Dünyanın en eski şehirlerinden biri olan Yemen ile ilgili genel bir bilgi verir misiniz?
Yemen, beni dünyanın en çok etkileyen birkaç ülkesinden biri. Çünkü dünyanın en eski ülkesi. Yani Kur’an-ı Kerim’in bize anlattığı en eski kavimler Ad kavmi, Semud kavmi, Nebatiler, Hımyeriler, Mayin, Sebe, hepsi orada olunca bu ülkenin önemi daha çok artıyor tabi.
Mesela biz turistik gezi yapıyoruz. Turistik gezide insan ne ister? Ben ülkemde olanı değil olmayanı görmek isterim, yani otantik ve ilginç olanı isterim. Eee, şimdi Yemen’e gidiyorsun adamların kıyafetleri farklı, evleri farklı, yaşantıları farklı, bellerindeki cembiyelere kadar farklı… Tam aradığımız otantiklik var, bozulmamış bir doku var. Öyle olunca birincisi eski ülke, ikincisi otantik doku, üçüncü olarak da Yemen bizim 400 sene boyunca hiç kavgasız gürültüsüz yönettiğimiz nadir ülkelerden biridir. I. Dünya savaşında bütün ülkeler bize sırtını dönüyor, bir tek Yemen “Aman bizi bırakmayın.” diyor. İmam Yahyalar var, böyle enteresan bir ülke ve bunları da yan yana koyunca Yemen çok özel bir ülke.

Yemen halkının çok sert mizaçlı olduğu, kimseyi yanlarına yaklaştırmadığı, hatta bu sebepten Avrupa tarafından sömürülemeyen tek ülke olduğu doğru mudur?
Evet, Yemen halkı çok sert mizaçlıdır. Bu sebepten, İngilizler bu ülkeye sızmaya çalışmış fakat başarılı olamamıştır. Yemen halkı dünyada bir tek topluma eyvallah etmiştir, o da Osmanlı. Bunun dışında kimseyi kabul etmemişler.

Cumhuriyet kurulduğunda da ilk tanıyanlar yine Yemenliler değil mi?
Evet, şöyle: İmam Yahya TBMM kurulduğunda tanımak değil, tâbi olduğunu ilan ediyor. Tam üç sene boyunca mektup gönderiyor Ankara’ya ilk meclise “Ben sizin mebusunuzum bizi unutmayın.” diye. Bizdense cevap bile çıkmıyor. Bugün nasıl İngilizlerin taa Arjantin’de adaları var ve “Arjantin benim derseniz savaş açarım.” diyor… Bizim de aynen Yemen’de tıpkı Kıbrıs gibi bir devletimiz olabilirdi bugün ama ne yazık ki yok…

Peki Osmanlı’yı kabul etmelerini neye bağlıyorsunuz?
Osmanlı Yavuz’la beraber gidiyor oraya ve Osmanlı gittiğinde orada Portekizler var. Portekizler ciddi kan dökmüşler. Hadramut ili ülkenin doğusunda yer alır. Osmanlı Hadramut’tan Aden’e kadar o kıyı hattını Portekizlerden temizliyor. Osmanlılar Müslüman bir devlet, Yemenliler de Müslüman bir devlet. Osmanlı bu anlamda Yemenlilere çok iyi davranıyor. Şimdi diyeceksiniz ki: “Ya hocam siz de çok toz pembesiniz. Yemen’de hiç isyan olmadı mı?” Oldu tabi oldu. İmamları vardır Yemenliler’in, Zeydi imamlar. Bunlar bayağı zorladılar Osmanlı’yı ama onlarla yapılan çarpışma dışında halka mal olmuş bir şey hiçbir zaman olmadı.

Taiz bölgesinde Sabır Dağı’nın zirvesinde, daha sonra üzerine beyaz mescid yapılmış olan mağaralar var. Buralarda Ashabı Kehf’in yaşadığı söyleniyor. Bu konudan bahseder misiniz?
Evet, Sabır Dağı Arabistan yarımadasının en yüksek dağıdır. Suudlular oraya sayfiyeye gelirler. Sabır Dağı’nın zirvesinde de dediğiniz gibi bir mescid var, mağara var. İçerisinde Ashab-ı Kehf’in isimleri de kullanılmış. Yemliha, Mekselina, Mislina, Mernuş, Debernuş, Şazenuş, Kefeştatayyuş ve köpekleri Kıtmir’in isimleri yazılı. Orada Roma’ya ait kalıntılar da var ama gerçekten Ashabı Kehf orada mı? Yoksa Kahramanmaraş’ın Afşin ilçesinde mi? Yoksa İzmir’in Efes’in de mi? Yoksa Tarsus’ta mı? Ürdün’e de gittim, hepsini gezdim ama bana en çarpıcı en gerçekçi gelen Afşin’deki yer oldu. Çünkü Kur’an’daki tanımlamalara da en çok orası benziyor. Bir de Afşin’e tarih boyunca Roma yatırım yapmış, mağaranın yanına kilise yapmış. Selçuklu oraya cami, medrese ve kervansaray yapmış. Yani bu ne demek? Geçmişin en çok sahip çıktığı mağara Afşin’deki mağara. Bundan dolayı kuvvetle muhtemel ben orasının gerçek olabileceği kanaatindeyim.
Ashab-ı Kehf’e ait birçok yerde mağara olmasını şöyle izah ediyorlar: Ashab-ı Kehf hicret ederken önlerine gelen mağaralarda konaklayarak yollarına devam etmişler. Sonra her bölge Ashab-ı Kehf’i sahiplenmiş diyorlar.
Ashab-ı Kehf aslında o zaman Hz. İsa’nın getirdiği hak din olan Hristiyan gençlerdi biliyorsunuz. Biz bugün Ashab-ı Kehf’e sahip çıkıp Hristiyan dünyasına anlatabilsek ne kadar güzel olur. Biz gerçek Hrıstiyan Ashab-ı Kehf’e sizden daha çok sahip çıkıyoruz diyeceğiz.

Şehzade türbelerinde ve evlerde kullanılan bu isimlerden bahseder misiniz?
Tabi, şöyle ki Ashab-ı Kehf yani Mağara ashabı 300 seneye yakın mağarada kaldılar. Dakyanus döneminde kaçıp mağaraya saklandılar, Hristiyanlık serbest hale gelince keşfedildiler ve canlı olarak etiyle kemiğiyle bulundular. Allah orada gösterdi göstereceğini. Yani bu şu demek: Allah bu insanları 300 sene yırtıcı hayvanlardan, tabiat şartlarından, Roma’nın zulmünden ve daha nelerden nelerden korudu. Biz şimdi bu kişilerin isimlerini alıyoruz, evimize barkımıza, üstümüze, mezar taşımıza bile yazıyoruz. Niye? Bu bir dua aslında “Ya Rabbi! Senin yüzyıllarca koruduğun o güzel insanların ismini biz evimize barkımıza yazdık. Onların hürmetine bu ev ahalisini mağara ashabı gibi koru, hastalık verme, açlık verme, düşmanı musallat etme.” Buna benzer yazıları birçok evde ve türbede gördüm.

Peygamber Efendimiz’in emriyle Yemen’e giden Muaz bin Cebel Hazretleri Ulu Cami’yi yaptırıyor. Bu camiden ve özelliklerinden bahseder misiniz?
Mescidin olduğu yer eski Taiz. Burası eskiden Yemen’in baş şehirlerinden biriydi, şimdiyse köy ama o zaman çok önemli bir yerdi. Muaz bin Cebel Peygamberimiz (sav) tarafından Yemen’e gönderiliyor ve gönderirken Peygamber Efendimiz devesini veriyor ve devenin çöktüğü yere mescidini kur diyor. Aynı hicret sonrası devesinin çöktüğü yere mescid yaptırdığı gibi. Devenin çöktüğü yere mescid yapılıyor. Hatta mescidin orta avlusunda bir direk vardır, işte o sütun devenin çöktüğü orijinal yerdir.
Muaz bin Cebel Hazretleri çok hilm ehli yumuşak bir insan. Ondan evvel Hz. Ali’yi de gönderiyor Efendimiz, Halit bin Velid Hazretlerini de. Ama bunlar asker kökenli ve daha sert mizaçlılar. Muaz bin Cebel Hz. ile beraber Yemenliler İslam’a kalplerini açıyorlar. Bir de o cami mimari olarak çok güzeldir ve muhteşemdir. Enine genişleyen bir plan şeması, Medine’deki Mescid-i Nebevi’nin bire bir kopyasıdır ve hâla orijinal hali durur. Medine’deki mescit zaman içinde değişikliklere uğradı ama Yemen’deki Ulu Cami olarak bilinen mescit hâla orijinal hali ile duruyor. İçinde çok özel sanatlar var, aynalı yazılar var. Üst düzeye çıkmış sanat harikası yazılar var. Kılı kırk yarmışlar ve normal yazı onları tatmin etmemiş, aynalı yazılar yapmışlar, tamamen sanatın zirvesi. Hani insan mükemmelleştikçe daha iyisini arıyor ya onun gibi bir şey. Bu caminin minberi Selahaddin Eyyubi’nin kardeşi Tuğtekin tarafından yaptırılıyor. Selahaddin Eyyubi’nin iki tane kardeşini biliyoruz. Daha çok kardeşi var ama ikisini Yemen’e göndermiş; biri Turanşah diğeri Tuğtekin. Şimdi hep tartışırlar “Selahaddin Eyyubi Türk müydü? Kürt müydü?” diye. Selahaddin Eyyubi’nin bir tarafı Selçuklu Türklerine, bir tarafı da o bölgedeki Kürt oymaklara dayanıyor. Muhtemelen anne tarafı Kürt, baba tarafı Türk’tür. İsimlerden de anlıyoruz. Mesela erkek kardeşinin adı Turanşah. Turan ne demek? Türk demektir. Diğer kardeşi de Tuğtekin. Biz bir gezimizde Yemen’e gittik. O minberde bir yazı var ve yazıyı okumaya çalışıyoruz ama zor tabi üzeri boyanmış vs. Yemenli cami imamı iyi okuyor, Arapça ana dili. Orada ne yazıyor dedim. “Tahtakin” diye okudu. Sonra öğrendik ki Tuğtekin… Adam Arapça okuyunca tahtakin diye okuyor. Türkler ve Kürtler asırlar boyu beraber yaşamışlar. Bakın biz bile bugün tam mânası ile bazı şeyleri net söyleyemiyoruz değil mi? Yani o kadar iç içe ki ayırmak mümkün değil.

Yemen’de Arze’l Cenneteyn diye bir bölge var. Burası Allah’ın gazabına uğramış. Kur’an’da Kalem suresinde anlatılıyor. Burayı bize anlatır mısınız?
Bence Kur’an-ı Kerim, tabiri caizse dünyada yaşanmış en ilginç olayları anlatır. Bu yönüyle de rehber bir kitaptır. En güzel ve en sağlam tarih kitabıdır, olaylar ve kıssalar bakımından. Hiç şüphesiz bütün tarihi en iyi bilen Allahu Teala hepsini görüyor ve biliyor. Kur’an-ı Kerim’de Kalem suresinin ilk ayetlerinde anlatılan bahçe sahipleri bölümü vardır. Hayırsever bir adam ve cimri çocukları bahsi. İşte İslam alimlerine göre burası Sana’ya 50 km. uzaklıktaki bu yerdir. Arze’l Cenneteyn Kalem suresinde ilk yedi ayette geçer. Şöyle anlatılır: Çok hayırsever bir adam var. Her sene bahçesinden meyveler devşiriliyor ve öşrü hemen halka dağıtılıyor. Adam öldüğünde üç çocuğu kalıyor. Ortanca ve büyük olan “Biz artık vermeyelim, çünkü üç kişi olduk. Bu bize ancak yeter.” diyorlar. Küçük kardeş ne kadar yapmayın etmeyin dese de dinlemiyorlar. Bahçeye gittiklerinde bahçelerini tanıyamıyorlar. Sonra anlıyorlar ki orası kendi bahçeleri. Kur’an-ı Kerim’de şöyle anlatılır: “Ayetlerimiz kendisine okunduğu zaman, “Öncekilerin masalları!” der. Yakında biz onun burnunu damgalayacağız. Şüphesiz biz, vaktiyle “bahçe sahipleri”ne bela verdiğimiz gibi, onlara (Mekkeli inkarcılara) da bela verdik. Hani o bahçe sahipleri, sabah erkenden (fakirler gelmeden) bahçenin ürünlerini devşirmeye yemin etmişlerdi. (Bunu tasarlarken) istisna da yapmıyorlardı. (“İnşallah” demiyorlardı.) Nihayet onlar uykuda iken Rabbin’den bir afet (ateş) bahçeyi sardı. Böylece bahçe, (anızı) yakılmış toprağa döndü. Derken, sabahleyin birbirlerine, “Haydi, eğer ürününüzü devşirecekseniz erkenden gidin.” diye seslendiler. Bunun üzerine, “Sakın, bugün orada hiçbir yoksul yanınıza sokulmasın.” diye fısıldaşarak yola koyuldular. (Yoksullara yardım etmeye) güçleri yettiği halde (böyle söyleyerek) erkenden yola çıktılar. Fakat bahçeyi o halde gördüklerinde, “Biz mutlaka yolumuzu şaşırmış olmalıyız!” dediler. (Gerçeği anlayınca da) “Hayır, meğer biz mahrum bırakılmışız!” dediler. Onların en akl-ı selim sahibi olanı, “Ben size ‘Rabbiniz’i tesbih etseydiniz ya!’ dememiş miydim?” dedi. Onlar, “Rabbimiz’i tesbih ederiz (yüceltiriz). Şüphesiz biz zalim kimselermişiz.” dediler. Bunun üzerine birbirlerini kınamaya başladılar. Şöyle dediler: “Yazıklar olsun bize! Gerçekten biz azgın kişilermişiz! Umulur ki Rabbimiz bize bunun yerine daha iyisini verir. Çünkü biz artık Rabbimiz’i arzulayanlarız.” İşte böyledir azap! Ahiret azabı ise elbette daha büyüktür; ah bir bilselerdi!” (Kalem, 15-33)
Biz gittik oraya, etrafta şeftali kayısı bahçeleri var. Ortadaysa beş dönümlük bir alana resmen ateş inmiş tepeden, volkanik arazi olmuş. Sanki toprak yerin altından kayalaşarak fışkırmış. Dünyanın bütün peyzajcıları bir araya gelse orada bir saksı çiçek yetiştiremez. Şu an orada çimen bile yok. Etrafta çimen var ama oraya gelince resmen bitiyor.

Sula’da bulunan Camiü’l Kebir’den bahseder misiniz?
Orası Hristiyanların elindeyken kilise olarak kullanılmış. İçinde bir haç resmi var ama orayı kapatmışlar, yani üstü örtülmüş hâla duruyor. Bizde de vardır böyle camiler. Mesela Süleymaniye Camii’nin altında Molla Gürani Kilise Camii var. Roma döneminden kalma bir kiliseymiş, Osmanlı’da bir dönem sonra cami olmuş. Osmanlı bunu camiye çevirirken içerideki ikonları kibarca kapatmış. Çünkü içeride onlarla namaz kılamazsın ama dışarıdaki haçları ellememiş. Çünkü caminin dışındaki haç şeklinin yani artı işaretinin bizim ibadetimize bir engeli yok. Ebu’s Suud Efendi rahatsız değil, Zembilli Ali Efendi rahatsız değil ve kimse ellememiş. Fakat bundan 5-6 sene evvel cami cemaatinden 2-3 amca bir araya gelmişler, elleriyle kardıkları sıvalarla mala bile kullanmadan o güzelim tarihi eseri kapatmışlar. Bunu da dine hizmet olarak görüyorlar. Aynı şey 1975 yılında Eyüp Sultan türbesindeki Davut Yıldızlarına da yapıldı, camlardaki yıldızları kestiler. Yahudi bayrağındaki yıldızın burada ne işi var diye… Halbuki onu yaptıran I. Ahmet, Osmanlı’da çokça kullanılmış bu yıldız. İşte böyle bir durumdayız.
Camiye geri dönersek bu caminin bir mihrabı var ki 1200’lü yıllarda, bir Müslüman devlet olan Resuliler tarafından yapılmış. Avrupalıların Rönesans sonrası ortaya koyduğu sanatı onlar 1200’de yakalamışlar. Ancak, bugün bizim tarihimizi Avrupalılar yazdığı için biz ne diyoruz? Yeni çağ diyoruz. Neye göre Yeni Çağ? Avrupa’ya göre. Yoksa biz Yeni Çağ’ı o yıllarda yaşıyorduk zaten. İşte tarihimizin yeniden yazılması lazım. Barok sanatının zirvesidir o mihrap. İstiridye kabuğundan muhteşem bir şekilde yapılmıştır. Avrupa bilmiyorken biz yapmıştık ama şimdi Avrupa’dan öğrendik diye biliyoruz. Ne acı değil mi…

Taiz Muzafferiye Külliyesi’nden bahseder misiniz ?
Yemen’den 1200-1400 arası 200 sene Resuliler devleti hüküm sürüyor. Bu devlet hem zengin hem âlim. Emir Muzaffer ve Emir Eşref Külliyeleri vardır. İkisi de Resuli devletlerinin başkanlarıdır ve Taiz başkentleridir. Bu insanlar sanatta öyle bir zirveyi yakalamışlar ki 800 sene önce yapılan o giriş kapısındaki kandil… Kandil bizde çok kullanılır, Osmanlı’da ve bugün de vardır. Mezar taşlarında, çeyizlik seccadelerde… Neden? Çünkü kandil demek kabrin aydınlığı demektir. Biz bunu mezar taşına işleriz “Ya Rabbi! Bu vefaat eden büyüğümüzün taşına kandil işledik, kandil astık. Sen onun kabrini cennet kandiliyle ışıl ışıl eyle.” deriz, evlerimize ve mihraplarımıza koyarız. Bu bir duadır ve onu gördükçe kabir aydınlığını hatırlar, onun duasını yaparız.
Buranın medresesinde dev bir Yemen kütüphanesi vardı. 800 sene öncesinin binlerce el yazmasını İmam Yahya aldı, onları sarayına taşıdı; şimdi nerede bilmiyoruz. Kütüphanenin ahşap kısımları iyice erimiş, yok olmak üzere. Ciddi bir restorasyon gerekiyor ama Yemen fakir bir ülke, birinin sponsor olması lazım. Ahşap kündekâri sanatının zirveleri var orada. Selçuklu’nun Anadolu’da yaptığını onlar Yemen’de yapmışlar, birbirini tanıyan toplumlar bunlar.

Yemen illerinde Veysel Karani, çok meşhur ilahilerimizdendir. Türbesi de orada mı?
Veysel Karani Hz.’nin Türkiye’de ve Yemen’de birer kabri var. Veysel Karani Hz.’nin bana göre gerçek kabrinin olduğu yer Suriye’de, Sıffin bölgesinde. Burası da Fırat boyundaki Rakka kentinin doğusundadır. Veysel Karani Hz. Sıffin savaşında şehit oldu. Hz. Ali ve Muaviye taraftarları savaşmıştı. O, Hz. Ali taraftarıydı. Ben Sıffin’e savaşın olduğu yere de gittim. Orada da bir türbesi var. Orada Musab bin Umeyr Hz. ile yan yana yatıyor, gerçek kabir orası. Tabakatlar öyle gösteriyor ama diğerlerine de gittiğimde orada yatıyormuş gibi dua ediyorum. Oralarda da bir irtibatı olduğuna inanıyorum. Çünkü Tezkiretü’l Evliya’da Feridüddin-i Attar Hz. böyle anlatıyor.

Vadi-i dahr bölgesi kuzey Yemen’de bu bölgedeki imamlık sisteminden imam evlerinden ve yaşadıkları zorluklara rağmen Osmanlı’yla bağlarını koparmamalarından bahseder misiniz?
İlk Çağ’dan beri bir yerleşim alanı, kaya bir ev orası. İlk Çağ’da o yüksek kayanın içleri oyulup mağaralar kullanılmış. İnsanlar o ilk çağlarda kerpiçten tuğla evler yapmaya başlayınca o mağarada yaşanan evin üstüne de dev bir çıkma ev yapmışlar. İmam evi olmuş orası, artık yeni bir kral evi gibi. İmamlar Yemen’in kralları gibiydiler. En son İmam Yahya kullandı orayı, Osmanlı subayları gelirdi, meclisler kurulurdu, sohbetler edilirdi. Şimdilerde turistik bir yer olarak bulunuyor.

Fil suresinde anlatılan Ebrehe’nin yeri Yemen’de. Oradan da bahseder misiniz?
Aslında Yemen tarihi yabancı değil, biz bunları parça parça biliyoruz. Yemen’in tam karşısında Kızıldeniz’in öbür tarafında Habeşistan devleti ve başında da Necaşiler var. Necaşi, kral demektir. Hristiyan dönemin Necaşisi, Ebrehe’yi adamlarıyla Yemen’e gönderiyor. Karşı tarafta (Yemen) Musevilik yayılmış ve Hristiyan katline başlamışlardı. İşte onları kurtarmak için geliyor ve Yemen’i ele geçiriyor. Bu kez onlar Musevileri katlediyorlar. Sonra hepimizin bildiği, Kâbe’i yıkma mevzuu var. Tabi ki Ebrehe helak oluyor. Bildiğimiz gibi Ebrehe Kâbe’ye alternatif bina yapıyor. Onun helakı sonrası, yaptırdığı binayı halk çöplük hâline getiriyor. İbretlik bir yer yani. Bugün bina yok ama binanın olduğu yer yuvarlak içine alınmış ve çöplük olarak kullanılıyor. Yani Müslümanlar, Kur’an’a ait mevzuları hiç unutmamış, korumuş, muhafaza etmişler. Bu bizim için büyük bir kazanım diyebiliriz. Bir bakıma biz, Kur’an’da adı geçen yerleri hem yerinde görüp anlatıyoruz hem de tefekkür ediyoruz. Eski Habeşistan Kralı Necaşi’nin kabri ise Etiyopya’da. Hâla insanlar ziyaret ediyor.

Okurlarımıza iletmek istediğiniz bir konu var mı?
Yemen halkıyla bugün bizim Türkiye olarak çok ciddi bağımız var ve yeniden o bağımızı ayağa kaldırmamız lazım. Hani kalkıp da emperyalist güçler gibi Yemen bizim olsun falan gibi bir derdimiz yok. Bakın Habeşistan’ı İngilizler dörde böldüler ve bu dört ülkeyi de ayrı ayrı sömürmeye kalktılar. Etiyopya, Somali, Cibuti ve Eritre. Bugün İngilizler ‘united king’ diyorlar yani birleşik krallık. İngiltere demezler, birleşik krallık derler. Hâla adamlar bunu bu damarla söylüyorsa biz neden sıradan bir devlet gibi davranalım. 400 sene aynı çatıda olduğumuz insanlarla dostluk ve kardeşlik bağlarımız var. Orada o topraklar için ve orada yaşayan insanlar için savaşmış binlerce şehidimiz var.
Bakın Ahmet Haşim Bağdatlı diyoruz, Yahya Kemal Üsküplü diyoruz. Üsküp neresi, Bağdat neresi. Bunlar bizim kültür havzamızın canları ciğerleri, edebiyatçılarımız oralarda doğmuşlar. Biz bu kadar iç içeyiz işte. Bu eskiden beri gelen bağları yeniden kuvvetlendirmek lazım. Bu da inanın zor değil. Yeni Türkiye, tarihi bağlarını güçlendirerek yeniden zirveye çıkacak… İyiye güzele bir gidiş var, bu konuda ümitliyiz. Bu konuda herkesin yapacağı bir şeyler mutlaka vardır.
Bakın siz, çok güzel kaliteli bir dergi ile kültürümüze ve çok önemli konulara değiniyorsunuz. Ben Gönül Dergisi’ni bu konuda başarılı buluyor ve teşekkür ediyorum.

Biz de sohbetiniz için teşekkür ederiz.

Çanakkale’de Neler Yaşandı / Talha Uğurluel

Çanakkale Savaşı’ndan bahseder misiniz? Neden oldu nasıl oldu? Bir kara harekâtı bölümü var, bir deniz harekâtı bölümü var…

Şimdi bu tanımı ben de önemsiyorum. Çünkü Çanakkale savaşını birçok insan müstakil bir savaş sanıyor; Kurtuluş savaşı gibi Malazgirt gibi… Öyle başladı bitti değil. Çanakkale, bir savaşın cephesi… 1914-1918 arası I. Dünya Savaşı’nda stratejik bir nedenden dolayı, bizleri parçalamak isteyen o günkü sömürge devletlerin açtığı bir cephe. Bir insanı öldürmenin en kolay yolu kalbine hançer saplamak. “Bunların kalbi, başkentleri İstanbul. İstanbul’a gitmenin en kestirme yolu Çanakkale. O zaman direk oraya saldıralım.” diyorlar ve oraya hücum ediyorlar. Ve tabi ki bir cephe açılıyor, hem de çok büyük bir cephe. I. Dünya Savaşı’nın en büyük cephesi diyebileceğimiz bir cephe. Çünkü bu ölüm kalım savaşı bizim için. Biz her şeyimizle orada bitirilmek isteniyoruz. O nedenle Çanakkale’nin en önemli tanımı “ölüm kalım savaşıdır.”

Çanakkale’de geziler yapılıyor… Amaçlar doğrultusunda daha da işlevselleştirilebilir mi? Yeterli görüyor musunuz?

Kesinlikle çok eksikler var. Mesela duymuşunuzdur, panoraması yapılıyor. Yıllardır dile getirdiğimiz bir şeydir. Elhamdülillah şu an panoramayı yapıyorlar, bu çok güzel bir hadise. Bunun gibi daha birçok gösterim yapılmalı, yapılabilir. Ben Berlin’deki Yahudi müzesini gezdim. Hiç tarih olmadığı halde birtakım teknik sistemler kullanarak bir müze kurmuşlar, müthişti. Çok daha güzelleri Çanakkale’de yapılabilir. Ama peyder pey olacağını düşünüyorum. Özal’a kadar yol yoktu orada biliyorsunuz. Yollar yapıldı, bu hükümet devrinde yeni şeyler getirildi. Şimdi panorama yapılıyor daha da güzel olacağını düşünüyorum. Yani 3-5 taş dikip de üzerine tarih yazmakla Çanakkale olmuyor.

Çanakkale’yi eğitim faaliyetleri açısından daha verimli nasıl kullanabiliriz?

Çanakkale şuur meydana getiren bir yer. Bugün Tanzimat’tan beri üzerimize ekilmiş ölü toprağı var. Her şeyin en iyisini yabancılar yapar, biz hiçbir şey yapamayız şeklinde. Bunun böyle olmadığını gösteren en güzel örneklerden biri Çanakkale… Çünkü dünyanın o günkü en büyük süper güçleri her şeyi ile önümüze diziliyorlar ve biz onları yeniyoruz. O kadar imkânsızlıklar içinde ve hasta adam denilen bu devletin sekerat anında oluyor bu iş. Biz o anda bunu yapıyorsak her şeyi yapabiliriz demektir. Biz bugün bir gencimize bunu anlatabilirsek birçok şeyi başarırız. O ölü toprağını çok rahat kaldırabiliriz ama olmuyor. Ben kokartlı bir gezi rehberiyim. Turizm Bakanlığının yılda bir yapılan vizesi vardır, bu sene katıldım. Çanakkale sorumlu dersti. Gittik bir bey çağırmışlar, gerçekten Çanakkale’de uzman bir adam, yalamış yutmuş. Avustralya’ya defalarca çağırılmış anlatmış. Üzüldüğüm nokta; saatlerce konuştu savaşın stratejisini kronolojisini her şeyini… Bu birlik oradan geldi şu birlik oradan gitti, harika… Problem ne? Yabancı kaynaklardan o kadar beslenmiş ki. Çanakkale’yi saatlerce anlattı… Fakat öyle bir anlattı ki sonuçta şu oluştu bizde: Bizim insanlarımız orada niye savaşmış? Düşman girip de analarımızın kadınlarımızın ırzına geçmesin diye… Neticede bunu anlattı. İnanç, adanmışlık, şehadet hiçbir şey yok. Çok üzücü bir manzaraydı. Evet, stratejik olarak çok güzel ama adam program boyunca hep yabancıları anlattı. Avustralyalı filan komutan bu, İngiliz generali filan diye Avustralya’dan fotoğraflar gösterdi bize. İşte ben Avustralya kraliçesini gezdirdim, şunu yaptım bunu yaptım diye. Yahu kardeşim! Hiç bu vatan evladını gezdirmedin mi? Sonra kendisi cevabını verdi: “Ben Türkiye insanlarını gezdirmeyi hiç sevmiyorum. Çünkü ben bunlarla gezdiğim zaman bunlar benden hurafe anlatmamı istiyorlar, ben anlatmayınca da beni kötülüyorlar, şikayet ediyorlar.” dedi. Biz hep yabancı mı gezdireceğiz, bizim insanımız hiç gezmeyecek mi Çanakkale’de?

Çanakkale’ye gidenler için özellikle ziyaret etmelerini tavsiye edeceğiniz yerler var mı?

Şahindere Şehitliği… Bundan 3-5 sene öncesine kadar gizliydi bilinmiyordu. Çok özel gruplarla gidebilirsiniz. Mesela otobüsle gelindiğinde ben de gidemiyordum. Çok az gittik, bir iki araba ile. Orası böyle yolun dışında, çalı çırpı dağ bayır yürüyerek gidilen ve orijinal, şehitlerin mezar taşlarını gördüğünüz yer. Tabi artık Çanakkale’ye önem artınca gizli yer artık deşifre oldu. Devlet oraya çok güzel bir yol yaptı. Yanına modern ama orijinalliğini hiç bozmadan sembolik şehit taşları yapıldı, gerçek şehitlik ve tabyalar orada bırakıldı. Şahindere kesinlikle görülmeli. Çünkü orijinal taşlar görününce insanın tüyleri diken diken oluyor. 1915 şehit mezarları, orası bir hastane şehitliği. Oraya getirilen yaralılar hep orada ölmüşler, oraya gömülmüşler.

Çanakkale’ye baktığımız zaman memleketin her yanından gelmişler, şehit olmuşlar. Bugünle bağlantılı olarak düşünürsek ne söyleyebilirsiniz?

Benim konferanslarımda bir kare vardır “onlar dört bir yandan geldiler” derim kumandaya basarım, mezar taşları gelir hepsi yığılır ekrana. Slayt efektleriyle Yemen, Kudüs, Medine, Ohri, Estergon, Priştine, Üsküp hepsi… Bir programın sonunda böyle bir ehil kişi demişti ki: “Talha bey! Bu çok güzel bir birlik, bunu Türkiye için de yapsanız; İzmir İstanbul Diyarbakır Siirt Konya Samsun.” Çanakkale aslında bugün birliğimizi bozmak isteyenlere en güzel cevap. Daha düne kadar hiç böyle bir şey yoktu. Peygamber Efendimizin Veda Hutbesi’nde söylediği gibi “Arabın Aceme üstünlüğü yok.” Senin annen baban çerkezmiş, seninki yörükmüş, diğerininki kürtmüş kimin umrunda ki… Yani kim bakar buna, bunlar böyle ilgilenilecek şeyler değil. Kimse kimseye bunu sormazdı bile. O bizim zenginliğimizdi, herkesin giyimi kuşamı şivesi ne güzeldi. Fakat o tek tip insan yetiştirme anlayışı… Ne yazık ki Osmanlı’nın nihayetinde bize bulaştı bu hastalık. İnsanları zorlayamazsınız, zorlayınca ne olur… Herkes dikine gider farklı şeyler yapar. Çanakkale ise o birliğin en güzel örneklerinden tabi ki. Herkes gitti oraya, herkes orada vatanı için aynı amaç için çarpıştı, şehit oldu gazi oldu. Bu da aslında bugünkü birlik ve beraberlik için gerçek bir reçete.

Çanakkale ruhu ekseninde değerlendirdiğinizde bugünkü gençliği nasıl görüyorsunuz?

Şimdi bugünkü derken bir 10-20 yıl önceki gençlik aynı değil. Ben ortaokul ve lisede okurken belediyeler böyle program yapmıyorlardı, ya da biz okulda öğrenciyken konuşma yapmaya kimse gelmiyordu. Şimdi bakıyorsun küçük bir beldenin bile öğretmeni dertlenip sizi arayıp davet edebiliyor. Mesela geçen ay Akdeniz Üniversitesi’ne gittim. Aslında anfi salonunda konferans vermeyi hiç sevmem, birisi girer birisi çıkar çünkü. Birinin dersi başlıyor birinin bitiyor. Ben 1saat 50 dakika anlattım ama 800 kişilik salon hiç boş kalmadı. Bu onların nasıl sevdiğini gösterir, ilgi duyduğunu gösterir. Aynı şeyi Afyon Kocatepe’de gördüm. Birçok üniversitede aynı manzarayı görüyorum ve üniversite programları yapıyorum. Yani bu durum şunu gösteriyor: Türkiye’de merak eden, ilgi duyan ve araştıran bir gençlik var. Evet, bir taraftan bozulma da var ama bozulma olduğu kadar düzelme de var. Gelecek adına bu bizi ciddi anlamda umutlandırıyor tabi ki. O nedenle Türkiye’nin geleceğini ben çok aydınlık görüyorum. Avrupa’da öyle bir şey yok, bizde kaybettiği değerleri arayan özleyen bir gençlik var. Bu Türkiye adına da çok güzel olacak, dünya adına da… Çünkü dünya insanına hitap edecek hâlâ çok değerler var. Herkesin buna muhtaç olduğunu düşünüyorum.

Çanakkale’nin kazanılmasında manevi unsurlardan bahsedebilir misiniz?

Kendi özel aile hayatınızda, işinizde bile bir manevi olay konusu olduğunda akşam rüyalarınıza girebiliyor iken bu hadise bütün İslam alemini ilgilendiren bir hadisedir. Yani olayı çok iyi görmek lazım. Bugünün yeni nesilleri yazık ki bunu kavrayamıyorlar. Sanıyorlar ki Osmanlı diye bir devletin başkentine saldırılmış, boğazın iki yakasında çarpışmışız, bitmiş. Olay hiç öyle değil. Çünkü o gün dünya üzerinde tek hami devlet Osmanlı devletiydi. Osmanlı’nın yıkılması demek dünya üzerinde tek Müslüman özgür devlet kalmaması demekti. Bu olay maddi dünyayı ayağa kaldırdığı gibi manevi dünyayı da ayağa kaldırmıştır. O devrin birçok âliminin hatıralarından biz bunu duyarız. Devrin müceddidlerinin bir araya toplanıp bu hadiseyi konuşması bunları değerlendirmesi ve dile getirmesi, tabi ki bunlar olacaktır ve olmuştur. Bir de bu olayları günümüzde çok basit, sanki hurafelermiş gibi anlatanlar da çok yanlış yapıyor. 1916 yılında Osmanlı’nın Arap coğrafyasında şeyhler Çanakkale’ye getirilir ve gezdirilir. Bu meşhur bir hadisedir. Orayı gezerlerken başlarındaki kişi hatıralarında anlatıyor: “Askerler hâlâ Çanakkale’de, savaş bitmiş ama cepheler sıcaklığıyla duruyor. Oradaki cepheler konuşuyor, biz neler yaşadık, bizim gördüklerimizi gözler görmedi.” Sıcağı sıcağına anlatılan şeyler bunlar. Özel ferdi bir olay diyorsanız, beni en çok etkileyen Yarbay Hasan Bey’dir. Grupları da oraya götürürüm. İşte tam vefat anında Efendimiz’i görüp (sav): “Niye zahmet buyurdunuz ya Rasûlallah?” diyerek düşüp şehit olma hadisesi…
“Neden Zahmet Buyurdunuz Ya Rasûlallah?”
25 Nisan kara çıkartması tüm şiddetiyle devam ediyordu. Bahara daha yeni yeni merhaba diyen güzelim deniz kıyısı ve fundalıklar şimdi insanların kanlarına bulanıyor, top mermilerinin havaya kaldırdığı toz toprakla adeta Gelibolu’nun yüzey şekli değişiyordu. Osmanlı ülkesinin dört bir yanından buralara savaşmak için gelen nice Mehmetçik vardı…
Gelibolu kara savaşlarının başladığı bu ilk günlerde, yarımadanın güneyinde ileri hatlarda bulunan 26. Alayın taburları, karşılarındaki kendilerinden 9 misli kalabalık askere karşı mücadelelerini kahramanca sürdürüyorlardı…
Anlatacağımız olayın kahramanı Yarbay Hasan Bey, birliğinin tam önünde atıyla ilerliyordu. Bu vaziyette Kilitbahir Köyü’nün tam ortasındaki meydan çeşmesine kadar gelmişlerdi. Bu köy meydanının diğer köylerdekilerden pek bir farkı yoktu. Meydana gelen ilginç bir hadise Yarbay Hasan Bey’in dikkatini çekti…
Üzeri yara bere içerisinde olan, vücudundaki tüylerinin büyük bir kısmı dökülmüş, adeta iki büklüm bir köpek çeşmenin yalağına doğru yanaşmaya başladı. Onun bu feci hâlini gören suyun başındakiler hayvanı çeşmeye yaklaştırmadılar ve uzaktan taş atarak yanlarından kovdular. Çeşmeye yaklaşıp su içemeyeceğini gören zavallı hayvan tam boynunu bükmüş oradan uzaklaşırken olayı saniye saniyesine takip eden Yarbay Hasan Bey hemen atından indi ve hayvanın yanına yaklaştı. Köpeğin üzerindeki yaralar ve yaralardan akan irinlere aldırmadan onu kucakladı ve doğru çeşmenin yanına götürdü. Önce güzelce susuzluğunu giderdi köpeğin, ardından bir bir yaralarını temizledi. Az sonra karnını da doyurup hayvanı yanına alarak oradan uzaklaştı. Şimdi birliğinin başındaydı Hasan Bey, aldığı emre uyarak Kerevizdere Cephesine gidiyordu.
O günden sonra Hasan Bey, bu köpeği bir daha hiç yanından ayırmadı. Adını Canberk koymuştu. Canberk kısa zamanda bu yeni hayatına alıştı. O, Mehmetçiklerin yanından hiç ayrılmıyor, onlarla birlikte en şiddetli çatışmalara katılıyor, top gülleri etrafta patlarken kahraman Türk askeri ile birlikte düşman siperlerine atlıyordu. Kısa zamanda tam manasıyla iyileşmişti Canberk. Tüyleri yeniden çıkmaya başlamış, tüm yaraları kapanmıştı.
Askerler, komutanları Hasan Bey’in bu köpeğe neden bu kadar ilgi gösterdiğini merak ediyorlardı. Bir gün bir tanesi dayanamayıp sordu:
“Efendim, bu köpeğe neden bu kadar itina ediyorsunuz?”
“Evet, itina ediyorum. Çünkü Cenab-ı Hakk’ın yarın kıyamette bana ‘Bu köpeğe neden merhamet etmedin?’ diye sormasından korkuyorum.”
Bu bölgeye sevk olunalı uzun bir süre olmuştu. Hemen her gün bitmek tükenmek bilmeyen çarpışmalara katılıyorlardı. Özellikle Fransızlarla çarpışmalarında gırtlak gırtlağa birbirlerine giriyorlardı. Düşmanın sayısı çok fazlaydı, neredeyse ardı arkası kesilmiyordu. Bazı geceler Türk siperlerine ani baskınlar düzenliyorlardı. Ama Canberk geceleri gözünü neredeyse hiç kırpmıyor ve gece baskınlarını, ortalığı velveleye veren havlamaları ile hemen haberdar ediyordu.
11 Temmuz günü de sabahtan itibaren şiddetli siper çarpışmalarıyla başladı. Önce Fransızlar taarruza kalktılar. Mehmetçik zorlansa da bu hayasızca akını püskürtmesini bilmişti. Derken bu kez de Mehmetçik taarruza geçti ve düşmanı saklandıkları siperlerinden sökmeye muvaffak oldu. Düşman geri siperlere doğru kaçıyordu. Mehmetçik bu siper savaşını da kazanmıştı. Ortalık Fransız askerlerinin cesetleri ile doluydu. Mehmetçikler ortalıkta koşuyor, kimileri yaralı olan arkadaşlarını sargı yerlerine yetiştirmeye çalışırken kimileri de şehit olan arkadaşlarının defin işleri ile uğraşıyordu.
Hasan Bey de askerlerinin arasında onların bu faaliyetlerini izliyor, gerekli direktifleri veriyordu. O sırada bir Fransız askeri dikkatini çekti. Ölü gibi boylu boyunca yatan askerde hafif bir kıpırdama olmuştu. Hasan Bey askerin yaralı olduğunu düşündü.
Eğer yaralı ise hemen hastaneye kaldırılmalıydı. Osmanlı askeri, düşman bile olsa eğer yardıma muhtaçsa ona elini uzatmasını bilirdi. Hasan Bey de dininden aldığı bu yüce ahlak ve şefkat hisleri ile yerde yatan Fransız askerine doğru yaklaştı. Tam “Yarası var mı?” diye ona doğru uzanmıştı ki hiç bir yarası olmadığı halde ölü numarası yapan ve bir elinde kaması ile bekleyen kalleş düşman askeri, elindeki kamayı Yarbay Hasan Bey’in göğsüne sapladı. Hasan Bey derin bir “ahh” çekerek yere yıkılıvermişti. Şaşkınlık içerisinde ne olduğunu anlayamayan Mehmetçikler hadiseye müdahele ettiler ama geç kalmışlardı. Komutanları yerde yatıyor, yarasından oluk gibi kan akıyordu. Yanına yaklaşan askerlerine fısıltı hâlinde “Allah şahidimdir ki bu Fransız’a iyilik etmek için yaklaştım.” dediği duyuldu.
Uzaklardan bir havlama sesi duyuldu. Askerler sesin sahibini iyi tanıyorlardı. Canberk olanca hızıyla oraya geldi ve velinimetinin o hâlini görünce hemen yanına çöküverdi. Sahibinin ellerini yalıyor, kalkmasını istiyor, adeta gözlerini onun gözlerinden ayırmıyordu. Derken alay imamı da geldi. Hasan Bey’in yanında Kur’an okumaya başladı. Daha yeni başlamıştı ki Hasan Bey birden bire: “İmam efendi, ‘LA HAVLE VELA KUVVETE İLLA BİLLAHİL ALİYYİL AZİM’ duasını 33 kere okuyunuz.” dedi. İmam efendi okurken Hasan Bey de bunu tekrar etmeye çalışıyordu.
Artık Hasan Bey’in gözleri buğulanmaya, o güzel çehresi solmaya başlamıştı. Birden silkinir gibi oldu. Gözleri sanki yanındakileri değil de ufku takip ediyordu. Sonra başını yanındakilere çevirmeden gözleri hâlâ öteleri takip eder bir vaziyette fısıltıyla “Beni ayağa kaldırınız.” dedi. Askerleri, komutanlarının bu son emrini de hemencecik uyguladı ve Hasan Bey’in koltuklarına girerek kaldırdılar. Üstü başı kan içinde son anlarını yaşamakta olan Yarbay Hasan Bey “LA İLAHE İLLALLAH MUHAMMEDÜN RASULULLAH” dedi. Yüzünde derin bir tebessüm oluşmuştu ve bu vaziyette iken dudaklarından şu sözler döküldü.
“Niye Zahmet Buyurdunuz Ya Rasûlallah?”
Bu sözler Hasan Bey’in son sözleri olmuştu. Kahraman komutan, askerlerinin kolları arasında yığıldı. Aslında bu bir yığılma değil, Kâinatın Efendisiyle birlikte ötelere doğru kanatlanmaydı. Oradaki tüm Mehmetçikler gözlerinden akan sicim gibi yaşlarla öylece kalmışlardı. Uzun süre kıpırdayamadılar. Derken içlerinde toparlananlar, komutanlarını buraya, şehit edildiği yere gömmeleri gerektiğini söylediler.
Mehmetçikler öncelikle yere uzattıkları Hasan Bey’in üzerine bir Türk Bayrağı örttüler. Sonra da hemen oracığa bir mezar kazmaya başladılar. Onlar bu işlerle uğraşa dursun Hasan Bey’den bir nebze olsun ayrılmayan Canberk de Hasan Bey’in üzerine örtülen bayrağın altına girmiş, bir Kıtmir gibi onun ayaklarının yanına uzanmıştı. Askerler kazma işini bitirince dualarla bayrağı açtılar. Hasan Bey’in naaşını alacak ve ebedi istirahatgâhına yerleştireceklerdi. Canberk’i kenara çekmek ve Hasan Bey’in naaşını kaldırmak istediler ama köpek kımıldamıyordu bile. Canberk çoktan velinimeti Hasan Bey’in yanında hayata gözlerini yummuştu. Askerler ikinci bir şaşkınlık içerisinde kalmışlardı. Önce Hasan Bey’i tekbirlerle defnettiler. Ardından Hasan Bey’in ayak ucuna köpeği Canberk’i de gömdüler.
Şimdi ikisi birlikte huzur içerisinde yatıyorlar. Ne mutlu bir varlık ki Canberk, sahibine karşı sadakatin en güzelini sergiledi. Sahibi bir kutlu eli tutmuş onun arkasından giderken, o da sahibini yalnız bırakmayarak bu dünyada olduğu gibi ahiret yolculuğunda da onu takip etti. Ve belki de bugün biz insanlar tarafından imrenilecek bir makama erdi. Tarihte nice insanın, yerinde olabilsek keşke dediği bir “ikinci Kıtmir” oldu.
Ne mutlu bizlere ki Medine’lerden buralara kadar gelerek dedelerimizi yalnız bırakmayan ve her başımız sıkıştığında “BEN SİZLERLEYİM” diyen bir Peygamber’in (sav) ümmetiyiz. Ve yine ne mutlu bize ki Peygamber’in himayesini bu derece kazanmış bir ecdadımız var. Bu anlatılanlardan sonra ise bize düşen vazife ve bizim sergilememiz gereken ahlaki tavırları, herhalde söylememize gerek yoktur.
“Ne mutlu, bu güzel insanlara layık birer torun olabilenlere…”

Ana Sayfa » Tarihi Bile Tahrip Ediyoruz! / Yavuz Bahadıroğlu

Tarihi Bile Tahrip Ediyoruz! / Yavuz Bahadıroğlu

Gençlik üzerinde tarih şuurunun ve bilincinin oluşmasında sizin yazmış olduğunuz kitapların önemi çok büyük. Genel olarak dünden bugüne tarihe bakış açımızı değerlendirebilir misiniz? Tarihimizle barışabildik mi?

Evvela teveccüh gösteriyorsunuz, teşekkür ederim. Gerçekten ben yazmaya başladığımda tarihi roman adına pek bir şey yoktu, en azından gerçekleri yoktu ve müthiş bir boşluk, müthiş bir açlık vardı. Sanırım bu yüzden de teveccühe mazhar oldu yazdıklarım. Bir de doğruyu duymaya hasretti insanlar ve doğru olanı görünce yapıştılar ve hâlâ çok satanlar listesinde. Yani 30 sene önce yazdı ğım kitaplar… Mesela bu günlerde o filmin de etkisiyle “Kanun-i Sultan Süleyman” kitabı -gavurların ifadesiyle- “best seller” oldu. Tabi bunun gençlik üzerinde etkili olması kaçınılmazdır.
Tarihi açıdan baktığımız zaman doğru bir tarih yapan ama doğru bir tarih yazamayan bir milletiz. Kaynaklarımız yabancı, yerli kaynaklara çok fazla itibar ve iltifat etmiyoruz ne hikmetse. Belki şundan kaynaklanıyor, tarihçinin niyetine göre şekilleniyor her şey. İlle de olumsuz olanı bulmaya çalıştığı için bizim ekser tarihçiler, yabancı kaynakları tercih ediyorlar; Osmanlı’nın ruh yapısını, yürek yapısını algılayamadıklarından. Parantez içinde söylüyorum, çünkü bunu algılayabilmek için Müslüman olmak gerekiyor.
Osmanlı Devleti Selçuklu ile birlikte devr-i saadet tarihinin devamıdır. Yani İslam tarihinin bir parçasıdır. İslam tarihini bilmeden onu yorumlayabilmek mümkün değildir. Özellikle ilk ve orta zamanlardaki padişahların pek çoğunun davranış kalıplarına baktığınız zaman sünnet-i seniyyeyi esas aldıklarını ve hatta Osmanlı insanının belki de bunun etkisiyle sünneti farz olarak yaşadığını, öyle algıladığını görürsünüz. Mesela İkinci Beyazıt meşhur Beyazıt Camii’nin açılışında Cuma günü şöyle bir şart ileri sürmüş, demişki : “İkindi namazının sünnetiyle yatsı namazının ilk sünnetini terketmeyen biri açsın benim camimi…” Kimse çıkmayınca “Seferde ve hazerde hiç terketmedik elhamdülillah.” deyip kendi camisini kendisi açmak durumunda kaldı. Halbuki baktığınız zaman Peygamber Efendimiz zaman zaman o sünnetleri kendisi terketmiştir. İkinci Beyazıt’ın buna getirdiği yorum da çok enteresandır: “O Peygamberdi, bizim O’nun eteğine yapışabilmemiz için bizim O’ndan daha fazla ibadet etmemiz gerekiyor. O affedilmişti, bizim affedilip edilmeyeceğimiz ne malum. O zaman Peygamber Efendimiz’in şefaatine ihtiyacımız var. O’nun davranışlarını, sözünü ve özünü hayata geçirmek gibi bir derdimiz olmazsa bize şefaat etmez.” İşte o zamanki anlayış buydu. Bu anlayışı anlayabilmek için biraz o yürekte olmak gerekiyor. O yürekte olmadığınız zaman sadece maddi taraftan bakarsınız gördüğünüz şey savaşlar, zaferler ve yenilgilerdir. Bundan bir tarih çıkmaz.

Biz tarihe bakışımızda köklü bir değişiklik yapmak zorundayız. Osmanlı medeniyet tarihini yazmamız lazım, Osmanlı’nın medeniyet tarihi üzerine beyin egzersizi yapmamız lazım. Çünkü o amaca yöneliktir. Amacını en iyi anlatan, Osmanlı’nın vurgusu, medeniyetidir. Bu tam anlamıyla bir sünnet medeniyetidir. Zaten devlet de bir sünnet devletidir. Çünkü İstanbul’u fethetmek üzere kurulmuştur. İstanbul Peygamber vasiyeti olduğuna göre, onu hayata geçirme çabası sünnet olarak idrak edilmeli, kavranmalı. Bu itibarla bizim özümsemeye çalışmamız gereken ilk şey; savaşlar, zaferler, tarih, şu şuruya gitti, bu buraya geldi filandan ziyade, medeniyet kavramı üzerine teksif edilmeli çabamız ve o insanı kavramaya çalışmalı. Zira İstanbul’un fethi işte bu günlerde kurtarıcı. Herkes fethi anlatıyor, Fatih’in yüreğini merak eden yok, Fatih’in yetişme şartlarını merak eden yok, Fatih’i yetiştiren insanları, anneyi, babayı, Taye Hatun isimli sütanneyi, hocalarını yani mektebi, o zamanki eğitim sistemini ve çevreyi, sokağı yani bunu gündemine alan yok. İstanbul’un fethi… İşte Haliç’ten bir zincir girildi, büyük toplar döküldü, gemiler karadan götürüldü… Bunlar maddi şeyler; bunların arkasında bir idrak vardır, bir yürek vardır, bir Peygamber arzusunu yerine getirmek vardır.
Yine bu çerçevede bir misal verelim. Tahtını terkeden İkinci Murat’ın mazeret olarak ileri sürdüğü şey bizim tarihlerimizde, “Efendim, ben bundan sonra Allah’la beraber olacağım…” şeklindedir. Şimdi bir soralım. Edirne Sarayında Allah yok muydu? Onun için Manisa’ya çekilmeye ne gerek vardı. Hayatının en verimli çağıydı, 40’lı yaşlarıydı, en deneyimli zamanıydı. Niye tahtı bırakıyor diye kafa patlatan tarihçi yok. Yani en azından bildiğim, benim dışımda yok.
Ben ayrıntıya çok meraklı bir adamım ve bunu şöyle değerlendiriyorum: İstanbul’un fethini kendisinin gerçekleştiremeyeceği, vazifeyi kendisinin yerine getiremeyeceğini öğrenmesinden sonra, Manisa’ya gitmeyi fethi gerçekleştirecek padişahın önünü açma çabası olarak gördü. Yani o kadar cahil bir insan değil; âlim, fazıl bir insan İkinci Murat.
Hatta Fransız tarihçi Jean Alp diyor ki: “Faziletleri çok fazlaydı.” Böyle bir insan onu idrak edemiyor mu? Ben ibadet yapacaksam padişah olarak da yaparım ve daha makbuldür. Onca işin arasında ibadet etmek; niye uzlete çekileceksiniz ki… Bir de böyle bir hakkınız da yok yani, devleti ortada bırakmak gibi, 12-13 yaşlarında çocuğun eline teslim etmek gibi. Nitekim bunu öncelikle çok tecrübeli bir vezir olan sadrazam Çandarlı Halil Paşa hazmedemiyor -Fatih’in de ilk sadrazamıdır- ve bu olay yüzünden bir ayaklanma bile tezgahlıyor.
Devamı Gönül Dergisi 1.Sayımızda

.

Osmanlı Ve Küresel Güç Olmak / Yavuz Bahadıroğlu

Osmanlı gibi büyük bir medeniyete sahip olmanın, bugün küresel bir güç olmaya azmetmemizdeki etkisi nedir?

İstanbul’un fethi hakkında hadis olduğuna inanmasalardı Osmanlılar -kimisi işte zayıf hadistir, hadis değildir diyenler de var, Osmanlı’yı alakadar etmez fethi gerçekleştiremezdiler. Osmanlı’ya göre hadistir ve gerçektir, bu önemlidir. Buna bel bağlamıştır, buna inanmıştır ve o Peygamber aşkına yürümüştür, bu önemli. Etkisi bir devlete vücud veren bir etkidir, bir medeniyete vücud veren bir etkidir. Yani hadis Osmanlı medeniyetinin özüdür, Peygamber sözüdür. Hâlâ da bizim için öyledir. Burada yaşanan o sünnet ritüeli, sünnet düğününden alınız teravih kılmalara, enderun usulü teravih kılmalara kadar ruhumuza nüfuz etmiştir. Tabi bu çerçevede hayat algılandığı zaman, sünnetin ayrıntısına kadar girildiğini görüyorsunuz.

Küresel güç olmak konusunda; yavaş yavaş Osmanlı haritasını aramaya başladığımızı görüyorum. Bu konuda telkinlerde de bulunuyoruz bizi yönetenlere. Çünkü Osmanlı’nın çekildiği yerde 30’dan fazla devlet var. Şu an hepsinde kan ve barut var. Huzur yok, huzursuzluk var. Yaser Arafat bunu söylüyor ve Lübnan’ın Dürzi lideri Velit Canbolat bunu söylüyor, Ortadoğu’daki liderleri bunu söylüyor… “Hepimiz Osmalıyız.” deyiverdi Velit Canbolat, Dürzi’dir. Biz kızdığımıza dürzi deriz ya, o bir inanç sistemidir. Biz Osmanlı’yı çok özlüyoruz demişti, bizim gazetelere de geçmişti 2-3 sene önce. Efendim Bayan Golde Meir, İsrail eski başbakanı; “Öldür öldür nereye kadar, Filistin’i bombala bombala bir gün artık bıkkınlık getiriyor. Osmanlı burayı bir çavuş 15 yeniçeriyle 400 sene yönetti, kurtla kuzuyu yürüttü. Biz kırk senedir geldik kan gövdeyi götürüyor. Onlarda olup da bizde olmayan şey ne!” deyip de sorgulamak zorunda kalmış kendini. Evet sizde olmayan bir şey var, insana saygınız yok. Osmanlı’nın kurduğu medeniyet ahsen-i takvim sırrına mazhar, insan algısına dayanıyor. Hangi inançtan olduğunu sormuyor. Fatih’in fermanı var, hani biz övünüyoruz ya Aile Hekimliği diye, Fatih 550 sene evvel kurmuş bunu. Bunları söyleyince buradan hareketle, devleti yönetenlerin mutlaka tarih danışmanları olmalı diyorum. Çünkü bazı şeyler var ki bugün bilinmiyor, buna benzer bir sürü şey var. İnsanın huzuruna ve saadetine yönelik devlet bir takım tedbirler alıyor dönem dönem. İnsanlar arasında da hiç bir ayrım yapmıyor. Hatta insana o kadar saygı duyuyor ki Hristiyan’a, Musevi’ye kendi hukuklarını uygulayacak kadar özgür davranıyor. İsterseniz şeriat mahkemesi , isterseniz papaz; hangisini isterseniz… % 90’ı şeriat mahkemesini istiyordu, çünkü adildi. Fatih’in fermanında diyor ki: “İnsanlara Allah’ın soracağı soruları sormayacaksınız. Kulun kula soracağı soruları sorun. Aç mısın, susuz musun, geçinebiliyor musun, evin var mı, hasta mısın, sağlıklı mısın, evinde hasta var mı?” Bu aile hekimliğinde, her sokağa ayda bir doktor giriyor. Tabi o kadar büyük değil İstanbul o zaman. Mesela kapıyı çalacaksınız, çıkana “Hangi dindensin?” demeyeceksin. Sana ne, onu ancak Allah sorar. Kılığın kıyafetin, sana ne? Nasıl giyiniyorsun? Başın örtülü mü açık mı? Seni ilgilendirmez. Senin soracağın soru; “Evinizde hasta var mı?” varsa imkanı orada tedavi edeceksiniz, yoksa benim vakfettiğim hastaneye getireceksiniz. O kadar ayrıntılı plan var ki. Bu bizim filmlerde ve bazı tarih kitaplarında, mektep kitaplarında özellikle “Cani kadın, cadı” ilan edilen Hürrem Sultan, Haseki Hastanesini vakfettiğinde, doktorların güler yüzlü olmasını şart koşuyor. Hastalara lisan-ı münasiple hastalıklarının açıklanmasını, böyle tepeden iner gibi “sen kansersin, ölüme mahkumsun” denmemesini istiyorlar. Şimdilerde ise tam tersini yapıyorlar, bana yaptılar. Efendim böyle kurşun atar gibi olmaz, yahu biz şarklıyız. Böyle Amerikan sistemini burada uygularsanız, adam hastalıktan değil senin sözlerinden ölür. Daha başka doktorların inançlı olmasını, sağlam Müslüman olmasını şart koşuyor. Hastaların sömürülmemesi açısından… Bu kadar ayrıntıya girmiş. Hem Haseki Hastanesinde tedavi olacaksın hem Hürrem Sultan’ı cadı ilan edeceksin. El insaf ya! Bu hanımefendi her sene Mekke ve Medine’nin muhtaçlarına dağıtılmak üzere 6000 altın lira gönderiyor. Sürre alayı gönderiyor Osmanlı oraya, alâyı vâlâ ile Mekke Medine’ye para gönderiyor. Orada Peygamber torunları yoksul kalmasın, mahrum kalmasın, namerde muhtaç olmasın diye. Bu sünnet medeniyetidir işte. Bunu idrak edemediğiniz zaman tarih olmaz, ortada tarih felsefesi diye bir şey kalmaz. Bizim eksiğimiz o. Bizde tarih felsefesi yok, durmadan zafer anlatıyoruz. Zaferin nesini anlatacaksınız; gelmiş geçmiş, olmuş bitmiş. O bakımdan özellikle Osmanlı tarihçilerinin biraz edepli olmaları gerekiyor. Biraz sünneti, farzı bilmeleri gerekiyor, biraz o tarz hayatı… Biraz da edebiyattan nasiptar olmaları gerekiyor. Çünkü bakıyorsunuz adam Kanuni’nin şiirini alıyor; orada kevser şarabım diyor; aha bak şarap(!) dedi diyor. Sen benim cennetimsin diyor, yani birlikte cennette olacağız anlamında. Öbür taraftan “nam-ü selman” dedi, bak Hürrem kafirmiş, Hürrem Müslüman olmamış şeklinde bin bir türlü iftira. Birader nam-ü selman sadece Müslüman olmayan anlamına gelmiyor. Bu şiir… Kanuni, en fazla gazel yazan şairidir divan edebiyatının. Padişah olarak tarihe geçmeseydi, bu vasfıyla tarihe geçecekti ve çok iyi de yazıyor. Nam-ü selman “teslim olmayan” anlamına da geliyor, “asi” anlamına da geliyor, hırçın kadın anlamına da geliyor. Bu her kadında var, yerine ve zamanına göre. Böyle cinas yapıyor, cilve yapıyor, yani karı koca bunlar. Ne bilsin ki Yavuz Bahadıroğlu bunları arşivden çıkaracak da millete ifşa edecek. Kendi karısına yazdığı şiirler halbuki, biz yazmıyoruz. O bakımdan bu işin felsefesini bilmemiz gerekiyor. Biraz ona kafa patlatmak, bir de özünü bilmemiz gerekiyor. Evvela özü sünnettir, sünnete uzak olan tarihi yorumlayamaz; yoksa zaferleri anlatıp orada kalırlar işte. Osmanlı devletinde, Osmanlı coğrafyasının en geniş zamanı, etki alanlarıyla birlikte 20 milyon kilometre kareden fazladır. Bu, 30 tane Türkiye anlamına geliyor. Müthiş bir iletişim kurmuşlar, ben hayran kalıyorum öğrendikçe… Kanuni’nin Rodos’ta donanmada yazdığı mektup, bir hafta sonra Topkapı sarayındadır . Bu kadar olur. O dönemin iletişimsizliğinde düşünün bunu. Şimdilerde mektup yok ama mektuplaşma zamanında bana 3 ay sonra gelen mektuplar oluyordu…

Devamı Gönül Dergisi 2.Sayımızda

.battalna

me ve Hamzaname Hikayelerimiz Devam ediyor / Hasan Aycın

Kültür kodlarımızı bu yüzyıla taşıma noktasında önemli çalışmalarınız var. Çalışmalarınızdan bahseder misiniz?
Amaç gaye, bütün bunların ötesinde dürüstlükle ifade ederim ki, küp içindekini sızdırır kardeşim. Müktesebatınız neyse, derdiniz meseleniz neyse, diliniz, terennümünüz, ifadeniz de odur, başka bir şey olmaz. Kültür kodlarımız olmasaydı biz kendimizi tanımlayamazdık zaten. Yani ben kendimi ifade ederken onlara ihtiyaç duyuyor isem, kendi müktesebatıma aktarır iken onlara ihtiyaç duyuyor isem, derdim onları gönüllere haketmek, kafalar nakşetmek filan değil, bu zaten böyle başka türlüsü olmayacağı için böyledir. Günümüze ben başka ne taşıyacaktım? Kendi birikimimi, kendi ideallerimi, kendi inançlarımı, akidelerimi taşırım. Başka ne taşıyacağım ki? Kendi meselelerimi değil de başkalarının meselelerini mi taşıyacaktım? Diğer bir deyişle başkalarının ağzıyla yemek yemeğe benzer bu.

Yeni jenerasyonun da kendi kültürüyle buluşmasına ihtiyacı var, bu anlamda yeni bir söylemle, evrensel bir dille kültür kodlarımızın taşınması da önemli değil mi?
Elbette elbette. Sonuçta şunu yapıyoruz biz –ben ve herkes- bugün yeryüzüne gelmiş insanlarız. Bizden önce derin bir geçmiş var. Biz geçmişimizin devamını önemsiyorsak, geçmişten gelen bu birikim ne ise onu bir kez de biz anlatmak istiyoruz. Herkesin yaptığı biraz da budur. Herkes kendi diliyle anlatır ama başkasının diliyle değil; herkes kendi gönlüyle anlatır; herkes kendi dimağıyla düşünür, aklıyla fehmeder ve diliyle terennüm eder. Gençler dediğimiz zaman muhataplarımız dediğiniz zaman, başkaları dediğimiz zaman, okuyucu, kamuoyu işte ne dersek diyelim; onlar ifade edilenin, ortaya konulanın muhatabı oldukları oranda önemlidirler. Yani hitaba muhatap oldukları oranda önemlidirler. Herkes ancak o hitabın kendisinde olanını keşfeder, o kadarıyla muhatap olur.

Sizin referans aldığınız battalnâmeler niçin önemli?
Şimdi bizim şifa-i müktesebatımız önemli, şifa-i kültürümüz, birikimimiz bence önemli. Bizim bir hikâyat geleneğimiz var, kıssa geleneğimiz var, menakıp geleneğimiz var. Bizim olmazsa olmazlarımız olan, başka medeniyetlerde olmayan hatta ancak bizde olan bu geleneklerimizi, bir kez de bu gün söylemek zorundayız. Günümüzün ifade kalıplarıyla yeniden ifade etmek zorundayız.

Kalıplar da değişiyor, bir bakıma dönüştürücü gibi oluyorsunuz değil mi?
Her zaman her çağda değişiyor tabi. Kendi kalıplarınıza döküyorsunuz, bugünün kalıplarına döküyorsunuz. Yani bugün menkıbelerin bize ulaştığı o kalıplardaki gibi aktarsak, bugünün insanlarına çok da hitap etmediklerini, insanların burun kıvırdıklarını görebiliriz.
Örnek verecek olursak: – ki benim zaman zaman verdiğim bir örnektir – Beyazıd-ı Bestami tek başına yürür, arkasından müritleri de yürür. Kimseyle konuşmaz, bir köpeğe rastlar sokakta ona yol verir. Arkasındakilerden biri patlar; “Efendi der biz sana arz-u hürmet ediyoruz sen bir köpeğe arz-u hürmet ediyorsun…”. Beyazıd döner der ki, “O köpek bana ne dedi biliyor musunuz? Ey Beyazıd seninle benim aramdaki fark nedir ki, seni insan beni hayvan olarak gönderdiler?” Şimdi bunu bugünkü anlayışla nasıl anlayacağız? Hiçbir zaman güneşin altında köpekler konuşmadı konuşmuyor, konuşmayacaklar. Aslında şunu söylüyor burada Beyazıd-ı Bestami; Köpeğe baktı, kendi kendine “Ey Beyazıd! Seninle bunun arasındaki fark ne ki seni insan onu hayvan olarak gönderdiler?” Yani bunu bu şekilde ifade etmek yeni kalıplar dökmek yeniden ifade etmek bu günün anlayışıyla dile getirmektir.
Hangi alanda konuşuyor isek sanatın hangi alanında isek elbette o köşeden konuşacağız…

Romanlarınızda “Ehl-i Beyt’e” vurgu yapıyorsunuz. Ehl-i Beyt’in öneminden bahseder misiniz?
Ehl-i Beyt biz önemsediğimiz için önemli değil. Biz ancak Ehl-i Beyt’i önemsediğimiz zaman önemli olabiliriz. Peygamberlerin sonuncusu Efendimiz Muhammed (as)’ın -tabi bütün peygamberler bizim peygamberimiz. İsimlerini bildiklerimiz bilmediklerimiz. Hazreti Muhammed Hatemül Enbiya son peygamber artık bir daha olmayacak başka peygamber gelmeyecek Allah dinini O’nunla tamamlıyor.- O’nun hatırası bizim için çok önemlidir. Bütün peygamberlerinki önemlidir ama O’nun ki bizim için, bugünün insanları için çok önemlidir. Müslüman olsun olmasın herkes için çok önemlidir. O’nun hayatındaki insanlar çok önemlidir. Tabi Ashap, O’nun arkadaşları, O’nunla bir kez olsun göz göze gelmiş olanlar, hatta O’nunla zamandaş olanlar önemlidir. Fakat asıl onların hepsinin içinde O’nun ailesi onun Ehl-i Beyt’i olanlar bizim için önemlidir. Ehl-i Beyt sevgisi Müslümanların sadece şu kesimine bu kesimine has bir sevgi değildir. Bütün Müslümanların ortak değeridir… Benim adım Hasan, öbür kardeşimin ismi Hüseyin, öbürü Mustafa… Ama Rasulullah’tan (sav) sonra dört isim var. Dördüncüsü Hazreti Ali Efendimiz. Hazreti Ali, Peygamber soyunun postunda oturan insan. Baktığınız zaman ümmetin en zor günlerinde feda-i can eden bir insan. Çocuklarına bakıyoruz aynı şekilde…

En zor dönem de O’na kalmış değil mi efendim?
En zor dönem tabi… Nasıl Hicrette Efendimiz en sona O’nu bırakmışsa, emanetleri ona teslim etmişse, benim yatağımda yat demişse sonra da bunları sahiplerine iade et ondan sonra gel demişse… ki şunu dememiştir; “Ya Rasulullah ben yatağınıza yatmasam da bir kenarda saklansam. İşte benim canıma kastederlerse… Sonra ben ortaya çıksam günün aydınlığında emanetleri yerine teslim etsem filan…” diye. “Anam babam sana feda olsun ya Rasulullah!” diye yatıyor o örtünün altına, yani kılıçların altına yatıyor. Nitekim örtüyü çektiklerinde kılıçların altında bir tek o var. Başka hiç kimse yok. Çocukları da aynı şekilde ki Kerbela kıyamete kadar dillerden düşmeyecek olan en trajik insanlık destanıdır…. Bir beyit vardır; “Sanma oğul süfli seher mihri felektir görünen, her şafak-un Hüseyin-i deyu güneş kan ağlar.“ İşte bence Müslüman yüreklerin tam da titrediği yerdir burası…
Yani O’na hep canımız feda diyorlar aslında. O kadar Evlad-ı Rasul orada şehit edildiğinde Hazreti Zeynep’in meydandan götürülüşü vardır. O toz toprak o başsız cesetler üzerinde savrulurken arkaya bakar omzundan meydana bakar ve der ki; “Ya Rasulullah, ey dedeciğim soyundan gelenler bu meydanda yatıyor hepsi başsız, Hüseyin‘in bu meydanda şehit edildi. Rüzgar Onlar’ın cesetlerinin üzerine toprak saçıyor.” Yani O bir insanlık acısıdır. Bütün zamanların bastırılamaz acısıdır. Kıyamete kadar kanayan yarasıdır. Ehl-i Beyt’e, siyasi anlamda bakmıyorum, irfani anlamda bakıyorum; bir başka açıdan değil; Hz.Peygamberin hepsi birbirinden mümtaz ama en güzide evladı Hazreti Fatma’dır. Bir kere Efendimiz ona “Evin Annesi” diyor. Ümmet sadece O’na, annelerimizin dışında sadece O’na “Anne” diyor. Hz.Hasan ve Hz.Hüseyin ki; Efendimizin torunları… Onlar aynı zamanda cennet gençlerinin Efendileridir. Yani bizim Efendilerimizdir; sonuçta O’nu sevmeyeceğiz de kimi seveceğiz şu dünyada.

Çizdiklerinize karikatür denmesini istemiyor musunuz?
Tercih etmiyorum. Karikatür; gülünçleştirmenin ve dolayısıyla küçük düşürmenin bir aracı olabiliyor. Bu nedenle ‘karikatür’ adlandırmasını benimsemiyorum. Doğu Avrupalı Çek, Bulgar, Rus, Polonyalı karikatüristler arasında, bizdekinden farklı bir karikatür yaklaşımı da ağırlık kazanıyor. Fakat yine de ben insanın eşref-i mahlûkat (yaratılmışların en şereflisi) olduğuna inanıyorum. Dolayısıyla bu inanışa gölge düşürecek bir sakıncayı üstlenmiyorum.

Birde efendim, sizin kırk hadisle alakalı karikatürleriniz vardı. Oda çok ilginç gelmişti bana. Bab-ı alemde dağıtıyorlardı…O konudan da bahseder misiniz acaba?
O bir projedir. Çocuklara dini eğlendirerek, sevdirerek öğretmeyi amaçlayan bir proje. Her sayıda bir hadisi şerifi çocuklara ezberletelim, belletelim dedik. Onlar bir komisyon oluşturdular bildiğim kadarıyla, hadisleri tespit ettiler, benden de çizmemi istediler. O proje öyle gerçekleşti. Dünyada yapılmış ilk çalışma… “40 hadis 40 çizgi” adı altında albümleşti zaten. Bildiğim kadarıyla 40 dile de çevrildi. Ama 40 dile çevrilmiş haliyle henüz basılmadı.

“Sahip Kıran” adında bir romanınız var. Bu isim nereden geliyor ve konusu nedir?
Hamzanâme, benim bildiğim kadarıyla, hiç basılmamış, şifahi kültürümüzün en önde gelen destanlarından biri. Ve hatta İslami destan geleneğinin ilk örneği. Battalnâme ise bu türdeki ikinci örnek. Benim Battalnâme’den yola çıkarak bir roman yazmak, yani Bin Hüseyin’i yazmak gibi bir niyetim yoktu. Aslına bakarsanız Hz. Hamza’dan hareketle bir roman yazmak niyetim de yoktu. Hamzanâme, birkaç yüzyıl öncesinden kalma bir defter olarak bende var. Yedi İklim’de Cuma toplantıları yapardık o zamanlar ve ben Hamzanâme’yi okuduktan sonra oradaki arkadaşlarıma “Bunları birileri yazmalı, roman yapmalı” diyordum. Herkes “İyi olur” dedi ama yazan olmayınca ben yazdım. Adını Sahip Kıran olarak değiştirmek durumundaydım. Çünkü ana metni çok değiştirdim. Folklorik unsurlardan fazlaca yararlandım, ama hikaye tarzı, yaklaşım tarzı bize oldukça yabancıydı. En azından benim bugünkü inançlarıma yabancıydı, elden geçmesi gerekiyordu. Bugünkü dille, bugünkü akide dilimizle, inanç ve olaylara bakışımızla gözden geçirilip yeniden yazılması gerekiyordu. Battal Gazi’nin destanında da benzer bir durum vardı. Onları elden geçirirken ortadaki anlayışı da elden geçirmek gerekiyor. Yani Battal Gazi’nin destanından yararlanarak bambaşka bir metin ortaya çıkardım.
Sahip Kıran’ın aslı bir destandır, “Hamzanâme.” Hamzanâme bizim geleneğimizde şifahi olarak anlatıla gelmiş ama hiç basılmamış… İslami destan geleneğinin de tür olarak o geleneğin de ilk örneği olarak kabul edilir. Battalnâme o türün ikinci örneği olarak kabul edilir. Hamzanâme’de konu İslam öncesinde geçer, Battalnâme de H.3’ncü yılda filan geçer. Konu itibariyle Seyyid Battal’ın, Cafer Gazi’nin serüvenleridir. Bir anlamda bu toprakların İslamlaşmasının destanlaşmasıdır. Bu Yeşilçam Battal Gazi filmlerini bir tarafa koyarsak.. – Onlar bu konuda kötü örnekler, tabi yozlaştırılmış şeyler. Çünkü orada Battal, bir Türkmen yiğidi olarak lanse edilir, şarap içer, iyi dövüşür, Bizans’ın prensesleriyle yatağa girer v.s.- Aslında O Evlad-ı Rasul’den bir kahramandır. Şimdi bu çok müthiş bir Müslüman muhayyilesi. Ben Bin Hüseyin romanını, Sahip Kıran’ın bittiği yerden -İslam öncesi dönemde bitiyordu- ele alıp, İslam’ın zuhur dönemi, Bedir Savaşı’na kadar, Bedir Savaşı’nın sonuçları ortaya çıkana kadar muhtasar bir bölüm ilave edip ondan sonra destanı yeniden kurgulayarak oradaki bazı konuları dışarıda tutarak yeniden anlatmayı denedim. Şimdi buradaki kahraman Hazreti Hüseyin’in o günkü torunlarından biridir. Malatya’da dünyaya gelir. Yani Evlad-ı Rasul’dendir, öyle Türkmen yiğidi falan değildir. Battal lakabıdır, asıl adı Cafer’dir. O destana göre Bizans’ın bir pehlivanı vardır; Ahmer Gazi. Ahmeri yener, Ahmer, “Ahmet” adını alır destana göre, Ahmet adını da Cafer verir kendisine. Ahmer Gazi de “madem sen bana bir isim verdin ben de sana bir isim vereyim senin adın da Battal olsun” der ve Battal Gazi olarak kalır. Tabi bu işin destan tarafı… Bunlar bizim için önemli mi? Elbette önemli.

Bir de bu son romanınızdan “Bin Hüseyin’den” bahseder misiniz?
Bin Hüseyin, “Hüseyin oğlu” demek. O, bin Hüseyin’e bedel bir Hüseyin anlamı da var tabii. Böyle bir çağrıştırma olsun istedim. Bu en başında düşündüğüm bir isim değildi. Başından beri belli olan alt başlığı Battalnâme idi kitabın. Üst başlığı sonradan oluştu.
İnananların bir aile oluşturduğunu düşünüyorum. Bu aile içerisinde en özel olanların, Son Peygamber’in bağlıları olduğunu düşünüyorum. Onların bireylerinden birinin de ben olduğumu düşünüyorum. Hayatımın sonuna kadar bütün bunların peşinde olacağımı, bunları anlatmaya çalışacağımı düşünüyorum. Ömrüm de buna yetsin istiyorum, en azından ‘anlam‘ bende tamamlanıncaya kadar…
Ve bence insanların en temel yükümlülüğü de budur. Hitap muhataba özeldir. İnsanın hitabının muhatabı bizatihi kendisidir. Yani herkes bütün insanlarla kendi üzerinden konuşur.

.

Çerkesler ve İslamiyet / Mustafa Özsaray

Osmanlı topraklarına vuku bulan sürgünün 149. yılı münasebetiyle bir kere daha ülkemizin gündemine geldiler. Seslerini bu konuda yeterince bilgi sahibi olmayan Türk ve dünya kamuoyuna duyurmak için çeşitli etkinlikler yaptılar. 21 Mayıs 1864’de gerçekleşen bu sürgün insanlık tarihinin şahit olduğu en trajik sonuçları da beraberinde getirmiştir. Kadim toprakları olan Çerkesya’da, kuzeyden gelen Ruslara karşı 1782-1864 yılları arasında diğer Kafkas halkları ile birlikte destansı savaşlar yaptılarsa da maalesef ülkelerinin işgaline engel olamadılar. İşgal sırasında ve sonrasında uygulanan insan hak ve hürriyetlerine aykırı zalimane muamelelere tabi tutuldular. Sürgün kararı bu muamelelerin en ağırı idi. Gemilerle gerçekleşen bu çetin yolculukta çeşitli zaman dilimlerinde bir ila bir buçuk milyon civarında Kuzey Kafkasyalı tehcire tabi tutuldu. Bu trajik olay sırasında açlık ve bulaşıcı hastalıktan on binlerce sivil insan şehit oldu. Çerkesler sürgün sonrasında Osmanlı topraklarının dört bir tarafına iskân edildiler. İskân genelde yeni köyler kurulması şeklinde gerçekleştiği için yakın zamana kadar kendi içlerine dönük kapalı bir toplum olarak varlıklarını sürdürdüler. Kendi dillerini ve kültürlerini yaşatmak suretiyle Osmanlı’dan günümüze genelde köylerde tarıma dayalı bir hayat geçirdiler. Osmanlı döneminde Ruslara karşı oluşturulan ittifak dolayısıyla ilişki kurulan bazı Çerkes beylerinin ve devşirme saray görevlilerinin yakın çevresinin gerek o dönemde gerekse sürgün sonrasında Türkiye bürokrasisinde etkin oldukları söylenmekte ise de bu diğer etnik unsurlar için de geçerlidir. Hatta bunu gayrimüslim toplum için de rahatlıkla söyleyebiliriz. Çünkü Osmanlı Devleti çok kimlikli bir toplumdu. Bu etnik ve dini kimlikler ehliyetleri dikkate alınmak suretiyle toplum içinde vazife alabilme imkânına sahiptiler. Müslim olsun gayrimüslim olsun askeri ve sivil bürokratların amacı etnisitesine değil, devletine ve Osmanlı milletine hizmetti. İstisnai olarak bazı ferdi ve toplumsal hareketler olmuşsa da Osmanlı’yı oluşturan unsurlar, bugün akl-ı selim sahibi insanların arzu ettiği bir arada yaşayabilmeyi başarmıştı. Ancak Osmanlı sonrasında dünyada ortaya çıkan ulus devlet rüzgârından yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti de nasibini aldı ve zaman içerisinde topluma tek bir kimlik dayatıldı. Dinî ve ahlakî değerlerle örf ve adetlere kapalı batıcı, modern ve sadece elitlerin isteklerine dayalı bu tercih, milletimizde bazı rahatsızlıklara sebep oldu. Kendini baskı altında hisseden kesimlerin, uygulamaya konulan aşamalı demokratikleşme süreciyle birlikte başlattığı siyasi ve çeşitli fikri hareketler bastırıldı. Fakat bu süreç köyden kente göçlerin yoğunlaşması ve kentlerde oluşan yeni toplumsal istekler ve beklentiler nedeniyle uzun sürmedi. Kentlerin Anadolu kökenli yeni sahiplerinin beklentilerindeki farklılaşma, gerek kendi içlerinde gerekse yönetici elit zümreler arasında çatışmaları doğurdu. Fakat kavgayla bir yere varılamayacağı şimdilerde ortaya çıktı. Her kesim artık kavga yerine barışı daha çok istiyor. Günümüzde Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu kardeşlik ve barış ikliminin sağlanması Osmanlı anlayışı ve hoşgörüsünün tesisine bağlıdır. Ancak toplumumuz bu olgunluğa yeni yeni erişmektedir. Zamanla taşlar yerine oturacak ve Türkiyemiz’de yaşayan farklı kimlikler de bu ülkenin her alanda kalkınıp gelişmesi için gayret edeceklerdir. Çünkü bu coğrafya ayrışmayı değil bütünleşmeyi zorunlu kılıyor. Toplumu ayrıştırmak isteyenlerin farklı unsurlara ihanet penceresinden kuşkucu gözlerle bakmaları ve kimi kesimlerin de şiddete dayalı hak arama çabaları gerginliğe yol açmaktan başka bir işe yaramıyor. Artık herkes bunun farkına vardı. Türkiye’de yeni oluşan barış süreci tarihi bir fırsattır. Sürecin başarıyla neticelenmesi için Türkiye’de yaşayan farklı etnik kimliklere sahip vatandaşlar birbirlerini iyi tanıyıp kaynaşmak mecburiyetindedirler. Zaten yeni gençlik, dünyada esen bilişim rüzgârının tesiriyle bu gerçeği çoktan fark etti bile. İnternet ve sosyal medya ortamında yeni bir dünyanın temellerini atıyorlar. Sorun, geleceği iyi okuyamayan eskide kalmış totaliter ve dayatmacı ideolojik saplantılarla hareket eden insanlarda. Gelecekte mutlu bir ülkede yaşamak istiyorsak İslamiyet’in birleştiriciliğinin farkında olmalıyız. Tek bir kimliğin değil milletimizi oluşturan her unsurun dili, tarihi, örf ve adetleri önemsenmelidir. Bu konulara ciddi kaynak aktarılarak uzmanların yetiştirilmesi gereklidir. Batılılar bu tarz çalışmaları yüzyıllar önce tamamlamışlardır. Dünyada hâkim güç olmalarının bir sebebi de budur. Bu sayede diğer milletlere karşı bilimsel üstünlük de sağlamışlardır. Hiç kuşku yok ki Çerkesler de bu milletin önemli bir parçasıdır. Ancak literatürümüzde haklarında henüz yeterli bilgi mevcut değildir. Günümüzde bazı önemli araştırmalar ve doyurucu kitaplar çıksa da birçoğunda birbirine benzer konular işlenmektedir. Bir örnek verecek olursak durumun vahameti ortaya çıkar. Neredeyse tamamına yakını Müslüman olan bu milletin dinî tarihi konusunda araştırma yapmak istediğim zaman bir tane bile bilimsel makale bulamadım. Oysa Kuzey Kafkas halklarının ta Hz. Ömer dönemine uzanan İslamiyet’le tanışıklığı var. Altınordu Devleti zamanından beri Türklerle iç içe ve çoğunlukla müttefikler. Bu kadar tarih fakülteleri var, enstitüler var, doğru düzgün bir çalışma şimdiye kadar yapılamaz mıydı? Çerkeslerin dinî tarihi konusunda yaptığım araştırma sırasında gördüm ki Türkiye henüz kendini oluşturan unsurların tarihinden bihaber. Bu anlayışla büyük devlet olunabilir mi? Anadolu’daki ölü mitolojik geçmiş üzerine binlerce bilimsel çalışma varken, hayatiyetini sürdüren unsurların tarihi ve kültürü üzerinde ülkemizde şimdiye kadar nerdeyse hiç çalışma yapılmamış. Bu kabul edilebilir mi? Oysa Osmanlı’nın devamı olan Türkiye’de bu zenginlik bir fırsat olarak görülebilir ve buna uygun çözümler zamanında geliştirilebilirdi. Çok şükür bugünlerde bu eksiklik fark edildi ve bu toplumlara dair bilgilenme ihtiyacı kabul edildi. Bu meyanda önemli adımlar atılmakta ve bu zengin kültürel miras üzerinde akademik çalışmalar yapılmaktadır. Yüzlerce yıldır var olan kardeşliğin daha da pekişmesi için bu çalışmalar mutlak surette yararlı olacaktır. Bu tarz çalışmalara öncülük etmek adına 1998 yılında yüksek lisans tezi olarak zor bir konuyu ele alıp “Adigelerin Eski Dinleri ve İslamiyet’in Kuzey Kafkasya’ya Girişi” adlı tezi hazırladım. Allah’a şükür güzel bir çalışma oldu. İz Yayıncılık bu tezi 2012 yılında “Çerkeslerin İslamlaşması” adıyla basarak literatürümüze kazandırdı. Eserle ilgili güzel tepkiler aldım. Demek ki bu konuda büyük bir boşluk varmış. Daha güzel çalışmalar yapılmasını temenni ediyorum. Konu buraya gelmişken Çerkeslerin ne kendileri ne de başkaları tarafından pek de iyi bilinmeyen dinî geçmişi üzerine birkaç söz etmek yararlı olacaktır. Çerkesler tarih boyunca atalarından miras eski inançlarıyla yaşarlarken Hristiyanlık ve Müslümanlıkla karşılaşmışlardır. Çerkeslerin eski geleneksel dinleri üç ana grupta incelenebilir: Birincisi inançlar, ikincisi ibadet (ayin, bayram ve törenler), üçüncüsü ahlak (khabze)’dir. Bunların dışında büyü, sihir, tılsım, fal vb. batıl itikatlar ve tabiattaki çeşitli varlıklarla ilgili kültleri (dağ, ağaç, su, ateş vb.) sayabiliriz. Eski Çerkes inançlarından en önemlisi hiç şüphesiz bütün dinlerde görülen Yüce Tanrı inancıdır. Çerkesler tanrıya, “Tha” ismini verirler. Tha, kâinatın yaratıcısı olup bütün mukadderat onun tasarrufundadır. O, aynı zamanda kullarına acıyan, bağışlayan, merhamet eden, sağlık veren ve cezalandırandır. Tha’ya yüklenen bu sıfatlar insanlığın ilk dini olan fıtrat inancının (tevhid) izlerini taşır. Eski Çerkes inançları arasında peygamber, kitap, melek kavramlarını çağrıştıran motiflere rastlanmaktadır. Eski Çerkesler ibadete büyük önem verirlerdi. Çerkes ibadetleri, dans ve müzik eşliğinde birtakım figürler icra edilerek, mabet olarak kullanılan kutsal korularda yapılırdı. İbadeti Thamade (Tanrı adamı) yönetirdi. Diğer dinlerde görülen oruç, kurban, dua, dinî şarkılar ve benzeri ibadetler eski Çerkesler’de de mevcuttu. Doğum ve ölüme çok önem verilir, bu iki olayla ilgili yapılan törenler en önemli dinî görevlerden sayılırdı. Çerkesler’de görülen bu inançlar bize, dinlerin ilk kaynağının ilahî olduğu ve insanların tek tanrı inancından, çok tanrı inancına sonradan geçtikleri şeklindeki dinler tarihçilerinin araştırmalarıyla ortaya koydukları tezin doğruluğunu ispatlamaktadır. Çünkü eski Çerkes inançlarında Tha, merkezî bir konumdadır ve herşeyin yaratıcısıdır. Çerkesler dinin ahlak boyutuna da önem vererek Çerkesliği insanlıkla bir tutarlardı. Birisi yanlış ve hatalı bir iş yaptığında “Çerkes değil misin?” anlamında “Vı Adığeba?” derlerdi. Ahlakî esaslar, ferdî ve sosyal hayatın tamamını düzenleyen kurallar bütünü olarak tarif edebileceğimiz Khabze’nin içinde ilk sırada yer alır ve Khabze kutsal sayılarak ona uymayanlar toplum içinde saygın bir yeri olan Thamadeler tarafından cezalandırılırdı. İslamlaşma döneminden önce Kuzey Kafkasya’da Hristiyanlık görülse de hiçbir zaman başarılı olamamıştır. Bugün Abhazlar ve Osetler’in bir kısmı ile Mezdok bölgesi Kaberdeyleri hariç, Kuzey Kafkasya’nın tamamı Müslüman’dır. İslamiyet Kuzey Kafkasya’ya ilk olarak Hz. Ömer (ra) döneminde İran’ın fethinden sonra Dağıstan bölgesine girmiştir. Hicri VII. yüzyılda Kuzey Kafkasya’ya gelen İslam orduları, Hazarlarla uzun yıllar süren savaşlar yapmak zorunda kalmışlardır. Bu dönem içinde Dağıstan ve Çeçenistan bölgeleri ve Orta Kafkaslar’da Kaberdey ve Besleneylerin bir kısmı İslamiyet’i kabul etmeye başlamışlardır. Araplar’ın X. yüzyılda bölgeden çekilmelerinden sonra Müslümanlaşma Selçuklularla birlikte hız kazanmış, Memlüklüler-Altınordu ilişkileri ile bölgenin tamamına yayılmış ve Osmanlıların katkısıyla tamamlanmıştır. İslamiyet Kafkasya’nın batısına, doğu ve orta kısımlarına göre biraz daha geç tarihlerde girebilmiştir. Her ne kadar Arapların bu bölgede de faaliyette bulunduklarına dair bazı ipuçları olsa da İslamlaşma XIII. yüzyılda Kırımlılar ve daha sonraki yüzyıllarda Osmanlıların çalışmaları ile gerçekleşmiş ve XVIII. yüzyılın sonlarında tamamlanabilmiştir. Bu bölgedeki daha önceden Müslüman olan Kaberdey ve Besni eyaletleri dışında kalan kısımlar, her ne kadar İslam’dan haberdar olmuş iseler de Ferah Ali Paşa’nın başarılı çalışmalarıyla İslamiyet’i gönülden benimsemişlerdir. Hasan Paşa’nın 1810 yılında tüm Çerkes kabilelerinden aldığı ahitnameler ile İslam dini Kuzey Kafkasya’nın resmî dini haline gelmiştir. XVIII. yüzyılın sonlarında İslamlaşmasını tamamlayan Kuzey Kafkasya, böylece Ruslar’a karşı verdikleri bağımsızlık mücadelesini kaybettiği 1864 yılına kadar şer’î esaslarla yönetilmiştir.
Bu arada Kuzey Kafkasya’da etkili olan tasavvufî harekete dair bir iki cümle etmek gerekir. Bilindiği üzere İmam Mansur XIX. yüzyılın başlarında Müridizm olarak ortaya çıkan hareketin temellerini atmıştı. Artık bundan sonra Kuzey Kafkasya’da İslamiyet, Ruslara karşı XIX. yüzyılın ortalarına kadar süren bağımsızlık savaşlarının dinamiklerinden birisini oluşturacaktır. Şeyh Mansur’la başlayıp İmam Gazi Muhammed ve İmam Hamzat ile devam eden gazavat hareketi, zirvesine İmam Şamil ile çıkmıştır. XVIII. yüzyılın sonlarına doğru bir yandan Osmanlı’nın çalışmaları, öte yandan Müridizm hareketinin önderi Şeyh Mansur’un çabaları sonrası Kuzey Kafkasya’da İslamiyet genel kabul görmüştü. Bu hizmet içinde İmam Şamil’in nâibleri vasıtasıyla tüm Kafkasya’ya yönelik İslam birliğine dayanan direniş hareketi kayda değer başarı kazanmıştır. Nakşibendi şeyhlerinin büyüklerinden Mevlana Halid el Bağdadî’nin halifelerinden Şeyh İsmail Şirvanî’den icazet alan Şeyh Molla Fevzi ve Şeyh Şamil’in İslam’ın yükselmesi için gayret ettiklerini görüyoruz. Ayrıca Şeyh Mevlana Halid el Bağdadî’nin, Tatarların arasına ve hatta Sibirya’ya kadar Rusya’nın en ücra yerlerine halifelerini gönderdiği bilinmektedir. İslamiyet’in Kuzey Kafkaslılar tarafından kabul edilmesinin en önemli sebebi hiç kuşkusuz Kafkas insanının karakteri ile İslamiyet’in esaslarının uyuşması idi. İslamiyet’in, dünyanın en çok etnik unsurunun bir arada yaşadığı Kuzey Kafkasya’da yerleşmesi, bazı önemli sonuçları da beraberinde getirmiştir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz: 1-Halk, Hristiyanlıkla karışmış çok tanrılı eski dinlerinden ayrılıp en son din olan İslam’la şereflenmiştir. 2-Kuzey Kafkas halklarının etnik mozayiği İslam kardeşliği çerçevesinde pekişmiştir. 3-İslam coğrafyası, son derece jeopolitik ve jeostratejik önemi olan bir ülke kazanmıştır. 4-Yüzyıllar boyunca Ruslar’a karşı verdikleri bağımsızlık savaşlarına İslamiyet yeni bir ivme kazandırmış ve sıcak denizlere inme politikasını uygulamada Ruslar’ı yorgun düşürerek İslam dünyasının kuzey cephesinden parçalanıp dağılmasına engel olmuşlardır. Rusya’daki yeniden yapılanma dönemi ile birlikte Çerkesler arasında İslamiyet tekrar canlanmıştır. Bu dirilişin kalıcı olması için ilmî çalışmalarla desteklenmesi şarttır. O halde Kafkasya’nın İslam medeniyeti coğrafyasının bir parçası olarak kalmasını sağlamak için; İslam ülkelerindeki gerek resmî gerekse özel dinî ilimler ve ilahiyat fakülteleri ile din işleri teşkilatlarının ve sivil toplum kuruluşlarının bölgedeki dinî kurumlarla işbirliğini hızlandırmaları ve Kur’an ve Sünnet’e uygun olarak doğru bir dinî hayatın tesisi ve uygulanması için kültür ve eğitim hizmetlerine destek vermeleri hayati derecede önemlidir.

Yayınlanmış Eserleri:
1. Enîsü’t Tâlibîn ve Uddetü’s-Salikîn (Gönüller Nakkaşı Şah-ı Nakşibend) -Osmanlıca, Matbu, Bayezid nüshası Sadeleştirme-İz Yayınları, İst. 2003
2. Osmanlı Belgelerinde Kafkasya (Savaş ve Sürgün) -Osmanlı Arşivi Yazma Belgeler- Kafkas Vakfı Yayınları, İst. 2011
3. Çerkeslerin İslamlaşması, – Telif-İz Yayınları, İst. 20125. Ahvâl-i Anapa ve Çerkes (Anapa ve Çerkesya Hatıraları) –Osmanlıca, Yazma, Sadeleştirme, Topkapı nüshası- Kafkas Vakfı Yayınları, İst. 2012

ÇERKESLER NEDEN SOÇİ’YE HAYIR DİYOR?

Ümit DUMAN/ İSTANBUL KAFKAS KÜLTÜR DERNEĞİ YÖNETİM KURULU BAŞKANI

2007 yılında Dünya Olimpiyat Komitesi kış olimpiyatlarının yapılması için başvuruları değerlendirip aday kentlerden Soçi’yi seçmişti. Öncelikle Olimpiyat oyunlarının yapılacağı yer ile ilgili, kriter olan sözleşmenin 6. Maddesi için de gerekli ciddi araştırma yapılmamış, konuyla ilgili komiteye gelen uyarılar dikkate alınmamıştır. Olimpiyatların ve genel spor anlayışının ruhuna aykırı olarak, ilgili bölgenin tarihinde, topraklarında insanlık suçunun işlenmemiş olması, herhangi bir kuşku veya iddianın olmaması gerekirken; Dünya Olimpiyat Komitesi Soçi ile ilgili iddialara kulak asmamıştır. Dünya Olimpiyat Komitesi’nin benzer sorunlarla ilgili geçmişinde de sicili pek temiz değildir. Güçlü kulis yapabilen ülkelerin politikalarına uygun kararlar aldığı bilinmektedir. Komitenin hatalarını düzeltme yerine tekrar etmesi ve bu konuda kararlılık göstermesi, D.O.K’nin itibarını ve ruhunu zedelemiştir.
SOÇİ ve ÇERKESLER
Soçi, 297 yıl süren RUS-KAFKAS savaşlarında, savaşların son dönemlerinde Batı Çerkesya’nın başkenti idi. Soçi hem Adigelerin hem de Abhazların tarihinde önemli yeri olan bir kent idi. Denize kıyısı olması nedeniyle de ticari ve diplomatik ilişkilerde bir geçiş noktasıydı. Savaşların sonunda da Çerkesler için kesin yenilginin ve Çarlık Rusyası için de kesin zaferin elde edildiği yer olan kabaade yaylası-vadisinin (Rusça krasnaya polyana) içinde olduğu bölgedir. Bu olayı sembolize eden tarih de 21 Mayıs 1864’tür.
Yüzyıllarca süren savaşlarda yüz binlerce insanımız öldürülmüş, köylerimiz, ekinlerimiz, topraklarımız yakılıp yıkılmış, talan edilmiştir. Köy ve yerleşim yerlerimizde çocuklar, kadınlar ve yaşlılarımız, evleri ve yurtlarıyla birlikte yakılarak öldürülmüştür. Anavatanlarından sürülen insanlarımızın üçte biri yollarda, denizlerde hastalık ve açlıktan yok olmuştur. Bu insanlık dramının sembolü Soçi’dir. Savaşlardan birkaç yıl sonra Soçi’yi gezen Batılıların toplu mezarlar gördükleri yazılmıştır. Aynı toplu mezar ve kemik yığınlarına Olimpiyat tesisleri inşaatlarında rastlanmış ama konunun üstü örtülerek inşaatlara devam edilmiştir.
Çerkesler, dedelerinin mezarları üzerinde oynanmasını istememekte, Soçi’nin soykırımın yeri olduğunu unutmamakta ve unutturmamakta kararlıdırlar…

Mukaddes Emanetler / Tarihçi Talha Uğurluel

Güzel bir eser olan “Mukaddes Emanetler” kitabının hazırlanması fikri nasıl ortaya çıktı?
O günlerde Mukaddes Emanetler Bölüm Müdürü Hilmi Aydın Bey bu kitabı hazırlamayı düşünüyormuş. Ortak arkadaşımız hattat Süleyman Berk Bey aracılığı ile tanıştık ve böylece proje başladı.

“Mukaddes Emanetler” kitabının hazırlanmasında editörlük yaptınız, neler hissettiniz?
Böyle bir proje ile o mukaddes zâtlara daha yakın olabileceğimi düşündüm. Tabi son derece heyecanlandım…

“Mukaddes Emanetler” eserinin harika bir muhafazası var, bu muhafazayı tasarlarken neyden esinlendiniz?
Mukaddes Emanetler kitabını 2003 yılında hazırladık, ben kitabın editörlüğünü yaptım. Bir gün eser üzerinde çalışıyoruz, kitabın son aşamasına geldik. Toplantıdayız; tasarımcılar var, sanat yönetmeni var, editör olarak biz varız… Sanat yönetmenimiz, kitabı bir kutuya koysak, dedi. İyi olur, dedik. Nasıl bir kutu olsun diye düşünürken sanat yönetmenimiz dedi ki: “Hırka-i Saadet sandığının aynısını yapalım, kitabı bunun içine koyalım.” Bunu yapmaya ne bizim gücümüz yeter ne de insanların satın almaya gücü yeter. Kutuda altınlar, yakutlar, zümrütler, elmaslar… dedik. “Gerçeğini yapamazsak kopyasını yapalım.” dedi. III. Murat Han, Peygamber Efendimiz’e o kadar düşkündü ki bugüne kadar yapılan Hırka-i Saadet sandıklarının en güzelini o yaptırmıştır. Kutunun tıpatıp kopyasını yaptık. Kitap 2004 Ocak ayında piyasaya çıktı. 2004 yılının Mart ayında dünya basınına düşen bir haber… Her sene dünyanın en iyi tasarlanmış ve basılmış on kitabı seçiliyormuş. Avusturya’da yapılan Dünya Kitap Tasarım Nobelleri seçiminde “Mukaddes Emanetler” eseri on binlerce kitap içinde dünya ikincisi oldu. Heyecanla telefona sarıldım, Avusturya’daki arkadaşları arayıp dedim ki: “Jüriye sorun, bu kitabın en çok nesinden etkilenmişler?” Cevap enteresandı, kutu tasarımından çok etkilenmişler. Döndüm İstanbul’daki arkadaşlara dedim ki: “Arkadaşlar ödülü biz kazanmadık, ödülü III. Murat Han ve III. Murat Han’ın Peygamber Efendimiz’e (sav) olan sevgisi kazandı. Çünkü bu kuyu yaptıran III. Murat Han’dı, biz sadece taklit etmiştik.

Mukaddes Emanetler, Yavuz Sultan Selim’e nasıl teslim edildi?
Yavuz Sultan Selim Mısır’a geldiğinde, Mekke Şerifi oğlu ile Mukaddes Emanetler’i Mısır’da bulunan Yavuz Sultan Selim’e gönderip teslim etmiştir.

Mukaddes Emanetler Topkapı Sarayı’nda muhafaza ediliyor. Topkapı Sarayı’nın bahçesindeki yapılardan bahseder misiniz?
Mukaddes Emanetleri görmemiz için Topkapı Sarayı’na gitmemiz ve sarayın Hırka-i Saadet diye adlandırılan ve aslında en önemli yerini görmemiz lazım. Enderun avlusu, Topkapı Sarayı’nın ikinci avlusu ve sarayın belki de en önemli yeridir. Avlunun bir tarafında erkek öğrencilerin okulu, bir tarafında Duhteran Mektebi bulunmaktadır. İkisinin ortasında ise III. Ahmed’in Enderun Kütüphanesi yer alır. “Duhter” Farsça bir kelime ve “kız” anlamına gelir. Duhteran Mektebi, iki yüze yakın kız öğrencinin itina ile özel eğitim gördüğü yerdir.
Avlunun karşı tarafında zekâsıyla, kabiliyetiyle kendisini ispatlamış bir erkek öğrenci, on beş yılı aşan eğitim sisteminde avludaki binalarda okuya okuya yükselir ve Has Oda’da yaşamaya hak kazanır. Eğer Topkapı Sarayı’nı bilmeden geziyorsak bizim gözümüzde bu daire sadece Mukaddes Emanetler’in konduğu bir sergi salonundan başka bir şey değildir ama dikkatle baktığımızda Topkapı Sarayı’nın kalbinin burada attığını görürüz. Has Oda, Mukaddes Emanetler konulsun diye yaptırılmış bir oda değildir. Has Oda padişahın en özel odasıdır. Yüz yıllar boyunca birçok Osmanlı padişahı burada yaşadı. Peki eşleriyle çocuklarıyla mı yaşadı? Hayır… Enderun dediğimiz bu okulun son sınıfına gelmiş otuz dokuz has odalı öğrencisiyle bir staj ortamında yaşadılar. Enderun’un son sınıf öğrencileri Has Ağalardır ve mezun olduklarında devlette yüksek mevkilerde görev alırlar. Bu öğrenciler müthiş bir eğitim alıyorlar.
İnsanlar Osmanlı’daki evlilikleri rastgele zannediyorlar, rastgele bir evlilik yok. Mesela Hürrem Sultan, Kanunî Sultan Süleyman’ın annesi… “Sultanım, geçen bir kız bulduk, aman dillere destan, güzel. Hemen oğlunuzla evlendirelim.” şeklinde bir saçmalık yok. Ya da “Sultanım, bir oğlan bulduk Rüstem Paşa. Sizin kızla evlendirelim.” şeklinde bir saçmalık yok. Evet, Osmanlı endama bakardı ama kabiliyetine, liyakatine daha çok bakarak seçerdi. Liyakat yoksa, o alt yapı yoksa onu almazdı. Bir çocuğu ufacık yaşta Enderun’a alır, onu adım adım eğitir, süzer, Enderun’un yedi sınıfında yetiştirir. Her öğrenci bu yedi sınıfı tamamlayamaz, bir kısmı aralarda elenip gider. Ancak en liyakatli olanlar son sınıfa gelir “Has Ağa” sıfatını alırlar.
Sarayın en özel yetkili ağaları, yöneticileridirler. Bu öğrencilerin zülüfleri olurdu ama bu zülüflerin Yahudilerin zülüfleriyle bir alakası yoktur. Yahudilerde de zülüf var, çünkü Yahudiler: “Hz. Musa bizi bu zülüflerden tanıyacak, bu zülüflerimizden bizi tutup cennete atacak.” diye inanıyorlar. Yahudilerin zülüfleri kalın kalın olur. Has ağaların zülüfleri ise kurşun kalem gibi inceciktir. Zülüflerin uzunluğu öğrencinin rütbesini gösterir; zülüfü uzun olan öğrenci kısa olana göre daha kıdemlidir. Birinci ikinci sınıf öğrencilerin zaten hiç zülüfü yoktur. Zülüfler son sınıf öğrencilerinde var; bu bir rütbe gösteren üniforma gibidir. Son sınıfta otuz dokuz öğrenci var. Bu öğrencilerin iki vazifesi var. Birinci vazifeleri, yirmi dört saat ikişer ikişer padişahın arkasında nöbet tutup staj görmek. Bütün devlet padişahın etrafında dönüyor, devleti yönetmeyi öğreniyordu. Bunlar mezun olunca Sokullu Mehmet Paşa, Semiz Ali Paşa, Piyale Paşa, Gürcü Mehmet Paşa olacaklar ve karşı avludaki Duhteran Mektebi’nden en kıdemli kızla evlendirilecek, dünyanın dört bir yanını yönetmeye ve hizmet götürmeye gönderileceklerdir.
Enderun’da yedi sınıf var, her sınıf öğrencinin ders dışı ikinci bir vazifesi var. Küçük oda ve büyük oda öğrencileri mutfak hizmetlerinde çalıştırılıyor. Üçüncü sınıf “seferler” saray elbiseleriyle ilgili hizmetleri yapıyorlar. Dördüncü sınıf “kuşhane” kuşlara bakıyorlar. Beşinci sınıf “hazine” hazineye bakıyorlar. Altıncı sınıf “kiler” bunlar avlunun genel hiyerarşisini yönetiyor. Yedinci sınıf “has daire” talebelerinin ikinci vazifeleri kutsal emanetlerin bakımını yapmak. Beni en çok etkileyen de bu. Son sınıfa gelen çocuğa Peygamberimiz’in hırkasını emanet ediyor. “Bundan sonra onlara sen bakacaksın, tozunu sen alacaksın…” İnsan nasıl onure olur bir düşünün. Bu çocuk mezun olduğunda ise en büyük emaneti, insanı teslim ediyorlar. Peygamber Efendimiz’in (sav) bir sözü var: “İnsan kalbi Kâbe’den daha kıymetlidir. İnsan kalbini kıran Kâbe’yi yıkmaktan daha büyük günaha girmiş olur.” Keşke hepimiz hayatlarımızı buna göre şekillendirebilsek, hiç kalp kırmasak. Enderun Mektebi’ndeki genç, Sokullu Mehmet Paşa olduğu zaman o gence devlet, toplum, insan emanet edilir. Artık ona sorumluluğun en ağırı verilir. Osmanlı’da genç böyle şekilleniyor. Bugün bakıyoruz nesillerimize, biz bugün çocuklarımıza sorumluluk yüklemiyoruz. Aman yavrum, aman paşam sen dersine bak, başka hiçbir şeyle uğraşma… Çocuğa sorumluluk yüklersek o çocuk pişer, bir yerlere gelir. Hep pışpışlanıyorsa yetişkin insan olduğunda kendi ayakları üzerinde duramaz ve duramıyorlar da.
Enderun avlusundaki Has Daire’nin iki girişi var ve öndeki kapının girişinde bir yükselti var. Bu yükselti, her bir Osmanlı padişahı vefat ettiğinde naaşı gasledildikten sonra üzerine yatırılıp kefenlediği yerdir.
Arkadaki kapıya gittiğimizde bizi bir çeşme karşılıyor ama normal bir çeşme değil. Çünkü bu çeşmenin önüne bir tahta konuluyor, her vefat eden padişah burada gaslediliyor, yıkanıyordu.
“Mukaddes Emanetler” kitabı hazırlanırken içine birtakım tarihi hatıralar koymuştuk. Bunlardan bir tanesi de Sultan II. Abdülhamid Han’ın cenaze merasimi; dönemin tarihçisi Ahmet Refik anlatıyor: Beylerbeyi Sarayı’nda vefat eden padişahın naaşı Topkapı Sarayı’na getirildi. Önce buraya yatırıldı gasledildi, sonra ön kapıdaki yüksek eşiğe yatırıldı, tam kefenlenecekti ki vasiyeti hatırlatıldı. Vasiyeti: “Ben vefat ettiğimde naaşımı kefenleyip defnetmeden önce yüzüme Kâbe’nin örtüsünden bir parça örtün; ağzımın üzerine de destimâl kapatın.” Destimâl bir mendil; özelliği Peygamber Efendimiz’in (sav) mübarek hırkasına dokundurulmuş bir mendil olmasıdır. Abisinden birkaç ay sonra Sultan Mehmet Reşat vefat eder, küçük kardeşleri Sultan Vahdettin’e haber verir. Apar topar Topkapı Sarayı’na gelir ve geldiğinde abisinin naaşının buraya yatırılmış kefenlenmekte olduğunu görür. Bu manzara karşısında hepimizin kulağına küpe şu sözleri söyler: “Saltanatla teneşirin arası meğer ne kadar kısaymış.”
Topkapı Sarayı’nı hakkıyla, tüm bu detayları bilerek gezen Osmanlı’yı çok iyi anlar. Yani birilerinin karalamaya çalıştığı şekilde zevk ü sefa içinde mi yaşadılar, yoksa ölümü gözlerinin önüne koyarak “Unutma! Bugün dünyayı yönetiyorsun ama yarın sen de ölecek, üryan bir şekilde buraya yatırılacak ve dikişsiz bir beze sarılıp uğurlanacaksın.” anlayışıyla mı yaşadılar. Anlattıklarımız bu soruya aşikâr bir cevaptır.
Kapının önündeki yükseltinin köşesinde ağzı kapaklı bir kuyu bulunmaktadır ama normal bir kuyu değil. Çünkü içerisine su koymuyorlardı, içerisine toz koyuyorlardı. Biz her gün evlerimizi süpürüyoruz, tozları çöpe atıyoruz. Topkapı Sarayı da her gün süpürülüyor bu tozlar da çöpe atılıyor. Ama süpürülen yer Hırka-i Saadet dairesi ise buradaki tozları çöpe atamıyorlarmış. Çünkü bu dairenin içinde Peygamber Efendimiz (sav)’in hırkasından sancağına, Hz. Hüseyin’in gömleğinden Hz. Fatıma’nın duvağına kadar birçok emanet var. Bunlardan herhangi birinin bir toz zerresi yere düşer de süprüntüyle çöpe atılır, ayaklar altında kalır endişesiyle bu dairedeki bütün tozları bu kuyunun içinde saklıyorlardı.
Hiç unutmam, seneler önce Türkiye’nin en ünlü roman yazarlarından Mehmet Erdoğan Bey ile Topkapı Sarayı’nı geziyoruz. Kendisine bu kuyuyu anlattım, dedi ki: “Ya hu, sırf bu kuyudan bir roman yazılır.” “Romanın adı ne olur hocam?” diye sordum; “Tozuna Kurban” olur dedi. Gerçekten de ecdadımız, bu emanetleri kullanan o güzel insanların şahsında bu emanetlerin tozuna kurbandı. Hatta bu daireyi temizledikleri süpürge ve kürekleri de atamamışlar, onları da saklamışlar, bugünlere kadar korumuşlar.
Bu dairenin plan şeması (Enderun dairesinin plan şeması, 9 odalı plan şemasında odaların içinde numaralar yazıyor) 2 ve 9 numaralı daireler Has Ağa dediğimiz Enderun Mektebi’nin son sınıf otuz dokuz öğrencisinin yatakhanesi. 3 ve 4 numaralı odalar destimâl tören odası. 5 numaralı oda mescitleri, Padişah İstanbul’da saraydayken namazlarını bu öğrencilerle bu mescitte kılıyordu. 6 numaralı oda “Has Oda”…

“Has Oda”yı anlatır mısınız?
Has Oda’nın kapısına geldiğinizde şaşırıyorsunuz, kapının üzerinde “Esselamu aleyke ya Resulallah” yazıyor. Bir insan bu odadan içeri girerken bunu söylesin diye yazdılar. Bir insan odanın içine girerken neden bunu söyler? Odanın içinde Peygamber Efendimiz (sav) vardır, içeri gireriz “Esselamu aleyke ya Resulallah” der bir köşeye geçeriz. Gerçekten Peygamberimiz (sav) mi var? Tabi ki böyle bir şeyi bilemem ama bildiğimiz bir şey var; odanın içinde Peygamber Efendimiz’in (sav) hırkası, sancağı, sakal-ı şerifi, Uhud Savaşı’nda kırılan dişinin parçasına kadar bütün emanetler bu odada. Öyle olunca da sanki Peygamber Efendimiz (sav) varmışçasına selam vererek içeri giriyoruz. Has Oda’nın kapısında Mevlana’nın Mesnevisi’nden dört mısralık bir şiir var. Mevlana şöyle diyor: “Bütün kapılar kapatılmıştır, sadece senin kapın açıktır ki ya Resulallah, garipler başkalarına yol bulamaya.” Yani çocuklarımızın önüne açılan bütün kötü kapılar kapatılsa onların önünde sadece güzel yollara açılan güzel kapılar kalsa.
Has Oda, padişahın devlet işlerini yürüttüğü hususi odasıdır. Kapıdan girer girmez tahtı görürüz. Biliyorsunuz günümüz gençlerinin taht deyince akıllarına Ortaçağ krallarının tahtları geliyor; oturuyorsun eller yanlarda vs. vs. Osmanlı hiçbir zaman böyle bir tahta oturmadı. Bizde taht geniş olur, biz yayılarak oturmayı seven bir toplumuz. Oturduğun zaman bağdaş kurarsın, serilirsin, yayılırsın… Gündüz minderler şilteler sıralanıyor, oturuluyor; akşam oldu mu minderler toplanıyor. Eskiden pamuklu yataklarımız vardı, onlar seriliyordu, padişah orada yatıyordu. Burası onun hem yatak odasıydı hem de oturduğu koltuktu. Padişah burada tek başına yatıyordu. Köşelerde duvar nişi var, sağda ve solda, padişah soldakine başın koyardı. Dikkat ederseniz üzerinde iki tane menfez var; birinin içinde Peygamberimiz’in (sav) Hırka-i Saadet’i, diğerinde Sancak-ı Şerif’i dururdu. Burası böyle bir oda; böyle bir odada insan nasıl yaşar, yaşarken nelere dikkat eder, nelerden sakınır?
Odanın kubbesinin göbeğinde Ahzap sûresinin ilk ayetleri yazıyor, kubbenin kasnağında ise Fetih sûresinin ilk on ayeti yazıyor. Odanın dört duvarında Kâbe’nin dört örtüsü var. Odayı çepeçevre saran bir şiir var, Kaside-i Bürde (hırka şiiri) mavi kartuşlar halinde bütün odayı çeviriyor.
Kaside-i Bürde, Topkapı Sarayı’nda iki yerde yazılıdır; diğeri Karaağalar Taşlığı’ndadır. Kaside-i Bürde’nin çok güzel bir hikâyesi var. Bu hikâyede bütün insanlığa çok güzel bir mesaj var; affetmek, sahip çıkmak, sarılmak, kucaklaşmak… Örnek alacağımız en güzel kişi kim? Tabi ki Peygamber Efendimiz (sav)… Kaab bin Züheyr Peygamber Efendimiz’e (sav) öyle hakaretler ediyormuş ki hakkında yakalanması ve öldürülmesine dair ferman çıkıyor. Kaab bin Züheyr daha sonra pişman oluyor ve kılık değiştirip Medine’ye geliyor. Aslında Müslüman olmak için geliyor ama beni öldürürler mi diye de çok endişeli. Yüzüne bir peçe örtmüş, tek gözüyle görüyor. Peygamberimiz’in huzuruna geliyor, bir soru soruyor: “Ya Resulallah! Bir kişi Müslüman olsa geçmiş hata ve günahları affedilir mi?” Peygamber Efendimiz “Elbette affedilir.” diyor. Ayağa kalkıyor, “Peki bu kişi Kaab bin Züheyr olsa yine de affedilir mi?” diyor. Peygamber Efendimiz (sav) tekrar “Elbette affedilir.” deyince Kaab bin Züheyr hemen peçesini açıyor ve Kaside-i Bürde diye bildiğimiz şiiri okumaya başlıyor. Kaab bin Züheyr şiiri okumaya devam ederken Peygamber Efendimiz ayağa kalkıyor, hırkasını çıkarıyor ve hırkasını Kaab bin Züheyr’e hediye ediyor. İşte o hırka bu odada saklandığı için odanın duvarlarına çepeçevre bu şiir yazılmış. Bir kişinin diğerine hırka hediye etmesi çok büyük bir ihsandır. Özellikle ulemada, medrese mantığında vardır; Osmanlı’da gelenektir hırka giydirmek. Bugün üniversitelerde cübbe giydirme geleneği tarihten gelen bir gelenektir. Peygamber Efendimiz Kaab bin Züheyr’i affedebiliyorsa Hz. Hamza’yı öldüren Vahşi’yi affedebiliyorsa bizim hangimizin bir diğerine hatası suçu bu kadar büyük olabilir?

.

Osmanlı Tıbbı ile Sağlıklı Yaşam / Prof. Dr. Ayten Altıntaş

Osmanlı tıbbı üzerine araştırma yapan ve bu araştırmalarını “Osmanlı Hekimlerinin Sağlık Kuralları” ismi ile kitap haline getiren Prof. Dr. Ayten Altıntaş Hanım ile Osmanlı tıbbı, sağlıklı yaşam ve sağlıklı yaşam için zorunlu kurallar üzerine bir söyleşi yaptık.
Ayten Hanım Osmanlı tıbbını şöyle anlatıyor: Osmanlı tıbbı eski tıbbın içinde yer alır. Eski tıpta, binlerce yıllık bilgiler Antik dönemde toplanmış, Hipokrat ekolü ile hastaya odaklanmış, İslam Medeniyeti döneminde geliştirilerek tam bir “tedavi sanatı” haline gelmişti. Osmanlı tıbbı bu mirası kullandı. Temel aldığı felsefe ve ana kurallar bu öğreti içindedir.
Osmanlı tıbbını Osmanlıca yazılan tıp kitaplarından öğreniyoruz. Bu kitaplarda dikkati çeken şey; hekimlerin sağlıklı yaşamak konusuna ne kadar çok önem verdikleridir. Tıp kitaplarının ilk bölümleri sağlıklı yaşam konularına ayrılmıştı. Bu bilgiler hekimler tarafından hayatın her safhasına yayılmıştı. Evler ona göre inşa ediliyor, mutfak o bilgilere göre şekilleniyor, giyinmek, yıkanmak ve uyumak tıbbın kurallarına göre yapılıyordu. Bu bilgiler öylesine yaygın biçimde etkili idi ki birçoğu bugünlere kadar sürekliliğini devam ettirmiştir. Sebebini bilmesek de bazı kurallara uymaya devam ediyoruz.

Osmanlı Tıbbında 6 Temel Kural
Osmanlı hekimi sağlıklı yaşam kurallarını belli bir form ve formülle anlatmıştı. Osmanlı tabiplerinin anlattığı “esbâb-ı sitte-i zarûriye” yani “Zorunlu olan altı sebep” diye çevirebileceğimiz bu altı temel kural, sağlık konusunda bilinmesi ve uyulması gerekenlerdi. Bu kurallar genel olarak; 1- Hava ve onunla ilgili konular (mevsimler, yaşanan yerler, giyim kuşam). 2- Yeme-içme konusundaki bilgiler. 3- Spor, hareket ve hareketsizliğin sağlığa etkisi. 4- Duyguların sağlığa etkisi. 5- Uyku ve onunla ilgili kurallar. 6- Vücutta kalıp atılamayan maddelerden kurtulmak için yapılacaklar ki burada kusmak, müshille temizlenmek, lavman, kan aldırmak gibi yöntemler anlatılmaktadır. Hekim öncelikle sağlıklı olmak için uyulması gereken kuralları bildirir. Böylece sağlıklı yaşam sağlanır. Eğer her şeye rağmen hastalık ortaya çıkarsa da tedaviye geçilirdi.
Sağlıklı yaşam için hava konusunda Ayten Hanım şunları söylüyor: Sağlık için havanın mutedil olanı iyidir; çok sıcak ve çok soğuk olmamalıdır. İyi hava bakıldığı zaman temiz, saf görünen, buruna rahatsız edici kötü kokuların gelmediği havadır. İnsan havayı soludukça safa buluyor, rahatlıyorsa, başı ağrımıyor, gündüz vakti uykusu gelmiyorsa böyle havalı yerler iyidir. Sıcak hava, öncelikle vücudu zayıflatır ve benzi sarartır, insanın hastalıklara karşı direncini azaltır. Bedende olan unsurların dengesinin bozulmasına sebep olur. Ayten Hanım rahatsız eden hava için de yapılması gerekenleri şöyle sıralıyor: Hava rahatsız edecek kadar sıcak olduğunda ilk yapılacak eller, ayaklar ve yüzün soğuk su ile yıkanmasıdır. Sıcak havalarda serinletici limon, gül, koruk şerbetleri içilmelidir. Çok soğuk havada kalınacağı zaman önce el ve ayaklar çörek otu yağı gibi sıcak nitelikteki yağlarla ovulmalıdır. Nemli, rutubetli havalar vücutta birikmiş atılamayan maddelerin kokuşmasına ve insan tabiatının kirlenmesine sebep olur. Nemli havası olan yerlerde yaşayanlar kurutucu yiyecekler yemeli, nem verici yemek ve içeceklerden uzak durmalıdır. Nemli havası olan yerlerde yaşayanlar kurutucu etkili macunlar deva-i misk, gülbeşeker macunu, amberli gül şerbeti, tarçın şerbeti içmelidir. Çok uzun süre kuru havaya maruz kalanlar moral bozukluğu ve duygusal bozukluklara uğrayabilirler. Kuru havanın bedene zarar vermemesi için vücudun rutubetini arttıracak menekşe, nilüfer şerbeti gibi şerbetler içilmelidir. Yenilen gıdaları da kuru havaya göre seçmelidir. Nem verici yemeklerin başında kabak yemeği gelir. Ispanak ve semizotunu tavukla pişirilen yemek de nem veren gıdalardandır.

Evin Kapısı Doğuya Bakmalı, Güney Yönü Açık Olmalı
Ayten Hanım yaşanan evlerin sağlıklı olması için de ‘Evin çatısı yüksek, kapıları büyük olmalıdır, evin ana kapısı ve ana yönü doğuya bakmalıdır, evin güney yönü açık olmalıdır ve güneş ışıkları evin her yerine girmelidir’ diyor.

Yazın Keten, Kışın Kürk
Giyim-kuşam konusunda ise Ayten Hanım şunları söylüyor: Sağlıklı olmak için kışın sıcak nitelikli kumaşlar, yazın soğuk nitelikli kumaşlar seçilmelidir. Kışın pamuktan havlu gibi dokunmuş kalın iç giysiler, yazın serin tutan elbiseler giyinmelidir. Ketenden ve pamuktan dokunan kumaşlar soğuk niteliktedir. İpekten dokunan kumaşların niteliği ketenden sıcak fakat pamuktan soğuktur. Yaz sıcaklarında öncelikle keten, sonra ipek en son da pamuklu kumaşlar tercih edilmelidir. Özellikle keten bezinden yapılan elbiseler yaz mevsimi kıyafetleri için idealdir. Kürk seçiminde soğuk havalar için samur ve tilki tercih edilmelidir. Samur ve tilki kürkü soğuk havalarda çok ısıtır. Kışın sıcak tutma bakımından keçi derisi ve kuzu derisi de tercih edilebilir. Fakat samur ve tilki kürkü kadar sıcak nitelikte değildir. Sincap kürkü ve kakım kürkü ilk ve sonbaharda tercih edilmelidir. Kalın ve sert dokunmuş giysiler bedeni zayıflatır.

En Sağlıklı İki Meyve: İncir ve Üzüm
Osmanlı tıbbında önemli yeri olan yemek konusunda ise Ayten Hanım ‘Birçok ot ve kökler ilaç özelliğindedir ve gıda olarak yenmemelidir, vücudun dengesini bozar hastalık yapar.
Devai gıdalar dediğimiz sebze ve meyvelerden yenmişse hemen arkasından bu devaların zıt etkilisi yenmeli ve böylece o yenilen gıdanın ilaç etkisi yok edilmelidir. Şartlara uygun olarak pişen ekmek beden için çok faydalıdır. Ekmek ve et birinci sırada iyi gıdalardır, sonra gelen iyi gıdalar tereyağı ve yumurtadır. Meyvelerden iyi gıda olarak kabul edilen en başta üzüm ve incirdir. Bu iki meyve insan tabiatına uygun olup vücudun kuvvetini artırır, onu besler. Daha sonra gelen faydalı meyveler mayhoş nar, elma ve armuttur. Üzüm toplandıktan hemen sonra yenilmez, mutlaka birkaç gün bekletilmeli daha sonra yenmelidir. İncir için istenen şart tamamen olgunlaşmış, iyice olmuş incir olmasıdır. Bütün meyveler mevsiminde ve olgunlaştığı zaman yenmelidir. Çok önemli bir husus da meyveleri ağaçtan toplandığı zaman hemen yememektir. Birkaç gün bekleyip yenmelidir. İyi gıdaların sıralamasında yer alan bal, ak bal olmalı ve ateş görmemiş olmalıdır. Petekten taze olarak alınmış bal iyidir. Kuru yemişlerden kızıl üzümle kabuğu soyulmuş badem ve kuru incirle ceviz içi de tavsiye edilen iyi gıdalardandır. Keşkek, paça, hamursuz ekmek ve nişastalı helvalar gibi vücutta tıkanıklığa sebep olacak cinsten ağır yiyecekler yenmiş ise semizotu yaprağı, kabak ve marul gibi tıkanıkları açacak yiyecekler yenmelidir. Sağlıklı olmak için az yemeli ve mümkünse günde iki defa yemelidir. Geç bir sabah yemeği ve erken bir akşam yemeği sıhhat için iyidir.

Acıkmadıkça Yemek Yeme, Acıkınca Yemeği Geciktirme
Sağlıklı beslenmenin iki kuralı; acıkmadıkça yemek yememek, acıkınca da yemeği geciktirmemektir. Yemekler gerçek manada iştah oluşmuşken yenmeli, tam doymadan da sofradan çekilmelidir. Normal miktarda yemek yedikten sonra hala iştah var ise bu yalancı iştahtır. Bu iştahı dinlememek yemek yemeyi bırakmak gerekir. Sağlıklı yemenin önemli bir başka kuralı da bir yemek hazmedilmeden başka bir yemek yememektir. Ağır ağır ve uzun zaman alacak şekilde yemek uygun değildir. Bu şekilde yenen bir lokma hazım olduktan sonra üzerine yeni şeyler yenmiş olacaktır ki bu da hazımsızlığı doğurur. Yemeği çok hızlı yemek de zararlıdır. Yemeği iyice çiğnemeden yutmamalıdır. Lokmalar yeteri kadar çiğnenmezse mide hazımda güçlük çeker. Önemli bir kural da çok çeşitli yemekleri bir öğünde yememek gerektiğidir. Bir öğünde türlü türlü yiyecekler yemek, tabiatı şaşkına çevirir, hazmı zorlaştırır. Ekşi gıdaları ve yemekleri çok yemek veya devamlı ekşi yiyeceklerle beslenmek çok zararlıdır. Öncelikle sinirlere zarar verir, bedeni kurutur, insanı erken ihtiyarlatır. Tatlı gıdaları ve yiyecekleri çok yemek veya devamlı tatlı yiyeceklerle beslenmek de hekimlerin uzak durulmasını istedikleri şeylerdendir. Devamlı tatlı gıdalarla beslenmek bedeni kızdırır, sinirlere uygun gelir fakat mideyi tembelleştirir ve iştahı keser.

Ekşinin Zararı Tatlı Yemekle, Tatlıların Zararı da Ekşi Yemekle Giderilir
Osmanlı tıbbında unutulmaması istenen öğüt; “Ekşi yemenin zararı tatlı yemekle, tatlıların zararı da ekşi yemekle giderilir.” Bedenen fazla hareket etmeyen ve yaşlı olan kimselerin sindirim güçleri zayıflar. Bu gibi kimseler, yemeklerinin miktarlarını azaltmalı, yemeğin latif ve hafiflerini seçmelidir. Etlerin kendisini değil suyunu tercih etmelidir. Hafif, latif gıdalar sağlığı korur, vücutta hemen hazmedilir, kalan hazmedilmemiş kısım çok azdır. Yoğurt ile balık hiçbir zaman beraber yenmemelidir, çünkü ağır hastalıklar doğurabilir. Yoğurdu başka bir ekşi yiyecekle, sirke ve korukla beraber de yememelidir. Yeme-içme kurallarının dışında zamansız, mevsimsiz ve çok yemek yemek, ilaç olarak nitelenen gıdalarla beslenmek, tabiatının zıddı gıdaları tercih etmek sağlık açısından bir cinayettir. Alışkanlık olan yeme-içme usulünü birden bire değiştirmek de bünyeye çok zarar verir. Bunlardan yavaş yavaş, tedricen vazgeçmek, yerine iyi gıdaları koymak gerekir. Sütle balığı, sütle yaş peyniri, sütle yumurtayı, sütle yoğurdu yememelidir. Sütle hiçbir ekşi gıda beraber yenmez. Tavuk eti ile de ekşi gıdalar beraber yenmemelidir’ diyor.

Hastalıktan Yeni Çıkanlar Salıncakta Sallansın
Ayten Hanım spor yapmanın öneminden de şöyle bahsediyor: Spor yapmak (beden riyazeti) vücutta oluşan zararlı fazlalıkların atılması, uzaklaştırılması sağlığın korunmasında gerekli tedbirlerdendir. Uzun süreli hareketsizlik bedene ve sinirlere gevşeklik verir, aklı köreltir, vücutta tıkanıklıklar yapar, gıdalar sindirilemez, iştah olmaz ve daha birçok rahatsızlıklar belirir. Spor, hem yenen yemeğin sindirilmesine yardımcı olur, hem de daha önce yenmiş yemeklerden yakılamayan, damarlarda kalmış olan fazlalığın, ilaca gerek kalmadan harcanması ve atılmasını sağlar. Sporda öylesine hareket edilmelidir ki beden kızmalı ve terleme mertebesine gelmelidir. Bu şekildeki spordan sonra insana bir sevinç, neşe gelir, iştah artar. Spor organları, eklemleri ve bedeni kuvvetlendirir. Yorucu hareket etmek vücut ısısını arttırır, mizacı soğutur ve kurutur. Bir organın veya vücudun uzun süre ve sert hareketi faydalı olmaktan çıkar ve zararlı olmaya başlar. Spor her istendiği zaman yapılamaz. Sporun yapılması gereken vakit konusunda bütün hekimlerin ortak kararı; yiyeceğin hazmedilmiş olduğu, bağırsaklardan besinlerin fazlasının boşaltılmış olduğu vakittir. Spora birden bire başlanmaz. Ansızın spor yapmaya başlamak, uyuyan insanı aniden uyandırmaya benzer. Spora başlarken de masaj yaparak bedeni alıştırarak başlamalıdır. Spora başlamadan önce yapılacak masaj ve ovdurma işlemi yavaş yavaş başlamalı tedricen artarak devam etmelidir. Özellikle ayaktan başlanır, baldırlar, dizler ovulmalıdır. Uyluğa gelince sertçe ovma devam etmeli kaslar yumuşayıp ısınınca durmalı, spora başlamalıdır. Spor yapmakta istenen düzey şudur; beden ısınmalı, özellikle sırt ısınıp kızmalı, ter gelmeye başlamalıdır. Ter derinin kıllarının dibinde fark edilmeli fakat bu ter gözeneklerden dışarı çıkıp damlamamalıdır. Spor bırakılırken tekrar masaj yapılır. Masaj veya ovma başlangıçta sert ve katı olmalı, zamanla hafif ve yavaş hale gelmelidir. Yavaş yavaş ovarken beden soğumalı, nefes alıp verme yavaşlamalıdır. Sporu bitirirken en son el ve bacakları uzatıp kendine çekmek suretiyle birkaç kez gerilme hareketi yapılmalı, nihayette el ve yüzler yıkanarak spor bitirilmelidir. Bundan sonra yemek yenebilir. Osmanlı hekimleri kitaplarında faydalı sporlardan birkaç tanesini tavsiye ederler. Bunlardan en başta geleni ata binmektir. Ata binmek eğer dengeli itidalli yapılırsa tüm bedenin sporudur ve tüm bedeni besler takviye eder, atılamayan maddelerin ayrışması ve atılmasını sağlar. Salıncağa binmek ve yavaş yavaş sallanmak da bir spordur. Özellikle hastalıktan yeni kalkanlar için uygundur. Hızlı sallanmak iyi değildir, çünkü bedenin ısısı çok artar ve bedendeki yararlı birçok maddeyi de ayrıştırır.

Soğuk Şerbet, Öfkenin Zararını Giderir
Ayten Hanım duygular içinse ‘Öfke, neşe, kuruntu, utanma, keder ve korku gibi pek çok duygu bedeni etkiler. Bu duyguların faydaları ve zararları açısından o kadar tesiri vardır ki o insanda zehir, yemek ve ilaçlardan daha etkilidir. Öfkelenmek ve kızmak, insan bedenini sevinçten ve diğer ruhsal durumlardan daha çok etkiler. Öfke, kızgınlık kanı hemen harekete geçirir, sıcaklık verir, bedeni hararetlendirip kızdırır. Öfkenin zararının giderilmesi için kalbe kuvvet verici soğuk şerbetler içilmelidir. Elma şerbeti, sandal şerbeti, gül ve limon şerbeti gibi. Öfkenin yatışması için güldürücü nükteli sözler söylenmeli ve sevilen şarkılar, güzel sesler dinlenmelidir. Sevilen güzel ve sevimli kişilerle oturup bunlarla sohbet etmek öfkenin şiddetini giderir. Korku ve keder sağlığı etkileyen duygulardandır. Korkmak kanı soğutur, organları ısıtır. Bunun için insan tabiatı, bu halden uzak olmak ister. Korku insan bedenini kederden daha fazla büzer. Korku ve kederin zararlarını uzaklaştırmak için güvendiği sevdiği ortamda olmak, sevdiği kişilerin yüzüne bakmak ve güzel sesler dinlemek gerekir. Ayrıca amberli öküzdili şerbeti, kırmız şerbeti içmek, kırmız macunu yemek de korkuyu gideren, rahatlatan ilaçlardandır.

Endişe ve Kuruntunun İlacı Önemli İşlerle Meşguliyet
Ferahlatıcı, hafif yiyecekler yemek, içmek, sıcaklık veren içecekler yararlıdır. Mutlu insanlar kolay kolay hastalanmazlar. Mutluluk özellikle duyguların sebep olduğu sevdavî hastalıkları giderir. Ümit etmek de bu şekilde sevinmek kadar faydalıdır. Ümit içinde olanın da yüzü ferah, parlak, bedeni kuvvetli olur. Heyecanlanma da duyguların hareketi ve sık sık olursa spordur. Heyecanlanmak dengeli olduğu zaman faydalıdır. Bu hareket aklı arttırır, zihni açar ve geliştirir. İnsanın çok önemli bir özelliği olan konuşmak, fikir söylemek, o fikri savunmak hareketi eğer kendi ortamında ise çok büyük heyecan yaratmaz ve bedene zarar vermez, aklı kuvvetlendirir, eğer sık sık böyle yapılırsa gelişme artar. Utanma, sıkılma, mahcup olma da önemli duygusal hareketlerdendir. Böyle durumlarda hayati ısı bir içeriye bir dışarıya doğru hareket eder, insan kâh kızarır, kâh sararır. Bu durum beden kuvvetlerini zayıflatır, vücut ısısını ve zihnin çalışmasını bozar. Böyle durumlarda aklı kullanmalı ve ortamdan uzaklaşmalıdır. Endişe ve kuruntu duyguları hekimlerin hiç sevmedikleri ve kurtulması gereken duygulardır. Bunun için gönül meşgullüğü yani mühim işlerle ve bir şeylerle ilgilenmek gerekir. Sevdiği işlerle meşgul olmaya başlamalı, bunları bırakmamalıdır. Birçok şeyle meşgul olmak marazları hafifletir ve perişanlığı giderir. Nefsin sükûnunda insan ne sevinçli ne üzüntülüdür, ne bir şeyden korkar ne sıkılır, utanma, heyecanlanma hiçbir duygu yoktur. Bu şekildeki sükûn istenmeyen sükûndur. Bu hareketsizlik ruhu ve zihni dahi soğutur, bedeni zayıflatır, insanda algılama ve anlayış zayıflar, gittikçe yok olur. Gülmek ve ağlamak gibi duygular nefsin önemli hareketlerindendir, vücuttaki zararlı maddelerin atılmasına sebep olur ve sağlığa yararlıdır. Ferahlık, sevinmek, gülmek gibi hareketler ruhu hoş tutar, vücut ısısını canlandırır, beynin daha iyi çalışmasına sebep olur. Bu durum zihnin kavrayış, algılama gibi özelliklerini arttırır ve ilim yapmada güçlük çekilmez’ diyor.

Osmanlı Tıbbında Uyku
Sağlıklı yaşamın olmazsa olmazlarından birisi de uyumaktır diyen Ayten Hanım şöyle devam ediyor: Uyku sıhhatin en önemli ihtiyaçlarından birisidir. Uykunun iki önemli faydası olur; birincisi beyin, beden ve bunların bütün kuvvetleri sakinleşmiş ve tazelenmiştir. İkincisi de uykuda gerekli hıltlar pişer, olgunlaşır ve burada oluşan hayati sıcaklık canın kuvvetini arttırır. Dengeli, uygun bir uyku vücuttaki hıltları sarf eder, bedeni tekrardan düzenler, kızdırır ve beden ısısına kuvvet verir. İyi uyku geceleyin, uygun saatte dengeli ve derin olmalıdır. Çok fazla uyumamalıdır. Akşamdan sabaha sekiz saat uyku ideal süredir. Uykunun en iyi vakti, yemeğin midede hazım olup bağırsaklara geçmeye başlamasından sonradır. Bu da yaklaşık yemeğin yenmesinden iki saat sonradır. Mide dolu iken uyumanın pek çok zararı vardır. Önce yatakta istediği gibi istirahat edip uyuyamaz, döner durur. Beyni istenmeyen buharla dolar, düşünceler basar. Mide boş iken uyumak da zararlıdır. Vücut ısısını azaltır, bedeni zayıflatır. Eğer gece uyunmamış ve mutlaka gündüz uyumak gerekirse hemen öğle vakti ve öğle yemeği hazma geçince uyumalıdır. Uyumayı mümkünse hep aynı zamanda yapmalıdır. Farklı zamanlarda uyumak, vaktinde uyumamak beynin rutubetini kurutur, fikrin dağılmasına sebep olur, aklı ahmak eyler. İnsanı öfkeli yapar, benzi sarartır, bedeni zayıflatır. İyi bir uyku için vücudu sıcak tutacak örtülerle örtmelidir. Yüzükoyun ve karın üstü uyumak tavsiye edilmez. Yüz üzerine uyumanın gözlere zararı olduğu, göğüs ağrısı yaptığı, diş etlerini çürüttüğü ve baş ağrısı yaptığı belirtilir. Sırt üstü yatmak Osmanlı hekimleri tarafından hiç beğenilmeyen, tavsiye edilmeyen bir uyku şeklidir. Bu şekilde uyumaya alışanlarda önemli hastalıklar meydana geldiği ve unutkanlık yaptığı da belirtilir. Uykuda terlemek de istenmeyen bir durumdur. Uykuda terlemenin sebebi o kişinin bedeninde zararlı maddelerin çoğaldığına işarettir. Terleyen beden atılması gerekip atılamayan maddelerle dolu demektir. Uykusuzluk ve gece uyumamak dimağın cevherini eksiltir, beyni etkiler. Uyku getiren şeylerin başında düzenli ve mutedil sesler, akarsu sesi ve değirmen sesi gibi sesler faydalıdır. Özel olarak hazırlanmış havuzlardan akan su sesi rahatlatmak amacıyla yapılmıştır ve böyle yerlerde sakin oturup bu suyun sesini dinlemek uyku getirir. Uykusuzluk çekenler için en çok tavsiye edilen, bedenle çalışarak yorgun düşmektir. Uykusuzluk çekenler böyle bir işte iyice yorulana kadar çalıştıktan sonra yatarlarsa hemen uyurlar. Çok oturmak ve hareketsizlik de uyku getirebilir. Su sesi dinlemek veya ateş karşısında oturup ateşe bakmak da uyku getirir.

Osmanlı’yı Osmanlı Yapan İlkeler / Araştırmacı-Yazar Talha Uğurluel

Cansu Canan Özgen Hanımefendi’yle birlikte hazırladığınız “Osmanlı’nın Şifreleri” adlı kitabınız tarih sevdalılarının beğenisini kazandı ve ilgiyle okunanlar arasında yerini aldı. Öncelikle kitabın isminden başlayalım, neden “şifreler” kelimesini kullanmak istediniz?

Aslında kitaba “Şifreler” ismini verirken kastettiğimiz şey şuydu: Bakıp da göremediklerimiz, bildiğimizi sandığımız fakat bilemediklerimizi anlatmak. Mesela, Anadolu’daki en küçük beylik Osmanoğulları. Karamanoğulları çok güçlü. Germiyanoğulları çok zengin. Bakıyorsunuz, Candaroğulları’nın limanları var. Menteşeoğulları’nın gemileri, donanmaları var. Yani bunların aralarında hayat hakkı noktasında en sıkıntılı, en zayıf, kimsenin dönüp bakmadığı Osmanoğulları. Nasıl bir payeye erişti? Hani Mukaddime’nin yazarı İbni Haldun’un da böyle bir tezi var ya: “Devletler, insanlar gibidir. Doğar, büyür, güçlenir, yaşlanır ve ölürler.” Osmanlı’yı büyük yapan şifreleri, bilinmezleri, görünmezleri görebilir ve bilir hâle gelebilirsek hem kendi şahsımızı hem de kendi ortamımızı, toplumumuzu, devletimizi daha güçlü hâle getirebiliriz.

AKRABALIK BAĞLARIYLA KURULAN İTTİFAKLAR

Anadolu beyliklerinin hepsinin kendine ait bir alt yapısı, kendine özgü özellikleri varken Osmanlı zayıf, güçsüz bir beylik ama çok hızlı yükseliyor. Anadolu’nun bu zor siyasî coğrafyasında Osmanlı’nın filizlenmesi ve yükselmesini sağlayan “Kuruluş Şifreleri” nelerdi?

Osmanlı, tevazu ile başka beyliklere ait kabiliyetleri kendi bünyesinde birleştirmeyi bilmişti. Mesela, Osmanlı’ya ilk katılan beyliklerden Karesioğulları (Balıkesir). Bir parantez açıp şunu belirtmek istiyorum: Balıkesir, sonradan uydurulmuş bir isimdir. Bu uyduruk isimleri sevmiyorum. İran Kisra’sı, Bali Kisra’dan gelmiş. Düne kadar Karesi vilayeti idi. Bence yine adı Karesi olmalı.

Karesi Beyliği bünyesinde Hacı İlbey ve Evrenos Bey, Orhan Gazi döneminde Osmanoğulları’na katılıyorlar. Osmanlı onlara kesinlikle hor gözle bakmıyor, onları alıyor ve bünyesinde istihdam ediyor. Böyle çok örnek var. O beylikler Osmanlı’ya zenginlikleriyle beraber katılıyorlar. Mesela, Yıldırım Bayezid, Germiyan Bey’in kızı Devlet Hatun’la evleniyor. Evlendiğinde Kütahya, Emet, Tavşanlı gibi topraklar çeyiz olarak geliyor. Yıldırım Bayezid, oraları aldığında Germiyanoğulları’nın o günkü en önemli merkezine Kütahya Ulu Camii’ni yaptırıyor.

Bergama alındığında Yıldırım Bayezid, Bergama Ulu Camii’ni yaptırıyor. Eserler adım adım veriliyor ve o insanlar da devlete kanalize ediliyor; hiçbir zaman küstürülmüyor. Ali Kuşçu gibi bir adam Osmanlı’ya dâhil oluyor.

Mesela Dulkadiroğulları, Osmanoğulları’na çok uzak bir beylik olmasına rağmen bu beylikten çok defa kız alıp veriyorlar. Örnek verecek olursak Yavuz Sultan Selim’in annesi, II. Beyazid’in eşi Gülbahar Hatun, Dulkadir Beyi Alâuddevle’nin kızıdır. Fatih Sultan Mehmet döneminde Elbistan’dan gelin gelmiş II. Selim ile evlenmiş ve Yavuz Sultan Selim’i dünyaya getirmiştir.

Çelebi Mehmet, kızını Karaman Beyi Tacüddin İbrahim Bey ile evlendirmiştir. Aynı Çelebi Mehmet, Anadolu’nun güçlü beyliklerinden biri olan İsfandiyaroğulları ile bağları güçlendirmek için iki kızını İsfandiyar Bey’in iki oğluyla evlendiriyor ve İsfandiyar Bey’in kızı Hüma Hatun’u da kendi oğlu II. Murad’a alıyor. Hüma Hatun gelecekte Fatih Sultan Mehmet’i dünyaya getiriyor.

Osmanoğulları Anadolu’daki değerli insanları bünyesine katarak kendine mâl etmiştir. Örneğin Karamanoğulları çok savaşçı, yerlerinde duramıyorlar. Osmanlı, Karamanoğulları’nı Balkanlara sevk ediyor. Karamanoğulları, Balkanların İslamlaşmasında ve Türkleşmesinde büyük hizmetler eda ediyor.

İstanbul’un bir semtine niye Çarşamba diyoruz? Karadeniz’den Çarşambalılar getiriliyor, İstanbul Çarşamba’da ikamet ettiriliyor. Başka bir semte Aksaray diyoruz; çünkü Aksaray’dan Karamanoğulları’nın bir kısmı İstanbul’a getiriliyor, Aksaray’a yerleştiriliyor. Karamanoğulları’ndan çok ciddi kabiliyetler getiriliyor.

İstanbul zamanla “Müslümanların, İslamiyet’in çok olduğu şehir” anlamına gelen “İslambol” ismiyle şerefleniyor.

EN LİYAKATLİ OLAN BAŞA GETİRİLİYORDU

Osmanlı’yı büyük yapan belki de en büyük detaylardan birisi şudur: Güçlü olan değil, elinde silah olan değil, sesini en fazla yükselten değil; en liyakatli olan yani kabiliyetli olan başa getiriliyordu. Biz bunu Osman Gazi’de, Orhan Gazi’de, I. Murad’da çok net bir şekilde görüyoruz. Onun için yıldızları parlıyordu. Osman Gazi’nin bir sürü ağabeyi vardı ama Ertuğrul Gazi’nin vefat döneminde en kabiliyetlimiz, en güçlümüzdür deyip Osman Gazi’nin önünde hepsi el pençe divan durabilmişlerdi. Osman Gazi, en küçük çocuk olmasına rağmen başa geçirildiği gibi, aynısını Orhan Gazi’de de görüyoruz. Orhan Gazi, Osman Gazi’nin en büyük çocuğu değildi.

“KARDEŞİM, BABAMIZA BİR ŞEY OLURSA BAŞA SEN GEÇ”

Bursa’da Osman Gazi’nin Tophane sırtlarındaki türbesine herkes gitmiştir. Bu türbeyi ziyaret eden 1.000 kişi varsa belki 1 tanesi bu anlattığımızı ya biliyordur ya bilmiyordur. İşte, şifreler derken kastettiğimiz buydu. Yani bu türbeyi biliyor muyuz? Hepimiz biliyoruz. Osman Gazi’nin Bursa’daki türbesinde içeriye girer girmez baştan ikinci sarıklı türbe Alaaddin Çelebi’nin türbesidir. Alaaddin Çelebi, Osman Gazi’nin büyük oğluydu, Orhan Gazi’nin de ağabeyiydi ve Orhan Gazi’ye daha babası hayattayken “Kardeşim, babamıza bir şey olursa başa sen geç, ben senin vezirin olayım, yardımcın olayım.” demişti. İşte böyle yaptıkları için büyüktüler.

OSMAN GAZİ’NİN ANNESİ HAYME ANA

Osmanlı’nın kuruluşunda çok güçlü, kılıç kuşanan, savaşan bir kadın karakter görüyoruz; Osman Gazi’nin annesi Hayme Ana. Osmanlı’nın kadınlarına ve değerlerine ne kadar hürmet gösterdiğini de bize çok iyi izah eden bir isim.

Kadın bizim tarihimizde toplumumuzda hep öndedir, hiçbir zaman geri planda değildir. Bunu kuruluş yıllarında da Hayme Ana ile görüyoruz. Hayme Ana Osman Gazi’nin ninesi, Ertuğrul Gazi’nin annesi, Gündüz Alp’in eşidir. Hayme Ana, Osmanlı tarihi boyunca ismi hiç unutulmayan bir kadındır. Vefatına kadar Osmanoğulları Beyliği’nin yöneticiliğini yapmıştır.

Hayme Ana türbesini Bursa valisine haber yollayarak Sultan II. Abdülhamid Han yaptırmıştır.

Kayseri’de Moğollar’dan sonra kurulmuş olan Eretnaoğulları Beyliği vardır. Eretna Bey’in hanımı Doğa Hatun, tam 10 sene Kayseri’yi yönetmiş bir kadındır ve onun için “Suli Paşa Hatun” diye lakap takmışlar.

850 sene evvel Kayseri’nin göbeğinde 10 sene valilik yapan Eretna Bey’in karısı Suli Paşa Doğa Hatun, kendi yaptırdığı medresenin ortasında yatmaktadır. Yine bugün Erzincan Tercan’da, Mama Hatun, kendi yaptırdığı medresenin tam ortasında yatmaktadır. Mama Hatun da bir Saltuklu hükümdarıdır. Saltuklu Beyliğini bir dönem yönetmiştir. Bunlar aslında birinci dönem beylikler, yani Anadolu Selçuklu öncesine tarihlenen önemli topluluklar.

Aynen Osmanlı öncesinde olduğu gibi Osmanlı kuruluş döneminde de kadınlar ön plandadır.

DÜŞMANI KENDİSİNE HAYRAN BIRAKAN LİDER: OSMAN GAZİ

Osmanlı’nın kuruluşu konuşulurken pek fazla zikredilmeyen, pek sık karşımıza çıkmayan bir isim var: Mihail Koses yani Köse Mihal. Osmanlı’ya biatı da ilginç. Sizden dinleyebilir miyiz?

Benim Osmanlı tarihinde çok etkilendiğim sayfalardan birisidir bu. Düşünün, Osman Gazi daha Söğüt ve Domaniç civarında avuç kadar bir beylik. Güney Marmara’da yeni yeni yayılma politikası güdüyor. Yarhisar, Karacahisar, Karacabey, İnegöl, Mudanya gibi yerlere yayılmaya çalışıyor. Bursa’ya o günlerde ulaşmak çok zor, hayal gibi bir şey.

O günlerde Köse Mihal (Mihal Koses), Eskişehir, Bursa arasında Harmankaya denilen bölgeye hâkim bir Doğu Roma tekfuru; Hristiyan bir yönetici. Osman Gazi nasıl bir yaşantıya, duruşa sahip ki düşmanını kendisine dost ediyor, hayran ediyor ve Mihal Koses Müslüman oluyor. Müslüman olduğunu o gün etraftaki diğer tekfurluklardan saklıyor ve Osman Gazi’ye istihbarat taşıyor. Hatta diğer tekfurlar, Bursa tekfurunun liderliğinde Osman Gazi’nin beyliğinin hızlı büyümesinden rahatsız olarak Osman Gazi’ye pusu kuruyorlar. Köse Mihal bu pusuyu Osman Gazi’ye haber veriyor. Osman Gazi, pusuya pusu kuruyor ve Koyunhisar Savaşı’nı Köse Mihal’in verdiği istihbarat sonucu kazanıyor. Müthiş bir şey. Ama beni burada en çok etkileyen şey bu değil, daha çarpıcı başka bir şey var. Köse Mihal’in çocukları ve torunları da Osmanlı’ya biat etmiş, vefalarını kaybetmemişlerdir.

Köse Mihal’in oğlu Hızır Bey’dir. Hızır Bey’in kabri ve eserleri Kırklareli’dedir. Yani İstanbul’dan çıkıyoruz, Trakya topraklarına ilerliyoruz, Bulgaristan sınırımızda Kırklareli şehrimizin göbeğinde en büyük cami Hızır Bey Camii’dir. Köse Mihal’in oğlu tarafından yaptırılmıştır.

Hızır Bey’in oğlu Gazi Mihal’dir. Gazi Mihal Yıldırım Bayezid’ın komutanıdır. Edirne’de Mihal Gazi Camii’ni yaptırmıştır. Kabir bu camiinin kıble duvarı önündedir. Sadece cami değil, hamam ve köprü de yaptırmıştır.

İnsan heyecanlanmasın da ne yapsın? Bir Doğu Roma tekfuru ile dostluk kur, Müslüman olmasını sağla, onun çocuğu Hızır Bey bir cami yaptırıp bahçesinde, Kırklareli’nde yatsın. Torunu Edirne’de cami yaptırıp bahçesinde yatsın.

Ben daha uç bir örnek söyleyeyim mi? Fatih İstanbul’u fethettiğinde son Roma imparatoru XI. Konstantin Romanos Diogenes. Onun erkek çocuğu yoktu. O öldüğü zaman yerine yeğenleri geçecekti. Son Roma imparatorunun yerine Roma imparatoru olacak iki kardeş vardı. Nerede yatıyorlar, biliyor musunuz? Aksaray’da. Murad Paşa Camii’nin bahçesinde yatıyorlar. Yani Fatih İstanbul’u almasaydı 15-20 sene sonra yeni Roma imparatoru olacak ağabey ve kardeşti bunlar. Biri Murad Paşa, diğeri de ağabeyi Mesih Paşa oluyor. Fatih, İstanbul’u fethettiğinde bu iki çocukla özel ilgileniyor. Onları alıyor, okutuyor, yetiştiriyor. Yani son Roma imparatorunun yeğenlerini yetiştiriyor ve onlar II. Bayezid döneminin vezir ve sadrazamları oluyorlar. Mesih Paşa, bir cami yaptırmaya başlıyor. Sonra şehit oluyor. Şehit olunca kardeşi Murad Paşa camiyi tamamlıyor, ağabeyini oraya defnediyor. İkisi de caminin bahçesinde yatıyorlar.

MEVLÂNÂ CELÂLEDDÎN-İ RÛMÎ HAZRETLERİ VE AHİ EVRAN

Kuruluşa damgasını vuran bir isim de Şeyh Edebalî ve padişahların manevî danışmanları şeyhülislamlar. Devletin kuruluşunda üstlendikleri görevlerden bahseder misiniz?

Şeyh Edebali deyince aklımıza hemen basit bir tekke şeyhi gelmemeli. Şeyh Edebali o gün Ahi teşkilatının önde gelen isimlerinden biridir.

Ahiliği iyi anlamak gerekiyor, o günlerde Moğol istilası var ve düzen bozulmuş. Anadolu Selçuklu yönetimi çift başlı bir hale getirilmiş. Moğol istilasının yaşandığı o günlerde Anadolu’nun dirlik ve düzenini sağlayan iki önemli hareket var: Mevlevîlik ve Ahilik. Mevlevîlerin başında Konya’da yaşayan Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Hazretleri bulunuyor, Ahilerin başında ise Kırşehir’de ikamet eden Ahi Evran var. Anadolu’nun en ücra köşelerine kadar teşkilatlanmışlar. Bu iki isim Anadolu’yu manen ve ruhen ayakta tuttular.

Anadolu Selçuklu’nun son vezirleri de Mevlevîlik ve Ahilik teşkilatının içindeler. Yani bu sadece iki tekke şeyhinin hareketi değil. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Hazretleri ve Ahi Evran, çok geniş kitleleri yönlendirebilen özel insanlar.

Sahip Ata, Fahrettin Ali, Emir Karatay, Muineddin Pervane, bu isimler Ahi Evran ve Mevlânâ’nın yanından hiç ayrılmıyorlar. Sahip Ata Mevlânâ’nın dünürü; Mevlânâ’nın ortanca oğlu Alaaddin Çelebi ile Sahip Ata’nın kızı evlidir. Mevlânâ’nın Sahip Ata’ya mektupları var ve mektupların hepsi “Ey Vezirlerin Sultanı” diye başlıyor. Bir hiyerarşi var. İşte bu hiyerarşinin devamında Ahi Evran’ın en yakın talebelerinden biri Osman Gazi’nin kayınbabası olan Şeyh Edebalî’dir.

Osman Gazi Bilecik’i aldıktan sonra kayınbabası Şeyh Edebalî’yi Bilecik’e getirip şeyhülislamlıkla görevlendiriyor. Şeyh Edebalî Osmanlı’nın ilk şeyhülislamıdır. Osmanlı’nın temelleri böyle atılıyor.

Şeyh Edebalî’den sonra Fahrettin-i Rumîler, Molla Fenarîler, Emir Sultanlar, Hacı Bayram Veliler, Akşemseddin, Zembilli Ebussuud Efendi ve nice âlimler hep padişahların yanında bulunmuş ve onlara fikrî, aklî, manevî rehberlik etmişlerdir.

“BU BAŞARI BİZDEN DEĞİL ALLAH’TANDIR”

Osmanlı padişahları tevazularıyla tanınıyor, kitabınızda da böyle bir bölüm var. Padişahların tevazuunu bir örnekle anlatır mısınız?

Yavuz Sultan Selim Mısır seferine çıkıyor. O dönemin en güçlü devleti olan Memluk Devleti’ni önce Mercidabık sonra Ridaniye Savaşı’nda yenilgiye uğratıyor, devletin sınırlarını üç kat büyütüyor. Kahire’de sekiz ay kalıyor. Mekke Şerifi, oğluyla beraber mukaddes emanetler ve İslam Halifeliği rütbesini Yavuz Sultan Selim’e gönderiyor. Yavuz Sultan Selim, mukaddes emanetler ve İslam Halifelik makamıyla İstanbul’a dönüyor. Halk, padişahı karşılamak için aylardır beklemektedir. Yavuz Sultan Selim Üsküdar’a gelindiğinde daha gündüz olmasına rağmen çadırların kurulmasını emrediyor. Şaşırıyorlar, “Efendim geldik, saray şuracıkta, gemilerle karşıya geçeceksiniz o kadar…” diyorlar. Yavuz Sultan Selim: “Hayır! Halk günlerdir bekliyor. Biz gündüz gözüyle şehre girersek bizi alkışlarlar ve bu başarıları bizden bilirler; hâlbuki bu başarı bizden değil Allah’tandır. Bu şekilde girersek kalbimize gurur kibir girer.” diyerek Üsküdar’da konaklıyor ve gece karanlığı çöküp insanlar evlerine çekildiğinde sessizce şehre giriyor.

Yemen’e Giden Gelmiyor / Talha Uğurluel