“Dualarımızı okuduk, ayrılacağız. Adnan Bey kımıldamıyor. Öylece kaldı, âdeta murakabeye daldı. Nihayet silkinip kendine geldi. Dışarı çıkarken yanına yaklaştım ve sordum:

-Beyefendi, bir murakabeye daldınız, merak ettim, o esnada ne düşündünüz?

Kolumdan tutup bir kenara çekti ve şu cevabı verdi:

-Sebati, mezarını ziyaret ettiğimiz şahsiyet, bizim memleketimiz dahil bütün İslam ülkelerinde ebedî olabilecek bir nizam kurmuştur. Osmanlı İmparatorluğu yıkıldıktan sonra bu nizam da yıkılmış, darmadağın olmuştur. Şimdiki İslam ülkelerinin vaziyetini görüyorsun. Bu nizamın başka esaslar dahilinde yeniden kurulması, sulh ve sükûnun avdet etmesi lâzımdır. Biz de buraya bunun için geldik.”

Yıl 1955’dir, yer Bağdat. Başvekil Adnan Menderes İmam-ı Azam hazretlerinin sandukasının başında donup kalıyor, sebebi sorulunca İslam dünyasında Osmanlı’dan sonra tarumar olan nizamın yeniden tesisini bu ulu âlimin kabri başında hatırladığı için dalıp gittiği cevabını veriyor. Aktaran DP vekillerinden Sebati Ataman’dır.

Yukarıdaki bilgiyi birkaç kanaldan teyid etmiş, hatta rahmetli Aydın Menderes’e 9 Haziran 2009 tarihli telefon görüşmemizde doğrulatmış, bunu da o tarihte yazmıştım. Tarihçilerin titizliği bir namus borcudur zira.

Şimdi merhum Menderes’in İslam birliği fikrinde olduğunu ve bu bakımdan Necmettin Erbakan hocayla aynı paralelde düşündüğünü ama aşağıdaki alıntıda belirtileceği üzere altında bulunduğu askerî baskı sebebiyle bunu tahakkuk ettirecek adımları atma imkânını bulamadığını tamamen bağımsız bir kaynaktan doğrulayabilecek durumdayız.

Nereden mi? Anlatayım.

Dün sevgili ağabeyim rahmetli İsmet Uçma’nın çocukları Hüseyin Bey ve Şehadet Hanım ziyaretime geldi ve hep yaptıkları gibi babalarının irfan dünyamıza diktiği bir fidan olan İşaret Yayınları’ndan bir demet kitap saçtılar masama. İçlerinden en dikkatimi çeken, Muhammed Esed’in Kalbin Yuvasına Dönüşü oldu.

Muhammed Esed daha çok Kur’an Mesajı adlı meali ve Mekke’ye Giden Yol adlı hatıraları ile tanınan, Yahudi iken Müslüman olup Pakistan devletinin kuruluşunda rol oynayan ve bu sırada geliştirilen Müslüman Milletler Birliği projesini İslam ülkelerine anlatmakla resmen görevlendirilen ilginç bir kişilik (hatta Pakistan’ın ilk pasaportu bu görev vesilesiyle onun namına çıkarılmış).

Yıl 1951’dir. Mekke, Medine, Kahire, Şam, Bağdat derken İstanbul’a gelir. Bu eski imparatorluk başkentinde 2 gün geçirdikten sonra Ankara’ya yollanır. Yetkililerle görüşecektir ama pek ümitvar değildir:

“Türk Hükümeti’ni önerimi nazar-ı itibara almaya ikna etmenin kolay olmayacağını biliyordum” der ve şöyle devam eder sözlerine:

“Mustafa Kemal’in vefatının üzerinden 15 yıldan fazla bir zaman geçmesine rağmen, gölgesi hâlâ bütün ağırlığıyla Türkiye’nin üzerindeydi. İktidarda sivil bir hükümetin olduğu doğruydu, ancak bütün gerçek kuvvet hâlâ kendilerini Atatürk’ün reformlarının (inkılaplarının) tek gerçek mirasçıları olarak gören generallerin ellerindeydi.”

Bundan sonra inkılapları kısaca değerlendiren Esed, Ankara’ya varışının ertesi günü Cuma namazına gidip de sokaklara kadar taşan cemaatle omuz omuza namaza durunca inkılapların hedefine ulaşamadığını, halkın Müslüman kalmaya devam ettiğini gözlemleyerek rahatlar.

Ardından Cumhurbaşkanı Bayar ve Başbakan Menderes ile görüşmesinde kahvelerini yudumlarken kalabalık nüfusundan, askerî gücünden, en önemlisi de “İslam’ın arslanları” olarak yüzyıllarca süren tarihlerinden dolayı Pakistan tarafından projelendirilen Müslüman Milletler Birliği planında Türkiye’nin elbette çok belirleyici bir rol oynaması gerektiğini açıklar.

Pakistan’ın çabalarını onaylayan Menderes şu açıklamayı yapar ki girişteki hatırayı tamamlayan sözleri bunlardır:

“Pakistan’dan gerçekten beklentilerimiz var.Allah’tan dileğim şudur ki, dünyanın her tarafında Müslümanların uyanışına ülkenizin öncü olmasını sağlasın.”

Asıl Menderes’in bundan sonra söyledikleri önemlidir ki yazarımız özetlemiş:

“Aynı zamanda, kendilerinin çok yavaş ve temkinli bir şekilde ilerleyeceklerini, çünkü Kemal Atatürk’ün baskın mirasının ülkede, özellikle şehirlerde hâlâ çok güçlü olduğunu ve İslâm üzerinde güçlü bir şekilde vurgu yapılmasının şu anda gücü ellerinde tutanlar üzerinde şiddetli bir tepkiye sebep olabileceğini açıkça ifade ettiler.” (s. 181)

İşte o şiddeti hesaplanmamış tepkidir ki, diyor Muhammed Esed bu sözleri söyleyen kişiyi darağacına gönderdi. Menderes’in o kadar korktuğu başına gelmişti velhasıl.

Şimdi lütfen dönün ve ilk paragrafı tekrar okuyun.

Tarihin derinlerde akan suyu budur dostlar. Menderes’i, Erbakan’a, Erbakan’ı da Erdoğan’a bağlayan devam zincirini derinlerde aramak lazımdır.

Bizi de dün gece İsrail konsolosluğunun önüne atan hastane katliamı dönüm noktası olacak. Eli kanlı İsrail istediği kadar ‘Ben yapmadım, Hamas yaptı’ desin Hamas’ın, elinde bu derece güçlü bir silah olsa şimdiye kadar kendisini korumak için neden kullanmadığı ve ikincisini neden atmadığı sorusu cevapsız kalmaya mahkûmdur. 

Bilmek gerekir ki, bu, bugünkü mesele değil. 2000’li yılların başlarında açıklanmıştı İsrail’in Gazze’yi temizleme planı. 

Bu “temizleme” fikri aslında Nazilerin Ari olmayan ırkları topraklarından “temizleme” (cleansing) fikrinin bir uzantısı olarak Siyonizme, dolayısıyla Haganah, İrgun ve Stern adlı üç terörist çetesine, oradan da İsrail devlet aklına sirayet etmiş bir hastalıktır ve bu bağ Yahudi olan ve olmayan araştırmacılarca defalarca ortaya konulmuştur.

Gazze’nin temizlenmesi fikrinin kökeninde bütün Filistin topraklarının temizlenmesi yatmaktadır; bunun için de demeçlerden öte 1947 yılında Siyonist çeteler tarafından düzenlenen saldırıların temel amacını ortaya koyan D Planı vardır.

Nedir D veya Dalet Planı?

Haganah örgütünün daha İsrail kurulmadan 13 ay önce geliştirdiği ve 2 ay önce yürürlüğe koyduğu bir plandı. 

1) Sivil halka karşı devamlı havan ve roket bombardımanı yap, 

2) Psikolojik baskı yoluyla radyodan Arapça tehditler savurarak Arapların bulundukları topraktan kaçmasını sağla. 

Sonuç: 700 binden fazla Filistinli sınırdışı edilmiş ve 500 Arap köyü yok edilmiştir. Ilan Pappe adlı Yahudi tarihçi bunu “etnik temizlik” sayar.

Henüz İsrail devletinin kuruluşu ilan edilmeden 1 ay önce Siyonist terörün en çarpıcı sahnelerinden biri Deyr Yasin köyünde yaşanmıştı. Şimdi sizi bu köyün başına gelenleri Yahudi bilim adamı Albert Einstein, Lübnanlı Müslüman Mustafa Tahhan ve Prof. Fahir Armaoğlu’nun kalemlerinden okumaya davet ediyorum. Bu tür çapraz okumalar asansör gibi malumatımızı bilgi katına çekecektir.

Önce Einstein ve arkadaşlarının 4 Aralık 1948’de New York Times’da yazdıkları:

“Ana yollardan uzak ve Yahudi topraklarıyla çevrili olan bu köy savaşa katılmamıştır, hatta köyü kendi üsleri olarak kullanmak isteyen Araplara bile karşı koymuştur. 9 Nisan’da terörist gruplar çatışmada hiçbir askerî hedefi olmayan bu barış yanlısı köye saldırmış, köyde yaşayanların çoğunu öldürmüş -240 erkek, kadın ve çocuk- ve bazılarını Kudüs sokaklarında dolaştırmak üzere esir almışlardır. Yahudi topluluğundan pek çok kişi yapılanların karşısında dehşete düşmüş olup Yahudi Ajansı, eski Ürdün Kralı Abdullah’a bir özür telgrafı çekmiştir. Ne var ki teröristler yaptıklarından utanacakları yerde, katliamdan gurur duyarak bunu halka duyurmuş ve o an ülkede olan tüm yabancı basını ceset yığınlarını ve Deyr Yasin’deki genel hasarı görmek için davet etmiştir.”

Şimdi Mustafa Tahhan’ın Filistin’e Büyük Komplo (1995) adlı kitabına eğilelim:

“Deyr Yasin Kudüs’e yakın bir köydü. Yahudi mıntıkasında küçük bir adaya benzerdi. Halkı, köylerinin Yahudilerle savaş yapmayacağına dair bir anlaşmaya varmıştı. Bir gece Yahudiler köyde bulunan bütün gençleri, çocukları, kadınları ve yaşlıları kıtır kıtır doğradılar. 250’den fazla insanı katletmiş ve kadınların karınlarını deşmek dahil korkunç bir şekilde gözlerini oymuşlar, kulak, burun, el, ayak gibi organlarını kesmişlerdi. (Amaçları) Filistinlilerin gönlüne korku salıp yurtlarını yuvalarını terk ettirerek hicrete zorlamaktı.” (s. 255)

İki tarafın görüşünü aldıktan sonra aynı katliamı bu defa siyasi tarih uzmanı Fahir Armaoğlu’nun Filistin Meselesi ve Arap-İsrail Savaşları (2017) adlı kitabından okuyoruz:

“İrgun ve Stern teröristleri 9 Nisan gecesi, Kudüs yakınlarındaki Deyr Yasin köyüne saldırdılar. Köyü ele geçiren İrgun ve Stern kuvvetleri, hamile kadınların ve çocukların da dahil olduğu 250 kadar Arap köylüsünü önce sokaklarda dolaştırdıktan sonra, hepsini kurşunlamışlardır. Arap Yüksek Komitesi ise, daha sonra köye girdiğinde, 250 ölü bulduklarını ve 100-200 kişinin de kayıp olduğunu bildirmiştir.” (s. 97)

Bugün Gazze ve Batı Yaka’da uygulanmakta olan büyük etnik temizliğin ilk korkunç adımıydı Deyr Yasin katliamı. Gözümün önünde yaşanan Gazze mezbahası Deyr Yasin’in devamıdır.

Filistin sorunu yoktur, Siyonizm sorunu vardır. Daha genelde İsrail sorunu vardır. Çünkü sorun çıkartan taraf Filistin değil. Filistinliler kendi topraklarında yaşarken yabancı bir halk geldi ve ülkeyi işgal etti. Filistinliler kendi topraklarında özgürce yaşamak istiyor; o kadar. 

Hakikatbîn İsrailli tarihçi Ilan Pappe İsrail’de yaşama hakkı verilmediği için Avrupa’ya gitmek zorunda kaldı. Pappe İsrail için işgal devleti terimin dahi yetersiz olduğunu söylüyor, çünkü işgal geçici bir durumdur. Hâlbuki İsrail’de bir sömürge faaliyeti yürütüldüğünü, uzun vadeli olarak burada hiçbir Filistinlinin yaşayamayacağı bir ortamın oluşturulmasının amaçladığını ifade ediyordu.

İsrail’de okullarda öğrettikleri şey, son Filistinli buralardan gidene veya öldürülene kadar mücadeleye devam edileceği ve büyük İsrail’in kurulacağı idealidir. İsrail’in etrafındaki ülkelerin nasıl birer birer diz çöktürüldüğüne bakarsanız bu idealin gerçekleşme yolunda olduğunu görürsünüz. 

11 Aralık 1917 günü Kudüs tarihi için önemlidir. Hatta Kudüs için kıyametin koptuğu gündür, diyebiliriz. 9 Aralık’ta Kudüs teslim olmuştu. 11 Aralık’ta ise General  Allenby, Kudüs’ün ele geçirildiğini ve sıkıyönetim başlatıldığını ilan etmişti. Filistin topraklarında aradan geçen 106 yıl içinde o tarihte %10 olan Yahudi nüfusu halen çoğunluğa geçmiş durumda. O zaman ülkede %90 nüfusa sahip olan Filistinliler ise bugün azınlık durumunda olsalar iyi, azınlık haklarından dahi yararlanamamakta. Özetle bugün Filistin topraklarında yaşanan durum tarihte benzeri görülmemiş bir etnik temizliğe dönüşmüş durumda.

Yüz yıl önceki garabeti bize en iyi formüle eden kişi, yazar Arthur Koestler’dir. Bir kitabında şunu der: “Bir millet ikinci millete üçüncü bir milletin toprağını vadetti; fakat bu üçüncü milletin de bir devleti vardı.”  1. millet kim? İngilizler. 2. millet kim? Yahudiler. 3. millet kim? Filistinliler. İngilizler, Yahudilere Filistinlilerin toprağını vadetmişti. Bu topraklar da 1917 yılının 9 Kasım’ına kadar Filistinlilerin değil, Osmanlınındı. 

İngilizler diyor ki Yahudilere: ‘İşgalime yardım ederseniz size oradan toprak vadediyorum.’ Bunu neden söylemek ihtiyacını duydu? Çünkü İngilizler zor durumdaydı, Çanakkale’yi geçemeyip savaş uzadığı için ekonomik vaziyetleri iyi değildi. Kutül Amare zaferini 1916 yılında kazanmıştık. 1917 Martında 1. Gazze, Nisan sonlarında  2. Gazze muharebesini kazandık. Mücadeleye devam ediyorduk. Gelgelelim 3. Gazze muharebesi öncesinde Balfour Deklarasyonu geldi. Bu neye sebep oldu? Yahudi bankerler ve istihbaratçıların siyasi çevrelerine mesaj verildi. Denildi ki; ‘Bize destek olun. Gelin size toprak vadedelim. Burayı alırsak size bir vatan vereceğiz, siz de bize kesenin ağzını açın.’ İstihbarat desteği sağlayın da denildi. Nitekim birçok yerli Yahudi istihbarat ajanları ile işbirliği etti.

Balfour Deklarasyonu tam manasıyla bir alçaklık vesikasıdır. Sahip olmadığı bir ülkenin toprağını bir başka halka vaat ediyor ve şöyle bir açıklama yapıyor; ‘Yahudi olmayanların da hakkı korunacaktır.’ Bu cümleden şunu anlıyorsunuz; sanki Yahudiler Filistin’in çok büyük bir kesimini oluşturuyor, Yahudi olmayanlar da azınlık. Oysa Yahudi olmayanlar Filistin’in %90’ıydı. %90’ın hakkı korunacaktır gibi yuvarlak bir ifade kullanıyor; ancak Filistinlilerin hakkı asla korunmadı. 

Yahudi sorunu, İslam’ın sorunu değildir. İslam Yahudilere yeryüzünde yaşadıkları en rahat asırları sağlayan din olduğu halde Avrupa’nın çıkardığı Yahudi sorunu’nun faturasını neden Müslümanlar ödüyor? Fırınlarda Yahudileri kızartan Müslümanlar değildi, Almanlardı. Gaz odalarını kuran Almanlardı. Bizim topraklarımızda böyle bir katliam asla yaşanmadı. İslam devletleri onlara en rahat yaşayacakları ortamı sağlamasına rağmen neden Filistinliler ve Müslümanlar Avrupa’nın Yahudi katliamlarının bedelini ödüyor? 

Avrupa kendi mezaliminin bedelini ne zamana kadar İslam alemine ödetecek? Asıl mesele budur.

Arşivleri ayıklanmış, hatıratları sansürlenmiş, günlük gazeteleri kaybedilmiş, tarihçileri anayasa ve kanunlarla kısıtlanmış bir ülkede tarih diye bir bilim dalı olduğuna inanmak kadar tuhaflık olamaz.

TC’nin ikinci Başbakanı Fethi Okyar’ın hatıratının sansürlenmiş ve Gazi’nin kurdurduğu Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın yayın organı olan Yarın gazetesinin 1 Temmuz-31 Aralık 1930 tarihli nüshalarının İstanbul Üniversitesi arşivinden bir el tarafından çalınmış olması hadisenin dehşetini ortaya koyan vakalardan sadece biridir. Neyse ki kayıp nüshaları Bekir Berat Özipek kardeşimin himmetiyle buldum da gerçeğin bir kısmını görebildim.

Öte yandan Fethi Bey’in halen İş Bankası tarafından neşri devam eden Serbest Fırka hatıratının ne kadar sansürlü olduğu elime geçen orijinal Osmanlıca nüshayla mukayese edince ortaya çıktı. Şapka düştü, kel göründü anlayacağınız. Cemal Kutay’ın da, oğlu Osman Okyar’ın da sansürleyerek yayınladığı hatıratlar tam olarak bilinmeden döneme dair bilgilerimiz hava cıvadan öteye geçmeyecektir.

Fethi Beyin orijinal hatıratında geçen ve 23 Ağustos 1930 tarihli Yarın gazetesinde çıkan -ama diğer iki hatıratta yer almayan- zehir zemberek söyleşisini muhtemelen ilk kez burada okuyacak ve Cumhuriyetin ilk 7 yılındaki icraatı yerden yere vuran Fethi Bey’in hatıratının neden sansürlendiğini de bu vesileyle anlamış olacaksınız.

Fethi bey bendeki hatıra notlarında “Yarın’da beyanatım” diye o sansürlü söyleşiyi şöyle naklediyor (mecburen sadeleştiriyorum bazı yerlerini): 

“Benim iddiam şudur: İktidarda bulunan hükümetin (CHP’nin) mali ve iktisadi sahada takip ettiği yanlış siyaset, bugünkü sıkıntılı vaziyeti doğurmuştur. Yani hükümetin 7 seneden beri attığı her adım, memleketi merhale merhale iktisadi bir çıkmaza sokmuştur. Ebediyen iktisadi bir çıkmaz içinde bocalayıp kalamayız. Bugünkü sıkıntılı vaziyetten bizi kurtaracak çareleri aramak ve bulmak lazımdır. 

SCF’nin hedeflediği en büyük emel işte budur. Bir memleket iktisadi sahada istikrarlı bir varlık gösterirse, umumî servetini her an bir parça daha artırırsa, camiayı teşkil eden fertlerin hayat seviyesini yükseltebilirse ve bilhassa ortalama hayat seviyesi refaha ne kadar çok yaklaştırabilirse, ancak o zaman istiklâl ve hürriyetin nimetlerine layık olur ve ancak o zamandır ki istiklal ve hürriyet nimetlerinin zevklerini alıp tadabilir. 

Vergi sistemi berbattır. Hükûmet halkı hiç düşünmüyor. Köylüyü, çiftçiyi atıl bir hale getiren yüksek vergiler, şehirlerde daha garip tezahürler gösteriyor. Boş arsalardan, kiraya verilmeyen evlerden bile vergi alınıyor. Yani hükûmet halkın sermayesine el uzatıyor. Bunun neticeleri göz önündedir. Arsa sahipleri yok yere vergi vermemek için yok pahasına mülkiyet haklarından feragat ediyorlar. Ve boş kalan evler birer birer yıkılıyor. Halkı hapsederek vergi toplamak bir marifet midir? 

SCF Cumhuriyetin inkişaf ve takviyesini hedefleyen teşekküldür. Programımız bu gayeyi göz önünde canlandırıyor. Böyle bir endişe ile ortaya atılan siyasî bir parti elbette ki teşkilat yapacak ve bu teşkilatı adım adım genişletecek, tevsi edecektir. Memleketin her tarafında, geniş halk kitleleri arasında kök salacağız. Parti her gün biraz daha kuvvetlenecek ve temel sağlamlaşacaktır. Reis-i Cumhur hazretleri bana yazdığı mektupta bu partiyi Cumhuriyetin esaslarından addediyor. Partimiz hakkında hiçbir suretle tereddüt edilemez.

Memleketime hizmet etmek isterim ve muhakkak ki hizmet edeceğim. Tuttuğu yolla memleketi bugünkü vaziyete ulaştıranlar 7 uzun seneyi az bulurlar ve çok sakat ve yanlış düşünenleri için daha 5 sene müddet umarlarken, ben elbette ki iktidara gelmek hususundaki azmimizi kuvvetle ve ısrarla ileriye sürerim ve elbette ki iktidara geleceğiz. Müspet esaslar üzerinde yürüyen bir siyasî teşekkülün böyle bir gayeyi hedeflemesi kadar yeryüzünde meşru ne vardır? Evet, iktidar mevkiine geçeceğiz. İlk fırsatta ve en kısa zamanda...”

Bilin ki 1930 Ağustos’unda dile getirilen bu sere ve tehlikeli ama yüzde yüz haklı sözler yüzünden kapattırılacaktır SCF. Bilin ki 3 aylık ömrüyle CHP için tehlike çanlarını çaldırmayı başaran bu küçük partinin bütün suçu, iktidara geleceğiz demesidir. Ülkeyi kendisine fetih hakkı olarak verilmiş gören CHP için bundan büyük suç olur muydu? 

Sağcısı, solcusu, hümanisti, hatta sözde muhafazakârı arasında bir Kaplumbağa Terbiyecisi ressamı Osman Hamdi muhabbetidir gidiyor. Efendim müzeciliğimizin piridir, ilk büyük ressamımızdır, batıya açılan penceremizdir, ha bir de eski eserlerin yurt dışına kaçırılmaması için ilk nizamnameyi çıkararak kazılarda çıkan eserlerin bizde kalmasını sağlamıştır, falan filan.      

Ressam ama batılının hoşuna gidebilecek resimler yapmış.

Ateist ama yazmıyorsunuz (torunu Edhem Eldem dışında).

Kendisini müzenin başına getiren velinimeti Sultan 2. Abdülhamid’i Amerikalılara -haşa huzurdan- “hayvan” diye çekiştirdiğini neden söylemiyorsunuz?

Yazmadıkları bir yanı da camide mihrabın önüne koyduğu rahleye dekolteli bir Ermeni kadını oturtup ayaklarının altına diğer kutsal kitaplarla birlikte Kur’an-ı Kerim’i de atmak suretiyle çizdiği “Yaratılış” isimli dehşet verici tablodur. (Vaktiyle hakkında yazmıştım: Yeni Şafak, 23 Nisan 2017 https://www.yenisafak.com/yazarlar/mustafa-armagan/kurani-ayak-altinda-cigneten-ressami-taniyor-muyuz-2037484 ) 

Peki, hakikaten sanıldığı gibi arkeolojik eserlerimizin kaçırılmasına mani olmuş mu?

Arkeoloji çevrelerine hakim olan yaklaşım, Osmanlı padişahlarının eski eserlerin Avrupa’ya kaçırılmasına göz yumdukları ama Osman Hamdi’nin 1884 yılında nizamname çıkararak bunu önlediği şeklindedir. Oysa Koç’ların Pera Müzesi tarafından 2011 yılında yayınlanan Osman Hamdi Bey ve Amerikalılar adlı kitapta eski eserlerin Amerika’ya kaçırılmasına göz yumduğuna, hatta kaçırılmasına gayret ettiğine dair deliller bulunur.

Öte yandan; arkeolog Yaşar Yılmaz’ın Anadolu’nun Gözyaşları (2015) ve Osman Hamdi Bey’in Öteki Yüzü (2023) adlı kitapları arkeolojik eserlerimizi yurt dışına kaçırmak isteyen yabancıların Sultan ve Sadrazamdan çok Osman Hamdi ile aralarını hoş tuttuklarını, başta Milet, Bergama ve Assos’tan çıkanlar olmak üzere birçok kültürel varlığımızı yurt dışına ‘müzeciliğimizin kurucusu’nun zamanında kaçırdıklarını gözler önüne sermektedir. 

Yaşar Yılmaz’ın tespitine göre; Osman Hamdi Bey eski eserlerin yurt dışına kaçırılmasına göz yummakla kalmamış, Beyrut’taki Danimarka Konsolosu’nu bizzat ziyaret ederek kendilerine Maraş yakınlarındaki bir Hitit ören yerini kazma izni vermeyi teklif etmişti. 

Öte yandan; Batılılara şirin gözükmek maksadıyla yaptığı oryantalist tablolardan birini Pennsylvania Üniversitesi sırf onu tavlamak için hak etmediği kadar yüksek bir fiyata satın almış, Osman Hamdi de bu itibarlı ödüle son derece değerli çivi yazılı tabletlerden seçme bir koleksiyon hediye ederek karşılık vermiştir!

İşte bir mektubunda ABD’li John Henry Haynes, Osman Hamdi Bey’i ziyaretinden sonra Amerikan Arkeoloji Birliği Başkanı Norton’a şu satırları yazıyordu:

“Biz Amerikalılar olarak Türkiye’de herhangi bir arkeolojik çalışma yapacaksak, Hamdi Bey’in rızasını almak zorundayız. Güzel görüşmenin sonunda yanından ayrılırken, Hamdi Bey kendiliğinden; ‘Şu Assos’ta duran şeyleri ne zaman alacaksınız?’ diye sordu. Sorusunu, ‘Ekselansları ne zaman izin verirlerse’ diye yanıtladık. Buna cevabı ‘Verdim bile’ oldu.(Nakleden: Yılmaz, age, s. 244.) 

Ne güzel müzecilik değil mi? 

Verdim bile, aldım bile… Ve bu yağma böyle devam edip gitmiş.

İsteyen Yaşar Yılmaz’ın Osman Hamdi Bey’in Öbür Yüzü adlı kitabını inceleyebilir ve aşağıdaki satırları kendisi okuyabilir:

“Bu çalışma, arşiv kaynaklarından yararlanarak, Islahiye’de (Gaziantep) bulunan Zincirli ve Sakçagözü höyüklerinden Hitit dönemine ait eşsiz eserlerimizin Almanlar tarafından nasıl götürüldüğünü ve o dönem bu eserlerimizi korumakla görevli en yetkili kişi olan Osman Hamdi Bey’in yabancılarla sıra dışı ilişkisi üzerinden yağmanın şaşırtan dinamiklerini inceliyor.”

Sonuç: Osman Hamdi Bey bırakın eski eserleri kurtarmayı, tam tersine göz yummaktan öte, yurt dışına kaçırılmasına da çanak tutmuştu.

Kimsecikler kusura bakmasın, züccaciye dükkânlarına dalmaya devam edeceğiz.

21 Eylül 1842’de Sultan Abdülmecid’in oğlu olarak dünyaya gelen ve 33 yıllık hükümdarlığı sırasında Osmanlı Devleti’ni 1918’de onun yokluğunda yakalanacağı büyük kıyametten muhafaza siyasetiyle göz dolduran Sultan 2. Abdülhamid eğer yaşamış olsaydı bugün 181 yaşına girmiş olacaktı. 

Aramızda bunca kalın bir zaman kütlesi biriktiği, hatta Osmanlı Devleti tarihe karışalı bir asrı geçtiği halde Sultanın unutulmak bir yana bir yalan dağının altından doğrulurcasına gündemimizi sürekli meşgul etmesi aslında onun ölmediğini, bizimle yürümeye, hatta tartışmaya devam ettiğini, özetle gölgesinin Türkiye’nin üzerinden henüz kalkmadığını gösterir.

Peki bu ölmeyişin sırrı nerede gizlidir?

Sultan Abdülhamid’i koruma kanunu mu vardı? 

Tam tersine, onu unutturmak, tarihten silmek, dahası nefret ettirmek için nice komite el ele vererek bir asır çalıştığı halde unutulmamak ne kelime, hasret ve minnetle, Yasinler ve Fatihalarla hatırlanması hatırlanıyor olması milletin kalbine attığı temelin ne denli sağlam ve derin olduğunun alametidir. 

Bunu nasıl başardığı, tarihin en çetin sorularından biri budur. 

Arkasından ‘O kadar da fena biri değildi’ demenin bile yasaklandığı bu bir asır boyunca unutulmayıp zamanı gelince milletin bilinçaltından bir ışık huzmesi gibi fışkırmış olmasının yalnızca politika, ekonomi, eğitim, ulaşım, imar gibi sahalarda gösterdiği baş döndürücü performansın yattığını sanıyorsanız peşinen söyleyeyim ki aldanıyorsunuz. 

Dünyaya atılan temeller dünyada kalır ama kalplere atılan temeller sonsuzluğa atılmıştır, bu yüzden eskimez, solmaz ve unutulmaz. Çünkü o ölümsüzlük ülkesinden almaktadır suyunu ki, o su hiç mi hiç kurumaz.

İşte Sultan Abdülhamid’in dışarıda her Allah’ın günü kötülendiği zamanlarda dahi halkın ona duyduğu derin saygı ve sevginin sebebi, manevî orduların hazırlanmasını ihmal etmeyişi ve buna kendi iç dünya teknolojisiyle kalben katılmasıydı.

Beni tanıyanlar afakî konuşmayı sevmediğimi bilir. Belgeli, delilli konuşmak en iyisidir. 

İşte size hususi doktoru İbrahim Paşa’nın bilinmeyen hatıralarından birkaç fıkra. İbretle okuyup büyüklüğün sırrı nerede yatıyormuş, beraberce görelim:

İsmi İttihatçılarca Şişli Etfal’a çevrilen Hamidiye Etfal Hastanesi’nin –ki bütün masrafını kendi cebinden karşılamıştı- başhekimi Dr. İbrahim Paşa’nın hatıralarına göre Sultan Abdülhamid bir gün üşütüp rahatsızlanmış. Doktoru muayene etmiş ve Sultana şöyle bir tavsiyede bulunmuş:

“Şifa bulmak için ayaklarınızı banyoda uzun müddet tuzlu sıcak suyun içinde tutmanız icap ediyor.” 

Buna sıradan bir doktor tavsiyesi deyip geçebilirsiniz ama Sultanın verdiği cevap onun büyüklük sırlarından birinin daha şifresini verecek mahiyettedir.

Şöyle demiş doktoruna:

“Peki su uzun müddet nasıl olup da sıcak kalacak?” 

Hayret ettik diyor doktor, birkaç hamle ilerisini anında görebilişine.

Neye hayret etmiş, anladınız mı? 

Su bir müddet sonra soğuyacak tabiatıyla. O zaman kovaya nasıl sıcak su konulacaktır? 

Hizmetkâr içeriye çağrılacak, girecek, soğuyan su değiştirilecek, yerine sıcak su kovası konulacak, tuz atılacak vs. Peki bu sırada Sultan resmi elbiseleri olmadan onların karşısında nasıl duracak?

Tek kelimeyle hayâlı bir insandı.

Öylesine hayran bırakan bir hassasiyeti vardı ki, ölüm döşeğinde, üstelik padişah değilken dahi ceketinin düğmelerini bırakın, gömleğinin düğmesini bile açmayı reddetmiş, doktorların bu yöndeki tavsiye ve ısrarını hiç düşünmeden geri çevirmişti. Çünkü o zamana kadar kimse onu yaka bağır açık görmemişti. 

Tahtın ırzı, namusu vardı ne de olsa.

104 yıl önce tam da bu günlerde toplanan Sivas Kongresi’nin akabinde, 9 Aralık 1919’da Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti’nin kurulduğunu ve Melek Reşid Hanım başkanlığında tam 800 kadının bu derneğin çatısı altında örgütlendiğini biliyor muydunuz? Dahası bu cemiyetin Kangal, Viranşehir, Kayseri, Eskişehir, Kastamonu, Erzincan, Amasya, Pınarhisar, Burdur, Konya, Yozgat, Bolu, Aydın ve Niğde’de şube açtığını yazar mı kitaplarımız? 

Sivas ve Anadolu’nun muhtelif bölgelerindeki bu gayur kadınlarımız Sivas Valisi Reşid Bey’in eşi Melek Hanım’ın birleştirici gayretiyle harekete geçerek milli iradenin bir parçası olduklarını göstermişlerdi. 

Soluk fotoğraflarına bakarak tertemiz çarşaflarıyla ülke savunmasına katkıda bulunmaya adanmış kadınlara “gerici” diyen torunları var ne yazık ki. 

Ah bu kitapları kimler yazdı? 

Kimler, kim olduğumuzu unutturmaya yemin etti ve bu uğurda bir asır gece gündüz çalıştı?

Bu ninelerinin çarşaflı yüzünü görünce öfkeye kapılan güruhu kim yetiştirdi?

Sorulması ve cevaplandırılması şart olan bu korlaşmış sorulardan sonra şimdi 1919’a dönelim ve bu mübarek ninelerimizin gayretlerine kulak kabartalım.

İşte o kadınlardan biri olan Asiye Ülker, 1968 yılında emekli öğretmen iken gazeteci Mahmut Goloğlu’na şunları anlatmış:

Sivas Kongresi yapıldığı sırada Öğretmen Okulu’nda 2. sınıfında okuyordum. Vali Reşid Paşa’nın eşi Melek Hanım ile Mazhar Müfid (Kansu) Bey’in eşi Makbule Hanım, Sivas’taki hanımları milli mücadele amacına yöneltmeye çalışıyordu. Hanımlar bir gün Sivas Erkek İlkokulu’nda Melek Hanım başkanlığında toplandı. Konuşmalar yapıldı. Biz de bir öğrenci arkadaşımla heyecanlı konuşmalar yaptık. Toplantı sonunda kadınlardan yardım toplandı. Kadınlar üzerlerindeki bilezik, yüzük, küpe gibi değerli eşyaları bağışladı. Sivas’ın tanınmış ailelerinden birine mensup olan Emine Hanım bunları bir çekmece içinde topladı.”

Böylece kurulan Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti‘ne mensup kadınların evlerindeki dikiş makinelerini Darüleytam (Yetimler Yurdu) binasına getirerek okulun salonunda cephedeki askerlere iç çamaşırı gibi giyecekler ile yorgan diktiğini belirterek bitiriyor sözlerini Asiye Hanım.

Peki, siyasî sahada neler yapmış dernek? 

Yabancı devlet başkanları ile eşlerine gönderdikleri yazılarla işgalleri karşısında kadın ve çocukların uğradığı zulümleri protesto etmiş. 

Nerelere çekilmiş bu telgraflar?

Kilis’teki Fransız komutanlığına,

İstanbul’daki İtilaf devletleri temsilcilerine,

Padişaha, Sadrazama ve İçişleri Bakanına,

Osmanlı Basın Cemiyeti’ne,

Osmanlı Meclis-i Mebusan’ına,

Fransa Cumhurbaşkanı Poincare ve eşine,

ABD Başkanı Wilson’ın eşine,

İngiltere ve İtalya krallıklarına ve ABD Senatosuna.

Ellerinin hamuruyla ne işler yapmış değil mi Osmanlı kadınları?

Telgraflarda işgale uğramış bulunan yurdumuzdaki kadınlar ve çocukların içinde bulundukları durum anlatılmış, bütün vahşetiyle süren bu insanlık ayıbına bir an önce son verilmesi ve hürriyetimiz istenmiş, vatan için gerekirse son ferdimize kadar mücadelemizin süreceği dile getirilmiş. Ayrıca Maraş’ın işgaline karşı 6 Şubat 1920 Cuma günü yapılan toplantıda Melek Hanım şu konuşmayı yapmış:

“Maraş’taki din kardeşlerimize imdat için erkek kardeşlerimiz müdafaaya gitti. Biz de onların kardeşleri isek hiç olmazsa küçük bir ihtiyaçlarını temin için para toplayalım.”

Nitekim 500 lira para toplayan kadınlar bunun 300 lirasını Maraş müdafaası, 100 lirasını İzmir felaketzedeleri için bağışlamış, kalan 100 lirayı ise ihtiyaten dernek kasasında muhafazaya almıştır.

Kurban Bayramı’nda kesilecek etlerden Yetimler Yurdu’ndaki çocuklara kavurma temini, kurbanların yünlerinden her askerimiz için bir çorap örme, derilerin satışından elde edilecek gelirin yine askerin ihtiyaçlarına kullanılması da hizmetleri meyanında anılması gerekenler cümlesinden. Ayrıca göçmenlere yardım edilmesi, Sivas’taki kızlara biçki, dikiş, nakış öğretilerek müesseseler açılması yoluyla kadınların üretime teşviki de hizmetleri arasında sayılmalıdır.

Derneğin yönetmeliğini bir broşür halinde bastırması da önemli 1919-20 şartlarında. Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti’nin bize hizmeti ise kadınlarımızın tarihinin nasıl tek yanlı yazıldığını ortaya koyması olmuş. Kadınlar İnkılap Tarihi anlatılarında Kara Fatma veya Şerife Bacı gibi birkaç sivri örnek ve ‘cepheye sırtlarında mermi taşıdılar’ edebiyatının haricinde erkeklerin gölgesinde kalmıştır ve yok gibidir. 

Sivaslı kadınların gayretini anlamak bize tarih kitaplarımızda ne kadar gerçeğe aykırı bir tarih okutulduğunu anlamak bakımından paha biçilmez değerde. 

Kemalizm’e bir ideoloji yontma derdindeki Kadro hareketinin Şevket Süreyya Aydemir, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Burhan Belge ile birlikte liderliğini üstlenen Vedat Nedim Tör, Türkiye’nin 1939 yılında düzenlenen New York Dünya Sergisi’ne tam 1,5 milyon dolarlık bir bütçeyle katıldığını yazmaktadır. 12 ay açık kalan ve o zamanki parayla 1,5 milyon dolara, bugünkü parayla birkaç milyar liranın üzerinde bir paraya mal olan bu sergi TC’nin ne kadar barışçı bir devlet olduğu mesajını vermeye yönelik bir mantıkla hazırlanmış. 

Vedat Nedim Tör’ün Kemalizmin Dramı adlı kitabına bakılırsa “Barışçı Türkiye’yi bir ayağı Avrupa’da, bir ayağı Asya’da ve elinde tuttuğu halatı düğümleyen bir dev heykelle canlandırmışlar”. Kemalist Türkiye bir tolerans (hoşgörü) memleketidir” mottosu ile dünyaya, o zaman dünya denilince Batı akla geldiği için Batı devletlerine ve halklarına barış mesajı vermişler. Ziyaretçilere Türk yemekleri ve kahve ikram etmişler. “Sözün kısası” demiş yazar, “Kemalist Türkiye’nin düşmanı yoktu.”

Ne âlâ memleket, değil mi? 

“Ben uslu durursam kimse bana kötülük yapmaz” gibi en safiyane bir çocuğun bile içine düşmeyeceği bir yanılsamayla Batıya şirin gözükme hastalığımız o gün başlamadı kuşkusuz, “Biz cihangirlik emeli beslemiyoruz” diyen liderlerin mesajlarıyla başladı. Asla “cihangirlik emeli” beslemediğimiz için başımızın sıvazlanacağını ve “Ah aferin, ne güzel de uslu uslu duruyorsunuz, şimdi akide şekerini hak ettiniz” denileceğini zannedenler daha dün Disney+ kanalının Ermeni baskısına boyun eğmesi karşısında şoke oldu. Nice 1,5 milyon dolarımız boşa mı gitti şimdi? İsrail lobisine yedirdiğimiz onca para pul mu oldu? Biz de sizdeniz, hatta sizden daha bir laikiz sakızlarımız zerrece kaale alınmadı mı? 

Beyler Batı’ya asla yaranamazsınız.

“Bütün Kur’an’ları yaksak, bütün camileri yıksak, Avrupalının gözünde Osmanlıyız. Osmanlı, yani İslâm” diyen Cemil Meriç’i dinleseydiniz, hadi o zaman o çocuktu, bari Akif’in Çanakkale Şehitleri’ne şiirindeki; 

“Maske yırtılmasa hâlâ bize afetti o yüz

Medeniyet dediğin kahbe, hakikat yüzsüz” 

beytine itibar etseydiniz, bunlar başınıza gelmezdi. Ama hayır, Batılı olabilmek uğruna Batı’ya karşı savaşmıştık. Bunu ben demiyorum, Hamdullah Suphi Tanrıöver adlı sözde “Türkçü” söylemiş. Bu nasıl bir Türkçülüktür? Çünkü Türk olmamak için savaş veren bir sözde Türkçülük masalı dinletmişlerdi millete. Türkçülüğün babası Ziya Gökalp’in kitaplarını bile yasaklamışlardı. Türkçülüğün Esasları adlı kitabın Demokrat Parti iktidara gelinceye kadar yasak olduğunu da bilmeyiz. Hem zaten ne biliyoruz ki!

Yaklaşan dünya savaşının tamtamları ayyuka çıkmışken, Almanya’sından İtalya’sına, Fransa’sından İngiltere’sine kadar dağa taşa silah ve mühimmat yığarken, silolara gıda stoklarken biz heykel stokluyor, Ermeni lobilerine Türk yemekleri tattırarak şirinlik muskası takacağımızı sanıyorduk. 

Birilerini zengin etmek için düzenlenen sergiye o zamanın parasıyla tam 1,5 milyon dolar gömen Kemalistler savaş sırasında 20, hatta 50 katına fırlayan gıda maddelerinden stoklamış olsa hiç olmazsa savaşa girmediğimiz halde yetersiz beslenme ve tifo gibi bulaşıcı hastalıklardan hayatını kaybeden 30 bine yakın askerimizin kursağına birkaç lokma girmesini temin eder, belki bazılarının hayatını kurtarabilirdi. 

Onlar ideoloji yapıyorlardı. Boş, sığ ve tutarsız bir yığın laf. Ama suçu millete yıkmakta benzersizdiler. Halk istenilen şekilde yoğrulamamış, düzenlenememiş, arzu edilen kıvama bir türlü getirilememişti. Bütün suç halktaydı. Ah bir fırsat bulunabilseydi neler yapacaklardı ama… Ne yaparsın!

Halkı suçlayan halk düşmanları ne gariptir ki bu harekâtı Halk Partisi eliyle yapmaya kalkıyorlardı. Tarihin gördüğü en büyük halk aleyhtarı hareketlerden birinin “Halk Partisi” ismini almasındaki garabet herhalde dünya siyaset literatürüne geçecek kadar büyük bir paradokstu. 

Neyse ki Kadroculardan Yakup Kadri ölümüne kadar sakladığı bir raporunda bu hakikati Cumhuriyetin 10. yıldönümünde (1933) şöyle itiraf etmişti:

“İnkılap daha 10 yaşında fakat şimdiden bünyesinde ihtiyar bir bünyenin bütün zaaflarını taşıyor.” 

İsmet İnönü Cumhuriyet dönemindeki 50 yıllık hayatında Dışişleri Bakanı, Başbakan, Cumhurbaşkanı, CHP Genel Başkanı koltuklarında oturmuş, mimari terimiyle söylersek TC’nin “kilit taşı” mesabesinde bir siyasetçi. Cumhuriyet çarkının hâlâ tam olarak sökülemeyen milleri onun elleriyle özenle yerlerine konulmuştu. 

İnönü yeni rejimin teminatını kendi deyişiyle “eski yazı”nın, yani Arap harfli Türkçenin unutturulmasında görüyordu. Son başbakanlıklarından birinde (60’lı yılların ortalarına doğru) bir basın toplantısında gazetecilere “Aranızda eski yazı bilen var mı?” diye sormuş. Bir iki yaşlı gazeteci dışında biliyoruz diyen çıkmayınca “Hah, işte şimdi rejim teminat altında demektir” diye tebessüm etmişti.

Bu kritik pozisyonu sebebiyle İnönü, Cumhuriyet döneminde söylenen birçok yalanın da ebesi rolündedir. Çok partili hayata geçildikten sonra dahi basın üzerindeki sansürü kaldırmayarak kendi devrinin tarihe paşa gönlünün istediği şekilde intikalini arzulayan 2. Cumhurbaşkanı, aynı zamanda selefi Gazi’nin dönemini de kendi arzusuna göre yazdırmıştı ki, bu başka ve derin bir bahistir. Mesela 1937-38’lerin gazetelerine bakma imkânınız olsaydı M. Kemal’in ne İnönü muharebelerinde ne de Lozan’da İnönü’nün adını andığını, gazetelerin de şimdi “zafer” diye yutturulan bu olayları bu zafersiz kahramanın adını anmadan anlattıklarını görürdünüz.

İnönü’nün geçenlerde gazetemizden Fatih Uğurlu beyin bir videosunda dikkatimi çelmeleyen bir marifetini daha yakaladım. Fatih bey 32 bin can kaybımızın yaşandığı 1939 depreminde Cumhurbaşkanı İnönü’nün alelusul gezdiği Erzincan’dan trende poker oynayarak döndüğünü söylemişti. 

Konuşmanın güzelliği şurada idi ki (biz araştırmacılar için burası çok önemli, zaten onun için kaynak belirtiyorum ya sık sık) İnönü’nün arkadaşlarıyla poker oynayarak döndüğü bilgisini Emin Karakuş’un yazdığını söylemişti.

Hemen ellerim uzanıyor eski gazetecilerden Emin Karakuş’un İşte Ankara adlı Hürriyet Yayınları arasında 1977 yılında çıkmış kitabına. Açıyorum 33. sayfasını ve okumaya başlıyorum:

“İnönü, şehrin merkezine doğru yürümek isterken, (Orgeneral) Kâzım Orbay, “Paşam müsaade ederseniz geri dönelim. Daha ileride görülmeye değer bir şey yok,” dedi ve İnönü’yü geri çevirdi. Oysa, asıl görülmesi gerekenler daha ilerideydi, bütün korkunçluğu ile el sürülmemiş halde bekleyip duruyordu.”

Evet, asıl görülmesi gereken yıkım ileride ama Paşa apar topar tornistan ediyor. Nereye? Tabii Cumhurbaşkanlığına ait ünlü lüks Beyaz Tren’ine. Orada ne yaptığına Emin Karakuş tek bir cümle ayırıyor ve ardından asıl trajediye değiniyor:

“İnönü, yarı yoldan dönerek Beyaz Tren’ine bindi, kısa bir toplantı yaptı ve az sonra tren süzülüp gözden kayboldu. Erzincan’da daha binlerce yaralı Malatya Hastanesi başta olmak üzere yakın il hastanelerine gitmek için tren bekliyordu.”

Beyaz Treni’ni tahsis etse yaralıların en azından bir kısmı derman bulabileceği hastanelere taşınacak ama eder mi, İnönü bu. 

İşte burada söylüyor Emin Karakuş “poker” değilse de “kâğıt” oynandığını. O cümleleri şöyle:

“Yıllarca sonra konunun Millet Meclisi’nde görüşülmesi sırasında DP Tekirdağ Milletvekili Zeki Erataman, İnönü’nün Beyaz Tren’le Erzincan’a giderken Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Kemal Gedeleç ve Üçüncü Ordu Komutanı Orgeneral Kâzım Orbay’la kâğıt oynadığını ileri sürdü.”

Bu arada Amerika’dan depremzede kadınlara gönderilen çamaşırların onlara dağıtılmayıp Kızılay aracılığıyla Ankara’da sosyete kadınlarına satıldığını ve daha nice yolsuzluğu da anıyor ve yüreklerimizi bir kere daha burkuyor ama o acı bahsi burada bırakıp biz Zeki Erataman’ın dediklerine odaklanalım. 

Açıyorum 3 Ocak 1951 tarihli TBMM tutanaklarını ve Zeki Erataman’ın zehir zemberek sözlerinin aslına ulaşıyorum. Şunları söylemiş Mecliste:

“Söylemek istemezdim, Sayın Devlet Reisi Erzincan’a geldiği zaman biz de Kemah istasyonunda kendilerinin treninin geçmesini bekliyorduk. Arkadaşlar, tam Kemah istasyonuna geldikleri zaman verilen emir şu idi: Trenin pencerelerini kapatın. (Trende bekliyorlar anlaşılan. MA) Maksat, pencerelerden görünmemeleri idi ve perdeleri çektiler. Istırap içinde pencereden baktığım zaman gördüğüm manzara şu: Riyaseti Cumhur treninde Sayın İnönü, Kemal Gedeleç, Kâzım Orbay ve bugün tanımadığım bir şahıs oturmuşlar, oyun oynuyorlardı. Oynadıkları oyun briç mi idi, poker miydi bilemiyorum. Erzincan’dan ayrılalı daha yarım saat olmuştu, bu kadar kısa bir zaman içinde hem oyun oynamaya başlamak suretiyle bu milletin hissiyatı ile bilmiyorum, başka ne şekilde alay edilir?”

Ha kâğıt olmuş, ha poker veya briç. Sen 32 bin insanın öldüğü deprem bölgesine gitmişsin, inleyen yaralılar günlerdir tren bekliyor, o elleri bandajlı kadınla fotoğrafları filan çektirmişsin, daha trene biner binmez briç oynamanın âlemi nedir? Vekilin dediği gibi bir milletin hissiyatı ile başka nasıl alay edilebilirdi?

Bunlar evvel eski budur ve onlardır ki, senin bunları bilmeni istemez. Anladık mı?   

Rivayete nazaran “İlginç zamanlarda yaşayasın” diye bir beddua varmış eski Çin’de. Biz de ilginç zamanlarda yaşıyoruz. İlginç ve hayret verici zamanlarda daha doğrusu. 

Baksanıza CHP’den ihraç edilen Bolu Belediye Başkanı Tanju Özcan diyesiymiş ki:

Kemal Kılıçdaroğlu, Atatürk’ü zerre kadar sevmez, içinde Dersim’den kalma bir kin taşır ona karşı.

Bu tam da hakikat tenceresinin kenarından taşması hadisesidir. İleride tencerenin kapağı iyice açılacak ve gördüğümüze biz de şaşıracağız.

Öte yandan Çekya Büyükelçisi Egemen Bağış’ın Büyükelçiliğimizin önüne Atatürk heykeli dikilmesi talebine Çek devleti makamlarının red cevabı vermesi de haftanın kaydedilmesi gereken ilginçliklerden biriydi.

İyi Parti Genel Başkanı Meral Akşener’in 26 Ağustos’ta bir açıklama yapacağı, çünkü Mustafa Kemal Paşa’nın Büyük Taarruz’u tam da Malazgirt zaferinin yıldönümüne bilerek rastlattığı iddiası da bunlardan biriydi. 

Diğerlerini bir yana bırakalım ve soralım: 

Gerçekten de Büyük Taarruz’un 26 Ağustos’ta başlatılmasının Malazgirt’in tarihiyle bir alakası var mı?

Aslında 26 Ağustos 1922’ye rastlayan bir yıldönümü vardı ama o yıldönümünün Malazgirt’le ilgisi yoktu. O gün, Hicri 1 Muharrem 1341’e tekabül ediyordu, yani Hicri yılbaşı kutlanıyordu.

Peki işin aslı neydi? 26 Ağustos tarihini gerçekten de Mustafa Kemal Paşa mı belirlemişti?

Bu meseleyi aydınlatmak için General Celal Erikan’ın Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkmış olan Kurtuluş Savaşı Tarihi (2008) ve Komutan Atatürk (2006) adlı kitaplarına başvuracağız. Kendisi de Kurtuluş Savaşı’nda bizzat görev almış olan yazarın anlattıklarını aşağıya aktarıyoruz:

General Erikan’ın Akşener’e cevabı acı fakat gerçektir:

“Elde olmayan nedenlerle kararlaştırılan bu tarihin…”

Neymiş? Elde olmayan nedenlerle kararlaştırılmış 26 Ağustos tarihi. 

Fakat o da ne? Bir açıklama daha getirmiş Generalimiz ki şaşırtıcılıkta diğerlerini fersah fersah aşar:

“Ertelemelere etki yapan öğe, eğitimden çok, dış yardımların (hafif makineli, kamyon ve uçak) gelmesiydi. Gerçekten, bu hayati silah ve araçların birliklere verilmesi 25 Ağustos’a kadar sürmüştü. Bunları erken getirmek Başkomutan’ın elinde değildi.” (Kurtuluş Savaşı Tarihi, s. 348; Komutan Atatürk, s. 677)

Hafif mitralyöz, kamyon ve uçaktan mürekkep beklenen dış yardımın Fransızlardan geldiğini, 150 adet Berliye kamyonlarının ordumuzda nasıl bir bayram sevinci uyandırdığını yine aynı yazarın Komutan Atatürk adlı kitabından öğrenmek mümkün (s. 688).   

Sevgili general! Tarih doktoralı olduğu bilinen genel başkanın 26 Ağustos tarihinin özellikle Malazgirt zaferine denk getirildiğini ve bu parlak fikrin sahibinin Başkomutan Mustafa Kemal Paşa olduğu sözünü yalanlamanın vakti mi şimdi? Hem de Fransızlardan alacağımız dış yardımın gelmesinin gecikmesi yüzünden taarruz tarihinin 24 Ağustos’tan 26 Ağustos’a alındığını söylemenin yeri mi? Türkiye İş Bankası’nı dava veya linç etmeli tez elden!

Son olarak 15 Ağustos 1922 tarihli telgrafında M. Kemal Paşa, “Bir iki güne kadar Konya tarikiyle cepheye hareket niyetindeyim. Oraya varınca hemen harekâta başlanmış olunacaktır” diyordu. İsteyen ATASE Arşivi’nde 4/4578 nolu belgeye bakabilir. (Harp Tarihi Belgeleri Dergisi, 75, Eylül 1976, belge no 1632.)

Neresinden baksanız ilginç: Generallerin tarihçilere ders verdiği zamanlardan geçiyoruz.       

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Cuma hutbesinde “Çalışanlarımızın ve öğrenci kardeşlerimizin Cuma namazını eda edebilmelerine yardımcı olalım. İş yerlerimizdeki mesai saatlerini, okullarımızdaki ders programlarını Cuma namazının vaktine göre düzenleyelim” demesi acımasızca hücumlara uğradı. Zannedersiniz ki, Haçlı ordusu sınırlarımızdan içeri girecek. Ülkenin din işlerini üstlenen kurumun bundan daha makul bir talebi olamazdı halbuki. 

Buradan ‘Diyanet Cuma günlerini tatil yapmak istiyor’ teranesine sığınanı mı ararsınız, ‘laiklik elden gidiyor, irtica hortluyor’ diye ağzından köpükler saçanı mı! 

Bu ne arsızlıktır! Tatil günü Hristiyan’ın Pazar günü olunca ağzınız kulaklarınıza varıyor, Yahudi’nin Cumartesi günü tatil yapılınca düğün dernek ama Müslümanın Cuma gününün tatil yapılması iması dahi birilerini kudurtmaya yetiyor. 

Pazar günü tatil olmaktan çıkarılırsa Hıristiyanlar tepkide bulunduğunda ne diyeceksiniz? diye hamakatin zirvesine çıkan bir akıl fukarasına “Sen 200 bin Hristiyan’ın derdine düşüyorsun da, 85 milyon Müslümanın hakkı neden zerrece umurunda değil?” diye sormak en tabii hakkımızdır. 

Hak ise o da hak, bu da. İyi de sen neden oradasın da burada değilsin? diye sormak boynumuzun borcudur.

Bu ülkede beş on bin Yahudi’nin, birkaç yüz bin Hristiyan’ın hakkı kadar on milyonlarca Müslümanın hakkı ile ilgilenmek neden laikliğin dibine kibrit suyu dökmek olsun? Diyanet’in niyeti bu da değil üstelik. İşverenlerden Cuma saatinde esneklik istiyor, o kadar. Bunu da isteyemeyecekse Diyanet İşleri Başkanlığı’nın işi ne? 

İşte bu infialler içerisindeyken Akit TV’den sevgili Muharrem Coşkun’un tviti yetişti imdadıma. Tvitte Mustafa Kemal Paşa’nın Cumhuriyetten 6 ay önce, Adana’da esnafla konuşurken dile getirdiği Cuma gününün hafta tatili yapılmasına dair ilginç yorum ve o tarihte bu fikre karşı çıkanlara infiali dile getiriliyordu.

Ben daima belgenin orijinaline gitmeyi tercih ettiğim için M. Kemal Paşa’nın 16 Mart günü yaptığı konuşmanın Hakimiyet-i Milliye gazetesinin 21 Mart 1923 günü yayınlanan haline ulaştım. Orada Cuma tatiline karşı çıkanlara şöyle cevap veriyordu:

“Cuma günlerini teneffüs ve tatil günü yapmakla çok makul bir iş yapmış oldunuz. Bu haftada bir günlük tatil hem sıhhatiniz için, hem de din icabı olarak lüzumludur. Biliyorsunuz ki Şeriatta Cuma namazından maksat, herkesin dükkânlarını kapatarak, işlerini bırakarak bir arada toplanmaları ve İslamların umuma ait meseleler hakkında dertleşmeleriydi. Cuma günü tatil yapmak Şeriatın da emri icabıdır. (…) Size hangi bir zatın, meb‘us olsun, ben olayım, hacı olsun, hoca olsun ‘Bu yapılan şey mugayir-i dindir (dine aykırıdır)’ demesi kadar küstahlık, dinsizlik, imansızlık olamaz. (…) Hafta tatili dine mugayirdir gibi, hayırlı ve akla, dine muvafık meseleler hakkında, sizi iğfal ve idlâle (aldatıp kandırmaya) çalışan habislere iltifat etmeyin.”

Neymiş? 

1) Cuma tatili Şeriatın emriymiş, 

2) Cumayı tatil yapmaya karşı çıkanlar küstah, dinsiz ve imansızmış!

3) Cumayı hafta tatili yapmaya dine aykırıdır diye karşı çıkanlar din adamı da olsalar habis tiplermiş!

Kim diyor bunu? Mustafa Kemal Paşa. Ünlü Balıkesir Hutbesinden 5 hafta sonra hem de. 

Anlaşılan o zaman Adana’daki din adamlarından bazıları ‘İslam’da hafta tatili yoktur, Cuma günleri tatil yapmayın’ demiştir, Paşa da onlara cevap vermektedir. Neticede bu bir Cuma ve Şeriat savunmasıdır ve Cuma gününün tatil edilmesine kim karşı çıkmışsa –bugünküler dahil- ona devletin tepesinden verilmiş susturucu bir cevaptır.

Öte yandan; Mustafa Kemal Paşa’nın aynı Adana konuşmasında sarf ettiği aşağıdaki sözleri, 1 Kasım 1937’de TBMM’yi açış konuşmasında söylediği “Bu (CHP’nin) prensipleri gökten indiği sanılan kitapların dogmalarıyla bir tutmamalıdır” cümlesiyle beraber düşündüğümüzde İnkılap tarihçilerinin işlerini güçlerini bırakıp üzerinde kafa patlatmaları gereken bir Gordion düğümü karşısında bulunduğumuzu kabulden başka çare kalmaz:

“Hangi şey ki akla, mantığa, menfaat-i âmmeye muvafıktır (halkın çıkarına uygundur); biliniz ki o bizim dinimize de muvafıktır. Bir şey akıl ve mantığa, milletin menfaatine, İslâm’ın menfaatine muvafıksa kimseye sormayın, o şey dinîdir. Eğer bizim dinimiz aklın, mantığın tetabuk ettiği bir din olmasaydı ekmel (en yetkin) olmazdı, âhir din olmazdı.”

Attila İlhan gibi sorup bırakalım o halde: 

Hangi Atatürk’tür bu sözleri söyleyen? 

“Lozan Antlaşması’nın onaylanması için elimden geleni yapıyorum. Bunu neden yaptığımı bu Meclise birkaç kez açıkladım. Lozan Antlaşması onaylanmadan, ikmal edilip bir kenara konulmadan Yakın Doğu’nun meselelerini halletmeye gerçek manada devam edemeyiz.”

İngiltere Başbakanı Parlamentoda Lozan Antlaşması’nın neden önemli olduğunu bu cümlelerle dile getirirken biz “Lozan zaferdir” çığlıkları atıyorduk. 

24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan ne zaman onaylanmıştır? Kitaplarımızda hiç geçmeyen bir cevabı vardır bu sıradan sorunun. 

Lozan’ın imzalanış tarihini öğretip de onay tarihini öğretmemek, Kemalist tarihin 100 yıldır “Türkiye Cumhuriyeti’nin tapusu” diye diline doladığı antlaşmanın ne kadar az bilindiğini gösterir.

TBMM’nin 23 Ağustos 1923’te kabul ettiği Lozan’ı 6 ay sonra bile İngiliz Başbakanı Avam Kamarası’na onaylatmak için çırpınıyordu. 

Peki İngilizler için neden önemliymiş Lozan?

Başbakanın dediği gibi Lozan onaylanmadan, ikmal edilip bir kenara konulmadan Yakın Doğu’nun meselelerini halletmeye gerçek manada devam edemezlermiş de ondan. Yakın Doğu, yani Osmanlı meselelerini halletmek için Lozan’ın imzalanması yetmez, onaylanıp yürürlüğe girmesi de gerekirdi zira. 

Önce Hilafetin kaldırılmasını beklediler. 3 Mart 1924’te Hilafet kaldırılınca, yani lağvedilince İngilizler ilk hamleyi yaparak Lordlar Kamarası’ndan geçirdiler Lozan’ı. Sıra Avam Kamarası’na gelmişti.

Nisan ayında oradan da geçti. Devletler Hukuku gereği bir antlaşmanın yürürlüğe girebilmesi için gereken üçüncü aşamaya gelmişti sıra. 

Devlet başkanı olarak İngiltere Kralı tasdik (ratifier) edecekti antlaşmayı. Kral V. George imzayı attığında imzalanmasının üzerinden tam 1 yıl, 2 hafta geçmişti. 

İngilizler önce Hilafetin kaldırılmasını beklemiş, Türkiye Hilafeti kaldırmadan parmağını bile oynatmamış, lağvedilince parlamentodan geçirmişti. 

Peki Lozan’ın onayı için neden 5 ay beklemişti Majesteleri?

Dr. Sevtap Demirci doktora tezinde bu düğümün sırını şu cümlelerle çözüyor:

“Antlaşmanın İngiltere tarafından onaylanması ile Musul Sorunu’nun halledilmesinin aynı zamana denk gelmesinin tesadüf olduğunu söylemek saflık olacaktır. İngiltere antlaşmayı onaylayan son ülke olmuştur. Bu da antlaşmanın onayının Musul Sorunu’nun İngiltere tarafından Milletler Cemiyeti’ne havale edilmesiyle aynı günde, 6 Ağustos 1924’te (kitapta “1923’te” yazıyor ki hatalıdır-MA), gerçekleşmiş olmasıyla açıklanabilir?” (Belgelerle Lozan, Alfa: 2011, s. 265) 

Alın size bir düğüm daha: 

Lozan’ın onaylanmasının Musul meselesiyle ne alakası vardır değil mi? ‘Bunu bize öğretmediler! Ne öğretiyorlar ki zaten’ diyenlerdenseniz Türk Basınında Lozan adlı kitaptan aldığımız şu satırları beraberce okuyalım. Subhi Nuri yazmış:

“Daha geçen gün General Pelle söylüyordu: Barış istediğiniz malum. Fakat acele bir barış yapmak arzunuzu çok belli ediyorsunuz. Acele ettiğinizi göstermeyin.” 

Fransız generalin “barış yapmak istediğinizi bu kadar belli etmeyin” diye uyardığını yazdıktan sonra yazar şu yorumu ekliyor:

“İşte Yunanlılar bizim barışseverliğimizden cesaret aldı. Biz barış değil savaş yapacağız diyeydik çoktan Yunanlılardan istediklerimizin azamisini alırdık.” (Lozan Mektup ve Makaleleri, Haz: N.Sağlam, Albaraka: 2023, s. 409)

Vaziyeti bu kadar açık edince hasmınızın bundan yararlanmaması için aptal olması lazım. Ve Venizelos gibi bir kurt politikacı vardır karşınızda. İsmet Paşa ise acemi diplomat. Ağzından kaçırıveriyor düşündüklerini. 

Bu sebeple neler vermedik ki! İşte Lozan’da kayıplarımızdan pek bilinmeyen biri.

Raspiska meselesi nedir, bilir misiniz? Raspiska, Yunanların işgali sırasında, Türk ordusunun tekalif-i harbiye’si gibi zorunlu savaş yükümlülüğü çıkardığını biliyor muyuz?. Halkın elinden malını zorla alıyor ve bir makbuz tutuşturarak gidiyordu. İşte Lozan’da halktan zorla alınan bu makbuzların bedelini ödemelerini de istemiştik Yunanlardan ama havamızı aldık. 

Anadolu’yu yakıp yıktıkları için bize tamirat ve tazminat bedeli ödemesi gereken Yunanlar Edirne’nin bir semti olan Karaağaç’ı verip milyarlarca lira tutan tazminattan yırttıkları sırada heyetimiz bu raspiskaların gündeme getirilmesini unuttu(!), sonradan gündeme taşımak istediğimizde ise o iş bitti cevabını aldık. 

Sonuç: “Yunandan alacağı olanlar haklarını hükümetimizden talep eyleyeceklerdir.” Yani Yunanların öküz ve buğdayını gasp ettikleri vatandaşlarımızın zararını dahi Türkiye ödeyecekti.

Zafer mi hezimet mi? diye tartışıyoruz. Fazla söze hacet var mı?  

Yakın tarihimizde devletsiz bir dönemimiz vardır desem hangi yıllara rastladığını tahmin edebilen çıkar mı acaba? Zira 3 Kasım 1922’den 29 Ekim 1923’e kadar geçen 361 gün süreyle herhangi bir devlete sahip değildik.

3 Kasım’da TBMM çıkardığı kararla iki gün önce saltanatını kaldırdığı Osmanlı Devleti’nin “münkariz olmuş” yani tarihe karışmış olduğunu beyan etmişti. 

Osmanlı Devleti tarihe karışmıştı ve devlet kuramıyorduk. Lozan’a devlet tapusu almak için gidecektik. Hem devleti yıkmak kolaydı ama İngiliz izni olmadan kurmak mümkün değildi.

Devletsiz bir hükümetle yönetildiğimiz bu fetret devrindedir ki Lozan’da Temmuz ayına kadar müzakere edecek ve emperyalist devletlerle barış antlaşması imzalanıncaya kadar devletin tapusunu alamayacaktık. 

Lozan imzalanmıştı ama devletin en büyük şehrine Türk askeri ancak Cumhuriyetin ilanından 23 gün önce girebilecekti. İşgalcilerin 2 Ekim’de törenle ayrıldığı İstanbul’a Mehmetçik ancak 4 gün sonra girebilecekti. 

Hiç aklınıza geldi mi 4 gün boyunca neden beklendiği? 

İngilizlerle yaptığımız anlaşmada bu şartı onlar koşmuştu da ondan. Ancak Ankara’dan hareket edecek birliklerimiz girebilecekti İstanbul’a. En önemlisi, trenle gelemeyecek, atlı birliklerle yürüyerek 6 Ekim’de girebileceklerdi. Bursa ve Kocaeli gibi daha yakındaki birliklerimizin İstanbul’a girmesi yasaktı. Son işgal gemisi Arabic Çanakkale boğazından çıkıp da telsizle “Ok hareket edebilirsiniz” demeden Ankara’daki birlikler harekete geçemeyecekti. 

Ancak bu şaşırtıcı senaryo çerçevesinde İngiltere’nin Anadolu’da yeni devletin teşekkülüne nasıl razı olduğuna dair bazı ipuçlarını yakalayabiliriz.

Mustafa Kemal Paşa Samsun’a çıktığında 300 askerlik bir İngiliz birliğinin mevcut olduğunu artık Kemalist tarihçiler bile dile getirmeye başladı. Kuşkusuz bu da bir ilerleme.

Nutuk’ta da geçer. Eylül 1919’da General Sally Flood’un Ali Fuad Cebesoy’a sorduğu “Birliklerimizi Eskişehir’den Samsun’a çekmemizin sakıncası var mı?” sorusuna verdiğimiz “Tabii ki çekebilirsiniz” cevabı dikkat çekicidir.

Ankara Valisi Yahya Galip’in 1938 Aralık’ında Cumhuriyet gazetesine anlattığı gibi Ankara’ya gelen Mustafa Kemal’i selamlayanlar arasında İngiliz askerleri de vardı (hatta fotoğraf çekmeleri için poz bile vermiş). TBMM binasında ise Fransız işgal komutanı kalıyordu. TBMM açılmadan 1 ay önce verilen emirle her iki birlik de İstanbul’a çekilecekti.

Bu süreç İstanbul’un boşaltılmasından önce verilen garden party ile noktalandı. Mutluydu İngiliz subay ve askerleri. Ana vatanlarına dönüyorlardı çünkü. 

TC’nin kuruluşunda İngiltere’nin rolü malum sebeplerle yeterince vurgulanmaz. Biliyoruz ki 1923 şartlarında İngiltere’nin rıza göstermediği bir devletin kurulması imkânsızdı. Hele bu devlet İngiliz çıkarları için hayatî önemde olan Ortadoğu coğrafyasında ise. 

İşte TC’nin kuruluşunun üzerinden 6 yıl bile geçmemişken bir İngiliz filosunun İstanbul’a gelip günlerce kalması ve komutanı Amiral Field’ın Ankara’ya gidip Çankaya Köşkü’nde ağırlanması hiç kuşkusuz devrin süper gücüyle iyi geçinme politikasının uzantısıydı.

“Türkiye, İngilizleri İstanbul’dan kovuşundan on yıl bile geçmeden İngiliz donanmasını İstanbul’da sevinçle karşılamaya hazırlanıyor” yorumunu yapan Sosyalist Yalçın Küçük haklı olarak Kemalist tarihçiler 2. Dünya Savaşı’nın ardından Missouri zırhlısının İstanbul’u ziyaretini yazar da 1929’daki İngiliz filosunun ziyaretini yazmaz diye batırır iğneyi (Türkiye Üzerine Tezler, 2, 1987, s. 201-2).   

İngilizler 14 yıl önce Çanakkale boğazından geçirmediğimiz Queen Elizabeth zırhlısı başta olmak üzere uçak gemili bir filoyla İstanbul’a geliyor, doyuncaya kadar eğleniyordu. Nitekim 14 Ekim 1929 tarihli Akşam gazetesinde aşağıdaki haberi okuyordu Türkiye:

“Dün İngiliz sefaretinde Amiral Field cenapları ve maiyeti zabitanı şerefine bir ziyafet ve bunu müteakip de bir balo verilmiştir. Baloya vali ve şehremini Muhiddin Bey, Kolordu Kumandanı Pertev Paşa, birçok mebuslar, erkân-ı askeriye ve bahriye, gazeteciler, şehrimizin kibar aileleri ve İngiliz tebası davet edilmiştir. Balo sabaha kadar devam etmiştir.”

Sadece “kibar aileler” çağrılmıştı ve partiyi düzenleyen partinin isminde Halk Partisi yazıyordu. 

Hem halk kimdi ki İngilizin karşısına çıkarılsın?

Bugün Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Lefkoşa’da Yeni Ercan Havalimanı’nı hizmete açacak. Cumhurbaşkanlığı uçağıyla ilk inişin gerçekleşeceği havalimanını açılışının tam da Kıbrıs Barış Harekâtının 49. yıldönümüne rastlatılması Türkiye’deki derin tarih hafızasının arzu edilen rotaya oturmakta olduğunun göstergelerinden biri olarak değerlendirilmeli.

“MÖ 1500 yılından MÖ 715 yılına kadar Kıbrıs adası Mısırlıların elindeydi. MÖ 715’te Asur Kralı Sargon Kıbrıs’ı ele geçirdi ve bu hakimiyet MÖ 58 yılına kadar sürdü. Bu tarihte Romalılar Kıbrıs’ı işgal etti. MÖ 58’den MS 656 yılına kadar Ada Romalıların elinde kaldı. Bundan sonra Ada, Arap hakimiyetine geçti ve Araplar yıllık vergi alarak önemli bir gelir kaynağına kavuştu. 1191’de Arslan Yürekli Rişar (İngiltere Kralı) Adayı işgal etti ve 1489 yılına kadar süren bir Kıbrıs Krallığı meydana geldi. 1489’da Kıbrıs’ı Venedikliler zaptetti. Ada Venediklilerin elinde iken 1571’de Osmanlı hakimiyetine girdi. 1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda Kıbrıs muvakkaten İngilizlere bırakıldı. 1914’te ise İngilizler Adayı tam hakimiyetlerine aldı. 1960’ta İngilizler Adayı Türk ve Rumlara ortak haklar tanıyan Müstakil Kıbrıs Cumhuriyeti’ne bıraktı.”

Gazeteci yazar Tekin Erer, Kıbrıs Barış Harekâtının başlaması üzerine Son Havadis gazetesine yazdığı “Zafer ordusu” başlıklı köşe yazısında yukarıdaki bilgileri paylaşıyordu (21 Temmuz 1974). Çünkü birkaç gün önce, 15 Temmuz 1974’te Kıbrıs’ın tarihinde ilk kez resmi dairelere Yunan bayrakları asılmıştı.

Kıbrıs hiç Yunanistan’ın olmamıştı. Ne antik tarihte, ne de yakın tarihte. Ama enosis istiyordu örtülü veya açık, yani Kıbrıs’ı Yunan topraklarına ilhak etmek her Yunanın mektep sıralarından beri bırakın bilincini, bilinçaltına kazınan bir millî dâvâ idi.

1961 yılından beri Kıbrıs Cumhuriyetini tanımama ve Kıbrıs’ı ilhak çalışmaları hız kazanmıştı. Peki hiç düşündünüz mü neden ilhak çalışmaları 1961 yılında başlamıştır? Bunun acı mı acı bir cevabı vardır.

Rum ve Türk taraflarının ortak temsil edildiği Kıbrıs Cumhuriyeti’ni kurmak ve Türkiye’nin Kıbrıs üzerinde garantörlük hakkını tanımak uğruna varını yoğunu ortaya koyan Başbakan Menderes ve Dışişleri Bakanı Zorlu’nun idamıyla sonuçlanacak 27 Mayıs darbesi dönüm noktası teşkil eder. Bu dönüm noktası bütün dikkatimizin içeriye gömülmesine, iftira ve alçaklık kampanyalarının düzenlenmesine ve 10 yıllık iktidarının taşıdığı olanca birikimle birlikte bir adaya kapatılıp kamuoyunun 15 ay boyunca yalan dolanlarla kör ve sağır edilmesine, Kıbrıs’ta kopan kıyameti fark etmemeye yol açarak pek pahalıya patlayacaktı. 

Bu dışa kapandığımız süreçte Grivas çetesi boş durmamış ve on binlerce Yunan vatandaşını gemilerle Kıbrıs’a taşıyarak adada nüfus dengesini bozmuş, 1963 yılında nihayet uyandığımızda ise atı alan Üsküdar’ı geçmişti. Bu acı gerçeği Kıbrıs’ın eski Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş şöyle dile getirmişti:

“Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluş tarihi olan 16 Ağustos 1960’tan olayların başladığı 21-22 Aralık 1963’e dek geçen zaman içinde Türkiye çok şey yapabilirdi ve durumu kurtarabilirdi. Fakat olayları izlemedi Türkiye; ve İngiltere-ABD-Yunanistan dostluğuna kurban gitti.”

İşte bu ara dönemdedir ki, buzdolabına konulan –veya öyle sandığımız- Kıbrıs davası aleyhimize gelişecek ve Makariyos inisiyatifi eline alacaktı. Oysa ikisi de idam edilen Menderes ve Zorlu 1954 yılından itibaren Ankara’nın Zir köyünde General Daniş Karabelen’e kurdurdukları TMT yani Türk Mukavemet Teşkilatı eliyle Kıbrıs’ta EOKA’nın karşılığı bir örgüt kurarak ve gizlice silah ve cephane kaçırarak Kıbrıslı mücahitleri desteklemişti. 

27 Mayıs yapılınca ne oldu dersiniz?

Çok basit: 

“MİT tırları” olayına çok benzer bir şekilde Kıbrıs’taki Türkleri teçhiz etmek üzere gönderilecek silahlar Mersin’de yakalanınca hepsi geri çevrilmiş; Menderes ve Zorlu sanki gizli bir ordu kuruyorlarmış da bu silahları onun için hazırlamışlar diye ağır ithamlara maruz bırakılmıştı. Tabii silahların faş edilmesinin bizim ve Kıbrıslı Türklerin değil, Yunanlar ve Rumların ekmeğine yağ sürdüğünü söylememize gerek yok. Keza Yassıada’daki yargılamalar sırasında 6-7 Eylül olaylarını yargılayacağız diye iç ipliğimizi pazara çıkaran gayretkeşliklerin de kimin işine yaradığını tahmin etmek zor olmasa gerek.

Daha ne ihanetler yapıldı, anlatsam aklınız durur. 

Pazar günü devam ederiz inşallah.         

Masamda bir dergi. İsmi: Yeni İstiklâl (şapkalı a ile). Tarih 24 Ekim 1962.

İlk sayfanın sağ alt köşesinde iki kibrit kutusu büyüklüğünde bir fotoğraf. Fotoğrafta bir başka tutukluya kelepçelenmiş bir sivil görünüyor. (Bu fotoğrafın şöyle bir faydası olmuş: yayını üzerine İçişleri Bakanı Hıfzı Oğuz Bekata gazetecilere kelepçe vurulmasını yasaklamış.)

Apak yüzlü bu sivilin suçu şu başlıkla bir yazı yazmakmış:

“Zulümlerin en şenii ve alçakçası kanunların gölgesi altında yapılandır.”

Fikir suçundan yargılanıyor yani. Ve sırf bu yazıyı yazdığı için haftalardır Sultanahmet Cezaevi’nde yatmaktaymış.

Yakınlarda otel yapılan bu cezaevinden yine o tarihte Sultanahmet Meydanı’nda olup şimdi yerinde yeller esen Adliye’de çekilmiş elemli fotoğrafa bakınca yumruk tıkanıyor insanın boğazına.

İşte o sivil şahıs, bu yazıyı kaleme aldığım günden tam 4 yıl önce rahmet-i Rahman’a uğurladığımız Mehmed Şevket Eygi’dir (‘Mehmet’ yazılmasına kızardı).

O, önümüzdeki “büyük nesil”dendi; “öncü nesil”den daha doğrusu. 

Necip Fazıl, Osman Yüksel, Şule Yüksel, Kadir Mısıroğlu, Sezai Karakoç, Nurettin Topçu, Tahsin Demiray, Ahmet Kabaklı, Cevat Rifat ve aklıma gelmeyen daha niceleri.

Onlar adeta Ferhat gibi kalemleriyle bir dağı oymak suretiyle susuz bırakılmış mukaddesatçı gençliğe avuç avuç ab-ı hayat sunmuştu. 

Ayasofya nesli diyorum ben onlara. Ayasofya dâvâsını milletimizin idrakine elmas bir sembol olarak çakmayı ve sonraki nesillerin Cumhuriyet devrindeki beyin ameliyatlarında işlerine yarayacak hayatî malzemeyi, güncel deyişle ‘acil durum çantası’nı, çıkardıkları kitap, dergi ve gazeteler vasıtasıyla hazırlamayı vazife edinmişlerdi.

Kimse vermemişti bu vazifeyi; aksine Ayasofya neslini canlarından bezdirmek ve türlü işkence, hapis, dava, kitap-dergi toplatma ve gazete kapatmalarla ademe (yokluğa) mahkûm etmek için elinden geleni artlarına koymamıştı rejim.

Buna rağmen, tıpkı yazdığı yazı yüzünden bir başka tutukluya kelepçelenen mazlum Şevket Eygi gibi pes etmeyip düştükleri yerden daha kavi bir azimle kalkmayı ve son nefeslerine kadar sürecek bir bayrak yarışına devam etmeyi şiar edinmişlerdi.

O kutlu bayrak yarışı devam edecek mi yoksa 4x400 bayrak yarışında geriye doğru uzanan son bayrak uzanacak el bulamayınca yere mi düşecek?

“Evet, devam edecek ve son bayrak yere düşmeyecek” demeyi o kadar isterdim ki…

Neyse, bu kahvenin dibi gibi giderek acılaşan bahsi burada keseyim.

Elhasıl Ayasofya nesli’nin hayat ve eserleri bize olduğu gibi sonrakilere de yol gösterecektir.

Bugün Müslüman camianın gazete ve dergileri, internet siteleri, tv kanalları var, değil mi?

Peki bu basın maceramızın başında da bu büyük Ayasofya nesli’nin durduğu yeterince biliniyor mu? 

Dergicilikte Necip Fazıl nasıl Büyük Doğu ile bir mektep kurmuşsa, Şevket Eygi ağabey de gazetecilikte Bugün ile benzer bir ekol sahibidir. Müslüman camianın bir günlük gazetesi olması gerektiği fikrini Yeni İstiklâl’de dile getire getire sonunda matbaasını da kurmak suretiyle başarmıştı.

Hicri tarihle 1 Ramazan 1386’da çıkan gazetenin ilk nüshasında miladi takvimle 14 Aralık 1966 yazmaktadır. 

“Vatan ufuklarında bir güneş gibi doğacağı” vurgulanan Bugün gazetesinin tanıtım afişinde yazılanlar gayet manidardır:

“Biz Türkiyeli Müslümanlar, asrımızın en kudretli silahı ve propaganda vasıtası olan büyük günlük gazetelerden mahrumuz. Bu eksikliğin acısını şiddetle hissediyoruz. Başlıca büyük gazeteleri çıkartan masonlar, solcular, Yahudi hayranları, dinsizler, Selanik dönmeleri, her gün biz Müslümanlara tecâvüz ettikleri, ülkemizi tehlikeli uçurumlara sürükledikleri hâlde, biz onlara aynı şiddetle cevap verecek, hakkı ve doğruyu haykıracak kudretli gazetelerden mahrum bulunmaktayız. Artık bu büyük eksikliği kapatmak zamanı gelmiştir. (…) Bu gazete İslâm Dâvâsını her şeyin üstünde tutacaktır.”

Bu kökleriyle toprağı kavramış derin şuura her zamankinden fazla ihtiyacımız olduğu şu günlerde Mehmed Şevket ağabeyi rahmetle yâd ediyor ve ehl-i himmeti yeni Eygiler yetişmesi için neler yapabileceklerini düşünmeye çağırıyorum. 

Bir soru:

Fransız usulü aşkı biliriz de, Fransız usulü katliamı neden bilmeyiz?

Fransız usulü katliam nedir bilir misiniz? 

Esirlerini öldürmeden önce vücutlarından parçalar koparmak suretiyle yavaş yavaş öldürmektir ve Fransız usulü aşkı bilip de Fransız usulü katliamı bilmemek bu millete yıllarca yalan tarih okutanların ayıbıdır.

Hâlbuki toprakları Fransızlar tarafından işgal edilen ve Urfa, Maraş, Adana, Dörtyol ve Antep’te binlerce insanını “gâvur Fransız”a karşı mücadele uğruna şehit veren bir milletin torunlarının asıl ikincisini hem de ezbere bilmesi gerekmez miydi?

Gerekirdi ama mevcut eğitim anlayışı sürdüğü müddetçe bu mümkün değil. 

Kitaplarımızda Fransız yok, İngiliz yok, İtalyan yok, hatta Yunan yok… Varsa yoksa düşman…

Anlayacağınız, bizim kitaplarımızda düşmanın adı yok.

Kolları baltayla kesilip çırpınarak ölmesini seyretmek için canlı canlı bahçeye atılan Bursa’nın Ermeni Sölözü köyündeki zavallı kadının fotoğrafı yer almıyor ki içlerinde, nereden bilsinler?

O zaman Fransız’ı, İngiliz’i, Yunan’ı nereden düşman bilecek.

Varsa yoksa düşman olarak Osmanlı belletiliyor.

Şu İngiliz oyununa bakın siz:

İşgal et, ettir, sömür, katlet, soy, işkence gırla gitsin ama sen düşman olarak bilinme de proxy (vekil) düşman olarak yerine Osmanlı’yı bırak!

Deha işi gerçekten.

İngilizler ateşteki kestaneyi elleriyle almayacak kadar akıllıdırlar denilir; maşa kullanırlar zira.

Batı, sadece işgal etmekle yetinmez, toprağını işgal ettikleri halkın zihnini de işgal edip dönüştürür. Sömürge olmamakla birlikte bizde olan budur.

Fransa’nın katliamları

Savaş halinde yaşananları saymazsak dünya tarihinde işlediği katliamların yoğunluk, kapsam, süre ve çeşitliliği bakımından hiçbir medeniyet Batı’nın eline su dökemez. 

Medeniyet, elindeki silahları bile ahlak ve vicdanın terazisinde tartarak kullanmayı emrederken Batı, tersine, onları aklın en sarp vadilerine kadar sürmüştür. İşkenceyi akılla sistematize etmiştir. Mermileri az kaldığında yan yana durmakta olan esirleri arka arkaya dizerek bir taşla birkaç kuş vurmayı düşünecek kadar sözümona akılcı vahşilerdir çünkü.

Daha dün diyebileceğimiz 1950-60 yıllarındaki kurşuna dizmeler, kafatası ezmeler, seri katliamlar ve insanlık dışı uygulamalar Cezayir’in bağımsız bir devlet olmasına giden yolda aldığı ağır yaralardandır. 

Lakin Fransa’nın yegâne insanlık suçu Cezayir’de işledikleri değildir. Hindiçin ve Vietnam’da işlenen Fransız vahşeti de okutulmalıdır okullarımızda. Tabii kardeş Tunus’takiler de.

İşte size uluslararası tahkikat komisyonunun raporundan birkaç yürek yakan olay:

Bir bacağı yahut bir kolu kesilmiş, karınları deşilmiş, kafatası parçalanmış insanların ölüleri bulundu.

Bir gebe kadının karnının deşilip ceninin de parçalandığı tespit edildi.

Bir veya iki kulakları kesilmiş çok sayıda sivil ölülerine rastlandı.

Hele bir ceset bulundu ki, vücudunda kesici bir aletle bir daire oyulmuş, dairenin içine de bir HAÇ işareti yapılmıştı. 

İnsan kızartma vahşetini mi, yoksa yüzüğünü almak için parmağını, kolyesini çıkarmak için kafasını kestikleri kadın ve kızların can yakan hikâyelerini mi dinlemek istersiniz. İşte Hindiçini’deki Fransız vahşetinden okumaya dayanabileceğiniz uluslararası tahkik komisyonunun raporundan bir vaka:

“Yerde üç ceset duruyordu, 8 yaşındaki kızcağız çıplaktı, genç kadının karnı deşilmişti. Ötekiler gibi çıplak olan adam ile (etrafa yayılan kendi yağıyla) kızararak bambaşka bir şekil almıştı.”

Milletimizin hafızasına çiviyle çakmamız gereken Fransız mezalim denizinden birkaç damla bunlar. 

Bilmemenin erdem sayıldığı bir kültürde bunları bilenlerin körler çarşısında satmak zorunda kaldığı eşyanın ayna olmasına şaşılır mı? O ayna ki Batı’yı, bize onu rehber olarak gösterenlere yansıtacaktır. Bari ayna satıcılarına engel olunmasın. 

Efendim, bayramınız mübarek olsun.
Bu mübarek günde Fatiha göndereceklerinize bir adres eklemek istiyorum.
Tarihimizde meçhul kahraman o kadar çok ki. Birinin onları tarihin tozlu raflarından
indirmesi yeterli.
Erbabına malum olan meçhul kahramanlarımızdan biri de Özbek asıllı Sibirya
Müslümanlarından Abdürreşid İbrahim’dir (1857-1944). Baş döndürücü süratte yaşanmış
90 yıla yakın dopdolu bir hayat onunkisi. Fakat dopdolu kelimesi de yeterli değildir. Gölgesi
bize kadar uzanan bir hayat demek daha doğru olur.
Mehmed Akif’in Safahat’ında şahsiyet ve hizmetini uzun uzadıya zikrettiği Abdürreşid
İbrahim hakkında “Cân, cihân, hepsi de boş, ‘gâye’dedir varsa hayat” diyerek onun gayesi
için yaşayan bir mücahid olduğunu vurgular. “Gayret-i diniyye”si, yani dini için gösterdiği
çaba bütün hayatını kaplamış, onu kıtadan kıtaya koşturan bir “yanardağ” haline getirmiştir.
İşte Abdürreşid İbrahim diye görünen bu “yanardağ” Rusya’dan İstanbul’a, Mekke’den
Kazan’a, Odesa’dan Kore’ye, Pekin’den Hindistan’daki Kalküta ve Bombay’a, Libya’dan
Berlin’e, Konya’dan Tokyo’ya… İslam âleminin nice diyarını adımlatmış, ancak buraları
gezmekle kalmamış, nereye gittiyse İslamiyetin orada yeşermesi ve sağlamlaşması adına
“gayret-i diniyesini” sebil ettirmiştir.
1925 yılında geldiği Türkiye’de Konya’nın Cihanbeyli ilçesine bağlı Böğürdelik köyüne
yerleşen kahramanımız burada Milli Emniyet (polis) tarafından aldığı nefese varıncaya kadar
takip ettirilmiş, bundan rahatsız olunca 8 yıl sonra tekrar Japonya’nın yolunu tutmuş, Tokyo
Camii’nin ilk imamı olma şerefini ölünceye kadar tatmıştır. Tama mezarlığındaki sade kabri
Japon Müslümanları için vazgeçilmez bir ziyaretgâhtır.
Boş durmak yazmazdı kitabında. Bir yandan Japon gazetelerine makale yazıyor, Tokyo’daki
Müslüman Tatar çocuklarına din ve tarih derslerinin yanında konferanslarla halkı
aydınlatıyor, onun sayesinde birçok Japon İslamla müşerref oluyordu. Gayretlerinin en
mühim semerelerinden biri, o zamana kadar müstakil bir din olarak tanınmayan İslamiyeti
Japon Meclisinde resmen tanınan dinler arasına sokturmasıydı (1939). Japon ders kitaplarında
İslamiyet hakkındaki hatalı bilgileri düzelttirmek de bir başka başarısıydı.
Asya halkları arasında Japonlara ayrı bir değer veren Abdürreşid Efendi onlarda fıtratın
bozulmadığını, İslamın öğretilerine uygun ahlakî vasıflarla donanmış olduklarını söyler.
Âlem-i İslâm adlı başucunda bulundurulmaya layık muhteşem kitabında şöyle der:
“Japonların âdetleri, ahlâkları ve hayat tarzları tamamıyla İslam âdetleri ve güzel Muhammedî
ahlâk ile uyumlu olup fark yok denilecek kadar ona benzer. Bir Japon ile bir Sibirya
Müslümanı yan yana geldiğinde birbirinden ayırt edilemez. Hele Japonlarda karı-koca
arasında olan muamele büsbütün İslam öğretisinin kurallarına uygundur.”

O Japonların Müslüman olması için hem gayret eder, hem de yürünecek yolu gösterir:
“Eğer bizim alimlerimiz biraz gayret eder de Japonlar bir kere bu yolda gayret ve sebatla
çalışırsa İslamiyet büyük bir hızla yayılacaktır. Eğer bizim İslam uleması tarafından biraz
gayret sarfolunursa hiç şüphe yoktur ki netice gayet parlak olacaktır.”
En önemlisi, sözde kalmamıştır bunlar. Mehmed Akif’in damadı Ömer Rıza Doğrul’un
kardeşiyle evlenen Abdürreşid İbrahim’in kızı Fevziye hanımın 7 Eylül 1949 tarihli Selâmet
dergisine anlattığına göre babası, 1910 yılında İslamı kabul eden ilk Japona Ebubekir ismini
vermiş. Gel zaman git zaman Abdürreşid Efendi ülkeden ayrılmış, ardından Ebubekir Efendi
de vefat etmiş. Fakat karısına, şayet Abdürreşid Efendi tekrar gelirse kendisinin bir Müslüman
gibi yaşayıp bir Müslüman gibi öldüğünü söylemesini vasiyet etmiş. Abdürreşid İbrahim’in
1934 yılında Tokyo’ya döndüğünü haber alan kadın köyünden kalkıp Tokyo’ya gelmiş,
kahramanımızı bulmuş ve ona kocasının vasiyetini anlatmış.
Kızı vefatından sonra yaşananları da anlatmayı ihmal etmemiş iyi ki:
“Babamın vefatı Japon radyoları vasıtasıyla her tarafa ilan olunmuş ve cenazeye iştirak etmek
isteyenlerin her taraftan gelmeleri için cenaze 4 gün bekletilmiştir. İslam âleminin mümkün
olan her yerinden herkes Tokyo’ya gitmiş ve muhteşem bir cenaze töreni yapılarak kabrine
tevdi olunmuştur.”
1944 yılında bizim gazetelerimizin böyle önemsiz hadiselerle işi olmazdı tabii ki.
Onlar yazmadıysa biz yazalım: Allah ondan razı olsun.

CHP’nin karanlık tarihi iftiharla sunar:

- Allah demeyi yasakladık,

-Ezan-ı Muhammedî’yi yasakladık,

-Kur’an öğretmeyi yasakladık,

-Fatih Sultan Mehmed’inki dahil türbeleri kapattık,

-Camilere buğday doldurup depo yaptık, sattık, bilardo salonu veya güreş kulübü, hatta Küçüksu Camii’nde olduğu gibi CHP lokali yaptık vs.

Bu “iftihar tablosu” hâlâ boynunuzda parıldarken aklımızla alay eder gibi “Biz dine/İslama saygılı bir partiyiz, hangi camiyi kapatmışız” diye efelenmeniz yok mu, öldürüyor insanı. Yalnız ibadete kapatıp müze yaptığınız Ayasofya ve Dolmabahçe camilerinin attığı tokat bile yeter ama utanacak yüz nerde!

Hacca gitmeyi yasaklamıştınız. Yok döviz yok, yok salgın var bahaneleriyle çeyrek asır boyunca Hacca göndermediğiniz Müslümanların haklarını nasıl ödeyeceksiniz? 

Bırakın hacca gitmeyi, hatta 1934’te çıkarılan kanunla “Hacı” demeyi bile yasaklamıştınız.

Buyurun geçen yıl Hakk’a yürüyen İsmail Cerrahoğlu hocanın anlattıklarına:

“Hac yasağına rağmen çok az da olsa başlarına gelecek cezayı göze alarak gidenler oluyordu. Bu gidişler kaçak, gayr-i meşru yollarla oluyordu. Tek tük kaçak olarak gidenler geri dönmüyorlardı ki cezalandırılmasınlar.” (Mustafa Öcal, Cumhuriyet Devrinde Dini Eğitim ve Dini Hayat, III, 2008, 18) 

Tek Parti devrinde Hacca gitmek ya kaçak göçek olabiliyor veya çaktırmadan. Aylar önce turistik bir maksatla yurt dışına çıkıyorlar, Hacca gittikleri belli olmasın diye aylar sonra dönerek başlarına bir kaza gelmesine mani oluyorlardı. Cezalandırılmak işten bile değildi.

Sabancı Üniversitesi hocalarından Cemil Koçak Madalyonun Arka Yüzü adlı kitabında ilginç bir noktayı yakalar. CHP ilk kez çok partili yapılacak olan 1946 seçimi sırasında Haccı serbest bırakmıştır. Halktan oy isteyecektir ve bir taviz vermesi gerekiyordur. Verir de. Kurnazlık bu ya, seçimden sonra yine yasaklayacaktır. 

Bu arada 1950 seçimi yaklaşmaktadır. Halkın Demokrat Parti’den en canhıraş talebi, ezan ve Kur’an başta olmak üzere dinî özgürlüklerin verilmesidir. Oyların DP’ye aktığını gören CHP 1947 Kurultayındaki özeleştirilerin ardından dizginleri gevşetmeyi deneyecektir. Din dersleri yeniden konulacak, İlahiyat Fakültesi ve “İmam Hatip Kursları” açılacaktır. Bu arada bazı türbelerin kapısına vurulan paslı kilitler de açılanlar arasındadır.

Cemil Koçak’ın Devlet Arşivleri’nde bulduğu bir belgeye göre 17 Ekim 1947 tarihli Bakanlar Kurulu kararında “önümüzdeki Hac mevsimi için vatandaşlarımızın Hicaz’a gitmesine müsaade edilmeyeceği” bildiriliyor, böylece 1948 yılında İslamın şartlarından Hac farizası yeniden yasaklanıyordu.

1948 Eylülünde Mehmed Akif’in arkadaşı Eşref Edip’in çıkarmakta olduğu Sebilürreşad dergisinde bomba gibi eleştiriler uç vermeye, Tek Parti devrinde susturulmuş kalemler yazmaya başlamıştır.

“Senelerce yasaktan sonra” diyordu Ömer Tunca “geçen sene Hacca gitmeye müsaade edildi. (Fakat) Bu sene hacca müsaade edilmeyecek! Sebep, döviz kıtlığı imiş! Döviz yokmuş! Binlerce liralık lüks otomobillere, kürk mantolara, mücevherat ve pahalı saatlere, sinema film ve festivallerine, ecnebi futbolculara, Avrupa ve Amerika’ya tetkik seyahatlerine, seyyahlara, lüks radyolara, metresi 100 liradan fazla Fransız kumaşlarına, 50 gramı 100 lira olan lavantalara, pudra, krem, allık, rujlara, iskambil kâğıtlarına döviz var da, Hacca, hacılara gelince mi yok?”

Halbuki Anayasanın 75. maddesine göre herkes din hürriyetine sahiptir. “Haccı yasak eden bir kanun çıkmadıkça Hacca gitmeye kimse mani olamaz” diye biten yazıyı başkaları takip edecek ve 1949 yılında, yine bir seçim arifesinde taviz mahiyetinde Hacca gitmek serbest bırakılacak, Hikmet Feridun Es Hürriyet gazetesinde Hac izlenimlerini yazacak ve halkın teveccühüyle artan tirajlar yüzünden uzun yıllar Hicaz’a Hac izlenimlerini kaleme alacak muhabirler gönderme geleneği başlayacaktır Babıali’de.

Hacca gitmeyi dahi 25 yıl boyunca yasaklayan parti hafızamızla alay etmek için olsa gerek, “Biz kimin dinine karışmışız” diyebiliyor. Bu millet yaptıklarınızı unutmadığını son seçimde dahi gösterdi, anlamadınızsa aklınıza yanın.

İlk yerli otomobilimiz elektrikli TOGG yollarda göz kamaştırıyor. Cumhuriyetin 100. yılında bir otomobil yapmayı başardık. Bundan gurur duymayanlar, kalbinde emperyalizmin tortusu kalmış olanlardır.   

Peki Türkiye’ye ilk otomobili getirenin Sultan 2. Abdülhamid olduğunu ve onun siparişi üzerine İngiltere’de imal edilen ilk otomobilin de elektrikli olduğunu biliyor musunuz?

Dahası, Sultan Abdülhamid’in bu defa Fransa’ya 2 otomobil daha yaptırdıktan sonra ülkeye otomobil sokulmasına yasak koydurduğunu bileniniz var mı? 

Hadi onu da bildiniz, bu yasağın gerçek sebebini açıklayabilir misiniz?

İşte bu merak uyandıran sorulara kaynaklı cevaplar…

Sultan Abdülhamid’in elektrikli otomobil getirilmesine dair ilk girişimi 1888 yılında gerçekleşti. İngiltere’deki Messrs Immisch&Co Şirketi ile yapılan anlaşma uyarınca sipariş verilen üstü açık arabayı Magnus Volk ve Moritz Immisch adlı mühendisler imal edecek, 20 amper 48 volt 1 beygirlik motoru olacaktı. Öte yandan 4 kişilik araba Avrupa’da yeni ortaya çıkmaya başlayan Dog Cart modeliydi. 

Tabii Sultan için yapılan otomobil, şirket adına kaçırılmayacak bir reklam fırsatıydı. Koskoca padişah bize sipariş verdi diye sergilerde hava üstüne hava atıyorlardı. 1889’da İstanbul’a ulaştığını bildiğimiz ilk otomobilin Abdülhamid Han tarafından kullanılıp kullanılmadığı bilinmiyor diye bilgi veriyor Osmanlı İstanbul’unda Otomobil adlı TURİNG’in 2020’de bastığı kitap. 

Aynı kitapta yer alan Erhan Afyoncu ve Uğur Demir’in makalesine göre 10 yıl sonra Fransa’dan Salih Münir Paşa vasıtasıyla iki elektrikli otomobil daha alınmış. Onların da Sultan tarafından kullanılıp kullanılmadığı meçhul. Lakin İstanbul’a başka otomobil sokulmasının yasaklandığı ve bu yasağın 1905 yılına kadar devam ettiği cümlenin malum.

Bu çelişkiyi nasıl açıklamalı? Sultan kendisine 3 otomobil yaptırıyor ama binip binmediğini bilmiyoruz. Aynı zamanda da halka yasaklatıyor. Biraz garip değil mi sizce de?

Bu sırrı çok başka bir yerde, ilk otomobilimizi yapmak için canla başla çalışan merhum Prof. Dr. Necmettin Erbakan’ın 22 Mart 1975 günü Aydınlar Ocağı’nda verdiği Türkiye’de Sanayileşme Meselesi adlı konferansta çözmeye başlıyoruz.

Yeniliklere bu kadar açık olduğunu bildiğimiz Sultan Abdülhamid otomobili neden yasaklatmış olabilir?

Merhum Hoca, Sultan’ın ilk otomobili ABD’de Ford fabrikasında yaptırdığını iddia ederek şöyle açıklıyor olayı:

Ford bu otomobili yaparken sürüm sureti ile maliyeti düşürmek gayesini güdüyordu. Sürümü artırmak için ilk otomobili Sultan Hamid cennetmekâna hediye etti. Otomobili getiren heyet kendisinden binmesini rica etti. Bir Cuma selamlığına bu arabayla çıktı. Heyet heyecanla bekliyor Sultan acaba ne diyecek diye. Onlara söylediği söz şu oluyor: 

“Bu otomobili neyle getirdiniz buraya?” 

Gemiyle getirdiklerini söylüyorlar. 

“Bunu hemen içine koyun ve geri götürün” diyor. 

“Neden rahatsız oldunuz, bir şey mi oldu?” diye soruyor Amerikalılar. 

“Hayır” diyor “Sultan, bilakis çok rahat. Fakat yarın bir parçası kırılsa ne olacak?”

Firma yetkilileri “Hemen getiririz” diye cevap veriyor.

Sultan Abdülhamid ise “Ben kendi memleketimde Amerika’dan parçası gelen arabayla iş görmem” diyerek otomobili iade ediyor.

Erbakan hoca bunları anlattıktan sonra o muhteşem yorumunu oturtuyor:

“Kanaatimiz odur ki Sultan Hamid zihniyetini muhafaza etseydik bugün dünyanın mükemmel uçaklarıyla mükemmel tanklarını yapan ülke biz olacaktık, hiç şüphemiz yok.” (Aydınlar Ocağı Yayını, İst., 1975, s. 14-15.)

5 yıl önce, 8 Şubat 1970 tarihinde Ankara’da yapılan Milli Nizam Partisi Kongresi’ndeki muhteşem konuşmasında merhum Hoca “Partimizin kurucusu Sultan Abdülhamid’dir” dememişti boşuna. Liderlikte hüner, geçmişi geleceğe seferber etmekte değil midir? O da oldu elhamdülillah.  

En sihirli şey, çocuğun ruhudur.

Cengiz Aytmatov

1928 yılında Bişkek’e bağlı Talas vadisinde, Çin sınırına yakın bir bölgede bulunan Şeker köyünde dünyaya gelmiş olan Kırgız yazarı Cengiz Aytmatov, 10 Haziran 2008 tarihinde Almanya’nın Nürnberg şehrinde hayata gözlerini yummuştu. 

15 yıl nasıl da geçmiş… Derken bir hatıralar geçidi başlıyor.

Cengiz Aytmatov ile son yıllarında gerek Kırgızistan’da, gerekse Türkiye’de çeşitli defalar bir araya gelme fırsatım oldu. Bu buluşmalarda konuşulanlar daima hatıralarımın en değerli parçaları arasında yer alacaktır. 

Cengiz Aytmatov, Türk dünyasının çağdaş dünya edebiyatına bitiştiği en değerli halkayı teşkil ediyordu. Bir başka deyişle, çağlar ve kıtalar arasında kelimelerden kurulmuş bir “altın köprü”ydü Aytmatov. Aynı zamanda Kırgızların sözlü kültürden yazılı kültüre geçişinde aşılması gereken o hayatî eşikte duruyordu. 

Sözlü kültür dağarının bakir alanlarına salınmış modern bir Cengiz Han gibi parlamıştı Orta Asya bozkırlarından. Han olan Cengiz nasıl bozkırdan topladığı askerleri bütün yerleşik düzenleri yağmalayıp yıkarak geleceğin Avrasya imparatorluklarının toprağa birer tohum gibi düşmelerini sağlamışsa, yazar olan Cengiz’in “Moğolları” mesabesindeki kalemi ve eserleri de, el değmemiş Altay dağlarının vadilerinde biten göz değmemiş otları biçip heybelerine doldurmaya ve Victor Hugo’nun çağları konuşturduğu o uzun duvara yerleştirmeye koyulmuştu.

Onun bereketli tırpanından edebiyat soframıza dökülen zengin hasat işte ortada: Toprak Ana, Beyaz Gemi, Cengiz Han’a Küsen Bulut, Gün Uzar Yüzyıl Olur, Cemile, Öğretmen Duyşen, Kassandra Damgası, Dişi Kurdun Rüyaları, Elveda Gülsarı ve son yıllarında ilginççocukluk hatıralarını topladığıkitabı Çocukluğum…

Kırgızların deyişiyle “Çingiz Ata” veya bildiğimiz adıyla Cengiz Aytmatov.

Kitapları 152 dile çevrilmişti 

Duru bir dil, dil değmemiş bir dünyayı modern insanın kayıp hafızasının çeperine sokmayı başaran modern bir ‘baksı’, halkının Stalinist dönemde katmerlenen acısını okurlarının sadırlarına satırların kaşığıyla içirmeyi beceren çağdaş bir Aziz Augustinus… 

Aziz Augustinus sevgili Kartaca’sının yanışını anlatmıştı yaralı kalbinin kanıyla. Gözyaşı yoktu onda da. Roma emperyalizminin intikam çığlıkları karşısında küle dönen ve son izlerine kadar tırpanlanan sevgili şehrini, edebiyatın sonsuz göğüne daima göz kırpan yıldızlarla yazmıştı Tanrı Şehri (Civitas Dei) adlı eserinde. Yanmış ve dümdüz edilmiş Kartaca’nın bu yıldızlara baka baka günün birinde dirileceği, en büyük umudunu oluşturuyordu.

Cengiz Aytmatov ise aynı şeyi Kırgızistan’ı için yapmıştı. Beyaz Gemi adlı uzun hikâyesinde eve sonradan gelen zalim eniştenin Kırgız ailesini nasıl itip kaktığını ve zorbaca güttüğünü yazarak duru bir nehir akışı tadında bir başka emperyalizmin, Rus zulmünün kendi ülkesini ve halkını nasıl inim inim inlettiğini anlatmıştı. (“Stalin diyebilir miyiz enişteye?” diye sormuştum bir seferinde, “Stalinler desek daha doğru olur” diye cevaplamıştı.)

Şundan emin olabilirsiniz: Sovyetler Birliği’nin nefesleri anında kestiği bir devirde ancak bu kadarı anlatılabilirdi.  

Eserleri tam 152 dile çevrilmiş bu devin eserlerinin Türkçeye Fransızcadan, İngilizceden, Almancadan kazandırılmış olması, ancak son yıllarda aşılabilmiş olan bir ayıptır. Tabii ki, kültürümüz açısından ağır maliyeti olan bir kayıp…

“Yağmuru hissetmiyorduk”

Aytmatov’la bir görüşmemizde tuttuğum notları ilk defa burada yayınlıyorum:

“Ben insanları düşündürmek istiyorum. Onlara problemi sunuyorum. Okuyup bu problemi hissedenler çözüm arasın istiyorum. Allah bile sonucu açık bırakmıştır. Sanatçı neden her şeyi söylesin?

Şimdilerde Rapçı, modern Manasçılar çıktı. Ben son Manasçıyı tanıdım. Halk çok seviyordu onu. Adı Sayakbay Keralayev’di. O zamanlar gazeteciydim. Onunla büyük bir şenliğe gittik. Halk kolhozda toplandı. Heyecanlı epizotlardan çalmaya başladı. Sanki hepimiz tek bir adama dönüşmüştük. O kadar tesiri altında kalmıştık. O sırada yağan yağmuru bile fark etmedik. Ben sandalyeyle içeri girdim ama arkadan kimse gelmedi. İnsanlar yağmurun altında oturuyordu. Yağmurun ritmi arttıkça Manasçı da onun ritmine uygun olarak çalıyor, söylüyordu. Ben de yanına oturdum. Sonuna kadar dinledim. Yağmur geçti ama o çalmaya devam etti.

Siz sözlü geleneği kaybettiniz ama İstanbul’u yarattınız.

2. Dünya Savaşı’nda askerde hayatını kaybedenlerin “kara kâğıtları” (ölüm haberlerini haber veren yazışmalar) bana gelirdi. Ben o kâğıtları aileye verirken teselli ederek veriyordum. Henüz 14 yaşındaydım. Alır almaz ağıt yakıyorlardı. Gelinlerin kocalarına, kaynanaların da oğullarına nasıl ağladıklarını gözlerimle gördüm. 

Yaşadığım yerde tarih bana her şeyi gösterdi. Faciam: Bu olayları yaşamak. Halk her ay savaş parası ödüyordu devlete. Ben de o paraları topluyor ve her sabah 37 km mesafeye gidip paraları bankaya teslim ediyordum. Hiç kimsenin de aklına bana para götürdüğümü sormak gelmedi, benim de gelmiyordu. 

Para yenilmez ki

Yalnız bir seferinde trajik bir hadise yaşadım. Yine paraları hayvana yüklemiş, bankaya götürüyordum. Bu sırada bir adamın peşimden koştuğunu gördüm. Bana bağırıyordu ama ne dediğini işitemiyordum. Eşkıya zannettim önce. Sonra haline acıyıp durdum. Ne istediğini sordum. Ekmek istiyordu. Fakat param vardı ama ekmeğim yoktu. Üsteleyince bir kötülük yapacak zannıyla atımı topuklayıp kaçtım. Adam arkamdan bağırıyordu: 

Ne biçim insansın, bir parça ekmek versen ne olur?”  

Sanat ve iktidar meselesi Aytmatov’un üzerinde durduğu ana meselelerdendi. İngilizce bir dergiye anlattığı şu olay çarpıcıdır:

“Amerika’da bir yazarla konuşuyordum. Ben Sovyetler’deki sansür ve baskılardan şikayet edince dedi ki:

-Ne kadar şanslısınız! Sizi hapse atıyor, sürgüne yolluyor, gazeteler ve parti toplantılarında eleştiriyor, Sovyet toplumunu parçalamakla suçluyorlar. Ama halk arkanızda, size saygı gösteriyor. Gelin görün ki bizim Amerika’da bizi kaale alan yok. İstediğimizi yazıyor, istediğimizi yapıyoruz. Ben hapse girmekten memnun olurdum. Fakat hayır, hiçbir tepki yok. Amerikalıların umurlarında değiliz. Bu anlamda Amerika’da bir hiçiz. Siz kutlu bir halksınız, tarihin sayfaları sizi bekliyor.”

En az bir romanını okuyun Aytmatov’un. Ve o arı duru anlatımın yüreğinize hangi denizin köpüklerini sıçratacağını kendiniz görün. 

Dün yolum, tek tük kalan yayınevlerinden birine uğramak üzere Cağaloğlu’na düştü. Lakin hangi yayıncıya sorsanız burnundan soluyor. Avro ve dolar artınca ithal ettiğimiz kâğıt ve kromelerimizin fiyatı uçmakta. Eskiden kitabın toplam maliyeti içinde kâğıdın oranı %25 iken, şimdilerde %60’a çıkmış. Yani bir kitabın fiyatının %60’ını boş kâğıdına ödüyoruz! Nerede kaldı matbaa maliyeti, yayınevi giderleri, telif ücreti, nakliye, depolama, şu bu! Tabii dünyadaki enflasyonist ortamdan dolayı kâğıdın kendi fiyatının arttığını düşünürseniz durum iyice vahamet kazanıyor. Bu yüzden kitaba nasıl fiyat koyacaklarını şaşırmış yayıncılar.

Ne oluyor böyle olunca? Kitap fiyatları artıyor, o artınca okur sayısı düşüyor, okur sayısı düşünce yayınlanan kitap azalıyor… Tam bir kısır döngü anlayacağınız. Dergi ve gazeteler için aynı dert katmerli olarak mevcut ama onlar hiç olmazsa reklamla, sponsorlukla filan idare ediyorlar. Asıl kabak, yayınevlerinin başına patlıyor.

Kim bilir kaç yayıncıdan benzer sızlanmaları dinleyince aklıma kâğıt sanayiimizin fikir babası ve kurucusu Mehmet Ali Kâğıtçı geldi. “Medeniyet demek kâğıt demektir” diyor da başka bir şey demiyordu rahmetli. Kâğıda hükmeden beyinlere hükmederdi ona göre. Kâğıtta dışa bağımlılık sanayide, hele savunma sanayiinde dışa bağımlılıktan farksızdı. 

Birkaç yıl önce dünyanın en büyük kâğıt üreticisi Çin, çevreye verdikleri zarar yüzünden insanlar ölmeye başlayınca filtre takmaya zorladı kâğıt fabrikalarını, hatta takana kadar da kapılarına kilit vurdu. Bu karar tabiatıyla dünyada büyük bir kâğıt bunalımına yol açtı. Kâğıt bulabilmek için bir oraya, bir buraya saldıran yayıncıların hali içler acısıydı.

Velhasıl Türkiye SEKA ve Dalaman gibi yerli kâğıt fabrikalarını kapatmakla yayın sektöründe tamamen dışa bağımlı hale gelmiş, ambalaj, karton vs. gibi geri dönüşümden elde edilen ürünler hariç Finlandiya ve Çin’e muhtaç olmuştur. Bu, kabul edilemez. 

Türkiye son yıllarda hakikaten önemli başarılara imza atmış, TOGG otomobilinden Tcg Anadolu uçak gemisine, Altay tankından Kızılelma’ya, helikopterden iha ve sihalara kadar nice yerli ürünün altına mührünü basmıştır. Düşmanlarımız dışında bunlardan memnun olmayan gösterilemez.

Sonunda anladık ki, bir asırdır bizi engellemeye memur edilmiş iç ve dış mihraklar sanayileşme yerine şeftali üretmemizi tavsiye etmişlerdi. Bu bağımlılık zincirini ancak yerli sanayiimizi geliştirmek suretiyle kırabilirdik, başarıyoruz Allah’ın izniyle. 

Ne var ki, kâğıt sanayiindeki dışa bağımlılık zincirini kırmak ya aklımıza gelmiyor veya sırasını bekliyor. Ama ne zamana kadar sürecek kültürde bu dışa bağımlılığımız?

İlk diplomalı kâğıt mühendisimiz olan Mehmet Ali Kâğıtçı ömrünü ortaya koyarak SEKA kâğıt fabrikasının kurulmasına öncülük etti. Kıymetini bildiler mi? Ne gezer! SEKA’yı 1936 yılında kâğıt üretme noktasına getiren muhteşem insan sadece 5 yıl sonra bir de suçlanarak kapının önüne konulacaktı. Yerine getirilen Belçikalı uzmanın, “Mehmet Ali Bey gibi biri elinizde varken onun koltuğuna oturmam ayıp olur” diye görevi kabul etmek istemediğini ibret için şuracığa yazalım.     

“Yaşamak için ekmek ne ise düşünmek için kâğıt odur” düsturuyla hareket ederek yerli kâğıt sanayiinin kurulmasına ömrünü vakfeden Mehmet Ali Kâğıtçı da, uçması yasaklanan Vecihi Hürkuş, fabrikası havaya uçurulan Nuri Killigil yahut uçak fabrikası iflasa sürüklenen Nuri Demirağ gibi kurban edilen öncülerden biriydi. 

Diğerlerinin isminin sık sık anılması, açtıkları yollardan gidenlerin çoğaldığını gösterir. Peki Mehmet Ali Kâğıtçı’nın yolu boş mu kalacak? O yolun bir Selçuk Bayraktar’ı çıkmayacak mıdır?

Kültür sahasında dışa bağımlılık da havacılık sahasındaki kadar içimizi acıtmıyorsa medeniyet iddiamız adına edilecek tek bir söz kalmıştır: “Ört ki ölem.” 

Bu defaki seçim hakiki bir maratondu. 

Hayır, yalnız 14 ve 28 Mayıs tarihlerindeki iki turlu seçimi kastetmiyorum, muhalefetin oluşturduğu panik havası yüzünden neredeyse 2019 yılından beri süregelen upuzun seçim maratonundan bahsediyorum. 

Neticede inandığımız ve defalarca yazdığımız gibi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bir kere daha kazandı; 2028’e kadar Külliye’nin ev sahipliğini yapmaya devam edecek inşaallah. Olması gereken olmuştur. 

Oy vermeyenlerin dahi “Olanda hayır vardır” diye sonucu kabullenmesi gerekir. 

“Gerekirdi” daha doğrusu ama bizde medya dediğiniz, içerisinde yılanların kaynaştığı cerahat kuyusudur. Küfür, hakaret, tahrik ve edepsizlik almış başını gidiyor.

Manzara şudur:

Bir taraftan yollar, köprüler, barajlar, nükleer santraller, doğalgaz ve petroller, İHA’lar, SİHA’lar, otomobiller…

Diğer taraftan ağzı bozuk, zihni iğdiş edilmiş, darlıkta dünya rekorunu kıran eblehleştirilmiş kafalar…        

Cahillik deseniz o da diz boyu. 

Kadıköy’de yapılan sokak röportajlarını dinleyince kendilerini Atatürkçü, çağdaş, laik filan diye lanse eden bir zavallının “19 Mayıs’ı neden bayram olarak kutluyoruz?” sorusuna dahi cevap veremediğini görmek şaşırtmıyor mu sizi de?

O zaman 250 üniversitemiz, milyonlarca üniversite mezunumuz, yüzde 97’yi geçmiş okuryazarlık oranımız neye yarıyor? 

Daha çok vatan, devlet ve millet düşmanı üretmeye mi?

Eyvah ki eyvah.

İçinde işçi bulunmayan Türkiye İşçi Partisi’nden tutun da bölücü örgütün partisi YSP ve türevlerine en yüksek oyların eğitim ve refah seviyesinin en üst katmanında yaşayanlardan geliyor olması da mı aklımızı başımıza getirmez?

Peki, neden ve nasıl oluştu bu terslik?

Teknoloji ve bayındırlıktaki bu gelişme ile beyinlerdeki bu daralmayı nasıl izah edeceğiz?

Eğitim ve refah seviyesi yükseldikçe millî bağlar zayıflıyor. Hâlbuki TİP’in en ezilmiş ve fakir kesimlerden oy alması beklenmez miydi?

Hayır, bizde tersi oluyor.

CHP sahillerden oy alıyor, yani en müreffeh, en zengin ve eğitimde en gelişmiş bölgelerden. Onlar da rasyonel değil, saplantılarıyla hareket ediyor.

O zaman bu eğitim sistemi dünyanın en dar düşünceli kafalarını yetiştiriyorsa, kökten sorgulanmayı hak etmiyor mu?

En başından beri bunu söylüyorduk: 

CHP’nin 1930 model eğitimi anlayışıyla ancak dünyaya kapalı, yabancı düşmanı, İslam düşmanı, halk düşmanı bir nesil yetişir.

Gezi olayları sırasında Taksim’de duvarlara “Zulüm 1453’te başladı” diye yazan kendi tarihine düşman bir nesil de bu tarih eğitiminden yetişir.

Büyüğüne saygı yok, öğretmenine saygı yok, ecdadına yok.

Peki, bu nesilleri kim yetiştirdi? 

Uzaydan mı ışınlandılar aramıza?

Hayır, bizim öğretmenlerimiz ve müfredatımız yetiştirdi onları.

15 yıl kadar önce GENAR’ın bir projesi için okulları gezip İstanbullu olmanın anlamını anlatıyorduk. Bir öğretmenle okul bahçesinde otururken top oynayan öğrencilerden birinin sert şutu yanımdaki öğretmenin tam başına isabet etti. Öğretmen sarsıldı, mahcup bir şekilde kendini toparlamaya çalışırken şutun sahibi öğrenci yılışık bir edayla topunu almaya geliyor ve “Ya hocam ya!” diye sırıtıyordu.

Bu 15 yıl önceki manzara. Eminim bu satırları okuyan öğretmenlerimiz “O ne ki? Biz neler yaşıyoruz” demişlerdir. 

Evet, seçimleri kazanıyoruz, teknoloji geliştirme noktasında gayet iyiyiz; insansız uçak yapıyor, dağları delip tüneller açıyor, yerli otomobil üretiyor, geç de olsa milli savunma sanayimizi kuruyoruz. 

Eyvallah ama yetmez. 

Merhum Necmettin Erbakan’ın tekraren dediği gibi maddî ve manevî kalkınmayı birlikte götürmezsek istediğimiz sonucu alamayız. Şöyle ifade etmiş 22 Mart 1975’te Aydınlar Ocağı’ndaki konuşmasında:

“Sanayileşme temel davamızdır. Ancak sanayileşme ve her türlü maddi kalkınma manevî kalkınma ile mümkündür.”

Davamızın çetin bir düğümüne geldiğimizin farkındayım. Ama Cumhuriyetin 100. yılında hâlâ 1930 kafalı adamlar imal eden bir eğitim sistemiyle istediğimiz mesafeyi alamayacağımız ortada. İki attan biri hızlı koşup diğeri tökezlerse o arabanın yoluna devam etmesi takdir edersiniz ki mümkün değildir.

Bugün yine sandıklar dolup boşalacak ve muhtemelen akşam ile yatsı ezanları arasında milletimizin önümüzdeki 5 yılı tayin kararı açıklanacak. Allah’tan hayırlısını dileyelim.

Bu seçim günü gelin biraz gerilere gidip tarihten bir yaprağı okuyalım. 

21 Temmuz 1946 yılında yapılan ilk tek dereceli seçimde yaşanan skandallar demokrasiye geçişimizin zamanın Tek Parti idaresi tarafından nasıl yokuşa sürüldüğünü göstermesi bakımından bir ders mahiyetindedir.

Cumhuriyet kurulduğunda muhalefet partisi yoktu ama İkinci Grup denilen bir muhalif grup Mecliste yer alıyordu. Kâzım Karabekir Paşa’nın öne çıktığı bu grubun partiye dönüşmesi ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası adını alması ile kapanması bir olmuş, 1925 yazında kapısına kilit vurularak tam manasıyla Tek Parti yönetimine geçilmişti. Bu zincir ancak 2. Dünya Savaşı’nın bitiminden sonra gevşeyecek ve önce Nuri Demirağ’ın Milli Kalkınma Partisi –ki Ak Parti’nin iki isminden birini taşımaktadır-, ardından 7 Ocak 1946’de Demokrat Parti’nin kurulmasıyla çok partili hayata geçilmiş olacaktı.

Tabii ortalığın hemen güllük gülistanlık olacağını beklemeyin. 1950’ye kadar sürecek olan çok partili düzene geçiş sancılı, hileli, kanlı ve zalimce uygulamalara bol miktarda ev sahipliği yapacaktı. Bu 4 uzun yıl gencecik hayatları karartacak, Sabahattin Ali başı ezilerek bu aralıkta öldürülecek (kabri hâlâ kayıptır), Demokrat İzmir gazetesinin sahibi Bülent Üstündağ askerdeyken karısının hapse atıldığını duyunca intihar edecek ama en yaygın olarak bilineni, 46 seçimleri rezaleti olacaktı.

Neden rezalet? Çünkü -1930 yılında Serbest Fırka’nın da katıldığı kısmî yerel seçimler müstesna- ilk defa çok partili ve tek dereceli seçime gidileceği halde öyle bir seçim kanunu çıkarmışlardı ki evlere şenlikti. Normal olanı neydi? Oyunu bir hücrede belirleyip gizli atacaksın ama sayım herkesin önünde yapılacak. 46’da öyle yapılmadı. Kanuna göre oylar açıkta, yani zarfa koymadan atılacak, gel gör ki sayım gizli yapılacaktı. Dahası, öylesine hinoğluhin bir karar alınmıştı ki, seçim sonuçları ilan edilir edilmez oylar yakılacaktı! Hatta yakmazsa sandık kurulu sorumlu olacaktı. Tabii bu durumda itirazlar bir işe yaramayacaktı.

Bunu söyleyince gençlerin gözleri büyüyor ve hemen “şikayet etsinler” cümlesini yuvarlıyorlar önüme. Güzel kardeşim, Yüksek Seçim Kurulu’nun tabelasına dikkatli bak, orada 1950 yılında kurulduğu yazmıyor mu? YSK’nın Cumhuriyetin 27. yılında kurulması sana bir şey anlatmıyor mu? 1950 yılına kadarki seçimler hukuk güvencesi altında yapılmamıştı ki. Kimi kime şikayet edeceksin? Hem 1946’ya kadar seçim de yoktu ki.

Seçim bu mu? 

46 seçimlerinin tuhaflıkları bu kadarla kalmaz, asıl burada başlar. 

Her partinin sandığı ayrıydı, bir. 

Partilere vereceğiniz oy pusulaları da açık bir şekilde sandık kurulunun önünde duruyordu, iki.

Gayet ‘şeffaf’ bir şekilde oy kullanıyordunuz ama oylarınız kapalı kapılar ardında sayılıyor ve sonuçlar münasip bir zamanda ilan ediliyordu, üç. 

Sandık başındaki DPliler itiraz etse bile sonuç değişmiyordu, dört.

Nitekim zamanın İstanbul Vali ve Belediye Başkanı Dr. Lütfi Kırdar, yönettiği ilde kendisine ulaşan gayri resmi sonuçları alelacele açıklamış, gazetecilere İstanbul’da DP’nin silme kazandığını vekil sayısına varıncaya kadar ilan etmişti. 

Ne var ki ettiğine edeceğine pişman edilecekti CHP Genel Merkezi tarafından. Kendi partisine mensup bir vali ile yapılan yoğun pazarlıklarda hiç değilse 5 ünlü ismin milletvekilliğini kazanması şart koşulmuştu. Aksi halde cümle âleme rezil olacaklardı. (Halbuki asıl bunu yapınca rezil olmuşlardı ya, neyse.) 

Nihayet sonuçlar ayın 24’ünde açıklanmış ve İstanbul’da DP 15, CHP 5, bağımsızlar ise 3 vekil çıkarmış, rezalet böyle örtbas edilmişti.

Bunları yaşanmış bir örnekle gözünüzün önüne getirmek en iyisi.

Sayım yapılmadan 

sonuç açıklanıyor

Kırklareli’nde sandık başında yaşananları gazeteci Tekin Erer şöyle anlatmıştı:

“Jandarma kuvvetleri bütün köyleri sarmıştı. Bu köyler arasındaki telefon irtibatı tamamen kesilmiş bulunuyordu. Şehirlerle köyler arasındaki nakil vasıtalarının gidip gelmesi yasak edilmişti. Bir yerden diğer yere gitmek isteyenler türlü suallere maruz kalıyordu. Halk her an dayak yemek veya tutuklanmak korkusu içindeydi.

Bu ifademle herhangi bir işgal ordusunun bir memleketi nasıl istila ettiğini anlatmıyorum. 1946 senesinin 20 Temmuz gününde, ilk demokratik seçimlerden bir gün evvel Kırklareli vilayetimizdeki durumu gösteriyorum. 

1946 seçimleri belki birçok yerlerde komediydi. Fakat Kırklareli’nde hakiki bir dramdı.”

Seçim değil, drammış yaşanılan. 

Peki sandık başlarında nasıl bir manzara varmış? Muhabir anlatsın yine:

“Seçim gününden bir gün evvel gece yarısına kadar DP merkezindeydim. Sırtı dayaktan şişmiş birçok vatandaş iki büklüm halinde merkeze geliyor, ‘Biz DP’den istifa ettik’ deyip gidiyorlardı. Vaziyet hüngür hüngür ağlanacak kadar feciydi. Hiç kimseye şikayet etmek, dert anlatmak mümkün değildi. Savcıyı aradım, ortadan yok olmuştu. Vali ile konuşmak asla mümkün değildi.”

Gazeteci saat 9’da sandığın bulunduğu odaya gidince o dehşet verici manzarayla karşılaşmıştı:

“Kapıda 5 kişilik bir polis kordonu vardı. Onu geçtim, önüme 4 jandarma çıktı. Onları da yardıktan sonra her tarafı bayraklarla süslenmiş bir masa gördüm. Sandığın arkasında 5 kişi ayakta duruyordu. Ve bu 5 kişinin de ceketlerinin sağ yakasında altı oklu bayrak duruyordu. Seçim sandığının hemen yanındaki masada CHP oy pusulalarını taşıyan bir masa, başında yine CHPli bir zat oturuyordu. Bundan 2-3 metre ötede ve arkada küçük bir masaya adeta sığınmış, kolunda DP işareti bulunan rengi bembeyaz bir genç vardı. Onun önünde de DP adaylarının listesi bulunuyordu.”

Nasıl oy atılıyormuş, onu da anlatsın mı?:

“İçeriye giden vatandaş polis ve jandarma kordonlarını yardıktan sonra doğru sandığın yanındaki masaya geliyor, oradan aldığı oy pusulasını tereddüt etmeden sandığa atıyordu. Arkadaki (yani DP’nin sandığının bulunduğu) masaya değil gitmek, kazara bakmak cesaretini bile kimse gösteremiyordu.”

Dayanamayıp itiraz eder Tekin Erer ve eder etmez de düdükler çalar, iki polisle komiser gelip ‘suçlu’yu karakola götürür. 

Sayımın nasıl yapıldığını anlattığı şu ateşten satırları aktarmazsam içimde kalır:

“Vali bey rahatsız, sayım yarın sabah yapılacak dediler. Ertesi günü ayrıldığımız öğleden sonra saat 2’ye kadar oyların sayımına henüz başlanmamıştı. Fakat o günün sabahında Anadolu Ajansı aynen şu haberi yayınlamıştı bile:

“Kırklareli’nde CHP adayları büyük bir çoğunlukla seçilmiştir!”

Güler misin ağlar mısın?   

“Yabancı diplomatlar Menderes’i, “unpredictable” yani tepkileri önceden kestirilemeyen bir kimse olarak nitelendirirlerdi.”

Adnan Menderes’in Başbakanlık Özel Kalem Müdürü Ercüment Yavuzalp’a ait olan yukarıdaki cümle bugün ABD’sinden Almanya’sına kadar Batı dünyasının neden Erdoğan’dan kurtulmak için kumpaslar içerisine girdiğini anlatır. 27 Mayıs 1960’ta Menderes/DP iktidarının devrilmesine neden destek verdiklerini de. 

Zira “Tepkileri önceden kestirilemeyen” adamdan ürker Batı. Onlar daima itaatkâr, sözlerinden çıkmayan, “uslu” tiplerle çalışmayı tercih eder. 

Öte yandan özel kalem müdürlerinin Menderes’in arkasından iş çevirip zamanın CHP lideri İnönü’ye neler fısıldadığını darbeden 3 ay sonra ortaya çıkan belgeler ortaya koymuştur. Buna göre, Menderes’in özel kalem müdürü Muzaffer Ersü’nün –ki 1959 yılında Londra’daki uçak kazasında hayatını kaybeden 14 kişiden biriydi- İnönü’ye hitaben yazdığı mektuplar Başbakanlıktaki özel kasası açıldığı zaman ortaya çıkmıştı.

Nitekim Cevat Akşit hoca, amcası Baha Akşit vasıtasıyla görüştükleri Menderes’in makam odasının kapılarını kapatıp “Yalnızım, yalnızım, yalnızım! Özel kalem müdürüm bile Mason, anlıyor musunuz?” diye karşılarında hüngür hüngür ağladığını anlatır. (Tafsilatını Son Demokratlar adlı yeni çıkan kitabımdan okuyabilirsiniz.)

Öyle anlaşılıyor ki, Menderes iktidardadır ama muktedir değildir. Kendi özel kalem müdürünü bile kendisi tayin edememektedir. Bu bilgi ışığında ezanı aslına çevirmek ve Kur’an kursları ile İmam-Hatip liselerini açmak gibi riskli işleri hangi çetin şartlar altında başardığını daha iyi anlayabiliriz. 

Asıl önemlisi, kendi ekibindeki ihanetlerdir. 

1960 Mayısında Eskişehir mitingi sırasında muhalefetin diline doladığı Tahkikat Komisyonunun görevini tamamladığını ve erken seçimin sonbaharda yapılacağını kürsüden açıklamıştı ama bizzat kendi yanında görünen hainler tarafından hoparlörlerin kablosu kesildiği için bağırdığı halde sesi meydanı dolduran taraftarları tarafından duyulmamıştı. Mesajı halka ulaştırılmamıştı. 

“Birisi” kesmişti kabloları ama kim? Bugüne kadar açıklanamadı.

Elhasıl 27 Mayıs ihanetinin içyüzü hâlâ karanlıktadır. 

2021 Ocak’ında Genelkurmay eski Başkanı İlker Başbuğ, ‘Menderes seçim tarihini açıklasaydı darbe olmazdı’ buyurmuştu hatırlarsanız. Oysa 16 Mayıs 1960 tarihli Yeni Asır gazetesinde hem de sözü edilen Eskişehir mitinginden tam 10 gün önce aşağıdaki manşet okunuyordu:

“Misli görülmemiş insan selinin dün muhteşem tezahüratla karşıladığı Menderes, İzmir’den Türk milletine hitap etti: İktidarımızın tutumu, ârızaları süratle bertaraf ederek seçime gitmek ve millet iradesiyle dâvâları hâl yoludur.”

Aynı günkü Hürriyet gazetesi ise Menderes’in UPI Ajansı ve New York Times gazetesine “mümkün olduğu kadar çabuk seçime gideceğiz” beyanatını verdiğini yazıyordu. 

Bunlar ve daha başka belgeler ortada iken neden hâlâ Menderes’in seçim yapmayacağını yazıp duruyorlar dersiniz?

Cevap gayet açık aslında: 

Seçimi yaptırmak değil, yaptırmamak istiyorlardı da ondan. Çünkü biliyorlardı ki, millet Menderes’i hâlâ seviyor. Seçim yapılsa hâlâ milyonlarca oy toplayacak ve büyük ihtimalle yine kazanacaktı. 

İşte Demokrat Parti’yi seçimle deviremeyeceklerini bildikleri için darbe yaptırdılar. 

Sandıkta iktidara geleceklerinden emin olsalar kendileri için ebedî bir ayıp teşkil edecek olan darbe yoluna saparlar mıydı hiç?

27 Mayıs’tan sonra İnönü’nün damadı Metin Toker’in diliyle söylersek Ordu + CHP = İktidar formülü CHP’yi HDP/PKK dahil her türlü kombinezon veya operasyona açık bir parti haline getirdi. Getirdiği için de bir türlü iyileşemeyen kronik bir hasta konumunda kalmaya mahkûm.

Derdimiz, hastalığın bünyeye yayılmasını engellemektir vesselam.

1946’dan beri tek başına iktidar yüzü göremeyen Cumhuriyet Halk Partisi bu millete 27 yıllık Tek Parti devrinin hesabını vermeden yoluna devam etmek istiyor ki milletin aklıyla alay etmekten başka bir manaya gelmez. Demokrat Parti’den 10 yılın hesabı Yassıada’da işkenceler altında sorulmuş ve üç güzel insan İmralı’da şehid edilmiştir ama CHP 27 yılın hesabını vermemiştir. Menderes’in o talihsiz “Devr-i sâbık yaratmayacağız”, yani ‘eski defterleri açıp hesabını sormayacağız’ açıklamasıyla derin bir nefes almış bulunan Tek Parti döneminin kodamanları en ufak bir hesap sorma girişimini bugün bile şirretlikle bastırmaya çalışmaktadır.

Türkiye’de bir hafıza bankası kurulması şarttır. Müzeler kurulmalı, arşivler oluşturulmalı ve en önemlisi, sözlü tarih çalışmaları desteklenmelidir. Sözlü tarihin öneminin idrakinde olsak işi gücü bırakıp kadrolar istihdam edilirdi ama değiliz maalesef. 2004 yılında sonradan bakanlık koltuğuna da oturan bir dostuma bir tarih bankası kurulması teklifinde bulunmuştum, ne var ki yaprak kımıldamadı bugüne kadar. 

Geç kalmak millî hasletimiz olmalı. Tek Parti ile Demokrat Parti devirlerini yaşamış vatandaşların hatıralarının toplanması işine 13 yıl önce girişmiş ve ufacık bir gönüllü ekiple  Süleyman Demirel’den Aydın Menderes’e, Abdullah Nazırlı hocadan Erzurum’un Tortum ilçesinden Güller Sönmez teyzeye kadar nice insana mikrofon uzatıp, hatıralarını derledim. Son Demokratlar adlı kitap Türkiye Hukuk Platformu’nun tarafından yayınlandı. (Temin etmek isteyenler anakitap.com dan sipariş verebilir.) 

Ümidim, bu tür sözlü tarih çalışmalarının artmasında. Malum, her şey gazete veya kitaplarda yazılamıyor ama birçok ayrıntı hafızalarda mahfuz kalıyor. 

İşte yukarıda söylediklerime çarpıcı bir misal:     

Boraltan ve diğer facialar

2. Dünya Savaşı’nın sonlarında yaşanan Boraltan faciasını az çok biliyorsunuz. Türkiye’ye sığınan 146 Azerbaycanlı kardaşımızın Sovyet askerlerine teslim edilip kurşuna dizilişi faciası TBMM tutanaklarına kadar yansımıştır. Hatta Azerbaycanlı şair Elmas Yıldırım bu yürek yakan hadisenin ardından “Dönek Kardeş” diye hem bir ağıt hem de bir suçlama şiiri kaleme almıştır.

Kendi elimizle teslim ettiklerimiz bir yana, Yücelciler adıyla örgütlenen Yugoslavya’daki Müslüman/Türk direnişçilerin dışişleri yetkilimizden yardım istekleri bizzat dışişlerimizin Tito yönetimine onları ‘sizin aleyhinize çalışıyorlar’ diye ihbar etmesi şeklinde karşılık buluyor. Düşünebiliyor musunuz, Türkiye lehine çalışan bir avuç insan bizden yardım istiyor ama Türkiye onları ihbar edip tutuklatıyor, idamlar, işkenceler, hapisler gırla gidiyor. Bunlar bizzat Yücelciler’den Mehmet Ardıcı’nın vaktiyle İnsan Yayınları’nda çalışırken (1991) neşrettiğim Yücelciler 1947 adlı hatıratında tafsilatıyla mevcuttur.

Keza Sovyet ordusundaki Türk kökenli askerler Almanlara esir düşer, Almanlar yenilince Türkiye’ye sığınmak isterler canlarını kurtarmak için ama Türkiye bunları kabul etmez. Bunları belgeleriyle Bilinmeyen Yönleriyle İsmet İnönü Gerçeği adlı kitabımda bulabilirsiniz (Hümayun Yayınları). 

Bugün aktaracağım CHP zulmü ise 14 Mayıs’tan sonra Türkçülük taslayan bu partinin içyüzünü ortaya koyması bakımından muhteşem bir örnektir. 72 yıl sonra ilk defa yayınlanacak bu bilgi 22 Haziran 1951 tarihli Siyaset gazetesinde Tekin Erer tarafından kaleme alınmıştır.

Azerileri İran’a ihbar etmişler

Paris’te Hotel de L’ocean’ın yemek salonunda B. Azer adlı İranlı bir Azeri Türküyle tanışan gazeteci Tekin Erer onu bize İran’da savcılık ve avukatlık yapmış, İran Azerbaycanı’nın bağımsızlığı uğruna birkaç defa hapse girip çıkmış ve nihayet Fransa’ya kaçmış vatansever bir Türk olarak tanıtır. Çok dertli olan B. Azer tarihî ifşaatını şöyle yapmış (özetledim):

“Biz Azerbaycan Türkleri siz Anavatan Türklerinin oynadığı oyunu hiçbir zaman aklımızdan çıkaramıyoruz. Bilir misiniz ki biz Azerbaycanlılar İran’ın bir sömürgesiyiz. Biz bu hale karşı bir ayaklanma tertip ettik. Elebaşılardan biri de bendim. Senelerce gayet gizli olarak silahlandık. Ya Türkiye’ye ilhak olmak yahut bağımsız kalmak istiyorduk. Harekete geçmek için iki komşudan, Türkiye ve Rusya’dan garanti almamız lazımdı. Her iki ülkeye gizlice başvurduk. Bağımsızlık hareketine girişeceğimizi, bize müdahale edilmemesini istedik. Rusya verdiği cevapta karışmayacağını bildirdi. Fakat Türkiye’nin cevabı geciktikçe gecikiyordu. Halbuki en tafsilatlı, en geniş müracaatı Türkiye’ye yapmıştık.”

Bundan sonra şok edici gelişmeler yaşanır. B. Azer anlatmaya devam eder:

“Biz Türkiye’den cevabı beklerken, İranlılar bir gece bütün depolarımıza baskın yaptı. Birçok elebaşıları yakaladılar. Tarihte görülmeyen bir katliam (kıtâl) başladı ve 40 bin kardeşimiz öldürüldü. Derhal haber aldık ki, hükümetiniz, yaptığımız müracaatı kendi özel istihbaratıyla birlikte İran hükümetine bildirmiş. Böylece ani bir darbe yedik.”

Bu insanın kanını donduran ifşadan sonra şöyle devam ediyor anlatmaya: 

“Epeyce mücadele ettik. Fakat başaramadık. Bir kısmımız Rusya’ya, bir kısmımız Avrupa’ya kaçtı. Fakat bizi teslim ederler diye Türkiye’ye kaçan tek kişi olmadı. Çünkü bir defa aldanıp Rusya’dan kaçanlar yine Rusya’ya iade edilip öldürülmüştü. (Boraltan faciasını kastediyor-MA) Rusya’ya kaçanlar da imha edildi.”

İlginç olan bir nokta da şu: İran bu olayı dışarıya Türk ayaklanması diye değil de Komünist isyanı şeklinde göstermiş, Türk basını da işin mahiyetine vakıf olmadığı için dolduruşa gelerek İran Azerbaycan’ındaki Türkler aleyhine yayın yapmış! Gerçeğin tozu hangi dağın başında uçuyor?

Sen kalk, Yugoslavya’daki Türk direnişçileri Tito’ya ihbar et, Boraltan’da kollarına sığınan Azerbaycanlı kardaşları kurşuna dizeceklerini bile bile Stalin’e teslim et, İran’da bağımsızlık için mücadele veren ve senden yardım isteyen Türkleri İran Şahına ispiyonla, daha doğrusu onları arkadan hançerle. Ve bunlar sanki kendi tarihinde yaşanmamış gibi eşi benzeri görülmemiş bir pişkinlikle ülkenin efendisi pozlarına bürün.

Bu millet sizin ne olduğunuzu o şaşmaz irfanıyla daha 1950 yılında teşhis etmişti baylar. Tekrar aynı vereme yakalanmamak için bugünden Almanya sokaklarında oy kuyruğuna girdi bile.

Seçimden önce kurulan Altılı Masa’nın amaçlarının başında Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Ak Parti iktidarının devrilmesi geliyordu. Sonrasında ne yapacakları önemli değildi. Önemli olan, bu ‘heyula’nın bertaraf edilmesiydi. (Masanın gizlemeye çalıştıkları 7. ayağını HDPKK’nın oluşturduğunu bilmeyen kaldı mı?) 

14 Mayıs günü sandıklardan çıkan sonuçtan bunun boş bir hayal olduğu ve yakın bir gelecekte de başarılamayacağı görüldü. Hem Ak Parti ve müttefikleri Mecliste çoğunluğu kazandı, hem de Erdoğan seçim yarışını 49,52’lik bir oy oranıyla önde bitirdi. 

Şimdi gözler 28 Mayıs gecesinde. İstanbul’un fethi 28 Mayıs’ı 29 Mayıs’a bağlayan gece saat 02 civarında açılan gediklerden şehre dalan Ulubatlı Hasanlara nasip olmuştu. 570 yıl sonra aynı saatlerde inşallah Erdoğan’ın başkanlığıyla yeni bir fethin sayfaları açılacaktır.

Altılı Masa deyince size bundan 116 yıl önce toplanan bir başka Altılı Masa’nın pek bilinmeyen hikâyesini özetle anlatacağım. İbret nazarıyla okuyunuz.

Sultan Abdülhamid’i devirmek için Osmanlı vatanı içi ve dışında muhtelif dernek ve komiteler kurulduğunu biliyorsunuz. Bunların içinde Jön Türkler, birinin merkezi Paris’te (dış merkez), diğerininki Selanik’te (iç merkez) olmak üzere ikiye ayrılmış bulunuyordu. Tabii Ermeniler başta olmak üzere Taşnaksutyon ve Hınçak gibi örgütler de vardı ki silahlı mücadeleye varan bir muhalefet çizgisindeydiler. Bunların haricinde Arnavutlardan Yahudilere kadar uzanan cins cins muhalif dernek veya örgüt bulunuyordu.

İşte bu örgütler 1902 yılında birleşmek üzere toplanmış ama Osmanlı Devleti’ne Abdülhamid Han’ı devirmek için yabancı ülkelerin müdahalesini isteyen Prens Sabahaddin grubu ile istemeyen Ahmed Rıza’nın grubu anlaşamamıştı. Ermeniler de Sultanın yabancı müdahalesiyle devrilebileceği kanaatindeydi. Muhalefet bölünmüştü.

Bu arada Ermeniler boş durmamış, 1905 yılında Sultana bombayla suikast girişiminde bulunmuş ama muvaffak olamamışlardı. Şimdi birleşme teklifi onlardan geliyordu. ‘Gelin, “Kızıl Sultan”ı el birliğiyle devirelim’ diye cüretkâr bir adım atmışlardı. 

Bu arada Paris ve Selanik merkezleri 1907 Eylülünde Osmanlı Terakki ve İttihad Cemiyeti adıyla birleşti. Ardından bir süredir yabancı ülkelerin Ermeni ihtilal hareketiyle yakınlaşmasını zirveye çıkaracak adım Ermeniler tarafından atıldı. Taşnak örgütünün eylem birliği teklifi Paris’te 27 Aralıkta düzenlenecek 2. kongrede ele alınacaktı.

Bir hazırlık komitesi hazırlandı ki 6 kişiden oluşuyordu. Kimlerdi bunlar? Ahmet Rıza, Sezai, Prens Sabahaddin, Fazıl beyler ile Taşnak Partisi başkanı Malumyan ve ismi bugüne kadar öğrenilemeyen diğer bir Ermeniden oluşan kurul kongrenin ilkelerini tespit edecekti. 

Neydi bu ilkeler? Şunlardı:

Sultan Abdülhamid rejiminin devrilmesi

Meşrutiyetin ilanı

Parlamenter rejimin geri getirilmesi.

Toplantı sırasında 3 gruptan 2’şer kişi alınarak bir başka Altılı Masa kurulması kararlaştırılmış, bu kurul 20 oturum yapmış ve hareketin programının ana çizgileri çıkarmıştı. Taşnaklarla birlikte hazırlanan bu program üzerinde anlaşılmıştı. Prof. Tarık Zafer Tunaya’nın tespitiyle söylersek kongrenin özelliği, Abdülhamid rejiminin yıkılması üzerinde toplanmıştı. Sultan ülkeyi felakete sürüklüyordu, Halk açlıktan kırılıyordu. Ülkede eşi görülmemiş bir sansür vardı ve halk cahil bırakılıyordu. Dış politikada ise yalnız kalmış, dünya devletlerinin gözünden düşmüştük. Hükümeti düşürerek devleti kurtarabilirlerdi. Bunun için “ortak savaş” çağrısı yapılmıştı: Tiran’a ölüm!

Sultana kin ve öfke kusan bir bildiriyle sonuçlanan kongre, silahlı direnmeden ayaklanmaya kadar her çareye başvurulacağını öngörüyordu.

2 yıl sonra gerçi “istibdat” devrildi ama şimdi de ortada İttihad ve Terakki istibdadı vardı. Ama bir farkla: Abdülhamid döneminde devlet ayaktaydı; kendi istibdatları sona ererken peşinde devleti de yokluğa sürüklemişti. 

Tarihin mesajı burada gizli. 

Siyasetçi taşlamanın tasvip edilecek yanı yok elbette. Bu hassas dönemde sivil siyasetin önünü tıkamaya yönelik her türlü şiddet eyleminden kaçınmak gerektiği açıktır. Aksi halde siyasetin dışında çözüm arayanların ekmeğine yağ sürmüş oluruz. 

Erzurum’daki taşlama senaryosu, bana bundan 64 yıl önce Uşak’ta yaşatılan senaryoyu hatırlattı. O tarihte Demokrat Parti iktidardaydı, Cumhuriyet Halk Partisi ise muhalefette. Bakın neler yaşanmıştı? 

27 Ekim 1957 genel seçimlerinde DP’nin oyları bir miktar düşmesine rağmen iktidarını korumayı başarmış, ana muhalefet partisinin oyları ise biraz artmıştı. Bu sonuç, parlamento içi ve dışı muhalefetin sesini yükseltmesine yol açacak ve siyasî ortamın sertleşmesiyle darbenin ayak sesleri birbirine karışacaktı. 

Seçim sonuçlarına ilk itiraz Gaziantep’ten gelmiş, itirazları kabul edilmeyen CHP’liler olay çıkarmış ve bazı resmi dairelere saldırmış, hatta işi, gönderdeki Türk bayrağını indirip altı oklu bayrağı asmaya kadar vardırmışlardı. Bu hareketlerin üzerine “9 Subay Olayı” tuz biber ekecekti ki, ordu içerisindeki hücre tipi örgütlenmenin dışarıya ilk yansıyanıdır. CHP kadrolarının “isyan” girişimleri ile ordudaki askerî darbe teşebbüslerinin eşzamanlı olarak patlak vermesi, 27 Mayıs sonrasına kadar uzanacak bir işbirliğini haber vermekteydi. 

1958 yılında muhalefetin darbe imaları artar, iktidar buna yılmadan cevap yetiştirir. 29 Kasım 1958’de Burdur’a giden İnönü’nün taraftarları jandarma ve polisle çatışır. Ardından siyasî hayatımızda yalancı bahar havası estiren bir hadise yaşanır: Başbakan Menderes, Londra’daki uçak kazasından sağ kurtulur. Bu mucizevî olay yüzünden halkın teveccühünün yeniden DP’ye yöneldiğini gören İnönü, “Ege Taarruzu” adıyla ilk hücumu başlatır. İnönü, taarruzun açılışı için 1 Mayıs 1959 günü Uşak›a gelir. 

Bir parti başkanı gibi değil de, muzaffer bir komutan edasıyla geldiği Uşak’ta “Hoş geldin Garp Cephesi Kumandanı” yazılarıyla karşılanmıştı. Coşmuş olan CHP’liler, DP il merkezinin önünden geçerken partiyi yuhalamış, Menderes’e hakaretamiz sözler sarf etmişti (tahrik). Buna sinirlenen DP’li biri, balkondan elindeki çay bardağını fırlatmış, bardak Akis dergisinin yayın müdürüne isabet etmişti. Tetikte bekleyen CHP takımı derhal harekete geçerek DP il binasına hücum etmiş, attıkları taşlarla camı, çerçeveyi indirmişlerdi. Böylece ‘bahar taarruzu’ fiilen başlamış oluyordu. 

Ertesi sabah İnönü şehirden trenle ayrılacaktı. Hükümet, istasyona jandarma ve polisi yığarak DP’lilerin olay çıkarmaması için tedbir almıştı. Ancak İnönü trene giderken, DP’li kalabalıktan bir protesto sesi yükselmişti: “35 seneden beri neredeydin? Uşak’ı yeni mi hatırladın?” lafı atılınca İnönü bağırarak kalabalığın üstüne yürümüş, sonra trene yönelmişti. Halka ayıp el işareti yapan CHP’liler ikinci kez tahrik edecekti kalabalığı. 

İşte tam trene bindiği sırada fındık büyüklüğünde güya bir taş, Paşa’nın şapka bulunan başına isabet etmişti. Hâlbuki başında şapka vardı. Güya başı yarılmıştı. İnönü trende şapkasını çıkarırken başında minicik bir sıyrık görülmüş, hemen bantlanmış, sonradan fark edilmesine rağmen CHP’liler fırsatı ganimet bilip hükümet aleyhine bağırıp çağırmaya başlamıştı. 

Hemen Göbbels’den dersini alan CHP propaganda merkezi durur mu: Kıyameti kopardı. Olay sonradan Yassıada’ya kadar getirilecek ama bütün zorlamalara rağmen bir ipucu bulunamadan kapatılan nadir dosyalardan biri olacaktı.    

Sonuçta bu fındık kadar taş CHP’nin saldırgan organizasyonu sayesinde büyütüldükçe büyütüldü. İnönü, ertesi günkü Manisa konuşmasında taşı hayatına kastetmek isteyenlerin attığını ve olayın Ankara’ca yani hükümetçe tertiplenmiş olduğunu söyleyecekti. İktidar terör yönetimine dönüşmüştü ona göre, insan hakları çiğnenmişti. Laiklik elden gitmek üzereydi.

Başbakan Menderes, keskin zekâsıyla Bahar Taarruzu’nun gerçek gayesini yakalamıştı. “Bu yeni savaşın ismi laiklik ve irticadır” diyordu. Yapılacak şey, “bu muhterem milleti dininde, vicdanında, ibadetinde” rahat bırakmaktır.

Halkın oyundan ümitlerini kesenler mağdurluk ve laiklik oyunlarına başvurmaktan başka çare bulamazdı. 

Sultan II. Abdülhamid, kendisinden iki yaş büyük kardeşi Sultan V. Murad’ın yerine tahta geçmişti. Sultan V. Murad’ın tahttan indirilme sebebi sinir sisteminin padişahlığın ağır yükünü kaldıramayışı ve cinnet geçirmesiydi. Zaten bu sebepledir ki, cülusu gerçekleşmiş ama ikinci ayağı olan kılıç kuşanma (Avrupa’da taç giyme’nin karşılığıdır) merasimi yapılamamıştı (bu, padişahlık prosedürünün tamamlanamadığı manasına geliyordu). Ancak üç ay tahtta oturabilen Sultan Murad, rahatsızlığının iyileşmemesi üzerine hal edilmiş ve yerine kardeşi Veliahd Abdülhamid tahta geçirilmiş (31 Ağustos 1876), hal edilen Sultan Murad ise ailesi ve hizmetkârlarıyla birlikte Dolmabahçe Sarayı’ndan Çırağan Sarayı’na nakledilmişti. 

1877-78 Türk-Rus Harbi’nin bitmesinden sonra Ruslarla imzalanan 3 Mart 1878) Ayastefanos Antlaşması’nın iki ay sonrasında Ali Suavi, bu ağır yenilginin ve Osmanlı tarihinin Karlofça’dan sonra en ağır şartları haiz antlaşmanın olumsuz etkilerinin hissedildiği, Rumeli muhacirlerinin şehri adeta istila ettiği bir hengamede sabık Sultan V. Murad’ın akıl sağlığının düzeldiği, dolayısıyla yeniden padişah olması gerektiği iddiasıyla harekete geçti. Niyeti, Çırağan Sarayı’nı basarak V. Murad’ı kurtarmak ve onu kaçırarak tekrar tahta oturtmak, bir tür darbe yapmaktı.  

Ali Suavi planını gerçekleştirmek uğruna 20 Mayıs 1878 günü Kuzguncuk’a geçerek orada bulunan muhacirlere ateşli nutuklar çekti, onları galeyana getirdi. Kendisi de onların kılığına girerek bir mavnaya binip Çırağan Sarayı’nın rıhtımına çıktılar. Plana göre bir kısım muhacirler ise saraya karadan hücum edeceklerdi.  

V. Murad öğle yemeğini yerken baskın yapıldı. Muhafızlardan birkaç haklandıktan sonra Ali Suavi, Nişli Salih Çavuş adlı işbirlikçisiyle beraber sarayın alt kat salonuna girince V. Murad gürültüye koşup gelmiş, Ali Suavi kendisine “Efendimiz! Sana biat etmeye geldik, bizi Moskof’tan kurtar!” diye haykırmıştı. V. Murad şaşırmış, yalnız Sultan Abdülhamid’i kastederek “Biraderi ne yaptınız?” diye sormuş, Ali Suavi de “Önce size biat edecek, sonra onu tahttan indireceğiz” cevabını vermiş, ardından koluna girerek merdivenden aşağı indirmeye koyulmuştu.  

İşte bu sırada baskın sarayın dışında duyulmuş ve Beşiktaş Muhafızı Yedi Sekiz Hasan Paşa yetişmiş, muhafızlarıyla sarayı sardıktan sonra içeriye girmişti. V. Murad’ın koluna girmiş bulunan Ali Suavi’nin kafasına kalınca bir sopa ile vurmak suretiyle onu cansız yere sermişti.  

Hadisenin duyulması üzerine Sultan Abdülhamid tarafından Çırağan Sarayı’na sevk edilen bir tabur asker ile baskına gelen muhacirler arasında meydana gelen müsademe sırasında bir rivayete göre 23, başka rivayetlere göre ise 60 kadar muhacir öldürülmüştü. 15 kadar da yaralı vardı. Kaçabilenler kaçmış, kalanlar ise tutuklanmıştı. 

Bunun üzerine iki soruşturma (tahkik) heyeti kurulmuş, birinin başına Mabeyn Müşiri Eğinli Said Paşa, diğerinin başına ise Mabeyn Başkâtibi Küçük Said Paşa tayin edilmişti. Soruşturmalar derinleştirildikçe meselenin Ali Suavi’nin çılgınca girişiminden ibaret olmayıp derin bağlantılara sahip olduğunu, hatta İngiltere ve Rusya’nın da bu girişimde parmağı olduğunu gösterecekti. 

Bu bir avuç maceraperestin çılgınlığı gibi görünen hadise Sultanın güvenlik endişelerini artıracak ve onu sıkı tedbirler almaya sevk edecek, Sultan Abdülhamid’in idare karakterinin değişmesine yol açacaktı.   

114 yıl önce bugün Yıldız Sarayı’nın devasa kapısından 5 fesli içeriye girmektedir. Biraz sonra Halife-Sultana hal’ (tahttan indirme) kararını tebliğ edecektir. İçlerinden birinin ceket cebinde duran ‘kâğıt parçası’ birazdan çıkacak, okunduğunda tarihin yüzünü kızartacaktır.

Uyduruk bir Meclis tarafından silah zoruyla alınmış uyduruk bir fetvadır o. Daha doğrusu bir utanç belgesi.

Kimdi o 5 kişi peki:

1) Ermeni Ayan (Senato) üyesi Aram Efendi,

2) Draç Mebusu Esad Toptani (sonradan ‘hizmetlerine mukabil’ Paşa bile yapılacaktır),

3) Yahudi Selanik Mebusu Emanuel Karasso (dikkat: ‘Karasu’ değil),

4) Abdülhamid Han’ın vaktiyle iltifatına mazhar olarak Koramiralliğe kadar yükselmiş bulunan üstelik damat Arif Hikmet Paşa,

5) Dönme (Sabetayist) olduğunu göğsünü gere gere söyleyen Albay Galip Paşa (Pasiner). 

Ermeni, Yahudi, Yahudi dönmesi, vatan haini ve nankör… 

Manzara nasıl görünüyor oradan? 

Bunlardan Esad Toptanî o kadar vatansever biriydi ki(!) Balkan Harbinde direnen İşkodra’yı canla başla savunan Hasan Rıza Paşa’yı öldürterek kaleyi Karadağlılara teslim etmiş, bu da yetmemiş, İtalyanlarla işbirliği yaparak bağımsızlığını kazanan Arnavutluk’un başına geçmek uğruna mücadele etmiş, nihayet Paris’te bir Arnavut gencinin kurşunuyla can vermişti. 

Peki Emanuel Karasso? Bu Yahudi ve 33 dereceli Mason üstad-ı azamının hikayesi daha yakıcıdır. 1. Dünya Harbinde vagon yolsuzluklarından köşeyi dönmüş, Mütareke devrinde ise kuyruğu kıstırıp İtalya’ya kaçmıştı. Bir de bakmışlar ki, adam İtalyan vatandaşıymış! 

O 2 milletvekili, 2 senato üyesi ve 1 albay sarayın koridorlarında ilerlerken Sultan Hamid Küçük Mabeyn’de elinde tesbihi, tevekkülle beklemektedir. ‘Hepimiz korku içindeydik, ağlaşıyor, dua ediyorduk’ diye yazar kızı Ayşe Sultan. 

İçeri girip selam verirler. Hafif bir el hareketiyle selamlarını alan Sultan yorgun ve yaşlı görünmektedir ama vakarlı durmaktadır. 

İnsanın adeta içine nüfuz eden gözlerini heyetin üzerinde gezdirir. Neden geldiklerini bilmektedir elbette ama kendilerinin söze başlamalarını bekler.

Derken Esad Toptanî iki adım ileri atar. 

- Biz Meclis-i Mebusan tarafından geldik. Fetva-i şerife var. Millet seni azletti. Amma hayatın emindir (güvencededir)” sözleri sessizliğin hakim olduğu salona buz parçaları gibi düşer.

Sultan Abdülhamid bu sözü heyecanına bağışlar ama hemen düzeltir: “Zannedersem hal’ etti (tahttan indirdi) demek istiyorsunuz.” Öyle ya, padişah bir memur değildir ki azledilsin.

Besbelli Padişaha hakaret maksadıyla yapılmıştı bu kelime oyunu. 

Sultan sordu: “Pekala, gösterilen sebep nedir?”

Fetvayla cevap verdiler. Bula bula “bazı önemli şer’î meseleleri şeriat kitaplarından çıkarmak ve bu kitapları yasaklayıp yaktırmak” suçlamasını bulmuşlardı. 

Olacak şey değildi. Kur’an-ı Kerim’i, Sahih-i Buhâri’yi, Şifa-i Şerif’i on binlerce nüsha bastırıp, İslam âlemine dağıttıran Sultan şimdi onları yakmakla suçlanıyordu, öyle mi?

- Ben hangi şer’i kitabı yakmışım? diye bağırdı yüksek sesle. Ardından tarihin alnına şu altın sözleri kazıdı:

- Ben 33 sene millet ve devletim için, memleketimin selameti için çalıştım. Hâkimim Allah ve beni muhakeme edecek de Resulullah’tır (sav). Bu memleketi nasıl buldumsa öylece teslim ediyorum. Hiç kimseye bir karış toprak vermedim. Hizmetimi ancak Cenab-ı Hakk’ın takdirine bırakıyorum. Ne çare ki düşmanlarım bütün hizmetime kara bir çarşaf çekmek istediler ve muvaffak da oldular.

Salondan çıkarken sözü ekleyecekti:

Bu memleketi benden sonra 10 sene idare etsinler, 100 sene idare etmiş sayacağım.

27 Nisan 1909 ile Osmanlı’nın teslim olduğu 31 Ekim 1918 arasında sadece 9.5 yıl vardır ve ne acıdır ki Sultanın sözünü ettiği o 10 sene tamamlanmamıştır!

Buna kehanet mi dersiniz yoksa feraset mi? bilmem ama hasımlarının Sultan Hamid’den intikam alayım derken devleti nasıl çökerttiklerini bilince tekerrür etmemesi için tarihi tekrar tekrar okumak gerektiği açıktır.    

Milletlerin tarihinde bazı kırılma anları vardır ki, asla unutulmaz. 

Türklerin İslamiyeti kabulüne vesile olan Talas meydan savaşından tutun da Malazgirt zaferine kadar pek çok kırılma anını sayabiliriz. Bunlardan biri de Talas savaşından 19 yıl önce, Pirene dağlarını aşıp Fransa sınırına giren Emevi kuvvetlerinin burada vuku bulan muharebede başarısız olup geri dönmeleridir. 

Bu olay özellikle modern çağda Avrupa merkezli tarihçiler tarafından abartılarak anlatılmış, adeta Avrupa’yı bir İslam istilasından kurtaran “zafer” diye abideleştirilmek istenmiştir. İslamofobi tartışmalarının hem içeride, hem de dışarıda yoğunlaştığı bir dönemde bu hadiseyi masaya yatırmak önemli. 

İngiliz tarihçi Gibbon’ın Poitiers (Puvatye) Savaşı hakkındaki şu değerlendirmesi meşhurdur:

“Eğer Müslümanlar galip gelmiş olsaydı şimdi Paris ve Londra’daki kiliselerin yerinde camiler olacak, Oxford’da Kitâb-ı Mukaddes yerine Kur’an tefsirleri okunacak ve sünnet edilmiş halka minberlerden Muhammed’in dininin kudsiyet ve hakikati tebliğ edilecekti. Bu bakımdan Franklar Avrupa’ya büyük hizmette bulunmuşlardır.”  

Alman tarihçi Hans Delbrück gibi “Dünya tarihinde bundan daha önemli bir savaş vuku bulmamıştır” diye uçanlar dahi görülmüştü. 

Lakin İslam kaynaklarında “Belatüşşühedâ” yani Şehitler Yolu diye geçen bu savaş hakkında fazla bilgi bulunmaz (belki bozgun sebebiyle isteksizdiler). Ancak bu ufak çaplı muharebenin aslı neydi?

Tarık bin Ziyad’ın Avrupa’ya ayak basmasından 40 yıl sonra Abdurrahman el-Gâfikî  komutasındaki Endülüs Emevileri İstanbul’u batıdan doğuya ilerleyerek fethetme idealiyle Pireneleri aşıp Fransa’ya ilerlemeye başladı. Poitiers şehri yakınlarındaki muharebede Charles Martel komutasındaki Frank ordusunun ani bir hücumu karşısında komutan Abdurrahman dahil çoğu şehit düşünce gece durumu gözden geçiren Müslümanlar geri çekilmeye karar verdi (Ekim 732).

Peki masal ile hakikati nasıl ayırt edeceğiz?

Bakın Müslüman olan İngiliz yazar Gai Eaton nasıl farklı bir Poitiers tablosu çiziyor:         

“(Müslümanlar) Eğer birkaç km daha öteye geçebilmiş olsalardı tarih oldukça farklı anlatılacak, Fransa tahtında bir sultan oturuyor, Thames nehri kıyısında sultana bağlı emirin sarayı bulunuyor, Kuzey Amerika’ya yerleşen Avrupa’nın çocukları ellerinde İslam sancağı taşıyor olacaktı.”

Bu iddianın daha cüretlisini Fransız yazar Claude Farrere özetle şunları yazmıştır:

“732 senesinde belki de bütün Ortaçağın en uğursuz felaketi insanlık üzerine bir kâbus gibi çökmüştür. O uğursuz günde medeniyet 800 sene gerilemiştir. Zira İslam âlemi Emevi, Abbasi, Selçuklu ve Osmanlı hanedanlarının 4 kat daha mutlu yönetimi altında barış ve sükûn içinde görkemle gelişip serpilirken, kan ve ateş içinde yüzen Fransa’mız Haçlı seferlerinin bölüp parçaladığı, kan ve gözyaşına gark ettiği, ıssızlaştırdığı felaketlerden yakasını kurtaramamıştı. Eğer Poitiers’de İslam kuvvetleri muzaffer olsaydı Fransa’nın ne kadar muhteşem bir hayata kavuşacağını görmek istiyorsanız her biri ayrı bir ihtişam, sihir ve rüya âlemi olan Endülüs şehirlerinin hâlâ göz kamaştıran kalıntıları veya bahçelerinde dolaşmanız kâfidir.”

Amerikalı tarihçi D. L. Levering ise eğer Abdurrahman’ın kuvvetleri galip gelseydi Roma sonrası Batı âleminin muhtemelen sınırlarla bölünmemiş, farklılıklara daha açık bir Müslüman hakimiyeti altına gireceğini, bunun bütün dinî inançlara saygılı, iman eşitliği düsturuyla canlandırılmış, ruhbanlığın bulunmadığı bir düzen olacağını söylemektedir.

Fransız tarihçiler Jean-Henri Roy ve Jean Deviosse’un La Bataille de Poitiers (1966) adlı kitabındaki kanaatlerini aktararak “Poitiers efsanesi”ne nokta koyalım:

“Poitiers’de Müslümanlar zafer kazansaydı astronomi, trigonometri, Arap rakamları, Yunan felsefesi külliyatı kazancımız olacaktı. Hesaplarımıza göre Avrupa tam 267 yıl kazanacaktı. Din savaşlarından da kurtulmuş olabilirdik. Franklar kazanınca Avrupa ekonomik olarak geri kaldı, bölündü, kardeşin kardeşi öldürdüğü bir kıta haline geldi.”

Tarihin bakmadığın yüzüne bak ey Avrupa!

Lozan zafer ama kimin zaferi?

Bu yaman soruyu bırakın cevaplayacak, soracak adam da kalmadı. Ama sorulmalı mutlaka, cevaplanamasa bile.

Sizi bir sahneye götüreyim. İsmet Paşa başkanlığındaki Türk heyetine konferansın 13 Kasım 1922 günü açılacağı bildirilmiş, bizimkiler de önceki gece trenle Lozan’a varmıştı. Bir de ne görsünler, bizden başka kimsecikler ortalıkta yoktur ve konferans ayın 20’sine ertelenmiştir. İnönü hatıralarında bu sefil hali şöyle anlatır: 

“Biz ayın 13’ünde buraya çağrıldık. Geldik, yoktular. Eee… Niçin yoksunuz? Bari onu söyleyin.”

Dakika bir, gol bir. Randevu sahipleri konuğa haber bile vermeden toplantıyı ertelemiştir. 

Bu istiskale tepkimiz geri dönmek olmalıydı ama bir hafta ortalarda dolaşarak vakit geçirdiler. 

Bunlar anlatılmadan Lozan anlaşılamaz. Tıpkı şimdi ele alacağımız casus olayı anlatılmadan anlaşılamayacağı gibi.

Habertürk’te “Türk delegasyonunun içerisinden karşı tarafa bilgi sızıyor” diyen, Lozan üzerine doktora tezi yazan Sevtap Demirci, İngiliz arşivinde tam o ifşa belgesine ulaştığında casusun isminin karartılmış olduğunu görmüş. 

İngilizlerin karartmasını anlıyoruz da bizim Lozan uzmanlarının, Cumhuriyetten sonra büyükelçiliklerle ödüllendirilen bu casusun ismini vermeyişleri manidardır.

Aslında karşı tarafa bilgi verdiğinden şüphelenilen kişi hakkında Başbakan Rauf (Orbay) 22 Kasım 1922 tarihli telgrafında İsmet Paşa’ya, heyetten Hasan (Saka) Bey’in yanında götürdüğü kâtip hakkında bir ihbar yapıldığı, babasının da İngiliz Muhipleri Cemiyeti’ne mensup Reşat Bey’in kardeşi olup Batum’da Türk Komünist Fırkası genel sekreteri olduğu bilgilerini verir ve babasının sınır dışı edildiğinden bahseder. ‘Dikkatli olun, içeride casus var’ mesajıdır bu.

Lakin şüpheli, görevine devam etmektedir. Nitekim 2 ay sonra, 19 Ocak 1923 tarihli telgrafta Rauf Bey bu vurdumduymazlığa sinirlenir ve kâtiplik yapan kişinin halinin Lozan’daki heyet tarafından bilindiği halde görevine devam etmesinin uygun olmadığını ve münasip bir surette Türkiye’ye iadesini isteyecektir. Hem de bu kararı Gazi Paşa’nın da katıldığı bir bakanlar kurulunda aldıklarını bildirir. Gariptir yine değişen bir şey olmaz. 

Nihayet 3 Şubat 1923 tarihli telgrafta Rauf Bey, İsmet Paşa’ya casus olduğundan şüphelenilen kişinin Türkiye’ye gönderilmediğini söyleyerek tekrar uyaracaktır: Bu zararlı kişi deşifre edildiğini fark edip firar edebilir. Bilgilerimizi Yunan tarafına sızdırdığından şüphelenilen kâtibin “daha birçok mahrem ve sır hususları yüklenip kayıplara karıştığı tahmin olunabilir.” 

Rauf Bey ne kadar çırpınmaktaysa İsmet Paşa da o kadar sakindir. Aynı gün verdiği cevap “casus”u savunma üzerine kuruludur: Malum zatın “aşırı çalışmaktan hasta düştüğünü, bu yüzden değerli yardımlarından mahrum kaldıklarını” söyler ve kendisinden emin olduğunun garantisini verir. (Bkz. Bilal N. Şimşir, Lozan Telgrafları 1, 1990, s. 118, 391 ve 489)

Lozan’da nelerin döndüğünü içeriden anlatan yegâne kaynağımız olan Dr. Rıza Nur’un hatıratında bu zararlı kişiden şöyle bahsedildiğini okuyoruz:

“Hasan’ın (Saka) Lozan’a getirdiği, benim Sirkeci’de Hasan’a: “Bu çocuk ahlaksızdır, hırsızdır, bunu götürme!” dediğim ve “Hasan’ın pek namuslu bir gençtir” deyip götürdüğü çocuğu her encümende ve daima görüyorum. Dikkatimi celb etti. Bunun böyle her yerde bulunması lüzumsuz, niye sanki? Şüphelendim. (Bir hırsızlığı üzerine tahkikat yapan İsviçre polisinin verdiği bilgiye göre) Bir gece Venizelos’un otomobilinde görülmüş. Fransız heyeti ile temasta imiş. Geceleri sık sık Rus murahhas heyetine gidermiş. Bizim otelde geceleri kumar oynarmış. İşin asıl fenası, bu namussuz oğlan bir düziye hafiyelik etmiş, ne gördüyse, ne işittiyse, düşman safa haber vermiştir.” (Hayat ve Hatıratım, cilt 3, 1968, s. 1127-8)

Rauf Bey’i tastamam doğruluyor Rıza Nur’un anlatımı.

Merak ettiniz değil mi? Kimdi Lozan’daki casus?

Cevap, Cumhuriyet devrinde Roma, Paris ve Tahran büyükelçilikleriyle ödüllendirilen Suat Davas’tır. 

Ödüllendiren de Başbakan ve Cumhurbaşkanı sıfatıyla Lozan’daki heyetin başkanı İsmet İnönü!

Kalemler kölelikten kurtulsun gayri. 

Sabahattin Ali’nin öldürülmesinin 75. yılında ölüm sessizliği ve timsah gözyaşları hakim. Tek Parti dönemi CHP iktidarın tarafından öldürülmüş, hatta 10 yıl kadar önce bu gerçek bizzat CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu tarafından itiraf edilmişti. Sabahattin Ali solcuydu. Siz onlarca yayınevi tarafından baskı üstüne baskı yapmakta olan Kürk Mantolu Madonna’sını keyifle okuyadurun, ben çilekeş yazarın başı taşla ezilip ölünceye kadar ne işkencelerden geçmiş, sırasıyla ve ana hatlarıyla anlatayım ki Tek Parti ve İsmet İnönü dönemi özlemcilerine okkalı bir cevap vermiş olalım.

1931 sonlarındayız. 

Aydın Erkek Sanat Mektebi talebelerinden bir grup, öğretmenleri Sabahattin Ali’yi, Cumhuriyet rejimini kötüleyici propaganda yaptığını öne sürerek ilgililere jurnallediler. Bunun üzerine Sabahattin Âli İstanbul’da tutuklanıp yargılanmak için Aydın’a götürüldü. Hakkında dava açıldı, duruşmalar boyunca tutuklu kaldı. Sonuçta delil yetersizliğinden beraat etti. Yattığı yanına kâr kalmıştı.

Lakin bir kere mimlenmiştir Sabahattin Ali. Konya’da bir ortaokulda Almanca öğretmenliği yaparken aynı şehirde çıkan Yeni Anadolu gazetesinin patronu, yazdığı şiiri bir mecliste okumak suretiyle Reisicumhur Mustafa Kemal’e hakaret ettiği iddiasıyla savcılığa ihbarda bulununca hakkında yeni bir dava açıldı ve sonunda bir yıl hapse mahkum edildi. 26 Aralık 1932’den 29 Ekim 1933’te 10. yıl affı çıkıncaya kadar 10 ayını Konya ve Sinop hapishanelerinde geçirdi. 

Dikkat edin, bunlar hep birilerinin “Altın Çağ” diye sunduğu Tek Partili CHP döneminde olup biten işler cümlesinden...

Kendisine birilerince ‘M. Kemal Paşa’yı öven bir şiir yaz da belki affeder’, denilmiş, o da kalemini utandıran “Benim aşkım” başlıklı şiiri yazarak Gazi’den medet ummuştur. Lakin nafile! (Aynı yıllarda Nazım Hikmet’e de Kuva-yı Milliye Destanı benzer bir sebeple yazdırılmamış mıydı?) 

Hicviyesi okunurken Sabahattin Ali’nin yanında hazır bulunanlardan birinin sonradan onunla arası açılmış, kendisine düşman olmuş, aradan altı ay geçmiş olmasına rağmen üşenmeyip şairi Konya’da savcılığa şikayet etmiştir: “Bu şiirin Cumhurbaşkanı Atatürk’e, ima ile hürmetsizce yazılmış olduğu anlaşılarak, Sabahattin hakkında kanuni takibat yapılmıştır.”

Sabahattin Ali’nin uğradığı haksızlıklar karşısındaki cevabı kamçılaşır: “Adaletin yanlış tatbik olunduğu bir yerde mahpus olmak serbest gezmekten daha şereflidir.” 

Sol eğilimli akademisyen Prof. Dr. Çetin Yetkin, Sabahattin Ali’nin Tek Parti döneminde yaptıklarını sözünü sakınmadan şöyle sivriltir: 

“Sabahattin Ali insanı hiçe sayan, bir mutlu azınlık için çalışan tek parti düzeninin, CHP FAŞİZMİNİN açtığı yaraları sömürgenlere acımaksızın deşiyordu.” 

Yazmaya devam eden Sabahattin Ali bu defa 1945 yılında Sırça Köşk adlı kitabını yayımlar ama derhal CHP’nin Bakanlar Kurulu kararıyla toplatılır. Kitap aslında bir masal havası içinde Tek Parti rejiminin üstü kapalı bir eleştirisini vermektedir. 

O sırada kitaba bir dava açılamaz belki ama malum, devlet de asla unutmaz. Nitekim hıncını 1947 sonlarına doğru Marko Paşa adlı mizah dergisinde neşrolunan bir yazısından çıkaracaktır. Sabahattin Ali bu yazısından dolayı 3 ay hapse mahkum edilir. 1948 yılında cezasını çekmek üzere Paşakapısı Cezaevine konulur. 

Hapishaneden çıkar ve geçim dünyası bu, yeniden yazmaya koyulur. Kısa bir süre sonra, 12 Ocak 1949’da gazeteler Sabahattin Ali’nin öldürüldüğünü yazacaklardır. Bu sırada “halksız” Cumhuriyet Halk Partisi iktidarının “halk” tarafından yıkılmasına daha 1 yıl, 3 ay, 26 gün vardır.

Okullara gidiyorum bu aralar. Gençlere tarihlerini anlatıyorum. Şaşırıyor ama sormadan edemiyorlar: 

Osmanlı şöyle büyük, böyle büyük diyorsunuz da neden teknolojik bir başarılar yok?

Bu yalın soruyu aynı yalınlıkta cevaplandırıyorum:

Olanları biliyor musunuz ki olmayanı soruyorsunuz? Önce ne olduğunu bir öğrenin, ondan sonra olmadığını söyleyin. Ama okumadığınız bir kitabın içinde bulunmayan bir sayfayı dava etmek nasıl bir mantıktır? Bir elmas ile cam parçasını ancak ehli ayırt edebilirken sen ehil olmadan hangi cüretle bu elmastır veya değildir diye hükmünü basabiliyorsun?

Daima diyorum: Osmanlı’nın yalnız somut siyasî ve kültürel varlığı bitirilmedi, zihinlerimizde de yıkıldı. Yıllar yılı atılmadık iftira kalmadı ama o büyük Cumhuriyetin medeniyet inkâr fırtınası dindikten sonra toparlanıp bir enkazın altından bütün ihtişamıyla kalkıyor.  

Fransız tarihçi Fernand Braudel’in dediği gibi Osmanlı İmparatorluğu tarihçiliğin kara deliğidir. Kocaman yıldızlar gibi sönerken etrafındaki nesneleri de içine çekip görünmez kılmıştı Osmanlı. Şimdilerde onun lime lime edilmiş haritası üzerinde dolaşanlar neleri beraberinde götürdüğünü birer ikişer keşfettikçe “ah, vah” ediyorlar, biz neden daha önce bu “kayıp kıta”yı fark etmedik diye.

İşte Osmanlı’nın kayıp atlasının kâşiflerinden Josip Matasovic 1566 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Mimar Sinan’a yaptırılan Osijek Köprüsü’nü dünyaya tanıttığı 1929 tarihli kitabında onun için “16. ve 17. asırlarda bir dünya harikası şöhretine sahipti” diyerek “Osmanlı harika”sının sırlarından birinin kapağını daha aralıyordu. 

Peki, neydi bu köprünün özelliği ve neden Dünyanın 8. Harikası’na çıkmıştı adı?    

Ecdadı yapmış, torunu unutmuş

Kendi torunları tarafından dahi unutulmuş bulunan bugünkü Hırvatistan sınırları içinde kalan Osijek Köprüsü dünyanın en uzun ahşap köprüsü unvanına sahipti. (Osmanlılar yaklaşık 150 yıl idarelerinde tuttukları ve kalesini yaptıkları ve kalkındırdıkları şehre Ösek adını vermişlerdi.) 

Kanuni Sultan Süleyman’ın vefat ettiği yıl inşası biten bu dünya harikası köprü tam iki nehri ve aralarındaki muazzam bataklığı kat ediyordu. Böylece burada iki yaka arasındaki geçişi sağlamak için kesin ve rasyonel bir çözüm bulunmuş, yaklaşık 8 kilometre uzunluğundaki ahşap köprü, Avusturyalılar tarafından topa tutularak yakılıp yıkılmasaydı belki arada sırada yapılacak bakım ve tamiratla ayakta kalmaya devam edecekti. 

Ancak bu harika köprü bugün yok. Hırvatlar yeniden yapabilir miyiz diye araştırma halinde. Dalgıçlar gönderip suyun altında kalan kütüklerine ulaşıyor, onları çıkarıp Osmanlı köprü teknolojisinin ulaştığı inşaî ve teknolojik seviyeyi kavramaya çalışıyor, kitaplar yayınlayıp belgeseller yapıyor, sempozyum düzenliyor. 

Nitekim 2013 yılında İstanbul’da Osijek Köprüsü Sempozyumu düzenlenmiş. Ertesi yıl Türkiye Sualtı Arkeolojisi Vakfı’nın katkılarıyla Zagreb’de yayınlanmış bilgi şöleni mahiyetinde Hırvatça ve İngilizce bir kitap var ki şimdi önümde duruyor. Yazanlar ise Hırvatistanlı bilim adamları. Henüz bu muhteşem köprü üzerine uzmanlaşan bir Türk akademisyen olmadığı anlamına geliyor bu. 

Hırvatistan Bilimler ve Sanatlar Akademisi yöneticisi Andrija Mutnjakovic yazdığı Giriş’te ilginç bilgiler veriyor dünyanı en uzun ahşap köprüsü hakkında. Buna göre Osmanlı kuvvetleri, o zaman doğru dürüst bir kalesi bulunmayan Ösek’i 1526 Mohaç zaferinden sonra aldıklarında Osmanlı stratejistleri buranın jeo-stratejik önemini derhal fark etmiş ve onu sur ve kuleleriyle tam bir kale haline getirmişti. Sonraki 150 yılda Viyana veya Macaristan’daki askeri seferlere Osijek üzerinden gitti Osmanlı ordusu ve Kanuni Sultan Süleyman şehrin yakınındaki Drava nehri ve bataklığı üzerine bir köprü yaptırmak istedi. Fakat bataklıktan sonra bu defa Tuna nehrinin bir kolu geliyordu. Onu da aşmak gerekiyordu. 

Öyle bir köprü yapılmalıydı ki, sadece yaya veya atlılar değil, üzerinden toplar ve at arabaları da geçebilsin. Köprü meşe ağacından yapılacaktı ve 8 kilometrelik bir yol olacaktı. Bu mesafeyi gözünüzde canlandırabilmeniz için Çanakkale Köprüsü’nün 4,6 kilometrelik uzunluğuyla Osijek Köprüsü’nün yarısını az çok geçtiğini söyleyelim. 15 Temmuz Şehitler Köprüsü ise onun yaklaşık 6’da 1’i uzunluğundadır. Bayağı ahşap bir yol demektir bu.

Şaşkına çeviren köprü

Mutnjakovic’in değerlendirmesi şu:

“Seyyahlar ve zamanın devlet adamları bu eşsiz yapıdan şaşkına dönüyor ve onu dünyanın sekizinci harikası ilan ediyorlardı. Birçok gravürcü ve ressam onu Avrupa kamuoyuna tanıtmak için yarışıyordu.”

1566’dan 1687 yılına kadar Osmanlı hakimiyetinde hizmet veren köprünün kaderi İkinci Viyana yenilgimizle yara alacak ve Nikolo Zrinski onun bir kısmını yakacak, Osmanlılar yine de tamir edip kullanıma açacaktı. Ancak Hilal’in gölgesi yavaş yavaş bu topraklardan çekilecek, köprü de yakılıp yıkılıp tarihe karışacaktı. 

Balıkçılar için özel bölmelere sahip olan bu muhteşem köprüde güvenlik de ihmal edilmemiş, her yarım milde bir kuleden tam yirmi korunaklı nöbetçi kulesi yapılmıştı. 

Osmanlı Devleti’nin ihtişamlı geçmişi, özellikle Mimar Sinan’ın eserleri anlatılırken artık Osijek (Ösek) Köprüsü’nü de anmadan geçmememiz gerekiyor. Şimdilik bizden çok Hırvatların derdi olsa da, artık orada bir ecdat yadigârı olduğundan haberdarız. Değil mi ki var, o bizim için daima oradadır ve bizi beklemektedir. Tıpkı Drina Köprüsü gibi. Sırp romancı İvo Andriç’e Nobel Ödülü getiren romanın kahramanı da bir Osmanlı köprüsü değil miydi?

“Karşısında Sultan II. Abdülhamid’i gören ve oyununu oynayamayan Avrupalı, padişahımızı devirmek için çalışıyor. Biz bari düşman gibi düşünüp düşmandan yana olmayalım.”

“Söyleyene değil, söyletene bak” derler. İster inanın, ister inanmayın, aydınlık bir yürekten damlayan bu arifane sözler bir âlimin değil, bir eşkıyanın ağzından çıkmıştır. 

Aynı dönemde Elmalılı Hamdi (Yazır) Efendi gibi âlimler Sultan’ı tahttan indirecek düzmece fetvanın müsveddesini karalarken, Ödemiş dağlarında İttihatçılara direnmekte olan Çakırcalı Mehmed Efe (halk arasında “Çakıcı” diye bilinir) kendisini, İttihat ve Terakki’ye katılmaya davet maksadıyla ziyarete gelen Doktor Nazım Bey’e böyle efece posta koyuyor, Avrupalıların ülkeyi bölmek üzere hazırladığı planlara direnen padişahın yanında durmanın aslî görevi olduğunu söylüyordu.

Bu işte adına “halk irfanı” dediğimiz tarifsiz bir derinlikti.

“Efe” deyip geçmeyin, herkes efe olamaz ve kendisini çevresine kabul ettiremezdi. Çakırcalı da babadan efeydi. Babası Çakırcalı Ahmed Efe ile birlikte dağlarda eşkıyalık yapmış, yeri gelmiş halkı haraca bağlamış, yeri gelmiş soygunculuk yapmış, adam öldürmüş, Sultan Abdülhamid devrinde peşine nice zaptiye ve jandarma birlikleri düşmüş, kaç defa kıstırılmış, kaç defa affedilmiş, yine de silahını bırakmamış, tövbekâr olmamıştı. Zaten son nefesini de 1911 yılında dağlarda bir kuşatma sırasında yediği kurşunlar yüzünden vermişti.

Derken 1908 Temmuzunda Meşrutiyet ilan edilmiş, ardından Sultan Abdülhamid tahttan indirilmişti. İşte Çakırcalı Mehmed Efe Sultana yapılan bu haksızlığı kabul edememiş, Sultanın davasını üstlenmişti adeta.

Zeybek geleneklerinde hükümetin posta arabasını soymak küçüklük kabul edilir ve tekin sayılmazdı. Bunun için o tarihe kadar posta arabası soygununa kalkışmamıştı Çakırcalı. Ancak gün geldi, Muğla’da bir posta arabasını soyduğu görüldü. Nedendi acaba?

Halil Dural’ın Bize Derler Çakırca adlı kitabında dediğine bakılırsa efe, Sultan Abdülhamid’i deviren yeni hükümetten “intikam” alıyordu. Böylece Sultan Abdülhamid devri yönetimini çok saydığını halka ilan etmiş oluyordu. Bir nevi “Bu yeniyetmeler gayri meşru, benim gönlüm Sultan Hamid’den yana” mesajını iletiyordu. Artık “Hedefi hep hükümet kuvvetleri, hep hükümet paraları idi. Gaye yeni hükümeti yıkmaktı.”

Muğla posta arabasının soyulması gibi mesaj verici hamlelerden sonra kendisini Teşkilat-ı Mahsusa’nın kurucularından Doktor Nazım Ödemiş’te gizlice ziyaret eder. Davasından vazgeçmesini ister, “gerekirse sırt sırta vererek” birlikte çalışmak istediklerini anlatır. İkna olmayan Efe’nin Doktor Nazım’a verdiği cevap çarpıcıdır:

“Ağa, ben padişahımız Sultan II. Abdülhamid’in Türk milletinin kötülüğüne bir iş göreceğine inanmıyorum. ‘Meşvereti (istişare etmeyi) terk etti’ diyorsan ne yapsın? Herhâlde etrafındaki insanlar meşverete lâyık kimseler değil. Sonra ‘her tarafı hafiyelerle doldurdu’ diyorsun. Bu devirde hafiyesiz iş görülür mü ağa? Benim bile şu civarda yüzlerce hafiyem var. Buna göre var sen hesap eyle.” 

Ardından yazımızın başına bir kısmını aldığımız cümleler azad olur ağzından:

“Avrupalı topraklarımızı paylaşmaya bugün değil çoktan karar verdi. Sultan II. Abdülhamid onların oyununa gelmiyor ve senin, benim, hepimizin, bütün Türk Milleti’nin haklarını korumaya çalışıyor. Karşısında Sultan II. Abdülhamit’i gören ve oyununu oynayamayan Avrupalı, padişahımızı devirmek için çalışıyor. Biz bari düşman gibi düşünüp düşmandan yana olmayalım.” 

Asıl darbeyi sona saklamıştı tecrübeli Efe: 

“Sen bakma, biz dağda gezeriz ama olup bitenlerden haberdarız. Ben sizin içinize girmem. İttihatçı falan olmam”.

Ahmet Eyicil’in Doktor Nazım Bey (2021) adlı kitabından aktardığımız bu sözler âlimlerin gösteremediği basiretin, hakkında “Bize derler Çakırca” diye türkü yakılan bir eşkıyanın ağzından dile gelmesi bakımından ibretliktir. 

Türkçe ibadet, Türkçe Kur’an ve Türkçe ezanla başlayan “Din inkılabı”na girişildiyse de sonuncusu hariç akim kaldılar. “Ezan inkılabı”nın ise milletin verdiği ayarla Menderes hükümetince kaldırıldığını biliyoruz. Lakin Cumhuriyet inkılapları arasında bir “Ramazan inkılabı”nı hatırlamıyoruz. 

“Ramazan inkılabı” yapılmadı mı acaba yoksa biz mi bilmiyoruz?

Zaten neyi biliyoruz ki? Öyle bir tarihimiz var ki, bilmediklerimizin yanında bildiklerimiz Himalaya’ya gagasını sürten bir kuş misalidir. 

İşte Fransız tarihçi François Georgeon Osmanlıdan Cumhuriyete İstanbul’da Ramazan adlı kitabında “Ramazan İnkılabı” terimini literatüre sokuyor. Osmanlı modernleşmesi ve Cumhuriyet dönemleri üzerine yazdığı kitap ve makaleleriyle tanıdığımız Georgeon çeyrek asır önce makale halinde yazdığı araştırmalarını bu defa kitaplaştırmış. 

Kitap pek çok ilginç bilgiyle dolu. Mesela yabancı şahitlere dayanarak Osmanlı devrinde gayrimüslimlerin Ramazanda “dayanışma” maksadıyla oruç tuttuklarını (s. 30) öğreniyoruz ki nereden baksanız bugün adı “Müslüman” olup da sokakta oruç yemeyi adet haline getirenlere anlamlı bir mesaj uzatıyor.

Kitapta Cumhuriyet Ramazanları bölümü için kullanılan başlık ise çarpıcı: “Ramazan Cumhuriyetin laiklik sınavında.” Bakalım bu nasıl bir sınavmış?

Aslında günümüze etkisi bakımından ele alındığında bu sınavdan Ramazanın ağır yaralı çıktığını söylememiz lazım. Zira ne yazık ki “Ramazan inkılabı” güncel Ramazan algımızı büyük ölçüde değiştirmiş bulunuyor. “Ne var ki”, yazarın deyişiyle bütün bu yara berelere rağmen “Ramazan direniyor ve büyük şehrin hayatına kendi döneminin mührünü basmaktan geri kalmıyor. Direniyor, direnirken yaygınlaşıyor ve kendini uyarlıyor.” (s. 248)

Peki neydi “Ramazan inkılabı”? 

Tek bir inkılap söz konusu değil esasında. Peş peşe atılan adımlar var. Neler bunlar?

Ramazan Sovyetler Birliği, Arnavutluk ve Çin’de olduğu gibi yasaklanmamıştır gerçi ama yeni rejimce ehlileştirilmek istenildiği açıktır.

Saltanat, sonra da Hilafet kaldırıldığında Ramazanın Osmanlı hanedanı ile ilgili boyutları (Huzur dersleri, Hırka-i şerif ziyaretleri vs.) budanmıştı.

1924 sonrasındaki Ramazan ve bayram kutlamaları resmi düzeyde ortadan kaldırılacaktır. Mesela Cumhurbaşkanı M. Kemal 1924 yılına tesadüf eden Ramazan bayram namazını Hacı Bayram Camii’nde eda edecek ama sonrasında bu uygulama bir daha tekrarlanmayacaktır. 

1926’da çok daha radikal bir adım atılacaktı. Geleneksel “rüyet-i hilâl” yani Ramazan hilalinin çıplak gözle görülmesi uygulamasından vazgeçilerek Kandilli rasathanesinin tayin ettiği günde başlatılıp bitirilecektir oruç ayı. Böylece dinî takvim meteorolojinin keyfine tabi kılınmıştı. Nitekim 26 Aralık 1925 tarihinde Papa 13. Gregor’un yaptığı takvime geçilmesine dair kanun yayınlanırken 3. maddesinde “bundan böyle kamerî ayların başlangıcının rasathane tarafından tespit edileceği belirtilmiştir.” (s. 166) Türkiye böylece İslamî uygulamadan ve İslam aleminin geri kalan kısmından koptuğunu ilan ediyordu.

1926’da bir darbe daha vuruldu Ramazana. Mesai saatleri eskiden Ramazana ayarlıyken artık sabah 9’dan 17’ye kadar zorunlu mesai Ramazanda da uygulanacaktı.

İktidarın daha radikal bir müdahalesi ise Ramazanda geleneksel olarak verilen sadakalara gözünü dikmişti. Fitre ve sadakalara Cumhuriyet devrinde “kalıcı anlamda el konmuş ve bu sadakalar Çocuk Esirgeme Kurumu, Türk Hava Kurumu ve Kızılay gibi yarı resmi derneklere yönlendirilmişti. Tabii mahyalar da nasibini alacaktı “Ramazan inkılabı”ndan. Normalde din veya ahlak temelli ışıklı yazılar minareleri süslerken zamanla “Hakimiyet milletindir”, “Tasarruf berekettir” türünden siyasî ve sosyal mesajlara dönülmüştür. Ardından vaazlara el konuldu. Vaizlerin Cumhuriyet ilke ve ideolojisini savunmalarını ve yaymalarını sağlamak üzere harekete geçen Diyanet İşleri Başkanlığı vaazları denetleyecek, ardından İstanbul’daki vaizler elemeye tabi tutulup 1928 öncesindeki 477 dersiam, kürsü şeyhi ve vaizden sadece 94’ü on yıl sonrasında kalburun üstünde kalabilecekti.

Daha davul çalmanın yasaklanmasından İslamiyeti Türkleştirme reformlarına giremedik. Ama bu kadarı bile “Ramazan inkılabı”nın varlığını hatırlamaya yetiyor. (Kitabı İş Bankası’nın yayınlamış olması ise bir başka ilginçlik.)     

10 Kasım 1938 günü CHP’nin içerisinde kadrolaşmasını büyük ölçüde tamamlamış bulunan İsmet İnönü’ye çevrilmişti bütün gözler. İçişleri Bakanı Şükrü Kaya engeli aşıldıktan sonra Mareşal Fevzi Çakmak’ın desteklediği İnönü tek muhalif oya karşılık ezici çoğunlukla Çankaya Köşkü’nün yeni ev sahibi olacaktı. Kısa bir süre beraber çalıştığı halefi Celal Bayar’ı Başbakanlıktan aldığında ise takvimler 25 Ocak 1939’u gösteriyordu. Türk siyasetinde “İkinci Adam” sayfası açılıyordu ve yeni devrin Başbakanı Dr. Refik Saydam’dı. 

İşte Refik Saydam çiçeği burnunda Başbakan iken bir söz söylemiş ama sözü bizzat CHP’nin yayın organı olan Ulus gazetesinde dahi sansürlenmişti. Bir CHP’li Başbakan demeç verecek de CHP’nin yayın organınca sansürlenecek, öyle mi? Evet, aynen öyle.  

İlginç zamanlardı.  

Atatürk devrinin birkaç ay sonrasında söylenen bu söz “Her işimiz A’dan Z’ye bozuktur” şeklindeydi. Ulus gazetesinin sansürlediği kadar da vardı hani. Gerçi Başbakan bir gün gecikmeli de olsa zorla şerle demecini yayınlatmayı başarmıştı ama sözün artçı şokları devam ediyordu. Ne demek istiyordu? Eğer her işimiz hem de A’dan Z’ye bozuk idiyse o zaman Atatürk devrine de kara çalmış olmuyor muydu? İnönü henüz bir icraat yapmadığına göre Saydam’ın eleştiri okları doğrudan doğruya Kemalistlerin “Altın Çağ” diye yücelttikleri “Tek Adam” dönemindeki icraatı vurmuyor muydu? Bu ne cür’etti? 

Bizde resmi tarih -varsa eğer- bu tür esrarengiz düğümler ve satır aralarını okumaya odaklanmakla meşgul olmalıdır ama nerde? İnkılap Tarihçilerimiz amigoluğu bilim adamlığına yeğlemeye ant içmişlerdir adeta. 

Vakit vakit doğruları yazmak suretiyle geriye epeyce malzeme bırakmış olan bir zamanların TİP milletvekili Çetin Altan Milliyet’teki “Şeytanın Gör Dediği” adlı köşesinde Saydam’ın meşhur sözünü başlığına taşıdığı bir yazı kaleme almıştı (14 Mart 1998). Yazıdan bazı paragrafları bu meselenin başka arifleri olduğunu ispat sadedinde paylaşıyorum: 

“Bir gün İsmet Paşa’ya yüksek sesle konuşma zorlanmasını kibarlaştırmaya çalışarak Dr. Refik Saydam’ın ‘Her işimiz A’dan Z’ye bozuktur’ açıklamasını hatırlatmış ve kendisine –biraz da bükükçe bir boyunla- şu soruyu sormuştum: 

Neden sizin zamanınızda da bu bozukluk düzelemedi?” 

Tipik gazeteci dobralığıyla yöneltilen soruya İnönü’nün cevabını yine aynı kalemden okuyalım:  

“Ben iktidara geldiğimde İkinci Dünya Savaşı patladı. Savaş bittikten sonra da zaten iktidardan düştük biz. Fırsatımız olmadı.” 

Halbuki Çetin Altan’ın burada asıl sorması gereken soru, o baştan sona bozuk olduğu söylenen dönemin yüzde 90’ında Başbakan siz değil miydiniz? olması gerekirdi ama bizimkinde nerde o cesaret? 

Haksızlık etmeyelim, yine de bir şeyler karalamış yazısında: 

“Biliyor musunuz ki benim kuşağımın –Gazi dönemindekinden çok daha fazla Gazi övgülerine abanmış- militerlerinden hiç biri, İsmet Paşa’nın Cumhurbaşkanı olur olmaz kendisine Başbakan seçtiği Refik Saydam’a ait o ünlü ‘özeleştiri’ üstünde durmamıştır. Neden İsmet Paşa’nın ilk Başbakanı daha 1939’da ‘Her işimizin A’dan Z’ye bozuk olduğunu’ söylemişti ki? Böyle bir merak duymadan, Türkiye’deki bir yığın yönetim abuksabukluğunun köklerine inme olanağı var mıdır?” 

Resmi tarihin bazı tabularını ucundan kıyısından da olsa eleştirme cesaretini gösterebiliyordu 2015 yılında ölen Çetin Altan. Şimdilerde o “uç” ve “kıyı”dan ne kadar uzak durursak o kadar iyidir anlayışı solun da, sağın da zihnini örümcek ağı gibi sarmış durumda ne yazık ki. Hâl-i pür-melâlimiz budur vesselam. 

Not: Atlamak haksızlık olurdu. Çetin Altan araya öyle bir kıymık sıkıştırmış ki, benim nazarımda tadından yenmez. İnönü bir seferinde kendisine şöyle bir itirafta bulunmuş:  

“Bir muharebede galip mağlup yoktur aslında. Kim daha geç kaçarsa ona galip denir.”  

Kimin fotoğrafını çekmişti dersiniz? 

Vaktiyle aynı başlıklı bir yazı kaleme alıp köşe yazarlığı yaptığım mevkuteye göndermiştim. Ertesi gün bir de baktım, “yalanları” kelimesi acar bayan editör tarafından kesilmiş, başlık “8 Mart Dünya Kadınlar Günü” olmuş! 

Bunlar çok fena özgürlükçü ya, mangalda kül bırakmaz, ‘diktatörlük var, fikir özgürlüğü yok, ağzımıza pranga vuruluyor’ diye nutuklar atar fırsat buldukça (hele 8 Mart’larda). Gelin görün ki ellerine en ufak fırsat geçti mi, onlardan daha gaddarını tasavvur etmek kabul değildir.

Solcu ve feminist geçinen çevrelerden bahsediyorum elbette.

Bunların solculuğu solculuk değildir. Sözde ABD emperyalizmine karşıdırlar ya, aldanmayın sakın. Köşeye sıkıştılar mı en ateşli Amerikan havarisi kesileceklerinden kuşkunuz olmasın. ‘Ah, keşke Amerika Türkiye’ye müdahale etse var ya, tadından yenmez!’ diyenler de bu sözde sosyalist ‘savaşımcılar’dan başkası değildir. (Bülent Ecevit, Rockefeller bursuyla Harvard’a gönderilmişti.) 

Bunların feminizmi de kendilerinedir. ‘Beyaz feminizm’dir. Beyaz Türklerin feminizmidir. ‘Bütün kadınlar birbirinin kız kardeşidir’ diye bayat bir sloganı Batıdan ithal edip dillerine pelesenk etmişlerdir ama o da bir yere kadardır elbette. Merve Kavakçı’nın Meclisten atılması için kürsünün etrafına etten bir duvar örenler de onlardan başkası değildir. Hani kız kardeştiniz? “N’oldu Paşinyan, raksediyirdin?” Neden savunmak bir yana, bir an önce Meclisten kovulması için hemcinsiniz olan, en önemlisi halkın oylarıyla seçilmiş bir hanımefendiyi evine kapatmak için toptan seferber oldunuz?

Her 8 Mart’ta aynı manşetler: Erkek egemen toplum, ataerkillik, kadınlar eziliyor, hakları verilmiyor şu bu. Bu siyasî terimleri biyolojik bir terim olan dişilik (feminity) üzerinden tartışmaya başlamak başlı başına ciddi bir sorunken bir de ona kuyruklu yalanlar eklenir. Yok eski zamanlarda kadınlar egemenmiş, sonradan erkekler bu düzeni yıkıp kadınları esir etmiş… Daha ne masallar. 

Buna Kemalizm boyalı yerli yalanlar eklenmekte gecikmiyor elbette. Türk kadını seçme ve seçilme hakkını dünyanın birçok ileri ülkesinden önce almış bunlara göre. Maalesef bu da yalan. 

Türkiye’de kadınlara genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkı 1935 yılında uygulamaya girdi.  Hem Tek Parti devrinde erkeklerin oy kullanma hakkı var mıydı ki kadınların olmuş olsun? Deyip geçelim ve bakalım acaba dünyada kadınların seçme ve seçilme hakkını kazanma sürecindeki gelişmeler nasıl bir seyir izlemiş?

Yeni Zelanda bizden 41 yıl, Avustralya 32 yıl, Finlandiya 28 yıl, Norveç 21 yıl, Danimarka ve İzlanda 19 yıl, Hollanda, Kanada, Estonya, Litvanya, Latviya, Sovyetler Birliği (Türk Cumhuriyetleri dahil) 17 yıl, İsveç, İngiltere, Almanya, Polonya, Macaristan, Avusturya, Lüksemburg ve Çekoslovakya 16 yıl, ABD ve Belçika 14 yıl, İrlanda 12 yıl, Moğolistan 10 yıl, Ekvador 5 yıl, İspanya 3 yıl, Brezilya ve Tayland ise 2 yıl önce kadınlara genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkını tanımışlardır. 

Küba bu hakkı kadınlara bizimle aynı yılda tanırken, Fransa ve İtalya 1945’de (bizden 10 yıl sonra), Yugoslavya ve Romanya 1946’da, Bulgaristan 1948’de, Arnavutluk 1958’de, Medeni Kanunu’nu övmekle bitiremediğimiz İsviçre 1970’de (demek dünyanın en ataerkil ülkesinden Medeni Kanun almışız), Portekiz ise epeyce geç, 1976’da (yani daha dün!) tanımıştır. 

Bir başka deyişle bizimkilerin kendilerinden önce seçme ve seçilme hakkı tanıdığımız için o kadar övündüğü “ileri” ülkeler sadece Fransa ve İtalya’dır. İsviçre ise halen Avrupa’nın kadın hakları bakımından en “geri” ülkesidir. 

Kaynak mı istiyorsunuz, buyurun, hem de Oxford Üniversitesi patentli:

Marilyn J. Boxer ve Jean H. Quataert (editörler), Connecting Spheres, Oxford University Press, 2000, s. 218.

Biliniz ki, tarih kimsenin babasının çiftliği değildir.

İstanbul, içinden bir fay hattı geçmemekle birlikte hareketli arz tabakaları üzerinde bulunduğu için pek çok depreme maruz kalmış. 1509, 1752 ve 1756 tarihlerinde ciddi depremlerle sarsılan ve yer yer viraneye dönen şehir, depreme karşı ahşap evlerle donanmıştı. Evet, yangına karşı tamamen korumasızdı ahşap evler ama hem kolayca yapılıyor, hem de kâgir binalara nispetle ucuza mal olduğu için tercih ediliyordu. Aynı zamanda depreme daha dayanıklı olup daha az can kaybına sebep oluyordu. Birazdan göreceğimiz gibi Sultan 2. Abdülhamid devrinde, 1894’te vukua gelen büyük İstanbul depreminde (halk arasındaki ismi “Küçük Kıyamet”ti) can kaybının düşük kalmasında en büyük hisse, evlerin ahşap yapılmış olmasıydı. 

10 Temmuz günü kısa aralıklarla meydana gelen üç kısa ama şiddetli sarsıntı sonunda toplam ölü sayısı sadece 474’te kalmıştı ki, nüfusun 1 milyona yaklaştığı bir şehirde düşük bir yekûn olduğu açıktır. En fazla ikinci can kaybının taş, yani kâgir bir yapı olan Kapalıçarşı’da yaşanmış olması (135 kişi ölmüş, 147 kişi de yaralanmıştı) dediklerimizin delilidir.

Sultan Abdülhamid “Büyük hareket-i arz”ın hemen ardından Atina Rasathanesi müdürü Dr. Egnitis’i davet ederek uzman ekibiyle birlikte bir inceleme yaptırmıştı. Bu işi rahatça yürütebilmeleri için hususi bir vapur da tahsis edilmişti heyete. Dr. Egnitis’e Kandilli Rasathanesi müdürü Coumbary ile yardımcısı Lacoine yardımcı olmuştu. 

Bir ay zarfında tamamlanan rapor 15 Ağustos’ta Fransızca kaleme alınmış, Bogos Efendi’nin Türkçe tercümesi ise Sultan’a 20 Ağustos’ta takdim edilmişti. 

Raporun ilginç bir özelliği, üç ayrı sarsıntıdan ikisinin öncesinde yeraltından şiddetli sesler geldiğinin tespitidir. İlk deprem 4-5 saniye sürerken ikincisi 9, üçüncüsü ise 5 saniye sürmüştür. Ancak ilk ikisi yatay sallantı şeklindeyken üçüncüsünde “yeryüzü dalgalı bir deniz üzerindeymiş gibi sallanmış”tır. 

Toplam 17-18 saniye sürmüş olan depremin bir haritasını da çıkaran heyet 1., 2., 3. halkalar şeklinde depremin yüzölçümünü de ölçmüş, en büyük eksenin uzunluğunun 250 km.ye yaklaştığını, dolayısıyla çok geniş bir sahayı etkilediğini ortaya çıkarmıştı. Büyük ekseni Çatalca’dan Adapazarı’na kadar İzmit Körfezi boyunca 175 km uzunluğunda devam eden depremin küçük ekseni ise İzmit Körfezi yakınındaki Esenköy ile Maltepe arasındaki araziyi içine almış olup 39 km uzunluğundaydı.

Raporda ahşap yapılar hakkındaki şu değerlendirme günümüze ışık tutacak güzelliktedir:

“Çoğu evlerin ahşap olması kötülüklerin az olmasına hizmet etmiştir. İstanbul evlerinin diğer yerleri gibi tamamen kârgir olmaması memnuniyet verici bir hadisedir. Yoksa daha çok zararlar olacaktı. Ahşap evler depreme hayret verici derecede dayanmıştır. Fena yapılmış olan eski ahşap evler bile selamette kalmışken yanlarında olan âlâ yapılmış güzel ve yeni ve hatta demirlerle bağlanmış olan kârgir evler yıkılmıştır. Ahşap evlerin depreme en çok dayandıkları açıkça ortaya çıktığı halde kârgirler bilakis nadiren ayakta kalmıştır.”

Rapora göre ahşaptan sonra en çok dayanan evler tuğlayla yapılanlardır. Eğer duvarları birbirine güzel bağlanmış ise pek hafif çatlaklarla depremi atlatan tuğla binalar taş yapılara kıyasen depreme daha dayanıklı çıkmış, hatta Büyükada’da tuğlayla yapılan bir evin ortası taş yapıldığı için ortası çökmüş ama tuğla duvarlar ayakta kalmıştır.

Araştırmalar sırasında elde edilen ilginç bulgulardan biri de, deniz veya kuyu sularının depremden önceki saatlerde ısınmış ve ılıklaşmış olmasıdır. 

Öte yandan, İzmit/Esenköy halkı deprem sırasında denizden sütun şeklinde bir buhar çıkıp 10 metreye kadar yavaş yavaş yükseldiğini ve deniz üzerinde 8 km kadar gittiğini görmüştür. Bunların depremin alametlerinden olduğunu tespit eden rapor, derinliğin de 34 km olduğunu belirtmiştir. 

Depremin tektonik yani yerin tedricen ve yavaş teşekkülünden kaynaklanan bir tabii afet olduğunu belirten raporun ardından rasathaneye bir sismograf alınması emrini vermişti Sultan.

Onlar depremlerden ders alıyordu. Peki biz alıyor muyuz? 

Kaynak: İstanbul Depremleri, Haz.: M. Genç-M. Mazak, İGDAŞ, 2000, s. 28-37 ve s. 92-109.

1939’un bitmesine 4 gün kala vukua gelen Erzincan merkezli 7.8 büyüklüğündeki depremde 32.968 insanımızı kaybetmiş, 100 binden fazla insanımız ise yaralanmıştı. 6 Şubat depreminden sonra son asrın en ağır kayıplarını verdiğimiz Erzincan depreminin dehşeti, bölgeyi ziyarete giden Reisicumhur İsmet İnönü’nün göğsüne yaslanan bir kadının resmiyle zihinlere kazınmıştı. Bu kadının ağlama hikâyesi ise bir gazetenin köşesine sıkışıp kalmıştı. 

4 Ocak 1940 tarihli gazetelerdeki fotoğrafa dikkatle bakılırsa İnönü’ye sarılan kadın hüngür hüngür ağlarken Reisicumhur uzaklara dalmış, tebessüm ile teessür arası garip bir ifade yerleşmiştir yüzüne.

Muhabir Mekki Sait Esen’in verdiği habere göre kadının dramı meğer derinmiş (Cumhuriyet, 4 Ocak 1940). 

Deprem vuku bulduğu esnada Diyarbakır’da gezide bulunan İnönü’nün oradan Erzincan’a geçmesi tam dört gün vaktini almış(!). Haber aynen şöyle: 

“Bu kadının hazin hikâyesi (…) Bedbaht ana, zelzele esnasında kocasıyla çocuğunu kaybetmiş ve başlayan yangının ateşleri arasında eşiyle yavrusunu aramak için maalesef beyhude yere uğraşmış, ellerini yakmıştı.”

Meğer kederli kadının elleri yanık olduğu için sargı bezi içindeymiş.

Böyle on binlerce dram iç içe yaşandı Erzincan ve çevresindeki illerde. Devlet ise evlerini yeniden yapmaları için köylerdeki her aileye sekiz (8) adet çivi gönderebilmişti, (Akşam, 1 Şubat 1940). 8 çivi bir evin neresine yetecekse artık…

Erzincan’a heykel hizmeti götürmüşler

Başka haberler de var Erzincan depreminden. Mesela halkı CHP’li ve Kemalist yapmak amacıyla âlâ-yı vâlâ ile kurulmuş bulunan Erzincan Halkevi hileli beton yüzünden yıkılmış. Beton tabakası depremden sonra toz haline gelmiş.

19 Eylül 1942’ye geliyoruz, depremin üzerinden üç yıla yakın zaman geçmiş, binlerce aile, birazdan okuyacağınız gibi hâlâ derme çatma barakalarda yaşamakta ama Tek Parti devri CHP’sinin tek derdi, Erzincan’a eşi menendi görülmemiş bir hizmette bulunmaktır. Öyle bir hizmet ki asırlarca unutulmasın istemişler. Ne yapmışlar peki? Anlı şanlı bir İnönü heykeli tabii ki! Akşam gazetesindeki haberi beraberce okuyalım lütfen:
“Yeni Erzincan’da İnönü abidesi yapılacak

Güzel Sanatlar akademisi müdürlüğünden vilâyetimize gelen bir yazıdan yeni Erzincan şehrinde yapılacak tarihî İnönü âbidesinin müsabakaya çıkarıldığı anlaşılmıştır. Âbide millî mahiyette olduğundan yalnız TC tabiiyeti ve Türkiye’de heykeltıraşlık salâhiyetini haiz kimseler müsabakaya iştirâk edebileceklerdir. Teklifler 7/1/1943 gününe kadar kabul olunacak, birinciye 1500; ikinciye 500, üçüncüye 301 lira mükâfat verilecektir. Bu haber Erzincanlılar arasında sevinç uyandırmıştır.”

Son cümleye güler misiniz, ağlar mısınız?

Depremin vurduğu halk perişan, ekmek bütün ülkede karneyle dağıtılıyor zaten, askerlerimiz bile kötü beslenmeden mustarip, nöbetlerde düşüp düşüp ölüyordu (girmediğimiz 2. Dünya Savaşı’nda 22.663 askerimizin canını kaybettiğini ancak Demokrat Parti iktidara geldikten sonra öğrenebilecektik). Gelin görün ki Milli Şef’in heykelini dikmek milletin karnını doyurmaktan daha acil bir ihtiyaçtı. Heykel haberine sevinç çığlıkları atan Erzincanlılar Milli Şefin suretinin karşısına geçip afiyetle doyabilirlerdi. 

Bu hastalıklı zihniyetin halen devam ettiğini daha birkaç gün önce ‘deprem gelmiş, evleri yıkmış ama heykeli yıkamamış’ lağarlığında görmedik mi? Hem de bir CHP milletvekilinin ağzından. Gazete haberlerine tüy diken bir konuşma, tanınan bir CHP milletvekilinin ağzından sadır olmuştu. 

Tarih 24 Ocak 1949’dur. Onuncu Yıl Marşı’nın şairlerinden olan Behçet Kemal Çağlar Meclis kürsüsünden isyan etmektedir CHP’ye! İçinde biriken, vaktiyle söyleyemediği ne varsa kusmaktadır. Sözü Erzincan depremine getirip şunları söyler:

“Niçin yeni Erzincan on senedir hâlâ kurulamamış ve halk hâlâ tahta barakalarda üst üste sıkışmış dururken yeni şehre ayrılmış arsalar boşluğu ortasına heykel dikilmesini hoş görmek? Niçin bunu önlememek?”

Depremin üzerinden 10 yıl geçtiği halde yaptırılamayan konutlar; barakalarda üst üste sıkışarak titreşen zavallı halk; buna mukabil İnönü abidesine harcanan on binlerce lira... Bu beceriksiz idarenin mensupları günümüzde kalkıp bir yıl içinde bütün konutları teslim edeceğim diyebilen bir iktidara çamur atmak için seferber olmuş durumda.

Hangi yüzle peki?

Necip Fazıl’ın farkı

1939 Erzincan depremi hakkında kalem oynatanlardan biri de o tarihte Son Telgraf‘ta köşe yazan Necip Fazıl’dır. İlk yazısı, 29 Aralık’ta çıkan “Facia karşısında”dır. Şunları yazar: 

“Aziz Anadolunun, Erzincanla Ankara ve Kayseriyle Samsun arasındaki beyzî (oval) şekle giren büyük bir parçasını, zelzele, kaynar su gibi hoplattı. (…) Olmamalıydı, fakat oldu; mademki oldu, artık duyabileceğimiz yegâne haz ve saadet duygusu, vakıanın telafisi yolunda gösterebileceğimiz azim ve fedakârlıkta. Faciayı, olmadan evvel değil, fakat olduktan sonra, Türk milletinin tahammül ve telafi kabiliyetini deneyen güzel bir imtihan telakki etmeliyiz. Bir hükümet dâvası değil, milletin her ferdiyle dahil olduğu bir devlet meselesi karşısındayız.”

İktidarda CHP de olsa meselenin hükümet değil, devlet meselesi olduğunun altını çizerek sorumlu bir kalem olduğunu ispatlayan Necip Fazıl, iki gün sonra “Zelzele” başlığı altında depremi yeniden gündemine alır. Bu defa jeoloji uzmanı bir dostuyla konuşmasını aktarır. Dostu şöyle demiştir:

“Vatanımızın mevzuu olan topraklar, henüz yerleşmemiş, oturmamış arz tabakaları sahasına dahil. Bu sahada her ân, bütün vatanı allak bullak edebilecek zelzeleler fıkırdayabilir. Taşa ve çimentoya dayanan binalar, eğer zelzele bakımından hususî bir inşa düsturu altında meydana getirilmezse, atın ilk çiftesinde toprağı boylayan toy süvariler gibi, ilk sarsıntıda yere yüzükoyun kapanırlar.”

Jeoloji uzmanı şöyle devam eder sözlerine:

“Ecdadımızın büyük taş inşalarında, zelzeleye ait mükemmel hesaplar görüyoruz. Uzun müddet mukavva ev yapmaktan başka çare bulamayan hamarat Japonlar, nihayet beton inşalarında zelzeleye karşı tedbir ifade eden yeni formüller buldu. Fakat biz, madde plânındaki inşa davamızda, ahşap binayı atarken kârgir binanın topraklarımıza göre hususî icaplarını düşünmüş değiliz. Esefle söyleyebilirim ki çok şiddetli bir zelzele, Ankara ve İstanbulda taş üstünde taş bırakmayabilir.”

1939’da yapılan bu uyarının gereğini 84 yıl sonra dahi yerine getirmiş değiliz. 

Mahut kesim depremin ardından Nazım Hikmet’in Erzincan depremi için yazdığı “Kara Haber” adlı şiirini gündeme getirdi de, Necip Fazıl’ın hem bu şiir, hem de 1939 depremi üzerine yazdıklarını gündeme getiren olmadı.

Nazım şöyle yazmıştı: 

“Oy dağlar, dağlar, dağlar…/Aldı ellerine kanlı başını/Karın ortasında Erzincan ağlar…/O ağlamasın da kimler ağlasın.”  

Mektep arkadaşı Necip Fazıl ise ağıt yazmaktan imtina etmiş ve bir fikir çerçevesinden bakmıştır depreme. Betonarmeye geçtik ama onu bu topraklara mahsus esaslara oturtamadıkça felaketlerin arkası gelecektir diyordu. Dediği çıkmadı mı? 

Osmanlılar depremleri nasıl karşılamıştı? Devlet depremden neler öğrenmişti? Enkaz kaldırma ve yaraları sarma süreci nasıl yaşanmış ve harap olan Osmanlı şehirleri depremden sonra nasıl yeniden kurulmuştu? Tanzimat öncesi ve sonrası devlet aklı felaketler karşısında aynı minvalde mi çalıştı? 

İstanbul’da yaşanan 1509 depremini müteakip taş ve tuğla evden kerpiç ve ahşap eve geçildiğini biliyoruz. Doğan Kuban’ın Türk Ahşap Konut Mimarisi adlı kitabında bu dönüşüm üzerinde durulur. Bugün son numuneleri ayakta kalan “Türk evi”nin İstanbul’da nasıl çiçeklendiğini öğrenmek Osmanlı’nın İstanbul’u yeniden şekillendirme irade ve kararının netliğini ortaya koyar. 

Özetle kerpiç ve ahşap konutlar, Osmanlı yönetiminin 1509’dakine benzer depremlerde meydana gelebilecek can kayıplarını azaltacak bir çare olarak devreye sokulmuştu.

Peki, başka neler yapılmıştı?

Bir araştırmaya bakılırsa ormanlara yakın olan başkent İstanbul ve çevresinde ahşap ev tipleri tercih edilirken ahşap kaynakları kısıtlı bulunan Antep, Urfa ve Mardin gibi şehirlerimizle Arap vilayetlerinde ev yapımında taş, killi toprak ve kerpiç kullanıldı. Demek ki ahşap ev bütün Osmanlı şehirlerinin değişmez manzarası değildi.

Şam şehrinde 1759 Ekiminde meydana gelen depremde hasar tespit, enkaz kaldırma ve tamirat işleri şu sırayla yapılmıştı:

“Bir bölgenin sismik hareketlilik sonucu hasar görmesi Osmanlılar için önemliydi ve düzeltilmesi gerekirdi. Bu durumda devlet a) Araştırma yapılması emrini verir, b) Hasarı ve onarım maliyetini değerlendirmeleri için memurlar görevlendirir, c) Ardından da onarım projesinin uygulanmasına nezaret edecek bir baş mimar (mimarbaşı) atardı.” (Y. Ayalon, Osmanlı İmparatorluğunda Doğal Afetler, Çev: Z. Rona, T. İş Bankası Y., 2020, s. 99.)

Bunun dışında genellikle din ayrımı yapılmaksızın deprem bölgesinde yaşayanlara uygulanan vergiler bir süreliğine düşürülür veya kaldırılırdı. Devlet abidevî eserlerden başlayarak kamu binalarının tamirine girişirdi. Cami, medrese gibi İslamî/dinî yapılar yanında köprü, yol, değirmen gibi her dinden halkın yararlandığı kamusal binaları da tamir ettirir fakat kiliseler veya evlerin yeniden yapımından imtina ederdi. Çünkü onlar özel alana aitti. Bu, İslamî mahremiyet anlayışının tabii bir sonucuydu.

1759’da durum buyken Tanzimat’ın ilanının üzerinden 16 yıl geçince Bursa’da vukua gelen “Küçük Kıyamet” denilen depremin ardından devletin şehri özel alanlar dahil tamamen yeniden düzenlemek için önce Midhat, sonra Ahmed Vefik Paşalar eliyle bütünsel düzenlemeye girmiş olması Osmanlı yönetim felsefesinde bir şeylerin değiştiğini gösteriyordu. 

Midhat Paşa getirttiği 300 işçiyle yalnız yolları açtırmakla kalmıyor, özel alana da girmek suretiyle Müslüman veya gayri Müslim olsun her vatandaşın hasar gören evlerini yıktırıyor, hatta evlerini yeniden yapmaları için ahaliye para yardımında bulunuyordu. 

Bursa Valisi Ahmed Vefik Paşa ise İngiliz ve Fransız mühendisleri getirterek bu Osmanlı’nın gözbebeği olan şehri Avrupa standartlarına göre yenilemek için kolları sıvamıştı. “Sonuçta” diyor Ayalon “Bursa, depremden önce iç içe çıkmaz sokaklardan oluşan bir kentten birbirine bağlanabilen sokaklarıyla modern bir plan çerçevesinde oluşturulmuş bir kente dönüşmüştü.” (s. 202-205)

Şehirde çıkan birkaç yangın fırsatını ganimete çeviren Vefik Paşa, Bursa’nın ilk Osmanlı devrine ait imajını tamamen değiştirecek işlemlerle yeni bir Bursa vücuda getirmek için kararlı adımlar atmıştı. 

Modern bir devlet olmanın ödenmesi kaçınılmaz bedeli, mahremiyetin kamuya açılmasıydı. Hastanelerde tıbbî sistem gözetiminde doğmayan çocuğa gayri meşru muamelesi yapılan bir çağda bütün yıkılan konutların yerine yenilerinin bizzat devlet tarafından yaptırılmasına kimsenin itiraz etmemesine şaşmak gerekir mi?   

Bu, “Tanzimat ruhu”nu veya modern devleti yansıtıyordu.

Öylesine gel-gitli günler yaşıyoruz ki, dakikalar kedere boğuyor, dakikalar müjdeye kanat açıyor. Kurtarılan canlarımızla bir an dahi olsa teselli oluyoruz. Lakin bu perde arası kazançlar deprem bölgesinin adeta mahşer yerini andırdığı gerçeğini değiştirmiyor. 

Mahşer yeri ve boşalan güzelim şehirlerimiz. 

“Ezelden” memleketim Şanlıurfa, çocukluğumun bir kısmının geçtiği Gaziantep, iki gözüm Kahramanmaraş, daha geçenlerde ziyaret ettiğim sevgili Kâhta ve Adıyaman… Ve Osmaniye’si, Adana’sı, Malatya’sı, Hatay’ı, Diyarbakır ve Kilis’i ve az da olsa Elazığ ve Mardin’i ile birlikte aslında hepimizin kökleri sarsıldı 6 Şubat günü. 

Ardından tarihî şehirler ve ilçelerimiz büyük ölçüde boşaldı. 

Antakya’da Anadolu’daki ilk cami kabul edilen Habib Neccar Camii’nden tutun da Cemil Meriç’i Cemil Meriç yapan meşhur Antakya Lisesi’ne kadar yığınla tarihî eser harabe halinde.    

Depremin vuku bulduğu dakikadan itibaren hepimiz endişe ediyorduk can kayıplarının artmasından. Kahramanmaraş depremine kadar “asrın en büyük depremi” olarak bilinen 1939 Erzincan depremindeki ölümlerin sayısı 32 bin 741 olarak açıklanmıştı (Akşam, 1 Şubat 1940). Mevcut depremdeki can kayıpları ise şimdiden 35 bini geçti. Allah teala canlarımızın cümlesine rahmet eylesin, yaralılarımıza da şifalar versin. 

Unutmayalım: Hepsine özür borcumuz var. 

Bu tür yapısal şiddetlerin tekraren yaşanmayacağı bir Türkiye umudu yeni ve acil Kızıl Elma’mız olacak bundan sonra. Daha doğrusu olmalı. 

Bir toprağı vatan yapmanın sadece orayı fethetmekle değil, o toprağa pençelerini sımsıkı geçirmekle, yani kalıcı olmakla gerçekleştiğini öğretmişti ecdadımız. Nitekim Gazi Evranos Beğ’in Balkan fütuhatını çalışan Amerikalı (şimdi Türk vatandaşı) Osmanlı tarihçisi Heath Lowry onun ayak izlerini Balkan topraklarında sürerken şu çarpıcı gerçeği fark etmişti: 

Osmanlı ordusu fethettiği şehirleri imar ede ede ilerliyordu. Ve öylesine bir maharetle imar ediyordu ki, asırlar sonra dahi kullanılan eserler ekiyordu toprağa. Üstad Necip Fazıl’ın Sakarya Türküsü’ndeki deyişiyle o “ardına çil çil kubbeler serpen” bir “ordu”ydu.

Demek hakiki fetih sadece Anadolu’nun ve Kostantiniyye’nin kilidini kırmak değil, o mekânlarda geçirilecek zamanları da fethetmekti. 

Yahya Kemal bu ışık dolu gerçeği şu vecizeyle dile getirmişti:

“Biz İstanbul’da mekânı değil, zamanı fethettik.”

 Yıl 2001. Türkiye Yazarlar Birliği üyeleri ile beraber gittiğimiz Şam’da Emevi Camii’ni ziyaret ediyoruz. Elimde de camiyi anlatan bir kitap. Okuyorum. 

Kitaba göre Emevi Camii Roma İmparatorluğu zamanında Jüpiter tapınağı iken önce Hıristiyan katedraline, İslam fethinden sonra da -Ayasofya gibi- camiye çevrilmiş. 

Derken Bizans İmparatoru bir heyet göndermiş Şam’a; diplomatik görüşme bahane; asıl maksat, eski katedralin durumunu incelemekmiş. Lakin ziyaret sırasında caminin Müslümanların elinde ulaştığı bakım seviyesi ve nefis sanatkârane ilaveleri görünce pek bozulmuşlar. Yüzleri düşmüş. Meğer onlar zannediyormuş ki, Müslümanlar geçicidir, bu şehre bakamaz, idare etmeyi beceremez ve kısa bir zaman sonra yeniden elimize düşer. Lakin binaya yapılan nefis katkıları gözleriyle görünce içlerinden biri “Bunlar gidici değil, boşuna sevinmeyelim” demiş arkadaşlarına.

Kitaptan başımı kaldırıp depremle sarsılan 10 vilayetimize bakıyorum.

Biz bu ruhla vatan yaptık bu toprakları. 

Kolay olmadı elbette. 

Nice çilelere, canlara, akan terlere, gözyaşlarımıza mal oldu. 

İnanıyorum ki, bu defa da öyle olacak. 

Felaketlerden ve ecdadımızdan ders alacak, acılarımızı içimize gömüp zamanı fethe devam edeceğiz.

Aklımızı başımıza devşirinceye kadar depremler öğretmenimiz olmaya devam edecek zira.

2011 Van depreminin ardından oluşan birlik ve beraberlik havasını terennüm için sevgili Vanlı kardeşlerim şöyle bir formül geliştirmişti:

Deprem olduğunda şehir nüfusumuz 500 bindi, depremden sonra 70 milyon oldu! 

6 Şubat Pazartesi günü 10 Şark vilayetimizde yaşanan çifte deprem sonrasında da benzer bir hava oluştu. Etkilenen nüfusun 13,5 milyon kişi olduğu söylendi ama gerçekte 85 milyon sarsıldı. Her ne kadar bazı provokatör ve onların maşaları, destansı seferberlik hareketini sabote veya suiistimal etmeye çalışıyorsa da, bölgede ıhlamur paketleyeninden kepçe operatörüne, bebeklere patik öreninden köylere kömür dağıtanına, seyyar tuvalet için çırpınanından çay ikram edenine kadar nice nurlu el kardeşlik ve insanlık türküsü sahneliyor. 

Dolandırıcı ve yağmacılara fazla takılmayalım, olumsuz hadiselere fazla kaptırmayalım kendimizi, zira onlar eninde sonunda emniyet güçlerimizin kahhar pençesini enselerinde bulacaklar. Kurtardığı bir çocuğumuz için alın teri ve gözyaşı döken Alman, Azerbaycanlı veya hangi millettense gönüllülere teksif edelim dikkat nazarımızı. İnsanımızın direncini, iman gücünü ve yaşama iradesini bayraklaştıran müşterek gayeyi tespit edelim ve bundan sonrasına bakalım. 

Tabii kayıplara da. 

Bu yazının yazıldığı sırada can kaybı sayısı 21 bini geçmişti. Ama bir de öteki manada “kayıplar” meselesi çıkacak karşımıza; yani cenazeleri bulanamayanlar. Nitekim Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar askeriye bünyesinde can kayıpları yanında kendisinden haber alınamayan 78 silah arkadaşlarının da bulunduğunu açıkladı.

Tıbbî tedaviler elbette elzem şu aşamada ama bir sonraki aşamada psikolojik terapiler gündeme gelecek. 13,5 milyon insanın hatırı sayılır bir kısmı travmatik seanslara muhtaç. Dahası, bunlar tedavisi yıllarca sürecek travmalar. Depremi şöyle veya böyle yaşamış akrabalarınızla konuştuğunuzda anlatımlarının bu tip psikolojik yaralanmanın izleriyle dolu olduğunu siz de müşahede etmişsinizdir.

Yıkılan veya hasarlı konutlar Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın söz verdiği gibi bir yıl içerisinde inşa ve ihya edilecek. Eyvallah ama 6 Şubat depreminin vereceği ders, tıpkı 1999 Gölcük ve Düzce depremleri gibi bizi yeni bir şehirleşme modeline gitmeye zorlamazsa çok eksik kalacaktır. 

Hayatını kaybedenler veya yaralananlar esasen çarpık ve yanlış şehirleşme modellerinin ve uygulamadaki laçkalıkların kurbanı değil midir? Peki bu laçkalıklar nasıl halledilecek? Nasıl kanun ve kurallara uyan bir millet olmaya başlayacağız? Kanun ve kuralların nasıl olsa delinecek bir kâğıt parçasından ibaret olmadığını ne zaman idrak edeceğiz? Allah korusun öğretmenlerimiz depremler mi olacak? Peki o uymadığımız kurallar yüzünden hayatlarını elinden aldığımız masumların uğradığı “yapısal şiddet”e ne zaman dur diyeceğiz? 

Başka örnekler varsa lütfen söyleyin ama benim bizzat müşahede ettiğim iki şehir var depremlerden ders çıkarmış. Birincisi, 1939 ve 1992 depremlerinin acılarından sonra yatay şehirleşme modeline geçmiş olan Erzincan, ikincisi 1999 depreminden en ağır yaraları alarak çıkmış şehirlerimizden Adapazarı’ydı. İkisine de her gidişimde gökyüzünü boydan boya görebiliyor olmanın güzellik ve hürlüğünü doyasıya yaşıyorum. Unutmayalım ki, her iki şehrimiz de depremin örs ve çekici arasında vurula ezile bu noktaya geldi. 

Keşke acılar yaşanmadan öğrenmeyi becerebilsek. O zaman gerçekten büyük millet olma yolunda ciddi bir hamle yapmış olacağız. Bu afetler bize hem insan, hem para, hem de zaman kaybettirir. Tekrar tekrar başa döneriz, her defasında sil baştan şehirler inşa etme seferberliğine girişiriz. Halbuki yapılacak iş basittir: Bu topraklarda bizden önce yaşanmış olanlardan dersler çıkarmak. 

İstanbul’un Osmanlı devri konutları ahşaptı değil mi? Camiler ve medreseler vs. gibi kamusal binalar taştan ama konutlar ahşaptan yapılırdı. Neden peki? Halbuki Bizans döneminde İstanbullular taş evlerde otururdu ve ciddi miktarda taş veya tuğladan yapılma konutlar miras kalmıştı Osmanlı’ya. 

Derken Sultan II. Bayezid devrinde, 1509 yılında kaynakların “Kıyamet-i suğrâ”, yani “Küçük kıyamet” dediği büyüklüğü 7’nin üstünde ve artçılarıyla birkaç ay boyu süren korkunç bir depremde bu taş ve tuğla konutlarda oturanların büyük bir kısmı hayatını kaybetti. Rahmetli mimar Turgut Cansever’in verdiği bilgiye göre bunun üzerine İstanbul’da mimar ve mühendislerle bir şûra toplandı, yeni binaların hangi malzemeyle yapılması gerektiği hususunda müzakerelerde bulunuldu ve sonunda konutlarda taş veya tuğla değil, ahşap veya hımış gibi kerpiç malzeme kullanılması karara bağlandı. 

20. yüzyılın ilk çeyreğinde belediye tarafından yasaklanıncaya kadar da kerpiç ve ahşap konutlar başkent İstanbul’un alamet-i farikalarından oldu. Zamanla depremlerde can kaybı hakikaten azaldı gerçi ama bu defa ahşap yapıların yangına karşı tamamen savunmasız kaldığı gerçeğiyle karşı karşıya kalındı. (Alev ve Beton adlı kitabımda bu bahsi bir ucundan açmıştım.)

Arkamızda yüklü bir birikim var. Biz bu hazine sandığının üzerinde çaresizlikten kıvranan redd-i miras etmiş evlatlara benziyoruz. 

Dönüp dönüp ‘Selçuklu ve Osmanlı birikimini önemsemeliyiz’ derken masal anlatmıyorduk. Bakın, bu meselede de ecdadın nerede, ne tür binalar yapılacağına dair bilgeliğine muhtacız.

6 Şubat depremini en ağır bir şekilde yaşayan Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Hatay’da geleneksel taş evlerin yıkıldığına dair tek bir haber veya görüntüye rastlamayışımız ecdadın bu toprağın huyunu, suyunu bizden iyi bildiğinin taş gibi delili değil midir? Geçmişin bilgeliği böyle yaşayan bir şey işte. Şehri “gökdelen ormanı”na çevirmenin marifet olmadığını söyleyen, başta 2009 yılının tam da bu günlerinde kaybettiğimiz Turgut Cansever olmak üzere âkil insanların ikazlarına kulak vermemenin bedelini ödüyoruz şimdi. 

Ve sırada İstanbul depremi. 

1999 depremlerinden bugüne, 30 yıl içerisinde 7’nin üstünde bir İstanbul depreminin yaşanacağı bilimsel çalışmalarla da ortaya konulduğu halde şehrin eski yönetmeliklere göre inşa edilmiş konut stoğunun hatırı sayılır bir kısmı hâlâ kullanılıyor. Daire fiyatları uçtu ama ya güvenlik? Ayakta duramayan bir binanın lüks olması mümkün mü? Örnek: Yan yatan “Rönesans Rezidans” rezaleti. 

Elbette şu an Adıyaman, Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, Malatya, Osmaniye ve Adana’nın yaralarını sarmak için canla başla çalışacağız. Ama ya sonra? Sonra Türkiye nüfusunun yaklaşık yüzde 20’sini barındıran İstanbul ve en kalabalık bölgesi olan Marmara için kolları sıvayıp derhal harekete geçmek zorundayız. 

Şehirler zehir olmadan…

Bugün 75. ölüm yıldönümünde rahmetle andığımız Kâzım Karabekir Paşa iyi bir asker ama aynı zamanda müşfik bir baba, kanunlara riayetten kıl kadar ayrılmayan dürüst bir vatandaş, hakkını sonuna kadar savunan medeni bir insan, inandığı dava uğruna hayatını ortaya koymayı bilen bir kahraman, zarif bir koleksiyoner, musiki ve şiirle iştigal etmiş, marş yazıp bestelemiş bir sanat amatörü, eğitim yoluyla kalkınma üzerinde düşünmüş ve icraatta bulunmuş, sanayi projeleri olan bir devlet adamı, Kürt ve Ermeni sorunlarının başımızı ağrıtacağını daha 1920’lerden itibaren söyleyen ve mutlaka tedbir alınmasını isteyen ileri görüşlü bir siyasetçi ve onlarca kitaba imza atmış velud bir kalemdi.

Bütün bu ve başka özellikleri omuzlarında taşıyan Kâzım Karabekir tarihin yapılmasına katkıda bulunmuş bir şahsiyet her şeyden önce. Gerek 1. Dünya, gerekse İstiklal Savaşı’nda Doğu cephesinde kazandığı başarılar ders kitaplarında pek zikredilmese de, halkın gönül ve hafızasına derinden kazınmış durumdadır.

İkinci olarak Meclis’te görev yapmış bir siyasetçi olarak görürüz onu. Üstelik bir parti başkanıdır. Siyasî bir ideali var ve bunu Terakkiperver Cumhuriyet Partisi’ni kurup başına geçerek göstermiştir. İzmir Suikasti davasında İstiklal Mahkemesi’nde yargılanmış ve beraat etmiş ama 1939’a kadar gözaltında sıkıcı ve sıkıntılı bir hayat geçirmiş. Yine de devlete ‘of’ dememiş. Nihayet hayata TBMM Başkanı olarak veda ettiğinde yıllardan 1948’dir.

Ancak üçüncü bir cephesi vardır ki, o da aynı zamanda ‘tarih yazan’ bir figür olmasıdır. Mustafa Kemal’in yaptığı gibi işi şansa bırakmamış ve yaptığı tarihin hikâyesini bizzat yazmış ve geleceğe emanet etmiştir. Bir ‘anti-Nutuk’ olan ve yaklaşık 1000 adet belgeyi içeren İstiklal Harbimiz’le yetinmemiş, aynı zamanda Günlük tutarak ve başından geçenleri ve başına gelenleri, askeri ve siyasi mücadelelerini yazarak binlerce sayfadan oluşan zengin bir külliyat vücuda getirmiştir. Yazdığı her notun arkasına mutlaka belgesini ekleyen ve daha 1933 gibi resmi tarihin en coşkulu yıllarından birinde –ki Cumhuriyetin 10. yıldönümüdür-, yani yeni rejimin en kuvvetli zamanında çıkıp elindeki belgeleri Milliyet gazetesinde yayınlama cesaretini göstermişti.

Bu yüzden evi dört defa basılmış, dosyalarına el konulmuş, hakikatleri ortaya koymak için yazıp parasını kendi cebinden ödeyerek 3 bin adet bastırdığı İstiklal Harbimizin Esasları’nın bir gece itfaiye araçlarına konularak yakılmaya götürüldüğüne tanık olmuş; yine de mücadelesinden vazgeçmemişti. O biliyordu ki, hakikatin er geç ortaya çıkmak gibi kötü bir huyu vardır ve o gün mutlaka gelecektir.

Bir zamanlar kireç ocaklarında yakılan kitaplarının rahatlıkla basılıp satılabildiği günleri göremedi ama hakikatin hakim olacağı, rahatlıkla konuşulabileceği bir Türkiye’nin özlemiyle yandı tutuştu. Türk Tarih Kurumu’na karşı verdiği emsalsiz mücadeleyi hatırlamamak haksızlık olur. Yetkililere, “Genç nesillere tarihi tek bir kişinin kahramanlığı üzerine kurarak anlatamazsınız. Bu o kanlı mücadelede canını siper etmiş olan komutanlara ve hele Mehmetçiğe de hakarettir. Onların haklarını nasıl yersiniz?” diye çıkıştığında takvimler 1942 yılını gösteriyordu.

2023 Türkiye’si, Karabekir Paşa’nın 80, hatta 90 yıl önce verdiği o efsanevi mücadeleyi ve bu uğurda katlandığı türlü haksızlıkları anlayabilecek noktaya emekleye emekleye de olsa gelmiş bulunuyor. Türkiye demokratikleşme yolunda müstakbel şafağın altın ışıklarının kendisine gülmesini ve cömert vaatlerde bulunmasını beklerken, tarihin de gözünün kendi üzerinde olduğunu hiç unutmamalıdır. Biz tarihi incelerken tarih de bizi inceler çünkü. Daha doğrusu, tarihini iyi, doğru ve sağlıklı anlamak, erişilmek istenen hakikatlere yelkenleri şişirecek rüzgârları beklemek, teyakkuzda olmak bugünü yaşayan insanların önünü aydınlatacak adımlardır.

Ancak bu noktada önemli olan, Türkiye’nin korkudan bir yakılıp bir söndürülen “hırsız fenerleri”ne değil, Kâzım Karabekir gibi azim ve imanla mücadele etmiş ve hakikatin nasıl yıkılmaz bir dağ olduğunu bizlere göstermeyi başarmış ‘radyumlar’a olan ihtiyacımızı vurgulamaktır. Malum, radyumu tedbir almadan kullanmak tehlikelidir; çünkü sürekli olarak içe işleyen öldürücü ışınlar (radyoaktivite) çıkartır. Kâzım Karabekir’in hayatı ve yazdıkları resmi tarihin radyumudur.

2. Dünya Savaşı bitmiş. Büyük ölçüde Amerika’nın zorlamasıyla çok partili hayata istemeye istemeye geçilmiş. Milli Mücadele’de Fransızları püskürttükleri için Arslanköy adını almış olan Mersin’in bu köyüne 23 Şubat 1947 muhtarlık seçiminden önce vali ve jandarma komutanı bir nezaket ziyaretinde(!) bulunmuş ve kibarca “Oylarınızı CHP’ye vereceksiniz” buyurmuşlardı. Halkın oyuna el koymaya kalkıyorlardı alenen. 

İnat değil mi, köy halkı da gitmiş, oyunu Demokrat Partili adaya vermişti. Vali sonuçları öğrenince Ankara’dan fırça yememek için seçimlerin tekrarlanmasını arzu buyurdu. Nitekim seçimler tekrarlandı ama bir kere yöneticilere güvenini yitirmiş olan Arslanköylüler yine oylarına el konulacağını anlayınca seçim sandığını dağa kaçıracaktı. 

Tabii devletin milletten kaçırdığı oylara ses çıkarılmazken, halkın kendi oylarına el koyması devletlularca “isyan” kapsamında değerlendirildi. Köyde kalan yaşlı, kadın ve çocuklar jandarma tarafından toplanıp hapse atıldı. Dağda jandarmadan seçim sandığını kaçırmakta olan köylüler de, çocukları rehin alınınca el mecbur dönüp teslim oldular ve tıpkı Ortaçağ’daki gibi zincire vurularak mahkemeye sevk edildiler… 

Bu, CHP’nin sözde çok partili hayata geçtikten sonraki zulümlerinden biriydi. Buradan Tek Parti devrinde (1925-1945) neler yaptıklarını varın, kıyas eyleyin. 

Bugün “14 Mayıs” denilince önümüzdeki seçimler geliyor olabilir aklımıza: bir de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın TBMM’deki grup toplantısında bahsettiği kadarıyla Menderes ve Demokrat Parti’nin CHP karşısında kazandığı seçim zaferi olduğu. Hâlbuki bizim neslin baba ve anneleri, daha gençlerin ise dede ve nineleri o karanlık günleri bizzat yaşamış ve çile çekmiş insanlardı. Ben şahsen onlardan çok şey dinledim, sonra okudum, araştırdım ve anlattıklarının eksiğinin olup fazlasının olmadığını öğrendim.   

Arslanköy yerine Senirkent faciası da anlatılabilirdi, Özalp’ta 33 vatandaşın kurşuna dizilmesi de, 155 Azeri Türkünün Kars, Boraltan Köprüsü’nde Sovyetlere teslim edilip göz göre göre kurşuna dizdirilmesi ve daha nice şenaat ve rezalet de…  

İşte bu yıl 73. yıldönümünü idrak edeceğimiz ve halk iradesinin meclise ilk kez tam ve serbest bir şekilde yansıdığı 14 Mayıs 1950 seçimlerinin kıymetini hakkıyla değerlendirebilmek için 1946-50 dönemini daha bir dikkatle incelememiz gerekir. Zira demokrasimizin bugünkü düşmanlarının hakiki çehresini ancak o sancılı yıllarla yüzleştiğimizde idrak edebiliriz.

Milletin rehinden kurtulduğu gün

Elimde o zaman DP Genel Başkanı olan Celâl Bayar’ın 3 Eylül 1949’da Ödemiş’te yaptığı konuşmanın broşürü var. Bu 16 sayfalık “Nutuk” bize o günlerin havasını soluma imkânını vermesi bakımından hayatî bir belge hüviyetinde. 

Bayar’ın konuşmasına göre; CHP, 1949 yılında Ege bölgesindeki oyların elden gittiğini fark edip bir çıkarma yapmak ihtiyacını duymuştur. “Ege’yi fethetmek” diye formüle edilen bu çıkarmanın esasında DP’nin önünü çevirme çabası olduğu besbellidir. Ancak bugünkü hal bizi yanıltmasın: CHP için 1949’da Ege’ye gitmek, şimdilerde “Diyarbakır’a gitmek” neyse oydu. Açıkçası biraz cesaret isterdi. Bilelim ki, Ege bölgesinin bugünkü seçmen profiline bürünmesi son 50 yılın sosyolojik hadisesidir. 

Bu bilgiyi şunun için önemsiyorum: CHP, kuruluşundan itibaren DP’nin halktan gördüğü muazzam ilgi karşısında tabandan koptuğunu nihayet fark edip karşı atağa geçmişti. Ne yazık ki çok geç kalmışlardı. Yıllar yılı devlet ile partiyi kelepçeleyerek kurdukları, vatandaşın nefes almasını dahi zorlaştıran çelik idare, şimdi toprağın ayağının altından kaymakta olduğunu görüp toparlanmak istiyordu ama nafile! 

Bu ülkenin CHP’nin malı olduğu ve ona emanet edildiği düşüncesinden zinhar vazgeçmeyenleri bugün de görmüyor muyuz? İşte Celâl Bayar’ın Ödemiş konuşması bu sözde hakkı sorguluyordu. Hem de son derece önemli bir kavram üzerinden sorguluyordu:

“Millet iradesine boyun eğmek istemeyenler, vatandaş hak ve hürriyetlerinin üzerine oturanlar Demokrat Parti’nin millet hakimiyeti davası ile siyaset sahasına girişini sarih haklarına yapılmış bir tecavüz addederek daha ilk günden [faaliyete] başlamışlardı. Bu hakkı nereden almışlardı? Bu bir FETİH HAKKI mıydı? Yoksa kendileri bu ülkeyi idare için Allah tarafından mı gönderilmişlerdi? Yoksa kendilerini bu memlekete ve bu milletin mukadderatına bi’l-irs ve’l-istihkak (miras ve kazanç hakkı olarak) sahip ve hâkim mi farz ediyorlardı?”

Bayar’ın tespitine eklenecek en münasip söz, herhalde 14 Mayıs’ın mimarlarından Başbakan Adnan Menderes’in 5 yıl sonra, 1954’de TBMM’de yaptığı bir konuşma olacaktır. Aşağıdaki alıntıdan anlaşılacağı gibi Menderes aslında hangi kurtlarla dans ettiğini gayet iyi biliyordu. “Bizim bütün günahımız, iktidara gelmemizdir” diyor ve şöyle devam ediyordu sözlerine: 

“Affetmez bir kin, bizi bu günahımız için ölünceye kadar takip edecektir. Ağzımızla kuş tutsak, Allah’ı semavattan şahit diye yerlere indirsek, kabul etmelerine imkân yoktur. Çünkü onları tatmin edecek olan hırs, sadece iktidara gelmekten ibarettir. Bunda da onları haklı görmek lazımdır. Çünkü uzun seneler, bir HAKK-I FETİH olarak bu memlekete sahip oldukları zannında olanlar, hayatlarının ileri devresinde ruhlarına girmiş olan bu kanaati değiştirmek imkânını bulamazlar.”

Hastalığın teşhisi özetle buydu. 

Hasolar ve Memolar

Türkân Saylan’ın “Biz asılız, bu ülkede bizim istemediğimiz hiçbir şey olmaz” küstahlığı da buradan kaynaklanıyordu, “Şimdi bu memleketi Haso ile Memolar mı yönetecek?” diyenlerin hazımsızlığı da.   

Bu yüzden Türkiye’deki demokrasi mücadelesi Batı örneklere bakılarak açıklanamaz. Bu mücadele, “sağ ile sol” veya “muhafazakârlar ile demokratlar” arasında değildir. Ülkeyi ve milleti bir FETİH HAKKI olarak kendi varlıklarına emanet edilmiş görenler ile ülke ve milleti rehinden kurtarmak için uğraşanların mücadelesidir. 

Zoraki geçtiği çok partili hayatta 1946 seçimlerine hile karıştırarak vatandaşın oyuna da el koyan, muhtarlık seçimlerinde halka dayak atarak iktidarda kalmak için her kanunsuzluğu meşru gören CHP iktidarı nihayet 1950 yılında sandık kapanına yakalanmıştı. 14 Mayıs ülke ve milletin rehine olmaktan kurtulduğu gün olarak hatırlanmalı ve anılmalıdır.

14 Mayıs sadece bu mesajı verdiği için dahi hatırlanmaya değer bir gündür.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dün TBMM Grup Toplantısında yaptığı konuşmada “Rahmetli Menderes 14 Mayıs 1950’de ‘Yeter, söz milletindir’ diyerek milletin gönlüne girmiş ve sandıktan ezici bir zaferle çıkmıştı” diyerek önümüzdeki seçimlerin 14 Mayıs’ta yapılacağına işaret etti. Bu sözler dikkatlerin 14 Mayıs tarihine çevrilmesine yol açtı ister istemez. 

14 Mayıs neden bir dönüm noktası sayılacak kadar önemliydi?  

14 Mayıs 1950’de yapılan ve çeyrek asırlık Tek Parti iktidarını bitiren ilk hür ve adlî güvenceli seçimde yüzde 54 oyla iktidara gelmişti Demokrat Parti. İşin ilginç yanı, DP’den milletvekili seçilen ünlü romancı Halide Edip Adıvar 14 Mayıs gününün “Demokrasi Bayramı” ilan edilmesi için TBMM’ye önerge verenler arasındaydı. “Cumhuriyet 14 Mayıs 1950 tarihinde başlamıştır” sözü de kadın romancımıza ait. 

14 Mayıs bir devrin battığı tarihtir ve demokrasi tarihimiz açısından ne kadar üzerinde durulsa azdır. Nitekim genel seçimlerin ardından yapılan yerel seçimleri de alnının akıyla kazanan Başbakan Menderes “Türk milleti CHP’yi 14 Mayıs’ta iktidardan tasfiye etmişti, 3 Eylül’de (yerel seçimde) de muhalefetten tasfiye etti” diyerek taşı gediğine koymuştu. Nitekim CHP o gün bu gündür tek başına iktidar olamadığı gibi, darbecilikten fırsat bulup da eli yüzü düzgün bir muhalefet yapamadı. 

MHP Genel Başkanı Alparslan Türkeş, Tek Parti devrinin o karanlık günlerini anlatırken “Tanrıya şükürler olsun ki, 14 Mayıs 1950’de Türk milletinin vermiş olduğu şanlı bir kararla, meş’um (uğursuz) Tek Parti zihniyeti yıkılmış ve Türkçülüğün ufku yeniden aydınlanmıştır” diyecekti.

Öte yandan; Türkçü ideologlardan Atsız “14 Mayıs Cumhuriyetin kurulduğu gündür” diye üzerine basa basa yazacak ve sözlerine şu zehir zemberek cümlelerle devam edecekti:

“Cumhuriyet çağının birinci ve sonuncu meclisleri milletin isteği ile namuslu seçimlerle seçilmiş kanuni meclisleridir. Diğerleri ise seçimle değil, diktatörlerin tâyini ile ahbap kayırmak, geçim sağlamak, köle yetiştirmek için kurulmuş gayrimeşru meclislerdi.”

Bu aradaMilliyet gazetesinin eski sahibi Ali Naci Karacan 1950 seçimlerinde DP’nin en ateşli destekçilerindendi. 14 Mayıs zaferi sonrasındaki yazıları Tek Partili CHP iktidarına karşı birer manifesto gibidir. İşte Karacan’ın 14 Mayıs 1950’nin ikinci yıldönümünde yazdığı ibretlik satırlar:

“14 Mayıs demek Türk milletinin bütün tarihinde ilk defa olarak doğrudan doğruya millî hakimiyetine gerçekten sahip olmağa başladığı gün demektir. Onun içindir ki, 14 Mayıs’ın milletimiz için ehemmiyeti, Atatürk’ün Samsun’a ayak bastığı 19 Mayıs’tan, Kurtuluş Savaşının zaferle neticelendiği günün tarihi olan 9 Eylül’den, Osmanlı İmparatorluğunun tasfiye edilerek yeni Türkiye devletinin siyasî ve hukukî temellerinin atılma tarihi olan 24 Temmuz’dan [Lozan Antlaşması’ndan], nihayet Cumhuriyetin ilân tarihi olan 29 Ekim’den, şimdi hâtırımıza gelen ve gelmeyen ve her biri milletimizin hayatında ayrı ayrı merhaleler vücuda getiren vakıaların hepsinden daha mühimdir. ”

O günleri yaşayanlar açısından 1950 yılının 14 Mayıs’ı siyasî tarihimizde böylesine hayatî bir dönüm noktasıydı işte. O gün köhnemiş çeyrek asırlık bir dikta düzenini bitiren derin bir viraj almıştı ülke ve millet. 

O virajı alabildiğimiz içindir ki bugün buradayız. 

O virajı alabildiğimiz içindir ki ezan-ı Muhammedî semalarımızda tayeran edebiliyor.

Hatta o viraj sayesindedir ki Ayasofya müze olmaktan kurtulup tekrar cami yapılabildi.

14 Mayıs 1950 Pazar günü millî irade şahlanmış, darbelere rağmen yıkılmadan yoluna devam etmiş ve bugünlere vasıl olmuştur.

14 Mayıs 2023 Pazar günü işte o 73 yıllık bir mücadelenin yeni bir safhası olacaktır.

Ülkemize ve milletimize hayırlı olsun.

“Lozan Antlaşması onaylanmadan, ikmal edilip bir kenara konulmadan Yakın Doğu’nun meselelerini halletmeye gerçek manada devam edemeyiz.”

Yukarıdaki sözler İngiltere’nin 1924 başındaki Başbakanı Ramsay MacDonald’a ait olup Parlamentoda söylenmiş. 

Peki ne diyor bu İngiltere Başbakanı?

Meseleyi şöyle resmedelim:

Antlaşma 1923 yılının 24 Temmuz’unda Lozan’da imzalanmıştı ama henüz biz ve Yunanistan hariç hiçbir devlet onaylamamıştı. Onaylamamalarının sebebi ise İngiltere’nin Lozan’ı bir türlü parlamentoya, yani Lordlar Kamarası ile Avam Kamarası’na getirmemiş olmasıydı. Devrin süpergücü onaylamayınca diğerleri de geri duruyordu. 

İyi de biz Lozan’da galip devlet idiysek neden önce biz imzalamıştık da İngiltere 1924 başlarında bile tereddüt ediyordu? Neyi bekliyordu? Bizi neden oyalıyorlardı?

İşte Lozan Barış Antlaşması’nın kitaplarımızda anlatılmayan bir boyutu daha. “Lozan’ın onaylanması için elinden geleni yaptığını” söyleyen İngiltere Başbakanı aslında diyor ki:

Lozan onaylanıp yürürlüğe girmeden Yakın Doğu’da sorunları halletmemizi kimse beklemesin. Önce Lozan yürürlüğe girecek, sonra İngiliz Dünya Düzeni’nden emin olacağız. 

Nitekim İngiltere Kralı V. George’un 16 Ocak 1924 tarihli Parlamento açış konuşması müsveddesinde Lozan Antlaşması’nı ikmal edecek bir kanunun bu yasama yılında parlamentoya geleceğini, kanun geçer geçmez (As soon as this Bill has been passed) bu Antlaşmanın onaylanacağını (the Treaty will be ratified) ve yeni bir çağ açılacağını (and a new era will open) beyan etmesi de manidardı. (Daha sonra asıl konuşma metninde “yeni bir çağ” ibaresinde “Türkiye ile barışçı ilişkilerin yeni bir çağı” (a new era of peaceful relations with Turkey) şeklinde ufak bir düzeltme yapılacaktı.)

Başbakan Lozan ile birlikte Yakın Doğu’nun meselelerini halledeceklerini söylerken; Kral, Lozan onaylanır onaylanmaz yeni bir çağ açılacağını söylüyordu. Lozan bu denli önemliydi yani Britanya İmparatorluğu açısından.

İyi de çıkarları açısından bu denli önemli idiyse İngiltere parlamentosu Lozan’ı, imzalanmasının üzerinden aylar geçtiği halde neden onaylamıyordu? Tekrar soruyoruz: Neyi bekliyorlardı?

Lozan’ın onay süreci

Şimdi Lozan’ın resmi onay sürecinin nasıl ilerlediğini beraberce görelim:

23 Ağustos 1923: TBMM onayladı.

25 Ağustos 1923: Yunanistan Meclisi onayladı.

3 Mart 1924 Hilafet kaldırıldı.

6 Mart 1924: İngiltere Lordlar Kamarası onayladı.

12 Mart 1924: İtalya 11 Ocak’ta onayladığını Türkiye’ye bildirdi.

31 Mart 1924: Türkiye onay belgelerini Fransa’ya sundu.

10 Nisan 1924: İngiltere’de Avam Kamarası onayladı.

6 Haziran 1924: Japonya onayladı.

Yeterli imza toplandığı için antlaşma yürürlüğe girdi.

Yukarıdaki tablodan da rahatça anlaşılabileceği gibi Lozan Antlaşması’nı ilk onaylayan biz olduk ama 8 ay daha beklemek zorunda kaldık. 

Biz bekledik, onlar bekledi.

Soru yaradaki kıymık gibi hareket ediyor: 

Neyi bekliyorduk, neyi bekliyorlardı?

Marquez’in Kırmızı Pazartesi adlı romanında olduğu gibi tarifsiz bir suskunluk yaşanıyordu.

İşte o 8 aylık bekleme bulmacasının çözüldüğü tarih olarak 3 Mart 1924’ü buluyoruz. O tarihte Hilafet kaldırılınca o zamana kadar duran onay saati aniden harekete geçiyor ve onaylar peş peşe geliyor. İngiltere hemen 3 gün sonra Lordlar Kamarası’ndan uçarcasına geçiriyor (ne zamanlama ama) hatta 11 Ocak’ta onaylayan İtalyanlar bile bunu gizlice yapıyor, ancak Hilafet kaldırıldıktan 9 gün sonra bize resmen bildiriyor. İngiltere Avam Kamarası ise 5 hafta sonra onay veriyor. Fransa’da kafalar biraz karışık ama Japonlar da İngilizlere katılınca yeterli imza toplanmış oluyor ve Lozan 6 Haziran’da yürürlüğe giriyor. 

Prof. Dr. Mustafa Budak 99 Soruda Lozan adlı kitabında “Hiç şüphesiz (…) dünyada sahip olduğu Müslüman sömürgeler itibariyle İngiltere için bir tehdit unsuru olan hilafetin ilgasının da bu onayın gerçekleşmesinde etkisi bulunmaktaydı” tespitinde bulunur (Ketebe, 2018, s. 156).

Gerçekten de Lozan’dan 10 yıl sonra, Cumhuriyet gazetesinin 26 Eylül 1933 tarihli nüshasında verilen bir istatistik dünyada bünyesinde en çok Müslüman barındıran ülkenin açık farkla İngiltere olduğunu ayan beyan ortaya koyar. İstatistiğe göre 1933 yılında İngiltere 97 milyona yakın Müslümanı yönetmektedir ve bunun dünya Müslümanlarına oranı %37,26’dır. Öte yandan, Hollanda tam 50 milyon Müslümanı sömürüyordu ve bunun oranı da %19,28’di. Fransa’nın işgali altında tuttuğu Müslüman sayısı 20,5 milyondu, onun da oranı %7,86 idi. 

Çin, SSCB derken Türkiye’ye sıra anca geliyor ve 13 milyon 269 bin Müslüman nüfusuyla Türkiye’deki Müslümanların dünya Müslümanlarına oranı sadece ve sadece %5,12’de kalıyor. 

Dünyada o tarihte bağımsız diyebileceğimiz Müslüman ülkesi sayısı bir elin parmakları kadar olduğu için İslam âleminin kahir çoğunluğu Batılı emperyalistlerin sömürgesi durumundaydı. 

Buradan çıkan basit sonuç şu: 

Dünya Müslümanlarının %65’ini yöneten İngiltere, Fransa ve Hollanda Halifeliği dünya Müslümanlarının yalnızca %5’inin barındığı Türkiye’ye bırakmayacaktı. Aksi halde davul kendilerinin boynunda, tokmak %5’in elinde olacaktı (6’lı masadaki %0,2’lik partinin %51’i yönetmeye kalkması gibi). 

Kilit. İslamsızlaşma

Daima diken üstünde duracaklardı. Bu bakımdan Türkiye’nin Hilafeti lağv edip laikliğe geçmesi en çok İngiltere’yi sevindirmişti. Nitekim İngiltere’nin Ankara Büyükelçisi Sir Ronald Lindsay 8 Şubat 1926 tarihinde Londra’ya gönderdiği raporda laik Türkiye’nin Müslümanları İngiliz İmparatorluğu için bir tehlike olmaktan çıkarmakta olduğunu ve Türkiye ile yakın ilişkilerin İngiltere’ye yarayacağını açıkça yazmaktaydı. (Bkz. Ömer Kürkçüoğlu, Türk-İngiliz İlişkileri (1919-1926), AÜ SBF Yayınları, 1978, s. 307.)

Prof. Dr. Ömer Kürkçüoğlu’nun şu tespiti altın vuruşu andırır:

“Türkiye’nin İslâm’dan uzaklaşması, İngiltere için gerçekten rahatlatıcıydı. Bu gelişme, İngiltere’nin yaşamsal çıkarlarının söz konusu olduğu bu bölgenin İngiltere yönünden güvenliğini artırıyordu. Fakat bu güvenin daha fazla duyulabilmesi için de, Musul’un Türkiye’ye bırakılmaması gerekiyordu.” (s. 308) 

Özetle Lozan’ın onay sürecindeki kilit nokta, Hilafetti. Türkiye’nin İslamsızlaştırılması İngiltere’yi rahatlatıyordu. Lozan’ın onay sürecinin belgelenmesi bu düğümü herkesin görebilmesine yardım edecek mahiyettedir.

İsmet İnönü hatıralarını ancak son büyük şahit olan Ali Fuat Cebesoy Paşa 1968 Ocak’ında öldükten birkaç ay sonra Ulus gazetesinde yayınlama cesaretini gösterebilmişti. Cesareti de, mertliği de bu kadardı işte. Şahitler hayattayken yazılamayan hatıratın değeri tarihçilerin gözünde sıfırın biraz üstündedir. O kadar.

Bitmedi, dahası var.

İnönü, Sabahattin Selek’in önüne koyduğu teybe konuşarak anlattığı, yani kaleme almadığı hatıratında bazı ifşaatta da bulunmuştu. Mesela İkinci İnönü Muharebesi sırasında Yunan ordusu karşısında geri çekilmekte olan subayları durdurup onlara “Millet sizin düşmanınızdır” demişti. Bunu sorguladığımız yıllarda bir gün baktık ki, İnönü’nün Hatıralar’ı Bilgi Yayınevi’nde yeni baskısını yapmış. Aaa, o da ne? Yeni baskıda “Millet sizin düşmanınızdır” cümlesi toz olmuş resmen. Bilim devrimi, Aydınlanma, ilerleme… diye ortalıkta caka atan taife, bizzat İnönü’nün cümlesini hatıratından makaslayıvermiş!

Ne güzel bir tarih değil mi? Kendi kendilerini sansürlüyor ve bunu hep yapıyorlar. İstisnası yok neredeyse. Ya yazarın kendisini sansürlüyor veya yayıncısı yahut varisleri… Unutmayın ki, Lord Kinross’un Atatürk adlı meşhur kitabını da Altın Kitaplar Yayınevi günümüzde sansürleyerek yayınlamaya devam ediyor. (Okuyacaksanız 28 Şubat’tan önceki sansürlenmemiş baskılarını tercih edin mutlaka.) 

Elhasıl-ı kelam değişmeyen tek şey, çarpıtmadır Kemalist zihniyette.

İşte elimde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı, hatta 1938 Kasım’ında İsmet İnönü Cumhurbaşkanı seçilmeden önce 1 günlüğüne Cumhurbaşkanlığı vekilliği de yapmış olan M. Abdülhalik Renda’nın Hatırat’ı var. Kitabın yayıncısı Yapı Kredi Yayınları ayrıca Renda’nın Günlükler’ini de basmış. Lakin Günlükler büsbütün muhtevasız ve gereksiz bir yayın. İkisi de bir şey söylemiyor. 

Neler söylemiyor mesela?

Mesela: 1926 yılının Türkiye siyaseti ve halkı açısından en çarpıcı olayı olan 7 Haziran 1926 tarihli Musul’un İngiliz mandası altındaki Irak’a terk edilmesi antlaşmasından tek kelimeyle bahsedilmemiş. O sırada CHP milletvekili (başka parti var mıydı ki) zatıalileri ama petrolümüzü İngilizlere teslim ettiğimiz anlaşmadan haberi olmamış. Mümkün mü? Değil elbette. Muhtevasız ve gereksiz Günlükler’inde Musul’dan tek kelime ile olsun bahis olmadığı gibi büyük boy tam 375 sayfa tutarındaki Hatırat’ında da geçmiyor.

Nasıl tarih ama değil mi?

Kitaplar bunu yazmaz: 

Türkiye Cumhuriyeti 1926 Haziran’ına kâğıt üzerinde de olsa yaklaşık 850 bin kilometrekare yüzölçümüne sahip bir ülke olarak girdi ama çıkarken yaklaşık 770 bin kilometrekare olarak çıktı. Çünkü bu arada Musul elden çıkmıştı.

Elden çıkan toprağımız Musul’un yüzölçümü ne kadardı peki? 

Uzmanına soralım: Prof. Dr. İhsan Şerif Kaymaz Kaynak Yayınları tarafından neşredilen Musul Sorunu: Emperyalizm ve Kürtler adlı tedkik mahsulü kitabında şunu yazıyor:

“Birinci Dünya Savaşı öncesinde Musul Vilayeti’nin kapsadığı 91 bin kilometrekarelik geniş alan üzerinde kurulu 3 sancak, 18 kaza, 25 nahiye ve 3 bin köyde yaklaşık yarım milyon insan yaşıyordu.” (2014, s. 34)

Bir başka deyişle Musul’u vermekle 91 bin kilometrekarelik vatan toprağını, 500 bin nüfusu, Süleymaniye, Kerkük ve Erbil’i, 18 kazayı ve dahi 3 bin köyü kaybetmiş oluyorduk. Petrol da cabası.

7 Haziran 1926 günü TBMM tarafından onaylanan antlaşmayla İngiltere’ye, bugünkü Türkiye’nin yıllık yakıt ihtiyacının 4 katı miktarında petrol terk edilmişti. Kaybedilen, tek başına Türkiye’yi süpergüç haline getirecek muazzam bir servetti.

Gelin görün ki, Abdülhalik Renda Hatırat’ında Musul görüşmelerinin 1924 safahatından tek tük bahsetmişse de, 1926 yılında bu meseleye bankadan çektiği kredi kadar dahi kıymet vermemiş, o meşum oturuma katılıp katılmadığını dahi yazmamıştı.

İnanır mısınız, bu zat bu ülkede Maliye Bakanlığı yapmıştır.

Hatıralarınız sansürlü, belgeleriniz sansürlü, tarihiniz sansürlü. Sonra da Tarih diye bir bilim olduğuna inandırmaya çalışıyorsunuz bizi.

Çocuk mu kandırıyorsunuz?  

İsmet İnönü yakın tarihin kilididir. Daha doğrusu kilit taşı. Başbakanlığı döneminde kurmaya başladığı çarkları ele geçirip kendine bağlama stratejisi Cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturduğu dönemde meyvesini verecek ama iktidarı kaybettiği 1950’den sonraki dönemde de kurduğu çark işlemeye devam edecekti. O çark ki kendisini 1961 yılında seçimi kaybettiği halde silah marifetiyle Başbakanlık koltuğuna oturtacak ve 1965 başına kadar koalisyonlar veya dışarıdan desteklerle ite kaka yürütecekti. 

1965 yılı geldiğinde ise artık 80’ine merdiven dayamış bulunan İkinci Adam -ki doğrusu, Kandemir’in dediği gibi aslında “Kinci Adam”dır- Menderes’ten yediklerine ilaveten bu defa Demirel’den iki tokat yiyecek ve 1970’lerin başında yalpalamaya başlayacaktı. CHP’yi “ortanın solu” diye bir ucubenin kuyruğuna bağladığı 1960’ların ortasından itibaren sarhoş geminin kırık dümenini yönetmeye gayret eden ihtiyar kaptanı bu defa parti içi muhalefetle başa çıkmaya çalışacaktı.

Zaten 1964 yılında ABD Başkanı Johnson’dan yediği fırçadan feleği şaşan İnönü, yine aynı Başkanın gönderdiği White Bird tipi uçakla Washington’a götürülmüş, orada gereken ayar verildikten sonra yine aynı uçakla Ankara’ya kondurulmuştu. Bu skandal çapında kaba, hatta küstahça davranış bile yeterince onur kırıcı iken, kendisine yazılan mektubu dahi saklatmış, kamuoyunun bilmesini istememiş, eline tutuşturulan Cüneyt Arcayürek onu ancak Başbakanlıktan düştükten sonra, 1966 başında Hürriyet gazetesinde yayınlamıştı. Tabii halk çoktan cezasını kesmişti bu sırada. Artık ana muhalefet partisinin lideriydi.

Bu mertlik değildi ve İnönü hiçbir zaman mert olmadı. Johnson’ın mektubunu Başbakanlıktan düştükten sonra açıklattığı gibi hatıralarını 1968 yılında yayınlattığı zaman da son büyük şahit olan General Ali Fuat Cebesoy Paşa toprağa verilmiş durumdaydı. Yani şahitler sağken hatıralarını anlatamamıştı (araştırmacı Sabahattin Selek’in sayesinde teybe konuşmuş ama yine yazmamıştı).

Evet, ana muhalefet partisinin kazanı bundan sonra parti içerisindeki sert hizipleşme ve muhalefetle kaynayacaktı. Bu hizipleşmenin başını da Bülent Ecevit ve adamları çekecek ve İnönü’yü sonunda pes ettireceklerdi. Bir zamanların Değişmez Genel Başkanı ve Milli Şefi artık 50 yıldır başında durduğu kendi partisinde bile istenmiyordu. Tarihi bir şahsiyet olarak saygı duyuluyordu belki ama o kadar. Günümüzde işi yok deniliyordu. Artık koltuğunu gençlere terk etmeliydi. 

Sabık Milli Şef’in ise pes etmeye hiç mi hiç niyeti yoktu. Son günlerinde öyle bir oyuna kalkıştı ki, büyüklüğü ve uyandıracağı kaos karşısında çevresi bile dehşete düştü ve sonunda bu oyundan vazgeçmek zorunda kaldı. 

Büyük Oyun

Neydi bu “büyük oyun”?

Bu, “Atatürk’ün partisi” denilen Cumhuriyet Halk Partisi’nin artık bu sıfatı hak etmediği gerekçesiyle kapattırılması oyunuydu. 

Şimdi bu oyunun nasıl oynandığını görelim.

Yalnız ona geçmeden anlatmam gereken başka bir kara delik var. O da İnönü’nün az daha CHP’nin adını da değiştireceğine dair ilginç bir bilgi.

Buna göre CHP AZ DAHA ADINI DEĞİŞTİRECEKMİŞ.

İsmet İnönü’nün yakınlarından Kemal Bağlum Anıpolitik (1945-1960) adlı hatıralarında anlatıyor: 

1954 seçimlerinde Demokrat Parti karşısında ikinci defa hezimete uğrayan İnönü ve adamları ‘Artık bu isimle millet bize oy vermez’ diye yeni bir ad almak istemiş. Fakat Kasım Gülek vazgeçirmiş. Şöyle anlatmış kitapta:

“1954 seçimlerinden sonra Demokrat Partililer ne kadar keyif içindeydiyseler, CHP’liler de, o oranda bunalıma düşmüşlerdi. Kolay değildi, CHP, gerçekten büyük bir yenilgiye uğramış, Meclisteki sandalye sayısı 63’ten, 32’ye inmişti. 

Sıkıntıyı çekenlerin başında da, Parti Genel Başkanı İsmet İnönü geliyordu. Teşkilat ve partinin üst düzey yetkilileri; 

“Artık bu isimle biz bir noktaya gelemeyiz. Mutlaka yeni bir ad ile kamuoyunun karşısına çıkmamız gerekiyor” diyorlardı.”

Kemal Bağlum’un anlattığına bakılırsa tam bu yönde isim değişikliği kararı alınacakken Kasım Gülek çıkmış meydana ve bu partiyi Atatürk’ün kurduğunu, onun isminin değiştirilemeyeceğini vs. söylemek suretiyle yetkilileri ve bu arada İnönü’yü etkilemiş ve partinin adını kurtarmıştı. 

Bu hadiseden şunu anlıyoruz ki, İnönü başında bulunduğu CHP’nin adını az kalsın değiştirecekmiş. Fakat bu hamle, şimdi anlatacağımızın yanında hiç kalır.

Bu parti kapanmalı

Bu defa CHP İzmir Senatörü Necip Mirkelamoğlu’nun İnönü Ecevit’i Anlatıyor (Kervan Yayınları, İst., 1977) adlı kitabına gidiyor ve orada ifşa edilen bir sırrın örtüsünü kaldırıyoruz.

Kitabın elimizdeki 4. Basımının sonuna eklenen belgeler arasında buluyoruz bu sırrın kanıtlarını. 

Buna göre İnönü, kendisini genel başkanlıktan atan “Yeni CHP” hakkındaki (Kemal Kılıçdaroğlu da vaktiyle böyle bir isim takmamış mıydı eskisinin tıpkısı olan partisine?) kesin yargısını belirleyen bu başında olmadığı partiyi kapattırma girişimlerinde bulunmuştu.

CHP Senatörü Necip Mirkelamoğlu anlatıyor, biz de dinliyoruz (meraklısı için sayfasını da vereyim: 224 vd.).

Ecevit’in başına geçtiği Yeni CHP’nin tüzük değişikliğiyle milletvekillerinin yasama faaliyetleri Genel Merkezin kontrolü altına giriyordu. Bu, İnönü’ye göre Anayasaya aykırıydı. Vekillerin Meclisteki faaliyetlerini de Genel Merkez kontrol ediyordu ki bu da Anayasaya aykırıydı. O zaman İnönü düşünüyordu ki, Anayasaya aykırılığı bu kadar açık olan tüzük değişiklikleri karşısında Anayasa Mahkemesi hareketsiz kalamaz ve Siyasi Partiler kanunu gereğince “Yeni CHP’yi kapatma girişiminde bulunur. 

“İnönü Partiden istifasından evvel ve sonra, zaman zaman bunu o kadar kesin bir kanaat ve zaruret halinde söyledi ki, o sıralar Atatürkçü savaşımızı yeni siyasî girişimler biçiminde sürdürmek kararında olan bizleri de bazı tereddütlere sevketti. Kendisiyle yakın temas halinde bulunan Kemal Satır, Ali Sohtorik gibi arkadaşlarımıza “Girişimlerinizde acele etmememizi, nasıl olsa Anayasa Mahkemesinin “Yeni CHP”yi kapatacağını söylüyor ve öğütlüyordu.”

Mirkelamoğlu böyle bir girişimin bahis konusu olmadığını söylüyor ama ekliyor: Olsaydı bile Anayasa Mahkemesi tüzük hükümlerini düzeltmesi için partiye uyarı ve çağrıda bulunup süre tanıyacak, yani kapatmayacaktı. Bu hatırlatılınca İnönü itirazları önemsemiyordu. Şu cümleler de yazara ait:

“O kendi mantığında kanun, meşruiyet, memleket yararları ve millî hakimiyet anlayışında sorunu “Esas bakımından” çözüme bağlamıştı: O da “Yeni CHP’nin bu haliyle yaşamaması gereğiydi.” Çünkü bu parti, sorumsuz maceracıların elinde ve yönetiminde ve Marksistlerin kaba bir aleti olabilecek tabiat ve istidatta idi. Artık hiçbir gerekçe, onun bu sağlam mantığının üzerine çıkıp, “Yeni CHP’ye” hayatını bağışlayamazdı.”

Anayasa Mahkemesi’nin kapatmayacağına, uyarı cezası vereceğine kanaat getirince girişimlerinden vazgeçen İnönü’nün içinde kalan ukdeymiş kaptanlığını Ecevit’e kaptırdığı CHP’yi kapattırmak. Yoksa benden sonra tufan demeyeceğine kimse kefil olamıyor, çünkü Terakkiperver Fırka’nın da, Serbest Fırka’nın da kapattırılması işinde ne de olsa tecrübesi az değildi. 

Raflarda nadiren de olsa nitelikli tarih kitapları görmek sevindirici oluyor. Daha doğrusu, nitelikli ve cesurane yazılmış tarih kitapları ki, ekmek ve su kadar ihtiyaç var onlara. 

Dün satın aldığım kitap umut verici bir ışık gibiydi. Halen University of Central Florida’da Orta Doğu Çalışmaları Merkezi Direktörü ve tarih profesörü olarak görev yapan Hakan Özoğlu’nun Amerikalı Diplomat Amiral Bristol’ın Gözlemleri başlığıyla neşredilen kitabı üzerinde durmak istiyorum (Yapı Kredi Yay., 2022).

Kitap Türkiye’de Osmanlı devrinden başlayıp 1927 yılına kadar diplomatlık yapan Amiral Bristol’ın hatıra ve yazışmalarının özet ve değerlendirmelerinden meydana geliyor.

Amiral Bristol Türk düşmanı olmayan dürüst ve yer yer tarafsız bir diplomat gözlemci sıfatıyla başka yayınlarda pek rastlamadığımız, hele Kemalist tarih laklaklarında asla bulamayacağımız noktaları aydınlatıyor. Ufak tefek tarih ve bilgi hatalarına gözümüzü kapatırsak Hakan Özoğlu’nun çalışması 1919-1927 yıllarına içimizde yaşayan bir Amerikalı askerin perspektifinden bakmamızı sağladığı için değerli.

Ön fikir vermesi bakımından 1 Ağustos 1925 tarihli değerlendirmesinden bir parçayı okuyalım:

“Türkiye’deki mevcut rejimin genel özelliğine gelince; (bu rejim) bir demokrasi değildi ve demokrasi olmasını beklemek pek akla yakın değildi. Önümüzdeki birkaç yıl için Türkiye’de beklenebilecek en iyi rejim aydınlanmış bir diktatörlük(tür).” (s. 82)

Amiral Bristol birkaç ay önce ise Mustafa Kemal’in siyasi muhalefeti tasfiyeye yönelik bazı siyasî hamleleri noktasında şu yorumu yapar:

“Ankara hızla Tcheka’yı (Sovyet gizli polis teşkilatını) örnek alıyor. Görünüşü göre amacı her türlü siyasi muhalefeti ortadan kaldırmak; yöntemi, ortaya konulan kanıtlara göre değil, belirli bir politikaya göre mahkûm etmek; kurbanları, sıradan vatandaşların yanı sıra saygın ve etkin kişiler. Başyazarlar, yalnızca rahatsız edici bir sözcük kullandıkları için değil, belli bir zihniyete sahip oldukları için yargılandı. Basını sindirmekte öyle başarılı oldu ki, doğruluktan en aleni sapmaları eleştirilmedi bile; muhalefeti öyle sindirdi ki, onun anayasaya aykırılığına karşı itirazda bulunulmuyor artık.” (s. 83)

Diktatörlük faslında çeşitli raporları (bu arada G. Howland Shaw’ınkileri) genişçe aktaran Prof. Özoğlu, Cumhuriyet döneminde muhalefetin acımasızca bastırılmasını anlayışla karşılayan aynı Amiralin Osmanlı’ya hiç de hoşgörlü davranmadığını, Osmanlı yönetiminden hiç haz etmediğini, hatta bir defasında Osmanlı imparatorluğunun ayakta kalmasının uygarlığa karşı büyük bir suç işlemek anlamına geleceğini söylediğini aktarır. 

Korkunç İzmir yangını hakkında da yer yer objektif hükümlerine rastladığımız Amiral Bristol’ın Türkiye’deki istihbarat ağı o kadar mükemmelmiş ki, Halifeliğin kaldırılacağını bir hafta önceden haber almış. 

Kitaptaki ilgi çekici bir husus da, Halifeliğin kaldırılmasını müteakip vakıf mülklerinin devlete geçmesi. Hilafetin kaldırılmasından sadece iki gün sonra kendisine bir ABD Askeri Ataşesi tarafından gönderilen raporda şunlar yazılıdır: 

“Evkaf (vakıf) malları devlete geçiyor. Türk yetkililere göre, bu mal varlığının 2 milyar TL (1 milyar dolardan biraz fazla) değerinde olabileceği tahmin ediliyor.” 

Şimdi 1925 yılında Türkiye bütçesinin yaklaşık 84 milyon dolar olduğunu düşünürseniz el konulan vakıf mallarının değeri hususunda bir parça fikir edinebilirsiniz. Hakan Özoğlu, “Diğer bir deyişle” diyor, “bu rakam, Evkaf’ın tahmini değerinin, yıllık devlet bütçesinin aşağı yukarı 12 katı olduğuna işaret ediyor. Belli ki hükümet, bu mal varlığını kiralayarak ya da satarak Osmanlı devleti kasasında bulunmayan yüklüce bir paradan istifade etti.”(s. 151)

Daha net söyleyelim mi: Vakıf mülklerinden elde edilen 12 yıllık Türkiye bütçesi büyüklüğünde muazzam bir meblağ karşısındayızdır. Müteakip yıllarda binlerce misalini göreceğimiz satılan cami ve türbeler meselesinin nereden çıktığı bu bilgi ışığında daha bir netleşmekte.

Özetle nitelikli ve cesurca araştırmalara ihtiyacımız had safhada. Bu değerli esere imza atan Hakan Özoğlu’nu ve Yapı Kredi Yayınları’nı tebrik ediyorum. 

Bekri Mustafa malum meşhur ayyaşlardan. Emniyet mensuplarıyla başının derde girmediği gün yok gibi. Derken tipiden gözün gözü görmediği bir kış günü Ayasofya Camii’nin önünden sallanarak geçerken –ihtimal sakalına aldanarak- cami avlusundan birkaç kişi önünü kesip ‘Hocam, n’olur cenazemizin namazını kıldır, hoca efendiler kardan gelememiş, ortada kaldı, eline ayağına düştük’ diye yalvarmış. Çaresiz kabul etmiş ama bir şartım var demiş: ‘Tabutun kapağını açın!’ Açmışlar. Eğilip cenazeye bir şeyler fısıldadıktan sonra ‘Kapatın!’ demiş. Namazı kıldırmış fakat cenaze yakınlarında bir merak. Acaba ne fısıldadı? Sormuşlar. Demiş ki: 

Öbür tarafa gittiğinde dünyanın halinden sual ederlerse ‘Bekri Mustafa Ayasofya’ya imam olmuş de, anlarlar’ dedim.

Özellikle de yakın tarihimizin manzarası bu fıkradaki espriye pek yabancı sayılmaz.

Yok canım, abartıyorsun!

Öyle mi? Buyurun bakalım. 

Delillerimi okuduktan sonra ‘Az bile söylemişsin’ diyeceğinize bahse girerim.

İlk misal İstiklal Marşı şairimizden gelsin. 

Akif’in mektubuna sansür

Mehmed Akif’in Mısır’daki gurbet hayatında yazdığı birçok mektup var ama biri hariç bunlarda siyasî bir yorum bulmak mümkün değil. Teşkilat-ı Mahsusa’dan dostu Eşref Kuşçubaşı’na yazdığı bir mektup vardır ki, şaşırtıcı bir şekilde Ankara hakkında yorum yapmaktadır:

“Teceddüt namıyla, inkılâp namıyla her türlü ifratı bîpervâ kabul eden Ankara yârânında ebediyyen affedemeyeceğim bir şey varsa o da şudur: Bizim bu yüzler karası bahtımızı meydana çıkarmayacaklardı; insanlıktan bu kadar bînasip olduğumuzu dünyaya fâş etmeyeceklerdi. Bizi böyle bir imtihan-ı aleniye çekip de bundan beterini yüzümüze tükürtmeyeceklerdi.”

Cumhuriyet basını da Akif’in eleştirisinden nasibini alır: “Nedir o matbuatın hâli? Öyle resimler basılıyor, öyle hikâyeler yazılıyor ki bunları seyredebilmek, okuyabilmek için insanda edep denilen, hayâ denilen duygudan (devletliden) zerre kadar nasip olmamak icap eder!”

Bilir misiniz ki, 18 Mayıs 1931 tarihli bu mektup Cemal Kutay tarafından tam metin olarak yayınlanamamıştır. Tarih Konuşuyor adlı dergisinin Aralık 1964 tarihli 11. sayısında mektubu  “yürürlükteki YASAK kanunlarının icabı, bazı kısımlarını noktalayarak” yayınlamak zorunda kaldığını itiraf edecekti. Mektup 2000 yılında İsmail Hakkı Şengüler tarafından Mehmet Akif Külliyatı’nın 9. cildinde yayınlanacaktır ama neden sonra!

Ziya Gökalp’i de Enver Paşa sansürledi

Garip bir tarihimiz var hakikaten. Türkçülüğün kurucusu sayılan Ziya Gökalp’in bir şiiri Turancı olduğu iddia edilen Enver Paşa tarafından yasaklanmıştı. Dahası, Türkçülük politikası güttüğü söylenen Cumhuriyet devrinin ilk çeyrek asrında Gökalp’in kitapları tamamen yasaklanmış, 1925’ten 1950’ye kadar hiçbir kitabının basılmasına izin verilmemişti. 

Ziya Gökalp’in 1918 yılında Yeni Hayat adlı bir şiir kitabı yayınlanır. İçindeki “Meşihat” adlı şiir yüzünden Enver Paşa’nın emriyle kitabın bütün nüshaları toplatılır ve sakıncalı şiir kesilip çıkarıldıktan sonra piyasaya verilir. Sakıncalı şiirin varlığını ancak 1975 yılı Sosyoloji Konferansları’nda bir yabancı araştırmacı tarafından yayınlanınca öğrenebilecekti zavallı kamuoyumuz.

Böylece Ziya Gökalp de “Abdülhamid sansürü”nü kaldırmakla övünen İttihat ve Terakki devrinde yasaklanmış oluyordu.

Atsız da yasaklı

Türkiye’de en katıksız Türkçülük ideoloğu deyince ilk sırada gelen Atsız’ın Tek Parti devriyle alakalı bazı “sert” yazılarının zülf-i yâre dokunduğu için kitaplarına alınmadığını söylesem belki inanmayan çıkacaktır. Ancak bir kısmı Yeni İstiklâl gazetesinde çıkan bu yazılara Basılmayan Makaleleri başlıklı kitaplarda dahi rastlamadım. Aşağıya künye bilgilerini yazıyorum, ola ki birileri ilgilenir (sayı 41-44):

-“İçtimaî meselelerimizden: Gençlik ve ahlâk”, 27 Eylül 1961.

-“Millî şuur uyanıklığı”, 4 Ekim 1961.

-“Tarihimizi unutmayacağız!”, 11 Ekim 1961.

-“Büyük adam kimdir?”, 18 Ekim 1961.

“Gençlik ve ahlak” başlıklı yazıdan tek cümle sakıncanın ne olduğunu anlamaya kâfidir:

“Millî ahlâkın mezbahası olan bar, meyhane, balo gibi yerler Türkiye’de yasak edilmelidir. Medeniyet bunlar değildir. Bunlar medeniyetin kanalizasyonlarıdır.”

Akif, Gökalp, Atsız… Sırada M. Kemal var.

M. Kemal’e de sansür 

Deveye sormuşlar, ‘Boynun neden eğri?’ diye. ‘Bu ne biçim soru, nerem doğru ki?’ diye cevap vermiş ya, bizimki de o hesap. Bu tarihin dört köşesi, hatta zemini delik deşik. Üstünü bir sürü masal örtüsüyle kapatıyorlar ama altı çürük. Böyle tarih mi olur?

1935 yılında Türkiye’ye Gladys Baker adlı bir Amerikalı gazeteci gelmiş ve Reisicumhur ile röportaj yapmış. Buraya kadar her şey normal. 

Ancak Söylev ve Demeçler’in 3. cildine bakarsanız söyleşide “Ben diktatör değilim. Benim kuvvetim olduğunu söylüyorlar; evet, bu doğrudur” cümlelerini okursunuz. Oysa Salt Lake Tribune gazetesinin 23 Haziran 1935 tarihli nüshasında her iki cümle arasında şu söz daha yer alır: “And yet I am the greatest dictator.” Tabii devr-i dilara-yı Cumhuriyetin altın makası bu tehlikeli cümleyi oradan kesip çıkarmış.

Bitmedi. Daha ilginç bir örnek var sırada.   

Yine Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri 3’e bakarsanız (Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yay., 1954, s. 98) M. Kemal aynı söyleşinin son cümlesinde G. Baker’a “Mesudum, çünkü muvaffak oldum” demiş. 

Ne var ki işin aslı pek öyle değil. Salt Lake Tribune gazetesindeki aslında bu ifadenin devamında şu 3 cümle yer almış:

“Ve çünkü ben kendi gayretimle başarıya ulaştım. Tek bir kişi bile bana yardım etmedi, arkamda hiçbir kuvvet olmadı. Kendim için koyduğum hedefe kendi iradem ve kararımla ulaştım.”

Acaba bu 3 cümleyi Türkçeye çevirirken Başvekil İnönü veya “huzuru mutad zevat”tan birileri kırılır diye mi sansürlediler? 

Hâsılı, bizzat M. Kemal’e uygulanan bu sansürler 1935’ten beri sürüp gidiyor. Söylev ve Demeçler’den Atatürk’ün Bütün Eserleri’nekadar tamamı sansürlü metinler. 

İşte deşifre ettik. Bakalım bundan sonra düzeltecekler mi? 

Tarihi pudralamaya meraklılardan çok şey mi istedim yoksa?