! Sen her şeyi en iyi bilensin. Zannettim ki Allahü teâlâ Cehennemden çıkardıktan sonra, tekrar Cehenneme göndermez. Onun için her adımda dönüp-dönüp bakardım” der. Allahü teâlâ buyurur ki, “Ben kulumun zannettiği gibiyim. Bu iki kulumu da Cennete götürün!” O iki kimse Cennete kavuşur.”
“İnsanlar acaba Cehennem azâbına inanmıyorlar mı? inanıyorlarsa niye hazırlanmıyorlar? Bu nasıl gaflettir?”
İmâm-ı Evzâî buyuruyor ki: Hazreti Bilâl bin Sa’d’ın bir oğlu şehîd olmuştu. Bir kimse gelip, “Vefât eden oğlunuzda 20 dirhem alacağım vardı” dedi. Gelen kimseye buna dâir bir şahidiniz veya elinizde bir yazınız var mı?” O kimse “Yok” dedi. “Peki bunun için yemîn eder misiniz?” buyurdu. O kimse “Yemîn ederim” deyince, yemîn etmesini istemeden 20 dînârı verdi ve “Eğer doğru söylüyorsan oğlumun borcunu ödemiş olurum. Yalan söylüyorsan sadakam olur” buyurdu.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları:
Birgün “Yâ Resûlallah! İnsanların en hayırlıları kimlerdir? diye sordular. Buyurdu ki, “Ben ve benim zamanımdaki müslümanlardır.” “Yâ Resûlallah! Bunlardan sonra kimlerdir?” diye sordular. Buyurdu ki, “İkinci asırda bulunan müslümanlar.” “Yâ Resûlallah! Onlardan sonra insanların en hayırlıları kimlerdir?” dediler. Buyurdu ki: “Üçüncü asırda bulunan müslümanlardır.” “Yâ Resûlallah! Bunlardan sonra kimlerdir?” dediler. Buyurdu ki: “Onlardan sonra gelenler, istenmediği halde yemîn eden, şâhidlikte bulunan ve yerine getirmedikleri şeyler için teminatta bulunanlardır.”
“Yâ Resûlallah! Sizden sonra, bizim başımıza kim geçecek? Halifeniz kim olacak?” Buyurdu ki: “Benden sonra, hükmünde benim gibi âdil olan, sözünde benim gibi sâdık olan, benim gibi merhamet sahibi olan kimse, benim yerime halife olsun. Bunun haricinde bir şey yapan, benden uzaktır. Ben de ondan uzağım. O benden değildir.”
“Allahü teâlânın, ümmetim üzerine ilk farz ettiği ibadet, beş vakit namazdır. İlk kabûl edeceği ibadet, yine beş vakit namazdır. Kıyâmet gününde de ilk defa namazdan suâl edecektir.”
Hazreti Bilâl bin Sa’d’ın kıymetli sözlerinden ba’zıları:
“Günâhlar gizli olarak işlenirse bunun zararı, günâhı işleyenleredir. Lâkin açıktan işleniyor ve buna da mâni olunmuyorsa, bunun zararı herkesedir.”
“Bir insanın iyiliklerini hatırlayıp, günâhlarını unutması gurûrdandır. Günâhların ne kadar küçük olduğunu değil, bu günâhı Allahü teâlânın huzûrunda işlediğini düşünmek lâzımdır.”
“Allahü teâlâ bize, haramlardan, şüphelilerden, hattâ şüphelilere düşmemek için ihtiyâtlı olup, mübahların çoğundan sakınmağı emrediyor. Biz ise, aşırı derecede dünyâyı sever, ona bağlanırız. Bu ise günâh olarak bize yeter.”
“Sana Allahü teâlânın emirlerini hatırlatan, nasîhat eden bir kardeşin, sana altın hediyye edenden daha hayırlıdır.”
“Böyle bir kardeşini bulduğun zaman (Ey kardeşim! Bende bir kusur var mıdır? Lütfen bana bildir de düzeltmeye çalışayım) demelidir.”
“Bir insan kendisinin medhi yapıldığı zaman, bu medh ve öğmeler kendisine iyi gelmiyorsa ne âlâ. Ama bunları duyunca seviniyorsa zarardadır.”
“Üç kimsenin hiçbir ibâdeti kabûl olmaz. Müşrik, kâfir ve râî.” “Râî kimdir?” diye sordular. Dîn-i İslâmın bildirdiği hükümleri bırakıp kendi re’yi, görüşü ile amel eden kimsedir”
“Bir kimse müslümanım dediği zaman Allahü teâlâ onun ameline bakmadan bırakmaz. Amel ettiği vakit vera’ına (şüphelilerden sakınmasına) bakar. Ver a’ sahibi olunca da niyetine bakar. Niyeti de hâlis (Allah rızâsı için) ise, artık diğer kusurlarını Allahü teâlâ düzeltir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-5, sh. 221
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-1, sh. 503
3) El-Kâşif cild-1, sh. 165
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
CA’FER-İ SÂDIK
İslâm âlimlerinin gözbebeklerinden olup, seyyid ve oniki imâmın altıncısı. Hazret-i Ali’nin torununun torunu olup, Eshâb-ı kiramı görmekle şereflenen Tabiîn devrinin yükseklerinden ve evliyânın büyüklerinden olup, silsile-i âliyyenin dördüncüsüdür. Künyesi, “Ebû Abdullah”dır. Tâhir, Fadıl gibi birçok lakabı vardır. En meşhûru “Sâdık”tır. Babası Muhammed Bâkır, onun babası İmâm-ı Zeynel’âbidîn, onun babası Hazreti Hüseyin ve onun babası da Hazreti Ali’dir. Annesi Ümmü Ferve’dir. Annesinin babası Kâsım, onun babası Muhammed ve onun babası da Hazreti Ebû Bekr-i Sıddîk’tır. Annesinin annesi, Abdurrahmân bin Ebû Bekr’in kızı Esmâ’dır. 83 (19 Nisan Çarşamba m. 702) senesinin Rebîul-evvel ayının onyedisinde Pazartesi günü Medîne-i münevverede doğdu. Altmışbeş senelik ömrünün otuzdört senesinde imamlık yaptı. 148 (6 Eylül Cuma m. 765) senesinin Recep ayının onbeşinde Pazartesi günü Mekke’de vefât etti. Kabri, Cennet-ül-Bâki’de olup, babası ve dedesi yanındadır.
Ca’fer-i Sâdık hazretleri, temiz ve yüksek bir nesebe (soya) sahip olduğu gibi, güzel yüzlü ve tatlı dilliydi. Bedeni sanki nûr saçıyordu. Yüzünün renginde beyaz ve kırmızı karışmış olup, tatlı bir çehresi vardı. Kuvvetli ve orta boylu idi. Kısa ve şişman değildi. Saçı kumrala yakındı. Hazreti Ali’ye çok benzerdi. On evlâdı olup, yedisi erkek, üçü kız idi. Oğulları: Mûsâ Kâzım, İshâk, Muhammed, İsmail, Abdullah, Abbâs ve Ali’dir. Evlâdlarının hepsi zamanının süsü, âlimi ve üstünlerinden olup, evliyânın rehberiydiler. Mûsâ Kâzım, oniki imâmın yedincisidir.
İmâm-ı Ca’fer ilmi, oniki imâmdan beşincisi olan babası Muhammed Bâkır’dan öğrendi. İlim ve fazîlette zamanının bir tanesi oldu. Bütün din bilgilerinde olduğu gibi, zamanının bütün fen ilimlerinde de söz sahibiydi. Yetiştirdiği talebeler, cebir ve kimya ilimlerinde çeşitli keşifler yapmışlar, bu ilimlerin temel sistematiğini kurmuşlardır. Fizik ve kimya ilimlerinin konusunu teşkil eden madde ve onlar üzerindeki bilgisi, o kadar çoktu ki, bu husûslarda zamanında yaşayan herkese akıl-ilim hocalığı yapardı. Kimyanın babası sayılan Câbir de, Ca’fer-i Sâdık’ın talebesidir. İmâm-ı Ca’fer’in en meşhûr talebesi, Hanefî Mezhebi’nin kurucusu ve Ehl-i sünnetin reîsi olan İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe Nu’man bin Sâbit’tir. İmâm-ı â’ zam, Ca’fer-i Sâdık’in derslerine ve sohbetlerine devam ederek, o gizli ve aşikâr ma’rifet kaynağından ilim ve evliyâlık yolunda çok istifâde etti. İmâm-ı a’zam, O’nun huzûrunda kavuştuğu yüksek mertebeleri anlatmak için, “O iki sene olmasaydı, Nu’man helak olmuştu” buyurmuştur, İmâm-ı a’zam ( radıyallahü anh ), bu sözü ile hocası Ca’fer-i Sâdık hazretlerinin büyüklüğünü, kıymetini, kavuştuğu dereceleri anlatmak istemiştir.
Kalbi, bütün kötü huylardan temizleyip, Allahü teâlâya kavuşmak için lâzım gelen ma’rifetleri, ibâdet ve işleri öğreten tasavvuf yollarının çeşitli isimler alması, başka başka olduklarını göstermez. Aynı mürşidin talebeleri, birbirlerini tanımak ve hocaları (mürşidleri) ile öğünmek için bulundukları yola, müşridlerinin isimlerini vermişlerdir. Hazreti Ebû Bekir vasıtası ile gelen yolda “zikr-i Hafî” ya’nî sessiz zikir yapılmış olup, Hazreti Ali vasıtası ile gelen yolda da “zikr-i cehri” ya’nî yüksek sesle zikir yapılmıştır. Bütün tasavvuf yolları, İmâm-ı Ca’fer Sâdık hazretlerinde birleşmektedir, İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık, iki yoldan Resûlullaha bağlıdır. Birisi babalarının yolu olup, Hazreti Ali vasıtası ile Resûlullaha bağlıdır. Bu yola “vilâyet yolu” denir. İkincisi anasının, babalarının yolu olup Hazreti Ebû Bekir vasıtası ile Resûlullaha bağlanmaktadır. Bu yola da “Nübüvvet yolu” denir, İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık, hem ana tarafından Ebû Bekr-i Sıddîk soyundan, hem de, onun vasıtası ile Resûlullahtan feyiz almış olduğu için “Ebû Bekr-i Sıddîk, beni iki hayata kavuşturmuştur” buyurdu. Ca’fer-i Sâdık hazretleri, Resûlullahtan gelen Peygamberlik (Nübüvvet) üstünlüklerine Hazreti Ebû Bekir, Selmân-ı Fârisî ve Kâsım bin Muhammed bin Ebû Bekir silsilesi ile kavuşmuştur. Evliyâlık (velâyet) üstünlüklerine de, Hazreti Ali, Hazreti Hasan ve Hüseyin, Zeynel’âbidîn ve babası Muhammed Bâkır yolu ile kavuşmuştur, İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık’ta bulunan bu iki feyiz ve ma’rifet yolu, birbirleri ile karışmış değildir. İmâm hazretlerinden, Ahrâriyye büyüklerine, Hazreti Ebû Bekir yolu ile, öteki silsilelere ise, Hazreti Ali yolu ile feyiz gelmektedir.
İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık’ın ilimde, ma’rifette, zühd, takvâ, kanâat ve bütün güzel ahlâktaki üstünlüğünü, büyüklüğünü duymayan kalmamıştır. Büyükler gibi çocuklar arasında da meşhûr olmuştur. Hikmetli sözleri ve menkıbeleri (ibret dolu hayat olayları) her yere yayılmış, kitaplara yazılmıştır. Onun büyüklüğü ba’zı eserlerde şöyle anlatılmaktadır.
Ca’fer-i Sâdık; Muhammed aleyhisselâmın milletinin (dininin) sultanı, peygamberlik kemâlâtının (üstünlüklerinin) burhanı (delîli, senedi), hakîkatların âlimi, evliyânın gönüllerinin meyvası, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” vârisi, âriflerin, Hak âşıklarının serveri (önderi) idi. Zevk, aşk sahiplerinin rehberiydi. Tefsîr ilminde eşi yoktu. Namazda kendinden geçip düştüğü olurdu. Ca’fer-i Sâdık, Ehl-i beytten olup, Ehl-i sünnetin gözbebeğidir. Ehl-i sünnetin reîsi olan İmâm-ı a’zamın ma’rifette, tasavvuf ilimlerinde hocasıdır. Ehl-i sünnet vel-cemâat ve Ehl-i beyt sevgisi ile doludur. Ya’nî Ehl-i beyti sevenler ve onların yolunda gidenler, aslında Ehl-i sünnet olanlardır. Ehl-i beyte olan hakîki ve samîmi sevgisinden dolayı, İmâm-ı Şafiî’ye (ki, Ehl-i sünnetin imamıdır) “Rafızî” diyenler oldu. Halbuki O, kimseyi kötülemedi, hepsini sevdi. Nitekim bütün Ehl-i sünnet âlimleri, “Ehl-i beyti sevmek âhırete îmân ile gitmeye son nefeste selâmete, hidâyete kavuşmaya sebep olur” buyurdular. İmâm-ı Şafiî ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: (Sizi sevmeyi, Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde emrediyor. Namazlarında size duâ etmeyenlerin namazlarının kabûl olmaması, kıymetinizi, yüksek derecenizi gösteriyor. Şerefiniz ne kadar büyüktür ki, Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde sizleri selâmlıyor).
Tasavvuf ilimlerinde yüksek ma’rifetlere kavuşmuş olan ve bu bilgileri arzu edenlere öğreterek onlara mürşidlik, rehberlik eden Ca’fer-i Sâdık, ( radıyallahü anh ) kelâm, tefsîr, hadîs ve diğer din ilimlerinde de yüksek derecelere ulaşmıştır. Bu ilimlerde kendisine izafe edilen eserler (risaleler) sonradan yazılmıştır. Din bilgisi üzerinde hiç kitap yazmadı. Kelâm ilminde, sapık i’tikâd (inanç) sahibi olan Ehl-i bid’ate ve felsefecilere karşı verdiği sağlam, vesîkalı cevaplar, bu husûsta yazılan Ehl-i sünnetin kelâm kitaplarında yer almıştır.
Ca’fer-i Sâdık hazretleri, Ehl-i sünnet i’tikâdında olmanın şartlarından birisi olan Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) dört halifesinin üstünlük ve halifelik sırasını inkâr edenlere ve Eshâb-ı kirama dil uzatanlara, onları sevmeyenlere karşı vesîkaları ile cevap vermektedir. Birgün, bu konuda bozuk bir inanca sahip olan sapık birisi, gelip Ca’fer-i Sâdık’a dedi ki:
- Ey Ca’fer! Eshâb arasında, en üstün kimdir?
- Ebû Bekr-i Sıddîk, hepsinden üstündür.
- Böyle olduğunu nereden biliyorsun?
- Allahü teâlâ O’nun için, Resûlden sonra ikinci buyurdu. Bundan üstün şeref olmaz.
- Ali “radıyallahü anh”, Resûlün yatağında, kâfirlerden korkmadan yatmadı mı?
- Ebû Bekir ( radıyallahü anh ), bir şeyden korkmadan mağaraya önce girdi.
- Kâfirlerden korkmasaydı, girmezdi. Halbuki, Allahü teâlâ, Resûlüne haber verip, Ebû Bekir’e “Korkma” dedi. Demek ki, korktu.
- O, Resûlullaha bir zarar gelirse diye korktu. Ayağını bir deliğe koydu. Yılan onu kaç kere ısırdı. Acısına katlanıp, Resûlü rahatsız etmemek için, ayağını çekmedi. Resûlü uyandırmamak için, hiç ses de çıkarmadı. Kendinden korksaydı, zehirlenerek, canını Resûle feda etmezdi.
- Mâide sûresi, ellisekizinci âyetinde, “Rükû’da iken sadaka verirler” diye medh olunan (öğülen) Ali’dir.
- “Allahü teâlâ mürtedlerle cihad eden bir kavim getirir. Allahü teâlâ bunları sever” âyet-i ke rîmesi, Ebû Bekir Sıddîk içindir ve daha çok yükseltmektedir.
- Bekâra sûresi ikiyüzyetmişdördüncü âyetinde, “Mallarını, gece, gündüz, gizli, göz önünde ve renler” medh olunan Ali değil midir?
- Ebû Bekr-i Sıddîk’ı medh eden (Velleyl) sûresi, şânını çok yükseltmektedir. Çünkü Ebû Bekir, kırkbin altın verdi. Kendisine hiç bırakmadı. Allahü teâlâ, Resûlüne, Cebrâil “aleyhisselâmı” gönderip “Ben Ebû Bekir’den râzıyım. O benden râzı mıdır?” buyurdu. Ebû Bekir, (Ben, Allahü teâlâdan râzı yım, râzıyım, râzıyım) diyerek cevap verdi.
- Tevbe sûresinin yirminci âyetinde “Hacılara su vermeği ve Mescid-i Haramı bina etmeği, imân etmekle ve Allah yolunda cihâd etmekle bir mi tutuyorsunuz? Hayır. Böyle değildir” Ali öğülmektedir.
- Hadîd sûresi, onuncu âyetinde, “Mekke’nin fethinden önce, sadaka verip, cihâd eden ile, fetihden sonra veren ve cihad eden bir değildir. Önce olanın derecesi daha yüksekdir.” Ebû Bekir medh olunuyor. Ebû Cehl (Amr bin Hişâm bin Mugîre) Resûlullaha vurmak istedi. Ebû Bekir yetişip, ön ledi.
-Ali, hiç kâfir olmadı.
- Evet öyledir. Fakat, Allahü teâlâ, Tevbe sûresi, yüzbirinci âyetinde “Muhacir ve Ensârın önce gelenlerinden Allahü teâlâ râzıdır. Onlara Cennette sonsuz ni’metler vardır”ve Zümer sûresi, otuzüçüncü âyetinde, “Doğru haberle gelen ve O’na inanan için, Cennette, istedikleri her şey var dır.” Ebû Bekir’in îmânını medh etmektedir. Başkasının îmânı, böyle öğülmedi. Mekke’de, Resûlullah her ne söylese, kâfirler, yalan söylüyorsun derdi. Ebû Bekir hemen yetişip, doğru söylüyorsun yâ Resûlallah derdi.
- İmrân sûresi, yüzellibeşinci âyetinde, Allahü teâlâ, “Uhud gazâsında, şeytana uyup, dağılanlar” diye şikâyet etmiyor mu?
- Âyet-i kerîmenin sonunu da oku. Bak ne buyuruyor. “Onların bu kusurlarını affettim.” buyuruyor.
- Ali’yi sevmek farzdır. Şûra sûresi yirmiüçüncü âyetinde “Size İslâmiyeti bildirdiğim ve Cenneti müjdelediğim için, bir karşılık beklemiyorum. Yalnız yakınım olanları seviniz” buyuruldu ki, bunlar Ali, Fâtıma, Hasan ve Hüseyin’dir.
- Ebû Bekir’e duâ etmek ve O’nu sevmek farzdır. Allahü teâlâ, Haşr sûresi onuncu âyetinde, “Mu hacirlerden ve Ensârdan sonra, kıyâmete kadar gelen mü’minler, yâ Rabbi! Bizi affet ve bizden önce gelen din kardeşlerimizi (Ya’nî Eshâb-ı kiramı) affet derler,” buyuruyor. Hüseynî tefsîrinde diyor ki; (Âlimler buyurdu ki; Eshâb-ı kiramdan birini sevmiyen kimse, bu âyette bildirilen mü’minlerden olmaz. Bu duâdan mahrûm olur).
- Resûl aleyhisselâm, “Hasan ve Hüseyin, Cennet gençlerinin üstünüdür. Babaları ise, daha üstündür” buyurdu.
- Ebû Bekr-i Sıddîk için bundan daha iyisini buyurdu. Babam Muhammed Bâkır’dan işittim. Ceddim İmâm-ı Ali buyurdu ki, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) huzûrunda idim. Başka kimse yoktu. Ebû Bekir’le Ömer geldi. Resûlullah buyurdu ki: “Yâ Ali! Bu ikisi, Cennet erkeklerinin en üstünüdür.”
- Yâ Ca’fer, Âişe mi üstündür. Fâtıma mı?
- Âişe ( radıyallahü anha ), Resûlullahın zevcesi idi. Cennette onun yanında olur. Fâtıma ( radıyallahü anha ), Ali’nin zev cesi idi. Onun yanında olur.
- Âişe, Ali ile harb etti. Cennete girer mi?
- Ahzâb sûresi, elliüçüncü âyetinde “Resûlullahı incitmeyiniz. Ondan sonra, zevcelerini nikâh ile hiç almayınız. Bunların ikisi de büyük günâhtır” buyuruldu. Beydâvî ve Hüseynî tefsîrlerinde diyor ki, “Bu âyet gösteriyor ki, Resûlullah vefât ettikten sonra da, O’na saygı göstermek için zevcelerine saygı lâzımdır.”
- Ebû Bekir’in halife olacağını, Kur’ân-ı kerîmde gösterebilir misin?
- Hem Kur’ân-ı kerîmde, hem Tevrat’ta ve hem de İncîl’de gösterebilirim. En’âm sûresi, yüzaltmışbeşinci âyetinde, “Allahü teâlâ, sizi yer yüzünün halifesi yaptı, birbirinizin yerini tutarsınız.” Nûr sûresi ellibeşinci âyetinde “Îmân eden ve emirlerimi yapanlarınızı, yeryüzüne hâkim kıla cağımı söz veriyorum. İsrâiloğullarını halife yaptığım gibi, sizi de, birbiriniz ardı sıra halife yapa cağım” buyurdu. Beydâvî ve Hüseynî diyor ki: “Bu âyet-i kerîme gaybten haber verip, Kur’ân-ı kerîmin, Allah kelâmı olduğunu ve dört halifesinin meşrû, haklı olduğunu göstermektedir.” Tevrat’ta ve İncîl’de, Feth sûresi son âyetinde “Resûlullah ve O’nunla birlikte olanlar, birbirlerini her zaman ve çok severler ve her zaman kâfirlere düşman olurlar.” Bütün Eshâb bildirilmekte ve Ebû Bekr’in şerefine işaret edilmektedir. Bu âyetin sonunda “Eshâbının misâlleri Tevrat’ta ve İncîl’de bildirildi.” buyuruyor. Ceddim Ali’nin haber verdiği hadîs-i şerîfte: “Allahü teâlâ, hiçbir Peygamberine vermediği kerâmetleri bana verir. Kıyâmette mezardan, önce kalkarım. Allahü teâlâ, dört halifeni çağır buyurur. Onlar kimdir yâ Rabbi? derim. Ebû Bekir’dir buyurur. Yer yarılıp Ebû Bekir, herkesden önce mezardan çıkar. Sonra Ömer, sonra Osman, sonra Ali kalkar...” buyuruldu.
Sapık, hemen söz alıp: Yâ Ca’fer, bunlar, Kur’ân-ı kerîmde var mı?
- Zümer sûresi, altmışdokuzuncu âyetinde “Peygamber ve bunların şâhidleri, hesap için getiri lir” buyuruldu. (Yahut şehîdleri getirilir.) denildi.
Yâ Ca’fer, şimdiye kadar, üç halifeyi sevmiyordum. Şimdi buna pişman oldum. Tövbe edersem kabûl olur mu?
- Çabuk tövbe et. Bu tövbe, se’âdetine alâmettir. Bu hâl ile âhırete gitseydin, dînin boşa giderdi.
İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık, hadîs ilmînde sika (güvenilir) bir râvî olup ve kendisinden pek çok hadîs-i şerîf rivâyet edilmiştir. Bu hadîs-i şerîfleri, babasından, o da kendi babasından ve annesinden, Atâ bin Ebî Rebâh’dan ve Zührî gibi birçok râvîden alıp öğrenmiş ve kendisinden de Süfyân-ı Sevrî, Süfyân bin Uyeyne, İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe, Mâlik bin Enes, Ebû Eyyûb-i Sahtiyanî gibi zâtlar hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Hadîs-i şerîfler, Sahîh-i Buhârî’nin dışında kalan Kütüb-i sitte’nin hepsinde yer alır. Hadîs ilminde, İmâm-ı Şafiî ve Yahyâ bin Muîn, O’nun sika (güvenilir) olduğunu bildirmişlerdir, İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe, O’nun hakkında, “O’ndan daha fakîh (fıkıh ilmini bilen) kimse görmedim” buyurdu. Ebû Hâtem de, onun sika bir râvî olduğunu söylüyor. Sâlih bin Ebil-Esved, İmâm-ı Ca’fer’in “Beni kaybetmeden önce, her ilimden sorunuz. Benden sonra, size, benim gibi söyleyen birisini bulamazsınız” buyurduğunu haber verdi. Her ilimde üstâd, her ma’rifette mahirdi. Doğruluğu ve sadâkati o kadar çoktu ki, bundan dolayı kendisine “Sâdık” lakabı verildi.
Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” nurlu yolunu, hiç değiştirmeden, apaçık ve tam doğru olarak bugüne kadar ulaştırmada, Ehl-i sünnet âlimlerinin hizmeti çok büyüktür. Bu büyük hizmet için, aralarında vazîfe taksimi yapan bu âlimlerden îmân, inanç bilgilerini anlatıp öğretenlere “Mütekellimin” denildi. İbâdetlerin ve işlerin nasıl olacağı, haram ve helâli, farzı, vacibi öğreten âlimlere de “Fukahâ” dendi. Kalb ile yapılacak ve sakınılacak şeyleri öğreten ilme “Tasavvuf ve bu ilmin âlimlerine de “Mutasavvifîn”, denildi. İşte İmâm-ı Ca’fer hazretleri, bu üçüncü ilmi anlattı, öğretti. Kelâm ve fıkıh âlimlerinin uğraştığı sahada ayrıca kitap yazmadı. Yoksa bu bilgilerde de, bütün âlimlerin ve evliyânın üstadı idi.
Bu büyük imâmın hayatı, hâli, ibret dolu menkıbeleri o kadar çoktur ki, anlatmak ve yazmakla bitirilemez. Okuyanların, işitenlerin gönüllerinde bu büyük velîye karşı, çok az da olsa sevgiye, muhabbete vesîle olması için menkıbelerinden ve hikmetli sözlerinden seçerek ba’zılarını yazıyoruz:
Bir gün devrin meşhûr âlim ve zâhidlerinden Dâvûd-i Tâî, Ca’fer-i Sâdık’ın ( radıyallahü anh ) yanına gelmişti. O’na dedi ki: -Ey Peygamberin “aleyhisselâm” torunu! Bana bir nasîhat ver. Çünkü kalbim karardı. O da buyurdu ki:
“Ey Dâvûd! Sen, zamanımızın en zahidi, Allahtan en çok korkanısın. Benim nasihatime ne ihtiyâcın var?”
“Ey Resûlullahın torunu. Sizin bütün yaratılmışlara üstünlüğünüz var. O büyük Peygamberin kanı damarlarınızda dolaşmaktadır. Onun için herkese nasîhat vermeniz, üzerinize vâcibtir, borçtur.”
“Ey Dâvûd! Ben kıyâmet günü gelince, ceddim olan Muhammed “aleyhisselâmın” elimden yakalayıp: “Niçin bana hakkıyle uymadın?” demesinden korkuyorum. Bu işler, nesep (soy) işi değil, ibâdet ve amel İşidir. Dâvûd-i Tâî bu sözleri duyunca ağlamaya başladı ve dedi ki: “Yâ Rabbi! Onun varlığı Peygamberlik; soyundan meydana gelmiştir. Sözleri yaşayışı herkese senettir, delîldir. Dedesi Resûl) aleyhisselâm, annesi Betûl (Hazreti Fâtıma evlâdından) olduğu halde, böyle düşünürse, Dâvûd da kim oluyor ki, yaptıklarının bir Kıymeti olsun!” Hazreti İmâm mütevâzi ya’nî çok alçak gönüllü idi. Kimseyi incitmezdi. Her mü’mini kendisinden daha kıymetli bilirdi. Bir gün kölelerini çağırdı. Onlara dedi ki: “Geliniz, sizinle sözleşelim. Kıyâmet günü içinizden hanginiz kurtulursa, onun diğerlerine şefaatçi olması için birbirimize söz verelim!” “Ey Allahü teâlânın Resûlünün evlâdı! Sizin bizim şefaatimize ihtiyâcınız yoktur. Dedeniz Muhammed aleyhisselâm, re bütün insanların ve cinlerin şefâatçisidir.” “Ben bu amellerimle, işlerimle yarın kıyâmet gününde ceddimin yüzüne bakmaya utanırım” buyurdu.
İmâm-ı Ca’fer hazretleri bir müddet halvet (yalnızlık) hâlinde kalmış, evinden re- İnsanlar arasına çıkmamıştı. Evliyânının büyüklerinden Süfyân-ı Sevrî evine gelip: “Ey Resûlullahın torunu! İnsanlar bereketli nefesinizden, faydalı sohbetinizden mahrûm kaldı. Niçin uzlete çekildiniz?” deyince buyurdu ki: “Şimdi böyle gerekiyor. (Zaman bozuldu ve dostlar değişti). Sözümüzün hakîkati meydana çıktı.” ve şu iki beyti okudu:
Geçen gün gibi geçip gitti, vefa da,
İnsanların kimi hayâl, kimi ümitpeşinde.
Dostluk, vefa görünüşte kaldı aralarında,
Fakat kalbleri akreplerle dolu gerçekte.
Zamanın hükümdârı bir gece vezirine dedi ki: “Hemen git, İmâm-ı Ca’fer’i buraya getir. Onu hemen öldürmek istiyorum.”
Vezir: “Evinde oturmuş, gece-gündüz ibâdetle meşgûl olan, devlet işlerine karışmayan bu kimseyi öldürmekten vazgeç!” Vezir, hükümdârı bundan vazgeçirmek için epey dil döktü. Fakat ikna edemedi. Mecbûren gidip çağırdı. Vezir çağırmaya gidince hükümdâr cellâtlara emir verdi.
“İmâm-ı Ca’fer içeri girince, ben başımdan külahımı çıkardığım zaman hemen başını vuracaksınız!”
Bir müddet sonra, İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık hazretleri içeri girdi. Hükümdâr bunu görünce, derhal ayağa kalktı. Büyük bir tevâzu ile O’nu karşıladı. Koltuğuna oturttu. Kendisi edeble karşısına diz çöküp oturdu. Cellâtlar ve hizmetçiler şaşırıp kaldılar. Hazreti İmâma:
“Efendim, benden bir emriniz, isteğiniz olursa hemen emredin, yapayım” dedi.
Hazreti İmâm buyurdu ki: “Senden bir ricam yok. Beni bir daha yanına çağırma! Rabbime ibâdetten beni alıkoyma, başka bir şey istemem.”
Gitmek üzere ayağa kalktı. Hükümdâr, izzet ve ikramla onu uğurladı. Hazreti İmâm gittikten sonra vücûdunda bir titreme oldu, bayılıp düştü. Kendine gelince, veziri sordu: “Bu ne hâldir. Hani o zâtı öldürtecektiniz?”
Hükümdâr cevap verdi: “Hazreti İmâm içeri girince, yanında büyük bir arslan gördüm. Lisân-ı hâl ile bana, “Onu incitirsen seni parça parça ederim” diyordu. Bunu görünce ne yapacağımı şaşırdım.
Süfyân-ı Sevrî hazretleri, bir gün Ca’fer-i Sâdık’ın evine gitmişti. Huzûruna girip görüşmek için izin istedi. Kendisine izin verdi. Yanına geldiği zaman O’na dedi ki: “Ey Süfyân! Sen, zaman zaman sultan ile görüşüyorsun. O seni arıyor, sen de ona gidiyorsun. Ben ise, mümkün mertebe sultandan uzak duruyorum. Zamanın hâli bunu icâb ettiriyor. Yanımdan hemen çık, git”
“Bana bir hadîs-i şerîf nakletmedikçe buradan ayrılmayacağım, ey İmâm! Senden nasîhat alacak bir hadîs-i şerîf işitip gideyim.”
“Çok sözün sana faydası yoktur. Ben babamdan, o da babasından, dedem de babasından rivâyet ederek Resûlullahdan ( aleyhisselâm ) bildirilen üç şeyi anlattı:
Allahü teâlânın ni’metine kavuşan ve bu ni’metin devamlı olmasını isteyen kimse, Allaha hamd ve şükrünü çoğaltsın! Zira Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde İbrâhîm sûresi onuncu âyetinde, “Ni’metlerimin kıymetini bilir, emrettiğim gibi kullanırsanız, onları arttırırım. Kıymetini bilmez, bunları beğenmezseniz, elinizden alır, şiddetli azâb ederim”buyurdu.
Bir kimse, rızkı azaldığı zaman çok tövbe ve istiğfar etsin! Zîrâ Allahü teâlâ Nûh sûresinde tövbe ve istiğfar edenlerin, günâhlarını bağışlayacağını ve rızıklarını arttıracağını va’dediyor.
Bir kimse sultandan veya herhangi şeyden bir sıkıntı görürse ve bir belâya düçâr olursa “Lâ havle velâ kuvvete illâ billah-il-aliyyil-azîm” desin.
Bunun üzerine Süfyân-ı Sevrî, İmâm-ı Ca’fer’in elini tuttu ve O’na dedi ki: “hepsi bu üçü müdür?”
“Bunları iyi anla! Allahü teâlâya yemîn ederek söylüyorum ki, bunları yaparsan çok ihsânlara, iyiliklere kavuşursun.”
Bir gün Ca’fer-i Sâdık’a sordular “Allahü teâlâ, faizi niçin haram kılmıştır?” Buyurdu ki: “İnsanların birbirine iyilik yapmaları, ihsânda bulunmaları için, Allahü teâlâ onu haram etti. Faiz haram olmasaydı, birbirine karşılıksız iyilik yapan kalmazdı. Yapılan her iyiliğin karşılığı olarak dünyâda menfaat bekleyen çok olurdu.”
İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık hazretleri duâsı makbûl olanlardandı. Allahü teâlâdan birşey istediğinde daha sözü bitmeden isteği verilirdi. Bir gün yalnız başına yolda gidiyordu. Kendisini sevenlerden biri de arkasından yürüyordu. Bir ara Ca’fer-i Sâdık hazretleri “Yâ Rabbi! elbisem yoktur, bana elbise gönder” buyurdu. Aniden bir paket içinde elbise geldi. Arkadan takip eden zât evlerine kadar geldi. Hazreti İmâma (Yâ efendim siz duâ ederken ben de âmin dedim. Eski elbiselerinizi bana verin) dedi. Bu söz Hazreti İmâmın hoşuna gitti ve elbiselerini ona verdi.
.Bir şahıs, İmâm-ı Ca’fer hazretlerinden, Allahü teâlânın kendisine çok mal verip, çok hac yapması için duâ buyurmasını istedi. “Yâ Rabbi’ Buna elli hac yapacak kadar mal ver! diye duâ etti. O şahıs elli hac yaptı. Ellibirinci hac için Cühfe denilen yerde gusül edecekti. Sel geldi ve orada vefât etti.
Hakem bin Abbâs-ı Kelbî buyuruyor ki; “Benim Zeyd isminde bir amcam var idi. O Ca’fer-i Sâdık hazretlerine çok itirazda bulunurdu. Bir gün bir hurma mevzûsu açıldı. O anda çok itirazda bulundu ve dedi ki; Ca’fer-i Sâdık nerede, böyle işler nerede?.
Ca’fer-i Sâdık’ın bu işden haberi oldu ve şöyle buyurdu: “Yâ Zeyd-i Kelbî, eğer böyle bir şey varsa, Allahü teâlâ sana, kelb büyüklüğünde bir hayvan musallat etsin ki o hayvan seni helak etsin.”
Birgün Zeyd bir yere giderken, yolda köpek büyüklüğünde bir arslan saldırdı ve onu öldürüp ciğerlerini söktü. Bu olaydan sonra kimse Ca’fer-i Sâdık’a itirazda bulunmadı.
İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık hazretleri, Ehl-i beyt’in en büyüklerindendir. Nûrlu kalbine akıp gelen ilmin ve feyzin çokluğu akıl ve dil ile anlatılamaz. İnce ma’rifetleri bildiren sözleri, nükte ve latifeleri çok meşhûrdur. Sayılamayacak kadar hikmetli sözleri vardır.
Buyurdular ki: “Beş kimsenin sohbetinden, ya’nî beş kimse ile beraber bulunmaktan sakın: Birincisi, yalan söyleyenden sakın. Çünkü ona dâima aldanırsın. Çünkü sana iyilik yapayım derken, kötülük yapar. İkincisi, cimriden sakın. Üçüncüsü, ahmaktan ya’nî aklı az olandan sakın. Çünkü en çok işine yarıyacağı zaman, seni bırakır. Dördüncüsü, kötü kalbli kimseden sakın. Çünkü işi bozulunca (düşünce) seni harcar. Beşincisi fâsıktan ya’nî günâh işlemekten utanmayan kimseden sakın! Çünkü, seni bir lokma ekmeğe satar.”
“Bir mü’min kardeşine âit hoş olmayan bir iş duyarsan, birden yetmişe kadar özür kapısını araştır. Bulamazsan belki benim anlamadığım bir özür kapısı vardır de ve kapa.”
“Müslüman kardeşinizden ma’nâsını anlamadığınız bir söz duyarsanız, iyiye yorunuz. Daha iyisi kabil olmayacak kadar iyiye yorumlayınız. Anlayamamaktan dolayı kendinizi ayıplayın.”
“Bir hatâ işlediğiniz zaman istiğfar edin, hatâda ısrar helak olmaya sebeptir. Bir kimse geçim darlığı çekiyorsa istiğfara devam etsin.”
Allahü teâlâ, dünyâya emretti ki: “Ey dünyâ, bana hizmet edene, sen de hizmetçi ol! Senin peşinden koşana da zahmet, sıkıntı ver!”
“Bu dört şeyi, her şerefli kimsenin yapması gerekir. Yapmaması ona yakışmaz:
1. Bulunduğu meclise babası gelirse ayağa kalkmak,
2. Misâfire hizmet etmek.
3. Yüz tane hizmetçisi olsa, muhtaç olmadığı zaman bineğine yardım istemeden binmek.
4. İlim öğrendiği hocasına hizmet etmek.
“Bir kimse, sevdiği bir malının elinde devamlı kalmasını isterse, ona baktıkça, “Mâşâallah, lâ havle velâ kuvvete illâ billahi (ya’nî, Allah’ın dilediği olur, kuvvet O’nundur) desin!”
“Malı ve evlâdı çok olmasını isteyen, nebatı (sebze) yemek çok yesin!”
“Din âlimleri (Fakîhler), sultanların, devlet adamlarının kapısına gidip, onlara yaltaklanmadıkça Peygamberlerin vekîlleridir.”
“Namaz, her takvâ sahibi için yakınlıktır. Hac, her güçsüzün cihâdıdır. Bedenin zekâtı oruçtur. Amel (ibâdet, hayırlı iş) yapmadan karşılık bekleyen, yaysız ok atana benzer.”
“Sadaka vererek rızkınızı çoğaltınız. Zekât vererek mallarınızı koruyunuz, iktisat eden, tasarrufa riâyet eden aldanmaz. Tedbirli, düzenli yaşamak, geçimin yarısıdır, insanlarla iyi geçinmek, aklın yarısıdır.”
“Ana-babasını üzen, onlara isyan etmiş olur. Musibet zamanında dizini döven, sevâbından mahrûm olur. Allahü teâlâ sabrı, musîbet miktarınca indirir.”
“Takvâdan (Allahü teâlâdan korkup haramlardan sakınmaktan) daha üstün azık yoktur. Susmaktan güzel şey yoktur. Bilgisizlikten zararlı düşman yoktur. Yalandan büyük hastalık yoktur.”
“İyilik üç şeyle tamam olur.
1. O iyiliği yapmakta acele etmek.
2. Yaptığı iyiliği gözünde büyütmemek, dâima küçük görmek.
3. İyiliği yaparken, gizlice yapmak.
Günâhlara tövbe etmeyi geciktirmek, Allahü teâlâya karşı mağrur olmak, kibirli olmaktır.” “Uzun emel sahibi olmak ve her şeyi sonraya bırakmak perişanlık ve düşüncesizliktir.”
“Allahü teâlânın yarattığı işlere karışmak, felâketine sebep olur. Meselâ, Allah bana mal verseydi, hacca giderdim. Sıhhat verseydi ibâdet ederdim... gibi sözler söylemek, kişinin helakidir.”
“Dört şey vardır ki, onların azı da çoktur 1- Ateş, 2- Düşmanlık, 3- Fakîrlik, 4-Hastalık.”
“Kız evlâtlar, ana-babası için hayır ve hasenattırlar. Oğlanlar ise, ni’mettirler. Hasenat sahibi olanlar sevâb kazanır. Ni’metlerden ise hesaba çekilir, suâl sorulur.”
“Bir kimse, kusur, günah işlediği zaman utanmıyorsa, yaşlandığı zaman pişmanlık duyup kötü işlerinden vazgeçmezse ve tehna bir yerde olduğu zaman Allahü teâlâdan korkmazsa, onda hayır yoktur.”
“Üç şey vardır ki, müslümanları çok azîz, şerefli eder:
1. Kendisine zulüm edeni affetmek.
2. Kendisine bir şey vermeyene iyilikte bulunmak.
3. Kendisini aramayanları, arayıp hâllerini sormak.”
Ca’fer-i Sâdık hazretlerinin, oğlu Mûsâ Kâzım için olan nasîhati pek meşhûrdur. Oğluna buyurdu ki:
“Ey oğlum, kendi rızkına râzı ol! Kendi rızkına râzı olan, kimseye muhtaç olmaz. Gözü başkasının malında olan, fakîr olarak ölür. Allahü teâlânın taksim ettiği rızka râzı olmayan, O’nu kaza ve kaderinde, dilediğini yaratmakta töhmet altında tutmuştur. Kendi kusurlarını küçük gören, başkasınınkilerini büyütmüş olur. Her zaman kendi kusurlarını büyük gör. Başkasının gizli bir şeyini açığa vuranın, evindeki gizli şeyler herkesçe bilinir. Kardeşi için kuyu kazan, o kuyuya kendisi düşer. Ahmaklar arasında bulunan horlanır, âlimler arasında bulunan hürmet görür.
- Ey oğlum, insanlara kızmaktan çok sakın, yoksa sana da kızarlar. Boş iş ve söze karışmaktan sakın, sonra aşağılanırsın.
- Ey oğlum, lehinde veya aleyhinde de olsa, hakkı, doğruyu söyle! Böyle yaparsan herkes seninle istişâre eder (danışır, fikrini alır).
- Ey oğlum, arkadaşlık yaptığın, ziyâretine gittiğin kimse, iyi ahlâk sahibi olsun, kötü ahlâkı olanlarla arkadaşlık etme, onlarla görüşme! Çünkü onlar, suyu olmayan çöl, dalları yeşermiyen ağaç, ot bitme yen topraktırlar.
-Ey oğlum, Allahü teâlânın kitabını okuyucu, iyilikleri emredici, kötülüğü nehy edici, sana gelmeyene sen gidici, seninle konuşmayanla konuşucu ol! İsteyene ver. Gıybetten, koğuculuktan sakın. Çünkü söz taşımak, insanların kalbinde düşmanlığı arttırır. İnsanların ayıplarını görme, insanların ayıplarını gören, onların hedefi olur.”
İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık hazretlerinin, rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları şunlardır: Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu ki:
“Allahü teâlânın ni’metlerine kavuşan, bu ni’mete hamd ve şükür etsin! Rızkı azalan kimse, çok tövbe istiğfar yapsın. Sıkıntıya düşen, bir musîbete yakalanan kimse de, “Lâ havle velâ kuvvete illâ billâh” desin.”
“Allahü teâlânın hidâyete kavuşturduğunu kimse saptıramaz. Allahü teâlânın hidâyet vermediğini, kimse hidâyete erdiremez. Sözlerin en iyisi, Allahü teâlânın kitabıdır. Yolların en iyisi, Muhammed aleyhisselâmın gösterdiği yoldur. İşlerin en kötüsü, bu yolda yapılan değişikliklerdir. Bid’atlerin hepsi, dalâlettir, sapıklıktır.”
“İlim hazînedir. Anahtarı, sorup öğrenmektir. İlmi isteyiniz ki, Allahü teâlâ size merhamet etsin. İlim öğrenmekte dört kişiye sevâb vardır. Talebeye, hocaya, dinleyenlere ve onlara icabet edenlere.”
Rivâyet ettiği hadîs-i kudsî’de: “Lâ ilahe illallah kal’amdır. Bunu okuyan, kal’aya girmiş olur. Kal’ama giren de, azâbımdan kurtulur” buyuruldu.
İmâm-ı Ahmed bin Hanbel hazretleri (Müsned’inde) buyuruyor ki: Cebrâil’in (aleyhisselâm) Allahü teâlâdan naklen, Peygamber efendimize “Lâ ilahe illallah hısnî, men kâlehâ, dehale hısnî ve men dehale hısnî, emîne min azâbî” şeklindeki duâyı her kim rivâyet edenlerin isimleriyle, inanarak ihlâsla bir deliye veya hastaya okursa şifâ bulur.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-3, sh. 192
2) Tezkiret-ül-huffâz, cild-1, sh. 166
3) Kâmûs-ul-a’lâm, cild-3, sh. 820
4) Tabakât-ı İbn-i Sa’d, cild-5, sh. 187
5) Vefeyât-ül-a’yân, cild-1, sh. 327
6) Şezerât-üz-Zeheb, cild-1, sh. 220
7) Mu’cem-ül-müellifîn, cild-3, sh. 145
? Sıfat-üs-safve, cild-2, sh. 94
9) Miftâh-us-se’âde, cild-1, sh. 15, 343, cild-2, sh 39, 202, 538, 549, cild-3, sh. 94, 138, 140, 154, 300
10) El-A’lâm, cild-2, sh. 126
11) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye, sh. 994
12) Fâideli Bilgiler, sh. 42, 72, 156
13) Eshâb-ı Kirâm, sh. 111, 114, 319
14) Şevâhid-ün-nübüvve, cüz: 7, sh. 11
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
CÂBİR BİN HAYYAN
Modern kimyanın kurucusu meşhûr İslâm âlimi. Tebe-i tâbiîndendir. Asrının fen âlimiydi. Fen ilimlerinin bütün dallarında eser verdi. Bütün İslâm âlimleri gibi, fen ilmini İslâmî ilimlerle beraber okudu. Peygamberin ( aleyhisselâm ) torunu, tasavvuf ilimlerinin mütehassısı ve kaynağı, Ca’fer-i Sâdık hazretlerinin, tasavvufta vârisi oğlu Mûsâ Kâzım (kuddise sirruh), fıkıhda İmâm-ı a’zam ( radıyallahü anh ), olduğu gibi fen ilimlerinde ve bilhassa kimya ilminde vârisi, Câbir bin Hayyan’dı. Fen ilimlerinin yanında, diğer İslâm ilimlerinde de kitaplar yazdı.
Horasanlı, Kuslu, Harranlı ve Kûfeli olduğu söylenen Cebir’in ailesi hakkında bilgi çok azdır. Abdullah isminde bir eczacının oğlu olduğundan bahsedilir. İslâm âleminde “sûfî”, Avrupa’da “Geber” ismiyle şöhret bulmuştur. Asıl ismi Câbir bin Hayyan bin Abdullah’tır.
Câbir bin Hayyan’ın, kimya ilmini İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık ( radıyallahü anh )’dan öğrendiği bilinmektedir. Muhakkak ki, diğer ilimlerden haberi olmıyan bir kimsenin Ca’fer-i Sâdık hazretlerine talebe olması mümkün değildir. Başka kimlerden ders aldığı kat’î olarak bilinmemektedir. Ancak, Emevî halifelerinden ikincisinin oğlu olan Hâlid bin Yezîd’in de O’nun hocalarından olduğu rivâyet edilmektedir.
Câbir bin Hayyan, o zamanda Arap âleminde meşhûr olan Simya (sihir ve büyücülerin, olması mümkün olmayacak şeyi, yapıyorlar gibi göstermeleri) ilminin bir fen ilmi olmadığını isbât edip ondan ayrı olarak kimya ilmini kurdu. Böylelikle bugünkü modern kimyanın da temellerini atmış oldu. Abbasî halifesi Hârûn Reşîd’in vezirlerinden Yahyâ Bermekî’nin yardımını gördü. O’nun azlinden sonra bir müddet Kûfe’de göz altında tutuldu.
Câbir bin Hayyan, işe ilk önce ilâçlar üzerinde çalışarak başladı. Yaptığı çalışmaları tecrübeye dayandırdı. Bu tecrübe ve müşâhedelerini kitaplara geçirdi. Çoğu kimya ve fen bilgilerine âit beşyüzü aşkın kitap yazdı. Bunların arasında dîni konularda ve diğer ilimlerde de eserleri vardır.
Kimya ilmine yaptığı hizmetlerden ba’zıları;
Kristalleşme, damıtma, kalsinasyon (kavurma), calcination, sublimasyon ve buharlaşma gibi kimyevî teknikleri getirdi.
Mineral ve asitleri buldu. İlk defa imbik (el-imbik) yaptı.
Tecrübeleri neticesinde, tatbikî kimyaya çok şeyler kazandırarak, yeni usûllerin doğmasını ve tatbîkî ilimler sahasında yeni düşünce tarzlarının meydana gelmesini sağladı.
Çeşitli metallerin kullanılır hâle getirilmesi, çeliğin geliştirilmesi, derilerin dabağlanması, su geçirmez kumaşların verniklenmesi, cam imâlinde mangan-4-oksid’in kullanılması, paslanmanın önlenmesi, altın yaldızla süsleme, boyaların ve yağların tesbiti vb. Ayrıca bunların terkîbi ve kimyevî hassalarını bulmuş ve kitablarına kaydetmiştir.
Cisimleri hassalarına göre üç sınıfta tasnif ederek daha sonra yapılan sınıflandırmalara rehberlik etmiştir. Birçok kimyevî maddeyi tesbit etmiş ve Arabca isimler vermiştir. Hâlâ o isimler kullanılmaktadır.
Kimyevî reaksiyonlarda belli miktarların, belirli miktarlarla reaksiyona girdiğini söylemiştir.
Yazmış olduğu eserler asırlarca İslâm medreselerinde okutulmuş, Endülüs müslümanları yoluyla Avrupa’ya geçmiştir, İslâm dünyâsında ve Avrupa’da, kimya ilminde Câbir çağının sonu gelmemiştir. Öyle ki Avrupa’da ba’zı kimyagerler, kabûl görmesi için eserlerini ona mâl etmişler, kendi eserlerine onun ismini yazmışlardır. Eserlerinin bir kısmı kaybolmuş olup, yirmiyedi tanesi Lâtince ve Almanca olarak Nûrenberg, Frankfurt ve Strazburg’ta 1473-1710 yılları arasında basılmıştır.
Ba’zı kaynaklarda Câbir bin Hayyan’ın, Cebir ilminin de kurucusu olduğu belirtilerek bu ilme onun adı verildiği ifâde edilmektedir. Tıb, astronomi, mantık, felsefe, fizik, mekanik gibi ilim dallarında da çalışmalar yapmış, onlarla ilgili eserler vermiştir.
Basılmış eserlerinden ba’zıları; Kitâb-ul-beyân, Kitâb-ul-hacer. Kitâb-ün-nur, Kitâb-ul-izah, Kitâb-ül-İstakas-il-essi, Kitâb-ül-İstakas-is-sânî İstakas-is-sâlis, Tefsîr-ül-İstaka, Kitâb-üt-tecrîd, Kitâb-ür-rahmet, Kitâb-ül-mülk.
Basılmamış eserlerinden ba’zıları: Kitâb-üş-şems, Kitâb-ul-kamer, Kitâb-ül-hayyavân, Kitâb-ül-esrâr, Kitâb-ül-bid, Kitâb-ud-dem, Kitâb-ut-tedvir, Kitâb-ur-rûh, Kitâb-un-nebât, Kitâb-ul-hikmet, Kitâb-ut-tin, Kitâb-ul-anâsır, Kitâb-ul-belâgat, Kitâb-ul-eşcâr, Kitâb-ul-bustân, Kitâb-us-sârî, Kitâb-ut-tâc, Kitâb-ul-elbân, Kitâb-ur-râvda, Kitâb-ul-fıkh, Kitâb-us-semâ, Kitâb-ul-arz, Kitâb-üş-şiir, Kitâb-ul-kimân el-Me’âdin, Kitâb-ul-hayâl, Kitâb-ul-hükûmet, Kitâb-ul-hilkat, Kitâb-ul-heyet, Kitâb-un-nakd.
Bütün bu eserlerinin yanında Ca’fer-i Sâdık hazretlerinin talebesi olmasından dolayı râfızîlerce kendisine atfedilen siyasî kitaplar da vardır. Ancak o kitapların Câbir bin Hayyan’la bir alâkası yoktur.
1) Ahbâr-ul-hukemâ sh. 128
2) Fihrist, 354
3) Hadârat-ul-arab, sh. 227
4) El-A’lâm, cild-2, sh. 103
5) Esmâ-ül-müellifîn, cild-2, sh. 249
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
DÂVÛD-İ TÂÎ
İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin ileri gelen talebelerinden. İsmi, Ebû Süleymân Dâvûd bin Nâsır-i Kûfî’dir. Takvâ sahiplerinin büyüklerinden, kanâat ehli olup, zâhidlerin (dinin emirlerini yerine getirenlerin) en meşhûrlarındandır. Horasanlı’dır. Habîb-i Acemî’nin halifesi idi. Sultan Hârûn Reşîd ve diğer makam sahiplerinin hediyyelerini kabûl etmezdi. Haramlardan, şüphelilerden, mübahların fazlasından sakınan, pek çok ilimlere sahip bir zâtdır. 165 (m. 781)’de Bağdâd’ta vefât etti.
İmâm-ı a’zamın yirmi sene derslerine devam etti. Fıkh ilminde talebelerin içinde en önde gelenler arasına girdi. Dâvûd-i Tâî hazretlerinin tövbe etmesine, şarkıcı bir kadının:
Hangi güzel yüzdür ki, toprak olmadı,
Hangi tatlı gözdür ki, yere akmadı.
beytini işitmesi sebep olmuştur. Bu beyti düşündükçe şuuru alt üst oldu. Zamanının en büyük âlimi İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin huzûruna geldi. İmâm-ı A’zam bunun yüzünün renginin değiştiğini görünce sebebini sordu. Hazreti Dâvûd-i Tâî: “Dünyâdan soğudum. Bende meydana gelen bu hâli, anlatamıyacak hâldeyim. Bu hâlin ne olduğunu okuduğum kitaplarda bulamıyorum. Ne yapmamı tavsiye edersiniz?” dedi. İmâmın gösterdiği yolda, dünyâya düşkünlüğü tamamen terk edip, dinin emir ve yasaklarına uymada, haram ve şüphelilerden kaçmada örnek olacak şekilde ilerledi. Evine çekildi, insanların arasına karışmadı. İbâdetlerini hep evinde yaptı. Aradan bir müddet geçtikten sonra, İmâm-ı A’zam hazretleri evine gelip: “Evde oturup, insanlar arasına karışmamak uygun değildir. Talebe arkadaşlarının arasına gir. Onları iyi dinle, fakat hiç konuşma, mes’eleleri çok iyi öğren” buyurdu. Dâvûd-i Tâî: “Peki efendim” diyerek İmâm-ı Muhammed, İmâm-ı Ebû Yûsuf, İmâm-ı Züfer gibi arkadaşlarının arasında bir sene daha derslerine devam etti. Ba’zı mes’elelerde konuşması ve mes’eleyi hâl etmesi icâb ediyor, kendini zor tutuyor, hocasının emrini unutmayıp sabrediyor, konuşmuyordu. Bir sene boyunca hep sabretti, hiç konuşmayıp, sabırla dinledi.
Hazreti Dâvûd-i Tâî, bir sene dolunca “Bir sene içinde gösterdiğim sabır, daha önce yapmış olduğum otuz senelik ibâdete bedel oldu” dedi. Sonra Habîb-i Acemî hazretleriyle görüştü. Ondan feyz alarak kemâle geldi, olgunlaştı. İnzivâya (yalnızlığa) çekilerek insanların arasına karışmadan yaşamaya karar verdi. Halktan tamamiyle ümidini, alâkasını kesti. Kendisinin küçük bir arazisi vardı. Hazreti Ömer, İranlılarla yapılan savaşlarda alınan arazilerden bir kısmını da onun dedesine vermişti. Bu arazinin üçte ikisini dörtyüz dirheme satarak, ömrünün sonuna kadar bu parayla yaşadı. (Hattâ kefenini de bu para ile aldı). Araziyi sattığı sıralarda “Bizim yolumuz parayı saklama yolu değildir. İhtiyaç sahiplerine dağıtma yoludur” diyen arkadaşlarına, “Ben bu parayı, dünyalık kazanma sıkıntılarına karşı, başkalarına yük olmadan, ölünceye kadar âhıret için hazırlık yapayım diye saklıyorum” dedi. Evinde hiç durmadan, biraz sonra ölecekmiş gibi ibâdet ederdi. Boş şeylerle meşgûl olmazdı. Lüzumsuz bir tek kelime konuşmaz, ibretsiz bir yere bakmazdı.
Yemek yerken vakitten tasarruf olsun diye ekmeği suyun içine doğrar, çorba gibi yapıp öyle yerdi. “Çiğnemek, zamanı uzatıyor, bir lokmayı çiğnemek, elli âyet-i kerîmeyi okumama engel oluyor, niçin zamanı zayi edeyim” derdi.
Ebû Ayaş anlattı: Dâvûd-i Tâî’nin evine ziyârete gittim. Elinde kuru bir ekmek vardı ve ağlıyordu. “Yâ Dâvûd, sana ne oldu, niçin ağlıyorsun?” diye sorduğumda:
“Bu ekmeği yemek istiyorum, fakat helâldan mıdır, değil midir bilemiyorum” dedi. Bir arkadaşı kendisini ziyârete geldi. Dışarıda güneşin altında içi su dolu bir testi duruyordu. “Testiyi niçin gölgeye koymuyorsunuz?” diye sordu. Hazreti Dâvûd da, “Testiyi oraya koyduğumda, orası gölgeydi. Onu, güneş ısıtıyor diyen nefsimin arzusu için, yerini değiştirmek husûsunda Allahtan utanıyorum” dedi.
Cüneyd-i Bağdadî ( radıyallahü anh ) diyor ki: Hazreti Dâvûd-i Tâî, hacamat yaptırarak kan aldırmıştı. Hacamat yapana bir altın verdi. O’na dediler ki, “Bir altın vermeniz çok değil mi? İsrâf etmiş olmuyor musunuz?” O da: “Hacamatçıya yardım olsun diye verdim. Mürüvveti olmayanın ibâdeti ve dîni olmaz” dedi.
Hazreti Dâvûd-i Tâî, evinden sadece namaz vakitlerinde çıkar, câmide namazını kılar kılmaz hemen kalkar, aceleyle evine dönerdi. Birgün, onu cemaate hızla giderken görüp, “Niçin acele ediyorsun?” diye sordular. O da “Askerler beni bekliyorlar” dedi. “Hangi askerler?” diye sordular. O da “Mezarlıkda bulunan ölüler” dedi. Câmiden çıkınca, eve birinden kaçıyormuş gibi aceleyle gelirdi. “İnsanlar dünyâya çok bağlanıyor, onlarla görüşünce kalbime dünyâ sevgisi geliyor” der. İnsanlarla bir araya gelmemeye çalışırdı.
Birgün, annesi O’nun dışarıda güneşin altında otururken iyice terlediğini görünce “Evlâdım, oruç tutuyorsun, sıcağın altında niçin oturuyorsun? Bu gölgeye gelsen olmaz mı?” deyince, “Anneciğim, Allahü teâlâya söz verdim ki, nefsimin arzusu için bir adım atmıyacağım. Hem, artık kendimde yürüme gücü bulamıyorum” dedi. Annesi de “Niçin?” deyince, O da, “İnsanlardaki, uygunsuz hâlleri görünce, Allahü teâlâya duâ ettim ki, bendeki yürüme gücünü alsın da, mecbûr kalırsam bile insanlar arasına karışmayayım. Bu sûretle insanları görmemiş olurum. Rabbim duâmı kabûl etti. Tam onaltı senedir, bu hâldeyim, sana bunu sorduğun için anlattım” dedi.
Evinin bir çok odaları vardı. Odalardan biri harâb olunca diğer odaya geçerdi. “Evinizi tamir ettirseniz iyi olmaz mı?” diyenlere, “Dünyâyı imâr etmemek için Allahü teâlâya söz verdim” dedi. “Evinizin tavanı çökmek üzere yaptırmayacak mısınız?” diyenlere,” Artık biz de âhırete göçmek üzereyiz. Yirmi senedir, burada kalıyorum, evin tavanına doğru bakmış değilim. Lüzumsuz yere, ibretsiz bakmamağa Rabbime ahd ettim” dedi.
“İnsanların arasına, niçin karışmıyorsun?” dediler. “Kiminle konuşayım? Akıllı kimseler, benimle dînî bir mevzûda konuşmuyorlar, emir ve yasaklardan anlatmıyorlar; yaptığım hatâ ve kusurlarımı yüzüme karşı söylemiyorlar, aksine hatâlarımı fazîletmiş gibi anlatıyorlar. Böyle insanların bana fayda yerine zararı oluyor, onlarla niçin oturayım” dedi.
Kendisine, “Niçin evlenmiyorsun?” diyenlere “Sâliha bir hanımla evlenince, onun dünyâ ve âhıret bütün ihtiyâçlarını görmeyi üstlenmiş olurum. Şayet bunları yapamazsam, onu aldatmış olurum. Aldatmamak için evlenmiyorum” buyurdu.
Birgün Hazreti Dâvûd-i Tâî, Ca’fer-i Sâdık’a ( radıyallahü anh ) geldi ve “Ey Peygamber efendimizin torunu! Kalbim çok karardı. Bana nasîhat eder misiniz?” dedi. Hazreti Ca’fer-i Sâdık, “Ey Dâvûd, sen, zamanımızın zahidisin, benim nasîhatime ne ihtiyâcın var ki?” dedi. Dâvûd-i Tâî, “Ey Resûlullahın torunu! Peygamber efendimizin mübârek kanını taşıman hasebiyle, senin bütün insanlardan üstünlüğün vardır. O’nun için hepimize nasîhat etmen lâzım değil midir?” deyince, Ca’fer-i Sâdık şu cevâbı verdi. “Ey Dâvûd, kıyâmet günü dedem Resûlullahın yakama yapışıp, (dîn-i İslama niçin lâyıkıyla hizmet etmedin? İslama hizmet, iyi, asil bir soy’a (nesebe) sahip olmakla olmaz. Bu iş, Allahü teâlânın emirlerini yapmak, yasaklarından kaçınmakla olur) buyurmasından korkuyorum” dedi. Dâvûd-i Tâî, bu sözleri işitince ağladı ve dedi ki; “Yâ Rabbi! Peygamberimizin mübârek kanını taşımak şerefine kavuşan bir zât, böyle hayret içinde olursa, Dâvûd da kim oluyor ki, ibâdetlerini ve yaptığı işleri beğensin.”
Birgün Hazreti Fudayl bin Iyâd, Dâvûd-i Tâî’nin ( radıyallahü anh ) rahatsız olduğunu işitti ve ziyâretine geldi. Fudayl’e buyurdu ki: “Bizi seyrek ziyâret ediniz. Bu kapıyı kapalı tutunuz. Çünkü, kalabalık olsun istemiyorum.” Bir başka gün, Fudayl yine ziyârete geldiğinde kapıyı açmadı. Fudayl dışarıda çok ağladı.
Hasan bin Rebî, İbn-i Mübârek’e: “Dâvûd-i Tâî’nin hâli nedir ki, ismi dillerde dolaşır, her yerde şan ve şöhretinden konuşulur. Halbuki onun dengi pek çok kimseler var ki, dereceleri pek yüksektir” deyince, İbn-i Mübârek de, “Davud’un insanlar arasındaki yerinin büyük olmasının sebebi, kalbinin, Allahü teâlânın muhabbetiyle dolu olması, Allahü teâlânın sevgisinden başka hiçbir sevginin kalbinde olmamasıdır. Onun, uzleti (yalnızlığı) seçmesinin sebebi, Allahü teâlânın ma’rifetine kavuşması içindir.”
Mehtaplı bir gecede evinin damına çıkmıştı. Gökyüzüne bakarak, Allahü teâlânın kudretini düşünüyor, tefekkür ediyordu. Bu hâlde iken içi dolmuş, ağlamaya başlamıştı. O kadar ağladı ki, kendinden geçip komşusunun damına düştü. Ev sahibi, yukarıda hırsız vardır diye silâhını alıp dama çıktı. Hazreti Dâvûd-i Tâî’yi görünce; “Seni buraya kim düşürdü?” diye sordu. O da, “Kendimden geçmişim, bizim damdan sizinkine düşmüşüm, farkında değilim” dedi.
Birgün İmâm-ı A’zam hazretlerinin oğlu Hammâd ile Ebû Yûsuf hazretleri, Dâvûd-i Tâî’nin yanına geldi. O zaman, Dâvûd-i Tâî çok fakîr idi. Hazreti Hammâd O’na dörtbin dirhem verip: “Babam İmâm-ı A’zam’dan mirâsdır. Kabûl buyurunuz” dedi. O da kabûl edip geri verdi ve: “İzzet ve kanâat ile yaşamak istiyorum. Eğer bir kimseden, bir şey kabûl etseydim, senden kabûl ederdim” dedi. Kabûl etmeyince, Hazreti Ebû Yûsuf, usulca Hazreti Hammâd’a: “Paraları önüne saçınız” dedi. O da yere saçtı. Bunun üzerine Hazreti Dâvûd: “Eğer bütün dünyâ altın ve gümüş olup, önüme atsanız, bana topraktan daha aşağı gelir” dedi. Hazreti Hammâd ve Ebû Yûsuf bunu duyunca çok ağladılar.
Ba’zı dostları, “Sana, yağ ile pişmiş bir yemek getirsek yer misin?” dediler. O da “Evet, canım istiyor” dedi. Pişirip getirdiler. Yemeği önüne koydukları an, uzun uzun düşündü ve dedi ki; “Filân kimsenin yetim çocukları ne hâldedir? Bu yemeği alınız, onlara götürünüz. Onlar yesinler. Çünkü onlar yerlerse, Allahü teâlânın katında hayırlı bir iş olur. Ama ben yersem, necâset olur ve sonu helada biter”
İbni Semmâk hazretleri, Dâvûd-i Tâî’ye gelip: “Bana nasîhat et?” dedi. O da: “Öyle gayret et ki, Allahü teâlâ seni yasak ettiği yerde görmesin, emr ettiği yerden de ayrılmış bulmasın. Allahü teâlâdan haya et ki, senin O’na yakın olduğunu ve senin üzerindeki kudretini göz önüne getiresin. Oruçlu ol ki, iftarın ölüm olsun, insanlardan, aslandan kaçar gibi kaç, fakat cemaatleri terk etme ve sünnetden ayrılma” buyurdu.
Birisi kendisinden nasîhat istedi. “Dünyâ için, dünyâda ne kadar kalacaksan, o kadar çalış, âhıret için, âhırette ne kadar kalacaksan o kadar çalış” dedi.
Akrabalarından birisi: “Akrabayız. Bana nasîhat verip vasıyyet ediniz” dedi. Dâvûd-i Tâî hazretleri ağlamaya başladı. Bir müddet sonra kendisinde konuşacak hâl buldu ve “Gece ve gündüz, yolculukta bir konak yeri gibidir. Dünyâ ile âhıretin arası bu kadardır. Dünyâdan, âhırete mutlaka gideceğimize göre oraya hazırlanmak lâzım. Çünkü yolculuğun bitmesi yakın, ecelin gelmesi de ondan daha aceledir. Ben bunları sana söylüyorum, fakat bu nasıl hata, senden çok, benim ihtiyâcım vardır” dedi. Nasîhat isteyen birisine “Ölmüş olanlar seni bekliyor” dedi.
Hazreti Dâvûd-i Tâî, bir gün ilâç içti. Dediler ki, “Dışarıya çıkıp, güneşin altında bir miktar otur ki, ilâcın faydası görülsün.” O da “Mahşer meydanında, Allahü teâlâ bana (Niçin nefsinin hevesi için bir kaç adım yürüdün?) diye sormasından utanırım” diye cevap verdi.
Muhammed bin Süveyd-i Tâî diyor ki: “Dâvûd-i Tâî, uzlete (yalnızlığa) çekilmeden önce, İmâm-ı A’zam hazretlerinin derslerine sabah akşam devam eder, derslerini hiç kaçırmazdı. Uzlete çekildiğinde, kalbi nûrlar ile doldu. Kalbinde ma’rifetullah hâsıl olunca, İmâm-ı A’zam ( radıyallahü anh ) Dâvûd-i Tâî’nin ziyâretlerine gelmeye başladı. İmâm-ı a’zam ( radıyallahü anh ) Dâvûd-i Tâî’nin zaman zaman ziyâretine gelir, ona iltifât ederdi.
Bir kimse, Dâvûd-i Tâî’nin ( radıyallahü anh ) yanına geldi. Onu seyretmeye başladı. Bunun üzerine O da: “Bilmiyor musun, çok konuşmak kadar, çok bakmak da hoş değildir?” dedi. Kûfe’de bir cenâze vardı. Dâvûd-i Tâî hazretleri de oradaydı. Kabristana mevtayı defn ettikten sonra oradaki insanlar Dâvûd-i Tâî’nin etrâfına toplandılar. “Bize biraz nasîhat eder misiniz?” dediler. O da “Kim ki, Allahü teâlânın va’d ettiğinden korkarsa, arzularına çabuk kavuşur. Kimin arzuları çoksa, ona bütün azaplar yakındır. Ey kardeşlerim, iyi biliniz ki, en büyük sermâye, Allahü teâlânın râzı olduğu bir iş ile meşgûl olmaktır. Kabirdekiler, kıyâmet kopunca kabir azâbı kalkacağı için, kıyâmetin çabuk gelmesini beklerler. Halbuki dünyâdakiler, kabirdekilerin pişmanlıklarını bilmedikleri için hep günah işlerler. Halbuki onlar da ölünce, dünyâda iken neden çok ibâdet yapmadık, diyerek pişman olurlar” dedi. Birgün Dâvûd-i Tâî pazara çıktı. Taze hurmaları gördü. Almak istedi. Fakat yanında alacak parası yoktu. Hurma satıcısına “Bana, parasını yarın vermek üzere bir dirhemlik hurma ver” dedi. Hurmacı da “Veresiye hurma satmıyorum” cevâbını verdi. Biraz sonra satıcı, bu kimsenin, Dâvûd-i Tâî hazretleri olduğunu öğrendi. Çok üzüldü. Hemen Dâvûd-i Tâî’nin bulunduğu yeri öğrenip, yanına geldi. İçinde yüz dirhem olan bir kese uzatarak “Kusurumu bağışlayınız. Biraz önce ben sizi tanıyamadım. Bir dirhemlik hurma istediniz, vermemiştim. Şimdi ise size, yüz dirhem hediye ediyorum, ihtiyâcınıza harcarsınız, lütfen kabûl buyurunuz” deyince, Hazreti Dâvûd-i Tâî; “Benim bunlara ihtiyâcım yoktur. Nefsimin istekleri yerine gelecek mi diye tecrübe için bunu yapmıştım. Elhamdülillah, nefsimin isteği yerine gelmedi ve bu dünyâda bir dirhemlik bile itibarının olmadığını gördü” buyurdu.
Dâvûd-i Tâî’nin önceleri çok malı mülkü vardı. Bir yetim veya fakîr görse, ihtiyâcını sorar, söyleyince hepsini yerine getirirdi. Malının çoğunu Allah yolunda harcadı. Sonunda kendisi fakîr kaldı. Kırk sene, bayram günleri hariç oruç tuttu, yakınlarından hiç kimsenin haberi olmadı. Talebelik hayatında da, sahurda yemeğini az yer, sabah medreseye gider, akşam yemeği zamanında eve gelir iftar ederdi.
Dâvûd-i Tâî, dâima hüzünlü hâlde bulunurdu. Geceleri Allahü teâlâya yalvarır, duâ eder, “Yâ Rabbi! Sana olan korku ve muhabbetim bende en büyük dert oldu. Öbür dertleri düşünecek zaman bırakmadı. Senin derdin uykumla arama girdi” der, sabahlara kadar Kur’ân-ı kerîm okur, namaz kılar, istiğfar edip günahlarına pişmanlığını dile getirir, gözyaşı dökerdi.
Ebû Hâlid der ki, “Bizim evlerimiz karşı karşıya idi. Ben gecenin hangi saatinde uyansam, Dâvûd-i Tâî’nin ışıkları yanardı. İçerden duâ ve ağlama sesleri gelirdi. O, geceleri hiç yatmazdı.”
Ebû Yahyâ, bir gün Dâvûd-i Tâî’nin evine gitmişti. Evinin ba’zı yerleri yıkılmıştı. Yorganı dahi olmayıp, kerpiçten bir yastığı, bir testisi, bir de ekmek torbası vardı. Evinin kapısı da yoktu. Ziyâretine gelenlerden ba’zıları: “Evinize vahşi hayvanlar girip, size bir zarar verebilir. Bir kapı getirelim de takalım” dediler. O da “Siz beni, dünyâ vahşilerinden korumaya çalışıyorsunuz.” Peki kabrin yılan ve çıyanlarından beni kim koruyacaktır? Kabirdekiler ise, dünyâdakilerden kat kat daha şiddetlidirler” buyurdu.
Birgün, Sultan Hârûn Reşîd, Ebû Yûsuf’a: “Beni, Davud’un yanına götür, O’nu ziyâret edeceğim. Nasîhat isteyip, duâsını alacağım” dedi. Bunun için kalkıp, Davud’un evine gittiler, içeri girmek için izin istediler. Fakat içeri girmeye izin alamadılar. Annesine rica ettiler. Annesi, oğluna, “Evlâdım, müsaade et de içeri girsinler” deyince, O da: “Anneciğim, dünyâ ehli ile benim ne işim vardır? Onları görünce, dünyâyı hatırlıyor, âhireti unutuyorum. Bunun için beni mazur gör” dedi. Annesi tekrar rica edince, kırmadı, “Ey benim Allahım! (Annenin hakkını gözet, zîrâ onun rızâsı benim rızâmdır) buyurduğun için kapıyı açıyorum” dedi. Halife Hârûn Reşîd ile İmâm-ı Ebû Yûsuf içeri girdiler. Dâvûd-i Tâî ile müsâfeha yaptılar. Onların hâlini bir şâir şöyle anlatır:
Dâvûd uzunca tuttu, Hâlifenin elini,
İyice tetkik etti, sağa sola çevirdi.
Dedi; ne kadar zarif, ne kadar nâzik bir el,
Elbette yanmayacak, ellerden ise eğer!
Ey Halife! yaşadın, hükmettin bunca zaman,
Meyletme zulme sakın, kurtuluş yok hesaptan!
Davud’un bereketli, o güzel sohbetinde,
Her ikisi eridi, gözyaşları içinde.
Ayrılırken Halife, bir kese altın verdi,
Çok özür dileyerek, kabûlünü diledi.
Fakat Dâvûd almadı, uzatılan keseyi,
Nezâketle reddetti, incitmedi kimseyi,
Dedi; evimi sattım, parası yeter bana
Bu helâl para için, rica ettim Allaha,
Dedim: Yâ Rab! bu para, erince nihâyete
Ömrüm de sona ersin, gideyim kıyâmete.
Senden bunu isterim, hazretinden ricam bu,
Ümmid ediyorum ama, duâm kabûl olur mu?
Ayrıldı misâfirler, aradan aylar geçti,
Ebû Yûsuf, beylerden, birine şöyle dedi;
Dâvûd-i Tâî bugün, eyledi Hakka vuslat,
Gittiler gördüler ki, ölmüş idi. Hakîkat.
Dediler; nereden bildin, Davud’un vefâtını?
Ebû Yûsuf dedi ki: Sattığı ev parasını,
Günlük sarfına böldüm, dediğim gün bitmişti,
Bittiği gün ölmeyi, Haktan talep etmişti.
Ölümünden bir gün önce, kendisini ziyâret eden zât onu şöyle anlatmıştır: “Hazreti Davud’un hastalandığını duydum ve ziyâretine gittim. Hava çok sıcaktı. Evine geldim, yastık yaptığı bir kerpicin üzerine başını koymuş, hem çok ızdırab çekiyor, hem de Kur’ân-ı kerîmden, Cehennem ateşi geçen bir âyet-i kerîmeyi okuyor, onu durmadan tekrar ediyordu. “Açık havaya çıkarayım ister misin?” dedim. Cevaben: “Hayatımda, nefsim, bana hiçbir isteğini kabûl ettirememiştir. Nefs için, böyle bir şey istemekten Allahü teâlâya sığınının. Ben ölünce, şu duvarın arkasına gömünüz ki beni kimse görmesin. Sağlığımda uzlette (yalnızlıkta) idim. Ölünce de öyle, kimsenin görmediği bir yerde yatayım” dedi. Benimle helâlleşti.
Haber veriyor bize, vâlidesi Davud’un,
Önce sabaha kadar, ibâdet ile oğlum,
Hıçkırarak ağladı, meşgûl oldu duâyla,
Sonra sabaha karşı, namaz kıldı huşûyla.
Uzun müddet kalkmadı, secdede iken başı,
Öylece orada kaldı, tam sabaha karşı.
Duâ ediyor sandım, vakit hayli geçmişti,
Bir de gidip baktım ki, rûhu teslim etmişti.
Vefât ettiği gece semâdan bir ses duyuldu, diyordu ki; “Ey insanlar! Dâvûd, Allahü teâlânın rahmetine kavuşmuştur. Allahü teâlâ O’ndan râzı olmuştur.” Hazreti Salât bin Hâkim diyor ki; “Dâvûd-i Tâî’nin vefât ettiği gece, nûr ve çok melekler gördüm, (Cennet-i a’lâ, Davud’un gelişi için süslenip, hazırlandı. Dâvûd muradına erdi) diyorlardı. Birisi, o gece rü’yâsında Dâvûd-i Tâî’yi gördü. “Şu anda zindandan kurtuldum” diyordu. Sabah olunca rü’yâyı anlatmak için evine geldiğinde onu vefât etmiş olarak buldu. Vefât haberi Bağdâd’ta çabuk duyuldu. Cenâzesini taşımakla şereflenmek için binlerce insan toplandı. Kabrin başında İbn-i Semmâk hazretleri, “Ey Dâvûd! Kendini, kabir zindanına konmadan önce dünyâda hapsettin. Hesap günü gelmeden önce, sen kendini hesaba çektin. Bugün Allahü teâlânın rahmetine ve Rıdvânına kavuşursun” dedi.
Hazreti Dâvûd-i Tâî buyurdu ki:
“Her nefs, dünyâdan susuz olarak gidecektir. Ancak Allahü teâlâyı zikreden kullar bundan müstesnadır.”
“Uzun emele dalan bir kul, üzerindeki kul borçlarını unutur ve tövbe etmeyi sonraya bırakır. Siz böyle yapmayınız.”
“Her an kusur ve günahları çoğalan, kabahatları yenilenen bir kul, nasıl olur da üzülmez.”
“Dünyâya düşkün olan kimsenin, insanlardan ayrı yaşamasının (uzlete çekilmesinin) bir faydası olmaz. Dost ve yoldaşı Allahü teâlâ, nasîhat edeni Kur’ân-ı kerîm olmayan kimse, şüphesiz yolu şaşırmıştır. Onun uzleti uygun değildir.”
“Benim uzlete (yalnızlığa) çekilişimin sebebi, büyüklere hürmetin kalktığını görmem, arkadaşımın bana kızdığı zaman, beni kötülemek için birçok ayıplarımı sayıp döktüğünü müşâhede etmem olmuştur.”
“Dünyâyı sevenler, dünyalıkları için âhıretlerini terk ediyorlar. Sen, Allahü teâlânın emirlerini yapabilmek için dünyâyı terk et.”
“Nefsimin hiç bir amelini güzel bilmedim ve karşılığında sevâb ummadım.”
“Senin ayıplarını araştıran, kötü insanlarla arkadaş olma.”
“Hayatımda, gece ibâdet edenlerden başka hiç kimseye imrenmedim.”
“Selâmet istersen dünyâya kıymet verme, kerâmet istersen, sonsuz olanı yüce tut.”
Abdülmelik bin Ömer, Habîb bin Ebî Ömer, Muhammed bin Abdullah bin Ebî Leylâ gibi âlimlerden hadîs-i şerîf rivâyet etti. İsmail bin Ali, Mus’âb bin Mikdâd, Ebû Nâim, El-Fadl bin Vekî gibi zâtlar Hazreti Dâvûd-i Tâî’den hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir.
Zühd ve takvâda o kadar ileri gitmişti ki, zamanın âlimleri: “Eğer bütün insanlar Dâvûd-i Tâî ile tartılsa, ibâdetçe cümlesinden ağır gelir” buyurdular.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Miftâh-üs-se’âde, cild-2, sh. 250
2) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye, sh. 996
3) El-A’lâm, cild-2, sh. 235
4) Vefeyât-ül-a’yân, cild-1, sh. 177
5) Hilyet-ül-evliyâ, cild-7, sh. 535
6) Tabakât-ül-kübrâ, cild-1, sh. 76
7) Tezkiret-ül-evliyâ, sh. 141
? Târîhi Bağdâd, cild-8, sh. 347
9) Risâle-i Kuşeyrî, sh. 74, 75, 76, 301, 329, 572, 579
10) Keşf-ul-mahcûb, sh. 240 (Urdu tercümesi)
11) Câmi-ul-kerâmât-il-evliyâ, cild-2, sh. 346
12) Eshâb-ı Kirâm, sh. 323
13) Nefehat-ül-üns, sh. 94
.xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
İMÂM-I MÂLİK
Ehl-i sünnetin amelde dört hak mezhebinden biri olan Mâlikî mezhebinin imâmı. Künyesi, Ebû Abdullah’tır. 95 (m. 711) senesinde Medine’de doğdu. 179 (m. 795)’de yetmiş altı yaşında iken Medine’de vefât etti. Soyu Yemen kabilelerinden “Beni Esbah” kabilesine ve Himyerîlerden bir hükümdâr hânedanına dayanır. Dedelerinden biri Medine’ye yerleşmişti. Eshâb-ı kiramdan olan dedesi Ebû Amr’dır.
Tahsili: Tebe-i tabiînden (Tabiînden sonra) olan İmâm-ı Mâlik, ilim ve hadîs rivâyatiyle meşgûl cilan bir ailede ve çevrede yetişmiştir. Dedesi Mâlik, babası Enes ve amcası Süheyl, hadîs rivâyeti yapmışlardır. Yaşadığı muhit, Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) yaşamış olduğu ve İslâmın hükümlerinin va’z edildiği, Hazreti Ebû Bekr, Hazreti Ömer ve Hazreti Osman zamanlarında İslâmın merkezi olan ve çok ilim ehlinin bulunduğu Medîne-i münevvere idi. Önce Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Kendisinin isteği ve ailesinin yardım ve teşvikiyle ilim öğrenmeye başladı. Bu husûsta kendisine en çok annesi ilgi göstermiştir. Annesine, ilim tahsiline gitmek istediğini söyleyince, ona en güzel elbiselerini giydirerek sarığını sarıp: “Şimdi git, oku, yaz” demiştir. Ayrıca oğluna zamanın meşhûr âlimi Râbi’at’ur Rey’in yanına gitmesini, ondan ilim ve edeb öğrenmesini söylemiştir. Bu teşvik üzerine Râbi’a bin Abdurrahmân’ın derslerine devam edip, genç yaşta re’ye dayanan fıkıh ilmini öğrendi. Diğer âlimlerin de derslerine devam etti ve bilhassa yanından hiç ayrılmadığı hocası Abdurrahmân bin Hürmüz’ün derslerinden çok istifâde etmiştir. Genç bir talebe olan Mâlik, hocasına karşı büyük bir hayranlık, muhabbet duyar ve üstün bir edeb gösterirdi. Bu hocası hakkında şöyle derdi: “İbni Hürmüz’ün derslerine onüç sene devam ettim. Ondan öyle ilimler öğrendim ki, bunların bir kısmını hiç kimseye söylemiyorum. O, bid’at ehlini red bakımından ve insanların ihtilâf ettikleri şeyler husûsunda onların en bilgilisi idi” İmâm-ı Mâlik, muhitindeki bütün âlimlerden faydalanmış ve ilim uğrunda büyük fedâkârlık göstermiştir. Bu husûsta her türlü zorluğa katlanmış ve herşeyini harcamış, hattâ tahsil uğruna evini dahi satmıştır. Kendisi şöyle demiştir: “Öğle vakti Hazreti Ömer’in oğlu Abdullah’ın azatlısı olan Nâfi’ye giderdim ve kapısında beklerdim. Nâfi’ Hazreti Ömer’den nakledilen ilimleri ve onun oğlu Abdullah’ın ilmini biliyordu. Güneşten ve şiddetli sıcaktan korunmak için hiç bir gölge bulamazdım. Nâfi’, dışarı çıkınca edeble selâm verirdim ve onu kırmadan arkasından içeri girip, “Abdullah bin Ömer şu mes’elelerde ne buyurmuştur?” Diye sorardım. O da suâllerimi cevaplandırırdı.”
İmâm-ı Mâlik, Nâfi’ vasıtasıyla Hazreti Ömer’in ve oğlu Abdullah’ın ilimlerini öğrendi. Ayrıca İbni Şihab ez-Zührî’den ve Saîd bin el-Müseyyib gibi Tâbiîn’lerden ilim öğrenmiştir. Bu hocalarından da ders almak için üstün bir gayret ve edeb gösterirdi. İmâm-ı Mâlik şöyle anlatmıştır: “Bir bayram günüydü. Bayram namazını kıldıktan sonra, bugün İbni Şihab’ın boş vakti olur diyerek evine gidip kapısının önüne oturdum. Hizmetçisine kapıda kim var bak dediğini duydum, o da kumral yüzlü talebeniz var deyince, onu derhal içeri al demesi üzerine beni içeri aldılar.
Biraz bekledim, İbni Şihab yanıma gelip bana “Herhalde evine gitmeden buraya geldin, yemek yemedin değil mi?” dedi. Daha ben hayır demeden yemek hazırlanmasını emredince, “Yemeğe, ihtiyâcım yok” diye mukâbelede bulundum. Bunun üzerine, öyleyse söyle bakalım ne istiyorsun dedi. Bana hadîs-i şerîf öğretmenizi istiyorum efendim deyince, yazı yazacak sahifelerini çıkar dedi. Ben de çıkardım ve bana kırk tane hadîs-i şerîf rivâyet etti. Biraz daha rivâyet etmesini isteyince, şimdilik bu kadar yeter, bunları ezberleyip nakledersen sen de muhaddis olursun” dedi.
İmâm-ı Mâlik, Ehl-i beytden Ca’fer-i Sâdık hazretlerinden de ilim almış, onun sohbetinde bulunmuştur. Bu husûsda kendisi şöyle anlatır: “Ca’fer bin Muhammed’e giderdim, o çok yumuşak ve güler yüzlü idi. Yanında Resûlullah ( aleyhisselâm ) anılınca yüzü sararırdı. O’nun meclisine uzun zaman devam ettim. Her görüşümde ya namaz kılar ya oruçlu olur veya Kur’ân-ı kerîm okurdu. Abdestsiz hadîs-i şerîf rivâyet etmezdi. Ma’nâsız sözleri hiç ağzına almazdı. O takvâ sahibi, zâhid, âbid ve âlimlerdendi. Yanına geldiğim zaman yaslandığı yastığını alır, mutlaka bana ikram ederdi.”
Bir gün hocası Ebu’z Zinad’a hadîs rivâyet ederken rastlamış ve halkasına katılmamıştır. Daha sonra hocası bizim halkamıza niçin oturmadın? Diye sorunca şu cevâbı vermiştir: “Yer dardı, oturamadım. Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) hadîsini ayakta dinlemek, edebsizlik olur diye ayakta dinlemek istemedim.” Netice itibariyle İmâm-ı Mâlik, ilmini İmâm-ı Zührî’den, Yahyâ bin Saîd’den, Muhammed İbni Münkedir’den, Hişâm bin Amr’dan, Zeyd İbni Eslem’den, Râbi’a bin Abdurrahmân ve daha birçok büyük âlimlerden almıştır. Üçyüzü Tabiînden, altı yüzü de onların talebelerinden olmak üzere dokuzyüz hocadan hadîs-i şerîf aldı. Ayrıca; Eshâb-ı kiramın büyüklerinden Hazreti Ömer’in, Hazreti Osman’ın, Abdullah bin Ömer’in, Abdurrahmân bin Avf’ın, Zeyd bin Sâbit’in fetvâlarını ve vahyin gelişine şahit olan, Peygamberimizi ( aleyhisselâm ) görüp onun hidâyet nûrundan aydınlanarak, ondan öğrendiklerini nakleden diğer Eshâbın fetvâlarını ve kendisinin yetişemediği Tabiînin fetvâlarını da öğrenmiştir. Akaide dâir bilgileri ve diğer bütün ilimleri öğrenip, zamanının en büyük âlimlerinden olup; ictihâd derecesine yükselmiştir.
Peygamberimiz ( aleyhisselâm ): “Öyle bir zaman gelir ki, insanlar her tarafı ararlar, Medine’deki âlimden daha âlim bir kimse bulamazlar.” buyurmuştur. Süfyân ve Abdullah İbni Ömer’in âzâdlısı olan Nâfi’, Zührî, Medine’deki âlimden maksad İmâm-ı Mâlik’dir demişlerdir. Bu hadîs-i şerîfte, onun geleceği ve üstünlüğü bildirilmiştir.
Dersleri ve talebeleri: İmâm-ı Mâlik tahsilini tamamlayıp ilimde yüksek dereceye ulaştıktan sonra ders vermeye, hadîs rivâyet etmeye ve fetvâ vermeye başlamıştır. Bu işe başlamadan önce de zamanında bulunan büyük âlimlerle ve fazîletli kimselerle istişâre yapıp, onların da muvafakatını aldı. Bu husûsta kendisi şöyle demiştir: “Her isteyen kimse hadîs rivâyet etmek ve fetvâ vermek için mescide oturamaz. İlim erbâbı ve mescidde itibarı olan kişilerle istişâre etmesi gerekir. Eğer onlar, kendisini bu işe ehil görürlerse o zaman oturup ders ve fetvâ verebilir. Ben, ilim sahiplerinden yetmiş kişi, benim bu işe ehil olduğuma şahitlik etmedikçe, mescide oturup ders ve fetvâ vermedim.” Kendisinin ehil olduğuna dâir yetmiş âlimin şehâdetinden sonra ilk önce Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) mescidinde ders vermeğe başladı. Hazreti Ömer’in oturduğu yere oturur ve Abdullah bin Mes’ûd’un oturduğu evde otururdu. Böylece onların yaşadığı yerde ve çevrede bulunurdu. İmâm-ı Mâlik de İmâm-ı alzam gibi derslerini mescidde verirdi. El-Vâkıdî der ki: “İmâm-ı Mâlik mescide gelir, beş vakit namazda ve cenâze namazlarında bulunurdu. Hastaları ziyâret eder, gerekli işlerini görür, sonra mescide gidip otururdu. Bu sırada talebeleri etrâfına toplanıp ders alırlardı. Daha sonra rahatsızlığı sebebiyle evinde ders vermeye başladı.” İmâm-ı Mâlik’in hadîs-i şerîf dersleri ve vukû’ bulmuş mes’elerle ilgili dersleri ya’nî fetvâ işleri olmak üzere iki türlü ders meclisi vardı. Günlerinin bir kısmını hadîs-i şerîf öğretmeye, bir kısmını da sorulan mes’elelere fetvâ vermek için ayırırdı. Derslerini evinde vermeye başladıktan sonra evine ders için gelenlere sordururdu, eğer fetvâ için gelmişlerse dışarı çıkıp fetvâ verirdi. Sonra gidip gusleder, yeni elbiselerini giyer, sarığını sarar, güzel kokular sürünürdü. Kendisine bir de kürsü hazırlanırdı. Bundan sonra gayet güzel bir kıyâfetle hoş kokular sürünmüş olarak, huşû’ içerisinde derse gelenlerin yanına çıkardı. Hadîs-i şerîf dersi bitinceye kadar öd ağacı yakılır, güzel bir koku yayılırdı. Hac mevsimi hariç, diğer zamanda, Medînelilerden isteyen herkes onun dersine gelirdi. Dersleri tamamen evinde vermeye başlayınca, hac mevsiminde dersini dinlemek isteyen o kadar çok olurdu ki, gelenleri evi almazdı. Bunun için önce Medînelileri kabûl eder, bunlara hadîs rivâyeti ve fetvâ verme işi bitince, sonra sırasıyla diğerlerini içeri alırdı. Hasen bin Rebî’ der ki: “Bir defasında İmâm-ı Mâlik’in kapısında idim. Onun çağırıcısı önce Hicazlılar içeri girsinler diye çağırdı. Onlar çıkınca Şamlılar girsin diye çağırdı. Daha sonra Iraklılar girsin diye çağırdı. Yanına giren en son ben oldum. Ebû Hanîfe’nin oğlu Hammâd da aramızda idi.” İmâm-ı Mâlik derslerinde vakar ve ciddiyet sahibi olup, lüzumsuz sözlerden tamamen uzak kalırdı. Bu husûsu, ilim tahsil edenler için de şart koşardı. Bir talebesi şöyle dediğini nakleder: “İlim tahsil edenlere vakarlı ciddî olmak ve geçmişlerin yolundan gitmek gerekir. İlim sahiplerinin, bilhassa ilmî müzakereler sırasında kendilerini mizahtan uzak tutmaları gerekir. Gülmemek ve sadece tebessüm etmek, âlimin uyması gereken âdâbdandır.”
Yine bir talebesi şöyle der: “İmâm-ı Mâlik, bizimle oturduğu zaman sanki bizden biri gibi davranırdı. Konuşmalarımıza çok sâde bir şekilde katılırdı. Hadîs-i şerîf okumaya ve anlatmaya başlayınca onun sözleri bize heybet verirdi. Sanki o, bizi biz de onu tanımıyorduk.”
İmâm-ı Mâlik elli sene müddetle ders ve fetvâ vermek sûretiyle, insanların müşküllerini çözmüş ve kıymetli talebeler yetiştirmiştir. Onun talebelerinin her biri memleketlerinin müracaat edilen âlimleri ve rehberi olmuşlardır.
İlimdeki üstünlüğü: İmâm-ı Mâlik ( radıyallahü anh ) Tefsîr, Hadîs ve Fıkıh ilminde büyük bir âlim idi. Tefsîr ilminde, âyet-i kerîmelerden binlerce dinî hüküm çıkaran büyük bir müfessir ve müctehid idi. Tefsîr ilminde “Garîb-ül-Kur’ân” adlı bir eseri vardır. Bu eseri kendisinden Hâlid bin Abdurrahmân el-Mahzûmî rivâyet etmiştir.
Hadîs ilminde ise pek meşhûr bir âlim ve muhaddistir. Âmir bin Abdullah İbn-i Zübeyr bin Avvâm, Nuaym bin Abdullah, Zeyd bin Eslem, Nâfi” Mevlâ İbn-i Ömer, Seleme bin Dinar, Kâdı Şüreyk bin Abdullah Nehaî, Sâlih bin Keysan, İmâm-ı Zührî, Safvan bin Selîm ve daha çok sayıda hadîs âliminden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Görüşüp, hadîs-i şerîf rivâyet ettiği âlimlerin sayısı dokuzyüz civarındadır. Hadîs ilminde huccet olduğuna dâir ittifâk vardır. Yazmış olduğu “Muvattâ” adındaki hadîs kitabı çok muteber ve kıymetli bir eserdir. İmâm-ı Mâlik’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler ayrıca Kütüb-i sitte denilen meşhûr altı hadîs kitabında yer almıştır.
Emevî devletinin parlak ve çöküş devrinde Abbasî devletinin kurulup geliştiği ve hâkimiyeti elde ettiği bir devirde yaşayan İmâm-ı Mâlik, çok hâdiselere şahit olmuş, bozuk fırkalara karşı Ehl-i sünnet i’tıkâdını savunmuş, insanların doğru yola kavuşması husûsunda büyük hizmetler yapmıştır. Hicaz’da hadîs öğrenme, dînî suâlleri sorma ve fetvâ husûsunda büyük bir müracaat mercii olan İmâm-ı Mâlik pek çok âlim yetiştirmiştir.
İmâm-ı Mâlik yetmiş imâm şehâdet etmedikçe fetvâ vermeğe başlamadım buyurdu. Okuduğum hocalarımdan pek az kimse vardır ki, benden fetvâ almamış olsun derdi. İmâm-ı Yâfiî buyuruyor ki: İmâm-ı Mâlik’in bu sözü öğünmek için değildir. Allahü teâlânın ni’metini bildirmek içindir. Zerkânî (Muvattâ’) kitabını şerhederken diyor ki, (İmâm-ı Mâlik, meşhûr mezheb imamıdır. Yükseklerin yükseğidir. Aklı kâmil, fadlı aşikârdır. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) hadîs-i şeriflerinin vârisidir. Allahın kullarına, O’nun dinini yaydı. Dokuzyüz âlimle sohbet ve istifâde etti. Kendisi yüzbin hadîs-i şerîf yazdı. Onyedi yaşında ders vermeye başladı. Dersinde bulunanlar, hocalarının derslerinde bulunanlardan çok idi. Hadîs ve fıkıh öğrenmek için, kapısına toplanırlardı. Kapıcı tutmak zorunda kaldı. Önce talebesine, sonra halktan herkese izin verir, içeri girerlerdi. Halâya üç günde bir giderdi. “Halâda çok bulunmaktan haya ediyorum” derdi. (Muvattâ’) kitabını yazınca, kendi ihlâsından şüphe etti. Kitabı suya koydu. “Eğer ıslanırsa, bu kitab bana lâzım değildir” dedi. Hiçbir yeri ıslanmadı. Abdurrahmân bin Enes, hadîs ilminde, şimdi yeryüzünde Mâlik’den daha emîn kimse yoktur. Ondan daha akıllı bir şahıs görmedim. Süfyân-ı Sevrî, hadîste imamdır. Fakat, sünnette imâm değildir. Evzâ’î, sünnette imamdır. Fakat, hadîste imâm değildir. İmâm-ı Mâlik, hadîste de, sünnette de imamdır derdi. Yahyâ bin Sa’îd, İmâm-ı Mâlik, Allahü teâlânın kullarına yeryüzünde huccetidir, derdi. İmâm-ı Şafiî, “Hadîs okunan yerde, Mâlik, gökteki yıldız gibidir. İlmi ezberlemekte, anlamakta ve korumakta, hiç kimse, Mâlik gibi olamadı. Allah ilminde bana Mâlik kadar kimse emîn değildir. Allahü teâlâ ile aramda huccet, İmâm-ı Mâlik’tir. Mâlik ile Süfyân bin Uyeyne olmasalardı, Hicaz’da ilim kalmazdı” derdi. Abdullah, babası Ahmed bin Hanbel’e sordu: Zührî’nin talebeleri arasında en kuvvetli hangisidir? Mâlik, her ilimde daha kuvvetlidir buyurdu. Abdullah İbni Vehb diyor ki: Mâlik ve Leys olmasalardı, hepimiz sapıtırdık. Evzâ’î, İmâm-ı Mâlik’in ismini işitince, o, âlimlerin âlimi Medine’nin en büyük âlimi ve Haremeyn’in müftîsidir derdi. Süfyân bin Uyeyne İmâm-ı Mâlik’in vefâtını işitince, “Yeryüzünde bir benzeri kalmadı. Dünyânın imâmı idi. Hicaz’ın âlimi idi. Zamanının hucceti idi. Ümmet-i Muhammedin güneşi idi. Onun yolunda bulunalım” dedi. Ahmed İbni Hanbel, İmâm-ı Mâlik’in, Süfyân-ı Sevrî’den, Leys’den, Hammâd bin Seleme’den ve Evzâî’den üstün olduğunu söylerdi. Süfyân bin Uyeyne diyor ki, “İnsanlar sıkışacak, âlimden üstün birini bulamıyacaklar”hadîs-i şerîfi, İmâm-ı Mâlik’i haber veriyor, İmâm-ı Mâlik diyor ki, her gece Resûlullahı ( aleyhisselâm ) görüyorum: Mus’ab diyor ki: Babam, Abdullah bin Zübeyr’den işittim: Mâlik ile Mescid-i Nebevî’de idik. Biri gelip, Ebû Abdullah Mâlik hanginizdir dedi. Gösterdik. Yanına gidip selâm verdi. Boynuna sarılıp, alnından öptü. Rü’yâda Resûlullahı burada oturuyor gördüm. Mâlik’i çağır buyurdu. Sen geldin. Titriyordun. Rahat ol yâ Ebâ Abdullah! Otur, göğsünü aç buyurdu. Açınca her yere güzel kokular yayıldı dedi. İmâm-ı Mâlik ağladı ve rü’yânın ta’bîri ilimdir dedi.
İmâm-ı Şafiî ile Ahmed bin Hanbel, İmâm-ı Mâlik’in sohbetinde bulunmuşlardır. Onun ilminden çok istifâde etmişlerdir. Bunların, İmâm-ı Mâlik’in talebesinden olması, O’nun şeref ve üstünlüğüne kâfidir, en büyük vesîkadır. Kendisinden daha bir çok kimseler ilim öğrenip, her biri memleketlerinin imâmı (âlimi) ve insanların rehberi olmuştur. Bunlardan ba’zıları şu zâtlardır: Muhammed bin İbrâhîm bin Dinar, Ebû Hâşim ve Abdulazîz bin Ebî Hazım. Bunların her birisi dinde ehl-i ictihâd sahibi idiler. Osman bin Hakem, Abdurrahmân İbni Hâlid, Muîn bin Îsâ, Yahyâ bin Yahyâ, Abdullah bin Mesleme-i Ka’bunî, Abdullah bin Vehb... gibi daha nice talebesi vardır. Bütün bunlar, hadîs ilminde mümtaz (seçilmiş) âlim olan İmâm-ı Buhârî, Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Ahmed İbni Hanbel, Yahyâ İbni Main ve diğer hadîs âlimlerinin üstâdlarıdır. Celâleddîn Süyûtî, İmâm-ı Mâlik’den hadîs rivâyet eden 993 zâtın isimlerini elifba sırasıyla (Kitâbü tezyin-il-memâlik bimenâkıbı Seyyidina-l-İmâm Mâlik) adlı kitabında yazmıştır.
Mezhebi (ictihâdı): İmâm-ı Mâlik, herhangi bir dîni mes’elenin hükmünü ta’yin için, Kur’ân-ı kerîme, hadîs-i şerîflere, ümmetin icmâına ve lüzum olduğunda kıyasa müracaat ederdi. Ayrıca Medine ehlinin ittifâklarını da, icmâdan başka, müstakil bir delîl kabûl ederdi.
İmâm-ı Mâlik’in bu usûllere göre ictihâd ederek çıkardığı hükümlere, rivâyet yolu veya Hicaz âlimlerinin yolu denir ki, bu yolun imâmı, İmâm-ı Mâlik’dir. O, ictihâdlarıyla müslümanların işlerinde ve amellerinde uyacakları bir yol gösterdi, bu yola Mâlikî Mezhebi denilmiştir. Ehl-i sünnet i’tikâdından olan müslümanlardan, amellerini, ya’nî ibâdet ve işlerini bu mezhebin hükümlerine uyarak yapanlara “Mâlikî” denir.
Allahü teâlâ, bütün müslümanlardan tek bir îmân istemektedir. İslâmiyette, imânda, i’tikâdda tefrikaya, ayrılığa izin verilmemiştir. Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizin inandığı ve bildirdiği ve Eshâb-ı kiramın naklettiği gibi îmân eden müslümanlara “Ehl-i sünnet ve’l-cemâat” veya kısaca “Sünnî” denir. Sünnî müslümanlara, mezheb imâmı olan büyük İslâm âlimleri tarafından, Kur’ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerde hükmü açıkça bildirilmemiş olan ba’zı ibâdetlerin ve günlük muâmelelerin tarifinde ve yapılışında gösterilen ve Allahü teâlânın rızâsına kavuşturan yollara amelî mezhebler (veya fıkhî mezhebler) denilmiştir. Mezheb imâmı olan büyük İslâm âlimlerinin aralarındaki böyle ictihâd ayrılıklarına dînin sahibi izin vermiş ve bu hâl her zaman ve her yerde müslümanların İslâmiyete dosdoğru uymalarını temin ederek, müslümanlar için rahmet olmuştur. Nitekim hadîs-i şerîfte “Âlimlerin mezheblere ayrılması rahmettir” buyuruldu.
İmâm-ı Mâlik, talebelerinin ve kendisine suâl soranların, dinî mes’elelerdeki müşküllerini hallederken, ortaya koyduğu ve takip ettiği usûller, Mâlikî mezhebinin temel kaideleri olmuştur. Mezhebin hükümlerini ortaya koyarken takip ettiği usûl; diğer bütün müctehidlerin usûlüne benzemekle beraber, ba’zı farklılıkları davardı.
Bütün müctehidler, bir işin nasıl yapılacağını Kur’ân-ı kerîmde açık olarak bulamazlarsa, hadîs-i şerîflere bakarlar, bunlar da da bulamazlarsa, bu iş için (icmâ) var ise, öyle yapılmasını bildirirler. İcmâ, Eshâb-ı kiramın ve onlardan sonra gelen Tabiîn denilen âlimlerin bir mes’eledeki sözbirliğine denir. Bir işin nasıl yapılması lâzım olduğu icmâ ile de bilinmezse, müctehidler kendileri kıyasta bulunarak ictihâd ederler, mes’elenin dînî hükmünü bildirirler. Kıyas, Kur’ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde, hakkında açık bir hüküm bulunmayan bir işi, açık hüküm bulunan diğer bir işe benzeterek hükme bağlamaktır.
İmâm-ı Mâlik ( radıyallahü anh ) bu dört delîlden başka, Medîne-i münevverenin o zamanki halkının sözbirliğini de senet kabûl ederdi. Bu âdetleri, babalarından, dedelerinden ve nihâyet Resûlullahtan ( aleyhisselâm ) görenek olarak gelmiştir, derdi. Bu senedin, kıyastan daha üstün olduğunu söyledi. Fakat diğer üç mezhebin imamları, Medine halkının âdetini, dînî hükümlere senet, vesîka olarak almadı. İmâm-ı Mâlik’in ictihâd usûlüne (Rivâyet yolu) denir. Onun mezhebi daha çok Afrika’nın kuzeyinde yayılmıştır. Eskiden Hicaz ve Endülüs (İspanya) bölgelerinde yaygındı.
Mâlikî mezhebinde en meşhûr fıkıh kitabı (Et-Tefrî’ fi’l-furu’) ve (El-İhkâm-ül-fusûl) kitaplarıdır. Bunlar Arapça’dır.
İmâm-ı Mâlik’in ( radıyallahü anh ) menkıbelerinden ve sözlerinden bir kısmı şunlardır: İmâm-ı Şafiî ( radıyallahü anh ) buyuruyor ki:
“Âlimler anıldığı zaman İmâm-ı Mâlik onlar arasında parlak bir yıldız gibidir. Benim üzerimde minneti ve ihsânı ondan çok olanı yoktur.”
Medine Vâlisi, İmâm-ı Mâlik’ten, bir ictihâdından vaz geçmesini istedi. Kabûl etmeyince, kırbaçla vurdurdu. Her vuruşta, “Yâ Rabbi! Onları affet, çünkü onlar bilmiyorlar” diyordu. Nihâyet bayılıp düştü. Sonra aydınca da: “Şahit olunuz, ben hakkımı beni döğenlere helâl ettim” dedi. Halife, vâlinin cezalandırılması için kendisinden izin isteyince ona: “Hayır, ben onu affettim” buyurdu.
Hazret-i imâm, ilim bakımından ne kadar yüksek ise, ahlâk, zühd, takvâ ve kerem bakımından da öyle yüksek idi. İmâm-ı Mâlik, ilimde ve dinde çok edebliydi. Din bilgisine hürmet ve ta’zîmi şaşılacak derecede fazlaydı.
Ebû Abdullah Mevlâ’l-Leyseyn şöyle anlatmıştır: “Rü’yâmda, Resûlullahı gördüm. Mescid’de ayakta duruyordu, insanlar da etrâfını sarmıştı. İmâm-ı Mâlik de önünde duruyordu. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) önünde misk dolu bir kap vardı. O miskten avuç avuç alıp, İmâm-ı Mâlik’e veriyordu. O da insanlara dağıtıyordu.” Bunu Ebû Abdullah’dan nakleden Matraf; “Bu rü’yâyı İmâm-ı Mâlik’in ilimdeki üstünlüğüne ve sünnet-i seniyyeye bağlılığına yordum” demiştir.
Mesnâ bin Saîd el-Kasir şöyle demiştir: İmâm-ı Mâlik’in şöyle buyurduğunu işittim: “Resûlullahı ( aleyhisselâm ) rü’yâda görmediğim hiç bir gece geçmedi. Her gece rü’yâmda gördüm.”
Zehebî, (Tabakat-ül-Huffâz) kitabında hazret-i İmâm-ı Mâlik’i şöyle anlatır:
“Uzun bir ömür, yüksek bir mertebe, parlak bir zihin, çok geniş bir ilim, keskin anlayış, sahih rivâyet, diyanet, adâlet, sünnet-i seniyyeye tâbi, fıkıhta, fetvâda kaidelerin sıhhatinde önde gelen bir zât idi. Fetvâ vermede aceleciliği sevmez, çok kere “Bilmiyorum” derdi. Ve “İlim kalkanı bilmiyorum demekdir” buyururdu.
Birgün Halife Hârûn Reşîd dedi ki: “Yâ imâm senin kitaplarını çoğaltıp, her yere göndereceğim. Herkesin bunlara uymasını ve senin mezhebinde olmalarını emir edeceğim.”
İmâm-ı Mâlik hazretleri: “Yâ halife, hadîs-i şerîfte; “Ümmetimin âlimlerinin ihtilâfı rahmettir” buyuruldu. Âlimlerin ihtilâfı Allahü teâlânın rahmetidir. Hepsi hidâyet üzeredir. Müslümanlar bu rahmetten mahrûm bırakılamaz.” Bunun üzerine halife bu arzusundan vazgeçti. Hârûn Reşîd, İmâm-ı Mâlik hazretlerinden hergün evine gelip, oğlu Emîn ile Me’mun’a ders vermesini istedi. İmâm-ı Mâlik hazretleri Halifeye buyurdu ki:
“Yâ halife, uygun olanı çocuklarınızın bizim eve gelip gitmesidir. Allahü teâlâ, sizi daha azîz etsin! İlmi azîz ederseniz azîz olursunuz; zelîl ederseniz zelîl olursunuz. İlim bir kimsenin yanına gitmez, o ilmin yanına gelir.”
Bunun üzerine halife İmâm-ı Mâlik’ten özür diledi ve hergün çocuklarını imâma göndererek ders aldırttı.
Eserleri: “Muvattâ” adındaki hadîs kitabı çok kıymetlidir. Muvattâ’yı kırk senede meydana getirmiştir. Başlangıçta içinde dörtbin hadîs-i şerîf varken, sonuna doğru bine indirmiştir. Çok âlimler bunu şerh etmiştir. Bu şerhlerinin en meşhûru “el-Müdevvene” adlı eserdir. Bu kitap, hadîs-i şerîfleri fıkıh konularına göre içine almış olup, yazılan ilk hadîs kitabıdır. Bu kitapda ayrıca İmâm-ı Mâlik’in ictihâd ettiği fıkhi mevzûlar da bulunmaktadır. Çeşitli târihlerde basılmıştır. Biri, Yahyâ bin el-Leysi’nin rivâyeti, diğeri de İmâm-ı a’zamın talebesi Muhammed Şeybânî ( radıyallahü anh ) tarafından yapılan iki rivâyeti vardır. Bu eserinden başka Abdullah bin Abdülhakîm Mısrî tarafından rivâyet edilen “Kitâb-üs-sünen” adlı fıkha dâir bir eseri, kadere, kazaî hükümlere dâir ve fetvâlarını bildiren “Risale fil fetvâ” gibi eserleri vardır.
İmâm-ı Mâlik’in ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği ve Muvattâ adlı meşhûr eserine yazdığı hadîs-i şerîflerden ba’zıları şunlardır:
“Bir kişi bir söz söyler de, o sözden dolayı Cehennem ateşine düşeceği hatırına gelmez. Bir kimse de bir söz söyler, bu sözden dolayı Allah’ın kendisini Cennete koyacağı aklına gelmez.”
“Allah yolunda cihada çıkan kimse geri dönünceye kadar hiç usanmadan, yılmadan nafile oruç tutan ve nafile namaz kılan kimse gibidir.”
“Kişinin mâlâya’nîyi (faydasız şeyleri) terk etmesi müslümanlığının güzelliğindendir.”
“Her dînin bir ahlâkı vardır. İslâmın ahlâkı da hayadır.”
“Bir kişi Resûlullaha ( aleyhisselâm ) gelip; Yâ Resûlallah bana hayatıma uygulayacağım bir kaç kelime öğret. Unutacağım çok şey olmasın deyince Resûlullahı ( aleyhisselâm ) “Hiç bir şeye kızma” buyurdu.
“Müsâfeha ediniz (tokalaşınız) aranızdaki kin gider. Birbirinize hediye veriniz ki, sevişirsiniz ve aranızdaki düşmanlık gider.”
Buyurdu ki:
“İnsan kendisi için hayır işlemez, kendisine iyilik yapmazsa, insanlar da ona hayır ve iyilik yapmaz.”
“İlim çok rivâyet etmek değildir. İlm bir nûrdur. Allahü teâlâ bu nûru mü’min kullarının kalbine koyar.”
“Mescide giren münâfıklar, kafesteki serçe kuşlarına benzer. Kafesin kapısı açılır açılmaz uçarlar, kaçarlar.”
“Bir kimse kendini övmeğe başlarsa değeri düşer.”
“İlim öğrenmek istiyen kimsenin vakarlı ve Allahtan korkar halde olması lâzımdır.”
“Kendisine hayrı olmayan kimsenin, başkasına hayrı olmaz.”
“Eğer elimde imkân olsaydı, Kur’ân-ı kerîmi kısa aklıyla, kendi görüşüne göre tefsîr edenin boynunu vururdum.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-5, sh. 257
2) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 135
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 5
4) Hilyet-ül-evliyâ cild-6, sh. 316
5) Fihrist sh. 198
6) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 289
7) Eşedd-ül-cihad sh. 5
? Mîzân-ul-kübrâ cild-1, sh. 45
9) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 11
10) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 168
11) Tehzîb-ül-esmâ ve’l-luga cild-2, sh. 75
12) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 207
13) El-İntikâ sh. 8
14) En-Nücûm-üz-zâhire cild-2, sh. 96
15) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 216
16) Keşf-üz-zünûn sh. 1907
17) Brockelman Gal-1,175, Sup-1, 297
18) Mir’ât-ül-Cinân cild-1, sh. 373
19) El-Bidâye ve’n-nihâye cild-10, sh. 174
20) Tertîb-ul-medârik cild-1, sh. 102
21) Sıfat-üs-safve cild-2, sh. 99
22) Fâideli Bilgiler sh. 157
23) Hidâyet-ül-muvaffıkîn sh. 55
24) Sebîl-ün-necât sh. 24
25) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 1034
26) Rehber Ansiklopedisi cild-8, sh. 138
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
İMÂM-I MUHAMMED (Şeybânî)
İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’nin derslerinde yetişen İslâm âlimlerinin en üstünlerinden ve büyük müctehid. Adı, Muhammed bin Hasen’dir. Künyesi Ebû Abdullah’tır. 135 (m. 752) senesinde Vâsıt şehrinde doğdu. 189 (m. 805)’de Rey şehrinde vefât etti. Dedelerinden olan Hürmüz, hocası İmâm-ı a’zamın da ceddi olup; Bağdâd sultanı idi. Bu zât Hazreti Ömer’i görüp îmân etmişti.
İmâm-ı Muhammed Şeybânî, Vâsıt şehrinde doğdu. Önce Kur’ân-ı kerîmi öğrenip ve sonra bir kısmını ezberledi. Ayrıca başlangıçta Arap lügatını ve rivâyetini de öğrenmiştir. Yaşadığı Kûfe şehri Eshâb-ı kiramdan çoğunun yaşamış olduğu yer olup, hadîs ve fıkıh ve diğer ilimlerin beşiği idi. Daha 14 yaşında iken İmâm-ı a’zamın ders halkasına katıldı. İlk katılışında dînî bir suâl sorup, cevap aldı. İmâm-ı a’zam ( radıyallahü anh ) ondaki ihlâsı, samimiyeti görerek ona duâ etti. Sonra da Kur’ân-ı kerîmi iyice öğrenmesini tenbîh etti. Muhammed Şeybânî yedi gün sonra babası ile İmâm-ı a’zama tekrar gelip, Kur’ân-ı kerîmi ezberlediğini söyledi.
İmâm-ı a’zam ondaki üstün kabiliyeti görüp, babasına “Oğlunda üstün bir kabiliyet ve zekâ var. Onu ilim tahsiline teşvik et” buyurdu. Bundan sonra Muhammed Şeybânî, İmâm-ı a’zama ( radıyallahü anh ) talebe olup, ondan fıkıh ilmini öğrenmeye başladı. Dört sene ondan, daha sonra da aynı usûl üzerine Ebû Yûsuf’dan ders alıp, fıkıh ilminde yüksek bir dereceye ulaştı (Bkz. İmâm-ı a’zam).
Hadîs ilmini ise yine İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe ve Ebû Yûsuf’tan, Kûfe, Basra, Medine, Mekke, Şam, Irak bölgesi âlimlerinden öğrenmiştir. Üç sene zarfında İmâm-ı Mâlik’ten Muvattâ’yı dinlemiş ve 700 hadîs-i şerîf işitmiştir. İmâm-ı Şafiî onun şöyle dediğini nakleder: “İmâm-ı Mâlik’in yanında üç sene kaldım. Ondan yediyüz küsur hadîs-i şerîf öğrendim.” Çok zekî olup, mes’eleleri çabuk hatırlamakta ve sür’atli bir şekilde cevap vermekteydi.
Muhammed Şeybânî varını yoğunu ilme sarf etmiştir. Nitekim Amr bin Ebî Amr, Muhammed Şeybânî’den şöyle nakleder: “Babam 30 bin dirhem miras bıraktı. 15 binini nahiv ve şiire, 15 binini de hadîs ve fıkıh ilmine harcadım” Muhammed Şeybânî, Kûfe’de ilmi İmâm-ı a’zamdan ve Ebû Yûsuftan başka, Mis’ar bin Kedâm’dan, Süfyân-ı Sevrî’den, Amr bin Zer, Mâlik bin Mugavvel’den öğrendi. Ayrıca Enes bin Mâlik, Ebû Amr, Evzâî, Zemat bin Sâlih, Bukeyr bin Âmir’den hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Muhammed Şeybânî, öğrendiği ilmi yaymıştır. Ondan ders almaya ve istifâde etmeye gelenler çok kalabalıktı. Evinde oturacak yer kalmıyordu. İsmail bin Hammâd şöyle der: “Muhammed bin Hasan’ın ilim meclisi, Kûfe mescidinde yirmi sene devam etti.”
Bağdâd’a yerleşip bir müddet kadılık yaptı. Aynı zamanda fıkıh ve diğer ilimleri öğretip, kıymetli talebeler yetiştirdi. İmâm-ı Şafiî başta olmak üzere, Ebû Süleymân Cürcânî, Hiyam İbni Abdullah Ruzî, Ebû Hafs-ı Kebîr, Muhammed İbni Mukatil, Şedad İbni Hâkim, Mûsâ İbni Nasır Râzî, Ebû Ubeyde Kâsım bin Selâm, İsmail bin Nevbe, Ali İbni Müslim Tûsî ve daha bir çok âlim ondan ilim öğrenip, rivâyetlerde bulunmuşlardır. Böylece onun vasıtasıyla İmâm-ı a’zamın bildirdiği Ehl-i sünnet i’tikâdı ve müslümanların işlerinde, ibâdetlerinde, uyacakları din bilgileri her tarafa yayıldı.
İmâm-ı a’zamın fıkhını, ya’nî Hanefî mezhebini yüzlerce kitap yazarak nakleden ve yayan odur. Fıkıh âlimlerinin ikinci tabakasından olup, mezhebte müctehidtir. Hanefî mezhebinde fetvâ verilirken önce İmâm-ı a’zamın sözüne bakılır, onda bulunmazsa Ebû Yûsuf’un sözüne bakılır, onda da bulunmazsa İmâm-ı Muhammed’in sözü ile amel olunur.
Güzel ahlâkı ve üstün hâlleri ile meşhûr idi. Bir meclise girdiği zaman herkes dikkatle onu dinlerdi. İlimdeki üstün vasfıyla ve güzel konuşması ile dinleyenleri doyurur, mes’eleleri gözerdi.
İmâm-ı Şafiî, “İmâm-ı Muhammed gibi üstün ahlâk sahibi, edib ve fakîh az bulunur” buyurmuştur. Vaktini asla boş geçirmezdi. Muhammed İbni Seleme der ki: “İmâm-ı Muhammed her gecenin üçte birinde yatar, üçte birinde namaz kılar, diğer üçte birinde de talebesine ilim öğretirdi. Ebû Ubeyd anlatır: “İmâm-ı Muhammed’in yanına gittim. İmâm-ı Şafiî’nin ilme karşı arzusunu gördüm. İmâm-ı Muhammed’e bir suâl sordu, O da cevap verdi. Şafiî’nin ilme karşı arzusunu görünce kendisine yüz gümüş verip: “Eğer ilimden zevk almak istersen meclisimize devam et bizden ayrılma” buyurdu. İmâm-ı Şafiî şöyle demiştir: “Eğer İmâm-ı Muhammed’den ders almasaydım ben ilmin kapısında kalmıştım. Ben bütün insanlar arasında onun ihsânlarına dâima şükrederim. Ondan öğrendiğim ilimler ile bir deve yükü kitap yazdım. İlmi o kadar yüksekti ki; eğer o bize bizim anlayacağımız derecede hitâb etmeyip, yüksek ilmine göre hitab etseydi, onun sözünü anlayamazdık. Bizim derecemize göre anlayacağımız şekilde konuşurdu. Ondan daha akıllı, daha üstün kimse görmedim. Kendisine niçin çok az uyuyorsun dediklerinde: “Nasıl uyuyabilirim? Bütün müslümanlar, bizim bir işimiz olursa hâlimizi, O’na arz ederiz. Derdimize derman ancak O’dur derken gözüme uyku girer mi?” buyurmuştur. Hanımına “Herşeyi bana sormayınız, her şeyi benden istemeyiniz. Kalbimin ilimden ve dîne hizmetten başka şeylerle meşgûl olmasına sebep olur. Ne isterseniz, ne lazımsa vekîlimden alsanız daha iyi olur” derdi.
Eserleri: İmâm-ı Muhammed’in eserleri Hanefî mezhebi fıkhını nakleden kaynaklardır. O, İmâm-ı a’zamın derslerinde çözülen mes’eleleri ve onun sözlerini yazmak sûretiyle kitaplara geçirmiş ve bu husûsta çok kitap yazmıştır. Bu kitaplar iki kısma ayrılır. Birinci kısım Zâhirürrivâye kitaplarıdır. Bunlar: Mebsut, Ziyâdât, Câmi-i kebir, Câmi-i sagîr, Siyer-i kebîr ve Siyer-i sagîr’dir. Bu kitaplar tevâtür yoluyla nakledilmiştir. İkinci kısım: Nevâdir denilen kitaplar olup, şunlardır: Keysaniyyât, Hârûniyyât, Cürcaniyyât, Rukleyyât, Ziyadet-üz-Ziyadât.
Zâhid-ül-Kevserî’nin yazdığı (Bülûgul emânî fî sîret-il imâm Muhammed İbni Haseniş-Şeybânî) kitabı, İmâm-ı Muhammed’in hayatını ve menkıbelerini uzun anlatmaktadır. Buyurdu ki:
“Büyüklük neseble değil, fazîlet ve olgunluk iledir.”
“Sâdık arkadaş seni hayra teşvik edendir.”
“Bir mecliste ilim ve irfan bulunmazsa, onun yerine o meclisde nefsânî hisler bulunur.”
“Kendi nefsini beğenmek kadar ahmaklık olmaz.”
“Affetmek aklın zekâtadır.”
“Güzel ahlâk kötü nesebi örter.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Târîh-i Bağdâd cild-2, sh. 172
2) El-A’lâm cîld-6, sh. 80
3) Fihrist sh. 387
4) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 184
5) El-Fevâid-ül-behiyye sh. 163
6) Miftâh üs se’âde cild-2, sh. 107
7) Şezerât-uz zeheb cild-1, sh. 321
? Tehzîb-ül-esmâ vel-luga cild-1, sh. 80
9) Cevâhir-ül-Mudiyye V. 121 b, 122 a
10) Şerh-i Siyer-i Kebîr (Ayntabî tercemesi) sh. 6
11) Mu’cem-ül-müellifîn cild-9, sh. 207
12) Bûlug-ul-emânî sh. 1, 82
13) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 1046
14) Rehber Ansiklopedisi cild-12, sh. 299
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
İMÂM-I ZÜFER
Hanefî mezhebinin büyük fıkıh âlimlerinden. Hadîs ilminde de meşhûr bir âlim olup, İmâm-ı a’zamın ( radıyallahü anh ) talebesidir. Künyesi, Ebû Huzeyl’dir. Aslen İsfehânlı olup, 110 (m. 728) senesinde doğdu. 158 (m. 775)’de Basra’da 48 yaşında iken vefât etti. Basra’da yaşadı ve orada kadılık yaptı. Babası Basra şehrinin vâlisi idi. Züfer bin Hüzeyl ilim öğrenmeye orada başladı. Önce hadîs ilmini öğrendi. Sonra Kûfe’ye gidip, İmâm-ı a’zamın ( radıyallahü anh ) derslerine devam etti. Ondan fıkıh ilmini öğrendi ve bu ilimde zamanının meşhûr âlimlerinden oldu. Dünyâya hiç dalmadı. Bütün ömrünü ilim öğrenmek ve öğretmekle geçirdi. Hanefî mezhebi imamlarından ve fukahanın ikinci tabakasından olup, mezhebte müctehiddir. İmâm-ı a’zam onun için “Talebelerimin en mükemmelidir” buyurarak O’nu methetmiştir.
İmâm-ı Züfer, ilimde o derece iyi yetişmişti ki, kendisine bir suâl sorulduğu zaman, geniş cevap verir, anlaşılır bir şekilde izah ederdi. İsbâtı gereken mes’eleleri kat’î delîllerle isbât ederdi. İmâm-ı a’zamın usûlü üzerine ictihâd ederdi. Çok ibâdet eden, doğru sözlü ve ilimde sağlam bir âlim idi. Evlendiğinde hocası İmâm-ı a’zamı düğününe da’vet etmişti. İmâm-ı a’zam düğün sırasında yaptığı bir konuşmasında, “Züfer müslümanların imâmlarındandır. Şeref, haseb, neseb bakımından en tanınmışlardandır” buyurmuştur.
İmâm-ı Züfer bir defasında bir miras mes’elesi sebebiyle Basra’ya gitmişti. Basra halkı ondaki üstün hâlleri görerek olgun ve müstesna bir insan oluşuna hayran kalmışlardı. Bu sebeble Basra’da kalmasını ısrarla istediler. O da bu arzu üzerine bir müddet Basra’da kaldı. İlmiyle ve üstün halleriyle insanlara çok faydalı oldu. Her nerede olursa olsun hiç boş konuşmazdı. Dâima ilmi mes’eleler üzerinde söz söyler, hep bu husûsta konuşurdu. Bulunduğu yerde boş konuşulmaya başlansa hemen o meclisi terk ederdi.
Bir müddet Basra kadılığı yapmıştır. Ayrıca ilim öğretmek ve ders vermekle meşgûl olmuştur. Meşhûr âlimlerden Muhammed bin Abdullah Ensârî, Halef bin Eyyûb, Âsım bin Yûsuf, Hilâl-er-Rey gibi büyük âlimler İmâm-ı Züfer’in ders halkasında yetişmiştir.
İmâm-ı Züfer’e İmâm-ı a’zam sorulduğu zaman, “Biz onun yanında, şahin kuşunun yanındaki serçe gibiyiz” diyerek hocası İmâm-ı a’zamın ilimdeki üstün derecelerini belirtmiştir.
O asrın âlimlerinden biri olan Müzenî’ye, bir zât, Irak’daki fıkıh âlimlerini sormuştur. Ebû Hanîfe hakkında ne dersin deyince, “O fıkıh âlimlerinin efendisi ve en büyüğüdür”, cevâbını vermiştir. Ya Ebâ Yûsuf deyince, “Hadîs-i şerîfe en çok tâbi olandır”, ya Muhammed bin Hasen deyince, “Fürû mes’elelerini en iyi açıklayandır” demiştir. Ya Züfer deyince, “Kıyasta en keskin olandır” demiştir.
İmâm-ı Züfer Basra’ya gidince, kabûl etmek istemediği halde kadılık yapmasını istediler. Bu husûsta çok zorladılar ve bunun üzerine bir müddet kadılık yaptığı, kaynaklarda kaydedilmiştir. Basra’daki ba’zı ilim çevreleri İmâm-ı a’zamın büyüklüğünü anlayamamış olmaları sebebiyle muhalefet göstermişlerdi. Bir kısmı da hasedleri sebebiyle karşı çıkmıştı. İmâm-ı Züfer Basra’ya gidince ilim erbâbı onun yanında toplanıp, ilmi münâzaralar ve müzâkereler yapmaya başlamışlardı. İmâm-ı Züfer’in mes’eleleri ele alış tarzına, yaptığı izahlara ve getirdiği delîlleri işiterek hayran kalmışlardır. Onun anlattığı şeyleri ve yaptığı izahları beğenip, bunları nereden öğrendin demişlerdi. O da Hocası İmâm-ı a’zamdan öğrendiğini söylemiştir. Bu şekilde kurulan her ilim meclisinde yaptığı izahlarla Basra’daki ilim ehli arasında kendisine ve hocası İmâm-ı a’zama ( radıyallahü anh ) karşı bir sevgi uyandı. İmâm-ı a’zamın büyüklüğünü anlayıp, düşmanlık edenler dost oldu. Onu sevmeye ve methetmeye, istifâde etmeye başladılar.
İmâm-ı Züfer, kıyas yapmadaki üstünlüğü ile meşhûr olmuştur. Bu husûsta şöyle buyurmuştur: “Bir mes’elede hüküm verirken o mes’ele hakkında hadîs-i şerîf (eser) bulursak onunla hükmeder, kıyas yapmayız. Eser olunca kıyası terk ederiz. Yoksa, kıyas yaparız...”
Hocası İmâm-ı a’zamın vefâtından sonra sekiz sene gibi kısa bir müddet yaşamış olup, onun mezhebini yaymıştır. İmâm-ı Züfer çok az mes’elede İmâm-ı a’zamdan ayrı ictihâdta bulunmuştur. Hocası İmâm-ı a’zama hayatında ve vefâtından sonra muhalefet etmemiştir. Hanefî mezhebinde, zarûret hâlinde İmâm-ı Züfer’in ictihâdı ile amel etmek caizdir. İbn-i Abd-ül-Berr, şöyle demiştir: “Züfer bin Hüzeyl yüksek bir akıl ve idrâkâ sahip idi. Haramlardan çok sakınan, vera’ sahibi ve hadîs ilminde de sika (güvenilir), sağlam bir âlimdir.” O evliyânın büyüklerinden Dâvûd-i Tâî ile arkadaş olup birbirlerini çok severlerdi. Dâvûd-i Tâî, ibâdetle, zühd ve takvâ ile yaşadı. İmâm-ı Züfer ayrıca ilme devam etti. Hem ilimde, hem de ibâdette çok gayretli bir âlim olup, bunları kendinde toplamıştır, İmâm-ı Züfer vefât edeceği zaman İmâm-ı Ebû Yûsuf ve başkaları (vasıyyet et) dediler. “Şu mal hanımımındır.. Şunlar da, kardeşimin oğlunundur” dedi. Bu sözlerine şaşırdılar. Çünkü kardeşi varken, kardeşinin oğluna bir şey düşmez idi. Vefâtından sonra kardeşi onun zevcesini aldı. Bir oğlu oldu. Mallar oğluna kalınca İmâm-ı Züfer’in kerâmeti belli oldu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Vefeyât-ül-a’yân, cild-1, sh. 317, 318
2) Fevâid-ül-behiyye sh. 75, 77
3) Tabakât-ül-seniyye Varak-128 b, 129 a
4) Cevâhir-ül-mudiyye cild-1, sh. 233, cild-2, sh. 534
5) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 243
6) Mîzân-ül-i’tidâl cild-1, sh. 348
7) Tabakât-ül-fukaha (Taşköprüzâde) sh. 18
? Lisân-ül-mîzân cild-2, sh. 476, 478
9) Fihrist cild-1, sh. 285
10) Tabakât-üş-Şîrâzî sh. 113
11) Keşf-üz-zünûn cild-2, sh. 1782
12) Mevduât-ül-ulûm cild-1, sh. 606
13) El-A’lâm cild-1, sh. 78
14) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 181
15) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye, sh. 1090
16) Eshâb-ı Kirâm, sh. 302
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
İSHÂK BİN YÛSUF EL-EZRÂK
Tebe-i tâbiîndendir. Tabiînden hadîs-i şerîfler rivâyet etti. Hadîs ilminde sika (güvenilir) ve saduk (doğru)’dur.
Aslen Kureyş’ten olup, Mahzûmoğullarındandır. Haccâc bin Yûsuf’un kurduğu Vâsıt şehrinde 117 (m. 735) senesinde doğdu. Tahsiline Vâsıt ve sonra Bağdâd’ta devam etti. Abbasî halifesi Muhammed bin Hârûn Reşîd zamanında 195 (m. 810) senesinde Vâsıt şehrinde vefât etti.
Künyesi Ebû Muhammed olup, babasının ismi Yûsuf bin Mirdâs’tır. Kureyş kabilesinden olduğu için el-Kureyşî, Vâsıt şehrinde oturduğu için el-Vâsıtî nisbet edildi. El-Hâfız, es-Sika ve hassaten el-Ezrâk lakabiyle anıldı. Ebû Muhammed İshâk bin Yûsuf bin Mirdâs el-Kureyşî el-Vâsıtî el-Ezrâk el-Hâfız, Tabiînden birçok zevattan hadîs-i şerîf rivâyet etti. Onların sohbetlerinde bulunmakla şereflendi. Süleymân bin Mihrân, el-A’meş, Saîd el-Cerîrî, Zekeriya bin Ebî Zaîde, Avf el-A’râbî, İbni Avn, Mis’ar, Ömer bin Zer, Süfyân-ı Sevrî, Şüreyk bin Abdullah’dan (r.aleyhim) ilim tahsil edip hadîs-i şerîf rivâyet etti. Hadîs tahsili için Bağdâd’ta bulundu. Hocası Şüreyk bin Abdullah’ın yazarak rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden beşbinini kendisine arz ederek aldı. O, Şüreyk’i ve bildiklerini en iyi bilen insandı. Kırâat ilmini meşhûr kırâat imâmı Hamza ez-Zeyyat’tan aldı.
El-Ezrâk’tan, Ahmed bin Hanbel, Yahyâ bin Muin. Amr el-Nâkıd, Hasan bin Hammâd Seccade, İshâk bin Behlül, Ebû Bekir bin Ebî Şeybe, Dahîm, Kuteybe, Ebû Hayseme, Sâdân bin Nasr, Muhammed bin Ubeydullah el-Münâdî ve diğerleri hadîs-i şerîf rivâyet ettiler.
Ahmed bin Hanbel, Yahyâ bin Muin, Abdullah bin Sâlih el-Iclî ve Muhammed bin Sa’d (r.aleyhim), İshâk bin Ezrâk’ın sika olduğunda ittifâk ettiler. Âlimler, el-Ezrâk’ın teşrik tekbirleri hakkında, en iyi bilgiye sahip olduğunu kabûl etmektedirler.
Çok ibâdet eder, gece uykusunu terk ederdi. Allahtan çok korkar, utancından semâya bakamazdı. Devamlı gözü yerde gezerdi. Yahyâ bin Dâvûd ( radıyallahü anh ) “İshâk bin Yûsuf el-Ezrâk, yirmi sene başını semâya kaldırmadı” demektedir.
Hasan bin Hammâd, İshâk bin Yûsuf el-Ezrâk’ın kendisinden nakleder.
Kûfe’ye girince A’meş’in tek başına mescidin kapısında oturduğunu gördüm. Annemin sözü aklıma geldi. Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) “İlim taleb etmek, her müslüman üzerine farzdır” hadîs-i şerîfini düşündüm, içeri girdim ve selâm verdim. O’na “Ey Ebû Muhammed (A’meş) bana hadîs-i şerîf öğret, ben garip biriyim” dedim. Bana nereli ve kim olduğumu sordu. Söyleyince de, “Senden önce kimseye bahsetmediğim bu hadîs-i şerîfi sana vereyim. O’nu bana Ebû Evfâ rivâyet etti. Peygamber aleyhisâelâm “Haricîler, Cehennemin köpekleridir” buyurdu, dedi.
İshâk bin Yûsuf el-Ezrâk, Hazreti Ali’nin ( radıyallahü anh ): “Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) altın yüzük ve ipekli kumaş kullanmayı erkeklere yasakladı” buyurduğunu rivâyet etti.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Târîh-i Bağdâd cild-6, sh. 319
2) Tezkiret-ül-huffâz cild-2, sh. 320
3) Târîh-i kebir, cild-1, sh. 380
4) Tabakât-ül-kübrâ cild-7, sh. 315
5) Tehzîb üt-tehzîb cild-1, sh. 257
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
İYÂS BİN MUÂVİYE
Meşhûr bir hadîs âlimi. Künyesi, Ebû Vâsile’dir. 46 (m. 666) târihinde doğup, 122 (m. 740) senesinde vefât etti. İyâs bin Muâviye’nin dedesi, Peygamber efendimizle ( aleyhisselâm ) görüşmüştür. İyâs’ı ( radıyallahü anh ) Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) Basra’ya Kâdı ta’yin etmiştir. Hadîs-i şerîf ilminde sika (güvenilir) bir âlimdir. Enes bin Mâlik, Sa’îd bin Müseyyib, Saîd bin Cübeyr, babası, Muâviye ve daha başka büyük zâtlardan (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da, Dâvûd bin Ebî Hind, Hamid-üt-Tavîl, Süfyân-ı Sevrî, Şu’be, Muâviye bin Abdülkerîm ed-Dâl ve diğer zâtlar (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir.
İyâs hazretleri, çok güzel konuşan, fesahat ve belagatta yüksek bir dereceye erişmiş, zekâ ve kavrayışı keskin bir zâttır. Hattâ onun zekâsı ve keskin kavrayışı, darb-ı mesel (atasözü) olmuştur. Meşhûr edebiyatçı Hariri, “Makâmât” isimli eserinin yedinci makamında, “Ben o kadar zekî ve ileri görüşlüyüm ki, zekâm ve firâsetim, İbn-i İyâs’ın zekâ ve fîrâseti gibidir” demiştir.
Buyurdu ki: Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) ile beraberdik. Onun yanında hayadan konuşuldu. Bunun üzerine “Haya, dindendir. Hattâ dinin tamamıdır” dedi. Sonra İyâs bin Muâviye kendisi şöyle anlattı: Dedem babama: “Resûlullahın ( aleyhisselâm ) huzûrlarında idik. Orada hayadan bahsedilmişti. Eshâb-ı kiram: “Yâ Resûlallah! Haya dindendir değil mi?” diye söyleyince, Resûlullah efendimiz “Hattâ dinin hepsidir” buyurdular, diye bildirmiştir.”
İyâs bin Muâviye hazretleri buyurdular ki: “Ayıbını bilmeyen kimse ahmaktır.” “Olgun, taze hurma, zihni kuvvetlendirir.”
“Ben insanlarla konuşurken aklımın yarısı ile konuşurum. Aralarında anlaşmazlık olan iki kişinin muhakemesini yaparken, bütün aklımla dinler, dikkatimi tamamen mes’ele üzerine toplarım. Kaderiyye i’tikâdına sahip, bozuk kimselerle konuşurken de, çok dikkatli ve titiz düşünür ve konuşurum.”
Hakkında söylenilenler ve firâsetleri (işin iç yüzüne nüfuz etme mahareti):
İyâs’ın ( radıyallahü anh ) babası Muâviye bin Kurre’ye “Oğlunun sana karşı tutumu nasıl?” diye sorduklarında “Hayırlı bir evlâd. Bütün ihtiyâçlarımı yerine getiriyor. Bir sıkıntım yok. Aynı zamanda beni, âhıret işlerine yöneltti. Rabbime şükürler olsun, kulluğumu da elimden geldiği kadar yapıyorum” dedi.
İyâs bin Muâviye hazretleri, bir Yahudi’nin: “Bu müslümanlar da ne kadar akılsız insanlar! Sözde Cennetlikler, yiyip içeceklermiş fakat, abdest bozmaya gitmiyeceklermiş. Ne saçma bir iddia” dediğini işitti. Bunun üzerine İyâs bin Muâviye ( radıyallahü anh ) Yahûdîye: “Ey Yahûdî! Sen, her yediğin için abdest bozmıya çıkıyor musun? diye sorunca, Yahûdî “Hayır” cevâbını verdi. İyâs ( radıyallahü anh ); işte, yediklerinin bir kısmı gıda oluyor, Allahü teâlâ, herşeye kadirdir (gücü yetendir). Cennetliklerin bütün yediklerini gıda yapıyor. Bu yüzden onlar, abdest bozmazlar” cevâbını verince, Yahûdî susmak zorunda kaldı.
İyâs ( radıyallahü anh ) Vâsıt şehrinde bulunuyordu. Düz ve geniş bir yerde, kiremit gördü. Bu kiremitin altında küçük bir hayvan var, dedi. O kiremit kaldırılıp, bakılınca, kıvrılmış yatan bir yılan gördüler. Orada bulunanlar hayrette kaldılar. Ona, bunu nasıl anladığını sordular. Bütün bu sahada yalnız şu iki kiremit arasında ıslaklık gördüm. Bundan, o kiremit altında bir hayvan bulunabileceğini düşündüm. Onun için kiremitin altında bir hayvanın bulunduğunu söyledim dedi.
Bir gün, bir yere uğramıştı. “Yabancı bir köpek sesi duyuyorum” dedi. “Nerden biliyorsun?” dediler. “Çünkü, birisi alçak bir sesle, diğerleri şiddetli uluyor” dedi. Bunun üzerine araştırıp baktılar ki: Yabancı bir köpeği bağlamışlar, etrâfında da, mahallenin köpekleri havlıyordu.
Yine bir gün, yerde bir delik gördü. “Burada bir hayvan olması lâzım” dedi. Nasıl biliyorsun? dediklerinde, “Çünkü, yeri ya küçük hayvanlar deler, yahut bitkiler...” dedi.
Birgün kırda bulunuyordu. Su lâzım oldu. Fakat bulamadılar. O sırada bir köpek sesi duydu. “Bu -köpek, bir kuyunun başındadır” dedi. Araştırdılar. Dediği gibi, bir kuyu ve yanında da bir köpek olduğunu gördüler. Nasıl bildiğini sorduklarında: “Ses sanki kuyunun içinden çıkar gibi geliyordu” dedi.
İyâs’ın ( radıyallahü anh ) firâsetine dâir, daha bir çok şeyler vardır. Bunlar toplanıp, büyük bir kitap meydana getirilmiştir. Medâinî’nin; İyâs hazretlerinin firâsetleriyle ilgili bir kitabı vardır.
Emevî halifelerinden Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ), Irak’taki vekîli Adiy bin Ertâ’ya mektûb yazdı. Mektûbunda “İyâs bin Muâviye ile, Kâsım bin Rebîa el-Hıraşî’yi çağır hangisi daha ehil ise onu kadı yap” diye emretti: Adiy bin Erta, ikisini bir araya getirdi. Mevzû görüşülürken, İyâs bin Muâviye ( radıyallahü anh ): “Ey emir! Bizi şehrin büyük iki âlimi olan Hasan-ı Basrî ile Muhammed bin Sîrîn’e sor, dedi. Kâsım bin Rebîa da daha önce onlara gidip gelirdi. Onlara sorulursa, İyâs bin Muâviye’yi tavsiye edeceklerini biliyordu. Onun için, İyâs bin Muâviye, onlara sorulmasını teklif edince, Kâsım bin Rebiâ, onlara sorulmasına bile lüzum yok. Vallahi, İyâs bin Muâviye benden daha âlimdir. Hüküm vermekte de benden daha üstündür. Eğer yalan söylüyor isem; bir yalancının hâkim yapılması helâl değildir. Sözüm doğru ise, sözümün kabûl edilip, İyâs’ın ( radıyallahü anh ) kadı yapılması gerekir, dedi. Bunun üzerine, Adiy bin Erta İyâs hazretlerine dönerek, görüyorsun kadılık sana düşüyor deyip, onu kadı yaptı.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 123
2) Vefeyât-ül-a’yân cild-1, sh. 247
3) Mîzân-ül-i’tidâl cild-1, sh. 283
4) El-A’lâm cild-2, sh. 33
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
KÂSIM BİN MUHAMMED
.Tabiînin büyüklerinden, Medîne-i münevveredeki yedi büyük âlimden biri. İnsanları hakka da’vet eden onlara doğru yolu gösterip, hakiki se’âdete kavuşturan ve kendilerine “silsile-i âliyye” denilen büyük âlim ve velîlerin üçüncüsüdür. Adı, Kâsım bin Muhammed bin Ebû Bekr-i Sıddîk et-Teymî’dir. Babası Muhammed, Hazreti Ebû Bekir’in oğludur. Annesi Sevde, Yezdücerd’in kızı olduğundan, İmâm-ı Zeynel-âbidin ile teyze çocuklarıdır. Babası Mısır’da şehîd edilip küçük yaşta yetim kalınca, halası ve Peygamberimizin mübârek hanımı Hazreti Âişe’nin, yanında büyüdü. Tabiîn devrinde ve Hazreti Osman’ın hilâfeti zamanında 31 (m. 653) yılında doğdu ve 101 (m. 721) veya 106 (m. 725) yılında Mekke ile Medîne arasında Kudeyd denilen yerde hacca veya umreye giderken vefât etti.
Kâsım bin Muhammed, Hazreti Ebû Bekr-i Sıddîk’ın torunudur. Eshâb-ı kiramdan birçoğuna yetişmiş ve onlardan birçok ilim öğrenip başta halası Hazreti Âişe, Ebû Hüreyre, Abdullah İbni Abbâs ve Abdullah İbni Ömer, Hazreti Muâviye gibi meşhûr sahâbîlerden hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuştur. Kendisinden de, Tabiînin büyüklerinden oğlu Abdurrahmân, Sâlim bin Abdullah, İmâm-ı Şa’bî, akranlarından İbn-i Amr, Yahyâ bin Saîd ve Sa’d bin Saîd el-Ensârî, Abdullah bin Ömer, Sa’d bin İbrâhîm, Abdullah bin Avn ve daha birçoğu hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. Tasavvuf ilminde mütehassıs idi. Vera’ ve takvâda (Allahü teâlânın haram ettiklerinden sakınıp kaçınmada) eşi yoktu.
Dedesi Ebû Bekr-i Sıddîk ( radıyallahü anh ) Peygamber efendimizden ve Peygamberlerden sonra insanların en üstünü oldu. Resûlullahdaki bütün üstünlükler, ilimler ve feyizler onda toplanmış ve her bakımdan üstün olmuştur. Kalbe, rûha âit ilimlerin kaynağı idi. Resûlullahın Peygamberlik vazîfelerinden biri de, Kur’ân-ı kerîmin ma’nevî hükümlerini, ya’nî Allahü teâlânın zâtına ve sıfatlarına âit ma’rifetleri, yüksek bilgileri, ümmetinin kalblerine akıtmaktı. Resûlullah efendimiz, tasavvuf ilminin bu yükek ma’rifetlerinin hepsini, Hazreti Ebû Bekr-i Sıddîk’ın kalbine akıttı. O, rûh ilminde de bir mütehassıs oldu. Hazreti Ebû Bekr-i Sıddîk da Resûlullahdan aldığı bu feyzleri, Eshâb-ı kiramdan Selmân-ı Fârisî’nin ( radıyallahü anh ) kalbine akıttı. Rûhu yükselten ve onu besleyen bu ma’rifetlere, Muhammed bin Kâsım da, Selmân-ı Fârisî’nin sohbetlerinde bulunarak yetişip bir rûh mütehassısı olmuştu. Silsile-i âliyye büyüklerinden dördüncüsü olan İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık da, bunun sohbetinden feyz aldı (Bkz. Ca’fer-i Sâdık).
Kâsım bin Muhammed, hadîs ve fıkıh ilminde zamanının en yükseği idi. İlimde ve takvâda eşine rastlanamıyacak bir yüksekliğe erişmişti. Büyük hadîs ve fıkıh âlimlerinden Yahyâ bin Saîd: “Medine’de Kâsım’dan üstün bir kimseye yetişmedik” derken, İbn-i Sa’d da, “Tabakât” adındaki eserinde: “Kâsım, hadîs ilminde sika (güvenilir) bir râvi, fıkıh ilminde yüksek bir âlim ve her bakımdan imâm, önder olan zâttı. Çok hadîs-i şerîf bildirdi. Takvâ ve verâ’ sahibi idi” diyerek kendisini medhetmekte, övmektedir. Ebü’z-Zenâd da: “Ben, Kâsım’dan daha çok hadîs ve fıkıh bilen bir kimse görmedim” demektedir. Yine büyük hadîs âlimlerinden Süfyân İbn-i Uyeyne de, Kâsım bin Muhammed’in devrinin en büyük âlimi olduğunu söylemiştir. Ömer bin Abdülazîz’in de: “Eğer birini yerime halife seçmem icâb etseydi, Kâsım’ı seçerdim” dediği rivâyet edilmiştir. Ömer bin Abdülazîz, halifeliği zamanında Kâsım bin Muhammed’i, halası Hazreti Âişe’ye âit olan ne kadar hadîs-i şerîf ve başka rivâyetler biliyorsa, onların hepsini toplamakla görevlendirmiştir. Hattâ Ömer bin Abdülazîz bir keresinde, ilmin yok olup, âlimlerin son bulması endişesi üzerine Medine vâlisi Ebû Bekir bin Muhammed bin Hazne’ye mektûb yazarak şöyle demiştir: “Resûlullahın ( aleyhisselâm ) hadîs-i şerîflerini, sünnetlerini, Amre binti Abdurrahmân el-Ensârî’nin ve Kâsım bin Muhammed’in rivâyetlerini araştır ve yaz! Zira ben ilmin yok olup, âlimlerin de tükenmesinden korkuyorum.” Amre ve Kâsım bin Muhammed’in her ikisi de Hazreti Âişe’nin talebesi olup, O’nun Resûlallahtan rivâyet ettiği hadîs-i şerifleri en iyi bilenlerdi.
Kâsım bin Muhammed, hadîs-i şeriflerin hem ma’nâsına ve hem de lâfzlarına, harflerine dikkat ederek rivâyet ederdi. Halbuki Tabiînden ba’zı hadîs âlimleri, hadîs-i şerîfleri ma’nâsı ile rivâyet etmekte bir beis görmüyorlardı. Fakat Tabiînden muhaddislerin çoğu hadîs-i şerîflerin, Peygamberimizden işitildiği şekilde rivâyet edilmesi üzerinde ittifâk etmişlerdir. Kâsım bin Muhammed, hadîs-i şerîf rivâyet ederken en ince noktalarına kadar dikkatli hareket eder, bir harfin bile değiştirilmesini uygun görmezdi.
O, fıkıh ilminde de yüksek bir âlimdi. Medine’de yetişen ve kendilerine “fukahâ-i seb’a” adı verilen yedi büyük âlimden birisiydi. Allah ve Resûlü adına konuşmanın ve dînî mes’elelerde fetvâ vermenin mes’ûliyetini en iyi şekilde idrak edenlerdendi. Yahyâ bin Saîd’in bildirdiği şu sözleri, bunu açıkça göstermektedir: “İnsanın, Allahın hakkını bildikten sonra câhil olarak yaşaması, bilmediği şeyi söyleyerek fetvâ vermesinden hayırlıdır.” Halbuki, Abdurrahmân bin Ebû Zenâd, O’nun hakkında: “Peygamberimizin sünnetini Kâsım bin Muhammed’den daha iyi bilen birisini görmedim. Hattâ öyle idi ki, sünneti bilmeyeni âlim saymazdı” diyor. Kendisinden bir mes’ele sorulunca; “Anlamıyorum, bilmiyorum!” derdi. Ona sormayı çoğalttıkları zaman da: “Vallahi, sorduğunuz her şeyi bilmiyoruz. Şayet bilseydik, sizden saklamazdık. Çünkü bildiklerimizi saklamamız bize helâl olmaz” derdi. Dînî mes’eleler hakkında çok hassas davranır, ancak açık olanları hakkında fetvâ verirdi. Her sabah Mescid-i Nebî’ye gelir, iki rek’at namaz kılar, sonra Resûlullahın minberi ile kabri arasına oturur, kendisine sorulan mes’elelere fetvâ verirdi. Nitekim mezheb imamlarından Mâlik bin Enes ( radıyallahü anh ) de onun hakkında: “Kâsım, bu ümmetin, fakîhlerinden idi” buyurmuştu.
Kâsım bin Muhammed, çok mütevâzi, alçak gönüllü idi. Bir gün köylünün birisi O’na gelip; “Sen mi daha çok biliyorsun, Sâlim bin Abdullah mı?” diye sordu. Ona cevap olarak “Burası Sâlim’in evidir” deyip başka hiçbir şey konuşmadı. Muhammed bin İshâk bunun hakkında: “O benden daha iyi bilir deyip, yalan söylemeyi veyahut ben ondan daha iyi bilirim diyerek kendisini üstün göstermeyi istemedi” derdi. Halbuki Kâsım bin Muhammed, her ikisinden daha çok âlimdi. Ebû Eyyûb-i Sahtiyânî de: “Ondan daha faziletli bir kimse görmedim” dedi. İmâm-ı Buhârî de, “Zamanının en fazîletlisiydi” demiştir.
Hazreti Aişe: Peygamberimizin, yağmur yağdığını gördüğü zaman “Allahım! Onu bereketli, mübârek eyle!” diye duâ ettiğini bildirdi.
“Muhakkak ki Allahü teâlâ sizin her birinizi, yavrunuzu beslediğiniz gibi yiyecekle rızıklandırır. Hattâ onu Uhud dağı kadar yapar.”
Peygamberimiz bir kerresinde: “Sizden öncekilerden mahşerde gölgelenecek olanların kimler olduğunu biliyor musunuz?” deyince, Eshâb-ı kiram, “Allah ve Resûlü daha iyi bilir!” dediler. “Onlar, kendilerine haklarından birşey verildiği zaman kabûl ederler. Kendilerinden bir şey istendiğinde hemen verirler ve insanlar hakkında kendileri için olan hüküm gibi hüküm verirler” buyurdular.
“Bir kimse, bir kadının güzelliğine bakmak isteyip de, ondan gözünü çevirirse, Allahü teâlâ onun kalbine ibadet zevkini sokar ve böylece ibadetin tadını bulur.”
Kâsım bin Muhammed şöyle bildiriyor: Resûlullah efendimizin eshâbından birisinin gözleri görmeyip, a’mâ oldu. Sonra O’nu ziyârete gittiler. Bu zât şöyle dedi. “Ben, Peygamberimizi ( aleyhisselâm ) görmek için gözlerimin görmesini istiyordum. Fakat şimdi Resûlullah ( aleyhisselâm ) âhırete irtihâl etti. Allaha yemîn ederim! Eğer Yemen’deki Tübâle beldesinin geyiklerinin bir geyiğindeki gözler bende olsa artık buna sevinmem”.
İmâm-ı Buhârî, Kâsım bin Muhammed’in “Bülûğa erdiğimiz günden beri hep üç rek’at vitir namazı kılındığını gördük” dediğini naklediyor.
Kâsım bin Muhammed, şöyle bildiriyor: “Bir gün halam Hazreti Âişe’nin yanına vardım. O’na: “Ey Ana! Bana Peygamber efendimizin kabrini aç!” dedim. Bunun üzerine bana Hücre-i Se’âdeti açtı. Üç kabir gördüm. Pek yüksek değillerdi. Pek yerle beraber de değillerdi. Üzerlerine kızılca Batha taşcağızları dökülmüştü. Peygamber efendimizin şerefli kabri hepsinden ilerde idi. Hazreti Sıddîk’ın başı, Fahr-i kâinat hazretlerirln mübârek sırtı hizasında, Hazreti Ömer’in başı da Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizin ayağı hizasında idi.”
Yine Kâsım bin Muhammed anlatıyor: “Âdetim üzere yine bir gün sabah namazını kıldıktan sonra, halam Hazreti Âişe’yi ziyârete gittim. O kuşluk namazını kılıyor ve namazında, “Allah, lütuf edip bizi kavurucu azâbdan korudu.” âyet-i kerîmesini okuyor, ağlıyor ve durmadan tekrar ediyordu. Beklemekten usandım. O bitirmedi, ben de bırakarak çarşıya çıktım. Kendi kendime: “İşimi bitireyim, sonra ziyâretine giderim” dedim, işimi bitirip döndüğümde yine aynı hâlde âyet-i kerîmeyi tekrar ederek ağlamakta olduğunu gördüm.
Buyurdu ki: “Bizden önce yaşayan büyüklerimiz, başa gelen musîbetleri güzellikle karşılamayı, kendilerine verilen ni’metleri de tezellül (alçak gönüllülük) ederek karşılamayı severlerdi.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 59
2) Tabakât-ı İbni Sa’d cild-5, sh. 187
3) Hilyet-ül-evliyâ cild-2, sh. 183
4) Tehzîb-üt-tehzîb cild-8, sh. 333
5) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 135
6) El-A’lâm cild-5, sh. 181
7) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 96
? Reşâhat Ayn-ül-hayat sh. 12 (Arapça)
9) Câmi’u kerâmât-il-evliyâ cild-2, sh. 236
10) Rehber Ansiklopedisi cild-9, sh. 324
11) Se’âdet-i Ebediyye sh. 1027
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
KÂSIM BİN MUHAYMİRE
Tanınmış hadîs âlimlerinden. Künyesi Ebû Urve’dir. Kûfe’de doğdu. Ancak, doğum târihi bilinmemektedir. 100 (m. 718) yılında vefât etti. Ticâretle geçimini temin ederdi. Şam’a gidip yerleşti. Orada vefât etti. Abdullah bin Amr bin Âs, Ebû Saîd el-Hudrî, Ebû Ümâme, Ebû Meryem el-Ezdî, Alkame bin Kays, Ebû Bürde bin Ebî Mûsâ, Abdullah bin Akîm, Şureyh bin Hânî, Süleymân bin Büreyde ve başkalarından (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kendisinden de, Ebû İshâk Sebîî, Semmak bin Harb.
Abdurrahmân bin Yezîd bin Câbir, Hakem bin Uteybe, Mûsâ bin Süleymân (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Kâsım bin Muhaymire, ilmiyle amel eden bir zâttı. Az ile kanâat ederdi. Ömer bin Abdülazîz’in yanına gitmişti. Ömer bin Abdülazîz, onun yetmiş dinarlık borcunu ödediği gibi, elli dinarlık da bir maaş tahsis etti. Ayrıca yanına hizmetçi verdi. Bunun üzerine Kâsım bin Muhaymire ( radıyallahü anh ), Ömer bin Abdülazîz’in ( radıyallahü anh ) bu ihsânları karşısında Allahü teâlâya hamd etmiştir.
Kâsım bin Muhaymire’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları:
Ebû Humeyd’den rivâyet etti: “Bir mü’minin başı ağrır veya ona acı veren bir diken isâbet ederse, Allahü teâlâ bu yüzden kıyâmet gününde ona karşılık hem bir derece verir ve hem de günahına keffâret yapar.”
Şüreyh bin Hânî’den rivâyet etti; Hazreti Âişe’ye, mest üzerine meshi sordum. “Ali’ye git” dedi. Hazreti Ali’ye gittim. Ona sorunca, Resûlullah ( aleyhisselâm ) bize “Mukîm olunca, bir gün ve gece, mest üzerine mesh yapabileceğimizi, bu müddetin, yolcu için üç gün üç gece olduğunu.” buyurdu, dedi.
Abdullah bin Ömer’den rivâyet etti: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Müslümanlardan birinin vücûduna bir rahatsızlık gelirse, Allahü teâlâ, onu koruyan hafaza meleklerine, bu kulumun daha önce yapıp da, hastalığı sebebiyle yapamadığı, her gün ve geceki amellerini yapmış gibi yaz, buyurur.”
Buyurdular ki:
“Soframda iki çeşit yemek bulunmamıştır.”
“Kendi görüşünü beğenip, onu kabûl ettirmek için münâkaşa eden ve bunda ısrar eden bir kimseyi görürseniz, onun hüsrana uğraması tamam olmuş demektir.”
“Bir kimse câmiye gittiği zaman, her adımı onun hem bir derece yükselmesine ve hem de, bir günâhının yok olmasına sebeb olur. Aynı zamanda, câmiye kendisinden sonra gelen herkesten, onun için bir miktar sevâb yazılır.”
Anlatılır ki, “Bir kimse insanların başına geçer ve onların ihtiyâcını giderirse, Allahü teâlâ da kıyâmet günü ona yardım eder, sıkıntısından kurtarır.”
Amr bin Şurahbil eş-Şa’bî bildirdi: Eshâb-ı kiramdan Sa’d bin Ubâde’nin oğlu Kays ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Bize, zekât farz olmadan önce, fıtra verir, Ramazan-ı şerîf orucu farz olmadan önce Aşûra orucu tutardık.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-5, sh. 185
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-8, sh. 337
3) Hilyet-ül-evliyâ cild-6, sh. 79
4) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 122
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
KATÂDE BİN DİÂME
Tabiînin meşhûr âlimlerinden. 60 (m. 680) senesinde doğdu. Doğuştan a’mâ idi. 117 veya 118 (m. 735)’de Vâsıt şehrinde 56 yaşında iken tâûn hastalığından vefât etti. Künyesi Ebûl-Hattâb’dır. Çok sayıda âlim yetiştirmiş olan meşhûr bir kabileye mensûb olduğu için ve bu kabilenin meşhûrlarından Sedûs bin Şeyban’a izafeten “Sedûsî’de denilmiştir. A’mâ olmasından dolayı el-Ekmeh, Basra’da yaşadığı için el-Basrî denilmiştir. Böylece ismi Katâde bin Diâme es-Sedûsî el-Ekmeh el-Basrî şeklinde kaydedilmiştir.
İlimde rivâyetine müracaat edilen Katâde bin Diâme; Enes bin Mâlik, Ebu’t-Tufeyl, Saîd bin Müseyyeb, İkrime, Humeyd bin Abdurrahmân bin Avf, Hasan-ı Basrî, Muhammed bin Sîrîn, Atâ bin Ebî Rebâh, Enes bin Mâlik’in oğulları Ebû Bekir ve en-Nadr’dan ve zamanın diğer meşhûr âlimlerinden ilim öğrenip, hadîs rivâyet etmiştir. Kırâat ilmini de Ebû Aliyye’den ve Enes bin Mâlik’ten öğrenip rivâyet etmiştir.
Katâde bin Diâme, tefsîr, hadîs, fıkıh ve diğer ilimlerde asrının en meşhûr âlimlerindendir. İlim aldığı kaynağın sağlamlığı ve üstünlüğü yanında darb-ı mesel hâline gelen şaşılacak derecede bir hafızaya sahipti. İlimde asıl maksada ulaşması, öğrendiği ilmi tatbik etmesi gibi üstün vasıflarıyla eşine az rastlanan bir âlimdir. Kendisinden ilim öğrenen ve rivâyette bulunan; Süleymân et-Teymi, Cerîr bin Hazım, Şu’be bin Haccâc, Ebû Hilâl er-Rasibî, Hemmân bin Yahyâ, Amr bin el-Hâris el-Mısrî, Saîd bin Ebî Arûbe, Leys bin Sa’d, Ebû Uvâne en meşhûr olan âlimlerdir. Pek çok kimse ondan ilim öğrenip, hadîs rivâyet etmiştir.
Katâde bin Diâme ( radıyallahü anh ) Basra’da yaşadı. Ömrünü ilim öğrenmek ve öğretmekle geçirdi. Zamanın âlimleri ilimdeki üstünlüğünü, fazîletini, takvâsını (haramdan kaçınmasını) medh ederek ondan bahsetmişlerdir. Çok hadîs rivâyet etmesiyle tanınmıştır. Kütüb-i sitte denilen altı meşhûr hadîs kitabının hepsinde hadîs rivâyetleri vardır.
Ebû Übeyd şöyle demiştir: “Her gün onun evinde toplanıp çeşitli ilimlerden sorardık. O çeşitli ilimlerde ve değişik mevzûlarda üstün seviyede bir ilme sahipti. Bu seviyede ilme sahip olan bir başkası çok az görülmüştür. O, tefsîr, hadîs, fıkıh ilimlerinde ve târihden şiire kadar her konuda kendisine müracaat edilen mühim bir kaynaktı.” İbni Sîrîn; “Katâde, zamanındaki insanların hafıza bakımından en kuvvetlilerinden idi” demiştir. Kendisi ise: “Bir kerre işittiğim şeyi mutlaka ezberledim. Hiç bir şeyi hiç bir üstada tekrar ettirmedim.” dedi. Selâm bin Miskîn, Ömer bin Abdullah’tan şöyle nakletmiştir: “Katâde bin Diâme, Saîd bin Müseyyeb’in yanına gelip dört gün ondan ilmî mes’eleler sorup cevap aldı. Daha da sormaya devam etmesi üzerine Saîd bin Müseyyeb onun bu hâline hayret ederek, hep sorup dinliyorsun elinde bir şey kalıyor mu? dedi. Katâde bin Diâme şöyle cevap verdi: “Evet size şu mes’eleyi sordum, şöyle cevap verdiniz, şu diğer mes’eleyi sordum şöyle cevap verdiniz.” diyerek, sorup, aldığı cevapları ve dinlediği hadîs-i şerîfleri baştan sona bir bir saydı. Saîd bin Müseyyeb ( radıyallahü anh ) hayretten donup kaldı ve “Senin bir benzerine daha rastlamak zordur” dedi.
Bükeyr bin Abdullah “Ondan daha hafız olanı görmedim. O, işittiği hadîs-i şerîfi derhal ezberler ve aynen naklederdi” demiştir. Hanbelî mezhebinin reîsi Ahmed bin Hanbel de O’nu ilimdeki üstün derecesinden, hafızasının kuvvetinden dolayı methederek şöyle demiştir: “Katâde ehl-i Basra’nın en kuvvetli hâfızlarındandır. Bir gün Câbir bin Abdullah’ın kitâb-ül-Mensek adlı eseri O’nun yanında bir defa okundu. O dinlerken baştan sona ezberledi.”
Katâde bin Diâme, Ehl-i sünnet âlimlerinin usûlü olan nakil esasına son derece bağlı idi. Ebû Hilâl şöyle demiştir: “Katâde bin Diâme’den bir mes’ele sordum. Bilmiyorum dedi. Peki bu husûsta görüşünüz nedir? dedim. Kırk seneden beri kendi görüşüme göre fetvâ vermedim dedi.”
Abdestsiz asla bir hadîs-i şerîf okumamıştır. Bir hadîs-i şerîfi işittiği zaman yüzü değişir, kendini toparlar ve işittiği hadîs-i şerîfi dinlerken ezberlerdi. Yedi günde bir hatim okurdu. Ramazan-ı şerîf gelince üç günde bir, Ramazan’ın onundan sonra da her gece bir hatim okurdu.
Zamanın âlimleri tarafından “Faris-ül-ilim” ilmin süvarisi denilerek ilimdeki kudreti ve ilme hâkimiyeti dile getirilen Katâde bin Diâme hazretlerinin tefsîre dâir rivâyetleri toplanmıştır. Tefsîrine örnek. “...Kim de Allahtan korkarsa, Allah ona (darlıktan genişliğe) bir çıkış yolu ihsân eder. Bir de ona ummadığı yerden rızık verir.” (Talak-3). Katâde hazretleri buradaki çıkışı şöyle tefsîr etmektedir: “Hem dünyâ şüphelerinden, hem de ölüm anındaki acılardan ve kıyâmet gününün şiddetinden kurtuluş ihsân eder.”
Rivâyet ettiği hadîsler:
Enes bin Mâlik’ten ( radıyallahü anh ) rivâyetle Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Kıyâmet alâmetlerinden ba’zıları; ilmin yeryüzünden kalkıp, cehâletin yerleşmesi, içki içilmesi, kadınların çoğalması, erkeklerin azalması (hattâ bir erkeğe elli kadın kadar erkeklerin azalmasıdır).”
Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Birinin evi önünde nehir olsa, her gün beş kere bu nehirde yıkansa, üzerinde kir kalır mı?” diye sordu. Eshâb-ı kiram, “Hayır, yâ Resûlallah” dediler. Bunun üzerine Peygamber efendimiz “İşte, beş vakit namazı kılanların da böyle küçük günahları affolur” buyurdu.
Enes bin Mâlik’ten rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şöyledir: “Eğer benim bildiklerimi bilseydiniz, az güler ve çok ağlardınız.”
“Her kim Allahü teâlâya kavuşmayı dilerse, Allahü teâlâ da ona kavuşmayı diler. Ve her kim Allaha kavuşmayı hoş görmezse, Allah da ona kavuşmayı hoş görmez.”
Hazreti Âişe, “Yâ Resûlallah! Ölümden hoşlanmadığı için mi? O halde hepimiz ölümden hoşlanmıyoruz!” dedi. Bunun üzerine Resûlullah, “Öyle değil! Ancak mü’mine Allah’ın rahmeti, rıdvânı ve Cenneti müjdelendği vakit, Allaha kavuşmayı diler. Allahü teâlâ da ona kavuşmayı diler. Kâfir ise Allahü teâlânın azâbı ve hışmı ile müjdelendiği vakit, Allahü teâlâya kavuşmaktan hoşlanmaz.” buyurdular.
“Allahü teâlânın kulunun tövbesine sevinmesi, sizden birinin çorak bir yerde kaybettiği devesini, uyandığı vakit bulduğundaki sevincinden daha çoktur.”
Buyurdu ki:
“Küçük yaşta ilim öğrenmek, her şeyi ezberlemek, mermere yazı yazmak gibidir.”
“Amel etmeden duâ kabûl olunmaz. Kim güzel amel ederse duâları kabûl olunur.”
“İnsanlara zenginliklerinden ve evlâtlarından dolayı itibar etmeyiniz. Onlara îmânları ve sâlih amellerinden dolayı değer veriniz.”
“Küçük günah işlemek insanı başka bir günaha ve helâka sürükler. Küçük günahtan sakınmak insanı büyük günah işlemekten kurtarır.”
“Allahü teâlâ tevâzu edeni yükseltir.”
“Ey insanlar! Siz sıkıntıya düşmeden, rahatlık içinde hayır ve hasenat yapmak istersiniz. Fakat insan nefsi ihmalkâr, gevşek ve usangaçtır. Halbuki mü’min tahammüllü, azîmli olmalı, zorluklara katlanmalıdır ki, hayır ve hasenat işleyebilsin.”
“Gece gündüz, gizli ve açık Rabbini zikredenin duâsı kabûl olunur.”
“Bir kimse bir bid’at işlerse, onu bu bid’attan vazgeçinceye kadar ikaz etmek gerekir.”
“İnsanlar İslâmiyet gelmeden önce büyük bir gaflet uykusunda idiler, İslâmiyet gelince müslüman olanlar bu gaflet uykusundan uyandılar. Malları ile, canları ile gece gündüz kendilerini Allahü teâlânın rızâsına kavuşturacak vesilelere (sebeplere) yapıştılar ve se’âdete kavuştular.”
“Kim dünyâda Allahü teâlânın emirlerine itaat ederse, âhırette Allahü teâlânın ihsânı ile seçilenlerden olur.”
“Cennette, Cehennemi gösteren bir pencere vardır. Cennet ehli bu pencereden Cehennemdekilerin ba’zısını görür ve onlara der ki: (Sizin bu hâliniz nedir? Biz sizin söylediğiniz İslâm bilgilerine uyarak Cennete girdik) Cehennemde olanlar da diyecekler ki (Biz size yapın dediklerimizi kendimiz yapmaz, yapmayın dediklerimizi ise kendimiz yapardık. Biz de bu sebeple buraya girdik) derler.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-2, sh. 333
2) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 85, 86
3) Tehzîb-ül-esmâ vel-luga cild-2, sh. 57
4) Tezkirât-ül-huffâz cild-1, sh. 22
5) El-A’lâm cild-5, sh. 189
6) Tabakât-ı İbni Sa’d cild-7, sh. 229
7) Tehzîb-üt-tehzîb cild-8, sh. 351
? Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 127
9) Hediyyet-ül-ârifîn cild-1, sh. 834
10) Kâmûs-ül-a’lâm cild-5, sh. 3601
11) Kıyâmet ve Âhıret sh. 229
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
KEHMES BİN HASEN ET-TEMÎMÎ
Büyük bir hadîs âlimi. Künyesi, Ebu’l-Hasen’dir. Doğum târihi bilinmemektedir. 149 (m. 766) senesinde vefât etti. Ebu’t-Tufeyl, Abdullah bin Büreyde, Abdullah bin Şakîk, Yezîd bin Abdullah bin Şuheyr ve daha başka âlimlerden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da oğlu Avn, el-Kettân, İbn-i Mübârek, Vekî’, Mu’temir bin Süleymân, Süfyân bin Hubeyb, Muaz bin Muaz gibi âlimler (r.anhüm) hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler, meşhûr altı hadîs kitabında (Kütüb-i sitte’de) mevcûttur. İbn-i Muin, Ebû Dâvûd, İbn-i Hibbân onun sika, (ya’nî hadîs-i şerîf husûsunda güvenilir ve itimâd edilir) bir âlim olduğunu zikrederler.
Resûlullahtan ( aleyhisselâm ) rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şöyledir: Kehmes bin Hasen, Abdullah bin Şakîk’den şöyle rivâyet etmiştir: Mihcân bin Ezre’ şöyle anlattı: Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) ile beraber Medîne-i münevvere’nin dışında bir yere gitmiş, dönüşümüzde, Mescid-i Nebevî’nin kapısına kadar gelmiştik. Orada namaz kılan birisini gördük. Ben dedim ki: “Yâ Resûlallah! Bu falancadır. Medîneliler arasında en çok namaz kılan budur.” Bunun üzerine Resûlullah efendimiz, “Sakın ona bunu duyurma, yoksa helakine vesîle olursun” buyurdular.
Kehmes ( radıyallahü anh ), Abdullah bin Büreyde’den, o da Yahyâ bin Ya’mes’den rivâyet etti:
“Basra’da kader hakkında ilk önce Ma’bed el-Cühenî konuşmuştu. Ben ve Humeyd bin Abdurrahmân el-Hımyerî, hac veya umre yapmak için yola çıkmıştık. Aramızda, “Resûlullahın ( aleyhisselâm ) eshâbından (r.anhüm) birine rastlasak da, şu adamların kader hakkındaki sözlerini sorsak” diye konuştuk. Bir müddet sonra, mescide girerken Abdullah bin Ömer bin el-Hattâb ile karşılaştık. Hemen yanına gidip; “Ey Ebû Abdurrahmân! Bizim o taraflarda ba’zı kimseler çıktı. Bunlar Kur’ân-ı kerîm okuyorlar ve ilimle de meşgûl oluyorlar. Kader diye bir şey tanımıyorlar. Hâdiselerin, Allahü teâlânın takdîr ve ilmi olmadan kendiliklerinden meydana geldiğini söylüyorlar” dedik. Bunun üzerine Abdullah bin Ömer hazretleri, “Sen onlarla karşılaştığın zaman, kendilerine, benim onlardan, onların da benden uzak olduklarını haber ver. Allahü teâlâya yemîn ederim ki, onlardan birinin Uhud dağı kadar altını olsa, onu Allah yolunda harcasalar, kadere îmân etmedikleri müddetçe, Allahü teâlâ onun bu infâkını (harcamasını) kabûl etmez. Bana babam, Ömer bin Hattab ( radıyallahü anh ) anlattı. Dedi ki: Resûlullahın ( aleyhisselâm ) yanında idik. O vakit, ay doğar gibi bir zât yanımıza girdi. Elbisesi çok beyaz, saçları pek siyah idi. Üzerinde toztoprak, ter, gibi yolculuk alâmetleri görünmüyordu. Resûlullahın eshâbı olan bizlerden hiçbirimiz onu tanımıyorduk. Ya’nî görüp, bildiğimiz kimselerden değildi. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) huzûrunda oturdu. Dizlerini, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) mübârek dizlerine yanaştırdı. O mübârek zât ellerini Resûl-i ekrem efendimizin mübârek dizleri üzerine koydu. Resûlullaha sorarak, yâ Resûlallah! Bana İslâmiyeti, müslümanlığı anlat, dedi. Resûl-i ekrem efendimiz buyurdu ki: “İslâmın şartlarından birincisi Kelime-i şehâdet getirmektir. (Eşhedü enlâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve resûlüh) Yerde ve gökte, O’ndan başka, ibâdet edilmeğe hakkı olan ve tapılmağa lâyık olan hiçbir şey ve hiçbir kimse yoktur. Yalnız Allahü teâlâ vardır. Hakîkî ma’bûd, ancak Allahü teâlâdır. Abdullah’ın oğlu Muhammed, Allahü teâlânın kulu ve Resûlüdür. (Ya’nî peygamberidir diye söylemendir) namaz kılman, zekât vermen, Ramazan-ı şerîf orucunu tutman, gücün yeterse, ömründe bir kerre hac etmen.”buyurdu. O zât bu cevapları işitince “Doğru söyledin” dedi. Bunun üzerine babam (Hazreti Ömer) “Biz onun bu sözüne şaştık. Çünkü hem soruyor, hem de verilen cevâbın doğru olduğunu tasdîk ediyor” dedi. Bu zât yine sorarak; yâ Resûlallah; îmânın ne olduğunu “bana bildir” dedi. Resûlullah efendimiz, “Allahü teâlâya O’nun meleklerine, kitaplarına, Peygamberlerine ve âhıret gününe, kadere, hayrın ve şerrin Allahü teâlâdan olduğuna inanmandır” buyurdu. O zât yine, “Doğru söyledin” dedi. Bu defa, “İhsânın ne olduğunu bana bildir” dedi. Resûlullah ( aleyhisselâm ), “Allahü teâlâya, O’nu görüyormuşsun gibi, ibâdet etmendir. Her ne kadar sen O’nu görmüyorsan da, O seni görmektedir...” buyurdu.
Kehmes hazretlerinin kıymetli sözleri ve menkıbeleri:
O birisine şöyle dedi: “Ben öyle bir hatâ işledim ki, kırk seneden beri onun için, ağlıyorum.” O zât, “O hatâ nedir?” diye sorunca şöyle anlattı: “Beni bir dostum, ziyârete gelmişti. Onun için balık satın aldım. Pişirip yedirdim, sonra, elinin yağı ile bulaşığı gitmesi için, evin yakınında bulunan komşunun duvarından bir miktar, toprak aldım. Fakat komşumun haberi yoktu. Misâfirime elini temizlettim. Ben niçin komşunun duvarından o toprağı aldım diye, hâlâ onun pişmanlığı içerisindeyim, işte bunun için ağlıyorum” dedi.
Kehmes ( radıyallahü anh ) kul hakkına çok dikkat ederdi. Böyle bir hakkın üzerinde bulunmasından çok korkardı. O, bir gün yolda giderken bir dinarını düşürmüştü. Onu aramak için geri döndü. Nihâyet buldu. Allahü teâlâya hamd etti. Fakat bu sefer şunu düşündü. Bu dinar benim mi, yoksa başkasının mı! Ya başkasının ise, o zaman başkasının hakkını almış olacağım diyerek onu almaktan çekindi.
Kehmes hazretleri kireç işçiliği yapar, her gün belirli bir ücret alırdı. Akşam olunca, eve gitmeden önce, kazanmış olduğu ücretin bir kısmı ile meyve alır, onu annesine götürürdü. O annesine çok hizmet eder ve devamlı gönlünü alırdı.
Annesinin hatırını hiç kırmaz, sözlerini yerine getirmekte büyük gayret gösterirdi.
Kehmes’in ba’zı arkadaşları zaman zaman yanına gelir, otururlar idi. Bir gün annesi, “Evlâdım! Senin arkadaşlarını pek beğenmiyorum. Bir daha onlarla oturup kalkma, demişti. Bunun üzerine, Kehmes ( radıyallahü anh ) arkadaşlarının yanına gidip, annesinin sözlerini aynen nakledip, bir daha kendisini aramamalarını söyledi.
Kehmes hazretleri nefsine hiç fırsat vermez, her zaman onu kınardı. Bir gün ve gecede bin rek’at namaz kılardı. Biraz yorgunluk hâsıl olduğu zaman nefsine: “Ey nefsim kalk. Sen her kötülüğün başısın. Vallahi senden, Allah için bir an bile memnun değilim.”
Kehmes bin Hasan ( radıyallahü anh ), Mekke-i mükerremede kırkbin dinara bir ev satın almış, aldıktan sonra da bir hayli masraf yapmıştı. Bir ikindi namazından sonra onun ziyâretine geldiler. Birisi evin tavanlarına doğru bakarak, böyle bir evin olduğu için çok seviniyorsundur herhalde, deyince, “Vallahi değil, kırkbin dört dirheme de almış olsaydım, yine sevinmezdim. Önemli olan hayırlı olmasıdır” buyurdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-6, sh. 211
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-8, sh. 450
3) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-7, sh. 720
4) Kuşeyrî cild-1, sh. 289
5) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 174
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
KİSAÎ
Meşhûr yedi kırâat imamından yedincisi. Tebe-i tabiînden, ya’nî Tabiîni görenlerdendir. Kırâat ilminde işâreti Râ’dır. Kûfe’de nahiv ilminin kurucusudur. Kırâat, nahiv ve lügat ilimlerinde zamanının imâmı olup, diğer İslâm ilimlerinde de söz sahibi bir âlimdi.
İsmi, Ali bin Hamza bin Abdullah bin Osman bin Fîrûz’dur. Ebû, Hasan, Ebû Abdullah ve Ebû Feth künyeleridir. Dedelerinden Fîrûz, Esedoğullarının âzâdlı kölelerinden olduğu için el-Esedî, nahv âlimi olduğu için en-Nahvî, kırâat dersi verdiği için el-Mukrî, lügat âlimi olduğu için el-Lügavî, Kûfe’de yetiştiği için el-Kûfî, Bağdâd’ta yerleştiği için el-Bağdâdî, kendisinin ifâdesine göre, kilim elbise içerisinde ihrama girip Kâ’be’yi tavaf ettiği için veya Hamza Zeyyad’ın meclisinde dizinin üzerine kilim koyduğu için el-Kisâî denilmiş ve bu nisbe ile meşhûr olmuştur. Kendisine, İmâmü’l-kurrâ’, Şeyhü’l-kırâat ve’n-nahv, el-İmâm lakabları verilmiştir.
İmâm-ı Kisâî’nin dedelerinden Fîrûz’un isminden ve ba’zı kaynaklardaki Farsoğlu şeklindeki kayıtlardan, İranlı olabileceği söylenmiştir. Ba’zı kaynaklar ise, Kureyşoğullarından olduğunu söylemektedir.
İmâm-ı Kisâî hazretlerinin doğum yeri ve târihi hakkında bilgi yoktur. Hârûn Reşîd’in maiyetinde iken, İmâm-ı Muhammed Şeybânî hazretleriyle aynı gün ve aynı yerde vefât etti ve oraya defn edildi. Mezarı, Rey yakınlarında Renbuye köyündedir. Yetmiş yaşlarında iken 189 (m. 805) târihinde vefât etmiştir.
Temel bilgilere sahip olduktan sonra, Kûfe’de reîsü’l-kurrâ ve altıncı kırâat imâmı olan Hamza bin Habîb ez-Zeyyâd’ın talebeleri arasına katıldı. Dört defa Kur’ân-ı kerîmi baştan sona hocasına dinletti ve tasdikini aldı. Hocası İmâm-ı Hamza ez-Zeyyâd’tan sonra Kûfe’de reîsü’l-kurrâ oldu. Kendisinden sonra Kûfe’den reîsü’l-kurrâ çıkmadı.
İmâm-ı Kisâî hazretlerinin ilk Lisân hocaları arasında Muâz-ı Herra, Ebû Ca’fer Rüasî gibi meşhûr âlimler vardır. Nahv ilmini, Ebû Amr, Amr bin el-Âlâ, Yûnus bin Habîb, Îsâ bin Ömer ve Süleymân bin Mihrân’dan aldı. Süleymân bin Erkâm ve Ebû Bekir bin Iyyâş’dan Hadîs okudu. Muhammed bin Abdurrahmân bin Ebî Leylâ, Ca’fer-i Sâdık, Seleme bin Ahfeş, Hammâd bin Seleme (r.aleyhim) de hocaları arasındadır.
Kûfe’den sonra nahv ve lügat ilmi tahsil etmek üzere Basra’ya gitti. Meşhûr nahiv âlimi Halîl bin Ahmed’den okudu. O’nun dil üzerindeki bilgilerine hayran olup, bu bilgilere nasıl sahip olabileceğini sordu. Çöllerdeki bedevîlerden öğrenilebileceği, cevâbını alınca yine hocasının tavsiyesiyle Necd, Tihâme ve Hicaz bedevileri arasına gitti. Onların arasında kaldı. Daha sonra buradan öğrendiği lügatleri günlerce göz nûru dökerek kayda geçirdi. Dönüşünde hocası Halîl bin Ahmed ölmüş, yerinde Yûnus en-Nahvî ders vermekteydi. Yûnus, münâzara neticesinde İmâm-ı Kisâî’nin ilmî otoritesini kabûl edip, ondan ders vermesini istedi. Ancak İmâm-ı Kisâî Kûfe’ye geçti.
İmâm-ı Kisâî, Kûfe’ye gelişinden sonra, Abbasî halifesi el-Mehdî’nin oğlu Hârûn Reşîd’e mürebbiyelik teklifini kabûl ederek Bağdâd’a gitti ve orada yerleşti. Ömrünün sonuna kadar Hârûn Reşîd’in yanında kaldı. O’nun oğulları Muhammed Emîn ve Mu’tasım’a mürebbiyelik yaptı. Onlara gerekli olan ilimleri sohbet yoluyla öğretti. Haftanın bir günü saraya gelir, diğer günler Bağdâd ve civarında ilim öğretirdi.
İmâm-ı Kisâî, kırâat ilminin yardımcı ilimlerinden olan nahv ve lügat ilimlerinde zamanının bir tanesi, imamıydı. Ömrünün onbeş senesini, lehçeleri en belîğ ve en fasîh, dilleri hiç karışıma uğramamış olan Necd, Tihâme ve Hicaz bedevîleri arasında geçirdi. Bu bedevîlerden çok istifâde eden İmâm-ı Kisâî, nahv ve lügat ilimlerindeki otoritesini günümüze kadar korumuştur. İmâm-ı Kisâî hazretleri, nahv ve lügat ilimlerinde otorite olmayanın, kırâat ilmine tam sahip olamayacağı düşüncesindeydi. İmâm-ı Kisâî hazretleri, kırâat ilminde, hocası Hamza el-Zeyyâd’ın kırâati ile diğer rivâyetlerden birinin arasında bir kırâati seçmiş ve onu rivâyet etmiştir. Fakat bu kırâati önceki altı imâmın kırâatleri dışında değildir.
İmâm-ı Kisâî, bir gece rü’yâsında Peygamberimizi ( aleyhisselâm ) gördü. Resûlullah ( aleyhisselâm ) O’ndan Kur’ân okumasını istedi. O da Sâffât sûresini okudu. Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) ba’zı tashihler (düzeltmeler) yaptı ve “Ben, kâriler (Kur’ân-ı kerîm okuyanlar) ve meleklere seninle iftihar ederim” buyurdu.
İmâm-ı Kisâî’den birçok âlim ders aldı. Ahmed bin Hanbel, Yahyâ bin Muîn, Ebû Ömer el-Dûrî, Ebû Hars el-Leys bin Hâlid, Yahyâ bin Ziyad el-Fervâ, Ebû Ubeyd-el-Kâsım bin Selâm, Ebû Tevbe, Meymûn bin Nafs, Ali bin Mübârek el-Ahmâr en-Nahvî gibi âlimler en meşhûr talebelerindendir. El-Dûrî ve Ebû Haris kendisinden kırâat nakleden meşhûr râvileridir.
İmâm-ı Kisâî hazretlerinin kurucusu olduğu Kûfe dil mektebinin kitablarını, talebelerinden Muhammed bin Yezîd el-Müberrid tasnif etmiştir.
İmâm-ı Kisâî, zamanının meşhûr âlimleriyle çeşitli mevzûlarda münâzaralarda bulunmuş, onlarla sohbetlerde beraber olmuştur. Basra nahvi mektebinin korucusu sayılan Sîbevevh ile yaptığı münâzara meşhûrdur. İmâm-ı a’zam hazretlerinin talebelerinden İmâm-ı Muhammed’le de sohbet etmiş, İmâm-ı Yûsuf hazretleriyle yaptığı bir münâzarada, talâkla ilgili bir mes’elenin hallini nahiv ilmi yardımıyla kolaylaştırdığı için takdîr edilmiştir.
İmâm-ı Şafiî hazretleri, “Nahivde engin bilgi sahibi olanlar, Kisâî’nin çocukları gibidir” buyurdu. Basra’da büyük âlimlerin önünde altmış sene namaz kıldırıp, bir defa bile hatâ yapmamasıyla meşhûr olan Ebû Hatim Sehl bin Muhammed es-Sicistanî anlatır: “Basra’ya Kûfe’den bir vâli geldi. Âlim ve fâzıl bir zâttı. Ziyâretine gittim. Bana Basra’nın âlimleri kimlerdir, diye sordu. Kırâatte Zeyyâdî, nahvde Ma’zinî, fıkıhta Hilâl bin Yahyâ er-Ra’y, hadîsde el-Sazekûnî en iyi âlimlerdir. Benim de. Kur’ân ilminde vukûfum olduğu söylenir dedim. Vâli, hepsinin toplanmasını emretti. Meclisinde herkese ilim sahasının dışında sorular sordu. Hepsi ilgili âlime sorması gerektiğini, kendilerinin o husûsta malûmatları olmadığını söylediler. Bunun üzerine vâli, “Elli sene ilimle meşgûl olup da, sadece bir sahada ilim sahibi olan ve bundan başka bir şey sorulursa halledemeyen insana yazıklar olsun. Bizim Kûfeli âlimimiz el-Kisâî bunların hepsine cevap verirdi” dedi.”
Ebû Bekir el-Enbârî “İmâm-ı Kisâî, başkalarında olmayan meziyetlere sahiptir. Kur’ân-ı kerîm husûsunda bir taneydi. Herkes onun kırâatini öğreniyordu. Halkı etrâfına toplayıp Kur’ân-ı kerîmi başından sonuna kadar okurdu. Ba’zıları ellerinde mushaflarla gelir onun okuyuşuna göre harekelerdi. Nahiv’de de en büyük âlim O’ydu.. Lisanın nâdir kelime, tâbir ve kaidelerini bilmekte üstüne yoktu” diyerek onun ilmî husûsiyetlerini ortaya sermektedir.
İshâk bin İbrâhîm Mûsilî, “San’atında mahir dört kişi gördüm. Bunlardan biri Kisâî idi. Nahivde ondan üstünü yoktu.” Hârûn Reşîd, meclisinde İmâm-ı Kisâî’nin de bulunduğu bir sırada, “Hayattakilerden ikrama en lâyık olanın kim olduğunu” sordu. Bulunanlar çeşitli cevaplar verdiler. Hiçbirini kabûl etmedi, “İkrama en lâyık olan, oğullarım Emîn ve Mu’tasım’ın hocaları olan Kisâî’dir” dedi.
İbn-i Arabî, “Kisâî, zabt (kelimelerin doğru okunmasında) ve diğer Arabî ilimlerde, kırâatte, insanların en âlimi idi” demiş, Esmaî, İmâm-ı Kisâî’nin talebesi Ferrâ ve İbni Durusteveyh de, O’nun ilminin üstünlüğünü dile getiren sözler söylemişlerdir.
Üçüncü asırda gelerek Kisâî’yi Kurrâ-i Seb’a’dan yedincisi olarak kabûl eden İbni Mücâhid, “O, asrında kırâat ilminde insanların imâmı idi” buyurmuştur.
İmâm-ı Kisâî ve İmâm-ı Muhammed’in aynı günde ve Hârûn Reşîd’in Horasan seferi esnasında vefâtları, halifeyi çok duygulandırmış, Bağdâd dönüşünde “Fıkhı ve nahvi Renbuye’ye gömdüm” demiştir. Meşhûr şâir Ebû Muhammed Yahyâ bin Mübârek, iki büyük âlimin vefâtı üzerine yazdığı mersiyesinde “Artık fıkhî mes’elelerde müşkilimizi kim çözecek, Kisâî’nin ölümü bana hayatı ve lezzetlerini zehir etti. Bunlar gibi âlim, artık bu âleme gelmez” demiştir.
Ebû Zeyd de “Allah rahmet etsin, onunla ilmi de öldü” diyerek ilimdeki kıymetini dile getirmiştir.
Ebû Mishil Abdullah bin Hurceyş anlatır: Vefâtından sonra Kisâî’yi rü’yâmda gördüm. Yüzü dolunay gibi parlıyordu. Nasıl olduğunu sordum. Kisâî de, Kur’ân-ı kerîmin şefaatiyle affedildiğini söyledi. Hamza bin Habîb ez-Zeyyâd ve Süfyân-ı Sevrî’yi sordu. “Onlar İlliyyîn’dedir. Biz onları yıldızlar gibi görürüz” dedi.
Gıybetini yapan bir kimse vardı. O kimse İmâm-ı Kisâî’yi rü’yâsında gördü. Nasıl olduğunu sordu. O da “Allah beni Kur’ân-ı kerîmin şefaatiyle affetti. Resûlullahı ( aleyhisselâm ) gördüm. Bana oku dedi. Ben de Sâffât sûresini okudum. Resûlullah beni beğendi ve sırtımı sıvazladı” dedi. Bu rü’yâ üzerine o şahıs tövbe etti. Bir daha onun gıybetini yapmadı.
Muhammed bin Yahyâ “Diriyken de, öldükten sonra da Kur’ân-ı kerîm okumayı bırakmadı” buyurdu.
Hatîb el-Bağdâdî, târihinde, İmâm-ı Kisâî’nin din ve fazîlette çok üstün olduğunu söylemektedir.
İmâm-ı Kisâî hazretleri, Allahtan çok korkardı. Sâde giyinir, halifenin yanına giderken güzel giyinmekte mahzur görmezdi. Câhil halkla onların anlayacağı dille konuşurdu. Hâfızası kuvvetli, okuması güzeldi. Lisânı fasîhdi. İrâbı düşünmeden konuşur, konuşması iraba uyardı. Zengin olduğu kadar mütevâzi ve cömertti. Bütün İslâm âlimleri gibi ölümü hiç hatırından çıkarmazdı. Ömrünü sadece Kur’ân-ı kerîmin hizmetine adamış ve O’nun şefaatini ümid etmiştir.
İmâm-ı Kisâî hazretleri birçok eser yazmışsa da mevcût olan iki tam, bir de yarıdan çoğu kaybolmuş bir eseri vardır. Bunlardan halk dilinin hatâlarını mevzû edinen “Kitâb-u fî lahn el-amme’si” Mısır’da basılmıştır. Diğer eseri Kitâbü’l-Müştebihâtfi’l-Kur’ân’ın bir nüshası Bayezîd kütübhânesindedir.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-5, sh. 93
2) El-Esnâb vr. 482 ab.
3) Teysîr fi’l-kırâat es-seb cild-1, sh. 7
4) Bugyet-ül-vu’ât sh. 336
5) El-Fihrist cild-1, sh. 29
6) Gayetü’n-nihâye fî Tabakât-ül-Kurrâ cild-1, sh. 536
7) Ravzat-ül-Cennât sh. 451
? İnbâh-ür-rüvât cild-2, sh. 256
9) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 84
10) En-Nücûm-üz-Zâhire cild-2, sh. 130
11) Nüzhet-ül-elibbâ sh. 81
12) Miftâh-üs-se’âde cild-1, sh. 130
13) Târih-i Bağdâd cild-11, sh. 503
14) Vefeyât-ül-a’yân cild-2, sh. 457
15) El-Muhtasar mine’l-muktebes sh. 283
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
LÂHIK BİN HUMEYD
Tabiînin büyüklerinden, fıkıh âlimi ve muhaddis. İsmi Lâhık bin Humeyd bin Saîd bin Hâlid bin Kesir bin Hubeyş İbni Abdullah bin Sudûs es-Sudûsî el-Basrî’dir. Basra’da doğmuş ve büyümüştür. Uzun müddet sonra Horasan’a yerleşmiş ve orada 100 (m. 718) yılında vefât etmiştir. 101 veya 106’da vefât ettiği de rivâyet edilmiştir.
Lâhık bin Humeyd; Ebî Mûse’l-Eş’arî, Hazreti Hasen, Hazreti Muâviye, İmrân bin Husayn, Semure bin Cündeb, İbni Abbâs, Mugîre bin Şu’be, Ümm-ül-mü’minîn Hazreti Hâfsa, Ümmü Seleme, Enes bin Mâlik, Kays bin İbâd ve birçok hadîs âliminden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Katâde, Enes bin Sîrîn, Ebû’t-Teyyâh, Süleymân et-Teymî, Âsım el-Ahvel, Habîb bin eş-Şehîd, Ebû Hâşim er-Rummânî, İmrân bin Hudeyr, Nûh bin Rebîa, Yezîd bin Hayyân, Mukâtil bin Süleymân, Ebû Cerîr ve birçok Tabiînden zât da Lâhık bin Humeyd’den hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. İbni Sa’d, el-İclî, İbni Hirâş, O’nun sika (güvenilir, sağlam) Tabiînden, Basralı ve çok hadîs-i şerîf rivâyet eden bir zât olduğunu söylemişlerdir.
Lâhık bin Humeyd ( radıyallahü anh ) çok ibâdet eden, haramlardan sakınan, haramların kalbin zehiri olduğunu beyan eden bir mübârek zât idi. Va’z ve sohbetlerinde bütün mü’minlere de haramlardan sakınmağı tavsiye ederdi. İnsanların haramlardan sakınmaları, akılları ile ölçülürdü. En akıllı kimsenin Allahü teâlânın men ettiği, yasak ettiği şeylerden en çok sakınan kimse olduğunu beyan eden Lâhık bin Humeyd: “Akıllıların en akıllısı haramlardan en çok sakınan kimsedir” buyurmuşlardır. Çünkü akıl hak ile bâtılı ayıran bir mî’yâr, bir ölçüdür. Haramlara dalan bir kimsede âhıret aklı bulunmadığı açıktır. Zekâ ise akıldan daha başkadır. Lâhık bin Humeyd ( radıyallahü anh ) bunları beyanla “İnsanların en akıllısı olan kimse, haramlardan sakınması en şiddetli olan kimsedir” buyurmuştur.
Hakîki namaz kılmak se’âdetine eren büyük velîlerden olan Lâhık bin Humeyd, uzun uzun namaz kılar ve hiç boş vakit geçirdiği görülmezdi. Buyurdu ki: “Namazların en efdali kıyamı (ayakda durması) çok uzun olan namazlardır. İbâdetlerden en kıymetlisi en efdali de, haramlardan ve şüpheli şeylerden en çok sakınılarak yapılan ibâdetlerdir.” Müslümanların ihtiyâçları için, onların menfaatları için çalışan Lâhık bin Humeyd, dâima iyilik yapılmasını emrederdi. Buyurdu ki: “Alacaklından borcunu almaman mümkün ise bunu yap, alacağını alma. Hakkını, almayı hak ettikten sonra, bu hakkını alacaklına terk etmen, senin için büyük bir mükâfattır, âhırette senin için büyük bir ecir vardır.”
Fıkıh ve kelâm öğrenmeye çok ehemmiyet verirdi. Fıkıh ilmini bilmeden, hiçbir amelin doğru olmayacağını beyân ederdi. Buyurdu ki: “Bir kimsenin fıkıh öğrenmesi Kur’ân-ı kerîmi yeteri kadar öğrendikten sonra, tamamını ezberlemesinden daha fazîletlidir.”
İbni Abbâs’dan ( radıyallahü anh ) rivâyetinde İbni Abbâs ( radıyallahü anh ) buyurdu ki; “Resûlullahın ( aleyhisselâm ) bayrağı siyah, sancağı ise beyaz idi.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 112
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-11, sh. 171
3) Tehzîb-ül-esmâ cild-2, sh. 70
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
LEYS BİN SA’D
Tebe-i tabiînin büyüklerinden, Mısır’da yetişen meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerinden. Adı, Leys bin Sa’d bin Abdurrahmân el-Fehmî’dir. Künyesi Ebu’l-Hâris’tir. Ailesi İran’ın İsfehân şehrinden olup 94 (m. 772) yılında Mısır’ın Kalkaşende kazasında doğdu. Mısır ve Hicaz âlimlerinden ilim tahsil edip, Mısır’da hadîs ve fıkıh tedrisâtiyle meşgûl oldu. Bu ilimlerde, zamanının en üstünlerinden idi. Çok cömert olup, malının tamamını çok kerre Allah rızâsı için fakîrlere dağıtırdı. 175 (m. 791) yılında vefât etti. Kabri, Mısır’da “Karâfet-üs-sugrâ”da olup, meşhûr ziyâretgâhlardan biridir. Doğum ve vefât târihleri husûsunda başka rivâyetler de vardır.
Leys bin Sa’d hazretleri, fıkıhda ve hadîsde Mısır halkının imâmı (âlimi) idi. Mutlak müctehidlerden olup, mezhebi kitaplara yazılamadığı için unutuldu. Onun hakkında, dört hak mezhebten birinin imâmı olan İmâm-ı Şafiî’nin çok hüsn-i zannı vardı. Hattâ Ebû Hatim, İbni Hibbân, İmâm-ı Şafiî’nin şöyle dediğini rivâyet etmiştir. “Leys bin Sa’d, İmâm-ı Mâlik’ten daha fakîh idi. Şu kadar var ki, onu talebeleri zayi’ ettiler.” Ya’nî, O’ndan öğrendiklerini kitaplara yazmadılar. İmâm-ı Ahmed bin Hanbel ( radıyallahü anh ) de: “Leys, ilmi çok ve rivâyet ettiği hadîs-i şerifleri sahih olan bir zâttır. Şu Mısırlılar arasında ondan sağlam olanı yoktur. Ben, Leys bin Sa’d’ın bir benzerini görmedim” demiştir. İbn-i Sa’d da “Tabakât’ında: “Leys bin Sa’d, yaşadığı asırda fetvâ ile uğraşırdı. Hadîs ilminde sika (güvenilir) bir râvi olup, çok hadîs-i şerîf bildirmiştir” demektedir. Ayrıca O, şerefi yüksek ve cömert bir kimse idi. İmâm-ı Nâfi, Leys bin Sa’d’ın Tabiînden ellinin üzerinde âlimle, Tebe-i tabiînden de yüzelliden fazla kimse ile görüşmüştür diyor. Bunlardan Nâfi mevlâ İbn-i Ömer, İbn-i Şihâb-ı Zührî, İbni Ebî Melike, Yezîd bin Ebî Hubeyb, Yahyâ bin Saîd el-Ensârî ve onun kardeşi Abdurrahmân bin Saîd, İbni Iclân, Hişâm bin Urve, Atâ bin Ebî Rebâh, Bükeyr bin el-Eşecc, Haris bin Ya’kûb (r.aleyhim) ve daha pek çok âlimden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de Muhammed bin Iclân, Hişâm bin Sa’d, Yahyâ bin İshâk es-Sılhînî, Ebû Seleme el-Huzâî ve daha bir çok âlim hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuştur. Abdullah bin Ahmed, İmâm-ı Mâlik bin Enes’ten rivâyet ederek diyor ki: “Hadîs bakımından insanların en sağlamı, Mukbirî’den daha çok Leys bin Sa’d idi. O, Ebû Hüreyre’den kendisinin rivâyet ettiklerini ve babasının O’ndan rivâyet ettiklerini ayırıyordu.” Ebû Dâvûd da: “Mısır’da hadîs bakımından Leys bin Sa’d’dan daha sağlamı yoktur. Amr bin Haris de O’na yakındır” dedi. İmâm-ı Esrem de: “Şu Mısırlılar arasında Leys bin Sa’d’dan daha mazbut (zabtı kuvvetli) bir râvi yoktur. Amr bin haris ve diğerleri bunun kadar değillerdi” dedi. Hadîs ilminde yüksek derecelere varan daha birçok âlim, Leys bin Sa’d’ın sika (güvenilir), sadûk, (hadîste rivâyeti sağlam) bir râvi olduğunu haber vermektedirler. Bir ara Bağdâd’a gidip, orada da hadîs-i şerîf ilmîni tahsil etti. İbn-i Şihâbı Zührî’den çok ilim öğrendi. Mısır’dan 161 (m. 777) senesinde Şevval ayında çıkıp, Kurban Bayramında Bağdâd’a vardı. Leys bin Sa’d, fıkıh ilminde de çok büyük bir âlimdi. İmâm-ı Şafiî ve İbni Hıbbân’ın, bu husûsta O’nun hakkında bildirdikleri yukarıda anlatılmıştı. Harmele bin Yahyâ da, O’nun fıkıh ilmindeki üstünlüğünü nakletmektedir. Yahyâ bin Bükeyr de, Şerahbil bin Cemil’den naklederek şöyle bildiriyor: “Emevî halifelerinden Hişâm bin Abdülmelik zamanındaki insanlara yetiştim. O zamanda çok âlimler vardı. Yezîd bin Ebî Hubeyb ve diğerleri Mısır’da bulunuyordu. Leys bin Sa’d, o zaman çok gençti. Fakat herkes onun fazîletini ve dindeki vera’ını (haramlardan çok sakınmasını) biliyorlar ve yanına gidiyorlardı. Ben, Leys bin Sa’d’dan daha mükemmelini görmedim. O, fakîh bir zât olup, Arapçanın nahv bilgisine sahipti. Çok güzel Kur’ân-ı kerîm okuyordu. Hadîs-i şerîfler ve şiirleri ezberliyordu. Müzâkeresi çok güzeldi. Onun gibisini görmedim.” İbn-i Hibbân, “Kitâb-üs-sikâ”sında diyor ki: “Leys bin Sa’d, fıkıh ve diğer ilimler, vera’, fazîlet ve cömertlik bakımından zamanındakilerin büyüklerindendi.” İbni Ebî Meryem de: “Allahü teâlânın yarattıklarından şu zamanda hiçbir kimseyi Leys’den daha fazîletli görmedim. Leys bin Sa’d da bulunan bu haslet, Onu Allahü teâlâya yaklaştırıyordu” dedi.
Yûsuf bin İsmail en-Nebbânî, “Câmi’u kerâmât-il-evliyâ” adındaki eserinde şöyle yazıyor “Leys bin Sa’d, müctehid din imamlarının en büyüklerinden biriydi. Eshâb-ı kiramdan ve Tabiînden sonra bu dîn-i mübîne en çok hizmet edenlerdendir. İmâm-ı Leys, bir defasında ev yaptı. Onu çekemiyenlerden İbn-i Refâ’a, ona inadından gelip bir gece evini yıktı. İkinci defa tekrar yaptı, yine geceleyin yıktı. Üçüncüsünde İbni Refâ’a’ya felç isâbet etti ve bir müddet sonra öldü.
İbn-i Vehb de diyor ki: “İmâm-ı Mâlik bin Enes ve Leys bin Sa’d olmasaydı insanlar yolunu şaşırırdı.”
Leys bin Sa’d, çok cömert olup, malı çok fazla idi. Senelik geliri 80 000 dinardı. Bunların hepsini Allah rızâsı için fakîrlere dağıtır, elinde bir şey kalmazdı. Bunun için kendisine hiç zekât farz olmadı. Her gün fakîrlere 360 altın sadaka vermeden kimse ile konuşmazdı ve buyururdu ki: “Benden bir sadaka veya hediye kabûl eden kimsenin bende olan hakkı, benim onda olan hakkımdan daha büyüktür. Çünkü o, benden, benim için Allahü teâlâya yakınlık vesîlesi olan bir şeyi kabûl etmiştir.”
Bir gün hasta olan İmâm-ı Abdullah’ı ziyârete gitti. Onu ağlıyor görünce, “Ey Abdullah, neden ağlıyorsun?” diye sordu. O, “Bin dinar borcum var!” dedi. İmâm-ı Leys hizmetçisine o kadar parayı getirtti ve borcunu ödedi. Yine bir gün kadının biri İmâm-ı Leys’e gelerek kocasının hasta olduğunu ve evlerinde hiç bal bulunmadığını söyledi ve elindeki küçük kaba bal doldurmasını istedi. İmâm-ı Leys, kendine 6,5 kg. büyüklüğünde bir kap dolusu bal verilmesini emretti. Yanındakiler “Kadının istediği bir şişe baldır” deyince, İmâm-ı Leys:
“Kadıncağız kendi hâlince istedi. biz de ona kendi hâlimizce yardım ettik” diye cevap verdi.
İmâm-ı Leys’in oğlu Şuayb şöyle anlatıyor: “Bir keresinde babamla birlikte hacca gitmiştik. Medine’ye gidince, Mâlik bin Enes, kendisine bir tabak yaş hurma gönderdi. Babam da, tabağa bin dinar altın koyup geri gönderdi.”
Bir gün kendisine üç kişi birlikte gelip fakîr olduklarını söylediler. Onların her birine bin dinar altın verdi. Yine bir defasında İbnü’l-Hey’a’nın evi yanmıştı. Ona da bin dinar altın gönderdi. Kâdı Mansûr bin Ummâr’a da bin dinar gönderdi ve dedi ki: Bunu oğlum Şuayb duymasın. Zira bunu size az görür. Sonra Şuayb’ın bundan haberi yoktu. O da Kâdı Mansûr’a, babasınınkinden bir dinar eksik gönderdi ve dedi ki: “Babamın verdiği gibi olmasın diye bir dinar eksik gönderdim.”
Kâdı Mansûr bin Ummâr şöyle anlatıyor: “Ben, bir zamanlar Mısır’da en büyük câmide va’z ve nasîhat ederdim. Bir Cuma günü idi. İki kişinin kapı önüne gelip beni dinlediklerini gördüm. Cuma namazı bitince, o iki kimse bana: “Leys bin Sa’d hazretleri sizi yanına çağırıyor” dediler. Ben de, “Peki! geliyorum” dedim. Huzûruna varıp selâm verdim. Selâmımı aldı ve bana: “Câmide va’z eden sen misin?” diye sordu. Ben de: “Evet, benim!” dedim. Bunun üzerine bana dedi ki: “Allahü teâlâ senden râzı olsun! Şimdi de gel, yanıma otur ve câmide konuştuklarını burada da anlat!” Yanında bir kaç kişi daha vardı. Ben de, Cennet ve Cehennem hakkında konuştum. Bu sırada baktım ki, Leys hazretleri ağlıyor, öyle ağladı ki, kendinden geçip bayılmıştı. Bir müddet sonra ayıldı ve eli ile bana artık dur, diye işâret etti ve sonra bana, “Adın nedir?” diye sordu. Ben de adımın Mansûr olduğunu söyledim. Sonra, “Kimin oğlusun?” dedi. Ben Ummâr’ın oğlu olduğumu söyledim. Bana “Sen Ebû Serî misin?” diye sordu. Ben de: “Evet! Ben Ebû Serîyim” diye cevap verdim. Bunun üzerine bana: “Sen, Salâtîn (sultanların yaptırdığı büyük) câmilerde va’z ve nasîhat etmeye devam et! Zira ben, Allahü teâlâdan senden daha iyi bahseden birisini göremiyorum. Allaha hamd olsun ki, seni görmeden evvel benim canımı almadı.” Sonra da bir kölesini (hizmetçisini) çağırdı. Hizmetçisi hemen geldi ve ona: “Şöyle şöyle bir kese vardı. Onu alıp getir!” buyurdu. Hizmetçi gidip söylediği keseyi getirdi. İçinde tam bin dinar vardı. Bunu bana verdi ve buyurdu ki: “Sen her zaman böyle va’z et ve yanıma gel, bir kese al! Ben her sene sana bu kadar ya’nî bin dinar veririm.” Ben de: “Ey efendim! Bu bana Allahü teâlânın sizin vasıtanız ile bahşettiği büyük bir ni’metidir” dedim.
.İkinci Cuma günü gelince, tekrar yanına geldim. Yine bir şeyler anlatmamı istedi. Konuşmaya başladığım zaman, ağlamaya başladı. O kadar ki, kendinden geçip bayıldı. Bu hâli Allah sevgisinin kendisinde çokluğundandı. Ben de konuşmayı kestim. Bir müddet sonra yine ayıldı ve bana bir kese uzattı. Baktım ki, içinde tam beşyüz dinar vardı. Ben de: “Allahü teâlâ sizden râzı olsun! Ben, sizden başka kimseden bu cömertliği görmedim” dedim.
Diğer hafta, üçüncü Cuma günü gelince, namazdan sonra yine yanına uğradım. Bana, yine bir şeyler anlatmamı buyurdu. Ben de, konuşmaya başladım. Baktım ki, yine ağlamaya başladı. Uzun müddet ağlaması devam etti. Sonra bana: “Şu sedirin altında bir kese vardır. Onu al!” buyurdu. Ben de aldım, içinde 300 dinar vardı.
Başka bir zaman, huzûruna gittim ve dedim ki: “Ey efendim! Ben hacca gitmek niyetindeyim. Onun için sizinle vedalaşmaya geldim.” Bunun üzerine Leys bin Sa’d hazretleri, bir hizmetçisini yanına çağırdı. Hizmetçi huzûruna geldiği vakit, O’na: “Git, hemen ihramlıkları getir ve Mansûr’a ver! Onun ihramları da bizden olsun!” buyurdu. O da, “Peki!” deyip gitti. Bir müddet sonra geldi. Elinde bir bohça vardı. Bohçanın içinde tam 40 tane ihramlık bulunuyordu. Ben de: “Allahü teâlâ râzı olsun! Ben bu kadar ihramlığı ne yapayım. Bana iki tanesi yeter! Diğerleri fazladır. Onun için iki tanesini alayım, diğerleri kalsın!” dedim. Bana buyurdu ki: “Ey Mansûr! Sen cömert bir kimsesin. Sana bir kavim arkadaş olur. Sen de bu ihramlıkları onlara dağıtırsın. Bu ihramlıkları getiren hizmetçim de sana hediyem olsun” Hizmetçisini de bana verdi.
Leys bin Sa’d çok misâfirperverdi. Gittiği ve bulunduğu her yerde mutlaka misâfir ağırlamaya çalışırdı. Abdullah bin Sâlih diyor ki: “Ben, Leys bin Sa’d ile beraber tam yirmi sene kaldım. Sabah ve akşam yemeğini hiç yalnız yediğini görmedim. Yemeklerini muhakkak misâfirlerle, et yemeğini ancak hasta olduğu zaman yerdi. Muhammed bin İshâk da şöyle diyor: Leys bin Sa’d, bir zamanlar İskenderiye şehrinin deniz sahiline gitti. Yanında üç gemisi vardı. Birisini mutfak için kullanıyordu, ikincisi de, kendine ve çoluk çocuğuna âitti. Üçüncüsünü de misâfirlerine ayırmıştı.
Leys bin Sa’d, ilimde ve ma’rifette yüksek derecelere kavuşmuş olduğundan her sözü hikmetli, dinleyenleri ikna edici idi. Kendisi şöyle anlatıyor:
Bir zamanlar halife Hârûn Reşîd’in yanına gittim. Bana dedi ki: “Ey Leys! Sizin memleketinizin insanları ne hâldedir?” Ben de, ona şöyle cevap verdim: “Memleketimizin hâli, Nil nehrinin hâli gibidir. Nasıl Nil nehrinin rengi, O’nun kaynağına, başına bağlı ise, bizim iyiliğimiz, başımızdaki reîsimize bağlıdır. Eğer Nil nehrinin kaynağı bulanık olursa, Nil nehri de bulanık akacaktır. Fakat nehrin başı saf ve berrak akarsa, Nil nehri de, o zaman saf ve temiz akacaktır.” Bunun üzerine halife: “Çok doğru söyledin, ey Ebû Haris (Leys)!” dedi.
Bir gün Hârûn Reşid ile hanımı Zübeyde, aralarında münâkaşa edip birbirlerine aşırı derece gücenmişlerdi. Bu esnada Hârûn Reşîd, hanımına: “Eğer ben Cennetlik olanlardan değilsem, vallahi sen benden boşsun!” deyip onu şartlı yemîn ile boşadı. Fakat biraz sonra pişman olup, ikisi de çok üzüldüler. Bağdâd’taki bütün âlimleri toplayıp, bu yemîninin dînî hükmünü onlardan sordu. Fakat hiçbir âlim, bu yemîn hakkında hâl çâresi olacak bir fetvâ veremediler, İslâm memleketlerinin her birine yazı ile haber salınıp, bütün âlimleri Bağdâd’ta topladı. Yemîni hakkında onlara da sordu. Her biri ayrı şeyler söyleyip hiçbiri tatmin edici bir fetvâ veremediler. Bunlar arasında Mısır’dan gelen Leys bin Sa’d, meclisin ta sonunda oturmuş hiç konuşmuyordu. Onun bu hâli Hârûn Reşîd’in dikkatini çekti ve hizmetçisine: “Şu meclisin sonundaki ihtiyâr âlime git ve niçin konuşmadığını sor!” dedi. Leys bin Sa’d da: “Diğer âlimlerin hepsi konuştular. Halife de onları dinledi” buyurdu. Bunun üzerine halife Hârûn Reşîd şöyle dedi: “Eğer birkaç âlimin cevâbı ile yetinseydim, zaten Bağdâd’ta binlerce âlim vardı. Bu kadar çok âlimin katıldığı bu meclisi kurdum ki, herkesin ilmine müracaat edeyim ve böylece beni tatmin eden bir cevap bulabileyim!” O zaman Leys bin Sa’d: “Benim fikrimi almak istersiniz, emir buyurunuz, herkes dağılsın. Burada ikimiz yalnız kalalım. O zaman fikrimi sana açıklarım” buyurdu. Hârûn Reşîd emir verdi. Bütün âlimler oradan ayrıldı. Ancak halife ile Leys bin Sa’d ve bir de hizmetçisi Lûlû kaldılar. Leys bin Sa’d: “Ey mü’minlerin emîri! Benim sana söylediklerim hakkında, bana bir teminat verir misin ki, her söylediğimden ve yaptığımdan bana zarar gelmesin?” dedi. Halife, “Evet! Sana her türlü teminat verilmiştir. Emîn olabilirsin ki, sana hiçbir zarar gelmez.” Bunun üzerine Leys bin Sa’d, bir Kur’ân-ı kerîm getirilmesini istedi ve halifeye dedi ki: “Ey mü’minlerin emîri! Şu Mushafı eline al ve baştan sonuna kadar sayfa sayfa aç! O da aynen söylediği gibi tek tek açtı. Rahmân sûresine geldiği zaman, bu sûreyi okumasını söyledi. Sûrenin başından okumaya başladı. Tam, “Her kim ki, Allahü teâlâdan korkarsa, ona iki Cennet vardır!” âyet-i kerîmesine gelince, “Dur, ey mü’minlerin emîri! dedi. Halife, bu işten birşey anlıyamamıştı. Hattâ kızar gibi oldu. Önce verdiği sözü hatırlattıktan sonra Leys bin Sa’d, O’na “Sen, Allahtan korkarsın değil mi?” diye sordu O da: “Vallahi, ben Allah’tan korkuyorum” dedi. O zaman Ley” bin Sa’d da: “Ey mü’minlerin emîri, sana müjdeler olsun! Allahü teâlâ sana bir değil, iki Cennet verecektir” buyurdu. Halifenin yemînine çâre olan fetvâyı işiten hanımı Zübeyde de çok sevindi. Halife ona: “Sen çok doğru söyledin ve iyi fetvâ verdin!” dedi. Bundan sonra da: “Şimdi benden ne dileğin varsa iste!” dedi, Leys bin Sa’d da: “Şu yanınızdaki hizmetçiyi ve Mısır’da senin ve hanımının arazilerini de isterim. Fakat mallarınızı emânet ve âriyet olarak istiyorum. Mülkünü istemem!” dedi. Halife de: “Arazilerimizin hepsi mülk olarak senin olsun! Emânet değil” dedi. O da, mülkünü istemediğini, sadece kullanmak üzere istediğini bildirince, halife onun isteğini kabûl etti. Kendisi ve hanımı Zübeyde tarafından çeşitli kıymetli hediyeler ve ikramlar takdim edilip izzet ve ikramla Mısır’a uğurlandı.
Leys bin Sa’d’ın rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerde, Peygamberimiz buyurdu ki: “Vallahi ben, günde yetmiş kerreden fazla Allaha tövbe eder, istiğfarda bulunurum.”
“Bir kimse, namazdan sonra 33 kerre (Sübhanallah), 33 kerre (Elhamdülillah), 33 kerre (Allahü Ekber) ve bir kerre de (Lâ ilahe illâllahü vahdehü lâ şerike leh. Lehülmülkü ve lehülhamdü ve hüve alâ, külli şey’in kadir) derse, Allah onun bütün günahlarını affeder. Günahları, deniz köpükleri kadar çok olsa bile!..”
“Sizden biriniz kıbleye karşı bevl etmesin!”
“Ben sizi, sarhoş eden her şeyden men ediyorum.”
“İnsanoğlunda üçyüz altmış organ, yahut kemik, yahut mafsal vardır. Bunlardan her biri için her gün bir sadaka var: Her iyi söz bir sadakadır. İnsanın kardeşine yardım etmesi bir sadakadır. Verdiği bir içim su sadakadır. Yoldan eziyet veren şeyi gidermek bir sadakadır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-5, sh. 248
2) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 127
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-8, sh. 459
4) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 207
5) Mîzân-ül-i’tidâl cild-3, sh. 423
6) Hilyet-ül-evliyâ cild-7, sh. 318
7) Târîh-i Bağdâd cild-13, sh. 3
? Câmi’u kerâmâti’l-evliyâ cild-2, sh. 238
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MA’RÛF-İ KERHÎ
Evliyânın büyüklerinden. Adı Ma’rûf bin Fîrûz olup künyesi Ebû Mahfûz’dur. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. 200 (m. 815) senesinde Bağdâd’ta vefât etti. Bağdâd’ın Kerh beldesinden olduğu için Kerhî denilmiş olup, Ma’rûf-i Kerhî olarak tanınmış, Sofıyye-i aliyyenin büyüklerindendir. Tasavvufta örnek, Hak teâlâya giden yolun rehberi, çeşit çeşit latifelerle seçilmiş, zamanındaki âşıkların efendisi idi.
İranlı hıristiyan bir anne ve babanın çocuğu iken, hıristiyanlığı öğrenmesi için bir rahibe gönderilmişti. Kardeşi Îsâ O’nun İslama gelişini şöyle anlatmaktadır: “Ben ve kardeşim Ma’rûf bir okula gidiyorduk. Hıristiyan idik. Hıristiyan hoca (râhib) çocuklara (Hâşâ) Allahü teâlâ üçtür. Baba, Oğul, Rûh’ül-kudûs derdi. Kardeşim Ma’rûf, Allah birdir birdir diye bağırırdı. Râhib O’nu her tarafı yara bere içerisinde bırakacak şekilde döverdi. Bu böyle devam etti. Nihâyet bir gün her tarafını parçalar şekilde dövünce kaçtı. Ve bir daha dönmedi. Bunun üzerine annem O’na olan sevgisinden hergün gözyaşı dökerdi. “Eğer Allahü teâlâ oğlumu geri gönderirse, o hangi dinde ise ben de o dine tâbi olacağım” derdi. Annesi böyle ağlayıp gözleri yolları beklerken, evden kaçan Ma’rûf-ı Kerhî kendi hâlini şöyle anlatmaktadır “Ayaklarım şişmiş, elbiselerim parçalanmış bir halde Kûfe’ye geldim. Âdetim mescidlerde kalmaktı. Burada da mescide gittim. Orada mübârek, yüzü nûr saçan bir zâtın etrâfında bir kısım insanlar halka olmuşlar ve onun anlattıklarını dinliyorlardı. Cemâat o zâtı öyle dinliyorlardı ki, sanki başlarının üzerinde kuş vardı. O zâta yaklaştım ve dinledim. Şöyle diyordu: “Kim Allahü teâlâdan tamamen yüz çevirirse, Allahü teâlâ da ondan tamamen yüz çevirir. Kim kalbiyle Allahü teâlâya kavuşmayı arzu eder ve O’na koşarsa: Allahü teâlâ onu rahmetiyle karşılar. Bütün herkesin kalbinde O’nun muhabbeti hâsıl olur, O’na gelirler. Derdlere ve belâlara sabır eden kimseye de rahmetini ihsân eder.” Bu zât Muhammed İbni Semmâk idi. O’nun bu sözleri kalbime çok te’sîr etti ve beni yaratan Allahü teâlâya yöneldim. Benim gizli ve açık her şeyimi bilen, O’na kavuşmağı istedim. Allahü teâlâ da duâmı kabûl buyurdu. Bu sırada İbni Semmâk aniden sustu. Sonra insana çok te’sîr eden bir sesle “Bağdadlı genç nerede?” diye sordu. Oradaki cemâat bana baktı. Çünkü orada benden başka yabancı yoktu. Beni Şeyh İbn-i Semmâk’a götürdüler. İbn-i Semmâk başımı okşadı ve: “Merhaba ey Rabbin’i arayan kişi. Merhaba ey Allah’ın sevgisine ve muhabbetine kavuşan kişi” dedi. Bu sözleri işitince, babama beni kötüleyen rahibi hatırladım ve ağlamaya başladım. Bunun üzerine “Sen ağlıyor musun?” dedi: “Evet efendim” dedim ve rahibin sözünü hatırladım. Çünkü o rahib hep hakaret ederek beni babama kötülerdi. Tam bu sırada “Rahibin sözü mü?..” diye sordu. Ben buna çok hayret ettim. Bunu nasıl biliyordu. “Evet” dedim. Bana “Allahü teâlâya duâ et. Senin duân müstecâbtır (kabûl olur)” buyurdu ve ben de Allahü teâlâya duâ ettim. Daha sonra öğrendim ki, râhib de müslüman olmuş ve sâlih mü’minlerden olmuş. Sonra İbni Semmâk beni İmâm-ı Ali Rızâ’ya götürdü. Durumu O’na anlattı ve O’nun elinde müslüman oldum.”
Müslüman olan ve ilim tahsil eden Ma’rûf-ı Kerhî, uzun seneler sonra memleketine döndü. Büyük bir sabırla onu bekleyen annesi bağrına bastıktan sonra hangi din üzeresin diye sordu. Ma’rûf, İslâm dîni üzereyim deyince annesi, “Eşhedü enlâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve resûlühü.” diyerek îmân ile şereflendi. Bunun üzerine bütün aile müslüman oldu.
Ma’rûf-ı Kerhî dînin emirlerini gözetmekte, ibâdette, haram ve şüphelilerden kaçmada çok meşhûr olmuştu, İmâm-ı Ali Rızâ’nın hizmetinde bulunmuş, O’nun çocuklarıyla beraber yaşamış ve ehl-i beytten bilinmiştir. İmâm-ı Ali Rızâ ( radıyallahü anh ) “Ma’rûf, huy ve muhabbet bakımından ehl-i beyttendir. Fakat ırk ve neseb bakımından değil. Muhakkak o kerem ve izzet bakımından, Selmân-ı Fârisî’nin ceddimize ilhak edilip ehl-i beytten sayıldığı gibi, O da bize dâhil edilmiştir.
Ma’rûf-ı Kerhî, Dâvûd-i Tâî hazretlerinden feyz almış olup; büyük velilerden Sırrî-yi Sekâtî de, Ma’rûf-ı Kerhî’den ders ve feyz alarak yetişti. Hârûn Reşid ile aynı zamanda yaşadı. Muhaddis olup, zamanının meşhûr hadîs âlimlerinden hadîs dinlerdi.
Ma’rûf-ı Kerhî, Bekir bin Huneys, Rabi’ bin Sabîh ve bir çok âlimden hadîs öğrendi. Halef bin Hişâm, Zekeriyyâ bin Yahyâ el Mervezî, Yahyâ bin Ebî Tâlib ve bir çok hadîs âlimi de Ma’rûf-ı Kerhî’den hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir.
Ma’rûf-ı Kerhî ( radıyallahü anh ) Bağdâd’ın imâmı ve zahidi lakabını aldı. Dinde imâm olup, fıkıh, hadîs, tefsîr ve kelâm ilimlerinde büyük âlimdir. Bütün bu ilimlerde huccet (senet) idi. İctihâd makamına erişmişti.
Abdülazîz bin Mansûr diyor ki: Babamdan işittim: “Biz Ahmed bin Hanbel ile beraber idik. Ma’rûf-ı Kerhî’den bahsedildi. Orada olanlardan ba’zıları O’nun ilmi zayıfdır dediler. Bunun üzerine Ahmed bin Hanbel ( radıyallahü anh ) “Böyle konuşmayın. Siz Ma’rûfun kavuşmuş olduğu ilimden bir şeye kavuşabildiniz mi?” diye cevap vererek onları susturmuştu. Ahmed bin Hanbel ve Yahyâ bin Mûîn, Ma’rûf-ı Kerhî’ye müracaat ederler ve bir çok mes’eleleri O’ndan öğrenirlerdi”
Yahyâ bin Muin ve Ahmed bin Hanbel, Ma’rûf-ı Kerhî’nin ( radıyallahü anh ) yanına geldiler. Yahyâ bin Muin, Ma’rûf-ı Kerhî’ye: Secde-i Sehv’i sormak istiyordu. Ahmed bin Hanbel Yahyâ’ya “Sus” dedi. Fakat o susmadı ve “Yâ Ebel-Mahfûz, Secde-i Sehv hakkında ne dersin?” diye sordu. Ma’rûf-ı Kerhî, “Kalbin namazdan gâfil olup, namazdan başka bir şeyle meşgûl olmasından dolayı bir cezadır” deyince. Ahmed bin Hanbel ( radıyallahü anh ) “Bu ne güzel ve ne ma’nâlı bir cevaptır” buyurdu.
Kerâmet ve menkıbeleri çoktur. Cömertlik ve kerem sahibi olup, sağlığında ve vefâtından sonra da yardım yapan dört büyük velîden biridir. Bunlar Ahmed bin Hanbel, Ma’rûf-ı Kerhî, Bişr-i Hafî ve Mansûr bin Ammâr’dır.
Ma’rûf-ı Kerhî’ye, “Muhabbet nedir?” diye sordular. Cevaben buyurdu ki:
“Muhabbet, öğrenmek ve öğretilmekle elde edilen bir şey değildir. Ancak Allahü teâlânın bir ihsânı ile elde edilir.”
Buyurdu ki, “Kulun mâlâya’nî (boş ve fâidesiz) konuşması, Allahü teâlânın onu zelîl ve yalnız bırakmasının alâmetidir.”
“Tasavvuf, hakîkatları almak ve halkın elinde olan dünyâ malından ümidini kesmektir, uzaklaşmaktır.”
“Evliyânın üç alâmeti vardır: Düşüncesi Hak ola, işliyeceği işi Hak ile işleye, meşgûliyeti dâima Hak ile ola.”
“Üstün olmak sevdasında olan, ebedî olarak felah bulmaz, kurtulamaz.” “Sualsiz ve karşılıksız vermeğe çalış.”
“Allahü teâlâ bir kuluna iyilik murâd ederse; hayırlı amel kapısını açar, söz kapısını kapar. Kişinin işe yaramaz söz konuşması bedbahtlıktır. Kötülük murâd ettiğinde bunların aksini yapar.”
“Amelsiz Cenneti istemek ve emir olunduğunu yapmadan rahmet ummak, cahillik ve ahmaklıktır.”
“Sâlihler için çokluğun, sıddîklar için azlığın önemi yoktur.”
“Dilini (başkalarını) kötülemek ve aşağılamaktan koruduğun gibi, medh etmekten de koru.”
“İlim sahibi, ilmiyle âmil olduğu takdîrde, bütün mü’minlerin kalbi onun olur” (ya’nî bütün mü’minler onu sever).” Ma’rûf-ı Kerhî ( radıyallahü anh ) bir gün namaz kılmak için ikâmet okudu ve sonra Muhammed bin Ebî Tevbe’ye öne geçip namaz kıldırmasını istedi. Kendisi imâm olmadı, müezzinlik yaptı. Muhammed bin Ebî Tevbe imamlık yapmaktan çekindi ve Ma’rûf-ı Kerhî’ye “Eğer bu namazı kıldırırsam başka namaz kıldırmam” dedi. Ma’rûf-ı Kerhî bu sözü beğenmedi ve “Nefsinden konuşuyorsun. Başka bir namaz kıldıracağını düşünmek (başka bir namaz vaktine kadar yaşayacağım diye konuşmak) tûl-i emel (uzun arzu) sahibi olmaktır. Tûl-i emel sahibi olmaktan Allahü teâlâya sığınırız. Çünkü tûl-i emel, hayırlı amel yapmaya mâni olur” buyurdu.
“Dünyâ dört şeyden ibârettir: Mal, söz, uyku ve yemek. Mal; insanı Allahü teâlâya isyan ettirir. Söz, insanı Allahü teâlâdan oyalar. Uyku, insana Allahü teâlâyı unutturur. Yemek ise insanın kalbini katılaştırır” buyurdu. Sırrî-yi Sekâtî buyurdu ki: Ma’rûf-ı Kerhî’yi şöyle söylerken işittim: “Kim kibirli olur, kendini büyük görürse Allahü teâlâ onu yere vurur, kim Allahü teâlâ ile münâzea ederse (karşı gelirse) Allahü teâlâ ona gazâb eder. Kim Allahü teâlâya hîle yapmaya kalkarsa, O Allahü teâlâya boyun eğer (hilesinden vazgeçer). Kim Allahü teâlâya tevekkül eder O’na sığınır ve güvenirse; Allahü teâlâ onun yardımcısı olur. Kim Allahü teâlâya tevâzu’ ederse Allahü teâlâ onu yükseltir.” Ma’rûf-ı Kerhî’ye “Dünyâ sevgisi kalbden nasıl çıkar?” diye sorulduğu zaman buyurdu ki, “Allahü teâlâya karşı hâlis sevgi, tam bir muhabbet ve hüsn-ü muâmele ya’nî Allahü teâlânın râzı olduğu işleri yapmak ve men ettiklerinden sakınmak ile” cevâbını verdi.
Mertliğin alâmeti üçtür. “Hilafsız tam bir vefa, istenmeden vermek ve kendisine cömertlik, iyilik yapılmadan başkalarını medh etmek” buyurdu. Bir adam Ma’rûf-ı Kerhî hazretlerine gelerek “Ey efendim. Benim Allahü teâlâya nasıl kavuşacağımı bana öğretir misin?” dedi. Ma’rûf-ı Kerhî onun elinden tuttu ve padişahın kapısına getirdi. Kapının önünde ayağı kırık duran bir adam buldular. Soru soran zâta o kimseyi gösterip “İşte bunun gibi olursan Allahü teâlâya vâsıl olursun” buyurdu. Bununla, ayağının ikisi de kırık bir köle, efendisinin kapısının önünde nasıl durur hiçbir yere ayrılmazsa; bir kul da Allahü teâlânın kapısında her an bekler. Hiç ayrılmaz ve isyan etmezse, Allahü teâlâya kavuşur demek istedi. Bir kimse gelip kendisinden kalbinin yumuşaması için duâ etmesini istedi ona; “Ey kalbleri yumuşatan Allahım! Ölüm benim kalbimi yumuşatmadan sen benim kalbimi yumuşat” diye duâ et buyurdu. Sırrî-yi Sekâtî hazretleri “Kavuştuğum bütün ni’metlere Ma’rûf-ı Kerhî hazretlerinin bereketiyle kavuştum” buyurdu.
Buyurdular ki: “Dişi hayvana bile bakmaktan sakınınız.”
“Kim öldükten sonra unutulmak istemezse, güzel (amel) işlesin ve isyan etmesin.”
“Allahü teâlâ mü’minlerden bir zümreyi kabirlerinden kanatlı olarak diriltir. Sur üfürüldüğü zaman kabirlerinden uçarlar. Cennet-i a’lâya koşarlar. Onları melekler karşılar ve onlara “Siz kimsiniz?” derler. Onlar “Mü’minlerdeniz, Ümmet-i Muhammeddeniz, Ümmet-i Kur’ândanız” derler. Melekler “Siz Sırâti gördünüz mü?” derler. “Hayır” diye cevap verirler. “Siz Haşrı gördünüz mü?” “Hayır.” “Siz Allahü teâlâyı gördünüz mü?” “Biz O’nun nûrunu gördük.” “Peki siz dünyâda ne amel yapardınız?” “Biz O’na kulluk ettik. O’ndan başka herşeyden yüz çevirdik. Allahü teâlâ bize hesaba çekilecek bir dünyalık vermedi” derler.”
“Kim mü’min kardeşinin bir aybını örterse, Allahü teâlâ onun bu işinden dolayı bir melek yaratır, O’nun elinden tutar ve O melekle beraber Cennete girer.”
“Her kim günde üç kere “Allahım Muhammed ( aleyhisselâm ) ümmetini islâh et” diye duâ ederse âbidlerden sayılır.”
Kendi kendine dövünür, “Ey nefs hâlis ol ki halâs (kurtuluş) bulasın” buyurur ve ağlardı.
Bağdâd ahâlisi ve bütün müslümanlar tarafından devamlı hürmet edilirdi. Kabri, duâların kabûl edildiği hastaların şifâ bulduğu bir yerdir. Duâların kabûl edildiği herkes tarafından tecrübe edilmiştir. İmâm-ı Yâfiî de bunu bildirmektedir.
Ma’rûf-ı Kerhî ( radıyallahü anh ), talebesi Sırrî-yi Sekâtî’ye buyurdu ki: “Eğer Allahü teâlâya duâ eder ve birşey istersen, O’na benim ismimi vesîle et, benim hürmetime iste!”
Muhammed bin Hişâm diyor ki: Ma’rûf-ı Kerhî bana “Sana on cümle öğreteceğim; beşi dünyâ, beşi âhıret içindir. Bunlar ile kim duâ ederse Allahü teâlâ onun duâsını kabûl buyurur” dedi. Ben “Yazayım mı?” diye sordum. “Hayır Behr bin Hânis nasıl tekrar tekrar okuyup bana öğrettiyse, sana da tekrar tekrar okuyup öğretirim” dedi. “Dînim için Allah bana kâfidir. Dünyâm için Allahü teâlâ bana kâfidir. Ehemmiyetli işlerim için Allahü teâlâ kerîmdir ve bana kâfidir. Bana haksızlık etmek isteyenlere hilm ve kuvvet sahibi olan Allahü teâlâ kâfidir. Bana kötülük etmek isteyenlere, Şedîd olan Allahü teâlâ bana kâfidir. Ölüm ânında rahîm olan Allahü teâlâ bana kâfidir. Kabir suâlinde raûf olan Allahü teâlâ bana kâfidir. Hesâb anında kerîm olan Allahü teâlâ bana kâfidir. Mîzân ânında latif olan Allahü teâlâ bana kâfidir. Sırât’ta, kadîm olan Allahü teâlâ bana kâfidir. Kendisinden başka hiçbir ilâh olmayan Allahü teâlâ bana kâfidir. O Arş’ın Rabbidir ve ben O’na tevekkül ederim.”
Muhammed bin Mansûr Tûsî haber veriyor. Bağdâd’ta Ma’rûf-ı Kerhî’nin ( radıyallahü anh ) huzûruna gittim. Yüzünde bir yara izi gördüm. “Dün burada iken yüzünüzde bir şey yoktu. Bu nedir bir şey mi oldu?” diye sordum. “Seni ilgilendirmeyen şeyi sorma, sana yarayanı sor” dedi. “Allah aşkına söyle” dedim. Şöyle anlattı; “Bu gece namaz kılıyordum. Mekke’ye gidip Kâ’be’yi tavaf etmek istedim. Su içmek için zemzem kuyusuna gittim. Ayağım kaydı ve yüzüm oraya çarptı. Bu iz ondandır.”
Abdest almak için Dicle’ye gitti. Kur’ân-ı kerîm ve seccadesini namaz kıldığı yerde bıraktı. Bir kadın gelip bunları alıp giderken Ma’rûf arkasından koştu ona yetişti ve yüzünü görmemek için başını eğip “Kur’ân-ı kerîm okuyan çocuğun var mı?” diye sordu. Kadın hayır deyince “Kur’ân-ı kerîmi bana ver seccade senin olsun” buyurdu. Kadın O’nun bu güzel hareketine çok şaşırdı. Her ikisini de oraya bıraktı. Ma’rûf-ı Kerhî hazretleri “Seccadeyi al sana helâl ettim” buyurdu. Kadın utanarak hemen oradan uzaklaştı gitti. Ma’rûf-ı Kerhî hazretleri herkese merhamet eder ve herkesin ıslâhı için çalışırdı.
Bir gün, talebeleriyle Dicle kenarındaki bir hurmalıkta oturuyorlardı. Baktılar ki, Dicle’nin yukarısından bir kayık geliyor. Kayıkta bir kaç erkek içki içiyor, nâra atıyorlar. Bu nahoş manzara karşısında talebeleri şöyle söyledi: “Efendim bir duâ edin de, Allahü teâlâ bunları bu nehirde boğsun ve insanlar onların zararlarından kurtulsunlar.”
Şöyle buyurdu: “Yâ Rabbi! Sen bu kullarını dünyâda neşelendirdiğin gibi âhırette de neş’elendir.” Talebeleri bu duânın ma’nâ ve sırrını anlamadıklarını söylediler. Bunun üzerine “Benim söylediğimi (Allahü teâlâ) bilir. Bekleyin şimdi sırrı açığa çıkar buyurdu.” O topluluk Ma’rûf-ı Kerhî’yi görünce sazlarını kırdılar, şaraplarını döktüler ve titremeye başladılar. Ma’rûfun el ve ayaklarına kapanıp tövbe ettiler. Ma’rûf-ı Kerhî, “Gördüğünüz gibi herkesin istediği oldu; ne onlar boğuldu, ne de bir kimse onlardan rahatsız oldu” buyurdular.
İbni Merdeveyh şöyle anlatır: “Biz Ma’rûf-ı Kerhî ile beraber oturduk. Onun yüzünden nûr fışkırdığını gördüm. O nûr her tarafa yayılıyor ve aydınlatıyordu.” Kendisine “Yâ Ebâ Mahfûz! Senin suyun üzerinde yürüdüğünü işittim” dedim. Bunun üzerine “Benim asla su üzerinde yürümem diye birşey yoktur. Fakat ben bir tarafa geçmek istediğim zaman, nehrin iki kenarı birleşir ve ben geçerim” buyurdular.
Muhammed bin Muhallid dedi ki: Hasan bin Abdülvehhâb’a Ma’rûf-i Kerhî’nin hayatı okunuyordu. Buyurdu ki: “Ma’rûf-ı Kerhî’nin suyun üzerinde yürüdüğünü söylerler. Eğer bana O’nun havada yürüdüğü söylenilse; onu tasdîk ederim.”
Ma’rûfun ( radıyallahü anh ) bir dayısı şehrin vâlisi idi. Vâli, bir gün şehrin kenar mahallelerini dolaşıyordu. Ma’rûfu gördü. Bir kenarda oturmuş ekmek yiyor, önünde de bir köpek; bir lokma kendi ağzına, bir lokma da köpeğin ağzına koyuyordu. Dayısı, köpekle birlikte yemeğe utanmıyor musun dedi. Utandığım için bu zavallıyı yediriyorum dedi ve başını kaldırıp havadaki bir kuşa seslendi. Kuş uçup geldi, eline kondu ve kanadıyla başını ve gözünü örttü? Ma’rûf: “Allahtan utanandan herşey utanır” buyurdu ve dayısı bu hâli görüp, bu sözü işitmekle hem hayret etti, hem de oradan uzaklaştı.
Bir gün abdesti bozuldu. Hemen oracıkta teyemmüm etti. “İşte Dicle, niçin teyemmüm ettiniz” dediklerinde, “Oraya gidinceye kadar acaba yaşayabilir miyim? Ölüverirsem abdestsiz olmıyayım” dedi.
Halîl Sayyâd anlatır: Oğlum Muhammed kaybolmuştu. Annesi ve ben şaşkına dönmüştük. Ma’rûf-i Kerhî’ye geldim ve: “Ey Ebâ Mahfûz, oğlum kayboldu, annesinin aklı başından gitti” dedim. “Ne istiyorsun buyurdu?” “Allaha duâ edin de, çocuğumuzu bize iade etsin” dedim. “Yâ Rabbi, gök senin, yer senin, arasındakiler de senin. Muhammed’i gönder” dedi. Şam kapısına geldim. Oğlumu orada gördüm. “Oğlum Muhammed, geldin mi?” dedim. “Şimdi Enbâr şehrinde idim. Birden kendimi burada buldum” dedi.
Âmir bin Abdullah el-Kerhî anlatır: Benim hıristiyan bir komşum vardı. Bir gün bana geldi ve “Ey Ebâ Âmir, benim senin üzerinde komşuluk hakkım vardır. Senden bir ricam var. Beni Allah’ın sevgili bir kuluna bir velîye götürmedin ki, o velî zât Allahü teâlânın bana bir evlât vermesi için duâ etsin” dedi. Bunun üzerine bu hıristiyan komşumu Ma’rûf-ı Kerhî’ye götürdüm. Onun işini ve ricasını anlattım. Ma’rûf-i Kerhî de onu İslama da’vet etti. Müslüman olmasını istedi. Komşum “Yâ Ma’rûf, benim hidâyetim senin elinde değildir. Ancak Allahü teâlâ hidâyet eder, bir kimseyi doğru yola kavuşturur. Ben senden duâ istemeğe geldim. Müslüman olmağa gelmedim” dedi. Bunun üzerine Ma’rûf-ı Kerhî ellerini kaldırdı “Allahım senden bu kimseye anne ve babasına itaatkâr bir evlât vermeni istiyorum ki, anne ve babası onun elinde müslüman olsun” diye duâ etti. Allahü teâlâ duâsını kabûl etti ve bu kimsenin bir oğlu oldu. Bu çocuk zamanındaki çocuklardan ve akranlarından çok akıllı ve çok zekî oldu. Büyüdüğü zaman babası onu bir rahibe götürdü. Ona hıristiyanlığı ve İncîl’i öğretmesini istedi. Rahib onu önüne oturttu. Kendisine bir yazı tahtası verdi ve benim okuduğumu, söylediğim şeyleri söyle dedi. Bu çocuk “Hayır söylemem, dilim teslisi söylemeye (Allah üçtür demeye) kapalıdır. Kalbim ise Allahü teâlânın sevgisiyle meşgûldür” dedi. Rahib “Ey oğlum ben sana bunu sormadım” dedi. Çocuk “Peki neyi sordun?” dedi. Rahib “Ben sana, benden sorup öğrenmek ve anlamak istediğin şeyi sordum” dedi. Bunun üzerine çocuk “Aklımın kabûl edeceği, zihnimin ve kalbimin idrak edeceği şeyi bana öğret” dedi. Rahib “Ey oğlum (elif) de” diyerek alfabenin ilk harfini söyledi. Çocuk şiirle şöyle dedi: “(Lafza-i celâlin başındaki) vasıl elifi her kalbi, ezelî ve ebedî sıfatlar sahibi olan sevgiliye (Allahü teâlâya) vasletti, kavuşturdu. Hoca “Oğlum BE de” diye söyledi. Çocuk yine şiirle! “BE, Allahü teâlânın BEKÂ (sonu olmamak) sıfatının harfidir” dedi. Hoca SÂ, CİM, HA ve bütün harfleri söyledi. Çocuk da hepsine manzûm ve o harflerle ilgili Allahü teâlânın sıfatlarını anlatan şiirlerle cevap verdi. Bu cevapları duyunca rahib şaşırıp kaldı. Kalbinde bir ürperti duydu ve kendisini bir titreme aldı. İslâm dîninin dışındaki bütün dinlerin bâtıl olduğunu anladı. Rahibteki bu değişikliği görünce genç:
Ağlatan, güldüren, öldüren, dirilten bir
Allaha yemîn ederim ki,
O’nun kapısından başka bir kapıya giden,
mutlak zarar etmiştir.
Allah’ın rızâsından başka bir şeyi
maksûd edinenler yolunu şaşırmıştır.
Hakîki maksad Allahü teâlânın rızâsıdır.
Ondan başkasına gidenlere yazıklar olsun.
Affeden, ihsân eden Allahü teâlâ,
O’ndan başkasından ne zarar gelir ne fayda.
Hâlık-ı âlem Allahım ne a’lâdır,
ne alâ kul isyan eder de, yine örter o aliyy-ül-a’lâ.
Âlemde kendisinden başka rab olmayan
Allah, noksanlıktan münezzeh.
Sever kendisinin emirlerine
nehiylerine uyanları ol münezzeh.
Beyitlerini söyledi. Rahib işittiği sözler karşısında aklı başından gitti. Bu çocuğun kendinden konuşmadığını ve buna bu hikmetli sözleri söyletenin Allahü teâlâ olduğunu anladı, işte tam bu sırada içinden gelerek “Eşhedü enlâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve resûlüh” diyerek îmân etti. Sonra çocuğun elinden tutarak babasına getirdi. Babası oğlunun rahible beraber geldiğini görünce, ona doğru yöneldiler. Rahibe bakınca yüzünde bir nûr parladığını gördü. Rahibe “Oğlumun zekâsını nasıl buldun?” diye sordu. Rahib, “Onun sözlerine kulak ver” dedi. Sonra söylediklerini babasına anlattı. Babası, “Muhtaçlara yardım eden Allahü teâlâya yemîn ederim ki, bunlar ondan değildir. Bunlar Ma’rûf-i Kerhî’nin duâsı bereketiyledir. O’nun kerâmetidir” dedi. Sonra “Ey oğlum, senin vasıtanla bizi Cehennemden kurtaran Allahü teâlâya hamd ederim. Muhakkak ki biz çok kötü bir halde idik, imansız idik” dedi ve Kelime-i şehâdet getirip, îmân etti. Daha sonra bütün ailesi de müslüman oldu. Evlerindeki haç işâretlerini kırdılar. Allahü teâlâ, Ma’rûf-ı Kerhî hazretleri vasıtasıyla bunlara hidâyet nasîb etti ve Cehennem ateşinden kurtardı.
Sırrî-yi Sekâtî ( radıyallahü anh ) anlatır: “Ma’rûf-ı Kerhî’yi rü’yâmda gördüm. Arşın altında durmuş, gözü açık halde kalmış, hayran, hareketsiz, kendinden geçmiş bir halde idi. Allahü teâlâ, meleklere, bu kimdir? buyurdu. Yâ Rabbî, sen daha iyi bilirsin dediler. Allahü teâlâ: “Bu Ma’rûfdur. Benim muhabbetimden mest ve hayran olmuştur. Beni görmeyince, kendine gelmez” buyurdu.
Ma’rûf-ı Kerhî, Ramazan ayından başka bir ayda, nafile oruç tutarken Bağdâd çarşısından geçiyordu, ikindi vakti bir sebil su dağıtıcısı, (Benim suyumdan içene Allahü teâlâ rahmet etsin) diye bağırıyordu. Hazreti Ma’rûf, sucunun elindeki bardağı alıp içti. Talebeleri dedi ki: “Efendim siz oruçlu değil miydiniz?” “Evet oruçlu idim. Fakat bu su dağıtıcısının duâsı üzerine nafile orucu bozdum.”
Ma’rûf-ı Kerhî vefât edince, kendisini rü’yâda gördüler, dediler ki: “Allahü teâlâ, sana ne muâmele eyledi?” “O su dağıtıcısının duâsı ile daha fazla ihsâna kavuştum” dedi.
Sırrî-yi Sekâtî ( radıyallahü anh ) anlatıyor: Bir bayram günü hazret-i Ma’rûfu hurma toplarken gördüm ve sordum, “Bunları ne yapacaksın.” “Şu çocuğu ağlarken gördüm ve niçin ağladığını sordum. Bana yetim olup anne ve babasının olmadığını, arkadaşlarının yeni elbiseleri ve oyuncukları olup kendisinin olmadığını söyledi. Şimdi bunları toplayıp satacağım, ağlamayıp oynaması için O’na oyuncak satın alacağım” dedi. Bunun üzerine “Bu işi bana bırak” deyip çocuğu alıp götürdüm. Yeni güzel elbiseler ve oynaması için bir oyuncak aldım. Çocuk o zaman memnun oldu. Bundan sonra kalbime bir nûr geldi, kalbim parladı ve hâlim bambaşka oldu.”
Ma’rûf-ı Kerhî ( radıyallahü anh ) hastalanıp yatağa düştüğü zaman Sırrî-yi Sekâtî hazretleri vasıyyetini sordu. “Vefât ettiğimde şu gömleğimi sadaka olarak ver. Çünkü dünyâya geldiğim gibi gitmek isterim” buyurdular.
Ma’rûf-ı Kerhî ( radıyallahü anh ) herkese hüsn-i muâmelede bulunduğundan vefât ettikten sonra hıristiyanlar ve yahûdîler O’nun kendilerinden olduğunu iddia ettiler. Müslümanlar ise “O bizdendir” dediler. Bu iddialar olurken hizmetçilerinden biri gelip: “Efendimizin bize şöyle bir vasıyyeti var.”
“Benim cenâzemi yerden kim kaldırırsa ben o zümredenim” buyurdu diye haber verdiler. Hıristiyan ve yahûdîler geldiler. Mübârek cenâzesini yerden kaldıramadılar. Müslümanlar cenâzesini kaldırdılar ve oraya defn ettiler.
Ma’rûf-ı Kerhî hazretleri, ne Cennet arzusundan, ne de Cehennem korkusundan dolayı ibâdet etti. O yalnız Allahü teâlâya olan aşkından ve muhabbetinden dolayı ibâdet etti. Allahü teâlâ da O’nu en yüksek makamlara yükseltti ve aradaki perdeleri kaldırdı. Hem Hak teâlânın hem de halkın sevgilisi oldu.
Ma’rûf-ı Kerhî ( radıyallahü anh ), Enes bin Mâlik ve İbni Ömer’den ( radıyallahü anh ) şu hadîs-i şerîfi rivâyet etti: Peygamber efendimize ( aleyhisselâm ) Eshâb-ı kiramdan birisi geldi: “Yâ Resûlallah beni Cennete götürecek ameli göster” diye sordu. Peygamberimiz ( aleyhisselâm ): “Gazâblanma, kızma” buyurdu. O zât “Bunu yapamazsam yâ Resûlallah” diye sorunca; Peygamberimiz, “Her gün ikindi namazından sonra yetmiş kerre istiğfar et. Allahü teâlâ senin yetmiş senelik günahını affeder.” buyurdu. O zât “Yâ Resûlallah yetmiş senelik günah işlememişsem” diye sorunca; Peygamberimiz ( aleyhisselâm ), “O zaman annenin yetmiş yıllık günahı affolur” buyurdu. O zât “Peki annem ölmüş ve de yetmiş yıllık günah işlememişse ne olur” diye sorunca Peygamberimiz ( aleyhisselâm ), “Akrabalarının yetmiş yıllık günahı affolur” buyurdu.
Yine Ma’rûf-ı Kerhî ( radıyallahü anh ), Enes bin Mâlik’den ( radıyallahü anh ) rivâyetle Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “Kim müslüman kardeşinin bir ihtiyâcını giderirse; (nafile, bir) hac ve umre yapmış gibi sevâb kazanır.”
Amr bin Dinar ve İbni Abbâs ( radıyallahü anh ) rivâyetle Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdu: “Kim uyurken “Allahım bizi mekrinden (aldatmandan, azâblarını ni’met şeklinde göstermekten) emîn kıl. Bize zikrini unutturma ve bizi gâfiller zümresinden eyleme. Allahım bizi en sevdiğin zamanlarda (seher vakitlerinde) bizim seni hatırlamamızı nasîb eyle ki o vakitler de sen, sana ibâdet eden, seni zikreden kullarından râzı olursun. O vakitte senden bir şey isteyip sonra ihsânına kavuşmayı, duâ edip kabûlünü nasîb eyle, mağfiret dileyip atfımızı nasîb eyle” diye duâ ettiğin zaman Allahü teâlâ o sevdiği saatte (seher vaktinde) bir melek yaratır. O melek o kimseyi seher vaktinde uyandırır. Eğer uyanmazsa bu melek göğe çıkar. Allahü teâlâ başka bir melek gönderir. Onu uyandırır. Eğer uyanmazsa bu iki melek o vakti ihyâ ederler. Eğer uyanır ve duâ ederse duâsı kabûl olunur. Eğer uyandıktan sonra kalkıp ibâdet etmezse, Allahü teâlâ o meleklerin sevâbını ona verir.”
Ma’rûf-ı Kerhî, Abdullah bin Mûsî, Abdüla’lâ, Yahyâ bin Ebî Kesir, Urve, Hazreti Âişe’den Resûlullahın şöyle buyurduğunu rivâyet etti: “Din, Allah için sevmek ve Allah için buğz etmekten (Hubb-u Fillâh ve Buğd-u Fillâh) ibârettir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Câmiu kerâmâti’l-evliyâ cild-2, sh. 266
2) Hadâik-ül-verdiyye fî hakâiki ecillâi’n-nakşibendiyye sh. 42
3) Hilyet-ül-evliyâ cild-8, sh. 360
4) El-A’lâm cild-7, sh. 269
5) Keşf-ül-mahcûb sh. 246 (Urdu tercümesi)
6) Tezkiret-ül-evliyâ sh. 172
7) Tabakât-üs-sûfiyye sh. 83
? Vefeyât-ül-a’yân cild-5, sh. 231
9) Nefehât-ül-üns sh. 92
10) Risâle-i Kuşeyrî sh. 60, 61
11) Tabakâtü Hanâbile cild-1 sh. 381
12) Min a’lâm-il-ârifîn sh. 13
13) Târîh-i Bağdâd cild-13, sh. 199
14) Ravd-ül-fâik sh. 144
15) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 1034
16) Kıyâmet ve Âhıret sh. 334
17) Rehber Ansiklopedisi cild-11, sh. 264-265
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MÂLİK BİN DÎNÂR
Meşhûr âlim ve velîlerden. Künyesi Ebû Yahyâ’dır. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. 131 (m. 748) senesinde Basra’da vefât etti. Babası bir rivâyete göre Sicistân diğer bir rivâyete göre Kabil esîrlerindendi. Mâlik bin Dînâr ( radıyallahü anh ) Enes bin Mâlik, Ahnef, Hasen-i Basrî, İbn’i Sîrîn, İkrime ve daha birçoklarından hadîs rivâyet etmiştir. Kardeşi Osman Haris bin Vecih, Abdüsselâm bin Harb, Ca’fer bin Süleymân Ed-Dâbî ve başkaları da ondan hadîs rivâyet etmiştir. İlmi Hasen-i Basrîden ( radıyallahü anh ) öğrendi ve O’nun sohbetinde kemâle geldi. Hattatlık yaparak geçimini temin ederdi. Gençliğindeki sefîh (kötü) hâline tövbe edip, dîne uyma husûsunda son derece titiz davranmış ve yükselmiştir. Duâsı kabûl olanlardandı. Kerâmetleri ve menkıbeleri meşhûr olan bu zâta, Mâlik-i Dînâr (Dînâr sahibi) da denilmiştir. Bu ismin verilmesinin sebebi şöyle rivâyet edilmektedir Bir defasında gemiye binmişti. Gemi ilerleyince gemici ondan ücret istemiş, o da parasının olmadığını söyleyince, bayılıncaya kadar dövmüşlerdi. Ayılınca, ücreti vermezsen seni denize atacağız diyerek tutup kaldırdıklarında, suyun yüzünde bir çok balıkların ağızlarında birer dinar (altın) olduğu halde gördüler. Bunun üzerine o, balıkların ağzından iki dinar alıp gemicilere vermiştir. Gemiciler bu hâli görünce onun evliyâ olduğunu anlayarak özür dilemişler. O ise bu hâdise üzerine gemiden inip, deniz üzerinde gözden kayboluncaya kadar yürüyüp gitmiştir.
Buyurdular ki: “Hasta olduğum bir zamanda kimsem yoktu. Ba’zı şeylere ihtiyâcım vardı. Yürümeye takatim olmadığı halde, sıkıntı ile yavaş yavaş yürüyerek çarşıya çıktım. Bu sırada şehrin ileri gelenlerinden birisi geçiyordu. Bekçiler bana kenardan yürü diye bağırdılar. Takatim olmadığı için yavaş yürüyordum. Biri geldi. Omuzuma şiddetli bir kamçı vurdu. Ertesi gün o adamın elinin kesildiğini duydum.”
“Din bakımından faydalanmadığın kimse ile dostluğu terk et. Amellerin en güzeli ihlâsla yapılan ameldir.” “Âlim, bildiği ile amel etmediği zaman, yağmur damlasının yalçın kayadan kayması gibi va’z ve nasîhati gönüllerden silinir gider.”
“Bahar yağmurları yeryüzünü yeşillendirdiği gibi, Kur’ân-ı kerîm de kalbin yağmurudur ve onu canlandırır.” Yine buyurdu ki; “Şu üç şey dünyâda en güzel kazançtır. Birincisi; Allahü teâlânın sevgili kullarının sohbetinde bulunmak ve din kardeşleri ile sohbet etmek, ikincisi; geceleri teheccüd namazı kılmak ve doya doya Kur’ân-ı kerîm okumak. Üçüncüsü de; Allahü teâlâyı hiç unutmayıp, O’nu zikretmek.”
Buyurdu ki; “Şu beş şey bedbahtlığın alâmetidir: Birincisi, gözün yaşarmaması. İkincisi, kalbin katı olması. Üçüncüsü, hayâsızlık. Dördüncüsü, dünyâya düşkün olmak. Beşincisi, dünyâ için canından endişe etmektir. Mü’min olan kimse Allahü teâlâdan korkar, boş sözlerden dilini korur.”
“Üç şey gönlü öldürür. Çok yemek, çok uyumak, çok konuşmak.”
Mâlik bin Dînâr bir yıl hacca gitti. Haccını tamamladığı gece rü’yâsında bir ses işitti. Şöyle deniyordu:
“Yâ Mâlik hacca gidenlerden Muhammed oğlu Abdurrahmân affedilmedi.” Sabahleyin çevresinde Muhammed oğlu Abdurrahmân’ı aramaya başladı. Sordukları kimse ona: “Aradığın kimse Kur’ân ehlidir. Her yıl hacca gelir” dediler. Araya araya onu bir köşede Kur’ân okurken buldu. Abdurrahmân O’nu görünce bir ah çekip bayıldı. Daha sonra şöyle dedi:
“Beni rü’yânda gördün. Bana, Allahü teâlânın beni affetmediğini söylemeğe geldin değil mi?” Mâlik bin Dînâr çok şaşırdı. Ona hayret edip sordu:
“Sâlihlerden birine benziyorsun. Çok merak ettim. Acaba, Allahü teâlâ seni niçin affetmiyor. Ne günâh işledin?”
“Bir Ramazan ayının ilk gecesi idi. İçki içip sarhoş olmuştum. Bu sırada babam beni aramış ve bir yerde yatar bulmuş. Beni çekince ben de sarhoşluktan ona vurup bir gözünü çıkarmışım. O da bana bedduâ etmiş. Ertesi günü ayılınca neler yaptığımı büyük bir üzüntü ile öğrendim. Bütün içki küplerini yok ettim. Kölelerimi azat ettim. Yaptıklarıma pişman olup, doğru yola girdim. Her yıl böyle hacca gelir duâ ederim. Fakat, her seferinde sizin gibi birisi rü’yâmda: “Allah seni affetmedi” diye söyler.”
Tekrar ağlamaya başladı. Onun bu hâline Mâlik bin Dînâr acıdı, babasını sorup yerini öğrenerek onun yanına gitti. Babası o büyük âlimi görünce şöyle karşıladı:
“Hoşgeldin yâ Mâlik!”
“Beni nasıl tanıdın?”
Bugün Allahü teâlâya duâ edip, seni görmeği dilemiştim.”
“Seni ziyâretimin bir sebebi var.”
“Buyurun bir isteğiniz varsa hemen yerine getiririm.”
“Farz et ki kıyâmet kopmuş, oğlun Abdurrahmân’ı tutup Cehenneme götürüyorlar. Onu bu hâlde görsen üzülmez misin?” Bunu duyunca babası ağlamaya başladı. Daha sonra kendine gelip dedi ki: “Sen şahit ol ki, oğlumun kusurunu affettim ve ona hakkımı helâl ettim.”
Daha sonra Mâlik bin Dînâr, ondan izin alarak oğlunun yanına gidip müjdeyi verdi: “Baban senin suçunu bağışladı. Biraz sonra seni görmeye gelecek.” Bunu duyunca Abdurrahmân ağlayarak tekrar bayıldı. Bu sırada babası geldi. Mâlik bin Dinar’a rica etti. “Oğlumu affettim, öbür âleme göçeceği yakın zannediyorum. Şehâdet getirip rûhunu teslim etsin.” Mâlik hazretleri Şehâdeti telkin etmeğe başladı. Fakat Abdurrahmân cevap vermiyordu. Nihâyet gözlerini açıp, karşısında babasını görünce ona yalvaran bir sesle dedi ki: “Babacığım ne olur, gel sen de benim gözümü çıkar ki, kıyâmete kalmasın!” “Ey gözümün nûru! Ben suçunu bağışladım. Senden râzı oldum.”
Bu sırada Abdurrahmân iki defa şehâdet getirdi. Mâlik bin Dînâr ona sordu: “Hâlin nasıldır?”
“Baygın halde iken başucumda elinde topuz olan bir melek durup bana: “Baban senden râzı değil! Bu topuzla senin başına vuracağım” dedi. Az sonra, başka bir melek gelip yeşil bir mendille gözlerimin yaşını sildi ve dedi ki: “Şehâdet getir! Baban ve Allahü teâlâ senden râzı oldu” dedi.
Bunları söyler söylemez rûhunu teslim etti.
Birgün Basra vâlisi Mâlik bin Dinar’a ( radıyallahü anh ) der ki: “Ey Mâlik, bize karşı bu kadar ağır konuşabilmen için sana cesâret veren ve bizi mukâbele etmekten âciz bırakan şey nedir biliyor musun? Dünyâya hiç değer vermemen ve bizden beklediğinin olmamasıdır.”
Yanına bir köpek gelip oturduğu zaman ona birşey yapmaz ve kovalamazdı. Buyururdu ki; “Bu köpek, kötü arkadaşdan daha iyidir, kişinin iyi insanları yanında bulup da doğru yola gitmemesi, şer (kötülük) olarak kendisine yetişir.”
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları: “İki haslet vardır ki, bunlar bir mü’minde bulunmaz. Bunlar kötü huy ve bahillik (cimrilik)tir.” “Allah korkusu her hikmetin başıdır ve vera’ da (şüphelileri terk etmek) amellerin seyyididir.”
Buyurdular ki:
“Kimin gözü ve gönlü, fâni hayattan bakî hayat hakkında iyi bir ibret dersi almamış ise, iyi bilinmeli ki o adamın kalbi perdeli, ameli de azdır.”
“Her kim dünyâya evlenme teklifinde bulunursa, dünyâ ondan nikâhının bedeli olarak dîninin tamamını ister.”
Mâlik bin Dinar’a ( radıyallahü anh ) sormuşlar “Yâ Mâlik, bu gün nasıl sabahladınız?” O da cevâbında: “Öyle bir halde sabahladım ki; ömrüm kısalıyor, günahlarım ise artıyor!”
“Kulun lüzumsuz ve boş şeylerle vakit geçirmesi kalbi karartır, bedeni zayıflatır, geçim sebeplerini de zorlaştırır.”
“İnsan, kendisi sâlih olmadığı halde sâlihlerin şeref ve haysiyetine dil uzatacak olursa, başka günahı olmasa bile bu ona yeter!”
“Şu zamanlarda insanların kardeşliği, aşçının çorbasına benzedi. Kokusu güzel fakat tadı yok.”
Mâlik bin Dînâr kira ile bir ev tutmuştu. Komşusu Yahudi idi. Bu evin güney tarafı yahudinin evinden yana idi. Yahudi yaptığı pisliği bu duvara atarak devamlı kirletmeyi âdet haline getirmişti. Uzun bir zaman geçmesine rağmen bir şikâyet gelmediğine hayret eden Yahudi, Mâlik bin Dinar’a gelerek, “Halâdan, pis kokudan rahatsız olup olmadığını sordu. Mâlik bin Dînâr ise rahatsız olduğunu, fakat yıkayıp temizlediğini bildirdi. Yahudi hayret içinde bu sıkıntıya niçin katlandığını sorduğunda, cevaben; “Allahü teâlânın rızâsı için.” Çünkü o buyurdu ki: “Ve öfkelerini yutup insanları affedenler.” (Âl-i İmrân 134) Yahudi bunun üzerine “Ne iyi bir din ki, Allah’ın dostu, Allah’ın düşmanının verdiği eziyetlere katlanmakta, asla feryâd etmemekte, kimseye söyleyip şikâyet etmemektedir” diyerek müslüman oldu.
Birgün hasta ziyâretine giderken Mâlik bin Dînâr ( radıyallahü anh ) durumu şöyle anlatıyor:
“Hastanın hâlinden, ölüm durumunun yakın olduğu anlaşılıyordu. Kendisine Kelime-i şehâdeti telkin etmek (söyletmek) için uğraştım. Fakat ne kadar uğraştımsa da söylettiremedim. O durmadan on, onbir diyordu. Sonra kendisine gelip bana, “Ey Üstadım! Önümde ateşten bir dağ var! Ne zaman şehâdet kelimesini söylemeye çalışsam, bu ateş bana hücum ediyor” dedi. Bunun üzerine mesleğini sorduğumda; malını ribâya veren, faiz yiyen, ölçü ve tartıda hile yapan biri olduğunu anladım.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 139
2) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 23, 24
3) Tehzîb-ül-esmâ ve’l-luga cild-2, sh. 80
4) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 14
5) El-A’lâm cild-5, sh. 260
6) Hilyet-ül-evliyâ, cild-2, sh. 357
7) Mîzân-ül-i’tidâl cild-3, sh. 426
? Meşâhir-u eshâb-ı güzîn, sh. 111
9) Risâle-i Kuşeyrî sh. 287
10) Kâmûs-ul-a’lâm cild-6 sh. 4123
11) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 1034
12) Rehber Ansiklopedisi cild-11, sh. 199
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MÂLİK BİN ENES
Ehl-i sünnetin amelde dört hak mezhebinden biri olan Mâlikî mezhebinin imâmı. Künyesi, Ebû Abdullah’tır. 95 (m. 711) senesinde Medine’de doğdu. 179 (m. 795)’de yetmiş altı yaşında iken Medine’de vefât etti. Soyu Yemen kabilelerinden “Beni Esbah” kabilesine ve Himyerîlerden bir hükümdâr hânedanına dayanır. Dedelerinden biri Medine’ye yerleşmişti. Eshâb-ı kiramdan olan dedesi Ebû Amr’dır.
Tahsili: Tebe-i tabiînden (Tabiînden sonra) olan İmâm-ı Mâlik, ilim ve hadîs rivâyatiyle meşgûl cilan bir ailede ve çevrede yetişmiştir. Dedesi Mâlik, babası Enes ve amcası Süheyl, hadîs rivâyeti yapmışlardır. Yaşadığı muhit, Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) yaşamış olduğu ve İslâmın hükümlerinin va’z edildiği, Hazreti Ebû Bekr, Hazreti Ömer ve Hazreti Osman zamanlarında İslâmın merkezi olan ve çok ilim ehlinin bulunduğu Medîne-i münevvere idi. Önce Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Kendisinin isteği ve ailesinin yardım ve teşvikiyle ilim öğrenmeye başladı. Bu husûsta kendisine en çok annesi ilgi göstermiştir. Annesine, ilim tahsiline gitmek istediğini söyleyince, ona en güzel elbiselerini giydirerek sarığını sarıp: “Şimdi git, oku, yaz” demiştir. Ayrıca oğluna zamanın meşhûr âlimi Râbi’at’ur Rey’in yanına gitmesini, ondan ilim ve edeb öğrenmesini söylemiştir. Bu teşvik üzerine Râbi’a bin Abdurrahmân’ın derslerine devam edip, genç yaşta re’ye dayanan fıkıh ilmini öğrendi. Diğer âlimlerin de derslerine devam etti ve bilhassa yanından hiç ayrılmadığı hocası Abdurrahmân bin Hürmüz’ün derslerinden çok istifâde etmiştir. Genç bir talebe olan Mâlik, hocasına karşı büyük bir hayranlık, muhabbet duyar ve üstün bir edeb gösterirdi. Bu hocası hakkında şöyle derdi: “İbni Hürmüz’ün derslerine onüç sene devam ettim. Ondan öyle ilimler öğrendim ki, bunların bir kısmını hiç kimseye söylemiyorum. O, bid’at ehlini red bakımından ve insanların ihtilâf ettikleri şeyler husûsunda onların en bilgilisi idi” İmâm-ı Mâlik, muhitindeki bütün âlimlerden faydalanmış ve ilim uğrunda büyük fedâkârlık göstermiştir. Bu husûsta her türlü zorluğa katlanmış ve herşeyini harcamış, hattâ tahsil uğruna evini dahi satmıştır. Kendisi şöyle demiştir: “Öğle vakti Hazreti Ömer’in oğlu Abdullah’ın azatlısı olan Nâfi’ye giderdim ve kapısında beklerdim. Nâfi’ Hazreti Ömer’den nakledilen ilimleri ve onun oğlu Abdullah’ın ilmini biliyordu. Güneşten ve şiddetli sıcaktan korunmak için hiç bir gölge bulamazdım. Nâfi’, dışarı çıkınca edeble selâm verirdim ve onu kırmadan arkasından içeri girip, “Abdullah bin Ömer şu mes’elelerde ne buyurmuştur?” Diye sorardım. O da suâllerimi cevaplandırırdı.”
İmâm-ı Mâlik, Nâfi’ vasıtasıyla Hazreti Ömer’in ve oğlu Abdullah’ın ilimlerini öğrendi. Ayrıca İbni Şihab ez-Zührî’den ve Saîd bin el-Müseyyib gibi Tâbiîn’lerden ilim öğrenmiştir. Bu hocalarından da ders almak için üstün bir gayret ve edeb gösterirdi. İmâm-ı Mâlik şöyle anlatmıştır: “Bir bayram günüydü. Bayram namazını kıldıktan sonra, bugün İbni Şihab’ın boş vakti olur diyerek evine gidip kapısının önüne oturdum. Hizmetçisine kapıda kim var bak dediğini duydum, o da kumral yüzlü talebeniz var deyince, onu derhal içeri al demesi üzerine beni içeri aldılar.
Biraz bekledim, İbni Şihab yanıma gelip bana “Herhalde evine gitmeden buraya geldin, yemek yemedin değil mi?” dedi. Daha ben hayır demeden yemek hazırlanmasını emredince, “Yemeğe, ihtiyâcım yok” diye mukâbelede bulundum. Bunun üzerine, öyleyse söyle bakalım ne istiyorsun dedi. Bana hadîs-i şerîf öğretmenizi istiyorum efendim deyince, yazı yazacak sahifelerini çıkar dedi. Ben de çıkardım ve bana kırk tane hadîs-i şerîf rivâyet etti. Biraz daha rivâyet etmesini isteyince, şimdilik bu kadar yeter, bunları ezberleyip nakledersen sen de muhaddis olursun” dedi.
İmâm-ı Mâlik, Ehl-i beytden Ca’fer-i Sâdık hazretlerinden de ilim almış, onun sohbetinde bulunmuştur. Bu husûsda kendisi şöyle anlatır: “Ca’fer bin Muhammed’e giderdim, o çok yumuşak ve güler yüzlü idi. Yanında Resûlullah ( aleyhisselâm ) anılınca yüzü sararırdı. O’nun meclisine uzun zaman devam ettim. Her görüşümde ya namaz kılar ya oruçlu olur veya Kur’ân-ı kerîm okurdu. Abdestsiz hadîs-i şerîf rivâyet etmezdi. Ma’nâsız sözleri hiç ağzına almazdı. O takvâ sahibi, zâhid, âbid ve âlimlerdendi. Yanına geldiğim zaman yaslandığı yastığını alır, mutlaka bana ikram ederdi.”
Bir gün hocası Ebu’z Zinad’a hadîs rivâyet ederken rastlamış ve halkasına katılmamıştır. Daha sonra hocası bizim halkamıza niçin oturmadın? Diye sorunca şu cevâbı vermiştir: “Yer dardı, oturamadım. Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) hadîsini ayakta dinlemek, edebsizlik olur diye ayakta dinlemek istemedim.” Netice itibariyle İmâm-ı Mâlik, ilmini İmâm-ı Zührî’den, Yahyâ bin Saîd’den, Muhammed İbni Münkedir’den, Hişâm bin Amr’dan, Zeyd İbni Eslem’den, Râbi’a bin Abdurrahmân ve daha birçok büyük âlimlerden almıştır. Üçyüzü Tabiînden, altı yüzü de onların talebelerinden olmak üzere dokuzyüz hocadan hadîs-i şerîf aldı. Ayrıca; Eshâb-ı kiramın büyüklerinden Hazreti Ömer’in, Hazreti Osman’ın, Abdullah bin Ömer’in, Abdurrahmân bin Avf’ın, Zeyd bin Sâbit’in fetvâlarını ve vahyin gelişine şahit olan, Peygamberimizi ( aleyhisselâm ) görüp onun hidâyet nûrundan aydınlanarak, ondan öğrendiklerini nakleden diğer Eshâbın fetvâlarını ve kendisinin yetişemediği Tabiînin fetvâlarını da öğrenmiştir. Akaide dâir bilgileri ve diğer bütün ilimleri öğrenip, zamanının en büyük âlimlerinden olup; ictihâd derecesine yükselmiştir.
Peygamberimiz ( aleyhisselâm ): “Öyle bir zaman gelir ki, insanlar her tarafı ararlar, Medine’deki âlimden daha âlim bir kimse bulamazlar.” buyurmuştur. Süfyân ve Abdullah İbni Ömer’in âzâdlısı olan Nâfi’, Zührî, Medine’deki âlimden maksad İmâm-ı Mâlik’dir demişlerdir. Bu hadîs-i şerîfte, onun geleceği ve üstünlüğü bildirilmiştir.
Dersleri ve talebeleri: İmâm-ı Mâlik tahsilini tamamlayıp ilimde yüksek dereceye ulaştıktan sonra ders vermeye, hadîs rivâyet etmeye ve fetvâ vermeye başlamıştır. Bu işe başlamadan önce de zamanında bulunan büyük âlimlerle ve fazîletli kimselerle istişâre yapıp, onların da muvafakatını aldı. Bu husûsta kendisi şöyle demiştir: “Her isteyen kimse hadîs rivâyet etmek ve fetvâ vermek için mescide oturamaz. İlim erbâbı ve mescidde itibarı olan kişilerle istişâre etmesi gerekir. Eğer onlar, kendisini bu işe ehil görürlerse o zaman oturup ders ve fetvâ verebilir. Ben, ilim sahiplerinden yetmiş kişi, benim bu işe ehil olduğuma şahitlik etmedikçe, mescide oturup ders ve fetvâ vermedim.” Kendisinin ehil olduğuna dâir yetmiş âlimin şehâdetinden sonra ilk önce Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) mescidinde ders vermeğe başladı. Hazreti Ömer’in oturduğu yere oturur ve Abdullah bin Mes’ûd’un oturduğu evde otururdu. Böylece onların yaşadığı yerde ve çevrede bulunurdu. İmâm-ı Mâlik de İmâm-ı alzam gibi derslerini mescidde verirdi. El-Vâkıdî der ki: “İmâm-ı Mâlik mescide gelir, beş vakit namazda ve cenâze namazlarında bulunurdu. Hastaları ziyâret eder, gerekli işlerini görür, sonra mescide gidip otururdu. Bu sırada talebeleri etrâfına toplanıp ders alırlardı. Daha sonra rahatsızlığı sebebiyle evinde ders vermeye başladı.” İmâm-ı Mâlik’in hadîs-i şerîf dersleri ve vukû’ bulmuş mes’elerle ilgili dersleri ya’nî fetvâ işleri olmak üzere iki türlü ders meclisi vardı. Günlerinin bir kısmını hadîs-i şerîf öğretmeye, bir kısmını da sorulan mes’elelere fetvâ vermek için ayırırdı. Derslerini evinde vermeye başladıktan sonra evine ders için gelenlere sordururdu, eğer fetvâ için gelmişlerse dışarı çıkıp fetvâ verirdi. Sonra gidip gusleder, yeni elbiselerini giyer, sarığını sarar, güzel kokular sürünürdü. Kendisine bir de kürsü hazırlanırdı. Bundan sonra gayet güzel bir kıyâfetle hoş kokular sürünmüş olarak, huşû’ içerisinde derse gelenlerin yanına çıkardı. Hadîs-i şerîf dersi bitinceye kadar öd ağacı yakılır, güzel bir koku yayılırdı. Hac mevsimi hariç, diğer zamanda, Medînelilerden isteyen herkes onun dersine gelirdi. Dersleri tamamen evinde vermeye başlayınca, hac mevsiminde dersini dinlemek isteyen o kadar çok olurdu ki, gelenleri evi almazdı. Bunun için önce Medînelileri kabûl eder, bunlara hadîs rivâyeti ve fetvâ verme işi bitince, sonra sırasıyla diğerlerini içeri alırdı. Hasen bin Rebî’ der ki: “Bir defasında İmâm-ı Mâlik’in kapısında idim. Onun çağırıcısı önce Hicazlılar içeri girsinler diye çağırdı. Onlar çıkınca Şamlılar girsin diye çağırdı. Daha sonra Iraklılar girsin diye çağırdı. Yanına giren en son ben oldum. Ebû Hanîfe’nin oğlu Hammâd da aramızda idi.” İmâm-ı Mâlik derslerinde vakar ve ciddiyet sahibi olup, lüzumsuz sözlerden tamamen uzak kalırdı. Bu husûsu, ilim tahsil edenler için de şart koşardı. Bir talebesi şöyle dediğini nakleder: “İlim tahsil edenlere vakarlı ciddî olmak ve geçmişlerin yolundan gitmek gerekir. İlim sahiplerinin, bilhassa ilmî müzakereler sırasında kendilerini mizahtan uzak tutmaları gerekir. Gülmemek ve sadece tebessüm etmek, âlimin uyması gereken âdâbdandır.”
Yine bir talebesi şöyle der: “İmâm-ı Mâlik, bizimle oturduğu zaman sanki bizden biri gibi davranırdı. Konuşmalarımıza çok sâde bir şekilde katılırdı. Hadîs-i şerîf okumaya ve anlatmaya başlayınca onun sözleri bize heybet verirdi. Sanki o, bizi biz de onu tanımıyorduk.”
İmâm-ı Mâlik elli sene müddetle ders ve fetvâ vermek sûretiyle, insanların müşküllerini çözmüş ve kıymetli talebeler yetiştirmiştir. Onun talebelerinin her biri memleketlerinin müracaat edilen âlimleri ve rehberi olmuşlardır.
İlimdeki üstünlüğü: İmâm-ı Mâlik ( radıyallahü anh ) Tefsîr, Hadîs ve Fıkıh ilminde büyük bir âlim idi. Tefsîr ilminde, âyet-i kerîmelerden binlerce dinî hüküm çıkaran büyük bir müfessir ve müctehid idi. Tefsîr ilminde “Garîb-ül-Kur’ân” adlı bir eseri vardır. Bu eseri kendisinden Hâlid bin Abdurrahmân el-Mahzûmî rivâyet etmiştir.
Hadîs ilminde ise pek meşhûr bir âlim ve muhaddistir. Âmir bin Abdullah İbn-i Zübeyr bin Avvâm, Nuaym bin Abdullah, Zeyd bin Eslem, Nâfi” Mevlâ İbn-i Ömer, Seleme bin Dinar, Kâdı Şüreyk bin Abdullah Nehaî, Sâlih bin Keysan, İmâm-ı Zührî, Safvan bin Selîm ve daha çok sayıda hadîs âliminden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Görüşüp, hadîs-i şerîf rivâyet ettiği âlimlerin sayısı dokuzyüz civarındadır. Hadîs ilminde huccet olduğuna dâir ittifâk vardır. Yazmış olduğu “Muvattâ” adındaki hadîs kitabı çok muteber ve kıymetli bir eserdir. İmâm-ı Mâlik’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler ayrıca Kütüb-i sitte denilen meşhûr altı hadîs kitabında yer almıştır.
Emevî devletinin parlak ve çöküş devrinde Abbasî devletinin kurulup geliştiği ve hâkimiyeti elde ettiği bir devirde yaşayan İmâm-ı Mâlik, çok hâdiselere şahit olmuş, bozuk fırkalara karşı Ehl-i sünnet i’tıkâdını savunmuş, insanların doğru yola kavuşması husûsunda büyük hizmetler yapmıştır. Hicaz’da hadîs öğrenme, dînî suâlleri sorma ve fetvâ husûsunda büyük bir müracaat mercii olan İmâm-ı Mâlik pek çok âlim yetiştirmiştir.
İmâm-ı Mâlik yetmiş imâm şehâdet etmedikçe fetvâ vermeğe başlamadım buyurdu. Okuduğum hocalarımdan pek az kimse vardır ki, benden fetvâ almamış olsun derdi. İmâm-ı Yâfiî buyuruyor ki: İmâm-ı Mâlik’in bu sözü öğünmek için değildir. Allahü teâlânın ni’metini bildirmek içindir. Zerkânî (Muvattâ’) kitabını şerhederken diyor ki, (İmâm-ı Mâlik, meşhûr mezheb imamıdır. Yükseklerin yükseğidir. Aklı kâmil, fadlı aşikârdır. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) hadîs-i şeriflerinin vârisidir. Allahın kullarına, O’nun dinini yaydı. Dokuzyüz âlimle sohbet ve istifâde etti. Kendisi yüzbin hadîs-i şerîf yazdı. Onyedi yaşında ders vermeye başladı. Dersinde bulunanlar, hocalarının derslerinde bulunanlardan çok idi. Hadîs ve fıkıh öğrenmek için, kapısına toplanırlardı. Kapıcı tutmak zorunda kaldı. Önce talebesine, sonra halktan herkese izin verir, içeri girerlerdi. Halâya üç günde bir giderdi. “Halâda çok bulunmaktan haya ediyorum” derdi. (Muvattâ’) kitabını yazınca, kendi ihlâsından şüphe etti. Kitabı suya koydu. “Eğer ıslanırsa, bu kitab bana lâzım değildir” dedi. Hiçbir yeri ıslanmadı. Abdurrahmân bin Enes, hadîs ilminde, şimdi yeryüzünde Mâlik’den daha emîn kimse yoktur. Ondan daha akıllı bir şahıs görmedim. Süfyân-ı Sevrî, hadîste imamdır. Fakat, sünnette imâm değildir. Evzâ’î, sünnette imamdır. Fakat, hadîste imâm değildir. İmâm-ı Mâlik, hadîste de, sünnette de imamdır derdi. Yahyâ bin Sa’îd, İmâm-ı Mâlik, Allahü teâlânın kullarına yeryüzünde huccetidir, derdi. İmâm-ı Şafiî, “Hadîs okunan yerde, Mâlik, gökteki yıldız gibidir. İlmi ezberlemekte, anlamakta ve korumakta, hiç kimse, Mâlik gibi olamadı. Allah ilminde bana Mâlik kadar kimse emîn değildir. Allahü teâlâ ile aramda huccet, İmâm-ı Mâlik’tir. Mâlik ile Süfyân bin Uyeyne olmasalardı, Hicaz’da ilim kalmazdı” derdi. Abdullah, babası Ahmed bin Hanbel’e sordu: Zührî’nin talebeleri arasında en kuvvetli hangisidir? Mâlik, her ilimde daha kuvvetlidir buyurdu. Abdullah İbni Vehb diyor ki: Mâlik ve Leys olmasalardı, hepimiz sapıtırdık. Evzâ’î, İmâm-ı Mâlik’in ismini işitince, o, âlimlerin âlimi Medine’nin en büyük âlimi ve Haremeyn’in müftîsidir derdi. Süfyân bin Uyeyne İmâm-ı Mâlik’in vefâtını işitince, “Yeryüzünde bir benzeri kalmadı. Dünyânın imâmı idi. Hicaz’ın âlimi idi. Zamanının hucceti idi. Ümmet-i Muhammedin güneşi idi. Onun yolunda bulunalım” dedi. Ahmed İbni Hanbel, İmâm-ı Mâlik’in, Süfyân-ı Sevrî’den, Leys’den, Hammâd bin Seleme’den ve Evzâî’den üstün olduğunu söylerdi. Süfyân bin Uyeyne diyor ki, “İnsanlar sıkışacak, âlimden üstün birini bulamıyacaklar”hadîs-i şerîfi, İmâm-ı Mâlik’i haber veriyor, İmâm-ı Mâlik diyor ki, her gece Resûlullahı ( aleyhisselâm ) görüyorum: Mus’ab diyor ki: Babam, Abdullah bin Zübeyr’den işittim: Mâlik ile Mescid-i Nebevî’de idik. Biri gelip, Ebû Abdullah Mâlik hanginizdir dedi. Gösterdik. Yanına gidip selâm verdi. Boynuna sarılıp, alnından öptü. Rü’yâda Resûlullahı burada oturuyor gördüm. Mâlik’i çağır buyurdu. Sen geldin. Titriyordun. Rahat ol yâ Ebâ Abdullah! Otur, göğsünü aç buyurdu. Açınca her yere güzel kokular yayıldı dedi. İmâm-ı Mâlik ağladı ve rü’yânın ta’bîri ilimdir dedi.
İmâm-ı Şafiî ile Ahmed bin Hanbel, İmâm-ı Mâlik’in sohbetinde bulunmuşlardır. Onun ilminden çok istifâde etmişlerdir. Bunların, İmâm-ı Mâlik’in talebesinden olması, O’nun şeref ve üstünlüğüne kâfidir, en büyük vesîkadır. Kendisinden daha bir çok kimseler ilim öğrenip, her biri memleketlerinin imâmı (âlimi) ve insanların rehberi olmuştur. Bunlardan ba’zıları şu zâtlardır: Muhammed bin İbrâhîm bin Dinar, Ebû Hâşim ve Abdulazîz bin Ebî Hazım. Bunların her birisi dinde ehl-i ictihâd sahibi idiler. Osman bin Hakem, Abdurrahmân İbni Hâlid, Muîn bin Îsâ, Yahyâ bin Yahyâ, Abdullah bin Mesleme-i Ka’bunî, Abdullah bin Vehb... gibi daha nice talebesi vardır. Bütün bunlar, hadîs ilminde mümtaz (seçilmiş) âlim olan İmâm-ı Buhârî, Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Ahmed İbni Hanbel, Yahyâ İbni Main ve diğer hadîs âlimlerinin üstâdlarıdır. Celâleddîn Süyûtî, İmâm-ı Mâlik’den hadîs rivâyet eden 993 zâtın isimlerini elifba sırasıyla (Kitâbü tezyin-il-memâlik bimenâkıbı Seyyidina-l-İmâm Mâlik) adlı kitabında yazmıştır.
Mezhebi (ictihâdı): İmâm-ı Mâlik, herhangi bir dîni mes’elenin hükmünü ta’yin için, Kur’ân-ı kerîme, hadîs-i şerîflere, ümmetin icmâına ve lüzum olduğunda kıyasa müracaat ederdi. Ayrıca Medine ehlinin ittifâklarını da, icmâdan başka, müstakil bir delîl kabûl ederdi.
İmâm-ı Mâlik’in bu usûllere göre ictihâd ederek çıkardığı hükümlere, rivâyet yolu veya Hicaz âlimlerinin yolu denir ki, bu yolun imâmı, İmâm-ı Mâlik’dir. O, ictihâdlarıyla müslümanların işlerinde ve amellerinde uyacakları bir yol gösterdi, bu yola Mâlikî Mezhebi denilmiştir. Ehl-i sünnet i’tikâdından olan müslümanlardan, amellerini, ya’nî ibâdet ve işlerini bu mezhebin hükümlerine uyarak yapanlara “Mâlikî” denir.
Allahü teâlâ, bütün müslümanlardan tek bir îmân istemektedir. İslâmiyette, imânda, i’tikâdda tefrikaya, ayrılığa izin verilmemiştir. Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizin inandığı ve bildirdiği ve Eshâb-ı kiramın naklettiği gibi îmân eden müslümanlara “Ehl-i sünnet ve’l-cemâat” veya kısaca “Sünnî” denir. Sünnî müslümanlara, mezheb imâmı olan büyük İslâm âlimleri tarafından, Kur’ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerde hükmü açıkça bildirilmemiş olan ba’zı ibâdetlerin ve günlük muâmelelerin tarifinde ve yapılışında gösterilen ve Allahü teâlânın rızâsına kavuşturan yollara amelî mezhebler (veya fıkhî mezhebler) denilmiştir. Mezheb imâmı olan büyük İslâm âlimlerinin aralarındaki böyle ictihâd ayrılıklarına dînin sahibi izin vermiş ve bu hâl her zaman ve her yerde müslümanların İslâmiyete dosdoğru uymalarını temin ederek, müslümanlar için rahmet olmuştur. Nitekim hadîs-i şerîfte “Âlimlerin mezheblere ayrılması rahmettir” buyuruldu.
İmâm-ı Mâlik, talebelerinin ve kendisine suâl soranların, dinî mes’elelerdeki müşküllerini hallederken, ortaya koyduğu ve takip ettiği usûller, Mâlikî mezhebinin temel kaideleri olmuştur. Mezhebin hükümlerini ortaya koyarken takip ettiği usûl; diğer bütün müctehidlerin usûlüne benzemekle beraber, ba’zı farklılıkları davardı.
Bütün müctehidler, bir işin nasıl yapılacağını Kur’ân-ı kerîmde açık olarak bulamazlarsa, hadîs-i şerîflere bakarlar, bunlar da da bulamazlarsa, bu iş için (icmâ) var ise, öyle yapılmasını bildirirler. İcmâ, Eshâb-ı kiramın ve onlardan sonra gelen Tabiîn denilen âlimlerin bir mes’eledeki sözbirliğine denir. Bir işin nasıl yapılması lâzım olduğu icmâ ile de bilinmezse, müctehidler kendileri kıyasta bulunarak ictihâd ederler, mes’elenin dînî hükmünü bildirirler. Kıyas, Kur’ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde, hakkında açık bir hüküm bulunmayan bir işi, açık hüküm bulunan diğer bir işe benzeterek hükme bağlamaktır.
İmâm-ı Mâlik ( radıyallahü anh ) bu dört delîlden başka, Medîne-i münevverenin o zamanki halkının sözbirliğini de senet kabûl ederdi. Bu âdetleri, babalarından, dedelerinden ve nihâyet Resûlullahtan ( aleyhisselâm ) görenek olarak gelmiştir, derdi. Bu senedin, kıyastan daha üstün olduğunu söyledi. Fakat diğer üç mezhebin imamları, Medine halkının âdetini, dînî hükümlere senet, vesîka olarak almadı. İmâm-ı Mâlik’in ictihâd usûlüne (Rivâyet yolu) denir. Onun mezhebi daha çok Afrika’nın kuzeyinde yayılmıştır. Eskiden Hicaz ve Endülüs (İspanya) bölgelerinde yaygındı.
Mâlikî mezhebinde en meşhûr fıkıh kitabı (Et-Tefrî’ fi’l-furu’) ve (El-İhkâm-ül-fusûl) kitaplarıdır. Bunlar Arapça’dır.
İmâm-ı Mâlik’in ( radıyallahü anh ) menkıbelerinden ve sözlerinden bir kısmı şunlardır: İmâm-ı Şafiî ( radıyallahü anh ) buyuruyor ki:
“Âlimler anıldığı zaman İmâm-ı Mâlik onlar arasında parlak bir yıldız gibidir. Benim üzerimde minneti ve ihsânı ondan çok olanı yoktur.”
Medine Vâlisi, İmâm-ı Mâlik’ten, bir ictihâdından vaz geçmesini istedi. Kabûl etmeyince, kırbaçla vurdurdu. Her vuruşta, “Yâ Rabbi! Onları affet, çünkü onlar bilmiyorlar” diyordu. Nihâyet bayılıp düştü. Sonra aydınca da: “Şahit olunuz, ben hakkımı beni döğenlere helâl ettim” dedi. Halife, vâlinin cezalandırılması için kendisinden izin isteyince ona: “Hayır, ben onu affettim” buyurdu.
Hazret-i imâm, ilim bakımından ne kadar yüksek ise, ahlâk, zühd, takvâ ve kerem bakımından da öyle yüksek idi. İmâm-ı Mâlik, ilimde ve dinde çok edebliydi. Din bilgisine hürmet ve ta’zîmi şaşılacak derecede fazlaydı.
Ebû Abdullah Mevlâ’l-Leyseyn şöyle anlatmıştır: “Rü’yâmda, Resûlullahı gördüm. Mescid’de ayakta duruyordu, insanlar da etrâfını sarmıştı. İmâm-ı Mâlik de önünde duruyordu. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) önünde misk dolu bir kap vardı. O miskten avuç avuç alıp, İmâm-ı Mâlik’e veriyordu. O da insanlara dağıtıyordu.” Bunu Ebû Abdullah’dan nakleden Matraf; “Bu rü’yâyı İmâm-ı Mâlik’in ilimdeki üstünlüğüne ve sünnet-i seniyyeye bağlılığına yordum” demiştir.
Mesnâ bin Saîd el-Kasir şöyle demiştir: İmâm-ı Mâlik’in şöyle buyurduğunu işittim: “Resûlullahı ( aleyhisselâm ) rü’yâda görmediğim hiç bir gece geçmedi. Her gece rü’yâmda gördüm.”
Zehebî, (Tabakat-ül-Huffâz) kitabında hazret-i İmâm-ı Mâlik’i şöyle anlatır:
“Uzun bir ömür, yüksek bir mertebe, parlak bir zihin, çok geniş bir ilim, keskin anlayış, sahih rivâyet, diyanet, adâlet, sünnet-i seniyyeye tâbi, fıkıhta, fetvâda kaidelerin sıhhatinde önde gelen bir zât idi. Fetvâ vermede aceleciliği sevmez, çok kere “Bilmiyorum” derdi. Ve “İlim kalkanı bilmiyorum demekdir” buyururdu.
Birgün Halife Hârûn Reşîd dedi ki: “Yâ imâm senin kitaplarını çoğaltıp, her yere göndereceğim. Herkesin bunlara uymasını ve senin mezhebinde olmalarını emir edeceğim.”
İmâm-ı Mâlik hazretleri: “Yâ halife, hadîs-i şerîfte; “Ümmetimin âlimlerinin ihtilâfı rahmettir” buyuruldu. Âlimlerin ihtilâfı Allahü teâlânın rahmetidir. Hepsi hidâyet üzeredir. Müslümanlar bu rahmetten mahrûm bırakılamaz.” Bunun üzerine halife bu arzusundan vazgeçti. Hârûn Reşîd, İmâm-ı Mâlik hazretlerinden hergün evine gelip, oğlu Emîn ile Me’mun’a ders vermesini istedi. İmâm-ı Mâlik hazretleri Halifeye buyurdu ki:
“Yâ halife, uygun olanı çocuklarınızın bizim eve gelip gitmesidir. Allahü teâlâ, sizi daha azîz etsin! İlmi azîz ederseniz azîz olursunuz; zelîl ederseniz zelîl olursunuz. İlim bir kimsenin yanına gitmez, o ilmin yanına gelir.”
Bunun üzerine halife İmâm-ı Mâlik’ten özür diledi ve hergün çocuklarını imâma göndererek ders aldırttı.
Eserleri: “Muvattâ” adındaki hadîs kitabı çok kıymetlidir. Muvattâ’yı kırk senede meydana getirmiştir. Başlangıçta içinde dörtbin hadîs-i şerîf varken, sonuna doğru bine indirmiştir. Çok âlimler bunu şerh etmiştir. Bu şerhlerinin en meşhûru “el-Müdevvene” adlı eserdir. Bu kitap, hadîs-i şerîfleri fıkıh konularına göre içine almış olup, yazılan ilk hadîs kitabıdır. Bu kitapda ayrıca İmâm-ı Mâlik’in ictihâd ettiği fıkhi mevzûlar da bulunmaktadır. Çeşitli târihlerde basılmıştır. Biri, Yahyâ bin el-Leysi’nin rivâyeti, diğeri de İmâm-ı a’zamın talebesi Muhammed Şeybânî ( radıyallahü anh ) tarafından yapılan iki rivâyeti vardır. Bu eserinden başka Abdullah bin Abdülhakîm Mısrî tarafından rivâyet edilen “Kitâb-üs-sünen” adlı fıkha dâir bir eseri, kadere, kazaî hükümlere dâir ve fetvâlarını bildiren “Risale fil fetvâ” gibi eserleri vardır.
İmâm-ı Mâlik’in ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği ve Muvattâ adlı meşhûr eserine yazdığı hadîs-i şerîflerden ba’zıları şunlardır:
“Bir kişi bir söz söyler de, o sözden dolayı Cehennem ateşine düşeceği hatırına gelmez. Bir kimse de bir söz söyler, bu sözden dolayı Allah’ın kendisini Cennete koyacağı aklına gelmez.”
“Allah yolunda cihada çıkan kimse geri dönünceye kadar hiç usanmadan, yılmadan nafile oruç tutan ve nafile namaz kılan kimse gibidir.”
“Kişinin mâlâya’nîyi (faydasız şeyleri) terk etmesi müslümanlığının güzelliğindendir.”
“Her dînin bir ahlâkı vardır. İslâmın ahlâkı da hayadır.”
“Bir kişi Resûlullaha ( aleyhisselâm ) gelip; Yâ Resûlallah bana hayatıma uygulayacağım bir kaç kelime öğret. Unutacağım çok şey olmasın deyince Resûlullahı ( aleyhisselâm ) “Hiç bir şeye kızma” buyurdu.
“Müsâfeha ediniz (tokalaşınız) aranızdaki kin gider. Birbirinize hediye veriniz ki, sevişirsiniz ve aranızdaki düşmanlık gider.”
Buyurdu ki:
“İnsan kendisi için hayır işlemez, kendisine iyilik yapmazsa, insanlar da ona hayır ve iyilik yapmaz.”
“İlim çok rivâyet etmek değildir. İlm bir nûrdur. Allahü teâlâ bu nûru mü’min kullarının kalbine koyar.”
“Mescide giren münâfıklar, kafesteki serçe kuşlarına benzer. Kafesin kapısı açılır açılmaz uçarlar, kaçarlar.”
“Bir kimse kendini övmeğe başlarsa değeri düşer.”
“İlim öğrenmek istiyen kimsenin vakarlı ve Allahtan korkar halde olması lâzımdır.”
“Kendisine hayrı olmayan kimsenin, başkasına hayrı olmaz.”
“Eğer elimde imkân olsaydı, Kur’ân-ı kerîmi kısa aklıyla, kendi görüşüne göre tefsîr edenin boynunu vururdum.”
1) El-A’lâm cild-5, sh. 257
2) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 135
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 5
4) Hilyet-ül-evliyâ cild-6, sh. 316
5) Fihrist sh. 198
6) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 289
7) Eşedd-ül-cihad sh. 5
? Mîzân-ul-kübrâ cild-1, sh. 45
9) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 11
10) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 168
11) Tehzîb-ül-esmâ ve’l-luga cild-2, sh. 75
12) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 207
13) El-İntikâ sh. 8
14) En-Nücûm-üz-zâhire cild-2, sh. 96
15) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 216
16) Keşf-üz-zünûn sh. 1907
17) Brockelman Gal-1,175, Sup-1, 297
18) Mir’ât-ül-Cinân cild-1, sh. 373
19) El-Bidâye ve’n-nihâye cild-10, sh. 174
20) Tertîb-ul-medârik cild-1, sh. 102
21) Sıfat-üs-safve cild-2, sh. 99
22) Fâideli Bilgiler sh. 157
23) Hidâyet-ül-muvaffıkîn sh. 55
24) Sebîl-ün-necât sh. 24
25) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 1034
26) Rehber Ansiklopedisi cild-8, sh. 138
İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MANSÛR BİN MU’TEMİR
Tabiînden meşhûr hadîs ve fıkıh âlimlerinden. “Mansûr bin Mu’temir bin Abdullah bin Rebîa” veya “el-Mu’temir bin îtâb bin Ferkad es-Sülemî Ebû İtâb el-Kûfî” de denir. Künyesi Ebû Gıyâs’tır. Kütüb-i sitte’nin tamamında ismi geçer. Kûfelidir. 132 (m. 749)’da vefât etti.
İmâm-ı a’zamın ( radıyallahü anh ) hocalarındandır. Bütün ilimlerde mütehassısdır. Hadîs ilminde huccet, hafız ve imamdır. Abdurrahmân bin Mehdî zamanında Kûfe’de hafızası ondan daha kuvvetli kimse yoktu. Hadîs-i şerîf rivâyetinde sika (güvenilir), bütün rivâyetleri de sağlam idi. Sahabeden hiçbir şey almadı. Şu’be, onun: “Hiç bir hadîs-i şerîfi yazmadım” dediğini söylemiştir. O, Tabiînden, hazret-i Hasan-ı Basrî, Şa’bî, Hayseme bin Abdurrahmân, Sa’d bin Ubeyde, Saîd bin Cübeyr, Abdullah bin Yesâr el-Cühenî ve daha birçok zâttan hadîs-i şerîf almıştır. Kendisinden hadîs alanlar da, Eyyûb es-Sahtiyânî, el-A’meş, Süleymân et-Teymî (bunlar kendisiyle aynı zamanda yaşayanlardır); Süfyân-ı Sevrî, Süfyân bin Uyeyne ve daha sonra gelen birçok zâttır.
Ebû Hatim: “O güvenilir bir zâttır, rivâyetlerinde karışıklık yapmaz” demiştir. Iclî: “Onun hadîs ilminde sika (güvenilir, sağlam) olduğu kabûl edilmiş ve Kûfe âlimleri de güvenilir olduğunu söylemişlerdir” ve Ebû Dâvûd ise: “O yalnız sika kimselerden rivâyet ederdi” demiştir.
Kendisi çok ibâdet eden sâlih bir zât idi.
Kırk sene veya başka bir rivâyete göre altmış sene gündüzleri devamlı oruç tutar, (bayramlar hariç) geceleri de sabaha kadar namaz kılar, az yer, az uyurdu, çok ağlardı. Çok ağlamaktan gözleri az görürdü. İyi düşünenlerin en üstünü idi. Annesi ona: “Kendini helak ediyorsun” deyince O: “Ben nefsime ne yaptığımı daha iyi bilirim” ve “İki sûr arasında bol bol dinlenirim, sen merak etme anne” derdi. Hâlini bilenler ona acırlardı.
O zamanda kıyamı en güzel yapan, namazı en güzel kılanlardan idi. Namazda sakalı göğsüne yapışık gibi dururdu. Süfyân-ı Sevrî: “Mansûr, altmış sene gündüzleri oruç tuttu, geceleri de namaz kıldı” demiştir. Komşusu bir genç kız babasına: “Ey babacığım! Mansûr’un evinde bir direk vardı, ne oldu?” diye sorunca babası “Ey çocuğum! O Mansûr idi. Namaz kılarken vefât etti.” dedi. Devamlı namazda gören kız, O’nu evin direği sanmıştı. Sabah olunca gözlerine sürme çeker, başına yağ sürer, sonra dışarı çıkardı.
Irak hükümdârı Yûsuf bin Ömer, Kûfe kadılığını yapmasını teklif etti ise de o reddetti. Kûfe Vâlisi onun kadı olması için bir ay hapsettirdi. Fakat Mansûr yine kabûl etmedi.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları:
“Kişi doğru söylemeye devam etmekle, neticede Allahü teâlânın huzûrunda sıddîklardan yazılır ve yalan söylemeye devam etmekle de, neticede Allahü teâlânın huzûrunda yalancılardan yazılır.”
“Münâfıkın alâmetleri şunlardır: Konuştuğu zaman yalan söyler, va’d ettiği (söz verdiği) zaman sözünü tutmaz, kendisine birşey emânet edildiği zaman da hıyânet eder.”
Günahların başının dünyâ sevgisi olduğunu belirtmek için şöyle söylemiştir: “Hiçbir günahımız olmasa, sadece kalbimizde dünyâ muhabbeti bulunsa, bu günah bizim Cehenneme atılmamıza kâfi gelir.” İlmi ile amel eden âlimin kalbine dünyâ sevgisinin giremeyeceğini söylerdi. Zühd hakkında ise, “Dünyâda yapılacak zühdün en büyüğü, insanlarla yapılan yersiz konuşmaları bırakmaktır” demiştir.
Süfyân bin Uyeyne ( radıyallahü anh ): “Mansûr’u rü’yâda gördüm: “Allahü teâlâ sana ne muâmele etti?” dedim. O da: “Allahü teâlâ bana bir peygamberin ameline yakın bir mükâfat verdi” dedi.
Vefât ettiği zaman yaşadığı çevrenin bütün dinlerine mensûb olan insanlar, hattâ putperestler bile cenâzesinde hazır bulundular.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ sh. 5, 40
2) Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 158
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10 sh. 312
4) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 142
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MANSÛR BİN ZÂZÂN
Tabiînden hadîs ve kırâat âlimi. Künyesi Ebü’l-Mugîre’dir. İsmi Mansûr bin Zâzân el-Vâsıtî es-Sekafî’dir. Aslen Vâsıtlı olan Mansûr bin Zâzân’ın doğum târihi kesin olarak belli değildir. 129 (m. 746) yılında taundan vefât etmiştir.
Mansûr bin Zâzân sika (güvenilir, sağlam) bir râvidir. Hadîs-i şerîf işitip, rivâyet ettiği âlimler, Enes bin Mâlik, Ebu’l Âliye, Atâ bin Ebî Rebâh, Muhammed bin Şirin, Meymûne bin Ebî Şubeyb, Muâviye bin Kurre, Hâmid bin hilâl, Katâde bin Diâme, Amr bin Dinar, Hakem bin Uteybe, Abdurrahmân bin Kâsım, Muhammed bin Velîd bin Müslim el-Anzi ve diğer âlimlerdir. Kendisinden ise kardeşinin oğlu Müslim bin Saîd el-Vâsıtî, Habîb bin Şehîd, Cerîr bin Hazım, Halef bin Halife, Ebû Hamza es-Sükkerî, Ebû Avâne ve ba’zı âlimler hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Mansûr bin Zâzân bütün gününü ibâdetle geçirirdi. Muhalled bin Hüseyin şöyle bildirmektedir: “Mansûr bin Zâzân her gündüz ve gece Kur’ân-ı kerîmi hatmediyordu.” Ebû Avâne ise şöyle bildirmektedir: “Mansûr bin Zâzân’a bugün ölüm meleği kapıda denilse, yaptığı ibâdetten fazlasını yapamazdı. Çünkü o, bütün zamanını Allahü teâlâya ibâdetle geçirirdi.”
El-Iclî, Mansûr bin Zâzân’ın sâlih bir kimse, sika ve kırâatte pek kabiliyetli bir âlim olduğunu zikretmektedir.
Hişâm bin Hassan şöyle anlatıyor: “Vâsıt mescidinde Cum’a günü Mansûr bin Zâzân’ın yanında namaz kıldım, iki defa Kur’ân-ı kerîmi hatmetti. Üçüncü sefer Şuarâ sûresine kadar okudu.” Yine aynı zât şöyle anlatır: “O Ramazan ayında akşam ile yatsı arasında Kur’ân-ı kerîmi iki defa hatmederdi. Sonra namaza durmadan önce, Şuarâ sûresine kadar okurdu. O Ramazan ayında, yatsıyı gecenin dörtte biri gelinceye kadar geciktirirdi.”
Mansûr bin Zâzân, câmiye gidince direğin yanında namaz kılıp, Kur’ân-ı kerîmi hatmettikten sonra Hasan-ı Basrî ve talebelerinin yanına gider, onlarla sohbet ederdi.
Buyurdu ki: “Vallahi, ben yanımda oturan herkesle cihad halindeyim! Onunla yanımdan ayrılıncaya kadar savaşıyorum. Çünkü nerede ise, o, gerçek dostumla benim arama düşmanlık sokacak veya beni gıybet etmiş birisinin gıybetini bana ulaştırmaktan kendisini alamıyacak da, bu yüzden beni sıkıntıya uğratacak.”
Mansûr bin Zâzân birçok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Hasan-ı Basrîden rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) “Haya îmândandır, îmânı olan Cennettedir. Fuhş, kötülüktür. Kötüler Cehennemdedir.” buyurdu.
Haris el-Iclî’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte ise Peygamberimiz ( aleyhisselâm ): “İslâm dîni beş şey üzerine kurulmuştur; Şehâdet getirmek, namaz kılmak, zekât vermek, Ramazan’da oruç tutmak ve hacca gitmek.” buyurdu.
Muâviye bin Kurre’den rivâyet ettiği hadîs-i şerîfte ise Peygamberimiz ( aleyhisselâm ): “Ben ümmetimin çokluğu ile övünürüm.” buyurdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 57, 62
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 306, 307
3) Tezkirât-ül-huffâz cild-1, sh. 141, 142
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MEKHÛL EŞ-ŞÂMÎ
Tabiînden ve meşhûr hadîs hafızlarından. İsminin Şehrâp, olduğu söylenir. Künyeleri değişik şekillerde, Ebû Abdullah, Ebû Eyyûb ve Ebû Müslim olarak bildirilmiştir. Aslen İran’lıdır. Kabil’de doğdu. Orada yaşı biraz ilerleyince, esîr edildi. Mısır’da, Hüzel kabilesinden bir kadının âzâdlısıdır. Onun için Hûzelî denmiştir.
Zamanında, Şam’ın en büyük Fakîhi (İslâm hukuku âlimi) idi. Resûlullahın ( aleyhisselâm ) hadîs-i şerîflerini öğrenmek için çok memleketleri dolaştı. Irak ve Medine’ye gitti. Enes bin Mâlik, Ebû Umâme, Mahmûd bin Rebî’, Ubeydullah bin Muhayrız, Anbese bin Ebî Süfyân, Süleymân bin Yesâr, Tâvûs Irak bin Mâlik ve başkalarından (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etti. Evzâî, Abdurrahmân bin Yezîd bin Câbir, Sevr bin Yezîd, Süleymân bin Musa’da (r.anhüm) ondan hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlimdir. Mekhûl hazretleri kendisine sorulan suâllerin hepsine cevap vermezdi. Teymî bin Atıyye el-Ansî, “Mekhûl’dan (bilmiyorum) diye cevap verdiğini çok işitmişimdir” der. Zührî: “Şu dört yerde, dört büyük âlim yetişmiştir. Saîd bin Müseyyeb Medine’de, Şa’bî Kûfe’de, Hasan el-Basrî Basra’da, Mekhûl Şam’da. Şam’da, Mekhûl zamanında, fetvâ vermekte ondan daha yetkili kimse yoktu. Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billahi demeden fetvâ vermezdi. Ben bu kadar anlıyabildim. Bu fetvâm, hatalı da olabilir, doğruda, derdi” diye bildirdi.
Mekhûl eş-Şâmî hazretlerinin rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları:
Abdurrahmân Ganem’den rivâyet etti: Abdurrahmân ( radıyallahü anh ) bana “Sahâbe-i kiramdan, on kişi bana anlattı: Kubâ mescidinde idik. İlim müzâkeresi, yapıyorduk. Bu sırada Resûlullah ( aleyhisselâm ) çıkageldi. “İstediğiniz kadar, ilim öğrenin. Bildiğinizle amel etmediğiniz müddetçe, Allahü teâlâ size mükâfat vermez.” buyurdu.
Ümmü Eymen’den rivâyet etmiştir. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) Eshâbına (r.anhüm) şöyle buyurdu: “Azap olunup, yakılsan bile, Allahü teâlâya, şirk koşma. Bütün servetini çıkarıp feda etmeni de söyleseler, anne ve babana itaat et. Onları kırma. Namazı bile bile terk etme. Kim namazı bilerek terk ederse, Allahü teâlânın emânı ondan uzak olur. İçki içmekten çok sakın.. Çünkü, içki, her çeşit kötülüğün anasıdır. Günâhtan da uzak dur. Ona yaklaşma. Günah, Allahü teâlânın gazâbını celbeder (çeker).”
“Ayıp araştırıcı olmayınız. Çok övücü de olmayınız. Onu bunu lekeleyip kusur bulmayınız. Bir şey yapmadan, olduğunuz yerde işsiz güçsüz kalmayınız.”
“Ey Muaz! Emîre itaat et. Eshâbımdan hiç kimseye sövme.”
Yine Enes bin Mâlik’den rivâyet etmiştir: “Kim sabah ve akşam olduğu zaman, “Allahümme innî eşhedüke ve eşhedü hamalete arşike ve melâiketike ve cemîi halkike. İnneke entellah, lâ ilahe illâ ente vahdeke. Lâ şerike leke. Ve enne Muhammeden, abdüke ve Resûlüke” diye okursa, Allahü teâlâ onun dörtte birini Cehennemden âzâd eder. İki kerre derse, yarısını, üç kerre derse, dörtte üçünü, dört kerre derse, bütün vücûdunu Cehennemden âzâd eder.”
Vâsıle’den rivâyet etmiştir: “Din kardeşinize şemâtet (başına gelen belâya ve zarara sevinmeyiniz) etmeyiniz. Şemâtet ederseniz. Allahü teâlâ belâyı ondan alır size verir.”
Ebû Sa’lebe’den rivâyet etmiştir: “Sizden en çok sevdiğim ve bana en yakın olanınız, ahlâkı en güzel olanıdır. En uzak olanınız da ahlâken kötü, geveze, konuşurken lâfı çok uzatan ve cimrilerdir.”
Şeddad bin Evs’den rivâyet etmiştir: Birisi Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) huzûrunda durdu: “Yâ Resûlallah! İlim ne ile artar bana bildirir misin? diye sordu. Peygamber efendimiz ( aleyhisselâm ) “Öğrenmek ile” buyurdular. Kötü bir iş yaptıktan sonra iyilik yapmak fâide verir mi? diye sorunca, “Evet, tövbe, günahı silip götürür. İyilikler, kötülükleri ve günahları giderir, kul Rabbini genişlik vaktinde anınca, Allahü teâlâ, başına belâ geldiği zaman kuluna icabet eder” buyurdular.
Ebû Eyyûb-il-Ensârî’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: “Bir kimse ibâdetini kırk gün Allah için ihlâslı yaparsa, kalbinden diline hikmet çeşmeleri dikilir.”
“Allahü teâlâ, hakkı (doğruyu) Ömer’in dili üzerine koydu.”
Âişe vâlidemizden ( radıyallahü anha ) bildirmiştir: Resûlullah ( aleyhisselâm ) Âişe vâlidemize ( radıyallahü anha ) hitaben: “Ey Âişe! Bu gece, hangi gecedir?” buyurduğunda, Aişe-i Sıddîka der ki: “Allahü teâlâ ve Resûlü daha iyi bilir” dedim. Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Bu gece Şa’bân-ı şerîfin onbeşinci gecesidir ki, bu gece dünyâda yapılan ameller ve kulların işleri çıkarılıp, Allahü teâlâya arz olunur. Bu gece, Allahü teâlânın Cehennemden âzâd ettiği insanların sayısı, Benî Kelb kabilesinin koyunları sayısıncadır, (ya’nî çok fazladır). Sen, şimdi, bu geceyi ibâdetle geçirmem için bana izin verir misin?” diye buyurduğunda “Elbette” dedim. Resûlullah ( aleyhisselâm ) hemen namaza kalktı. Kıyamda fazla durmayıp Fâtiha-ı şerîfe ve kısa bir zamm-ı sûreden sonra, gece yarısına kadar secdede kaldı. Sonra ikinci rek’at için kalktı. Bunda da birinci rek’attaki gibi okuyup, secdeye indi. Secdesi o kadar uzamış, kendinden o kadar geçmişti ki, rûhu kabz olunmuş sandım. Yanına yaklaştım. Mübârek ayaklarına dokundum. Hareket etti: Secdede “Eûzü biafvike min ikâbike ve eûzü birıdâke min sahatike ve eûzü bike minke celle senâük, lâ Uhsî senâen aleyke kemâ esneyte a’lâ nefsike” deyip, yalvardığını ve sena ettiğini duydum. “Yâ Resûlallah, secdede ba’zı şeyler söylüyordunuz. Halbuki başka zaman bunları söylememiştiniz. Bunları hiç duymamıştım, dediğimde: “Ey Âişe, söylediğim şeyleri öğrendin mi?” buyurdu. “Evet” dedim. “Siz onları öğretiniz. Çünkü Cebrâil (aleyhisselâm) onları secdede okumamı emretti” buyurdu.
“Can gargaraya gelmedikçe Allahü teâlâ kulun tövbesini kabûl eder.”
Eş-Şâmî’nin kıymetli sözlerinden ba’zıları: “Namaz kılan birini gördüm. Her rüku’ ve secdeye gittiği zaman ağlıyordu. Onu riya yapmakla suçlamıştım. Bu yüzden, bir sene ağlamaktan mahrûm bırakıldım.”
“Bir kimsenin yumuşak olup olmadığı, kötü kimselerin kendisine musallat olmasıyla anlaşılır.”“Dinde âlim olduktan sonra, dünyalık bir menfaat alırım düşüncesiyle zarûret olmadan padişah ve sultanların yanına gidip, yaltaklık edenler, attıkları adımlar kadar, Cehennemin derinliklerine, dalmış olurlar.”
Mekhûl eş-Şâmî, bir cenâze görünce “Siz sabahleyin gidiyorsanız, biz de akşamleyin geleceğiz. Şu cenâze açık bir öğüt ve ibret alınacak bir şey. Fakat, gaflet çok. Öncekiler geçip, gidecekler, fakat arkadakiler hiç aldırış etmezler” buyurmuştu.
“Kim, bir gecesini Allahü teâlâyı zikir ile ihyâ eder geçirirse, anadan doğmuş gibi günahsız ve tertemiz olarak sabahlar.”
“Fazîlet cemâatte ise de, selâmet, kötülüklerden uzak kalabilmek için yalnızlıktadır.”
“Bir ümmet içerisinde, her gün, yirmibeş kişi Allahü teâlâya, yirmibeş defa istiğfar ederse, (bağışlanmalarını dilerse), umûma âit azâbla Allahü teâlâ ümmeti muaheze etmez (yakalamaz).”
“Kokusu güzel olanın, aklı fazla, elbisesi temiz olanın, kederi az olur.”
“Eğer sen Kur’ân-ı kerîm okuyup da, seni kötülüklerden uzaklaştırmıyorsa, senin gerçekten Kur’ân-ı kerîmi okumadığın anlaşılır.”
“İlmi kendisine fayda vermeyen kimseye, cehâleti de zarar verir.”
Ölüm hastalığında iken Mekhûl’un huzûruna birisi girdi. “Allahü teâlâ sana afiyet versin Yâ Ebâ Abdullah” dedi. Mekhûl hazretleri de “Affı umulan Allahü teâlâ ile olmak, kötülüğünden emîn olunmıyan kimse ile beraber olmaktan daha hayırlı ve iyidir.”
“İnsanların en yumuşak ve ince kalblisi, günâhı az olanlardır.”
“Sâlih bir zâtı seven, dolayısıyle, Allahü teâlâyı sevmiş olur. İlim öğrenmeye giden kimse, dönünceye kadar, Cennet yolunda sayılır.”
Mekhûl eş-Şâmî ( radıyallahü anh ) Pazartesi ve Perşembe günleri oruç tutardı ve “Pazartesi günü Resûlullah ( aleyhisselâm ) dünyâya teşrîf buyurdular. Yine bugün, Peygamber olarak gönderildiler. Pazartesi günü âhırete irtihâl (vefât) buyurdular. Pazartesi ve Perşembe günü ameller Allahü teâlâya arz olunur” dedi.
“Mü’minler yumuşak ve müsamahakârdırlar. Eğer, onu çekip götürürsen, karşı çıkmazlar, kabûl edip giderler.”
“Âlimler bozuluncaya kadar, insanlara Allahü teâlânın azâbı gelmez.”
“Ana-babaya itaat, büyük günâhlara keffârettir. Bir kimse ailesi içinde yaşlılar bulunduğu müddetçe, Allahü teâlânın rızâsını kazanma imkânına sahiptir.” “Boynumun vurulmasını, kadılık (hâkimlik) makamına gelmeye, hüküm verme mertebesinde olmayı da, Beyt-ül-Mal’ın başında olmaya tercih ederim.”
Mekhûl hazretlerine birisi geldi. “Yâ Ebâ Abdullah! (Size düşen kendinizi korumakdır. Siz hidâyette olunca, dalâlet üzere olanlar size zarar veremez) âyet-i kerîmesinin tefsîrini yapar mısınız? deyince “Nasîhat eden korktuğu, nasîhati dinliyen de kabûl etmediği zaman, senin vazîfen kendini muhafaza etmektir. O zaman, dalâlette olan kimse sana zarar veremez” dedi.
Mekhûl hazretleri: Tekâsür sûresi sekizinci âyetinin “Sonra andolsun siz, o gün elbette ni’metten yana sorguya çekileceksiniz” meâlindeki âyet-i kerîmeyi şöyle açıkladı: “Elbette içilen soğuk sudan, oturulan evin gölgesinden, karnın tokluğundan, yaratılışın mükemmellik ve tamlığından, uykunun lezzet ve tadından hesaba çekileceğiz” buyurdu.
Mekhûl hazretleri, kendi cemâati ile beraber oturuyordu. O sırada Mervan’ın torunu Yezîd bin Abdülmelik geldi. Orada bulunanlar, hemen ona yer ayırmak ve hazırlamak için kalktıklarında Mekhûl hazretleri: “Yerinizde oturunuz, bırakın, bulduğu bir yere otursun. Böylece tevâzuu öğrenmiş olur” buyurdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-5, sh. 177
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 289
3) El-A’lâm cild-7, sh. 284
4) Vefeyât-ül-a’yân cild-5, sh. 280
5) Mîzân-ul-i’tidâl cild-4, sh. 177
6) Tezkiret-ul-huffâz cild-4, sh. 107
7) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-7, sh. 453
? Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 45
9) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 146
10) El-İkmâl cild-5, sh. 1
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MEYMÛN BİN MİHRÂN
Meymûn bin Mihrân el-Cezerî, Tabiînin büyüklerinden. Hadîs ilminden sika (güvenilir), fıkıh ilminde ilmi çok olan büyük bir âlimdir. Kûfe’de yetişti. Sonra Rika’ya yerleşti. Künyesi Ebû Eyyûb’dur. 37 (m. 657)’de doğdu. 116 (m. 734)’de Cezîre’de vefât etti. 117’de vefât ettiği de rivâyet edilmiştir. Halife Hazreti Ömer bin Abdülazîz tarafından kadı ve vâli olarak Cezîre’ye ta’yin edildi. Ta’yin edildiği vazîfesinin başına gitmek üzere halifenin yanından ayrılınca, Halife Hazreti Ömer bin Abdülazîz buyurdu ki, “Bu Ebû Eyyûb, Meymûn bin Mihrân ve onun emsali olan büyük âlimler, aradan gider (vefât ederlerse), halk, kumandandan mahrûm kalan askere döner.”
Meymûn bin Mihrân ( radıyallahü anh ), Eshâb-ı kiramdan bir çok zâtlarla görüştü. Hazreti Ebû Hüreyre, Hazreti Âişe-i Sıddîka, Hazreti İbn-i Abbâs, Hazreti İbn-i Ömer, Hazreti İbn-i Zübeyr, Hazreti Safiyye binti Şeybe, Hazreti Ümmüderdâ, Hazreti Saîd bin Cübeyr ve daha başka zâtlardan rivâyetlerde bulundu. Kendisinden de, oğlu Hazreti Amr, Hazreti Hamîd-üt-Tavîl, Hazreti Ca’fer bin Burkan, Hazreti Habîb bin Şehîd, Hazreti Ali bin Hakem el-Benâri, Hazreti Bakem bin Uteybe, Hazreti Yezîd bin Sinân er-Rahâvî ve daha birçok zâtlar rivâyette bulunmuşlardır. Oğlu, “Babam, kavuştuğu bu yüksek derecelere, çok namaz kılmakla, çok oruç tutmakla değil, Allahü teâlâya âsi olmakdan çok korkmakla ulaşmıştır.” dedi. Hazreti Hasan-ı Basrî’nin dostlarından idi. Her gün ve gecesinde bin rek’at namaz kılardı.
Bir gün misâfirleri geldi. Hizmetçisine, misâfirlere ikram etmek üzere acele yemek hazırlamasını söyledi. Hizmetçi hemen çorba pişirip, bir tabağa koydu. Sıcak çorba tabağını misâfirlerin önüne koymak için acele ile gelirken ayağı takılıp düştü. Sıcak çorba da Meymûn hazretlerinin başından aşağı döküldü. Hizmetçi mahcûb olup, bana kızacak diye çok korktu. Bunu gören Hazreti Meymûn bin Mihrân buyurdu ki: “Sana kızmıyorum. Seni affettim ve Allahü teâlânın rızâsı için seni serbest bıraktım. Artık hürsün.”
Bir gün kendisine dediler ki, “Biz evimizde otururuz, (rızkımız bize gelir) diyen kimseler hakkında ne buyurursunuz?” Buyurdu ki, “Onlar ahmaktır, İbrâhîm aleyhisselâm gibi bir yakîn (tam îmân) sahibi olsalardı, sebeplere yapışırlar, onun gibi çalışıp kazanarak geçimlerini sağlarlardı.”
Arkadaşlarına şöyle derdi; “Bende hoş olmayan, sevimsiz bir hâl görürseniz, onu yüzüme karşı söyleyiniz. Bir kimse, din kardeşinde uygun olmayan bir hâl görür de onu kendisine bildirmezse ona fâideli olamaz.”
Bir toplulukta, Beyt-ül-mâl’ın gelirlerinden biri olan vergiler husûsunda konuşuluyordu. Hazreti Meymûn bin Mihrân şöyle söyledi. “Hazreti Ömer, zamanında Irak taraflarından toplanan vergilerin tamamı bir milyon ukiyye olurdu. Vergiler toplanıp, halifeye arz edildikten sonra, Hazreti Ömer, Basra ve Kûfe’den 10’ar kişi çağırır, bunlara, vergi olarak alınan bu malların helâl olduğuna, bir müslüman veya zımmîden zulüm ile haksız olarak alınmadığına dâir, onlardan şâhidlik isterdi. Bütün şâhidler, bütün vergilerin adâletle, kimseye zulüm ve haksızlık edilmeden toplanıldığını bildirirlerse, getirilen vergileri kabûl eder, aksi halde kabûl etmezdi.”
Hazreti Meymûn bin Mihrân, ba’zı insanların birbirlerine karşı zâlimce hareketlerde bulunduklarını duydukça üzülür, ba’zan bu üzüntüsü, hastalanıp yatağa düşecek kadar fazla olurdu. Kendisine geçmiş olsun demeye gelinirdi. Kendisine, “Birbirine uygunsuz davranan o kimseler barıştılar. O sert durumdan kurtuldular” diye haber verilince, sevinir ve iyileşirdi.
Rivâyet ediyor ki; “Bir gün, birisi Kur’ân-ı kerîm okurken, Hicr sûresinden “Şüphesiz ki o azgınların hepsinin gideceği yer Cehennemdir” meâlindeki âyet-i kerîmeyi okuyunca, dinliyenlerden Selmân-ı Fârisî ( radıyallahü anh ) ellerini başına koyup ağlamaya başladı. Ne tarafa gittiğini bilemez vaziyette, kendinden geçmiş olarak çıkıp gitti. Üç gün müddetle kendine gelemedi.”
Bir defasında namazını cemâatle kılmak için mescide gitti. Namazın kılınmış olduğunu öğrenince çok üzüldü ve “Bir defa cemâatle namaz kılmak bana Irak vâliliğinden daha sevimlidir” buyurdu.
Meymûn bin Mihrân şöyle anlatıyor: “Bir gün, Halife Hazreti Ömer bin Abdülazîz ile beraber bir mezarlığa uğradık. Halife ağladı ve “Vallahi, şu mezara girip de azâbdan emîn olan kimseden daha nasîbli, daha bahtiyar kimse bilmiyorum” buyurdu.
Kendisine sordular. “Arkadaşlarınızdan hiç ayrılmıyorsunuz ve hiç de birbirinize küsmüyorsunuz. Bu nasıl oluyor?” Cevâbında buyurdu ki; Çünkü ben dostlarıma hiç husûmet (hasımlık) beslemiyorum. Onlarla hiç mücâdele ve münâkaşa etmiyorum.”
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden: Peygamber efendimiz buyuruyor ki; “Ebedi olan âhırete inandığı halde, mesâisini (gayretini) dünyalık için harcıyanlara ne kadar çok şaşılır. Nasıl böyle yapabiliyorlar?” Resûlullah efendimiz, geçerken bir çöplük gördüler. O çöplükte eski bez parçaları ve çürümüş kemikler görünüyordu. Peygamber efendimiz,
“Dünyâya gelin, dünyâyı görün, işte dünyâ budur. Neticede böyle olacaktır.”
“Mü’minin firâsetinden korkunuz. Zira O, Allahü teâlânın nûru ile bakar.”
“Kıyâmet günü insanlardan azâbı en şiddetli olanları, Peygamberlere sövenlerdir. Sonra Eshâbıma sövenlerdir. Sonra müslümanlara sövenlerdir.”
“Gülerek günah işleyen, ağlıyarak Cehenneme girer.”
“İnsanlardan iki sınıf vardır ki bunlar iyi olursa insanlar da iyi olur. Bunlar kötü olursa (bozulursa) insanlarda bozulur. Bunlar âlimler ve sultanlardır.”
Meymûn bin Mihrân hazretleri buyurdu ki:
“Allahü teâlânın takdîrine rızâ göstermiyen kimsenin ahmaklığının tedâvisi yoktur.”
“İnsan bir günah işlediği zaman, kalbine siyah bir nokta yerleştirilir. Tövbe edince kalbi cilalanır ve parlar. Dolayısı ile o siyah nokta kaybolur. Ama tövbe etmezse ve günah işlemeye de devam ederse, nokta nokta kalb kararır. Nihâyet bu siyahlık bütün kalbi kaplar, işte buna “rân” (Kalbin tamamen kararması) denir.”
“Kuru kuruya kardeşliğe râzı olan, ölüler ile kardeş olsun.”
“İki arkadaş birbirlerini sevdikleri zaman, birbirini ziyâret etmeleri için aralarındaki mesafenin çok fazla olması mühim değildir.”
“Gizli işlenen günahın tövbesi gizli, aşikâre işlenen günahın tövbesi aşikâre olur.” “Ey Kur’ân-ı kerîmi okuyanlar! Kur’ân-ı kerîmi dünyalık kazancınıza âlet etmeyiniz.”
“İnsan, iki ortağın birbirini hesaba çekmesinden daha şiddetli olarak kendisini hesaba çekmedikçe, tam müttakîlerden (takvâ sahibi) olamaz.”
“Eğer bir kimse sana hased ediyorsa, sen onun şerrinden korunmak istiyorsan, işlerini ondan gizli yap.”
“Din kardeşlerine iyilik etmeden, onların rızâsını talep etmek şaşkınlıktır.”
“Gelen misâfirine yemek verip de imkânı varken tatlı ikram etmiyen kimse, yatsı namazını kıldığı halde vitri kılmıyan kimse gibidir.”
“Dostların sofrasında yenilen yemeğin hazmı kolay olur. Düşmanın yemeği ise, insana ağırlık verir.”
“Ba’zı hâllerde, yalan konuşmak doğruyu söylemekten daha hayırlıdır. Meselâ elinde silâh olan bir kimse “Öldürmek için falan kimseyi arıyorum. Gördün mü?” diye sana sorsa, sen o kimseyi gördüğün halde, birinin canını, diğerinin cinâyetten kurtulmasını istiyerek, o kimseyi görmediğini, yakında buralara uğramadığını söylemez misin? işte bu niyyetle, böyle hâllerde yalan söylemek caiz ve lâzımdır.”
“Güzel amelleri, sadece gösteriş için ve desinler diye işleyen kimse, dışı dikkat ve itina ile süslenerek güzelleştirilmiş olan bir halâya benzer.”
“Kişi hem namaz kılar, hem de kendisine la’net edebilir.” buyurdu. “Bu nasıl olur?” dediler. Bunun üzerine “Bilin ki, Allahın la’neti zâlimlerin üzerine olsun” meâlindeki âyet-i kerîmeyi okudu ve buyurdu ki, “Ba’zı kimseler, hem namaz kılar, hem de ba’zı günahları işlemek sûretiyle kendilerine zulm ederler. Başkasının malını, izinsiz olarak almak, haklarına riâyet etmemekle onlara zulm etmiş ya’nî zâlim olmuştur.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-4, sh. 82
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 390
3) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 98
4) El-A’lâm cild-7, sh. 342
5) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 29, 62
6) Tabakât-ul-kübrâ cild-1, sh. 40
7) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-7, sh. 477
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MİS’AR BİN KEDAM
Büyük hadîs âlimlerinden. Künyesi, Ebû Seleme’dir. Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerde çok güvenilir olduğu için kendisine “Mushaf” da denir. Doğum târihi bilinmemektedir. 155 (m. 772)’de Mekke-i mükerremede vefât etti. 153, 152 yılında vefât etmiştir diyenler de vardır.
Rivâyetlerinde çok güvenilir olan Mis’ar bin Kedâm, bin kadar hadîs-i şerîf rivâyet etti. İslâm âlimlerince senet kabûl edilen ve Kütüb-i sitte adı verilen meşhûr hadîs kitabları onun rivâyetlerini almışlardır. Adiy bin Sabit, Hakem bin Uteybe, Amr bin Mürre ve başkalarından hadîs-i şerîf bildirdi. Ondan da, Süfyân bin Uyeyne, Yahyâ el-Kettân, Muhammed bin Bişr, Yahyâ bin Âdem ve daha birçok kimse hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Onun hakkında âlimler şöyle söylemişlerdir. Yahyâ bin el-Kettan: “Mis’ar’dan daha çok sözüne güvenilir birisini görmedim.”
Ahmed bin Hanbel: “Sika (sözüne güvenilir olan) Şu’be ve Mis’ar gibi olur.”
Vekî bin Cerrah: “Mis’arın şüphesi, başkasının yakîni (kesin bilgisi) gibidir.” İbn-i Mis’ar (Mis’ar’ın oğlu): “Babam Kur’ân-ı kerîmin yarısını okumayınca uyumazdı.”
Yala: “Mis’ar ilim ve vera’ı (şüphelilerden kaçınmayı) kendisinde toplamıştır.”
Süfyân-ı Sevrî hazretleri, O’nun, doğruluk kaynaklarından biri olduğunu söylemiştir.
Mus’ab bin Mikdâm ( radıyallahü anh ) buyurur ki: Resûlullahı (aleyhisselâm) rü’yâmda gördüm. Süfyân-ı Sevrî, elinden tutmuştu. Süfyân-ı Sevrî “Yâ Resûlallah, Mis’ar bin Kedâm vefât etti” deyince, Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Evet vefât etti. Bunu gök ehline müjdele!” buyurdu.
Süfyân bin Uyeyne ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Mis’ar bin Kedâm ( radıyallahü anh ) vefât edince, sanki, lâmbalar ve ışıklar söndü zannettim.”
Mis’ar’ı rü’yâda gördüler, en fâideli amel olarak neyi buldun? dediler. “Allahü teâlâyı hatırlayıp, anmayı” cevâbını verdi. Mis’ar hazretleri, hem hakkı ve doğruyu anlatır ve nasîhatta bulunur ve hem de Allahü teâlâya ibâdet husûsunda da gayretli ve ısrarlı hareket ederdi. Namazdan sonra insanın nefsi, şöyle şöyledir diye onun kötülüklerini şiirle dile getirirdi.
Her gece, Kur’ân-ı kerîmin yarısını okumadan uyumazdı. Bitirince hafifçe uyur, sonra değerli bir şeyini kaybedip, onu arayan kimse gibi korkarak yerinden kalkar, dişlerini misvaklar, abdestini alır, fecr doğuncaya (sabah oluncaya) kadar, kıbleye doğru dönüp tefekkür ederdi. Yaptığı işleri gizlemekte çok itina gösterirdi. Kıyâmet günü hatırına geldiği zaman ağlar, hattâ, orada bulunanlar onu teselli ederdi. Annesine hizmet eder, “Eğer annem olmasaydı, zarûret olan ihtiyâçlar dışında mescidden ayrılmazdım” derdi. Namaz kıldığında, oturduğunda, kısaca, her zaman ağlardı.
Süfyân-ı Sevrî hazretleri onun ölüm hastalığı zamanında yanına girdiği zaman, o ağlıyordu. “Ey Mis’ar niçin ağlıyorsun? Vallahi şu anda ölmek isterdim” deyince Mis’ar ( radıyallahü anh ), “O zaman sen ameline güveniyorsun. Fakat ben, sanki bir dağın tepesindeyim, nereye düşeceğimi bilmiyorum” dedi. Bu söz üzerine, Süfyân-ı Sevrî hazretleri ağladı ve “Senin, Allahü teâlâdan korkman, benden daha fazla, ey kardeşim” dedi. Süfyân-ı Sevrî hazretleri ondan bahsederken künyesiyle Ebû Seleme der, ismiyle (Mis’ar) demekten haya ederdi.
Bir gece annesi ondan içmek için su istedi. Dışarı çıktı. Testiyi alıp getirinceye kadar annesi uyuya kalmıştı. Testi elinde sabaha kadar, annesi uyanıncaya kadar öylece bekledi.
Halife Ebû Ca’fer Mansûr, kadılık için onu aradı. Mis’ar hazretleri, ondan izin isteyip şöyle buyurdu: “Ey mü’minlerin emîri, ailemin bir dirhemlik ihtiyâcı oluyor. Onlara “Size onu satın alayım” diyorum, fakat benim yaptığım alış-verişten memnun olmuyorlar. Benim çoluk çocuğum bir dirhemlik bir alış-verişimden râzı olmadığı halde, sen bana kadılık teklif ediyorsun.” Bu sözleri dinleyen halife ona kadılık teklifinden vazgeçti ve onu affetti. Sonra, Mis’ar hazretlerine “İmkânım olsa, sana yaya olarak gider gelirdim Mis’ar” dedi.
Mis’ar hazretlerinin rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları:
“Kim Ramâzan-ı şerîfin başından sonuna kadar cemâatle namaz kılarsa, Kadir gecesinden nasîbini almış olur.”
“Başını imâmdan önce kaldıran, Allahü teâlânın, onun başını köpek başına çevireceğinden korkmaz mı?”
“Secde ettiğin zaman, yırtıcı kuşlar gibi, iki kolunu yere döşeme, avucuna dayan. Pazun ile koltuk arasını vücûduna yapıştıma. Böyle yaparsan, her uzvun secde etmiş olur.”
“Gölgeler yayılıp, rüzgârlar esmeğe başladığı zaman, ihtiyâçlarınızı, Allahü teâlâya arz ediniz. Çünkü bu saat, tövbe edenlerin saatidir.”
“Faydalanılmayan ilim, Allahü teâlânın yolunda harcanmayan hazine gibidir.”
“Sarhoş eden herşey haramdır.”
Resûlullah ( aleyhisselâm ) Abdurrahmân bin Sümrete’ye “Yâ Abdurrahmân, başkanlık (baş olmayı) isteme.”
Resûlullaha ( aleyhisselâm ), Allahü teâlânın evliyâsından soruldu: “Onlar görüldüğü zaman Allahü teâlâ hatırlanır” buyurdu.
Berâ bin Âzîb’in ( radıyallahü anh ) babası şöyle bildirir, Biz Resûlullahın ( aleyhisselâm ) “Yâ Rabbi! Kullarını dirilttiğin gün, beni azâbından koru” buyurduğunu duydum, demiştir.
“Kim, Allahü teâlânın rızâsı için hacca çıkarsa, Allahü teâlâ onun geçmiş ve gelecek günahlarını bağışlar, duâ ettiği kişi için de şefaatini kabûl eder.”
“Cennet ehli Cennete, Cehennem ehli de Cehenneme girdiği zaman bana “Yâ Muhammed! Şefaat et, ümmetinden sevdiğini (Cehennemden) çıkar” denir. O gün Eshâbımdan birine sövme suçu ile Allahü teâlâya gelen kimse, benim şefaatimden mahrûm kalacaktır.”
“Ya âlim, ya talebe veya ilim meclisinde bulunan, yahut ilim ve ilim ehlini seven ol. Beşincisi ya’nî, ilim ve ilim ehlinden hoşlanmayan olma.”
Mis’ar ( radıyallahü anh ), Cerîr bin Abdullah’ın ( radıyallahü anh ), Peygamberimize ( aleyhisselâm ) bîat etmek için gittiğini, Resûlullahın ona, her müslümana nasîhat vermeyi şart koştuğunu, “Ben, size nasîhat veriyorum” buyurduğunu bildirmiştir.
“Resûlullah ( aleyhisselâm ) şu sözlerle duâ buyururlardı: “Allahım! Beni kötü huylardan, nefsimin arzu ve isteklerinden ve hastalıklardan muhafaza et.”
“Allahım! Beni bir an bile nefsime bırakma. İhsan edip, verdiğin iyi şeyleri benden alma.”
“Gece namazının, gündüz namazına üstünlüğü, gizli olarak verilen sadakanın, açıktan verilen sadakaya üstünlüğü gibidir.”
“Kim, küçüklüğünde babasına bir içim su verirse, Allahü teâlâ ona kıyâmet günü, Kevser suyundan yetmiş içim su verir.”
“Rü’yâsında beni gören, gerçekten beni görmüştür. Çünkü, şeytan benim sûretime giremez.”
“Harb, hîledir.”
“Kabrim ile minberim arası, Cennet bahçelerinden bir bahçedir.”
“Bir müslümanın vücûduna bir rahatsızlık isâbet ettiği zaman, Allahü teâlâ, o kulunu koruyan meleklere, sağlığı yerinde iken yaptığı amelleri, her gece ve gündüz, bu kulum için yazınız, emrini verir.”
“Bütün zevcelerimle evliliklerim ve kızlarımı evlendirmem, hepsi Cebrâil’in (aleyhisselâm) Allahü teâlâdan getirdiği izinle olmuştur.”
“Kalbinde, benim sevgim olan bir kulun cesedini Allahü teâlâ Cehennemde yakmaz.”
“Yaslanarak yemek yemem.”
“Bir kimse, bir kötülük görürse, onu eliyle düzeltsin. Buna gücü yetmezse, diliyle, buna da gücü yetmezse, kalbiyle buğz etsin. Bu ise imânın en zayıf mertebesidir.”
“Her peygamberin kendi ümmeti hakkında duâsı vardır. Benim duâm, ümmetime şefaat için oldu.”
“Saflarınızı düzeltiniz, çünkü safların doğru ve düzgün olması, namazı tamamlar.”
“Resûlullah ( aleyhisselâm ) Kur’ân-ı kerîmi hatmedip bitirdiği zaman, ehlini (ailesini) toplar ve duâ ederdi.”
“Kur’ân-ı kerîm bittikten sonra yapılan duâ, kabûl edilir.”
“Âdemoğlu, helak olsa, ihtiyârlasa bile, onda, hırs ve emel (arzu ve istekler) yine kalır.”
“Şefaatim, ümmetimden büyük günâhı olanlara olacaktır.”
“Allahü teâlâ, yapmadıkları ve konuşmadıkları müddetçe, ümmetimin kalbine gelen vesveseleri bağışlamıştır.”
“Arzu ve istekler, yapılmadığı ve konuşulmadığı müddetçe, bağışlanır.”
“Resûlullah ( aleyhisselâm ) hasır üzerinde uyumuş, yanlarında izler yapmıştı. Hazreti Âişe, “Yâ Resûlallah İran Kisrası ve Bizans İmparatoru Kayser büyük bir saltanat içerisindedir. Sen ise, Allahü teâlânın Peygamberisin, hiç bir şeyin yok. Hasır üzerinde uyuyor, değersiz elbiseler giyiyorsun” dedi. Bunun üzerine Resûlullah ( aleyhisselâm ), Hazreti Âişe vâlidemize şöyle buyurdu: “Yâ Âişe! Eğer isteseydim, altından dağlar, benimle yürürdü. Cebrâil (aleyhisselâm) bana, dünyâ hazinelerinin anahtarlarını getirdi. Ben istemedim.”
“Allahü teâlâya, herhangi bir şeyi ortak koşmadan konuşan bir kimse Cennete girer.”
İbni Mes’ûd’dan ( radıyallahü anh ) bildirilmiştir Resûlullaha en üstün amel hangisidir, diye sordum. Resûlullah ( aleyhisselâm ) şöyle buyurdular: “Zamanında kılınan namaz, ana-babaya iyilik, Allahü teâlânın yolunda cihad etmek.”
Resûlullah ( aleyhisselâm ), Allahü teâlâdan şöyle bildirir: “Kulum bana bir karış yaklaşırsa, ben ona, bir arşın yaklaşırım. Kulum bana bir arşın yaklaşırsa, ben ona bir kulaç yaklaşırım. Kulum bana yürüyerek gelirse, ben ona koşarak gelirim. Eğer kulum, yer dolusu hatâ ile gelse yalnız bana bir şeyi ortak koşmasa, onun yer dolusu hatâlarını bağışlardım.”
Mis’ar bin Kedâm’ın ( radıyallahü anh ) kıymetli sözlerinden ba’zıları: “İnsanların en ârifi, onların ayıbını görmeyendir.”
Mis’ar hazretleri şu ma’nâda bir şiir söyledi: “Ey aldanmış kişi, senin gündüzlerin gaflet, gecelerin de uyku ile geçiyor. Sonu pişmanlık olan işlerde kendini sıkıntıya sokuyorsun. Hayvanlar da dünyâda böyle yaşıyor.”
“Kişi, haramların bir anlık lezzetine ve tadına aldanır. Ondan sonra o lezzet kaybolur. Fakat günah ve yaptığından pişmanlık ve utanma devam eder.”
“Oğluna şöyle nasîhatta bulunmuştu: “Oğlum! Ben sana nasihatimi ettim. Sen çok şefkatli olan babanın sözünü dinle. Şaka ve gösterişi terk et. Bu iki huyu, sevdiğim hiç kimse için istemem. Ben bu ikisini denedim. Hiç kimseye övünecek ve övünülecek bir tarafını görmedim. Bilgisizlik, toplum içerisinde kişinin değerini düşürür.”
Mis’ar bin Kedâm’a ( radıyallahü anh ), Medinedekilerin en âlimi kimdir? diye sordular. Cevab olarak, “En takvâ sahibi (haramlardan sakınan) kimse, en âlim odur” buyurdu.
Duâ istemek için gelene, “Sen duâ et ben âmin diyeyim. Çünkü, duâ etmek, istek sahibinden olur” buyururdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-7, sh. 216
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 113
3) Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 57
4) Hilyet-ül-evliyâ cild-7, sh. 209
5) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 1038
..İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MUÂVİYE BİN KURRE
Tabiînin büyüklerinden tanınmış bir hadîs âlimi. Künyesi Ebû İyâs’dır. Basralı’dır. Doğum târihi bilinmemektedir. 113 (m. 731) senesinde vefât ettiği söylenir. Eshâb-ı kiramdan birçoğu ile görüşmüştür. Bunlardan onbeş tanesi Muzeyyine kabilesindendir. Hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlimdir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerini meşhûr Kütüb-i sitte (altı hadîs kitabı) almıştır. Babası Kurre, Ma’kıl bin Yesâr el-Müzenî, Ebû Eyyûb el-Ensârî, Abdullah bin Magfel ve başka büyük zâtlardan hadîs-i şerîf rivâyet edip, ilim öğrenmiştir. Ondan da, oğlu İyâs, oğlunun oğlu Müsterir bin Ehdar bin Muâviye, Sabit el-Benânî, Hazım bin Ebî Hazm, Bistam bin Müslim, Hâlid bin Eyyûb gibi âlimler hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler:
Enes bin Mâlik’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Allahım. Hakiki hayat, âhıret hayâtıdır. Ensâr ve Muhacirleri iyi eyle.”
Resûlullah efendimiz namazı kılıp bitirince, sağ eliyle alnını siler ve “Bismillâhillezi lâ ilahe illâ huverrahmânirrahîm. Ey Allahım. Benden üzüntü ve kederi gider” derdi.
Ma’kıl bin Yesâr’dan rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Rabbiniz şöyle buyurur: Ey Âdemoğlu! Bana çok ibâdet ediniz, kalbinizi zenginlik, elinizi rızıkla doldururum. Ey Âdemoğlu! Benden uzaklaşma. Yoksa kalbini fakîrlik, elini meşgûliyetle doldururum.”
“İnsanoğlu üzerine gelen her gün, şöyle seslenir: Ey Âdemoğlu! Her yaptığın iş için yarın senin hakkında şâhid olacağım. Onun için, iyi ve hayırlı işler yap. Ben geçip gittiğim zaman, daha beni göremezsin. Gecede aynı şekilde söyler.”
Muâviye bin Kurre’nin ( radıyallahü anh ) kıymetli sözleri:
“Biz Hasan-ı Basrî hazretlerinin yanında, hangi amelin daha üstün olduğu hakkında konuşuyorduk. Hepsi, geceyi ibâdetle geçirmek üzerinde birleştiler. Ben de, en hayırlı amelin haramları terk etmek olduğunu söyledim. Hasan-ı Basrî hazretleri de, benim dediğimi, tasdîk etti.”
“Allahım! Sen sâlih kullarını ıslah ettin ve onları rızıklandırdın. Onlar senin beğendiğin işi yapıyorlar. Sen de onlardan râzısın. Allahım! Bizi beğendiğin işleri yapmakla rızıklandır. Bizden râzı ol.”
Müslim denen bir zât, bir yerden alışverişten geliyordu. Yolda Muâviye bin Kurre ile karşılaştı. Ona “Nereden geliyorsun?” dedi. “Ev için ba’zı şeyler aldım” dedi. Muâviye hazretleri, “Helâlden mi?” dedi. O da “Evet” diye cevap verdi. Bunun üzerine, Muâviye ( radıyallahü anh ), “Her gün helâlinden alışveriş yapmam, geceleri ibâdet, gündüzleri oruçla geçirmemden bana daha sevimlidir” buyurdu.
“Aklı başında, olgun ve ağırbaşlı insanlarla oturup kalkınız. Çünkü, onlarla oturmak hem dünyâ hem de âhıret bakımından fâide temin eder.”
“Kalbin ağlaması, gözün ağlamasından daha üstündür.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-2, sh. 799
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 216
3) Vefeyât-ül-a’yân cild-1, sh. 248, 250, cild-2, sh. 458, 459
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MUHAMMED BÂKIR
Ehl-i beytten olan oniki imâmın beşincisi. Hazreti Hüseyin’in torunu ve İmâm-ı Zeynel’âbidîn’in oğludur. 57 (m. 676) senesinde Medine’de doğdu. 113 (m. 731)’de orada vefât etti. Medine’deki Bakî’ kabristanında babasının yanına defn edildi. Ca’fer-i Sâdık’ın babasıdır. Künyesi Ebû Ca’fer’dir.
Muhammed Bâkır ( radıyallahü anh ) Medine’nin büyük fıkıh âlimlerindendir. Eshâb-ı kiramdan Hazreti Câbir ve Hazreti Enes ile görüşüp onlardan ve ayrıca Tabiînden olan büyük zâtlardan hadîs-i şerîfler rivâyet etti. Ebû İshâk es-Sebîî, Atâ bin Ebî Rebâh, Âmir bin Dinar, İbn-i Şihâb ez-Zührî, Rebi bin Heysem, Haccâc bin Ertad, Mekhûl eş-Şâmî, İmâm-ı Evzâî, İmâm-ı A’meş, Kâsım bin el-Fadl ve İbn-i Cüreyc, İmâm-ı Buhârî ile İmâm-ı Müslim ve başka âlimler de kendisinden hadîs-i şerîf rivâyet ettiler.
Zamanında, bütün dünyâdaki evliyânın feyz kaynağı olup, evliyâlık yolunda olanlara feyz, bunun vasıtası ile verildi. İmamlığı ondokuz sene sürdü. Bütün ilimlere vâkıf olduğu için kendisine, ilimde ve fazîlette üstün ma’nâsına “Bâkır” denilmiştir.
Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer’i çok severdi. Zamanında ba’zı kimselerin bunlara düşmanlıkta bulunduklarını ve bunu da Ehl-i beyte olan sevgilerinden yaptıklarını iddia ettiklerini duyunca çok üzüldü. Buyurdu ki, “Ben Hazreti Ebû Bekir’le, Hazreti Ömer’e düşmanlık eden kimselerden uzağım. Onlar da benden uzaktır.”
Muhammed Bâkır’ın ( radıyallahü anh ) ilim ve hikmet dolu sözleri çoktur.
Bir gün, sohbet esnasında, Hazreti Ebû Bekir’den rivâyetle bir hadîs-i şerîf okudular. Orada bulunanlardan birisi dedi ki, “Hayır, bu hadîs-i şerîfin râvisi, Hazreti Ebû Bekir değil, başka bir zâttır.” Bunun üzerine Hazreti İmâm, “Bu hadîs-i şerîfin râvisi Hazreti Ebû Bekir’dir.” buyurdu. O kimse ikna olmayıp, i’tirâza devam edince, İmâm-ı Muhammed Bâkır ( radıyallahü anh ) toparlandı, ellerini dizlerine koydu ve “Ey Hazreti Ebû Bekir! Bu hadîs-i şerîfin râvisi siz değil misiniz?” dedi. Bunun üzerine “Evet, yâ Muhammed bin Ali, doğru söylüyorsun. O hadîs-i şerîfin râvisi benim” sesi duyuldu ki, herkes bu sesi işitti.
Medine’de bir grup insanlarla oturmuştu. Mübârek başını önüne eğdi. Bir müddet sonra kaldırdı ve “Bir kişi, bir sene sonra Medine’ye gelecek. Üç gün boyunca, dörtbin asker bulunan ordusu ile çok kimseleri öldürecek. Bundan büyük zarar göreceksiniz. Bundan sakınınız!” buyurdu. Buna Medînelilerden küçük bir grup ile Hâşimoğulları inandı. Çoğunluk inanmadılar. Bir sene sonra kendisine inananları alarak Medine’nin dışına çıktılar. Nâfi bin Ezrak ordusu ile geldi. Muhammed Bâkır’ın buyurduğu zararları yaptı. Artık Medîneliler, “Bundan sonra İmâm-ı Bâkır hazretlerinin her sözüne inanırız. Her sözü doğrudur. Çünkü O, Resûlullah efendimizin evlâdındandır” dediler.
Hazreti İmâm-ı Bâkır, İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’ye ( radıyallahü anh ) bakıp, “İslâmiyeti bozanlar çoğaldığı zaman, sen onu canlandıracaksın. Sen korkanların kurtarıcısı, şaşıranların sığınağı olacaksın! Sapıkları doğru yola çevireceksin. Allahü teâlâ yardımcın olacak!” buyurdu.
Bir gün Eshâb-ı kiramdan Hazreti Câbir bin Abdullah’ın yanına gitti. Hazreti Câbir’in gözleri kapalı bir halde idi. Selâmını aldıktan sonra, “Sen kimsin?” diye sordu. O da, “Muhammed bin Ali bin Hüseyin’im” dedi. Hazreti Câbir, “Ey Resûlullahın ( aleyhisselâm ) torunu yanıma gel.” diyerek yanına çağırdı. Müsâfeha yaptıktan sonra dedi ki, “Resûlullah ( aleyhisselâm ) bana, “Ey Câbir! Sen benim oğullarımdan birini görüp konuşuncaya kadar yaşarsın. Oğlumun adı, Muhammed bin Ali bin Hüseyin’dir. Allahü teâlâ O’na nûr ve hikmet verecektir. Ona benden selâm söyle buyurdu.” Hazreti Câbir, emânet olan Resûlullahın ( aleyhisselâm ) selâmını sahibine ulaştırdıktan bir müddet sonra vefât etti.
Talebelerinden biri anlatıyor: “Mekke’de idim. Muhammed Bâkır’ı ( radıyallahü anh ) görmeyi çok arzu ettim. Medine’ye vardığım gece, şiddetli yağmur ve soğuk vardı. Gece yarısı evinin kapısına geldim. Kapıyı vurayım mı, yoksa sabahı bekliyeyim mi diye düşünürken, içerden mübârek sesini işittim. Hizmetçesine “Kalk! Dışarıda biri var, kapıyı aç. O bu gece yağmura tutuldu, hava da soğuk” buyurdu. Kapı açıldı, içeri girdim.
Hazreti Muhammed Bâkır’ın ( radıyallahü anh ) sohbetinde bulunan bir kimse anlattı. İmâm-ı Bâkır’ın ( radıyallahü anh ) bir sohbetinde elli kişi kadar vardık. Kûfe’den bir şahıs Muhammed Bâkır’ın huzûruna gelip, “Kûfe’de falan şahıs, senin yanında bir melek olduğunu, o meleğin sana mü’mini, kâfiri, dostunu ve düşmanını haber verdiğini söylüyor” dedi. İmâm-ı Bâkır, “Sen ne iş yaparsın?” diye sordu. O şahıs, “Buğday satarım” deyince, Hazreti İmâm, “Yalan söylüyorsun” buyurdu. O da, “Ara sıra arpa da satarım” dedi. Hazreti İmâm, “Yine yalan söylüyorsun. Senin işin hurma satmaktır” buyurunca, o şahıs hurma satmakla uğraştığını itiraf edip, “Bunu sana kim haber verdi?” diye sordu. Hazreti İmâm’da “Dostumu, düşmanımı haber veren melek bildirdi” buyurdu. Ayrıca O’na, sen falan hastalıktan öleceksin dedi. Bu hâdiseyi nakleden kimse şöyle anlattı: Bir ara Kûfe’ye gitmiştim. O şahsı sordum. Üç gün önce Muhammed Bâkır hazretlerinin söylediği hastalıktan öldü dediler.
Henüz hiçbir şey yok iken kendisini Devrekiye’ye vâli olacağını ve çok geniş topraklara sâhib olacağını kerâmet olarak bildirdi ve gerçekten de bir müddet sonra aynı yere vâli oldu.
Zamanında bulunanlardan biri şöyle anlatıyor: “Muhammed Bâkır ile beraber Halife Hişâm bin Abdülmelik’in evine uğradık. “Bu ev harap olacaktır. Hattâ toprağı başka yere nakledilip taşları açıkta kalacaktır.” buyurdu. Bu söze çok hayret ettim. Halife Hişâm’ın evini kim yıkabilir ki, diye düşündüm. Nihâyet Hişâm vefât edip, yerine oğlu Velîd geçti ve bu evin yıkılmasını emretti. Hakîkaten ev yıkıldı. Toprağını başka yere naklettiler ve taşları açıkta kaldı.” Yine bu kimse şöyle anlatıyor: “Bir gün kendisi ile beraber idik. Zeyd bin Zeynel’âbidîn ( radıyallahü anh ) bize uğradı ve gitti. O gidince İmâm-ı Muhammed Bâkır şöyle buyurdu: “Bunu şehîd edip, başını gezdirirler. Buraya da getirip, başını bir kamışın üzerine dikerler.” Ben yine çok hayret ettim. Çünkü o zât şehîd edilse bile, Medine’de kamış yoktu. Aradan zaman geçti. Hazreti Zeyd’i şehîd ettiler. Sonra mübârek başını Medine’ye getirdiler. Yanında bir kamış vardı.”
İmâm-ı Muhammed Bâkır ( radıyallahü anh ) atlı olarak Medine’ye gidiyorlardı. Biraz yol almışlardı ki, karşılarına iki kişi çıktı. Hazreti İmâm: “Bunları yakalayın, bunlar hırsızdır” buyurdu. Hizmetçiler o kişileri tutup bağladılar. Hazreti İmâm, yanında bulunanlardan birine: “Şu dağa çık. Orada bir mağara görürsün, içine gir ve ne bulursan al getir” buyurdu. O kimse denileni yaptı. İçi elbise dolu iki tane bavul getirdi. Başka yerde başka bir bavul daha buldular. Nihâyet Medine’ye geldiklerinde anladılar ki, iki bavulun sahibi şüphelendiği bir kaç kişiyi hâkime bildirmiş, hâkim de onları çağırmış azarlamaktadır. Hazreti İmâm gelip, “Onları azarlamayınız, hırsızlar bunlardır” deyip elleri bağlı iki kişiyi hâkime teslim etti. Asıl hırsızlar anlaşılınca cezaları verildi. Getirilen iki bavul da sahibine iade edildi. Hırsızlardan biri tövbe, istiğfar etti ve şöyle dedi: “Elhamdülillah ki benim tövbe etmem, Peygamber efendimizin torunlarından olan bu zâtın sayesinde, O’nun bereketi ile olmuştur.” Bundan sonra, Hazreti İmâm o kimseye: “Senin, ceza ile vücûdundan ayrılan parçan, senden yirmi sene önce Cennete gitti” buyurdu. O şahıs bu hâdiseden tam yirmi sene sonra vefât etti. Aradan üç gün geçince yolda buldukları üçüncü bavulun sahibi de geldi. Hazreti İmâm, bavulu hiç açmadığı halde buyurdu ki, “Bu bavulun içinde ikibin altın var. Bin tanesi sana, bin tanesi başkasına âittir. Ayrıca bavulda, şöyle şöyle elbiseler var.” Bavulun sahibi hıristiyan idi. Dedi ki, “Eğer bavulun içindeki emânet olan altınların sahibinin ismini de söylersen doğru söylediğine inanacağım.” Hazreti İmâm, “O kimse, Muhammed bin Abdurrahmân”dır. Sâlih bir zât olup, çok namaz kılar, çok sadaka verir. Şu anda dışarıda seni bekliyor” buyurunca, bavulun sahibi olan hıristiyan müslüman oldu.
Muhammed bin Bâkır ( radıyallahü anh ) Mekke ile Medine arasında, bir katıra binmiş gidiyordu. Yanında birisi daha vardı ve o da merkeb üzerinde idi. O kişi şöyle anlattı: “Bir ara dağdan aşağı bir kurt inip geldi. İmâm’ın bindiği katırın eyerine ayaklarını koydu. Kendi hâlince ba’zı sesler çıkardı. Hazreti İmâm’a bir şeyler söylediği belli idi. İmâm-ı Muhammed Bâkır ( radıyallahü anh ) onu dinledikten sonra: “Peki, sen şimdi git, ben arzu ettiğin gibi duâ ederim” buyurdu. Kurt gittikten sonra bana dönüp: “Kurdun ne söylediğini biliyor musun?” diye sordu. Ben, “Allahü teâlâ, Resûlü ve Resûlün torunu bilir” dedim. Buyurdu ki, “Kurt, eşim şiddetli bir ağrıya tutuldu. Duâ buyurun da ondan kurtulsun ve senin dostlarından hiç kimse benim neslime musallat olmasın” dedi ve ben de duâ ettiğimi söyledim.”
Gözleri kör olan Ebû Bâsir anlattı: Bir gün, İmâm-ı Bâkır ile şöyle konuştuk: “Siz Resûlullahın ( aleyhisselâm ) torunlarındansınız” dedim. “Evet” buyurdu. “Siz Resûlullahın ( aleyhisselâm ) vârisisiniz” dedim. “Evet” buyurdu. “Peki sizde ölüleri dirilten, körlerin gözlerini açan, baras hastalığını gideren, evlerdeki yiyeceklerden, eşyalardan haber veren kuvvet var mıdır?” dedim. “Evet, Allahü teâlânın izniyle vardır” buyurdu. Yanına yaklaşmamı buyurdu. Ben de yaklaştım. Mübârek elini yüzüme sürdü ve kör olan gözlerim birden açıldı. Görmeye başladım. Tekrar elini yüzüme sürdü. Gözlerim yine görmez oldu. Bunun üzerine buyurdu ki, “Dünyâda gözlerin görüp, âhırette hesaba çekilmek mi istersin, yoksa hesapsız Cennete girmek mi istersin?” diye sordu. Ben, de dünyâda görmeyip, âhırette Cennete hesapsız girmeyi tercih ettim. Gözlerim öyle kaldı.
Uygunsuz bir iş yaparak Hazreti Muhammed Bâkır’ın huzûruna giren birine, “Sakın bir daha o kötü işi yapma! Bu duvarların size perde olduğu gibi, bize de perde olduğunu mu zannediyorsun?” buyurdu.
Büyük zâtlardan birisi şöyle anlatıyor: Bir gün Muhammed Bâkır’ın ( radıyallahü anh ) yanına girmek için izin istedim. Yanında kardeşlerinden bir kaç kişi var, biraz bekle, dediler. Biraz bekledim. İçeriden oniki kişi çıktı. Dar elbiseler giymişlerdi. Tanımadığım kimselerdi. Selâm verip gittiler. Sonra ben içeri girdim. “Efendim, bu çıkan kimseleri hiç tanımıyoruz, acaba onlar kimlerdi?” diye sordum. “Onlar cinnî olan müslüman kardeşlerinizdir. Siz nasıl gelip, haramdan helâlden suâl soruyorsanız, onlarda gelip soruyorlar” buyurdu.
İmâm-ı Bâkır’ın evinden güzel sesli birinin, Süryanice birşeyler okuduğu ve ağladığı duyuldu. Bu sesi işitenler içeri girince İmâm’dan başka kimseyi göremediler. Kendisine duydukları sesleri sordular. “Filan peygamberin, Allahü teâlâya münâcaatını okuyordum, beni ağlattı” buyurdu.
İbn-i Ukâşe-i Esedi ( radıyallahü anh ), İmâm-ı Bâkır’ın yanına geldi. İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık da oradaydı. İbn-i Ukâşe, “Ca’fer’in evlenme vakti geldi” dedi. Hazreti İmâm bunun üzerine, “Yakında bir yerden esîr satıcısı gelecek ve falan yerde konaklayacaklardır” buyurdu. İbn-i Ukâşe’ye, ağzı mühürlü bir kese altın verdi ve: “O esîr satıcısı gelmiştir, bununla ondan bir câriye satın alın” buyurdu. İbn-i Ukâşe esîr satıcısının yanına gitti. Esîr satıcısı, bütün câriyeleri sattığını, sadece iki tane kaldığını söyledi. İbn-i Ukâşe, “Bir tanesini alalım” dedi. Câriyeyi çıkardılar. Esîr satıcısına, “Kaça satacaksın?” diye sordular. O da “Yetmiş altın karşılığı” dedi. “Biraz ikram et” dediler. Esîr satıcısı: “Bir kuruş ikram etmem” deyince İbn-i Ukâşe, “Bu kesede kaç altın varsa kabûl et” dedi. Satıcı “Noksan olursa kabûl etmem” diye cevap verdi. O sırada orada bulunan ak sakallı, yaşlı bir zât, “Altınları sayın” dedi. Altınları saydılar. Tam yetmiş altın idi. Câriyeyi alıp, İmâm-ı Bâkır’ın ( radıyallahü anh ) huzûruna getirdiler. Ca’fer-i Sâdık da orada idi. İmâm-ı Bâkır, o hanıma “Bekâr mısın, dul musun?” buyurdu. O, “Bekârım” dedi. Hazreti İmâm “Bir câriye esîr satıcısının elinden, nasıl olur da bekâr olarak kurtulur?” diye sordu. O hanım, “Esir satıcısı ne zaman yanıma gelse, ak sakallı, yaşlı bir zât gelip ona kuvvetli bir tokat vurur, yanımdan uzaklaştırırdı.” Bundan sonra bu hanımla, Ca’fer-i Sâdık nikahlandı. Bu temiz hanımdan, oniki imâmın yedincisi İmâm-ı Mûsâ Kâzım doğdu.
Ca’fer-i Sâdık ( radıyallahü anh ) şöyle anlatıyor: “Bir gün babam Muhammed Bâkır ( radıyallahü anh ) “Ömrümün bitmesine beş seneden fazla kalmadı” buyurdu. Vefât ettiği zaman hesapladım. Bu sözü söyledikten sonra tam beş sene geçmişti.”
Gece geç vakte kadar ibâdet eder, sonra Allahü teâlâya şöyle yalvararak ağlardı: “Yâ ilâhî! Yâ Rabbî, gece oldu. Gökte yıldızlar var. Herkes uyuyor. Kimsenin sesi çıkmıyor. Yâ Rabbî! Sen dirisin. Her şeyi biliyor, yapılan her şeyi görüyorsun. Uyuman, uyuklaman olamaz. Seni böyle bilmiyen ihsânına kavuşamaz. Sen öyle kuvvet ve kudret sahibisin ki, hiç bir şey, senin, olmasını dilediğin bir şeyin olmasına mâni olamaz. Senin bakî ve ebedî oluşunda, gündüzün bitip gecenin başlaması ve gecenin bitip gündüzün başlaması gibi sebeplerle kesiklik, aksaklık olmaz. Rahmetin o kadar çoktur ki, rahmet kapılarını herkese açmışsın. Sana duâ edenlerin, yalvaranların duâlarını kabûl edersin. İhsân ettiğin ni’metlere hamd edenleri çok sever, onlara daha çok ni’metler verirsin. İnanarak ve güvenerek sana duâ edenler, eli boş dönmezler. Sana güvenen, kapına gelen kimseyi döndürmeğe kimsenin gücü yetmez. Ey Rabbim! Ölümü, kabri ve sana hesab vereceğimi düşündükçe, önümde bunlar olduğunu bildikçe nasıl olur da senden sevinç ve neş’e isteyebilirim. Amel defterimin, sağımdan mı, solumdan mı verileceğini bilemediğim aklıma geldikçe, nasıl olur da senden dünyalık bir şey istiyebilirim? Can alıcı meleğin geleceğini ve canımı alacağını bildiğim halde dünyâ lezzetlerinden nasıl tat alabilirim? Yâ Rabbî! Sana yalvarıyor, senden istiyor, rahmetinden ümid ediyor ve istiyorum ki, ölümümü, hesabımı kolay ve rahat eyle ve sonra azâbı olmayan rahat bir hayat ihsân eyle. Âmin Yârabbel Âlemin.”
Oğlu İmâm-ı Ca’fer-i Sâdık ( radıyallahü anh ) şöyle anlatıyor: Babam bana vasıyyet edip dedi ki: “Vefât ettiğim zaman, beni sen yıka. Çünkü imâmı, imâmdan başkası yıkayamaz. Kardeşin Abdullah da imamlık da’ vâsında bulunacaktır, ona karışma, çünkü ömrü çok kısa olacaktır. Namaz kılarken üzerimde bulunan gömleği bana kefen yap ve beni babamın yanına defn et. Kabrime de senden başkası girmesin” buyurdu. Ca’fer-i Sâdık ( radıyallahü anh ) “Aman’efendim bizi korkutmayınız. Allahü teâlâ gecinden versin, sıhhatiniz de yerindedir” dedi. Hazreti İmâm buyurdu ki, “Bir saat evvel, babam Zeynel’ âbidîn’in sesini işittim. Bana “Ey evlâdım Muhammed Bâkır! Vasiyyetlerini çabuk yap. Çünkü senin de bize kavuşmana çok az zaman kaldı” buyurdu. Bundan bir saat kadar sonra babam vefât etti. Babam vefât edince ben yıkadım. Nihâyet kardeşim Abdullah da imamlık da’vâsında bulundu. Fakat babamın bildirdiği gibi ömrü kısa sürdü.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları:
“İlim hazinedir. Anahtarı, sorup öğrenmektir. Sorup öğreniniz ki Allahü teâlâ size merhamet etsin. Zîrâ bunda dört kişiye sevâb vardır. Sorana, öğretene, dinleyene ve onlara uyana.”
“Allaha îmândan sonra, aklın icâbı, insanlarla muhabbetli bulunmaktır.”
“Ümmetimden büyük günahı olanlara şefaat edeceğim.”
“Allahü teâlâ, borcunu ödeyinceye kadar borçlu ile beraberdir. Bu borç Allahü teâlânın kerih gördüğü bir borç olmadıkça.”
İmâm-ı Muhammed Bâkır ( radıyallahü anh ) buyurdular ki: “Yıldırım mü’min olana da isâbet eder, mü’min olmayana da. Ama her an Allahü teâlâyı hatırlayana isâbet etmez.”
“Bir kimsenin seni ne kadar çok sevdiğini anlamak istersen, senin o kimseyi ne kadar sevdiğine dikkat et. Ya’nî sen onu ne kadar seviyorsan o da seni o kadar seviyor demektir.”
“Allahü teâlânın korkusundan dolayı yaşaran göz, Cehennem ateşinden yanmaz. Ya’nî Cehenneme girmez. Allahü teâlânın rızâsı için bir kimsenin gözünden bir damlacık yaş dökülse, Allahü teâlâ o kimsenin çok günahını affeder.”
“Bir kimsenin kalbinde ne kadar kibir varsa, aklında o kadar noksanlık var demektir.” “Kul ne kadar duâ ederse, Allahü teâlâ ondan o kadar belâyı giderir.”
“Kendisinde mevcûd olan bir kusuru başkasında arayan ve kendi işlemekte olduğu bir aybı başkasına yapmamasını emreden kimse ne kadar kusurludur.”
“Dünya, uykuda gördüğün rü’yâya benzer. Uyandığın zaman hiçbir şey kalmamıştır.”
“Mide ve namusunun iffetini korumak kadar faziletli ibâdet yoktur.”
“Dünyâda insana en iyi yardımcı, din kardeşlerine iyiliktir.”
“Varlıklı zamanında etrâfında dolaşıp, yokluğa düşünce terk eden kimse, ne kötü kişidir.”
Güldüğü zaman “Allahım bana darılma” derdi.
İmâm-ı Muhammed Bâkır ( radıyallahü anh ) oğlu Ca’fer-i Sâdık’a ( radıyallahü anh ) şöyle nasîhat etti: “Ey evlâdım! Fâsıklarla arkadaşlıktan çok sakın. Böyle insanlar seni bir lokmaya değişebilir. Cimri olanlarla dost olmaktan da sakın. Zîrâ çok ihtiyâcın olduğu, bir zamanda az bir şey vermekten çekinirler. Yalancılarla dost olma, sana dost görünüp konuşur, ayrılınca hâli değişir. Ahmak olanlarla dostluk arkadaşlık kurma, onlar, sana iyilik yapıyorum zannederek kötülük yaparlar. Akrabayı ziyâreti terk edenle de dost olma. Çünkü, Kur’ân-ı kerîmin üç yerinde böyle kimseyi lâ’netlenmiş olarak gördüm.”
“İlmi ile insanlara fâideli olan bir âlim, bin âbidden daha efdaldir. Böyle bir âlimin vefâtına, şeytan, yetmiş âbidin vefâtına sevindiğinden daha fazla sevinir.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-6, sh. 42
2) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 174
3) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 124
4) Keşf-ul-mahcûb sh. 188 (Urdu tercemesi)
5) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 170
6) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 1048
7) Fâideli Bilgiler sh. 45
? Tezkiret-ül-evliyâ sh. 433
9) Rehber Ansiklopedisi cild-12, sh. 286, 287
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MUHAMMED BİN MÜNKEDİR
Tabiîn devrinde, Medine’de yetişen hadîs âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. Adı, Muhammed bin Münkedir bin Hüdeyr bin Abd-ül-Uzzâ bin Âmir bin Haris bin Harise bin Sa’d bin Teym bin Mürre et-Teymî’dir. Künyesi, Ebû Abdullah’dır. Ebû Bekir de denilir. Eshâb-ı kiramdan ba’zıları ile görüşmüş, onlardan ilim öğrenmiş, hadîs ve fıkıh ilminde yüksek derecelere ulaşmıştır. Kendisi zühd ve takvâ ehli olup, kırâat ilminde de otorite kabûl edilen bir âlimdi. Kendisine “Reîsü’l-kurrâ” da denmiştir. 54 (m. 684) senesinde Medine’de doğdu ve 130 (m. 748)’de orada vefât etti. Tabiînin büyüklerinden Rabîa bin Abdullah O’nun amcasıydı.
Muhammed bin Münkedir hazretleri, Resûlullahın Eshâbı ile görüşmüş, onlardan ilim öğrenmiş ve birçok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Babası Münkedir ve amcası Rabîa, Ebû Hüreyre, Ebû Katâde, İbni Abbâs ve İbni Ömer, Saîd bin Müseyyeb ve daha pekçok Eshâb-ı kiramdan ve Tabiînden hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuştur. Kendisinden de iki oğlu Yûsuf ve Münkedir, kardeşinin oğlu İbrâhîm bin Ebî Bekir bin Münkedir, Amr bin Dinar, İmâm-ı Zührî ve akranlarından Yûnus bin Abîd, Ebû Hâzim, Seleme bin Dinar, Ca’fer-i Sâdık ve daha birçok âlim hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir.
Hadîs ilminde üstün bir yeri vardı. Bu ilimde söz sahibi olup, hadîs-i şerîf rivâyetinde sika (güvenilir, sağlam) bir râvidir. İshâk bin Rahâveyh O’nun hakkında: “O, doğruluk menbaı (kaynağı) idi. Bütün sâlihler O’nun yanında toplandı ve Resûlullahın buyurduklarını söylediği zaman, insanlardan O’nu kabûl etmeyen bir kimse çıkmadı” dedi. O, senetleri ile birlikte yüzbin hadîs-i şerîfi ezbere biliyordu. Bu ilimde her sözü senetti. Kendisinden bir hadîs-i şerîfi sordukları zaman, hep ağlayarak cevap verirdi.
Muhammed bin Münkedir, Medine’nin meşhûr fakîhlerindendi. O, “Dîni iyi bilen bir fakîh (âlim), Allah ile kulu arasında bir elçi gibidir” diyordu. Ayrıca, Kur’ân-ı kerîm okumaya ve dinlemeye çok düşkündü. Kur’ân-ı kerîmi güzel okuyan hafızları toplar, onlara ikram ve ihsânlarda bulunduğu için kendisine “Reîsü’l-kurrâ” denilirdi. İhsânı ve ikramı çok olan cömert bir kimseydi.
Muhammed bin Münkedir, bütün geceyi ibâdetle geçirir, Allaha yalvarmaktan zevk alırdı. İbâdet etmeyi, kendisi için gıda ve kalbi için de hayat bilen büyük ve mübârek kimselerden biriydi. Geceleri uzun zaman ayakta durmaktan yorulmazdı. Yatsı namazının abdesti ile sabah namazı kılardı. Bir gece namaz kılarken ağlamaya başladı. Ağlamasının çokluğundan ve uzayıp gitmesinden ev halkı korkup yatağından fırladılar. Kendisini ağlatan şeyin ne olduğunu sordular. Yalvarıp, O’nu teskine çalıştılar.
Fayda vermeyip ağlamaya devam etti. Bunun üzerine arkadaşı Ebû Hâzim’e gidip durumu haber verdiler. Ebû Hâzim gelince, o da ağladığını gördü. Ona: “Ey kardeşim! Seni ağlatan şey nedir? Niçin ağlıyorsun? Bak, seni çoluk çocuğun görüp çok üzülüyor. Bu ağlaman, bir hastalıktan mıdır? Yoksa başka bir durum mu vardır?” diye sordu. Ağlayarak cevap verdi: “Allahü teâlânın kitabı Kur’ân-ı kerîmde: “... O gün onlar için, Allahtan, hiç de ümit etmiyecekleri nice azaplar belirecektir” âyet-i kerîmesine gelmiştim. O beni ağlattı.” Sonra Ebû Hâzim de ağlamaya başladı. Yine bir defasında ölünün yanında iken ondan korkmuş ve ağlamaya başlamıştı. “Niçin ağlıyorsun?” dediklerinde, bu âyet-i kerîmeyi okuyup, “O gün benim için de, Allahtan hiç zannetmeyeceğim azapların karşıma çıkacağından korkuyorum” diye cevap verdi.
Muhammed bin Münkedir, dînine bağlı, takvâ ehli olup, haramlardan çok sakınan bir din büyüğü idi. Kendisinin mağazası vardı. Çeşitli kumaş satıyordu. Bunlardan kimisinin zırâ’ı (bir zıra’ yarım metredir) beş altın, kimisinin, on altın idi. Birgün, kendisi yok iken, çırağı bir köylüye beş altınlık kumaşı, on altına sattı. Kendi gelip, haber alınca, akşama kadar köylüyü arattı. Köylüyü görünce, bu kumaş beş altından ziyâde etmez dedi. Köylü, ben bunu, seve seve aldım deyince, ben kendime uygun görmediğimi din kardeşime de uygun görmem. Yâ satışdan vaz geç, yahut beş altını geri al, yahut da gel, on altınlık kumaştan vereyim buyurdu. Köylü beş altını geri aldı. Sonra, birisine, bu mert kimdir? diye sordu. Muhammed bin Münkedir, dediler. Bu ismi duyunca “Sübhanallah! Bu. Öyle kimsedir ki, çölde susuz kalınca yağmur duâsına çıkıp, onun adını söylediğimiz zaman rahmet yağıyor” dedi.
Naklettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları şunlardır:
“Öğrendiği bir hadîs-i şerîfi din kardeşine, duyurandan daha faydalı kimse olamaz.”
“Takvâya (Allahtan korkmaya) yardımcı olan mal, ne güzeldir!”
“Bana bir günde yüz salevât okuyanın, Allahü teâlâ yüz ihtiyâcını görür. Bunların yetmişi âhırete kalır. Otuzu dünyâda görülür.”
“Mü’min kardeşi ile bir yıl konuşmayıp dargın kalmak, onu öldürmek gibidir.”
Resûlullah efendimiz, Sakîf kabilesinden birisine: “Sizin aranızda mürüvvet nedir?” diye sorunca, o da: “İnsaflı olmak ve herkesin iyiliğine çalışmaktır” diye cevap verdi. Peygamberimiz de: “Bizde de böyledir!” buyurdu.
Resûlullah efendimiz, “Amellerin, işlerin hayırlısı; Allaha îmân etmek, Allah yolunda cihad etmek ve hacc-ı mebrûr’dur” diye buyurunca, Eshâb-ı kiram: “Hacc-ı mebrûr nedir?” dediler. Cevâbında: “O, açları doyurmak ve güzel konuşmaktır” buyurdu.
“(Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billah) diyerek Allahtan yardım isteyiniz. Çünkü O, sizi yetmiş sıkıntıdan korur. Onların en aşağısı üzüntüdür.”
“Bir kimse, (Lâ ilahe illallahü vahdehû lâ şerike lehû ehaden sameden lem yelid ve lem yûled velem yekûn lehû kûfûven ehad) derse, Ona ikibin ve daha çok sevâb, iyilik yazılır.”
“Rızkınızdan endişe etmeyiniz! Çünkü kul, kendisi için yaratılan her bir rızka kavuşmadıkça, ölmez. Allahtan korkunuz ve rızkı helâli alarak ve haramı terk ederek, en güzel şekilde talep ediniz!”
“Cuma günü veya Cuma gecesinde ölen kimse, kabir azâbından kurtulur ve kıyâmet gününde şehîdlere tâbi olarak gelir.”
Resûlullah ( aleyhisselâm ), Eshâbının toplandığı bir meclise gelmişti. Onlara şöyle buyurdular:
“Az önce, dostum Cebrâil yanımdan ayrıldı. Bana söyle dedi: “Yâ Muhammed ( aleyhisselâm )! Seni peygamber olarak gönderenin hakkı için söylüyorum. Allahın kullarından biri, beş yüz yıldan beri bir dağ başındadır. O dağ, enine boyuna, otuz zırâ’dır (bir zıra yarım metredir). Çevresini her yandan dörtbin fersahlık deniz kuşatmıştır. Allahü teâlâ, o kula parmak genişliğinde, tatlı bir su akıtmaktadır ki, bu su, dağın alt kısmındadır. Orada birde nar ağacı vardır. Her gün bir nar olur. Her akşam o kul, abdest almaya iner. Narı alır, yer. Sonra namaza durur. Rabbinden secdede rûhunu teslim etmek, cesedine hiç bir şey yol bulup gelmemek, dirilinceye kadar böyle kalmak için, temennide bulunur. Allahü teâlâ, onun her dileğini yerine getirdi. Cebrâil (aleyhisselâm) devam etti: “Biz yere inip onun yanına gittik ve gördük. Çıktığımızda hâlâ secdede idi. Allahü teâlâ onu böyle yapmıştı. Allahü teâlâ onu, kıyâmet günü diriltir, huzûruna alır ve şöyle emreder: “Bu kulumu rahmetimle Cennete koyunuz.” O kul der ki: “Bu Cennet, amelimin karşılığıdır.” Allahü teâlâ meleklerine şu emri verir: “Kulumun hesabına bakın; ni’metimle amelini karşılaştırın” buyurur.
Bu hesap sonunda şu netice alınır: “Onun beş yüz senelik ibâdeti, görme ni’metinin (gözün) karşılığıdır. Kendindeki diğer ni’metler karşılıksız kalır. Bunun üzerine Allahü teâlâ şu emri verir: “Bu kulumu Cehenneme atın!” Cehenneme yürütülürken o kul şöyle der: “Yâ Rabbî! Beni rahmetinle Cennetine gönder. Allahü teâlâ emreder: “Onu geri getirin!” Kul geri getirilir. Ona şöyle sorulur: “Kulum, sen hiç bir şey değilken, seni kim yarattı? O kul: “Yâ Rabbî, sen yarattın!” Yine
Allahü teâlâ sorar: “Bu senin amelinle mi oldu, yoksa rahmetimle mi?” O kul: “Rahmetinle yâ Rabbî!” der. Cenâb-ı Allah: “Beş yüz sene sana ibâdet kuvvetini kim verdi?” O kul: “Sen verdin, yâ Rabbî!” der. Cenâb-ı Hak: “Seni o dağın ortasında kim yerleştirdi? Tuzlu denizden sana kim tatlı suyu çıkardı. Her gece sana bir tane nar veren kim? Ve sen, bu sırada, rûhunu secde hâlinde almamı istedin. Ben bunu senin için yaptım. Sana göre kim yaptı?” O kul: “Sen, yâ Rabbî” der. Cenab-ı Hak: “Evet, bütün bunlar benim rahmetimle oldu. Şimdi seni, rahmetimle Cennetime koyuyorum” buyurdu. Cebrâil aleyhisselâm şöyle dedi: “Her şey Allahın rahmeti ile olmaktadır.”
Onun hikmetli, ibretlerle dolu sözleri çoktur. Bunlardan ba’zıları şöyledir:
Muhammed bin Münkedir’e soruldu ki: “Dünyâda hangi şey sana daha çok sevgilidir?” Cevâbında: “Dünyâda zevk duyduğum tek şey, din kardeşlerime iyilik etmek sûretiyle gönüllerini sevindirmektir” buyurdu. Diğer bir rivâyette de: “Dünyâda en çok sevdiğim şey, din kardeşlerimle buluşup sohbet etmek ve onların gönüllerinde sevgi, neş’e yerleşmektir” buyurdu. Ve yine: “Dünyâda, lezzet duyduğum üç şey kalmıştır. Bunlar: Birincisi; gece namaz kılmak, ikincisi; Allah için dostluk kuranlarla buluşup sohbet etmek, üçüncüsü; cemâatle namaz kılmaktır.”
Çocukları toplar hacca giderdi. Sebebini soranlara: “Bunları Cenâb-ı Hakka arz ediyorum. Umarım ki, bunlara rahmet nazarı ile bakar ve o rahmetten biz de bu sayede faydalanmış oluruz. Yoksa hâlimiz perişan.”
“Allahü teâlâ Cehennemi yarattığı vakit melekler çok korktular, insanları yaratınca melekler rahatladılar.”
“Kâfire mezarında, kör, sağır bir hayvan musallat olur. Elinde demirden bir kamçı ve kamçının ucunda devenin hörgücü gibi bir düğüm vardır. Kıyâmete kadar ona vurur, durur. Onu görmez ki, biraz korusun; sesini duymaz ki, acısın.”
“Bir müslüman ne yaparsa yapsın; tövbe edip, bir daha o hatâlara bakmazsa, ilâhi rahmetten nasîbsiz kalmaz. Aksini düşünürsem utanırım. Böyle aksi bir düşünce Allahü teâlânın rahmetini küçümsemek olur.”
“Zenginlik, takvâ ve iyilik üzerinde yardımlaşmaya ne güzel bir vesiledir!”
“Âdem aleyhisselâmın oğlu vefât ettiği zaman hanımına: “Ey Havva! Çocuğun öldü” dedi. O da, “Ölüm nedir?” diye sordu. Cevâbında: “O, artık dünyâda yemez, içmez, ayakta durmaz, yürümez ve konuşmaz” dedi. Hazreti Havva, yüksek sesle ağlamaya başladı. Hazreti Âdem, Ona: “Sana ve kızlarına hep böyle hüzünlenmek, ağlamak vardır. Ben ve oğullarım, bundan uzağız!” dedi.
Ağladığı vakit, gözyaşlarını sakalına, yüzüne sürer ve sonra: “Göz yaşının değdiği yeri Cehennem ateşinin yakmayacağını duyduğum için, bunu böyle yapıyorum” derdi.
“Annem, bana dedi ki: Ey oğlum! Çocuklarla şakalaşma! Yoksa seni alaya alırlar ve hakkına riâyet etmezler!”
Muhammed bin Münkedir, insanların yanında pek makbûl olmayan bir adamın cenâze namazını kıldırmıştı. Bunun üzerine “Nasıl olur da, onun namazını kıldırır?” diye dedikodusunu yapmaya başladılar. Cevâbında: “Muhakkak ki, ben Allahü teâlânın rahmetinin, yarattıklarından birisinin önünde acze düştüğüne inanmaktan haya ederim” dedi.
“Nefsimi, kırk yıl zorluklara, meşakkatlere göğüs gererek ibâdetlere alıştırdım ve nihâyet istikâmet bulup Hakkın rızâsına kavuştum.”
Safvân bin Selîm, Muhammed bin Münkedir’in ölümüne yakın bir sırada ziyâretine gitmişti. Ona dedi ki: “Ey Ebû Abdullah! Sanki ben, sana ölümün çok güçlük verdiğini görüyorum!” Cevâbında Ona: “Ölümün, benim için bir zorluğu yoktur. Muhammed’in her şeyi meydandadır” dedi. Bir de gördük ki, o anda O’nun yüzü, sanki lâmbalar gibi parlıyordu. Sonra Ona: “Benim, içimde olduğum hâli bir görseydin, sevinçten uçardın!” dedi. Az sonra vefât etti.
“İnsanı, Allahü teâlânın af ve mağfiretine kavuşturacak şeylerden biri de, açları ve yoksulları doyurmaktır.”
“Açları doyurmak ve güzel konuşmak, sizin Cennete girmenizi kolaylaştırır.”
O, bir gün yüzünü toprağa koydu. Sonra annesine yalvararak: “Anneciğim ne olur, gel de ayağını yüzüme sür!” dedi.
Tevrat’ta şöyle yazılıdır: “Allahtan korkarsan, anne ve babana iyilik edersen ve yakın akrabanı ziyâret edersen, bunlar senin ömrünü uzatır. İşlerini kolaylaştırır ve zorlukları senden uzaklaştırır.”
Muhammed bin Münkedir şöyle anlatıyor: “Bir ara, Resûlullahın mescidinde, babamla beraber oturuyorduk. O sırada bize birisi uğradı, İnsanlara hadîs-i şerîf rivâyet ediyor, onların suâllerine fetvâ veriyor ve onlara va’z ediyordu. Babam onu çağırıp dedi ki: “Konuşan kimse, Allahın gazâbından korkmalıdır. Dinleyen de, Onun rahmetini ümit etmelidir.”
“Öyle bir zaman gelecek ki, boğulmakta olan bir insanın duâsı gibi duâ etmeyenler, ihlâs sahibi olamıyacaktır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 146
2) El-A’lâm cild-7, sh. 112
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-9, sh. 473
4) Risâle-i Kuşeyrî sh. 349, 421
5) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 127
6) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 765, 1042
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MUHAMMED BİN YÛSUF İSFEHÂNÎ
Tebe-i tabiînin âlim ve râvilerinden. İbâdete çok düşkündü. Dünyânın, Allahü teâlânın rızâsı için olmayan herşeyinden elçekmişti. Çok büyük evliyâdan olmasına rağmen, kendisini büyüklerden başkası tanımazdı.
Künyesi Ebû Abdullah’dır. Ez-Zâhid, el-Âbid lakabları ile tanınırdı. Aslen İsfehânlıdır. Doğum târihi bilinmemektedir. İlim tahsili için uzun zaman Mekke’de bulundu. Basra’da ve değişik yerlerde ikâmet etti. Tanındığı yerden kaçmanın yollarını arardı. Geceleri hiç uyumazdı. Devamlı ibâdet ederdi. İnsanlardan birşey istemez, hacetini Allahü teâlâdan dilerdi. 188 (m. 804)’de veya daha sonraki bir târihte, otuz yaşlarında iken vefât etti. Basra’nın Mesîse kasabasında Ebû İshâk el-Fezârî’nin ( radıyallahü anh ) yanına defn edildi. Ziyâret edenler feyz ve bereketinden istifâde etmektedir.
Yûnus bin Ubeyd, Hammâd bin Seleme, Hammâd bin Zeyd, Süleymân bin Mihrân, el-A’meş, Süfyân-ı Sevrî ve Sâlih el-Müzenî’den (r.aleyhim) hadîs rivâyet etti. Kendisinden ise, İmâm-ı Evzâî, Âmir bin Hammâd İsfehânî ve Zübeyr bin Abbâd (r.aleyhim) ilim tahsil edip, hadîs-i şerîf rivâyet ettiler.
Yahyâ bin Saîd el-Kettân hazretleri: “Birçok âlimin sohbetinde bulundum. Fakat, Muhammed bin Yûsuf İsfehânî’den daha fazîletli kimseyi görmedim. Benim nazarımda O, Süfyân-ı Sevrî’den daha üstündür” deyince, Ahmed bin Hanbel ( radıyallahü anh ) “İlim ve fazîletteki üstünlüğünü mü kastediyorsun?” diye sordu. O da “Evet ilim ve fazîletteki üstünlüğünü kastediyorum” buyurdu.
Abdurrahmân bin Mehdî, “Muhammed bin Yûsuf’un benzerine rastlamadım.” buyurdu.
Züheyr el-Benânî; “Onun gibi çok ibâdet edip, dünyâya rağbet etmeyen bir daha gelmez” buyurdu.
Talebelerinden Dirhem, “Meclislerinde çok kaldım. O’nun Allah için olmayan birşeyden bahsettiğini hiç duymadım” dedi. Atâ bin Müslim Halebî hazretleri buyurdu ki: “Muhammed bin Yûsuf İsfehânî, hergün garip bir şekilde kapının önüne gelir, çok garip bir şekilde öğrenmek istediğini sorar, benden suâlinin cevâbını alınca da, yine çok garip bir şekilde kapımdan ayrılırdı. Bu hâli yirmi sene devam etti. Ben O’na kim olduğunu hiç sormamıştım. Ama ben Muhammed bin Yûsuf’un ismini işitiyor, O’na hayranlık duyuyordum. Birgün biz câmideyken, O da geldi. O’nu tanıyanlardan biri, “İşte Muhammed bin Yûsuf bu gelen zâttır” dedi. Yirmi senedir bu zât hergün benim kapıma gelir, fakat ne ben O’na kim olduğunu sordum, ne de O bana kim olduğunu söyledi.”
Abdullah bin Mübârek ( radıyallahü anh ): “İbni İdrîs’e Basra’da kimden daha çok istifâde edebileceğimi sordum. Ben, sana Muhammed bin Yûsuf İsfehânî hazretlerinden başkasını tavsiye edemem. O’na git, çok istifâde edersin. O’nu lütuf ve ihsân yerlerinde bulursun. O, Basra’nın Mesise kasabasında oturur” dedi. Ben de Basra’yı ziyâret ettiğim zaman Mesise’ye gittim. Orada Muhammed bin Yûsuf hazretlerini sordum. O’nu kimse tanımıyordu. Tanınmaması, O’nun takvâ ve faziletinin üstünlüğündendi. Ben, Muhammed bin Yûsuf hazretlerini üstadımın dediği gibi lütuf ve ihsân yerleri olan câmilerden birinde buldum. O’nun âbid ve zâhidlerin ileri gelenlerinden olduğunu gördüm” buyurdu.
Abdullah bin Mübârek ( radıyallahü anh ): Muhammed bin Yûsuf hazretlerinin yaşının çok genç olmasından dolayı O’nun için; “Âbidler ve zâhidler arasında bir gelindir” buyururlardı. Menkıbelerinden:
Salt bin Zekeriyya anlatır: Muhammed bin Yûsuf hazretleriyle Ehvas’a gidiyorduk. Yol üstünde bir handa sabahladık. Bana, “Kervancıbaşını yanıma çağır, çok çabuk hazırlansınlar. Hemen yolumuza devam edelim” buyurdu. Kervancıbaşının yanına gittim. Ayağını bir akrep sokmuş kalkamıyordu. Muhammed bin Yûsuf hazretlerine durumu arz ettim. “Yanıma muhakkak gelmeli” buyurdular. Kervancıbaşının koltuğuna girdim, beraberce geldik. Kervancıbaşının elini akrebin soktuğu yere koydurup, sessizce birşeyler okuyarak oraya üfledi. Adam hemen kalktı ve hiçbirşey olmamış gibi yürüdü, gitti. Muhammed hazretlerine, içinden ne okuduğunu sordum, “Ümmü’l-kitâb”ı okudum, buyurdular. “Ümmü’l-kitâb” nedir? diye sorunca “Fâtiha’dır. Ben Fâtiha sûresini okudum” buyurdular. Ben ondan sonra, Fâtiha sûresi okuyup hastaların üzerine üflerdim. Lâkin benim okumamla hiçbir hasta şifâ bulmadı.
Yûsuf bin Zekeriyya anlatır: Biz Harran’da idik. Muhammed bin Yûsuf hazretleri yanımıza geldi. Oradaki hadîs âlimleri etrâfını çevirdiler. Hemen Harran’dan ayrılıp Re’sûlayn denilen yere gitti. Bir ay orada kaldıktan sonra geri geldi. Orada neden çok kaldıklarını sordum. “Re’sûlayn’da bir ay kaldım. Ne kimse beni tanıdı. Ne de ben kimseyi tanıdım” buyurdu. Dikkat ettim; Muhammed bin Yûsuf hazretleri, ekmeğini her zaman değişik fırından alırdı. Sebebini sorduğumda, “Her zaman aynı fırından alırsam, belki fırın sahibi olan kimse beni tanır ve bana hürmet eder, ben de o zaman dînimi dünyâya âlet etmiş olmaktan korkarım. Muhtelif fırınlardan alınca beni hiçbiri tanımaz” buyurdu.
Muhammed bin hilâl hazretleri anlatır: Muhammed bin Yûsuf hazretleri ile Fudayl bin Iyâd hazretleri çok arzu etmelerine rağmen birbirlerini görüp tanışamamışlardı. Birgün Basra çarşısında karşılaştılar: “Sen Muhammed bin Yûsuf musun?” “Sen Fudayl bin Iyâd mısın?” bir ağızdan “Evet” derken ikisi de aynı anda birer nâra atarak bayıldılar. Tanıyanları, bir müddet sonra Fudayl bin Iyâd’ı baygın olarak evine götürdüler. Muhammed bin Yûsuf ise ayılıncaya kadar güneşin altında yattı. Çarşıda kimse tanımadığı için “uyuyor” zannedildi.
Sâlih bin Mehdî anlatır: Muhammed bin Yûsuf ( radıyallahü anh ) ile beraber Yahûdiyye beldesine gidiyorduk. Yolda bir hıristiyanla karşılaştık. O, hıristiyanın selâmını çok güzel bir şekilde aldı. O’na çok hürmet etti. “Nasıl olur da bir İslâm âlimi ve evliyâ, bir kâfire böylesine hürmet eder?” diye düşündüm. Hıristiyan yanımızdan ayrılınca bunun sebebini sordum. “Bu nasrânî gözüken kimse, gizlice îmân etmiştir. Müderris olan kardeşim, dokuz talebesiyle birlikte bunun köyüne geldi. Bu adam da hizmetçisini gönderip köyde misâfir olup olmadığını araştırdı. Durumu anlayınca, bizzat kendisi gidip onları evine da’vet etti. Onlara izzet ve ikramda bulundu. Ayrıca içinde yüzbin dirhem bulunan bir keseyi yol harçlığı olarak vermek istedi. Ama onlar “Bizim ihtiyâcımız yoktur” diyerek kabûl etmediler” buyurdu.
İsfehânlı bir kimse anlatır: Bir grup eşkiya, çobanlarımızı bağlayarak hayvanlarımızı çaldı. İçinde Muhammed bin Yûsuf’un hayvanları da vardı. Bizden biri onlarla görüşmek üzere gitti. Şakîlerin reîsi O’na, “Muhammed bin Yûsuf’un hayvanlarını bize göstermek şartıyla, kendi hayvanlarını götür. O, büyük evliyâdır. Biz, O’nun bedduâsından korkarız. O’nun hayvanlarının hepsini geri göndereceğiz” dedi. Ama, daha sonra göndermediler. Bir müddet sonra çaldıkları hayvanların hepsi telef oldu. Onlardan bir fayda göremediler. Yalnız Muhammed bin Yûsuf hazretlerine âit hayvanlardan hiçbiri telef olmadı.
Talebelerinden biri, Muhammed bin Yûsuf hazretlerinden nakleder: Karzin beldesinde ikâmet ederken, o şehrin ileri gelen zenginlerinden biri de sohbetime devam ederdi. Birgün ikimiz yalnız kalınca, bana bir teklifi olduğunu söyledi ve devamla, “Dünyâda yalnız bir çocuğum var. O da, evlenecek çağda, dinine bağlı bir kızcağızdır. Onu bütün mallarımla birlikte sana vermek ve daha sonra da Mekke veya Medine’de ikâmet etmek isterim” dedi. Ben de ona “Allahü teâlâ senden râzı olsun. Eğer benim evlenmek gibi bir niyetim olsaydı, kabûl ederdim. Fakat böyle bir niyetim yok” diye cevap verdim. “Bu teklifi niçin kabûl etmediniz?” diye soran bir talebesine de “Ben mal-mülk sahibi olsaydım, onlarla meşgûl olurdum. Şimdi ise daha kıymetli şeylerle meşgûlüm. Beni bu kıymetli şeylerden alıkoyacak hiçbir şeyi istemem” buyurdu.
Ali bin Ezher ( radıyallahü anh ) anlatır: Muhammed bin Yûsuf hazretleri bir ara Mesise’ye geldi. O sıralarda Ebû İshâk hazretleri vefât etmişti. Bizden O’nun kabrini sordu. Kabrinin başına gittik. Kur’ân-ı kerîm okuyup duâ ettikten sonra, Ebû İshâk el-Fezârî hazretlerinin kabrinin bitişiğindeki boş yeri göstererek “Burası bir müslümana ne güzel kabir olur” buyurdu. Biz burasını kendisi için temenni ettiğini anladık. Mesise’ye geri döndük. Kısa bir müddet sonra hastalandı ve oniki-onüç gün sonra vefât etti. Biz de O’nun işâret ettiği Ebû İshâk hazretlerinin yanındaki boş yere defn ettik.
Saîd bin Gaffar’a ( radıyallahü anh ) hitaben buyurdu ki: “Ey Saîd, en kıymetli vaktin olan şu ânını, en kıymetli şeyle değerlendir.”
Dostlarına: “Bu zaman fazîleti arama zamanı değil, bilakis kurtuluşu arama zamanıdır” buyurdular.
Kardeşi Zürâre’ye yazdığı mektûbda; Besmele ve hamd-ü senadan sonra, “Ey kardeşim! İşittim ki, ticârete başlamışsın. Bilmiş ol ki, senden önceki bütün tüccârlar ölmüşlerdir. Vesselâm” buyurup, altına şöyle not düştüler.
“Ey kardeşim Zürâre! Allahü teâlâdan kork ve ona itaat et! O’nun azâbım unutma! O’nun azâbına kimse karşı koyamaz. Şartlarına sahip olunca hacca git! Zîrâ hadîs-i şerîfte Resûlullah ( aleyhisselâm ), “Her kim ki, helâlden kazandığı mal ile Allahü teâlânın rızâsı için hac etse, anasından doğduğu gün gibi günahsız olur” buyurdu.
Bir sohbetlerinde: “Şu gördüğünüz arazilerin hepsini iki kuruş karşılığında bana verseler hiç sevinmem. Zîrâ bu dünyâdaki bütün mal ve mülk geçicidir. Yok olmaya mahkûmdur. Biz öleceğiz, malımız ve mülkümüz dünyâda kalacaktır” buyurdular.
Mekke yolunda, Abdurrahmân bin Ömer’in elinden tutup buyurdular ki:
“Ey Abdurrahmân! Sen zevk ve keyfiyle uğraşanların kapıları önünden geçtiğinde onlara “O yüksek köşkleri ve kaleleri yaptıranlar hani, bu muhteşem köşk ve muazzam kalelerde sizden önce zevk ve sefâ sürenler, bütün dünyâ bizimdir diyenler nerede?” diye sor. Muhakkak ki, onların hepsi ölüp gittiler. Sen, çok ibâdet edenlerin yanlarına varırsan onlara, “Ey âbidler! Ölüm vaktiniz gelip, âhırete göçtüğünüz zaman, istirahatın en güzeli sizin içindir” dersin.”
Süleymân bin Mihrân’dan ( radıyallahü anh ) duydum, Abdullah bin Mes’ûd ( radıyallahü anh ) buyurdu ki:
“Cum’a günü bin defa Allahümme salli a’lâ Muhammedin sallallahü aleyhi ve sellem demeyi terk etme.”1) Hilyet-ül-evliyâ, cild-8, sh. 225
İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MÛSÂ BİN TALHA (ET-TEYMÎ)
Tabiînin devrinde yetişen büyük fıkıh âlimlerinden. Adı, Mûsâ bin Talha bin Ubeydullah el-Kureşî et-Teymî’dir. Künyesi Ebû Îsâ’dır. Ebû Muhammed el-Medenî de denirdi. Babası, Cennetle müjdelenen ve kendilerine “Aşere-i mübeşşere” adı verilen on kişiden biri olan Talha bin Ubeydullah’dır. Annesi, Halvet binti Ka’ka’ bin Saîd bir Zürâre’dir. Resûlullah efendimiz zamanında dünyâya geldi. İsmini Peygamberimiz koydu. Sonra Kûfe’ye yerleşti. Muhtâr-ı Sekâfî’nin Kûfe’de ayaklanmasından sonra Basra’ya gitti. Babası ile birlikte Cemel vak’asında Hazreti Âişe’nin yanında idi. Esîr oldu. Hazreti Ali kendisini serbest bıraktı. 103 (m. 771) senesinde vefât etti.
Eshâb-ı kiramdan birçoğu ile görüştü. Onların ilim meclislerinde bulunup, sohbetleri ile yetişti. Hadîs ve fıkıh ilimlerinde büyük âlim oldu. O, babası Talha, Osman bin Affân, Ali bin Ebî Tâlib, Zübeyr bin Avvâm, Ebû Zer Gıfari, Ebû Hüreyre, Hazreti Muâviye bin Ebû Süfyân, Hazreti Âişe ve daha birçok sahâbîden ilim alıp hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de, oğlu İmrân ve Hafîd, kardeşi İshâk ve onun oğlu Mûsâ, Ebû Mâlik Sa’d bin Târık ve daha pekçok âlim, ilim alıp hadîs-i şerîf rivâyette bulunmuşlardır. Eshâb-ı kiramdan birçoğu ile görüştü. Onların ilim meclislerinde bulunup, sohbetleri ile yetişti. Hadîs ve fıkıh ilimlerinde büyük âlim oldu. O, babası Talha, Osman bin Affân, Ali bin Ebî Tâlib, Zübeyr bin Avvâm, Ebû Zer Gıfari, Ebû Hüreyre, Hazreti Muâviye bin Ebû Süfyân, Hazreti Âişe ve daha birçok sahâbîden ilim alıp, hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de, oğlu İmrân ve Hafîd, kardeşi İshâk ve onun oğlu Mûsâ, Ebû Mâlik Sa’d bin Târık ve daha birçok âlim, ilim alıp hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuşlardır.
Mûsâ bin Talha, zamanının en büyük âlimlerindendi. Çok fasîh konuşurdu. Fazîletleri ve insanları doğru yola da’vet etmesi çok olduğundan “Mehdî” (Hidâyete kavuşturan kimse) lakabı verilmiştir. Abdülmelik bin Ömer diyor ki, “Zamanımızda insanların en fasîhi dört kişidir. Bunlar, Mûsâ bin Talha, Kubeysa bin Câbir, Yahyâ bin Ya’mer, (Veya Hasan-ı Basrî) ve Ubeydullah bin Herim es-Selûlî’dir.” Âsım bin Ebî Nüceyd ise, “İnsanların en fasîhi üç kişidir. Bunlar Mûsâ bin Talha, Kubeysa bin Câbir ve Yahyâ bin Ya’mer’dir” dedi. Hâlid bin Sümeyr şöyle anlatıyor: “Muhtâr-ı Sekâfî, Kûfe’de insanları halifeye karşı isyana teşvik edip ayaklanınca, Mûsâ bin Talha, yanımıza geldi, insanlar onu Mehdî (hidâyete götüren) olarak görüyorlardı. Hemen ona rağbet edip etrâfına üşüştüler. Bir de gördüler ki, o fazla konuşmaz hep sükût eder, az konuşur, uzun ve şiddetli hüzünlenirdi.” Birgün Ömer bin Abdülazîz, büyük âlim Ebû Burde’ye, “Kûfe’de senin kadar yaşayan ve senin gibi ilmi çok olan kimse var mı?” diye sormuştu. Onun da, Mûsâ bin Talha’yı söylediği bildirildi.
O, hadîs ilminde sika (güvenilir, sağlam) bir râvi idi. Çok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Iclî ( radıyallahü anh ) O’nun hakkında dedi ki: “O, Tabiînin sika râvilerinden ve seçilmiş büyüklerindendi.” Ve bir kerresinde de: “O Kûfeli sika râvilerden olup sâlih bir zât idi” dedi. Ebû Hatim de: “O, Talha bin Ubeydullah’ın diğer oğlu Muhammed’den sonra en faziletlisi, kıymetlisi idi. Yaşadığı devirde ona (Mehdî) denilirdi” dedi. İbn-i Hirâş da, Onun için: “O, müslümanların ileri gelenlerindendi” demişti.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları şöyledir:
Eshâb-ı kiramdan ba’zıları, bir gün Resûlullah efendimize: “Yâ Resûlallah! Biz, sana selâmı öğrendik. Pekâlâ (salât) nasıl olur?” diye sordular. Buyurdu ki: “Allahümme salli a’lâ Muhammedin ve a’lâ âli Muhammedin ve bârik a’lâ Muhammedin kemâ salleyte ve bârekte a’lâ İbrâhîme ve a’lâ âli İbrâhîme İnneke hamîdün mecîd” deyiniz!”
Birgün Resûlullah efendimize biri geldi ve: “Bana öyle bir amel, iş göster ki, o beni Cennete yaklaştırsın ve Cehennemden uzaklaştırsın.” diye sordu. Resûlullah ( aleyhisselâm ) Ona buyurdu ki: “Allaha kulluk et ve O’na bir şeyi ortak koşma! Namazını dosdoğru kıl! Zekâtını ver ve akrabanı ziyâret et!” Resûlullah efendimiz böyle buyurduktan sonra adam dönüp gitti. O gidince yine buyurdu ki: “O adam kendisine emredileni yaparsa Cennete girer.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 350
2) Hilyet-ül-evliyâ cild-4, sh. 371
3) El-A’lâm cild-7, sh. 323
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MÛSÂ KÂZIM
Eshâb-ı kiramın sohbetinde bulunmakla şereflenen Tabiîn devrinin yüksek âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. Oniki imâmın yedincisidir. Ca’fer-i Sâdık’in oğlu, İmâm-ı Ali Rızâ’nın babasıdır. Resûlullah efendimizin torunu olup, hazret-i Ali ile hazret-i Fâtıma’nın evlâtlarındandır. Hazret-i Hüseyin’in çocuklarından olduğu için “seyyid”dir. Asıl adı, Mûsâ bin Ca’fer-i Sâdık bin Muhammed Bâkır bin Ali Zeynel’âbidîn bin Hüseyin bin Ali bin Ebî Tâlib’dir. Künyesi, “Ebü’l-Hasan” ve “Ebû İbrâhîm’dir. Kâzım, Sabır, Sâlih, Emîn... gibi birçok lakabları vardır. En meşhûru “Kâzım’dır. Hilminin (yumuşaklığının) çokluğundan, kendisine kötülük yapanlara dahi kızmayıp bağışladığından, gazâbına hâkim olduğundan “Kâzım” lakabı verilmiştir.
İmamlığı yirmibeş sene üç ay sürmüştür. Erkek çocukları, Ali Rızâ, Zeyd, İbrâhîm, Ukayl, Hârûn, Hasan, Hüseyin, Abdullah Ekber, Abdullah Asgar, Muhammed, Ahmed, Ca’fer, Yahyâ, İshâk, Abbâs, Ebü’l-Kâsım, Hamza, Abdurrahmân Kâsım, Ca’fer-i Ekber, Cafer-i Asgardır. Kızları ise onsekizdir. Her biri zamanının en çok ibâdet edenleri ve kerîmeleri idiler.
Annesi câriye idi. Adı, “Humeyde-i Berberiyye”dir. Mekke ile Medine arasında bulunan “Ebvâ” denilen yerde, 128 (m. 745) senesi Safer ayının yirmiüçüncü Pazar günü doğmuştur. 186 (m. 802) senesinde, Bağdâd’ta hapishânede iken vefât etti. Bağdâd’ın on kilometre kuzeybatısında “Kâzımıyye” mahallesinde defin olunmuştur. Bu mahalle Dicle nehrinden beş kilometre içerdedir. Büyük ve çok süslü bir türbesi ve hemen yanında büyük bir câmi vardır. Müslümanların en çok ziyâret ettiği türbelerden biridir, İmâm-ı a’zam hazretlerinin türbesi de Dicle kenarındadır.”;
Mûsâ Kâzım hazretleri yüksek bir âlim ve büyük bir evliyâdır. Din bilgilerinde ictihâd derecesine yükselmişti. Her ilimde imâm, üstâd, büyük bir rehberdi. Çok ibâdet ederdi. Geceyi hep namazla geçirirdi. Bu hâllerinden dolayı, kendisine “Sâlih kul” adını vermişlerdi. Tasavvuf ilminde, ehl-i sünnetin gözbebeğidir. Bu ilme âit ma’rifetleri, isteyen müslümanların kalblerine akıtan bir kaynaktır. Resûlullah efendimiz üç vazîfesinden biri de, tasavvuf ma’rifetlerini bilgilerini öğretmek ve kalblere yerleştirmekti. Bu vazîfeyi; kendisinden sonra dört halifesi tam olarak yerine getirdiler. Dört halifeden sonra İslâmiyet her yere yayılmış ve müslümanların sayısı çoğalmıştı. İslâm âlimleri, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” vazîfelerini yerine getirmekte aralarında vazîfe taksimi yaptılar. Kelâm (akâid, îmân) bilgilerini “Mütekellimîn” adı verilen âlimler yaydılar, öğrettiler. Fıkıh ya’nî amel, ibâdetleri ve işleri öğreten âlimlere “Fukahâ” denildi. Tasavvuf bilgilerini de oniki imâm ve diğer tasavvuf âlimleri öğretip kalblere akıttılar. Oniki imâmın her biri, ehl-i sünnet i’tikâdındaki müslümanların gözbebeği olmuştur. Onları ve bu aileye mensûb olanların hepsini sevmeyi, dünyâ ve âhıret se’âdetlerinin sermâyesi bilmişlerdir.
Mûsâ Kâzım hazretleri, hadîs-i şerîf ilminde sika (güvenilir) bir râvidir. Büyük bir hadîs imamıdır. Oğulları Ali Rızâ ve İbrâhîm, İsmail, Hüseyin ile kardeşleri Ali ve Muhammed, O’ndan hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. Resûlullaha kadar varan bir rivâyet ile bildirdiği bir hadîs-i şerîfte buyuruldu ki:
“Yemekten önce el yıkamak, fakîrliği yok eder. Yemekten sonra yıkamak da, üzüntüyü giderir...”
Mûsâ Kâzım hazretlerinin yaşadığı devirde, Ehl-i beytten olanlara maalesef birçok haksızlıklar yapılmıştır. Zamanın sultanları tarafından birkaç kerre hapse atılmış ve hapiste iken vefât etmiştir. Halbuki dünyâya düşkün değildi. Zühd ve takvâsı çoktu. Affı ve ihsânı, kerem ve cömertliği ile meşhûrdur. Medîne-i münevverede otururdu. Siyâsete hiç karışmadığı halde Abbasî halifelerinden Muhammed Mehdî kendisini Medine’den Bağdâd’a getirterek hapsetmiş, bir müddet sonra hazret-i Ali’yi rü’yâsında görüp, kendisine Kur’ân-ı kerîmde Muhammed suresindeki 22. âyet-i kerîmeyi okuyarak, (Ey Muhammed demek ki, idâreyi ele alırsanız, hemen yeryüzünde fesat çıkaracak ve akrabalık bağlarını kesip atacaksınız) hitâb ettiğinden, hemen Mûsâ Kâzım’ı ( radıyallahü anh ) hapisten çıkararak, kendisine ve evlâtlarına karşı isyan etmeyeceğine yemîn etmesini teklif etmiş, İmâm-ı Mûsâ Kâzım da, “Bu işi asla yapmam ve şânıma da yakıştırmam” buyurunca, doğru söylediğini tasdîk etmiş ve bu teminatın üzerine, Medine’ye dönmesine izin vermişti. Sonra halife Hârûn Reşîd, 179 (m. 795) yılında Umre’den dönerken, Medine’ye uğramış, İmâm hazretlerini yanına alıp Bağdâd’a getirmiştir. Ardı arkası kesilmeyen hadîselerin yatışması sona erdirilmesi düşüncesi ile O’nu tekrar hapsettirmiştir. “Bağdâd Târihi” kitabının yazarı Hatîb’in rivâyetine göre, ölünceye kadar hapiste tutmuştur. Diğer bir rivâyete göre, Hârûn Reşîd de gördüğü korkulu bir rü’yâ üzerine, O’nu hapishâneden çıkarıp, Medine’ye göndermişti. Ancak Bağdâd’ta vefât etmiş olması, Hatîb’in rivâyetini kuvvetlendirmektedir. Hattâ zehirletilerek vefât ettiği de rivâyet olunur. Yedi sene zindanda kaldı.
Hasiphânede iken Hârûn Reşîd’e yazdığı mektûbta şöyle dedi: “Benden belâ ve musîbet son bulmıyacak, buna karşılık, sen de dâima rahat ve genişlik içerisinde olacaksın. Yalnız şunu unutma ki, sonu gelmiyen âhırete sen de, ben de gideceğiz.”
Yahyâ bin Hâlid Bermekî tarafından hurma içinde zehir verilerek öldürüldüğü rivâyet olunmaktadır. Zehir verildiği gün Mûsâ Kâzım hazretleri, “Bana bugün zehir verdiler. Yarın vücûdum sararacak, sonra yarısı kızaracaktır. Ertesi gün de siyah olacaktır. O zaman vefât ederim” buyurmuştur. Dedikleri aynen olmuştur.
Mûsâ Kâzım’ın ( radıyallahü anh ) hayatı, faziletlerle, üstünlüklerle dolu, sevdiklerine ibret veren ve yol gösteren kerâmet ve menkıbeleri çoktur. Rûhlara gıda olan sözleri o kadar çoktur ki, ba’zıları kitaplara geçirilmiş, ba’zıları da dilden dile, gönülden gönüle akıp gelmiştir.
O’nu seven ve O’ndan istifâde eden âlimlerden Şakîk-i Belhî “kuddise sirruh” şöyle anlatıyor:
“Hacca gidiyordum. Fâriziyye’ye vardım, orada, güzel yüzlü, buğday benizli, yün elbiseli, başı sarıklı ve ayağında nalını bulunan bir genç gördüm. İnsanlardan ayrı bir yerde yalnız oturuyordu. Kendi kendime, “Bunun tasavvuf talebesinden olması lâzımdır, bu yolda müslümanlardan ayrı duruyor, gidip biraz ağır konuşayım da bu işten vaz geçsin” dedim. Yanına yaklaşınca, bana: “Ey Şakîk” diye hitâb ederek, “Zandan çok sakınınız, zira ba’zı zanlar günâhdır” Hucurât sûresi 12. âyet-i kerîmesini okudu. Bir tarafa doğru gitti. Kendi kendime, “Bu bir sâlih kişi olmalı, adımı ve kalbimdekini bildi” dedim. Arkasından, helâllaşayım diye gittim. Ne kadar hızlı yürüdüysem yine yetişemedim. Başka bir konak yerinde onu yine gördüm. Namaz kılıyordu. Bütün a’zâları titriyor, gözlerinden yaşlar akıyordu. Namazını bitirsin de helâllaşayım dedim. Namazını bitirdi. Yanına yaklaştım. Bana, “Ey Şakîk” diyerek; “Ben tövbe eden, îmân edip sâlih ameller işleyen ve sonra doğru yolu bulan kimseleri elbette af ederim” Taha sûresi 82. âyet-i kerîmesini okudu. Beni bırakıp uzaklaştı. Kendi kendime, “Bu genç yüksek bir evliyâ olmalı, ikinci defa ismimi ve kalbimdekini bildi” dedim. Başka bir konak yerinde yine onu gördüm. Bir kuyunun başında, elindeki kısa ipli kova ile su çıkarmak istiyordu. Kova suya düştü. Ellerini kaldırıp, “Yâ Rabbî! Sen benim Rabbimsin, su aşağıdadır. Kuvvet sendedir, su içmek istiyorum” diye duâ etti. Kuyudaki su yükseldi. Elini uzatıp kovasını doldurdu. Abdest alıp dört rek’at namaz kıldı. Bir kum yığınına doğru gitti. Eliyle kumları kovanın içine döktü. Çalkalayıp içti. Yanına gidip selâm verdim. Selâmımı aldı. “Hak teâlânın sana ihsân ettiği ni’metlerin fazlasından beni de taamlandır (doyur)” dedim. “Hak teâlânın ni’metleri açık veya gizli her zaman bize gelir. Hak teâlâya hüsn-i zanda bulun” deyip, kovasını bana verdi. Kavrulmuş buğday ile şeker vardı. Ondan daha lezzetli bir şey yememiştim, yedim ve doydum. Mekke’ye gelinceye kadar onu bir daha göremedim. Mekke’de gece yarısı namaza durmuştu. Tam bir huşû’ ile inleyip ağlardı. Bütün gece böyle devam etti. Sabah oldu. Namaz kılıp tavaf edip dışarı çıktı. Arkasında hizmetçiler vardı. İnsanlar etrâfına toplandılar. “Bu zât kimdir?” diye sordum, “Mûsâ bin Ca’fer bin Muhammed bin Ali bin Hüseyin’dir” dediler. “Yolda bu zâttan şöyle şöyle acâib hâller gördüm” dedim. “Bu acâib hâller bu seyyid için acâib değildir dediler.”
Onu seven Hâlid ez-Zabbâlî şöyle anlatıyor: Halife Mehdî, İmâm Kâzım’ı ilk defa çağırmıştı. Mûsâ Kâzım, bana, yol hazırlığı için çarşıdan ba’zı şeyler almamı buyurdu. Yüzüme baktı ve: “Seni üzüntülü görüyorum, ne oldu?” diye sordu. Ben de, “Niçin üzülmiyeyim, bir zâlimin yanına gidiyorsunuz, sonunuzun da ne olacağı belli değildir” dedim. “Hiç korkma, falan ay, falan günde geri döneceğim. Akşamleyin beni beklersin” buyurdu. Ay ve günleri sayıyordum. Buyurduğu gün geldi. Güneş batmasına az kalmıştı. Kimse gelmedi. Şeytan da içime vesvese düşürdü. Kalbimde bir şüphe uyanmasından korkuyordum. Çok sıkıldım. O sırada Irak tarafından bir karaltı göründü. Mûsâ Kâzım hazretleri bir katıra binmişti. “Ey falan!” diye seslendi. “Buyurun efendim buradayım” dedim. “Az kalsın, kalbine şüphe geliyordu değil mi?” buyurdu. “Evet öyle olacaktı” dedim. Sonra, “Allahü teâlâya hamd olsun ki, bu zâlimden kurtuldun” dedim. “Beni bir daha oraya götürecekler o zaman kurtulamıyacağım” buyurdu.
Menkıbeleri çeşitli kitaplarda toplanmıştır. “Nûr-ül-Ebsâr”da anlatılan menkıbelerden ba’zıları şunlardır:
Birgün Mûsâ Kâzım hazretlerinden, zamanın halifesi Hârûn Reşîd sordu:
“Sizler, kendinizin ehl-i beytten olduğunuzu söylüyor ve Resûlullahın zürriyetindeniz diyorsunuz. Halbuki aslında biz dedem Abbâs’dan ( radıyallahü anh ) dolayı Resûlullahın soyundanız, siz de hazret-i Ali’nin evlâtlarısınız. İnsanların Nesebi ve soyu baba ile devam eder.”
Cevabında buyurdu ki:
“Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde En’âm sûresi 84. âyet-i kerîmesinde buyuruyor ki, “İbrâhîm Peygamberin zürriyetinden olan Dâvûd, Süleymân, Eyyûb, Yûsuf, Mûsâ ve Hârûn!. Biz iyileri böylece mükâfatlandırırız. Ve ey Zekeriyya ve Îsâ.” Bu âyet-i kerîmede Îsâ aleyhisselâm, İbrâhîm aleyhisselâmın soyundan sayılıyor. Halbuki Îsâ’nın babası olmadığı, herkes tarafından bilinmektedir. Bununla birlikte annesi tarafından İbrâhîm aleyhisselâmın zürriyetinden sayılmaktadır. Öyleyse, bizler de annemiz Fâtıma’tüz-Zehrâ “radıyallahü anhâ” tarafından Resûlullah efendimizin soyundan sayılırız.”
Mûsâ Kâzım hazretlerini sevenlerden Medâin şehrindeki Îsâ isminde bir zât şöyle anlatıyor: Hacca gitmiştim. O sene Mekke’de kaldım. Sonra, bir sene de Medine’de kalayım diyerek oraya gittim. Musalla denilen yerde Ebû Zer-i Gıfârî hazretlerinin evi yanında bir yer kiraladım. Orada devamlı Mûsâ Kâzım’ın ( radıyallahü anh ) ziyâretine gidiyordum. Yağmurlu bir geceydi, yanında oturuyordum. Birdenbire, bana dediler ki, “Ey Îsâ, kalk evine yetiş! Evin, eşyalarının üzerine yıkıldı” koşarak evime geldim. Baktım ki, gerçekten ev yıkılmış, eşyalar altında kalmıştı. Birkaç işçi tuttum. Bütün eşyalarımı noksansız olarak enkazlar altından çıkardım. Yalnız abdest almak için kullandığım bir ibriğim kayboldu. Ertesi gün İmâm-ı Mûsâ Kâzım’ın ( radıyallahü anh ) yanına geldim. Bana buyurdular ki, “Eşyalarından kaybolan bir şeyin var mı?” Ben de, “Hayır efendim, yalnız abdest alırken kullandığım ibriğim kayıp!” İşte o zaman başlarını aşağıya indirip gözlerini yumdular. Bir müddet bekledikten sonra, başlarını kaldırıp bana dediler ki, “Sen bir gün önce ev sahibinin helasına gitmişsin ve bakracı da orada unutmuşsun? Şimdi git, ev sahibinin hizmetçisinden iste, sana versinler!” Ben de hemen koşarak geldim. Ev sahibinin hizmetçisinden ibriğimi istedim. O da, getirip teslim etti.
Abdullah bin İdris bin Senem’in rivâyeti de şöyledir: Hârûn Reşîd, bir gün veziri Ali bin Yektîn’e çok güzel elbiseler hediye etmişti. Bunların arasında, siyah ibrişimle dokunmuş, altın yaldızlı gömlek en iyisiydi. Padişahlara mahsûs bir elbiseydi. Ali bin Yektin, Mûsâ Kâzım hazretlerini çok sevdiği için bir miktar daha mal ilâve ederek hepsini Mûsâ Kâzım’a ( radıyallahü anh ) gönderdi. Gömlekten başka bütün hediyeleri kabûl ettiler. Gömleği geri gönderip, bunu saklamasını, bir gün lâzım olacağını söylediler. Birgün Ali bin Yektîn, kölelerinden birine kızıp kovdu. O köle, Hârûn Reşîd’e gidip, “Benim efendim Mûsâ Kâzım’ı imâm edinmiştir. Ona çok mal gönderiyor, hattâ sizin ona ikram ettiğiniz ibrişimli! altın yaldızlı gömleği bile hocasına gönderdi” dedi. Hârûn Reşîd, kızıp Ali bin Yektîn’i çağırttı, “Sana giydirdiğim gömleği ne yaptın?” diye sordu. Ali bin Yektîn, “Bendedir ey mü’minlerin emîri!” dedi. Hârûn Reşîd, hemen getirmesini istedi. O da kölelerinden birisini çağırıp, “Benim sarayımda falan odaya git, anahtarını falandan iste, odada bir sandık vardır. Kapağını aç, içinde mühürlü bir kutu göreceksin. O kutuyu getir” dedi. Kölesi derhal kutuyu getirdi. Kutuyu açınca, içindeki gömleği gördüler. Güzel kokular da sürülmüştü. Hârûn Reşid’in öfkesi geçti. Ali bin Yektîn’e, “Bunu yerine gönder, hatırını da hoş tut! Bundan sonra senin hakkında söylenen sözlere aldırmam. Bu elbise yanında olmasaydı, seni cezalandıracaktım. Fakat işin doğrusu meydana çıktı. Bundan sonra, bir şeyi araştırmadan hakkında hüküm vermeyeceğim” dedi. Başka hediyeler ve ihsânlarda bulunarak gönderdi. Fesatlık yapan köleye de gereken cezası verildi.
İshâk bin Ammâr şöyle anlatıyor: “Mûsâ Kâzım, Hârûn Reşîd tarafından hapsedildiği zaman, İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe hazretlerinin iki talebesi olan Ebû Yûsuf ile Muhammed Şeybânî (rahmetüllahi aleyhima) ziyâretine gitmişlerdi. Maksatlarından biri de ilmi hakkında bilgi sahibi olmaktı. İlminden sorup denemek istiyorlardı. Tam o sırada hapishânenin nöbetçisi yanına geldi ve; “Ey mübârek efendim, bugünkü nöbetim bitti. Yarın dönüşümde, bir ihtiyâcınız varsa, getireyim” dedi. İmâm-ı Mûsâ Kâzım, “Bir ihtiyâcım yoktur” dediler Sonra, Ebû Yûsuf ile Muhammed Şeybânî’ye dönerek, “Ben bu adama hayret ediyorum. Yarın döneceğini zan ediyor ve ihtiyâçlarımı soruyor. Halbuki Onun eceli gelmiştir ve yarın ölecektir” İmâm-ı a’zam hazretlerinin iki talebesi de, Mûsâ Kâzım’ın böyle söylemesine hayret ettiler ve: “Biz, bu zâtı zâhiri ilimlerden imtihan etmek istedik. Bu ise, bâtınî ilimden bize haber veriyor. Bunun bu sözünü deneyelim” diyerek kalkıp gittiler. Adamın evine yakın bir yere nöbetçi koydular ve ona, “Bu evde birşey gördüğün zaman, gelip bize haber ver!” dediler. Gece yarısında evde bir ağlama sesi yükselmeğe başladı. Nöbetçi gelip hemen haber verdi. İmâm-ı Ebû Yûsuf ile Muhammed Şeybânî geldiği zaman ev sahibinin öldüğünü gördüler. Mûsâ Kâzım hazretleri için olan hayretleri ve O’nun büyüklüğü hakkında zanları bir kat daha arttı.
Muhammed bin Abdullah el-Bekrî: “Borç istemek için Medîne-i münevvereye gelmiştim. Bana bu husûsta yardımcı olabilecek bir kişiyi çok aradım fakat bulamadım. En sonunda yorulup, kendi kendime:
Ebü’l-Hasen Mûsâ bin Ca’fer’e gitsem, durumumu ona anlatsam, iyi olur. Belki birşeyler elde ederim, diye düşündüm. Kararımı verip, “Negamâ” denilen yerdeki bahçesinde onu buldum. Beni görünce küçük bir hizmetçisi ile yanıma geldi. Elinde bir kalbur, kalburun içinde hurma vardı. O ve ben hurmadan yedik. Sonra bana bir ihtiyâcım olup olmadığını sordu. Ona durumumu olduğu gibi anlattım. Bunun üzerine içeri girdi. Az sonra yanıma geldi. Hizmetçisine sen git, dedi. Elini elime uzattı. Bana bir kese verdi. İçinde üçyüz dinar vardı. Sonra kalkıp, gitti. Ben de bineğime binip, oradan ayrıldım.”
Mûsâ Kâzım hazretleri çok cömert idi. Birisi ona devamlı içerisinde dinar bulunan keseler gönderiyordu. Bu keselerin içerisinde, ba’zan ücyüz, ba’zan dörtyüz, ba’zan ikiyüz dinar bulunuyordu. Mûsâ Kâzım hazretleri eline geçen bu dinar keselerini yanında biriktirmez, onları Medîne-i münevvere fakirlerine dağıtırdı.
Yahyâ bin Hasen anlattı: “Medîne-i münevverede birisi Mûsâ Kâzım hazretlerine eziyet edip kırıcı sözler söylüyordu. O’nu sevenler, ona devamlı “Bize izin ver, şuna bir haddîni bildirelim” diyorlardı. Fakat Mûsâ Kâzım hazretleri böyle bir işe teşebbüsten onları şiddetle men ediyordu. Bir gün, kendisine hakarette bulunan şahsın nerede olduğunu sordu. Medîne-i münevverenin civarında bir yerde olduğunu, söylediler. Mûsâ Kâzım, bineğine binerek, onun tarlasının olduğu yere gitti. Onu orada buldu. Tarla’ya katırı ile girdi. O şahıs ona, “Tarlaya basma” diye bağırdı. Mûsâ Kâzım onun yanına kadar geldi. Yanına oturdu. Ona, “Ne kadar zararın oldu?” deyince, o şahıs “Yüz dinar” deyip, “Sen kaç dinar umuyordun?” diye sordu. Mûsâ Kâzım “Bilmiyorum. Gaybı ancak Allahü teâlâ bilir. Ne kadar, zarara uğradığını bilmediğim için sana, (Ne kadar zararın olduğunu tahmin ediyorsun?) diye sordum.” Bu söz üzerine o şahıs, “Öyleyse, ikiyüz dinar istiyorum” dedi. Mûsâ Kâzım ise ona üçyüz dinar verdi. Mûsâ Kâzım’a daha önce hakaretlerde bulunan o şahıs, onun bu cömertliği ve ihsânına hayran kaldı. Kalkıp, Mûsâ Kâzım hazretlerinin başını öptü ve sonra birbirinden ayrıldılar. Mûsâ Kâzım ( radıyallahü anh ) oradan ayrılınca, Mescid-i Nebevî’ye (Resûlullah efendimizin mescid-i şerîfine) gitti. Yine orada o şahısla karşılaştı. Fakat kendisini seven yakınları onu orada görünce, hemen üzerine yürümek istediler. Fakat Mûsâ Kâzım hazretleri onlara: “Hangisi hayırlı; sizin yaptığınız mı, yoksa benim istediğim mi? Ben ona yakınlık göstermek sûretiyle ıslâh olmasını düşünmüştüm” dedi.
Kızkardeşi onu şöyle anlatır: “O yatsı namazını kıldığı zaman, Allahü teâlâya hamd eder ve duâ eder, bu hâli gece bitinceye kadar devam ederdi. Gece bitince, tekrar kalkar, Sabah namazını kılardı. Sonra, bir miktar, zikir ile (Allahü teâlâyı anmakla) meşgûl olur, bu durumu güneş doğuncaya kadar devam ederdi. Sonra, kuşluk vaktine kadar oturur. Daha sonra hazırlanır, dişlerini misvaklar, zeval öncesine, kadar uyur. Uykudan, uyanınca, abdest alır, ikindiye kadar namaz kılar, namazı bitirince, kıbleye doğru dönerek, akşam namazına kadar Allahü teâlâyı zikrederdi. Sonra tekrar, akşam ile yatsı arası namaz kılardı. Bu onun hergünkü âdeti idi.”
Mûsâ Kâzım hazretleri, Resûlullah efendimizin yüksek nesebine sahip olan Ehl-i beytin en büyüklerindendir. Nûrlu kalbine akıp gelen ilmin ve feyizlerin çokluğu, akıl ve dil ile anlatılamaz. İnce ma’rifetleri bildiren sözleri, nükte ve latifeleri çok meşhûrdur. Hikmetli sözlerinden biri şöyledir: Buyurdular ki: “Arkadaşlık ettiğin biri, önceleri hâli hâline uyar, sonraları kalbine sıkıntı verirse, hemen kendine bak! Kendi eğriliğini anlarsan, hemen tövbe et. Doğru olduğunu anlarsan, bilesin ki, o arkadaşın yoldan sapmıştır. Bu durumda dur, biraz düşün. Hemen ondan ayrılma! Onu yalnız başına bırakma. Cenâb-ı Hak tarafından bir düzelme gelinceye kadar bekle.”
Rivâyet edilir ki, Mûsâ bin Ca’fer el-Hâşimî (Mûsâ Kâzım) hazretleri Mescid-i Nebevî’ye girip, gecenin ilk vaktinde secdeye vardı. Secdede şöyle dediği duyuldu: Yâ Rabbî! Günahım çok, fakat senin affın büyük. Bunu sabaha kadar tekrar etti.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Câmi’u kerâmât-il-evliyâ; cild-2, sh. 269
2) Vefeyât-ül-a’yân, cild-5, sh. 308-310
3) Tabakât-ı İbn-i Sa’d; cild-3, sh. 244
4) Hadâikul-verdiyye; sh. 40
5) El-A’lâm; cild-7, sh. 321
6) Nûr-ul-ebsâr; sh. 142
7) Târîh-i Bağdâd; cild-13, sh. 27
? Sıfat-üs-safve; cild-1, sh. 103
9) Mîzân-ül-i’tidâl; cild-3, sh. 201
10) El-Bidâye ven-Nihâye; cild-10 sh. 183
11) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 340
12) Kâmûs-ul-a’lâm cild-6, sh. 4478
13) Se’âdet-i Ebediyye; sh. 1049
14) Eshâb-ı Kirâm; sh. 364
15) Şevâhid-ün-nübüvve; cüz-7 sh. 19
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MÜCÂHİD BİN CEBR
Tabiînin en meşhûr âlimlerinden. Künyesi Ebu’l-Haccâcdır. İbn-i Cübeyr ve Manzûm kabilesine mensûb olduğu için de Mahzûmî denilmiştir. 24 (m. 645) senesinde doğdu. 104 (m. 723)’de Mekke’de namaz kıldığı bir sırada secdede iken vefât etti.
Tefsîr, hadîs, fıkıh ve kırâat ilimlerinde zamanının ileri gelen âlimlerinden olup, tefsîr ilminde yüksek derecede idi. Bu sebeble tefsîrde imamdır denilmiştir.
Mücâhid bin Cebr’in en başta gelen hocası Eshâb-ı kiramın meşhûrlarından İbn-i Abbâs’dır. Ondan tefsîr, kırâat ve hadîs ilmini öğrenmiştir. Başta İbn-i Abbâs olmak üzere Abdullah bin Ömer, Ebû Hüreyre, Câbir bin Abdullah ve hazret-i Ali, Sa’d bin Ebî Vakkas, Abâdîle-i erbeâ (Abdullah bin Ömer, Abdullah bin Abbâs, Abdullah bin Zübeyr ve Abdullah bin Amr), Râfi’ bin Hadic, Üseyd bin Zübeyr, Ebû Saîd Hudrî, Ümm-i Seleme, Cüveyriye binti Haris, hazret-i Âişe ve Ümm-i Hânî’den hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. İbn-i Abbâs’ın derslerine devam edip, kırâat ilmini öğrenmek için Kur’ân-ı kerîmi defalarca hatmetmiş ve bizzat kırâatini ona dinletmiştir. Kur’ân-ı kerîmin her âyetinin tefsîri, nüzûl (geliş) sebebi hakkında ayrı ayrı üçer defa sorup, izah etmek sûretiyle cevap almıştır. Kendisi şöyle buyurmuştur. “Ben Kur’ân-ı kerîmi otuz defa İbn-i Abbâs hazretlerinin huzûrunda okudum. Her âyeti okudukça üzerinde durup, izahını ve nüzûl sebebini sorup inceledim.”
Rivâyete dayanan ilk tefsîr kitabını Mücâhid bin Cebr yazmıştır. Tefsîre dâir rivâyetlerin; hocası İbn-i Abbâs’tan naklederek yazdırmıştır. Onun tefsîre dâir rivâyetlerini imlâ eden (kaleme alan) Kâsım bin Eb’il Bez’dir. Mücâhid bin Cebr’in tefsîrini İbn-i Nûceyh, İbn-i Cerîr gibi âlimler rivâyet etmiştir. Ayrıca kendisinden Katâde bin Diâme, Hakem bin Uteybe Amr İbn-i Dinar, Mensûr, el-A’meş Hammâd bin Süleymân ve daha çok sayıda âlim ilim öğrenip, hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuşlardır.
Kıymetli bir Ehl-i sünnet âlimi olan Mücâhid bin Cebr, zamanındaki ve kendinden sonraki asırlarda yetişen âlimler tarafından rivâyetine müracaat edilen seçkin bir zâttır. İbn-i Cübeyr, “Mücâhid’ten ilme dâir bir mes’ele dinleyip, öğrenmek bana ehlimden (çoluk çocuğumdan) ve malımdan daha sevimlidir” demişti. A’meş, “O ilimde büyük gayret sahibi idi. Konuştuğu zaman sanki ağzından inci saçılırdı” demiştir. İmâm-ı Şafiî ve İmâm-ı Buhârî de onun güvenilir bir âlim olduğunu belirtmişlerdir. Hadîs kitaplarının en başta geleni ve en kıymetlisi olan Buhârî’de, onun tefsîrinden ve bildirdiği hadîs-i şeriflerden çok sayıda rivâyetler vardır. İbrâhîm aleyhisselâmın öz babasının Târûh olup, putperest olan Âzer’in ise, üvey babası ve amcası olduğunu İbn-i Abbâs’tan naklen, senedleri ile birlikte bildiren Mücâhid bin Cebr hazretleridir ( radıyallahü anh ).
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları:
“Dünyâda garîb gibi veya yola çıkacak yolcu gibi ol.”
“Şüphesiz ki, Allahü teâlâ, namazı Peygamberiniz Muhammed aleyhisselâmın dilinden yolcuya iki rek’at, mukîm olana da dört rek’at olarak farz kıldı.” (öğle, ikindi ve yatsı namazının farzları)
“Lâ ilahe illallah diyen bir kimsenin üzerine kıyâmet kopmaz.”
“İnsanlarla, Lâ ilahe illallah deyinceye kadar savaşmakla emr olundum.”
“Cebrâil (aleyhisselâm) bana komşuluk hakkından o kadar bahsetti ki, komşunun komşuya vâris olacağını zannettim.”
“Dünya metâının (ni’metlerinin) en hayırlısı sâliha bir hanımdır.”
“Kıyâmet günü insana dört şey sorulur; ömrünü nerede tükettiğinden, ilmiyle nasıl amel ettiğinden, bedenini nerede yıprattığından ve malını nereden kazanıp nereye harcadığından.”
Mücâhid bin Cebr’in sözlerinden bir kısmı şunlardır:
Allah için birbirlerini seven müslümanlar bir araya gelip, güleryüz ve tatlı sözle konuştukları zaman, ağaçların kuruyan yapraklarının rüzgârda döküldüğü gibi günahları dökülür.”
“Cehennemlikler, Cehennemde öyle şiddetli uyuz hastalığına yakalanırlar ki, bütün etleri kemiklerinden sıyrılır. Bunlara bu hastalıktan rahatsız oluyor musunuz diye sorulunca, evet derler. İşte bu azâb dünyâda mü’minlere yaptığınız eziyetin ve verdiğiniz sıkıntının cezasıdır, denilir.”
Abdullah İbn-i Abbâs’dan naklettiği bir nasîhat şöyledir: “Sana lâzım olmayan ve faydası dokunmayan şeyleri konuşma, çünkü bu boş bir iştir. Üstelik zararından da emîn değilsin. Yeri gelmedikçe lüzumlu olan sözü de söyleme. Çok kerre faydalı söz yerini bulmaz da boşa söylenmiş olur. Ne yumuşak huylu kimseyle, ne nefsine uyan kimseyle, ne de ahmakla münâkaşa etme. Münâkaşa edersen, yumuşak huylu kimse sana kalbinden buğz eder. Ahmak âdi kimselerle münâkaşa edersen, onlar da sana dil ile eziyet ederler. Tanıdığın bir kimse yanından ayrılınca seni nasıl anmasını istersen, sen onu öyle an.”
“Bir mü’min kalbini Allahü teâlâya bağlarsa, Allahü teâlâ insanları ona yardımcı eder.” “Her sabah ve akşam tövbe etmeyen kimse, kendine zulm eder.”
“Evinden çıkan bir kimse “Bismillah” dediği zaman bir melek hidâyete ulaştın der. “Tevekkeltü alellah” dediği zaman, Allahü teâlâ “Ben sana yeterim” buyurur. “Lâ havle velâ kuvvete illâ billah” dediği zaman bir melek her tehlikeden kurtulmuş oldun der. Bunun üzerine şeytanlar; hidâyete ulaşan, Allah’ın yardımına kavuşan ve himâyesine giren kimseye daha ne zarar yapılabilir diyerek yanından uzaklaşırlar.”
“İnsana vesvese veren şeytan, insan Rabbini zikredince kaçar gider. Kalb gaflete dalınca yine vesvese vermeye başlar, insan Rabbini zikredince kaçar, gaflete dalınca musallat olur. Karanlıkla aydınlığın çarpışması gibi çarpışır durur.”
“Kişi evlâdının iyiliği ile mezarında müjdelenir.”
“Bir kimse, ayakta iken, yatarken, yerine göre kalbinde veya dilinde Allah zikri olmazsa, Allahı çok anan zümreden sayılmaz.”
“Resûl-i ekremden başka herkes, bu âlemde söylediği bütün sözlerinden kıyâmet günü sigaya (hesaba) çekilecek.”
“Kıyâmet günü, bir mü’min için Cehenneme atılmasına emir verilir. O mü’min kul, bu hâl içinde şöyle söylenir: “Yâ Rabbi, sen daha iyi bilirsin. Ama ben senin hakkında böyle düşünmüyordum.” Bunun üzerine: “Yolunu açın, doğruca Cennete girsin” emri gelir.” Affedilmek istediğin husûslarda affedici ol. Nasıl muâmele görmek istersen, başkalarına öyle muâmele et. Suçlu olarak yakalanıp da affedilen kimsenin ameli gibi amel et.”
“Ağzından çıkan her söz yazılır. Âhırette ona göre ceza veya mükâfat görür.”
“Din kardeşinin gıybetini yapmanın keffâreti, onu övmek ve ona hayır duâ etmektir.”
“Kalb açık bir el gibidir. Kul her günah işledikçe bir parmak kapanır. Nihâyet elin bütün parmaklarının kapandığı gibi kalb üzerine perde çekilir. İşte kalbin kapanıp, mühürlenmesi böyledir.”
“Hiçbir gün ve gece yoktur ki, insana şöyle demesin; bu güne ve bu geceye girdin, artık ne bu gün, ne gece geri gelmez. Ne yaptın bir bak.”
“Ölen insan kabre konunca kabir ona şöyle der: Ben böcek ve haşerat yeriyim. Ben yalnızlık yeriyim. Ben garip ve karanlık bir yerim. Bunlara karşı ne hazırladın, nasıl amel ettin?”
“Nefsini azîz eden, dînini yıkar. Nefsini zelîl eden kimse, dînini azîz eder.”
“Bir kimse Allahü teâlânın emrettiği yerlere dağ kadar altın harcasa isrâf olmaz. Bir dirhem gümüşü veya bir avuç buğdayı haram olan yere vermek isrâf olur.”
“Asıl sabır, musibetin geldiği ilk anda yapılan sabırdır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 279
2) Tezkiret-üt-Huffâz cild-1, sh. 92
3) El-A’lâm cild-5, sh. 278
4) Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 39
5) Mu’cem-ül-Müellifîn cild-8, sh. 177
6) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 430
7) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-1, sh. 58
? Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 95, 344, 586
..İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MÜNZİR BİN MÂLİK
Tabiînin büyüklerinden. Adı, Münzir bin Mâlik bin Kuta’a, künyesi Ebû Nadra el-Abdî’dir. Basra’da yetişen âlimlerden olduğu için “el-Basrî” de denilmiştir. Eshâb-ı kiram ile görüştü ve ilim aldı. Doğumu hakkında bir bilgi yoktur. 108 veya 109 (m. 727) târihinde, Hazreti Hasan’dan önce vefât etti. Namazını, Hazreti Hasan’ın kıldırmasını vasıyyet etti. Ömrünün sonuna doğru felç olmuştu. Vefât ettiği zaman Hazreti Hasan namazını kıldırdı. Eshâb-ı kirâm’dan Talha ( radıyallahü anh ) ile görüştü. Ondan ilim aldı. Bundan ve Hazreti Ali bin Ebî Tâlib, Ebû Mûsâ el-Eş’arî, Ebû Zer el-Gıfârî, Ebû Hureyre, Abdullah İbni Abbâs, Abdullah İbni Zübeyr, Abdullah İbni Ömer ve daha pekçok sahâbîden (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Tabiînin büyüklerinden İmrân bin Husayn, Semure bin Cündeb, Kays bin İbâd ve daha birçoklarından rivâyette bulunmuştur. Kendisinden de, Süleymân-ı Teymî, Ebû Müslim Saîd bin Yezîd, Abdülazîz bin Sahîb, Hamîd-üt-Tufeyl, Katâde bin Diâme ve daha birçok kimse hadîs-i şerîf nakletmişler ve ilim almışlardır.
Münzir bin Mâlik’in büyüklüğünü, ilimdeki üstünlüğünü birçok âlim haber vermiştir. Sâlih bin Ahmed, babasının: “Ondan daha hayırlısını, iyisini bilmiyorum” dediğini bildirdi. İshâk bin Mansûr da, İbn-i Maîn’in: “O sika (güvenilir, sağlam) bir râvidir” dediğini haber verdi. Ebû Zur’a, İmâm-ı Nesâî ve Ebû Hatim de böyle söylemişlerdir, İbn-i Sa’d da: “O, sika bir râvi olup çok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir” dedi. İbn-i Hıbbân da, “Kitâbüs-sikât’ında, onu sika râviler arasında zikretmektedir. Ahmed bin Hanbel, sika bir râvi olduğunu söyledi. O, insanların en fasîh konuşanlarından idi. Sözleri açık ve te’sîrliydi.
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları şöyledir:
Abdullah İbni Abbâs bildiriyor ki: Resûlullah ( aleyhisselâm ), namazda rükû’a eğildiği zaman mübârek sırtları dümdüz olurdu.
Eshâb-ı kiramdan Câbir ( radıyallahü anh ) şöyle bildirdi. Resûlullah efendimiz, Veda Haccı’nda iken teşrik günlerinde bize şöyle buyurdu: “Ey insanlar! Dikkat ediniz! Şüphesiz Rabbiniz birdir. Dikkat ediniz! Rabbiniz birdir. Bir Acemin Araba, bir siyahın kırmızıya, bir kırmızının siyaha üstünlüğü yoktur. Üstünlük, ancak takvâ iledir, ya’nî Allahtan korkup haramlardan sakınmak iledir. Sizin, Allah katında en üstününüz, takvâsı en çok olanınızdır. Dikkat ediniz, size tebliği mi yaptım mı?”
“İnsanlardan korkmak, bir kimsenin gördüğü ve bildiği doğruyu söylemesine asla mani olmasın!”
“Ey Kureyş gençleri! Zinâ etmeyiniz. Ferclerinizi (namuslarınızı) koruyunuz. Dikkat edin! Kim fercini zinâdan korursa, ona Cennet vardır.”
“Hangi müslüman çıplak bir müslümana bir elbise giydirirse, Allahü teâlâ ona Cennetin yeşil elbiselerinden giydirecek, hangi müslüman aç olan bir müslümana yemek yedirirse Allahü teâlâ ona Cennet meyvalarından yedirecek ve hangi Müslüman susayan bir müslümana su verirse, Allahü teâlâ onu Cennet şarabıyla sulayacak.”
Hikmetli sözleri çoktur. Buyurdu ki:
“Bir kimsenin, Kur’ân-ı kerîmden “O memleketlerin kâfir olan halkı, geceleyin uyurken azâbımızın kendilerine inivermesinden emîn mi oldular.” A’râf sûresi 97. âyet-i kerîmesini okuyunca sesini yükseltmesi, müstehab olur.”
“Biz İslâmın ilk zamanlarında, birbirimize şu dört şeyle nasîhatta bulunurduk: 1-Boş zamanında, meşgûliyetin arttığı zaman için çalış! 2- Sıhhatli iken, hasta olduğun zaman için hazırlık yap! 3- Gençliğinde, ihtiyârlığın için hazırlan! 4- Daha hayatta iken, ölümden sonra sana lâzım olacak işleri yap!”
“Bir kimse, bir gecede Kur’ân-ı kerîmden bin (1000) âyet-i kerîme okursa, sayılamıyacak kadar çok sevâbla sabahlamış olur.”
“İçindeki yazıları bozuk olan bir kitabın okunmasından daha çok kalbe haşvet (ağırlık ve sıkıntı) veren bir şey yoktur.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 302
2) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 97
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MÜSLİM BİN YESÂR
Tabiînin büyük fakîhlerinden. Çok ibâdet eden, dünyâya düşkün olmayan, kıldığı namazlardan büyük lezzet alan bir âlimdi. İsmi Müslim bin Yesâr el-Basrî el-Emevî, el Mekkî olup, künyesi Ebû Abdullah’tır. Benî Umeyye’nin kölesi idi. Bir rivâyette ise Talha’nın ( radıyallahü anh ) kölesiydi. İbni Abbâs, İbni Ömer, Eb’il-Eş’as Himrân bin Ebân’dan rivâyetlerde, Ubâdet-ebni Sâmit’ten ( radıyallahü anh ) ise mürsel olarak rivâyette bulunmuştur. Müslim bin Yesâr’dan ( radıyallahü anh ) da, oğlu Abdullah, Sabit el-Benânî, Ya’lâ bin Hakîm, Muhammed bin Sîrîn, Eyyûb Sahtiyânî, Ebû Nadra bin El-Buceyrî, Katâde, Sâlih Ebü’l-Halîl, Muhammed bin Vâsi’, Amr bin Dînâr, Ebân bin Ebî l’yâş ve daha birçok âlim rivâyette bulunmuşlardır. İmâm-ı Ahmed bin Hanbel, Ebû Dâvûd, İbni Muîn, Iclî, onun sika (güvenilir, sağlam) hadîs rivâyet etmeye ehil bir kimse olduğunu beyan etmişlerdir. İbni Sa’d, İbni Avn’dan rivâyetle “O zamanda Müslim bin Yesâr’dan daha fazîletli bir kimse yoktu” demiştir. Halifet-übnü Hayyât “Müslim bin Yesâr, Basra ehli içerisindeki beş fakîhden biri sayılır” buyurmuştur. Ömer bin Abdülazîz’in (r.aleyh) hilâfeti zamanında 100 (m. 718) târihinde Basra’da vefât etmiştir. Rivâyet etmiş olduğu hadîs-i şerîfler sahîh-i Müslim’de bulunmakta olup, Eshâb-ı kiramdan ba’zılarını görmüş fakat ekseri rivâyetlerini Eb-il A’meş ve Ebî Külâbe’den yapmıştır.
Allahü teâlâya âşık olan, ona kul olmanın tadını tadan, korku ile ümid arasında yaşayan evliyâdan olan Müslim bin Yesâr hazretlerinin her hâli Peygamberimizin sünnetine uygundur. Zikri, fikri, edebi, hayası, uzleti çok ziyâde olup, Allahü teâlâdan başka maksadı, Resûlullahdan başka sevgilisi yok idi. “Namaz insanı her türlü kötülükten muhafaza eder, korur” müjdesine tam kavuşmuş, ölü gibi namaz kılmak se’âdetine erişmiş, namazın tadını tatmış bahtiyarlardandı. Namazı maksâd edinmiş, namaz bineğine binip nice âlî, yüce derecelere kavuşmuş bir velî idi. Herkes onun namaz kılışına hayran olurdu. Namaz kılmadığı zamanlarda sanki namazdaymış gibi hareket ederdi. Lüzumsuz bir söz söylediği işitilmediği gibi, uygunsuz bir hareketi de görülmedi. Namaz kılan bir kimse nasıl namazı bozan şeylerden sakınırsa, Müslim bin Yesâr da namaz kılmadığı zamanlarda dahi onlardan sakınırdı. Namaza başladığı zaman ise yere dikilmiş bir direk gibi olurdu. Nasıl ki direk her şeyden habersiz ve duygusuz ise Müslim bin Yesâr da ( radıyallahü anh ) namaza başladığı zaman öyleydi. O “Namaz mü’minin mi’râcıdır.” hadîs-i şerîfinde bildirilen şekilde namaz kılanlardandı.
İmâm-ı Mücâhid buyurdu ki: “Biz öyle âlimler gördük ki, namaza durdukları zaman, huzûr-u ilâhîde kendilerinden geçer, gözlerini bir şeye bağlamaya veya herhangi bir dünyâ işini düşünmeye güçleri yetmezdi.”
Basra’da Müslim bin Yesâr namaz kılarken câminin direklerinden biri yıkıldı. Kubbe göçtü, câmide bulunanlar kaçtılar. Daha sonra dışar da kubbenin yıkıldığını gören kimselerle beraber câmide kalanları kurtarmaya geldiler. Bu sırada Hazreti Müslim namazını bitirip selâm verdi. Yanına gelip “Geçmiş olsun” dediler. Ne oldu?” buyurdu. “Câminin kubbesi yıkıldı” dediler. “Ne zaman?” “Biraz önce” dediler. “Haberim yok” cevâbını verdi. Yine bir gün namaz kılarken yanında yangın çıktı. Yangın söndürülünceye kadar farkına varmadı. Yine oğlu bildiriyor: “Birgün babam evimizde namaz kılıyordu. Şamlı bir kimse babamın yanına girdi. Bütün ev halkı korkup bir araya toplandık. Adam biraz sonra çıkıp gitti. Biz birbirimizden ayrıldık. Annem babama: “Şamlı şu adam evimize girdi, hepimiz korktuk. Sen ona hiç bakmadın, ilgilenmedin. Bu işin farkına varmadın” dedi. Mu’temir bin Süleymân Müslim bin Yesâr’ın ev halkına; “Bir hacetiniz olduğu zaman benimle konuşunuz yoksa ben namaz kılacağım” diye söylediğini haber verdi. Evine girdiği zaman çocuklarına; “Ben namaz kılmağa başladığım zaman istediğiniz kadar konuşunuz. Ben onların hiçbirini işitmem” buyururdu. Huneyd bin Hilâl: “Müslim bin Yesâr namaz kılmaya kalktığı zaman, sanki doğan bir nûr gibi olurdu” buyurmuştur. Bu nur; mübârek alnında Allah korkusundan doğan ve huzûruna çıktığı zât-ı Mukaddesin azamet ve kibriyâsından neş’et eden bir nûr idi. Çünkü O’nu namaz kılarken gören bir kimse yıpratıcı bir hastalığa yakalanıp, uzun zaman o hastalığı çeken bir kimse zannederdi. Nasıl böyle bir hastalığa yakalanan kimsenin yüzünden kanı çekilir, benzi solar ise, O da öyle idi. Süleymân bin Mugîre’den gelen haberde ise: “Müslim bin Yesâr namaz kılarken görüldü. Sanki o atılmış bir elbise gibi idi” buyurulmuştur. Ya’nî atılan veya asılan bir elbise nasıl hareketsiz ise, O da öyle hareketsiz, kendinden geçmiş bir vaziyette namaz kılardı. O namaz kılarken elbiselerinden en küçük bir hareket, kımıldama görülmezdi. Abdullah bin Mübârek’ten gelen haberde ise, “Müslim bin Yesâr secde ediyordu. Aşk ile kendisini hızla secdeye attı ve iki ön dişi kırıldı. Ebû İyâs yanına girdi. “Geçmiş olsun” diyerek teselli etmeye çalıştı. Müslim bin Yesâr “Bu, Allahü teâlâya ta’zîmden, hürmettendir” buyurdu. Müslim bin Yesâr “Beyn-el havfi ver-recâ” korku ile ümid arasında yaşardı. Korkusu; ümid ile kaplı, aşk ve muhabbetle dolu idi. Ümidi ise kulluk ve ibâdetle kaplıydı.
Birgün “Bu gece uzun uzadıya Rabbime secde ettim” buyurdu. Oradaki kimse “Allahdan ümidimizi kesmeyiz. Bu kadar yorulmaya ne lüzum var” deyince “Ne kadar uzak bir ümid? Korkan korktuğundan kaçar, bir şeye kavuşmayı arzu eden ise arzûsusuna koşar” buyurdu. Başını secdeye koyar, gözlerinden firak ve hüzn yaşları aktığı halde “Yâ Rabbî! Sen benden râzı olduğun halde, sana ne zaman kavuşurum” diye duâ ederdi.
Buyurdular ki: “Ameli kendisini kurtaran kimsenin ameli gibi amel ediniz. Allahü teâlânın takdîr ettiğinden başka bir şey bulamıyacak bir insan gibi mütevekkil (tevekkül eden) olunuz.”
“Bana göre büyük amel diye birşey yoktur. Ancak ben Allahü teâlâdan korkarım ve O’nun rahmetinden ümidimi kesmem.” “Allahü teâlâdan bahsederken (dilini) tut. Söylediğin sözün başını ve sonunu iyice bilerek konuş” buyurur ve Allahü teâlânın şânına yakışmayan ve edebe sığmayan bir şey söylemekten sakınmayı emrederdi.
“Hak ve doğru olan bir şeyi söylemek, söylemeyip susmaktan hayırlıdır. Bâtıl ve yanlış bir şeyi söylememek ise söylemekten hayırlıdır.”
Müslim bin Yesâr, îmânın alâmeti olan Hubb-u fillâh ve Buğd-u fillâhı en güzel yapan, Allah için seven, Allah için buğz edenlerdendi. Buyurdu ki: “İbâdetime, onu bozacak, ifsâd edecek bir şeyin karışmasından korkumun dışında, amellerimde, ibâdetlerimde bir yanlışlığım yoktur. Allah için sevmemin dışında hiçbir şeye sevgim yoktur.” Ya’nî ancak Allah için severim.”
“Allah rızâsı için bir kavme olan sevgim dışında, güvendiğim bir amelim yoktur.”
“Sağ elinizle avret mahallinize dokunmayınız, taharet yapmayınız. Çünkü ben âhırette amel defterimi sağ elimden alacağımı umarım.”
Haramdan son derece kaçınan Müslim bin Yesâr hazretleri hac için Hicaz’a gitmişti. Kaldığı yerde oturmuş yemek yiyordu. O sırada bir kadın geldi, birşeyler söyledi. Yiyecek bir şey istediğini zannedip, bir miktar yiyecek verdi. Bunun üzerine kadın yiyecek istemediğini söyleyip, çirkin bir şey teklif etti. Bunun üzerine Müslim bin Yesâr hazretleri önündeki yiyecekleri bıraktı ve oradan kaçtı. Dışarı çıktığı zaman “Yâ Rabbî, ben buraya bunun için geldim. Sana kulluk, ibâdet için geldim.” buyurdu.
“Hiç bir zevk, Allaha yalvarmanın zevkinden üstün olamaz.”
Buyurdu ki, “Mücâdele ve münâkaşadan sakınınız. Çünkü o, âlimin câhilleştiği bir andır. O zaman şeytan, âlimin sürçmesini hatâ etmesini bekler.”
Mekhûl eş-Şâmî (r.aleyh) buyurdu ki: “Ey Basra ehâlisi, sizin efendinizi gördüm. Kâ’be-i muazzamaya girdi. Öndeki direklerden ikisi arasında namaz kıldı ve ağlayarak secdeye kapandı. Göz yaşları mermeri ıslattığı halde “Yâ Rabbi, elimle işlediğim günahları affet” diye yalvarıyordu.”
Hiç kimseye bedduâ etmezdi ve edilmesini de istemezdi. Bir zâlime bedduâ eden kimseye, “Şu zâlimi zulmü ile başbaşa bırak. Çünkü onun bir an evvel helak olması için zulme devam etmesi, senin bedduândan daha te’sîrlidir. Belki bir iyilik yaparsa, bu iyiliği onu kurtarabilir ki, bunu yapamayacağı meydandadır.”
Buyurdu ki: “Gerçek mü’min la’net okumaz. Ben, la’net okunan bir şeyi evimde tutmam.”
Bir dostu O’nun için: “Hiç la’net etmezdi. En çok kızdığı insana şöyle derdi: “Artık aramız açıldı.” Bunu söylediğinde herşeyin bittiğini anlardık. Bir daha onunla görüşmezdi.” Mâlik bin Dînâr buyurdu ki: “Vefâtından sonra Müslim bin Yesâr’ı rü’yâda gördüm “Allahü teâlâ sana nasıl muâmele etti?” diye sordum, “Vallahi çok korkunç şeyler ve şiddetli sarsıntılar gördüm” diye cevap verdi.
“Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları:
Müslim bin Yesâr, İbni Ebbân, Osman bin Affân, Ömer bin Hattâb’dan (r.anhüm) rivâyetle, Hazreti Ömer buyurdu ki: Peygamberimizden ( aleyhisselâm ) işittim şöyle buyurdular: “Ben bir kelime biliyorum, ki kul hakkıyla onu söylerse (ma’nâsına inanırsa), Cehennem ona haram olur. O kelime Lâ ilahe illallah’dır”
Müslim bin Yesâr, Himrân bin Ebbân’dan rivâyetle, Himrân buyurdu ki: “Hazreti Osman su istedi ve iki elini yıkadı, sonra ağzına ve burnuna su verdi. Sonra üç defa yüzünü ve kollarını yıkadı. Başını mesh etti sonra ayaklarını yıkadı. Sonra güldü ve buyurdu ki: “Niçin güldüğümü sormuyor musunuz?” biz, “Sizi güldüren şey nedir yâ Emîr-el-mü’minîn!” dedik. Buyurdu ki: Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) burada su istedi ve benim abdest aldığım yerde abdest aldı ve sonra güldü. “Beni güldüren şeyi sormuyor musunuz?”diye sordu, işte bunu hatırladım da buna güldüm. Biz Resûlullaha ( aleyhisselâm ) “Sizi ne güldürdü Yâ Resûlullah?” diye sorduk. Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Bir (mü’min)kul (abdest alırken) yüzünü yıkadığı zaman; yüzüne isâbet eden bütün günahlarını Allahü teâlâ affeder. Kollarını yıkadığı zaman kollarıyla, başını mesh ettiği zaman başıyla, ayaklarını yıkadığı zaman ayaklarıyla işlediği günahları böylece affeder, işte bu beni güldürdü” buyurdular.
Müslim bin Yesâr Ebî Kılâbe, Abdullah bini Zeyd’den rivâyetle Ubâdet-ebni Sâmit ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) altını altınla, gümüşü gümüşle, buğdayı buğdayla, arpayı arpayla, hurmayı hurmayla, tuzu tuzla (ziyâde) satmaktan men etti. Ancak eşit olarak, misli misline, her ikisi de peşin olarak izin verdi. Kim arttırırsa veya birisi arttırmasını isterse, bu faiz olur.”
Müslim bin Yesâr dedesinden rivâyetle: Peygamberimiz ( aleyhisselâm ) “Mukîm olanlar için mestler üzerine meshin müddeti; bir gün bir gece, misâfirler için; üç gün üç gecedir”buyurdular.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-2, sh. 290
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 140
3) Tehzîb-ül-esmâ vel-lüga cild-2 sh. 93
4) Mîzân-ül-i’tidâl cild-4, sh. 107
5) El-A’lâm cild-7, sh. 223
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
MÜVERRİK BİN MÜŞEMRİC EL-ICLÎ
Tabiînin büyüklerinden bir hadîs âlimi. Künyesi Ebû Mu’temir’dir. 105 (m. 723) târihinde Irak’da vefât etti. Basralı veya Kûfeli olduğu söylenir. Çok ibâdet eden mübârek bir zât idi. Hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlimdir. Eshâb-ı kiramdan ba’zıları ile görüşme se’âdetine kavuştu. Hazreti Ömer, Selmân-ı Fârisî, Ebû Zer, Ebûd-derdâ, İbn-i Abbâs, İbn-i Ömer, Cündep bin Abdullah el-Beclî, Abdullah bin Ca’fer, Enes bin Mâlik gibi Eshâb-ı kiramdan (r.anhüm ecmaîn) hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da, Katâde, Âsım el-Ahvel, Hamîd et-Tavîl, Mücâhid, İsmâîl bin Ebî Hâlid gibi Tabiînin ileri gelenleri, hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Nesâî ve İbn-i Sa’d onun hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlim olduğunu, söylemişlerdir.
Rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîf şöyledir:
Eb’ul-Ahves’den rivâyet etti. Resûlullah efendimiz ( aleyhisselâm ) buyurdular ki: “Cemâatle kılınan namaz, yalnız olarak kılınan namazdan yirmibeş derece (Bir rivâyette ise yirmi yedi derece) daha üstündür.”
Kıymetli sözlerinden ba’zıları; Buyurdular ki:
“Susmayı yirmi senede öğrendim. Kızdığım zaman, bu hâlim geçtikten sonra, pişman olacağım bir şeyi söylemedim.”
O, yanındakilere; “Allahü teâlâya, bir dileğim için yirmi sene yalvardım. Fakat, bu dileğime kavuşamadım. Ancak ümidimi de kesmedim. Orada bulunanlar, “Senin dileğin ne idi?” diye sorunca, “Mâlâya’nî (Boş ve lüzumsuz) sözü söylemekten beni muhafaza buyurması için yalvarmıştım” cevâbını verdi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-2, sh. 234
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 331
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
NÂFÎ BİN ÖMER EL-KUREŞÎ
Büyük hadîs âlimlerinden. Doğum târihi bilinmemektedir, 169 (m. 785) senesinde vefât etti. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler Sahîh-i Buhârî, Sahîh-i Müslim, Sünen-i Ebî Dâvûd, Sünen-i Nesâî, Sünen-i İbn-i Mâce’de mevcûttur. İbn-i Ebî Müleyke, Sa’îd bin Hassan el-Hicâzî, Sa’îd bin Ebî Hind, Abdülmelik bin Ebî Mahzûre, Ebû Bekir bin Ebî Şeyh es-Sehmî, Bişr bin Âsım es-Sekafî ve başka zâtlardan (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Abdurrahmân bin Mehdî, Vekî’, Yahyâ el-Kattân İbn-i Mübârek, Yezîd bin Hârûn, Yûnus bin Muhammed, Yahyâ bin Ebî Zaide ve diğer başka âlimler (r.anhüm) de ondan hadîs-i şerîf bildirmişlerdir. Nesâî ve Ahmed bin Hanbel (r.anhüm) hadîs ilminde O’nun sika (güvenilir) bir âlim olduğunu söylemişlerdir.
İbn-i Ebî Hatim, babasından Nâfi’ bin Ömer’in nasıl olduğunu sorunca, “O sika’dır” demiştir. İbn-i Ebî Hatim, tekrar babasına: “O bir mes’elede huccet (delîl) kabûl edilebilir mi?” diye sorunca, “Evet” diye cevap vermiştir.
İbn-i Ömer’den ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden birisi: “Kim Cum’a’ya giderse, gusül abdesti alsın.”
“Cömerdin yemeği şifâ, cimrinin yemeği hastalıktır.”
“Allahü teâlânın ni’metleri kimde çoğalırsa, insanların ona yük olması da çoğalır.”
Nâfi’, İbn-i Ömer’le, ilgili ba’zı haberleri nakletmiştir. O şöyle der: İbn-i Ma’mer, İbn-i Ömer’e ( radıyallahü anh ) altmış bin dirhem hediye göndermişti. İbn-i Ömer ( radıyallahü anh ), gelen hediyenin hepsini orada bulunanlara dağıttı. Bu sırada bir fakîr geldi. İbn-i Ömer, verdiği hediyeyi onlardan borç olarak geri aldı ve gelen fakîre verdi.”
“İbn-i Ömer ( radıyallahü anh ) gece namazına devam ederdi. Onun için, bana, “Sabah oldu mu?” diye sorar, sabah olmuşsa, oldu derim, O da kalkar, oturup istiğfar ederdi.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-8, sh. 5
2) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 231
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 409
4) Mîzân-ül-i’tidâl cild-3, sh. 226
..İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
NAFİ’ BİN ABDURRAHMÂN BİN EBÛ NAÎM
Yedi kırâat imamından birincisi ve Medine’nin imâmı. Tebe-i tâbiîndendir. Künyeleri; Ebû Rûveym, Ebû Naîm, Ebû Abdullah Ebü’l-Hasan, Ebû Abdurrahmân el-Leysî’dir. İmâm-ı Nâfi’, Hazreti Hamza’nın yemînlisi olan Cavne bin Şuub-i Leysi’nin azatlı kölesiydi. Aslen İsfehânlıdır. Takriben 70 (m. 689)’da doğdu. 169 (m. 785) târihinde Medine’de vefât etti.
İmâm-ı Nâfi’ ( radıyallahü anh ), Medîneli Tabiînden yetmiş zevattan ders aldı ve kırâat ilmini orada öğrendi. Bu öğrendiklerini Medine’de yetmiş sene talebelerine öğretti. İmâm-ı Nesâî ve Yahyâ bin Muin, İmâm-ı Nâfi’nin hadîste güvenilir (sika) olduğunu söylemişlerdir. Râvilerinden Esmâî ise, “Kırâat ve fıkıh âlimlerinden olup âbidlerdendi” buyurmuştur.
İmâm-ı Nâfi’, kırâati Ebû Ca’fer Yezîd bin el-Ka’ka’, Ebû Dâvûd Abdurrahmân bin Hürmüz el-A’rec, Şeybe bin Nesah, Ebû Abdullah Müslim bin Cündeb el-Huzelî ve Ebû Ravh Yezîd bin Rûmân’dan öğrendi. Bunlar ise Ebû Hüreyre, İbni Abbâs ve Abdullah bin Iyâş bin Ebî Râbia’dan öğrendiler. Bu üç zevat da Übey bin Kâ’b’den aldılar. O da Peygamberimizden ( aleyhisselâm ) öğrendi. Remzi, elif olan İmâm-ı Nâfi’nin kırâat ilmindeki senedi (zinciri) böylece Peygamberimize ( aleyhisselâm ) ulaşır.
Medînelilerden yirmi kimse, okuduğunu dinleterek veya kendisinden dinleyerek kırâat rivâyet etti. Bunlardan da en seçilmişi Kâlûn lakabıyla bilinen, İmâm-ı Nâfi’nin üvey oğlu Îsâ bin Minâ’dır. Mısırlılardan da onbeş kişi kırâat rivâyet etti. Bunlardan en meşhûru Verş lakabıyle bilinen Osman bin Saîd el-Mısrî’dir. Verş rivâyetiyle, Nâfi’ kırâati Mâlikî mezhebinin çoğunlukta olduğu, Kuzey Afrika müslümanları arasında yaygındır. Şam ahâlisinden birçok kimse de ondan kırâat rivâyet etti. İmâm-ı Mâlik ve İbni Mücâhid O’nun talebeleri arasındaydı. Dolayısıyla Mâlikî mezhebi mensûbları arasında İmâm-ı Nâfi’ kırâati yayıldı. İmâm-ı Nâfi’ ( radıyallahü anh ), Tabiînden; Fâtıma binti Ali bin Ebî Tâlib, Zeyd bin Eslem, Ebû Zenâd, Âmir bin Abdullah bin Zübeyr, Muhammed bin Yahyâ bin Hibbân, Abdullah İbni Ömer’in azatlısı Nâfi’, A’rec, Safvân bin Selîm ve Râbia’dan hadîs rivâyet etti. Kendisinden ise İsmail bin Ca’fer, Esmaî, Hâlid bin Muhalled, Sa’îd bin Ebî Meryem, Muhammed bin Müslim el-Medînî, Ebû Kurra Mûsâ bin Târık, Îsâ bin Minâ Kâlûn hadîs rivâyet ettiler.
İmâm-ı Nâfi’; esmer, güzel yüzlü, güzel ahlâklı, yeri gelince mizaha meyleden, güler yüzlü, hoşsohbet bir zâttı. Konuşurken ağzından misk kokusu gelirdi. Birgün sohbetine devam edenlerden biri, “Ey Ebû Rûveym, hergün ilim öğretmek için oturduğunda misk mi sürünürsün?” dedi. Cevaben buyurdu ki, “Biz, elimizi ne güzel kokuya sürer, ne de güzel kokunun yanında bulunuruz. Rü’yâmda Resûlullahı ( aleyhisselâm ) gördüm. Ağzıma Kur’ân-ı kerîm okudu. O zamandan beri ağzımdan bu güzel koku çıkar ve yayılır” dedi.
Talebelerinden Müseyyibî der ki: “İmâm-ı Nâfi’ye “Ne güzel yüzün ve ne şaşılacak güzel ahlâkın vardır?” dediler. “Niçin olmasın? Rü’yâmda Muhammed Mustafâ ( aleyhisselâm ) benimle musâfeha etti, kendilerinden Kur’ân-ı kerîm okudum” buyurdu.
Râvilerden Kâlûn der ki: Nâfi’, ahlâk bakımından halkın en iyisi, kırâat bakımından en güzeli idi. Dünyâya düşkün olmayıp çok cömerd idi. Yetmiş yıl Resûlullahın ( aleyhisselâm ) mescidinde namaz kıldı. Vefât edeceği zaman, çocukları: “Bize vasıyyet edin?” diye çok yalvardılar, o da: “Allahü teâlâdan korkunuz! Şiddetli ve acı azâblar için takvâyı kendinize kalkan ediniz. Birbirinizin arasını bulmayı, iyi geçinmeyi farz-ı ayn biliniz. Allahü teâlâya ve Resûlüne itaatten bir nefes ayrılmayın, eğer mü’min iseniz.”meâlindeki âyet-i kerîmeyi okudu.
Ebû Nâim Nâfi’ bin Abdurrahmân’ın ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden biri, hoşlanılmayan birşey görüldüğü zaman, “Allahümme lâ ye’ti bi’l-hasenâti illâ ente, velâ yezhebü bi’s-seyyi’âti illâ ente lâ havle velâ kuvvete illâ billah” duâsının okunması hakkındadır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Vefeyât-ül-a’yân cild-5, sh. 368
2) El-A’lâm cild-8, sh. 5
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-10, sh. 407
4) Tabakât-ül-kurrâ, cild-2, sh. 330
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
ÖMER BİN ABDÜLAZÎZ
Emevî halifelerinin sekizincisi Mervân’ın torunudur. 60 (m. 679)’da ya’nî Hazreti Muâviye’nin vefâtı yılında Medine’de doğdu. Babası Mısır vâlisi olunca, Mısır’a gittiler. Oğlunu Medine’ye tahsile gönderdi. Enes bin Mâlik, Abdullah bin Ca’fer Tayyar ve Saîd bin Müseyyib ve başka âlimlerden ders aldı. Babası ölünce amcası olan halife Abdülmelik bunu Şam’a getirdi. Kızı Fâtıma’yı buna verdi. 99 (m. 717)’de amcası oğlu Süleymân vefât edince, halife oldu. Çok âdil olup ikinci Ömer denmeğe lâyıktı. Hazreti Muâviye’nin vefâtından sonra, hutbelerde Ehl-i Beyte la’net okumak âdet olmuştu. Halife olunca, ilk iş olarak bu âdeti kaldırdı. Ehl-i Beyte karşı çok saygılıydı. Onlara devamlı yardım ederdi. 101’de kırkbir yaşında iken, kölesi tarafından zehirlendi. Beyaz, ince ve nâzik yüzlü, zâif, güzel sakallı, tatlı ve sevimli idi. Biniciliğe çok meraklıydı. Malatya şehrini rumlardan yüzbin esîr karşılığı satın aldı. Hazreti Ömer’in oğlunun torunudur. Hazreti Ömer’in, Ümmü Âsım’ın annesini oğlu Âsım’a alması şöyle olmuştu: Hazreti Ömer halifeliği zamanında bir gece Medine’de kol gezerken sabaha karşı bir evden, kadının birinin kızına; “Süte su koy” dediğini işitti. Kızın da; “Emîr-ül-mü’minîn Hazreti Ömer süte su katmayı yasak etti” cevâbını verdiğini ve annesinin “Emîr-ül-mü’minîn nereden bilecek” demesi üzerine de, “O görmüyorsa da Allahü teâlâ görüyor” dediğini işitti. Hazreti Ömer bu hâdise üzerine o kızı araştırıp, oğlu Âsım’a nikâh etti. Âsım’ın bundan bir kızı oludu, bundan da Ömer bin Abdülazîz dünyâya geldi.
Babası Abdülazîz bin Mervan, adâlet, insaf ve diyanet sahibi bir kimse idi. Mısır vâliliğine tâyin edilince, oğlunu da beraberinde götürdü. Ömer bin Abdülazîz, orada mükemmel bir İslâm terbiyesi ile büyütülüp, yetiştirildi. İlim ve fıkıh tahsili için Medine’ye gönderildi. Enes bin Mâlik, Abdullah bin Ca’fer Tayyar, Saîd bin Müseyyib ve devrin başka âlim ve büyüklerinden ders aldı. Onların sohbetinde bulunup, kendilerinden hadîs-i şerîf dinledi.
Babası 85 (m. 705)’de vefât edince amcası olan halife Abdülmelik 65-86 (m. 684-705)’de O’nu Şam’a getirdi ve kızı Fâtıma’yı ona nikahladı. Ömer bin Abdülazîz çok ni’met ve servete sahipti. Yaratılışındaki cömertlik ve mürüvvetini bütün insanlara saçıyordu. Gayet fazîletli, âlim, âdil ve eşine pek az rastlanan bir insandı. Halife Velîd bin Abdülmelik 86-95 (m. 705-715) devrinde 87 (m. 706) Rebiülevvel ayında Haremeyn (Mekke ve Medine) vâliliğine tâyin edildi. Bu vazîfesini yürütmek üzere Medine’ye gidip, oranın büyük âlimlerinden on kişi topladı. Meclisteki âlimlere “Ey kardeşlerim. Ben ki Haremeyn’in vâliliğine değil hizmetçiliğine tâyin olundum. Size kesin söz veririm ki, benim asıl mesleğim adâlet yolundan ayrılmamaktır. Gerek zorbalık yapanın ve gerekse buna sebep olanın, yolsuzluk yapanın ve doğru yoldan ayrılanın yaptıklarını bana haber vermez iseniz, bunun ma’nevî mes’ûliyyeti size âittir. Sizi ancak bana müşavir ve muavin olmak üzere çağırdım. Kendi reyimle bir iş görmek istemem. Her husûsta sizinle müşavere yapacağım. Ayrıca memurlarımın da ahâliye iyi hizmet etmeleri için onları teftiş ederek, bana yardımcı olacaksınız” dedi. Bu âlimler de O’nun bu isteklerinden dolayı memnun olup, dâima yardımcı oldular. Hicazlılar, idâresinden, adâletinden çok memnundular.
Enes bin Mâlik ( radıyallahü anh ) “İmamlık yapmakta Resûlullah efendimize, Ömer bin Abdülazîz’den daha çok benziyen kimse görmedim” buyurdu.
Ünü her tarafa yayıldı. Pek çok kimse, kendi memleketini terk edip, Hicaz’a geldi. Mescid-i Nebî’yi 88 (m. 707)’de genişletmeye ve esaslı bir tâmiratını yaptırmaya başladı. Genişletmede Mescid-i Nebî’nin dört duvarı da yıkılıp, doğu tarafındaki zevcât-ı tâhirât odaları mescide katıldı. Hücre-i se’âdetin dört duvarı yıkılıp, temelden yontma taşlarla yeniden yapıldı. Temel açılırken Hazreti Ömer’in bir ayağı görüldü. Hiç çürümemişti. Hücrenin etrâfına ikinci bir duvar daha yapıldı. Bu duvar beş köşeliydi. Hiç kapısı yoktu. Duvarlar, direkler ve tavan altın ile süslendi. İlk olarak mihrâb ve dört minare yaptırdı. Bu iş üç sene sürdü. Ömer bin Abdülazîz 93 (m. 711) senesine kadar Haremeyn vâliliği yaptı. Halife Süleymân bin Abdülmelik 96-99 (m. 715-717) iki oğlu olmasına rağmen ahidnâme yazıp, mühürleterek Ömer bin Abdülazîz’i kendisine halef gösterdi. Bunu veziri Recâ’ya verdi.
Ömer bin Abdülazîz, Abdülmelik’in 99 (m. 717) Eylül ayında vefâtı ile veziri Recâ emirleri toplayıp, mühürlü ahidnâmeyi açarak, okudu. Ömer bin Abdülazîz âhıret adamıydı. Hilâfetin ağır yükleri altına girmekten çok korkardı. İsmi okunduğu zaman şaşırıp kaldı. İstifâ isteğinde bulunduysa da kabûl edilmedi. Emîrler Ömer bin Abdülazîz’in İslâm halifeliğine bîat ettiler. Vezir Recâ, halifenin koluna girip, minbere çıkardı. Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ), cenâb-ı Hakka hamd ve senadan sonra: “Ey insanlar! Bizimle beraber olacak kimsede şu beş şartı istiyorum. Bunlar Bize hâlini bildiremiyecek olan halkımın hâlini anlatmak, hayırlı işlerde bize yardım ve hayra delâlet eylemek, kimse hakkında gıybet etmemek ve boş şeyler ile meşgûl olmamak. Bunlar yoksa bize yaklaşmasın.” dedi. Böylece, ikinci halife Ömer bin Hattâb’ın ( radıyallahü anh ) yolunda olarak işe başladı. Hazreti Ömer bin Abdülazîz’in hâllerini anlatmak için şâirler ve hatîbler hutbeler okudular. O’nun medh ve senasını dillerde dolaştırdılar. Zâhidler ve fakîhler dahi, “Biz bu zâtın sözüne aykırı fiilini görmedikçe ondan ayrılmayız” dediler.
Ömer bin Abdülazîz halife olduktan sonra hilâfet konağına götürülmek üzere alay atları getirdiler. “Bunlar ne?” deyince; “Hilâfete mahsûs bineklerdir” cevâbını işitince; “Kendi atım, benim hâlime daha muvafıktır” diyerek saltanat bineklerini geri çevirip, kendi hayvanına bindi. Hilâfet otağına gitmeyip, “Hilâfet otağında Süleymân’ın ailesi var. Ben onların rahatsız olmalarını uygun görmem. Onlar yerleşinceye kadar, benim kıl çadırım bana yeter!” buyurdu. Bu sözleri, insafı ve ahlâkî büyüklüğünü ne güzel ifâde etmektedir. Evine gitti, âzâdlı kölesi, Onun pek kederli ve düşünceli olduğunu görünce: Bu hâlinizin sebebi nedir? diye sordu. Cevâbında buyurdu ki: “Doğudan batıya kadar olan Ümmet-i Muhammed’in hukukunu yerine getirme bana vazîfe oldu. Bundan büyük endişe edecek şey olur mu?” Daha sonra hanımı ve amcası kızı olan Fâtıma binti Abdülmelik’i yanına çağırıp, buyurdu ki; “Eğer benimle birlikte yaşamak istersen ziynet ve mücevherlerini Beyt-ül-mal’a bırak. Zira onlar senin yanında iken ben seninle beraber olamam.” Fâtıma, bütün ziynet ve mücevherlerini Beyt-ül-mal’a verdi. Fâtıma’nın bu davranışı, Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) kızı Hazreti Fâtıma gibi ma’nevî süsler ve rûhî meziyetler ile yaşamaya karar verdiğini göstermekte idi. Ömer bin Abdülazîz de, ellibin altınının hepsini dağıttı. Bir elbisesi kaldı. Câriyelerine de “Serbestsiniz, isteyeniniz olursa, âzâd ederim. Benden bir talepte bulunmamak şartı ile kalmak isteyen varsa kalabilir. Çünkü verilen vazîfe beni sizinle meşgûl olmaktan alıkoyuyor.” buyurdu. Hepsi ağladılar, üzüldüler. Hanımı Fâtıma’yı dahi serbest bıraktı. O da üzülüp ağladı. Efendisinden ayrılmadı.
Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) halife olduğu sene Medîne-i mürievverede bulunan, oğlu Abdülmelik’e şöyle yazdı: Şahsımdan sonra kendisine nasihatte bulunup, gözetip, muhafaza etmek mecbûriyetinde olduğum, ilk insan sensin. Hamd Allahü teâlâya mahsûstur. Allahü teâlâ bize çok lütuf ve ihsânda bulundu. O’ndan, ihsân ettiği ni’metlere, karşı şükür yapabilme kuvveti vermesini dileriz. Allahü teâlânın babana ve sana olan lütfunu hatırla. Kendine, gençliğine ve sıhhatina dikkat et. Eğer hamd (Elhamdülillah), tesbîh (Sübhânallah), tehlîl (La ilahe illallah) diyerek, dilini zikirle meşgûl edebilirsen bunu yap. Ömer bin Abdülazîz hazretleri hilâfet makamına geçtiği gün, zamanının tanınmış fıkıh âlimlerinden Sâlim bin Abdullah, Recâ bin Hayve ve Muhammed bin Ka’b Kurazî’yi da’vet edip, onlara “Halk her ne kadar bir ni’met olarak görüyorsa da ben bu halifelik makamını; taşıyamayacağım bir yük ve çok ağır bir mes’ûliyet olarak görüyorum. Ben bu yükün altına girdim. Benim için çâre ve tedbir olarak nasîhatleriniz nedir?” diye sordu. Onlardan bir tanesi dedi ki: “Yârın kıyâmet günü kurtulmak istersen müslümanların ihtiyârlarını baban, gençlerini kardeşin ve küçüklerini evlâdın bil. O zaman bütün müslümanlara, kendi evindeki, ana-baba, kardeş ve evlâdın gibi muâmele etmiş olursun.” Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) halife olunca, üzerine aldığı mes’ûliyetin ağırlığından dolayı iki ay müddetle üzüntü ve keder içinde kaldı. Millet ve memleket işlerini adâletle idâre etmekte ve hak sahiblerine haklarını iade etmekte çok hassas davranıyor, kendisini hiç düşünmüyordu.
Hazreti Ömer bin Abdülazîz, yakın dostu Hazreti Sâlim’e “Kardeşim Sâlim! Allahü teâlâ beni halifelik ile imtihan ediyor. Yemîn ederim ki, kurtulamıyacağımdan korkuyorum. Bana, dedem Hazreti Ömer’in mektûblarını, hayatı hakkında bilinenleri, müslümanlara ve gayri müslimlere olan hükümlerini bildir. Hazreti Ömer’i kendime nümûne kabûl ettim. Ona göre hareket edeceğim” dedi.
Halifeliği zamanında yaptığı bütün işlerde gözleri önüne kıyâmet gününü getirirdi; halkının haklarını lâyıkıyla yerine getirememekten çok korkuyordu. Halifeliğim adâlet ile yürütüp, Hulefâ-i Râşidîn’in (Dört Halife) yolundan ayrılmadı. Önemli memuriyetlere dirayetli ve âdil bildiklerini tâyin etti. Horasan’a Cerrah bin Abdullah el-Hakem’i, Basra’ya Adiy bin Ertet el-Fezâra’yı, Kûfe’ye Abdülhamîd bin Abdurrahmân el-Kureşî’yi, Hindistan’a Amr İbni Müslim’i, Cezîre’ye (Mezepotamya) Ömer bin Humeyre el-Fezarî’yi, İspanya’ya Semh bin Melik el-Haftanî’yi ve Afrika’ya İsmail bin Abdullah’ı tâyin etti. Devrin meşhûr âlimlerinden ve Sofiyye-i aliyyeden Hasan-ı Basrî hazretlerini Basra, Amr el-Sahi’yi de Kûfe kadılıklarına tâyin etti. Vâlilerinin yanına fıkıh âlimi de verdiği olurdu. Kûfe Vâlisi Abdülhamid’in yanında, fıkıh âlimi Ebû Zinâd kâtib olarak vazîfeliydi. Fakat, Hazreti Ömer Bin Abdülazîz her yerde bizzat kendisini mes’ûl hissediyordu. Kalbinde yer eden gaye; otoritenin fazlalaştırılmasından ziyâde, hak ve hukukun tesisi idi.
Müslim ve gayr-i müslim teb’asına çok âdil davranıp, yaptığı işlerde adâleti yaygınlaştırdı. Ehl-i Beyt’e dil uzatanların çirkin hareket ve sözlerine mâni olup, son verdi. Ehl-i Beyt’e çok saygı gösterir ve yardım ederdi. Peygamberimizin vakıf ettiklerinden, Fedek bahçesini tekrar Ehl-i Beytten Muhammed Bâkır’a iade etti. Toprak hukuku ve mâliye alanlarında Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) emirlerini yerine getirdi. Müslüman olan gayr-i müslimlerden cizye vergisini kaldırdı. Her tarafta müslüman olanların sayısı arttı. Doğuda ve Batıda milyonlarca gayr-i müslim, müslüman oldu. İslâm Orduları doğu ve batıda fetihlere girişti. Malatya şehri, Rumlar’dan yüzbin esîr karşılığı satın alındı. Preneler aşılıp Fransa’ya girildi. Narbonne ele geçirildi. Burada güçlü üsler kuruldu. Afrika’da bütün Berberiler O’nun zamanında müslüman oldu. Musevî, hıristiyan, ateşperestlere gösterdiği yapıcı siyâset karşısında, onların arasında İslâmiyet geniş ölçüde yayıldı. Müslüman ve gayr-i müslim bütün teb’ası tarafından sevildi. Hak ve adâletin yayılmasında ve zulmün kalkmasında çok hizmet etti. Zamanında kurt ile kuzu beraber yaşadı.
Devrinin âlim ve velîlerinden Mâlik bin Dinar hazretleri anlatır: “Ömer bin Abdülazîz halife olduğunda bir çobanın şöyle dediği işitildi: “Acaba bu temiz, âdil halife kimdir?” Çobana, “Böyle olduğunu nereden anladın?” diye sorulduğunda; vazîfesi dağ bayır demeyip koyun otlatan, çeşitli yırtıcı hayvanların tehlikesini pek iyi bilen çoban, safiyetle bulduğu teşhisiyle şu cevâbı verdi: “Âdil bir halife başa geçince kurtlar kuzulara saldırmaz. Oradan anladım.”
Halife Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) her gün âlimleri çağırır, onlarla ölüm ve kıyâmet hâllerinden konuşurlardı. Konuşmalar onlara o kadar te’sîr ederdi ki, sanki içlerinden biri vefât etmiş gibi ağlarlardı.
Ömer bin Abdülazîz hazretleri Allahü teâlânın emir ve yasaklarını yerine getirmede ve halka bildirmede çok dikkatliydi. Ömer bin Abdülazîz’in devrinde halk dahi ibâdet ve tâat yoluna girdi. Meclislerinde: Bu gece ne okudun? Kur’ân-ı kerîmden kaç âyet ezberledin? Bu ay kaç gün oruç tuttun? gibi sözler söylenmeye başlandı.
Hazreti Ömer bin Abdülazîz dîne sokulan bid’atleri ortadan kaldırıp, unutulmuş sünnetleri meydana çıkarmaya çalıştı.
Hadîs-i şerîfleri toplatıp, kitap hâline getirdi. Mezhepler hakkında, “Eshâb-ı kiramın ictihâdları farklı olmasaydı, dinde ruhsat, kolaylık olmazdı” buyurdu. Hazreti Ali ile ictihâd ayrılığından muharebe edenler için buyurdu ki: “Allahü teâlâ, ellerimizi bu kanlara bulaşmaktan koruduğu gibi, biz de dilimizi tutup, bulaştırmayalım!” İmâm-ı Şafiî ( radıyallahü anh ) de böyle söylemiştir.
Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) Evzâî’ye yazdığı bir mektûbunda, “Biliniz ki, ölümü çok hatırlayan kimse, az bir dünyalık ile iktifa eder, konuştuğu kelimelerin hesabını vereceğini düşünen kimse çok az konuşur, ancak lüzumlu sözleri söyler” buyurdu. Yine buyurdu ki, “Kendimi överim korkusu ile bir çok sözleri söylemekten kaçınırım.” Meymûn bin Mihran diyor ki, Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) ile beraber bir kabristana uğradık. O, kabirleri görünce ağladı. “Ey Meymûn! Şu gördüğün kabristanda yatanlar, babalarım Emevîlerdir. Bunların hepsi gelip geçtiler. Lâkin şimdi sanki dünyâya hiç gelmemişler, dünyâ lezzetlerini hiç tatmamışlardır. Şu anda toprak altında yatıyorlar ve cesetlerini kurtlar yemektedir..” Hem böyle söylüyor, hem de ağlamaya devam ediyordu. Sonra buyurdu ki; “Vallahi burada, kimin azâbda olduğunu, kimin Allahü teâlânın azâbından emîn olduğunu bilemiyorum.”
Buyurdu ki; “Geçen gece ölüleri düşündüm. En samîmi bir dostun ölse, onu üç gün sonra mezarında görsen, oradan kaçarsın. Orada dolaşan kurt ve böcekleri, akan irinleri, pis kokular arasında kurtların kendisini nasıl parçaladığını, kefeninin bozulduğunu, vücûdunun pis hâle geldiğini görüp kendisinden nefret ederdin.” Bunları söyledikten sonra bayılıp düştü.
Âlimlerden birisi Hazreti Ömer bin Abdülazîz’i ziyâret etti. Çok ibâdet etmekten dolayı yüzünde ve rengindeki değişikliği görerek “Bu ne hâldir?” dedi. Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) “Sen beni ölümümden bir kaç gün sonra mezarımda ziyâret etsen, gözlerimin çıkıp, yanaklarımın üzerine akdığını, dudaklarımın dişlerimi kapayamadığını, ağzımın açık kalıp oradan irin ve cerahatin akmakta olduğunu, karnımın şişip göğsümün üzerine geldiğini, bağırsaklarımın döküldüğünü, burun deliklerinden irin ve kurtların çıktığını görmekle şimdi gördüğünden çok daha feci bir manzara ile karşılaşırdın” dedi.
Halifeliğinde, yanına bir heyet gelmişti. Heyetten bir genç nutuk söylemeye başladı. Bunun üzerine “Sen dur, yaşlınız konuşsun” diyerek genci uyarmak istedi. Genç: “Ey Emîr-ül-mü’minîn! İş yaşa göre ise, müslümanların içinde senden daha yaşlı olanlar yok mu?” deyince; “Konuş bakalım.” diyerek gence söz verdi. Genç; “Biz senden bir şey isteyen ve senden korkan bir heyet değiliz. Bir şey istemiyoruz. Çünkü lütuf ve ihsânınız o kadar çok ki, bu bize kadar ulaşmıştır. Senden korkmuyoruz. Çünkü adâletin bizi korkmaktan emîn kılmıştır” dedi. “Siz kimsiniz?” deyince, “Teşekkür heyetiyiz. Teşekkür edip geri dönmek için geldik” dedi.
Yezîd-i Rakkasî, Ömer bin Abdülazîz’in ( radıyallahü anh ) huzûruna geldi. Ömer, Yezîd’e “Bana nasîhat et” dedi. O da “Ey müslümanların emîri! Senden önceki halifeler öldüğü gibi sen de öleceksin” dedi. Ömer, bunu duyunca ağladı ve “Devam et” dedi. Yezîd: “Âdem’den (aleyhisselâm) sana gelinceye kadar hiç bir baban hayatta değildir. Hepsi vefât ettiler” dedi. Ömer ( radıyallahü anh ) ağlıyarak, yine “Devam et” dedi. Yezîd “Öldükten sonra Cennet ile Cehennemden başka gidilecek yer yoktur” dedi. Halife Ömer, bunu duyunca düşüp bayıldı.
Ömer bin Abdülazîz’in ( radıyallahü anh ) câriyesi yanına geldi. Selâm verdi ve namaz kılınan odaya geçti, iki rek’at namaz kıldı. Sonra uyuya kaldı. Biraz sonra kalktı ve halifeye “Tuhaf bir rü’yâ gördüm” dedi. Halife “Ne gördün anlat” dedi. Câriye “Rü’yâda Cehennemi gördüm. Cehennemlik olanların üzerine kükreyip duruyordu. Sonra Cehennem üzerinde Sırat Köprüsü kuruldu. Abdülmelik bin Mervan geldi. Köprüye girdi. Bir kaç adım attı, sonra devam edemeyip Cehenneme düştü. Sonra Velîd bin Abdülmelik geldi. O da devam edemeyip Cehenneme düştü. Sonra Süleymân bin Abdülmelik geldi. O da aynı şekilde Cehenneme düştü” dedi. Halife “Devam et” dedi. Kadın, “Sonra da seni getirdiler” der demez, Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) bir ah çekti, düştü ve kendinden geçti. Kadın, yüksek sesle “Vallahi senin selâmetle Sırat Köprüsünü geçtiğini gördüm” dedi, ise de halife bunu duymuyor, yerde çırpınıp duruyordu.
Ömer bin Abdülazîz’in ( radıyallahü anh ) yanına birisi gelerek, “Falanca kimse, sizin için şöyle, şöyle söylüyor” dedi. Ömer ( radıyallahü anh ) “İstersen bu işi araştıralım. Eğer yalancı isen, Hucurât sûresinin 6. âyet-i kerîmesinin hükmüne göre mes’ûl olursun. Söylediğin yanlış ise, Kalem sûresi onbirinci âyet-i kerîmesinin hükmüne göre mes’ûl olursun. Her iki hâlde de mes’ûl olursun, istersen üçüncü hâli tercih edip, seni affedelim ve bu mes’eleyi kapatalım” dedi. Bunun üzerine o kimse tövbe edip, bir daha böyle bir şey yapmam dedi.
Bir kimse, Ömer bin Abdülazîz hazretlerine gelip, birinin kendisine zulm ettiğini söyledi. Gelen kimseye “O kimseden hakkını almış olarak, Allahü teâlânın huzûruna gitmektense, O kimsede hakkın olarak Allahü teâlânın huzûruna gitmen daha iyidir” buyurdu.
Bir Cum’a namazını kıldırdıktan sonra, insanların arasında oturdu. Sırtındaki elbisenin iki tarafı da yamalı idi. Birisi kendisine dedi ki: “Ey mü’minlerin emîri! İmkânlarınız var. Daha kıymetli elbise giyseniz olmaz mı?” dedi. Ömer ( radıyallahü anh ) bir müddet düşündü ve başını kaldırıp, “Varlıklı halde iken iktisad etmek ve hakkını almaya gücü yettiği halde affetmek, hakkını helâl etmek çok makbûl ve çok faziletlidir” buyurdu.
Ömer bin Abdülazîz hazretleri bir sarhoşu gördü. Onu yakalayıp cezalandırmak istedi. Ama sarhoş, O’na hakaret etti. O da sarhoşu bıraktı. Cezalandırmaktan vaz geçti. “Niçin, size hakaret edince bıraktınız?” dediler. Buna cevaben buyurdu ki, “O hakaret etmekle beni öfkelendirdi. Eğer ona ceza verseydim, kendim için ceza vermiş olurdum, kendi şahsım için bir müslümanı cezâlandıramam.”
Buyurdu ki; “Allahü teâlâ şu üç kimseyi çok sever: 1) Gücü yettiği halde affedeni, 2) Hiddetli ânında öfkesine hâkim olanı, 3) Allahü teâlânın kullarına şefkatli olanı.”
İnsanlara olduğu gibi hayvanlara da merhametliydi. Bir katırı vardı. Bunu pazarda çalıştırır, gelen parayla da ihtiyâçlarını temin ederdi. Katın çalıştıran işçisi, bir gün normalden fazla para getirince “Neden böyle fazla para geldi?” dedi. “Pazar kalabalık ve bereketliydi” cevâbına karşılık; “Hayır, böyle değil. Sen katırı çok çalıştırıp, yordun. Katırı, üç gün dinlendir” emrini verdi.
Bir gece O’na misâfir geldi. O bir şey yazıyordu. Misâfiri de yanında, oturuyordu. Lâmbasının yağı azaldı. Sönecek gibi oldu. Misâfir: “Yâ Emîr-el-mü’minîn! Kalkıp lâmbaya yağ koyayım mı?” deyince; “Misâfirine iş gördürmek, insanın mürüvvetine yakışmaz” buyurdu. “O halde hizmetçiyi kaldırayım mı?” “O da olmaz; daha akşamın ilk uykusundadır.” Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) kalkıp lâmbaya yağ doldurdu. Misâfir bu hâli görünce hayretle: “Ama, bu işi kendin yaptın, neden?” deyince buyurdu ki: “Bu işi yapmaya giderken, Ömer’dim. Yaptım, bitirdim; yine Ömer’im. İnsanların Allah katında hayırlısı tevâzu sahibi olanlarıdır.”
Bir gün hanımına, “Bir dirhemin var mı? Biraz üzüm alalım” dedi. Hanımı “Senin gibi bir Sultanın bir dirhemi olmazsa, benim olur mu?” deyince hanımına “Doğru söylüyorsun ey Fâtıma! Fakat böyle olması, Cehennemde kızgın zincirleri boğazımda taşımadan iyidir.” dedi.
Ömer bin Abdülazîz hazretleri, oğlunun bin dirheme bir yüzük taşı satın aldığını haber aldı. Hemen oğluna mektûb yazarak, o yüzük taşını satmasını ve bin kişinin karnını doyurmasını emretti. Ayrıca iki dirhemlik bir yüzük kullanmasını ve yüzüğün üzerine “Allahü teâlâ haddîni bilene merhamet eylesin” diye yazmasını istedi.
Birgün etrâfındakiler Ömer bin Abdülazîz’e: “İnsanların en ahmak olanı kimdir?” diye sorunca, “Ahıretini dünyâ için satan, ahmaktır, âhiretini başkasının dünyâsı için satan ise daha ahmaktır” buyurdu.
.Ömer bin Abdülazîz hazretleri, hutbe okurken kalbine ucb (kendini beğenmek) hâli gelirse hutbeyi yarıda keser, yazı yazarken olursa o kâğıdı yırtardı ve “Allahım nefsimin şerrinden sana sığınırım” derdi.
Yer altında bir mahzeni vardı. Gece olunca oraya iner, boynuna demir bağlardı. Sabaha kadar böylece, Allahü teâlânın korkusuyla gözyaşı döker ve O’na yalvarırdı.
Abdullah bin Iyâş babasından şöyle nakleder: Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) yanındaki toplulukla beraber bir cenâzeyi defn etmişlerdi. Herkes gitmiş, fakat Ömer bin Abdülazîz ba’zı yakınları ile beraber orada kalmıştı. Yanındakiler O’na: “Ey mü’minlerin emîri! Sen bu cenâzenin sahibi misin de, burada kaldın? Halbuki falanca cenâzeleri için böyle beklememiştin” dediler. Ömer bin Abdülazîz onlara şöyle cevap verdi: “Kabir bana arkamdan şöyle seslendi: “Ey Ömer bin Abdülazîz! Dostlarını ne yaptığımı hiç sormuyorsun” dedi. Bende “Söyle ne yaptın” dedim. Bana; “Onların kefenlerini yırttım, vücutlarını parçaladım. Kanlarını emdim. Etlerini yedim”, dedi. Tekrar şöyle seslendi: “Ey Ömer bin Abdülazîz! Bana o dostlarının mafsallarını ne yaptığını hiç sormuyorsun” deyince, ona, “Ne yaptın?” diye sordum. Bana, “Onların ellerini kollarından ayırdım. Kollarını, pazularından, pazularını omuzlarından, kalçalarını uyluklarından, uyluklarını dizlerinden, dizlerini ökçelerinden, ökçelerini ayaklarından ayırdım” dedi. Kabirden bu sözleri naklettikten sonra Ömer bin Abdülazîz, ağlamaya başladı ve şöyle buyurdu: “Dünyâ ne kadar aldatıcı. Dünyada üstün ve kıymetli, makam ve mevki sahibi olmak, hiç fâide vermiyor. Genç olan ihtiyârlıyor. Her canlı sonunda ölüyor. Geçici ve aldatıcı olduğunu bildiğiniz halde sakın dünyâ lezzetleri ve zevkleri sizi aldatmasın. Birkaç günlük dünyâ hayatındaki geçici lezzetlere sarılıp, âhıreti unutan, aldanmıştır. Hani, nerede bizden önce bu dünyâda yaşıyanlar. Hani onlar, büyük ve modern şehirler kurmuşlardı. Büyük ve derin kanallar kazmışlar ve barajlar yapmışlardı. Onlar, bir göz açıp kapama denecek kadar, az bir müddet dünyâda kaldılar. Burada, sıhhatlerine güç ve kuvvetlerine aldandılar. Bu yüzden günahlar işlediler. Halbuki, herkes onlara mallarının çokluğundan dolayı, keşke, onun serveti gibi bizim de olsa diyorlardı. Şimdi onların hâli ne oldu. Toprak onların bedenlerini yedi. Kemikleri kurtlara azık oldu. Fakat onlar, dünyâda iken, kuvvetli bir aile içerisinde idi. Evleri, güzel eşyalarla döşeli ve hizmetçileri vardı. Herkes kendisine ikramda bulunuyor, âciz kaldığı işlerde kendisine yardımcı oluyorlardı.”
Kabir yine Ömer bin Abdülazîz’e ( radıyallahü anh ) şöyle dedi: “Sen, kabirlere uğradığın zaman, dünyâda iken zengin olanlara, zenginliğinizden ne kaldı. Fakîrlere de fakîrliğinizden ne kaldı diye sor. Yine onlara, dünyâda kendileriyle güzel güzel konuştukları dillerini sor. Ne oldu o konuşan dillere? Niçin susuyorlar? O dünyâ güzelliklerini kendileriyle seyrettikleri gözlerine de sor. Niçin şimdi bakmıyorlar? Hani nerede o nâzik tenleri, nerede o güzel yüzleri. Bu çukurun kurtları onlara ne yaptı. Hani burada yatanların o güzelim renkleri. Etlerine ne oldu. Niçin o yüzler toprak olmuş. Nerede o güzellikler. İşte onların uzuvları tamamen ortaya çıkmış, paramparça olmuş. Halbuki dünyâda güzel bir hayatları vardı. Dünyâya dalıp, sâlih amel yapmadılar. Âhıreti unuttular. Onun için hazırlık yapmadılar. Fakat, ölüm kendilerini yakalayıverdi. Dostlarından ayrıldılar. Buraya şu sessiz sedasız, yere geldiler. Vücûdları çürüdü. Başları boyunlarından ayrıldı, a’zâları parça parça oldu. Gözbebekleri yanaklarına akıp gitti. Ağızları kan ve irinle doldu. Haşereler, kurtlar, böcekler, bedenleri üzerinde gezer oldu. Bir müddet sonra, kemikleri de çürüdü. Onlar, dünyâdaki rahatlıklarını bırakıp, bu dar yere geldiler. Arkalarında bıraktıkları, hanımları başkalarıyla evlendi. Çocukları yetim kaldı. Yollarda, şurada burada kimsesiz, sahipsiz dolaşır oldu.
Öyleyse, ey yârın bu kabirlerin sakini olacak insan! Seni şu fânî dünyâda aldatan nedir? Sen dünyâda devamlı kalacağını biliyor musun? Elinde bir senedin var mı? Görmüyor musun, ölüm her gün birisine geliyor. Yoksa susuzluktan, terlere boğan o korkudan sana rahatlık ve teselli veren bir şey mi var? Keşke sen o sert toprak üzerindeki hâlini bilseydin.
Ey insan! Rü’yâda çeşit çeşit lezzetlere ve zevklere kavuşan bir insan gibi, dünyânın şu geçici fâideleriyle seviniyor, küçük ve basit işlerle uğraşıyorsun. Ey aldanma içerisinde bulunan insan! Gündüzün yanılma ve gaflet, geçen uyku içinde geçiyor. Sonunda pişman olacağın işleri yapıyorsun. Hayvanlar da dünyâda böyle yaşar.”
Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) oradan ayrılıp gitti. Aradan bir Cuma geçti ve vefât etti. Son Cum’a hutbesi şöyle idi: “Ey muhterem Müslümanlar!
Şunu iyi biliniz ki, lüzumsuz bir hiç olarak yaratılmadığınız gibi, yaptığınız işlerden de sorgu ve sorumsuz kalacak değilsiniz. Gelmiş ve nihâyete kadar gelecek insanların toplanacağı bir mahşer ve orada adâlet terazilerinin kurulacağı bir mahkeme vardır ki, onun tek hâkimi, azamet ve kibriya sahibi yüce Allahtır. Âhıret korkunç bir gündür. Yürekleri parçalayan, çocukları ihtiyâr yapan, kişiyi kardeş, evlâd ve ıyâliden kaçıran, Peygamberleri, melekleri titreten bir gündür. Cenâb-ı Hakkın celâl ve azametiyle tecelli edeceği o günde, kimde kuvvet ve tahammül kalır. Bununla beraber Allah’ın rahmetinden de ümid keserek hüsrana düşmeyiniz.
Ey muhterem cemâat!
Muhakkak biliniz ki; mahşer gününde emniyet ve korkusuzluk, bugünden o günü düşünüp de Allahtan korkan, küfür ve günahtan sakınan ve bu fânî âlemi bekâ âlemi olan âhırete üstün tutarak, şehvanî hislerinin esîri olmayanlar içindir. Bunun aksi harekette bulunanlar muhakkak aldanır. Hayat ve ömür sermâyesini haksızlık ve yolsuzluk arkasında tüketen eli boş ve nedamet (pişmanlık) içinde kalır. Bugün; siz, sizden öncekilerin yerini tutuyorsunuz. Fakat elbette sizin de yerinizi tutacaklar var. Görüyorsunuz ki, gelenler durmuyor, gidenler geri dönmüyor, ister istemez gideceğimiz bu mahal, her şeye sâhib olan cenâb-ı Hakkın huzûrudur.
Âhıret âlemine gidenleri her gün uğurluyor ve götürdüğünüz kabirlerde kara toprak altında yataksız, yastıksiz tek ve tenha bırakıp dönüyorsunuz, ölümün acısını duyan o fânilerin hâli ne kadar merhameti çeker ve ibrete değer. Tanımadıkları bir âleme sefer etmişler, sevdiklerinden ayrılmışlar. Gelip geçici emânet bir hayatın gaflet uykusundan uyanmışlar, ama iş işten geçmiş, telâfi imkânı elden çıkmış, naz ve ni’met içinde beslenmişlerken yatak ve yastıkları kuru toprak olmuş, terk ettikleri dünyâ malından istifâdeleri yok. Yaptıkları incir çekirdiği kadar da olsa, bir hayrın imdâdını bekliyorlar. Düşünmeğe değer bu hâllerden ibret almaz mısınız? Ey muhterem cemâat! Zannetmeyin ki, kendimde bir büyüklük gördüğüm için size böyle nasîhat ediyorum. İçinizde belki benden daha ziyâde Allahü teâlânın rahmet ve mağfiretine muhtaç kimse yoktur. Ben hem kendim, hem de sizin için rahmet ve mağfiret diliyorum. Yüce Allahın kitabını, Peygamberinin güzel ahlâkını kendinize örnek yapınız, ancak selâmet bundadır.” buyurduktan sonra gözyaşlarını tutamadı. Bu O’nun son hutbesiydi. Aynı zamanda evine de son gidişiydi.
Hazreti Ömer bin Abdülazîz’in sulh, sükûn idâresini çekemiyenler vardı. Bunlar, ehl-i bid’attan Haricîler ve menfaati zedelenenlerdi. Halifenin hayatına kıymak için çâreler aradılar. Nihâyet hizmetçi kölesini bin altınla kandırarak, bu mübârek zâtı zehirlettiler. Ömer bin Abdülazîz zehirlendiğini anlayınca kölesini çağırdı. “Ben sana bir fenâlık yapmadığım hâlde bu ihâneti bana niçin yaptın? Doğru söyle, seni affedeyim” deyince; köle yaptığı bu çirkin harekete pek pişman olup, üzüldü. Köle ağlayarak yerlere kapandı, yalvararak: “Yâ Emîr-el-mü’minîn! Bana bin altın vermek sûretiyle bu ihâneti yaptırdılar” dedi. Halife altınları getirterek, devlet hazinesine gönderdi. Köleyi affetti. Hasta halindeyken, kayın birâderi Mesleme İbni Abdülmelik ziyâretine geldi. Hazreti Ömer bin Abdülazîz’in üzerinde bir gömlek vardı. Kızkardeşi Fâtıma’ya; “Emîr-ül-mü’minînin elbisesini yıkayınız” dedi. Tekrar geldiğinde gömleğin yıkanmamış olduğunu görerek kardeşi Fâtıma’ya; “Ben size gömleği yıkayınız, diye emretmedim mi?” deyince -bütün teb’asının hayat seviyesini yükseltip, ikibuçuk yıl bile sürmeyen hilâfetinin sonunda yirmibeş yıl zekât verilecek kimse bulunamamış olmasına rağmen, aldığı cevap hayret vericidir: “Vallahi başka gömleği yok ki, onu giydirelim de, bunu yıkayalım.”
Yine yakınları dediler ki “Beyt-ül-mal’dan ailene birşeyler vasıyyet et, senden sonra onlar sıkıntıya düşmemeli.” Cevâbı akıllara durgunluk, tüyleri ürpertecek kadar müthiştir: “Çocuklarım şu iki tip insanlardan birisi olacaktır. İyi, sâlih insan veya kötü şerir insan. Sâlih insan olurlarsa, Kur’ân-ı kerîmin A’râf sûresi, yüzdoksanaltıncı âyet-i kerîmesinde buyurulan, “Ey Resûlüm! Müşriklere de ki; size karşı benim yardımcım, Kur’ân-ı kerîmi indiren Allahtır ve O bütün sâlihlere de yardımcıdır.” âyeti yetişir. Kötü insan olurlarsa, o takdîrde ben onları, günah işlemeleri için güçlendiremem. Çocuklarına dönerek “Evlatlarım! İki ihtimâl var. Ya sizi zengin edeceğim; o takdîrde babanız Cehennemi boylayacak. Yahut da fakîr kalacaksınız; babanız Cennete gidecek. Babanızın Cennete girmesi şartıyla fakîr kalmanızı, O’nun Cehennemi boylaması şartıyla, zengin olmayı tercih edin. Şimdi yanımdan ayrılın ve benden sonra sakın Beyt-ül-mal mes’ûllerini ta’cîz etmeyin. Şunu iyi bilin ki, size verilmesini vasıyyet ettiğim para miktarı sadece yirmibir dinardır.”
Ömer bin Abdülazîz hazretlerinin hastalığı ağırlaşınca tabib çağırdılar. Tabib, “Bu zehir içmiştir. Ben bunun hayatı hakkında teminat veremem” dedi. Halife “Sâde bana değil, zehir içmemiş olanların hayatı hakkında da teminat verme” buyurdu. Tabib, “Zehir içtiğinin farkında mısın?” dedi. Halife “Evet, mideme inince anladım” buyurdu. Tabib “Tedâviye hemen başlıyalım” dedi. Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) “Hayır, ilacı, kulağımın arkasında olsa uzanıp onu almam. Rabbime kavuşmam, benim için daha güzeldir” buyurdu. Ölüm döşeğinde, bir ara ağlamağa başladı. “Niçin ağlıyorsun. Allahü teâlânın yardımı ile nice sünnetleri ihyâ ettin. Adâletin ise çok yüksek idi” dediler. Bunlara cevaben buyurdu ki: “Ben Allahü teâlânın huzûruna bütün milletin hesabını vermek üzere çıkacak değil miyim? Herkese âdil olarak davranabildiğimden emîn değilim. Yaptığım kusurlar da ayrı. Tabiî ki ben bundan dolayı korkuyorum ve ağlıyorum.” Bir ara “Beni oturtun” buyurdu. Oturttular. “Allahım, ben o kimseyim ki, bana emirlik verdin. Ben kusur ettim. Yanlış işleri yapmaktan beni nehyettin. Ben ise isyan ettim” diye üç defa söyledi. Sonra da:
“Lâ ilahe illallah, ibâdete lâyık olan ancak Allahü teâlâdır” dedi ve başını göklere çevirip dikkatle baktı ve “Ben öyle kimseleri görüyorum’ki onlar ne insan ne de cindir” dedi ve biraz sonra rûhunu teslim etti.
101 senesinin Recep ayının sonuna beş gün kala ya’nî 9 Şubat 720’de Şam yakınlarındaki Hunasi’den cenâzesi alınıp, Humus yakınlarındaki Deyr es-Sim’an mevkiine defn edildi.
Vefâtından önce şöyle vasıyyet etti; “Ey Meymûn bin Mihrân! Velîd mezara konduğunda oradaydım. Yüzünü açıp baktım, yüzü simsiyahtı. Ben de mezara konduğum zaman yüzümü açıp bakınız.” Vefât edince vasıyyeti gereği yüzünü açıp baktılar, yüzü en genç günlerinden daha parlak, daha aydınlık ve güzeldi.
Ömer bin Abdülazîz beyaz, ince ve nâzik yüzlü, za’if, güzel sakallı, tatlı ve sevimli idi. Halife olmadan önce çok gürbüz iken, halifeliğinde çok zayıfladı.
Vefât edince, zamanın âlimleri ta’ziyede bulunmak için hanımının yanına gittiler. Halifenin vefâtıyla müslümanların büyük kayba uğradığını ve bu sebeple üzüntülerinin çok fazla olduğunu bildirdiler ve hanımına “Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) hakkında bize malûmat ver. Çünkü onu en fazla tanıyan sizsiniz” dediler. O mübârek hâtun şöyle anlattı: “O da sizin gibi ibâdet ederdi. Lâkin bir husûsiyeti vardı ki, o da, Allah korkusunun çok fazla olması idi. Öyle ki, Allah korkusundan onun kadar titreyen birini daha görmedim. O her şeyini, insanlara hizmette harcadı. Halkın ihtiyâçlarını karşılamak, sıkıntılarını gidermek için bütün gün vazîfesi başında kalırdı. Akşam olduğu halde, ba’zı kimselerin işleri bitmezse, gece de devam ederdi. Eve girince, kendini namazgahına atar, durmadan ağlardı. Gözleri şişerdi. Sonra baygın düşerdi. Her geceki hâli buydu. Bir gece, halkın ihtiyâçlarını, işlerini bitirdi. Sonra kendi şahsî malından olan kandili istedi. Sonra iki rek’at namaz kıldı. Namazdan sonra elini çenesine dayayıp tefekküre daldı. Göz yaşları yanaklarından akıyordu. Sabaha kadar bu şekilde ağladı. Şafak sökünce oruca niyet etti. Kendisine dedim ki; “Ey mü’minlerin emîri! Sizde bir hâl var. Sizi bu geceki gibi hiç görmemiştim.” Bana cevap olarak dedi ki: “Ben düşünüyorum ki, bu milletin beyazına siyahına halife oldum. Fakîr, garîb, kanaatkar kendi hâlindeki biçâreleri, muhtaçları, zorla tutulan esîrleri, memleketin dört köşesindeki nice dertli ve kederlileri düşünüyorum ve anlıyorum ki, Allahü teâlâ onların hepsinin hesabını benden soracak ve Muhammed aleyhisselâm da onların lehine ve benim aleyhime şâhidlik yapacak. Bu hâlde olan birinin sonunun ne olacağını düşünüyorum ve çok korkuyorum.”
Hazreti Ömer bin Abdülazîz’in vefâtından sonra Halife Zeyd İbni Melik, Fâtıma binti Abdülmelik’in Beyt-ül-mal’daki ziynet ve mücevherlerini iade etmek isteyince, O’na sadakatini şöyle ifâde eder: “Vallahi kabûl etmem. Ben Ömer’e sağlığında itaat edip de, vefâtından sonra isyan etmem.”
Ömer bin Abdülazîz’in vefâtına bütün teb’ası üzüldü. Cenâzesi arkasında ağlayan bir rahibe sordular: “Bu kimse senin dininde değildi. Neden ağlıyorsun?” Cevâbı şu oldu: “Ben şunun için ağlıyorum: Yeryüzünde bir güneş vardı. Şimdi battı...”
Mus’ab bin A’yun anlatır: “Hazreti Ömer bin Abdülazîz halife iken Kirman’da koyun güderdim. Koyunlar ile kurtlar birlikte dolaşırlardı. Bir gece ansızın kurtlar koyunlara saldırdı, içimden “Şu âdil halife ölmüş olmalı” dedim. Araştırıldı. Hazreti Ömer bin Abdülazîz’in o gece vefât ettiği anlaşıldı.” Vefâtını cinnîler de haber verdi. Hazreti Ömer bin Abdülazîz’in vefâtıyla ilgili, şâirin sözlerinden:
O, büyük bir güneşti, doğmaz gayri bir daha,
Matemini tutarak saçamaz nûr ve ziya.
Sarardı güneş artık, karardı cihan bile.
Yûnus bin Ebû Şebib: “Ömer bin Abdülazîz hazretlerini, halifeliğinden önce gördüm. Etli ve gürbüz bir kimse idi. Halife olduktan sonra da gördüm. Öyle zayıflamıştı ki uzaklardan kaburga kemiklerini saymak mümkün idi” dedi.
Hazreti Ömer bin Abdülazîz, Ehl-i Beyt’e çok hürmet, izzet ve ikramda bulunduğundan, Hazreti Ali’nin torunu Fâtıma binti Hüseyin (rahmetullahi aleyha) buyurdu ki: “Ömer bin Abdülazîz kalsaydı biz bir şeye muhtaç olmazdık.”
Büyük evliyâ ve âlimlerden Süfyân-ı Sevrî hazretleri ve İmâm-ı Şafiî buyurdular: “Halîfeler beştir; Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali ve Ömer bin Abdülazîz’dir.”
Fıkıh âlimlerinden Meymûn İbni Mihran buyurdu: “Âlimler, Ömer bin Abdülazîz’in yanında talebeydi.” Hocası meşhûr fıkıh âlimlerinden Mücâhid buyurdu: “Biz, Ömer bin Abdülazîz’e öğretmek için geldik. Halbuki dâima ondan öğrenir olduk.”
Mâlik bin Dinar buyurdu: “Dili dönen, zahidim deyip duruyor. Zâhid, Ömer bin Abdülazîz gibi olur ki, dünyâ ayağına geldiği halde onu reddeder.”
Hazreti Ömer bin Abdülazîz’den rivâyet olunur ki Bir kimse, “yâ Rabbî! Bana, şeytanın insan vücudundaki yerini göster” diye yalvardı. Rü’yâsında bir insan cesedi gördü. O cesed öyle şeffaf idi ki, insanın iç kısmı tamamen görünüyordu. Şeytanı, o cesedin sol koltuğu üzerinde, omuz ile kulak arasında kurbağa şeklinde oturuyor gördü. İncecik bir hortumu vardı. Hortumunu, o insanın kalbine sokmuş öylece vesvese veriyordu. O insan Allahü teâlâyı hatırlayınca oradan uzaklaşıyordu.
Hazreti Ömer bin Abdülazîz, Kâ’be’nin fazîleti ile alâkalı olarak, Allahü teâlânın Musa’ya (aleyhisselâm) vahyini şöyle anlatıyor: “Mûsâ (aleyhisselâm) Allahü teâlâya “Yâ Rabbi! Hac, Kâ’be nedir?” diye sordu. Allahü teâlâ buyurdu ki: “Bir beytimdir ki (evimdir ki) onu bütün beytlere tercih ettim. O hürmet edilen bir yerdir. Halîlim (dostum) İbrâhîm (aleyhisselâm) onu öyle yaptı. Yer yüzünün her tarafından onu ziyârete gelirler. Aynen kölelerin, hizmetçilerin efendisine Lebbeyk ( emrine geldim) dediği gibi tehlîl ederek, telbiye okurlar.” Mûsâ (aleyhisselâm) sordu ki: “Yâ Rabbi! Onlara verilecek sevâb nedir?” Allahü teâlâ buyurdu ki: “Onları affedeceğim. Hattâ onları komşuları ve yakınları için şefaatçi kılacağım.” Mûsâ (aleyhisselâm) sordu ki “Yâ Rabbi! Onların içinde, Hac yaparken harcadığı malı şüpheli olanlar ve kalbi temiz olmayanlar varsa onların durumu ne olacak?” Bunun üzerine Allahü teâlâ buyurdu ki: “Onların iyileri hürmetine kötülerini bağışlayacağım.”
Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) bir gece namaz kıldı. Namazda, “Boyunlarında demirden la’leler ve zincirler bulunduğu zaman, bu vaziyette sıcak suyun içinde sürüklenecekler, sonra ateşte yakılacaklar.” (el-Mü’min 71-72) meâlindeki âyet-i kerîmeyi okudu. Namazdan sonra bu âyet-i kerîmeyi tekrar tekrar okudu ve çok ağladı.
Ömer bin Abdülazîz’in insanlara rehber olan sözlerinden ba’zıları: “Öfkelenme ve hırstan korunmuş olan kurtulmuştur.” “Takvâ sahibinin ağzına gem vurulmuştur.”
Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) akrabalarından birisine, yazdığı bir mektûbta şöyle demişti: “Eğer gece ve gündüzünde ölümü hatırlamağı şiar edinmek istersen, fânî (geçici) olana rağbet etmeyip, bakî (devamlı) olana yönel. Vesselâm.”
Birgün Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) cemâate hitaben şöyle kopuştu: Ey insanlar! Sizler, ölüm için hedefler durumundasınız, ölüm sizden dilediğini seçer. Size yeni bir ni’met verildiği zaman, önceki ni’met orada sona erer. Ağıza bir lokma alınmasın, bir yudum su içilmesin ki, onunla beraber bir keder ve bir üzüntü olmasın. Dün geçti. O, sizin hakkınızda iyi bir şahittir. Bugün mühim bir emânettir. Onun kıymetini bilmek ve iyi değerlendirmek lâzımdır. Yârın, içinde hâdiselerle beraber gelmektedir. Sizi almak için gelen ölümün elinden kaçış nereye olacak. Sizler şu dünyâda, eşyalarını bineklerine yüklemiş, yolcularsınız. Yüklerinizi, buradan başka bir âlem de çözeceksiniz. Sizler, şu dünyâda sizden önce gelenlerin yerine geçtiniz. Fakat siz de yerinizi, sizden sonra gelenlere vereceksiniz. Sizin aslınız ve dünyâya gelmenize vesîle olanlar kalmadı. Sizler, onlardan dünyâya gelen kimseler olarak, nasıl bakî (devamlı) kalabilirsiniz? Sizler de bu dünyâdan göçeceksiniz.”
Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ), Şam’da, bir minber üzerinde hutbe okudu. Allahü teâlâya hamd ve senadan sonra üç şey söyledi. “Ey insanlar! İçinizi, kalblerinizi düzeltirseniz, zâhiriniz, dışınız da iyi olur. A’zâlarınız, gözünüz, kulağınız, elleriniz, ayaklarınız, hayır işler, Allahü teâlânın beğendiği şeylerle meşgûl olur. Âhıretiniz için sâlih ameller işleyiniz. Böylece dünyânızı da korumuş olursunuz. Âdem’den (aleyhisselâm) itibâren, kendisine kadar bütün dedeleri ölüp gitmiş olan kimse de bir gün ölecektir.”
Ömer bin Abdülazîz başka birisine yazdığı mektûbunda ise, “İmdi, sana Allahü teâlâdan korkmayı, Allahü teâlânın sana ihsân ettiği şeylerle, âhırete hazırlanmayı tavsiye ederim. Sen sanki ölümü tatmış, ölümden sonra olan şeyleri görür gibi amel yap. Günler ve geceler, sür’atle gidiyorlar, ömür her gün noksanlaşıyor. Ecel ise yaklaşıyor. Kötü amellerimizden dolayı Allahü teâlâdan af ve mağfiret dileriz. Günahlarımızdan ve bu yüzden bize gazâb etmesinden O’na sığınırız.”
Başka birisine ise mektûbunda: (Şöyle düşünün) Sanki kullar, Allahü teâlânın huzûrundalar. Allahü teâlâ onlara yaptıkları amelleri haber veriyor. Kötülük yapanları, bu işlerinden dolayı cezalandırıyor, iyilik yapanları da mükâfatlandırıyor. Öyleyse Allahü teâlâdan korkun. Allahü teâlânın verdiği iyilik ve ihsânlara karşı şükür vazîfesini yerine getirin. Ni’metlere şükredin. Çünkü ni’metlere şükretmek o ni’meti arttırır. Kendisinden kaçmak mümkün olmıyan ve ne zaman geleceği belli olmıyan ölümü çok hatırlayın. Kıyâmet gününü ve günün şiddet ve dehşetini de hatırlayın. Bunları çok hatırlamak, dünyânın geçici ve aldatıcı güzellik ve lezzetlerine, aldanmaktan korur. Dünyâda, kulluk vazîfesi olarak emredildiğin işlere dikkat et. Onların muhâsebesini yap.
Ömer bin Abdülazîz ( radıyallahü anh ) şöyle buyurdu:
“Sizden öncekilerin kabûl ettikleri bilgileri alınız. Onların söylediklerine muhalif, zıt olanları almayın. Çünkü önce geçen büyükler, sizden daha hayırlıdır.”
Ömer bin Abdülazîz hazretleri, veliahd Yezîd bin Abdülmelik’e şöyle yazdı: “Bismillahirrahmânirrahîm. Mü’minlerin emîri Ömer bin Abdülazîz’den, Yezîd bin Abdülmelik’e. Sana selâm eder ve sana kendisinden başka ilâh olmayan Allahü teâlâya hamdimi bildiririm. Ben hastayım.
Ağrı ve sızıya tutuldum. Buna rağmen üzerime aldığım işlerden mes’ûlüm. Allahü teâlâ yarın beni bunlardan hesaba çekecek, orada yaptıklarımı gizliyemiyeceğim. Eğer Rabbim, benden râzı olursa, ancak orada zelîl ve hakîr olmaktan kurtulurum. Eğer benden râzı olmazsa, yazık bana. O zaman benim hâlim nasıl olur. Allahü teâlâ bizi, yüce rahmetiyle Cehennemden muhafaza buyurup, rızâsına kavuştursun. Bu bakımdan sana Allahü teâlâdan korkmanı, haram kıldığı şeylerden sakınmayı tavsiye ederim, insanlar hakkında Allahü teâlâdan kork, zulüm ve haksızlıktan uzak dur.
En güzel söz Allahü teâlâya hamd etmek (Elhamdülillah demek) ve O’nu anmaktır. Kim Cenneti seviyorsa, Cehennemden kaçar. Şimdi ecel gelmeden, ameller sona ermeden, Allahü teâlâ insanları ve cinleri hesaba çekmek için huzûruna getirmeden önce, tövbeyi fırsat bilmeli ve af ve mağfirete kavuşmayı kazanç bilmelidir. Kıyâmette, hesap gününde, mazeret kabûl edilmez. O zaman bütün gizli şeyler ortaya çıkarılır. Herkes kendi başının çâresini arar. İnsanlar, amelleriyle gelirler. Herkesin amellerine göre durumu ayrı ayrıdır. O gün dünyâda, Allahü teâlâ ve Resûlünün ( aleyhisselâm ) emirlerine uyup, yasaklarından uzak kalmış olanlara ne mutlu. Dünyâda Allahü teâlâya isyan ederek âhırete göçenlere o gün çok yazık. Onların o gün çok acınacak hâlleri var. Allahü teâlâ seni, zenginliklerle imtihan ederse, onda orta yolu tut. Onu Allahü teâlânın rızâsına uygun yerlere sarf et, ondan fakirleri de faydalandır. Allahü teâlânın emri olan zekâtını ver. Sakın övünme. Kendini beğenme. Kendini başkalarından üstün görme.”
“Ey insanlar! Allahtan korkun. Çünkü Allahtan korkmak (takvâ) her şeyin yerine geçer ve hiç bir şey onun yerine geçemez.”
“Bizden önce helak olanlar, hakkı engellemek ve zulüm yapmak yüzünden mahv oldular. Hak onlardan satın alınırdı ve zulümden korunmak için de fidye verilirdi.”
“Şüphe hâlinde had cezalarını yerine getirmekten kaçının. Çünkü idârecilerin af ederek hatâya düşmesi, zulüm ederek, ceza çektirerek hatâya düşmesinden hayırlıdır.”
“Müslümanlardan bir söz işittiğinde onu hayra yor, sakın şerre yorma!”
Bir vâlisine yazdı:’“Ellerini müslümanların kanından, mideni malından, dilini ırzından uzak tut! Böyle yaparsan sana zeval yoktur.”
“Namaz, seni yolun yarısına; oruç, tam Melik’in kapısına iletir. Sadaka ise Melik’in huzûruna çıkarır.”
“Allahü teâlâ bir kuluna verdiği ni’meti alıp da karşılığında sabrı nasîb ederse, ni’mete mukabil verdiği (sabır), o ni’metten daha efdaldir (kıymetlidir).”
“Ölümü çok hatırla. Eğer geçim rahatlığı içindeysen bu sana darlık, ürperti getirecek; geçim darlığı içindeysen genişlik, ferahlık kazandıracak.”
“Siz seferdesiniz. Yüklerinizin bağlarını bu diyarın dışında bir yerde çözeceksiniz. Siz, üzerinden çağlar geçmiş bir kökün dallarısınız. Kökleri yok olup gitmiş bir dalın hayatından ne çıkar ki?”
“Ey insanlar! Allah mahlûkları yarattı ve onları uyuttu. Sonra onları uykularından uyandırıp, diriltecek. Her biri ya Cennete, ya Cehenneme sevk edilecek. Allaha yemîn ederim ki, biz eğer bu hakîkati tasdîk etmiş isek, buna uygun yaşamadığımız için ahmağız. Eğer bu gerçeği inkâr ediyor isek, o takdîrde hepimiz helakteyiz.”
“Her yolculuğun kendine has bir azığı, hazırlığı vardır. Âhıret yolculuğu için de takvâyı azık edinin. Allahü teâlânın vereceği ni’metleri görmüş gibi sevinin ve vereceği cezayı, azâbı da görmüş gibi korkunuz. Tûl-i emele kapılmayın, zira tûl-i emel (bitmeyen istek, hiç ölmeyecekmiş gibi dünyâya dalmak) kalbinizi katılaştırır, düşmanınız olan şeytanın eline düşersiniz... Dünyâya aldanmış nice insanlar gördük. Huzûr ve se’âdet, ancak Allah’ın azâbından emîn olanlar içindir. Neş’e ve sevinç de kıyâmetin zorluğunu anlatanlar içindir. Kıyâmet günü zengin, fakîr herkesin ameli meydana çıkar ve hesap verirken öyle bir müşkilât ile karşılaşırsınız ki, eğer yıldızlar bununla karşılaşsa kararıp dökülür, dağlar dayanmaz erirdi. Cennet ve Cehennemden başka bir yer bulunmadığını ve bunlardan birine mutlaka gideceğinizi de biliyorsunuz. O halde ona göre hazırlanın...”
“Allahtan korkun ve aşırı şakadan kaçının; zîrâ aşırı şaka, kin tutmağa, kin de kötülüklere sebep olur.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 1056
2) Fâideli Bilgiler sh. 69, 76
3) Hilyet-ül-evliyâ cild-5, sh. 253
4) Tehzîb-ül-esmâ vel-lüga cild-2, sh 19
5) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 119
6) El-Kâmil fi’t-târih cild-5, sh. 60, 62
7) Fevât-ül-vefeyât cild-3, sh. 133
? Tehzîb-üt-tehzîb cild-7, sh. 475
9) Vefeyât-ül-a’yân cild-6, sh. 301
10) Şezerât-üz-zeheb cild-1, sh. 119
11) Târîh-ül-hamîs cild-2, sh. 315
12) Târîh-i Taberî cild-8, sh. 137
13) İbni Haldûn Târîhi cild-3, sh. 76
14) Menâkıb-ı Ömer bin Abdülazîz (İbni Cevzî)
15) Sıfat-üs-savfe cild-2, sh. 63
16) Sîret-i Ömer bin Abdülazîz (Menâvî)
17) Tabakât-ı İbni Sa’d cild-5, sh. 330
18) Târîh-ül-hulefâ sh. 212
19) Rehber Ansiklopedisi cild-14, sh. 19
İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
RÂBİ’A-İ ADVİYYE
Tabiînin büyük hanım evliyâlarından. Babası İsmail’dir. Dünyâya düşkün olmaması ve ibâdetleri ile meşhûr olan bir hâtundur. 135 (m. 752)’de Kudüs civarında vefât etti.
Babası İsmail’in üç kızı vardı. Bir tane daha doğunca adını Râbi’a (dördüncü) koydu. Babası İsmail efendi çok fakîr olduğundan Râbi’a doğduğu gece evde ihtiyâç olan şeylerden hiçbiri yoktu. Bu duruma annesi çok ağlayıp mahzûn oldu. Efendisine “Filân komşuya gidip, bir miktar kandil yağı isteyebilir misin?” dedi. Hazreti Râbi’a’nın babası, Allahü teâlâdan başka kimseden bir şey istememeğe söz vermişti. Bununla beraber hanımını üzmemek için o komşunun evine gitti. Kapıya elini sürdü ve geri gelip, “Kapı açılmadı” deyince hanımı ağladı. O da çok üzüldü. Babası, başını dizine dayadı ve öylece uyuya kaldı. Rü’yâsında Peygamber efendimizi gördü. Peygamber efendimiz, kendisine buyurdu ki: “Hiç üzülme. Bu kızın, öyle bir hanım olacak ki, ümmetimden yetmişbin kişiye şefaat edecek. Yârın bir kâğıda şöyle yaz: “Sen her gece Peygamber efendimize yüz salevât-ı şerîfe, Cum’a geceleri de dörtyüz salevât gönderirdin. Bu Cum’a gecesi unuttun. Bunun keffâreti olarak, bu yazıyı sana getiren zâta dörtyüz altını helâl parandan ver.” Sonra Basra vâlisi Îsâ Zâdân’a git. O yazıyı ver.” Hazreti Râbi’a’nın babası uyandığında, Peygamber efendimizi görmenin şevkiyle ağlıyordu. Hemen kalktı, denileni yaptı ve Îsâ Zâdân’ın yanına gitti. Vâli mektûbu alınca, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) kendisini hatırlamasının şükrü için, binlerce altını fakîrlere sadaka olarak verdi. Hazreti Râbi’a’nın babası İsmail efendiye de mektûbda yazılanı ve ona ilâve olarak pek çok altını da sadaka verip, bir ihtiyâcı olursa tekrar gelmesini tenbîh etti. Hazreti Râbi’a’nın babası, altınları aldıktan sonra lüzumlu ihtiyâçlarını temin etti. Böylece geçimleri rahatlamış oldu ve kızlarına rahatça bakıp çok güzel edeb ve terbiye ile büyüttüler.
Râbi’a-i Adviyye biraz büyümüştü ki, annesi ve babası vefât etti. Üstelik, Basra’da kıtlık ve fevkalâde pahalılık oldu. Bu hengâmede Râbi’anın ablaları dağıldılar. Kimsesiz kalan Râbi’a’yı zâlim bir kimse yakaladı ve hizmetçi olarak iş gördürdü. Daha sonra da köle olarak altı gümüş karşılığı bir ihtiyâra sattı. O ihtiyârın hizmetçisi olarak, gösterilen zor işleri dahi sabırla yapmağa çalışıyordu. Çok sıkıntılı günler geçirdi. Çok zahmetler çekti, fakat isyan etmedi. Allahü teâlânın takdîrine râzı oldu. Edebi fevkalâde idi. Bir gün karşısına bir namahrem (yabancı) çıktı. Ondan sakınayım diye hızla giderken düşüp kolu kırıldı. Acz ve kırıklık içinde, mahzûn olmuş bir kalb ile Allahü teâlâya yalvardı.
“Yâ Rabbi! Garîb ve kimsesizim. Yetim ve öksüzüm. Köle edildim. Bir de kolum kırıldı. Lâkin ben bunların hiç birine üzülmüyor, yalnız senin rızânı istiyorum. Bilemiyorum ki, acaba benden râzı mısın?” Bu sırada bir ses duydu. “Üzülme, sen âhırette meleklerin bile imreneceği bir makamda bulunacaksın” diyordu. Râbi’a tekrar efendisinin evine döndü. Günlük hizmetleri yerine getirir, akşama kadar ayakta dururdu. Bununla beraber hergün oruçlu olur, geceleri de Allahü teâlâya ibâdet ve tâatle geçirirdi. Bir gece efendisi uyandığında Râbi’a’nın odasından sesler geldiğini duydu. Pencereden baktı. Gördü ki, Râbi’a, secde hâlinde, Allahü teâlâya şöyle niyaz ediyordu: “Ey Rabbim! Biliyorsun ki benim arzum senin emrine uymaktır. Benim se’âdetim senin huzûrunda bulunmaktır. Eğer elimden gelse, sana ibâdetten, bir ân geri kalmam. Fakat ev sahibimin hizmetinde bulunduğum için ona hizmet ediyorum ve sana gereği gibi ibâdet edemiyorum...” Ev sahibi, bunları duydu. Ayrıca, Râbi’a’nın başı üstünde bir kandil bulunduğunu, kandilin bir yere asılı olmayarak havada durduğunu, odanın o kandilin nûru ile aydınlandığını görünce hayretten dona kaldı. “Artık Râbi’a köle olamaz” diyordu. Sabaha kadar uyuyamadı. Sabah olunca hemen Râbi’a’yı çağırdı ve dedi ki: “Artık serbestsin. Dilediğini yap. Ama burada kalırsan ben sana hizmet ederim. Râbi’a, “Gideyim” dedi. Oradan ayrılıp küçük bir eve yerleşti. Bütün vakitlerini ibâdetle geçirir, bir gün ve gecesinde bin rek’at namaz kılardı. Kefenini dâima yanında taşır, namaz kılacağı zaman onu serer, üzerine secde ederdi. Kefeni yanında olmadan gezdiğini, kefenini beraberine almadan konuştuğunu kimse görmedi. Süfyân-ı Sevrî ve Hasan-ı Basrî, Râbi’a hâtundan feyz alırlardı.
Kimseden birşey almazdı. Bir keresinde Hasan-ı Basrî hazretleri kendisini ziyârete gelmişti. Kulübesinin kapısında, zenginlerden birinin ağlamakta olduğunu gördü. “Niçin ağlıyorsunuz?” diye sordu. O zengin; “Zühd ve kerem sahibi şu hâtun olmasa, halk mahv olur. O, zamanın bereketidir. Allahü teâlâ bizi, bir çok belâ ve sıkıntılardan onun hürmetine muhafaza etmektedir. Ona bir miktar yardımım olsun diye şu altın dolu keseyi getirdim. Fakat kabûl etmez diye korkuyorum. Onun için ağlıyorum. Siz bunu ona verseniz, belki sizin hatırınız için kabûl eder” dedi. Hasan-ı Basrî hazretleri içeri girip olanları bildirince, Râbi’a (rahmetullahi aleyha) buyurdu ki; “Ben bu dünyalıkları bunların hakiki sahibi olan Allahü teâlâdan istemeğe utanır iken başkasından nasıl alırım? Allahü teâlâ bu dünyâda, kendisini inkâr edenlerin dahi rızkını vermekte iken, kalbi O’nun muhabbetiyle yanan birinin rızkını vermez mi zannediyorsunuz? O kimseye selâmımızı söyle. Kalbi mahzûn olmasın. Biz Allahü teâlâdan başkasından bir şey almamaya ahdettik. Hiç bir kimseden bir şey beklemiyoruz. Geleni kabûl etmiyoruz. Bir defasında devlete âit olan bir kandilin ışığından istifâde ederek gömleğimi yamadım da kalbim öyle dağıldı ki, o diktiğimi sökünceye kadar kalbimi toparlayamadım.”
Mâlik bin Dinar ( radıyallahü anh ) şöyle anlattı: Bir gün Râbi’a’nın yanına gittim. Abdestini almış, kalan sudan bir kaç yudum da içmiş idi. Dikkat ettim, testinin bir tarafı kırık idi ve çok eski bir hasırda oturuyordu. Kerpiçden yapılmış bir de yastığı vardı. Bunları görünce çok üzüldüm, içim yandı ve “Ey Râbi’a! Zengin arkadaşlarım var. Kabûl edersen sana onlardan birşeyler alayım” dedim. Bana dönerek; “Yâ Mâlik! Bana da, onlara da rızkı veren Allahü teâlâdır. O, fakirleri fakîr olduğu için unutup, zenginleri de zengin olduğu için hatırlıyor ve yardım ediyor mu sanıyorsun?” dedi. Ben de “Hayır, hiç öyle olur mu?” dedim. Bunun üzerine “Madem ki Rabbim benim hâlimi biliyor, benim hatırlatmama lüzum yok. O, öyle istiyor, biz de O’nun istediğini istiyoruz” diye cevap verdi.
Hazreti Râbi’a, çok oruç tutardı. Bir defasında bir hafta hiç yiyecek bulamadı. Sekizinci gece açlığı iyice şiddetlendi. Nefsine eziyet ettiğini düşünürken birisi kapıyı çaldı. Bir tabak yemek getirdi. Hazreti Râbi’a yemeği alıp, yere koydu. Mum getirmeğe gitti. Gelince bir kedinin yemeğini dökmüş olduğunu gördü. Su bardağını almaya gitti. Mum söndü. Su içmek isterken bardak düşüp kırıldı. O da “Yâ Rabbi! Bu zavallı kulunu imtihan ediyorsun, fakat acizliğimden sabredemiyorum” diyerek bir âh çekti. Bu âhtan neredeyse ev yanacaktı. Bir ses duyuldu: “Ey Râbi’a, istersen dünyâ ni’metlerini üstüne saçayım, istersen, üzerindeki dert ve belâları kaldırayım. Fakat bu dertler, belâlar ile dünyâ bir arada bulunmaz” bu sözü işitince şöyle duâ etti: “Yâ Rabbi, beni kendinle meşgûl eyle ve senden alıkoyacak işlere beni bulaştırma.” Bundan sonra dünyâ zevklerinden öyle kesildi ki; kıldığı namazı “Bu benim son namazımdır” diye o huşû’ ile kılar, hep Allahü teâlâ ile meşgûl olurdu. Hattâ birisi gelip kendisini Allahü teâlâ ile meşgûliyetten alı koyar korkusuyla “Yâ Rabbi! Beni kendinle meşgûl eyle ki, beni kimse senden alıkoymasın” diye duâ ederdi.
“Niye evlenmiyorsun?” diye ısrar edenlere de şöyle söyledi: “Benim üç büyük derdim var. Benim, bunların sıkıntısından kolayca kurtulmâmı garanti ederseniz, o zaman evlenirim. Birincisi, (Acaba son nefesimde îmânımı kurtarabilecek miyim?) ikincisi, (Kıyâmet gününde amel defterimi sağ tarafımdan mı, yoksa sol tarafımdan mı verecekler?) Üçüncüsü, (Herkesin hesabı görüldükten sonra bir grup Cehenneme ve bir grup Cennete giderken, acaba ben hangi grupta bulunacağım?)” dedi. O kimseler, “Biz bu suâllerin cevâbı olarak size bir şey söylemekten âciziz” dediler. Hazreti Râbi’a: “O halde önümde böyle dehşetli günler varken ve bu günlere hazırlanmak elbette lâzım iken, evlenmeyi nasıl düşünebilirim?” buyurdu.
Bir gün ikindi vakti yanına bir misâfir geldi. Tencerede bir parça et vardı. Eti pişirip misâfire ikram edeyim diye düşündü. Fakat, yemeği hazırlamak için de misâfirin yanından ayrılamadı. Nihâyet akşam vakti oldu. Namazlarını kıldılar. Kendisi de, misâfiri de oruçlu idiler. Nihâyet evde bulunan bir kuru ekmek ve bir miktar suyu misâfire ikram için hazırladı. Baktı ki, etin bulunduğu tencere Allahü teâlânın izni ile kaynıyor ve et yemeği çok güzel pişmiş, yemeği misâfire ikram etti. İftar ettiler. Misâfir olan kimse dedi ki, “Hayatımda bu kadar lezzetli bir yemek yemedim.” Râbi’a-i Adviyye (r.aleyha) “Her hâlinde Allahü teâlâyı hatırlıyan ve sadece O’nun rızâsını istiyenlere işte böyle yemek pişirirler” buyurdu.
Hazreti Râbi’a’nın hacca gitmek arzusu çoğaldı. Bir kâfileye katılarak yola çıktı. Yolda merkebi ölünce kâfiledekiler, “Eşyalarınızı bizim hayvana yükleyelim” dediler. Onlara “Ben Allahü teâlâya tevekkül ederek yola çıktım. Siz yolunuza devam ediniz, ben yavaş yavaş gelirim” dedi ve kervan yoluna devam etti. Hazreti Râbi’a, “Yâ Rabbi! Çok âciz olduğumu görüyorsun, biliyorsun. Beni evine da’vet ettin ama bineğim yarı yolda öldü. Koca çölde yalnız kaldım. Durumu sana havale ettim” diyerek eşyalarını yüklendi. Onun bu yalvarışından sonra Allahü teâlâ merkebi diriltti. Hazreti Râbi’a buna çok sevindi.
Bir gün, Hazreti Râbi’a’ya yemek yapmak istediler, fakat soğan yoktu. Komşudan alalım dediler. O da, “Kırk senedir, Allahü teâlâdan başkasından bir şey istememek üzere söz verdim. Zararı yok, yemek soğansız olsun” buyurdu. Sözünü yeni bitirmişti ki, bir kuş ayaklarındaki soğanları oraya bırakıp gitti. Bunu gören Hazreti Râbi’a, “Bu ilâhi bir imtihandır, Allahü teâlânın azâbından emîn değilim, korkuyorum” deyip, yemeği değil, kuru ekmeği yedi.
Bir gün, Hasan-ı Basrî hazretlerinin evinin önünden geçiyordu. O sırada evin damında bulunan Hasan-ı Basrî ( radıyallahü anh ), Allahü teâlânın muhabbetinden pek çok ağlamış, gözyaşlarını rüzgâr, aşağıdan geçmekte olan Hazreti Râbi’a’nın yüzüne düşürmüştü. Damlanın nereden geldiğini araştıran Hazreti Râbi’a, yukarıda ağlamakta olan Hasan-ı Basrî’yi ( radıyallahü anh ) görünce: “Ey Hasan! Sakın gözyaşların nefsinin arzusuyla akmış olmasın! Bu gözyaşlarını içinde muhafaza et ki, içerde bir derya olsun. Allahü teâlânın muhabbeti ile kaynasın” dedi.
Bir defasında kendisini sevenler ziyârete gelmişlerdi. Evde, odayı aydınlatacak bir kandil yoktu. Gelenlere ise ışık lâzımdı. Hazreti Râbi’a parmaklarına üfledi. Bunun üzerine Allahü teâlânın izni ile sabaha kadar parmaklarından ziya fışkırdı ve oda aydınlandı.
Bir kimse, kendisine, cebinden çıkardığı parayı vermek istedi. Hazreti Râbi’a elini havaya doğru uzattı. Avucu altınla dolu olduğu halde o kimseye, “Sen cebinden alıyorsun, bana böyle veriyorlar” dedi.
Bir gün iki kişi Râbi’a-i Adviyye’yi ziyârete geldiler, ikisi de aç idiler. “Yemeği helâldir” diye içlerinden yemek yimek geçti. O anda kapıya biri gelerek, Allah rızâsı için birşeyler istedi. Râbi’a hazretleri evde mevcût olan iki ekmeğini buna verdi. Gelen sevinerek gitti. Bir saat kadar sonra bir kişi kucağında bir yığın ekmekle geldi. Râbi’a hazretleri ekmekleri saydı. Onsekiz ekmek vardı. Dedi ki: “Ekmekler yirmi olsa gerektir.” Ekmeği getiren, ikisini saklamıştı. Çıkarıp iki ekmeği de verdi. Oradakiler hayretle sordular. “Bu ne sırdır? Biz senin ekmeğini yemeye gelmiştik, önümüze koyacağın ekmekleri kapıya gelene verdin. Ardından ekmek geldi. Eksik olduğunu söyledin.” Cevâbında: “Siz ikiniz gelince karnınızın aç olduğunu anladım. Önünüze koyacağım o iki ekmeği kapıya gelene verdim. Allahü teâlâdan bu ekmeklerin misâfirlerin karnını doyuramayacağım, bunun için bir yerine on vermesini istedim. Çünkü En’âm sûresi 160. âyet-i kerîmesinde “bire on vereceğini” bildiriyor. Ben O’nun bu va’dine güvendim, iki ekmek yerine 20 ekmek geleceğini bildiğim için de ekmeklerin noksan olduğunu söyledim.”
Bir defasında namaz kılarken gözüne bir kamış saplandı. Kalb huzûru ve Allahü teâlânın muhabbetinin her tarafını kaplamış olması hâli o kadar fazla idi ki, namaz esnasında bunu hiç fark etmedi. Namaz bitince oradakilere “Gözüme bir bakın. Galiba gözüme bir şey girmiş” dedi. Baktılar kamış parçası gözüne saplanmıştı. Güçlükle çıkardılar.
Râbi’a-i Adviyye, bir gece, evinde geç vakitlere kadar namaz kılarken hasırın üzerinde uyuya kaldı. Bu arada evine bir hırsız girdi. Her tarafı aradı, çalacak birşey bulamadı. Giderken “Girmişken boş çıkmayayım” diyerek, Râbi’a hazretlerinin dışarıda giydiği örtüsünü aldı. Evden çıkarken yolunu şaşırdı, kapıyı bulamadı. Geri dönüp örtüyü aldığı yere bıraktı. Bu sefer rahatlıkla kapıyı buldu. Kapıyı bulunca tekrar geri dönüp, örtüyü aldı. Fakat yine kapıyı bulamadı. Bu hâl yedi defa tekrarlandı. Yedinci defa tekrar örtüyü eline alınca şöyle bir ses duydu: “Ey kişi kendini yorma. O yıllardır kendini bize ısmarladı. Şeytanın ona yaklaşma gücü yok iken, hırsızın onun örtüsüne yaklaşması mümkün müdür? Git, yorulma boşuna uğraşma. O uyuyorsa da dostu uyanıktır ve onu korumaktadır.” Bu hâdiseden korkup dışarı fırlayan hırsız, tövbe edip bu kötü huyundan vazgeçti.
Hasan-ı Basrî hazretleri suâl edip: “Ey Râbi’a, yokluğu neden buldun?” dedi. Cevâbında: “Kendimi Hak teâlâya teslim ve işlerimi O’na havale ettim” buyurdu. Yine Hazret-i Hasan suâl edip: “Ey Râbi’a Hak teâlâ aşkına sana ihsân olunan ilim ve amelden bana bir harf öğret” dedikte, cevâbında: “Ey Hasan, câriyelikten kurtulalı beri iplik eğirip satarım, geçimimi temin ederim. Lâkin hiç bir zaman iki akçeyi bir elime almadım. Korktum ki ikisi bir yere gelir de beni Hak teâlânın yolundan ve ma’rifetullahtan alıkoyar”
Birinin “Yâ Rabbi, bana rahmet kapısını aç” diye duâ ettiğini işitince Râbi’a-i Adviyye: “Ey câhil, Allahü teâlânın rahmet kapısı kapalı mı idi de şimdi açmasını istiyorsun? Rahmetin çıkış kapısı her zaman açık ise de giriş kapısı olan kalbler, herkeste açık değildir. Bunun açılması için duâ edilmelidir” dedi.
Kendisine dediler ki, “Hasan-ı Basrî hazretleri buyuruyor ki, (Cennette, Allahü teâlâyı görmekten bir an mahrûm olursam öyle ağlayıp, feryâd edeceğim ki, bütün Cennet ehli bana acıyacak) buna ne dersiniz?” Buyurdu ki: “Bu çok güzeldir. Lâkin, eğer dünyâda, Allahü teâlâdan bir an gâfil olduysa ve bu gafletinden dolayı aynen bildirdiği üzüntü, ağlamak ve inlemek meydana geldiyse âhırette de dediği gibi olacaktır. Aksi halde olmayacaktır.”
Hep evinde bulunup dışarı çıkmaz, devamlı ibâdet ederdi. Birgün, birisi ona, “Biraz dışarı çıksan da Allahü teâlânın mahlûkatı yaratmaktaki fevkalâde san’atını temaşa etsen” dedi. O da “Ben, dışarda san’atı temaşa edeceğime, içeride hep ibâdetle meşgûl oluyor ve san’atkârı müşâhede ediyorum” buyurdu.
Hazreti Râbi’a bir gece, “Yâ Rabbi! Ya kalb huzûru ile namaz kılmamı nasîb et, ya da kalb huzûru ile kılamadığım namazımı kabûl buyur. Allahım benim bütün dünyâdaki arzum ve işim, seni yâdetmek, âhırette de Cemâl-i ilâhiyene kavuşmaktır. Ne olur, beni bu anlayışıma bağışla” diye yalvardı.
Bazen Allahü teâlâya şöyle niyazda bulunurdu: “Yâ Rabbi! Benim dünyâdaki bütün gayret ve maksadım, hep seni hatırlamak, hep seninle meşgûl olmak, âhırette ise, cemâlin ile müşerref olmaktır. Benim bütün arzum budur.”
Bir gün Râbi’a Hâtun ağlıyordu. Dediler ki: “Ey Allahü teâlânın sevgili kulu niçin ağlıyorsun? Rabbinle yakınlığın var.” Buyurdular ki: “Ayrılıktan korkuyorum, belki ölüm vaktinde (Sen bana gerekmezsin ey Râbi’a) diye Allahü teâlâ hazretleri hitâb buyurursa benim hâlim ne olur? Eyvah! Eyvah!” deyip ağladı.
Tevekkülü o dereceye ulaşmıştı ki, “Gök tunç olsa, yer demir kesilse, gökten bir damla yağmur düşmese, yerden bir bitki bitmese ve dünyâdaki bütün insanlar benim çocuğum olsa, Allahü teâlâya yemîn ederim ki onlara nasıl bakacağım düşüncesi kalbime gelmez, çünkü Allahü teâlâ hepsinin rızkını vereceğini bildirmiş ve üzerine almıştır” derdi:
Bir zaman hasta olmuştu. Ziyâretine gelenler “Ey Râbi’a! Görüyoruz ki sana gelmiş olan bu hastalık sana çok ızdırap vermektedir. Duâ et de Allahü teâlâ senin çektiğin bu ızdırabı hafifletsin” deyince, buyurdu ki: “Siz biliyor musunuz ki, bu ızdırabı çekmemi Allahü teâlâ irâde etmiştir.” “Evet biliyoruz” dediler. O da: “Madem bunu biliyorsunuz da, O’nun irâdesine muhalefet etmemi, irâdesinin tersini O’ndan istememi nasıl isteyebiliyorsunuz?” dediği zaman onlar, “Ey Râbi’a peki senin arzun nasıldır?” diye sordular. O da, “Allahü teâlâ benim hakkımda ne irâde etmiş, takdîr etmişse ona râzı olmak” buyurdu.
Bir gün kendisine sordular ki; “Ölümü arzu ediyor musun?” Buyurdu ki; “İnsanlardan birine karşı bir kabahat işlemiş olsam, o insanla karşılaşmaktan utanırım. Halbuki Allahü teâlâya karşı olan kabahatlerimiz o kadar çok ki huzûruna varmayı (ölümü) nasıl arzu ederim?”
Kendisine dediler ki; “Bu yüksek derecelere ne ile kavuştun?” Buyurdu ki; “Beni alâkadar etmiyen her şeyi terk etmekle ve ebedi olanın dostluğunu arzu etmekle.”
Hazreti Râbi’a, aralıksız olarak inlerdi ve onu hep dertli bir hâlde görürlerdi. Yakınları dedi ki, “Hiç bir hastalığınız yok, ağlayıp sızlanmanıza, yakınmanıza sebep nedir?” O da, “Benim gönlümde öyle bir dert var ki, tabibler tedâvisinde âciz kaldılar. Yaramın merhemi Allahü teâlâya vuslattır (kavuşmaktır). Böyle yanıp yakılıyorum ki, belki maksadıma kavuşurum. Bu benim yaptığım ise, bu işte en az olanıdır” diye cevap verdi.
Yaşı sekseni bulmuştu. Yolda kendi kendine yürüyebiliyordu. Fakat yaşlılığın te’sîriyle yürümekte güçlük çekerdi. Öyle ki görenler, ha düştü, ha düşecek zannederlerdi. Böyle olmakla beraber kimsenin yardımını kabûl etmezdi. Vefâtı yaklaşınca yakınlarından Abede binti Şevvâl’i yanına çağırdı. Her zaman yanında taşıdığı kefeni göstererek, “Vefât ettiğim zaman beni bu beze sar ve defn et” diye vasıyyet etti.
Vefât etmeden önce hasta yatağının başucunda bekleyen büyüklere, “Kalkınız, burayı boşaltıp, yalnız bırakınız ki, Allahü teâlânın melekleriyle başbaşa kalayım” deyince, oradakiler odayı boşalttılar. Kapıyı örttüler, içerden şöyle sesler geliyordu: “Ey mutmainne nefs, râzı olmuş ve râzı olunmuş olarak Rabbine dön! Has kullarımın arasına katıl ve Cennetime gir” (Fecr, 27-30). Aradan biraz zaman geçti ses kesilmişti. İçeri girdiklerinde Hazreti Râbi’a’nın vefât ettiğini gördüler.
135 (m. 752) târihinde Kudüs’de vefât etti. Vefâtından sonra Abede binti Şevval vasıyyetini yerine getirdi. Tur dağı üzerine defn edildi.
Abede binti Şevval anlatıyor: “Râbi’a’yı vefâtından bir sene sonra rü’yâda gördüm. Yeşil elbiseler giymiş, başında da yeşil bir başörtüsü vardı. Ben, “Seni sardığım kefenine ne oldu?” dedim. “Allahü teâlâ onları çıkardı ve bana bunları verdi” dedi.
Vefâtından sonra kendisini rü’yâda görenler, “Münker ve Nekir melekleri ile aranızda ne gibi bir şey oldu?” diye sordular. “O iki heybetli melek gelip de bana “Men rabbüke” (Rabbin kim?) suâlini sorunca, onlara dedim ki, ey Melekler! Hemen geri gidip Rabbime şöyle arz ediniz. (Ey Allahım! Dünyâda bunca halk arasında, ihtiyâr bir kadıncağızı unutmadın. Ben, seni hiç unutur muyum?)”
Nakledildiğine göre Muhammed bin Eslem Tûsî ile Nu’mân Tûsî, Râbi’a’nın ( radıyallahü anh ) kabri başına gelip “Hâlin nasıldır?” diye sordular. Allahü teâlânın izni ile şöyle cevap verdi: “Allahü teâlâ bana çok şeyler ihsân etti; Ni’metler içindeyim elhamdülillah.”
Bessâr bin Gâlib en-Necrânî diyor ki: “Râbi’a-i Adviyye için vefâtından sonra hep duâ ederdim. Bir defasında onu rü’yâmda gördüm. Bana dedi ki: “Hediyelerin nûrdan mendil içinde ve nurla kaplanmış tabaklarla bize sunulmaktadır.” “Bu nasıl oluyor?” dedim. “Hayatta olan mü’minler ölüler için duâ ettiklerinde, ipek mendiller içinde nûrdan tabaklara konup, ölüye götürülür ve (Bu, sana filan dostunun hediyesidir) denilir” buyurdu.
“Yâ Rabbi, dünyâda, bana neyi takdîr etmiş isen onların hepsini düşmanlarına ver. Âhırette benim için hangi ni’metleri ihsân etmeyi takdîr etmiş isen onları da dostlarına ver. Ben sadece seni istiyorum.”
“Yâ Rabbi, eğer sana ibâdet etmem Cehennem korkusu ile ise beni Cehenneme at. Eğer Cennete girmek ümidi ile ibâdet ediyor isem, Cennetini bana yasak eyle. Eğer sırf, senin rızân için ibâdet ediyor isem, o hâlde bakî olan Cemâlin ile müşerref eyle.”
Çok defa şöyle derdi: “İstiğfar etmekle kurtulduk sanırız... Halbuki o istiğfarımız da, bir başka istiğfara muhtaçtır.”
Allahü teâlânın muhabbeti ile çok ağlar, hep mahzûn olarak yaşardı. Cehennem lafzını duyunca, onun dehşeti ile kendinden geçerek bayılıp düşerdi.
Dediler ki; “Bir kulun Allahü teâlânın takdîrine râzı olup olmadığı nasıl bilinir?” Buyurdu ki; “Gelen ni’metlerden zevk aldığı gibi, gelen musibetlerden de zevk aldığı zaman.”
Bir kimse “Yâ Rabbi! Benden râzı ol” dedi. Bunu gören Hazreti Râbi’a, “Kendisinden râzı olmadığın (Kaza ve kaderine rızâ göstermediğin) bir zâtın, senden râzı olmasını istemeğe utanmıyor musun?” dedi.
Kendisine sordular ki; “İnsanı Allahü teâlâya yaklaştıran en üstün şey nedir?” “Muhabbet sahibi olan kişi, muhabbetinden öyle sâdık olmalı ki, gönlünde O’nun için olmıyan hiç bir sevgi bulunmamalı” buyurdu.
“İşlediğiniz günahları gizlediğiniz gibi, yaptığınız iyilikleri de gizleyin.”
“Sabır insan olsaydı çok kerîm olurdu.”
“Ma’rifetin alâmeti, her an Allahü teâlâyı hatırlamaktır.”
“Kul Allahü teâlânın sevgisini tattığı zaman, Allah o kulunun kusurlarını kendisine gösterir. Böylece o, başkalarının kusurlarını görmez olur.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-3, sh. 10
2) Ed-Dürr-ül-mensûr sh. 202
3) Vefeyât-ül-a’yân cild-2, sh. 285
4) Câmi-u kerâmât-il-evliyâ cild-2, sh. 10
5) Tabakât-ül-kübrâ cild-1, sh. 65
6) Tezkiret-ül-evliyâ sh. 39
7) Nefehât-ül-üns sh. 692
? Keşf-ül-mahcûb sh. 253 (Urdu tercümesi)
9) Risâle-i Kuşeyrî sh. 262, 290, 329, 424, 516, 531, 624
10) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 1057
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
REBÎ’ BİN ENES
Tabiînin tefsîr ve hadîs âlimlerinden. İsmi Rebî’ olup, el-Horasânî, el-Basrî, el-Bekrî, el-Hanefî lakablarıyla da tanınır. Basra’nın Benî Hanîfe ve Benî Bekrî bin Vâbil kabilesine mensûbtur. Doğum târihi bilinmemesine rağmen, vefâtı 139 veya 140 (m. 757) seneleri olduğu rivâyet edilir.
Sahâbe-i kiramın büyüklerinden Abdullah bin Ömer, Câbir bin Abdullah, Enes bin Mâlik, Tabiînden Hasan-ı Basrî, Ebü’l-Âliye’nin (r.anhüm) sohbetinde bulundu. Onlarla görüşüp hadîs-i şerîf öğrendi. Çok yüksek derecelere kavuşarak, Tabiînden oldu. Kendisinden Abdullah bin Mübârek, A’meş, Ebû Ca’fer-i Râzi, Îsâ bin Ubeyd el-Kindî, Mukâtil bin Hayyân, Süleymân bin Âmir el-Bezerî, Süleymân et-Teymî (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etti. Haccâc bin Yûsuf’un vâliliğinde Basra’dan çıkıp, Merv şehrinin bir köyüne gitti. Abbasîler zamanında Horasan’da arandıysa da ortaya çıkmadı. Tabiînin büyük âlimlerinden Abdullah bin Mübârek ( radıyallahü anh ) Horasan’da yanına gitti. Ondan kırk hadîs-i şerîf dinledi. Abdullah bin Mübârek ( radıyallahü anh ) onu hürmetle yâd ederdi.
Rebî’ bin Enes hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlimdir. En-Neseî, İbn-i Hıbbân, el-Iclî O’nun sika olduğunu söz birliği ile bildirmişlerdir. Ebû Hatim ise, “O, bana Ebü’l Âliye’nin hadîslerini rivâyet etmede, Ebû Halde’den daha sevgilidir” buyurmaktadır.
Rebî’ bin Enes müfessir de olup, ikinci tabakaya mensûbtur. Hazreti Ömer’in “Seyyidü’l-müslimîn” dediği Ensâr-ı kiramdan Übey bin Ka’b’ın ( radıyallahü anh ) tefsîre âit sözlerini Tabiînden Ebü’l-Âliye ( radıyallahü anh ) vasıtasıyla rivâyet etti. Kur’ân-ı kerîmdeki Tûr sûre-i celîlesindeki 5. âyet-i kerîmedeki; “Yükseltilmiş semâya” lafzını “Arşü’r-Rahmân”, altıncı âyet-i kerîmedeki “Taşkın denize...” lafzını da “Arşın altında bulunan yüksek sudur” ma’nâsını çıkardığını müfessirlerden Ebu’ş-Şeyh bin Habbân nakleder. Kamer sûresinin kırküçüncü âyet-i kerîmesinin, “Ey ümmet! Sizin kâfirleriniz, geçmiş ilk asırlarda helak etmiş olduğum mezkûr (adı geçen) kavimlerden daha hayırlı mıdır ki onları helak etmiyeyim!” meâlinde olduğunu tefsîr ve hadîs âlimlerinden Ebû Ca’fer Muhammed bin Cerîr-i Taberî O’ndan nakleder. Tevbe sûresinin yüzbirinci âyet-i kerîmesinin tefsîrinde, iki kerre azâbın birinin dünyâda olacağını, diğerlerinin de kabir azâbı olduğunu söyledi.
Yine İbn-i Abbâs’dan rivâyet ettiğine göre İbn-i Abbas ( radıyallahü anh ) buyurdu ki: “Peygamber efendimiz zamanında güneş tutulmuştu. Bunun üzerine Resûl-i ekrem ( aleyhisselâm ) Eshâb-ı kirama namaz kıldırdı. Namazda birinci rek’atte uzun sûrelerden (Bekâra, Âli İmrân, Nisa, Mâide, En’âm, A’râf, Tevbe gibi) birisini okudu. Beş rükû’ ve iki secde yaptılar. Sonra ikinci rek’ata kalktılar. Bu rek’atte yine uzun sûrelerden bir tanesini okudular. İki secde yapıp namazda oturur gibi kıbleye karşı oturarak, güneş tutulması geçinceye kadar, duâ ettiler.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-3, sh. 238
2) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 69, 75, 590
3) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-7, sh. 29
..İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
REBÎ’ BİN SABİH
Hadîs âlimlerinden. Künyesi Ebû Bekr’dir. Ebû Hafs Basrî’de denilmiştir. 160 (m. 776) senesinde vefât etmiştir. Sünen-i Tirmizî’de, Sünen-i İbni Mâce’de ve Sahîh-i Buhârî’nin ta’likatlarında rivâyetleri yer almıştır. Hadîs-i şerîf işitip, rivâyet ettiği zâtlar Hasan-ı Basrî, Humeyd-üt-tavîl, Yezîd Rekkâşî, Ebû Zübeyr, Ebû Gâlib, Sabit el-Benânî, Mücâhid bin Cebr (r.aleyhim) ve diğer hadîs âlimleridir. Kendisinden hadîs-i şerîf işitip rivâyet edenler; Süfyân-ı Sevrî, İbni Mübârek, İbni Mehdî, Vekî’ bin Cerrah (r.aleyhim) ve diğer âlimlerdir.
Rebî’ bin Sabîh’in ilim alıp, kendisinden hadîs-i şerîf rivâyet ettiği meşhûr âlimlerden biri de Hasan-ı Basrî’dir ( radıyallahü anh ). O, Hasan-ı Basrî’den şöyle nakleder: Biz bir defasında Hasan-ı Basrî’ye bize va’zu nasîhatte bulun dedik. Bunun üzerine şöyle buyurdu: “Şüphesiz sıhhatli olanınız hastalanır, genç olanınız ihtiyârlar, ihtiyârlayan da ölür. Akıbet dediğim gibi değil midir? Yarın rûh bedenden ayrılmayacak mı? İnsan malından mülkünden ayrılıp, kefene sarılmayacak mı? Yarın mezar çukuruna terk edilmiyecek mi? Bir gün ölüp gidince, kendileri için çalışıp sıkıntıya düştüğü kimseler onu unutur, sevgisi kalblerden silinir. Ey insanoğlu! Ölüm sana yaklaşmaktadır. Fakat sen geleni görmüyorsun? Gidişin bir ziyâret gidişi değil, geri gelmeyeceksin. Yakında konuşamaz olacaksın, ölüp gidince artık bir dost olarak bilinmeyeceksin. Çağrılırsın, cevap veremezsin, duyarsın akıl erdiremezsin. Beldeler harab oldu. Kabileler dağıldı. Evlâdlar yetim kaldı. Gözlerin akdı. Nefsinle baş başa kaldın. Dişlerin kenetlendi. Dizlerinin bağı çözüldü. Evlâtların başkalarının yanında garip kaldı.”
Rebî’ bin Sabîh’in rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları şunlardır:
“Ezan okunduğu zaman, semânın kapıları açılır, duâlar kabûl olunur.”
“Bir kadın beş vakit namazını kılarsa, Ramazan orucunu tutarsa, namusunu korursa ve kocasına itaat ederse Cennete dilediği kapıdan girer.”
“Kimin maksadı âhıret ise Allahü teâlâ zenginliği onun kalbine koyar, dağınıklığını giderir. Kimin maksadı dünyâyı istemek ise Allahü teâlâ onu fakîrliğe düşürür. İşleri dağınık olur ve ancak kaderinde yazılı olana kavuşur.”
“Cennet halkı, Cennete yerleştikten sonra, dünyâda dost olanlar birbirini görüp konuşmak arzu ederler. Bu sırada her ikisinin de üzerlerinde oturdukları tahtlar harekete geçer, biri gider ve diğeri gelirken yolda buluşur, sohbet ederler. “Falan gün falan yer de yaptıklarımızı hatırlar mısın?” şeklinde konuşur. Orada duâ ettikde Allahü teâlâ bizleri mağfiret etti, derler.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-3, sh. 15
2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 151
3) Hilyet-ül-evliyâ cild-6, sh. 304
4) Tehzîb-üt-tehzîb cild-3, sh. 247
5) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 41
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
REBÎA BİN EBÎ ABDURRAHMÂN
Tabiîn devrinin büyük hadîs ve fıkıh âlimlerinden. Künyesi, Ebû Osman’dır. Doğum tarihi bilinmemektedir. 137 (m. 753) senesinde Enbar’da vefât etti. Babasının ismi Ferrûh’tur. Irak âlimlerinin yolunu tutmuştur. Bu yolun özelliği bir işin nasıl yapılacağı, Kur’ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça bildirilmemiş ise, buna benziyen başka bir işin nasıl yapıldığı aranır bulunur. Bu iş de onun gibi yapılır. Eshâb-ı kiramdan sonra, bu yolda olan müctehidlerin reîsi, İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’dir ( radıyallahü anh ). Rebîa hazretleri re’y yolunu takip ettiği için ona “Rebîat-ür-Rey” lakabı verilmiştir. Rebîa bin Abdurrahmân Medine-i münevverede fetvâ işlerine bakardı. Medine-i münevverenin ileri gelenleri onun meclisine devam ederlerdi. İmâm-ı Mâlik’in hocalarındandır. Sahâbe-i kiramdan (r.anhüm) ba’zısına yetişti. Enes bin Mâlik, Sa’îd bin Yezîd, Muhammed bin Yahyâ bin Habbân, Sa’îd bin Müseyyib, Kâsım bin Muhammed, İbn-i Ebî Leylâ, A’rec, Mekhûl eş-Şâmî ve başka birçok büyük zâtlardan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da, Yahyâ bin Sa’îd el-Ensârî, Süleymân et-Teymî, İmâm-ı Mâlik, Şû’be, Hammâd bin Seleme gibi zâtlar, hadîs-i şerîf rivâyet etti.
Hakkında âlimlerin buyurdukları:
İbn-i Zeyd, “O, uzun müddet gece gündüz ibâdetle meşgûl oldu. Bu durum, yanına gelenlerle oturup, onlarla sohbete başlayıncaya kadar devam etti.”
Yahyâ bin Sa’îd, “O, zekâ ve kavrayışı yüksek bir âlimdi.”
“Ubeydullah bin Ömer. “Biz müşkillerimizi, halledemediğimiz mes’elelerimizi, ona arz ederdik. O, bizim en üstünümüz ve âlimimiz idi.”
“Abdurrahmân bin Zeyd bin Eslem: “Rebîa’nın meclislerinde Yahyâ bin Sa’îd de bulunurdu. Rebîa olmadığı, zamanlarda Yahyâ bin Sa’îd anlatırdı. Yahyâ bin Sa’îd çok hadîs-i şerîf rivâyet etmiş bir âlimdir. Fakat Rebîa bulunduğu zaman, onun ilmine hürmeten sessiz kalır, konuşmazdı. Halbuki Rebîa yaşça ondan küçüktü.”
Abdülazîz bin Ebî Seleme: “Vallahi, Rebîa, Resûlullah efendimizin sünnet-i seniyyesi husûsunda çok titizdi.”
İbn-i Zeyd: “Medîne-i münevverede, dostlarına ve muhtaçlara karşı Rebîa’dan daha cömert birisini görmedim.”
Mâlik bin Enes ( radıyallahü anh ): “Rebîa bin Ebî Abdurrahmân’ın vefâtından sonra ilmin tadı kalmadı” buyurdu.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden birisi: Enes bin Mâlik’ten ( radıyallahü anh ) rivâyet etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) “Allahü teâlâ kerîmdir. Kulu duâ ettiği zaman, onun elini boş çevirmekten haya eder” buyurdu. Rebîa hazretleri buyurdular ki; “İnsanlar âlimlerin yanında, annelerinin kucağındaki çocuk gibidirler. Ne emrederlerse, ona uyarlar. Yasakladıkları şeyden de sakınırlar.”
Birisi, Rebîa hazretlerine “Ey Ebû Osman! Zühdün başı nedir?” diye sorunca, “Helâlinden kazanmak, herşeyi lâyık olduğu yerde kullanmak” buyurdular.
Birisi gelip, Rebîa’ya ( radıyallahü anh ) “Bana Hazreti Ebû Bekir ile Hazreti Ömer’i anlat” dedi. O da, “Bilmiyorum, sana onları nasıl anlatayım? Onlar, Resûlullah ( aleyhisselâm ) hâriç (müstesna), kendi zamanlarında bulunanların hepsinden ileride idiler. Kendilerinden sonrakilere göre ise, İslâmiyet için en büyük ve unutulmaz hizmetler yapmışlar, bu uğurda çok zahmet çekmişlerdir.”
Bir gün bir topluluğun yanından geçiyordu. Onlar, kader mes’elesi üzerinde konuşuyorlardı. Onları böyle konuşmaktan men etti.
Yûnus bin Yezîd, Rebîa bin Ebî Abdurrahmân’a “Ey Rebîa! Sabrın son derecesi nedir?” diye sordu. Rebîa ( radıyallahü anh ) cevâbında “Başına bir musîbet geldiği gün, o belâ gelmeden önceki gün gibi olmandır” cevâbını verdi.
Bir menkıbesi: Abdülvehhâb bin Atâ el-Haffâf, Medîne-i münevvere âlimlerinden, şöyle bildirir: Rebîa’nın ( radıyallahü anh ) babası Ferrûh Ebû Abdurrahmân, Emevîler zamanında, Horasan tarafına, İslâm ordusu ile gazâya gitmişti. Giderken hanımının yanına, üçbin dinar bıraktı. Hanımı ise bu sırada hâmile idi. Aradan yirmiyedi sene geçmişti. Nihâyet Ferrûh ( radıyallahü anh ) elinde mızrak ve at üzerinde olduğu halde dönmüştü. Atından inip, mızrağı ile kapıya vurdu. Mızrak kapıya sert bir şekilde inmişti. Ferrûh girmek üzereydi ki, dışarı Rebîa ( radıyallahü anh ) çıktı. Ferrûh’un, kendi babası olduğunu bilmiyordu. Ona “Sen benim evime nasıl hücum edersin?” dedi. Ferrûh da ( radıyallahü anh ) Rebî’a’yı tanımıyordu. Bu sefer, Ferrûh, Rebîa’ya “Burası benim evim. Sen benim evime, ailemin yanına nasıl girersin?” diye, çıkıştı. İki taraf iyice birbirlerine hiddetlenmişlerdi. İş öyle bir safhaya varmıştı ki, sonunda birbirlerinin üzerine atıldılar. Çünkü ortada hâneye tecavüz söz konusu idi. Fakat, bu manzarayı gören komşular, hemen oraya koşuştular, ikisini ayırdılar. Hâdisenin halli için Medîne-i münevverenin meşhûr âlimi Mâlik bin Enes ve diğer ulemâya (âlimleri) başvurdular. Ulemâ hâdise mahalline geldiler. Ancak, zâhire (görünene) göre burada Rebîa haklı idi. Çünkü evine tecavüz edilme durumu vardı.
Bu sırada Rebîa ( radıyallahü anh ) “Vâlinin yanına kadar gideceğiz, yoksa bunu salıvermem” diyordu. Ferrûh da aynı şeyi söylüyor. “Bu benim ailemin yanına nasıl girebilir diye” şikâyetçi oluyordu. Gürültü bir hayli çoğalmıştı. Mâlik bin Enes ( radıyallahü anh ) konuşmaya başlayınca herkes sustu. Mâlik bin Enes, “Ey pîr-i fânî (yaşlı zât) senin bu evde ne işin var. Git başka yer bul kendine” deyince, Ferrûh “Efendi, bu ev benim. Ben Ferrûh’um” dedi. Bu sırada hanımı, Ferrûh’un bu sözlerini duymuştu. Derhal, üzerine elbisesini alıp, münâsip bir şekilde dışarı çıkarak “Bu benim zevcim Ferrûh’tur. Rebîa’da, o gazâya gittikten sonra doğan oğlumdur” deyince, baba oğul, hemen birbirlerine sarılıp, ağlaştılar. Ferrûh eve girip, zevcesine: “Bu benim oğlum mu?” diye sorunca, o da “Evet” dedi. Ferrûh hanımına giderken bıraktığı dinarları sorunca o da sakladığı yerden alıp geldi. “İşte dinarlar” dedi. Bu sırada, Rebîa dışarı çıkıp, doğruca, Mescid-i Nebevî’ye (Peygamber efendimizin mescidine) gidip, her gün vermekte olduğu dersine başladı. Ders halkasında Mâlik bin Enes, Hasan bin Zeyd, el-Lehbî ve Medîne-i münevverenin ileri gelenleri de bulunuyordu. Herkes pür dikkat onu dinliyordu. Ferrûh ise, daha evde idi. Hanımı ona, “Dışarı çık, mescide doğru git” dedi. Ferrûh evden çıktı. Mescid-i Nebevî’ye varıp, namaz kıldıktan sonra, orada ders yapmakta olan topluluğu gördü. Oraya gidip, sessizce, kimseyi rahatsız etmeden, dikkat çekmeden bir yere oturuverdi. Dersi veren Rebîa idi. Fakat güzel bir elbise giymişti. Ferrûh onu bir anda tanıyamadı. Yaşı bir hayli ilerlemişti. “Bu kimdir?” diye sordu. Rebîa bin Ebî Abdurrahmân’dır dediler. Buna sevinen Ferrûh, kendi kendine, “Allahü teâlâya hamd olsun, oğlumun derecesini yüksek eylemiş” dedi. Bir müddet sonra, oradan kalkıp, eve gitti. Zevcesine “Oğlunu hiçbir âlimde görmediğim, çok iyi bir hâlde gördüm” deyince, zevcesi “İşte Allahü teâlâ bize böyle sâlih bir oğul nasîb eyledi” dedi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 259
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-3, sh. 258
3) Vefeyât-ül-a’yân cild-2, sh. 288
4) Târîh-i Bağdâd cild-8, sh. 420
5) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 157
6) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 44
7) El-A’lâm cild-3, sh. 17
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
RECÂ BİN HAYVE
Tabiînden büyük bir fakîh (İslâm, Hukuku âlimi). Doğum tarihi bilinmemektedir. 112 (m. 730) târihinde vefât etti. Künyesi, Ebû Mikdâm ve Ebû Nasr şekillerinde bildirilmiştir. Nisbeti, Filistinî’dir (Filistinli). Aynı zamanda te’sîrli ve fasîh konuşan bir va’iz idi. Halife Süleymân bin Abdülmelik, ondan kendisine mektûb yazmasını istemişti. Halife olmadan önce ve sonra Ömer bin Abdülazîz ile çok yakın dostlukları vardı. Sık sık görüşürlerdi. Süleymân bin Abdülmelik’e kendisinden sonra, Ömer bin Abdülazîz’i halife yapmasını, o tavsiye etmişti.
Recâ bin Hayve ( radıyallahü anh ) fakîhliği yanında, büyük bir hadîs âlimidir. Abdullah bin Amr bin Âs, Adiy bin Ümeyre, Übâde bin Sâmit, Abdurrahmân bin Ganemi, Muâviye, Nüvvâs bin Sem’ân, Ebüdderdâ, Ebî Sa’îd-ül-Hudrî, Ebû Ümâme, Misver bin Mahreme ve daha birçoklarından (r.anhüm ecmaîn) hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da, Adiy bin Adiy bin Ümeyre el-Kindî, İbn-i Aclân, Sevr bin Yezîd, İbn-i Avn, Zührî, Hamîd-üt-Tavîl ve başkaları (r.anhüm) hadîs-i şerîf bildirmişlerdir.
Matr el-Verrak ( radıyallahü anh ) dedi ki: “Şamlılar arasında Recâ bin Hayve’den ( radıyallahü anh ) daha üstününü görmedim.”
Ebû Üsâme ( radıyallahü anh ): “İbn-i Avn en beğendiği ve takdîr ettiği âlimleri anlatırken, Recâ bin Hayve’den de bahsederdi.”
İbn-i Avn şöyle buyururdu; “Üç kişi biliyorum ki, onların benzerini görmedim. Onlar o kadar birbirine benziyor ki, sanki bir araya gelip, birbirinden istifâde etmişler. Bunlar; Irak’ta İbn-i Sîrîn, Hicaz’da Kâsım bin Muhammed, Şam’da Recâ bin Hayve’dir (r.anhüm ecmaîn).
Übeyd bin Ebî-s-Sâib ( radıyallahü anh ) babasından bildirdi: “Recâ bin Hayve namazını o kadar ta’dil-i erkâna dikkat ederek, şartlarına uygun kılardı ki, onun namaz kılışına hayran kalırdım.”
İbn-i Sa’d ( radıyallahü anh ): “Recâ bin Hayve, hadîs ilminde sika (güvenilir), fazîletli ve ilmi çok olan bir zâttır” dedi.
Mûsâ bin Yesâr ( radıyallahü anh ) bildirdi: “Recâ bin Hayve, Adiy bin Adiy ve Mekhûl, mescidde bulunuyorlardı. O sırada birisi geldi. Mekhûl’e bir mes’ele sordu. Mekhûl ( radıyallahü anh ): “Bunu, şeyhimiz (üstadımız, hocamız), seyyidimiz (efendimiz, büyüğümüz), Recâ bin Hayve’ye sorunuz” dedi.
Recâ bin Hayve’nin ( radıyallahü anh ) rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları:
O babasından, babası da Abdullah bin Ömer’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etmiştir: “Az ilim, çok ibâdetten daha üstündür. İnsanlar iki kısımdır. Mü’min ve câhil. Mü’mine eziyet verme. Câhille komşu olma.”
Ebûdderdâ’dan bildirdi: “İlmin gidip, kaybolması; ilim ehlinin yok olmasıyla olur.”
Üsâme’den ( radıyallahü anh ) rivâyet etti: Resûlullaha ( aleyhisselâm ) geldim. “Yâ Resûlallah! Bana Cennete girmeme vesîle olacak bir amel söyler misiniz?” dedim. Resûlullah ( aleyhisselâm ), “Oruca iyi sarıl” buyurdu. İkinci defa sorduğumda yine aynı cevâbı verdiler.”
Hazreti Muâviye’den rivâyet etti: “Allahü teâlâ, hakkında hayır murâd ettiği (dilediği) kimseyi dinde fakîh yapar.”
Abdurrahmân bin Gânem’den rivâyet etti: “Kişi yalanı ve doğru olsa bile şakayı terk etmedikçe, haklı bile olsa münâkaşayı terk etmedikçe, kâmil bir îmâna ulaşamaz.”
“İlim bir hocadan öğrenmekle, hilm (yumuşaklık) sabırlı olmak çalışmakla elde edilir. Kim hayır ve iyiliği ararsa, o iyilik ona verilir. Kim şerden (kötülükten) sakınırsa, o kötülükten korunur.”
“Abdurrahmân bin Abdullah anlattı: Bir gün va’z ve nasîhat ederken, Recâ bin Hayve; Adiy bin Adiy ve Ma’n bin Münzir’e dedi ki: “Bakınız! Herhangi bir işi yapıyorsunuz diyelim. Şayet o işi yaparken Allahü teâlâya kavuşmak, içinizden geliyorsa o işe iyi sarılınız. Eğer içinizde hoşnutsuzluk ve tiksinti duyuyorsanız hemen o işi terk ediniz.”
Recâ bin Hayve buyurdu ki;
“İnsan, ölümü hatırladığı müddetçe, hasedi (kıskançlığı) terk eder.”
Birisi, Recâ bin Hayve’den ( radıyallahü anh ) ayrılırken, “Allahü teâlâ seni muhafaza etsin” dedi. Bunun üzerine Recâ bin Hayve “Ey kardeşimin oğlu, Allahü teâlâdan, îmânımı muhafaza etmesini de dile” buyurdu. “İslâm, insanı îmân ni’metiyle süsler. İnsanın; imânını, takvâsıyla; takvâsını, ilmiyle; ilmini, hilmi (sabırlılığı) ile; hilmini de rıfk (yumuşaklık) ile süslemesi ne kadar güzeldir.”
Eyyûb bin Süleymân bin Abdülmelik vefât etmişti. Cenâzenin bulunduğu yere babası Süleymân bin Abdülmelik, yanında Ömer bin Abdülazîz, Sa’îd bin Ukbe, Recâ bin Hayve olduğu halde girdi. Süleymân, oğlu Eyyûb’a bakmaya başladı. Gözleri iyice dolmuştu. Sonra “İnsana, böyle bir musîbet gelince, hislenmemesi, içinin galeyana gelip, kabarmaması mümkün değil. Böyle bir durum karşısında, insanların bir kısmı, Allahü teâlâya karşı tam bir teslimiyet gösterip, mükâfatını ondan bekleme olgunluğunu gösterir. Bir kısmı sabır ve tahammül etme gücüne sahip olur. Bunların ikisi de, sağlam ve metin kimselerdir.
Bir kısmı da vardır ki, sabır ve tahammül gösteremezler. Bunlar zaif kimselerdir.
Fakat, şu anda ben, kalbimde bir hislenme, acı bir coşma görüyorum. Eğer içime bir serinlik vermezsem, ciğerimin, üzüntü ve kederden parça parça olacağından korkuyorum” dedi. Bunun üzerine Ömer bin Abdülazîz “Ey mü’minlerin emîri! Sabretmeniz gerekir. Yoksa, ecir ve sevâbınız boşa gider. Sa’îd bin Ukbe de, ağlamaklı bir haldeydi. Sanki ağlamak için yardım ister gibi bir hâli vardı. Recâ bin Hayve ise, “Ey mü’minlerin emîri! Sizin bu derece, aşırı bir üzüntüye kapılmanıza, bir ma’nâ veremiyorum. Ortada o kadar önemli bir mes’ele yok. Bana şöyle anlattılar: Resûlullah efendimizin, ezvâc-ı mütahherasından olmakla şereflenen, Mâriye vâlidemizden ( radıyallahü anha ) İbrâhîm adında bir oğulları olmuştu.
Fakat daha küçücük iken vefât etmişti. Onun vefâtında, Resûlullah efendimizin mübârek gözlerinden yaşlar akıp “Göz ağlar, kalb üzülür. Ancak Allahü teâlânın râzı olduğunu söyleriz. Ey İbrâhîm, bizler senin için çok mahzûnuz (üzgünüz).” buyurmuşlardı. Bu sözler, karşısında, Süleymân bin Abdülmelik hıçkıra hıçkıra ağladı. O kadar ağladı ki, orada bulunanlar bir şey oldu sandılar.
Recâ bin Hayve hazretleri, bir gün Abdülmelik bin Mervân’ın yanında bulunuyordu. Orada, birisinden kötü bir şekilde bahsedildi. Abdülmelik “Vallahi! Allahü teâlâ nasîb ederse, elime geçtiğinde, ben ona yapacağımı biliyorum” dedi. Bir gün o şahsı yakalamış, ona ceza vermek üzere kalkmıştı. Bu sırada, orada bulunan Recâ bin Hayve ( radıyallahü anh ) “Ey mü’minlerin emîri! Allahü teâlâ, sana istediğin şeyi nasîb etti (Sen böyle arzu etmiştin. Allahü teâlâ da sana, istediğin gibi fırsatı verdi). Öyleyse, sen de Allahü teâlânın sevdiği bir şey olan, affı yap. Bu söz üzerine, Halife Abdülmelik bin Mervân, o şahsı hemen affetti. Ve hem de ona ihsânlarda bulundu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-3, sh. 17
2) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 118
3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-3, sh. 265
4) Hilyet-ül-evliyâ, cild-5, sh. 170
5) Vefeyât-ül-a’yân cild-2, sh. 301-303
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
RİB’Î BİN HIRAŞ ( radıyallahü anh )
Tabiînden meşhûr bir hadîs âlimi. Künyesi Ebû Meryem’dir. Doğumu bilinmemektedir. 104 (m. 722) senesinde, Ömer bin Abdülazîz’in vâliliği zamanında, vefât etti. Üç kardeş idiler. Bunlar, Rib’î, Rebî’ ve Mes’ûd’dur. Namazını Humeyd bin Abdurrahmân bin Zeyd kıldırdı. Rib’î bin Hırâş, sağlığında, Şam’a geldi. Cabiye denilen yerde Hazreti Ömer’in hutbesini dinledi.
Hazreti Ömer, Hazreti Ali, İbn-i Mes’ûd, Ebû Mûsâ, İmrân bin Husayn, Huzeyfet-ül-Yemân (r.anhüm) ve başkalarından hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Ondan da, Abdülmelik bin Umeyr, Ebû Mâlik el-Escâî, Şa’bî, Nuaym bin Ebî Hind, Mansûr bin Mu’temir, Husayn bin Abdurrahmân ve daha birçok zâtlar (r.anhüm) hadîs-i şerîf bildirmişlerdir.
Hakkında âlimlerin buyurdukları:
Iclî ( radıyallahü anh ) babasından bildirdi: “Rib’î, hadîs ilminde sika (güvenilir) bir âlimdir. Onun hiç yalan konuştuğu duyulmamıştır. Onun iki oğlu vardı. Bunlar Haccâc’a karşı geldiklerinden gizlenmişlerdi. Haccâc ise, onları arıyordu. Haccâc’a, “Onun babası hiç yalan konuşmaz. Ona bir adam gönderirseniz, çağırıp, gelir” dediler. Haccâc da, öyle yaptı. Rib’î ( radıyallahü anh ) geldi. Haccâc, ona oğullarının nerede olduğunu sordu. O da evde olduğunu söyledi. Haccâc, onun doğru konuşmasından memnun olup, her iki oğlunu da affetti.”
Haris el-Ganevî dedi ki: “Rib’î’yi yıkayan zât dedi ki: “Biz onu yıkarken gördük, yüzü gülümsüyordu.”
Rib’î bin Hirâş’ın ( radıyallahü anh ) bildirdiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları:
Huzeyfet-ül-Yemânî’den ( radıyallahü anh ) rivâyetle bildirdi: Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Sizin üzerinize öyle bir zaman gelecek ki, o vakit şu üç şeyden daha kıymetli bir şey olmayacak: Birincisi, insanın kendisi ile yalnızlığını giderebileceği samimi bir dost, ikincisi, helâl para, üçüncüsü, sünnet-i seniyye’ye yapışıp, onunla amel etmek.”
“İyiliğin hepsi sadakadır.”
Resûlullah efendimiz şöyle buyurdular: “Melekler, sizden öncekilerden birinin rûhunu karşıladılar. “Hayır nâmına bir iş yaptın mı?” diye sordular. O da “Öyle bir şeyim yok” diye cevap verdi. Onlar bu defa “Bir düşün bakalım” dediler. O zât: “Ben herkese veresiye mal verir, hizmetçilerime: Fakîr ve sıkıntıda olanlara mühlet vermelerini, zengine de müsamaha göstermelerini emrederdim” dedi. Bunun üzerine Allahü teâlâ; “O kulumu affettim” buyurur.”
“Utanmıyorsan istediğini yap.”
Hazreti Ali hutbe okurken dinledim. O şöyle diyordu: “Resûlullah ( aleyhisselâm ) buyurdu ki: “Bana iftira etmeyiniz. Çünkü kim bana iftira ederse, Cehenneme girer.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-3, sh. 236
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-3, sh. 236
3) Târîh-i Bağdâd cild-8, sh. 433
4) Hilyet-ül-evliyâ, cild-4, sh. 367
5) Vefeyât-ül-a’yân cild-2, sh. 300
6) Tabakât-ı İbn-i Sa’d cild-6, sh. 127
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
SA’D BİN İBRÂHİM EZ-ZÜHRÎ
Tabiîn devrinde Medine’de yetişen hadîs ve fıkıh âlimlerinden. Adı, Sa’d bin İbrâhîm bin Abdurrahmân bin Avf ez-Zührî’dir. Babası İbrâhîm bin Abdurrahmân olup, Cennetle müjdelenen ve kendilerine “Aşere-i mübeşşere” adı verilen on kişiden biri olan Abdurrahmân bin Avf; Sa’d bin İbrâhîm’in dedesidir. Annesi Ümmü Gülsüm bin Sa’d’dır. Ebû İshâk ve Ebû İbrâhîm künyeleri ile meşhûrdur. Eshâb-ı kiramdan ba’zıları ile görüştü. Büyük bir âlimdi. Medine kadılığı yaptı. 125 (m. 742) senesinde vefât etti.
Sa’d bin İbrâhîm, büyük bir âlimdi. Eshâb-ı kiramdan birkaçı ile görüşüp onlardan ilim aldı. Hadîs ve fıkıh ilimlerinde, zamanının en meşhûr âlimlerindendi. Hazreti Ebû Bekir’in torunu ve Medine’nin yedi büyük âliminden biri olan Kâsım bin Muhammed’in hayatta olduğu bir sırada Medine kadısı oldu.
O, Eshâb-ı kiramdan ve Tabiînin büyüklerinden babası İbrâhîm ve amcası Hamîd ve Ebû Seleme, babasının amcası oğlu Talha bin Abdullah bin Avf, Enes bin Mâlik, Abdullah bin Ca’fer, Kâsım bin Muhammed bin Ebî Bekr, Kâ’b bin Mâlik ve daha pekçok âlimden ilim alıp, onlardan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden de, oğlu İbrâhîm, kardeşi Sâlih, Abdullah bin Ca’fer el-Mahzûmî, Iyâd bin Abdullah, Yahyâ bin Sa’îd, Süfyân bin Uyeyne ve daha birçok Hicaz âlimleri, hadîs-i şerîf rivâyetinde bulunmuşlardır. Hadîs ilminde sika (güvenilir, sağlam) bir râvi olduğunu birçok âlim bildirmektedir, İbn-i Sa’d onun hakkında: “O, sika bir râvi olup, çok hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir” dedi. Sâlih bin Ahmed, babasından şöyle bildirdi: “O, sika bir râvi idi. Medine kadılığına ta’yin edildi. Çok fazîlet sahibi bir zât idi.” İbn-i Maîn de: “O, sikalığında bir şüphesi bulunmayan bir râvidir” dedi.
Fıkıh ilminde de çok büyük bir âlimdi. Medine’de bir müddet kadılık yaptı. Takvâsı, haramlardan sakınması çoktu. Mis’ar bin Kedâm babasından şöyle bildiriyor: Sa’d bin İbrâhîm’e “Medine’de en fakîh kimdir?” diye sordum. Cevâbında, “Onların en fakîhi, takvâsı en çok olandır” buyurdu. Bununla fıkıh ilminin neticesine işâret etti. Sa’îd bin Uyeyne O’nu medhederek şöyle bildiriyor: “O, kadı iken sahip olduğu takvâyı, bu vazîfeden ayrıldıktan sonra da, daha fazlası ile devam ettirdi.” Sa’d bin İbrâhîm, çok ibâdet ederdi. Devamlı Kur’ân-ı kerîm okur, namaz kılardı. Her zaman oruçlu idi. Ahmed bin Hanbel, onun kırk sene aralıksız her gün (bayram günleri hariç) oruç tuttuğunu haber verdi. Oğlu Ya’kub diyor ki: “Babam, her oturduğunda mutlaka, Kur’ân-ı kerîm okurdu. Ramazân-ı şerîfte çok kerre beni göndererek fakîrleri çağırtır, onlarla beraber iftar ederdi.”
Rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları şunlardır:
Abdullah bin Ca’fer bin Ebî Tâlib’in “Resûlullah efendimizin, orucu hurma ile açtıklarını gördüm” dediğini haber verdi. “Kureyş’ten olan imamlar (emirler) hüküm verdikleri zaman adâletten ayrılmazlar, söz verdikleri zaman sözünde dururlar, kendilerine merhamet edilmesini isteyenlere merhamet ederler. Kim onların yaptığı bu şeyleri yapmazsa, Allahü teâlânın melekleri ve bütün insanların la’neti onların üzerine olur. Allahü teâlâ onların hiçbir amelini kabûl etmez.” Sa’d bin Ebî Vakkâs ( radıyallahü anh ) şöyle anlatıyor: “Uhud harbinde Peygamber efendimizin sağında ve solunda duran beyaz elbiseli iki kişi gördüm. Onları, bu günden önce ve sonra hiç görmedim.”
Resûlullah efendimiz “Ana ve babaya sövmek, büyük günahlardandır,” buyurduğunda, Eshâb-ı kiram, “Yâ Resûlallah! Hiç insan ana ve babasına söver mi?” dediklerinde, buyurdu ki: “Evet, birisinin babasına veya anasına söverse, o da onun anasına veya babasına söver.”
“Bir kimse, dinde olmayan birşey meydana çıkarırsa, bu şey red olunur.”
Yine şöyle anlatıyor: Kadisiyye Harbinde, iki eli ve iki ayağı kesilmiş, debelenip duran bir adama uğradılar. O vaziyette iken bile Kur’ân-ı kerîm’den “Nebîler, sıddîklar, şehîdler ve sâlihlerden ve Allahın kendilerine ikram ve ihsânda bulunduğu kimselerle beraber oldular. Onlar ne güzel arkadaşlardır!” âyet-i kerîmesini okuyordu. Birisi ona, “Sen kimsin, Ey Allah’ın kulu!” dedi. “Ensârdan (Medîneli Müslümanlardan) birisiyim” diye cevap verdi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tehzîb-üt-tehzîb cild-3, sh. 453
2) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 169
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
SA’ÎD BİN ABDÜLAZÎZ
Tabiînden büyük bir hadîs âlimi. Ebû Muhammed ve Ebû Abdülazîz künyelerinin olduğu rivâyet edilmiştir. 90 (m. 708) senesinde doğup, 167 (m. 783) târihinde vefât ettiği söylenir. İbn-i Âmir ve Yezîd bin Mâlik’in huzûrunda Kur’ân-ı kerîm okudu. Abdülazîz bin Suheyb, Zührî, Rebîa bin Yezîd ed-Dımeşkî, İsmail bin Ubeydullah bin Eb-il-Muhâcir, Bilâl bin Sa’d, Süleymân bin Mûsâ ve daha başka bir çok âlimden (r.aleyhim) hadîs-i şerîf rivâyet etmişdir. Ondan da, Süfyân-ı Sevrî, Şû’be, İbn-i Mübârek, Haccâc bin Muhammed, Yezîd bin Yahyâ bin Ubeyd ed-Dımeşkî gibi âlimler (r.aleyhim) hadîs-i şerîf rivâyet edip, ilim öğrenmişlerdir. Sahîh-i Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesâî ve İbn-i Mâce’nin süneninde rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler mevcûttur.
Âlimlerin hakkında buyurdukları: Ahmed bin Hanbel: “Şam’da, kendi zamanında hadîs-i şerîf bakımından en sıhhatli ve i’timâd edilir, Sa’îd bin Abdülazîz idi.”
Yahyâ İbn-i Maîn, Ebû Hatim, Iclî ve Nesâî, onun hadîs-i şerîf ilminde sika (güvenilir) bir âlim olduğunu söylemişlerdir.
Mervân bin Muhammed: “Sa’îd bin Abdülazîz’in ilmi, kalbinde iyice yerleşmiş idi.”
Ebû Ca’fer el-Âmirî: “O, Enes bin Mâlik’i gördü. Allahü teâlâ ve Resûlünün emirlerine çok bağlı idi. Vera’sı (şüphelilerden sakınması) çok olup, Şamlıların müftîsi idi.”
İbn-i Hibbân: “O, Şamlıların âbidlerinden (çok ibâdet eden) ve fakîhlerinden (fıkıh ilmi âlimlerinden) olup, yaptığı hadîs-i şerîf rivâyetlerinde, sağlam bir zât idi.”
Ebû Nasr el-Ferâdisî: “Sa’îd bin Abdülazîz’in gözyaşlarının, namazda, hasır üzerine aktığını anlatırlardı. Bunu çok işitirdim.”
Mervân bin Muhammed, Sa’îd hazretlerinden nakletti: “Kıldığım hiçbir namaz yoktur ki, onda, Cehennemi gözümün önüne getirmiş olmıyayım.”
Ebû Müshir: Bana Sa’îd bin Abdülazîz kâfi geliyor. Başka birisine ihtiyâç duymuyorum. Ben onun şöyle dediğini duyardım: “Fazîlet ve kemâl (olgunluk) sahibi insanın ba’zı husûsiyetleri vardır. Böyle bir kimse fazla konuşmaz. Ancak, kendi varlığı ve kâinatın çok yüksek san’at inceliği ve yapısını düşünerek Allahü teâlânın yüceliği ve pek yüksek olan azameti (büyüklüğü) karşısında hayran kalmaktan kendini alamaz. Yine Allahü teâlânın her gün üzerimize yağan ni’met yağmurlarının idrâkinde ve farkında olarak, O’na şükür vazîfesini nasıl yapacağını bilemez. Konuştuğu zaman ne konuşacağını, sözünün nereye varacağını, neticede dünyâsı ve âhıreti için nasıl bir fâide sağlıyacağını bilir, öyle konuşurdu. Eğer, hayır konuşacaksa konuşur, yoksa konuşmazdı.”
Sa’îd bin Abdülazîz’e bir suâl sorulduğu zaman, “Lâ havle velâ kuvvete illâ billah-il-âliyyil azîm” okuduktan sonra, bilirse, cevâb olarak bildiğim bu, fakat hatâ etmiş de olabilirim, derdi.
Muhammed bin Mübârek es-Sûrî: “Sa’îd bin Abdülazîz, cemâatle namaz kılmaya çok ehemmiyet verirdi. Cemâatle bir namazı kaçırınca ağlardı” demişlerdir.
Rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden ba’zıları:
Süleymân bin Musa’dan rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: “Allah yolunda iken insanın üzerine gelen toz, kıyâmet gününde yüzlerin parlaklığı ve güzelliğidir.”
İsmail bin Ubeydullah’dan rivâyet etti. Resûlullah efendimiz buyurdular ki: “Dikkat ediniz! Size İsrâiloğullarından iki kişinin durumundan bahsedeyim. Birisi, İsrâiloğullarının, aralarında din, ilim ve ahlâk bakımından en üstün bildikleri. Diğeri, nefsi hakkında çok aşırı davranıp, arkadaşının yanında, Allahü teâlânın kendisini asla, af etmiyeceğini söyleyen ve Allahü teâlânın “Sen, benim, merhamet edenlerin en merhametlisi olduğumu, rahmetimin gazâbımı geçtiğini bilmedin mi?” diye buyurduğu kimsedir. Allahü teâlâ, birincisi hakkında “Buna rahmetimi vâcib kıldım, ikincisi hakkında ise “Buna azâbımı vâcib kıldım” buyurdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Hiyet-ül-evliyâ cild-8, sh. 274
2) Tehzîb-üt-tehzîp cild-4, sh. 59
3) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 128; cild-5, sh. 281
4) Mîzân-ül-i’tidâl cild-2, sh. 149
5) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 219
.İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ
SA’ÎD BİN EBÎ ARÛBE
Tanınmış bir hadîs hafızı. Künyesi, Ebü’n-Nadr olup. Adiy kabilesinin âzâdlısıdır. Doğum târihi bilinmemektedir. 156 (m. 773) târihinde vefât etti. Babasının ismi, Mihrân’dır. Zamanının en büyük hadîs âlimi idi. Katâde, Nadr bin Enes, Hasen-i Basrî, Abdullah bin Feyrûz, Âmir el-Ahvel, Ya’lâ bin Hâkim ve daha birçok âlimden (r.anhüm) hadîs-i şerîf rivâyet etti. Kendisinden de, A’meş hocalarından biridir.) Hâlid bin Haris, Yezîd bin Zeri, Muhammed bin Ebî Adiy, Yahyâ el-Kettân, Bişr bin Mufaddal ve daha başkaları hadîs-i şerîf bildirdiler. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler Kütüb-i sitte’nin (meşhûr altı hadîs-i şerîf kitabı) hepsinde vardır.
Yahyâ el-Kettân ( radıyallahü anh ), “Şu’be veya Hişâm yahut İbn-i Ebî Arûbe’den birşey işittiğim zaman, daha başkalarından da duyma ihtiyâcını hissetmem. Çünkü, onlar, hadîs ilminde güvenilir ve itimâd edilir âlimlerdir” demektedir.
Ahmed bin Hanbel ( radıyallahü anh ): “Sa’îd bin Ebî Arûbe’nin hiçbir kitabı yoktu. Devamlı ezberlerinde muhafaza ederdi” der.
İbn-i Maîn ve Ebû Zür’a, onun için “O, sika (güvenilir) ve itimâd edilir bir âlimdir” derler.
Ebû Avâne: “Bu zamanda, hadîs-i şerîf ilminde ondan daha üstünü yoktur” dedi. Hadîs âlimleri ondan sika (sağlam güvenilir) âlimlerin rivâyet ettiklerini kabûl etmişlerdir.
Sa’îd bin Ebî Arûbe’nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden ba’zıları:
“Peygamber efendimiz sıkıntı ânında, “Lâ ilahe illallahülazîm-ul-halîm. Lâ ilahe illallahü Rabb-ül-arşilazîm. Lâ ilahe illallahü Rabbüssemâvâti ve Rabb-ül-ardı ve Rabb-ül-arşil kerîm) diye duâ ederdi.
“Cennete muttali oldum, ekseri ehlinin fakîrler (şükreden) olduğunu gördüm. Cehenneme muttali oldum ve ekserisinin kadınlar olduğunu gördüm.”
“Kıyâmet gününde kâfire: “Ne dersin? Senin yer dolusu altının olsa, bunları fidye verir miydin?” diye sorulacak, kâfir “Evet” cevâbını verecek. Bunun üzerine kendisine “Yalan söyledin, senden bundan daha kolayı istenmişti.” buyurulacaktır.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-A’lâm cild-3, sh. 98
2) Tehzîb-üt-tehzîb cild-4, sh. 63
3) Tehzîb-ül-esmâ ve’l-luga cild-1, sh. 221
4) Tezkiret-ül-huffâz cild-1, sh. 177
5) El-Menhel-ül-azb-ül-mevrûd cild-1, sh. 69
.
|
| Bugün 276 ziyaretçi (686 klik) kişi burdaydı! |
|
 |
|
|
